dostoyevsky 1-2-3

Dostoyevski'nin ilk roman Zavall insanlar adn tar. Sadece bu eser. onu hrete ulatr
i. ok gemeden, arlk Rusyas, Dostoyevs-ki'yi ihtill kaynann banda buldu. nl yazar,
mn giydi. 1849 ylnda, kuruna dizilmek zere diree balanaca srada, hayatn balad
hazrlanrken, Sibirya'ya srldn grd.
Rutubetli zindanlar, onun enerjisini kstek-liyememiti. On yl sonra (1859) geriye dnd za
man, koltuunun altnda birok yeni eser tayordu. Eskisinden kat kat gl eserler,..
Dostoyevski, lnceye kadar bo durmad. l Evinin Hatralar (1863), Cinayetler ve Gnahlar
5), Sersem (1868), Karamazof Kardeler (1876) gibi eserleriyle, ada romanclarn n srasn
er ald.
Romanlarnda karamsar ve dengesiz tiplere bolca rastlanr, insan denen yarat derinlemes
ine inceliyen Dostoyevski'nin ruh tah-lillerindeki baars esizdir denebilir.
en bir garip kiiyim. imdi, bana
deli diyorlar. Eskisi kadar "garip,,
grnmekte devam etseydim, bu benim
iin aamal bir biim ilerleme olacakt.
Bugn alaylardan artk alnmadm sylemeliyim. Bana gldklerinde daha bir eleniyorum. Ala
k'i tanmadklarn, benim, benim tandm zlerek grmeseydim, bakalar gibi, aktan a
i tanmakta yalnz olmak ok ta gm. Ama anlamyacak onlar ; yoo ! anlamyacak onlar !
Bir zamanlar, herkese garip gelmekten mthi zlrdm. Garip "grn-mek,,e kalkmazdm. Dodum
riptim ben, 7 yamdan beri de, garip olduumu biliyordum. Ne kadar okula gittim, ne k
adar niversite yz grdmse, garip olduuma gene o kadarinan getirmi oldum. yle ki rend
gilerin beni bu garip olduum dncesi iinde yourmaktan baka ne amac vard, ne de sonucu
.
almalarmdaki ayn ey gnlk hayatta da oluyordu. Her yl, herkesin gznde garipliimi, a
daha iyi anlyordum. Herkes beni tefe koyuyordu ama, herhangi biri olmaktan ok gari
p olduumu bilen bir insann bulunduundan, bu insann da ben olduumdan kimse huylanmyordu
. Bununla birlikte, bunu bilm.eyileri, benim yzmden oldu. Srlarm kimseye am-yacak kada
byk burunluydum. Bu gurur zamanla oald, herhangi birinin nnde dalgnla gelip kendimi
bulduumu sylemee kalkm olsaydm, bir kurun skardm beynime. Ah! Yeni yetmelik amda,
gn, bu dndm itiraf etmee kalkarm diye, ne ac ekiyordum. Ama, br delikanl olduum
liimin oaldn anlamam yle dursun, nedan olduunu kesinlikle bilmeksizin,
10
daha durgun oluyorum. Dnyada herkesin bana ilgisiz kaldn dnmekle bama daha byk bir
iinden belki. Nicedir bundan kukulanyordum, ama birden, geen yl, bu ite yanldm anla
olmasnn ya da hibir yerde hibir ey olmamasnn bence bir olduunu sezdim. Bunun zerine,
clara gocunmaktan, hemen vazgetim; artk onlara kulak asmadm. Vurdumduymazlm en ipe sapa
gelmez ilerde bile ortaya kyordu. Szn gelii, sezmeden insanlar itip kaka kaka, sokakl
arnladm oluyordu. Bunun zensizlikten ileri gelmi- olduunu diyemem ; neden ileri gelmi
uunu da dnmei bir yana brakmtm. Bana herkes, herkes nemsiz geliyor.
te Gerek'i o zaman tandm. Geen kasmda, daha dorusunu demek gerekirse, Gerek'i 3 kasm
O gn bugndr, hayatmn her dakikasn hatrlarm... Bu karanlk, sanki hi grlmemicesin
ecede oldu. te evime dnyor ver
Bu kadar pusulu bir gece grmenin o-lanaksu olduunu dnyordum. Btn gn yamur yamt ;
u bu, anki korkun ve insanla dman yamur. Sonra sonra, yamur dindi; korkun bir slakl
ey kalmad artk ortalkta. Sokan her tandan, kaldrmn her paket tandan, souk bir b
bime geliyordu sanki Gaz birden snerse, mutlu olacam duygusuna kapldm, nk gazn
ie dokunuculuu daha iyi ortaya dkyordu.
O gn, hemen hemen yemek yememitim, akamn iniinden sonra arkadalarmdan ikisinin de ziyar
etini kabul eden bir mhendisin evine kapa atmtm. Ses etmeden durmutum ve susmamn kendi
rini sktn bile anladm. lgi ekici bir konu zerinde konuuyorlard, gya snmak iin g
rularnn, gerekten, bouna olduunu grmtm. olsun diye snyorlard. Damdan derces
itim : "Baylar, gryo-
12
rum ki sizi dpedz zerinde ene yorduunuz konu tyor.,, Uyarmdan hi te zlm olmad
dndklerinin beni temelli ilgisiz braktn anlayarak, bana glmee balamlard.
Sokakta, gaz dndmde, ge baktm. Alabildiine karanlkt ama, ilerinde pek kara uzakl
enzedii bulutlar grlyordu yle hafiften-
Uurumlardan birinin dibinde, birden, bir yldz parlad. Yldz drt gzle incelemee balad
bana bir dnce, bu akam kendimi ldrme dncesi veriyordu. Daha nce, iki ay nce, hayat
mei kafama koymu ye, yoksulluuma inat, gzel bir tabanca ele geirebilmi, hemen doldurmut
um. Ama aradan iki ay gemiti ve tabanca klfnda duruyordu, nk, adm ktkten silmek i
bana biraz daha az ilgisiz kalaca bir an semek istiyordum. Neden ? Sr... Ama yldz bana
bu gece kendimi-ldrmei esinledi. Neden ? Bu da ba-
13 ka sr.
Ge halli halli bakarken, sekiz yalarnda bir kz ocuu kolumdan yakalad beni. Sokak ssz
den ok' -tede, bir arabac yerinde uyuyordu. Kzcazn banda bir mendil vard, elbisesi y
acs olup srlsklamd, ama ben dorusu yalnz yrtk ve slak pabularna dikkat etmitim.
en korkmu gibi bard: Anne ! Anne ! Bir tek sz sylemeden, ona baktm. Daha hzl yrdm
e umutsuz bir sesle bara bara koluma aslp peimden gelmekte devam ediyordu. Bu biim ba
lirdim ! Sonra kesik birka szle bana, annesinin ldn, kim olursa olsun, birini armak
asnn acsn dindirebilen birini bulmak iin ylesine sokaa ktn syledi. Arkasndan g
kendisini bamdan savmak istedim. Bunu dnrken, gidip bir yardmc bulmasn sylemekle ye
endisine. Ama o kk ellerini kavuturdu ve yryp gitmeme zaman brakmakszn, yanm sra g
- 14
alaya alaya kotu. Artk sabrszlandm. Ayam yere vurup korkuttum kendisini. Yeniden ba
! Baym ! Ama beni brakt, hzlca soka geti ve kagelen baka bir yolcunun ayaklarna
Beinci katma ktm. Yoksulca deli, pencere diye bir tepe delii bulunan bir oda tutuyorum
eri muamba kapl bir kanapem, kitaplarm iin bir masam, iki sandalye ile eski bir kolt
uum var. Bir mum yaktm, oturdum ve dnmee baladm... Benimkinden hafif bir blmeyle ayr
k odada, gndr dn bayram ediliyordu. Burada bir yedek yzba oturuyordu, iskambil oyna
aya, kendisiyle birlikte imam suyu ien bir yarm dzne haydutla dayal deli saylmayan kon
unun altn stne getirmiti. Geen gece, burada bir kzlca kyamet, kopmutu; ev sahibesi m
ek istemiti ama, yzbadan mthi korkuyordu. Bizim beinci katta, baka kirac olarak, bir
rin dul kars ve hepsi de hasta kk ocuun anas,
15 ufak tefek bir elimsiz kadnmz vard; bu ocuklarn en k avgl douu dinlerke
biim inir buhranna kaplmt. Ben ise blmenin arkasndan barmaktan vazgemitim. Dnya
. O akam, odama girince, masann gzndeki tabancam aldm ve yanma koydum. Ona dokunur doku
nmaz, iimden : " Pek doru mu bu ? diye geirip u karl verdim : "ok doru !... (O k
beynimi para para edecektim.)
O akam kendimi ldrmee karar vermitim ama, tatarm dnmekle daha ne kadar zaman geirec
Hibir ey bilmiyorum... Ve olabilir ki kzcaza rastlamadan skacaktm kurunu beynime...
II
bence herey bir olmakla beraber, fizik acdan korkuyordum. Ve sonra, demin sokakta
rastlanan o kk kza acma da duyuyordum gene, nasl da yardm edebilirdim. Neden arsna
h! hereyin bence bo olmasn istediim ve kza acma duymaktan u-tanm olduum iin. Acma
kendimi ldrmek istiyordum !
Kk kzn acs beni neden ilgisiz brakmt ?... Garipti bu ! imdi ite yreim yanyordu
tan l iki saat sonra kendimi ldrrsem, bu kk kzn mutsuz olup olmamas neme gerekirdi be
? Artk daha ok dnemezdim, artk hibir ey de ol-myacaktm. te bunun iin alakcasna
sonra, benim iin herey snp gideceine gre, bireyler yapabilirdim. yle
17 _sanyordum ki dnya bana balyd, benim iin yaratlmt yalnz- Benden sonra, belki g
tk hibir ey olmyacakt, bilincimin yok olduu anda, dnya da yok olacakt. Evrenin ve kala
lklarn yalnz benim iimde olup olmadklarn kim bilirdi ?
