Statik Itme (Pushover) Yöntemi Kulanılarak Yapıların Analizi

T.C.
SAKARYA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

STATK TME (PUSHOVER) YNTEM
KULLANILARAK YAPILARIN ANALZ

YKSEK LSANS TEZ

n.Mh. Ferhat TEMR

Enstit Anabilim Dal : NAAT MHENDSL
Enstit Bilim Dal : YAPI
Tez Danman : Yrd. Do. Dr. M. Zeki ZYURT

Haziran 2007
T.C.
SAKARYA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

STATK TME (PUSHOVER) YNTEM
KULLANILARAK YAPILARIN ANALZ

YKSEK LSANS TEZ

n.Mh. Ferhat TEMR

Enstit Anabilim Dal : NAAT MHENDSL
Enstit Bilim Dal : YAPI

Bu tez 13 / 06 /2007 tarihinde aadaki jri tarafndan Oybirlii ile kabul
edilmitir.

Yrd. Do. Dr. M. Zeki ZYURT
Prof. Adil ALTUNDAL
Yrd. Do. Dr. Mehmet SARIBIYIK
Jri Bakan ye ye

ii

TEEKKR

Tezin hazrlanmas aamasnda bana her trl destei veren danman hocam Sayn
Yrd. Do. Dr. M. Zeki ZYURT 'a minnet ve kranlarm sunarm. Eitimim
boyunca emei geen tm hocalarma da minnet duygularm sunmay bir bor
bilirim.

almalarm esnasnda bana yardmc olmaya alan btn arkadalarma,
zellikle projenin ilerlemesinde byk yardm olan deerli arkadam n. Yk.
Mh. Mesut UZ a teekkr etmek isterim. Verdikleri maddi ve manevi destekten
dolay aileme de teekkr ederim.

Haziran 2007 Ferhat TEMR

iii

NDEKLER

TEEKKR....................................................................................................... ii
NDEKLER ................................................................................................ iii
SMGELER VE KISALTMALAR LSTES.................................................... vi
EKLLER LSTES ....................................................................................... viii
TABLOLAR LSTES....................................................................................... xi
ZET................................................................................................................. xii
SUMMARY...................................................................................................... xiii

BLM 1.
GR................................................................................................................. 1
1.1. almann Amac ve Kapsam......................................................... 3

BLM 2.
PERFORMANS KAVRAMI............................................................................ 5
2.1. Giri.................................................................................................. 5
2.2. Performans Seviyeleri...................................................................... 6
2.2.1. Yapsal performans seviyeleri ve aralklar............................. 6
2.2.2. Yapsal olmayan performans seviyeleri................................... 9
2.2.3. Yap performans seviyeleri...................................................... 12
2.3. Yer Hareketi...................................................................................... 14
2.4. Performans Amalar........................................................................ 17
2.4.1. Performans amac ve snflandrlmas.................................... 17
2.5. Performans Amalarnn Kararlatrlmas....................................... 19
2.5.1. Balang performans amac.................................................... 19
2.5.2. Son performans amac.............................................................. 20

iv
BLM 3.
DORUSAL OLMAYAN STATK ANALZ (PUSHOVER ANALZ). 21
3.1. Giri.................................................................................................. 21
3.2. Basitletirilmi Lineer Olmayan Analiz Yntemleri........................ 24
3.2.1. Kapasite erisini belirlemek iin adm adm ilemler............. 25
3.2.2. Talep (Deprem) spektrumunu belirlemek iin adm adm
ilemler..................................................................................... 28
3.2.3. Kapasite spektrum yntemi..................................................... 28
3.2.4. Kapasite spektrum yntemi kullanlarak sismik talebin
hesaplanmas............................................................................. 29
3.2.4.1. Kapasite spektrum ynteminin kavramsal ifadesi....... 29
3.2.4.2. Kapasite erisinin kapasite spektrumuna
dntrlmesi.............................................................. 31
3.2.4.3. Talep spektrumunun ADRS formatna
dntrlmesi.............................................................. 33
3.2.4.4. Kapasite spektrumunun krkl hale getirilmesi........... 36
3.2.4.5. %5 Snml elastik talep spektrum erisinin
oluturulmas................................................................. 38
3.2.4.6. Etkin snmn tahmini ve %5 snml elastik talep
spektrumunun indirgenmesi.......................................... 42
3.2.5. Performans noktasnn bulunmas............................................ 46
3.2.5.1. Kapasite ve talep spektrumlarnn kesiimi................. 46
3.2.5.2. Prosedr Ay kullanarak performans noktasnn
hesaplanmas................................................................. 48
3.2.6. Tahmin edilen maksimum deplasmanda adm adm
performans kontrol.................................................................. 52

BLM 4.
SAYISAL UYGULAMALAR.......................................................................... 54
4.1. Giri.................................................................................................. 54
4.2. Genel Bilgiler.................................................................................... 55
4.3. Saysal zmlemeler...................................................................... 60

v
BLM 5.
SONULAR VE NERLER........................................................................... 81

KAYNAKLAR.. 84
ZGEM... 86

vi

SMGELER VE KISALTMALAR LSTES

ABYYHY : Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik
ADRS : vme-yer deitirme talep spektrumu
ATC : Applied Technology Council
FEMA : Federal Emergency Management Agency
TDY : Trk Deprem Ynetmelii
ZEN : Deprem katsays
A
o
: Etkin yer ivmesi katsays
a
p
: Performans noktas ivme deeri
C
A
: Zemin etkili maksimum ivme katsays
C
V
: Periyodu 1 sn. olan %5 snml sistemin spektrum deeri
d
p
: Performans noktas deplasman deeri
E : Deprem etki tr katsays
E
D
: Bir evrimde snmle tketilen enerji
E
So
: Maksimum ekil deitirme enerjisi
F : Yanal d yk
g : Yerekim ivmesi
I : Bina nem katsays
K
b
: Balang rijitlii
n : Yapdaki kat says
N : Ortalama standart penetrasyon
N
A
, N
V
: Bilinen bir deprem kaynana olan mesafe katsays
P
g
: Gme yk parametresi
PF
1
: Birinci doal mod iin modal katlma katsays
S
a
: Spektral ivme
S
ai
: Maksimum spektral ivme
S
api
: Performans seviyesindeki spektral ivme deeri

vii
S
ay
: Dorusal elastik davran snrndaki spektral ivme
S
d
: Spektral yer deitirme
S
di
: Maksimum spektral yer deitirme
S
dpi
: Performans seviyesindeki spektral yer deitirme
S
dy
: Spektral akma yer deitirmesi
S
v
: Spektral hz
SR
A
: Spektral ivme azaltma katsays
SR
V
: Spektral yer deitirme azaltma katsays
T : Doal titreim periyodu, (sn)
T
A
, T
B
: Zemin hakim periyotlar
V : Toplam taban kesme kuvveti
V
S
: Kayma dalgas hz
w
i
: i. katn arl
w
i
/g : i. seviyede toplanm ktle
W : Yap arl
Z : Deprem blge katsays
1
: Birinci doal mod iin modal ktle katsays
0
: Histerik snm
eff
: Etkili toplam snm oran
i1
: i. seviyedeki modun ekli
: Yer deitirme
t
: Talep deplasman
tepe
: Yapnn tepe noktasndaki yer deitirme
: evrimsel snm dzeltme katsays

viii

EKLLER LSTES

ekil 2.1. Bina performans seviyeleri............................................................. 18
ekil 3.1. Taban kesme kuvveti ile at deplasman arasndaki iliki............ 25
ekil 3.2. Kapasite erisinin kapasite spektrumuna dntrlmesi............. 32
ekil 3.3. Geleneksel talep spektrumunun ADRS formatna dntrlmesi 33
ekil 3.4. Kapasite spektrumu ile talep spektrumunun st ste izilmi
ekli................................................................................................ 34
ekil 3.5. ADRS spektrumuna dntrme.................................................... 35
ekil 3.6. Kapasite spektrumunun krkl gsterimi....................................... 36
ekil 3.7. Talep spektrumu ile kapasite spektrumunun birlikte gsterimi..... 37
ekil 3.8. %5 snml elastik talep spektrumu erisi................................... 41
ekil 3.9. Spektral indirgeme iin snm ifadesi........................................... 42
ekil 3.10. %5 snml talep spektrumunun indirgenmesi............................. 45
ekil 3.11. Kapasite spektrumu ile talep spektrumunun kabul edilebilir
toleranslar iindeki kesiimi........................................................... 46
ekil 3.12. Talep ve kompozit (dili) kapasite spektrumlarnn kesiim
noktas............................................................................................ 47
ekil 3.13. Prosedr Ada 1. adm.................................................................... 48
ekil 3.14. Kapasite spektrumu ile talep spektrumunun kesitirilmesi.
Prosedr Ada 2. adm.................................................................... 49
ekil 3.15. Balang performans noktasnn bulunmas. Prosedr Ada 3.
adm................................................................................................ 49
ekil 3.16. Kapasite spektrumunun krkl hale dntrlmesi. Prosedr
Ada 4. adm................................................................................... 50
ekil 3.17. ndirgenmi talep spektrumunun bulunmas. Prosedr Ada 5.
adm................................................................................................ 50

ix
ekil 3.18. ndirgenmi talep spektrumu ile kapasite spektrumunun
kesitirilmesi. Prosedr Ada 6. adm............................................ 51
ekil 4.1. Mevcut yapya ait Zemin kat + Normal kat kalp planlar............. 56
ekil 4.2. Mevcut yapya ait Y dorultusunda, 3 aks boy kesiti................... 57
ekil 4.3. Mevcut yapya ait X dorultusunda, E aks boy kesiti................... 58
ekil 4.4. Mevcut yapya ait 3 boyutlu grn........................................... 59
ekil 4.5. Mevcut kesit, mevcut malzeme zellikleri ve mevcut donatl
yapnn 1975 TDY gre X ve Y ynleri iin taban kesme kuvveti
at deplasman erileri................................................................ 60
yapnn 1975 TDY gre performans seviyesi................................ 61
yapnn 1975 TDY gre yapda gme durumunda oluan plastik
mafsallarn yerleri.......................................................................... 62
yapnn 1975 TDY gre X ve Y dorultusunda yapya etkiyen
deprem ykleri................................................................................ 63
yapnn 1998 TDY gre X ve Y ynleri iin taban kesme kuvveti
at deplasman erileri................................................................ 64
yapnn 1998 TDY gre performans seviyesi................................ 65
yapnn 1998 TDY gre yapda gme durumunda oluan plastik
mafsallarn yerleri.......................................................................... 66
yapnn 1998 TDY gre X ve Y dorultusunda yapya etkiyen
deprem ykleri................................................................................ 67
ekil 4.13. 1998 TDY gre yeniden boyutlandrlan yapnn X ve Y ynleri
iin taban kesme kuvveti at deplasman erileri...................... 68
ekil 4.14. 1998 TDY gre yeniden boyutlandrlan yapnn performans
seviyesi........................................................................................... 69

x
ekil 4.15. 1998 TDY gre yeniden boyutlandrlan yapda gme
durumunda oluan plastik mafsallarn yerleri................................ 70
ekil 4.16. 1998 TDY gre yeniden boyutlandrlan yapnn X ve Y
dorultusunda yapya etkiyen deprem ykleri............................... 71
ekil 4.17. 1998 TDY gre iki katl olarak yeniden boyutlandrlan yapnn
X ve Y ynleri iin taban kesme kuvveti at deplasman
erileri............................................................................................ 72
performans seviyesi........................................................................ 73
ekil 4.19. 1998 TDY gre iki katl olarak yeniden boyutlandrlan yapda
gme durumunda oluan plastik mafsallarn yerleri.................... 74
X ve Y dorultusunda yapya etkiyen deprem ykleri................... 75
ekil 4.21. 1998 TDY gre perdeler ile glendirilmi yapnn X ve Y
ynleri iin taban kesme kuvveti at deplasman erileri.......... 76
ekil 4.22. 1998 TDY gre perdeler ile glendirilmi yapnn performans
seviyesi...........................................................................................

77
ekil 4.23. 1998 TDY gre perdeler ile glendirilmi yapda gme
durumunda oluan plastik mafsallarn yerleri................................ 78
ekil 4.24. 1998 TDY gre perdeler ile glendirilmi yapnn X ve Y
dorultusunda yapya etkiyen deprem ykleri............................... 79
ekil 4.25. Glendirmede kullanlan perdelerin kalp plannda gsterimi..... 80

xi

TABLOLAR LSTES

Tablo 2.1. Yapsal performans seviye ve aralklar......................................... 9
Tablo 2.2. Yapsal olmayan performans seviyeleri......................................... 11
Tablo 2.3. Yapsal olan ve yapsal olmayan performans seviyelerinin
birleiminden elde edilen bina performans seviyeleri.................... 14
Tablo 2.4. ATC-40 ve FEMA deprem seviyeleri............................................ 15
Tablo 2.5. Gz nne alnabilecek deprem iin parametreler......................... 16
Tablo 2.6. Performans amalarnn snflandrlmas...................................... 18
Tablo 3.1. Analitik ilemlerin algoritmas....................................................... 23
Tablo 3.2. Performans hesab iin yntem seim tablosu............................... 30
Tablo 3.3. Deprem blge katsays.................................................................. 38
Tablo 3.4. Kaynaa mesafe katsays.............................................................. 39
Tablo 3.5. Zemin snf.................................................................................... 39
Tablo 3.6. Deprem katsays, C
A
..................................................................... 40
V
..................................................................... 41
Tablo 3.8. Yap davran tr.......................................................................... 44
Tablo 3.9. Snm dzeltme katsays ........................................................... 44
Tablo 3.10. Spektral azaltma katsaylar SR
A
ve SR
V
....................................... 45
A
ve SR
V
nin minimum deerleri. 45
Tablo 3.12. Deformasyon limitleri.................................................................... 52

xii

ZET

Anahtar kelimeler: Pushover Analiz, Kapasite Erisi, Kapasite Spektrumu, Nonlineer
Statik Analiz, Performans Metodu, Statik tme Yntemi

Bu almada, betonarme yap sistemlerinde geree daha yakn bir sonu veren ve
dorusal olmayan analiz yntemlerinden olan statik-itme (Pushover) analizi
anlatlmtr. Bu yntem kullanlarak yaplarn deprem karsndaki davranlar
deerlendirilmi, deprem gvenliinin tahkiki ve deprem gvenlii yetersiz olan
yaplarn glendirilmesi konular hakknda bilgi verilmitir. Ayrca Statik tme
Yntemi kullanlarak mevcut bir betonarme yapnn deprem gvenlii tahkik
edilmi ve glendirilmi durumunun performans sonular deerlendirilmitir.

Be blm halinde sunulmu olan bu almann, birinci blmnde almann
amac, konunun tantlmas ve konunun nemi vurgulanmtr.

kinci blmde performans kavram aklanmtr. Daha sonra, binalar iin yapsal ve
yapsal olmayan performans seviyelerinin, bu seviyelerin birlemesinden oluan yap
performans seviyelerinin aklamalar yaplm ve bu performans seviyelerinin
belirlenmesinde etkili olan kriterler aklanmtr. Ayrca yer hareketlerinden ksaca
bahsedilmitir.

nc blmde statik itme yntemi ile analiz, yapnn kapasite erisinin elde
edilii, kapasite spektrum yntemi ve performansn bu yntemle nasl bulunaca
anlatlmtr.

