ANDR MAUROIS

ALE EVRES
eviren:
SAM H T R Y A K O L U

roman

VARLIK YAYINEV
Ankara Caddesi, stanbul
VARLIK BYK ESERLER KTAPLII : 103

Varlk Yaynlan, say : 1274

stanbulda Ekin Basmevindc baslmtr
Mart, 1967
 I

ocukluk anlar, olgun y an k iler gibi zam ann erevesi

iinde y e r alm azlar. B unlar h e r yan d an unutm a ile evrili tek
tek hay allerdir. lerinde bizi gsteren kii ise bizim kendim iz
den ylesine b ak ad r ki, analarndan ou y aantm za y abancy
m gibimize gelir. F a k a t kimisi de k arak terim izd e yle silin
mez izler b rak m tr ki, etkilerinin im di de kuvvetle v arolu
lar yznden, gem iteki gerekliklerini k abul ederiz. B ir lke
nin tarihini incelediim iz zam an papazn kilisesiyle derebeyinin
atosu arasn d a kylnn klelii ne olduunu anlayam ayz am a,
kylerim izde hibir eyin izah edem edii hnlarn h l srp
gittiini grerek bunun ne olduunu zihnimizde canlandrabili
riz. Tpk onun gibi, bugnk duygularm z a ra sn d a da delice
tiksintiler, ho olm ayan zevkler b u larak bunlarda, geldiimiz so
yun h creler grubunu otuz yl nce h arek ete getirm i olan b ir
sarsntnn zayflam d alg alarm grrz.
D enie H erpainin en eski ans, deniz kysnda geirdii
b ir gnle ilgiliydi. Annesi M me H erpain b irk a yldan b eri Nor-
m andiya kysndaki B euzevalde h e r y az b ir kk kiralyordu,
zellikle ocuklar iin yapyorum b u n u , diyordu. Evin ad
Villa Colibri idi. A radan yirm i yl gem iti am a D enie b u evin
atsnn kym ssleyen bazen y rek biimi bazen b irb irin e g i
r if t oym al ta h ta la r; tu la la r a ra sn d a dikine y a d a erilem e-
sine d u ran k ara rm k alas ta h ta larm ; zeri cam eknl v e ra n
day; alrken b ir ngran ald bah e kapm ; p encere
lerde de to p rak v e rk y ap ra k kokan yar-l sard u n y alary
la sandk biim i, geni m adeni sa k slar h l gryordu sanki.
 D enie srtn d a krm z m ayosu, k u m lard an y ap t b ir kale
nin su rla r y an n d a kreine dayanm , duruyordu. D enize b ak
m aktayd. R zgrn krtrd kocam an, k a ra glgeler, kynn
yaknnda kum un rengini alan yeil su la r zerinde kouuyor
du. Deniz alalm t. K alenin nne plak a y a k la n y araly an
kk akllardan, k n k deniz k a b u k lan n d a n m eydana gelm e
b ir glge uzayp gitm ekteydi. D aha ilerid e p a rla k ve s e r t kum
tepecikleri balyor; a rala rn d a n da ho k v rn th kk n eh ir
le r ylankavi szllerle akp gidiyordu. B u d ereciklerin dibin
deki kum, s e rt k v rm lar halinde d alg a dalgayd. D enie ayak-
la n m n altnd a o n la n n k at d irenilerini duym ak istedi, kreini
brak p su birikintilerine doru kotu. B ir ses: D en ie! diye
bard. K k kz durdu, sonra y av a y av a g e ri dnd.
D ad C arringtonun keyfi y erinde deildi. T aral kk b u r
ju v alar olan, h a tt b ir a ra b a la n bile bulunm ayan bu H erp ain -
lerin evindeki ii kabul etm eden nce b ir ato sahibi olan Kont
de T hiangesn ocuklaryla; yln d rt aym B iarritzde geiren
W eissbergerlerin ocuklarn bytm t. D ad C arrington Fol-
kestonelu b ir bakkaln kzyd. B alca istei de ellisine doru
ngiltereye dnp o rada b ir aile pansiyonu iletm ekti. F ra n s a
d a ise zengin y a d a soylu ailelerin yan n d a m r srm ek a rz u
sundayd.
1900 sralarn d a henz b ir ky h a trla ta n b u p ljd a b ak a
ngiliz k ad n larn a rastlam am t. S tninelerle oturm ak zorun
d a kald iin, bu alaltan btn dnyay sorum lu tutuyordu.
ocuklarn odas ok ufakt. Evde te k b ir banyo vard . Denie
ekilmez b ir hal alyor, oyuncaklarm Lolotte ile B ebe'ye v erm e
e yanam yordu. D ad ona: ok yaram az kzsn... Y ap tk lar
n annene b ir b ir syleyeceim ... diyordu. D enie d e b ir ke
n a ra ekilip oturuyor, su ra t asyordu. N asl olurdu d a kreini
Lolottea verird i? K rein ad E u lalie idi, canl b ir y a ra tk t o.
B tn eyann gizli a d la n vard, b u nlard an szetm ek y asakt.
M ein yastk Sebastiendi; kovann ad d a - yzlerce saks ile ge
lip begonyalar, ayiekleri diken Pont-de-l'E uredeki y al bah
van gibi - M. G uiboreldi.
D enie b ir snak gibi kazd o ukurun ban a oturm u;
 ince, scak k u m lan avu avu alp parm ak larn n arasn d an kay
dryordu. K um un iinde kk b ir akl y a d a b ir deniz k a
buu p aras v arsa, skk p a rm a k la n bunu durduruyordu. D e
niz ykseliyordu. D enie kk d a lg a la n n uzaktan gelilerini
seyrediyordu. B eyaz kpkleri kum un zerine yaylyor; d a lg a 1
la r ekilirken kum da banyodan b ir fok b al gibi p rl p rl
kyordu. Solda, D ives ve C abourga doru, kk sa n d a lla r b ir
k denizinde balk avlyorlard. D enie iinden: Bu yelkenli,
geni teknelerle y ola km ak n e ho o lu r, diyor; byk insan
la r kt, insafsz oluyor, diye dnyordu.
A rkasnda D ad srtm k abine dayam , yn ryordu. B a
n iinin zerine em i, Quesnay ailesinin ocuklarna b akan
M adem oiselle ile F ra n sz c a konuuyordu:
G rdklerim i b ir a n la tsam ... diyordu. Kt kadnn
biri... m r gn o ad am a m ektup yazm akla geiyor...
D enie D adnn annesinden szettiini biliyordu. H em dinli
yor, hem p arm ak larn n arasn d an k u m lan k ay d rm a a devam
ediyordu: K um lar im di yam banda ince v e d a h a yaldzl, k
k b ir yn halinde ykselm ekteydi.
S aat alty a doru D ad: H adi dnelim a rtk , dedi. B ir eliy
le B ebenin arab asn iterken, br elini de C harlottea verdi.
D enie ark a d a n geliyor; kum to p ak lan zerinde tn g rd ay an k
reini de pei-sra srklyordu. Bu grltnn D ady sinirlen
dirdiini biliyordu. D erisine b a ta n ak llarn verdii h a fif a c
dan holand iin, ay ak k a p lan n giym ek istem em iti. A yaklar-
m villann peronuna bast zam an, rk ta h ta la r scakt he
nz. D enie banyoyu dnyordu: B edenine yap an btn kum
la r akp gidecek, suyun dibinde kk b ir p lj m eydana g etire
cekti sanki.

Mme H erpain b ir ezlonga uzanm , kitap okuyordu. E llerini

korum ak iin eldiven giym iti; deniz h av as cildine dokunur di
ye korkuyordu. zerinde beli y u k ard an tutturulm u, k e n a rla n
geni dantel volanl pem be b ir sabahlk v ard . O m uzlarn yaknn
d a sabahln k o lla n kab ark t. B a c a k lar zerinde akordeon
biimi pliler yelpaze gibi alm t. ezlongun ark al n a dayal,
ilem esinin desenleri atnn o y m alan n h a trla ta n beyaz bir
em siye, kitap okuyan kadnn gzel yzn koruyordu. Pero-
nun yakc b a sam ak lan m karken. D enie b u tzelik v e lks g
rntsne k a r iinde derin b ir h ay ran lk duydu. Kk k a rd e
leri a r a r ilerliy o rlar; b ir a y a k la n n st b a sam a a attk ta n
sonra brn onun yan n a getiriy o rlard . D enie o n la n a rk a d a
b rakt, pm ek iin annesine doru kotu.
D em irin tn g rts yznden okum as y a rd a k alan M m e Her-
pain: D enie, k re in !... dedi.
Sonra pem be plilerin hizasnda bird en d uruveren bu krm z
mayolu, kk y a ra t a bakt.
E llerin kum iinde, dedi... G it ykan... yi ak am lar,
D ad... Y azacak o k a d a r ok m ektup v a rd ki gidip sizi p lajda
grm ee v akit bulam adm ... yi v akit geirdiniz m i b a ri?
D ad: H i d e iyi v ak it geirm edik, M adam e, dedi. D enie
yine yastm Lolottea verm ek istem edi.
Mme H erpain: B irk a a y d r sahiden ekilm ez olsun D enie,
dedi.
yi a m a anneciim , S ebastien Lolottea v erem em ki;
n efret ediyor ondan.
Mme H erpain: S am alam a, dedi, sen ok byksn, on
la ra rnek olm alsn... Hounuza gidecek h e r eyi yapyorum ; si
zin iin deniz kysna geliyorum , sen d e beni kzdrm ak iin elin
den geleni yapyorsun.
Denie: B an a hakszlk e d iy o rlar, dedi.
M me H erpain sordu: Kimm i hakszlk eden? D adya, k a r
delerine olm asa bile b a n a ho d av ran m a a al b a ri.
D enie ta ra a n n yerlerinden oynam tu lalarn a b ak t; a r a
larnda k a rn c a la r kouuyordu.
Gzleri y e re dikili: H akszlk ed iy o rlar, dedi yine.
M m e H erpain iini ekti, om uzlarm silkti, kitabm yine oku
m aa balad. D ad ile ocuk sessiz sessiz dik m erdiveni k
tlar, m erdivenin cill am tah tasn d an tra b z a n insann elino
yapyordu. E ugnie ile D ad ocuklarn banyosunu hazrlarken,
D enise d e ekm elerini yerletird i. Pont-de-lE u re den btn h
zinelerini getirm esine izin verm em ilerdi am a hi deilse en de
erlileri yanndayd: Altn lm e b ir t l ifon, bozuk b ir saat, es
ki tram v ay biletleri ve pul albm . D ad: O yuncaklar h erke
sin d ir, der; D enise'i pul albm n Lolottea v ersin diye zorlar,
o da albm n say falarn y rta rd . Onun iin D enise d e bunla
r a Dad m eydanda olm ad zam an, kk k ard e leri banyo y a
p arlark en bakyordu hep. B iraz sonra banyodan su a rltla r duy
m aya balaynca m u tfa a indi. A V ictorinele pek dosttu; oy
sa oda hizm etisi E ugnie D adm n srd a olm u:
N e diye boyuna etrafm d a dnp duru y o rsu n ? diyerek
D enisei a m a r odasndan sepetlem ee b alam t.
M utfak gzel kokuyordu. P lajd ak i k ale gibi, b u ras d a b ir
snakt. nsan sca a gm lveriyordu b u rad a . K ocam an g
s m avi ketenden b ir blzun iinde lp lp salland halde, Vic-
torine ocann zerine eiliyordu. ikolata rendelem esini, kahve
ekm esini rettii, P e tit Savoyard ark sn syledii iin D e
nie, V ictorinei p ek seviyordu. Y avrucam , F ra n s a y a g it...
diye balyordu bu ark. A ra sra V ictorinein kzd oluyordu
a m a fkesi d e tpk gzel b a k r ten cered en kan b u u lar gibi
scakt, tatlyd:
Victorine, ak am a ne yem ek v a r?
ekil g it b u rad an bak ay m , dedi Victorine, bu akam
annenizle yem ek yem iyeceksiniz... Etsuyu, spanak, komposto pi
irdim size.
D enise: Y alaaan , dedi, b ak san a frn d a ilekli p a sta le
pili k zartm as v a r.
Victorine aksi b ir h arek etle frn n siyah kapam kapad:
Sen kendi iine b a k , dedi. Kk k zlara g re deil
bunlar... ekil g it hadi... aacaksn b am a.
D enise V ictorinein halinden bu p a sta ile b u pilicin gizlika-
pakl, su dolu b irtakm o la y la ra i a re t olduunu anlad. Alt y a
ndayd am a kaygl b ir l, b ir renm e korkusu v ard onda.
Sesini karm ad, b a nne eik, m u tfak tan kt. K apnn a r a
lndan, yem ek odasndaki sofrann stnde iekler grd. B
tn ev, kendisinin katlm ayaca b ir enlik iin hazrlanm t san
ki. M erdivenden D adnm sesini duydu:
D enie!.. N ereye gitti bu ocuk?
im an V ictorine: D ad, D enisei a l gtr... Bu ifte yem ek
fasl ile... dedi.
M utfak kapsnn nnde grnd, ngiliz D adyla b irb irleri
ne alay ve km sem e dolu b ir b ak la b ak tlar, krm z m ayolu
kk kz bunu sezdi, m r boyunca unutm ad.
D ad: abuk ol, dedi... K ard elerin hazr... Victorine, o
cuk lar ak am a n e yiyecek ler?
V ictorine: Isp an ak la kom posto, dedi.
A m m a yaptn! Gidip konuaym onunla.
V erandaya doru gitti, D enie onun ktm iitti:
B ir ocuk beslenm ee m u h tatr. A b rak am am o n lar,
diyordu.
Sonra D ad g eri geldi, D enisei birinci k a ta k a d a r kard,
E ugenieye:
Kt b ir anne b u k ad n , dedi. Yalnz kendini d
nyor.
E ugenie kupkuru, sska, kibirli b ir kzd. P a rla k siyah ipek
liden blzlar giyerdi. B unlarn dik y ak alarn n kysnda beyaz
patiskad an b ir zh vard. G sne de iplik tak l b ir diki
inesi ilitirm iti. D enie krm z m ayosunu kard:
Dad, kim yiyecek o p a sta y ? diye sordu.
D ad: H ibir zam an su al sorm a sak n , dedi.
D enisein boynunu, kulaklarn fkeyle sabunlam aa balad.

Y em ekten hem en son ra ocuu y atrd lar. Dad:

Uslu durm adnz d a ondan, dedi. D enie biliyordu: D a
dnn cam gazinoya gitm ek istedi mi, hep o a k am lara ra s tla rd
 bu cezalar. F a k a t D ad m avi keten robunu karm am t. D enise
yatana uzanp gzlerini yum m u, olup b itenleri an lam a a a
lyordu. A nnesinin kendisini sevdii gnleri dnyordu. O za
m an lar h er p a z a r sabah onu annesiyle b ab asn n y ata n a gt
r rlerd i. B abas, kendiliinden alan b ir altn sa a tin zerine n a
sl fleneceini retirdi ona. Annesi de siyah uzun salarn n r
g leriyle oynam asna ses karm azd. E ugnie kahvalty geti
rin ce D enisein kahveye b ir ek er p a r as b atrm asn a izin v e rir
lerdi. Annesi de btn gn kk b ir kz gibi glp oynar, De-
n isele birlikte halnn zerine o tu rarak szde yem eklerin pim e
sine gz-kulak olurdu. D erken Lolotte dom utu, peinden de-
Bb. imdi ise D enise a z a r iitiyordu hep.
D enise sa b a h la n D adnn gnele b irlik te odaya girdii na
k ad ar uyurdu. F a k a t o gece uyand. Ak d u ran pencereden
karyolann zerine h afif b ir aydnlk vuruyordu. B ir k kan-
m yd bu. iinde hem ayn hafif, donuk ; hem d e v eran d a
dan gelen daha sert, dah a beyaz b ak a b ir k vard. Aada
b ir ses ark sylyordu. D enise daha iyi dinlem ek iin b ir d ir
seinin zerinde doruldu. Annesinin sesini pek severdi. D aha
iki yandayken piyano alndn duyunca salona in er; N o lu r
anneciim , ark syle, diye yalv arrd . E n ok d a kendisini, a
la tan ark lar severdi: L e Jo u eu r de vielle gibi. y an
dayken Schum annn, B rah m sn p ar a larn m rldanyordu. D uy
duu p a r a la n yle abuk reniyordu ki, annesi onu piyanoya
balatm t. nanlm az b ir abuklukla ilerliyordu. Alt aydan
beri de annesi ark sylerken Denise, kendi gcne uygun p a r
alard a ona elik ediyordu.
M me H erpain: D enie mzie ok istid atl, diyordu.
Pont-de-lE u re dekiler de: Sizin gibi b ir annesi olur d a is
tidad olmaz olur m u ? diye cevap veriyorlard.
Sessizlik iinde bu ses, h e r yan dolduruyordu. B aheden h a
nm eli kokular ykseliyordu. K kler uyuyorlard. D enise y a
tanda bzlerek: Annemin yannda yalnz ben olsam da hay
ra n h ay ran baksam ona, diye dnd. ark geni ses dalgalar
halinde e tra fa yaylyordu. Denise btn szleri anlam yordu
am a:
 . . . geni k em erler altnda.

diye b irey ler duydu. Kemer sz, Q uesnay ailesinin ocuklaryla

birlikte, geni bahelerinde ald jim nastik d ersin i h a trla tt
ona. T rapezle h a lk alar b ir kem ere aslyd. T rapezin s a lla n n ,
h alk alarn gcrdaym , nianls olan Antoine Q uesnayi dn
d. Sonra yine dinledi. Bu o k a d a r gzeldi ki, telland. Anne
si kim iin a rk sylyordu ^byle? K im elik ediyordu ona?

Gklerden vuran akisleri srkllyen dalgalar...

K aps ak d u ran bitiik odada, D ad uyuyan b ir kim se gibi

solum aktayd. D enie bu soluk seslerine kulak verdi, so n ra k a
ra rl b ir h arek etle yorgan zerinden att, y a ta k ta n kalkt, a y a k
larnn ucuna b a sa basa pencereye doru gitti. Sandk biimi
sard u n y a sak slar toprak la rk y a p rak kokuyordu. Gky
z, zerine yldzlar serpitirilm i harik ld e b ir k ara n lk ta
van andryordu. T uzakta, kk d alg alar, b u ru tu ru lan inca
b ir kdn hrtsn an d ran seslerle k um larn zerine y av aa
yaylp krlyorlard. D enie ieklerin zerinden eilince, v eran
dann m aden ereveli cam larm grd. Annesi ak ren k bir
rob giym i, piyanonun yannda duruyordu, om uzlan plakt. Bir
erkek de ta b u rey e oturm u piyano alyor, D enie onun yalnz
srtn gryordu. K aln ensesinin zerindeki kzl sa la r plak,
pembe, p a rla k ban evreliyordu. M ine H erpain elini piyano
y a doru eilm i olan erkein om uzuna koymutu.

.. . Yapt tek ey de beni eritip bitiren

O acl srr demektir.

G r ses yld zlara k a d a r yk selir gibi oldu. Sonra alalp sus

tu . E rkek M me H erpainin elini om uzundan indirdi, so n ra b a
n evirerek dudaklarm plak te n e dedirdi. D enie korktu, a
bucak pencereden indi ve ay ak larn n ucuna b asa b a sa y ata
n a dnd.
Geleceini kim senin h a b e r verm edii bu adam kim di? P i
li, ilekli p asta, sofradaki m enekeler onu mu bekliyordu? ki
ay r yem ek fa sl ndan szederken V ictorine ile Dad niin g l
m lerdi? Ay nda, pencerenin k en arn d a sallan an b ir k a r a r
t grd. K orktu, alak sesle: A nne! dedi, a m a sonra bunun,
kendi krm z m ayosu olduunu fa rk e tti: D ad, kurusun diye a s
m t onu oraya. P encerenin altnda piyano yine alm a a b a
lad. D enie bu ra h a t, kendinden em in ala im rendi. Bilmedii
b ir havayd bu. Y atandan, arknn szlerini iitem iyordu. i
ni ekti, dnd, yastn kollarnda skt, uyuyakald.
E rtesi sabah geceleyin grdklerini hatrlad , a m a D adya
da, annesine de birey sylemedi. K um dan kalenin zerine o tu r
mu o kvrck kzl sah enseyi, duym u olduu o acaip szleri
dnyordu. B eri yandan d a alak sesle: Geni k em erler a l
tn d a ... diye m rldanyordu.
P ljd an gelirken, halinde b ir bakalk, b ir heyecan v a r m d i
ye annesini gzledi. F a k a t sabahlk, b ir gn nceki gibi, pembe
b ir yelpaze halinde yaylm t. D enie btn gn hrnlk etti;
yle ekilm ez hale geldi ki, M me H erpain, onun odasna geldi,
kutsal hzineyi kendi eliyle at, iinden D enisein ok sevdii
tl ifonu karp ald: Kk kz bununla baloya gitm ee h azr
lansn Klkedisi klna girerdi. D enie uzun zam an b a rp a
rd. H erkes korkuntu, haindi, ktyd, ik i s a a t alayp in
ledikten sonra D ad, onun yzn ykad, tln de g eri verdi.
Akam D enie ok uslu durdu, bol bol d a gld.

IV

M. Louis H erpain h e r cu m artesi gn B euzevale gelip p a

zar ailesiyle geiriyordu. Pont-de-lE u re d e yn tic are ti y ap
yordu. H afta arasn d a oradan ay rlm a a c e sa re t edem iyordu:
B irka ihtiyar, i adam larn sk, sam a b ir disiplin altn d a tu
tuyordu nk. M ahzun yzn k a ra , drtke b ir sak al ere-
velem iti. B an sa om uzuna doru eik tutuyordu. M m e H er
pain kzlarla birlikte gidip onu g a rd a karlyordu. Siyah elbi
 sesi, drtke sakal v e gzl ile babasnn, y abanc b ir k-
rall an d ran bu usuz bucaksz tren d en iniini grm ek De-
nisei artyordu, b ir mucizeydi sanki bu. B abasn seviyor,
onun h e r geliinde, kendisine ac v eren b ir yaayn dzelme
sini bekliyordu, am a bu bekleyi h ay al krklyla bitiyordu hep.
M me H erpain, kocasn sevgiyle karlyordu. O da:
Kimseyi grdn m? Eleniyor m usun b a ri? d iye so
ruyordu.
Gen kadn: Yok canm , kim seyi grdm yok. ocuklar
iin geliyorum b u ray a zaten, deniz h av as y ary o r o n la ra , di
yordu. Ha, evet... rhtm da M me Q uesnaye rastladm , a m a n a
sldr, bilirsin; bayla b ir selm verip geer g id er...
Sonra o d a kocasna ileriy le ilgili so ru lar soruyordu. O za
m an konum a, g an lalr b ir h al alyordu:
B iraz durgun, Austos ayn d a hep yledir zaten, am a
Londra salam ... Bu da a lclara c e sa re t veriyor... Pascal-B ouchet
be yz top A vusturalya m al ald benden, E lbeuftek i Schm itt-
lerle de M ontevideodan v erilecek byk b ir sipari iin gr
me halindeyim .
D enie sylenenlerden yalnz top szn anlyordu. M. P ascal-
B ouchetnin gzel, kum ral b ir sak al vard . ift a tl arab asn
s rerek geerken D ad h ayranlkla g sterird i onu hep. Denie
iinden: N asl olur da bu ad am be yz to p la oynyabilir? di
yordu. A rada sra d a da M. H erpain, k z la n konuturm aa al
yordu, am a kendisi utangat, ocuklar d a rktyordu. En
byk zevki, dadyla ngilizce b irk a ey konum akt. Yn sa
tla r iin ylda birka defa, L ondray a gidiyordu. Kendisini
gizliden gizliye km seyen bu ngiliz kadnm d a bu yzden evi
ne alm t. P a z a rla r hav a gzel o lursa D enisei k arid es y a da
b alk avna gtryordu. O zam an pantalonunu dizine k a d a r s
vyordu. Dad, onun sska b a ld rla n n a bakp Q uesnaylerin Ma-
dem oiselleine: Bizim M onsieurde d e hi sporcu h ali yok, di
yordu. D enie bu szleri duyuyor, babasnn elini sm sk k av
ray p onu baka y a n a gtryordu. B abasnn yannda krm z
m ayosu ile koarken: O lan ocua benziyorum ben, diye
dnyor ,bu d a houna gidiyordu.
 D enisein ark sesiyle uyand geceden sonraki p aza r g
n baba-kz uzun, lk su birikintilerinde av lan m a a daldlar, k
ydan epey uzaklatlar. D urduklar zam an, Dives lim annn a
zna gelm ilerdi: am ur ve balk kokuyordu b u ras. M. H erpain:
Eve rhtm dan dnelim, kum da yrm ekten d ah a kolay
o lu r, dedi.
D enie: B en yoruldum , diye cevap verdi.
Bunun zerine babas, onu dirseklerinden tutu p k aldrd (D e
nie, babasm n kuvvetli olduunu hissetm ekten holam yordu. D a
d : Zavall M onsieur o k a d a r zayf k i, diyordu nk. Neden
zayf olacakm ? D enie, babasnn kendisini n e kolay tadn
D ad grsn iste rd i): rhtm n ta duvar zerine oturttu, ba
om uzuna eik, glm siyerek b akt ona:
Be dakika dinlen b ak alm , dedi.
D enie duvarn stne oturunca babasm n yz hizasna g el
m iti. H i bu k a d a r yakndan bakm am t ona. B ir yam acn s
tndeki o tlar gibi yzn k ap h y an bu sak al n e tuhaft! Yeni
den bir kuvvet ve iyilik duygusu belirdi iinde:
ey, babacm , dedi... Sen b u ra d a yokken, biz de y a
tnca b ak a b ir b ay geliyor.
Deli m isin sen? Kimmi o b a y ?
Bilmiyorum, srtm grdm yalnz... Ama annem ark
sylyor, b ay da piyano alyor... ok gzel alyor hem ... B a
ba, a c a b a ...
B abas onu korku iinde b rak an b ir iddetle kollarndan
k av rad , s e rt bir hareketle rhtm n ta la n zerine brak t, sonra
elinden tutup B euzevale doru gtrd. O k a d a r byk ad m lar
a ta ra k yryordu ki, D enie kom ak zorunda kalyordu. Balk
kepesi a rd sra srklenm ekteydi. K onum aa alt:
Biliyor m usun b a b a , dedi. B ir adam grdm , kk b ir
m aym unu v ard ... Salata, fndk, zm yiyordu... Kk b ir m ay
munu k aa v erirle r, b a b a ?
B abas cevap verm edi, fa k a t kkn hizasna geldii srad a
birden sa a dnd, yolun br yam na geti. B ahenin u fak k a
ps alnca ngrak ald. M me H erpain ta ra a d a uzanm t. El-
terinde eldiven vard, ngiliz sul ilem eli em siyesi bam ko
ruyordu. K itap okum aktayd.
M. H erpain, D enisee se rt b ir sesle: Sen b u rad a d u r, de
di, k arides sepetini de onun yan m a frla tt.
Denise, babasnn b a ra b a ra konutuunu, sonra annesi
nin gldn, ta tl b ir sesle cevap verdiini duydu. S epeti a
t. Canekien k arid esle r km ldayor, y erlerd e srnyorlard.
akllarn zerinde hzl ad m larn yak lat n duydu. D ad ile
babasyd gelenler. B abas balk o.vndan dnerken dizlerinin s
tne k a d a r svad pantalonunu indirm eyi unutm utu. plak
bacaklar, cidd tav r, om uzuna eik bay la pek komik b ir hali
vard.
D ad: B u kz ok yalan c, dedi... Ceza verm eli ona... Bo
yuna b ire y ler uyduruyor.
M me H erpain de nazl ta v rla rla ve ask b ir yzle a rk ad an
geliyordu. Yzn gneten korum ak iin em siyesini am t.
D enisei kolundan yakalad, sepeti elinden braktrd, onu sa rsa -
lyarak:
ok yaram az kzsn, babam ok zdn, dedi. Btn
gn odandan km yacaksn. H adi g it im di.
D enise akam a k a d a r alayp b ard. Banyo saatin d e iki
kk kardei ona m erak la bak tlar, am a konum aa c e sa re t ede
m ediler. K enar beyaz zrhl siyah y ak as iinde am ansz ve ki
b irli tav ry la Eugnie, D ad ile b irlik te glyordu.

1890-1900 y lla n arasn d a Pont-de-lE u re deki hali v ak ti y e

rinde k ad n larn hem en hepsi nam uslu grnm ekteydiler. K u
kulu ve u sta k o c ak arlar tarafn d an , lo salonlarn a ra lk duran
pencerelerinden gzetlenm eksizin en u fak gezintiye bile kam az
d insan bu ehirde. Bu yzden E v reu x de, Rouenda, P a ris te
randevu verm ek gerekirdi, am a otom obiller henz yoktu, tren le
yaplan yolculuklar d a gzetlenm ekteydi. F il n kadnn diiye
gidi saatiyle filn erkein b ir i iin valilie gidi sa a ti te sa
d fe yorulm yacak k a d a r birb irin e tp atp uyuyorsa, iten an -
lyan gzlemci k ad n lar bu uygunluklardan hem encecik b irtak m
ahkm k an v e rirlerd i. N itekim, tem en D ebucourtd an sonra
D r. G urin'in Mme I-ouis lle rp a in le k d ah k ettiini Pont-de-
lE u re de herkes biliyordu.
Mine llc rp a in bu blgenin endstriyel aristo k rasisin e l tfen
kabul edilm i olduu iin, onun bu tutum u d a h a ok ayplanm ak
tayd. Pont-de-lE u re irin, kk b ir ehirdir. F a b rik a la r E u re
nehri vadisinin iki yam n a sralan m tr. B u ra s da, kom u e
h irler olan E lbeuf v e L ouviers gibi, XVII. yzyldan b e ri Yn
K rallm n bakentinden b iridir. Ancak ynl kum a fa b ri
katr olm ak o rad a asillik v e rir insana. B az aileler, Rom illy'-
ler, P oittevinle r b u ra d a d ah a 1900 ylna k a d ar, C olbert zam a
nnda yaplm fa b rik a la ra sahiptiler, itib a rla r bykt a m a ,
Q uesnay ailesininki k a d a r byk dedi: Q uesnayle r an cak
kuaktan beri sanayiciydiler, am a daha kudretliydiler. Pont-de-
l E u redeki be bin iiden iki bini Q uesnaylerin yam nda al
yordu. Alt yz ta n e dokum a tezghna sahiptiler, bu ise b ir
dklk pyesine eitti. Saint-Simon iin "M onsieur" deyim i n a
sl kiraln kardeini anlatyorsa, btn ehir halk d a "Ces Mes
sieurs (Beyler, Beyefendiler)" deyim i ile M. Achille Quesnay ile
olu F e m a n d d an szedildiini aka an lard . Vadide M. Achille
ile boy lebilecek kim seler an cak L ouviersdeki M. Pascal-
Bouchet ile 1870 savand an b eri E lb eu fe yerlem i b ir A lsasl
olan M. Eugne Schm ittti. Bu Yn V adisindeki eski asillerin
hem en hepsi, endstri derebeyleri ta ra fn d a n "elen m iti , ef
leri de bu kiiydi. H ara p ato lard a o tu rm ak ta olan b irka
ta ra asilzadesi, kendi a ra la rn d a K rallk F ra n s a sm ncelik
haklarn gdyorlard, am a ne dokumac, n e ipliki, n e d e bo
yac idiler: Pont-de-lE u re de ufaklk a d a m saylyordu bun
lar.
Bu sanayicilerin altn d a kum a ta c irle ri, kom isyoncular, si
g o rtaclar zengin v e kibirli, fa k a t endstrinin stnln k a
bul eden b ir burjuvazi m eydana getirm ekteydiler. Bu a lt b a sa
m an tan e istisnas v ard ki fa b rik a sahipleri kabul edip
sayg gsteriyorlard: B unlar, b an k e r M. Leclerc, n o ter M. Pel-
letot ve yn t c iri M. A ristide H erp ain di. a y r b ir snf
tekil ediyor ve Pont-de-lE u re de endstrinin y an sra, liberal
byk derebeylerine gre krallk devrinin eski P a rl m e n to 'la -
n neyse, onu tem sil ediyorlard. B eyefendiler ban k erle notere
ilerinin gizli yanlarn am ak zorunda olduklarndan, onlarn
bu itibarn az-ok tabi grm ek m m knd. M. A ristide H erpain
ise fa b rik a sahiplerinden grd saygy, sa tm ak ta olduu r
nn kutsal niteliine borluydu. Sanayicilere gre M. A ristide
H erpain in A rjantinden, iliden, A vusturalya ya da K apta n gel
m e nm unelerini h e r sab ah m avi k tlara sarl p ak etler h a
linde getirdii yn, b ak a hibir eyle kyaslanam yacak bir
m addeydi. Yn, onlarn yaan tsn a dzen veriyor, m akinelerini
besliyor, ta ra k m akinelerinin m erdaneleri zerine prtkl bir
rt halinde yaylyor, sonra i le r zerine dalyor, tezgh
la r zerinde koup gidiyordu. nceden kestirilem iyen fiy at yk
selileri, y ah u t alallary la d a onlar zengin veya yoksul edi
yordu. Yn atelyelerinin dem e ta la r zerinde km rleri ile
mehul otlarn da bulduklar o uzak v e gerekd diy arlard an
getirten insan; b ir yapann siyah u larn a bakp bunun Queenss-
land'dan m. Yeni Z elndadan m geldiini syliyebilen insan,
san atn srlarn a katlyor dem ekti, i te bu yzdendir ki, ok se rt
bir adam olan M. Achille Q uesnay, koltuunun altn d a m avi p a
ketleriyle M. H erpain h er sab ah s a a t on b ird e brosuna girdi
i zam an, sesine sevimli b ir eda verm e e alarak : Oooo, M.
A ristide... diye hom urdanyordu. 1890dan b eri Louis H erpain de
b abasyla b irlik te geliyor, m avi paketlerin y a n sm o tayordu.
Vadideki R om illyler, P oittevinler, Pascal-B ouchetle r gibi,
politika bakm ndan hep zam ann gidiine uyan ailelere gelince,
bunlar da M. A ristidee iyi m uam ele ediyorlard: nk etin
geen delikanllk anda pheli b ir liberalizm den sonra M.
Aristide, D reyfus m eselesi srasn d a m utedil cum huriyetilerin
safn a katlm t. M utedil cum huriyetilik demek, K ral Louis
Philippee sayg, kinci m p arato rlu a zlem beslem ek dem ekti.
XIX. yzyln sonuna doru d a N orm andiyad a bu snfn ho-
grd tek politik eilim bu idi.
 VI

M. A ristide H erpain yn ticareti y a p a ra k o zam an Vadide

denildii gibi ykl b ir se rv e t kazanm t. O zam an lar v a
stasz vergi sistem i uygulandndan, Pont-de-lE u re de herkes
bakalarnn hem y app ettiklerini, hem p a ra durum unu gayet
iyi bilirdi. Bu yzden, 1898 de bu serv etin b ir milyon iki yz
bin fran k bulm akta olduundan, btn eh ir halknn haberi v a r
d. M. Achille Q uesnay: Topu topu yzde iki komisyon aldm
iddia eden b ir ad am iin ok p a ra , diyordu. zellike pek ko
lay b ir i grm ekte olan b ir adam iin ok p aray d bu: nk
M. A ristide zam annn byk ksm n brosunda bo o tu rarak ge
iriyor, sonra da zlerek ay rlyordu b u rad an . M. A rist'd ein
iki ocuu v ard : Kz, o rta halli b ir sanayici olan (yz elli tez
gh sahibi) J e a n P croty ile evliydi. O 'u Louis H erpain'i de
iine o rtak etm iti. H ayal krklna u ratm t olu onu. S ebe
bi de u:
Kendisi renim ini ikinci m p arato rlu k srasn d a Rouen L ise
sinde yapm , ounu d a Bossuct Lisesine deil, Rouen Lisesine
gnderm iti, am a bu davran iyi k arlanm am t. Louis H erpain
lisede b aarl b ir renci olm utu. T arih ten m adalya, F ran szca
kompozisyondan dl kazanm , b akalorya snavn iyi d erece ile
verm iti. Bu d a gelenekleri arasn d a edeb iy at m erak deil de,
tic a re t ve avcbk bulunan b ir aileyi a rtm t. On yedi yan
dayken Louis H erpain utanga, olduka kltrl b ir ocuktu.
M aupassant, Zolay okuyor; h aftad a bir, akam treniyle Rouena
gidip M assenetnin y a da Saint-Saensm konserlerinde bulunuyor
du. M. A ristide H erpaine gre, p arla k b ir zek demek, yn
lerden anlam ak konusunda zel b ir istid ad a sahip olm ak de
m ekti. Olunun iyi b ir renci olduunu kendisine syledikleri
zam an, ticaretin i dnerek buna sevinm iti. Louis yle b ir o-

F. 2
 cuk ki, iini iyi yrtrse m rn iki m ilyonla tam am ly ab ilir,
diyor; dah a im diden milyona sahip b ir nc ku a g
r r gibi oluyordu. Sonra, kendisinin bilem iyecei b ir gelecekte
H erpainlerin be, alt, yedi m ilyonlar olacakt. Ho m an zaray d
bu!
D m an b ir evrede g eer ake olm yan m eziyetleri ay ak ta
tutabilm ek iin ap ay r b ir irad e gc lzm dr. Pont-de-iE u re e
dnn izleyen birka yl boyunca Louis H erpain a k a m la n
alm aa, okum aa, notlar alm a a ve kim isi profesr, kim i
si m hendis olan ark ad alarn n b irk ay la m ektuplam aa de
vam etm iti. R ouendaki 39. piyade alay n d a ask erlik grevini
yapt srad a, G erm aine d Hocquinville adnda b ir kza gnl
verm iti. G erm aine N orm andiyal b ir ta ra asilzadesinin kzy
d. Pont-de-lE ure ile Louviers a ra sn d a kk b ir ato lar v a r
d. K n d a R ouenda, D am iette sokandaki Hocquinville kona
nda oturuyorlard. 1882 de, Union G eneralein ifls, b u aileyi
de m ahva srklem i, ato satlm t. Kz ok hotu, sesi d e
gzeldi. Louis H erpainin ad m ziksevere km olduundan,
alaydaki b irk a ark ad a onu alp D am iette sokandaki kona
a gtrm lerdi. G erm ainele birlik te a rk sylem iler, kz da
onu kolaycack avucunun iine alverm iti.
B abasna: B en bu kzla evlenm ei dnyorum , dedii
zam an, M. H erpain dehetli kzm t. Bu kz yoksuldu, Ynclk
lem iyle ilikisi yoktu. B aron d Hocquinville iin byle denk ol-
m yan b ir evlenm e, b ir c a n k u rta ra n sim idiydi. F a k a t Pont-de-
l E ure'de, E v reu x den ya d a Rouendan d a olsa ehrin d
ndan kz alm ak, yabanc b ir k zla evlenm ek diye ad lan d r
lyordu. B ir delikanl iin g b alanan b ir su ilem ekti bu.
G erm aine o k a d a r gzel, o k a d a r becerikliydi ki, utan g a Louis
H erpain bu k u ra la k a r gelm ek cesaretin i bulm utu. yl
bekledikten sonra, yirm i b e yan d ay k en ana-bbasm b u ie
raz etm iti nihayet..
Bu enerjik hareket, onun evresine karkoym a gcnn t
mn bitirm iti sanki. E vlendikten sonra o d a Pont-de-iE u re' n
kendi halkna zorla kabul ettird i i deim ez ve ekingen kalba
gm lverm iti. renim ini y ap t sra d a rad ik al b ir profesr,.
onu tannm politikam Ju le s F e rr y nin h ay ram haline sokm utu.
G enliinde tehlikeli olan politik fik irleri de sonradan m eslei
ne uygun ve karsnn sosyetede b a a r kazanm asna y a ra rl ha*
le gelm iti. B roda bo o tu rara k geirdii uzun s a a tle r boyun
ca gizli gizli k itap okum aa devam etm iti, a m okuduklarndan
Gzetmez olm utu. B a om uzuna doru eilm i, srt hafife
k.m burlnm t. D aha becerikli olsa, kendini satm ay daha iyi
bilse. L ondraya y ap t yolculuklar ona b ir uzm ann itibarm
sa'yabilirdi a m a o, byle ey peinde deildi, in iyzn
grebilen b ir kim se, onun bu alakgnllln bedeniyle, ev
liliiyle ilgili b ir b aarszl a yorabilirdi belki. Evlenm eden n
c e k ars onu candan sev er grnm t am a, b irk a ay sonra
ondan sevim li b ir km serlikle szetm ee b alam t. yl
sonra da b ir tem enle ald atm t onu. 39. alay d an gnderilen
b ir blk, Ponte-de-lE u re de garnizon kurm utu. Bln su
b aylar bu ynden b aka ey dnm iyen eh ird e acaip, tehli
keli y a ra tk la r gibi grnyorlard. T ccar K ulbndeki siyah
elbiseler arasn d a onlarn krm z p an talo n lan kzl b ire r leke
gibi duruyor; Romilly ailesi b ir balo v erd i mi, gen kzlar dansa
k aldryorlard.
Tem en D ebucourt Douy a gnderilince M m e A ristide Her-
pain, gelininin uslanacam um m utu. F a k a t ertesi yl D r. G uerin
km t o rtay a: B ir gen sta jy e r hekim, o zam a n a dek P ont de-
l E re sosyete sini tedavi etm i olan y al D r. Petitclm entm
h astalary la evini satn alm t. ok gem eden herkes bu Dr.
G uerinin piyano ve kem an aldn, Louis H erpainin evinde
d e mzik fa sllar dzenlendiini duym utu. D aha so n ra Guerin
kendini Rouend a toplanm akta olan b ir salk kom isyonuna ye
tyin ettirm iti. M m e H erp ain de gebelii yznden y a n d a k a
lan an derslerine ayn eh ird e yeniden b alam ak urzusunu gs
term iti. N oter M. P elleto t, D ieppe Otelinin nndeki kald rm
da, yirm i adm a ra y la o n la ra rastlad m sylyordu.
H ee kadnlar, kendilerim yoksun tu ttu k la n byle b ir m utlu
lua G erm aine H erpainin sahip olm asn b ir t rl hazmedemi-
y orlard. Onun am lk la n n d a n szettike kskanlk dolu, gizli
b ir zevk duyuyorlard. B u gnl ba birok saygdeer hanm
efendiyi gnde birka s a a t m egul ediyordu. D enisein a y
gna gml b ir pencereden bakp annesinin yannda, piyanoya
oturm u b ir adam sard u n y alar ara sn d an grd akam , Pontr
de-lE uren kodam an k a d n la n olan M me Achille Q uesnay ile
Mme Romilly, doktorun Beuzevule gidilerinden szediyprlard.
M me A chle Quesnay yle diyordu: ok tu h af... doktor h er
cum a gidiyor o raya, biliyor m usunuz? Ben de yle rendim
bunu: P ep ee iki h afta olum F e m a n d iin doktoru getirteyim
dedim. U a: B euzevaldcn s a a t onda dner an c a k , d ed i.
M me Romilly cevap verdi: K ab ah at Louis H erpainde... K a
rsnn btn yaz yalnz b an a gitm esine k a tiyen izin verm iye-
cekti... Ne diyorsunuz? H aziran m 15i olur olm az kadn g itti.
M me Achille: S oran lara ne cev ap veriyorm u biliyor m usu
nuz? dedi. ocuklarn deniz havasna ihtiyalar varm . G uerin
de onu destekliyor tabi... Ama kadnn ocuklarna hi aldrd
yok. Y anndaki ngiliz D ad benim to ru n larn retm enine: o
cuklarn yzn gnlerce grm edii oluyor, dem i... G rltden
rah atsz oluyorm u da ondan...
M me R om illy: G uerinle a rk syledii zam an grltden
rah atsz olm uyor am a... A nasna bak kzm al, d e rle r y a. An
nesi M me d Hocquinvillei Rouenda, 1872-1875 a rasn d a tandm .
Kocas 7. avc alaynda yzbayd o zam an. K adn btn alayn
gnln hoederdi... H erpain ailesinin ocuklarm evinize soku
yor m usunuz siz? Bu ile r o rta y a kalberi kayorum onlar
d a n .
M m e Achille: B az g n ler gryorum o n lar, dedi. B
yk kzlar benim to ru n larla birlik te jim nastik d ersi aly o r da.
A m a akam lar davet etm iyorum artk , e sa s olan d a b u .
M m e A chillein bahesinden Queznay fab rik alarn n tu ru n cu
kirem it k apl uzun d a m la n , zerlerinden dikine d u m an lar tten
b a c a la r ve kysna k avak la r dikili rm a k grnyordu. B ir tr e
nin beyaz izi ovaya b uharl b ir izgi ekiyordu, ik i y al kadn
kendilerini gl ve arzusuz hissed erek bu n esn elere m em nun
m em nun bakyorlard.
 vn

M m e H erpalnle k z la n E yll sonuna k a d a r deniz kysnda

ki kkte k aldlar. R zgr v e souk yznden btn br a ileler
gitm ilerdi. Denizin gndnm ile b irlikte baly an ykselm ele
ri yalnz krm z-beyaz ketenden a d rla n deil, salam plj
kabinelerim de yola k a d a r gerilem ee zorlam , deniz banyosu
m erakllarnn sona k a la n la n n bile k arm t. Quesna,y ailesi
nin ocuklar ile m adem oiselle leri 15 E yllde gitm ilerdi. Y a
m urdan, deniz serpintisinden hep slak olan kum un zerinde otu r
m ak im kanszlam t. F a k a t Mme H erpain k ira sresinin son
gnnden nce B euzevalden ay rlm am aa k ararly d :
ocuklar akhavann zerresin i dahi kaybetsinler istem i
yorum , onlarn m utluluu benim m utluluum dem ek tir, diyor
du.
M utfakta D ad V ictorinein hanm na balln u staca tak-
lid ederek: A dam la daha kolay grebilm ek iim ocuklarn
z at rreed en lm esine bile ra z , diyordu.
Victorine de ii kor dolu m utfak sobasnn dkm e dem irden
k a ra kapam fkeyle aark en : H av a sahiden iyi deil, diye
cevap veriyordu.
M. H erpain ailesini alm a a kendisi geldi. Pont-de-lE u re da
det olm u b ir ilgi gsterisiydi bu. 1900 de orann erkekleri az
tatil y ap arlard , am a k a n la rn n tren d e yalnz b a la n n a yolcu
luk etm elerine raz olm azlard. D enie, C arnot sokandaki eve
yine kavutu: Onun iin dnyann m erkeziydi b u ras. Pont-de-
lE u redeki btn hali-vakti yerinde insan larn evleri birbirine
benzerdi. B u n lan n hepsini M. Coliveau adndaki ayn m im ar
yapm , izdii plndaki tek b ir izgiyi bile deitirm ee y an a
m am t hibir zam an. K eleri yontm a ta la rla ssl, eri ta
vanl atlar arduvaz kapl krm z tulad an ev ler yapyordu.
Olduka kk olan baheler, evlerin ardndayd. B ir sanayici,
b ir kum a y a d a yn t c iri y rm milyonu b ira ra y a getird i mi
 tp k byk b ir akam ziyafeti v erirken M. B elgiatiy e dondur
m a ve p a sta s m a rla r gibi, Coliveauye b ir ev sm arlyordu. M.
Belgiati insann aznda hep su tad b ra k an ilekli k alp don
durm asn, M. Coliveau d a hep ayn evi yapyordu. B a a rla r
n bu deim ezlik salyordu.
H erpain ailesinin kzlar iin C am o t sokandaki ev n e g
zeldi. ne irkin. Sadece e v di o ras, D enisein odas, ekm eleri,
k itap lar v ard orada. Pencereden b aknca hem kahve, hem a
ra p satan b ir dkkn gryordu: K asketli iiler giriyordu bu
ray a. D aha ileride, yoku b ir sokan stbam dan dem iryolu ge-
iyordu. G eceleri tre n erin ddk seslerini iitiyordu. E vin y a
knnda b ir erkek okulu v ard : B ossuet Okulu. Bu okulun eit
li perdelerden sesler k ara ra k mzik p a r a la n ala n a n la n ,
sabahn s a a t altsyla akam n sa o t altsn d a alyordu. anlar
tek b ir p aray, Venedik K arn av al zerine eitlem eleri al
m ak tay d lar.
Zemin k a tta H erpain ailesinin yem eklerden sonra oturdu
u kk salonla, eyasna k lflar geirilm i byk salon v a r
d. P iyano ile notalarn d u rd u k la n ra f d a oradayd: D enise k u t
sal eya gzyle bakyordu b u nlara. Salona ancak piyano dersi
alm ak iin M ile P a u lu sle, y a da annesine elik etm ek iin g iri
yordu. P erem be, Mme H erpain'in kabul gnyd. O zam an un
londa ay la p a sta d a vard . S aat drde doru da aileden iki U
hanm geliyorlard.
D nlerinden b irk a h a fta sonra D enise ksrk oldu, Dr.
G urin de ona bakm aa geldi. Gsn dinem ek iin onu o tu rt
tu, D enise de geceliinin altndan onun scak soluu ile kll ku
laklarn hissetti.
k s r bakaym , diyordu. O k a d a r kuvvetli deil...
y i... imdi d e br yan dinlfyelim ...
D enise onun zerine doru eilm iti. B euzeval'de annesinin
yannda, piyano banda o tu ran adam n kaln ensesini, k sa ve
kvrck kzl salarm , plak pem be bam tam d. O an d a da
E ugnie ile D adnn birok konum alar omn iin a n lalr ha
le geldi. A kam lan kendisi uyurken, M. H erpain de kulptey
k e n D r, G urinin gelip annesiyle mzik fa s lla n y aptn
rendi. D enise, doktorun annesine elik etm esinin niin kt ol
duunu anlam yordu ma, herkesin bundan szettiini; Q uesnay'-
lerin m adcm oisel1e"inin Dad ile bu ii g 'erek konutuunu;
doktorun bu gelileri yznden babasnn, annesinin, kendisinin
hiltiln ellr iin alay vc dodkod konusu olduunu gryordu.
Mu yzden som urttu, bnk kiiiik kzlarla grm ekten holan
m adm ryledl.
K gelince muinleri kzma y ak ala r herm lnden krk m an
to lar ald. P a z a r sabah kiliseye giderken giyiyorlard bunlar.
Dli artk tek bana yryebiliyordu, onu da Bb diye deil,
Suzanne diye aryorlard. H erpain'.'erin ruhan blgesinin d
Im m acule-C oncepton"du. D enisee gre sad ece L im ak 'e idi
bu, anlalm az ve kutsal b ir szd. K ardelerini skan pazar
yini, D enise iin b ir m utluluktu. nk evvel dua ediyor, Al
lah B abann dualarn kabul edeceini um uyordu. Sonra da
kilisenin iini geni, sesi d alg alarla dolduran org larn mziini
seviyordu. Bu mziin iine ilediini, kendisini sarstm , b a
zen gkyzne k a d a r gtrdn hissediyordu. Orgu alann ad
Tournem ine'di. A ksakall b ir ihtiyard, ok iyi mzisyendi.
B abas yine pek seyrek gidiyordu. K apdan ktklar sra
da. h e r p a z a r D r. G urine rastly o rlard . B ak alar ona relm
v eriyorlar, fa k a t o kapnn saandaki h ey k el'eri sey red er gibi
yapyor, birisinin kendisini l fa tu tm a sn a m eydan verm iyordu.
D enise uzaktan onun bej pard es s ile melon apkasn gryor
du. apkasnn altndan da kzl salar, altn gzlkleri km ak
tayd. arm gibi b ir ta v r tekm yor: A aaa! Mme H erpain!..
ocuklar n asl? diyordu. A nneleri: D oktora gnaydn deseni
ze, diyordu kzlarna. lk zam an lar iki kk, annelerinin dedi
ini yapyorlard am a D enisein kulak asm adn, elini m an
onunun iinde sakladm grnce o n lar da a b lalar gibi y ap t
la r. Anneleri birka d efa o n 'a ra ceza vereceini syledi. Dok
to r: A caip kzlar b u n lar, diyordu.
A ralk aynn b ir p a z a r gn D r. G urin, C am ot sokanda
k i eve le yem eine geldi. Y em ekten sonra d a D enisei dokto
ru n nnde piyano alsn diye salona, a rd lar. Annesi Iphi-
gnie den b ir h a v a syledi, D enise de piyanoda o n a e lik .e tti.
 D oktor: alacak derecede istid atl b ir ocuk, dedi. Onu
m zikten hi anlam yan b ir kadnn eline b rak m ak la h i doru
yapm yorsunuz... D ostum T oum em inele onun iin b ir greyim
isterseniz.
Y um uak ve o to riter b ir sesi v ard . T pk: Y atm adan n
c e b ir aspirin kom prim esinin d rtte birini alac ak , fazla deil..:
Sonra gnde d e fa yem eklerden nce u uruptan b ir ta tl ka
iecek... d e r gibi: Yalnz piyano alm am al, solfej yap
m al, nota y azm al... diyordu. D oktor b ir re e te yazd za
m an, yazdklarm yksek sesle de sylerdi. Denie de onun,
kendi mzik renim program m dzenlerken nnde b ir kt,
elinde b ir kalem le b ir m asann b an d a olm ayna ayordu.
Mme H erpain: T oum em ine yedi y anda b ir ocukla u ra
m ay kabul ed er m i dersiniz? " diye sordu.
Doktor: Piyano bandayken ocuk de o ," dedi.
O gnden sonra D enisein doktora k a r duygular daha
karm ak b ir hal ald. B ir utan konusu olduu iin, ondan n e f
re t ediyor, annesine hkm ettii iin hayranlk, kendi yaantsn
deitirdi diye de m innet besliyordu ona. Doktorun istei ze
rin e y al Tournemine, H erpain lerin evine gelip d ers verm ei
kabul etm iti. D ersler bitince D enisei m kfatlandrm ak Il
ona B achtan, Beethovenden p a r a la r alyor, im provisatlo"
la r yapyordu. D oktor d a M me H erp ain in mzik renimini tn
marnlam , bilm edii m elodileri retm iti ona. Gen kadn im
di F a u re den, C hausson'dan p a r a la r okuyor, D ebussyyi de a n
lam aa balyordu. Tem bel tab ia tl olan bu kadm n, sevgilisinin
gzne girm ek iin, btn gn alt oluyordu.
M. H erpain de nianll srasn d a mzii 1890 a doru Pont-
de-lE u rede moda olduu ekilde sevm i, kendisi de F a u s f un
cavatinei ile L e Roi d Ys in a u b ad e"n sylem iti. F a k a t
g bulduu m elodilere yabanclk duym u, gittike sessiz b ir
hal alm t. B ir koltua kp bam om uzuna eerek, k arsy
la doktoru artm ak iin eskiden sahip olduu zihin canlln
-yeniden bulm aa alyordu. F a k a t akim a yalnz iiyle ilgi
szler geliyor: Bu yl F ra n s a 'd a yn k am panyas etin ola
c a k , diye dnyordu. Sonra yalnz aa lk k o n u larla u ra
t in kendine kzyor, dinlem ee alyordu am a, dikkati
yine da'veriyordu. F a k a t k ars L a Bien-aim6e ab sen te gi
bi b asit ve ili p a r a la r syledii zam an gzleri y ala doluyordu.

vm

R ahip F a u rie, ilkel din bilgilerini retti i ocuklara, pey

g am berlerin h a y atn anlatyordu. K aln sesi D enisee orglarn
sesini hatrlatyordu. R ahip F a u rie nin v a azlar Pont-de-lE u re-
de n salm t. P a ris Bapiskoposluunun H ay r ilerine bakan
dairesinde b ir am cas olduu iin ehrin din konusunda byk
otoritesi saylan M m e Romilly: R ahip F a u rie topal olm asayd
piskopos olurdu, diyordu. R ahip F a u rie T a n rnn M usa P ey
g am bere yanan b ir al biim inde grndn; b rah im Aley-
hisselm 'm olunu T a n n y a k u rb an etm ee kalktm an lat
yor; D enise bunlar dinlem ekten holam yordu. Gece y atanda
annesinin kendisini b ir dada k urban ettiini hayal ediyordu. D a
h a sonra, babasnn ada y erin e gelsin diye lm ek isteyen Y afes-
in kznn hikyesini de sevdi.
imdi a rtk b iraz bo v ak ti oldu m u kum a p ara la ry la oy-
nyaoak yerde, anneannesi M m e d H ocquinvillein kendisine v er
dii Azizlerin H ay at n okuyordu. k en celer onu hem korku
tu y o r, hem m erakn uyandryordu. B unlarn tarifin i te k ra r
te k ra r okum aktan byk zevk duyuyordu. Saint V incentm nir
ikence sehpasna balandm ; celltlarn a y a k lary la ellerini
iplerle gerdiklerini; so n ra dem ir trn a k la rla bedeninin y anld-
h ; y a ra la r dah a ok acsn diye de stlerine tuz ekildiini bi
liyordu. Ama en ok din ehitlerine y ap lan ikencelerden ho
lam yordu. B unlardan Sainte E u lalienin vcud elik ta ra k la rla
p a ra m p a r a edildikten sonra, alevli m ealalerle yaklm ; fa k a t
bunca ac ektii halde o, yine bildiinden am am t. Ya da
S ainte Agns kendisine ldrc d arb ey i v u ru rlark en harm ani
sine sarnm ak gibi utanl b ir h arek e tte bulunm utu, D enise nn
 de kaln b ir k ita p la kk salonun hals zerine uzanyordu.
T vbekr olm u azizelerin, b alarn d a Sainte M arie M agdeleine
olduu halde (gerdanlklar, m cevher k u tu la n , kokular gibi) h a
vai nesneleri a y a k la n altnda ineyilerini gsteren resm e b a
kyordu. B u resm e bakark en kznn, annesinin de tvbekr b ir
azize olm as iin d u alar ettiini M m e H erpain aklndan bile
geirm iyordu.
Gnn birinde R ahip F a u rie uzun uzun M eryem A nadan
rozetti:
O h ak ired ir om a, a n ad r d a ..." dedi. Siz d e annenize
sayg gsterm eli, ondan sevgi ve vnle szctmellsiniz: O, si
zin iin btn aile erdem lerinin canl rneidir nk...
D enise kk kisede dize gelm i olduu halde R ahip Fau-
rie nin isteine u y arak M me H erpain'i sevgi ve vne dn
mee alt. K iliseden kt sra d a onu alm aa gelen E ugnie-
ye:
E ve dner dnmez annem i grm ek stiyorum , dedi.
Eugnie alay l b ir ta v rla :
T am srasn buldun! dedi.
D enise sesini karm ad . S aat alty a gelm iti. Bossuot Oku-
lu'nun an la r Venedik K am a v al n alyordu. Birinci eit
lem e ile kincisi arasn d a o k a d a r ok d u rd u lar ki, insan: De
vam edecek m i ao ab a? diyordu iinden. D ad gitm i, ycrino
M lle P rolaz adnda gen b ir isv i re li kz gelm iti. D enise rvo
gelince, ona: G rlt etm e, annen h a sta , dedi. S aat yedide
D enise tek bana M. H erp ain le k a r k a ry a yem ek yedi. A dam
cazn keyfi hi yerinde deildi, kznn o rad a olduuna dik
k a t bile etm edi. Y em ekten sonra D enise sordu:
Gidip annem e iyi a k a m la r diyebilir m iyim ?"
B abas: A yaklarnn ucuna b a sa ra k odaya girm ee a l,"
dedi, a m a yorgunsa yannda k alm a.
D enise ieriye girdi; oda n an eru h u v e kolonya kokuyordu.
Annesi y an yatm t. Kzm grnce bam kaldrd, gzleri k
zarm t. T atlca b ir resle:
H a, sen m iydin? dedi. K im syledi b u ra y a gelm eni?
N e istiyorsun?
 Size b ir yardm m dokunabilir m i anneciim ?"
H ayr... H a! ev et... B u ray a g el d e elini olnm a koy.
B am a ry o r.
Den1se y ata a yaklat, elini annesinin ate gibi y an an al
nna koydu. Az sonra sordur
sterseniz size b ire y le r okuyaym , an n e?
M me H erpain: H ay r, dedi. Sus. Sesinin grlts beni
rah atsz ediyor.
B ir dakika sonra, alnnn stndeki m inik eli o rad an k al
drd:
Elin scak , dedi. G it a rtk ... Syle d e beni rah atsz
etm esinler.
D enise m utfaa indi. O rada E ugnieyi, V ictorinei v e koca
sn grd. Bu adam n ad Lopo'd C ourtebeusedu. Q uesnayle-
rin yannda dokum aclk yapyordu. H erp ain 'lerin u ak lar yok
tu. am a V ictorinein kocas odun kryor, k alo rife ri yakyordu.
P alabykl b ir adam d. H ep scaktan yaknr, kll gsn gs
teren yakas ak gmlei ile m utfak m asasnn ban a g e'p otu
ru rd u . D enisee gre, kuvvetin canl rneklerinden biriydi O.
Sainte Apolline'e kzgn k erpetenle ikence eden c e ll tla r da
V ictorinein kocasna benzeseler g erekti.
E ugnie: H aaa, sen m isin? H anm n yam nda sanyordum
seni, dedi.
D enise: Annem h a sta , diye cevap verd i. Syle d e beni
rah atsz etm esinler, diyor.
E ugnie: B una dnden raz d r am a, senin, benim rah atsz
etm em e deil, dedi.
D enise ekine ekine sordu: D oktor geldi m i?
E ugnie gz k rp t: H ah, stne b a stn ! dedi.
Victorine sitem li b ir ta v rla : Sus canm , dedi. K zca
zn suu n e?.. A m m a da fe s a t ey sin !.. (D enisee :) Sen d e git
y at, hadi.
Kk kz: H ayr, b rak da b u rad a d u ray m , diye yalvard.
Victorine, ocuu m a v i blzunun iindeki yum uak v e lk,
iri gsne b astrd :
K al yleyse, dedi. "K im sen olm asa V ictorinein v a r.
 M- Courteheuse iin piirdii k estan elerd en D entsee d e v er
di. B iraz sonra M. C ourteheuse a rk syledi. D enisein ok sev
dii b ir arkyd bu:

Alama byle Suzette'clim,

Btr kazadr oldu ite,
Ama uzun stirmiyecek.
Hadi bakiyim gl bana biraz...
Topuz gibi olan beklerken.
Beii de hazrlamak gerek.

D enise cilsz ta h ta m asann ban a oturm utu. Victorine Ve

Eugnie ile birlikte o da arknn n ak aratm syledi. Bol bol
glyordu im di. Sonra V ictorine: Zavall y avrucak, git F ra n
sa iin .., diye b ayan ark y syledi. B iraz sonra Mlle P-
rolaz, D enisei alm aa geldi. O d a gidip babasna iyi ak am
la r dedi. M. H erpain kk salonda yalnzd, dizlerinin stn
de b ir gazete duruyordu. K ederli, akn b ir hali vard. D enisei
dalgn dalgn alnndan pt, sonra yine dnceye dald.

IX

M lle Prolaz, C arrington D ad k a d a r tay rek li deildi, am a

D enisee ondan daha ok ac ektirdi. Gen, a teli v e iyi y
rekli olduundan, sonuna k a d a r doruluun, erdem in yanm tu
tuyordu. D nisee acyor, onu avutuyor, bylece de onun iin
de, kk kzlarn en m utsuzu olduu gibi b ir duygu uy an d r
yordu. ocuklarm iyi tanm yor, onlarn hem en btn iittikle
rin i anladklarm , y a da b ak a biim e soktuklarn bilm iyordu.
Onun E ugnie ile yapt uluorta konum alardan Denise, D ad-
m n zam annda fark n d a olm ad birok ey leri reniyordu.
Mlle P ro lazm p atav atszlk lar yznden, D enise, annesinin
hastalna D r. G urinin tutum unun sebep olduunu rendi.
E ugnie: -
 H astanede b ir h astab ak c b ulm u... diyordu. Bizim
banm da onunla kav g a etm i. Bu adan byle eyleri sevm iyor.
Mme H erpain hep yatak tay d . M. H erp ain in ii bandan a-
kn d . Ancak s a a t on iki ile iki a ra sn d a evde bulunabiliyordu.
Byle olduu halde, evde ne pieceini sylem ek, ocuklarla
u ram ak ona dyordu. le yem einden sonra V ictorinei k
k salona aryor, hesap larn a bakyor, p a ra veriyordu: .
H anm ok h asta, V ictorine, diyordu. H afif yem ekler
piir ona? Can n e is te r acaba? N asl etm eli d e itahm am a
l?
D enise sonradan m utfaa inince E ugnie ile M, ourtebeuse-
n babasnn szlerini tek rarlay p gltklerini duyuyordu. U ta
nyor, yznn kzard belli olm asn diye m u tfak sobasnn
yanbana oturuyordu. Dkme dem irin k a ra em beri iindeki
k orlar, celltlarn Sainte E u lalieyi zerinde kebap ettik leri ate
gibi parldyordu tpk.
D enise b ir ak am C harlotteu Mme H erp ain in b aucuna g
trm t. Kk kz: N iin doktor arm yorsunuz anneci
im ? deyince M m e H erpainin gznden y a la r boanm t. K a
rs Font-de-lE u re'd ek i hekim lerden hibirini istem ediinden, M.
H erpain, Rouendaki P ro f. B runoyy a telefon etti. Sonra profes
r k arlam ak iin brosundan ..sabahn s a a t onunda ayrld, d
inanlr ey deildi bu, M me A ristide H erpain de konsltasyoi-
nun sonucunu beklem ek iin kz M arthe P ro ty ile birlikte gel
di. B iri gelinini, br yengesini Yn V adisinin salonlarnda sa
vunuyorlard, a m a M m e A ristide kzyla yalnz kaln ca iini
dkmek ihtiyacn duyuyor:
ok m utsuz u Louis, diyordu. G erm ainein bu h a sta
lklar hep yapm ack... in asl u: G urini elden kard, im
di de. kendisine andrp cnu yine elde edebileceini um uyor.
Z avall Louisye gelince, onu d a parm ann ucunda oynatyor-.
L oui iste se yz. bin fra n k drahom as olan b ir kz alabilirdi,
g itti bu m eteliksiz kzla evlendi... Sonra p a ra y nasl d a h a r vu
ru p harm an savuruyor! O turduu ev ne sende v a r n e bende.
Sam ur krkten ceket onda, inci kolye onda. Sonra azndan tek
b ir ho sz km az. Boyuna a la r szlar...*'
 M arthe P ro ty : Louis d e onu boasn b a ri, dedi.
Deli m isin sen? H erp ain lerd en birinin k arsn boad
grlm d eildir."
Kk Lolotte halnn zerinde bebeiyle oynuyordu. B am
kaldrd:
M ile H erpain benim , dedi.
H adi sen baheye g it de ieklere bak, ekerim . M arthe
halan a d a gzel b ir iek g e tir.
Mme P ro ty : ocuklarm sevse b a ri, dedi.
B iliyorsun pekl, drt gn ocuklarn odasna k
m ad oluyor.
M arthe: Louis ii b an d a sk tu tm ad , dedi.
Mme A ristide cevap verdi: Louis baylyor ona. Srlsklam
k zavall ocuk. Dokuz yl evlilikten sonra in an lr ey d eil.
Louis H erpain yine grnd: P ro fes r, b u ra d a b ir hekim bu
lam aynza atm , diyor, dedi. B iraz aksilendi, nrasteniden
szetti, perhiz verdi, sonra d a g itti.
k i k adn alayl alayl b irb irlerin e b ak tlar. H erpain d e ba
om uzuna eik, kederli kederli brosunun yolunu tuttu , o rad a Le
M annequin d 'o sie ryi okum aa devam etti. M ile P rolaz Denise
ile sokaa kacakt, D enise k rk m antosunu giym iti bile. Tam
o srad a Eugnie ona seslendi: kiniz de hanm n yanm a g idin...
dedi.
D enise annesini p ek tell buldu, y a ta n a oturm utu, elinde
b ir m ektup v ard :
D inleyin beni M adem oiselle, dedi, bu m ektubu Saint-
tienne sokanda D r. G urinin evine gtreceksiniz, cevabm d a
getireceksiniz... U ak: D oktor evde yok, d erse inanm ayn;
h asta kabul sa a tid ir... M uayene odasndan k a rsa D enise ona:
Annem ok h asta, gelin de b ir b ak n ... desin. Anladn deil mi
yavrucuum ?
D enisei kendine ekti, sevgiyle pt. Mlle P rolaz, b ir ey de
m eksizin z arf ald. D enise onun y am banda durm u y ak asn
daki krk okuyor, retm eninin annesini km sediini biliyor,
buna zlyordu. A ada E ugnie onlar k ap y a k a d a r g e ir
dikten sonra:
 Bu k a d a r d a fazla a rtk ," dedi. ocuu b u ilerde kul
lanm ak...
M adem oiselle iini ekti, D enisei doktorun evine gtrd.
F a b rik alarn giri v e k saatlerin d e tell, yoksul b ir kalab a
lkla dolu olan Pont-de-lE ure sokaklar, gnn br saatlerin d e
botu. M avi, sa r, krm z renkte, hzla ak an d erecik ler boya su
larm rm a a doru gtryordu. D enie bam em i, ellerini
m anonunun iine sokm u, kaldrm n kysndaki geni ta la r ze
rinden yryor; bu n lar a y ran im ento izgilerin zerine b as
m am aa dikkat ediyordu. G idecekleri y e re bu izgilerin b ir te
kine basm adan ulaabilirse, doktor gelm ek istem iyecekti. O da
iinden gelm esin istiyordu. Annesinin ceza grm esi g erek ti. H a
y r, o tvbekar b ir azize deil, p u ta ta p a rla r gibi byk b ir g
nahkrd. D enie hem hayranlk, hem kskanlk d u y arak D r.
G uerini dnyordu: B abas annesinin k arsn d a ocuk gibi
titrerk en o, bu korkun kadnn kaderini ellerinde tutuyordu.
D oktorun kabinesindeki hali gznn nne geliyordu: Kuvvetli,
hrn, kararlyd, M me H erpainin m ektubunu y rtp atyordu.
D enie gsnn stnde doktorun scak soluu ile kll kulakla
rm d a hissediyordu. O sra d a M adem oisellein yanndan b ir adam
g eti: D irseklerini vcudne yaptrm , hzl hzl yryordu.
M. Lesage-M ailled bu, i h ayatndan ekilm i b ir sanayici di.
A rtk alm yordu ya, btn gn elinde baston, y ak asn d a i
ek, sokaklar arn lay p duruyordu. Pont-de-lE u re de herk es:
N ereye gider bu ad a m ? diye so ra r dururdu.
D oktorun kapsn beyaz nlkl, san -siy a h yelekli b ir uak
at:
M uayene iin m i? diye sordu.
Majdemoiselle: H ay r, dedi, "doktora acele b ir m ektup v a r
da. C evabm bekliyoruz.
U ak: Bi dak k a oturu n , dedi. erd ek i h a sta knca v e
ririm m ektubu.
Hol eczane gibi kokuyordu. Yeilim si b ir d u v ar halsnn a l
tnda geni b ir kanepe vard. M adem oiselle D enisei b u ray a o tu rt
tu. U ak: Salona gein isterseniz, dedi. M adem oiselle: H a
y r, h ay r, diye cevap verdi.
 Sklm t. D enie a ralk kap d an h e r y am beyaz b ir odaya
bakyordu. inde m akineler, b o ru lar parldam aktayd. B irdenbi
re m ein kapl b ir kap ald. D r. Gurin grnd. E linde Vme
H erpain'in m ektubunu tutuyordu; acelesi v u r gibiydi:
Siz misiniz M adem oiseile?" dedi. Mme H erp ain e syle
yin: K endisine faydam dokunacam sanyorsa gelip grrm
onu...
Mile Proliz: P eki doktor, dedi... N e zam an geleceksiniz
diyeyim h an m a...
D urun b ak aym ... (Cebinden b ir d e fte r kard) Bu a k
am s a a t altda. Ama siz alt buuk deyin de sabrszlanm asn...
(D enisee) D em ek annen h asta h a ? ... Sen n apyorsun bakaym ?
Yine yle gzel piyano alyor m usun?
Sonra d a enesini okad. ocuklar onun s e rt harek etlerin
den k o rk arlard . D enie bam edi, sesini- karm ad.
E rtesi gn M me H erpain y a ta k ta n kalkabildi, iki gn sonra
da le yem einde beyaz sabahl ile yem ek odasna gelip h e r
kesi artt. M. H erpain pek heyecanlanp u yaa k alkt, koluna
g irerek karm sandalyesine k a d a r gtrd. S ofrada hizm et
eden E ugeniey e : B ir ie am panya g e tir, dedi. O akam dan
tezi yok, ienin hem en hepsini m u tfak ta M. C ourteheuse iti, h e r
zam ankinden dah a yksek sesle yine: A lam a byle, Suzette-
cilm ... diye ark syledi.
Bu olaydan sonra D enie ele av u ca sm az oldu.
M adem oiseile: A nlam adm g itti, diyordu, hi byle akll
kz .grm edim . ok seviyorum onu. Biliyorum , o d a beni seviyor,
zlrm diye d kopuyor... A m a hibir dediim i yaptram yo
ru m ... lgn gibi b ir ey oldu.
Ama Mile Perolaz biraz d a h a d ikkat etse, D enisein btn
kab ah atlerin i annesini kzdrm ak, zm ek iin yaptm grrd.
D aim a tertem iz, tertip li olan M m e H erpain kzlarnn d a b a
km l olm alarn isterdi. D enie ise kir-pas iinde gezm ei bir
eref m eselesi yapyordu d eta . B ir gn Mile Prolaz onu, k
m r tozuyla ay ak k ap lan n k a ra rtrk e n grd. A lam aa balad :
Bu k a d a r y aram az b ir ocukla u raam am ben, dedi. D enisein
B irinci K om nyon'u yaklat sra d a M. ve M me H erp ain ba-
baa verip uzun uzun konutular, byk kzlarn ertesi yl r a
hibelerin ynettii Saint J e a n kolejine y atl o larak yazdrm ay
k a ra rla trd la r.

