I HC QUC GIA THNH PH H CH MINH

TRNG I HC KHOA HC T NHIN

KHOA SINH HC

BI BO CO
MN: K THUT NHN GING V TNH CY TRNG
TI: CY JATROPHA
Nhm thc hin:
Hunh Thanh Hng 0815190
Lao Quc Long 0815363
on Th Hng Nam 0815430
Nguyn Th Hunh Nh o815500

1.1. S lc v cc c im ca cy Cc ro
1.1.1. Phn loi khoa hc
Gii: Plantae
Ngnh: Magnoliophyta Lp: Magnoliopsida
B: Malpighiales
H: Euphorbiaceae
Phn h: Crotonoideae Tng: Jatropheae
Chi: Jatropha
Loi: Jatropha curcas L.
Hnh 1: Cy Cc ro
1.1.2. Ngun gc v phn b
Chi Du m (danh php khoa hc: Jatropha) l mt chi ca khong 175 loi
cy thn mng, cy bi hay cy thn g (mt s c l sm rng, nh du m
(Jatropha curcas L.)). Cc loi trong chi Jatropha c ngun gc t Trung
M, v c du nhp vo nhiu khu vc nhit i v cn nhit i khc,
nh n , chu Phi, Bc M,... Xut pht t khu vc Caribe, chng c cc
thng nhn B o Nha a vo chu Phi v chu nh l cc loi thc vt
c gi tr lm hng ro. Cc cy trng thnh mang cc cm hoa c v ci
kh p mt ng thi chng li khng mc qu cao.
2

Cy Jatropha curcas L. (JCL), thuc chi Jatropha, h Thu du. Chi Jatropha
c ngun gc t ting Hy Lp, ghp t hai ch Iatrs (bc s) v troph (thc
n), m ch cng dng lm thuc ca cy ny. Curcas l tn gi thng thng
ca cy Physic nut Malabar, n . Tn thng dng cc nc hin nay l
Jatropha, Vit Nam gi l cy Cc giu, Cc ro, Cy li, Ba u nam, Du
m, (Nguyn Cng Tn, 2008).
Loi JCL di phn b nhiu vng thung lng nhit i kh nng v vng
rng ma nhit i m, thng vng i ni, t dc thung lng c cao
700-1600 m so vi mc nc bin.
JCL l mt loi cy c lch s 70 triu nm, ngun gc t Mexico (ni duy nht
c ha thch ca cy ny) v Trung M, c ngi B o Nha a
qua Cape Verde, ri lan truyn sang chu Phi, chu , sau c trng
nhiu nc, tr thnh cy bn a khp cc nc nhit i, cn nhit i trn
ton th gii (Nguyn Cng Tn, 2008).
1.1.3. c im hnh thi c tnh sinh hc
JCL l cy g nh, c th cao n 5 m. Cnh xe, c nha m, trn cnh c
nhng vt so. Thn, v, l c nha nht, khng mu. L mc so le, hnh tri
xoan, hi trn, chia 5-7 thy nng vi chiu di v rng khang 6-15cm. Phin
l dng giy la (Nguyn Cng Tn, 2008).

Hnh 2: Cy Cc ro
Cm hoa tn cng c mu vng. Hoa n tnh, cng gc, i khi c hoa lng
tnh. B nh 10, xp thnh hai vng ring bit, mi vng 5, to thnh ct n
gn nhau. B nhy c 3 vi nhy, dnh vi nhau khang 2/3 chiu di, phn
trn ri nhau v nm nhy r i (Dehgan v Webster, 1979).

Hnh 3: Hoa cy Cc ro
Qu non hnh trng, lc chn mu vng, sau nu xm, cha ht mu en.
Thng thng, c 5 r c to ra khi ht ny mm, mt r chnh v 4 r ph.
Nu trng bng phng php thng thng th cy khng c r ci (Nguyn
Cng Tn, 2008).

Hnh 4: Qu cy Cc ro

Hnh 5: Ht cy Cc ro
Cy JCL a nh sng, a kh hu m p, chu kh hn, c th sng trong mi
trng c lng ma trung bnh nm 520-2000 mm, nhit bnh qun nm
11-28oC. Cy chu c t xu, t si, t vi bc mu...Cy JCL ny
chi rt d, c th gim hom, nu trng bng ht, cy c r chnh v r
ngang, nu gim hom th khng c r chnh.
Ni chung, sau khi trng 3 nm, cy cao 3 m. Vi cy thc sinh, sau trng 3-4
nm th kt tri. Thi gian ra qu bnh thng l 6-20 nm, t thy hin tng ra
qu cch nm. Ra hoa t thng 3 n gia thng 4, thi gian ra hoa ko di 4-5
thng, chn vo thng 8-9, qu kh rng.

Hnh 6: Hnh thi cy Jatropa curcas L.

a - cnh ang ra hoa;

e - hoa c nh;

b - v cy;

f - mt ct ngang ca qu xanh;

c - gn l;

g - qu;

d - hoa c nhu;

h - mt ct dc ca qu.

(Hnh a, c v f t Aponte nm 1978; Hnh d v e t Dehgan nm 1984)

(Nguyn Cng Tn, 2008)
1.1.4. Cc u im sinh hc v gi tr ca cy Cc ro
JCL l lai cy m hin nay c cc nh khoa hc nh gi rt cao v cc u
im sinh hc v gi tr ca cy.
6

 ngha v mt kinh t, x hi
Pht hin quan trng nht t JCL l ly ht lm nguyn liu sn xut du diesel
sinh hc (biodiesel).
Cy JCL c chu k sng lu c th ln n 50 nm, cho qu, ht sm, hng nm
nng sut c th t n 10 12 tn/ha nu trng trn t tt v u t cao
(chm sc, bn phn, ti tiu,...), hm lng du trong ht cao trung bnh
32 35%. y l ngun nguyn liu du diesel sinh hc rt tim nng dn
thay th cc ti nguyn nhin liu ha thch ang ngy cng b cn kit.
T ht JCL p ra du th, t du th tinh luyn c diesel sinh hc v
glycerin. Mc d diesel sinh hc c sn xut t nhiu loi nguyn liu: ci
du, hng dng, du c, m ng vt, nhng sn xut t JCL c gi thnh
r nht v cht lng tt tng ng vi du diesel ha thch truyn thng.
Nu 1 ha JCL t nng sut 8 10 tn ht/ha/nm c th sn xut c 3 tn
diesel sinh hc. Loi du ny s thay th c mt phn du diesel truyn thng
ang cn kit, gim thiu c lng kh thi gy hiu ng nh knh, l loi
du chy ht v c t lu hunh, l loi du sch, thn thin vi mi trng.
Th trng tiu th sn phm diesel sinh hc t JCL c coi l v hn. Nh
khoa hc c Klause Becker cn cho rng JCL l cy trng u tin m ngi
dn lm ra khng s khng c u ra. l u th ni tri hng u ca sn
xut JCL khi cy ny c v th l cy sn xut hng ha ln.
L cy lu nm nhng ngay trong nm trng u tin thu hoch c sn
phm l ht.
Ht JCL sau khi p du, hn 30% l sn phm du, gn 70% l kh du, c hm
lng protein khong 30%, dng lm phn hu c rt tt, nu kh ht c t
c th lm thc n gia sc cao m.
JCL cn to ra hiu ng x hi rt ln. Do trng cc vng min ni ngho,
cy JCL s to nhiu vic lm v thu nhp kh quan cho ng bo cc dn tc;
7

trong khi cho n nay, trn t dc cn li ca cc vng ny vn cha tm kim

c bt c cy g kh d trng c trn din tch ln, c thu nhp cao, li c
th trng n nh (Nguyn Cng Tn, 2007).
ngha v mt bo v mi trng
JCL l cy lu nm, ph t rt tt, tui th 50 nm, sinh trng pht trin c
hu ht cc loi t xu, ngho kit, t dc, t tr si , gia sc khng n.
V vy, cy JCL trng trn cc vng t dc s c coi l cy lp y l
hng sinh thi cc vng sinh thi xung yu min ni, sm to ra thm thc b
dy c chng xi mn, chng chy, nng cao ph ca t. Khng nhng
vy, JCL cn c th trng nhng vng t sa mc ha, bi thi khai thc
khong sn, gp phn phc hi h sinh thi cc vng ny. V vy, cy JCL
c nh gi l v s sinh thi, to ra hiu ng to ln v bo v mi trng.
Cy JCL c coi l loi cy thn thin vi mi trng bi cc l do sau y:
1) Chu k sng di (30 50 nm), kh nng cng sinh vi nm r micorrhiza
cao nn thch nghi sinh trng tt trn nhng lp a suy thoi, kh cn v
hoang ha, do vy cy c tc dng ci to t, ci to mi trng rt tt;
2) C th thu hi qu ht hng nm, khng phi n h cy, to ra thm thc
vt c che ph n nh, c kh nng hp th CO2 ln, v vy cy JCL cng
rt c ngha v bo v mi trng khng kh.
c s dng lm phn bn v thc n cho gia sc
Sau khi p du, b kh du c hm lng N 4,14 4,78%, P2O5 0,50 0,66%,
CaO 0,60 0,65%, MgO 0,17 0,21% c s dng lm phn hu c rt tt
bn cho cc loi cy trng, nht l cho vng sn xut nng nghip hu c,
nng nghip sch, va gp phn sn xut sn phm sch, va nng cao ph
ca t.
Trong cha tr bnh