Drdnc blmde STA4-CAD analiz program yardmyla be katl mevcut bir
yapnn 1975 ve 1998 TDYne gre ayr ayr analizi yaplm, ayrca glendirme
yaplarak ta analiz tekrarlanmtr.

Son blmde analiz sonular karlatrlm ve genel bir deerlendirme yaplmtr.
xiii

THE ANALYSES OF THE STRUCTURES WTH THE USE OF
STATC PUSHOVER METHOD

SUMMARY

Keywords : Pushover analyse, capacity curve, capacity spectrum, nonlinear static
analyse, performance method, static pushover method

In this research, the pushover analyse, in the concrete structural systems resulting in
more realistic analyses and in nonlinear analyse methods has been examined. By
using this method, the behaviour of the buildings against the earthquake forces has
been considered, the quake safety verification and the reinforcement of the buildings
which show unsafety from the point of view of resistance against the quake forces
has been explained. Although by using static pushover analyse, the verification of
the resistance against the earthquake forces of the present building has been done and
its reinforced situations performance results has been considered.

This research is represented in five chapters, the first chapter includes the aim of this
research, introduction the issue and its emphasize

Chapter 2 contains the performance concept for the buildings, structural and
nonstructural performance levels and in the determination of these levels effective in
defining criteria are explained. The ground movements are also referred.

In the chapter 3, analyse by using pushover method, obtain of the capacity curve of
the building, capacity spectrum method and how the performance can be achieved
are presented.

In chapter 4, five storied present building is analysed by using the STAD4-CAD
software according to the TDY respectively 1975 and 1998 version and another
analyse has been applicated to the reinforced type of the same building.

In the last chapter analyse outcomes are compared and general lookover has been
done.

BLM 1. GR

Yaplar deprem srasnda iddeti, sresi ve yn tam olarak kestirilemeyen etkilere
maruz kalrlar. Bu etkiler yapnn dayanm ve stabilitesini nemli lde etkilemekte
ve yapnn deprem esnasnda elastik tesi deformasyonlar yapmasna neden
olmaktadr. Oluan deformasyonlar yapda kalc hasarlara, hatta yapnn
stabilitesinin bozulmas sonucu yapnn yklmasna kadar gidecek ciddi can ve mal
kayplarna neden olabilmektedir. Yapnn deprem etkileri altndaki davrann
etkileyen etkenleri; malzemenin lineer olmayan davran, tayc sistem seimi ve
uygulama aamasnda projeye uygun olarak yapnn imal edilmemesi olarak
sralanabilir.

Bilindii gibi gnmzde depreme dayankl yap tasarm yntemlerinde ana ama,
doal bir afet olan depremlerden insanlarn en az zararla kmas ve can gvenliinin
salanmas eklindedir. lkemizde 1998 ylnda kullanlmaya balanan afet
ynetmelii de (ABYYHY) Ksm 3te ama ve genel ilkelerini sralarken ana ilke
olarak bu duruma deinmi, binalardan beklenen performans tasarm depremi (50
yllk bir sre iinde alma olasl %10 olan deprem) altnda binalarn aadaki
ekilde karlk vermesi zorunluluu belirtilmitir;

Hafif iddetteki depremlerde binalardaki yapsal ve yapsal olmayan sistem
elemanlarnn herhangi bir hasar grmemesi, orta iddetteki depremlerde yapsal ve
yapsal olmayan elemanlarda oluabilecek hasarn onarlabilir dzeyde kalmas,
iddetli depremlerde ise can kaybn nlemek amac ile binalarn ksmen veya
tamamen gmesinin nlenmesi eklindedir. [1].

2
Dorusal analiz yntemleri, yukardaki bu art salamak iin ynetmeliklerde
belirtilmi olan belli bal katsaylar kullansa da, deprem sonras yapda oluabilecek
hasar durumlar iin fikir yrtmekte yetersiz kalmaktadr. Ayrca, ayn yapnn
defalarca deprem etkisine maruz kalmas sonucunda nasl bir davran biimi
sergileyecei konusu da tam bir belirsizlik arz etmektedir. Buradan hareketle,
dorusal hesap yntemlerinin yapnn deprem hesabnda yetersiz kald sonucuna
varlabilir.

Dorusal analizle yapnn elastik kapasitesi belirlenirken, dorusal olmayan analiz
yntemlerinde yapnn elastik tesi kapasitesi de gz nnde bulundurulmaktadr.

Yaplar iin, sabit dey ykler altnda, yatay yklerin kademeli artrlmasyla
yaplan dorusal olmayan hesap yntemine Statik tme Yntemi denir. Bu yntem,
binann deprem esnasndaki davrann daha gereki olarak temsil ettii iin,
hesaplamalarn daha doru bir ekilde yaplmasna imkn tanmaktadr. Statik itme
ynteminde binann tm elemanlarnn deformasyon davranlar tanmlanr. Bu
hesaplama ynteminde malzemenin elastiklik snrlar dnda kalan plastiklik
kapasitesinden de yararlanlmaktadr [2].

Bu yntemde, oluturulan modeller kk artmlarla telenmeye tabi tutulur. Her
admda yapy oluturan elemanlarn davran ekillerindeki deiim gzlenir. Bu
deiimler, elemann nihai tama kapasitesine erimesi ile sona erer. Bu ekilde,
yap belirlenen yanal teleme mesafesine eriinceye kadar ya da yapy tekil eden
elemanlarn, daha nceden tanmlanan gme deformasyonlarna ulancaya kadar
analiz devam ettirilir. Bina gme durumuna geldiinde analiz kesilir. Sonu olarak
gelinen deformasyon seviyesi itibariyle binada deprem sonras oluacak hasar
seviyesi belirlenmektedir. Ayrca, binann hangi kesitlerinin daha fazla zorlanmaya
maruz kald grlp ona gre glendirme yaplarak, glendirme maliyeti
optimum bir seviyeye ekilerek daha ekonomik bir ekilde bina gvenlii ngrlen
dzeye getirilir.

3
Sonu olarak, Statik-tme Yntemi deprem kuvvetlerinin binadan talep ettii ile
binann o depreme verebilecei cevabn (kapasite, kuvvet-deplasman (pushover)
erisi) kesitii noktadaki, dier bir deile performans noktasndaki durumunun
incelenmesidir. Bu performans noktasndaki bina zellikleri, binann kullanm
amacna ve mal sahibinin yapdan ne bekledii ile alakal olarak nceden tespit
edilir. Bu noktada ana ama, ekonomik durumlar ne olursa olsun en az can gvenlii
seviyesinin salanmas olmaldr. Bu amala performansa dayal tasarmda, belirli bir
deprem etkisinde yapda birden fazla performans (hasar) seviyesi belirlenir.

Gnmzde performansa dayal tasarmda ATC-40 ve FEMA-356 (FEMA 273/274)
olmak zere birbirine yakn iki yaklam mevcuttur.

ATC-40 sadece betonarme binalarn incelenmesi, deerlendirilmesi ve
glendirilmesi iin olmasna karlk, dier tm binalar iin de kullanlabilir.

FEMA-356; nce FEMA 273 ve FEMA 274 olarak binalarn deprem
glendirmesinde kullanlmak zere gelitirilmitir. Ancak, verilen performans
kavramna dayal kavramlarn yeni proje oluturulmasnda da kullanlmas
mmkndr. ATC-40daki kaytlarn ilerisine giderek, FEMA-356 btn binalar
kapsamak zere hazrlanm olup, kabul kriterleri dorusal olan ve olmayan
zmleme sonular iin de verilmitir. Bu belgede (FEMA-356) aklanan ana
kavram ATC-40 da verilenin benzeridir.

1.1. almann Amac ve Kapsam

Son 30 ylda yaplan aratrmalar ve depremlerde meydana gelen gme
mekanizmalar, mhendisleri lineer olmayan hesaplara yneltmitir. Lineer olmayan
hesap yntemiyle, yapnn depremde gsterecei davran daha nceden byk
oranda kestirilebilmektedir. Bu durum da daha ekonomik ve gvenli zmler
dourmaktadr. Bu yntem, deprem mhendisliinde giderek daha yaygn bir ekilde
kullanlmaktadr. Bu balamda, lineer olmayan hesap ynteminin tantlmas, teorik
altyapsnn iyi anlalmas ve yeterli sayda rnekler sunulmas byk nem
kazanmtr.

4
Bu almada, 17 Austos 1999 Marmara Depremine maruz kalan be katl
betonarme bir yapnn performans seviyelerindeki farkll grmek iin, 1975 ve
1998 Trk Deprem Ynetmeliklerine gre, yapnn 1998 ynetmelie gre kat
adedinin ikiye indirilmesi halinde ve 1998 TDY gre glendirme yaplmas
halindeki performans seviyeleri ayr, ayr incelenmeye allmtr. Performans
seviyelerinin incelemesinde, lineer olmayan bir hesap yntemi olan Kapasite
Spektrum Yntemi kullanlmtr.

BLM 2. PERFORMANS KAVRAMI

2.1. Giri

Klasik projelendirmede deprem hasarlar genellikle ynetmeliklerin verdii dey ve
yatay yklerle ve elastik davranna gre yaplmaktadr. Gerekte, yap elastik tesi
davran gstermektedir.

Bu elastik tesi davrana ait ykler azaltma katsays ile belirlenmektedir. Bu
durumda elastik tesi davrann tek bir katsay ile belirlenmi olmas, depremde
oluacak kuvvetler ve deplasmanlar bakmndan yetersiz grlmektedir. Ortaya kan
yetersizlikler gvenlikte ve g tkenmesi mekanizmasnda baz belirsizliklere yol
amaktadr. Belirsizlikler, yksek maliyetli ve ar gvenli yap ortaya karmakta,
bu durum da ekonomik olmamaktadr.

Performans kavram tam bu noktada ortaya kmaktadr. Performans kavram,
binann olas depremlere kar gsterecei davran ifade eder. Yani sismik
performans tanmlar. Sismik performans, belirli bir deprem etkisi altnda, binalarda
nceden kabul edilen snrlar dahilinde oluabilecek maksimum hasar durumlarnn
belirlenmesi eklinde de tanmlanabilir. Bir performans amac, sadece bir deprem
durumu gz nne alnarak belirlenebilecei gibi, birden fazla deprem durumu
dikkate alnarak da belirlenebilir. Birden fazla deprem etkisini gz nne alan bu
performans amac, oklu Performans Amac olarak isimlendirilir [2,3].

Performansa dayal deprem mhendisliinde bir binann deprem performans amac,
iki soruya cevap verilerek tanmlanr. Binada depremden sonra nasl bir hasar
seviyesi ve bununla ilgili olarak nasl bir performans seviyesi kabul edilecektir?
Bunlarn belirlenmesinde hangi deprem esas alnacaktr? Bu iki sorunun cevabnn
birletirilmesi ile Bina Deprem Performans Amac tanmlanr [4].
6
Bir bina ina edilmeden veya glendirilmeden nce bu binaya uygun performans
amac, bina sahibi ile mhendis tarafndan ortak bir mutabakata varlarak
belirlenmelidir. Performans amac belirlendikten sonra ilgili mhendis analizlerde
kullanlacak sismik talebe gre kabul edilebilirlik kriterleri erevesinde yapsal ve
yapsal olmayan elemanlarn tasarmn veya kontroln kolaylkla yapabilir.
Hesaplarda kabul edilmi dzeyde olan bir yer sarsnts meydana geldii zaman,
eer uygulamada bir hata yaplmam ise, yapnn beklenen performans seviyesine,
hatta daha yksek bir performans seviyesine ulamas beklenir. Ancak pratikte her
zaman byle olmamaktadr. Bunu temel sebepleri arasnda, uygulamadaki
yanllklar ve projelendirmedeki muhtemel yanllklar saylabilir.

Bu blmde yap performans seviyeleri, bu seviyelerin kombinasyonlar, performans
seviyelerinin nasl tespit edilecei ve deprem risk seviyeleri gibi konulara ilikin
ayrntl bilgi verilmektedir.

2.2. Performans Seviyeleri

Performans seviyelerini belirleyen durumlar; yapda depremden sonra olmas
beklenilen fiziksel hasarlar, bu hasarlarn oluturduu can gvenlii tehdidi ve
yapnn deprem sonras hizmet verebilmesi olarak tanmlanr.

Performans seviyeleri binalarn yapsal ve yapsal olmayan elemanlar iin ayr ayr
belirlenir. Beklenilen deprem sonrasnda, istenilen performans derecesine gre
yapsal ve yapsal olmayan elemanlara ait ortak bir seviye belirlenerek tm yapnn
performans deeri bulunur. Yani hedeflenen performans seviyesi yapsal ve yapsal
olmayan performans seviyelerinin kombinasyonlar olarak ifade edilir.

2.2.1. Yapsal performans seviyeleri ve aralklar

Yapsal performans seviyeleri SP-n harfleri ile simgelenir. Yap elemanlarndaki
performans seviyeleri az hasardan ok hasara gre u ekilde tanmlanr.

7
- Hemen kullanm performans seviyesi (SP-1):

Deprem sonrasnda ok snrl yapsal hasarn meydana geldii durumdur. Yapnn
tayc sistemleri deprem ncesi karakteristiklerini ve kapasitelerini korumaktadr.
Yapsal hasardan dolay yaralanma riski yok denecek kadar azdr. Yapnn
depremden nceki kullanm durumu, deprem sonrasnda da devam etmektedir.

- Hasar kontrol performans aral (SP-2):

Deprem sonrasnda yapda meydana gelen hasarn, Hemen Kullanm Performans
Seviyesi (SP-1) ile Can Gvenlii Performans Seviyesi (SP-3) arasnda bulunduu
yapsal performans araldr. Bu performans aral, can gvenliinin salanmasnn
yannda hasar miktarnn da belirli lde snrlandrlmasna kar gelmektedir.
Ynetmeliklerde, yeni yaplar iin 50 yllk sre iinde alma olasl %10 olarak
tanmlanan deprem etkisinde ngrlen performans seviyesi yaklak olarak bu
arala dmektedir.

- Can gvenlii performans seviyesi (SP-3):

Deprem sonrasnda yapda nemli lde yapsal hasarn meydana geldii fakat
ksmen veya toptan gmenin sz konusu olmad durumdur. Yapda gmeyi
nleyecek bir ek kapasite mevcuttur. nemli yapsal elemanlarn, yap ierisinde
veya dnda can gvenliini tehdit edecek ekilde krlmas veya dmesi sz
konusu deildir. Deprem esnasnda yaralanmalar olsa bile, yapsal hasardan
kaynaklanan hayati tehlike oluturabilecek yaralanma riski ok dktr. Yapnn
tekrar kullanm iin kapsaml yapsal onarmlar gereklidir. Ancak, oluan hasarn
onarlmas her zaman ekonomik adan pratik olmayabilir. Ynetmelik esaslarna
uygun olarak tasarlanan yeni yaplarn, bu yapsal performans seviyesinden daha
fazla deplasman yapmas dnlmtr.

8
- Snrl gvenlik performans aral (SP-4):

Bu seviye net bir seviye deildir. Can gvenlii (SP-3) ile yapsal stabilite (SP-5)
performans seviyeleri arasnda kalmaktadr. Bir binann glendirilmesinde, can
gvenliinin tam olarak salanmamas durumunda gz nne alnabilir. Snrl
gvenlik aralnda glendirme tm yapsal elemanlar iin gerekmeyecektir. Ancak
can gvenlii performans seviyesinden daha fazla, yapsal stabilite seviyesinden ise
daha az bir glendirme gerekecektir.