S aint-Jean m an astr eski binalard an m eydana gelm e ,'tzel

b ir top'uluktu. Louviers ile Pont-e-lE u re arasn d a, nehrin k-
ysudaki se tle r zerine kurum utu. Yn aristokrasisinin yz yl
d r kzlarn okuttuu katolik retim kurum uydu b u ras. Srle r
b urad an 1905 te ayrlm lard am a y e rlerin e retm enlik yapan
rah ib eler gelm iti. M dire M ile d A ubray siyah ipekliden elbi
seler giyen im an b ir kadnd. Tombul, beyaz ellerini gbeinin
stnde k av utururdu hep. B ir avludan y a d a b ir snftan ge
erken hep nne b ak ard am a e re f avlusunun giriindeki k
k dairesinin c a m la n a rd n a gizlenerek canl ve zeki b a k lar
la rencileri gzlerdi. M anastrndan hi d ary a km ayan bu
kadn, bu blgedeki ailelerin gem ilerini ve toplum daki o ok
zel sralarm , yerlerini g ay et iyi bilirdi. Sevimsiz, ask yzl
D enise H erpaini b u ray a fazla k giyimli annesi getirm iti. F a
k a t skin yzl, sarn k ard e le r olan H lne ve F ran o ise
Pascal-B ouchetnin, D enisein hibir zam an girem iyecei b ir ev
reden o lduklann M ile d A ubray bilirdi. Ama ailelerinin gsteri
m erak yznden hie say d k lan T a n n huzurundaki eitlii ivDle
d A ubray ocuklar ara sn d a k u rm a a alyordu.
Saint-Jean kolejinde rencilerin h e r sab ah s a a t sekize be
k ala kapal teneffshanede toplanp sra y a girm eleri, km ltsz
durm alar gerekiyordu. H epsinin uzun sa la r rgl ve a rk ay a
sarkkt. S aat sekizi a la r alm az m dire dairesinden kar, s
ray a dizilmi kk kzlarn arasn d an geer, ierinden birini se
ip elinden tu tard . Bu, y a alkanl y a sofuluu yznden
dikkati ekm i b ir renciydi. Y a da M ile d A ubraynin yalnz

F. 3
 kendi bildii b ir sebep yznden a rk a d a la n nnde ykseltm ek,
deerlendirm ek istedii b ir ocuktu. 0 zam an h ep bu setii ka
tn elinden tu ta ra k kk kiliseye doru ilerliyor; btn sn flar
da ik ier ikier ark ad an geliyorlard. Bu sahnenin yce b ir yan
vard, y a ra tt kaygl bekleyi yznden k zlar zerinde etki
yapyordu. lk yl boyunca D enise, en sk seilen kzlardan bi
riydi.
B irinci K om nyon'unun yapld yl, D enise iin dinsel b ir
cokunluk dnemi oldu. N efsine ikence ediyor, s a a t drtte ken
dini ukulata y a da m eyveden yoksun brakyor, iki gn kim seyle
konum uyordu. K endisine ktlk edene iyilik y ap aca n a sz
veriyor; tat le rd e C am ot sokandaki eve gidince ekm elerinde
sm sk saklad eyay k ard elerin e d a tarak o n la n a rty o r
du. N itekim fu ard a kazand yaldzl cam dan tab a k takm m Su-
zannea verm i, o d a bunu hem encecik krm t. D enise alad,
am a gidip Suzanne pt. Eugnie annesini ona ekitirm ee k a l
knca szn kesti, son ra d a dedikodu ile ilgili b ir v aaz verdi
ona. Sofulua, iyilie erim ek iin y apt btn a b ala ra ra
men, kendisine bu konuda yol gsterm ekte olan R ahip Guillemin
hl kaygyla bakyordu ona. D enise bunu grnce ard , zl
d. Guillemin gen, ok yakkl b ir rah ip ti. K endisine sz sy
lenince k zan v e rird i. B ir gn D enise ona yapt sav alarla k a
zand b a a rla n anlatm a a alt sra d a rah ip : D enise,
dedi, ate gibisin sen, dediin h er eyi yakyorsun.
O zam an, eskiden p ljd a y ap t gibi; u in san lar ok in
safsz, diye dnd. R ahip G uillemin yine kzara bo zara: n
san kt ey ler dnm ekten, ten. g nahlar ilem ekten sakn
m al, yoksa ebediyen cehennem ateinde yanp azap e k e r, de
yince kendini sulu ve m utsuz h issetti. evresinde k a ra nlk
l yz k a d a r kz, grnrde g ay et soukkanl, b unlar dinliyor
lard . nlklerinden eki b ir koku, ykanm am a r ve m rek
kep kokusu ykseliyordu. D enise annesinin br dnyada din -
hidi azizelere ikence eden znd k lara g re ok d ah a korkun
azap lar ekeceini dnyordu. K ylerde yetim i olan teki
kzlar sevim enin fiziksel y an zerinde d ah a bilgili idiler. Gelip
ona ten gnah nn ne dem ek olduunu aka anlaty o rlard . O
r.nmnn D enise annesiyle D r. G urinin y an y an a y a ttk la n n g
znn nne getiriyordu. D r. G urini kabinesinden karken, ce
n in e kokan holde dururken gryor; enesinin a ltn a p arm ak lar
nn se rt deiini d u y ar gibi oluyordu.
Annesi onu Saint-Jean Kolejine gtrd zam an rm an k
ysndaki kocam an beyaz y ap lara b a k a ra k edindii ilk izlenim
b urann b ir hapisane deil, b ir sm ak olduu yolundayd. O rada,
ask yzl kulelerin koruduu o ok yksek d u v arlarn ardnda
kim se ona C am ot sokandaki o evden szedem iyccekti artk .
Uursuz ev diyordu oray a. A kam lar M. H erpain kulbe gi
dince D r. G urinin gelip kem an aldn; doktor kendisini b
rak p b ir hastab akc ile oynam aa balad diye Mme H erpainin
alayp szlayarak hizm etilere, u ak lara gln olduunu bu
sm sk kapal av lu lard a kim bilebilirdi ki? F a k a t D enise yava
y av a olup bitenleri m an astrd a herkesin bildiini anlam t. B
tn dnya C am ot sokandaki evle urayordu sanki. Bazen ki
lisede k a ra la r giym i iblisler grr gibi oluyordu. B unlar tpk
M. Lesage-M aille gibi dirseklerini bedenlerine y a p tra ra k s
r a la r arasnda, hzl hzl kouuyorlar:
D enise H erpainin kocasn ald atan b ir annesi v ar, D r.
G urinle ten gnah iliyor, diye fsldyorlard.
Kimi renciler onunla hi oynam yorlard. Saint-Jean kole
jindeki retm enler ne y a p a rla rsa y ap sn lar, sn fla r teneffs
lerd e birtakm kap al g ru p la ra ayrlveriyordu. Hlne ve F ra n
oise Pascal-B ouchet en kuvvetli grupun elebasydlar. Kori
d orlarda, sra la rd a rastlad k lar zam an D enisee gnaydn di
yorlard. Y um uakbal, terbiyeli kzlard am a daha sk-fk ol
m ak istem edikleri hallerinden anlalyordu. D enise onlar ok
gzel bulduu iin bu ie d a h a ok zlyordu. O nlara kendini
sevdirm ei, oyunlardaki ustal ile, a rk a d a canll ile onlar
artm a pek istiyordu. R ahip Guillemin: D enise, ate gibisin
sen , derken ondaki bu duygu iddetini dnyordu belki.
B ankerin kz Sabine L eclerc de o grupun balarn d an biriy
di. B ir gn, perem be gezm esinden nce D enisein yam na geldi:
S rada b an a e olur m usu n ? diye sordu. D enise pek sevindi
buna. ki kk kz rm a n kysndaki d a r patik ad a, kendileri-
fil yola doru eilm i stlerin gvdeerinden ko ru y arak , uzun
Uzun konutular. D enie b ir a rk a d a bulduunu sand, ona iini
dkt. E rtesi gn s a a t on teneffsnde Sabinei ara y p buldu: B e
nim le oynar m sn? diye sordu.
Sabine L eclerc glerek: H a y r, dedi. N eden hem ? Benim
kendi a rk ad alarm v a r.
D enie: y i am a, d n ... dedi.
Dn olup bitenler ciddi deildi... Senin hakknda b irtakm
e y le r sylyorlard, ben d e n asl kz olduunu anlam ak istem i
tim sadece.
Sonra Sabine L eclerc kendi a rk ad alarn n yanm a gitti. Saint-
Je a n K olejinde o yln m odas em ber oynam akt: zerleri k r
mz kad ife ve srm al eritle k apl ubuklar ve em berlerle oy
nanyordu bu oyun. K adife abucak syrlyor, o zam an beyaz ta h
tad an b ir em ber kyordu o rta y a : Gln, yoksul, zavall b ir
h ali vard.

XI

P ascal-B ouchet grupundan yz bulam aynca, D enie b ir b a

kasna girm iti. Bundan d ah a az holanyordu, am a b u rad ak iler
onu daha iyi karlam lard . B a la n d a Pont-de-lE u re noterinin
kz olan B erthe P elletot idi. B erth e sahiden iyi yrekli, tombul
b ir kzd. D enisele a ra la n n d a a rk ad alk balad. P a sk aly a ta
tili yaklanca, a y n la c a k la rn a pek zldler. B erthe D enisee:
M adem ki ikimiz de Pont-de-lE u ree gidiyoruz, annem e
syleyeyim de a y a arsn sen i, dedi.
Ogn bugn bu ay a d av e t v aad i D enie iin ilkbaharn kl,
yksek b ir noktas oldu. D enie C arnot sokandaki eve on be
gn geirm ee gelirken iinde b ir kayg v ard . A raya uzaklk
d a girince M me H erpain onun iin korkun b ir c a n av a r haline
gelm iti. Annesinden n efre t ediyor, duyduu bu hn iin de ken
dini ayplyordu. lk gn bu kadm , kafasn d a y e r eden kaba
 v r biimsiz h a y a e ta m b ir elim e halinde, bu k a d a r gen ve
m l bulunca pek sevindi. M m e H erpain m avi krepondan yeni
ll ruh giym iti. S aint-Jean Kolejinin k a ra nlklerinden conra
m rob D enisee b a h a r gibi neeli grnd, le yem einde M me
I n pin kzlaryla kocasn kendine h a y ran b rak m a iine g iri
ti. Y erine gre uh, nazl, alayc, efk atli oldu. B irk a dakika
iinde de herkesi kendine tap trd .
E vle bahe D enisee kck grnd, fa k a t o n lara kavu
m aktan beklenm edik b ir zevk duydu. lk ak am y ata n a yatn ca
trenlerin gecenin karanl n d a ddk allarn d u y arak m utland.
Sabahleyin s a a t altd a Bossuet Okulunun Venedik K am av al n
alan, n o talar ara sn d a d a canl b ir insan gibi d uralyan an la
ryla uyand. Sabahn alaca-karanlnda k a r kahveye giren
kasketli iileri pencereden seyretm ek iin k alkt. H azrlannca
m u tfa a indi. V ictorine onu sevin gsterileriyle k arlad , le
iin D enisein sevdii yem ekleri h azrlam t hep: P ili k zartm a
s, frn m akarnas v ard. M. Courteheuse rkek duruyor, ona
M lle D enise diyor, senli-benli konum uyordu a rtk . B tn aile
Im m acule kilisesindeki yine gitti. D enisee de o rg un bu
lunduu y e re kp M. T oum em inein y an m a gitm esi iin izin v e
rildi. K apda M. H erpain b ir ey sylem eksizin k arsndan a y rl
d, tek bana hzl hzl ilerledi. D r. G urin kapm n nndeki
heykellere bakyordu, M m e H erpain k zlan y le birlik te getii
ra d a onlardan y an a dnd.
O zam an D enise aile hayatnn riy ak r, cill yzeyi altnda
hibir eyin deim em i olduunu anlad. P a z arte si gn Mme
H erpain: Rouena k a d a r gideyim de annem i greyim , h a sta za
vall, dedi. D enise: Ben de geleyim , dedi am a annesinin c a n
skld, seni gtrem em , dedi. B abas, avunsun diye, onu b
rosuna gtrd. D enise yn ve ya kokan sundurm alar, kosko
cam an b aly alar sev erdi: K kken, b ab as bu b aly alarn st
ne oturturdu onu. M. A ristide b ir koltukta uyuyordu, k alkt, to
rununa yirm i franklk b ir altn verdi. A kam, yem ek saatinde,
M me H erpain dnm em iti.
M. H erpain aldrm az b ir ta v r tak n m a a a la ra k : Anneni?
5.49 tren in i k ard g aliba. 6.10 tren iy le gelecek, dedi.
 M ile Peroliz sitem li b ir ta v rla cevap verd i: ocuklarn
k arn a, sonra d a y a ta c a k la r.
"Siz o n lara yem eklerini yedirin, ben beklerim .
M me H erpain ancak s a a t sekizde geldi. D enie b ab asn n onu
s e rt b ir ta v rla karlayaca n sanyordu. O ysa sadece:
N e k a d a r da ge k ald n ... dedi.
K ars cevap verdi: T reni kardm . K a p la n be dakika
nce k ap aty o rlar, ne sam a e y !
M. H erpain k ab ara k a b a ra M ile P ero laza b ak t: B en de y
le dnm tm zaten , dedi.
Denie babas barsn istiyordu. Ah kendisi erkek olsa da
bu glm seyen kadm yerden y e re alsa, aznn payn verse,
cann yaksayd. H ibir ey olm ad. E rtesi gn Mme H erpain h er
zam ankinden dah a neeli ve efkatli, kocas ise h er zam ankin
den daha tutkun, d ah a uysald.
T atilin beinci gnne doru D enie B erth e P elleto tdan h a
b er alm aynca telland. B undan ilkin M ile P ero laza, so n ra an
nesine zelti.
Mme H erpain epey ac b ir ekilde: M m e P elletot seni ay a
a rrsa pek a a rm , dedi, Bykannenin ahbabdr, kocas
bizim noterim izdir am a birbirim ize hi gidip gelm i deiliz, ilk
o larak da ben ona gitm ek istem em .
E vet am a anneciim , B erth e d e fa ard beni... H att
okulda A llahasm arladk derken: A abeyim le tan m an a d a se
vineceim ," d ed i.
t- B erthe saygsz kzn b iri, annesine danm adan sylemi
b u n lan s a n a ...
Ama anneciim , B erth ele itiim iz su ay r gitm iyor...
M ile d A ubray bile b an a bu yzden tak aza etti h a tt ... B ir gn
ikimize bakt b akt da: Byle sk-fk ark ad alk lard an holan
m am ben, ded i.
yi dem i... T ek ra r ediyorum b ak: B erth e seni ok s
vebilir am a annesi seni a rm ak isteseydi a rrd .
Telefon edip soram az m sn an n e ?
Mme H erpain: lle d av e t edin d iye y alv aram am , dedi.
 Sonra, D enise'in gzlerinin buulandn grnce birden yu
m uayarak ekledi:
Olsa olsa sunu y apabilirim : Telefon edip a rk ad am bu
ra d a ay a a rrm .
D enie sevincinden zp zp srad. B e rth e i kendi evinde, ken
di odasnda arlam ann, ona k itap lary la oyuncaklarn gster
m enin dah a ho olacan dnyordu. F a k a t b u nlarn hibiri
olm ad. M me P elletot: ok zr dilerim , ok d a zgnm nm a
tatilin sonuna k a d a r B erthe'in li bo gn yok, diye cevap v e r
di. D enie buna pek zld.
Okul alnca Mile dA ubray B erth ei yan m a a rp uzun s
r e alkoydu. knca D enie ona doru g itti:
N e istiyorm u sen d en ? diye sordu.
B erthe kzarp bozard, yutkundu, m direnin rencileri a r
dndan gzetledii cam a doru bakt, sonra D enisei kap al te-
neffshanenin en c ra kesine doru gtrd ve unlar syledi:
M dire san a sylem iyeyim diye sk sk tem bih etti nm a
bunun benden geldiini sanasn istem iyorum ... G aliba annem ge
lip onu grm , seni aya ardm diye tak azad a bulunm u ona...
Bunun zerine m dire b an a dedi ki: Annenin seninle ilgili o la ra k
bana bildirdii istek ler hakknda hkm y rtecek deilim , am a
unu bilesin istiyorum : Denie H erpaini zm ek istem iyorsan bu
nun en iyi aresi, onunla daha az sk-fk o lm ak tr." Ben b ir ce
v ap verm ee c e sa re t edem edim ... ok can skc ey .
D enie M m e Pelletot'nu n niin gidip m dire ile konutuu
nu sorm ad. Bunu biliyordu. H rnlat. B erthe P elletot'dan da,
m direden de, ark ad alarn d an da kukuland. O nlardan stn
olabilm ek iin h ereyde birinci o lm ak" istedi. B aard da. T am
yl boyunca h er h afta alkanlndan tr dl ald. F a k a t
hibir zam an d a hal ve giditen dl alam ad artk . Eskiden ev
de ne k a d a r y aram az idiyse Saint-Jean Kolejinde de yle ele
avuca sm az olm utu. On yandayken m direnin gznn
iine baka baka:
kiyzl deilim ben, diyordu.
B erthe Mile d'A ubray'nin sylediklerini an latt gn, ondakl
dinsel cokunluk dnem i d e birden sona eriverm iti. Yalnz M,
T oum em 'nein h aftad a birk a s a a t verdii piyano d e rsleri m u t
suzluunu unutturuyordu ona. Hocas pazartesi, perem be Tn
leri geliyor, onu alnndan.pyor:
altn m ? diye soruyordu.
D enise: ok altm , diyordu am a aslnda pek yle fazla
alt yoktu. ok ist'd a tl od u u n d m btn notalar b ir ba
k ta okuyup alabiliyordu. D ah a i k notalarda M. Tournem ine
uyuya k a yor, p arann sonunda uyanyordu. O zam an D enise:
P rlude, Choral ve F ugue aln b an a n o lu r! diye y alv a r
yordu.
Tournem ine. usta ve tom bul elleriyle alm a a b alay a ra k e s
ki piyanodan ok gzel nam eler kary o r; Denise de alyordu.
H ocas: A ptalsn sen ayol, diyordu, "ev et, gzel am a ne
v a r byle s ay a c a k !
A rkadalar yannda o lsala r, alam azd.
R ahip Guillemin ona k ederli k ederli b ak arak : K ibirli kzsn
sen, D enise, dem iti. K ibirli insan kendine hi gvenmez, onun
iin gvene m uhtatr... Hz. s a nn k arsn d a klsen, onun
iyiliinden gven alrsn. Onun k arsn d a, h erkesle eit olduu
nu an larsn ... K ayglarndan k u rtu ursun... nk kendini al a l
tan ykselecek, ykselten d e a l a la c a k tr.
D enie alalm ak istem iyordu, retm en lerin in : D enise ok
akll am a korkun k z," deyilerini duym aktan pek m em nundu.
Hakszlk k arsn d a ahlanyor, hem g a d re uram erdem li ki
i, hem calm aa can atan isy an k r insan roln oynam ak is ti
yordu. devlerini btn tekierden d ah a abuk bitirdii iin m
ta l a sa a t'e rin d e gizli gizli yaz yazm aa v akit bulabiliyordu. R o
m an, d ram gibi eylerdi b u n lar: K a h ra m a n la n d a m asum k ad n
la r, kzlard. Y a dm anlarn yokediyorlar, y a d ara acn d a can
veriyorlard. M dire bu m sveddelerden birini yakalad. Okuduk
ta n sonra M me H erpaini a rtt:
Kznz ok heyecanl, onun iin br ocuklarla b ir a r a
d a yaayam az. D enisei sevdiim iin zgnm am a ok rica ede
rim , byk tatilden sonra onu b ir d a h a bu okula getirm ey in ,"
edl.
 xn
M im ar M. Coliveau Pont-de lE u re deki hali v akti y erinde
a ileler iin birbirine tp atp benzeyen b irk a dzine tu la ev
y apm t am a, btn bu yap larn o rtak b ir k u su rlar olduunu
hi fark etm en v ti: Zemin k attak i m inelerle birinci k attak i
m ineler b ire r akustik borunun iki azyd sanki. Bu yzden, C ar
not sokandaki evin a lt katndaki kk salonda konuulano r,
D enisein odasndan duyuluyordu. D enise nnde W alter Scottun
b ir kitabyla halya uzanm , minenin kapam am t. Annesiy
le D r. G urin'in o radan gelen seslerini dinliyordu: Kendisinden
szetm ekteydiler:
Mme H erpain: n an ki ok ta salan d ry o r beni, diyordu.
T a n n b ilir ya, hep onu koruyorum am a ok ele avuca sm az
hale geldi gerekten... Ne sylesem k a rk veriyor, rn e in dn
ak am "h e rh ald e ok houna g id er d iye dndm , B a re t top
luluu b u rad a y a, C yranoyu grsn diye onu tiy atro y a gt
reyim dedim . G itm em dedi... hem de te rs te rs... B an a nasl b ir
ed a e cevap verdiini iitesin isterdim . T atllk gsterdikten son
r a se rt davranaym dedim am a ne k a d a r ceza verirsem o k a
d a r sertleiy o r.
D r. G urin'in szleri ta n e ta n e syleyen sesi: B elirtileri
hibir zam an asl sebep say m am al... dedi. B ir h astalk ta be
lirtiler, bedenin h asta grnen yerinden ok uzak b ir kesinde
gizlenmi rahatszln iare tle ri de o labilirler. B ir b aa rs b ir
bbrek hastalnn sonucu olabilir... R uh dzensizliklerinde de
durum aym dr... K zna dikkat ettim ben: K arak te r sahibi, a h
l k asillii de v a r onda belki, am a b ir eyden ac ekiyor... A ra
m zdaki badan b elk i..."
M m e H erpain: Amma y ap tn ... dedi. On yanda b ir
ocuk o! Aklnn kesinden bile gem ez bu gibi eyler... u da
v a r ki M ile Prolaz: D edikodudan ok holanyor, dem iti b a
n a onun iin ...
 D r. G urin: "ok ihtiyatl, hogrr d avranm ak g ere k ... d e
di. Senin yerinde olsam onu b irk a y l yepyeni b ir ev red e ya-*
satm ay denerdim ... Bu d a ona ac ektiren a rm lar yoket-
m i olur... N eden Rouen lisesine verm iyorsun onu?"
Mme H erpainin sesi: L iseye m i? dedi. Bizim evreden
hibir kz liseye gitm ez.
D oktor: y i y a ite, ev re de itirm e ii tam olur bu yz
den, diye cevap verdi.
Sonra b irk a saniye hibir ses gelm edi.
N ihayet M me H erpain: u da v a r k i, dedi, R ouen'da okur
sa annem de k alabilir... Gidip greyim kendisini... E piy ra h a t da
olur hem .
D enise hep odasndaki halya uzanm olduu halde, fkeyle
dilerini g crdatt. Bu korkun dn y ad a hi kim se gerei syle
m iyordu. H erkesin nnde b irb irlerin e: H anm efendi, beyefendi"
diyen annesiyle D r. G urin, yalnzken senli benli konuuyorlard.
D enise b ir gn nce babaannesine gitm i, l f arasn d a doktorun
sk sk eve geldiini de sylem iti. Gelinine duyduu hn yzn
den fkelenen y al kadn, hereyi bildiini belli etm i:
"O lup bitenleri az-ok reneyim diye Eugnieyi nnnenin
yam na ben yerletirm itim , o bile aleyhim e dnd," dem iti.
Oysa babaannesi o ak am o n lara yem ee gelecek, annesine:
G erm aineciim, sevgili y av ru m , diyecek, yem ei pek nefis
olm u diye vecek, b ir anne ed asy la glm seyerek: y i a k
am lar E ugnie, diyecekti. Sayg gsterm eyi rettikleri ne k a
d a r insan v a rs a hepsi kt davranyordu. B abas h ari, a m a o
ciz adam d, sesi sedas km azd, hep yorgundu sonra.
D enise bu dncelere dalm , doktorun gittiini duym am t.
B irdenbire odasnn kaps ald. Annesi k arsn a dikildi. O dasna
byle k t diye birinin girm esi k a d a r hibir eye ierlem iyor
du. D ad, d ah a sonra da M adem oiselle: nsan b ir y ere girm e
den nce h e r zam an kapy vu rm al, diye retm ilerdi ona.
B ykler bu k u ral koym ulard am a kendileri aldrm yorlard.
A nnesi: N apyorsun orda D enise? dedi. Yeni tlenm i
elbisenle y e re yatm a, diye k a d efa syledim san a... Dinle beni,
y arm sa a te k a d a r sokaa kacam . B iraz m zik y a p a r msn
benim le... B irlikte piyano alabiliriz, y a d a sen b an a elik eder-
ain... nasl stersen ."
D r. G urin az nce kulam bkm t ya. M me H erpain de
kznn gnln alm ak iin km t yukarya.
D enie som urttu: Yok yok, i s t e m e m . . d e d i . M erakl b ir
kitap okuyorum . n san tatild e b ile...
Mme H erpain ard , fe n a halde bozuldu: P ek i p eki, d e
di, houna g id er sanm tm da. A nlalm az b ir kzsn."
Odann iinde gz gezdirdi, b ir vazoyu y erin e koydu: Anla
lm az b ir kzsn, diye tek ra rla d k tan sonra kapy kapad. Bi
ra z sonra D enie dikkatli ve iin iin m em nun, onun ark sy
lediini duydu. Schubertin La G uideini sylediini fa rk e tti.
indeki piyanoya m ahsus ritim li, ok ho b ir p a r a yznden,
buna elik etm ei pek seviyordu. Bu sesteki kuvvet, k u d ret onu
kendinden geiriyordu. Annesini a rk sylerken g rrse d a h a az
m utlanyordu. D enie epey yerinde olan izlenim i zmleyemiye-
cek k a d a r kkt. Annesinin yzndeki baz yapm ackl ifade
le r kzm a onun - san at tarafn d an ok aa olan - kadn ta r a
fn h atrlaty o rd u nk. Mme H erpain y arm s a a t ark sy
ledi, sonra piyano sustu. Ak pencereden ieriye dokuma tezgh
larnn uzaktan gelen hrts girdi. Sokakta b ir bisikletin zili
ald. B ir tren in dd tt. D enie baheye indi.
B tn tatil sresince annesine k a r geldi. M me H erpain kz
larn yine N orm andiya kysna gtrm t am a bu sefer C aenn
ok yaknndaki R iva-B ellay a gitm ilerdi. C harlotte ile Suzanne
(zellikle Suzanne, C harlotteun a ra s ra ablasn kskand olu
yordu nk) D enisein m ezleri haline gelm ilerdi. O nlar d a
evin iinde dnenlerin fark n d ay d lar. M adem oiselle u zak ta oldu
u zam an ocuk kum larn stne oturup boyuna doktordan,
M me H erpain'den, anneanne ile babaanneden szediyorlar: B a
baannem ok ierliyor a m a anneannem G erm aineden y a n a , di
yorlard. Kendi ara la rn d a annelerini szn ederken ondan k
k adyla, G erm aine diye szediyorlard: G erm aine bu sa
bah b a ru t gibi, y a d a: G erm ainein btn tatll stnde; a l
d m ektup lar ara sn d a il kokan b iri v a rd , diyorlard,
 M ile P ero laz: Gevezelii b ra k n d a oyun oynayn! H adi, oy
nayn bak ay m ! diyordu.
Oynuyoruz ya ite, M adem oiselle, kom aca oynuyoruz."
M ile Prolaz bozuluyor, yelkenleri suya indiriyordu.

Y azlktan dnnce M m e H erpain kocasna yle dedi:

D enie nerdeyse on drdne basacak . yi b ir renim yap
m as gerek. S aint-Jean Koleji onu alm ak istem edii iin k en d i
sini Rouena, Je a n n e d A rc lisesine gndereyim diyorum . Annem
de kalr, h a fta so n lan da o ray a k a r.
M. H erpain: yi dnm sn am a p a z a r gnlerini gelip
Pont-de-lE u rede geirsin istiyorum , insan ocuklaryla tem as
kaybetm em eli, dedi.
Mme H erpain cevap v erd i: N e y apsan nafile, hibir tem as
kuram azsn onlarla... ocuklar insafsz o lu y o rlar..."

xm
Je a n n e dA rc lisesinde retm en olan Mile C hristiane A ubert,
yeni snfna m erak la bakt. Henz pek gen olduundan, b ir
krs zerinde bulunuuna h l am ak tay d . D enie onun a r
kasnda D escartesm d u v ara asl b ir resm iyle b ir k a ra ta h ta g
ryordu. T ahtann zerine b ir d a ire ile b ir te e t izilm iti. Mile
A ubert konum aa b a la r b alam az sesi, ocuklar byledi:
Szleri tanm ak istiyorum , dedi. lk deviniz o larak d a
ban a iinizi dkesiniz istiyorum , d ev in bal B ir ocukluk
Ans olacak. sterseniz b an a ok sevdiiniz, gerek b ir any
anlatn, isterseniz de tersin e, b ir ey ler uydurun... D rt sayfa k a
d a r olsun... T abii olm aa ok nem v erin... Y arn verirsiniz bu
nu b an a.
Sonra, rencilerinin henz n e k itap lar, n e d ersleri olmad
ndan, o d ers saatin d e o n lara P a s c a ld an p a r a la r okuyacam
syledi, okum aa balad:
"Tabiatimiz batan baa bilgiden, batan baa sevgiden
 moydana gelmitir. Skntlarmzla aclarm z, yaadmz ev
renin renmee olan bu susaml, sevgiye olan bu ihtiyac gi
derem eyenden doar."
Denie gzlerini M ile A uberte dikm i: "T am am . diye d
nyordu, ok doru... hibir ey bendeki bu susam l gide
rem iyor... H erey baya, h erey korkun, oysa ben sevgiyle do
lu olduum u biliyorum ...
Mile A ubert okum aa devam e tti: "B eni ne kimin dnyaya
getirdiini; ne dnyann, ne kendimin nasl ey olduunu biliyo
rum ; herey hakknda korkun bir bilgisizlik iindeyim; bedeni
min, duyularm n, ruhumun ne olduunu bilmediim gibi, benli
imin sylediklerimi dnen, herey hakknda ve kendisi hak
knda fikirler yrten ve kendini tanmayan o paras hakknda
da bilgi sahibi deilim. Evrenin beni saran o korkun bcluklar-
n gryor ve kendimi bu sonsuz enginliin bir kesine bal bu
luyorum ama niin baka yerde deil de burada olduumu bil
mediim gibi, yaayacam u ksa mrn, ezelden ebede giden
btn o sonsuzluun niin baka bir noktasnda deil de bu nok
tasnda ye r aldn da bilmiyorum. Her yanda sonsuzluklardan
baka ey grmyorum, bunlar beni ancak dn olmayan bir an
iin bir atom gibi, bir glge gibi saryor. Bln bildiim, yakn
da lecek olduumdur, fakat asl bilmediim de, kurtulamyacak
olduum bu lmn kendisinin ne olduudur..."
O zam ana dek hi kim se D enisein nnde bu yce ve um ut
suz ed a ile konum u deildi. A ltst oldu. M ile A ubert okuduk
larm yorum lad; gecenin k aranlnda d u rm ad an dnen ve a s
ln d a b ir dam la am urdan b a k a ey olm ayan o koskoca y u v ar
la gsterdi. P a sc a l korkutm akta olan iki sonsuzu m odern
bilim in nasl dah a artc, d ah a e sra rl hale sokm aktan baka
ey yapm adm an latt. C hristiane A ubert liseye yakn kk b ir
apartm an d a tek b an a oturuyordu. K itap larla b e ra b e r P a sc a lm
ve B eethovenin m askla n evin te k ssleriydi. D enie onu dinler
k en yannda o tu ran kzl sal gen k za bakyor, iinden: N e
diye T a n n bu beyaz tenli gzel kz k a ra n lk ta dnen b ir y u v ar
lan zerine y erletird i a c a b a diye dnyordu. Sonra Mile
A ubert'in yzne bak a bak a, h e r kelim enin yerini kolayca bul
duu dzgn cm lelerini dinleye dinleye, kendini ona sevdirm ee
cn- gnlden niyetlendi.
D ers bitince anneannesinin evine dnd. M me d Hocquinvilla
Saint-Ouen kilisesi ile Saint-M aclou kilisesi o rasn d a, D am iette
sokanda sevim li, h a rap b ir konakta oturuyordu. Byk eh irle
rin m erkezinden uzun b ir s re sonra hep grld zere, XV vo
XVI. yzyllarda zengin olan b u m ah alle zam anla a a ta b a
kann oturduu, yoksul b ir h al alm t. N itekim , eski evlerinin
gzelliinden de belli oluyordu bu. D enise bu m ahalleyi pek se
viyordu. Sokaklarn acaip a d la r; d a r ve sivri atl a h ap ev
le r; buzlu ve ptrl ufak cam drtkenlerden m eydana gelm e
p encereler... herey sevgili W alter Scottunu hatrlaty o rd u ona.
A nneannesinin evine ulam ak iin tonozlu, uzun b ir geidi am ak
zorundayd. K ap itilince, zerinde n g rak lar bulunan kk b ir
dili ark h arek ete getiriyordu. Sonra d a r b ir avluya giriliyordu.
Avluyu konan, zerlerinde k a b a rtm a la r bulunan d u v a rla r ev
relem iti.
Konan arkasnda bakm sz, rom antik b ir bahe v ard . Salkm
stlerin d allar, h e r yanm y ab an i ssenler brm b ir havu
za sarkm aktayd. A alarn ara sn d a n Saint-Ouen kilisesinin an
kuleleri grnyordu. M me d Hocquinville bu evde tek b ir hiz
m etiyle birlikte oturuyordu. Cce, biim siz b ir ey olan bu k
zn ad Louisa idi, k rk y ld r b u rad a alyordu. K ocasnn c
m ertlii sayesinde M me H erpain - a rtk hibir varl olm ayan -
annesine yardm etm ekteydi. Onun iin yal kadn kznn yapp
ettiklerini eletirm ekten saknyordu. E skiden h afif b ir kadn ol
duu sylenm ekteydi. imdi kznn gnl m ace ralarn koruyor
du. Mme H erpain sevgilisiyle Rouend a bulum aa gittii zam an;
Zavall anneciim e gidiyorum , diyebilirdi hep.
D enisee gre bu babaan n e ile Louisa insan saylm azlard pek.
Byk insan larn o cuklara cevap v erileri gibi, iyicil b ir ala k
gnlllkle cevap veriyordu o n lara. E kim aynn o ilk gn
an tas koltuunda liseden dnp k apdaki ngraklarn hafif
nlaym duyunca, b ir kurtulu arksnn ilk nam eleri gibi gel
d i bu ona. P eronun basam ak larm kt, an tasn b ir divann
zerine atp :
 "y i ak am lar an n ean n e!" diye bard.
Mme d'H ocquenville: " iy i ak am lar evldm , dedi, in a l
lah kafan fazla iirm em ilerdir, erkek retm eniniz de yoktur
um arm ."
Yok anneanne, yok. B ir kadn retm enim iz v a r, m elek
Kanrsn.
B iraz piyano alm yacak m sn b a n a u senin P rlu d e
al b a ri.
Mme d HocquinviUee gre Chopin b ir te k P rlu d e yazm t:
Su D am las P rlu d e idi bu am a yal k adn b u p a r a ile toru
nu ara sn d a b ir b a kurm u olduundan senin prlude'n" ol
m utu o. O p aray tand, torununun bu m arifetiy le d e pek
bbrlendii iin onu dinlem ekten holam yordu. D enise:
Bugn olm az anneanne, d ers alaca m , dedi.
O dasna kt. Liseden dnerken Solfrino bahesinden g e
m iti. O rada k a ra la r giym i yal kadnlar, ptikare nlkl o
c u k lara gz-kulak oluyorlard. Denise de: B u m elek yzl
retm eni pek sevdim . u ilk devden b a la y arak bugne kadarki
yaantm n ne olduunu anlatay m ona, d iye dnm t. B ir
ocukluk an s ... O turup b ir rpda aadaki yazy yazd. E r
tesi akam Mile A ubcrt kk ap artm an n d a rencilerin k t
larn dzeltirken a ra ra k okudu bunu:

OCUKLUUMUN B R ANISI

On yam daydm . Kuzey A vrupann byk b ir ehrinde otu

ruyorduk. B abam o rad a eliydi. Zayf, ksrkl b ir kzdm, za
m anm n ounu evim izin - b ir ham am gibi stlm olan - o
cu klara m ahsus blnde geiriyordum . Evim izin bahesi, k a
r a m idillileri d rtn ala k otu ran erkek k ard elerim ve iekli te
ra s ta dinlenen n rin ve sarn , gz kam atrc gzellikteki (Mile
A ubert kdn k en arn a belirsiz b ir sfa t diye yazd) annem h l
gzmn nnde... Uzun srm edi bu, zavall anneciim in m ezar
iekler ve gzyalaryla rtld. B ir kzl k a n (Mile A ubert
kzl szn izdi) birikintisi iinde can ekiirken bulm ulard
onu. B abam n alnnda b ir k rk peyda oldu, b ir d ah a d a s i l i n
m edi. A radan y lla r geti. Ben de ek hastalandm . N ihayet ba
bam kk b ir veyanne g etird i bana. Onun genlii, gzellii
beni biraz canlandrd: vey annem b a n a bakt, b ir bebekle u
ra r gibi u rat benim le. kim izin de y ere oturup yem de p iir
m e oyunu oynaym z h il gzmn nnde. Sonra veyannem
bu ok ocuka oyundan usand. B abam n ii ok olduu iin el
ilii brakam yordu. Ondan d a hep a y r kaldndan gidip Ame
rik a lla r arasn d a avunm ak istedi, kendini av u tacak birini d e bul
du galiba... (M ile A ubert iyi ama, gerek bir hal tercmesi bu,
diye yazd.)
B abam byle aldatldm renince yle byk ac duydu
ki bu, ondaki y aam a zevkini ikinci defa yoketti. A kam, s a a t'e r
boyunca odasna kapand, onu grem ez oldum. H ayatm da nem
verdiim tek insan o idi. B eni koruyuu, varlm n sebebiydi.
A ncak onun kuvveti beni k o ru rsa yeryznn tu zak lary la sa v a
abilirim gibim e geliyordu. (Mile A ubert ar diye not etti, ne
acaip kzcaz bu, diye dnd.) B ir akam : B aba, beni hi
brakm yacaksm deil m i? diye sordum , ondan kesin sz a l
d ktan sonra uyudum . R ya d a grdm um a akak larm zonkla
y a rak birden uyandm . K orkuyla gzlerim i atm . S abaha d ah a
ok v akit v ard . Y avan lezzetli k an azm doldurm u gibim e gel
di. (M ile A ubert ne korkun muhayyile, diye yorum lad.) R zg r
esiyordu. Gidip babam bulaym d a onun v arl beni y attrsn
diye yatam dan kalktm . O dalarnn kapm atm . Y atak ta
kim se yoktu. A nnem dnm em iti... K ayg duyan, fa k a t nedenini
anlam ayan ocuklarn iinde b eliren o korkun his h er yanm
kaplad. B abam neredeydi? alm a odasna k a d a r gittim ... O ra
dayd, eliyordu. M asann ban a oturm u, elleri akaklarnda,
derin derin iini ekiyordu. E ik yzn, gzlerini rten uzun,
nemli kirpiklerini (Mile A ubert beylik lf diye yazd a m a ini
ekti), iki ta n e uzun, kederli izginin ereveledii titrek azn
gryordum . O sra d a bam kald rd . lgn bakl b e rra k gz
lerini sarn annem in resm in e y a lv a ran b ir eda ile dikti... Az
ald, y aral b ir hayvan gibi inledi. (M ile A ubert pek yerlndo
bir benzeti; deil, diye yazd.) Onun eik d u ran banda k a rd e
imin yzn, m idillisinden dt gnk haliyle, yine grdm
llrlc. ikisi de benzeiyorlard. B abam d a b ir ocuktu, hali in
lim in iine dokunan b ir ocuk... E rkeklik irad esi diye b ir ey
kalm am t onda. C esareti, kuvveti nerdeydi? K endim e lk bil
ilirim adam n bir kusuru vard . (Mile A ubert zayf, diye yazd.)
lcin ok byk, hem zavall buldum onu. Onu kim av u tacak t?
Kim koruyacakt? Bilinm ez k uvvetler k arsn d a onun b ir atom
zerresinden b ak a ey olm adn anladm . (Mile A ubert
daha sade bir eda daha uygun derdi, diye yazd.) O zam an bu
sevgili babam n dizlerine kapanp pmek geldi iim den. F a k a t
iimi sayg kaplad, sessizce kap gittim . m bedenim i yi
ne kk yatam a attm . n san lar yneten karan lk k u d ret be
ni de avucunun iine alm t, in an , gven ve um udun k sa s r
dn, insann sebebini dahi bilm eksizin ac ekm ee mahkm
olduunu anlyordum im di, in sa n la r ellerinde oyuncak eden
yenilm ez kuvvetlere k a r iim sonsuz b ir tiksinti ile dolu oldu
u halde, beni avutacak olan uykuya d ald m .
Mile A ubert devi dikkatle, b atan b a a yeniden okudu, ba
ta ra fn a da unlar yazd: "D eiik bir edas v ar. ok heyecanl.
ekil ok canl am a a ra s ra biraz yapm ackl. Fazla sfat kulla
nyor." Not alm adan nce duralad, sonra k ararm verip 6 1/2 att.
F a k a t: Son srad a oturan u k a ra kz yeni snfn en ilgin
ren cisi, diye dnd.
Bahede m dire ile k arlan ca sordu:
ren ci'crim arasn d a D enie H erpain adnda b ir kz v ar,
hatrladnz m ?... B iliyor m usunuz acab a, annesi lm olm asn?
M dire: Niin? Yooo... dedi. ok iyi hatrlyorum . Ailesi
Pont de-lE u re'd e oturuyor. Annesi kendi getird i, ocuk alacak
derecede ona benziyor."
Mile A ubert: T uhaf ey , dedi.

F. 4
 :a v

D enie a rtk anneannesiyle oturuyordu am a onunla hi sk-

fk deildi. Y al kadm , tepkilerinin ne olaca nceden gayet
iyi bilinen b ir otom at sayyor, ona iini dkmei ak-indan bile
geirm iyordu. Onun hep ta n e hikye anlattm biliyordu. Bi
risi, evleniinin hikayesiydi: Zavall A dheaum ecuum N orm an-
diyalyd. B en B erriydin. Bu yzden, Monsenyr C abrieres ol
m asayd broirim z.e hi tan am y acak tk ..." br, zavall Ad-
h eaum eun 1871 de P ru sy alIlara k a r sav am as; sonuncusu d a
Hocquinviile ailesinin beii o-an 'i'huitsignoi atosunun satlm a-
syd. Y al b ir ahbab D am iette sokandaki eve akam m isa fir
liine geldi mi. D enie anneannesinin kendisini a rtaca m ,
H adi bakalm , u senin P re lu d e al bize, diyeceini de bili
yordu. Beiki anneannesinin houna gid er diye D enie b irk a d efa
baka b ir p aran n adm ileri srm t am a, herhangi b ir dei
ikliin M m e d Hocquinvillei zdn, artt m abucak a n
lam t.
A nneannesiyle olan ilikilerinde sevgi v ard am a, stnk
r idi bu ilikiler. Rouenda oturduu s rece D enie, birbirinden
a p ay r iki etki altnda kald. B irincisi Mile A ubert'in etkisi oldu:
retm eni sadelikle yaz yazm ay ve kiisel yaknm alarn daha
geni nsan dnceler "haline sokm ay retm iti ona. F a k a t
T an ry a inanan ve herhalde jan se n ist mezhebinden olan C hris
tiane A ubert. insann arzu la r ile kkl arasn d ak i uym azl
, izaha kalkm akszn kabul ediyordu. D enie H erpain bu dn
y ay zalim ve baya bulan; onu y a deitirm ek, y a d a kap
kurtulm ak isteyen isy an k r b ir insan o larak kalm aktayd. Bu li
sede abucak sivrilip gze g irdi, snfnn birincisi, retm enle
rinin sevgilisi oldu.
kinci etki, delikanlnn kurduu b ir g ruptan geldi: On
la r da D enie gibi h er cum artesi akam ayn tren le Rouendan
ayrlyo rlar, h e r p azartesi saban dnyorlard. Bu d elikanllar
dan B ertran d Schm itt adndaki birincisi E ib eu fe, B crn ard Q uesnay
vu Jacq u es P elletot adndaki br ikisi de Pont-de-lE u re e gidi-
yu-iuru. Jacq u es P elleto t n o ten n oluydu: K zkardei Bertie,.
S.unt-Jean K oejnde D enisee ark a a a u k etm iti. ltUk a e o on*-
b e , otekner onye y& nuayaiar. u u a e o k oKuyan, kutri
ocuklard. D em se, kendisi iin yem olan Dr iem e soktUar.
B ertran d Schm tt bu grupun en dikkate d e er uyes o arak ta
nnm t am a D em se en o k Ja cq u es Peetot-uan holanyordu.
Onun biraz n arn vucudnu, ince yzn, ve - zerine k estane ien -
g byk bir tu tam sa uoknen - gzel alnn seviyordu. Mme,
P elletot kendisine dm and y a: Beki fa rk n d a olm akszn una-
besledii hn, herkesten ok onun olunun houna gitm ek ar- .
zusunu uyanoryordu D enisede.
B ertran d Scnm itt b ir yi s re ile D enisee n ele r okum as ge
rektii hakknda tler verdi. B a rr si, G idei, sora L aforgue'u,
R im oaudyu tan tt ona. D aha sonra kendi felsefe retm em olan,
S tendhal'a da byk hay ran lk besleyen R o y ernin etkisi aitnda,-
ona Kzl ile K a ra y okutturdu. Gen ve isy an k r b ir kz iin
harikulde b ir kitap t bu. B ertran d babasndan sonra E lbeufteki
fabrikay ynetm ek istem iyordu. P a ris te renim ine devam e t
m ek, sonra yaz yazm ak niyetinde idi.
yi am a, ne y azacaksn B e rtra n d ?
V allaha, henz bilm iyorum . R om an y a z a rm belki.,.-
D ickensi y a d a Tolstoyu okuduum zam an iim den ne geliyor hep,
biliyor m usun? T andm in san lar; seni, M auriei, B ern ard ',
annem le babam alaym d a okum akta olduum kitabn iine at-
vereyim diyorum ... Ho, byle sylyorum y a, b ir ey yazarsam
ok baya olur sanyorum ." -
B ertran d hayalci b ir genti, dncelerini epey glkle an-
latabiyordu. D ah a p arlak , daha belirli konuan Jacq u es, Milp
A ubertin jansenizm ini eletiriyordu. Gnn birinde D enisee:
D n babana rastlad m , onunla senden szettik... Akilli:
ad am , dedi. B u szler gen kzn ok houna gitti.
. B abam m ?.., N eler syledi?
V allaha hatrlam yorum ... H a, evet, Toineden, R enandao:
konutuk... ok okum u, b elli. , -
 E rtesi yl B ertran d Schm itt P a ris e gitti. Sorbonned a lisans
n hazrlam aa balad. B ern ard Quesnay ikinci bakaloryasn
verdikten sonra b ir avc birliine gnll yazld. C um artesi tr e
ninde D enise Jacq u es P elletot ile yalnz kald. O nunla ok ili
dl oldu. Jacq u es h er h afta onun d erslerin e yardm ediyordu.
ok iyi m atem atik bildiinden, d erste D enisee anlalm az gr
nen m eseleleri onun iin an la lr h ale sokuyordu.
A rtk bu yolculua o k a d a r alm lard ki Seine nehrinin g
zel vadisine, nehrin kvrm ndaki iki kpry evreleyen E ib eu fn
fabrika b acalarn a ve a alarnn plak dallar b ir k a r eridi
ile rtl Louviers orm am na bakm yorlard bile. stasyonlarn a d
larn, g a r efinin ddn, k a ta r efinin borusunu duym az ol
m ulard. B ej rengi kirli kum a kapl kom partm anda, b ir gaz
lm basnn kz.m trak, donuk altn d a alyorlard.
Am m a yaptn D enise, an lam ay n a aklm erm iyor... Ne
yapmak istiyorsun? iinde x in k are si olan b ir denklem i zmek
istiyorsun, deil m i? Y apm asn bildiin n e?... B irinci dereceden
bir denklem i zmek, deil mi? yleyse...
Bilm iyorum Jacq u es... M atem atik dediler mi aptallaveri-
yorum .
Yok cam m , k afam isletsene... Bilmediin eyi bildiin
ey haline sokm an gerek... B ak imdi, bu birliin kendisi
tam b ir k a re olsayd, o zam an ikinci dereceden olan b ir denkle
mi birinci dereceden b ir denklem haline evirebilirdin, deil in i?
E vet am a, a x 2+ b x + c tam b ir k a re deil k i...
E lbette deil am a bunda ta m b ir karenin u nsurlar bulu
nam az m a c a b a ?
Y am b alarn d a Quevillyden binm i iki kii vard, cum hur
bakan seim lerinden szediyorlard. B irisi yle barm aktayd:
Sen n e dersen de azizim, cum huriyetilik disiplini Poin-
o ar'nin ekilm esini g erek tirir, P a m s ondan ok oy ald nk.
te k i de a k sra ra k cevap veriyordu:
ki cum huriyeti ara sn d a cum huriyetilik disiplini ola
m az."
Jacq u es ise szlerini yle balyordu:
 "O halde,
b ^: y / b-4ac
X ----------------------------
2a
T am am m, anladn, deil m i?
B u se fe r anladm , Jacq u es, teek k r ederim ... Y am ansn
dorusu.
Yoo, yam an deilim de sa n a b ir eyi an latm a a baylyo
rum ... m r m boyunca an latay m isterd im .
Yani nasl, Ja c q u e s?
A ffedersin, bud alac a b ir szd b u am a sen iyice anla-
m sndr."
Geen tatild e denize g ittikleri zam an delikanllar ona kadn
m uam elesi yapm aa balam lard. Zayflam , yz izgilerinin
gzellii gzle grnr b ir hal alm t. Pont-de-lE u re den gelip ge
enler sokakta durup h ayretle ona b ak y o rlar: Kiznz m Mme
H erpain? Az dah a tanyam yacaktm . N e k a d a r d a gzel... Tpk
size benzem i im di, diyorlard. Bu h ayranlk houna gitm iti.
Evlenm em ee k ararly d . Evliliin ne dem ek olduunu yeterin ce
grm t. ocukluunda ektii aclardan, d erin b ir tem iz kal
m a duygusu yeretm iti iinde. B ir gn Ja c q u es kom partm anda
onunla yalnzd. Pont-de-lE u re den nceki tnelde pmek iin
ona yaklam t. D enise onu yle se rt b ir harek etle itm iti ki
Jacq u es b ir dah a ayn eyi y apm aya hi kalkm am t. imdi
tren ayn tnele g irerk en Jacq u es iinde ona y ak lam a arzusunu
duym am ak iin k itaplarm paldr-k'.dr an tasn a yerletiriyordu.
H ibir zam an evlenecek deilim Ja c q u es... Ama seninle
yaam aktan, seninle alm aktan holanrm dorusu... G elecei
ne gvenim v a r; byk adam olacana inanyorum ."
Yok canm , ne m nasebet... H angi alan d a byk ad a m ?
N e bileyim ... Bilim de... Byk b u lu lar y apacaksn... Ya
da byk b ir politikam olasn isterdim ; o k a d a r gzel konuu
yorsun ki... B ana gelince, holandm ey ne, aka syliyeyim
san a; byk b ir adam a ilh am lar verm ek, onun kah ram anca b ir
h ay at srm esine yardm c olm ak isterdim ... K adn nlmalr yle
korkun ey ki. nsafszlk b u .
 Senin yanm da olm an n e ho o lu rd u !
Din!e Jacqu es, b a n a sz veresin istiyorum ... H i Pont-de-
lE urede oturm ayacaksn... Bu korkun ehirde uyuup kalm ya-
aksn... P a ris e gidip alacak sn .
Bu konuda sana sz verm ekle m arife t yapm olm yaca-
m ki... B abam a syledim bile.
Ne dedi?
H ele hukuku b itir de sonra grrz, d edi.
T ren Pont de-lE uren kk istasyonu nnde yav alam
t. Sertlem i k a rla kapl peronun zerinde lokomotifin buhar
nemli, k a ra b ir leke m eydana getiriyordu.

XV

R ouenda kuzenlerinden birinin yannda oturan Ja cq u es P el-

letotnun ok bo vakti vard. D enise: Anneanne, Jacq u es Pelle-
tot ile gezm ee gidebilir m iyim ? diye sorunca Mme d Hocquin-
ville:
P eletot... P e letot... Annenin nikh szlemesini y apan
noter deil mi b u ? " diye cevap veriyordu.
D enise: Onun to ru n u ," diyordu.
A caip ey ... diyordu Mme d Hocquinville. Bu noter
terbiyesiz, aksi b ir eydi. B ykbaban ok kzard ona. Diin
b ir: H erpainlerin istei zerine annenin eyizine deer bim ek
iin bize gelm iti. H ereye baktk tan sonra zavall A dhaum ca:
ok b asit M. d H ocquinville: Sfra, sfr elde v a r sfr," >e-
n r ti. O ysa ben annene m cevherlerim in y a n sn , Cline teyzeden
bana kalan, zerinde de iile arm am z bulunan gm sofra ta-
km larn v erm itim ...
D enise dinem iyordu a rtk .
B ah ard a Jacq u es ile D enise d ersten sonra birlik te gidip gez
m ee b alad lar. ki lise arasn d a, yar-yoldaki Solfrino bahe-
vinde buluuyorlard. H ava y am urlu ise Mzeye g iriyorlar, b ir
likte M onetnin tablolarm , G ricaultnun desenlerini seyrediyor-
hrd. H ava gzelse B ihorel'e y a d a M ont-Saint-Aignana doru
kyorlard. B ir kerpi duvarn dibindeki y am aca o tu rarak y a da
tepelerdeki m eyve bahelerinden birinde, srtlarm b ir olm a r a -
cma d ay ay arak Rouen ehrinin oymal, sivri an kulelerini sey
retm ekten holanyorlard. K atedralin ta n e kntsnn (ar
snda Saint-Ouen kilisesinin ta n e sivri kulesi vard . Bu iki
yksek topluluk arasn d a Saint-M aclcu kilisesinin d a h a alak olan
an kulesi, m anzarann gerek m erkezine hem en hem en belirsiz
b ir izgi ekm ekteydi. R zg r fab rik alarn dum anlarn y a tr
y o r; bu dum anlar nehirden ykselen sisleri birb irin e p aralel bu
harl, beyazm s izgilerle kesiyordu. D enise'in antasnda, a r
k ad an a okutm ak istedii k ita p la r v ard : Amielin G n!k",
T agoreun iirleri idi bunlar. Jac q u es D enise'in houna gitsin d i
ye bunlar alyordu am a A natole F ra n c e ', V oltairei daha ok se
viyordu. H ele b ir y ldr N ietzscheyi okum aa balam ; rrm ei
hay al ettii ehvet ve h rriy et dolu bayatn hakl olduunu gs
teren kan tlar onda bulduunu sanm t. K ulland szler de de-
inr'ti. G ii'lerin a h k ndan szediyor; kendi hissetm edii
hereye, yapm a, u ydu rm a diyordu. F elsefe hocas R oyer gen
bir adam d, biitn rencileri pervaszlna h ay ran b rakyor
du. Ondan d a b ir b ak a ahlk, akln ahlkn renm iti. D eniseo
derslerinden kard p ar a la r okuyordu:
"in sa n akla uyarak harek et etm ee; yani tleri, treleri,
k uruntular bir yana brakm aa alm al. Gl bir adam ictedl-
inl y ap ar, bundan baka ey yapm az. D uygularn zerinde olay
larn yaptklar zorlam a ne olursa olsun, sen dalm a kendine ha
kim kalacak ekilde d a v ra n ."
D enise onun bu kaygsz inanlarna im reniyordu rm a bun
lar paylaam yordu. Saint Je a n Kolejinde geirdii yllardan, r a
hip G uillenrn'in C ehenncm Ie ilgili vaazlarndan iinde insanlk-
d kudretlere k ar belirsiz, fak a t yenem edii b ir korku k al
m t. C esurdu am a frtn ad an , geceden korkard. Ja c q u e s.1, sy
lem ee c e saret edem iyordu am a gk grlts T an rnn b ir u y a r
m as gibi geliyordu ona. O sra la rd a genlik M aeterlincke pek
hayrand. D enise de grnm ez nesnelerin, sonsuzun yaantm za
yapt etkileri kabul ettik leri iin, onun ilk kitaplarm seviyordu.
 Jacq u es: Yok canm , M aetcrlinckteki m istik olan, gizli bi-
limerle ilgili olein eylere k a r faz la hogrrlk v a r sen d e...
diyordu.
Biliyorum , am a elim de deil... Sen ne dersen de, Jacq u es,
yaam ak korkun ey .
Ben yle dnm yorum ... O k a d a r b asit ki bu... A cm a
duygusundan, kskanlktan, yani btn y ap m a tutk u lard an sy
rlm am z ve kendim izi shhatli b ir bencillie brakm am z lzm .
O zam an h ay at sadeleir... Yalnz, sen b ir t rl kendini b ra k a
m yorsun... H ep gerginsin, hep rp e rti halindesin.
D enise o tlarn i'n e uzand:
Kendim i b rakm a a alyorum ... dedi. Byle to p ra
a yakn o larak yattm zam an ben d e senin gibi hereyin b a
sit olduunu dnyorum , kk b ir hayvan oluveriyorum ... an
tam bam n a ltn a koyuver n o lu r.
Beni psene D enise... Y a d a b rak , ben seni peyim ."
Gen kza doru eildi. D enise gzlerini yum du. Beline b ir
kolun dolandn, sonra dudaklarna scak dudaklarn dediini
hissetti. K am ak iin b ir h a rek et y a p acak oldu am a bunu g
lkle yendi, k a r koym adan kendini brak t, sonra onu y av aa
itti, glm seyerek hom urdand. Jac q u e s otlarn iinde onun y a
nm a diz km t:
K zm adn ya sevgilim ? dedi.
H ayr, ok m em nunum ... Kendim i azarlyorum ... G r
yorsun ya, sen de tekiler gibisin D enise H erpain, diyorum
san k i.
" te k ile r gibi deilsin sen, d a h a gzelsin, daha akllsn.
Beni ptn iin byle sanyorsun am a dem ek istediim
bu deil... H ayr, tekiler gibi deilim b en .
N iin?
iini ekti, gkte szlen b ir kua b akt. Ja cq u es kolunu yi
ne onun beline dolad. D enise o sra d a br y an a dnmt.
Jacq u es kendinden y a n a evirm ek iin elini onun kum ral b a
n a dayad. G zlerinin y ala dolu olduunu grd.
N e v a r D enise... zdm m sen i?
Kz bam salla y a ra k : Syleyem em bunu sa n a , dedi.
 Sonra birden onun kollarndan syrld, o tlarn zerine o tu r
du, antasnn iinde b ir ey arad . C etveller, p erg eller m adeni
grltler karrken o da an tad an k tla kurun kalem k a r
d. Dizlerinin zerinde b ir eyler yazd, sonra kd ona uzatt.
Jacq u es unlar okudu:
Annem yznden u ta n duyuyorum . Ona benzem ek istem i
yorum .
ok a ra ra k D enisee bakt. Ja c q u esm ailesi b asit ve ask-
yzlyd. K ar-koca arasn d ak i fac ia la r dnd yoktu hi.
Ona gre M me H erpain b iraz gekin, gzel b ir kadnd. Pont-de-
lE ure sokaklarnda ona rastla m a k tan epey holanyordu. K ulp'-
deki gece toplantlarnda da a rk sylerdi. K ocas M. H erp ain 'i
aldattm duym utu am a buna aldrd yoktu. K onum ak iste
di. D enise elini onun a zn a kapad, b ir k u ru n kalem u zata rak :
B ir ey sylem e, yaz, dedi.
O d a yazd:
N e diye utan duyuyorsun? Annene sen bam baka iki in
sansnz. Kald ki, o da b ir cinayet ilem i d e il...
D enise k d ald, iini ekti, kurun kalem i istem ek iin
elini uzatt:
E vet... C inayet iedi say lr... Babam n, benim , k ard eleri
m in hayatm z m ahvetti... ocukluumdan b e ri korkun b ir ac
bu bnim iin.
Jacq u es onun omuzunun stnden, yazdklarn okuyordu:
Senin hayatn dah a yeni yeni b aly o r, dedi.
D enise yine kurun kalem le ekledi:
Bitti bile.
Jacq u es D enisein nnde dize geldi, onu yine kollarna a la
ra k canm yak arcasn a, kuvvetle skt. D enise yine hom urdand,
sonra glm sedi. Zevk duym ayna, onu y arg lay m a ve ilk d e
fa olarak d a ona hkim oluuna ayordu.
O bana m uhta am a ben ona m uhta deilim , diye dnd.
Ay douyordu. G ece ok gzel olacakt. O tlarn a rasn d a el
yordam yla kalem i a ra trd ve nn pek grm eksizin, koeamai
h arflerle unlar yazd:
"Seni seveceim g alib a.
 Jacq u es yazy okuyabilm ek iin ay a a kalkt, kd ay
na doru uzatt.
Ondan sonra da hem en h e r akam birlikte k tlar. Jacq u es
daha ileri gitm ek istedi am a D enise tem iz kzd, Jac q u es d a onun
bu haline sayg gsterdi. Denise im di de ona ocukluunu an
latyordu. G erek h ay atta bylesine acaip duygularn v aro lab i
lecei Ja c q u e sm akln a bile gelm ezdi. H em korkm u, hem b
ylenm iti.