Trong thnh phn cy JCL, phn tch c nhng hp cht ch yu nh

tecpen, flavon, coumarin, lipid, sterol, alkaloid. Nhiu b phn ca cy ny
c th
cha bnh nh l, v cy, ht v r. R tr tiu vim, cm mu, tr nga; du
ca ht c th nhun trng; dch nha trng tit ra t vt thng ca cnh c th
tr vim li, lm lnh vt thng, cha tr bnh tr v mn cm; nc sc t
l dng cha bnh phong thp, au rng,
Trong cy JCL c mt s c t, nht l phytotoxin (curcin) trong ht, nu
c nghin cu su hn rt c th cung cp cho chng ta mt loi dc liu
mi.
1.2. Tnh hnh nghin cu, s dng, pht trin nhin liu sinh hc
(NLSH) v biodiesel t cy Cc ro trn th gii v Vit Nam
1.2.1. Th gii
Thng 6/2003, Hi ngh thng nh EU v nng lng ku gi cng ng
EU tng cng s dng bio-fuels, n nm 2005 chim 2-3%, nm 2010
tng ln 5,75% v nm 2020 l 20%.
Thng 8/2004, Hi ngh cc nc Chu m rng t chc ti Bng Cc Thi
Lan ra tuyn b 8 im v s hp tc chia s kinh nghim cng nhau pht
trin NLSH dng cho giao thng vn ti.
Ti Hi ngh quc t v nng lng do APEC t chc t ngy 27-29/4/2005 ti
Vancouver, Canada, NLSH (Biofuel) c chn s dng trong
ngnh nng lng cng nh ngnh giao thng vn ti ca cc nc APEC
trong l trnh sn xut nhin liu thay th dn cho xng du khong.
Vic nghin cu s dng NLSH gi tr thnh xu th pht trin tt yu
nhiu quc gia trn ton cu thay th dn xng du khong trong cc thp
k ti. D bo cui th k 21, nng lng ti to (mt tri, gi, a nhit,
thu in nh, nhin liu sinh hc) s chim trn 50% ca nng lng
9

thng mi (ng Tng, 2007).

gim thiu nhim mi trng, m bo an ninh nng lng lu di v pht
trin bn vng, nhiu quc gia trong vng 2 - 3 thp k qua tp trung nghin
cu s dng NLSH (xng/diesel pha ethanol v diesel sinh hc), thay th mt
phn xng, du khong, tin ti xy dng ngnh xng du sch quc gia
mnh. Hin c khong 50 nc trn th gii khai thc v s dng NLSH cc
mc khc nhau. Nhn chung, cc nc trn th gii i theo hai hng pht
trin NLSH: ethanol nhin liu, c sn xut ch yu t ng (M), ma
ng (Brazil), sn (Thi Lan),... cn diesel sinh hc sn xut t ci du,
hng dng (chu u), c du (ng Nam ), du m ph thi, JCL, to,...
Nm 2003 ton th gii sn xut khong 38 t lt ethanol th n nm 2005
sn xut c 50 t lt ethanol (trong 75% dng lm NLSH) v d
kin n 2012 l khong 80 t lt ethanol. Diesel sinh hc ngun gc ng thc
vt c sn xut nm 2005 t 4 triu tn v d kin n nm 2010 s tng ln
n 20 triu tn.
Ti chu u , nhiu cng ty nghin cu sn xut diesel sinh hc t du u
nnh, du ht ci, du hng dng. Cc nc nh Anh, Php, c, Ty
Ban Nha, o, an Mch u t rt nhiu vo cc chng trnh NLSH.
Gio s Klause Becker i hc Stuttgart nhn n t hng ca Tp on
t Daimler Chrysler ca c nghin cu v cy JCL. Gio s cho bit, cch
y 15 nm, ng l mt trong nhng ngi u tin chu u cng vi mt
hng t vn ca o tin hnh nghin cu cy JCL Nicaragoa. Loi cy
ny c cch y 70 triu nm nhng chng c ai quan tm. Sau khi c
d n ca Daimler Chrysler, dy ln cn st JCL trn ton th gii.
Du diesel sinh hc t JCL c s dng vo cc loi xe thng thng. D
bo n nm 2030, xe t trn ton th gii t 500 triu chic hin nay ln 900
triu chic, trong Trung Quc c ti 190 triu chic. Diesel sinh hc t JCL
10

l loi du chy mt cch sch s v sch hn bt k mt loi cht t diesel

no khc. Cy JCL trng c trn t b thoi ha, sau 10 15 nm, c th ti
s dng din tch ny trng cc loi cy khc v cy JCL chn ng c
tnh trng ra tri. GS. Klause Becker cn cho rng: Ai c th ni ln c
nhng ci xu, ci bt li ca cy JCL, ti xin thng tin cho ngi . Cc v
c th vn vo th, lt ngc, lt xui, nhng qu tht cc v khng th bi
mc c iu g xu lin quan n loi cy ny (Nguyn Cng Tn, 2007).
V hiu qu gim nhim mi trng, theo ng Boon thoong Ungtrakul, ph
trch d n sn xut du diesel sinh hc ti Chieng Mai, Thi Lan cho bit,
nu s dng B100 (100% diesel sinh hc), lng kh thi gim 50% so vi
diesel truyn thng, cn B20 (20% diesel sinh hc + 80% diesel truyn thng),
lng kh thi gim 20%.
Du diesel sinh hc ni chung v du diesel sinh hc t ht cy JCL ni ring
bt u c s dng kh ph bin cc dng B5, B10, B20, B30 v
thm ch B100 ti cc nc nh c, Anh, Ty Ban Nha, M, n , Brazil,
c bit c l nc i u, dn u v th phn sn xut v s dng du
diesel sinh hc trn th gii, chim 50%. Gn y nht ti Anh, tu ha cao tc
u tin trn th gii chy bng diesel sinh hc (B20) c tn Virgin Voyager
c a vo hot ng (thisisdorset.net. 2007).
Hiu qu kinh t ca cy JCL c nh gi l kh quan. n , trng JCL
trn vng t kh cn, 1 cy cho 5 6 kg ht, 1 ha trng 2500 cy c th t
nng sut trn 10 tn ht/ha/nm. Vi hm lng du ca ht 38%, th 1 ha JCL
c th sn xut c 4,5 tn du/nm. Vi gi bn ht tnh ra 2000 VND/kg th
gi tr thu c trn 1 ha t 20 triu VND/nm. Trung Quc, doanh nghip
k hp ng mua ht JCL ca nng dn vi gi 1,6 NDT/kg, tc khong 3500
VND/kg. Nh vy, vi nng sut 10 tn ht/ha/nm th 1 ha JCL t doanh thu
ti 35 triu VND/nm.
11

Cy JCL trng c trn mi loi t, k c vng sa mc nng bng Ai Cp,

JCL vn pht trin tt. cc vng t dc, t ngho kit, khng trng c
cc loi cy nng nghip khc, cy JCL vn pht trin tt. Chu k kinh t ca
cy ny l 30 50 nm. Cy JCL cn cho sn phm ph l phn hu c, thc
n chn nui giu m (sau khi kh c), lm dc liu, nui tm l si
(Nguyn Cng Tn, 2007).
Cc nc nhit i, nhit i ang pht trin mnh cy JCL. Thi Lan hin c
1600 ha JCL, d kin s tng ln 320 nghn ha trong vi nm ti. Indonesia t
mc tiu n nm 2010, nhin liu sinh hc p ng 20% nhu cu nng lng
trong ngnh in v giao thng vn ti. nc ny, cc loi t mu m u
dnh trng cy C du, cn cy JCL s trng trn cc loi t kh cn nhng
mc u t ch bng 10% so vi cy C du. Nh khoa hc Robert Manurung,
Gim c Trung tm nghin cu Cng ngh sinh hc thuc Vin Cng ngh
Bandung cho bit, mt s cng ty nc ngoi ang xc tin d n bao tiu 1
triu ha JCL vi nng dn ca 3 tnh Papua, Kalimantan v Nusa Tenggara.
Mi y, mt cng ty H Lan t mua 1 triu tn du JCL nguyn cht.
Manurung v nhiu nh nghin cu khc Indonesia d bo rng, JCL s sm
son ngi cy C du, tr thnh ngun nng lng c kh nng thay th nhin
liu ha thch v du c, ng thi c th gip nng dn ngho cc tnh
min ng quanh nm kh hn c c hi lm giu. Theo y ban quc gia v
nghin cu pht trin NLSH t cy JCL ca Indonesia, Chnh ph nc ny c
k hoch dnh t nht 5 triu ha i trc lp cc n in trng JCL, ma ng
v sn sn xut cc loi NLSH.
n xc nh JCL l cy cho ht c du thch hp nht sn xut diesel
sinh hc. T nm 2001, nhiu bang n c chng trnh khuyn khch
trng JCL trn quy m ln cc vng t hoang ha, c nh nc h tr
ging v cc ngun vt t u vo nhm to vic lm, xa i gim ngho, pht
12

