1

FARSA DLBLGS













Prof. Dr. Mehmet KANAR
stanbul niversitesi
Edebiyat Fakltesi
Dou Dilleri ve Edebiyatlar Blm retim yesi



















2




NDEKLER
Sunu
Alfabe
1.Fiil
2.Ortalar
3.Fiil ekimi
4.Fiil Zamanlar
-dili gemi zaman
imdiki zamann ve geni zamann hikayeleri
imdiki zaman
geni zaman
istek kipi geni zaman
istek kipi- gemi zaman
emir
-mili gemi zaman
-mili gemi zamann hikayesi
gelecek zaman
mz-i melms
muzri-i melms
imdiki veya geni zamann rivayeti
gelecek zamann hikayesi
yeterlilik
mutlak yeterlilik
gereklilik
mutlak gereklilik
edilgen
art
dua
5.oul
6.simlerin ekimi
7.Tamlama
8.Sfatlar
9.Zamirler
10.Zarflar
11.nedatlar
12.Gnlk Konumadaki Telaffuz Farkllklar
13.Klasik Farsada stisn Gramer zellikleri
14.Cmle eitleri
Sade Cmle, Bamsz Cmle, Birleik Cmle







3



ALFABE

Farsada Trkede bulunan , , sesleri yoktur.
Farsada kelimelerin byk veya kk harfle balamas sz konusu deildir.
Kelimelerin bitime veya ayr yazlmasnda Arap alfabesi kurallar geerlidir.
Son zamanlarda Trkede kullanlan noktalama iaretleri Farsada da kullanlmaya
balanlmtr.

A, a,
A, a, ,e,i,u
B, b
P, p
T, t
S, s
C, c
,
H, h
H, h (grtlaktan)
D, d
Z, z
R, r
Z, z
J, j
S, s
,
S, s
Z, z
T, t
Z, z
A, a, U, u, , i
G, g, ,
F, f
K, k
K, k
G, g
L, l
M, m
N, n
V,v, U,u, , , O, o
H, h
Y, y, , , ,

E,e, A, a _

, i

U,u,O,o _
4


Bunlardan harfleri Arap diline zg harfler olup,
telaffuzu Trkede olduu gibidir.




1.FL

Farsada fiil masdarlar iki eittir.
Sonu ( d-den) ile biten ve sonu (-ten) ile biten masdarlar.
Dden (d-den) gr-mek
Reften (ref-ten) gitmek gibi.

Btn fiil ekimleri masdarlardan elde edilen iki kk esas alnarak yaplr.
Birincisi, gemi zaman gvdesi (mz kk), ikincisi, geni zaman gvdesi (hal
kk)dr.
Gemi zaman gvdesi, masdarn sonundaki (nun) harfinin atlmas ile elde edilir. Bu
ekil, ayn zamanda o fiilinin dili gemi zamannn nc tekil ahsdr. rnein
(reften>reft) gitti.
Geni zaman gvdesinin bulunmasnda baz kurallara bavurulmakla birlikte, istisnalar
fazla olduu iin bunlar zamanla renilir.
Fiillerin geni zaman gvdeleri ayn zamanda o fiillerin emir ikinci tekil ahslardr.
rnein (dden) grmek (bn) gr

Farsada yaplar bakmndan be eit fiil vardr. Bunlar
1.sade fiil gitmek reften
2.nekli fiil geri dnmek bergeten
3.birleik fiil yola koyulmakt rh uftden
4.dnl fiil holanmak ho-i kes meden
5.deyim fiil inad brakmak ez her-i eytn pyn meden



2.ORTALAR
Bir fiilin geni zaman gvdesinin sonuna ( ) harfinin getirilmesi ile edilgen orta
(ism-i mefl) elde edilir. Geili, yani neyi, kimi sorusunu cevaplandran fiillerin edilgen
ortalarnn Trkede iki karl vardr.
Dde= grm, grlm.
Refte= gitmi.
Geni zaman gvdesinin sonuna (, n, ende) ekleri getirilerek etken orta
(ism-i fil) elde edilir.
Bn gren, grc
Bnn gren, grerek
Bnende gren

Rev giden
Revn giden, giderek
Revende giden
5

Etken ortalardan birincisi sfat, ikincisi ula yerinde kullanlr. Gerek etken orta
ende ekiyle tretilen ekildir.

Fiil masdarnn sonuna liykat yas denilen ya harfi getirilerek gelecek zaman ortac
oluturulur. rnein
Dden grlmeye deer, grlecek

Bir fiilin geni zaman gvdesinin sonuna -i , gemi zaman gvdesinin sonuna
r ekleri getirilmek suretiyle yeni isim tretmek mmkndr. rnein
Gyi syleyi, az, lehce
Goftr sz, syleyi, bahis, blm


3.FL EKM

Gemi zaman gvdesi esas alnarak ekilen fiillerde srasyla u ek fiiller kullanlr:

Birinci tekil ahs em im
kinci tekil ahs sin
nc tekil ahs - -
Birinci oul ahs m ik
kinci oul ahs d niz
nc oul ahs end ler

Geni zaman gvdesi esas alnarak ekilen fiillerde yukardaki ek fiiller uygulanr.
Ancak, nc tekil ahs geni zaman gvdesinin sonuna (ed) eki getirilir.

- - - - - -

Fiilin edilgen ortacnn esas alnd ekimlerde edilgen ortacn ardndan srasyla u
ekler getirilir:

Birinci tekil ahs em im
kinci tekil ahs sin
nc tekil ahs est dir
Birinci oul ahs m iz
kinci oul ahs d siniz
nc oul ahs end lerdir

Veya (-imek) masdar yle ekilir:



Esten fiilinin yalnz nc tekil ahs kullanlr.
Bu fiil isim, sfat ve zamirlerle birleebilir. rnein:

mzgrem retmenim
mzgr retmensin
mzgrest retmendir
6
mzgrm retmeniz
mzgrd retmensiniz
mzgrend retmendirler

Yaplar sz konusu olduunda Farsada be eit fiil vardr. Bunlar
1.sade fiil gitmek
2.nekli fiil geri dnmek
3.birleik fiil soru sormak
4.dnl fiil houna gitmek ) (
5.deyim fiil inad brakmak



4.FL ZAMANLARI

-DL GEM ZAMAN

ekilmesi istenilen fiilin sonuna yukarda anlatlan ek fiiller getirilir. rnekli, birleik
ve deyim fiillerde asl fiilin nnde bulunan kelimeler hibir deiiklie uramaz.
Olumsuzluk bildiren ne eki fiil kknn bana gelir.
Sade fiil olarak dden (grmek) masdarnn -dili gemi zamann ekelim.
Ddem grdm
Dd grdn
Dd grd
Ddm grdk
Ddd grdnz
Ddend grdler


nekli fiil olarak ber horden (rastlamak) masdarnn dili gemi zamann ekelim.
Ber hordem rastladm
Ber hord rastladn
Ber hord rastlad
Ber hordm rastladk
Ber hordd rastladnz
Ber hordend rastladlar

imdi de bu fiillerin -dili gemi zamanlarnn olumsuz ekillerini ekelim.
Neddem grmedim
Nedd grmedin
Nedd grmedi
Neddm grmedik
Neddd grmediniz
Neddend grmediler

Ber nehordem rastlamadm
Ber nehord rastlamadn
Ber nehord rastlamad
Ber nehordm rastlamadk
Ber nehordd rastlamadnz
7
Ber nehordend rastlamadlar



MDK ZAMANIN VE GEN ZAMANIN HKAYELER

Farsada imdiki zamann ve geni zamann hikayeleri ayn ekilde ekilir. Fiilin hangi
zamanda kullanld metnin geliinden anlalr veya metnin akna gre eviri yaplr.
Bir fiili bu zamanlarda ekebilmek iin gemi zaman gvdesinin bana m eki
getirilir. nekli ve birleik fiillerde bu ek daima asl fiilin nnde yer alr.
imdiki veya geni zamann hikayesinin olumsuz ekimini yapmak iin m ekinin
bana ne olumsuzluk eki getirilir ve alt ahsta da nem eki tekrarlanr.

M ddem gryordum, grrdm
M dd gryordun, grrdn
M dd gryordu, grrd
M ddm gryorduk, grrdk
M ddd gryordunuz, grrdnz
M ddend gryorlard, grrlerdi

Ber m getem dnyordum, dnerdim
Ber m get dnyordun, dnerdin
Ber m get dnyordu, dnerdi
Ber m getm dnyorduk, dnerdik
Ber m getd dnyordunuz, dnerdiniz
Ber m getend dnyorlard, dnerlerdi

Tem m kerdem izliyordum, izlerdim
Tem m kerd izliyordun, izlerdin
Tem m kerd izliyordu, izlerdi
Tem m kerdm izliyorduk, izlerdik
Tem m kerdd izliyordunuz, izlerdiniz
Tem m kerdend izliyorlard, izlerlerdi

Ayn fiillerin olumsuz ekimleri u ekilde gerekleir:

Nem ddem grmyordum, grmezdim
Nem dd grmyordun, grmezdin
Nem dd grmyordu, grmezdi
Nem ddm grmyorduk, grmezdik
Nem ddd grmyordunuz, grmezdiniz .. .
Nem ddend grmyorlard, grmezlerdi

Ber nem getem dnmyordum, dnmezdim
Ber nem get dnmyordun, dnmezdin
Ber nem get dnmyordu, dnmezdi
Ber nem getm dnmyorduk, dnmezdik
Ber nem getd dnmyordunuz, dnmezdiniz
Ber nem getend dnmyorlard, dnmezlerdi

8
Tem nem kerdem izlemiyordum, izlemezdim
Tem nem kerd izlemiyordun, izlemezdin
Tem nem kerd izlemiyordu, izlemezdi
Tem nem kerdm izlemiyorduk, izlemezdik
Tem nem kerdd izlemiyordunuz, izlemezdiniz
Tem nem kerdend izlemiyorlard, izlemezlerdi


MDK ZAMAN

imdiki zaman, ekilmesi gereken fiilin geni zaman gvdesinin bana m ve sonuna
ekim ekleri getirilerek elde edilir. Olumsuz imdiki zaman ekimlerinde olumsuzluk eki olan
ne daima m ekinin banda bulunur.
Reften (gitmek) geni zaman gvdesi rev

M revem gidiyorum
M rev gidiyorsun
M reved gidiyor
M revm gidiyoruz
M revd gidiyorsunuz
M revend gidiyorlar

Olumsuz ekim:
Nem revem gitmiyorum
Nem rev gitmiyorsun
Nem reved gitmiyor
Nem revm gitmiyoruz
Nem revd gitmiyorsunuz
Nem revend gitmiyorlar

Modern Farsada geni zaman genel olarak imdiki zamanla ifade edilir. rnein


Her rz set-i heft-i subh ez hb bdr m evem.
Sabahlar yedide uyanrm.



GEN ZAMAN
Fiilin geni zaman gvdesinin sonuna ekfiillerin getirilmesi elde edilen bu zaman klasik
Farsada yaygn olarak kullanlr. Modern Farsada sadece iirde kullanm alan bulur.
Geni zaman Modern Farsada daha ok imdiki zaman ile ifade edilir.

Revem giderim
Rev gidersin
Reved gider
Revm gideriz
Revd gidersiniz
Revend giderler

9
Olumsuz ekim ekli
Nem revem gitmem
Nem rev gitmezsin
Nem reved gitmez
Nem revm gitmeyiz
Nem revd gitmezsiniz
Nem revend gitmezler




STEK KP- GEN ZAMAN

art cmlelerinde ve yan cmlelerde kullanlan bu zaman geni zaman ekimi ile ayn
olmakla birlikte, ok defa ekilen fiilin bana be edat getirilir. Olumsuz ekim
yaplrken bu edat der ve yerini olumsuzluk eki ne alr.

Berevem gideyim
Berev gidesin
Bereved gide
Berevm gidelim
Berevd gidesiniz
Berevend gideler




STEK KP- GEM ZAMAN

Bir fiilin edilgen ortacndan sonra bden fiilinin geni zaman ekilerek elde edilir.
Bu zaman, daha ok ara cmlelerde veya ki ve yed gibi balalardan sonra
gelen cmlelerde kullanlr.

Gitmi olaym (ki) refte bem
Gitmi olasn (ki) refte b
Gitmi ola (ki) refte bed
Gitmi olalm (ki) refte bm
Gitmi olasnz (ki) refte bd
Gitmi olalar (ki) refte bend

Olumsuz ekim yaplrken olumsuzluk eki ne daima edilgen ortacn banda
bulunur.




Nerefte bem nerefte b nerefte bed
Nerefte bm nerefte bd nerefte bend


10


EMR

Farsada emrin ikinci tekil ahs ve ikinci oul ahs olmak zere yalnz iki ekli
vardr. Bir fiilin geni zaman gvdesi ayn zamanda o fiilin emir kipinin ikinci tekil ahsdr.
kinci oul ahsta geni zaman gvdesinin sonuna d eki getirilir. rnein:

Reften rev, rov git
Revd gidin, gidiniz

Farsada emir kipinin bana genellikle be edat getirilir.
Berev, boro git
Berevd gidin, gidiniz

Emrin olumsuz ekli, emir fiilinin bana olumsuzluk edat ne nin getirilmesiyle
elde edilir.
Merev, merov gitme
Merevd gitmeyin, gitmeyiniz

Negoftemet, merov anc ki int menem
Derin serb-i fen eme-i heyt menem

Demedim mi sana Gitme oraya, inan benim diye?
u yokluk serabnda hayat pnarn benim diye?



Modern Farsada olumsuz emir fiillerinde me edat yerine ne edat kullanlr.

