T U K I D Y D E S

WOJNA PELOPONESKA
MMII
KSIGA PIERWSZA
Tukidydes z Aten opisa wojn! kt"#$ p#owadzi%i &idzy
so'$ Pe%oponezyj(zy(y i Ate)(zy(y* Za'#a si do dziea za#az
z po(z$tkie& wojny! spodziewaj$( si! +e 'dzie ona wie%ka i ze
wszystki(, doty(,(zasowy(, wojen naj'a#dziej -odna pa&i(i*
Wniosek sw"j za. opie#a na ty&! +e o'ie st#ony #uszay na
ni$ znajduj$( si u sz(zytu swej pot-i wojennej! a #eszta /e%0
%ady '$d1 od #azu! '$d1 z pewny& wa,anie& p#zy$(zaa si
do jednej a%'o d#u-iej st#ony* 2y to 'owie& najwikszy #u(,!
jaki wst#z$sn$ /e%%ena&i i pewn$ (z.(i$ %ud"w 'a#'a#zy)0
ski(,! a &o+na powiedzie3 nawet! +e i p#zewa+aj$($ (z.(i$ %udz0
ko.(i* 4okadne z'adanie wypadk"w pop#zedzaj$(y(, t wojn
i jesz(ze dawniejszy(, nie 'yo &o+%iwe ze wz-%du na z'yt
du-i ok#es (zasu! jaki od ni(, upyn$5 jednak+e (o6aj$( si
w najod%e-%ejsz$ p#zeszo.3! na podstawie .wiade(tw! kt"#e #oz0
pat#uj i kt"#y& &usz wie#zy3! s$dz! +e nie 'yo w"w(zas
ani wie%ki(, wojen! ani inny(, wie%ki(, wyda#ze)*
7kazuje si 'owie&! +e ten k#aj! kt"#y o'e(nie nazywa si
/e%%ad$! nie od #azu &ia %udno.3 osiad$! %e(z +e w dawniej0
szy(, (zasa(, od'yway si tu wd#"wki! a p%e&iona atwo
opusz(zay sw$ zie&i! u%e-aj$( sta%e (zyjej. p#zewadze
%i(ze'nej* 8ie 'yo w"w(zas ,and%u ani 'ezpie(znej ko&unika0
(ji %$dowej i &o#skiej5 ka+dy sz(zep wyko#zystywa sw$ zie&i
ty%ko (e%e& zaspokojenia niez'dny(, pot#ze'5 nie -#o&adzo0
no &aj$tk"w ani nie up#awiano zie&i! -dy+ ni-dy nie 'yo wiado&o!
(zy kto. o'(y si nie pojawi i nie od'ie#ze p%on"w*
Mu#"w o'#onny(, nie 'yo5 %udzie! p#zekonani! +e wszdzie
pot#a6i$ so'ie zdo'y3 dzienne ut#zy&anie! 'ez p#zyk#o.(i opusz0
(za%i swoje siedzi'y* 8ie 'y%i si%ni i nie &ie%i ani wie%ki(,
&iast! ani inny(, (zynnik"w pot-i* 8ajwiksze za. p#ze0
suni(ia od'yway si zawsze na naju#odzajniejszy(, o'sza0
#a(,9 dzisiejszej Tessa%ii! 2eo(ji! wikszej (z.(i Pe%oponezu
:p#"(z A#kadii;! a w pozostaej /e%%adzie #"wnie+ na te#e0
na(,! kt"#e 'yy naj+y1niejsze* A%'owie& wz#astaj$(e dziki
u#odzajnej zie&i 'o-a(two posz(ze-"%ny(, jednostek wywo0
ywao wa%ki wewnt#zne! kt"#e z ko%ei #ujnoway &ieszka)0
("w k#aju! jedno(ze.nie za. o'(e p%e&iona 'a#dziej za-#a+ay
takie&u k#ajowi* 4%ate-o te+ w Atty(e! -dzie od najdawniej0
szy(, (zas"w z powodu nieu#odzajnej -%e'y nie 'yo wa%k we0
wnt#zny(,! sta%e &ieszkaa ta sa&a %udno.3* 8ienajsa'szy&
dowode& &e-o #ozu&owania! +e wa.nie wskutek z&ian %ud0
no.(iowy(, pozostaa (z.3 /e%%ady nie dosza do takie-o
wz#ostu jak Attyka! jest 6akt! +e p#ze(ie+ (i! kt"#zy &usie%i
u(ieka3 z inny(, k#aj"w -#e(ki(, z powodu wojny a%'o spo0
#"w wewnt#zny(, < i to naj&o+niejsi < p#zy'ywa%i wa.0
nie do Aten jako do k#aju spokojne-o5 oni to! p#zyj&uj$( o'y0
wate%stwo ate)skie! ju+ w najdawniejszy(, (zasa(, p#zy(zy0
nia%i si do wz#ostu %i(z'y &ieszka)("w tak da%e(e! +e p"1niej!
wo'e( p#ze%udnienia Attyki! wysyano osadnik"w nawet do
=onii*
7 sa'o.(i dawnej G#e(ji w nienaj&niejszej &ie#ze .wiad(zy
#"wnie+ 6akt! +e p#zed wyp#aw$ t#oja)sk$ /e%%ada nie zdo'ya
si na +aden wsp"%ny (zyn9 wydaje &i si! +e jako (ao.3 nie no0
sia jesz(ze nawet nazwy >/e%%ady? i +e p#zed /e%%ene&! syne&
4euka%iona@! w o-"%e nawet nie istniaa ta nazwa! a%e ka+dy
sz(zep! a w najwikszy& zasi-u sz(zep pe%as-ijski! nadawa
od sie'ie nazw k#ajowi! jaki za&ieszkiwa5 dopie#o kiedy
/e%%en i je-o synowie dosz%i do pot-i w Atiotydzie i kiedy #oz0
&aite &iasta za(zy i(, wzywa3 na po&o(! ze wz-%du na
wzaje&ne stosunki za(zto (o#az powsze(,niej p#zy'ie#a3
nazw /e%%en"w* =ednak+e i tak du-i (zas nazwa ta nie &o-a odnie.3
zupene-o zwy(istwa i o'j$3 wszystki(, G#ek"w* 8aj0
%epszy& za. dowode& jest /o&e#9 (,o(ia+ 'owie& +y w (za0
sa(, zna(znie p"1niejszy(, od wa%k pod T#oj$! ni-dy nie u+y tej
nazwy na ok#e.%enie wszystki(, G#ek"w! %e(z jedynie na
ok#e.%enie ty(,! kt"#zy p#zy'y%i z A(,i%%ese& z Atiotydy i kt"#zy
w isto(ie 'y%i pie#wszy&i /e%%ena&i5 inny(, za. G#ek"w na0
zywa w swoi(, epopeja(, 4anaa&i! A#-iw(zyka&i i A(,aja&i*
A%e tak+e nie &"wi ni( o >'a#'a#zy)(a(,? @! jak &i si zdaje!
d%ate-o +e i >/e%%enowie? nie 'y%i jesz(ze wtedy od#"+nieni
i o'j(i wsp"%n$ nazw$ w p#ze(iwie)stwie do inny(, na#od"w*
Bi wi(! kt"#zy ko%ejno p#zyj&owa%i nazw /e%%en"w < po0
(z$tkowo te &iasta! kt"#e si nawzaje& #ozu&iay! a w ko)(u
wszys(y < z powodu sa'o.(i i &aej $(zno.(i wzaje&nej
wsp"%nie nie dokona%i ni(ze-o p#zed wojn$ t#oja)sk$* A i na t
wyp#aw wy#uszy%i dopie#o po du+szy& oswajaniu si z &o0
#ze&*
Pie#wszy 'owie&! jak syszy&y! &ia 6%ot Minos* Panowa
on nad p#zewa+aj$($ (z.(i$ &o#za zwane-o dzi. /e%%e)ski&!
sp#awowa te+ wadz nad Byk%ada&i5 wiksz$ i(, (z.3
pie#wszy sko%onizowa wypdziwszy Ka#"w i syn"w swy(,
ustanowiwszy pana&i* 7(zywi.(ie! w &ia# swy(, &o+%iwo.(i!
tpi #"wnie+ pi#at"w na &o#zu! a'y do(,ody ty& pewniej do
nie-o pyny*
4awni 'owie& /e%%enowie i (i spo.#"d 'a#'a#zy)("w! kt"#zy
&ieszka%i nad &o#ze& i na wyspa(,! sko#o za(z%i (z.(iej na
ok#ta(, do sie'ie do(ie#a3! zaj%i si ko#sa#stwe&* Wodza&i
ty(, wyp#aw 'yy jednostki &o+ne! kt"#e podej&oway je d%a
zysku oso'iste-o i w (e%u zapewnienia 'iedny& .#odk"w ut#zy0
&ania* 8apadaj$( na &iasta otwa#te i zao+one na spos"' wsi <
-#a'i%i je i st$d (ze#pa%i -"wne .#odki do +y(ia* Zaj(ie to nie
p#zynosio +adnej uj&y! a #a(zej nawet t#o(, sawy* Cwiad0
(zy3 o ty& &o-$ i dzisiaj jesz(ze (i &ieszka)(y %$du stae-o!
d%a kt"#y(, (,%u'$ jest z#(zne wykonywanie te-o #ze&iosa!
jak #"wnie+ i dawni poe(i! u kt"#y(, %udzie sta%e w jednakowy
spos"' zapytuj$ p#zyje+d+aj$(y(,! (zy nie s$ ko#sa#za&i5 do0
wodzi to! +e ani zapytywani nie uwa+aj$ te-o zaj(ia za ,anie'ne! ani
pytaj$(y nie (,($ ta&ty(, o'#azi3* 8apada%i na
sie'ie #"wnie+ i na %$dzie* I po dzi. dzie) ty& dawny& t#y'e&
+yje wie%ka (z.3 /e%%ady! jak Dok#owie 7dzo%ijs(y! Eto%o
wie! Aka#na)(zy(y i inni &ieszka)(y ta&tejsze-o %$du stae-o*
Tak+e zwy(zaj noszenia '#oni pozosta ty& &ieszka)(o& Z (za0
s"w dawne-o +y(ia z'"je(kie-o*
Wszys(y &ieszka)(y /e%%ady (,odzi%i pod '#oni$ w owy(,
dawny(, (zasa(, ze wz-%du na nie o'wa#owane siedzi'y
i '#ak 'ezpie(ze)stwa na d#o-a(,5 (ae w o-"%e +y(ie sp0
dza%i z '#oni$! tak jak 'a#'a#zy)(y* Te oko%i(e /e%%ady! kt"#e
jesz(ze o'e(nie +yj$ w ten spos"'! .wiad(z$! +e kiedy. po0
do'ny zwy(zaj panowa powsze(,nie* Spo.#"d /e%%en"w pie#wsi
odo+y%i '#o) Ate)(zy(y i za#zu(iwszy twa#dy t#y' +y(ia
p#zyj%i wytwo#niejsze o'y(zaje* I nie tak dawne to (zasy!
kiedy u Ate)(zyk"w sta#si %udzie ze s6e# za&o+niejszy(, p#ze0
sta%i nosi3 wykwintne %niane (,itony@ i upina3 wosy w wa#0
ko(z p#zy po&o(y zoty(, spinek w kszta(ie .wie#sz(zy5 tak+e
i u =o)(zyk"w z powodu i(, pok#ewie)stwa sz(zepowe-o
z Ate)(zyka&i du-o si ten zwy(zaj w.#"d sta#szy(, %udzi
ut#zy&a* K#"tkie-o nato&iast st#oju i takie-o! jaki si dzisiaj
nosi! pie#wsi za(z%i u+ywa3 Da(ede&o)(zy(y5 z#eszt$ i pod inny0
&i wz-%da&i %udzie za&o+niejsi naj'a#dziej z'%i+y%i si ta&
w sposo'ie +y(ia do %udu* Da(ede&o)(zy(y te+ pie#wsi o'na+y%i
(iao i #oze'#awszy si do na-a za(z%i p#zy 3wi(zenia(, -i&na0
sty(zny(, na(ie#a3 je o%iw$5 w dawny(, za. (zasa(, nawet na
i-#zyska(, o%i&pijski(, zawodni(y wa%(zy%i z opaska&i na 'io0
d#a(,5 ten zwy(zaj usta dopie#o niedawno* =esz(ze i te#az nie0
kt"#zy 'a#'a#zy)(y! a p#zede wszystki& Azja(i! staj$ do zawo0
d"w pi.(ia#ski(, i at%ety(zny(, w p#zepaska(, na 'iod#a(,*
Wie%e jesz(ze inny(, dowod"w &o+na 'y p#zyto(zy3 na to! +e
w dawnej /e%%adzie panoway o'y(zaje podo'ne ty&! jakie
dzi. istniej$ w.#"d 'a#'a#zy)("w*
Zao+one w nowszy(, (zasa(, &iasta! kt"#e w#az z #ozwo0
je& +e-%u-i doszy do wikszej za&o+no.(i! 'udowano na sa0
&y& wy'#ze+u &o#ski& i opasywano &u#a&i* Miasta te zaj0
&oway &idzy&o#za za#"wno ze wz-%d"w ,and%owy(, jak i
d%ate-o! +e'y &ie3 wiksz$ si wo'e( s$siad"w* 4awne za.
&iasta! z uwa-i na panuj$(e du-o ko#sa#stwo! zakadano #a0
(zej da%ej od &o#za! i to za#"wno &iasta wyspia#skie jak %$dowe*
G#a'iono si 'owie& wzaje&nie nie osz(zdzaj$( nawet i ty(,!
kt"#zy (,o3 &ieszka%i nad &o#ze&! nie t#udni%i si jednak +e0
-%u-$* St$d i te#az jesz(ze &iasta te %e+$ z da%a od &o#za*
Ko#sa#za&i 'y%i p#zewa+nie wyspia#ze9 Ka#yj(zy(y i Aeni(ja0
nie5 (i 'owie& za&ieszkiwa%i dawniej wiksz$ (z.3 wysp*
Cwiad(zy o ty& 6akt nastpuj$(y9 kiedy pod(zas o'e(nej wojny
Ate)(zy(y o(zysz(za%i u#o(zy.(ie 4e%os@ i otwo#zy%i -#o'y znaj0
duj$(e si na tej wyspie! okazao si! +e p#zewa+nie 'yy to
-#o'y Ka#yj(zyk"w5 &o+na to 'yo pozna3 po '#oni zakopa0
nej #aze& z %ud1&i i po sposo'ie -#ze'ania! jaki& dzisiaj
jesz(ze posu-uj$ si Ka#yj(zy(y* Kiedy za. Minos stwo#zy
6%ot! powstay do-odniejsze wa#unki d%a +e-%u-i! wypdzi on
'owie& wyspia#ski(, ko#sa#zy w ok#esie! -dy wie%e wysp ko
%onizowa* Mieszka)(y &iast nad&o#ski(, za(z%i si 'o-a(i3
i +y3 w spos"' 'a#dziej usta%ony! a niekt"#zy! sz(ze-"%nie wz'o0
-a(eni! ota(za%i swe &iasta &u#a&i* W d$+eniu 'owie& do
zysku sa'i oddawa%i si nawet w niewo% si%niejszy&! a po0
t+niejsi 6inansowo uza%e+nia%i od sie'ie &niejsze pa)stwa* Takie
to stosunki panoway w G#e(ji w ok#esie pop#zedzaj$(y& wy0
p#aw p#ze(iw T#oi*
A-a&e&non@! jak &i si zdaje! p#zedsiwzi$ ow$ wyp#aw
nie ty%e jako w"dz! p#owadz$(y ze so'$ 'yy(, za%otnik"w /e0
%eny! zwi$zany(, p#zysi-$ zo+on$ Tynda#eusowi@! i%e #a(zej
jako najpot+niejszy (zowiek swe-o (zasu* 7powiadaj$ za.
tak+e (i! kt"#zy d#o-$ t#ady(ji p#zej%i od p#zodk"w naj'a#0
dziej wia#y-odn$ ,isto#i Pe%oponezyj(zyk"w! +e po(z$tkowo
Pe%ops@! dziki wie%kie&u 'o-a(twu! jakie p#zywi"z ze so'$
z Azji do u'o-ie-o k#aju! zdo'y ta& wadz i < (,o(ia+
o'(y < nada k#ajowi nazw od swe-o i&ienia* Poto&ko& je-o
jesz(ze %epiej posz(z.(io si p"1niej! kiedy Eu#ysteus@ z-in$
w Atty(e z #ki /e#ak%id"w* Kiedy 'owie& Eu#ysteus wy#u0
sza! powie#zy Mikeny i wadz k#ewne&u swe&u At#eusowi@!
kt"#y 'y '#ate& je-o &atki* At#eus 'awi ta& wa.nie na wy0-naniu!
wypdzony p#zez oj(a z powodu za'"jstwa dokonane-o
na B,#yzypie* Sko#o Eu#ysteus nie w#"(i! At#eus p#zej$ wa0
dz nad Mike)(zyka&i i nad (ay& o'sza#e&! nad kt"#y& pa0
nowa Eu#ysteus5 +y(zy%i so'ie te-o #"wnie+ Mike)(zy(y z o'a0
wy p#zed /e#ak%ida&i i d%ate-o! +e At#eus wydawa si (zo0
wiekie& &o+ny& i %ud so'ie pozyska* W ten spos"' Pe%opidzi
sta%i si pot+niejsi od poto&k"w Pe#seusa@* A-a&e&non! p#ze0
j$wszy to dziedzi(two i #"wno(ze.nie zdo'ywszy pot- &o#sk$
o wie%e wiksz$ od inny(,! zo#-anizowa wyp#aw! a wojsko
ze'#a nie ty%e < jak &i si zdaje < dziki wpywo& oso'i0
sty&! i%e post#a(,e&* 7kazuje si 'owie&! +e i sa& p#zy'y na
wyp#aw z najwiksz$ %i(z'$ ok#t"w! i A#kadyj(zyko& i(,
jesz(ze dosta#(zy! jak o ty& .wiad(zy /o&e#! je.%i -o &o+na
uwa+a3 za wia#y-odne-o* Tak+e w inny& &iejs(u! wspo&ina0
j$( o p#zekazywaniu 'e#a! powiedzia o A-a&e&nonie9 >8ad
wie%u wyspa&i wada i nad (ay& A#-os?* 2d$( wad($ konty0
nenta%ny&! nie 'y'y &"- panowa3 nad wyspa&i < z wy0
j$tkie& oko%i(zny(,! a ty(, nie &o-o 'y3 wie%e < -dy'y nie
&ia jakiej. 6%oty* 8a podstawie wyp#awy t#oja)skiej &o+na
wywnioskowa3! jak wy-%$day stosunki p#zed ni$*
=e+e%i'y kto. na tej podstawie! +e Mikeny 'yy &ae a%'o +e
jakie. z &iast "w(zesny(, o'e(nie wydaje si (zy&. &aozna(z
ny&! pow$tpiewa o ty&! +e wyp#awa ta 'ya tak wie%ka! jak
j$ p#zedstawi%i poe(i i t#ady(ja! to #ozu&owa'y nie.(i.%e* =e0
.%i'y 'owie& &iasto Da(ede&o)(zyk"w opustoszao! a pozostay
ty%ko .wi$tynie i 6unda&enty 'udow%i! to < jak s$dz < po
upywie du+sze-o (zasu nikt z poto&ny(, nie (,(ia'y uwie0
#zy3! +e pot-a Da(ede&o)(zyk"w 'ya tak wie%ka! za jak$
u(,odzi5 a p#ze(ie+ &aj$ oni w swy& posiadaniu dwie pi$te
Pe%oponezu o#az ,e-e&oni@ nad (ay& p"wyspe& i nad %i(z0
ny&i sp#zy&ie#ze)(a&i5 jednak p#zez to! +e &iasto nie jest
zwa#(ie za'udowane! +e nie posiada okazay(, .wi$ty) i 'u0
dow%i! %e(z wedu- dawne-o ,e%%e)skie-o zwy(zaju jest za0
o+one na spos"' wsi! &o+e ko&u. wydawa3 si sa'sze* =e.%i'y
za. to sa&o spotkao Ateny < to z i(, zewnt#zne-o wy-%$du
&o+na 'y 'yo wnioskowa3! +e pot-a Ate)(zyk"w 'ya dwu0
k#otnie wiksza ni+ w #ze(zywisto.(i* 8ie &a wi( podstaw do
pow$tpiewania! +e wi(ej uwa-i t#ze'a zw#a(a3 na istotn$ si
&iast ni+ na i(, wy-%$d zewnt#zny* 8a%e+y zate& p#zypusz(za3!
