ZET

Sprinkler sistemlerinde gerekli debi ve

basnta suyun salanabilmesi, sistemin
ilevsellii asndan nemli bir konudur.
Bu sebeple risk analizine gre dalm
yaplan ve sprinklerler ve dier sistem
elemanlar arasndaki boru a llen-
dirmesi, mevcut kaynaklarn yeterli olup
olmadnn tespiti veya yeni kaynaklarn
kapasitelerinin doru belirlenmesi iin
hidrolik hesap yaplarak belirlenmeli ve hesap
sonularna gre optimizasyon yaplmaldr.
Gnmzde hidrolik hesaplar yaygn olarak
lisansl programlar kullanlarak yaplmak-
tadr. Analitik metodlarla da hidrolik hesap-
lama yapmak mmkndr. Bu yazmzda
risk analizi ve sistem konfigrasyonu hak-
knda bilgi vererek analitik metotla hidrolik
hesap yapm ve rnek bir hesap yntemi
zerine younlatk. Umarz tm disiplinler
iin projelerinde yeterli ve yardmc olur.
Calculalion Method of Sprinkler
Systems
ABSTRACT
Providing a water at a required flow rate
and head is an important subject for the
functionality of the sprinkler systems. For
this reason, the dimensioning of the piping
between the sprinklers distributed according
to risk analysis and the other system devices
should be determined by using hydraulic
calculations and optimized according to the
results for determining whether the existing
water supply is sufficient or not, or for
determining the correct water supply
capacity. Recently hydraulic calculations are
done by using licensed softwares. It is possible
to make the calculations by using analytical
methods. In this text we concentrated on
hydraulic calculations by using analytical
methods and a sample calculation method
while informing about risk analysis and
system configuration. We hope itll be
sufficient and helpful for all disciplines in
their projects.
1. Giri
Bilindii gibi sprinkler sistemlerinde ama,
yaplan risk analizi sonrasnda tespit edilen
risk snfna gre, koruma yaplacak kritik
alanda birim alana uygulanmas gereken
minimum debinin istenilen basn deerinde
atlmas ile yangnn kontrol altna alnmas
veya bastrlmasdr.
Bu ama dorultusunda tasarm, aada
belirtilen ana safhalardan geilerek yaplr:
- Risk analizi
- Tehlike snfnn belirlenmesi
- Belirlenen tehlike snfna gre sprinkler
sistem tipinin belirlenmesi
- Uygulama alanna gre uygun sprinkler
tipinin belirlenmnesi
- Tehlike snf zelliklerine gre standartta
belirtilen mesafelere gre sprinkler yerle-
imlerinin belirlenmesi
- Mahal at yapsna, uygulama alanna,
yksekliine ve engellere gre sprinkler
yerleimlerinin ve saylarnn gzden
geirilmesi
- Uygulama alanna ve tehlike snfna
(veya rn snfna) gre sadece at veya
at + raf ii sprinkler yerleimlerinin
belirlenmesi
- Seilen konfigrasyona gre kritik alan
ve/veya uygulamada alacak sprinkler
saysnn belirlenmesi
- Uygulamada alacak sprinkler konfig-
rasyonuna gre at ve/veya at + raf ii
sprinkler younluklarnn (birim alana
uygulanmas gereken debi deeri
(mm/dak) veya (l/dak.m
2
)) belirlenmesi
- Uygulamada kullanlan sprinklerlerin etki
alanlarna gre atmas gereken debi
deerinin belirlenmesi
- Toplam debi miktarnn seilen konfigu-
rasyon ve kritik alana bal olarak
belirlenmesi
- Belirlenen debideki suyun kritik alan
sprinklerlerine istenilen atm karakte-
ristiini salayabilecek gerekli basnta
salanabilmesi iin borulamaya gre su
kaynanda olmas gereken kapasite ve
basncn belirlenmesi
Bu noktada, yazmzn konusu olan hidrolik
hesap yntemi gndeme geliyor. Yani kritik
alan dahilindeki tm sprinklerlere istenilen
minimum debi ve basntaki suyun salana-
bilmesi iin tm basn kayplarnn hesap-
lanarak su kaynanda olmas gereken debi
ve basn deerinin bulunmas yntemi.
Bu yntemle ilgili olarak gnmzde
projelerimizde ounlukla onayl hidrolik
hesap yazlmlar kullanmakta olmakla
birlikte, hesaplama yntemi ve prosedr ile
ilgili bilgilerimizi siz deerli dernek
yelerimiz ve meslektalarmzla paylamak
istedik.
lerleyen sayfalarda batan sona analitik bir
hidrolik hesap yntemi ile elde edilen sonu-
lar incelemelerinize sunulmaktadr. Standart
olarak gnmze kadar lkemizde de en
yaygn kullanma sahip olan ve kabul grm
standart olan NFPA (National Fire Protection
Association) kodlar baz alnmtr. Avrupa
Birliine gei srecinde EN ve TSE zerin-
deki etkisi ve paylam gndemde olmakla
birlikte bu yazmzn ieriinde kaynak olarak
NFPA kodlar kullanlmtr.
2- Hidrolik Hesap Yntemi ve rnek
Bir Proje
Giri blmnde bahsedildii gibi hesap
yntemi risk analizi ile balayp su kayna-
ndaki gerekli debi ve basncn bulunmasna
kadar sren bir prosedr. imdi ayn
basamaklar bir rnek zerine younlaarak
izleyelim.
Elimizde rnek bir uygulama olarak Yksek
Tehlike Snf Grup II'ye giren bir mahal
olsun. Mahali endstriyel tesisin proses/
retim blm olarak seelim.
Toplam kat alan 2500 m
2
ykseklik 5 m
olsun. Bu verilerle birlikte yntem basamak-
larn izleyelim:
- Risk analizi
Mahal bir endstriyel tesisi olup tek bir
kat olarak kompartmantasyon asndan
tek bir kompartman olarak kabul edil-
mitir. Mahal stlmaktadr.
- Tehlike snfnn belirlenmesi
Standartlara gre tehlike snf Yksek
Tehlike Snf Grup II olarak alnmtr.
- Belirlenen tehlike snfna gre sprinkler
sistem tipinin belirlenmesi
Mahal stld iin bakm ve iletmesi en
kolay ve gvenilir olan Islak Borulu
Sprinkler Sistemi dnlmtr. Bu tehlike
snfna giren alanlarda genellikle baskn
veya kpkl sulu baskn sistemleri veya
kpkl sulu sprinkler sistemleri de
kullanlmakla birlikte, rneimizde yksek
younluk uygulamalarn inceleyebilmek
amacyla slak borulu sprinkler sistemi ele
alnmtr.
Sprinkler Sistemlerinde Hidrolik Hesap Yntemi
Okan Toker; Mak. Mh
TTMD yesi
- Uygulama alanna gre uygun sprinkler tipinin belirlenmesi
Uygulama alnna gre sarkk veya dik tip standart sprinkler kullanlmas mmkn olup
fiziksel hasara engel olma asndan standart veya zel uygulama tipi dik tip sprinkler
kullanm uygundur.
- Tehlike snf zelliklerine gre standartta belirtilen mesafelere gre sprinkler yerle-
imleri belirlenir.
- Yksek Tehlike Snf Grup II'ye gre maksimum sprinkler koruma alan 9.3 m
2
'dir.
Sprinklerler aras mesafe maksimum 3.7 m olabilmekle birlikte birok uygulamada
bu snr 3.1 m olarak alnr.
- Mahal at yapsna, uygulama alanna, ykseklie ve engellere gre sprinkler
yerleimlerinin ve saylarnn gzden geirilir.
NFPA 13 kodun gre tavan kolon ve kiri yapsna gre sprinkler yerleimleri ve uyulmas
gereken mesafeler gzden geirilir.
- Uygulama alanna ve tehlike snfna (veya rn snfna) gre sadece at veya at +
raf ii sprinkler yerleimleri belirlenir.
Bu basamak daha ok depo sahalar iin geerli olup rafl depo uygulamalarna ynlenmek
iindir. retim blmnde sadece tavan korumas uygulamas yaplacaktr.
- Seilen konfigrasyona gre kritik alan ve/veya uygulamada alacak sprinkler
says belirlenir.
Kritik alan belirlenmesinde iki metod vardr: Birincisi oda tasarm metodu, ikincisi ise
younluk/alan metodudur. retim sahas, yap itibaryla geni bir alana sahip olmas sebebi
ile younluk/alan metodunun uygulanmasna elverilidir. Burada aadaki hususlar tespit
edilir.
- Uygulamada alacak sprinkler konfigrasyonuna gre at ve/veya at + raf ii sprinkler
younluklarnn (birim alana uygulanmas gereken debi deeri (mm/dak) veya (l/dak.m
2
))
belirlenmesi.
- Uygulamada kullanlan sprinklerlerin etki alanlarna gre atmas gereken debi deerinin
belirlenmesi.
- Toplam debi miktarnn seilen konfigrasyon ve kritik alana bal olarak belirlenmesi
- Belirlenen debideki suyun kritik alan sprinklerlerine istenilen atm karakteristiini
salayabilecek gerekli basnta salanabilmesi iin borulamaya gre su kaynanda olmas
gereken kapasite ve basncn belirlenmesi.
Yksek Tehlike Snf Grup II iin NFPA 13 verileri de gznnde bulundurulduunda
yukarda belirtilen 4 basamak aadaki yntemle incelenebilir:
Yksek Tehlike Snf Grup II iin NFPA
13'te belirtilen genel zellikler rneimize
gre aadaki gibidir:
- Younluk ekil 1'de grlen eride
verildii gibidir.
- Sprinkler koruma alan maksimum 9.3
m
2
'dir
- Sprinklerler aras mesafe maksimum
3.1 m olabilir.
- Maksimum koruma alan 3716 m
2
'dir.
- Uygulama sresi 90 dakikadr.
Tasarm srasnda kullanlacak belli bal
formller aada verilmitir:
Hazen Williams Forml (Srtnme
Kayb Formul)
(1)
Burada, P
m
= Srtnme kayb (bar/m),
Q
m
= Debi (l/dak), C = Srtnme kayb
katsays, d
m
= Boru i ap (mm)
Balans iin kullanlan K Faktr
Kp =
Q
(2)

P
Burada, P = Branman balant noktasndaki
basn (bar), Q = Debi (l/dak), Kp = Branman
K faktrdr.
Sprinkler debi - basn - K faktr
ban-ts
Q = K . P (3)
Burada, P = Sprinkler orifisindeki basn
(bar), Q = Debi (l/dak), K = Sprinkler K
faktrdr.
Bir branmanda alabilecek sprinkler
says
Ns =
1.2 As (4)
S
Burada, Ns = Branmandaki alacak
sprinkler says, As = Kritik Alan (m
2
),
s = ki sprinkler aras mesafe (m).
Kritik alan olarak ekil 1den yararlanlarak
232 m
2
'lik alan seilmitir. Burada bir
sprinklerin koruma alan yaklak 9 m
2
olarak
alnm olup kritik alanda alacak sprinkler
says:
ekil 1. Younluk / alan erileri.
P
m
= 6.05 10
5
1.85
Q
m
-1.85
C
487
d
m
232/9 = 25.8 olup yaklak 26 sprinklerin alaca hesaplanr. Yangn ok zel durumlar
dnda izgi halinde yaylmayaca iin yaylma alannn da belirli bir karakteristii vardr.
Bu karakteristik formulize edilmi olup bir branmanda ka sprinklerin alabilecei Formul
4'te verilmitir. Bu formul kullanlarak bir branmandaki alacak sprinkler says aadaki
gibi bulunur:
Ns = (1.2 * (232)^0.5)/3 = 6 adet
Toplam alacak sprinkler says 26 olduu iin kritik alanda alacak sprinkler konfigrasyonu
ekil 2'de grld gibi olacaktr. Pompa istasyonuna gre en uzak ve en yksekteki
sprinklerden balanarak her branmanda 6 adet sprinkler alaca dnlerek toplam 4
branmanda 6'ar adetten 24 adet ve 5. branmanda ise 26'ya tamamlamak iin yine en uzak-
taki 2 sprinklerin alaca dnlerek bu konfigrasyona ulalr.
imdi seilen tehlike snfna gre m
2
'ye atlmas gereken su debisini (younluk) bulalm.
ekil 1'den setiimiz kritik alana denk den younluk deerini alalm. Grld gibi
232 m
2
kritik alan iin kullanlmas gereken minimum younluk deeri 16.3 mm/dak'dr.
Bu deer ayn zamanda 16.3 l/dak. m
2
anlamna gelmektedir. Bu deeri sprinkler etki alan
olan 9 m
2
ile arptmzda bir sprinklerin atmas gereken minimum debi 146.7 l/dak kar.
Kullanlacak sprinklerin seimi iin bu deer ve aada belirtilen faktrler nemlidir:
- Sprinkler balant ap,
- Sprinkler orifis ls,
- Sprinkler deflektr tipi,
- Sprinkler alglama eleman patlama/erime scakl,
- Sprinkler tipi,
- Sprinkler K faktr.
eitli sprinkler trlerine ve zel uygulamalara gre istenilen atm karakteristiini
yakalayabilmek iin sprinkler orifisinde olmas gereken basn deeri deikendir.
Bulunan debi deerine gre sprinkler seiminde Forml 3'den yararlanlarak bir K faktr
elde edilir veya tersten yola klarak bir basn deeri elde edilir. Bu basn deeri uygulama
trne ve seilen zel sprinklerin atm karakteristiine gre kontrol edilir ve sprinkler bu
deer iin onayl ise tasarma devam edilir.
rneimizdeki debi deeri 146.7 l/dak'dr. Bu durumda Forml 4'den K=80 sprinkler tipi
iin orifiste olmas gereken basn deeri 3.4 bar olarak bulunur. Balang basncn
drmek iin daha yksek K faktrne sahip sprinkler kullanm borulamadaki aplarn
daha da drlmesini salamas sebebi ile tercih edilen bir yntemdir. Bu uygulamada
balang basncn drmek iin byk orifisli (large orifice) sprinkler de kullanlabilir.
K faktr 115 olan bu sprinkler kullanldnda uygulanmas gereken basn 1.7 bar olmaktadr.
Bu tip endstriyel uygulamalarda ska kullanlan ri Tanecikli Sprinkler (Large Drop
Sprinkler) debinin bu kadar yksek olduu bir uygulamada uygun bir seenek olabilir. K
faktr 161 olan bu sprinkler kullanldnda ise yine Forml 4'den sprinkler orifisinde
olmas gereken basn deeri 0.8 bar kar. retici verileri incelendiinde bu sprinklerler
iin onayl minimum basn deerinin 0.7 bar olduu grlr; uygulanacak basncn (0.8
bar) bu deerden yksek olmas ile ve uygulama iin de uygun olmas sebebi ile iri tanecikli
sprinkler seilerek tasarma balanabilir.
rnek uygulama konfigrasyonu ekil 2'de grlmektedir. Tasarma balang noktas,
pompa istasyonuna en uzaktaki ve en yksek noktadaki sprinkler iin (H1) aadaki minimum
verilerdir:
Q= 146.7 l/dak, P= 0.8 bar.
Bu veriler kullanlarak Forml 1 ile H1 ve H2 sprinklerleri arasndaki basn kayb hesaplanr.
ekil 2. Sistem konfigrasyonu
Burada
Q= 146.7 l/dak
d= 25 mm
C= 120
olarak alnmtr. d deeri aslnda kullanlan
borunun i ap olarak alnmaldr. lke-
mizdeki boru tiplerinden bu uygulamada
TSE 301-3 boru kullanldn farzedelim.
Boru reticilerinin tablomuzda ap olarak
verilen nominal ap deerlerine karlk gelen
boru i ap deerleri kullanlmaldr.
rneimizde hesaplamann basite takibi
asndan nominal deerler kullanlmtr. C
katsays da TSE 301-3 boru iin 120 olarak
alnmaktadr. Bu tip verilerin bulu-naca
referans bilgileri yazmzn sonunda
belirtilmitir.
Sra 1'de de grld gibi bu basn kayb
deeri 0.14 bar/m olarak hesaplanmtr.
Formul 1'e gre birim uzunluk (m) iin
hesaplanan bu deer ile boru uzunluu (3 m)
arplarak toplam basn dm (0.41 bar)
bulunur. Tablo deerleri yuvarlanarak
verildii iin grnen deerler ksuratlarn
etkisi ile bir miktar farkllk gsterebilir.
H2 sprinklerindeki basn deeri balang
basn deeri olan 0.8 bar deerine bu basn
dm eklenerek Sra 2' de basn
blmnde de belirtildii gibi 1.21 bar
bulunur.
Buradan yola karak H2 sprinklerindeki
debi bu sprinklerdeki basn deerine gre
Forml 3 kullanlarak 177.07 l/dak olarak
bulunur. H2 ve H3 sprinklerleri arasndaki
debi deeri H1 ve H2 sprinklerleri debilerinin
toplam olan 323.77 l/dak deerini alr. H2
ve H3 sprinklerleri arasndaki borudaki basn
kayb ise bu debi deeri ve bu borunun ap
(32 mm) kullanlarak 0.18 bar/m olarak
bulunur. Bu yntem BL-1 branmannda
tablo zerinde Sra 5'e kadar uygulanarak
kullanlr. Sra 5, BL-1 branman ile AH-1
anahattnn birleim noktasdr. Bu noktada
gerekli debi ve basn deerleri aada
belirtildii gibidir:
Q= 775 l/dak
P= 2.65 bar
Ayn yntem BL-2 branman iin de izlenir
fakat bir branman grubunda alacak
sprinkler saysna gre oluturulmu olan ve
ekil 1'de verilmi olan konfigrasyona gre
bu branmanda branman sonundan ana hatta
doru gidildiinde H6 ve H5 sprinklerlerinin
almas gerektii grlmektedir. N28 nodu
almas gerekmeyen bir sprinkler olduu
iin sadece nod olarak alnm ve hesaba H6
sprinklerinden balanmtr. H6 sprinklerinde
uygulanmas gereken deerler en azndan
H1 sprinkleri ile minimum ayn olmaldr.
Sra 6 ve Sra 7'de H6 sprinklerinden BL-2
branman ile AH-1 ana hatt birleimine
kadar olan kayplar hesaplanmtr ve
sonular aadaki gibidir:
Q= 301.38 l/dak
P= 1.0 bar
Bu noktada BL-1 branmannn basn
ihtiyac 2.65 bar olmasna ramen BL-2
branmannn basn ihtiyac 1.0 bardr. Doal
olarak BL-1 branmannn en u noktasndaki
H1 sprinklerinin ihtiyacn karlayabilmek
iin basn deeri 2.65 olarak alnmaldr.
Bu deer BL-2 branmanna uygulandnda
BL-2 branmannn ihtiya duyduu 301.38
l/dak debi deeri 1.0 bardaki deer olduu
iin artacaktr. Bu durumda bu noktada BL-
2 branman iin balans yaplmaldr.
Forml 2 kullanlarak BL-2 branman AH-
1 anahatt kesiim noktas iin bir K faktr
bulunur. Bu formulde kullanlan veriler
aadaki gibidir:
Q= 301.38 1/dak.
P= 1.0 bar
Sra 8'de de grld gibi K faktr 301.12
olarak bulunmutur. Bu noktada BL-2
branman bir sprinklermi gibi dnlerek
bu K faktrnde fakat 2.65 bar basn
deerinde olmas gereken debi Formul 3
kullanlarak hesaplanr ve yeni debi deeri
Sra 9'da da belirtildii gibi 490.20 l/dak
bulunur.
ekil 2' deki konfigrasyona dikkatli
bakldnda ve alan sprinklerler dikkate
alndnda BL-1/BL-2, BL-3/BL-4, BL-
5/BL-6 ve BL-7/BL8 branmanlarnn alan
sprinkler say ve yerleimine gre benzer
simetri gsterdii grlmektedir. Bu durumda
bu branmanlar tayan ana hat zerindeki
N27, N29, N31 ve N33 nodlar birer yksek
debili sprinklermi gibi dnlebilir. Bu
ska kullanlan pratik bir yntem olmakla
birlikte branman ana hat balantlarndaki
T fitings edeer uzunluklarnn farkl olmas
sebebi ile, almamzda reel deerleri hesap-
layabilmek ve daha fazla veri sunabilmek
iin uzun ve gerekte olmas gereken yntem
seilmitir.
Bu durumda ilk nodumuzdaki deerler BL-
1 ve BL-2 branmanlarnn debi deerlerinin
toplam (775.0+490.2) olan 1265.2 l/dak debi
deeri ile 2.65 bar basn deeri olacaktr.
N27 nodunda 2'' T balants da hesaba
katlarak bu basn deeri sra 10.A'da da
grld gibi 3.43 bar olarak bulunur.
AH-1 borusunda akan debi 1265.2 l/dak olup
N29 noduna kadar basn dm 0.75 bar
olarak hesaplanmtr.
Sra 1'den 10.A'ya kadar uygulanan yntem
Sra 11'den 20.A'ya kadar ayn ekilde
uygulanarak N29 nodunda gerekli debi ve
basn deerleri hesaplanr. Sra 10.A'da
BL-1 ve BL-2 branmanlarnn ihtiyacn
karlamak gerekli basn (3.43+0.75) 4.18
bar olarak bulunmutur. Bu deer Sra 20'de
BL-3 ve BL4 branmanlarnn ihtiyacn
karlamak iin 2.65 olarak bulunmutur.
Yine ayn ekilde byk olan basn deeri
seilerek balans yntemi kullanlmaldr. N29
nodunda BL-3 ve BL-4 branmanlarnn debi
ve basn ihtiyacna gre bir K faktr
bulunur. Bu K faktrne olmas gereken 4.18
basn deeri uygulanarak Sra 20.A'da
grlen yeni debi 1589.6 l/dak olarak bulunur.
N27 ve N29 debi deerleri toplanarak AH-
2 ana hattndaki debi 2854.8 l/dak olarak
bulunur.
Ayn ilemler sra 21'den Sra 30.B'ye, Sra
31'den Sra 40.C'ye kadar uygulanarak N37
nodunda olmas gereken debi ve basn
deerine ulalr.
BL-9'a gelindiinde ise simetride bozulma
olduu iin, BL-9 branmannda sadece en
utaki 2 sprinkler ald ve BL-10 bran-
mannda hi sprinkler almad iin BL-9
sprinkleri iin ayr hesap yaplr.
Sra 41'den Sra 46'ya kadar ayn yntemle
yaplan hesap sonucunda BL-9 branman
ile AH4 ana hatt zerindeki birleim nokta-
sndaki gerekli deerler aadaki gibi bu-
lunur:
Q= 323.77 l/dak
P= 2.56 bar
Sra 40.C'de verilen ana hattan gelen
kayplara gre olmas gereken debi ve basn
deerleri ise ayn birleim noktasnda
aadaki gibidir:
Q= 6808.74 l/dak
P= 7.9 bar
Bu durumda yine balans formul kullanlarak
BL-9 iin K faktr 202.51 olarak hesaplanr.
BL-9' iin uygulanacak gerek debi deeri
ise birleim noktasndaki 7.9 bar basn deeri
kullanlarak Formul 3 ile 569.27 l/dak olarak
bulunur. Bu durumda BL-9 ile AH-4
noktasndaki toplam debi deeri (6808.74 +
569.27) 7378.01 l/dak olarak bulunur. Basn
ise 7.9 bar olarak alnr. Bu noktadan sonra
alan sprinkler olmad iin debi deerinde
bir deime olmaz.
Sra 48'den Sra 49'a kadar ana hat ve kolon
apnda bir deime olmad iin fitingsler,
alarm vanas ve ykselen milli vanann
edeer uzunluklar da hesaba katlarak
toplam basn dm hesaplanr. Statik
basn olarak 4 m iin yaklak 0.4 bar
yuvarlanm deer eklenerek sonuta
kaynakta olmas gereken deer aadaki
gibi bulunur:
Q= 7378.01 l/dak
P= 9.22 bar
Dolap ve hidrant debi ve basn hesaplar
pompa seimi iin dikkate alnmaldr.
Konumuz sprinkler sistemlerinde hesap
olduu iin bu haliyle snrl tutulmutur.
Tablolardaki deer yksek bir pompa alma
noktasn gstermektedir. Endstriyel tesisler
iin normal olan bu deerde basncn biraz
daha drlmesi uygun olacaktr.
Muhtemelen 0 debideki pompa basn deeri
(churn pressure)12 bar (bir ok sprinkler
sistemi eleman ve sprinkler tr iin standart
maksimum alma basnc) deerinin zerine
kaca iin yksek basn snf elemanlara
ihtiya duyulacak, hidrant ve dolap hatlarnda
basn drme istasyonlar gerekecek (eer
ayn pompa istasyonundan besleniyor ise),
rahatlama vanas ihtiyac doacaktr.
Basncn drlmesi boru aplarnn
bytlmesi ile olur. Mhendislik ite burada
nem kazanmaktadr. Hesabn tekrar tekrar
deneme yanlma ile yaplmas ile pompann
ve borulamann bedellerinin optimum noktas
yakalanmaldr. Genellikle yaplan hatalardan
birisi boru tablosu kullanm ile hesapl (veya
hesapsz) sonularn kullanlmasdr. Bu
balamda baz kilit tasarm noktalarna
edilmelidir.
- htiyaca gre hesap yntemi
- Kaynak bazl hesap yntemi
- Younluk bazl hesap yntemi
- Pompa g deerlerine gre boru apla-
rnn drlmesi (hz kontrol edilmelidir;
daha ok mevcut pompa istasyonuna veya
su kaynana sahip sistemlerde kullanlr)
- Pompa glerine gre boru
1

