GAL STANBULU

ERNEST HEMINGVVAY
M LL YET YAYI N LTD. T YAYI NLARI
Genel Kltr Kitaplar Di zi si : 2

Yayn hakk (Copyright) : Milliyet Yayn Ltd. ti.

Birinci bask : Austos 1970
Bu kitap SI RALAR Matbaasnda dizilip dzenlenmi ve baslmtr.
ERNEST HEMINGWAY
G AL STAN B ULU
ve iki dnya savandan
mektuplar
Trkesi :
M. Al i KAYABAL
Milliyet
YAYINLARI
N D E K L E R
Usta bir yazarn gazetecilik servenleri 9
i. BLM : GAL STANBULU
Eski stanbul 17
Mudanya antlamas 21
Mustafa Kemal 25
Sessiz, bitkin halk 28
kinci Truva kuatmasnn sonu 30
Afganistan politikas 34
Trakyal gmenler 39
Hamid bey 45
II. BLM : LOZANDAK POLTKACILAR
smet Paa ve Mussolini 51
ukulata asker 58
Avrupada krallk meslei 64
III. BLM : SAVA VE NSANLARI ANLATIYORUM
Savan ilk imekleri 75
Madrid bombardman 78
Yeni bir sava tr 82
Madrid ofrleri 90
Teruel'in d 99
G 105
Tortosa bombardman 109
Tortosa saldry beklerken 113
Amerikan gerekilii iin bir program 117
Bir olayn zerine tutulan k 123
IV. BLM : PARSTE BR AMERKALI
Tekinsiz bir kalabalk 131
te Paris budur 135
Fransz nezaketi efsanesi 139
Paris modas 143
Paris apkalar 145
Paris - Strasbourg gezisi 147
Fransz politikas 152
Byk aperitif skandali 157
V. BLM : BR GARP ALMANYA
Ticari sava 163
Barsz bir zafer 168
gal blgesindeki kin 174
Almanya'ya girmek sorunu 180
Almanyada bir yabanc 188
Mark kmaz 192
Mark sayesinde para kazanmak 196
Bir milyon harcamak o kadar kolay k 201
VI. BLM : KNC DNYA SAVAI NDAN
Zafere doru bir gezi 209
Londra robotlarla savayor 231
Paris sava 240
Asker ve general 253
Siegfried Hattnda sava 263
VII. BLM : ... VE SAVALARIN ARDINDAN
Byk mavi nehir 277
Ate 290
Noel armaan 300
Durum hakknda rapor 342
USTA BR YAZARIN
GAZETECLK
SERVENLER
ERNEST HEMI NGWAYde, haberi ske ske kar
tan bir harp muhabirinin btn meziyetleri vard. lk
genlik yllarndaki yaantsna ve snrl bir renim
yapm olmasna ramen, politik ve ekonomik sorun
lar hayret verici bir ekilde kavrard. Ayrca izledii
olayn en can alc noktasn kavrama bakmndan da
zel bir stnle sahipti. O yllarda Benito Mussolini-
nin sahte bir milliyeti olduunu, Avrupann doudaki
egemenliinin sonunun hzla yaklatn anlayan en
der kiilerden biriydi. Almanlar hi sevmedii halde
IX
Mttefiklerin Almanlara kar davrannn yeni bir
savaa yol aabileceini sylemekten de korkmuyordu.
Hemingvvayin elbette btn gzlemleri doru k
mamtr. Szgelii Mustafa Kemali frsat biri sa
narak gereken nemi vermemi, modern Trkiyenin
kurucusunu tepeden trnaa yanl yarglamtr. Kar
sna kan melodrama zaaf yznden, Afganlarm
nemini de gereinden fazla bytm, Rusyann Orta
Doudaki etkileri hakkmdaki kehanetleri, arap sa
na dnmtr. Bu yanlmalar, o gnlerin kark olay
lar iinde genellikle tam ve aydnlk yorumlar yapma
sna karlk birer istisna saylabilir. Ayrca gen ga
zetecinin olaylar tarih iinden deerlendirmesi de bir
ok meslekta tarafndan kskanlmasna sebep olmu
tur. Bu yolda devam etseydi, Ernest Hemingway, hi
phesiz, ann en byk gazetecilerinden biri
olurdu.
Oysa Ernest Hemingvvay iin gazetecilik meslei,
sona doru bir giditi. Sonradan da syledii gibi, asl
amac, para getiren kaln cil tli kitapl ar yazmakt.
Ama 1924n ilk aylarnda hl gazetecilikten vazge
mi deildi. Gertrude Stein ve daha bakalar artk
bu ii brakp zamann cidd yazlar yazmaya hasret
mesini salk verdikleri halde, gen Hemingvvay henz
ksa hikyelerinden hibirini satamad iin kararsz
d; stelik, ei de hmileydi.
Varaca karar ne olursa olsun, Hemingvvayin
iinden memnuniyetsizliinin arttna phe yoktu.
Bir arkadana syledii gibi, Telgraf yazmaktan sar
ho oluyordu. Ayrca kendisine izlemek iin verilen
olaylar da zevkli bulmuyordu. Sava muhabirliine
bir diyecei yoktu. En pis sava muhabirliinde bile
duru, temiz bir yn vard. Ama Hemingvvayin gr
X
ne gre politika batan aa bir irkefti ve gnleri
politik randevular yznden kstekleniyordu. (*)
1924 yl sonbahar aynda Ernest Hemingway, To-
rontoya dnd. Kendi kendine yetecek hale gelinceye
kadar Star gazetesi iin almaya devam edecekti.
Fakat bu iki yllk plnnn sonunu getiremedi. He-
mingway, Toronto Stardaki haftal 125 dolarlk ii
ni ancak drt ay srdrebildi. Gazeteden ayrlnn
gerek sebebi hakknda trl eyler sylenmitir; fa
kat Harry Comfort Hindmarsh adl bir yaz ileri m
dr yardmcs ile takt geree en yakn olan
aklamadr.
Hemingwayin gazeteden an ayrl trl ekiller
de anlatlmtr ve bunlar arasnda J ames Cranstonun
Parmakl arma Bulaan Mrekkep adl kitabnda verdi
i aklama yledir; Hatrladma gre Hemingway,
ehir haberleri mdr Hindmarshla eitli atma
lardan sonra istifa etmiti. Genel Yayn Mdr J ohn
Bone, Avrupadaki yazlarnn kazand baardan son
ra, onu ' Dai l y Star'da bir numaral yerli muhabir ola
rak kullanmak istiyordu. Starn ehir haberleri m
dr de kendisine sradan bir muhabir muamelesi yap
maya kararlyd. Hemingway bir gn nemli bir i
iin gece yarsna kadar alm, sonra evine dnm-
{3 ) Hemingwayin politika hakkndaki grn yanstan
yaz, Esqui re dergisinin 1934 yl Aralk saysnda ya
ynlanmtr. Hemingvvay bu yazda yle diyordu:
Pol it i ka, mkfat bekl emeden ok al mak ya da i l er
de rahat edebi l mek ii n bir sre sknt i i nde yaa
may gze al mak demekti r. Bi r insan Fai st de ol abi l i r,
Komnist de. Ve yetenekl eri ni i yi kul lanrsa, ya el i
ol abi l i r ya ki tabn bi r mi l yon zeri nden hkmete bas-
t r t abi l i r , ya da del i kanl l arn hayal et t i kl er i dier m.
kfatl ardan bi ri ne rahatl kl a konabil i r.
XI
t. Fakat sabaha kar drt buukta hi de nemli
olmayan bir yangn iin yatandan kaldrld. Ayrca
kzdrmak, kk drmek ya da sabrn tarmak
iin, stste nemsiz ilere gnderiliyordu.
Hemingvvayin, Hindmarshn bu davranlarna ko
layca boyun edii dnlemez. Bir seferinde bele
diye parkna gidip tabiat zerine bir yaz hazrlamas
istendiinde, bir meslektana yle demiti : Haydi,
gazeteye dnp, Hindmarshn cann cehenneme gn
derelim! Tabi, bu teklif hibir zaman yerine getiril
medi, ama iki adam arasndaki srtme srd gitti.
Derken Aralk aynda beklenen melodramatik patla
ma oldu ve J ames Cranstona gre, Hemingvvayin
Kont Apponyi adl bir Macar diplomat ile yapt m-
lkat zerine, beklenen 'son' geldi. Hemingvvay, yaz
sn dorulayacak bir takm belgeleri, o akam geri
vermek artiyle Konttan almt. Yazsn ve belgeleri
Hindmarsha teslim etti ve belgelerin gazetenin kasa
snda saklanmasn isteyen bir notu da yazsna ili
tirdi. Hindmarsh, belgelerin hepsini kaldrp pe att.
p sepeti de tabi ana p sepetinde soluu alnca,
Hemingway o gece istifasn verdi.
Hemingvvay 1925 yl Ocak aynda ei ve yeni do
an oluyla beraber Torontodan ayrld. Bir daha da
geri dnmedi. Gazetecilik hayat bir sona varmt ve
imdi nnde Montparnasseta bir kk apartman
dairesi kendisini bekliyordu. Bu sefer baarya ulaa
cakt. Hikye ve On iir adl ilk kitab 1923te 300
adet olarak baslmt. Bunun para getiren bir yan
yoktu, ama bir balang olarak nemliydi. 1924te
amzda adl ikinci denemesini yapm, yine para
kazanamamt, fakat hakknda yazlar kmt ve iyi
eyler sylenmiti. raklk devresini atlattna gre,
artk bir sanat olabilirdi.
XII
Ernest Hemingvvay gazetecilik mesleini terkettii
halde, gazetecilik yllarnda edindii tecrbeler kendi
sini hi terketmiyecekti. Kendi gemiini bylesine dile
getiren yazar dorusu azdr. O yllarn canl anlar
ilerde Hemingwayin en byk romanlarn canlandr
makta byk yarar salyacakt. Vatanlarn terkeden
ve Pariste yaayan Amerikallarn amansz, anlamsz
ve duygusuz yaantlar, Giine de Doarda dile ge
tirilecekti. Sava, btn dehetiyle Silhlara Vedda
anlatlacakt. Hemingvvayin boa grelerine olan sev
gisi, leden Sonra Gelen lm adl parlak incele
mesine ve en ok okunan eseri anlar Ki min i n a-
lyor?un hazrlanmasna dolayl olarak yardm
edecekti. Hemingway boa grelerinin yapld are
nalara tutku derecesine varan sevgiyle balanmam
olsayd, asla I spanyay tanyamaz ve aheserini yara
tamazd.
Hemingvvayin yaantsnda av ve balklk da
nemli yer tutmu ve en cidd yazlarnn ykn bun
lar ekmitir. Afri ka'nn Yeil Tepelerinde avdan
byk bir kumar olarak sz etmekte ve roman olma
yan bu eseri, ok nl iki roman ile dengelendirmek-
tedir : Francis Macomber'in Ksa ve Mutlu Yaants
ile, Kilimanj aro' nun Karl ar. Her iki romanda da
moral cesaret, kazamlan ve kaybedilenler konu edi
lir ve av, iki erkein trajedisini anlatmak iin bir
sembol olarak kullanlr.
Hemingwayin en gzel romanlarndan biri olan
ki Yrekl i Koca Nehir, gen bir eski askerin yuka
r Michiganda balk tutmasn anlatr. Hemingway bu
romannda balk tutmay, savan brakt fizik ve
moral yaralar sarmaya ynelmi bir dinsel tren gibi
kabul etmekte, 1919dan sonra kendi bandan geen
XIII
leri anlatmaktadr. Hemingway, en byk roman olan,
hti yar Adam ve Denizde tekrar sembolizme dner.
Dier romanlarnda olduu gibi, bunda da olay iki
dzeyde anlatlmaktadr. Bunlardan birinde yal bir
balknn gl bir balkla mcadelesi hikye edilir;
kincisi ise, kaybedilen bir savatan muzaffer kan
insan gururunu anlatan bir simgedir.
te Ernest Hemingwayin z de budur : nsan ve
abas. Hemingvvay yalnzca yaadn ve bildiini
yazmtr ve iyi bildii eylerden biri de, 1920lerdir.
1924 yl kendisi iin bir yaantnn sonu, bir yenisinin
de balangc olmutur. Sonradan 38 yl daha yaaya
ca halde, Ernest Walsh adnda bir yazarn 1925 yl
ocak aynda This Qua-ter dergisinde Ernest He-
mingwayin yaants hakknda en iyi aklama olan
u satrlar yazmas, hayli artcdr :
Hemingvvay okuyucusunu semitir. Bunun mk
fat ok zengin olacaktr. Fakat Tanrya kr ki,
kendisi hibir zaman bundan memnun kalmayacaktr.
nk o, bu i iin seilmitir. Okuyucusuna aittir. Onu
yakasndan silkeleyip atmak, unutmak ok uzun zaman
isteyecektir. Ve o, bundan ok daha nce lm ola
caktr.
XIV
BRNC BLM
GAL STANBULU
ESK STANBUL -----------------------------------------------
(30 eyll 1922, The Toronto Daily S tar)
SABAH uyanp da Hali zerine km sisten
incecik ve tertemiz balarn uzatan minareleri grp
bir Rus operasndaki aryay hatrlatan mezzinin, do
kunakl sesiyle mminleri yalvarrcasna duaya ar
dn duyduunuzda Dounun sihrine eriyorsunuz.
Pencere camnda yansyan grntnze baknca,
sizi dn gece kefeden sineklerin srp kzartt yer
leri gryor ve kendinizi tam tamna Douda bulu
yorsunuz.
Pierre Lotinin hikyelerindeki Douyla, gnlk
yaantnn Dousu arasnda gerekten mutlu bir orta
yol bulunabilir. Ama bunu ancak gz kapaklar yar
aralkla bakan biri grebilir. Ayrca yediklerine aldr
mamas, sinek sokmalarna dayankl olmas artiyle,
tabii.
17
H h M I N G VVAY
stanbul'da ka kiinin yaadn kimse doru
drst bilmiyor. imdiye kadar saym maym yapl
mam. Tahminlere gre, bir buuk milyon insan ya
yormu.
Paralanan ar ordusunun her trl niforma
sn giymi 40.000 Rus mltecisiyle sivil olarak eh
re szan ve bar konferans ne sonu verirse versin,
ehrin Mustafa Kemalcilere gemesini salamakla
grevli bir o kadar da Milliyeti bu sayya dahil de
il. Bunlar, son tahminlerden sonra ehre szanlar.
Yamur yamad zaman stanbul'da o kadar ok
toz oluyor ki, Pera { Beyolu ) ya paralel tepelerin
zerindeki sokaklardan geen kpeklerin ayaklarn
dan havaya sanki bir toz bulutu ykseliyor. nsanlar
da ayak bileklerine kadar toza batyorlar ve rzgr
esti mi, arada tam ve youn bir bulut oluuyor.
Yamur yanca da, her taraf amur iinde. Kal
drmlar ylesine dar ki, herkes sokakta yryor; so
kaklar da dereden farksz. Geli-gidi kural diye
birey yok. Motorlu aralar, atl arabalar, tramvaylar,
srtlarnda ar ykleri tayan hamallar hep birlikte
gidip geliyorlar. Sadece iki ana cadde var. Geri ka
lanlarn hepsi ara sokak. Ana caddeler de ara so
kaklardan daha ahm ahm deil.
Hindi, Trklerin mill yemei. Bu iri kmes hay
vanlar gneli Yakndou tepelerinde youn bir ya
ant srdryorlar ve hepsi de birer katr kadar
inat.
Byk ba hayvanlarn eti kt, nk Trkler
sr beslemiyor. Srlarn en ie yary.'inlnr Mustafa
Kemalin ordularna silh ve cephane l;.ym kan-
18
G AL S TAN B U L U
lan eken iri, ay boynuzlu kzler. Trk etlerini i
nemekten ene kaslarm bir buldog kpeinin kaslar
kadar salamlat.
Balklar iyi, fakat balk genellikle iki mezesi.
defa stste balk yiyen biri, yzerek bile olsa
stanbulu derhal terketmek ister.
stanbulda tam 168 resm izin gn var. Cuma
lar Mslmanlarn, cumartesileri Yahudilerin, pazar
lar da Hristiyanlarn tatil gn. Ayrca Katoliklerin,
Mslmanlarn ve Rumlarn hafta ilerinde din bay
ramlar var. Yahudilerin din bayramlar da cabas.
Bu yzden stanbul'da her delikanlnn en byk eme
li, bir punduna getirip banka memuru olmak.
Geleneklere uymakta, ayak uydurmakta direnme
yen kii, stanbulda gece saat dokuz oldu mu, ye
meini yiyor. Tiyatrolar saat onda alyor. Gece ku
lpleri ikide; tabi gzde olan kulpler. d ktye
km gece kulpleri ise, ancak sabaha kar drtte
kaplarn ayorlar.
Btn gece boyunca kftecilerle halama pata
tes satanlar kaldrmlar kaplyor, kmr yaktklar
ocaklarnda, sabaha kadar mteri bekleyen fayton
culara yiyecek hazrlyorlar. Her trl lgnla, ku
mara, dansa, gece kulplerine paydos demek iin ka
rarl Mustafa Kemal, ehre girinceye kadar, stanbul
bir eit lm dansna dalm.
Limandan yukar kan yokuun orta yerindeki
Galata semti, Barbary Coastun en dehetli eski gn
lerine ta kartacak kadar dk bir yer. Her mille
tin ve btn Mttefiklerin askerleri burada kurulu
tuzaa drlyor.
19
H E M I N G VVAY
Trkler gnn her saatinde dar yollarn kenar
larndaki kahvelerde oturup nargilelerini fokurdat
yor, bir yandan da insann midesini yakp kavuran
raklarn yudum yudum demleniyorlar. Bu iki o ka
dar sert ki, yannda meze olmadan imek imknsz
gibi birey.
Gne domadan kara ve yumuak toprakl s
tanbul sokaklarnda yryecek olursanz, fareler n
nzden kar; sska sokak kpekleri p tenekele
rini kartrr. Bir barn kapsndan szan k sokaa
derken, ierden patlayan sarho kahkahalar du
yarsnz. Sarhoun kahkahas, mezzinin gzel, doku
nakl, ili arsna tam bir celisidir. Ve stanbulun
kara yzl, arpk, pis pis kokan sokaklarnda saba
hn ilk saatlerinde greceiniz eyler, sihirli Dou-
nun tam anlamyla gerek yzdr.
20
MUDANYA ANTLAMASI -------------------------------------
C23 ekim 1922, The Toronto Daily S tar)
Mudanya - ( Trkiye )
MARMARA kysndaki scak, toz toprak iinde,
eci bc yollu ikinci snf ky kasabas Mudanya'
da, Bat ile Dou kar karya geldiler. smet Pa
ayla grecek Mttefik generallerini tayan ngi
liz sancak gemisi Iron Dukem kl rengi, ldr
c kulelerine ramen, Batllar buraya bar dilenme
ye geliyordu; yoksa bar istemeye, ya da artlarn
dikte ettirmeye deil.
Dnyann kaderi zerine kararlar veren ordunun
iine karmann hl dnyann ii olmadn d
nen basnla ilgili bir yarbayn tutumu dolaysyle top
lantlar hibir gazeteci izliyemiyordu. Toplantdan
kimsenin sz etmesine izin verilmese, hi kimse
21
H E M I N G VVAY
Bat nn Doudan bar dilenmeye geldiini kabul et
mese bile, yine de konferansn anlam dogimiyecek-
ti. Bu grmeler, Avrupa'nn Asya zerindeki ege
menliinin sonunu gsteriyordu.
Mustafa Kemalcilerle ayn ey demek olan Trk
milliyetileri u anda Fransz etkisi altnda. Bu i ok
basit bir ekilde gerekleti. ki yl kadar nce Mus
tafa Kemal Paa, Balfour tarafndan alelde bir eki-
ya diye nitelenmiti. En ok arttran, kendisini satn
alabilirdi. Sonunda Franszlarn zerine kald. Ona si
lh, cephane, para verdiler. Sylentilere gre, kar
lnda da Yakn Dou petrollerinden baz karlar
kopardlar.
ngilizler, Yakn Dou'da kontrol kendi ellerinde
tutmak istiyorlard. Fakat Mustafa Kemal kendilerine
iyi bir mal gibi grnmemiti. Bu yzden Yunanllar
desteklediler. Yunanllar iyi bir yatrma benziyordu.
Fakat Avam Kamarasnda biroklarnn da belirttii
gibi, Lloyd George yanl ata oynamt.
Herkesin bildii gibi Mustafa Kemal, Yunanllar
silip sprd. Mustafa Kemal'in yendii derme at
ma ordunun erlerinin dokuz yldan beri silh altnda
tutulduunu, kii olarak Kk Asyann fethi iin is
tekli olmadklarn ve bakalarnn karlarna hizmet
amaciyle savaa girip lmeye zorlandklar fikriyle
beslendiklerini gz nne getirecek olursanz, bunun
hi de parlak bir asker zafer olmadn anlarsnz.
zellikle Mustafa Kemal birliklerinin, istilclar l
kelerinden srp dar atmaya kararl vatanseverler
olduklar anlalnca, durum daha da belirginleir.
yi eitim grm, iyi silhlandrlm ve hrsb
vatanseverlerin kendi topraklarnda, gnlsz, subay
22
G AL S T AN B U L U
kadrosu yeteneksiz, sla hasreti eken toplama isti
l ordusu karsndaki etkililik derecesi, ona kar
birdi. Oysa ngiltere, Yunanllar desteklerken, Mus
tafa Kemalcilerin bu derece etkili olabileceklerini hi
bilmiyordu.
Dman yenmi Mustafa Kemalci askerler ara
snda Fransz etkisi, imdi en yksek dzeyine eri
mi durumda. Bu etkinin doruuna ulatn ve
Mustafa Kemalin Sovyet Rusya'ya olan yaknl do-
laysyle bundan byle dmeye balayacan san
yorum. Erge bu onu Franszlarla atmaya gtre
cek, slm ve Hristiyan dnyalar arasndaki anla
mazlk, dnya barn tehdit eden en byk tehlike
halini alacaktr.
Rusya, Trkiye zerinde etkili ikinci g olursa,
btn belirtiler bunun byle olacan gstermek
tedir temelini Sovyet Grc Cumhuriyeti ile G
ney Rusyann meydana getirdii, Karadenizi iine
alan, Boazlar ap hedefi Bulgaristan olmak zere
Balkanlarn gbeine kadar uzanan Sovyetler taraf
tar byk bir kska yaratlacaktr; Yugoslavya ile
Romanya arasnda bir ke doacaktr.
kinci tehlike de, Boazlar. Karadenizle Ege ara
sndaki Boazlar, Rusyann en byk tabii k yol
lardr. Hatrlayacaksnz; geen savata stanbul,
Ruslara vaadedilmiti. Bir zamanlar bir sava olmutu
ve bugn bu savatan geriye kalan, sadece bir ngi
liz svari alaynn saldrs ile, bir hemirenin aba
lardr. Dorusu Boazlara egemen bir Rusya ile, Rus
yann egemenlii altnda Boazlara sahip bir Mustafa
Kemal arasnda pek byk bir fark da yoktur.
23
H E M I N G VVAY
Bu artlar altnda, Mustafa Kemal, Boazlarn
serbestlii prensibini tandna dair ne kadar deme
verirse versin; ngilizler, Boazlar kendi kontrollar
altnda tutamazlarsa, erge, bu geidin yzlerine ka
pandn grecekler. O zaman da mutlaka Gelibolu
da yeniden dmemiz gerekecektir.
24
MUSTAFA KEMAL
ekim 1922, The Toronto Daily S tar)
DAHA birka ay ncesine kadar slm dnya
snda Mustafa Kemal'e yeni bir Selhattin Eyyubi g
zyle baklyordu. slmiyeti, Hristiyanla kar sa
vaa yneltecek, btn Dou lkelerinde bir kutsal
savan ncln yapacakt. Ama imdi Dou dn
yas ona kar gvenini gitgide yitirmeye balad. Ko
nutuum Mslmanlar bana; Mustafa Kemal bize
i hanet etti dediler. Artk kimsenin kutsal savatan
sz ettii yok. Bu, galip kumandan Mustafa Kemal,
sivil Mustafa Kemal olarak grnd iin byle
oldu. yle ki, kendisine sunulan elle tutulur kazan
lar almakta, Pan - slmclarn kendilerince kk d
rc saydklar uzlamalara yanamakta, kazanla
rn hep ayrp saklamay denemekte, bunlar garan
tiye aldktan sonra da, daha fazlasn elde etmek iin
yeni tasanlar kurmaktadr.
25
H E M I N G VVAY
Fakat kendisinin henz bir de Val eras orta
ya kmamtr. Ama bu bekleme oyununa devam
ederse, erge bir de Valera ortaya kacaktr.
Trk gleri arasndaki blnme, belki de Doudaki
Bat egemenliinin kurtuluunu hazrlayacaktr.
Mustafa Kemalciler, Bolevik Rusya ile bir ant
lama ve ittifak imzaladlar. Fransa ile de aralarnda
bir antlama ve ittifaka benzeyen bir ba var. Bu itti
faklardan biri reddedilmeli. Trkiye hangi ittifak in
kr ederse etsin, bu havay pek az dzeltecektir;
nk Mustafa Kemalcilerin en byk isteklerinden
biri de, bu istek yazl hibir paktta belirtilmedii,
ama lkede herkese bilindii zere, Arap yarma
dasna sahip olmaktr. ( Yaz lerinin notu : Dn al
nan bir telgrafta Trklerin Arap yarmadas ile ilgili
isteklerini Bar Konferansna braktklar bildirilmek
tedir. ) Trkiye bu konuda balanmtr. Fransa mt
tefiki olarak kalsa ve onun peinden gitse de; ya da
Fransa ile bozuup, Rusya tarafndan desteklense de,
durum eit derecede tehlikelidir. Arap yarmadasn
da Trkiye ile ngiltere arasnda bir sava patlak ve
rirse, ki byle bir savaa kalkmak iin ben Mustafa
Kemalin bugnk kazanlarn salamlatrmak ama-
ciyle 20 aya ihtiyac olduu kansndaym, bu yine
de Pan - slmclarn Doudaki Bat egemenliine son
vermek iin dua ettikleri kutsal sava ateleyecek
bir kvlcm olabilecektir. Bu srada Fransa, Trkiye
nin mttefiki olarak kalmsa, tabi ki savata da ta
rafszl koruyacaktr. Rusya ise tarafsz kalmynbilir.
Mustafa Kemal, Arap yarmadasna petrol yi/im
den sahip olmak istemektedir; ngiltere do, pnlrol tj-
26
G AL S T AN B U L U
runa Arap yarmadasn elden karmaya kardr. y
le ki, bekledikleri Selhattin Eyyubi kiiliini Mustafa
Kemalde bulamamaktan d krklna urayan ve
onun kr krne bir savaa girmeyeceini kestiren
Dou dnyas, yine de Mustafa Kemale savalarn
yaptrtabilirler.
27
SESSZ, BTKN HALK -------------------------------------------
( 26 ekim 1922, The Toronto Daily S tar)
DOU TRAKYA'nn Hristiyan halk, bitmek bilme
yen, karmakark bir yry dzeni iinde, Make
donyaya doru yollar arnlyor, Edirne zerinden
Meri nehrini aan ana kol, 20 mil uzunluundayd.
kzlerin ektii kan arabalarndan, amura bulan
m binek hayvanlarndan, yorgun insanlardan, kadn
lardan ve ocuklardan meydana gelen, yirmi mil uzun
luunda bir kuyruk. Yataklar balarnda, yamur al
tnda, krlemesine yryorlar.
Bu ana kolu, Trakyann drt bir kesinden ge
lip besleyen kk kollar da var. Nereye gittiklerini
bilmiyorlar. Trklerin geldiini duyunca iftliklerini,
kylerini, baaklar olgunlam tarlalarn terkedip
ana gmen kafilesine katlmlar. amura batm
Yunan svarileri kendilerini sr srleri gibi gder-
28
G AL S T AN B U L U
ken, bu bitkin kalabalk arasndaki yerlerini de koru
maya alyorlar.
Herey ve herkes bir suskunluk iinde. nilde
yen bile yok. Becerebildikleri, yapabildikleri tek ey,
hareket halinde olmak. O gzelim kyl kyafetleri
srlsklam ve kir pislik iinde. Bacaklarndan aslm
pililer, tavuklar arabalardan aa sarkyor. Yal bir
adam, bir domuzun altnda iki bklm olmu, yr
yor. Bir koca, arabann iine biriken yamur sularn
boaltmaya alan karsnn stn battaniye ile rt
meye alyor. Tek ses veren kii o. Kk kz ba
basnn yzne bakp balyor alamaya. Ve yry
srp gidiyor.
Ana kolun vard Edirne ehrinde hibir Yakn
Dou havas yok.
Yalnz Dou Trakyadan boaltlacak Hristiyanla-
rn says 250.000. Bulgar snr yzlerine kapatlm.
Trklerin Avrupaya dnlerinin meyvelerini ancak
Makedonya ve Bat Trakya toplayabilecek. imdi Ma
kedonyada yarm milyona yakn gmen var. Bunla
rn karnnn nasl doyurulacam kimse bilmiyor. Ama
gelecek ay btn Hristiyan lemi u feryad duya
bilecek : Makedonyann yardmna koun.
29
KNC TRUVA KUATMASININ SONU --------------------
(3 kasm 1922, The Toronto Daily S tar)
BENM u satrlar yazmaa baladm srada,
Yunan birlikleri de Dou Trakyay boaltmaya ba
lyorlar. zerlerine hi uymayan Amerikan niforma
lar iinde, balarnda kol gezen svari devriyeleri,
lkenin i taraflarna yryorlar. Askerlerin hepsi de
ask suratl, ancak yanlarndan bir geen olursa zorla
narak srtmaya alyorlar. Artlarnda kalan btn tel
graf hatlarn kestiler. Tellerin direklerden aa sal
land grlyor. Barnaklarn, kamufle edilmi ms
tahkem mevkilerini, makineli tfek yuvalarn, Trk-
lere kar son bir direni gstermeyi tasarladklar
iyiden iyiye dzenli srtlar hep terkettiler.
Her bir yan amur iinde kalm kzlerin ek
tii binek arabalar, tozlu yollarda gcrdayarak ilerli
yor. Askerlerin bir ksm arabalarn zerinde; serili
giderken, bir ksm da kzleri boynuzlarncl.-m <,:ok-
30
G AL S T AN B U L U
meye alyor. Arabalarn nlerinde ve arkalarnda
asker birlikler srnyor. Yunanllarn giritii b
yk asker servenin sonu bu.
yle olmasayd, byle olurdu diye masallar oku
mak, gerekten hazin bir ey! Yunan asker serve
ninin sonu da byle hazin ite. Ama olanca suu Yu
nan askerinin srtna yklemek, yersiz. Boaltma s
rasnda bile Yunan askeri yine de iyi bir sava ol
duunu gsterdi. Mustafa Kemalin ordular Dou
Trakyay Mudanya Mtarekesinin bir armaan ola
rak geri almasalard, her halde Yunanllarla burada
bir hayli sert kapmalar gerekecekti.
Yunanllarn Mustafa Kemale kar giritikleri
savata Anadoludaki Yunan ordusunda gzlemci ola
rak bulunan Hint Svari Birlii subaylarndan Yz
ba VVittal, Yunan ordusunun urad yenilgiye se
bep olan entrikalarn iyzn bana yle anlatt.
Yunan askeri birinci snf savayd, diyordu
Yzba VVittal. ngiliz ve Franszlarla birlikte al
an subaylar tarafndan da ok iyi ynetiliyorlard.
Mustafa Kemalin ordularn yenilgiye uratmlar
d. hanete uramam olsalard, ben Ankaray igal
edeceklerinden ve sava bitireceklerinden emindim.
Konstantin tahta kar kmaz, cephedeki b
tn subaylar, Genelkurmay bakanmdan takm ku
mandanna kadar, grevlerinden alnmt. Bu subay
larn ou cephede terfi etmi, gerekten iyi asker
lerdi; baarl nderlerdi. Yerlerini sava yllarn s
vire, ya da Almanya'da srgnde geiren kralc su
baylar almt. Aralarnda pek ou hayatlarnda tek
bir silh sesi bile duymamt. Bu davran orduda
31
H E M I N G VVAY
byk bir kntye yol at ve Yunan yenilgisinin
ba sebebi oldu.
Yzba VVittal hi tecrbesi olmayan topu su
baylarnn nasl batarya kumandanlklarna getirildik
lerini ve nasl kendi piyadelerini bitiklerini de an
latt. Yzlerine pudra sren, dudaklarm rujla boya
yan piyade subaylarndan, cahillik ve kaytszlk y
znden cinayet halini alan kurmay almalarndan
sz etti.
Yzba VVittal; Anadolu'daki atmada Yunan
piyadeleri baarl olmulard ve ilerliyorlard, dedi.
Sonra kendi topular hepsini biti. Binba J ohn
son (Kendisi daha sonra stanbulda basnla ilikile
ri dzenleyen irtibat subay olarak almtr) bildi
iniz gibi topu subaydr. stelik, iyi bir topu su
baydr. Topularn piyadeye oynad oyunu grn
ce, zntsnden hngr hngr alamt. Binba
J ohnson istese topuyu rahata ynetebilirdi. Fakat
hibirey yapacak durumda deildi. Sk bir tarafsz
lk izlemek iin kesin emir almtk. Bu yzden hibir
ey yapamazd.
Kral Konstantinin Yunan ordusuna ihanetinin
hikyesi budur ite. Bu yzdendir ki, Atinada patlak
veren ihtill, birok kimsenin sandnn aksine, hi
bir zaman bir maskaralk olmamtr. Bu ihtill, ken
disine ihanet edene kar, bir ordunun ihanetidir.
htillden sonra eski Venizelosu subaylar Dou
Trakyadaki orduyu yeniden rgtlendirdiler. Yuna
nistan, Trakyaya bir Marne gzyle bakyordu ve ya
burada dayatp son bir direni gsterecek ya da le
cekti. Asker yna buraya yaplmt. Herey istim
32
G A L S TAN B U L U
zerindeydi. Derken Mttefikler Mudanyada Dou
Trakyay Trklere veriverdiler ve Yunan ordusunun
da bu topraklar terketmesi iin gnlk bir sre
tandlar.
Ordu, hkmetinin Mtarekeyi imzalayacana
inanmad iin, bekledi. Ama hkmet Mtarekenin
altna imzay bast. imdi de askerler emir kulu ola
rak ekiliyorlar. Btn gn boyunca onlarn pis, pe
rian, sakall, rzgrdan yanm hallerini seyrettim.
Trakyann kahverengi, sert topraklarnda, uzun kollar
halinde ilerliyorlard. Ne bando vard, ne bir rgt, ne
kurtarma ekipleri. Pis ve ince battaniyelerle geceleri
saldran sivrisineklerden baka hibir ey yoktu. Yu
nanistann an ve hretinin sonuydu bu. kinci Tru-
va kuatmasnn sonu!
33
AFGANSTAN POLTKASI -------------------------------------
( 31 ekim 1922, The Toronto Daily Star
AFGANSTAN, Mustafa Kemal ve Dou taraftar
dostlan tarafndan ngiliz mparatorluuna kar tez
ghlanan bir dier silhtr. Bir yldan fazla bir sre
den beri Mustafa Kemalci subaylar, Afgan ordusunu
darbeyi indirecekleri zamana hazr etmek iin al
trmaktaydlar.
ada Afganistann hedefleri ve kininin iy
z hakknda tesadfen rendiim baz eyler var.
Bunlar bir sre Romada yaayan ve imdi Afgan
Savunma Bakan olan Muhammed Handan rendim.
Muhammed Han uzun boylu, kara sal, ahin
bakl, bir mzrak kadar dimdik duran bir adamd.
Sam rkndan olduu halde, Rnesans andan kal
ma bir insana benziyordu. Pers ve Med imparatorluk
larndan beri igal yz grmemi bir halkn adamy
d.
34
G A L S T AN B U L U
Afganistann eski emiri, Abdrrahman Hand.
Btn mr boyunca Afganistan Hindistanla Rusya
arasnda tampon bir devlet olarak kullanan ngiltere
den nefret etmiti. ngilizler ayrca Afganlarn ngil
tereden baka lkelerle diplomatik iliki kurmalar
na da izin vermiyorlard.
Byk adamd Abdrrahman; sert adamd, ileri
grlyd, stelik Afgand. Btn yaantsn Afgan
istan' gl bir ulus haline getirmeye adamt. O
lunu da iyi yetitirmiti. ngilizlere kar savamak
amacn olu yerine getirecekti.
Derken ihtiyar Emir ld. Yerine olu Habibu-I-
lah Han emir oldu. ngilizler kendisini hemen Hindis
tana resm bir ziyaret yapmaya davet ettiler. O da
ngilizlerin ne gibi insanlar olduklarn grmek iin
bu daveti kabul etti. Burada ngilizler kendisini ba
tan kardlar. nce ona tam bir kral muamelesi gs
terdiler. Trl zevkler tanttlar ve ikiye altrdlar.
Dorusu gen Emirin renme yetenei yoktu da
diyemiyeceim. Ksa bir sre sonra gen emir, bir in
san ve bir Afgan olmaktan kmt. 1918de, mtare
kenin imzalanmasndan hemen sonra Kabile geri
dnd. Afganllar kendisini ldrdler. Cinayete kur
ban gitti. Gerek bir infaz oldu bu. Bunun zerine Ka
bildeki Byk Konsey bir toplant yapt ve eski emir
in en byk torunu Nasirullah Hana sordular :
Emir seilirseniz, Afganistann haklarn savu
nur musunuz? dediler.
Afganistan savunurum, diye karlk verdi.
ngilizlerle de savar msnz?
Denerim, dedi.
35
H E M I N G VVAY
Bunun zerine Nasirullah Han Konseyin toplan
d salondan kardlar.
Ondan sonra gelen Emanullah arld bu sefer
ieriye.
Emir seilirseniz ne yaparsnz? diye sordular.
Emanullah, ki ey yaparm, diye karlk ver
di. Afganistann haklarn savunurum . . . Ve ngil
tere ile savarm.
Bunun zerine onu Emir setiler ve birka hafta
sonra da Emirin birlikleri Hindistan snrn at.
te Muhammed Hann hikyesi.
Mtarekeden hemen sonra bir Afgan sava ol
duunu pek az kimse bilir. Sava cephe gerisindeki
Afgan ehirlerini ve kerpi mevzileri bombalayan
Kraliyet Hava Kuvvetleri kazand. Dalardaki sava
lar uaklara kar hibir tecrbeleri olmadndan
pek abuk daldlar. Ne olursa olsun, bu bir ngiliz
zaferiydi ve yle iln edildi.
Fakat bar antlamasn imza ederlerken, ngi-
lizler urunda durmakszn savatklar haklarn hep
sini Afganlara tandlar. Artk baka lkeler de Af
ganistanda sefir ve konsolos bulundurabilecekler
di; Afganlar diledikleri kadar silh ithal edebilecek
lerdi; hatt Hindistan yoluyla bile silh alabilecek
lerdi. Sava ngilizler kazanmt; ama bar, su g
trmez bir ekilde Afganistann zaferi oldu. AfganlI
lar teden beri ngilizlerden nefret ederlerdi; bu de
fa ise onlardan memnundular.
Bunun sonucu olarak imdi btn Afgan ehir
lerinde Sovyet Rusyann temsilcileri var; Afgan or
dusu modern silhlarla donatlm durumda ve asker
36
G A L S T AN B U L U
lerini de Mustafa Kemalci subaylar yetitiriyor. Mu-
hammed Hann Benim byk Emirim dedii Ema-
nullah Han, ngilizlerle savaacana dair verdii s
ze ihanet etmemi ve kendisini Hindistan'n ekicili
ine kaptrmamtr.
Mustafa Kemal Iraka saldraca zaman, ki er-
ge saldracaktr iyi donatlm ve yetitirilmi bir
Afgan ordusu, Hayber geidinde boy gsterecektir
ve bu ordu 1919'da yenilgiye uratlan dallara ben
zemeyecektir. Bugn Mustafa Kemalle aralarnda
imzaladklar bir antlama da var. Mustafa Kemalin
baarlarndan esinleniyorlar ve varolular bile, Hin
distan'daki ngiliz egemenliine kar srekli bir m
cadeleye bal.
Afganllar savaacaklar. Meslekleri bu. Muham-
med Hann Afganlarn zihniyetini belirten bir hikye
si daha var :
Son savan almasna karar veren Konsey top
lantsndan sonra Kabildeki evime dnte, karmla
kzm tabancalarm ve klcm hazrlamlar, yolluk
lar dzmlerdi.
Kendilerine Bunlar da ne?' diye sordum.
Bana, Sava iin sana gerekli olanlar, dedi ka
rm. Sava olacak, deil mi?'
Tabi. Ama ben Savunma Bakanym. Savaa ben
gitmiyeceim. Savunma Bakannn kendisi savaa
gitmez, dedim.
Karm ban sallad. Hi anlyamadm ben bu
ii, dedi. Eer siz savaa gitmeyen bir Savunma
Bakan iseniz, istifa etmeniz gerekir grevinizden.
37
H E M I N G VVAY
te o kadar! Savaa gitmezseniz, biz hepimiz gzden
deriz.
Bu, Mustafa Kemalcilerin yaratt bir zihniyet
tir ve Ruslar tarafndan silhlandrlan Afganistan,
zm hi de kolay grnmeyen bir yeni Dou sorunu
olarak ortaya kmaktadr.
38
TRAKYALI GMENLER ----------------------------------------
(14 kasm 1922, The Toronto Dai l y St ar )
Sofya - ( Bulgaristan )
TRENDEK rahat yerime oturunca, Trakya boal-
tlnm deheti bana gerek d gibi grnmeye ba
lad bile. Belleimizin ltfu bu.
Edirne'den The Star a ektiim bir telgrafta,
boaltmay anlatmtm. Buna yeniden dnmekte bir
fayda yok. Boaltma hl srdrlyor. Bu mektubun
Torontoya ne kadar zamanda ulaaca hi nemli
deil, bunu The Star da okuduunuz zaman, Make
donyann amurlu yollarnda evlerinden srlen in
sanlarn utan verici bir glgeler ordusu halinde yol
larna devam ettiklerinden emin olabilirsiniz. eyrek
milyon insann hareketi hayli uzun bir zaman alyor.
Edirne pek ho bir yer deil. Gece saat on birde
trenden indiimde; asker, denk, karyola, yatak, diki
39
H E M I N G VVAY
makineleri, bebekler, krk ocuk arabalar ile dolu
bir garla karlatm. Hepsi yamur altnda ve amur
iindeydi. Kerozen lmbalar sahneyi aydnlatyordu.
Gar efi o gn Bat Trakyaya, geri ekilen birliklerin
askerleriyle dolu 57 vagon gnderdiini syledi. Tel
graf hatlarnn hepsi kesik. Hl gelen asker var ve
bunlar boaltmak imkn da yok.
Gar efinin sylediine gre, ehirde insann ka
labilecei tek yer, Madam Marinin pansiyonuymu.
Askerlerden biri karanlk ara sokaklardan beni Ma
dam Marinin pansiyonuna gtrd. Yollar diz boyu
amur. Madam Marinin pansiyonu da zindan gibi
karanlk.
Kapy vurdum; plak ayakl, pantolonlu bir Fran
sz at. Oda yoktu, fakat kendi yatam varsa avlu
da uyuyabileceimi syledi. Durum ktyd.
Derken darda bir otomobil grlts duyuldu.
ki film operatr, ofrleri ile birlikte ieri girdiler.
kuetleri vard. Yatam kuetlerden birine ser
memi teklif ettiler. ofr arabada uyudu. Kuetlere
uzandk. Ad Shorty - Bodur olan uzun boylu filim-
ci, ta Rodos adasndan buraya nasl zorlu bir yolcu
luktan sonra geldiklerini anlatt.
Botunun birini ayandan karrken :
Bugn yanan bir kasabann filmini ektik. dedi.
Yanan bir kasaba, bir filmci iin esiz bir sahnedir.
brn de kartt. Deiik alardan ekince, ko
ca bir ehir yanyor gibi oluyor, f! Nasl yorulmu
um be! Bu gmen ii felket birey. nsan bu
lkede ok korkun eylere tank oluyor. Aradan iki
dakika bile gemeden horlamaya balamt.
40
G AL S T AN B U L U
Saat bire doru stanbulda yakalandm stma
nbetiyle titreyerek uyandm. Yzmn evresinde
uuan sivrisinekleri ldrdm. Nbetin gemesini
bekledikten sonra, bolca aspirin ve kinin alp tekrar
yattm. Sabaha kar ayn eyi bir daha tekrarladm.
Sonra beni Shorty uyandrd.
Hey delikanl, u film kutusunun haline bak!
Baktm. stnde tahtakurular kaynayordu.
Bunlar ok a olmal. Filmlerime bile gz dik
miler. Vah zavallcklar, amma da a kalmlar, ha!
Kuetler de tahtakurularyle vcr vcr kaynyor
du. Savata bama ok ey gelmiti, ama Trakya gi
bisi yoktu. Nereye baksanz, yryen bir tahtakurusu
dizisi grlyordu.
nsana birey yapmaz bunlar, dedi Shorty. Mi
ni mini bcekler, ite.
Bunlar bir ey deil. Sen Lleburgazdakileri
grecektin. Her biri dev gibiydiler.
ri yar bir Hrvat kadn olan Madam Mari bize
kahve ve kara ekmek verdi.
Lf olsun diye; Odanz bir kepazelikti Madam,
dedim.
Ellerini iki yana at. Sokakta yatmak daha m
iyi, yani? diye sordu. Ha, Msy? Sokakta yatmak
tan daha iyi deil mi, yani?
Haklsn, dedik ve bizi uurlamaya kan Ma
damla vedalap ayrldk.
Darda yamur hl iseliyordu. zerinde bu
lunduumuz amur denizinin sonundaki ta yolda
insan srleri dursuz duraksz yrmeye devam edi
yorlard. Yol Edirneden kp Meri vdisi boyunca
41
H E M I N G VVAY
ilerliyor, Karaaata baka kollara blnyor ve Bat
Trakyaya, oradan da Makedonyaya kadar uzanyordu.
Shorty ile arkada stanbula, sonra da Rodosa
dneceklerinden Edirneyi kesip iinden geen g
menlerin yan sra, beni ta yola kadar otomobilleriy
le braktlar. Kan arabalar, develer, yolda batya
doru ar ar ilerlerken bo arabalarna binmi, li
me lime elbiseleri yamurdan srlsklam, krmz fes
leri kirden kararm Trkler de, akntya kar yn
den ilerlemeye alyorlard. Her Trkn srd
arabann iinde, tfeini bacaklarnn arasna kstrp
oturmu bir Yunan askeri vard. Yamurdan saknmak
iin de, kaputlarnn yakalarn enselerine kadar kal
drmlard. Arabalar Yunanllar tarafndan toplanm
t ve Trakya ilerine, gmenleri ve mallarn alma
ya yardmc olmak iin gnderiliyordu. Src Trkler
bitkin ve korkulu grnyorlard. Haklar da vard.
Ta yolun tam Edirne iine girdii yerde geli-
gidii atnn zerinde oturan bir Yunan svarisi y
netiyordu. Srekli olarak sola yol vermekteydi. Trk-
lerin srd arabalardan birine saa sapmasn ia
ret etti. Trk arabac kzlerini saa yneltince, ara
ba bir ukura dt ve kendisiyle beraber gelen, ba
nne dm uyuklamakta olan Yunan askeri s
rayarak uyand. Srcnn ana yoldan saptn gr
d, balad adama tfeinin dipiiyle vurmaya.
Trk src yorgun, km ve a a bakan bir
kylyd. Yzkoyun arabadan aa yuvarland. Son
ra dehet iinde kalkp tavan gibi yoldan aa ka
maya balad. Kotuunu gren bir Yunan svarisi,
atn mahmuzlayp yetiti, hayvanyla arparak adam
caz tekrar yere devirdi. Sonra dier iki Yunanl ile
42
G A L S T AN B U L U
birlikte kollarndan tutup kaldrdlar. Svari, kyl
nn suratna birka tokat yaptrd. Adamn yz kan
revan iindeydi; gzlerini iri iri am, her tokatta
baryor, arabasna dnp yeniden kzlerini srme
sini istediklerini anlamyordu. Yolda yryen g
menlerden hibiri bu olayla ilgilenmemiti bile.
Be mil kadar gmen kafilesi ile birlikte yr
dm. Dz kz arabalar, yksek demirli karyolalar,
eyalar, ayaklar bal domuzlar, bebeklerini kucak
larna sktrm analar, arabalarn arkasna yaslanp
zorlukla adm atmaya alan yal erkekler ve kadn
lar grlyordu. Gzleri ilerledikleri yoldayd, bala
r ne eikti. Sonra tfek ve cephane ykl katrlar
geiyordu. Bir de, iinde uykusuzluktan gzleri kp
krmz kesilmi Yunan subaylar bulunan klstr bir
Ford geti. Yamurdan srlsklam olmu, uykusuz,
souktan titreyen kyller, ar ilerlemelerine devam
ediyorlard. Evlerini barklarn artlarnda brakm,
gidiyorlard.
Meri zerindeki kpry de getikten sonra, sa
a saptm. The Star a bir telgraf ekmek iin ara
sokaklardan Madam Mari'nin pansiyonuna dndm.
Btn hatlar kesilmiti. En sonunda bir Mttefik Ko
misyonu ile birlikte stanbula dnen bir talyan al
bay buldum. Telgrafm ertesi gn stanbuldan gn
dereceine dair sz verdi.
Stma nbeti yine tutmutu. Madam Mari kinin
le beraber imem iin bana ok tatl Trakya arap
larndan bir ie buldu.
Sonra koca gvdesiyle masa bana oturup, e
nesini kayarak; Ben Trklerin ne zaman gelecei
ne filn aldrmyorum, dedi.
43
H E M I N G VVAY
Niin?
Hepsi ayn bunlarn. Yunanllar da, Trkler de,
Bulgarlar da. Hepsi birbirinin ayn. Sunduum bir
bardak arab kabul etti. Bu gzler neler grd,
neler...
En iyileri hangisi? diye sordum.
Hibiri. Hepsi ayn. Yunanl subaylar geldiler,
burada kaldlar. imdi de Trk subaylar gelip yata
cak. Bir baka gn bu defa Yunanl subaylar tekrar ge
ri gelir. Hepsi de paralarn dyorlar. Bardan ye
niden doldurdum.
Peki, ya darda, yolda yryen zavall halk?
O yirmi millik dehet yryn bir trl belleim
den karp atamyordum. O gn de korkun eyler
grmtm.
Madam Mari, Haydi canm, halkn kaderi hep
byle, diyerek omuz silkti. Toujours la mme
chose (1). Bilmem bilir misiniz, Trklerin bir atasz
vardr. Ho, Trklerin birok yerine cuk oturmu ata
sz vardr ya; ( Su yalnz baltada deil, aata da
vardr), derler. Bu da onun gibi ite.
Gerekten de tam yerindeydi bu atasz.
Tahtakurusu iin zr dilerim msy. Madam
Mari arabn etkisiyle bana di bilediini unutmutu.
Ama baka ne bekliyordunuz burada? Buras Paris
deil. Koca vcuduyla dorulup kalkt. Allahasmar
ladk msy. Evet, biliyorum, buras iin yz drahmi
ok para, ama baka otel de yok. Sokakta yatmaktan
da daha iyi, deil mi? Ha, ne dersiniz?
(1 } Hep ayn ey..
44
HAMD BEY
( 9 aralk 1922, The Toronto Daily S tar)
stanbul - ( Trkiye )
BSMARCK, Balkanlarda gmleinin eteklerini
pantolonunun iine sokan herkes, dolandrcdr, de
miti. Elbette, kyl olanlarn hepsinin de gmlekleri
darda. Ben Hamid Beyi Fransz sermayesiyle ku
rulmu Osmanl Bankasnn dolgun maal bir yne
ticisi olarak grdmde gmleinin etekleri pantolo
nunun iindeydi ve gri bir i adam elbisesi giy
miti.
Hamid Beyin iyeri, bir tepe zerindeki eski sa
rayn srasnda ve Kzlay evlerinin en yukarsnda.
Kendisi bu rgtn liderlerinden. Kzlayn hki el
biseli adamlar, Ankara hkmetinin emirlerini titiz
likle uyguluyorlar.
Mustafa Kemal stanbula girince, ehirdeki
45
H E M I N G VVAY
Hristiyan halkn katliama uramasndan Kanada en
die ediyor, dedim.
ri yar, kr bykl, dik yakal elbisesi iinde dim
dik duran Hamid Bey, gzlklerinin zerinden baka
rak franszca :
Hristiyan halk neden korkacakm? diye sor
du. Hepsi silhl. Trkler ise, silhlarndan arnd.
Hayr, katliam olmayacak. imdi asl hristiyan Rum-
lar, Trakyada Trkleri katlediyorlar. Bu yzden Trak
yay derhal igal etmemiz gerekiyor. Halkmz ko
ruyabilmek iin baka aremiz yok.
Krmdan Kahireye kadar btn pazusu kuvvet
lilerin stanbulda toplanp, Mustafa Kemalin milli
yeti bir lgnlk havas iinde ehre giriinden ya
rarlanarak kundakla, katliama ve talana balamak
iin frsat kolladklar srada, Hristiyan halkn tek ko
runma garantisi bu. Bir de Mttefik Polis gc. Bu
polis gc etkili ve anlam bir g, ama stanbul
da bir buuk milyonluk, umutlarn yitirmi insanlarla
dolu koskoca bir ehir.
Mustafa Kemal bir kere ehre girdikten sonra,
Sveyin dousunda bir yerde susayan kiinin su
suzluunu gidermesi mmkn deil. Anadolu hk
metinin bir yesinin bana sylediine gre, her trl
alkoll ikinin yasakland Anadolu gibi, stanbul da
kurak bir .ehir olacak. Mustafa Kemal kumar da,
oyunu da yasaklam. Bursada kahveler saat sekiz
dedi mi klarn sndryor.
Peygamberin yasalarnn byle sk skya uygu
lanmas, Mustafa KemTle yaknlarn ikilerini yu
dumlamaktan yine de alakoymuyor. Tpk Amerikan
46
G A L S T AN B U L U
ttnn korumak iin zmire giden Amerikalnn,
yanndaki sekiz ie konyakla Bat Anadoludaki Mus
tafa Kemalcilerin kararghnda anszn ok sevilen
biri olduunu grmesi gibi.
Mustafa Kemalin bildirisi, stanbula flar iin
de ve zerine il yazlm ucuz Amerikan ikile
rinin ithalini daha da hzlandracak. Absente benze
yen bu ikiyi Trkler kahvelerde nargilelerini fokur-
data fokurdata iiyorlar.
47
KNC BLM
LOZANDAK POLTKACILAR
SMET PAA ve MUSSOLN ---------------------------------
( 27 ocak 1923, The Toronto Daily S tar)
LAUSANNE Konferansnn toplantlar, Parte-
nona benzeyen ve ok irkin bir yap olan Ouchy a
tosunda yaplyor.
Ouchy; bundan 60 yl kadar nce, zamann an
drd evleri, beyaz badana boyal, glgelik n balko
nunda Byronun aryan ayan dayayp yemek saati
ni haber veren ann alnmasn beklerken Cenevre
glnn mavi sularn seyrettii gzel han, gl ke
narnda ykselen eski ve ykk kulesiyle kk bir
balk kasabasyd.
svireliler balk evlerini yerle bir etmiler,
hann nndeki glgelii geniletip Byron'un koltu
unu bir mzeye kaldrmlar; Lausannea kadar
kan tepelerin yamacndaki dev gibi, bombo otelle
rin lmlarndan akan pislikle gzelim gl kysn
doldurmular ve eski kulenin evresinde de Avrupa
51
H E M N G VVAY
nn en irkin yapsn ina etmiler. Gln kenarndan
bir tepe, Lausanne ehrine kadar uzanyor.
Gle bakan atoda toplantnn balayp balama
dn, ato boyunca sralanan limusin arabalara ba
karak anlyabilirsiniz. Limusin'lerin hepsinin zerin
de delegasyonlarn mensup olduklar uluslarn bay
raklar asl. Bulgar ve Rus bayraklar yok. Bulgar
Babakan Stambuliski atonun dner kapsndan ko
ca gvdesiyle kyor, miferli iki svireli polis me
muruna kukuyla bakyor, kalabal selmlayp, te
peye, oteline doru yryor. Stambuliski, pa
ras olsa bile bir limusine binmeyi gze alamaz;
nk bunu Sofyaya rapor ederler. Kyl hkmeti
de kendisinden derhal bir aklama isteyebilir. Daha
birka hafta nce Bulgar Meclisinde ipek orap giy
dii hakkndaki iddialar karsnda oban semenle
rine kar kendisini parlak bir ekilde savundu. Ba
bakan ayrca sabah saat dokuzdan nce uyanmamak,
arap imek ve ehrin badndrc hayat ile ahl
knn bozulmu olmasiyle sulanyordu.
Rus delegasyonu ise, ne zaman konferansa da
vet edileceini, ne zaman konferans d braklaca
n bilemediinden, Savoy otelinde gece yars ara
larnda yaptklar bir aile toplantsndan sonra kendi
leri iin ok pahalya mal olacak bir limusin tutmak
tan erkenden cayd. Kapya bir taksi yanayor ve e-
kann adam, Bolevik basn ajan Arrens, peinde
Rakovski ve ierin'le birlikte, karanlk suratyla d
ar kyor. Ukraynal olan Rakovskinin solgun bir
yz, ahenkli yz hatlar, atmaca gibi bir burnu, ince
dudaklar var. Floransal bir soylu kiiye benziyor.
ierin, Cenevre'deki karanlktan gn na k
52
G A L S TAN B U L U
m adam halinde deil artk. Kendine daha ok g
veniyor, yeni bir paltosu var, grn ok daha ho.
Berlinde iyi bir yaants vard; profili ve kzl saka
l yine ayn, ama yz ok daha dolgun.
Herkes asl smet Paay grmek istiyor, fakat
bir gren, bir daha grmek istemiyor. smet Paa k
sa boylu, kara kuru bir adam. Hibir ekicilii yok.
Bir insan ne kadar ufak tefek ve silik olabilirse, o da
yle. Sanki dikkati ekmemek iin zel bir deha sa
hibi. Mustafa Kemalin kimselerin unutamyaca, s
met Paann da, kimselerin hatrlyamyaca bir y
z var.
Konferansn ilk gnlerinde kalabalk bir gazeteci
topluluunun ierinin nl kitle topiantlar'ndan
birinden karken, smet Paann da Savoy oteline
girdiini hatrlyorum. Paa, asansrn gelmesini bu
kalabaln arasnda beklemiti ve kalabalkta kendi
siyle grmek iin randevu kopartmaya alanlar
da olduu halde, hi biri onun kim olduunu bileme
miti. O kadar skc bir sokuluu vard ki.
Onu tanm olmak iyi bir atlatmayd ve yryp
kendisini karladm.
Asansrn kaps nnde birka gazeteci onu
kalabalkta itip kakalaynca, Ne komik bir durum, de
il mi ekselans ? dedim. Okullu kzlar gibi glmse
di, omuzlarn silkti ve alayc bir davranla ellerini
kaldrp yzn rtt. Gldm. O da kkrdad.
Randevu alp benimle grmeye gelin, dedi.
El sktk. Asansre girdikten sonra yzme bakp
gld. Grme sona ermiti.
Kendisiyle yaptm mlkatta ok iyi anlatk.
nk ikimiz de gayet kt Franszca konuuyorduk.
53
H E M I N G VVAY
Trkiye'de kltrl bir Trk iin byk eksiklik say
lan kt Franszcasn, smet Paa da sar taklidi
yaparak rtmeye alyordu. Franszca bilmek, tpk
Rusyada olduu gibi, Trkiyede de toplumsal bir ih
tiyat. smet Paa akay deerlendirmeyi de biliyor,
koltuunda arkaya doru yaslanp memnun memnun
glmsyor ve Trk sekreterinin kulana fsldad
szleri dinliyordu.
smet Paay, mlkattan sonra bir kere daha
grdm. Montreuxde bir dansingde oturmu, glm
seyerek dans edenleri seyrediyordu. Masasnda otu
ran iri yar, ak sal dier iki Trk de, Paann yedii
bir sr kekle, itii fincan ay ask suratla sey
rediyorlard. Paa, kt franszcas ile servis yapan
kadn garsona durmadan aka yapp taklyordu. Dan
singde yine kimse kendisini tanyamamt.
smet Paann tam zdd bir ahsiyet ise, Mus-
solini idi. Mussolini, Avrupann en byk blfs.
Mussolini, beni yarn dar arp kurunlasa bile,
yine de kendisinin blf olduu inancndan geri dn
mem. Kurunlama ilemi bile blftr, derim. Vakit
bulursanz Signor Mussolininin bir fotorafn aln ve
yle bir inceleyin. Ka atp surat asmak iin kendi
sini zorlarken, aznn aczinin nasl ortaya ktn
grebilirsiniz. Oysa, bu ka atmay talyada 19 ya
ndaki btn Faist delikanllar taklit ediyor. Ge
miini de yle bir yoklayn. Faizmin sermaye ile i
i snf arasnda yer ald koalisyon devresini ince
leyin ve gemiteki koalisyonlarn tarihini tartn. Basit
fikirleri parlak cmlelerle nasl allayp pulladn
dnn. Dello etmek iin ne kadar itahl olduu
nu gzden rak tutmayn. Gerekte cesur insanlar
54
G A L S T AN B U L U
dello etmek ihtiyacn duymazlar. Korkaklarn ou,
cesur olduklarn gstermek iin aralksz dello se
bebi ararlar. En sonra kara gmleine ve beyaz toz
luklarna bakn. Kara gmlekle beyaz tozluk giyen bir
adamn, aktr bile olsa, bir eksiklii var demektir.
Burada Mussolininin blf m, yoksa byk ve
srekli bir kuvvet mi olduu sorununu tartmak iin
pek yerimiz yok. Mussolini belki 15 yl iktidarda ka
lr, belki de gelecek ilkbaharda kendisinden nefret
eden Gabriele dAnunzio tarafndan devrilebilir de.
Siz izin verin de ben Mussolininin Lausannedaki
iki halini anlataym.
Faist diktatr basn mensuplarn kabul edece
ini bildirmiti. Herkes kalkt, geldi. Salonda toplan
dk. Mussolini bir kitap okuyarak masann bana ge
ti, oturdu. Yz, nl ka atnas ile daha da aslm
t. Diktatrln gsteriyordu. Kendisi de eski bir
gazeteci olduundan salonda bulunan ve konuma
sn bekleyen gazeteciler araclnda ka okuyucuya
hitap edebileceini hesaplyordu. Fakat grnte,
elindeki kitaba dalmt. Aslnda kafas iki yz muha
birin alt 2000 gazetenin satrlarn okumaya
dalmt bile. Salona gi rdiimizde kara gmlekl i di k
tatr i yi ce dald ve okuduu kitabndan ban kal
drmad bi l e, vb . . .
Mussolini'nin ardna geip byle ilgiyle okudu
u kitabn ne olduunu grmek istedim. Fransz
ca- ngilizce bir szlkt ve stelik ters tutmutu.
Mussoliniyi diktatr rolnde ayn gn ikinci de
fa Beau- Rivage otelinde, Lausanneda yaayan bir
grup talyan kadn kendisine bir demet gl hediye
55
H E M I N G VVAY
etmek iin geldikleri zaman grdm. Kyl snfn
dan alt kadnd bunlar ve Lausanneda alan tal
yan iilerinin eleriydi. Kapnn dnda talyann ve
kendilerinin yeni mi l l kahraman tarafndan kabul
edilmek erefine erimeyi bekliyorlard. Mussolini
srtnda frak, ayaklarnda gri pantolon ve beyaz toz
luklar ile kapy ap dar kt. Kadnlardan biri bir
adm ileri kp hazrlad sylevi okumaya balad.
Mussolini kalarn atp kadna bakt; alayc bir ta
vrla glmsedi, aklar iri Afrikal gzleriyle dier be
kadn szdkten sonra, tekrar odasna ekiliverdi.
Pazarlklarn giymi, hi de ekici olmayan kyl ka
dnlar, glleri ellerinde, ylece kalakaldlar. Mussoli
ni yine diktatrln gstermiti.
Yarm saat sonra ayn Mussolini eitli mlkat-
iar srasnda kendine zg tebessm ile diktat
rn akln bandan alan Claire Sheridan' kabul edi
yor ve kendisiyle yarm saat grmek iin vakit bu
luyordu.
Hi phe yok, Napoleon andaki gazeteciler
de ayn eyleri Napoleon'da grmlerdir. Sezarn
devrinde Gi ornal e dItal iada alanlar da, J ulius
da ayn zaaflar sezmilerdir. Ama konu yakndan
incelendiinde Mussolinide, Napoleon'dan ok daha
byk cret olduu grlr. Mussolini, bir talyan
Horatio Bottomleyidir.
Aslnda o, Bottonley bile deildir. Mottomley bir
lgnd. Mussolini, hi de deli deil, iyi bir rgt.
Ama samim deilseniz, bir ulusun vatanseverlik
duygularn rgtlemeye kalkmanz ok tehlikeli ola
bilir. yle bir rgtleme ki, hibir kar beklemeden
hkmete para balamaya balyorsunuz hem de.
56
G AL S TAN B U L U
Latin rk bir ie yatrm yapt m, sonularn almak
ister ve sonunda Signor Mussoliniye, hkmete kar
olmann, hkmet etmekten ok daha kolay oldu
unu gsterecektir.
Yeni bir muhalefet doacaktr sonunda, tohum
lar imdiden atlmtr ve banda da ihtiyar, dazlak
kafal, belki biraz kak, fakat gerekten samim bir
insan olan Gabriele dAnunzio bulunacaktr.
57
UKULATA ASKER ----------------------------------------------
( 10 ubat 1923, The Toronto Daily S tar)
GORK, ierin soylu bir Rus ailesinden geliyor.
Seyrek, kzl sakal ve byklar, iri iri gzleri geni
bir aln var; yal bir eskici gibi yryor. ylesine so
uk elleri var ki, sktnz zaman l eli skar gibi
oluyorsunuz. Franszcay da, ngilizceyi de ayn ivey
le, slk alar gibi konuuyor.
ierin, arn eski diplomatlarndand ve eer
Lenin, Napoleon ise Rus devriminden sonra ortaya
bir diktatrlk kardysa, ierin de onun Talley-
randdr. Kiilikleri o kadar birbirine benziyor ki. i
erin de, Talleyrand da devrimden nce kraln emrin
de alan diplomatlard. kisi de devrim srasnda
eli olarak yabanc lkelere gnderilmilerdi. Her iki
si de eli olarak gnderildikleri lkeler tarafndan
reddedilmiti. Her ikisi de bir sre srgnde kalm,
58
G A L S T AN B U L U
devrimden sonra gelen diktatrlk rejimleri ile bir
likte Dilerinin bana getirilmilerdi.
ierin birgn leden sonra bana, Lausannea
belirli bir programla geldik, dedi. Ayn programla
da buradan ayrlacaz. Boazlar, gerek anakkale,
gerekse stanbul boazlan, sava gemilerine kapal
olmaldr.
Ayn eyi yznc defadr syleyen, sylediine
inanan ve ilk sylediinde olduu gibi kaytsz fakat
anlalmad iin gc zayflayan bir adamn yorgun
luu iinde konuuyordu.
Boazlar sava gemilerine ak kald srece,
diye devam etti szlerine, Rusya, Karadenize do
nanma kartacak her ulusun tehdidi altnda buluna
caktr. Zrhllar ve dretnotlar Karadeniz'e ellerini kol
larn sallayarak girdikleri srece, ne gvenliimiz
kalacak, ne kalknma imkn bulacaz; ne de istil
korkusundan kurtulabileceiz. Sava gemilerinin Bo
azlara girmelerine izin verilecek olursa, Rusyann
yapabilecei tek bir ey vardr : O da silhlanmak!
Karadeniz'de kuvvetli bir donanma bulundurabilmek
iin, derhal sava gemileri yapmaya balayacaz.
Byk bir donanma meydana getirme zorunluluu ise,
dier alanlarda retimi aksatacaktr. Fakat bunu yap
maya mecburuz.
Peki, denizlerde silhszlanma konusunda ne
dnyorsunuz ?
Rusya, VVashington Konferansna davet edilme
miti.
ierin omuzlarn silkti. Hem ne sonu alnd
bu konferansta ? Denizlerde sihsizianma konusun
59
H E M I N G VVAY
da nereye vardk ? Biz varolan artlar ve eylemlerle
urayoruz. Rusya silhszlanma ile ilgili bir konfe
ransa davet edilseydi, ilk kabul eden lke olurdu; fa
kat denizlerde tam bir silhszlanmaya varncaya ka
dar, Karadeniz'de ancak bir artla sava gemisi bu-
lundurmayabiliriz. Bu art, Boazlarn btn sava ge
milerine kapatlmas ve sava gemilerinin gemesini
nlemek iin de, Trker tarafndan tahkim edilmesi
dir.
ierin imdi en kuvvetli olduu alanda konuu
yordu. Kendisi eski bir Rus diplomatdr ve Rusyann
ulusal karlar iin mcadele ederken, kimseyi din
lemez. Sovyet Rusyann toprak ve ulusal sorunlar
nn, Rus mparatorluu andaki ayn sorunlar oldu
una inanr. Beklenen dnya devrimi gereklememi
ve Sovyet Rusya eskiden beri kar karya kald
sorunlarla, yine yzyze gelmitir. ierin bu sorun
lar iyi bilir. Dou'da Rusya ile ngiltere arasndaki
rekabeti ve Rusya bir ulus olarak kaldka, rejimi
ne olursa olsun, ngiltere mparatorluu varolduka,
karlarnn atacan da bilir. imdi de ileride sa
vala kazanlacak ya da kaybedilecek avantajlar ve
gvenlik unsurlarn, bar antlamalar ile kazanmak
istemektedir.
Krm ngiliz donanmasnn bir kar istilsna
ak olduu srece, Ruslarn Afganistan yoluyla Hin
distan istil edemiyeceklerini ierin ok iyi bili
yordu. Bunu Lord Curzon da biliyordu. ierin bin mi
le yakn kylar ile Karadeniz'in Rusya'nn en zayf ve
hassas noktas olduunu da biliyordu. Ve Lord Curzon
da biliyordu bunu.
ngiliz mparatorluu ile mstakbel Rusya m
60
G AL S TAN B U L U
paratorluu arasnda her gn amansz, ac bir sava
veriliyordu; bir tarafta uzun boylu, souk, buz gibi
Curzon, ngiliz donanmas ile kafa tutuyor; br taraf
ta ierin deliller, tarih olaylar, istatistikler, erdem
ler ileri srerek mcadele ediyor, etkili fikirler orta
ya atyor, ama umudunu yitirince, sadece tarihten
sz ediyor, gelecek kuaklarn okumas iin itirazlar
n gndeme geirtiyor, Lausanne Konferansnn ilgin
hale gelmesini salyordu. Orta Dou ile ilgili her
antlamann baarszlna sebep olan Rusya ile B
yk Britanya arasndaki atma ve gr ayrl,
Lausanneda da vard ve bu antlamann da sreklili
ini engelliyordu.
ierin souk elleri, souk beyni ve kzl, sey
rek sakal, alma konusunda gsterdii insanst
yetenekleri; kadnlara kar nefreti ve gvensizlii,
reklmdan ka ve halk ne diyecek diye dnme
mesi, Rusya iin aba gstermekten baka, para da
dahil hi bir eye aldrmamas ile, hi zaaf olmayan
bir insana benziyordu.
Bileceksiniz, ierin hi asker olmamt. Kendi
si utangatr. ldrlmekten de korkmuyor, ama yum
ruunuzu burnuna doru uzatacak olursanz, sapsan
kesiliveriyor. On iki yana gelinceye kadar annesi
kendisini entari giydirerek bytm. ierin bal
bana bir beyin; vcudunu besliyorsa, beyninin bir
paras olduu iin besliyor.