trin bn vng x hi nng thn n . C quan k hoch ca Chnh ph n

t ch tiu trng 11 triu ha cy JCL vo nm 2012 c nguyn liu
sn xut diesel sinh hc phi trn theo t l 20%. Trong tng lai, n tip
tc m rng trng JCL trn phm vi c nc, a din tch trng trn 33 triu
ha, trong s hn 133 triu ha t ang b b hoang.
Myanma l nc pht trin trng JCL vi tc nhanh. n 2006, din tch
trng JCL Myanma t 800.000 ha.
Trung Quc l nc quan tm pht trin mnh JCL trong vi nm gn y, ch
yu l 7 tnh gm T Xuyn, Qu Chu, Vn Nam, Phc Kin, Qung Ty,
Qung ng v o Hi Nam; trong , khu t tr Qung Ty, n cui nm
2007 trng c 15 nghn ha, d nh a ln khong 10 vn ha trong vi
nm ti. Cc tnh khc c iu kin c k hoch trng JCL trn quy m ln
trong my nm ti.
Theo c tnh ca Gio s Klause Becker, cho n nay, c th gii trng
c khong 5 triu ha JCL. Hin nay, c khong 1000 nhm nghin cu v
diesel sinh hc v JCL. Cho n thi im ny, JCL vn l mt cy di, mi
c a vo i tng cy trng c khong trn 15 nm, cng c th coi
JCL l cy nng nghip tr nht trong lch s trng cy nng nghip ca loi
ngi.
1.2.2. Vit Nam
Nhu cu s dng nng lng ca Vit Nam ngy cng gia tng nhanh chng,
tng thch vi tc pht trin kinh t v s pht trin dn s. Sn lng nng
lng nc ta tip tc tng cao. Nm 2005 tiu th gn 27 triu tn du qui
i, d on tng ln n gn 37 triu tn vo nm 2010 v 51 triu tn vo
nm 2020. Trong , ngnh cng nghip c t l s dng nng lng cao
nht chim 46%, vn ti chim
35%, thng mi dch v chim 12%, nng nghip chim 1% v cc
13

ngnh khc chim 6%.

Vit Nam l mt nc c thin nhin u i, hi cc ngun ti nguyn
nng lng. Tuy nhin, kh nng khai thc, ch bin v s dng ngun ti
nguyn nng lng cn hn ch. Theo phn tch tnh hnh pht trin kinh t v
cc ngun cung cp nng lng, d kin trong thi gian ti (tnh n nm
2020) nc ta tip tc phi nhp khu cc sn phm du m, trong khi gi du
lun c p lc rt ln n pht trin kinh t (Thi Xun Du, 2007).
gii quyt vn ny, nhiu cng trnh nghin cu v sn xut NLSH
c tin hnh: sn xut diesel t u tng, vng, du ph thi; sn xut
ethanol t ma, ng, la, sn,...Vic nghin cu v sn xut nhin liu sch
s dng cho giao thng vn ti c giao cho mt s c quan nh
Petrolimex, Petro Vit Nam, i hc k thut Nng,... v c kt qu ng
dng bc u ng khch l.
Trong nm 2007, ti Nghin cu gy trng pht trin cy Cc ro
(Jatropha curcas) do Trung tm Cng ngh sinh hc Lm nghip, Vin Khoa
hc Lm nghip Vit Nam thc hin (2007 2010) thu thp c 8 xut x
ht JCL v tuyn chn c 29 cy tri vi cc c tnh vt tri v sinh
trng, nng sut ht (2,8-5,0 kg/nm) v hm lng du trong ht (25 39%).
Cc vng tin hnh kho st nh gi l ng Nai, kLk, Ninh Thun,
Bnh Thun v Ph Th. Cc nh hng cho tiu chun lp a, chn t gy
trng trc ht tp trung cho cc vng t cn ci, suy thoi, cc vng hoang
ha, t ct kh hn v thm ch c cc vng bi thi nhim. iu ny s m
bo l khng cnh tranh ly mt t canh tc nng nghip ca dn, khng nh
hng ti vn an ton lng thc ti cc vng trin khai d n. Ngc li s
c tc ng ci to mi trng t ai, v mang li ngun thu nhp n nh cho
cng ng ngi nng dn thng qua vic gy trng JCL.
Vi tp hp 8 xut x thu thp c v 29 cy tri tuyn chn c trong nm
14

2007, ti xy dng thit lp vn tp hp cc ging, cy tri v tin

hnh kho nghim cc xut x ti i Li, Ninh Thun v Ph Th.
Cc cy tri tuyn chn rt c tim nng v nng sut ht (2,8-5,0 kg/nm) v
hm lng du bo. Trung tm k vn bn tha thun hp tc vi Cng ty
Green Energy Vietnam (GEV) nhm kho nghim v th nghim cy tri v
ng dng ngay cc ging mi trin vng nht vo cc d n u t sn xut
vng nguyn liu hng nghn ha ti Ninh Thun, Bnh nh, Qung Nam, Tha
Thin Hu v Qung Tr.
1.3. S pht sinh hnh thi thc vt
1.3.1. nh ngha
Pht sinh hnh thi thc vt l nhng pht trin ca c th thc vt: t bo, m,
c quan theo thi gian, t lc khi u cho n khi trng thnh hon tt
chu trnh pht trin (Bi Trang Vit, 2003). Pht sinh hnh thi thc vt bao
gm cc qu trnh:
- Pht sinh m (Histogenesis)
- Pht sinh c quan (Organogenesis)
- Pht sinh phi (Embryogenesis)
S pht sinh hnh thi thc vt thc cht l s c ng ca thc vt. Theo
Nozran (1920 1989) th s c ng xy ra mi mc t chc ca thc
vt. S c ng ca thc vt trong t nhin bao gm: c ng pht sinh chng
loi, c ng trong s tin ha v phn ha to nn s a hnh ca thc vt
v c ng pht sinh hnh thi.
S pht sinh hnh thi thc vt c kim sot bi hai qu trnh cn bn:
- iu ha ko di t bo
- Kim sot v tr v hng ca mt phng phn chia ca t bo
S tng trng ca thc vt chnh l s gia tng khng hon nghch v kch
thc hay trng lng qua hai qu trnh phn chia t bo v ko di t bo. S
15

phn chia t bo thng xy ra cc m phn sinh, cn s ko di t bo

thng xy ra theo trc dc ca c th thc vt vng nm di m phn
sinh ngn (Bi Trang Vit, 2003).
1.3.2. S pht sinh c quan chi v r
1.3.2.1. S to mi m phn sinh ngn chi
Mi c quan thc vt u c kh nng ti sinh cc m phn sinh ngn chi bi
s pht sinh c quan trc tip hay gin tip. cc cy ht kn, ngun gc ngn
chi c th l t bo biu b, m giu, m khuyt hay vng m bao quanh mch
ca m cy (Bi Trang Vit, 2003).
Trc khi phn ha hnh thnh tng pht sinh ca chi c to mi, t bo
phn ha phi tri qua qu trnh ti hot ng. S ti hot ng ny c
th c cm ng trn cy nguyn bng cch n p cc hiu ng cn tng
quan (g u tnh ngn bng cch ct b chi ngn) hay trn m cy nh cc
mi trng nui cy c b sung cc cht iu ha thch hp. Theo Buvat (1965,
1989), c hai giai on xy ra trong qu trnh ti hot ng: giai on kh phn
ha v giai on ti phn ha.
Trong giai on kh phn ha, t bo phn ha bt u phn chia, cc c
quan bn trong t bo bin i tr v trng thi ca cc t bo m phn sinh
th cp (hch nhn, khng bo ln dn v ti th, lp th phn chia thnh cc
bng nh). Mt vi bin i khc c th xy ra trc khi bt u giai on kh
phn ha: mt dn tinh bt d tr trong cc lp (nh trong trng hp t bo
nhu m libe Daucus carota). Ngoi ra, cng c th tch ly tinh bt d tr v
mt s cht khc, nhng s tch ly nh vy c th lm chm s to m phn
sinh (Bi Trang Vit, 2003).
Sau l bc chuyn tip t t bo trng thi m phn sinh th cp sang
trng thi m phn sinh s cp c kh nng sinh c quan. C s phn chia
khng bo thnh nhng khng bo nh. T bo c th tch nh dn, vch mng,
16

t bo cht m c, nhn v hch nhn rt to.