Nerev, nero gitme
Nerevd gitmeyin, gitmeyiniz

nc bir ahsa gnderilen emir yani emr-i gib sadece nc tekil ve nc oul
ahslarda ekilir. rnein:
Gitsin g rov, g boro, g reved, g bereved / / /
Gitsinler g revend, g berevend /





-ML GEM ZAMAN

Fiilin edilgen ortacnn sonuna fiil ekim ekleri getirilerek elde edilir. Olumsuzluk
belirten ne edat daima edilgen ortacn banda bulunur.

Gitmiim refteem
Gitmisin refte
Gitmi(tir) refte (est)
11
Gitmiiz reftem
Gitmisiniz refted
Gitmiler(dir) refteend

Gitmemiim nerefteem
Gitmemisin nerefte
Gitmemi(tir) nerefte(est)
Gitmemiiz nereftem
Gitmemisiniz nerefteend
Gitmemiler(dir) nerefteend

-mili gemi zaman modern Farsada dili gemi zaman yerinde de
kullanlmaktadrb rnein:

mrz nhr i horde?
Bugn le yemeinde ne yedin:




-ML GEM ZAMANIN HKAYES

Fiilin edilgen ortacndan sonra bden=olmak yardmc fiili getirilir. ekim
srasnda sadece yardmc fiil deiiklie urar. Olumsuz ekim yaplrken olumsuzluk
bildiren ne harfi edilgen ortacn bana getirilir.

Gitmitim refte bdem
Gitmitin refte bd
Gitmiti refte bd
Gitmitik refte bdm
Gitmitiniz refte bdd
Gitmilerdi refte bdend

Olumsuz ekim:
Gitmemitim nerefte bdem
Gitmemitin nerefte bd
Gitmemiti nerefte bd
Gitmemitik nerefte bdm
Gitmemitiniz nerefte bdd
Gitmemilerdi nerefte bdend

Bir nekli fiilin olumlu ve olumsuz ekimleri de yle olmaldr:
Rastlamtm ber horde bdem
Rastlamtn ber horde bd
Rastlamt ber horde bd
Rastlamtk ber horde bdm
Rastlamtnz ber horde bdd
Rastlamlard ber horde bdend

Rastlamamtm ber nehorde bdem
12
Rastlamamtn ber nehorde bd
Rastlamamt ber nehorde bd
Rastlamamtk ber nehorde bdm
Rastlamamtnz ber nehorde bdd
Rastlamamlard ber nehorde bdend

Birleik fiilin ekimleri aada grld gibi olmaldr.

zlemitim tem kerde bdem
zlemitin tem kerde bd
zlemiti tem kerde bd
zlemitik tem kerde bdm
zlemitiniz tem kerde bdd
zlemilerdi tem kerde bdend

zlememitim tem nekerde bdem
zlememitin tem nekerde bd
zlememiti tem nekerde bd
zlememitik tem nekerde bdm
zlememitiniz tem nekerde bdd
zlememilerdi tem nekerde bdend





GELECEK ZAMAN

Bir fiilin gemi zaman gvdesinin bana hsten=istemek yardmc fiilinin
geni zamannn getirilmesiyle elde edilir. Yardmc fiilin alt ahsa gre ekimi yaplrken
gemi zaman gvdesi deiiklie uramaz.
Gelecek zamann olumsuz ekli ekilirken yardmc fiilin bana olumsuz eki olan ne
edat getirilir. rnein:

Sade fiil: gitmek reften
Gideceim hhem reft
Gideceksin hh reft
Gidecek hhed reft
Gideceiz hhm reft
Gideceksiniz hhd reft
Gidecekler hhend reft

Gitmeyeceim nehhem reft
Gitmeyeceksin nehh reft
Gitmeyecek nehhed reft
Gitmeyeceiz nehhm reft
Gitmeyeceksiniz nehhd reft
Gitmeyecekler nehhend reft

nekli fiil: dnmek bergeten
13
Dneceim ber hhem get
Dneceksin ber hh get
Dnecek ber hhed get
Dneceiz ber hhm get
Dneceksiniz ber hhd get
Dnecekler ber hhend get

Dnmeyeceim ber nehhem get
Dnmeyeceksin ber nehh get
Dnmeyecek ber nehhed get
Dnmeyeceiz ber nehhm get
Dnmeyeceksiniz ber nehhd get
Dnmeyecekler ber nehhend get

Birleik fiil: izlemek tem kerden

zleyeceim tem hhem kerd
zleyeceksin tem hh kerd
zleyecek tem hhed kerd
zleyeceiz tem hhm kerd
zleyeceksiniz tem hhd kerd
zleyecekler tem hhend kerd

zlemeyeceim tem nehhem kerd
zlemeyeceksin tem nehh kerd
zlemeyecek tem nehhed kerd
zlemeyeceiz tem nehhm kerd
zlemeyeceksiniz tem nehhd kerd
zlemeyecekler tem nehhend kerd

Bazen imdiki zaman, gelecek zaman yerinde kullanlr. rnein:
meb be snem m revm. Bu akam sinemaya gideceiz.






MZ-Y MELMS

Bu ekim ekli on dokuzuncu yzylda Avrupa dillerinden yaplan eviriler yoluyla
Farsaya girmitir. imdiki veya geni zamann hikayesi yerinde kullanlr. Gemiteki bir
zaman dilimi iinde sreklilik gsteren eylemlerin ifadesinde bu zamandan yararlanlr.
Bunun iin nce dten=sahip olmak masdarnn -dili gemi zaman, bunun
ardndan ilgili fiilin imdiki zamannn hikayesi ekilir.
nekli ve birleik fiillerde yardmc fiil bata kalr.
Bu zamann olumsuz ekimi yoktur.

Sade fiil: gitmek reften
Gitmekteydim, gidiyordum dtem m reftem
14
Gitmekteydin, gidiyordun dt m reft
Gitmekteydi, gidiyordu dt m reft
Gitmekteydik, gidiyorduk dtm m reftm
Gitmekteydiniz, gidiyordunuz dtd m reftd
Gitmekteydiler, gidiyorlard dtend m reftend

nekli fiil: dnmek bergeten
Dnmekteydim, dnyordum dtem ber m getem
Dnmekteydin, dnyordun dt ber m get
Dnmekteydi, dnyordu dt ber m get
Dnmekteydik, dnyorduk dtm ber m getm
Dnmekteydiniz, dnyordunuz dtd ber m getd
Dnmektelerdi, dnyorlard dtend ber m getend

Bugn Afganistanda konuulan Farsada dten fiilinden baka reften
fiili de yardmc fiil olarak kullanlmakta, asl fiilin edilgen ortacndan sonra bu fiilin imdiki
zamannn hikayesi ekilmektedir. rnein:
An rz bad ez zohr ebrh der smn moterkimter ode m reft
O gn leden sonra bulutlar gkyznde daha da ylyordu.





MUZR- MELMS
Bu ekim ekli de mz-yi melms gibi sonradan Farsaya girmi olup, imdiki
zaman ve yakn gelecek zaman yerinde kullanlmaktadr.
Fiilin imdiki zamanndan nce dten yardmc fiilinin geni zaman ekilir.
Bu zamann da olumsuz ekimi yaplmaz.
(u anda) gidiyorum, gitmekteyim drem m revem
(u anda) gidiyorsun, gitmektesin dr m rev
(u anda) gidiyor, gitmektedir dred m reved
(u anda) gidiyoruz, gitmekteyiz drm m revm
(u anda) gidiyorsunuz, gitmektesiniz drd m revd
(u anda) gidiyorlar, gitmekteler drend m revend




MDK VEYA GEN ZAMANIN RVAYET

-mili gemi zaman ekiminde fiilin bana m edatnn getirilmesiyle elde edilir.

Gidiyormuum m refteem
Gidiyormusun m refte
Gidiyormu m refte(est)
Gidiyormuuz m reftem
Gidiyormusunuz m refted
Gidiyorlarm m refteend

15
inde bu zamann kullanld Farsa cmleleri Trkeye evirirken ok defa mili
gemil eviri yapmak daha uygun olur. rnein:

Mhsteest ki der smn-i zb-yi b pervz koned, ez ukbh blter reved ve ez ebrh
begozered.

Gzel mavi gkyznde umak, kartallardan daha yksee kmak ve bulutlar gemek
istemitir.





GELECEK ZAMANIN HKAYES

Bu zamann Farsada tam karl yoktur. Byle bir ifade iin eitli kalplardan
yararlanlr. rnein:
Gidecektim m hstem berevem
Gidecektim bin bd berevem
Gidecektim karr bd berevem
Gidecektim m byest berevem




YETERLLK
Bir fiilinin yeterliliinin istenilen zamannn ekilebilmesi iin tevnisten=muktedir
olmak, gc olmak yardmc fiili kullanlr.
Modern Farsada istenilen zamana gre yaplan yardmc fiil ekiminden sonra asl fiil
de istek kipinde ekilir.
Klasik Farsada ise, asl fiil gemi zaman gvdesi halinde kalarak hibir ahsta
deiiklie uramaz. Olumsuzluk bildiren ne harfi yardmc fiilin banda bulunur.

Yeterlilik imdiki Zaman ekimi:
Modern Farsada yeterliliin imdiki ve geni zamanlar ayn ekilde ifade edilir.
Sade Fiil ekimi: gitmek reften
Gidebiliyorum, gidebilirim mtevnem berevem
Gidebiliyorsun, gidebilirsin mtevn berev
Gidebiliyor, gidebilir mtevned bereved
Gidebiliyoruz, gidebiliriz mtevnm berevm
Gidebiliyorsunuz, gidebilirsiniz mtevnd berevd
Gidebiliyorlar, gidebilirler mtevnend berevend

Olumsuz ekim:
Gidemiyorum, gidemem nemtevnim berevem
Gidemiyorsun, gidemezsin nemtevn berev
Gidemiyor, gidemez nemtevned bereved
Gidemiyoruz, gidemeyiz nemtevnm berevm
Gidemiyorsunuz, gidemezsiniz nemtevnd berevd
Gidemiyorlar, gidemezler nemtevnend berevend
16

nekli ve birleik fiil ekimleri:
Dnmek ber geten
Dnebiliyorum, dnebilirim mtevnem bergerdem
Dnebiliyorsun, dnebilirsin mtevn bergerd
Dnebiliyor, dnebilir mtevned bergerded
Dnebiliyoruz, dnebiliriz mtevnm bergerdm
Dnebiliyorsunuz, dnebilirsiniz mtevnd bergerdd
Dnebiliyorlar, dnebilirler mtevnend bergerdend
Olumsuz ekim
Dnemiyorum, dnemem nemtevnem bergerdem
Dnemiyorsun, dnemezsin nemtevn bergerd
Dnemiyor, dnemez nemtevned bergerded
Dnemiyoruz, dnemeyiz nemtevnm bergerdm
Dnemiyorsunuz, dnemezsiniz nemtevnd bergerdd
Dnemiyorlar, dnemezler nemtevnend bergerdend

Cevap vermek cevb dden
Cevap verebiliyorum, cevap verebilirim mtevnem cevb bedehem

Cevap verebiliyorsun, cevap verebilirsin mtevn cevb bedeh

Cevap verebiliyor, cevap verebilir mtevned cevb bedehed

Cevap verebiliyoruz, cevap verebiliriz mtevnm cevb bedehm

Cevap verebiliyorsunuz, cevap verebilirsiniz mtevnd cevb bedehd

Cevap verebiliyorlar, cevap verebilirler mtevnend cevb bedehend


Olumsuz ekim:
Cevap veremiyorum, cevap veremem nemtevnem cevb bedehem

Cevap veremiyorsun, cevap veremezsin nemtevn cevb bedeh

Cevap veremiyor, cevap veremez nemtevned cevb bedehed

Cevap veremiyoruz, cevap veremeyiz nemtevnm cevb bedehm

Cevap veremiyorsunuz, cevap veremezsiniz nemtevnd cevb bedehd

Cevap veremiyorlar, cevap veremezler nemtevnend cevb bedehend


Yeterlilik imdiki Zamann Klasik Farsa Kurallarna Gre ekimi:

Gidebiliyorum, gidebilirim mtevnem reft
Gidebiliyorsun, gidebilirsin mtevn reft
Gidebiliyor, gidebilir mtevned reft
17
Gidebiliyoruz, gidebiliriz mtevndreft
Gidebiliyorsunuz, gidebilirsiniz mtevnd reft
Gidebiliyorlar, gidebilirler mtevnend reft

Olumsuz ekim:
Gidemiyorum, gidemem nemtevnem reft
Gidemiyorsun, gidemezsin nemtevn reft
Gidemiyor, gidemez nemtevned reft
Gidemiyoruz, gidemeyiz nemtevndreft
Gidemiyorsunuz, gidemezsiniz nemtevnd reft
Gidemiyorlar, gidemezler nemtevnend reft


Yeterlilik Geni Zaman ekimi:

Modern Farsada bu zaman daha ok imdiki zaman ile ifade edilir.