Sonra aklma garip bir dnce takld : Eer, Ay'da ya da Mars gezegeninde gemi, bir nceki
ta, kt ve yz kzartc bir i yapmsam, yeryzne oradan bozulmu olmann, erefsiz olman
rmisem, Dn-ya'dan, Mars'a ya da Ay'a baktmda, utancm bana bo mu gelecekti ?
Ve, gerekten, botu bu soru, aptalcayd. Tabanca ite nmde duruyordu ; kendimi ldrm
ordum ama, uursuz soru aklm kurcalyordu, kzmtm stelik. Ya artk sama sapan soruma ka
madan lmek istemiyorsam ?
En sonu, beni kurtaran kk kz oldu; beni, tabancamn tetiini ekmekten alkoyan o oldu.
18 -
.. . Ben durulduka, yzbann odasnda cmb de yatyordu. leri geri sylenmeler az sonr
mrlt halini ald... Yatmak, uyumak zorunda kald dmanlar...
te koltuumda ekerleme yaptm anda, bama artk hibir ey gelmedi. Uyudum ve d grdm
rin dnyas, deil mi ? Sazan tablolar nnze inanlmaz inceliklerle dolu bir ufack eyle se
r... Dlerin aknda anlalmaz eyler olur bylce...
Kardeim be yl nce ld, ama ka kez, uykumda, herey ldn bana aktan aa belli etl
dme, beni ilgilendiren konuda, toprakta olduunu bir dakika unutmadan, varl zerinde kes
likle dnlemiyecei konusunda konutuunu iittiime hi te amyorum.
Aklm nasl oluyor da bu eliik iki noktayla uzlayor ?
Ama brakalm bunu. Gene o geceki
19 dme dnyorum. Bunun yalnz bir d olduuna zldm. Ne olursa olsun bana Gerek'i
an bir kez Gerek'i grnce, bunun Gerek olduunu bilir ! Gerek iki trl olmaz ve sizin uya
olmanza ya da uyumanza gre deimez, intihar ederek hayat terketmek mi istiyordum? te d
benden ald, nme yeni, gzel ve gl bir hayat, tazelikle dolu bir hayat serdi. En iyisi m
i dinleyin.
20
III
aklm kurcalayan konu zerinde dne dne uyuya kalm oldu umu size syledim.
Uykumda kendimi birden, tabancay tutmu ta onu, akama deil, yreime boaltyor grdm. O
ann namlusunu sa akama dayayp beynimi datmaa karar vermitim dpedz. Bir an ylece,
lusunun ucu gsme dayal durdum ; mum, masa ve duvar dnmee balad. Tetii ektim.
Dlerde bir yksekten dmek, boasnz sklm ya da hi deilse en ufak vcut acs duyma
am grmek banza gelir, ola ki bir davranta bulunurken yatanzda kendinizi yaralarmyas
krk ylda bir olur. Bu dte de baka ey olmad. Ac ekmedim ; bununla birlik-
II
te iimde herey sarslyor gibime geldi. Karanlklar zld. Kendimi yzm odamn tavanna
um. Bir tek davran bile yapamyordum, ama yan yremde kzlca kyamet ko-puyordu. Yzba b
sesiyle konuuyor, evin sahibesi keskin lklar atyordu... te, baka eye bakmadan, beni
abuta yerletirip smsk kapattlar. Tabutun kapandn duydum ; bu konuda gelii gzel birk
uum, bundan kuku edemediim, gremediim, kprdyama-dm, konuamadm, ama duymaa ve k
tiim dncesi de, ilk olarak, birden, dank etti bama. Hereyin amadan kabul edildii d
olduu zre, kendimi iyice bu dncelere altrdm.
Beni hi trensiz, topraa verdiler. Herkes imdiden basp gitmiti. Orada, mezarmda, yle b
unutulmutum. Daha nce, topraa veriliimi dndmde, ok uzak gelecekte, bir kez yer alt
me girince, hep bir souk ve slaklk duygulanm duya-
22
cam tasarladm. O zamanlar duyduum oldu iste ; hele ayaklarm buz kesmiti.
Bir lnn bekleyecek artk hibir eyi olmadn kolayca kabul ederek, hibir ey beklemiyor
saatler geti, gnler, ya da aylar...
. . . Yalnz, birden, kapal sol gzme tabutun kapandan szm bulunan bir su damlad dt
ikincisi, sonra bir ncs..
iimde stelik bir fizik ac da beli-riyordu : "Yaram bu, diye dndm, tabancann vuruu ; k
orada!...,,
Ve su damlas, belki dakikadan dakikaya gene damlyor, sol gzme damlyordu hep. Nasl diye
yim? olup biten hereye gz yuman, buyurmu bulunan Varlk'a, szlerle deil, btn benliimin
i atlmyla, yalvarmaa, yakarmaa, kafa tutmaa baladm.
Kim olursan ol, eer varsan, eer bilinli ve akla yakn bir ilke varsa, ac bana. Yalnz ha
yatma intiharla bir per-
23 de ekerek seni krdmn cn alyorsan, nceden haber vereyim k bana verebildiin i
binler ve binlerle ikence ylnda dei-mezcesine duyacam hor gr yene-miyecektir.
Ve sustum... zihinle. Gene, hi deilse, bir dakika geti; gene gzme yeni bir su damlas d
ama imdiden, aldanmadan biliyordum ki, herey hemen abucak deiecekti.
Ve mezar ald. Bilinmeyen bir varlk beni yakalad ve ikimiz de uzayda kaldk. Birden, ama
pek az grebildim, nk gece, hayatmdaki gecelerin herhangi birinden daha derin, daha k
aranlkt. Daha imdiden yerden ok uzaa, gn ortalk yerine atlm bulunuyorduk. Beni al
y sormuyordum ; korkmadn dncesinden gsm kabaryordu. Bolukta byle ne kadar zaman s
ilmiyorum. Herey zamann ve uzayn llemedii dlerde olduu gibi olmakta devam ediyordu.
rtasnda, birden, bir yldzn parlad-
__ 24 __
n grdm. Hibir ey sormamaa kararl olduumu unutup: "Bu Sirius mu?,, diye bardm.
"Hayr, bu yanna girerken grdm yldz,,, diye karlk verdi bana beni alp gtren Varl
biim insan yz olduunu syleyebilirdim. Garip ey, bu Varhk'a kin balamtm. Yreime ku
yokluk'u bekliyor, kendimi de, phesiz, insan olmayan, ama var olan bir varln elleri a
rasnda gryordum.
"Mezarn tesinde yle ise bir hayat var ! diye dndm. "Bana gene var olmak, kendimi elin
kurtaram-yacam birinin iradesine boyun emek gerekecekti ! Varhk'a seslendim :
"Senden korktuumu biliyor, beni de bu yzden hor gryorsun.,, Bana karlk vermeden bana k
ibir hor gr olmadn, yzme glmediini, hatt bana acmadn sezdim. Beni o-lup ola
gtryordu. imi gitgide korku kaplyordu. Bununla birlikte sessiz yol-
75 damla aramda, dilsiz, ama anlalabilir bir biim szleme oluyordu.
Gzlerimin alt burlara bakmaktan nice zamandr vazgemitim. I dnyaya erimek iin
olduunu biliyordum. Bu bilinmedik gk cisimlerinin devindikleri uzaylardan geiyordu
k, belki. Belirsiz bir bekleyiin sknts iinde bulunuyordum. imi birden bildik ve alabil
ne ho bir duygu sard: gene gneimizi grmenin sevinciydi bu ! Bununla birlikte abucak an
ladm ki bu bizim gneimiz, bizim Dnya'ya hayat veren gne olamazd. Gezegen sistemimizin
gelmez uzaklklarnda bulunuyorduk ama, bu gnein bir noktada bizim gneimize benzediini g
ekle mutlu oldum. Dirimsel k, bana hayat vermi olan k, diriltti beni. iimde beni mezar
girmeden nce canlandrm bulunan hayat kadar gl bir hayat buldum: "Ama bir, bizimkine ben
zer bir gne bu ! Bir dnya olmal burada: Nerede bu dnya ?
Yoldam bana uzakta bir zmrt
26
yla parlayan kk bir yldz gsterdi. Ona doru uuyorduk.
"yle ise Evren'de byle tekrarlamalar var ! diye bardm : "Bu dnya tpatp bizimkine ben
efil, ama ocuklarnn en nankrlerinin sevgilisi, kendi gk cismimizi sevdiimiz gibi dnya,
demek bizce ? Ebediyen terkedilmi dnya'nn ak da, yaman ve acl iime iledi ve kendisin
kt davranm olduum kzn gene hayalini grdm.
"Hereyi greceksin ! diye karlk verdi, sesi uzayda, zgn zgn titreyen yoldam.
ok abuk gezegene yaklatk. Gezegen gz kararyla beliriyordu. Yzeyinde gene Okyanus'u, Avr
upa'nn, yeni bir Avrupa'nn biimini grdm, ve iimde kskanl andran bir duygu uyand.