+e owa wyp#awa t#oja)ska 'ya najwiksz$ ze wszystki(,! kt"#e
j$ pop#zedzay! nie do#"wnywaa jednak wojno& wsp"(zesny&*
=e.%i za. wo%no tak+e i pod ty& wz-%de& wie#zy3 /o&e#owi!
kt"#y z#eszt$ jako poeta &usia p#awdopodo'nie upikszy3 swe
opowiadanie! to i u nie-o wydaje si to wszystko do.3 niepo
ka1ne* /o&e# 'owie& pisze! +e spo.#"d tysi$(a dwustu ok#0
t"w 'eo(kie &iay po stu dwudziestu %udzi! a Ai%okteta@ po pi30
dziesi(iu %udzi! &aj$( na &y.%i < jak &i si zdaje < najwik0
sze i naj&niejsze ok#ty5 wie%ko.(i inny(, ok#t"w nie poda
w >kata%o-u ok#t"w?* M"wi$( o ok#ta(, Ai%okteta! stwie#0
dzi! +e wszys(y wio.%a#ze 'y%i #"wno(ze.nie wojownika&i5
wszystki(, 'owie& p#zedstawi jako u(znik"w* =est za. nie0
p#awdopodo'ne! +e'y wie%u nie wiosuj$(y(, '#ao udzia w wy0
p#awie! z wyj$tkie& k#"%"w i najwy'itniejszy(, oso'isto.(i5
wyp#awia%i si p#ze(ie+ na pene &o#ze ze sp#zte& wojenny&!
a nie &ie%i ok#t"w z pokada&i! %e(z statki z'udowane na sta#$
&od! na spos"' #a(zej ko#sa#ski* =e.%i wi( we1&ie&y naj0
wiksze i naj&niejsze ok#ty i o'%i(zy&y p#ze(itn$ %i(z'
wio.%a#zy! to oka+e si! +e 'yo i(, niewie%u! jak na wsp"%n$
wyp#aw (aej /e%%ady*
P#zy(zyn$ te-o 'yo nie ty%e sa'e za%udnienie! i%e '#ak pie0
nidzy* Z powodu 'owie& t#udno.(i +ywno.(iowy(, wodzo0
wie za'#a%i ze so'$ niewie%e wojska! ty%e ty%ko! i%e wedu-
p#zypusz(ze) &o-o si wy+ywi3 w wa#unka(, wojenny(,
na &iejs(u5 sko#o za. po p#zy'y(iu odnie.%i zwy(istwo
w 'itwie < o(zywi.(ie w p#ze(iwny& wypadku nie 'y%i'y
w stanie u&o(ni3 o'ozu < to i wtedy tak+e nie wszys(y! jak
si zdaje! wa%(zy%i! %e(z z powodu '#aku +ywno.(i (z.3 za0
ja si up#aw$ #o%i na B,e#sonezie i upiestwe&* P#zy taki&
#ozp#oszeniu G#ek"w atwo &o-%i T#ojanie stawia3 i& op"#
p#zez dziesi3 %at! do#"wnuj$( si%e p#ze(iwnika pozostaj$(e-o
pod &u#a&i &iasta* Gdy'y za. G#e(y p#zy'y%i z dostate(zn$
i%o.(i$ +ywno.(i i wsp"%ny&i sia&i! nie zaj&uj$( si #o%ni(twe& ani
upiestwe&! 'ez p#ze#wy p#owadzi%i wojn$! 'y%i'y
atwo zwy(i+y%i T#ojan* P#ze(ie+! &i&o +e nie wszys(y wa%0
(zy%i! %e(z ty%ko ta (z$.3! kt"#a 'ya ka+do#azowo pod &u#a&i
&iasta! stawia%i jednak T#ojano& op"#5 -dy'y za. 'y%i p#owa0
dzi%i #e-u%a#ne o'%+enie! 'y%i'y szy'(iej i z &niejszy& t#u0
de& zdo'y%i T#oj* A%e jak z '#aku pienidzy wyda#zenia po0
p#zedzaj$(e wojn t#oja)sk$ 'yy niepozo#ne! tak te+ i owa
naj-o.niejsza ze wszystki(, wyp#aw okazaa si w #ze(zywi0
sto.(i &niejsza od sawy! jaka jej towa#zyszya! i od opinii! jaka
si o niej usta%ia dziki poeto&*
=esz(ze i po wojnie t#oja)skiej od'yway si wd#"wki %udno0
.(i i zakadano nowe osady! tak +e wskutek '#aku spokoju
G#e(ja nie &o-a wz#".3 w si* P#zew%ekaj$(y si 'owie& po0
w#"t /e%%en"w spod T#oi dop#owadzi do wie%u za&ieszek5
w &iasta(, powstaway (zsto wa%ki wewnt#zne! a %udno.3
e&i-#uj$(a wskutek ty(, wa%k zakadaa nowe &iasta* 4zisiejsi
2eo(i! w sze.3dziesi$t %at po zdo'y(iu I%ionu wypdzeni z A#ny
p#zez Tessa%"w! osied%i%i si w dzisiejszej 2eo(ji! zwanej po0
p#zednio Kad&eid$ < (z.3 i(, &ieszkaa ju+ i dawniej na tej
zie&i i st$d wy#uszya pod T#oj < a 4o#owie! w osie&dzie0
si$t %at po zdo'y(iu I%ionu! pod wodz$ /e#ak%id"w opanowa%i
Pe%oponez* Z t#ude& i dopie#o po du-i& (zasie dosza /e%%ada
do spokoju i usta%one-o t#y'u +y(ia i nie p#ze+ywaj$( ju+ w0
d#"wek %udno.(iowy(, za(za wysya3 ko%onist"w5 Ate)(zy(y
sko%onizowa%i =onie i wiksz$ (z.3 wysp! a Pe%oponezyj(zy(y
wiksz$ (z.3 Sy(y%ii! Ita%ii i niekt"#e inne o'sza#y /e%%ady*
Wszystko to sko%onizowano dopie#o po wojnie t#oja)skiej*
A kiedy tak k#zepa /e%%ada i wi(ej jesz(ze ni+ pop#zednio
zdo'ywaa zaso'"w pieni+ny(,! w#az ze zwikszanie& si do0
(,od"w za(zy pojawia3 si ty#anie@ :p#zedte& 'yy dziedzi(z0
ne k#"%estwa! opa#te na usta%ony(, p#zywi%eja(,; < /e%%ada
za(za 'udowa3 6%ot i 'a#dziej inte#esowa3 si &o#ze&* Ko
#yntyj(zy(y pie#wsi &ie%i zaj&owa3 si +e-%a#stwe& w spos"'
naj'a#dziej z'%i+ony do dzisiejsze-o i pie#wsze t#"j#zd"w(e
w G#e(ji &iano z'udowa3 w Ko#yn(ie5 okazuje si! +e #"wnie+
d%a Sa&ij(zyk"w (zte#y ok#ty z'udowa ko#yn(ki 'udowni(zy
ok#t"w! A&ejnok%es* 7d tej daty! kiedy A&ejnok%es p#zy'y
na Sa&os! do ko)(a o'e(nej wojny &ino &niej wi(ej t#zysta
%at* 8ajsta#sz$ 'itw &o#sk$! o kt"#ej wie&y! sto(zy%i Ko#yn
tyj(zy(y i Ko#ki#ej(zy(y5 od tej 'itwy do ko)(a o'e(nej
wojny upyno okoo dwustu sze.3dziesi(iu %at* Ko#yntyj
(zy(y! &ieszkaj$( w &ie.(ie poo+ony& na &idzy&o#zu!
zawsze zaj&owa%i si +ywo ,and%e&! -dy+ /e%%enowie w daw0
ny(, (zasa(, #a(zej ko&unikowa%i si ze so'$ d#o-$ %$dow$
ni+ &o#sk$* Poniewa+ &ieszka)(y Pe%oponezu i pozostae-o
o'sza#u /e%%ady p#ze(i$-a%i p#zez k#aj ko#yn(ki! Ko#yntyj
(zy(y wz'o-a(i%i si 'a#dzo! jak na to wskazuj$ tak+e dawni
poe(i! kt"#zy da%i te&u k#ajowi nazw >'o-ate-o?* A kiedy
/e%%enowie za(z%i wi(ej zaj&owa3 si +e-%u-$! Ko#yntyj(zy(y!
zaopat#zywszy si we 6%ot! tpi%i ko#sa#stwo i stwo#zy%i w swo0
i& &ie.(ie o.#odek ,and%u &o#skie-o i %$dowe-o* Miasto i(,!
(ze#pi$( st$d do(,ody! wz#oso w pot-* R"wnie+ =o)(zy0
(y! a%e ju+ zna(znie p"1niej! za panowania pie#wsze-o k#"%a
pe#skie-o By#usa i za syna je-o Ka&'izesa! dosz%i do posiadania
6%oty5 wa%(z$( z By#use& opanowa%i na pewien (zas ta&tejsze
&o#ze* Tak+e Po%ik#ates! ty#an wyspy Sa&os za (zas"w Ka&0
'izesa! &ia si%n$ 6%ot i uza%e+ni od sie'ie sze#e- wysp! a zdo0
'ywszy Renej po.wi(i j$ Apo%%onowi 4e%6i(kie&u@* R"wnie+
Aokaj(zy(y! kiedy zakada%i ko%oni w Massa%ii! pokona%i Ka#
ta-i)(zyk"w w 'itwie &o#skiej*
2yy to najpot+niejsze 6%oty "w(zesne* 7kazuje si jednak!
+e nawet i te 6%oty! (,o(ia+ 'udowane ju+ wie%e poko%e) po woj0
nie t#oja)skiej! &iay &ao t#"j#zdow("w! posu-iway si
jesz(ze pi3dziesi(iowiosow(a&i i du-i&i statka&i! jak
w owy(, (zasa(, wojny t#oja)skiej* 4opie#o niedu-o p#zed
wojna&i pe#ski&i i p#zed .&ie#(i$ 4a#iusza@! kt"#y po Ka&'i
zesie o'j$ panowanie nad Pe#sa&i! pojawiy si t#"j#zdow(e
w zna(znej i%o.(i u ty#an"w sy(y%ijski(, i Ko#ki#ej(zyk"w5 te
'owie& 6%oty &iay ostatnio p#zed wyp#aw$ Kse#ksesa@ du+e
zna(zenie w /e%%adzie* Aj-ine(i! Ate)(zy(y i inni G#e(y &ie%i
sa'e 6%oty! zo+one p#zewa+nie z pi3dziesi(iowiosow("w5 do.3
p"1no dopie#o na&"wi Te&istok%es@ Ate)(zyk"w! 'd$(y(,
w wojnie z Aj-ineta&i! a #"wno(ze.nie w o'%i(zu o(zekiwanej
inwazji pe#skiej! do 'udowy ok#t"w! na kt"#y(, te+ p"1niej
wa%(zy%i5 %e(z i te ok#ty nie wszystkie jesz(ze &iay pokady*
Takie wi( 'yy 6%oty /e%%en"w za#"wno dawne jak i nowsze*
Bi za.! kt"#zy je posiada%i! #ozsze#za%i sw$ pot- zdo'y0
waj$( do(,ody i opanowuj$( inne pa)stwa* Podpywa%i 'o0
wie& do wysp i pod'ija%i je! a dokonywa%i te-o zwasz(za (i!
kt"#zy nie &ie%i pod dostatkie& zie&i* Wojen %$dowy(,! p#o0
wadz$(y(, do stwo#zenia jakiej. pot-i! nie 'yo5 te za.! kt"#e
'yy! to(zyy si &idzy naj'%i+szy&i s$siada&i* R"wnie+ nie
podej&owa%i /e%%enowie wyp#aw poza -#ani(e! z da%a od wa0
sne-o k#aju! z&ie#zaj$(y(, do pod'oju inny(, na#od"w* Ani
'owie& &niejsze &iasta nie -#upoway si jako pod%e-e dokoa
pa)stw si%niejszy(,! ani te+ nie wi$zano si w p#zy&ie#za na
#"wny(, p#awa(, w (e%u podej&owania wsp"%ny(, wyp#aw!
%e(z #a(zej p#owadzono wojny s$siedzkie* Raz ty%ko w owy(,
od%e-y(, (zasa(,! pod(zas wojny B,a%kidy z E#et#i$! podzie%ia
si (aa /e%%ada two#z$( dwa w#o-ie so'ie o'ozy*
R"+ne sz(zepy -#e(kie napotykay #"+ne p#zeszkody na
d#odze swe-o #ozwoju* =o)(zyko&! kt"#zy dosz%i ju+ do zna(z0
nej pot-i! stan$ na p#zeszkodzie By#us i k#"%estwo pe#skie!
kt"#e z&ioto K#ezusa! zawojowao (ay k#aj od #zeki /a%is
do &o#za i uja#z&io &iasta na %$dzie stay&5 p"1niej 4a#iusz!
si%ny dziki 6%o(ie 6eni(kiej@! opanowa tak+e i wyspy*
Ty#ani! kt"#zy nasta%i w pa)stwa(, -#e(ki(,! d'aj$( ty%ko
o wasn$ ko#zy.3! o sa&y(, sie'ie i o powikszenie pot-i wa0
sne-o do&u! sta#a%i si jedynie o zapewnienie &o+%iwie jak
najwiksze-o 'ezpie(ze)stwa w swoi(, pa)stwa(,! nie doko0
na%i te+ +adne-o (zynu -odne-o uwa-i! (o najwy+ej p#o0
wadzi%i niekiedy spo#y z s$siada&i* 4o najwikszej pot-i
dosz%i ty#ani na Sy(y%ii* W ten spos"' p#zez du-i (zas 'ya
/e%%ada ,a&owana w #ozwoju! tak +e nie &o-a zdo'y3 si
wsp"%nie na +aden wie%ki (zyn i < #ozdzie%ona na posz(ze0
-"%ne pa)stwa < nie &iaa .&ie%szy(, kon(ep(ji*
W ko)(u Da(ede&o)(zy(y usun%i ty#an"w z Aten i z pozo0
stay(, pa)stw /e%%ady! kt"#a dawniej p#zewa+nie 'ya pod i(,
#z$da&i5 nie usunito jedynie ty#an"w sy(y%ijski(,* Da(ede
&on! od zao+enia -o p#zez &ieszkaj$(y(, ta& o'e(nie 4o
#"w! &i&o +e najdu+ej nkany wa%ka&i wewnt#zny&i!
spo.#"d wszystki(, pa)stw! kt"#e zna&y! &ia od najdaw0
niejszy(, (zas"w do'#e p#awa i nie &ia ty#an"w5 p#zy
ko)(u o'e(nej wojny upyno nie(o wi(ej ni+ (zte#ysta %at!
odk$d u Da(ede&o)(zyk"w panuje w(i$+ ten sa& ust#"j po%i0
ty(zny5 dziki te&u si%ni! wpywa%i na 6o#& #z$d"w tak+e
w inny(, pa)stwa(,* 7t"+ w niewie%e %at po usuni(iu ty#a0
n"w doszo do 'itwy pod Ma#atone& &idzy Pe#sa&i a Ate)
(zyka&i* W dziesi3 %at p"1niej 'a#'a#zy)(a p#zyszed powt"#0
nie z wie%k$ a#&i$@! +e'y pod'i3 /e%%ad* W (,wi%i -#o+$(e-o
nie'ezpie(ze)stwa Da(ede&o)(zy(y! jako najpot+niejsi! sta0
n%i na (ze%e zjedno(zony(, do wojny /e%%en"w! Ate)(zy(y za.!
zde(ydowawszy si w o'%i(zu nad(i$-aj$(y(, Med"w na
opusz(zenie &iasta! p#zenie.%i si z do'ytkie& na ok#ty i dziki
te&u sta%i si na#ode& +e-%a#zy* 8iedu-o po wsp"%ny&
odpa#(iu 'a#'a#zy)("w podzie%i%i si /e%%enowie na dwa
o'ozy! i to za#"wno (i! kt"#zy odpad%i od k#"%a pe#skie-o! jak
i (i! kt"#zy wsp"%nie p#ze(iw nie&u wa%(zy%i* =edni p#zy$(zy%i
si do Ate)(zyk"w! inni do Da(ede&o)(zyk"w! te 'owie& pa)0
stwa okazay si najpot+niejsze5 jedni 'owie& 'y%i si%ni na
%$dzie! a d#udzy na &o#zu* P#zez k#"tki ty%ko (zas t#wao p#zy0
&ie#ze &idzy ty&i dwie&a pot-a&i! nastpnie za.! po#"+0
niwszy si &idzy so'$! Da(ede&o)(zy(y i Ate)(zy(y! wspie0
#ani p#zez sp#zy&ie#ze)("w! wa%(zy%i p#ze(iw so'ie! a inni /e%%e0
nowie! w wypadku jakie-o. spo#u! p#zy$(za%i si do jednej %u'
d#u-iej st#ony* Wskutek te-o p#zez (ay ok#es od wojen pe#0
ski(, a+ do o'e(nej wojny Ate)(zy(y i Da(ede&o)(zy(y +y%i
(z.(iowo w stanie #ozej&u! (z.(iowo w stanie wojny! woju0
j$( a%'o &idzy so'$! a%'o p#ze(iw wasny& sp#zy&ie#ze)(o&
odpadaj$(y& od ni(,5 dziki te&u wydoskona%i%i sw$ sztuk
wojenn$ i na'#a%i w niej wiksze-o do.wiad(zenia! u(z$( si
w.#"d nie'ezpie(ze)stw*
Da(ede&o)(zy(y sp#awowa%i ,e-e&oni nad swy&i
sp#zy&ie#ze)(a&i nie +$daj$( od ni(, daniny* Sta#a%i si jednie o to!
a+e'y z-odnie z i(, inte#ese&! ust#"j u sp#zy&ie0
#ze)("w 'y o%i-a#(,i(zny@* Ate)(zy(y za. za'#a%i z 'ie-ie&
(zasu ok#ty swoi& sp#zy&ie#ze)(o& z wyj$tkie& B,iot"w
i Des'ij(zyk"w i ustanowiwszy danin kaza%i j$ wszystki& pa0
(i3* W ten spos"' i(, wasne wyposa+enie wojenne! z jaki& wy0
#usza%i na o'e(n$ wojn! 'yo wiksze od te-o! jakie &ie%i kie
dyko%wiek w (zasa(, najwy+sze-o #ozkwitu #aze& ze swoi&i
sp#zy&ie#ze)(a&i! -dy siy i(, nie 'yy jesz(ze usz(zup%one*
Taki oto o'#az sta#o+ytno.(i sta#ae& si usta%i3 na podsta0
wie p#zep#owadzony(, poszukiwa)5 z#eszt$ t#udno jest da0
wa3 wia# ka+de&u dowo%ne&u .wiade(twu* T#ady(j ustn$
o dawny(, wypadka(, p#zyj&uj$ %udzie 'ezk#yty(znie! nawet
je.%i odnosi si do i(, wasne-o k#aju* I tak &n"stwo Ate)(zy0
k"w &y.%i! +e /ippa#(, z-in$ z #ki /a#&odiosa i A#ysto-ej
tona@ ju+ jako ty#an5 nie wiedz$! +e #z$dy sp#awowa w"w(zas
/ippias jako najsta#szy syn Pizyst#ata! a /ippa#(, i Tessa%os
'y%i je-o '#a3&i* /a#&odios i A#ysto-ejton w owy& dniu! -dy
ju+ &ie%i wykona3 za&a(,! powzi%i podej#zenie! +e kto. z wta0
je&ni(zony(, up#zedzi /ippiasa! i wst#zy&a%i si od za&a(,u
na nie-o* B,($( za.! zani& i(, s(,wytaj$! dokona3 jesz(ze ja0
kie-o. #yzykowne-o (zynu! za'i%i /ippa#(,a napotkawszy -o
w (,wi%i! -dy p#zy-otowywa p#o(esj panatenajsk$@ koo
.wi$tyni zwanej Deoko#ion@* Tak+e o wie%u inny(, sp#awa(,!
i to wsp"(zesny(,! a nie dawny(, i zata#ty(, w pa&i(i! &aj$
/e%%enowie 6aszywe wyo'#a+enia5 i tak na p#zykad &y.%$! +e
k#"%owie %a(ede&o)s(y oddaj$ p#zy -osowaniu po dwa -osy!
a nie jeden! a%'o +e Da(ede&o)(zy(y &aj$ tzw* oddzia pita)
ski@! kt"#y ni-dy w o-"%e nie istnia* Tak to wikszo.3 niewie%e
t#osz(zy si o zna%ezienie p#awdy i #a(zej skonna jest p#zyj0
&owa3 -otowe opinie*
=ednak+e nie z'$dzi'y ten! kto 'y na podstawie wy+ej
p#zyto(zony(, dowod"w na'#a p#zekonania! +e wa.nie tak
'yo! jak to p#zedstawie&! i nie powinien u6a3 poeto&! kt"#zy
upiksza%i i wyo%'#zy&ia%i p#zeszo.3! ani te+ %o-o-#a6o&! kt"#zy
p#zedstawia%i wypadki w spos"' #a(zej inte#esuj$(y ni+ p#aw0
dziwy* S$ to 'owie& #ze(zy nie daj$(e si udowodni3 i takie!
z kt"#y(, wie%e z (zase& zostao p#zeniesiony(, &idzy 'a.nie*
Suszne 'yo'y tedy &nie&anie! +e osi$-n$e& opie#aj$( si
na o(zywisty(, dowoda(, #ezu%taty wysta#(zaj$(e! je.%i si
zwa+y! +e idzie o tak za&ie#z(,$ p#zeszo.3* B,o(ia+ %udzie
zawsze t wojn! w kt"#ej 'io#$ udzia! uwa+aj$ za najwiksz$!
a po jej zako)(zeniu #a(zej podziwiaj$ dawniejsze! to wysta#0
(zy jednak spoj#ze3 na 6akty! +e'y si p#zekona3! +e o'e(na
wojna 'ya &i&o wszystko wiksza od inny(,*
Wie#ne odtwo#zenie p#ze&"wie)! wy-oszony(, p#zez po0
sz(ze-"%ny(, &"w("w '$d1 p#zed wojn$! '$d1 w (zasie jej
t#wania! 'yo #ze(z$ t#udn$ za#"wno d%a &nie! kt"#y i(, sa&
su(,ae&! jak i d%a ty(,! kt"#zy &i je p#zekazywa%i5 tote+ uo0
+ye& je tak! jak'y < wedu- &nie < najodpowiedniej do oko0
%i(zno.(i &"- p#ze&"wi3 dany &"w(a! t#zy&ae& si jednak
jak naj'%i+ej zasadni(zej &y.%i &"w #ze(zywi.(ie wypowiedzia0
ny(,* =e.%i za. idzie o wypadki wojenne! nie uwa+ae& za
suszne spisywa3 te-o! (ze-o si dowiedziae& od pie#wsze-o
%epsze-o .wiadka! %u' te-o! (o &i si zdawao! a%e ty%ko to!
(ze-o sa& 'ye& .wiadkie&! a%'o to! (o sysz$( od inny(,!
z najwiksz$ &o+%iwie .(iso.(i$ i w ka+dy& sz(ze-"%e z'adae&5
t#udno za. 'yo doj.3 p#awdy! poniewa+ nie zawsze .wiadkowie
'y%i z-odni w p#zedstawianiu ty(, sa&y(, wypadk"w! %e(z
podawa%i je za%e+nie od sy&patii d%a jednej %u' d#u-iej st#ony
wa%(z$(ej i za%e+nie od swej pa&i(i* =e.%i (,odzi o su(,a(zy!
to dzieo &oje! poz'awione 'a.ni! wyda i& si &o+e &niej in0
te#esuj$(e! %e(z wysta#(zy &i! je.%i uznaj$ je za po+yte(zne
(i! kt"#zy 'd$ (,(ie%i pozna3 dokadnie p#zeszo.3 i wy#o'i3
so'ie s$d o taki(, sa&y(, %u' podo'ny(, wyda#zenia(,! jakie
z-odnie ze zwyk$ ko%ej$ sp#aw %udzki(, &o-$ zaj.3 w p#zy0
szo.(i* 4zieo &oje jest 'owie& do#o'kie& o niep#ze&ijaj$(ej
wa#to.(i! a nie utwo#e& d%a (,wi%owe-o popisu*
Spo.#"d dawniejszy(, wyda#ze) najwa+niejszy&i 'yy wojny
pe#skie! a%e #ozst#zy-nito je szy'ko w dwu 'itwa(, &o#ski(,
i dwu %$dowy(,5 o'e(na za. wojna 'ya du-ot#waa i ty%e (ie#0
pie) p#zypado w udzia%e /e%%adzie! i%e ni-dy p#zedte&
w #"wnie du-i& ok#esie* 8i-dy 'owie& p#zedte& nie zdo'y%i
i nie za&ieni%i w pustyni$ ty%u &iast ani 'a#'a#zy)(y! ani sa&i
G#e(y wa%(z$(y p#ze(iw so'ie* S$ te+ &iasta! kt"#e po zdo0
'y(iu zostay sko%onizowane p#zez zupenie now$ %udno.3* 8i-dy
te+ p#zedte& nie 'yo takiej 6a%i wysied%e) ani takie-o p#ze0
%ewu k#wi wskutek dziaa) wojenny(, i wa%k do&owy(,* Rze0
(zy! kt"#e dawniej znano ty%ko ze syszenia! a%e kt"#e #a(zej
#zadko znajdoway potwie#dzenie w #ze(zywisto.(i! o'e(nie
ut#a(iy sw$ niewia#y-odno.39 niezwyk%e si%ne t#zsienia zie&i
na du+y(, o'sza#a(,! za3&ienia so)(a! zda#zaj$(e si (z.(iej!
ni+ to z dawniejszy(, (zas"w wspo&inano! wie%kie susze i spo0
wodowane p#zez nie k%ski -odowe! a p#zede wszystki& za#aza!
kt"#a w powa+ny& stopniu spustoszya i (z.(iowo znisz(zya
/e%%ad < wszystko to szo #"wno(ze.nie z t$ wojn$* Rozpo(z%i
j$ Ate)(zy(y i Pe%oponezyj(zy(y ze#wawszy t#zydziesto%etni
#ozej&@! jaki t#wa &idzy ni&i od zdo'y(ia Eu'ei@* Powody
za. ze#wania #ozej&u i punkty spo#ne podaj od #azu na
wstpie! a+e'y nikt w p#zyszy(, wieka(, nie &ia w$tp%iwo.(i!
z jakie-o powodu wy'u(,a tak wie%ka wojna &idzy /e%%e0
na&i* 7t"+ za najistotniejszy pow"d! (,o(ia+ p#ze&i%(zany!
uwa+a& wz#ost pot-i ate)skiej i st#a(,! jaki to wz'udzio
u Da(ede&o)(zyk"w5 nato&iast powody o6i(ja%nie podawane!
d%a kt"#y(, o'ie st#ony ze#wawszy #ozej& stany na stopie
wojennej! 'yy nastpuj$(e9
P#zy wje1dzie do Zatoki =o)skiej! po p#awej st#onie! %e+y
&iasto Epida&nos5 &ieszkaj$ dookoa nie-o 'a#'a#zy)s(y Tau0
%antyj(zy(y! sz(zepu i%%i#yjskie-o* Miasto owo z'udowa%i jako
sw$ ko%oni Ko#ki#ej(zy(y! a zao+y(ie%e& je-o 'y Aa%ios! syn
E#atok%ejdesa! z po(,odzenia Ko#yntyj(zyk z #odu /e#ak%id"w!
p#zyzwany wedu- sta#e-o p#awa zwy(zajowe-o z &et#opo%ii5
w ko%oniza(ji za. wzi%i udzia #"wnie+ niekt"#zy Ko#yntyj(zy(y
i inni 4o#owie* Z 'ie-ie& (zasu &iasto Epida&nij(zyk"w
wz#oso i &iao wie%k$ %i(z' %udno.(i5 jednak+e wskutek spo0
#"w wewnt#zny(,! kt"#e < jak &"wi$ < t#way u ni(, du0
-ie %ata! dozna%i Epida&nij(zy(y wie%u st#at w wojnie p#owa0
dzonej z oko%i(zny&i 'a#'a#zy)(a&i i zna(znie osa'%i* W ostat0
ni(, (zasa(,! tu+ p#zed wsp"(zesn$ na& wojn$! %ud epida&0
nijski wypdzi 'o-a(zy! a (i! opu.(iwszy &iasto! pow#"(i%i
z 'a#'a#zy)(a&i i upi%i %udno.3 epida&nijsk$ na %$dzie i na
&o#zu* Mieszka)(y Epida&nos! u(iskani p#zez p#ze(iwnik"w!
wysyaj$ pos"w do Ko#ki#y jako do &iasta &a(ie#zyste-o
z p#o.'$! +e'y Ko#ki#ej(zy(y nie pat#zy%i o'ojtnie na i(, za0
-ad! %e(z dop#owadzi%i do z-ody &idzy ni&i a e&i-#anta&i
i poo+y%i k#es wojnie z 'a#'a#zy)(a&i* Posowie p#osi%i o to
usiadszy w (,a#akte#ze 'a-a%nik"w w .wi$tyni /e#y! %e(z Ko#0
ki#ej(zy(y nie uwz-%dni%i i(, p#o.'y i odp#awi%i i(, z ni0
(zy&*
Epida&nij(zy(y widz$(! +e nie ot#zy&aj$ +adnej po&o(y od
Ko#ki#ej(zyk"w! nie wiedzie%i! jak so'ie po#adzi3* Wysa%i wi(
de%e-a(j do 4e%6 z zapytanie& do* 'o-a! (zy &aj$ &iasto odda3
pod opiek Ko#yntyj(zyko& jako zao+y(ie%o& i sta#a3 si
u ni(, o jak$. po&o(* 2"- odpowiedzia! +e powinni &iasto po0
wie#zy3 Ko#yntyj(zyko& i p#zyj$3 i(, kie#owni(two* Epi0
da&nij(zy(y p#zy'y%i wi( do Ko#yntu i z-odnie z za%e(enie&!
wy#o(zni odda%i swe &iasto Ko#yntyj(zyko& jako ko%oni! wska0
zuj$( na to! +e zao+y(ie% Epida&nos po(,odzi z Ko#yntu! i po0
wouj$( si na wy#o(zni5 p#osi%i te+! +e'y nie pat#zono o'o0
jtnie na i(, za-ad! %e(z 'y udzie%ono i& po&o(y* Ko#yntyj
(zy(y podj%i si te-o p#zekonani o suszno.(i sp#awy! uwa+aj$(!