Klasik Farsadaki ekimi:
Gidebilirim tevnem reft
Gidebilirsin tevn reft
Gidebilir tevned reft
Gidebiliriz tevnm reft
Gidebilirsiniz tevnd reft
Gidebilirler tevnend reft
Olumsuz ekim:
Gidemem netevnem reft
Gidemezsin netevn reft
Gidemez netevned reft
Gidemeyiz netevnm reft
Gidemezsiniz netevnd reft
Gidemezler netevnend reft

Yeterlilik dili Gemi Zaman ekimi:

Sade Fiil ekimi: gitmek reften

Gidebildim tevnistem berevem
Gidebildin tevnist berev
Gidebildi tevnist bereved
Gidebildik tevnistm berevm
Gidebildiniz tevnistd berevd
Gidebildiler tevnistend berevend

Olumsuz ekim:
Gidemedim netevnistem berevem
Gidemedin netevnist berev
Gidemedi netevnist bereved
Gidemedik netevnistm berevm
Gidemediniz netevnistd berevd
Gidemediler netevnistend berevend
18

nekli fiil ekimi: dnmek ber geten
Dnebildim tevnistem ber gerdem
Dnebildin tevnist ber gerd
Dnebildi tevnist ber gerded
Dnebildik tevnistm ber gerdm
Dnebildiniz tevnistd ber gerdd
Dnebildiler tevnistend ber gerdend

Dnemedim netevnistem ber gerdem
Dnemedin netevnist ber gerd
Dnemedi netevnist ber gerded
Dnemedik netevnistm ber gerdm
Dnemediniz netevnistd ber gerdd
Dnemediler netevnistend ber gerdend

Birleik Fiil ekimi:

Cevap verebildim tevnistem cevb bedehem
Cevap verebildin tevnist cevb bedeh
Cevap verebildi tevnist cevb bedehed
Cevap verebildik tevnistm cevb bedehm
Cevap verebildiniz tevnistd cevb bedehd
Cevap verebildiler tevnistend cevb bedehend

Olumsuz ekim:
Cevap veremedim netevnistem cevb bedehem
Cevap veremedin netevnist cevb bedeh
Cevap veremedi netevnist cevb bedehed
Cevap veremedik netevnistm cevb bedehm
Cevap veremediniz netevnistd cevb bedehd
Cevap veremediler netevnistend cevb bedehend


Yeterlilik imdiki Zamann Hikayesi

Gidebiliyordum, gidebilirdim mtevnistem berevem

Gidebiliyordun, gidebilirdin mtevnist berev

Gidebiliyordu, gidebilirdi mtevnist bereved

Gidebiliyorduk, gidebilirdik mtevnistm berevm

Gidebiliyordunuz, gidebilirdiniz mtevnistd berevd

Gidebiliyorlard, gidebilirlerdi mtevnistend berevend


Yeterlilik mili Gemi Zaman
19

Gidebilmiim tevnisteem berevem
Gidebilmisin tevniste berev
Gidebilmi(tir) tevnisteest bereved
Gidebilmiiz tevnistem berevm
Gidebilmisiniz tevnisted berevd
Gidebilmiler(dir) tevnisteend berevend

Yeterlilik mili Gemi Zamann Hikayesi

Gidebilmitim tevniste bdem berevem
Gidebilmitin tevniste bd berev
Gidebilmiti tevniste bd bereved
Gidebilmitik tevniste bdm berevm
Gidebilmitiniz tevniste bdd berevd
Gidebilmilerdi tevniste bdend berevend

Yeterlilik Gelecek Zaman

Gidebileceim hhem tevnist berevem
Gidebileceksin hh tevnist berev
Gidebilecek hhed tevnist bereved
Gidebileceiz hhm tevnist berevm
Gidebileceksiniz hhd tevnist berevd
Gidebilecekler hhend tevnist berevend

Afganistanda konuulan Farsada bu ekimin yan sra, fiilin edilgen ortacndan sonra
tevnisten (muktedir olmak) fiilinin istenilen zamannn getirildii bir ekim ekli daha
vardr. rnein
Gidebiliyorum refte mtevnem
Gidebiliyorsun refte mtevn
Gidebiliyor refte mtevned
Gidebiliyoruz refte mtevnm
Gidebiliyorsunuz refte mtevnd
Gidebiliyorlar refte mtevnend

Olumsuz ekim:
Gidemiyorum refte nemtevnem
Gidemiyorsun refte nemtevn
Gidemiyor refte nemtevned
Gidemiyoruz refte nemtevnm
Gidemiyorsunuz refte nemtevnd
Gidemiyorlar refte nemtevnend







20


MUTLAK YETERLLK

tevnisten (=muktedir olmak) yardmc fiilinin geni zaman gvdesi tevn
n sonuna istenilen fiilin fiilin gemi zaman gvdesi getirilerek elde edilir. rnein:
tevn+goften>goft sylenebilir < <
Ayrca, tevn yerine mtevn ekli de kullanlmaktadr.
Modern Farsada tevn ve mtevn yannda meved fiili de
kullanlr.
rnein
Meved goft denilebilir, sylenebilir
Olumsuzluk eki daima yardmc fiilin bana gelir.
Netevn goft sylenemez
Nemtevn goft sylenemez
Nemeved goft sylenemez

Mutlak yeterliliin hikayesi Farsada oden (=olmak) yardmc fiilinin imdiki
zamannn hikayesinden yararlanlarak yaplmaktadr.

Mod goft sylenebilirdi, denilebilirdi
Nemod goft sylenemezdi, denilemezdi




GEREKLLK

Farsada gereklilik kipi byesten (=gerekmek, lazm olmak) , yesten
(=yaramak) ve sezden (=layk olmak, demek) yardmc fiilleriyle yaplr.
Ancak, Modern Farsada byesten yardmc fiili kullanlr.
Gereklilik Geni Zaman ve imdiki Zaman ekimi:

Gitmeliyim, gitmem gerekiyor byed berevem
Gitmelisin, gitmen gerekiyor byed berev
Gitmeli, gitmesi gerekiyor byed bereved
Gitmeliyiz, gitmemiz gerekiyor byed berevm
Gitmelisiniz, gitmeniz gerekiyor byed berevd
Gitmeliler, gitmeleri gerekiyor byed berevend

Gitmemeliyim nebyed berevem
Gitmemelisin nebyed berev
Gitmemeli nebyed bereved
Gitmemeliyiz nebyed berevm
Gitmemelisiniz nebyed berevd
Gitmemeliler nebyed berevend

nekli ve birleik fiillerin ekimi:

Dnmeliyim byed bergerdem
21
Dnmelisin byed bergerd
Dnmeli byed bergerded
Dnmeliyiz byed bergerdm
Dnmelisiniz byed bergerdd
Dnmeliler byed bergerdend

Dnmemeliyim nebyed bergerdem
Dnmemelisin nebyed bergerd
Dnmemeli nebyed bergerded
Dnmemeliyiz nebyed bergerdm
Dnmemelisiniz nebyed bergerdd
Dnmemeliler nebyed bergerdend

zlemeliyim byed tem bekonem
zlemelisin byed tem bekon
zlemeli byed tem bebkoned
zlemeliyiz byed tem bekonm
zlemelisiniz byed tem bekond
zlemeliler byed tem bekonend

zlememeliyim nebyed tem bekonem
zlememelisin nebyed tem bekon
zlememeli nebyed tem bekoned
zlememeliyiz nebyed tem bekonm
zlememelisiniz nebyed tem bekond
zlememeliler nebyed tem bekonend



Gereklilik imdiki veya Geni Zamann Hikayesinin ekimi:
Bu zamann birka ekim ekli vardr. En ok kullanlan ekli udur:
Gitmeliydim byed mreftem
Gitmeliydin byed mreft
Gitmeliydi byed mreft
Gitmeliydik byed mreftm
Gitmeliydiniz byed mreftd
Gitmeliydiler byed mreftend

Olumsuz ekim ekli:

Gitmemeliydim nebyed mreftem
Gitmemeliydin nebyed mreft
Gitmemeliydi nebyed mreft
Gitmemeliydik nebyed mreftm
Gitmemeliydiniz nebyed mreftd
Gitmemeliydiler nebyed mreftend

Bu zamann nekli ve birleik fiillerdeki ekim ekli:

Dnmeliydim byed ber m getem
22
Dnmeliydin byed ber m get
Dnmeliydi byed ber m get
Dnmeliydik byed ber m getm
Dnmeliydiniz byed ber m getd
Dnmeliydiler byed ber m getend

Dnmemeliydim nebyed ber m getem
Dnmemeliydin nebyed ber m get
Dnmemeliydi nebyed ber m get
Dnmemeliydik nebyed ber m getm
Dnmemeliydiniz nebyed ber m getd
Dnmemeliydiler nebyed ber m getend

zlemeliydim byed tem m kerdem
zlemeliydin byed tem m kerd
zlemeliydi byed tem m kerd
zlemeliydik byed tem m kerdm
zlemeliydiniz byed tem m kerdd
zlemeliydiler byed tem m kerdend

zlememeliydim nebyed tem m kerdem
zlememeliydin nebyed tem m kerd
zlememeliydi nebyed tem m kerd
zlememeliydik nebyed tem m kerdm
zlememeliydiniz nebyed tem m kerdd
zlememeliydiler nebyed tem m kerdend


Dier ekim ekillerini, sadece birinci tekil ahslarn vererek u ekilde gstermek
mmkndr. Bu ekimlerde tekil ve oul olmak zere toplam alt ahsn ekiminde
m byest ve byest fiillerinde hibir deiik olmamaldr.
Gitmeliydim m byest m reftem
Gitmemeliydim nem byest m reftem

Gitmeliydim byest m reftem
Gitmemeliydim nebyest mreftem

Gitmeliydim byest berevem
Gitmemeliydim nebyest berevem



MUTLAK GEREKLLK

Geni zaman ekiminde yardmc fiilin geni zaman nc tekil ahs ile asl filin
gemi zaman gvdesi yan yana gelir.
Baka bir ahs sz konusu olmad iin bu tr fiillere tek ahsl fiil denilir.
rnein:

Gitmek gerek, gitmeli byed reft
23
Gitmemek gerek, gitmemeli nebyed reft

Mutlak Gerekliliin Hikayesi:
Klie olarak m byest fiilinden sonra asl fiilin gemi zaman gvdesi getirilir.

Gitmek gerekti, gitmek gerekiyordu m byest reft
Gitmemek gerekti, gitmemek gerekiyordu nem byest reft




EDLGEN

Geili yani neyi?, kimi? sorularn cevaplandran fiillerin edilgen ortacndan sonra
oden (olmak) yardmc fiilinin istenilen zamannn getirilmesiyle elde edilir. ekim
srasnda edilgen orta hibir deiiklie uramaz.
Olumsuz ekimlerde olumsuzluk eki olan ne daima yardmc fiilin banda
bulunur.

Edilgen imdiki Zaman

Grlyorum dde m evem
Grlyorsun dde m ev
Grlyor dde m eved
Grlyoruz dde m evm
Grlyorsunuz dde m evd
Grlyorlar dde m evend

Olumsuz ekim:
Grlmyorum dde nem evem
Grlmyorsun dde nem ev
Grlmyor dde nem eved
Grlmyoruz dde nem evm
Grlmyorsunuz dde nem evd
Grlmyorlar dde nem evend

Edilgen dili Gemi Zaman

Grldm dde odem
Grldn dde od
Grld dde od
Grldk dde odm
Grldnz dde odd
Grldler dde odend

Grlmedim dde neodem
Grlmedin dde neod
Grlmedi dde neod
Grlmedik dde neodm
Grlmediniz dde neodd
24
Grlmediler dde neodend

Edilgen Geni Zaman
Modern Farsada bu zaman daha ok imdiki zaman ile ifade edilir. Fakat, Klasik
Farsada bu zamann kullanm ekli vardr.
Grlrm dde evem
Grlrsn dde ev
Grlr dde eved
Grlrz dde evm
Grlrsnz dde evd
Grlrler dde evend

Olumsuz ekim
Grlmem dde neevem
Grlmezsin dde neev
Grlmez dde neeved
Grlmeyiz dde neevm
Grlmezsiniz dde neevd
Grlmezler dde neevend

Edilgen imdiki Zamann ve Geni Zamann Hikayesi

Grlyordum, grlrdn dde m odem
Grlyordun, grlrdn dde m od
Grlyordu, grlrd dde m od
Grlyorduk, grlrdk dde m odm
Grlyordunuz, grlrdnz dde m odd
Grlyorlard, grlrlerdi dde m odend

Olumsuz ekim
Grlmyordum, grlmezdim dde nem odem
Grlmyordun, grlmezdin dde nem od
Grlmyordu, grlmezdi dde nem od
Grlmyorduk, grlmezdik dde nem odm
Grlmyordunuz, grlmezdiniz dde nem odd
Grlmyorlard, grlmezlerdi dde nem odend

Edilgen mili Gemi Zaman

Grlmm dde odeem
Grlmsn dde ode
Grlm(tr) dde ode (est)
Grlmz dde odem
Grlmsnz dde oded
Grlmler(dir) dde odeend

Olumsuz ekim
Grlmemiim dde neodeem
Grlmemisin dde neode
Grlmemi(tir) dde neode (est)
25
Grlmemiiz dde neodem
Grlmemisiniz dde neoded
Grlmemiler(dir) dde neodeend

Edilgen mili Gemi Zamann Hikayesi
Grlmtm dde ode bdem
Grlmtn dde ode bd
Grlmt dde ode bd
Grlmtk dde ode bdm
Grlmtnz dde ode bdd
Grlmlerdi dde ode bdend

Olumsuz ekim
Grlmemitim dde neode bdem
Grlmemitin dde neode bd
Grlmemiti dde neode bd
Grlmemitik dde neode bdm
Grlmemitiniz dde neode bdd
Grlmemilerdi dde neode bdend

Edilgen Gelecek Zaman
lm Farsada nadiren kullanlan bu zaman daha ok beni grecekler, seni grecekler,
... eklinde ifade edilir.
Grleceim dde hhem od
Grleceksin dde hh od
Grlecek(tir) dde hhed od
Grleceiz dde hhm od
Grleceksiniz dde hhd od
Grleceklerdir dde hhend od



ART

Fiillerin eitli zamanlarnn bana eger (eer) kelimesinin getirilmesiyle elde
edilir.
rnek olarak birinci tekil ahslarn olumlu ve olumsuz ekimlerini yle olmaldr.
imdiki zaman
Gidiyorsam eger m revem
Gitmiyorsam eger nem revem

Geni zaman
Gidersem eger berevem
Gitmezsem eger nerevem

-dili gemi zaman
gittiysem eger reftem
gitmediysem eger nereftem

imdiki veya geni zamann hikayesi
26
Gitseydim eger m reftem
Gitmeseydim eger nem reftem

-mili gemi zaman
gitmisem eger refteem
gitmemisem eger nerefteem

-mili gemi zamann hikayesi
gitmi olsaydm eger refte bdem
gitmemi olsaydm eger nerefte bdem

yeterlilik geni zaman
gidebilirsem eger betevnem berevem
gidemezsem eger netevnem berevem

yeterlilik imdiki zamann hikayesi
gidebilseydim eger mtevnistem berevem
gidemeseydim eger nemtevnistem berevem


DUA

Dua kipinin yalnz nc tekil ahs vardr. Geni zamann nc tekil ahsnn son
harfinden nce elif getirilir; bir baka deyile son hecedeki sesli uzatlarak dua fiili elde edilir.
rnein:
Bahden bah bahd

Sadecebden (olmak) fiilinin dua kipi bd veya bd eklinde gelir.