H
2

B
L
-
1

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

0
.
8
0

1
6
1
.
0
0

H
1

2
5

0
.
0
0

P
v

1
4
6
.
7
0

3
.
0
0

0
.
1
4

P
n

0
.
4
1

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
1
4
2

H
3

B
L
-
1

1
7
7
.
0
7

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

1
.
2
1

1
6
1
.
0
0

H
2

3
2

0
.
0
0

P
v

3
2
3
.
7
7

3
.
0
0

0
.
1
8

P
n

0
.
5
3

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
1
8
3

H
4

B
L
-
1

2
1
2
.
4
9

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

1
.
7
4

1
6
1
.
0
0

H
3

4
0

0
.
0
0

P
v

5
3
6
.
2
6

3
.
0
0

0
.
1
5

P
n

0
.
4
6

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
1
5
4

N
2
7

B
L
-
1

2
3
8
.
7
3

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
2
0

1
6
1
.
0
0

H
4

4
0

0
.
0
0

P
v

7
7
5
.
0
0

1
.
5
0

0
.
3
0

P
n

0
.
4
5

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
3
0
5

B
L
-
1

0
.
0
0

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
6
5

F
O
R
M
U
L

2

4
7
6
.
0
7

N
2
7

A
H
-
1

0
.
0
0

P
v

R
L
E

7
7
5
.
0
0

0
.
0
0

P
n

H
5

B
L
-
2

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

0
.
8
0

F
O
R
M
U
L

1
6
1
.
0
0

H
6

3
2

0
.
0
0

P
v

1
4
6
.
7
0

3
.
0
0

0
.
0
4

P
n

0
.
1
2

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
0
4
7

N
2
7

B
L
-
2

1
5
4
.
6
8

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

0
.
9
2

F
O
R
M
U
L

1
6
1
.
0
0

H
5

4
0

0
.
0
0

P
v

3
0
1
.
3
8

1
.
5
0

0
.
0
5

P
n

0
.
0
8

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
0
5
8

B
L
-
2

0
.
0
0

0
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

1
.
0
0

F
O
R
M
U
L

2

3
0
1
.
1
2

N
2
7

0
.
0
0

P
v

F
A
K
T

3
0
1
.
3
8

0
.
0
0

P
n

B
L
-
2

0
.
0
0

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
6
5

N
2
7

Y
E
N
I

0
.
0
0

P
v

D
E
B
I

4
9
0
.
2
0

1
.
5
0

P
n

F
O
R
M
U
L

3

1
0

B
L
-
1
+
B
L
-
2

1
,
2
6
5
.
2
0

T
=
3
.
1

0
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
6
5

F
O
R
M
U
L

2

7
7
7
.
1
9

N
2
7

A
H

5
0

3
.
1
0

P
v

B
I
R
L
E

1
,
2
6
5
.
2
0

3
.
1
0

0
.
2
5

P
n

0
.
7
8

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
2
5
1
0
.
A

N
2
9

A
H
-
1

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

3
.
4
3

N
2
7

5
0

0
.
0
0

P
v

1
,
2
6
5
.
2
0

3
.
0
0

0
.
2
5

P
n

0
.
7
5

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
2
5
S r a
B a l a n g n o d u
B i t i n o d u
B
r
a
n

.

K
o
o
r
d
.
D
e
b
i

(
l
/
d
a
k
)
B
o
r
u

a
p

(
m
m
)
F
i
t
i
n
g
s

v
e

c
i
h
a
z
l
a
r
E

d
e

e
r

b
o
r
u

u
z
u
n
l
u

u
S

r
t

n
m
e

k
a
y
b

(
b
a
r
/
m
)
B
a
s

(
b
a
r
)
N
o
t
l
a
r
T
a
b
l
o

1
.

r
n
e
k

h
e
s
a
p
1
1

H
8

B
L
-
3

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

0
.
8
0

1
6
1
.
0
0

H
7

2
5

0
.
0
0

P
v

1
4
6
.
7
0

3
.
0
0

0
.
1
4

P
n

0
.
4
1

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
1
4
1
2

H
9

B
L
-
3

1
7
7
.
0
7

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

1
.
2
1

1
6
1
.
0
0

H
8

3
2

0
.
0
0

P
v

3
2
3
.
7
7

3
.
0
0

0
.
1
8

P
n

0
.
5
3

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
1
8
1
3

H
1
0

B
L
-
3

2
1
2
.
4
9

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

1
.
7
4

1
6
1
.
0
0

H
9

4
0

0
.
0
0

P
v

5
3
6
.
2
6

3
.
0
0

0
.
1
5

P
n

0
.
4
6

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
1
5
1
4

N
2
9

B
L
-
3

2
3
8
.
7
3

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
2
0

1
6
1
.
0
0

H
1
0

4
0

0
.
0
0

P
v

7
7
5
.
0
0

1
.
5
0

0
.
3
0

P
n

0
.
4
5

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
3
0
1
5

B
L
-
3

0
.
0
0

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
6
5

F
O
R
M
U
L

2

4
7
6
.
0
7

N
2
9

A
H
-
2

0
.
0
0

P
v

R
L
E

7
7
5
.
0
0

0
.
0
0

P
n

1
6

H
1
1

B
L
-
4

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

0
.
8
0

F
O
R
M
U
L

1
6
1
.
0
0

H
1
2

3
2

0
.
0
0

P
v

1
4
6
.
7
0

3
.
0
0

0
.
0
4

P
n

0
.
1
2

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
0
4
1
7

N
2
9

B
L
-
4

1
5
4
.
6
8

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

0
.
9
2

F
O
R
M
U
L

1
6
1
.
0
0

H
1
1

4
0

0
.
0
0

P
v

3
0
1
.
3
8

1
.
5
0

0
.
0
5

P
n

0
.
0
8

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
0
5
1
8

B
L
-
4

0
.
0
0

0
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

1
.
0
0

F
O
R
M
U
L

2

3
0
1
.
1
2

N
2
9

0
.
0
0

P
v

F
A
K
T

3
0
1
.
3
8

0
.
0
0

P
n

1
9

B
L
-
4

0
.
0
0

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
6
5

N
2
9

Y
E
N
I

0
.
0
0

P
v

D
E
B
I

4
9
0
.
2
0

1
.
5
0

P
n

F
O
R
M
U
L

3

2
0

B
L
-
3
+
B
L
-
4

1
,
2
6
5
.
2
0

0
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
6
5

F
O
R
M
U
L

2

7
7
7
.
1
9

N
2
9

A
H
-
2

6
5

0
.
0
0

P
v

B
I
R
L
E

1
,
2
6
5
.
2
0

0
.
0
0

0
.
0
7

P
n

0
.
0
0

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
0
7
2
0
.
A

N
2
9

1
,
5
8
9
.
6
0

T
=
3
.
7

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

4
.
1
8

7
7
7
.
1
9

N
2
9

Y
E
N
I

6
5

3
.
7
0

P
v

D
E
B
I

1
,
5
8
9
.
6
0

6
.
7
0

0
.
1
1

P
n

0
.
7
2

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
1
1
2
0
.
B

N
3
1

A
H
-
2

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

4
.
9
0

7
7
7
.
1
9

N
2
9

6
5

0
.
0
0

P
v

2
,
8
5
4
.
8
0

3
.
0
0

0
.
3
2

P
n

0
.
9
5

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
3
2
S r a
B a l a n g
n o d u
B i t i n o d u
B
r
a
n

.

K
o
o
r
d
.
D
e
b
i

(
l
/
d
a
k
)
B
o
r
u

a
p

(
m
m
)
F
i
t
i
n
g
s

v
e

c
i
h
a
z
l
a
r
E

d
e

e
r

b
o
r
u

u
z
u
n
l
u

u
S

r
t

n
m
e

k
a
y
b

(
b
a
r
/
m
)
B
a
s

(
b
a
r
)
N
o
t
l
a
r
T
a
b
l
o

1
.

(
d
e
v
a
m
)
2
1

H
1
4

B
L
-
5

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

0
.
8
0

1
6
1
.
0
0

H
1
3

2
5

0
.
0
0

P
v

1
4
6
.
7
0

3
.
0
0

0
.
1
4

P
n

0
.
4
1

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
1
4
2
2

H
1
5

B
L
-
5

1
7
7
.
0
7

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

1
.
2
1

1
6
1
.
0
0

H
1
4

3
2

0
.
0
0

P
v

3
2
3
.
7
7

3
.
0
0

0
.
1
8

P
n

0
.
5
3

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
1
8
2
3

H
1
6

B
L
-
5

2
1
2
.
4
9

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

1
.
7
4

1
6
1
.
0
0

H
1
5

4
0

0
.
0
0

P
v

5
3
6
.
2
6

3
.
0
0

0
.
1
5

P
n

0
.
4
6

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
1
5
2
4

N
3
1

B
L
-
5

2
3
8
.
7
3

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
2
0

1
6
1
.
0
0

H
1
6

4
0

0
.
0
0

P
v

7
7
5
.
0
0

1
.
5
0

0
.
3
0

P
n

0
.
4
5

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
3
0
2
5

B
L
-
5

0
.
0
0

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
6
5

F
O
R
M
U
L

2

4
7
6
.
0
7

N
3
1

A
H
-
3

0
.
0
0

P
v

R
L
E

7
7
5
.
0
0

0
.
0
0

P
n

2
6

H
1
7

B
L
-
6

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

0
.
8
0

F
O
R
M
U
L

1
6
1
.
0
0

H
1
8

3
2

0
.
0
0

P
v

1
4
6
.
7
0

3
.
0
0

0
.
0
4

P
n

0
.
1
2

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
0
4
2
7

N
3
1

B
L
-
6

1
5
4
.
6
8

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

0
.
9
2

F
O
R
M
U
L

1
6
1
.
0
0

H
1
7

4
0

0
.
0
0

P
v

3
0
1
.
3
8

1
.
5
0

0
.
0
5

P
n

0
.
0
8

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
0
5
2
8

B
L
-
6

0
.
0
0

0
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

1
.
0
0

F
O
R
M
U
L

2

3
0
1
.
1
2

N
3
1

0
.
0
0

P
v

F
A
K
T

3
0
1
.
3
8

0
.
0
0

P
n

2
9

B
L
-
6

0
.
0
0

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
6
5

N
2
7

Y
E
N
I

0
.
0
0

P
v

D
E
B
I

4
9
0
.
2
0

1
.
5
0

P
n

F
O
R
M
U
L

3

3
0

B
L
-
5
+
B
L
6

1
,
2
6
5
.
2
0

0
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
6
5

F
O
R
M
U
L

2

7
7
7
.
1
9

N
3
1

A
H
-
3

0
.
0
0

P
v

B
I
R
L
E

1
,
2
6
5
.
2
0

0
.
0
0

P
n

3
0
.
A

N
3
1

1
,
8
7
9
.
1
5

T
=
4
.
6

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

5
.
8
5

7
7
7
.
1
9

N
3
1

Y
E
N
I

8
0

4
.
6
0

P
v

D
E
B
I

1
,
8
7
9
.
1
5

7
.
6
0

0
.
0
5

P
n

0
.
4
0

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
0
5
3
0
.
B

N
3
3

A
H
-
2

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

6
.
2
5

7
7
7
.
1
9

N
3
1

8
0

0
.
0
0

P
v

4
,
7
3
3
.
9
5

3
.
0
0

0
.
2
9

P
n

0
.
8
8

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
2
9
S r a
B a l a n g
n o d u
B i t i n o d u
B
r
a
n

.

K
o
o
r
d
.
D
e
b
i

(
l
/
d
a
k
)
B
o
r
u

a
p

(
m
m
)
F
i
t
i
n
g
s

v
e

c
i
h
a
z
l
a
r
E

d
e

e
r

b
o
r
u

u
z
u
n
l
u

u
S

r
t

n
m
e

k
a
y
b

(
b
a
r
/
m
)
B
a
s

(
b
a
r
)
N
o
t
l
a
r
T
a
b
l
o

1
.