+e Epida&nos jest i(, ko%oni$ w nie &niejszy& stopniu ni+ ko0
%oni$ Ko#ki#ej(zyk"w* Powodowa%i si p#zy ty& tak+e niena0
wi.(i$ do Ko#ki#ej(zyk"w! poniewa+ Ko#ki#a! &i&o +e 'ya ko0
%oni$ ko#yn(k$! %ek(ewa+ya Ko#yntyj(zyk"w* Ko#ki#ej(zy(y
pod(zas wsp"%ny(, u#o(zysto.(i #e%i-ijny(, nie okazywa%i Ko0
#yntyj(zyko& u.wi(ony(, p#awe& zwy(zajowy& oznak (z(i
ani nie wzywa%i o'ywate%a ko#yn(kie-o do inau-u#owania o6ia#!
tak jak wszystkie inne ko%onie! %e(z %ek(ewa+y%i Ko#ynt do0
#"wnuj$( w"w(zas pot-$ 6inansow$ naj'o-atszy& pa)stwo&
,e%%e)ski&! a pod wz-%de& p#zy-otowania wojenne-o nawet
je p#zewy+szaj$(* 8ie#az te+ (,epi%i si! +e 6%ot$ zna(znie nad
Ko#ynte& -"#uj$! jako +e na Ko#ki#ze &ieszka%i on-i Aeakowie!
kt"#zy &ie%i saw doskonay(, +e-%a#zy9 d%ate-o te+ ty& -o#%i0
wiej p#a(owa%i nad #oz'udow$ &a#yna#ki i sia i(, 'ya nie0
&aa5 w (,wi%i wy'u(,u wojny &ie%i 'owie& sto dwadzie.(ia
t#"j#zdow("w*
Ko#yntyj(zy(y! u#a+eni ty& wszystki&! z #ado.(i$ wysa%i po0
&o( do Epida&nos wzywaj$( ka+de-o (,tne-o! +e'y szed
w (,a#akte#ze ko%onisty! i posyaj$( zao- zo+on$ z A&p#a0
kiot"w! Deukadyj(zyk"w i swoi(, wasny(, o'ywate%i* Wy#u0
szy%i za. d#o-$ %$dow$ do Apo%%onii! kt"#a 'ya ko%oni$ ko0
#yn(k$! unikaj$( d#o-i &o#skiej z o'awy p#zed Ko#ki#ej(zy0
ka&i* Ko#ki#ej(zy(y dowiedziawszy si! +e nowi osadni(y i za0
o-a p#zy'y%i do Epida&nos! a ko%onia oddaa si w opiek Ko0
#yntyj(zyko&! #oz-niewa%i si* Wypyn%i naty(,&iast w dwa0
dzie.(ia pi3 ok#t"w! a p"1niej wysa%i jesz(ze d#u-$ eskad#
i wzywa%i zo.%iwie Epida&nij(zyk"w do p#zyj(ia z pow#ote&
e&i-#ant"w i do odp#awienia zao-i i osadnik"w p#zysany(,
p#zez Ko#ynt* E&i-#an(i 'owie& p#zy'ywszy do Ko#ki#y!
wskazuj$( na znajduj$(e si ta& -#o'y swy(, p#zodk"w i na
wsp"%ne po(,odzenie! p#osi%i Ko#ki#ej(zyk"w o sp#owadzenie
i(, z pow#ote& do Epida&nos* Epida&nij(zy(y nie usu(,a%i
Ko#ki#ej(zyk"w* Ko#ki#ej(zy(y wy#uszy%i wi( p#ze(iw ni&
w (zte#dzie.(i ok#t"w! wioz$( ze so'$ e&i-#ant"w! 'y i(, osa0
dzi3 z pow#ote& w Epida&nos! do'#a%i so'ie #"wnie+ posiki od
'a#'a#zy)("w* P#zy'ywszy pod &iasto o-osi%i! +e za#"wno Epi0
da&nij(zy(y! je.%i (,($! jak i o'(y o'ywate%e &o-$ 'ez p#ze0
szk"d &iasto opu.(i3! je.%i za. nie opusz(z$! 'd$ uwa+ani za
niep#zyja(i"* Kiedy to wezwanie nie odnioso skutku! Ko#ki#ej0
(zy(y za(z%i o'%e-a3 &iasto :a %e+y ono na &idzy&o#zu;*
Ko#yntyj(zy(y! sko#o p#zy'y%i do ni(, posowie z Epida&nos
z wiado&o.(i$ o o'%+eniu! p#zy-otowywa%i si do wyp#awy
i #"wno(ze.nie o-osi%i we#'unek na ko%onist"w do Epida&nos
na #"wny(, wa#unka(, z dawny&i &ieszka)(a&i te-o &iasta5
je.%i'y za. kto. nie &ia o(,oty od #azu je(,a3! a &i&o to p#a0
-n$ u(zestni(zy3 w ko%oniza(ji! &"- pozosta3 w Ko#yn(ie! a%e
&usia zo+y3 pi3dziesi$t d#a(,& @* Zna%azo si te+ wie%u
taki(,! kt"#zy wyje+d+a%i! i wie%u taki(,! kt"#zy skada%i pie0
ni$dze* Pop#osi%i tak+e Me-a#yj(zyk"w o esko#t na &o#zu na
wypadek! -dy'y Ko#ki#ej(zy(y (,(ie%i i& w d#odze p#zeszko0
dzi35 Me-a#yj(zy(y p#zy-otowa%i wi( osie& ok#t"w esko#tuj$0
(y(,! a Pa%ej(zy(y z Ke6a%%enii (zte#y5 Epidau#(s na p#o.'
Ko#yntu dosta#(zy pi3 ok#t"w! &ieszka)(y /e#&iony <
jeden! T#ojdze)(zy(y < dwa! Deukadyj(zy(y < dziesi3!
A&p#akio(i < osie&5 Te'a)(zyk"w za. i &ieszka)("w A%iuntu
pop#osi%i Ko#yntyj(zy(y o pieni$dze! E%ej(zyk"w o ok#ty 'ez
zao-i i pieni$dze* Sa&i Ko#yntyj(zy(y p#zy-otowa%i t#zydzie.(i
ok#t"w i t#zy tysi$(e ,op%it"w @*
Ko#ki#ej(zy(y! dowiedziawszy si o p#zy-otowania(,! za'#a%i
ze so'$ pos"w %a(ede&o)ski(, i sykio)ski(, i udawszy si z ni0
&i do Ko#yntu wezwa%i Ko#yntyj(zyk"w do wy(o6ania z Epi0
da&nos zao-i i ko%onist"w* Twie#dzi%i! +e Ko#ynt nie &a do
Epida&nos p#awa5 je.%i za. Ko#yntyj(zy(y s$ p#ze(iwne-o zda0
nia! &o+na odda3 sp#aw s$dowi po%u'owne&u zo+one&u
z p#zedstawi(ie%i ty(, pa)stw pe%oponeski(,! na kt"#e o'ie
st#ony wy#a+$ z-od5 kt"#ej st#onie zostanie p#zyznana ko%onia!
ta 'dzie nad ni$ sp#awowa3 wadz* B,(ie%i #"wnie+ sp#aw
p#zekaza3 wy#o(zni de%6i(kiej! ost#ze-a%i za. p#zed wojn$*
7.wiad(zy%i! +e w p#ze(iwny& wypadku! wo'e( stosowania
p#ze&o(y! oni te+ 'd$ z&uszeni ze wz-%du na sw"j inte#es
posta#a3 si o inny(, ni+ o'e(nie p#zyja(i"! (ze-o so'ie nie
+y(z$* Ko#yntyj(zy(y odpowiedzie%i i&! +e z-odz$ si na #ozpa0
t#zenie sp#awy! je.%i Ko#ki#ej(zy(y wy(o6aj$ p#zedte& spod
Epida&nos ok#ty i 'a#'a#zy)("w5 twie#dzi%i! +e nie wypada!
a'y oni si p#o(esowa%i! a Epida&nij(zy(y znosi%i o'%+enie* 8a
to odpowiedzie%i Ko#ki#ej(zy(y! +e u(zyni$ to! je.%i #"wnie+ Ko0
#yntyj(zy(y wy(o6aj$ swoi(, z Epida&nos* Z-adza%i si #"wnie+
na to! +e'y o'ie st#ony pozostay na doty(,(zasowy(, stano0
wiska(, i zawa#y #ozej& do (,wi%i #ozs$dzenia sp#awy*
7 ty& wszystki& nie (,(ie%i sysze3 Ko#yntyj(zy(y5 sko#o
ty%ko o'sadzi%i ok#ty zao-$ i sp#zy&ie#ze)(y si zjawi%i! wy0
sa%i ,e#o%da z wypowiedzenie& wojny Ko#ki#ze* 8astpnie! wy0
#uszywszy w siede&dziesi$t pi3 ok#t"w i dwa tysi$(e ,op%i0
t"w! pyn%i ku Epida&nos na wojn z Ko#ki#ej(zyka&i9 nad
6%ot$ dow"dztwo sp#awowa A#ysteus! syn Pe%%i(,osa! Ka%%ik#a0
tes! syn Eu#yty&osa! i Iza#(,idas! syn Iza#(,a* Sko#o zna%e1%i si
w Aktion w zie&i anakto#yjskiej! -dzie stoi .wi$tynia Apo%%ona
u wej.(ia do Zatoki A&p#akijskiej! Ko#ki#ej(zy(y wysa%i do
ni(, odzi$ ,e#o%da @ z wezwanie&! +e'y da%ej p#ze(iw ni& nie
pyn%i5 #"wno(ze.nie o'sadzi%i zao-$ swoje ok#ty! dop#owa0
dziwszy sta#sze z ni(, do stanu u+ywa%no.(i i nap#awiwszy
inne* Kiedy za. ,e#o%d nie p#zywi"z pokojowej odpowiedzi od
Ko#yntyj(zyk"w! Ko#ki#ej(zy(y 6%ot sw$ w %i(z'ie osie&dzie0
si(iu ok#t"w<-dy+ inny(, (zte#dzie.(i o'%e-ao Epida&nos<
o'sadzi%i pen$ zao-$ i wypyn%i nap#ze(iw! a ustawiwszy si
w szyk 'ojowy sto(zy%i 'itw &o#sk$ i odnie.%i .wietne zwy(i0
stwo znisz(zywszy pitna.(ie ok#t"w ko#yn(ki(,* P#zypadek
(,(ia! +e te-o sa&e-o dnia tak+e ty& Ko#ki#ej(zyko&! kt"#zy
o'%e-a%i Epida&nos! udao si dop#owadzi3 &iasto do kapitu%a(ji
na taki(, wa#unka(,! +e o'(y o'ywate%e &ie%i zosta3 sp#zedani
w niewo%! Ko#yntyj(zy(y za. uwizieni a+ do da%szej de(yzji*
Po 'itwie &o#skiej Ko#ki#ej(zy(y! postawiwszy po&nik zwy0
(istwa na p#zy%$dku Ko#ki#y Deuki&ne! Ko#yntyj(zyk"w
uwizi%i! a wszystki(, inny(, je)("w za'i%i* Kiedy za. Ko#yn0
tyj(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y! poni"sszy k%sk! odpyn%i
z 6%ot$ do do&u! Ko#ki#ej(zy(y opanowa%i (ae ta&tejsze &o0
#ze5 popyn$wszy do ko%onii ko#yn(kiej Deukady! spustoszy%i j$!
a Ki%%ene! -dzie 'yy wa#sztaty ok#towe! spa%i%i za to! +e E%ej0
(zy(y dosta#(zy%i Ko#yntowi ok#t"w i pienidzy* I p#zez 'a#0
dzo du-i (zas po 'itwie &o#skiej panowa%i Ko#ki#ej(zy(y nad
&o#ze& i podpywaj$( -n'i%i sp#zy&ie#ze)("w Ko#yntu5 do0
pie#o z nastanie& %ata Ko#yntyj(zy(y wysa%i 6%ot i wojsko
%$dowe ze wz-%du na (i+kie poo+enie sp#zy&ie#ze)("w* Roz0
o+y%i si o'oze& koo Aktion i B,ej&e#ion w Tesp#otydzie d%a
o(,#ony Deukady i #eszty pa)stw z ni&i zap#zyja1niony(,* Po
p#ze(iwnej st#onie stan%i na Deuki&ne z 6%ot$ i z wojskie&
%$dowy& Ko#ki#ej(zy(y* 7'ie st#ony nie na(ie#ay jednak na
sie'ie! %e(z o'ozuj$( nap#ze(iw p#zez (ae %ato z nastanie&
zi&y pow#"(iy do do&u*
P#zez (ay #ok po 'itwie &o#skiej i p#zez #ok nastpny Ko0
#yntyj(zy(y! p#owadz$( zawzi(ie wojn z Ko#ki#ej(zyka&i! 'u0
dowa%i ok#ty i p#zy-otowywa%i o%'#zy&i$ 6%ot! a wio.%a#zy
we#'owa%i za pieni$dze za#"wno z Pe%oponezu jak i z pozostaej
/e%%ady* Ko#ki#ej(zy(y sysz$( o ty(, p#zy-otowania(, p#ze0
%k%i si! poniewa+ nie 'y%i sp#zy&ie#zeni z +adny& z pa)stw
-#e(ki(, i nie 'y%i zapisani ani do zwi$zku ate)skie-o! ani do
spa#ta)skie-o @* Postanowi%i wi( uda3 si do Aten i zaw#ze3
z ni&i p#zy&ie#ze! a'y uzyska3 jak$. po&o(* Ko#yntyj(zy(y
za.! dowiedziawszy si o ty&! wysa%i #"wnie+ pose%stwo do Aten
w o'awie! +e'y 6%ota ate)ska po$(zona z ko#ki#ejsk$ nie
p#zeszkodzia i& w p#owadzeniu wojny wedu- i(, wo%i* Kiedy
za. zwoano z-#o&adzenie %udowe! posowie o'u st#on wyst$pi%i
z &owa&i skie#owany&i p#ze(iw so'ie* Ko#ki#ej(zy(y p#ze0
&"wi%i w ten spos"'9
EAte)(zy(y! jest #ze(z$ suszn$! +e'y ka+dy! kto udaje si
do inny(, z p#o.'$ o po&o(! a nie &o+e powoa3 si ani na
wie%k$ usu- p#zedte& p#zez sie'ie wy.wiad(zon$! ani na
zwi$zki p#zy&ie#za < a to za(,odzi wa.nie w naszy& wy0
padku < wykaza na wstpie! +e je-o p#o.'a p#zynosi ko#zy.3
ty&! kt"#y(, p#osi! a w ka+dy& #azie! +e p#zynaj&niej nie jest
d%a ni(, szkod%iwa! nastpnie za.! +e 'dzie od(zuwa t#wa$
wdzi(zno.35 je.%i za. te-o jasno nie udowodni! nie &o+e (zu3
u#azy w #azie od&owy* Ko#ki#ej(zy(y! wysyaj$( nas z p#o.0
'$ o zawa#(ie p#zy&ie#za! wysa%i nas #"wnie+ w tej wie#ze!
+e pot#a6i$ wa& za-wa#antowa3 pewno.3 (o do wy+ej wy&ie0
niony(, punkt"w* Bo p#awda tak si skada! +e doty(,(zasowe
nasze postpowanie stoi w sp#ze(zno.(i z nasz$ p#o.'$ i d%a
naszej sp#awy w o'e(nej sytua(ji jest nieko#zystne* P#zy(,o0
dzi&y te#az p#osi3 o p#zy&ie#ze inny(,! z wasnej 'owie& wo%i
z niki& doty(,(zas nie jeste.&y sp#zy&ie#zeni! i to jest wa.nie
powode& nasze-o osa&otnienia w wojnie z Ko#ynte&* To! (o
dawniej wydawao si na& &$d#$ p#zezo#no.(i$! a &ianowi(ie
nie(,3 do zawie#ania p#zy&ie#zy! kt"#e 'y pote& z&uszay do
na#a+ania si d%a (udzej sp#awy! o'e(nie okazao si k#"tko0
wz#o(zno.(i$ i sa'o.(i$* W sto(zonej 'itwie &o#skiej sa&i
odpa#%i.&y wp#awdzie Ko#yntyj(zyk"w! te#az jednak #uszaj$
oni na nas z wiksz$ si$ ze'#an$ z Pe%oponezu i z (aej /e%%ady*
Widzi&y! +e nie jeste.&y w stanie pokona3 i(, wasny&i sia0
&i i +e -#ozi na& nie'ezpie(ze)stwo w #azie k%ski* Musi&y
wi( p#osi3 i was! i wszystki(, inny(, o po&o( i o wy#ozu&ie0
nie! de(yduj$( si na k#ok sp#ze(zny z nasz$ doty(,(zasow$
po%ityk$ odoso'nienia! kt"#a pyna nie ze zej wo%i! %e(z #a(zej
z &y%nej o(eny sytua(ji*
E=e.%i nas posu(,a(ie! to 6akt! +e was o po&o( p#osi&y! 'dzie
d%a was pod wie%u wz-%da&i ko#zystny* Po pie#wsze d%ate-o!
+e p#zyjdzie(ie z po&o($ nie st#onie k#zywdz$(ej inny(,! %e(z
pok#zywdzonej5 nastpnie d%ate-o! +e p#zyj$wszy do swe-o
p#zy&ie#za pa)stwo! kt"#e-o najwy+sze do'#o jest za-#o+one!
zo'owi$+e(ie nas do wie(znej wdzi(zno.(i5 p#"(z te-o &a&y
6%ot najsi%niejsz$ w G#e(ji nie %i(z$( waszej* I po&y.%(ie! (zy
no+e si zda#zy3 sz(z.%iwszy d%a was! a 'a#dziej p#zyk#y d%a
niep#zyja(i" t#a6 od te-o! +e pot-a! d%a kt"#ej pozyskania da0
%i'y.(ie wie%e pienidzy i wy.wiad(zy%i'y.(ie wie%e usu-!
o'e(nie zjawia si sa&a! 'ez wezwaniaF 7ddaje si wa& ona
'ez nie'ezpie(ze)stw i wydatk"w z ty& zwi$zany(,! p#zynosi
wa& p#"(z te-o saw na (ay& .wie(ie! wdzi(zno.3 ty(,!
kt"#y& po&o+e(ie! a wa& sa&y& si* 7t#zy&a3 to wszystko
za jedny& #aze& udao si niewie%u pa)stwo& na p#zest#zeni
wiek"w5 niewie%e te+ pa)stw p#osz$( o p#zy&ie#ze p#zynosi
ty&! kt"#y(, o to p#osi! 'ezpie(ze)stwo i saw w nie &niejszy&
stopniu! ni+ je od ni(, ot#zy&uje* =e.%i za. kto. z was s$dzi! +e
wojny! w kt"#ej &o-%i'y.&y wa& 'y3 u+yte(zni! nie 'dzie! to
si &y%i5 nie dost#ze-a 'owie&! +e Da(ede&o)(zy(y ze st#a(,u
p#zed wa&i dop#owadz$ do wojny i +e Ko#yntyj(zy(y &aj$
u ni(, wpywy5 'd$( waszy&i w#o-a&i (,($ oni najpie#w nas
po'i3! 'y p"1niej was zaatakowa3! a'y.&y jako wsp"%ni i(, w#o0
-owie nie stan%i #aze& p#ze(iw ni&5 d$+$ do osi$-ni(ia p#zy0
naj&niej jedne-o z dwu (e%"w9 a%'o nas znisz(zy3! a%'o wz&o(0
ni3 sa&y(, sie'ie* 8aszy& z ko%ei zadanie& jest zapo'ie( o'u
&o+%iwo.(io& p#zez to! +e jedna st#ona zao6ia#uje p#zy&ie#ze!
a d#u-a p#zyj&ie t p#opozy(j5 #a(zej powinni.&y up#zedzi3
i(, ataki ni+ (zeka3! a+ 'dzie&y z&uszeni do i(, odpie#ania*
EGdy'y za. Ko#yntyj(zy(y twie#dzi%i! +e p#zyj(ie nas do wa0
sze-o zwi$zku jest #ze(z$ niesp#awied%iw$! d%ate-o +e jeste.&y
ko%oni$ ko#yn(k$! to nie(, si dowiedz$! +e ka+da do'#ze t#ak0
towana ko%onia szanuje swoje &iasto &a(ie#zyste! k#zywdzona
za. staje si o'($ i o'ojtn$5 ko%onist"w 'owie& nie na to si
wysya! +e'y 'y%i niewo%nika&i! %e(z +e'y &ie%i #"wne p#awa
z ty&i! kt"#zy pozostaj$ w do&u* Ge za. Ko#yntyj(zy(y post0
powa%i niesp#awied%iwie! jest o(zywiste5 wezwani 'owie& do
zaatwienia sp#awy Epida&nos w d#odze a#'it#a+u! postanowi%i
do(,odzi3 swoi(, p#etensji #a(zej wojn$ ni+ p#awe&* Spos"'!
w jaki postpuj$ z na&i! swy&i po'#aty&(a&i! nie(, 'dzie
d%a was p#zest#o-$! a'y.(ie nie da%i si wyp#owadzi3 w po%e
i(, zwodni(zy& a#-u&ento& ani nie u%e-%i i(, otwa#ty& p#o.0
'o&5 najt#wa%sz$ 'owie& -wa#an(j 'ezpie(ze)stwa osi$-a
ten! kto nie &usi +aowa3! +e p#zysu+y si swoi& niep#zy0
ja(ioo&*
E8ie ze#wie(ie #"wnie+ #ozej&u z Da(ede&o)(zyka&i p#zyj0
&uj$( nas5 jeste.&y 'owie& sp#zy&ie#ze)(a&i i jednej! i d#u0
-iej st#ony* Powiedziane jest 'owie& w ukadzie ate)sko0%a(e0
de&o)ski&! +e ka+de pa)stwo ,e%%e)skie! nie 'd$(e sp#zy0
&ie#ze)(e& +adnej z o'u st#on! &o+e si do$(zy3 do tej st#ony!
do kt"#ej do$(zy3 si &a o(,ot* I dziwne 'yo'y! je.%i'y Ko0
#yntyj(zy(y we#'uj$( &a#yna#zy w.#"d swoi(, sp#zy&ie#ze)0
("w na o'sza#ze (aej /e%%ady! a nawet w pa)stwa(, wa& pod0
%e-y(,! &o-%i na& p#zeszkadza3 w uzyskaniu jakiej. po&o(y
i w zawa#(iu p#zy&ie#za! kt"#e d%a wszystki(, jest dostpne*
A je.%i Ko#yntyj(zy(y 'd$ wa& wy#zu(a3! +e.(ie si z-o0
dzi%i na nasz$ p#o.'! to o wie%e wiksze p#etensje 'dzie&y
&ie3 &y! je.%i si nie z-odzi(ie5 w ty& wypadku 'owie& ode0
p(,nie(ie pa)stwo znajduj$(e si w nie'ezpie(ze)stwie i nie
'd$(e waszy& w#o-ie&! a nie p#ze(iwstawi(ie si Ko#yntyj
(zyko&! waszy& w#o-o& i napastniko&! i jesz(ze pozwo%i(ie!