Bu tr elif harfine Farsa dilbilgisi terminolojisinde elif-i du (dua elifi) denilir.

Dua fiilini oluturmann bir baka yolu da, istek kipi nc tekil ve nc oul
ahslarn sonuna elif getirilmesidir. rnein:

Gitsin
Gitsinler



5.OUL

Canllar gsteren isimlerin sonuna n , canszlar gsteren isimlerin sonuna h
eki getirilmek suretiyle oul elde edilir. Ancak, bu kesin bir kural olmayp, oul eklerinin
birbirinin yerinde kullanld da olur.

Merd adam merdn adamlar
Zen kadn zenn kadnlar
Diraht aa dirahtn, dirahth aalar

smin sonu elif ile bitiyorsa, n ile arasna ye harfi getirilir.
27
Ged dilenci gedyn dilenciler
smin sonu e ile bitiyorsa, bu harf derek yerine gef harfi geer.
Morde l mordegn ller

smin sonu i ile bitiyorsa, iyn , u ile bitiyorsa, uvn olur.
rnein:
rn ranl rniyn ranllar
Bn bayan bnuvn bayanlar


6.SMLERN EKM

simlerin hallerini gstermek iin u edatlar kullanlr:

-i hali r
-e hali be
-de hali der
-den hali ez
ile b

kitab kitb r
kitaba be kitb
kitapta der kitb
kitaptan ez kitb
kitapla b kitb

Ancak, bu edatlardan kimileri birbirlerinin yerine kullanlabildii gibi, bir edat birka
edatn verdii anlam verebilir.

smin -nin hali yani iyelik eki durumu ml-i , ez n-i ve n-i
kelimeleriyle elde edilir. Modern Farsada daha ok ilk ekli kullanlr. rnein:

n kitb ml-i men est Bu kitap benimdir.
n kitb ez n-i men est Bu kitap benimdir.
n kitb n-i men est Bu kitap benimdir

nlem durumu ya ismin sonuna sesini veren nlem elifi (elif-i nid) getirilerek ya
da ismin banda y , ey , ey kelimeleri sylenerek ifade edilir.

Pdiah pdh
Ey padiah pdh
Ey padiah y pdh
Ey padiah ey pdh


7.TAMLAMA

ki isim, bir isim ile bir sfat, bir isim ile bir masdar, bir isim ile bir orta arasndaki
anlam ball tamlamann esasn oluturur ve tamlama birinci kelimenin sonunda telaffuz
edilen bir i sesiyle ifade edilir. rnein
28

Benim kitabm kitb-i men
Tamlamay yazda gstermek gerekiyorsa birinci kelimenin son harfinin sol alt kesine
ksa ve eik bir izgi izilir. Buna tamlama kesresi (kesre-i izfet) denilir.

Birinci kelimenin sonu sesini veren elif harfi ile bitiyorsa, araya ya
kaynatrma harfi koyulur. rnein
Kk ocuklar beeh-yi kek
Sonda telaffuz edilmeyen ve e sesi verilerek okunan ha harfi geldiinde, bu harfin
zerine tamlama hemzesi konularak i sesi verilir.
Telefon numaras omre-i telefon

Birinci kelimenin sonunda sessiz ha harfi varsa, tamlamada sadece i sesi verilir ve
yazda tamlama izfet kesresi ile gsterilir. rnein.
Dmd ile birlikte hemrh-i dmde

Birinci kelimenin sonunda birlik veya belirsizlik yas varsa, tamlama sesi konuma
srasnda belirtilmedii gibi yazda da herhangi bir iaret koyulmaz. rnein:
Grnmeyen bir el dest nmer

Birinci kelimenin sonunda i eklinde okunan ya harfi bulunursa, tamlama yi
sesiyle ifade edilir ve ya harfinin zerine izafet hemzesi koyulur. rnein:

sm-i hnevdeg-yi om st Soyadnz nedir?

Birinci kelimenin sonunda sessiz okunan vav harfi varsa, tamlama i sesiyle ifade
edilir. Yazda tamlama izafet kesresi ile gsterilir. rnein

Gv-i onun boas

Birinci kelimenin sonunda u eklinde okunan vav harfi varsa, izafet yi sesiyle
telaffuz edilir; yazda izafet yas ile gsterilir. rnein:

Em-yi men empizik est Amcam gz doktorudur.

Birinci kelimenin sonunda sessiz okunan ya harfi varsa, tamlama i sesiyle ifade
edilir. rnein:
y-i kemreng ak ay

Bazen tamlamalarda ikiden ok kelime bulunur. Byle tamlamalara zincirleme
tamlama tetbu-i izft ad verilir. rnein:
Sed-yi yeknevht-i motor-i otomobil otomobil motorunun tekdze sesi




8.SIFATLAR

Farsada alt eit sfat vardr:
a)Karlatrma Sfatlar:
29
ki derece halinde yaplr. Birinci derecede, kelimelerin sonuna ter eklenerek daha,
ikinci derecede terin eklenerek en anlamlar kazandrlr. rnein:
Bozorg byk
Bozorgter daha byk ) (
Bozorgtern en byk ) (

Genel olarak, birinci derecede stnlkten sonra ez edat getirilerek karlatrma
yaplr. rnein:
Ahmed bozorgter ez Hasen est Ahmet Hasandan daha byktr.


kinci derece stnlkte ikinci kelime oul halde ise, iki kelime tamlama (izafet) ile
birbirine balanr. rnein:
Porcemiyyettern-i ehrh-yi Turkiyye stanbl est.
Trkiyenin en kalabalk ehri stanbuldur.


kinci kelime tekil halde ise, tamlamasz okunur. rnein:
Kh-i Ari bolendtern kh-i Turkiyye est.

b)Say Sfatlar
1den 10a kadar
1 bir yek
2 iki do
3 se
4 drt ehr
5 be penc
6 alt e
7 yedi heft
8 sekiz het
9 dokuz noh
10 on deh

11den 19a kadar
11 on bir yzdeh
12 on iki devzdeh
13 on szdeh
14 on drt ehrdeh
15 on be pnzdeh
16 on alt nzdeh
17 on yedi hifdeh
18 on sekiz hicdeh
19 on dokuz nzdeh

20den 90a kadar
20 yirmi bst
30 otuz s
40 krk ihil
50 elli pench
60 altm est
30
70 yetmi heftd
80 seksen hetd
90 doksan neved

100den 1000 000a kadar
100 yz sed
200 iki yz divist
300 yz sised
400 drt yz ehrsed
500 be yz pansed
600 alt yz ised
700 yedi yz heftsed
800 sekiz yz hetsed
900 dokuz yz nuhsed
1000 bin hezr
10000 on bin deh hezr
1000000 yz bin sed hezr
1000000 milyon milyun
1000000000 milyar milyard

bin bir gece masallar efsneh-yi hezr u yek eb

bin dokuz yz seksen sekiz hezr u nohsed u hetd u het

iki bin do hezr u se
c)Sra Say Sfatlar
Say sfatlarnn sonuna om _ , om _ , omn _ ekleri getirilerek elde
edilir.
Alt e
Altnc eom
Altnc eom
Altnc eomn

om ve om ekleriyle tretilen sfatlar tamlamalara girebilirler. rnein:
altnc snf kils-i eom
ikinci aa diraht-i dovvom

mn ekiyle tretilen sfatlar ait olduklar kelimeden nce gelirler ve tamlama
yapmazlar. rnein:

sedomn sl-i tevellud-i Mustafa Kemal Ataturk
Mustafa Kemal Atatrkn doumunun yznc yl


d)letirme Say Sfatlar
Saylar tekrar edilerek veya araya baz ekler koyularak tretilir. rnein:
Bir bir, birer birer yek yek
Bir bir, birer birer yekyek
Bir bir, birer birer yek t yek t
Bir bir, birer birer yek be yek
31
Bir bir, birer birer yegn yegn

e)Kesir Saylar:
Blen nce, blnen sonra getirilir. rnein:
Drtte bir ehr yek
Blnen birden fazla ise, nce blnen sonra blen getirilir ve araya ez edat koyulur.
rnein:
Drt bl alt 4/6 ehr ez e

f)aret sfatlar
Yakn iin in (bu, u) , uzak iin an (o) szckleri kullanlr. oullar
inh (bunlar, unlar) ve nn, anh (onlar) eklinde kullanlr.


9.ZAMRLER

simlerin yerine kullanlan zamirlerin Farsada u ekilleri vardr:
a)Ayr ahs Zamirleri:

ben men
sen to
o , vey
biz m
siz om
onlar n

men ve to , r ekim ekini ald vakit mer (bana, beni, benim)
(bazen gnlk konumada menu ) ve tor (sana, seni, senin) haline gelirler.
to ve zamirleri est fiili ile birleince, tost ve st
eklini alr.

b)Bitiik ahs Zamirleri.
Benim, bana, beni em -
Senin, sana, seni et -
Onun, ona, onu e -
Bizim, bize, bizi iman -
Sizin, size, sizi itan -
Onlarn, onlara, onlar ian -

c)aret zamirleri
bu, u in
o n
bunlar, unlar inh
onlar anh

d)Mterek zamirler
Ayna anlamda kullanlan trl mterek zamir vardr. Her de anlam pekitirme
amacyla kullanlr.
Kendi, kendisi, bizzat hod
Kendi, kendisi, bizzat h
32
Kendi, kendisi, bizzat hten

e)Soru zamirleri
canllar iin kim ki
canszlar iin ne i
kimler kih
neler ih

f)Balama zamirleri
canllar iin ki o ki
canszlar iin ki o ey i

g)Belirsiz zamirler
Farsada belirsiz zamir olarak balca u kelime veya kelime gruplar kullanlr:
Kimse, hi kimse kes
Kimse, birisi, hi kimse kes
Biri, birisi yek
Falan, falanca, filanca fuln
Hi, hi biri h
Hepsi, btn, herkes heme
teki, dieri dger
tekisi, baka biri kes dger



10.ZARFLAR

a)Zaman Zarflar
anszn ngehn
asla hergiz
birdenbire ngehn
bu akam imeb
bu gece imeb
bu yl imsl
bugn imrz
abuk zd
daha sonra pes
daima heme
daima hemvre
derhal bdireng
derhal fovren
devaml peyveste
dn akam deb
dn akam d
dn gece deb
dn gece d
erken zd
eskiden beri drbz
geceleyin eb
hemen fovren
33
her an dembedem
her an her lehze
her gece heme eb
her zaman heme
her zaman hemvre
hibir zaman hgh
hibir zaman hvakt
iki gn sonra pesferd
ne vakit ivakt
ne zaman i hengm
ne zaman hergh
ne zaman hervakt
ne zaman key
o zaman angh
ondan nce p ez an
ondan sonra pes ez n
ondan sonra sipes
nceden kablen
sonra pes
imdi hl
yarn ferd
yine bz

b)Yer Zarflar
altna taht-i
altnda taht-i
altnda zr-i
alttaki zrn
arkasnda pes-i
aadaki zrn
aasnda zr-i
aaya pyn
batanbee serser
burada inc
buras inc
dar brn
darda brn
dars brn
dnda hric-i
her nerede herc
her neresi herc
heresi icy
ieri dern
ieride dern
ierisi dern
karkarya rber
karsnda rbery-i
kenarda kenr-i
nerede herc
nerede koc
34
neresi koc
orackta hemanc
orada anc
oras anc
oras hemanc
nnde p-i
uzakta dr
uzakta drdest
stnde bl-yi
zerinde bl-yi
yaknda nezdk
yannda p-i

c)Hal Zarflar
ardarda peypey
bo yere bhde
bo toh
glerek hendn
kolay sn
nispeten nisbeten
tamamen kmilen
temiz pk
tmyle kmilen
yava heste
zorla bezr
d)Miktar Zarflar
az ok kemb
az endek
bazs berh
bir ksm berh
biraz endek
biraz kem
birok bes
bol fervn
bu kadar endin
bunca endin
cz coz
ok fervn
o kadar endan
bek bek gurh gurh
pekok bisyr
tmyle bekull
yaklak olarak takrben

e)Say Zarflar
birbir yek yek
birinci nohost
birincisi evvelen
birka end
her her
35
ikinci dovvom
ilk nohost

f)Sebep Zarflar
bu nedenle be in cihet
bu yzden ez in r
nk unki
nk zr
iin be cihet-i
nedeniyle be cihet-i
o halde pes
u halde pes

g)aret Zarflar
ayn ekilde hemenan
ayn heman
ite nek
o heman
yle hemantovr
yle hemenan

h)Soru Zarflar
hangi kodm
ka tane end t
ka end
ne kadar end
ne kadar ikadr
ne sebeple be i sebeb
ne vakit i vakt
ne zaman i hengm
ne zaman key
neden be i sebeb
neden beryi i
neden bery-i i
nerede koc
neresi i cy
niin beryi i
niin er
niin vse-yi i


