VI.

NEPRAVI VISESTRUKI INTEGRAU

Form ula
nepravim jednostrukim integralima (vidi dio II 8 Repetitorija) pod nepravim
dvostrukim integralom funkcije z = f (x, y) uzetim po ravnini X Y ili po. njenom
dijelu razumije se vrijednost tog integrala uzetog po dijelu
cs ravnine X Y, kad taj dio cs tei u
To
oo oo
J J f(x,y) dx dy = J J f(x,y) dx dy.
-60 -oo (J
Kae se da nepravi integral postoji, odnesno konvergira, ako ta) limes postoji. Ako
limesa nema ili je nepravi integrl\l ne postoji, odnosno divergira. Na
definira se nepravi dvostruki integral, ako integrand z = f (x, y) tei u u
nom integracije cs ravnine X Y. .
Postojanje prvog nepravog dvostrukog integra1a kazuje geometrijski da valjkovitom
tijelu s velikom bazom moemo dodijeliti odredeni volumen, dok postojanje
dnlgog nepravog integrala geometrijski da. i valjkovitom tijelu s vrhom, koji se protee
u moemo dodijeliti odredeni volumen.
se i nepravi trostIuki integrali.
A. Nepravi dvostruki integrali
Zadaci
u zadacima 547 - SS4 zadane neprave integrale, odnosno dokai da su
divergentni.
oo oo
547.1 = J J e-XI-y1dxdy.
-oo -oo
taj integral kao pravi to po krugu. cs (sl. 176 a).
276
\
Uz prijelaz na polarne koordinate dobijemo:
- 2,. r r
J I e- pl p dp dop = I dop I e- pl p dp = 2,71' \- ! e- pil = - 71' (e- r' - I)
o O O O
= 71'(1 - e-rl).
Sada prelazimo na limes uz r -+00:
1=71' lim (I_e-r') = 71'.
Zadani integral l konvergira i 71' je njegOva vrijednost.
1= 71'.
y
f'
O
x
Slika 1768.
-Q
y
a
Of
O

-a
Slika 176b.
x
jo jednom isti integral l, ali kao al uzmimo kvadrat
stranice 2 a.
Prema slici 176 b imamo:
-a -oo -oo -oo
,
Odatle slijedi Euler-Poissonov integral:
oo
I
-x'd V-
e x = 71'.
- oo
277
oo oo
I I
dxdy
548. I = 1 + Xl + y .
Prema slici (l76a):
2n ,
I I
--,::P_d-,-P -:dql;.- = Idql I ---.e. dp'. = 27t I ln (I + p.) I' = 7t ln (I + ,-1).
l + pl l + pl 2 . O
"
o o
1= 7t lim [In (1 + rl)] =00.
Za4ani nepravi integral divergira, odnosno ne postoji.
y

