78 Aleksandr Xhuvani

grafike t tensioneve t fazs dhe t linjs pr skemn e figurs 2.1.20.

Rast i veant : Mund t ndodh q burimi alternativ trefazor i tensionit n
hyrje t jet i lidhur n (trekndsh) si tregohet n figurn 2.1.23 . Pr sa i
prket funksionimit t skems, ai sht i ngjashm me at t par m sipr.
gjithshka do t ishte njlloj sikur t drejtonim tensionet ekuivalente t
lidhura n yll : v
1
, -v
3
, v
2
, -v
1
, v
3
, -v
2
)




















Format e valve t tensioneve n hyrje, dalje dhe n bornat e diods D
1

tregohen n figurn 2.1.24 .
N praktik mund t ndeshen edhe skema t formave t tjera si p.sh. skemat
hexafazore me nj alternanc; parimi i tyre i funksionimit sht trsisht i
ngjashm me at t skemave t konsideruara m sipr.

)

*)
Duke qn se burimet v1, v2, v3 jan alternativ, duhet t konsiderohet se
potenciali p.sh. i piks A sht kontribut i +v1, dhe -v3; ai i piks B kontribut i +v2 dhe -v1 e
kshtu me rradh.

FIGURA 2.1.23
D1 D2 D3
D6 D5 D4
A
C
B
I
D

+
-
v
D

v
1

-
+
v
2

-
+
v
3

-
+





Elektronika e Fuqis 79


Rrjeshti i par D
3
D
1
D
1
D
2
D
2
D
3
D
3

Rrjeshti i dyt D
5
D
5
D
6
D
6
D
4
D
4
D
5

v
D
-v
2
v
1
-v
3
v
2
-v
1
v
3
-v
2

v
D1
-v3 0 0 v
1
v
1
-v
3
-v
3

Tensioni n dalje
dhe tensioni i kundrt
i diodave jan tensione
fazore



2.1.3 Madhsit karakteristike t nj SHSA-V


1. Vlera mesatare e tensionit n dalje
Do t konsiderohen : T perioda e sinjalit t hyrjes,
=2/T frekuenca kndore e sinjalit n hyrje,
T
*
=T/p perioda e prsritjes s tensionit n dalje.
p=m n
A
faktori i pulsimit t tensionit v
D
gjat nj periode T (p=3 pr skemat
tre-fazore nj alternanc dhe p=6 pr ato me dy alternanca) ; ku m sht numri
i fazave t burimeve t tensionit dhe n
A
numri i alternancave, si tregohet n
figurn 2.1.25 :
v
D

t
v
1
v
2
v
3

- v
1
- v
3
- v
2

v
D1

T
FIGURA 2.1.24





80 Aleksandr Xhuvani

=
2
1
) (
1
*
t
t
D D
dt t v
T
V
mes
(2.1.10)
ku : t
1
=T/4-T*/2=T/4-T/(2p) dhe t
2
=T/4+T/(2p)
ose : t
1
=T/2(1/2-1/p) dhe t
2
=T/2(1/2+1/p)
Kshtu duke konsideruar sa m sipr, mund t shkruajm :
=

+
= = =
= = =

p p
V
p
t t V
p
t
t
V
p
d V
T
p
t d
t V
T
p
tdt V
T
p
V
M
M
t
t
M M
t
t
M
t
t
M D
mes

2
cos( )
2
cos(
2
) cos (cos
2 1
) cos (
2
sin
) (
sin sin
2 1
2
2
1
2
1
2
1

V V
p
p
D M
mes
=
sin

(2.1.10-a)
2. Vlera efektive e tensionit n dalje

=
2
1
) (
1
2
*
t
t
D D
dt t v
T
V
eff
(2.1.11)
=

2
1
) (
) ( sin
2 2
t
t
M
t d
t V
T
p

Duke patur parasysh se sin (t) = (1- cos t)/2, mund t shkruhet :
t
1
FIGURA 2.1.25
t
v
D

T/4
T/p
V
M

t
2






Elektronika e Fuqis 81
=

=

+

p
p
M D
d
p
V V
eff

2
2
) 2 cos 1 (
2 2

V
V p
p
D
M
eff
= +
2
1
2
2
sin

(2.1.11 - a)
Kur koeficienti i pulsimit , ather Vd
eff
=V
M
=Vd
mes

3. Faktori i forms
F
V
V
p
p
p
p
f
D
eff
D
mes
= =
+
1
2
1
2
2
sin
sin

(2.1.12) , ku duket qart se : F

f
1.0
4. Faktori i modulimit
=

=
V V
V
F
D
eff
D
mes
D
mes
f
2 2
2
1 (2.1.13)
0.0
5. Faktori i valzimit
( )
mes D
m D M D
v
V
V V
F