- Toptan gmenin nlenmesi (Yapsal stabilite) performans seviyesi (SP-5):

Bu performans seviyesinde yap tayc sistemi g tkenmesi durumuna gelmitir,
yani yapnn tayc sistemi ksmi veya toptan gmeye ulama snrndadr. Yapda
nemli hasarlar olumutur, yanal rijitlik ve yk tama kapasitesi de nemli lde
zayflamtr. Buna ramen yap tayc sistemi, sabit ve hareketli tm dey ykleri
karlayacak durumdadr. Yap tm stabilitesini kaybetmemesine ramen, deprem
sonras oluacak art oklar yapnn yklmasna sebep olabilir. Binann iinde ve
dnda, binadan debilecek paralardan dolay nemli yaralanmalar grlebilir.

Binann tekrar kullanlmas gerekiyorsa mutlaka ok iyi bir ekilde glendirilmesi
ve onarlmas gerekmektedir. Ancak bu tr yaplarda yaplmas gereken glendirme,
hem teknik olarak hem de ekonomik olarak zayf bir olaslktr. Toptan gme
tehlikesi, bu performans seviyesinde kesin bir ekilde engellenememitir. Yeni
binalarn tasarmnda, yapsal stabilite performans seviyesinin maksimum deprem
etkisi altnda salanmas gerekir. Daha dk bir deprem etkisinde bu performans
seviyesinin salanmas, daha yksek bir deprem etkisi olutuu zaman yapnn g
tkenmesi snrnn stne kmas durumuna kar gelir. Bu durum kabul edilemez.

9
- Tayc elemanlarn hasarnn gz nne alnmad performans seviyesi (SP-6):

Bu net bir performans seviyesi deildir; fakat yapsal olmayan elemanlarn (duvarlar,
asma tavan, yzey kaplamalar, eyalar vb.) sismik adan deerlendirilmesini ve
glendirilmesini amalayan bir seviyeyi ifade eder. rnein, ierisinde manevi
adan deeri olduka yksek olan eyalarn bulunduu bir binann yklmas
durumunda dahi ierisindeki eyalara zarar gelmemesinin istendii hallerde, binann
korunmasnn yannda ierisindeki eyalarnda ayrca korunmasnn gerektii bu
seviyeyle ifade edilebilir.

Tablo 2.1. Yapsal performans seviye ve aralklar
PERFORMANS
SEVYES
PERFORMANS
ARALII
TANIM
SP-1 Hemen kullanm performans seviyesi
SP-2 Hasar kontrol performans aral
SP-3 Can gvenlii performans seviyesi
SP-4 Snrl gvenlikli performans aral
SP-5 Yapsal stabilite performans seviyesi
SP-6 Yapsal performansn gz nne alnmad
durum

2.2.2. Yapsal olmayan performans seviyeleri

Yapsal olmayan performans seviyeleri NP-n harfleri ile simgelenir. Bu performans
seviyeleri, yapnn tayc olmayan elemanlarnda deprem etkisinde oluacak hasar
durumlarn aklar. Ayrca, dorudan deerlendirme ve glendirme aamalarndaki
teknik kriterleri belirlemek iin de kullanlr.

10
- Kullanma devam performans seviyesi (NP-A):

Tayc olmayan eleman ve sistemlerin deprem sonras yerlerini ve ilevlerini
koruduklar hasar durumu olarak tanmlanmaktadr. Kk onarmlar gerekse de,
ekipmanlar alr durumdadr. Yapsal olmayan elemanlarn kullanmn engelleyen
bir hasar sz konusu deildir.

- Hemen kullanm performans seviyesi (NP-B):

Deprem sonrasnda yapsal olmayan elemanlar genel olarak yerlerini korumakla
beraber, yapsal olmayan elemanlar ve sistemlerde kk hasarlarn olutuu hasar
durumunu tanmlamaktadr. Baz eleman ve ekipmanlarn onarlmas ve/veya
deitirilmesi gerekebilir. Kullanm bakmndan ortaya kabilecek kstlamalar ksa
srede giderilerek yap kullanlmaya aktr.

- Can gvenlii performans seviyesi (NP-C):

Deprem sonrasnda yapsal olmayan elemanlar ve sistemlerde dikkate deer bir
hasarn olutuu hasar durumunu tanmlamaktadr. Bununla birlikte, yapnn iinde
veya dnda eitli yaralanmalara sebep olabilecek ar elemanlarn gmesi veya
dmesi sz konusu deildir. Yapsal olmayan sistemlerin, ekipmanlarn ve
makinelerin onarlmas veya yenilenmesi gerekli olabilir. Deprem esnasnda
yaralanmalar olmakla birlikte, yapsal olmayan hasardan dolay can gvenliini
tehdit edecek yaralanmalar meydana gelmez.

- Azaltlm hasar performans seviyesi (NP-D):

Deprem sonrasnda yapsal olmayan elemanlarda ve sistemlerde nemli hasarlar
meydana gelir. Ancak, parapet, d yma duvar, cephe kaplamas veya ar tavan
gibi byk para dmesi sonucu bir yaralanma sz konusu deildir.

11
-Yapsal olmayan elemanlarn hasarnn gz nne alnmad performans seviyesi
(NP-E):

Bu seviye net bir performans seviyesi olmamasna ramen mhendis ve yap sahibi
iin yapnn durumunun saptanmasn kolaylatrr.

Yapsal olmayan elemanlarn tayc sisteme herhangi bir etkisi ve katks olmad
kabul edilerek hesaplar yaplr. Ancak pratikte byle olmad deprem annda
erevelerin iine rlen blme duvarlarn erevelere yardm ettii ve yanal ykn
yaklak olarak %15nin bu blme duvarlar tarafndan tand dncesi hakimdir.
Bu nedenle, deprem esnasnda birok can kaybna sebebiyet veren yapsal olmayan
elemanlarn yapmnda da gereken nem verilmelidir.

Tablo 1.2. Yapsal olmayan performans seviyeleri

PERFORMANS
SEVYES
TANIM
NP-A Kullanma devam performans seviyesi
NP-B Hemen kullanm performans seviyesi
NP-C Can gvenlii performans seviyesi
NP-D Azaltlm hasar performans seviyesi
NP-E Yapsal olmayan performansn gz nne alnmad durum

12
2.2.3. Yap performans seviyeleri

Binann deprem etkisi altnda beklenen performans; ortaya kacak hasar, ekonomik
kayp ve faaliyete ara vermenin sakncasnn toplam olarak grlr. Buna bal
olarak yap performans seviyeleri, yapsal olan ve yapsal olmayan performans
seviyelerinin birlikte dnlmesi ve binadaki hasarlar snrlandrmak amacyla,
bunlarn kombine edilmesi sonucunda oluur. Mmkn olan kombinasyonlar Tablo
2.3de gsterilmitir. Kullanm asndan 1-A, 1-B, 3-C, 3-D, 5-E performans
seviyeleri daha yaygndr.

- Kullanma devam performans seviyesi 1-A (B):

Binann yapsal olan ve yapsal olmayan elemanlarndaki hasar, kullanma devam
etkilemeyecek seviyededir. Bina deprem ncesi dayanm, rijitlik ve snekliini
aynen korumaktadr. Binada hasar snrlandrlm olduu iin, can gvenlii
tehlikesi yoktur ve hibir onarma ihtiya duyulmadan bina kullanlabilir.

- Hemen kullanm performans seviyesi 1-B (IO):

Bu seviye, nemli binalar iin ngrlen seviye olup, binann btn hacimleri ve
sistemleri kullanlabilecek durumdadr. Buralarda kk onarmlara ihtiya
duyulabilir. Ayrca, yap deprem ncesi rijitliini ve dayanmn nemli lde
korumaktadr.

- Can gvenlii performans seviyesi 3-C (LS):

Tayc sistemde hasar mevcut olduu halde, nemli bir kapasite kalmtr ve
tayc olmayan elemanlarda hasar kontrol altndadr. Bu hasardan dolay can
gvenliinin tehlikeye girmesi ok dk bir olaslktr. Sarsnt annda eyalar
hareket edebilir, sarsnt sonras kimyasal tehlike ve yangn tehlikesi vardr. Bu
performans seviyesi, gnmzde ynetmeliklerin yeni binalar iin ngrm olduu
performans seviyesinden biraz daha dk bir seviyedir. Yani ynetmelikler, binann
bu seviyedekinden daha fazla deplasman yapmasn ngrr.
13
- Bina performans seviyesi 3-D :

Tayc elemanlardaki can gvenlii seviyesi ile tayc olmayan elemanlardaki
azaltlm hasar seviyesinin birleimdir. Ynetmeliklerde bulunan, 50 yl/%10
olaslkl deprem tanmn alarak yaplan ve deprem kuvvetlerinin %75ini alacak
ekilde gerekletirilen glendirme mdahalesinin byle bir performans seviyesini
salad kabul edilebilir.

- Yapsal stabilite (Toptan gmenin nlendii) performans seviyesi 5-E (CP):

Bu performans seviyesi yap tayc sistemi veya yatay yk tayan sistem iin
tanmlanabilir. Deprem sonras yap tayc sistemi ancak dey ykler altnda
stabilitesini koruyabilmektedir. Yap, dayanm ve rijitliinin nemli bir blmn
kaybetmi durumdadr. Yapnn art depremlere kar gme gvenlii kalmamtr
ve kullanlmamas gerekir. Yapsal ve yapsal olmayan elemanlarda hasar nemli
boyuttadr ve bundan kaynaklanan can gvenlii riski sz konusudur. Yapnn
onarlmas ou kez pratik ve ekonomik bakmdan uygun deildir. Yaplarda bu
performans seviyesi istenmez.

14
Tablo 2.3. Yapsal olan ve yapsal olmayan performans seviyelerinin birleiminden elde edilen bina
performans seviyeleri [4]

YAPISAL PERFORMANS SEVYELER
YAPISAL
OLMAYAN
PERFORMANS
SEVYELER
SP-1
Hemen
kullanm
SP-2
Hasar
Kontrol
(aralk)
SP-3
Can
gvenlii
SP-4
Snrl
gvenlik
(aralk)
SP-5
Yapsal
stabilite
SP-6
Gz
nne
alnmad
NP-A
Kullanma
devam
1-A
Kullanma
devam
2-A

NR

NR

NR

NR
NP-B
Hemen
kulanm
1-B
Hemen
kullanm
2-B 3-B

NR

NR

NR
NP-C
Can
gvenlii
1-C 2-C
3-C
Can
gvenlii
4-C 5-C 6-C
NP-D
Azaltlm
hasar

NR
2-D 3-D 4-D 5-D 6-D
NP-E
Gz nne
alnmad

NR

NR
3-E 4-E
5-E
Yapsal
stabilite
UYGU
LANMAZ
NR: Tavsiye edilmez

2.3. Yer Hareketi

Performansa dayal tasarmda, seilen belirli bir yap performans seviyesinin hangi
deprem etkisi altnda elde edilmesi gerektii belirlenmelidir. Bunun yaplabilmesi
iin yer hareketi ve istenilen performans seviyesi birletirilmelidir. Sonular, seilen
deprem parametreleri iin incelenecektir. Yer hareketinin belirlenmesi tasarm iin
kesinlikle gereklidir. Deprem etki seviyesinin belirlenmesi, spektrum erisinin
tanmlanmas ile yaplr.
15
Depremin 50 yl iindeki alma olasl tanmndan veya benzer byklkteki
depremler arasndaki ortalama dn periyodu tanmndan hareket edilir. Bu iki
tanm arasndaki iliki Tablo 2.4de verilmitir. ATC-40ta , FEMAda ise iki
farkl seviyede deprem hareketi tanmlanmtr.

Tablo 2.4. ATC-40 ve FEMA deprem seviyeleri
ATC-40 FEMA
SE, Servis Depremi TGD-1 Temel Gvenlik Depremi 1
DE, Dizayn Depremi TGD-2 Temel Gvenlik Depremi 2
ME, Maksimum Deprem

- Servis depremi (Kullanm depremi) (SE):

50 yllk bir zaman diliminde meydana gelme olasl %50 olan yer hareketidir.
Servis deprem seviyesi, tasarm depremi seviyesinin yaklak yarsdr. Ortalama
dn periyodu yaklak 75 yl olan bu depremin yapnn mr boyunca olma
ihtimali ok yksek fakat iddeti ve bykl az olan bir depremi tanmlar.

- Dizayn (Tasarm) depremi (DE):

50 yllk bir zaman diliminde meydana gelme olasl %10 olan depremlerdir.
Ortalama dn periyodu yaklak 500 yl olan bu depremin binann mr boyunca
ortaya kmas ok dk bir ihtimaldir.

16
- Maksimum deprem (ME):

50 yllk bir zaman diliminde meydana gelme olasl %2 olan yer hareketidir.
Ortalama dn periyodu yaklak 2500 yl olacak ekilde, blgedeki jeolojik bilgiler
gz nne alnarak belirlenebilecek en byk deprem olarak kabul edilir. Bu
depremin etkileri, tasarm depremi etkisinin yaklak 1,25 ~ 1,5 kat kadardr.
Deprem ynetmeliklerinde, tasarm depreminin etkisinin, bina nem katsays ile
artrlmas suretiyle byle bir deprem tanmlanmaya allr.

- Temel gvenlik depremi 1 (TGD-1):

50 ylda alma olasl %10 olan depremlerdir ve TGD-2nin te ikisinden kk
olan depremdir.

- Temel gvenlik depremi 2 (TGD-2):

50 ylda alma olasl %2 olan depremlerdir ve blgede ya da fayda kaydedilmi
depremlerin ortalamasnn 1,5 katndan kk olan depremlerdir.

FEMAda tanmlanan TGD-1, ATC-40daki DEye ve yine FEMAda tanmlanan
TGD-2nin ise ATC-40daki MEye denk dt sylenebilir [5].

Tablo 2.5. Gz nne alnabilecek deprem iin parametreler
AILMA
OLASILII
ESAS ALINAN ZAMAN
ARALII
ORTALAMA DN PERYODU
%50 50 yl 72 yl
%20 50 yl 225 yl
%10 50 yl 474 yl
%2 50 yl 2475 yl

17
2.4. Performans Amalar

2.4.1. Performans amac ve snflandrlmas

Performansa dayal tasarmda sismik performans amac, bykl verilen yer
hareketi iin tahmin edilen bina performansnn seilmesi ile saptanr. Performans
amac, farkl yer hareketi seviyesi iin farkl performanslar seilerek belirlenir.
Binann depremden sonra kullanlabilmesi iin, ileri seviyede bir ama seilebilir.
Ancak, bu durumda glendirmenin ar ve maliyetinin de yksek olaca
unutulmamaldr. Glendirme ileminde bir bina iin gz nne alnacak ama,
deprem etki seviyesine ve bina performans seviyesine bal olarak Tablo 2.6da
verilmitir.

Burada Temel Gvenlik Depremi 1 (TGD-1) ve Temel Gvenlik Depremi 2 (TGD-2)
olmak zere iki deprem etkisi tanmlanmtr. Tablo 2.6da verilen performans
amalarndan birinin seiminde; seilecek gvenlik seviyesinin ve kabul edilecek
deprem etki seviyesinin belirlenmesinin yannda, binann glendirme maliyeti ve
binann depremden ksa bir sre sonra kullanlabilmesi durumu da etkili olacaktr.
Performans seviyelerinin maliyetle ilikisi ekil 1.1de verilmitir. Bir bina iin tek
performans seviyesi seilebilecei gibi, birden fazla performans seviyesi de
seilebilir. rnein, TGD-1 depreminde can gvenlii performans seviyesi ve TGD-
2 depreminde de yapsal stabilite performans seviyesi seilebilir.