"Dnyamzn bu yeni basks da ne oluyor ? Ben yalnz kendi dnya'm, kanmn kaynamalarnn r
yay, beynimi datarak terkedecek
27 kadar kendisine alaklk ettiim dnyay sevebilirim. Ah! onu sevmekten hi geri kalmad
nu, ayrl gecesi de, belki o gece de evdim, o gece, her zamankinden daha iim yana yana
sevdim. -Dnyamzn bu yeni kopyasnda ac var mdr ?- Bizim dnya'da, ac uruna ve ac yol
dini harcam sevgili yaratklar vardr yalnz. Terkedilmi canm dnyann topran pmei, a
arma basma ne kadar isterdim ! Baka bir dnyada hi bir yaratkta gzm yok !
Fakat yoldam beni daha imdiden yalnz brakmt ve, birden, nasl olduunu bilmeden kendim
cennet gn yla ykanm, bu yeni dnyada buldum. Yunan takmadalarndaki adalardan biri
r komu kyya ayak basmm, gibime geliyor dorusu. Oh ! her yer nasl da dnyasald alabild
ma her yer nasl da bir len yla parlyordu! Zmrt yeili, okayc bir deniz, deta bi
ora benzedii kumsal, dalga dalga yalyordu. iek am ve
prl prl gzelim yapraklarla dolmu, koca koca saysz aalar, geldim diye. eminim, beni k
r, rperileri hasl da ho bir mzik yaratyordu. imen gzel kokulu ieklerle dolmutu renk
avada, kular kme kme uuyordu, lerinde ou da, en ufak korku gstermeden, kanatlarn ta
ak ellerime, omuzlarma konuyordu. Az sonra bu mutlu lkenin insanlar ka geldi karma, ev
mi sevinle sardlar ve beni kucakladlar. Bir baka gneteki bu ocuklar ne kadar gzeldi !
ki topramda, byle gzellik bulunmazd. Bu gzelliin hafif bir yanks ancak en kk ocuk
rdi. Bu mutlu yaratklarn gzleri tatl bir kla parlyordu. Yzleri bilgelii ve temiz bir
ci, gnl alc bir sevinci dile getiriyordu. ocuk sesleri kadar temiz ve endi sesleri. lk
bakta, hereyi anladm. Henz gnahla kirlenmemi bulunan bir dnyadaydm. nsanlar efsaneni
atalarmzn bir dnya cennetinde mr srm olduklarn anlatt gibi yayordu. Ve bu
29 adamlar o kadar iyiydiler ki, beni konutlarna doru gtrrlerken, trl diller dke d
fak znt kaygsn iimden skp atmaa alyorlard. Bana soru sormuyorlard, gnlm dol
ziyorlard, en byk tasalar da beni gene gerekten mutlu grmekti.
30
IV
B
yle eyleri ben ancak bir dte
grm olduum halde, bu st temiz insanlarn sevgi dolu ans ebediyen iimde kald. Sevgile
ni orada hl izlediini sanyorum.
Bununla birlikte her konuda kendilerini anlamyordum. Ben olup olaca ilerici bir Rus
, Petersburg'lu bir uluorta insanm, ama bana, bildikleri hereyi anladklarndan, bizim
bilimleri-mizle hibir biimde ilgilenmi olmadklar inanlmaz geliyor. Hemen kabul edebil
irim ki bilgilerinin z bizim bil-gimizinkinden ayryd ve eilimleri, sz gelimi benimkile
rden bsbtn bakayd. Bilgileri, gerektan, bizim vndmz bilgiden daha yksek ve daha d
msiz ve formller belleme-illetine dmeden biliyorlard hereyi. Nesneleri nasl tasarladkla
rn anladm;
31 ama nesneleri onlar gibi tasarlamaa varamadm. Bana gzel aalarn gsteriyorlard a
aalara besledikleri sevgide kendimi yetersiz buluyordum. Bitkilerle konumaa dek gidi
yorlard sanyorum gene. Evet, bizim cansz doa adn verdiimiz eyin dilini ve bu dille sy
biliyorlard. Anlalan, kendilerine saldrmak bile istemeyen hayvanlarla, aralarnda cand
an balantlar vard. Bana yldzlar da gsteriyor ve, bildiklerine gre, saduyumun stnde
n sz ayorlard; ne olursa olsun una inan getirmi oldum ki bu konularda bir dnce ulat
eke konuuyorlard. Anlama yetersizliim karsnda bu adamlar sabrszlanmyorlard. Beni ol
seviyorlard, ama, beni gene, hibir zaman anlamadklarn kavryor ve kendilerine ite bunun
iin elden geldiince az sz ayordum bizim dnyadan.
Benden kat kat stn insanlarn beni nasl oluyor da stnlkleriyle hor grmee kalkmadklar
uyor
- 32
pa, benim gibi kt bir kiiye, hibir kskanlk duymadklarn bazan anla-myordum. Ve ben,
ve vngen insan, kendilerine en ufak dncesi olmadklar bilgi daarcm gsterirken, na
nlar hi artma yoluna sapmadm ?
ocuklar gibi canl ve sevinliydiler. Gzel ormanlarnda, az aal tatl alanlarnda, gzel
er yaka yaka dolayorlard; besinleri yalnz aalarnn rnlerine, ormanlarn balna ve dos
rn stne dayanyordu. Besinlerini ve elbiselerini salamak iin yapacak az eyleri vard- an
k. Ana sevgisini biliyorlard, nk ocuklar geliyordu dnyaya onlarda, ama ben hibir zaman
onlar bizim dnyann insancklarn yiyip bitiren ve olanca gnahlarmzn kayna saylan o
le kvranm grmedim. Kendilerince mutluluklarn blmee arlm yeni yoldalar saylaca
rn grmekle mutluydular.
Aralarn dr, hibir zaman ne tart-
33 malar vard ne de kskanlk; bu son szcn ne anlama geldiini bile bilmiyorlard. o
sindi, nk hepsi de olup olaca bir tek ve ayn aileydiler.
lm bildikleri halde, onlarda sanki hastalklar yoktu ; ama yallar, ac ac deil, tam te
tatl glmseyilerle kendilerine yolun ak olsun diyen dostlarla yan yresi evrilmi, san
uyorlar gibi, rahata lrlerdi. Ac ve gzyalar bilinmedik szlerdi. Her yerde yalnz sevgi
cokuya benzeyen sevginin gereklii gsteriliyordu.
Besbelli lenleriyle konuuyorlard. Sevimi olan kiiler arasndaki balar lmle kopmamt
e lmsz hayattan sz atmda pek iyice anlamadklarn grdm. Bu hayata belki o kadar kes
ard ki bu konu zerindeki her konuma kendile-in< bo ve gereksiz geliyordu.
Dinleri yoktu ama, pek iyi biliyorlard ki yeryz sevinci en yksek aamasna gelmi olunca,
insanlarn birli-
34
fini Evren'in ruhu, Yce Btn'le daha tam klacak olan bir deiiklik bags-terecekti. Bu an
vinle, ama acele etmeden bekliyorlard ; gnllerinde tadklar nsezinin sanki imdiden ke
sryorlard.
Akam saatlerinde, uyumaa gitmeden nce, uyumlu korolar dzenlemei seviyorlard.
O zaman uurladklar gn iinde duymu olduklar herey zerine trk sylyorlard. Doay,
lar vyorlard. Birbirleri iin trkler dzmekten holanyorlard ; bunlar hep sevgi dolu v
erdi ve gnle gidiyordu. Karlkl sevgilerini yalnz mzikle dile getirmiyor-lard: btn ha
birbirlerine kar gsterdikleri dostluun kantyd. Grkemli ve gnl alc baka trkleri
hep szlerine takldndan, bir trl anlamn kavrayamyor-dum. Bununla birlikte, aklm gze
deki incelie kadar varamadysa da, gnlm adamakll tatl derinliklerine
35 'r
iniyor gibiydi.
Mutluluk dolu devletlerini nicedir anlamaa alm olduumu, orada, dnyada, nitelii anla
atla-rndaki kartln ve bizim kartlmz saylan alnyazsnn ruhumu ok kez acyla do
dnyamdaki insanlarla olan geimsizliime nasl ac kartn ok zaman kendilerine sylyor
i bileyebilmek ve bununla birlikte balamaa kalkmadan onlar sevmekten kendimi alamamak
: ne ikence !
Byle bir duyguya kaplamyorlard, ama ne kar ! Aclarm blmelerini istemeksizin seviyor
r.
Kendilerine dlerimi anlattmda, gldler. Dte byle eyler grmediklerini ; btn bunlar
susuz susuz, uydurmu olduumu, kendi kendimi aldattm, btn bu olmadk eyleri, bir say
ortaya dktm sylediler bana. Onlara bunun gerek olduunu ileri srdmde, Tanr'm ! be
aya aldlar !
34
Btn bunlarn olduuna ben nasl ina-namyordum ? Bu anlattmdan belki bin defa daha iyi, d
sevinliydi. Bir d olsun, ama size bir sr vereceim : ya btn bunlar belki de bir d dei
burada, sylemesi korkun yle bir gerek ey oldu ki dte grlemezdi. Yargy kendiniz ver
e kadar bunu sakladm, ama imdi anlatacam bu gerei : en mthii, btn bunlar ok dnd
rmla, onlar batan kardmdr, ite. Evet, ne yazk ! batan kardm onlar!
37 -evet, dlerinin nedeni olan benim: bir insan kalabaln bulatran kt tohum ben o
ri-sine, bir veba mikrobuna benzer ben oldum. Geliimden nce pek mutlu, bu tertemiz
topra ben irkefe buladm.
Sevgiyle dolu gzel topran insanlar yalan sylemei rendiler ve yalanlarndan holandlar
arnda gzellik buldular. Sevgiye yalan soktular, az sonra da, gnllerinde, kskanl yara
tcln anas saylan, nefse dknlk dodu...