imizde pek ok kimse onun hakknda bu ger
ekleri biliyordu. Derken bir pazar gn, Lausanne'
da kiliseler boalr ve daa gezmeye gidenler ellerin
de skileri ile Aigle ya da Diablerets garlarna akn
ederken, bir grup gazeteci, bir fotorafnn vitrini
61
H E M I N G VVAY
nnde birden duralayverdi. Vitrinde ierinin ni
formal bir fotoraf tehir ediliyordu.
lerinden biri, Sahte bu, dedi. ierin mrn
de niforma giymemitir ki.
Hepimiz fotoraflara daha yakndan ve dikkatle
baktk.
Yok. Sahte deil fotoraflar!
Bir dieri, Ben bu ii renirim, dedi. Resim
ler sahte deil. Haydi gidip Slocombea soralm.
ierinin ok iyi dostu ve bazen az olan
London Daily Heraldm muhabiri George Slocom-
beu gidip bulduk. George, koca siyah emsiyesini
bann ardna dayam, piposu aznda, kzl sakaln
okayarak Lausanne Palace otelinin basn odasnda
oturuyordu.
Kendisine uzattm fotoraflara bakarak, Evet,
dedi. Garip deil mi ? Grdm zaman ben de
inanmamtm buna. Fotoraflar kendisi ektirdi ve
imdi de fotoraf bunlar satyor.
Peki ama George, bu acaip niformay da nere
den buldu ? diye sordum. Sing sing hapishanesi
nin ba gardiyannn niformas ile Crillon otelinin
kapcsnn kyafeti arasnda bir ey bu.
Ne mthi bir ey, deil mi ? George piposun
dan birka nefes ekti. Btn halk komiserleri K-
zlorduda general rtbesi tarlar. Biliyorsunuz, i
erin de Dileri Komiseridir. Bu niformay Berlin'
de bulmutu. Geen gece odasnda sandndan
kartp bana gsterdi. Bununla gerekten iftihar edi
62
G A L S TAN B U L U
yordu. Siz asl onu bu niformann iindeyken gre
ceksiniz.
te ierinin zaaf da buydu. On iki yama kadar
entariler iinde bytlen ocuk, hep asker olmay
istemiti.
Ve askerler imparatorluklar yaratrlar. mpara
torluklar da savalar.
63
AVRUPADA KRALLIK MESLE --------------------------
( 15 eyll 1923, The Toronto Star Weekly)
GEEN gn Paris'te eski dostlarmdan Shorty'-
ye, yani Bodur a rasladm. Film operatrdr
Shorty. Sinemalarda seyrettiiniz aktalite filmlerini
eker. Shorty, Yunanistan'dan daha yeni dnmt.
George, iyi ocuktur vesselm, dedi Shorty.
Hangi George ? diye sordum.
Hangisi olacak, Kral George, diye karlk
verdi. Sen tanmadn m onunla ? Kimden sz etti
imi biliyorsun canm. u, yenisinden. >*
Hi tanmadm, >* dedim.
Shorty garsona iaret ederken, bana da, Canm,
beyaz adam bu, dedi. Tam bir prens. Baksana
una. >
Baktm. zerinde Yunan Kraliyet armas bulunan
bir kt uzatt. ngilizce unlar yazlyd :
64
G AL S T AN B U L U
Bay Wornall sabah ya da l eden son
ra kendil erini ararsa; Kral ok memnun ka
lacaktr. Kral, Bay Wornal l u btn gn bekli-
yebi l i r. Mektup hmil i yle bi r cevap vermek
ltfunda bulunursa, kral i yet sarayna gtrl
mesi iin derhal bi r araba gnderi lecekti r.
( mza ) George
Shorty mektubu dikkatle katlayp tekrar ceketi
nin cebine indirirken, ok ho ocuk canm. dedi.
Biliyorsun, leden sonra kameram alp dar
ktm. Saraya gittik; kapda bale eteklikleri giymi
o koca bebekler tarafndan selmlandk. Arabadan in
dim. Kral gelip beni karlad ve elimi skarak, Hello!
Naslsnz bakalm Bay VVomalI? diye sordu.
Sarayn bahesinde yle bir dolamaya ktk.
Kralie bir gl dal koparyordu. George, Bu da kra
lie, dedi. Kralie, Naslsnz? diye sordu.
Sarayda ne kadar kaldn? dedim.
ki saat kadar, dedi Shorty. Kral, konuacak
birini bulduu iin pek memnundu. Byk bir aacn
altna oturup viski - soda itik. Kral, saraya kapanma
nn hi de ho birey olmadn syledi. htillden
beri kendisine hi para vermemiler; Yunan aristok
rasisinden hi kimsenin kendisini ziyaretine de izin
vermiyorlar. Sarayn bahesinden dar kmasna bi
le izin yokmu.
Shorty :
nsan korkutacak kadar can skc birey, bili
yor musun? diye devam etti. Andrea, daha talih-
65
H E M I N G VVAY
liydi. Hatrlayacaksn, tahttan indirdiler onu. imdi is
terse Londrada, isterse Paris'te, ya da diledii bir
baka yerde gnlnce yayabiliyor.
Kendisiyle nece konutun? diye sordum.
Shorty, Elbette ngilizce, diye karlk verdi.
Btn Yunan Kraliyet ailesi ngilizce konuuyor.
Uzun uzun filmini ektim. Kralienin de sarayda ve
bahede filmini aldm. Kral, sarayn duvarlar iindeki
geni bir tarlada duran bir demetleme makinesinin
yannda filmini almam istedi. Amerikada hoa gi
der, deil mi? diye de sordu.
Kralie neye benziyordu? diye sordum.
Dorusu kendisini pek iyi tanyamadm, dedi
Shorty. Yalnzca bir-iki saat kadar beraber kalabil
dik. Onlarla yle ok uzun zaman birlikte olmay pek
sevmem. Baz Amerikallar kendilerini istismar edi
yorlar. Kral yakalarn zor kurtaryor onlardan. Ama
kralie dorusu ok ho bir kadn. Ayrlrken Kral,
Kimbilir, belki Amerikada tekrar grrz, dedi
bana. Btn Yunanllar gibi, o da Amerikaya gitmek
tutkusunda.
Yunan Kral George, Avrupann en yeni kral. Ay
rca da en diken stnde olan. Shortynin dedii gibi
ho ocuk ve hi gnl elendiremiyor. Geen son
baharda bir ihtill komitesi tarafndan iktidara geti
rildi. zin verdikleri kadar da tahtnda oturacak.
George, bir RomanyalI prensesle evli. Kralie
Marie ve Romen Kral Ferdinandn kz ile. Kaynva
lidesi bugnlerde Georgeun tannmasn salamak
iin Avrupa bakentlerini dolayor. Tabi, bir yandan
kznn da kralie olarak tannmasn salamak iin
canla bala didiniyor.
66
G A L S T AN B U L U
Sz Romanyadan almken, oraya da dokuna
lm. Romanyada da Krallk meslei pek yle tkrn
da deil.
Kral Ferdinand, Yukar Tuna kylleri gibi ger
ek yzn saklayan bir dertli. Devlet adamlar ve
arkadalar 1919 ylnda Parisin en lks otellerinde
yaar ve Balkanlar Avrupallatrmak iin hazrlanan
antlamay dzenlerken, sadece Avrupay Balkanla-
trma sonucuna varyor; RomanyalIlar da durmadan
laflayan enesi dklerle eyleme hazrlananlar ara
snda bir seme yapmak zorunda kalyordu.
Konumalar sona erip antlamalar imza edilince,
R omanyalIlar komularnn btn topraklarna sahip
ktklarn grverdiler. Antlamay dzenleyenler
herhalde ateli Romanya vatanseverleri iin bunu ol
duka ucuz bir fiyat olarak grmlerdi. Ne olursa
olsun, RomanyalIlar imdi, en byk emelleri bir an
nce RomanyalI olmaktan kurtulmak isteyen yeni va
tandalarnn ayaklanmalarna kar byk ve gl
bir ordu beslemek zorundalar. Erge Romanyann n
ne atlan ekmek dilimleri paralanp dalacak, Golf
Streame karan buzullar gibi eriyecek. Birinci snf
bir brii, ikinci snf bir air olan ve Avrupa politi
kasnn iplerini en hzl eken; btn Avrupa kral
ailelerinin kadnlar iinde hepsinden daha ok mak
yaj yapan Kralie Marie ise, bu paralanmay nle
mek iin elinden geleni ardna koymuyor. ok, ama
pek ok sevimli Prens Carola, Prens Carol Film Kum-
panyasnn cazip genel mdrne gelince, ta
giyme trenini filme ekme hakkn zel olarak ze
rine almt o bu ilerle pek ilgili grnmyor.
67
H E M I N G VVAY
Bu arada Romen ordusunun gelecek on yl iin
de Macar ve Rus saldrlarna kar koymas gereken
subaylar da dudak boyas kullanyor, yanaklarn al
lkla boyuyor, korse giyiyorlar. Szlerimi mbala
sanmayn. Kahvelerde dudak boyas sren Romen pi
yade subaylarn gzlerimle grdm. Opera sanat
lar gibi allklanm svari subaylar da grdm. Kor
se konusunda yemin edemem. D grn beni al
datm olabilir.
Romanyadan dnp Bulgar kral Borisin gerek
lerine giriyoruz. Boris, Tilki Ferdinandn oludur.
1918 ylnda Yakn - dou cephesi ktkten sonra,
balarnda ihtill komiteleri olduu halde vatanlarna
dnen Bulgar askerleri, Bulgaristan Mttefikler sa
fnda savaa sokmaya altndan beri hapiste ya
tan iriyar, sert Stambuliski adl sabk iftiyi hapis
ten salmlard. Stambuliski hapisten, arenaya kan
bir boa gibi kmt. lk olarak da Kral Ferdinanda
saldrd. Ferdinand lkeyi terketti. Olu Boris de e
kip gitmek istiyordu. Stambuliski bunun zerine, l
keyi terketmeye kalkarsan, seni vururum, diye
grledi.
Boris, aresiz kald. Stambuliski kendisini arka
da bir odada saklyor, ancak kibarca konumak iste
dii ki iler szgelii basn mensuplar gelince,
tercman olarak kendisini artyordu.
Boris sarn, sevimli, konukan biri. Bulgaris
tan'dan aktan aa nefret ediyor ve Pariste yaa
maya can atyor. Stambuliski, imdi eski Alman ta
raftar subaylar, entrikac politikaclar ve Bulgar ay
dnlar tarafndan devrildi. Bu lkede aydn demek,
68
G A L S T AN B U L U
erefli olmayacak kadar okumu yazm, kaak bir
mahkm gibi ldrmeyi bilen kii demek. Boris hl
kral, ama artk babas Ferdinandm denetimi altnda
ve ihtiyar tilki'nin danmanlar tarafndan gz altn
da tutuluyor.
Kendisini bir yldan beri grmedim. Fakat hl
sarn olduunu sylyorlar. Ama artk eskisi gibi
sevimli ve konukan deilmi. Evlenmedi de; fakat
patan Kralie Marie bir kz bytyor.
Srada imdi Alexandre var. Yugoslavyann ya
da Yogaslavlarn hl srar ettikleri gibi Srp, Hrvat
ve Sloven Krallnn vrisi Alexandre, Srp kral Pe-
terin olu. Kendisini bir gece Montmartreda, evliliin
den nce Parisi son ziyareti srasnda grmtm. Ya
nnda birka Srpla, bir sr de Fransz vard. Hepsi
gece kyafetleri giymiti. Masada bir sr de kz bu
lunuyordu. araplar iin gerekten byk bir ge
ceydi. Alexandre da ok imiti ve pek mutlu gr
nyordu.
Bu geziden ksa bir sre sonra evlenme erte
lendi, ama sonradan yine gerekleti.
talyan kral Victor Emmanuel ok ksa boylu,
krl, kei sakall, elleri ve ayaklar mini mini, cidd
m cidd biri. Bacaklar incecik, p gibi. Kraliesi,
kendisinden en az bir ba daha uzun. talyan kralnn
ksa boyu, eski Savoy hanedannn belirli zellikle
rinden.
imdilik talyan kral Avrupa'da en sevilen kral.
Kralln, ordusunu ve donanmasn Mussolini'ye tes
lim etmi. Mussolini de, Savoy hanedanna ball
n belirten itirazlarla, bunlar iade' etmi. Derken,
69
H E M I N G VVAY
orduyla donanmay kendisi iin alakoymu. Krall
ne zaman isteyeceini henz kimse bilmiyor.
Birok faistle konutum. Hepsi de cumhuriyeti
olduklarna dair yemin ediyorlar. Mussoliniye g
veniyoruz, dediler. Mussolini, zamann ne zaman
uygun olduunu bilir.
Mussolininin de, tpk Garibaldi gibi, cumhuri
yetiliini inkr etme ihtimali mmkndr. Her eyi
zamannda yapmasn beceriyor ve bu konuda gerek
bir dahi saylabilir.
Faist Partinin varolmak iin eyleme ihtiyac
var. imdi Korfu ve Adriyatik konusunda biraz tatmin
oldular. i yrtmek iin cumhuriyet isterlerse, ona
da sahip olabilecekler.
Bir insan olarak Avrupada Victor Emmanuelden
daha tatl bir baba ve daha demokratik bir ynetici
yoktur sanyorum.
spanya Kral kendini bildiinden beri hep kral
dr. Kral olarak dnyaya gelmitir ve 1886dan beri
be peetalk paralarda resmi bulunur. Kral olmak
iin parmann ucunu bile oynatmamtr. Peetala-
ra inanmak gerekirse, bebek olarak daha gzelmi.
Ama, yalnz o mu canm, hangimiz deildik ki?
Alfonso, taht sallantdaki krallardan biri. Fakat
o bundan pek zlme benzemiyor. Usta bir polo
oyuncusu ve yine spanyann en usta amatr oto
mobil srcs.
Kral, geenlerde arabas ile Kuzey spanyadaki
sayfiye ehri Santanderden Madride kadar dalan,
tepeleri, uurumlar aarak, saatte ortalama 60 mil
hzla gitti. Bununla ilgili olarak spanyol gazeteleri
70
G AL S T AN B U L U
nin ounda sert eletiriler yaynland. Bizim krala
kar nasl sorumluluklarmz varsa, kraln da ken
dini korumas bize kar olan sorumluluklarndandr,
vb. gibi. Bu gezi ho karlanmamt. Fakat iki hafta
sonra, Kral, San Sebastiandaki yeni otomobil pisti
nin alnda bana msn demeden yine yart ve
bu defa saatte 100 kilometre hza eriti. Derecesi,
Byk Armaan kazanan srcden sadece drt
kilometre ve bir saat daha geriydi.
San Sebastianda Byk Armaan yarnn ya
pld gn, Fasta spanyollar bir baka asker yenil
giye uruyor, 500den fazla l veriyor, Malaa k
lalarnda ayaklanma kyor, cepheye gitmeyi redde
den iki tabur asker bakaldryordu. Barselonada i
ilerle hkmet kuvvetleri arasndaki atmalar s
rp gitmekteydi. Bir yl iinde iki yzden fazla cina
yetin ilendii kanl olaylarn ard gelmek bilmiyordu.
Fakat kraln hayatna kasteden yok. Halk Alfonsoyu
pek ciddye almyor. Uzun bir sreden beri ona
alm.
Kuzeye gelince; saygdeer krallar yayor ora
larda. Norve Kral Haakon, sve Kral Gustav ve Da
nimarka Kral Christian. Durumlar o kadar iyi ki, ad
larndan pek sz edilmiyor bile. Tabii, ateli ve usta
bir tenisi olan ve her k Cannesda Suzanne Leng-
len ile birlikte oynayan sve kral bunun dnda.
Belika kral Albertle ei Kralie Elizabethi ise
tanmayan yok.
Liechtenstein prensi II. J ean, reklm az yaplan
bir kii. 1858den beri prenslii o ynetiyor. Bu yl
83 yana bast.
71
H E M I N G VVAY
Liechtenstein ben teden beri hep Chicagoda
yaayan armaan savalarna benzetmiimdir. Fa
kat bu ad tayan ve ikinci J ean tarafndan ynetilen
zengin bir lke de varm demek. Babas, I. J eand.
Bir yzyldan fazla bir sreden beri lkeyi bu aile
ynetmekte. Liechtenstein, 130 bin metre karelik,
svire ve Avusturya snrlar arasna skm k
ck bir lke. Bir sre Avusturya ynetiminde kalm;
7 kasm 1918de de bamszlna kavumu. ki yl
nce kibar Liechtensteinllar, svire ile bir antla
ma yaparak posta ve telgraf idarelerini yrtme iini
onlara brakmlar. lkenin 10.876 kiilik nfusunun
son raporlara gre hepsi shhat ve afiyette; yal
nz Kral J ean dilerinden biraz rahatsz.
imdiye kadar hep ilerine devam eden Avrupa
krallarndan sz ettim. Sabk krallardan da ayr bir
bahiste sz aacam. Ne Kayseri, ne Harry K.
Thavv'u, ne de Landruyu grebildim. En iyi dostlarm
arasnda bunu becerenler de var. Fakat Kayseri g
renlerin anlattklarna gre, sonu hi de tatmin edi
ci deil.
72
NC BLM
SAVAI ve NSANLARI ANLATIYORUM
SAVAIN LK MEKLER -------------------------------------
(18 mrt 1937, NANA ajansna telgraf)
Vaencia - ( spanya )
TOULOUSE ssne bal asker uamz, Bar
selonann i semti zerinde alaktan uarken, sokak
lar bombotu. Etraf bir pazar sabah New Yorkun
aa semtleri kadar sessiz grnyordu.
Uak yavaa sert bir yolun zerine indi ve
kk bir yapnn nnde stop edinceye kadar, mo
torlar homurdand, durdu. Karla kapl Pireneleri aar
ken buz kesen ellerimizi, scak kahve ve st fincan
larna yaptrp stmaya alrken, belleri tabancal,
deri ceketli muhafzlar darda akalayorlard. Bar
selonann neden bylesine sessiz grndn bu
rada rendik.
motorlu bir bombardman ua, beraberinde
iki takip ua ile kagelmi, bombalarn ehrin ze-
7 5
H E M I N G VVAY
rine salm, 7 kiinin lmne, 34 kiinin de yaralan
masna sebep olmutu. Hkmete bal takip uak
larnn pskrtt asi uaklar ile patlak veren hava
savan, yarm saat farkla karmtk. Buna benim
pek aldrdm yoktu. Bizim uak da motorluydu
ve savaanlar herhalde bir hayli artacaktk.
Alicanteye doru kydan ve alaktan beyaz kum
sallarn, kurun atolu ehirlerin, kayalk sahili d
ven denizin zerinden uarken, hibir sava belirtisi
yoktu. Trenler yollarnda gidiyor; kzler tarlalar s
ryor, balk kayklar engine alyor ve fabrika ba
calarndan dumanlar ykseliyordu.
Tarragona stnden geerken, btn yolcular
uan yan camlarna t, dar pencerelerden ak
seik bombalanp hasar grd anlalan ve ykn
boaltmak iin kyya ekilmi bir ilebi seyre daldlar.
Gemi prl prl s suyun ve kumsaln zerindeki bu
haliyle, kyya vurmu l bir balinay andryordu.
Saa sola serpitirilmi beyaz evleri, koyu yeil
tarlalar ile zengin Valenciay getik; ar kovan gibi
kaynyan liman, geni, sar ve yaygn ehir merke
zini geride braktk. Pirin setlerini atk ve uygarl
a ykseklerden, kubak baklabilen sarp srada
lara ulatk. Altmzda parlak, mavi denizle, Alicante-
nin Afrikay andran palmiyelerle bezenmi sahili
grnd.
Ben havaalanndan Alicanteye klstr bir oto
bsle sallanarak yola ktmda, uak da Fasa do
ru homurdanarak utu, gitti. Kenarlarna palmiyelerin
sraland gzelim kardonu byk bir kalabalkla dol
duran bir trenin tam orta yerinde ehre vardm. So
kaklarda da byk bir kalabalk kaynayordu.
76
G AL S T AN B U L U
Yirmi birle yirmi alt yalar arasndaki kuralar
askere arlmt ve delikanllarla sevgilileri, aile
leri, Guadalajara cephesinde talyan birliklerine kar
kazanlan zgferle, silh altna arlmalarn kutlu
yorlard. Drder kiilik sralar halinde yryor, mar
lar sylyor; baryor gitar ve akordeon alyorlard.
Alicante limanndaki tenezzh tekneleri, elele tutu
mu, son defa birlikte olmann tadn karan iftler
le doluydu; karadaki askere alma ileminin yapld
barakalarn nnde meydana gelen uzun kuyruklar
da da nee dolu bir kutlama havas esiyordu.
Btn Valencia kys boyunca hep zaferi kut
layan kalabalklar arasndan getik. Btn bunlar ba
na savatan ok, o eski bayram ve fiesta gnlerini
hatrlatyordu. Ancak kaba, ynl militan niformas
iinde sendeleyerek yryebilen iyileme devresinde
ki yarallar, insana sava gereini dndryordu.
Alicantede yiyecek; zellikle et, vesikaya bin
dirilmiti. Ancak aradaki kk ehirlerde kasaplarn
ak olduunu ve nlerinde milletin kuyrua girme
den et alabildiklerini grdm. ofrmz evine d
nerken kendisine iyi bir para biftek almay ihmal
etmedi.
Kilometrelerce uzanan portakal ieklerinin ko
kusunu sindire sindire, karanlkta Valenciaya varmak
ve yolun tozuna ramen bu gzel kokuyu iine ek
mek, yar uykulu bir gazeteci iin dn gibi bireydi.
Fakat yar uykulu da olsa, tozlar arasndaki klara
baknca, kutlanan dnn bir talyan dn olma
d pekl anlalyordu.
77
MADRD BOMBARDIMANI -----------------------------------------
f 11 nisan 1937, NANA ajansna gnderilen telgraf)
Madrid - ( spanya )
BR buuk mil tedeki cephede, kardaki yem
yeil amlk tepelerden, mthi bir ksrk nbetini
andran bir grlt koptu. Asi topu bataryalarnn
yerini belli eden sadece kl rengi bir duman kmesi
var. Sonra ipek kuman yrtlyla kan sesi an
dran crlak bir ses. ehirde o anda herey o kadar
yolundayd ki, nce buna kimse aldrmad bile.
Fakat pazar gnlerine zg kalabaln doldur
duu ehir iindeki sokaklarda top mermileri, elek
trik kontann aktrd an imekler gibi yamaya
balad; ardndan byk bir grltyle toz bulutu k
t. Sabah saatlerinde Madridin zerine yirmi iki top
mermisi dt.
Mermiler, pazardan dnen yal bir kadn l
78
G A L S T AN B U L U
drd, bir yn siyah kuma haline getirdi; kadnn
anide kopan tek baca, uarcasna komu evlerden
birinin duvarna arpt.
Bir baka alanda kii daha ld; cesetleri
155lik merminin kaldrm kenarna isabetinden son
ra, geliigzel katlanm elbise yn gibi tozlar ara
snda serili kald.
Yoldan geen bir otomobil birden durdu, sonra
alevler saarak ilerlemeye devam etti; ofr ban
ne emi durumda dar frlad, yzn ellerinin
arasna alp sersem sersem kaldrm kenarna gitti,
oturdu. erit gibi bir kan enesine doru szyordu.
En yksek binalardan biri de defa isabet al
d. Burann bombalanmas meruydu, nk nemli
bir munabere merkezi olarak biliniyordu, fakat pazar
gezmesine kanlarn doldurduu sokaklarn bombar
dman, asker ynden hi de gerekli deildi.
Herey bitince, ken evlerden birinde bulunan
ve yaya on dakika uzaklktaki gzetleme postamza
dndm. Hkmet kuvvetlerinin, aslerin geen Ka
sm aynda Madride ulamak iin kalktklar sal
drda meydana gelen cebi kuatmak amaciyle giri
tikleri savan nc gnn izledim. Cebin ucu,
niversite Sitesindeki hastaneydi. Hkmet kuvvet
leri, Tremadura yolundan oruna yoluna doru ba
lattklar kska hareketini tamamlyabilirlerse, btn
cep kesilmi olacakt.
Yklm kilisesiyle bir tepenin kiliseyi gn
nce top atei ile gzlerimizin nncfe yerle bir et
milerdi zerinde imdi sadece damsz duvar
kalmt. Kar tepedeki iki byk bina ile bunun so-
79
H E M I N G VVAY
iundaki kk yap, as kuvvetler tarafndan tah
kim edilmiti ve hkmet birliklerinin ilerlemesini
durduruyordu.
Dn bu mevzilere kar yneltilen bir saldr sey
rettim. Hkmete sadk tanklar kahredici, zeki arlar
gibi alr ve kaln sarmaklar ve dallar arasna yer
letirilmi makineli tfek yuvalarn yokederken; top
u da, aslerin elindeki binalar ve siperleri dvyor
du. Hava kararncaya kadar seyre devam ettik. Fakat
piyadeler mstahkem mevkileri ele geirmek iin bir
trl saldrya gemedi.
Ama bugn, ar topunun on be dakika sren
ateinden ve stste isabet kaydediinden sonra,
tahkim edilmi yaplar beyaz ve turuncu bir duman
bulutu arasnda kald ve piyadenin harekete getiini
grdm.
Tebeirle izilmi gibi duran yeni kazlm si
perlerin ardnda insanlar yere uzanmlard. Birden
ilerinden biri kotu, eildi. Bir dzine kadar ardn
dan gitti. Birinin dtn grdm. Derken ilerin
den drd geri dnd ve yamur altnda rhtm bo
yunda saklananlar gibi, ne doru eildiler. Dzen
siz cephe ileri doru kmldand. Bir ksm rtnmek
iin yere atlad. Dierleri kahverengi toprak zerinde
mavi lekeler gibi uzanverdiler. Sonunda dallarn al
tna vardlar ve gzden kayboldular. Tanklar da ev
lerin pencerelerine doru ate ederek ilerliyorlard.
ukur bir yolun zerinde birden bir alev yksel
di; sar sar bireyler yand; yal, siyah bir duman
koptu ardndan. Yangn krk dakika kadar srd. Alev
ler sner gibi oluyor, sonra yeniden parlyordu.
80
G AL S T AN B U L U
En sonunda birey infilk etti. Herhalde bir tankt.
Herey yolun altnda olup bittii iin, ne grebiliyor
dunuz, ne de emin olabiliyordunuz. Daha baka tank
lar alevin yanndan geip evlere ve aalarn arasn
daki makineli tfek yuvalarna doru ate etmeyi sr
drdler. Bir zaman geldi, insanlar da alevlerin ya
nndan koarak geip evlerin yaknndaki yoku bo
yunca, ormana doru atldlar.
Makineli tfeklerin ve mavzerlerin atei hava
da fslty andran bir grlt yaratyordu. Birden ar
dnda kmldayan glgelerle bir baka tankn kagel
diini grdk. Drbnle baknca bunlarn asker olduk
larn anladk. Tank durdu, sarsld, saa, yani dier
askerlerin koarak gittikleri yere dnd. Sonra or
mana dald ve peindekilere birey olmadan gzden
kayboldu.
Ardndan yeni ve youn bir ate daha ald. Ay
dnlk gittike azalrken saldr devam ediyordu hl.
Drbnle baktmzda mermilerin atee verdii ev
lerde g tutmu dumanlardan baka bir ey seze-
mez olmutuk. Hkmet askerleri evlere 50 metre
kadar yaklatklarnda, hava artk birey grmemize
imkn vermeyecek kadar kararmt. Madrid'i Faist
basksndan kurtarmak iin giriilen hareketin baa
rs, bu geceki ve yarn sabahki savan sonucuna
balyd.
81
YEN BR SAVA TR ----------------------------------------
( 14 nisan 1937, NANA ajansna gnderilen telgraf)
Madrid - ( spanya )
OTELN penceresi ak; yataa uzannca, on ye
di blok tedeki cephe hattnda alan atein grlt
sn duyabiliyorsunuz. Tfekler at pat kt ate edi
yor; derken bir makineli tfek tarrakas onu izliyor;
ap byk bir ar makineli olmal ki, tok, tok, tok
diye ses kartyordu. Ardndan bir sahra havan to
punun patlamas ve yeniden makineli tfek tarrakaia-
r. Uzanp sesleri dinliyorsunuz ve yatakta olup, ayak
larn karyola demirine dayamak, niversite Sitesin-
de, ya da Carabanchel'de olmamak gerekten iyi d
ye dnyorsunuz. Aa yolda adamn biri kaln se
siyle ark sylyordu ve tam gzlerinizi yumup uyu
yacanz srada sarho kavgaya tutuuyorlard.
Sabah daha sizi uyandrmadan, gl bir mer-
82
G AL S T AN B U L U
minin patlamas ile uyanyorsunuz ve pencereye gi
dip baknca, ba nde, pardessnn yakalar kald
rlm bir adamn umutsuzca ta deli alanda ko
utuunu gryorsunuz. Bir daha duymayacanz
sandnz barut kokusunu tekrar iinize ekiyorsu
nuz; srtnzda bornoz, ayaklarnzda terlikler, mer
mer merdivenlere doru kouyorsunuz. Mavi ii tu
lumu giymi iki erkein, karnndan yaralanm bir ka
dn otelin holne tadklarn gryorsunuz. Kadnn
spanyollara zg iri gslerinin zerine kavutur
duu ellerinin parmaklar arasndan kan szyor. On
be metre kadar ilerde, kede, bir p ve beton to
zu ynnn zerinde tek bir ceset yatyor. Lime lime
olmu elbiseleri toz toprak iinde. Kaldrm kenarn
da alan koca bir delikten dar gaz szyor: Anla
lan bir ana boru patlam. Sabah serinliinde scak
bir byye benziyor.
Ka l var? diye bir polise soruyorsunuz.
Sadece bir tane, diyor. Mermi kaldrm kena
rna isabet edip aada patlad. Yolun kaln talar
zerinde patlasayd, en az elli kii lrd.
Bir polis, kafasnn yerinde yeller esen cesedin
stn rtyor; ana gaz borusunu onarmak iin birini
gndermiler. Siz kahvalt iin geri dnyorsunuz.
Gzleri kpkrmz bir hizmeti kadn, koridorun mer
merleri zerindeki kanlar siliyor. len siz deilsiniz,
tandnz biri de deil; stelik souk gecelerden
sonra insan ok ackyor ve nnzde Guadalajara
cephesine gitmeden nce uzun bir gn var.
Kahvaltda biri, Onu grdnz m? diye so
ruyor.
Elbette, diye karlk veriyorsunuz.
83
H E M I N G VVAY
Gnde belki on kere biz de ayn yerden gei
yoruz. Tam o keden. Biri dklen dilerle ilgili bir
aka yapyor, bir bakas da byle aka yapmamasn
ihtar ediyor. Ve herkeste savan belirli duygusu var.
Gryorsun ya, len ben deilim. Ben lmedim.
Guadalajara cephesinde len talyan siz deildi
niz; oysa ocukluunuzu orada geirdiiniz iin len
talyan, hep sizden bir lym gibi gelecek. Hayr.
Sabah erkenden klstr bir otomobil ve ondan da
klstr bir ofrle cepheye gittiniz. Adamcazn
savaa yaklatka daha ok ac ektii belli. Fakat
geceleri, bazan ok ge saatlerde, koca kamyonlarn
yannzdan grltyle getii ksz yollarda, bir do
lar karlnda en iyi otellerde yorgan dek yatp
uyumanz da mmkn. Arka taraftaki, mermilerden
uzakta olan odalar, daha pahal. Otelin n tarafnda
ki bir odaya mermi isabet ettii iin bu ynde, iki
keli, gzel bir oda tutuyorsunuz. Dierlerinden iki
kat daha geni olduu halde bir dolardan da ucuza.
ldrdkleri ben deilim ki. Anlyorsunuz ya. Hayr,
ben deilim. Ben deilim artk.
Derken Morata cephesinin ardnda, Valencia yo
lu zerinde, spanyol Demokrasisinin Amerikal
Dostlar tarafndan salanan bir hastanede, Raven
sizi grmek istiyor, diyorlar.
Ben kendisini tanyor muymuum?
Sanmam, diyorlar. Ama sizi grmek istiyor.
Nerede kendisi?
Yukarda.
Yukar odada yz kl renginde bir adam uy
durma bir yatan zerine yatrmlar, kan veriyorlar.
84
G AL S TAN B U L U
Adam snmeye yz tutmu gzlerle kan iesine ba
kyor ve garip garip inliyor. Dzenli aralklarla tpk
bir makine gibi inliyor. Sanki ses ondan kmyor gi
bi. Dudaklar oynamyor.
Raven nerede? diye sordum.
Buradaym, dedi Raven.
Ses, st kurun bir battaniye ile rtl yk
sekteki bir hamaktan geliyor. Haman st tarafnda
apraz duran iki kol var; br ucunda da bir zaman
lar surat olan, fakat imdi sarglar arasnda sadece
bo gzlerin grnd sar, bo bir yzey.
Kimsin sen? diye sordu Raven. Dudaklar kal
mamt, fakat yine de konuabiliyor. Sesi de ho.
Ben Hemingvvay'im, dedim. Seni ziyarete
geldim.
Yzm ok fenayd, dedi. El bombasndan
yand. Bir-iki kere soyuldu da, imdi biraz daha iyi.
i gibi biraz, dedim. Ama iyileiyor her
halde.
Konuurken yzne hi bakmyordum.
Amerikada iler nasl? diye sordu. Bizim hak
kmzda orada ne dnyorlar acaba?
Duygular ok deiti, dedim. Hkmetin bu
sava kazanacana inanmaya baladlar.
yle mi dersin?
Mutlaka, dedim.
ok sevindim, dedi. Biliyor musun, olup bi
tenlere seyirci kalabilseydim, hi aldrmazdm bun
lara. Gerekte hi de nemli grnmyordu. Ama ben
hereyle ok ilgiliyimdir ve her eyi anlyarak izle-
yebilsem, ektiim aclara aldrmam bile. Belki bir ie
85
H E M I N G VVAY
de yararm. Anlyorsunuz ya, savaa aldrdm yok.
nceden de bir kere yaralanm, iki haftada yeniden
birliime dnmtm. Daha fazla ayr kalamamtm.
Sonra bu halt geldi bama.
Elini elime vermiti. Bu bir ii eli deildi. Avu
larnda nasr yoktu, trnaklar da uzun ve muntazamd.
Nasl oldu bu i? diye sordum.
Baz birlikler bozguna uramt. Onlar topar
lamak iin ktk. Becerdik de. Sonra Faistlerle ya
man bir savaa tututuk. Yendik. ok kt bir sava
t, ama yendik herifleri. Derken biri bana doru bir
el bombas frlatt.
Ellerini tutmu, kendisini dinliyordum. Syledik
lerinin tek kelimesine bile inanmyordum. Adamdan
geri kalan, bir asker yknts bile deildi. Nasl ya
ralandn bilmiyordum; ama anlattklar bana doru
gibi gelmiyordu. Yalnz kendisine inandm sanma
sn istiyordum.
Nerelisin sen? diye sordum.
Pittsburgluyum, dedi. Orada niversiteye
gittim.
Buraya gelmeden nce ne i tutuyordun?
Sosyal iiydim, dedi. O zaman bunun doru
olmadn anladm. Byle mthi bir ekilde nasl
yaralanabileceini dndm, sonra umursamadm.
Benim bildiim savata insanlar yaralarnn trne
gre serilip yatard. Zamannda ben de yatmtm.
zellikle geceleri. Yalnz sylediklerine inandm
sand iin memnundum. Kitaplardan sz ettik. Ya
zar olmak istiyordu. Ona Guadalajarann kuzeyinde
olup bitenleri anlattm. Yolum buraya tekrar dn
86
G AL S T AN B U L U
ce kendisine Madridden bir eyler getirmek iin sz
verdim. Bir radyo getireceimi bile umuyordum.
Dos Passos ile Sinclair Levvis de gelecek di
yorlar, dedi.
yle, dedim. Geldikleri zaman alr, seninle
tantrrm.
Ne iyi olur, dedi. Bunun benim iin ne de
mek olduunu bilemezsiniz.
Getireceim, dedim.
Yaknda gelirler mi?
Gelir gelmez, tutar getiririm.
Sen iyi bir ocuksun Emest, dedi. Sana Er-
nest diye hitap edersem, kzmazsn, deil mi?
amurlu bir havada halla pamuu gibi atlm,
sonra da gnete kurumaya braklm topra and
ran surattan ses ne kadar tatl ve etkileyici k
yordu.
Ne mnasebet! dedim. Ltfen beni dinle dos
tum, mutlaka iyileeceksin. Bir sr iyi iler de ya
pabilirsin. Radyoda konuabilir misin?
Belki, dedi. Dnecek misin yine?
Elbette, dedim. Mutlaka.
Gle gle Ernest, dedi.
Hoakal, dedim.
Aada bana suratn kaybettii gibi, iki gzn
den de olduunu sylediler. Bacaklarndan ve ayak
larndan da fena yaralanmt.
Doktor, Ayak parmaklarnn bazlar da kopmu,
dedi. Fakat kendisi henz bunu bilmiyor.
Acaba hi renebilecek mi, merak ediyorum
dorusu.
87
H E M I N G VVAY
Mutlaka renir, dedi doktor. yilemeye
balad.
Bu defa da yaralanan siz deildiniz, ama vatan-
damzd, o. Pennsylvaniadan bir vatanda. Bir za
manlar Gettysburgda beraber savamtk.
Daha sonra yolda yrrken Ravenin kumandan
subaya, J ack Cunnighama rasladm. Sol st kolunda
taze alm tfek yaras vard. Baktm, biri mik
rop kapma benziyordu. Bir baka tfek mermisi de
omuzunun altndan girmi, oradan sol cierine yr
m, saplanp kalmt. Asker deyimler kullanarak ba
na birliinin geri ekilen sa kanadna ulamak iin
kalktklar harektn hikyesini anlatt. Bir ucunu
Faistlerin bir ucunu hkmet birliklerinin tuttuu
sipere bombalarla nasl saldrdklarn, alt kii ve
bir Lewis makineli tabanca ile siperi nasl aldklarn,
80 kiilik bir Faist birliini kuvvetten nasl ayrdk
larn, hkmete bal askerler yetiinceye kadar alt
kii ile mevzilerini nasl savunduklarn uzun uzun
anlatt. Hereyi belirli bir ekilde, inandrarak ve
Glasgovv ivesiyle, birbir anlatt. Bir kartalnki gibi
derin ve delici baklar vard. Onu dinlerken, ne
mene bir asker olduunu anlyabilirdiniz. Yaptklar
ile nceki savata olsayd rahat bir madalya alrd.
Ama bu savata nian yoktu. Bu savan nianlar,
sadece alnan yaralard.
Raven de bu arpmada vard, dedi. Yara
landn bilmiyordum. yi adamd. Ben dtkten son
ra yaralanm olmal. kiye bldmz Faistler, do
rusu yaman bir birlikti. Biz kt durumdayken, bir
tek bouna kurun skmamlard. Karanlkta yerimizi
88
G AL S T AN B U L U
iyice kestirinceye kadar beklemi, sonra amansz bir
ate amlard. te ben ayn yerde drt kurun bir
den yedim.
Bir sre konutuk ve bana bir sr ey daha hi
kye etti. Anlattklarnn hepsi nemli eylerdi, ama
hibiri Pittsburghlu sosyal ii, hibir askerlik ei
timi grmemi J ay Raven kadar nemli olamazd.
Demek bana doruyu sylemiti Raven. nsan bu ga
rip, yeni sava trnde, inanabilecei yeni eyler
reniyordu.
89
MADRD OFRLER -------------------------------------------
( 22 mays 1937, NANA ajansna ekilen telgraf)
MADRDde birbirlerinden ok farkl bir sr o
frmz oldu. lkinin ad Tomast, boyu ancak bir bu
uk metreydi ve Velasquezin hi de i ac olmayan,
son derece olgun ccesine benziyordu. n dilerinin
ou yoktu, vatansever duygularla doluydu ve sko
viskisine de baylyordu.
Valenciadan Tomasla birlikte yola ktk ve
Alcala de Henares'ten Madridin yayla zerinde be
yaz, dev bir kale gibi ykseliveriini seyrettik. Tomas
dkk dilerinin arasndan, ok yaa sen e mi, ru
humun bakenti Madrid ! dedi.
Ben de, Kalbimin bakenti, dedim.
Yaa! diye baran Tomas srtma bir aplak
indirmek iin bir an direksiyonu brakverdi. i asker
dolu bir kamyonla bir karargh otomobiline arpmak
tan zor kurtulduk.
90
G A L S T AN B U L U
Ben duygu adamym, dedi Tomas.
Ben de, ama u direksiyona daha sk yapsan
fena olmayacak galiba, dedim.
En asl duygular bendedir dedi Tomas.
Hi phem yok yolda, dedim. Yalnz rica
ederim, nerede, nasl araba srdne dikkat et.
Bana gvenebilirsin, dedi Tomas.
Fakat ertesi gn amurlu bir yolda, Brihuega ya
knnda, ardndaki alt tanka yardm edebilmek iin
kl gibi ince yol kenarna gelip duran bir tank yolumu
zu kesti. as uak, tanklar grm ve bombala
may kararlatrmt. Bombalar stmzdeki tepenin
amurlu toprana isabet ediyor, amurdan stunlar,
byk grltlerle havaya doru pskrtyordu. Bom
balarn hibiri bize isabet etmemi, uaklar da kendi
hatlarnn gerisine ekilmiti. Arabada dorulup ma
nevra drbn ile baknca, bombardman uaklarn
koruyan kk bir Fiat sava uan rahatlkla gre
biliyordum. Gnee aslm gibi prl prld. Baka
bombardman uaklarnn geldiini sanarak mmkn
olduu kadar uzaklara katk. Fakat ne gelen oldu
ne giden.
Ertesi sabah Tomas otomobili altramad. O
gnden sonra ne zaman bamza buna benzer birey
gelse, Tomas ertesi gn otomobili bir trl altra-
myordu. Cephe karsndaki tutumu artk acnlacak
bir duruma gelmiti. Sonunda ustaln, vatansever
liini ve genel tutumunu beenmemize karlk, To-
mas Valencia'ya geri gnderdik. Oradaki basn bro
suna da bir not gnderip Tomasn soylu duygular
la dolu, iyi niyetli biri olduunu belirttik; fakat daha
gzpek birini gndermelerini rica ettik.
91
H E M I N G VVAY
Bunun zerine bize ofrler birliinin en yrek
lisi olduunu ileri srdkleri bir bakasn gnderdi
ler. Adnn ne olduunu bilemiyorum, nk kendisi
ni hi grmedim. Hepimizin yemeklerini salayan,
kahvaltlarn hazrlayan, yazlarmz daktilo eden,
benzin bulan, otomobil onaran, ofr temin eden ve
bir diktafon gibi Madrid'deki btn dedikodular kay
deden Sid Franklin (Brooklynli boa greisi), her
halde bu yeni ofre ok sk talimat vermi olmaly
d. Sid, arabaya 40 litre benzin koymutu. Benzin,
muhabirlerin en byk derdiydi. Chanel ya da Moly-
neuxnn parfmlerinden, Bols cininden ok daha zor
bulunuyordu. ofrn adresini alm, arlaca ye
re derhal gitmesi iin hazr beklemesini tembih et
miti. Bu srada yeni bir saldr bekliyorduk.
Biz kendisini arncaya kadar, o dilediini yap
makta serbestti. Ama nereye giderse gitsin, kendisi
ni abuk bulabilmemiz iin bize nceden bildirmek
zorundayd. Skntsn ektiimiz benzini Madrid so
kaklarnda otomobille dolaarak harcamak istemiyor
duk. Artk bir tatmz var diye hepimiz mem
nunduk.
ofr, ertesi akam saat yedi buukta yeni bir
emir olup olmadn anlamak iin otele urayacakt.
Gelmeyince, biz de kendisini evinden arattk. Sabah
erkenden otomobil ve 40 litre benzinle beraber Va-
lenciaya hareket etmiti. imdi Valenciada hapiste
yatyormu. Herhalde memnundu halinden.
Bu defa Davidi verdiler bize. David, Toledo ya
knlarndaki kk bir ehirden, anarist bir delikanly
d. ylesine garip ve delice bir dil kullanyordu ki, o
92
G AL S T AN B U L U
konuurken kulaklarnzn duyduunun yarsna inan
mazdnz. Davidle beraber bulunmak, benim dinsiz
lik kavramyla ilgili grlerimi kknden deitirdi.
Gerekten de cesur ocuktu; fakat ofr olarak
byk bir kusuru vard : Araba kullanamyordu. ki
huydan baka birey bilmeyen bir at gibiydi : Komak
ve yrmek. David ikinci viteste deli gibi gider, yine
de yolda kimseye, ya da baka bir araca arpmamay
becerirdi. nk nndekileri kendince svp sayma
laryla bir gzel karyordu. Baktk, olacak gibi deil,
sonunda arabay biz kullanmay kararlatrdk ve me
seleyi bylece de zmlemi olduk. David de bundan
memnundu ve eline kelime bilgisi zerinde almak
iin bir frsat gemi oluyordu. Kelime bilgisi ger
ekten mthiti.
Ayrca sava seviyor, bombardmann ok gzel
birey olduunu dnyordu. uraya bakn. Ole! An-
latlamyacak, szle ifade edilemiyecek kadar ho bir
ey bu! diyordu. Zevkten drt keydi. Haydi, gelin
biraz daha yaklaalm. Casa del Campo nnde ilk
savan seyrediyordu ve kendisi iin bu, byk bir
hava fiek gsterisinden farkl deildi. Fasllarn
makineli tfeklerle tuttuu bir evin zerine den
hkmet kuvvetlerinin top mermisinden sonra gk
yzne doru ykselen toz ve imento paralar, oto
matik silhlarn tarrakas ve saldr srasnda tarraka-
nn daha da hzlanmas, Davidi ok etkilemiti. Ay!
Ay! diye bard. Sava bu be! Gerek sava.
75lik bir top mermisi yolun az tesinde patla
ynca David yine neeyle, Ole! diye feryad bast.
Dinle bak, dedim. Bunlar ok ktdr. Bizi
ldren bu mermiler ite.
93
H E M I N G VVAY
Hi nemi yok, dedi David. Sen u tarifsiz,
anlatlmas imknsz tarrakay, grlty dinlesene
bir.
Neyse, telgrafm yazmak iin otele dndm,
sonra David'i benzin almas iin Belediye alan yak
nnda bir yere gnderdik. O dndnde ben telgraf
m bitirmek zereydim.
abuk, gel de arabann haline bak, dedi. Her
yan kan iinde. yle mthi birey ki ! . . Gerekten
ok sarslmt. Yz kl gibiydi, heyecandan dudak
lar titriyordu.
Ne oldu ?
Yiyecek almak iin kuyrukta bekleyen kadnla
ra mermi isabet etti. Yedisi ld. n ben hasta
neye gtrdm.
Aferin!
Fakat akl alacak ey deil, dedi. Mthi bir
eydi. Ben byle eyler olduunu bilmiyordum do
rusu.
Bak David, dinle, dedim. Sen cesur bir ocuk
sun. Bunu hi aklndan karma. Btn gn sava g
rltleri karsnda da cesur olmasn bildin. imdi de
bu grltlerin ne marifetleri olduunu da grdn.
Bundan sonra grltlerin gereklerini bile bile ce
sur olmaya devam etmelisin.
Haklsn abey, dedi. Fakat yine de byle bir
ey grmek, ok mthi oluyor.
David cesurdu, elbette. lk gnk gibi, ondan son
ra da sava grltsn gzel bulduundan eminim.
Ama bir daha sevin lklar falan atmad. te yan
dan araba kullanmasn da asla renemedi tabii. Yi
94
G AL S T AN B U L U
ne de iyi ocuktu, kfrl konumasn da ok sevi
yordum. Hayatta gelitirdii tek ey, kelime hazine-
siydi. Bir sre, sonra film almalar iin ehirden
ayrld. Onun ardndan ie yaramaz bir ofrle daha
altk. Derken Hipolito kageldi. Hipolito bu hik
yenin can damardr.
Hipolito, Tomastan daha uzun boylu deildi;
sanki granit tandan oyulmu, kaya benzeri bir adam
d. Yuvarlanr gibi yryordu. Bacann yarsna ka
dar sarkan bir otomatik tabancas vard. yle bir Sa-
lud! (Selm) deyii vard ki, karnzda iini bilen
usta av kpeklerinden biri duruyor sanrdnz.
Motordan anlyor, iyi araba sryor ve saat al
tda gel denince, on dakika ncesi sylenen yere p
diye damlyordu.
Savan ilk gnlerinde Montana barakalar nn
deki arpmalara katlmt. imdiye kadar hibir si
yas partiye ye olmamt. Yirmi yldan beri Sosya
list Birliinin sendikaclarndand. Kendisine neye
inandn sorduum zaman, bana Cumhuriyete di
ye karlk verdi.
Hipolito, Madridde ofrlmz yapt. Baken
tin on dokuz gn aralksz bombardman edilii sra
snda, biz birey yazamayacak durumda iken bile, bi
zi hi brakmad. Her zamanki kaya gibi grnnden
bir an bile ayrlmad. Ayrca bir gn olsun saatinden
amad. Franco, eline frsat getii halde Madridi
neden alamad diye dnecek olursanz, Hipolito bu
nu size btn ayrntlaryla aklar.
Hipolito ve onun gibi olanlar, ilerinden sonun
cusu sa kalncaya kadar sokak sokak, ev ev d-
95
H E M I N G VVAY
r. Son sa kalanlar da, ehri atee verip, yakar.
Hepsi iini bilen, yrei pek insanlardr. Bir zaman
larn Bat'sim fetheden yiitler, bunlar. Anaristler
gibi romantik deildiler; lmekten de korkmuyorlard.
Yalnz lmden hi sz etmezlerdi. Anaristler ise
bundan biraz fazla konuurlar. Tpk talyanlar gibi.
Madride 300 top mermisinin yadrId, ana
caddelerin tuzbuz olmu camlar ve tula paralar ile,
toz bulutlar arasnda kald gn, Hipolito arabasn
otelin yanndaki dar sokakta bulunan koca bir yap
nn ak ynne brakmt. Buras emin bir yere ben
ziyordu. Ben odamda alyordum. Bir sre o da ya
nmda oturmu, sonra sklp dar kacan, oto
mobilde bekleyeceini sylemiti. Gideli daha on da
kika olmamt ki, 15lik bir mermi otelin alt katiyle
kaldrmn kesitii yere isabet etti. Mermi topraa
gmlm fakat patlamamt. nfilk etmi olsayd,
Hipolitonun tozu bile kalmazd. Arabann da duvarda
resmi kard herhalde. Merminin dt yerden
ancak be metre tedeydiler. Pencereden baktm;
Hipolitonun bana birey gelmediini grnce, he
men aa indim.
Naslsn ? diye sorarken heyecandan soluk so-
luaydm.
yiyim, dedi.
Arabay yolun daha aasna eksene.
Sersemlik etme, dedi. Bin yl gese aradan,
bir mermi daha ayn yere dmez. stelik bu patla
mad da.
Arabay yolun tesine al, dedim.
Noluyor kuzum sana? Banda kavak yelleri
mi esti ? diye sordu.
96
G AL S T AN B U L U
Biraz duygulu olmay renmelisin.
Haydi, sen k, almana bak, dedi. Beni de
dnme.
O gnn ayrntlar kafapn iinde biraz kark,
nk on dokuz gn sren iddetli bir bombardman
dan sonra, insan baz gnleri dierleri ile kartryor.
Fakat saat birde bombardman durdu ve biz de alt
blok kadar ilerdeki Gran Via oteiine gitmeyi kararla
trdk. Yemei orada yiyecektik. En az tehlikeli yer
olarak bellediim ve hep gidip geldiim bozuk bir
yolda yrmeye hazrlanrken, Hipolito, Nereye gi
diyorsunuz ? diye sordu.
Yemee.
Atlayn arabaya.
ldrmsn sen.
Gelin haydi, Gran Via'ya kadar gtreyim sizi.
Bombardman durdu. Onlar da yemek yiyorlar.
Drdmz birlikte arabaya atladk ve Gran Via
ya doru yollandk. Yol salamd fakat cam krklar
ile doluydu. Kaldrm kenarlarnda koca koca ukur
lar alm, binalar alabildiine hasar grmt. Ote
le girebilmek iin, bir yn molozun zerinden a
mak zorunda kaldk. Madridin en byk caddesinin
iki yakasnda da canl manii kalmamt. l says
pek oktu. leyen tek motorlu ara bizimkiydi.
Hipolito otomobili yan sokaklardan birine brakt
ve hep birlikte yemek yedik. Biz yemee devam eder
ken Hipolito kendininkini bitirip arabasnn yanma
gitti. Bu srada yeniden top mermileri bouk infilk
larla patlamaya balad. Fasulya orbas, kt kadar
ince kesilmi bir dilim salam ve bir portakaldan iba
ret yemeimizin ardndan yukar kata ktk. Sokaklar
97
H E M I N G VVAY
toz ve duman doluydu. Kaldrmn betonu halla pa
muu gibi atlmt.
Kede duran arabaya doru baktm. Sokan
tam orta yerine den bir merminin kaldrd toz bu
lutu henz dalyordu. Derken otomobili grdm.
Her bir yan toz toprak iinde kalmt.
Aman Alahm! diye feryad bastm. Hipolito
yu haklamlar.
Ba fr mahallinin arkasna serilmi, ylece
yatyordu. zntyle aa kotum. Hipolitoyu ok
seviyordum nk.
Hipolito uyuya kalmt.
Seni lm sandm, dedim. Uyand, esnerken
elinin tersiyle azn kapatt.
Que va, hombre, dedi. Vakit bulduka yemek
ten sonra uyumaya baylrm da.
Chicotenin barna gidiyoruz, dedim.
yi kahve var mdr orada ?
Hem de nefis.
Atla bakalm, gidiyoruz yleyse, dedi.
Madridden ayrlrken kendisine para vermek is
tedim.
Senden birey almam, dedi.
Olmaz, al, dedim. Al, ocuklarna ufak tefek
bireyler alrsn . . .
Olmaz, dedi. Dinle bak, beraber hoa vakit
geirdik, deil mi ?
sterseniz Franconun, Mussolininin, Hitler'in
zerine bahse girebilirsiniz. Hipolitoya para al
maz.
98
TERUELN D -------------------------------------------
( 23 aralk 1937, NANA ajansna ekilen telgraf)
Teruel cephesi :
AIR makineli tfek ve tfek atei altndaki s
panyol piyade hattnda ve bir srtn tepesinde yere
uzanm, birlikte yatyoruz. Ate o kadar youn ki,
banz sindiiniz tan altndan kaldracak olsanz,
makineli tfeklerin tarrakas ve tfeklerin tok sesle
rinden sonra, slk alarak geen mermiler, sizi s
yrtmaca alp gtrecek sanki. Bunun byle olacan
ok iyi biliyorsunuz; nk birka defa, gzlerinizin
nnde bunun gerekletiine tanklk ettiniz.
Solumuzda bir saldr balyor. ki bklm olmu
insanlar, ellerinde sng taktklar tfekleri, kar te
peye doru saldrmak iin ilk sramaya hazrlanyor
lar. lerinden ikisi vurulup hattan ayrlyor. Biri, ilk
defa yaralanmann ve bu kadar zarar grd halde,
99
H E M I N G VVAY
fazla ac ekmemenin aknl iinde. Dierleri, ar
kadalarnn iinin bitik olduunu biliyorlar. Benim
btn istediim, bir krek bulup bam saklayacak
bir siper yapvermek. Fakat grnrde bir krek yok.
Samzda, Mansuetenun kocaman, sar yn
ykseliyor. Teruelin bir sava gemisi byklndeki
tabii kalesi bu da. Ardmzda spanyol hkmetinin
topusu ate ediyor. Her gmbrtden sonra ipek
yrtlmasn andran bir ses, ardndan dalan mermi
den bir geyser gibi havaya kp dalan arapnel s
tunu. Mermiler Mansuetenun toprak tahkimatn hal
la pamuu gibi atyor.
Teruelden dokuz mil uzaklktaki Sagunte yolu
geidinden geldik ve arabamz geride braktk. Yol
zerinde altnc kilometreye kadar yrdk ve ite
cephe hatt da burada. Bir sre konakladk fakat bir
ukur iindeydik ve hibir ey gremiyorduk. Birey
ler seyredebilmek iin srta trmandk ve burada da
makineli tfek ateine tutulduk. Altmzda bir subay
vurulup ld; cesedini glkle yanmza kadar ta
dlar; yemyeil surat ile bir sedyeye uzatverdiler.
Cesedi sedyeyle geri gtrdklerinde, saldr henz
balamamt.
zerimize ynelen atein younluu, manzara
ile llecek gibi olmadndan, merkez kuvvetin
mevzilerinin bulunduu srttan ayrlmak zorunda kal
dk. Biraz tesindeki grnt olaanstyd fakat yi
ne de durulacak yer deildi. Yanmda yatan erin t
fei tutukluk yapmt. Her attan sonra mekanizma
tkanyordu. Tala nasl vurup aabileceini kendisi
ne anlattm. Birden hat zerinde lklar duyduk;
1 0 0
G AL S TAN B U L U
teki srtta Faistlerin siperlerinden kp komaya
baladklarn grdk.
Hoplaya zplaya gidiyorlard, panik halinde deil
lerdi; ama bu bir ricat t. Geri ekilmelerini rtmek
iin makineli tfekleri zerimize ate kusuyordu.
Olanca gcmle bir krek bulmak istiyordum; der
ken birden hkmet kuvvetlerinin srtn zerinde emin
admlarla ilerlemeye baladklarn grdk. Btn gn
bu byle srd. Akam olduunda, saldrnn bala
d hattan alt kilometre ileriye ulamtk.
Gndz vakti hkmet kuvvetlerinin Mansueto-
nun doruklarna yayln izlemitik. Asker dolu zrhl
aralarn bizden 100 metre kadar uzaklkta, tahkim
edilmi bir iftlik binasna doru saldrya getikle
rini de seyrettik. Zrhl aralar az tede durup pen
cerelere ate ederken, piyadeler de yaklap el bom
balarn frlatyorlard. Sk otlarla rtl bir kk te
penin ardndan Faistlerin 80 milimetrelik havan top
lar ile atklar ate, ardmzdaki yolu dvyordu.
Havan mermileri slk alarak geliyor, byk bir g
rltyle parlyordu. Mermilerden biri saldr dalgala
rnn ortalk yerine dt; erlerden biri duman da
lrken tabii bir dav/anla nce geriye doru kat,
sonra bir yarm daire izip yeniden saldr hattna
yetimek iin ileri kotu. Bir bakas da dalan du
man ve tozlarn arasnda serilmi yatyordu.
O gn sis basmad. Kuzey rzgrlarnn getirdi
i souktan sonra, be gn sreyle gney rzgrlar
esmi, evrede adeta bir yaz havas balamt. Mer
milerin dtn ve iek demeti gibi daldn
rahatlkla grebiliyorduk. Ve btn bir gn boyunca
101
H E M I N G VVAY
birlikler durmadan saldrd durdu; yeniden saldrd.
Yol boyuna vardmzda, siperlerde bekleyen asker
ler bizi yksek rtbeli kurmay subaylar sanm ola
caklar ki, Bakn u tepedekilere, diye seslendiler.
Ne zaman saldrya kalkacaz? Ne zaman? Syle
yin bize!
Aalarn kaln gvdeli rahat aalarn ar
dna oturduk. Alak dallarndan kk yapraklar ko
pup dklmt. Faist uaklarnn zerimize ynel
diklerini, sonra bir daire izip uzaklatklarn ve
Concud yaknlarndaki hkmet birliklerini bombala
dklarn grdk. Btn gn boyunca hkmet birlik
lerinin dzenli, insafsz ilerleyiine ayak uydurup biz
de ilerledik. Tepeler, sonra bir demiryolu ald, bir
tnel zaptedildi. kinci kilometreye kadar btn yol
lar, srtlar ele geti. En sonunda ehrin d mahal
lelerine varld. Yedi kilisenin kuleleri ve geometrik
hatlar ile evler, batan gnein klar altnda ok
iyi seilebiliyordu.
Akam karanlnn kt gkyz, hkmete
bal uaklarla doluydu. Avc uaklar havada krlan
glar gibi dnp duruyordu. Drbnlerimizle uaklar
ok iyi izleyip bir hava sava seyretmeyi umarken,
iki kamyon paldr kldr geldi, tam yanmzda durdu.
lerinden futbol mana giden ocuklar andran bir
sr by terlememi delikanl indi. Ancak belle
rindeki birer dzine bombayla ellerinde tadklar
ikier torbay grnce, insan bunlarn dinamiti ol
duklarn anlyabiliyordu.
Yzba, Bunlar ok iyidir, dedi. ehre sal
drdklar zaman iyi seyredin bunlar... Bylece g
102
G AL S TAN B U L U
nein batndan sonraki ksa sren aydnlk srasn
da, ehrin evresini silhlarn yanp snen alevleri
de aydnlatrken delikanllarn bizden yz metre ka
dar ileri ktklarn, makineli tfek ateinin ve oto
matik tabancalarn rts altnda ilk evlere doru iler
lediklerini grdk. Bir an bir duvarn dibinde kararsz
kaldlar, ardndan bombalarn kzll - siyahl parlama
lar grnd; byk bir grlt duyuldu. ehrin iine
daldlar.
Onlar ehrin iinde nasl takip edebileceksi
niz? diye albaya sordum.
Mkemmel, dedi. Mucizev bir proje! Biz de
yoldan aa inmeye baladk. Fakat hava iyice karar
maya balamt. Bu arada dalan birlikleri toplamak
iin subaylar geliyordu. Onlara kendileriyle beraber
kalacamz, karanlkta zerimize ate edilebilece
ini, parolay da bilmediimizi syledik. Ho bir son
bahar akamnda ve tepeden aa, Taruele doru
ilerledik. Huzur verici saatlerdi ve hibir ses insan
kukulandrmyordu.
Yolda, son saldr srasnda bir ble kumanda
eden subaylardan birinin lsne rasladk. Blk iler
lemeye devam etmiti; nk byle anlarda sedye
bulup da cesedi geri gndermek iin vakit kaybedile-
mezdi. Hl katlamam ve scak cesedi biz kaldr
dk; yolun kenarna, son derece cidd yzyle brak
tk. Artk kendisini tanklar da ezemezdi. Yine ehre
doru ilerledik.
ehirde halk bizi kucaklad, pt, Barselonada
ki kardeleri, amcalar, yeenleri hakknda haber sor
du. Her ey yolundayd. Bundan nce bir ehrin nasl
103
H E M I N G VVAY
teslim olduunu hi grmemitik ve ortalkta dola
an tek sivil bizdik. Dorusu bizi ne sanyorlar diye
merak ettim. Bir Londra gazetesinin muhabiri olan
Tom Delmer, papaza benziyordu; New York Times-
n muhabiri Herbert L. Matthevvs ise, Savonarol gi
biydi; ben ise VVallace Beeryden farkszdm. Adam
lar yeni kurulacak rejimin bir hayli kark olacan
dnmlerdir herhalde.
Neler beklediklerini anlatmaktan geri kalmad
lar: Faistler ehri terketmeyeceklerini aklaynca,
hkmet ehrin boaltlmasn kabul ettii halde, git
memiler; mahzenlerde, kilerlerde saklanp beklemi
lerdi. Ayrca hkmetin ehri deil, sadece asker
hedefleri bombaladn sylyorlard. Bunu ben de
il, onlar sylyordu.
Otomobilde Madridden yeni gelen New York ga
zetelerini okurken ve General Franconun niha za
fer saldrsna balamadan nce, hkmete teslim ol
mas iin be gnlk mhlet tand haberini re
nince, Teruele giriimiz biraz treye aykr gibi
grnd bize.
104
G
(3 nisan 1938, NANA ajansna gnderilen telgraf)
( Barselona )
BU sabah cepheye hareket ederken, nefis ve
tam bir yalanc ilkbahar havas vard. Geen gece Bar
selonaya varmzda hava kt, sisli, pis, kurun
ve skcyd; bugn ise gkyz prl prl, hava s
cak; ayrca pembe bahar iekleri, yeil tepeieri ss
lyor, zeytin aalarnn tozlu yeilini renklendiri
yordu.
Reustan ktktan sonra iki yannda da zeytin
aalar bulunan yolda ilerlerken, birden ofr ferya
d bast. Hoplaya zplaya, Uaklar! Uaklar! diye
haykrd. Otomobili hemen aalardan birinin altna
ekip durduk.
ofr, Tam stmzdeler, derken gazeteci ken-
105
H E M I N G VVAY
diini ilerdeki bir ukurun iine att ve kenarndan ba
knca, tek motorlu bir uan alaldn, sonra bir
tek otomobil iin sekiz makineli tfeini atelemeye
lzum grmemi gibi, yeniden dikildiini grd.
Fakat gzetlemeye devam ederken, birden bom
balar yamaya ve patr patr patlamaya balad. Ya
rm mil tede siluetini grdmz Reus, tula rengi
bir toz bulutunun ardnda kalverdi. Hemen ehre
dndk. Ana yol, yklan evler ve patlayan ana su
borusu yznden kapanmt. Durup yaral bir at l
drmesi iin bir polis aradk etrafta. Fakat sahibi,
at hl kurtarmann mmkn olduu kansndayd.
Biz de kalktk, kk Katalonya ehri Falset'e gitmek
iin da geidini tuttuk.
te gn byle balamt, fakat hi bir canl na
sl biteceini imdiden syliyemezdi. Biraz sonra ka
an mltecilerle dolu arabalara raslamaya baladk.
Arabalardan birini yal bir kadn ynetiyor, bir yan
dan da hkra hkra alyordu. Btn gn alarken
grdm tek kadn, buydu. Ardndan sekiz ocuun
bindii bir baka araba geliyordu. etin bir yokua
vardklarnda, kk bir olan, inip arabay tekerle
inden itmeye balad. Yataklar, ilteler, diki ma
kineleri, yorganlar, kap - kacak, atlar ve katrlar iin
arpa torbalar da arabalarn iine tka - basa doldurul
mutu. Ayrca hepsinin ardna birka koyun ya da
kei balanmt. Panik havas yoktu, sadece ka
yorlard.
zerine yataklar yklenmi bir katrn srtnda
oturan gen bir kadn, yz kpkrmz mini mini bir
bebei kucanda tayordu. Bebek enok iki gnlk
106
G AL S T AN B U L U
t. Kadnn ba, bindii hayvann sallantsna uygun
olarak ne, arkaya, saa, sola sallanp duruyordu. Be
bein kapkara salar tozdan akllamt. Katr yu
larndan eken adam yryor, arada bir durup ardna,
kadnla bebee bakyor, sonra tekrar yolu gzlyordu.
Arabamz yanna gelince, Bebek ne zaman do
du? diye sordum kendisine. Adam gururla, Dn,
diye karlk verdi. Araba geldi, geti yanlarndan.
Btn bu insanlar yrrken ya da arabalarnda, sa
dece bir yeri dikkatle szyorlard: Gkyzn.
Derken askerlere de raslamaya baladk. Bir ks
m tfeklerini namlularndan tutmu tayordu; bir
ksmnn hi silh yoktu. Balangta birka birlik
grmtk. Sonra kalabalk ve dalmam birlikler
le karlamaya baladk. Kamyonlara bindirilmi as
kerler, yryen askerler, makineli tfek yklenmi
kamyonlar, tanklar, tanksavar eken kamyonlar, uak
savar eken kamyonlar ve hep yryen bir halk top
luluu grdk.
lerledike, bu gn altnda yol sanki boulu
yor, ezilip kayboluyordu. yle bir an geldi ki; yalnz
yol deil, yola kan patikalar, kk yollar da insan
ve hayvan srleriyle dolup tamaya balad. Yine
de panik yoktu; srekli bir hareketlilik vard. Halkn
byk cunluu neeli grnyordu. Belki de hava
dan. Hava o kadar gzeldi ki, hikimse lm aklna
getiremiyordu.
Derken tandk kimselere raslamaya baladk:
nceden grdmz subaylara, New Yorklu ve
Chicagolu askerlere. Dmann hatlar yarp Gande-
say nasl aldm, Ebre nehri zerinde Mora kpr
107
H E M I N G VVAY
sn Amerikallarn hl savunduklarn, bu g de
kendilerinin koruduunu, nehir zerindeki kpr ba
n ve ehri ellerinde tuttuklarn onlar anlattlar.
Asker birlikler birden seyrekleti, sonra yeni
bir akn daha oldu. Yol ylesine kalabalklat ki, oto
mobil ilerleyemez hale geldi. Morann bombaland
n grebiliyor, silh seslerini duyuyorduk. Birden
bir koyun srs yolu kesti. obanlar, hayvanlarn
tanklarn ve kamyonlarn nnden kurtarmak iin in
sanst aba harcamaya baladlar. Uaklar, hl boy
gstermemiti.
lerde, nehir zerinde kpr ba tutuluyordu.
Ne var ki, tozla yorulmu bu lstiklerle daha fazla
ileri gitmek imknszd. Bu yzden arabay Tarragona
ve Barselonaya doru evirdik, yeniden yola koyul
duk. Yeni doan bebei ile kaan kadn yavrusunu
bir ala sarm, sk sk gsne bastrmt. Kadn
hl katrn yryne gre sallanyordu. Kocas ka
tr ekmeye devam ediyordu ve gzleri hep yolday
d. Kendisine el salladmzda, karlk vermedi. n
sanlar bir yandan gyor, bir yandan da gkyzn
gzetliyordu. Uaklar hl grnmemiti. Ama bu i
iin vakitleri vard ve imdi grevleri balarndan
aknd.
108
TORTOSA BOMBARDIMANI -------------------------------------
( 15 nisan 1938, NANA ajansna ekilen telgraf)
Tortosa - ( spanya )
NMZDE Messerschmidt takip uaklarnn ko
ruduu on be Heinkeil hafif bombardman ua,
herhangi bir hayvann lmn bekleyen akbabalar
gibi daireler izerek dnd, durdu. Belirli bir nokta
nn zerinden her geilerinde, bombalar yayordu.
plak tepelerin zerinden her geilerinde, dizileri
ni hi bozmadan dalyor, er er pikeye geip si
lhlarna ate kusturuyorlard. Bu aknlar aralksz
krk be dakika srd ve pike yapp bombalarn sal
ladklar hedef, tepede savunmak iin son direniini
gsteren ve Barselona - Valencia yolunu tutmak iin,
u scak ilkbahar gnnn leden sonrasnda, p
lak srtlarda dayanmaya alan bir piyade blyd.
Tepemizdeki bulutsuz gkyznde bombardman
109
H E M I N G VVAY
filolar birbiri ardndan Tortosaya akn ediyorlard.
Bombalarn her braklarnda, an bir grltyle be
raber Ebro zerindeki kk ehrin stn sar bir
toz bulutu kaplayveriyordu. Bombardman uaklar
birbiri ardndan skn ettike, toz hi dalmad ve
sonunda sar bir sis bulutu gibi bsbtn Ebro va
disini sard. Dev yapl Savoia - Marchetti bombard
man uaklar, gnein altnda gm beyaz klar
sayordu ve bir filo darbesini indirip uzaklarken
bir dieri gelmekteydi.