Tablo 2.6da bulduumuz performans sonucunda binaya gereken glendirme
ilemleri uygulanmaya balanr. a,f,k,p amalar ana binalar iin e,j,o nemli binalar
iin ve i,n ise gvenlii ok zel olan binalar iindir.

18
Tablo 2.6. Performans amalarnn snflandrlmas [9]
Performans Amacnn Saptanmas

Yap Performans Seviyeleri
Deprem
Etki
Seviyesi
Kullanma
Devam
Performans
Seviyesi
1-A (B)
Hemen
Kullanm
Performans
Seviyesi
1-B (IO)
Can Gvenlii
Performans
Seviyesi
3-C (LS)
Yapsal
Stabilite
Performans
Seviyesi
5-E (CP)
%50 / 50 yl
Servis
Depremi (SE)
a b c d
%20 / 50 yl e f g h
TGD-1
~%10 / 50 yl
Tasarm
Depremi (DE)
i j k l
TGD-2
~%5 / 50 yl
Maksimum
Deprem (ME)

m n o p

19
(
T
G
D
-
1
)
(
T
G
D
-
2
)
Y
a
n
a
l

s
t
a
b
i
l
i
t
e

C
a
n

g
v
e
n
l
i
i H
e
m
e
n
k
u
l
l
a
n
m
K
u
l
l
a
n
m
a

d
e
v
a
m

5
0

y
l
d
a
a
l
m
a

o
l
a
s
Artan
performans
Artan
deprem etkisi
Artan
maliyet
%
5
0
%
2
0
%
1
0

%
2

a
b
c
d
h
l
g
f
e
i
j
k
p
o
n
m

ekil 2.1. Bina performans seviyeleri

2.5. Performans Amalarnn Kararlatrlmas

Performans amac, balang ve son performans amac olarak ayrlrsa balang
amac bina sahibi ve ykml mhendis tarafndan deitirilebilir. Son performans
amac ise boyutlandrma ve glendirmede kullanlr ve raporlarla belirtilir.

2.5.1. Balang performans amac

Yapnn tm performans hedefi; zel yaplar iin yap sahibi tarafndan, kamuya ait
binalar iin ise ilgili kamu kuruluu tarafndan her bina iin deerlendirme ve
glendirmenin yaplmasndan nce belirlenir. Balang performans amacnn
belirlenmesinde, her trl durum deerlendirilmek suretiyle mevcut koullardaki en
uygun kararn verilmesinde, sorumlu mhendis bina sahibine yardmc olmaldr.
Glendirme projesi veya sismik deerlendirmeyle ilgili beklentilerin belirlendii bir
durum raporunun hazrlanmas, bina sahibi ve tasarm ekibine mevcut kaynaklarla
yaplabilecek en uygun performans amacnn belirlenmesinde yardmc olur.

20
2.5.2. Son performans amac

Balang hedefi, bina sahibi tarafndan, sorumlu mhendis ile koordinasyon halinde;
fiyat, tarihi deerinin gzetilmesi, binann kalan mr ya da dier durum ve
snrlamalar dnlerek gzden geirilebilir ya da zerinde baz deiiklikler
yaplabilir. Deerlendirme ve glendirme aamasnda kullanlan sonu performans
amac, deerlendirme raporunda ve glendirme izimlerinde aklanarak ifade
edilmelidir.

BLM 3. DORUSAL OLMAYAN STATK ANALZ
(PUSHOVER ANALZ)

3.1. Giri

Bu blmde yaplarn performansnn belirlenmesi iin uygulanacak olan statik-itme
(pushover) analiz ynteminin esaslar ve gerekli analitik ilemler aklanmtr.
Bunlar lineer olmayan analiz iin basitletirme yntemleri, kapasiteyi ve karl
(talep) belirlemek iin gerekli ilemler ve performans kontrol iin gerekli ilemler
olarak saylabilir [2].

Betonarme yaplar iin elastik (lineer) ve inelastik (lineer olmayan) analiz olmak
zere eitli analiz yntemleri vardr. Lineer analiz yntemlerinde sadece
malzemenin lineer snrlar iindeki davran gz nne alnr. Malzemenin lineer
olmayan davranlar hesaba katlmad iin malzemede kalan ek kapasiteden
yararlanlamamaktadr. Lineer olmayan birok temel analiz metodu tamamyla lineer
olmayan time history analizine dayanr. Fakat, Time History analizi yaygn olarak
kullanlamayacak kadar karmak bir hesap yntemidir.

Bununla beraber kullanm daha kolay olan basitletirilmi dorusal olmayan analiz
yntemleri de mevcuttur. Bu basitletirilmi analiz yntemlerinden, kapasite
(pushover) erisi ile indirgenmi talep (Response) spektrumu erilerinin kesiim
noktalarn bulmak suretiyle uygulanan Kapasite Spektrum Yntemi (CSM) ile
dorusal olmayan analiz ilemleri kolayca yaplabilir. Bu blmde kapasite spektrum
yntemi ile lineer olmayan statik analiz ilemlerinin uygulanmasna yer verilecektir.

22
Yaplarn tasarlanmasnda kullanlan dorusal analiz yntemleri; yapya etki ettirilen
ykler altnda, kontrol edilen malzeme zelliklerine bal olarak yapnn elastik
kapasitesi ve ilk akma durumunun nerede olabilecei hakknda fikir verse de, akma
sonras kuvvet dalmlarn ve hasar mekanizmasn belirlemede yetersiz kalr. Buna
karn, lineer olmayan analiz yntemleri, binalarn gme anna kadar olan
davranlarnn ve yklma durumundaki mod ekillerinin nasl olacan ok byk
bir yaklaklkla gsterir. Projelendirme iin lineer olmayan yntemlerin kullanm,
mhendise deprem esnasnda yapnn elastik snr aldktan sonra nasl davranaca
hakknda ok iyi fikir verdii gibi, geree yakn zmler bulunmasn ve esnek
yorum yaplabilmesini salar.

Lineer olmayan bir analiz yntemi olan kapasite spektrumu yntemi, binann toplam
taban kesme kuvveti ile en st katnda meydana gelen deplasman arasndaki ilikiyi
gsteren kapasite erisiyle, sismik yer hareketini ifade eden talep (Response)
spektrumu erisinin karlatrlmasn grafik bir ortanda mhendise sunar. Bu
yntem, mevcut binalarn deerlendirilmesi ve glendirilmesi iin son derece
faydaldr ve bize, olas bir deprem annda binann mevcut durumdaki davran ile
glendirildikten sonraki davran hakknda net bir fikir verir. Tablo 3.1.de
dorusal olmayan analiz yntemleri zetlenmitir.

23
Tablo 3.1. Analitik ilemlerin algoritmas
Elastik
- Ynetmelik ilemleri
-Karlk kapasite oranlar
Olmama
-Secant Metodu
-Time History
Analitik lemler
Basitletirilmi lineer
Basitletirilmi lineer olmayan yntemin genelde
odakland nokta "pushover" kapasite erisinin
deiik jenerasyonlardr. Bu durum, zemin
karlndan bamsz olduu iin yap
hakknda mhendise ok kymetli bilgiler sunar.
K
u
v
v
e
t

V
Deplasman
Sa
Sd dp
ap
V
elastik
V
elastik t
Elastik karlk spektrumu ile
kapasite spektrumunun lineer
dorultusu ile akma
noktas iterasyon iin iyi bir
balang noktasdr.
Eer bina tamamen elastik
yaplsayd inelastik
davranndaki deplasman ile
elastik deplasman eit
olacakt.
Kapasite Spektrumu Metodu
Talep Spektrumu
Deplasman Katsaylar Metodu
t hedef deplasmann
hesaplamak iin elastik
katsaylarla deitirilir.
Performans noktasn veya hedef deplasmann
kullanarak yapnn genel cevabnn ve eleman
deformasyonlarnn binann zel performans
amalarnn dorultusunda snr durumlar iin
karlatrlmasn salar.
Kapasite
Performans
Yk
Eleman Deformasyonlar
A
B
C
D
E
Eit Deplasman Yaklam
Dier lineer olmayan ilemler

24
3.2. Basitletirilmi Lineer Olmayan Analiz Yntemleri

Performansa dayal tasarm ilemlerinin iki nemli kavram talep ve kapasitedir. Tm
ilemler bu iki kavrama dayanarak yaplr. Talep, yer hareketinin bir gstergesidir.
Kapasite ise, yapnn sismik talebe karlk verebilme yeteneini ifade eder. Bu
durumda performans, kapasitenin talebe cevap verebilmesi ile llr. Baka bir
deyile performans, sz konusu yapnn olas bir depremin aabilecei hasarlar,
depremin etkilerini kendi bnyesinde sndrerek engelleyebilecek bir kapasiteye
sahip olmas gerektii eklinde aklanabilir. Bu sebepten dolay yapnn performans
seviyesi, tasarm amalar ile uyumlu olmaldr.

Kapasite Spektrum Yntemi gibi bir statik-itme (pushover) yntemini kullanarak
basitletirilmi dorusal olmayan analiz ilemini yapabilmemiz iin ncelikle aada
aklanan eye ihtiya vardr: Kapasite, Talep ve performans. Bunlar aada
ksaca aklanmtr:

- Kapasite: Yapnn tm kapasitesi, tama gcne ve yap bileenlerinin
deformasyon yapabilme kapasitelerine baldr. Bu ifadeden de anlalaca gibi
yapnn genel kapasitesi, ayr ayr onu oluturan elemanlarn kapasitesine baldr.
Elastik snra kadar olan blmdeki deformasyon yapabilme kapasitesi lineer analiz
yntemleri ile hesaplanabilir fakat elastik snrn tesindeki deformasyon yapabilme
kapasitesini belirlemek iin pushover gibi lineer olmayan analizlerden bazlarn
kullanmak gerekir. Bu analiz ynteminde yapy tekil eden bileenlerin akma
snrna ulamas iin sisteme giderek artan yatay yk uygulanr. Bu ileme, yap
labil hale gelene kadar veya nceden belirlenmi olan snr duruma eriene kadar
devam edilir.

ki ve boyutlu sistemlerin lineer olmayan davranlar ile bunlara ait kapasite
erileri bilgisayar programlar sayesinde kolaylkla hesaplanabilmektedir. Statik itme
analiz (pushover) sonucu elde edilen kapasite erisi, lineer tesi davran iin
gereki sonular sunsa da olduka yaklak bir yntem olduu unutulmamaldr.

25
- Talep (Karlk Deplasmanlar): Deprem esnasnda, yer hareketi zamana bal
olarak srekli yn deitirir. Bu yn deitirmeler sebebiyle, depreme maruz kalan
bir yapda kark yatay deplasman durumlar ortaya kar. Yapsal projelendirme
gereksinimlerini belirlemek iin, her zaman aralnda bu yer hareketini izlemek
(Time History Analizi) pratik olmayan bir hesap yntemidir. Sz konusu yap ve yer
hareketi iin karlk deplasman, yer hareketi boyunca binada meydana gelmesi
beklenen maksimum deplasmandr.

- Performans: Kapasite erisi ile talep spektrumunu belirledikten sonra bunlarn
aktklar noktay bulmak suretiyle performans kontrol yaplabilir. Performans
kontrol, sistemdeki yapsal ve yapsal olmayan elemanlarn, yap iin ngrlen
performans seviyesinin kabul edilebilirlik snrlarnn tesinde hasar grmemelerini
salamak amacyla yaplr [2].

3.2.1. Kapasite erisini belirlemek iin adm adm ilemler

Yapnn kapasitesi pushover erisi ile ifade edilir. Bir yapnn kapasitesinin
belirlemesinde yani performansa dayal analizde ilk adm olarak, yapnn kapasite
erileri elde edilir. Kapasite diyagramlar; belirli bir yapnn sfr konumundan
karasz hale gelinceye kadar geen sre ierisinde yapya artrlarak uygulanan yk
etkisi altnda taban kesme kuvvetlerine karlk gelen at deplasman deerlerinin bir
etkileim diyagram zerinde kesien noktalarn geometrik olarak birletirilmesiyle
elde edilen diyagramlardr.
T
a
b
a
n

K
e
s
m
e

K
u
v
v
e
t
i
,

V
at (tepe) Deplasman, tepe
F
V
tepe

ekil 3.1. Taban kesme kuvveti ile at deplasman arasndaki iliki
26
Yapnn kapasitesi bu diyagramlarla ifade edilir. Bu diyagramlara (erilere) pushover
erisi de denilmektedir. Bu erileri belirlemek iin yaplan analiz ise Pushover
analizidir [2].

SAP 2000, PRAIN-2DX ve STA4-CAD gibi baz lineer olmayan hesap yazlmlar
statik-itme analizini iterasyona gerek duymadan dorudan yapabilmektedir. Pushover
erisini oluturmak iin ETABS, SAP 90, RISA gibi programlar da kullanlabilir.
Eer bu programlar kullanlmayacaksa aadaki admlar uygulanmaldr.

Pushover erisi izilirken, genellikle yapnn birinci (fundamental) doal titreim
modu esas alnarak yaplan yklemeler sonucunda yapda meydana gelen taban
kesme kuvveti ile oluan yatay deplasman gz nnde tutulur. Bu durum genellikle
doal titreim periyodu bir saniye ya da daha az olan yaplar iin geerlidir. nk
bu tr yaplarda daha yksek modlarn yapya etkileri olduka kk olduu iin bu
etkiler ihmal edilebilir. Ancak, ok katl ve daha snek yaplarda, birinci moda ait
doal titreim periyodu bir saniyeden daha fazladr ve yksek modlarn yapya olan
etkileri gz ard edilemeyecek kadar byktr, dolaysyla bu durumda hesap
yaplrken daha yksek modlarn etkisi de gz nne alnmaldr [2].

Kapasite hesab yaplrken aadaki ilem sras takip edilmelidir:

1. Adm: Her kata ait yatay kuvvetler, birinci mod ekline uygun olarak kat
ktlelerinin topland kabul edilen ktle merkezlerine uygulanr. Bu analiz, ayn
zamanda zati arl da iermelidir. Aada deiik yaplar iin yatay kuvvetlerin
uygulama noktalarna ilikin olarak be farkl durum rneklenmitir.

a) Yatay kuvvetin, yapnn en stne uyguland tek katl basit yaplar.

b) Yatay kuvvetin, her bir kata Deprem Ynetmeliinin ngrd ekilde edeer
statik yatay yk olarak kat arlklar orannda uyguland yaplar.

27
c) Yatay kuvvetlerin, yapnn birinci mod ekline uygun olarak, kat ktlelerinin
topland ktle merkezlerine uyguland yaplar. Kapasite erisi birinci mod
ekline gre yaplan yklemeyle elde edilir. Ancak bu durumun, yapnn birinci
moduna ait doal titreim periyodunun bir saniye ya da daha az olduu durumlarda
geerli sayld unutulmamaldr. Bu rnek bizim hesabmzda uygulanmtr.

d) Bu ykleme durumu, ilk mafsal oluana kadar nceki rnekte bahsedilen yaplar
gibidir. Fakat bu rnekte yapda ilk mafsal olutuktan sonraki her yk artmnn
deforme olmu ekle gre ayarlanmas gerekir. Bu rnek zayf kat olan bir binay
gsterir.

e) nceki iki rnee benzer, fakat daha yksek mod ekillerinin etkilerinin de gz
nnde bulundurulmas gerekir. Bu ilem yksek modlar iin yaplacak statik-itme
analizi ile salanr. Bu rnek yksek veya daha dzensiz binalar iin verilmitir.