(
d
e
v
a
m
)
3
1

H
2
0

B
L
-
7

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

0
.
8
0

1
6
1
.
0
0

H
1
9

2
5

0
.
0
0

P
v

1
4
6
.
7
0

3
.
0
0

0
.
1
4

P
n

0
.
4
1

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
1
4
3
2

H
2
1

B
L
-
7

1
7
7
.
0
7

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

1
.
2
1

1
6
1
.
0
0

H
2
0

3
2

0
.
0
0

P
v

3
2
3
.
7
7

3
.
0
0

0
.
1
8

P
n

0
.
5
3

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
1
8
3
3

H
2
2

B
L
-
7

2
1
2
.
4
9

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

1
.
7
4

1
6
1
.
0
0

H
2
1

4
0

0
.
0
0

P
v

5
3
6
.
2
6

3
.
0
0

0
.
1
5

P
n

0
.
4
6

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
1
5
3
4

N
3
3

B
L
-
7

2
3
8
.
7
3

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
2
0

1
6
1
.
0
0

H
2
2

4
0

0
.
0
0

P
v

7
7
5
.
0
0

1
.
5
0

0
.
3
0

P
n

0
.
4
5

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
3
0
3
5

B
L
-
7

0
.
0
0

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
6
5

F
O
R
M
U
L

2

4
7
6
.
0
7

N
3
3

A
H
-
4

0
.
0
0

P
v

R
L
E

7
7
5
.
0
0

0
.
0
0

P
n

3
6

H
2
3

B
L
-
8

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

0
.
8
0

F
O
R
M
U
L

1
6
1
.
0
0

H
2
4

3
2

0
.
0
0

P
v

1
4
6
.
7
0

3
.
0
0

0
.
0
4

P
n

0
.
1
2

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
0
4
3
7

N
3
3

B
L
-
8

1
5
4
.
6
8

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

0
.
9
2

F
O
R
M
U
L

1
6
1
.
0
0

H
2
3

4
0

0
.
0
0

P
v

3
0
1
.
3
8

1
.
5
0

0
.
0
5

P
n

0
.
0
8

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
0
5
3
8

B
L
-
8

0
.
0
0

0
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

1
.
0
0

F
O
R
M
U
L

2

3
0
1
.
1
2

N
3
3

0
.
0
0

P
v

F
A
K
T

3
0
1
.
3
8

0
.
0
0

P
n

3
9

B
L
-
8

0
.
0
0

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
6
5

N
3
3

Y
E
N
I

0
.
0
0

P
v

D
E
B
I

4
9
0
.
2
0

1
.
5
0

P
n

F
O
R
M
U
L

3

4
0

B
L
-
7
+
B
L
-
8

1
,
2
6
5
.
2
0

0
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
6
5

F
O
R
M
U
L

2

7
7
7
.
1
9

N
2
7

A
H
-
4

0
.
0
0

P
v

B
I
R
L
E

1
,
2
6
5
.
2
0

0
.
0
0

P
n

4
0
.
A

N
3
3

2
,
0
7
4
.
7
9

T
=
6
.
1

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

7
.
1
3

7
7
7
.
1
9

N
3
3

Y
E
N
I

1
0
0

6
.
1
0

P
v

D
E
B
I

2
,
0
7
4
.
7
9

9
.
1
0

0
.
0
2

P
n

0
.
2
0

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
0
2
4
0
.
B

N
3
7

A
H
-
4

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

7
.
3
2

7
7
7
.
1
9

N
3
3

1
0
0

0
.
0
0

P
v

6
,
8
0
8
.
7
4

3
.
0
0

0
.
1
9

P
n

0
.
5
8

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
1
9
4
0
.
C

A
H
-
4

0
.
0
0

0
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

7
.
9
0

N
3
7

B
L
-
9

0
.
0
0

P
v

R
L
E

6
,
8
0
8
.
7
4

0
.
0
0

P
n
S r a
B a l a n g
n o d u
B i t i n o d u
B
r
a
n

.

K
o
o
r
d
.
D
e
b
i

(
l
/
d
a
k
)
B
o
r
u

a
p

(
m
m
)
F
i
t
i
n
g
s

v
e

c
i
h
a
z
l
a
r
E

d
e

e
r

b
o
r
u

u
z
u
n
l
u

u
S

r
t

n
m
e

k
a
y
b

(
b
a
r
/
m
)
B
a
s

(
b
a
r
)
N
o
t
l
a
r
T
a
b
l
o

1
.

(
d
e
v
a
m
)
4
1

H
2
6

B
L
-
9

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

0
.
8
0

1
6
1
.
0
0

H
2
5

2
5

0
.
0
0

P
v

1
4
6
.
7
0

3
.
0
0

0
.
1
4

P
n

0
.
4
1

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
1
4
4
2

N
3
5

B
L
-
9

1
7
7
.
0
7

3
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

1
.
2
1

1
6
1
.
0
0

H
2
6

3
2

0
.
0
0

P
v

3
2
3
.
7
7

3
.
0
0

0
.
1
8

P
n

0
.
5
3

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
1
8
4
3

N
3
7

B
L
-
9

0
.
0
0

T
=
9
.
1

4
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

1
.
7
4

N
3
5

4
0

9
.
1
0

P
v

3
2
3
.
7
7

1
3
.
6
0

0
.
0
6

P
n

0
.
8
1

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
0
6
4
4

B
L
-
9

0
.
0
0

0
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
5
6

N
3
7

A
H
-
4

0
.
0
0

P
v

R
L
E

3
2
3
.
7
7

0
.
0
0

P
n

4
6

B
L
-
9

0
.
0
0

0
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

2
.
5
6

F
O
R
M
U
L

2

2
0
2
.
5
1

N
3
7

0
.
0
0

P
v

F
A
K
T

3
2
3
.
7
7

0
.
0
0

P
n

4
7

B
L
-
9

0
.
0
0

1
.
5
0

1
2
0
.
0
0

P
t

7
.
9
0

2
0
2
.
5
1

N
3
7

Y
E
N
I

0
.
0
0

P
v

D
E
B
I

5
6
9
.
2
7

1
.
5
0

P
n

F
O
R
M
U
L

3

4
8

B
L
-
9
+
B
L
-
2

2
E
=
2
x
4
.
3

1
4
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

7
.
9
0

N
3
7

A
H
-
4

1
5
0

G
V
=
0
.
9

1
5
.
5
0

P
v

B
I
R
L
E

7
,
3
7
8
.
0
1

A
V
=
6
.
0

2
9
.
5
0

0
.
0
3

P
n

0
.
9
2

F
O
R
M
U
L

1

D
P

0
.
0
3
4
9

A
L
A
R
M

0
.
0
0

1
2
0
.
0
0

P
t

8
.
8
2

D
E
B
I

(
l
/
d
a
k
)

7
,
3
7
8
.
0
1

N
5
1

V
A
N
A
S
I

0
.
0
0

S
T
A
T

0
.
4
0

B
A
S
I
N

(
b
a
r
)

9
.
2
2

A
L
T
I

7
,
3
7
8
.
0
1

0
.
0
0

P
n

9
.
2
2

S r a
B a l a n g
n o d u
B i t i n o d u
B
r
a
n

.

K
o
o
r
d
.
D
e
b
i

(
l
/
d
a
k
)
B
o
r
u

a
p

(
m
m
)
F
i
t
i
n
g
s

v
e

c
i
h
a
z
l
a
r
E

d
e

e
r

b
o
r
u

u
z
u
n
l
u

u
S

r
t

n
m
e

k
a
y
b

(
b
a
r
/
m
)
B
a
s

(
b
a
r
)
N
o
t
l
a
r
T
a
b
l
o

1
.