Ah ! ne zaman olduunu tam hatrlamyorum ama, yalandan zevk almaa baladktan pek az zaman
sonra, cinayet yolunda boatlm ilk kan akt. ardlar, korktular ve birbirlerinden ayr
lkanln kazandlar. Birlemi kk kk topluluklar kurul-
39 du, ama teki topluluklar korkutmak iin. Di bilemeler patlak verdi.
eref dncesi dodu, birlemi her topluluk kendi bayran ekti. nsanlar, kendilerinden u
anlarda yaayan hayvanlar zarara soktular, ve onlarn dmanlar oldular. Birbirinden ayr di
ller dodu. Korkun bir kavga balad. Bu adamlar, acy tattlar, ahlk, bozucu bir igdsel
uydular ve ilke olarak gerein ancak acyla aa vurulduunu ortaya dktler. Bunun zerine
a Bilim dodu.
Kt kiiler olmu olunca, kardelikten ve kendi yararndan vazgemeden sz etmee baladlar
erle ortaya karlm dnceleri ele aldlar. Sulu olunca, adaleti buldular, kurallar kalem
r, lme arptrlmlarn idamlarna gerekli makinalar yaptlar.
Ne olmu olduklarn, ne kaybetmi bulunduklarn artk yle byle hatrlamadlar ve gerekte
tlu olmu olduklarna bile inanamadlar. Bir d demekten holandklar, bu ge-
40
mis mutluluun olanana imrenenlerle bile elendiler. Fakat en garip olan nokta - ki, bu
kaybolmu mutlulukta olanca inanlarn elden kardktan sonra, gene susuz ve mutlu olmaa
candan bir istek duydular ki bu istei tanrlatrdlar, tapnaklarndan bu istei ykselttil
hep gereklene-mez diye dnerek, ama nnde dize gelip, boyuna gzya dkerek, bu istei du
ndlar. Bununla birlikte, uras da gerektir ki, bu imdi hayal edilmi hayat kendilerine v
erilmi olsayd, artk bunu istemezlerdi. Onlara bu hayattan sz atmda, bana u karl
Evet, biz ktyz, yalancyz ve hakszz ; biliyoruz bunu, ve ite bunun iindir ki alnyazm
karar verecek olan ve adn bilmediimiz gnl yce Yarg'n ilerde yapacandan daha serte
dimizi cezalandryoruz. Ama bizim Bilimimiz var. Biz, Bilim'le, bu kez, bilinli olar
ak kabul edeceimiz Gerek'i bulacaz yeniden. Bilgi duygunun stndedir, hayatn kavranmas
yattan
4!
Idaha deerlidir. Bilim bize bilgelii verecek, bilgelikle ortaya mutluluun yasalarn dke
cektir.,,
Szleri byleydi, ama gene de ilerinden hibiri baka trl yapamadan, kendini btn insanl
aktan geri kalmad. Herbiri kendi kiiliinin nemi konusunda yle kskan oldu ki dnyada ba
rnn kiiliini sndrmek iin hereyi yapyordu. Klelik dodu, hem de gnll klelik. Kend
ayflarn kolu kanad altna almalarnda bu gllerin onlara yardmlar dokunmalar kouluyl
seve gllere boyun eiyorlard. Ortaya, gelip alaya alaya kardelerini bulan ve gzden d
erine vuran doru adamlar kt. Doru adamlar tefe aldlar ya da taa tuttular. Tapnaklar
a kan akyordu. Buna karlk, herbirinin kendi soyundan btn insanlara kendini stn grmee
lduunu iyiden iyiye kabul ederek soydalarn dirlik dzenlik iinde yaamaa yneltmenin bir
unu bulan baka insanlar tredi.
42
Bu dnce uruna gerek savalar patlak verdi, ama her savaan iyice inanmt k
m, bilgelik ve koruma igd btn insanlar hemen barsever ve babacan balantlarn
acakt. Bu sonucu salamak iin, akll zayflar kltan geirmee baladlar (ve bu
ister istemez dncelerinin btn dmanlarna rastlyorlard). Fakat koruma duyg
sonra gcn yitirdi, burnu byklerle ehvetliler de ya hep dediler ya hi. Utkuya ulamak
n, ister istemez iddete bavurdular. Vurdular, kendilerine intihardan m
edet umma kald. Bunun zerine Yokluk'a tapn ululayan dinler dodu. Hilik'te lms
varmak iin kendini ldrmek vlecek bir eylem oldu.
nsanlar iirlerinde Ac'y dile getirdiler. Alnyazlarma aladm onlarn, acnn yzlerinde
am olduu zamandakinden belki daha da ok gzya dktm onlara, sevenlere ; o zamanlar ki n
dar susuz ve gzeldiler.
. 43 Bir zamanlar cennetken, imdi onlarca deeri bilinmemi bu topra, bu topra gene ok
ordum. Kendimi sulayarak, kendime mutsuzluklarn yarattm diye lanetler savurarak bu z
avall insanlara kollarm uzatyordum. Kendilerine btn ktlklerinin nedeni, tek nedeni ol
; onlarda, ktlk ve yalan mayasnn, ben olduumu sylyordum. Kendilerine beni lme gnde
diye, haa gersinler diye ok yalvaryor, kendilerine hiin nasl yapldn da gsteriyordum
i ldrmee, galiba gcm yoktu, vicdan azaplar, ikenceler ekiyordum ; ruhumu vereceim ana
ikence ekmi olmak istiyordum. Ama onlar benimle alay etmekle yetindiler ve, sonund
a, beni bir deli yerine tuttular. Ele geirmek istediklerini kendilerine ancak ben
im saladm ileri srerek, beni balyorlard ; imdi olan olmayabilirdi.
Bununla birlikte, gnn birinde, canlar burunlarna geldiinden, tehlikeli olduumu ve enemi
kapamaa raz olmazsam beni bir salk yurduna tka-
_ 44 _
caklarn sylediler.
Bunun zerine ac yle bir gle iimi sard ki leceim sandm. Ve ite o anda uyandm.
Saat sabahn 6 s olmalyd. Kendimi koltuumda buldum. Mum sonuna kadar yanmt. Yzbagild
ordu, btn apartmanda da kol geziyordu sessizlik. Yerimden sradm. Bu kadar a-k, bu kadar
inceden inceye ayrntlarla dolu, hi byle d grmemitim. Birden, tabancam dopdolu grdm
a onu kendimden teye attm. Ah, hayat ! hayat ! Ellerimi kaldrdm ve sonsuz Gerek diye
bardm ; alyordum buna ! Btn varlm delice bir heyecan ayaklandryordu. Evet ! Yaam
vaza adamak istiyordum ! Grdm, gzlerimle grdm, olanca parlaklyla grdm iin,
erde Gerek'i tleyeceim, diyorum !
O zamandan bu yana yalnz vaiz iin yayorum. Bana glenleri seviyorum ;
45 onlar tekilerden daha ok seviyorum. Alayclarm nasl inandracam bilmediim iin
la drtmee altm ve henz kendi yolumu bulamadm iin akln karm diyorlar. phes
m, ama hangi szleri sylemeli ? rnek olarak hangi davranlar gstermeli ? Ve kim kmyor
yoldan ? Ve bununla birlikte btn insanlar, bilgeden haydutlarn bana kadar, hepsi de,
deiik yollardan aradklar ayn eyi istiyorlar... Ve ben ok sonra bile yoldan kamam,
i grdm, nk btn insanlarn yeryznde yaama terketmeksizin gzel ve mutlu olabildikle
. Ktln insann olaan durumu olmasn istemiyorum, inanamyorum buna. Byle bir eye nas
dim ? Gerek'i ve onun canl hayalini grdm. Bunu o kadar gzel ve o kadar yalnz grdm ki..
Bildiim beni yiit, gl, evik, yorulmak nedir bilmez klyor. im bin yl srecek te olsa
ceim. Yoldan karsam da, Doru'-
46
nn tatl beni gene yoluma sokacak.
Balangta, ahlk bozukluu grevlisi olduumu teki dnyann insanlarndan saklamak istemit
rek bana hata ettiimi, yalan sylediimi hafiften tlatacak, izlenecek yolu, doru yolu gs
recek bana.
Dnyamzda cenneti yeni batan kurmak ok gtr. lkin, dmden sonra, dncelerimi en iyi
szleri unuttum. Yazk l Elimden geldiince, usanmadan konuacam, nk anlatamyorsam da g
Ve alayclar gene glebilir ve daha nce syledikleri gibi syleyebilirler : "Anlatt bir d
bu d anlatmasn bile bilmiyor ! Olsun, bir dtr bu ! Ama d olmayan nedir ? Benim d
ger-eklemiyecek mi ? Ne kar ! Gene de vaiz edeceim.
Ya gereklemesi pek kolay olursa !
Bir gn, bir saat meselesi olacaktr bu!
Ne gerek bunun iin ? Herkes ba-
47 kalarn kendini severcesine sevsin. Bundan sonra, artk sylenecek hibir ey yok. Bu h
kes iin anlalabilir, btn mutluluk ta bundan doacaktr.
Ah ! ite ! milyonlarca kez tekrarlanm ve gene de hibir yerde kkle-memi bulunan ok baya
bir gerektir bu. Gene de tekrarlamal bunu.
"Hayatn kavranmas bile, hayatn kendisinden daha ilgintir, diyorsunuz, Mutluluu verebi
len eyin bilimi mutluluun iveliinden daha deerlidir !
te savalmas gereken yanllar ve ben bunlarla savaacam. ten olarak herkes mutluluu
utluluk olurdu, hem de hemen.