11.NEDATLAR
nedat veya nedat gibi kullanlan szcklerin belli ballar unlardr:
Den ez
Den dolay ez
le b
Erek b
Birlikte b
zerine ber
zerinde ber
36
E be
A be
Sz b
Meden b
Meksizin bedn-i
E kadar t
Den baka coz
Dnda coz
Hakknda derbre-i
likin derbre-i
zerinde bl-yi
in beryi
in behtir-i
Dolaysyla behtir-i
in behr-i
in ez behr-i
Den baka gayr-i
Hari gayr-i
Den baka begayr ez
inde dern-i
Arkasnda pes-i
Arkasnda akab-i
Yukar ferz
Yukarya ferz
Aa fur
Aaya fur
























37



12.GNLK KONUMADAK TELAFFUZ FARKLILIKLARI

Tahranda konuulan Farsa yazya gre telaffuzda baz farkllklar gsterir. Bu
farkllklar ksaca yle zetlenebilir:
a)smin i halini gsteren r eki gnlk konumada r ve ekline
dnr.
men ahs zamiriyle birleince mer (beni) yerine menu eklini alr.
b)Fiil ekimlerinin ikinci oul ahslarnda, geni ve gemi zaman gvdelerinin
sonuna d eki getirilir. Bu ek gnlk konumada n ekline dnr. Fakat bu
kullanm ekli yannda klasik kullanm ekli de yaygndr.
c)r (evet) kelimesi are eklinde de sylenir.
d)Fiillerin sonunda bulunan ed eki yerini e sesine brakr. rnein:
dred yerine dre
bedehed yerine bedehe veya bede
e)Bazen bir ismin veya fiilin bir veya birka harfi birden atlr ve telaffuz tamamen
deiir. rnein:
begyd yerine begd
mgyem yerine migem
Alt ahstaki fark daha bariz olarak grmek istersek klasik ekim ile halk azndaki
ekimi u ekilde bir arada gstermek mkndr:
Migem mgyem
Mig mgy
Mige mgyed
Migm mgym
Mign mgyd
Migen mgyend

f)Bir edat ile bir zamir klasik Farsada normal artlarda birlemedii halde, gnlk
konuma Farsasnda birlikte kullanlabilir. rnein:
beto mgyem (sana diyorum) yerine behet migem
ez porsdem (ona sordum) yerine eze porsdem
be n (onlara) yerine beheun

g)Bir tamlamada birinci kelimenin sonu h-yi gayr-i melfz denilen ve e eklinde
okunan ile bitiyorsa, tamlama bu harfin zerine izafet hemzesinin konulmasyla belirtilir.
Ancak bugn, bu harften sonra izafet hemzesi yerine, izafeti belirten ya harfi
koyulmaktadr.
Dde-i men (benim gzm) yerine

h)Cmlelerin sonunda bulunan est (dir) kelimesi gnlk konumada es
veya e ekline dnr.

I)Bazen ortada bulunup a sesini veren elifler vav harfine dnerek u, o sesini
alrlar. rnein:
Cn yerine cn
Gorbn yerine gorbn
an yerine un
38

i)Fiilin sonu ved eklinde bitiyorsa, bu ses e halinde kalr.
Beeved yerine bee

j)Fiilin sonu end ekiyle bitiyorsa, bu ek en olur.
Hestend yerine hesten
Goftend yerine goften

k)Bata bulunan uzun elifler sesine dnr. rnein:
medd yerine medn
anrz yerine onrz

l)Baz kelimelerde harf atld gibi kelimenin telaffuzu da deiebilir. rnein:
beryitn yerine bertun

m)hem edatndaki he harfi atlarak kendisinden nceki kelimeye balanr.
rnein:
anhem yerine unem

n)Sonu skunlu biten ra ve kef harfleri e sesine dnr. rnein:
yek yerine ye
eger yerine ege

o)Baz kelimelerin ve kelime gruplarnn telaffuzlar o kadar deiir ki bu farkllklarn
anlamas zamana baldr. rnein:
emhyemr yerine emu
lebhyianr yerine lebunu

)Fethal bir harften sonra sakin bir kaf gelirse, bu harf h ya dnr. Hatta
kaf harfinden sonra te bulunursa, bu harf de debilir. rnein:
anvakt yerine unvaht ve unvah



















39



13.KLASK FARSADA STSNA GRAMER ZELLKLER

Klasik Farsa ile Modern Farsa arasnda fiilllerin, zamirlerin ve edatlarn kullanllar
bakmndan bir takm farkllklar gze arpar. Klasik Farsa ile yazlm mensur veya
manzum metinleri iyi anlayabilmek iin bu farkl yazl ve kullanl ekillerinin bilinmesi
gerekir. Bu farkllklar yle zetlemek mmkndr:

1.EDATLAR
A. be EDATI
smin e halini gsteren be edat ile anlamnda kullanlabilir. rnein:
Zinde est nm-i ferruh-i nnrevn behayr

Enuirvann kutlu ad hayr ile yaamaktadr.

be edat yalnz olarak veya ber, der, ender, endern gibi
pekitirme edatlaryla birlikte kullanldnda ismin e halini verir. rnein:
bes nmver bezr-i zemn defn kerdeend
Kez hestiye be ry-i zemn ber nin nemnd


Pek ok nl kimseyi topraa vermiler, ama yeryznde onlarn varlklarn bir iz bile
kalmamtr.
Be dery der menfi bumrest
Veger hh selmet, der kenrest


Denizde saysz fayda vardr. Ama esenlik istiyorsan, kydadr.
Be renc enderest ey hredmend genc
Neybed kes genc, nborde renc


Ey akll kii! Hazine almakla elde edilir. almadan kimse hazine bulamaz.
Be bezm endern smnvefst
Be rezm endern tzeng-i ejdehst


O, mecliste vefa yadran gk, savata ise keskin peneli bir ejderhadr.

be edat ahs zamiri ile birletiinde bed ve be eklinde yazlr.
rnein:
Goft: r p-i men emnet bd; be resndem.

Onun bende bir emaneti vard; ona ilettim. Dedi.
Hiznedr dervakt do hezr direm-i dger bed dd

Hazinedar derhal iki bin dirhem daha verdi ona.
Cn o der ten reft, ten z zinde od
40
Akl dde t bed bnende od


Can vcuda girince, vcut onunla canland. Akl verdi ona. Bylece grr oldu
onunla.

be edat ile n iaret zamiri veya iaret sfat birlikte yazldnda ha harfi
derek yerini dal harfi alr. rnein:
eger ittifk-i bed r yek gy bedan em ofted, emr-i horsn r bedrd byed kerd.

Kazara o gze bir top arpsa, Horasan emirliine veda etmen gerekir.

ile anlamndaki be edat, i soru kelimesine bitiik yazldnda, bunun
ocuk anlamna gelen bee kelimesi ile kartrlmamasna dikkat edilmelidir. rnein:
skender-i rm r porsdend: Diyr-i merk ve marib bei girift?

Byk skendere Dou ve Bat lkelerini ne ile aldn? diye sordular.

be edat tek bana veya ki kelimesi ile birlikte yemin olarak da kullanlr.
rnein:
bedn bertern nm-i yezdn-i pk
berahende hord u trk hk
be taht u kulh u be nhd u mh
ki men bed nekerdem om r nigh




Tertemiz Tanrnn yceler ycesi adna, parlak gnee, kara topraa, tacma, tahtma,
Zhreye ve Ayaa yemin ederim ki size kt gzle bakmadm.

B- der EDATI

smin de halini gsteren der edat, be edat yerinde kullanlabilir.
rnein:
Der kostantiniyye reft stanbula gittti.

der yerine ender edat kullanlabilir.
Mest-i herb meov. enan berhz ki ender rh eser-i mest ber to peyd nebuved.
.
krktk sarho olma. yle kalk ki, yolda giderken sarholuun anlalmasn.

der edat bazen derbre-i (hakknda) anlamn verir. rnein:
mansr goft: der in kasr i gd?

Mansur Bu kasr hakknda ne dersiniz? dedi.
Ez in der sohen end rnem hem hemn ki kerne nednem hem

Bu konuda daha ne kadar syleyeyim? nk ben bunun sonunu bilmiyorum,
bulamyorum.
41

C- b EDATI

b edat ile anlam yannda be edat gibi ismin i halini de gsterir.
Anrz ki be rm dermnde bd, b hengern-i rm goft.

Rm lkesinde ciz kald gn Rm demircilerine dedi ki.

on resdend an azzn b harem leb fur bestend, negud dem

O azizler Hareme geldiklerinde sustular. Kimse azn amad.

b edat eski metinlerde eb eklindeki yazlyla da karmza kar.
rnein:
beyyed kunn on hojber-i jiyn bekn-i peder teng beste miyn
eb nmdrn-i leker behem o sm-i nermn u gorasb-i cem
siph ki ez kh t kh cy begrend u kbend gt be py







imdi, Nerimann olu Sam ve Cemidin olu Grasp gibi, nl komutanlar ve
dalardan dalara uzanp dnyay ayaklar altna alan bir ordu ile birlikte babasnn intikamn
almak iin kkremi bir arslan gibi gelebilir.

D- ez EDATI

smin den halini kazandran ez edat elifsiz de yazlabilir. Bunun sebebi ya o
devrin slubundan ya da vezin zaruretinden ileri gelir. rnein:
Zi kr-i beste meyend u dil ikeste medr
Ki b-i eme-i heyvn dern-i trkst


mknsz gibi grnen g iler karsnda kayglanp mitsizlie kaplma. nk
hayat suyu karanlklarn iinderi.
Bu beyitte aruzun mefilun/ feiltun/ mefilun/feilun vezni kullanlmtr. air
mefilun lsne uymak iin uzun hece olan ez yerine, bunun ksa yazl ekli olan zi
hecesini tercih ederek vezne sadk kalabilmitir.

ez edat cmle iinde tek bana veya ez ry-i eklinde ile anlamn verir.
rnein:
kh r mh-i zemn kerd ez nohost pes zemn r ry ez dery beost


nce da yeryzne iviledi, sonra da yerinyzn deniz ile ykad.

E- r EDATI
42

r edatndan sonra esten, hesten, oden, meden, bden, geten, gerdden, dten
fiillerinden biri geldiinde bu edat iyelik eki
gibi tercme edilir. rnein:
m r do em est (m do em drm)
) (
Bizim iki gzmz vardr.

Bisyr vakt buved, kuvvet u ecet r sd nebuved.

ok zaman olur, kuvvetin ve cesurluun faydas olmaz.

Merd-i khil r ez dony nasb nebed

Tembel adamn dnyada nasibi yoktur.

Vezr r p-i men emnetst

Vezirin bende bir emaneti var.

Bir beyitte vezni bozmamak iin ismin i halini gsteren r edat atlm olabilir.
rnein:
Eger zi b-i raiyyet melik hored sb
Ber verend gulmn-i diraht ez bh


Padiah halkn bahesinden bir elma yiyecek olsa, kullar aac kknden sker.

Meful (nesne) halindeki kelime ve kelime gruplar nesirde r edat bulunmadan da
kullanlabilir. rnein:
Eger rz mulk be men resed, men ry-i zemn ez ekniyn pk konem.

Bir gn saltanat benim elime geerse, yeryzn Eknlerden temizleyeceim.

r edat iin anlamnda kullanlabilir. rnein:
kz fetv dd ki hn-i yek ez raiyyet rhten selmet-i pdieh r rev bed.

Kad, padiahn sal iin halktan birinin kann dkmek cizdir diye fetva verdi.

r edat baz fiillerle birlikte kullanldnda, ismin e halini verir. rnein:
revnak-i ahd-i ebbest diger bustn r
mresed mojde-i gul bulbul-i hoelhn r

Bir kez daha gl bahesine genlik ann parlakl geldi. Gzel nameli blble gl
mjdesi erimede.

r edat bazen iyelik eki gibi deerlendirilir. rnein:
bihamdillh in sret u rh-i rst
etbek eb bekr bin sad rst

43

Tanrya kr, bu sret, bu doru yol Atabek Ebbekr bin Sadindir.

r edat est ile birlikte yazldnda estin elifi der. Bu yazl ekliyle
doru, dosdoru, dz anlamna gelen rst kelimesiyle kartrlmamaldr. rnein:
herki ank rst ez cn hstr dest ez cn bz dred merdvr


Kurall cmle halinde sylenii:
Her ki ank r ez cn hstr est, merdvr dest ez cn bz dred.
Ank kuuna can u gnlden kavumak isteyen, yiite canndan vazgemesini bilir.


F- TEKD (PEKTRME) AMACIYLA KULLANILAN EDATLAR
Klasik Farsa metinlerde fiil balarnda, bazen anlam pekitirmek bazen de vezin
doldurmak iin kullanlan be harfi bulunur. Deiik zamanl fiillerin banda grlen bu
harflerin eviride etkisi olmaz. rnein.
pr be mulk beniest. pur tahta geti.

mer (Kukusuz, mutlaka) anlamna gelen edat klasik metinlerde kullanlan bir
edattr. Bu edat iaret sfatlar ile birlikte yazlabilir ve eviri yaplrken dikkate
alnmamaldr. rnein:
in enguter merr dih Bu yz ona ver.

Tyife-i hukem-yi ynn muttefik odend ki merin derd r dev nst meger zehre-i
dem beendn sifat mevsf.

Yunan hekimler topluluu bu derde, birka zellii olan insan d dnda bir eyin
deva olmayacanda birleti.