6
o a x
Slika 177. Slika 178.
oo oo
II
dxdy
549. I = (Xl + yi + aZ)! .
278
o o
Kako je integrand pozitivan za sve x i y, a uzet je samo za z ;;;; 0, za (J
uzeti samo prvi kvadrant kruga, pa prema slici 177 imamo:
lim ( l - al.) ==4_
7t
.-o'
4 '-00 . rl + al u-
\
oo oo
SSO. 1= f f<X + y) ,-(x +.1) dx dy.
O O
Prema slici 178:
a a
ff (x + y) ,-(X+JI)dxdy =J dx f(X + y) e-(X+JI)dy =
O O
= [parcijatna integracija uz' x + y = t] =
a
= f dx[- (x + a)e-(x+a) - e-(x+a) + xe-
x
+e-
X
] =
O
. a
=1 (x + a) e-(x+a) + e- (x+a) + e-(x+a) - x e-x - e-x - ,-xI =
O
= 2 ae-
2a
+ 2 e-la - a e-a - 2 e-a - a e-a - 2 + 2.
1= lim __ 2a_.-!.+2)=2.
a ... oo ;a I': ,a. -
jer je npr. Ibn 2
l
a = po L'Hospita1u (vidi I dio Repetitorija, IS) = 2 lim =
...... 00 , a a ... oo e a . 2
= lim . !. - O.
(1-+00 r
oo oo
SSl. 1= f fxye-
xl
-". dxdy.
O O
Prema slici 177 (vidi zadatak 549) uz prijelaz na polarne koordinate dobijemo:
lt
1" ,
f f pl cos tp Bin tp e o p dp dtp = J sin 2 tp dtp J p' e p' dp =
O . o
lt
2" ,
II cos 2 tp I 1\ -p' -'I l (,.. l )
="2 --2- '"2 -pie -e p =-"8(-1-1) -7-7+
1
=
O O
=
4 ,rl ,rt
.. L'H "tal lim'" lim 2r ' l' l o:
Jer Je prema otp1 u ....,. = re- =- un PI = .
''''00 , ''''00" 2 r ''''00 ,.
279
oo oo
SS2. I I
dxdy
-oo. -oo
[2 1t].
SS3. I = IIln y' 1 dx dy, gdje je al krug Xl + yI ;;;:; I.
XI +yl
280
Kako je u ishoditu koordinatnog sustava, odnosno u sreditu kruga integrand
jer je za x = y = O ln = ln oo = oo, zadani integral je nepravi. Izreemo iz zadanog:
kruga al krug XI + yi ;;i rl, gdje je T < 1, pa po preostalom dijelu a pripadni
pravi integral.
x
Slika 179.
Prema sl. 179:
2n 1
I I ln y' yi = I I ln ! . p dp dtp = - I dtp I ln p . P dp =
(J (J' o r
1
= - 2 1t -ln p - - = 2 7t' - + -In T - -
I
pl pil (1'" TI)
2 4 4 2 4
r
I 2 x ( ! + ln T - = po L'Hospita1ovu pravilu = 2 7t'. ! = ; .
-'
Zadani integral konvergira i ima vrijednost ; .
554. l = I Iln V Xl + yi dxdy, gdje je a krug x+ yI Rl.
'"
[konvergira 1= 27: - J.
sss. volumen tijela koje je plohom z = x. yi ,- (x" + yI) i ravninom z = o ..
Kako zadana ploha ne ravninu X Y (z = O), jer je Xl yI ,- (x" + yi) O za x O i
Y 0, traeni volumen V tijela izraen je nepravim integra10m
oo oo
V= I I xly,-(XI+Y'ldxdy.
o o
Uzmimo pripadni pravi integral po krugu a polumjera T sa sreditem u ishoditu 0, tj.
odredimo volumen Vl valjka, kojemu je donja baza navedeni krug u ravnini X Y, dok gornju
bazu zadana ploha z:
2 n r
Vl = I I XI y: ,_(Xl + yi) dxdy = I cos' <p sini <p d(jl I pl ,- pl dp =
" o O
r
= =
o o
2n
= I (<p sin 4 cp ) I (- - - -!, + I ) =
42 4 2,'" tt er
O
l).
4. 2 ,rl ,r' ,r'
L' Hospitalova pravila dobijemo:
V= lim Vl =
r .... oo 4
556. volumen tijela koje je plohom z = (xl + YI) ,- (x" + yI)
z= O.
[tt].
ravninom
S57. volumen. tiJeta koie Je plohom z = i onim dijelom ravnine
I (Xl + yl)1
Z = O, toji lei izvan kruga XI + yi l.
[v = tt, v. dalje sliku 182].
281
B. Ne.,ravi trostruki integraU
Zadaci
oo oo oo
558.
282
/
/
I
I
I
I
/11---- !I

Slika 180.
Kao V pripadnog pravog integrala uzmimo kocku brida a (vidi sliku 180).
CI CI CI
1 - JfJ dxdydx Jdxf.d J dx -
1 -. V(1 + x + y+ .8)7 "". V(l:r x + y + .8)7 -
V O O O
CI CI CI CI CI
= - ; J dx J dy I V(1 + x y + .8)1 I = - ; J dx J ( V(1 + x y + a)' .-
O O O oo
CI CI
"-=-V!=;(:;:l ) dy = + ; . J dx - V (1 + Y)8I-
O '. .0
CI
"= !J( 1 - .1 _ 1 + 1 ) dx=
15 V(1+2a+x)3 V(1 +a+x)3 V(1 +a+x)8 "V(1 + x)'
O
CI
41 (1 1 1 1 1
= 15 - 2 . Vl + 2 a + x - Vl + a + 'f - Vl + a + x :- Vl + x =
O
359. J J Jln : ;. ZI dx dy ds, gdje je V kugla polumjera R sa srediitem u
v
0(0,0. O).
da je integrand prekinut u ishoditu O, izreemo iz zadane kugle kuglicu polu-
mjera, (, <R), kako se to vidi iz slike 181, pa uzmimo pravi integral po volumenu Vl kuglina .
sloja debljine R -'- ,.
Nakon prijelaza na sferne koordinate dobijemo uzevli u .obzir da je u tim koordinatama
Xl+yl + ZI = pl
21t lt R
Il = J J pl sin & d80 dIP dp = J dIP J sin & d80 J p dp =
V, O O r
lt R
= 2,. I..:. cos & I . I p ln p - p I = 4,. (R ln R- R - r ln, + ,)
O r
l = lim ll = 4,. (R ln R - R),
r--O .
.. lim ( ln) lim ln, lim' I' O
Jer le ,." 9' - = --= - un, = .
r--O . r--O l r-O I r--O
,
Slika 18J.
560. JJ J ln (xl + yi + .r2) dx dy ds.
, v
gdje je V kugla polumjera R sa sreditem u O (O, O, O).
283
561. integral funkcije u = 1 . uzet po V, koje okruuje
JI (xl + yi + .;1)1
284
kuglu polumjera l.
Slika 282.
Kao Vl uzmimo kuglu polumjera r koja okruuje zadanu kuglu pohi-
mjera]. (Vidi sl. 182, koja projekciju Vl na ravninu XY).
II = IIIv dx dy dz = uz prijelaz na sferne koordinate =
(xl' + yi + Zi)'
V,
2n n r r
= I I I p! sin l} ;& dp dq> = I dq> I sin & d& I = 4 'Ir I _ pl I -2 1t ( - l ).
v, O O l l
1=-27rlim
r-oo r