Tip theo l giai on ti phn ha ca m phn sinh s cp. T bo tr li
trng thi m phn sinh th cp. S ti phn ha cng qua hai bc: bc mt,
t bo tr v trng thi m phn sinh hot ng, cc khng bo trng nc v
hp thnh khng bo trung tm, kch thc t bo gia tng, ti th dn dn tr v
hnh dng c trng; bc hai, cc lp phn ha, cc cht sng cn bn (hch
nhn, t bo cht,... ), cht d tr, cc cht tit (tanin, tinh du,... ) c tng
hp. Sau , cc t bo ny c th tr li giai on phn chia t bo mi hay
trc tip phn ha m khng qua s phn chia t bo (Bi Trang Vit, 2003).
Trong t nhin, s to mi chi trc tip c th xy ra cc rnh rng ca trn
l mt s loi sng i (Bryophyllum, Kalanchoe), t m phn sinh trong gn l
dng x. Trong nui cy in vitro, s to mi chi t cc t bo l phn ha
c phn bit thnh hai dng: trc tip khng qua giai on to m so v
gin tip thng qua m so (Bi Trang Vit, 2003).
1.3.2.2. S pht sinh c quan r
S pht sinh c quan r t chi in vitro hay t cnh gim (cn gi l s to r
bt nh) tri qua bn giai on pht trin: (1) s hot ha t bo phn
gc cnh gim; (2) s pht trin mnh hot tnh phn chia t bo hnh thnh
nn khi m phn sinh nh (hay cn gi l vng pht sinh hnh thi); (3) s t
chc ca vng pht sinh hnh thi to m phn sinh r (s khi r); (4) s
tng trng (hay ko di) ca s khi r (Bi Trang Vit, 2003).
giai on mt, cc t bo phn gc cnh gim (hay chi in vitro) c hot
ha tr li trng thi m phn sinh. y cng chnh l giai on kh phn
ha t bo (tng t nh trong s pht sinh chi): lc ban u, khng bo cn
to, lp v ti th phn ct mnh, cng lc cng nh, t bo tr nn ging nh t
bo m phn sinh cp hai; sau t bo cht m c dn, khng bo phn
chia, nhn v hch nhn to ra. Sau giai on hot ha ny, t bo c c tnh
17

ca t bo vng m phn sinh cp mt c kh nng sinh c quan. Qua giai

on hai, c s pht trin mnh hot tnh phn chia t bo to thnh khi m
phn sinh nh (vng pht sinh hnh thi). S phn chia t bo tng ln to thnh
m so hay vng pht sinh hnh thi cha cc t bo m phn sinh cp mt. R
c th pht sinh t cc m ni sinh hay t cc m b mt. Trong s pht sinh r
t cc m ni sinh, qu trnh tr li trng thi m phn sinh cp mt
thng xy ra m mch hay nhu m v gn tr trung tm (nh trng hp
cy ca cao, cy nho,... ) t cc t bo thuc b libe-mc hay tng pht sinh
libe-mc. R ngoi sinh thng xut pht t cc m b mt c quan (nh
cc rnh rng ca ni ba l mt s loi sng i... ). S phn chia t bo trong
trng hp ny xy ra tng di biu b hoc vng biu b. Kt qu ca giai
on hai l hnh thnh nn khi m phn sinh r hnh cu do cc t bo m
phn sinh cp mt sinh sn mnh to ra. Tip theo l giai on t chc vng
pht sinh hnh thi hnh thnh s khi r v cui cng l s ko di (tng
trng) ca s khi r.
1.3.3. Vai tr ca cc cht iu ha sinh trng thc vt trong s pht
sinh hnh thi
M u cho cc nghin cu v hormon thc vt c nh du bng cc th
nghim ca Darwin (1980) v hiu ng ca nh sng trn s cong ca dip tiu
Avena, v s pht hin ca Went (1928) v vai tr kch thch ko di t bo
ca auxin. Cho n nay, cc nh sinh l thc vt nhn thy c nm nhm
hormon thc vt chnh: auxin, giberelin, cytokinin, acid abscisic v ethylene
(Bi Trang Vit, 2000).
Hormon (kch thch t), l thut ng do cc nh sinh l ng vt Bayliss v
Starling gi vo nm 1904. Da vo nh ngha hormon ng vt, ta c nh
ngha: hormon thc vt l mt cht hu c do t bo to ra ti mt ni no
trong c th thc vt v c chuyn ti mt ni khc, vi nng rt
18

thp, cht y gy ra mt phn ng sinh l (Bi Trang Vit, 2000).

Ngi ta thng phn bit hormon tng trng thc vt, tc cc sn phm thin
nhin ca thc vt, vi cc cht iu ha sinh trng thc vt, bao gm cc
hormon thc vt v cc cht hu c nhn to c hot tnh iu ha. Cc cht
iu ha sinh trng thc vt khng phi l cc cht dinh dng, cc vitamin
hay nhng nguyn t khong thit yu cho thc vt (Bi Trang Vit, 2000).
1.3.3.1. Auxin
Ngi ta gi auxin l mt nhm ca nhng cht iu ha sinh trng thin
nhin hay tng hp bao gm bn cht ha hc l IAA (indol-3-acetic acid) v
nhng phc hp ha hc hin din trong cu trc nhn hay mt nhnh bn
(Bi Trang Vit, 2000).
Auxin t lu c bit n nh l mt cht iu ha thit yu trong hu nh
tt c cc qu trnh pht trin ca thc vt. Auxin thin nhin thng c sn
xut trong ngn thn, trong m phn sinh ngn, c vn chuyn n r v tch
t trong r. Chng ng mt vai tr quan trng trong cc p ng ca thc vt
i vi cc tn hiu t mi trng nh nh sng, trng lc; trong vic kim
sot cc mi tng quan u tnh ngn; trong s to s khi r... Trong qu
trnh pht sinh hnh thi, s di chuyn ca auxin c vai tr trong vic thit lp
tnh hu cc ca c quan thc vt v tc ng theo nng trong s pht sinh
c quan (Bi Trang Vit, 2000; Berleth v cs, 2001). Cc nh khoa hc
chng minh rng auxin c vn chuyn theo hng gc, c tch ly phn
gc ca khc ct thn hay tr di l mm ca cy c chua hay anh o, c
vai tr cm ng qu trnh hnh thnh r bt nh. Nng auxin cao kch thch
s to s khi r v nng thp cn cho s to chi (Bi Trang Vit, 2000).
Trong thc tin, vic s dng cht HSTTV auxin v nhng kt hp ca n rt
phc tp. N khng ni ln mt nng c bit no c s dng bt
k mt trng hp no. C th thy rng, trong mt qu trnh sinh l, cc cht
19

auxin c th c nhng hiu ng khc nhau, thm ch i nghch ty theo nng

v c quan lin h (Bi Trang Vit, 2000).
1.3.3.2. Cytokinin
Cytokinin c sinh tng hp ch yu m phn sinh ngn r v c vn
chuyn trong xylem n chi (Bi Trang Vit, 2000; Kieber, 2002). Cytokinin
hot ng trong hu ht cc qu trnh tng trng v pht trin. Chng kch
thch s phn chia t bo, nht l trong iu kin c mt auxin, tc ng theo
hai bc: phn nhn v phn bo, gip cho s gia tng kch thc t bo v
sinh tng hp protein. T l cytokinin vi auxin quyt nh kiu ti sinh c
quan t m so cha phn ha in vitro: m so c t trong mi trng c t
l cytokinin / auxin cao thng to nhiu chi v t r, trong khi m so
c t trong mi trng c t l cytokinin / auxin thp thng to t chi v
nhiu r; mt t l cn bng gia hai cht iu ha trn s ch to nn khi m
so khng phn ha (Mok v cs, 1994). Cytokinin cng c tc dng lm chm
qu trnh lo suy. Cytokinin c th cm ng s biu hin cc gen c iu ha
bi nh sng (Chen v cs, 1993; Crowell v cs, 1994), v cc cy mm b hong
ha nu c tng trng trong iu kin c s hin din ca cytokinin s c
kiu hnh ging nh cy mm tng trng di nh sng (Chory v cs,
1994). Mt s nghin cu cho thy cytokinin cng c nh hng n mi quan
h sink / source, s ny mm, s thnh lp m mch v s gia tng kch
thc l mm nhiu loi thc vt (Mok v cs, 1994).
Vai tr ca TDZ
TDZ thidiazuron (N-phenyl-N-1,2,3-thidiazol-5-ylurea), c cng b ln
u tin nh l mt cht c kh nng lm rng l gn, l mt dn xut ca urea
c hot tnh tng t nh cytokinin (Eapen v cs, 1998; Mok v cs, 1982), cm
ng s tng sinh chi, ti sinh chi bt nh t m l ca mt s loi cy thn
g v cm ng cho qu trnh pht sinh phi th h. Cc nh khoa hc cho rng
20

TDZ c th kch thch qu trnh chuyn i dng nucleotide ca cytokinin sang

dng nucleoside c hot tnh sinh hc hn v kch thch s tch ly cc
cytokinin ni sinh dng purin (Thomas v cs, 1986). Theo Mai Trn Ngc
Ting (2001), TDZ rt d khng vi cc cytokinin adenin v v vy c s
dng nhiu trong nui cy m. TDZ c s dng mt mnh hay kt hp vi
NAA c th cm ng s pht sinh c quan hay s pht sinh phi th h rt
nhiu loi (Babaoglu v cs, 2000; Lu Chin-Yi, 1993; Hosokawa v cs, 1998;
Magioli v cs, 1998).
1.3.3.3. Giberelin
Giberelin l cht HSTTV c tm thy ln u tin trong nm gy bnh von
la (nm Gibberella fujikuroi). Sau c tm thy nhiu loi thc vt.
Trong t bo thc vt, giberelin c th lin kt vi cc cht ng, nht l trong
cc ht (Mai Trn Ngc Ting, 2001).
Giberelin c vai tr iu ha s ko di t bo v phn chia t bo thn, dn n
kch thch s ko di lng. Tuy nhin, giberelin khng nh hng trn cc
khc ct thn c lp (Mai Trn Ngc Ting, 2001). Dn xut c s dng ph
bin nht trong nui cy in vitro l GA3, nhm gip cho s tng trng ca cy
con trong ng nghim. Ngoi ra, GA3 cn c kh nng thc y s pht trin
ca phi soma.
Giberelin kch thch mnh s phn chia t bo nhu m v v biu b. nng
cao, n kch thch mnh s tng trng l. Thng thng, giberelin lm
tng hm lng auxin trong m m chng kch thch d hai cht ny hot ng
c lp (Bi Trang Vit, 2000).
1.3.3.4. Acid abcisic
Acid abcisic (ABA) c xem l cht c hot tnh i khng vi giberelin.
Chng hin din nhiu trong dip lp, trong cytosol, khng bo v apolast.