+e'y (ze#pa%i si z k#aj"w wa& pod%e-y(,* De(z to 'yo'y nie0
sp#awied%iwe9 na%e+y a%'o za'#oni3 we#'unku na zie&ia(, pod0
%e-y(,! a%'o i na& w spos"'! jaki uzna(ie za wa.(iwy! p#zyj.3
z po&o($! a naj%epiej otwa#(ie na& po&"( p#zyj$wszy do
zwi$zku* Z-odnie za. z ty&! (o powiedzie%i.&y ju+ na po(z$tku!
p#zynosi&y wa& wie%e ko#zy.(i5 najwa+niejsza z ni(, jest ta <
i to jest najpewniejsz$ #koj&i$ < +e &a&y ty(, sa&y(, w#o0
-"w! i to nie sa'y(,! %e(z zdo%ny(, zaszkodzi3 na&! -dy'y.&y
si od was &ie%i od$(zy3* Wo'e( te-o! +e nie pa)stwo %$dowe!
a%e &o#skie o6ia#uje wa& p#zy&ie#ze! od#zu(enie -o nie &o+e
'y3 d%a was o'ojtne* P#zede wszystki& powinni.(ie! je.%i to
%e+y w waszej &o(y! nie dopu.(i3! +e'y kto inny posiada 6%ot!
a je.%i tH jest nie&o+%iwe! zwi$za3 si p#zyja1ni$ z ty&! kto jest
na &o#zu najsi%niejszy*
ETen za.! kto &i&o +e #ozu&ie ko#zy.(i p#zez nas p#zedsta0
wione! o'awia si! +e'y p#zekonany ty&i a#-u&enta&i nie ze#0
wa t#aktatu ate)sko0pe%oponeskie-o! nie(, wie! +e ta je-o
o'awa! je.%i si do niej do$(zy istotna sia! #a(zej p#ze#azi nie0
p#zyja(i"! pod(zas -dy pewno.3 sie'ie! jak$ &ie3 'dzie! je.%i
nas do zwi$zku nie p#zyj&ie! &niej wz'udzi st#a(,u w si%ny&
w#o-u! poniewa+ w isto(ie 'dzie sa'o.(i$* 8ie(, pa&ita
i o ty&! +e w tej (,wi%i podej&uje de(yzj w nie &niejszy&
stopniu w sp#awie sa&y(, Aten (o Ko#ki#y! i o ty&! +e w(a%e
nie naj%epiej d'a o do'#o oj(zyste-o &iasta! je.%i w o'%i(zu nad0
(i$-aj$(ej i nie&a% #ozpo(ztej wojny! &y.%$( ty%ko o (,wi%i
o'e(nej! wa,a si p#zyj$3 do zwi$zku k#aj! kt"#e-o p#zyja1)
a%'o niep#zyja1) &a zasadni(ze zna(zenie* K#aj nasz %e+y 'o0
wie& na d#odze do Ita%ii i Sy(y%ii! tak +e &o+e p#zeszkodzi3
6%o(ie ita%skiej i sy(y%ijskiej w p#zedostaniu si do Pe%oponezyj
(zyk"w! a p#ze(iwnie! waszej 6%o(ie uatwi3 p#zedostanie si na
ta&t$ st#on* P#"(z te-o nasz k#aj daje wa& tak+e pod inny&i
wz-%da&i wie%e ko#zy.(i* A'y.(ie za. &o-%i os$dzi3! +e nie na0
%e+y nas od#zu(a3! podaje&y zwi1%e d%a wszystki(, #aze&
i ka+de-o z oso'na nastpuj$(y a#-u&ent* T#zy s$ w /e%%adzie
-odne uwa-i pot-i &o#skie9 wasza! nasza i ko#yn(ka5 je.%i do0
zwo%i(ie! +e'y z ty(, t#ze(, pot- dwie z$(zyy si w jedn$
i +e'y Ko#yntyj(zy(y najpie#w nas po(,on%i! to p"1niej '0
dzie(ie &usie%i wa%(zy3 na &o#zu z po$(zony&i sia&i Ko#ki
#ej(zyk"w i Pe%oponezyj(zyk"w5 p#zyj$wszy za. nas do zwi$zku
'dzie(ie &ie%i w #azie wojny 6%ot powikszon$ o nasze ok#ty*I
Tak p#ze&"wi%i Ko#ki#ej(zy(y! po ni(, za. Ko#yntyj(zy(y
w ten spos"'9
EWo'e( te-o! +e o'e(ni tu Ko#ki#ej(zy(y po#usza%i nie ty%ko
sp#aw p#zyj(ia i(, p#zez was do zwi$zku! %e(z &"wi%i #"wnie+
o ty&! +e i(, k#zywdzi&y i niesp#awied%iwie z ni&i postpu0
je&y! &usi&y i &y wspo&nie3 na wstpie o ty(, za#zuta(,!
a dopie#o pote& p#zej.3 do da%szej (z.(i nasze-o p#ze&"wie0
nia5 w ten spos"' 'dzie(ie &o-%i ty& pewniej p#zekona3 si
w po# o suszno.(i naszy(, +$da) i nie 'dzie(ie &usie%i 'ez
uzasadnienia od#zu(a3 p#o.'y Ko#ki#y* Twie#dz$ Ko#ki#ej(zy(y!
+e nie zawie#a%i p#zy&ie#za z niki& kie#uj$( si #ozt#opn$
pow.(i$-%iwo.(i$* W #ze(zywisto.(i o'#a%i tak$ po%ityk nie
z do'#y(,! %e(z ze z'#odni(zy(, po'udek! nie (,(ie%i 'owie&
&ie3 +adne-o sp#zy&ie#ze)(a ani .wiadka swy(, niesp#awie0
d%iwo.(i i w ten spos"' p#a-n%i osz(zdzi3 so'ie wstydu* R"w0
no(ze.nie do-odne i nieza%e+ne poo+enie i(, pa)stwa pozwa%a
i& o wie%e atwiej wystpowa3 w #o%i sdzi"w! je.%i ko-o.
sk#zywdz$! ni+'y to &iao &iejs(e! -dy'y 'y%i zwi$zani uka0
da&i5 sa&i 'owie& 'a#dzo #zadko odwiedzaj$ swoi(, s$siad"w!
pod(zas -dy u ni(, z konie(zno.(i %$duje 'a#dzo wie%u (udzo0
zie&("w* Istotny pow"d owe-o wspaniae-o odoso'nienia! kt"0
#y& si zasaniaj$! nie %e+y w ty&! +e nie (,($ '#a3 udziau
w k#zywdzeniu inny(,! %e(z w ty&! +e (,($ sa&i w pojedynk
k#zywdzi3 i! -dzie &aj$ p#zewa-! u+ywa3 p#ze&o(y! a -dzie si
da! po k#yjo&u oszukiwa3 i nie wstydzi3 si! je.%i (o. za-a#n$*
P#ze(ie+ -dy'y 'y%i %ud1&i < jak sa&i o so'ie &"wi$ < u(z(i0
wy&i! to i& 'a#dziej k#aj i(, 'y'y niedostpny d%a s$siad"w!
ty& wiksz$ &ie%i'y &o+no.3 okazania u(z(iwo.(i p#oponuj$(
sa&i s$dy #ozje&(ze i p#zyj&uj$( i(, wy#oki*
EA%e ani w stosunku do inny(,! ani w stosunku do nas nie s$
taki&i! za jaki(, (,($ u(,odzi3* 2d$( nasz$ ko%oni$! ode#wa%i
si od nas zupenie! a te#az p#owadz$ z na&i wojn twie#dz$(!
+e nie na to wysano i(, jako ko%onist"w! +e'y &ie%i k#zywd
od nas doznawa3* My za. twie#dzi&y! +e nie na to wysa%i.&y
i(, jako ko%onist"w! +e'y si na#a+a3 na i(, o'e%-i! %e(z +e'y
&ie3 nad ni&i ,e-e&oni i na%e+n$ od ni(, (ze.3* Wszystkie
inne nasze ko%onie szanuj$ nas! jeste.&y pa)stwe& naj'a#dziej
%u'iany& p#zez swy(, ko%onist"w5 jasn$ jest te+ #ze(z$! +e je.%i
si wikszo.(i naszy(, ko%onii podo'a&y! to i Ko#ki#ej(zy(y nie
powinni &ie3 uzasadniony(, powod"w do niezadowo%enia! a &y
#"wnie+ nie p#owadzi%i'y.&y tej wyj$tkowej wojny z ni&i!
-dy'y oni w spos"' wyj$tkowy nas nie sk#zywdzi%i* A nawet
-dy'y.&y nap#awd zawini%i! to (zy+ nie piknie 'yo'y z i(,
st#ony ust$pi3 p#zed naszy& -niewe&F Wtedy ok#y%i'y.&y si
,a)'$! -dy'y.&y u+y%i -watu w stosunku do sk#o&ne-o &ia0
sta* De(z uniesieni 'ut$ i 'ezwz-%dno.(i$! jak$ niesie ze so'$
'o-a(two! dopu.(i%i si wie%u p#zewinie) w stosunku do nas*
Kiedy niep#zyja(ie%e nisz(zy%i Epida&nos 'd$(y nasz$ was0
no.(i$! nie uj&owa%i si za ni&5 te#az za.! kiedy.&y p#zysz%i na
po&o( te&u &iastu! opanowa%i je -wate& i dzie#+$ w swy&
posiadaniu*
EPowiadaj$ wp#awdzie! +e p#a-n%i nap#z"d zaatwi3 sp#a0
w p#zed s$de& #ozje&(zy&! %e(z wezwanie do a#'it#a+u &o+e
ty%ko wtedy 'y3 '#ane powa+nie! je.%i p#opozy(j t stawia
nie ten! kto znajduje si w sytua(ji ko#zystniejszej i za'ezpie0
(zonej! a%e ten! kto uz-odni swoje sowa z (zyna&i! zani& jesz0
(ze za '#o) (,wy(i* Bi za. wyst$pi%i z piknie '#z&i$($ p#opo0
zy(j$ s$du #ozje&(ze-o nie p#zed o'%+enie& &iasta! %e(z wtedy
dopie#o! kiedy dosz%i do p#zekonania! +e nie 'dzie&y si te&u
p#zy-%$da3 'ez(zynnie* Te#az p#zy(,odz$ tutaj nie zadowa%aj$(
si ty&! +e ju+ ta& popeni%i niesp#awied%iwo.3! i sta#aj$ si
na&"wi3 was nie do p#zy&ie#za! %e(z do udziau w k#zywdzeniu
inny(, i do p#zyj(ia i(,! kiedy si z na&i po#"+ni%i* Powinni
'y%i zjawi3 si u was wtedy! -dy jesz(ze (zu%i si (akie& 'ez0
pie(zni! a nie te#az! kiedy nas sk#zywdzi%i! a sa&i znajduj$ si
w nie'ezpie(ze)stwie! kiedy &a(ie udzie%i3 i& po&o(y! (,o(ia+
doty(,(zas pot-a i(, nie staa u wasze-o 'oku! i kiedy w na0
szy(, o(za(, na #"wni z ni&i &a(ie na sie'ie '#a3 win!
(,o(ia+ nie u(zestni(zy%i.(ie w i(, niesp#awied%iwo.(ia(,5 -dy0
'y 'y%i ju+ dawno po$(zy%i sw$ pot- z wasz$! &o-%i'y o'e(0
nie do&a-a3 si! 'y.(ie wsp"%nie ponie.%i skutki i(, post0
powaniaJ
EWykaza%i.&y wi(! +e p#zy(,odzi&y do was ze suszny&i
ska#-a&i i +e Ko#ki#ej(zy(y stosuj$ -wat i s$ za(,anni*
7'e(nie &usi&y was p#zekona3! +e p#zyj&uj$( i(, post$pi%i0
'y.(ie niesp#awied%iwie* =e.%i 'owie& &"wi si w t#akta(ie! +e
ka+de z pa)stw! kt"#e nie jest wy&ienione w ukadzie! &o+e
p#zyst$pi3 do zwi$zku z ty& pa)stwe&! z kt"#y& zwi$za3 si
&a o(,ot! to postanowienie to nie odnosi si do taki(,! kt"#zy
szukaj$ p#zy&ie#za na szkod inny(,! %e(z do taki(,! kt"#zy
nie odsuwaj$( si od inny(, pot#ze'uj$ opieki! a swoi& opieku0
no&! je.%i s$ oni #ozs$dni! nie sp#owadz$ na ka#k wojny za0
&iast pokoju* To wa.nie &o-o'y si wa& p#zyda#zy3! -dy0
'y.(ie nas nie posu(,a%i! -dy+ p#zyj&uj$( i(, sta%i'y.(ie si
nie ty%ko i(, po&o(nika&i! a%e #"wnie+ z naszy(, sp#zy&ie0
#ze)("w < naszy&i w#o-a&i* =e+e%i 'owie& p"jdzie(ie z ni0
&i! 'dzie&y &usie%i '#oni$( si p#zed Ko#ki#$! '#oni3 si
#"wnie+ p#zed wa&i* A p#ze(ie+ waszy& o'owi$zkie& jest
p#zede wszystki& za(,owa3 neut#a%no.3! a je.%i nie! to i.3 z na0
&i p#ze(iw Ko#ki#ej(zyko& < -dy+ z na&i &a(ie ukad poko0
jowy! pod(zas -dy z Ko#ki#$ ni-dy nie &ie%i.(ie nawet zwyke0
-o zawieszenia '#oni* 8ie wo%no dopu.(i3! +e'y za(z$ w(,odzi3
w +y(ie zwy(zaj p#zyj&owania do p#zy&ie#za ty(,! kt"#zy od
ko-o inne-o odpad%i* Kiedy Sa&ij(zy(y ode#wa%i si od was!
a Pe%oponezyj(zy(y #adzi%i nad ty&! (zy i& po&"(! i zdania i(,
'yy podzie%one! nie -osowa%i.&y p#ze(iw wa&! %e(z jawnie
o.wiad(zy%i.&y! +e ka+dy &a p#awo ka#a3 wasny(, sp#zy&ie0
#ze)("w* =e+e%i 'owie& p#zyj$wszy do swe-o zwi$zku win0
ny(, po&o+e(ie i&! to si oka+e! +e tak+e niekt"#zy z waszy(,
sp#zy&ie#ze)("w! i to 'ynaj&niej nie najsa'si! p#zejd$ na
nasz$ st#on5 w ten spos"' wp#owadzi(ie zwy(zaj! kt"#y #a(zej
o'#"(i si p#ze(iw wa& ni+ p#ze(iwko na&*
ETakie wi( s$ zasady p#awne! na kt"#y(, si opie#a&y zw#a0
(aj$( si do was5 s$ one zupenie wysta#(zaj$(e z punktu wi0
dzenia t#ady(ji panuj$(ej w.#"d /e%%en"w* P#"(z te-o jednak
zw#a(a&y si do was z wezwanie& i p#o.'$ twie#dz$(! +e po0
winni.(ie si na& o'e(nie odwdzi(zy35 nie jeste.&y p#ze(ie+
waszy&i niep#zyja(i"&i! a'y.(ie &usie%i na& szkodzi3! z d#u0
-iej st#ony nie jeste.&y tak da%e(e zap#zyja1nieni! a+e'y.(ie
&o-%i 'ez zast#ze+e) na nas %i(zy3* Maj$( 'owie& kiedy. &ao
ok#t"w wojenny(, na wojn z Aj-ineta&i < 'yo to p#zed
wojna&i pe#ski&i < wzi%i.(ie dwadzie.(ia ok#t"w wojen0
ny(, od Ko#yntyj(zyk"w5 i ta p#zysu-a! i d#u-a! wy.wiad0
(zona wa& pod(zas wojny z Sa&ij(zyka&i! kiedy to dziki
na& Pe%oponezyj(zy(y nie po&o-%i Sa&ij(zyko&! u&o+%iwia
wa& pokonanie Aj-inet"w i uka#anie Sa&ij(zyk"w* 4ziao si
to za. w oko%i(zno.(ia(,! kiedy %udzie! zaj(i wa%k$ ze swy&i
w#o-a&i! p#zewa+nie na ni( nie zw#a(aj$ uwa-i poza zwy0
(istwe&! kt"#e (,($ osi$-n$35 te-o 'owie&! kto i& po&a-a!
uwa+aj$ za p#zyja(ie%a! (,o(ia+'y p#zedte& 'y w#o-ie&! a te-o!
kto si i& sp#ze(iwia! za w#o-a! (,o(ia+'y z#eszt$ 'y p#zyja(ie0
%e&! -dy+ pod wpywe& (,wi%owej na&itno.(i &niej si d'a
nawet o wasne sp#awy*
ERozwa+ywszy to < a &odsi &o-$ si po#adzi3 sta#szy(, <
powinni.(ie doj.3 do p#zekonania! +e na%e+y na& #"wn$ &ia#$
odpa(i3* I nie(,aj nikt nie s$dzi! +e to wszystko jest wp#awdzie
suszne! jednak+e w #azie wy'u(,u wojny nie 'dzie ko#zystne*
Ko#zy.3 'owie& zasadni(zo idzie w pa#ze z u(z(iwy& postpo0
wanie&! a owa p#zysza wojna! kt"#$ was st#asz$ Ko#ki#ej(zy(y
na&awiaj$( do popenienia niesp#awied%iwo.(i! jest jesz(ze nie0
pewna5 (,odzi o to! a'y.(ie pod w#a+enie& owej p#zyszej! nie0
pewnej jesz(ze wojny nie z#o'i%i so'ie z Ko#yntyj(zyk"w w#o0
-"w ju+ te#az! a nie dopie#o w p#zyszo.(i* Rozt#opn$ jest #ze(z$
usun$3 #a(zej (ie) nieu6no.(i istniej$(y &idzy na&i z dawniej0
szy(, (zas"w z powodu Me-a#y5 naj.wie+sza 'owie& p#zysu-a
wy.wiad(zona w odpowiedniej (,wi%i! nawet (,o(ia+'y 'ya nie0
wie%ka! zdoa usun$3 nawet powa+niejsze niepo#ozu&ienie* 8ie
daj(ie si #"wnie+ uwie.3 te&u! +e o6ia#uj$ wa& p#zy&ie#ze
wie%kiej swojej 6%oty9 nie k#zywdz$( 'owie& #"wno#zdny(,
so'ie pa)stw pewniej zdo'ywa si pot-! ni+ -dy < u%e-aj$(
pozo#o& (,wi%owej ko#zy.(i < d$+y si do #yzykowny(, zdo0
'y(zy*
E7'e(nie zna%e1%i.&y si w takiej sa&ej sytua(ji! jaka 'ya
p#zed&iote& o'#ad w Da(ede&onie! kiedy.&y wy#a1nie stwie#0
dzi%i! +e ka+dy &a p#awo sa& ka#a3 swy(, sp#zy&ie#ze)("w5
wo'e( te-o o(zekuje&y od was takiej sa&ej de(yzji i p#osi&y!
+e'y.(ie popa#(i w"w(zas naszy& -ose& nie zaszkodzi%i na&
o'e(nie swoi&* 7dpa3(ie na& ty& sa&y&J =est to wa.nie taka
(,wi%a! w kt"#ej ten! kto po&a-a! staje si$ p#zyja(ie%e&! a ten!
kto si sp#ze(iwia < w#o-ie&* 8ie p#zyj&uj(ie Ko#ki#ej(zyk"w
w'#ew naszej wo%i io zwi$zku i nie po&a-aj(ie i& w i(, nie0
sp#awied%iwo.(ia(,* Tak (zyni$( post$pi(ie najsp#awied%iwiej
i powe1&ie(ie naj%epsz$ d%a sie'ie de(yzj*I
Tak p#ze&awia%i Ko#yntyj(zy(y* Ate)(zy(y za.! wysu0
(,awszy o'u st#on! zwoywa%i a+ dwuk#otnie z-#o&adzenie %u0
dowe* 8a pie#wszy& z ni(, #a(zej p#zyj%i p#zy(,y%nie p#ze&"0
wienie Ko#yntyj(zyk"w! na nastpny& za. z&ieni%i zdanie*
8ie u(,wa%i%i wp#awdzie p#zy&ie#za z Ko#ki#ej (zyka&i w ty&
sensie! +e'y &ie3 wsp"%ny(, p#zyja(i" i niep#zyja(i" < -dy'y
'owie& Ko#ki#ej(zy(y do&a-a%i si od ni(, wyp#awy p#ze(iw
Ko#yntowi! doszo'y do ze#wania #ozej&u ate)sko0pe%opone0
skie-o < jednak+e zawa#%i p#zy&ie#ze odpo#ne! zo'owi$zuj$(e
do wzaje&nej po&o(y! je.%i'y kto atakowa Ko#ki#e a%'o
Ateny! a%'o i(, sp#zy&ie#ze)("w* Wydawao si 'owie&! +e
wojna z Pe%oponezyj(zyka&i i tak wy'u(,nie* 4%ate-o te+ nie
(,(ie%i oddawa3 Ko#ki#y &aj$(ej si%n$ 6%ot w #(e Ko#yntyj
(zyk"w! %e(z +y(zy%i so'ie jak najsi%niejsze-o sta#(ia &idzy
Ko#ynte& a Ko#ki#$! a+e'y w #azie wojny Ko#ynt i inne pa)0
stwa &aj$(e 6%ot 'yy osa'ione* R"wno(ze.nie do(enia%i do0
-odne poo+enie Ko#ki#y na d#odze do Ita%ii i Sy(y%ii*
W tej &y.%i zawa#%i Ate)(zy(y p#zy&ie#ze z Ko#ki#ej(zy0
ka&i i niedu-o po odje1dzie pose%stwa ko#yn(kie-o posa%i i&
na po&o( dziesi3 ok#t"w5 dowodzi%i ni&i Dakedaj&onios! syn
Ki&ona! 4ioty&os! syn St#o&'i(,osa! i P#oteas! syn Epik%esa*
Za'#oni%i i& wa%(zy3 z Ko#yntyj(zyka&i! (,y'a +e'y (i zaata0
kowa%i Ko#ki#e %u' za&ie#za%i %$dowa3 na wyspie (zy inny&
te#yto#iu& na%e+$(y& do Ko#ki#y5 w ty& wypadku powinni 'y%i
wodzowie ate)s(y si$ te&u p#zeszkodzi35 po%e(enie to wydano!