Btn bu sre iinde Heinkeiller tepemizde me
kanik bir dzenle dolanp duruyordu. Altlarnda ka
yalarn, ya da alelacele kazlm ukurlarn iine sin
mi bir blk asker, bir ordunun ilerlemesini durdur
may deniyordu.
Gece yars hkmet bir bildiri yaynlayarak San
Mateo ve La J ana evresinde savalar olduunu ka
bul etmiti; bu, son savunma noktas ve Morelladan
denize uzanan yolu koruyan kayalk tepe La Tancada-
nn evrildii, ya da dt anlamna geliyordu.
Sabahn drdnde, kayalk Katalonya tepelerini
aydnlatan dolunayn nda aalarn arasndan ge
erek cepheye doru ilerledik. Tarragonadaki eski
Roma surlarn gn nda getik ve gnein iyice
srtmz yakmaya balad srada, ilk mlteci kafi
leleri ile karlatk.
Daha sonra cephenin yarldm haber veren bir
liklere rasladk. ki kolun Vinaroz'a doru, bir n-
csnn Ulldecona zerine, drdnc bir kolun da
Tortosadan sadece on kilometre uzaktaki Santa
Barbara ynndeki La Galera'ya ilerlediini syledi
110
G AL S TAN B U L U
ler. General Arandann Navarroneli ve Fasl birlik
lerinin denizden balatp yrttkleri drt kollu bir
saldryd bu. Subaylarn dediine gre, San Mateo'-'
dan denize uzanan iki yol zerindeki son iki ehir,
Calig ve San J orge dmt bile.
O gn leden sonra saat birde yol hl akt,
fakat Arandann birlikleri gerekli silhlarn getirir
getirmez, yolun bombalanacana ya da kesilecei
ne dair btn belirtiler ak seik ortaya kt. u
satrlarn yazld srada Ulldeconada bir kurmay
subay ile konuan muhabir, makineli tfek seslerini
rahatlkla iitebiliyordu.
Arandann birlikleri San Rafaele doru ilerler
ken ve aramzda sadece bir tek srt kalmken, kur
may subay soukkanllk, dikkat ve byk bir neza
ketle konuabiliyordu. Kendisi ok cesur ve usta bir
askerdi ve zrhl arabalara komuta ediyordu. Fakat bi
zim otomobilimiz zrhl deildi. Bu yzden Santa Bar-
baraya dnmeye karar verdik. Buras gzel, kk
bir ehirdi. Bombardman uaklarnn salverdikleri
bombalarn altnda Tortosann zerinde hl duman
lar ttmeseydi, daha da gzel grnecekti.
Bizi Tortosadan geip Barselonaya ynelmeye
zorlayan birok sebep vard. Can korkusu, hrriyet
ve mutluluk peinde koma kaygs da bunlar ara
sndayd. Bu yzden otomobille Tortosaya varp da,
muhafzlardan birinden kprnn bombardmanda
ktn, geip gidemiyeceimizi renince, btn
nceki kaygularmz kayboldu, hepsini unuttuk. Sade
ce olan oldu diye bir his kald iimizde.
Muhafz, Kurmaya altklar kk kprden
geebilirsiniz, dedi.
111
H E M I N G VVAY
ofr hemen otomobili altrd. Kamyonlarn,
bombalarn at ukurlarn arasndan getik. Bu u
kurlara iki kamyon rahata debilirdi ve toprak hl
eki eki barut kokuyordu. Kk kprye doru atl
dk. nmzde bir katr arabas gidiyordu.
Bir muhafz, tahl uvallar, ev eyalar, kap - ka
cak, bir testi arap ve katrn tayabilecei daha ne
varsa doldurulmu arabann zerindeki kylye, Ora
ya gidemezsin, diye seslendi. Fakat katr geri dne-
miyordu. Yol tkanmt. Bunun zerine muhabiriniz
tekerleinden itti, kyl katrn bana asld, araba
da ar ar kmldad. Ardndan da otomobil hareket
etti.
ocuklar denizde ba derde girmi bir geminin
tayfalar gibi, kpr zerinde hzl hzl alyor, ivi
akyor, ekile dvyor, vida takyorlard. Sa tara
fmzda ise Ebro zerindeki byk demir kpr, sula
rn iine gmlmt. Bir gz ise olduu gibi kay
bolmutu. Krk sekiz uaklk filo, atklar delikler
den ve yol zerindeki evlerin ta stnde ta kal
mamacasna yklmasndan da anlaldna gre
300-400 kiloluk ar bombalar kullanarak en sonun
da Tortosa kprsnn hesabn grmlerdi. ehrin
iinde bir benzin tankeri yanyordu. Sokaklarda y
rmek, ayn kraterlerinde ilerlemek kadar zordu. H
l askda olan demiryolu kprs onarlabilirdi. Fa
kat Ebro'nun bat kys gerekten kt bir gece
geirmiti.
112
TORTOSA SALDIRIYI BEKLERKEN -----------------------------
(18 nisan 1938, NANA ajansna gnderilen telgraf)
Ebro Deltas - ( spanya )
SULAMA baraj, bu yln rn kurbaalarla do
luydu. leri doru sular kartrnca hayvanlar deh
etle srayp yaygaray basyorlard. Bir dizi deli
kanl, demiryolu hattnn gerisine sinmi, putrellerin
ardnda kendilerine birer ukur kazmlard. Ksa bir
sre sonra paslanacak olan prl prl demiryolunun
zerinde kendi sngleri de ldyordu. Hepsinin y
znde bir erkek ifadesi vard birgn iinde deli
kanllar kocaman adam oluveriyor; savaacaklar
zaman bekliyorlar.
Dman nehir boyunca kpr ban henz tuttu
ve son birlikler kpr havaya uurulduktan sonra neh
ri yzerek getiler. Mermiler imdi nehir boyundaki
Amposta adl kk ehirden bizim tarafa doru ya-
113
H E M I N G VVAY
yor, ak araziye ve yol zerine bir zarar vermeden
dyor. Silhlarn ifte gmbrtsn, sonra kuma
n yrtln andran sesi, derken balar arasndan
ykselen koyu kahverengi toz bulutunu grebiliyor
sunuz.
Silhlar ilk defa konumaya balaynca, savan
tehlikesiz bir sessizlii oluyor. Muhabiriniz de Fran-
conun adamlarnn nehir boyunca neler yaptklarn
gzetleyebilmek iin demiryolu boyunca yrd,
ilerledi.
Sava srasnda bazan l br an oluyor, ki o
zaman herkes, ister sersemliinden, ister cesaretin
den deyin, dimdik yryebiliyor. Fakat bazan yle
anlar oluyor ki, olaylar patlak vermeden hemen n
ce, insan kendini boa grei alannda olduunu
sanyor.
Tortosa yolu zerinde uaklar pike yapp maki
neli tfeklerine ate kusturuyorlard. Alman uakla
r son derece metodlu ve insafsz. Grevleri neyse
onu yapyorlar ve eer siz de bu grevin bir paras
iseniz, hi talihiniz yok demektir. Grevlerine dahil
deilseniz, kendilerine iyice yaklaabilir ve tpk as
lanlarn beslenmelerini seyreder gibi seyredebilirsi
niz. slerine dnerken yolu bombalamak iin emir
almlarsa, siz de nasibinize deni alrsnz. Aksi
halde zel olarak bombalamalar bildirilen hedefi bom
baladktan sonra tpk banka memurlar gibi
dosdoru slerine uar, giderler.
Tortosaya baknca, uaklarn hareketine gre bir
karar vermek gerekirse, durum ok korkun ve lm
le ykl grnyordu. Fakat bu tarafta, delta zerin
114
G A L S T AN B U L U
de, topu henz snma hareketleri yapar gibiydi. Ba
ka bir gn olsa, hayatnza mal olacak ekilde yolu
ap Ebroya paralel bir kanal zerindeki beyaz eve
rahata gidebilirdiniz. Bu evden Faistlerin saldrya
hazrlandklar nehir boyundaki sar ehri gzetlemek
mmknd.
Kaplarn hepsi kilitliydi ve dama kmaya imkn
yoktu. Fakat kanal boyundaki sarmak kapl patika
dan, insanlarn aalar arasndan ilerleyerek nehir k-
yssndaki yeil, yksek sazlara doru yrdklerini
grmek mmknd. Hkmete bal topular ehri
dvyor, evlerden ta ve toz stunlar ykseliyor, bir
gzetleme postas olduu anlalan kilisenin kulesi
hedef olarak seiliyordu. Fakat hl tehlike hissi
duyulmuyordu.
gnden beri nehrin br kysndasnz; bu
srada General Arandann birlikleri hep ilerlemekte.
Tehlike hissi, anszn svariler, tanklar ya da zrhl
aralarla burun buruna gelmek korkusu, soluduunuz
havadaki toz ya da tozu bastran ve st ak oto
mobilde yznz den yamur kadar gerekti. im
di ise iki ordu arasnda temas olmutu ve Ebroyu
tutmak iin bir sava patlak vermek zereydi. Karar
szlk devresinden sonra bu temas, insan adeta ra
hatlatyordu.
Gzetlemeye devam ederken, yeil aalarn ara
sndan szlerek gelen bir baka adam daha gryor
dunuz. Sonra kii daha. Tam gzden kaybolduk
lar srada, anszn, hi ummadnz bir srada, bir
makineli tfein tarrakasn iitiyorsunuz. Balarn
korumak iin birer siper kazan delikanllar haklym
115
H E M I N G VVAY
ve artk bundan sonra i onlarn omuzlarnda. Oldu
unuz yerden hepsini iyice siperlerine sinmi, bek
lerken grebiliyorsunuz. Yarn sra onlara gelecek.
Snglerinin keskin hattn da gzetliyebiliyorsunuz.
Topu imdi biraz daha hzland. ki mermi ak
a ok yararl yerlere isabet ediyor. lerde bir toz
duman bulutu ykselirken, siz Tortosa ana yolu ke
narndaki tarlalardan birinden bir avu taze soan
kopartyorsunuz. lkbaharn ilk rnleri bunlar. So
yunca, gevrek ve bembeyaz olduklar grlyor. Ebro
deltas bereketli, gzel bir toprak ve soanlarn bit
tii bu topraklarda yarn insanlar savaa tutuacaklar.
116
AMERKAN GEREKL N BR PROGRAM ------
(11 austos 1938, Ken.)
Soru : Sava nedir?
Cevap : Sava, rakibimizin isteimize boyun e
mesi iin bavurulan iddet eylemidir.
Soru : Savan ilk hedefi nedir?
Cevap : Savan ilk hedefi, dman silhszlan
drmaktr.
Soru : Bunu gerekletirmek iin gerekli aama
lar hangileridir?
Cevap: Bi r: Asker g yokedilmelidir; yani,
bir daha savata kullanlmayacak duruma getirilme
lidir. ki : lke fethedilmelidir. : Dmann istek
leri bastrlmal dr.
Soru : Bu arta uymadan, dilediimizi d
mana yaptrmann baka bir yolu var mdr?
Cevap : Evet. stil vardr, ki dman lkesinin
igali demektir. stildan ama, igal edilen toprak-
117
H E M I N G VVAY
lar srekli muhafaza etmek deil, dmana diledii
ni yaptrabilmek ya da onu mahvetmektir.
Soru : Savunmaya geen bir lke, sava kazan
may mit edebilir mi?
Cevap : Evet. Bu olumsuz niyet, aslnda savun
ma prensibini meydana getirir. Ayrca dman: sava
n srdrlmesiyle ypratmann en tabii yoludur. Bu
dnce tarz btn imknlarn direni iin youn bir
ekilde toplamak demekse, insana stnlk kazan
drr ve dman sayca ne kadar stn olursa olsun,
bu stnlk dengeyi salyabilirse, savan srp git
mesine, uzamasna, en sonunda da dmann gcn
yava yava kaybetmesine yol aar. yle ki, varlan
noktada siyasal hedef artk bir edeer olmaktan
kar. Dman bu noktada artk sava terketmek
zorundadr. Bu yollardan dmanla mcadele etme
nin, ok defa zayfn kuvvetliye kar direniini mm
kn kldn gryoruz.
Yedi Yl Savalar srasnda Byk Frederick,
hibir zaman Avusturya kralln alaa edecek ka
dar gl olmamt. XII. Charles gibi hareket etsey
di, mahvolmas kanlmaz bir sondu. Kaynaklarn
idare etme sistemini ustaca uygulayarak, karsnda
birleen devletlere yedi yl srdrlen bir savan
sonunda kuvvetinin balangta tahmin edildiinden
daha ok olduunu gsterdi; onlar da bar istediler.
Bu karlklarn hepsi, Clausevvitzindir ve
Clausevvitz bu ii iyi bilir. Kuru, skc syleyii var,
fakat sava zerine sylenmi, yazlm o kadar sa
malklar bulabilirsiniz ki, spanya Cumhuriyetinin ne
den sava srdrdn anlamak iin, savalarn
Einsteinna kulak vermek zorunluluu vardr. Savun
118
G A L S T AN B U L U
mann gc hakknda Clausevvitz'in bu iki paragrafn
inceleyecek olursanz, spanya'da neden uzun bir s
re savalacan anlarsnz.
Bugn spanyada sava iki yldan beri sryor.
inde de bir yldan beri sava var. En ge gelecek
yaza, Avrupada da sava patlak verecek.
21 Maysta neredeyse balyacakt. Bugn ise
Austosta balamas mmkn. Gelecek yaza kadar
da ertelenebilir. Fakat nerden baklrsa baklsn sa
va geliyor.
imdi yine Sava nedir? diye soralm. Biz, sa
va cinayettir diyoruz; zr yok diyoruz; savunul
maz diyoruz; hibir amacn, saldrgan bir sava hak
l gsteremeyeceini ileri sryoruz. Ne diyordu
Clausevvitz? Devl et pol i ti kasnn baka yollardan
srdrlmesi diye tanmlyordu sava.
Yeni sava kesinlikle acaba ne zaman patlaya
cak? Emin olun, nasl balyaca hakknda imdiden
planlar hazrlanmtr. Ama kesinlikle ne zaman ba
layacak?
ki taraf savamak iin silhlanmsa, bir ka
bna samamak duygusu onlar atmaya srkler.
Silhlanmay srdrdkleri ve bar artlar zerin
de anlamaya varamadklar srece, bu duygu ile
rinden eksik olmayacaktr. Her iki taraf da bu bek
leme devresinde tutan ancak bir tek sebep olabilir:
Eyleme gemek iin daha uygun bir an beklemek.
Bunlar da Clausevvitz sylyor.
Sava mekanizmasnn hazr olduunu bilen,
savan artk kanlmaz olduunu gren, buna ra
119
H E M I N G VVAY
men ilk darbeyi indirmekte tereddt eden devlet ada
m, lkesine kar cinayet ilemi demektir.
Bunu da syleyen Von Der Goltz. zerinde durul
maya deer bir ey.
imdi Neville Chamberlain ve D leri Bakan
lmzda onun szcln edenlerin sakz gibi i
nedikleri bir sz var: Gereki olmalyz, diyorlar.
Niin gereki olmayalm? Ama Chamberlain
gerekisi deil, Amerikan gerekisi.
Avrupada sava patlak vermek zere. Gereki
kiiler olarak biz ne yapacaz bu konuda?
nce, bu savan dnda kalmak istiyoruz. Bir
Avrupa savandan, savan getirecei geici refah
dnda kazanacamz hibir ey yok.
Sava d kalmann yollarndan biri, bu ie hi
burnunu sokmamak, her iki tarafa da sava malzemesi
satmamaktr. Bunu yapacak olursanz, ngilizlerle, D
leri Bakanlnda ngilizlerden yana olan delikanl
lar, yine de sizi bu iin iine iteleyeceklerdir. Yal
nz bu sama sonulara varmak iin deil, en ulu ve
soylu, insancl zemin zerinde trl kkrtmalar y
rtlecektir. Kar taraf da bizi ilemeye alacak
tr. Ne var ki ngilizler daha usta ve daha ekilir ki
ilerdir.
Almanlar halk kzdrmak, uluslara hakaret etmek
ve bahane bulmak konusunda gerekten dahi insan
lar. Hohenzollern'ler ktyd, ama Naziler onlardan
da beter olabilir. Geen sefer bir Lusitania olay
olduysa, bu sefer buna benzer yarm dzineyi gze
alabilirsiniz. Guernica ve Barselona'da sivil halk bom
balayan vahilerin Normandie ya da Queen Mary
120
G A L S T AN B U L U
yi denize gmmekte tereddt edeceklerini dnmek
saflk olur. Bu yzden sava patlak verince, Amerika
llar, Amerikan gemilerini deitirmeyi dnmelidir
ler. Ya da Fransz denizyollar ya da Cunard deniz
yolu irketi hesabna dmeyi gze almaldrlar.
Hayr. Gereki olmaya niyetliyseniz, hereyden
nce savaa girip girmeyeceinize nceden karar
vermeniz gerekir. Savaa girmemiz iin nnze s
ryle frsat kacaktr. Ve sava patlak verecektir.
yleyse savaa girmemek konusunda karara va
ralm. Ama neden girmeyelim? Gereki isek, neden
iki tarafa da bizden istediklerini, imal ettiimiz her
eyi satmyalm? Pein para karl hem de. Kredi
ile hibir ey satmamalyz; bize olan borlarn de
sinler diye, ilerde o tarafn kazanmas iin aba gs
termek zorunda kalmyalm. Yeniden sava borlar
maskaralna sapmyalm.
Avrupada sava patlak verecek. Gereki isek,
neden bundan yararlanmaya bakmyalm? Ama btn
satlar pein para ile yaplmal, para yerine de al
tn almal.
Ayrca istemeyerek savaa srklenmemek iin,
savaan lkelere hibir malzeme Amerikan gemileri
ile gnderilmemeli. Amerikan gemileri asla sava
malzemesi tamamal. Brakn alclar kendi gemile
rini gndersinler, aldklar mal iin pein para de
sinler. Gemileri torpillenip batrlrsa, artk onu da
kendileri dnsnler. Ne kadar ok gemileri batr-
lrsa, bizim iin o kadar iyi.
Bu durumda onlara gemi de satabiliriz; tabi pe
in para karlnda. yi, abuk ina edilen, ucuz ge
miler. Tpk geen savata olduu gibi. Btn bu sat
121
H E M I N G VVAY
tklarmz ve yaptklarmz, hep pein para karl
iin tabi. Maln tutar sipari srasnda alnmal; mal
alan lke, mal gemiye yklenir yklenmez, geminin
de sahibi saylmaldr.
Gestapo sabotaj hareketlerine giriecek, tersa
nelerimizi yakacak bile olsa, yine savaa girmemiz
gereksiz. Sigorta ne diye icat edilmi? Ne kadar ok
sabotaj yaplrsa, o kadar iyi. stelik onlarn gemileri
de batrlrsa, para karl onlara da gemi yaparz.
Brakn Avrupal centilmenler savasnlar ve pe
in para deyebildikleri srece, bakalm ne kadar za
man savaabilecekler. Niin gereki olmayalm,
Sayn Bay Chamberlain? Niin gereki olmayalm?
Yoksa siz bu savalk oyununu oynamak istemiyor
musunuz?
122
BR OLAYIN ZERNE TUTULAN IK --------------------
(22 eyll 1938, Ken.)
BU vatandama geen yln nisan ay sonunda
Madrid'deki Florida otelinde raslamtm. Vakit
leni bir hayli gemiti ve adam nceki akam Valen-
cia'dan gelmiti. Gnn odasnda yaz yazarak ge
irdi. Uzun boylu, sulu gzl bir adamd; dz ve kel
tepesi zerindeki birka tutam sar sa bin dikkatle
yaptrlmt.
Madrid'i nasl buldunuz? diye kendisine sor
dum.
Burada tedhi var, diye karlk verdi gazete
ci. Nereye gitseniz bunun belirtisi grlyor. Sokak
lar binlerce cesetle dolu.
Ne zaman geldiniz Madride? diye sordum.
Geen gece.
Nerede grdnz cesetleri?
123
H E M I N G VVAY
Her tarafta, diye karlk verdi. Sabah erken
saatlerde grlyor.
Bu sabah erkenden sokaa ktnz m?
Hayr.
Hi ceset grdnz m yollarda?
Hayr, dedi, Ama ben ceset olduundan emi
nim.
Tedhie delil olarak neler buldunuz, peki?
Oh, tedhi orta yerde canm, dedi, Kimse
tedhi olmadn iddia edemez ki!
Siz kendiniz hangi delilleri topladnz?
Daha kendi bama delil toplayacak vaktim ol
mad, ama tedhi havas estiini biliyorum.
Dinleyin bakn, dedim. Siz buraya dn gece
geldiniz. Daha ehre kmadnz bile ve imdi kalk
m, burada yayan ve alan bizlere, ehirde ted
hi havas esiyor diyorsunuz.
Tedhi havas estiini inkr edemezsiniz, de
di uzman bey. Nereye gitseniz bunun delillerim
grebilirsiniz.
Biraz nce hibir delil grmediinizi sylemi
tiniz galiba.
Her yerde delilleri var, dedi byk adam.
Kendisine Madridde yayan ve alan, grev
leri ehirde tedhi havas eserse, bunu gazetelerine
bildirmek olan yarm dzine gazeteci olduumuzu ha
trlattm. Seguridad (Emniyet)da arkadalarm ol
duunu, kendilerini eskiden beri tandm, gven
diimi, bu ay iinde kiinin casusluktan yakala
np kuruna dizildiklerini bildiimi anlattm. Cezalar
dan birinin infaznda tank olarak dvet edilmitim.
124
G A L S TAN B U L U
ama bir kincisinde hazr bulunabilmek iin drt haf
ta beklemem gerekmiti. Bu adamlar da ayaklanma
nn ilk gnlerinde kontrol altna alnamyanlar di
ye bilinen kiiler tarafndan kuruna dizilmilerdi ve
Madrid aylardan beri Avrupann herhangi bir ba
kenti kadar gvenilir, hr, her trl tedhiten uzak
ve asayili bir ehirdi. Vurulan herkesi morgda gr
meye izin veriyorlard ve her gazeteci gibi, kendisi
de isterse bunu dorulayabilirdi.
Tedhi havas estiini inkra kalkmayn, de
di. Tedhi olduunu siz de biliyorsunuz pekl.
Kendisi gerekten byk bir gazetenin muhabi
riydi ve gazeteye saygm olduu iin, fazla stele
medim. Ne var ki, byle bir iddiada bulunan biri bu
nu ispatlamak zorundayd. Bu grme bir Amerikal
kadn gazetecinin odasnda olmutu ve yanlmyor
sam, ama pek de emin deilim bundan, adamn g
znde gzlkler vard.
Amerikal kadn gazeteci lkeden ayrlyordu ve
adam ayn gn kadna beraberinde gtrmesi iin
mhrl bir zarf emanet etmiti. nsan sava zama
nnda dar gtrmesi iin nne gelene mhrl zarf
lar emanet etmez. Adam, kadn meslektamza zarfn
iinde sansrden gemi ve Teruel cephesine ait bir
yazsnn kopyas olduunu sylemiti. Aslnda tel
grafn daha nceden ekmiti ve bu kopyasn da
yazsnn yerine ulatndan emin olmak iin gn
derdiini sylyordu.
Kadn gazeteci ertesi gn zarf gtreceini
syledi.
125
H E M I N G VVAY
Zarf mhrl, deil mi? diye kendisine sor
dum.
Evet.
yleyse nce sansre bir gsterelim; ben de
nasl olsa oraya gidiyorum, dedim. Ne olur ne
olmaz, bana bir ey gelmesin.
Bama ne gelebilir ki canm? Zarfn iinde
sansrden gemi bir telgrafn kopyas var.
Peki, sana gsterdi mi kopyay?
Yoo, sadece syledi.
Bir tutam san kel kafasn rtmek iin yap
tran adamlara hi inanma, dedim.
Naziler bu adamn ban getirene 600 000 lira
vaadetmiler, dedi. Herhalde drst biri olmal.
Neyse, sansrde zarfn iinden Teruel cephe
sine ait telgrafn kopyas yerine, Madridde tedhi
havas esiyor, binlerce ceset bulundu, vb... diye ba
layan bir yaz kt. Dpedz yaland bu. Madrid
deki her erefli gazeteciye amur atmakt. Hem bu
adam bunu geldii ilk gn, otelinden dar admn
atmadan yazmt. in asl irkin yn, emeline let
ettii kz sava kurallar uyarnca, lkeden karken
bu yaz ile beraber yakalansayd, casus diye kuru
na dizilebilirdi. Telgraf apak yaland ve lkeden ay
rlrken kendisine gvenen bir kza emanet edilmiti.
O gece Gran Via lokantasnda olay Madridde
her gn alrken hayatlarn tehlikeye atan, gz-
pek, politika ile ilikisi olmayan, drst gazetecilere
de anlattm. Bunlarn hepsi de, hkmetin, Madrid'de
duruma hkim olmasndan beri, tedhii durdurduu
126
G AL S T AN B U L U
nu, Madri dde tedhi havas esmedi i ni kabul edi
yorlard.
Madride kagelen bu adam hesabna hepsi ok
zgnd. nk hepimizi yalanc yerine koyup uy
durma haber yazm, nl bir muhabire sahte telgraf
vererek lke dna kartmay denemi, onu casus
lukla sulanacak duruma drmt.
lerinden biri, Haydi gidip kendisine soralm,
bakalm Naziler gerekten ban getirene 600 000 li
ra teklif etmiler mi, dedi. Biri onun bu mrifetini
ihbar etmeli. Kuruna dizilmeyi hakketti ve ban ne
reye gndermek gerektiini renirsek, buzlayp yol
larz.
Dorusu hi grlmeye deer bir kelle olmaz,
ama ben bu kelleyi memnuniyetle gtrr, teslim
ederim, dedim. 1929'dan beri de 600 000 liray bir
arada grmedim.
nl bir Chicago'lu gazeteci, Ben gider sora
rm, dedi.
Kalkt, adamn masasna gitti, kendisiyle pek
yava sesle bir eyler konutu, sonra geri dnd.
Hep beraber adama bakyorduk. Yz kire gibi
bembeyaz kesilmiti.
Chicagolu gazeteci sesine alayc ve ritmik bir
ton vererek, Bana mkfat falan vaadetmemiler,
dedi. Szde yaz mdrlerinden biri uydurmu bu
masal.
te bir gazeteci Madridde bir kiinin banda
esecek tedhi havasndan yakasn byle kurtard.
Sansr ynetimi bir gazetecinin doruyu yazma
sna izin vermezse, gazeteci de yakaland takdirde
127
H E M I N G VVAY
snr d edilmek cezasn gze alarak sansr at
latmaya kalkabilir. Ya da lke dna kp sansr
den gemeyecek yazlarn yazabilir. Fakat bu bey
kendisini korkusuz bir insan gibi satmaya alrken,
bir bakasn klm kprdatmadan tehlikelere atyor
du. Bu arada nemli olan, Madrid'de gerekten bir
tedhi havasnn esmemesiydi. Oysa, bu, kendisi iin
pek yavan bir eydi.
Olay gazetesini de yakndan ilgilendirebilirdi;
nk bu gazete uzun bir sre yalnz gerekle ilgi
lenmiti.
128
DRDNC BLM
PARSTE BR AMERKALI
TEKNSZ BR KALABALIK ------------------------------------
(15 mart 1922, The Toronto Star VVeekly)
NEW YORKun Greenvvich Viilage semtinin ka
baran ayrannn kp alnm ve azna kadar dolu
bir kepeyle getirilip Cafe Rotondeun bitiiindeki
Paris semtine dklm. Tabi eski kpn yerini
almak iin yenisi de kabarm, ama eski kpk, k
pn en kaln, en kpks olan; Okyanusu am,
nasl olduysa olmu, atmosfer peinde koan turist
ler iin La Rotondeu, Quartier Latin'in balca sah
nesi haline getirmi.
Cafe Rotondeda masalar dolduran garip dav
ranl, garip grnl bir kalabalk var. Kyafetle
rinde zentili olmamak iin ylesine bir aba harca
mlar ki, hepsi de dikkati ekecek ekilde, nifor
ma giymi gibi olmular. Rotondeun yksek tavanl,
sigara dumanlar ile kapl, masa dolu salonuna girer
girmez, insan hayvanat bahesinin kular blmne
131
H E M I N G VVAY
girdiini sanyor nce. Kulaklar sar eden, atlak,
keskin, crlak sesler drt bir yan tutuyor, hzla ko
uan garsonlar da siyahl-beyazl saksaanlar gibi, si
gara dumanlarn averiyorlar. Masalar hep dolu
her zaman doludur, biri aa eilmitir, bir di
eri skmtr, dner kapsndan daima bir girip
kan vardr ve siyahl-beyazl garsonlarn biri masa
lar arasndan szlerek kapya ynelmitir. Siz sipa
riinizi sylerken o gzden kaybolur ve artk evre
nizdekilere bakabilirsiniz.
Bir gece iinde Rotonde'da ancak bir takm kii
leri grebilirsiniz. Paynz alnca, gitmeniz gerektii
ni derhal hissedersiniz. Rotonde'un mdavimlerini
yeteri kadar grdnz ve gitmeniz gerektiini an-
lyacamz belirli bir zaman vardr. Bunun ne ka
dar belirli olduunu anlamak istiyorsanz, bir fincan
eki mels yemeyi deneyin. Bzlarna ilk lokmada
daha fazla devam edemiyecekleri duygusu gelir.
Daha dayankl olanlar da vardr. Ama her normal
insan iin bir snr izilidir. Cafe Rotondeda masala
rn etrafnda kmelenen kalabaln ilk heyecan d
neminde mideler zellikle pek etkilenir.
Rotondedaki kiileri incelemek iin nce ksa
boylu, iman, salarn eski tarzda kestirmi, yz
pembe bir salam andran, inli gmleine benzeyen
blzunun kollar altndan iman parmaklan kan
bir kadn incelemeniz gerekir. Masaya yaslanarak
oturmutur, upuzun azl ucunda sigara imekte
dir ve dmdz yznde hibir anlam bulamazsnz.
Byle anlamsz baklarla salonun beyaz bada
nal duvarna aslm aheserini seyretmektedir. Ro-
132
G AL S T AN B U L U
tondeun salonu mterilerin olduu iin, aheseri
3000 kadar dier eserin arasndadr. Kadnn ahese
ri merdivenlerden inen zayf, krmz bir saksaana
benzer. Tablo hi bir ey ifade etmedii halde, res
sam her gn leden sonra ve akama kadar kar
sna geip kendisini adamasna bunu seyreder.
Ressama ve eserine bakmay bitirdinizse, ba
nz bir para evirip iri yar ve ak renk sal bir
kadnn, bir masada delikanl ile birlikte oturdu
unu grebilirsiniz. ri yar kadn en dul andan
kalma bir apka giymektedir, durmadan akalar ya
pp sonra da histerik kahkahalar atmaktadr. de
likanl, kadn ne yaparsa yapsn glmektedirler. Gar
son hesab getirince, paray kadn demektedir. Son
ra titreyen elleriyle apkasn bana yerletirmekle
dir. Ve delikanl ile beraber kp gitmektedir. Ka
pya yaklarken kadn bir kahkaha daha atar. Bu ka
dn bundan yl nce Connecticut'n kk bir eh
rinden kocas ile beraber kalkp Parise gelmi.
Adam Connecticut'ta on yl sreyle baarl bir res
sam olarak alm. Derken geen yl Amerikaya
yalnz olarak geri dnm.
Rotonde'daki 1200 kiilik kalabaln sadece iki
si bu. Rotonde'da aradnz hereyi bulabilirsiniz,
cidd sanatdan gayri. in kts, Quartier Latin'e
bir tur atmaya gidenler Rotondea uruyorlar ve Pa
risin gerek sanatlarndan bir grubu grdklerini
sanyorlar. Bu ii ben en geni ekilde dzeltmi ol
mak istedim.
Gerek u ki; Rotondea devam edenler, bir do
larlarna karlk 12 frank alyorlar ve eer bu para
133
H E M I N G VVAY
deitirme ilemi normale dnerse, hepsi Amerika
ya dnmek zorunda kalacaklar. Hemen hepsi bir sa
natnn yaratc gc iin gereken enerjiyi, ene al
makla tketen ve biraz sivrilen sanatlar yerden
yere vuran gevezeler. Onlar sanattan sz ederek,
gerek sanatnn eser yaratrken duyduu zevki du
yup tatmin oluyorlar. Aslnda ho bir ey ama bir
de sanat pozlar taknmasalar...
Charles Baudelairein ayn Quartier Latinde ipe
krmz bir stakoz ast gnlerden beri, kahve sa
lonlarnda hi de iyi iirler yazlmad. Baudelairein
de stakozu kapc kadna teslim ettikten sonra
Fleurs du Mali yazmak iin fikirleri ve ktlar ile
odasna kapand bir gerektir. Bundan nce btn
sanatlar byle almt, bundan sonra da byle
alacaklardr. Montparnasse bulvar ile Raspail bul
var kesinde toplanan kalabalk ise hi mi hi
alacak vakit bulamyor, nk btn gnlerini Ro-
tondeda geiriyorlar.
134
(25 mart 1922, The Toronto Star VVeekly)
TE, PARS BUDUR ! -------------------------------------------
NC ienin mantar da yerinden frladk
tan ve cazband Amerikan sitine getikten sonra,
vaktini hoa geirmeye gelen kii ylesine bir he
yecan dzeyine ular ki, yrekten ve kesinlikle fik
rini syler: te, Paris budur!
Bu szde bir gerek pay var. Paris budur. Otel
ler, Folies Bergere ve OIympia, byk bulvarlar,
Maxims, Montmartren gece kulpleri ile dolu bir
Paristir bu. Birka kadeh yuvarladktan sonra nne
kan her eyi almaya hazr olan kiileri oyalamak
iin dzenlenen sun ve ateli bir Paristir bu.
Satn alma gcndeki kii Parisin bir sper So-
dom, ondan da byk bir Gomorre olmasn ister ve
alkol, cebine ilikin ulusal karlar harekete geirin
ce idealine kavumak iin her eyi vermeye raz
olur. Paris'te gece yarsndan sonra yaamaya ba-
135
H E M I N G VVAY
iayan, elence yerlerine de para demeye hazrdr
ve buralarda karlan hesab ancak bir sava zen
gini, bir Brezilyal milyoner, felekten gn almaya
gelen Amerikal deyebilir.
leden sonralar her yerden iesini 18 franka
tedarik edebileceiniz bir ie ampanyann fiyat*
saat ondan sonra 85 i!e 150 frank arasnda deiir.
Dier fiyatlar da bununla orantldr. nl bir dan-
singte geirilecek bir gece, bir yabancnn kesesine
800 frank zarar verebilir. Cmb peinde koanlar
buna bir de supe eklemeyi dnyorlarsa, 1000
frank gzden karmaldrlar. Ve beraberindekiler
bunu kendisine o kadar gzel bir ekilde yutturacak
lardr ki, ertesi sabah kendisine geldiinde banka
hesabnn altst olduunu farkedip zel bir itibar
grdn dnecektir.
Arabasna bir Amerikal alr almaz ister kuzeye,,
ister gneye gitsin, taksimetresinde derhal 5 frank
yazan taksi ofrnden, gzde bir otelin nndeki
kapcdan, cebinde 5 franklktan daha kk para
olmadn syleyen son urad gece kulbnn ka
pcsna kadar, Paris'te zevk ve elence aramaya
gelen yabancy soymak, bir sanat haline getirilmi
tir. in asl kt taraf, turist ne kadar ok para
derse desin, gerekte ne istediini bir trl bile
memesidir.
Turist Parisin gece yaantsn grmek ister;
grd, Turisti Bylemek adnda skc bir zel
gsteriden ibaret kalr. ampanyasn satn alrken
ve cazband dinlerken, biraz ilerdeki bir kede tam
bir Bal Musette vardr ve apalar sevgililerine sa~
136
G AL S TAN B U L U
rim, kk, sigara duman dolu salonlarda, uzun
sralar' zerinde oturmakta ya da ayaklar ile tempo
tutarak akordeon alan bir adamn mziiyle dans
etmektedirler.
Gala geceleri Bal Musettete bir davulcu da
bulunur. Akordeoncu da bileine ast zillerle cm
b arttrr. Ritme ayr bir hava katar. Bal Musette-
e gidenlerin dans etmek iin cazband zorlamasna
da ihtiyalar yoktur. Srf enlik olsun diye dans
ederler ve neelenirler; ayrca dans ok ho ve he
yecanl bir eydir, iyi de para getirir. Gen olduk
larndan, yaamaktan zevk aldklarndan ve hayata
kar saygl olmadklar iin, bazen ok sert vur
duklar ya da ok abuk tetik ektikleri de oluyor.
Bu sefer hayat aciaveriyor ve giyotin denen bir
makine yukar kalkp inerek bu yaantya son veri
yor.
Turistlerin de arada srada gerek gece hayat
ile ilikileri oluyor. Balar ampanya ile dnm ola
rak, sabaha kar ikide ssz bir yolda yoku aa
inerken anszn kar caddeden sert yzl iki ada
mn geldiini grveriyorlar. Bunlar, biraz nce ay
rld yze glc insanlara hi benzememektedir.
ki adam, polis var m diye yolun sana soluna bir
gz atyorlar ve hzla turistin yanma sokuluveriyor-
lar. Artk turist iki yabancnn hzla yanna sokul
malarndan ve iddetli bir sarsntdan baka birey
hatrlamyacaktr.
Bu numara, Mati n gazetesine sarlm bir tah
ta copla evrilir ve turist bylece dnyann parasn
harcayarak grmek istedii gece hayatnn hi ol
mazsa gerek ynn yaam olur.
137
H E M I N G VVAY
Georgeun iindekileri grmek iin yakt kib
ritin nda czdann iine bakan J ean homurdanr:
ki yz frank ha? Vay domuz herif vay!
Krmz Deirmende de kendisini bizden daha
iyi soymular herhalde, ne dersin?
yle. Bir de sabaha ba ars ile uyanacak
imdi, der J ean. Haydi gel, Bala gidelim.
138
FRANSIZ NEZAKET EFSANES ------------------------------
(15 nisan 1922, The Toronto Star VVeekly)
ALPHONSEla Gastonun gnleri artk sona erdi.
Fransz nezaketi de apsent adl ikileri, sava n
cesi fiyatlar ve dier efsanev eyler gibi yok oldu
gitti. Bu o kadar kt oldu ki, Fransz gazeteleri s
tun stun yazlar yaynlayarak konuyu tarttlar ve
bir zamanlar dnyann en nazik ui usu diye bilinen
durumlarn nasl kurtarabileceklerini incelediler.
Paris metrosunda yle bir itip kakma, kalaba
lk otobslerde oturan kadnlarn yksek sesle dedi
kodu yap, fiyatlar konusunda kavgalar, bahi is
temek iin utanmazca yaplan yle istekler var ki,
savatan nce Parisi grp tanyan insanlarn deh
et iinde kalmamalar imknsz. Btn dnyann
Franszlar kibarlklar, cana yaknlklar ve herkese
kar ilgi gstermeleri ile vdkleri eski Paristen o
kadar farkl ki her ey.
139
H E M I N G VVAY
Taksi ofrleri tabi eskiden de nazik deillerdi.
Sebep de, on binlerce taksinin alt koca ehir
de, i bulmakta karlatklar glk. Bu yzden tek
bir ama besliyorlar: ktklar seferden ka para
szdracaklarn bilmek.
Franszca konumayan bir kiinin taksimetrede
yazl toplamn zerine yzde on bahi ekleyerek
cretini dedii ve ofrn de varlacak yere geldik
ten sonra ardndan yumruunu sallayarak aldatld
n bara bara iln ettii yaygn ekilde grlen
bir ey. ofr, bu ekilde davranmakla daha ok pa
ra szdracan bildii iin byle yapmaktadr.
Paris otobsleri de yeni tr kabalklarn balca
aian. Otobste bir hanma yer vermek iin kalk
yorsunuz, bykl bir Fransz, akgzlk edip hemen
atlyor ve kalktnz yere kveriyor. Birey sy
lemeye kalkacak olursanz, bu sefer yznze kar
grlyor: Haydi bakalm, skysa kaldr at beni
yerimden. Skysa at, haydi! Hele bir parman de
dir zerime, alimallah polis gelmeden alrm tozu
nu!
Gerekten de durumu salamdr adamn. Tahrik
ne olursa olsun, bir yabanc Fransada sinirlerine ha
kim olmaldr. Franszlar aralarnda sk sk kapr
lar, fakat bu kapma daha ok karlkl svp say
ma eklindedir. Adama parmanzn ucuyla dokuna
cak olsanz, artlar ne olursa olsun, saldrgan say
lrsnz ve alt ay yatmak zere hapishaneyi boylar
snz.
Otobsler ve metrodan sonra nezaketi ayaklar
altna alan ikinci unsur da, kk devlet memurlar.
140
G AL S T AN B U L U
Park ve mzelerin kaplarndaki kapclar, polis deil.
Polise gelince, onlar nazik, kibar ve yardmsever kal
may bilmiler.
rnein Parisin byk hayvanat bahesi Jardin
des Piantesta bir srngenler blm var. Ben ka
pya vardmda, ierdekiler dar kyordu. Kap
nn zerindeki tabelda blmenin saat 11'den 3e ka
dar ak olduu yazlyd. eri girmeyi denediim s
rada da saat 12ydi.
Srngenler dairesi kapal m? diye sordum.
Ferme - kapal diye karlk verdi kapc.
Niin kapal oluyor bu saatte? diye sordum.
Ferme, diye bard memur yine.
Ben hl nazik olmaya alarak, Acaba saat
kata alacak, sorabilir miyim? dedim.
Kapc fkeli fkeli yzme bakt ve hibir ey
sylemedi.
Ne zaman alacak buras, syler misiniz? di
ye tekrar sordum.
Sizi alkadar eder mi? diye baran adam, kt
diye kapy yzme kapatt.
Paristen ayrlrken pasaportunuzu damgalatmak
iin uradnz bir daire var. Duvarda memurlarn
cretli olduklar ve bahi vermenin yasak olduu
koca koca harflerle yazlm. Vize creti de 2 frank
40 santim. Uzun bir srann ardndaki memura bir 5
franklk uzattm. Baktm ki stn vermek iin adam
da bir hareket yok, bekledim : Bu sefer adam y
zme bakarak fkeyle, Ha, parann stn m bek
lediniz? diye homurdand ve paray, kpee kemik
atar gibi srann zerine frlatt.
141
H E M I N G VVAY
Bunlar Paris'te hergn raslanan en basit olaylar.
Figaro gazetesinde yazan Marcel Boulanger yine
de gelecekten mitli.
Yine de toplumun mayas iyidir diye inanyo
rum ve zirvedekilerin nazik olduklarn biliyorum,
diyor Fransadaki bugnk kabalktan sz ettikten
sonra.
yzyllk bir uygarlk ve salon zihniyeti,
drt-be ylda unutulamaz. Kargaalk yaratlmadan
iyi bir ey asla yaplamaz. Yeni zenginlerin evi hari,
baka yerlerde nl bir kiinin olunu takdim eder
lerken nasl davrandklarna bakn : Hi kimse o
lann varoluunun tek sebebi, nl babasnn adn
tamakm gibi, kalkp da, nl Bay Filncann o
lu Bay Falanca,' demiyor. Bilkis, Bay Fimekn,
diyerek hereyi rtbas etmek istiyor. Ancak aradan
bir sre geince, Kendisi nl Filnca'nm oludur,'
diye ekliyor. Bu ksa duraklama sayesinde byle bir
olu olduu iin babasn tebrik etmi gibi oluyor
sunuz.
Bugn konuulan dilde binlerce nezaket ve in
ce zevk rnekleri var ve bunlar yeniden yaygnlat
rlabilir. Alelde zamanlarda insann alaklklara kar
en kuvvetli silhn bu meydana getiriyor.
142
( 11 mart 1922, The Toronto Star Week!y )
PARS MODASI --------------------------------------------------
FRANSIZ iisinin balon eklinde, yukars dar
patolonlarnn izah yapld Yllardan beri herkes
Fransz iilerinin neden st darack olduu iin
paalar ayaklarnn zerine inmek bilmeyen panto
lonlar giydiini merak eder dururdu. imdi herey
anlald. Su onda deilmi. Pantolonlarn kars
alrm.
Geenlerde len vakti Fransz fabrikalarnda
erkekler tarafndan giyim zerine byk bir toplant
dzenlendi. Ceket, pantolon, apka ve ayakkablar
tarttlar. Bu feminizme kar bir isyand. Hatrlan-
myacak kadar eski bir zamandan beri Fransz iisi
nin kyafetlerini kars satn alyordu ve imdi Fran
sz erkei buna ba kaldryordu.
Ayn alayda askerlik yapan iki Fransz, terhis
olduktan sonra birbirlerini hi grmemilerdi ve ge-
143
H E M I N G VVAY
genlerde otobste karlaarak, duyduklar fkeyi
dile getirdiler.
Ne o salar Henri? diye sordu biri.
Karm kesiyor arkadam, karm! Fakat senin
salarn da dorusu hi gzel kesilmemi.
Benimkini de karm kesti. Durmadan berberle
rin pis birer domuz olduklarn sylyor, ama sala
rm kestikten sonra da tpk berber gibi benden
bahi istiyor.
Sa o kadar nemli deil. Sen u ayakkablara
bir baksana.
Vah zavall arkadam! Ne biim pabu onlar?
Akl almyor.
Karmn usul. Kalkp kunduracya gidiyor ve,
'Kocam iin bir ift ayakkab istiyorum, diyor. Pa
hal olmasn. Kocamn ayaklar benimkilerden ok
byktr. ok daha da tarakldr. Bakn, u ona m
kemmel uyar. Sarsanza unlar. Ne fec birey, de
il mi?
Benim de ayn dert bamda. Hep hazr elbise
giyiyorum. zerime uymazsa, kimin umurunda? Ye
ter ki ucuz olsunlar. Karm ok iyi yemek piirir.
Bu alanda kimseyle kyaslanamaz. Dostum, karmn
alnn esiz olduunu ancak sen takdir edebilir
sin.
Benimki de yledir. Ei bulunmaz bir adr.
Ben ona alarn incisi derim. Hem bunun yannda
giyim kuamn nemi mi olur?
Haklsn. Gerekten haklsn. Bunlar hi de
nemli konular deil.
Fabrikalarda dzenlenen toplantlara ve fkeli
protestolara ramen anlalan feminizm saltanat da
ha devam edecek.
144
(18 mart 1922, The Toronto Star Weekly )
PARS APKALARI -----------------------------------------------
PARSL kadn apkaclar en sonunda ngiliz ser
esinden nasl yararlanacaklarn kefettiler. Sere
apkalar bulvarlarda boy gsterdi ve pek sevilmeyen
kk ku, kiiliini buldu.
Yeni tr apka; kadn apkaclarnn bana ver
dikleri teminata gre, ok satlacak ve kahverengi,
mantar biiminde olacak, bir kuakla evrelenecek.
Sereler sanki apkann bandnda yuva kuracak gibi
olacak ve bir apkann zerine on be tane kadar
oturtulacak.
Franszlar yeni modaya kar direniyorlar, ama
kadn apkaclar sere apkalar ok iyi lanse edi
yor. Yine de imdiden birey sylenemez; maymun
krkn sevdirmek iin ok uzun bir zaman gemesi
gerekmiti ve imdi bundan caymak iin maymunla
145
H E M I N G VVAY
rn isyann beklemekten baka are yok. Parlak,
uzun tyl maymunlar Afrika ve Gney Amerikadan
ithal ediliyordu ve imdi gittike rktc olmaya
baladlar. Neyse ki serelerin hi olmazsa bu sa
kncas yok.
146
(9 eyll 1922, The Toronto Daily S tar)
PARS - STRASBOURG GEZS ---------------------------------
PARS'TEK Rue des Petits Champs denen, g
rltl ve ucuz soka daha da ucuzlatran ucuz lo
kantalarn en ucuzunda oturmutuk.
Bayan Hemingvvay, William E. Nash, Nashn k
k kardeiyle bir de ben vardm masada. stakozla
kzarm dil bal arasnda Mr. Nash ertesi gn M
nihe gideceini ve Paristen Strasbourga uakla
gemeyi tasarladn aklad. Bayan Hemingvvay,
rognons sautes aux champignons soframzda arz
endam edinceye kadar bu konu zerinde dnd,
sonra sordu:
Biz neden bir yere umuyoruz? Neden herkes
bir yerlere uuyor da, biz hep evde kalyoruz?
Bu tr sorulara kelimelerle karlk verilemiye-
cei iin, Mr. NashIa birlikte Fransz-Romen Hava
irketinin brosuna gittim ve gazeteciler iin yar
147
H E M I N G VVAY
fiyatna, 120 franka bizi Paris'ten Strasbourga gt
recek iki bilet satn aldm. Ekspresle on buuk saat
sren bu yolculuk, uakla sadece iki buuk saatti.
nceden de bir kere utuum iin, ne zaman
uaa binmeye karar versem, iimi doal bir hzn
sarar. Hele Vosges dalarnn zerinden geeceimi
zi ve Opera alanndaki broda sabah saat bete bu
lunacamz renince, bu hzn daha da artt. Ay
rca irketin adndaki Romen szc de pek cesaret
verici deildi. Ama brodaki memur, uaklarda Ro
men pilotlarnn almadn syledi.
Ertesi sabah saat bete brodaydk. Bunu becer
mek iin drtte uyanp kalkm, bavullarmz topla
m, giyinip civardaki tek taksinin sahibini alaca ka
ranlkta, kapsna vurarak uyandrmtk. Taksi sahibi
geceleri bir misli fazla cret alyordu ve kendisini
uyandrmak iin de bir hayli glk ektik.
Adam arabasnn bir lstiini deitirirken, biz
de kedeki mezecide alan ve stnn gelmesi
ni bekleyen ocukla aklatk. Bakkaln ra da bi
ze birer sandvi hazrlad; savata pilot olarak ar
ptn syledi ve Enghiendeki ilk yar hakknda
sorular sordu. Bu arada ofr de gelip bizi evine bir
kahve imeye dvet etti. Beyaz arap isteyip iste
mediimizi de sordu. Kahve iimizi str ve ezmeli
sandvilerimizi itahla inerken; tenha, kl rengi
Paris sokaklarna daldk.
Nashlar bizi broda bekliyorlard ve bavullarn
kendileri tayarak gelmilerdi. nk civarda bildik
bir taksi ofr bulamamlard. Drdmz birlikte
koca bir limusin arabaya binip, Parisin en irkin yo-
1 4 3
G AL S TAN B U L U
!unu, Bourget yolunu tuttuk. Hedef havaalamyd. Ceke
ti yal bir Fransz biletlerimizi ald. Ortalarndan
yrttktan sonra, iki ayr uakta yola kacamz
syledi. Binann penceresinden dardaki gm ren
gi, kk, sabah gneinin altnda prl prl parlayan
uaklar grebiliyorduk. Yolcu olarak bir biz vardk.
Valizlerimiz pilot yerinin yanndaki bir koltuun
atma yerletirildi. Birka basamak merdiveni kp
kk bir kabine girdik. Makinist kulaklarmza tka
mak iin hepimize birer para pamuk verdi ve kapy
kilitledi. Pilot bizim oturduumuz kapal pilot yerine
kt, bir makinist pervaneyi evirdi ve motor ho
murdanarak almaya balad. Pilotun evresine ba
kndm. Adam ksa boylu; kasketini geriye doru at
m, srtnda ucuz cinsinden, yal deri ceketli, koca
eldivenlinin biriydi. Derken uak kmldanp hareket
etti, motosiklet gibi grltler kararak ilerledi, ya
vaa havaland.
Dosdoru Paris'in dousuna yol alyorduk ve
sanki dev bir el bizi srkler gibi, gkyzne doru
ykseliyorduk. Altmzdaki toprak gittike klyor-
du. Arazi kahverengi, sar, yeil karelere blnm
t. Ormanlklar byk yeil kmecikler halinde g
rnyordu. Kbik ressamlar yava yava anlamaya
balamtm.
Arada srada alalyorduk; o zaman beyaz bir
erit zerinde yuvarlanan bozuk paralar andran bi
sikletliler gryorduk. Bazan da ykseliyorduk; bu
defa altmzdaki arazi daralm, bzlm gibi olu
yor, bulutlu, pembemtrak bir ufuk hep bizi snrlyor
du. Bu yzden dnya gzmze dz ve biteviye gr
1 4 9
H E M I N G VVAY
nyordu. Kulaklar sar edici motor grlts hi
eksik deildi. Ardmzdaki ak pilot yerinde oturan
pilotun burnunu ve deri ceketi ile durmadan saa
sola, yukar aa hareket ettirdii manivelay tut
tuu pis eldivenli elini grebiliyorduk.
Kadife kadar yumuak grntl koca ormanla
rn zerinden atk, Bar le Duc ve Nancy'yi; kl renk
li, krmz daml ehirleri getik. St. Mihiel evresin
de mermi ukurlar ile delik deik olmu ve zigzag-
lar izerek uzanp giden siperlerle yarlm bo, ge
ni alanlar zerinde seyrettik. Bayan Hemingvvay'e
de bakmas iin seslendim, ama galiba syledikleri
mi anlamamt. enesini ileri uzatp uak gezisi iin
istedii krk mantosunun iine sokmutu. Neredeyse
uyuyacakt. Eh, sabah bete kalkmak kolay deildi.
Eski 1918 snr zerinden geerken, bir frtna
ya tutulduk ve pilot mmkn olduu kadar alaktan
umak zorunda kalnca, yamura ramen altmzdaki
kanal seebildik. Uzun bir sre dz ve can skc
topraklar zerinde utuktan sonra, Vosges tepeleri
ne vardk. Sisli bir yamur altnda alalp ykseliyor-
mu gibi duran doruklar bizi karlamak istercesine
ayaa kalkyordu.
Uak frtnay aada brakarak ykseldi ve ye
niden parlak gnee kavutuk. Samzda Rhinen
kylar aalkl, dz, amurlu grnts belirdi. Da
ha da ykseldik; sola doru geni bir dn yapp
yreklerimizi azmza getiren bir inie geerek, hz
la alaldk. Altmzdaki toprak hzla byd, yaklat.
Ksa bir ykseliten sonra tekrar alaldk; tekerlek
ler yere dedi, tekrar kalkt, tekrar dedi. Yerimiz
de birka defa byle zpladktan sonra dz pistte iler
150
G AL S TAN B U L U
lemeye baladk. Bir motosikletten farkmz kalma
mt. Hangarn nne yanatk.
Bizi Strasbourga gtrmek zere bir limusin ha
zr bekliyordu. Yolcu salonuna geip br ua bek
lemeye baladk. erdeki memur Varovaya gidip
gitmiyeceimizi sordu. Her ey pek ho ve ilginti.
Tek skc yan, motordan kan ya kokusu olmutu.
Uak kk ve hzl olduu, biz de sabah erkenden
yolculuk etiimiz iin, yolculuk da bizi tutmamt.
Barda serinlemek iin bir eyler ien pilota,
Son defa ne zaman kaz geirdipiz? diye sordum.
Geen Temmuz aynn ortasnda, dedi. ki
i ld.
Fakat ayn gn gney Fransada bir yolcu treni
raydan karak bir dier trenin zerine devrilmi, iki
vagon akordeon gibi birbirine gemi ve 30 kii l
mt. Temmuzdaki kazdan sonra Paris-Strasbourg
hattndaki yolcu saysnda nemli bir azalma olmu
tu. Oysa tren yolcular arasnda hibir eksilme yoktu.
151
FRANSIZ POLTKASI -------------------------------------------
C18 nisan 1923, The Toronto Daily Star J
RAYMOND PONCARE ok deiti. Daha birka
ay ncesine kadar bu kk, ak sakall Lorraineli
avukat, deri ayakkablar ve kl rengi eldivenleri iin
de metodik muhasebeci mant ve kzgn kedileri
andran huylariyle Fransz Meclisi'ne hakim durur>
dayd. imdi sessiz sedasz oturuyor; iman, ak su
ratl Leon Daudet ise, parman ona doru uzatp
sallayarak, Fransa unu yapacak! Fransa bunu ya
pacak, diye syleniyor.
Romanc Alphones Daudet'nin olu Leon Daudet
Kralc Partinin lideridir. Ayrca Kralc gazete LAc-
tion Franaisei de o ynetir. ngiliz diliyle yaynla
nan hibir gazetenin konusunu bile kabataslak yaza^
myaca LEntremetteuse adl ak-sak eserin
de yazardr.
Kralc parti bugn belki de Fransann en iyi
152
G AL S T AN B U L U
rgtlenmi partisidir. Fransann cumhuriyetten
baka bir rejimle ynetilemiyeceini dnenler iin,
bu garip gelebilir. Kralclarn karargh, Gney Fran
sa'daki Nmes ehrindedir ve tara kralclara sk
skya baldr. Kralclar, Katolik kilisesinin daima en
salam dayana olmulardr.
Orleans Dk Philippe, kralclarn tahta gster
dikleri adaydr. Philippe, ngilterede yayor. ok iyi
araba kullanan, iri yar, yakkl bir adam. Fransaya
girmesi kanunla yasaklanm.
Camel ots du Roi diye adlandrlan kralc bir
rgt daha var. Bunlar siyah sopalar tayorlar. Ken
dilerine, Montmartreda sopalarn sallayarak dolar
larken rasllyabilirsiniz. LAction Frarsaise satan
gencin biraz ardndan yrrler. Camelotslarn mu
hafazas altnda radikal semtlerde LAction Fran-
ai se satmaya kalkan mvezziler, Komnistler
ve Sosyalistler tarafndan fena halde pataklanr.
Geen yl Kralclar esrarengiz bir yoldan, g
rltl bir srkleyici kuvvet kazandlar. Bu ylesine
hzl ve an oldu ki, kendilerine aka gzyle baklr
ken, birden Fransann en kuvvetli partilerinden biri
haline geliverdiler. Ar radikaller imdi Daudet'ye
ldrlmesi gereken biri gzyle bakyorlar. nsan
lar tehlikeli olmaya balamadan ldrlmez. Birka
ay nce bir Anarist tarafndan Daudetnin hayatna
kar bir suikast dzenlenmiti. Fakat gen bir kfz
olan anarist, yanllkla yardmcs Marius Plateau-
yu.vurdu.
Hcum taburlarnn nl kumandan, Kasap
diye n salan General Mangin de kralcdr. Mareal-
153
H E M I N G VVAY
lie ykseltilmeyen tek byk Fransz generali odur.
Leon Daudet Mecliste konuaca zaman, o da Mec-
lis'te grlr. Baka zamanlar ayan bile atmaz.
Kralc parti imdi Almanyadan sava tazminat
istiyor. Almanya istenen tazminat yarn deyecek
olsa, bundan enok kralclar korkar. nk bu, Al
manlarn yeniden glendiklerini gsterir. Kralclarn
istedii, zayf, mmknse paralanm bir Almanya,
Fransann anl hretli asker fetihlerine dn,
Katolik kilisesinin itibarnn iadesi ve kraln tahta
dndr. Fakat her Fransz vatanseveri gibi, her-
eyden nce Almanyann zayf bir devlet haline gel
mesini arzulamaktadrlar. Bunu gerekletirmek iin
de, Almanya'nn demesine imkn olmayan sava
tazminatlarn istiyorlar, sonra da tazminatl ar de
ni nceye kadar diyerek Alman topraklarn igal edi-
vermeyi tasarlyorlar.
in asl esrarengiz yn, Poincareyi nasl
avularnn iine alp plnlarn benmsemiesine onu
Alman sanayicilerinin tazminat miktar mantkl bir
rakama indirilirse, deyebilecekleri teklifini reddet
meye raz etmeleridir. Alman sanayicileri paraldr;
mtarekeden beri de para kazanmaktadrlar; mark'n
dmesinden yararlanp mallarn ngiliz sterlini ve
dolar karlnda satmlar, iilerine hibir ie ya
ramayan marklarla deme yaparken, kazandklar do
lar ve sterlinleri biriktirmilerdir. Fakat sava taz
minat olarak be Avrupa lkesine de deme yapa
cak kadar kudretleri olmad iin, asl FranszlarSr
'niha' bir anlamaya varmak istemektedirler.
Gelelim imdi; grdm en kk el ve ayak-
1 5 4
G AL S TAN B U L U
iarn sahibi, ak ve seyrek sakall Raymond Poincare
ile, Mecliste onun karsna geip parman ken
diine doru uzatarak, Fransa unu yapacak! Fran
sa bunu yapacak! diye baran ak sak romann
yazar, kralclarn lideri ve ldrlecei sylenen i
ko Leon Daudetye.
Ne gibi dolaplar dndn anlayabilmek iin,
Fransz politika hayatnn dnyada bir ei daha olma
dn hatrlamanzda fayda vardr. Fransz politika ha
yat, ok ili dl, skandallarla dolu bir siyas yaan
tdr. Ciemanceuanun dellolarn, Calmette cinaye
tini, Boisdaki eme banda durup, Oh, beni onla
ra brakmayn! Beni onlarn eline brakmayn! diye
yalvaran son Fransz Cumhurbakann bir hatrlayn.
Birka gn nce Bay Andre Berthon, Mecliste
ayaa kalkarak, Poincare, siz Leon Daudetnin tutsa
snz, dedi. Size nasl bir antaj yapt da, avucu
nun iine ald, renmek isterim, Poincare hkmeti
nin kralc diktatr Leon Daudetnin emrine boyun e
mesini bir trl anlamyorum.
Matin gazetesinin anlattna gre, Poincare
tout dune piece (bir hamlede) yerinden sraya
rak ayaa kalkm ve yle barm: Msy, siz
iren bir klhanbeyisiniz!
Bu sz Meclisi bir anda kartrmaya yetmi, so
nunda kavga ve d yattrlabilmi de, Poincare
fkeden titreyerek ve kl gibi olmu yzyle krs
ye kp unlar syliyebilmi: Krsye kan bir
adam bana ya da hkmetime kar, aklamaktan
korktuum sulamalarla dolu dosyalar dzenlediini
iddia ediyor. Bunu kesinlikle reddedirm.
155
H E M I N G VVAY
Bay Berthon bunun zerine sakin bir sesle, Ben
dosyadan sz etmedim, demi. Dosya, bir deste bel
ge demektir. Fransz sisteminde btn belgeler bir
cilt gibi bir araya toplanp saklanr. Biri hakknda dos
ya tutmak, onunla ilgili sulamalarn ve delillerin
belgelerini bir araya getirmek demektir.
En sonunda Berthondan zr dilemesi istendi.
Kullanm olabilceim ve hakaret anlamna gelebi
lecek szler iin zr dilerim.
Bunu da sakin bir sesle syledi. Ardndan ekledi:
Sayn Bakan, ben sadece Leon Daudet'nin, politika
nz zerinde bir eit bask uyguladn syledim.
Bu zr dileme kabul edildi. Poincare bir kere da
ha sz alp hi sz edilmeyen belgelerin varln
tekrar reddeden bir konuma yapt ve yeniden sessiz
liine gmld. Fransada elinizde salam deliller bu
lunmadan kimseyi sulayamazsnz ve byle belgele
ri olanlar da, nasl kullanacaklarn ok iyi bilirler.
Geen Temmuz aynda bir grup ngiliz ve Fran
sz gazetecisi ile birlikte Ruhr durumunu gizli olarak
tartan Poincare, yle demiti: gal yersiz ve sa
ma olur. Almanyann bugn borlarn mal ve i g
c olarak deyebilecei aka ortadadr. O gnler
de ok daha neeli bir Poincare vard.
Bu arada Fransz hkmeti igal masraf olarak
160 milyon frank (resm rakamdr) harcam durum
dadr ve Ruhi: kmrnn tonu Fransaya 200 dolara
malolmaktadr.
156
BYK APERTF SKANDAL --------------------------
( 21 nisan 1923, The Toronto Star Weekly}
PARS altst eden byk aperi ti f skandali,
Fransann en sevilen messeselerinden birini kkn
den sarst.
Aperitif, le ve akam yemeklerinden bir saat
kadar nce, btn Parislilerin nee iinde, hoa va
kit geirmek ve kendilerini zehirlemek iin kahveler
de toplandklar srada, hzl garsonlar tarafndan iki
ya da ieden boaltlan ve uzun, ince kadehler
iinde iilen parlak krmz ya da sar renkte bir iki
dir. Aperitiflerin hepsi patentlidir; iinde yksek bir
alkol yzdesi vardr; tadlar ucuz biray andrr ve
Amourette, Ani s Delloso, Amer Picon, Bryhh,
Tommysette ve daha daha bir sr adla anlrlar.
Bugn Torontoda yeni sigaralar nasl yerden mantar
fkrr gibi bitiyorsa Paris'te de aperitifler yle re-
mektedir. Bu btnyle bir reklm ii halini alm
157
H E M I N G VVAY
tr ve yenilik merakls insanlarn saysnn art ile
desteklenmitir.
ilk skandal polisin alt yl nce yasaklanan ab-
sentin, Ani s Delloso ad altnda geni apta satld
nn ortaya kartlmasiyle patlak verdi. Kabiliyetsiz
ozanlarn dnyann drt bir kesindeki en pis meyha
nelerde gzelim yeil rengini vdkleri absent, re
ticiler tarafndan bu sefer soluk sar renkte piyasaya
srlmt. Tad yine eski tadn andryordu, ama
iine su katldnda, st gibi beyazlayordu. ylesi
ne hzl bir ikiydi k, nc Dell osoyu yuvarla
dktan sonra insann bulvara frlayp hasr apkasn
heyecanla havaya frlatmas iten bile deildi.
Bulvarlarda ksk, en bir ses n n tt ve bir
ka gn iinde giriilen reklm kampanyas ile Ani s
Delloso ehrin en tutulan ikisi haline geliverdi. Bu,
polisin absentin imalini yasaklamasna kadar srd.
Ani s Delloso hl ima! edilmektedir. Tad, yine
eski taddr. Fakat ien artk bouna iine Eiffel kule
sine trmanma gc verecek enerjiyi beklemektedir.
Bu yzden de artk absent olmaktan kmtr.
Asl byk skandal, Temmuzun on drdnde pat
lak verdi. Bastille zindan zaptnn yldnm, Fran
szlarn en byk bayramdr. Bu yl bayram 13 Tem
muz aramba gn balamt ve btn aramba
gecesi enlikler srm, perembe gn ve gecesi,
cuma gn ve gecesi, cumartesi gn ve gecesi, pa
zar gn ve gecesi de, enliklerin ard arkas gelme
miti. Btn byk i yerleri, maazalar ve bankalar,
aramba gn le sonrasndan, pazartesi gnne
kadar kapalyd.
158
G AL S TAN B U L U
Her iki blokta bir sokak balosu dzenlenmiti ve
o semtin halk burada dans ediyordu. Sokaklar renkli
fenerler ve bayraklarla donatlmt, belediye de m
zii temin etmiti. Balo srasnda taksilerin ve oto
bslerin sokaklardan gemesi yasaklandndan, tra
fik de yoktu.
Bizim apartmann altndaki mzik bir akordeon
cu, iki davulcu, iki de kornacdan meydana geliyordu.
Bu drt cesur ve yorulmak nedir bilmeyen adam, bir
eski vagonun iine oturmulard. Burada kalyor, ii
yor, yiyor, mzik letlerini arada srada deitiriyor;
akamn dokuzundan sabahn sekizine kadar aralksz
alyorlard. Kalabalk da durmadan dnyor, dans
ediyordu.
Drt gece bu i aralksz srd ve semt halk
gndzleri pek az uyudu ; geri kalan zamanda dans
edenleri seyrederek vakit geirdi. Sabahn yedisinde
sokakta dans eden yirmi- otuz ifti seyretmek gerek
ten hotu. Hem de btn bir gece dans ettikten sonra.
Dans edenler ne rencilerdi, ne sanatlar, ne de
kaklar. Tezghtar kzlar, kasaplar, frnclar, iiler,
tramvay biletileri ve vatmanlar, temizlik iileriydi.
Gerekten byk bir parti dzenlenmiti.
Derken aperi ti f skandali patlak verdi. Hk
met dev parti iin bir milyon franka yakn para harca
mt. Vatanseverlii desteklemek iin cmerte har
canm bir parayd bu. Her tarafta Fransz bayraklar
dalgalanyordu. Durmadan hava fiekler patlatlyor,
btn geceyi dans ederek geiren on binlerce insan,
Longchamps'da dzenlenen parlak asker geit tre
nini seyretmeye kouyordu. Gecenin bir ksmn da
159
H E M I N G VVAY
yeil imler zerinde uyuyarak geirmilerdi. Vere
min cierlerini en had derecede kemirdii, akl den
gesi de bozuk bir gen Komnist, Poincareye benzet
tii bir polis komserine ate etmi ve milliyeti bir
kalabalk kendisini iyice dvmt. Herkes Poincare
nin hayatn, 14 Temmuzun kurtardn dnyordu.
nk kimin aklna Parisin geirdii byle bir gece
den sonra babakana suikast dzenleyecei gelirdi
ki ? Gerekten gzel bir kutlama olmutu bu.
Skandal, btn dans edilen alanlara, mzisyenle
rin tepesi zerine, hkmetin Fransz bayraklar as
trd ve mzikle donanma iin para dkt yerlere,
eitli aperitiflerin reklmlarn gsteren dev pano
larn aslmas ile su stne kverdi. renkli Fran
sz bayra dalgalanan bir dans alannda, zerinde
Drink Amouretle - Amourette iin yazl bir de afi
aslyd. Bir baka alanda da, vatansever hislerle co
up dans eden kalabaln zerinde, Vive Anis Del-
losso - Dnyann en mkemmel aperitifi cmlesi oku
nuyordu.
Elence geceleri boyunca kimse bu reklm band-
larnn pek farkna varmamt ; fakat dans furyas
getikten sonra, hkmetin ne diye iki milyon frank
harcayarak aperitif imaltlarna bir milyon franklk
reklm saladn aratrmak iin geni bir sorutur
mann almas emredildi. Hatt birok byk gazete
bir daha byle bir 14 Temmuz bayram kutlanmasnn
karsna bile ktlar. Sonu, gerekten byk bir
skandaldi.
160
BENC BLM
BR GARP ALMANYA
TCAR SAVA
(25 nisan 1923, The Toronto Daily S tar)
OFFENBURG, Almanyadaki Fransz igal blgesi
nin gney snrnda bir ehir. Bir kenarnda stleri
Karaormann aalar ile kapl tepeleri, dier tara
fnda akan Rhine nehri ile temiz, kk bir ehir.
Franszlar uluslararas byk demiryolunu ak
tutabilmek iin Offenburgu igal etmiler. Tren hat
t, svire'deki Basledan kuzeye doru, Freiburg, Of-
fenburg, Karlsruhe, Frankfurt, Kolonya, Dusseldorf
boyunca, Hollandaya kadar uzanyor. Almanyann en
byk ve ana ticaret yolu.
Franszlara gre hattn igali, Ruhr ile talya ara
sndan kmr trenlerinin, anavatana gvenlik iinde
gemeleri amacn gdyordu. Almanlarn trenleri
Offenburgda hat deitirdikten sonra, Karaormana