(
d
e
v
a
m
)
Yazar;
Okan Toker,
1989 ylnda Orta Dou Teknik niversitesi Makina Mhendislii Blmnde lisans almalarn tamamlad. 1990 ylnda EMO
Teknik Malzeme Ticaret ve Sanayi Ltd. ti.nde alma hayatna balad. 1993 ylnda Orta Dou Teknik niversitesi Makina
Mhendislii Blmnde yksek lisans almasn tamamlad. 1999 ylna kadar EMO Teknik Malzeme Ticaret ve Sanayi Ltd.
ti.nde Otomasyon, Yangn ve Gvenlik ana konularnda eitli kademelerde grev ald. 1999 ylnda EMO Mhendislik naat
Taahht Ticaret ve Sanayi Ltd. ti.nde greve balad ve halen ayn irkette Ynetim Grubu yesi olarak grevini srdrmektedir.
2002 ylnda ALARA Proje Mhendislik naat Taahht Ticaret ve Sanayi Ltd. tini kurdu ve halen yazlm, proje ve danmanlk
konularnda bu irkettede almalarn srdrmektedir.
aplarnn ykseltilmesi (pompa gcnn drlmesi ile elde edilecek maliyet dmnn boru aplarnn artrlmas maliyetine gre yk-
sek kald noktaya kadar deneme yanlma ile uygulanabilir; bu sayede olas jeneratr yklerinin azaltlmasndan sk kullanlmasa da enerji
tasarrufuna ve ilk yatrm maliyeti dmne kadar bir ok noktada fayda salanabilir).
- Boru gzergahnn dikkatlice belirlenmesi (rnein; ortak asma tavanl mahallerde mahal duvar yapsna gre deil, ortak asma tavan
geometrisine gre olabildiince simetrik uygulama).
3. Sonu
Yukarda belirtilen detaylar, onayl bir hidrolik hesap program yetenekleri ile i verimi asndan da zaman kaybetmeden deneme yanlma
yoluyla uygulanabilir. Yukarda aa sistemini (Tree) inceledik. Dier borulama trlerinden dng (Loop) ve zgara (Grid) iin yaplmas
gereken hidrolik hesap almas ciddi lde iterasyon gerektirmesi sebebi ile bilgisayar programlar ile yaplabilmektedir. phesiz analitik
yntemle ve baz kabullerle de zme ulalabilir ama doruluk ve verim asndan dnldnde onayl bir program kullanlmasnda
fayda vardr.
Kullanlan baz tablolar ve ekiller iin referans bilgiler aada sunulmutur:
1- Younluk / Alan erileri (Figure 11.2.3.1.5 Density/Area Curves. 8.2 System Protection Area Limitations).
2- Edeer boru uzunluklar (Table 14.4.3.1.1 Equivalent Schedule 40 Steel Pipe Length Chart).
3- Hidrolik hesap formu (14.3 Hydraulic Calculation Forms).
4- elik boru lleri (Table A.6.3.2 Steel Pipe Dimensions).
5- Sprinkler K faktrleri ve atm karakteristikleri (Table 6.2.3.1 Sprinkler Discharge Characteristics Identification).
4. Kaynak
NFPA 13 2003 Edition.
Ata zdenal; Mak. Mh. Atilla Aday; Mak. Mh.
Blent Ylmaz; Mak.Mh.
Gazl Sndrme Sistemlerinin Temel Prensipleri
ve Karlatrmalar
ZET
Bu derlemede okuyucuya gazl sndrme
sistemlerinin detaylarndan ziyade, temel
mhendislik kriterleri ve yrrlkteki stan-
dartlar erevesinde gnmzde kullanl-
makta olan gazl sndrme sistemlerinin
genel bir kyaslamasnn verilmesi ama-
lanmtr. Bu haliyle makale, konusunun
iinde olmayan, ya da meslee yeni bala-
yanlar iin balang dokman, uzmanlar
iin ise sistemler arasndaki farklar tek bir
tabloya indirgemeye alan bir referans
tablosu olarak deerlendirilebilir.
General Principles and
Comparisons of Gaseous
Extinguishing Systems
ABSTRACT
This article intends to state the general
principles of gaseous extinguishing systems,
rather than the details of a gaseous system
design. With this approach, the basic scientific
and engineering principles are stated and
discussed without getting into details. The
article can be considered as an introductory
material for the beginners, which also
provides a reference table for experienced
application engineers.
1. Gazl Sndrmenin Esas
Sndrmenin esaslarndan sz edince ister
istemez yanma nn esasndan balamak
gerekiyor. Ksaca hatrlamak gerekirse,
yanma olay, yanc maddenin oksijenle
reaksiyona girmesi (yani oksitlenmesi) ve
bu reaksiyon sonucunda da fiziko-kimyasal
niteliklerinin bozulmas olarak tanmlanr.
Oksitlenme srecinde oluan ok dalgasnn
madde (ya da ortam) iindeki yaylma hzna
gre, bu reaksiyona farkl isimler veri-
lir:Detonasyon (detonation) tipik olarak
km/s, Patlama (explosion) m/s, Yanma
(deflagration) cm/s ve daha dk hzlarda
gelien yangnlardr. Tm bunlar hatr-
larken, konumuzun dnda apayr bir uzman-
lk olarak ele alnan paslanma olaynn da
aslnda bu tanma gre bir eit yanma olay
olduunu not etmek gerekir.
Yanma olaynda scaklk, yanmann sonucu
olarak ortaya kt gibi yanmann nedeni
ya da daha doru bir tanmlamayla katalizr
olarak da sahneye kabilir. Yanc gazlar
belli bir konsantrasyonda, belli bir scakla
eriirlerse, dardan herhangi bir ateleme
olmakszn kendiliinden alev alrlar. Ayn
fizik kanunu katlar iin de geerlidir.
Gazl sndrmeye neden gerek duyuldu-
unun cevab ok aktr: yangna teknik
olarak, ya da yangnn niteliinden dolay su
veya kpkle mdahale edilemeyecek du-
rumlarda ya da su/kpkl mdahalenin
ortamda yangnn kendisinden daha fazla
zarara sebep olabilecei durumlarda gazl
sndrmeye bavurulur.
Gazl sndrmenin dinamiinde ise aadaki
temel unsur rol oynamaktadr:
1. Yanc maddenin oksijenle temasn
kesmek ya da ortamdaki oksijen
konsantrasyonunu yanmann gereklee-
meyecei dzeye drmek,
2. Sndrlen yangn ortamnda ykselmi
olan scaklk nedeniyle maddenin tekrar
alevlenmemesi iin madde/ortam
scakln drmek,
3. Yanma reaksiyonunun kimyasna
mdahale yoluyla yanmay engellemek,
olarak sralanabilir.
Kimyasal etki her trl gaz iin geerli deil-
dir, ancak dier etkiler genel olarak tm
sndrme gazlar iin geerlidir.
lk iki etkiyi portatif bir karbondioksit
tpnn boalmas srasnda gzle grmek
mmkndr. Tpn iinde basn altndaki
karbondioksit (veya baka bir gaz) sv
haldedir. Ventil aldnda tpn basnc
der. Sv karbondioksit, tpn hemen k-
nda boru iine sv-gaz karm olarak
akmaya balar, boru iinde ilerlerken eper
srtnmesiyle snan sv gaza dnrken
scakl der. Tpten uzaklatka borudaki
gaz basnc dmeye devam eder ve borunun
knda atmosferik basnca dtnde ise,
svnn ok byk bir ksm gaza dnrken,
ok az bir miktar da kuru buz olarak
bilinen mikronik buz paracklarndan oluan
bir buz bulutu halini alr. Bu souk bulut,
doal olarak yakn evresindeki havann
nemini sise dntrr. Bir karbondioksit
tp boalrken nozul ucunda grnen beyaz
bulut ite bu sis ve kuru buz karmdr.
Nozul, alevin dibine dorultularak alev
evresindeki atmosfer karbondioksitle
doyurulur, bylece bir yandan oksijen azl
(yokluu) ile alevin snmesi salanrken, bir
yandan da soutma yaplm olur. Bu temel
termodinamik olay her zaman bu denli ak
olarak gzlenmesede tm gazlar iin
geerlidir.
Baz gazlar, yanmann kimyasna da etki
ederek kimyasal olarak da sndrmeye -
yanmay engellemeye - katkda bulunur.
Portatif karbondioksit tpleri zelinde
aklanan bu temel prensipler, daha karmak
gibi grnseler de tm gazl sndrme
sistemleri iin geerlidir, ve tm sistemler
bu temel parametreler gzetilerek tasarm-
lanr.
2. Gazl Sndrme Sistemleri
Gazl sndrme sistemlerini ilk olarak
kullanm yerleri ilevleri asndan snflan-
drmak doru olur.
Tanabilir Gaz Tpleri: alma esas
yukarda detayl olarak aklanan bu
tpler, kk yangnlarda tek kiinin
kullanm iin tasarlanm olan tplerdir.
Tpler konusundaki standartlar NFPA 10
(2000 Edition) da verilmitir.
Sabit Tesisatl Sistemler: Bu gruptaki
sistemler, NFPAda ele alnd ekilde
aada verilmitir.
Hacim Baskn Sistemleri: (Total Flooding
System). Kapal ya da tehlike annda
kapatlarak izole edilebilecek bir hacmin
tmn korumaya ynelik olarak
tasarlanan sistemlerdir. Sistemin tm
bileenleri mekana gre tasarlanmtr ve
sabittir. Tetiklendiinde depolanm olan
gazn tm korunacak hacme boaltlr.
(rnein bir kimyasal madde deposu).
Lokal Gaz Uygulamalar: (Local
Applications) Ak mekanda belli bir
mahalin (rnein bir fabrika alanndaki
belirli bir makine) korunmasna ynelik
sistemler. Tesisat ve gaz tpleri sabittir.
Gaz dorudan alevin zerine boaltlr
Hortumlu Gaz Hatt Sistemi: (Hand
Hose Line) Bu sistem, sabit bir CO2
kaynana bal bir hortum ve nozulden
oluur. Bir eit Gazl yangn dolab da
denilebilir.
Sabit Tesisatl - Tanabilir Gaz
Beslemeli Sistemler: (Standpipe Systems
with Mobile Supply). Bu sistemler,
yukarda verilen gruptan herhangi
birine uygun olarak tasarlanabilir. Aradaki
tek fark, bu tasarmlarda gaz kaynann
sabit olmamasdr. Bir yangn halinde
tpler - genellikle itfaiye tarafndan-
mahale getirilir ve sabit tesisata balanr.
Denizcilik Amal Sistemler: Marine
Systems bal altnda (NFPA 12;
Chapter 6) bu grupta, deniz aralar ve
platformlarda karbondioksitli sndrme
uygulamalarnn standartlar ele alnmtr.
Bu grup makine daireleri, kapal jeneratr
hacimleri v.b. uygulamalar kapsa-
maktadr.
NFPAda ele alnmam olan bir baka
sistem de, genel olarak yanmazlatrma
sistemi (inerting system) olarak adland-
rlabilecek bir sistemdir. Ortamdaki
oksijen miktarn yanmann gerekle-
meyecei ve insanlarn yaamn srdre-
bilecei bir oranda tutmak esas zerine
kurulu bu gibi sistemler deiik reti-
cilerde aratrma-gelitirme aamasn-
dadr. Byle bir sistemde bir gaz ayrtrc
cihaz, ortamdaki havann oksijenini
ayrtrarak dar atar, elde edilen azotu
mekanda basarak ierideki havann
oksijen konsantrasyonu drr ve sabit
bir deerde (%13.5 dolaynda) tutar.
Tanabilir tplerin temel prensipleri giri
blmnde aklandnda burada tekrar ele
alnmayacaktr. lgili okuyucu, NFPA 10da
tplere ilikin standartlarn detayn
renebilir. Sabit tesisatl sistemler aada
ilenmitir.
3. Sabit Tesisatl Gazl Sndrme
Sistemleri
Sabit tesisatl bir gazl sndrme sisteminin
temel bileenleri unlardr:
Gaz deposu / Kayna / stasyonu:
Sistemin tasarmna gre gazlar, yksek
basn tpleri ya da (karbondioksit
uygulamalarnda olduu gibi) daha dk
basnl gaz tanklarnda da depolanabilir.
Bu seim daha ok gazn depolanaca
evre artlar ile belirlenir. Depolanacak
gazn miktar, sndrlecek (ya da gaz
ile doyurulacak) olan mekann hacmine
gre hesaplanr. Gaz istasyonlar snd-
rlecek her mahal iin ayr ayr olabilecei
gibi, merkezi bir mahalde birden ok
sayda mahale hitap edebilecek ekilde
de tasarlanabilir.
Gaz boaltma tesisat: Gazn istenen
blgede, istenen zaman aralnda ve
younlukta datlabilmesi iin gereken
boru tesisat ve nozullerden oluur.
Sistemdeki nozul adedi ve nozul
aklklar (orifice) hem gaz boalma
sresini hem de boalma sonrasnda
nozulun etkin olduu blmelerdeki gaz
konsantrasyonunu etkiler.
Alglama / Tetikleme Sistemi: Ortama
gaz boaltlmasn gerektirecek tehlikeli
durumu alglayan elektronik alglama
sistemidir. Sistemin alglamas gereken
durum yangn yani alev ya da duman
olmak zorunda deildir. Ortamdaki
parlayc gaz konsantrasyonunun tehlikeli
snrlar ulamas da mdahale edilmesi
gereken bir tehlike durumu olabilir.
Alglama sistemi yangn ya da tehlikeli
durumu alglar ve tasarm senaryosuna gre
ya otomatik olarak boaltma sistemini tetikler,
ya da operatre bir alarm sinyali gnderir ve
operatr sistemi elle aktive eder. Alglamadan
gelen sinyal uyarnca gaz boaltma vanas
alr, gaz tesisat zerinden sndrlecek
mahallerde gerekli olan konsantrasyon
salanacak ekilde datlr.
Byle bir sistemin tasarmnda kullanlan
kriterler ve mhendislik parametreleri
unlardr:
3.1 Mekan ve Kullanm le lgili Kriterler:
Mekann Hacmi: Sndrlecek mekann
hacmi, sndrmede kullanlacak gaz
miktarn belirlemek iin gereklidir. Fakat
mekann hacmi, iinin doluluk oranna
gre ok fazla deiiklik gsterebilir.
(rnein bir boya deposunun bo hacmi
ile malzeme doluyken ki hali) Bu yzden,
tasarmlarda mekann geometrik hacmi
deil efektif hacmi ya da tasarm hacmi
kullanlmaldr. Gvenli bir tasarm iin
genellikle mekann bo hacmi kullanlr.
Bu deer de yangn senaryosunda
belirlenir.
Hacim hesaplanrken, ykseltilmi
deme ve asma tavan iinde kalan
blmeler ayr ayr hesaplanr ve blmelere
ayr tesisat ile gaz boaltlr. Hacim bilgisi
tek bana yeterli deildir; en, boy ve
ykseklik lleri de ayr ayr bilinmek
durumundadr. Bu bilgiler, hacim
blmelerine yerletirilmesi gereken nozul
niteliklerini ve adetlerini belirlemek iin
kullanlr.
Tesisatn yapsna gre gazn boalrken
yukar yada aa doru ilerliyor olmas
boalma hesaplarn etkiler. Bu yzden
ykseklik nemli bir parametredir. Baz
tesisatlarda merkezi gaz istasyonu binann
bir katna konulur ve bu kattan alt ve
stteki katlara datm yaplr. Byle
durumlarda ykseklik nemli bir para-
metre olmann tesinde bir tasarm kst
olarak da karmza kabilir.
Aklklar: Bir baka nemli kriter de
mekandaki kaplar, havalandrma
menfezleri ve benzeri aklklardr. Gazl
sndrmenin etkin olabilmesi iin ideal
olarak mekann tam kapal (ya da tam
kapatlabilir) olmas istenir, ancak bu
ideal artlar tam olarak elde etmek
mmkn deildir. Kapal olsalar bile kap-
pencere aklklarndan, havalandrma
kanallarndan gaz sznts kanlmazdr.
Sistem tasarmnda gaz miktar hesap-
lanrken, kullanlacak gazn niteliine
gre bu gibi szntlar iin bir katsay he-
saplanr ve gaz miktar orantl olarak
arttrlr.
Aklklar te yandan gazn boalmasn-
dan sonra ortamn havalandrlabilmesi
iin gereklidir.
Tm gazlar boalma sonrasnda odadaki
ortam basncn ykseltir. Projeye gre,
boalma sonrasnda ortam basncn
dzenlemek (gaz konsantrasyonunu
istenen bir dzeyde tutarken odaya yksek
basntan dolay hasar vermemek) iin
gerektiinde basn atm dzenei tesis
edilmelidir.
Mekanda Normalde nsan Olup
Olmad:
Sndrmede kullanlan gazlarn insan
salna etkisi dnlmesi gereken bir
parametredir. Her gaz iin insan saln
tehlikeye sokacak konsantrasyon seviyesi
bu konsantrasyondaki bir gazn solunabi-
lecei en uzun sre NFPA de listelenmise
de, insanlarn bu gazlara maruz kalmas
istenmez.
Tehlike annda yangn sndrmek
amacyla kaplarn otomatik olarak kapa-
tlmas, ieride insanlarn mahsur kalmas
ile sonulanabilir. te yandan kaplar
otomatik olarak kapatan bir mekanizma
olmaz ise, ierideki gaz konsantrasyonu
dalacandan sndrme etkin olmaya-
caktr. Bu ikilemin zm alternatifleri
yangn senaryosu oluturulurken kararla-
trlmal ve sistem ona gre tasarlan-
maldr. Seenekler arasnda, yangn
alarmnn ardndan gaz boaltmnn
mekann insandan arndrldndan emin
olduktan sonra bir yetkili tarafndan elle
yaplmas ya da gazn insanlarn tahliye-
sine zaman tanyan bir gecikmeyle
otomatik olarak boaltlmas dnlebilir.
Kullanm Amac ve Ortam artlar:
Mekann kullanm amac, yani normal
artlarda ieride bulunacak (depolanacak)
malzemenin nitelii, kullanlacak gaz ve
miktarn belirlemek asndan nemlidir.
Sz gelimi, yzey yangnlarnda etkili
olabilecek bir gaz konsantrasyonu, iin
iin yanan bir malzemeyi sndrmekte
yetersiz kalabilir.
rnein bir pamuk deposunda iten yanmakta
olan bir pamuk ynnda gazn pamuun
iine ileyerek etkili olabilmesi iin daha
yksek konsantrasyon gerekir, dolaysyla
bu gibi bir projede gaz hesab depolanan
malzemenin d hacmine gre yaplrsa
sndrme etkisiz olabilir. Ortam scakl da
gaz seimini etkileyen nemli bir faktrdr.
Her gazn kullanlabilecei bir en dk
scaklk seviyesi vardr. Bu deerden daha
dk scaklklarda, basnl tpte sv haldeki
gaz, gaz haline dnmeyebilir, yani
boalmayabilir. Scaklk dier yandan gaz
boaldktan sonra mahalde elde edilecek gaz
konsantrasyonunu da etkiler.
3.2. Tesisat le lgili Parametreler:
Tesisatla ilgili parametrelerin tm gazn
boalmas, daha ak bir ifadeyle gazn
tasarlanan zamanda istenilen konsantrasyona
ulaabilmesi iin sistem hesaplarnda kulla-
nlr. Bu parametrelerden nemli olanlar
aada sralanmtr.
Tp balant rakorlarnn dnme
yarap: Belli bir yaraptan daha az
olursa, sv haldeki gazn gaz haline
Sonuta nozul ucunda istenen basnca
ulaamaz, gaz boalmas gecikir.
Akn dikey yn: Akn tp balant-
sndan balayarak yukar ya da aa doru
gelimesi.
Tesisat boru ap ve uzunluu, kulla-
nlan dirsek says
Tesisatn dili ya da kaynakl olarak
yaplmas: Gazn maruz kalaca srtn-
meyi ve dolaysyla nozl azndaki
boalma basncn deitirir.
Nozul aklklar (orifis / diyafram)
ve adetleri,
Nozullerin yerleimi.
Dikkat edilecek olursa sonuncusu hari
parametrelerin tm, tp kndan
balayarak nozul ucuna kadar gazn tesisat
iindeki akna (srtnmeye) ilikin
parametrelerdir.
Nozullerin yerleimi ise gazn mekanda
homojen dalmas ile ilgilidir. Nozullerin
akl ve yerleimi, kullanlacaklar hacim
blmesine ve kullanlacak gaza gre retici
firmann verdii teknik zelliklere uygun
olmaldr.
4. Sndrmede Kullanlan Gazlar
Karbondioksit ve Halon 1301 gazlar bilinen
en eski sndrc gazlardr. zellikle Halon,
insan salna zarar olmamas ve ok etkin
bir sndrc olmas itibariyle uzun yllar
alternatifsiz olarak kullanlagelmitir. Ancak,
atmosferdeki ozon tabakasna zarar verdii
anlaldktan sonra Halonun kullanm
uluslararas bir uzlamayla engellenmitir.
(Montreal Convention, 1987). Buna gre
yeni tasarlanan sndrme sistemlerinde Halon
kullanlmayacaktr. Mevcut Halonlu sistemler
ise zaman iinde baka gazlar kullanacak
ekilde deitirilecektir. Sistemin tesisatnn
kullanlan gaza uyumlu olmas gerektii
hatrlanrsa, yalnzca gaz deitirmek yeterli
olmayacak, ayn zamanda tesisatn da
yenilenmesi gerekecektir ki, bu da kullanclar
iin hi hesapta olmayan bir maliyet demektir.
Bu yzden, Halonun zelliklerine sahip
gazlar, deiim projelerinde zellikle tercih
edilmektedir.
Karbondioksit kullanm devam etmektedir.
Bu gazn da atmosferde sera etkisi ile
kresel snmay arttrd bilinmektedir.
Ancak sndrme sistemlerinde aa kan
CO2 miktar, dnyadaki dier tm CO2
retelerinden yaylan gaz miktarna kyasla
ne denli nemli olabilecei de ayr bir
tartma konusu olabilir.
Gnmzde sndrme amal olarak
kullanlan gazlar grupta ele alnmtr:
(NFPA 2000 Edition)
bir kalnt brakmayan madde olarak
tanmlanmtr. (NFPA 2001, 1-3.8: Clean
Agent, 2000 Edition. Clean Agent terimi
Trke'de Temiz Sndrc olarak