2. Adm: Yatay ve dey yklerin gerekli kombinasyonlarna gre elemanlardaki
kesit tesirleri hesaplanr.

3. Adm: Baz eleman veya eleman gruplar iin yatay yk, eleman dayanmnn
%10u kadar ilave bir kuvvet olarak ayarlanr. Fakat ou yaplar iin birinci ve
ikinci admlar yeterlidir.

4. Adm: Oluan taban kesme kuvvetleri ve at deplasmanlar kaydedilir. Bunlara
ilave olarak eleman kuvvetleri ve dnmelerinin de kaydedilmesi yararl olur. nk
bu deerler performans kontrol iin gerekli olacaktr.

5 Adm: Mafsallaan elemanlar iin, rijitlik sfr alnarak model tekrar kontrol edilir.

6. Adm: Baka bir eleman (veya eleman grubu) akmaya ulaana (mafsallaana)
kadar yatay yk artrlmaya devam edilir.

7. Adm: Taban kesme kuvvetine karlk at yer deitirmesi ok fazla art
gsterse de yatay ykn artna devam edilir.
28
8. Adm: V- etkileri birbirinden ok fazla farkllk gsteren dzenli olmayan bir
duruma gelindiine yap elemanlar veya eleman gruplar tamamyla gmeye
balyor demektir. Bu durumda yap dey yk tama kapasitesini de kaybediyor
anlamndadr. Bu nokta, statik-itme analizinin son noktasdr. Mhendisler bu
noktadan sonra da yklemeye devam ederek, perdeli yaplar gibi zel yaplarda perde
davran ve yap yklm hakknda grsel bilgi edinebilirler [2].

3.2.2. Talep (Deprem) spektrumu belirlemek iin adm adm ilemler

Talep spektrumu, belirli bir yapnn deprem hareketine, deprem sresince verdii
maksimum karl gstermektedir. Talep spektrumunda; eer bina tamamen elastik
yaplsayd inelastik deplasman elastik deplasmana eit olurdu yaklam kullanlr.

Bir proje almasnda kullanlacak performans amalarnn tespit edilmesi ne kadar
nemli ise, belirli bir deprem iin muhtemel maksimum yer deitirmenin
saptanmas da o kadar nemlidir. Bu talep yer deitirmelerini belirlemek iin,
Kapasite Spektrumu Yntemi kullanlacaktr. nk bu yntem, glendirme
almalarnda kolaylk salar ve kapasite erisinin etkili bir ekilde
kullanlabilmesini salar.

Kapasite Spektrumu Ynteminde depremin talep deplasman, kapasite spektrumu
zerinde Performans Noktas diye adlandrlan bir noktada oluur. Sz edilen
performans noktas; yapnn sismik kapasitesini, dier bir deyile belirli bir deprem
etkisi altnda kalan yapnn bu etkiye kar gsterecei direnci (karl) ifade eder
[2].

3.2.3. Kapasite spektrum yntemi

Kapasite Spektrum Yntemi, belirli bir deprem hareketi iin yapya yklenen yer
deitirme talebi ile yapnn yatay yk tama kapasitesinin birbirine baml olduu
esasna dayanmaktadr.

29
Deprem ykleri altnda, yapda elastik olmayan deformasyonlar meydana
gelmektedir. Bu deformasyonlar yapnn snmn artrmakta, dolaysyla da
deprem talebini azaltmaktadr. Kapasite Spektrumu Ynteminde, yapda meydana
gelen elastik olmayan deformasyonlara bal olarak elastik talep spektrumu
indirgenmekte ve ardk bir yaklam yolu takip edilerek yapya ait performans
noktas belirlenmeye allmaktadr. Performans noktas belirlendikten sonra, yap
bu noktaya kadar statik olarak itilerek kendisinden istenen performans hedefini
salayp salamad kontrol edilmektedir.

3.2.4. Kapasite spektrum yntemi kullanlarak sismik talebin hesaplanmas

Performans noktasnn belirlenmesi iin pek ok metot mevcuttur ancak en yaygn
olarak kullanlanlardan biri olan Kapasite Spektrum Yntemi anlatlacaktr.

Performans noktasnn yeri aadaki iki temel koulu salamaldr:

1) Bulunan performans noktas, yapnn kapasite erisi zerinde yer almaldr.
2) Sz konusu performans noktas, %5 snml elastik talep spektrumundan
indirgenmi talep spektrumunun zerinde olmaldr.

Ksacas performans noktas; bu iki koulu ayn anda salayacak olan, yani kapasite
erisi ile indirgenmi talep spektrumunun kesitii noktadr. Aada bu iteratif
ilemi kolaylatrmak iin ayr prosedr ve yntemin kavramsal ifadesi
bulunmaktadr. Temel itibariyle aadaki prosedr de ayn amaca hizmet
etmektedir. Fakat bunlarn matematik ifadeleri baz farkllklar gsterir [2].

3.2.4.1. Kapasite spektrum ynteminin kavramsal ifadesi

Bu blm kapasite spektrum ynteminin teorik temellerini, gerekli formlasyonlar
ve bir takm hesaplar ierir. Bu blmde adm adm performans noktasnn
bulunmas anlatlmamtr.

30
- Prosedr A: Bu yntem, kavramn en dorudan uygulamasdr. Bu yntem
tamamyla iterasyona dayaldr; fakat gerekli formlasyon yapld taktirde bu
ilemler bilgisayar ortamna aktarlarak kolaylkla zme ulaabilir. Bu, grafik
olmaktan ziyade analitik bir yntemdir. Yeni balayanlar iin en ideal ve anlalr
yntem olup sonuca en ksa yoldan varmak mmkndr.

- Prosedr B: Kapasite erisinin iki dorultuda modellenmesine imkan sunan basit
bir yntemdir. Performans noktasnn gerek yeri kk iterasyonlar yaplarak
bulunur. Prosedr B de analitik (ilemsel) bir yntemdir; dolaysyla gerekli
formlasyonlarla bilgisayar ortamna adapte edilmesi en uygun olandr. Bu
yntemin uygulanmas, prosedr A nn uygulanmasndan daha az anlalr olabilir.

- Prosedr C: Bu, performans noktasn bulmak iin kullanlan zayf bir grafik
yntemdir. Elle analiz yapmak iin en uygun olandr. Buna ramen anlalmas zor
ve bilgisayar ortamna tam olarak adapte edilmesi mmkn deildir [2].

Tablo 3.2. Performans hesab iin yntem seim tablosu
PROSEDR AIKLAMA
En ak, anlalr metodolojinin en direkt uygulamasdr.
Analitik bir metoddur.
Programlama iin uygundur.
Yeni balayanlar iin en uygun olandr.

A
Direkt sonuca gider ve anlalmas kolaydr.
Analitik bir metoddur.
Basitletirme kabulleri dolaysyla prosedr A dan daha
basittir.

B
Bilgisayar programlamas iin en uygun olandr.
Grafik bir metoddur.
El analizi iin en uygun olandr.

C
Bilgisayar programlar iin uygun deildir.

31
3.2.4.2. Kapasite erisinin kapasite spektrumuna dntrlmesi

Kapasite Spektrum Ynteminin kullanlabilmesi iin, taban kesme kuvveti ve at
deplasman cinsinden verilen kapasite erisinin, Spektral vme-Spektral Deplasman
(ADRS) formatna dntrlmesi gerekir. Bu dnm sonucunda elde edilen
eriye Kapasite Spektrum Erisi denir ve bu eri ADRS (Acceleration
Displacement Response Spectra) formatndadr [2]. Sz konusu dnm
yapabilmek iin gerekli denklemler aada verilmitir:

( )
( )
=
=
n
i
i i
n
i
i i
g
w
g
w
PF
1
2
1
1
1
1
(3.1)

( )
( )
= =
=
n
i
i i
n
i
i
n
i
i i
g
w
g
w
g
w
1
2
1
1
2
1
1
1
(3.2)

1
W V
S
i
ai
= (3.3)

at
at
di
PF
S
1 1
= (3.4)

32
Kapasite erisini ADRS formatndaki kapasite spektrumuna dntrmek iin
yaplmas gereken temel ilemler unlardr: ilk olarak denklem (3.1) ve (3.2)
kullanlarak birinci doal titreim modu iin modal ktle katsays
1
hesaplanr.
Daha sonra kapasite erisi zerindeki her bir nokta Denklem (3.3) ve (3.4)
kullanlarak S
a
(Spektral vme) ve S
d
lere (Spektral Yer Deitirmelere)
dntrlr.

tepe at (tepe) Deplasman
T
a
b
a
n

K
e
s
m
e

K
u
v
v
e
t
i

V
Sd
Spektral Deplasman
S
p
e
k
t
r
a
l

i
v
m
e

S
a
Kapasite Spektrumu Kapasite Erisi

ekil 3.2. Kapasite erisinin kapasite spektrumuna dntrlmesi

33
3.2.4.3. Talep spektrumunun ADRS formatna dntrlmesi

Standart S
a
ve T formatnda verilen talep spektrumunu ivme-yerdeitirme tepki
spektrumuna (ADRS) dntrmek iin eri zerindeki her bir noktann spektral yer
deitirme deerlerini belirlemek gerekmektedir. Bu ilem aada verilen
denklemlerle yaplr.

g S
T
S
ai
i
di
=
2
2
4
(3.5)

Standart talep tepki spektrumu, sabit spektral bir ivme orann ve sabit bir ikincil
spektral hz oranlarn iermektedir. T
i
periyodundaki spektral ivme ve yer
deitirmeler aadaki denklemlerle hesaplanabilmektedir [2].

v
i
ai
S
T
g S =
2
(3.6)

v
i
di
S
T
S =
2
(3.7)

S
p
e
k
t
r
a
l

v
m
e

S
a
T1 T2 T3
S
p
e
k
t
r
a
l

v
m
e

S
a
T1
T2
T3
Periyot T Spektral Deplasman Sd

2
2
4
1
T S S
a d
=

a
d
S
S
T 2 =
ekil 3.3. Geleneksel talep spektrumunun ADRS formatna dntrlmesi [2]

34
S
p
e
k
t
r
a
l

v
m
e

S
a
T1 T2 T3
S
p
e
k
t
r
a
l

v
m
e

S
a
T1
T2
T3
Periyot T Spektral Deplasman Sd
A
B
A
B
Kapasite Spektrumu
Talep Spektrumu

ekil 3.4. Kapasite spektrumu ile talep spektrumunun st ste izilmi ekli

ekil 3.4de grld gibi kapasite spektrumu, T
1
periyodunda A noktasna kadar
sabittir. B noktasna ulaldnda ise periyot T
2
dir. Bu durum, yap elastik olmayan
davran gstermeye balad zaman periyodunun arttn ifade eder. Bu periyot
artlar, hem geleneksel spektrum zerinden hem de ADRS formatl spektrum
zerinden aka gzlemlenebilmektedir.

35

ADRS SPEKTRUMUNA DNTRME
Talep Spektrumuna Dntrme
Talep spektrumu zerindeki her nokta S
a
, S
v
, S
d
ve T
deerlerini iermektedir. Standart S
d
ve T formatndaki
spektrumu ADRS formatna evirmek iin S
di
deerlerini
belirlemek gerekir. Bu da aadaki formlle yaplr:
g S
T
S
ai
i
di
=
2
2
4

Standart talep spektrumunda, spektral ivme deerleri
iin bir snr vardr. T
i
periyodundaki spektral ivme ve
hz deerleri aadaki formllerle bulunur:

v
i
ai
S
T
g S =
2
,
v
i
di
S
T
S =
2

Kapasite spekturumuna dntrme

Kapasite (pushover) erisinden kapasite
spektrumuna gemek iin birinci mod spektral
koordinatlarnn noktadan noktaya dnmnn
yaplmas gerekir. Kapasite erisi zerindeki her
bir V
i
,
tepe
noktas, bunlara karlk gelen S
ai
, S
di

kapasite noktalarna aadaki eitlikler
kullanlarak evrilir:

1
W V
S
i
ai
= ,
at
at
di
PF
S
1 1
=

ekil 3.5. ADRS spektrumuna dntrme

36
3.2.4.4. Kapasite spektrumunun krkl hale getirilmesi

Kapasite Spektrum Ynteminde dier bir aama, kapasite spektrumunun iki doru
paras ile krkl hale getirilmesidir. Krkl hale getirme ilemi, spektral talebin
uygun ekilde azaltlmas ve efektif snm deerinin belirlenebilmesi iin gereklidir.

Deprem ykleri altnda, yap sistemi elastik olmayan deformasyonlar nedeni ile
rijitlik kaybetmekte ve bunun sonucu olarak yapnn periyodu ve snm
artmaktadr. Kapasite spektrumunun krkl hale getirilmesi ile sistemin efektif
snm ve efektif periyodu belirlenebilmektedir.

Sdy
K
Sdi
Say
Sai
Sa
Sd
A
A
2
1
b
K
ikincil

ekil 3.6. Kapasite spektrumunun krkl gsterimi [2]

ndirgenmi talep spektrumunun tahmin edilmesi iin S
ai
ve S
di
deerlerinin
belirlenmesi gerekir. Koordinatlar S
ai
ve S
di
olarak bulunan nokta, balang
performans noktas olarak adlandrlr. Bu noktann tahmini iin, ncelikle gz nne
alnan deprem blgesine bal olarak %5 snml talep spektrumu ve kapasite
spektrumu ekil 3.7de grld gibi st ste izilir. Kapasite erisinin lineer ksm
uzatlarak %5 snml talep spektrumu ile kesitirilir. Bu kesiim noktasnn
kapasite erisi zerindeki dey izdm alnarak balang performans noktasnn
koordinatlar olan S
ai
ve S
di
bulunur. Bu nokta belirlenirken, yapnn bu noktada
gerek elastik, gerekse plastik davrannda ayn deplasman yapaca kabul edilmitir
[2].
37
S
ai
ve S
di
koordinatlar belirlendikten sonra, ekil 3.6de gsterildii gibi bulunan
balang performans noktasndan geriye doru kapasite spektrumunun zerinde
kalan A
1
alan ile bu erinin altnda kalan A
2
alan eit olacak ekilde bir doru
izilir. A
1
ve A
2
alanlarnn eit olmasndaki ama, gerek kapasite erisi ile yaplan
krkl temsilinin ayn oranda enerji snmlemesini salamaktr. Yani, temsili daha
gereki klmak iin doru izilirken, A
1
ve A
2
alanlar mmkn olduunca
eitlenmeye allmaldr. Bylece kapasite spektrumunun krkl gsterimi elde
edilmi olur. Buradaki S
ay
ve S
dy
dorusal elastik davran snrndaki, S
ai
ve S
di
ise
hedeflenen performans seviyesindeki spektral ivme ve yer deitirme deerleridir
[2].

Spektral Yer Deitirme (Sd)
S
p
e
k
t
r
a
l

v
m
e

(
S
a
)
Talep Spektrumu
Kapasite Spektrumu
Sai
Sdi

ekil 3.7. Talep spektrumu ile kapasite spektrumunun birlikte gsterimi

38
3.2.4.5. %5 Snml elastik talep spektrum erisinin oluturulmas

Deprem etkisinin tanmlanmas iin C
A
ve C
V
gibi sismik katsaylara bal olarak %5
snml elastik talep spektrum erisi oluturulur. Bu sismik katsaylardan C
A

katsays, zeminin etkili maksimum ivme katsaysn temsil eder. C
V
katsays ise,
periyodu 1 sn olan %5 snml sistemin spektrum deerini verir.