G- ML ZELLKLER

1.Nazm ve nesirde edatlar, balalar, iaret zamirleri ve iaret sfatlar birlikte
yazldklarnda u imla zelliklerini arzederler:
an
ank
anke
ank
anki
er
er
ezan
ezank
ezet
eze
ezem
ez
ezin
enderan
ender
44
enderin
ank
ey u
eyki
bean
be
bei
bedanc
bedan
bedan
bedan
bedin
bedinc
beran
berin
tkeyem
on
onank
nest
nin
deran
der
derin
diger
zi n
zan
zank
zanke
zanki
ziki
z
zan
zin
kanc
kan
kanonan
kan
kani
kender
kenderan
kenderin
kandem
kanzemn
kankes
kank
kevveln
key
kin
kinc
ket
45
kiun
kez
kezan
kez
kezin
ke
k
ger
geret
ger
gerzi
gere
gerem
gerne
gehe
meran
merr
merin
n
niyem
van
van
vanonan
venderan
vanki
ver
vez
vezan
vez
vezin
veger
vegerne
vender
vendern
vin
vinonin
her
here
herem
herk
herkir
herke
herk
het
he
hem

2.sim olarak ayr bir anlam bulunan u zarf ve edatlara dikkat edilmelidir:
-da, -da, iinde; hakknda; kap.
arka, arkas, arkasnda, ba, banda, stnde; srt.
46
st, stnde, zeri, zerinde, zerine; yz; inko.
st, zeri, yan; meyva; kucak.
n, nnde, nne, yanna, yannda, huzuruna, huzurunda; kat, huzur; nce.

Bunlardan bazlarna u rnekler verilebilir:

My be telbs siyeh kerde gr rst nehhed oden in pot-i gz
San hile ile siyaha boyam olsan da, bu kambur srt dorulmayacaktr.


Menn ters ez gerdi-i eyym ki sabr telhest velken ber-i rn dred
Zamann akp gidiine bakp oturma. Sabr ac olmakla birlikte, meyvas tatldr.


Ez stn-i pr-i mugn ser er kem Dovlet deran ser vu goyi der an der est
Meyhanecinin eiinden neden bam ekeyim: Devlet o tapda, ilerin yoluna girmesi
o kapdadr.

II-ZAMRLER

A-AYRI AHIS ZAMRLER

to ahs zamiri est ile birlikte yazldnda tust eklini alr. rnein:

P-i kes rvo ki talebkr-i tust Nz ber an kon ki hardr-i tust
Seni isteyenin yanna git ve nazn ekene nazlan.

est dier ayr ahs zamirleri ile birlikte yazldnda menest, tust, st, veyest,
mst, omst, anhst ekillerini alr.

Eski metinlerde ve vey nc tekil ahs zamirleri yannda y
ekli de kullanlr. rnein:

Bed bz ddend ferzend-i y Behb becostend peyvend-i y
Olunu ona geri verdiler. Gzellikle onun gnln aldlar.

Ayr ahs zamirlerinden nc tekil ahs zamiri r edat ile birlikte r ve
veyr eklinde yazld gibi ver eklini de alabilir. rnein:

Ver goft kan do peser-i cengcy Zi hver sy-i m nihdend ry
Ona ki sava olum Doudan bu tarafa ynelmilerdir dedi.

B-BTK AHIS ZAMRLER
Bitiik ahs zamirleri fiillerle veya zarflarla birletii zaman nesne (meful) olurlar.
rnein:

Ey ki hergiz fermuet nekonem Het ez bende yd m yed?
Ey seni hi unutmadm! Hi beni hatrladn oluyor mu?

47
Fiil sonunda bulunan bitiik ahs zamirleri yerine gre bana, beni; sana, seni,...
eklinde evirilir. rnein:

Bozorg byedet, bahendeg kon Ki dne t neyefn, neryed
Sana byklk lzmsa, balayc ol. nk tohum samadka hibir ey yeermez.

Bitiik ahs zamirleri fiillerin sonuna geldii gibi isim, sfat, masdar ve edatlarn sonuna
da gelebilir. rnein:

Ey b insf, peymne-i erb ki hodvend-i pke der zr-i hk nigehdred, ikestene
dorost nebed.
Ey insafsz! Her eyden ar duru olan Tanrnn toprak altnda koruduu arap kadehini
krmak doru olmaz.

iirde bitiik ahs zamirleri ayr ahs zamiri gibi kullanlabilir. rnein:

Kunn-itan ber-i bebyed oden Zi her b u kem ry-i ferruh zeden
imdi sizin onun yanna gidip, etraflca konumanz gerekiyor.

C-MTEREK ZAMRLER
hten zamirinin kendi, kendisi anlam yannda akraba, yakn, hsm, dost
anlamlarnda isim olarak kullanlna da dikkat edilmelidir. rnein:

Berder ki der bend-i hest, ne berder u ne hest
Yalnz kendisini dnen karde, ne kardetir ne akraba.

D-SORU ZAMRLER

Soru zamirleri ki ve i bazen ve ekillerinde karmza kar.
rnein:
) (

Ve beg gr-i suleymn kocst ve an do ten ki sy-i (sy-i gr-i ) reftend betaleb-i
enguter, ki bdend ve i resd bedn?
Sleymann mezarnn nerede olduunu, yz aramak iin mezara giden o iki
kiinin kim olduklarn ve balarna ne geldiini syle.

:
Ve goftend: Beg evvel kes kibd ez demiyn ki my-i ser u r-i sepd get?
Sa sakal aaran ilk insann kim olduunu syle, dediler.


Eknn beg ki in meseleh ibdest u cevb-i an ibd?
imdi o problemin ne olduunu ve cevabnn ne olduunu syle.


III-OLUMSUZLUK

Fiillerin banda bulunan olumsuzluk eki, ayr olarak ne eklinde fiil banda veya
cmlenin bir baka yerinde yazlabilir. rnein:
48

Ne men tor goftem ki ber dergh-i in turk b, terk-i meg

Sana Bu Trkn huzurunda bulun; ondan ayrlma demedim mi?

Pekitirme (tekd) besi sonra veya nce olumsuzluk harfi gelebilir. rnein:

M besaht benemordm u to ber buht bemord

Biz glk ekerek yrdmz halde lmedik de sen devenin srtnda iken ldn!

Olumsuzluk eki m ve hem eklerinin bahda bulunur. Oysa klasik Farsa
metinlerde bu kurala uyulmayabilir. rnein:
Mnegyem ki tatem bepezr Kalem-i afv ber gunhem ke

badetimi kabul et demiyorum ama af kalemini ekiver gnahlarmn stne.

Merd lokme ez kse berdt. My der lokme-i bd. Merd hemnedd.
. .
Adamn biri kseden bir lokma ald. Lokmasnda kl vard ve adam kl grmyordu.

nst (yoktur, deildir fiili ne... est eklinde de iafde edilir. rnein:
Ki ey bulendnazar hbz-i sidrenin
Nemen-i to ne in konc-i mihnetbdest

Ey makam Sidre olan yce bakl doan! Duran, mihnetlerle dopdolu olan bu bucak
deildir.

nst fiili ne veya ney ekillerinde de yazlr. rnein:
o tu geh ne ez sirr-i pn ser-i m mekon inkr-i n

Mademki senden ncekilerin srrndan haberdar deilsin, o halde onlar birazck bile
olsun inkr etmeye kalkma.

niyem (deilim) ifadesi nm (yarm, buuk) kelimesi ile kartrlmamaldr.

Men an niyem ki dehem nakd-i dil beher h
Der-i hizne bemuhr-i tu vu nine-i tust

Ben her uha gnl verecek biri deilim. Gnl hazinemin kaps senin mhrnle
mhrlenmitir; gnl kapmda senin niann vardr.

n kelimesi nst (deildir, yoktur) anlamnda da kullanlabilir. rnein:
Comle muhtcend, muhtc n Mresned rizk u r yr n

Herkes Ona muhta; O deil. Rzk verir; yoktur yardmcs.

Der bun-i in bahr-i bpyn bes Garka getend u haber n ez kes

49
Bu engin denizin dibinde pek ok kii boulmu olduu halde kimsenin bundan haberi
yoktur.

Elif ile balayan fiillerin olumsuz yazllarnda nun harfinden sonra araya girmesi
gereken kaynatrma harfi hazfedilebilir. rnein:
Hn mekon endn kys ey hakins Zanki nyed kr-i bun der kys

Ey hak tanyan insan! Sakn ola ki bu kadar kyasta bulunurum deme! nk Yce
Tanrnn yaptklar kyasa gelmez.

ne kelimesi klasik Farsa metinlerde nst (yok, yoktur) anlamnda
kullanlabilir. rnein:
der an sahr yek gorg n ne zi sahr der dile coz tengn ne

O ovada tandk bir kurt bile yok. Yreinde o sahradayken darlktan baka bir ey
yok.

ne olumsuzluk eki n eklinde fiil bana gelebilir. rnein:
Ey pdh-i sret u man ki misl-i to
Ndde h dde vu neenende h g


Ey madde ve mn lemlerinin padiah! Senin gibisini hibir gz grmemi ve hibir
kulak duymamtr.

IV- HEMZE

Hemze eski metinlerde birlik yas veya iaret yas gibi kullanlr. rnein:
Her cenzei ki ez ehr brn bordend, vey seng der an kze efkend.

ehirden karlan her cenaze iin o testiye bir ta atard.
Ngh be mahalle resd.

Anszn bir mahalleye vard.

Hemze, zamir yas olarak da karmza kar. rnein:
Htem-i Ty r goftend: Ez hod bozorter himmet der cihn dde y ende?
.. : .
Htem-i Tye Dnyada kendinden daha yce himmetli birini grdn ya da iittin
mi? diye sordular.

Klasik Farsa metinlerde, sonunda h-yi gayr-i melfz bulunan isimlerde ha harfinin
stne koyulan ve birlik yas yerinde kullanlan hemzeden sonra bitiik ahs zamiri gelebilir.
rnein:
Mordeiem mrevem ber ry-i hk
Zinde gerdn cnem ey cnbah-i pk

Toprakta yryen bir lym ben. Ey can veren ve her eyden mnezzeh olan Tanrm!
Beni canlandr.

50
Eski metinlerde izafet yalarnn yerine hemze kullanld da grlr. rnein.
Ve vkf gerded ber an erat ki der rengh-i rhnst ve siyseth-i er, t ankesh ki
pezr-i an bend nkbaht gerdend hemunank munkirn bed bedbaht evend.


inde ruhan renkler ve din cezalar bulunan o eriata vakf olur. Bunu kabul edenler
mutlu olurlar, inkr edenlerse bedbaht kalrlar.

V- ki KELMES
ki kelimesi klasik Farsa metinlerde harf-i izfe olarak ez anlamnda
kullanlabilir. rnein:
gofteend: Durg maslahatmz bih ki rst-i fitne engz


ke kelimesi bazen gibi anlamn verir.
Mer hodvend-i tel mlik-i in mulk gerdnde est t behorem u bebahem, ne psbn
ki nigh drem.

Yce Tanr beni, yemek ve bata bulunmak iin bu lkenin sahibi yapmtr; beki
gibi saklamak iin deil.

ki kelimesi zamiri ile birlikte k eklinde yazlabilir. Ancak k
kelimesi nerede anlamna da geldiinden bu kelimenin hangi anlamda kullanldna dikkat
edilmelidir. rnein:
Derkrgeh-i kzeger bdem d
Ddem do hezr kze gy vu ham
Her yek be zebn-i hl b men goftend
K kzeher u kzeger u kzefur?






Dn akam testi yaplan bir yere gittim. Konuan veya susan iki bin testi grdm. Her
biri hal diliyle bana Testi yapan nerede? Testi satn alan nerede? Testi satan hani? dediler.

Ender , esrr-i ibrhm bn k der te yft serv u ysemn

eri gir ve servi ile yasemini atete bulan brahimin srlarn gr.

iirde veznin bozulmamas iin ki kelimesi atlabilir.
To beemn-i mest benumy dil-i m bzpes nehh dd

yle grnyor ki sen o sarho gzlerinle gnlmz geri vermeyeceksin.

ki kelimesi verne (yoksa, aksi halde) anlamnda kullanlabilir. rnein:

El t nep ser ez adl u ry Ki merdum zi dest-i to pend py

51
Sakn adalet ve doruluktan ayrlma! Yoksa halk sana isyan eder.


VI- vav BALACI

Bir beyitte vezin icab vav balac ile birbirine balanmas gereken iki kelime ayr
ayr yerlerde bulunabilir. rnein:

Sohen r serest ey hredmend u bun Meyver sohen der mkiyn-i sohen

Bu cmle u ekilde kurall cmle haline dntrlebilir:
.
Ey akll kimse! Szn bir ba, bir sonu vardr. Birisi konuurken onun szn
kesme.

vav balac bazen oysa, halbuki, ancak, dahi anlamlarnda kullanlr. rnein:
Deh derv der gilm behosbend u do pdh der iklm negoncend

On fakir bir kilimde uyur, oysa iki padiah bir lkeye smaz.

Birbirine vav balac ile balanan kelimeler, bu bala olmad takdirde izafetli
okunurlar ya da kelimelerin arasna virgl koyulur. rnein:
Cihngu-yi cevnbaht eyh eb ishk
Hodyegn-i muhlifko-i muvfksz


Muhaliflerini ldren, kendisine muvafk olanlarla iyi geinen, talihi gen, cihan
padiah eyh Eb shak.


VII- OUL

Sonu h-yi gayr-i melfz ile biten kelimelerin h ile yaplan oullarnda ha
harflerinden biri telaffuzda kalsa da, debilir. rnein.
Ve in kfirn onn gotend ki m nednm ki cevb-i in meseleh st.

Bu kfirler Biz bu problemlerin cevaplarnn ne olduunu biliyoruz dediler.