karlanmtr. Bu makalenin konusu
balamnda Temiz Gaz terimi de tercih
edilebilir.)
Dikkat edilecek olursa, tanmda gazn
(maddenin) temiz olmas insan salna
ilikin bir tanm deildir. Dolaysyla zehirli
etkisine ramen karbondioksit de temiz
bir sndrcdr.
5. Tanmlar
Gazlarn insan sal zerindeki etkileri
NFPAda, aada verilen NOAEL, LOAEL
ve PBPK tanmlar erevesinde ele
alnmtr.
5.1. nsan Salna ve evreye likin
Tanmlar:
NOAEL (No-Observable Adverse
Effect Level): nsan salna hibir
olumsuz etkinin gzlenmedii en yksek
gaz konsantrasyonudur.
LOAEL (Lowest Observable Adverse
Effect Level): nsan salna olumsuz
etkilerin gzlendii en dk gaz
konsantrasyonu.
PBPK (Physiologically Based
Pharmaco Kinetic modelleme): Gazlarn
toksit etkileri yerine, organizma zerindeki
fiziksel etkilerinin parametre olarak
alnd, gaz konsantrasyonuna gre
gvenli soluma srelerinin tespit edildii
bir yntemdir. Bu yntemle, her gazn
belirli younluklar iin insanlarn maruz
kalabilecekleri en uzun soluma sreleri
NFPAda verilmitir. rnein %10 HFC
227ea konsantrasyonuna bir insan en ok
5 dakika maruz kalabilir, v.b. Bu yntem-
de gazlarn fare ya da kpekler zerinde
ki etkileri gzlenir ve biyolojik
/matematiksel projeksiyon ile bu deerle-
rin insan organizmasndaki karlklar
hesaplanr. Yani verilen deerler gerekten
insanlar zerinde yaplm deney sonular
deildir. (Detay iin Bkz: NFPA 2001
Appendix A).
ODP (Ozon Depleting Potential): Ozon
tabakasna zarar verme katsays (sfr
zeri deerler zarar vericidir).
GWP (Global Warming Potential):CO2
gaz baz alnarak 100 yl iin belirlenir.
CO2 iin GWP=1 (100 yl).
5.2 Sndrme Etkinliine likin
Tanmlar:
Tasarm Konsantrasyonu: Gaz boaldktan
sonra mahalde elde edilmesi gereken gaz
konsantrasyonudur. Gaz hesab yaplrken,
kaaklardan szabilecek gaz miktar da
gz nne alnarak, hesaplanan tasarm
konsantrasyonu bir emniyet faktryle
arplarak depolanacak gaz miktar
bulunur. Bu faktr, yangnn snfna gre
deiikler gsterse de; genellikle NFPA'
de 1.2, ISO standartlarnda 1.3 olarak
verilmitir.
Sndrme Konsantrasyonu: Testler
sonucunda bulunan sndrme iin yeterli
olan konsantrasyon deeridir. Her gaz
iin farkldr.
NEL: (No Effect Level): Gazn sndrme
etkisinin gzlenmedii konsantrasyon
dzeyidir. rnein inert gazlar iin bu
seviye %12 O
2
seviyesidir. Yani bir inert
gaz mahale boaldktan sonra ortamdaki
oksijen seviyesi %12 ise, gazn sndrc
etkisi gzlenmez.
LEL: (Lower Effect Level): Sndrc
etkinin gzlendii en dk konsantrasyon
seviyesidir. nert gaz boaldnda
ortamdaki oksijen seviyesi %10 ise,
sndrme etkisi en dk dzeydedir.
6. Sonu
Verilen bu tanmlar erevesinde, sndr-
mede kullanlan gazlarn karakteristikleri
Tablo 1de derlenmitir. Tabloda en ok
kullanlan gazlarn zellikleri karlatrmal
olarak verilmitir.
Tablodan da anlalaca gibi gazl sistemler
arasndan en iyi sistemi aramak pek anlaml
deildir. nk sistemler birebirlerine gre
iyi ya da kt deildirler, sadece farkl
drlar. Karlatmz her konuda olduu
gibi bu sistemlerin tasarmnda nce iyi
mhendislik yapp daha sonra amaca en
uygun sistemi semek gerekir.
7. Kaynaka
1. NFPA, 2002 Edition.
2. Greenhouse Gases and Global Warming
Potential Values, U.S. Environmental
Pr ot ect i on Agency, Apr i l 2002
http://yosemite.epa.gov/oar/globalwarming
.nsf/UniqueKeyLookup/SHSU5BUM9T/$
File/ghg_gwp.pdf.
3. Montreal Protocol, December 4, 1997
http://www.teap.org/TEAP%20SITES/TE
AP/REPORTS/REPORTS%20DOWNLO
ADS/TN2R0.pdf.
4. Human Inhalation of Halon 1301, HFC-
134a and HFC-227ea, 19 August 1997.; Ad
geen gazlarn insan zerindeki gerek
etkisine ynelik bir aratrma.
http://www.fluorideaction.org/pesticides/1.
1.1.2.3.3.3-hep.97.report.htm.
Yazarlar;
Atilla Aday,
1979 ylnda Ankara doumludur. 2002 ylnda ukurova niversitesi Makina Mhendislii Blmn bitirmitir. Orta Dou Teknik
niversitesi' nde yksek lisans eitimime devam etmektedir. Halen ARI Otomasyon ve Yangn Gvenlik firmasnda Sistem Uzman
olarak grev yapmaktadr.
Ata zdenal,
1977 ylnda Ankara doumludur. lk-Orta-Lise eitimimi Ankara Ykseli Koleji'nde tamamlamtr. 2001 ylnda Gazi niversitesi
Makina Mhendislii Blmn bitirmitir. 2003 senesinde Gazi niversitesi Makina Mhendislii Blmn Yenilenebilir Enerji
Sistemleri konusunda ki yksek lisans eitimime devam etmektedir. Meslek hayatna 2000 ylnda Dikta Soutma ve Metal A..
de balad. 2003 ylnda ARI Otomasyon ve Yangn Gvenlik San. Ltd. ti. 'nde Yangn Sistem Uzman olarak balad grevine
halen devam etmektedir.
Blent Ylmaz,
1978 ylnda Bandrma doumludur. 2001 ylnda Eskiehir Osmangazi niversitesi Makina Mhendislii Blmn bitirmitir.
ARI Otomasyon ve Yangn Gvenlik San. Ltd. ti.'nde Sistem Uzman olarak balad grevine halen devam etmektedir.
Tablo 1. Sndrmede Kullanlan Gazlarn Temel Karakteristik zellikleri
(*) : Karbondioksit insan salna zararl olduu iin NOAEL ve LOAEL kriterleri geerli deildir. Tasarmlar, boalma sonrasnda %12 oksijen
konsantrasyonu salanacak ekilde yaplr.
(**) : Dk Basnl Sistemler (D.B.S.), Yksek basnl Sistemler (Y.B.S)
(***) : Karmdaki gazlarn karakteristiklerine uyar. Gerek deerler gaz temin eden firmadan salanmaldr.
(****) : NFPA 2001 2-3.3.3 nolu maddeye istinaden
Karbondioksit CO
2
CO
2
Karbondioksit Geersiz (*) Geersiz (*) %34 Yzey **D.B.S. iin 20 30-60 sn -18 / +54 Sfr 1
yangn
% 50-75 Derin **Y.B.S. iin 50
yangnlar
Argon Ar IG-01 Argon %43 %52 % 38 163 - 204 60 sn -29 / +54 Sfr Sfr
%12 O
2
%10 O
2
(****)
seviyesi seviyesi
Azot N
2
IG-100 Azot %43 %52 % 38 -42 165 - 223 60 sn -29 / +54 Sfr Sfr
%12 O
2
%10 O
2
(****)
seviyesi seviyesi
Kark %52 Ar IG-541 Inergen %43 %52 % 34 -52 150 - 200 60 sn -29 / +54 Sfr (***)
Inert gaz %40 N
2
(****)
%8 CO
2
Kark %50 N
2
IG-55 Argonite %43 %52 % 38 -42 153 - 306 60 sn -29 / +54 Sfr Sfr
Inert gaz %50 Ar (****)
Trifloro - CHF
3
HFC23 FE13 %50 >%50 %16-21 40 10 sn - 40 / + 50 Sfr 12.000
methane
Heptaflouro- CF
3
CHFCF
3
HFC227ea FM200 %9 %10,5 % 9-9.7 25-42 10 sn 0 / + 40 Sfr 3.500
propane FE227 Azotla
NAFS227 basnlandrlm
HFC227 sv halde
Pentaflouro- CF
3
CHF
3
HFC125 FE25 %7,5 %10 8-9 % 32-35 10 sn -10 / + 40 Sfr 3.400
ethane NAFS125
Gaz
Kimyasal
Forml
NFPA da
anlan
ismi
Ticari smi NOAEL LOAEL
Tipik
Tasarm
Konsant-
rasyonu
Tipik
Depolama
Basnc
(Bar @ 21C)
Tipik
Boaltma
Sresi
(Gazn
%95)
Tipik
Kullanm
Ortam
Scakl
(C)
ODP GWP
8. Kaynak
NFPA Yaynlar
Pasif Yangn nleme Sistemleri
ZET
Yangnn kontrol altna alnmasnda Pasif
Yangn nleme Sistemlerinin nemi byk-
tr. Pasif Yangn nleme Sistemleri iki ana
balkta toplanr. Bunlardan birincisi alev
ve duman kontrol altna alarak yaylmn
nleyen sistemlerdir, dieri ise tayc konst-
rksiyonlarn yangn ortamnda dayanm
zamann artran sistemlerdir.
Pasif Yangn nleme Sistemleri; aktif sistem-
lerin, itfaiyenin mdahalesine ve tahliyeye
zaman kazandrmas ynnden nemlidir.
Yangn esnasnda alevden nce duman hzla
szabildii tm hacimleri ksa bir zamanda
kaplamaktadr. Bu durumda, kama zorluu
iinde olanlarn kurtarlmas iin bekleme
zamanna ihtiya duyurmaktadr. Pasif
Yangn nleme Sistemler, ihtiya duyulan
bu zamann kazanlmas ile can ve mal kayb
riskininde ortadan kaldrlmasna yardmc
olurlar.
The Passive Fire Protection
Systems
ABSTRACT
For controlling a fire, the passive fire
protection systems have a great importance.
There are two main groups of systems in
passive fire protection. Systems in the first
group work by checking flame and smokes,
and stop dispersal. The ones in the other
group promote the period of durability of
bearer constructions in the fire environment.
Passive fire protection systems are significant
in terms of gaining time for active
intervention systems of the fire brigade and
the discharge. In the course of fire, smoke
rapidly spreads before flame, and covers all
spaces in a short time. Therefore, some
waiting time is necessary to save people who
have to escape. Passive fire protection systems
also help to eliminate risks of demise and loss
of properties ensuring to gain this needed
(idle) time.
Bu yazdaki ama, her zaman yaamsal risk
olarak nem tayan, yangndan korunma
sistemleri iinde ayr bir ihtisas konusu olan
pasif yangn nleme sistemleri hususunda
bilgi paylamdr. Bu erevede pasif yangn
nleme sistemlerine, malzeme ve uygulama
ayrntlarna girmeden, genel bilgi asndan
baklacaktr.
Gnmzde, lkemizde deprem gibi yeni
yeni dikkat ekmeye balayan yangn riskleri,
gelimi lkelerde uzun yllardr bilimsel ve
uygulamal almalara konu olmaktadr.
lkemizde yrrle girmi olan Yangn
Ynetmelii, eksiklikleri olmakla beraber
nemli bir adm olmutur. Yangn nleme
ve yangndan korunma konusunda, alan
malzeme reticisinden itfaiyedeki grevliye
ve hatta tm toplum olarak bu sorumluluu
tamak ve bilinlenmek zorunluluu vardr.
Bu alma, bilgi paylamnn yan sra, bu
bilincin gelimesine katkda bulunmak
amacyla yaplmtr.
1. Giri
Yangn nleme ve sndrme sistemleri iki
ana grupta toplanmaktadr. Bunlardan ilki
hepimizin bildii aktif sistemlerdir.
- Aktif sistemler; kendi iinde alglamalar,
sndrme sistemleri, ikaz sistemleri,
itfaiye, insan gc gibi alt sistemlere
ayrlmaktadr.
kinci grup ise pasif yangn nleme
sistemlerdir.
- Pasif sistemlerde kendi iinde alt gruplara
ayrlmaktadr. Bina ve tesis gibi tm
yaplarda yanc malzemeler bulunduu
srece ve bulunan bu malzemelerin miktar
ile de yangn riskinin boyutu deiim
gstermektedir.
Gelien teknolojik sistemler, yaplarda yangn
riski olasln artrmaktadr. Bu da eitli
sistemlerin (alma ve kontrol iin)
ilevsellii amac ile kullanlan tesisat ve
ekipmanlardan kaynaklanmaktadr.
rnein, binalarda kullanlan plastik boru-
lardan yatay bir PVC kablo grubunda
alevin yaylma hz 20 mt/dak. dr.
Mehmet Grcaner; Danman
1.Pasif Yangn nleme Sistemi Nedir?
Pasif yangn nleme Sistemi, yangn riski
olan blm ve blgelerde yangn kmadan
nce eitli malzemeler ile yangnn (alev
ve dumann) yaylmasn geciktirerek kontrol
altna alnmasn salamak iin uygulanan
nlemlerdir. Yangn kt takdirde ise
yangnn (alev ve dumann) bulunduu blm
veya blgeden bir baka tarafa geiini
engelleyen, yangnn kontrol altna alnmasn
salayan, aktif sistemlerin mdahalesine ve
can, mal emniyetinin salanmas iin
tahliyeye zaman kazandran sistemlerdir.
1.1.Pasif Yangn nleme Sistemleri
Nerelerde Kullanlr?
A.Kullanm Alanlar
Pasif yangn nleme sistemi, yangn riski
olan her yerde kullanm alan bulmaktadr.
Bu alanlar; alveri merkezleri, oteller,
fabrikalar, plazalar, drt katn zerindeki tm
binalar, havaalanlar, rafineriler, nkleer ve
termik santraller, metrolar, gemiler vb.
eklinde snflayabiliriz.
B.Uygulama Yerleri
Yatay ve dikey elektrik aftlar,
Yatay ve dikey mekanik aftlar,
Elektrik pano oda ve blmleri,
Bilgisayar oda ve blmleri,
Trafo merkezleri,
Yakt Tanklar,
zel blmler aras geiler,
Kazan daireleri,
Yapsal elikler, ahap konstrksiyonlar,
Yangn riski olabilecek her alanda uygulanr.
Pasif yangn nleme sistem kullanlaca
alan ve yerlerdeki malzemeler, yangn risk
almalar yaplarak seilmelidir. Kullan-
lacak yer ve artlara gre malzemenin
karakteristik zellikleri deimektedir.
Bu nedenler ile yaplacak yangn risk
almalarnda ncelikle yangn kompart-
manlarnn belirlenmesi arttr.
Pasif yangn nleme sistemlerinde yangnn
tipi nemlidir. Selloz yangnlar ile hidro-
karbon yangnlarnda kullanlacak malzeme-
ler zenle seilmelidir. Test koullarnda
hidrokarbon yangn sekiz
dakikada 900 C ularken, selloz yangn-
larnda ayn s derecesine altm dakikada
eriilmektedir.
Selloz yangnlar ahap, kuma, kat gibi
malzemelerin yanmasdr. Bro, hastane,
alveri merkezleri, okullar bu tip yangn
snfndadr. Hidrokarbon yangnlar ise, kim-
yasallar, yakt gibi malzemeleri iermekte
ve rafineri gibi tesislerde oluma riskine
sahiptir.
Bir ince nokta ise tnellerdir. Tnellerde de
hidrokarbon riski sz konusudur. Akaryakt
tankeri cinsi bir aracn tutumas da temel
olarak hidrokarbon yangndr. Byle
durumlarda standart scaklk hidrokarbon
veya selloz olsa da yaklak 1300 C
olmaktadr.
2.Yangn Kompartman Nedir?
Yangn kompartmanlar yangnn (alev ve
dumann) kontrol altna alnmas ve yaylma-
sn nlemek iin yaplarda oluturulan blme
ve blmlendirmelerdir. Burada ortaya kan
bir gerekde bina proje aamasnda iken
mimar veya sorumlu kiilerin olas yangn
risklerine, can, mal emniyeti ile mdahale
biimlerine gre kompartman belirlemelerini
batan gz nne almalardr.
2.1.Pasif Yangn nleme Sistemlerin
Uygulanmas Gereken Yangn Risk
Noktalar
Pasif yangn nleme sistemlerin uygulanmas
gereken yangn risk noktalar; aftlar, pano
odalar, kablolar, kazan daireleri, vb. eklinde
sralanabilir. Hi phesiz ki en riskli noktalar
aftlardr. aftlar alev ve dumann en hzl
bir ekilde yaylmasna, dier blmler ile
katlara transferlerini salar. Bunlardan
elektrik aftlar bina iinde en yaygn dalm
olan yangn (tutuma) riski yksek olan
elektrik kablolarnn bulunduu geilerdir.
Bir dier yangn riski noktas ise pano
odalardr. Pano odalarnda oluacak bir
yangn sratle her tarafa yaylm bulunan
kablo geileri (aftlar) zerinden dala-
caktr. Bu odalarda pasif yangn nleme
sistemler ile alnacak nlemler yangn
hapsedip oksijensiz kalmasn salayarak
hznn kesilmesine ve kontrol altna
alnmasna imkan tanr.
Kablolar ise, gnmzde yangn (tutuma)
riski ok dk malzemelerden yaplmasna
ramen sonuta bir mddet sonra yangn
ortamnda dayanmlarn yitirirler. Sadece
tutuma noktas nemlidir. Ne yazk ki
teknolojik yaplarn dnda hatta gelimi
yaplarn nemsiz grlen noktalarnda PE,
PP vb. malzemelerden kapl kablo veya
izolasyonlar kullanlabilmektedir. te bu tip
malzemeler zerinde ksa devreden kan bir
alev hzla byyerek ilerlemektedir. Ayrca
bu malzemelerin yanmas kt bir koku ve
dumana neden olmaktadr. Bu da zehirlen-
melere yol amaktadr. nsanlarn lmlerine
sebep olan ve sndrme almalarn
zorlatran her zaman duman olmutur.
Mekanik aftlarda yangn riski yoktur. Bu
aftlarn olas bir yangn iindeki en etkin
fonksiyonu alev ve duman transfer ederek
hzla dalmn salamasdr. Mekanik
aftlarda alnacak nlemler yine risk
konumuna gre deiim gsterebilir. Mekanik
aft geileri bazen elektrik aftlar ile birlikte
olabilmekte, plastik boru geileri yangn
risk noktalarna yakn olabilmektedir.
te byle durumlarda ise plastik boru
geilerinin yangn durumunda eriyerek alev
ve dumann geiine imkan salamalar sz
konusu olmaktadr. Bu durumlarda plastik
borulardaki geilerde nlem alnmas arttr.
Bu tip yerlerde de kelepe ve sarg tipi
malzemeler kullanlmaktadr.
Bir baka risk noktas da kazan daireleridir.
Buralarda da oluabilecek alev sramas
kablo tutumas, baca tutumas gibi riskler
sz konusudur. Ayrca at yangnlarn
nlemek iin, pasif yangn nleme sistemler
ile nlemler alnmas gereklidir.
3.Pasif Yangn nleme Sistemleri
Nelerdir?
Yaznn u ana kadar ki blmnde pasif
yangn nleme sisteminin tanmn ve
uygulanabilecei yerler hususunda bilgiler
vermeye altk.
Pasif yangn nleme sistemleri kendi iinde
iki alt gruba ayrlmaktadr.
- Yangnn (alev ve duman) dalmn
durduran ve engelleyen sistemler, (yangn
kompartmanlar zerindeki uygulamalar),
- Tayc konstrksiyonlarn yangn
ortamnda dayanm zamann artran
sistemler.
Pasif yangn nleme sistemler ile ilgili
malzemelerin uluslararas standartlarna,
geerlilii kabul edilmi laboratuvarlarca
yaplm test raporlarna sahip olmasna
dikkat edilmesi ok nemlidir.
4.Yangnn Dalmn Engelleyen
Sistemler
Bu grubun iinde nceden bahsettiimiz aft,
kazan dairesi, ksaca yangn kompartman-
larnda yaplan yaltmlardr.
PLASTK MALZEMELERN YANGINDAK DURUMU
Yangn (alevi) zerinde tamayan nemli plastikler
PVC (Polyvinyl chloride)
PVC-U (Rigid poly vinyl choloride unplasticized
PVC-C (Polyvinyl chloride chlorinated)
PVC-HI (High impact polyv.chloride)
PP (Non -propagating polypropylene)
Yangn (alevi) zerinde tayan nemli plastikler
PE (Polyethylene)
HDPE (High densty polyethylene)
LDPE (Low densty polyethylene)
PP (Polypropylene)
ABS (Acrylonitrile-butadiene- Styrene )
ASA (Acrylonitrile-styrene-acrylic ester copolymer)
PB (Polybutene)
Bu yaltmlar, yaltm yaplacak noktann
durum ve artlarna gre seilecek malze-
meler ile yaplr. Burada nemli olan bir
nokta, yaplan risk analizi sonucu elde edilen
yangna dayanm sresidir. Bu srenin
belirlenmesinde ou kez, itfaiyenin gelii
ve mdahaleye zaman kazandracak zaman
diliminin gz nne alnmas hususlar
dikkatten kamaktadr. Oysa ki, bahsi geen
iki unsur ihmal edilemeyecek zaman
taleplerini ihtiva etmektedir.
Belirlenen kriterlere gre kullanlacak en
ekonomik malzeme seilir. Bu almalarda
mutlaka bu konuda yeterli bilgiye sahip kii
veya kurulular ile iletiimde olmann faydas
olacaktr.
Bu grupta iki deiik karakterde malzeme
vardr.
1. Is karsnda reaksiyon gstererek
(intumescent) ien malzemeler.
2. Is karsnda diren gsteren (barrier)
malzemeler.
4.1.Reaktif malzeme (ntumescent
materials) nedir?
artlar normal iken stabil halde durumunu
korurken yangnda s ile reaksiyona girerek
normal konumunda malzemenin cinsine gre
10 ile 50 misli byme gstererek yaltm
noktasnda alev ve duman geiine imkan
vermeyen malzemelerdir.
Bunlardan rnekler,
Yangn geciktirici reaksiyoner mastik (Fire
retardant intumescent mastic),
Yangn geciktirici yastk (Fire retardant seal
bags), Yangn geciktirici fitiller (Fire resistant
seals), Yangn geciktirici plastik boru
kelepesi (Fire resistant pipe coller),
Yangn geciktirici plastik boru sargs (Fire
resistant wrap),
4.2. Is karsnda diren gsteren
(Barrier) malzemeler
Bu tip malzemeler reaksiyoner malzemeler