=
2
(1.2.14) , ku, si tregohet n figurn 1.2.26 ,





82 Aleksandr Xhuvani

=
p
V V
M D
M

2
sin dhe V V
p
D
m
m
= cos

.
kshtu prfundimisht merret :
p
p
p
F
v
2
sin
cos 1

= (1.2.14 - a)
6. Vlera mesatare dhe efektive e rryms n diod
Kemi ktu parasysh hipotezn mbi burimet ideale dhe skemn me nje
alternanc, figura 2.1.27, ahere :














v
D

t
V
m

V
Dmes

V
M

/2
/p /p
FIGURA 2.1.26
D1
D2
i
1

i
2

I
D

- +
v
1

- +
v
2

FIGURA 2.1.27
T
T/m
2T/m
t
t
i
2

i
1






Elektronika e Fuqis 83
faktori i forms s rryms n diod mund nxirret si vijon :
m
I
dt dt I
T
dt t i
T
I
D
T T
m
T
m
T
D D D
mes
=

+ = =

0 0
1 1
0
1
) (
1

m
I
di I
T
I
D
m
T
D D
eff
= =

0
2
1
1

F
I
I
m
f
D
eff
D
mes
= =
1
1
(2.1.15 )
7. Faktori i fuqis
Si n do pajisje jepet nga formula: F
fu
=P/S, ku P sht fuqia aktive (apo e
konsumuar, ndonjher quhet edhe fuqia e dobishme) dhe S fuqia e plot.
N veanti pr skemat m fazore me nj alternanc, kur dalja sht nj burim
ideal rryme, mund t shkruajm:
m
m
I V I V dt t i t v
T
P
D M D D
T
D D
mes

sin
) ( ) (
1
0
= = =


S m
V
I
m
V I
M
D
eff
M D
= =
2 2

Dhe ahere :
F
m
m
fu
=
2
sin

(2.1.16)
Lexuesi mund t nxjerr vet shprehjet pr faktorin e fuqis pr rastin e
skemave me dy alternanca, duke mbajtur parasysh se duhet t zvendsuar
n formuln 2.1.16 numrin e fazave m me faktorin e pulsimit t tensionit n
dalje p n emruesin e argumentit t funksionit sinus.


2.1.4 Mbulimi i fazave dhe komutimi

Deri tani sht pranuar se burimet n hyrje dhe n dalje jan ideale, por n
realitet nuk ndodh kshtu. Burimet e tensionit (dytsort e transformatorve)
kan n seri nj induktivitet L
S
t, q sado i vogl q t jet, nuk lejon
komutimin e menjhershm t diodave, sapo q tensionet e burimeve e lejojn





84 Aleksandr Xhuvani
nj gj t till. Le ta studiojm kt fenomen duke u nisur nga sa u tha m
sipr, duke supozuar se burimi i rryms sht ideal p.sh n skemn me nj
alternanc si tregohet n figurn 2.1.28.





Le t konsiderohet p.sh. komutimi D
1
D
2

N momentin t=t
0
, v
2
bhet m i madh se v
1
dhe plotson kushtet q dioda D
2

t prcjell, n saj t L
1S
rryma n degn e par nuk do t bjer n zero n
mnyr t menjhershme dhe pr nj fare koh dy degt jan prcjellse
njkohsisht. Ky sht fenomeni i mbulimit t fazave. Gjat ksaj kohe mund
t shkruajm:
i i I C
D
te
1 2
+ = =
ose
d
dt
i
d
dt
i
1 2
00 + = .
Nga ana tjetr:
v L
d
dt
i v v L
d
dt
i
S D S 1 1 1 2 2 2
= = , dhe duke konsideruar q L L L
S S S 1 2
= =
mund nxirret :
v
v v
D
=
+
1 2
2
(2.1.17) dhe
v v L
d
dt
i
S 2 1 2
2 = (2.1.18)
I
D

FIGURA 2.1.28
D1
D2
i
1

i
2

I
D

- +
v
1

- +
v
2

L
1S

L
2S

i
1
i
2

v
1
v
2

t
t

(v
1
+v
2
)/2





Elektronika e Fuqis 85
Pr t prcaktuar kohn e mbulimit t fazave , duke marr parasysh figurn
2.1.25,

q paraqet format e valve
t nj skeme m fazore, me
nj alternanc mund t
shkruhet :
v V t
v V t
m
M
M
1
2
2
=
=
cos
(cos )

prej
nga :

v v V
m
t
m
M 2 1
2 = sin sin( )