C
A
ve C
V
deerleri bulunmas srasnda oluturulan tablolar, sert zeminler iin
oluturulmutur. Ancak yumuak zeminlere gre hesap yapld takdirde, deprem
etkisi byk olan zeminlerde C
A
deeri 1.1, kk etki olan zeminlerde 1.0
katsaysyla arplr. C
V
deeri ise etkinin byk olduu zeminlerde 1.5, etkinin
kk olduu zeminlerde 3.0 ile arplabilir. C
A
ve C
V
katsaylar; yapnn
bulunduu deprem blgesine, deprem kaynana olan mesafeye, hesaplamalarda
kullanlacak olan deprem trne ve yapnn bulunduu zeminin snfna bal olarak
hesaplanr. Yapnn bulunduu deprem blgesine gre deprem blge katsays Z
Tablo 3.3den alnr.

Tablo 3.3. Deprem blge katsays
Blge 1 2A 2B 3 4
Z (A
0
) 0,0075 0,15 0,20 0,30 0,40

ATC-40da belirtilen bu numaralandrma bykten ke sralandrlr. TDYdeki
1. blge, ATC-40da 4. blge olarak ifade edilir. Ayrca ATC-40daki iki ayr durum
olarak ifade edilen 2. blge TDYnin 3. blgesine tekabl eder [9].

Kaynaa mesafe katsaylar olan N
A
ve N
V
, yapnn deprem kaynana olan
mesafesine ve bu deprem kaynann oluturaca deprem trne bal olarak Tablo
3.4den okunur.

39
Tablo 3.4. Kaynaa mesafe katsays
Bilinen deprem kaynana olan mesafe
2 km 5 km 10 km 15 km
Deprem Kayna
Tr
N
A
N
V
N
A
N
V
N
A
N
V
N
A
N
V

A: Byk bir deprem
oluturacak kaynak
1.5 2.0 1.2 1.6 1.0 1.2 1.0 1.0
B: Orta deprem
oluturacak kaynak
1.3 1.6 1.0 1.2 1.0 1.0 1.0 1.0
C: Kk deprem
oluturacak kaynak
1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0

Yapnn bulunduu zeminin trne gre Tablo 3.5den zemin snf belirlenir.

Tablo 3.5. Zemin snf [13]
lk 30mdeki ortalama zemin zellikleri
Zemin Snf
Kayma Dalgas

Hz V
S
(m/s)
Standart Penetrasyon
Deneyi,
N (Vuru/m)
Drenajsz Kayma
Mukavemeti
S
U
(kN/m
2
)
S
A
- Sert Kaya

V
S
>1500 ----- -----
S
B
- Kaya

750 < V
S
1500 ----- -----
S
C
- Youn Toprak ve
Yumuak Kaya
350 < V
S
750 N > 165 S
U
>100
S
D
- Sert Toprak

180 < V
S
350 50 N

165 50 S
U
100
S
E
- Yumuak Toprak

V
S
180 N < 50 S
U
< 50
S
F
- Ar plastik kil, yumuak kil gibi zel deerlendirme gereken zeminler

40
Her arazi iin, ilgili ynetmelikteki snflandrma kullanlarak kendi verilerine uygun
bir zemin profili atanr. Eer zemin hakknda yeteri kadar detayl veri
toplanamyorsa, S
D
olarak atanr. S
E
ve S
F
tipleri zemin zelikleri bilinmeden
atanmaz.

S
E
= Yumuak toprak ve yumuak kil (h >3m, PI >20, w
n
>%40)
S
F
= zel deerlendirme gerektiren; baz svlaabilen yklabilir zayf imentolu
olan organik killer (h >3m), ar plastisiteye sahip killer (h >7.5m, PI >75)

Hesaplarda kullanlacak deprem etkisinin belirlenmesinde, deprem etkisine bal
olarak C
A
ve C
V
sismik katsaylar iin ayr ayr E deerleri aadaki ekilde
bulunur;

- Kullanma depremi iin E = 0.5
- Tasarm depremi iin E = 1.0
- Maksimum deprem iin; 4. Blge iin E = 1.25
3. Blge iin E = 1.50

Bulunan deprem katsays, kaynaa mesafe katsays ve deprem itki katsays
arplarak, C
A
ve C
V
sismik katsaylar iin ayr ayr Deprem Katsays bulunur.
Belirlenen zemin snfna ve hesaplanan deprem katsaysna bal olarak, Tablo 3.6
ve Tablo 3.7den C
A
ve C
V
sismik katsaylar belirlenir.

A
[2]

Deprem Katsays ZEN
Zemin snf = 0.075 = 0.15 = 0.20 = 0.30 = 0.40 > 0.40
S
A
0.08 0.15 0.20 0.30 0.40 1.0*ZEN
S
B
0.08 0.15 0.20 0.30 0.40 1.0*ZEN
S
C
0.09 0.18 0.24 0.33 0.40 1.0*ZEN
S
D
0.12 0.22 0.28 0.36 0.44 1.1*ZEN
S
E
0.19 0.30 0.34 0.36 0.36 0.9*ZEN
S
F
Yerel zeminin incelenmesi gerekli
41
V
[2]
Deprem katsays ZEN
Zemin
snf
= 0.075 = 0.15 = 0.20 = 0.30 = 0.40 > 0.40
S
A
0.08 0.15 0.20 0.30 0.40 1.0*ZEN
S
B
0.08 0.15 0.20 0.30 0.40 1.0*ZEN
S
C
0.13 0.25 0.32 0.45 0.56 1.4*ZEN
S
D
0.18 0.32 0.40 0.54 0.64 1.6*ZEN
S
E
0.26 0.50 0.64 0.84 0.96 2.4*ZEN
S
F
Yerel zeminin incelenmesi gerekli

Bulunan C
A
ve C
V
sismik katsaylarna ve Forml 3.8 ,Forml 3.9 yardmyla
bulunan T
S
, T
A
deerlerine bal olarak %5 snml elastik talep spektrum erisi
ekil 3.8da gsterildii gibi izilir. 2.5C
A
da %5 lik snml ksa periyotlu sistemin
maksimum ortalama ivmesine kar gelmektedir.

T
S
= C
V
/ 2.5C
A
(3.8)
T
A
= 0.2*T
S
(3.9)

S
p
e
k
t
r
a
l

v
m
e

S
a

(
g
)
Periyot (T)
TA TS
CA
2.5 CA
Cv/T

ekil 3.8. %5 snml elastik talep spektrum erisi [2]
42
3.2.4.6. Etkin snmn tahmini ve %5 snml elastik talep spektrumunun
indirgenmesi

Snm, yapy elastik olmayan snra doru zorlayan deprem hareketi meydana
gelirken oluur. Yapnn viskoz snmnn ve histerik snmnn bilekesidir.
Histerik snm, deprem anndaki taban kesme kuvveti ve yap deplasmannn
oluturduu erilerin iinde kalan alanla ilgilidir. Histerik snm, edeer viskoz
snm cinsinden ifade edilebilir [2].

Sapi
Say
Sdpi Sdy
etkin
Krkl kapasite
spektrumu
Kapasite
spektrumu
balang
ESo
ED
K
K

ekil 3.9. Spektral indirgeme iin snm ifadesi [2]

Ynetmeliklerde verilen, bu yntemde ngrlen elastik ivme-yer deitirme
spektrum erisi %5lik bir viskoz snm ierir, ancak depremin etkisinde yapda
elastik olmayan ve evrimsel oluan ekil deitirmeler sonucu enerjinin tketilmesi
sz konusudur. Deprem etkisi altnda yer deitirme ile yk arasndaki veya benzer
olan spektral yer deitirme ile spektral ivme arasndaki bant, elastik snr
aldnda bir evrimsel deiim gsterir [9].

43
Bu, erinin iinde kalan alan evrimsel snm ile orantldr. Bu snm
o
olarak
yaklak edeer viskoz snme dntrlr.
o
n hesaplanabilmesi iin E
D
ve
E
So
n belirlenmesi gerekir. E
D
ve E
So
da ekil 3.9daki geometrik bantlar
kullanarak hesaplanr. Sonu olarak toplam etkili snm oran
eff
:

eff
=
o
+ 0.05 (3.10)
o
=
So
D
E
E
4
(3.11)

olarak bulunabilir. Buradaki E
D
bir evrimde snmle tketilen enerji olup, evrim
iinde kalan alana ve E
So
ayn yk seviyesi altndaki maksimum ekil deitirme
enerjisine karlk gelir. Geometrik bantlar kullanlarak;

eff
=
o
+ 0.05 = 0.05 + 0.64
dpi api
api dy dpi ay
S S
S S S S
(3.12)

yazlabilir. Buradaki S
dy
ve S
ay
dorusal elastik davrann snrndaki, S
dpi
ve S
api
ise
hedeflenen performans seviyesindeki spektral yer deitirme ve spektral ivme
deerleridir. Bu koordinat deerleri ekil 3.9da da ak bir ekilde gsterilmitir.
evrimsel snmn belirlenmesinde kullanlan paralel kenarn gerek yapda farkl
olabilecei dnlerek bir dzeltme katsays ngrlmtr.

evrimsel davrann tam olarak olumad, yapm kalitesi dk yaplarda, bu
katsay daha kk alnr. Yeni yaplarda snm evrimi, dolgun bir biimde
oluaca iin dzeltme katsays byk, eski yaplarda ise enerji tketimi daha az
olaca iin sz konusu katsay kk olacaktr. Bu katsayy etkileyen dier bir
faktr de, depremin devam sresidir. Deprem sresinin uzun olmas durumunda
enerji tketimi artaca iin, ksa sreli depreme nazaran dzeltme katsays daha
byk bir deer alacaktr. Bu katsayya ilikin deerler, Tablo 3.8den seilecek yap
davran trne bal olarak Tablo 3.9da verilmitir.

44
Tablo 3.8. Yap davran tr
Deprem
Sresi
Genel Olarak Yeni
Bina
Ortalama Mevcut
Bina
Zayf Mevcut
Bina
Ksa Sreli Tip A Tip B Tip C
Uzun Sreli Tip B Tip C Tip C

Tablo 3.9. Snm dzeltme katsays
Yap Davran Tr Tip A Tip B Tip C
Katsays 1.00 0.67 0.33

Dorusal olamayan davrann gz nne alnmas iin tanmlanan bu edeer snm
deerlerine bal olarak talep spektrumunda SR
A
ve SR
V
katsaylar ile azaltma
yaplr. Bu katsaylar yapda deprem etkisine bal olarak kacak snme ve yap
davran trne bal olup, Tablo 3.10da verilmitir. Grld gibi bu azaltma;
snm oran ve yapnn yeni olmas ile artmaktadr. Bu azaltma katsaylar

( ) [ ]
eff A
SR * 100 ln 68 , 0 21 , 3
12 , 2
1
= (3.13)
( ) [ ]
eff V
SR * 100 ln 41 , 0 31 , 2
65 , 1
1
= (3.14)

formlleri ile hesaplanabilir, ancak bulunan deerlerin Tablo 3.11de verilen
minimum deerlerden byk olmas gerekir.

45
S
p
e
k
t
r
a
l

v
m
e

(
S
a
)
2.5 CA
Cv/T
SRvCv/T
2.5 SRACA
Azaltlm Talep
Spektrumu
Elastik Talep
Spektrumu (%5)

ekil 3.10. %5 snml talep spektrumunun indirgenmesi [2]

A
ve SR
V
[2]
Yap Davran Tr A Yap Davran Tr B Yap Davran Tr C
o

eff
SR
A
SR
V

eff
SR
A
SR
V

eff
SR
A
SR
V

0,00 0,05 1,00 1,00 0,05 1,00 1,00 0,05 1,00 1,00
0,05 0,10 0,78 0,83 0,08 0,83 0,87 0,07 0,91 0,93
0,15 0,20 0,55 0,66 0,15 0,64 0,73 0,10 0,78 0,83
0,25 0,28 0,44 0,57 0,22 0,53 0,63 0,13 0,69 0,76
0,35 0,35 0,38 0,52 0,26 0,47 0,59 0,17 0,61 0,70
0,45 0,40 0,33 0,50 0,29 0,44 0,56 0,20 0,56 0,67

A
ve SR
V
nin minimum deerleri [2]
Yap Davran Tr A Yap Davran Tr B Yap Davran Tr C
SR
A
0,33 0,44 0,56
SR
V
0,50 0,56 0,67

46
3.2.5. Performans noktasnn bulunmas

3.2.5.1. Kapasite ve talep spektrumlarnn kesiimi

Kapasite spektrumu ile indirgenmi talep spektrumunun kesiim noktasnn yatay
koordinat olan S
d
spektral deplasman, balang performans noktasnn yatay
koordinat olan S
di
spektral deplasmanndan %5 kadar farkl ise ( 0,95 S
di
S
d

1,05 S
di
) bulunan performans noktas, gerek performans noktas olarak kabul
edilebilir. Eer kapasite spektrumu ile talep spektrumunun kesiim noktas, kabul
edilebilir toleranslar iinde deilse, yeni bir S
ai
, S
di
noktas seilir ve iterasyona
devam edilir. ayet bir nceki iterasyonda bulunan performans noktas, yeni
balang performans noktas olarak alnrsa yaplan iterasyonun gerek performans
noktasna yaklam daha hzl olur. Performans noktas deprem yer hareketine
karlk binada oluabilecek maksimum yapsal yer deitirmeyi gsterir. ekil
3.11de sz konusu noktalar gsterilmitir [2].

S
p
e
k
t
r
a
l

v
m
e

(
S
a
)
Sdy
Say
Sai
Sdi Sd
Sa
%5 Snml Talep Spektrumu
Kapasite Spektrumu ile ndirgenmi
Talep Spektrumunun Kesiimi
Kapasite Spektrumu
Krkl Kapasite Spektrumu

ekil 3.11. Kapasite spektrumu ile talep spektrumunun kabul edilebilir toleranslar iindeki kesiim
noktas [2]

47
Eer kapasite spektrum erisi testere dii eklinde ise, bileik kapasite spektrumu
farkl birka tane kapasite spektrumundan oluturulmal ve performans noktasn
bulurken zel bir dikkat sarf edilmelidir. Analizin kabul edilebilir olmas iin iki
dorultuda gsterilen spektrum ile kompozit kapasite spektrumunun kesime
noktalarnn ayn olmas gerekir. ekil 3.12de dili kapasite spektrumunun oluumu
gsteriliyor [2].

Sdi
Sai
Say
Sdy Spektral Yer Deitirme (Sd)
S
p
e
k
t
r
a
l

v
m
e

(
S
a
)
2.Kapasite Spektrumu ile ndirgenmi
Kompozit "dili"
Kapasite Spektrumu
Kapasite Spektrumu 2

ekil 3.12. Talep ve kompozit (dili) kapasite spektrumlarnn kesiim noktas [2]

48
3.2.5.2. Prosedr Ay kullanarak performans noktasnn hesaplanmas

Performans noktasnn hesaplanmasnda yaygn olarak kullanlan ve her biri
dierlerinden belli ynleriyle avantajl olan yntem kullanlmaktadr. Bu yntemi
kullanarak performans noktasn bulmak iin, yaplan iterasyonlar elle veya
bilgisayarla yaplabilir. Bu yntem, daha nce bahsedilen prensiplerin en sade
ekilde uygulanmasdr.