ynelen bir hatta almalarndan ve Fransz gazeteleri
163
H E M I N G VVAY
nin Almanyann igal edilmemi blgesi dedikleri
yere gtrmelerinden korkuyorlard.
Almanya, Offenburgun igaline itiraz etmi,
Ruhr blgesinden yzlerce kilometre uzaktaki bu eh
rin igalini, Versailles anlamasna aykr grmt.
Franszlar da ehrin belediye bakann ve protesto
bildirgesini imzalayan iki yze yakn insan ehirden
kovmulard. Almanlar bunun zerine Franszlara
Rhineland ana tren hatt zerinden hibir trenin Of-
fenburg'dan gemeyeceini bildirmilerdi.
imdi iki aya yakndr, Offenburgdan tek bir tren
gemedi. Yolun sa tarafndaki kprnn zerine otu
rup, biri svireye, biri Hollandaya giden drt hatt
seyre daldm. Trenler Offenburgun gneyinde ve ku
zeyinde, ehirden mil uzaklkta, duruyorlar. Yolcu
lar valizlerini alp trenden iniyor ve Alman olanlar
otobsle Offenburga gelip br uta, mil uzakta
bulunan noktaya gidebiliyor ve yolculuklarna bura
dan devam edebiliyorlar. Franszlarn da valizlerini
alp yrmelerine msaade ediyorlar.
ehrin igalinden beri, iinden hi kmr treni
gememi. imdi Franszlar, niyetleri gerekten Rhi-
qe demiryolu hattn kontrol altnda tutmaksa, bu so
runla kar karya bulunuyorlar : Hat boyundaki e
hirlerin hepsini igal edecekler ve gvenlii sala
mak iin enaz 4000 kiilik bir kuvvet bulunduracak
lar. Trenleri de kendileri kullanacaklar. Aksi halde Al
manlar, trenleri Fransz igal blgesinin snrna ka
dar kullanacaklar, burada stop ettirecekler. Parmakla
rn haritaya basp Mesele ok basit. u noktadaki
ehri igal edersek, demiryolu hattn kontrol altna
1 6 4
G A L S T AN B U L U
alabiliriz. Bu i iin kk bir kuvvet yeter, vb . . .
diyen strateji uzmanlarna verdikleri karlk bu.
Fransz- Alman ticaret sava, ilk hangi hkme
tin pes edecei sorusuna verilecek karlkla zm
lenmi olacak. Kendileriyle konutuum btn Alman
lar bana, Hkmetimiz olmadan biz hibir ey yap
mayz, dediler. Hkmet igal yznden iinden
olan herkese parasn dyor. ehirden kovulan her
kes de parasn alyor. Ayrca isizler de para al
yorlar.
Alman hkmeti mark istikrara kavuturmak iin
imdi altn kullanmakta, mark ise tamir komisyonla
rna demektedir. Dolara karlk sabit fiat 20.800e
ald bu marklar, igale kar savamakta kullan
maktadr. Ayrca biriktirdii altn stoklarnn hatr sa
ylr bir ksmndan da imdiden yararlanmaktadr. K
mldanmaya balayan Alman endstrisi ve artan altn
stoku Alman hkmeti tarafndan igalden zarar g
renlere verilirken, bu yardm yetersiz duruma gelecek
olursa, kayplarn hkmet paras ile karlamay ter
cih edenler artacandan, Franszlar ypratma sava
n kazanm olacaklardr. Fakat Alman altn stoku,
borlarn deyemeden tkenecek olursa, endstri de
keceinden, Almanya, Fransa'ya sklm bir limon
dan daha fazla yararl olamyacaktr.
Paristen ayrlmadan bir gn nce Poincare Mec
liste Ruhr blgesinin igalinin birinci aynn masrafla
rn karlamak iin 192 milyon frank denek istemi
ti. Bu ekilde drt ay daha geecek olursa, Fransa
kendi burnunu krmak bahasna bir ticar zafer kazan
m olacaktr.
165
H E M I N G VVAY
Offenburgdan, trenin kalkt Ortenberg'e kadar
bir kamyonla gittim. ofr ksa boylu, sarn, elma
ck kemikleri iine km, silik mavi gzl bir Al
nand. Sommeda fena halde zehirli gaz yutmutu.
erbetiotlar ile bezenmi yeil tarlalarn ortasndan
geen ak, tozlu bir yolda ilerliyorduk. Uzakta Sch-
wartzwald dalar uzanp gidiyordu.
Direksiyonu tek koluyla kullanan ofr, Kardei
min talihi daha da kt dedi.
Ya ?
J a! Kardeimin zaten hibir zaman talihi olma
mt.
Ne yapyordu ?
Kehl'de demiryolu iisiydi, Franszlar kovdu
lar. Btn demiryolu, iilerini kovdular. Offenburg'a
geldikleri gn ilerini brakmalar iin 24 saat zaman
tandlar.
Ama hkmet maan dyor, deil mi ?
Doru, dyor, dyor, ama kardeime yetmez
ki o para.
Sebep ?
ey . . . Yedi ocuu var da, ondan.
Bunun zerinde uzun uzun dndm. ofr g
ney Almanyaya doru yoluna devam ediyordu. Ona
ald maa dyorlar, diyerek devam etti. Fakat
fiatlar ak artt. iyken kk bir bahesi vard. Se
vimli bir bahe. nsann bir bahesi olursa, ok ey
farkeder.
Peki, imdi ne yapyor?
Hausach deirmeninde almay denedi, ama
166
G A L S T AN B U L U
kapal yerde alamyor. O da benim gibi gazla ze
hirlenmiti. J a! Kardeimin hi talihi yok.
Yol boyunca kvrlp akan bir derenin zerinden
daha atk. Suyu berrak, zemini akllyd. Kysnda
geni kumsallar vard.
Alabalk m ? diye sordum.
Hi kalmad, diye gld ofr. htill patlak
verdiinde, hi kimse ne yapacan bilmiyordu. Ga
zeteler yazmt, o kadar. Derken arklar syleyerek
sokaklarda dolatlar ve, Kahrolsun Kayser! diye
bardlar. Hoch Cumhuriyet! diye seslendiler. Ya
placak baka birey kalmamt. Fakat birey yapma
lar da gerekiyordu. teden beri fishen karten - balk
tutma belgesi almak zor olduu iin, el bombalar
ile dereye vardlar ve alabalklar ldrp herkese ba
lk ziyafeti ektiler. Ardndan polis gelip engel oldu
buna. Bir ksmn hapse attlar ve ihtill sona erdi.
Herr Canada, diye sordu ofr birden. Fran-
szlar acaba ne kadar zaman Offenburgda kalacaklar
dersiniz?
Belki -drt ay. Kim bilir ?
Ardmzda toz bulutlar kaldrarak ilerlediimiz
ak yola bakan ofr, yleyse patrt kacak, dedi.
Kt eyler olacak. alanlar kartacak patrty.
Zaten imdiden bu civardaki fabrikalar kaplarn ka
patmaya balad.
Acaba br ihtill gibi mi olur ? diye sordum.
Gld. Yanaklarn geren, cildini gerginletiren, gz
lerini ksan bir glt bu. Yok, bu sefer alabalkla
ra el bombas atmazlar, dedi. Bu fikir pek houna
gitmi olmalyd. Tekrar gld.
167
BARSIZ BR ZAFER --------------------------------------------
(13 mays 1923, The Toronto Daily S tar)
ALMANYA hakknda yazmaya balamak iin, n
ce Fransa hakknda yazmak gerek. Fransa kelimesi
nin adeta sihirli bir anlam var. Denizin kokusu, ma
vi tepelerin grn ya da yryen askerler gibi si
hir. ok eski bir sihir stelik.
Fransa sevimli ve gzel bir lke. Hatt bildiim
lkelerin en sevimlisi. nsan sevdii bir lke olunca,
tarafsz yazamaz. Ama bu lkenin hkmeti hakknda
tarafsz yazmas mmkndr. Fransa 1917 ylnda za-
fersiz bir bar reddetmiti. imdi, barsz bir zafer
le kar karya. Bunun nedenini anlamak iin Fransz
hkmetine bir gz atacaz.
Fransa'y bugn 1919da seilen bir Meclis y
netiyor. Buna Horizon bleu - mavi ufuk parlamento
su diyorlar ve hakim unsur, nl bloc national - ulu
168
G AL S T AN B U L U
sal blok denen sava a koalisyonu. Hkmetin
nnde daha iki iktidar yl var.
Fransann en kuvvetli gruplarndan olan Liberal
ler, 1917'de Clemanceau hkmeti Almanlarla zafer-
siz bar grmelerine girimekle sulannca gzden
dmlerdi. Tartmasz Fransann en iyi maliyecisi
olan Liberal babakan Caillaux hapse atlmt. dam
mangalar hemen hergn bir takm insanlar kuruna
diziyorlard ve bunlardan gazetelerde hi sz edilmi
yordu. Clemanceaunun dmanlarndan pek ou
gen bir temen komut verme ncesinde kuruyan du
daklarn sinirli sinirli srrken, sabahn souk ve er
ken saatlerinde kendilerini Versailles'da bir duvarn
nnde, gzleri balanm olarak buluverdiler.
Liberal grup bugn Parlamentoda fiilen temsil
edilmiyor. Ulusal BIoka kar byk, henz tam r
gtlenmemi, dank halde ve gelecek 1924 seim
lerinde billurlap rgtlenecek bir muhalefet var.
Fransada uzun boylu yaayp da, 1924'te Caillaux'
nun yeniden babakan olacan syleyenlere rasla-
mamak imknsz. Ruhr blgesinin igali baarszlk
la sonulanrsa bu byle olacak demektir. O zaman
imdiki hkmete kar kanlmaz bir tepki doacak
tr. Hatt dalgann ok daha sola uzanmas ve Cailla-
uxyu bile ap Komnist lider Marcel Cachine kadar
erimesi mmkn deniyor.
Bugn Mecliste Ulusal Bloka kar muhalefe
ti, sol temsil ediyor. Avrupa politikasnda sa ve sol
dan konuulunca, bunun Parlamentodaki oturu sra
larna gre dzenlendiini bilin. Muhafazakrlar sa
da, kralclar salonun en sa ucunda otururlar. Radikal
169
H E M N G VVAY
ler soldadrlar. Ar komnistler ise ar solun en
d tarafndaki sandalyeleri igal ederler.
600 kiilik Mecliste Fransz Komnistleri 12 san
dalyeye sahiptir. 200.000 tiraj olan LHumanite ga
zetesinin yaz mdr Marcel Cachin, partinin de li
deridir. En byk yardmcs ise, savata en ok ma
dalya alan asker diye bilinen Vaillant Coutourierdir.
Komnistler, Poincareye kardrlar. Kendisini sava
tahrikilii ve sava istemekle sulamakta, ona Po
i ncare la guerre - Poincare sava diye hitap etmekte
dirler. Kralclarn ve Leon Daudetnin etkisi altnda
kaldn ileri srmektedirler. elik krallarnn, kmr
krallarnn etkisi altnda kaldn sylemektedirler.
Daha bir sr sulamalar ileri srmektedirler ki, bun
larn bir ksm gerekten ok samadr.
Poincare, Mecliste minicik elleri, mini mini
ayaklar ve kk, ak sakal ile oturur ve Komnistler
kendisine hakareti fazla ileri gtrdkleri zaman, kz
gn bir kedi gibi saldrr onlara. Komnistlerin gerek
bir kirli ii yakaladklar anlalrsa, hkmet yeleri
pheyle Poincareye bakmaya balarlar, Rene Vivia-
ni bir nutuk eker. Bay Viviani amzn en byk ha
tibidir. Vivianiyi La gloire de la France - Fransann
an szcklerini sylerken iitir iitmez, hemen d
ar koup srtnza niformay geirmek istersiniz.
Nutkundan bir gn sonra szlerinin ehrin btn du
varlarna yaptrldn, yazldn grebilirsiniz.
Moskova geenlerde Fransz Komnist Partisi'n-
de bir temizl i k yapmt. Rus Komnistlerine gre,
Fransz Komnist Partisi fazla vatansever ve isteksiz
di. Moskovadaki merkez partinin emirlerine boyun e
170
G A L S T AN B U L U
meyi reddeden btn yelerin, yelik kartlarn parti
ye iade etmeleri istenmiti. Bir ksm byle yapt.
Geri kalanlar imdilik arnm diye biliniyor. Fakat
byle kalacaklarn pek sanmyorum. Fransz Kom
nisti hi de iyi bir enternasyonalci deil.
Ulusal Blok drst vatanseverlerden, byk
elik, kmr trstlerinin temsilcilerinden, arap en
dstrisi, dier kk kar topluluklar, eski subaylar,
profesyonel politikaclar, diplomatlar ve kralclardan
meydana geliyor.
Fransann bana yeniden bir kraln gemesi ih
timali insana pek garip grnyorsa da. Kralc Parti
son derece iyi rgtlenmi. Gney Fransa'nn baz
blgelerinde de ok kuvvetli. Birok gazeteyi, bu ara
da LAction Franai sei kontrol ediyor. Ayrca Ca-
meiots du Roi diye adlandrlan bir komando rgt
de var. Hkmette her eye el atabiliyorlar. Ruhr bl
gesine girilmesinin en byk avukatln onlar yap
m. Almanyann daha ok blgesinin igalini onlar
savunmutu.
te Fransadaki partilerin ksaca grn ve
yollar bu. imdi Fransay Ruhra girmeye iten ne
denleri grmeye alalm.
Fransa savata uranlan zarar karlamak iin
80 milyar frank harcamt. Bunun 45 milyar savata
yklan blgelerin onarmna ayrlmt. Fransada bu
45 milyar frankn nasl harcand zerinde byk bir
dedikodu dolamaktadr. Kuzey blgesi temsilcilerin
den milletvekili Inghles geen gn Mecliste 25 mil
yar frankn suiistimal edildiini ileri srd. Meclis ne
zaman kendisini dinlemeye raz olursa, bu iddiasna
171
H E M I N G VVAY
ait delilleri ortaya koyacan da belirtti. Kendisini
derhal grlt kararak susturdular. Ama her ne olur
sa olsun 45 milyar frank pek geni ve abuk bir e
kilde sarfedilmiti ve Mebuslar Meclisinde de birok
Savata zarar grm bl ge zengi nleri vard. Mil
letvekilleri en az blgeleri iin gereken para kadar,
kendilerine de pay bimilerdi ve yklan blgelerin
bir ksm hl harap haldeydi.
Durum u ki, 80 milyar frank harcanmtr ve bu
parann Almanya'dan alnaca hesaplanrak bu yola gi
dilmitir. imdi bu miktar, alacak ksmndadtr.
Fransz hkmeti bu 80 milyarn hibir blm
n toplayamayacan kabul edecek olursa, bu mik
tar terazinin aksi kefesine geecek, krdan ziyade
zarar hanesine yazlacaktr. Bugn tedavlde sadece
30 milyar kt frank bulunmaktadr. Fransa, harca
nan ve Almanyadan alnmak istenen parann tahsil
edilemiyeceini kabul ettii an, harcad paray kar
lamak iin kartt bonolar deyebilmek iin ye
niden kt para basmak zorunda kalacaktr. Bu da
enflasyon demektir ve Fransz frangnn da, Avustur
ya ilini ve Alman mark gibi deerinden dmesi,
tepetaklak aa gitmesi anlamna gelir.
Bir ekiyaya benzeyen ve eski bir danszle bir
bar sahibinin olu olan eski Babakan Aristide Briand,
Cannes konferansnda Lloyd Georgeun savunma
pakt teklifine karlk tazminat miktarnda bir indiri
me raz olmutu. Fakat babakan Paris'e dnmek iin
daha trene bile binmeye vakit bulamadan, iktidardan
drlmt. Ul usal Blokun lideri Arago ve Bart-
hou, Cannesda Briandn her hareketini kontrol et-
172
G A L S T AN B U L U
misler ve sava tazminat konusunda boyun eecei
ni anlaynca, kendisini derhal drmek ve yerine Po-
incareyi atamak iin btn tedbirleri almlard. s
telik darbelerini, Briand ne olduunu bile anlamaya
vakit brakmadan indirmilerdi. Ulusal Blok sava
tazminatnda bir indirim yaplmasnn kesinlikle kar
sndayd. nk bu ilerde bir aratrmaya ve para
nn nasl sarfedildiinin meydana kmasna sebep
olabilirdi. Panama kanal skandalinin anlar daha pek
tazeydi.
Poincare, Almanyadan mmkn olan en kk
metelii bile szdrmak vaadiyle iktidara geldi. Sava
tazminat mantkl bir miktara indirilirse, Alman sana
yicilerinin tazminat demek iin yaptklar teklifi na
sl reddettii, Mecliste Poincare'nin her gn biraz da
ha Ruhr blgesine girmeye arzusu ve dncesi hil
fna nasl zorland, Kralclarn Fransadaki gleri
nin artn ve bugnk hkmeti nasl etkilediklerini
gsteren garip bir hikyedir.
173
(12 haziran 1923, The Toronto Daily S tar)
GAL BLGESNDEK KN -----------------------------------------
RUHR blgesindeki kini somut bir ey olarak
hissedebiliyorsunuz. Dsseldorfun sprlmemi, kl
kapl kaldrmlar, Essenli iilerin iinde yaadkla
r, hepsi birbirine benzeyen tula binalar kadar belir
li, ortada olan birey bu.
Almanlar yalnz Franszlardan nefret etmiyorlar.
Essen'de postanenin, belediyenin ve Kaiserhof oteli
nin nnden Fransz devriyeleri geerken, baka yer
lere bakyorlar. Sokakta Fransz erlerine rasladklar
zaman da, balarn ne eiyorlar. Fakat Milliyeti
lerle iiler raslatklar zaman birbirlerinin giyim
kuamn, Frau Bertha Krupp elik fabrikalarnn ku
leleri kadar souk baklarla szyorlar.
Ruhr blgesindeki iilerin ounluu Komnist.
Ruhr, teden beri Almanyann en kzl blgesi olmu
tur. ylesine kzl ki, savatan nce Komnist atmos
174
G A L S T AN B U L U
feri bular diye asker birlikler burada slendirilme-
milerdi. Bu yzden Franszlar Ruhru igal ettikleri
zaman, yerleecek baraka bile bulamadlar ve hayli
g durumlarda kaldlar.
galin balangcnda btn Ruhr blgesi Fransz-
lara kar hkmetin ardnda birleti. Thyssenin Ma-
yencetaki durumasndan dnd gece dzenlenen
gsteride bir Alman gazetecisinin bana sylediine
gre, kalabalk arasnda raslad ulusal marlar sy
leyen ve hkmeti greve aran en az yz kii,
Ruhr ayaklanmas srasnda Kzlorduda savaan su
baylarm. Fransaya kar birlemek amac, btn
lkede yepyeni bir milliyeti akmn esmesine sebep
olmu.
Yal bir Alman kadn da bana, ok heyecan
verici bireydi, dedi. Siz de burada olmalydnz.
Byk zafer gnlerinden beri byle duygulandmz
hatrlamyorum. Grseniz nasl arklar sylyorlar
d. Ach! Mkemmel bir eydi.
imdi bitti artk bu. i liderleri hkmetin be
lirli bir politikas olmadn, pasif direniten baka
birey bilmediini, bundan da bktklarn syl
yorlar. Gazeteleri, Almanyann Fransz hkmeti ile
mzakerelere girimesini istiyor. Franszlar milyon
larca marklk isizlik deneklerine el koymular ve
isizlik denekleri denmeyince de, iiler homur
danmaya balamlar.
ilerin pasif direnile yetinmiyecekleri anlal
maya balaynca, sanayiciler iilerle asker birlikler
arasnda bir olay kmamas iin ok dikkatli hareket
etmeye balamlard. Ufak bir patrt ksa, eski va
175
H E M I N G VVAY
tanseverlik atei alevlenecekti. Fransz'larn sorutur
maya gelmeleri halinde alarm ddklerinin alnarak,
iilerin pasif direnie gemeleri emredildi.
Paskalyadan nceki cumartesi gn beklenen
olay patlak verdi. Ve 13 iinin lmne sebep oldu.
Belki de kamyonlar kontrola gelen birliin banda
ki gen subay fazla sinirli olmasayd, bu olay da pat
lak vermiyecekti. Fakat olan oldu.
Olayn eitli kimselerden en az on be trl
anlatln dinledim. Bunlarn en az bir dzinesi yala
na benziyordu. Kalabalk oktu ve askerlerin evresi
ni sarmlard. Geni bir avluda bulunuyorlard. n s
ralarda bulunanlar lm ya da yaralanmlard. Yara
llarla konumak yasakt. Asker birlik kumandanlar
da deme vermiyorlard. Yarallarla dolu son cankur
taran da uzaklatkan sonra, askerler de derhal olay
yerinden uzaklatrldlar. Delil aramaya lzm yoktu
ve bir sr korkun hikye anlatlyordu.
Birbirini tutan iki ey var. Franszlarn kan akt
mak iin sebepleri yoktu ve bunu istememilerdi. -
te yandan patronlar vastasiyle iilere hakim olmak
istediklerinden her trl atmadan kanmak, ile
rine geliyordu. te yandan sanayiciler olaylar kkr
tyorlar ve iilerine direnmelerini salk veriyorlard.
Yirmi ii bana yeminle, Milliyeti kkrtc ol
duklarn, kalabalk arasnda eski Alman Yei l Polisi
gibi hareket ettiklerini sylediler. iler bunlarn
zerlerine yumurta attklarn, Franszlarn silhlarn
alarak avludan dar atmaya kkrttklarn ileri sr
yorlard.
176
G AL S T AN B U L U
Btn iiler zerlerine doru ve havaya alan
ilk yaylmdan sonra katklarn sylyorlard. Hemen
hepsi askerlik yapm insanlard ve silhsz olarak si
lhl askerlerin zerine saldrmaya niyetli deillerdi.
nk karlarndakilerin ii ciddiye aldklarn ve
gerekten ate edeceklerini sezmilerdi. te teme
nin ate emrini yerinde verip vermedii sorunu bura
da ortaya kmaktadr. Bilemiyorum dorusu. Konu
tuum herkes ilk yayim ateinden sonra tersyz edip
katklarn ve birey grmediklerini yeminle ifade et
tiler. lk yaylmdan sonra da askerler diledikleri gibi
atee devam etmilerdi.
Essen'deki cenaze treni son dakikada ertelen
di ; nk kurun yaralarnn mahiyeti bakmndan
Fransz ve Alman doktorlar anlaamamlard. Al
manlar lenlerden on ikisinin arkalarndan vurularak
ldklerini iddia ediyorlard. Fransz operatr ise
drdnn nden, beinin yandan, ikisinin de arkadan
vurulduunu ileri sryordu. Tartmann kmasn
dan sonra len iki kii hakknda ne iddia edildiini bi
lemiyorum.
imdilik Ruhr iileri kendilerini hi de vatanse
verden saymyorlar. Erge grmelerin balyaca-
na, yetersiz isizlik deneklerinin kesileceine, eit
li sabotajlar ve rgtlenme aksaklklar yznden
tam mesai yapamyacaklarna inanyorlar. Hibfri
hkmetin isizlik deneini sresiz deyebileceine
inanmyor ve hkmetin bireyler yapmak iin hare
kete gemesini istiyor.
Franszlar ise igali ok iyi ynetiyorlarma ben
ziyorlar. Askerler mmkn olduu kadar az gze ba
177
H E M I N G VVAY
tyor. gal altndaki Almanya ile igal altnda olma
yan Almanya arasnda mmkn olduu kadar az ie
karyorlar.
Krmz gei kartlar kontrol ediliyor, ama tama
men bir formalite olarak. Karta bakan ilgili, Bon - iyi
demekle yetiniyor ve Almanlar bir taraftan dierine
geiyorlar.
Franszlar asker kuvvetlerini de uysal bir ekil
de kullanyorlar, ama Essenden her gn 133 tren ye
rine, ancak 6 tren kaldrabiliyorlar. Fransa, igalin
srd ay iinde, Ruhrun igalinden nce Alman
yadan her hafta ald kadar kmr kartabildi.
Briand hkmetinde Savatan Zarar Grm Bl
geler Bakan olan milyoner Loucheur, Londraya git
mi ve kamu oyunun aleyhinde olduunu grerek bu
nu dnnde Poincareye de bildirmiti. Poincare de,
Loucheurn bu gezisi yznden kplere binmi ve
Loucheurn Mays aynda parlamento ald zaman
Babakanla oynamak istedii eklinde yorumlanm
t. Loucheur, Fransada Fransz Winston Churchilii
diye anlyor ve parlak baarlar ile byk baarsz
lklar sayesinde tannyor. Babakanlk iin aday gs
terilmesinin bir nedeni de, Ruhr servenine daima
kar oluu.
Aristide Briand ise, u sralarda kendisini yeni
den iktidara getireceini umduu bir nutuk hazrla
makla megi. Babakanl srasnda Almanlardan
kopard birka milyonla Poincare'nin kaybettii pa
ralardan sz ediyor ve ikisini kyaslayarak saldrmay
tasarlyor.
Caillaux'nun Liberalleri ise Paris'te yeni bir ga
178
G AL S T AN B U L U
zete yaynlamaya baladlar. Kralc Leon Daudet par
lamento alr almaz ilk iinin Loucheur'n hkme
tin arzusu hilfna, hkmet adnaym gibi Lond
raya nasl gittiinin aklanmasn sormak olduunu
sylyor.
Andre Tardieu da beklendii gibi Ruhr politikas
na kar saldracan aklad. ler iyice kzmaya
balyor.
Ruhr servenin sonu pek yakn grnmekte. Al
manyay zayflatan serven, Daudet ve Poincarenin
houna gitti. Yeni kinler yaratrken, eskilerini de k
rklemi oldu. Birok insann ac ekmesine yol a
t. Ama acaba Fransay kuvvetlendirdi mi?
17S
ALMANYAYA GRMEK SORUNU --------------------------
(5 eyll 1923, The Toronto Daily S tar)
PARSTE Almanyaya girmenin ok zor olduunu
sylemilerdi. Turiste izin vermiyorlard. Gazeteci is
temiyorlard. Alman Konsolosluu, bir Alman konso
losunun ya da Almanya Ticaret Odasnn yolculuk
eden kiinin Almanyaya yalnzca ticar ilikiler iin
gireceini onaylayan mektubu olmadka pasaportu
vize etmiyordu. Benim Konsoloslua ba vurduum
gn sakatlarn da gidecekleri salk merkezinin dok
toru tarafndan onaylanm ve tedavisini gerektirici
hali olduunu kabul eden bir belgeyle Almanyaya
girmelerine izin verildii belli olmutu.
Alman Konsolosu, Emirlere sk sk uymak zo
rundayz, dedikten sonra istemeye istemeye ve ku
kuyla dosyalar uzun uzun inceledikten sonra, bana
haftalk bir vize verdi.
Pasaportumu geri vermeden nce de, Almanya
180
G A L S T AN B U L U
hakknda yalan yanl eyler yazmyacanz nereden
bileceiz? diye sordu.
Oh, hi merak etmeyin o konuda, dedim.
Vize alabilmek iin kendisine bizim elilik tara
fndan verilen, kaln bir kt zerine yazl ve krm
z, koca bir mhr tayan, lgililere diye yazlm
ve Bay Hemingvvayin elilike iyi tanndn, gaze-
iesiThe Toronto Star tarafndan Almanya'da rpor
taj yapmak ve durumu yazmakla grevlendirildiini
belirten bir belge sunmutum. nsan bu tr mektup
lar almakta pek glk ekmiyor ve ok defa diplo
matik pasaport kadar da ie yaryor bunlar. stelik
elilie bir sorumluluk da yklemiyor.
Alman ataesi mektubu katlad ve bir yerlere
kaldrd.
Ama mektubu almamanz gerekir, dedim. Pa
saportu ne amala aldm gstermek iin yanmda
bulundurmam art.
Mektubun bende kalmas da art.
Mektubu alamazsnz.
Aslnda kk bir hediye verilmi ve karl da
alnmt.
Alman konsolosunun sknts azalmt, ama h
l mutlu deildi. Syler misiniz bana, mektubu ne
den ille de almak istediniz ? diye sordu.
Ben, biletim, pasaportum cebimde, valizlerim
hazr, bir ksm postada, trenim de gece yarsndan
nce hareket etmiyecei iin rahatlam durumday
dm. Mektup, cenazesine bugn belki sizin de tank
lk ettiiniz Sarah Bernhardt tarafndan Papaya hita
181
H E M I N G VVAY
ben yazlmt. Bu bakmdan benim iin deerli,
dedim.
Alman konsolosu az da olsa armt. Ama
Papa Almanyada deil ki, dedi.
Ben ise esrarl bir tavr taknp kapya doru y
rdm. Kimbilir, dedim.
Souk, kurun renkte, sokaklarn ykand, ma
azalarn tek tk ald sabahn erken saatinde ge
ce yars treni Paristen Strasbourga vard. Strasbo-
urgdan Almanya'ya giden tren yoktu. Mnih ekspre
sine mi, Orient ekspres'e mi, yoksa doru Prag tre
nine mi binseydim acaba? Fakat hepsi de gitmiti.
Memura gre, Strasbourgdan tramvayla Rhine'a gi
debilir, sonra yryerek Almanyaya geebilirdim.
Kehlde de Offenburga kadar giden asker bir tren
bulabilirdim. Erge Kehle de bir tren kalkacakt, ama
kimse bunun zamann kesinlikle bilemiyordu. Tram
vay ok daha iyiydi.
Tramvayn n sahanlnda bileti ben ve iki
valizim iin bir franklk bir bilet kestikten sonra pen
cerenin nne getim ve Strasbourgun rzgrl so
kaklarndan yeni doan afaa daldm. Tahta kalaslar
la desteklenen evler vard sada solda ve sk sk ne
hirle karlayorduk. Her seferinde de zerinden ge
erken, kysnda balklar gryorduk. Modern Al
man maazalar ile modern bir cadde de vard ve hep
sinin vitrinleri kocamand. Kaplara yeni Franszca
adlar yazlmt. Kasaplar dkknlarn kapamamlar-
d ve nlerinde kocaman sr ve at gvdeleri asl
duruyordu. Taradan gelen uzun bir araba kuyruu pa
zar yerinde sralanmt. Sokaklar sabunlu sularla y
182
G AL S T AN B U L U
kanyordu. Krmz tatan koca katedralin yanndaki
bir ara sokaa yukardan yle bir gz attm. Almanca
ve Franszca yazlm yazlarda srclerle konu
mann yasak olduu belirtiliyordu ya, src hem
franszca, hem almanca tramvaya binen arkadalar
ile konuuyor, bir yandan da dar sokaklarda ilerli
yordu.
Strasbourgla Rhine arasndaki tramvay hatt bir
kanal boyunca uzanyordu ve burun tarafnda Lusita-
nia yazl bir tekneyi iki ocuun ynettii iki at ka
nal zerinde ekiyordu. Kanal kenarndaki kulbenin
bacasndan mis gibi bir kahvalt kokusu ykseliyor,
teknenin sahibi ise uzanm, dinleniyordu. Gerekten
gzel bir sabaht.
Tramvay, Rhinen zerinden geip Almanyann
iine dalan irkin bir demir kpr zerinde durdu. He
pimiz indik. Geen Temmuz aynda burada tramvay
lar upuzun bir kuyruk meydana getirirken, bu defa sa
dece drt tramvay vard. Bir jandarma pasaportlar
mz kontrol etti. Benimkini amad bile. Bir dzine
kadar Fransz jandarmas civarda dolayordu. lerin
den biri valizlerimi kavrayp dalgal, sar sar akan
irkin nehir zerinden gemeye hazrlanrken, sordu :
Yannzda ka para var?
Kendisine 125 Amerikan dolar ve 100 frankm
olduunu syledim.
Czdannz grebilir miyim? dedi.
Ald, ap iine bakt ve homurdanarak geri ver
di. Yzyirmibe dolar Pariste mark alveriinden
salamtm. Fazla byk bir deste olmasn diye.
Altn yok mu zerinizde?
183
H E M I N G VVAY
Mais non, monsieur. (')
J andarma tekrar homurdanarak uzaklat; ben de
elimde iki valiz, demir kpr zerinde yrdm, di
kenli tellerin yan banda nbet bekleyen balar ma
vi miferli, uzun sngl iki Fransz askerinin ara
sndan geip Almanya'ya girdim.
Almanya hi de neeli grnmyordu. Kprden
aa uzanan yol zerinde birka sr kamyona yk
lenmekteydi. Hayvanlar kuyruklarn sallayarak ve
ayaklarn bkerek ieri giriyorlard. ki kapl uzun
bir gmrk binas yolun hemen karsndayd ve ka
plardan birinin zerinde Nach Frankreich, die
rinde Nach Deutschland yazlyd. Bir Alman aske
ri bo bir benzin tenekesinin zerine oturmu, siga
ra tellendiriyordu. Banda kocaman, tyl siyah bir
apka, yannda da bir sr apka kutular olan bir
kadn, srlarn yklendii kamyonun yannda bekli
yordu. zerinde Almanyaya Gi decekl er in yazl
tarafa doru paketini tamasna yardm ettim.
Burnunu pudralayarak, Siz de mi Mnihe gidi
yorsunuz? diye sordu.
Hayr. Sadece Offenburga.
Ya, yazk! Mnih gibi bir yeri dnyada bula
mazsnz. Hi gitmediniz mi Mnihe?
Hayr, henz gitmedim.
yleyse izin verin de anlataym. Sakn baka
bir yere gitmeyin. Almanyada gideceiniz btn di
er yerler, bouna vakit kaybetmenize sebep olur.
Mnihten baka grlecek yer yoktur.
( ) Ne mnasebet efendi m.
184
G A L S T AN B U L U
Kr sal bir Alman gmrk memuru nereye git
tiimi, gmrk vergisine tbi birey tayp tama
dm sordu, sonra pasaportumu sallayarak, Yol
dan aa, istasyona gidebilirsiniz, dedi.
Bu istasyon, Parisle Mnih arasndaki direkt hat
zerinde bir zamanlar nemli bir gmrk merkeziydi.
imdi bombotu. Btn bilet gieleri kapalyd. Her
yan toz iindeydi. Geip demiryoluna ktm ve 170.
Piyade Alayndan drt Fransz askerine rasladm.
Drd de snglerini tfeklerine takm, devriye
geziyorlard.
lerinden biri saat 11.15te Offenburga bir tren
kalkacan, bunun asker bir tren olduunu syledi.
Yol, aslnda yarm saatlikti, ama bu tren ancak saat
ikide varabilecekti. Ardndan srtt. Msy Paristen
mi geliyordu? Acaba Msy Criqui - Zjavvny Kilbane
ma hakknda ne dnyordu? Ah! O da ayn eyi
dnmt zaten. Kilbane denen adamn hi de ser
sem olmadn anlamt o da. Askerlik mi? Eh, ay
nyd ite. Nerede yaplrsa yaplsn, askerlik hep ay
n eydi. ki ay sonra zaten terhis olacakt. Ne yazk
ki serbest deildi, olsayd belki birlikte konuabi
lirdik. Msy, acaba Kilbane seyretmi miydi? Bfe
deki yeni arap hi de fena deildi. Ama kendisi dev
riye nbetindeydi. Bfe koridorun hemen altndayd.
Msy valizlerini burada brakrsa, kendisi gz ku
lak olabilirdi.
Bfede bitkin grnl, pis gmlekli bir garson
vard. Uzun bir bar boyunca 24 yalarnda iki Fransz
astemeni kedeki bir masaya oturmulard. eri
girerken elimle selm verdim. kisi de selmm
aldlar.
185
H E M I N G VVAY
Hayr, dedi garson, st yok. Kahve iebilir
siniz. Fakat iyi kahve deildir. Bira iyidir.
Garson da masaya oturdu. Yok, artk kimseler
yok burada, dedi. Temmuz aynda grdnz
sylediklerinizin hibiri artk buraya gelemez. Fran-
szlar, Almanyaya gelmeleri iin onlara pasaport ver
miyorlar.
Peki, buraya yemek iin gelenler de uramyor
mu artk?
Hibiri uramyor. Strasbourgdaki esnaf ve lo
kanta sahipleri kzdlar ve herkes yemek iin buraya
geldiinden polise bavurdular. nk buradan her-
eyi ok daha ucuza almak mmknd. Fakat imdi
kimse Strasbourgdan pasaport alp da buraya gele
miyor.
Ya Strasbourgda alan Almanlardan ne ha
ber?
Bar antlamasnn imzalanmasndan nce Kehl,
Strasbourgun banliysyd. Btn karlar ve sa
nayii, eitti.
Hepsi bitti artk. imdi hibir Alman nehri a
mak iin pasaport alamaz artk. Franszlardan ok da
ha da ucuza almak zorundalar. te balarna bir
de bu geldi. Buradaki fabrikalarmzn hepsi kapand.
Kmr yok. Tren yok. Bir zamanlar buras Almanya'
nn en ilek istasyonuydu. imdi sfra sfr elde var
sfr. Asker trenlerden baka tren mren gelmiyor,
onlar da ancak canlar istedii zaman alyorlar.
Drt asker gelip barn bana dikildiler. Garson
kendilerini neeyle franszca olarak karlad. Bar
186
G AL S T AN B U L U
daklarna yeni araptan doldurdu, sonra dnp tek
rar masaya oturdu.
ehirdeki Franszlara nasl muamele ediyorlar
burada?
Pek hr kmyor. yi insanlar. Tpk bizim gibi.
Arada srada kzanlar da oluyor, ama aslnda hepsi
iyi. karclar hari, kimse kin beslemiyor. Onlarn
kaybedecekleri var bu iten. 1914ten beri hi y
zmz glmedi. Para kazansanz bile, yarar yok. Har
camak zorunluluundasnz. Biz de yle yapyoruz. Ama
birgn, bitecek btn bunlar. Nasl bitecek bilemem.
Geen yl Hernbergde bir gasthaus alacak kadar
para bitiktirmitim. Oysa bugn bu parayla drt ie
bira bile alamam.
Bam kaldrp duvardaki fiat listesine baktm.
Bira, barda 350 mark.
Krmz arap, barda 500 mark.
Sandvi, 900 frank.
le yemei, 3.500 mark.
ampanya, 38.000 mark.
Geen Temmuz aynda Bayan Hemingwayle bir
likte lks bir otelde gndelii 600 marktan kald
mz hatrladm.
Elbette, diye devam etti garson. Ben Fran
sz gazetelerini okuyorum. Almanya, Mttefikleri g
durumda brakmak iin parasnn deerini dryor.
Ama bundan ben ne kazanyorum?
Dardan gelen bir tren dd duyuldu. Hesab
dedim, garsonla el skp vedalatk. Krk yalarn
daki iki astemenle ayrca selmlatk. imdi onlar
da masalarnda dama oynamaya balamlard. Offen-
burga gidecek asker trene binmek zere yrdm.
187
ALMANYA' DA BR YABANCI ------------------------------
(30 eyll 1923, The Toronto Daily S tar)
BUGN Almanyada yolculuk etmek, Toronto'da
en kalabalk saatlerde bir otobste yolculuk etmek ka
dar neeli bir ey.
Demiryollar kaldrdklar her trenden para kaybe
diyorlar ve bu yzden en az sayda trenle mmkn ol
duu kadar ok yolcu balk istifi gibi tanyor.
Dn Frankfurtta sabahn altsnda normal bir
treni rahata dolduracak kadar byk bir kalabalk
vard. Yolun kenarna kadar taan bu kalabalk Ams-
terdam ekspresini bekliyordu. Katar gara girince, yol
cular vagonlara adeta kartma yapar gibi saldrdlar,
pencerelerden ieri girdiler. Oturulacak btn yerler
dolduu gibi, koridorlarda ayakta durulmasna da izin
verilmiti.
Sava tazminat konusundaki grleriniz ne
188
G A L S T AN B U L U
olursa olsun. Avrupann dengesini salamak iin Al
manyann yeniden zengin bir lke durumuna gelme
si gerektii hakknda ne sylerseniz syleyin, Alman
larn karlarna muamelelerini asla hayranlkla kar
layamazsnz. Btn Alman halkn bu ie bulatrma
mak iin, son drt hafta iinde Almanya'nn eitli
blgelerinde grdm Alman erkeklerinin davran
diyeceim yine de.
te bir rnek. Kellner gelip vagon restoranda
nc servisin hazr olduunu haber veriyor. Kom
partmandaki Alman erkei yerinden kalkyor, okudu
u resimli dergiyi karsna uzatyor ve vagon resto
rana doru gzden kayboluyor. Bir buuk saat sonra
da soluu bira koka koka, bir ekmein iine sard
bir para peynirle geri dnyor. Kadncaz, kocas
nn uzatt peynir ekmei a a yiyor. Alman efendi
si tekrar gazetelerini alyor. Aile artk yemeini ye
mitir.
Bir dier Alman erkei de arka antasna uzand.
anta trenin filesinden aa, karsnn kafasna d
t. Kadncazn gznde yalar birikiverdi. Adamn
can sklma benziyordu. Bir yanna birey olmad
ya? dedi eine. Tam yolculuun balangcnda byle
bireyi karsna sorup renmeyecek olursa, ilerde
srt antasn kendisinin tamak zorunda kalmasn
dan korkmu olmalyd.
Bir baka Alman efendisi de, azna kadar dolu
birinci mevki kompartmanda kendisine bir yer bul
maya son derece kararlayd. Birinci snf kompartma
nn her iki tarafnda da er kiilik yer vardr. Bu ba
kmdan drt kiilik oturacak yeri olan ikinci mevki
189
H E M I N G VVAY
kompartmanlardan ayrlr. nc mevki kompart
manlarda ise altar kiilik yerler vardr. Drdnc
mevkide de her srada sekiz kiilik oturacak yer bu
lunur.
Bu zel durumda da btn yerler tutulmutu; yal
nz pencere kenarnda duran bir yal hanm, dar
bakmak iin yerinden kalkmt. Hepimiz yorgunluk
tan bitmitik. Trenin bir blm baka bir hatta ayrl
mt. Yannda kars ile bir Alman erkei ieri girdi.
Adam gelip yal kadncazn yerine kverdi. Ar
dndan ihtiyarck da oturdu ve gzleri iyi grmediin
den olacak, Almann dizleri zerine kverdi.
Adamn yz kmldamad bile. O sadece bir yer
bulmu, oturmutu. Yal kadn yerinden srayp
dehetle adamn yzne bakt. Adamn kars ise ku
laklarna kadar kpkrmz kesilerek kompartmandan
dar kt. Adam yz ta gibi, hl ve hi kmlda
madan oturmaya devam ediyordu. Yal kadn, dudak
lar titreyerek pencereden dar bakt.
Bir Fransz kadn olsa, bu bn bn bakan adam
nasl para para ederdi, diye dndm. Fakat bura
da hibir ey olmad. Yal kadn sadece korkmutu.
Herhalde bundan nce de bana byle birey gelmi
olmalyd.
Olaylarn bugnk ak iinde Almanyada yaban
clar pek tartmalara giremiyorlar. ok defa dayak
yememek iin trl hakaretleri sineye ekiyorlar. Fa
kat kompartmandaki durum yle bir noktaya varm
t ki, ister istemez bir tenis raketinin neye yarayaca
n dnmeye baladm ve aklma gelen on bir eit
kulanma yolu iinde en iyisi bir adamn kafasn yar
mak diye kararlatrdm.
190
G AL S T AN B U L U
Elbette hr karmann en iyi yolu, yerimden kal
kp yal kadna yer vermekti. Alman tramvaylarnda
oturan her Alman erkei ile hr karmann en kestir
me yolu buydu. Fakat tam bu srada kap ald ve ada
mn kars ban ieri uzatarak, kocasna ilerde bir
baka yer bulduunu syledi. Alman koca birka da
kika daha, dilerse istedii kadar oturabileceini gs
termek istercesine yerinden kalkmadan bekledi, son
ra kt gitti. htiyar kadn da minnet dolu baklarla
yerine kt.
Almanyada aile hayatnn kusursuz ve ok gzel
olduunu sylyorlar. Anne, baba ve kk ocukla
rn bir araya gelip bira imeleri, kk ocuklarn ba
bann terliklerini getirmeleri, piposunu yakmalar gibi
dokunakl, gzel sahneleri var. Ancak ortalkta gster
melik diye kalan bu davranlar ekiciliini artk ok
tan kaybetmi.
191
MARK IKMAZI
(1 ekim 1923, The Toronto Daily S tar)
ALMAN halk mizacna uygun olarak parasnn de
ersizliini surat asarak ya da histerik bir umutsuz
lua kaplarak karlyor.
Geen Kasm aynda Avusturya kronu, bugn Al
man marknn olduu yerde; yani, 800 dolar karln-
dayd. Bugn, bir dolarn karl 27 bin kron. Bu yz
den de Alman gazeteleri birinci sayfalarnn en se
me yerinde markn fiatn siyah harflerle hergn ya
ynlyorlar.
Markn iine dt kmaz, Almanlarn yaban
clara kar davranlarnda anlaml bir deiiklie
sebep oldu. Bir yl nce bir dolarn karl 130 mark
iken, Alman Dileri Bakanl Amerikan, ngiliz ve
Kanadal gazetecilere her trl kolayl tanyordu.
Almanlar, Franszlardan nefret ediyorlar ve onlar yo
kua srmek iin her areye ba vuruyorlar, fakat di-
192
G AL S T AN B U L U
er uluslara Almanya'nn gelecekteki dostlar gzy
le bakabiliyorlard. Bugn, artk kimse iin zel mu
amele yok. Btn yabanclar darnn adam' ve d
man. Almanya iflsa gittiine gre, imdilik tek te
sellileri, kendileri ile mal ilikileri olan bir iki ulusu
da beraberlerinde felkete srkleyebilmek.
Alman parasnn deerini kaybetmesinin garip
etkilerden biri de, para darl. Ne kadar ok para ba
slrsa, o kadar daha fazlasna ihtiya duyuluyor. Bu
nun sonucu olarak bir fabrikatr haftalklar vermek
iin para ektii zaman, bankalarda para kalmad
anlar oluyor. Her maaza para bozabilmek iin deste
deste ellilik ve yzlk mark paketleri bulundurmak zo
runda. Hkmet para darlna kar geici beyz
marklk banknotlar bastrd. Bunlarn zerinde 1923
yl Ocak aynda banknotun gerek bir beyz mark
la deitirilecei yazlyd.
Sylendiine gre, ok geni apta harcamalar
olacakm; nk Almanlar paralarnn durmadan ya
r deerini kaybetmesinden artk bkmlar ve bunun
yerine mcevherat, krk mantolar, otomobil ve ger
ek deeri olan buna benzer baka mallar almaya ba
lamlar. Gerekten de bunlar almak iin kullandklar
marklar, aslnda sabun paketi saranlarn iine yaryor.
Alman gazetelerinde okunan fakat imdiye kadar
grmediiniz bu tr satn alma lemleri, Berlin, Ham
burg gibi, teden beri zengin ve sefahat yuvas' e
hirlerde kolayca farkediliyor. Freiburg m Breisgau
gibi kk bir ehirde ise parann deeri ne kadar d
erse dsn, fiatlar ykseltmemek iin direnen es
nafn kr inadyla da karlayorsunuz.
193
H E M I N G VVAY
imizden drt kii, drt gn sretle Freiburg ote
linde kald ve gelen hesap 2 200 markt. Yani, adam
bana gnde 20 sent dyordu. Hakknda uzun uzun
yazlar okuduunuz dehet vergilerin hesaptaki top
lam karl 15 sentten daha aayd. Bahiler de
bunun iindeydi.
Freiburg, anlalan iini yolunda yrtmeyi iyi bi
liyor. ehirdeki btn otellerin her odas doluydu.
Srtlarna antalarn asm Almanlar, Kara Ormana
giderken buradan geiyorlard. Temiz bakml sokak
larn her iki yanndan derin kanallar iinde prl prl
sular akyordu. Evlerin sivri, krmz tula ile rlm
damlar zerinden, katedralin kzl kulesi grlyor
du. Cumartesi gnleri beyaz mendillerini balarna
sarm kyl kadnlar pazar yerinde taradan getir
dikleri sebze ve meyvelerini tadklar kz araba
larnda satyorlard. Maazalarn hepsi akt ve fi-
atlar ok dkt. Herey sakin, mutlu ve rahat gr
nyordu.
Bir pastanede bir gen kzn gsnde demir ha
nian olan niformal bir genle masada oturduunu
ve dondurma yediini, annelerin pembe yanakl o
cuklarn yarm litrelik st ieleriyle doyurduklarn
grdk.
Ne korku, ne cumhuriyetilik, ne de gdaszlk
grebildik evremizde. Herkes iyi beslenmie benzi
yordu; kimse korkulu deildi, fakat kimse de mutlu
grnmyordu dorusu. Hemen her han ve meyhane
nin duvarnda Baden kral Frederickin ve ei kralie
nin resimleri aslyd.
in tehlikeli yn ve Almanyann imdiye kadar
194
G AL S T AN B U L U
btn ekonomik yasalara meydan okumasnn sebebi,
Alman tcarlarnm mallarn sat eklidir. Mallarn
imdi perakande fiatna satan tccar, toptan iin de
dii parann yarsn almaktadr.
Bir dkkn sahibi bana, Baka ne yapabiliriz ki?
dedi. Fiatlar ykseltsek, bu defa kimse satn alama
yacak. Oysa bizim de malmz satmamz lzm.
Bu yle bir zm yolu ki, sradan bir iktisat
iitse hop oturur, hop kalkar. Bir kere sorun karsn
da ne syliyeceini arr; samalar, dili dolanr. Ya
pacak hibir iiniz yoksa, Alman tccarnn yar fiat-
na satt mallar tkenince ne yapacan dnebi
lirsiniz.
Bu mill menfaate sat sresiz devam edemez
tabi. Fakat srdrld u sralarda Alman maaza
sahipleri de kzgnlklarn kendilerinden al veri
eden yabanclardan almaktadrlar. nk bu kargaa
ln sebebinin yabanclar olduunu hissetmektedir
ler. Ama yine de grevinin satmak olduunu bildii
iin, hncn gemleyebilmekte, dkknna kundak ko
yana bile sat yapmaktadr. Bugn, tutumu budur ve
byk bir kzgnlkla bu ii yrtmektedir.
195
c 19 ekim 1923, The Toronto Daily S tar)
MARK SAYESNDE PARA KAZANMAK ----------------- --
SINIRI gemek iin fikir danmaya gittiimiz St-
rasbourgdaki otomobil acentesinin adam, Oh,
evet, dedi. Almanyaya gitmek ok kolaydr. Btn
mesele kpry gemekte.
Vizaya ihtiyacnz yok mu? diye sordum.
Hayr. Sadece Franszlardan mhrl bir permi
belgesi almak yeter. Pasaportunu cebinden kard,
damgalanmaktan yer kalmayan arka ksmn gsterdi.
Grdnz m? Ben ok ucuz olduu iin burada ya
yorum. Para kazanmann bir yolu bu.
Mesele yoktu.
Strasbourgun merkezinden Rhinea kadar mil
uzunluunda bir tramvay hatt var ve son durakta
tramvay durunca, herkes dar dklyor. Buradan
kprye ilerliyorlar. Yol zerinde tfeinin ucuna sn
gsn takm bir Fransz askeri durmadan gidip ge
196
G A L S T AN B U L U
liyor, mavi elik miferinin altndan pasaport kontro-
luna gelen kzlar gzetliyor. Kprnn sol tarafn
da irkin tuladan bir gmrk bins var. Sa tarafta
da tahtadan bir baraka. Barakadaki tezghn ardnda bir
Fransz subay oturmu, pasaportlar damgalyor.
Rhine nehri durgun, sar ve amurlu; alak ve
yeil kylar arasndan akyor, uzun, demir kprye
doru yanayor. Kprnn br tarafndan irkin bir
ehir olan Kehli grmeniz mmkn.
Eer Fransz vatanda iseniz ve Fransz pasa
portu tayorsanz, tezghn ardndaki adam sadece
pasaportunuzu damgalyor ve kpry ap igal altn
daki Almanyaya geiyorsunuz. Mttefik lkelerin b
rinin vatanda iseniz, memur size phe dolu bak
larla bakyor, nereli olduunuzu soruyor, Kehl'e gidi
sebebinizi aratryor, ne kadar zaman kalacanz
rendikten sonra ayn damgay basyor. Eer Kehlli
biriyseniz ve i iin geldiiniz Strasbourgdan ucuz ol
duu iin yemek yemek zere Kehl'e dnyorsanz,
on be - yirmi dakika sreyle bir hattn ardnda bek
letilecek adnz bir kartotekste aratrlp Fransz reji
mi aleyhinde konuup konumadnz yazp yazma
dnzda tabi aratrlacak, parmak iziniz alnacak
ve ancak ondan sonra ayn ekilde belgeniz damga
lanarak gemenize izin verilecektir. Kpry aslnda
herkes geebilir, ama Franszlar Almanlar iin bu ii
mmkn olduu kadar zora getirmiler.
amurlu Rhinen zerine vardnzda, artk Al
manyadasnz demektir. Kpry imdiye kadar gr
dnz en cesaretsiz grnl ve zavall halli iki
Alman askeri bekliyordu. ki Fransz askeri ular sn
gl tfekleri omuzlarnda bir aa bir yukar dola
197
H E M I N G VVAY
rlarken silhsz iki Alman askeri de srtlarn duva
ra dayam, onlar seyrediyorlard. Fransz askerleri
tam tehizat!, elik miferli; Almanlar eski nifor
mal ve kepliydiler.
Bir Fransza Alman askerlerinin grevlerinin ne
olduunu sordum.
Orada duruyorlar ite, dedi.
Strasbourgda alacak mark yoktu. Dviz fiatlar-
nn art bankerleri gnlerce ncesinde temizlemi,
gtrmt. Bu yzden Kehl tren istasyonunda bir
miktar Fransz parasn deitirdik. 10 franka karlk
670 mark aldm. On frank Kasada paras ile aa yu
kar 90 sent eder. Bu doksan sent Bayan Hemingvvay
ile bana bir gn, hem de rahat rahat harcamak artiy-
le yetti. stelik gnn sonunda da cebimizde 120
mark daha kald.
lk alveriimizi Kehlin ana caddesinde elma,
erik ve eftali satar yal bir kadndan yaptk. ok g
zel grnl be elmaya karlk, kadna bir 50 mark
lk uzattk. Bize ste 38 mark verdi. Kibar grnl,
ak sakall bir bay bizim elma aldmz grnce, ap
kasn karp selm verdi.
zr dilerim efendim, dedi Almanca ve biraz
da utanarak. Elmalar kaa aldnz acaba?
Parann stn sayp on iki marka aldm sy
ledim.
Glmseyerek ban sallad. mkn yok benim
dememe. ok pahal, dedi.
Her lkedeki rejimlerin btn ak sakall ihtiyar
lar gibi sokaktan aa doru yrd, gitti. Fakat el
malara uzun uzun yle bir bakmt ki, kendisine bir
elma ikram etmeyi ok isterdim dorusu. O gn 12
198
G A L S T AN B U L U
mark demek, iki sentten biraz aa demekti. htiyar
adamn btn mr boyunca biriktirdii para, her
karc olamayan snf mensubu gibi, Almanyann sa
va ncesi ve sava bonolarna yatrld iin, 12
marklk birey alamyordu. Bu, markn ve kronun de
eri dt halde, geliri artmayan halkn tipik bir
rneiydi.
Bir dolara 800 mark, ya da bir sente karlk 8
mark alarak Kehlin eitli maazalarnn vitrinlerin
deki mallarn fiatn drm oluyorduk. Bezelyenin
kilosu 18 markt, fasulyenin 16 mark. Kaiser kahvesi
nin kilosu Almanyada Kaiser adna hl ok sk
raslanyor 34 markt. Hi de iyi olmayan ve kavrul
mu tanelerden ibaret Gersten kahvesinin kilosu ise
14 markt. Bir paket sinek kdnn fiat 150 markt.
Bir jilet de ayn fiata ya da bir ve eyrek sente
satlyordu. Bir duble bira 10 markt.
Kehlin en iyi oteli be kap yemek veriyor ve 120
mark alyordu, ki bu bizim paramzla 15 sent demek
ti. Ayn yemei mil uzaklktaki Strasbourgda bir
dolara yemek mmkn deildi.
ok sk gmrk kontrol yznden, Almanyadan
dnen Franszlar Kehlden istedikleri ucuz eyalar
alamamaktadr. Fakat diledikleri gibi gelip yemekle
rini burada yiyebilmektedirler. Her gn leden son
ralar Alman pastanelerini ve ayhanelerini dolduran
kalabal seyretmeye deer dorusu. Almanlar ger
ekten ok gzel pastalar yapyorlar ve bunlar bir
Franszn en kk Fransz parasna, metelie satn
almalar mmkn. Dviz fark yznden Strasbourg
lu genler Alman pastanelerini dolduruyorlar ve lez
199
H E M I N G VVAY
zetli Alman kekleri ile tka basa doyuyorlar. Pastane
lerdeki kalabalk yarm saat iinde kayboluveriyor.
Girdiimiz bir pastanede mavi gzlkl bir adam,
maazann sahibine benziyordu. Kendisine boche
denen tipik bir Alman yardm ediyordu. Dkkn her
yatan ve snftan Franszlarla dolmutu. Hepsi de
tka basa kek yiyorlard. Pembe entarili, ipek orapl,
gzel ve zayf yzl, kulaklarnda inci kpeler bulunan
bir gen kz da durmadan meyveli ve vanilyal don
durma yetitirmekle meguld.
Gen kz istenileni vermek iin hi de zel bir
itina gstermiyordu. nk ehir asker doluydu ve
sk sk pencereden dary szyordu.
Pastac ve yardmcs dorusu btn kekleri sa
tlnca pek de memnun ve mutlu grnmyorlard.
nk markn deeri, atklar hamurdan ok daha hz
l dyordu. Bu srada sokan ileri bir kesinde
bir ii kalabal tramvayla geiyordu. Hepsinin elle
rinde evde hazrlanm yiyecek sepetleri vard. He
men her evin nnde bulunan aalarn altna yerle
iyorlard. Ayn anda pastaclardaki Fransz genleri
son lokmalarn yutuyor; Fransz anneleri, ocuklar
nn ukulatal, kremal azlarn siliyorlard. Bu da
dviz alveriinin yeni bir yzyd.
leden sonra ucuza ay iip pasta ve kek ye
mee gelen kalabalk kpr zerinde kaybolurken, bu
defa Kehlde akam karnlarn bedavaya yakn doyur
mak iin gelen ikinci bir korsan kalabal grn
yordu. Kalabalk kpr zerinde karlayor ve zgn
bakl Alman askerleri bunlar seyrediyordu. Otomo
bil acentesindeki adamn dedii gibi, bu da para ka
zanmann bir baka yoluydu.
200
BR MLYON HARCAMAK O KADAR KOLAY K ---------
( 5 kasm 1923)
BUGN Almanyada yzyirmibe dolarn karl
, iki buuk milyon marktr.
Bir yl nce bu kadar paray tamak iin bir kam
yon tutmak gerekirdi. Yirmin bin adet kaln ve ar yz
marklk, onluk paketler iinde bulundurulurdu. Parde-
snzn ve antanzn iinden dar taard. Bugn,
iki buuk milyonu rahata cebinize yerletirebilirsi
niz. nce ve hafif 100.000 marklk 25 banknot halinde.
ocukllumda milyonerleri ok merak ettiimi
hatrlarm. En sonunda bana enemi kapatmam, bir
milyon dolarn bir araya gelen birey olmadn, bu
kadar paray kocaman bir odaya bile sdramyaca-
m sylemilerdi. Bu kadar para bir araya getirilse
bile, tek tek saymak iin insann mr yetmez diye
eklediler. Bunu da iitince pes ettim.
201
H E M I N G VVAY
Daha sonra bir milyon dolar harcamann zorluu
bende, seyrettiim bir oyundan sonra daha da iyi yer
etti. Bu oyunda Brevvster adnda biri, bir milyon dola
r delicesine harcad takdirde amcas ya da bir ba
ka yaknnn brakt alt milyonluk bir baka mirasa
konacakt. Hatrladma gre; Brevvster, dayanlmaz
glklerle karlatktan sonra, en sonunda k ol
may dnyor ve bu sayede bir milyonunu hemen
ve derhal harcayveriyordu. Fakat zavall Brevvster an
cak o zaman amcasnn meteliksiz biri olduunu anl
yor; dknler evi ya da ona benzer bir yerde ld
n reniyordu. Ama bu defa almak iin paalar
svyor, sonradan ehrinin Ticaret Odas bakanl
na kadar ykseliyordu.
ocukluumda yetimem zerinde etkili olan bu
tr olaylar hatrlayarak, Almanyada bulunduum on
gn kadarlk bir sre iinde hemen hibir zorlukla
karlamadan ben de bir milyon marktan fazla para
harcayabildim.
O zamana kadar hayatmda sadece bir defa ger
ekten lks bir otelde kalmtm. Bir haftay drdn
c snf trenlerin kuetlerinde, kasaba hanlarnda, k
k ehir ve krlarda bulunan gasthofslarda geir
dikten sonra, serven bir trenin ikinci mevki korido
runun ine atsanz yere dmeyecek kalabal iin
de sona erdi ve bu defa karclarn nasl bir yaant
srdklerini aratrmay kararlatrdm.
Frankfurter Hofun dev gibi camdan kaps ze
rinde iri, siyah harflerle, FRANSIZLAR ve BELKA
LILAR ER GREMEZ yazyordu. Resepsiyondaki
memur bana bir kiilik oda iin (tabi vergiler hari)
202
G A L S T AN B U L U
51.000 mark demem gerektiini syledi. ark tar
znda denmi lobbyde geni koltuklarna gml
m, purolarn tttren Yahudilerin, savurduklar du
manlarn ardndan beni gzetlediklerini sezinledim.
Ben Paristen geldiimi yazmtm. Resepsiyon memu
ru akac bir tavrla, elbette Fransz aleyhtar kura
l fazla zorlamyoruz, dedi.
Odama knca, bir dizi vergiyle karlatm. Her-
eyden nce yzde 40 orannda bir ehre ayakbast
vergisi vard. Ayrca yzde 20 servis alnyor, stma
iin de ek olarak 8.000 mark kesiliyordu. Sabah kah
valtlarn otelde yapan mterilerden ekstra bir
6.000 mark cret alnaca da belirtiliyordu. Bir takm
baka ekler daha vard. O gn ve ertesi gn lene
kadar otelde kaldm. Hesap 145.000 mark tuttu.
Badende kk bir tren istasyonunda bir kadn
hamal iki ar valizimi trene kadar tad. Kendisi
ne bavullar tarken yardm etmek, istedim. Yzme
bakp gld. Yank teni, sapsar salar, kz kadar
salam, geni omuzlar vard.
Nedir borcum? diye sordum.
Elli mark, dedi.
Mannheimda bir baka hamal bavullarm bir
vagondan dierine tad. Kendisine borcum nedir?
diye sorduumda, bin mark karln verdi. yaptr
dm en son hamal Badendeki kz olduu iin, iti
raz ettim tabi.
Buradan bir ie birann fiat 1500 mark efen
di, dedi. Bir bardak schnapps da 1200 mark.
te fiatlar btn Almanyada byle deiiklikler
gsteriyor. Fiatlar hzla ykselmeye devam ederken,
203
H E M I N G VVAY
markn geen k sonunda eritii gibi, bir dolar kar
lnda 70.000e kadar hzla dp dmemeye de
vam etmesine bal herey. Fiatlar ykselince, bir
daha dmesi imknsz oluyor. Tarada bir n ye
mek insana 2.000 marka patlyor. Trende ise salaml
bir sandviin fiat 3.000 mark.
Geen hafta bugnk yaama artlarn aratrr
ken bir kk fabrika sahibi, birok ii, bir otel sahi
bi ve bir lise retmeni ile konutum.
Fabrika sahibi yle dedi : Birka hafta daha
dayanacak kadar kmr ve kokumuz var. Fakat btn
ham maddelerin skntsn ekiyoruz. Bizden istedik
leri fiatlar diyemiyoruz. Malmz ihracatlara sat
yoruz. Onlar dolar zerinden para alyorlar. Biz ala
myoruz. ekoslovakyadan kmr satn alabiliriz;
nk bar antlamasna gre burada Alman kmr
madenleri var. Fakat onlar da demeyi ek paras ile
yapmamz istiyorlar. Bu, dviz satn almak demektir
ki, buna da gcmz yetmiyor. ilere yol vermek
zorunda kalyoruz ve artk onlarn da kurtaracaklar
hibir eyleri kalmadndan yaknda patrt kmas
iten bile deil.
Bir ii de yle dedi : Bugn kazandm pa
rayla ailemi geindirmeme imkn yok. Evimi bankaya
rehin ettim; banka benden yzde 40 orannda faiz al
yor. Rahat rahat para harcayan iiler grebilirsiniz,
fakat bunlar evlerinde, almadan yaayan genler
dir. Kaldklar oda, amarlarnn ykanmas hep be
dava. sizlik creti de cabas. Bu tr adamlar biraha
neleri dolduruyorlar ve bol bol arap iiyorlar. Kimbi-
lir, belki babalarnn da kyde bir evleri, bir iftiik-
204
G AL S T AN B U L U
leri falan vardr. O zaman ileri yolunda demektir.
nk iftilerin paras var.
Otel sahibi de yle dedi: Btn bir yaz boyun
ca otel doluydu. ok iyi bir mevsim geirdik. Btn
yaz hergn sabahn altsndan gece yarsna kadar a
ltm. Odalarn hepsi doluydu. Hatt mterileri bi
lardo salonunda, battaniyeler zerinde yatryorduk.
imdiye kadar bundan daha iyi bir yl geirmemitik.
Ekimde markn deeri dmeye balad ve Aralkta
btn bir yaz mevsimi boyunca kazanm olduumuz
para, gelecek mevsim iin gereken stoklarmz bile
karlayamayacak hale geldi. Benim svirede kk
bir sermayem vard. Aksi halde oteli kapatmak zorun
da kalacaktk. Bu ehirdeki dier btn yazlk oteller
temelli olarak kaplarn kapatmak zorunda kaldlar.
u kar tepedeki byk otelin sahibi, geen hafta
intihar etti.
Lise retmeni de yle dedi: Ayda 200.000
mark maa alyorum. Bu ilk bakta iyi bir maa gibi
geliyor insana. Fakat maamn artmasna imkn yok.
Bir yumurta 4.000 mark. Bir gmlek, 85.000 mark. Bu
gn drt kiilik ailemiz gnde ancak iki n yemek
yiyerek yayabiliyor. Fakat buna da kretmek lzm.
Bankaya olan borcum da cabas.
Burada yaayan halk, parasn dolara tahvil ede
miyor. svire parasna evirmesi de imknsz. Ruhr
sorunu yaknda zmlenince, markn yeniden de
cei muhakak. Bankalar asla dolar, svire frang ya
da Hollanda paras vermiyorlar. Kasalarnda olann
zerine drt elle sarlmlar, brakmyorlar. Halk da
hibir ey yapamyor.
Tccarn da paraya gveni yok. Bu yzden fiat-
205
H E M I N G VVAY
lar drmyor. En zengin olanlar, kyller. nk
geen sonbaharda markn deerinin drlmesinden
sonra, rnlerinin fiat buna uygun olarak tespit edil
miti. Byk fabrikatrlerin durumu da salam. B
yk fabrikatrler darya yabanc para karlnda
mal satyorlar. gcnn karln ise markla d
yorlar. Bankalar da iyi durumda. Bankalar her zaman
zengindir. Hkmetlere benzerler. Deersiz diye, de
erli para alrlar, sonra da drt elle yaprlar.
Lise retmeni uzun boylu, zayf bir adamd. U-
zun, ince ve sinirli elleri vard. Zevk iin flt alyor
du. Kapsn aldm zaman iitmitim. ki ocuu
pek besinsiz kalma benzemiyorlard, ama kendisi
ve karsnn grn yleydi.
Peki, btn bu iler nasl zmlenecek? diye
sordum.
Ancak Tanrya gvenebiliriz, dedi. Sonra g
lmseyerek ekledi: Biz Almanlar Tanr'ya ve hk
metlere gvenmeye almzdr. Fakat artk hkme
te inanmyorum.
Yerimden kalkarken, Demin kapnz aldm
zaman ok gzel flt alyordunuz... dedim.
Fltten anlar msnz? Sever misiniz flt? Du
run, sizin iin bireyler alaym.
Eer sizden fazla ey istememisem, memnuni
yetle, dedim.
irkin grnl ve tozlu arala oturduk; lise
retmeni gerekten ok gzel ald flt. Darda
insanlar ehrin ana cadesinde gidip geliyorlard. o
cuklar gelip sessizce yanmza oturdular. Bir sre
sonra retmen almay brakt ve sklarak ayaa
kalkt.
Bilir misiniz, flt ok ho bir sazdr, dedi.
206
ALTINCI BLM
KNC DNYA SAVAlNDAN
ZAFERE DORU BR GEZ
(22 temmuz 1944, Collier's )
SHLOH savann tarihini kimse hatrlamyor. Fa
kat bizim Fox Green kumsalna ktmz gn, alt ha
zirand ve rzgr kuzeybatdan olduka sert esiyordu.
Sabahn kurun renkli ilk klar ile beraber karaya
doru hareket ederken, on metre boyunda, tabut bi
imindeki lik teknenin iinde omuz omuza, rahatsz
vaziyette, savaa giden insanlarn yalnzlk dolu arka
dalna snm bekleyen erlerin elik miferleri
zerine yeil deniz sular serpiliyordu. zerlerine
yzmelerini salayacak lastik cankurtaranlar geiril
mi TNT (dinamit) sandklar, bazukalar ve sudan ko
runmalarn salamak iin naylonla rtlm bazuka
roketleri de kartma gemisinin iindeydi. Saydam
muhafazalar iinde roketler, yamurluk giymi kolej
li kzlar hatrlatyordu insana. Askerlerde de ayn
cankurtaranlardan vard.
209
H E M I N G VVAY
Sandal dalgayla kalknca yeil sular beyaz kp
e dnyor, kpkler adamlarn, silhlarn ve dina
mit sandklarnn zerine serpiliyordu. Karda Fran
sz kylarn grebiliyordunuz. Saldr ve tama ara
larnn kurun burunlar ile dz gverteleri imdi geri
de kalmt. Denizin zerindeki gemiler Fransaya, ile
riye doru akyordu.
kartma gemisi dalgalarla beraber ykselince
alak siluetli kruvazrlerle, sahile yakn yerde duran
iki zrhl vagon grlebiliyordu. Silhlarnn krmz
klarn, rzgrlarla birlikte dalan kahverengi du
manlarn da grmek mmknd.
Virginia'l Temen Robert Anderson, arka taraf
tan seslendi:
Dmenci, rotan nedir?
Massachusettsli dmenci Frank Currier, iki-yir-
mi kumandanm, diye karlk verdi. nce yzl, na
rin bir delikanlyd. Baklar pusulasnn zerine
dikilmiti.
Anderson, ki-yirmiden ama yleyse Allahn
cezas! diye seslendi. Bu bell okyanusta cirit at
mayalm.
Dmenci sabrla, ki-yirmiden amyacam
kumandanm, diye karlk verdi.
Haydi, haydi, dikkat et! diye tekrarlad Andy.