Q t studjohet proesi i
komutimit duhet futur
n intervalin
(t
0
+T/2m,t
0
+T/2m+) .
Duke pranuar t
0
=0.0 pr thjeshtsi, mund t shkruajm:
2
2
2
sin sin 2 i
dt
d
L
m m
T
t
m
V
S M
=

prej nga :
C d
m L
V
t i
S
M
+ =

0
2
sin sin ) (
dhe duke patur parasysh se i
2
(0)=0.0, prfundimisht :
i t
V
L m
t
M
S
2
1 ( ) sin ( cos ) =

(2.1.19)
Duke ditur q i
2
()=I
D
mund t prcaktojm si vijon:

=
D
M
S
I
m
V
L

sin
1 arccos
1
(2.1.20)
Si duket nga figura 2.1.25, n krahasim me skemn me burim ideal tensioni
n hyrje, gjat kohs s komutimit, tensioni n dalje shnon nj rnie. N
figurn 2.1.25.a tregohen kronograma e sinjalit ne dalje t skems si edhe ajo e
tensionit n bornat e diods D1.
t
v
D

t
0
+T/2m+ t
0
+T/2m

(v
1
+ v
2
)/2
v
1

v
2

t
0

FIGURA 2.1.25





86 Aleksandr Xhuvani

Le t llogaritet vlera mesatare e ksaj renie tensioni:

+
=

0
0
) (
2
t
t
D D
dt v v
T
m
V
mes

Por v v L
d
dt
i
D S 2 2
= dhe prfundimisht:
[ ] = + = =

+
) ( ) (
0 2 0 2 2
0
0
t i t i L
T
m
di L
T
m
V
S
t
t
S D
mes

V
m
L I
D
mes
S D
=
2
(2.1.21)
dhe tensioni mesatar tashm me dalje do t merrte pamjem :
V V L V
D
mes
D
mes
S D
mes
= = ( . ) 00
V V
m
m
m
L I
D
mes
M S D
=
sin

2
(2.1.22)
Kuptohet se n rastin e skemave me dy alternanca me faktor pulsimi p,
tensioni mesatar n dalje merret nga formula (2.1.22) duke zvendsuar m me
p n trsin e shprehjes matematike.


t
v
D
v
D1
FIGURA 2.1.25.a





Elektronika e Fuqis 87
2.1.4 Filtrimi i tensionit n dalje

Pr t shqyrtuar filtrimin e tensionit n dalje, po marrim rastin e drejtuesit
njfazor t tensionit me 4 dioda (ura GRAETZ). Kur nuk ka filtrim, kuptohet
se diodat do t
prcjellin sapo tensioni n bornat e tyre t bhet pozitiv, si tregohet n figurn
2.1.26:







Esht marr kshtu n shqyrtim rasti i nj ngarkese aktive lidhur ne seri me
nj forc kundrelektromotore.

a) Pr ta br tensionin n ngarkes me valzim minimal, mund t lidhet
n paralel me kt t fundit nj element me inerci tensioni, pra nj
kondensator, si tregohet n figurn 2.1.27.


Pr komentimin matematikt kronogramave t figurs s msiprme, duhet
nisur nga kto relacione :
i i i
i C
d
dt
v C
d
dt
v
D C N
C C N
= +
= =

Duke qn se SHSA-V apo drejtuesi i tensionit ( DT ) aplikon n bornat e
R
D1 D2
D3 D4
i
H

+
-
v
D
i
D

-
+
v
H
E
K

-
+
v
D

i
D

t
t
FIGURA 2.1.26
E
K






88 Aleksandr Xhuvani
kondensatorit tensionin e drejtuar, mund t themi se gjat intervalit 0t
1
, v
D

sht rrits, pra i C
d
dt
v
C D
= > 00 . dhe pr pasoj kondensatori ngarkohet deri
kur
d
dt
v t t
V
t
D
M
( ) cos( ) . = = + =
1
2
00

dhe i
C
anullohet; m pas kondensatori
shkarkohet n ngarkes. M saktsisht gjat intervalit t
1
t
2
, n ngarkes kalon
rryma:
i i i i
N D C C
= < ( . ) 00 dhe tensioni n bornat e saj sht pothuajse sa tensioni
n kondensator. N momentin t=t
2
, tensioni n diodat prcjellse bhet
negativ dhe diodat kyen n mnyr t menjhershme (burimi v i
konsideruar si ideal). N intervalin t
2
t
3
n dalje kalon rryma:
i i i
N C C
= < ( . ) 00 dhe tensioni n ngarkes bhet rigorozisht sa ai n
kondensator.