Sonunda h-yi gayr-i melfz bulunan kelimelerin n ile oullar yaplrken
sondaki ha harfi derek yerini g harfi alr. Ancak, eski metinlerde bu ha harfinin
dmediini grmek mmkndr. rnein:
Pergendegnend zr-i felek ki hem ded tevn hndian hem felek.

Felein altnda hem canavar hem felek denilebilen dank gk cisimleri vardr.

Eski metinlerde sonunda elif harfi bulunan isimlerin n ile yaplan oullarnda
bazen kaynatrma harfi olan ya bulunmaz. rnein.

Ve emm kavluhu gayrilmazbi aleyhim veleddlln yan coz an sitemkrn ki ber
n hem girift on cehdn u tersn u bdnn u brhn.
52

.
gayrilmazbi aleyhim veleddlln yetine gelince; bunun anlam: Yahudiler,
Hristiyanlar, dinsizler ve yoldan kanlar gibi kendilerine hmlandklarndan baka.


VIII- FLLER VE FL ZAMANLARI

A- hesten Fiili

hesten fiili ayr olarak ekilebildii gibi, isim, sfat ve zamirlerin sonunda ek
fiil halinde balanabilir. rnein:
bzriyn u raiyyet endern-i rabazend (rabaz hestend)
) (
Esnaf ve halk sur iindedir.

Sonunda masdariyet yas bulunan bir kelime est ile birletiinde, aradaki elif
harfi der. rnein.
Zindegn tevngerst Yaamak gllktr.

Sonu h-yi gayr-i melfz ile biten kelimelere ek fiil halinde gelen hesten fiili,
birinci tekil ahsta em yerine vem eklinde yazlr. rnein:
Men ch dst drem kzdezdevem zdegn becn nefrend ch r

Ben makam severim, nk zgr yaratlmm.
Ama zgrler makamlarn canlar pahasna satmazlar.

hesten fiili klasik Farsada, ndir de olsa, istimrr yas ile birlikte kullanlr ve bd
anlamn verir. rnein:
Goft eger butry-i men ancst Secde p-i vey zbst

Dedi ki: Eer put gibi gzel yz olan sevgilim orada olsayd, onun yz nnde secde
etmek gzel olurdu.

Sfat, zamir veya hal zarflarna bitien ek fiiller iirde baka bir kelimeye bitiik olarak
yazlabilir. rnein:
Goft ey kdek er gamzede Men neddem on tu yek mtemzede

Dedi: ocuum niin gamlsn? Ben senin gibi byle yas tutan birini grmedim.
er gamzede soru cmlesinin alm yle olmaldr:
er gamzede > er gamzede > er gamzede hest


Sonunda h-yi gayr-i melfz veya sessiz harf bulunan bir kelimeden sonra gelen est
nceki kelimeye bitiik olarak yazldnda, bunun elifi der. rnein:

Ki in tfl-i germ hzdest Zi h der gedy ftdest

Bu deerli ocuk bir ehzadedir ve ehzadelikten dilencilie dmtr.

53

B-MDK ZAMAN VE MDK ZAMANIN HKAYES

imdiki zamann bana gelen mi edat ile fiil arasna baka bir kelime girebilir.
rnein:

Ber verdem ser u goftem ilh Ezin miskn-i bdil i mhh
Bam kaldrp Allahm; bu gnl elden gitmi miskinden ne istiyorsun? dedim.

imdiki zaman veya imdiki zamann hikayesini gsteren minin yerine bazen hem
kullanlr. Bu durumdaki fiilde eylemin sreklilii sz konusu olur. rnein:

Gird hem get ve hem dd
Dolayor ve gryordu.

Hem eki bir beyitte farkl yerlerde bulunabilir. rnein:
Geri sm u zer zi seng yed hem Der heme seng nebed zer u sm

Her ne kadar altn ve gm tatan ksa da, her tata altn ve gm bulunmaz.

-dili gemi zamann ve imdiki zamann hikayesinde ekilmi fiillerin sonunda
kullanlan ve zamir yas ile kartrlmamas gereken bir ya eidi vardr. Buna hikaye
yas ya da istimrr yas denilir. rnein:
Gorbe-i miskn eger per dt tohm-i goncik ez cihn ber dt

Miskin kedinin kanad olsayd, dnyada serenin soyunu kuruturdu.

Eski metinlerde bazen istek kipinde kullanlmas gereken bir fiil imdiki zaman ile ifade
edilebilir. rnein:
muyel goft ki tovbe-i tlt nest ki ber hzed, hod b n yzdeh peser ki dred, ve be
ceng-i cebbrn reved, ve b n ceng m koned t ancygh kote evend.


muyel dedi ki: Tltun tvbesine gelince; kalksn, on bir olu ile birlikte zorbalarla
savaa gitsin ve hepsi ldrlnceye kadar orada onlarla savasn.

Klasik metinlerde, zellikle iirde vezin doldurma sebebiyle m eki ile fiil arasna
be pekitirme harfi girebilir. rnein:
Cihn meperver u hh durd u m bederev perverden i eved?

Ey dnya! Mademki bieceksin, yetitirme bari. Bieceksen, yetitirmenin anlam ne?

imdiki zamann hikayesi hem baa m hem de sonda istimrr yas ile birlikte
kullanlabilir. rnein:
Geri nm-i nem bord zi bm Lk ender cn-i bd mukm

Korkudan adn anmamakla beraber, yine de O, onun canndayd.

imdiki zamann hikayesinin istimrr yas ile yaplan ekimlerinin olumsuz
ekillerinde olumsuzluk harfinin bana pekitirme edat olan be gelebilir. rnein:
54
Benegd eker ez ermgn Gule mhndend ez nzenn

Utancndan konumazd. Nazenin olduu iin de ona Gl derlerdi.

Fiillerin imdiki zamanlarnn ve hikayelerinin ekimlerinde olumsuluk harfi olan be
edat, m ekinden sonra gelebilir. rnein:
Mih zrmend mekun ber kihn Ki ber yek namat mnemned cihn

Ey byk insan! Kklere zorbalk etme. nk dnyann dzenin hep byle srp
gitmez ya!


C- GELECEK ZAMAN

Fillerin gelecek zamanlarnda, ekimi yaplan fiil, gemi zaman gvdesi yerine masdar
halinde de kalabilir. rnein:
Eger men kun ve eger nekun, ber an tab-i nk-i hod ve sirit-i pk-i hod hhed
reften.

Yasaklasan da, yasaklamasan da o, iyi tabiat ve temiz yaratl dorultusunda
gidecektir.

Yardmc fiil hsten in bana be pekitirme edat getirilebilir. rnein:
erb-i telh-i sfsz bunydem hhed burd
Leb ber lebem nih ey sk ve besitn cn-i rnem


Sfyi yakan bu ac arap beni benden alacak. Ey sk, dudan dudama koy ve tatl
canm al.


D- MZ-Y LTZM

Bir fiilin mz-yi iltizm eklinde bden fiilinin b kk ekildii halde, eski
metinlerde b kk de kullanlabilir. rnein:
T pederet zr-i an sengh-yi girn ber hod beconbde bed, peder-i men bebihit resde
buved.

Senin baban henz o ar talarn altnda kprdamadan benim babam oktan cennete
ulam olur.


E- MUZR- LTZM

stek kipi eklinde kullanlan baz fiiller geni zaman anlam verebilir. Ancak, bunlarn
banda bulunan be harfleri daha ok pekitirme grevinde bulunurlar. rnein:
Beddil ez sye-i hod betersed

Kt kalpli kimse kendi glgesinden korkar.

55
Serke meov ki un em ez gayretet beszed
Dilber ki der kef-i mmest seng-i hr


Serke olma sakn! Avucunda mermeri bile muma eviren sevgili kskanr da seni mum
gibi yakar yandrr.


F- EMR

Fiillerin emir ekillerinin banda bulunan be harfi zaman zaman yerinde
bulunmayabilir. rnein:
Hergh ki shib-i in ruka r bebn, r p-i men ver.
.
Bu pusulann sahibini grdnde bana getir.

Klasik metinlerde emirlerin bana m veya hem ekleri geldiinde,
emredilen eylemin sreklilii sz konusu olur. rnein:
Pes to benin ve tasavvur mkon ki nakd kirst ve gabn b kst

O halde otur da nakdin kimde olduunu ve kimin aldandn dnedur.

Be hest u nst merencn zamr u ho mb
Ki nstst serencm-i her keml ki hest


Vara yoa bakp zme kendini, Mutlu olmaya bak. nk her kemlin sonunda yokluk
vardr.


G- ML GEM ZAMAN

Eski metinlerde mili gemi zamann bilinen ekimi yannda, edilgen ortala
hesten fiilinin birlikte ekilmesine de rastlanr.
Ddestem
Ddest
Ddest
Ddestim
Ddestd
Ddestend

rnek:
Velkin ez behr-i n goft mliki yevmiddn ki rz-i resthz vade kerdest pd dden,

Ancak Kyamet Gn hereyin karln vermeyi vadettii iin mliki yevmiddn
(din gnnn sahibi) demitir,

Be hn-i peder get hemdstn Zi dn endestem in dstn

O, babasnn kannn dklmesine ortak oldu. u hikayeyi bir bilginden iittim.
56

Nazm ve nesirde cmle iinde mili gemi zaman halinde ifade edilmesi gereken bir
fiil, ilgili zamir belirtilmek artyla edilgen orta halinde de yazlabilir. rnein:

Men zi gaflet sad guneh r kerde sz
To ivez sad gne rahmet dde bz


Ben gaflet iinde yz gnah ilemiken sen, karlnda yine bana yz eit rahmet
gnderdin.

iirde veznin bozulmamas iin bir fiilin mili gemi zaman -dili gemi
zaman+est eklinde de ifade edilebilir. rnein:

Zanki cnet zovk-i dn inhtest Nefs-i to ez to har ber shtest

Cann din zevkini tatmad iin nefsin senden bir eek yaratmtr.

Eski metinlerde mili gemi zaman ikinci tekil ahsnda ya harfinden nce gelen
elif debilir. rnein:

Ez bes ki to der hind u der rn zede t
Vez bes ki derin her do zem rhte hn


Gerek Hindde gerek randa o kadar kl sallamsn, her iki diyarda o kadar kan
dkmsn ki...


H-ML GEM ZAMANIN HKAYES
Eski metinlerde nadir de olsa mili gemi zamann hikayesi gemi zaman
gvdesi+hesten+istimrr yas kalbnda kullanlr. rnein:

Bd peymdestem omr temm kbet der hk reftem vesselm

mrm bo eylerle geirmitim. te sonunda topraa girdim.


- DUA KP

Bir beyitte dua bildiren bir ifade bulunduu halde dua bildiren fiil bulunmayabilir. Bu
durumda, o ifadede duann bulunuu metnin geliinden anlalr. rnein:

Ey sab b skinn-i ehr-i yezd ez m beg
Key ser-i hakninsn gy-i evgn-i om!


Ey seher yeli! Yezd ehrinde oturanlara, bu ehrin hkimine ve ileri gelen
yneticilerine de ki: Hakknz tanmayan ve nankrlk edenlerin ba evgannzn topu
olsun!
57
beytinde ikinci msr ak olarak yazlrsa
!
eklinde olmaldr,

Eski metinlerde dua bildiren fiillerin olumsuz hallerinde olumsuzluk harfi m ayr
olarak me eklinde yazlabilir. rnein:
Ser-i tcdrn furem bezer? Ki me taht bd u me tc u me fer
(ki taht mebd u tc mebd, fer mebd)

) (
ahlar ahnn ban altn karlnda sataym; yani taht kalmasn, ta kalmasn,
padiahlk olmasn, yle mi?


J-YETERLLK

Bir fiilin yeterlilik kipinde asl fiil istek kipinde ekildii ya da fiilin gemi zaman
gvdesi yazld halde, klasik metinlerde asl fiil masdar halinde de kalabilir. rnein:
Eger men reften mtevnistem be hne-i hod mreftem ve derinc nem hoftem.
.
Gidebilseydim kendi evime gider ve burada yatmazdm.

tevnisten eski metinlerde nekli ve birleik fiillerin arasna girebilir. rnein:
Bzergn behandd u goft: Der ehr ki m sad men hen betevned hored, bz kdek
r bemikdr-i deh men ber tevned girift.
:
.
Tacir gld ve Farenin yz batmanlk demiri yiyebildii bir ehirde bir atmaca on
batmanlk ocuu kapabilir dedi.


K- MUTLAK YETERLLK

Bir fiilin mtevn ile yaplan mutlak yeterlilik eklinde olumsuzluk harfi tevnn
bana gelebilir. rnein:
eyh egeri der reh-i dn cn bebht
Ez kuhen gebrye m netevn inht


eyh din yolunda cann feda etse bile, onu eski ateperestliinden ayrmak mmkn
deildir.

tevn kelimesi birleik fiillerin arasnda bulunabilir. rnein:

vakt hekm r sul kerdend ki ez sret-i zhir ber tabat u sret-i merd istidll tevn
girift?

Vaktiyle bir bilgeye sordular: Grnne bakarak bir insann huyu ve karakteri
hakknda hkm karmak mmkn olabilir mi?

58

L-GEREKLLK

Eski metinlerde gereklilik fiillerinin geni veya imdikilar mbyed eklinde
yazld gibi, byed fiilinin banda pekitirme harfi be de bulunabilir. rnein:
M bebyed reft sy-i rm zd T eved tabr-i in malm zd

Bu ryann yorumlanabilmesi iin derhal Rm lkesine gitmek gerekir.

Gereklilik fiilinin tek ahsl ekiminde asl fiil gemi zaman gvdesi halinde yazld
gibi, masdar halinde de karmza kabilir.
Bedn ki in tekarrub b ki byed kerden

Bu yaknln kime gsterilmesi gerektiini bil.