+e'y nie dop#owadzi3 do ze#wania #ozej&u ate)sko0pe%opo0
neskie-o*
Te wi( ok#ty p#zy'yy do Ko#ki#y* Ko#yntyj(zy(y za.!
uko)(zywszy p#zy-otowania! #uszy%i p#ze(iw Ko#ki#ze w sto
pi3dziesi$t ok#t"w* 7k#t"w e%ejski(, 'yo dziesi3! &e-a0
#yjski(, dwana.(ie! %eukadyjski(, dziesi3! a&p#akio(ki(, dwa0
dzie.(ia siede&! anakto#yjski jeden! ko#yn(ki(, dziewi3dzie0
si$t5 ka+da -#upa &iaa wasne-o st#ate-a! nad Ko#yntyj(zy0
ka&i za. sp#awowa dow"dztwo Ksenok%ejdes! syn Eutyk%esa
w#az z (zte#e&a inny&i* Kiedy za.! pyn$( od st#ony Deukady!
z'%i+y%i si do %$du %e+$(e-o nap#ze(iw Ko#ki#y! zawin%i do
B,ej&e#ion w zie&i tesp#o(kiej* =est to po#t! a nad ni&!
w pewnej od%e-o.(i od &o#za! w E%eatydzie na%e+$(ej do
Tesp#otydy! %e+y &iasto E6i#a* 7'ok te-o &iasta u(,odzi do
&o#za =ezio#o A(,e#on(kie5 #zeka A(,e#ont pyn$( 'owie&
p#zez Tesp#otyd #oz%ewa si w jezio#o i nadaje &u od sie'ie
nazw* P#zepywa ta& tak+e #zeka Tia&is! oddzie%aj$(a Tesp#o0
tyd od Kest#yny! &idzy ty&i #zeka&i wznosi si p#zy%$dek
B,ej&e#ion* W ty& wi( punk(ie %$du stae-o p#zy'ijaj$ Ko
#yntyj(zy(y i #ozkadaj$ si o'oze&*
Ko#ki#ej(zy(y za. na wie.3 o z'%i+aniu si niep#zyja(i" o'0
sadziwszy zao-$ sto dwadzie.(ia ok#t"w! nad kt"#y&i do0
w"dztwo sp#awowa%i Mikiades! Ajzy&ides i Eu#y'atos! #oz0
'i%i o'"z na jednej z wysp! zwany(, Sy'oty* Zjawio si #"w0
nie+ dziesi3 ok#t"w atty(ki(,* Pie(,ot ko#ki#ejsk$ i tysi$(
,op%it"w dzakintyjski(,! kt"#zy p#zysz%i Ko#ki#ze na po&o(!
ustawiono na p#zy%$dku Deuki&ne5 #"wnie+ po st#onie KoK
#yntyj(zyk"w! na %$dzie stay&! stano wie%u 'a#'a#zy)("w!
-dy+ ta&tejsi &ieszka)(y sta%e 'y%i zap#zyja1nieni z Ko#ynte&*
Ko#yntyj(zy(y za.! uko)(zywszy p#zy-otowania i wzi$wszy
+ywno.3 na t#zy dni! wypyn%i z B,ej&e#ion no($ w (e%u sto0
(zenia 'itwy &o#skiej* Z '#zaskie& dnia uj#ze%i na peny&
&o#zu ok#ty ko#ki#ejskie pyn$(e p#ze(iw ni&* Kiedy spo0
st#ze+ono si nawzaje&! ok#ty stany w szyku 'ojowy&9
atty(kie na p#awy& sk#zyd%e Ko#ki#ej(zyk"w! da%ej sa&i Ko#0
ki#ej(zy(y! kt"#zy podzie%i%i sw$ 6%ot na t#zy eskad#y i odda%i
ko&end nad ka+d$ z ni(, oso'ne&u dow"d(y* W ten spos"'
ustawi%i si Ko#ki#ej(zy(y* L Ko#yntyj(zyk"w za. p#awe sk#zy0
do zaj&oway ok#ty &e-a#yjskie i a&p#akio(kie! .#odek wszy0
s(y inni sp#zy&ie#ze)(y po ko%ei! %ewe za. sk#zydo < sa&i
Ko#yntyj(zy(y z naj%epszy&i ok#ta&i nap#ze(iwko Ate)(zy0
k"w i p#awe-o sk#zyda Ko#ki#ej(zyk"w*
8a dany z o'u st#on znak ude#zy%i na sie'ie i #ozpo(z%i
'itw5 o'ie st#ony &iay na pokada(, wie%k$ %i(z' ,op%it"w!
u(znik"w i osz(zepnik"w < wedu- nieudo%nej i p#zesta#zaej
taktyki* 2itwa 'ya za(ita nie ty%e dziki sztu(e wojennej! i%e
p#zez to! +e p#zypo&inaa 'itw %$dow$* I%ek#o3 'owie& s(ze0
pi%i si z so'$! nieatwo &o-%i si znowu #oz$(zy3! (z.(iowo
z powodu wie%kiej %i(z'y i zna(zne-o skupienia ok#t"w!
(z.(iowo za. d%ate-o! +e %i(zy%i #a(zej na zwy(istwo ,op%it"w!
kt"#zy 'i%i si stoj$( pewnie na nie#u(,o&y(, ok#ta(,* 8ie
dokonano &anew#u z&ie#zaj$(e-o do p#zea&ania szyku p#ze0
(iwnika9 'itw to(zono #a(zej z zapa%(zywo.(i$ i si$ ni+ z u&ie0
jtno.(i$* Wszdzie 'yo wie%e z-ieku i za&ieszania9 ok#ty
atty(kie p#zy(,odziy z po&o($ Ko#ki#ej(zyko&! i%ek#o3 (i
zna%e1%i si w t#udny& poo+eniu! i napdzay st#a(,u p#ze0
(iwniko&! a%e dow"d(y ate)s(y nie '#a%i udziau w 'itwie 'o0
j$( si p#zek#o(zy3 po%e(enie ot#zy&ane z Aten* W najt#udniej0
szej sytua(ji znajdowao si p#awe sk#zydo Ko#yntyj(zyk"w*
Ko#ki#ej(zy(y 'owie&! #uszywszy w dwadzie.(ia ok#t"w! z&u0
si%i Ko#yntyj(zyk"w do odw#otu i popyn%i za znajduj$(y&i
si w #ozsyp(e w -$' %$du! a+ do i(, o'ozu5 wy%$dowawszy
spa%i%i puste na&ioty i z#a'owa%i znajduj$(y si ta& do'ytek*
W ty& wi( &iejs(u Ko#yntyj(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y po0
nie.%i k%sk! a Ko#ki#ej(zy(y 'y%i -"#$5 nato&iast na %ewy&
sk#zyd%e! ta& -dzie 'y%i sa&i Ko#yntyj(zy(y! &ie%i oni zna(z0
n$ p#zewa-! -dy+ Ko#ki#ej(zyko&! w o-"%e sa'szy& %i(ze'0
nie! '#akowao jesz(ze ty(, dwudziestu ok#t"w! kt"#e pu.(iy
si w po.(i-* Ate)(zy(y! widz$( Ko#ki#ej(zyk"w w opaa(,!
ju+ (o#az jawniej sz%i i& z po&o($! na #azie jesz(ze powst#zy0
&uj$( si od atakowania Ko#yntyj(zyk"w5 kiedy jednak za(z$
si wy#a1nie odw#"t i Ko#yntyj(zy(y po(z%i .(i-a3 Ko#ki#ej
(zyk"w! wtedy ju+ ka+dy '#a udzia w wa%(e i +adnej nie #o0
'iono #"+ni(y5 z konie(zno.(i doszo do sta#(ia &idzy Ko#yn0
tyj(zyka&i i Ate)(zyka&i*
A kiedy za(z$ si odw#"t Ko#ki#ej(zyk"w! Ko#yntyj(zy(y nie
t#a(i%i (zasu na ,o%owanie uszkodzony(, statk"w niep#zyja(ie%0
ski(,! %e(z p#zea&uj$( szyki zw#"(i%i si p#ze(iw zaodze! i to0
nie po to! 'y j$ '#a3 do niewo%i! %e(z 'y za'ija3* 8ie wiedz$(
o k%s(e! jak$ ponioso i(, p#awe sk#zydo! za'ija%i w nie.wia0
do&o.(i tak+e swoi(, wasny(, p#zyja(i"* Wo'e( te-o 'owie&!
+e o'ie st#ony &iay wie%k$ 6%ot i +e zaj&oway wie%k$ p#ze0
st#ze) na &o#zu! nieatwo &o+na 'yo w (zasie sta#(ia #oz0
#"+ni3 zwy(iz("w od zwy(i+ony(,* Ta 'owie& 'itwa &o#ska!
o i%e (,odzi o %i(z' ok#t"w 'io#$(y(, w niej udzia! 'ya naj0
wiksz$ ze wszystki(,! jakie kiedyko%wiek p#zedte& /e%%eno0
wie sto(zy%i* Ko#yntyj(zy(y zapdziwszy Ko#ki#ej(zyk"w na %$d
zaj%i si w#aka&i swy(, ok#t"w i po%e-y&i* Wiksz$ i(, (z.3
udao si p#zewie13 do Sy'ot! -dzie p#zyszo i& z po&o($ %$dowe
wojsko 'a#'a#zy)("w5 Sy'oty jest to pusta p#zysta) w k#aju
tesp#o(ki&* 8astpnie ze'#a%i si powt"#nie i #uszy%i na Ko#0
ki#ej(zyk"w* I (i #"wnie+ wypyn%i p#ze(iw ni& z ty&i ok#0
ta&i! kt"#e zdo%ne 'yy jesz(ze do +e-%u-i! i z eskad#$ atty(k$5
%ka%i si! +e'y Ko#yntyj(zy(y nie p#"'owa%i wy%$dowa3 w i(,
k#aju* 2yo ju+ p"1no i Ko#ki#ej(zy(y za.piewa%i pean@ jako
sy-na do ataku! -dy Ko#yntyj(zy(y za(z%i si na-%e (o6a3 na
widok nadpywaj$(y(, nowy(, dwudziestu ok#t"w ate)ski(,*
7k#ty te dosa%i jesz(ze Ate)(zy(y z%$kszy si! a'y < (o si
w isto(ie stao < Ko#ki#ej(zy(y nie ponie.%i k%ski! a eskad#a
dziesi(iu ok#t"w wysany(, pop#zednio nie okazaa si z'yt
sa'$ po&o($*
Ko#yntyj(zy(y pie#wsi dost#ze-%i te ok#ty i do&y.%i%i si!
+e s$ to ok#ty ate)skie* S$dz$(! +e jest i(, wi(ej! ni+ 'yo
w #ze(zywisto.(i! (o6a%i si5 Ko#ki#ej(zy(y za. nie widzie%i ok#0
t"w! -dy+ nadpyway od st#ony d%a ni(, &niej wido(znej! i dzi0
wi%i si odw#otowi Ko#yntyj(zyk"w5 dopie#o p"1niej niekt"#zy
z ni(, dost#ze-%i je i inny(, o ty& powiado&i%i* Wtedy i oni
za(z%i si wy(o6ywa3! poniewa+ ju+ si .(ie&niao! a Ko#yn0
tyj(zy(y wykonawszy odw#"t p#zesta%i wa%(zy3* W ten spos"'
#ozdzie%iy si o'ie st#ony i 'itwa &o#ska zako)(zya si z na0
stanie& no(y* A%oty%%a dwudziestu ok#t"w! pyn$(a z Aten
pod dow"dztwe& G%aukona! syna Dea-#osa! i Andokidesa! syna
Deo-o#asa! to#uj$( so'ie d#o- p#zez t#upy i w#aki! w ki%ka
(,wi% po dost#ze+eniu jej p#zez Ko#ki#ej(zyk"w podpyna do
i(, o'ozu na Deuki&ne* Po(z$tkowo < jako +e dziao si to
w no(y < Ko#ki#ej(zy(y z%k%i si &y.%$(! +e s$ to ok#ty nie0
p#zyja(ie%skie! p"1niej jednak spost#ze-%i o&yk i ok#ty za0
winy do p#zystani*
8azajut#z t#zydzie.(i ok#t"w atty(ki(, i wszystkie ok#ty
ko#ki#ejskie zdo%ne do +e-%u-i popyny ku po#towi w Sy'o0
ta(,! -dzie stay na kotwi(a(, ok#ty Ko#yntyj(zyk"w5 (,o0
dzio o to! 'y si p#zekona3! (zy ta&(i &aj$ o(,ot do 'itwy*
Ko#yntyj(zy(y! podni"sszy kotwi(e i ustawiwszy si w szyku
'ojowy& na peny& &o#zu! (zeka%i w spokoju nie &aj$( za0
&ia#u sa&i za(zyna3! widzie%i 'owie&! +e nadeszy .wie+e ok#0
ty z Aten! poza ty& &ie%i wie%e t#udno.(i za#"wno z pi%nowa0
nie& je)("w na swy(, ok#ta(, jak i z nap#aw$ statk"w!
kt"#ej nie &o+na 'yo p#zep#owadzi3 na pusty& wy'#ze+u* Ra0
(zej zastanawia%i si! jak w#"(i3 do do&u5 'a%i si 'owie&! +e
Ate)(zy(y uznaj$ t#aktat pokojowy za ze#wany wo'e( te-o! +e
doszo do sta#(ia! i ze(,($ p#zeszkodzi3 i& w d#odze pow#otnej*
Postanowi%i wi( wysa3 odzi$ do Ate)(zyk"w ki%ku %udzi
'ez %aski 'd$(ej oznak$ ,e#o%d"w i z'ada3 sytua(j* Kaza%i i&
powiedzie3 (o nastpuje9 E8iesp#awied%iwie postpuje(ie! Ate)0
(zy(y! #ozpo(zynaj$( wojn i z#ywaj$( t#aktat pokojowy9 p#ze0
szkadza(ie na& 'owie& uka#a3 naszy(, niep#zyja(i"* =e.%i za.
nap#awd postanowi%i.(ie p#zeszkadza3 na& w wyp#awie p#ze0
(iw Ko#ki#ze a%'o nie da(ie na& pyn$3! dok$d (,(e&y! i w ten
spos"' ze#wie(ie t#aktat! to naj%epiej od #azu nas tutaj poj&aj0
(ie i post$p(ie z na&i jak z niep#zyja(i"&i*@ Tak '#z&iao
o.wiad(zenie Ko#yntyj(zyk"w5 wszys(y za. Ko#ki#ej(zy(y! kt"0
#zy sysze%i te sowa! zak#zykn%i! +e na%e+y i(, naty(,&iast poj0
&a3 i za'i3* Ate)(zy(y jednak odpowiedzie%i w ten spos"'9 EPe0
%oponezyj(zy(y! ani nie #ozpo(zyna&y wojny! ani nie z#ywa&y
t#aktatu! %e(z ty& oto Ko#ki#ej(zyko& p#zysz%i.&y na po&o(
jako naszy& sp#zy&ie#ze)(o&* =e.%i -dzieko%wiek indziej (,(e0
(ie pyn$3! nie '#oni&y wa&5 je.%i jednak popynie(ie p#ze(iw
Ko#ki#ze a%'o p#ze(iw jakiejko%wiek jej posiado.(i! to nie '0
dzie&y si te&u p#zy-%$da3 o'ojtnie*I
Po ot#zy&aniu odpowiedzi ate)skiej Ko#yntyj(zy(y p#zy-o0
towywa%i si do pow#otu i w Sy'ota(,! na %$dzie stay&! po0
stawi%i po&nik zwy(istwa5 Ko#ki#ej(zy(y za. poz'ie#a%i w#aki
ok#towe i t#upy p#zy-nane w i(, st#ony p#zez p#$d i wiat#!
kt"#y ze#wa si w no(y i #oz#zu(i je wzdu+ wy'#ze+a* I oni
#"wnie+ postawi%i po&nik zwy(istwa w Sy'ota(, %e+$(y(, na
wyspie* 7'ie st#ony p#zypisyway so'ie zwy(istwo9 Ko#yn0
tyj(zy(y d%ate-o! +e 'y%i -"#$ w 'itwie &o#skiej a+ do nadej.(ia
no(y! +e zdoa%i za'#a3 p#zewa+n$ (z.3 w#ak"w ok#towy(,
i t#up"w! i d%ate-o! +e wzi%i nie &niej jak tysi$( je)("w i za0
topi%i okoo siede&dziesi(iu ok#t"w5 Ko#ki#ej(zy(y za. d%a0
te-o! +e znisz(zy%i okoo t#zydziestu ok#t"w i +e po p#zy'y(iu
Ate)(zyk"w poz'ie#a%i znajduj$(e si po i(, st#onie w#aki
ok#towe i t#upy! i w#esz(ie d%ate-o! +e Ko#yntyj(zy(y (o6n0
%i si p#zed ni&i pop#zednie-o dnia zauwa+ywszy ok#ty
ate)skie! a po p#zy'y(iu Ate)(zyk"w nie wypyn%i p#ze(iw
ni& z Sy'ot*
Tak wi( jedni i d#udzy uwa+a%i si za zwy(iz("w* Ko#yn0
tyj(zy(y za. w d#odze pow#otnej opanowa%i podstpe&
Anakto#ion! %e+$(e u wej.(ia do Zatoki A&p#akijskiej < 'ya
to wsp"%na wasno.3 Ko#yntyj(zyk"w i Ko#ki#ej(zyk"w <
i wp#owadziwszy ta& osadnik"w ko#yn(ki(, odje(,a%i do do&u*
7.&iuset je)("w ko#ki#ejski(,! kt"#zy 'y%i niewo%nika&i! sp#ze0
da%i! dwustu pi3dziesi(iu za. wo%ny(, o'ywate%i t#zy&a%i pod
st#a+$ i o'(,odzi%i si z ni&i 'a#dzo do'#ze! a'y po pow#o(ie
uatwi%i i& zdo'y(ie Ko#ki#y5 p#zypadkie& za. wiksza (z.3
ty(, je)("w skadaa si z wy'itny(, o'ywate%i &iasta* W ten
spos"' wy(,odzi Ko#ki#a o'#onn$ #k$ z wojny z Ko#ynte&!
a ok#ty ate)skie odpywaj$ z pow#ote&* Aakt! +e w (zasie po0
koju Ate)(zy(y &i&o zawa#te-o t#aktatu wa%(zy%i po st#onie
Ko#ki#ej(zyk"w p#ze(iwko Ko#yntyj(zyko&! sta si d%a Ko
#yntu pie#wszy& powode& do wojny p#ze(iw Ateno&*
8iedu-o po ty(, wypadka(, nast$piy &idzy Ate)(zyka&i
i Pe%oponezyj(zyka&i niepo#ozu&ienia p#owadz$(e do wojny*
Kiedy 'owie& Ko#yntyj(zy(y &y.%e%i o ze&.(ie! Ate)(zy(y!
p#zewiduj$( i(, w#o-ie za&ia#y! kaza%i &ieszka)(o& Potidai
:Potidaja %e+y na Midzy&o#zu Pa%%e)ski& i jest ko%oni$ ko
#yn(k$! na%e+y jednak do zwi$zku ate)skie-o i pa(i Ateno&
danin; < z'u#zy3 &u# od st#ony Pa%%ene! da3 zakadnik"w!
odp#awi3 epide&iu#-"w @! kt"#y(, (o#o(znie wysya%i ta& Ko0
#yntyj(zy(y! i na p#zyszo.3 do sie'ie i(, nie wpusz(za35 to
wszystko u(zyni%i Ate)(zy(y z o'awy! +e'y Potidea(i za
podszepte& Pe#dykkasa i Ko#yntyj(zyk"w nie odpad%i od
zwi$zku i nie po(i$-n%i za so'$ tak+e inny(, sp#zy&ie#ze)0
("w w T#a(ji*
Tak za(,owa%i si Ate)(zy(y wo'e( Potideat"w* 7d (zasu
'itwy &o#skiej koo Ko#ki#y Ko#yntyj(zy(y 'y%i ju+ jawnie
w#o-o usposo'ieni do Aten! a syn A%eksand#a! Pe#dykkas! k#"%
&a(edo)ski! kt"#y p#zedte& 'y sp#zy&ie#ze)(e& i p#zyja(ie0
%e&! &y.%a o wojnie z Atena&i* My.%a za. o wojnie d%ate-o!
+e Ate)(zy(y zawa#%i p#zy&ie#ze z je-o '#ate& Ai%ipe&
i z 4e#dase&! kt"#zy wsp"%nie p#ze(iwko nie&u wystpowa%i*
Peen niepokoju wysya pos"w do Da(ede&onu! a+e'y uwika3
Ateny w wojn z Pe%oponeze&! o#az sta#a si o pozyskanie Ko0
#yntyj(zyk"w! 'y dop#owadzi3 do odpadni(ia Potidai od zwi$z0
ku ate)skie-o5 na&awia tak+e do ode#wania si od Aten &iesz0
kaj$(y(, w T#a(ji B,a%kidyj(zyk"w i 2ottyj(zyk"w uwa+aj$(!