Ya kk kz ? - Onu yeniden buldum,dostoyevski
Dostoyevski'nin ilk roman Zavall insanlar adn tar. Sadece bu eser. onu hrete ulatr
i. ok gemeden, arlk Rusyas, Dostoyevs-ki'yi ihtill kaynann banda buldu. nl yazar,
mn giydi. 1849 ylnda, kuruna dizilmek zere diree balanaca srada, hayatn balad
hazrlanrken, Sibirya'ya srldn grd.
Rutubetli zindanlar, onun enerjisini kstek-liyememiti. On yl sonra (1859) geriye dnd za
man, koltuunun altnda birok yeni eser tayordu. Eskisinden kat kat gl eserler,..
Dostoyevski, lnceye kadar bo durmad. l Evinin Hatralar (1863), Cinayetler ve Gnahlar
5), Sersem (1868), Karamazof Kardeler (1876) gibi eserleriyle, ada romanclarn n srasn
er ald.
Romanlarnda karamsar ve dengesiz tiplere bolca rastlanr, insan denen yarat derinlemes
ine inceliyen Dostoyevski'nin ruh tah-lillerindeki baars esizdir denebilir.
en bir garip kiiyim. imdi, bana
deli diyorlar. Eskisi kadar "garip,,
grnmekte devam etseydim, bu benim
iin aamal bir biim ilerleme olacakt.
Bugn alaylardan artk alnmadm sylemeliyim. Bana gldklerinde daha bir eleniyorum. Ala
k'i tanmadklarn, benim, benim tandm zlerek grmeseydim, bakalar gibi, aktan a
i tanmakta yalnz olmak ok ta gm. Ama anlamyacak onlar ; yoo ! anlamyacak onlar !
Bir zamanlar, herkese garip gelmekten mthi zlrdm. Garip "grn-mek,,e kalkmazdm. Dodum
riptim ben, 7 yamdan beri de, garip olduumu biliyordum. Ne kadar okula gittim, ne k
adar niversite yz grdmse, garip olduuma gene o kadarinan getirmi oldum. yle ki rend
gilerin beni bu garip olduum dncesi iinde yourmaktan baka ne amac vard, ne de sonucu
.
almalarmdaki ayn ey gnlk hayatta da oluyordu. Her yl, herkesin gznde garipliimi, a
daha iyi anlyordum. Herkes beni tefe koyuyordu ama, herhangi biri olmaktan ok gari
p olduumu bilen bir insann bulunduundan, bu insann da ben olduumdan kimse huylanmyordu
. Bununla birlikte, bunu bilm.eyileri, benim yzmden oldu. Srlarm kimseye am-yacak kada
byk burunluydum. Bu gurur zamanla oald, herhangi birinin nnde dalgnla gelip kendimi
bulduumu sylemee kalkm olsaydm, bir kurun skardm beynime. Ah! Yeni yetmelik amda,
gn, bu dndm itiraf etmee kalkarm diye, ne ac ekiyordum. Ama, br delikanl olduum
liimin oaldn anlamam yle dursun, nedan olduunu kesinlikle bilmeksizin,
10
daha durgun oluyorum. Dnyada herkesin bana ilgisiz kaldn dnmekle bama daha byk bir
iinden belki. Nicedir bundan kukulanyordum, ama birden, geen yl, bu ite yanldm anla
olmasnn ya da hibir yerde hibir ey olmamasnn bence bir olduunu sezdim. Bunun zerine,
clara gocunmaktan, hemen vazgetim; artk onlara kulak asmadm. Vurdumduymazlm en ipe sapa
gelmez ilerde bile ortaya kyordu. Szn gelii, sezmeden insanlar itip kaka kaka, sokakl
arnladm oluyordu. Bunun zensizlikten ileri gelmi- olduunu diyemem ; neden ileri gelmi
uunu da dnmei bir yana brakmtm. Bana herkes, herkes nemsiz geliyor.
te Gerek'i o zaman tandm. Geen kasmda, daha dorusunu demek gerekirse, Gerek'i 3 kasm
O gn bugndr, hayatmn her dakikasn hatrlarm... Bu karanlk, sanki hi grlmemicesin
ecede oldu. te evime dnyor ver
Bu kadar pusulu bir gece grmenin o-lanaksu olduunu dnyordum. Btn gn yamur yamt ;
u bu, anki korkun ve insanla dman yamur. Sonra sonra, yamur dindi; korkun bir slakl
ey kalmad artk ortalkta. Sokan her tandan, kaldrmn her paket tandan, souk bir b
bime geliyordu sanki Gaz birden snerse, mutlu olacam duygusuna kapldm, nk gazn
ie dokunuculuu daha iyi ortaya dkyordu.
O gn, hemen hemen yemek yememitim, akamn iniinden sonra arkadalarmdan ikisinin de ziyar
etini kabul eden bir mhendisin evine kapa atmtm. Ses etmeden durmutum ve susmamn kendi
rini sktn bile anladm. lgi ekici bir konu zerinde konuuyorlard, gya snmak iin g
rularnn, gerekten, bouna olduunu grmtm. olsun diye snyorlard. Damdan derces
itim : "Baylar, gryo-
12
rum ki sizi dpedz zerinde ene yorduunuz konu tyor.,, Uyarmdan hi te zlm olmad
dndklerinin beni temelli ilgisiz braktn anlayarak, bana glmee balamlard.
Sokakta, gaz dndmde, ge baktm. Alabildiine karanlkt ama, ilerinde pek kara uzakl
enzedii bulutlar grlyordu yle hafiften-
Uurumlardan birinin dibinde, birden, bir yldz parlad. Yldz drt gzle incelemee balad
bana bir dnce, bu akam kendimi ldrme dncesi veriyordu. Daha nce, iki ay nce, hayat
mei kafama koymu ye, yoksulluuma inat, gzel bir tabanca ele geirebilmi, hemen doldurmut
um. Ama aradan iki ay gemiti ve tabanca klfnda duruyordu, nk, adm ktkten silmek i
bana biraz daha az ilgisiz kalaca bir an semek istiyordum. Neden ? Sr... Ama yldz bana
bu gece kendimi-ldrmei esinledi. Neden ? Bu da ba-
13 ka sr.
Ge halli halli bakarken, sekiz yalarnda bir kz ocuu kolumdan yakalad beni. Sokak ssz
den ok' -tede, bir arabac yerinde uyuyordu. Kzcazn banda bir mendil vard, elbisesi y
acs olup srlsklamd, ama ben dorusu yalnz yrtk ve slak pabularna dikkat etmitim.
en korkmu gibi bard: Anne ! Anne ! Bir tek sz sylemeden, ona baktm. Daha hzl yrdm
e umutsuz bir sesle bara bara koluma aslp peimden gelmekte devam ediyordu. Bu biim ba
lirdim ! Sonra kesik birka szle bana, annesinin ldn, kim olursa olsun, birini armak
asnn acsn dindirebilen birini bulmak iin ylesine sokaa ktn syledi. Arkasndan g
kendisini bamdan savmak istedim. Bunu dnrken, gidip bir yardmc bulmasn sylemekle ye
endisine. Ama o kk ellerini kavuturdu ve yryp gitmeme zaman brakmakszn, yanm sra g
- 14
alaya alaya kotu. Artk sabrszlandm. Ayam yere vurup korkuttum kendisini. Yeniden ba
! Baym ! Ama beni brakt, hzlca soka geti ve kagelen baka bir yolcunun ayaklarna
Beinci katma ktm. Yoksulca deli, pencere diye bir tepe delii bulunan bir oda tutuyorum
eri muamba kapl bir kanapem, kitaplarm iin bir masam, iki sandalye ile eski bir kolt
uum var. Bir mum yaktm, oturdum ve dnmee baladm... Benimkinden hafif bir blmeyle ayr
k odada, gndr dn bayram ediliyordu. Burada bir yedek yzba oturuyordu, iskambil oyna
aya, kendisiyle birlikte imam suyu ien bir yarm dzne haydutla dayal deli saylmayan kon
unun altn stne getirmiti. Geen gece, burada bir kzlca kyamet, kopmutu; ev sahibesi m
ek istemiti ama, yzbadan mthi korkuyordu. Bizim beinci katta, baka kirac olarak, bir
rin dul kars ve hepsi de hasta kk ocuun anas,
15 ufak tefek bir elimsiz kadnmz vard; bu ocuklarn en k avgl douu dinlerke
biim inir buhranna kaplmt. Ben ise blmenin arkasndan barmaktan vazgemitim. Dnya
. O akam, odama girince, masann gzndeki tabancam aldm ve yanma koydum. Ona dokunur doku
nmaz, iimden : " Pek doru mu bu ? diye geirip u karl verdim : "ok doru !... (O k
beynimi para para edecektim.)
O akam kendimi ldrmee karar vermitim ama, tatarm dnmekle daha ne kadar zaman geirec
Hibir ey bilmiyorum... Ve olabilir ki kzcaza rastlamadan skacaktm kurunu beynime...
II
bence herey bir olmakla beraber, fizik acdan korkuyordum. Ve sonra, demin sokakta
rastlanan o kk kza acma da duyuyordum gene, nasl da yardm edebilirdim. Neden arsna
h! hereyin bence bo olmasn istediim ve kza acma duymaktan u-tanm olduum iin. Acma
kendimi ldrmek istiyordum !
Kk kzn acs beni neden ilgisiz brakmt ?... Garipti bu ! imdi ite yreim yanyordu
tan l iki saat sonra kendimi ldrrsem, bu kk kzn mutsuz olup olmamas neme gerekirdi be
? Artk daha ok dnemezdim, artk hibir ey de ol-myacaktm. te bunun iin alakcasna
sonra, benim iin herey snp gideceine gre, bireyler yapabilirdim. yle
17 _sanyordum ki dnya bana balyd, benim iin yaratlmt yalnz- Benden sonra, belki g
tk hibir ey olmyacakt, bilincimin yok olduu anda, dnya da yok olacakt. Evrenin ve kala
lklarn yalnz benim iimde olup olmadklarn kim bilirdi ?