XVI

Jacq u es ikinci bakaloryasn 1914 tem m uzunda verdi. B abas

onun ertesi yl P a ris te hukuk renim ine balam asn istiyordu.
Jacq u es ise Tp Fakltesinin giri sn av larn a hazrlanm ak niye
tindeydi. D enis^e: Hukuk kolaydr, onun iin iki fakltenin
d erslerini de izleyeceim , diyordu. Pont-de-iE u re de tem m uz
aynn son gnlerinde sk sk bu lu tu lar. K endilerini nianl r.a-
yyorlar, senli-benli konuuyorlard. M m e H erpain bu sk-fk-
lktan kayglanm aktayd:
N apacaksn bu ocuu. P elle to tla r onun seninle evlenm e
sine hibir zam an izin verm ezler, biliyorsun p e k l ... diyordu.
Ben m i? E vlenm ek istem iyorum ki ben.
ocuk gibi konuuyorsun. B tn k zlar ev len irler."
Annesi M. H erpaini de o ray a soktu am a o, drd rd an nefret
ederdi:
N e k ar bundan canm , dedi.
Mme H erpain om uzlarm silkti. Kocas mr boyunca m ese
leleri zmek zorunda kalm am ak iin bunlar bilm ezlikten gel
m iti.
25 tem m uza doru Pont-de-lE u re halk b ir sava ihtim alinden
szetm ee balad. nanm okszm szediyorlard bundan. A ntiro
Q uesnay yedeksubayd. M. H erp ain in m avi paketlerini rm ak -
ta olduu broya girdi, yeni ald b ir ift postal gsterdi ona:
Benim sava ara la rn d an bu n lar, y a lataca m , dedi.
 M. Achille: Sus bakaym , byle eylerle ak a olm az, dedi.
l m m akinesi am ansz b ir yavalkla h are k e te geti. Doku
m aclkta kullanlan ta ra k m akineeri. a r ve devam l ileyerek
yn yum aklarn, zerinde se rt, sivri k n tlar bulunan m erd a
nelere doru eker, b u n lar d a y um aklar hem en kavrayp p ara-
lay v erirler: Tpk onun gibi, cesaretle korku da bu sakin ehri
sav aa doru ekiyor, lm iin kolayca adam seiyordu. B ir tek
gnde btn delikanllar kayboluverdi. Gzleri kzarm kadnlar,
sessiz evlerine tek b a la rn a dndler. Sonra daha yal erk ek
le r niform a giyerek o rtay a k tlar. P a sta c M. B elgiati, tre n
istasyonunu koruyan sekiz kiilik m angann kom utan oldu. K a
dife yakal niform a giyen D r. G urin, srm al ask e r hekim
oluverdi birden. Seferberliin h aftasn d a d a yola kt. M s-
tahfz assubay olan Louis H erpain gidip m uayene oldu am a ask
b ir yzle, utan iinde g eri geldi. B ir ask e r hekim onu m uaye
ne ettikten sonra:
Yok yok, sen evinde otu r, kalbine gz-kulak ol dostum ...
G eri hizm et... dem iti.
Mme H erpainin istei zerine D r. G urin gidip a sk e r mes-
lekdayla konutu; sonra: le ri derecede kalp hastasy m ,
dedi.
M me H erpain acm grnd:
Vah zavall Louisciim , dedi, g it m uayene ol, tedavi
e ttir kendini...
Kocas yle b ir ta v rla : K im e? dedi ki, Mme H erpain bu
iin zerinde durm aa c e sa re t edem edi.
B alangta P ont-de-l'E ureiier fa b rik a la r durdurm a d
nm lerdi. F a k a t F ra n s a nn kuzeyi igal altn a giriverince b
tn sip ariler hem encecik ehire verilm ee baland. Tezgh
la r kilom etrelerce krm z, m avi kum a dokuyorlard. Sonradan
Levazm D airesi gkm avisi kum a kullanm aa balaynca, rm a
a doru akan d erelerin suyu ak m avi b ir renk ald.
Ekim banda okullar alnca D enise liseye dnmedi. Byk
babas hastalanm t. M em urlarnn oundan yoksun kalan b a
bas, ondan yard m istem iti. Denise de ona y a ra rl olacana
sevinerek kabul etm iti. Jacq u es P a ris e gitm iti. Onsekiz y a
 na girince gnll yazlacandan. D enie Rouenda d a oturm ak
istem iyordu artk . K sa ve yum uak A vusturalya ynlerini, uzun
ve se rt F ra n s a ynlerini, F a s ynlerini... ay rdetm eyi rendi.
Ama daha ok babasn yakndan tand.
Onun iin ok artc b ir ey oldu bu. B abasnn ev dn
daki yaantsn m akinelem i, sa d e b ir ey diye dnm t
hep. B tn gn n 'a p a r a c a b a ? diye d e hi dnm em iti. Ba
basyla b irlikte alm aa balay n ca onun, m ektuplar elden ge
irdikten sonra pencerenin altndaki kk b ir dolab atm ,
iinden b ir kitap kardn grd. B abas bu gizli yeri ona ilk
gsteriinde b ir su orta edas ile glm sem iti. Gizli k itap l
n gsterdi ona: Taine, R enan, Hugonun eserleri, B ourgetnin
rom anlar, ispirtizm a k itap lar v a rd iinde. Denie b u nlarn b a
lklarna bakarken, b abas d a onun izlenim lerine dikkat ediyordu.
Sra gizli bilim lerle ilgili k ita p la ra gelince M. H erp ain u tanga
b ir ta v rla:
B elki doru ta ra fla r v a rd r, k im bilir? dedi.
Ondan sonra d a b irk a defa k arlkl konutular, M. H erpain
dncelerini on a an latm a a alt. B abasn sevimli ve bn,
h ayat hakknda Ja c q u e sa y a d a B ertran d Schm ilte gre daha
bilgisiz, fak at cana yakn buluyordu. B abasnn b ir tu h a f d av
ran da, bu dikkafal kzn houna gitm ek am acyla, genlii
nin radikalizm inden szetm ek oldu. Sonra D enie b ir b ak a ey
daha kefetti, bu onu daha ok a rtt. B ir ak am yam urluu
nu unutm u, ayrldktan sonra yine broya dnm t. Babasn
sska, uzun burunlu daktilo Mile P ro ta t ile sarm a-dola buldu.
Tiksinti d u y arak kapy kapad. Ne pis eydi u dnya, insan ki
m e baksa bozuk olduunu anlayveriyordu. Sonra kendini pek
ap talca fazilet ta s la r buldu; annesinin d e aldatldn dne
rek acaip b ir zevk duydu h a tt . Hem gzel gzleri v ard bu k
zn, belki akllyd da. Onunla hi ark ad alk kurm am olduu
iin kendine ierledi. Yine k a rlatk la r zam an b ab as sze b a
lam adan nce uzun uzun ekindi, sonra zr diledi.
N 'apiyim ? H ayatm n n e k a d a r etin olduunu bilem ez
sin. U ysal, iyi b ir kad n d r b u ; baz ey lere katlanabileyim diye
ok yard m e tti b ana... ile rd e an larsn , dedi.
 D enie: ok iyi anlyorum b a b a , diye cevap verdi.
Sonra d a serb este Mme H erp ain den konutular. D enie b a
basna niin boanm adm sordu.
Sizin yznzden... Byle kk b ir eh ird e bu iin
nze de byk z a ra r dokunurdu... Sonra annenle ben h ereye ia-
m en yine de m utlu gnler g eirdik... Bu ie yeniden balam ak
gerekseydi, b alardm ... Evlendiim iz zam an beni seviyordu...
B ilir m isin bilm em , y l bekledi beni, o y sa R ouenda birok
kim seler onun peindeydi... y le gzeldi k i... Ben askerken. D a-
m iette sokandaki evde yaptm z mzik toplantlarm gresin
isterdim ... O zam anlar a rk sylyordum. O d a b an a elik edi
yordu.
Ne sylyordunuz b a b a ?
Oooo' B ir s r ey... O zam anlarn btn rep ertu a r...
Faustun tek sesli paras, " L e Rol d 'Y s " , "Samson ite D a lila "..."
Dinlem ek isterdim sizi. Bu akam syleyin b unlar b a n a .
H ayr, annen bu sra d a a rk sylenm esinden holanm
yo r.
E ve pek neeli dndler. Mme H erpain ba ard iin y at
m t. Sevgilisinden h ab er alam ad iin m erak tay d , Avrupa
Savan da kendi m ut uluuna b ir suikast sayyordu. Y emekten
sonra M. H erpainle kz usullack salona girdiler, Denie de
y av aa bab asn a elik e tti: Ey tem iz, sa f yuva, se' m sa n a ...
M. H erpain titre k ve bnce ateli b ir sesle, soluk solua ark
syledi. Uzun zam andr bylesine m utlu grnm em iti. D enie ile
Suzanne heyecan v e m erham etle gizli gizli bak y o rlar; Char-
lotte ise byk altndan glyordu.

xvn
A sker m ektuplarnn h e rb iri savan b ir b ak a p arasn .an
latyordu. B tn cephe boyunca, sonra F ra n s a nn h er yerinde
Font-de-lE u reden gitm e d elikanllar vard. Ja cq u es PcL'etot im
kn bulur bulm az, 195 ekim inde gnll yazlm t. Annesi ilo
babasna: B en D enise H erp ain le nianlandm , dem i, kayg
sndan deiiveren Mme P elleto t olunu pm t. N o ter ses
karm am , yalnz: "Senden tek istediim u! B ekle sav a bit
sin, bu ta sa rd a n o zam an resm en b a h se t, dem iti.
ngiliz ordusunda tercm anlk eden B ertran d Schm ittin m
r A rm entires ile B thune a ra sn d a geiyor; oradan D enisee
airan e, lm kokan m ektuplar yazyordu. K ardei A ndr Char-
leroid a lm t. B ernard Quesnuy b ir avc birliinde tem endi.
T aburu ay d r A lsasta, k a r altn d a k a ra rg h kurm utu, heki
mi de D r. G urindi. C ham pagned a a r y arala n a n Antoine
Quesnay, fabrikann avlularnda baca n srklyordu. F ra n
oise Pascal-B ouchet ile nianland syleniyordu. Bu ise V adi-
deki in san lara V erdun sav am d an d ah a nemli b ir olay gibi g
rnyordu.
1916 nisam nda Pont-de-lE u re den kilom etre uzaktaki te
penin dzlne b ir ngiliz eitim kam p gelip yerleti.- Bu kam p
b ir okuldu, zel sava usullerini rensinler diye, su b ay larla e r
le r cepheden b u ray a gnderiliyordu. Sng ile yeni sav a m e
totlar, clbom balarnn kullanl tarz, zehirli gaz, sip e r snak
la r gibi eylerdi b u n lar. E itm enlerden b iri olan 33 yandaki
yzba Robinson, D enisein peinden ay rlm ay an lard an biri oldu.
H er p a z a r btn Pont-de-lE u re h alk ad rlarn gzel intizam
n, K anadalIlarn orm an geleneklerine gre y ap tk lar ta h ta b a
ra k a la r, ngiliz askerlerin in y u rtlarn d ak i gibi iekli ta rh la rla
yeni b atan k urduklar b aheleri h a y ra n h a y ra n seyretm ek iirt
kam pa k ar olm utu,
Robinson M. H erpain e: M iss D enisee b ir sm ak gstere?;
ceim , diyor; o da eik bam sa lla y ara k kabul ediyordu.
Yzba, D enisei herb iri b ire r tem izlik h arik as olan, te rte
miz uvallardan, cill gibi d u ran kazk lard an yaplm rnek si
p erlere doru gtryor:
A tlayabilecek m isiniz? diye soruyor, ona elini veriyordu.
D enise ak y akal niform as iinde pek tabii d u ran bu evik,
uzun boylu genci ok beeniyordu.
Gelin d e b ir subay sm an grn, Miss D enise... D ik
kat! Eilm eniz lzm ... Y irm i b asa m a k v a r !
 K aranlkta yol gsterm ek iin onu belinden k av rad , elini u-
ztt. D enie onun iri avucunu kendi avucu stnde hissedince duy
duu zevki grerek korktu:
Yok yok, bam dnd, kalm ," dedi.

B ah ard a kam pn subay lar kk b ir elenti tertip led iler,

kz yzba Robinsonu R uddy diye a ry o rlard a rtk . Yzba,
D enisee kendi m isafiri olarak elentiye gelip gelm iyeceini or
du. M m e H erpain iki gn nce gizli-kapakl P a ris e gitm iti. D r.
G uerin drt srm al ask er hekim olup Compiegnedeki b ir h as
tanenin ynetim ini ele alalberi, gen kadn d a boyuna yolculuk
etm ek iin sebepler buluyordu. K zlar: G erm aine yerinde du
ram az oidu, diyorlard. D enie ak am yem ekte babasna:
B aba, bu akam dard ay m ; ngiliz kam pna gidiyorum ,
dedi.
M. H erpain kaygl b ir ta v rla : A kam m ? ... dedi. N i
in?... K im le?...
Robinson gelip ara b a y la beni alacak, sonra yine ken
disi getirecek. A skerleri konser v eriy o rla r d a .
K ardelerini de a rm ad m ?
aram ad. Biliyorsunuz, iki kiilik kk b ir arab as
v a r.
M. H erpain sofra rtsnn stnde p arm ak lary la piyano
a la r gibi yapt, bam eip iini ekti. ou zam an soluu ke
silir gibi oluyordu. Ackl b ir hali vard.
Ne v a r babacm ? Ruddy ile gitm em den holanm yor
m usunuz yoksa? D aha nce d e birka d efa km tm ."
H ay r kzm, akam km am tn.
D enie biraz fkeli b ir tav rla:
- - A kam la sab ah ara sn d a ne fa rk v a r? dedi. stem i
yorsanz gitm eyiveririm ... Y alnz ayp olacak, h erey tertip len
m iti nk. Ruddy d e iki saa te k a d a r gelecek. Beni aklm dan
zorum v a r san acak .
M. H erpain yine iini ekti:
Yok, g it g it, dedi. M adem eleneceksin, bundan yok
sun brak m ak istem em seni. B u rad a pek neeli g n ler geirm i
yoruz. Yalnz ok ge kalm a. Bekliyeceim seni.
N e diye bekliyeceksiniz babacm , sam a dorusu... En
azndan geceyarsna k a d a r s re r bu i... N iye bekyesiniz beni?
N e olabilir hem . R uddyyi siz d e epey zam andr sanyorsunuz.
Senin dndn gzmle grm ezsem iim ra h a t etm ez.
D enise: Zavall b a b a m ! dem ek iste r gibi b ir ta v rla k a r
delerine bakt, yem ein ondan sonras da sessiz ve neesiz geti.
Az sonra gecenin iinde b ir ngrak sesi, peinden Robin-
6onun neeli sesi iitildi:
yi ak am lar, Eugnie, Miss D enisei alm a a geldim ,
diyordu.
D enise babasn ok sevim li b ir ta v rla uzun uzun - h e r za
m ankinden dah a uzun - pt Sonra k ard eleri de onunla hole
ktlar, salar bozulm adan earp n rtebilm esi iin ona yardm
ettiler. Salonda yalnz kalan M. H erpain o nlarn "T lp p e ra ry "
m arnn bestesine uy d u rarak :

Gle gle Mr. Ruddy,

Gle gle Nise k ard e...

diye ark sylediklerini duydu.

Sonra C harlotte: Ruddy, ok k ab a adam sn dorusu, beni
gtrm yorsun, dedi.
Ruddy: G treyim isterd im . diye cevap verdi.
stem ezsnin. D enise ile o ufack arab an d a yalnz k al
m aktan holanyorsun da ondan.
M. H erpain dah a b ir dakika k a d a r onlarn gltkerini, a r
k lar sylediklerini, dans h av ala rn a ayak uydurduklarn duydu.
B ak R uddy, to e dansm yapabiliyorum , tpk senin ba
na gsterdiin gibi... Bakm yor! D enisei alp gtrm ekten b a
ka ey dnd yok... yi geceler B ay Don Ju a n ... yi elen
celer, D enise.
G lm elerle a rk la r Louis H erp ain e yalandn, vak tin
den nce yalandn h issettirdi. D aha k sa b ir zam an nce Da-
m iette sokandaki evin kapsnda da, im di k ars olan G erm aine,
(ik lar syleyerek gen ask eri byle uurluyordu. lerinde
c sevileni de kendisiydi. ki kz yine salona gelerek b ab ala rn a
iyi geceler dilediler. O dalarna dnmek iin dayanlm az b ir
rzu duyuyorlard: R uddynin D enisee duyduu sevgiden uzun
uzun szedeceklerdi orada. M. H erpain yalnz kald. K itap' .aa
ra k rastge'.e b ir k itap ald. Vadideki Z am bak t bu. Koltuuna
dnerek okum aa alt:
"iste in i kabul ediyorum . Bir kadn bizi, kendisini sevdiimiz
den fazla sevm iyorsa her frsa tta bize saduyu k u rallarn unut
tu rm aa hakk v a rd r."
Bu cm le zerine dnceye dald... " B ir kadn bizi kendisini
sevdiim izden fazla sevm iyorsa her frsa tta bize saduyu kural
larn unutturm aa hakk v a rd r." Ne k a d a r doruydu bu. Ger-
m aine ka defa saduyu k u rallarn unutm utu . Yirm i yan
da evlendii srad a evlilik hakknda ileri srd dnceleri ha
trlyordu. B ir kocann sert olm as gerektiini, erkeklerin hog
r rl yznden kadnlarn doru yoldan ktklarn dnr
d o zam an... lk atm alard an sonra da o, karsnn h er de
diine ev et dem iti.
Yine B alzac okum aa devam etti: "A iniarnzda bir kr
n m eydana geldiini grm em ek, en ufak red cevab karsnda
kederlenen dudaklarnzdaki som urtkan ifadeyi giderm ek iin ..."
Ge-mainein, kocas yannda om akszn tem en D ebucourt ie b ir
likte kt i k akam ki h a li,'b y k b ir aklkla yine gznn
nr.e geldi. D enie doduktan iki yl sonrayd. K zndan ona .ap
ta lc a b ir hastalk gem ', o y a ta kabakulak olm utu. Bossuet
Okulu tiyatroda b ir konser veriyordu, tem en D ebucourt, Mme H er
p aini o raya gtrm ek istem iti. O da bu ak am D enise'in y ap t
gibi efkatli ve uysal dav ran m : stem iyorsan gitm iyeyim ,
dem iti. O da, D enisee yapt gibi, u cevab v erm iti: M a
dem e encceksin, seni yoksun brakm ak istem em bund an ... Ron-
r a da g ecey an sn a k d a r onu beklem iti. Atei ykselnr, rp
nyordu. Tek tk geen a ra b a la r tav an d a p a n c u rlan n kl iz
gilerini dndryordu. N ihayet k ars gelm iti. G ece robu inde

F. 5
 ok hotu. G ecenin serinliini de g e tirm iti... imdiki m utsuz ha*
y a ta atlan ilk adm olm utu bu.
K arsnda, yaz m asasnn stne d u ran kk sa a te b akt:
Dokuzu be geiyordu... Y arabbi! Ne k a d a r uzun olacakt bu
akam ! Gsnde a ra s ra d uym akta olduu o ldrc tkankl
yine duym aa balyordu. Okumak lzm d: "H a n i baz deniz
bitkileri va rd r, durgun havalarda farkedilirler de frtnann dal
galar onlar para para edip kyya atar: Tpk onlar gibi benim
de, ruhumun derinliklerine gml byk anlarm v a r..." K en
dini zorlayarak birka say fa okudu um a sonra grd ki okuduu
nu anlam am aktad r. Saate b ak t... Dokuzu yirm i geiyor... A krep
kayboldu. B ir k itap yn k ad ran n sol y a n sm kapatyordu. B ir
okuyup b ir dnerek ak rep yine m eydana ksn diye bekledi...
Onu be geiyor... U zaktan uzaa b ir ay ak sesi duydu m u sam a
b ir um uda kaplyordu. Ayak sesleri yaklayor, pencerenin nn
de kuvvetleniyor, sonra yine uzaklayordu.
yi am a, m adem a ra b a y la g ittile r... niin tellanyorum
byle? nsan k arm k sk an r am a kzm ... K arm n y app ettik
lerine aldrdm yok, kzm nkiler... Gidiini hogreyim diye n a
sl sevimli sevim li glm sedi. Tpk yirm i yl nce annesinin g
lm seyii gibi... D enie ho kz... H em de ne akll... E rkek ol
sayd ta m istediim gibi olurdu... Ama gnn birinde b ir aptal
gelecek, Robinson, y a d a Q uesnaylerin oullarndan biri, y ahut
b ir b akas, onu elim den alp gid ecek ...
E lindeki rom an yine at: "H enz yirm i yamdaydm oma
bunca maraz unsurlarn etkisi altnda clz, zayf ve solgundum..."
A krep kitap ynnn ardndan kt... On b iri be geiyor... Bir
m otor grlts yaklat, sonra kapm n nnde bouklap durdu.
K ilitte b ir a n a h ta r dnd. D enisein: A llahasm arladk, ok ok
te ek k rle r... diyen sesi iitildi. B abas ay a a kalkt, onu holde
buldu:
N e o, sen m isin? Geldin dem ek? B ense b ir saa te k a d ar
gelirsin diyordum .
E vet... Ama giderken m eraklandnz grdm , Robin-
sona d a: Sonunu beklem eden g t r b e n i," diye yalvardm . P ek
nazik d av ran d .
 ok dnceli d avranm sn sahiden. D enie... Ama ben
seni hi sabrszlanm adan g e c ey an sm a k a d a r beklerdim . Gzel
b ir kitap v ard elim de.
N e okuyordunuz?
V adideki Z am bak..."
Yzn buruturdu. E arp m karm t, pm ek iin babasna
doru geldi. M. H erpain onun d a tpk annesi gibi gecenin neeli
serinliini birlikte getirdiini dnd.

xvm
Tem m uzda D enise ilk bakaloryasn verm ek iin C aena git
ti ve kazand. O zam an k ard elerin e: O kullar alnca an n ean
nem e gideceim , sonra felsefe okum ak iin y ine liseye devam
edeceim . H ibir ey beni bu ta s a n d a n cay d ram az, dem iti.
Bu kesin k a ra n n birok nedenleri vard.
Robinsonun kendisinde uyandrd d u y g u lar onu korkutuyor
du. Jac q u e sa k a r hib ir zam an bu ehvan sevgiyi duym a
m , o hep yanm da olsun istem em itim ... Jac q u e sla b irliktey
ken stn gelen, dnceydi... D nceler... B ir zek y a k a r hay
ran lk duym ak, b irlikte geireceim iz h ay atn nasl olacan h a
yal etm ek, onu b ir erk ek haline sokm ak inanc... Ruddy ile ise i
bam baka... Sadece o yanm da olsun istiyorum ; onu seyretm ek
ten, yapp ettiklerini grm ekten holanyorum ... B ir p ljd a onun
yanm a uzanp m utlu ve h e r yanm ate gibi y an arak , gnlerce y
le kalm ak ne ho olurdu... Bu halim i grnce kendim den holan
m yorum ... R uddy beni kendi gzmde kltyor... K am alym
ondan, diyordu iinden.
Jac q u e sa k a r suluym u gibisine geliyordu ve Ja cq u es sz
land iin bu duygusu daha da arty o rd u . B tn m ektuplarnda:
Robinson h l Pont-de 1E u re 'd e m i? diye soruyordu. Tutku
la r pek horgren bu delikanl, rom antik ve k skan oluyordu:
D enise, san a a rtk inanam azsam benim iin herey k ap k ara b ir
boluk haline geliverir, hib ir eyden zevk alam am , cephede ken-
 dim i .ldrtrm ," diye yazyordu. D enie d e ona yle cevap
v e riy o rd u ;............
'Senin dediin gibi olduum a sahiden inanam yorum . H i m e
ra k etm e yavrucuum . Boyuna deien in san lard an deilim ben...
Ama m ektuplarnda da o korkun kskanlk szne rastla m ak
istem iyorum artk . Onu anlam adm sylem itin b an a. Sonra
Robinsondan szedincc bunun sende uyandrd naho duygu
la ra da ayorum hep. Senin gibi akll b ir kim se iin aklszca
b ir ey b u .
Sonra babasnn evinden niin ayrlacan anlatyordu: Bu
evde kafeste b ir ku sanyorum kendim i. Yaz m asam dan p iy a
nomun b ana gidiyorum , sonra odam a dnyorum . Annemin k a r
m da oluu sa n a anlatlam yacak k a d a r ok ac uyandryor ben
de. Benim de a rtk kendisi gibi b ir kadn olduumu b ir t rl an
layam yor. ocukmuum gibi d av ran y o r bana k ar. B en de ona
katlanam yorum .
B abam n d a yardm yla felsefeye balyaym dedim ... K ant
ile Spinoza hakknda senin ne dndn m erak ediyorum , iti
r a f edeyim ki ahlk konusunda m ecburi b u y ru k " teorisi K an t
epey sevim siz gsteriyor bana. Spinozanm sevgi zerine btn
sylediklerinden pek holandm um a T an rs benim iin skc.
Teorik ve som ut buluyorum onu. B en sofu iken onun gibi deil
dim. Gnderdiin "N iefzsche'nin H ay at" iin teek k r ederim .
Onunla pek dostsun bakyorum . E skiden dediimiz gibi: Y am an
ad am o... F a k a t deliliinin hikyesini okuyunca pek holanm a
dm. Deli likyeerinden ko rk arm hep. B u rad a y a m u r yu-
yor, hav a kapal; yam ur su lar dam n inkolarn bouk b ir g
rlt ile dvyor. Ne istiyorum biliyor m usun? Bu su G erm aine'
tuzdan b ir heykel gibi eritsin, rom atizm a yapsn onda, y ahut y
le zorlu b ir di a n sn a tutulsun ki, tre n e binip P a ris e, daha
dorusu Compienee gitm ek zorunda kalsn ... Ama ne yazk ki
bunlarn hibiri olm yacak. Y am urdan sonra gne aacak,, d a
m n zerine pem be resim le r izecek. F rtn ad an sonra hava y a t
acak, G erm aine de sapasalam kalacak . U rap didindiim yok
artk . Senin hep dediin gibi, seyirci kalm a a alyorum ... Ama
ilm ek istiyorum . B ern ard Quesnay nian alm , h ab erin v ar
m yd?

20 Eyll 1916
Bugn de b ir h a b er yok senden. Byk ta sa rla rm bizim
aileye atm . Annem: Sen deli misin ayol? nsan on sekizinde
te k ra r liseye gitm ez, dedi. B en de onun byle diyeceini ga
yet iyi bildiim den hi aldrm adm . B abam n haline zldm. Be
ni alp baheye gtrd, tam b ir s a a t im enlerin evresinde d
np durduk. Senden b ak a kim sem yok, ok h asta hissediyorum
kendim i, dedi. Ben de: Sk sk gelir, sizi grrm am a Jac q u e s
seviyorum , onunla evlenm ek istiyorum , sav a dn o renim i
ne devam edecek, ben de ona ayak uy d u racak halde olaym isti
yorum , dedim . B abam tanrsn, ok u tan g atr, hem encecik r a
z oldu. Ama biraz pim anlk d a duyuyorum . Suzanne alyor
am a Lolotte m em nun galiba. ngiliz kam plarnda tek bana h
km yrtecek artk . Robinsondan yana bu k a d a r kayg gster
m ekle hi de doru yapm am tn yavrucuum . P a z a r gn bize
ay a geldi. Biliyor m usun Ruddy, bu beni son grn... Roucn
gidip alacam , dedim ona. Gld: Sahiden gidecek m i
sin ? dedi. Sonra b aka eylerden szetti. Ama m ahsus a ld r
m azm gibi davrandn sanyorum ; h erey e ra m en de zl
m olacan um uyorum .

Rouen, 20 Ekim 1916

Sevgilim, kad n lar korkun y a ra tk la r, a m a erk ek ler do

ok insafsz. Ben Pont-de-lE u rcden senin yznden ayrlm ak is
tedim , sen bu yzden bana tak aza ediyorsun. N eden: zinlerim
bakm ndan pek uygun olm yacak b u , diyorsun? G elir beni
R ouenda grrsn, ben de orada daha serb est olurum . Evimden
b ak a yerde oturm a parelerini aray m a nasl olur da aabi
lirsin? nsann n efret ettii b ir evi olm asndan daha korkun ey
olam az. Gelip benim yerim e b ir h afta b u rad a otursan anlardn.
unu iyi bil ki, b ak a herhangi b ir y erd e m utsuz olm ak daha
houm a gider. B akalarnn evinde byle b irey tab iid ir de, in
ta n n kendi evinde deildir. B en b u rad a, anneannem in evinde
D enise H erpain'im . H erkesin cam nasl iste rse ordan o ray a ko
y aca b ir nesne deilim . K aranm , grenim yok. K apm
vuruyorlar, girm eden nce de bekliyorlar. Ben evde yokken
kim senin ekm elerim i k an trm y aca m , kim senin m ektuplarm
am yacan, pem be b ir blz giyersem kim senin: Olmaz, bunu
k ar d a yeil blzunu g iy , dem iyeceini biliyorum . S an a sy
ledim miydi bilm em : H er nne gelen odam a k t diye girince
yreim hop" ediyordu bu yzden. B urada, anneannem in evin
de hayatm dan g ay et mem nunum . Buz gibi souk odam da a l
m ak, sabahn sisinde souktan donmu ay ak la rla erkenden soka
a km ak... K afam n din olm as a rty le btn b u nlarn hi
nemi yek... F a z la dm m rom antik bahede d rt dnyo
rum . Ya da aaya inip anneannem in odasnda oturuyorum . Bu
etin zam anlarda yalnz onun odasnda soba yanyor nk. Y i
ne hep o hikyesini an laty or b a n a : B irincisinin konusu b e
nim anne ta rafn n m a lla n k arsn d a senin bykbabann kstah
a d avran; kincisinin konusu benim bykbabam n A lm anlara
k ar katld anl sa v a la r; ncsnn konusu d a kendisi
nin evlenii: Ben B erriliydim , bykbaban d a N orm andiyaly-
d ... Bu hikyeden sonra: H adi, u senin P r lad e al b a
na bakaym , eiiyor. Benim P relu d e alp odam a, devimi y ap
m aa kyorum . Konusu: ntihar. Ho konu, deil mi? yi g e
celer! B ir gn gelip sa n a h e r ak am canm isteyince iyi ge
c e le r" diyebilecek m iyim sahiden? R om eo'yu hatrlyor musun?

Good-ntgM, good-night; parting Is such sweet sorrow,

That I shall say good-night, till it be morrow.

Ben de bunu F ran sz c a y a m anzum olanak evirdim (Y aaa...

ne san d n !):

yi geceler, yi geceler; gitmek yle tatl bir keder

Ki sabaha kadar byle diyeceim hep: iyi geceler,
 Sevgilim, ii e r tam am , snav kazandm . Szlden ekindii
mi sana, sylem itim am a, adam ca zlar ok yum uak d a v ran
dlar. A a-yukar hepsini bildim zaten. T arih-C orafyadan:
F ran k fu rt andlam as ile K anada. F izikten: Ses veren b o ru lar k a
nunu (Bunu b a n a tenis kordunda an latm tn hani, h atrlyo r
m usun?). K im yadan: C 0-, F elsefeden: S tu art Mili, Ascllk. H -
b ir ey bilm iyordum , B entham dan szettim , yle d e abuk ko
nutum ki, ad am szm kesem edi. B ir ey dem edi, 13 verm i.
Doa bilim lerinden: K an (ben d e senin gibi iim den glm se
dim ). ngilizceden stn b aa r kazandm . D ickens'ten b ir evi
ri yaptrd, bense bunu aa-yukar ezbere biliyordum . En yk
sek notu aldm g aliba... Hele kr, bitti! A rtk gelecek yl
F .K .B .ye gider, sa n a yetiirim .

Rouen, 20 Ekim 1917

N ihayet senden h a b e r alabildim ... B ir h aftad an b eri korku

iindeydim . Annen bile senden hi h a b e r alam am t. Zavall
yavrum ; yatl okul karyolas gibi d ar, se rt, bem beyaz b ir y a
ta k ta grr gibiyim seni. Sz dinle. P an sm an larn gzel g
zel y ap tr. Y a y aran n izi? Genilii ne k a d ar? D erinlii nasl?
Santim i santim ine, ak-seik cev ap lar v e r bana, bunu renden
bekliyorum . Zavall yavrucuum , hi km ldayam az halde olsan
gerek. N eden B rivee y a trd la r seni? C orafya k itap larn a b ak
m ak iin hem en kitapa kotum. Boubouna to zlara bulandm :
Brive ile ilgili hibir bilgi bulam adm . Bu akam Pont-de-l'E uree
gideceim . Hem senin baban B rive dn greceim , hem de
kendi babam a bakacam : Geen gece dehetli hastaland n
k... B irdenbire nefes darl n a tutuluverdi. G aliba bugn daha
iyi im i, o m a herkesi pek korkutm u... Zavall babacm , ne
hazin b ir yaay v a r... Seni ok m esut edebilecek miyim, bil
m iyorum sevgilim , am a sa p a lesiye sadk kalaca m .
 XIX

D am ictte sokandaki evin a r kaps, zerinde n g rak lar

bulunan dili ark harek ete getirdi. Avluda, yal Louisa, pe
ronun basam aklarn ykyordu:
abuk olun Mlle D enise... Size b ir m isafir v a r," dedi.
B ana m ?"
Evet, Mademoiselle, gen b ir subay... ok da terbiyeli...
Kendisini anneannenizin y an n a gtrecektim : Yok yok, kk
hanm bahede beklerim , d a h a iy i, d ed i.
B ahede mi o ?
N erde olsun istiyorsunuz? B ir sa a ttir d rt dnyor.
D enise be basam a b ir solukta kt, antasn hole att,
bahe kapsn at. Stlerin altnda, niform al b ir gen h a
vuza doru eilm iti. Ja c q u e sti bu. D enise ona doru kotu,
kollarna atld, sonra yzne bakt. R engi biraz solgundu belki,
am a shhatli b ir hali vard. F a k a t ne k a d ar da elimsizdi. Dc-
n isein aklnda onunla ilgili daha erkeke b ir an kalm t.
Ah, Jacq u es, ne k a d a r m utluyum bilsen! N asl oldu da
geldin? Niin nce h ab er verm edin b a n a ?
H astane nekahet dnemi iin dn izin verdi. R ouen'da
senine bir gece geirebilm ek iin eve y a rn orad ay m " diye
h aber verdim .
Y arn gidiyorsun demek, h a ?
Evet, bavulum u etele b ra k tm .
Annenle babandan nce beni grm ek isteyiine pek se
vindim ... B ir gnlne seni m isafir edeceim , yle mi? ok
gzel ey. Y anndan ayrlm yaeam . K im ya da, T abiat bilgisi de
vzgelir. H ibirine el srm iyeceim .
Onu silip odasna gtrd:
R esm inle N ietzsche kitabn y atam n bau cu n d a, dedi.
Jacq u es y atan stn e oturm u, kollarn onin beline dola
m t. P e k heyecanlyd, ban ark ad an n gsne y aslam ;
 Sevgilim ... A ylardan b eri bu m nasl dndm b ir
bilsen, diyordu.
D enisei kendine doru e k ip .y a n m a y atrd , zerine doru
eilerek dudaklarndan hoy rata pt. D enise onu byle btn
vcudne yakn hissedince korktu, kurtulm ak iin davrand.
Gitme, D enise... , yle zledim ki seni... Filoda bize is
tira h a t verildi mi a rk a d a la r kadn peinde kouyorlard... Ben
se yalm z seni arzuladm ... Bugn bile P a ris ten geerken, iste
m edim ... Yalnz sen v arsn benim iin.
Y alvaran, tatl bir ta v rla D enisee bakyordu. Gen kz:
B irka gn sonra yine gidecek, belki de lecek, diye dnd.
D oruldu, lk ellerini arkad an n y an ak la r zerine koydu, tir
ti r titredii halde onun gzlerinin iine uzun uzun bakt:
Dinle sevgilim , dedi. Seni im di anneannem in yam ja
gtreceim . Ona: Ben Ja c q u e sla b era b er alt on treniyle Pont-
de-lE u re e gidiyorum , diyeceim . Sonra d a geceyi otelde se
ninle geireceim .
Jacq u es hem sevinm i, hem tellanm grnd:
-, ok gzel olur, a m a y a annenle baban telefon ed erlerse?
Anneannemin telefonu yok. Ne olabilir ki hem ? A m aaan,
vzgelir; tehlikeden holanrm b en .
Belki yle, D enise, am a kabul etm ee hakkm v a r m
acaba? Y apm ak istediin ey ok tehlikeli... B ir gen k z...
D enise onun kollarndan syrld. M me d Hocquinville kendi
sine anlatlanlar ok g anlayabildi:
Ne dedin?.. Bu delikanl Jac q u es P elletot m u?.. Annenin
nikh szlem esini yapan noterle hsm l v a r m ?"
E vet anneanne, onun to ru n u .
Y a a a !
D enise, anneannesinin yznden noter M. P ellcto ty a duydu
u btn eski hncn izleri getiini grd (sfra sfr elde v a r
sfr) am a, Mme d Hocquinville sadece:
A sker m i? dedi.
E vet anneanne.
1?70 te zavall A dhaum ecuum d a hem en hem en bu-
nun gibi b ir niform a giym iti... Onun k ep i d a h a yksekti yal-
nz.
D enise. Ja c q u e sla birlik te y in e odasna k t, b ir bav u la
b irk a p a r a eya doldurdu. Ja c q u e s pem be b ir gecelikle m ein
te rlik ler koyduunu fark etti. Y arm s a a t sonra birlik te otele
geldiler. Y olda Jacq u es, D enisee: S ana d a benim kinin yann
d a b ir oda tu ta rm , dem iti. kisi de bu cesaretlerin d en yle
korkm ulard ki, durum anlalm az, iinden klm az b ir hal a l
d. D enise geldikleri otelin b a r zam an annesinin h e r h a fta D r.
G urinIe bulutuu sylenen otel olduunu farkedince irkildi.
Yemei Ja e q u e sin odasna g etirttiler, am a hem en hibir ey yi
yem ediler. ok heyecanl, kaygl, birb irlerin e bakyorlard. D e
nise, Ja c q u e sta n sava an larn anlatm asn istedi. Sofra to p
landktan sonra gidip kapy srgledi, sonra geldi, Ja c q u e sm
kucana oturdu. Jacq u es ilkin y av a y av a, so n ra kudurm u-
c asn a pt onu:
Yine b ir ey ler hom urdanyorsun, D enise.
E vet, m em nunum d a ondan... D ikkafal kz yenilgiye u
rad na seviniyor... ok a r deilim y a? Y aran acty o r m u
yum ?
Yok canm , geti a rtk ... n em li deildi zate n .
N erendeydi?
Jacq u es ceketini karp gmleini at, pem be b ir iz g ster
di ona. D enise kk y a ra izini pt, sonra kalkt:
B ir dakika bekle b en i, dedi. Seni a rrm ."
B iraz sonra bitiik odadan seslendi:
Sevgilim !
Jacq u es kendini onun yan m a att. D enise k am aa davrand,
a m a bunu glkle yendi. Zevk duym ad, am a b ir tiksintiyi ye
nince duyulan m anev hazz a n d rr b ir his duydu.
Y aras yznden Jacq u es h il halsizdi. Gece y a n sn a do
ru ark ad an n omuzunda uyuyakald. D enise d e onu u y andrm a
m ak iin hi km ldam ad, ok y av a soluk ald. Kendisi ise ok
heyecanl olduundan, uyuyam ad. Ne o lursa olsun, tehlikeli b ir
i yapm t. imdi a rtk kz olm adna, gizli-kapak' b ir yam
kalm adna gre, Jacq u es ona sad k k alacak m yd? H ayal ki-
n k l n a uram am m yd? O d a D enise gibi b ir kayg ve b ek
leyi duygusu iinde miydi? Btn b ir m r balyan b irtakm
ile r y aptktan sonra nasl byle ra h a t uyuyabiliyordu? S abaha
k ar, D enise d e iki s a a t k a d a r dald. Bu y a n -r y a halinde Saint-
J e a n K olejinin kk kilisesini, rah ip G uillem ini, sonra E u re
nehri kysnda y an sra yryen Sabine L eclerci grd.
lk d efa Rouen garnd a tanm lard ya, sabahleyin g a ra
b irlikte gelince pek holandlar bundan. E lele tutuup kapm n
yanna o tu rarak ok iyi bildikleri bu m a n za ralar sey rettiler.
Denise, F .K .B .deki alm alarndan szetti:
Dn sab ah anatom i dersinde rin g a b a lk la n verm ilerdi:
K esip ierine bakalm diye. Y rekleri yle ho ki, zenle ya
plm minik b ir ken. Yzme kesesi sedeften sanki, inci ta
nesine benziyor... H ayvanlar byle kesip ilerine bakm ak ok
zevkli ey. S ana: F il n ey falan y e rd e , d iyorlar. Sen de
b ulana k ad ar, inceden inceye aryorsun. Sonra bakyorsun ki
bulduun, um duundan d aim a d ah a gzel, d a h a m kem m el.
Jacq u es ona sevgiyle b ak arak :
E vet, bulduum , um duum dan o k a d a r daha gzel, d ah a
mkem meldi k i, dedi.
D enise k z a ra ra k onun elini skt:
Sahi m i, m em nun m usun?
D enise, ne dersin, ailenle konum al m ym aca b a ? ..
imdi evlenm em iz d ah a ih tiyatl o lur.
A aaa, yooo!... Srtnda aile yk olan evli b ir niversite
rencisi haline sokm ak istem em seni... K orkun olur bu... l
kin b irk a yl alalm , serb est olalm diyorum ... Buna d a P el-
letot ailesini, H erpain ailesini, btn N orm andiyay k a rtr
m a .
Y olculuklarm izah iin uydurduklar hikyeyi kolayca kabul
ettirebildiler. Jac q u e sin izinli olduu s rece D enise btn za
m anm kendi evinde geirdi; nianl sz hi sylenmedi am a,
oullarnn nianls o larak P elleto t ailesini de z iy aret etti. Son
r a yine Rouena dnd.
 XX

M tarekeden b irk a h afta sonra, 1918 ylnn A ralk aynda M.

H erpain b irdenbire lverdi. A dam caza gece kriz geldi. K ar
s Compignedcydi. D r. Gurin son y ara lla r tab u rcu edip Ocak
aynda terhis olunacakt. M me H erpain de onu son d efa gr
m ee gitm iti. Zil sesini duyunca E ugnie ile Victorine hem en
kom ulard, am a o, soluk alam az hale gelm iti bile. G urinin
y erine gelen D r. B osredon:
K an alnsayd belki bu seferki krizi atlatrd , am a h e
d e olsa uzun zam an yayam azd, dem iti.
D enise h aberi te lg ra fla alnca Roendan sabahleyin geldi.
C harlotte ile Suzanne g ard a buldu. K orkm ulard. Denise gl
ve k a ra rl hissetti kendini. B abasn ok severdi, am a lmn
onun iin b ir kurtulu olduunu, sonra se rt davranm ak g erek
tiini dnyordu. B abasnn odasna girip buz gibi alnn per
ken gsterdii soukkanllkla hizm etileri h ay rete drd.
Mme P elletot s a a t on bire doru geldi: B ir yardm m do
kunabilir mi a c a b a ? diye sordu. B oyuna: Zavall y av ru cak
lar! Zavall y a v ru c a k la r! diyordu. ocuklara anneleriyle ilgi
li bir ey sorm aa c e saret edem edi, am a holde kendi .iisinin
kzkardei olan Eugnie ile gizlice, uzun uzun fis kos etti:
Y ine: Zavall y a v ru c a k la r!.. dedi. N 'o lacak lar im di? Gi
dip babaanneleri Mme H erpain ile o tu rsala r daha iyi e d e rle r.
Eugnie cevap v erd i: Yoo, hi sanm am . Mlle Denise b ab a
annesiyle hibir zam an geinem em itir... Anneannesi derseniz o
baka, ok daha kolaydr onunla geinm ek.
M me H erpaine nereye te lg ra f ekileceini kim se bilm iyordu.
Kk b ir anta ile yola kverm iti, b irk a zam andr byle y a
pyordu hep. Ben aram b a gn gelirim , demi, a d re s brak-
pam t.
M me P lletot; N asl o lu r? dedi, K ocasna b ir sebep gs-
term eden, nerey e gideceini ona sylem eden gitm i olam az h e r
h alde."
Zavall B eyefendiye belki b ir ey sylem itir am a, adam
caz h ay atta deil ki bunu bize sylesin... Uzun zam an bekle
m ee de lzum kalm yacak zaten, hanm leye doru gelecek.
Onbir krk be treniyle gelir hep. Gidip onu ulsm diye M. Bouctot-
y a da syledik.
M me H erpain yem ek saatin e doru M. Bouctotnun taksisi
ile geldi. E ugnie hngr hngr a ly arak gidip ona kapy a t:
Ah! H anm efendi...
Mme H erpain ii hem en anlam t am a. bu felketli olaydan
gelm e tab ii b ir igd ile, dokunakl sahnelerin k u ra lla ra uygun
ekilde o'.up bitm esini istiyordu:
Ne v a r? diye bard.
E ugnie de M me H erp ain in ii bildiinin farkndayd m a,
hanm gibi olayn klsik b ir ta rz d a gelim esinden holanmak-
tayd:
Ah H anm efendi ah ... Zavall B eyefendi! dedi.
B eyefendi m i? N oldu Beyefendiye? Yine m i kriz g eir
d i? .
Krizden de b eter, H anm efendi... Hi iyi d eil.
Mme H erpain kapya d a y an arak : A man Y a ra b b i' dedi. '
E ugnie devam etti: H i... am a hi iyi deil.
Bu se fe r M me H erpain sahiden zlm t:
Y oksa... ld m y oksa? diye sordu.
vet, H anm efendi.
Mme H erpain hcrey kendine anlatlsn istedi. Eugnie n
aa-yukar doru, resm b ir hikysini hazrlam t bile:
Victorine ile ben nce fe ry a tla r, sonra h rltlar duyduk,
dedi. B eyefendi daha nce de b ak a k rizle r geirm i olduu
iin, ii anladk, hem en kotuk. Zavall B eyefendi elini gsne
b astrm : H erey bitti artk ... T kanyorum ... G erm aine! di
yordu, Sonra orkast dt. D erken srtla rn d a gecelikleriyle
Mlle Lolotte'la Mile Suzanne geldiler. B eyefendi yatak ta cnlilc-
m esine, yan yatyordu. Gzleri b ir noktaya dikili, n / akt.
Onun bu korkun halini ocuklarn grm esi doru olmaz, diye-
re k ikisini de ieriye sokm adk. K endisini y astna y atrd k ...
Sonra D r. B osredona telefon ettik ... F a k a t gece servisi cevap
verm iyordu... Bunun zerine V ictorinein kocasn uyandrdk, he
men koup gitti. D oktor da b ir ey rek sa a te kalm adan b u ray a
geldi: Y apacak ey yok, o anda b u ra d a olsaydm k an rjrd m ,
am a a rtk i iten geti... Zaten bylesi d ah a iyi oldu belk i," dedi.
Evet, belki yle, E ugnie... Bu krizlerden yle ac eki
yordu ki... Aman Y arabbi! Aman Y a ra b b i!
imdi alyordu, E ugnie d e onun koluna g irm iti:
Byle ak m avi b ir klkla gidem em y an m a, dedi.
Eugnie, siyah robum u bana b u ray a, kk salona g etir. Krep-
din robu deil, serj robu. Sonra d a odasna karm ... K zlar
y u k ard alar m ?
E v et H anm efendi... ok zgn zavall y av ru cak lar...
M lle Denise pek cesaretli. N eden aa y a inm ediler, a n lam a
dm ... araym m onlar
Mme H erpain: H ay r, dedi. O k a d a r heyecanlym ki...
H azrlanm aga biraz vaktim olsun, d ah a iy i.
B e dakika sonra siy ah lar giym i, birinci k a ta kyordu.
H em sahiden periand, hem d e nasl b ir ta v r taknm as uygun
olacan dnyordu. M erdivenin stb an a gelince kzm
oda kaps nnde grd. Elinde mendili, onlar pm ek iin ile r
ledi:
Vah zavall y av ru larm ben im ! diye fery ad etti.
F a k a t ocuun kollarm uzatp yolunu kestiklerini grn
ce ard.
D enise: i e riy e girem ezsin, dedi.

XXI

le n kocasnn y att odaya girm esin d iye k z la n kollanm

uzatnca M m e H erpain o k a d a r ard ki, nce onlarn bu dav
ran larn n anlam m kavry am ad , ackl b ir m an za ra grsn is
tem iyorlar sand.
 K orkm ayn, dedi, benim d e sizin k a d a r cesaretim v a r.
Bu incecik zinciri tatllk la krm a a kalkt.
D enie souk b ir ta v rla : N afile, ieriye girem ezsin," dedi,
m r boyunca ac ektirdin ona. imdi de ld, onu ra h a t b
ra k .
M me H erpain: N e? Ne dedin? diye kekeledi.
K aygyla ark asn a b akt, k zlar bunun ne dem ek olduunu
anladlar. D enie km ser b ir ta v rla : M erak etm e, hepsi m ut
fa k ta ... dedi. B ize d e epey ac ektirdin. G it b u rad an .
M m e H erpain sa lar siyah l leler halinde kvrlm bu
ocuun fkeli haline korku ile bakyordu:
D eli m isiniz ay o l?" dedi.
D enie cevap verdi: Deli deiliz, m utsuzuz, ilk d efa d a
doruyu sylyoruz sa n a .
Bunun zerine M m e H erpain hngr hngr a lam a a b a
lad. D ehet iindeydi, kzlarm korkun derecede insafsz bulu
yordu. Bu zavall ad am a m r boyunca sevgi gsterm ee al
t b ir gerekti. Uzun zam andanberi kocas onun iin b ir rx-
k ad atan b ak a ey deildi, am a o, bu a rk a d a a bakm , hi
yam ndan ay rlm am t, ld sra d a yam n d a olm ay zc
eydi phesiz, am a aksi b ir tesad f olm utu bu. ki gnden
fazla ayrlm am t onun yam ndan, hem so n ra kendisini seven
teki erkee k a r d a grevleri yok m uydu? Gzlerini sildi.
R ica ederim ocuklar, dedi, byle b ir an d a kavga
karm ayn, m thi ey bu. Y aptnz iin korkunluunu anla-
m yacak k a d a r kksnz... Sonradan b u yaptnza zlecek
siniz am a, i iten gem i olacak. imdi brak n beni de gidip
zavall babanzn nnde diz keyim. Kozumuzu y arn p ay la
rz. Ama b ir lnn y att odada k avga-grlt olm am al. Za
vall Louis, bu eit grltl ta rtm a la rd a n o k a d a r n e fre t ed er
di ki... N e dnr k im bilir?
D enie ac ac: B abam ok sessiz adam d, evinde onun
otoritesinden ilk d e fa szediliyor, hem de k at, souk b ir ceset
haline geldikten so n ra ... dedi. Skin, kesin b ir sesle de ekledi:
O dada kavga-grlt olm yacak... K orkm a, hi kim senin
nnde kavga-grlt olacak deil. B abam n byle eylerden
holanm adm biliyoruz. Ama sen ieriye girm iyeceksin. B an
da srayla biz bekliyeceiz. Sen aa d a oturur, gelenleri k a r
larsn... G elecekler v a r nk.
M ne H erpain: ok zlim eysin, dedi.
Bu narin ve yam an kk kz yum uatam yacan an la
m t. H k rarak kk salona indi. O rada, kocasnn kaygyla
sa ate bakp grltlere kulak k a b a rta ra k kendisini bunca d efa
bekledii koltuun karsnda, bundan sonra o lacaklar dnd.
G eorges G urinle evlenecekti tabi, am a hem en deil: Belki bir,
belki de iki yl sonra. Ellem in ne diyeceini de hesaba katm ak
gerekti. G eorgesun herkesin desteine ihtiyac vard. O rada
Eugnie, ih tiy ar Mme A ristidei ieriye ald. K adncaz gel'nini
pt, alad. um karsn d a dargnl unutm ak gerek, diye
dnyordu. Ama yine de:
Sen yannda deil m iydin? diye sorm aktan kendini a la
m ad.
M me H erpain gzerini silerek: H ay r, dedi. Rouenda,
zavall annem :n yanndaydm , o da ok h asta. Louisnin yann
da bulunm adm dndke iim y an acak h ep .
Yine a ad. M me A ristide to runlarn grm ek istedi, nnnee-
ri de Eugnieyi gnderip onlar a rtt am a, gelm iyeceklerinden
korktuu iin utana-skla y apt bu ii:
Y anndan ayrlm ak istem iyorlar, ok ac ey, dedi.
A m a ben b u rad a kalm a a m ecburum . G elenleri k arlam a ii
ni birinin yapm as g erek .
D enisele. Suzanne; C harotteu b a b a la n n ln yannda brakp,
geldiler. O nlarla birlikte Mme Achille Q uesnay de ieriye g ir
di. B u blgede b ir prenses durum unda olduundan, kendi de
fark n d a olm akszn d am arlarn d a k ra l kan ta y a n yal k a
dnlarn grnn edinm iti: K r onlar gibi sadeydi, onlar
gibi modas gem i ap k ala r giyiyor, onlar gibi iyicil ve kibirli
sorular soruyordu:
H em en gldim , dedi. Achille o k a d a r zld ki. Ko
canz pek sev rd i.
in dorusu ise yeydi: D am ad Lecourbe, ona: H erpain
lm , dedii zam an o: Y aa!.. leri kim y rtecek a c a b a ?
dem iti. F a k a t M m e A chillein sosyal grevlerinden b iri de, ko
casnn ynle ilgili, hain tepkilerini in san ca b ir kla sokm ak
t. M m e H erpaine:
- - Ac ekm i m i? diye sordu. O uursuz an d a siz de
yannda m ydnz?
M me H erpain cevap verd i: Ne yazk ki h ay r... Rouenda,
zavall annem in yanndaydm .
D enisein yzne bakm ak tan kand, o b ir ey sylemeksizin
odadan knca M me H erpain szlerine daha serb e st b ir eda ile
devam etti. O d a E ugnienin an lat tarzm benim sem iti:
ki hizm eti fe ry a tla r duym ular. H em en kom ular. Za
vall Louis gsn tutuyor: H erey b itti... T kanyorum ... di
yorm u. Son sz benim adm olm u: G erm ain e... dem i. Bu
da byk b ir avuntu... Ama ne byk kay p !.. yle b ir klavuz,
yle b ir destekti ki o, benim iin.
O susunca b ir sessizlik oldu, iki yal hanm d a ellerinde ol
m adan o srad a Pont-de-lE u re de herkesin zihnini kurcaly an b a
ka b ir konuya getiler.
M m e Achille Q uesnay: H aberiniz v a r m, Rom illyTerin kz
boanyorm u, dedi.
Byk M me H erpain: Evet, hab erim v a r, diye cevap v e r
di, am a sesinin y asl tonu ile szlerindeki canl m erak a ra sn
daki elim e gzden kam yordu. Evet, h ab erim v ar. in an lr
ey deil. G aliba sav a sra sn d a...
Bu konum a yle h araretlen d i ki, b iraz sonra h an m lar a l
ak sesle konum ay b ir y a n a b ra k tla r, dul Mme H erpain de
sze k art. de hem en hem en glyorlard. T am o srad a
Eugnie, M me P elleto tnun geldiini h a b er verdi, kadnn y
znde sanki an lam lar gibi, hem encecik h a v a y a uygun, ke
d erli b ir ifad e beliriverdi. Mme H erpain ay a a kalkt, Mme
P elletot onu uzun uzun pt:
B u sab ah d a gelm itim , dedi... ok ac ey... Siz
yoktunuz h a ?
Yazk ki yle! Rouenda, zavall annem in yanndaydm ...

F. 6
 lmn resm hikayesini an latt. Mme P elletot bunu d a
ha nce E ugnieden de dinlem iti, ile r iki anlatn birbirine
uygun olduunu gizli b ir m em nunlukla grd. A radan b iraz zaj
m an geince Rom illylerin kznn Imumasndan szedildi. Mme
P elletot a y a a kalknca M m e lle rp n in snki nemsiz b ir eym i
gibi, alak sesle: Cenaze k alktktan sonra M. P elleto t ile g
rsem iyi olacak, dedi.
Denie, babasnn y anna C harlottcu b rak tk tan sonra
Jacq u esa m ektup yazd: Gn olur insann sab r son k ertey e
gelir; b ir s r aalk, ad eyle bo y e re u rar. te bugn
de byle oldu benim iin. U m ut diye b ir ey kalm ad bende a r
tk. D nyada senden b ak a kim sem yok. V aktiyle M ile A ubertin
dedii gibi: Sonsuzluun b ir kesine frlatlm b ir atom zer-
resiyim sanki; herkesin, hereyin sarst , incittii, allak-bullak
ettii kk b ir atom , in san n bu k a d a r yalnz, bylesine zavall
ve yalnz olabilecei hi h atrm a gelm ezdi...
O srad a Eugnie gelip kapy vu rd u : Anneniz aryor,
gelsin de M arthe halay grsn, d iy o r, dedi.

xxn
Louis H erpain gndenberi k ab ristan d a , yeni kazlm top
ra k la rtl ta z e b ir m eza rd a yatyordu. M m e H erpain siyah
m atem t lleri altnda h afif h afif szlanm aktayd. Pont-de l E ure
halk onun m atem k u ralla rn a dikk atle ayak uyduruunu iyi k a r
lyor, kendisine yaknlk duyuyordu. K zlaryla herh an g i bir
anlam azla dm ekten kanm t. A ralarndaki konum alar
glem esin diye de Rouend an annesi M me d Hocquinvillei ge
tirtm iti. ocuklar annelerine kzgndlar am a, anneannelerinin
nnde uluorta konuam yorlard. Y al k adn d a ackl n lar
A dheaum eun katld sav alar, y a d a Thuitsignol atosunun s a
tm ilgilendiren hikyelerle dolduruyordu. Altnc gn, sabahn
sa a t onuna doru G erm aine H erpain banyosunu y apt sra d a
k ap y a vuruldu.
 Kim o ? diye sordu.
Benim, D enie.
B anyodaym . Ne istiyorsun? Acele m i?
E v e t...
G ir yleyse.
D enie siyah robu iinde ok solgundu. Banyonun b irk a adm
ilerisinde durdu. B ir an sessiz sessiz annesinin biim li om uzlar
n seyretti. Y alanm ak bilm iyordu bu kadn.
M m e H erpain olduka kayglyd: N e istiy o rsu n ? diye
sordu.
Anne, gndr seninle konum ak istiyorum . H er sefe
rinde kayorsun. K endinle benim a ra m a b irisini sokuyorsun. Bu
konum ay yapm aya yanam yorsun. N eden? B ilm ek istiyorum .
K ardelerim le benim baz k a ra rla r verm em iz g e re k .
Mme H erpain m akine gibi b ir h are k e tle boynunu, kollarm
sabunluyordu:
N e gibi k a ra rla r? A nlayam adm .
A nlataym anne. Sen D r. G uerinle evleneceksin ta b i.
M m e H erpain sabunu b rak t. Kznn byle dam dan derce-
sine konuya girii onu korkutuyordu. H ereyin u luorta sylen
m esini ho bulm ayan b ir kuaktand o.
E vet am a, D enie, seni tanyam yorum a rtk . Eskiden
ne k a d a r anlayl kzdn... Byle b ir anda bu t rl b ir soruyu
n asl sorabilirsin? B aban d ah a yeni ld, b en d e evlenm eyi hi
dnm yorum , em in ol...
y ley se D r. G uerinle hi m i evlenm iyeceksin?
y le b ir ey de dem edim ... M adem k i sz sen atn,
d inle: Gnn birinde bu evde yine b ir erkein bulunm as,
nzn de y a ra rn a olur... B abacnz b an a daim a yol g sterir
di, onun sayesinde p a ra ileriyle u ra m a a alm adm . B ir
erkein, hem de kendisine iyice gvenilecek b ir erkein bizim
ilerim izle uram as gerekecek... F a k a t bu, ok so n ra szkonu-
su olabilir... iki yl, yl so n ra.
A nlatk ylyse, dedi D enie. A m a k ard elerim de,
ben de M. G uerinin evinde oturm ak istem ediim iz iin evden
ay rlaca z.
 D elirdin m i sen, D enie?.. G eorges... ey yani... Dr.
G uerin hepinizi ok sever. F arzm uhal, bizimle o tu ru rsa, size k a r
b ab a gibi d a v ra n a c a k tr...
O labilir. M. G uerine k a r hibir kt duygum yok.
Onun evinde oturm ak istem iyorum sadece. Liuna d a hakkm v a r
galiba. H em ben kendi hesabm a renim inle an cak P a ris te
devam edebilirim . Onun iin, neyle geinebileceim i ren ir
renm ez P a ris e gideceim . K ardelerim b iraz daha b ek liyecekler.
P a ris te tek b an a oturam azsn... K at'iyen izin verm i
y orum .
B ir a y v a r ki reid oldum, an n e.
Ayp ediyorsun D enie. Benim hibir eyden gocunduum
yok. Hepinizin stnze titredim . Senin bilem iyeceiden, h at
t aklndan geirem iyeceinden ok fed ak rlk ettim size. B el
ki biraz dzensiz b ir h a y a t srdm am a, bunu y arg lam ak san a
dm ez. B aban dah a hogrrd, d a h a insaflyd d ah a dorusu,
lm ne k a d a r efk atle sevdi b en i.
D enie: Sakn inanm a b u n a, diye b ard. M etresi vard
onun!
Sonra tir tir titriy erek kap gitti. Holde, bo odann nn
de durdu ve kvrck krm z salar, pem be plak ba ile Dr.
G uerini babasnn yastn d a y a ta rk e n ok belirli o larak gzle-
rinin nne getirdi.
N em v a r benim ? diye dnd. N as olsa gideceim e g
re , ne diye sinirleniyorum ?.. D oru yapm adm ... Ama kendimi
d e tutam adm ... B u kadm ezmek ihtiyacndaydm .
B aheye indi, uzun zam an im enliin evresinde dnd, ken
disini y a ttra n serin havay iine ekti. Sonra yine eve dnp
salona girdi, kendi d e fark n d a olm akszn piyanoyu at. P a r
m ak lar F a u s t un tek sesli p a rasn alm a a balad. Selm
sana, sa f v e tem iz y u v a... Zavall babacm ... Sevdii kadnla
y ayaca evi dnerek genliinde b u p aray okuyordu h e r
halde... Selm san a, sa f v e tem iz y u v a ... B abasnn drtke
sakal, eik b a yine gznn nne geldi. O beceriksiz v e soluk
solua, fa k a t bnce b ir tutk u ile dopdolu sesi duym aa alt...
Cenaze gn o sska yzl M ile P ro ta t ok alam t. D enie:
 B abam n hangi ta ra fn tam d b u kz a c a b a ? diye dnd,
Selm sana, ey y u v a... K ap y a v a a ald. eriy e Mmc
H erpain girdi, arm , alnm b ir hali v ard . Y akasnn k en a
r beyaz k rep le ssl siyah robunun iinde h e r zam ankinden d a
h a gzeldi.
endin h a ? dedi. A nneannenle ben inanam adk buna!
B aban ldkten a lt gn sonra piyano alyorsun demek, ha?
K endine gel zavall yavrum , hi kalb denen ey yok m u sen d e?
leden sonra n o ter M. Pelletot, M m e H erp ain i ziy arete gel
di. O d a aynal dolapta saklad vasiyetnam eyi gsterdi ona.
B atan b aa kendi lehine yaplm b ir vasiyetnam eydi bu. Koca
syla o rtak laa sahip olduklar m allarn y a n s , btn m lklerin
d rtte biriyle in tifa haklarn n d rtte b iri ona kalyordu. A yrca
M. H erpain, C arnot sokandaki evin terek ey e sokulm am asn ve
m r boyunca ona braklm asn, o ra d a k z la n y la birlik te otu r
m asn istem iti. B ak a b ir ba yoktu. O turup n o terle birlikte
b ir iki hesap yapt. K endisine sekiz yz bin fra n k k a d a r p a ra
decek; k zlan n herb iri d e re id o lduklarnda yzer bin frank
a lacak lard . N oter ev e dnnce, k arsn a:
T uhaf ey ... dedi. K adnn m r boyunca ald att bu
koca, kzlarna pek b ir ey brak m am ... B u id e k rl kan,
G uerin oldu...
M m e P elletot: M me H erpain onunla evlenecek m i a c a b a ?
diye sordu.
K ocas om uzlarn silkti:
G rrz! dedi. N e olduysa bizim Ja c q u e sa oldu. M.
A ristide yaad srece, k zlar zengin o lam yacaklar... H att
o zam an bile...
y ley se bu evlenm eye raz olm yalm .
N oter: D ur h e le... dedi. B ir ey d e sylem e sakn... Bu
kua anlam yorsun sen... B u evlenm enin olm am asn istiyorsak,
szn etm ekten k analm .
Sonra yazhanesine gidip yine Romilly dosyasn incelem ee
koyuldu: Bu k a ra rsz g en le r iin bundan so n ra ancak m al ay
rl szlem eleri y ap m al, diye dnd.
 I

D enise H erpainden Suzanne Ile rp a in e;

Sevgili kardeim ,
O ok kederli, ok um utsuz m ektubunu aldm dan b e ri seni
dnyorum hep. Seni o uursuz evin ikinci katndaki odana
kapanm o larak gryor gibiyim . Ah! Seni b u ray a g etirtip m ut
luluum a o rtak etm ei ne k a d a r isterdim ! A m a rom antizm i b ir
yana b rakalm ... (M ile A ubert bu m ektubu okusayd kdn
k enarna: T um turakl lfla rd a n b ir t rl vazgeem iyor, diye
y azard ...) G nlerim in nasl getiini sa n a k saca an latm a a a
laym . ( Y azya b alam ad an nce b ir p ln y apn M ile H erpain,
b ir pln y apn. )
1 P a ra ileri. N oter M. P elleto t: H er ay benden sekiz
yz fran k k a d a r p a ra alacak sn , dedi. Uzun a ra trm a la rd a n son
r a V augirard sokanda Vigeolas pansiyonu diye b ir y e r bul
dum. B u ray a oda, k ahvalt v e yem ekler iin be yz fran k di-
yeceim . B an a da k itap, konser, stb a iin yz fra n k k a
lyor (Z aten bu k iin giyecek bakm ndan b ir eksiim yok).
Bu d a y e te r sanrm . Vigeolas pansiyonunun iyi ta ra fla r: B ein
ci k a tta b ir odam v ar, balkonum Luxem bourg bahesine bakyor.
Mme Vigeolas ok iyi kadn. Sorbonnea yaknm . Gnde drt
d efa ok ho b ir y e r olan Luxem bourg bahesinden geiyorum .
Sonra Jacq u esa d a ok yaknm : Onun odas d a A ssas sokanda.
Pansiyonun kt ta ra fla r: M obilyelerin irkinlii, yem eklerin y a
vanl, Mme V igeolasm n gevezelii, E skiden retm enm i. E-
vinde birok yab an c renciler v a r. H er y em ekte de kendim
retici b ir konum a yap m aa m ecb u r sayyor.
2 ren im ii. K ayt h ar la rn yatrd m . ngilizce, F ra n
szca, L tince... gibi btn lisan s d erslerin i izliyorum tabi. Bu
n a V ictor B aschn estetik d erslerini de ekledim , n c e u se b e p
ten: D erslerin konusu W agner. Sonra u sebepten: Bnscl d ev rim
c i o larak tannyor, onun rencisi olm ak da ileri dnceler
sahip olm ak dem ek. N itekim politik dncelerim i sen de b ilir
sin: K urulu dzenin tam karsndaym . H ereyi alaa etm e
li!" F elsefeden p azartesi gn J a n e tnin dersini dinledim , pek
houm a gitti. D nce y av a cerey an eden b ir eylem dir," di
y erek yanm daki kz pek rktt. B ense iyi buldum bunu.
3 nsanlar, n c e Ja cq u es v a r tabi. Onu istediim den d a
ha az gryorum , nk o H ukukta , bense Sorbonnedaym . B
t n p a z a rla n onunla geiriyorum , dn de birlik te Opra-Comiqueo
gittik, P ellas oynanyordu (Jacq u es b iraz direndi, bense her
zam anki gibi coup kendim den getim ). P ansiyonda ok R om an
yalI v ar, a ra larn d a kendim e b ir kz ark a d a buldum . Sonra K a
nadalIlarla iki de F ran sz v a r:
a) Edmond Holm ann. B abam sizin o rad an Q uesnayleri,
L eclercleri v .b .... ta n r, diye kendini takdim etti bana. N ancy-
de byk b ir bankerin oluym u. M m e Vigeolas saygl b ir ta
v rla: ok zengindir, diyor. B abas olunun g ay e t sade bir
renci h ay at srm esini istiyor. U tanga, sska, miyop b ir o
cuk, am a sevim li (Jacq u esi andryor, am a yz izgileri o k a
d a r gzel deil). F a z la c a iyi giyiniyor. K urun g etrler. K ruva
ze yelekler. H akknda hi hkm verem ezsin... A kam lar oda
m a gelip gevezelik ediyor. N ancyden F a n n y adl h alas efs
koliler gnderiyor, ilerinde badem k u rabiyeleriyle b ak a dn
y a nim etleri v a r. H olm ann d a Jacq u es gibi Hukuk vc Siyasal
B ilgiler okuyor.
b) P ie rre M nicault. B urslu lisans rencisi. Ilolm annn b a
na sylediine gre, Prigo rd lu b ir tah sild arn oluymu. L aval
lire biim i kocam an b ir papiyon k ra v a tla u lar eik kolal
y ak a takyor. B erb ere gitm ee p a ra s olm ad iin, sala r ok
uzun. Salam gsl kk b ir boa sanki. Holmann, onun ok
zek olduunu sylyor. im diye k a d a r benim le konum aa tenez
zl etm edi. H olm ann'a benim iin: A m atr tip te b ir renci ol
sa g erek , dem i. G cm e gitti. T anm ak isterd im onu.
4 G erm aine'le ilikiler. Inanlm yacak derecede sam im .
 Hakkn varm . N am uslu olduuna ylesine devam l o larak in an
m ak istiyor ki, kendisi iin izdii basm akalp, i szlatc po rt
reyi zedeliyebilecek hereyi byk b ir iyi niyetle yokedip unutu-
veriyor. Bu sab ah ondan b ir m ektup aldm . Ne diyor bak: M ut
lu olduuna sevindim . H erkes h er suu bana yklediinden, m ut
lulua inanm az oldum artk . nz iin yaam asam , lm tek
im renilecek ey gibi grnecek b an a... Suzanne hep o ineli, ki
nayeli ta v rla sz sylyor, bu do. beni ok zyor. B ir yl evden
uzak k alsa iyi olacak sanyorum . O zam an y aknlarnn sevgisi
ne daha ok d e er verecek v e evresindekilere daha uysal dav
ranm ak, onlar daha ho tu tm ak gerektiini an ly acak ." Sen de
onun bu szn hem en kabul ediver de In g ilterede b ir aile y a
nnda, y a da b ir okulda b ir yl geirm ek istediini syle. Hem
d aha serb est olursun, hem ngilizceni ilerletirsin.
5 P aris. Luxem bourg bahesinin y o llan , siyah a alard an
m eydana gelm e kubbeler gibi. B unlarn dall, yaprakl dorukla-
n P a ris in o b iraz pem beye alan, ok d a houm a giden sisi ii
ne dalyor. Su ile ykl b ir gkte ard u v az dam laryla P a ris ev
leri ok zel biim li, ok XIX. yzyl modeli. Bizim Rouen k a
tedralinin sivri an kulelerini grdkten sonra Saint-Sulpice ki-
lisesininkiler insana, yle y u v arlak geliyor ki! B u lv a ria n n a a
la n zerinde y a m u r var. K ald rm lar B euzevalin slak k um la
r gibi p an ld y o r. Yolcu gem ileri gibi uzun uzun kitap dkkn-
la n . K o ltu k lan altn d a an ta la rla geen kzlar. B a la n ak, ya
da bereli olanlar. P a ris in o k aynam as. Polislerin ddkleri.
Nehir gibi ak an a ra b a la r. T ram v ay larn a n la n .
H ayatm dan m em nunum.
D EN ISE.