Prosedr Aya gre performans noktasnn belirlenmesindeki ilemler aadaki
srayla yaplr [2]:

1) Performans seviyesinin belirlenmesinde gerekli olan deprem seviyesindeki yer
iin %5 snml elastik talep spektrumu izilir.

S
p
e
k
t
r
a
l

v
m
e

(
S
a
)
%5 Snml Elastik
2.5 CA
Cv/T
Talep Spektrumu

ekil 3.13. Prosedr Ada 1. adm [2]

2) Kapasite spektrumunun dntrlmesi konusundan ve (3.1), (3.2), (3.3), (3.4)
denklemlerinden yararlanarak kapasite erisi, kapasite spektrumuna dntrlr.
Kapasite spektrumu ile %5 snml talep spektrumu ekil 3.14deki gibi ayn
grafikte gsterilir.
49
S
p
e
k
t
r
a
l

v
m
e

(
S
a
)
%5 Snml Elastik
Talep Spektrumu
Kapasite Spektrumu

ekil 3.14. Kapasite spektrumu ile talep spektrumunun kesitirilmesi. Prosedr Ada 2. adm [2]

3) ekil 3.15da gsterildii gibi kapasite spektrumunun dorusal olan ksm
uzatlarak talep spektrumu ile kesitirilir ve bu kesiim noktasnn kapasite
spektrumu zerindeki dey izdm bulunur (Yani eit deplasman yaklam
uygulanr). Bulunan bu nokta S
ai
ve S
di
olan balang performans noktasdr.

Kapasite Spektrumu
Sdi
Sai
S
p
e
k
t
r
a
l

v
m
e

(
S
a
)
Deneme Performans Noktas

ekil 3.15. Balang performans noktasnn bulunmas. Prosedr Ada 3. adm [2]

50
4) Kapasite spektrumu ekil 3.16deki gibi krkl hale getirilir.

Kapasite Spektrumu
Sdi
Sai
Say
Sdy
S
p
e
k
t
r
a
l

v
m
e

(
S
a
)

ekil 3.16. Kapasite spektrumunun krkl hale dntrlmesi. Prosedr Ada 4. adm [2]

5) Denklem (3.13) ve (3.14) kullanlarak SR
A
ve SR
V
katsaylar hesaplanr. %5
snml karlk spektrumundan bu indirgeme katsaylar ile indirgenmi karlk
spektrumuna geilmektedir. ekil 3.17de gsterildii gibi kapasite spektrumu ile
indirgenmi karlk spektrumu ayn grafikte izilir.

Kapasite Spektrumu
Sdi
Sai
Say
Sdy
S
p
e
k
t
r
a
l

v
m
e

(
S
a
)
ndirgenmi Talep Spektrumu

ekil 3.17. ndirgenmi talep spektrumunun bulunmas. Prosedr Ada 5. adm [2]

51
6) Kapasite spektrumu ile indirgenmi talep spektrumunun kesitii nokta belirlenir.
S
ai
, S
di
noktas kesiim noktasna kabul edilebilir yaklaklkla olsa yeterlidir. Yani,
indirgenmi talep spektrumu S
ai
, S
di
noktasnda kapasite spektrumuyla kesiirse veya
kesime noktas S
di
nin %5 tolerans snrlar iinde yaknnda olursa, bu nokta
performans noktasdr.

S
p
e
k
t
r
a
l

v
m
e

(
S
a
)
Sdy
Say
Sai
Sdi Sd
Sa
Kapasite Spektrumu ile ndirgenmi
Kapasite Spektrumu

ekil 3.18. ndirgenmi talep spektrumu ile kapasite spektrumunun kesitirilmesi. Prosedr Ada
6. adm [2]

7) Eer bulunan S
a
, S
d
noktas kabul edilebilir toleranslar iindeyse iterasyona son
verilir ve bu nokta performans noktas olarak kabul edilir. Aksi takdirde, 4. adma
geri dnlerek, koordinatlar S
a
, S
d
olarak bulunan nokta, balang performans
noktas kabul edilerek dier admlar tekrarlanr.

8) Eer S
a
, S
d
noktas kabul edilebilir snrlar ierisinde ise S
ai
, S
di
balang
performans noktas, S
a
, S
d
gerek performans noktas, S
d
ise ngrlen muhtemel
deprem iin maksimum yapsal deplasman olarak adlandrlr [2].

52
3.2.6. Tahmin edilen maksimum deplasmanda adm adm performans kontrol

Beklenilen performanstaki maksimum deplasman kontrol, performans noktasndaki
S
a
, S
d
deerleri biliniyorken bu deerler kullanlarak taban kesme kuvveti (V
i
) ve at
yer deitirme (
at
) deerleri (3.3) ve (3.4) denklemleri kullanlarak bulunur.

Performans kontrolnde aadaki admlar takip edilmelidir;

1. Binann global yanal yke kars global yant iin aadakiler salanr :

- Yanal yk dayanm %20 den daha fazla drlmemelidir.
- Maksimum yatay telemeler aadaki Tablo 3.12 ile snrlanmaldr.

Tablo 3.12. Deformasyon limitleri [2]
Performans Seviyeleri
Kat teleme
Limitleri
Kullanma
Devam
Hemen
Kullanm
Can
Gvenlii
Yapsal
Stabilite
Maksimum
Toplam
telenme
0,01 0,01-0,02 0,02 0,33 V
i
/ P
i

Maksimum
Plastik
telenme
0,005 0,005-0,015 Limitsiz Limitsiz

2. Binada farkl cins yaplm elemanlar belirlenip snflandrlr. Bunlar kolon- kiri
ereveler, plak-kolon ereveler, rijit duvarlar, perde iftleri, dzenli aklkl
duvarlar, dzensiz aklkl duvarlar, diyaframlar ve temeller gibi.

3. Tm ana ve ikincil tayclar belirlenir. Bu snflandrma 5. aamadaki
deformasyonlar iin gereklidir.

53
4. Kritik elemanlar ve durumlar kontrol edebilmek iin karlk limitlerini 2.
maddede ad geen her bir eleman iin kontrol etmek gerekir.

5. Yapnn performans noktasndaki kuvvet ve deformasyon karlklar, karlk
limitlerinde verilen kapasitelere eit veya daha az olmaldr.

6. Yapsal elemanlar ngrlen performans deerinden daha fazla yatay yk
tamamaldr.

7. Yapsal olmayan elemanlarda ngrlen performans seviyesine gre kontrol
edilmelidir [2].

Lineer olmayan analizlerde dey ve yatay ykler doal olarak kullanlmaldr.
Herhangi bir artm veya azaltma yaplmamaldr. Yani nonlineer analizler iin TS
498 de tanmlanan yap yklerini TS 500 deki gibi 1.4, 1.6 gibi artlar yapmadan
kullanmamz gerekir.

BLM 4. SAYISAL UYGULAMALAR

4.1. Giri

Statik itme analizi (Pushover) hakkndaki teorik bilgiler daha nceki blmlerde
detayl olarak verilmitir. Bu blmde, bu bilgilerin daha iyi anlalabilmesi iin
yaplacak saysal uygulamada 1975 Trk Deprem Ynetmeliine gre ina edilen be
katl mevcut bir yap ele alnmtr. Bu mevcut yapya aadaki analizler srasyla
yaplmtr.

1) Yap mevcut malzeme zellikleri, mevcut kesit ve donats ile 1975 Trk Deprem
Ynetmeliklerine gre performans seviyesi incelenmitir.

2) Yap mevcut malzeme zellikleri, mevcut kesit ve donats ile 1998 Trk Deprem
Ynetmeliklerine gre performans seviyesi incelenmitir.

3) Yap ayet 1998 Trk Deprem Ynetmeliklerinin art ve gereklerine uygun olarak
yeniden yaplmas halinde, performans seviyesindeki deiim incelenmitir.

4) Ayrca yap mevcut imar durumuna gre iki katl yaplacak olursa performans
seviyesindeki deiim incelenmitir.

5) Yap 1998 Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakkndaki Ynetmelie gre
glendirme yaplarak performans seviyesi incelenmitir.

Yapnn deprem gvenliinin tahkiki ve gme yknn tayini iin STA4-CAD
(versiyon 11) bilgisayar program kullanlmtr.

55
4.2. Genel Bilgiler

Mevcut yapnn analizinde kullanlan genel bilgiler aada sralanmtr.

- Yap kat says = Zemin + 4 Normal kat
- Kat ykseklii (h) : 4,50m ( zemin kat), 2,80m (normal kat)
- Yapnn X dorultusundaki toplam uzunluu = 12,40m
- Yapnn Y dorultusundaki toplam uzunluu = 6,50m
- Deprem blgesi = 1. Blge
- Etkin yer ivmesi (A
o
) = 0.40
- Hesaplarda gz nne alnacak deprem tr = Tasarm depremi
- Deprem yk eksantirisitesi = 0.05
- Hareketli yk katlm katsays (n) = 0.30
- Bina nem katsays (I) = 1.0
- Yerel zemin snf = Z4
- Zemin emniyet gerilmesi = 9 t/m
2

- Zemin yatak katsays = 2000 t/m
2

- Spektrum karakteristik periyotlar : T
A
= 0.20 sn, T
B
= 0.90 sn
- Mevcut yap tayc sistem davran katsays : R= 4
- Glendirilmi yap tayc sistem davran katsays : R= 8
- Mevcut yapda kullanlan beton snf = BS 14
- Glendirmede kullanlan beton snf = BS 25
- Mevcut yapda kullanlan elik snf = B I
- Glendirmede kullanlan elik snf = B III
- Deme tr = Plak
- Deme kalnl = 0.10m

Yapnn tantlmas asndan yapya ait kat kalp planlar ekil 4.1de verilmitir.

56

ekil 4.1. Mevcut yapya ait Zemin kat + Normal kat kalp planlar

57
Aadaki ekil 4.2 ve ekil 4.3de yapnn X ve Y dorultusundaki kesitleri
verilmitir.

ekil 4.2. Mevcut yapya ait Y dorultusunda, 3 aks boy kesiti

58

ekil 4.3. Mevcut yapya ait X dorultusunda, E aks boy kesiti

59
Yapya ait 3 boyutlu grn ekil 4.4de gsterilmitir.

ekil 4.4. Mevcut yapya ait 3 boyutlu grn

60
4.3. Saysal zmlemeler

1) Yap, mevcut kesit, mevcut malzeme zellikleri ve donats ile 1975 Trk Deprem
Ynetmeliine gre performans seviyesi, yapnn X ve Y ynleri iin gme ykleri
ve yap periyodu bulunmutur. Yaplan statik itme analizi sonucunda yapnn gme
durumundaki taban kesme kuvveti (V) ve at yer deitirmesi (
at
) de bulunmutur.
Taban kesme kuvveti ile at deplasman arasndaki iliki ekil 4.5de gsterilmitir.

ekil 4.5. Mevcut kesit, mevcut malzeme zellikleri ve mevcut donatl yapnn 1975 TDY gre X ve
Y ynleri iin taban kesme kuvveti at deplasman erileri

Yapnn X ynndeki gme yk V
gme
= 114,597 ton, bu gme yk sonucu
oluan at deplasman
at
= 0,0427 mdir, bu yke tekabl eden yk parametresi
P
g
= 123,99 tondur. Yapnn Y ynndeki gme yk V
gme
= 121,250 ton, bu
gme yk sonucu oluan at deplasman
at
= 0,0610 m dir, bu yke tekabl
eden yk parametresi P
g
= 125,79 tondur.

61
Yapnn performans seviyesi (B - IO) hemen kullanm performans seviyesi olarak
belirlenmitir. Analiz sonucu yapda oluan periyotlar da, X ynnde T = 0,511 s, Y
ynnde T = 0.480 sdir. Yapya ait performans seviyesi ekil 4.6da gsterilmitir.

ekil 4.6. Mevcut kesit, mevcut malzeme zellikleri ve mevcut donatl yapnn 1975 TDY gre
performans seviyesi

Statik itme analizi sonucunda X ynnde yapda, 13 tanesi hemen kullanm
performans seviyesinde (B - IO), 84 tanesi hasar kontrol aralnda (IO - LS), 41
tanesi snrl gvenlik aralnda (LS - CP) plastik mafsallar oluarak yap gme
durumuna ulamtr. Y ynnde ise yapda 8 tanesi hemen kullanm performans
seviyesinde (B - IO), 95 tanesi hasar kontrol aralnda (IO - LS), 28 tanesi snrl
gvenlik aralnda (LS - CP) plastik mafsallar oluarak yap gme durumuna
ulamtr. Plastik mafsallarn yerleri ekil 4.7de gsterilmitir.

62
ekil 4.6daki Ve deeri, etkin yer ivme katsaysna (Ao) karlk gelen X ya da Y
ynndeki toplam deprem kuvvetidir. Vcp=Vp/Ve oran, nonlineer analiz sonucu
gme noktasna tekabl eden ykn, lineer analiz sonucu kullandmz deprem
ykne orann ifade etmektedir. Yani 1. analizde lineer deprem yknn 1.903
katnda gme meydana gelecektir. Acp ise bu gme ykne tekabl eden etkin yer
ivme katsaysn ifade etmektedir. Vps plastiklemenin olutuu deprem yk, Aps
de buna karlk gelen etkin yer ivmesidir.

yapda gme durumunda oluan plastik mafsallarn yerleri
63
Yapya etkiyen deprem ykleri, X ve Y dorultular iin ayr ayr ekil 4.8de
gsterilmitir.

18,405 t
14,737 t
11,554 t
8,590 t
5,287 t
18,377 t
14,877 t
11,743 t
8,629 t
5,057 t
Y dorultusunda X dorultusunda

Y dorultusunda yapya etkiyen deprem ykleri

64
2) Yapnn, mevcut kesit, mevcut malzeme zellikleri ve donats ile 1998 Trk
Deprem Ynetmeliine gre performans seviyesi, yapnn X ve Y ynleri iin gme
ykleri ve yap periyodu bulunmutur. Yaplan statik itme analizi sonucunda yapnn
gme durumundaki taban kesme kuvveti (V) ve at yer deitirmesi (
at
) de
bulunmutur. Taban kesme kuvveti ile at deplasman arasndaki iliki ekil 4.9da
gsterilmitir.

Y ynleri iin taban kesme kuvveti at deplasman erileri

gme
oluan at deplasman
at
P
g
= 125.24 tondur. Yapnn Y ynndeki gme yk V
gme
= 118,695 ton, bu
at
g
= 127.23 tondur.

65
Yapnn performans seviyesi (LS - CP) snrl gvenlik performans aral olarak
ynnde T = 0.4727 sdir. Yapya ait performans seviyesi ekil 4.10da
gsterilmitir.

performans seviyesi


66

yapda gme durumunda oluan plastik mafsallarn yerleri

67
gsterilmitir.

45,283 t
37,017 t
29,690 t
21,678 t
12,887 t
45,511 t
37,254 t
29,950 t
21,668 t
12,384 t

Y dorultusunda yapya etkiyen deprem ykleri

68
3) Yapnn mimari zelliklerini koruyarak, 1998 Trk Deprem Ynetmeliklerinin
art ve gereklerine uygun olarak yeniden yaplmas halindeki performans seviyesi,
yapnn X ve Y ynleri iin gme ykleri ve yap periyodu bulunmutur. Yaplan
statik itme analizi sonucunda yapnn gme durumundaki taban kesme kuvveti (V)
ve at yer deitirmesi (
at
) de bulunmutur. Taban kesme kuvveti ile at
deplasman arasndaki iliki ekil 4.13de gsterilmitir.

ekil 4.13. 1998 TDY gre yeniden boyutlandrlan yapnn X ve Y ynleri iin taban kesme kuvveti
at deplasman erileri

gme
oluan at deplasman
at
P
g
gme
= 147,617 ton, bu
at
= 0,038 m dir, bu yke tekabl eden
yk parametresi P
g
= 169,76 tondur.