+e atwiej &u 'dzie p#owadzi3 wojn! je.%i sp#zy&ie#zy si
z ty&i s$siada&i* Ate)(zy(y widz$( to i (,($( zapo'ie( ode#wa0
niu si &iast < wa.nie wysyano do Ma(edonii t#zydzie.(i ok#0
t"w i tysi$( ,op%it"w pod wodz$ A#(,est#atosa! syna Diko&e0
desa! i dziewi(iu st#ate-"w @ < po%e(aj$ dow"d(o& 6%oty wzi$3
zakadnik"w z Potidai i z'u#zy3 &u#! a nadto pi%nowa3 s$sied0
ni(, &iast! +e'y si nie z'untoway*
Potidea(i za. wysa%i pose%stwo do Aten w nadziei! +e &o+e
powst#zy&aj$ Ate)(zyk"w od da%szy(, wyst$pie) p#ze(iw Po0
tidai! a%e wsp"%nie z Ko#yntyj(zyka&i uda%i si #"wnie+ w po0
se%stwie do Da(ede&onu! a'y na wsze%ki wypadek zapewni3
so'ie po&o(* Kiedy jednak &i&o %i(zny(, za'ie-"w ni( nie
uzyska%i od Ate)(zyk"w i ok#ty ate)skie da%ej pyny p#ze(iw
Ma(edonii i Potidai! a z d#u-iej st#ony #z$d %a(ede&o)ski o'ie0
(a zaatakowa3 Attyk! w #azie -dy'y Ate)(zy(y #uszy%i p#ze0
(iw i(, &iastu! uznaj$ t (,wi% za do-odn$ i sp#zysi$-szy si
z B,a%kidyj(zyka&i i 2ottyj(zyka&i wsp"%nie podnosz$ 'unt
otwa#ty* Pe#dykkas za. nakania B,a%kidyj(zyk"w! +e'y opu.0
(iwszy &iasta nad&o#skie i znisz(zywszy je osied%i%i si w %e0
+$(y& da%ej od &o#za 7%in(ie i do'#ze -o u&o(ni%i* Ty&! kt"#zy
&iasta swe opu.(i%i! da na (zas wojny z Ate)(zyka&i (z.3 na0
%e+$(e-o do) o'sza#u &i-do)skie-o nad jezio#e& 2o%'e* Sa&i
wi( nisz(zy%i swe &iasta i p#zesied%a%i si w -$' %$du! -otowi
do wojny*
Ty&(zase& t#zydzie.(i ok#t"w ate)ski(, p#zy'ywa na wy0
'#ze+e t#a(kie5 'yo to ju+ po odpadni(iu Potidai i inny(, &iast
od zwi$zku ate)skie-o* Wodzowie uznawszy! +e nie &o-$ ty&i
sia&i! jakie posiadaj$! p#owadzi3 #"wno(ze.nie wojny z Pe#0
dykkase& i ze z'untowany&i &iasta&i! zw#a(aj$ si p#ze(iw
Ma(edonii! p#ze(iw kt"#ej zosta%i pie#wotnie wysani* Zaj$wszy
&o(n$ pozy(j wa%(z$ p#ze(iw Pe#dykkasowi! 'd$( w sojuszu
z Ai%ipe& i '#a3&i 4e#dasa! kt"#zy nad(i$-n%i z wojskie&
z -'i %$du*
7de#wanie si Potidai od Aten i o'e(no.3 6%oty ate)skiej na
woda(, &a(edo)ski(, wywouje w.#"d Ko#yntyj(zyk"w o'aw
o i(, ko%oni* Lwa+aj$( nie'ezpie(ze)stwo -#o+$(e jej za wasne
wysyaj$ o(,otnik"w o#az naje&ne wojsko zwe#'owane na Pe0
%oponezie w o-"%nej %i(z'ie tysi$(a sze.(iuset ,op%it"w i (zte#y0
stu %ekko z'#ojny(,* 4owodzi ni&i A#ysteus! syn Adej&antosa!
od dawna +y(z%iwy Potideato&* G"wnie z p#zyja1ni d%a nie-o
wy#uszaj$ o(,otni(y ko#yn((y na t wyp#aw i w (zte#dzie.(i
dni po ode#waniu si Potidai od Aten p#zy'ywaj$ na wy'#ze+e
t#a(kie*
Tak+e do Aten dota#a szy'ko wie.3 o 'un(ie &iast! kiedy
za. dowiedzie%i si #"wnie+ o wyp#awie A#ysteusa! wysyaj$
dwa tysi$(e ,op%it"w i (zte#dzie.(i ok#t"w! a na i(, (ze%e
Ka%%iasa! syna Ka%%iadesa! i (zte#e(, inny(, dow"d("w* Bi p#zy0
'ywszy do Ma(edonii zastaj$ dawniej wysany oddzia z tysi$(a
%udzi! kt"#y wa.nie za(z$ o'%e-a3 Pidn po .wie+y& zdo'y0
(iu Te#&y* I oni #oz'ijaj$ o'"z pod &u#a&i &iasta i p#zy$0
(zaj$ si do o'%+enia* 8astpnie za. zawie#aj$ z konie(zno.(i
ukad i p#zy&ie#ze z Pe#dykkase&! -dy+ p#zyna-%aa i(, sp#a0
wa Potidai i pojawienie si A#ysteusa* 7pusz(zaj$ wi( Ma(e0
doni i p#zy'ywszy do 2e#oi! a sta&t$d do St#epsy < p#"'uj$!
z#azu 'ez #ezu%tatu! zdo'y3 t &iejs(owo.3* Masze#uj$ %$de&
w kie#unku Potidai w si%e t#ze(, tysi(y wasny(, ,op%it"w
i wie%kiej %i(z'y sp#zy&ie#ze)("w o#az sze.(iuset je1d1("w &a0
(edo)ski(, pod #ozkaza&i Ai%ipa i Pauzaniasa5 #"wno(ze.nie
pynie wzdu+ wy'#ze+y siede&dziesi$t ok#t"w* Posuwaj$( si
powo%i nap#z"d p#zy'y%i w t#ze(i& dniu do Gi-onos i ta& #oz0
o+y%i si o'oze&*
Potidea(i za. i Pe%oponezyj(zy(y A#ysteusa! o(zekuj$( Ate)0
(zyk"w! #oz'i%i o'"z na &idzy&o#zu od st#ony 7%intu i u#z$0
dzi%i ta#-owisko poza o'#'e& &iasta* Wodze& (aej pie(,oty
wy'#a%i sp#zy&ie#ze)(y A#ysteusa! a dow"d($ konni(y Pe#dyk0
kasa! kt"#y znowu po#zu(i Ate)(zyk"w i wa%(zy po st#onie
Potideat"w jako i(, sp#zy&ie#zenie(! oddawszy #z$dy pa)stwa
swoje&u '#atu! =o%aosowi* P%an A#ysteusa 'y nastpuj$(y9 on
sa& ze swy& wojskie& &a o(zekiwa3 na &idzy&o#zu nadej.(ia
Ate)(zyk"w! B,a%kidyj(zy(y za. i sp#zy&ie#ze)(y &ieszkaj$(y
poza ist&e& @ o#az dwustu je1d1("w Pe#dykkasa pozostanie
w 7%in(ie! i -dy'y Ate)(zy(y posuwa%i si p#ze(iw A#ysteusowi!
ude#z$ na ni(, z tyu! tak +e'y niep#zyja(ie%a wzi$3 w .#odek*
8ato&iast w"dz ate)ski Ka%%ias i je-o ko%edzy wysyaj$ jazd
&a(edo)sk$ i niewie%k$ %i(z' sp#zy&ie#ze)("w w kie#unku
7%intu! a+e'y ut#zy&a3 na &iejs(u z-#upowany(, ta& niep#zy0
ja(i"5 sa&i za.! zwin$wszy o'"z! posuwaj$ si w kie#unku
Potidai* Kiedy ju+ dota#%i do &idzy&o#za i uj#ze%i p#ze(iw0
nika -otuj$(e-o si do 'itwy! sa&i #"wnie+ ustawi%i si w szyk
'ojowy i nie'awe& doszo do sta#(ia* Sk#zydo A#ysteusa jak
#"wnie+ skupieni koo nie-o Ko#yntyj(zy(y i do'o#owe oddziay
inny(, sp#zy&ie#ze)("w z&usiy stoj$(y(, nap#ze(iw sie'ie
niep#zyja(i" do u(ie(zki i w po.(i-u da%eko si za ni&i posu0
ny5 pozostae za. wojsko Potideat"w i Pe%oponezyj(zyk"w!
po'ite p#zez Ate)(zyk"w! u(ieko do &iasta*
Kiedy za. A#ysteus w#a(aj$( z po.(i-u zo'a(zy k%sk pozo0
stae-o wojska! nie wiedzia! w kt"#$ st#on za#yzykowa3 od0
w#"t! (zy w kie#unku 7%intu! (zy Potidai5 w ko)(u skupiwszy
+onie#zy na jak naj&niejszej p#zest#zeni postanowi p#ze'i3 si
szy'ki& &a#sze& do Potidai* Istotnie udao &u si p#zed#ze3
z wie%ki& t#ude& wzdu+ -#o'%i pop#zez &o#ze w.#"d niep#zy0
ja(ie%ski(, po(isk"w* 8iewie%u +onie#zy st#a(i! wikszo.3 p#ze0
p#owadzi sz(z.%iwie* Te za. oddziay! kt"#e spod 7%intu &iay!
p#zyj.3 z po&o($ Potideato& < 7%int i Potidaja od%e-e s$ od
sie'ie ty%ko o jakie. sze.3dziesi$t stadi"w@ i z jedne-o &iasta
wida3 d#u-ie < kiedy si 'itwa za(za i sztanda#y podniesiono
do ataku! posuny si t#o(, nap#z"d! +e'y od(i$+y3 swoi(,5
jednak+e nap#ze(iw ni(, ustawia si w szyku 'ojowy& jazda
&a(edo)ska za-#adzaj$( d#o-5 kiedy za. zwy(istwo p#ze(,y0
%io si szy'ko na st#on Ate)(zyk"w i .(i$-nito sztanda#y na
znak uko)(zenia 'itwy! oddziay o%in(kie wy(o6ay si z po0
w#ote& do &iasta! a Ma(edo)(zy(y do Ate)(zyk"w5 w ten spo0
s"' jazda nie wzia udziau w wa%(e po +adnej st#onie* Po 'it0
wie Ate)(zy(y wystawi%i po&nik zwy(istwa i z-odnie z uka0
de& odda%i po%e-y(, Potideato&* Potideat"w i i(, sp#zy&ie0
#ze)("w z-ino &ao (o &niej ni+ t#zystu! sa&y(, za. Ate)0
(zyk"w stu pi3dziesi(iu i w"dz Ka%%ias*
Ate)(zy(y szy'ko za&kn%i Potidaj od st#ony &idzy&o#za
&u#e& i pi%nowa%i dostpu do &iasta* St#ona od P"wyspu
Pa%%e)skie-o nie 'ya za'%okowana &u#e&! uwa+a%i 'owie&! +e
nie &aj$ dostate(zny(, si na to! +e'y jedno(ze.nie pi%nowa3
&idzy&o#za i p#zep#awia3 si do Pa%%ene i ta& &u# stawia35
%ka%i si! +e'y w #azie #ozdzie%enia swy(, si nie na#azi3 si
na atak ze st#ony Potideat"w i i(, sp#zy&ie#ze)("w* Ate)0
(zy(y za. w Atena(,! dowiedziawszy si! +e P"wysep Pa%%ene
nie jest od(ity &u#e&! posyaj$ posiki w %i(z'ie tysi$(a
sze.(iuset ,op%it"w ate)ski(, pod wodz$ Ao#&iona! syna Azo
piosa* Ten p#zy'y na p"wysep i < wy#uszywszy z A6itis <
podp#owadzi wojsko pod Potidaj posuwaj$( si k#"tki&i &a#0
sza&i i pustosz$( #"wno(ze.nie k#aj* Kiedy nikt nie stawia &u
(zoa! z'udowa &u# i za'%okowa Potidaj od st#ony Pa%%ene*
7'%e-ano wi( Potidaj z (a$ ene#-i$ z dwu st#on i od &o#za
p#zy po&o(y '%okuj$(ej 6%oty*
Po za&kni(iu &iasta A#ysteus nie &ia +adnej nadziei na
o(a%enie! (,y'a +e'y nadesza jaka. po&o( z Pe%oponezu a%'o
zaszed jaki. niespodziewany wypadek* 4o#adza! a+e'y wszys(y
z wyj$tkie& zao-i zo+onej z pi(iuset %udzi sko#zystawszy
z pie#wsze-o po&y.%ne-o wiat#u opu.(i%i na ok#ta(, &iasto5
w ten spos"' zapas"w +ywno.(i sta#(zyo'y w &ie.(ie na du0
+ej* Sa& &ia za&ia# 'y3 jedny& z ty(,! kt"#zy pozostan$*
Kiedy jednak nie &"- i(, do te-o nakoni3! potaje&nie opu.(i
na statku Potidaj z&y%iwszy st#a+ ate)sk$! 'y poza &iaste&
#o'i3 d%a je-o do'#a wszystko! (o w tej sytua(ji 'yo &o+%iwe*
Pozostaj$( w k#aju B,a%kidyj(zyk"w '#a udzia w #"+ny(,
dziaania(, wojenny(,! &idzy inny&i z#o'i zasadzk pod
&iaste& Se#&i%ie i wy(i$ w pie) wie%u Se#&i%ij(zyk"w5 po#o0
zu&iewa si z Pe%oponeze& sta#aj$( si o odsie(z* Ao#&ion za.
po za'%okowaniu Potidai na (ze%e tysi$(a sze.(iuset ,op%it"w
pustoszy B,a%kidyk i 2otti i zdo'y nawet pa# &iast*
Tak wi( do dawny(, wzaje&ny(, p#etensyj Ate)(zyk"w
i Pe%oponezyj(zyk"w do$(zyy si o'e(nie nowe* Ko#yntyj
(zy(y &ie%i p#etensj o to! +e Ate)(zy(y o'%e-a%i ko%oni ko
#yn(k$ Potidaj i Pe%oponezyj(zyk"w! Ate)(zy(y za. o to! +e
Ko#yntyj(zy(y ode#wa%i od ni(, &iasto! kt"#e na%e+ao do
zwi$zku ate)skie-o i pa(io danin! o#az +e p#zy'ywszy ta&
wa%(zy%i jawnie p#ze(iw Ate)(zyko& po st#onie Potideat"w*
4o wy'u(,u wa.(iwej wojny jesz(ze nie doszo! panowa pok"j!
-dy+ Ko#yntyj(zy(y #o'i%i to wszystko na wasn$ #k*
De(z wo'e( o'%+enia Potidai Ko#yntyj(zy(y nie za(,owa%i
spokoju z o'awy o za&knity(, ta& swoi(, o'ywate%i i o sa&$
&iejs(owo.3* 8aty(,&iast za(z%i zwoywa3 sp#zy&ie#ze)("w
do Da(ede&onu i sa&i zjawiwszy si ta& wnie.%i ska#- na
Ate)(zyk"w! +e za&a%i pok"j i o'#azi%i Pe%oponez* Da(ede&o)0
(zy(y za.! wezwawszy wszystki(, ty(, spo.#"d sp#zy&ie#ze)0
("w! kt"#zy &ie%i jakie. p#etensje do Aten! zwoa%i swe zwy0
(zajne z-#o&adzenie i kaza%i p#ze&awia3* W"w(zas wie%u wy0
stpuj$( na z-#o&adzeniu wyta(zao po ko%ei za#zuty! &idzy
inny&i Me-a#yj(zy(y* Wy&ieni%i wie%e spo#ny(, sp#aw!
a p#zede wszystki& to! +e w'#ew t#aktatowi Ate)(zy(y nie
dopusz(zaj$ i(, do po#t"w w o'#'ie swe-o zwi$zku i na #ynek
ate)ski* Ko#yntyj(zy(y pozwo%i%i najpie#w inny& pod'u#zy3
Da(ede&o)(zyk"w! sa&i za. wyst$pi%i na ostatku! p#ze&awia0
j$( w ten spos"'9
EDa(ede&o)(zy(y! wasza p#awo.3 w +y(iu pu'%i(zny& i p#y0
watny& nie pozwa%a wa& z'ytnio u6a3 ty&! kt"#zy si na
inny(, ska#+$! d%ate-o te+ z jednej st#ony odzna(za(ie si #oz0
wa-$! z d#u-iej jednak nie wnika(ie -'iej w sp#awy zew0
nt#zne* B,o(ia+ 'owie& (zsto p#zepowiada%i.&y! +e Ate)0
(zy(y nas sk#zywdz$! ni-dy nie 'ada%i.(ie wysuwany(, p#zez
nas za#zut"w! %e(z #a(zej podej#zewa%i.(ie oska#+y(ie%i! +e (,odzi
i& o wasn$ ko#zy.35 d%ate-o to wa.nie dopie#o dzisiaj! kiedy
zosta%i.&y pok#zywdzeni! a nie p#zed doznanie& k#zywdy! zwo0
a%i.(ie ty(, oto sp#zy&ie#ze)("w* Spo.#"d ni(, najwiksze
p#awo do p#ze&awiania na& p#zysu-uje* My 'owie& wyta0
(za&y naj(i+sze za#zuty jako k#zywdzeni p#zez Ate)(zyk"w!
a zanied'ywani p#zez was* Gdy'y Ate)(zy(y po k#yjo&u
k#zywdzi%i /e%%ad! t#ze'a 'y 'yo powiado&i3 was o ty& jako
ty(,! kt"#zy o ty& nie wiedz$5 a%e w o'e(nej sytua(ji (zy+
t#ze'a du-i(, &"wF P#ze(ie+ sa&i widzi(ie! jak jedny(, uja#z0
&i%i! a na inny(, < i to nawet waszy(, sp#zy&ie#ze)("w <
(zy,aj$* =u+ od dawna s$ p#zy-otowani na wypadek ewen0
tua%nej wojny* 8ie 'y%i'y 'owie& p#zywasz(zy%i so'ie p#ze0
&o($ Ko#ki#y w'#ew naszej wo%i! a o'e(nie nie o'%e-a%i'y
Potidai5 do-odne poo+enie Potidai pozwa%a najatwiej wyko0
#zysta3 te#eny t#a(kie! a Ko#ki#a 'ya'y Pe%oponezyj(zyko&
dosta#(zya najwikszej 6%oty*
EA winni te&u wszystkie&u jeste.(ie wy! poniewa+ najpie#w
po wojna(, pe#ski(, pozwo%i%i.(ie Ate)(zyko& u&o(ni3 &iasto!
a p"1niej wznie.3 du-ie &u#y* Sta%e te+ poz'awia(ie wo%no.(i
nie ty%ko ty(, /e%%en"w! kt"#y(, uja#z&i%i Ate)(zy(y! a%e na0
wet ju+ waszy(, wasny(, sp#zy&ie#ze)("w9 nie ten 'owie&!
kto sa& uja#z&ia! %e(z ten! kto &"-'y te&u zapo'ie(! a nie
zapo'ie-a < ten jest wa.(iwie za'o#($! (,o3'y si nawet (,%u0
'i zasz(zytny& &iane& oswo'odzi(ie%a /e%%ady* Z t#ude& do0
szo do dzisiejsze-o ze'#ania! a &i&o to nawet te#az (e%e je-o
nie s$ jesz(ze zupenie jasne* 4zi. ju+ 'owie& nie na%e+ao'y
zastanawia3 si nad ty&! (zy dzieje si na& k#zywda! %e(z nad
.#odka&i o'#ony* Ate)(zy(y 'owie& dziaaj$(! a nie zw%ekaj$(!
-odz$ w nas < zde(ydowani p#ze(iw niezde(ydowany&* Wie&y
te+! jak$ d#(-$ zd$+aj$ do (e%u i jak ost#o+nie i powo%i do'ie0
#aj$ si do swy(, s$siad"w* Wo'e( waszej o'ojtno.(i s$dz$!
+e (zyny i(, u(,odz$ uwa-i! i nie postpuj$ tak .&ie%e! sko#o
jednak na'io#$ p#zekonania! +e wy .wiado&ie p#zy&yka(ie
o(zy! ude#z$ z (ay& #oz&a(,e&* Wy 'owie&! Da(ede&o)(zy(y!
jeste.(ie jedyny&i w.#"d /e%%en"w! kt"#zy %u'i(ie spok"j i '#o0
ni(ie si p#ze(iw (udzy& atako& nie si$! %e(z wo%$! jedyny&i!
kt"#zy nisz(z$ pot- niep#zyja(ie%sk$ nie wtedy! kiedy ona
za(zyna wz#asta3! %e(z dopie#o wtedy! kiedy wz#o.nie w dw"j0
nas"'* A p#ze(ie+ &"wiono o was! +e jeste.(ie ost#o+ni < wida3
&a(ie %epsz$ opini! ni+ na to zasu-uje(ie* Sa&i p#ze(ie+ wie0
&y! +e Pe#s z k#a)("w zie&i p#dzej zdoa dot#ze3 na Pe%opo0
nez! ni+ wy odpowiednio p#zy-otowa3 si do o'#ony5 o'e(nie
za. nie zw#a(a(ie uwa-i na Ate)(zyk"w! kt"#zy nie s$ tak da0
%eko jak Pe#sowie! %e(z '%isko5 za&iast sa&i zaatakowa3! wo%i(ie
odpie#a3 p"1niej napastnika i podda3 si z&ienny& %oso& woj0
ny w wa%(e z p#ze(iwnikie& o wie%e pot+niejszy&* Wie(ie
p#ze(ie+! +e Pe#s potkn$ si #a(zej o wasne 'dy i +e &y
w wa%(e z Ate)(zyka&i niejednok#otnie ju+ wy-#a%i.&y #a(zej
wskutek i(, 'd"w ni+ dziki waszej po&o(y5 zau6anie 'owie&
do was niejedny(, ju+ dop#owadzio do z-u'y! d%ate-o +e %i(z$(
na was sa&i si nie z'#oi%i* 8ie(,aj nikt z was nie s$dzi! +e
&"wi&y to #a(zej z nie(,(i do was i a'y was oska#+y3! a nie
d%ate-o! +e &a&y uzasadnion$ p#etensj5 p#etensj 'owie& &a
si do p#zyja(i"! je.%i '$dz$! oska#+enie za. kie#uje si p#ze0
(iw w#o-o&! je.%i wy#z$dz$ k#zywd*
E=e+e%i kto! to wa.nie &y uwa+a&y si za up#awniony(, do
za#zut"w pod ad#ese& s$siad"w! poniewa+ nasze istotne inte0
#esy s$ za-#o+one* De(z wy nie zdaje(ie so'ie z te-o sp#awy*
8ie po&y.%e%i.(ie #"wnie+ ni-dy! z jaki& to p#ze(iwnikie&
p#zyjdzie wa& wa%(zy3 i jak 'a#dzo #"+ni s$ od was Ate)(zy(y*
Poszukuj$ oni sta%e nowo.(i! szy'ko two#z$ nowe p%any i szy'ko
p#zep#owadzaj$ to! na (o si zde(yduj$9 wy za. (,(e(ie za(,o0
wa3 sw"j stan posiadania! nie(,tnie snuje(ie p%any i nie p#ze0
p#owadza(ie nawet #ze(zy konie(zny(,* Z d#u-iej zn"w st#ony
wa+$ si oni na #ze(zy p#ze#astaj$(e i(, siy! s$ .&iaka&i nie
%i(z$(y&i si z #ozu&e&! peny&i nadziei w (i+ki(, (,wi0
%a(,5 wasz (,a#akte# o'jawia si w ty&! +e &niej p#zejawia(ie
dziaa%no.(i! ni+ was na to sta3! nie &a(ie wia#y nawet w sytu0
a(ja(, zupenie pewny(, i skonni jeste.(ie p#zypusz(za3! +e
si ni-dy z t#udne-o poo+enia nie wywika(ie* I tak stoj$ oni <
zde(ydowani! nap#ze(iw was < niezde(ydowany(,5 oni (,tnie
p#ze&ie#zaj$ .wiat! wy (,tnie pozostaje(ie w do&u* Ate)0
(zy(y s$dz$! +e pusz(zaj$( si na o'(zyzn (o. zdo'd$! wy za.!