Aym gn P ie rre M nicaultnun B ordeauxdaki a rk ad a R en

Tocheporta yazd b ir m ek tu p ta u szler v a rd : B u rad a ksa
sal, ok gzel b ir kz var, tutuldum ona. K endisine te k kelim e
sylemi deilim henz. Y atl rencilik beni rom antik yapt,
yazk, am a elim den ne gelir! Delice eyler tasarlyorum : G ece
leyin odasna gireyim de gzel szlerim le onu h ay ran brakaym ,
diyorum. in kts u ki, b u sevgi beni Vigeolas pansiyonuna
balyor, b u ras ise benim iin ok pahal. K itaplarm n p a ra s y
la aylk kiray dedim mi, b an a iki fran k on santim kalyor.
A dam sen de, Vieux-Colombier tiyatrosuna ve konsere gidebil
m ek iin H olm anndan dn alrm . K a ra sal kzn ad IX-ni.se
H erpain.

n
Holmann, M enieaultyu D enisein odasna getird i, ok gem e
den de ark ad a oldular. D enise si idi am a k adnca si idi: Y a
ni bunu aklnn szgecinden g eirerek deil, yreinin sesine
u y arak yapyordu. B u ask su ratl, p arlak zekl delikanl say e
sinde politik dnceler v e b ir doktrin sahibi oldu.
O srad a birok yeniyetm e genler sav an sonularn s e rt
likle yarglyorlard. Z afer, byk u m u tlar uyandrm t. Gen
lerin en iyileri zaferin dnyay deitireceine inanm lard. Za
feri k azan an lar D evleti de elde tutuyorlard, erefli tem eller ze
rin e k u racak lard onu. M illetler Cem iyetinin bakam , hem pey
gam ber, hem profesr olan Wilsondu, bu kurum ebed bar
h erkese kabul ettirecekti. T uttuu yanl yoldan dnen Cumhu
riy eti A lm anya, F ra n s a ile dost olacak, m anev alan d a onu ta-
m am lyacakt. A m erikan m e to d la n yoksullarn m utluluunu dev
rim yoluyla deil de, bolluk yoluyla salyacakt. H alk ta b a
kasndan genlerle b u rju v a snfndan genler, k a h ram an lara sa y
g gsterm ek konusunda b irk a ay iin birlem ilerdi.
Bekleyi ok candan olm utu, u ran lan hayal krkl da,
bu yzden, ok ac oldu. S av aan lar ik tid ara geem em ilerdi.
B encillikle bilgisizlik, sn fla r arasn d a yeni u u ru m lar ayordu.
M utluluu kurm as gereken m etodlar, dzensizlik, isizlik h azr
lyordu. Sa eilim li F ra n s a ile sol eilimli F ra n s a b ire r dm an
gibi k ar k ary a dikilm ilerdi. Sorbonneda ihtillci sosyalist
rencilerden kk b ir grup, ok kuvvetli b ir m u halefete a ld r
m adan Wilson erefine, dah a sonra da J a u r e s i anm ak iin top
la n tlar tertipliyordu. P ie rre M enicault da bu gruptand. Tuhaf
 u ki, b ir bank erin olu olan skin tab iatl Edmond H olmann da
kavga-dv oldu mu, a rk a d a h a tr iin onun peinden gidiyor
du. Bu k av g ala rd an stb a la n p a ra m p a r a dnyorlar, iyi rugby
oynyan M nicault da H olm annn f tr apkasn k u rta rm a k iin
polis b a ra jla rn a d allar yapyordu.
D enise bu genlerden ayrlm az olm utu. T oplantlara onlar
la birlikte gidiyordu. Y eniyetm elik andaki k a ra m sa r ve o-
lum suz dncelerin yerini, tab i b ir elim e ile, cokun ve olum
lu dncelerin ald b ir y a a gelm ekteydi. Ona gre, savun
m ann etinlii, savunanlarn genlii, savunulan d v a la rn k u t
sallndan dah a nemliydi. M nicault, D enisee say g duyuyor
du, am a ii m ahallelerine istem iyerek gtryordu onu. Halk
tab ak asy la dolu bu salonlarda gen kz rkyor, ra h a t deil
mi gibi b ir ta v r takm yordu. M nicault alak sesle ona: H er
kesin yzne dik dik bakm a yle, diyordu. O nlar seviyorum ,
diyorsun am a, a ra la rn a k arm ay becerem iyorsun. ok bak
yorsun onlara. T abi ol. D enise y av a y av a salonlarn t ni
hayetinde hi km ldam adan b ir keye oturm aa balad.
M nicault da H olm ann gibi ona k a r sayg duyuyordu, am a
yz de verm iyordu. Uzun zam an: A k am lan onun d a bizimle
M ontparnasse kahvelerine gelm esine izin v ersek mi a c a b a ? di
ye sorm ulard kendi kendilerine. Sonra ona ark a d a m uam ele
si etm ee alm lard. Bu tem iz ark ad alk D enisein houna gi
diyordu. Ja c q u e sla olan h ay at bam bakayd, am a br ikisi
bunu hem en hem en bilm iyorlard.
D enise hergn s a a t b ee doru k itap lk tan kp odasna
gidiyordu. K apnn stnde d u ran a n a h ta n evirip ieriye g iri
yor, gaz sobasn yakyordu. B iraz sonra d a koridorda Jac q u e sin
ayak seslerini duyuyordu. D enisein sevdiklerinden b ir kutu pas
ta getiriyordu: K iraz likr ile ik olata kokan p asta la rd bun
lar. P a k e t yam urdan slanm , p'astalar d a yar-donm usa
Jacques, bunlar stm ak iin uzun s re sobann stnde tu tu
yordu. aylarm itikten sonra y a ta a uzanyorlard. P a z a r gn
leri D enise leye doru geliyor, b irlik te gidip b ir b irahanede
le yem ei yiyorlard. M evsim y azsa, m asalarn k ald rm lara
y erletirm i b ir arap y a gidip yem eklerini ta h ta san d k lara di
kili taflan larn ard n d a yiyorlard. Sonra tiyatroya, konsere K
diyorlar; piyes, konser gibi eylerin hibirini canlar ekm edi
m i Jac q u e sm A ssas sokandaki odasna dnyorlard.
lk yl pek m utlu b ir h ay a t srdler. H rlk, genlik, ev-
g i... herey h arikulade grnyordu o nlara. 1920 gznde d ersler
balad sra d a a ra la rn d a kan k a v g a la r keyiflerini k an a
a balam t. Jacqu es, M nicaultnun etkisiyle D enisein b o
zulduu iddiasndayd. "B ozuldu" szn d e kt b ir eda ile sy
lyordu. D enisee gelince, o d a Jac q u e sin b u rju v a ve m onden
olm aa baladn sylem ekteydi. H er ak am avu k at olan
am calarndan birinin evinde yem ek yiyor, a y rc a T h ianges'larn
evine gidiyordu. O nlar N orm andiyada tanm t, ok gelen gi
denleri vard, H lne de, T hianges d a P ascal-B ouchet'nin k ard e
lerinden biriydi. Jacq u es tbb brakm , kendini pek fazla s
kya, sokm akszm H ukuka gidiyordu. D enie ta ra fsz dndke
onu M nicaultdan d ah a az akll buluyordu, a m a yine de ondan
holanm aktayd. P a z a r gnleri sokaklar bo, dkknlar kapal
P a ris te onunla dolam aktan; sanki b ir kar-koca sohbeti y ap ar
gibi o yaranda deilken n eler y app ettiini an latm ak tan hola
nyordu;
Bu sab ah H olm annla R us kilisesine g ittim ... diyordu.
Sen de gel b ir gn... N e k a d a r gzeldi bilem ezsin. Yaldzl k
k b ir cam i sanki, m zik elii olm adan, d rt sesle okunan l
h ile r...
Jacq u es dinlem em iti:
N erede yem ek yiyeceiz? diye sordu.
in lokantasna gidelim ... H oum a gidiyor... Ne diyor
dum ? H a, evet... O kilise... Ben d e h erk es gibi secdeye kupan
m am ak iin kendim i zorladm d eta, insanln sefaleti iin a
lam ak, alam ak istiyordum .
Jacq u es: Bugn sen m istiksin bakyorum , dedi.
N eden m istik olacakm m ?.. Gzel b ir ey karsnda
duyguluyum sadece... O mzii dinlerken bu dnyann ktik
duygular iin yaratlm am olduunu dnyordum , Seni d
nyordum : M ehtapta b e ra b e r R ouenn stndeki elm a bahele
rin e ktmz zam anki seni... D ncelerin vard o zam an ...
 imdi yok m u ?
V ar, sevgilim ... Ama y ine de b ir atlganlk, b ir evk
v ard sende, ki imdi yok a rtk .
Jacq u es: O zam an ocuktum , dedi. im diyse an cak m m
kn olan istem ee alyorum ... D nyann dzenini yenecek y e r
de kendi isteklerim i yenm ee altm a rtk .
D nyann dzeni h a?.. ok sayg gsteriyorsun buna
san k i!
Bylesi an a rist b ir b u rju v a olm aktan daha iyi y a,.. n
san n e istediini bilmeli, D enise, nasl b ir h ay a t sreceini se
meli, srm ekte olduunu d a kabul etm eli. F a k a t hem o h ay at
srm ek, hem d e yerm ek, yoo, hib ir byk ta r a f grem iyorum
bunda.
O turm ulard. M asann stnde d u ra n b ir bildiri, byk Dev
letler tara fn d a n h rp alan an in lehinde aydn genliin d estei
ni istiyordu. Bu d a b ir ta rtm a konusu oldu, D enise inden y a
na, bask altndaki lkelerden y a n a ateli szler syledi.
yi am a, in hakknda sen n e biliyorsun, D enise... Her-
eye inam veriyorsun.. H ibir eletiri duyusu yok sende a rtk .
H ibir eye inan m am ak tan sa bylesi d ah a iy i.
Jacq u es omuz silkti, yaknda girecek olduu snavdan szetti.
D enise onun gzleri iine b a k a ra k sordu: D oktoran v e r
dikten sonra n ap acak sm ?
Jacq u es yorgun b ir ta v rla elini alnndan geirdi: Bilmiyo
rum henz... H ibir k a ra r verm edim , dedi.
B aban Pont-de-lE u re e gelesin diye diretiy o r m u ?
E vet, a m a ben sz verm i deilim ... Ho P a ris te ok
dk b ir aylkla avu k at stajyerlii, ktiplii filn ara m ay da
epey a p talca b ir ey sayyorum y a; oysa bizim o rd a ...
Cann nasl istiyorsa yle y ap Jacq u es, yalnz unu unut
m a... B en hibir zam an Pont-de-lE u re e dnp o rad a seninle
evlenecek deilim ... H ibir zam an... n a t filn deil bu, akll
lk sadece. H i m utlu olm adm o rad a. B ir sr h ay ale tlerle dolu
benim iin. imdi zgrlk nedir, biliyorum ya, mrm yine o
sokaklarda geireceim i, ayn yzlere rastly aca m dndk
e... yok yok, yapam yacam ... B urada, seninle olursam isted i
in k a d a r sefalete k a tla n rm ...
Sylem esi kolay... Sefalet nedir, bilm iyorsun sen... Ben
de bilm iyorum ya, a m a bunun sevgiye iyi geleceine inanam yo
rum pek... E v et am a, ned ir senin hayal ettiin u rom antik z
grlk, D enie?., le yem eini ucuz lo k an talard a yem ek, kon
serlerd e franklk y e rle re gitm ek, b ir e rk ek apkas giym ek;
bu m u senin lkn?.. A m a insan hali v ak ti y erinde b ir b urjuva
hayat s rerek de yine akll, zek o lab ilir...
D enie sald rg an b ir hal ald: inanm yorum b u n a... dedi.
Anlat tarzm a gre herey gln grnr. Ayn tarzd a a n la
trsan b ir azizin h a y at dahi gln grnebilir. Ucuz lokantalar,
franklk y erler. Pont-de-lE u re den d a ry a ka b ire r sem bol
d r benim iin... O lm az! demenin, direnm enin sem bolleri... n
san ilkin b ak alar gibi giyinm eyi kabul ed erek ie b a la r; d e r
ken b ak alar gibi dnm ei k abul ed er; so n ra da h ap yu tar
g id e r...
H ap yutm ak m? N eden hap y utacakm sn?.. Dorusu
u ki, sen beni sevm iyorsun artk ... Sevseydin, oturacan y e r
lere hi aldr etm ezdin.
O gn ilk defa o larak v e sanki anlam gibi, Ja c q u e sn Assas
sokandaki pansiyon odasna b irlik te dnecek yerde, le yem e
inden sonra birbirlerind en ay rldlar.

m
D enise, Vigeolas pansiyonuna gelince odasnda ate yak trd
ve Ja c q u e sa m ektup yazm aa k alkt:
Yalnzm, Jacqu es, canm d a dehetli sklyor... U m udlarm
krlverdi birden. D em in yaram da sen olm akszn Luxem bourg
bahesinden geerken, o rad a eskiden nasl gven dolu b ir ocuk
olduum u dndm de, yreim in arptn hissettim . Evet,
iki yl nce senin byk ile r b a araca n umuyordum . A rtk
sana inanm am ak korkun b ir ey olacak. Annenle babann bana
eza v eren b ir glm seyile syledikleri gibi, iyi bir ocuk ol
m akla yetinm em en gerek... K zm adan dinle bem Jacq u es, san a
takazada bulunuyor deilim . Ama yayasn istiyorum , an ly o r
m usun? Y ayasn istiyorum . u anda kendin de fa rk n d a olm a
dan ller a ra sn a karyorsun. N eden a rtk kuvvetli olm ak is
tem iyorsun? N erde kald senin o soylu yiitliin? B ouna m
konuuyorum yoksa? C esaretini topla. Y irm i yandayken sa
v atan vazgem e. D em in: Beni sevm iyorsun a rtk , d em itin
bana. N e lgnlk, Jacques! E vet, seni seviyorum , sevm ee de
vam etm ek de istiyorum , a m a gryorum ki, m anev b ir uyu
ukluk iine dyorsun, bundan korkuyorum . Zevklerin gerek
zevkler deil artk , sevinlerin d e g erek sevinler deil. Se
nin gidiata byle gevek gevek boyun eiinin gerek aklllk
olduuna inanam yorum ... H a y r!
Sonuncu hayr kalem ini b a stra ra k yazd. Y alnz Jac q u e sa
deil, Pont-de-lE u re e, annesine, sah te erdem e de h a y r d i
yordu.
yle dnyordu: S av aa devam etm ek... Jac q u es o lsa :
Kiminle s a v a a ? derdi. Kim e k a r olacak? ocukluumu m ut
suz hale g etiren glere k a r ...
O sra d a b ir kapnn kapandm , koridorda s e rt ay ak sesle
rinin nladm duydu:
Sen m isin M eni? diye b ard.
E v et... P a z a r gn sen h u rd asn ha, D enise?
Sonra, kapda grnd.
Gel de b ir sig ara i, M ni... N eden b ir p a z a r gn b u r-
d a olm yacakm m ?"
P a z a r gnleri senin o rtalk ta grnm ediini herkes bilir
nk. Gn-tn eitliinde b a h a r devinm esi y a d a Vens yldz
nn a ra d a b ir gzden kaybolm as gibi bilinen, llm biilmi,
b ir eydir bu... Bugn grlen n deiiklik astronom lar, for
m llerini deitirm ek zorunda b ra k a c a k .
Sen de h e r iin alayndasm , M ni, hem su s bak ay m
biraz... B ir d ak ik a m saade e t d e u m ektubu bitirey im ...
M nicault b ir s re sessiz sessiz sig a ra iti. D enise z arf k a
patp ad resi yazd:
 T am aaam ... imdi de beni b ir y e re gtresin istiyorum ...
N erey e olursa... D m ea ... R otondea ...
M enicalt saldrgan b ir ta v rla : P a ra m yok, dedi.
Bende b iraz p a ra v a r... Yalnz, bugn pek aza rla m a
beni... kederliyim .
M enicalt nutuk ek er gibi tum tu rak l b ir poz taknd:
K ederiniz v a rs a onu dnce haline sokm ayn. T arif e t
m ee de kalkm ayn. K eder b ir bakm a z aa f dem ektir zaten .
akay brak, M eni... Sen de kederlisin. N e diye yiitlik
taslyorsun yleyse?.. N e gibi b ir m ucize sonucu bugn Edm ond-
la birlikte deilsin sen ?
Edmond, Alfred-de-Vigny sokanda, dedelerinin atosun
d a oturuyor. 1880 de yaplm R nesans stili b ir konaktr bu.
B abas, N ancynin yksek ve kudretli d erebeyi P ro sp e r Holmann
1905 de satn ald b u ray... Aile toplants v a r, h ala la rla teyzeler,
d ay larla am ca lar ve ocuklar.
Zavall E dm ond!
D om ea giderken Edm ondd an szettiler. kisi de onu seviyor,
h ay at hakknda kendilerinden ok daha bilgisiz b ir ocuk say
yorlard onu.
M enicalt: B ir zenginin b u k a d a r iyi b ir ad am olabileceine
inanm azdm dorusu... dedi. B eceriksiz b ir zengin olacak o za
ten. P a ra y a k a r kuvvetli b ir sevgi yok onda B ir sevgi ki
k a sa la r doldurur, ban k ala r sevindirir... B en ki ay ak takm n
dan b ir kim seyim , 1920 ylnda byk H olm annn tek olu olm a
nn ne m uazzam i olduunu ona an latm am g e re k .
B abas ok kudretli b ir adam m g erek ten ?
Ne diyorsun D enie... Gnmzn n d ir kudretli adam
larn d an b iri: G nmzde p o litikaclar byk gazetelerin, byk
gazeteler de byk firm ala rn em rindedir... C lem enceaunun ken
disi bile savan en civcivli dnem inde H olm ann hesaba katm ak
zorundayd... G elecekte yazm ak istediim k itap lard an b iri de,
iktidarn gerek k a y n a k la n ve halkn tanm ad, bilm edii kim
selerin, p a rlm an ter dem okrasi m askesi altnda, dnyay n a
sl ynettikleri hakknda olacak .
D m e'a gelm ilerdi. M enicalt:
 G iriyor m uyuz? dedi. D enise, ok affed ersin am a, bi
liyor m usun, dem in sana sylediim doruydu: Cebimde m etelik
yok.
Biliyorum . Bende de fazla p a ra yok, ak am yem eini d
a rd a yem ee yetecek k ad ar yok yani... Ama iki fincan ayla
iki dilim k ek 'e yetecek k ad a r v a r... Sonra d a pansiyona dne
riz .
M ein b ir kanapeye o turdular. evrelerindeki m asa la rd a gen
gen in san lar y e r alm t. Hepsi d e b ir ey ler yazyorlard. Sa
y an larn d a slv tipinde, hrpani klkl b ir ift d ikkatlerini ekti.
E rkekle kadn hi konum uyorlar; e fk a t ve um utsuzluk dolu
b ir ifadey le b irbirlerinin gzleri iine bakyorlard. H er be d a
kikada bir, ara la rn d a tek sz konum akszn birb irlerin e y ak la
yorlar, uzun uzun dudaklarndan pyorlard. Sonra yine ses
siz sessiz birb irlerin e bakyorlard.
D enise alak sesle: evrelerine gsterdikleri bu aldrm az
lk gzel e y , dedi.
M nicault cevap verdi: D ostoyevskinin rom anlarndaki k ii
lerin d av ran la r v a r bu n lard a.
E vet, tpks... u ekose pard es l kk zenciye bak.
Ne gzel gzleri v a r.
Bu kanapede b ir saatten faz la oturup b unca gen insan a r a
snda bulunarak y attk tan sonra Auguste-Comte sokandan ge
erek Vigeolas pansiyonuna dndler. Gece olmu, gkyz yl
d zlarla dolm utu. M nicault, D enisein koluna girm i, yldz k
m elerini sayyordu:
Byk Ay, Kk Ay, b unlar bilirsin... Kutup yldzn
d an bu y an a doru gidince Kuu ile Y unus... D aha aa d a Or-
yon... N erede m i? u byk ek en ar drtgeni gryorsun ya...
G rm yor m usun? B aksana canm , ok uzun hem, kk kege
nin zerinde yldz v a r hani... u tozlu gibi lt d a lk er...
D enise gkyzn daha iyi grm ek iin ark ad an a y asla n a
ra k a rk a y a doru eildi:
E vet am a, M nicault, bu h arik u ld e dzene, bu aksaksz
harekete, y an i btn bunlara ne d ersin se n ? ..
N eden harikulde olsun D enise? H ibir h arikulde yan
yok bu dzenin. O v a r.. te bu k ad ar... Seni de Spinoza'c yap
m am gerekecek. D ikkat et, h av ay a bak ark en kaldrm dan y u v ar
lanacaksn... H ani g klere b ak ark en yolunun stndeki kuyuyu
grm iyen tu rfa m neccim gibi... Dinle beni: Bu evrende iyi
cil ve henkli eyler v a r: Gkyz, mzik, senin gibi kadnlar,
so n ra da z a ra rl v e uygunsuz eyler v a r: H astalk, kt yazl
m yaz, sav alar... N iin bunlarn birilerini grm eli de br
lerini grm em eli?.. Dzen sznn in san lar iin anlam var, Tan
r iin deil. T anr, dnyaya b ir dzen verdi diye h ayranlk duy
m ak, k reler arasn d ak i ahenk T an rnn houna gid er, d e
m ek, T a n n y a snrl b ir zeky yak trm ak olur; karm ak e
y e gre b asit eyi daha abuk anlayp k av ray an b ir zek... Ama
bu, insanca b ir dncedir, ta n rsa l b ir dnce deil. M kem
m el diye tanm lanan b ir T anr iin akordsuz b ir ses, katksz
sesten daha henksiz olam az... Nitekim Spinoza E th ica adl
eserinin birinci blm nn 15 inci mi, 13 nc m ne, bilemiyo
ru m pek, aklam asnda d a bunu isp a tla r.
Sen Spinozac msn, M enicault?
A rasra.
Akam ylesine gzeldi ki, ikisi de an lap pansiyona g ir
m ediler, akam yem ei saatin e k a d a r gezindiler. S ert kaslarn
k ab artt bu kola D enie zevkle yaslanyordu. S a a t yedide yine
pansiyona dndler. K apdan girerlerk en D enie, ona yine sordu:
Niin hem en her zam an alaycsn byle? rktyor, so
utuyor bu beni.
Alayc olm asam seni seviyorum derdim sana. Belirsiz
b ir szdr bu, ile r de karm ak ark olurdu o zam an ...
Y em ekte M m e Vigeolas Rom enlerle K anadalIlara F ran sz po
litikasn anlatt. Y em ekten sonra M enicault ile D enie gen k
zn odasna ekildiler. M enicault kendini atein yanndaki byk
m ein koltua brakt, b ir sig ara yakt. D enie de gelip koltu
un k enarna oturdu. B iraz sonra M enicault, D enisein elini tuttu,
o da brakt onu. Km r topaklarna b ak a ra k hi ses k arm a
dan durdular. T opaklarn ilkin canl olan kzllnda, k a ra r-

F. 7
p e rt e r vard. Gece y a n sn a doru ate snd. Tek kelim e ko
n u m am alard . D enie elini y av aa M enicault'nun elinden sy r
d, glm sedi, kapy at. O da hibir ey sylem eden kp gitti.

IV

1921 ylnn ubatnda M me H erpain, D r. G urinle evlendi.

Bunu d a sevgi dolu b ir m ektupla h a b er verdi. D enisee N oter
M. P elletot ta rafn d an dzene konan btn p a ra ilerin i" bildi
riyor; m utluluunu anlatyor; zavall Louis" ile ilgili, yerinde
ve kederli b ir iki sz ilv e ettikten sonra m ektubunu yle ba
lyordu:
G ryorsun ya, hereyi anlatyorum , seni yalnz sevgili yav
rum deil, en iyi ark adam sayyorum nk. G eorges d a duy
gularm paylayor. S ana u n lar yazaym istedi: Ben d e De-
nisein duygularn anlyorum ; yalnz szleri sevm ek, sizlere y a r
dm etm ek iin ailesine girdiim i, gstereceim sevgiyle hisset
tireceim o n a...
Mme H erpain m ektubunun sonunda D enisee nikhta bulun
sun, bylece Pont-de-lE u re dekilere ailenin yine b irleik olarak
kaldn isb a t etsin diye y alv ary o r: nz de bulunursanz
tren o k a d a r d ah a sevim li olacak k i, diyordu. Bu sevimli s
z D enisei eden kard, n ik h ta bulunam yacan terbiyeli ve
kesin b ir eda ile bildirdi. Suzanne nikhtan b irka gn nce n
g iltereye g itti: Boaz tokluuna b ir i bulm utu o rada. Y al
nz C harlotte oyun bozak etti. Trende k alabalk yoktu am a,
herey m kem m eldi. h tiy a r Tournem ine, M m e H erpain ve ni
anls e uzun uzun, bilgili b ir ta rz d a konutuktan sonra C sar
F ra n c k tan p a r a la rla B ach m T o ccata'sm ald. Sonra iinden
geldii gibi, ho b ir k y ap a ra k kilise boalnca srf ken
disi iin alm a a devam etti. K an-kocaya E u re valisi e M.
Achille Q uesnay tanklk ettiler.
Byk kznn nikh a gelm eyiinden sonra M m e G urinin
m ektuplar d ah a ac b ir eda ald, am a szlanm alar a ra sn d a b ir
takm hiss idkm eler d e vard :
Pont-de-lE u ree hi gelm em ek niyetinde olduunu syl
yorsun, bunu kabul edem em . nsann annesini bu k a d a r hio
saym as yakk a lr m, sonra sen kendin de nasl ho grebi
lirsin byle b ir eyi?.. Camn istedii zam an gel; ay larca, y lla r
ca otur, beni deim em i bulacaksn hep. A m a ben m asaldaki
bayku gibi deilim , y avru larm olduklar gibi grrm ... P ek
m utlu grnm yorsun, fazla m em nun d a deilsin. H ouna g i
den yaay tarzm setin oysa. Kan ba larn n yerin i hib ir e
yin tutam yacam b ir gn an lyacaksn, Sonra gelirlerinden i
k y et etm ekteydi. B ir kriz balyor, fran k n d e eri dyordu,
yordu. H ay at ucuzlam yor, tersine. lerd ek i bu durgunlua ra
m en odam yeniden detiyorum . ok lzm d bu, G eorges d a k as
vetli buluyordu oday. Ak ren k b ir kreton koyduracam , im
di p ek m oda. G eorgesun b ir a rk ad a sayesinde ok ho b ir
desen buldum , kum a d a ok ucuza alac a m .
Ylsonu, sn av lard a btn grup byk b a a rla r elde etti. Li
sans snavna girm ee p arla k ekilde hak k azan an M nicault b ir
d a kynde alm aa gitti. Jacq u es P elleto t ile Edmond Hol-
m ann hukuk doktoru oldular. D enise L tince eviriyi pek bece-
rem em iti, a m a lisansm ald. Gidip In g ilterede Suzanne g r
mee, E yllde d e L ondrad a ngilizceden diplom a alm ak iin
hazrlk yapm aa k a r a r verdi. Ja c q u es d a Austos ayn ailesiy
le birlikte deniz kysnda geirdikten sonra gelip onu bulacakt.
Yl sonuna doru kav g ala r daha seyreklem iti am a, Jacques,
Pont-de-lE u re e dner dnmez D enise ondan kntl skntl mek
tu p lar alm aa balad : B ir ay daha ta til y ap acak mym, bile
m iyorum , diyor, m add g lkler den szediyordu. Sonra d a
ha cidd b ir gerek kt o rtay a:
A nlatacam ey ac, D enise, y a da hi deilse ac grne
cek sana. F a k a t ak konum ak h e r zam an iin d ah a iyidir. B a
b am beni b ir k a ra r verm ee, hem d e hem en verm ee zorlam ak
istiyor. B rosuna ard, yle dedi: E vldm , kendim i yal,
yorgun hissediyorum . Y erim e geecek m isin, gem iyecek misin,
bileyim istiyorum . G em iyeceksen kzkardein B erth e iin yeri-
 m e geebilecek b ir koca an y aca m . H ayalim deki ey, olumun
benim yerim e gem esidir tabi. Olum gem ezse ve kendiliin
den vazgeerse, b ir dam ad b ir yabancdan stn tu ta rm . Bu
ra d an d u y ar gibi oluyorum seni, D enie glyorsun... y a d a a
lyorsun... y ahut iki eyi birden yapyorsun. B ir noterin yerine
kimin geecei konusundaki bunca patrd-grlt sa n a gln
grnecek. F a k a t hayat byle komik sahnelerle doludur. Diye
lim ki olm az dedim. N 'apacam ? B ir avukatn yannda k tip
lik m i? Bunu da bulm ak lzm y a ho. D iyelim ki bu ii hallet
tik. Sonra?.. M esleim n olacak? Avukatlk m? B ecerebilecek
miyim bunu? B errak b ir k afam v ar, am a hi gzel konuam am .
M illetvekillii mi? D ncelerim v a r m ki? Sen de iyi biliyor
sun: H ayr. pheciliim iin az m tak aza etm itin bana? B ir
lb o ra tu a ra kapanp bilim sel alm alar yapm ak m ? Bilgisiz o
cuklarn hlyalar bunlar. Bilim kollarn an larm am a, hi b ir
bulu yapm adm , hi bir zam an da yapm yacam . O halde? Ho
b ir kk ehrin nde giden be alt ailesinden b iri olm ak v a r
ken, P a ris te ok gem eden n e fre t edecek olduun b ir kls
trlk iinde srnecek miyiz? Ho sz seni irkiltti. Bu ehirden
n e fre t ediyorsun Denie, a m a hakl m sn acaba? Annenin evin
de m utlu m u deildin? B uras doru, a m a biz evlenince durum
bam baka olacak. K endi evim izde oturacaz ve canm z iste rse
kim se ile grm iyeceiz. Kendimiz b ir a ile kuracaz ve onun
y aayn bildiim iz gibi dzenliyeceiz. in a n b an a: Pont-de-
l E u re' yeniden greliberi oradaki insan larn niteliine baka
ra k atm ve sevindim . B alzacm zam annda T a ra ay r b ir
lem di belki, a m a a rtk bunun asl yok. B u rad a y ayan kadn
la r da P a ris tek iler gibi ayn k itap lar okuyorlar, ayn tiyatro
oyunlarn seyrediyorlar, ayn k o nserlere gidiyorlar. Sen b u rju
v aca zppelii km syorsun, am a ta ra hayatn km sem ek
ten daha zppece, daha baya b ir ey olabilir m i?.. E vet am a,
annem le vey babam dan ekiniyorum diyeceksin. Dinle bak.
O nlar da grdm . B ilem ezsin ne ta rz d a szediyorlar senden.
U nutm a ki G eorges G uerin hi y ab an a atlacak ad am deildir,
annenden ok stndr, d r st k arak terlid ir, kendisiyle geinm ek
kolaydr... O halde, D enie? K a ra r v erm ek senin elinde. stersen
 btn bunlar b ir yan a brakaym , P a ris te nceden kaybedilm i
b ir sa v aa girieyim . F a k a t unu d a dnm ekten kendimi ala
m yacam : Byle b ir ey istersen, beni pek az seviyorsun de
m ek tir.
D enise: G el beni gr, ric a ed erim , diye cevap verdi.
Jacq u es: L ondray a k a d a r gelem em , sen P a ris e g el, diye te l
g ra f ekti. B alangta D enisein pek houna gitm i olan bu,
ngiltere m isafirliinin son gnleri bu kaygl bekleyi yzn
den ona zehir oldu. D enisein nnde b ir yn kitap vard. B ritish
M useum daki okum a salonunun k ad ife deli, alkanlk h av a
s dolu kocam an kocam an rafla rn m eydana g etiren m asalard an
birine oturm utu, am a alm yordu artk . S aduyu ve anla n
dolu bu usuz bucaksz yu varlan zerinde baklarn do latr
yordu... Shelley... B yron... Milton... S h akespeare... Gen k zlar
la zenciler y e ri kaplyan v e ayak seslerim yokeden pem be mu
am bann zerinde grlt etm em ee -alarak yryorlard. Bu
sevimsiz ehir onu yenecek m iydi?.. P a ris h ay at deildi onun is
tedii. Ja c q u e sm peinden C hteaurouxy a, M ortagnea, F a s a,
ine de giderdi. F a k a t yapm ack sevgileri, p a ra kom edyalarn,
M me Romilly ile M me P elleto tnun hrn yallk gnlerini is
tem iyordu o ...
Y am banda b ir gne n F ortnightly R eview nun ren k
li, yaldzl ciltlerini ldatyordu. N iye kendinden memnun olm a
d gibi b ir his v ard iinde? Samim m iyim ? R uhsal b ir k u r
tulu m u aryorum gerekten? A radm , daha ok, b ir zafer
deil m i? C am ot sokandaki eve pim an o larak deil, hi ol
m azsa yatm olarak dnm ekten beni alkoyan ey, yalnz gu
ru rd an ib a re t deil m i? Y am banda ufak-tefek b ir Hintli harl
h a n i kocam an b ir k itabn say falarn eviriyor, no tlar alyordu.
Ingilizleri silkip atm aa hazrlan y o r, diye dnd. ngiliz
yarglar kovm ak iin hukuk reniyor... ngiliz pilotlarnn s
tnde um ak iin bu aerodinam ik kitabn okuyor... M arur m u
yum b en ? Y reinde kendisinin bile bkem iyecei, elik b ir u
buu andran k at b ir duygu bulm aktayd.
 V

Sorbonned a d ersler an cak K asm n b irinde b aly acak t, f a

k at D enise, 15 E kim de P a ris e dnd. Jacq u es, nm zdeki
cum artesi gn geleceim " diye h a b e r verdi, am a son dak ik a
d a b ir te lg ra f gnderdi: ok zgnm, ailev b ir engel kt.
nmzdeki h a fta m uhakkak geleceim . Sevgiler. diyordu. On
dan sonraki gnler D enise iin fke, kayg ve umudsuzluk dolu
gnler oldu. P erem be gn M m e Vigeolas sab ah erkenden
Pont-de-lE u re den b ir m ektup getird i ona:
Jacq u es: Sakn kzm a, diyordu, biliyorum , kzacaksn
am a, b u rad a adm band a k arlat m glkleri ta sa v v u r ede
mezsin. B abam n hastaln, annenle babann nfuzunu, benim
kendi saduyum u b an a k a r kullanyorlar. H em en evlenelim , De
nise. B irtakm m a n e v ra la ra son verm enin te k aresi b u : So
nunda sen d e ben de bu n lar k arsn d a yenileceiz. Anneni gr
dm, bizden yana, durum u ok iyi anlad, cu m artesi gn ge
lip seni grecek, olup b itenleri an latacak . K endim gelip seni
grm ediim e zgnm, a m a grnrdeki uysallm , apak bir
direnm eye gre ilerim izi d ah a ok ilerletecek. Seni seviyorum ,
yanm da olasn istiyorum .
D enise ac b ir dille u cevab v erd i: G elm iyeceini biliyor
dum. B ildiim ey u: Pont-de-lE u re de olacaksn, ben P a ris
te ve ben ra z olursam seni on be gnde b ir ayakst grebi
leceim . Ah Jacq u es! H ay a tta kallelie niin bu k a d a r erken
baladn? O l lem den ne um uyorsun? K endi ln de bu
k a d a r acele m i? N iin kederliyim diyorsun? H i yakm yor
bu dorusu. Sana acm ak da elim den gelm iyor... A nnemle g
receim v e senin ta ra fn d a n bana n e syliyecekse dinleyeceim .
Ama hi um udum yok. Gnn b irinde onun aram zd a habercilik
edeceine kim in an rd ?
M m e G urin cum artesi sabah, s a a t on b ire doru geldi ve
Saint-Lazare garn d an doru Vigeolas pansiyonuna gitti. M me Vi
geolas gelip kapy vurdu:
 M lle D enie, M lle D enise!.. Anneniz g eldi, dedi.
D enie kapy anca ala k sesle fsldad:
Anneniz ne k a d a r gen... Gzel de h em !"
Onun ardnda M m e G urin glm siyerek sevgi g sterileri y a
pyordu. K zyla a ra sn d a hereyin, sanki en efkatli aile sah
nelerinden sonra, birbirlerin d en d ah a dn ay rlm lar gibi olup
bitm esini diledii besbelliydi. Elinde olm adan, fa k a t neeli ne
eli:
O rtalk am m a da k ark ... T am b ir renci odas bu
ra s ! dedi.
Sonra minenin yanndaki, M nicaultnun koltuuna oturdu.
minenin ta la r sig a ra izm aritleriyle doluydu. M m e G urin de
t t n konum a sresince b u n lar em siyesinin ucu ile ocan ii
ne doru itti:
Ho diyebileceim b ir grevi zerim e alm o larak gel
dim seni grm ee, dedi. K abul etm ee d e ekindim , ilerin e
karm am dan holanm azsn, bilirim (H akszsn am a, bylesin i
te, n apiyim ), fa k a t G eorges: V azifendir, dedi. Sonra y ap a
cam bu teebbs ilk dnen de senin n ianln.
Nianl sz D enisein houna gitm edi, a m a b ir sig a ra y ak
t, b ir ey de sylemedi.
Mme G urin: M esele u , diye devam etti, aram b a g
n Jacq u es P elletot b an a geldi. B irk a h a fta evrem izde drt
dndn gryordum zaten. Geldi, seni sevdiini syledi b a
n a... Onu fethetm i olm akla vnebilirsin dorusu. Ona gre
b ir eit tan rsn sen. N ianllm z srasn d a babacnn ben
den szederkenki halini h a trla tt bu b an a... Yalnz, Jacq ues b a
n a annesiyle babasnn bu evlenm eye pek ra z olm adklarn sy
lem ek zorunda kald. Yoo, bizim iin hib ir aa latc yam yok
bunun. Tersine, gay et iyi b ir aile olduumuzu, benim iyi b ir evin
kz, babann da iyi b ir ailenin olu olduumuzu kabul ediyorlar.
D r. G urinle evleniiniz sizi en n p ln a g eird i, dediler...
Yalnz, senin de anlyacam gibi, b ir p a ra m eselesi bu. Onlar
ok zengin, herkes bunu biliyor. Bu yzden oullar senin d ra
hom ann iki k a t fazlasn isteyebilecek durum da... H er ne hal
ise, bunun zerinde pek o k a d a r ayak direm iy o rlar... M. P elleto t-
nun dedii gibi: Bu trl eylerin eskiye gre nemi d a h a az.
B ir h a fta iinde kim in zengin oluverecei belli deil. nsan
genlere h e r istediini y aptram y o r a rtk ... Hem sen d e sonra
anlyacaksn... Mmkn olduu k a d a r sonra... B abann annesiy
le babas... H att annen bile... H ereyi sylemek g erek ... Yani
szn ksas, oullarnn senden b ak asy la evlenm ek istem edii
ni kabul ediyorlar, ve asl vereceim iyi h a b er d e u: Seni gelin
o larak kabul etm ee hazrlar... G ryorsun ya, um ulm adk bir-
ey bu... Tek b ir a rtla .
D enise k a slara k sordu: N e gibi b ir a r t?
M erak etm e canm , nem li b ir ey deil... Sadece u:
N oterlikte babasnn yerine gem esinin Ja cq u es iin k rl bir
ey olduuna onu inandrm akta, kendilerine yardm c olasn is
tiyorlar... K endisi de buna inanm durum da zaten... Onunla b ir
ka defa konutum , Georges da konutu, ok m akl ocuk,
diyor... Yalnz, senin Pont-de l E u re d e oturm ak istem ediin k a
fasna girm i b ir k e re ve kabul etm ezsen kendisine den g re
vin, seninle b irlikte h er trl geim skntsna katlan m ak oldu
u dncesinde... Bunun ocuka b ir ey olduunu; onu sevi
yorsan, m esleinin gerektird i i y e rd e kendisiyle o turacan; za
ten senin akll b ir kz olduundan em in bulunduunu syledim .
yi am a anne, benim duygularm zerinde ne h ak la yo
rum da bulunuyorsun?.. H ayr, hibir zam an Pont-de-lE u re de
otu ram am .
D ikkat et D enise. n a t edersen ip kopar, sen de ok pi
m an olursun...
Sonra byk b ir dikkatle kznn yzne bakt. D enisein y
znde dm anca b ir ifad e vard, az kaslm , a tee bakyordu.
D aha ekingen b ir ta v rla devam etti:
B ir nokta daha v a r ki buna deinm ek istem iyordum : Se
ni yeterince tanyorum ve bu olayn asl olm adm da biliyorum
nk... Ama biri gidip P elleto tla ra senin Ja c q u e sm m etresi ol
duunu sylem i... O nlarn da buna ne k a d a r atk larn ta sa v
vur edebilirsin... Ben de ok gldm ...
D oru yapm am sn. G erek b u .
Mme G urin kalkt:
 N e dediinin fark n d a m sn D enise? dedi.
Ya se n ?
D enise, sahiden d e ...
Sonra kendini tu ttu . K ocasna skin o lacam ," diye sz v e r
m iti. Alt ta ra f, kznn inadnn ne nemi v a rd onun iin? H a
y atn yeniden kurm utu imdi. G eorges G urin onu ta m anlam y
la m esut ediyordu. M akul tlerde b u lu n arak grevini y eri
ne getirm iti. Ama D enise nceden kaybedilm i b ir oyunu oyna
m ak ta diretiyorsa, v arsn oynand. H a tt kznn olm az de
yiine iin iin ve kendi de hem en hem en fark n d a olmakszn.
Mme G urinin sevinm edii ne m alm du? Henz pek gen ve an
cak b irk a ay d r evli olan b ir kadn iin bykanne oluvem ek;
ayn ehirde, kendisininkinden b irka ev ilerid e oturan to ru n lara
sahip olm ak holanlacak b ir ey miydi?
K endine etin b ir hay at hazrlyorsun yavrucuum , am a
senin bilecein i b u , dedi.
3 i r sre sessizlikten sonra kendisine ac gelen bu gerginlik
halinden kurtulm ak istedi: leden sonra konsere gidelim h a
d i. dedi. D enise szn byle deim esine pek sevindi, program
la ra bakt: P iern Bitm em i Senfoniyi alacakt.
M me G urin: H atrlyor musun D enise? dedi. Yedi, se
kiz yanda vardn, onu dinlem ee gtrm tm seni... Tourne-
m ine de R ouenda o rk estrasn a bunu aldrm t. ocuktun, am a
b ir kadn gibi dinliyordun.
D enie hatrlyordu. O konser ocukluunun en gzel n larn
d a n biri olm utu. leden sonra C htelet salonunda iki s e rt vu
ruun peinden denek havaya kalkt zam an, anlarm yeni
den bulm ak iin gzlerini yum du. lk nam elerde dalgnd, uzak
lard ayd; kendi kiisel, dank lem inden byk glkle kur-
tulabildi. Ne bozgundu bu! N ap acak t im di? P a ris te k al
m am , Jacq u es gelip b u rad a peim e d e r belki, ben de fikrim
den caym ak zorunda k alrm , diye dnd. Gidecekti. Mni-
acult b ir gn onun nnde b ir da otelinden szetm iti, svire
J u r a s nda, V erriresdeydi bu... T atillerinde ok kk b ir p ara
verip o rada oturuyordu... A rtk mzii dinlem ez olm utu ki,
birden fk n v eren dost, neeli b ir a rk ykseldi durgunlaan
orkestradan. Skin b ir ku gibi senfoninin zerinde uan bu no
ta la r neden insann ruhunu m utlulua doru gtryorlard? a r
k ancak b ir a n bylece szld ve sona erm eksizin orkestrann
d a lg a la n zerine konuverdi. O zam an D enie, onun o h afif ve
sevim li grnn gzlem ekten b a k a ey dnm ez oldu a r
tk. etin geen gen kzlndan b eri daha nce d e b ir iki de
fa yine byle olm utu: inden an kulelerinin, dum anlarn ve
nehrin ho kvrntsnn grnd, elm a a alary la dolu bir
bahede; y a da b ir p a z a r akam P a ris'in b ir sokanda yldz
la ra daha iyi bakm ak iin ban a rk a y a edii srad a, grlt
l ve hazin b ir senfoninin zerinden skin b ir arknn bu umud
dolu notalarnn, bu ilk nam elerinin ykseldiini b ir iki defa
duym utu. Sonra hay at, tpk o rk e stra gibi, bu melodiyi bast-
rverm iti. Y ine kacak m yd o rtay a? lk blm b ittikten son
r a M me Guerifi:
K em anlar iy i, dedi. G eorges da niversiteye giderken
bu o rk estrad a alm , biliyor m usun? Ho ey, deil m i?
O gnn ak am da Pont-de-lE u re e dnd.

VI

D enise H erpain'den Ja cq u es P elleto tya

V errires (sv ire), 15 K asm 1921

Sevgilim,
M ektubum a eskisi gibi efk atli b ir tarzd a b alam ak tan e
kindim. A ram zda deim i o k a d a r ok ey v a r ki. Sonra her-
eye ram en, kendim e de ram en, aklm dan daha az uslu olan
d udaklarm yine sevgilim diy o rlar ona. V arolm yan b ir a ld r
m azlk taslam ak da ikiyzlce, tab ili e ay k r b ir ey o lur, di
y e dndm .
Snrdan b irk a m etre uzaktaki b ir d a otelinden yazyorum
sana. B iliyorsun: B u k Sorbonned a ngilizceye devam etm ek,
diplom am hazrlam ak. Schola'ya gitm ek istiyordum . N e yazk ki
birdenbire ta sav v u r ettiim den b am b aka oluveren b ir y a a
y gze alm aa kendim i zorlyam adm . alm alarm beni ilgi
lendiriyordu, sen de hrsl renci diyordun bana, am a senin
iin, senin yannda byleydim. Annem geldikten sonra seni yi
ne vaktiyle sevm i olduum gibi bulm aktan a rtk um udum u kes
m ek gerektiini renince, tek kurtulu aresin in anlarm dan,
d rtlerim den kam ak olduunu anladm . B u rad a, k a rl b ir y ay
ladaki bu klstr sn r otelinde, plak b ir odada h aftad r
yalnz, yapayalnzm . F a k a t burada, ne olduunu bilem ediim b ir
ru h huzuru ile b erab er, benliklerinden b ak a hib ir eyleri olm-
y an kim selerin o hereyden yoksun ve hazin ekilde salam g
venliine kavutum .
Yenilgiye uradm , Jacq u es, yenilgiye uradm . O ysa ben se
nin araclnla yenm eyi um m utum . lk anda leyim d a h a iyi
dedim . Sonra raz olm ay dndm . imdi yalnzlk sayesinde
bu iki korkaklk belirtisini de altettim . S av atan vazgem iyorum .
Yine isyanc halim e dnyorum . N e k a d a r zam an iin? Bilmiyo
rum . A rtk alm yorum . Okuyorum. E piktetosu, Je an Barois'-
y ve Ss M ariann bu salam , souk h av ay a pek uygun den
N ietzsche sini okuyorum . K arla rtl ala n la r a rasn d an k vr
la k vrla ykselen yol zerinde uzun gezintiler yapyorum . lk
dnem ete y a r donmu, buz sark tla ry la sanki sak all gibi du
ra n b ir ehe, son dnem ete de o yakn lard ak i d a d a len b ir
gencin m ezar v a r. Y rrken, film lerdeki k iiler gibi ben de y a
antm n geip gittiini gryorum . K ck b ir ey gibi g
rnyor bana. G erek genliim in, yani b ir p e rile r lem inin sa
hiden varolduuna h l inanlan am n geip gittiini dn
yorum . N asl d a abuk oldu bu. R ah ib eler okulu ve koyu sofu
luum ; Saint-Jean K olejinin yeni ykanm am a r ve m rek
kep kokan kara, nlkleri; lisedeki yllarm , P a sc a ld an p a r a la r
okuyan M ile A ubert; sana h ay ran o larak en byk sevinci duy
duum isli b ir lm ba altndaki yolculuklar; gn ortasndaki ak
l m avili P a ris evleri; Luxem bourg bahesinin b ak r rengi ve ka
r a a alar ile senin ay iin getirdiin, zerlerine yam urla so
uk sinmi p astalar. N asl mutluyduk, sevgilim ve ben nasl bili
yordum bunu! H er trl k a r ve hesap-kitap kaygsndan uzak
hayallerim e, felsefeyi M enicaultnun azndan rendiim v e fel
sefeye inandm o ak am lara v arn cay a k a d a r herey yeniden
gzmn nne geliyor. im diyse a rtk k a rla rla rtl am larn
gzelliine inanyorum yalnz.
Dn yine byle, beyaz yolum un zerinde yrrken, sana
hak verm ek iin byk b ir arzu d uy arak yeniden durum um uzu
dndm . Ama elim de deil. H ibir zam an dnm iyeceim Pont-
de-lE u ree. Gcmn yetm edii b ir i bu. Bizi ay ra c ak olan
yolu setiine gre, seninle evleneceim i um m a. Bu k a ra rn se
ni de, beni de hangi yaan ty a doru ynelteceini hi bilmiyo
rum am a, ark ad alk grevleri dnda kendini b an a k a r h er
trl grevden syrlm gresin istiyorum . Sen uslu akll, dm
dz, dosdoru b ir hayat iin yaratlm sn, zavall sevgilim. O
k ad ar yalvardm , ama. hayatn kazanm ak iin kaybetm ee ce
sa re t edem edin. Geen yl boyunca yine de sa n a inanm ak iste
dim. O laylara boyun ediini bana syleyince, m ahvolduum u an
ladm. Seni hep ryada, sevm i olduum u gryorum . Beni iyi
anla, bugnk b ir r y ad a deil de (im diki zam an g erekten
gzeldi nk), gelecekteki b ir r y ad a. H erey apakken m u
cizeye inanm ak istedim . Senin rah atl n la sevgimiz ara sn d a
ki bu sav ata zaferi kazanacam a, ta tille r gelinceye k a d a r in an
dm. Aldanmm, yenildim , gecenin iinde yalnz kaldm . F ak at
yine de biliyorum ki kendim i diri diri m eza ra gmmek gibi bir
i, b ir seim yapm ak im knsz o larak kalyor.
Sadece kolay b ir mutluluk, bo b ir y a an t ve gzel ocuklar
isteyecek olan kendi halinde b ir kzla evleneceksin, sevgilim.
Ben yine atm a bineceim v e belki varolm yan zgr b ir tem iz
lii, safl yine, daim a aryacam . Sonra b irk a yl d ah a ge
ecek, sen de ben de ebed uykuya, y ahut im dikinden d ah a kor
kun b ir lem e dalacaz. Z a rla r atld artk .
B ana cevap vereyim deme. Beni grm ee d e kalkm a. Ken
dimi kurban ettim . C esaretim i alm a elim den. B ana b raktn tek
ey bu.

D enise bu m ektubu yeniden okuyunca, b irka aydan beri sk

sk yapm oldua gibi, yle dnd: C esaret mi, g u ru r
m u?" Bu iki duygu birbirin e ylesine g irifti ki, birini brnden
ayrdedem iyordu.

vn
V erriresde tek ban a Noele k a d a r oturdu. Jacq u es b ir
k a d efa m ektup yazm t. F a k a t Denise ona cev ap verm ekten
kendini alkoydu. M nicault'dan iki ta n e gzel m ektup ald, im
zasnn zerine: Luxem bourg bahesini seninle gem ekten ok
holanan renci diye yazm t. Seni sevdim , h l seviyorum,
am a paylalm ayan bu sevgiyi b ir znt sebebi, y ahut b ir ik
y et konusu yapm ak istem iyorum , diyor, u n lar ekliyordu: Sa
n a salam b ir yrekle hitabediyorum , bunun iin de zr dili
yorum . K adnlarn ou balarn d an sav d k lar erkeklerin a la
y larn d an d ah a ta tl b ir m usiki bilm ezler. F a k a t ben henz
iin banda olan b ir ocuum ; senin can verdiin, dosdoru y
rm ek isteyen k a ra rl b ir ocuk. Sana beslediim sevgi ok sh
hatli olmal, benliim zerine l b ir arlk gibi km em eli...
D aha sonra derslerinden szediyordu ona: Senin de tand
n ocuk iki elini u zatarak , gerek olduuna inand eyi g e
tiriy o r senin gzel ruhuna... Bu sabah rastg ele k itap okurken fi
lozof L agneaunun yazd b ir p a r a gzme iliti. Bu da ben
d e yle b ir evk cezbesi y a ra tt ki, p aylatn bunca dncem
den sonra u dncem i d e b ir k e re d a h a p ay laasn istiyorum :
nan yle derin bir blgedir ki, dnce orada ancak faaliyet
sayesinde tutunur. Ama hangi faaliyet? Bir tek tan ed ir bu: Ta-
b iatle savap onu y a ra ta n , benlii ezerek youran faaliyet... n
san hayatna katlanacak yerde onu kendisi mi y aratm al? Buna
h a y r" dem ek, dnyay ve kendini anlalm az hale sokm ak; her-
cm erci kabul etm ek ve onu ilkin kendi iine yerletirm ek de
m ektir. Oysa hercm er hitir. Varolm ak ya da olm am ak. Bun
la rd an birini semeli insan ."
Semek mi? D enise sem iti. Sava kabul etm i, hay atn a
 katlan acak y erde onu kendisi y a ra tm a k istem iti. H ikyenin so
nu n olacakt? G ururuna kaplp verdii k a ra r yznden aile
oca kendisine kapalyd. Sava a rk a d a ' o larak y am banda
bulacana inand erkek d e seim ini yapm , fa k a t h ercm erci
sem iti. Y alnzlnn derinlii ilkin y a ttrc iken, baz ak
am lar a r geliyordu ona.
Noelden b irk a gn nceydi. H er sabahki gibi s a a t on b ire
doru gezm ee km ak iin aa y a inerken, ilk k atn holnde
kahverengi gzel deriden b ir bavul g rerek ard . Ak k ap
dan buz gibi b ir hav a giriyordu, kapnn nnde d e klot panta-
lonla uzun orap giyerek dac klna girm i, a rk a s ona d
nk b ir gen adam , br b a g a jla rn indirilm esine gz-kulak olu
yordu. M erdivende ayak sesleri duyunca dnd: Edmond Hol-
m and bu. K ollarn havay a k ald ra ra k ba rd :
Y aasm ! M erhaba D enie!
Gen kz yle heyecanland ki, sarlp onu pm em ek iin
kendini zor tuttu. H olm ann d a neeli b ir sevgi dolu m iyop gz
leriyle ona bakyordu. D enie onu iki elinden tu ttu :
H angi r z g r a tt seni b u ra y a H olmann? N e m utlu te
sa d f! dedi.
D elikanl gld:
T esadf deil b u , dedi. M enicault hereyi an latt b a
na: Senin kam , tek b an a oturduunu... Ben de gelm ee
k a ra r verdim . Yalnz, biliyorsun, b ab am la alyorum imdi. O
da ok titiz. G itm em e ra z olm yaoakt. Noeli beklem ek zorun
da kaldm , san a srpriz yap m ak iin de geleceim i h a b e r v er
m edim .
ok ho srpriz dorusu... G eldiine ne k a d a r sevindi
imi bilem ezsin. ki ay d r ylesine yalnz, ylesine aresiz hal
deydim k i.
Ondan sonra H olm annm y erlem e ii balad. D enie onun
bavullarm am asna, am a rla r ile giyeceklerini am tah tasn
dan yaplm ky stilindeki dolap lara yerletirm esine yardm
etti:
- - T uhaf ey, E dm ond!.. A kam elbiseleri de getirm isin,
ha?.. Ah bu zenginler!.. yi am a, zavall dostum, hi kim se yok
b u rada, hi kim se yok anlyor m usun, yalnz ky halk v a r,
onlar d a ak am lar g elir b ir fincan kahve ier, b ir el iskam bil
oynar, h afta d a b ir gn de dansederler... B enim le yalnz olacak
sn, yapayalnz...
B en de ta m bunu istiyordum ite, am a bunun byle ola
cam hi um am yordum .
leri bitince D enise, H olm ann alp hep gezindii k arl yo
la gtrd. B u canl havada, b ir erkein y annda yrm ek ne
ho eydi! D ac elbisesi H olm anna erkeke b ir e d a veriyordu.
P a ris teyken yle deildi halbuki. H em yryor, hem yeni y a
ay tarzn anlatyordu: P e k m utlu deildi bu. B abas yalnz
iini-gcn dnyor, kendisiyle konum aa pek istekli grn
m yordu:
B ana verdii i, herhangi b ir kim senin yapabilecei ale
lad e b ir i. B abam yaldr, biliyorsun, yetm iine y aklat. ok
ge evlenm i... Onun gvenini kazanm kim selerin en genci bi
le benden hi deilse otuz ya daha byk... evrem de b ir sr
ih tiy arla yayorum ... im sklyor! yle bezginim ki bunu
byle srdrm ee c e saret edebilecek m iyim a c a b a ? diye soru
yorum kendi kendim e.
yi am a, yersiz b ir soru bu... Srdrm ek g erek, Edmond.
Gnn birinde yapabilecein h arikulde etkiyi dn... B ir ak
am Luxem bourg bahesinden getiim iz sra d a bu ko
nuda M enicault ile yaptm konum a geldi aklm a... Sa
na im reniyordu... D nyann iinde bulunduu byk k a r
g aalk iinde ancak byk b ir ihtillci y a d a H olmann
gibi byk b ir b an k er byk b ir m a c e ra y ay ab ilir...
diyordu. D orusu d a bu... B en h a y at bilm iyorum , am a
nasl ey olduunu seziyorum ... Senin y erin d e olsam A vrupay,
hkm etlerin gizli m ekanizm alarn incelerdim ... n san lar daha
az bahtsz, daha az beceriksiz hale sokm aa alm ak isterdim ...
Byk gazetelerim olsun, halk oyu zerinde etki y apaym iste r
dim ... Sen ki b irk a yl sab rettik ten sonra btn b u n lara u rap
didinmeden, srf H olm ann ailesinin ocuu olduun iin sahip
olacaksn, h ay at k arsn d a ekinesin h a?.. Y a ben n apaym y
leyse?
 ekiniyorum, nk yalnzm , ilen ie... N e k a d a r y aln
zm bilemezsin. K endime gvenim yok... B azen ben de babam n
btn i a rk a d a la r k a d a r akllym m gibim e geliyor, o n lan
pek yle hm hm eyler bulm uyorum , a m a onlar yksek ses
le konuuyorlar, dediim d ed ik tir, diyorlar, bense phe iin
deyim ... Bu bekleyi dnemini senin denain anlattn k a d a r ze
k ice kabul etm ek isteyecek b iri yanm da olsayd ierey baka
t rl olurdu.
D enie birden sz deitirdi:
B ak Edmond, dan y am acndaki u am lar ne tuhaf,
deil m i?.. T opraktan erilem esir.e kyorlar, sonra sanki bir
ovada domu gibi dorulup gkyzne ykseliy o rlar.
Evet, n ve yetiip bym enin m ekanik b ir sonucu
b u .
yle muhakkak', am a ben avutucu b ir ey sayyorum bu
n u .
Ackm ve m utlu, otele dndler. leden sonra Edmond iki
ift kayak kiralad, ilk denem elerini y ap tlar. D enie ok u stay
d, hafif inilerden hem encecik inebildi. Edm ond daha acem iy
di, dyor, k a r iinde kay ak larm kaybediyor, fa k a t b aarsz
lklarm gleryzle karlyordu. A kam yksek sesle k itap oku
dular. Noel arifesinde V errieresdeki kk kilisede g ecey an s
yinine gitm ei k a ra rla trd la r. Ky, otelden d ah a aada, ova
dayd, kyllerin ou kay ak la gidiyorlard o raya. Denie ila
Edm ond ok acem i olduklarndan, a ltla n ivili iri k u n d u ralar
giym ekle yetindiler, bab acan svireli otelci de bu yry iin
dn b ir fen er verdi onlara. Otelden knca btn k arki y a
m alarda dizi dizi k lar grdler: O nlar da kendileri gibi he
nz grnm eyen b ir hedefe doru kayyorlard.
Bu hal D enisein pek houna g itti: N e h o ... dedi. Btn
insan ruhu ite bu, alt ta ra f... T an rsal b ir snaa doru y
ryen titre k b ir k: O, bu snan varolduunu tasav v u r edi
yor, aryor, a m a grem iyor.
Edmond onu kolundan tutm utu. K atlam k a rla rtl bu
d a r, sa rp yolda a ra s ra dengesini kaybediyor, o zam an ona y a s
lanyordu. Kyde y aplan bu yin, ikisini de heyecanlandrd. De-
tise de evresindeki kyllere k a tla ra k Noel lhileri syledi.
Onu yand an grm ekte olan Edmond, gzelliini, fa k a t zellikle
kendini heyecanlarna byk b ir cm ertlikle brakn hayran
h ay ran seyrediyordu.
Y ine ay na .k tk la n zam an D enise: T eekkr ederim
E dm ond, dedi.
Niin teek k r ediyorsun? H ibir ey yapm adm ki...
T ersine: B ir Noel hediyesi bile getirm edim , diye dnyordum .
E n gzel Noel hediyesini getirdin: Sadk b ir ark ad al
... Bu geceyi de y aa ttn sonra bana. Yoksul in san lar a ra sn
d aki bu gerek Noel n e k a d a r iyi geldi b an a, bilem ezsin.
Sonra uzun zam an konum adlar. O tele y ak latk lar sra
d a Edmond:
D enise, dedi, sa n a b irey sorm ak iin geldim b u ra
ya. Benim le evlenm ek is te r m isin?
Edm ondun geliindenberi D enise byle b ir sorunun gelecei
ni de hissetm iti, korkuyordu bu sorunun geleceinden:
Bunun iin de teek k r ederim , a m a im knsz, dedi.
Beni sevm ediini iyi biliyorum , D enise. Beni sevm eni
istem iyorum , am a hayatnn deim i olduunu M nicault bana
syledi, biliyorum . Niin san k i...
Sen ok iyisin, Holm ann am a, yine sylyorum bak: m
knsz... Ben Jacq u es P elleto tmn yalnz nianls olm akla kal
m adm . yldanberi onun m etresiyim .
H aberim v ard bundan, D emse. Senin gem iini kska
nyor deilim , geleceini istiyorum .
K apm n nne gelm ilerdi.
D enise abuk abuk:
Dinle b ak: B rak d a odam a kaym ... Y arn konuu
ru z , dedi.
Sonra kap gitti.

F. 8
 vm
V errieresdeki otelin m erdiveninde cill am a acndan b ir
trabzan vard, biraz reineli ve yapkand, h e r dokunuunda da
D enisee B euzevaldeki Colibri kkn h atrlatyordu. Onun iin
bu m erdivenden inip karken ou zam an, m rnn o am a
ilikin b ir mzik parasnn nam eleri y e r ediyordu iinde; Du-
p a rc m nceki H a y a t idi bu: Uzun zam an oturdum bu ge
ni kem erler a ltn d a... F a k a t Noel gecesi Edmond H olm ann-
n yanndan ayrlp koa koa odasna doru giderken zihninde
y er eden, h a tt o sra d a yksek sesle m rldand a rk bam
bakayd: Bitm em i Senfoni nin dostluk, gven ve efk at dolu
arlusyd.
O dasna girince yatann stne oturdu: Ama niin bu k a
d a r m utluyum ? diye sordu kendi kendine. Edm ondun szleri
ni tek rarlad : D enie, sa n a b ir ey sorm ak iin geldim b u ra
y a ... Onun yorgun gzleri, efk atli v e kaygl glm seyii yine
gznn nne geldi.
N iin bu k a d a r m utluyum ? dedi yine. Onu sevm iyorum ,
sevebilir m iyim a c a b a ? Robunu kard. B itiik odada E d
mondun ivili kunduralarnn grltsn duydu. A ralarn d a am
aacndan ince b ir blm e vard. Onun soluk aldn, b ir b a rd a
a su koyduunu duydu. D oru olm ay denem ek g e re k , diye
dnd. M utluyum , b ir calm a b u nk. A alk b ir m eslek
h ayatna feda edilm ekten ac duyuyordum . O ysa Edmond bana
b ir aileyi fed a etm ee hazr. Onun gibi babasnn egem enlii al
tnda bulunan u tan g a b ir ocuk iin yine de p ervasz b ir jest
b u ...
P ijam asnn kordonunu b a lark en b ir h a y a t ta sa rs geirdi
aklndan: E dm ond'u byk b ir i adam yapacakt. Kendini onun
kim sece bilinm eyen, saygl i ark a d a o larak grd; kocasnn
ta sa rla rn a dm an ya d a aldrm az a d am lar onun ta sa rla rn a
o rtak ederken, y a d a onunla birlikte son b ir sn av a hazrlanr-
ken grd: Snavn konusu dnyay renm ek, diplom as da kud
r e t kazanm ak olacakt. Y atana y att, eline b ir kitap ald, am a
am ad. Sanki H olm annn istediini kabule oktan k a ra r verm i
gibi, niin b ir evlilik hayatn n ta sarsn yapyordu? Sevgi duy
m adan evlenm ee hakk v a r myd? Belki v ard , am a sevgiden
vazgem ek ve zellikle Edm onda duygularn ak a anlatm ak
artiyle. Zengin b ir erk ekle evlenm ee hakk v a r myd? Zen
ginlii b ir a ra gibi kullanm ak artiyle, evet. M nicault olsa:
B ir calm a duygusunun sa n a zorla kabul e ttird i i ustalkl sa f
sa ta la r b u n lar, derdi. F a k a t o, uzaktayd v e Edmond bu yol
culuu y ap a ra k srprizin salad stnl, gurbetin sa lad
su ortaklm kendinden yana etm iti.
Y atarken: A dam sen d e, dedi iinden, btn bu konu
la r zerinde y arn konuurum onunla; im di uyum aya bak m a
l. F a k a t etra fn a en hayallerin geiini durduram yordu.
Y atana uzam r uzanm az gem iteki sesleri d u y ar gibi oluyor
du sanki: Venedik K am av a l nn n am eleri v e C am ot sokan
daki evin tre n ddkleri, anneannesinin evinin avlusundaki n
grakl ark, A ssas sokandaki oda kapsnn kilidinde Ja cq u e s-
n anah tarn n tkrds... Jacq u es... Bitmek bilm eyen, bo p aza r
gnleri ve kebalarndaki b irah an elerd e iilen sig a ra la r... Pont-
de l E ure... B abasnn evlilik hayat, beklem ekle geen akam lar,
o m ahzun bak... yle b ir anditi kendi kendine: F arzm uhal
Edmond H olm annIa evlenirse lnceye k a d a r sadk kalacakt
ona. E vlenm em ee hakkm v ar. F a k a t beni seven b ir erkein
h ayatn b e rb a t etm ee hakkm yok, diye dnyordu.
Bylesine nemli b ir konum adan nce uykusuz b ir gece ge
irecei dncesiyle telland, yatann baucundaki cam b ii
t p ten kk b ir kom prim e ald ve nihayet uykuya dald. B ir
de rya grd. V errirese geliindenberi uykusu kat gece
le r sk sk grd b ir ryayd bu. K o rtasn d a b ir orm an g
ryordu, k a ra k a ra a a km eleri, kysnda d a fundalklar v a r
d. K endisi b ir dii geyikti, kpekler peine dm t. Bu k
p eklerden biri, en irisi uzun sray lar yapyordu, kendisine de
yetim ek zereydi am a, tam Denise kendini mahvolmu sand
sra d a kpek son b ir sray tan sonra bitkin b ir halde allklar
 iine yuvarlanyordu. D enie ise kom aa devam ediyordu, am a
d ah a yava.
E rkenden uyand, bitiik odada gidip gelm ee b aly an Ed-
m ondun grltlerini duydu, k alkt. C am lar buzdan yonca iek-'
leriyle kaplyd. T ah ta blm enin ard n d an ona seslendi:
G naydn!.. yi uyudun m u ?
Gzm bile krpm adm , dedi, iniyor m usun a a y a ?
Y irm i dakikaya k a d a r.
B iraz sonra kk yem ek odasnda b ulutular. D u v arlard a
jim nastikilerin, korolarda a rk syliyenlerin resim leri aslyd.
K ahve fincanlarnn ve bal kavanozlarnn nnde k a r k ary a
oturdular, a l a k sesle, ark a d a a konutular. D enie nceden
hazrlad szleri syledi: Seni sevm iyorum , am a sa n a k ar
d erin b ir ark ad alk duygusu besliyorum . O rtak laa b ir alm a
hayatm honutluk duym adan ta sa v v u r edem iyorum , am a acab a
sa n a k a r d r st davranacak mym , diye dnyorum , dedi.
Edmond onun szn kesti:
D enie, bundan fazlasn um m adm zaten. Senin bana
v erdiklerin ta m da benim senden istem ee geldiklerim di. Sana
gveniyorum , ik i yldanberi evlenm eden epey szettik, onun iin
senin dncelerini iyi biliyorum . Benim le evlenm ee ra z olur
san bu ii cn- gnlden, sonuna k a d a r gtrm iyecek kadn d e
ilsin sen. B en d e inanm ak istiyorum ki, birlikte srlecek bir
h ay at, benim sevgim ...
T ell v e kaygl, D enie ona bakyor, iinden h l: Onu
sevebilecek m iyim ? diye dnyordu.
B abandan, ailenden y a n a byk glklerle karlam -
yacak m sn a c a b a ? diye sordu.
Yo, hi sanm yorum , dedi Edmond. B abam bu ie en
g el olm az... B ir drahom a h itir onun iin... K endisi de b ir ak
izdivac yapm t... H ayr, onun asl istedii beni altra ca k ve
kendisinin srd etin h ay at kabullenecek b ir kadn... E er
aldanm yorsam , ok da sevinecek... H alalarm , hele F an n y h a
lam zppe olduklar iin az-buuk itira z edecekler. O nlara so ra r
san b ir dkn kzyla evleneyim iste rle r... F a k a t biz an larsak ,
babam d a bizim gibi dnrse, n e y a p a b ilirle r?
 leye k a d a r ta rttla r. D ah a im diden Edm ondun v arl
na, ehresine alm gibi geliyordu D enisec. B u miyop gzler
de y aral, incinm i b ir ey ler buluyor, bu da houna gidiyordu.
S aat on b ire doru: H adi b iraz dolaalm , dedi. K arla k apl
d a r yol gnee doru ykseliyordu. E dm ond'un koluna girdi, o
d a bu h arek etle ok ho b ir tabilik buldu.
D enise: imdi sz v e r b a n a bakiyim ," dedi. B urada k a l
dn srece b rak dneyim , san a cevabm da yola kacan
zam an vereceim .
ila,bi D enie, ona ne phe?
O tele dndler, D enise odasnda yalnz k aln ca Jacq u es Pel-
le to ty a unlar yazd:
Jacques, san a b ir ey sylemem lzm am a b ir t rl cesa
r e t edem iyorum . a y d r ok etin b u h ra n la r geirdim . B irka
d e fa dayanam ayacak, m ektu p larn a cevap verecek, h a tt g eri d
n erek seni grecek h ale geldim . imdiyse, tersin e, san a belki ev
leneceim i h a b er vereceim . aacaksn am a gryorsun ya, sev
giyle evlenm e benim gzm de ap ay r ey ler haline geldi. Takaza
etm e, beni pheci, tevekkll hale sokan sensin. M adem ki ha
yalim iz gereklem edi, bakasn istiyorum artk , y a da hi de
ilse bu bam baka olsun istiyorum . evk dolu, heyecan dolu gen
liim boa gitti. H ibir zam an tam an lam yla m utlu olmayacam
a rtk . Sen, sevgilim , bende en gzel, en soylu, en iten ne v a r
sa on lara sahip oldun. B ir bakasn dnerek yazyorum sana
bunu. Beni yalnz b rak t n iin geldi o. Kendisini tanrsn. B
yk v e tab ii b ir yaknlk duygusu, so n ra b ak a b ir hay ata, ye
ni b ir gce k a r beklediim b ir eit m erak d a beni ona doru
itti hep. Benim le evlenm ek istiyor. N pacam ? Seven biri ol
saydm ekinm ezdim am a sevm iyen biriyim ben. Ya sen? Kimi
seviyorsun, syle b a n a .
Tam o sra d a blm enin tesinden Edm ondun sesi neeli ne
eli bard:
D enise, yem ek yiyecek miyiz? A lktan lyorum .
imdi sevgilim , im di, diye cev ap verd i Denise.
Sonra yle dnd: ilk defa sevgilim diyorum ona, bile
re k yapm adm , belki h a y ra a l m e ttir b u .
 IX

Evleniinin ilk ylndan hep donuk, fa k a t bsbtn tatsz

olm ayan b ir am kald D enie H erp an in iinde. B u yl bazen
N ancyde, bazen P a ris te, kocasyla k a y n ata s ara sn d a yalnz
geirdi. Alfred-de-Vigny sokandaki konakta y al P ro sp e r Hol-
m annla oturm a kendisi istem iti. ki aile de onu ayplam lar-
d bu yzden. E dm onun kendisi bile k a d efa: Bu k a d a r gen
b ir kadnda byle ask yzl b ir evin douraca can skntsn
dan ekiniyorum , dem iti am a D enie iyi dayanm t. yle bir
p ln izm iti: Edmond b ab asy la ok sk-fk olm alyd ki on
dan yalnz m eslein tekniini deil, srlaryla, inceliklerini de
rensin ve bunun u stas olsun.
M. P ro sp e r Holm ann gen kar-kocaya evinin b ir bln
verm iti. ri-y ar, sessiz b ir adam d. F ir a gibi dz ve dik sa
lar, m odas gem i bu rm a by D enisee Tolstoyun rom anla
rndaki y al R us generallerin i hatrlatyordu. H ayatnn tek
duygusal olay yabanc b ir kadnla evlenii olm utu: Polonyada,
Lodzdaki F ran sz fab rik ala rm denetledii sra d a rastlam t
ona. K adn 1902 de, Edmond doduktan b irk a yl sonra lm
t. imdi de evresinde bu kadnn resim leri olduu halde y a
yordu. M etresi olduunu bilen yoktu.
F ra n s a daki b a arla rn ou gibi H o lm an n 'lan n b aars da
ta ra d a balam t. XIX. yzyln balangcnda N ancyd e ban
kerlik eden H olm ann kardelerden , F ra n s a da o zam an iin
yeni olan pam uk endstrisini kurm aa, sonra d a m aden en d stri
sini gelitirm ee k a ra r verm ilerdi. N ancynin, E pinalin, Bel-
fortun ve V osgesla n n hem en btn byk ilerinde y atrm lar
vard. Q uesnaylerle Paseal-B ouchetle r nasl N orm andiyann i
alanndaki bey leri olm ularsa on lar d a uzun zam an L orraine
blgesinin p ren sleri o larak kalm lard. In g ilterenin en p arlak
D evlet adam larn d an b iri 1845 e doru: F ra n s a b ir kratlk tr
ki bakenti b ir cum h u riy ettir, diye yazyordu. D erin szd bu.
kinci m paratorlukla nc Cum huriyetin en iyi v alileri sanki
XIV. Louisnin illerdeki denetilerinin dorudan doruya h ale f
leriym i gibi davranyorlard . D aha 1900 de bile birok illerde
hl endstrinin b ir asiller snf v ard ki S aray a gitm edii iin
P a ris e bilinm iyor; fa k a t snrl b ir blgede hem en hem en k ra l
h ak lar kullanyordu.
1905 e doru y arglarn d ak i eminlik, karak terin d ek i salam
lk ve belki de bo, isiz kald btn an larn zehirleyen b ir ke
derin kendisinde y a ra tt mucizevi alkanlk, P ro sp er Hol-
m ann daha geni ilerin b an a getirm iti. O sra la rd a Kuzey
F ra n sa nn, Vosgesla r blgesinin, N orm andiyanm dokum aclar
ham m adde alm la n iin A m erikay a m uhta olm am ak ve A fri
k a daki F ran sz sm rgelerinde geni pam uk iftlikleri kurm ak
istiyorlard. lk zam anlard a pam uk yetitiricilerin e y ardm et
m ek iin b ir ban k a lzm d, bu sanayiciler d e kurulacak b anka
nn serm ayesini verm ee h azr bulunuyorlard. P ro sp e r Hol-
m anndan bunun bana gem esini istediler.
F ran sz Sm rge B ankasnn gelim esi H olm annn yln b
yk b ir ksm boyunca konut deitirm ek zorunda brakm t.
N ancydeki evini elde tutm akla b e ra b e r P a ris te, Alfred-de-Vigny
sokanda R nesans stili b ir konak satn alm t. ok irkin b ir
yapyd bu am a pencerelerinden Monccau parknn a a la n g
rnyordu. K endi adna im za a tm a a yetkili vekili B rsch de o
zam an iine o rtak etm i, N ancydeki b anka Holmann, Brsch
ve O rtak lar adn alm t. P ro sp er Holmann sm rgelerde ye
tien pam uun Texas ve M sr p am uklaryla g savaacan,
b aar elde edilse bile bu teebbsn ok uzun zam an sonra k ra
geebileceini hem encecik anlam t. Bunun zerine Smrge
B ankasna ok eitli ve hem en k r g etirecek iler grdrm ee
balam t. Bu bakm dan zellikle pam ukulardan m eydana g e
len ynetim kurulunda az-ok m uhalefetle k arlatndan, o
unluu elde edip ii tek ban a ele aln cay a k ad a r hisseleri sa
tn alm t.
F ransz m aliyecileri d e tpk in m an d aren leri ya. d a span
yol asilleri gibi kadem eli sn flara blnm tr: B unlarn en yk
seinde ancak yirm i k a d a r insan v a rd r ki y a kendileri y a da
adam lar bellibal ynetim kuru U an n a hkim olurlar. B ankac
l, ticareti ve endstriyi id are e d erler, halk oyu efsanesini y a
ra trla r ve hkm etin grm elerine, ta rtm ala rn a gizlice k a
tlrlar: P a ra n n deerini ve serm ay e sahiplerinin gvenini m u
h afaza etm ek iin hkm etin o nlara ihtiyac v a rd r nk.
D aha 1912 de P ro sp er Holmann, B abakann m al panik an
larnda akl danm ak y a da y ard m istem ek iin a rtt o
ad am lard an biri haline gelm iti. S avatan sonra enflsyonun teh
likelerini ilk an layanlardan biri olmu ve blgesindeki birok
fabrikay, hesaplarn altn fran k la tu tm a a zorlayarak, felk et
ten k u rtarm t. K endisi d e byk yedek ak eleri uyrm ve F ra n
sz piyasasnda hem en hem en ta rtm a gtrm eyen b ir otorite
edinm iti. Sabahn yedisinde k alkp gecenin onunda y a ta ra k ve
gen kar-kocann gelip kendisiyle o tu rm a a b alad gne k a
d a r ilerini te k b ir kiiye g rdrerek b ir kei sadelii ile y a
am aa devam ediyordu.