Sonra aklma garip bir dnce takld : Eer, Ay'da ya da Mars gezegeninde gemi, bir nceki
ta, kt ve yz kzartc bir i yapmsam, yeryzne oradan bozulmu olmann, erefsiz olman
rmisem, Dn-ya'dan, Mars'a ya da Ay'a baktmda, utancm bana bo mu gelecekti ?
Ve, gerekten, botu bu soru, aptalcayd. Tabanca ite nmde duruyordu ; kendimi ldrm
ordum ama, uursuz soru aklm kurcalyordu, kzmtm stelik. Ya artk sama sapan soruma ka
madan lmek istemiyorsam ?
En sonu, beni kurtaran kk kz oldu; beni, tabancamn tetiini ekmekten alkoyan o oldu.
18 -
.. . Ben durulduka, yzbann odasnda cmb de yatyordu. leri geri sylenmeler az sonr
mrlt halini ald... Yatmak, uyumak zorunda kald dmanlar...
te koltuumda ekerleme yaptm anda, bama artk hibir ey gelmedi. Uyudum ve d grdm
rin dnyas, deil mi ? Sazan tablolar nnze inanlmaz inceliklerle dolu bir ufack eyle se
r... Dlerin aknda anlalmaz eyler olur bylce...
Kardeim be yl nce ld, ama ka kez, uykumda, herey ldn bana aktan aa belli etl
dme, beni ilgilendiren konuda, toprakta olduunu bir dakika unutmadan, varl zerinde kes
likle dnlemiyecei konusunda konutuunu iittiime hi te amyorum.
Aklm nasl oluyor da bu eliik iki noktayla uzlayor ?
Ama brakalm bunu. Gene o geceki
19 dme dnyorum. Bunun yalnz bir d olduuna zldm. Ne olursa olsun bana Gerek'i
an bir kez Gerek'i grnce, bunun Gerek olduunu bilir ! Gerek iki trl olmaz ve sizin uya
olmanza ya da uyumanza gre deimez, intihar ederek hayat terketmek mi istiyordum? te d
benden ald, nme yeni, gzel ve gl bir hayat, tazelikle dolu bir hayat serdi. En iyisi m
i dinleyin.
20
III
aklm kurcalayan konu zerinde dne dne uyuya kalm oldu umu size syledim.
Uykumda kendimi birden, tabancay tutmu ta onu, akama deil, yreime boaltyor grdm. O
ann namlusunu sa akama dayayp beynimi datmaa karar vermitim dpedz. Bir an ylece,
lusunun ucu gsme dayal durdum ; mum, masa ve duvar dnmee balad. Tetii ektim.
Dlerde bir yksekten dmek, boasnz sklm ya da hi deilse en ufak vcut acs duyma
am grmek banza gelir, ola ki bir davranta bulunurken yatanzda kendinizi yaralarmyas
krk ylda bir olur. Bu dte de baka ey olmad. Ac ekmedim ; bununla birlik-
II
te iimde herey sarslyor gibime geldi. Karanlklar zld. Kendimi yzm odamn tavanna
um. Bir tek davran bile yapamyordum, ama yan yremde kzlca kyamet ko-puyordu. Yzba b
sesiyle konuuyor, evin sahibesi keskin lklar atyordu... te, baka eye bakmadan, beni
abuta yerletirip smsk kapattlar. Tabutun kapandn duydum ; bu konuda gelii gzel birk
uum, bundan kuku edemediim, gremediim, kprdyama-dm, konuamadm, ama duymaa ve k
tiim dncesi de, ilk olarak, birden, dank etti bama. Hereyin amadan kabul edildii d
olduu zre, kendimi iyice bu dncelere altrdm.
Beni hi trensiz, topraa verdiler. Herkes imdiden basp gitmiti. Orada, mezarmda, yle b
unutulmutum. Daha nce, topraa veriliimi dndmde, ok uzak gelecekte, bir kez yer alt
me girince, hep bir souk ve slaklk duygulanm duya-
22
cam tasarladm. O zamanlar duyduum oldu iste ; hele ayaklarm buz kesmiti.
Bir lnn bekleyecek artk hibir eyi olmadn kolayca kabul ederek, hibir ey beklemiyor
saatler geti, gnler, ya da aylar...
. . . Yalnz, birden, kapal sol gzme tabutun kapandan szm bulunan bir su damlad dt
ikincisi, sonra bir ncs..
iimde stelik bir fizik ac da beli-riyordu : "Yaram bu, diye dndm, tabancann vuruu ; k
orada!...,,
Ve su damlas, belki dakikadan dakikaya gene damlyor, sol gzme damlyordu hep. Nasl diye
yim? olup biten hereye gz yuman, buyurmu bulunan Varlk'a, szlerle deil, btn benliimin
i atlmyla, yalvarmaa, yakarmaa, kafa tutmaa baladm.
Kim olursan ol, eer varsan, eer bilinli ve akla yakn bir ilke varsa, ac bana. Yalnz ha
yatma intiharla bir per-
23 de ekerek seni krdmn cn alyorsan, nceden haber vereyim k bana verebildiin i
binler ve binlerle ikence ylnda dei-mezcesine duyacam hor gr yene-miyecektir.
Ve sustum... zihinle. Gene, hi deilse, bir dakika geti; gene gzme yeni bir su damlas d
ama imdiden, aldanmadan biliyordum ki, herey hemen abucak deiecekti.
Ve mezar ald. Bilinmeyen bir varlk beni yakalad ve ikimiz de uzayda kaldk. Birden, ama
pek az grebildim, nk gece, hayatmdaki gecelerin herhangi birinden daha derin, daha k
aranlkt. Daha imdiden yerden ok uzaa, gn ortalk yerine atlm bulunuyorduk. Beni al
y sormuyordum ; korkmadn dncesinden gsm kabaryordu. Bolukta byle ne kadar zaman s
ilmiyorum. Herey zamann ve uzayn llemedii dlerde olduu gibi olmakta devam ediyordu.
rtasnda, birden, bir yldzn parlad-
__ 24 __
n grdm. Hibir ey sormamaa kararl olduumu unutup: "Bu Sirius mu?,, diye bardm.
"Hayr, bu yanna girerken grdm yldz,,, diye karlk verdi bana beni alp gtren Varl
biim insan yz olduunu syleyebilirdim. Garip ey, bu Varhk'a kin balamtm. Yreime ku
yokluk'u bekliyor, kendimi de, phesiz, insan olmayan, ama var olan bir varln elleri a
rasnda gryordum.
"Mezarn tesinde yle ise bir hayat var ! diye dndm. "Bana gene var olmak, kendimi elin
kurtaram-yacam birinin iradesine boyun emek gerekecekti ! Varhk'a seslendim :
"Senden korktuumu biliyor, beni de bu yzden hor gryorsun.,, Bana karlk vermeden bana k
ibir hor gr olmadn, yzme glmediini, hatt bana acmadn sezdim. Beni o-lup ola
gtryordu. imi gitgide korku kaplyordu. Bununla birlikte sessiz yol-
75 damla aramda, dilsiz, ama anlalabilir bir biim szleme oluyordu.
Gzlerimin alt burlara bakmaktan nice zamandr vazgemitim. I dnyaya erimek iin
olduunu biliyordum. Bu bilinmedik gk cisimlerinin devindikleri uzaylardan geiyordu
k, belki. Belirsiz bir bekleyiin sknts iinde bulunuyordum. imi birden bildik ve alabil
ne ho bir duygu sard: gene gneimizi grmenin sevinciydi bu ! Bununla birlikte abucak an
ladm ki bu bizim gneimiz, bizim Dnya'ya hayat veren gne olamazd. Gezegen sistemimizin
gelmez uzaklklarnda bulunuyorduk ama, bu gnein bir noktada bizim gneimize benzediini g
ekle mutlu oldum. Dirimsel k, bana hayat vermi olan k, diriltti beni. iimde beni mezar
girmeden nce canlandrm bulunan hayat kadar gl bir hayat buldum: "Ama bir, bizimkine ben
zer bir gne bu ! Bir dnya olmal burada: Nerede bu dnya ?
Yoldam bana uzakta bir zmrt
26
yla parlayan kk bir yldz gsterdi. Ona doru uuyorduk.
"yle ise Evren'de byle tekrarlamalar var ! diye bardm : "Bu dnya tpatp bizimkine ben
efil, ama ocuklarnn en nankrlerinin sevgilisi, kendi gk cismimizi sevdiimiz gibi dnya,
demek bizce ? Ebediyen terkedilmi dnya'nn ak da, yaman ve acl iime iledi ve kendisin
kt davranm olduum kzn gene hayalini grdm.
"Hereyi greceksin ! diye karlk verdi, sesi uzayda, zgn zgn titreyen yoldam.
ok abuk gezegene yaklatk. Gezegen gz kararyla beliriyordu. Yzeyinde gene Okyanus'u, Avr
upa'nn, yeni bir Avrupa'nn biimini grdm, ve iimde kskanl andran bir duygu uyand.
"Dnyamzn bu yeni basks da ne oluyor ? Ben yalnz kendi dnya'm, kanmn kaynamalarnn r
yay, beynimi datarak terkedecek
27 kadar kendisine alaklk ettiim dnyay sevebilirim. Ah! onu sevmekten hi geri kalmad
nu, ayrl gecesi de, belki o gece de evdim, o gece, her zamankinden daha iim yana yana
sevdim. -Dnyamzn bu yeni kopyasnda ac var mdr ?- Bizim dnya'da, ac uruna ve ac yol
dini harcam sevgili yaratklar vardr yalnz. Terkedilmi canm dnyann topran pmei, a
arma basma ne kadar isterdim ! Baka bir dnyada hi bir yaratkta gzm yok !