21

ABA c ch s phn chia t bo dn n cn s tng trng, ng kh khu,

thc y s rng v lo suy (Mai Trn Ngc Ting, 2001).
ABA km hm s ny mm, ko di s ng ca chi v ht, lm chm s ko
di lng, cn s tng trng ca dip tiu v cc m cy. Tuy nhin, ABA li
c hot tnh (cha r nt) trong s sinh phi v trng thnh ca ht (Bi Trang
Vit, 2000).
1.3.3.5. Ethylene
Ethylene thng c tng hp nhiu m thc vt khi p ng vi cc stress
hay vt thng, cm ng s thnh lp v pht trin r bt nh cc khc
ct thn, l p dng cc cht c ch qu trnh sinh tng hp ethylene v cn
s thu nhn ethylene s lm gim s r bt nh trn khc ct thn cy hng
dng v u, cc khc ct cy c chua mang t bin khng nhy cm vi
ethylene to t r bt nh hn so vi loi hoang di (Kuroha v cs, 2002).
Ngoi ra, ethylene cn c vai tr trong vic kim sot s chn tri c climac
(Mai Trn Ngc Ting, 2001). Mt s m cy c th sn sinh ra kh ethylene
gy c ch s tng trng v pht trin ca m cy.
1.3.4. Cc yu t khc nh hng n qu trnh pht sinh hnh thi thc
vt
1.3.4.1 Tui v kch thc m cy
Tim nng pht sinh hnh thi ca m cy khc nhau ph thuc vo tui ca l
Cc l non Echeveria elegans (h Crassulaceae) tng trng r in vitro sm
hn to chi, trong khi hin tng ngc li xy ra cc l gi hn
(Narayanaswamy,
1994). Cc l ca cy in vitro Passiflora edulis hai thng tui c kh nng ti
sinh chi cao hn nhng l t cc cy gi hn (Beccerra v cs, 2004).
Kh nng ti sinh chi cng ph thuc vo kch thc m cy l. Nhng m
cy (thm ch c m so) qu nh khng th p ng vi iu kin nui cy v
22

thng b ha nu. Cc mnh l Solanum laciniatum c ng knh nh

hn 2 mm khng sng c, trong khi nhng m cy c ng knh 5 10
mm th c kh nng pht trin nh nhau (Narayanaswamy, 1994). Trong s ti
sinh chi t l lan, cc m cy l nhng mnh l di 0,5 cm pht sinh chi
nhiu hn so vi nhng l nguyn di 1,5 cm (Chen v cs, 2004).
1.3.4.2. nh sng
Trong s ti sinh chi in vitro t l cy l hoang di, qu trnh nui cy c
chia lm hai giai on: giai on mt (30 ngy) trong ti v giai on hai
ngoi sng lm gia tng s chi c ti sinh (Caboni v cs, 1999). iu
kin ti cm ng s phn phn ha ca cc t bo l to m so v giai on
sng l giai on biu hin (ti phn ha) ti sinh chi.
1.3.4.3. Ngun m trong mi trng nui cy
Ngi ta thy rng mi trng nui cy c cha mt hm lng NH4+ v t
l
NH4+ : NO3 thp cho hiu qu tt trong s ti sinh chi.
1.3.4.4. S cy chuyn
Mt s m so vn duy tr kh nng pht sinh c quan mt thi gian di sau vi
ln cy chuyn (Caboni v cs, 1999; Narayanaswamy, 1994). S lng cy con
s gia tng sau nhiu ln cy chuyn c quan hay m so (Bi Trang Vit,
2000). Tuy nhin, s cy chuyn nhiu ln trong thi gian di cng lm gim
tim nng pht sinh hnh thi, c cho l c lin quan n tnh a dng di
truyn trong qun th t bo. Hay iu ny cn c th do s tch ly mt vi
cht c tc dng c ch kh nng pht sinh hnh thi trong m cy. S mt i
tim nng pht sinh c quan cng c th l kt qu ca s bin d biu sinh
trong t bo c nui cy. Kh nng cm ng chi b gim mt s loi, nh
trong m so cy thuc l, do s cy chuyn trn mi trng cm ng to chi
23

(Narayanaswamy, 1994).
1.4. K thut trng Jatropha
Quy trnh k thut
L cy c ngun gc nhit i, chu rt tt v chu ngp ng km, a nhit
cao, chu hn, chu t xu. Phm vi trng vng nhit i, Nam nhit i c
cao trn 1000m so vi mc nc bin. Yu cu lng ma nm ln hn
600mm, nhit bnh qun nm 18,5oC, nhit thp tuyt i trn t O oC,
nhit cao tuyt i 40oC, t khng ng nc.
2. Sn xut ging:
a. Jatropha ch c 1-2 nm l thi k cy non, ht ny mm nhanh, cnh d ra
r, c th nhn ging bng ht, bng hom, nui cy m, nhng cy thc sinh c
sc khng cao hn, gi thnh ging r hn, v vy khi trng trn din tch
ln th nn trng bng ht.
b. Thu hi v bo qun ging:
Ht ging c th gieo thng ngay, cng c th m vo bu ri trng. Thi v
gieo ht vo gia thng 3 n gia thng 4. vng thung lng kh c th gieo
vo thng 5-6 vo ma ma. Nu m trong gin che c th m quanh nm.
c. Cch trng bng m ging:
vng kh hn, nng cao t l sng, nn m vo bu trng. Bu c
ng knh 6-8cm, cao 10-12cm, v bu lm bng cht do, trong cha t v
mn. Sau khi tra ht vo bu, mm c 3-5 l c th trng. Trc khi luyn cy
non 5-7
3. Phng php trng
a. Mt :

24

 cho nng sut cao, mt m bo 2000 cy/ha, khong cch hng 2,5m,
khong cch cy 2m. Trn t dc, trng theo ng ng mc, trng dy to
thnh hng ro ng mc tng kh nng chng si mn v cho nng sut
cao. C th s dng Jatropha lm vnh ai cn la cho rng, ai cn la c th
theo chiu ngang hoc chiu thng ng, ai rng 20-25m, khong cch cy
1,5-2m.
b. Phng php trng:
Trng thng bng ht o h sn. H o kch thc 50 x 50 x 50cm, di y
h c bn phn nung chy hoc NPK 200g/hc, s l ht trc khi tra ht
xung h, ht ging ngm nc m 40oC, ngm 12 ting, sau vt ra em
vo ti vi hoc bao ti da, (nh ging la) thm mt th nh rm r
trn, sau 24 gi kim tra ht no nt nanh th em tra ngay vo h chun
b, lp t dy 15 - 20cm, ri t ht, sau ph 3-5 cm t ln trn. Lu
ming h phi lp cao hn t t nhin, phng khi tri ma nc ng c th
gy ra tnh trng thi cy. (qua thi gian trng th nghim bng ht rt c
mt kinh nghip thc t sau).
1) trng thng bng ht t hiu qu cao hn, tt nht trng trc thng 3
m lch (trc tt thanh minh) trc tt thanh minh th cc loi su bnh ang
trong giai on trng, v sau thanh minh l ma sinh n ca su bnh, v vy
trng thng bng ht thi gian ny trong qu trnh cy mm b su bnh hi
kh nhiu c ni b trn 60%.
2) qun l c vn cy con thi im sau thanh minh lm nh sau, giao
ging cho cc h gia nh theo din tch ng k, hng dn m ti vn ca
tng gia nh trc khi em trng, thi gian m t ngy m n ngy em
trng t 30 40 ngy cy c bn ho g v m bo khi trng t l sng
khng di 95%, lu trc khi trng buc phi luyn cy non.
25

Nu trng cy non m trong bu th trn ngy rm mt, h trng su 20-25cm,

bn phn nung chy hoc NPK 200g/hc, ph 15cm t ri t cy con xung
hc. Nu c iu kin th ti m. Nu khng c nc ti th trng vo lc t
m v sau khi trng nn gc, c rc gi m
4. Chm sc cy non
a. Lm c:
Sau trng nm u, phi lm c 1-2 ln, trong nhng nm sau ch ct c che
ph gc.
b. Phng tr su bnh:
Jatropha rt t bnh, nhng khi cy cn non d b su xm v mt loi su khc
cn r v thn cy non, cn dng thuc dit.
c. Bn phn:
Trong 1-3 nm u, hng nm bn 2 ln vo thng 4 v thng 7, mi ln bn
NPK khong 100g/cy, bn vo gc theo chiu thng ng ca tn cy.
d. Qun l nc:
Jatropha chu hn, nhng khng chu ngp ng. Khi hn gay gt nn c ti
nc, nhng ma nhiu phi tiu nc ng khng thi r.
5. Chm sc vn cy trng thnh
a. To tn cy:
Sau trng 1-2 nm, cy ra qu, sau 3-4 nm bc vo thi k nng sut cao.
Khi cy trng thnh vo thng 11-12 hng nm, ta bt cnh qu dy, gi li
nhng chi mi ra trong nm thnh thc. Vo thng 2-4, khng gy st
thng cnh, cy phng nga chy nha.