B ir insann byk b ir serv et edinm esini sa lay an k a ra k te r

v a sfla n onun, kudretin ve alm ann salad zevklerden b a
k asn duym asna hem en h e r zam an engel olur. P ro sp er Hol-
m annm b a a n s m a im renen gen m em u rlar, akam larm bu ok
k udretli adam gibi geirm ee raz olm azlard m uhakkak. H er
gn akam yem einden son ra Holm ann b ir tek lm bann yand
alm a odasna giriyor; byk b ir m asan n b an a geip oturu
yor; s a a t ona k a d a r dosyalar, b ilnolar y a da gazeteler okuya
ra k a ra s ra b ir not alyordu. Tek lm b a kitap larn aydnlatsn
diye, D enisele kocas bu m asam n nne k arlkl konulmu iki
koltua oturuyorlard. B ab alarm rah atsz etm em ek iin hi ses
karm yorlard. S aat onda M. H olm ann o n lara iyi geceler dili
yor, gelinini alm ndan pp olunun elini sk arak odasna k
yordu.
Bu monoton y aay g k dem eden kabul ederek, D enie
bu y a l adam fethetm iti. O k a d a r az konuuyordu ki, sevgisini
hibir zam an szlerle anlatm deildi. P ro sp er H olmann olu ile
konuup anlam ak im knndan yoksundu. Ona n e syleyeceini
bilem iyor, kendisini y a ra rl b ir ta rz d a kullanm akta glk e
kiyordu. ok o toriter olduundan yaranda a s t la rm bulunm asna
katlanyordu d a b ir i ark ad an a taham m l yoktu. D enie b ir
k a d efa szlanm ak cesaretin i gsterdi:
Babacm , Edm ondu a ra s ra yannza alsanz d a ile
rinizi ona anlatsam z olm az m a c a b a ? dedi. A nlam aa, size
yardm c olm aa ok istekli, a m a rktyorsunuz onu.
Edm onda neyi an latay m istiyorsun yavrum ? le r an
latlm az; bab am d a hibir ey anlatm am t b an a; ancak sabr,
alm a, saduyudur k i...
E vet am a, alm a frsa tn a sahip olm ak d a gerek. Ye
rin d e sayd, vaktini kaybettii, ilerliyem edii gibi b ir duygu
v a r Edm ondd a .
N eye doru ilerliyecekm i? ki ynetim k uruluna y erle
tirdim onu. Z abtlar yapsn, ra p o rla r yazsn. Aym anda b ir s r
ie birden b alatm a a kalkm a onu. N e fazla evkten, ne fazla
gayretkelikten holanrm b en .
Bu konum alardan sonra D enie cesaretsizleiyordu. Kendine-
izdii h a y a t yolunda b ir mezlik dnemini ngrm t am a bu
rakln bylesine bo, v e bu k a d a r uzun olacan sanm am -
t. lk k, Holm annn kontrolndeki fab rik a la rn ziyaret etm ek
iin Edm ondla Douy a b ir yolculuk yapm ak istem iti. ilerin
kaderine, sosyal alm alara ilgileniyordu. K arak o ca dnce
ler, tekliflerle dndler. B a b a la n ise kt o n lara; oluna:
P a tro n larla altrd k la n in san lar arasn d ak i ilikilere-
burnunu sokm a sakn, dedi. Senin iin deil bu; sen bankersin.
B ir i hakknda defterlere, bilnolara b a k a ra k hkm verm e
li ve... o ii ynetenleri taram alsn... B undan fazlas lzm de
il.
D enisee sevgi gsteriyordu am a onun ak am lar kocasn al
m ak iin Sm rge B ankasna geliini grm ekten holanmyordu.
Onun getii brolardaki gen m em u rlar b alarn hem encecik,
neeli neeli ktlarndan kaldrv eriy o rlard . B ir kadnn by
le ulu o rta ieriy e girm esine yal bankerden ok onun i or
ta B rsch ierliyordu. Brsch k rk yanda k a d a r b ir adam d,
hep atk duran alnnn altnda birbirine bitien gr, kaln ka
la r vard. D enie akll, fa k a t kaba buluyordu onu. Edm ondun
gnn birinde B rschle alm ak zorunda kalacan dnerek
ilkin onu kendine m ttefik yapm ak istem i, fa k a t dm an bul
m utu. H olm annlarn eski m em uru olduundan bu ailenin ken
disini horgrdn sanyordu am a hakszd. D enie (M enicault-
dan renm i olduu) byk bank alarn politik grevleri, A vru
p a nn yeniden inas iinde yapabilecekleri olumlu etki zerin
deki dnceleri anlatm t ona. O zam an Brsch:
H anm efendi, izin verin de bankam z iin b ir dilekte bu
lunaym ... M. P ro sp er doksan y am a k a d ar y a a r in aa lla h ...
demiti.
A kam lan sessiz ve lo alm a odasnda b ir dosyann ky
sna M. H olm annn kurun kalem inin hafif hafif deilerinden
baka ey iitilm iyordu. D enie ou zam an gzlerini k a ld n p
kitabn b ra k a ra k h ayallere dalyordu. M utlu m uydu? Sanki za
m ann dnda y e r alm grnen, acaip b ir bekleyi dnemi iin
de yayordu. A rasra peri m asallarndaki, b ir denein dokunup
uyutuverdii k ah ram an lard a n biriym i gibisine geliyordu. By
y avaa etkisini gsteriyor, yaam am n verdii acy g ideriyor
du. Uyan nasl olacakt? Kocasnn kendisine byle gze ba
ta rc a tapm iine dokunuyordu. ylda ocuu olm utu:
B iri kzd, ad M arie-L auredu; ikisi erkekti, ad la r P a tric e ve
O livier idi. G ebeliklerin verdii uyuukluk, yaayndaki mono
tonlua dayanm akta y a rd m a olm utu ona. ocuklaryla belki
anaca olm aktan ok, gayretli b ir zenle u rayordu am a onla
rn daha im diden kendisine balanm gibi b ir h alleri vard.
M utluluk bu m u ? diye soruyordu yine kendine. Bunun m ut
luluk olm adn iyi biliyordu. M ile A ubertin szn etti i son
suzlua susam l h er zam ankinden daha ok duyuyordu. Ed-
m ondla M. H olm anna bakyordu. Bylesine gl b ir adam n
olu niin bu k a d a r zayft? S aat ona gelirken o da krm z ku
m ala deli y a ta k odasn k ayg ile dnyordu: Ateli ve be-
ccriksiz b ir kocann okaylarna istek duym adan, zevk .luulan
k atlanacakt orada.

XI

1925 te ocuk bom acaya tutuldu. Yaz S;int-v\rnoult'da

geirdiler. N orm andiyadaki bu krevini M. Holmann oluna ver
m iti. ay sre ile y aan tlarn ksrk nbetleri doldurdu.
Bu kk y a ra tk larn sevim lilikleri, inam a rta n unutm a y e
tileri D enisein iine dokunuyordu. ksrk nbeti geer ge
mez, yine oyunlarna dnveriyorlard.
Ekim de h astalk lar gem em iti henz. H ekim D enise'e:
O nlar G neye gnderip b a h a ra k a d a r orada b rak sa
nz iyi o lu r, dem iti. O d a bu dn k a y n ata sn a iletm iti.
B u evliliin deim eyen b ir v asf da uydu: H er nemli sorun
D enie ile kaynatas o rasn d a konuuluyor, Edm ond seyirci k a
lyordu. P ro sp er H olmann bu kk konum alardan hibir za
m an kam yordu. B unlarda, b ir denek dokunuu ile engelleri
yokediveren; yerden evler y a d a hizm etk rlar karveren b ir iyi
lik perisi rol oynam aktan holam yordu. M uazzam serveti ve g e
lininin sadelii bu rol kolaylatryordu. Sessiz sessiz dinliyor,
dnyor, sonra iri elinin y apc h areketleriy le b ir alm a
plm koyuyordu o rtaya. O konutu mu, kendisine gre m esele de
zlm t ve D enisein grm eye yeniden b alam asndan ho-
lanm yaca belliydi:
Akll b ir adam gibim e geliyor bu h ek im ... dedi. yi...
yle bir zm ekli teklif edeceim sana, ilkin houna gitmiye-
cek am a sonradan fay d alarn greceksin... Edm ondun A frika'
ya b ir yolculuk yapp ubelerim izi ziy aret etm esi faydal grn
yor bana. Personel arasn d a y aplacak nakiller, tayinler bak
m m dan m drlerim izi, m dr yardm clarm z tanyp herbiri
hakknda fik ir sahibi olm as ok lzm. Sen ocuklar al, Gcy'u
git. K ardeim F a n n y nin Theouleda b ir kk v ar, hibir e y e
yaram yor buras, onu size v erir. B urada, C annesdki h e k i m l e
 r e ok yakn olursun, hepsi ok iy i hekim lerdir. Edmond sizi o ra
y a yerletirdikten sonra C ezayire gider. Sz veriyorum, Noelde
de yannza dnm o lu r..." D enie konum aa davrand s ra
d a devam etti: Biliyorum , ilk ayrlnz olacak bu am a lzm,
uzun d a srm eyecek.
Ekim in sonuna doru sr-sepet btn Edmond H olmann-
la r Theoulea g ittiler. G neli b ir sab ah d a oraya v ard lar.
Fanny halann kk pem beye ala n s a n renkte, yuvarlak k ire
m itlerle kapl b ir P rovan sa kreviydi. Kk bir burunun y am a
cna ylesine iyi oturtulm utu k i setten b aknca kayahk koylar
la evrili iki krfez olduu gibi grnyordu. M alikne geniti ve
zellikle am ve zeytin korularndan m eydana gelmiti. Denie
onun vahi v e ta b ii halini sevdi. Ik tan sarho gibiydi. Norman-
diyada yetien bu kz iin m an zaran n tal izgilerindeki be
lirlilik, kuru ve tem iz hav a efsanelerden km a b ir Y unanistan
h a tra getiriyordu. am ineleri ile kapl kei yollarnn bitim in
deki kk p l jla n Edm ondla b irlik te incelerken ona izlenim le
rin i anlatm ak istedi. F a k a t Edm ondun kederli, aldrm az b ir hali
vard. D enie daha nce de H olm annla n n , - babann olduu k a
d a r oulun da - tab iati grm ediklerine ou zam an dikkat e t
m iti. Dnp setin zerine oturd u lar. ocuklar oktan b ir kum y
nn ele geirm iler, oynuyorlard. D enie hayallere dalm
konum uyor; kaam ak bak la rla Edm onda bakyordu. Kocas
yorgun grnm ekteydi. D enie onu zorlu, dayanlm az b ir sevgiyle
sevm ediim biliyordu am a kavgasz grltsz, drt sakin yl ge
irm ilerdi birlikte. Duygu bakm ndan bu huzur hali neden hep
srm iyecekti? Edm ondsuz b ir h ay at tasa v v u r etm iyordu artk .
B u ayrlk korkutuyordu onu. K endisini u y u r halde tu tan tlsm
bozm yacak m yd bu? Bu krlg an m utluluk dayanksz b ir d
zen deil m iydi? nsan buna dokunursa, b ir engele arp a n sa
bun kpnden b ir balon gibi kaybolup gidiverm iyecek miydi
acaba? T uhaf u ki bu kay g y a p a ra lel o larak iinde byk b ir
um udun ykseldiini de hissediyordu: B u yalnzlk onu kendi
benliine; daha, gl, dah a korkun fa k a t daha eksiksiz b ir
D enisee te k r a r k av u tu rac a k t sanki. Y ine Edmonda b akt, gz-
gze geldiler. Gzleri yle diyor gibiydi:
 B iliyorum hadi, beni sevem ezsin, bana katlam yorsun; y a
kc b ir kuvvet olan senin yannda ben, skc v e sessizim am a
asil b ir ru h a sahipsin, bundan d a h a cm erte ne y ap ab ilirsin ?
D enie b ir bak la onun iini ra h a tla tt, sonra koltuuna g
m lerek m avi ge dalp gitti. Gzel gk, g e r e k gk, ben de
iiyorum b a k ... Kimin yannda bak m ak tan holam rd bu ge?
R uddynin kendisini gtrd siperin cill d irekleriyle kum to r
b a la r yine gznn nne geldi. R uddynin mi, Ja c q u e sn m,
M enicaultnun m u yannda? B unlardan d a h a eksiksiz, bilinm eyen
birinin mi yam nda? Edm ondun sesi onun bu hay allerin e son v e r
di. O na b rak aca b ir ek karnesinden, sonra da ocuklar iin
b ir hekim den szediyordu. D enie doruldu ve denizin, d alg ala
r a b a ta n p arltl oklarla delik-deik olduunu grd: E ugenie-
nin siyah blzundaki elik ine gibiydi bunlar.
P au l V alerynin D eniz M ezarl adl iirini h a trlad : N a
sl da ince im eklerden m eydana gelm e z arif b ir i b u ...
B uras D eniz M ezarh n ne k a d a r h atrlaty o r Ed-
m ond... N e diyordun sen, sevgilim ?
Bu evde tek ban a n ap acak sm diye soruyordum .
A dam sen de, kitap lar, mzik notalar getirdim ... ocuk
la r v a r so n ra.
Komu kkn sahipleri olan V illierleri tanrm , biliyor
m usun... M. V illier m terim izdir, onun F a s ta k i firm alarn d an o
unda babam n d a ilikileri v ard r. M uhakkak san a gelecekler
d ir, em inim .
stem iyorum bunu. Yalmz olaym d ah a iyi... Sonra F anny
halan Solange V illiernin szn ederken iittim . H i de iyi ey
le r sylem iyordu onun iin .
Edmond: Evet, oras yle, dedi, a m a seni a rrla rsa b ir
seferlik kabul e t hi olm azsa. F an n y h ala prensiplerinde pek ti
tizdir, fazla a n gitm i d e olab ilir.
B ir an ekindi:
Yalmz, ihtiyatl o l... dedi. V illierlerin evinde erkek
le r v a rs a o n lan n b u ray a gelm elerine m eydan verm e. En nam us
lu kadnn bile u, bu sebepten ad kabilir v e ...
D enie biraz sinirli, onun szn kesti:
 Hi yak tram adm bu dnceyi sana, E dm ond!... D rt
yldr nasl b ir hay at srdm gznle grdn... D nyada gr
m ek istediim tek insan sensin... ki ay srecek bu ay rl a a ra
verm ek iin O randan y a d a Tunustan b irk a gnlne geleb ilir
sen sevinirim .
B abam raz olursa gelm ee alrm , dedi, bu cevap
da D enisei h afif-tertip kzdrd. Onu byle ocuk gibi yum uak
bal hissetm ekten holanm yordu. Y ine h ay allere dald. ok
uzakta, O annesm o rad a b ir deniz ua hom urdanyordu. Gen
kadn kendini daha im diden yalnz hissediyordu. Geminin, he
nz hareketsiz olm akla b era b e r, rh tm a a rtk hib ir p alam arla
bal olm ad o acaip n dnyordu. Byk yola klarn
kaygsn da, m utluluunu da b ir a ra d a hissediyordu. Y ine en
gin ge bakarken iinde Bitm em i Senfoni nin hep y a rm ka
lan, harikulade arksnn nladn duydu. H aberci gibi iki ta
ne nota; sonra k vrla k v rla ykselen o ta n rsa l m utluluk. Ne
ye doru?
Akam, g arn peronunda Edmond sarlp onu pt, sa v aa
gidiyorm u gibi heyecanlyd:
B eni unutm a sevgilim, senden b a k a kim sem yok, dedi.
Am m a yaptn Edmond, delisin sen, benim d e senden b a
ka kim sem yok.
Syliyecekleri hereyi syledikten sonra skntyla, kederle
birbirlerine b a k a ra k sessiz sessiz du rd u lar. Mutluluk bu m u ?
diye dnd D enie yine. inden, belirsiz b ir ses cevap v eri
yordu; H ay r. Hk gecenin iinde kke dnd zam an h a
fif rzgrn sallad am la rla se rv ile r i paralay c, lm ko
k an b ir gzellikle dolu grndler ona.

XII

D enie b ir ezlonga uzanm , B e rtra n d Schm ittin b ir k itab

n okuyordu. K iilerin, cm lelerin arasn d an , vaktiyle a rk ad a
olan adam bulm aa alyordu. G t bu a ra trm a . Denie
birka unsuru, R ouendaki a d la n , R oyernin cm lelerini farke-
diyurdu am a b u n lar d a h a zengin b ir h am u rd a yuurulm u, h er
halde yeni olan k atk lard an m eydana gelm iti. B ertran d sav a
tan beri yaz yazyor ve P a ris te oturuyordu. D enise b irk a defa
davet etm ek istem iti onu. Sonra.: Belki Edmond kzar, B ertrand
da beni unutm utur, diye dnm t. B ir d ah a hi grm e
m iti onu.
B ir m otor grlts yznden ban kaldrd. Serin, sert
poyraz am larn d o ru k lan n eiyor, k sa m avi d alg alarn tepe
sine beyaz sorgular konduruyordu. B ir a ra b a bahe yolunun
kum larn pskrterek fre n yapt. D enise ok am t, kulak k a
b a rtt. Kimdi bu? S esler duydu, sonra F lix grnd, alak sesle:
H anm efendi, M me V illier geldi... Sizin haberiniz v a r,
d iyor, dedi.
D enise: E yvah! N e skntl i ! diye dnd.
ini ekti, kitabn kapad:
imdi geliyor d e benim iin, dedi.
Salona girince ho b ir srprizle k arla t. F a z la boyal, fazla
kr-ky kl giym i b ir Solange V illier bulacam sanyordu..
Oysa henz gzel denebilecek biraz gekin, fa k a t shhatli ve g r
bz grnl b ir k adnla k arlam t. zerinde kahverengi b ir
kazak la yine kahverengi b ir tw eed eteklik vard.
Solange: Kendimi tan tay m , dedi. Komunuzum. Koca
nz sizin h a sta ocukla yalnz olduunuzu kocam a yazm . Ben
de size b ir y ardm m dokunur mu diye so rm a a geldim .
Denise teekkr etti: ocuklar biraz daha iy ile r, dedi. Peki
iyi olm yan benim asl. B urann havas stm a yapyor bende...
Yooo! B ir ey deil a m a ...
Solange: P ek yalnz yayorsunuz, dedi, le yahut ok-
am yem eine ban a gelin.. u srad a evim pek neeli, arkada*
larm v a r: R obert E tienne, bilirsiniz hani, F a s zerine yazlar
yazar, sonra Dick M enague... T anr m snz?... y le ho ocuk
tu r k i.
H ayr... Ak konuaym m ? dedi D enise. Ben G-
neye asl dinlenm ek iin geldim ve kork arm k i...
Solange ona doru eildi:
 B en d e ak konuaym m ? dedi. K orkarm ki benim
iin kt ey ler sylem iler size... M adem tesad f bizi k a rla
trd, durum hem en aydnlansn isterim ...
K onum a pek ili dl b ir hal ald. Solange: K ocam la ben
birbirim izi serb est b rak tk a m a iyi b ire r ark a d a o lara k k al
d k , dedi v e byle b ir anlam ann D enisein houna gidip git-
m iyeceini sordu.
Yooo, ne m nasebet. B akasna ktlk yapm am ak ar-
tiy le herkes istedii gibi davranm akta serb esttir. Yalmz, anlya-
m adm b ir ey v ar... Niin boanm yorsunuz?
N eden boanacakm z? Kocam ok seviyorum , sonra b ir
d e olumuz v a r.
nsan boanm am akla ocuklarnn m utluluunu k orur mu
sanyorsunuz? dedi D enie. ocukluunuz nasl geti bilmiyo
rum am a annem le babam arasn d ak i anlam azln izini ben h l
tay o ru m .
D urdu. Ac duym adan szedem edii konulardan biriydi bu.
Edm ond: T uhaf ey, sen iyisin am a annen szkonusu oldu mu
insafsz oluveriyorsun, diyordu ona. Bu i dkme b alangc So
lange V illieryi ok sam im iletirdi. B ir sig ara isteyip divana
uzand.
Alt ta ra f, bu iri kpek ta v rla n y le olduka ho k ad n , di
ye dnd D enie.
Solange: Benim ocukluum d a iz b rak t zerim de, dedi.
ocuklarnn en k olduum iin annem beni m arty o r
du. B eni hepsinden stn tuttuunu yle beceriksizce belli edi
yordu ki erkek kardelerim le kz k ard elerim benden n e fre t edi
y o rlar; oyunlarndan uzak tutuyorlard. B en kzp onlarn y a ra
m azlklarn h a b er veriyordum . F e n a kz , u Allahn bels
Solange dm ben... H epsi benden kayordu... Yemin ederim ki
bugn bile bu yzden b ir hoa gitm em e korkusu v a r iim de h l...
rnein bakn, sizi grr grm ez onu skyorunu diye dn
dm ... Bunun zerine de aa d an alm olm ak iin kendim e g
ven vereyim diye kesin b ir ta v r takndm ...
D enie: N e k a d a r anlaylsnz, dedi. Ben de zam an za
m an... am a bam b ak a b ir biim altnda... an lattklarnza az-ok
ben zer ey ler duydum ... am a hibir zam an kendim e itira f ede
m edim b u n lar...
Ben de uzun zam an edem edim ... Sonra F a s ta b ir a rk a
d a a rastladm , benliim i grm ek zorunda b rak t beni. Siz de
greceksiniz onu, u R obert E tienne hani, im di b u ra d a.
"U d ay a'larn bahesinde Nam az'T o m u yazm ?
E vet... Bizim oraya yakn b ir y erd e m lkiye m fettii,
hem en hem en b a rb a r b ir blgeyi ynetiyor... Ho m eslek... kral
b ir m eslek... Y ln y a n sm F a s ta, geiririz, biliyorsunuz, deil
m i?.. H arl h arl alan k im seler arasn d ak i bu sad e y aay
n insana ne iyi geldiim bilemezsiniz. O n lan n en iyileri iin
b ir kuvvet olm aa altm .
Ben de kocam iin yle olm ay o k a d a r isterdim k i.
Solange: T uhaf ey ... dedi. B irbirim izden bam bakayz
am a o rtak ta ra fla n m z v a r... Sz verin bana, geleceksiniz deil
mi? G receksiniz, k ad n lar iin ok iyi ark ad a m d r ben. Buna
lyk deilim ; bununla vnm yorum ; korkuyorum onlardan...
G eleceksiniz deil m i? M zikle uratnz sylediler... y i b ir
piyanom v a r.
D enie: Alt ay v a r ki piyanoya el srm edim , dedi. Ge
en yl a ra s ra b ir eyler aldm oluyordu, a m a evleneliberi
egzersiz yapm yorum . B ir p aray yirm i d efa tek rarlam ak ... ca
nm skyor.
Solange ayaa kalk arak : E v et, dedi. B ir kadn duygu
hay atnda dengeli deilse hibir ey yapm az. Ancak b ir erkek
iin seve seve alrz biz. Zavall y a ra tk la rz .

xm
D enie Holmann, V illierlerin le yem eine y ay a n gitti. am
lktan geen kk b ir yol iki p ark b irletiriyordu. Gen kadn
b an em i, a r a r yryordu. Hem en h e r gece gelen stm a

F. 9
nbetleri gcn kesiyordu. O blgenin gzellii, iklim in yum u
akl acaip b ir kayg y araty o rd u onda.
V illierlerin kk beyaz kapsn a ark en : T uhaf e y , di
y e dnyordu, konserde y a da tiy atro d a, ok derin b ir zevk
ban a h ay atn ksaln birden h issettirdii zam an duyduum e
yi b u rad a d a duyuyorum ...
Sabahleyin Pont-de-lE u re den m ektup alm , alt st olm utu.
Annesinin m ektuplar onu ocukluunun zehirli h av asn a yeniden
d ald rarak iinde ylesine zorlu duygular uyandryordu ki, bun
la r aark en ekiniyordu hep. B tn sab ah boyunca bun lar
m inenin stnde brakyor, iinde bulunan acy sanki ta rtm a k is
term i gibi, a ra s ra zarf eline alyordu. Sonra z arf ni b ir h a
rek etle yrtyor, ac b ir ilc gzlerini y u m arak ien b ir h asta
gibi m ektubu abucak okuyordu.
O gn d e M m e (Surin unlar yazyordu:
Jacq u es CharlotteTa evlenm ek istiyor. H e r bakm dan iste
necek b ir evlenm e bu. Yalnz, b irk a ay nce len bykbaban
M. A ristidein m irasndan k ard ein lehine vazgeersen, bu evlen
m e dah a kolaylaacak. B una ra z olacam biliyorum y av ru cu
um. Sana ne z a ra r dokunur ki bunun? Suzannea gelince, o yi
ne ngilterede oturm aa devam etm ek istiyor. A caip b ir dn
ce. A m a ne olursa olsun bu kk serv e te onun ihtiyac v ar. Sen
se o k a d a r zenginsin ki... Sonra Ja c q u e sa d a b ir ey ler borlu
sun. Senin d ah a p a rla k b ir evlenm eyi bu k a d a r abuk kabul e tti
ini grnce, zavall ocuk ok ac ekm iti, inan b a n a ...
T abii D enie: N oter P elleto t'n u n istedii hereyi im zalam a
a hazrm , diye cevap verm iti am a bu h a b er yznden de he
yecanlanm t. Jacq u es ne diye herhangi b ir kz seecek yerde
L olotteu sem iti? K zkardeinde kendinden b ir ey bulm ak pe
inde miydi? Y oksa tersine, ablasnn izinden hi ayrlm ayan
C harlotte m u D enisei uzun zam an sevm i olan erkei elde e t
m ek istem iti?
D a r yoldan ta ly a n usul dzenlenm i gzel b ir baheye
knca evin nnde b ir topluluk grd. Beyaz pantolonlu erk ek ler
turuncu keten koltuklarda sallanyorlard. Solange onu k a r la
y arak:
 G naydn M m e H olm ann... dedi. K okteyl iin sizi bek
liyorduk... Benim erkeim i tan tay m size... K ocam ... M ana
gua... R obert E tienne... M artini mi iersiniz M m e Holmann, por
tak al suyu m u?
P o rtak al suyu, ltfen. Ama konum anz y a rd a b ra k tr
dm g alib a.
Solange: K orkun b ir konum ayd, dedi. Bu b a y la r lm
den szediyorlard... R obert E tienne lm ek sa n a t zerine k
k b ir kitap okumu, iddiasna gre in sa n la r lrken m eslekle
riyle ilgili szler sylerlerm i... rn e k le r neydi R o b ert?
D azlak kafal, epeyce irkin olan R obert E tienne g aliba bi
raz d a kem seyile, kelim eleri tan e ta n e sylyordu:
Oooo, saysz rnek ler v a r... dedi. Napoleon: B a...
O rdu... G ram erci R ahip Bouhours: lyorum y ah u t lm ek ze
reyim ; ikisi de sylenebilir... P ru sy a k ral I. Friedrich-W ilhelm ,
p ap azlar lm deinin baucunda D nyaya plak geldim, p
lak gideceim ... diye lhi okurlarken: H ayr, hi d e yle de
il, niform am giyeceim ... H einrich H eine: T anr beni a ffe
decek, ii bu zaten... Ama len b ir kadnn syledii en gzel sz,
M me d H oudetotnun u sz olsa g erek : K endim e acyorum ...
M anagua: Yok, houm a gitm edi, b ir cim riye y a ra r sz
b u , dedi.
Solange: Y a siz, M m e Holmann, ne diyeceksiniz lrken?
diye sordu.
D enie ciddi ciddi: B en m i? dedi. N ihayet... diyeceim .
M anagua: N asl?... N a sl? ... dedi. Siz bu gzlerinizle, h er
sabah uyanrken: N e gzel ey y a a m a k ! diye dnm yor
m usunuz?
D enie ona dah a dikkatli b akt. Yz gl ve yam kt, teni
g nete y aay an b ir erkeinkiydi, gzleri m avi v e pervaszd.
Gen kadn: H ay r, dedi... H e r sab ah daha ok u g
zel havay sylerdim ... M anteverdeninki g alib a?... .Ey lm, in a
nyorum s a n a ...
R obert E tienne: E vet, M onteverden in , dedi. E y lm,
inanyorum san a ve ok eyler um uyorum k aran l n d an ... Ne
gzel.
 M anagua Solangedan y an a dnerek: abuk b ir m artin i ve
rin M me H olm anna ... dedi. ki m artin i... m artin i... Y aa
m a m utluluunuzu ona retm em iz g e re k .
R obert E tienne M slm anlarn lm nasl horgrdklerinden
szetti. Sakin, kibirli sesi bu se fe r D enisein houna gitti. V ler:
B en d e m eslekle ilgili b ir szn sylendii b ir lm ola
y biliyorum , dedi. Sonra b ir ocuk enlii srasn d a: imdi
de kendim i yokedeceim , diyen b ir hokkabazn hikyesini an
la tt: A dam k a ra b ir beze brnm : D ikkat!.. N e sih ird ir ne
k eram et!... Y okoluyorum ! dem i, sonra y e re yuvarlanm , ik i
dakika sonra evin hanm : E v et am a, yaptnz tu h af b ir ey
deil, ocuklar d a elendirm iyor, dem i. Adam hi o ral ol
m am . lm nk.
Solange: K orkun senin bu h ik y en ... dedi. Noldu he
pinize bugn byle? Hadi, yem ee b uyurun.
Y em ekte erk ek ler m al durum dan szettiler: 1925 in b u son
bah arn d a ciddileiyordu bu durum . F ra n k ancak uydurm a ted
birlerle a y a k ta duruyordu. S erm ayeler kayordu. Villier R adi
kal P a rtisi ounluunu hkm eti ynetm ekteki beceriksizlii y
znden kayg y ara tm a k la sulad. D enie Holnmnn itiraz etti,
R obert E tienne d e ona k atd d : T ersine, sav atan b eri ilk d efa
A lm anya ile ilikilerim iz dzelm i grnyordu. Bu k a d a r uzun
b ir yalnzlktan sonra D enie szlerini lecek halde deildi, is
tem edii hald e olduka s e rt konutu.
V illier: D em ek siz solcu b ir hanm snz, M me H olm ann,
dedi.
E vet... Solcu olm yaym m ?
V illier: O lm ayn, dedi. Yalnz, insan sizin k a d a r gzel
olunca h e r eye hakk v a rd r.
D enie onu baya, iren buldu, b a k a eyden szetti. Ye
m ekten sonra Solange: H adi kp b iraz dolaalm , dedi. B ah
esini gsterm ek istiyordu. D enie ok gem eden M anagua ile
birlikte grupun b an d a buldu kendini. M anagua R obert E tiennei
vd:
ok esasl ad am d r, dedi. Bizim Solange bile dei
tird i: Eskiden hava, koket, b ir dalda durm az b ir kadnd o...
 Ona sadk m b a ri?
H i kendini zorlam adan hem ... Solange ona hayran, bi
liyor m usunuz...
Sonra ona D enisein kendisinden szetti:
N e k a d a r m ahzunsunuz, dedi.
B u m em leketten galiba. P a ris te ok iyiydim ... Biliyor
musunuz, ben de eski ieler gibiyim : T ortu diplerine ker h a
ni... Sallam am ak g e re k tir b u n lar... Onun iin ben d e evleneliberi
gezip dolam aktan holanm yorum a rtk ... H e r gzel ey bende
b ir sknt, m rm n b o a gem i olduu gibi b ir duygu uyand
ryor. R om ad a balay yolculuumuz sra sn d a Edm onda ... ey,
kocam a yani: Gidelim hadi, bu ihtiam lm e arzu su veriy o r b a
n a , dedim .
Bu szleri syledikten sonra kendi kendine ierledi: B unlar
doru am a ne diye tanm adm b ir ad am a sylem eli? dedi iin
den.
M anagua: Salk durum unuzda b ir bozukluk v a r, diye ce
v ap verdi. Y eterince h are k e t etm iyorsunuz. stersen iz benim le
gelin, yelken kullanalm , h a?.. Alt m etrelik kk b ir teknem
v a r a m a ok ho. yi denizci m isiniz?
D enie glerek: Bilmiyorum, hi denem edim , dedi.
Bu poyraz d erse y a rn gelin... A m a durun, y arn sa
b ah s a a t onbire doru yle ra stg e le ben size gelirim . H ava g
zelse tekneyle karz, deilse d rt elle piyano ala rz... Solange
mzik yaptnz sylem iti b a n a ...
Siz piyano a la r m snz?
E vet... P ek am grnyorsunuz h a ?
yle. D aha ok b ir golf y a d a tenis oyuncusuna benzi
yorsunuz d a .
Tenis de oynarm ... H erey yapm asn bilirim , M adam e,
hereyi de kt y ap arm am a sevim e h ari... u halde, y arn
size uruyor m uyum ?
D enie nasl reddeceini bilem ediinden k abul etti, memnun
d a oldu hem. Gidince M anagua Solangea:
Senin kk hanm fe n a deil am a dehetli sin irli, dedi.
 Solange cevap verdi: Gnlnce b ir evlenm e yapam ad... Onu
senin iin dnm tm Dick. Sanrm ki h ay at sev d irirsin ona.
M anagua: Ben de iin kapm y ap tm zaten... Y arn gidip
greceim onu... Yalnz, W inifred b ir h a fta y a k a d a r geliyor;
nm de fazla zam an yok.
Solange: Dick, yavrucuum , doruyu sylesene: W inifred
hibir zam an uzun boylu ek-dola olm ad sa n a .
D enise ad a am larnn altn d an evine doru giden d a r yolda
y rrken kendi kendine tak aza ediyordu. G arda Edmond kaygl
ve efkatli, yle dem iti ona: Y alnzken eve erkek m isafir a
rm a, sevgilim ... E n nam uslu k adn b ile ..." O da u cevab v e r
m iti: H i y aktram adm bu dnceyi san a... D rt y ld r n a
sl b ir h ay at srdm gznle g rd n ... im diyse d a h a ey
tan n ilk drtnde, kendini b rakverm iti. Sonra M anaguann
gneten yanm yzn, r zg rn beyaz b ir yelkendeki s e rt sak
layn dnd ve birden kendim ok m utlu h issetti: Tpk ba-
h ard a, koltuunun altnda k itap lary la Luxem bourg bahesinden
g eerken olduu gibi.
Kendimi b rak tm . diye dnd, a m a hangi konuda b
raktm kendim i? H ibir ktlk yapm deilim ... B ak a ne ce
vap v erebilirdim ?
F a k a t yine de kendinden m em nun olm adm hissediyordu. Ak
am yem eini h e r zam anki gibi te k b an a yedi, gidip ocuklara
iyi g eceler dedi, erkenden y att. U yum adan nce b iraz kitap
okudu am a zihni b a k a yerde, beyaz kpklerle sorgulanm
dalgalardayd, ne okuduunu d a bilem iyordu: "Siyah mutfak so
basnn deliklerinde korlar, kzl gzler gibi alev alev ldyor;
zerindeki tencerelerden ykselen incecikten dumanlarla etrafa
nefis bir lahana orbas ve fasulye kokusu yaylyordu ."
K alkk d u ran ellerini indirdi, k itab dizlerinin stne koyarak
hayallere dald. V ictorinein m utfak sobas; b ir engelle kald r
lan, altlarn d a k orlarn alev alev ldad, dem irden k a ra h a l
k a la r; kll gs ak duran, dirseklerim m asay a dayayp: A
lam a byle, Suzetteciim , diye a rk syleyen M. C ourteheuse;
kzaran yz ile: Ate gibisin sen D enise... diyen R ahip F au rie ...
B ahede kpekler havlyordu. D enise kalkt, onlar y attrm ak
iin pencereyi at. Ayn ondrdyd. Servilerin glgeleri evi er-
cvelem iti. D aha ileride, lk havann iinde sazlk lar hrdyor
du. Denie uykuya dalnca m utfak sobas ey tan haline geldi, kor
la r onun kzl gzleriydi. B irka d e fa uyand. N ihayet tan y eri a a
rrken geirdii stm a nbeti yatt.

XIV

K asm aynn sonuna doru Edmond O ran d an b ir te lg ra f ek

ti: Yoluma devam etm eden nce gelip Theouled a gn k ala
cam , diyordu. D enie bu h ab eri alnca d ehete kapld: Onbe
gnden beri M anaguann m etresiydi.
D aha ilk bulum alarnda erkek o larak D enisei ekm iti. Kot
ra sy la onu gezm ee gtrm , dm en tutm asn retm iti. G
s alabildiine ak m avi ja r s e gmlei iinde, r zg rla, d alg a
larn savruntusu ile h ar-n eir b ir halde, gzel b ir deniz can a
varn andryordu. Kk lim andan ktktan sonra gelip D e-
n isein yanm a oturduu zam an, p arlak v e y aln k at kltr gen
kadnn houna gitm iti. E instein izah ediyordu d a G alileyi bil
m iyordu. F re u d u okum utu a m a E fltu n u ihm al etm iti. Proko-
fie fi kefetm i, B eethoveni km sem iti. D nyay dolam t
d a F ra n s a y unutm utu. Beylik dncelerle cam baz gibi oynu
yor; hazrcevapl ve kulland terim lerin parlakl yznden
insan bunlar b ir a n iin b ire r paradoks sanyordu. V iyanann,
L ondrann, V enedik'in en son dedikodularn biliyor, ho bid
ta rzd a anlatyordu.
D ikkat... A labanda edeceksiniz... A dam akll br yana
kracaksnz dm eni... Yalnz banz ein, yelken stnzden
geecek nk... B en de yelken iplerini a la rg a edip sonra sk
traca m .
alrken y ap tk lar bu h a rek etler bedenlerini yaklatrm ,
ilkin rkek duran D enisei u ysallatrm t. N asl yapacan gs
term ek iin M anagua onu belinden kav ram , sonra d a b ir m e
m esine dem iti. O zam an D enie onu y a v a a uzaklatrm :
 B rakn beni... ok sakin... ok m akul kadnm dr ben,
dem iti.
M anagua d a glm , alay etm iti onunla. Sevim eden ho b ir
teknik ten szeder gibi bahsetm iti. A yrldklar srad a Denie,
e rtesi gn iin M anaguann y ap t deniz gezintisi teklifine ol-
m az dem iti. Sonra, istem edii halde byle yapm a d a h a akll
c a bulduu iin, b ir dah a Solangen evine gitm em iti.
F a k a t sonradan iradesinin ipini elden k arm t. G neten
yanm bu iri vcudn hayaline zihni taklm , heyecanlanm ,
derken Solange gelm i; K orkuyor musun y o k sa? diyerek De-
nisein gururunu ie k artrm t:
T uhafsn dorusu, dem iti ona... K ocam ki hibir eye
d ikkat etm ez: M me H olmann rnek b ir uslu k z... dedi senin
iin. Senin kocan m ? n ce, onun b ir eyden haberi olm ayacak,
sonra d a senin b ak a erkeklerle tam m an onun iin ok iyi ola
cak... Senin gibi akll b ir k adn M anagua ay arn d a deerli b ir
erkee yaknlk duysun da bunu kabul etm esin, anlam yorum ...
O k a d a r ta b ii ki bu... Evlilik bizim y aay tarzm za, alk an
lklarm za uygun b ir m essese o lm aktan kt artk ... E vrim ge
irecek... G eirdi b ile...
Sonunda D enie o akam V illierIerin gurubu ile C annesa g i
dip b ir konserde bulunm a kabul etm iti. Solange b irtak m us
talkl m a n ev ralar evirerek onu M anaguann arab a sn d a yalnz
o larak dnm ek zorunda brakm t. M zikle stm a nbeti gen
kadn zayflatm t. U rad ilk b aarszlk zerine gz alan
M anagua tak tik deitirm i, b a a r kazanm t. D enisei evine
gtrdkten sonra, tan y eri a arrk e n ayrlm t oradan. Sayk
lam aya ok yakn b ir yan -u y k u hali iinde D enie k a ra k a ra d
nm t o zam an. B ylesine evkle verdii szleri nasl olup da
bu k a d a r erken unutm u, bu k a d a r abuk tutm am t? Yksek
sesle: B en istem edim bunu ... diyordu, istem edim ... V errieres'-
de b ir otel odasndaki o geceyi h atrlad : Edm ondu sevmeksi-
zin onunla evlenm ee hakkm v a r m ? diye sorm utu kendi ken
dine. O zam an lar g ay et safa, sevgiden ebediyen vazgetiine
inandm sanm t. im diyse byle, b ir vazgeii ukalca, kibir-
lire, geree aykr b ir ey sayyordu: L f bunlar, l f... d iy e
dnd. Gen, canl b ir in san sevgiden vazgeebilir m i h i?
H alnn stne y atp Tvbekar Azizelerin resim lerine bakan
kk b ir kz... Byk b ir gn ah k r... ledii gnah k a d a r b
yk olan v a r m yd? Y alnz tenin deil, ruhun ve gnln de g
nahyd bu. B en istem edim bunu, istem edim ... diye te k ra rl
yordu. B u hayvan gibi kadn ben deildim ... A teler iinde
yanyordu, yorgam stnden att. Sonra: H i olm azsa k skan
ln korkun aclarn ektirm iyeceim Edm onda ... diye d
nd. Kocas dner dnmez ona gerei syliyecek, daha sonra
d a M anagua ile evlenecekti, seviyordu onu. Z avall Edmond, kor
kun b ir d a rb e olacakt bu ona fa k a t herey, gndelik ve a a -
latc b ir y alandan daha iyiydi. E llem in dedii gibi: O d a h a
yatn yeniden k u ra rd .
D enie yorgunluktan bitkin, hem en hem en yatm halde sa
bah olurken uyumu, r y asn d a d a d a lg a la r stnde zplayan k a
ra k a ra c a n a v a rla r grm t.
Sonraki gnler ackl olm utu. D enie M anaguad a kuvvetli
b ir erkek bulduunu sanm , fa k a t onunla ciddi, erkeke b ir eda
ile konum aa kalkt zam an gevek, irad esiz b ir adam oldu
unu anlam t. K endine z b ir tarzd a seviyordu D enisei; a rzu -
luyordu; ona hayrand. F a k a t vurdum duym azlnn, iradesizlii
nin iler tu ta r y e ri yoktu hi. Dilini tutm ay bilm ediinden b a a
r 'sm ky boyundaki btn dostlarna an latm ; sonra da sev
giyi ackl b ir tutku say an b ir kadnn skc bnlne onlar a
h it tutm utu. Bunun zerine Solange D enisei azarla m a a gel
mi:
Hakszsn, tehlikeli b ir oyun oynuyorsun, dem iti. Dick
sabrldr, sevim lidir am a erkekleri hibir zam an skm am ak g e
rek... Sen de benim gibi te cr b e sahibi olunca, o n la n n ne kar
d a r bencil olduklarn an layacaksn... Biz kiiliim ize an cak y al
nzken... y a da k a d n lar arasn d ay k en sahibiz... B ir erk ek bizden
kendisinin holand, ou zam an bizim yabancs olduumuz b ir
tip olalm ister.., Y a kom edya oynamalyz, y a d a sevgililerim izi
kaybetm eyi gze alm alyz... Bizim kaderim iz bu ite... Ama in san
a lr.
 Denie bam ellerine dayam , gzlerini alabildiine am
t. D inlem iyorm u gibi b ir h a li v ard :
Bu adam bu k a d a r korkak olsun h a ? diyordu boyuna.
Solange sinirlendi:
y i am a, nedir ondaki kzdn ta ra f? Suu neym i?
D enise kederli kederli:
Kzdm ta ra f u: im de kendim h akknda yeretm i
dnceyi ykp yoketm esi; kendi h ay atn b an a adam ak iin hi
bir derin istek beslem edii halde benim h ayatm alt st etm esi;
hafiflikle, saygszca davranp m edeni c e sa re t gsterm em esi...
Solange: Seni anlam yorum , dedi. Dick gibi b ir ocuktan
ne bekliyordun? Seninle evlenm ek iin karsn d an ayrlm asn m?
H ibir zam an yapm az bunu... Ailesini iyi tanrm . B abas 1920
y e doru ifls ettikten sonra canna kyd. Dick de gzel ey ler
den, pahal sporlardan, kadn lard an holanyordu, evleninceye
k a d ar bor y ap t... A m erikay a y apt b ir yolculukta bu Winif-
re d e rastlad , herey deiiverdi. W inifred ona yalnz zenginlii
deil hrl, m utluluu da v erdi... Dick W inifredi sevm ese bile
byk m innet beslem esi g e re k am a ok seviyor onu... Sevimli,
narin, sarn b ir kzdr... N e yazk ki salk durum u iyi deil,
u sra d a d a sv i re de. B irka gne k a d a r b u ray a gelecek... G^
receksin onu.
Solange szlerinin y a ra tt etkiyi farketm eksizin d ah a bir
s re konum aa devam etm i; sonra D enisein yznn alt st ol
duuna birden d ikkat ederek durm utu:
N en v ar? Bu k a d a r b a sit b ir olay niin fac ia haline sok
tuunu katiyen anlyam yorum , inan b a n a .
Bu k a d a r b asit m i?... Evliliim in benim iin ne dem ek
olduunu bilsen byle sylem ezdin: y l sren topyekn b ir
akyreklilik, sonra ok gzel, ok cidd b ir dostluk... Zavall
E dm ond!... Yok yok! M utsuzluum srasn d a bu k a d a r cm ert
likle ban a geldikten sonra byle b ir dav ram la k arlam as...
hem de benim tarafm d an ... Bunu haketm em iti dorusu...
Ama ancak sen bundan szedersen ac duyacak.
nanm a b u n a!... H er y anndan y alan la kuatlm , bunu
 ivr, ark asn a den b ir insann y aan ts nedir, grdm ben...
Korkun e y !
Solange izin isteyip savum u, eve dnnce d e M anaguay
turuncu keten koltuklardan birin e yl bulm utu. D enisele olan
konum asn anlatm , o d a iini ekip kollarn h av ay a k ald r
m t:
Yok yok, Solange... B ana gre deil bu... K u rta r beni...
Gzel kadn, akll kadn, ne dersen de am a delinin b iri... T asav
v u r edem ezsin... O turup alyor... K ocas nmzdeki h a fta g e
lecekm i, hereyi anlatm ak istiyor ona. K arm d an ayrlaym di
ye y alvaryor b ana... Zavall W inifred! N e h ale g ire r o, gz
nn nne geliyor deil m i?... Yok yok... 1925 ylnda bu tipte
b ir kadnn varolacan sanm azdm do ru su !
Solange: Onun hakknda ok aldan m m ... dedi. Acaip
b ir ocukluk geirm i b a sit b ir ta ra kz o... Sonra aslnda sofu
d a... n sa n onu byle sanm yor, politikadan y a d a bilim den sz-
ediini dinlerken ok ak fikirli grnyor nk. F a k a t insan
onunla biraz ili-dl oldu m u sofulua dehetli y atkn olduunu
gryor. Bu ise tehlikeli, herkesi ezm ek gibi b ir tehlike y a ra t
yor nk.
M anagua b ir sig a ra y akt:
te Solange, dedi, b ir azizeyi a ttn sen kollarm a ra
sna... N apiyim istiyorsun b ir azizeyi?
V allaha, senin k a d a r ben d e zgnm D ick.

XV

Solange tara fn d a n yola getirilip M anagua tara fn d an uzarla-

nnca, D enie yalan sylem ee raz olm utu. Y alan yalnz al
aka deil, faydasz b ir ey de olacak: Edmond gerei an la
yacak nk, diye dnyordu. B tn y app ettiklerinin h ik
yesi bu lnetli evin d u v arlarn d a yazlym gibi sam a, fa k a t y e
nem edii b ir duygu v ard iinde. A kam yalnzken M anaguay
m inenin yarandaki koltukta grr gibi oluyordu. Y eniden gel-
 m eine ses karm am , kendini m dafaasz grm ekten k orkarak,
yine teslim olm utu. Ondan n e fre t ediyor, ona ek-dola oluyor,
ackl sessizlii ile korkutuyordu onu.
Edm ondun gelecei gnden b ir gn nce bird en b ire: Y a
hizm etilerle u ak lar sorguya e k e rse ? diye dnd. O da hiz
m etisi L ucieden emindi, kendisini ok severdi nk am a F
lix ele v e rir m iydi onu? le yem einde hizm et ettii srad a
ona: Flix, M. M anaguann ziyaretlerinden beyefendiye szet-
m e, dem em ek iin kendini zor tuttu.
Kendini yem ek yem ee zorlarken: Yok canm , Edmond hi
b ir zam an kukulu olm am tr, diye dnd. B enden phe
lenm ek iin hibir b ah an e bulm ad... F lix ile Lucie d e iyi in
san lard r.
G ara gidip kocasn k a rlad v e k ederli k ederli kom edya oy
nad. O nunla uzun b ir ay rlk tan sonra k arlat iin byk se
vin gsterm esi gerekiyordu. G oldu bu. A rabayla eve gider
lerken kovalam yorm u, k ap a n a kstrlm gibi geliyordu De-
nisee. B ir a r a yol zerindeki iftliklerden, yapp ettik lerin i h a
b e r v eren sesler ykseliyorm u gibisine geldi. K apal p en cereler
den nasl frladk larm bilem edii uzun, kl o k lar onu gste
riyorlard.
Deli m iyim b en ? diye dnd. C am larn yanstt n
la r b u n lar...
Edmond onun heyecannn fa rk n d a deildi. M utluydu, ene
si alm t, yolculuunu anlatyordu:
Seni d e F a s a gtrm eliyim , D enise... O k a d a r gzel y e r
ki, ta m senin houna gidecek gibi... N e byk gelim e im knlar
v a r o rad a sonra! i te b ir m em leket ki, senin dediin gibi, k a
fas ileyen b ir bankac ok ey ler y a ra tr o ra d a ...
K ocasm n tek b an a syledii b u szleri o: Sahi m i?... ok;
ilgin dorusu! gibi eylerle kesiyor, fa k a t dinlemiyordu.
Sonunda Edm ond: Eeee, sende ne h avadis v a r? dedi. Bo
yuna ben konuuyorum , sen hibir ey sylemiyorsun. ok skl
m adn ya? ViHierleri grdn m? Senin iin m ektup yazm tm
o n la ra .
M ektuplarm da sa n a herey i syledim sevgilim . V illier-
1er ok nazik d av randlar. O nlara iki d efa le, ak am yem e
ine g ittim .
ocuklar b ab alarn le yem eine k a d a r m egul ed erek De-
n isei biraz ra h a t ettird iler. Gen kadn p encereden b akp Ed-
mondu bahede M arie-L aureu om uzlarna o turtm u gezdirirken
grnce korktu. D eniz kysnda b ir rhtm , im entodan b ir p a r
m aklk, y ere oturm u b ir ocuk geldi gznn nne: H aberin
v a r m baba, sen yokken b ir erkek geliyor b ize, diyen b ir kz
ocuk.
A m a M arie-L aure daha doru-drst konuam yor b ile, diye
dnd.
D ah a sonra baheye inince Edm ondu F lix le konuurken
grd. K aygyla kulak k a b artt. F lix:
sterseniz M me V illiernin balksna syleyeyim , bol
sarm sak l b ir b alk orbas yapsn size... B u a d a m la r burann
b alklarn b ilirler.
H erey basitti, kolayd. S aat drde doru Edm ondun: Vil-
lie rle re k a d a r gidelim h ad i, dedii n a k a d a r sakinleti. E n
gel olm ak istedi:
H ay r Edmond, istem iyorum . Topu topu gnlne gel
din, yanm da olasn istiyorum , dedi.
A m a ayp olur. M ektup yazdm o nlara. Seni ardlar.
V aktiyle bab am d a F a s ta o n lara m isafir olm utu. H i deilse
b ir tek d efa onlar grm ezsem kzar. B u rad a olduum u nasl ol
s a ren irler zate n .
B en syledim bunu o nlara am a, senin in san lard an k a
tn d a syledim .
Amma d a acaip dnce, D enise! in san la rd a n kam am
ben. B ir aylk b ir i yolculuundan sonra in san yz grm ek
te n holanrm h a tt, hele b unlar F a sl o lu rlarsa: Birbirim ize
syleyecek b ir sr eyim iz v a r.
O k a d a r ok ay ak diredi k i D enise ra z olm ak zorunda kal
d , Solangem evine telefon ederek: M. ve M m e Holmann saat
bee doru gelerek b ir ay iecek ler, diye h ab er verdi. Beyaz
kapya giden am ineleriyle kapl d a r yoldan hi konum akszm
yrdler. D enise iin b ir ikence oldu bu ziyaret. Bu toplulu-
 un Edm onda alayl alayl baktn bilm iyor deildi. M anagua-
m n ona k a r gsterdii zel, gze b a ta r nezakete ok zld.
M anagua b ir gn ona: K o calara k a r daim a iyi d av ran m a
l... Hem o n lar o k a d a r u y sald r k i... dem iti.
M anaguam n kendisine gsterdii yaknlktan duygulanan
Edmond, hi onun yam ndan ayrlm yordu. D enie Solangen y a
nna oturm utu, iki erkein g lerek setin zerinde b ir aa , b ir
yukar gidip geldiklerini grd.
Gln b ir hali v ar... Beni seven bu erkei gln durum a
dren de ben oldum , diye dnd.
M anaguamn tasasz, uysal b ir hali vard, D enie ona b ak
tka okaylarm dnm ekten kendini alam yordu. H ibir e
yin fark n d a deil diye de Edm onda ierliyordu d eta . Syledii
y a lan lara kanm asn, hereyi anlasn, ba rp arsn, kendisini
kovsun istiyordu. H ayr, m em nun ve gvenli o larak oradayd, te
kinin a n lattk larn a glyordu.
E rtesi gn b erab erce deniz kysnda gezinirlerken, sa rp bi
r e r ini halindeki d a r yollardan gitm em esini sylemek zorunda
kald ona: D alg ala r bunlarn altlarn d ak i pem be k ay alk lar d
vyorlard. M araz b ir badnm esi uu ru m lara doru ekiyordu
onu. le yem einden sonra M anagua geldi: kinizi d e kotra
ile gezdireyim h ad i, dedi. Edmond sevinle kabul etti am a d al
gal denize k a r km az sa rard , sesi km az oldu. D enie usta
olm utu artk, dm ene geti. Kocas aciz dolu b ir za a f indeyr
di. M anagua ise ayaktayd, gm leinin y ak as akt, ko tray g a
yet dzgn kullanyor; r zg rn y a n y atrd teknenin erilem e-
sine duran o tu rak ta h ta la r zerinde korkm adan dolayordu. De
nie ikisinin halindeki bu eliiklie b a k a ra k elinde olm akszn
duyduu haince sevin yznden korkuyordu.
Zalim ce b ir kayg ile: Sen rah atszsn galiba sevgilim ...
dedi.
E dm ond: Ne m nasebet, ok severim bunu, diye cevap
verdi.
R engi sa ra rd k a sarary o rd u .
M anagua ona ba rd : D ikkat! A labandaya hazrol!... B a
nz ein, H olm ann.
 Y elkeni kendine sip er ed erek D enisee glm syor, alayl
alayl gz k rp a ra k bam em i, d a lg a la n seyreden zavall ad am
caz gsteriyordu. D enie tiksinerek, bu iki erkekten en cizi-
nin, en korkann kendi olduunu dnyordu.

XVI

D enie g ard an kendini M anaguay a verdii geceki k a d a r ta t

l b ir gecede dnd. Ayn ondrdyd. K yler serv ilerin glge
leri iinde uyuyor; k a m la r lk havam n iinde hrdyordu. Ko
ru larn zerinden devim si y a ra tk la r geip gidiyor, fsld ay arak
ona doru eiliyorlard.
Y ine b alad , diye dnd. Stm a tu tu y o r.
Gzne uyku girm edi. O gn boyunca en holanm ad i
leri yapm t. Y alan sylem i, aldatm , ih an et etm iti.
N iin konum adm Edm ondla? Ac d u yacakt a m a im di
benden kurtulm u olacakt, ben de d r st dav ran m olacaktm
hi deilse. Ona m ektup m u yazsam a c a b a ? ...
F a k a t yazm yacam biliyordu. O ki o k a d a r kuvvetliydi, ken
dini ciz hissediyordu birden.
K otradayken b ir a ra kocasnn- denize dp ldn ta sa v
v u r etm iti. D ul ve zengin olduuna gre M anagua ile evlene
cekti. im diyse akim dan b ir saniye iin geen b u dnce sanki
gerek b ir cinayetm i gibi, kendini ayplyordu. Gecenin sessiz
liinde kpein havlaylarm ; kendisine sk sk gck gelen M arie-
L a u re un ksrklerini duyuyordu. M arie-L aure bouluyor...
Ben ldrdm onu, diye dnd.
B irka uyku hap birden ald am a uyuyam ad. Sabahleyin oda
hizm etisi Lucie p erd eleri aark en : M arie-L aure btn gece
kustu, azndan biraz d a k an geldi, dedi.
Denie: Ulu Tanrm ! le c e k , diye dnd:
abuk doktor a rn , dedi, so n ra kzm grm ek in
kalkt. S ert b ir h arek etle sabahln g iyerken kk b ir aynaya
arpt, ay n a dp krld.
 Lucie: Ayna krklarm hem en toplyaym , uursuzluk g eti
r i r , dedi.
D enise se rt b ir sesle: Syleme b u n u ! diye bard.
Sonra: Bu kaza h a y ra alm et deil, ocuklarn o dasna git
m ee hakkm yok, diye dnd.
Lucie ofise inince F lix e: H anm n nesi v a r bilm iyorum am a,
iyi olm ad m uhakkak... dedi. B irdenbire benden y a n a dn
d, acaip b ir ta v rla yzme b a k t.
Lucie iyi yrekli, fed a k r b ir kadnd. B ir tehlikenin varl
ylesine kuvvetle iine dodu ki, sabahleyin t rl bah an elerle b ir
ka d efa hanm nn odasna girdi. Onu tu v alet m asasm n ban
d a, gzleri b ir noktaya dikili, hi km ltsz buldu. S a a t onbire
doru D enise'in elinde b ir ta b a n c a g rerek korktu. Gneye gi
di srasn d a bunu ona Edm ond v erm i: Issz b ir evde silhsz
olasn istem iyorum ... dem iti. Lucie hanm na doru kotu, gen
kadn uyuukluundan k a r gibi oldu, olduka tab ii b ir eda ile
glm sedi:
K orkm a Lucie, tem izliyordum onu... S e n n e san d n ? dedi.
H ekim in evinden: D oktor evde yok, ancak ak am a gelecek,
d iye cevap verm ilerdi. Bunun zerine F lix ile Lucie a ra la rn
d a konutuktan sonra M me V illiery e telefon etm ee k a ra r v e r
diler.
B iraz sonra M anagua geldi. Lucie kapm n nnde bekliyor
du, grdklerini an latt.
Sitem li b ir eda ile: B an a k a lrsa , sizin de bildiiniz iler
d en sonra M. H olm ann grm enin heyecan yznden oldu bu...
H anm efendi b u ra y a geleliberi h a sta zaten... Asl nemli olan da
u: T abancay aln elinden.
Sonra yu k ary a kt: M. M anagua aa d a bekliyor, dedi.
D enise h l tu v alet m asasnn nnde oturuyordu, giyinm em iti,
kederli, bezgin b ir h arek e t yapt. M anagua ieriye girdi, seviir-t
ken bile ok edepli olan b u kadnn, fark n d a deilmi gibi b ir
halle, kendisini y an -p lek karlad n g rerek korktu. Onu
kollarna ald. D enise ses karm ad, sonra se rt b ir h arek etle onu
itti, abuk-sabuk b irk a sz syledi. M anagua ii ak ay a vurm ak
istedi, b irk a dakika so n ra da Denie tabii b ir eda tak n r gibi
oldu. M anagua:
Y ataa g irip doktor arsanz iyi o lur, dedi. B iraz a te
iniz v ar, stm adan.
Niin byle diyorsunuz? Olm yacak b ir ey ler m i syle
d im ?
Yoo am a, yle ite... Kendinize b ak arsan z beni sevindi
rirsin iz.
L ucieyi ard: Sakn hanm n yanndan a y rlm a, dedi,
sonra hem en V illierlerin evine dnd. Solangea:
N esi v a r bilm iyorum , dedi. S ayklam a halinde... Ne
d ersin sen buna? B ir beyin hum m as m acab a ?.. Ne yapm al
bilm em ki? Amma d a i h a l..."
Y em ekten sonra gidip greyim onu... K endine gelm ek
iin b ir kokteyl i e r m isin D ick? Canl cenaze gibi yzn v a r.
Gram ofona b ir p lk koydu, so n ra d a ry a kt. V illier M a
nagua ile yalnz kald:
Hi doru b ir i yapm adn azizim ... dedi. W inifredi a l
dattn diye seni ayplyor deilim ... H erkes cannn istediini y a
p ar... Yalnz, hay at anlyan b ir kadm sem ek o k a d a r kolaydr
ki... Ben bunu grnce hem en hkmm verdim : Cezbeli, m
zik d k n 'b ir kadn... Mzik de din gibidir azizim ... ok iyi
eydir am a ii cezbeye v ard rm a m ak a rtiy le ...
Solange g eri gelm iti:
Onu ra h a t brak, btn su ben d e... dedi. Al Dick, k a
dehin b u rad a: ok s e rt y ap tm ."
Y em ekten sonra Solange H olm annla n n kkne kotu ve so
ukkanllna ra m en o d a sarsld. D enie onu tanm ad. Y ata
na oturm utu. Lucie onu glkle zaptetm ekteydi. B akalarnn
grem edii korkun b ir m an za ra k arsndaym gibi b ir hali
vard...
A h!... Y anyorum ... K ordan gzler... diye bard.
Sonra boyuna tek rarlay p durdu:
Si-lin-mez b ir gnah... Si-lin-mez b ir g n ah ...

F . 10
 Solange korktu. O dadayken doktor geldi. B u D r. Sartoni u ta n
ga, k a ra sivri sakall, ufak-tefek b ir adam d. akn, bilgisiz
b ir hali vard:
B ir m tehasss a rm a k ... dedi. C annesd a v ar, ad
D r. C azenave... Ama ailesi n e re d e ?
D oktor, M ile F an ny H olm ann tanyordu a m a Solange ona
h a b er verm em ek d a h a iyi olacak, diye dnyordu:
Kocas b u rad a yok, A frik ada. arsak m a c a b a ? dedi.
D oktor kzm grnd:
Tabii H anm efendi, ok nem li durum b u , dedi. B ir
takm k a ra r la r verm ek g erek ecek .
Solange duralad:
Yani, ey... durum nazik, doktor... Yalnz konuabilir
m iyim sizinle?
Salona indiler, Solange d a bildiklerini ona an latt. A dam ca
z onun hayaszl karsn d a arm grnd. B ununla b e ra
b e r Solange V illier vicdan azab duyuyordu. Ama n erden bilirdi
ki bu kadn...?
P eki, anlald doktor, M. H olm anna te lg ra f ekeceim .
B eri yandan siz de o m tesasss g etirin .
Evine dnnce Solange, M anaguann hem en yola km as
iin gerekli tedbirleri ald. M anagua gevek gevek itiraz etti:
Onun yaranda olm ak vazifem deil mi, n e d ersin ? dedi.
D ick yavrum , teki geldi m i senin b u ra d a olm an ileri
daha ok k a rtrr... W inifred'in y an n a g it sen... Onun d a u
sra d a b u ray a gelm em esi ok daha iyi olu r zaten. ok grlt ko
p aracak bu i .

xvn
A nlalm az v e korku v eren b ir te lg ra fla F a s tan a n h n c a ,
Edmond H olm ann ok zahm etli b ir yolculuk yapt. U akla Tou-
lousea k a d a r gelip o rad a M arsily ay a olduka y av a giden b ir
tren e binm ek zorunda kald. Gzne uyku girm ediinden, k a n -
Mi ne halde bulacan dnyordu kaygl kaygl. H astal
neydi? T elgraftaki sayklama szne b a k lrsa tifo idi herhalde.
Ker yleyse bunun tehlikeli dnemi dokuz gnd, kendisi da
vaktinde yetim i olacakt. Gzlerini kapam , bu d rt yllk m ut
luluu dnyordu. D enisesiz b ir yaan ty ak l alm yordu. O
lrse ben de kendim i ldrrm , diye dnd. C annesda
tren d en inince peronda k a ra sakall, ufek-tefek birini grd.
A dam : D r. S artoni, diyerek kendini tara tt, so n ra ekledi:
M. H olm ann m ?... M uhakkak kendim geleyim dedim , si
zi h azrlam ak iin ...
Edm ond: N eye hazrlam ak iin ?... diye kekeledi. lme
di y a ?
Yok efendim , n e m nasebet... T ehlikede b ile deil h a t
t ... Y alnz, iten anlam yan birine korkun grnecek b ir zihn
bozukluk olay karsndayz.
Kendi bilgisinden kendisi de em in olm ak iin iten arlam-
yan biri szlerini kullanyordu. Be gndr sznn edildiini
duyduu bu kocay da b ak lary la incelem ekteydi. A rab ad a gider
lerken, yapt eyleri an latt. Kendini h akl g sterm ek iste r gibi
b ir hali v ard :
C annesdan sayn m eslekdam D r. C azenave a rttm ...
unu syliyeyim ki, bizi m erak lan d racak b ir ey sylem edi...
H ayal grerek sayklam a ile k ark b ir teevv h ali diye te
his koydu... N orm al o larak ik i ayda, belki d a h a az zam anda
gem esi lzm ...
D urun bakaym , iyi anlyam adm doktor... Aklm m oy
n att? A tei v a r m ?
H ayr, a tei yksek deil... am a sayklam asna saykl
yor... nbet halinde... B elki sizin geliiniz iyi b ir etki y a ra tr da
abuk iyileir. gn nce hep sizi istiyor: K ocam gelip beni
alsn istiyorum ... K ocam gelip beni alsn istiy o ru m ... diyor; mo
noton b ir sesle saatle rc e bunu sylyordu... K orkm ayn efendim ,
sam a ey ler sylerse te l a kaplm ayn... tira f edeyim ki b a
lan gta ben de tellandm ... A a-yukar btn h astalk lara
bakarm am a bu t rl h asta lk la ra m terilerim a rasn d a epey
seyrek ra s tla n r.
 y i am a, sebebi ne, doktor? K arm en akll, en uyank
in san d ...
V allaha, sebepleri... D r. Cazenave size benden d a h a iyi
an latac ak ... leden so n ra gelip sizi grm esini istedim kendi
sinden.
Thdoulea yaklatka Edm ondun iindeki kayg d a by
yordu. N e sylemeliydi? Ne yapm alyd? Gne geldikleri gnk
gibi am lar, servileri aydnlatyordu. A yrln o i k a ra rtc ke
derini h atrlad. K arm ak ark haldeki hel, evin zerine uursuz
luk ktn anlatyordu. M erdivenin altb am d a oda hizm eti
si Lucie, m avi gzleri y a la rla dolu olduu halde. Edm ondu d u r
durdu:
- - A aa! B eyefendi gelm i, dedi. ok k r!... H anm efen
diyi siz k u rtaracak sn z.
L ucieciim, korkun ey b u ...
D oktor: B en nden gideyim , dedi. Sizin geldiinizi ona
anlatm aa alacam .
D uyduu kayg yznden Lucie lubalilem iti. Edm ondu
kolundan tu tu p b ir y an a ekti:
B u doktor iyi deil. B eyefendi, dedi. H anm efendiye
ktlk y ap t: ondan korkuyor.
Edmond: N e korkusu? diye sordu.
F a k a t doktor onu ard. D enie y atam dayd ve Edm ond il
kin onu grerek b ir ferah lk duydu. K ars deim em iti. Ar
h a sta olam azd. Y anna y ak lan ca baksz gzlerini grp kork
tu. O ok b e rra k gzkap ak lan n n zerine b ir sis perdesi g eril
m iti sanki.
inden: Sakin olm al. Sknete ihtiyac v a r m uhakkak,
diye dnd.
ok tab ii b ir ed a ile konum aa alarak :
G naydn sevgilim , nih ay et geldim i te , dedi.
D enie ona bakt, arm grnd, sanki g erekten orada
olduuna em in olm ak istiyorm u gibi, elini Edm ondun yznde
gezdirdi.
Sen h a ? ... Sahi md?... Sen m isin gerekten, Edm ond?
K ocas: Tabii, ok tab ii olm alym , belirli, ak-seik eyler
 nivlcmeliyim, diye dnd, sonra devam e tti: E vet, benim ,
t 'ncsa s a a t onbiri be g ee geldim Toulousedan. O raya da
u fak la gelm itim .
D enie efk atle onun salarm okad.
D oktor Edm onda b ir i a re t y app d a ry a kt. D enie:
Y anm a gel, sevgilim ... dedi. A nlatm am g erek san a,
ileni sen k u rtarab ilirsin ancak. B u doktor eytann b iri, beni yak
m ak istiy o r.
Yok sevgilim , b ir sayklam a nbeti g eirdin sen... imdi
ben yarandaym y a, b itti artk ... Bu doktor bu evrenin hekim i
dir, btn ev halkna d a o b ak t d a h a nce...
D enie ayn utanga, in sa n a korku v eren sesle: H a y r, dedi.
yle sylyor am a, eytann b iri o... G eceleyin gelip b u rad a
a te le r yakyor... B eni a te e atm ak istiyor am a, direniyorum ,
g d y m nk. B an a yard m edeceksin de m i Edmond, b an a
yardm edeceksin, ha? Onun b u ray a girm esini nleyeceksin de
il m i?
K ocas sabrla, efk atle onu y attrm a a alt. D enie a ra -
s ra anlam grnyor, glm siyerek:
E vet, haklsn sevgilim , diyordu. N oldu yleyse? De
lirdim m i ben? Stm a nbeti m i g eirdim ?
Sonra yine h ay allere dalyor: D nyay yerinden oynatm ak
istedim am a b aaram ad m , diyordu.
D r. Saltoni yine ieriy e g irince onu kovm ak iin y atanda
doruldu:
k d ary a!... B eni altedem ezsin... E vet, byk gnah
iledim am a istem iye istem iye y ap tm bunu, biliyorsun p e k l ...
diye bard.
K endini yine y astk larn zerine brak t, b irk a dakika, mo
noton b ir sesle:
Si-lin-mez b ir gnah... Si-lin-mez b ir gnah... Si-lin-mez
b ir g nah... diye tek rarlad .
D enie Edm ondu a rtk tanm azm gibi duruyordu am a ko
cas uzun zam an onun baucunda kald. D enie onunla yalnz ol
duu srece epey sakin duruyordu a m a doktor, ye, d a hizm eti
lerle uaklardan b iri ieriye girince kaygl, fkeli b ir h a l a l
 yordu. Edm ond anlam aa alyor, iin iinde korkun b ir sr
olduunu sezer gibi oluyordu. L ucie geldi:
ocuklar le yem eini sizinle yem ek istiy o rlar. Ben si
zin yerinize b ir s a a t k alrm H anm efendinin y an n d a ... dedi.
H astarim v arl n a katland te k in san o idi. leden sonra
Solange V illier havadis alm a a geldi. F e lix ona: M. Holmann
geldi, dedii zam an Edm ondu grm ek istem edi.