gibi olmayp, istenilen dayanm sresine gre
alev ve duman bloke eden, durduran karak-
teristik yapya sahiptir.
Bunlardan rnekler:
Yangn geciktirici dolgu harc (Fire stop
compound - mortar),
Yangn geciktirici perdeler (Fire rating
curtain),
Yangn durdurucu bariyer (Fire stop barrier),
Yangn geciktirici kablo kaplamas (Fire
rating cable coating),
Ayrca yangna dayankl ahap veya metal
kaplar bu grubun iindedir. Yangna daya-
nkl kaplarda istenilen dayanm sresine
gre farkl zellikte retilmekte, malzemeler
gibi test sertifikalarna sahip olmas gerek-
mektedir.
5. Tayc Elemanlarn Dayanm
Zamann Uzatan Sistemler
Bu sistemlerde korunacak malzeme yzey-
lerine gre malzeme seilmelidir. Ahaplarn
korunmas, yapsal elik veya dier metallerin
korunmas amac ile kullanlacak malzemeler
deiik zelliktedir. Ahaplarn korunmasnda
kullanlan malzemeler; 30 ve 60 dakika daya-
nml olarak ahabn tutuma geciktirici-
liini salayan bir kaplama tipi boyadr.
Genellikle ham ahap stne uygulanr,
uygulanacak ahabn emprenye edilmemesi
gerekir. Ahap stnde kurtlanma ve rme-
ye kar zel bir koruyucu astar kat kullanlr.
Yangndan koruyucu kat uygulandktan sonra
istenirse zerine dekoratif bir boya kullan-
labilinir. Natrel tipi de mevcuttur, byle
durumlarda ahap grnm korunmu olur.
ok nemlidir. Dier nlemlerde olduu gibi
bir risk analizi yaplmal ve artnamesi
hazrlanmaldr. Bu artname hazrlanrken
bina yap elemanlarnn korunmas ve en
ekonomik zme imkan veren noktalarn
tespiti gereklidir.
Bu noktalar unlardr:
stenen yangn dayanm srecinin mda-
hale ve risk durumuna gre belirlenmesi,
Korunacak yapsal eliin tad yk
durumu,
eliklerin blm, tipi, lleri, arl,
eliklerin kiri, kolon gibi yapsal
konumlar,
Yapda nemli hareketlenme olma ihtimali,
Koruma malzemelerinin arpma ve benzeri
durumlara maruz kalma ihtimali,
Korunacak eliklerin grnr ve grnmez
ortamdaki durumlar,
Binann veya tesisin alma ortam (yk-
sek rutubet, scaklk, toz vb) gibi bilgilere
sahip olunmas gerekmektedir.
Bu belirleyici hususlar ile uygulanacak en
iyi koruyucu sisteme ulamak mmkn
olacaktr.
5.1.eliklerin korunmasndaki
uygulamalar nelerdir.
1.Alev s ile reaksiyona girerek ien
kaplama tipi boyalar (Fire resistant
intumescent coating),
2. Is karsnda diren gstererek elie s
geiini durduran sprey tipi har kapla-
malar (Fire resistant cementitious coating),
3.Is karsnda diren gsteren eitli
malzemeler ile kuvvetlendirilmi yaltm
plakalar (Fire resistant barrier),
5.2. Hp /A Nedir?
Yapsal eliklerin zerindeki koruyucu
ilemler yaplmadan nce, yangn dayanm
sresi iin gerekli kalnln tespiti arttr.
Bu kalnlk tespiti iin ise, eliklerin s emi
zellii ok nemli etkendir. Yangna maruz
kalan elik yzeyi ne kadar bykse eliin
mukavemetini etkileyen s miktar da o kadar
byktr. te bu diren kabiliyeti elik
blmnn Hp / A faktr olarak ifade edilir.
Hp stlan evre (lineer metre olarak), A
buna tekabl eden elik kesit alandr
(metrekare olarak).
Yazar;
Mehmet Grcaner,
1956 ylnda stanbul doumludur. Lisans eitimini 1978'de Gazi niversitesi Teknik Eitim Fakltesi (eski ad Yksek Teknik retmen
Okulu)' nde tamamlamtr. Daha sonra stanbul niversitesi, letme ktisad Enstits'nde letmecilik htisas Programn bitirmitir. Ayrca
Uluda niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi'nde yksek lisans derecesi almtr.
yl Meslek Yksek Okulunda ve Mesleki Teknik Eitimde mesleki eitmen olarak grev yapm olup, birok zel sektr firmasnda yneticilikte
bulunmutur.
1997 ylnda Mer Ltd. ti.'nde pasif yangn nleme sistemleri konusunda yneticilik ve teknik sat danmanl yapmtr. Daha sonra pasif
yangn nleme sistemleri ile ilgili bir ngiliz kuruluunda, sistemlerin seimi, projelendirilmesi ve uygulanmas konularnda eitim ve sertifika
almtr. NFPA yesi olup, halen pasif yangn nleyici sistemler konusunda almalarn srdrmektedir.
Hp / A Faktrnn elik ile ilgili verilere
sahip olunarak forml zerinden hesaplan-
mas ile kullanlacak malzeme miktar ile
uygulama kalnlnn tespiti gerekmektedir.
Bu uygulama miktar eliin yangn
karsnda istenilen dayanm gstermesini
salar.
rnek
Yangna dayanm artrc kaplama
2B + 2D + 2 ( B - t ) = 4B + 2D - 2t Hp
niversal Kiri 203x203x52kg/m
B=203,9mm D=206,2mm
t = 8,0mm A= 66,4 cm
2
Kiriin 4 Yz aleve temas edecek
Hp= 4 x 203,9 + 2 x 206,2 - 2 x 8,0 =
1212 mm = 1,212 m
Hp / A = 1,212 / 0,00664 = 182,5 m
-1
182,5 faktr'ne gre retici firmann
hesap tablosundan istenilen zaman dilimine
gre uygulanacak kaplama kalnl tespit
edilir.
Sonu
Yukardaki bilgiler, pasif yangn nleme
sistemlerinin tanm, amalar ve genel
malzeme bilgilerini iermektedir. Pasif yangn
nleme sistemleri uygulanmasnn nemi
uzun yllardr bu konuda alan yabanc
otoritelerce de aktif sistemlerin ilevselliinin
olmas iin bile art olduu vurgulanmaktadr.
Yazmzda belirttiimiz gibi pasif yangn
nleme sistemleri yangnn kontrol altna
alnmasnda ve mdahale edilmesinde zaman
kazanlmasna nemli bir rol oynamaktadr.
Pasif yangn nleme sistemleri uygulanm
tesis ve binalarda en nemli nokta ise belirli
periyotlarda durum kontrolnn yaplmasna
dikkat edilmelidir. Pasif yangn nleme
sisteminin varlnn rahatl ile davranrken
bilginiz dnda uygulama yaplm bir
noktada, teknisyenler tarafndan yaplacak
kablo deiimi veya tadilatlar uygulamann
bozulmu olmasna neden olabilinir. Tekrar
dzeltilmediinde ise pasif yangn nleme
sistemin varl sanlan noktada hibir
gvenlik kalmamtr.
ZET
Otomatik gazl yangn sndrme sistemi
kurulacak ortamn, mimari ve yapsal zellik-
lerinin sistemin tasarm kriterlerini karlaya-
bildiinin temin ve kontrol, son kullanc,
yklenici ve sistem salaycnn sorumlu-
luundadr. Kontrat ve tasarm srecinde
bu anlamdaki artlarn aklkla ngrlmesi
nemli ve gereklidir. Gazl yangn sndrme
sistemi ile korunacak her bir ortam iin
dikkatle ele alnmas gerekli drt ana kriter
vardr :
- Ortamn yapsal mukavemeti: Korunan her
ortamn, sndrcnn boalmasndan
tr oluabilecek basn deiimlerine kar
yeterli dayanma sahip olup olmad, tasarm
aamasnda kontrol edilmesi ve hesaba
katlmas gereken nemli bir kriterdir.
- Ortam snrlarnn yangna direnci / alnm
tedbirler: Sistem kurulan ortam snrlarnn
yangna kar en az 60 dakika dayankl
olmasnn salanmas gereklidir. Ek olarak,
korunan ortama bitiik blgelerde yangn
alglama ve ihbar sistemi tesis edilmesi ve /
veya, binann komple bir otomatik sulu
sndrme sistemi ile yangna kar korunmas
risk analizi srasnda dikkate alnmas gereken
tedbirler arasndadr.
- Ortamn basn tahliye donanm: Gazl
sndrme sistemlerinin tmnde, boalma
esnasnda ani bir basn deiimi oluur.
Ortamn yksek basntan kaynaklanan bir
hasar grmemesi iin ilgili hesaplamalar
yaplarak gerekiyorsa bir basn tahliye
dzeneinin tasarma dahil edilmesi
gereklidir. Dzenekler, insan bulunmayan
ve narin malzeme iermeyen ortamlara,
tercihen d havaya almal, konumu, bitiik
mahaller, mimari engeller, rzgar etkisi,
sndrc gazn younluu ve boalma
karakteristikleri dikkate alnarak seilmelidir.
Basn tahliye dzenekleri basit yayl veya
yer ekimiyle kapal duran kapaklar
olabilecei gibi, elektrikli veya pnmatik
olarak alp kapanan damperler, menfezler,
panjurlar olabilir.
- Ortamn szdrmazl: Gazl yangn
sndrme sistemi kurulan ortamda
beklenmedik veya beklenenden fazla miktarda
gazn dar kamak iin aklk bulmas,
gerekli gaz younluunun azalmasna ve
sndrme ilevinin riske girmesine neden
olacaktr. Ortamn szdrma potansiyeli
dikkatle belirlenmeli ve gerekiyorsa bunlarn
uygun yntemlerle kapatlmas salan-
maldr.
Bu kriterlere ek olarak ortamn sndrme
ileminden sonra havalandrlmas, k
yollar (kap, pencere, vb.) ve binadaki me-
kanik ve elektrik sistemlerinin baz ksmlar
da sndrme sisteminin karlkl etkileim
iinde olduu konulardr.
Sistem tasarmnda baz alnan unsurlar ve
sistemi etkileyebilecek her trl iletme
ayrntlarn ieren bir kullanm klavuzunun
iletmeciye teslim edilmesi ve iletmeci
tarafndan bu bilgilerin uygulanmasnda
gsterilecek ncelik ve nem, sistemin ve
binann gvenliinin temini iin bir garanti
unsuru olacaktr.
Enclosure Pressure and Venting
Concept Protected by Clean
Agent Fire Extinguishing Systems
ABSTRACT
It is the responsibility of the user and system
supplier to ensure that the enclosure and
extinguishing system meet the design
requirements. At the contract stage it is
essential that the responsibility for each of
the enclosure requirements is made clear to
all concerned.
There are four critical design factors to
consider for each protected enclosure :
-Enclosure strength (to withstand pressure
during discharge).
-Enclosure fire resistance/precautions (to
withstand fire external to the enclosure).
-Enclosure pressure relief (to constrain the
pressure differential across the enclosure
structure to an acceptable level, by venting
of excess enclosure gases during agent
discharge).
-Enclosure integrity (to aid retention of the
agent after agent discharge).
Each enclosure will need to be assessed and
protected agai nst under and over
pressurisation caused by the injection of
agent into the space. In addition the fire itself
will exert pressure. The strength of the
enclosure will be dependent on the materials
of construction, the strength of their fixings
and attachments and the area they present
to the load applied by the pressurised agent.
It is important to maintain a minimum fire
resisting enclosure of 60 min. Further
precautions to be considered : providing fire
and/or smoke detection in adjoining
compartments to ensure early detection and
response to the external fire and/or protecting
the entire facility with an automatic sprinkler
system.
All concerned should universally appreciate
the importance of appropriately designed
pressure relief systems. There will always be
a pressure pulse that will be experienced in
the encl osure on di scharge of al l
extinguishing systems. This should be taken
into consideration when designing the
enclosure with pressure relief measures taken
to prevent pressure-related damage to the
enclosure. Over pressure vents should
discharge into unoccupied and non-
vulnerable areas, preferably outside the
building. The calculation method of the
pressure relief vent shall be in accordance
with recommendations provided by the
system supplier.
Unexpected or excessive loss of agent from
an enclosure will result in a reduced agent
concentration and decreased period of
protection. The design and installation of a
facility should include an examination of the
enclosure to locate potential leaks. It is
essential that enclosure integrity is
maintained for the lifetime of the enclosure.
Regular checks and permit to work scheme
will help maintain its integrity.
In addition, ventilation of the protected
enclosure after discharge, access openings
and building services requires particular
attention. It is essential that all system details
and assumptions are written into design,
installation and maintenance contracts and
the firms keeps a record of these and briefs
to the user, as appropriate.
It is recommended that a fire protection log
book for each protected facility is maintained
and, the importance and priority is given to
the maintenance and regular checks of the
system by the user/technical department.
Gazl Yangn Sndrme Sistemlerinde
Basn Kontrol
Zeynep Odaba; Mak. Mh.
TTMD yesi
1. Giri
Otomatik gazl yangn sndrme sistemi
kurulacak ortamn, mimari ve yapsal zel-
liklerinin sistemin tasarm kriterlerini
karlayabildiinin temin ve kontrol, son
kullanc, yklenici ve sistem salaycnn
sorumluluundadr.
Kontrat ve tasarm srecinde bu anlamdaki
artlarn aklkla ngrlmesi nemli ve
gereklidir.
Ortam olarak kullandmz ifade, kat
snrlardan (yan duvarlar, zemin ve tavan)
oluan, otomatik gazl yangn sndrme
sistemi ile korunacak deerlerin bulunduu
oda veya blmeyi tanmlamaktadr. Bu tanm,
varsa oda ile birlikte snrlandrlm asma
tavan ve ykseltilmi demeyi de ierir.
Boyut, yerleim ve ierdikleri malzemenin
yaplna bal olarak bu hacimler, bamsz
blgeler olarak da deerlendirilebilir.
Gazl yangn sndrme sistemi ile korunacak
her bir ortam iin dikkatle ele alnmas gerekli
drt ana kriter vardr :
- ortamn yapsal mukavemeti (ortamn
snrlarn oluturan duvarlarn gazn boal-
mas esnasnda oluacak fazla basnca
kar dayanm).
- ortam snrlarnn yangna direnci / alnm
tedbirler (kendi snrlar dnda oluan bir
yangna kar dayanm).
- ortamn basn tahliye donanm (boalma
esnasnda, ortama katlan gazn olutur-
duu basncn ortam snrlarnn zarar
grmeyecei seviyede kalmasn sala-
yacak basn ayar dzeneinin varl).
- ortamn szdrmazl (boalan gazn,
yangnn snmesi ve tekrar sirayet etme-
mesi iin yeterli srede ortamda kalmasnn
salanmas).
2. Ortamn Basnca Kar Dayankl
Korunan her ortam, sndrcnn boalma-
sndan tr oluabilecek negatif ve pozitif
basn deiimlerine kar deerlendirilmeli
ve korunmaldr. Yangnn kendisi de basnc
artran bir unsurdur.
Ortamn dayanm, yapsn oluturan malze-
melere (ta, beton, ahap, vb.), bunlarn
balant ve sabitleme aksamlarna ve gazn
basn ykne maruz kalan yzey alan
miktarna baldr.
Zemin, duvarlar ve tavan dayanmlar birbir-
lerinden farkldr. Beton bir zemin yzey
2500 Pa yke kadar dayanabilirken hafif
malzemeden ve sabitlenmemi bir asma tavan
en fazla 50 Pa 'a dayanabilecektir. Beton
malzemeden ve herhangi bir yk tamayan
yan duvarlar, kaplar ve pencereler de
muhtemelen bu iki deer arasnda bir basnca
dayanabilirler. Bu nedenle, ortamn bu
anlamdaki yapsnn sndrme sisteminin
tetiklenmesiyle boalacak gazn yarataca
basnca kar yeterli dayanma sahip olup ol-
mad, tasarm aamasnda kontrol edilmesi
ve hesaba katlmas gereken nemli bir kriter-
dir.
3. Ortam Snrlarnn Yangna Direnci
/ Alnm Tedbirler
Yaplan gzlemler, korunan blgenin dnda
oluan bir yangnn bir sre sonra buraya
sirayet etmesiyle devreye giren sndrme
sisteminin ortam korumaktaki etkisinin az
veya hi olmadn gstermitir. Bu nedenle,
sistem kurulan ortam snrlarnn yangna
kar en az 60 dakika dayankl olmasnn
salanmas nemlidir.
Buna ek olarak risk analizi srasnda dikkate
alnmas gereken baka bir takm tedbirler :
- korunan ortama bitiik blgelerde kabi-
lecek bir yangnn erken aamalarda fark
edilmesi ve mdahale edilebilmesi iin bu
blmlerde s veya duman alglama ve
ihbar sistemi tesis edilmesi ve / veya,
- korunan ortamn bulunduu binann
komple bir otomatik sulu sndrme sistemi
ile yangna kar korunmas
4. Basn Tahliye Donanm
Uygun bir ekilde tasarlanm bir basn
tahliye dzeneinin / sisteminin nemi, ilgili
btn birimlerin kabul ve dikkat etmesi
gereken bir husustur. Gazl sndrme
sistemlerinin tmnde, boalma esnasnda
ani bir basn deiiminin olumas kanl-
mazdr. Ortamn yksek basntan kaynak-
lanan bir hasar grmemesi iin ilgili hesap-
lamalar yaplarak gerekiyorsa bir basn
tahliye dzeneinin ortam tasarmna dahil
edilmesi gereklidir.
Basn tahliyesini salayacak dzenein
yzey alan ile ilgili hesaplamalar, gazl
sndrme sistemini salayan firma tarafndan
yaplr. Ancak, bu hesaplamalarda kullanlan
kriterler, ayn zamanda son kullancnn,
yklenicinin ve mekanik tesisat imalatsnn
ortak ilgi ve sorumluluuna girdii ve bu
anlamda bilgi alverii gerektii iin genel
alml da olsa ele almak yararl olacaktr.
Tplerde sv olarak saklanan Halokarbon
trevi (FM200, FE-13, FE-25 vb.), gazlar
ortama boaldklarnda ortam basncn iki
aamal olarak deitirirler :
Boalmann balad ilk andaki basn
deiimi negatiftir. Bu, pskrtcden kan
sndrcnn ani faz deiiminden kaynak-
lanr. Bu aamay, ortama ek hacim olarak
katlan gazn varlndan tr meydana ge-
len basn art izler.
Tablo 1de, FM200 gaznn boalmas
srasnda izlenmi basn deiimleriyle ilgili
iki ekil verilmitir. Tplerde sktrlm
gaz faznda saklanan nert gazlar (IG-1, IG-
100, IG-55, IG-541) halokarbon trevi gaz-
lardaki ilk aamay atlayarak ortama katlma
miktarlaryla doru orantl olarak basn
artna neden olurlar.
Basn tahliye dzeneinin aklk alan he-
sab, fazla basncn atlaca ortamn d hava
olmas, bitiik bir korunan / korunmayan
mahal olmas, aklklarn birden fazla olma-
snn tercih edilmesi veya basn atmnn
bir kanal boyunca yaplacak olmasna bal
olarak deiecektir.
Hem sndrc gazn hem de yangnla reak-
siyon sonucu meydana gelen yan rnlerin,
basncn tahliye edildii blgeyi etkileyecei
de gz ard edilmemelidir.
Dzenekler, insan bulunmayan ve narin mal-
zeme iermeyen ortamlara, tercihen d hava-
ya almaldr. Bu ayn zamanda, binaya du-
man ve sndrc gazn yaylma orann ve
hzn azaltr. Dzeneklerin konumu, bitiik
mahaller, mimari engeller, rzgar etkisi, sn-
drc gazn younluu ve boalma karak-
teristikleri dikkate alnarak seilmelidir.
Atmosfere (d havaya) alan bir dzenein
minimum boyut hesabnda gaz aknn en
yksek seviyedeki deeri ile ortam duvar-
larnn basnca dayanm deeri kullanlr.
Gaz aknn en yksek seviyedeki deeri
(peak flow rate) ortama boalacak gazn
miktar ve boalma sresi ile ilikilidir.
Bitiik bir mekana alan dzenekler, her iki
mahalde birlikte bir basn artna neden
olacaktr. Oluan basn, mekanlarn hacim-
leri ve gei yapan gazn miktar ile dorudan
orantldr. Dzenein ald mahal ne kadar
byk olursa basn art da o kadar dk
olacaktr.
Fazla basncn bitiik odaya veya direkt d havaya geirilmesinin mmkn olmad
durumlarda basncn tahliye edilebilmesi iin uygun grlen noktaya kadar kanal demek
gerekebilir. Bu amala kullanlacak kanaln tasarm damper hesabna kyasla ok daha
karmaktr.