26

b. Chm sc hoa, qu:

Ht vo v xun, thu nhiu du, phm cht tt nht, cn tng cng chm sc
hoa v qu non ra trc thng 5. tng t l u qu, vo v ra hoa r thng
3-5, cn phun b sung vi lng trn l.
c. Chm sc cy trng thnh:
Jatropha chu t xu, t tt, dinh dng, cy sinh trng bnh thng, c
th khng bn phn. Nhng t xu ngho dinh dng cn bn phn thm
ln, b sung N, K tng nng sut v cht lng. Hng nm c 2 ln bn thc
NPK khong 100g/cy.
6. Thu hi v bo qun
a. Thi v thu hi:
Jatropha ra hoa vo thng 4-9, qu v xun chn vo thng 7-11, cht lng ht
tt nht, qu ma h chn vo thng 9-10, cht lng ht cng tt, qu ma thu
trong nm rt kh chn. Qu thu vo thng 5-6 nm th 2 hm lng du thp,
nn hn ch hoa ma thu m bo cht lng ht. Qu chn phi thu hi kp
thi, trnh rng xung t. Qu sau khi chn, v chuyn mu nu thm, qu nt.
Khi v qu en tc l qu chn sinh l hon ton, lc c hm lng du cao
nht, l lc thu hi tt nht.
b. Sau khi hi qu: Qu c phi kh, tch ht sau phi ht ri bo qun
a i ch bin.
c. Ht Jatropha: c gi trong bao ng kn, ch rm mt, nu b m phi
phi li.
1.4. H thng nui cy lp mng t bo trong nghin cu ti sinh, nhn
ging thc vt

27

1.4.1. Khi nim lp mng t bo

Khi nghin cu v h thng c ch, GS. K. Trn Thanh Vn ngh n khi nim
v h thng lp mng t bo (Tran Thanh Van, 2003). Vi h thng ny, GS.
K. Trn Thanh Vn c gng phn tch mt hoc mt vi lp trong nhng t bo
bit ha t mt h thng c quan, m, hoc t bo; v c gng chng trnh
ha li chng trong nui cy in vitro; trong bit ha l mt tiu ch quan
trng. iu ny cho php cc nh nghin cu ln theo du vt tr li nhng s
kin ti mi thi im bt u. Khng phi nh trng hp chuyn nhn ca
mt t bo sinh dng vo mt t bo trng khng nhn nh trng hp sinh
sn v tnh ca cu Dolly, nhng t bo trong h thng lp mng t bo vn
gi trng thi nguyn nhn ca n trong t bo cht v vn c chng trnh
ha li mt cch ng lot biu hin tt c cc trng hp c th c ca
qu trnh bit ha, m khng ch c phi mi lm c iu . Tt c cc
qu trnh bit ha c kim sot mt cch ring bit hoc ti chng trnh
ha theo trnh t thi gian hoc khng gian ty theo ngi nghin cu v khng
b p t bi qu trnh pht trin c th (Dng Tn Nht, 2006).
1.4.2. nh ngha h thng lp mng t bo
H thng lp mng t bo TCL (Thin Cell Layer) cha nhng mu cy c
kch thc nh c ct ra t cc c quan thc vt khc nhau (chi, l, r, cm
hoa, hoa, hoc cc c quan ca hoa, l mm, tr trn hay tr di l mm,
vng chi nh hoc phi). Chng c ct theo chiu dc c gi l lTCL
hoc ngc li, theo chiu ngang c gi l tTCL. Dng lTCL (kch thc
1mm x 5 - 10mm) ch bao gm mt loi t bo, v d mt lp cc t bo biu
m c th tch ra t mt s c quan hoc vi lp (3 6 lp) t cc t bo v;
trong khi , dng tTCL (kch thc 0,2 - 0,5mm hay vi mm b dy) bao
gm mt s lng nh cc dng t bo t cc m khc nhau (biu m, v, vng
thng tng, m mch cng nh nhu m). Mt c tnh ph bin ca lTCL v
28

tTCL l tnh mng, c ngha l mnh cy c s lng t bo cng t cng tt.

c tnh mng ng vai tr cc k quan trng bi nhng phn t marker
chun b cho s bit ha c th c xc nh in situ trong nhng t bo ch
(hay t bo p ng). S xc nh v tr nh vy cho php gii hn nhng
t bo p ng (Tran Thanh Van, 2003; Dng Tn Nht, 2006).
Vic gim s lng t bo trong phng php lp mng t bo c ngha quan
trng v nh hng n qu trnh pht trin hoc cc chng trnh bit ha
m, c quan. Cc chng trnh bit ha c th thay i t vic thay i mi
tng quan gia c quan v m cy vi kch thc ca chng khi nui trn mi
trng c cng tnh cht. Phng php ct dc (lTCL) c dng ph bin hn
v cc dng pht sinh hnh thi mong mun c th c to ra qua vic iu
khin mc ca cc nhn t ngai sinh (Dng Tn Nht, 2006).
1.4.3. Nhng c im ca h thng lp mng t bo
Mt ph rng cc chng trnh pht sinh hnh thi c th pht sinh t nhng t
bo hp t bit ha. y l c tnh chnh ca h thng TCL. Cc tnh cht
mong mun khc c c trong phng php TCL l ng nht v sinh l di
truyn v c th ng dng phng php ny cho mi thc vt. Tuy nhin, iu
kin mi trng l tng ph hp cho s tn ti ca mu TCL ph thuc vo
lai v i hi chng ta phi th nghim li tt c cc iu kin nui cy in
vitro nh: cc cht HSTTV, cht dinh dng, nh sng, s thm thu, nhit
,... (Tran Thanh Van, 1981).
Nhng k thut sinh hc phn t, sinh ha v sinh l cho php cc nh khoa
hc xc nh v phn lp cc gen mang c tnh mi. Chng ta c gng thit lp
m hnh h thng TCL trong tt c nhng t bo ch (t bo p ng) u
thch nghi v tip xc tt nht vi cc nhn t v thnh phn mi trng xc
nh, t nht l trong mi trng nui cy.
C hai vn cn c gii quyt trong nui cy m thc vt. l vic xc
29

nh v tr ca cc t bo ch v quan st s thay i ca mnh (mu) cy.

c tnh mng gip chng ta gii quyt hai vn .
Bng cch s dng cc marker ca qu trnh bit ha, chng ta c th xc nh
v tr ca cc t bo ch/t bo p ng.
Chng ta cng c th quan st s thay i ca mnh cy m khng cn phi ph
v mnh cy bng cch s dng knh hin vi xuyn thu. V qu trnh sinh tng
hp, chuyn ha, vn chuyn, iu ha v v tr ca auxin, ABA, ethylene,
cytokinin rt phc tp nn nhng t bo p ng ca h thng TCL c th c
s dng lm cc marker nghin cu cc qu trnh ny (Dng Tn Nht,
2006).
Trong h thng TCL, cc yu t ni sinh thng khng ln v qu trnh vn
chuyn t phc tp hn so vi khi s dng cc mu cy ln.
T bo ch/t bo p ng thng tip xc vi cc t bo b thng do ct ra
khi c quan thng qua nhng mnh thnh t bo hoc oligosaccharide, mt
dng ca oligogalacturonide. Ngi ta thy rng di tc ng ca mt s
enzym thy phn, cc nh hng ca oligosaccharide thng c hoc khng kt
hp vi cc nhn t sinh trng trong qu trnh bit ha, trong c s hnh
thnh r.
H thng TCL c khong thi gian cho s pht sinh hnh thi tng i ngn
(khong 14 ngy t khi bt u nui cy), tn s pht sinh cao (100% hoc gn
100%), t l gia t bo p ng vi tng s t bo hin din trong TCL cao. V
d: trong mt mu lTCL ca cy thuc l (Nicotiana tabacum) c ct ra khi
cung hoa c 3 6 lp t bo v. Cc c quan c bit ha mi m khng qua
giai on to m so, trc tip nm trn b mt ca TCL gm:
50 hoa trong mi trng to hoa;
500 700 chi trong mi trng to chi;
15 20 r trong mi trng to r.
30