XVIH

E vdekilerin hibiri gerei sylem ek gibi ackl b ir c e sa re te

sahip deildi a m a Edmond dnnn d ah a ilk saatlerin d e bunu
btn ile kefedebilirdi. D enie kendine geldii zam a n lar bunu
ona baryor, kendini suluyor, ondan a f diliyordu.
D oktor S artoni: H anm efendi... diye m rldanyordu. U nut
tunuz mu, ne konum utuk sizinle?... K ocanza hib ir ey syle-
m iyecektiniz h a n i?
ocuklar, m rebbiyeleri, bahvan, L ucie... h erb iri istem eden
zincirin b ir h alkasn veriyordu Edm onda :
N eee ... H aberiniz yok m u ?... B tn k a b ah a t o M me Vil-
lie rde... Ah! Siz b u rd a olsaydnz!
F a k a t, ok ackl b ir g erekten korkan h erk es gibi, Edmond
d a kendisine verilen bu m alzem e ile, b an a gelen felketin en
m asum ca v e karsnn en ok lehinde olan eklini koyuyordu or
tay a. Solange V liernin evinde otu ran b ir erkek D enisee kur
yapm t. O d a ihtiyatsz davranm , o ala sevm iti belki. Son
ra , b a ta n km ak istem edii v e iki eliik duygu a rasn d a bo
calam olduu iin akln oynatm t nihayet.
C annesdaki m tehassis D r. Cazenave ak am a doru geldi.
D aha nceki gelilerinde Solange durum u an latm t ona. Zavall
H olm annn n e gibi b ir kuruntuya bel baladn hem encecik sez
di, bunu bozup yoketm ekten d e kand. Cazenave ak sak all bir
ihtiyard, yz izgilerindeki sakin huzur houna gidiyordu insann.
H astann yam na km adan nce Edm ondla konutu:
 - Fazla, iyim ser olm ak istem iyorum , dedi. F a k a t h a sta
nn iyileeceini gsteren birok b e lirtiler v ar... Onun y anda ve
bu a rtla r altn d a bu, hem en hem en m uhakkak gibi... Tek m uh
ta olduu ey, m utlak b ir dinlenm e... H eyecanlanm yacak, ziya
reti kabul etm iyecek... B iraz kilo alm as, uyum as lzm . Nisbe-
ten k sa b ir s re iinde de tam am en eski haline dnecek.
Bu krizden de b ir ey kalm yacak y a, doktor. yle b er
ra k b ir zeks v ard ki onun...
H ibir ey kalm yacak ... Onun iinde bulunduu hali r
y ay a benzetebiliriz... U yanr uyanm az dlerinize inanm az olur
sunuz... Bu d a tpk yle... Ayn nedenler ayn etkileri y a ra ta
b ilirler, buna phe yok... A m a alaca k ey olur b u ...
H angi nedenler, doktor? y i anlayabildim se ayet, byk
b ir drt ile sav am ak zorunda k alm ... N iin: Silinmez b ir
g n ah ... deyip duruyor? eytandan nasl szedebilir sonra? in a n
m az ki b u n a.
Onun h er szne aldrm am ak g erek. Y ine sylyorum:
Bu olay r y a gibidir... U yurken ateiniz ykselm i gibi b ir duy
gu edinirseniz bu yzden m esleinize y a d a an larn za gre, s
cak b ir lke y a da b ir kazan dairesiyle ilgili r y a grrsnz...
Mme H olmann b ir ra h ib e okulunda eitim grdnden, tam am en
znel, sbjektif b ir kaygy izah iin eytan, cehennem i dn
yor. Sofokles zam anndaki b ir Yunanl kadn olsayd kendisini in
tik am tan ralarn n kovaladklarm sa n acak t.
Ama ac ekiyor m u g erek ten ?
D r. Cazenave bu kaygl ad am a acy a rak b akt. Ona gre
olay lar o k a d a r b asitti ki:
B ir r y a d a ac ekildii gibi ac ekiyor, dedi. F a k a t
ayn zam anda sayklam a halinde b ir snak d a buluyor... unu
anlam ak g erek ki byle b ir halin kay n a n d a b ir yandan fizik
bakm dan buna istidatl olm ak, br yan d an d a m anev b ir at
m a hali geirm ek v a rd r... D ikkat ederseniz hepim izin eitli d e1
recelerd e byle b ir atm a halinde olduum uzu grrsnz...
D rstzdr am a gm rkten m al k arm a a alrz... A rkadal
a sayg gsteririz am a b ir dostum uzun k a rsn a k oluruz...
N asl km al bu iin iinden? ou zam an, eilim lerden birini
fe d a ederek... eytan grsn ark ad al n yzn... diyerek.
D aha sk o larak d a b ir a y rtrm a (dissociation) ile. B enliim i
zin b ir p aras gm rky a ld atr, br p aras ise nam uslu ol
duuna in an r... N orm al halde bu a y rtrm a la r benliin benlikle
karlkl konum asna yol a a r. S anr (hallucination) halinde
fed a edilen benliklerden b iri ay r b ir kii haline g irer. Bu siz
deilsinizdir artk . Sizi srkleyen y a da m ahkm eden ey tan
d r... B ir insann akl kendini ald atm a, atm ay ak liletirm e
im knn bulduu srece shhatli k alr... Kendini a ffetm e im k
nm a rtk hi bulam ayaca, ok nemli b ir atm a karsn d a
kalnca, halk dilinde adna delilik denen v e belirli hib ir ey
ifad e etm iyen halin iine s n r.
Bu korkun felk et k arsn d a y al hekim in gsterdii s
knet Edm ondu artyo r, gcne gidiyor, ayn zam anda fe
rahlatyordu. B irlikte hastan n odasna k tlar. D enie yata n d a
oturm utu, heyecanlyd, kayglyd. D r. C azenave say g ile
k arlad, iin d e bulunduu sayklam a halinde D r. Sartoniyi ey
ta n kudretlere, D r. Cazenave ise rah m an i k uvvetlere b al g
ryordu sanki. Byk b ir al a k gnlllkle v e y av a sesle:
Benim gnahm g u ru r... dedi. D nyay yerinden oy
natm ak istedim ... izin verm ediniz b a n a .
D oktorun d ah a yakn gelm esini istedi, kulana u n lar f
sldad:
K ocam o. ldrm ek istedim . Beni balayacak msnz
acaba?
D oktor onun elini tu ta ra k stne h a fif h afif vurdu:
Tabii... Tabii... B aladm g itti... dedi.
Sonra H olm annla birlik te aa y a indi:
B irk a h a fta yalnz brak m al onu, dedi. Sonra, asl
sizi grm em esi gerek. Y aranda oluunuz ac veriy o r ona. K en
disini b u rad a iki hastabak c ile ted av i ettirebilirsiniz am a ister-*
eniz C annesd a kk b ir kkm v ar, em rinize verebilirim .
O rada tam am en yalnz kalr, zel b ir bahesi d e v a r burann. Du
rum unu h er gn izleyebilirim bylece.
D r. Cazenave gittikten sonra Edm ond karsnn odasnda y a l
nz kald. G ece oluyordu. D enise D r. S artoninin elinden hibir
il alm ak istem iyordu. Y al D r. Cazenave ise ona uyku ilc
iirebildiinden, gen k ad m dalm t. Edmond y an n a oturm u,
elini tutuyordu. Oda k ap k aran lk oldu. S aat alty a doru L ucie
geldi:
Gece souk olacak, m inede b ir az a te yak aca m ,
dedi. Edmond bu gzel kzn, Solangen ve dnnden b e ri gr
d herkesin gznde feci su re tte m a sk a ra olmu b ir koca ol
duunu biliyordu. F a k a t yine karsnn elini tutuyor, bu uyuyan
vcudun rp erilerin e dikkat ediyor ve bu topyekn fe d ak rlk -
ta, bu um utsuz ala k gnlllkte acaip b ir m utluluk buluyordu.
D enie geceyarsna doru uyand, onu tam d:
Sen m isin Edm ond... Sen m isin sev g ilim ?... dedi.
Sonra m inede oynaan alevlere gz iliti, b ir lk ko
pard.

XIX

Edm ond P a ris 'e dndnde, Thouled a olup bitenleri duy

m ayan kalm am t. V illierlerin gelen-gideni oktu. Sonra R i-
v ie ra da o tu ran lar isiz-gsz, dolaysiyle gevezeydi. Byle b ir
felk et de herkesi ok ilgilendirdiinden, gizli kalam am t. Y al
nz M. P ro sp er H olm ann oluna szetmedi bundan. F a k a t ona
hem encecik L ondrad a, daha sonra H ollandad a grlecek b ire r
i verdi. Edm ond o zam ana k a d a r hi yapm ad ekilde kendini
alm aya verdi. B rsch bile bu zayf-nahif delikanlnn yine d e
b abasnn olu olduunu k ab u l zorunda kald. Ailenin yal h a
nm lar onu k arsn d an a y r oturm aa, boanm aa hazrlam ak iin
ab aladlar. F an n y h a la kknn bu gibi ilerd e kullanlna
fena halde ierlem iti. Bu konuda o h erkesten fazla ay ak diriyor:
Zavall evldm , bu olup bitenlerden sonra hibir zam an
m utlu b ir yuva kuram azsn artk ... B en bu m aceran n tek k ala
ca n a inanm yorum . B ir k adn b ir sevgili edindi mi, b ak a sev
gililer de edinir... H ayat olduu gibi grm ek g erek .
Edmond b abasna yle diyordu:
 Niin F an n y h ala beni kendim den d ah a iyi bildii iddia
snda. kide b ir: D eniseden b a k a k ad n lar d a v a r, diyor.
B ense yalnz onun varolduunu v e yalnz onun yam nda m utlu
olduum u biliyorum ...
H er onbe gnde b ir C annesa gidip D r. C azenave ziyaret
ediyordu. D oktor gvenini kaybetm em iti. lerle m eler y av at am a
emindi.
Y al hekim : Bu ateli m izalar severim , asl o n lard a i
v ard r... U yuukluk, durgunluk daha fazla k o rk u tu r b eni, di
yordu.
F a k a t Edm ondun karsn grm esine izin verm iyordu.
A radan ay gem iti am a o h l : H astalk nksetsin is
tem iyorum . G elecek h a fta size m ektup yazm asna izin v ereceim ,
diyordu.
E rtesi geliinde Edm onda D enisein yazm olduu kk b ir
pusulay verdi. Biim sizlem i, acem ice yaz Edm ondun iine
dokundu. P usulann iindekiler d e b iraz abuk-sabuktu: Beni a f
fet, gel b u rad an k u rta r, diyordu. D r. Cazenave zellikle beden
se l ilerlem elerden szetm ekteydi:
ki kilo ald. E lileri y ap m a a balyor. Yn ryor. Ge
lecek se fe r onu grm enize izin v eririm belki. H l acaip baz d
nceleri v a r am a b irtakm sisler bunlar, yalan c anlar, kendi
liklerinden dalp gidecekler.
Onbe gn sonra doktor, Edm ondu neeli neeli k arlad :
Bu s e fe r hibir eyden korkm uyorum a rtk M. H olm ann,
.dedi. T am am en norm al b ir kadn gstereceim size, normal s
znn sahip olduu an lam lsnde y an i.
A rabasyla E dm ond'u kke k a d a r gtrd. Bahedeki - ky
sna iek dolu byk, kahverengi sa k slar dizili - yollardan bi
rinde D enie b ir hastabakcnn koluna girm i, geziniyordu. P ek
d eim i gibi deildi. Kocasn grnce b ir lk kopard, koup
boynuna sarld :
H ele kr... Bugn nasl bekledim bilsen! dedi.
Edmond ona bakt. Yalnz gzlerinde b iraz rkeklik kalm
t . Umutlu um utlu: B eni gtrecek m isin, Edm ond? dedi.
 Edm ond u tan a skla doktora bakt. O:
Bugn olm az, dedi. Kk b ir gezintiye izin v eririm
a m a akam b u ray a dneceksiniz... H erey yolunda giderse, onbe
g n e k a d a r h rriyetinize k av u tu raca m sizi.
Edm ond gidip b ir a ra b a buldu. G eri geldii zam an k ars b a
n a apka giym iti, ok neeliydi, tp k eski gnlerin D enisei
g ib i grnd ona. D r. Cazenave onlar kap y a k a d a r geirdi. B a
h a r balam ak zereydi, ok ta tl b ir h av a v ard . ofr ehrin k a
r a ta ra fn a doru gtrd onlar. D enie kaynbabasndan, o
cu k lard an h a b er sordu.
Edm ond: B abam seni grnce n e sevinecek b ilsen, dedi.
Beni senden ayrm aya kalkm ayan tek insan o.
Gen kadn bam nne edi:
Beni yine kabul edeceine em in m isin sevgilim ? Beni
affedeceinden em in m isin? dedi.
Edm ond cevap verm edi, onun elini tu tu p skt. Peinden, uzun
b ir sessizlikten sonra:
Y a se n ? diye sordu. Sen de b a k a b ir ey arzulam -
yacandan em in m isin? D ay an acak m sn bu monoton y a a y a ?
G eirdiim bu hum m a nbeti sona erelib eri h e r gn,
h e r dakika dnyada senden bak asn grm iyeceim e k a d efa
yem in ettim b ilsen...
Edm ond: Seni b ir yem inle balanm grm ek istem em ...
dedi.
O k a d a r iyisin ki sevgilim ... Yem ini bozm am ak kolay ola
c a k .
A raba eh re dnerken d e yle dedi:
N ereye indin sen, Edmond? Odam grm ek isterd im ...
Gen adam b ir an duralad . M akul b ir ey miydi bu? Dr.
C azenave ne derdi sonra? Ama D enisein k arsn d a eli ay a ke
silm iti. O dasna girince D enie ona sokuldu; Edm ondun hi iit
m edii kaln, ehvetli gibi b ir sesle: Y aranda kalaym n o lu r!
dedi.
A kam a doru kkteki hastab ak clard an b iri gelip D r. Caze
n av ea:
 M. Holm ann telefon etti, hanm bu ak am otelde onunla
kalacak m , diye h ab er verdi.
D oktor yaz yazyordu. B an k a ld ra ra k :
B uraya geri geleceini hib ir zam an dnm em itim k i...
dedi.
H astabakc glm sedi.
E rtesi gn kar-koca P a ris e dndler.
 NC BLM

T
A

1931 ylnn nisan aynda M aliye B akanlnn yksek m em ur

larndan M arc d e L au terie R u sy adan dnd: Onbe gn iin g
revli o larak gitm iti oraya. Henz gen b ir adam d, m esleinde
abuk ilerlem iti. Birok m al konferansta ve B le bankasnn
kuruluunda nem li b ir rol oynam t. K endisine say g gsteren
i lem i, en kap al ynetim k u ru llarn d a y e rle r teklif ediyordu
ona. Sovyetler B irliinden epey olumlu b ir izlenim le dnd ve
be yllk plnn b ir eit b a ar saylabileceini dnd re
nilince herkes byk heyecana kapld.
T epkiler eitli oldu. Gen kom nist y a z a rla r m u zaffer ta
v rla r takndlar. B o rsada ve politika lem inde b ir kayg ha
v as esti. On yldan b e ri b an kaclarla b ak a n la r u gven verici
fik ri iliyorlard hep: Komnizm insan ta b ia tn a ayk r oldu
undan b a a r kazanam az. D erken m utaassp b ir iktisat, F ra n
sz m liyesinin kendisinden ok eyler bekledii b iri o rtay a
kyor, grdklerine ayor, hem en hem en h ay ran lk duyuyordu.
Byk gazeteler L au terie ile yaplm m lk atT ar n erettiler:
K apitalizm savam ak istiyorsa, rgtlenm ek zam an gelm itir
onun iin. U m utsuzlua kaplm aa lzum yok am a d ah a fazla
aklllk lzm . T am b ir h a fta b ay a zlar ona hak verdiler.
in ikinci safhas, L au terie nin sanld k a d a r yetkili olm ad
n sylem ek oldu. B u konuda d a herkes iin kolayna kayor
du. A vrupa'nn m etotlarn deitirecek y erd e b ir adam yerin
dibine b atrm ak herk ese dah a kolay grnyordu.
B aronne Choin y al b ir hanm efendiydi. Otuz yldan b eri h er
sal gn byk n kazanm ak am ziy afetleri v erir, davetliler
evinde P a ris in en nefis yem eklerini y erlerd i. Bu sefe r de ziya
fetlerden birini L au terienin onuruna verm enin yerinde b ir ey
olacam dnd. K onuklarm hep b arol oynayacak b ir kim se
nin evresinde topluyor ve onlar, konum alarn deiik, insit
cam l olm asn sa layacak ekilde seiyordu. Mme Choina g re
h e r olay b ir ziyafet konusundan b ak a b ir ey deildi. A m erika
lla r sav aa g ird i diye b ir ak am yem ei, m tarek e im zaland di
ye b ir b ak a akam yem ei verm iti. htillden b e ri d e hib ir
Rus ziyafeti tertiplem i deildi. N e utangalktan, ne beceriksiz
liktendi bu. Z avall G randk P a v e lin dostu olduundan, Sovyet
bykelisini arlam ak kolay deildi onun iin. B ykeli d e d a
veti kabul e d e r m iydi bakalm ? F a k a t L au terie onuruna v erilen
b ir akam yem ei, Sovyet yem ei saylm azd. Bunda d a ta m onun
istedii gibi b ir h av a v ard : O rijinal, pervasz, fa k a t hi de g
ce gitm iyecek b ir hava. K im leri a racak t?
B aronne Choinn akam yem ekleri tpk A frika filn gibi di
y arla rd a p iirilen o rb ala r gibiydi: Bu o rb alar hep k a y n a r d a
a ra s ra iine b ir p a r a et, azck sebze v e su k atlr. Onun y e
m eklerinde d e deim iyen b ir tem el k ad ro ile deien u n su rla r
bulunuyordu. D eim iyen ksm da A m iral G a m ie r v ard . B a
ronun lm nden b eri ev sahibesinin k arsn d a oturup so fray a
bakanlk ediyordu. Sonra R ahip Cenival ile B aronneun kuzeni
T horat vard. Bu T heorat dayanlm az d ereced e canskcyd, am a
davette alngan kim seler bulunduu zam an sofrann altb an a
oturtulm ak bakm ndan ie yaryordu. D eien ksm da ise eski
den onsekiz, yirm i kii v ard . F a k a t yetm i yam geeliberi
M m e Choin bu sayy seve sev e a lt yedi sekin davetliye indir
m iti. Byk b ir re ssam : Y alannca yalnz ren k le resim y a
pacam g alib a, derm i. B aronne Choin d a tpk bu ressam
gibi: On iki iyi b ir say , diyor, sonra: Sekiz, h a tt alt kii
lik yem ekler tertiplem ek zorunda k alacak m ym bilm em , diye)
ekliyordu.
B u konuda ylesine tecrbeliydi ki, L au terie iin b ir yem ek
dzenlem ek ocuk oyuncayd onun iin.
D ur b akay m , diye dnd. Y em ekte m al ilerd en ve
R usyadan szedilm esi lzm ... E rk ek lerd en birinin L au terienin
sylediklerinin tersin i sylem esi iyi olur. Saint-A stierIeri a r
rm ; A m iralle v e T heorat ile, o k u ak iin b u k a d a r y ete r...
imdi de L au terieyi destekliyebilecek gen b ir m aliyeciye hti
yacm v a r... H ah. Edm ond Holmann, evet, tab ii, Edmond Hol-
m ann: ok yksek b ir m al evreden, b iraz delice dnceleri,
ho b ir k a rs v ar... B ir bakan? T hiangesla k a rs... B ir gen
m illetvekili: M onteix... B ir diplom at? B rodski... PolonyalIdr,
R u slar ta m r herhalde... B ir y a z a r kar-koca? Schm ittle r ta b ii...
R om an ve oyun y a zar B ertran d Schm itt yl nce, Mme
Choinn b ir yeeninden dul kalm olan Isab ella M arcenat ile
evlenm iti. Y al kadn k d a yazd ad larn yan m a b ire r a
r e t koydu:
On drt... E rkeklerden b ir faz la v a r... B atrice de Vaulges
ile Solange V illieryi getirm ee alaym , k ocalar olm adan da
g elir onlar... On alt... ok iyi o laca k ...
Sonra abasm a rtt.

n
M erdivenin stbanda b ir uak B e rtra n d a iinde bkl
k arto n lar bulunan b ir tepsi uzatt. O 1931 y lnda A vrupad a on
milyon, A m erikad a yedi milyon isiz v ard . R eich sb an k 'la ngil
te re B ankas sallantdayd. Isp an y ada ihtill, inde sava p a t
lak verm iti. M m e Choinm evinde yem ee buyurun diye h a
b e r verildii zam an erkeklerin kollarna k ad n lar girecek, byle-
ce yem ek odasna k a d a r giden uzun b ir k o rte j m eydana gele
cekti.
B ertran d Schm itt, elindeki bkk k arto n u ap okudu. Cani
sklm b ir ta v rla:
M m e Edmond H olm ann... dedi. Sonra k arsn a sordu:
Isabelle, kim bu M m e Edmond H olm ann?
B ankerin k ars olacak herhalde... Byk M. H olmann
tanyorum ... P a la byklar v a rd hani, d rt be yl nce ld...
A ma ailesinden olan genlerle hi k arlam ad m ...
B ertran d Schm itt: Eh, elenceli olacak bu i, d esen e...
dedi. N e gibi eylerden szedeceim bu k a d n a? ... Choin anne
d e ekilm ez hal ald gerek ten ... Tanm adm k ad n lardan ho
lanm adm b ilir...
V estiyerden b ir n um ara aldk tan sonra: Yok yok, b ir daha
ay ak atm am b u ra y a , diye m rldand.
K ap ald. O nlar k arlam ak iin M me Choin epey k a la
balk b ir topluluun yanndan ayrld. Kendi salonunda hem en
cecik y a n d a braklabilecek b ir cm le ile sze balam ay, Uzun
b ir tecr be sonunda renm iti.
Ah ne sevindim bilseniz, dedi. kinizi b ir a ra d a ele
geirm ek kolay deil... B ak Isab ella yavrum , senin fl rt Brodski
o rd a ... Sonra B e rtra n d a sordu: H erkesi tanyorsunuz, deil
m i?
Yooo! S ofraya M m e... (elindeki k a rta bak t.) Mme Ed-
mond H olm ann gtrm em g erek am a... H i yzn grm d e
ilim .
M m e Choin: N asl o lu r? dedi. Y annza oturm ay kendisi
istedi. ocukluk ark ad a olduunuzu syledi... Y a da okul a r
kada, bilem iyorum p ek . Sonra onu M aurice d e T hiangesla ko
num akta olan b ir gen kadnn nne gtrerek: te, Mme
H olm ann b u ra d a , dedi.
B ertran d Sehm itt b ir ehreyle b ir ad b ir a ra y a getirm ei
becerem ezdi. O kadn g rr grm ez: B ir y erden tanyorum ,
dedi. Bu gzel ve ateli gzleri, bu hrsl renci kz edasm , k sa
kesilm i bu k sa salar sk sk sey retm iti m uhakkak. F ark n d a
olm akszn M m e H olm ann'm elini kendi elinde tu ta ra k uzun uzun
b ak t ona. Gen kadn glm sedi, bu glm seyi de B ertran d
Schm ittin h atrn a bej b ir kom partm an, b ir boru ile b ir ddk
sesini, sra sra kav ak aalarn, Seine nehrinden b ir m an zaray
getirdi.
ok sevinm iti, D enie H erp a in !" diye bard.
Gen kadn: Ne. ho ey , dedi. Ondrt y l so n ra... Mme
Choina dnerek ekledi: 1917 den b eri grm em iti beni nk.
M m e Choin: H adi hadi... Sen ocuksun... Ben senin yan
d a olsaydm ... dedi.
Sonra hi kendim zorlam adan szn y a rd a brakt:
S aygdeer R ah ip ... dedi.
 Kk yakasn dzelterek, R ahip Cnival giriyordu kapdan.
B ertran d : M m e Edmond H olmann sensin dem ek, h a? ... Nasl
oldu da bilem edim bunu? dedi.
D enise glerek cevap verd i: Beni hi aray p sorm adn da
ondan... O ysa ben y a z a r B ertran d S chm itt'in Rouen trenindeki
bizim B ertran d olduunu p ek l biliyordum ... B tn kitaplarn
okudum, anlarm zn ouna d a rastla d m onlarda... Interf-
re n ces daki kl krk y a ra n kk renci, Jac q u es P elleto t deil
m i?... B irka d efa san a m ektup yazm ay dndm ... Sonra:
Skm yaym onu, dedim kendi kendim e.
Y a sen, tanyabilecek m iydin beni? ok yalandm .
Yooo B ertrand, sa la rn a b iraz ak dm am a o m e
rak l bakn olduu gibi d uruyor... Syle bakaym , bu Mme de
Thianges da bizim ordan biri m i?
Tabii, H lne Pascal-B ouchet... Kocas bilm em ne bakan
y a da bak an yardm cs... B ir salonu v a r. T anyor m usun o n lar?
Saint-Jean K olejinde k arsy la berab erd im ... ok zam an
oluyor.
B ertran d Schm itt onun adn T hiangesla ra syledi. Nazik
d av ran d lar. Thianges B e rtra n d la y ak laan C um hurbakan se
im lerinden szetti.
B ertran d : B riand adayln koyacak m, ne d ersiniz? di
y e sordu.
ki dnce akm k arlan ca bundan b ir sz kp f
krd. Salonda B riand' tu ta n la rla tu tm ay an lar hem encecik jkiyq
ay rldlar. B rianddan y an a olan D enisein, onu tutm ayan am i
ra li ocuka b ir fkeyle azarlayn B ertran d glerek seyretti.
M aurice de T hianges D enisei destekledi:
Sosyete ad am lar B rian d dan b ir ey a n lam azlar, dedi.
B riand ne c a n a v ard r ne evliya... B ir a ird ir o .
M me H olm ann ileriy e doru eilm i, dinliyordu. B ertrand
onun koluna dokunarak sordu:
Gzel annen ne lem d e?
Annem m i? H l gzel... Belki duym usundur: Dr. Gu-

F. 11
rin le evlendi sonradan... B abam 1918 d e ld... H aberin v a r
m yd?
V ard tabii, m ektup bile yazdm san a... Ama unutm uum .
Y aantm ylesine deiti ki N orm andiyadaki o g n ler im di b ir
d gibi geliyor b ana... Y eniden bedenlerim e diye b ir doktrin
v a r hani, gerek b ir ey... Yalnz, b irk a y aan td a deil d e tek
b ir yaan t boyunca b ak a b ak a y a ra tk la r oluyoruz biz.
Isabelle yan nda duran H lne d e T hiangesa sordu: Kim bu
Mme H olm ann kuzum ?
T anm yor m usun? N e tu h a f... Bizimle ayn okula gidi
yordu, annesi h afif kadn diye annem onunla oynam am z y asak
etm iti... nanlm az grnr am a, o zam a n lar ta ra d a bu gibi
eylerde ok titiz dav ran d rd ... Z aten kz d a pek salam a y a k k a
b deilm i g aliba... Gzel b ir yz v a r... te , kocas d a u za
yf, dazla^. bay, minenin yannda Brodski ile konuuyor... M au
rice deerli b ir m aliyecidir, diyor onun iin.
O rtadaki toplulua y a k la td a r, h l B rian d d an szediliyordu.
Isab elle: P eki, adayln k o y arsa seilir m i? dedi.
B ertran d cevap verd i: Gizli oy ok ilgin eydir, P a rl
mentonun bilinaltnn gerek ifad esid ir nk. Ak oydan pek
fark l sonular v e rir: Ak oyda b ir insan kiiliine b al kal
m ak zorundadr. Gizli oyda b ir aday kendisi iin oy v e rir. Gizli
oyda kiisel hnlar genel dncelere g re d ah a byk rol oy
n a rla r. Gizli oyda b ir tren e yetim ek arzu su A vrupa'nn k u rtu
luuna baskn k a r...
T hianges1: B tn bu n lar ac a m a g erek , dedi.
Isabelle kocasna dikkatle bakyordu: K endisinde sey rek g
r len b ir atelilikle konum aktayd nk. M me Choin belki onun
cu d e fa b ak lary la konuklarm sayyordu. On drt! ik i ta n e ek
sik vard . Saint-A stierIerdi bunlar. ekilmez in sanlard doru
su. P u f brekleri yanacak, k atlaacak t. E rk e k le r silhszlanm a
dan szediyorlard.
A m iral: H erkes kendini iine elverdii gibi savunm akta s e r
b e sttir, dedi.
 K ap ald, Saint-A stierle r grndler. K adn zayft, b ir
s r inci tak p taktrm t; erk ek kibirli ve nazikti.
M etrdotel; H anm efendi, yem ek h a z r, dedi.

tn
M m e Choin konum aya an cak estetik b ir d e er veriyordu. Bu
onun iin, konuanlarla dinleyenleri y a ra rl y a d a gerek b ir so
n uca gtrecek b ir dnce alverii deildi de, iinde eitli
te m ala rn alnd b ir senfoniydi; A rasra falsolu tem ala n d a
iine alan bu senfoni bazen grltl v e m uhteem b ir ekilde,
b azen d e ho ve ta tl b irk a n ota ile sona eriyordu. O, buna hi
karm yor, fa k a t b ak lary la alg clar gzlyordu. O nlar d a
gzlerini kendisine dikm ilerdi: B ir b a h arek eti, b ir p arm ak ia
re ti y a d a b ir adn y av aa sylenii zerin e tram p etey i h afif
ten alm ak, obua y a da fl t solosu y apm ak iin s ra la n n n gel
m esini bekliyorlard.
Z iyafetin nemli kiisini daha yem ein b an d a o rtay a s r
m ei baya v e beceriksizce buluyordu. Y a d a te k b ir cm leyle
yapyordu bunu: H ani B eethoven de bazen b ir senfoninin ban
d a b ir te m a y a b alay v erir de sonra b irk a dak ik a d ah a hafif
b ak a m elodilerle oyalanr; tp k onun gibi; M m e Choin d a b ir
k a grltl nam eden sonra konuklarn kendi a ra la rn d a ko
n um alarna gz yum uyordu. B u d a ziyafetin b a yem ei olan
fk ra la rla p aradokslarn huu iinde dinlenilm esini elzem sayd
n a k a d a r sryordu. N itekim e rte si gn P a ris in btn k alb u r
st in san lar bunlar duyunca: D n gece B aronne Choinn
evindeki toplant epey ilgin olmu g alib a, diyeceklerdi. O a k
am da so fray a d an a rostosu gelinceye k a d a r L a u terieyi H lne
de T hiangesla, B ertran d Schm itti D enise H olm annla bab aa
b rak t: B eri yanda d a d ah a az nem li ik i alg (ki A m iral G ar
n ier ile gen m illetvekili M onteix idi bun lar) olduka kuvvetli
b ir duo halinde karlkl tp duruyorlard.
 A m iral: N asl? diyordu, n g iltere ile A m erika, ilerine
yle geliyor diye, b ir gem i tipini bize zo rla kabul ettirm ek isti
y o rlar ha? S am a ey. B en de: Canm denizalt yap m ak istiyor
s a denizalt y a p a rm , diyorum . unu d a bilin ki denizaltnn ge
leceine hi m i hi gvenm em ekteyim . D eniz u aklarnn ilerle
yii yznden d en izaltlan n ie y aram az h a le gelm eleri ok m m
kndr. A m a b ir prensip m eselesi bu. H erk es kendi evinin efen
d isid ir.
Mme Choin B rodskiye: P u f breklerinin iyi ta r a f u: P i
m esi be dakikadan fazla s rm y o r, dedi.
B ertran d d a D enisee sordu: N asl tan tn Holm annla ?
O d a benim gibi renciydi... Bizim m aceram z epey
acaip tir. B ir gn gelip beni g r rsen a n latrm bunu s a n a .
Tabii geleceim ... M utlu m usunuz b a ri?
- - M utlu n e dem ek kuzum? K ocam ok iy i d a v ra n r bana...
ocuklarm ...
M etrdotel d ik k at kesilm i, m ersin balm , y am sra turplu
sala ile, d rt a y n noktaya gnderiyordu.
M asam n a k b an d a T heorat Suzanne V illiery e: Kuzinim
Choin bu ak am so frad a hep R us yem ek leri bulunsun istedi... Ho
deil m i? diyordu.
Solange skntyla dinliyordu onu. irkin, hain, dedii dedik
b ir adam d. M onteixnin yannda olm aktan d ah a ok holana
cakt: Onun sporcu b ir R obespierrei an d ra n yzn seviyordu.
T heorat m ersin balndan yedii iki lokm a a ra sn d a dnyordu:
Byle b ir yem ek iki bin fra n k a k a r, dedi.
Solange d a iten anlyordu: a ra p la rla iekler dahil mi?
En a a bin, diye itiraz etti.
M asam n o rtasn d a kk b ir g ru p a h itap eden L auterie R us
y a dan szetm ee balyor:
K om nist sistem in k ap italist sistem e stn olduu iddia
snda deilim k atiy en ... diyordu. Szkonusu olan bu deil...
Benim dediim u: B ir m istik sayesinde m m kn h ale giren b ir
ekonomik diktatrln varoluu, Sovyetlere retim lerini dzen
lem ek ve isizlii nlem ek im knn v erm itir... in dorusu da
bu nitekim .
 M m e Choin T heorat ile Solangea seslenerek: D inlesenze
canm ! lgin szler syleniyor! dedi.
Saint-A stier kederli ve se rt b ir eda ile: Byle szler syle
y erek ok ktlk yapyorsunuz azizim , dedi. Sovyetlerde i
sizlik olm aynn sebebi ok b asit ve bunun kom nist sistem le
hibir ilgisi yok... Sovyetlerin cih azlandrm alar gereken, ends
triy el bakm dan yepyeni b ir lke v ard ... im di d e v a r. B uras
bugne k a d a r hem en tam am en b ir ta n m lkesi olm utu. O nlar
d a bu ii kolay a r tla r altnd a yapy o rlar: A m erikan y a d a Alman
m hendisleri kl altnda, b irk a yz yllk k ap italist tecr b e
den y ara rla n y o rla r nk; m aliyet fiy a tta n d a dk, iilerin e
ok az p a ra v eriy o rlar... in p f ta ra f bu ite... F a k a t sanyor
m usunuz ki rnein n g iltere nin dertlerin e komnizm en ufak;
lde deva olabilir?... Komnizm yznden n g iltere lr azi
zim : ancak kapitalistlerinin y abanc lkelerden elde ettik leri ge
lirlerle a y ak ta durabiliyor o... n g iltere iin isizlie k a r te k
a re nedir, syliyeyim m i? cretleri y a dorudan doruya, y a da
enflsyon yoluyla in dirm ek...
D enie H olm ann ne doru eilm iti, te l iindeydi, kocas
nn dikkatini ekm ee urayordu. B ertra n d 'a :
O d a konusun istiyorum , dedi. cretler hakknda ok
y erinde dnceleri v a r... T am bu sra d a b ir Y netim K urulun
d a bu konuda Saint-A stier ile b ir ta rtm a y apt. Sevimsiz bir
adam bu Saint-A stier... Sen ne d ersin ?
B ertran d : Ben de sevim siz v e akll buluyorum onu, dedi.
M m e Choin disipline uym ayan bu kadn-erkek alg clara si
tem li sitem li bakt:
D inleyin, diye ba rd onlara. lgin ey ler konuulu
yo r... M. L auterie, hepim iz bolevik olacaz diyor, bakn.
H areketti, h ay atndan m em nun b ir hali v ard . M etrdotel drt
eit dondurm ay ik ram ettirm e e balad, pelerinden d e gm
k selerde taze k rem a geliyordu.
L au terie kzarm t: H i d e byle ey dem edim , diye itiraz
etti. Ben diyorum ki b u rju v a snf o rtad ak i durum u grecek
yerde kendi istedii eye inan m ak ta ay ak d ire rse yokolacaktr...
F a k a t bunu d a haketm i olacak tr... u anda, yani nisan 1931 de
 ben burjuvaziyi nc E n tem asy o n aldan ok d ah a kuvvetli sa
yyorum . Y alnz, gdm l b ir ekonomi k arsn d a ulusal, kiisel
b ir ekonomi uygulam akta ay ak d irerse, o zam an durum deie
b ilir.
Saint-A stier kendisine ik ram edilen k rem ay te rs b ir h arek e t
le geri evirdikten sonra:
Azizim, dedi, gdml ekonominin etkilerini grm ek
istiyorsanz A lm anyay a bakn... B ir klavuz-kaptan nasl Okya
nusun dalg alarm ynetem ezse in sa n la r da dnya ekonomisine
yn verem ezler... Bizim gcmzn yetm iyecei kuvvetlerdir bun
la r. y le d e mi. A m iralim ?"
A m iral d a lg a la r karsndaki aczini gsterm ek iin dondur
m a kam b rakt. Holm ann d a b irk a dak ik ad an b eri sesini du
y urm aa alyordu am a baaram y o rdu . Bunu fa rk ed en Mme
Choin, biraz d a kukuyla ona sz verd i; H olm ann b ir hasm m
gibi Saint-A stierden yan a dnerek:
A lm anya glk iinde diye btn rgtlenm e ab alarm
yerin dibine b atrm ak ok k o lay d r... dedi. A lm an endstrisi,
retim im rgtledi am a bunun datm m dnm edi. B ir ard k
dem iyeceim de, b ir rgtlenm e h a ta s diyeceim ben buna... Tek
kurtulu um udu yine de A vrupann rgtlenm esidir.
D iplom at Brodski komik b ir um utsuzluk ta v r ta k n arak onun
szn kesti:
A vrupay rgtlem ek m i? lh i M. H olm ann... ok ha-
yal, ok tehlikeli b ir dnce bu. A sd hibir eyi rgtlem em ek
ve A vrupay, kendi kendisine eki-dzen v ersin diye ra h a t b ra k
m ak g erek. A k arsu lar n asd d a la r an d rp dzeltirlerse, b ir
k a yzyd sonra d a herey yoluna g irip y erin e o tu ru r kendili
inden.
Holm ann: B una kadercilik d erler... E ski h ik y e... dedi.
Ama setler, rh tm la r d a in a olunabilir... N e dersiniz, gerek
devlet ad am lar tara fn d a n yap lacak b ir genel p l n ...?
Brodski yine onun szn k esti: te bu, p a la v rala rn en b
y... On yldr grevim dolaysiyle A vrupa devlet ad am larnn
btn toplantlarnda bulunuyorum ... Ne alnan b ir k a ra ra sayg
gsterildiini, ne d e g erekten y a ra tc b ir dncenin o rtay a atl
dn grm deilim .
M aurice d e T hianges: B en de B ak an lar K urulu iin ayn
eyi syliyecektim , dedi.
Holm ann b iraz rkm t, k arsn a b akt:
Bunu genel dnceler iin sylyorsanz haklsnz bel
k i... diye sze balad, fa k a t yine de B uday K onferans gibi
teknisyen to p lan tlar...
Brodski yine onun szn k esti: Ekonomik konferanslarda
da bulundum , dedi, i le r nasl olur orda, an lataym . Genellik
le yum urta biim i, yeil u h a rtl byk b ir m asa v ard r. Sa
y lar oniki ile yirm i arasn d a deien ok kelli-felli b a y la r bunun
bana geip o tu ru rlar: A vrupa'nn byk lkelerim tem sil eden
b ak an la r, bykelilerdir bu n lar. Bu Y eil M asa valyeleri
hibir eyden anlam azlar. E tliye stlye k arm ay a n , zararsz
kim selerdir. A rkalarnda, aleld e iskem lelerde sa y la n d rt ile
a lt kii arasn d a deien g ru p la r oturur. B u n lan n ad T eknisyen-
d ir. P otas, elik ya d a ta h l konusunda ok yetkili kim selerdir. B
t n ileri g ay et iyi bilirler. Yalmz a ra la n n d a an laam azlar hibir
zam an. U zm anlarn g u ru ru v a rd r b u n lard a g u ru rla n n en kts
yani. B ereket versin - ki zavall insanln selm eti iin de by-
lesi ok iyi, - y a n la n sra yeil uhal m asann o tem iz yrekli
cahilleri v a rd r. Byle olm asa h e r ekonomi konferans b ir sav a
la sonulanr. F a k a t uzun b ir dalam ad an so n ra Oniki Cahil ie
k a n r, y a ttm c ve dolam bal l fla r sylerler, Teknisyenleri
su stu ru rlar. Sonunda hibir anlam olm ayan, fa k a t ileri yine ola
cana v a rd ra n b ir m etin zerinde u y u u rlar. A vrupa'nn eko
nomik rgtlenm esi i te budur, sayn M. H olm ann."
Mme Choin yem ei d ah a canayakn szlerle sona erdirm ek
niyetindeydi. L au teriey e R u sy ada kar-koca h ay at ve sevgi ze
rine so ru lar sordu. O da Moskovada, btn b ir ailenin oturm ak
zorunda olduu odalardan szetti.
B ertran d, D enise'e: B urjuvazi yokolm yacak, yokoldu b ile...
diyordu. Kolasz y ak a tak p m otorlarm kendisi o n ararak pro
le te r oldu. N itekim asiller siyah elbiseyi benim seyerek burjuva
olm ular, K ral da O peray a m uhafzsz giderek K ral olm aktan
km t. B ir snf kendisini zen k u ra lla rd a n v e skan im tiyaz
la rd an vazgeti mi, kendini in k r etm i dem ek tir.
D enise: ok doru, dedi, in sa n la r klk-kyafetine b ak a
ra k yarglarz. Sabahleyin srtm da yam urlukla, y ay a o larak
sokaa ktm m ...
Mme Choin: D inlesenize can m ! diye b a rd em red er gi
bi. M. L au terie diyor ki: Benim yem ek salonunda yirm i ki
iyi y a tracak larm ... ilgin ey .
B atrice d e Vaulges ehvetli v e a rk k ri gzleri olan b ir e s
m erdi:
B ir ih till insanlar b ask lard a n k u rta rp d ah a mutlu
y ap acak tr belki, dedi. H erkes b ir aileden, b ir toplum g ru
bundan ayrlm ak isteinde. K alan la r korku, alkanlk yznden
k alyorlar. B ir ih till herkese kendi zgrln v erir. S an r m
snz ki 1791 de F ra n s a dan y abanc lk elere kaan asillerin ou
dah a m utlu d eildi?..
Isabelle Schm itt fkeli v e dm anca b ir ta v rla onun szn
kesti:
- - Am m a d a yaptnz ha! Inam n ki kad n larn ounda ev
lerinden, ailelerinden ayrlm ak iin en u fak istek y ok...
L auterie: yle sanyorum k i R u sy ada, itib arlarm azaltan
duygu zgrlne kar k a d n lard a b ir tepki grlm ee b alan
d im di... dedi.
U aklar saygl ta v rla rla m isafirlere ikolata ve k estan e e
kerlem esi dolu ta b a k la r tu tuyorlard. Son nam elere kulak k a
bartan Mme Choin altn antasn, ty yelpazesini v e hazm ko
laylatrc haplarn durduu kk kutusunu toplam t.

IV

Salonda g ru p la r dald, h erk es d ah a ok holand insanla

rn yanm a gidince yeni topluluklar m eydana geldi. Siyas ve
m al sknt dolu o n la rd a erk ek ler, erk ek lerin yan n a gidiyor
du. Mme Choin b ir davetin b a a rl gem esi iin harem -selm -
lk olm am as gerektiine inandndan, k ad n larla erk ek leri k ay
n atrm a a alyor, fa k a t byk glk ekiyordu bunda. D e
nie, B e rtra n d ' kocasnn y an m a gtrd. H olm ann sig a ra yak
yordu. D aha nce:
K ocam la konuasn istiyorum , dem iti... G receksin n e
ak ll.
B ertran d , H olm ann zene bezene inceledi. Z arif yz izgi
le ri; yorgun gzleri vard . K aygl ve ciddiydi, n rin vcuduna
ok a r gelen b ir ykn altn d a ezilmiti sanki.
D enie: Sevgilim ... B ertran d Schm itti tan tay m sa n a ... d e
di. ocukluk ark adam d r, biliyorsun... Rouen trenindeki yol
culuklarm z anlatm tm h an i.
Baz anneler v ard r, b ir ocuklar elentisinde ekingen y a da
utanga oullarm gzleyip: M em nun m u a c a b a ? diye dnr
ler. O d a y aklap kocasna byle b ir ta v rla b ak t: iy i misin
sevgilim , m em nun m usun? diye sordu. U zaklarken d e iki e r
kee glm sedi.
B ertran d : Sofrada sylediiniz baz szler ilgi uyandrd
bende, dedi. Byk ban k aclarn bylesine h r dnceli, p e r
vasz olduklarn sanm azdm d orusu...
H olm ann: O turalm istersen iz... dedi. Cebinden b ir sig a ra
kard, am a yakm ad, parm ak larn n a ra sn d a b u ruturdu. B
yk b an kaclar hakknda benim dncelerim e b a k arak hkm
verm em ek g erek. Saint-A stier gibi ad am larn gznde ben, teh
likeli h ayaller peinde koan b ir kim seyim ... B ununla birlik te
yle sanyorum ki, ay d n lar topluluu bizim i evrelerim iz ze
rinde haksz dnceler besliyor. B iroklarm z iin k r k ayg
s, d avranlarm za hkim te k dnce olm aktan uzaktr. B ir in
sann kiisel ihtiyalar abucak giderilebilir. H ayr, bizi h a re
k ete getiren kiisel b ir g u ru r; firm alarm zn itib ar ile politik
nyarglar bakm ndan beslediim iz k ayg; so n ra d a tabi, insan
bencilliiyle badaabilecek lde y a ra rl olm ak, dnyann b a
rn a y a d a dengesine y ard m etm ek konusundaki a rzu du r.
Y am b alan n d a birisi: B riand be yz oy alacak, oylarn lis
tesini grdm ," dedi.
H olmann devam etti: B ir bankacnn oynyabilecei rol ta
sav v u r edebiliyor m usunuz bilm em ... Y aknda im zalanacak olan
F ran sz-taly an anlam asna bakn: B an k a lar arasn d ak i a n la
m a la ra d ay an larak hazrlanm tr b u... D aha y ap acak ok i
v a r tabi... A lm anyay a yardm etm em iz gerek. Kendi hesabm a
bunun aresini aratryoru m ... Dou A vrupay destekliyebiliriz.
Niin p aran n deeri R om anyada 30 ile 40 a rasn d a d a, F ra n s a
d a hem en hi yok?.. E ksik olan ne serm ayedir, ne serm ayeye
olan ihtiya... E ksik olan, gvendir... Bunu y aratm ak , bu tehli
keli fa rk la r giderm ek bize d e r...
B ertran d : Y azar olarak beni, b ankac o larak sizden daha
m u h afazakr bulacaksnz, am a gvenin kurulabileceini sanyor
musunuz? A vrupa lkelerine dn verm ekten szediyorsunuz;
garantileriniz n eler olacak? T em inat b ir d lkede ise ihtill,
y a da sava halinde hibir deeri kalm az gibim e geliyor, yle
deil m i?
O ras yle am a, ihtill y a d a sav a halinde hangi eyin
deeri k a h r? Boleviklik San Saint-A stiernin bankaclk usulle
riy le hazrlanp beslenir... B ense onun yaylm asn engellem ek is
tiyorum . K apitalizm in yay aca m a inanyorum am a, onun k u r
tulm asn istem ek gerek... G ryorsunuz y a M. Schm itt...
D enie g eri geldi. Y annda M onteix vard. ki erkek ay a a
k alktlar.
Gen kadn: Konumanz kestiim iin zr dilerim sevgi
lim , dedi. A m a M. M onteix b an a yle ilgin ey ler sylyor
du ki, duyasn istedim ... Sen de, B e rtra n d ...
E lini B e rtra n d n koluna koydu, o d a bu h arek eti teklifsiz
ve sevim li buldu: Ne tab ilik , diye dnd. H olmann bu ele
bakt, am a b ir ey sylemedi.
B ana sylediklerinizi yine an latn bakalm , M. M bnteix...
Size gre, uygarlm z k u rta rm a k iin v ak it neden ok g e
tir?
G ayet basit. H anm efendi... nk, A vrupa lkelerinin
ounda dzensizlik, denetlenm esi m m kn olan noktay am
bulunm aktadr... Yoo, F ra n s a da deil phesiz... F ra n sa hari-
kulde dengeli b ir lkedir... Benim D ordognedaki sem enlerim e
bakm ak yeter. B unlar btn geim lerini to p rak tan salyan ta-
n m c lard r. D ars ile olan al v erileri ylda alt yz franklk
bakkaliye eyasndan ib a re ttir. B u p a ra y d a b irk a uval bu
day sa ta ra k derler. Bu h ali grnce o nlara hibir krizin nem
li b ir z a ra r verm iyeceini anlarsnz... G een gn P a ris ten M ar
sily aya k a d a r gittim ... H erkes ikisini, sig arasn iiyor, k a sa
basnda kan gazetenin h ab erlerim yorum luyordu... H ayr, u
anda F ra n s a ihtillci deildir am a, ihtille srklenecektir...
A vrupa'nn on lkesinin k a d eri b ir ke bal.
spanya, taly a, A lm anya, h a tt n g iltere b u n lar arasnda,
U nutm ayn ki sava gibi, ih tillin d e gelecei nceden k estiri
lem ez... T arihiler herey olup bittikten sonra iin nedenlerini
bulup k arrlar, dolaplarnn ra fla rn a s ra la rla r... P o lisler k av
g a eden b ir tak si ofr, dklen b iraz kan, b ir halk hareketi,
m al! b ir rahatszlk... Byk k a rg a a lk la r bu gibi ey ler yzn
den p atlak v erir ite... Y arn d a olabilir b u .
B ertran d : H erey m m kndr, am a M. H olm annn d a az
nce b an a syledii gibi, hib ir ey kanlm az deildir. B ir ih
til l de pekl nceden sezilip nlenebir.
M onteix: N eden nlensin?..- dedi. Y eni y a p la ra y er bul
m ann tek aresi, eskileri ykm aktr... Sonra yeniden yapm ak,
sarho edici b ir ey olur... N apalm , benim gibi yirm i sekiz y a
nda b ir m illetvekilini a y a rta ca k ok ey v a r. B ir m im ara:
P a ris in btn b ir m ahallesini ykp y erin e istediin gibi yeni
y ap lar y ap acak sn , dersiniz hani, ben d e bu m im ar gibiyim.
ok ho ey .
B ertran d cevap verdi: im g elerd en pek ko rk arm ben, in
san hay ale k ap lr b u n la r yznden... B ir evi y apm akla b ir
uygarl yeniden kurm ak, a ra larn d a o rtak l bulunm ayan i
lerdir. B ir evi yapm ak iin bilinen birtak m usuller v ard r. F a
k a t yzyllarn iini kim yeniden grecek?.. H erhalde siz deil,
M. Monteix, m im ar sfatiyle arlm ayacaksnz bile belki. Ne
siniz siz? Sosyalist m i?
R adikal-Sosyalistim .
En ufak ansnz yok... Siz de F ra n sz ihtillindeki Gi-
rondinTerden b iri olacaksnz... M im ar ise sizden sonraki de
il de, dah a sonraki olacak... Onun olaca bile pheli y a ...
 M onteix: N e nemi v a r? .. dedi. Lenin olm ayp Stajn
olsaydnz dah a ok m u g u ru r duyard n z?
Bu suali bana sorm am ak gerek. h till dncesini sev
mem ben. Yoo, toplum lanm z m kem m el bulduum dan, onlarn
deimez olduklarna inandm dan deil. T ersine, onlarn de
im esini dilerim , a m a bu d a faydasz a c la ra yol am ad an ol
sun isterim . n san larn bunca zahm etle k urduklar binay, b a r
, kanunlar ykm ak sam a grnr b an a... N iin hem ? Yirm i
yllk korkun b ir sefaletten sonra ayn h arek et noktasna dn
mek iin: stelik btn sevdiklerim iz de lm olacak lar bu
sefalet yznden... Yok yok, eksik olsun byle e y ...
D enie onun kolu zerine koyduu elini ekti: Seni ta n y a
m yorum a rtk B e rtra n d , dedi. Bu k a d a r p srk deildin es
kiden... B en de M. M onteix gibi dnyorum . H ereyi yeni-
b atan yapm ann ok gzel olduuna; otuz y l b oyunca kendini
enkaz bekisi b ir k u ak ta domu san d k tan sonra b ir a n d a b ir
ncler kuana ait oluverm enin ok ho olduuna inanyorum .
B ertran d azok fkeli b ir tav rla: y i am a, ihtilllerin y ap
t i n e? dedi. D enisein d ah a gen olan bu adam tutm as
houna gitm iyordu. 1789 F ra n sz h tillinin insan lar n e y ap t
lar? K rk yl devam eden srgnlerden, zulm lerden, sa v a la r
dan sonra F ra n s a d a ancak m e ru ti k rall kurabildiler: Oy
s a n g iltered e Byk H rriy et F e rm a m ndan, yani 1215 ten b eri
v ard bu.
R uslarn da b ir yenilik y apm adklarm sylemezsiniz in
allah .
Holmann: R usya m? u anda A m erikay kefetm ekle m e
gul. Yz yla k a d a r da kapitalizm i k efedecek.
M onteix: Ama yine de imdiki dzensizliin srp gidemi-
yeceini kabul ediyorsunuz, deil m i? M ilyonlarca insann i
siz kalm asna yol a an b ir ekonomi sistem i boyuna srp g ide
mez. Y a deim eli, y a da yerini b a k a ey e brakm aldr. yle
mi? l... D rst, m utedil politikaclarn byk re fo rm la r y ap
tklarn grdnz m hi? Bunun rneini hatrlam yorum ben...
D orusu u ki insan hoyrat olm adka byk ile r baaram az.
Napolon hoyratt. H oyrat kim seler k ap italistleri ekilm ek zo
runda brakm adka, b u n la r hib ir ey renm iyecekler...
H olm ann ta tl sesiyle itira z etti:
Yok canm , inanm ayn buna, k ap italist dnya ok dei
ti... Benim gibi b ir bankac m em leketin b ir m em uru, b ir vekili
sayyor kendini. D evlet denetim ini kabule de hazr. F iiliy atta
kabul d e ediyor."
D enise: Sen kabul ediyorsun Edmond, am a Saint-A ntier ile
b ak alar kabul etm iy o rla r... dedi. Bunu b a n a sylem e bari,
b ir Ynetim K urulu toplantsndan dndn h e r sefer, a rk a d a
larn n gerekleri grm eyilerinden yaknyorsun nk.
Edmond kederli kederli k arsn n yzne b akt. T artm ann
en civcivli nnda ne diye terkediyordu onu? Cam sklm b ir
h alde saatine bakt:
G itm e zam an geldi g alib a D enise, dedi.
E rken deil mi sevgilim ? yle ilginti ki... ok zldm .
Isabelle Schm itt de y an la rn a gelm iti:
B ertrand, g a lib a... diye sze balad.
D enise B ertrand Schm itte sordu: D em ek sz, b a n a tele
fon edeceksin, deil m i?
M m e Choin kapnn yannda durm u, po rtak al erbetiyle vi
ne likr ik ram ediyordu. Schm itt'Jer Saint-A ntierle rle birlikte
ktlar.
Saint-Astier, B e rtra n d a sordu: Bu H olm ann tan y o r m usu
nuz siz?
H ayr a m a karsn ok iyi tarard m ... F a k a t onbe yl
nce... Akll a d a m ...
Saint-A stier: Sahte b ir zek , dedi. S ak arn biri. T ers i
le re girim i galiba... A frik ad a kurduu ilerden ikisi bugn y a
rn batac ak . A yrca A lm anyada fazla alp saldn d a bili
yorum .
Mme de Saint-A stier crlak b ir sesle: K ars biraz sivri
akll. dedi.
Saint-A stier de ona kt: B arm a m erdivende byle, C
cile, arkam zdan geliyorlard r b elki.
 V

B ertran d : E eee?... Yeminini tu ttu n m u ? diye sordu.

Y eniden bulutuklar akam yem einden sonra hem en h er
gn akam a doru gelip D enie H olm ann grm ei d e t edinm iti.
Gen kadn onu b ir divana uzanm olduu halde kabul ediyor
du. P encereden M onceau p arknn a a la n grnm ekteydi. De-
nisein yannda, zeri k itap dolu ala k b ir m a sa vard. B ertran d
b u n lan n b alk larn a bakyordu. B a z la n kendisinin salk v e r
dii rom an lard am a D enie teknik k ita p lar d a okuyordu Sov
y et R u sy ada Ekonomik H ay at balkl ngilizce k itab ona
L auterie, B izans san at hakkndeki k itab d a Brodski verm i ola
cakt herhalde. M onteixnin verdii ise V allesnin u L ise Me
zunu , y a d a belki u d politika hakkm daki k itap olsa ge
rekti. B u erkeklerin birinden b iri onun sevgilisi m iydi acab a?
B ertran d bilm iyordu bunu. Gen k adn on be gndenberi y av a
y ava gem iinin byk b ir p arasn anlatm , an lattk lar y
znden ferah lad iin de sevinm iti. imdiki zam andan hi
szettii yoktu. B irok erk ek le ili-dhyd. O nlar serb e st e
kabul ediyor, birlikte sokaa kyordu. A kam b an k ad an dnn
ce onlar evde bulan Holmann, hepsini dosta karlyordu. B ert
rand bu k aygan zemini inceliyor, i yapm d a pek anlyam -
yordu.
T uttun m u o yem ini? diye tek rarlad .
D enie bam sallad: N iye so rdun? dedi. B iliyorsun ya
ite.
H ibir ey bilm iyorum ... B elirli b ir ey bilm iyorum y a
ni... Sylendiine g re birs r sevgilin v arm .
Onbe gndr sen d e o nlardan birisin .
T am am ... Benim bakm m dan i doru olm ad iin te
k ilere inanm ak tan da kanyorum .
D enie dirseine d ay a n a ra k k alk p ieklere b akt:
nan m am ak ta h aklsn ... dedi. H ayr, sk sk grt-
ftm, hayatm dolduran, dediin gibi b an a y ak trla n bu e r
kekler sadece benim ark a d a la rm ...
B ir an duralad, sonra kendini zo rlay arak : Sevgililerim de
oldu, diye ekledi. A m a n e de olsa... Elinle bak, B ertrand, sa
na anlatm a o k a d a r istiyorum ki... B eni tan y asn isterim ... Bu
eylerden szetm ee ok ihtiyacm v a r... Bunu d a an cak b ir r a
hiple, y a d a senin gibi birisiyle yapabilirim : M eslein dolay-
siyle sen, b akalarnn y aay larn a ilgi gsteren b ir ad am sn
nk... A m a an latrk en hereyi bozm aktan yle korkuyorum
ki. Szler hereye biim deitirtiyorlar, sen de bu fikirde deil
m isin? Szler duygulara gre o k a d ar hareketsiz, o k a d a r k at
ki... G erek dncem i anlatm a a im kn yok: Tpk zerine b ir
d am la benzin dam lam d ere le r gibi o, h e r an parld ay p deii
yor... Annemi sevm iyorum , diyorum san a. K aba, aslsz b ir
ey bu. Onu sevm iyordum am a beeniyordum , sevm ei de l
gnca istiyordum ... Be yllk tutum um iin d e durum ayn... K or
kun grnecek sa n a am a, ben bunun nedenlerini biliyorum ...
N asl gstereyim san a onlar bilm em k i?
D ersini h atrlam a a alan b ir renci gibi gzlerini y a n
kapad, elini B ertran d a uzatt, o da bu eli tu ttu . Uzun, ok be
yaz, gayet yum uak b ir eldi bu.
Kendim i anlam a a altm zam an benliim de buldu
um ey u i te ... diye devam etti. B ir k adn v a r, sen de iyi
tanrsn, Solange V illier, gnn birinde yle dem iti bana: o
cukluk am dan b ir acz duygusu kald bende, m rm boyunca
bu yzden ektiim acy giderm ee, y a ttrm a a a ltm ...
Ondan ok benim iin dah a doru bu. Bendeki acz duygusu, an
nem in ktl hakknda edindiim dnceden ileri geliyordu...
B ak m esel, geen yl ok akll b ir hekim le b irka d efa ko
nutum , ad D r. B ias. Kendim hakknda b a n a birtak m ey ler
syledi, b u n lar ok gerek olduklar iin ilkin kzdm am a son
ra d a n yerinde olduklarm kabul ettim ... id d ia sn a gre b ir ocu
un dengeli, m utlu olm as iin, ilikileri norm al olan an a-b ab alar
ta ra fn d a n yetitirilm esi g e re k tir: yani kuvvetli, em ir v eren ve
szn dinleten b ir b a b a ile efkatli, say g d e er ve bab ay a bo
yun een b ir anne... E er, benim durum um da olduu gibi, kz
 babadan y an a hayal krklna u ra r, annesinde kendine kadn
bir rak ip bulur, so n ralar onu k sk an rsa; evresindeki toplum un
ayplad y a d a a la y a ald b ir ana-babas v arsa, sululuk duy
g usu hisseder.
Neden sululuk?
K endisine ve ana-babasm a k a r tekilerin tav rm ta
knr da ondan... D ur, szm kesm e B ertrand, o k a d a r g ey
k i bu... Y aray iyice dem ek iin byk b ir ab a yapyorum ...
Demek ki babad an yana, erk ek ten y an a hayal krklna u ra
ynca ocuun kendisi erkein yerini alr. A nnesine k a fa tu ta r
(ki ben de byle yaptm ), kendisi ona hkim olm ak ister, rn e
in ben paraya, hi nem verm em am a, evlenip de annem den
ok dala zengin olunca pek sevindim ... Sonra kz ocuk erk ek
leri inceler, erkein gururuna, doruluk gibi, c e sa re t gibi erk ek
e m eziyetlere sahiptir... Uzun zam an b an a hakim olacak, seve
bileceim b ir erkei ara m a k ta olduum u sandm . D orusunu sy
lemek gerekirse byle birin e rastlad m h e r seferinde ondan
katm ... y a d a onunla boutum ... A slnda ben, sayesinde kuv
vetli olabileceim zayf erkei aryordum ... Edmondla evlenm e
e beni sevkeden -o zam an bilem ediim - sebep d e belki bu i
te... Yine bu yzdendir ki seni hibir zam an sevem iyeceim ,
B ertrand. ok dengeli adam sn nk, san atn san a dnce z
grln veriyor, bu yzden de bana ihtiyacn olm adn hisse
diyorum ... M me Choinm evinde seninle te k ra r bulutuum zam an
b ir tehlikenin varolduunu hissettim : O rtak laa sahip olduumuz
o ocukluk a ra la n ve meslein, beni ilgilendiriyordu... Bunu h e
men im knsz h ale soktum o zam an... Senin iin seven b ir kadn
rol oynayabilirdim ; tersine, seni benden uzaklatrabilecek her-
eyi anlatyorum san a... Senin gznde kendim i deersizletiri-
yorum ... A lm yacan bildiim iin a n ah ta r uzatyorum ... Almak
iin elini uzattn hissetseydim , a n a h ta r g eri ekerdim hem en...
Belki de san a dm an olur, seni benliim de yokederdim ... An
ladn m ?
B ertrand dnceye dald:
D aha ap rak b ir ey bu galiba... Yine d e ... dedi.
D ur biraz, syliyeyim d e ay g e tirsin le r.
 VI

B ertran d szne devam etti: Yine de, sa n a gvenlik v eren

ve tapm an; kendisine bugn de bylesine ak b ir sevgi besle
diin bu kocayla yetinm ediysen, b erek y a d a bilm iyerek g e r
ek b ir sevgi peindesin.
H ayr B ertrand, bedensel sevgi... G erek sevgiyi hibir
zam an bulam yacam biliyorum ... Biliyorum, nk b ir kadn
iin g erek sevgi, b a a ry la hizm et etm ektir. Benim de yle b ir
k a ra k te rim v a r ki, hizm et edem iyorum ... ki d e fa kul-kle ola
cam , b ir erkek eli elim e deer demez eriyip gittiim i, h er
yanm ate bastn hissettim ... O zam an k a tm ...
N eden? A lalanlar y k selir...
Sen de sekiz yam dayken ok sevdiim b ir rahibin b a
na sylediklerini, tpksn sylyorsun... Ama b en alalam am ...
N e korkun ey: Kendim i olduum gibi anlatyorum san a... Ho
una gitm iyor m uyum yok sa?
Yok canm , n e m n aseb eti... B errak grlerine, ok
szllne hayranm . Y alnz, hayatn iyice kavnyam yorum ...
Szn ettiin sevgililer ellem in san a yaktrd k larn n hibiri
deil idiyse, kim lerdi?
N ene lzm bu, B e rtra n d ?
Sonra h ay allere dalp gitti, B ertran d d a onu bu halinde r a
hatsz etm ekten kand.
N ihayet D enie: B irincisi G neyde, tam d a o Solange Vil-
lie rnin evinde k arlat m b ir ocuktu... dedi. N e ac hik
y e!... Yalnzdm, iim sklyordu. Korkun yl geirm itim ...
B u ad am kt k arm a. Y akkl, canl, neeliydi... Bende ek
sik olan zgrlk, genlik, ta b ia t sevgisi gibi h erey vard onda...
Beni kotras ile gezm ee gtrd... Denizden b ilerek szediyor-
du... Onu seviyorum sandm ... Beni m etres tu tm ak istediini g-

F. 12
rnce kam ak istedim . Bunun zerine V illierle rle btn ahbap
la r benim le a la y ettiler. Solange: ok uslu b ir kk kzsn,
dedi bana. G ururluydum , gln denecek derecede duyguluy
dum ... C annesdaki b ir akam hatrlyorum : stem ediim halde
Solange beni d eta zorla o ocuun a ra b a sn a bindirm iti... Son
r a lgnlatm ... Kendimi ldrm ek istiyordum ... A dam hi l
yk deildi buna. K orkan biriydi, zengi b ir kadnla evliydi,
tek kaygs d a bana b ir i am am akt... Niin ondan szediyorum
sana, bilm iyorum ki zaten ... Onu hi dnm yorum artk ... Tu
haf e y ...
Gece oluyordu. Odamn ii k a ra n lk olm utu bile, yalnz p a rk
ta yan an b ir fen erin acaip, oynak vuruyordu ieriye. D enie
b ir vazodaki lleleri dzeltti.
Uzun b ir sessizlikten sonra B ertran d sordu: Peki, ondan
sonra?
D enie: K sa birtakm b a la n tla r... dedi. B ir m a c e ra
nn b u rad a, evim de b ir skandal sebebi haline gelm esine katiyen
gz yum am azdm ... kn aileye yerlem esi dem ek olurdu bu,
ban a annem i h a trla tr, n e fre t uyan d rrd iim de... G eri k alan
la r d a ...
E v et am a D enie, bu ekilde setiklerinden... hem en mi
ay rld n ?
E vet, hem en d aim a."
Y a o zav alllar kendilerini savunm adlar m ?
Savundular... Dem in szn ettiim ra h ip b an a yle de
diyordu: A te gibisin sen, D enie, dediin herey i y akyor
sun. imdi de doru bu... Cehennemlik b ir kadnm b en .
Seni tandm zam an d in d ar deil m iydin?
B ilm em ki... ocukken ok sofuydum , sonra ailem e, ev
rem e duyduum tepki yznden h r olm ak istedim ... imdi de,
bilm iyorum artk ... nam hib ir am ac a gtrm yorsa ok acaip
ey bu dnya, dorusu... l m dnrsen nasl alab ilirsin ?
lm hi dnm em ki... ldm z zam an bunu bile-
m iyeceiz... l m bu dnce deil u h ald e...
H epsi l f bunlarn, B e rtra n d cm, lf... nsan lme
gittiini gryor; leceim biliyor... B ilm ek istediim u. B ert-
 ra n d H ayatn anlam hakknda snde yeretm i olan dnce ne?
E skiden b ir a ra y a geldiim iz zam an hep sen konuurdun. im
diyse dinliyorsun, doru deil.
zin v e r de yazm ak istediim b ir tiy atro oyunu v a r, onu
a n lataym sana h a?... H ay a t hakkndaki anlaym b iraz ifad e
ettii iin zihnimi k u rcalyor.
A nlat ric a ederim , hik y elere b ay lrm .
H ikye filn deil canm , m etafizik b ir p iyes... B alan
g ta o rtay a K uklac kacak, uzun ak sakall, dev gibi b ir ad am
olacak. B ir kutudan kuklalarn k aracak , b u n la ra eki-dzen
v e rirk en d e hangi ilerd e kullanacan a n latacak . B unlar a ra s n
d a sevdal, kskan, ykselm ek isteyen, yoksul, zengin, ihtillci,
m u hafazakr, yarg, sulu gibi tip le r bulunacak. B irinci p e rd e
d e kuk lalarn yerini sahici ak t rler alacak. B u n lar sahneye kp
K uklacnn bildirdii oyunu oym yacaklar. K uklac d a yukarda,
yldzlarla bezeli a y r b ir sahnede grlecek. p lerin i ekerek
k u k lalar b uradan o y n atacak .
O yuncularn k o llan n a, b acak larn a ip le r m i b al o lacak ?
Evet, tab ii... Bu ilk perdeyi de k u k la la r gibi k at, kesik
h a rek etlerle oym yacaklar... kinci p e rd e de ayn ekilde balya-
c ak ... D erken kiilerden b iri a rtk harek etlerin i ipin ynetem i-
yecei ekilde, birden duruverecek. Byle k u rtulunca tekilere
oyunu .yapm ak zere olduklar lgnlklar, b u n lard an kanm ann
arelerin i anlatacak. O andan b aly ara k d a k u k lalar a rtk K uk
lacnn oyununu deil de, kendi b u lu lar olan b ir b ak a oyunu
o y m yacaklar.
R obotla n n y a ra tc la rn ba k ald rm alar m b u ?
Tam am , benim ispatlam ak istediim d e bizim, T a n n nn
R obotla r olduum uz...
Gzel dnce, B ertran d . Y azsana bu piyesi.
zerinde alyorum ... B irinci perdeyi yazdm ... B ir ad
bile buldum h att, yle: K uk lalar piyesi an la d la r ...
N asl bitecek peki?
Henz bilm iyorum . G aliba K uklac k azanacak zaferi,
kendisine b a k ald ran kuklay k racak ... nk a lt ta ra f, v a r
bu ip ler.
 H epsi de ok gerg in h att , a m a haklsn, b irk a geve-
tilebilir... uras m uhakkak ki dem in d e san a dediijn gibi, ken
dim i uzun zam an cehennem lik saydm . Benliim e ak yrekle
bakm ak cesaretin i bulalberi de bu am ansz k ad eri yenm ee b a
ladm n farkndaym ."
Kk b ir kz koa koa ieriye girdi, yab an c erkei grn
ce ekinip durdu.
G naydn d e bakaym M arie-L aure... N e istiyorsun
Anneciim , bykannem Pont-de-lE u re den gelm i. B i
zim ders odasnda, seni grm ek istiy o r.
D enie hem en fkeleniverdi, bam sallad:
P ek i... Syle ona, be d ak ik ay a k a d a r geliyorum .
K rk rty zerinden att, iini ekti, inliyerek ay a a k a lk
t. B ertran d glm sedi:
A ka grnen b ir ip d ah a v a r... dedi. Annenin etki
si altnd asn h l... A nlattklarnn b andan b e ri d ikkat ediyo
rum buna, epey d e haksz olduunu sanyorum ... Onu hatrlyorum ,
ho kadnd... K usurlar m v ard? E v et a m a hangim iz...
E vet, biliyorum , B ertran d ... Bu k ad n a bencil, sa d a k a t
siz olduu iin deil, btn b u n lar b ir erdem m askesi altnda
yapt iin ierliyorum ... G lyorsun h a? Yooo, sahi yle, bizden
nceki k u ak larn affedem ediim ta ra f, onlarn ikiyzll...
Annemin baz m ektuplarm gsterm ek isterdim san a. D ur d a son
m ektubunun b ir satrm okuyaym ... H arikuldeydi... N erdeydi
bakaym ... H ah ite... H ay atta d aim a aldm n ok fazlasn
verdim , en byk tesellim bu olacak . N asl, ok p a rlak deil
m i?
B ertran d : K ukla piyesi iyice an lam am ... Annen seni bek
liyor. B en gidiyorum , dedi.
Yok, yok B ertran d , s a a t alt henz... B ir s a a t d ah a hak
km v ar... Gidip greyim onu. Sen de b ir k itap al... ok k alm am .