Fakat yoldam beni daha imdiden yalnz brakmt ve, birden, nasl olduunu bilmeden kendim
cennet gn yla ykanm, bu yeni dnyada buldum. Yunan takmadalarndaki adalardan biri
r komu kyya ayak basmm, gibime geliyor dorusu. Oh ! her yer nasl da dnyasald alabild
ma her yer nasl da bir len yla parlyordu! Zmrt yeili, okayc bir deniz, deta bi
ora benzedii kumsal, dalga dalga yalyordu. iek am ve
prl prl gzelim yapraklarla dolmu, koca koca saysz aalar, geldim diye. eminim, beni k
r, rperileri hasl da ho bir mzik yaratyordu. imen gzel kokulu ieklerle dolmutu renk
avada, kular kme kme uuyordu, lerinde ou da, en ufak korku gstermeden, kanatlarn ta
ak ellerime, omuzlarma konuyordu. Az sonra bu mutlu lkenin insanlar ka geldi karma, ev
mi sevinle sardlar ve beni kucakladlar. Bir baka gneteki bu ocuklar ne kadar gzeldi !
ki topramda, byle gzellik bulunmazd. Bu gzelliin hafif bir yanks ancak en kk ocuk
rdi. Bu mutlu yaratklarn gzleri tatl bir kla parlyordu. Yzleri bilgelii ve temiz bir
ci, gnl alc bir sevinci dile getiriyordu. ocuk sesleri kadar temiz ve endi sesleri. lk
bakta, hereyi anladm. Henz gnahla kirlenmemi bulunan bir dnyadaydm. nsanlar efsaneni
atalarmzn bir dnya cennetinde mr srm olduklarn anlatt gibi yayordu. Ve bu
29 adamlar o kadar iyiydiler ki, beni konutlarna doru gtrrlerken, trl diller dke d
fak znt kaygsn iimden skp atmaa alyorlard. Bana soru sormuyorlard, gnlm dol
ziyorlard, en byk tasalar da beni gene gerekten mutlu grmekti.
30
IV
B
yle eyleri ben ancak bir dte
grm olduum halde, bu st temiz insanlarn sevgi dolu ans ebediyen iimde kald. Sevgile
ni orada hl izlediini sanyorum.
Bununla birlikte her konuda kendilerini anlamyordum. Ben olup olaca ilerici bir Rus
, Petersburg'lu bir uluorta insanm, ama bana, bildikleri hereyi anladklarndan, bizim
bilimleri-mizle hibir biimde ilgilenmi olmadklar inanlmaz geliyor. Hemen kabul edebil
irim ki bilgilerinin z bizim bil-gimizinkinden ayryd ve eilimleri, sz gelimi benimkile
rden bsbtn bakayd. Bilgileri, gerektan, bizim vndmz bilgiden daha yksek ve daha d
msiz ve formller belleme-illetine dmeden biliyorlard hereyi. Nesneleri nasl tasarladkla
rn anladm;
31 ama nesneleri onlar gibi tasarlamaa varamadm. Bana gzel aalarn gsteriyorlard a
aalara besledikleri sevgide kendimi yetersiz buluyordum. Bitkilerle konumaa dek gidi
yorlard sanyorum gene. Evet, bizim cansz doa adn verdiimiz eyin dilini ve bu dille sy
biliyorlard. Anlalan, kendilerine saldrmak bile istemeyen hayvanlarla, aralarnda cand
an balantlar vard. Bana yldzlar da gsteriyor ve, bildiklerine gre, saduyumun stnde
n sz ayorlard; ne olursa olsun una inan getirmi oldum ki bu konularda bir dnce ulat
eke konuuyorlard. Anlama yetersizliim karsnda bu adamlar sabrszlanmyorlard. Beni ol
seviyorlard, ama, beni gene, hibir zaman anlamadklarn kavryor ve kendilerine ite bunun
iin elden geldiince az sz ayordum bizim dnyadan.
Benden kat kat stn insanlarn beni nasl oluyor da stnlkleriyle hor grmee kalkmadklar
uyor
- 32
pa, benim gibi kt bir kiiye, hibir kskanlk duymadklarn bazan anla-myordum. Ve ben,
ve vngen insan, kendilerine en ufak dncesi olmadklar bilgi daarcm gsterirken, na
nlar hi artma yoluna sapmadm ?
ocuklar gibi canl ve sevinliydiler. Gzel ormanlarnda, az aal tatl alanlarnda, gzel
er yaka yaka dolayorlard; besinleri yalnz aalarnn rnlerine, ormanlarn balna ve dos
rn stne dayanyordu. Besinlerini ve elbiselerini salamak iin yapacak az eyleri vard- an
k. Ana sevgisini biliyorlard, nk ocuklar geliyordu dnyaya onlarda, ama ben hibir zaman
onlar bizim dnyann insancklarn yiyip bitiren ve olanca gnahlarmzn kayna saylan o
le kvranm grmedim. Kendilerince mutluluklarn blmee arlm yeni yoldalar saylaca
rn grmekle mutluydular.
Aralarn dr, hibir zaman ne tart-
33 malar vard ne de kskanlk; bu son szcn ne anlama geldiini bile bilmiyorlard. o
sindi, nk hepsi de olup olaca bir tek ve ayn aileydiler.
lm bildikleri halde, onlarda sanki hastalklar yoktu ; ama yallar, ac ac deil, tam te
tatl glmseyilerle kendilerine yolun ak olsun diyen dostlarla yan yresi evrilmi, san
uyorlar gibi, rahata lrlerdi. Ac ve gzyalar bilinmedik szlerdi. Her yerde yalnz sevgi
cokuya benzeyen sevginin gereklii gsteriliyordu.
Besbelli lenleriyle konuuyorlard. Sevimi olan kiiler arasndaki balar lmle kopmamt
e lmsz hayattan sz atmda pek iyice anlamadklarn grdm. Bu hayata belki o kadar kes
ard ki bu konu zerindeki her konuma kendile-in< bo ve gereksiz geliyordu.
Dinleri yoktu ama, pek iyi biliyorlard ki yeryz sevinci en yksek aamasna gelmi olunca,
insanlarn birli-
34
fini Evren'in ruhu, Yce Btn'le daha tam klacak olan bir deiiklik bags-terecekti. Bu an
vinle, ama acele etmeden bekliyorlard ; gnllerinde tadklar nsezinin sanki imdiden ke
sryorlard.
Akam saatlerinde, uyumaa gitmeden nce, uyumlu korolar dzenlemei seviyorlard.
O zaman uurladklar gn iinde duymu olduklar herey zerine trk sylyorlard. Doay,
lar vyorlard. Birbirleri iin trkler dzmekten holanyorlard ; bunlar hep sevgi dolu v
erdi ve gnle gidiyordu. Karlkl sevgilerini yalnz mzikle dile getirmiyor-lard: btn ha
birbirlerine kar gsterdikleri dostluun kantyd. Grkemli ve gnl alc baka trkleri
hep szlerine takldndan, bir trl anlamn kavrayamyor-dum. Bununla birlikte, aklm gze
deki incelie kadar varamadysa da, gnlm adamakll tatl derinliklerine
35 'r
iniyor gibiydi.
Mutluluk dolu devletlerini nicedir anlamaa alm olduumu, orada, dnyada, nitelii anla
atla-rndaki kartln ve bizim kartlmz saylan alnyazsnn ruhumu ok kez acyla do
dnyamdaki insanlarla olan geimsizliime nasl ac kartn ok zaman kendilerine sylyor
i bileyebilmek ve bununla birlikte balamaa kalkmadan onlar sevmekten kendimi alamamak
: ne ikence !
Byle bir duyguya kaplamyorlard, ama ne kar ! Aclarm blmelerini istemeksizin seviyor
r.
Kendilerine dlerimi anlattmda, gldler. Dte byle eyler grmediklerini ; btn bunlar
susuz susuz, uydurmu olduumu, kendi kendimi aldattm, btn bu olmadk eyleri, bir say
ortaya dktm sylediler bana. Onlara bunun gerek olduunu ileri srdmde, Tanr'm ! be
aya aldlar !
34
Btn bunlarn olduuna ben nasl ina-namyordum ? Bu anlattmdan belki bin defa daha iyi, d
sevinliydi. Bir d olsun, ama size bir sr vereceim : ya btn bunlar belki de bir d dei
burada, sylemesi korkun yle bir gerek ey oldu ki dte grlemezdi. Yargy kendiniz ver
e kadar bunu sakladm, ama imdi anlatacam bu gerei : en mthii, btn bunlar ok dnd
rmla, onlar batan kardmdr, ite. Evet, ne yazk ! batan kardm onlar!
37 -evet, dlerinin nedeni olan benim: bir insan kalabaln bulatran kt tohum ben o
ri-sine, bir veba mikrobuna benzer ben oldum. Geliimden nce pek mutlu, bu tertemiz
topra ben irkefe buladm.
Sevgiyle dolu gzel topran insanlar yalan sylemei rendiler ve yalanlarndan holandlar
arnda gzellik buldular. Sevgiye yalan soktular, az sonra da, gnllerinde, kskanl yara
tcln anas saylan, nefse dknlk dodu...