Duhet shtuar se gjat intervalit 0t
1
rryma n kondensator sht pozitive dhe
n momentin t=0.0 (ose t=T/2=t
3
), ajo bn nj kaprcim me hop (supozohet se
skema sht n regjim t stabilizuar), sepse kondensatori fillon t ngarkohet si
rezultat i kalimit n gjndje prcjellse t diodave t rradhs (D
1
, D
4
ose D
2
, D
3
)
dhe m.q.s. jan diodat q marrin prsipr kt kaprcim rryme (i
D
=i
N
+i
C
),
athere kjo gj duhet marr parasysh ne dimensionimin e ktyre t fundit.
Kondensatori duhet t zgjidhet i till q pr harmonikn e par :
FIGURA 2.1.27
D1 D2
D3 D4
i
H

v
H

+
-
v
D
=v
C
=v
N

i
D

R
N
-
+
-
+
E
K

i
C

i
N

C
v
N

i
C

i
N

i
D

t
t
t
t
0 t
1
t
2
t
3





Elektronika e Fuqis 89
X
f pC
R
C N
= <<
1
2
1

*)

ose :
C
f pR
N
>>
1
2
1

(2.1.23)
n mnyr pra q kondensatori t filtroj harmonikn e par (edhe t tjerat).
Kjo mund t oj n vlera t mdha t kapacitetit t tij.

b) Filtrimi me ann e nj bobine me induktivitet L, si tregohet n figurn
2.1.28
Parimi i funksionimit t ktij lloj filtrimi mbshtetet n vetin e bobins si
element me inerci rryme q tenton t ul valzimin e rryms. Kshtu, energjia
elektromagnetike e magazinuar n bobin gjat intervalit 0t
1
lirohet n
intervalin t
1
t
2







Gjat intervalit 0t
1
, 0 . 0 > =
N L
v v v , pr pasoj
d
dt
i
D
>0.0 dhe i
D
rritet.

*)
p faktori i pulsimit
0 t
1
t
2
t
3
FIGURA 2.1.27
v
N
i
D

t
t
-
+
-
+
E
K

D1 D2
D3 D4
i
H

v
H

+
-
v
D

R
L
- +
v
L

+
-
v
N

t
*






90 Aleksandr Xhuvani
N momentin t
1
, v
D
=v (v
L
=0.0,
d
dt
i
D
/t=t
1
=0.0) dhe m pas n intervalin t
1
t
2

v
D
>v, v
L
<0.0, (i
L
zvoglohet) dhe pr pasoj v
D1
nuk bhet negativ (po ashtu
V
D4
) dhe kto dioda funksionojn deri n t=t* kur v ndryshon shenj dhe duke
qen se kemi br supozimin se ky i fundit sht ideal, ndodh komutimi i
menjhershm D
1
, D
4
D
2
, D
3
.
Arsyetimi vazhdon n mnyr krejt analoge, duke marr tashm n
konsiderat -v
(-v>0.0); kshtu:
v
L
=-v-v
D
<0.0
d
dt
i
D
<0.0 q do t thot se i
D
zvoglohet, e kshtu me rradh.
Kuptohet q pr t patur kt funksionim t quajtur me prcjellshmri t
vazhduar duhet q L t jet, n rastin e prgjithshm, e madhe n mnyr t
mjaftueshme. Pr DT njfazor me dy alternanca mjafton q L t jet m e
madhe se zero, d.m.th. t ekzistoj. Sa m e madhe vlera e L aq m shuma
kronograma e rryms i
D
(t) i afrohet funksionit t Hefyside. Matematikisht kjo
gj ndodh vetm kur L= .

Pr t prfituar nga t mirat e dy tipeve t filtrimit prdoret skema me nj
kondensator n paralel me daljen dhe nj bobin n seri me t. Pr t arritur
nj filtrim sa m t mir duhet q elementt bobin dhe kondensator t
przgjidhen si vijon :
R
fpC
R fpL
N
N
>>
<<
1
2
2

(2.1.24)
ku p sht faktori i pulsimit t tensionit n dalje t skems. Kuptohet se n
esenc shtja e filtrimit mbetet e njejt dhe pr skemat shumfazore.













Elektronika e Fuqis 91