VH

D enise annesini ocuklarn d ers odasnda kadn retm enle

 ateli ateli konuurken buldu. O ieriye girince tekiler sustu
lar. M arie-L aure m asann nnde durm u, p u lla n y a p tm r gibi
yapyordu a m a skntl ta v n n d a n , gzlerini y e re dikm i olm asn
d an kendisini heyecanlandran szler iitm i olduu anlalyordu.
P a tric e halnn stne oturm u, b ir oyuncak a ra b a y k urm aa
urayordu.
M m e G urin: Hah! Anneniz g eld i! dedi. G naydn y av
rucuum ... H izm eti: H anm n m isafiri v ar, b ir b a y , dedi de
seni rah atsz etm ek istem edim .
O dam a girebilirdin, b a y n e sra rl hib ir yan yoktu:
B ertran d Schmitt, sen d e ta n rsn .
Ya! Sahi mi? G ryor m usun onunla?... N asl yeniden
buldun onu?... K itaplarn okuyoruz. G eorges: lgin k itap lar
a m a b iraz yavsn, diyor.
G eorges n asl?
Mme G urin birden canland. D enise yle dnd: N asl
d a seviyor onu... Ad sylenir sylenmez on y a genleiveriyor...
ok d a gen zaten .
G eorges ok iyi, teek k r ederim ... S an a selm syledi...
K ardelerin onun san a zaaf v a r, diyo rlar... G rdn herhalde,
Tp A kadem isine b ir bildiri y ap t. G rm edin m i? P a ris g azete
le ri y azd lar halbuki... ocuk lm leri zerine ilgin b ir bildiri...
Pont-de-lE u re deki ii halk a ra sn d a ocuk lm lerini yzde 19
dan 12 y e indirdi, biliyorsun belki... H atr say lr b ir sonu bu...
M. de Thianges: Lgion d H onneur nian verm eli ona, diyor...
Vali ii ele a ld .
Jacq u es nasl? Lolotte n ap y o r?
iy iler... ik isi d e sa n a h ay ran ... Ja c q u e s h l tutkun
sa n a .
D enise parm am k ald rp ocuklar gsterdi. M me G urin
h afife om uzlarm silkerek: D aha kk onlar... A n lam azlar...
dedi. B elgialinin p astala rn d a n getird im onlara. P o n t-d e
lE u re n p a sta la r P a ris inkilerden daha iy i," d iy o rlar hep. y le
deil m i y av ru larm ?
M arie-L aure aldrm az v e souk b ir ta v rla : E v et bykan
n e, diye hom urdand.
 Mme G uerin ay a a kalkp D enisei kolundan tu ttu : S an a b ir
ey syliyecektim , dedi.
Syle tabii. O dam a gidelim .
K oridorda annesinin pei-sra yr rk en onun o gen haline
b ir k ere daha h ay ran oldu. Robu ak ren k v e gustoluydu. Oda
nn kapm kapayp bekledi. M me G uerin b ir koltua yerleti:
M esele u ... dedi. Beni ilgilendirm eyen ile re k a r
m aktan ne k a d a r holanm adm b ilirsin am a M adem oisellele
b ir ey konutum d a... Sakn ark an d a n seni b an a ekitirdiini
sanm a, tersine, ok seviyor... Yalnz, an lattk larn d an ok eyler
sezindim ... ok sokaa kyorsun yavrum , ok in san larla dp
kalkyorsun, ocuklarnla u ra m a a v ak it bulam yorsun... Ma-
dem oiselle elinden gelen herey i y ap y o r a m a yalnz annenin v e r
m esi gereken baz k a ra r la r v a r... M arie-L aureun giyecek gzel
yazlk elbiseleri yok... P a tric e mzie ok m erakl, am a iyi b ir
hocas olm ad iin ilerliyem iyor... U raan yok bu ocuklarla...
tnan ki ac duyuyorlar bu yzden. K ard elerin de, sen de ok
m artldnz, onun iin bunun fa rk n d a deilsin.
D enie a y ak ta durm u, akn akn dinliyordu. E pey se rt
bir cevap verecekti am a B ertran d onu bekliyordu. G emi zerin
de b ir ta rtm an n sonu gelm iyecekti:
N esi eksikse M adem oiselle b an a sylesin... M egul olu
rum , dedi sadece.
M me G uerin: Bu seni b iraz u ra tra c a k ... H ay ran larn la
birlikte b irk a d e fa sokaa km aktan vazgem ek zorunda b ra
kacak a m a inan ki ocuklarna y aptn fed a k rlk la r iin pim an
olmaz insan... Senin P a ris in kralielerinden b iri olduunu b an a
syledikleri zam an gururlanm yor m uyum sanyorsun?
Am m a d a delik, anne, hibir ey deilim ben... Elim den
geldii k a d a r az fenalk yapm aa alyorum , g ey bu d a .
M me G uerin ciddileti: Evet, g ey, am a hereyi kolay
la tra n G eorges gibi b ir koca ile g deil... H ay ran olunacak
insandr o, yalnz hekim likte deil hem ... B ak m esel, bu kriz
dnem inde hibir kt y a tn m yap m ad ... Edm ondun ileri n a
sl gidiyor?
iy i gidiyor g a lib a ..."
 Mme G uerin ok efkatli b ir ta v r taknd:
N e k a d a r d a gzelsin yavrucuum ... Y orgun b ir halin
v a r yalnz. Gelip b irk a gn Pont-de-lE u re de dinlensen. Seni
grm ekle herkes yle sevinecek k i... Piyanoda dinlem ek isterdim
seni. T am d a geen gn G eorgesla : H i kim se Chopini D enie
k a d a r alam az, diyorduk. H a, b ir ey so racaktm sana, o le
m eli gzel sofra rtlerin v a r y a hani? kullanyor m usun onlar
bu sra la rd a ? ocuk bakm evi alyor, p a zartesi gn onsekiz ki
ilik b ir ak am yem ei vereceiz, vali d e gelecek. B ir tek se
fe r iin b ir sofra rts satn alm ak d a gln olur g erek ten .
F elix e syliyeyim d e ne istersen v ersin ann e... imdi de
beni m azur gr ltfen, zavall B ertran d y a rm s a a ttir tek b an a
odada bekliyor.
ptler.

vm
Yine uzanarak: A m aan... dedi. u rty v e r b an a ltfen
B ertran d ... N e yaptn tek bana? E dm ond'un resm in e m i b ak
y ordun?
B ertran d yine gelip onun yanna oturdu.
E vet, kendi kendim e... ok saygszm ben, D enie...
Ne m nasebet... B ana Edmonddan szettiine ok m em
nunum ... n sa n la r bizim evliliimizi o k a d a r az an ly o rlar ki.
K ocamn halinin sana korkaka grnm esinden ac duyarm , oy
sa tersine, ylesine byk ve cm ert ru h lu d u r ki o... D n ki
birlikte geirdiim iz on yl boyunca hib ir baya h arek et yap
tn grm edim ... B ertrand, iin asl u ki Edmond hakkm da
hibir ey bilm iyor, belirli b ir ey bilm iyor yani... A nlarsn ta
bii, benim le ili-dl olan, h e r zam an grtm erkekleri...
m esel seni... yirm i d efa kskand b elki.
Beni m i?
E rk ek ler tu h aftr. H erbiri kendi durum unu benzersiz,
kendi varln d a ta b ii sa y a r... L a u terie de, M onteix de senin
durum unda... Edm ond k a d efa benim erkek a rk ad alarm d an
birini kskandktan sonra aldandn, o rtad a hibir ey olm ad
n anlad... D orusu da buydu... Bu gibi gven v erici belirti
leri hem encecik m im liyor ve b ak a k o cala r k a n la rn n sa d a k a t
sizliklerini ispatlam aa nasl in a tla u ra rla rsa , o d a ayn inat-
la t beni kendi gznde tem ize k a rm a a urayor. M acera a r i
y an serbest, pervasz, fa k a t birisini sevem iyen b ir kadn oldu
um a zihni taklm galiba... B sbtn de y alan deil h an i.
Bu sonuca v a ra n a k a d a r a c ekm i olsa g erek .
K o rk an m k i yle... A m a hibir zam an b ir ey sylem e
di... H a, evet, an asra b ir iki sz syledii oldu... G eirdiim b
yk hastal anlatm tm san a hani... iy iletik ten b ir zam an son
r a yeniden hastalanacam sandm ... G eceleyin b ir korkulu r
ya, b ir kbus grdm d eta. Edmond bitiik o dada yatyordu,
bardm duyunca geldi...
N e korkun, yine gryorum o ate i, dedim . Y aklat,
beni kollarna ald... Belki seni sevm eyi becerem iyorum am a,
savunm ak iin yanbanda olacam h ep ... dedi.
Onun hay atn da n e v a r p ek i?
M etresleri v a r galiba. O nlar kskandm am a hakszdm .
H ibirinin nem i yok... i le ri v a r asl. Tam istediim gibi adam
oldu gerek ten: Byk b ir i adam ... B abasnn lm nden b eri
Holmann B an kasnn ynetim ku ru lu n a bakanlk ediyor, S
m rge B ankasnn da m rahhas zas... A vrupa'nn yeniden ku
ruluu ile u rasn istedim . O d a O rta A vrupa iftilerine y ard m
iin yeni b ir tek ilt kurdu... Onu u tanga, m aym un itahl, b a
basnn k arsn d a silik diye tan y an btn b anka halk kendi
sini birden tek ilt k u rar, em irler v erirk en grnce ne k a d a r a
t bilem ezsin... N e dem ek istediim i anlyorsun, deil m i?
ok iyi hem ... K sacas m utsuz b ir a ir nasl felketine,
b ir rom anc d a rom anna s n rsa o d a ilerin e snd, desene...
ok ilgilendiriyor bu beni. I adam nn herey d en nce b ir air
olduu dncesi, ok sevdiim tezlerden b iri haline geliyor
nk.
ok sevdiim tezlerden biri, m i dedin?... H ep o eski
B ertran d sn sen... Rouen trenindeki B ertran d ... Seni seviyorum
B ertrand, yani seni hibir zam an sevm iyeceim ... Neyse, yine
Edm onda geleyim ... O nda byk b ir i kurucusunun cev h eri b u
lunduunu grnce ok sevindim , v a r gcm le y ard m ettim ...
B tn sav alarn d a onun y anbanda y e r aldm , bunlarn baz
lar d a ok etin oldu... n c e kendi bankasnda b ir hasm v a r
d. B abasm n orta B rscht bu, esasl adam d. Yalnz, Ed-
m ondun bankaclk alanndaki geleceinin p a rla k olm adna ke
sinlikle inanm bulunduundan, kay n atam lnce iin b an a ken
disinin geeceini sanm t... Edm ondla ben D espot diyorduk
ona... N ihayet alaa ettik ... B ankadan a y rld ... F a k a t bize
k a r d a se rt b ir k am pany a y a giriti... Geen gn grdn bir
Saint-A stier v a r hani, ondan d a y ard m grd. Biz Saint-A stieryi
ho tutm ak zorundayz, Sm rge B ankasnn byk p ay d alarn
d an nk."
B ertran d kalkt, gidip m ineye yasland: ile rd e n ne k a d a r
iyi anlyorsun, dedi.
altm ... alkan renci o larak kaldm hep... Ed-
m ondun Ynetim K urulu toplantlarm onunla hazrlyorum ...
evresinde kendisine y a ra rl olabilecek ad a m la r to plam aa al
yorum ... Kendi nem im hakknda sende byk b ir dnce y a
ra tm a k iin deil de, kocam la benim sk b irlik halinde efkatli,,
birbirinden ayrlm az m ttefik ler olduum uzu bilesin diye syl
yorum bunlar, anladn m ?
E vet, yani szn k sas sen de b ir duygu hayatn n y e ri
n e b ir i h ayatm geirm ee alyorsun.
Yok canm .
T abii yle... P iln iak n Volga zerine yazd k itap sende
d e v a r ha? lgin buldum onu.
Montede v erm iti.
Nen oluyor o sen in ?
Sen neysen o d a o, faz la deil... ok ilgilendiriyor b en i:
n ce ban a eski b ir ark ad am , M enicaulty u h a trla tt iin:
Deha v ard o ocukta a m a kim bilir neden, yokoldu gitti... Sonra
d o ihtillci ve tedhii edasna ra m en asln d a ok insan adam
d r .'
 Telefon ald.
u telefonu versen e b a n a B ertran d ... Alo! Sen m isin sev
gilim ?... B orsadan ne h a b e r?
B ertran d Schm itt kitap lar k a rtrd :
" B ir insan frtnada kaybolmu bir gzetleme yerinden
baka ey deildir."
U bangi m eselesi n'oldu p ek i? dedi D enie. K im ?...
B rsch m? H a! T abii...
B ertran d b ir b ak a k itab a t:
"K endi benliinizin karsnda olmadnz zaman irerdesi
niz? Kendinizi ekip evirme iini savsakladnzsa, bedeninizle ru
hunuzu skya koymak neye ya ra r? "
D enie: U tanm gibi b ir hali m i v a rd ? ... dedi. sa b e t ol
m u... Evet, yalnz buna m stahak o... Sevinm elisin buna... im
d i de eve m i geliyorsun? B irazdan grrz sevgilim ..." Tele
fonu kaparken, Edmond telefon e tti, dedi.

IX

M ays ay gzel oldu. H olm annla r N orm andiyada, Auge do

laylarndaki Saint-A rnoult adl kklerine tan d lar. D enie
h e r y am kapal bu kk vadiyi seviyordu. U zaklarda koruluk
b ir tep e ufku yksek, uzun, sk b ir izgiyle kapatyordu, n
plnda, solda elm a a alar dikili b ir ay r, vadinin nihayetine
doru iniyordu. Sada b ir a y r d ah a v ard am a plakt, u k u r
la a ra k iniyordu. K ysna sra s ra a m la r dikiliydi, in san se t
te n bu a y rla ra bakt zam an, bu iki gzel izgi gr alannn
aa -y u k an ortasnda kesiiyordu. izgilerin sadelii ile engin
lii, yalnz b ir a ra b a g crtsyla y a d a b ir ku tyle bozu
lan derin sessizlik... H erey bylesine tabii bu m anzaraya, ok
dinlendirici b ir hal veriyordu.
M ayis aynn ilk pazar H olm annla r Saint-A m oultya b irk a
dostlarn, Schm ittleri, M onteixyi, L a u te rie yi, D r. B iasy, r a
hip Cenivali, iki gen m aliyeci kar-kocay a rd lar. Schm itt-
lerle rah ip gn k alacaklard , tekiler p a z a r ak am P a ris e
dnm ek istiyorlard.
A kam gzel v e lkt. Saint-A m oultnun setinde a y a l
tn d a iftler m eydana geldi. H ava hanm eli ve nane kokuyordu.
B ertran d Schm itt rah ip Cenivalin yan m a g itti: H olanyordu
ondan:
Sayn ra h ip , dedi, C h teaubriandm b ir sz vard, siz
de ok gzel sylerdiniz onu... Biliyorsunuz h ani: A y...
R ahip evkle kollarm k aldrd, h e r szn zerinde sevgiyle
d u ra ra k ezbere okudu:
ok gem eden ay, yal m eelere ve denizin eskim i k
y larn a an latm aktan holand o hzn dolu byk s i m , koru
la rn zerine y ay v erd i... Siz de C h teaubriand seviyorsunuz
dem ek M. Schmitt, ha? Siz de H ava P erisin i a ry o r musunuz o-
nun gibi?
Uzun zam an arad m onu, sayn rah ip ... imdi yalanyo
rum . Stendhal gibi ben d e pantolonum un to kasna: K rkm a y ak
layorum , diye yazabilirim .
Stendhal: E llim e... diyordu M. Schm itt... K rk ya
genlik dem ektir... H em y allk ta d a y atm az in san ... Balon
C hteaubriandm kendisine, A natole F ra n c e a, G oetheye... ey
tan, y ald r M. Schm itt. Onun iin siz de bunu anlam adan nce
y alann."
Velile r d e y a ld r.
Yooo, yooo... T ersine, genlikte d ah a ok kutsallk v ard r
b en ce.
B u kk vadinin sessizlii ylesine saydam d ki, karanlk
inilerin altb am d a k vrla k v rla ak an rm a n rlts iitiliyor
du. Gkyznde hem en hem en dolunay halinde l b ir ay,
yldz km eleri arasn d a ykseliyordu.
R ahip: A nlam yorum , dedi, yldzlar gzlem ekten hola
nan Goethe nasl olm u d a sonsuzluk zevkini renm em i on lar
dan? N e lm korkusu, ne gnah anlay v a rd onda... T uhaf
s<?y.
. N eden, sayn rahip ? itir a f edeyim ki ben de onun gibi
dnyorum . A nlam adm eyden n asl korkaym ? M etafizik
szkonusu oldu mu in k r etm ek de, etm em ek de ayn d ereced e im
knsz grnyor b an a.
R ahip: K ilise bilinem ezciy i ta n rszdan, h a tt sapk mez-
hepliden stn tu ta r... Bilinem ezci saygldr am a sonsuzluk an
lay yoktur onda... Sizde d e sonsuzluk an lay yok, M. Schm itt.
Bu bakm dan k ad n lar gibisiniz: O nlarda d a b u yoktur h i.
B azlar hari... Ev sahibem iz rnein...
Ev sahibem iz ok zeki kadn am a dengesini hib ir za
m an bulam ad... O da b ir erk ek H ava P e risi ary o r ve onu bul
m aktan korkuyor... B oa gitm i b ir h ay a t onunkisi... H em en b
tn h a y a tla r boa gitm itir, M. Schmitt, onun iin siz y aza rla r,
hayal b irtakm k ad e rle r y aratyorsunuz... ok d a haklsnz...
A rasra benim de ro m an lar ta sarla d m oluyor: O nlar yazm yo
rum da yayorum ... B akn m esel: ou zam an b ir gnn iinde
hayal k u racak on dakika buldum m u, kendim i M alm aisonda, Im-
p arato rie E ugenienin nc rah ib i o larak gryorum ... tim
gcm az... P a z a r gn hizm etk rlarn bulunduklar yini yne
tiyorum ... A m a.uzaktan im p a ra to ru gryorum ... B ir gn konu
tu benim le:
Sayn rahip, dn ak am In cili okudum , dedi.
yle m i efendim iz?
Sonra hem encecik d efteri kardm , no tlar aldm ... Napoleon
bozguna urayp srgn edilince ben d e sadk papazm , rahip
B ertran d ... E vet, Saint-Helene adasndaki rah ip B ertran d oluyo
rum ... y le olsaydm ok konuurdu benim le o rad a... B en de
Napoleonun din zerine konum alarm zaptederdim ... L as C asesn
Saint-H elene G nl adl b ir kitab v a rd r hani. Ben d e din
sel b ir gnlk yazardm ... N e ilgin ey olurdu b u !... Tabii F ra n
sa y a dnnce te k ra r kurulm u olan krall n ra h ip le r snfndan
kt m uam ele grrdm . B an a ta ra d a kk b ir ru h an i blge
v erirler, lnceye k a d a r d a o rad a b ra k rla rd am a n e nemi
olurdu bunun? K aderim ok gzel olu rd u .
ok ho, sayn rah ip ... N apoleonu sevdiinize m em nu
num .
Severim ! Yalnz btn b u n lar b ir rom an sadece... Bu
lml dnyada herey boa g id er M. Schmitt, herey boa gi
d e r...
H ay r sayn rah ip , h erey deil... Sizin C hteau b rian d
h atrlasam za: O ho, byl, cokunluk dolu g n ler...
D enie karanlkta, szlerek onlarn yam na geldi, B ertran d m
kolunu tu ttu :
Kim szediyor byden, cokunluktan? d iye sordu.
M. Schm ittle C hteaubriand, H anm efendi... Ama ikisi
d e kuruntuya kaplm ... Byl gnler srekli olm az; ikidir,
t r, onbetir bunlar... U yan ise korkutur... G enleri tehlikeli
arzu lard an k u rtarm ak istedim m i a ra s ra yle d erim onlara.:
D iyelim ki dileiniz yerine geldi, am a o zam an n olacak, onu
dnn: Ona sahip oldum ... yi... Gzel kadn... Sekiz gn...
Sandm dan d ah a az gzel... B ir ay... Telefon ediyor, m ektup
bekliyor, vaktim i kaybettiriy o r b an a... ki ay ... Hep ayn szleri
tek rarly o r... Canm skyor... Yaz yazyor: kt y azy o r...
E vet sayn rahip, am a insan bu nesneleri henz cokun
luk gnlerinde bulunduu zam an hayal edebilir a n c a k ...
Ya! M. Schm itt, siz inanszlar b ir gnlk m rleri olan
su sinekleri gibisiniz: G nete o y n arlar d a o ak am lecekleri
ni dnm ezler h ani.
y i y a sayn rahip, su sinei olduum iin onun sakin d
ncelerine sahibim .
D enie: m reniyorum sa n a , dedi. B ense rah ip gibiyim,
lm dnyorum .
R ahip: Elemek ki sylediinizden d a h a koyu hristiyansnz.
H anm efendi, dedi. Sizin m utlu olm aa hakknz yok, M. Schmitt.
D inle sanatn m utsuzlua ihtiyac v a rd r.
Rom antiin birisiniz siz sayn ra h ip .
Altn ivilerle bezeli gkyznden b ir yldz erilem esine k a
yp geti.
B ertran d D enisee: B ir niyet tu t ab u k ... dedi.
D enie ciddi ciddi cevap verdi:
T uttum bile... Y eniden tu ttu m daha dorusu, 1 ocak g
n de o niyeti tutm utum nk.
- N eym i bu niyet, D enie?
 Gen kadn ekindi:
ok aacak sn ... dedi. B u yl iinde leyim istedim ...
E vet evet... Henz gzelim, ta m ir edilmez b ir ktlk yapm adm ,
yapm aktan korkuyorum ...
B e rtra n d m kolunu brak t, b irdenbire:
Sayn rah ip, kzm dan szetm ek istiyorum size... dedi.
B ertran d onlar yalm z b ra k a ra k k a ran lk ta kendine b ak a
b ir a rk ad a ara d : Isabelle ile M onteix setin altuda iki koltu
a oturm ulard. M onteixnin cum hurbakan seim inden ve b ir
gn nce B riand nezdinde y apt b ir teebbsten szettiini iitti:
Bizi ok babacan, ok pheci b ir ta v rla k a rlad , di
yordu. K endisine: M em leket sizi istiy o r, dedik. Bu k a d a r
m balaya lzum yok, dedi... ok severim onu: y le yap m a
cksz ad a m d r k i.
Setin parm akl boyunca ilerlem e e devam eden B ertran d ,
kardan gelm ekte olan D r. B ias ile k arla t. D enisein kendi
sine sk sk szn ettii hekim di bu.
B ias: Siz misiniz M. Schm itt? Y alm z m snz? diye sordu.
A ncak dem inden b eri yalnzm doktor. R ahiple b erab e r
dim .
N e anlatyordu size ra h ip ?
N e anlatyordu bakaym ? H a: M utlu olm aa hakkm ol
m adm sylyordu...
H akk v a r... H akk v a r... D ehay an cak ztrap d o urur.
E v et am a doktor, h e r insann z tra p la n v ard r. Sizin
bunu herk esten iyi bilmeniz g e re k .
O ras yle am a ben d e derim ki b ir y a z a r kendi ztrap^
la n n ilem eli v e bunlarn b am tellerin e basm al. Kendim acdan
bartt, en ince duygulara h itap ettii zam andr ki yetenei
nin en iyi ynn a a vurm u olur... Benim b ir grm v a r,
dobra dobra sylyorum bunu size: am zn y a z a n a rtk se
faletin ne olduunu bilem edii iin halk ynlarnn derinlikleri
n e eriem iyor. Yoksulun ztrab, byk fa c ia bu ite, v e sizin ro
m anlarnzda yok. Sefiller de, a ra s ra B alzacta, D ostoyevskide
v a rd ...
 Ju lien Soreld e d e v ard doktor, halkn sevdii b ir k a h
ram an deildi am a o ...
Yoo, Ju lien Sorel sahici b ir yoksul d e ild ir...
B ir ses: D r B a is! diye ba rd ... Sizi P a ris e ben gt
recekm iim .
G ezinm ekte o lanlar a doru dndler.

O da r stik v e beylik b ir slpla denm iti. M obilyalar i

ekli keten kaph, k a ry o lala r d irek tu v ar biim i fa k a t hotu. Isa-
belle kapy iyice kapad:
B ertrand, beni p, dedi.
M em nuniyetle... N en v a r Isabelle, a ly o r m usun?
Yooo, h ay r... Y alnz ve seninle b ab a a olm aktan m em
nunum, senden bakasn sevm ediim e, kendim i dengeli h issetti
im e m em nunum .
H ibir zam an dengeli olam az in san .
O ras yle, lm v a r hereyden nce... im dengeli, d e
m ek istiyorum y an i.
B ertran d cevap verm edi. P encerenin nnde durm u, yldzl
geceyi seyrediyordu. Isabelle : Cam sklm a benziyor, diye
dnd, sessiz sessiz soyundu. B ertran d n cam sklm deildi
de kaygs vard. D r. B iasm n b ir san at iin m utlu olm ann
tehlikesi zerine syledii szleri dnyordu. D enie de gnn
birinde ona: Senin iin n e istiyorum biliyor m usun: B ana b ir
felket gelsin istiyorum ... dem iti. B e rtra n d : G erektiinden
ok felk e t grdm ben... dem iti. u d erin sz bilm iyorsun
sen: iir b ir heyecandr k i insan sakin olduu zam an h a trla r...
F elk etli b ir dnem v a r ki bu, genliktir; b ir d e felk eti dn
m e dnemi v a rd r ki bu, olgun a d r.
G erek neredeydi? Isab elle gece iin salarm dzeltiyordu.
N iye syledin bunu Isab elle?
N eyi?
 D em inki szlerini hani... D engeli oluuna sevindiini...
N erden aklna gelm iti b u ?
Isabelle dnd:
Ha, bu akam n, bu m anzarann, bu evin grnrdeki
huzuru ile insann b u rad a sezdii gizli fe lk e tle r arasn d ak i e
lim e dndrd bunu b an a... B tn bu erk ek lerin o rtasnda
senin k a ra rsz v e uh a rk ad an D enie... M onteix ile gezinm e
e balad m hem encecik su rat aslv eren L auterie... Monteix
ile uzun uzun konutum . Sevimli, p a rla k b ir adam am a bu k a
dn a delicesine tutkun: Oysa o ona ktlk y ap ab ilir ancak...
B oanm ak zere olan teki iki k ar-koca... Sonra bu h asta la r
ara sn d a d o laarak tepkileri yetkili b ir ta v rla gzleyen B ias...
Bunun zerin e:: H ay at b a n a g re ok daha basit. B enim iin
kocam v ar, sadece o v ar. N asl ki eskiden d e Philippe, sadece
Philippe v ard ... Bylesi d a h a iy i..." diye dndm . H epsi bu
i te ...
B ertran d d a soyunm aa balad:
Bylesi ok d ah a iyi sah id en ... dedi. Yalnz, Denie
gibi b ir kadnn hayatndaki b am baka, fa k a t gerek asillii d a
h a iyi grebilesin isterdim ... uh diyorsun onun iin... H ayr, uh
deil... ehvetli fa k a t tatm insiz, ki bu b am b ak a ey... F a k a t
ark ad alk ta, drstlkte, sa d a k atta, fed ak rlk ta b ir kadnn
p ek seyrek eritii noktaya e rim itir o... B ir rnek vereceim
san a: G een gn, tam am en b ir ra stla n t sonucu eski a rk a d a la
rm dan birini, M enicaulty u onun d a tandn k efettim : Gen
liinde bu ocuk b ir eit dhiydi a m a kim bilir neden, h a y a tta
b a a r kazanam ad... Y irm i d e fa onunla m egul olaym, yazd
k itap lar b astray m dedim am a im knsz: H ibir eyi bitirm iyor
nk... te D enie H olmann herk esten habersiz, h a ftad a de
f a bu ocuu grm ee gidiyor v e M enicault d a m uhakkak onun
yznden in tih a r etm edi... in a n ki byle bu... D enisein azize gi
bi b ir yn v a r.
B elki... Ama b ak a ey de v a r.
Azizelerde d e b a k a ey v ard ... Y eryznn erdem leriy
le tevekkln, br dnyadaki m utlulukla tram p a ediyorlard,
iy i bir y atrm d bu... D enise'in sevim li bulduum ta ra f - u: T a
m am en karlksz b ir sam im ilik abas yapyor... K usurlar, zaaf
lar v a r belki am a katiyen ikiyz. deil... tek ilerd en stn y a
n da bu.
Isabelle yatm t:
kiyzllk ok iyi etk iler y aratr m bilm em ... dedi.
Ama yle sanyorum ki bugnk gnde biz tersin e ileyen ki
yzllkten z a ra r gryoruz. Dostlarm z arasn d a k a tan esi v a r
ki sakin b ir yaay zlerler, am a beslemedikleri a rz u la n gi
derm ek i n h a y a t.a n m a lt st ederler... ocuklar v a r sonra...
Hem deiken b ir m utluluun peinde komann, hem de ocuk-
la n m utlu yapm am n im kn yoktur. Baz gen k ad n lar bana i
lerini dktler. F a z la serb e st anneleri olanlarn hepsi bu yzden
ac ekm iler.
Eskiden byleydi bu, Isabelle, am a imdi gittike daha
az gerek b ir hal alyor... Bugn birok annelerle kzlar a ra
snda su ortaklna k a d a r v a ra n bir ark ad alk v ar... B ak m e
sel, geen gn b ir Ingiz hanm unlar an latt b an a: Gen y a
ta kk b ir kzla dul kalm . Yeni bir yuva k u rm a im knlarn
bu kza fe d a etm i. Kz onalt yana gelince bizim ah p ab a sor
m u: Anne, babam n kz m ym ben? Annesi: Tabii, neden
sordun? dem i. O zam an kz cevap verm i: B akasnn kz
olm ak ne ho olurd u!
O senin szn etti in kz ok zppe b ir kk gruptan-
m h erhalde... ocuklarn deim i olacaklarm sanm yorum
ben... Bak m esel, bugn leden sonra bu evin ocuklarna dik
k at ettim : Kk P a tric e annesinin evresinde dnen erkekleri
dehetli kskanyor.
M bala ediyorsun.
H ay r B e rtran d ... B ir kadn ayn zam anda hem sevdal,
hem anne olam az... Zaten hem evliliin gvenliine, hem b e k r
ln hrlne sahip olm ak iddiasndaki btn o k ad n lara ben
ne acrm , ne de ciddiye alrm onlar... B irinden birini sem ek
g erek .
B ertran d srtn d a pijam as, pencerenin nne gitti, ayn ak
latrd a a la ra bakt, yle dnd:
F. 13
 ok gem eden oy, o hzn dolu byk s i m koru larn ze
rine yayverdi.,. H ibir zam an aklm da tu tam yacagm bu sz.
D nerek: Kt niyetliyim ben, Isab e lle ... dedi. Aslnda
senin gibi dnyorum ... evrelerin dengesine ben de inanyo
rum ve yle sanyorum ki, h a tt b ir san at iin b e gerek hr-<
le im kn v eren bu dengedir, fa k a t ztrab tatm olm as a rt'y -
le... Aslnda. Tolstoy, F iau b ert, h a tt P ro u st gibi btn byk)
rom anclarn hi de rom an lara y ara m y a n y aay la r olm u
tu r... Niin glyorsun?
B tn m eseleleri dndrp dolatrp kendine getiriy o r
sun d a... B en de yleyim y a ho... H erkes gib i...
B ertran d d a gld, so n ra lm bay sndrd. B ir a y n oda
y aydnlatt. Az sonra B ertran d gecenin k aran l n d a yine ko
num aa balad:
Y a H olm ann'a ne dersin, Isabelle? Akll buluyor m u su n '
onu?
Sevimli adam am a hayalci, belirsiz b ir kiilii v a r so n ra .
B ertran d cevap verm edi, ok gem eden de yle b ir r y a
grd: D r. B ias m idesinin zerine oturm u, b ir t rl kalkm ak
istem iyordu. Isab elle ise uyuyam am t: M utlu b ir kar-koca d u r
gun havada b ir saln stndeki y olculara benzer, diye dn
yordu.

XI

1931 d e yaplan C um hurbakan seim i onbe gn boyunca yal

nz F ra n s a y deil, ge y a ttk lar iin dnyay ynettikleri k a
nsnda olan be bin kiiyi de ikiye ay rd : Tpk vaktiyle Drey-
fus m eselesinin yapt gibi... B rian d tu tan larn ban d a Thi-
angcsla r v ard v e politikac, y a z a r gibi dostlarn pelerinden
srklyorlard. Saint-A stierTerle o n la n n g ru p la n da br cep
hede savam aktaydlar. Ateli b ir B rian d c olan D enie H olm am ,
inancn sald rg an b ir cesaretle en m utaassp salonlarda b a ra
baru sylyordu. Kocas d a h a az ateli grnm ekteydi. le ri
iin k ayg duyduundan, h e r t rl k a rg a a sebebinden korku
yordu:
B rianda k a r hibir dm anlm yok am a, sanm yorum
ki onun y e ri E lyse sa ray olsun, diyordu. H apisteym i gibi
olacak, ciz kalacak o o ra d a .
H areketin ban da olan Monteix, seim den b ir gn nce onu
tersledi:
M ecliste olsaydn Cum hurbakannn bsbtn d e ikti
darsz olm adm grrdn, dedi. D oum ergue yedi yl F ransz
politikasn gerekten ynetti... B akanlk yapm btn dostla
rn a sor d'a. bak: ki b a k an la r kurulu toplants a ra sn d a Cum hur
bakannn b ir kabineyi nasl evirdiini; b ir krizin y a d a bir
seim in anlam m nasl kendi k afasn a gre yorum ladm syler
le r san a... Diyelim ki nmzdeki seim lerde Solcular B 'oku
ounluu kazanm olsun... D m an b ir C um hurbakan bunu
da tabilir ve m erkez partilerin d en b ir kabine k u rab ilir Dost b ir
C um hurbakan ise tersine, sosyalist eflerle uyum a yoluna gi
derek bu ounluu salam latrab ilir... C um hurbakan tpk n
giltere kraln n iktidarna, rolne sahiptir. Bu da az ey deil.
D enise ateli ateli: B en de tpk M onteix gibi dnyorum ,
dedi.
Holm ann ise uysal grnm eke b e ra b e r in a t ediyordu: Bir
baka gr daha v a r, dedi. B riand yorgun adam dr, perhiz
yapm ak zorundadr. H er sab ah b ir resim serg isi am ak zorun
da brakp ldreceksiniz onu.
M onteix te rs b ir ta v rla : R esim sergisi am as iin hibir
sebep yok, dedi. E skiden C um hurbakanlar hi byle iler
grm ezlerdi. D aha ok bo vakitleri, dalia ok itib a rla r vard.
B akanlarn gezileri gibi bu da. Cum huriyetin balangcnda bir
bakam n geziye km as byk olayd. im diyse b ak an la r kurulu
futbol takm haline geldi: H er p az ar sabah toplu halde depls
m ana kyor. F a k a t A nayasad a yok byle ey .
H olmann iini ekti, sonra bam sallad:
A slnda hakl olduunu kabul edelim , dedi. F iiliyatta
vo kam u oyu'nun bugnk durum unda F ra n s a y ikiye blecei
 in, B riandn seilm esi isten ilir ey olm aktan kt a rtk . Cm-
hurbakan b ir atm a konusu deil b ir itidal unsuru, b ir iren ;
otomobildeki direksiyon gibi b ir by olm al... D iyelim ki y arn
B riand setirdiniz. Y arn P a ris 'e dn nasl olacak? D
m anca gsterilerle karlaacak sn z.
M onteix: D aha iyi y a ... dedi. Cham ps-Elyses caddesi
B rian d 'a k a r gsteri yap m a a kalksn isterdim . E rtesi- p az a r
da ben ve ark ad alarm k e n a r m ahallelerle banliyy g etiririz
oraya... Bu m em leketi azck u y andrm a zam an oktan g eld i.
D enise: B en d e g elir sizinle gsteri y ap arm M. M onteix,
dedi.
- - B en de bundan byk g u ru r duyarm H anm efendi...
Holmann: Ben de k ay g , dedi.
M onteix gen k ad n a ertesi gn V ersaillesa gidip gitmiyece-
ini sordu. B aronne Choin a rm t a m a kabul etm ek istem i
yordu.
Saint-A stier ve A m iralle le yem eine gelecek m isiniz?
H ayr, sonulan P a ris 'te bekliyeyim d ah a iy i.
yle a n latlar: M onteix seim den sonra ona telefon edecek,
sonra birlikte gidip B akann dnn seyredeceklerdi.

D enise ertesi gn sakin geirdi, y a y a o larak P a ris iinde

birka y ere urad. K estane a a la n iek am t. S aa t bea
doru eve dnd. Monteix, beklediinden d ah a erken a ra d onu:
Ayp e y , dedi. K aybettik... E v et... D rt yz oy... Evet,
ikinci tu r iin kalacam am a B riand ad ay bile deil artk ...
Tliangesla r getirecek ler beni. Boulogne O rm an caddesi ile Bu-
geaud caddesinin kesinde s a a t sekizde bulualm m ?... H ayr,
akam yem eini yem i olm yacam ... H erhangi b ir lokantaya gi-
riv eririz...
O lur... G elirim ... Ama durun Monteix, Edmond gelm edi,
nerde bulacam d a bilem iyorum ... Ama nemi yok, b ir not brar
lu n m ona.
Yalnz geleceksiniz deil m i?
 T ab ii..."
D enie M onteixyi k a ra rla trd k lar y erd e buldu. E rkek tek
lifsiz, a rk a d a a b ir ta v rla koluna g irip gen kadn gtrd:
M aillot garn d a ok uygun, kk b ir lokanta v a r... de
di. Vaktimiz de bol. D oum er sa a t dokuzdan nce dnem ez... B ir
orba iip m eyve yeriz, ben de size toplanty an la trm ."
Cadde boyunca y an sokaklardan ask e rle r geliyordu. A tlarn
nal sesleri duyuluyor, pelerinlerini kollarna alm alay ala y po
lisler, bo k ald rm lar boyunca aralk l olanak yaylyorlard.
M onteix: Bu nc Cum huriyet salam ey h a ..." dedi.
E m niyet M drnn b ir szn a n la ttla r b a n a : N izamn b
tn sorum luluunu zerim e alrm ... Yalmz, durum un b iri iin iki
bin kii, br iin alt bin kii isterim , o k a d a r... dem i.
B ir taksiye bindiler; ofr onlardan y a n a dnd:
E eee? K im seilm i? diye sordu.
M onte:x: D oum er, dedi.
Ya! N ereli bu adam ? Gneyli ise iyi o lu r.
M onteix iini ekti: Senatodaki ih tiy a rla r bu m em leketi biz
den iyi biliyorlar, dedi.
Y em ekte de oturum u an latt:
k a ra rtc b ir hava v ard ... K oridorlar kallelik ve h a
vaszlk kokuyordu... B irinci tu ru n sonucu belli olur olmaz Bri-
andn evresinde korkun b ir boluk oluverdi... Aynal Salonun
ortasnda birden iki-bklm oluveren bu adam n, S hakespearein
oyunlarna y a ra r b ir hali vard ... Y anm a gittim . Zoraki b ir
nee ile: N aparsm z, kendi b a k a n lan n a oy v erd ile r, d ed i.
Saint-A stierlerin cakalarndan geilm iyordu h erh ald e.
Evet, karsnn hi enesi durm uyordu... T rianond a cyak
cyak baryordu.
Boulogne orm an caddesine doru y a y a o larak g eri dnd
ler. M onteix gidip iki sandalye getirdi, D enisei birinin stnq
kard. Gen kadnn br yannda im an, gzlkl b ir adam
vard, bu yzden ra h a t edem edii iin M onteixy e dayand. O da
sessiz, efkatli b ir hal ald: Byle b ir kadn beni desteklese hi
b ir eyden korkm am , diye dnd. Sonra m utsuz b ir renci
olarak genliini; im di yam n d a d u ran kadn gibi k a d n lara b a
k arak zenginlere besledii hnc krklem ek iin bu m ahalleye
ge!d;i gn h atrlad : Bezgin b ir sesle ofrlerine e m irler ve
riyorlard. Y akalarndaki, kollarndaki srm a lar gittike a rta n em
niyet m irleri, bo caddenin ortasn d a dolam aktaydlar. Uzak
lardan b ir uultu kopup geldi. Kk b ir a ra b a grnd. inde
iki kii vard, kaygl b ir ta v rla sa a sola bakyorlard. Denie
eilmi, M onteix de kolunu dolam onu tutuyordu. Gen kadn
uzakta sra sra a tla n , kl p a n ltla n m , svarilerin m avim si bu
lutunu grd. A rabam n evresi y'esine sm sk sa n lm t d b ir
yz grem ediler. E tra fla n n d a k i in sa n la r selm verip du ru y o r
lard. Y uvarlak gzlkl ad em apkasm sallad, b a ra b a ra
anlalm az szler syledi. H erey bitiverdi. T aksilerin m eyda
na getirdii dalga, alayn ark asn d an ierledi. D enisei d ah a b ir
ka saniye kendisine sokulmu halde tutabilm ek iin, M o n te x b ir
an sandalyesinin zerinde kald. Y uvarlak gzlkl adam onlar
dan yan a dnerek:
yi ho am a, kim di bu g een ? diye sordu.
D enie b ir kahkaha kopard. A kam n g eri k alan saatlerin d e
bu szii hatrlad k a bol bol neelendiler. B irbirlerinden ay rl
m ay c a n la n istem iyordu. G ece gzeldi, scakt.
D enie: Gidelim de gllerin kysnda dolaalm , dedi.
Bu gezinti srasn d a Monte x o zam anadek hi yapm ad e
kilde hnarndan, ekingenliklerinden, um utlarndan szetti.
Gen kadn byk b ir efkat, ona gven v e c e sa re t verm ek iin
iten b ir arzu duyuyordu. Sevgiye benzem ekteydi bu k a n k duy
gular. Gece ge vakit P a ris e dndkerin d e M onteix D enisei p
mek istedi. Gen k adn ses karm ad, so n ra y av aa uzaklatrd
onu:
H ayr hayr, yapm ayn... Sizi yle m utsuz ederim k i...
Edmond onu bekliyordu:
Deli m isin ayol... N aptm se n ? " dedi. D ehetli m erak
ettim . K arakola telefon edecektim nerdeyse. B ir sa a ttir kapnn
ardnda dikilm i, h er d u ran a ra b a y gzlyorum .
Denie b irtakm m azeretler uydurdu. D orusu u ki, bu b irk a
sa a t boyunca kocasn unutm u, gitm iti. Edmond uyuyam ad:
K aburgalarm n a r a la n a n y o r, soluk olam yorum , dedi. De-:
nise onu tedavi etti am a: K endisiyle m egul olm ak zorunda k a
laym diye szlanyor a sl, dedi iinden.

xn
Ayda b ir D enie H olm ann dostlarn Alfred-de-Vigny soka
ndaki eve mzik dinlem ee aryordu. K endisi ziy aretler y ap
m aktan holanm ad iin nazik d avranm ak zere bu areyi bul
mu, cann skan konum alar dinlem ekten de kurtulm utu. Hem
gelen sanatlarn kalitesi, hem D enie H olm annn kurduu sk
disiplin bekm ndan bu ak am lar, P a ris te n salm t. 29 Hazi
ra n 1931 akam dzenledii mzikli toplantya ise mzik seven
ler deil de (O ak am D enie evine ok iyi b ir V iyanal kadm
ses sanatsn arm t halbuki) m aliyeciler ve san atla en az
ilgili kim see r ra b e t ettiler. in nedeni uydu: lerinden ou
Holmann bankasnn ertesi gn deme yapam yacam biliyordu.
B iro k lan kan-kocam n bu frtn ay a cesaretle gs gerip gere-
m iyeceini m erak ediyorlard. B a k a la n m erh am ete kaplm lar,
o n lara yaknlk gsterm ek istiyorlar, nihayet b irk a tan esi da
H olm annla r yeniden bellerini dorultunca byle gnde kendileri
tarafn d an yalnz b raklm ad k lan n h a trla sn lar i iy o rla rd .
H olmann bankasnn ykl eitli sebeplerden ileri gelm ek
teydi. B tn firm a la n tehlikeye dren dnya krizinin bunda
etkisi vard. F a k a t H olm annm kendisi de ihtiyatszlk etm iti.
O rta B rsch 1926 da kendisinden grltl b ir ta rzd a ayrld
zam an bu felketin olacan h a b er verm i:
Bu delikanl ifls ed ecek, dem iti. ki k e re iki drt
edercesine m uhakkak bu. B iiilr: Ayn anda birok ie birden g i
riiyor. Bu adam drten ey nedir bilm iyorum am a b a k a la n n a
sl a ra b a 'a n n hzl s rerle rse o d a b irtakm ile re giriiyor. n-
san ok hzl ve ihtiyatszca a ra b a s rerse eninde sonunda b ir
y ere toslar. kili: B ankaclk zanaat zerinde yanl dnceleri
v ar. B ankac ile n c y b irbirine k a n tm y o r. B ir banka
nn iftlikler, fa b rik a la r k u raca m sanyor ki yanl (Brscb
 yanl* sznn stne iyice basp b a ra b a ra sylyordu). B an
kac dediin b ir bakasnn, iten a n yan birinin, k u raca ii
destekleyip gelitirir, kendisi bunun kuruculuunu yapm aa zen
mez. : Kendi im knlaryla besl'yem iyecci b ir sr iletm e
srtna yklendiinden henz yeni, pheli ve tecr b e szgecin
den gem em i ile r iin halkn- p a ra sn a bavurm ak zorunda kal
d. Oysa b abas sapna k a d a r bankacyd, am az b ir d e prensibi
vard: V erim liliine gvenm edii ileri hibir zam an kk se r
m aye sahibinin k arsn a karm az, onu sinirlendirm ezdi. B irka
kiinin elinde kalan b ir iletm e kolayca y av alatlab ir ve d a
ha iyi gnlerin gelm esi beklenebilir. F a k a t halkla ilgisi olan ilet
m eler szkonusu oldu mu ilk kt sylentiler k a r km az, ilk
krsz yl g elir gelmez panik b a lar, kredi kesilir, genel kurul
toplantlarnda grlt kopar. A ksiyonlar desteklem ek iin k sa
vadeli m evduat da m aceray a s r l r. Bunun zerine de p iya
sa ufack b ir sarsn t geirdi mi, insan b a ta r. Drt: Holmann
ek er fab rik alar, kauuklar, p a m u k lan , m adenleriyle b ir ban
kac olm aktan km , b ir ham m adde reticisi olmu, bu yzden
de kaderini b ir ekonomik krizin eline verm itir. Btn b u n lar ken
di bilecei eyler. Can ne iste rse onu yapsn. Ben bunda yokum .
Bunun zerine istifasn verm i ve 1929 dan b alay ara k da
H olm annm kurduu btn ilerin aksiyonlar zerinde, b unlarm
deceini gznne a lara k hava oyunlar oynam aa b a'am t.
Kendi deyim iyle bu ie hi gz a trm am acasm a devam etm i
ve Smrge B ankasnn aksiyonlarn iki bin iki yz fran k ta n iki
yz onbe fran k a k a d a r drtm t. B u oyunun sonunda d a
m uazzam b ir serv et kazanm t.
B rschn gr doruydu. 1922 y e doru i hay atn a a t
lan birok kim seler gibi Edmond H olmann d a ykselen denizin
d algalar kendisini itip ilerletti i iin ok u sta b ir yzc oldu
una inanm t. B alangta ekingen d av ran m t am a sonradan
hangi ie g iriirse b aarac a n a inanm t. Napoleon 1812 de fe
tihlerini snrlam ak tan nasl ciz kalm sa o d a 1927 y lna doru
iletm elerinin geliim ini d u rduram az h ale gelm iti. A vrupada
knt b alaynca biraz d a D enieee ho grnm ek iin m illet
leraras lde b ir k u rta rm a iine girim i, O rta ve Dou A vru
pa lkelerine byk p a ra la r dn verm iti. V iyanadaki Kredi-
ta n sta ltn ykl ve Am an m arkm n yeni d onu m ahvet-
nvti. B ir a ra A m erika Cum hurbakan H ooverin y p t tek
liflerin piyasay a az-ok gven getireceini um m utu am a.B rsch
bunun iin de: can ekien hastay aspirinle iyiletirm ee a
b alam ak ," dem iti.
D avetlilerden bu durum u b ilenler iin o geceki toplantnn
ok ilgi uyandran gizli b ir yn vard. H olm annn benzi solgun
du am a sk duruyordu, h er zam ankinden de d a h a telyd. De
nise ise gzel ve pervaszd. Dz siyah b ir rob giym i, boynuna
elm astan b ir a k a rsu takm , sakin sakin konuklarna y er gs
teriyordu. Ailenin B ertran d Schm itt, L auterie, M onteix gibi dost
la r ona kayg ile bakyorlard. Saint-A stier gibi dm an m isafir
le r ise alak sesle dedikodu yapm ak iin ke-bucaklarda top
lanyorlard.
M m e de Saint-A stier crlak sesiyle: ifl sta n b ir gn nco
ark syleyecek k ad n a alt bin fra n k c re t dem ek yakksz
ey dorusu! diyordu.
Saint-A stier k arsn a: C cile! diye sesleniyor, d ah a alak
sesle konum as iin i a re t ediyordu.
F a k a t birok kim seler onun sylediklerini duym ulard. Ki
m isi ona hak v ererek : H olm annla r bu toplantdan vazgeseler
iyi olurdu, diyorlard. B ak alar d a tersin e onlarn bylelikle b ir
c e saret rnei verdikleri karandaydlar: B irke bin frankn faz
la ya d a eksik oluu, b irk a yz milyonluk b ir bilnoda. hibir
eyi deitirm ezdi. H em bu ifls m uhakkak m yd bakalm ? H er
kes L au teriey e bakyordu: M aliye bakanlnda m dr olduun
dan. durum u bilse gerekti.
B ertran d Schm itt b ir biim ine getirip D enisee y aklat, son
r a piyanoya doru alp gtrd onu:
Sahi mi duyduklarm ? diye sordu.
Evet, m e er ki b ir mucize olsun, olacam sen de san
m azsm
N olacak haliniz peki?
D enise ieriye girm ekte olan b ir kar-kocaya ho geldiniz
dem ek iin eliyle i a re t yap t, sonra alak sesle cevap verdi:
 Cebim izdeki son p aray , b u elm aslar, bu eyay v erec e
iz. Bu konaktan kp alaca z.
Y iit kadnsn dorusu. B en d e hep byle dnm tm
am a ne de olsa yine iy i.
Benim iin bunlarn vnlecek b ir yan yok. B tn bu
nesnelere uzun boylu bal deilim . O nlara sahip oldum am a on
la r b an a hibir zam an sahip o lam adlar... B enim le konum a a rtk
B ertrand, herkes bize bakyor... Y ardm e t de g elenlere o tu ra
cak y e r bulalm . K orkun in san lar hepsi d e .
G erekten, D enie o aksam H olm annla n n salonunun o nl
disiplinini ay ak ta tutm ak tan ciz kalm t. D aha nce y a ttr
lp sandalyelerine yerletirilm i dizi dizi konuklar olduu gibi
yerlerinden kalkp b ir yeni gelenin ala k sesle an latt haberi
dinliyorlard.
Gen b ir kadn D enie e M onteixyi g stererek: Onun m et
resi, haberiniz v a r m ? diyordu.
Salonun nihayetinde L a u terie ile Saint-A stier zorlu b ir ta r
tm aya girim ilerdi. Saint-A stier:
H oover iin haklarn d an vazgem ek szkonusu olduu s
rada, F ra n s a y b ir olupbitti k arsn d a brak m as ne d e olsa ayp
ey ... diyordu. Dpedz a n ta j d e rle r b u n a.
L auterie: Azizim, siz olaylar deitiriyorsunuz, diye cevap
verdi. F ra n s a y a h ab er verildi... Benim asl zldm ne, bi
liyor m usunuz? Teklifin bizim tarafm zd an gemem i olm as.
Bundan d rt ay nce W ladim ir d Ormesf.on sizin bugn kabul e t
tiklerinizin hepsi iin: Y aplm as yerinde o lu r, dem iti. A dam
caz sanki b ir cinayet ilem i gibi b a r b a r barm tnz o za
m an. Sonu noldu? Teebbs bizim elim izden gitti. Sizin gibi
ad am lar sayesinde biz daim a kaytsz artsz teslim i geciktire-
biliyoruz. P azarl a giriiyoruz am a sonunda raz oluyoruz. Bu
nu da durum u kurtam akszm , kendim izi sevdirm eksizin yapyo
ruz: Teklifim izi vaktinde yapm olsaydk gven de yeniden ku
rulm u o lurdu...
Saint-A ntier sordu: Kimin gveni? Sava m asra fla r demek
olan borlarla, F ra n s a d a k rlp dklm eylerin bedeli olan
 ta m ira t borlarm eit tu ta ra k F ra n sz la rla a la y etm em ek ge
rek ... B an a gelince, kabul etm ediim b ir ey v a rs a ...
D enie b ir srann band a a y a k ta duruyordu:
H aydi L auterie, ok ric a ederim , hem oturun, hem de
tekileri c tu rtu n ..." diye bard.
Ses sanats eriye girdi. H erkes sustu. D enie:
R ichard S trau ssn S abah n dinliyeccksiniz, diye h a
b e r Verdi.
Mzik b ir an iin tu tk u lar yattrd . B ir iki d e fa fsdaan
sesler duyuldu. fkeli b a la r hem encecik dnp bakverdi. Sa
natnn gr, ra h a t sesi dinleyicilerde, gven v eren ve zevkleri
ni a rttra n o soylu ferahlk izlenim ini uyandryordu. H eikes uzun
uzun alklad. D enie y ar ay a a kalkp dnerek h a b er verdi:
B achn "B ist du mit m ir..."i.
alm an p a r a ar, sakin v e iliydi. Bu se fe r btn fslt
la r kesildi. H olmann yorgun yzn b ir eline dayam , parann
szlerini can kula ile dinliyordu:

Bist du mit m ir, geh' ich mit Freuden

Zum Sterben und zu meiner Ruh'...

(Sen yanimdayken lme de, skna da

seve seve giderim ...)

K arsnn z arif profiline b akarken: E v et... diye dnyor

du, sen yanm da olursan, hi yanm dan ay rlm azsan lm e de,
ifl sa da seve seve g id erim ... diye dnyordu.
D enie de sylenen arky kendi d u ru m larn a uygun bulm ak
tayd. u an d a Edm ondun d u y g u la n n eler olm ak gerektiini ok
iyi biliyordu:
F elk et bydke kendim i, uzun zam andr duym adm l
de, kendim e kar dah a mem nun hissediyorum , diye dn
yordu.

Ach, wie vergngt waer' so mein Ende,

Es drckten deine schnen Haende
M ir die getreuen Augen zul
 (A h! Sana sadk gzlerimi
Senin o gzel ellerin kapaynca,
Son nm ne kadar ho olacakl)

Sen yanm dayken lm e de, skna d a seve seve gidece

im ... P a r a sona eriyordu. D enie b ir an dnp E dm ond'u b ak
t. Yz altstt. Gen kadm ona glm sedi. B ertran d Schm itt
ikisini de gzlyordu, bu glm seyii grd: Bu kar-kocadan
kuvvetli olan D enie, dedi iinden. Sonraki a rk M ozartn
R ahip K ral idi. S anat onu okuduu sra d a B ertran d Schm itt,
kadn sevim lilii ile erkek gcnden m eydana gelm e bu ccaip
karm zerinde uzun uzun dnd.
Mzik saati sona erince, kalab alk bfeye doru ilerledi. Mme
de Saint-A stier kk p a sta la r fkeli fkeli sayyor; herb irin i
Sm rge B ankasnn hissed arlarn d an a n lm m ilyonlara ben
zeterek, bunlarn acsn k artm ak iin b ir hesap y a p arcasn a
sra sra, diziyordu.

xn
nsanlarn ktlne son yo k tu r ve bunun byk ksm ks
kanlkla korkudan m eydana gelir. F e l k e t bu ktl ciz h a
le sokar. Bu yzdendir ki, sevilm ediklerine zlen kim seler, b a
larn a gelen zel y a da genel fe lk etler kendilerini aa latp
toplum un gznde tem ize karyor diye buruk b ir zevk d u y ar
la r. 30 H aziran gn H olm annla n n ifls ettii; Edmond Hol-
m ann'n alacakllarn a rp karsnn kk servetiyle m cev
herlerine k a d a r varm younu onlarn em rine verdii; D enisein
de hayatm kazanm ak iin kendisine b ir i bulm alarm dostlarn
dan istedii h ab eri P a ris 'te y ay lr yaylm az, herkes o n lara k ar
byk b ir yaknlk duym aa balad . H a tt Saint-A stier gibi on
larn iflsnda rol oynayan birok kim seler, onlar k u rta rm a a
relerini a ra trm a a baladlar.
E ndstri uygarl yz yldan b eri birok dnemsel krizlerle
karlam tr. F a k a t 1929 d a b alay an kriz bunlarn hibirine
benzem em i, birok bakm lard an olaanst b ir nitelik edinm i
tir. B unlardan biri de krizin edindii politik k arak terd i: Sosya
lizm 'e en az ilgili h km et'er bile zel teebbsleri kalkndrm ak,
desteklem ek iin boyuna ie kary o rlard . Sm rge B ankas ve
Holmann B ankas olaynda d a P arlm en to y eleri pepee ner
g eler, soru ta k rirle ri verdiler. K a n tla n kuvvetliydi: Dou bl
g esi sanayicilerinden ounun H olmann B ankasnda h esap la n
v ard. B anka yklrsa onlar da kecekerdi. B irok sanayiciyi
bylece iflsa srklem ek doru olur muydu? Asl nemlisi, s
m rgelerdeki hesap sahiplerinin ou orann yerlileriydi: F ra n
s a nn it:b a n zerinde b u n la n pheye drm ek iyi b ir ey m iy
di? M aliye B akanl byk b an kala rn ortak b ir ab a yapm a
larndan yan a idi, F ra n s a B ankas da b una k atlsn istiyordu.
M onte:x tedenberi h er iinde sald rg an b ir en erji g sterir
di. Bu ite de d ah a ilk gnden ayn eyi yapm ; kendi grupu-
nun balan g ta aleyhte olan birok m illetvekilini bununla ilgi
lendirm iti. B aka m illetvekilleri ise bu yzden ona tak aza edi
y o rlard. M me H olm annla olan dostluunu h erk es bilm ekteydi.
M ontcixnin byk sayg besledii Ain m illetvekili yal F e rra z
epey se rt b ir ta v rla ona: Salon h ayatiyle kadnlar, senin gibi
P a ris e tertem iz gelen birok gen radikalin ahlkm bozdu, d e
m iti. Bu ta k az alar ac geliyordu ona.
B akank ta b ir teebbs y ap tk tan sonra gidip D enisei g r
d. Gen kadm sakin buldu, yapm olduu ziyareti an latt:
Olmuyor... B akanln bu ile b ir ilgisi yok. B ak an da,
bakanln d aireleri de leh teler am a b an k ala r yola gelm iyorlar...
L auterie bu sabah byk ban k alarn m drlerim arm t: Ben
zeri ilerde hibir zam an bylesine glkle k arlam ad m , de
di b a n a .
N eden? Edm ondu sevenler ok tu r.
E vet... L au terienin azm urad m ve anladm ki btn
bu kt niyetli d av ran lard a hep ayn adam n p arm a v a r.
S rschn m ?
T am aaam ... Siz de bilirsiniz, B rsch ok kudretlidir. F i
y atlarn bu d dnem inde ok ustalkl m a n ev ralar evirdi.
Yalnz m uazzam b ir serv et kazanm akla kalm ad, birok m ali g a
zeteleri de ele geirdi... im diye k a d a r hep yapt gibi yine k a
ra rl, s ra rl ekilde Holmann B ankas aksiyonlarnn dm e ih
tim ali zerine h av a oyunlar oynarsa, ileri yoluna koym ak
m m kn oiam yacak... B an k aclar d a sylem iler bunu L au terie-
ye: Bouna fedakrlk, iki yz milyonu sokaa .tacaz,
ay sonra durum ayn olacak... Ama Brscl y ard m ederse biz do
ederiz. O bu firm ay ykm a e re f m eselesi y a p a rs a b a a rr, o
zam an ne yaplsa, bounadr, d em iler.
Sonra?
- - O nlar gidince L autcrie B rsche telefon etm i: G elsin de
grelim , dem i. B rsch: H astay m , diye cevap verdirm i
am a L au terie bunun asl olm adn biliyor... u halde edam n
aleyhte olduu besbelli... Ben de size b ir tek lifte bulunm aa g el
dim : sterseniz ben gidip B rsch greyim , ha? Ama. zerinde
b ir etki yapabilecek miyim, bilm iyorum ... Yalnz, ikimizi d e ta
nyan dostlardan rendiim e gre benim M eclis'te yaptm son
m dahalelere ilgilenm i.
D enie uzun uzun dnd:
ok iyi adam snz g erekten M onte:x... dedi. Aklma
b ak a ey geldi... Ben gidip B rsch g rsem ?
ok tehlikeli... Sonra kocanz da raz olm az.
Bunu y ap arsam Edm onda b ir ey syiemiyeceim . Bun
da grdm fa y d a u: Ben kadnm , kendiliim den yapacam
b ir teebbsn nemi yoktur. lerid e bu teebbsn yersiz oldu
u an lalrsa in k r d a ediliverir... Siz milletvekilisiniz, bu teeb
bs siz yaparsanz, gnn birinde faydasm grebileceiniz b ir
adam n gznde kendinizi lekelem i olursunuz... B rakn d a an
sm deneyim .
Montec biraz dndkten sonra:
y le olsun, dedi. Yalnz, elinizi abuk tutun. flsn
resm en ilnndan nce topu topu iki gnnz v ar... Sonra herey
daha ok gleir.
Bu ak am giderim .
M onteix b ir sig ara yakt, hi ses k arm ad an durdu. P e n c e
reden, p a rk ta oynayan ocuklarn b a rla r duyuluyordu. Aya
 a kalkt. D enie onun heyecanl olduunu, heyecann d a belli
etm em ee altn grd. M onteix souk b ir ta v rla :
B rsch g rr grm ez bu konum ann sonucunu b an a te
lefonla h ab er v erin ," dedi.
O lur... T eekkr ederim M onte:x."
leden sonra gen kadn bankaya, kocasn grm ee gitti.
H urm a dallary la ss. byk bronz k ap lar kapalyd. K apc
nn odasndan geilerek giriliyordu ieriye. Gen k adn kocasn
Saint-A stier ile ok dosta b ir konum a y ap ark en grd. Edmond:
D enie, bu iteki davrannn bizi ok duygulandrdm
sen de syle Saint-A stiery e ... dedi.
Saint-A stier: B irim iz hepimiz, hepim iz birim iz iin, diye
cevap verdi.
ki erkek konuurlarken D enie de b ir a d re s k itabna b ak
yordu: B... BA... BO... BRSCH (A lfred), Hoche caddesi No. 44
(8. d aire), telefon: C am ot 13-95.
B uraya ok yaknm , hem en giderim , y erinde yoksa b ir
randevu isterim ... diye dnd. Sonra kocasna:
Edmond, konum anz y a rd a brakm yaym . Eve dnme
den nce b ir iki y ere uram am gerek. E vde buluuruz... A llaha
sm arladk efendim , Mme de Saint-A stier'ye ok ok selm .
Y am ur iseliyordu. D enie yam urluunun y akasn k ald r
d, ellerini cebine sokup y ay a o larak yola kt. O gn srf zevk
iin renci kz kim dayd, sebebini bilm edii halde kendini z
gr, gl hissediyordu. Gne grnm yordu a m a k a ra bulut
larn kysnda ateten b ir saak m eydana getirm ekteydi. Y erinde
bulursa ne diyecekti B rsche? Be alt y ld r grm em iti onu.
B urnunun stnde bitien gr k alarn, tok sesini hatrlad.
B eaujon hastanesinin nnden geti. T itrek elli b ir adam , ze
rinde: Sinir h astalk lar iin m uayene s a a tle ri yazl b ir lev
hay okuyordu. N e diyecekti? V aktiyle verdii sn av lar dn
yordu. S orulan beklem esi, soukkanllm yitirm em esi gerekti.
B rsch ok se rt d av ran acak t herhalde. D enie d ah a imdiden
ona k ar koym aa hazrlanyordu. zerinde Kpek hastan esi
yazl b ir levha daha. Peind e b ir ss kpei, im an b ir hanm
kapy alyordu. K ulaklarnda kocam an inci k peler vard. Ame
liy at geirm i b ir h asta annesinin kaygl hali v ard onda. H ayat
ne k a d a r basitti. Seyredenlere bu felket, ackl grnse gerekti.
Aslnda neydi ki bu? Y apaca teebbslerle b ir de y a y a gezinti.
M rae de Saint-A stierye ok ok selm . B ir oyuncak m aaza*
s grd, M arie-L aureun ya gnnn yaklatm h atrlad . Na
verm eiydi ona? V itrinin nnde durdu, b ir ev eyas takm na,
b ir ay takm na, b ir an tay a bakt. D aha ne k a d a r zam an oyun
cak alabilecekti ocuklarna? Hoehe caddesine sapt. F rtn a
getikten sonra - tpk bahe yollarnn topraklarndaki solucan
la r gibi - k ap clar da slak k ald rm lara km lard. B rsch 1880
tipi, kocam an b ir evde oturuyordu. G iri kapsnn k em eri altn
da K orent biim i s tu n lar vard. K ahverengi m erm er deli
m erdivendeki iri iekli m avi-krm z hal, eski moda eam ekna
ok uygun dm ekteydi. N efsine eza etm ek iin m erdiveni asa n
sre binm eden, y ay a km aa k a ra r verdi, souk solua kapy
ald. K apy aan uan kaam akl konuur gibi b ir hali vard :
B eyefendinin evde olup olm adm bilmiyorum , gidip
b akaym , dedi. D enie k artm verdi ona.