Ah ! ne zaman olduunu tam hatrlamyorum ama, yalandan zevk almaa baladktan pek az zaman
sonra, cinayet yolunda boatlm ilk kan akt. ardlar, korktular ve birbirlerinden ayr
lkanln kazandlar. Birlemi kk kk topluluklar kurul-
39 du, ama teki topluluklar korkutmak iin. Di bilemeler patlak verdi.
eref dncesi dodu, birlemi her topluluk kendi bayran ekti. nsanlar, kendilerinden u
anlarda yaayan hayvanlar zarara soktular, ve onlarn dmanlar oldular. Birbirinden ayr di
ller dodu. Korkun bir kavga balad. Bu adamlar, acy tattlar, ahlk, bozucu bir igdsel
uydular ve ilke olarak gerein ancak acyla aa vurulduunu ortaya dktler. Bunun zerine
a Bilim dodu.
Kt kiiler olmu olunca, kardelikten ve kendi yararndan vazgemeden sz etmee baladlar
erle ortaya karlm dnceleri ele aldlar. Sulu olunca, adaleti buldular, kurallar kalem
r, lme arptrlmlarn idamlarna gerekli makinalar yaptlar.
Ne olmu olduklarn, ne kaybetmi bulunduklarn artk yle byle hatrlamadlar ve gerekte
tlu olmu olduklarna bile inanamadlar. Bir d demekten holandklar, bu ge-
40
mis mutluluun olanana imrenenlerle bile elendiler. Fakat en garip olan nokta - ki, bu
kaybolmu mutlulukta olanca inanlarn elden kardktan sonra, gene susuz ve mutlu olmaa
candan bir istek duydular ki bu istei tanrlatrdlar, tapnaklarndan bu istei ykselttil
hep gereklene-mez diye dnerek, ama nnde dize gelip, boyuna gzya dkerek, bu istei du
ndlar. Bununla birlikte, uras da gerektir ki, bu imdi hayal edilmi hayat kendilerine v
erilmi olsayd, artk bunu istemezlerdi. Onlara bu hayattan sz atmda, bana u karl
Evet, biz ktyz, yalancyz ve hakszz ; biliyoruz bunu, ve ite bunun iindir ki alnyazm
karar verecek olan ve adn bilmediimiz gnl yce Yarg'n ilerde yapacandan daha serte
dimizi cezalandryoruz. Ama bizim Bilimimiz var. Biz, Bilim'le, bu kez, bilinli olar
ak kabul edeceimiz Gerek'i bulacaz yeniden. Bilgi duygunun stndedir, hayatn kavranmas
yattan
4!
Idaha deerlidir. Bilim bize bilgelii verecek, bilgelikle ortaya mutluluun yasalarn dke
cektir.,,
Szleri byleydi, ama gene de ilerinden hibiri baka trl yapamadan, kendini btn insanl
aktan geri kalmad. Herbiri kendi kiiliinin nemi konusunda yle kskan oldu ki dnyada ba
rnn kiiliini sndrmek iin hereyi yapyordu. Klelik dodu, hem de gnll klelik. Kend
ayflarn kolu kanad altna almalarnda bu gllerin onlara yardmlar dokunmalar kouluyl
seve gllere boyun eiyorlard. Ortaya, gelip alaya alaya kardelerini bulan ve gzden d
erine vuran doru adamlar kt. Doru adamlar tefe aldlar ya da taa tuttular. Tapnaklar
a kan akyordu. Buna karlk, herbirinin kendi soyundan btn insanlara kendini stn grmee
lduunu iyiden iyiye kabul ederek soydalarn dirlik dzenlik iinde yaamaa yneltmenin bir
unu bulan baka insanlar tredi.
42
Bu dnce uruna gerek savalar patlak verdi, ama her savaan iyice inanmt k
m, bilgelik ve koruma igd btn insanlar hemen barsever ve babacan balantlarn
acakt. Bu sonucu salamak iin, akll zayflar kltan geirmee baladlar (ve bu
ister istemez dncelerinin btn dmanlarna rastlyorlard). Fakat koruma duyg
sonra gcn yitirdi, burnu byklerle ehvetliler de ya hep dediler ya hi. Utkuya ulamak
n, ister istemez iddete bavurdular. Vurdular, kendilerine intihardan m
edet umma kald. Bunun zerine Yokluk'a tapn ululayan dinler dodu. Hilik'te lms
varmak iin kendini ldrmek vlecek bir eylem oldu.
nsanlar iirlerinde Ac'y dile getirdiler. Alnyazlarma aladm onlarn, acnn yzlerinde
am olduu zamandakinden belki daha da ok gzya dktm onlara, sevenlere ; o zamanlar ki n
dar susuz ve gzeldiler.
. 43 Bir zamanlar cennetken, imdi onlarca deeri bilinmemi bu topra, bu topra gene ok
ordum. Kendimi sulayarak, kendime mutsuzluklarn yarattm diye lanetler savurarak bu z
avall insanlara kollarm uzatyordum. Kendilerine btn ktlklerinin nedeni, tek nedeni ol
; onlarda, ktlk ve yalan mayasnn, ben olduumu sylyordum. Kendilerine beni lme gnde
diye, haa gersinler diye ok yalvaryor, kendilerine hiin nasl yapldn da gsteriyordum
i ldrmee, galiba gcm yoktu, vicdan azaplar, ikenceler ekiyordum ; ruhumu vereceim ana
ikence ekmi olmak istiyordum. Ama onlar benimle alay etmekle yetindiler ve, sonund
a, beni bir deli yerine tuttular. Ele geirmek istediklerini kendilerine ancak ben
im saladm ileri srerek, beni balyorlard ; imdi olan olmayabilirdi.
Bununla birlikte, gnn birinde, canlar burunlarna geldiinden, tehlikeli olduumu ve enemi
kapamaa raz olmazsam beni bir salk yurduna tka-
_ 44 _
caklarn sylediler.
Bunun zerine ac yle bir gle iimi sard ki leceim sandm. Ve ite o anda uyandm.
Saat sabahn 6 s olmalyd. Kendimi koltuumda buldum. Mum sonuna kadar yanmt. Yzbagild
ordu, btn apartmanda da kol geziyordu sessizlik. Yerimden sradm. Bu kadar a-k, bu kadar
inceden inceye ayrntlarla dolu, hi byle d grmemitim. Birden, tabancam dopdolu grdm
a onu kendimden teye attm. Ah, hayat ! hayat ! Ellerimi kaldrdm ve sonsuz Gerek diye
bardm ; alyordum buna ! Btn varlm delice bir heyecan ayaklandryordu. Evet ! Yaam
vaza adamak istiyordum ! Grdm, gzlerimle grdm, olanca parlaklyla grdm iin,
erde Gerek'i tleyeceim, diyorum !
O zamandan bu yana yalnz vaiz iin yayorum. Bana glenleri seviyorum ;
45 onlar tekilerden daha ok seviyorum. Alayclarm nasl inandracam bilmediim iin
la drtmee altm ve henz kendi yolumu bulamadm iin akln karm diyorlar. phes
m, ama hangi szleri sylemeli ? rnek olarak hangi davranlar gstermeli ? Ve kim kmyor
yoldan ? Ve bununla birlikte btn insanlar, bilgeden haydutlarn bana kadar, hepsi de,
deiik yollardan aradklar ayn eyi istiyorlar... Ve ben ok sonra bile yoldan kamam,
i grdm, nk btn insanlarn yeryznde yaama terketmeksizin gzel ve mutlu olabildikle
. Ktln insann olaan durumu olmasn istemiyorum, inanamyorum buna. Byle bir eye nas
dim ? Gerek'i ve onun canl hayalini grdm. Bunu o kadar gzel ve o kadar yalnz grdm ki..
Bildiim beni yiit, gl, evik, yorulmak nedir bilmez klyor. im bin yl srecek te olsa
ceim. Yoldan karsam da, Doru'-
46
nn tatl beni gene yoluma sokacak.
Balangta, ahlk bozukluu grevlisi olduumu teki dnyann insanlarndan saklamak istemit
rek bana hata ettiimi, yalan sylediimi hafiften tlatacak, izlenecek yolu, doru yolu gs
recek bana.
Dnyamzda cenneti yeni batan kurmak ok gtr. lkin, dmden sonra, dncelerimi en iyi
szleri unuttum. Yazk l Elimden geldiince, usanmadan konuacam, nk anlatamyorsam da g
Ve alayclar gene glebilir ve daha nce syledikleri gibi syleyebilirler : "Anlatt bir d
bu d anlatmasn bile bilmiyor ! Olsun, bir dtr bu ! Ama d olmayan nedir ? Benim d
ger-eklemiyecek mi ? Ne kar ! Gene de vaiz edeceim.
Ya gereklemesi pek kolay olursa !
Bir gn, bir saat meselesi olacaktr bu!
Ne gerek bunun iin ? Herkes ba-
47 kalarn kendini severcesine sevsin. Bundan sonra, artk sylenecek hibir ey yok. Bu h
kes iin anlalabilir, btn mutluluk ta bundan doacaktr.
Ah ! ite ! milyonlarca kez tekrarlanm ve gene de hibir yerde kkle-memi bulunan ok baya
bir gerektir bu. Gene de tekrarlamal bunu.
"Hayatn kavranmas bile, hayatn kendisinden daha ilgintir, diyorsunuz, Mutluluu verebi
len eyin bilimi mutluluun iveliinden daha deerlidir !
te savalmas gereken yanllar ve ben bunlarla savaacam. ten olarak herkes mutluluu
utluluk olurdu, hem de hemen.
Ya kk kz ? - Onu yeniden buldum,dostoyevski
Dostoyevski'nin ilk roman Zavall insanlar adn tar. Sadece bu eser. onu hrete ulatr
i. ok gemeden, arlk Rusyas, Dostoyevs-ki'yi ihtill kaynann banda buldu. nl yazar,
mn giydi. 1849 ylnda, kuruna dizilmek zere diree balanaca srada, hayatn balad
--- 123----