Sinirliydi. Fakat dman atei altnda ilk defa kart
ma yapan gemisindeki askerler, onun Afrika, Sicilya
ve Salerno kartmalarnda da bulunduunu biliyor,
kendisine gveniyorlard.
Biz grltyle tank tayan bir kartma gemisi
nin zerine srklenirken, Andy grledi :
zerine gitme u leyterin!
210
G AL S TAN B U L U
Rotam iki-yirmi, dedi dmenci.
Andy, Ama bu okyanusta rasladn her tekne
nin zerine bindireceksin demek deil, dedi. Yakk
l, yank tenli, alml ve rahat bir delikanlyd. Bay
Hemingvvay, u ilerdeki teknenin direindeki ne bay
radr, drbnnzle bakar msnz ltfen, diye ses
lendi.
cebimden kk Zeiss drbnm kardm.
Bayraa evirip baktm. Bir dalga drbn slatnca-
ya kadar, bayra yakalyabildim.
Yeil renkli, dedim.
yleyse mayndan arnm kanaldayz, dedi
Andy. ok iyi. Dmenci, n'oluyor sana? ki-yirmiyi
tutturamyor musun?
Drbnm kurulamay denedim, ama birbirini
kovalayan dalgalar yznden beceremedim. Bu ii
sonraya brakp, Texas zrhlsnn sahili dvn
seyretmeye baladm. Zrhl imdi tam samzdayd
ve biz dosdoru Fransa kysna yol alrken, o da ze
rimizden ate ediyordu. Andy ve Dmenci Curriere
inanmak gerekirse, 220 derece zerinden sahile yak
layorduk ve herey daha belirli grnmeye bala
mt.
Alak kayalklar vadilerle yarlmt. Kilisesi g
rnen bir ehir vard karda. Bir de denize kadar inen
bir orman. Kumsallardan birinin sa tarafnda bir ev
grlyordu. n tarafta katrtrnaklar alev alev yan
yordu. Kuzeybat rzgr dumanlan ierilere srk-
lyordu.
Deniz tutmas yznden yzleri balmumu gibi sa
rarmayan askerlerimiz, teknelerin elik kenarlarna
211
H E M I N G VVAY
dayanm, Texasn sahili borbardman ediini
hayret ve mutlulukla seyrediyorlard. elik miferle
rinin altnda Orta ada ko ba tayarak kale ka
plarn zorlayan savalar andryordu.
Texasn 14 inlik toplarnn kustuu atele,
geminin uzanda bir ate frnnn az kaynyordu
sanki. Daha sonra sar ve kahverengimtrak bir bulut
etraf saracak, askerlerin miferlerinin zerine kadar
inecekti. Top grlemeleri kulamzn zarn ar, kuru
bir eldivenle dver gibiydi.
Biz yaklatka gittike daha belirleen bir tepe
nin yeil ykseklikleri zerinde birden iki kara toprak
paras ve duman grnyordu.
Askerlerden birinin motor grlts arasnda,
Bakn, Almanlara neler yapyorlar! diye bardn
iittim. Asker mutlu bir tavrla, ddiaya girerim ki,
karda sa kimse kalmamtr, diye ekledi.
O sabah askerlerin azndan kan ve benim iit
tiim tek sz bu oldu. kide bir kendi aralarnda da
konuuyorlard, fakat 225 beygir gcndeki Diesel
motorlarnn grlts iinde bunlar itimek imkn
szd. Genellikle hi konumadan, sessiz, bekliyorlard.
Ate eden gemilerin hattndan uzaklatmzdan be
ri kimse glmsememiti. Kendilerine yardmc o!an
esrarengiz devi grmlerdi. Fakat imdi gemi git
miti ve yeniden yapyalnz kalmlard.
Silhlarn ate kusmaya balad andan beri a
zm ap amyacam ben de merak etmitim. im
di ise oktan kurtulmutum.
Texas ve Arkansasn ate hattnn iine gi
rip ktktan sonra bir memnunluk duydum. Btn gn
212
G AL S TAN B U L U
baka gemiler de zerimizden ate edip durmutu.
Deniz topusunun an, tok patlamalar hi eksik olma
mt. Kyya iyice sokulduktan sonra, Texasla
Arkansasn yzlerce vagonun gkyznden aa
yuvarland zaman kabilecek kadar mthi gmbr-
ll top patlamalar artk geride kalmt. Biz kuru
n deniz zerinde inatla ilerlemeye devam ederken,
onlar bizim dnyamzn bir paras olmaktan kmtr
artk. Zrhllar bizim iin baka lkelerin gklerine
giden ve yamuru asla bize ulamayacak bulutlar gi
biydi. Yine de sahi! bataryalarn perian ediyor,
kartmay desteklemek iin daha sonra kyya sokula
cak destroyerlerin rahata yaklamalarn garantiye
alyorlard.
imdi sahili nmzde btn ayrntlar ile birlik
te grebiliyorduk. Andy kumsallarn girdisini ktsn
iyice gsteren haritasn incelerken, ben de drbn
m alp kurulamaya baladm. nsann grebildii ka
dar geni bir alan iinde hareket halinde kartma ge
mileri yol alyordu. Gne henz grnmemiti ve
btn ky boydan boya dumanlar iindeydi.
Andynin dizleri zerine serdii harita, on yaprak
tan meydana gelmiti ve atalarla birbirine tutturul
mutu. Ek 1den Ek Aya kadar gidiyordu. Be ayr
yaprak da bir arada tutturulmutu. Andy iki insann
kollarn aarak ancak tutabilecei kadar geni ha
ritay dizlerinin zerine serince birden bir rzgr esti;
haritann Beyaz Kpek, Kzl Tilki, Yeil Tilki, Yeil
Kpek, Kolay Kzl ve Charlie Sektr blmleri iki
kere sallandktan sonra, kpeteden utu, denize
gitti.
213
H E M I N G VVAY
Ben bu haritay nceden incelemi ve byk ks
mn belleime yerletirmitim. Fakat bellek yokla
mak baka, haritaya bakp, kardaki kydan dorula
ma yapma baka eydi.
Kk bir haritan daha yok mu Andy? diye
seslendim. u tek yaprakl olanlardan. Yeil Tilki ile
Kolay Kzl gstereni yeter.
Hi byle bir haritam olmad, diye karlk ver
di Andy. Biz bu arada gittike gzmze daha dman
grnen Fransa sahiline yaklayorduk.
Kulana eilip Bundan baka haritan yok mu?
diye sordum.
Bir bu vard, o da gitti, dedi Andy.
Bir dalga geldi, ald gtrd. Acaba karmzda
ki ky neresidir dersin?
u kilise kulesi Collevilleinkine benziyor, de
dim. Eer yleyse, buras Yeil Tilki olmal. Dmdz
denize inen akarsu da, Kolay Kzl yn olmal.
Doru, dedi Andy. Yalnz biraz fazla sola d
tk galiba.
Grnen ey bu, bu kadar da yeter, dedim.
Bunlar belleimde kalanlar. Yalnz kayalklar olma
malyd. Kayalklar, Kzl Tilki kumsallarnn balad
tarafta, Yeil Tilkinin solunda olmalyd. Eer yanl
myorsak, Yeil Tilki de samzda olmal.
Andy, Civarda bir yerde bir kontrol teknesi ol
mal, dedi. Hangi kumsaln karsnda olduumuzu
ondan reniriz.
Kayalklar varsa, Yeil Tilki deildir buras,
dedim.
Haklsn, dedi Andy. Kontrol gemisine sorup
214
G AL S T AN B U L U
renelim. Dmenci, yakla u tekneye. Yok be, ona
deil, grmyor musun hangisine? Ge, nne ge!
Byle dmen krarsan, asla yetiemeyiz.
Gerekten de yetiemedik. Andan geince,
tekne de bizden uzaklat. Bindiimiz kartma gemi
si, tad dinamit yk ve kaln zrh yznden ok
ar yol alyordu.
Allah cezasn versin! diye grledi Andy. Biz
de Piyade kartma Gemisine sorarz.
Piyade kartma gemileri deniz amak iin yapl
ma benzeyen yegne teknelerdi. Siluetleri gemiye
benziyordu. Tat ve zrhl ara kartmaya yarayan
tekneler ise demir banyo kvetleri ya da mavnalar
dan farkszd. Deniz stnde nereye baksanz, yalnz
bunlar grebilirdiniz; ancak pek az kyya doru rota
tutturmutu. Hep birlikte yanaacaklar, ierlerindeki-
ni boalttktan sonra ark edip geri dneceklerdi. K
yda da, bulunduumuz yerden tanklar andran bir
izgi grnyordu. Drbnm henz ie yarayacak
kadar kurumamt.
i asker dolu olarak yanmzdan geen kartma
gemisine doru, Andy ellerini boru gibi yapp ses
lendi :
Yeil Tilki Kumsal nerede?
Biri, itmiyorum, dedi. Megafonumuz da
yoktu.
Kardaki ky, ne kys? diye haykrd Andy.
kartma gemisi zerindeki subay ban sallad.
Dierleri balarn bile evirmediler. Birbirlerinin
omuzlar ardndan sahile bakyorlard.
Dmenci, daha yakla! diye seslendi Andy.
215
H E M I N G VVAY
Haydi, biraz daha sokul, klmida!
kartma gemisine doru sokulduk; tam yakn
mzdan getii srada motorlar stop ettik.
Andy, Yeil Tilki kumsal nerede? diye yine
olanca sesiyle bard. Rzgr kelimelerini alp
gtrd.
Tam sanzda, diye haykrarak karlk verdi
subay.
Saol. Andy dier iki tekneye bakt, sonra ia
reti Ed Bankere seslendi : Yaklatr unlar. Syle,
yaklasnlar.
Ed Banker dnd, iaret parma yukarda, sa
elini havaya kaldrd, indirdi, kaldrd, indirdi. Yak
layorlar kumandanm, dedi.
Arkaya baknca tka basa dolu dier iki teknenin
gne batt iin yemyeil grnen dalgalar zerin
den seke seke yaklatklar grlyordu.
Her tarafnz sland m efendim? diye Ed ba
na sordu.
Her tarafm.
Benim de, dedi Ed. Islanmam bir gbeim
kalmt, imdi o da sland.
te bu Yeil Tilki olmal, dedim Andyye. Ka
yalklarn nerede bittiini hatrladm. Samz tam
Yeil Tilki. te Colleville kilisesi. te kydaki ev.
Sa tarafta da, Kolay Kzl zerindeki Ruquet vadisi.
Yzde yz Yeil Tilki bu.
Andy, Biraz daha yaklanca, dorulama yapa
rz, dedi. Siz gerekten Yeil Tilki olduuna inan
yor musunuz?
yle olmas gerekiyor.
216
G AL S TAN B U L U
nmzde de bir sr kartma gemisi, ayn ka
rarszlk iinde dolanp duruyor, gidiyor, dnyor,
daireler iziyordu.
Mthi bir yanllk var bu ite, dedim Andy-
ye. Tanklar grdn m? Ky boyunca sralanmlar.
Burada bulunmamalar gerekirdi bunlarn.
Tam bu srada tanklardan biri infilk etti; kara
dumanlar, sar alevler saa saa yanmaya balad.
Kynn aa taraflarnda bir ikinci tank daha ba
lad yanmaya. Ky boyunca, su izgisinde dev sar
ateler yaklm gibiydi. Bakmak iin yerimden do-
rulduumda, ikisi daha alevler iinde kald. lk ya
nanlardan imdi kl rengi dumanlar kyor ve rz
gr bu duman ky boyuna yayyordu. Tank dizisinin
ardnda kimseler olup olmadn grmek niyetiyle
yerimden dorulduumda, yanan tanklardan biri da
ha mthi bir ekilde infilk etti, dumanlarla kzl
alev dilimleri etrafa sald.
te yerimizi dorulayacamz bir tekne, diye
seslendi Andy. Dmenci, uradaki kartma gemisi
ne yana bakalm. Evet, ona. Yakla, yakla! Biraz
daha. u ynden gel!
Bu siyah, zerine iki makineli tfek monte edil
mi, yollu bir tekneydi.
Kars neresi, syleyebilir misiniz? diye ses
lendi Andy.
Beyaz Kpek, diye bir karlk geldi.
Emin misiniz?
Kara tekneden yine, Beyaz Kpek diye ba
rdlar.
Doruladnz m hi?
217
H E M I N G VVAY
Tekneden, Beyaz Kpek dedik ya! dediler. He
men ardndan gemi hzland, beyaz kpkler saarak
ayrld, yanmzdan uzaklat.
Btn cesaretimi kaybetmitim. nk karmz
daki kara parasnda Yeil Tilki ve Kolay Kzl kum
sallarnn ayrntlarn hatrlamtm. Yeil Tilki kum
salnn solundaki biti yerini belirten kayalk dizisi
aka grnyordu. Her ev yerli yerindeydi. Colle-
viile kilisesinin kulesi olduu gibi karmzdayd. Su
iindeki engeller ve savunma tesisleri bile, bellei
me kazlm gibiydi. Bir sabah dayanamam, Kapta
nmz Komodor W. I. Leahyye bu saldrnn bir oya
lama olup olmadn bile sormutum.
Hayr, demiti Dorothea M. Dixin kaptan.
Kesinlikle hayr. Neden sordunuz bu soruyu?
nk kumsallar savunmaya son derece elve
rili de.
Kaptan Leahy bana, Ordu saldrnn ilk yarm
saati iinde btn engelleri ve mayn tarlalarn te
mizleyecek, demiti. kartma gemilerinin yana
mas iin yer bile hazrlayacak.
Mayndan arnm bir kanalda ve tama gemisi
iinde denizi amann btn hikyesini yazmak is
terdim. Manevralardaki matematik kesinlik; demir al
maktan balayp kauuk sandallarn denize indirildii
ve kartma dalgasnn arklar izerek kyya doru
yol almaya balad ana kadar, btn ayrntlar sa
niye saniye, kronometrik bir dzenle ayarlanmt.
Tam bir ekip almasyd bu; aslnda bunun iin
koca bir kitap doldurmak gerekir; bizim burada an
lattmz, bir kartma gemisi iindeki ekip alma
218
G AL S T AN B U L U
snn basit bir hikyesinden ibaret. Yeil Tilki kum
salna frtna gibi tmz bir gnn hikyesi.
O anda Yeil Tilki kumsalnn nerede olduunu
kimse bilmiyordu. Ben kumsaln tam karsnda ol
duumuzdan emindim, fakat devriye gemisi bunun
Beyaz Kpek kumsal olduunu sylemiti. Oysa ben
bulunduumuz yerin neresi olduu konusunda yanl
myorsam, Beyaz Kpek 5.000 metre samzda olma
lyd.
Buras Beyaz Kpek olamaz Andy, dedim. u
kayalar solumuzda Kzl Tilkinin balangc olan ka
yalar.
Andy, Adam, Beyaz Kpek diyor, dedi.
Gemide smsk duran askerler arasnda miferi
dikey bir beyaz izgiyle boyanm olan biri, bize ba
kyor ve ban sallayp duruyordu. kk elmack ke
mikleri ve dz, akn ifadeli bir yz vard.
Ed Banker arkas bize dnk, Temen kumsal
tandn sylyor; Yeil Tilki karsndayz, diye
seslendi. Tekrar temenle bireyler konutu, ama bu
sefer ne konutuklarn iitemedik.
Andy temene seslenerek, miferli ban aa
yukar sallad. Sonra, Yeil Tilki diyor, dedi.
Sorsana una, nereye gitmek istiyormu, de
dim.
Tam bu srada ii subay dolu siyah bir dier dev
riye gemisi kydan bize doru geldi. lerinden bi
ri ayaa kalkp megafonla seslendi : Yeil Tilki kum
salna kacak yedinci dalgadan baka gemi var m
burada?
219
H E M I N G VVAY
Yanmzda bu dalgadan sadece bir gemi vard.
Subay onlara kendisini izlemelerini syledi..
Andy, Buras Yeil Tilki mi? diye sordu.
Evet. u yklan evi gryor musunuz? Yeil
Tilki kumsal o evin on bin metre sana dyor.
Kumsala kabilir misiniz siz?
Buna cevap veremem. Ky kontrol gemisine
sormanz gerekir.
Kendi bamza kamaz myz?
Yetkim yok bu konuda. Ky kontrol gemisine
sormanz gerekir.
Nerede o?
Civarda bir yerde olmal.
Tama gemilerinden birini gzleyelim, nereye
gittiklerini kolayca anlarz. Peine taklrz biz de,
dedim.
Kontrol gemisini arayacaz, dedi Andy. Bu
nun zerine kartma gemilerinin kum gibi kaynat
denizi gzlemeye baladk.
Gremiyorum, dedi Andy. Buralarda yok. Da
ha yaknlarda olmas gerekirdi. Ne yapp yapmal,
bulmalyz onu. Ge bile kaldk. Haydi, i bana!
Nereye kartma yapmas gerekiyormu, sorsa-
na una, dedim.
Andy aa inip temenle konutu. Konuurken
temenin dudaklarnn oynadn grebiliyordum;
fakat makinelerin grltsnden hibir ey iitemi
yordum.
Andy, Doruca o yklan evin karsna kmak
istiyor, dedi dnnce.
Biz de kumsala doru yneldik. Gittike hz
220
G A L S TAN B U L U
lanarak yaklaan siyah devriye gemisi tekrar zeri
mize doru geldi.
Kontrol gemisini buldunuz mu? diye megafon
la seslendiler.
Hayr.
Ne yapacaksnz, peki?
kyoruz karaya, dedi Andy.
Peki, talihiniz ak olsun ocuklar, diye mega
fondaki ses bir daha grledi. Tonu bir at kadar do
kunakl geldi bize. Hepinizin talihi ak olsun ocuk
lar!
Aramzda tatl gll, n iki dii eksik maki
nist, Seattleli Thomas E. Nash vard. Brooklynli ia
reti Edvvard F. Bunker, makineli tfeki Virginal
Lacey T. Shiflet vard. Massachusettsli ark Frank
Currier ile Andy ve bir de ben vardm. Megafonda
bizi uurlayan at kadar dokunakl ses, hepimizi k
yda durumun ne kadar kt olduunu anlatmaya yet
miti.
Grltler iinde kyya doru sokulurken, bizi
bekleyen eyleri daha iyi grebilmek iin arka tara
fa geip oturdum. Drbnm iyice kuruduundan
imdi sahilde olup bitenleri ok daha iyi izliyebili-
yordum. Ky bize korkulu bir hzla yaklayordu ve
drbnle baknca, hz daha da artm gibi geliyordu
insana.
Soldaki kyda, akl zemin zerinde barnacak
tabii hibir siper yoktu ve ilk kan birinci, ikinci,
nc, drdnc ve beinci dalgalar, dtkleri yer
de uzanm, denizle ilk siperler arasndaki ara bal
yalar gibi yatyorlard. Sada, kumsaldan ieriye
221
H E M I N G VVAY
doru uzanan vadinin balangcnda, aalkl bir ge
it vard. Almanlar burada iyi bireyler becermeyi
ummulard ve daha sonra da bunun stesinden gel
diklerini grdk.
Daha da sada iki tank kumsaln kenarnda ya
nyordu. lk ykselen siyah ve sar dumanlardan son
ra imdi kurun dumanlar kyordu. Yaklarken,
iki makineli tfek yuvas grmtm. Biri kk va
dinin sandaki ykk evin kalntlar arasndan aralk
sz ate ediyordu. Dieri iki yz metre kadar daha
sada, kumsaln drt yz metre nndeydi.
Tadmz askerlerin komutam, kendilerini y
kk evin tam karsndaki kumsala kartmamz is
temiti.
Tam oraya, dedi. Tam karsna!
Andy, dedim. Btn o blge makineli tfek
atei altnda. Daha imdi u batk geminin zerine
iki defa ate atklarn grdm.
kartma gemilerinden biri, ba bo kalm kur
un renkli bir elik banyo gibi, karaya vurup oldu
u yerde kalmt. Su yzeyine doru ate ediyorlar
d ve mermiler deniz zerinde keskin su fskiyeleri
ykseltiyordu.
Oraya kmak istiyor, dedi Andy. Biz de ken
disini oraya gtreceiz.
Hi faydas yok ki, dedim. ki makineli tfe
in de kyy taradn grdm.
Oraya kmak istiyor, dedi Andy. Rotay ora
ya evirin. Dimdik dnd, kolunu aa yukar sal
layarak dier gemilere de iaret verdi.
Havalanmak zere olan bir uan kard ka
222
G A L S TAN B U L U
dar byk patrdyan makinelerin grlts arasnda,
Yaklan ocuklar, diye seslendi. Yaklan, daha
yaklan. Ne o, sizin neyiniz var? Yaklaamyor mu
sunuz? Olanca gcnle, ark, olanca gcnle!
O anda iki makineli tfek yuvasnn tarad ala
na girdik. Kurun tarrakas tepemden slk alarak
geince bam sakladm. Sonra silhn bulunaca
yuvaya sndm. Makineli tfek mermileri etrafmz
da aralksz su sratyordu. Bir tanksavar mermisi de
zerimize bir hayli deniz suyu indirdi.
Temen komutay eline almt, fakat ne dedii
ni iitemiyordum. Bam iyice aa indirmiti.
ark, abuk evir dmeni, bu cehennemin d
na kalm! diye haykrd Andy. abuk kalm!
Biz dnp arkamz evirince, makineli tfek ate
i sustu. Fakat tek atlar yine evremizde slk a
lyor, su sratyordu. Biraz da glkle bam kal
drdm ve yeniden sahili szdm.
Andy, Temizlememiler buray, dedi. Baksa
na, u amandralarn st mayn dolu.
Ky boyunca gidip unlar karaya kartacak
uygun bir yer arayalm, dedim. Makineli tfek ate
inin menzili dnda kalabilirsek, bize daha byk
silhlarla ate edeceklerini sanmam; nk biz alt
taraf bir tama gemisiyiz. Bizden daha iyi hedefleri
var.
Uygun bir yer arayacaz, dedi Andy.
imdi ne istiyor? diye Andyye sordum.
Temenin dudaklar yeniden kprdamaya bala
mt. Yalnz ok ar kmldanyordu ve dudaklarn
kendisiyle, ya da yzyle bir ilikisi yokmu gibiydi.
223
H E M I N G VVAY
Andy iitmek iin eildi. Tekrar arka tarafa dn
d.
Dnp kumandannn bulunduu gemiye gitme
mizi istiyor, dedi.
Kendisini Kolay Kzla yakn bir yerde karaya
kartabiliriz, dedim.
Komutann grmek istiyor, dedi Andy. O ka
ra gemidekiler onun birliindenmi.
lerde, dalgalar arasnda yol alan bir piyade
kartma gemisi vard. Ona doru yaklarken, birden
88 mm.lik bir Alman topunun elik gvdesinde a
t delii grdm. Geminin her dnnde, deliin
parlak kenarlarndan dar doru kan akyordu. Yu
karda deniz tutan erler aaya sarkm inliyor, l
leri n tarafta ve kaptan mahallinde yatyordu. Biz
dalgalarla beraber kalkp inerken, temen bir dier
subayla bireyler konutu. Sonra uzaklatk.
Andy ne gidip kendisiyle konutu, tekrar geri
dnd. Arka tarafa oturup doudan zerimize gelen
iki destroyeri gzledik. Toplan ile kydaki hedefleri
dvyorlard.
Andy, imdi karaya kmay istemediklerini,
bekle dediklerini sylyor, dedi. u destroyerin
yolundan kaalm.
Ne kadar bekleyecekmi, peki?
imdi burada yapacak ileri olmadn syl
yor. nlerinde olmalar gerekenler bile kmam da
ha karaya. Beklemesini sylediler.
Gidip klacak bir yer aratralm, dedim.
Drbn alp kyya bir bakn. Ama grdklerinizi
onlara sylemeyin.
224
G A L S T AN B U L U
Andy bakt. Sonra drbn geri verdi ve ban
sallad.
Sa tarafa doru bir dolanalm ve oradaki du
rumu grelim, dedim. Eminim, onun istedii yere
kabiliriz. Sen ona imdilik kma dediklerinden
emin misin?
Kendisi yle diyor.
unu biraz zorla da doru konusun.
Andy az sonra geri dnd. imdi kamam, di
yor. Szde nce maynlar temizleyeceklermi, ki
tanklar hareket edebilsin. imdilik kmaya deme
yeceini sylyor. Szde ona byle demiler ve bir
sre akta beklemesini tembihlemiler.
Kyya ilk yanatmz srada zerimize ate
eden yuvalara doru imdi destroyer serbest at ya
pyor; toplar ate ederken grlemeyle beraber top
ran havalandn, tekne zerindeki bo sandkla
rn da elik gverte zerinde geriye doru kayd
grlyordu. Destroyerin 15lik toplar, kk vadi
nin eiindeki harap evin iinde bulunan makineli
tfek yuvalarn halla pamuu gibi atyordu.
Andy, imdi durum elverili, yanap kartma
yapacak bir yer var m, bakalm, dedi.
Andyye, imdi o tarafta alan piyadeler g
ryorum, dedim. Al drbn de, bir bak bakalm.
Samzdan doru insanlar, omuzlarnda dnyay
tayan Atlas gibi ar ar, inatla vadiye doru iler
lemeye alyorlard. Ate etmiyorlar, yorgun bir
marandiz gibi ilerliyorlard.
Piyadeler vadinin sonundaki srtn yukarsna
doru saldrya geti, diye temene seslendim.
225
H E M I N G VVAY
Bize henz ihtiyalar yok, diye karlk verdi.
Bizi istemediklerini aka sylediler bana.
Andy, u drbn versene, sen Hemingvvay,
sen ver, dedi. Bakt ve tekrar geri uzatt. urada
sar bir bayrakla sinyal veren biri var ve ayn yerde
ba dertte bir tekne grnyor. ark, doru o ta
rafa gidelim.
Btn hzmzla kyya doru ilerlemeye bala
dk. Ed Banker evresine baknp Bay Anderson, di
erleri de geliyorlar, dedi.
Geri evir onlar, diye haykrd Andy. Geri
evir onlar!
Banker dnd, br teknelere iaret etmeye ba
lad. stediini anlatmakta glk ekiyordu. Fakat
sonunda dier gemileri geri evirebildi.
Andy baklarn hepimizin grd mayn a
mandralar arasnda, yar batm duran kartma ge
misinden ayrmadan, Geri evirebildin mi dierleri
ni? diye sordu.
Evet komutanm, dedi Ed Banker.
Bir dier kartma gemisi kyya doru bir ark
izdikten sonra dnm, zerimize geliyordu. Yak
nmzdan geerken, ierden biri megafonla seslendi:
u teknede yaral var, gemileri de batyor.
Siz yanaamadnz m?
Sert esen rzgr megafondan kan sesleri da
tmadan nce duyduumuz yegne szler, Makineli
tfek yuvas oldu.
Andy, Makineli tfek yuvas var m dediler, yok
mu dediler? diye sordu.
itemedim ki.
226
G AL S TAN B U L U
Tekrar teknenin etrafnda dn ark, dedi.
yice yaklaarak dn.
Bir makineli tfek yuvas m var dediniz? diye
bard.
Bu sefer bir subay elindeki megafonla eildi.
Bir makineli tfek yuvasndan zerlerine ate edi
yorlar. Tekneleri de batyor.
Andy, Doru kyya ark, diye komutunu
verdi.
Engel olsun diye batrlm amandralar arasn
dan ilerlemek ok gt. Bunlara balanm mayn
lar yzyze yaptrlm dz tabaklara benziyordu.
Kurun-sar karm, irkin bir renkleri vard.
Altmzda baka maynl amandra olup olmad
n bilmiyorduk, fakat grdklerimizi ellerimizle
uzaklatrarak batan tekneye doru yolumuza devam
ettik.
Karnnn alt tarafna kurun yemi bir adam
gverteye ekmek kolay i deildi; stelik yaraly
koyacak bir kamara falan da yoktu.
Destroyer makineli tfek yuvasn yerle bir et
mediyse, Almanlarn neden zerimize ate etmedik
lerini anlyamadm. Belki de maynlara arparak par
alanmamz beklemilerdi. Gerekten de mayn, b
yk bir tehlike olmaya devam ediyordu. Almanlar
bunlarn nasl altklarn grmek istemi olabilir
lerdi. zerimize daha nce ate eden tanksavar to
punun da menzili iindeydik. Dubalar arasnda ma
nevra yapmaya alrken her an topun ate etme
sini bekledim.
lk defa olarak bordaladrmz kartma gemisi
227
H E M I N G VVAY
ne yanatmzda, kyda ar ar ilerleyen tank
grdm. Almanlar tanklarn vadinin kyya ald
geni alana kadar ilerlemelerini beklediler. Bu alan
son derece atee uygundu Derken birden nde iler
leyen tankn ba ve arka tarafndan kk bir stun
ykseldi. Hemen ardndan tankn bize bakan yan ta
rafndan duman kmaya balad. Taretin tepesinden
iki kiinin kp kendilerini yere attklarn grdm.
Kynn talar zerinde emeklemeye baladlar. O
kadar yakndlar ki, adamlarn yzlerini bile grebi
liyordum. Tank alevler iinde kalp gururla yanmaya
balamt, ama iinden baka kan olmad.
Bu arada biz yaral erle sa kalanlar bizim ge
miye almtk. amandralar arasndan geri dnme
ye hazrlanyorduk. Son amandradan da syrld
mz ve Currierin makineleri tam yol altrd s
rada, bir baka tank daha yanmaya balamt.
Yaral delikanly destroyere kardk. Kendisini
madeni sepetlerden birine yerletirerek yukar ald
lar. Sonra dier sa kalanlar da topladlar. Bu ara
da kyya iyice sokulan destroyer 15'lik toplar ile
karadaki makineli tfek yuvalarn bir bir havaya
uuruyordu. Bir metre kadar uzunluunda bir Alman
topunun, kuyruk tarafndaki askerle birlikte havalan
dn, sonra beli, kolu, paralar dalm halde top
rak yn ile birlikte yere indiini grdm. Petru-
ka balesinden bir sahne seyrediyormuum gibi ol
dum.
Piyadeler sol tarafmzda vdiyi tutmu, srta
varmlard. Artk bu ie daha fazla karmamakta bir
sebep yoktu. Kyda setiimiz uygun bir yere ynel
228
G AL S T AN B U L U
dik ve askerlerimizi, TNT sandklarn, bazukalarn,
temenleri ile birlikte kardk. Bu i olmutu.
Almanlar hl tanksavar toplar ile atee devam
ediyorlard. stedikleri bir hedef buluncaya kadar ate
i srdryorlard. Havan toplar da kyya ldrc
darbeler indiriyordu. Kydan uzaklarken oyalamak
iin bir ksm askerlerini de geride brakmlard.
Atee devam eden bu adamlar herhalde karanlk
knceye kadar direneceklerdi.
Tka basa doldurulmu ara-gere tekneleri, ba
langta dalgalar arasnda batacak gibiyken imdi ra
hata kyya yanaabiliyorlard. Kanallarn 30 dakika
iinde maynlardan temizlenecei sz hl bir ef
sane olarak hatrlanyordu. Hele imdi sular da yk
seldikten sonra amandralar batt iin, durum daha
da etindi.
Dixten hareket eden 24 kartma teknesinden
6's kaypt. Ne var ki bunlarn mrettebatnn ou,
dier tekneler tarafndan toplanmt. Gn nda
tam bir cephe saldrs gerekletirilmiti ve bu,
asker dehann yaratabilecei her trl engele kar
, maynlanm bir kydan geilerek baarlmt. Sa
hil mmkn olduu kadar inatla, zekice savunulmu
tu ve baka birlik de olsa, bundan daha iyisini bece
remezdi. Buna ramen Dixten gelen her tekne,
mrettebatn ve ykn kyya kartmay baarm
t. Kt denizciler yznden hibir tekne kaybedil-
memiti. Batan gemilerin hepsi, dman atei ya da
maynlar yznden batmt. Ve biz kyy tutmu
tuk!.
Daha yazmadm ok ey var. sterseniz, bir haf
229
H EM 1 N G VVAY
ta daha yazarm; yine de 1200 metrelik bir cephede
herkesin yaptklarn anlatamam. Gerek sava asla
kt zerinde anlatlana benzemez. Ne kadar anlatl
sa, gerek olana eriemez. Fakat 1944 yl Haziran
aynn altnc gn Yeil Tilki ve Kolay Kzl sahil
lerine ktmz zaman, bir kartma gemisinin ii
nin nasl olduunu bilmek istiyorsanz, u anlattk
larma ok yakn eyler oldu, byle bilesiniz bunu.
230
LONDRA ROBOTLARLA SAVAIYOR --------------------
(19 austos 1944, Colliers )
TEMPEST gemini azna alm, dev gibi bir
uak. Dnyann en hzl takip ua; bir katr kadar
da inat. Hznn saatte 400 mil olduu bildiriliyor
ve burnunun ucuna pike yapabiliyor. Bulunduumuz
yerdeki grevi, pilotsuz uaklar yakalayp Londra
ehri zerine varmadan, ak deniz ya da bo arazi
zerinde alaa etmek.
Filo sabahn drdnden gece yarsna kadar
uutayd. Alarm ddkleri alar almaz derhal ha
valanmak iin pilotlar, pilot mahallerine yerlemi,
bekliyorlard. Gkyznde de aralksz devriye gezen
uaklar vard. Bir uan 57 saniyede havalandn
grdm.
Alev akar akmaz, start fieklerinin kuru hav
lamalarn ve motorun gittike artan grltsn ii
tebilirsiniz ve bu a, dev yapl, uzun bacakl kular,
231
H E M I N G VVAY
akaju tahtasn kemiren iki yz dner testere gibi
sarslr, srar, ac sesler karmaya balar. Rzgr
hangi ynden eserse essin, ister yukardan, ister aa
dan, bu uaklar yine de havalanr; gkyznn bir
blmn kaplayp altlarndan sarkan uzun bacaklar
ile salnp dururlar.
nsan bir eyin evresinde srekli olarak yaar
sa, onu sevmeye balar; ama ne nce, ne
sonra bir uak kadar sevimli ne bir kadn, ne de at
olmutur. Ve uaklar seven erkekler, onlara daima
sadk kalmtr. Hatt bakalar uruna kendilerini
terkettiklerini bilseler bile. Bir erkein sava uak
larnda kaybedebilecei tek bir bekreti vardr ve
eer karsndaki sevimli bir uaksa, seve seve be
kretini verir ona; kalbi ebediyen onun olur. P51
de, bir erkek kalbini hoplatacak uaklardand.
Mustang, kt, inat, pasl, fkeli bir uak
iin biilmi kaftan saylacak bir addr ve bu uak,
Grebin kalbi yerine bir motor olsayd, Harry Greb-
in ok iyi dostu olabilirdi. Tempest, her tarafta
byk bir insan olarak kabul edilen Shakespearee
lyk bir ad fakat bu defa bu ad bir uaa verdiler.
te imdi bir Tempest filomuz var. Ona bu
ad takarlarken, meteorolojik alkantlar kimse akl
na getirmemiti (Tempest, frtna demektir). Ve b
tn gn boyunca adsz yeni silh vurup alaa et
tiler. Filo kumandan mkemmel bir insan; uzun boy
lu, bir leopar kadar az konuan, gzlerinin altnda
kahverengi yuvarlak izgiler bulunan bir kii. Baa
rsnn hikyesini bana gerek ynleriyle ar ar
anlatt. Pilotlarn dinlenme salonunun tahta masas
basndaydk.
232
G AL S T AN B U L U
Anlattklarnn gerek olduunu o da biliyordu,
ben de. Ve hereyi nasl becerdikleri konusunda ok
kesindi. nk alaa ettii ara, ilk pilotsuz uak
lardand ve ayrntlarda yanlmyordu. Kiisel birey
sylemekten holanmyordu, ama uaktan sz ettii
iin memnun olduu da belliydi. Bana alaa ettii
baka uaklardan da sz etti. Bunlar havada para
lamaynca, ezmek gerekiyordu.
Aralardan dev bir alev kabarc ykseliyor gi
biydi, dedi. Kulland kabarck szc bir ras-
lant sonucuydu ve bundan cesaret alarak bir ba
ka kelime daha kullanmay denedi. Sanki hava yk
selip dev gibi tomurcuklanyordu.
kimiz de bu szckler yznden sklmtk ve
aklm tomurcuklanan dev kabarca takld srada,
ayn filoda uan bir Amerikalnn sze karp; Ara
lardan birini bir limonluun zerinde drdm ve
camlar paralanp bir milyon kadem ykseklie k
t. Bu gece meyhaneye gittiim zaman limonluun
sahibine ben ne diyeceim imdi? demesiyle ger
gin hava dalverdi.
Filo kumandan karmda durup utanga ha
liyle konuarak, Bunlar nerede alaa edeceinizi
bilemezsiniz ki, dedi. nk meretler o kadar hzl
gidiyorlar.
Uu komutan fkeli, mutlu bir tavrla ieri gir
di. Ksa boylu, pozlu, inat ve kfrbaz biriydi. Son
radan 26 yanda olduunu rendim. Onun uu ko
mutan olduunu renmeden nce, uaktan iniini
grmtm. O zaman komutan olduunu hi belli et
memiti, imdi konuurken de gstermiyordu. Komu
233
H E M I N G VVAY
tan olduu, ancak dier pilotlarn kendisine komu
tanm deyilerinden anlalyordu. Biri bisiklet ya
rsna benzeyen Belikal, dieri de utanga ta
vrl iki filo komutanna da komutanm diye hitap
ediyorlard, ama uu kumandanna komutanm
derken, ses tonlarnda bir fark seziliyordu.
Sava srasnda sansr ok gerekli bir ey. zel
likle uaklar iin gerekli; nk yeni bir uak d
man eline geinceye kadar uan hz, lleri, zel
likleri ve silhlar hakknda bilgi yazlamyor. Aksi
halde dman istedii ve ihtiya duyduu bilgileri
kolaycack elde etmi olurdu.
Bir erkee bir ua sevdiren eyler, grn,
zellikleri ve baarlardr ve dorusunu sylemek
gerekirse, bu konudaki bir yazya heyecan veren de
bunlardr. imdi bunlarn hepsi yazacam eyin d
nda. Dmann asla bir Tempesti alaa etme
mesini, Tempestin gizli silhlar listesinden hi k
mamasn ve bu uaklar hakknda bildiim, beni ilgi
lendiren eylerin, sava sonuna kadar yaynlanmama
sn dilerim.
Pilotsuz uaklarn drlmesinde kullanlan tak
tikler hakkndaki btn bilgiler de bu ii becerenlerin
hissettiklerini size anlatrken, sizin tarafnzdan an
lalmayacaktr. nk taktiklerden sz etmeden ko
numak mmkn deildir. Bu yzden de, bu yazda
uak bir adamn hikyesinden baka birey bu
lamayacaksnz.
Yaz kuru bir dille yazlmtr, nk aslnda da
kuru bir konumayd. Ancak filo komutan ile konu
mamz byle deil; Onunla konumamzdan ilgin
234
G AL S T AN B U L U
paralar aktaracam. Kraliyet Hava Kuvvetlerinde
ok kaba konuanlar var ve bazlar da Bu Geceki
Hedef filmindeki kadar kibar konuabiliyor. Ben iki
sinden de holanyorum (Dorusu duyulan heyecana
oranla, holanmak szc hafif bile kayor). Ve
sansrn gz yumaca ilgin bir ey yazmak mm
kn olursa, her iki tr de sizlere gstermek isterim.
Bu arada unu dinleyin.
Sava srasnda sansr altnda yazmak gerekli
ve doru birey ve hepimiz dman ilgilendirecek
eyler yazmamak konusunda kendi kendimizi sansr
ediyoruz. Ama renk, ayrnt ve heyecanlarndan bah
sederek havaclk hakknda yazmak, bir bakma spor
yazs yazmaya benziyor.
Sanki eski gnlerde, Mickey VValker ile de-
cei gnn sabah, saat dokuzda Harry Grebin sabah
kahvaltsnda ift porsiyon jambonlu yumurta ve
halama patates yediini renmi gibisiniz. Greb ay
n gn leden sonra saat ikide tartldnda, 73 kilo
gelmesi gerekirken, 5 kilo fazlasiyle, 78 kilo geli
yordu. imdi trl yollardan fazla kilolarnn drl
dn, yeniden tartya karldnda yryemiyecek
kadar bitkin hale dtn dnn.
Bir de yedii yemei grdnz ve ringe sa
bah yataktan kalkarken ka kilo ekmise, o kiloyla
ktn dnn. Sonra mkemmel bir d kar
dn farzedin. O zaman btn bunlar u deyile
zetlersiniz : zellikleri aklanmayan Greb adl
boksrmzn geen gece VValker adl biriyle kar
lat bildirilmitir. Daha fazla tafsilt en ksa za
manda bildirilecektir.
235
H E M N G VVAY
Bu hikye size sama gelebilir; ama unu bilin
ki, gkyznden irkin bir maden parasna benze
yen pilotsuz uaklar aralksz gemekte, saatte 400
mil hzla yol almakta ve burunlarnda 1000 kilo pat
layc madde tamaktadrlar. kardklar grlt
anl-hretli bir motosikletin grltsnden farksz
dr ve imdi bile u satrlarn yazld yerin zerin
den bir tanesi gemektedir.
Saygdeer meslektalarmdan biri bana New
Yorkta, Avrupa sava sahnelerine dnmediini, n
k yazaca eylerin imdiye kadar yazm olduklar
nn tekrar olacan sylemiti. imdi o saygdeer
meslektama, bir konuda ayn eyleri tekrarlama
tehlikesinin, eskiden birlikte alt arkadalarnn
karlaacaklar en kk tehlike olduunu syliyebi-
lirim.
Eer bu ii yakndan izliyorsanz, Gney ngil
tere'de bir yerde, bir grup Tempest pilotunun son
yedi gn iinde ksmetlerine den pilotsuz ua
alaa ettiklerini biliyorsunuzdur. Bu silha robot
bomba, vzlt, uan bomba gibi ad takanlar var. Fa
kat biz pilotsuz uak demeye devam edeceiz. Siz
dilediiniz ad vermekte serbestsiniz; ama ltfen ta
kacanz bu takma ad yalnzken kullann.
Pilotsuz uakla ilgili yaz mdrnzn, bu uak
larn nasl yakalandn incelemeye balamasndan
bir gn nce, o ya da ben (yanlmyorsam, galiba
ben; bazen insan mesleinde gerek yerini bulma
m gibi oluyor; her eyi yzst brakmak ve d
np, kitap yazmak da geliyor aklma), 48 Mitchell
bombardman uandan birinin iinde, u pilotsuz
236
G A L S TAN B U L U
uaklarn frlatldklar yerlerden birini bombalamaya
gittik.
Bu yerler evrelerinde dolanp duran eski tip
Mitchell uaklar sayesinde en acemi biri tarafndan
bile kolayca grlebilir. Biraz daha yaklanca da,
geni, siyah ve yuvarlak bir duman halkas uan
evresini kuatr. te bu dumandan halka, uaklar
mzdan ikisinin slerine dnmemelerinin sebebidir.
Neyse, biz (uak iinde ok ho bir arkada olan
uu komutan Lynn, bombac Kees ve ben) gsteri
len yeri iyice bombaladk. Tesis, dev bir inaat ala
nna benziyordu. skeleler ya dimdik duruyor, ya da
isabet aldktan sonra grmseniz, yere serilmi ya
tyordu. Tesis bir orman iinde kurulmutu ve orma
nn evresi bomba ukurlan ile doluydu. ki de kk
bulut kmesi vard ki, beni Hi de bulutlar gibi yal
nz grnmyorlar diye dndrdler.
Tam sa yanmzda bir sr kara bulut halkas
vard ve ayn yndeki Mitchell ua ile aramza gir
milerdi. Kmecikler bu uan etrafn sararken,
aceleyle sklen bir yn rgs gibi, uak sekiz bom
basn da aa doru birbiri ardndan salverdi.
Hepimiz ayn eyi yapyorduk, ama bu uak ha
ri, dierlerinin yaptn gremezdik. Sonra insan
yuvasna ne kadar hzl dnebilirse, biz de o kadar
abuk ssmze dndk. te bombardman bu. Bir
sr eyin yannda, en gzeli bu iin sonras. Ben
ce koleje gider gibi birey. Neler reneceinizin
nemi yok. Tantnz olaanst insanlar nemli.
Sizin pilotsuz uak yazarnz koleje hi gitmedi
(biz burada buna niversite diyoruz); bunun yerine
imdi RAFa (Kraliyet Hava Kuvvetleri) gidiyor. a
237
H E M I N G VVAY
lt balca konu da, ngilizceyi telsizde anlamak.
Bir ngilizle kar karya olsam, syledii her eyi
anlyabilirim. Kanada ngilizcesini de konuur, yazar,
okurum. skoyallar ve Yeni Zelandallar hakknda
da dil bilgim yeterlidir. Kart ekecek ve iki smar
layacak kadar Avustralya ngilizcesi de bilirim, hatt
kalabalk bir barda kendime yol bile aabilirim. G
ney Afrika ngilizcesinin de pekl hakkndan geli
rim. Fakat telsiz ngilizcesi, benim iin muhteem
bir esrar.
Fakat bir bombardman uann iinde telsizle
babaa kalnca, sylenenlerin ounu anladm. D
meye bastnz zaman, ierde konuulan szler ke
silmi oluyor. Bunun zerine uzun, samim bir sohbet
fasl balyor: Kim bu konuan Allahn b... yahu?
Ve siz karlk veriyorsunuz : Bilmem. Herhalde
kartma gn Geri dnn! Geri dnn! Harekt iptl
edildi! diye baran sestir.
Bizim dalga uzunluumuzu nasl buldu acaba?
Omuz silkip parmanz dmeden ekiyorsu
nuz. Bu yakn konumay pekl anlamtm; ama
gerek bir ngiliz, bir dieriyle konumaya bala
ynca, bunu anlamann benim iin etin bir ev de
vinden fark olmuyor.
Ben telefonda bile ngilizceyi pek iyi anlyamyo-
rum. Fakat iyi komuluk ilikilerini sarsmamak iin,
Evet demekle yetiniyorum her eye. Bir de bizi
sabah gelip havaalanna gtrecek otomobilin kata
geleceini tekrar ettiriyorum.
te pilotsuz uak muhabirinizin garip servenle
rinden birinin bilnosu. Kendisi gklerde tehlikeye
238
G AL S T AN B U L U
meydan okumaya ya da yer ekimi ile alay etmeye
merakl deildir. Yalnz telefonda kulaklar pek iyi
iitmedii iin, sk sk saatte 400 mil hz yapan Mos-
quito adl uaklarla irkin devlerin yok edilme i
lemine katlan bir adamdr.
imdilik pilotsuz uak yazarnz hikyesini btn
ynleriyle sizlere aktarabilmek iin her trl telefon
konumalarna paydos etmitir. Yine de bundan n
ce bir-iki sevimli teklif ald ve yle anlyorum ki,
baz evrelerde serbeste ifade edilen bir his var :
Ernie palavracdr. Gkyznde diledii gibi dola
ma imkn varken, meyhanede kapanm, ne yapyor
sanrsnz?
Dehet dolu bir sesle sorarlar:
Ne yapyor?
Yazyor.
Aman Allahm! Zavall, hap yuttu demek.
2 3 9
PARS SAVAI
( 30 eyll 1944, Colliers )
19 AUSTOS gi'r, yanmda New Yorklu er
Archie Pelkey olduu halde, Maintenonun hemen d
nda, ormann iindeki alay kararghnda durup bu
birliin tuttuu cephede durumun nasl olduunu sor
duk. stihbarat subaylar bana taburlarn nereye yer
letirdiklerini gsterdiler ve en ilerideki nclerinin
Rambouillet yolu zerindeki Epernon'a yakn bir nok
tada bulunduklarn anlattlar. Buras Paristen 23 mil
daha gneybatdayd. Fransz cumhurbakannn yaz
lk maliknesi ve av kk de ayn yerde bulunuyor
du. Alay kararghnda, Rambouillet evresinde id
detli arpmalar olduunu da rendim. Epernon,
Rambouillet, Trappes ve Versailles evresindeki yol
lar iyi bilirdim. Yllarca Fransa'nn bu yollarnda kh
bisikletle, kh otomobille dolam durmutum. n
san bir lkenin girdisini ktsn en iyi bisikletle do
240
G A L S T AN B U L U
laarak renebilir. nk dilediiniz tepelere tr
manr, dilediiniz zaman da kyya inebilirsiniz.
Otomobille gezerken insan ancak yksek tepe
ler etkiler ve bisikletle dolarken olduu gibi hibir
zaman blge, aklnza iyice yerlemez. Alayn ileri
karakolunda Rambouillet'den bisikletleri ile henz
dnm birka Fransza rasladk. leri karakolda Fran
szca konuabilen bir ben vardm. Son Alman asker
lerinin de sabaha kar Rambouillet'den ayrldklar
n haber verdiler. Fakat ehre giden yollar maynlan
mt.
Topladm bilgilerle alay kararghna dnerken,
birden dnp Franszlar da yanma almann daha
iyi olacan dndm. nk kendilerini burada
da sorguya ekip daha geni bilgi edinebilirlerdi. le
ri karakola dnmde, iki araba dolusu Fransz ge
rillacs ile karlatm. ou yar bellerine kadar p
lakt. Silh olarak tabanca ve paratle kendilerine
atlan ikier otomatik Sten tayorlard.
Onlar da Rambouillet'den henz dnmlerdi ve
Almanlarn geri ekilii ile ilgili olarak anlattklar,
ilk iki Franszn anlattklar ile badayordu.
Er Pelkey ile beraber bunlar alay kararghna
getirdik. lgili makamlara ehrin ve yollarn durumu
hakknda verdikleri bilgileri ben tercme ettim.
Daha sonra mayn temizleme ileminin ayrnt
larn renmek zere yeniden ileri karakol kararg
hna dndk. Bir keif birlii de burada bizimle bu
luacakt. Bir sre bekledikten ve kimselerin gelme
diini grdkten sonra, Fransz gerillaclar sabr
szlanmaya baladlar. Anlalan ilk mayn tarlasn
241
H E M N G VVAY
bulup ilerlemekte olan Amerikan aralarnn buralara
dmelerini nlemek, yaplacak ilk iti.
Rambouilletye doru ilerlerken, Piyade Alayna
bal tanksavar birliinden New J erseyli Temen lr-
ving Krieger de bize katld. Temen Krieger ksa
boylu, salam yapl, dayankl ve neeli bir insand.
Gerillaclarn ok houna gittiini gryordum. Hele
temenin maynlan bulup zararsz hale getirmeye
baladn da grdkten sonra ona olan gnvenleri
daha da artt. nsan gerillaclarla birlikte alrken,
askerlikteki gerek disiplini bulamaz. Gerekten iyi
sava iseler, size inandklar srece drler.
Fakat inanlarn yitirir ya da grevlerini tamamlar
larsa, ortadan kayboluverirler.
Sava muhabirlerinin birliklere kumanda etme
si yasaklanmtr. Ben bu garillaclar Alay Karar
ghna sadece bildiklerini anlatsnlar diye gtrm
tm. Her neyse, o gn gerekten gzel bir gnd
ve Rambouilletye uzanan siyah, gzelim yolun ba
na vardmzda, yolun kapanm olduunu grdk.
Solumuzda paralanm bir cip yatyordu. Al
manlarn tanksavar olarak yararland iki mini-tank
da ayn yndeydi. Biri dosdoru tepeye trmanan yo
lun zerindeydi. Biz de aalkl yoldan inerek ze
rine gidiyorduk. Dieri ise srtn sa tarafnda duru
yordu. Her birinde 90'ar kilo TNT vard ve yoldaki
barikatn ardnda uzanan tellerle kontrol ediliyorlar
d. Yoldan aa bir zrhl birlik gelecek olsa, dina
mik ykl bu tanklardan biri doruca aa salverile
cekti. Aralar saa yanaacak olsa, yanamak zo
rundayd, nk solda parkn duvar vard dier
242
G A L S T AN B U L U
mini tank serbest kalacak ve yry kolunu yan
dan vuracakt. kisi de irkin birer kurbaaya benzi
yordu. Yolun o ynnde paralanm bir dier ciple,
bir de kamyon duruyordu.
Temen Krieger yol boyunca uzanm duran iki
byk aacn arasnda uzanan mayn tarlasna, tpk
Noel aacnda adn arayan bir ocuk neesiyle dal
d. Onun direktifleri ile Archie Pelkey ve gerillalar
topladklar maynlar tek gzl bir kprnn aya
dibine yerletiriyorlard. Almanlarn bu mevkide bir
Amerikan devriye birliini pusuya drp ldrdk
lerini Franszlardan rendik. Almanlar zrhl araba
nn nlerinden geip gitmesine gz yummular, ar
kadan gelen kamyon ve iki cibin zerine tanksavar
silhlar ve makineli tfeklerle ate aarak yedi ki
iyi ldrmlerdi. Daha sonra kamyondaki Amerikan
maynlarn almlar, alan maynlamlard.
Franszlar, Amerikallar yol kenarndaki topra
a gmmlerdi. Biz maynlar temizlerken, Fransz
kadnlar ellerinde ieklerle mezarlarn bana gel
diler ve dua ettiler. Buraya baka keif kolu uzan-
mamt ve ancak Temen Kriegerle adamlar gel
miti ve imdi de temen telsizini am, alayla ko
nuuyordu.
Ben Fransz gerillaclarndan bir grupla birlikte
ehre kadar uzandm. Almanlarn nereye ekildikleri
ni ve kuvvetlerinin ne olduunu rendik. Bu bil
gileri Temen Kriegere aktardm ve Almanlarla ara
mzda temas olmad iin (oysa Almanlarn ehir
evresinde o srada on kadar tanklar olduunu son
radan renecektik), bir geri ekilme ihtimaline kar
243
H E M I N G VVAY
mayn tarlasn muhafazaya ve yolu barikatla ka
patmaya karar verdik. Allahtan bu srada Ohiolu Te
men Peterson komutasnda bir keif kolu kageldi
de, o an iin olsun kuruntularmzdan syrldk.
O gece Fransz gerillaclar Temen Petersonun
keif kolunu korumak iin Rambouillet yolu zerine
devriyeler karttlar. Temenin askerleri ise ehrin
merkezini tutuyordu. Gece sk bir yamur yad ve
Franszlar sabaha srlsklam ve pek yorgun ktlar.
leden sonra pusuya drlp ldrlen Amerikan
askerlerinin i kyafetlerini kamyondan alp srtlarna
geirdiklerini grdm.
ehre ilk giriimizde ikisi hari, hepsinin yar
belinden yukars plakt ve halk bizi hi de scak
bir ekilde karlamad. kinci defa ehre iniimizde
hepsi niformalarn giymilerdi ve bu sefer herkes
bizi nee ve sevinle barna bast. nc seferin
de ise hepsi elik miferliydi. Bu sefer lgnlar gibi
alklandk, bol bol pldk ve ampanyaya boulduk.
Kararghmz Grand Veneur otelinde kurduk. Do
rusu otel mahzeninin araplar da esizdi.
kinci gnn sabah Rambouilletdeki durum ve
Rambouillet ile Versailles arasndaki Alman kuvvet
lerinin durumu hakknda bilgi vermek zere Piyade
Alay kararghna dndm. Fransz jandarmas ile
jandarma niformas giymi gerillaclar, Versailles'a
girip kyorlard. Fransz Direni Guruplarndan ra
porlar gelmekteydi. Alman tanklarnn hareketi, silh
yuvalar, tanksavar mevzileri, birliklerinin gc ve
mevzilenii hakknda salam bilgiler edinmitik.
Bu bilgiler srekli olarak tazeleniyor ve daha ta
244
G A L S T AN B U L U
mam hale getiriliyordu. Piyade Alayna komuta eden
Albay, benim tugay kararghna giderek Rambouillet
ve tesinde olup bitenler hakknda bilgi vermemi,
Cahrtresda ele geirilen Alman silh deposundan
Franszlara verilmek zere daha ok ara gnderil
mesi gerektiini sylememi istedi.
Rambouilletye dndmde Temen Peterson-
un keif gezisini Versailles yolu zerinde bir hayli
uzaa kadar gtrdn ve bir zrhl svari bir
liinin yardmna geldiini grdm. Temen ehirde
askerler olduunu grmekten dolay pek kvan du
yuyor, Almanlarla aramzda bir kuvvet bulunmasna
seviniyordu. stelik imdi bu blgedeki 15 Alman
tank arasnda de Tiger (Kaplan) tank olduun
dan haberdardk.
leden sonra ehre ok kalabalk geldi. Greve
giden, ya da grevden dnen ngiliz ve Amerikan is
tihbarat subaylar, birka gazete muhabiri, halen
grevli olan Amerikal albayn yerine gnderilen New
Yorklu bir albay, stemen Lester Armor da bun
larn arasndayd. Bu srada iki zrhl keif kolu b
tn grevlerin iptl edildii, hangi noktaya ekilme
leri gerektii hakknda bir emir aldlar.
Geri ekilme sonucunda ehirle Almanlar ara
snda hibir asker birlik kalmam oluyordu. Bu
arada biz, Almanlarn gerek kuvvetini ve taktiklerini
renmitik. Trappesla, Neauphe-le-Vieux arasndaki
alanda tanklarn kullanyor, Houdondan Versaillesa
uzanan yolu kesiyorlard. Rambouillet ile Versailles
arasndaki anayol zerine tanklarn srecekler, yan
yollardan yararlanarak birok noktadan saldrya ge-
245
H E M I N G VVAY
geeklerdi. Ayrca Chevreuse ile St. Remy-les-Chev-
reuses arasndaki alan da hafif tanklar ve bisikletli
birliklerle tutuyorlard.
O gece Amerikan keif kollar geri ekildikten
sonra, Rambouilletyi savunan birlikler ve gerillac
lar, tanksavar silhlar ve hafif silhlarla tehiz edil
milerdi. Gece amansz bir yamur yam ve zel
likle sabaha kar 2 ile 6 arasnda kendimi hi bil
mediim kadar yalnz hissetmitim. Bilmem, birlikle
rin geri ekilip sizi koca bir ehirde, hem de gzel
ve hi yklmam, iyi insanlarla dolu bir ehirde yal
nz banza brakmasnn ne demek olduunu anlya-
bilecek misiniz? Byle durumlarda sava muhabirle
rinin ne yapacaklarna dair talimatnamede hibir ey
yoktu. Bunun zerine ehri mmkn olduu kadar
savunmay kararlatrdk. Amerikan birliklerinin geri
ekildiini gren Almanlar iliki kurmak iin ilerle
yecek olurlarsa, nlemeye alacaktk. Bunu becer
dik de.
Bundan sonra gelen gnlerde Alman tanklar
nmzdeki yollarda homurdanarak dolat, durdu.
Kasabalardan rehin olarak insanlar topladlar. Fran
sz Direni rgt mensuplarn yakalayp kuruna
dizdiler. Gnllerinin diledii yere gittiler. Fakat b
tn bu sre iinde Fransz gerillaclar ve bisikletli
leri tarafndan izlendiler. Bunlar da Almanlarn hare
keti hakknda bize daima doru ve taze haberler ula
trm oldular.
Ayn adam, ayn yerde srekli gidip gelmek iin
meru bir sebep bulursa, rahata istihbarat iinde
alabilir. Aksi halde Almanlar kendisinden phe
246
G A L S T AN B U L U
lenip kuruna dizebilirler. Bizim ne kadar kk bir
kuvvet olduumuzu bilen halk, yaptklarmz anlyor,
bu yzden gz altnda tutuyordu. Yeniden Alman
larn elinde bulunan topraklara getiklerinde, yakala
nrlarsa konumasnlar diye.
nmzdeki Alman tank birliinden ok gen bir
PolonyalI firar etti. niformasn ve makineli tabanca
sn topraa gmdkten sonra, i amarlar ve bom
balanm bir evin iinde bulup ayana geirdii pan
tolonla hatlarn arasna szd. Verdii ok salam bil
giler dinlendikten sonra, kendisini otelin mutfanda
almaya gnderdiler. O zamanlar gvenlik konular
pek ilkeldi. Silhl herkes kefe kabilirdi. Ama ah-
ba karargh olarak kullandmz odaya girip de,
firari askeri ekmek almak iin frna gndermek ze
re izin isteyince, albayn ok ardn hatrlyorum.
Albay bu istei reddetmek zorunda kalmt. Daha son
ra kaak asker benden de, yanna bir muhafz verip
silhn ve niformasn toprak altndan kartmas
iin izin istedi. Niyeti bizim saflarmzda Almanlara
kar dmekti. zlerek bunu da reddettim.
Bu devrede Alman tanklarndan biri, ehrin ki
lometre yaknna kadar sokulup devriye gezen iyi y
rekli bir polisle, mahall direni rgtnden bir geril
lacy ldrd. Bunu seyreden herkes dayanamayarak
siperlere atld ve Alman tankna ate etmeye bala
d. Tank ise ilikiyi saladktan sonra, geri ekildi. Bu
srada Almanlar daima kurallara uygun ekilde sava
maya ar bir dikkat gsteriyorlard. Kurallara uyma
y bir yana braksalar, rahata ehre girip otelin mah
zenindeki nefis araplarn tadna pekl da varabilir
247
H E M I N G VVAY
lerdi. Hatt kaak PolonyalIy yakalayp dilerlerse kur
una dizerler, dilerlerse yeniden srtna niforma giy
direrek aralarna katabilirlerdi.
O gnlerde Grad Veneur otelinde ok garip bir
yaantmz vard. Bir hafta nce Chartresn igali s
rasnda grdmz ihtiyar bir adam, yanmza gelip
ciple Epernon gibi uzak bir yere ulat halde, son
dakikada tekrar sizi grmeye gelebiliyor ve Rambou
illet ormannda ok ilgin bilgiler topladn syl
yordu. Muhabir olarak bu Allahn bels i sizi hi r
galamyordu tabi. Bu sefer kendisini ehrin 6 mil ku
zeyinde, yolda buluyor, tam Trappesten geen yolda
bir mayn alan bulunduunu yine ondan reniyordu
nuz. Asker kartp ihbar dorulatyordunuz. Fakat
adam size baka bilgiler salamak iin gitmek isteyin
ce, hakknzda ok eyler rendii iin, Almanlarn
eline geer de, konuur diye kendisini tutuklamak zo
runda kalyordunuz. Bylece ihtiyarck da, PolonyalI
nn yannda gz hapsini boylad.
Btn bu konularla Kar Casusluk Birlikleri de
uraabilirdi. Ama byle bir eyimiz yoktu.
Bu devrede gerillaclar bana, Yzba diye hi
tap ederdi. Krk be yandaki bir adam iin bu, ok
kk bir rtbeydi. Bu yzden de yabanclarn yannda
beni Albay diye arrlard. Bu kadar kk rtbe
li bir subay olduum iin zlr, sklr, huzursuzluk
duyarlard. Derken ilerinden biri bir gn dayanamad,
sordu : Yzbam, bu kadar yalsnz, bunca yldr
orduda hizmet ediyorsunuz ve aldnz yaralar gzle
grnyor da (bu yaralar, Londrada bana arpan bir
su tankerinin izleriydi), nasl yzba kaldnz?
248
G A L S T AN B U L U
Kendisine; Delikanl, dedim, ben okuma yaz
ma bilmediim iin terfi edemedim.
Derken Amerikan ordusundan bir baka keif ko
lu gelip Versailles yolu zerinde mevziye girdi. Artk
ehir korunuyordu ve biz de Alman igali altndaki
topraklara keif gezilerine kabilirdik. Bylece Al
manlarn savunma dzenini renebilir, Paris zerine
ilerleme balaynca, birliklere doru bilgiler sa
lardk.
Hatrladm kadarnca bu an balca olaylar
yaynlanr cinsten eyler deildi. Albayn gece ve gn
dz becerdikleri hakknda bir rapor hazrlyabilmi ol
mak isterdim. Ama henz yazamam.
O zamanlar cephe diye bilinen yer yleydi:
Benzin istasyonu ve bir de kahvesi olan bir kasabaya
anayoldan varyordunuz. nnze kilise kulesi ile
kk bir kasaba kyordu. Bu noktadan baknca ar
dnzda braktnz ana yolla, nnzde devam edeni
grebiliyordunuz. Yol zerinde, ellerinde bardaklar,
iki adam duruyor. Biri yolun gneyini, dieri de ku
zeyini gzlyor.
Byle davranmak artt, nk Almanlar hem -
nmzde, hem ardmzdaydlar. ki gen kz, Almanla
rn elinde bulunan kasabaya doru yryorlar. Alm
l krmz topuklu ayakkablar giymi iki kz. Bir gerilla
yannza varp Bu kzlar igal srasnda Alman asker
leri ile yatyorlard, diyor. imdi de Alman hatlar
na doru gidiyorlar. Onlara bilgi verebilirler.
Yakalayn unlar, diye sesleniyor biri.
Tam bu srada bir feryat iitiliyor: Bir otomobil,
bir otomobil!
249
H E M I N G VVAY
Bizimkiler mi?
Hayr, dman!
Herkes tfeklerini, otomatik tabancalarn kapp
kahvenin arkasnda sipere giriyor, benzin istasyonu
nun ardna siniyor. Bir sr ihtiyatl kasabal da tar
lalara doru kayor.
Benzin istasyonunun karsndaki yoldan kk
bir Alman cipi geliyor. 20 milimetrelik bir silhla ate
etmeye balyor. Herkes atee karlk vermeye ba
laynca, ara yoldan tersyz ediyor. Cip gzden kaybo
lurken de bu sefer cipin kaybolduunu grerek cesa
retlenen ihtiyatl vatandalar ate etmeye balyorlar.
Toplam zarar: Ellerinde arap bardaklar ile koarken
kahve iinde den iki heyecanl adam, ellerini kes
miler.
Almanlarla ilikileri olduunu belli edecek ekil
de iyi Almanca konuan iki kz ise, bir siperin dn
da yakalanp kasabaya gnderilmek zere emin bir
yere konmular. Biri btn suunun Almanlarla bera
ber yzmeye gitmek olduunu sylyor.
rlplak olarak m? diye soruyor bir gerillac,
Hayr Msy, diye karlk veriyor kz. Alman
lar bize kar hep drst davrandlar. antalarndan
bir ok Almann adresi ile mahall halkn kendilerine
surat asmasna yol aan bir sr eya kyor. Tekrar
Rambouilletye gnderiliyorlar. Bura halk histeri n
betlerine kaplp kzlar dvmeye, salarn kknden
kazmaya kalkmyor. Bu ii yapamayacaklar kadar
yaknda daha Almanlar.
ki mil kadar solda bir Alman tank bir kasabaya
giriyor ve hareketlerini kontrol etikleri iin tanklar
tarafndan tannan gerillacy buluyor.
250
G A L S T AN B U L U
Bunlardan birine tank grp grmediini sordu
umda, dokundum bile yzba, demiti. n
de kuruna dizilen cesetlerini yol kenarna brakyor
lar. Bir saat sonra kasabada bulunan bir gerillac ha
beri bize ulatryor. Bu bir takm ba sallamalara se
bep oluyor. Ayrca Chartresdan kaan birliklerden
orman iinde yakalanan Almanlarn sorguya ekilmek
zere geriye gnderilmelerini gletiriyor.
Yal bir adam gelip karsnn elindeki tabancayla
be Alman tuttuunu haber veriyor. Dediine gre
tabancay kendisine Almanlar ormandan kp yeme
e geldiklerinde vermiler. nmzde rgtlenmi
ve savaan Alman birlikleri yok; fakat dank, bozul
mu kvetler var. Bir ksm savaa devam etmek iin
asl birliklerine ulamay deniyorlar. Dierleri ise l-
drlmiyeceklerini garanti altna alp teslim olmay
tasarlyorlar.
Yal adamn tutuu be Alman askerini almak
iin bir araba gnderiliyor. Devriyeden biri, Gerekir
se onlar ldrebilir miyiz? diye soruyor.
Gerillac, SS birliklerindense ldrn, diyor.
Hepsini tutup buraya getirin, sorguya ekmek
iin Alay kararghna gndereceiz. diyorum.
Surat insana J ackie Cooperin genliini hatrla
tan Polonyal delikanl, otelin yemek salonunda bar
daklar parlatyor. htiyar adam ise bir yandan piposu
nu tttrrken, bir yandan da ne zaman yeni bir grev
alabileceini dnyor.
Yzbam. diyor, Paris burnumuzun dibinde
iken, ne diye ie yarar birey yapmyoruz da, bu ote
lin bahesinde pinekliyoruz? diye soruyor.
251
H E M I N G VVA Y
Sen Almanlarn eline gememesi gerekecek ka
dar ok ey biliyorsun, diyorum ona.
Polonyal delikanl ile birlikte iyi eyler becere
biliriz, diyor. stelik o kamaya falan kalkarsa, vu
rurum da!
O grev yapamaz, diyorum. Ancak orduda ie
yaryabilir.
Tekrar askerlie dneceini ve hangi niforma
y verirlerse, onu giyeceini sylyor.
Brak u peri masallarn, diyorum ihtiyara.
Burada Polonyal delikanlya gzkulak olacak kimse
kalmadna gre, ondan sen sorumlusun, bilesin,
Bu srada deerlendirilmesi ve yazlmas gereken
bir sr bilgi geliyor. Benim de St. Remy-Les-Chev-
reusese devriyeye kmam gerekli. Bir rapora gre,
General Leclercin kinci Fransz Zrhl Tugay, Paris
yolu zerinde, Rambouilletye doru yaklamakta. Bu
yzden Alman mevzileri haknda toplanan btn bil
gileri hazr etmek istiyoruz.
252
ASKER ve GENERAL
( 4 kasm 1944, Colliers )
BAAKLAR olgunlamt, ama imdi kaldracak
kimse yok ki. Tanklar, zerlerinde paletlerinin izlerini
brakarak geip gidiyorlar tepelere doru. Aalkl
arazi ile tepeler zerinde, Almanlarla aramzda kimse
ler yok. Bir piyade kuvvetleri ile, krk kadar tanklar
olduunu biliyoruz. Fakat tugay o kadar hzl ilerle
miti ki, sol kanattaki tugay henz bize yetiememi-
ti. u anda seyrettiimiz dost grnl tepeler, vadi
ler, tarlalar yannda uzanan iftlik binalar, kurun
duvarlar, dz daml evleri ve sivri an kulesi ile kasa
ba aslnda son derece tehlikeli, kahredici bir ak ka
natt.
Tugay hedefinin tesine gememiti. Sadece he
define ulamt. Gnler, haftalar, aylardan beri bu ii
yapyordu zaten. Hi kimse gnleri ayr ayr hatrlam
yordu. Oysa hergn yeni bir tarih yazlyordu, fakat
253
H E M I N G VVAY
yorgunluk ve tozdan baka birey kalmyordu sava
nn kafasnda. Bir de sr lelerinin, yeni patlayan
TNT sandklarnn kokusu. Tank ve buldozerlerin g
rlts. Otomatik tfek ve makineli tabanca tarrakla-
r. Bir de Alman makineli tabancas ile hafif makineli
tfeklerinin kuru tarrakas.
Alak arazide, yksek tepelerde, ormanlklarda,
alak ovalarda, bir ksm yerle bir edilen, bir ksm
ayakta kalm ehirlerde, iftliklerde srdrlen sa
van anlar, belleklere kazlmt.
Tarih artk bo erzak kutular, bo tuzaklar, ka
muflaj iin kesilmi ve kurumu aa yapraklaryd.
Yol boyunca, hendeklerin iinde, itlerin yannda yan
m Alman otomobilleri, yanm Alman tanklar, bir
sr Alman Panter ve Tigerleri, Alman lleri vard.