+e p#zez p#zedsi'io#(zo.3 st#a(i(ie to! (o posiada(ie* Ate)(zy(y
odnosz$( zwy(istwo nad niep#zyja(i"&i wyzyskuj$ je do osta0
te(zno.(i! a ponosz$( k%sk nie dadz$ si ostate(znie pokona3*
P#"(z te-o w su+'ie d%a oj(zyzny najni+sz$ (en &a u ni(, (ia0
o! kt"#e skadaj$ w o6ie#ze jak'y (o. o'(e-o! najwy+sz$ za. <
u&ys jako naj(enniejsze do'#o* =e+e%i p#zep#owadzenie jakie0
-o. p%anu nie powiedzie i& si! s$dz$! +e st#a(i%i (o.! (o ju+
posiada%i! a je+e%i uda i& si (o. osi$-n$3! uwa+aj$ to za d#o0
'iaz- w po#"wnaniu z ty&! (o pozostaje jesz(ze do osi$-ni(ia*
=e+e%i za. (o. i& si nie uda! '#ak powodzenia na-#adzaj$ so'ie
now$ nadziej$5 ty%ko u ni(, p%an osi$-ni(ia (ze-o. i sa&o
osi$-ni(ie z'ie-a si w (zasie ze so'$! poniewa+ tak szy'ko
p#zep#owadzaj$ swe p%any* 8ad ty& wszystki& t#udz$ si
p#zez (ae +y(ie w.#"d &ozo"w i nie'ezpie(ze)stw i w 'a#dzo
&ay& stopniu ko#zystaj$ z te-o! (o posiadaj$! 'o w(i$+ d$+$
do nowy(, zdo'y(zy* P#awdziwy& .wite& d%a ni(, jest wy0
konywanie o'owi$zk"w! a niesz(z.(ie& #a(zej 'ie#ny spok"j
ni+ pena t#udu dziaa%no.39 -dy'y wi( kto. ok#e.%i i(, po0
k#"t(e jako %udzi! kt"#zy po to istniej$ na .wie(ie! +e'y ani sa&i
nie zazna%i spokoju! ani inny& nie pozwo%i%i -o zazna3! to ok#e0
.%enie takie 'yo'y t#a6ne*
EMi&o +e z taki& pa)stwe& &a(ie do (zynienia! wa,a(ie si
jesz(ze! Da(ede&o)(zy(y! i nie zdaje(ie so'ie sp#awy! +e (i naj0
du+ej &aj$ zapewniony pok"j! kt"#zy p#zy-otowani na wszyst0
ko postpuj$ sp#awied%iwie* Gdy jednak kto. i& wy#z$dzi
k#zywd! zde(ydowanie pokazuj$! +e p#zed niesp#awied%iwo.(i$
nie ust$pi$* Wy za. &nie&a(ie! +e najsp#awied%iwiej jest nie
wy#z$dza3 p#zyk#o.(i inny& i nie na#a+a3 si nawet d%a was0
nej o'#ony* Gdy'y.(ie nawet s$siadowa%i z pa)stwe&! kt"#e
jest do was podo'ne! to i tak z t#ude& dao'y si te zasady
zastosowa3* W zwi$zku z ty&! (o.&y wa.nie powiedzie%i! za0
sady wasze s$ p#ze+ytkie&* =ak w sztu(e 'owie&! tak sa&a
w po%ity(e &usi zawsze zwy(i+y3 nowo.3* 4%a pa)stwa +yj$0
(e-o w -'oki& spokoju naj%epsze s$ u#z$dzenia niez&ienne!
takie jednak pa)stwo! kt"#e z&uszone jest &iesza3 si do wie%u
sp#aw! &usi (zsto wp#owadza3 u%epszenia* St$d pa)stwo ate)0
skie &aj$( za so'$ wie%kie do.wiad(zenie jest 'a#dziej nowo0
(zesne od wasze-o* Po"+(ie k#es waszej powo%no.(i i z-odnie
z o'ietni($ p#zyjd1(ie z po&o($ inny& sp#zy&ie#ze)(o& i Poti0
deato& wk#a(zaj$( szy'ko do Attyki5 nie wydawaj(ie na up
naj-o#sze-o w#o-a na#od"w z wa&i zap#zyja1niony(, i spok#ew0
niony(,5 nie znie(,(aj(ie nas wszystki(, i nie z&uszaj(ie do
szukania jakie-o. inne-o p#zy&ie#za* Szukaj$( inne-o p#zy&ie0
#za nie post$pi%i'y.&y niesp#awied%iwie ani w o'%i(zu 'o-"w!
st#"+"w p#zysi-i! ani w o(za(, %udzi #ozu&ny(,9 nie (i 'owie&
z#ywaj$ p#zy&ie#ze! kt"#zy opusz(zeni udaj$ si pod opiek
inny(,! %e(z (i! (o nie spiesz$ z po&o($! -dy s$ do te-o o'owi$0
zani z-odnie ze zo+on$ p#zysi-$* =e.%i (,(e(ie okaza3 do'#$
wo%! pozostanie&y z wa&i! z&ieniaj$( 'owie& sp#zy&ie#ze)0
("w nie post$pi%i'y.&y sp#awied%iwie! a z#eszt$ nie zna%e1%i0
'y.&y tak na& odpowiadaj$(y(,* 4o'#ze si wi( nad ty& za0
stan"w(ie i posta#aj(ie si! +e'y pod waszy& p#zewodni(twe&
Pe%oponez nie sta si sa'szy od te-o! jaki& -o wa& oj(owie
wasi p#zekaza%i*I
Tak p#ze&"wi%i Ko#yntyj(zy(y* W ty& (zasie 'awi%i w Da(e0
de&onie posowie ate)s(y d%a zaatwienia jaki(,. inny(, sp#aw*
4owiedziawszy si o &owa(, skie#owany(, p#ze(iw Ateno&!
postanowi%i wyst$pi3 na z-#o&adzeniu %a(ede&o)ski& nie
w (e%u odpa#(ia za#zut"w stawiany(, p#zez pa)stwa! %e(z 'y
Da(ede&o)(zyko& wykaza3! +e nie powinni 'ez -'sze-o za0
stanowienia podej&owa3 z'yt pospieszny(, de(yzji* B,(ie%i
#"wnie+ uwydatni3 pot- wasne-o pa)stwa i p#zypo&nie3
sta#szy& znane i& ju+ 6akty! a &odszy(, z ni&i zapozna3! uwa0
+aj$(! +e pod wpywe& a#-u&ent"w #a(zej 'd$ za pokoje&
ni+ za wojn$* Ldawszy si wi( do Da(ede&o)(zyk"w o.wiad0
(zy%i! +e p#a-n$! je.%i ni( nie stoi na p#zeszkodzie! p#ze&"wi3 na
z-#o&adzeniu* Kiedy i(, dopusz(zono! p#ze&"wi%i w ten spos"'9
EPose%stwo nasze nie p#zy'yo tutaj w (e%u spie#ania si
z waszy&i sp#zy&ie#ze)(a&i! %e(z d%a zaatwienia inny(, sp#aw
pa)stwowy(,5 usyszawszy za. o k#zyku! jaki si podni"s z po0
wodu Aten! p#zysz%i.&y tutaj nie d%ate-o! +e'y odpie#a3 za0
#zuty < nie &o+e(ie 'owie& wystpowa3 w (,a#akte#ze s0
dzi"w &idzy na&i a waszy&i sp#zy&ie#ze)(a&i < %e(z d%a0
te-o! +e'y.(ie nie u%e-%i z'yt atwo a#-u&ento& waszy(, sp#zy0
&ie#ze)("w i nie powzi%i jakiej. niez'yt sz(z.%iwej de(yzji
w sp#awie 'a#dzo powa+nej* =edno(ze.nie p#a-nie&y wypo0
wiedzie3 si (o do o(eny nasze-o postpowania i wyja.ni3! +e
posiada&y sp#awied%iwie to! (o.&y zdo'y%i! i +e na%e+y si
z na&i %i(zy3* Po ("+ &a&y wspo&ina3 o #ze(za(, (akie& daw0
ny(,! znany(, naszy& su(,a(zo& ty%ko z opowiadania! a nie
opa#ty(, na i(, wasnej o'se#wa(jiF De(z &usi&y wspo&nie3
o wojna(, pe#ski(, i inny(, znany(, wa& oso'i.(ie wypad0
ka(,! (,o(ia+ to ustawi(zne p#zypo&inanie wz'udzi #a(zej wa0
sze niezadowo%enie* Bzyna&i 'owie& na#a+a%i.&y si na nie'ez0
pie(ze)stwo d%a do'#ej sp#awy! kt"#a #"wnie+ i wa& ko#zy.3
p#zyniosa5 nie(,+e wi( wo%no na& 'dzie o ni(, wspo&nie3!
je+e%i to &o+e 'y3 w (zy&. d%a nas ko#zystne* M"wi3 za. o ty&
'dzie&y nie ty%e d%a odpa#(ia za#zut"w! i%e d%a zo+enia .wia0
de(twa i wyja.nienia! jakie jest to nasze pa)stwo! i+ kt"#y&
p#zyjdzie wa& wojowa3! je.%i 6aszyw$ podej&ie(ie de(yzj*
Twie#dzi&y 'owie&! +e pod Ma#atone& &y jedni podj%i.&y
nie'ezpie(zn$ wa%k z 'a#'a#zy)($5 pote&! kiedy po #az d#u-i
nad(i$-n$! nie 'd$( w stanie '#oni3 si na %$dzie! wsied%i.&y
wszys(y na ok#ty i sto(zy%i.&y #aze& z inny&i /e%%ena&i
'itw &o#sk$* Miao to ten skutek! +e Pe#sowie nie &o-%i nisz0
(zy3 Pe%oponezu i atakowa3 z &o#za posz(ze-"%ny(, &iast!
kt"#e w o'%i(zu wie%kiej 6%oty niep#zyja(ie%skiej nie 'yy'y
w stanie po&"( so'ie nawzaje&* 8aj'a#dziej za. p#zekonywa0
j$(e-o a#-u&entu dosta#(zy sa& niep#zyja(ie%9 pokonany 'o0
wie& na &o#zu! szy'ko wy(o6a si z wiksz$ (z.(i$ swy(,
wojsk! uwa+aj$(! +e sia je-o nie jest ju+ #"wna si%e G#ek"w*
ESko#o wi( pod(zas 'itwy &o#skiej jawnie si okazao! +e
%os /e%%ady zawis od 6%oty! to &y dosta#(zy%i.&y t#zy najwa+0
niejsze (zynniki te-o zwy(istwa9 najwiksz$ %i(z' ok#t"w!
niezwyk%e zdo%ne-o wodza i najwikszy zapa* P#ze(ie+ na
o-"%n$ %i(z' ok#t"w da%i.&y nie &niej jak dwie t#ze(ie! jako
dow"d( < Te&istok%esa! kt"#y -"wnie si do te-o p#zy(zyni!
+e 'itw sto(zono w (ie.ninie! (zy& w najo(zywistszy spos"'
u#atowa sp#aw9 d%ate-o te+ i wy sa&i u(z(i%i.(ie Te&istok%esa
naj-odniej ze wszystki(, (udzozie&("w! ja(y kiedyko%wiek
u was si pojawi%i* R"wnie+ najwiksz$ -otowo.3 i najwiksz$
odwa- &y.&y wykaza%i* W (,wi%i 'owie&! kiedy na %$dzie
nikt na& nie spieszy z po&o($! a wszys(y inni /e%%enowie a+
do naszy(, -#ani( 'y%i ju+ uja#z&ieni! zde(ydowa%i.&y si
opu.(i3 &iasto! znisz(zy3 nasz do'ytek i nie zd#adzi3 wsp"%nej
sp#awy pozostay(, sp#zy&ie#ze)("w* 8ie (,(ie%i.&y #ozp#o0
szy3 si i 'y3 p#zez to nieu+yte(zni! %e(z postanowi%i.&y na
ok#ta(, podj$3 #yzyko 'itwy nie (zuj$( u#azy o to! +e.(ie na&
nie po&o-%i* 4%ate-o te+ twie#dzi&y! +e nie &niejsz$ odda0
%i.&y wa& p#zysu- ni+ wy na&9 wy 'owie& wy#uszy%i.(ie na
wyp#aw z &iast nie tknity(, wojn$ i d%a i(, o'#ony! z%$kszy
si #a(zej o sa&y(, sie'ie ni+ o nas! 'o p#ze(ie+! jak du-o jesz0
(ze Ateny 'yy (ae! nie p#zysz%i.(ie na& z po&o($5 &y za.
wy#uszaj$( z &iasta! kt"#e ju+ wa.(iwie nie istniao! i podej0
&uj$( #yzyko 'itwy w o'#onie oj(zyste-o -#odu! na kt"#e-o
odzyskanie nadzieja 'ya 'a#dzo sa'a! #"wno(ze.nie o(a%i%i.&y
i sie'ie sa&y(,! i was w pewnej &ie#ze* Gdy'y.&y 'owie&
podda%i si Pe#so& z%$kszy si tak jak inni o sw"j k#aj a%'o
p"1niej nie odwa+y%i si p"j.3 na ok#ty uwa+aj$( si za z-u0
'iony(,! nie &o-%i'y.(ie sto(zy3 'itwy &o#skiej &aj$( z'yt
&a$ 6%ot! a sp#awy poto(zyy'y si tak! jak so'ie te-o +y(zy%i
Pe#sowie*
EBzy+ wi(! Da(ede&o)(zy(y! ze wz-%du na "w(zesn$ nasz$
-otowo.3 i #ozu&n$ de(yzje nie zasu-uje&y na to! +e'y na&
/e%%enowie nie zazd#o.(i%i tak 'a#dzo i&pe#iu&! kt"#e posia0
da&yF P#ze(ie+ i t ,e-e&oni uzyska%i.&y nie p#ze&o($! %e(z
d%ate-o! +e wy nie &ie%i.(ie o(,oty p#owadzi3 nada% wojny
z 'a#'a#zy)(a&i! a sp#zy&ie#ze)(y p#zysz%i do nas sa&i o6ia0
#uj$( na& p#zewodni(two* Sa&a natu#a #ze(zy z&usia nas do
wz&o(nienia ,e-e&onii9 dziaa tu p#zede wszystki& st#a(,!
nastpnie ,ono#! w#esz(ie wz-%$d na ko#zy.3* 8ie wydawao
si 'owie& #ze(z$ 'ezpie(zn$ wypusz(za3 z #$k ,e-e&oni i na0
#a+a3 si na nie'ezpie(ze)stwo wtedy! kiedy ju+ wie%u nas znie0
nawidzio! a niekt"#y(, z'untowany(, &usie%i.&y si$ posk#a0
&ia35 #"wnie+ wy nie 'y%i.(ie ju+ d%a nas p#zyja1nie usposo0
'ieni jak dawniej! %e(z nieu6ni i nie+y(z%iwi5 w ty(, oko%i(zno.0
(ia(, nasi sp#zy&ie#ze)(y 'y%i'y p#ze(,odzi%i na wasz$ st#on*
8iko&u za. nie &o+na stawia3 za#zutu! je.%i wo'e( powa+ne-o
nie'ezpie(ze)stwa sta#a si wszystko uo+y3 z-odnie ze swy&
inte#ese&*
EP#zynaj&niej wy! Da(ede&o)(zy(y! sp#awuje(ie ,e-e&oni
nad pa)stwa&i pe%oponeski&i u#z$dziwszy w ni(, wszystko
z-odnie z wasz$ ko#zy.(i$5 -dy'y.(ie za. w"w(zas wyt#wa%i do
ko)(a i dzie#+$( ,e-e&oni popad%i w nienawi.3 tak jak &y!
to wie&y do'#ze! +e nie &niej 'y%i'y.(ie twa#dzi d%a sp#zy0
&ie#ze)("w9 &usie%i'y.(ie 'owie& a%'o #z$dzi3 si%n$ #k$!
a%'o sa&i na#azi3 si na nie'ezpie(ze)stwo* 8ie z#o'i%i.&y za0
te& ni( nadzwy(zajne-o ani niez-odne-o z natu#$ %udzk$!
je.%i o6ia#owan$ na& wadz p#zyj%i.&y i je.%i.&y jej
z #$k nie wypu.(i%i kie#uj$( si naj'a#dziej natu#a%ny&i po0
'udka&i9 st#a(,e&! ,ono#e& i wz-%da&i na ko#zy.3* I zn"w
nie &y pie#wsi wp#owadzi%i.&y zasad siy9 zawsze istniaa
zasada! +e sa'szy u%e-a &o(niejsze&u* S$dzi%i.&y! +e je
ete.&y w p#awie nada% tak postpowa3! i wa& tak+e si tak
wydawao5 te#az dopie#o! kie#uj$( si swoj$ ko#zy.(i$! za0
(zyna(ie posu-iwa3 si a#-u&ente& p#awa i sp#awied%iwo.(i!
kt"#e-o nikt jesz(ze ni-dy nie postawi p#zed a#-u&ente& siy
i kt"#y jesz(ze ni-dy niko-o nie po,a&owa w pdzie zdo'yw0
(zy&! je+e%i si zda#zya do te-o sposo'no.3* Godni po(,way s$
(i! kt"#zy < (,o3 u%e-aj$ w#odzonej %udzio& (,(i wadzy <
s$ jednak sp#awied%iwsi! ni+'y &o-%i 'y3 &aj$( si* Gdy'y
inni zna%e1%i si w naszej sytua(ji! w"w(zas p#zez po#"wnanie
naj%epiej 'y si okazao! (zy postpuje&y u&ia#kowanie! (zy
te+ nie5 na& za. nasze a-odne postpowanie niesusznie p#zy0
spo#zyo wi(ej niesawy ni+ uznania*
EMi&o to 'owie&! +e w p#o(esa(, p#owadzony(, ze sp#zy&ie0
#ze)(a&i sa&i ustpuje&y nie(o z naszy(, up#awnie) t#aktuj$(
i(, jak #"wny(, p#zed naszy&i wasny&i s$da&i! wydaje si!
+e %u'i&y si p#o(esowa3* I nikt si nad ty& nie zastanowi!
d%a(ze-o te-o sa&e-o nie za#zu(a si tak+e inny& pa)stwo&!
kt"#e + &niejszy& od nas u&ia#kowanie& odnosz$ si do swy(,
poddany(,9 p#ze(ie+ kto &o+e si$ p#zep#owadzi3 sw$ wo%! nie
pot#ze'uje si w o-"%e p#o(esowa3* 7ni jednak p#zyzwy(zai%i
si do te-o! +e t#aktowani s$ na #"wni z na&i* =e.%i wi( ty%ko
w (zy&ko%wiek uwa+aj$ si za pok#zywdzony(,! (zy to p#zez
jakie. postanowienie! (zy p#zez na#zu(on$ i& de(yzj wynika0
j$($ z naszej wadzy! nie s$ wdzi(zni za to! +e si i(, nie po0
z'awia jesz(ze (ze-o. wi(ej! %e(z d#o'n$ p#zyk#o.3 (i+ej zno0
sz$! ni+ -dy'y.&y od po(z$tku! nie %i(z$( si z p#awe&! post0
powa%i z ni&i jawnie jak wad(y9 wtedy nawet oni nie sp#ze(i0
wia%i'y si zasadzie! +e sa'szy &usi ustpowa3 si%niejsze&u*
De(z pono %udzie 'a#dziej s$ (zu%i na o-#ani(zenie p#aw ni+
na -wat5 w pie#wszy& wypadku wydaje si i&! +e k#zywdzi
i(, #"wny! w d#u-i&! +e -wat zadaje si%niejszy* Za (zas"w
pe#ski(, znosi%i spokojnie o wie%e -o#sze #ze(zy ni+ o'e(nie!
nasze za. panowanie wydaje i& si p#zyk#e5 jest to natu#a%ne!
-dy+ istniej$(y stan #ze(zy zawsze jest (i+ki d%a podwadny(,*
W ka+dy& #azie! je.%i idzie o was! to -dy'y.(ie nas o'a%i%i i sa&i
dosz%i do wadzy! szy'ko st#a(i%i'y.(ie t sy&pati! jak$ &a(ie
ty%ko d%ate-o! +e wszys(y od(zuwaj$ %k p#zed na&i5 p#ze(ie+
na pewno postpowa%i'y.(ie podo'nie jak w (zasie wojen pe#0
ski(,! p#zez k#"tki (zas swojej ,e-e&onii* Ma(ie 'owie& p#awa
i o'y(zaje nie daj$(e si po-odzi3 ze zwy(zaja&i inny(, G#e0
k"w* Poza ty& +aden z was znajduj$( si na o'(zy1nie nie
stosuje si ani do zwy(zaj"w swe-o oj(zyste-o &iasta! ani do
ty(,! kt"#e panuj$ w inny(, k#aja(, -#e(ki(,*
E8ie podej&uj(ie wi( z'yt szy'ko de(yzji! -dy+ doty(zy ona
sp#awy 'ynaj&niej nie'a,ej* Pod wpywe& (udzy(, zapa0
t#ywa) i oska#+e) nie .(i$-aj(ie kopotu na wasn$ -ow* Za0
ni& #ozpo(znie(ie wojn! zastan"w(ie si nad ty&! jak 'a#dzo
t#udno p#zewidzie3 jej p#ze'ie-9 wojna 'owie& p#zedu+aj$( si
niesie ze so'$ wie%e nieo(zekiwany(, wypadk"w za#"wno d%a
jednej jak i d%a d#u-iej st#ony i nie wiado&o! na (zyj$ st#on
p#ze(,y%i si zwy(istwo* Id$( na wojn za(zyna si zwyk%e od
te-o! (o powinno 'y3 na ko)(u < od (zyn"w! a dopie#o do0
znawszy niepowodze) &y.%i si o ukada(,* 8ie popeni%i.&y
ni-dy dot$d te-o 'du i widzi&y! +e wy.(ie -o te+ nie pope0
ni%i! wzywa&y wi( was! dop"ki jesz(ze jest &o+no.3 wy'o#u
susznej de(yzji! 'y.(ie nie z#ywa%i ukadu pokojowe-o i nie
a&a%i p#zysi$-! a kwestie spo#ne z-odnie z t#aktate& #ozwi$0
za%i na d#odze p#awa* W p#ze(iwny& wypadku < 'io#$( za
.wiadk"w 'o-"w! st#a+nik"w p#zy&ie#zy < 'dzie&y usiowa%i
'#oni3 si p#zed napastnika&i i p"jdzie&y d#o-$ p#zez was
wskazan$*I
Tak p#ze&"wi%i Ate)(zy(y* Da(ede&o)(zy(y za. wysu(,aw0
szy za#zut"w sp#zy&ie#ze)("w i odpowiedzi ate)skiej odda%i%i
wszystki(, o'(y(, i sa&i #adzi%i nad sytua(j$* Wikszo.3 uwa0
+aa! +e Ate)(zy(y ju+ dopusz(zaj$ si 'ezp#awia i +e wojn
t#ze'a #ozpo(z$3 szy'ko! %e(z k#"% A#(,ida&os @! (zowiek znany
z #ozu&u i u&ia#kowania! w ten spos"' p#ze&"wi9
EDa(ede&o)(zy(yJ W wie%u ju+ wojna(, '#ae& udzia
i w.#"d was widz wie%u w ty& sa&y& (o ja wieku5 nie powin0
ni.&y wi( tak jak tu&! kt"#e&u '#ak do.wiad(zenia! +y(zy3
so'ie wojny uwa+aj$( j$ za (o. ko#zystne-o i 'ezpie(zne-o*
=e.%i'y si za. kto. #ozs$dnie zastanowi! doszed'y do p#ze0
konania! +e wojna! nad kt"#$ o'e(nie #adzi(ie! nie 'dzie
'ynaj&niej najatwiejsza* Pe%oponezyj(zyko& 'owie& i s$0
siado& naszy& do#"wnuje&y si$ i szy'ko &o+e&y dot#ze3
do ka+de-o punktu5 (zy+ &o+na jednak %ekko&y.%nie za(zy0
na3 wojn z na#ode&! kt"#y &ieszka z da%a od nas! a p#"(z
te-o jest 'a#dzo z+yty z &o#ze&! wyposa+ony doskona%e we
wsze%kie-o #odzaju zaso'y! w .#odki 6inansowe ze 1#"de pa)0
stwowy(, i p#ywatny(,! w ok#ty! konie! '#o) i posiada tak
wie%k$ %i(z' %udno.(i! jakiej nie &a +aden inny k#aj -#e(ki!
a #ozpo#z$dza ponadto %i(zny&i sp#zy&ie#ze)(a&i pa($(y&i
daninF Bzy &o+na 'ez p#zy-otowania de(ydowa3 si po0
spiesznie na wojn z taki& na#ode&F Bzy+ &a&y u6a3 naszej
6%o(ieF A%e p#ze(ie+ pod ty& wz-%de& jeste.&y sa'si5 zani&
za. p#zy-otuje&y odpowiednio si%n$ 6%ot! upynie du+o (zasu*
Bzy+ &a&y u6a3 zaso'o& pieni+ny&F A%e+ pod ty& wz-%de&
jest jesz(ze -o#zej! '#ak na& pienidzy w kasie pa)stwowej
i t#udno je .(i$-n$3 od o'ywate%i*
EM"-'y kto. u6aj$( %i(ze'nej p#zewadze naszej a#&ii s$dzi3!
+e &o+e&y (zsty&i napada&i nisz(zy3 k#aj Ate)(zyk"w* De(z
oni posiadaj$ wie%e inny(, pod%e-y(, so'ie k#aj"w i wszystko!
(ze-o pot#ze'uj$! d#o-$ &o#sk$ so'ie sp#owadz$* =e+e%i za.
'dzie&y si sta#a%i ode#wa3 od ni(, sp#zy&ie#ze)("w! t#ze'a
'dzie wspie#a3 i(, 6%ot$! -dy+ s$ to p#zewa+nie wyspia#ze*
=aka+ wi( 'dzie ta nasza wojnaF =e+e%i nie zapanuje&y
na &o#zu a%'o nie odetnie&y i& 1#"de do(,od"w! z kt"#y(,
ut#zy&uj$ 6%ot! 'dzie&y #a(zej st#on$ p#ze-#ywaj$($* A w ta0
kiej sytua(ji nie 'dzie&y &o-%i nawet zaw#ze3 ,ono#owe-o
pokoju! zwasz(za je.%i si 'dzie nazywao@! +e &y.&y wojn
za(z%i* 2o nie ud1&y si! +e wojna p#dko si sko)(zy! je.%i
i(, k#aj znisz(zy&y5 #a(zej %ka& si! +e'y.&y jej nie pozo0
stawi%i w spadku naszy& dzie(io&* =est 'owie& #ze(z$ &ao
p#awdopodo'n$! +e'y du&ni Ate)(zy(y sta%i si niewo%nika&i
na wasnej zie&i a%'o da%i si zast#aszy3 wojn$ jak %udzie nie0
do.wiad(zeni*
E7(zywi.(ie! nie za(,(a& was w(a%e do te-o! +e'y o'ojtnie
p#zy-%$da3 si k#zywdzie naszy(, sp#zy&ie#ze)("w a%'o p#zy0
&yka3 o(zy na za&a(,y ate)skie! %e(z twie#dz! +e nie na%e+y
od #azu (,wyta3 za '#o)* 8a%e+y wyp#awi3 pose%stwo ze ska#-$
nie -#o+$( zanadto wojn$! a%e z d#u-iej st#ony daj$( do pozna0
nia! +e nie ust$pi&y* R"wno(ze.nie pozyskiwa3 sp#zy&ie#ze)0
("w za#"wno spo.#"d /e%%en"w jak 'a#'a#zy)("w! a'y po&no0
+y3 w ten spos"' nasz$ 6%ot i zaso'y pieni+ne5 z te-o 'owie&!