Basn ayar dzenei olarak kullanlacak sistemi oluturan her bir parann gazn, geii
srasnda karlaaca bir engel olarak deerlendirilmesi gerekir. Dzenekteki her ek par-
a gaz akna kar bir diren yaratacaktr, o nedenle aklk alannn hesaplar yaplrken
bu paralarn srtnme katsaylar mutlaka dikkate alnmaldr. Bu tip bilgiler basn tahliye
dzeneini imal edecek olan firmadan edinilebilir.
Basn tahliye dzenekleri, sndrc gazn ortamda kalmas istenen srenin belirlenme-
sinde hesaba katlan, maksimum izin verilebilir szdrma alan (kapatlamayan aklklar)
ile kartrlmamaldr. Ancak, yaplan hesaplamalar neticesinde ortamn doal szdrma
kapasitesi bazen basn tahliye ihtiyacn karlayabilir. Yeterli gelmeyecei durumda
Tablo 1. Gaz boalmasna ilikin baz rnekler
hesaplanan boyutlarda bir tahliye dzenei
tesis edilmelidir. Her iki koulda da ortamn
basnca dayanm mutlaka hesaba katlmaldr.
Basn tahliye dzenekleri eitlidir :
Bunlar basit yayl veya yer ekimiyle kapal
duran kapaklar olabilecei gibi, elektrikli
veya pnmatik olarak alp kapanan dam-
perler, menfezler, panjurlar olabilir. Ayrca
bunlarla birlikte hava kanallar, bunlardaki
yn deiimleri, ku engelleri, yamur, kar
gibi etkenlere kar siperler de dnl-
melidir.Korunan ortamdaki uygun bir duvara
monte edilen ve basn deiimi ile alan
yayl veya yer ekimiyle kapal duran bir
klape / damper gerekli basn ayarn sala-
yabilir. En ekonomik zmdr. Ancak,
bulunduu duvarn yangna direncinin azal-
masna sebep olur.
Elektrikle hareketlenen damper dzenekleri
kullanlabilir. Damper zerindeki motor
enerjilendiinde damperi aar, enerji kesil-
diinde kapatr. Kontrol senaryosunda sistem
devreye girdiinde motora enerji gitmesi
salanmaldr. Sistemin alma senaryosuna
elektriksel ve donanmsal ilave getirdiinden
karmakl artrabilir, ilave maliyet getirir.
Alternatif olarak hava basncyla alan
pnmatik dzenekler, zel basn ayar siste-
miyle donatlm mekanizmalar da kulla-
nlabilir.
Korunan ortamda kapatlamayan aklklar
(kap altlar, menfezler, panjurlar, duvarlarda
veya tavanda bulunabilecek aklklar), doal
olarak basn tahliyesi salayacaktr.
Basn tahliye dzenei olarak kullanlan
damperler, sistemin boalma srecine gir-
mesinden nce tamamen alm olmas ok
nemlidir. Gaz boalmaya balamadan, dola-
ys ile ortam basncnn ykselmeye bala-
masndan nce, tasarm aamasnda belirlen-
mi bir geciktirme sresi ierisinde dzenein
bu hareketi salanm olmaldr. Zira, gaz
boalmaya baladktan sonra oluan basn,
almaya alan damperi kapatma ynnde
ters bir kuvvet uygulayabilir. Ortamdaki
tasarm konsantrasyonunun bir sre daha
korunmas gerekli grlyorsa boalma
tamamlandktan sonra ak olan damperlerin
kapanmas salanmaldr.
Sistemin elektrikli elle altrma istasyonu
ile devreye sokulmas durumunda, ayn
ekilde, boalma ncesinde damperin alma-
s iin gerekli bir geciktirme sresi hesaba
katlmaldr.
Direkt olarak pilot tp vanasna takl
mekanik elle altrma istasyonlar, gazn
boalmasnda bir gecikme sresi salama-
dndan motorlu damperler almalar iin
gerekli zaman bulamaz. Sistemin mekanik
olarak devreye girmesi veya elektrikli elle
altrma istasyonlarnn geciktirme sresi
salayamad durumlarda, almak iin
zaman gerektiren elektrikli veya pnmatik
basn ayar dzenekleri kesinlikle kullanl-
mamaldr. Veya farkl bir ifadeyle, manivela
dediimiz tp vanasn mekanik olarak aan
sistem paralar basn tahliye dzeneklerinin
bulunduu sistemlerde kesinlikle kullanl-
mamaldr.
Basn tahliye dzeneklerinin oda ierisindeki
konumu da nemli bir ayrntdr. Pskr-
tclerden mmkn olduu kadar uzak bir
mesafede yerlemelidir. Saysnn birden
fazla olduu durumlarda ykseklik hizalarnn
ayn olmasna allmaldr. Havadan daha
ar olan gazl sistemlerde, gazn gereksiz
kana sebep olmamas iin dzenekler
mmkn olduunca yksee yerletiril-
melidir.
Sonu olarak basn tahliye dzeneinin
tasarmnda, korunacak ortamn analizi ve
aklk hesabnn bu analiz ve seilecek
dzenein tipi dikkate alnarak yaplmas ve
bu bilgilerin imalatya verilmesi aamalar
uygulanacaktr.
5. Ortamn Szdrmazl
Gazl yangn sndrme sistemi kurulacak
ortam tanmlayan en belirgin zellii,
sndrc gaz iinde hapsedecek snrlarnn
kapal olduu bir hacim oluturmasdr. Bek-
lenmedik veya beklenenden fazla miktarda
gazn korunan hacimden dar szmak /
kamak iin aklk bulmas, gerekli gaz
younluunun azalmasna ve sndrme
ilevinin riske girmesine neden olacaktr.
ISO teknikleri kullanlarak yaplan sre
tahminlerinde, boalma srasnda ve sonra-
snda hava ak olmayan ve kabul edilebilir
szdrma aklklar olan ortamlarda, kon-
santrasyonun korunmasnn gerekli grld
sre en az 10 dakikadr. hmal edilebilir bir
hava aknn olduu durumlarda bu sre 30
dakikaya ykselmektedir.
Dikkatli gzlem ve hesaplarla, ortamn
szdrma potansiyeli belirlenmeli ve gereki-
yorsa bunlarn uygun yntemlerle kapatlmas
salanmaldr. Gaz kaana sebep olacak
aklklarn tespitinde, ortamn basncn
artran fan testleri, sndrme sisteminin
birebir boaltlarak konsantrasyon deii-
minin izlenmesi gibi testler kullanlabilir.
Boaltma testlerinde, gerekli grlen gaz
konsantrasyonunun korunabilmesi iin
gerekli minimum srenin salanp salan-
mad da kontrol edilir.
Yaplan gzlemler, szdrmazlk seviyesinin,
yeterli denetimin salanmad ortamlarda
zaman iinde azaldn gstermektedir.
rnein, sonradan gerekli grlen ek bir
kablonun geii iin duvara yeni bir deliin
almas ve bu noktada gerekli izolasyonun
yaplmamas veya buna benzer tadilatlar,
ortamn, sistemin kurulduu ilk zamanki
zelliklerinin deimesine ve mevcut sistemin
yeterliliinin riske girmesine yetebilir. Kritik
olabilecek sonulardan kanmak iin ortamn
szdrmazlk seviyesini azaltabilecek her trl
deiim sonrasnda oluan aklklarn kapa-
tlmasna dikkat edilmelidir.
Bu kriterlere ek olarak ortamn sndrme
ileminden sonra havalandrlmas, k
yollar (kap, pencere, vb.) ve binadaki me-
kanik ve elektrik sistemlerinin baz ksmlar
da sndrme sisteminin karlkl etkileim
iinde olduu konulardr.
Sndrme ileminden ve konsantrasyonun
sakl kalnmasnn istendii sreten sonra
ortam havasnda oluan zararl yan rnlerin
ve gazn kendisinin uygun havalandrma sis-
temleri ile tahliye edilmesi gerekir.
Sistem tasarmlar, ortamda bulunan kap ve
pencerelerin, ortama bal havalandrma
kanallarndaki damperlerin, aspiratr, vanti-
latr gibi cihazlarn, sndrme ilemi
srasnda kapal olaca varsaylarak yaplr.
Bu amala, kaplarda otomatik kapatclar,
damperlerin motorlar araclyla kapatlmas
gibi tedbirler alnabilir. Ancak, ortam kulla-
nan personelin de bu anlamda bilgilendiril-
mesi ve eitilmesi gereklidir.
Binann dier blmleriyle balant oluturan
havalandrma kanallarndaki damperlerin,
yanma ileminin devamna sebep olabilecek,
tekrar kvlcm yaratabilecek, yakt kayna
olabilecek her trl sistemin, cihazn, vanann
vb.nin kapanmas art olarak kabul edilirken
dk enerji ile alan rnein bilgisa-
yarlarn sndrme ilemine kritik bir etkisi
olmayabilir.
Korunan ortamn risk analizi, binann dier
ksmlaryla irtibatl olduu her trl mekanik
ve elektrikli dzenek dikkate alnarak
yaplmal ve gaz boalmadan nce hangi
sistem ve cihazlarn kapatlmasnn gerektii
bu analiz srasnda netletirilmelidir.
Havalandrma ile ilgili cihazlarn henz alg-
lama aamasnda kapatlmas, gerek bir
yangnn alglanma ve mdahale sresini
ksaltacaktr. Sistem tasarm yapan firmalar,
tasarm kriterlerinin bazlar yeterince belirgin
iken baz kriterlerin ise kesin bilinmemesi
nedeniyle bir takm bilgileri ngrerek
kullanmak durumundadrlar. rnein mini-
mum ortam scakl sndrme sisteminin
baars iin nemli bir faktrdr ve tasarm
srasnda minimum scaklk olarak kabul
edilen seviyenin sistem kurulduktan sonra
temin edilmesi gerekir.
Bu ve buna benzer faktrlerin, sistem sala-
yc firma ile son kullanc arasnda yaplacak
szlemenin teknik kapsamnda, tasarm
dokmanlarnda, projelerinde mutlaka belir-
tilmi olmas gerekir.
Sistem tasarmnda baz alnan unsurlar ve
sistemi etkileyebilecek her trl iletme ay-
rntlarn ieren bir kullanm klavuzunun
iletmeciye teslim edilmesi ve iletmeci tara-
fndan bu bilgilerin uygulanmasnda gsteri-
lecek ncelik ve nem, sistemin ve binann
gvenliinin temini iin bir garanti unsuru
olacaktr.
6. Kaynaklar
Loss Prevention Council, Gaseous Fire
Protection Systems, Report # LPR 16 : 2000
NFPA 2001, Standard on Clean Agent Fire
Extinguishing Systems, 2000 Eddition
Inergen Pressure Relief Venting Guide,
ANSUL, Revision 1-5-98
Enclosure Pressure Venting, Dupont Fire
Extinguishants, Specification for FE-13 Total
Flooding System, Version 1.1 Nov.1998
Enclosure Pressure, FM200 System Design,
Great Lakes.
Yazar;
Zeynep Odaba,
1990 ylnda ODT Makina Mhendisli-
i blm lisans eitimini, 1993'de
Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler
Fakltesi letme ktisad programn
tamamlamtr. 1994 ylnda ONTROL
A.. bnyesine sat mhendisi olarak
katlmtr. 1997 ylndan bu yana
ayn gruba ait KORUN A.. 'de Ankara
Blge Sorumlusu olarak almaktadr.
ZET
Yangn sndrme sistemleri, dorudan insan
hayat ile ilgili olduu iin ok nemlidir.
Dier ekipmanlarda olduu zere burada
kullanlan boru ve balant sistemlerinin
emniyetli ve standartlara uygun olmas
gerekmektedir. Bu almada bu sistemlerin
genel zellikleri zerinde durulmutur.
Pipes, Fittings and Joints Which
are Used in the Fire Extinguish
Systems and Their Standards
ABSTRACT
Fire Extinguish Systems are very important.
Because they are related to human safety.
Similar to other equipment, Pipes, Fittings
and Joints which are used in the Fire
Extinguish Systems must be safe and suit
the related standards. General properties of
the such systems is dicussden in this article.
1. Giri
Yangn sndrme sistemlerini sndrc
akkann cinsine gre drt grupta toplaya-
biliriz.
1- Sulu sndrme sistemleri
2- Kpkl sndrme sistemleri
3- Gazl sndrme sistemleri
4- Kimyasal sndrme sistemleri
Burada, bu sistemlerde kullanlan borularn
standartlar ve birletirme teknikleri hakknda
bilgi verilecektir. Bu bilgiler uluslararas
yangn standart olarak bilinen Amerikan
Yangn Standart N.F.P.A.'dan alnmtr. Bu
nedenle karlatrma yaplabilmesi iin Tablo
8de Amerikan standartlarnn boru et
kalnl tablosu, Tablo 9da ise Avrupa
standartlarnn boru et kalnl tablosu
verilmitir.
Tablolar incelenirse lkemizde kullanlan
DIN 2440 TS 301/3'e uygun borularn 21/2"
'e kadar aptaki borular sch 40 olarak kabul
edilebilecei grlr.
2. Boru Birletirme Teknikleri
Standartlarda belirtilen boru birletirme
tekniklerinden kaynakl, dili ve flanl tip
imalatlar ounlukla uygulanan tiplerdir.
Ancak standartlarda belirtilen bir dier boru
birletirme teknii yivli imalat lkemizde
yeni uygulanmaya baladndan, bu
birletirme teknii hakknda daha ayrntl
bilgi verilecektir.
Yivli borulama sistemi ok eitli ekilde
dizayn edilebilen, gvenilir bir borulama
sistemidir. Bu sistemle borulama kaynakl
sisteme gre daha hzl, dili ve flanl sisteme
gre kolay ve daha gvenilirdir.
Yivli borulama sistemi ksaca yledir. Birle-
tirilecek borularn ularna belli mesafede
belli tleranslarda yiv (oluk) alr. Borularn
ularna sisteme gre seilmi conta, zel
bir ya srlerek taklr. Daha sonra zerine
kelepe geirilerek, kelepenin gvdesi yiv-
lere oturacak ekilde civatalarndan sklarak
birletirme ilemi bitirilir.
Sistemde ince etli borular haddelenerek veya
ezme (roll grooved) yntemi ile kaln etli
borular tala kaldrma (cut grooved) yntemi
ile imalat oluturulur. eitli yiv ama ma-
kineleri sayesinde borularn hazrlanmas ve
montaj, ister atlyede ister antiye alann-
da olsun, hzl ve olduka kolaydr. Sistemin
hzl ve kolay olmasna ilaveten, yivli sistem
hem taahhtlere hem de projecilere eitli
mekanik avantajlar sunmaktadr. Bunlar yle
verilebilir;
1. Borulamada hem rijitlii hem de esnek-
lilii bir arada sunan tek sistemdir.
2. zellikle esnek (flexible) kaplingi
sayesinde deprem zonlarnda oluabilecek
belli bir seviyedeki gerilmeleri nleyerek,
sistemlerin depremden zarar grmeden
almasn salar.
3. stenildii zaman flan adaptrleri ile
flanl imalat yaplabilir.
4. Sisteme uygun yivli hazr fittingsler ve
vanalar da mevcuttur.
5. Boru dnleri kolay ayarlanabilir.
6. Szdrmazl salayan conta sayesinde
grlt ve titreim snmlenir.
7. Borulamada istenen para kolay ve hzl
bir ekilde demonte edilebilir.
8. Sistemin basit ve kolay olmasndan dolay
kalifiye ii gerektirmez.
9. Conta eitliliinin fazla olmas nedeniyle
birok akkanda kullanlabilir.
10.Yivli borulama sisteminde kullanlan
ekipmanlarn her tr malzemeden yapl-
m olan mevcut olduundan, ok eitli
borularda (siyah boru, galvaniz boru, bakr
boru, duktil boru, HDPE boru, paslanmaz
boru) uygulanabilir.
2. Sulu Sndrme Sistemleri
Bata belirttiimiz sndrc akkann
cinsine gre yaptmz gruplamada sulu
sndrme sistemlerini yer st ve yer alt
borulama olmak zere iki blmde incele-
yeceiz.
2.1. Yer st Borulamas
Yer st sulu sndrme sistemlerinde kul-
lanlan boru malzemeleri ve standartlar Tablo
1deki gibidir.
Tablo 1 de belirtilen elik boru kullanld
zaman ve kaynakla ya da haddelenmi yivli
boru ve fittingslerle balandnda, 300 psi
(20.7 bar)'a kadar olan basnlar iin mini-
mum nominal et kalnl 5 in.'e (127 mm)
kadar olan boru aplarnda Schedule 10'a
uygun olmaldr. bu balamda 6 in. (152 mm)
boru ap iin et kalnl 0.134 in. (3.4 mm),8
in. (203 mm) ve 10 in. (254 mm) iin 0.188
in. (4.78 mm) olmaldr.
Tablo 1'de belirtilen elik boru, dili fit-
tingslerle ya da tala kaldrarak yiv alm
borularda kullanlan fittingslerle baland
zaman, 300 psi (20.7 bar )a kadar basnta
Yangn Sndrme Sistemlerinde Kullanlan
Boru Standartlar ve Birletirme Teknikleri
Cem Hozan; Mak. Yk. Mh.
TTMD yesi
Tablo 1. Metal boru standartlar
minimum et kalnl Schedule 30 'a uygun olmal (8 in. (203 mm) ve st aplar iin)
ya da (8 in.'ten (203 mm) dk aplar iin) Schedule 40 'a uygun olmaldr. Tablo 2ye uy-
gun zel listelenmi elik borular iin basn limitleri ve et kalmlklarnn, borularn liste-
lenmi gereksinimlerine uygun ekilde olmasna izin verilir. Tablo1'deki standartlara gre
belirlenmi bakr borunun et kalnl sprinkler sisteminde kullanldnda K, L ya da M tipi
olacaktr. Otomatik sprinkler sistemi montajna uygunluk iin incelenmi ve listelenmi di-
er boru eitlerinin (polybutylene, CPVC ve Tablo 2de verilenden farkllk gsteren) mon-
taj talimatlar dahil olmak zere listelenmi limitlerine uygun ekilde montajn izin verilir.
Boru Bkm
Schedule 10 veya daha byk elik borularda K ve L tip bakr boruda bklme ilemine,
bu ilem srasnda apak, dalgalanma, biim bozulmas veya apta herhangi bir dme ya
da yuvarlaklktan fark edilir bir sapma olmamas durumunda izin verilir. Schedule 40 ve ba-
kr borulama iin minimum bklme yarap 2 in. (51 mm) ve alt iin boru apnn 6 kat,2
1/2"(64 mm) ve st iin boru apnn 5 kat byklndedir. Dier btn elik
borular iin minimum bklme yarap boru apnn 12 kat olacaktr.
Fittingsler
Sprinkler sistemlerinde kullanlan fittingsler
Tablo 3'deki standartlar karlamal Tablo
3'deki standartlara ek olarak, CPVC fittingsi
yangn korunma servisine uygulanan Tablo
4 'te belirtilen ASTM standartlarnn blm-
lerine uygun olmas gerekir.Otomatik sprink-
ler sistemi montajna uygunluk iin incelen-
mi ve listelenmi dier fittings eitlerinin
(polybutylene, CPVC ve Tablo 4de verilen-
den farkllk gsteren elik ile snrl olma-
yan), montaj talimatlar dahil olmak zere
listelenmi limitlere uygun ekilde montajn
izin verilir.
Fittings Basn Limitleri
Basncn 300 psi (20.7 Bar)'y gemedii
yerlerde 2 in. ve alt aplardaki standart ar-
lktaki model dkme demir fittingslere izin
verilir. Basncn 300 psi (20.7 Bar)'y geme-
dii yerlerde 6 in. ve alt aplardaki standart
arlktaki model dvlr demir fittingslere
izin verilir.
Malzemeler ve lleri Standartlar
Yangn sndrmede kullanmak iin siyah ve scak daldrma yaplm ASTM A 795
inko kapl (galvanizlenmi) kaynakl ve dikisiz elik borular
Kaynakl ve dikisiz elik borular ANSI/ASTM A 53
Dvme elik borular ANSI/ASME B36.10M
Elektrik direnli kaynakl elik borular ASTM A 135
Bakr borular (ekme, dikisiz)
Dikisiz bakr borular ASTM B 75
Dikisiz bakr su borular ASTM B 88
Dvme dikisiz bakr ve bakr alam borular ASTM B 251
Bakr ve bakr alam borularn lehim ilemleri iin lehim pastalar ASTM B 813
Kaynak doldurma metali (BCuP-3 ya da BCuP-4 snflandrlmas) AWS A5.8
Lehim metali, 95-5 ( kalya-antimon-derece 95TA) ASTM B 32
Alam malzemeler ASTM B 446
Malzemeler ve lleri Standartlar
Dili, dkme demir fittings, Class 125 and 250 ASME B16.4
Dkme demir boru flanlar ve flanl fittingsleri ASME B16.1
Dili, dvlr demir fittings, Class 150 ve 300 elik ASME B16.3
Fabrika yapm aln kaynakl, dvlm elik fittingsler ASME B16.9
Boru, vanalar, flanlar ve fittingsler iin aln kayna sonlar ASME B16.25
Orta ve yksek scaklklardaki dvlm karbon elik ve elik alam borulama ASTM A 234
fittingsleri
elik boru flanlar ve flanl fittingsleri ASME B16.5
Dvlm elik fittings, soket kaynakl ve dili bakr fittingsleri ASME B16.11
Dvlm bakr ve bakr alam lehim eklem basn fittingsleri ASME B16.22
Dkme bakr alam lehim eklem basn fittingsleri ASME B16.18
Tablo 3. Metal borularda fittings standartlar
Tablo 2. Plastik boru standartlar
Malzemeler ve lleri Standartlar
zel listelenmi CPVC boru iin ametal borular ASTM F 442
zel listelenmi polybutylene (PB) borular ASTM D 3309
Malzemeler ve lleri Standartlar
Schedule 80 CPVC dili fittings chlorinated ployvinyl chloride (CPVC) fittingsler ASTM F 437
Schedule 40 CPVC soket tip fittingsler ASTM F 438