Alman ara ve gereleri her tarafa dalmt. Alman
atlar tarlalarda ba bo dolayor, bizim yarallar
mz ve llerimiz de ciplerle cephe gerisine tan
yordu. Fakat tarih daha ok, dierlerinin bize yeti
mesini beklediimiz srada oluuyordu.
imdi u berak yaz akamnda tugayn yarn sa
vaaca alan, ayakta durmu seyrediyorduk. Gerek
ten iyi havalarn balangcyd bu. Gkyz alabildi
ine yksek ve maviydi. lerde, solumuzda, uaklar
mz Alman tanklar zerinde alyorlard. Gnein
altnda gm gibi parlyan P-47ler, ifter ifter dola
nyorlar, sonra dalp bombalarn salveriyorlard.
Dimdik dala getikten biraz sonra, bombalarn sa
t ve kaldrd toz bulutunu grebiliyor, grl
tsn iitebiliyordunuz. Ardndan P-47ler tekrar da
lyor, dvmeye devam ediyorlard. Uaklarn dala
254
G AL S T AN B U L U
getii srtn aalkl yksekliklerinde mthi bir pa
rlt ykseliyordu. Uaklarn her pike daln bu se
fer kapkara dumanlar izlemeye balad.
Tanklardan biri, Herhalde bir benzin tankeri
ne isabet kaydettiler, dedi.
Ba miferli bir dier tank, Drbnle grebi
liyor musun? diye sordu.
Aalar maskeliyor, diye karlk verdim.
Bu ekilde korunursak, ok arkada Paris, ya da
Berlini grr iimizde, diye atld bir bakas.
Vatana dnyoruz, vatana! diye sylendi bir
dieri de. Ben vatana dnmekten baka birey d
nmyorum dorusu. Artk aacak snr mnr da
kalmad. Hi ehre falan rasladmz yok.
Sakin ol bakalm, dedi bir baka asker. Gn
leri atlama yle.
teden bir bakas, Baksana gazeteci bey, di
ye seslendi. Bir ey var ki, hi anlamyorum. Anla
tr msn bana? Mecbur olmadn halde ne aryorsun
sen kuzum buralarda? Para iin mi yapyorsun yoksa
bu ii?
Elbette, dedim. Byk para, ok para veriyor
lar bu i iin.
Anlyamyorum dorusu, dedi cidd cidd. Ben
ce bu ii ancak yapmak zorunda olanlar yapar. Para
iin yapmak, sama. Bana dnyann parasn verseler,
yine de yapmam.
Bir Alman izli bombas tepemizden slk alarak
geti ve sa tarafmza dt. Havada siyah bir iz b
rakt.
Bu ii para iin yapmyacan syleyen er, Ser
sem Almanlar, yksekten attlar! dedi.
255
H E M I N G VVAY
Ayn anda Alman topusu tugayn piyade b
lnden birinin tutuu tepeyi top atei altna alver
di. Tepenin yzeyine imdi ate yayor, birbiri ar
dndan alan ukurlardan topraklar havaya sal
yordu.
Tanklardan biri, Bundan sonra sra bize gele
cek, dedi. Her halde yerimizi kefettiler.
Ere gnleri atlamamasn syleyen iri yar tank,
Ate aarlarsa, tanklarn ardna snn, dedi. Bun
dan daha iyi barnak olamaz.
Ate skya benziyor, dedim. Acaba acele ge
ri mi ekilsek?
Bizim 105likler ardmzdan kar bir batarya ate
i at ve Alman topusu sustu.
Bir sre daha burada kaldk, fakat Alman topu
su ancak aralkl olarak ate at. Saldrya kalkm
yorduk.
Geriye gidip bakalm, kumanda heyeti ne d
nyor, dedim.
Kimborough ele geirdiimiz bir Alman motosik
letinin zerine atlyarak, Okey, gidelim haydi, dedi.
Tanklara veda edip motosiklete atladk. O ne,
ben arkaya getim. Tozlu yolda ve baaklar arasnda,
ardmzda bir duman bulutu brakarak ilerledik. Moto
sikletin sepetinde bir sr eya vard: Fotoraf ve
onarm aralar, Alman erzak ieleri, el bombalar,
eitli otomatik silhlar. Bunlarn hepsi Arkansasl
Onba (imdi avu oldu) Kimborough'undu.
Bu malzeme, bir gerillacnn dlerindeki ara
lar olabilirdi. Kimin bu kadar malzeme ile tamamen
bize ait olduu pheli topraklarda hi ekinmeden
256
G A L S T AN B U L U
nasl tur attn kendi kendime hep sordum. Sonunda
bunlar, biz dman iine daldka, evredeki gerilla
clara datmak iin toplad sonucuna vardm. Ar
derecede silhl arkadan itibar gzmde daha da
artt.
O gn leden sonra aldmz ehre uzanan yol
dan geri dndk ve kilisenin karsndaki kahvenin
nnde durdum. Yol, zerinden geen zrhl aralarn
grltsyle sarslyordu. Geen bir tankn uultusu
biterken, ardndan gelenin grlts kulaklar trma
lamaya balyordu. Tanklarn taretleri akt ve kasa
ba ocuklar iindeki askerlere el sallyorlard. Siyah
apkal, buruuk gmlekli, siyah kravatl ve tozdan
akllam siyah elbiseli yal bir Fransz, elinde bir
demet iek, kilisenin nnde durmu, geen her
tank, iekleri sallyarak selmlyordu.
Kim kilisenin nndeki bu adam? diye kahveyi
ileten kadna sordum.
Biraz delidir o, dedi kadn Ama ok vatanse
verdir. Siz sabah geldiinizden beri burada. Yemek
bile yemedi. ki kere evden ardlar, ama yine dikil
mi, orada duruyor.
Almanlar da byle selmlam myd?
Ne mnasebet! dedi madam. Ar bir vatan
severdir o. Yalnz son yllarda biraz akln kard.
Masalardan birinde asker, yar yarya dolu bir
srahi elma arab ve bardan bana oturmutu.
lerinden uzun boylu, zayf, ikiden ba dnm ola
n, u Slav komutan u pis komutan yok mu, cephe
den 60 mil uzakta hepimizi teker teker ldrecek,
diyordu.
257
H E M I N G VVAY
Kimborough, Kimden sz ediyorsun arkada?
diye sordu.
Slav komutandan, Generalden.
Kimborough, Cepheden ne kadar uzakta dedin?
diye sordu.
Tam 60 mil 60. inde ldk ldk, dirildik. Can
kt hepimizin. Bilmiyor mu sanki? Aldrd bile yok.
Ah, u Allahn cezas komutan ah!
Ne kadar uzakta olduunu biliyor musunuz? u
anda buradan en ok 2500 metre tede dedi Kimbor
ough. Belki daha bile yaklamtr. Bir sre nce biz
kendisini geride brakp gemitik.
Sakallar uzam asker, Atyorsun, dedi. u
sava hakknda ne bilirsiniz ki? O Komutan olacak
adam, imdi buraya 60 milden bir santim daha yakn
sa, kafam keserim. Baksana bana. Ben usta orkestra
larla, gerekten iyi orkestralarla ark sylemeye al
m adamm. Karm da beni aldatyor. Bunu ispatla
mak zorunda bile deilim. Kendisi syledi. te benim
doru diye bildiim budur.
htiyar Franszn durup her geen tanka iek
sallad yolu eliyle iaret etti. Kilisenin ardndaki
mezarlktan bir kara cppeli papaz geiyordu.
Peki, kime inanrsn sen? u Fransza inanr m
sn? diye sordu bir baka asker.
Hayr. Fransza da inanmam, diye karlk ver
di. Usta orkestralarla ark sylemi olan asker:
Ben papazn temsil ettii eye inanrm. Kiliseye
inanrm. stelik karm bana bir defa deil, birok de
falar ihanet etti. Ama boanmasna msaade etmiye-
ceim, nk ben buna inanyorum. Bu yzden de ge
258
G AL S T AN B U L U
reken evrak imzalamyor. Ben bu yzden bombard
man pilotu olamadm. Bombardman pilotu okuluna git
tim, okulu bitirdim, ama o evrak imzalamaya yana
mad. Ve imdi, tam u anda mutlaka yine ihanet edi
yordur bana!
Askerlerden biri bana, dnp.
Gerekten iyi ark syler, dedi. Geen gece
dinledim. ok gzel sylyordu.
Usta orkestralar eliinde ark sylemi asker;
Karmdan nefret ediyorum diyemiyeceim, dedi.
Eer imdi, u anda bile bana ihanet ediyorsa, bizim
burada bulunduumuz ve u ehri igal etiimiz sra
da beni aldatyorsa, yine de kendisinden nefret ede
mem. Hem de hayatm altst ettii, bombardman
pHotu olmam engelledii halde. Fakat generalden
nefret ediyorum. O ruhu kara komutana di bili
yorum.
Askerlerden bir bakas;
Brakn da alasn, dedi. Alr belki.
nc bir asker, Dinleyin bakn, dedi. Eviy
le ba dertte ve burnu bir trl amurdan kurtulmu
yor. Size birey syliyeyim : Buras benim bulundu
um ilk ehir. Biz piyade olarak ehri igal ediyoruz,
gelip geiyoruz sonra. Bir daha buraya uradmzda
ehir inzibatlarla dolmu oluyor. imdi ise ehirde,
kedeki asker trafiki hari, hi inzibat yok. Doru
su ehre uramamz hi iyi birey deil.
Bundan sonra . . . diye sze balyacak oldum,
usta orkestralar eliinde ark sylemi asker lf
m azma tkad.
Artk bundan sonra diye birey olmayacak, de
259
H E M I N G VVAY
di. O hain komutan hepimizi birer birer ldrtecek.
Btn bunlar da hret sahibi olabilmek iin yapyor.
nk askerlerin insan olduklarn bilmiyor.
Kimborough; Cephe hattnda olup olmadmz
o da ancak benim kadar syliyebilir, dedi. Bir tu
gay komutannn ne yaptn bilemezsin. Emirleri se-
nin-benim gibi alp almadn da bilemeyiz elbet.
Pekl. yleyse geri ekin bizi bu cephe hattn
dan. Madem bu kadar ey biliyorsunuz, bizi geri ek
mek zorundasnz. Ben eve dnmek istiyorum. Evde
olsaydm, belki de bu bama gelenlerin hj biri ol
mayacakt. Kimbilir, belki de karm beni hi aldatma-
yacakt, hi! Fakat imdi artk aldrdm bile yok.
Hibir eyi takmyorum!
Peki, yleyse ne diye eneni kapatp susmuyor
sun? diye sordu Kimborough.
Susacam, dedi arkc. Ve bundan byle be
ni hergn ldren general hakknda tek keime etmi-
yeceim.
O gece ge vakit Tugay leri Kararghna geri
dndk. Piyadeleri braktktan sonra, zrhl aralar
maynlarn, yoldaki barikatn ve tanksavar ateinin
durdurduu yere kadar izledik.
Tugayda biri, General sizi grmek istiyor, dedi.
nce ykanacam.
Yok. Hemen gidin. Sizi merak ediyordu.
Kendisini bir cibin ardndaki rmorkta ve srtn
da kl rengi ynlden bir elbiseyle oturur buldum.
Dinlenmi olduu zamanlar yakkl grnen yz, iyi
ce solmutu ve son derece bitkin bir hali vard. An
260
G A L S T AN B U L U
cak gzleri yayordu; kibar, scak sesiyle, Sizi me
rak ettim, dedi. Neden bu kadar ge kaldnz?
Zrhl aralara takldk, baka bir yoldan dnmek
zorunda kaldk.
Hangi yoldan?
Syledim kendisine.
Falanca ve filnca birliklerde neler grdnz,
anlatn bakalm, dedi. (Sz konusu piyade birlikleri
nin adlarn sylemiti).
Onu da anlattm.
Adamlar ok yoruldular Ernie, dedi. Biraz din
lenmeleri lzm. Bir gece de olsa, iyice dinlenmeleri
ok yararl. Drt gn istirahat etseler... Sadece drt
gn. Ama hep ayn masal, tabi.
Siz de ok yorgunsunuz, dedim. Biraz uyusa-
nza. Sizi uyutmamama msaade etmeyin.
Generaller asla yorulmazlar, dedi. Generaller
asla hastalanmazlar. Ben de askerlerimden daha yor
gun deilim.
Bu srada telefon ald. Hemen at, kararghnn
ifre adn seslendi.
Evet, dedi. Evet. Naslsn J im? . . . Hayr. Bu
gece biraz rahat etsinler dedim. Biraz uyumalarn is
tedim . . . Hayr. Sabah saldrya geeceim, ama sal-
drmyacam. Uzandan geeceim. Biliyorsunuz,
ben ehirlere saldrmaktan pek anlamam. Bunu im
diye renmi olman gerekirdi . . . Hayr, kendim de
gideceim . . . Evet, tamamdr.
Kamp yatandan aa kayd, koca haritann ba
na giti. Telefon hl elindeydi. evik, gbeksiz v
cudunu seyrederken tugayn ne kadar azimli bir ge
neralin komutas altnda olduunu anladm.
261
H E M I N G VVAY
Tekrar telefona seslendi: J im?.. Evet. nnz
deki tek engel gerekten o pis i. Bu konu zerinde
almalsnz. Biliyorsunuz, bu konu zerinde bir ta
km konumalar olmutu . . . Evet, anlyorum. imdi,
bu i olursa, siz de benimle beraber bulunabilirseniz,
gerektii takdirde btn topumu size verebilirim .. .
Evet, tamamen . . . Tamamen haklsn. Hayr. Elbette,
ben de onu demek istedim. Baka trl olsa syle
mezdim . .. Tamam, oldu . . . Gzel . . . yi geceler!
Telefonu kapatt. Yz yorgunluktan gm gibi
parlyordu. Solumuzdaki tugayd bu, dedi. ok iyi
iler becerdiler, fakat ormanlk arazide biraz ar kal
dlar. Bize yetiip geerlerse, drt gn dinlenebiliriz.
Piyadenin ok ihtiyac var buna. Dinlenebilirlerse, ok
sevineceim.
imdi artk biraz uyuyun, dedim.
almam gerekiyor. Issz yollardan uzak du
run, kendinize de dikkat edin.
yi geceler efendim, dedim. Sabah ben de er
ken kalkacam.
Herkes tugayn drt gnlne geri ekileceini
dnmt ve ertesi gn bol bol du yapmaktan,
gezer gece kulplerinden, aralarnda sinema yldz
VVhitney Bourne da bulunan gzel Kzlha kzlarn
dan konumaya balamt. Bourne, Aksz Cinayet
adl bir filmde oynamt ve hepimiz bu filmin hangi
yl evrildii konusunda tartmaya daldk. Fakat i
ler hi de beklendii gibi kmad. Dinlenme yerine
Almanlarn byk apta bir kar saldrs balad ve
ben bu satrlar yazdm srada, tugay, hl cephe
hattndayd.
262
SEGFRED HATTINDA SAVA ---------------------------------
(18 kasm 1944, Colliers )
BR sr insan size Almanya'ya ilk adm nasl
attklarn ve Siegfried hattn nasl yardklarn anla
tacaktr ve yine bir sr insan yanlacaktr. Sansr de
kendilerini frenlemiyecei iin her trl iddialar ileri
srlecektir. Biz hibir iddiada bulunmuyoruz. itti
niz mi hi bir iddia yok! Anlyabildiniz mi bunu? ddia
diye birey yok. Brakn onlar kararlarn versinler, o
zaman kimlerin Almanya'ya ilk girenler olduunu
reniriz. Kimlerin deil.
Siegfried hattn yaran, piyade oldu. Souk, ya
murlu bir sabah vakti, Hava Kuvvetlerinin, hatt keif
uaklarnn bile uua kmad br gn, hatt yard
lar. ki gn nce, yani havalarn bozmandan nceki
son gn, kedi-fare oyununun sonuna varmtk. Paris'
ten Le Cateauya kadar gerekten iyi bir kovalamaca
olmutu ve Landreciesde pek az kimsenin grd
263
H E M I N G VVAY
ve bunu ilerde anlarn anlatmak iin pek aznn sa
kalabildii etin, ac savalar verilmi; bunu, Arden-
nes ormanlarndaki geitlerin zorlanmas izlemiti.
Ardennesler, Gri mmin Si hirl i Masal l ar ndaki re
simlere ne kadar benziyordu.
Kovalamaca engebeli, ormanlk arazide devam
etmiti. Bazen ricat halindeki dmann motorlu bir
liklerinin yarm saat uzana kadar yanamtk. Ba
zen aramzdaki mesafe be dakikada alnacak kadar
azalmt. Hatta onlar yaya braktmz bile oluyor
du. Keif noktasndan elliliklerin gmbrtsn, 105
milimetrelik VVumplarn tarrakalaryla dman atei
nin homurtusunu dinlemek mmknd. Bir sre sonra
yle bir haber geldi: Yry kolunun ardnda d
man tanklar grld.
Kovalamaca birden sona erdi ve kendimizi orma
nn dnda, yksek br tepenin zerinde bulduk. n
mzde uzanan tepeler ve ormanlar, btnyle Alman
yayd. lerdeki vdinin zerindeki kpr uurulmutu
ve kulaklar sar eden, tandk bir grlt geliyordu
oradan. Ykselen kara bulutlar, dumanlar ve molozlar
arasndan, iki dman aracnn Almanya tepelerine
uzanan beyaz kolu harman savurur gibi attn grebi
lirdiniz.
Topumuz sar-beyaz duman bulutlar savuruyor
ve kardaki yolu toza bouyordu. Aralardan birinin
isabet alp yana serildiini izleyebilirdiniz. Dieri de
yaral bir hayvan gibi, iki kere kmldanmay denedik
ten sonra, yolun dnemecinde stop etti. Bir mermi di
er aracn zerine isabet ederek bir toz stunu ykselt
ti. Duman dalnca, insan cesetlerinin yola sald
264
G A L S T AN B U L U
grld. Kedi-fare arasndaki kovalamacann sonuydu
bu. Ormandan aa indik, bir lastik sandala atlayp
zemini tal nehir yatan aarak kar kyya, Alman
yaya admmz attk.
inde insan bulunmayan, modas gemi beton
mevzileri (pekok talihsiz insan bunlarn Siegfried
hattn meydana getirdiini dnmt) ardmzda
braktk ve o gece bir hayli yol aldk. Ertesi gn de
yol kavaklarn muhafaza eden ikinci takviyeli mev
ziler hattn ardmzda brakp, esas bat hattna yak
latk ve ayn gece, sabah erkenden bat duvarndan
nceki en yksek araziye kar taarruza gemek ze
re uykuya ekildik.
Hava bozmutu. Souktu, stelik yamur yayor
du ve dondurucu bir ayaz esiyordu. nmzde Schnee
Eifel da kitlesinin karanlk orman rts, ardndaki
canavarla birlikte uzanyordu. Geride braktmz te
pede ise bat duvarnn hibir zaman elamyaca d
ncesinin hakim olduu sralarda, yksek rtbeli Al
man subaylarnn manevralar seyretmeleri iin yapl
m bir pavyon vard. Amansz savalardan sonra bu
hatt Almanlarn denedikleri noktadan vuruyorduk.
Hikyenin devamn Arizonal yzba Howard
Blazzardn azndan dinleyeceksiniz. Savata neler
olup bi.ttii hakknda size kk bir fikir verebilir.
O gece L bln, ehri tutmas iin grevlen
dirdik. ehir hemen hemen bombotu. Rasladmz
alt dman askerini vurduk. (Sabah tepeye saldr bu
ehirden, daha dorusu bu kk kasabadan balad.
Tepe yksekliindeki yetikin buday tarlalar ile be
zenmi yaylaya doru uzand. Bat duvarnn ana kale
265
H E M I N G VVAY
leri, kardaki karanlk tepenin zerini kaplayan sk
am ormannn iindeydi.)
Albay, tabur kumandann ve S-2 ile S-3 su
baylarn yanna alarak, sabah giriilecek ileri hare
ket iin kefe kt. Hattn alaca yerde (Deyime
dikkat edin : Hattn almaya teebbs edilecei yer
deil, alaca yer diyor), bir tank bl ile bir tank
savar bl bulunacakt; fakat bize sadece be tank
verdiler. Bir dzine tanksavarmz olacakt; sadece 9
tane gnderildi. O zaman hereyin nasl olduunu ve
bata benzin, her eyin sknts ekildiini unutmayn.
nceden tasarlandna gre (Savata tasarla
nanla, gerekte olan arasnda byk fark vardr. Bu,
tpk yaantnn nasl olmas gerektii ile, nasl oldu
u arasndaki farka benzer), bir gece nce ehre gi
ren L bl sa kanatta decek ve ate gcyle
saldry destekleyecekti.
K bl erkenden, sabah saat 6da yrye
gemiti. Tanklar, tanksavarlarla birlikte saldrya kal
kacaklard. Harekete getikleri srada tanksavarlar
ehre vard ve ancak yarmda tanklar geldi. Sadece
be tane. Topu topu be tank!
bl yedek olarak arkada bulunacakt. O gn
olan bitenleri hatrlayacaksnz. (ok, o gn ok ey
ler olup bitti!) Albay da Birinci Taburdan bir blk
alp (Birinci Blk) bunlar ileri srd. Yani, saldr
ya blk birden kalkacakt.
Saat bir sralarndayd. Albayla beraber saldr
nn balangcn seyretmek iin soldaki gzetleme
mevkiine ktk. Saldr iyi balad. K bl tanklar-
J a birlikte harekete geti ve tanksavarlar da yanlarn
266
G AL S T AN B U L U
da, srtn eteklerine kadar ilerlediler, burada durdu-
dular. Durmalar da gerekiyordu. Onlar kk srta u-
lar ulamaz, L bl sa cepheden makineli tfek
leri, 60 milimetrelik havan toplar ve dier btn si
lhlar ile, dikkatleri K blnn zerinden ekebil
mek iin amansz bir ate at.
Tanklar ve tanksavarlar tepeye kar harekete
getiler ve ayn anda saldrya kalkan birliklere kar
yerde de kullanlan ve makineli tfekler kadar seri
ate edebilen Alman uaksavarlar ate at. yi bil
diimiz 88ler de ateleri ile boy gsterdiler. Makine
li tarrakalar kulaklar trmalamaya balaynca, asker
ler tanklardan nceden kararlatrld ekilde indi
ler ve yukar trmanmaya baladlar. Herey ormann
nnde geni ve bombo alana varncaya kadar iyi
gitti.
Almanlar 88likleri ve uaksavar toplar ile ger
ekten ok youn bir atee baladlar. Tanksavarlar
dan biri ormana giren kk yol zerinde bir mayna
apt. Tanklar ileri atld. Fakat ok srmedi. Bir tank
savar ve bir de tank kaybedince, askerler birden ters
yz ettiler. Geri ekilmeye balamak nasldr, bilir
siniz.
Yarallar ve sendeleyen bir ka arkadalarn da
beraber srkleyerek geri ekilmeye baladlar. Rica
tn neye benzediini tahmin edersiniz. Sonra tanklar
da geri ekilmeye balad, tanksavarlar da geri ekil
meye balad ve askerler srler halinde geri ekil
meye baladlar. Apak, hibir siper olmayan alanda
arpmalarna imkn yoktu ve yaralanmayanlar, ya
ralananlar hesabna ac ac seslenerek doktor istiyor
267
H E M I N G VVAY
lard. Bunun insanlar ne kadar heyecanlandrdn
bilirsiniz.
Ben Albayla beraber evin yannda oturmutum
ve saldrnn ne kadar iyi baladn birlikte grm
tk. Baarl olarak da devam edeceini sanmtk.
Derken ricat balad. Drt tank tepenin eteine do
ru geldiler. Hereyin nasl altst olduunu bara a
ra anlattlar.
Bunun zerine Albaya Uzun bir sreden beri
ben nc taburdaym Komutanm, msaade eder
seniz ben gideyim, u hainlerin hesabn grp tepe
yi alaym. dedim. Albay, Sen bir S-2 subaysn, ka
rarghta grevlisin. Otur oturduun yerde, dedi. Fe
na terslenmitim. Canm skld.
On on be dakika kadar daha orada bekledik.
lk yarallar gelmeye balamt. Hl yerimizde sa
yyorduk ve bu sava kaybedeceimizi dnmeye
balamtm. Sonra birden Albay seslendi: Gel ura
ya uzanalm bakalm! Buniar biraz drdklenmek is
tiyorlar. Nasl olsa kuzular bu saldry pskrteme-
yecekler!
Bylece tepeye doru ilerledik. Saa sola sin
mi kk gruplara raslyorduk. Albayn grnn
bilirsiniz. Elinde 45lik tabancas tepeye doru sk
admlarla ilerliyordu. Tepenin yeniden alalmaya ba
lad yerde, dz bir taraay andran bir alan vard.
Btn tanklar ve tanksavarlar bu alann ardna sin
miti. K bl de darack bir hat boyunda szde
mevzilenmiti. Hibirinin yaayan lden fark yoktu.
Saldr yatmt.
Albay tepeden yukar geldi ve askerlerin sindi
i yere yzn dnp seslendi : Kalkn u Almanlar
268
G A L S T AN B U L U
esir aln bakalm. Gebertin u muhallebi ocuklarn!
Derhal kar tepeyi igal edin ve hakim olun oraya.
Susar susmaz koca 45liini ekip Almanlarn
ate ettikleri yne doru stste tetie bast. Ardn
dan seslendi : leri! u Almanlarn hakkndan gele
lim. leri ocuklar! Artk kimse durduramayacak bizi!
Kimsede kprdanma yoktu; fakat o devam etti bar
maya. Bir sre sonra da bir ksmn harekete geire
bildi. On be dakika sonra ise, hemen hepsini. Asker
lerini coturduktan sonra, Albay, ben ve Smith (Tul-
lahomal avu J ames C. Smith en ne getik ve sal
dr yeniden balad. Doru orman ynne ilerledik.
Ormanda durum ktyd, ama imdi iler yeniden yo
lunda gitmeye balamt.
Ormana daldktan sonra, tanklarn hareket ka
biliyeti kalmyordu. Tanklar darda, aalarn etein
de kaldlar (Buras sk bir am ormanyd. Top atei
aalarn bir ksmn yerle bir etmiti ve kopuk dallar,
ormann yar aydnlnda insana mzraklar hatrlat
yordu. Askerler de ormann karanl karsndaki kor
kularn yenmek, Almanlar bulup ate etmek ve l
drmek iin sada solda baryor ilerliyorlard.)
Ormanda ate edilmesini biraz sonra yasakladk. n
k K bl de ileri harekete geip ormana girmiti.
Albay, ben ve Smith ileri geip iine tanksavar
yerletirebileceimiz bir ukur alan bulduk. Artk sal
dr olanca hzyla devam edebilirdi. Birden samzda
bir beton mevzi gzmze arpt. Buradan zerimize
ate atlar. Mevzide Almanlar olduuna karar verdik.
(Bu beton mevzi, evresine dikilmi am aalar ve
iyice boy atm otlar arasnda ilk bakta hi farkedil-
miyordu. Otomatik havalandrma tertibatl, kaplar
269
H E M I N G VVAY
otomatik alp kapanan, askerler iin de yerin 4,5
metre altnda zel mevzileri olan, zel k kaps sa
yesinde dman tarafndan aldktan sonra ierde
sakl 50 SS askerinin kp dmana arkadan ac bir
darbe indirmesine frsat veren, Maginot tipi bir
yapyd.)
imdi ukurun iinde Albay, ben, Smith ve St.
Poix'dan beri yanmzdan hi ayrlmayan Roger adl
Fransz gencinden baka kimse yoktu. Savata ger
ekten yaman bir genti. Beton mevzideki Almanlar
zerimize atee devam ediyorlard. Biz de ierdekile-
ri dar kartmak iin zorlamaya karar verdik.
Bize bakan tarafnda bir mazgal delii vard; fa
kat etraf aalarla kapl olduu iin gremiyorduk.
Yanmda topu topu bir el bombas bulunuyordu. n
k bamza byle birey geleceini hi dnmemi
tim. Mevziin on metre kadar yanna sokulmu durum
daydk. Tepesinin de nasl olduunu bilemiyorduk. G
rn ahap bir da evini andryordu.
Bu arada zerimize devaml ate yadrlyordu.
Albayla Smith sa taraftaydlar. Roger, farknda olma
dan dosdoru zerlerine gidiyordu. Atein nereden
geldiini kestirmek imknszd.
Olanca sesimle yere yatmas iin Rogerye ses
lendim. Kendisini tam bu srada vurdular. Silhn par
lad yeri grmtm, derhal tek el bombam oraya
doru salladm, ama tutturamadm. Bomba aalardan
birine arparak patlad. Smith, Fransz gencini bilek
lerinden ekerek geri ald, derhal zerindekileri
karmay denedi; nk henz yayordu. Soldaki dar
siperden birden bir Alman askeri doruldu. Smith ta
bancas ile adam alaa etti. Ve askerin dt yer
270
G A L S T AN B U L U
de, elindeki el bombas patlad. Olayn ne kadar hz
l cereyan ettiini bundan da anlyabilirsiniz.
Ormann nndeki dz alandan imdi youn bir
ate balamt. Smith, Albaym, siz u ukurun iine
uzanverin, nk Almanlar yaklayorlar, diye
fsldad.
Ormann hemen nndeki buday tarlasndan
ve saman ynndan ate sesleri geldi. Almanlar bu
radan da ate etmeye balamlard ve arkamzda ol
malydlar.
Albay krk belii ile bir Alman daha alaa et
ti. Smith de tfei ile dier ikisini ldrd. Ben mev-
zinin gerisindeydim ve yolun ilerisinde, bizden elli
metre kadar arkada duran birini indirdim. Adamn k
prdanmas duruncaya kadar zerine defa ate et
mek zorunda kaldm. Yine de ldremedim zavally.
nk bir sre sonra bir tanksavar ilerlerken, yaral
dman askeri hl yolun tam ortasnda yatyordu ve
aracn zerine geldiini grnce, davranp kamak
istedi; fakat gc yetmeyince tanksavarn altnda ka
lp paraland.
Geri kalan Almanlar tarlaya doru geri ekildi
ler ve pek fazla bamz artmadlar. Sadece uzaktan
karlkl ate ediliyordu. n ldrdmz ve
bir o kadarn da yaraladmz biliyorduk.
Ne yazk ki yanmzda el bombas yoktu ve be
ton mevzi iindeki Almanlar da herhalde kendilerini
ardmz zaman dar kacak deillerdi. Ben Al
bayla beraber kalp dar kmalarn beklerken,
Smith de geri gitti ve bir sre sonra bir tanksavarla
birlikte dnd. Bu, eski bir Alman tabancas ile zeri
2 7 1
H E M I N G VVAY
ne defa ate ettiim halde ldremediim Alman
ezen tanksavard.
Almanlara nce teslim olmalarn syledik, fa
kat dinlemediklerini grnce, tanksavar elik kapya
yneltip ateledik. Kap halla pamuu gibi atld,
alevler etrafa sald. Az sonra inlemeler, hkrklar
ve Kamerad diye yalvaran sesler arasnda, ierdeki
Almanlar dar uradlar.
Tanksavar grevini yapm ve Almanlar dar
kartmt. Byle garip bir manzara bir daha grle
mezdi. Hepsi etrafa dalan elik ve beton paralar
yznden en az be-alt yerlerinden yaralanmlard.
Onsekiz asker de salam olarak kt. Bu arada ier
den kulamza hl ac inlemeler geliyordu.
Birinin iki baca birden elik kap tarafndan ke
silmiti. Durumu grmek iin mevziden aa indim
ve birka ie yar boalm viski, bir-iki kutu sigara
ve Albay iin bir tabancayla birlikte dndm.
Esirlerden birinin durumu hepsinden iyiydi. Hi
olmazsa yryebilirdi. Dierleri ar yaral olarak yer
lerde serili yatyor, ac ac haykryorlard.
Salam kalan biri teki mevzinin nerede oldu
unu bize gsterdi. Artk hepsini tanyorduk ve ara
zideki her engebeye dikkat ederek, bunlar kefede-
bilirdik. Tanksavar da alp 50 metre tedeki ikinci
beton mevziye yneldik. Kendilerine nce teslim ol
malarn ihtar ettik.
Bu mevziin kumandan Alman grmenizi isterim.
Bir muvazzaf subayd. armza karlk olarak,
'Bitty. S.S.S. diye karlk veriyordu hep. Yani en az
llardand ve teslim olmak isteyenleri ldreceini
272
G AL S T AN B U L U
sylyordu. Bunun zerine nceden de yaptmz gi
bi tanksavar zerine ynelttik. Ateledik. Tabi bir
sre sonra sa kalabilenler ktlar. Perian ve ac
nacak durumlar vard.
Hepsi de SS ktalarndandlar. Birer birer yo
la ktlar ve diz ktler. Kuruna dizilmeyi bekli
yorlard. Ne yazk ki, kendilerini d krklna u
ratmak zorundaydk. Ancak on ikisi yerlerinden do-
rulabildi. Dierleri para para olmu, ya da ok ar
yaralanmlard. Allahn bels alann drt bir tara
fna kollar, bacaklar, kafalar dalmt.
Bir sr esir almtk, ama bunlara gz kulak
olacak kimse yoktu. Albay, ben, Smith ve tanksavar
dan gayr. Bu yzden herey belli oluncaya kadar k-
mldamamaya karar verdik. Bir sre sonra salk ekip
leri geldi ve Fransz gencine baktlar. Roger vurul
duundan beri yerinden hi kmldamamt ve kendi
sini kaldrmaya geldiklerinde, fslt halinde unu sy
ledi : Mon Colonei, j e suis content (ok memnu
num albaym), Alman topra zerinde can verdiim
iin mutluyum.
Mezarnn zerine Hr Fransz yazl bir tahta
diktiler. Ben atldm. Bo verin buna, dedim. zerin
de L Bl yazl bir baka tahta koydum.
Fransz genci aklma geldike, hl Almanlar
ldrmek istei duyuyorum iimde...
Hikyede anlatlacak daha ok ey var. Sadece
blnn ne yaptn, dier blklerin baarlarn
da anlatabilirdim. Size tahammlnz olsayd, n
c, drdnc ve dier on drt beton mevzide olup
273
H E M I N G VVAY
bitenleri de anlatrdm. nk bunlarn hepsi teker
teker igal edildi.
Birey renmek istiyorsanz, orada bulunan bi
riyle konuun. sterseniz, ben de hatrlayabilirsem,
size o ormanda ondan sonraki on gn iinde olup bi
tenleri de anlatabilirim. Alman topusunun atein
den ve Alman kar saldrlarndan sz ederim. Ha
trladktan sonra ok, ama ok ilgi ekici hikyeler
bunlar. Efsane unsuru bile var. lerde sinemada sey
redeceinizden emin olabilirsiniz.
Btn bunlarn sinemaya ok uyaca meydanda.
nk Albay bana, Ernie, inanr msn, kendimi
bazen bir film sahnesinde hissediyorum, dedi.
Sinemaya aktarlmas zor olan birey varsa, hi
phesiz o da Alman SS askerlerinin beyin sarsn
tsndan kararm suratlarn, kanayan burunlarn ve
azlarn, midelerini tutarak yollarda diz klerini,
zerlerine gelen tanklardan zor katklarn gster
mek olacaktr. Fakat sinema bunu daha da gereki
bir ekilde gsterebilir. Aslnda su mhendislerdey
di. nk silha kar dayankl elik kaplar yapar
ken, 105lik tanksavar toplarn hi hesaba katma
mlard.
274
YEDNC BLM
.. VE SAVALARIN ARDINDAN
BYK, MAV NEHR
( Haziran 1949, Holiday )
NSANLAR ikide bir gelip neden Kbada ya
yorsun? diye soruyorlar bana siz de hounuza gittii
iin yaadnz sylyorsunuz. Havana stndeki
tepelerde sabahn erken saatleriyle yaz mevsiminin
en scak gnlerinde bile havann ne kadar serin oldu
unu anlatmak ylesine kark itir. Burada yaama
nzn sebeplerinden birinin de d horoz yeti
tirmek, bunlar altrmak ve sonra da gretirmek
olduunu sylemeniz gereksiz tabi.
Kimbilir, belki de horoz dnden hi hoian-
myorlardr.
Btn bir yl boyunca iftlikten ayrlmayan garip
ve gzel kulardan, arada urayan gmen kulardan,
her sabah yzme havuzundan su imeye gelen bldr
cndan, havuzun sonunda yaayan trl kertenkele
277
H E M I N G VVAY
trlerinden, on sekiz tr olan yerli bir kuun varl
ndan da onlara sz etmeniz gereksizdir.
Yolun altnda, VVinston Guest, Tommy Shevlin,
Thorvvald Sanchez ve Pichon Aguilera ile byk para
karlnda koca gvercinleri vurmaya altmz at
clk kulbnden de sz etmeniz gereksiz. Kimbilir,
belki de gvercinleri vurmann yanl bir i olduunu
dnyorlardr. Kralie Victoria da byle dnm
ve ngilterede yasaklamt. Beiki de onlar hakldr
ya da yanlyorlard. uras muhakkak ki, bu, sefil
bir seyirci sporu. Ama kuvvetli, gerekten hzl ku
lar olunca, benim bildiim kadar ile bahis tutumak
iin en iyi spor. stelik bizim yaadmz yerde de
bu i meru.
Onlara ancak ehre indiiniz zaman ayakkab giy
mek zorunda olduunuz ve dnyann hibir yerinde
alamadnz kadar rahatlkla, serin sabahlarda a
labildiiniz iin Kbada yaamay sevdiinizi de
syIiyebiIirsiniz. Ama bunlar meslek srlardr.
Sylemiyeceiniz daha bir sr'baka eyler de
var. Fakat size balk avndan ve bunun kendilerine ka
a malolduundan sz ederlerse, o zaman ve eer
kaa malolduundan uzun uzun konumamlarsa ya
da balk avndan sevimli bir ekilde lf amlarsa
ite o zaman Kbada yaamanzn en byk sebebi
nin, byk, derin, mavi nehir olduunu, iftliinizin
kapsndan kp, yarm saat iinde derinlii ey
rek mille bir mil, uzunluu da 60 ile 80 mil arasnda
deien akarsuya, gzelim topraklar aarak ulaa
bildiinizi ve imdiye kadar grdm en iyi balk
avlama alan olduunu syliyebilirsiniz.
278
G AL S TAN B U L U
Guif Stream aknts iyi akyorsa, rengi koyu ma
vidir ve kylarnda anaforlar oluur. Biz on iki metre
boyunda bir tekneyle avlanyoruz.
Pilar adl balk teknemiz kh Havana lima
nnda, kh Havanann yedi mil dousundaki balk
kasabas Cojimarda demirliyor. Burann liman yazlar
emniyetlidir, fakat kuzey ve kuzeybat rzgrlarnn
estii k mevsiminde hi emniyetli deildir. Pilar
en kt havalara dayanacak ekilde yaplm, iinde
yedi kjinin yatabilecei bir balk teknesidir. Depo
larnda yz galon mazotla, yz elli galon su taya
bilir. Uzun yolculuklarda n gvertesine variller iin
de yz galon mazot daha yerletirilebilir. Ayn mik
tarda yedek su da alnabilir. Tam doldurulduu zaman,
1200 kilo buz da tayabilir.
New Yorktaki VVheeler tersanelerinde yaplan
teknesi zerinde istediimiz deiiklikler de yaplm
t ve biz de sonradan bir takm baka eklerle yeni de
iiklikler yaptk. Pilar gerekten kuvvetli, her tr
l denize dayankl bir teknedir ve devingen kprs
sayesinde balkla yukardan da mcadele edebilirsiniz.
Genellikle Havana dnda balk avlanrken J apon
mrekkep balklarnn kuyruklarndan yaplm bir ol
tayla, inenin ucuna aslm domuz derisinden bir
para alyoruz. Bu genellikle boazn Morro Castel -
Cabanas yakasnda avlanan tek direkli balk gemi
lerini besleyen tarpot adl balklar tutmaya yar
yor. Boazn azndaki balklarn bolca yakaladkla
r yal apknlar iin de ayns kul lan I iyor.
Bu yem 6/0lk makaraya sarlm 4 metre uzun
luundaki 10 numara piyano telinin ucunda yakalan
279
H E M I N G VVAY
yor. Bu tr oltayla yakaladm en byk tarpon'un
arl 67,5 kiloydu. Bunlardan daha byklerini de
yakalamtk, ama girip kan gemilerin, liman motor
larnn, balk teknelerinin apalarnn yznden hep
sini karmtk. Byk bir balk ekerken erzak ta
yan tekneler ya da motorlarla baedebilirsiniz; fakat
boazdan aa inen byk bir tanker ya da ilebe
kar yaplacak hibir ey yoktur. Bu yzden biz de
bu yolu ancak bo grdmz zaman tutuyoruz ya
da akam saat yediden sonra limana giriyoruz. n
k bu saatten sonra limana giri iin fazla cret aln
dndan, giriler azalyor.
Bulvarlarn ardnda, eski Havana'nn parklar ve
binalar uzanyor; br yakadan da pembe - sar tal,
dostlarnzdan ounun zaman zaman siyas hkml
olarak iinde yattklar Cabanas kalesinin basamak
larn ve duvarlarn geiyorsunuz. Sonra Morronun
kayalk arazisini ayorsunuz. Beyaz, uzun deniz fe
neri de burada. Derken Morrodan iki yz metre ka
dar tede, suyun bol olduu srada, byk nehri bulu
yorsunuz.
Pilarn pruvas limann gri-yeil sularndan
ayrlp koyu mavi sulara ban daldrnca, bazen, tek
nenin burnundan bir kme uan balk havalanverir ve
ite o zaman balklarn sudan karlarken meydana
getirdikleri ipekli bir kuman yrtln andran sesi
iitebilirsiniz.
Eer bunlar normal boydaki uan balklarsa, iyi
bir iaret olarak nemli saylmazlar; fakat buuk
280
G AL S TAN B U L U
kiioluk byk, kara kanatl, sudan kurunlanm gibi
frlayan Bahia uan balklar ise ve yeni bir hz kazan
mak iin kuyruklarn rpyorlarsa, bu ok iyi iaret
saylr. Byk Bahia uan baln grmek, baln
kendisini grmek kadar iyi bir iarettir.
Bu arada kaptan Gregorio et oltasn hazrlam
tr bile. Et oltas, yeni bir buluudur onun ve bundan
ilerde sz edeceim.
Gregorio Fuentes, 1938den beri Pilarn kap
tan. Bu yaz elli yama bast ve daha drt yanda iken
Kanarya adalarnn en kklerinden olan Lanzarote
den yelkenle denize ald. Kendisini kk bir balk
teknesinde kaptanlk yapt Dry Tortugasta tan
dm ve 1928de ikimiz de burada yaman bir kuzeydo
u frtnasndan kurtulmu olarak bulutuk. Soan al
mak iin teknesine ktk. Biz soanlar satn almak
istiyorduk, ama o bize karlksz verdi, ayrca bir de
rom ikram etti. O zamana kadar grdm en temiz
tekne olduunu hl hatrlyorum. imdi aradan on yl
geti, yine de biliyorum ki balk tutmak yerine bir ge
miyi yine prl prl temiz tutmay, cillayp parlatma
y tercih eder. Fakat yemek yiyip uyumaktan ok, ba
lk tutmay ye tuttuunu da biliyorum.
Gregoriodan da nce Carlos Gutierrez adnda
yaman bir kaptanmz daha olmutu, fakat ben span
ya Savan izlerken, biri onu kiralayp benden al
d. Gregorioyu bulmak da byk bir talih eseriydi ve
gerekten bir deniz kurdu oluu, Pilar byk
frtnadan kurtarmt. eytan kulana kurun, onun
ynetiminde iken deniz sigortasndan hibir talepte
bulunmadk. 1944 yl ekiminde saatte 180 mil hzla
esen kasrga srasnda kk teknesinde ayakta ka
281
H E M I N G VVAY
lan tek gemici, Gregorio olmutu. O kasrgada btn
tekneler ve donanmaya ait gemiler, liman evresin
deki caddelere ve tepeciklere vurmutu hep. 1948de-
ki yaman kasrgay da atlatmay bilmiti.
Artk limandan kmsanz, Gregorio da et olta
sn hazrlam ve bataki yemleri salmsa, gzelim
gnde uan balklarla birlikte rzgr altnda douya
doru yol alabilirsiniz. Greceiniz marlin adl ilk ne
hir bal, kayalktan uzaklamanzdan on dakika sonra
ortaya kacaktr.
Balk, iki i olta arasnda zigzaklar yaparak da
lp kan byk, beyaz tahtadan taran arasndan ge
lebilir. Su zerinde srayp hoplayan yemlerden biri
nin yannda grnebilir. Ya da koyu renk sularn ze
rindeki bir dalgay yarp teknenin yannda yarmaya
balyabilir.
Kaptan kprsnden kendisini ilk grnzde
kahverengidir; sonra ykseldike, koyu krmz bir
renk alr. Yan kanatlar lavanta yeili renktedir. Da
larken gerek birer kanat gibi alrlar. Suyun altnda
balktan ok, dev bir denizalt kuuna benzer.
Eer ilk gren Gregorio ise, Balk! Baik, Baba!
Balk! diye feryad basar.
Eer ilk gren siz iseniz, dmeni brakr ya da
karnz Maryye teslim eder, k tarafa gidip Grego-
rio'ya mmkn olduu kadar sakin grnmeye ala
rak, Balk! dersiniz.
Artk o taran arkasna gemitir ve siz de m
rekkep balnn kuyruunu koturmaktasnz. Grego
rio 60 santim uzunluundaki silindir biimli tahtadan
meydana gelen tara, balktan uzakta tutmaya al
maktadr. Balk da koup yakalamak iin uramakta
282
G AL S T AN B U L U
dr. Taraa doru daldka, az suyun stne kar.
Fakat Gregorio tara baln aznn yetiemiyecei
yerde tutar. Birden ekecek olsa, balk derine dala
bilir. Bir bakma boa ile oynaan toreador gibi dav
ranmakta, yemi baln menzilinin tam snrnda tut
makta, fakat asla reddetmemektedir.
Mary, Ne gzel deil mi? der. Oh, Baba, u
izgilerine, u renge, kanatlarnn u rengine bak!
una bak, una!
Siz, Bakyorum, diye karlk veriyorsunuz ve
artk ty taran nne getirmi durumdasnz. Gre
gorio da gryor ve tara belirli ekilde ekip uzak
latrrken, balk da mrekkep balnn kuyruunu
farkediyor. Kovalad koca ey artk kaybolmutur,
ana onun yerine en sevdii ey kvermitir ortaya.
Kuyrua saldrd srada baln az iyice su
dan dar kyor ve ak azn siz de gryorsunuz
ve kuyrua vurduu anda, sk sk tuttuunuz srkl
balk oltasn salyorsunuz. Kuyruk baln ak az
nn iinde kayboluyor. Midesine indiini gryorsu
nuz, az kapanyor. Baln dndn, gm gibi
parldadn, dnerken izgilerinin ortaya ktn iz
liyorsunuz.
Ban evirince, olanca gcnzle vuruyorsu
nuz; sonra serte, daha serte bir daha, bir daha vu
ruyorsunuz. Zpkn yerletirmek iin. Bu srada s
rayaca yerde kaacak olursa, emin olabilmek iin
birka darbe daha indiriyorsunuz. nk kuyruu yut
mu olsa da, yine de zpknlanmamsa, hepsini alp
gtrebilir ve kaabilir. Derken zpkn birden hisse
diyor ve sryor balk. Tm vcudunu sarsarak dos
283
H E M I N G VVAY
doru suyun dna frlayabilir. ok ykseklere kadar
frlarken evresine bol bol su saar. Tekrar suya g
mlrken denize atlan bir ta gibi byk bir ses
kartr. Ve srar, bir daha zplar, hoplar, bazen tekne
nin bir yanna der; bazen grlmemi bir hzla
br yanna. Oltann lgn gibi frdndn bu sra
da grebilirsiniz.
Bazen o kadar kuvvetle eker ki, su zerinde gri
bir kme uzaklar, srekli srar ve bu eki gc
yznden kendisini durduramazsnz. Bu srada Mary,
Pilarn iki motorunu birden geriye ark ettirip
altrr.
Bal yakalamak iin metrelerce a kaybedersi
niz. En sonunda teknenin yanna kadar ekip daha iyi
kontrol altna almak mmkn olur. Bu sefer dnp
dolanmaya balar. Siz de gittike daha yakna, biraz
daha yakma ekmek iin didinirsiniz. Ta ki Gregorio
bal kapp sopayla vuruncaya ve yukar ekinceye
kadar.
Bu, iin tam olarak yolunda gidiidir. Kap dn
meye devam edebilir, ka kadar gidebilir. Size bal
kapmak, sopayla vurup yukar ekmek kalr artk. Fa
kat iler her zaman bu ekilde yrmez. Bazen tek
neye aldktan sonra her eye yeniden balyabilir. lk
yakaland zamanki gcyle rpnmaya balarsa, o
zaman kendisiyle yeniden savamak gerekir.
Bazan da; eer ok iri, izgili bir balksa, kendi
sini tekneye 10 metre kalncaya kadar ekersiniz, fa
kat daha fazla yaklatramazsnz. Kanatlarn gerip
her yne doru yzer. Siz de seeceiniz yne, see
ceiniz bir hzla ekersiniz bal. Hareketsiz kalacak
284
G AL S TAN B U L U
olursanz, teknenin altna - stne dalar. Uzaklaacak
olsanz, olduu yerde durur, bir santim ilerlemeyi
reddeder. Hibir balkta grlmeyen direnci ve inad
gsterir.
Anlattklarm, kuvvetli erkek ve izgili bir bala
raslamamsanz, size hi yararl olmayacaktr. By-
leleri yaklamamakta grlmemi bir diren gsterir
ler. Elbette bala engel atp en sonunda srkleye
rek gtrebilirsiniz. Fakat kpek balklar bu srada
bala saldrrlar. Biz bal daha gc yerinde iken
tekneye yaklatrmay tercih ediyoruz.
1931'de balklar kpek balklarna brakmamay
rendiimden beri, dolatm sular ne kadar kpek
bal ile kaynarsa kaynasn tek bir marlin ya da
tuna baln canavarlara kaptrmadm. Onlarla hzl,
fakat sert olmayan bir ekilde savayoruz. Bu iin
srr, hi dinlenmemek. Avc dinlenirse, balk da din
leniyor. Bu da bala gcn tekrar toplama frsatn
veriyor. Ya da derin sulara dalmasna yol ayor. Ca
navarlar da bundan yararlanyor.
imdi baln metre derinde, bir at gibi diren
diini biliyorsunuz. Yapacanz tek ey, onunla bir
lik olmak. Ona hakim olun, fakat bunun uysalca ste
sinden gelin. Asla barmayn. Barmak, bal g
cendirecek ya da kzdracaktr. Her ikisinde de daha
kuvvetle direnecektir. Balk bir at kadar kuvvetlidir.
Ona ata davranr gibi davrann tpk. zerinde btn
gcnz kullann, onu inandrn ve ylece gtrn.
Sonra kapp yumuaka vurarak yukar aln.
At yrtmek iin hayvan ldrmeniz gerekli de
ildir. Kendisini inandrmanz yeter. Gerekten byk
285
H E M N G VVAY
ve gl bir bala kar da ayn ekilde davranmanz
yeter. Bunu yapmak iin de, iyi koullar altnda bu
lunmanz gerekir.
Eski model takmlarla ksa srede gerekten b
yk balklar avlayabilir ve bunlar kpek balklarn
dan da koruyabilirsiniz. Ama balk olmanz ya da
hi olmazsa takm ok iyi kullanabilmeniz gerekir.
Bu tr takm size bol spor yapma frsat hazrlar, ama
ancak kk ve orta boy balklar yakalayabilirsiniz.
Bu takm kullanmak iin atlet olmanz gerekmez.
Formda olun yeter. Deilseniz, iki- balk yakaladk
tan sonra form tutarsnz. Aksi halde Gulf Streamde
balk avlamann size uygun bir spor olmadna karar
verirsiniz.
Kuvvet ve ustalk isteyen her spor dalnda, bu
sporu yapanlar oyunun kurallarn, az da olsa bir us
talk edinmeyi ve formda olmay isterler. Byk ba
lk avnda ise hortlak gibi kiiler tekneye biner. Ucun
da ister balk olsun, ister olmasn, bunlar 500 metre
oltay makaraya bile sarmaktan acizdirler. stelik
kendilerinden iki - defa daha ar balklar yakala
yacaklarn sanrlar.
Kendilerine gvenleri vardr, nk bu iin nce
den bakalar tarafndan yapldn iitmilerdir. Fa
kat benim bildiim kadaryla hi de drst bir ekil
de yaplmamtr. Btnyle tecrbesiz ve antreman-
sz avclar, rehberlerin, kaptanlarn, tayfalarn fizik
yardm olmadan hibir ey becerememilerdir. En so
nunda imdiki vinli makaralar, kopmayan srkl ba
lk oltalar yaplm ve av herkes iin kolaylamtr.
Artk en tecrbesiz kiiler bile, byk balklar avla
yp bunlar vinlerle ekebilmektedir.
286
G A L S TAN B U L U
Amerikan Tabiat Mzesinin himayesi altnda U-
luslararas Balk Sporu Birlii, spor iin yaplan balk
lkta bir takm Standard ller koymay denemi
ve sporun bu standartlara uygun olarak, drste
uygulanmasn istemitir. Bu ve dier alanlarda bunun
byk yarar olmutur. Fakat tekne fiatlar ok pahal
olduu, rehberlerle av merakllar hereyden ok so
nuca baktklar iin; byk balk av bir spor olmak
tan ok, byk bala kar alan bir sava durumuna
gelmitir. Sportmen balk avclar iin bu inat, mit
krcdr.
Byk bir baln nasl yakalanacann renimi
ar olmu, fakat devaml ilerleme kaydetmitir. Pek
az rehber ve balk avcs balklara artk ate etmekte
ya da zpknlamaktadr.
Tel olta kullanlmas ldrc bir avlanma usul
dr ve bu yolda yakalanan balklar spor rekoru olarak
kabul edilemez. Fakat biz bunu balklar su yzeyinde
deilken, ne kadar derinlikte olduklarn anlamak iin
kullanyoruz. Bu, bir bilimsel denemedir; sonular
dikkatle kaydedilmekte ve defterlere geirilmektedir.
Yani ticar amalarla yakalanm balk ilemi grmek
tedirler. Dikkatle yaplan bu kayt ilemi, hi phe
siz ticaret iin avlananlara deerli bilgiler salya-
caktr.
Yardm grmeden ve abucak, gerekten byk
bir balkla savamak, hi dinlenmemek, bal da din
lendirmemek, on raundluk bir boks mana benzetile
bilir. Hi dinlenmeden, bal da hi dinlendirmeden
iki saat mcadele etmek ise, yirmi raundluk bir boks
madr.
287
H E M I N G VVAY
Balk av srasnda lecek olursa, civarda bulunan
kpek balklar kendisini yer. Kpek balklar saldr
mazsa, len bir bal derin denizden alp getirmek,
derin denizde byk balk avclnn en zor blm
lerinden biridir.
Biz yln eitli aylarnda, eit eit boylarda,
kk, orta, iri, ok iri balklar en sportmence bir
mcadele ile yakalamak iin takmlar denedik. Ben
en hafif takmla bile balk yakalanabileceine inan
yorum. dealimiz, bal gerekten ekerek, fakat s
rayp mmkn olduu kadar serbest hareket etmesi
ne imkn veren bir takmla yakalamaktr.
Bu ideal bir yana, bir de et olta konusu var. Bu
olta 800 metrelik bir telden meydana geliyor. Su y
zeyinde balk yokken, olta bulunduu yerde salnyor.
Raslad her tr bal yakalad gibi, ok derinde
bulunan ve yzeye kmayan marlinleri de yakalyor.
Bununla besleniyor, gnlerce dayanyor ve buzdola
b nitesini dolduruyoruz. Olta gerekten cezaland
rc, fakat sert olmayan bir tel. Et oltas ile 1948'de
yakaladmz en byk balk, 105 kilo arlnda iz
gili bir marlindi. Bal gn avlandktan ve su y
zeyinde hibir ey grmedikten sonra ele geirmi
tik.
imdi et oltasnn u sakin Austos ve Eyll ay
larnda, balklar derinde yaarken ve su yzeyine gel
mezken neler becereceini merakla bekliyoruz. Bir
byk balk, ineyi yutunca ban sallamaya balyor,
sonra oltay az ile sallyor; derken sizi ekip gtr
meyi deniyor. Gerekten kuvvetli ise, hepsini birden
alp gtrd oluyor. Biz de onunla birlikte gitmeyi
288
G AL S T AN B U L U
tasarlyoruz, Pilar abuk harekete geebilirse, bal
a hakim olma anssnz var. Bu da Marynin grevi.
Gerek byk balklar ilk hamlelerinde daima ku
zeybatya yneliyorlar. Havana ve Miami arasnda
uacak olursanz, mavi denize bakarken bir kayann
zerinde at tepiniyormu gibi evreye beyaz kpkler
saldn ve bu beyaz kpklerin iinde bir kara
teknenin, ardnda beyaz dalgalar brakarak ilerledii
ni grrseniz, bilin ki o biziz.
Utuunuz ykseklikten beyaz kpkler size pek
byk grnr ve kuzeybat ynnde ilerlerse, bize
bol bol baarlar dileyebilirsiniz. nk buna gerek
ten ihtiyacmz olacaktr.
Ben imdiye kadar bir gnde en ok yedi byk
balk yakaladm. Fakat Pepe Gomez - Mena ile Martin
Menocal birlikte, bir gnde 12 tane tuttular. Dorusu
bu rekoru Kbann kuzey kylarnda akan byk ne
hirde kendileri, ya da yerli balklardan bir bakas
krmazsa, zlrm.
289
ATE
( Nisan 1951, True )
YZME havuzunun yannda le yemeini bitiri
yorduk. Rzgr hi esmediinden Kba iin scak bir
gnd. Ama aalarn bir glgelik meydana getirdii
yre serindi. Hele daha da dibe gidecek olursanz, so
uk denecek kadar serindi.
Glgede olsun diye ardak altnda kurulan sofra
nn yanna varncaya kadar, iki yerliyi de farkedeme-
mitim. Bambu ve alamo aalarnn sudaki yansma
larn seyre dalmtm ve bam kaldrp da iki deli
kanly masann yan banda grverince, iyiden iyi
ye daldm anladm. Yapraklara basarak gelmiler
di, fakat yine de kendilerini ilerdeki yamur sna
nn kesinden itibaren grebilirdim.
Biri pek iri yaryd ve yzn hatrlyordum. b
r onun guardaspaldasyd. Bu sizi arkadan vurul
maktan koruyan adamdr. Byk, iri yar olmas ge
290
G AL S TAN B U L U
reksizdi ve daima bir para geride duruyor, ban
hep arkaya eviriyordu.
ok iri yar bir J oe VValcottu andran adam bana
bir mektup getirmiti. Mektup kendisindendi. Anla
ldna gre ba dertteydi ve mmkn olduu ka
dar abuk bir Gney Amerika Cumhuriyetine sn
mak ihtiyacndayd. ki kiinin lmne, be kiinin
de yaralanmasna sebep olan iki arabal bir baskna
katlmakla haksz olarak sulandrlyordu. nce birin
ci araba gelmi ve bir baskn havas yaratmak iste
mi, ate amlard. Dostlar dar uramlar, hibi
ri burnu bile kanamadan ellerinde silhlar kar sal
drya hazrlanmlard. Sonra ikinci araba kagelmi,
iindeki ana kuvvet hepsini temizlemiti.
Bana akladna gre, bu adam haksz yere ana
kuvvetten biri olmakla sulanyordu. imdiye kadar
birka defa daha da haksz yere byle durumlara u
ramt. Cebinde otuz be sentle sokak ortasnda vu
rulup ldrlen bir arkadamn dostu olduunu ileri
sryordu. Bu arkadam resm memur olduu halde
tek kuru almamt, ahs serveti de yoktu. Bu za
manlarda bunun ne demek olduunu bilirsiniz her
halde.
Vurulup ldrlen dost, mahall niversite tak
mnn baarl bir bek oyuncusuydu. Usta bir eyrek
bekti de; ayrca hafbek olarak da oynyabilirdi. ld
zaman, cumhuriyet rejiminin spor direktryd.
Hikimse cinayetten sank olarak yakalanp cezalan
drlmamt. Arkadam biraz tabanca merakls ola
rak bilinirdi. Fakat kendisinin lyk olmayanlar ldr
dn hi iitmemitim. Her ne halse, ldrld
291
H E M I N G VVAY
zaman cebinden otuz be sent kmt, hibir banka
da paras bulunmamt ve silhszd.
te adamn dostu olduunu iddia ettii adam,
byle bir insand ve yznn 500 dolara ihtiyac ol
duunu hatrladm. Kendisine ikiyz dedim. yle sa
nyorum ki haksz yere itham edilmeden baka bir
lkeye kaabilecek.
imdi bu baskn-vurgun hikyesini arka plna
alp, savunmak iin ate amak imknndan yoksun
bir ceylnn nasl avland konusunda 2000 kelimelik
bir yaz yazacam.
atal boynuzlu ceyln avlamak iin iki yol var
dr; belki daha dil olan da bulunur. Bunlardan biri,
arka ayrlkta dolaan ve kendisini ailenin bir ferdi
sayan erkek karacay vurmaktr. Mevsimin al g
n Ceyl n garanti edi li r diye balayan reklmlara
kanan ve VVyominge koan cieri be para etmeyen
biri tarafndan vurulur. ok defa acemice ate edil
dii iin, hayvan gbeinde bir delik, ya da krk
bir ayakla kaabilir. Yalnz beyler, ceyln dz ayr
lktadr ve kesik bann avc iin ne kadar deerli
bir zafer iareti olduunu bilirsiniz.
Bir de ceylnlar Casperle Rawlings arasndaki
basamakl ve engebeli arazide avlarlar. Hem de ara
balarn yardm ile. Bunlar daha ok avc tar. Cip
lerde sadece birka kii bulunur. Sonra silh tay
clar, sryle avc, J ack, ama bir silh taycnn ra
hatsz olabilecei kadar rahatsz ekilde. Fakat bey
ler, ceyln peindesiniz ve ate edip vurmanz da
garanti edilmitir. u arabalar sizi vah hayvanlarn
menzili iine kadar gtrecek ve siz de niancI-
292
G AL S TAN B U L U
nz ispatlayacak ya da ispatlayamyacaksmz. Bir da
ha tutun soluunuzu. Nian aln, skn silhnz. yi
nian alr ve boynuzla kula kartrmadan, dii bir
geyik yerine, gerekten bir erkek ceyln vurabilirse
niz, beyler, bu gerekten bir zaferdir sizin iin. Hay
van kuvvetli bir ihtimalle iki omzundan birden
kurunlanmtr ve siz elinizde hanerle yaklarken
hl yaamaktadr ve gzlerinizin iine bakarak ye
rinden kalkmay deneyecektir. Gzlerine bakp cey
lnn, Hey Allahm, ben buna lyk olmak iin ne
ettim? diye dndn anlyabilirsiniz.
Bir de nc yol var ki, ak arazide yaya ya da
at srtnda avlanrsnz ve bunda ceyln vuracanz
garanti edilmemitir. Bu yaznn yazar, uzun bir sre
dndkten sonra, eti iin hari, tehlikeli olmayan
bir hayvan spor iin avlamann apak ktlk oldu
u inancna varmtr. Bugn soutma aygtlar sa
yesinde etleri uzun bir sre saklamak mmkn ol
duundan, avclarn says grlmemi derecede art
mtr. ylesine artmtr ki, av mevsiminin her
gnnde bir sersem, size ya da atnza ate etmezse,
anslsnz demektir. Bu i balaynca, sadece bir tek
karl bulunur. Aa ate ederek, kendinizi ser
best brakn. nk ceyln, geyik, karaca, asla ar
kadan vurulmaz ve ate eden kii sportmenlik ynn
den ne kadar az gelimi olursa olsun, bu temel ku
ral bilir. Ve kalkar bir dii kpein yavrusunu vu
rursanz, bu sadece bir av kazsdr. Ancak size ate
ediyorlarsa, arkadan ate edin.
Sakn beyaz bayrak sallamayn. Sizi kel bir kar
tal sanabilirler. Kzl earbnz sallayacak olursanz,
bir tilki ya da ykc bir unsur olduunuzu sanabilirler.
293
H E M I N G VVAY
Fakat benim bildiim kadaryla, srtndan vurulan bi
rinin, dnp atee karlk verdii grlm ey de
il. zellikle arkadan ayaklarnn bulunduu yere ate
edecek olursanz.
Tabi, bir avc dilerse srtna bir megafon da alp
daa kabilir ve vurulacak olursa, megafonu alp
yle seslenebilir : Karde avc ve dost sportmen
ler, ltfen ate kesin! Ben iki ayakl konuan bir
hayvanm ve gelir vergisi dyorum. Bu yl bizim
avlanmamz iin mevsim almad... Delikanl, bou
na ban derde sokmu olacaksn!
Ya da daha kestirme olarak ve daha sportmence
bir davranla yle de diyebilirsiniz : Karde sport
men, vazge; karndaki benim!
Fakat gereken megafonlar salanncaya kadar
ben, bana ate edecek karde sportmenleri arkadan
vurmaktan yanaym. nk ate eden bir karde
sportmen bile olmyabilir. Delikanllk ya da ocukluk
anzn eski dostlarndan, yoldalarndan biri de
olabilir.
Gelelim imdi tepelerdeki ceylna.
Bu, ok neeli bir avd. ocuklarmdan de
uzaklardayd. Berlinde piyade yzbas olan J ack de,
balkdr. O balk avlamay tercih etmiti. Dier iki
ocuktan biri dar admn atmazd, br de J ack-
le birlikte balk tutmaya gitmiti. Aslnda hibir ey
tuttuklar yoktu.
Aalarn zerindeki srtlarda koca erkek ceyln
lar bulacamz sanyorduk. Biri grmt. Oysa,
yanl bir ey vard bunda. Engebeli topraklarda bulu
nuyorlard. Bir milden tesi grnmyordu; bu yz
den sinirliydiler ve devaml gzetliyorlard.
294
G AL S T AN B U L U
Pashimeroiden aada, Modas Gemi diye
tannan birinin kulbesinde uyuyorduk. DDTnin ve
pskrtme illarn bulunmasndan nceydi ve bu
Modas Gemi de sr yerine en seme bcek
leri yetitirirdi. O zamanlar ellisini akn olan Tay
lor VVilliams' Deli kanl, beni de, ocuk diye a
rrd. Bana, ocuk, sen binici olacaksn, ok iyi
nian alacaksn ve ben seninle gurur duyacam,
derdi.
Ayrca, ocuk, eer bunlar gerekten senin
oullarnsa, bir ey imeleri gerekir, diye eklerdi.
Ne vurdunuz bakalm?
Biz dahodan, Sun Valleyden gelmitik. Yzme
havuzunda, Ramdaki gecelerde Ketchumn tekerlek
lerinde biraz incelmitik, ama Modas Gemide
buna taklmt. Middle Forka tepeden bakan yarn
en yksek noktasna kadar atla ktk. Bildiim en g
zel dalard bunlar. Sonra dalardan aa indik. Her
seferinde ceylnlara raslyorduk. Fakat bunlar sizi bir
mil uzaktan seyrediyor, sonra kaveriyorlard. Taylor
bir kratn zerindeydi ve Modas Gemi ona, K
ratn zerindeki delikanl diyordu. Ceylnlara lm
getiriyor.
lk gnn gecesi bir cumartesiydi ve Goldburg-
da byk bir gece vard. ocuklar arabada uyudular
ve Taylor VVilliams ile ben, bir de Stan Ketchell gibi
her iki eliyle de ate edebilen keskin nianc Wild
Bili adl bir dier delikanl, Goldburga gittik. Moda
s Gemi ise, bceklerine gz kulak olmak iin ev
de kalmt.
295
H E M I N G VVAY
Ben dlerden uzak kaldm halde, yine de
etin bir geceydi. nsan barsever olmasa, on, hatt
yirmi defa dmek zorunda kalrd. Taylor isteme
dii iin hi dmez. Ben de zaten d dei
limdir. Wild Bili ise erifin olunu buldu ve onunla
dalat. Kendisini dar arp inedi adeta ocu
u. Wi!d Bili vurmasn iyi bilirdi. erifin oluna her
vuruunda bunu iittik. erifin olu da iyi dt.
Fakat mahkeme salonu falan yoktu. En sonunda e
rifin olu tas tara toplayp gitti. Biz de Wild Bill'i
skinletirdik, erifin oluna ilkyardmda bulunduk,
sonra dndk. D bir bakma Goldburgdaki mut
luluu frenlemiti.
Ertesi gn de ilk gn gibi geti. Yarn en yk
sek noktasna kadar atlarmz srdk.
Tepelerden aa indik, yukar ktk, evrelerin
de dolandk. O zamanlar yalnz en kk olum, Gigi
vard. Annesi kendisini at srtnda dourduu iin
olacak, ok iyi ata binerdi. Taylor VVilliams, adam
300 metreden tfekle vuracak kadar usta bir eski
Kentucky albayyd. Modas Gemi ise yel deir
menini bekliyordu ve teke gibi koktuu iin olacak,
ceyln bizim taraflardan uzak duruyordu. Ben de,
benden daha kafal bir uysal ksrak zerindeydim.
kinci gn de byle geti ve istli topra ap
tahta kprden getiimizde ve pamuk tarlalarna
daldmzda, ay oktan ykselmiti. At srtndan in
meyecek ve Modas Gemiin balk hikyelerini
dinlemeyecek kadar gzel bir geceydi, getirdiimiz
limonlarla bol bol viski itik. Modas Gemi im
diye kadar hi kark iki imediini, fakat bu defa
deneyeceini syledi.
296
G AL S TAN B U L U
Ka yandasn sen Modas Gemi? diye sor
dum.
Oul, dedi. General George Armstrong Cus-
ter'i Little Big Horn'da vurduklar zaman ben, bir ya
m doldurmutum.
Bunun imknsz olduu apak ortadayd. Bu
nun zerine Modas Gemie, Taylorun ka yan
da olduunu tahmin ettiini sordum.
O ocuk daha, dedi.
Peki, ya ben?
Sen de daha yeni balyorsun hayata.
ocuklardan ne haber?
Hepsi palavra; yalnz u eerinde duranla otu
ran hari.
Sen nereden geldin Modas Gemi?
Tanr bilir. Unuttum.
Hi Montana yolunda bulundun mu?
Elbet.
Ya VVyomingde?
VVagon boks malar iin oraya gittim.
mkn yoktu buna; bunun zerine Tom Hornu
tanyp tanmadn sordum.
Tom mu? Boynuna ilmii geirmeden nce sy
ledikleri hl kulamda. Yok, Tomun bana ilmik ge-
irmemilerdi. Beyler, demiti, u hayatta tek iste
diim ey, bir ift ar ayakkab ile kuvvetli bir iki,
ve btn dmanlarm affediyorum. Amin!' Herkes
hngr hngr alyordu, ama Tom hi alamad. Say
g uyandran bir ekilde ylece, orada duruyordu. Fa
kat ipe direnmesin diye bir ift ar ayakkab ile kuv
vetli bir iki istemiti. Bir insann bana gelecek en
byk felket, ekildii ipe kar direniidir. ocuk
297
HEMINGVVAY
tum, ama ipin ucunda sallann grdm, hi de g
zel birey deildi. Ne aslan, ne de dierleri iin.
Bir eit kanun intikam almak bu i.