69
Yapnn performans seviyesi (IO - LS) hasar kontrol performans aral olarak
ynnde T = 0,4357 sdir. Yapya ait performans seviyesi ekil 4.14de
gsterilmitir.

ekil 4.14. 1998 TDY gre yeniden boyutlandrlan yapnn performans seviyesi.

Statik itme analizi sonucunda X ynnde yapda, hemen kullanm performans
seviyesinde (B - IO) plastik mafsal olumamtr, 30 tanesi hasar kontrol aralnda
(IO - LS), 84 tanesi snrl gvenlik aralnda (LS - CP) plastik mafsallar oluarak
yap gme durumuna ulamtr. Y ynnde ise yapda, hemen kullanm performans
yap gme durumuna ulamtr. Plastik mafsallarn yerleri ekil 4.15de
gsterilmitir.

70

ekil 4.15. 1998 TDY gre yeniden boyutlandrlan yapda gme durumunda oluan plastik
mafsallarn yerleri

71
gsterilmitir.

22,885 t
18,288 t
14,730 t
10,783 t
6,516 t
23,016 t
18,394 t
14,844 t
10,772 t
6.275 t

ekil 4.16. 1998 TDY gre yeniden boyutlandrlan yapnn X ve Y dorultusunda yapya etkiyen
deprem ykleri

72
4) Yap 1998 Trk Deprem Ynetmeliin art ve gereklerine uygun olarak, iki katl
olarak yeniden yaplmas halindeki performans seviyesi, yapnn X ve Y ynleri iin
gme ykleri ve yap periyodu bulunmutur. Yaplan statik itme analizi sonucunda
yapnn gme durumundaki taban kesme kuvveti (V) ve at yer deitirmesi (
at
)
de bulunmutur. Taban kesme kuvveti ile at deplasman arasndaki iliki ekil
4.17de gsterilmitir.

ekil 4.17. 1998 TDY gre iki katl olarak yeniden boyutlandrlan yapnn X ve Y ynleri iin taban
kesme kuvveti at deplasman erileri

gme
oluan at deplasman
at
P
g
gme
= 156,595 ton, bu
at
g
= 169,31 tondur.
73
Yapnn performans seviyesi (B - IO) hemen kullanm performans seviyesi olarak
gsterilmitir.

ekil 4.18. 1998 TDY gre iki katl olarak yeniden boyutlandrlan yapnn performans seviyesi

Statik itme analizi sonucunda yapda X ynnde, hemen kullanm performans
yap gme durumuna ulamtr. Y ynnde ise yapda, 1 tanesi hemen kullanm
durumuna ulamtr. Plastik mafsallarn yerleri ekil 4.19da gsterilmitir.

74

ekil 4.19. 1998 TDY gre iki katl olarak yeniden boyutlandrlan yapda gme durumunda oluan
plastik mafsallarn yerleri

75
gsterilmitir.

20,111 t
11,253 t
20,365 t
11,429 t

ekil 4.20. 1998 TDY gre iki katl olarak yeniden boyutlandrlan yapnn X ve Y dorultusunda
yapya etkiyen deprem ykleri

76
5) Yapnn, mevcut kesit, mevcut malzeme zellikleri ve donats ile 1998 Trk
Deprem Ynetmeliine gre ilave perdeler ile glendirme yaplarak, performans
seviyesi, yapnn X ve Y ynleri iin gme ykleri ve yap periyodu bulunmutur.
Yaplan statik itme analizi sonucunda yapnn gme durumundaki taban kesme
kuvveti (V) ve at yer deitirmesi (
at
) de bulunmutur. Taban kesme kuvveti ile
at deplasman arasndaki iliki ekil 4.21de gsterilmitir.

ekil 4.21. 1998 TDY gre perdeler ile glendirilmi yapnn X ve Y ynleri iin taban kesme
kuvveti at deplasman erileri

gme
oluan at deplasman
at
P
g
gme
= 157,096 ton, bu
at
= 0,077 m dir, bu yke tekabl eden
yk parametresi P
g
= 157,57 tondur.

77
Yapnn performans seviyesi (IO - LS) hasar kontrol performans aral olarak
gsterilmitir.

ekil 4.22. 1998 TDY gre perdeler ile glendirilmi yapnn performans seviyesi


78

ekil 4.23. 1998 TDY gre perdeler ile glendirilmi yapda gme durumunda oluan plastik
mafsallarn yerleri

79
gsterilmitir.

32,326 t
23,440 t
18,057 t
12,614 t
7,083 t
32,193 t
23,342 t
18,131 t
12,697 t
7,133 t

ekil 4.24. 1998 TDY gre perdeler ile glendirilmi yapnn X ve Y dorultusunda yapya etkiyen
deprem ykleri

Glendirme almasnda yapnn taban alannn %1 kadar X ve Y ynlerine
konulan perdelerin kalp planndaki yerleri ekil 4.25de gsterilmitir.

80

ekil 4.25. Glendirmede kullanlan perdelerin kalp plannda gsterimi

BLM 5. SONULAR VE NERLER

Adapazar ilesinde 1975 Trk Deprem Ynetmeliine gre projelendirilip ina
edilmi mevcut bir betonarme yapnn deprem gvenliinin kontrol statik itme
analizi (Pushover) yntemiyle yaplmtr. Bu almada ilk olarak mevcut yapnn
tayc sisteminin tasarmnda ve boyutlandrlmasnda herhangi bir deiiklik
yaplmadan 1975 ve 1998 Trk Deprem Ynetmeliklerine (TDY) gre, yapnn
karlayabilecei taban kesme kuvvetinin tasarm depremi sonucu oluacak kuvvete
orann veren gme yk parametresi (P
g
) ve yapnn performans noktas elde
edilmitir.

Mevcut yapnn tayc sisteminin tasarmnda ve boyutlandrlmasnda herhangi bir
deiiklik yaplmadan 1975 TDY gre yapnn performans seviyesi (B - IO) hemen
kullanm performans seviyesi olarak belirlenmitir ve yk parametreleri de X yn
iin P
g
= 123,99 t, Y yn iin P
g
= 125,79 tdur. Bu da gsteriyor ki yap
projelendirme aamasnda tayc sistem tasarm modellenmesi doru yaplmtr.
Performans seviyesinin iyi kmasndaki dier bir etken de yapnn planda dzenli bir
yap olmasdr.

Mevcut yapnn tayc sisteminin tasarmnda ve boyutlandrlmasnda herhangi bir
deiiklik yaplmadan 1998 TDY gre analiz yaplamasnn nedeni, yap doru
projelendirilmi bile olsa statik itme analizi sonucunda gnmz kriterlerine gre
istenilen deerlere ulap ulaamayacan kontrol etmektir. nk gnmzde 1975
TDY gre ina edilmi birok mevcut yap vardr ve bu analiz yaplarn deprem
gvenlii kontrolnn gerekli olup olmad konusunda mhendislere k tutacaktr.
Yapnn 1998 TDY gre performans seviyesi (LS - CP) snrl gvenlik performans
seviyesi olarak belirlenmitir ve yk parametreleri de X yn iin P
g
= 125,24 t, Y
yn iin P
g
= 127,23 tdur.
82
Bu analiz sonucu gsteriyor ki yap, 1998 TDYde yaklak olarak belirlenmi olan
hasar kontrol performans aralna dmemitir, yani yap mevcut haliyle 1998
TDY uygun deildir. Bu da bize 1975 TDY gre projelendirilip ina edilmi
yaplarn deprem gvenliklerinin kontrol edilmesi gerektiini gstermektedir.

kinci olarak yap 1998 Trk Deprem Ynetmeliin art ve gereklerine uygun olarak
ve mimari zellikleri korunarak yeniden tasarlanp boyutlandrlmtr. Ayrca yap
mevcut imar durumuna gre iki katl olarak da tasarlanp boyutlandrlmtr. Bu iki
durum iin yapnn karlayabilecei taban kesme kuvvetinin tasarm depremi sonucu
oluacak kuvvete orann veren gme yk parametreleri (P
g
) ve yapnn performans
seviyeleri elde edilmitir.

1998 TDY art ve gereklerine uygun olarak ve mimari zellikleri korunarak yap
yeniden tasarlanp boyutlandrldnda performans seviyesi (IO - LS) hasar kontrol
performans aral olarak belirlenmitir ve yk parametreleri de X yn iin P
g
=
160,29 t, Y yn iin P
g
= 169,76 tdur. Bu durumda, mevcut yap yklp yerine
mimari zellikleri korunarak yeni yap yapldnda, performans seviyesi (LS - CP)
snrl gvenlik performans aralndan, (IO - LS) hasar kontrol performans
aralna ykseldii gzkmektedir. Bu performans farkndaki en nemli etken de
yeni yapda beton ve donat snfnn yksek olmasdr. zellikle donat snfnn
artmasnn performans seviyesine etkisi daha byk olmaktadr. Mevcut yap yklp
yerine mimari zellikleri korunarak yeni yap yapldnda performans seviyesi 1998
TDY uygun hale gelmektedir.

Mevcut yap mimari zellikleri korunarak iki katl olarak yeniden tasarlanp
boyutlandrldnda performans seviyesi (B - IO) hemen kullanm performans
seviyesi olarak belirlenmitir ve yk parametreleri de X yn iin P
g
= 165,91 t, Y
yn iin P
g
= 169,31 t olarak bulunmutur. Bu durumda gsteriyor ki yap iki katl
yapldnda, be katl yapya gre daha iyi bir performans gstermitir ve yap bu
haliyle 1998 TDY gre uygundur.

83
Mevcut yapnn 1998 TDY gre kesitlerde, malzeme zelliklerinde ve donatsnda
deiiklik yaplmadan yaplan analiz sonucunda yap (LS - CP) snrl gvenlik
performans seviyesi kmt. Bu durum 1998 TDY uygun deildir. Yapy
ynetmelie uygun bir performans seviyesine getirebilmek iin ya ykp yeniden
yaplmaldr ya da glendirme yaplmaldr. lk durumun zmn yapmtk imdi
ise yapnn glendirilmesi durumu incelenecektir.

Yapda yaplan glendirme almasnda, yapya X ve Y ynlerinde taban alannn
%1 kadar perdeler ilave edilmitir. Glendirme sonunda yapnn performans
seviyesi (IO - LS) hasar kontrol performans aralnda kmtr. Gme yk
parametreleri de X yn iin P
g
= 153,01 t, Y yn iin P
g
= 157,57 t olarak
bulunmutur. Bylelikle yap glendirilerek 1998 TDY uygun hale getirilebilmitir.

Mevcut yapdaki glendirme almasnda, 7 m
3
beton ve 2,6 ton civarnda demir
kullanlacakken, yapnn yklp tekrar yaplamas halinde 280 m
3
beton ve yaklak
18 ton demir kullanlmas gerekmektedir. Ayrca yapnn ykm masraflar ve iilik
farklar dnldnde, yapnn glendirilerek deprem gvenliinin salanmas
daha ekonomik olmaktadr.

Bu verilerin nda statik itme yntemi, yaplarn deprem ykleri altndaki gerek
davrann anlamamza ve buna bal olarak mevcut yaplarn gvenliinin
artrlmasnda veya yeni yaplar iin gvenlik seviyesinin saptanmasnda nemli bir
analiz yntemi olduu aktr.

84

KAYNAKLAR

[1] Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik (ABYYHY),
T.C. Bayndrlk ve skan Bakanl, Ankara, 1998.

[2] ATC (1996), Seismic Evaluation and Retrofit of Concrete Buildings
(ATC-40), Applied Technology Council, Redwood City, California, 1996.

[3] FEDERAL EMERGENCY MANAGEMENT AGENCY, FEMA 273/356.,
Guidelines for the Seismic Rehabilitation of Buildings, Cilt I,
California/USA, 1996.

[4] CELEP, Z., KUMBASAR, N., Deprem Mhendisliine Giri ve Depreme
Dayankl Yap Tasarm, Beta Datm, stanbul, 2004.

[5] POLAT, Z., KIRIL, M., HANCIOLU, B., Mevcut Betonarme
Binalarn Deprem Gvenliklerinin ncelenmesi ve Performans Yaklam,
Y.T. naat Fakltesi, naat Mhendislii Blm, stanbul, 2004.

[6] CELEP, Z., KUMBASAR, N., Yap Dinamii, Beta Datm, stanbul,
2001.

[7] CELEP, Z., Mevcut Betonarme Binalarn Deprem Gvenliinin
Belirlenmesi ve Glendirilmesinde Performans Kavram, .M.O. stanbul
ubesi, 2001.

[8] GRGN, K., Betonarme Yap Sistemlerinde kinci Mertebe Limit Ykn
ve Gme Gvenliinin Belirlenmesi in Bir Yk Artm Yntemi,
Doktora Tezi, .T.. Fen Bilimleri Enstits, stanbul, 1996.

[9] CELEP, Z., Performans Kavramna Dayal Tasarm ve Glendirme.
.T.. Mustafa nan Tatbiki Mekanik Seminerleri, stanbul, 2005.

[10] MEHMET AYDIN KMR, Yapay Sinir Alar ile Betonarme Binalarn
Statik tme Analizi, Doktora Tezi, Sakarya niversitesi Fen Bilimleri
Enstits, Sakarya, 2003.

[11] AYDOAN, M., GLER, K., Yaplarn Onarm ve Glendirilmesi Ders
Notlar, .T.., stanbul, 2001.

85
[12] AYDINOLU, M.N., Deprem Mhendisliinde Dayanma Gre
Tasarmdan ekil Deitirmeye Gre Tasarma, Sakarya niversitesi,
2005.

[13]

TEZCAN, S., Aseismic Design of Structures (Pushover Analysis). B..
Ders Notlar, stanbul, 2003.

[14] ERSOY, U., Betonarme Temel lkeler ve Tama Gc Hesab, Cilt1,
Evrim Yaynevi, stanbul, 1985.

[15] TS-500, Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm Kurallar, Trk
Standartlar Enstits, Ankara, 2000.

[16] TS-498, Yap Elemanlarnn Boyutlandrlmasnda Alnacak Yklerin
Hesap Deerleri, Trk Standartlar Enstits, Ankara, 1997.

[17] STA4-CAD V.11.0., STructural Analysis for Computer Aided Design.

86

ZGEM

Ferhat Temr, 10.08.1980 de Ordu da dodu. lk, orta ve lise eitimini Ankarada
tamamlad. Lisans eitimine 1999-2000 eitim ylnda Sakarya niversitesi
Mhendislik Fakltesi naat Mhendislii Blmnde balad. 2002-2003 eitim
ylnda Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi Blmnden bahar yar ylnda
mezun oldu. 2003-2004 eitim ylnda Sakarya niversitesi Fen Bilimleri Enstits
naat Mhendislii Blm Yap Anabilim Dalnda yksek lisansa balad.

Statik Itme (Pushover) Yöntemi Kulanılarak Yapıların Analizi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Statik Itme (Pushover) Yöntemi Kulanılarak Yapıların Analizi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

You might also like