Schedule 80 CPVC soket tip fittingsler ASTM F 439
Tablo 4. Plastik borular iin fittings standartlar
Listelerinde belirtilmi sistem basn
limitlerine kadar listelenmi fittingslere izin
verilir.
Kaplinler ve Rakorlar
Vidal rakorlar 2 in. (51 mm)'den byk
aplardaki borularda kullanlmaz. Vidal
tipler dndaki kaplinler ve rakorlar zellikle
sprinkler sisteminde kullanlmak zere liste-
lenmi tipte olacaktr.
Boru ve Fittingslerin Balanmas
Dili Boru ve Fittingsler
Btn dili boru ve fittingslerin dileri ASME
B1.20.1e gre olmas gerekmektedir.
Dili montajn otomatik sprinkler montajna
uygunluu iin aratrld ve bu servis iin
listelendii durumlarda schedule 30 (8 in.
ve st aplarda) ve schedule 40 (8 in.'den
kk aplarda)'tan kk et kalnlklarndaki
elik borularn sadece dili fittingslerle
balanmasna izin verilir. Balant ilac ya
da teflon sadece erkek dililerde uygulanr.
Kaynakl Boru ve Fittingsler
AWS B2.1' in, kaynak prosedr ve
preformans zellikleri, uygulanabilir art-
larna uyan kaynak metotlarna yangn
sndrme sistemi borulamasnda izin verilir.
Bu artlara uygun uygulandnda ksmi
balant girii (yiv/ke), listeli kurt az
kullanlarak boruya kaynatld zaman kabul
edilebilir. Slip-on flanlar boruya kaynatld
zaman, flanla borunun temas yerinin evresi
boyunca kullanlan ke kayna kabul
edilebilir. NFPA 51B'ye (kaynak, kesim ve
dier sl ilemler srasnda Yangn Korunma
Standartlar) uygun ekilde kaynak ilemin
yapld zaman, uzunlamasna deprem
balar iin olan asklarn bina ii borula-
maya kaynak ilemine izin verilir. AWS B2.1
'in artlarna gre boru sonlarna aln kayna
yapldnda fittings gerekmemektedir.
Borularn kaynak alannda yamur, kar, ya
da gl rzgar vurgunu var ise kaynak ilemi
yaplmamaldr.
Kaynak yaplrken aadaki prosedrler
tamamlanacaktr:
1-Fittingslerdeki kaynak iinden nce
borulamadaki k delikleri fittingslerin
tam i aplarnda kesilmelidir.
2-Diskler birbirine kavuturulmaldr.
3-Borulamada alan giriler tamamen dz
olmal ve btn i cruf ve kaynak apak-
lar temizlenmelidir.
4-Fittingsler borularn iine girmemelidir.
5-elik levhalar, borular ya da fittingsler
sonuna kaynatlmamaldr.
6-Fittingsler zerinde deiiklik yaplmama-
ldr.
7-Somunlar, klipsler, asal destekler ya da
dier balant elemanlar zel durumlar
dnda boruya ya da fittingse kaynak
yaplamaz.
Uzunlamasna deprem balar iin olan
asklarn dorudan sprinkler borusuna kaynak
yaplmasna izin verilir.
Sprinkler sisteminin modifikasyonu ya da
onarlmas iin kaynakl kesmeye ve kaynakl
birletirmeye izin verilmemektedir.
Kaynaklar ile kaynak operatrlerinin
performans AWS B2.1 'in, Kaynak Prosedr
ve Performans Nitelikleri in Koullarn
karlamaldr.
Kaynaklar ya da kaynak makinesi opera-
trleri, her kaynan tamamlanmas zerine,
boruda kaynan yanna kendileriyle ilgili
bilgi ieren damga vuracaklardr.
Yivli Balant Metotlar
Yivli fittingslerle balanan borular, fittings-
lerin, contalarn ve yivlerin listelenmi
kombinasyonlarna gre balanacaktr. Boru
zerine ezerek ya da talal alm yiv
fittingsin llerine uygun olmaldr. Kuru
boru sistemlerinde kullanlan conta ieren
yivli fittingsler kuru boru servisi iin listelen-
mi olmaldr.
Pirin Kaynakl ve Lehimli Balantlar
zin verildii yerlerde lehimli balantlar
ASTM B828'de, Bakr ve Bakr Alam Boru
ve Fittingslerin Lehimlenerek nce Balantlar
Yaplmas iin Standart Uygulamalar,
listelenmi metotlara ve prosedrler gre
yaplabilir.
Dk tehlike mekanlarda aktaki slak boru
sistemleri iin lehimli balantlara izin verilir.
(Sprinkler aktivasyon scakl 57 C ile 93
C iin geerlidir).
Sprinkler scaklk snfna baklmakszn
borulamann gizli olduu, dk tehlike ve
orta tehlike (grup 1) mekanlardaki slak boru
sistemleri iin lehimli balantlara izin veri-
lebilir. Eer kullanlrsa, pirin kayna pasta-
lar yksek korozif yapda olmamaldr.
Otomatik sprinkler montajna uygunluu
aratrlan ve bu servis iin listelenmi dier
balant metotlarnada, listelenmi limitlerine
ve montaj talimatlarna gre monte edildii
zaman izin verilebilir.
Listeli fittingslerle kullanlan boru ve onun
son ilem, fittingsin listesi ve fittings retici
montaj talimatlarna uygun olmaldr. Kesil-
dikten sonra boru sonlarndaki apaklar
temizlenmelidir.
3.2. Yer Alt Borulamas
Yer alt sulu sndrme sistemlerinde kulla-
nlan boru malzemeleri ve standartlar Tablo
5deki gibidir.
zellikle genel yer alt servisi iin listelen-
mediyse elik borulama bu i iin kullan-
lmamaldr.
tfaiye balant az iin dtan kaplanm
iten galvanizlenmi elik boru ek vana ile
d hortum kaplin arasnda kullanlabilir.
Boru Tipi ve Snf
Belirli bir yer alt montaj iin borunun tipi
ve snfna aadaki faktrler dikkate alnarak
karar verilir:
1-Borunun yangna kar direnci
2-Maksimum sistem alma basnc
3-Borunun monte edilecei derinlik
4-Toprak koullar
5-Korozyon
6-Borunun dier d yklere dayanm, toprak
arlklar dahil stne ina edilen binalara,
trafie ve aralara dayanm.
Borularn alma basnc 150 psi den dk
olmamaldr. Gml borular Tablo - 5 ' deki
standartlara gre astarlanmas gerekmektedir.
Malzemeler ve lleri Standartlar
Duktil Borular
Suda kullanlan duktil demir ve fittingsler iin imento harc astar AWWA C104
Duktil demir boru sistemleri iin polyetilen kaplama AWWA C105
Su ve dier svlar iin duktil demir ve gri demir fittingsler, 3 in.'ten 48 in.'e AWWA C110
Duktil boru ve fittingsler iin kauuk conta balantlar AWWA C111
Flanl duktil boru ve duktil ya da gri dili flanlar AWWA C115
Duktil borunun kalnlk dizayn AWWA C150
Su iin savurma dkm duktil boru AWWA C151
Duktil su ana borular ve donanmlar montaj standartlar AWWA C600
elik Borular
elik su borusu, 6 in ve st AWWA C200
elik su boru hatlar enamel ve erit iin kmr-katran koruyucu kaplama ve AWWA C203
astarlar - Scak Uygulama
4 in. ve st elik su borular iin imento harc koruyucu astar ve kaplamalar - AWWA C205
Atlye Uygulamas
elik su borusunun montaj kaynak ilemi AWWA C206
Su ileri servisi iin elik boru flanlar - 4 in.'ten 144 in.'e AWWA C207
Fabrikasyon elik su boru fittingsleri iin ller AWWA C208
elik boru dizayn ve montaj iin rehber AWWA M11
Beton Borular
Su ve dier svlar iin takviyeli beton boru, elik-silindir tip AWWA C300
Su ve dier svlar iin n gerilme yaplm beton boru, elik-silindir tip AWWA C301
Su ve dier svlar iin takviyeli beton boru, silindir olmayan tip AWWA C302
Su ve dier svlar iin takviyeli beton boru, elik-silindir tip, n ekme yaplm AWWA C303
Su ve dier svlar iin asbest-imento datm borusu, 4 in.'ten 16 in.'e AWWA C400
Asbest-iment su borusu seimi iin standart altrma AWWA C401
Su boru hatlarnn imento harc astar, 4 in. ve st - yerinde AWWA C602
Asbest-iment su borusu montaj AWWA C603
Plastik Borular
Su ve dier svlar iin polyvinyl chloride (PVC) boru, 4 in.'ten 12 in.'e AWWA C900
Bakr Borular
Dikisiz bakr borular AWWA B 75
Dikisiz bakr su borular AWWA B 88
Dvme dikisiz bakr ve bakr alam borular AWWA B 251
Tablo 5. Yeraltnda kullanlan boru standartlar
Fittingsler.
Fittingler Tablo 6 ve Tablo 7ye uygun
olmaldr. alma basnlar 150 psiden az
olmamaldr.
Boru ve Fittingslerin Balanmas
Btn dili boru ve fittinslerin dileri ASME
B1.20.1 'e gre olmaldr.
elik borulamada kaynak metotlar AWS
B2.1 'in, Kaynak Prosedr ve Performans
Nitelikleri artnamesine, uygun olmaldr.
Borularn yivli balantlar fittingslerin,
contalarn ve yivlerin listeli kombinas-
yonlarna gre balanmaldr. Dier balant
metotlarnda listeli limitlerine uygun montaj
yapld zaman verilebilir.
Balantlar, kullanlan malzemelere aina
kiiler tarafndan reticinin talimatlarna ve
artlarna gre yaplr.
Btn vidal balant aksesuarlar temizlen-
meli ve tesis edildikten sonra asfalt ya da
dier korozyon geciktirici malzemelerle
kaplanmaldr.
4. Kpkl Sndrme Sistemleri
Tehlikeli alandaki borular elik ya da ortam-
daki basn ve scakla uygun elik boru
standart arlndan (12 in. nominal aptan
itibaren Schecule 40) az olmamaldr.
elik boru aadaki standartlardan birini
salanmaldr:
1-ASTM A 135, Elektrik Yaltml Kaynakl
Boru iin Standart Koullar.
2-ASTMA 53, Siyah ve Scak-Daldrma
Yaplm, inko Kaplamal Kaynakl ve
Dikisiz, Boru elii Standart Koullar
Tablo 6. Yeralt borular iin metal boru fittings standartlar
Malzemeler ve lleri Standartlar
Dkme Demir
Dili, dkme demir fittingsleri, Class 125 and 250 ASME B16.4
Dkme demir boru flanlar ve flanl fittingsleri ASME B16.1
Dvlr Demir
Dili, dvlr demir fittings, Class 150 ve 300 elik ASME B16.3
elik
Fabrika yapm aln kaynakl, dvlm elik fittingsler ASME B16.9
Boru, vanalar, flanlar ve fittingsler iin aln kayna sonlar ASME B16.25
Orta ve yksek scaklklardaki dvlm karbon elik ve elik alam borulama fittingsler ASTM A 234
elik boru flanlar ve flanl fittingslleri ASME B16.5
Dvlm elik fittings, soket kaynakl ve dili bakr ASME B16.11
Bakr
Dvlm bakr ve bakr alam lehim eklem basn fittingsleri ASME B16.22
Dkme bakr alam lehim eklem basn fittingsleri ASME B16.18
3-ASTM A 795, yangn sndrme sistem-
lerinde kullanlan siyah ve scak daldrma,
inko kaplamal kaynakl ve dikisiz elik
boru standartlar.
Borulama korozif etkilere aksa ya koroz-
yona dayankl ya da korozyona kar
korumal olmaldr.
Dk arlkl boru [5 in.'e kadar nominal
llerde Schedule 10; 6 in. iin 3.4 mm
(0.1234 in.) et kalnl; 8 ve 10 in. iin 4.78
mm (0.188 in.) et kalnl] yangn kmasnn
olaslk d olduu yerlerde kullanlr.
Boru et kalnl seimi i basnc, borunu
iinde ve dnda korozyonu ve mekanik
bklme gereksinimlerini etkiler. Kpkl
Sistemlerde borulama normalde korozif
olmayan ortamlarda galvanizli boru kullanlr
Kpk konstrasyonunun getii boru y-
zeyleri galvanizli olmamaldr. Kpk
konsantrasyonuyla sabit bir ekilde temas
halinde olan borular konsantrasyonla uyumlu
ve ondan etkilenmeyen malzemeden imal
edilmelidir. Kpk konsantrasyonuyla sabit
bir ekilde temas halinde olan borularn kon-
santrasyon zerinde zararl bir etkisi olma-
maldr.
Hazen-Williams formulnde kpk solsyon
borulamasndaki srtnme kaybn hesapla-
mak amacyla aadaki C deerleri kullanlr.
Siyah elik ya da astarlanmam dkme demir
borularda C= 100
Galvanizli elik borularda C=120
Asbest-iment ya da imento astarl dkme
demir borularda C= 140.
Fittingsler
Btn boru fittingsleri aadakilerden birine
uymaldr:
1-ANSI B16.1, Dkme Demir Boru Flanlar
ve Flanl Fittingsler.
2-ANSI B16.3, Dili Dvlr Demir
Fittingsler.
3-ANSI B16.4, Dili Gri Demir Fittingsler
4-ANSI B16.5, Boru Flanlar ve Flanl
Borular.
5-ANSI B16.9, Fabrikasyon Aln-Kaynakl
Dvme Demir Fittingsler.
6-ANSI B16.11, Soket-Kaynakl ve Dili
Dvlm Demir Fittingsler.
7-ANSI B16.25, Aln Kaynakl Boru Ular.
8-ASTM A 234, Orta ve Yksek Scaklklar
iin Dvme Karbon elik ve elik
Alamlar Borulama.
Fittingsleri Standart artnamesi
Fittinsler standart arlklarndan dk olma-
maldr. Dkme demir fittingsler, borula-
mann olas yangna ak olan kuru blm-
lerinde veya kendinden destekli sistemlerde
gerilime maruz kalan yerlerde kullanl-
mamaldr.
Kauuk ya da elastomerik contal fittingsler
kpk sisteminin otomatik olarak aktive
olmas hari yangna kar korumasz yerlerde
kullanlmamaldr.
Galvanizli fittingsler normalde korozif olma-
yan ortamlarda kullanlr. Kpk konstrasyo-
nunun getii boru galvanizli olmamaldr.
Boru ve Fittingslerin Balanmas
Borulara di almas ANSI B1.20.1'e, uygun
olmaldr. Ezerek ya da talal alm yivlerin
lleri ve borulama malzemelerinin d
aplar retici nerilerine ve onayl labora-
tuvar sertifikalarna uymaldr. Kaynak
uygulamalar AWS D10.9'un, Borulama
Kaynak Prosedrleri ve Kaynaklar Yeter-
lilik Standard, artlarna uygun olmaldr.
Aklklarn tamamen kapatld ve su yolu
zerinde herhangi engel kalmadn
garantiye almak iin nlemler alnmaldr.
Borular ile fittingsler arasnda herhangi bir
galvanizden kaynaklanan korozyon olu-
madndan emin olmak iin nlemler
alnmaldr.
Tablo 7. Yeralt plastik borular iin fittings standartlar
Malzemeler ve lleri Standartlar
Schedule 80 CPVC dili fittings chlorinated ployvinyl chloride (CPVC) artnamesi ASTM F 437
Schedule 40 CPVC soket tip fittings artnamesi ASTM F 438
Schedule 80 CPVC soket tip fittings artnamesi ASTM F 439
Tablo 8. NFPAya gre elik boru l ve snflar
Bs 1600 Ve Ansi B : 36.10' A Uygun Dikisiz ve Kaynakl elik Borularn lleri
Anma
Boru
ap
D
ap
Nominal Et Kalnl
Schedule
SS
Schedule
10S
Schedule
10
Schedule
20
Schedule
30
Schedule
40S
Schedule
40
Schedule
60
Schedule
80S
Schedule
100
Schedule
120
Schedule
140
Schedule
160
Anma
Boru
ap
Not : Btn lekler Inch olarak verilmitir.
1/2" 0.840 0.065 0.083 0.109 0.109 0.147 0.147 0.188 1/2"
3/4" 1,050 0.065 0.083 0.113 0.113 0.154 0.154 0.219 3/4"
1" 1,315 0.065 0.109 0.133 0.133 0.179 0.179 0.250 1"
1 1/4" 1,660 0.065 0.109 0.140 0.140 0.191 0.191 0.250 1 1/4"
1 1/2" 1,900 0.065 0.109 0.145 0.145 0.200 0.200 0.281 1 1/2"
2" 2,375 0.065 0.109 0.154 0.154 0.218 0.218 0.344 2"
2 1/2" 2,875 0.083 0.120 0.203 0.203 0.276 0.276 0.375 2 1/2"
3" 3,500 0.083 0.120 0.216 0.216 0.300 0.300 0.438 3"
3 1/2" 4,000 0.083 0.120 0.226 0.226 0.318 0.318 3 1/2"
4" 4,500 0.083 0.120 0.237 0.237 0.337 0.337 0.438 0.531 4"
5" 5,563 0.109 0.134 0.258 0.258 0.375 0.375 0.500 0.625 5"
6" 6,625 0.109 0.134 0.280 0.280 0.432 0.432 0.562 0.719 6"
8" 8,625 0.109 0.148 0.250 0.277 0.322 0.322 0.406 0.500 0.500 0.594 0.719 0.812 0.906 8"
10" 10,750 0.134 0.165 0.250 0.307 0.365 0.365 0.500 0.500 0.594 0.719 0.844 1,000 1,125 10"
12" 12,750 0.156 0.180 0.250 0.330 0.375 0.406 0.562 0.500 0.688 0.844 1,000 1,125 1,312 12"
14" 14,000 0.156 0.188 0.250 0.312 0.375 0.438 0.594 0.750 0.938 1,094 1,250 1,406 14"
16" 16,000 0.165 0.188 0.250 0.312 0.375 0.500 0.656 0.844 1,031 1,219 1,438 1,594 16"
18" 18,000 0.165 0.188 0.250 0.312 0.438 0.562 0.750 0.938 1,156 1,375 1,562 1,781 18"
20" 20,000 0.188 0.218 0.250 0.375 0.500 0.594 0.812 1,031 1,281 1,500 1,750 1,969 20"
22" 22,000 0.188 0.218 0.250 0.375 0.500 0.625 0.875 1,125 1,375 1,625 1,875 2,125 22"
24" 24,000 0.218 0.250 0.250 0.375 0.562 0.688 0.969 1,219 1,219 1,812 2,062 2,344 24"
26" 26,000 0.312 0.500 26"
28" 28,000 0.312 0.500 0.625 28"
30" 30,000 0.312 0.500 0.625 30"
32" 32,000 0.312 0.500 0.625 0.688 32"
34" 34,000 0.312 0.500 0.625 0.688 34"
36" 36,000 0.312 0.500 0.625 0.750 36"
5. Gazl Sndrme Sistemleri
Gazl sndrme sistemlerinde kullanlan
sndrc karmlar ok eitli olduundan
sistemin boru montajnda retici firmalarn
tavsiyelerine uymak gerekir. Sndrc gaz
seildikten sonra sonra mahalin riskine gre
belirlenen konsatrasyon yzdesi ve boalma
sresine gre yaplan hidrolik hesaplamalar
sonucu borulardaki basn hesaplanarak boru
satandart seilmelidir.
4. Kimyasal Sndrme Sistemleri
Boru ve fittingsler gerilme karsndaki
gvenilirlikleri kestirilebilen fiziksel ve
kimyasal zelliklere sahip yanc olmayan
malzemelerden olmaldr. Borular, fittingsler
ve balant elemanlar borulama sisteminde
beklenen maksimum basnca dayankl
olmaldr. Bu balamda boru ve fittingsler
galvanizli elik, paslanmaz elik, bakr veya
pirin olabilir. Ar korozif ortamlarda zel
korozyona dayankl malzemeler ya da
kaplamalar gereklidir. n mhendislik aratr-
mas yaplm sistemler iin boru ve fittings
malzemeleri reticinin listeli tesis ve bakm
klavuzuna uygun olmaldr.
Dier btn sistemler iin borulamann
kalnl ANSI/ASME B31.1'e, Etkili
Borulama, 1998 basm (1999 B31.1a ve
2000 B31.1b ilaveleri ile birlikte), gre
hesaplanmaldr.
Hesaplama iin kullanlan i basn aadaki
deerlerin yksek olanndan az olmamaldr:
1-70F (21C)'deki karm tankndaki
normal dolma basnc,
2-130F (54C)'den az olmayan maksimum
depolama scaklndaki karm tankn-
daki maksimum basncn %80'i
Bir sistem iin yksek depolama scaklklar
onayl ise, hesaplamada kullanlan i basn
belirtilen ANSI/ASME B31.1, Etkili
Borulama, kullanlarak tankn iindeki yksek
scaklktaki maksimum basnca ayarlanr.
Dkme demir boru ve fittingsler, ASTM A
53'e, Siyah ve Scak-Daldrmal inko
Kaplamal, Dikisiz, Kaynakl elik Boru
Standart artlar, uygun elik boru, alimin-
yum boru veya metal olmayan borular
kullanlmamaldr.
Esnek borulama (hortum) sadece reticinin
listeli tesis ve bakm klvauzunda belirtildiyse
kullanlr. Bu uygulama iin listelenmi ve
Schedule
80
Yazar;
Cem Hozan,
1970 ylnda stanbul'da dodu. 1992 ylnda Y.T.. Makina Mhendislii Is Proses blmnden mezun oldu. Yine ayn blmn
Yksek Lisans almalarn tamamlad. 1999 ylna kadar zel sektrde yangn sndrme uzman olarak alt. Fokus Mhendislik
Taahht Ticaret A..'nin kurucu ortaklarndan olup, halen bu irkette almalarn srdrmektedir.
Tablo 9. AB Standartlarna gre elik boru lleri
incelenmi dier boru ve fittings eitlerinin
kullanlmasna izin verilebilir.
Bu boru ve fittingslerin kullanm aadaki
faktrlerin dikkatli ekilde deerlendiril-
mesini gerektirmektedir:
1-Basn deeri,
2-Korozyon (kimyasal ve elektroliz),
3-Balant metodlar,
4-Yangn kmasna ve hzl scaklk deiik-
liklerine kar diren,
5-Ak karakteristikleri.
7. Kaynaklar
NFPA 11 Standard for Low, Medium, and
High-Expansion Foam 2002 Edition.
NFPA 13 Standard for the Installation of
Sprinkler Systems 2002 Edition.
NFPA 17 Standard for Dry Chemical
Extinguishing Systems 2002 Edition.
NFPA 2001 Standard on Clean Agent Fire
Extinguishing Systems 2000 Edition.
1/2" 21.3 2.65
3/4" 26.9 2.65
1" 33.7 3.25
1 1/4" 42.4 3.25
1 1/2" 48.3 3.25
2" 60.3 3.65
2 1/2" 76.1 3.65
3" 88.9 4.05
4" 114.3 4.5
5" 139.7 4.85
6" 165.1 4.85
DIN 2440 - TS 301/3 - ST-37
DKL ELK BORU
Anma
Boru
ap
D
ap
mm
Et
Kalnl
mm