Ertesi sabah gn r maz atlara eer vurup

yola ktk; silhlarmz da yerlerine yerletirmeyi
unutmadk. Wild Bili yaptndan utan duyuyordu.
erifin olunun onunla bir daha demiyeceini
biliyorduk, o da bunu gecenin ortalk yerinde hatr-
layvermiti. Bu kendisine ok dokunmutu; nk
o d biriydi ve karsnda kim olsa drd.
Ayrca erifin olunun enesini krmt, hepimiz
bunu iitmitik. Yaral eli de bunun deliliydi. Bizimle
beraber srmyordu atn.
Erken dtk yola; alaklarda daha sis vard, da
ha sonra yukarlara trmanmaya baladk.
Sizce durum nasl Albay? diye Taylora sor
dum.
Gigi atn kendi bana brakm, eeri zerinde
uyuyordu.
Sanrm becerdik, diye karlk verdi Taylor.
Onlara ate etmedik. Bugn nc gn; bize al
maya baladlar. Bz byk erkek geyikler kam-
yacaklar gibime geliyor. imdi bizim ne olduumuzu
bilmiyorlar; merak iinde, bunu renmek istiyorlar.
Her zamanki gibi yaptk ; Ykseldik, dndk do
landk, yarlarn kenarndan getik, tekrar indik, etek
lerinde at srdk.
Derken bir sarmakl atk; birden az tede
uyuyan ya da otlanan bir grupla karlatk. Kamak
298
G AL S TAN B U L U
iin tek kar yollar vard. Attan indim, eski 30 - 06'l-
m klfndan aldm. nden zerlerine vardk. Der
ken ben kaabilecekleri yana doru komaya bala
dm. 200 - 250 metre kadar bir mesafedeydi. Tmse
in eteine vardklarnda, erkek geyiklerin en b
yn setim, nian alp hafife dokundum tetie.
Kurun hayvann boynunu paralad. ok ansl bir
ateti bu.
Modas Gemi bana, Sen kt ocuk, dedi.
Bir gn byle bir halt edeceini biliyordum.
Taylor, Ne kadar uzaa kotuunu, ne kadar
uzaktan hayvan vurduunu biliyor musun? dedi.
Admlyacam da.
Ben ise aldrmyordum bile; nk kimse av hi
kyelerine inanmaz. in btn zevki komakta, ni
an alp soluunu tutarken, kalbinin heyecann bas
trmakta ve ne doru eilip geri tepmeyle birlikte
sallanmaktayd.
te ceyln hikyesinin sonu.
299
NOEL ARMAANI
{20 mays, 4 nisan 1954, Look )
I
BRKA haftadan beri Bay Deni Zaphironun ye
rine Kenyann Emali-Laitokikok blgesinde geici m
fetti olarak bulunuyorum. inde yaadmz sava
artlar altnda bir alrm verildii an, bu grevimle
Kenyallara yardmc olmam mmkn. Ama yklen
mek zorunda kaldm grevlerin bir ksm, karmn
hi de houna gitmiyor.
Sz gelii Nairobiye gidip nasl olursa olsun bir
Noel armaan almak imknszd. Verilen alarmlar
yznden evlilik ilikilerimiz sk sk frtnalar gei
riyordu. Bu tr olaylar, kafas ve yz bir dier Ma-
sai tarafndan kesilmi bir Masai'nin sakland yer
den karlp tutuklanmas da olabilirdi. Olay da tam
bizim yatacamz srada meydana kyordu.
300
G A L S TAN B U L U
Komu Sambas'lardan birine bir grup filin ge
lii de alrm sebebi olabilirdi. Bu, dikkatle kontrol
gereken ve yararlanlmas art olan bir durumdu.
Filler ok defa Sambaslara kt niyet beslemeden
girer ve yollarna devam ederler. Filleri izlemek ve
nereye, niin gittiklerini bilmek gerekir. Geici m
fetti olarak alan birinin grevidir bu.
Keilere musallat olan leopar gibi baka engel
ler de cabas. Sanyorum ki leopar aslnda bir tek
kei ldrd ve sebep olduu grlt yznden his
teriye kaplan hayvan, birbiri ardndan on keinin
daha hakkndan geldi.
Bu olay kei sahiplerince iyi karlanmad ve
leoparn hesabnn grlmesini istediler. Bir kei sa
tn aldm Afrikada hibir ey parasz verilmez
Gndzleri mkemmel meliyor, geceleri sesini bile
karmyordu; bylece leopar ya da leoparlar dvet
etmesi imknszd. Tam bu srada Bayan Hemingvvay,
grevim elvermedii iin Nairobiye gidememek y
znden alamadm Noel armann, uakla Belika
Kongosu'na giderek salamam teklif etti. Tangani-
kada, Mbeyaya kadar uzandmz, koca Ruaha nehri
boyunda bir safariye ktmz ve Kenyann eitli
blgelerini resm, yar resm ya da komik resm e
killerde dolatmz halde, Bayan Hemingvvay Afri
kay grmediini hissediyordu. Arzusu Kongoyu gr
mekti.

Ben Kongo'yu grmek iin hi byk bir istek

beslememitim. Bu geziye katlanmak yerine, Laito-
301
H E M I N G VVAY
kikok blgesinde kalp, leopar sorununu halletmek
niyetindeydim. Hayvan sambasa bir daha dnmemi,
baka kei de ldrmemiti; ama hi olmazsa haf
tada bir civarda dolat, brakt izlerden belli olu
yordu. Bu leoparn Kimanada, ayrlar zerinde de
il de, aata uyumak gibi bir alkanl vard. Bir
seferinde kendisini aata grmtm; fakat bir ker
tenkele gibi aa szlm, ben de yamur yad
ve gzlkl olduum iin ate etmekten caymtm.
Kendisini yaralyabilirdim, ama arazi hayvan izleme
me elverili deildi. Yksek papirslerin arasna da
lp nasl olsa kaybolacakt.
O sralarda leopar srekli izliyor, gndzleri
dinlendii aa tepelerinde aratryprduk. zcilerle
birlikte gzlerimiz havada yrrken, birden aalar
dan birinin zerinde koca bir kobra ylanna rasla-
dk. Hayvan derhal kamaya davrand.
Mahall VVakamba'llar bu olay pek gln bul
dular. Kobrann hareketi ok aalk bir eydi. Her
kobra gibi ban kaldraca ve azn aaca yer
de, dallarn arasna kap saklanmt. Kendimi iyi
nianc bilirim, ama iki defa tabanca ile ate ettiim
halde, kobray vuramadm ve VVakambada Byk
Ylan Sava diye bilinen mcadele bylece bala
m oldu. Bir sr silh birden atelendi ve kobra,
papirsler arasnda kamaya devam etti. Blgede kal
mak isteindeydim, ama Miss Marynin, karmn,
Belika Kongosunu ziyaret niyeti aklma geldi (Kon
go, Afrikada uygarlk merkezlerinden biri olarak bi
linir) .
Laitokikok blgesinden, olum Patricke ait ift
motorlu bir uakla ayrldk. Olum Patrick'in aracn
302
G AL S TAN B U L U
ben istemitim, kendisi Tanganikada, ringa'da, st
madan yorgan dek yatyordu.
O zamanlar henz ini pisti olmayan Kaijadodan
sonra Nairobi'ye doru yolumuza devam ettik ve
Belika Kongosuna varmak iin bir Cessna 180 iie
havalandk. Bayan Hemsngvvayin Noel Armaan ge
zisi devam ediyordu. Saat 11.30a doru Nairobinin
bat havaalanndan kalktk. nemli bilgiler getirecek
bir dostu beklediimiz iin gecikmitik.
Havalandk ve rotamz Magadi glne doru
tuttuk. Dostlarmzdan ounun evlerini ve mahall
depoyu yukardan seyrettik. Blgede kamp kurduunu
iittiimiz Deni Zaphiroyu bulmak iin dik bir kaya
la doru utuk. Alkanlklarn bildiimiz ve ken
disini nerede bulacamz tahmin ettiimiz iin,
ncir Aac Kamp denen blgede yerini tespit et
tik. Buras Denis'in iki defa bir gergedan tarafndan
ayn yatana srld mntkayd. Magadiye uza
nan bir petrol boru hattnn gergedan tarafndan n
lendii yeri izlemek kolay olmutu. Bu olaya bizim
mdahale etmemiz de istenmiti. Yol da belleime
kazlmt ve yolu takip ederek kayal atk, 40 de
recelik bir dnten sonra, Deni iie misafiri ngil
terenin en hzl avclarndan Keith CaldvveH'in ko
nakladklar yeri bulmak ok daha kolay oldu. Kamp
ta her ey yolunda gidiyora benziyordu. Kendilerine
iyi anslar dileyen bir mesaj attk.

Buradan sonra Rift vdisine yneldik ve Miss

Marynin 17 gn sreyle siyah bir aslanla ayn tr
303
H E M I N G VVAY
den bir arkadan avlamak iin iz srd noktaya
ulatk. Bu aslann bir seferinde, belki de srf ara
mzdan geip kayalklara ulamak iin dald yeri
de bulduk. Sonra kayala doru ykseldik ve aslann
bulunabilecei yeri tespit ederek, bu konu zerinde
uzun boylu tarttk. Nerede olabileceini tahmin et
mek ho bir eydi; bence bulursak aslan kolayca l
drebilirdik.
Bu tr olaylar kk bir uakta tartmak, ksa
konumay gerektiriyor.
Ben, O gzelim vah hayvann nereye gittiini
ve ayrldmzda nerede olduunu buradan grebi
lirsin, dedim.
Miss Mary karlk verdi : Okey, enle birlik
te hrika kpeklerin izlemeye devam edebilir, hay
van kstrabilirdiniz, ama u kayalklarda daha yu
kar trmanmay kimsenin gz kesmemi demek.
Ndio sevgilim, diye karlk verdim (Ndio,
evet demektir).
Yaknlarda lav pskrten volkan iyice seyrettik
ve Natron glne bir gz atmak zere uzaklatk. Yo
sunlarndan tr bu gln ilgin bir rengi vard;
evresinde de byk manda srleri dolayordu.
Simsiyah, erkekleri mthi boynuzlu bir manda try
d bu. Boynuzlara havadan baknca bile, insan etki
leniyordu.
Gln yata koyu pembeydi. Natron glnden
uzaklap kayaln bat yakasndaki volkan seyre
yollandk. Fakat havadan kraterin hi de ilgin bir
grn olmadn sezinleyince, turistlerin de pek
rabet ettii Ngorongoro kraterine doru ilerledik'
304
G A L S T AN B U L U
Civarda eitli ceyln trlerine rasladk, ama aslan
grmedik.
Ngorongoro kraterinden ayrlp Serengeti yayla
lar zerinde umaya baladk. Miss Maryye nceki
sevgili eim Miss Paulinein ok gzel bir aslan vur
duu yeri gsterdim. Mr. Marshla birlikte Miss
Maryye ayrca rdek avlarken bir aslanla bir akal
vurduum yeri de gsterdim. akal birden yksek
otlarn arasndan kvermi ve talihsiz kaderini deta
kendisi izmiti.
The Snovvs of Zanuck adl filmde usta bir
oyuncu olarak gsterilen akal, aslnda kt huylu
bir hayvandr. Kendisini bir filin yaralad gergedan,
eiyle birlikte dilerken yakaladmz iin, hakkn
da pein hkm vermitik.
Svvahili dilinde fisi diye anlan akalla ilgili
eski anlar anarken, kk bir ehir olan Mvvanzaya
vardk ve yakt ikmali yaptk.
Daha sonra Ruanda-Urundi zerinden, Victoria
glne doru utuk. Buras Afrika'nn en ssz bl-
gelerindendir ve ok sz edilen l ceylnna, bin
dikkatle baktmz halde bir trl raslyamadk. Buna
karlk isiz gsz dolaan ok yal bir gergedan
la, orta boyda drt file rasladk. Hibirinin dileri 45 ki
lodan daha ar deildi. Ruanda-Urundi'den sonra ku
lbeleri koni eklinde ve ok hareketli bir sosyal ha
yat olduu anlalan kalabalk bir blgeye vardk.
Mahall halktan bir grubun olaanst bir elenceye
daldklarn grdk. Bir baka deyimle, ou krktk
sarhotu.
Kivu gl zerindeki Costermansville ehrinin
kusursuz havaalanna indik. Burada yemekleri m
305
H E M I N G W A Y
kemmel, havalandrmas olan birinci snf bir otel
var. Gle bakyor. Gl de, imdiye kadar grdkleri
min en gzellerinden biri. Glleri birbirleriyle kyas
lamak yakk almaz, ama adacklar, girintili kntl
kylar, suyunun rengi ile Kivu, pekl Maggiore ve
Garda ile boy lebilir. Como glnden ise ok
daha gze! olduu su gtrmez.
Prl prl ve gneli bir sabah, jeneratr onar
dktan ve ua bir gzel muayeneden geirdikten
sonra, kuzeye, Cari Akeleyin koleksiyonunu gerek
letirdii Goril Mezarlna doru yola ktk.
Bir sre sonra iki faal volkan arasnda umaya
baladk. Uan iini youn bir kkrt kokusu kap
lad. Havalandrmak iin aygt amak zorunda kal
dk. Volkanlardan o kadar ok duman kyordu ki,
fotoraf ekmeye kalksak, hi bir deeri olmaya
cakt; bu yzden fotoraftan cayp Ruvvenzori yama
larna doru, kuzeybat ynnde ilerledik. Entebbee
vardk. Burada kaldmz Gl oteli mkemmeldi. Vic
toria gl ok gzel seyrediliyordu. Ben bu arada
Miss Marynin, Masai barajnda ve Kilimanjaro da
nda kapld klostrofobia duygusunu (bir yerde ka
pal kalmak korkusu) unuttuundan umutlanmaya
baladm.
ken sisin dalmasn otelde bekledik, sonra
sis dald ve havaalanna gidip Albert glne doru
yola devam ettik. Albert gl de gerekten gzel
bir gl, bat kysnda birok balk kasabas var.
Balklar seyrettik ve trl avlanma usullerini gr
dk. Hem kamtan yaplm oltalar, hem de a kul
lanyorlard. Hafif kayklara binmilerdi ve tuttuklar
306
G A L S T AN B U L U
balklar toplarlarken aralarnda en az 100 kiloluk bir
balk da vard.
Balklar hallerinden memnun grnyor ve
bal kyya ekiyorlard. Dalp kendilerine el salla
dk. Onlar da el sallayarak bize karlk verdiler.
Balk gerekten ok gzeldi ve havadan baknca, da
ha da gzel grnyordu.
Albert glnn bat kysndan kp Victoria Nil-
den dndk ve Murchison avlanna ulatk. Yol bo
yunca kylarda birok hipopotam ve fil grcfk. Bir
de o zamana kadar rastlamadm bir eyle kar
latm : Hep bir arada dolaan fil ve yaban kzleri.
Hepsi de birbirleriyle ok iyi anlayorlard. Yalnz
yeni lm bir hipopotam timsahlar yemiti. Bu
blgede timsahlar kendilerine pek gveniyordu.
Daha sonra byk Ruaha nehri boyunca, Gney
Tanganikada timsah olarak yalnz birinin su ortasn
daki gbeini grdk. Aslnda burada bol timsah bu
lunur ve avlanr. Hepsi de ok ddr. Nil bo-
yundakiler kyya km ve kumsala uzanmlard.
Balarn da suya deil karaya doru evirmilerdi.
Herhalde suya gelecek avlarn bekliyorlard. ok ol'
duklar belliydi. Boylar drt metre ve daha fazla olan
17 tanesini ben saydm. Yalnz bu havadan yaplan
bir tahmindi. Rakamlar daha da byk olabilir. En
leri de bir hayli geniti ve hep bir arada bulunuyor
lard. Nehir boyundaki aalarn altna uzanmlard.
Uan geii kendilerini hi rahatsz etmemiti. Bun
dan da anladk ki, buras amansz bir lkedir.
Murchison avlan gerekten ok gzel. Niaga-
rann aksine sular birden yuvarlanmyor da, eit e
it yksekliklerden aa akyor.
307
H E M I N G VVAY
avlarm zerinde bir sr tur atarken Miss
Mary de film ekti ve daha sonra bir sre dinlenmek
ve filmleri ykatmak zere Entebbe'e dnmeyi karar
latrdk. avlandan uzaklarken, siyah ve beyaz
ihis kulan olduunu sandm iri kularn sava
tklarn grdm. Nehir zerinde uarken de bunlara
raslamtk. Bu tr bir ku rahata uan camn
krabilir ve pilotu ya da yardmcsn saf d edebi
lir. Yardmc pilot yerinde Miss Mary oturduu iin,
Roy Mrsh derhal alald ve kularn altndan geti.
Ben de bu srada siyah-beyaz lekelerini ve aa do
ru bakan kara azlarn grmek frsatn elde ettim.
Bu anda rotamzdan ayrlmtk ve birden terke
dilmi bir telgraf hattnn teline rasladk. Telsiz ku
rulduktan sonra telgraf hatt terkedilmiti ve telgraf
telleri de yerlilerin kulaklarna ss eyalar yapma
lar iin, onlara braklmt. Murchison cavlanma
kar allerjisi olan yerliler buraya kadar yanamadk
larndan hattn bu ksmndaki tel olduu gibi kal
mt. Herhalde yerlilerin bu allerjisi, rasladmz
vah hayvanlardan ileri geliyordu.
Uak telgraf teline pervanesi ve kuyruk takm
ile arpt. Geici olarak kontroln kaybetmiti ve
hasar olduu aka belliydi. yleyse mecbur ini
yapacaktk. RAF (Kraliyet Hava Kuvvetleri) dilinde
iki denen ve doruca suya inmek anlamna ge
len bir kar yol vard. Ne var ki Roy Marsh da, ben
de, ikiyi incelemi ve suya inii imknsz klacak
kadar ok timsah olduu sonucuna varmtk. Ayrca,
kontroldan km tekerleklerle suya inmek de mm
kn deildi. Su, bir uan ini yapabilecei en sert
yzeylerdendir. Hatt gvde inii yapmak bile emin
308
G A L S T AN B U L U
saylmaz. Kontroldan km tekerlekler suyla temas
edince, uan ne frlamasna ve iindekilerin suya
dklmesine kimse engel olamaz. Hele suda bir de
timsahlar kaynayorsa, byle bir inii denemeyi,
akl banda hi kimse salk veremezdi.
Roy Marsh da en basit ve iyi kar yolu seip
solunda grnen salam topraa ini yapmay ka
rarlatrd. Arazi sk allklarla kaplyd, ama bir
Cessna 180 inerken, hzn saatte 40 mile kadar
drebiliyordu. Roy Marsh kanat frenlerinin alt
n grnce, en yumuak grnl allara do
ru alalmaya balad. Bu allar aslnda orta boy aa
klard. Her mecbur inite duyulan maden atrd-
lar yine iitildi, fakat uaa birey olmamt. He
men uan rzas ve imdiye kadar byle bir ey
bana gelmemi olan Miss Mary ile ilgilendik. Bir
sre nabz atlarn bulmakta glk ektim ve uzun
bir sre de baygn kald. Sonra tespit ettiim olayn
bilime yarar dokunacak sanrm. Miss Marynin nab
zn yeniden bulduum zaman, 155 atyordu. Bunu Roy
da dorulad ve varlmzdan haberdar olduklar,
kardklar seslerden anlalan fillerden uzak kalmak
iin, ykseke bir yere gitmeyi kararlatrdk.
Eski bir fil barna olduu anlalan, fakat d
en bir kayann geidi kapatt iin artk fillerin ii
ne girmesine imkn olmayan bir yerde konakladk.
Roy'le birlikte ot kesip Miss Maryye bir yatak ha
zrladk. Ate yakmak iin al rp topladk. Roy da
enaz be defa uan yanna inip telsizle imdat iste
di. Royla bararak konutuk. Her konumamzda fil
ler bunu kendilerince yorumluyorlar ve karlk veri
yorlard. Roy bu sayede hayvanlarn nerede oldukla
309
H E M I N G VVAY
rn ve kendilerinden en iyi ekilde nasl saklana
camz kestirdi. lk amacmzn, varolmak olduu
nu kararlatrdk. lk i, Miss Maryye gereken ih
timam gstermekti. Kendisine ok ac veren iki ka
burgasnn krldn henz bilmiyordu. Fakat asla
ikyet etmiyordu. kinci iimiz, yiyeceklerimizi mu
hafaza etmekti. Bunlar da bir ie su, drt ie Carls-
berg biras ile br ie Grand MacNish sko vis
kisinden ibaretti.
Uamzn mecbur ini yaptn duyurduktan
sonra, yardm gelinceye kadar uzun bir sre bekle
memiz gerektiine karar verdik. nk arazi, uakla
rn iniine uygun deildi.
Bu arada kk bir uan iniine elverili bir
pist hazrlamay plnladk. Carlsberg biralarn da
aramzda paylatk. Her iki gnde bir ieyi kii
arasnda blecektik. Grand MacNishi de her ge
ce bir kadeh yuvarlamak zere bltk. Suyu ise
tkenmez bir kaynak olan Murchison avlanndan ta
zeleyeceimizi dndk.
Royun bir zamanlar iinde benzin bulunan bir
galonluk bir bidonu vard, ama bunun iine imdi ra
hata su doldurabilirdik. Bu tr pikniklerde mesele
olan su iini bylece zmlemi oluyorduk, ama su
yu bidonda kaynatp kaynatmamak gerektiinde fikir
birliine varamadk. Tartma konularmzdan biri de,
geceyi nasl geireceimizdi. nk civardaki 60 ka
dar fil, kendi aralarnda konumadklar zaman, hi
ses karmadan burnumuzun ucuna kadar sokulabili-
yorlard.
Miss Mary ottan yatann zerinde ml ml
uyuyordu. Kendisi ok geirdii iin, benim ceketi
310
G A L S T AN B U L U
me ve yamurluuma sarmtk. Arada srada ben de
yanma uzanyordum, fakat daha ok Roy'un, srtnda
bir ort ve gmlekle yatt atein yanna gidiyor
dum. Havadan yana pek ikyetimiz yoktu, ama ev
re her zaman altmzdan daha souktu.
Benim durumum Roy'unkinden daha iyi saylrd;
nk srtmda fanila bir gmlekle, ayamda panto
lon vard. Byle bireyin bamza geleceini dn
mediimizden hafif giyinmitik. Afrikada uaklarn
ii daima scak olur. Su bidonu hakkndaki tart
mamz, birden 20 metre kadar ilerde beliriveren ko
ca dili bir erkek filin grnmesiyle yarda kald. Her
halde fillerin konakladklar yere giderken yaktmz
atein evresinde olup bitenleri anlamak iin dur
mutu. Kulaklarn iri iri amt. Bu kulaklar bana
15 metre geniliindeymi gibi grnyordu, fakat
geceleri gndze oranla llerin daha byk grn
dn biliyordum.
Hortumunu kaldrnca, bu da bana yz metre
uzunluundaym gibi grnd, fakat bunun imknsz
olduunun da farkndaydm. Derken bir takm garip
sesler kartarak deta bize katlmak istediini be
lirtti. Roy da, ben de t karmadan bekledik. Soluk
bile almyorduk. tenlikle hayvann kendi iine bak
masn diliyorduk.

En sonunda o da buna karar verdi. Geceleri fil

lerin ziyaretlerine azok altk, sradan olay olarak
karlamaya baladk. Sadece bz korunma tedbirle
ri aldk. Ay nda, olduklarndan da iri grnen fil
311
H E M I N G VVAY
ler karsnda en iyisi, susmakt. Soluk sesi bile yan
larnda misafir olduumuz bu dev hayvanlar rkt
meye yeterdi. Miss Mary geceyi iyi geirdi. Sabah
acsnn ok olmasna karlk, neesi yerindeydi ve
kahvaltda ne olduunu sordu, ay olmamasna at
ve fazladan bir elma yedi.
Roy sabah erkenden Murchison avlanndan su
almak iin yola kmt. avlann sularnn dklr
ken kardklar byk grlt, herhalde aratrmaya
balam olan uaklarn sesini duymamz engelliyor
du. Birok defa uak sesi duyar gibi oldum; hele
bir defasnda pek emindim. Fakat her seferinde de
rzgrla bize kadar ulaan avlann grltsnden
bunu kesinlikle kartamadm.
Sabah Roy su almak iin gittiinde, ben de ge
en uaklarn yerimizi tespit edebilmeleri iin ate
yaktm ve atein snmemesi iin de kuru dallar top
lamam gerekti. Ya dallar da kesip duman tttr
mek iin atein zerine atyorduk. Ayrca atein sn
memesi iin kuru odun da bulmak gerekiyordu. Bir
aralk bu ii yapmak imknsz hale geldi. nk ku
rumu bir dal her koparnzda, bir file meydan oku
mak zorunluluu ortaya kmaya balamt. Yine de
biriktirdiimiz al rplar sayesinde sinyal ateinin
dumann srekli tttrmeyi becerdik.