Lc u, ngi ta gi thuyt rng s bit ha hoa c th l do mt giai on

sinh l c bit ca c quan cho, l cung hoa. Tuy nhin, s bit ha ca chi
v r cng hnh thnh nhng giai on sinh l tng t. Nh vy, gi thuyt
trn khng cn ng na. Ngi ta thy rng lng RNA cn cho s cm
ng ra hoa trong lTCL khng c biu hin thi im bt u nui cy.
Cc qu trnh hnh thnh c quan thng l do cm ng, trong c s to hoa.
C ngha l nhn ca nhng t bo bit ha trong chnh mi trng t bo cht
ca n c chng trnh ha tr li.
S hnh thnh phi v c quan tn s cao, thi gian ngn v trc tip cng
c chng minh trn mt s loi khc nh: Populus (hiu qu hn 25 ln khi
s dng mnh cy 0,4 0,5mm so vi mnh cy 1mm); Garcinia
mangostana (hiu qu hn
50 ln khi s dng phng php tTCL vi mnh cy 3mm so vi mnh cy l
1/2 l); Aranda deborah; Heliconia; Rhynchostylis gigantean; Lilium
longiflorum; Brassica napus; Panax ginseng; (Dng Tn Nht, 2006).
1.4.4. Nhn ging in vitro v pht sinh hnh thi cy thn g bng k thut
nui cy lp mng t bo
Cng vi s pht trin ca cng ngh sinh hc, ngnh cng nghip cy rng
cng pht trin mnh m. iu c c chnh l nh nhng tin b trong
cng ngh gen, cng ngh t bo c nhanh chng p dng vo thc tin
sn xut. Hin nay, hn 116 cy bin i gen ang c th nghim trn ton
th gii l mt s gia tng ng k t nm 1995, do ban u ch c s bo
tr ca chnh quyn v gii khoa hc Hoa K v chu u, nhng sau
c m nhn bi cc khu vc t nhn chu M, chu Phi v ng Nam .
Cc cy bin i gen c trng Indonesia, Chile, Brazil v c Trung
Quc. Cy g v cc loi thn g khc l mt ngun cung cp g, nha, tri
cy, cc hp cht th cp, tinh du,; quan trng hn, chng cn c nhiu gi
31

tr v trng trt v trang tr. Nhng loi khc nh cy khoai m cng nm trong
nhm cc cy lng thc vi la v khoai ty, y l nhng cy lng
thc chnh trn khp th gii. Nhng cy ny cng ng vai tr quan trng
trong chin lc chng li xi mn, nhim v lm m ton cu (Dng Tn
Nht, 2006).
Trc y, vic nhn ging cy thn g ch yu da vo k thut ct cnh, cn
k thut nui cy in vitro vn lun gp nhiu kh khn. Kh khn trong kim
sot mi trng v cc nhn t dinh dng in vitro c xem l do tnh ngoan
c c iu khin bi kiu di truyn, cng vi tc tng trng chm
lm cho cc qu trnh nh chn lc cy chuyn gen lm nguyn liu tr nn
phc tp. Tuy nhin, k thut TCL ra i chng t y l mt h thng u
vit trong vic cm ng s hnh thnh c quan in vitro ca cc loi cy thn g
nh cy tre, cy khoai m, cy thng, cy hng, cy dng, hoa hng. K
thut TCL ph v nhng khi nim trc y v s hn ch vi nhn ging
hay tnh ngoan c. Bi v cc cy rng v cy thn g c mt chu trnh sng
di nn vic cm ng pht sinh phi sinh dng c ngha to ln trong vic p
dng thng mi cho lnh vc lm nghip, cung cp cc cy ng nht di
truyn, loi tr bin d dng sinh dng, gim c cc ri ro. iu ny c mt
tim nng to ln, c bit khi cng ngh di truyn hng n ci tin cht
lng nh b sung cht g, lm tng tc tng trng, tnh khng thuc tr
c, khng cn trng, tnh ng nht ca sn phm v s c lp carbon (Dng
Tn Nht, 2006).
1.5. Mt s nghin cu nhn ging in vitro cy Cc ro
Nhm p ng nhu cu to ln ca th trng, cc nh khoa hc tin hnh
nghin cu phng php nhn ging in vitro, tm hiu cc yu t nh hng
n qu trnh ti sinh chi ca chng.
ti sinh chi JCL, l, cc t thn v ht thng c s dng lm vt
32

liu ban u. Hu ht cc th nghim u s dng mi trng c bn MS

(Murashige and Skoog 1962) c b sung cc cht iu ha sinh trng thc vt
auxin v cytokinin, ring l hoc phi hp. Ngun auxin c th l IBA,
NAA hoc IAA, v ngun cytokinin ch yu gm BA, TDZ v kinetin.
Auxin v cytokinin rt cn cho s to mi chi in vitro t l JCL. Tuy nhin,
ty theo bn cht, nng v t l kt hp gia chng cho nhng kt qu
khc nhau.
Nm 1995, Sujatha v cs tin hnh nui cy tr thng dip, cung l v mnh
l. Cc cy con c trng trong vermiculite v trng 26-28oC di nh sng
(30 mol/m2/s), s dng nh sng hunh quang trng, mt. Cc mu tr thng
dip c ct t cc cy 2 tun tui. Cung l c ly t cc l t 4 v 5
v cc l c ct t t 3 v 4 tnh t ngn ca nhng nhnh cy 2 nm tui.
Kt qu cho thy: (1) mi trng c b sung BA kt hp IBA cho tn s ti
sinh t tr thng dip v cung l cao hn so vi b sung zeatin hoc kinetin;
(2) l th 3 c kh nng ti sinh cao hn l th 4; (3) to chi bt nh trc tip
trn mi trng MS + 0,5 mg/l BA + 1,0 mg/l IBA vi c ba loi mu; (4) ti
sinh qua trung gian m so i vi tr thng dip t hiu qu trn mi
trng MS + 0,5 mg/l BA + 0,1 mg/l IBA, i vi cung l l MS +0,1 mg/l
BA + 0,1 mg/l IBA, v vi mu l l MS + 0,5 mg/l BA + 0,5 mg/l IBA; (5)
MS khng c cht iu ha sinh trng l mi trng thch hp cho s to r.
Nm 2004, Sujatha v cc cs tin hnh nui cy cc t thn v mnh l ca
l 3-4 tnh t ngn c ct t cy JCL 3 thng tui. S thch hp ca mi
trng BA- IBA cho s ti sinh chi bt nh t l ca JCL trc y
cng c bo co (Sujatha v Mukta 1996; Prabakaran v Sujatha 1999;
Sujatha v Prabakaran 2003) nhng cc nng cho hiu qu ti u trn s ti
sinh chi l khc nhau, ty theo kiu gen. Mi trng chnh cho s ti sinh chi

33

bt nh t cc mnh l ca cy JCL l mi trng MS c b sung BA (1,010,0 mg/l) v 1,0 mg/l IBA, v mi trng nui cy ph c b sung ch 0,5
mg/l BA hoc 1,0-2,0 mg/l BA kt hp vi 0,5 mg/l IBA. Cc chi c to
r trong mi trng MS1/2 b sung 5,4 M NAA. pH ca mi trng c
iu chnh v 5,6 0,1, hp 104 kPa v 120oC trong 20 pht. Cc mu cy
c t trong iu kin 26 2oC vi 16h/8h sng/ti, s dng nh sng hunh
quang trng, mt (30 mol/m2/s).
Kt qu nui cy cc mu t trn mi trng c b sung ba loi cytokinin
cc nng khc nhau dn n nhng p ng khc nhau. Sau 1 thng,
mi trng chnh, s cm chi nh ln ch l 1-3 cm. Cc t c nui cy
trn mi trng vi Kn cho thy khng c du hiu ng k no v s bit
ha mu ngoi tr s xut hin chi vi s nhn rt t v ko di chi c sn
thnh mt chi n. Tuy nhin, trong trng hp mi trng c b sung
5,0 mg/l Kn, s chi/mu t 2-4, vi s chi trung bnh/mu t l 3,3. Chiu
di ca chi tng ln cng vi s gia tng nng Kn. Mi trng c b
sung BA kch thch s pht trin ca cc m so trng hi xanh lc ti phn
chn vi cc chi bit ha tt t chi bn. Chiu di chi gim khi tng
nng BA.
Nhng khc bit ng k c thy rt r cc nui cy ph cc mu t
c nui cy cc nng cytokinin khc nhau (BA 1,0-2,0 mg/l). Trn mi
trng c b sung 1,0 mg/l BA, s nhn chi ch hiu qu vi nhng mu
c chuyn t mi trng c TDZ v BA, trong khi vi mi trng c Kn li
khng hiu qu. S chi/mu t ti a (4,0) cc t c chuyn t 1,0 mg/l
BA.
Cc mu t cho thy p ng tch cc khi cy chuyn sang mi trng c 2,0