XIV

M ein kapl b ir kap ald, D enie B rschn bitiik k alarn

grd. Adamn nazik, fa k a t onu grdne am b ir hali v a r
d. D enie birden ferahlam t, ziyaretinin sebebim an latt:
B iraz artc b ir teebbs bu... Biliyorum ... Sonucu ne
olursa olsun bunu gizli tutm anz istiyorum , b u ray a geliim den
kocam n h aberi yok nk... unlar sylem ek istiyordum size...
M aliyeci olsun, politikac osun b irk a gndr kimi grsek, ko
cam n kurduu ile r desteklenirse bunun kam u yararna, olaca
n dnr gibi b ir halleri v a r... te yan d an herkes siz d estek
lemezseniz y a da hi deilse ta ra fsz kalm azsanz, batm a a yz
tutm u bu ii yem den su yzne karm ann (bu o n lan n sz
galiba) im kn olm adm sylyor. Ben de sizi tanyorum ya, bu
konudaki niyetlerinizi kendinizden renm enin d ah a k estirm e ola
cam dndm ...
 B rsch kendilerinden p a ra h t enen zenginerin o kederli, sert,
bilgi tavrn taknd:
Ak konutuunuz iin size teek k r ederim H anm efen
d i," dedi. Houm a gitti bu. Ak szllkte ben de sizden geri
kalm yacam . G rtnz btn m aliyeciler M. H o'm annm
batm ak zere olan ilerinin yine su yzne karlm as g erekti
ini dnyorlar ha? B ense ta m tersini dnyorum .
D enie: E vet a m a ... dedi.
B rsch ksa parm akl iri elini m asay a d ay a y a ra k onun s
zn kesti:
M saade edin. H anm efendi. ok akl'snz, biliyorum
am a benim de az-ok tecrbem v ar, bu konuda size baz eyjer
retebilirim ... P iy asad a niin kriz v ar? K arlksz ok kredi
ald, fiy a tla r uydurm a b ir seviyede tutuldu, bu yzden retim
ihtiyacn ok stne karld da ondan. Bu kriz neyle durabilir?
F azla gelen, yani savaa iyi ayak uyduram yan reticilerin yok-
olm asyla. Bundan nceki btn k rizler de byle sona erdi. B ir
an gelir, piyasa - tedenberi k u la n d a n b ir deyim le - shhate
k av uur, beden y apa n salam olanlar d a salgndan k u rtu lara k
yeniden soluk alab ilirler... P ek i... D ostlarnz ne yapm ak istiyor
la r? ... ki yldr yaplan n e?... Uzun m rl olm ayan b ir ey
k u r ta n yor. Tpk hibir a a kesilsin istem iyen b ir orm an m
fettii gibi... Gnmzde adam n b iri hesapsz kitapsz iler yapt
m hem en birisi B abakana kouyor: D evlet bu ie karam az
m a c a b a ? ... diyor. Bunun sonucu ne oluyor? K rizin srp g it
m esi... Y arnki etkisi nolacak? n san larn ierine, y atrm larn a
kendi kendilerine gz-kulak olm aktan tam am en ciz hale gelm e
le ri... H em ne diye d'k katli d av ran sn la r? Bu iin cezas filn
yok artk ... K aracieri i'em iy en b ir adam dnn ki doktoru
ona hep a r kesici ila r veriyor, tpk onun gibi ite... Sonun
da noluyor? Adam b ir sr ubur-cubur yiyor... Gnn birinde
de lp gidiyor... Bakn H anm efendi, ben K apitalizm denen ge
m iye binm iim b ir kere, onun battn d a grm ek istem iyorum .
D enie hep yapt gibi b unlar iyi b ir renci tav ry la din
lem iti:
F. 14
 B en ad am olm am ... B irisi b a n a d ers verdi m i elim ayam
kesiliveriyor..." diye dnd. Sonra B rsche cevap verdi:
G ayet iyi anlyorum am a, kocam n i le ri..."
r i el yine m asam n stne in d i:
Kocanz, H anm efendi... Ak konuacam iin zr di
lerim ... Kocanz iyi tanyorum . N am uslu adam , alkan ad am
am a H ay r... dem esini bilm iyor. B ir borlu h esab a bakp:
A rtk tek kuru verm eyin b u n a... dem esini bilm iyor... B errak
kafal b ir adam deil. B asit b ir ii bin t rl m uhteem , g erek
lem esi imk&sz ta s a ry la iinden klm az h ale sokuyor. H ayal
cinin biri, A frikay aasz iftliklerle, m terisiz otellerle, e
kersiz ek er fab rik alary la, iletilm esi im knsz m ad enlerle dol
durdu; bu m adenler coturuyordu onu, yerli b ir m adeni te k ra r
ele alyordu nk... E vet am a, klelerden m eydana gelm e bir
igcne y aam a im kn sa lay an m aden y ata m odem b ir fa b
rikay besliyem ez... Kocanz, H anm efendi - kendisine ierlediim
filn yok h a!... - kocanz b ir i ed am deil, a rtist ruhlu bir
adam ... Sonra, izin verirseniz unu d a syliyeyim, sizin kocanz...
Gzel olduunuzdan bu, onun iin byk mutluluk, fa k a t politik
v.b. b irtakm dncelere sahip olduunuzdan, ayn zam anda b
yk b ir m utsuzluk... ok kt hizm etlerde bulundunuz siz ona...
Alman kredileri, Dou A vrupay a v erilen dnler, bu hikyenin
balangcm hatrlyorum , o s ra la rd a henz m essesenizden ay
rlm deildim ... Sizin fikirlerinizdi b u n la r.
E vet, oras yle... F a k a t bsbtn d e haksz raydm , M.
B rsch?... B ir ey ler yapm ak gerekm iyor m uydu?... D nya a
pnda b ir felk ete bular, b atp gidersek F ra n s a d a nisbeten sa
kin b ir blgeyi elde tutm uuz, neye y a ra r? Bu blgeden g eri k a
lan yklrsa biz u y ak ta k a lr m yz sanyorsunuz?
B rsch: H anm efendi, bu sorunlar b ir kadnla ta rtm a k
tan holanm am ... dedi. Ama dncem i sorarsanz, hay r. Hi
deilse ekonomik alan d a b ir ey yapm am ak gerekti, o rad a b
tn byk ta s a n la r b aan szl a u ra r nk. F e rtle rin iepkile-
rinin ve alm asnn yerini hibir ey tutam az. A m erika ile In
giltere, A lm anyay a b ir kredinin hayalini v ererek ona ok kt
lk e ttiler... A lm anya'nn kalknm as m ? Evet, nemli i; evet
ben d e diliyorum bunu. Ama bu, yalnz A lm anlarn eseri olabi
lir. Bunun dnda d a kurtulu y o k tu r."
Saatine bakt.
D enie: Edm ondun ilerinin bu ynnden szederek iyi e t
m edim ... dedi. Sizi ilgilendiren yn, bu deil... B u ray a gelip
sorm ak istediim ey d ah a b asit... Ho.m ann B ankas olaynda
Bakanlk firm ay kalkndrm ak, desteklem ek iin b ir ilem e gi
riirse, tarafsz kalm ay kabul ed er m isiniz?
B rsch eskiden hasm olan bu kadna kendi dogm atik gr
n anlattna mem nundu, yum uad:
V aktiyle benim de adm tam olan bu eski a rm a n n
ykln grm ekle hibir zevk duym yacam anlarsn z h e rh al
d e ... dedi. Z aten hakl olduunuz b ir nokta v a r ki, o da u:
B ir tasfiy e tatllkla y ap lrsa ok daha fazla ey elde edilir...
Bilanonun ak tif hanesini grdm . Birok endstriyel alac ak v ar.
Oysa b ir endstri tesisinin, b ir fabrikann, b ir donanm n deeri
diyelim ki u k ad ard r. Onu durdurdunuz mu, h u rd a dem ir hali
ne gelir, deeri yzde ona, yzde b ire in e r.
D enie hibir ey sylem em ek v e beklem ek gerektiini an la
d. B rsch elini yine indirdi, sa a te bakt. Szlerini yle balad:
D inleyin beni, L au teriey e syleyin, y a rn gidip onu g
receim ... B ir zm yolu bulunur belki.
D enie B rschn evinden knca M onceau p ark n d a dolat.
Y al in san lar sra la ra o turm u lar gazete okuyorlard. ocuklar
atlk oynam aktaydlar. D aha kk y a ta k ile r kum dan k aleler
yapyorlard. Rouenda liseden D am iette sokandaki eve dner
ken, D enie Solferino bahesinden geerdi, yine oray h a trla
d. D nya kendi gidiindeydi. Saatine bakt. A kam yem eine k a
d a r daha iki s a a t vakti vard. B ir tak siy e binip M enicaultnun
evine gitti: O na m etreslik ediyordu.

XV

H olm ann bankas kurtarld . A yakta k alan byk b ankalarn

h er biri istese d e istem ese d e talebedilen m ilyonlar avans ola
 ra k verdi. M aliye B akanl b ir bildiri yayn ly arak onlar ken
diliklerinden y aptklar bu dayanm a hareketinden" tr kut
lad. Holm annm kendi serveti, yaplm as ok lzum lu serm ay e
indirim lerinden tr, hem en hem en hie indi am a btn bu i
lerde ok drst davranm olduundan, alac ak llar kendilikle
rinden onu birka firm ann ynetim kurulunda ye o larak a l
koym aa nem verdiler. Ailenin nisbeten sad e olan y aay ta r
z da aa-yukar eskisi gibi kald.
Temmuz ay yam urlu ve souk geti, P a ris i k h atrlata n
b ir kasvet iinde b rakt. -iiz lik a rtt. Alman m arkndan sonra
ngiliz liras da m aliyecileri tellan d rd . S ert frtn a la r yzn
den Boulogne orm annn y o lla n k a t v e beyaz dolu taneleriy le
rtld. D enie H olm ann B ertran d Schm itte: Hadi beni sine
m aya g t r, dedi. Gidip b ir A m erikan film i sey rettiler. G ece
leyin b ira ykl kam yonlar New Y orkun b ir caddesinde, h av a
trenin direkleri altnda gidiyorlard. H apisaneerin girilerindeki
parm aklkl, kocam an k ap lar alp kapanyordu. H afif, se rt
tabanca sesleri b ir cazn nam elerini zar-zor bastrabiliyordu. B ir
atl k arn ca dnyor, d alg a lar kyy dvyor, b ir uak hom ur
danyordu. Smokinli haydu tlar sessiz, yum uak gidili a ra b a la rn
pencerelerinden gen k zla n kurun y am uruna tutuyorlard.
P erd e ara sn d a D enise!e B ertran d konutular.
Gen kadn: N e k a d a r yorgunum bilsen ... dedi. Bu m
cadelede h ayatm biraz ycelik edinecek diye um m utum b ir an..<
inan ki yle sahiden; kocam n yannda m cadeleye atlm ak tan
artc b ir zevk duydum. A dam akll yklm am z dileyecektim
nerdeyse, bu da beni ve ocuklarm ta b ve etin b ir h ay a t s r
mek zorunda brak acak t... D erken hibir ey olm ad. H ibir ey
olmaz hibir zam an. B rschn d ed'i gibi: Bugn h erk es k u r
ta rly o r. B aarszlk bile kk ap ta ve lm l lde. Ye
m eklere a m y o rla r beni. B rsch b an a iekler gnderiyor. E d
mond ierin kk ap ta yrtlm esine boyun eiyor. E ski
den nasl hastalm yznden b a n a yakn olduysa imdi de u
rad yenilgi yznden yakn oluuna m em nun... Benim se kc-
mak, didinm ek, y aam ak geliyor iim den... Al g t r beni B ert
ra n d .
 G trm esine gtreyim am a ancak onbe gn s re r bu
i#."
N eden?
nk sen beni sevm iyorsun, nk ben Isab elle 'i sevi
yorum , nk..."
G rdn ya, sen de ii h esab a k ita b a vuruyorsun... H ak
lsn d a zaten ."
A rkalarnda b ir erkekle b ir kadn alak sesle kskanlktan sz-
ediyorlard. K adn:
in sa n aldatldm sanyor, sonra aldanm adm nnl-
yor. Bunun zerine iine gven geliyor: A ldatc olan bu gven
is te .
B ertrand dnp bakt, kadn gzeldi.
D enie: D orusu u ki hibir ey beni m em nun edem iyor,"
dedi. ocukluumdan beri bozuk b ir let halindeyim ... iim deki
bu k ararszlk tan kurtulabilecek m iyim acab a? D engem e yeniden
kavuabilecek m iyim ?... B ir sarsn t yznden titreen , b ir d a
h a durm ayan b ir zem berekm iim gibime geliyor.
P erd ed e reklm film leri grnd. arap ieleri konutu. B
ym birtakm sv lar a ra b a la r tem izlediler. H ap lar dev gibi b a
rsak lar sprdler.
D enie devam etti: k sarsn t hangisiydi? U nuttum gali
ba. ilk hatrladm u: Annemle biz k ard e B euzevaldeydik...
B ir akam onun ark sylediini duydum. P en cerey e gittim . Y a
nnda tanm adm b ir erkek grdm ki bu onun im diki kocas...
O gn bugn d e m utlu b ir ocuk olm aktan k tm .
B ertran d 'n sanda d u ran b ir ad am :
isizler m i?" dedi. B aka lkelerde olduu gibi F ra n
sa 'd a do, v a r bunlar. Y alnz ad larn a g elir sah ib i deniyor. By-
lesi dah a ustalk l."
D enie: U radm son byk hayal krkl d a Edm ond'un
m al baarsz1 oldu..." dedi. Ona inanyordum . P ervasz, c
m ert buluyordum onu... yley d i de, am a kendi cssesine uygun
olm ayan b ir rol oynam aa zorlam tm onu... Bu m a ce rad a bana
da korkun b ir sorum luluk d yor!"
B ertran d : D enie yavrum , szlerinin b irb irin i tutm azm gi-
bi b ir hali v a r, dedi. Edm ondla o cizdir, elim de b ir le t ola
bilir. diye evlenm itin. Kendi y aptn seim iin ona tak a z a e t
mem en g erek .
Evet, biliyorum ... K ararszlk, dengesizlik diyorum ya
sana ite... B tn bunlarn ilc yok. Sevdiim in san lar fa a li
y ete sevkederek iim deki byk susuzluu g id erm e e alyo
rum , byece de o n lara ktlk ediyorum ... H atrlyor m usun
B ertrand, b ir akam Saint-Amout kknn setinde, seninle r a
hibin ara sn d a dururken b ir dilekte bulunm utum hani. H akkm
varm ... O anda lm eliym iim .
Yooo, herey senin sandndan ok d a h a b asit... Een
ak aryorsun, bulam yorsun. Onun y erine d e bin trl b ak a
nesneyi ak sanp onlarn peinde kouyorsun. B unlardan birini
ele geirdin mi yanldn anlyorsun. te senin btn h ik
yen bu.
yle m i d e rsin ?
Salon yine k aran lk oldu. B ir yuvarlan iinde b ir arsla n
kkredi. P iren e dalarndaki b ir yol zerinde a tla r koutular.
A rjantindeki b ir polo alannda topa vuran tokm an .grlts ii
tildi. U aklar A m erikan donanm asn beyaz, kaim b ir sisle rt
tler. B ir b ak an cyak cyak b ir ey ler syledi. B ir ku tt.
B ir kre dnd.

XVI
\
H olm annla r tedenberi Saint-A m oult kkne haziran geir
gelm ez tan rlard . 1931 de o ray a ocuklarn yollam lar; fa k a t
m al glkler ve bozuk h av a yznden kendileri P a ris te k al
m lard. H att tem m uzun sonunda bile zar-zor yola kabildiler.
O nlar gibi btn dostlar d a yenilm ez b ir kuvvet tarafn d an P a
ris e ivilenm iti sanki. B ir uygarln byk k arg aal iinde
insanlar kendilerim tehdit eden tehlikeyi anlam lard d a b irb ir
lerine sokulm ak ihtiyacm duyuyorlard sanki. Schm ittle r kalm
lard, T hiangesla r da yle. D enie h e r ak am ocuklarna tele
fon ediyordu. M arie-L eure szlanyordu:
 Anne, hi gelm iyorsun b u ray a artk ... Sz v er, 2 Aus-
tosta, ya gnm de geleceksin, deil m i?
D enise kocasna: 2 Austos p aza ra ra stly o r, dedi. Bu
se fe r k a ra r verm em iz gerek. ocuklar zm ekten hi holanm am .
Biz cum artesi gn Saint-A m oulty a yerleelim d e senin daha
iin v a rs a pazartesi gn P a ris 'e dnersin.
G eldikleri zam an kk O livier hafif nezle olup y atm t am a
M arie-L eure e P a tric e onlar byk b ir sevinle karlad lar.
N eeli ve ta b u idiler. P a tric e boyuna kk b ir kpekle m egul
d. ad M iquettedi, bahvan F e rra n d verm iti bunu ona.
M iquette hastaland am a su kendinde anne. N apt bili
yor m usun? i ren eyler yedi, h ayvanlarn ilerini... Sonra baba,
g eceleri d e av a kyor. T av an la r dileriyle ldryor... F e r
ra n d grm ... F e rra n d herbirim ize d e kk b ire r bahe v erd i...
M arie-L eure: E v et, dedi, am a hibirim iz bahelerim izle
m egul olmadk, h e r y an la r z a ra rl o tlarla doldu... Benim ya
gn p astam la dokuz ta n e m um getirm ei dndn m anneci
im ?
D enise bunu dnm t. M arie-L eureun hediyesini d e g etir
m iti. Bu glk dolu yld a d a olsa, y a gn kznn aklnda
m utlu b ir gn olarak kalsn istiyordu. H ava gzeldi. Gnele l
d ayan ay rlard a kahverengi-beyaz inekler sn rla ra dikili a a
larn glgeliklerini ary o rla rd . D enise set zerinde oturm aktan
holand am a ocuklarn konum alar onu abucak yordu. Hno
d e Thianges gibi kad n lara im reniyordu: B unlar btn gn ocuk
lary la oynarlard da yine elenm enin yolunu b ulurlard. Mreb-
b iyeler D enise iin: ocuklarm sevm iyor, diyorlard, fa k a t
asl yoktu: O nlar iin hereyi y ap ard am a onlarn nnde ken
dini yabanc, sabrsz hissediyordu.
B iliyor m usun M arie-L eure, dedi. M. Schm ittle M. de
L au terie bu akam gelecekler. Senin y a gn yem einde bulu
n acak lar... Y emek listesini hazrladn m ?"
det yleydi: ocuktan lerbirihin, kendi y a gnnde b ir
yem ek sm arlam aa hakk vard.
Ak pencereden m adeni b ir ses sete yayld:
 New Y ork borsas... Al a r... (xxx) F irm a s ta r a
fndan bildirilen al ve kapan f iy a t'a n u n la r...
P a tric e : B abam radyoyu a t, dedi.
D enise: Edmond, b u rad a olsun b rak ii gc... u k itab
m veriver b a n a ... diye seslendi.
Edmond radyoyu kapad, kitab getirdi. Kendisi d e b ir g a
zete alp karsnn karsn a oturdu. D enise'le, ocuklarla Saint-
A m oult'da yalnz oluuna seviniyordu. D enise k itab okum aa
alt:
"B irka kiinin yapt iin binlerce insan iin dourduu
sonular, bln canllar iin evrelerindeki sarsntlardan ve de
imelerden doan sonulara benzetilebilir."
P a tric e kpeini ard : M iquette!.. M iquette, dokunma
ona bakaym ... M iquette, pis hay v an seni ... Gel b u ray a Mi
q u e tte !..."
D enise: H er y arat n b ir bak asm hkm altnda tu tm a
s lzm g a lib a... diye dnd.
"Tabiatn yaratt sebepler nasl doluyu, tayfunu, gkkua
n, salgn hastalklar meydana getirirlerse, zeknn yaratt
sebepler de milyonlarca nsan zerinde etki yaparlar: Bu insan
larn byk ounluu gkn, denizin, arz kabuunun kaprisleri
ne katland gibi bunlara da katlanr. Zek ve irade..."
Salonda b ir zil sesi duyudu.
D enisein cam sklm t: T e 'efo n !... dedi. P a ris b ir t r
l yakam z brakm yor... Git bak neym i E dm ond...
Kocas eve girdi, sonra hem en g eri dnd. Souk b ir ta v r
la : Seni istiyorlar... B ir erkek se si... dedi.
- Y a L au teried ir y a Schmitt, geem iyeceim d iy ecek tir.
K alkt, telefona gitti. M arie-L eure sa onun b ir kesinde
yzii-koyun yatm , eski resim li derg ilere bakyordu. D enise al
cy kulana yaklatrd. K onuan M onteix idi. Gen kadn a
rd. P arlm ento tatildi:
E vet, anlyorum ... dedi. Sizi P erig o rd d a sanyordum
ben.
H ayr, yirm i d rt saatliine P a ris'te y im . M uhakkak si
zi grm em lzm . ok byk skntlarm v a r... Sizinle b ir ak am
g eirirsem ylesine iyi gelecek ki b a n a !
E sef ederim , im kn yok. ocuklar ok z ' ricr.
M arie-L eurea b ak t: Sessiz sessiz d ergilerine dalm t. B a
n kaldrm ad bile.
D enie devam etti: D inleyin Monteix, kolay v a r... Siz g e
lin b u ray a. Sizin de tandnz dostlar v a r: L auterie, Schm ittle r.
Yok yok... H i de ayn deil bu. in san iine kacak hal
d e deilim . Sizi istiyorum ... ok y alv arrm , gelin, b ir ak am
l na olsun...
G elem em .
D aha iyi yrekli sanrdm sizi. B tn ta til boyunca o
cuklarnz bol bol greceksiniz.
D enie gevem ee balam t:
Ama k ab ah at sizde, dedi. N e diye bu gn setiniz?
C um artesi akam lar hem en daim a Saint A m oultdayz, biliyor
sunuz p ek l .
H ayr... Son m ektubunuzda: P a ris ten ay rlm a a b ir
t rl k a ra r verem iyoruz... dem itiniz. Ben sizi greyim diye t
D ordognedan kalkp geldim . K apc: G ittiler, deyince duydu
um hayal krklm dnn b ir... ok ric a ederim ... B ir ak
am lk...
iy i am a bizim ev k ap al.
Otele inin.
H ay r Monteix, yapam am bunu.
D arya bakt. Edmond okur gibi yapyordu am a dinledii
m uhakkakt. B cekler vz'dyordu. Krm z boyunlu b ir ku
im enlie konmu, b ir eyler gagalyordu. K rlarn sessizlii iin
d e b ir iftlie doru trm an an b ir arab an n gcrts duyuluyor
du. M onte:x nin arzudan, kaygdan kaslm zayf yz gznn
nne geldi:
D urun bakaym ... A! Dinliyor m usunuz b eni?... Bu ak
am katiyen olmaz. L au terie ile Schm ittleri bekliyorum . K alkp
gidersem ayp alr, b ir m azeret de uyduram am . Ama y a n n le
den sonra b u radan yola kar, akam da sizine g eiririm ... Mem
nun oldunuz m u?.., N erd bulaym sizi?,.. N rd e ?,., O lur... Evet,
s a a t sekize doru... H ayr, tren le geleceim ... E v et... Tabii ca
nm ... Y arn grrz..
Telefonu kapad, durum u kocasna an latm ak iin d ary a k
t. Edmond ay a a kalkm t:
Y anl anladm g a lib a ... dedi. M onteizye y a rn a k
am P a ris e gideceim , diye sz verm edin, deil m i?
D enie anlayl ve efkatli grnm ek istiyordu am a bu ni
hcum karsn d a savunm aya geti. T e rs b ir ta v rla :
N e v a r b u n d a? diye sordu.
B una k atiyen im kn yok d a ondan... B u ray a d ah a yeni
geldik. P a zartesi sabahn a k a d a r d a m isafirlerim iz v a r...
O nlarla sen k alrsn .
D enie, delisin sahiden... Senin P a ris te geceyi yalnz g e
irm ene raz olurum m u sanyorsun?
Sen de izin isteyip yle gideceim i m i sany o rsu n ?...
Ben d e seninle giderim yleyse.
te asl im knsz, sam a olan bu... Gelecek olanlar bu
ra d a yalnz brakam azsn... Sonra ben P a ris e M onteixyi grm e
e gidiyorum ... Sknts, derdi v a r zavallnn, beni grm ek isti
yor, seni d e ...
D enie, dn biraz... Gidip bu ad am la bulum ana raz
olurum m u sanyorsun?
Gen kadn u rtk kendini tutam az hale gelm iti:
Evet, yle sanyo ru m ..." dedi. H ibir ktlk yapm yo
rum ... M onteix sa n a da. b a n a d a byk dostluk gsterdi, bili
yorsun pekl. Bu se fe r de onun ba d ertte. B ana ih tiy alar ol
du mu dostlarm yzst b rakm ak detim deildir... ste se n de
istem esen d e gideceim , ve tek b am a gideceim .
Gece n e rd e y atac a k sn ? ...
O telde... Y ahut Alfred-de-Vigny sokandaki evde.
E vde h e r y e r k ap a l.
K apc kadn bana b ir y atak yapv erir, g i m i b u ?
A nneeel... M iquette elim e k u stu !
H o'm ann: Alfred-de-Vigny sokandaki eve gideceine ye
min ed er m isin? diye sordu.
D enie iki ocuun d a karsn d a dikilm i durduklarm g r
d. M arie-L eureun yz sapsaryd. Denie, sussun diye Edm onda
i a re t etti. ngilizce olarak:. "Please stop this... The children ere
lliteing... (Kes bu szleri, ocuklar bizi d in liy o rlar...) dedi,
sonra oluna sordu: N e dedin sen, P a tric e ?
M iquette elim e k u stu !
K zkardei: K abahat kim de? dedi. Gnde d rt d efa et
veriyorsun ona. F e rra n d v erm e dem iti halbuki.
Y alan... Y alan... Size syliyeyim M iquettein yaptn...
Gidip p tenekesini k a rtrd ...
D enie: Y eter a rtk ! dedi. Git M adem oisellee syle de
ellerini kolonya ile y kasn...

xvn
D enie Edm ondla tartm a y k sa kesm ek iin ocuklarn
pei-sra birinci k a ta kt ve sandk odasndan geerken L ucie'ye:
- - Y arn leden sonra iin bavulum u h azrla , dedi. Ev-
reu xye gidip 6.39 tren in e bineceim . Yalnz pem be sabahlm la
pijam am , bir k at d a am a r koyarsn. H ayr, rob istem ez. P a
zartesiye dneceim .
B irden duruverdi: D uvara asl kk aymada M arie-L eureu
grm t. Kk kz annesinin ark asn d a durup bam nne e
m i, onu dinliyordu:
N apyorsun orda M arie-L eure?
P a tric e i bekliyorum anne... E llerini ykyor.
G it aa d a beke... Y a d a O liviernin y aranda o tu r.
Peki anne... Sahiden mi gitm ek istiy o rsu n ?"
B ir geceliine, yavrucuum , sonra y arn d an nce de de
il.
iy i am a y a n n benim y a gnm ."
Onun iin akam bekliyeceim . Y a gn yem einde bu
lunm ak istiyorum ."
M orie-Leurcun k alar atld:
Akam d a ya gnm , dedi.
 Sonra kardeine seslendi:
P a t, hazrlannca bisikletini a l d a gel, yolun bitim ine
k a d ar gidelim .
Sonra annesine bakm adan kp gitti.
Gn ackl b ir halde geti. ocuklar kaybolm ulard. Ancak
ikindi kahvaltsnda grndler. Edm ondun yz solgundu, sesi
km yordu. Ancak rah atsz olduunu sylem ek iin azm a
yordu. ay d r kendini h asta sam yor, anevrizm adan, gs an
jininden szediyordu. H ekim ler: K albinizde hibir bozukluk
yok, anlattnz b elirtile r sinirden ileri geliyor, diyorlard.
Schm ittlerle L a u terie'ler s a a t alty a doru birlikte geldiler. Teh
likeli b ir blgeye girdiklerini, ok byk ihtiy alt ilerlem ek ge
rektiini hem en sezdiler. A kam yem ei saatinde, ocuklar iyi
ak am lar dem ee geldiler. D enie h e r zam ankinden d ah a ef
katli davrand onlara a m a ocuklar annelerini dudaklarnn ucuy
la ptler, iyi geceler anneciim , d eyileri de zar-zor iitile-
bildi.
Akam oluyordu. Saint-A m oultdaki ak am la r deniz kys
akam larn andrrd. Ate renginde b ir bulut em beri tep eleri
sard. B ir yldz grnd. Seti hanm eli kokular kaplad. D enie
gram ofona yln ark s olan, kendisinin d e sevdii P ea-N ut m
p 'n koydu. E rkekler sessiz sessiz sigara, iiyorlard. Isab ellein
m erakl ve alayc b ir hali vard. Bu gergin akam n e sra rm an
lam aa alyordu. B ertran d :
B iraz yry yapaym diyorum , sen de g elir m isin De
n ie? diye sordu.
H olm ann k arsn a: D ary a kacaksan m antonu y a d a s
panyol alm a l, dedi.
L auterie alan pl d u rdurm ak iin eve girdi. Isab elle Hol-
m annla yalnz kald. ocuklarn eitim inden szettiler. Isab ele:
Benim olum Alain okum aktan holanm yor, dedi. Hol-
m ann cevap verdi:
' P a tric e d e onun gibi. Z am ane ocuklar b ire r m akinist
olup k tlar."
Sonra H olm ann ekine ekine Isab ellei D enisein gidiine
hazrlam aa alt.
 A kam Schm ittle r odalarn d a durum u ta rttla r. Isab ele:
Olur ey deil," dedi. D enie y a rn akam s a a t bete gi
decek, bizi kocasyla yalnz brak acak m ... Bu k a d ar d a i z la ."
B ertran d cevap verdi: Denie h eey i a n latt b an a... Bu iin
birtakm nedenleri v a r ki ok iyi anlyorum .
N eym i o n lar?
Gizli tu tm am sylem iti, sk lay am am .
E rtesi gn oda hizm etisi p an ju rla r am ak iin D enisein
odasna geldi. M. Hom annm koridorun bitim indeki banyoda ol
duuna k a n a a t getirdikten sonra y a ta a y ak lat:
B ir felk et geldi bam a, H anm efendi a m a hi suum
yok bunda, dedi.
D enie korku ile doruldu:
N e v a r? diye sordu.
Dn b ir pijam a ile pem be sabahlm h azrla dem itiniz
b an a... E vde m isafirler d e v a r, bugn yapacam ie r ge kal
m asn, diye dndm , ak am yem einden sonra istediklerinizi
tledim , devirip ince kd a sardm , hazrladm ... Bu sebat
il antasm koym ak iin bavulu anca n e greyim ? Koskoca
b ir leke her yam kaplam ... B ir ie dolusu m rekkebi bavulun
iine dkm ler.
M rekkep m i? Kim y ap ab ilir bu h ain li i?..
Syliyeyim H anm efendi, ocuklar yapm olacaklar, hi
phe yok... Siyah m rekkep dklm nk, evde de siyah m
rekkebi yalnz onlar kullanyorlar... Szle B eyefendi ve biz mut-
fak tak iler m avi m rekkep kullanyoruz... M adem oisellei de a
rdm , ocuklar dn leden akam a k a d a r a ra la rn d a b ir ey
le r hazrladlar, gzmle grdm , d edi.
D enie bem beyaz olm utu. K aryoladan frlad :
M adem oiselle niye b an a h ab er v erm em i?... dedi. n
allah ocuklara szetm em itir bu iten .
H ayr H anm efendi, ocuklar kalkm adlar henz... Ama
beklem ekle b ir ey kaybetm i olm azlar, M adem oiselle onlar ce
zalandrr h erh ald e.
Syle ona, sakn bu iten ocuklara szetm esin... Ama
d u r... B en kendim gideyim ...
 y ley se yolculuk iin ne vereyim size?
D enise dnd, pencerenin nne gidip p erd eleri at. G
zel b ir yaz gn balyordu:
Bilmem ki L ucie... dedi. Yola km ayacam galiba.
Telefon et de P a ris te Quai V oltaire otelini bul bana... A m a h a
yr. P a z a r gnleri de te lg ra f ekilebilir m i a c a b a ?
- - E vet H anm efendi, ekeceiniz telg ra f leden nce te
lefonla bildirirseniz.
y ley se v e r u telefonu b an a... Sen de g it banyoyu ha
z rla.
D enise yalnz k ahnea telg raf yazdrd:
M onteix... H ay r M adem oiselle: M onteix... Sonunda
X avierdeki gibi x v a r... Quai V oltaire Oteli, P a ris... Gel
meyi ok istiyorum am a alm az engeller yznden b u rad an a y
rlam yorum ... Yok yok, a'm az eng eller yznden szlerini
silin, yalm z b u rad an ayrlam yorum diye yazn... imdi d e d e
vam edin: zr dilerim . S e ' m b r. m za: D ... Evet, D enisedeki
D... Bu k ad ar. Y azdklarnz okur m usunuz l tfen ?
P a z a r gn cum artesiden daha k asvetli oldu. ocuklar es
rarl, dm anca ta v rla r taknm lar, gelm ek bilm eyen b ir soru
yu bekliyorlard. D enise iki d e fa telefona arld:
H anm efendiyi P a ris ten istiy o rla r.
Gen kadn kendi odasna b a latt, kp m erakllardan uzak
ta konutu. S aat onbirde ocuklar kiliseye gtrd. Isabelle de
onunla gitti. Saint-A m oultnun papaz kar-kocann grevleri ze
rin e b ir vaaz verdi. M arie-L eure d ikkatle dinliyor; P a tric e :se
kasketiyle oynuyor, beri yan d an b ir b ebee bakyordu: ocuk
caz alayp barm ak istiyor, annesi ise gii tutuyordu onu.
L auterie ile Schm itt se tte k alm lar, dnyu ahvalinden sze-
diyorlard. L auterie:
K apitalizm a rtk yrm iyecek m i y o k sa?... diyordu.
amzn kredi enflsyonu yarn n ta rih ilerin e insanlarn acaip
b ir lgnl gibi grnecek belki. Biz bugn m aliyeci L aw in
sistem i hakknda ne hkm veriyorsak, o n lar d a bugnk durum
hakknda yle hkm v erecek ler herhalde. Y a d a tersine, altn
p a ra la n k arlk gsterm ek dncesi, o zam an bnce b ir ey
gibi m i grnecek a c a b a ? "
B ertran d cevap verdi: Bence asl yrm iyecek olan, de
m okrasi. In sa n la n n y a la n nasl d a m arla n n n durum u ile l
lrse, hkm etlerin y a la n d a m liyelerinin durum u ile l
lr. M utlak m onarinin zayf ta ra f, p renslerin kiisel giderleri
ve D evletin m al im kn lan m n y etersiz oluu idi. D em okrasi se
d ah a da zayf: B ir dem agoji halini alyor v e sem enlere y a ra n
m ak iin b ir lkenin v arm younu a r u r ediyor nk. abuk)
h arek ete geem edii iin felce uruyor. Byk tic a r iler k u r
m u bulunan b ir halkn ta sa v v u r edebilecei en sam a, en g
ileyen kurum , B irleik A m erikadaki K ongredir. H a tt bizde
b ile...
O sra d a y a n la n n a Ilolm ann geldi: N asl, iyi uyudunuz m u ?
diye sordu. M utlu, y atin u b ir hali vard.
H aberiniz v a r m ? D enie gitm ekten vazgeti... Gnele
d o stla n alkoydular onu, dedi.
L au terie: B ravo... y i h ab er b u ... diye cevap verdi. Sonra
B ertran d a dnerek devam etti: B en tp atp sizin gibi dn
m yorum . D em okrasinin deil de, belirli b ir p a rl m a n te r d e
m okrasi tipinin yrm eyii bu. B ana yle geliyor ki korporasyon-
lar. D evletlerin iinde gittike nemi a rta n b ir rol oynayacaklar.
B ir korporasyonun iinde de sk b ir denetim ku rm ak gerekecek.
B orsa a ja n la n bu ii yapyorlar. B an k alar...
H olm ann: Aman! B an k alard an szederseniz ben de ocuk
lar k arlam a a giderim , dedi. K iliseye giden d a r yoldan ilerle
m ee balad.
L auterie: D eniseden P a ris e gelm esini M onteix mi istem i?
Syledi m i o bunu size? diye fsldad.
B ertran d : E v et, dedi. Ama bilm em neden. Denie vaz
geti... deta zlyorum. A rkadal byle hereyden stn
tu tm ak ...
K adnlarla ocuklar setin kesinde grndkleri iin ikisi
de sustular. E n nde P a tric e kouyordu: M iquette! diye k
peini ard.
 M arie-L cure pek neeliydi. B ertran d Schm itt'le de pek dost
tu. Y anm a gidip: G naydn, dedi.
D enie de: Gnaydn tem bel a d a m la r... dedi. B ir eksii
niz filn yek y a ? ... L auterie, B e rtra n d .a be dakika konuabilir
miyim? O na b ir ey syiiyeceim d e .
Sonra B ertrund Schm itti alp gl bahesine doru gtrd:
Seninle konum ak ihtiyacndaym ... dedi. Canm dan bez
dim ... G itm ekten vazgetiim i Edmond syledi m i?... S abahtan
beri M onte'x d efa telefon etti. B ana dehetli tak aza ediyor:
uh ve kubeyinli b ir kadn gibi davranm m , b urjuva snfn
kadnlarndaki btn korkaklklar varm bende, falan filn...
Edmond bu iten hibir ey anlam ad iin z a fe r ta v rla r ! k
nyor, beni de ileden karyor... Sonra, ocuklar v a r a sl...
B e rtra n d a m rekkep lekesi olayn an latt:
A nlarsn ta b ii, dedi. Kendi ektiim a c ile n ocuklan-
m a ektirm ekten ok k o rk an m ... B ir sap lan t bu bende... Evet,
biliyorum: Z am ane ocu k lan byle ey lere a ld rm y o rlar... di
yeceksin. Belki ilerisi, yeni yetm elik a iin dorudur r.ma
bundan da iyice emin deilim ... F a k a t kk ocukluk 3 iin
bu, doru deil m uhakkak. Yok yok, M arie-L eureun baz b a
klar gzmden kam ad. Beni y arg lam a a balyor bu kz...
Onunla kocam ve M onteix a rasn d a inan ki n apacam bilemi
yorum ...
B ir y e re git sen de! le r kt g itti m i y e r deitirm ek,
insana hem en h e r zam an ferah lk v e rir.
E vet am a nerey e gideyim ? V ersaillesa da, T am arise d e
gitsem Edmond M onteix ile bulum aa gidiyorum san acak im
di... Bende kt a m lar brakm am olsayd nerey e giderdim , bili
yor m usun? Pont-e-lE u re e. Annem h e r m ektubunda: ille g e l,
diye aryor.
yi y a ite... Pont-de-lE u ree git... Sandndan ok d a
ha iyi ge'ecek bu sa n a belki. Sinirli b ir insan iin b ir eve, b ir
kim seye k ar duyulan korkuyu hep iinde saklam ak k a d ar za
rarl ey yktur... nsan hayaletlerin stne yryerek onlar k a
rm ak ... Engeli am ak istem iyen b ir a ta ne y ap lrsa sen de
kendine yle y ap ... K rbala kendini.
 G en kadn d a r yolu kap ay an b ir dal kaldrrken:
Gzlerine dikkat et, B e rtra n d ... dedi. Sylediklerin epey
doru... E vet, kendim de c e sa re t bulursam gideceim Pont-de-
l E u re e... A m a ne d e o lsa ocuklarn b u y ap tk lar h a sta ediyor
beni... Bu tehlikeye k a r kendim i ylesine korum utum ki. Bu
nun iindir ki hem en btn y l boyunca yazlkta brakyordum
o n lar... H atrlyor m usun B ertran d : Kukla piyesi anlad... Ama
anlam olm as neye y a ra r zavallnn? Yine T anr n e dediyse o
d a onu yapyor.
H i deilse b ir ksm m ... Piyesim e b ir biti buldum , syle
mi m iydim sana?
H ayr... N asl ey b u ?
K uklalar kendi oyunlarm yiite sahneye k o y a rla r ve ki
m i zam an srayp kim i zam an km ldam yarak, K uklacnn ip
le rle y ap trm ak istedii harek etleri iyi-kt nlerler. P e rd e iner.
Y em den aldnda K uklac grnr: A lt sahneye inm itir. Hi
b ir eye aldrm adan, kuklalarm zene bezene kutuya yerleti
rir, gelecek se fe r oynyaca oyunun adm bild irir... N asl bulu
yorsun, iyi deil m i?
K ederli b ir biti b u .
N eden kederli olsun. Tabii b ir biti... H epimiz eninde so
nunda leceiz am a cesaretim ize g re hayatm z iyi y a da k
t b ir ta rz d a kullanacaz. H em benim oyun d a bsbtn gerek
deil zaten. G erek h a y a tta ip le r grnmez. K uklac d a b ir e
y e aldrm az. Bylesi d ah a k o lay .
yim serliini seviyorum , B ertran d ... U mutsuz b ir yan
v a r ki houm a gidiyor... U urum a atlyorsun ve: H erey yolun
d a ... diyorsun. A rasra b en d e senin gibi yapacakm m , yalm z
iinde bulunduum m yayacakm m d a so n ra uurum a atl-
yacakm m gibim e g eliyor...
Kk b ir su birikintisinin yanndan geiyorlard. Suda r
d ekler yzm ekteydi. B ertran d h e r rdein ard n d a sudan b ir a
m eydana getiren, genileyerek ta kyya k a d a r u laan ifte za
bakt. D urdu, yerden b ir ta alp suya att. B u se fe r de tan

F . 15
suya arpm asyla m eydana gelen h a lk a la r geniledi, gz alab il
diine u zak la ra yayld; a alarn su y a v u ran y anslarm b irbi
rine p aralel, titre k izgilerle kesti, sonra hafifleyip kayboldu.
Suyun yz dm dz oldu. D enie B e rtra n d m yapt h arek eti ve
aklndan geen eyleri izlem iti. O nunla gzgze geldi, glm sedi.

xvm
D enisein ezb ere bildii P a ris Pont-de-lE u re arasn d ak i
yolculuk ona k sa grnd. iman, dazlak b ir adam D eniseIe ko
num aa alt:
O rkestra efiyim ben, dedi. M srd an gelip tn g te re ye
gidiyorum . K arm benden ok gen. B ir d e kk olum v a r.
O nlardan ayrlm ak houm a g itm iyor.
D enisein iine dokunm utu b u szler, dalgn d algn dinli
yordu. K avak a a la n arasn dak i k an ald a n m av n a dizileri gei
yordu. B u d ara c k y erde tanm ad b ir erkekle yalnz olan gen
kadn, kendini h arikulde zgr hissediyordu. K aderden k urtul
m ak iin ne k a d a r d a az ey lzm d: B iraz c esa ret... B irka
saatlik b ir tre n yolculuu... B itiikteki b ir kom partm ann ak
kapsndan p a r a p a r a szler geliyordu:
A dam ylda be a lt d efa azm a a r, h er seferinde dq
b ir k a ra h a b er v e rir...
D enie yine kitabn okum ak istedi... ehof zerine b ir ince
lem eydi bu:
"ehof'un kahramanlarnn ne acaip kaderleri vardr! ile
rindeki gc sonuna kadar gererler de dardan grlen bir so
nu elde etmezler. Hepsi de acma duygusu uyandrr bizde. u
kadn enfiye eker, hrpani klkta gezer, san ban taramaz.
u erkek abucak fkelenir, homurdanr, iip iip sarho olur,
evresindekilere usan verir. Btn bu insanlar uluorta konu
ur, davranrlar. D lemi kendi ihtiyalarna uydurmasn bil
mezler, hatt uydurmak istemezler, diyebilirim ."
K oridorda, ses devam etti:
K arnesinde iki bin yedi yz y irm i be s a a t uu v ar... Bu
 b akm dan sevimli. F a k a t babasyla kendinden kk k ard ei
onunla anlaam yorlar. B u d ala diyor onlar iin. Saklam yor
d a bunu.
D enisein gzlerinin nne b ir aile geldi, b ir fa c ia ihtima-
M dnd, sonra yine okum aa devam etti:
"nsan skin skin dnp gelecekte neler olacan nce
den kestirmee alamaz. Durmadan kafasn duvara vurmas
gerektir. Bunun sonu n'olur? Genel olarak da b ir sona ular,
m bu? Son mudur, balang m? Bu da yeni bir yarat usul
mdr, insanlk d, ex nihilo bir yarat? Yal profesr, hk
rklarla sarslan rencisi K atya'ya: "B ilm iyo ru m ," diye cevap
ve rir. ehof da btn alyanlara, btn ikence grenlere: "B il
m iyorum ," diye cevap ve rir. ehof zerine bir incelemenin u
szlerle, yalnz ve yalnz u szlerle sona ermesi gerek: "Tevek
kl gster ey gnt, hayvan gibi de uyumaa devam et."
D enie kitab kapad, dnm ee balad:
Neden hayvan g ib i? dedi iinden... B ertran d olsa o da
bilm iyorum , der, fa k a t u n lar eklerdi: B ir ey renm ee
abalyabilirim ... Tevekkl g ster ey gnl, hay v an gibi de
u yum aa devam e t... E vet, arasn a hayvan gibi uyum ak, hereyi
unutm ak, hayvann canlanm asna frs a t verm ek gerek. Ama
u y anlar yok m u? U yanlar ve z a fe rle r?
D enie, Pont-de-lE u re n yaknndaki tep elere, k ireli y a r
lara, im enli y a m a la ra bakt, bunlarn zerinden geen h e r p a
tikay biliyordu, y le geldi ona ki, kendisi d e byle b ir uyan
a ulam ak, o zirvelerden birin e v arm ak zeredir. N itekim, yl
la r sren trm antan, ab alard a n v e cesaretsizlikten sonra bun
larn zerinden b ak t m, insann zihni byk b ir gerei k efe
der.
Duyduu sevince a a ra k : H angi g ere i? diye sordu ken
d i kendine.
T ekerleklerin grlts d a h a d a a rtt. T ren Pont-de-lE u re -
den nceki kprden geiyordu. D enie k alkt, k itab antasna
koydu, pencereden bakt. Bu dolaylardaki h e r iftliin, h e r evin
b ir ad v ard onun iin. F re n le rin sktrd tek erlek ler g cr
dad.
 Pont-de-lE u re !
Annesi M m e G urin glm ser ve tell, peronda bekliyordu:
N e gzel s rp riz !.. dedi. T elgrafm alnca nasl sevin
di .bilem ezsin... Bavulunu ofre v e r... M. Bouchotnun a ra b a la
rndan biriyle geldim ... G eorgesun a ra b a s kendisine lzm m
da... M. Bouctot, M m e H olm annn an tasn a ln ... D enise kon
trolre verm ek iin biletini a ra rk e n (Y olculara: G naydn B ay
la r kk hanm , diyen im an ad am deildi bu ...) annesi
devam etti: B iliyor m usun, G eorgesun dehetli ii v a r... im
di hastaneye bahekim oldu... M. T hiangesa g re 14 Tem m uzda
Lgion d H onneur nian vereceklerm i ona... Bak, senin dostun
M onteix bununla ilgilenebilir p ek l ... Y ine gryor m usun onu?
Cenevre zerine verdii sylevi okuduk. G eorges: Gzel am a,
biraz b elirsiz... dedi. Bin hadi... C arnot sokana gideceiz, M.
Bouctot.
ehir l gibiydi. B irka kpek b ir p ynpdan brne
gidiyordu. A raba Q uesnay fab rik alarn n d u v ar yanndan geen
sokaa sapt. K aldrm dan hzl ad m larla ok yal b ir adam
geti. D irseklerini bedenine yaptrm , y a k asn a taze b ir iek
takm t. M. L esage-M ailled bu. N erey e gidiyordu byle koa
koa? S ar renkli, geni b ir d e re grl grl akyor, bacalard an
d u m anlar kyordu. Dokuma tezghlarnn bouk grlts s
cak havay rpertiyordu.
M m e G urin: F a b rik a la rd a pek faz la i y ok... dedi. K riz
yznden... A m a G eorges: F a z la szlanm am ak g erek ... diyor.
B ernard Q uesnaynin ocuklarna syledim , gedip b u ak am seni
grsnler diye. Jacq u es ile Lolottea d a syledim ta b i.
Q uesnaylerle a ra n iyi m i?
A m m a d a soru, D enise! H erkesle a ra m iyidir benim.
M me P elletot: Siz bu eh rin koruyucu m eleisiniz, diyor be
nim iin. H anm lar A nnelere Y ardm K urum una b ak an olm a
m istediler. H a, aklm a geldi bak, seni de ye yazab ilir m iyim ?
V ictorine ile Eugnie yine yannda m ?
Tabi... E ugnie; G eorgesun ua ile evlendi, haberin
v a r m yd bundan? u anda kocas, G eorgesun Convention soka
ndaki m uayenehanesinde.
 N erdeydi bu Convention soka? U nutm uum ."
Bilemezsin, eski Saint- tienne soka... B elediye M eclisi
ne yaptm bilm iyor ki... ki evi de kullanyoruz. C am ot soka
ndaki ev G eorgesun iine uygun dm yordu... B ir am eliy at
hane kurulam yordu b u rad a... Rntgen, rad y o g rafi cihaz Con
vention sokandaki ev d e.
A rab a C am ot sokann kesinde durdu. T ula evin uykulu,
a sk yzl b ir hali vard. K arda, kahvenin nnde d u ran k as
ketli b ir ii dnp bakt. E ugnie k aldrm n' zerindeydi. Sa
la r aklam t, am a srtnd a beyaz zhl dik y ak asy le hep ay m
bluz vard. plik geirilm i b ir ineyi yine gsne ilitirm iti.
Hah! M adem oiselle g e ld i!.. dedi. ok sevindim sizi
grdm e.
M m e G urin neeli neeli: Mademoiselle D enise d e n e de
m ek? dedi. ^ Yine eski odam verdim san a biliyor musun, ho
una g id er diye dndm .
A rk alarn d a bavulu ta y a n Eugnie olduu halde dne d
ne y u k ary a kan d a r m erdiveni trm an d lar. D uvarn svasn
da M. H erpainin tabutunun yapt b ir syrk grlyordu.
B elirsiz b ir fenol kokusunu iine ekerken, D enise: Anne
min hakk v ar, bu ak am kendi odam da y ataca m dnerek
seviniyorum , diye dnyordu... Tuhaf ey... Bu evde yle
mutsuzdum ki... M utsuz olduum iin seviniyorum b elk i...
Annesi onunla b irlikte odaya girdi:
D ur d a bavulunu aaym ... Ne v a r orad a? P ija m a m?
Y atarken p ijam a m giyiyorsun? K adnca b ir ey deil bu, ha,
n e dersin?
D arda b ir tre n ddk ald. K sa b ir a n boyunca D enisein
iinde yine b ir ocukluk izlenim i uyand, bu kadnn d ary a
km asn, kendisini yalnz b rakm asn istedi. Sonra bu sahne
gerekd ve kom ik grnd ona.
Jacq u es ile Lolotteun akam a yem ee geleceklerim sy
lem itim , deil m i?.. O nlar d a seni g rerek pek sevinecekler...
Ja c q u es ile G eorges ok iyi an layorlar, h ele Ja c q u e s z at rree
y e tutulup G eorges d a onu k u rta ra lb eri... K itap lar yatann
 baucuna, m asann stne koyacam . N eym i bu k itap lar? P e n
ceredeki K adn... C ontrepoint... B eeniyor m usun bunu?.. B i
liyor m usun, G eorges senin P ro u stu sevm ee balad, b a n a da
sevdirdi. H a sta la r ra h a t b ra k rla rsa h e r ak a m yksek sesle k i
ta p okuyor b an a... K endisini a ra n la r o k a d a r ok ki, k o r
kun: M eslekdalan bile konsltasyona a ry o rlar onu. Oysa
T anr b ilir ya, hekim ler birb irlerin i pek k sk an rlar... B ir a r a
ba sesi duym adn m ? O olsa gerek... A aya ineyim, o ise se
ni a rrm .
Sonra d a ry a kt.
D enise: N asl da. seviyor onu? diye dnd yine.
Sonra kzlk y atann zerine uzand. S a a t alty vurdu. Bos-
su et Okulunun an la r yine Venedik K arnavalT n ald. an
la r iki p a r a a ra sn d a o k a d a r uzun zam an d u ruyorlard ki, in
san: alm aa devam edecek m i? diye dnyordu.

XIX

D r. G uerin baz Ingiliz D evlet ad am la r gibi kvrck sala

rm biraz uzatm t. B u a k sa la r altnda, canl b ir pem belikte
k i teniyle gsterili b ir hali vard. D enisei ok ho ekilde bir-
a ra y a getirdii ll b ir gven, ekingenlik, sevgi ve incelik
karm ile selm lad: Ho geldin, dedi.
D enisein elini kendi ellerinde sk ark en yzn d e h astalk
b elirtileri a ra y a n v e ifann ta m olduuna gven g etiren b ir h e
kim bakyla inceledi.
Mme G uerin kocasna sordu: N asl, dolgun b ir gn m yd
bugn?
ok dolgun hem. H astanede birisini b a rsak tkankl
ndan am eliyat ettim , g alib a d a k u rtard m ... Sonra, Bellouin
adl kk kz v a r hani, onun iin L ouviersye, konsltasyona
gittim ... Lkosemi imi, yap acak b ir ey yok.
de byk salona girm iler, doktor o rad a bakedeki
koltua oturm utu.
 D enise: Zavall babacm . B u rah atlk , b u otorite, bu kud
re t yoktu onda, diye dnd.
S aat yediye doru Jacq u es ile C harlotte ak am yem eine gel
diler. G urin'ler ta ra usul yem ek saatlerin e sad k kalm lar
d. D enise ile C harlotte ptler. Denise, Ja c q u e sa h ay retle
bakyordu: ok im anlam t, g tan y acak t onu nerdeyse:
lk sevgilim bu ad am m yd? diye dnd.
Az nce annesinden duyduu korku gibi bu dnce de ken
di y aan tsn a yabancym gibisine geldi. Ja c q u es sklm t,
heyecann yap m a b ir n ee altnda gizlem ee alyordu. Deni
se, C harlotteun kendilerini gzlediini sand. Sonra aldanm
m diye dnd. Jacq u es b ir ey sylem em iti m uhakkak. yi
ocuktu o.
B ern ard Q uesnay'lerin gelii de aile em berini k ra ra k he
m en hem en ztrapl b ir h ale gelm i olan gerginlii azaltt. B er
n ard , Ja c q u e sta n bam b ak a b ir ta rz d a y alanm t. K uruydu,
gneten yanm t, am a ilerideki buru u k larn balan g lar y
zn y e r y e r izm iti. K ars Yvonne ise tersin e incelm i, he
m en hem en gzellem iti. ki gen kar-koca, y ani P elletotlar-
la Q uesnayle r arasnda, yalnz kendilerini ilgilendiren b ir ko
num a balad. E rtesi gn b ir b ri p artisi yap acak lard , p a z ar
gn de Rouendaki golf kulbne gitm ek iin anlayorlard.
Y emek h azr, diye h a b e r verilince D enise b aya ferahlad.
Mme G urin: V ictorine hep senin sevdiin yem ekleri p iir
d i, dedi. B iraz acaip b ir yem ek listesi oldu bu, k u su ra bak
m a, am a kendisi ille byle olsun istiyordu... Senin m ehur i
kolatal p astad an da v a r.
V ah vah! Anne, karaci erim yznden ikolata yiyem i
yorum a rtk .
Yine de biraz yersin canm , zavall V ictorine ok zlr
so n ra... K ocasna dnerek sordu: D oktor izin veriyor mu b a
k alm ?
T abi canm , m utlu an la r en iyi perhiz yem ei yerine
g e er.
Sofrada onun ua hizm et ediyor, E ugnie d e y ardm edi
yordu. Yvonne Q uesnay olundan szetti.
 Sen de onu sanayici y ap acak m sn? O d a M. Achille gi
bi, B ern ard gibi s e rt tav rl m ? diye sordular.
B ern ard : Bu zen aat bab ad an oula m geer, bilm iyorum ,
dedi.
D oktor d a sze k a rt: Ne m nasebet canm , halkn soya-
ekim hakknda ok yanl dnceleri v ar. B ir insann m r
boyunca edindii niteliklerden hibiri kendinden so nrakilere ge
mez. ikiniz de A frika gnei altnda plak yaasanz, zenciler
gibi k ap k ara olsanz ocuklarnz yine beyaz d o acak lard r.
Jacq u es abuk abuk: Evet, W eism annin tezi bu, a m a yi
ne d e... dedi.
D enie: Jacq u es kafasm n h l ilediini gsterm ek isti
y or... diye dnd.
Jacq u es devam etti: Ama y ine de ta v u k la r iki kuak sonra
otomobilden korkm ay reniverdiler.
D oktor: H ay r, dedi. H er tav u k ku a bu korkuyu b ir
ncekinden renir. Nitekim B ern a rd a d a bykbabasndan sz
lerle, rneklerle birtakm g elenekler g em itir.
M me G urin: Sen de bykbaban gibi s e rt m isin B e rn a rd ?
diye sordu. Zavall Louis pek korkard ondan.
K ars: B ern ard m? Ha, evet... O d a korkun b ir Q uesnay-
d ir, dedi.
Mme G urin efkatli b ir ta v rla sze k a rt: G ryor m u
sun D enise? Senin frn m a k a rn a n .
B ern ard b iraz cam sklm b ir halde: Niin korkun?"
dedi. unu anladm ki, insann kendisi s e rt b ir disipline tbi
olm azsa byk b ir endstriyi ynetem ez... B asit b ir y aay, ok
byk ih tiy atlar, snrl b ir retim ... B u n lar olm azsa krizlerde
b a ta r gider... Byk b ir ik tisat v a rd r: Y usuf... K utsal K itap-
taki Hz. Y usuf, sem iz ineklerle sska ineklerin hikyesini a n la
tr hani... F a k a t insanlarn ou bolluk y llarnn peinden k t
lk yllarnn geldiini u n u tu rla r nedense.
D enise zevkle bakyordu ona: Bu irad eli yzden, bu biraz
aksi sesten holanyordu:
F a k a t b iraz dah a iyi tek iltlan sak toplum inekleri b ir
letirebilir, sem iz inek, ssk a inek diye b ir ey kalm az, ne d e r
sin B e rn ard ? dedi.
B ern ard km ser b ir ed a ile ban sallad:
N e dem ek istiyorsun? Sava srasn d a olsun, m eslek h a
y atm da olsun, b ir gere i rendim : H arek et v e faa liy e t iin
m utlak k u rallar, m utlak doktrin ler diye b ir ey yoktur, in sa n
h e r engelle k arlatk a bunu am ak iin b ir a re b u lu v erir...
H er zam an byledir bu... H er zam an iin d e gerek o larak k a
laca k tr. nsanlk d a hib ir zam an: Hah, asl m etodu im di
b ulduk... diyerek b ir k ap italist y a d a Sovyet cennetinde uyku
y a dalam yacaktr. unu d a ekliyeyim : Bylesi d ah a iyi, yok
sa ok skc ey olurdu bu nk.
D oktor ona h ak verdi: D oru sylyorsun, B ern ard . N ite
kim , h arek et v e faaliyetin b ir b ak a biim i olan hekim lik iin
d e dorudur bu... B az h astalk lar iyiletirirsin, b a k a la r
k a r... A lar bulursun, m ikroplar dayanld h ale gelir... nsann
dnya ile boum as h ib ir zam an d u rm ay acak tr... Gzel olan
d a b u .
M m e G urin: D enise, senin pili k zartm an , dedi.
Uzun uzun alan b ir zil sesi duyuldu. E ugnie gelip Mme-
G urine alak sesle:
Mme H olm ann telefondan istiy o rla r, dedi. D enise te
lefonun b an a gitti. A rayan kocasyd: ocuklardan havadis v er
di: M arie-L aureun biraz a tei vard, 37,8 di. nem li b ir ey de
ildi, am a: H erhalde abuk dnersin, dem iti D enisee. Bor
s a kt ve isteksizdi. K ocas: Sen naslsn? H ouna gitti mi bir
yolculuk? diye de sordu.
ok houm a gitti... ok eleniyorum , ne d ersin?.. P ont-
de-lE u redeki in san lar pek ilgin buluyorum ... M m e Choinn sa
lonuna y a ra r szler ediliyor... Yok canm , fazla kalm yacam ...
Y aknda grrz sevgilim .
Sonra telefonu k apatt.

XX

Y em ekten sonra konum a epey kzt. D enise, B ern ard Ques-

 ay ile uzun uzun konutu, P a ris e gelince kendisini grm esini
istedi. Sonra C harlottela ili-dl b ir h av ay a girebilm ek iin
kendini zorlad, a m a iki k ard e abucak yap m a b ir havann ii
ne giriverdiler. O rtak dnceleri, d u y g u lan lm t artk . S aat
dokuza doru, doktor: B iraz m zik yapalm h ad i, dedi. De
nisee dnp ekledi: Annen a rtc ilerlem eler yapt, o n lan
gsterm ek istiyordum san a... H em en h e r a k am b ir ey le r a
lyoruz... aacak sn ...
M m e G urin neeli neeli kalkt, nota sehpasm , kem an ge
tirdi. Sonra nota rafn n nnde hem en hem en saygl b ir eda
ile km ltsz d u ra ra k sordu:
N eyi alacaz, G eorges?
Sen ne istersen ... F ra n e k m L a m aj r sonatn alsak
m ?.. P a z a r gn ok gzel elik etm itin o n a.
Mme G urin nota ynlar ara sn d a sonat arad . D inleyiciler
kederli b ir sayg ile koltuklara y erletiler. B ern a rd Q uesnay otu
ru r oturm az kendini fab rik asn da buldu. D udaklar km ldan
y o r, p a rm a k la n koltuun ken arn d a b aly a y a da cre t h e sa p la n
yapyordu. Yvonne ileriye doru eilip enesini eline dayam ,
D enisee bakyor v e rom antik olduu sylenen o yaay gz
nn nne getirm ee alyordu. Jac q u e s d a gzlerini D enisee
dikm iti, onun bakm a r a r gibi b ir hali vard . N e istiyordu?
B ir tasvip m i? B ir pim anlk m ? lk o larak yendii o ok kr
pe vcud m dnyordu? Yoksa gen kzm sevim eden sonra
kard o savunm a, y a d a zevk hom urtusunu mu? Charlotte,
kocasn gzlyordu. D enise d e annesiyle vey babasnn m ey
dana getirdikleri gzel ifti m erak la, h ayranlkla seyrediyordu.
Doktor a y a k ta durm u, d ikkat kesilm i, kem ann yaym k ald r
m t. Ak sa la r altnda zaptedilm i b ir kuvvet ve soylu b ir zek
heykeli halindeydi. D enise annesini an cak yandan grebiliyor
du, sevgi v e uysallk akyordu h e r yerinden. B aklarm koca
sna doru kaldrd, glm sedi, sonra klvyeye eilerek alm a
a balad.
Denise d ah a ilk n otalard a: K endinden n e k ad a r em in ! di
ye dnd. B u ala, bu canlla b ir erk ek ruhunun dzen
verdii belli.
 K endini m zie v erere k piyano ile kem ann ikili konum a
sn h ay ran h ay ran dinledi. B irb irlerin e y ard m ederek, k ard e
k ard e m a rife tle r y apan hokkabazlar gibi tem ay b irbirlerine
gndererek, sonra b irlikte yak alay p k a ld ra ra k v e h e r yeni b a
lay ta d ah a yksee karak, iki algnn o rtak ve yce b ir ii
b e ra b e r y a p a r gibi b ir h alleri vard.
D enie yine: N e k a d a r gzel! diye dnd.
Ona yle geldi ki bu sonat, hayal ettii sevginin t kendisi
d ir: A nlam adan, henkten, ikili konum adan, b ir iftin y aan
tsn kahram anca zirvelere ykseltm ek iin y ap lan yiite a
b adan m eydana gelm e b ir sevgi. P iyano ile kem an b irb irle ri
ne sarlm olarak, h arikld e b ir kuvvetle seslerini y k seltirler
ken: N asl d a an lay o rlar, diye dnd yine. Annesinin y a
antsyla kendisininkini kyaslad. Niin bu k a d a r ayplam t
onu? K ardelerim le ben ok se rt davrandk ona k a r... Nasl
d a unuttu b u n u ?.. Sizi ok m arttm , dem iti b an a h an i, d i
ye dnd.
Annesi alkan ve uslu b ir renci gibi, ta tl b ir tav rla
klvyeye doru eilm iti. V aktiyle onu du rd u rm ak iin k
k kzn clz kollarn b ir kapnn nne g erileri D enisein g
z nne geldi: Suu neydi k i? diye dnd. Gl, p arlak
ve sevilm ee lyk bu erkei seviyordu. yi yrekli ve zayf olan
babam sevm iyordu. B abas M. H erpain d e gznn nne gel
di: Y ine bu piyanonun yannda durm u, b a om uzuna eik, u tan
g a b ir sesle F a u s tun te k sesli p a rasn sylyordu. Sanki
kem am n yay, iindeki duygulu b ir tele dem i gibi, benliini
b ir ztrap dalgas kaplad: Zavall babacm ... Annem ac ek-
lirm em eliydi ona... Ama b en d e E dm ond'a a c ektirm iyor mu
y um ? diye dnd.
M onteix ile kt akam solgun v e kaygl b ir yzle onu
bekliyen Edm ond... Saint-A rnoultdaki um udsuz Edm ond... M arie-
L au reun ask yz... P im an lk lar... Mzik hepsini silip sprd.
Ne tu h a f, diye dnd. Bu evde bu erk ek le b u kadn y
znden bunca ac ektim . On be yl sonra bu ak am ald rm a
dan, h a tt yaknlk d u y ara k bakyorum o n lara... Uzun zam an
ackl, dayanlm as im knsz olan a n la r im di benden kopup
gitm i, zararsz hale gelm i... Iztra p l ve canl b ir bugn, l
b ir dn oluverm i... B eni u tantan, acd an ld rtan h a ta la r l
b ir gem i halinde... imdi kendisinden kam olduum bugn,
o k a d a r etin, o k a d a r k aran lk olan bugn d e ilerid e g erek
d, uyuyan b ir gem i olacak herhalde... Edmond az-buuk ap
kn, y al b ir koca olacak, ben de efk atle gzliyeceim onu...
O zam an d a b ak a glkler gzme korkun, yenilm ez grne
cek... Sonra onlar da lm y a ttra c a k ...
ini derin b ir huzur kaplad. Z irveye trm anm t, ova gz
lerinin nndeydi imdi. P iyano ile kem an onu btn anlam az
lklarn yokolduu skin b ir dnyaya doru gtryordu. M
zik durunca ard. veybabas ile annesi ona doru dnm
ler, b ir ey sylesin diye bekliyorlard. K onutu, a m a ne syle
diini bilem eden. ok heyecanlyd. D oktor, b ir c e rra h a y a ra
an u sta h arek etler y ap a ra k kem an zenle kutusuna y erle tiri
yordu.
K arsna: imdi de ark syle b ak alm , dedi.
Amma yaptn, G eorges... Ben yalandm a rtk ... E n a a
yldr ark sylem edim ... ksrk geireliden b eri.
G eorges: Sesin deim edi, biliyorum ... dedi. Sadece bir
tutukluk gelm i sana, sinirden... Bu a k am d a bunu yenm enin
tam sras... H adi D enie, sen d e y ard m e t b a n a .
M me G uerin efk at dolu b ir ta v rla : P eki, yle olsun, am a
b ir a rtla : Sevgili kzm d a b an a elik edecek... eskisi gib i,
dedi.
D enie itiraz etti: A rtk piyano aldm yok ki, b ecere
m em . tekiler d e onun b an a toplanm lar, diretiyorlard. B ir
den, kendisinin de bunu istediini anlad. D r. B ias: in sa n ken
dine ac ektirm eli... dem iti. H assas noktalarn zerine b a s
m al... d a dem iti D r. Bias.
A nnesine: Olur, am a benim d e b ir artm v a r, dedi. Du-
p arcm nceki H ay atm syliyeceksin.
M me G uerin akn: nceki H ay at m ? dedi. Syliyeyim
am a... N eden?..
D enie kaygyla annesinin yzne bakyordu. Bu a rk ad
nn ona hibir ey h atrlatm ad ap akt. D oktor d a arm
grnyordu am a, iyicil, ald rm az b ir hali vard . M m e G uerin
garknn notasm uzun uzun arad , so n ra m u zaffer b ir tav rla
Keldi: B ulm utu. D enie yzklerini kard, piyanonun bana
Keti.
M m e G uerin: y i grebiliyor m usun?.. diye sordu. Aba
ju ru k a n v e r, arknn szlerini okuyam yorum .
N ota d efteri yirm i yldr nem li b ir dolapta unutulup k al
m t. Y ap rak lar sararm t, lekeliydi.
Doktor, B e m a rd a doru eilerek: D enie annesine nasl
da benziyor b ak , dedi.
G r ses birden ykseldi:

. . . geni kemerler altnda.

D enie'in burnuna b ir to p rak v e rm sard u n y a kokusu

g elir gibi oldu. Uzun gecelik giym i kk b ir kz, otu ran bir
erkein kuvvetli v e kzl sal ensesini, b u ru an b ir k t hr-'
tsyla kum lar zerine h a fif h a fif yaylan d alg alarn sesini ha
trlad . F a k a t yreinin sk in vurularndan, ellerinin u sta ve
telsz hareketlerinden anlad kj, y ara d ak i btn zehir akp g it
m i, y aran n kendisi de kapanm t.

Gklerden vuran akisleri srkliyen dalgalar...

B u sesi izleyip desteklerken, gte ve gzellikte onunla y a

rrk en vcudnde b ir zevk, d erin b ir sevin duyuyordu.
N e u sta m zisyen! diye dnd.
B ir tre n ddk ald.

SON