Sabah odun aramak iin erkenden yola klar

mzdan birinde nihayet konakladmz yerin 50 met
re kadar soluna uzandm ve nehre doru bakan ya
maca vardm. Filler odun toplamamz protesto eden
312
G A L S T AN B U L U
bir harekette bulunmuyorlard. Ya dallar keserken
ses kartmyorlard da, kuru dallarn atrdyarak k
rlmas canlarn skyordu. Fakat bizden yana rzgr
dan da yararlanarak ve dikkatlice alarak bol kuru
dall bir aaca ulatm. Aacn dallarndan birini ke
siyordum ki, birden nce fillerden birinin homurtusu
nu iittim; aa baknca, bu sefer nehirde duman
n salarak giden bir tekne grdm. Safari srasn
da, gnein ykseldii zamanlarda sk sk serap gr
dmz olmutu. Bu sefer de tekneyi ilk grdm
de, gzlerimi muayene ettirmeyi dndm. Miss
Maryye seslenip bir teknenin nehirden yukar gel
mekte olduunu haber verdim. Bu srada tekne bir
burnun ardnda kaybolmutu. Miss Mary de grd
m eyin gerek olmasndan kukudayd fakat bunu
dosta belli etti. Kendisini alp fillere kar tand
mz gvenlik hattnn ucuna kadar gtrdm ve biz
hl konuurken, motor burnun ardndan tekrar k
verdi.
Biraz eski model olmakla beraber, gerekten g
zel bir tekneydi ve sonradan bu teknenin Afrika Kra
liesi adl filmde kullanldn da rendik. Bu film
de kendisini ok takdir ettiim Katherine Hepburn'la,
gerek hayatta yz yze bir trl gelemediim Hump-
hrey Bogart rol almlard. Fakat o bu filmde ok
daha inandrc bir roldeydi ve teknenin grnts be
nim iin zevkli bir deneme oldu.
Ancak ayda bir kt seferini yapan tekneye
derhal iaret ettik ve bu beklenmedik kurtulu yarn
kenarnda bir sr insann toplanmasna yol at.
Hepsi de Afrikalyd ve kendilerine fillerle karla
313
H E M I N G VVAY
mamak gerektiini akladk. Bunu da onlar akarsu
yun bat yakasnda tutarak saladk.
Kalabal gren filler, mecbur ini yapan ua
n yaknna ekilmilerdi. Yaptm kefe gre, bu
noktadan sonra da dalacaklard. Filler uak zerin
de tam bir keif yapmlar ve daha sonra BOAC pi
lotlarndan Kaptan Pilot R. C. J uden ifadesine gre,
uaa bir bakma kendi mallar gibi bakmaya bala
mlard. Paralamadklarn gre, belki de ua mi
safir olarak kabul etmilerdi.
Bayan Hemingvvay, c<SS Murchisondan gelen iyi
insanlarn da yardm ile kamptan aa indirildi.
lerinden biri koca bir tfek tayordu ve bu ilerden
gerekten iyi anlyan birine benziyordu. Miss Mary-
nin artk gvenilir ellere getiini dndm.
Ben ise kampta kalp randevulatmz Roy
Marsh beklemeye baladm. O hepimiz iin ilgin
grnmeye balayan Murchison avlanndan su al
m, dnyordu. Miss Marynin emin bir ekilde ge
miye bindirilmesini grnce, Grand MacNishi ap
kendime sulu bir viski hazrlamaya karar verdim.
kiyi hazrlarken karlatm tek glk, buz skn
ts oldu. Yine de acele acele bir ie Carlsberg bi
ras imeye baladm. Tasarladm, ie boalnca,
iinde viski su hazrlamakt.
Bu abalarm bir grup filin kagelmesiyle yarda
kald. Fillerin hibirinin dmanca bir tavr yoktu;
yalnz atalarnn bana geleni hatrlayan biri hari.
Kimbilir, belki de kocasn bu yzden kaybetmiti ve
her ne olursa olsun, tutumu zellikle bana kar
dmancayd. Kulaklarn olanca geniliiyle ap
314
G A L S T AN B U L U
yaklamaya balad. Ellerim ve ayaklarmla emekle
yerek kayala doru derhal kamay denedim.
Filler yaklamalar iin izdiimiz hatt aarlar
sa, Miss Maryyi ellerimizle buraya karmak iin
Royla anlamtk. Fakat bu fil, kendilerine dman
ca hibir harekette bulunmadmz halde, zellikle
bana kar aktan aa dmanlk besliyordu. Bu
yzden kayalk yamac trmanmay denemeye kalk
nca, hemen yambamdaki kaya paralarn toplayp
sa elimle daha iyi frlatmama karlk bu defa sol
elimle hayvana doru atmaya baladm. nk bile
imle dirseim incindii iin sa elimi kullanamyor-
dum. Fil grltler kartarak saldrmaya devam edi
yordu.
Sol taraftan bir filin zerine ta frlattnz za
man, mzrak atar gibi tam gznden vurabiliyorsu
nuz. Ben de hayvana nce iki sivri, sonra iki tane de
yuvarlak kaya paras frlattm. Fil saldrganlndan
vazgemedi ve beni yakalamak istercesine hortumu
nu ileri doru uzatt. Ben de hortuma kar son derece
hassasmdr. Fil aka beni kstrmak niyetindeydi.
Hortumu artk iyice yaknmdayd. Mthi bir eye
benziyor, stelik bir koku yaylyordu. Hortumunun
iinin tamamen pembe olduunu o zaman farkettim.
Son blmnde ise garip bir bkp kvrma organ
vard. Tekrar Kimana Svvampta olmay ve kibar kob
ra ile karlamay olanca gcmle arzuladm do
rusu. Filin gzleri kktr, yine de sa gz budur
diyerek bir kaya paras daha salladm ve tutturama-
dm. Bu sefer sol gzne sivri bir ta attm; bu, hay
van pek az etkiledi. Fil hi de uygar olmayan sesler
315
H E M I N G VVAY
kartp duruyordu hep. Az ile dosdoru bana arp
mak zereydi.
Fille aramzda geen konumay nakletmiyece-
im; fakat her ikimizin de tatl szler sylemediini
hatrlyorum. Hayvana, Dilsiz fil, bana bel ama
dan ek git buradan! diye haykrdm hatrlyorum.
Fil de buna yava yava anlamaya baladm kendi
dilinde sesler kartarak karlk verdi.
Tekrar ben konutum : Geber sen, fil gibi fil,
e mi? Bunu ilk defa J aponlarn Pasifik Sava s
rasnda, ilk saldrlarna kar koyan bir gazete mu
habirinin telgraflarndan okumutum. Benim duru
mum da, muhabirin J aponlar karsndaki durumun
dan herhalde daha parlak deildi.
m
Fil kt niyetli diyebileceimiz durumunu hi
bozmuyordu. Szle yola gelmediini anlaynca, zeri
ne daha iri kaya paralar atmaya karar verdim. Bi
lirsiniz, yalnz sa ellerini kullananlar, hele benim
gibi acemi iseler, sol elleriyle hibir ey yapamaz
lar. Fakat yine de talardan birini hayvann azna
yerletirmeyi becerdim. Fil bunun zerine hortumu
nu kaldrp hi de nazik olmayan bir ekilde bana
doru defa st ste sallad.
En sonunda eylemden vaz geip, dier fillerin
yanma dnd. Bu arada dierleri hibir ekilde olayla
ilgilenmemi grnmler ve kendi aralarnda konu
maya devam etmilerdi. Filler genellikle uysal hay
vanlardr. Fakat bana atan bu filin bir zamanlar in
sanlardan ktlk grm olmas mmknd. Fille
316
G A L S T AN B U L U
rin insanlar hakknda ne dndklerini bilmek kolay
deil, tabi, fakat bir zamanlar ounun bz acemiler
ya da dikkatsizler elinde canverdiklerini, ya da yara
landklarn hatrlayacak olursak, hak vermek gere
kir.
Yardan yukar doru uzaklaan filler gidince, n
ce uaa doru aa indim, sonra da SS Murchi-
sonun yanna, Miss Maryye ulatm. Gemide gzel
bir parti vard ve bir ift evliliklerinin altn yln;
kzlar, damatlar ve an adl torunlar ile birlikte kut
luyorlard. Delil olarak uan fotoraflarn ektik ve
Cessnann alevlerden zarar grmemesi iin geri
de bir baka ate yaktk.
SS Murchisona ktktan sonra, evliliklerinin
altn yln kutlayan iftin damadnn Gney Afrika
nn nl operatrlerinden Mr. McAdam olduunu
rendik. Hemen Miss Maryyi muayene etti ve iki
kaburgasnn krldn, fakat genel durumunun iyi
olduunu, geirdii oku abuk atlattn syledi.
Roy Marsh ile avlana bakmaya gidenler geri gel
dikten sonra demir aldk ve Albert glne doru ne
hirden aa inmeye baladk. Hedefimiz Butiaba idi.
Temiz, bakml, buzdolapl bir teknede olmak doru
su hi de fena deildi. Hele buzdolabnda Tusker bi
ralar da olunca.
Sert iki yoktu, fakat geminin kaptan Hintli, bir
hayli pahalya bana bir Gordon'un sek cininden sat
t. Pahal olduunu kendisi de kabul etti ayrca.
Yanmzda iki salkm muz vard. Bunlardan biri
tam olmutu, dieri de biraz fazla olgunlamt.
Murchison avlan blgesinde daha fazla kalmak ih
317
H E M I N G VVAY
timaline kar yedek besin maddesi diye saklamtk
muzlar.
Nehirden aa gezi, gerekten nefisti. Her iki ya
kada da erkek ve dii hipopotamlar grnyordu;
ayrca timsahlar dolayordu. Daha aalara indike,
sol kyda filler de grdk. Dorusu fillere uzaktan
kadeh kaldrp salklarna Tusker biras imek pek
ho oluyordu. Ayrca Cessna 180in dmesinden
dolay timsahlarn rahatlarn hi bozmadklarn ve k
yda durduklarn grmek de hotu. zellikle nehir
kysna gidip su almak grevini yklenen Roy Marsh
bundan pek holand. Timsah gruplar iinde grd
m en kalabalk topluluk, 17 timsahlrkt. Fakat belki
500 tane timsah grdk.
Btn nehir boyunca 6 ile 20lik gruplar halinde
ya da tek balarna fillere rasladk. Son iki yldan be
ri Afrikay kavuran kuraklk yznden bu tek akarsu
evresinde byk bir cmb balamt. Fil srleri
genellikle nehirlerden uzakta yaarlar. Fakat kurak
lk yznden otlar azalnca, onlar da nehir boyuna
gelmek zorunda kalmlard. Hepsi de bir arada son
derece iyi yayor gibiydiler. Gerekten de tek grd
m olay, nceden de anlattm l hipopotam ol
mutu.
Nehir, Albert nehrine dklyor ve sular gri bir
renkte genileyip gidiyor. Ama bir sr ku ve balk
grebilirsiniz. Tekne en iyi ihtimalle 7 mil srat ya
pabildii iin, suyu ve evredeki kylar iyice incele
mek mmkn. Gl kular kmelenmi, pelikanlar, e
it eit rdek ve kaz trleri de dolap duruyor su
stnde.
Teknede ok mutluyduk ve muayeneden sonra
318
G A L S T AN B U L U
Miss Marynin evliliklerinin altn yln kutlayan iftin
banyosundan yararlanmasna da izin kt. O ykanp
dinlenir ve iyi bir uyku ekerken, Roy Marsh da hak-
ettii uykuya dald; ben de Mr. McAdamla genel
konularda tartmaya baladm. Butiabaya vardk. Bu
ras gl kysnda, kiilii olmayan, iyi bir otelden bile
yoksun, kk bir ehirdi.
Teknenin kaptan Asyalyd ve uzun salar ku
laklarndan aa sarkyordu. Herhalde gelenek icab
(geleneklere her zaman sayglyzdr) salarn iyice
uzatmt. Bizden adam bana 100 iling isteyince,
Mr. McAdam zaten gezinin parasn verdiinden kur
tarlan insanlar iin de ayrca para istenmesine id
detle kar kt.
Denizcilik yasalarn iyi bildiim ve bunun kapta
nn hakk olduunu kabul etiim iin, uzun salarna
ramen paray demeyi kabul ettim. Mr. McAdam ise
yazl olarak ikyette buulndu. Karlkl birer Tus-
ker' yuvarlarken, kendisine haklyken de byle para
lar demek gerektiini anlattm. nk nasl olsa ge
ri alabilirdiniz. Gerekten de hakl ktm ve Kapta
nn bal olduu Dou Afrika Demiryollar ve Liman
lar irketinden 300 ilinglik bir ek aldm.
m
Butiaba'da ya geceyi Murchisonda geirecek
tik, ki, ben bunun Miss Marynin pek houna gidece
ini sanmyordum; nk limana havalandrma terti
batl kk bir tekne yanamt; ya da otobsle Ma-
sindiye gidecektik. Sonunda otobsle Masindiye git
meye karar verdik. Fakat bu arada btn gn bizi ara
319
H E M I N G VVAY
yan ve grevi bizi ve eyalarmz Entebbee gtr
mek olan bir pilota rasladk. Havilland Rapide ua
n benzinle doldurmutu ve derhal havalanmaya ha
zrd. Benim ilk tepkim, otobsle Masindiye gitmek
te srar etmek oldu.
Fakat insan Fast International Sporting House
Set tarafndan uaa davet edilince, bu biraz da emir
gibi oluyor. Uan pilotu Reginald Cartvvright bir arr
kamyonla nce pisti kefe gitti. Kalkan tozdan ke
fin nasl yrdn anlamamz mmkn olmad ta
bi. Bana gre pistin grn, Gney Dakota'nn k
zl tepelerini andryordu ve hi de gven verici de
ildi.
Uaa ktmzda, Kaptan Cartvvright pilot mev
kiine, Roy Marsh yanna, ben de arkadaki ikinci koltu
a yerletim. Kaptan Cartvvright, arl bu sayede
dengelemek istemiti. Szde kalk pistinin te bi
rini henz katetmitik ki, ben kolay kolay havalana-
myacamza inanmtm -bile. Yine de yaban keisi
gibi hoplaya zplaya engebeli pistte mmkn olduu
kadar hzlanarak ilerlemeye devam ettik. Derken te
kerlekler birden yerden kesildi ve uan her taraf
zangr zangr titredi, ama birka saniye ya geti ya
gemedi, tekrar yere kondu ve maden ksmlarn pek
iyi bildiim atrtsn bir kere daha iittim.
Yazk ki bu defa n taraftaki motor alev alm,
yanmaya balamt. Entebbee kadar uzun yolculuk
ta yetimesi iin tam olarak doldurulan sa kanatta
ki benzin deposu da yanmaya balamt ve esen rz
grla, alevler uan arkasna doru ilerliyordu. De
podan benzin szd iin, gelen alevler ne kadar az
olursa olsun, uan alev almas iten bile deildi.
320
G A L S T AN B U L U
O anda birden iki motorlu uaklara nasl giriidiy
se, yle klaca prensibi aklma geldi. Hemen ieri
girdiimiz kapya gittim ve kapnn uan maddesin
den bir parayla kapanm olduunu grdm. Kapy
atm ve Roy Marsh'a Burasn atm! diye seslen
dim. Miss Marynin durumu da iyi m? Roy: yidir
Baba, nden kt, dedi.
Kapy bamla ve sol omzumla dayanarak atm.
Kanat alnca, uan henz alev almam sol kana
d zerine ktm; Mary, Roy ve P ilotun benim s
mayacam bir aralktan km olduklarn anladm.
Onlara seslendim ve hepsi de iyi olduklarn sy
lediler. Uan nnde birlikte toplandk. Bazlar u-
an bir anda alevler iinde kaldn sonradan an
lattlar. Oysa bence uak son derece ar yanyordu.
Hepimiz gven verici bir uzakla ekilinceye kadar
da, pek yle alevler iinde kalmad.
Roy, Miss Mary'yi camlardan birini krarak dar
karttn anlatt. Kendisi ve Mary hemen hemen ay
n uzaklktaydlar. Miss Marynin kmasna yardm
etmek iin, nce kendisi dar atlamt. Sonra da
tam bir stevvard' gibi Maryye yardm etmiti. Ben
de uan normal k yerinde ayn ekilde davran
mtm, ama benim yolcum yoktu. Uan iinde kim
se kalmaynca, Reggie de bir pencereden dar at
lamt ve gerek bir Ndgee adam da byle davra
nrd (Ndgee, Afrika dillerinde ku demektir ve uak
lara da yle derler.)
nsan uakta yangn ya da paralanmak tehlikesi
atlattktan sonra, ok denilen birey geiriyor. Uak
mecbur ini yaparken hafif bir ekilde konduundan
321
H E M I N G VVAY
bence ok olmaz insanda, ama oka benzer bireyler
duyulur.
Kalk srasnda uan alev almas olaynda ise,
ok ok daha byk apta kendisini gsteriyor ve in
san olay normal olarak karlamakta gerekten g
lk ekiyor. Oysa bu ok kolay birey, baz insanlar
tam anlamyla deli ediyor. Sz gelii bir uak dp
yanmaya balaynca, ilk olarak, gayriihtiyar infilk
bekliyorsunuz. Uan bomba tayp tamadn d
np, uaktan mantkl bir uzaklkta duruyor ve pat
lamann ne zaman olacan bekliyorsunuz. Bu srada
ben de ayn etki altnda infilk beklerken, ar heye
canl Afrikallar boynuma sarlyor, beni tebrik ediyor,
incinen sa kolumu daha da actyorlard. Patlamala
r bu srada iittim.
Ard arda gelen drt kk patlama, Carlsberg
biralarnn ielerinden ileri geliyordu. Daha sonra da
ha kuvvetlice bir patlama oldu. Bu da Grand McNish
iesiydi. Derken biraz daha bouk bir patlama. Bu
da Gordonun ciniydi. Maden kutu iinde olduun
dan, daha bouk ses kartmt. Daha baka patla
malar da bekledim, kmad.
En sonunda bizi Masindi'ye kadar gtrmeyi kabul
eden gen bir polisin kulland motorlu arala kaza
yerinden ayrldk. Arabada sevimli polisin eiyle be
raber Miss Mary ve ben vardm. 53 millik yolu hibir
iki ve merubat almadan katetmek zere hazrlan
dk. Hayatmn en uzun yolculuu bu oldu diyebilirim,
Miss Mary'ye de ksa geldiini pek sanmam. Bir ara
lk kendisine, Miss Mary, nmze kacak ilk dost
grnl yerde durmaya ne dersin? diye sordum.
322
G A L S T AN B U L U
Hem belki ayak st bir tek de atardk. Pilotlarn
kazadan sonra iki imeleri gelenek icabdr.
Baba, diye karlk verdi Miss Mary, sen di
lersen peki, ama bylesi daha zor.
Elele tututuk ve devam ettik yolumuza.
II
Masindiye yolculuumuzu tamamladktan ve ha-
yatlarnda ilk defa bir uan yandm gren duygu
lu kiiler tarafndan karlandktan sonra, nihayet ya
taklarmza girebildik.
Gece bir akaln inatla uluduunu iitip hayvan
yank et ve sa kokusunun ekip ekmediini dn
dm dorusu. Az ok mekanik bir ekilde otelin giri
kaplarn kontrol ettikten sonra, belki de yaral olan
akaln diledii gibi ulumakta serbest olacan d
nerek tekrar yattm.
Miss Mary krk kaburgalar dolaysyle ok act
ektiinden gece iyi uyuyamad. Yine de akaln ulu
mas ona gven veriyor ve Kimana Svvamptaki eski
gnlere dndn dnyordu.
Sabah Afrikal bir pratisyenle tantk. Adam ya
nan uaktan kurtulmamzdan tr o kadar sevinliy
di ki, Miss Mary'yi tedavi etmek ve kaburgalarn sar
mak istedi. Soylu pratisyen iin elbette bu ilgin bir
deneme olacakt, fakat ben kabul etmedim.
Krk bir kaburga kemiine kar yaplacak pek
bir ey yoktur. Ancak on raundluk bir boks manda,
kemiin birinci raund yerine, dokuzuncu raundda k
rlmasn dilemekten baka. Kr alya almaya kal-
323
H E M I N G VVAY
ksmak, alnn sras gelince kartlmas demektir
ve bu da son derece ac verir.
Soylu Afrikal pratisyen daha sonra kafatasm
makasla ustaca krpt. Bunu kabilesinin gelenei ge
reince mi, yoksa gerekten gerektiinden mi yapt
n bilemiyeceim. Her ne olursa olsun, sonu ok
etkili ve grlmeye deer birey oldu. Sonra bir eit
antiseptik kulland. Ardndan da sard, sarmalad.
Bu arada iltihaplanan sol bacam da sard. Yine
kibarca artk Entebbee dnebileceimizi bildirdi.
Miss Mary toparlanmak iin uzun bir sre burada kal
mak istediinden, hedefimiz zaten burasyd.
O zamanlar gzde iki Gordon'un ciniydi Ve bu
ikiden bir miktar Masindide edinmeyi baarmtk.
Dorusu ben Gordonun reklmn yapacak deilim.
Fakat bu cinin amzn en etkili antiseptiklerinden
biri olduuna inanyorum. Penisilin geici bir rabet
gryor, bir takm insanlar da slfamit kullanyorlar.
Ne var ki btn bunlarn deeri geici. Gordunun
imalt ise ispatlanm bir meziyete sahip; stelik
btn i ve d yaralara kar glendirici, yumuat
c, yaray kapatc bir etkisi var. Yine de yerli halkn
bunu imemesi ok daha yerinde birey. Aksi halde
byk hatalar iliyebilir, hatt hepimizin pimanlk
duyduu cinayetlere, cinsel sapklklara kalkabilir
ler. Bir baka deyimle, cini ocuklara iirmeyin!
Tedavimiz tamamlannca, Masindiden Entebbe'
e otobsle dndk. Kuzeyde hi yamur yamadn
dan, bu tozlu ve skc bir yolculuk oldu. Yedi Tepe
nin ehri Kampalaya ulancaya kadar ilgi ekici he
men hemen hibir ey grmedik. 135 millik yolculuk
insana dnme frsat veriyordu, o kadar.
324
G A L S T AN B U L U
nce VVisconsinin Cumhuriyeti Senatr J o~
seph McCarthynin her iki uak kazasnda da bizimle
beraber olmasn istedim. Benim bir merakm vardr;
nl kiilerden biri olarak McCarthynin de zor du
rumlarda nasl davranm olacan dnr dururum.
Elbette rnek bir ekilde davranrd, ama nedense bu
merak hep iimi kemirir durur. Bu sefer de senatr
lk dokunulmazl olmadan birlikte yaayaca hay
vanla!'" karsnda acaba nasl davranrd, diye aklma
geldi. Bu dnce zaten karmakark olan zihnimi
10-12 mil kadar oyalad. Bir bakma elendim de
tabi.
Derken ok eski bir dostum, Mr. Leonard Lyons
hatrma geldi. Mr. Lyons son derece kibar yapl, fa
kat zayf biriydi. Birgn bir 577likle ate etmi, sil
hn geri tepmesiyle beraber arkasndaki kapnn de
mir kanadna arpmt. Silh elinden frlamt, ama
yaralanmamt ve birka mil boyunca da memnun
memnun Mr. Lyonsla birlikte bamza gelen ho
olaylara glmtm. Bunlarn hepsi ho eylerdi.
Ondan da sonra Mr. Toots Shoru hatrladm. n
san Mr. Shoru dne dne yzlerce kilometreyi
son derece mutlu geirebilir. Bay Shor, herkese kar
sert davranmakla n salmt; ama biz aramzda
hibir zaman bir kaba cmle sarfettiimizi hatrla
mayz.
Dncelerimin bu noktasnda Mr. Shoru zih
nimden karp bir baka arkadam, Sloppy J oe diye
hatrlanan Mr. J oe Russelli hatrladm. O da Key
VVestte, Mr. Shorun ilettii bar ve lokantann kar
sndaki bar iletirdi. Mr. J oe Russell uzun yllar bir
325
H E M I N G VVAY
ok servende ortam ve dostum olmutu. lm
n dnerek birok mil daha atk.
Artk beynim pek yufkalam, herkese iyi ey
ler dilemeye balamt. Daha bir sr eski dost ak
lma geldi ve bunlarn stnlk ve gszlklerini d
ndm. Beynim gemi hayatmla ilgili konular ze
rinde dnmeyi reddediyordu. Buna karlk baka
lar, baka yerler, yiyecekler ve iyi iki zerine al
yordu hep.
Gordon'Iarn imalt ile donanmtk ve ben de
bunu ve hayatta bana verdii zevki dnyordum.
Bu yzden de gemi hayatm zerinde dnmeye
yneldim. Ne var ki beynimi bundan uzaklatrmak
elimdeydi. Bu sefer zerinde durmay reddettiim
ekonomik ve siyasal sorunlar dnmeye baladm.
Byle zamanlarda ilgin olabilecek bir olayla kar
laabilirsiniz. Sokaktaki gze! bir kadnn yerine, iki
kadn grebilirsiniz. Beyniniz bir ayrlmaz organnz
gibi deil de, kardeinizmi gibi gelebilir. Bazan ii
tir, bazan iitmezsiniz ve bazan kendi sesinizi duya
mazken, bazan da grltler kulak zarnz patlatacak
m gibi olur. Kafatasmla sol kulam arasnda de
vaml bir vzlt var gibiydi ve Maryye dnp beyni
min dar akp akmadna bakmasn istedim. O da,
Baba, beynin olmadn sen de biliyorsun, dedi.
Herhalde aina olmadmz bir sv olsa gerek.
Miss Mary de herkes gibi akalar yapabilir, hat
t bazan herkesten ok akann dozunu karr. Bay
Toots Shorun evresindekiler tarafndan el stnde
tutulmasnn sebeplerinden biri de budur. Dank
beynimi, kaburgalar krk Miss Mary'yi sineye eke
326
j G A L S T AN B U L U
rek Entebbee vardk. O zamana kadar ikimiz de ba
mza gelenlere dair yazlanlar okumamtk.
Entebbede gazeteciler ve soru yadranlarla kar
latk. ngilizler sigorta bakmndan uak kazalarn
da pilotun bir hatasn bulmak konusunda ok titizdir
ler. Ben belleim pek yerinde olmadndan olaylar
hatrlayabilmek iin Roy Marshla birlikte sorguya e
kilmeyi ummutum. Sorgu - sual srasnda ikenceci
lerden fark olmayan memurlar, ok yetenekli kiiler
di. Benim halimin daha berbat olduunu grp, sorgu
srasnda bir patavatszlk yapacam umarak, nce
beni sorguya ektiler. Sonra srayla Mr. Marsh ve
Kaptan Cartvvright gelecekti. nsann anlatacak ger
ek bir hikyesi olursa, sorulara karlk vermek hi
de zor olmaz, fakat teknik ayrntlar konusunda ok
dikkatli olmak artiyle.
Deceklerini anlayan kiilerin en kk ayrnt
lar nasl zihinlerinde tutabildiklerinin sebebini anl
yor gibiyim. Bu ayrntlar insann kendi kendisini ko
ruma abas gibi youn bir ekilde bellee yerlei
yor. Sorgu srasnda u eyin yapld kendiliin
den ortaya kyor.
Birincisi; btn yolcular yaatmak iin, siz de
yaamak iin mcadele ediyorsunuz. Tabi vahicn
dmeler bunun dnda. Vahim kazalarda ne yaplsa
bouna.
kincisi; yaplan eyin, ahlk kurallarna uygun
ekilde yaplm olmasdr.
Derken yaptnz nc ey de, her eyi si
gorta irketinin houna gidecek ekilde yapmak a
basdr.
Sigorta irketinin houna gidebilmek iin bu
327
H E M I N G VVAY
n de sratle yapmalsnz ve sonra da her eyi
hatrlayarak anlatmalsnz. Bizi her trl sorgu sual
den kurtaracak nefis fotoraflar ekmitik; ama, ya
zk ki bunlarn hepsi ikinci kazada yanmt. Bu yz
den mesele uzun, skc, boucu ve herkesin teknik
bilgisine dayanan bir snav halini ald.
Gnlerce kimse snav baarp baaramadn
renemedi. kenceciler Scotland Yard geleneine
uygun olarak sorgu srasnda hep kibardlar; fakat sor
gunun nc gn, vaziyet icab gsterilen nezaket
ten de ok bir yaknlk sezinlemeye baladk.
lk sorgudan sonra basnla grtk; daha do
rusu Miss Mary gerekten hakettii istirahat iin
odasna ekilince, ben gazetecilerle grtm. Asln
da benim de dinlenmeye ihtiyacm vard, ama daha n
ce iki kaza hakknda ilgin ayrntlar aklamak isti
yordum. Henz kazalarla ilgili bir eyler yazmak ni
yetinde deildim; fakat basnda, zellikle yabanc ga
zetelerde o kadar sama eyler okumutum ki, en
dorusu gerei anlatmak diye dndm.
Gazetecilerle konuurken iki kiiden yalnz biri
nin dinlediini ve konuurken kendi sesini bile iit
meye imkn kalmadn grmek, dorusu acyd. Ney
se ki, nceden hi tanmadm kiilerle sesimi iit
meden konumak, ii daha da basitletirmiti.
Roy Marsh bal olduu irkete hesap vermek
iin uakla Nairobiye gitmi ve biraz daha ikence
ekmiti. Entebbee bir Cessna 170le dnd. Uak,
Murchison avlannda brakt Cessna 180in aa
beyiydi. Bizim Entebbee varmzdan ok ksa bir s
re sonra ortanca olum Patrick de, cebinde 14.000 i-
ling olan birinin gelebilecei kadar abuk yanmza
328
G A L S T AN B U L U
geldi. Servenin kahraman ben, kadn kahraman da-
Mary olarak grnyordu. Fatura deme konusunda
da Patrick 14.000 ilingle kp gelinceye kadar Roy
Marsh ampiyondu.
Patrickin sermeyesini de abucak tkettikten
sonra, ben Roy'la beraber Cessnaya atladm. Bi
zi sorguya ekeceklerle karlamak zere Nairobi
ye uarken, Miss Maryyi, Patricke emanet ettim. On
lar da sonra normal uak seferleriyle ardmzdan ge
leceklerdi. Nairobide ok iyi karlandk ve bir sr
insanla tantk.
te bu dnemde herhangi birinin dengesini bo
zacak ve belki de normal bir insan olduu hakkndaki
inancn sarsacak garip bir kt alkanla sap
landm.
Bu garip alkanlk, cenaze ilnlarn okumakt.
ou gerekten kendi lm ilnm gibi yazlmt. Ba
z satamalar oluyordu, ama iyi eyler de syleniyor
du. Alman gazetelerinden birinde benim ua Kili-
manjaro dann zirvesine kondurmak isterken d
tmz yazlyd. Szde 1934te yazdm romanda
anlattm leoparn kalntsn bulmak iin, Mary ile
beraber dan zirvesine inmek istemitim. Bu roma
nn ad, Kilimanjaro'nun Kariarm'yd ve filme de aln
mt.
Laitokok blgesinde grev yaparken, dan deva
m engebeli arazi zerinde birok defalar umu,
eteklerinde 4 bin metreye kadar ykselmitik. Benim
iinde bulunduum koullar altnda, l me meydan
okuma abas iinde bir Cessna 180 uan Kili-
manjaronun zirvesine oturtmaya imkn yoktu. Her
eyden nce Cessnay buraya kadar kartmak ma
329
H E M I N G VVAY
rifetti; kondurmak ise imknszd. Sonra da Laitokok-
a yryerek dnmek gerekiyordu.
Dadan aa inmek, trmanmaktan ok daha ko
laydr. Bunu bir seferinde mahall halka korkulu an
lar yaatan bir aslan 15 mil boyunca izleyerek ispat
lamtm. z srme pek zevkli gemi ve aslan ka
mt. Servenin tek trajik taraf, hayvanlar kraln
uzun bir sre izledikten sonra tekrar 15 mil yrye
rek ktmz noktaya dnmek zorunluluu olmutu.
Laitokoktaki Hristiyanl kabul etmi yerli halk
tan pek ou samim dostlarmd. Masai kabilesinin
yal reisiyle birlikte (onun hesabna evcil hayvanlara
zarar veren bir aslan da avlamtm) ikram ettii bir
Tusker birasn yuvarlamtk. Gerekten evresin
de byk otoritesi olan bu yal reisle karlkl bira
imekte hi saknca grmemitim. stelik onunla be
raber imeyi reddetseydim, byk bir protokol hata
s ilemi olacaktm ve onu kalitesiz bira imek zo
runda brakacaktm.
Yerli biralarn bazlar da mkemmeldir ve bir
kan denemiimdir. Erkeklerinin zenginlii ve fazla
ileri olmamas yznden ikiye dkn Masai kabile
sinde, bira, bir bakma sala yararlyd. Kabile er
kekleri artk ne aslan avlyor ne de savayorlard. Bu
blgede savalar genellikle Gney Afrikada imal
edilen Golden J eep sherry adl ikiye almlardr.
Ben, bu ikiyi kim ikram ederse etsin, reddetmiim-
dir. Masai lkesinde bir moral gc olarak bu ikinin
iilmesinin hep karsnda olmuumdur.
Bir sre sonra reisle yanmza baka kabile
reisi daha katld ve genellikle aslan avndan ve zel-
J ikle o gnk aslan avndan konumaya baladk.
330
G A L S T AN B U L U
Kendi iz srenleriyle yaknlar tarafndan Mehna
diye arlan ve usta bir izci olan eski bir fildii av
csnn yardm ile, aslann hangi yne katn kes
tirmitim. ledii eski bir byk suun kefaretini
demekte olan Mehna, aslan mmkn olduu kadar
abuk izlerken, biz de soldan ilerleyecektik. Aslan,
Mehnann tarafna ynelirse, kendisini yakalayabile
cek ve mmkn olursa vuracaktk.
Mehna da aslan nerede grrse grsn, ldr
meye teebbs edecekti. Yanmda VVakamba'l iz
src vard. Biri 12lik tfekle, biri benim ar 577-
likle gelmilerdi. Ben de 30-06'Ik Springfieldi ta
yordum. Sa taraf ise, Londra'dan yeni gelen bir gen
polis memuru ile, Masaililere emanet etmitik. Bun
larn hibiri nceden aslan avlamamt.
imizde kt niyet yoktu, ama eytan kurcalyor,
srf enlik olsun diye aslann sa tarafa kamasn is
tiyorduk. Aslan ne saa, ne de sola doru kat. Meh
na ve benimkiler farkna varncaya kadar, yoluna dos
doru devam edip bizim blgeden kt, gitti. Bir ke
resinde kendisine ok yaklamtk. Fakat bu srada
yere uzanm, dinlenmekteydi. Bu defa bir yarn ke
narna kadar izledik. Hayvan yar trmand, sonra bir
den baktk ki, yerinde yeller esiyor. Bunun zerine
Mehnay ileri kardk. Bir sre sonra o da geri dn
d ve hayvann hi hz kesmeden yoluna devam etti
ini, blgeden ktn haber verdi. Grevimiz bitti
i iin geri dndk.
Tepe, fotorafmz Earl Theisenin, Kilimanjaro
331
H E M I N G W A Y
adn syliyemedii, Kibo adn da hatrlyamad iin,
Babamn btn parasn kazand da diye szn
ettii Kilimanjaroydu.
Dnte Masai'ler birok defa Aslan urada!
diye tellandlar, ama birey kmad. Biz de Laito-
kok yolunu tuttuk, av da bylece bitti.
lm ilnlarmz okurken bu tr olaylar aklma
geliyor ve iki kazadan nce, kaza srasnda ve sonra
snda neler hissettiimizin gerek hesabn byle
kartabiliriz diye dnyordum.
Alman lm ilnlar ne kadar romantik ve vg
lerle doluysa, talyanlarn lm ilnlar birok ynden
bunlar yaya brakyordu. Bizim hakkmzda deer h
kmleri veriyorlar, gerek ve tek dostlarmz gibi,
kalbimin iini okuyorlard.
Kalbimin iini ben bile bilmediim ve hi gve-
nemediim iin, bu lm ilnlarnn bir ksm beni pek
artmt. Kimbilir, btn bunlar anlamak iin belki
de bir kalp uzmanna bavurmam gerekiyordu. Yine
de gsterilen dostluk karsnda ok duygulandm.
Biz talyay ok severiz, hatt tek tek talyanlar-
dan ok daha fazla severiz. Hatt pek ok talyandan
daha fazla. Yine de cesetlerimizi grmeden ld
mze inanmayan dostlarmz olduunu biliyoruz.
ngiliz gazetelerinin tepkisini ancak bir dostu
mun gnderdii kupr sayesinde renebildim ve g
rler bana pek kark grnd.
nsana asl zevk veren, baz gazetelerde, ama
The Times't a, ya da Observer ya da The Guar-
di anda deil, dierlerinde, birinin kiilii ve al
kanlklar ile lmn nasl karladn ayrntlar ile
anlatmalar oldu. Bunlarn bir ksmn gerekten ha
332
yal gleri kuvvetli yazarlar yazmt. Sonunda onlar
dan daha ok yaamay kararlatrarak meseleyi
zmledik.
Btn lm ilnlarmda, hemen hepsinde, lme
her zaman meydan okuduum syleniyordu. Hi in
san btn mr boyunca lme meydan okur da, 54
yana kadar sa kalabilir mi? Kim inanr buna? lm
le burun buruna gelmek, lme ok yaklamak baka
ey, lm aramak baka eydir. nsan lm ufak
bir dikkatsizlik yznden, trafii kark bir yolda da
karsnda buluverir. lm bir ie uyku ilcnn
iinde, her trl usturann keskin ucunda, banyonuz
da ya da iyi kavga bilmediiniz iin bir sokak ke
sinde de bulabilirsiniz. lmle burun buruna gelme
nin o kadar ok yolu vardr ki, bunlar saymaya kal
kmak budalalk olur.
Bir erkek olduumdan beri bildiim en kark
konu, bir erkein yaantsdr. Bir kadnn da bal ol
duu kuramlar varsa, eminim, kadnn yaants daha
da apraktr. Bir erkek gibi kat llere bal ola
rak yaayan bir kadn gibi yaamann, br erkek iin
ok daha kolay olduunu teden beri dnmm
dr. imizde hibirimiz kat llere ya da tasarlad
mz iyi ahlk kurallarna uygun olarak yaamamz-
dr. Ama teebs etmisizdir byle yaamaya.
Bu noktaya varnca gidip yattm ve bir d gr
dm. Allahtan dlerim tatldr ve geceler de, gn
dzler kadar endir. Gndzleri hayale dalmadm
iin, yalnz geceleri d grrm. Gndzleri ya ne
emi bulmaya bakarm, ya etraf incelerim. imdi de
ok ekici bir huy edindim: Kendi lmm oku
yorum.
m
G A L S T AN B U L U
333
H E M I N G VVAY
Dlerimde kendimi hep 25 - 30 yalarnda g
rrm; kadnlar bana dayanamaz. Son zamanlarda da
bir dii aslan bana vuruldu.
Nianlm olan bu dii aslan, imdiye kadar d
lerime giren en gze yaratkt. Miss Marynin zellik
lerinin bir ksm onda da vard. Bir seferinde bana
ok tehlikeli bir oyun oynad. Bir sabah kahvaltsnda
dm Miss Mary ile Deni Zaphiroya anlattm. l
giyle karlam gibi grndler, fakat ikisi de biraz
arm gibiydi, Deni beni karlkl bir ie bira i
meye davet etti ki, sabah kahvaltsndan hemen sonra
hi yapmadm eydir bu. Yine de oturdum, biray
itim ve gzel dii aslanla geirdiim geceyi zevkle
andm.
Dn ilgi ekici ynlerinden biri de, dii asla
nn benim iin avlanmas, fakat eti bana piirerek ve
riiydi. Geyik pirzolalarn kzartmak iin sadece tere
ya kullanyordu. Bu ise Pariste, Ritz oteline lyk
bir bulutu. Sonra bana sebze isteyip istemediimi
soruyor, ben de onun ot yemediini hatrlayarak, ki
barlk olsun diye reddediyordum. Zaten sebze de yok
tu dmde.
Bu tr d az ok her zaman gryordum ve
Freudcler belki de daha sonra grdm irkin d
de ele alarak beynimin sarsld eklinde yorumla
yabilirlerdi. Ama sorumlusu ben deildim.
Bu defa yaln ayak, mehtap altnda bir gecede,
en iyi av kpeklerimle beraberdim. Btn gn boyun
ca iz izliyorlard kpekler, yalnz gn rken ve gn
batarken avlanyorlard. Geceleri de genellikle bir a-
acn altnda bir araya geliyorlard; bazan bir ya da
ikisini yakalyordum.
334
G A L S T AN B U L U
Dte ve bundan da birka gn nce gerek ha
yatta, buna ok benzer bir durum olmu, yaln ayak
bir tilki srs bastrmtm. Sonra yine sayn Sena
tr elinde mzra ile ay altnda grdm. Dergi
lerde kan resimlerinden tandm kendisini.
Selm Bay Senatr, diye seslendim. Ne var,
ne yok bakalm?
Ne peindesiniz? diye sordu Senatr serte.
Yaban kpeklerinin, diye neeyle karlk ver
dim. Daha geenlerde bir yaban kpei yakalam
tm.
Ben de satlmlarn peindeyim, dedi Sena
tr.
ok yakaladnz m? diye sordum.
Binlerce, dedi. Cohnla Schine grd
nz m?
Hayr, dedim. Belki Laitokoktadrlar. Golden
J eep sherryyi de orada bulabilirsiniz.
Onlar hi imezler, dedi serte.
Zavalllar, dedim. Neyse, kampta pepsi - kola
var.
Schine artk benimle birlik deil, dedi Senatr.
Sonra kendisini yoklar gibi ekledi: Belki Cohn da.
Ne ans! dedim. Yaknlm gstermek ister
cesine mzramn ucunu topraa sapladm. Dm
de Senatr mzran dik tuttu.
Maksat iki lf etmek, dedim. Huey Longa ne
oldu Bay Senatr?
Kim?
N.O.da Rossevelt otelini ileten dostum Sey-
mour VVeissn byk dostu Louisina'I Demokrat Se
natr Long.
335
H E M I N G VVAY
Oh, dedi Senatr, sonra o da mzrann ucunu
topraa saplad.
Senatr Long ok eyler vaad eden biriydi, di
ye hatrlattm. Yakaladn brakmaz, ii sonuna ka
dar gtrecek gibi etin grnrd.
Alanacak bir trajedi, dedi Senatr. Demok
rat bile olsa.
Bu srada dm olaanst bir havaya brnd.
z kovalamak iin mi botlarnz kardnz? di
ye sordum. Ben nereye gittiklerini iaretledim. Rz
gr da onlar yakalamamza uygun.
ocuka bir spor, dedi Senatr. Fakat mzra
nn ucunu, saplad topraktan ekmedi. Ben gerek
Amerikan tarz yaantnn dmanlarnn pein
deyim.
Ben de yaban kpeklerinin, dedim.
Sonra kaba ya da vatan dman, kt bir ev sa
hibi gibi davranm olduumu dnm olacam ki,
yle dedim: Henz lmemi ve akallarn saldrma
d bir satlm bulursanz, ltfen bir haber saln, ben
hemen izcilerim ve tayclarmla gelirim. Cohn ve
Schinele birlikte alacaklarndan emin deilim, fa
kat hepsi de ok iyidir. Buradan Nairobiye kadar in
san da, arac da izlerler.
Schinei kaybettim, dedi Senatr.
Ne kt talih, dedim dmde. Nasl kaybet
tiniz?
Ordu elimden ald.
Bay Senatr, dedim. Size sonsuz sempatileri
mi sunarm. Meslek sahibi, drst bir Amerikal iin
ne ac bir aln yazs. Acaba konak yerinize kadar si
ze elik edebilir miyim?
336
G A L S T AN B U L U
Bu srada belirli bir arpmann iddetinden deh
ete derek uyandm. Sol kulamla bam arasnda
akan bilinmeyen bir svnn sebep olduu sarsnt ye
rine, gece tek bama ve yaln ayak, en iyi iki mzra
mla avlanmann ne kadar ho olacan dndm.
Herhalde bileceksiniz, Afrikada geceler, gndz
lerden ok farkldr.
ll miktarda ikinizi ier, ocakta stlan suy
la dolduracanz yelken bezinden banyonuzda yka
nrsnz. Sonra pijamanz giyer, sineklere kar iz
melerinizi ayanza eker, robdambrnz zerinize
alr, yemek hazrlanncaya kadar beklemek zere ate
in bana bir iki daha yuvarlamaya karsnz. Ye
mekten sonra cibinlikle rtl yataa girersiniz. Ya
uyursunuz ya da gn madan yarm saat ncesine
kadar sren hayvan seslerini dinlersiniz. Hibir ba
lantnz yoksa, Afrikann en gzel saatleri olan gece
lerde dilediinizi yapabilirsiniz.
Geceleri hayvanlar tamamen deiir. Gndzleri
hemen hi ses kartmayan aslan, kendi hesabna av
lanmaya kmtr; homurdanr, kkrer, grler. Avla
nan dier hemcinsleriyle haberlemek iin mi kkre
diini, yoksa avlarn dar uratmak iin mi bard
n ben hl kartamadm.
akallar aslann peindedir ve aslan avn ld
rnce, bu sefer akallarn aralarnda konutuklarn
duyarsnz. akal gl denen eyi bu srada iitme
niz mmkndr. Gece kard ses hotur ve ben di
er akallarla haberletiine inanyorum.
337
H E M I N G VVAY
Geceleri daha baka sesler de iitebilirsiniz.
ok kocaman bir geyik tr vardr ki, korkulu bir hay
van grnts verebilmek iin btn gece mthi
korkun sesler kartr.
Geceleri kula kirite bir sr tilki de grebilir
siniz. Fundalklar arasnda yaayan bu gzel hayvan
lar gn nda hemen hi grnmezler. Bcekler ve
dier kk hayvanlarla beslenirler. Dik kulakl tilki,
normal tilkiye benzer. Ancak Clark Gablein kulakla
rndan kat daha kepe kulakldr. Yine de fillerle
kyaslanamaz.
Leopar Chuinin sesini duymanz da mmkndr.
Ksa, kesik, ksr andran hu sesi bakalar ile
kartrmanza imkn yoktur, nk ok kuvvetli bir
bas sesidir. Geceleri Chuinin sesini sol tarafnzdan
iitirseniz, hemen saa sapn Bay Chui son derece
cidd bir hayvandr. Kusurlar vardr, ama bir vah
hayvan olarak byk ve mthi stnlkleri oktur.
Bu tatl anlardan sonra gecelerin gzellii iyice
kafama yer edince, hayale dalp gemii hatrladm.
Gemi deyince, kendi gemiimden sz etmi
yorum. nk o zaman ilediim hatlar ve bakala
rnn bana rdm oraplar aklma geliyor ve s
klyorum. Bunun yerine baka insanlar, tandm
hayvanlar ve kiileri anyorum. Bylece kpeim Ka-
raba dndm. Kimbilir dahoda, Ketchum ilinde
bir motosikletli tarafndan unutulduktan sonra, efen-
disiz kald iki k boyunca neler ekmiti.
Karaba' bulduumuz zaman Ketchum'da, tahta
338
bir kulbede yayorduk. Mary ile Patrickin ldrd
iki geyii yzp ambarn ak kaps nne asm
tk. Yaban rdekleri de kedilerin yetiemiyecei bir
yere aslmt. Bir sr de av kuu. Karaba terkedii-
diini hissetmi olacak ki, bize ok baland ve ade
ta zorla kpeimiz oldu. rnek derecede sadkt ve
mthi itahlyd da. Ocan yannda uyuyor, ok ter
biyeli davranyordu.
Ketchumdan ayrlp Kbaya dnme zaman ge
lince, ok cidd bir moral sorunla kar karya kal
dk. Karl iklimde yaamaya alm hayvann Kba
da hasta olmasndan endie ediyorduk. Fakat biz yo
la kmak zere hazrlanrken, Karaba sorunu kendi
kendine zd. Hemen arabaya girip yerleti. Kendi
sini dar kardk. Tekrar frsatn bulup ieri atlad.
yle ackl baklarla bizi szyordu ki, ancak kadn
lar byle bakabilir.
Karaba, kutu aaca kullanabilir misin? diye
sordum.
Karaban karl olumsuz gibiydi. Bunun ze
rine onu bir sr konserve kpek mamasj ile tek ba
na brakmaktan caydm. Ketchumda kpek sahibi
olmak bir meseleydi. Bir zamanlar bu ehirde kpek
siz dolaanlara saygdeer insan gzyle baklmazd.
Sonradan yasalar deimi, kumar ve kpeklerin efen
dileri ile birlikte umum yerlere girmeleri yasaklan
mt. Bu durum karsnda Karaba da Kbaya g
trmeyi kararlatrdk.

Onu Afrikaya da getirmek isterdim, ama yapl

mas gereken o kadar ok formalite vard ki; ayrca
G A L S T AN B U L U
339
H E M I N G VVAY
Bay Chuinin kpeklere olan dknlnden de kor
kuyordum. Bay Chui ylesine kpek dkndr ki,
hep homurdanarak dolat halde, kpek kokusu aln
ca eve sessizce girer; soluunu ancak ensenizde his
sedince varlndan haberdar olabilirsiniz.
Btn bu anlardan sonra yeniden lm ilnlarm
okumaya dalmtm ki, Miss Mary uyand ve, Daha
ay getirmediler mi? diye sordu. Hem ne okuyor
sun sen kuzum?
Sevgilim, dedim, Nairobide sabahn erken
saatlerinde trafii inceliyorum ve dn gece gelen
lm ilnlarm okuyorum.
Sevgilim, diye karlk verdi Miss Mary de:
Ben senin yerinde olsam, bu kadar ok lm iln
okumazdm. Eninde sonunda biz lmedik, bu da bize
kar gsterilen bir sevgi diye kabul edilebilir. Baka
larnn cenaze ilnlarn okumazken, kendimizinkini
ne diye okuyacakmz? Hem senin iin kt de ola
bilir bu.
Seninle ayn fikirdeyim, dedim. Ama bende
bu kt bir alkanlk halini ald.
Sevgilim, dedi Miss Mary Yeteri kadar kt
alkanlklarn olduunu hi dnmyor musun?
Hem de nasl! dedim.
Ayrca, dedi Miss Mary, bugn vali konanda
yemee dvetliyiz ve senin en iyi ekilde grnmeni
istiyorum.
En iyi ekilde nasl grnebileceimi dnmeye
ve lm ilnlarmn altnda en iyi nasl ortaya
kacam kurmaya daldm. Yine de vali konanda
yemee davet edilmek hafife alnamazd; enerjimi
340
G A L S T AN B U L U
saklayp lm ilnlarn okumaktan cayarak, hazrlan
maya baladm.
Davet ok hotu, vali ve ei sevimli insanlard,
bir sr eski dostla da karlatm. Daha sonra ote
limize dndk. Bu noktaya varnca kuvvetli kiiliim
ve sevgili eimin telkinleriyle lm ilnlarm oku
mak gibi kt alkanlmdan caydm sylemek
isterdim. Yalnz hikyenin can skc taraf u ki, de
vam ettim bunlar okumaya. Hem de bu sefer gizli
gizli, banyoda ya da tuvalette okumaya baladm.
Olayn gerek ynn vermek iin, btn yazlar
iki cilt iinde sakladmz itiraf etmem de gereki
yor. Ciltlerden biri yaban eei derisinden, dieri as
lan postundan. kisi de gzel birer cilt. Artk bundan
sonra yeni kt alkanlklara saplanmamak iin, yl
da hi olmazsa bir defa bunlar ap yine lmmle
ilgili yazlar okuyorum. Eletiriler karsnda bozu
lan moralimi de bu sayede dzeltiyorum. Miss Mary
ve ben, hayvan yaantsnn en alak ekilleriyle bile
ilgilendiimizden bu beylere rahat bir soluk aldrmak
amaciyle, birlikte ve ok irkin bir ekilde vah hay
vanlar tarafndan ldrleceimizi umuyoruz. Bu ara
da niyetimiz bol bol neelenmek ve frsat bulduka
da yazmak.
341
DURUM HAKKINDA RAPOR
( 4 eyl l 1956, Look )
NE kadar ok kitap okursak; o kadar abuk, bir
yazarn gerek grevinin bir aheser yaratmak oldu
unu ve bir daha bu ile uramamas gerektiini
anlyoruz. Bu gerek ne kadar belirli olursa olsun,
bunu kabul eden yazar o kadar azdr. Etseler bile, or
ta deerde eserler vermekten kendilerini kurtaranla-
maktadrlar. Yazarlar, yazacaklar kitabn daima en iyi
eserleri olacan umarlar; bilmezler ki o gnk ya
antlar artk baka ve daha iyi bir eser yaratmalar
n engellemektedir.
Gazetecilik, radyo muhabirlii, propaganda, ya
da senaryo yazarl konusunda yaplan denemeler,
ne kadar ulu olurlarsa olsunlar, d krklna ura
maya mahkmdurlar. Her eyin en iyisini bu trlere
koymaya kalkmak, bir baka lgnlktr. Bylece iyi
ve kt f ikirlerin hepsini unutulmaya mahkm etmi
iz demektir. Bu tr almalar kalc deildir ve bu
yzden asla balanmamaldr...
342
G AL S T AN B U L U
Bu satrlar Cyril Connoly tarafndan Tedirgin
Mezar adl kitapta yazlmtr. Kitap, okuyucusu ne
kadar olursa olsun, asla unutulmayacak eserlerdendir.
Bylece elle yazlm sekiz yz ellinci sayfada
sevdiiniz bir kitab yeni batan okuyunca ve yaz
may braknca, sevdiiniz ve inandnz bir baka ki
tap zerinde aylarca senaryo ve sinema fotoraf iin
alnca, artk bunu yarda brakamayacanz anlar;
lnceye kadar yapacanz, bu i iin doduunuzu
bildiinizden bundan vazgeemiyeceinizi takdir
edersiniz.
Mary ile ben de burada (Havana) yayoruz ve
ziyaretiler almamz engelleyecek kadar artncaya
kadar almamza devam edeceiz. Uzun bir sre
ok tatl bir yaantmz oldu. Bizi yalnz braktklar
srece de bu tatl yaant srecek. Ve nereye gider
sek gidelim, dnp dolap geleceimiz yer buras
dr. Vatanmz buras bizim. nsan tas tara topla
yp vatanndan gitmez; savunur vatann. spanya ve
Afrika da iyi yerler; fakat oralar ok inendi. Belki
ar derecede deil; stelik daha mahvolmam bl
geleri de var. Ama bulmay bilmek gerek.
VVyoming, Montana ve daho da birok kimse ta
rafndan ok inendi. Eskiden buray tanm olan
lar, imdi gelip asla ayn yerlerde oturamazlar.
Sonbahara doru bir soluk alp bask ve mda-
helelerin gelip gemesini beklemeliyiz. Tropikal bl
gelerde geirdiimiz iki yldan sonra, imdi deiiklik
olsur diye bir baka yere gitmek gerekiyor. Afrika
ya gidecektik; fakat geen yl yamur sknts ekildi
ve kimse artk bir yeni kurakla daha tahamml et
343
H E M N G VVAY
mek istemiyor. Yamur dmeye baladktan sonra,
dilerseniz gidebilirsiniz yine. Bu arada bu yaz Finca
Vigiada kitap zerinde allacak. Fotoraflarn ayrl
mas ii bitti. Bundan sonra bir daha film almas
olmayacak.
Gazetecilie gelince: Gazetecilik, her gn olup
bitenleri yazmak demektir ve delikanllk anda al
tm bir meslektir. Doru haber vermek artiyle -
nlecek bir itir. Bu kitap bitinceye kadar, bu mes
lee de dnmek yok.
Yarn uzun bir kitap zerinde almaya kapan
madan nce dzenlediim durum hakkndaki rapordur
bu. Dier kitap da bitti ve u yaz, ilerin nasl
yrd hakknda size bir fikir verebilir. Kt gn
lerden sonra, umarm ki ardndan gelenler biraz daha
enlenir. Hele son blm bir okuyun.
Hi kimse scak yaz gnlerinde turusu kma
dan her gn alamaz. alma dzenini biraz olsun
deitirmek iin ilkbahar, yaz ve sonbahar aylarnda
Gulf Streamde balk avlamaya kyoruz. Karada ol
duu gibi, her mevsimin deiiklii denizde de ken
disini belli ediyor. Aknt canl ve hareketli olduka,
biteviyelik de olmuyor. Ve her gn neyle karlaa
canz bilmiyorsunuz.
Koca mavi dalgalar kyya vurduran ya da geri
eken gelgite gre erkenden, ya da ge vakit denize
alyorsunuz. Aknt iyiyse, Pilarn pruvas nnde
uan balklarn getiini gryorsunuz; ardndan tali
344
G AL S T AN B U L U
hiniz yaver giderse tuna ya da marlin bal yakalama
ihtimali ortaya kyor.
Yeteri kadar avlandnz zaman, yzmek ve bir
kadeh parlatmak iin bir kyya kyorsunuz. Bu s
rada Gregorio da yemei piiriyor. leden sonra,
gne batncaya kadar avlanmaya devam ederek, geri
dnyorsunuz. lkbahar ve yaz banda kk balk
lar, yazn ve sonbaharda da bykleri oltanza vu
ruyor.
Eskiden sizi Kbaya eken balklkt. Sonra bir
kitabn zerine kapanyorsunuz ya da iki kitap ara
snda, yz gne yakn bir sre, gnein douundan
batna kadar vaktinizi balk avlamakla geiriyor
sunuz.
Resim ektirmek iin byk balk avlamak ama-
ciyle gittiimiz Peruda durum baka trlyd. Orada
rzgr gece-gndz esiyordu. lden kalkan rzgr
odanzn iine kadar giriyordu. Bu yzden kapy - pen
cereyi devaml kapatmak gerekiyordu.
32 gn sreyle sabahn erken saatlerinden, fo
toraf ekmeye imkn kalmayncaya kadar avlandk
ve dalgalar tepelerindeki kar gibi beyaz kpklerle
kyy dvd durdu.
Deniz kular kayalklarn tepesine konuyor, bu
lutlarn arasndan kp balk yakalamak iin amansz
bir pikeye giriiyorlard. Akbabalar, kumsallarda l
pelikanlar yiyorlard.
Marlin balklar ok bykt ve Kbadaki hem
cinslerinin aksine, mcadeleyi sevmiyorlard. Ama
arlklar yznden kendilerini kyya ekmek bir hay
li zordu.
345
H E M I N G W A Y
Dorusu bu ii her gn yapmak, cezalandrlmak
gibi bireydi; fakat insanlar o kadar iyi ve deniz de
pek ilgin olduundan uramaya demiti. Yine de
Pilarla Kbaya dnmek, ayr bir zevkti.
Perunun aa tarafnda, Ekvatorun 420 mil g
neyinde spanyolca konuan ve Kzlderili asll kap
tan ve tayfalarla Amerikanca konuan fotoraflar
arasnda tercmanlk yapt ana fotoraf gemisinde
alan Miss Mary, yorucu bir alma gnnn ak
am, kocasnn einden bekledii balca eyin, s
reklilik olduunu sylemiti.
Miss Mary sreklidir. Ayrca cesurdur, sevimli
dir, grn heyecan vericidir, yannda olmaktan in
san zevk duyar ve iyi bir etir. Bir de ok iyi bir ba
lk karsdr; usta bir niancdr, iyi kula atmay
bilir, gerekten mkemmel bir a, araptan anla
yan; amatr bir astronomi uzman ve sanat, politika
ve ekonomi rencisidir. Svvahili, Franszca, talyan
ca dillerini konutuu gibi, rahata bir tekneyi ida
re edebilir, ya da Ispanyada bir evi evirebilir. Usta
ve gzel sesiyle ark da syleyebilir. Benim tand
m lm blk komutanlarndan, eski tabur komu
tanlarndan, ktlardan, kpeklerden, tavanlar
dan, kahvehane sosyetesi mensuplarndan, bar sahip
lerinden, pilotlardan, jokeylerden, iyi ve kt yazar
larla keilerden ok general, amiral, hava mareali,
politikac ve nemli kiiler tanr.
Miss Mary ayrca Bask diliyle de ark syliye-
bilir ve parlak, amaz bir atcdr. meye de ok ta
346
G AL S T AN B U L U
hamml vardr ve Svvahili diliyle, Tupa ile chupa
t upu der ki bu, u bo ieyi ortadan kaldrn an
lamna gelir.
Evde olmad zamanlar Finca, ortadan kaldrl
masn istedii bo ieden daha botur ve ben bir
girdapta yuvarlanan bataryalar boalm pilli bir rad
yoya dnerim.
Sersemleri gler yzle karlar diyemem. Hatt
bylelerine hi tahamml yoktur. Byk enerji sa
hibidir ve gerektii zaman uzak durmasn da bilir.
Fakat kedi kadar da sokulgandr gereinde.
Sabk vatanda olmak diye birey vardr. Key
VVestten uakla 35 dakikada uzaklap sabk bir va
tanda olmak ok gtr; daha hzl bir uakla Miami-
den de bir saatte uzaklap sabk vatanda olmak on
dan da gtr. Ben hibir zaman vatansever olduu
mu iddia etmedim, fakat lkemin kart savalara
katldm, vergilerimi de derim. Bu yzden sabk vatan
da szc hi kulak asmadm bireydi. llinoisnn
Cook County blgesinde dodum ve erkenden bir ya
zar olarak yerimi Mr. J ames Farrell ve Mr. Nelson
Algrene terkettim. Onlar da her eyi son derece iyi
ynettiler; ayrca hibir ikyetim yok.
Vatandalarnz grmek iin yapacanz tek ey.
iten sonra bir arabaya atlamak ve Havanadaki
Fl ori di t a barna gitmektir. Burada her eyaletten ve
yaadnz her yerden insanlara raslyabilirsiniz. Ay
rca yllar boyunca tandnz donanma, ticaret, gm
347
H E M I N G VVAY
rk ve gmen ajanlar ile kumarbazlar, sefarethane
mensuplar, yazarla zenenler, yazarlklarn kesin
likle kabul ettirmi olanlarla, zavallca kabul ettiren
ler, senatrler, doktor ve operatrler, Amerikan Lej
yonu yeleri, gzellik yarmas kazanan kiiler; ba
lar derde girince kapnzn altndan bir pusula kayd-
rverenler, gelecek hafta ldrlecek olanlar, FBI
mensuplar ve eski FBIclar, muhtemelen banka md
rnz ve dier iki dostla, bir sr Kbal dost da
oradadr.
FIoriditada geirdiimiz en neeli gecelerden
biri de, donanmaya ait birok geminin yllk seferleri
srasnda buraya uraylar olmutu. Miss Mary yok
tu ve kendimi bir yaban keisi kadar yalnz hissedi
yor, canm ehre inmek istiyordu. leden sonra, er
ken saatlerde bir takm sivil denizciler bana uram
ve Ezra Pound hakknda fikrimi renmek istemi
lerdi. Onlara Ezra, bence St. Elizabeth hastahanesin-
den kartlmal ve iir yazmasna izin verilmelidir
dedim.
Bu srada bir sr donanma assubay kollarnda
ki srmalarla Ernieyi grmek iin geldiler. Dierleri
ne tahamml ediyorlard, ama Ezra hakknda sorulan
sorulardan kukulanmlard.
lerinden biri, Sen emret, unlar hemen toz
edelim buradan. Hem senin ruhun bile duymadan,
dedi. Ben hayatta iken seni kim rahatsz edebilir
mi ki?
ef daha sonra bana, Emie, dedi, Birinin se
nin yannda olup bunlar buradan uzaklatrmas ge
rekiyor; senin rahat dnmeye ihtiyacn var. Senin
348
G A L S T AN B U L U
muhafzn olacam ben. ahs yardmcn olacam.
Btn d ilikilerini ben idare edeceim.
ef, dedim, Sen benim dostumdun, imdi de
ahs yardmcm oldun. Var, bundan sonra d mna
sebetlerimi de sen idare et!
Efendim, dedi, ben arada srada erkek erkee
konusam da, sen gel, yine de benimle pek samim
olma. Efendim, bu benim uzun yllar boyunca kendi
me hazrladm en byk frsat.
Floriditaya gidelim, dedim.
Duydunuz mu ocuklar? diye seslendi ef.
Aln voltanz bakalm. Floriditaya gidiyoruz.
Yolda yeni Chryslerin stn atmz halde,
ef yine de, Ernie, efendim, araba u itfaiye krm
zs rengi hari, belki gzel, gzel ama belki bundan
byle daha byk bir otomobil kullanabilirsiniz,
dedi.
Bu araba da byk. Sen yava git, diye ofr
J uana ihtar ettim.
Evet efendim, dedi ef. Healey, bu hususa
dikkat et.
Floridita ok kalabalkt. Fakat d mnasebet
ler memurum kelerden bir takm kimseleri toplayp
kaldrd ve yerlerine biz geip oturduk.
Oturduk, ikilerimizi syledik ve bir sr insan
yanmza yaklat. Bir ksm imza istiyordu, bir ksm
da elimi skmak.
Hep birlikte ok cidd edeb tartmalara dalm
ve bir hayli ileri gitmitik. Bir ef daha yanmza so
349
H E M I N G VVAY
kuldu ve, En sevdiim iki kitap... eydi... deil...
Yamurlar Gelince ve Babil Kulesi!
Mac, dedim, O kitaplar ben yazmadm.
Bizim eflerden biri, Herhalde lkbahar Sanak-
lar demek istiyor, dedi.
Hemen savunmaya geen yeni ef, Ama Babil
Kulesi iyi kitapt, dedi.
Yardmcm hemen atld. O kitaplarn hepsini
Ernie yazd, dedi. Yalnz kendisi ok mtevazidir.
Onun iin baka adla yazd. Hepsinde Emienin ha
vasn bulabilirsin. Bunu anladn iin bravo sana
ef!
Biraz sonra hep birlikte ve alacak kadar uygun
bir tonda eski bir ak arks sylemeye baladk.
Bu srada gzm bir baka masada oturan deniz
ataesi ile amirale ve dier birka kiiye takld. Hep
si de sivil giyinmilerdi.
Baklarm kardm, fakat tekrar yakalannca,
zr dilerim beyler, dedim. Msaade ederseniz
urada ok iyi tandm birinin yanma kadar gidece
im, gitmezsem benim kaba biri olduumu sanacak.
Yardmcm, Aman dikkat edin efendim, dedi.
Bana ihtiyacn var m Ernie? Belki bunlar yalanc
dostlardr.
Hayr, dedim. Sen bu taraf idare et, ben bi
raz sonra dneceim.
Kalkp yakn dostumun yanma gittim ve ziyaret
i amiralin de ok scak davrandn grdm. ste
lik zeki, hosohbet ve arkada canls biriydi.
Bir sre konutuktan sonra birden omzumun s
350
G AL S TAN B U L U
tnden gelen bir sesle irkildim. Ernie, kuzum ne ya
pyorsun burada? Bir sr sivilin arasnda ne diye
vaktini harcyorsun? Seslenen yardmcm ve d m
nasebetler memurumdu.
Amiral yle bir yerinden dorulup kalkt. zr
dilerim evldm, ama ben sizin amiralinizim, dedi.
Amiralim, efendim, affedin beni efendim! Sizi
nceden hi grmemitim de efendim. Bu yzden
sivil elbiseler iinde tanyamadm.
Anlyorum, anlyorum, dedi Amiral.
Amiralim, efendim, sayglarm arzederek rica
etsem, Ernienin grubumuz arasna dnmesine msa
ade eder misiniz acaba efendim?
Amiral, Bunu talep etmeniz abes, dedi. Bay
Hemingvvay zaten dnmek iin masamza gelmiti,
Teekkr ederim efendim.
O gece gerekten mkemmel bir geceydi. ef en
sonunda, Ernie, yllarca aln teri dkp altm
bu ii brakacam iin ok zgnm, dedi.
ef, ben de ok zlyorum, dedim. imdiye
kadar senden baka yardmcm ve d mnasebetler
memurum olmamt.
ef, ocuklar, geri durun bakalm yle, dedi.
Brakn Ernie arabasna girsin. Evine gidip iyi bir uy
ku eksin ki, doru drst dnsn ve yarn sk
alabilsin.
BTT
351