Eski metinlerde gerekliliin tek ahsl ekiminde hemeki kullanlabilir. rnein:
As ber giriften ne muciz buvez Hem ejdeh kerd byez as

Asy ele almak mucize deildir. Asy ejderhaya dntrmek gerek.

iirde byed fiili nekli fiillerin arasna girebilir. rnein:
Bozorg ki fercm-i tregst Ber an mihter ber bebyed girst

Sonu karanlk olan bykle alamak gerekir.


M-DEK ANLAMDA KULLANILAN FLLER

Eski metinlerde yesten (layk olmak), dnisten (bilmek) ve
yresten (gc olmak, cret etmek) fiilleri tevnisten (muktedir olmak)
fiilinin yerinde kullanlr. rnein:
Ser-i eme yed giriften bebl u por od, neyed gozeten bepl

Suyu bandan krekle tutmak mmkndr, Ama tap da sel haline gelince, fil ile dahi
geilemez.

H saykal nik nedned kerd hen r ki bedguher bed

Hibir ey asl kt demiri gzelce parlatamaz.

Hodvend-i penc dnr ez bm neyrist hoften

Be dinarn sahibi korkudan uyuyamad.

Ey ki ez defter-i akl yet-i ak mz
Tersem in nokte betahkk nedn dnist




59
Ey akl defterinden ak yetini renen! Korkarm bu ince meselinin knhne
gerekten eremeyeceksin.

meden (gelmek) fiili, edilgen tekilinden oden (olmak) fiilinin yerine
yardmc fiil olarak kullanlabilir. rnein:
Hemonin kadr-i fiyet kes dned ki be musbet giriftr yed.
.
Ayn ekilde, fiyetin kadrini, belaya urayan bilir.

oden (olmak) fiili reften (gitmek) anlamndada karmza kar. rnein:
Ey ferzend; eger mhh ki tor bihil konem ve ez to hond evem, p-i Ahmed-i
Hanbel ov ve beg t mer du koned. Bed ki hak tel mer ezin renc hals dehed.
.
.
Evladm, seni balamam ve senden honut kalmam istiyorsan, Ahmed-i Hanbele
git, syle, bana dua etsin. Ola ki Yce Tanr beni bu zdraptan kurtarr.

Klasik metinlerde kerden (yapmak, etmek) yerine
gibi fiiller, oden (olmak) yerine de gibi fiiller kullanlabilir.


IX-SM VE FLLERDEK MLA DEKLKLER

Bir cmlede arka arkaya ayn ahs ve zamanl iki fiil geldiinde ikinci fiilin ahsn
gsteren ek fiil atlabilir. rnein:
Ey Sad, to hem sohen begy ez anh ki dde ve ende,
.
Ey Sad! Sen de grp duyduklarndan bir eyler syle.

Bir cmlede ayn zamanl ve ahsl iki ayr fiil bulunduunda yardmc fiillerden biri
atlabilir. rnein:
n sanat dde bd ve beymhte.
.
Bu sanat grm ve renmiti.

Klasik metinlerde baz fiillerin eski kullanl ekilleriyle karlamak mmkndr.
rnein fiilinin ve ekillerinde yazlmas gibi.
Rzgr ber med ki ittifk-i mulkt neyftd,
.
Zaman geldi, grmek mmkn olamad.

Bebn ki sb-i zenehdn-i to i mgyed
Hezr ysuf-i msr futde der eh-i mst


Bak, senin enendeki elmaya benzeyen ukurun ne diyor: Bizim kuyumuza bin Yusuf
dmtr.

Karlkl konuma nakillerinde gotf (dedi) fiilinin sonuna bir elif harfi getirilir.
Buna cevap elifi denilir.
60
skender-i rm r porsdend: Diyr-i merk ve marib bei girift?
Goft: Beavn-i hody-i azze ve cel her memleket r ki giriftem, raiyyete neyzurdem
ve nm-i pdihn coz benik mebordem.
:
: .
Byk skendere Douyu ve Baty ne ile aldn? diye sorduklarnda, Yce
Tanrnn yardmyla fethettiim her lkenin halkn incitmedim ve padiahlarn iyilik dnda
bir eyle anmadm dedi.

Hicr 9., mild 15. yzyldan nce uzun veya ksa sesli bir harften sonra gelen dal
harfi, zal eklinde yazlrd. rnein.
Hemonn menkl est ki eb munuddn pervne hazreti mevln r davet numze bz
ve servern-i erat ve tarkat bicemihim hzir bzend.


Yine nakledildii gibi, bir gece Muneddin Pervne, Hazreti Mevlny davet etmiti.
Btn din ve tarikat nderleri orada bulunuyordu.

Ancak baz metinlerde bir nceki harfi skin olan dal harflerinin zal eklinde
yazlna rastlamak da mmkndr. rnein:
Ve n beyr-i hozvend rislet bir hodvenzn-i sohen galebe konenz

Ve onlar Tanrnn yardmyla, sz ustalarna baskn kabilirler.

Bed ki, buved ki (ola ki, belki) ifadesi bazen bden
fiilininyalnz geni zaman gvdesi kullanlarak da (b ki) elinde karmza kar.
rnein:
B sab hemrh befirist ez rohet goldest
B ki b benevm ez hk-i bustn-i om


Sabah meltemiyle birlikte yanandan bir deste gl gnder. Belki ayan bastn
bahenin toprandan bir koku alrz.

bden fiilinin b geni zaman gvdesinden yaplan geni zaman veya
imdiki zaman ekimlerinde genel olarak bir fiilin nc tekil ahs kullanlr. Ancak, eski
metinlerde bunun dier ahzslardaki ekimlerine de rastlamak mmkndr. rnein:
Heme nkyet byed gz kerd u b nknmn buv hemneverd

yilikleriyle tannm insanlarla yolda olmak istersen hep iyilik yolunu tutmalsn.

Eski metinlerde gf (kf- fris) harflerinin serkecleri genel olarak yazlmaz. rnein:
Der trh-i sene-i selse ve sittn ve sittimie serr-i memleket bevucd-i devlet u
madelet-i muzeyyen ket (get). Ez eklm-i cihn mulk-i zemn halka-i imtisl-i der
k (g)kerdend.
.
.
Alt yz altm ylnda lkenin taht onun devleti ve adaleti ile sslendi. Dnyann
her bir tarafndaki melikler ona ballklarn bildirdiler.

61
Elif harfiyle balayan fiillerin nlerinde bulunan ekler, sz konusu fiile elifli veya elifsiz
olarak birleebilir. rnein:
Cn-i bcnn neyerzed yek pez Hemu merdn berfen cn-i azz

Canan olmadan can metelik etmez. Gnl erleri gibi ciz cann samaya bak.

Baz Arapa kelimeler eski metinlerde farkl yazl ekilleriyle karmza kar.
rnein:
< <
< <
<
<
< <
<

Farsa ... balac iirde vezin dolaysyla ... veya ... ekillerinde
yazlabilir. rnein:
Ne iret mpezred n beyn N kes z im dred n nin

Ne iarete ne de beyana gelir. Ne kimsenin onun hakknda bir bilgisi vardr ne de
alameti.

Sonunda istimrr yas bulunan fiillerin bana pekitirme harfi be gelebilir. rnein:
Her ki dd cemle ikr Cn bedd yu bemord zr zr

Onun cemalini aka gren, perian bir halde cann teslim ederdi.

Vezin dolaysyla bden fiilinin vav iirde debilir.
Goft eger crb u grblem bud Vech-i nn r i iklem bud

Bir sprgeyle bir eleim olsayd, ekmek paras kazanmak iin hi problemim olur
muydu? dedi.

Eski metinlerde birleik fiillerin asl fiil ksmlarnn, bataki fiil olmayan ksmla bitiik
olarak yazl ekillerine rastlanlabilir. rnein:
Key cihndde-i men unod Zr u nkm ez cihn brnod

Ey benim grm geirmi dostum! Nasl oldu da muradna ermeden, perian bir halde
dnyadan ekip gittin?

Msra veya beyit sonlarnda, isimlerin ve fiillerin sonuna gelen ve bir anlam ifade
etmeyen elif harfleri bulunabilir. Bu doldurma elifleri veznin bozulmamas amacyla
kullanlr.
Zemn ped ez nr prhen eved tre gt bed ren

Gne dounca yeryz ktan gmlek giyer ve karanlk dnya onunla aydnlanr.

b nekiyle sfat haline dnen kelimelerin balarndaki bu ek vezin dolaysyla
elifsiz de yazlabilir. rnein:
Begoft furgst in zed Perestd byed eger behred
62

Bu bir Tanr nurudur. Eer akllysan, buna tapman gerekir. Dedi.

iirde, iki veya daha ok rakaml say sfatlarnda her hanedeki rakam ayr ayr
yazlabilir. Bu durumda rakamlar toplayadrak eviri yapmak gerekir.
u sl-i hurmuz med ber deh u e
Rohe be nuh cihn befurh te

Hrmz on alt yana gelince yznn parlakl dokuz felei aydnlatr oldu.

Yazlmalar gereken tamlama yalar iirde yazlmayabilir. rnein:
Lugath turk yu tz der mht Zi ibr yu zi rm dil ber efrht

Trk ve Arap dillerini rendi. branca ve Rumcadan da nasibini ald.

Ferzne bereft u zi reftene her ziyn
Dvne bemnd u zi mndene h sd


Bilgenin biri gitti; gitmesi zarar oldu bize. Bir deli kald, ama kr gemedi elimize.

n ve n iaret sfatlar kendilerinden sonra gelen kelimelere bitiik olarak
yazlabilir. rnein:
Pes ancemat-i umer bediye-i klk be havl-i mardin teveccuh numdend.

Bunun zerine bu emirler topluluu klaa gitmek amacyla Mardin yresine
yneldiler.

Eski metinlerde noktal yazlan p, gibi harfler tek noktal olarak yazlabilir.





















63



14.CMLE ETLER


Farsada drt eit cmle vardr.
1.Haber cmlesi
Cemd u Ahmed bhem be b mrevend

2.Soru cmlesi
Cemd b ki be b mreved?

Soru cmlesi drt biimde karmza kar.
a.Haber cmlesi gibidir ancak, cmlenin henginden soru cmlesi olduu anlalr.
Hasen med? Hasan geldi mi?
b.Cmlenin banda bulunan y (=acaba) soru kelimesi ile anlalr.
y Mehn der hne est? Acaba Mehin evde mi?
c.Cmlede soru kelimelerinden biri kullanlr.
Ki med? Kim geldi?
i goft? Ne dedi?
ikadr kez lzim dr? Ne kadar kada ihtiyacn var?
.Bata y ile birlikte cmle iinde soru kelimelerinden biri kullanlr.
y i endd? Acaba ne duydunuz?

3.Emir cmlesi
Be b boro

4.Hayret bildiren cmle Nida cmlesi
Syleyenin psikolojik halini, heyecann, zntsn, sevincini, nefretini ve kzgnln
belirten cmlelerdir.
i b-i bsefy est! Ne gzel bir bahe! !
i bhired kesnend! Ne aklsz kimseler var! !
i hev-yi hb! Ne gzel bir hava! !

SADE CMLE, BAIMSIZ CMLE, BRLEK CMLE

Tek filli cmlelere sade cmle (comle-i sde) denir. Sade cmle tam bir
anlam veriyorsa bamsz cmle (comle-i mustakil) olur. u cmleler sade ve
bamsz cmlelerdir.

. . . .
. . . . .
Cmleler arasnda konu kopukluu olmadndan bu parada anlam ba (peyvend-i
manev) vardr.


.

Yukardaki cmleler arasnda ise sadece szel ba (peyvend-i lafz) vardr.
64
Baz cmlelerde anlam bir fiil ile tamamlanmaz. ki veya daha ok fiile gerek vardr.
te, birden fazla fiili bulunan cmlelere birleik cmle (comle-i murekkeb) denir.



Sade bir cmle olmakla birlikte, anlam tam olmad iin eksik cmle (comle-i nks)
dir. Eksik cmleler birbirlerini tamamlayarak birleik cmleyi olutururlar.
Bir birleik cmlede asl maksadn akland sade cmleye temel cmle (comle-i
pye) , temel cmleye aklk getiren cmleye de yan cmle (comle-i peyrev)
denir.

=
=


=
=
=
=
) (
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=


Bazen fil (zne) ile fiil veya mefl (nesne) ile fiil arasna ki balac girer.
i rench ki kedem! Ne skntlar ektim! !
ih ki nekerd! Neler etmedi ki! !
Cmleler iki ksmdan oluur. Birinci blmde cmlenin, hakknda haber verilen ksm
yer alr. Buna nihd denir. kinci ksm, nihd hakkndaki haber blmdr. Buna da
gozre ad verilir.

Bir fiilde iki ksm mevcuttur.
1.Fiilin deimeyen ksm, mdde-i fil
2.Fiilde say ve ahs bildiren deiken ksm, inse-i fil
rnein niestem (=oturdum) fiilinde bulunan niest blm fiilinin
mdde, em ise inse ksmdr.

Farsada gemi zamana delalet eden btn sigalar mdde-i mz (=gemi zaman
gvdesi veya gemi zaman kk) , geni zamana delalet edenler de mdde-i
muzri =geni zaman gvdesi veya geni zaman kk) nden elde edilir.

65
Mdde-i filin bana gelen m ve be eklerine cuz-i pn denir.

Buna gre, mreftem (gidiyordum, giderdim) fiilindem cuz-i pn
(nek), reft, mdde-i mz ve son olarak em, inse blmlerini ifade eder.

berev (=gidesin) fiilinde de be edat cuz-i pn, rev mdde-i
muzri, ise inse blmlerini oluturur.