34

mg/l BA v h s nhn t cao hn so vi 1,0 mg/l BA. Tn s ti sinh chi t

ti a (10-12,3 chi/t) cc t c nui cy ban u trn mi trng c b
sung 0,5-1,0 mg/l TDZ. Cc mu t c chuyn sang t mi trng b sung
BA v Kn to cc chi t cc nch, trong khi cc mu t c chuyn sang t
mi trng c TDZ bit ha cc chi mt cch trc tip m khng cn qua
trung gian bt k mt m so no. Nhng t c nui cy ph t mi trng
b sung TDZ tip tc c nui cy ph ln n ln th ba v tip tc to ra
nhng chi mi. Vic nui cy cc chi bn trong 12 tun bao gm 4 ln nui
cy ph, to ra 4, 10 v 24 chi trn mi t t cc mu c nui cy ban
u trn cc mi trng c Kn, BA v TDZ, theo th t.
Trong trng hp ca JCL, TDZ t ra hiu qu hn BA trong vic ti sinh chi
t cc nch. p ng mang tnh bit ha ca hai h thng cytokinin ny c
l l kt qu ca s tng tc tng quan gia kiu m v nng cc
cht iu ha tng trng ni sinh (George 1993).
Kt qu ti sinh chi bt nh cc mu l cho thy cc m so trng hoc
trng hi xanh lc pht trin ti phn ra ct. Cc chi bt nh pht sinh trc
tip t vng bn cnh m so c cm ng. Cc chi (3-11 chi/mu) c
quan st trong 3 tun u nui cy. i vi mi trng chnh, tn s ti sinh
chi ti a c ghi nhn mi trng c b sung 5,0 mg/l BA (+ 1,0 mg/l
IBA). Nui cy ph cc mu l c thc hin trn cc mi trng c b
sung 0,5 mg/l BA hoc 1,0-2,0 mg/l BA + 0,5 mg/l IBA dn n s bit ha
ca chi. Trong cc loi mi trng ny, mi trng c b sung c BA v
IBA cho tn s ti sinh chi cao hn. Tn s ti sinh t ti a (80-90%) vi
cc mu l c nui cy ban u trn mi trng c 2,0 hoc 10,0 mg/l BA
kt hp vi 1,0 mg/l IBA v c chuyn sang mi trng c 2,0 mg/l BA v
0,5 mg/l IBA. Nu khng k n mi trng chnh th cc mu l c nui
cy trn mi trng c 2,0 mg/l BA v 1,0 mg/l IBA cho tn s ti sinh cao
35

nht trong tt c mi trng nui cy ph.

1.6. S PHT SINH PHI V TNH T MU CY L CY Cc ro
Mu cy l cy Cc ro c nui cy trn mi trng WPM c
b sung Kinetin kt hp vi IBA hoc 2,4-D nhng nng khc nhau
cm ng s hnh thnh m so c kh nng pht sinh phi. Trn mi
trng c b sung 1,5 2,0 mg/l Kinetin kt hp vi 0,5 mg/l 2,4-D
c s xut hin ca khi m so mm, d v vn cng vi mt s cu
trc hnh cu ging phi c mu kem sng. nh hng ca cc thnh
phn khong a lng khc nhau ln kh nng pht sinh phi v tnh ca
cy Du m cng c nghin cu. Thnh phn khong a lng
ca mi trng MS t ra hiu qu hn trong vic cm ng s hnh
thnh cc khi tin phi hnh cu. Nhng khi tin phi ny c cy
chuyn sang mi trng c nng Kinetin v 2,4-D thp hn cm
ng s bit ha v trng thnh phi. Phi v tnh Du m c th ny
mm v pht trin thnh cy con hon chnh trn mi trng MS
khng b sung cht iu ha sinh trng thc vt. Cy con c b r
hon chnh v pht trin mnh nh cy con gieo t ht.
Trong nhng nghin cu trc y, mt s yu t nh hng n s pht sinh
hnh thi ca cy Du m in vitro c kho st nh loi m dng lm mu
cy, v tr ly mu, tui sinh l ca mu cy, nng cc cht iu ha sinh
trng thc vt, thnh phn ca mi trng nui cy, (Sujatha v Mukta,
1996; Sardana v cs., 2000; Rajore v Batra, 2005; Jha v cs., 2007;
Shrivastava, Banerjee v 2008). Trong , mu cy on thn c mang chi
bt nh c xem l nguyn liu tt nht ti sinh cy in vitro do c t l
nhim thp, gip gim ng k nhng bin d sinh dng nhng h s nhn
ging t c khng cao.
Phng php pht sinh phi v tnh l mt cng c mnh ca ngnh Cng ngh
36

sinh hc c p dng nhn ging i vi nhiu loi cy trng khc nhau.

Vic ng dng phng php pht sinh phi v tnh cy Du m ha hn s
mang li nhiu u im v c th to ra mt s lng ln cy con c cht
lng tt trong mt thi gian ngn. Trong bi bo ny, chng ti nghin cu
nh hng ca Kinetin kt hp vi IBA v 2,4-D ln s hnh thnh m so c
kh nng pht sinh phi t mu cy l cy Du m. nh hng ca cc
thnh phn khong a lng khc nhau trong mi trng nui cy ln s pht
sinh phi v tnh cy Du m cng c kho st. Cy con in vitro c
chuyn ra vn m nh gi kh nng sng st v hon thin quy trnh
nhn ging cy Du m thng qua con ng pht sinh phi v tnh t mu cy
l trng thnh vi h s nhn ging t c tng i cao.
Vt liu v phng php
Vt liu
Vt liu th nghim l l ca cy Du m n c trng ti vn ging
Vin Sinh Hc Nhit i thuc Vin Khoa Hc v Cng Ngh Vit Nam.
Phng php
Kh trng mu cy
L c t di vi nc chy trong 30 pht sau tin hnh ra sch b mt
l bng x phng long (Viso, Vit Nam) v ra li bng nc ct v trng. Sau
, l c kh trng bng dung dch Javel 7% trong thi gian 15 pht v ra
li 5 ln bng nc ct v trng.
nh hng ca auxin v cytokinin ln s hnh thnh m so c kh nng
pht sinh phi
L c ct thnh nhng mnh nh v c nui cy trn mi trng WPM
(Lloyd, McCown, 1980) c b sung 30 g/l sucrose, 9 g/l agar, Kinetin (0,1
2,0 mg/l) kt hp vi IBA (0,1 1,0 mg/l) hoc 2,4-D (0,1 1,0 mg/l). pH mi
trng c iu chnh v 5,8 trc khi hp kh trng nhit 121C, p sut
37

1 atm trong thi gian 30 pht. Cc mnh l c nui trong iu kin chiu
sng 16 gi/ngy nhit 22 2C.
nh hng ca khong a lng ln s hnh thnh m so c kh nng
pht sinh phi
By loi mi trng khc nhau c cha thnh phn khong a lng ca
MS, MS (Murashige v Skoog, 1962), WPM (Lloyd v McCown, 1980), B5
(Gamborg v cs., 1968), White (White, 1963), SH (Schenk v Hildebrandt,
1972), Nitsch (Nitsch v Nitsch, 1969) c s dng. Mi mi trng u
c b sung thnh phn vi lng v vitamin ca MS, 100 mg/l myo-inositol,
3% sucrose, 1,5 mg/l Kinetin v 0,5 mg/l 2,4-D.
nh hng ca iu kin nui cy ln s pht trin ca m so c kh
nng pht sinh phi
M so c kh nng pht sinh phi c cy chuyn sang mi trng MS c
b sung 1,5 mg/l Kinetin v 0,5 mg/l 2,4-D vi 3 iu kin nui cy khc
nhau: bn rn (b sung 9 g/l agar), lng tnh (khng b sung agar), lng lc
(khng b sung agar, lc vi tc 120 vng/pht).
Bng 1. Thnh phn ion trong cc mi trng s dng (theo George v
Sherrington, 1984).
S trng thnh, bit ha v ny mm ca phi v tnh
M so vi cc khi tin phi c tch thnh nhng cm nh v cy
sang mi trng MS c b sung 1,0 mg/l Kinetin kt hp vi 2,4-D nhng
nng khc nhau (0 1,0 mg/l). Tch cc phi giai on l mm hoc
ny chi ra khi m m so v cy sang mi trng ti sinh cy (mi
trng MS khng b sung cht iu ha tng trng thc vt).
X l thng k
Cc th nghim c thit k theo th thc hon ton ngu nhin. Mi

38

th nghim c lp li 3 ln, s liu c x l bng phn mm

Statgraphics Centurion XV theo phng php DMRT (Ducan, 1995) mc
ngha 5%.

Hnh 1. M so t l cy Du m trn cc mi trng v iu

kin nui cy khc nhau
a1. M so trn mi trng WMP khng b sung cht iu ha sinh
trng thc vt; a2.M so trn mi trng WMP + 1,5 mg/l Kinetin +
0,5 mg/l IBA; a3.M so trn mi trng WMP + 1,5 mg/l Kinetin +
0,5 mg/l 2,4-D; b1.M so trn mi trng bn rn; b2.M so trong
mi trng lng tnh; b3.M so trn mi trng lng lc

39

Hnh 2. S trng thnh, bit ha v ny mm ca

phi v tnh Du m
a1. Phi hnh cu; a2. Phi hnh tim; a3. Phi hnh thy li; a4. Phi giai
on l mm; b. Hnh thi gii phu phi v tnh Du m; c. Cy con ny
mm t phi; d. Cy con ngoi vn m

40