+e wzywa&y na po&o( nie ty%ko /e%%en"w! a%e i 'a#'a#zy)("w!
nikt na& nie z#o'i za#zutu wo'e( za-#o+enia ze st#ony Aten5
#"wno(ze.nie &usi&y zo#-anizowa3 nasze wasne siy* 8aj%e0
piej 'dzie! je+e%i Ate)(zy(y dadz$ si p#zekona3 naszy&
poso&5 w p#ze(iwny& wypadku za dwa a%'o t#zy %ata < je0
.%i uzna&y to za stosowne < wy#uszy&y p#ze(iw ni& ju+ %e0
piej uz'#ojeni* Mo+e! widz$( nasze z'#ojenia i sysz$( z-odne
z ni&i sowa pos"w! atwiej ust$pi$! zwasz(za +e k#aj i(,
nie 'dzie jesz(ze znisz(zony i de(ydowa3 'd$ nie na #uina(,!
a%e w do'#y(, wa#unka(,* K#aju i(, 'owie& nie uwa+aj(ie za
ni( inne-o jak za zastaw! ty& wiksz$ posiadaj$(y wa#to.3!
w i& %epszy& jest stanie5 osz(zdza3 -o wi( t#ze'a jak najsta0
#anniej! a'y p#zez znisz(zenie nie dop#owadzi3 Ate)(zyk"w do
#ozpa(zy i nie ut#udni3 so'ie p#zez to zwy(istwa nad ni&i* =e0
.%i 'owie& nie p#zy-otowani do wojny i pod wpywe& ska#- na0
szy(, sp#zy&ie#ze)("w od #azu spustoszy&y Attyk! to uwa0
+aj(ie! +e'y.&y wikszej ,a)'y i 'iedy nie sp#owadzi%i na Pe0
%oponez* Ska#-i 'owie& za#"wno pa)stw jak jednostek atwo
&o+na zaatwi35 je+e%i jednak #ozpta&y powsze(,n$ wojn
d%a inte#es"w pojedyn(ze-o pa)stwa! wojn! kt"#ej p#ze'ie-u
nie zna&y! nieatwo 'dzie zako)(zy3 j$ z ,ono#e&*
E8ie(, si te+ niko&u nie wydaje t(,"#zostwe&! je.%i tak wie%e
pa)stw wa,a si stan$3 p#ze(iw jedne&u* Ate)(zy(y 'owie&
&aj$ nie &niejsz$ %i(z' sp#zy&ie#ze)("w! i to pa($(y(,
danin* 8a wojnie od-#ywa #o% nie ty%e uz'#ojenie! (o wkad
pieni+ny! kt"#y u&o+%iwia wystawienie a#&ii! zwasz(za je.%i
wojna to(zy si &idzy pa)stwe& %$dowy& i &o#ski&* Posta0
#aj&y si wi( najpie#w o pieni$dze! nie daj&y si po#wa3 &o0
wo& sp#zy&ie#ze)("w i spokojnie sp#aw #ozwa+&y! poniewa+
w ka+dy& #azie na nas spadnie odpowiedzia%no.3*
E8ie wstyd1(ie si tak+e owej powo%no.(i i niezde(ydowania!
kt"#e na& najwi(ej za#zu(aj$5 z'ytni po.pie(, p#zedu+y'y
sp#aw wsz(zt$ 'ez p#zy-otowania* P#ze(ie+ wa.nie ta nasza
powo%no.3 zapewnia t#wa$ niepod%e-o.3 i saw nasze&u pa)0
stwu* =est ona w -#un(ie #ze(zy #ozwa-$ i u&ia#kowanie&! &y
te+ jeste.&y jedyni! kt"#zy dziki tej wa.(iwo.(i nasze-o (,a0
#akte#u nie jeste.&y za#ozu&ia%i w (,wi%a(, powodzenia!
a w niesz(z.(iu &niej ni+ inni upada&y na du(,u* Kiedy kto.
po(,waa&i sta#a si za(,(i3 nas do awantu#ni(zy(, p#zedsi0
wzi3 w'#ew nasze&u p#zekonaniu! nie da&y si uwie.3 &ie0
&u po(,%e'stwu5 tak sa&o je.%i kto. (,(e nas podnie(i3 (zyni$(
na& wy#zuty! nie da&y si w naj&niejszy& stopniu #ozd#a+ni3
i nakoni3* 4zie%ni jeste.&y i #ozt#opni dziki #ozwadze! dzie%ni
d%ate-o! +e #ozwa-a $(zy si naj.(i.%ej z po(zu(ie& ,ono#u!
a po(zu(ie ,ono#u z dzie%no.(i$5 #ozt#opni za. d%ate-o! +e za
p#osto jeste.&y wy(,owani na to! +e'y wydawa3 si so'ie sa0
&y& &$d#zejszy&i od p#awa i o'y(zaj"w! i za su#owo! +e'y
p#awo& od&awia3 posusze)stwa* 8ie do.3 jeste.&y wy3wi(zeni
w tej nieu+yte(znej sztu(e! kt"#a u(zy! jak w pikny(, sowa(,
-ani3 p#zy-otowania niep#zyja(i"! -dy (zyne& nie u&ie si
sowo& do#"wna3* S$dzi&y! +e inni &y.%$ zupenie podo'nie
i +e %osu nie da si sowa&i nap#z"d usta%i3* 8aszy&i p#zy-oto0
wania&i nie(, zawsze kie#uje p#zekonanie! +e i nasi p#ze(iwni0
(y susznie #ozu&uj$5 nie t#ze'a opie#a3 swy(, nadziei na i(,
ewentua%ny(, po&yka(,! %e(z wy(,odzi3 z zao+enia! +e oni
tak sa&o jak &y pop#awnie p#zewiduj$* 8ie na%e+y s$dzi3! +e
jeden (zowiek wie%e si #"+ni od d#u-ie-o! %e(z p#zyj$3 za za0
sad! +e naj%epszy jest ten! kto si wy(,owa w twa#dej szko%e
konie(zno.(i*
E8ie po#zu(aj&y zasad! kt"#e p#zekaza%i na& nasi oj(owie
i kt"#e sa&i stosuje&y sta%e z po+ytkie&* 8ie podej&uj&y
po.piesznie! w jednej k#"tkiej (,wi%i! de(yzji! od kt"#ej zawiso
+y(ie wie%u %udzi! 'o-a(two! %os pa)stw i do'#e i&i! %e(z #oz0
wa+&y wszystko w spokoju* Mo+e&y so'ie na to pozwo%i3 'a#0
dziej ni+ kto inny dziki naszej potdze* Wy.%ij(ie pose%stwo do
Ate)(zyk"w w sp#awie Potidai i w sp#awie te-o wszystkie-o!
(o sp#zy&ie#ze)(y uwa+aj$ za swoj$ k#zywd! zwasz(za +e Ate)0
(zy(y -otowi s$ do poddania si s$dowi #ozje&(ze&u5 a sko#o
si na to -odz$! nie wypada p#ze(iw ni& od #azu wystpowa3!
tak jak si wystpuje p#ze(iw dopusz(zaj$(e&u si 'ezp#awia*
R"wno(ze.nie p#zy-otowuj(ie si do wojny* To 'dzie de(yzja
naj%epsza i d%a p#ze(iwnik"w naj-#o1niejsza*I W ten spos"'
p#ze&"wi A#(,ida&os5 Stene%adas za.! kt"#y 'y w"w(zas jed0
ny& z e6o#"w @! wyst$pi na ko)(u i takie wy-osi p#ze&"wie0
nie do Da(ede&o)(zyk"w9
E4u-i(, &"w Ate)(zyk"w nie #ozu&ie&5 na(,wa%iwszy
si 'owie& (o nie&ia#a w(a%e nie zap#ze(zy%i! +e k#zywdz$ na0
szy(, sp#zy&ie#ze)("w i Pe%oponez* P#ze(ie+! je+e%i w"w(zas
w (zasie wojen pe#ski(, 'y%i do'#zy! a o'e(nie w stosunku do
nas s$ 1%i! to -odni s$ podw"jnej ka#y za to! +e z do'#y(, sta%i
si zy&i* My za. i wtedy! i te#az sta%e jeste.&y jednakowi5 je.%i
'dzie&y &$d#zy! nie 'dzie&y si p#zy-%$da3 o'ojtnie k#zyw0
dzie naszy(, sp#zy&ie#ze)("w i nie 'dzie&y zw%eka3 z po0
&o($! poniewa+ i Ate)(zy(y nie zw%eka%i z k#zywd$* Inni &aj$
&o( pienidzy! ok#ty i konie! &y za. &a&y do'#y(, sp#zy&ie0
#ze)("w! kt"#y(, nie wo%no wyda3 na up Ate)(zyko&5 nie
wo%no te+ sp#awy #ozst#zy-a3 d#o-$ p#o(es"w i p#ze&"wie)!
'o nie sowa&i sk#zywdzeni zosta%i nasi sp#zy&ie#ze)(y* T#ze0
'a p#zyj.3 z po&o($ szy'ko i ze wszystki(, si* I nie(,aj nikt
nie pou(za! +e na&! k#zywdzony&! wypada si zastanawia39
#a(zej (i! kt"#zy &aj$ za&ia# wy#z$dzi3 k#zywd! powinni si
du-o nad ty& zastanowi3* L(,wa%(ie wi(! Da(ede&o)(zy(y <
z-odnie z ,ono#e& Spa#ty < wojn i nie dopu.3(ie do wz#ostu
Ate)(zyk"w* 8ie zd#adzaj&y naszy(, sp#zy&ie#ze)("w! %e(z
z po&o($ 'o+$ #uszaj&y p#ze(iw k#zywdzi(ie%o&*I
Tak powiedziawszy podda jako e6o# sp#aw pod -osowanie
na z-#o&adzeniu Da(ede&o)(zyk"w* 7.wiad(zy jednak < Da0
(ede&o)(zy(y -osuj$ 'owie& p#zez wzniesienie ok#zyku!
a nie za po&o($ ka&y(zk"w < +e nie &o+e #oz#"+ni3! kt"#y
ok#zyk 'y si%niejszy5 (,($( za. p#zez jawne -osowanie za0
(,(i3 i(, do opowiedzenia si za wojn$ o.wiad(zy9 < Da(e0
de&o)(zy(y! ko&u z was si wydaje! +e pok"j zosta ze#wany
i Ate)(zy(y dopusz(zaj$ si 'ezp#awia! nie(, p#zejdzie na t
st#on < i wskaza i& kie#unek < a kto jest p#ze(iwne-o zda0
nia! nie(, p#zejdzie na d#u-$ st#on* < Podni"sszy si Da0
(ede&o)(zy(y #ozst$pi%i si na dwie st#ony5 wikszo.3 'ya
zdania! +e ukad pokojowy zosta ze#wany* Wezwawszy sp#zy0
&ie#ze)("w o.wiad(zy%i! +e uwa+aj$ Ate)(zyk"w za winny(,!
p#a-n$ jednak zwoa3 ze'#anie wszystki(, sp#zy&ie#zony(,
i za#z$dzi3 o-"%ne -osowanie! a+e'y po wsp"%nej de(yzji #oz0
po(z$3 wojn! je.%i taka u(,waa zapadnie* Sp#zy&ie#ze)(y
osi$-n$wszy (e% uda%i si z pow#ote& do do&u* 8iedu-o po
ni(, odje(,a%i posowie ate)s(y zaatwiwszy sp#aw! d%a kt"#ej
p#zy'y%i* Ta de(yzja z-#o&adzenia %a(ede&o)skie-o o ze#wa0
niu pokoju zapada w (zte#nasty& #oku od zawa#(ia t#zydzie0
sto%etnie-o ukadu pokojowe-o po wojnie eu'ejskiej*
Da(ede&o)(zy(y podj%i u(,wa o ze#waniu ukadu i ko0
nie(zno.(i wojny nie ty%e z na&owy sp#zy&ie#ze)("w! i%e ze
st#a(,u p#zed Ate)(zyka&i* Widz$( 'owie&! +e wie%ka (z.3
/e%%ady jest ju+ opanowana p#zez Ate)(zyk"w! 'a%i si! +e'y
i(, pot-a jesz(ze 'a#dziej nie wz#osa*
7to! w jaki spos"' Ate)(zy(y zdo'y%i stanowisko! kt"#e po0
zwo%io i& wz#".3 w pot-* Kiedy Pe#sowie! pokonani na %$dzie
i &o#zu p#zez /e%%en"w! wy(o6a%i si z Eu#opy! a #eszta! kt"#a
u(ieka na ok#ta(, do Mika%e! zostaa ta& znisz(zona! k#"% %a
(ede&o)ski Deoty(,ides! sp#awuj$(y dow"dztwo nad /e%%ena0
&i w Mika%e! pow#"(i do do&u w#az ze sp#zy&ie#ze)(a&i pe0
%oponeski&i! Ate)(zy(y za. i sp#zy&ie#ze)(y z =onii i znad /e%
%espontu! kt"#zy ju+ odpad%i od k#"%a pe#skie-o! pozosta%i na
&iejs(u i o'%e-a%i Sestos zajte p#zez Pe#s"w* P#zezi&owawszy
ta& zdo'y%i to &iasto po wy(o6aniu si 'a#'a#zy)("w! a po0
te& wszys(y odpyn%i z /e%%espontu! ka+dy do swe-o do&u*
Ate)(zy(y! naty(,&iast po wy(o6aniu si Pe#s"w z Attyki! sp#o0
wadzi%i z pow#ote& do &iasta uk#yte pop#zednio dzie(i! ko0
'iety o#az u#atowany do'ytek i p#zy-otowa%i si do od'udowy
&iasta i &u#"w9 z &u#u 'owie& oka%aj$(e-o &iasto pozostay
ty%ko &ae 6#a-&enty! a do&y 'yy zawa%one5 u#atoway si
z ni(, ty%ko nie%i(zne! w kt"#y(, pod(zas inwazji &ieszka%i wy0
'itniejsi Pe#sowie*
Da(ede&o)(zy(y za. dowiedziawszy si o ty(, p%ana(, p#zy0
'y%i w pose%stwie do Aten5 (,tnie 'y 'owie& widzie%i! +e'y
ani oni sa&i! ani nikt inny nie &ia &u#"w* Popie#aa i(, w ty&
wiksza (z.3 sp#zy&ie#ze)("w z o'awy p#zed si%n$ %i(ze'nie
6%ot$ ate)sk$! kt"#a p#zedte& nie istniaa! i p#zed odwa-$ Ate)
(zyk"w okazan$ pod(zas wojny z Pe#sa&i* Posowie wzywa%i
Ate)(zyk"w! +e'y nie stawia%i &u#"w! a%e #a(zej wsp"%nie z Da
(ede&o)(zyka&i znisz(zy%i &u#y wszystki(, inny(, &iast poza
o'#'e& Pe%oponezu* Posowie nie wyjawia%i swy(, wa.(i0
wy(, inten(yj i podej#ze) wo'e( Ate)(zyk"w5 jako a#-u&ent
podawa%i! +e nie (,($! a'y Pe#sowie w #azie ponowne-o najazdu
zna%e1%i punkty opa#(ia d%a swy(, wypad"w tak jak ostatnio
w Te'a(,! i twie#dzi%i! +e wszys(y G#e(y znajd$ dostate(zne
s(,#onienie na Pe%oponezie* Ate)(zy(y za na&ow$ Te&istok%esa
odpowiedzie%i Da(ede&o)(zyko&! +e sa&i wy.%$ pose%stwo do
ni(, w tej sp#awie! i szy'ko odp#awi%i pos"w %a(ede&o)ski(,5
Te&istok%es za. do#adzi i#n! +e'y je-o sa&e-o jak najszy'(iej
wyp#awi%i do Da(ede&onu! inny(, za. pos"w! kt"#zy &ie%i &u
towa#zyszy3! nie tak p#dko! %e(z +e'y zat#zy&a%i i(, do (,wi%i!
a+ wznios$ &u# do takiej wysoko.(i! kt"#a pozwo%i na o'#on
p#zed atakie&5 wszys(y za. 'ez wyj$tku o'ywate%e < &+0
(zy1ni! ko'iety i dzie(i < &ie%i zaj$3 si 'udow$ &u#u nie
osz(zdzaj$(! je.%i 'dzie t#ze'a! ani p#ywatne-o! ani pu'%i(zne0
-o 'udynku! 'u#z$( wszystko 'ez #"+ni(y* Podawszy te wska0
z"wki i p#zy#zekszy! +e #eszt sa& zaatwi w Da(ede&onie! od0
je(,a* Po p#zy'y(iu do Da(ede&onu nie uda si od #azu do
wadz! %e(z zw%eka pod #oz&aity&i pozo#a&i* I%ek#o3 za. kt"0
#y. z %a(ede&o)ski(, u#zdnik"w zapytywa! d%a(ze-o nie
zjawia si p#zed z-#o&adzenie& %a(ede&o)ski&! odpowiada!
+e (zeka na swy(, towa#zyszy! +e pozosta%i oni w do&u z po0
wodu jakie-o. zaj(ia! a%e spodziewa si i(, %ada (,wi%a i dziwi
si! +e dot$d nie p#zy'y%i*
7ni za. su(,aj$( ty(, s"w wie#zy%i Te&istok%esowi! -dy+
-o %u'i%i* Kiedy jednakowo+ #oz&ai(i p#zy'ysze twie#dzi%i z (a0
$ pewno.(i$! +e w Atena(, 'uduje si &u# i +e osi$-n$ on
ju+ pewn$ wysoko.3! nie &o-%i te&u nie wie#zy3* 4owiedzia
si o ty& Te&istok%es i #adzi Da(ede&o)(zyko&! +e'y sowo&
nie dawa%i wia#y! %e(z #a(zej wysa%i spo.#"d sie'ie do Aten
%udzi powa+ny(,! kt"#zy o'ej#zawszy #ze(z na &iejs(u zo+$ i&
wia#y-odn$ #e%a(j* Wysyaj$ i(, wi(! a Te&istok%es pota0
je&nie za%e(a Ate)(zyko& zat#zy&a3 u sie'ie pos"w %a(ede0
&o)ski(, w spos"' jak naj&niej zw#a(aj$(y uwa- i nie wy0
pusz(za3 i(, w(ze.niej! a+ posowie ate)s(y < p#zy'y%i ju+ 'o0
wie& do Te&istok%esa je-o towa#zysze! /a'#oni(,os! syn Dizy
k%esa i A#ystydes! syn Dizy&a(,a < nie pow#"($ z Da
(ede&onu* 2a si 'owie&! +e Da(ede&o)(zy(y dowiedziaw0
szy si (aej p#awdy nie wypusz(z$ i(, ju+ z pow#ote&*
Ate)(zy(y wi( z-odnie z za%e(enie& zat#zy&a%i pos"w! Te0
&istok%es za. wyst$piwszy p#zed Da(ede&o)(zyka&i o.wiad0
(zy otwa#(ie! +e Ateny zostay ju+ o'wa#owane i &u#y po0
t#a6i$ zapewni3 'ezpie(ze)stwo &ieszka)(o&5 je+e%i za. Da0
(ede&o)(zy(y a%'o sp#zy&ie#ze)(y p#a-n$ wysa3 w p#zyszo.(i
pose%stwo do Aten! nie(,aj wiedz$! +e &aj$ do (zynienia z na0
#ode&! kt"#y do'#ze u&ie o(eni3! (o jest ko#zystne d%a nie-o
sa&e-o i d%a wsp"%nej sp#awy wszystki(, /e%%en"w* Wtedy
'owie&! kiedy postanowi%i opu.(i3 &iasto i uda3 si na ok#ty!
podj%i t .&ia$ de(yzj sa&i! 'ez po&o(y Da(ede&o)(zyk"w5
#"wnie+ we wszystki(, sp#awa(, 'd$(y(, p#zed&iote& wsp"%0
ny(, o'#ad wykaza%i nie &niej #ozwa-i ni+ ktoko%wiek inny*
Te#az uwa+aj$ za stosowne u&o(ni3 &iasto we wasny& inte0
#esie i d%a do'#a wszystki(, sp#zy&ie#ze)("w9 nie &o+e 'o0
wie& pa)stwo &ie3 #"wne-o -osu p#zy wsp"%ny(, o'#ada(,!
je.%i nie posiada takiej sa&ej podstawy swej nieza%e+no.(i jak
inne pa)stwa* A%'o wi( wszys(y sp#zy&ie#ze)(y < o.wiad(zy
Te&istok%es < powinni &ie3 &iasta nie o'wa#owane! a%'o
t#ze'a uzna3 postpowanie Aten za uzasadnione*
Da(ede&o)(zy(y usyszawszy to nie okaza%i jawnie -niewu*
Pose%stwo p#ze(ie+ wysano nie w (e%u p#zeszkodzenia w 'u0
dowie &u#"w! %e(z d%a udzie%enia #ady &aj$(ej na (e%u wsp"%0
ne do'#o* Ponadto 'y%i w"w(zas w naj%epszy(, stosunka(,
z Ate)(zyka&i pa&itaj$( i(, zapa okazany w wojnie pe#skiej*
Mi&o to od(zuwa%i sk#yte niezadowo%enie! +e i(, za&ys si nie
uda* Ty&(zase& posowie o'u st#on 'ez p#zeszk"d pow#"(i%i
do do&u*
W ten spos"' Ate)(zy(y w k#"tki& (zasie o'wa#owa%i swe
&iasto* =esz(ze te#az 'udowa wskazuje! +e dokonano jej po0
.piesznie* Aunda&enty 'owie& z'udowane s$ z p#ze#"+ne-o
#odzaju ka&ieni! &iejs(a&i nawet z nie o(iosany(,* W$(zano
do &u#"w wszystko! (o 'yo pod #k$9 ste%e @ z -#o'ow("w i ka0
&ienie p#zy-otowane ju+ do inne-o (e%u* Pie#.(ie) &u#"w wy0
sunito da%eko poza o'#' dawne-o &iasta i d%ate-o w po.pie0
(,u '#ano 'ez #"+ni(y wszystko! (o si nawino* Te&istok%es
na&"wi #"wnie+ Ate)(zyk"w do wyko)(zenia 'udowy po#tu
w Pi#eusie < za(zto j$ dawniej! za je-o a#(,ontatu @ < uwa+a0
j$( poo+enie te-o &iejs(a za 'a#dzo do-odne! -dy+ 'yy ta&
t#zy natu#a%ne p#zystanie* Te&istok%es 'y p#zekonany! +e Ate)0
(zy(y najatwiej osi$-n$ pot- staj$( si na#ode& +e-%a#ski&*
7n pie#wszy o.&ie%i si wypowiedzie3 &y.%! +e t#ze'a si z+y3
z &o#ze& < i sa& od #azu p#zyst$pi do dziea* Z-odnie z je-o
#ad$ < jak to jesz(ze dzisiaj wida3 < z'udowano dokoa Pi0
#eusu -#u'y &u#5 dwa wozy z p#ze(iwny(, st#on id$(e &ijay
si wioz$( ka&ienie do 'udowy* Wewn$t#z nie sypano &niej0
szy(, ka&ieni ani -%iny! %e(z stawiano &u# z wie%ki(,! (zwo0
#ok$tny(,! o(iosany(, '%ok"w spojony(, od zewn$t#z +e%azny&i
k%a&#a&i i oowie&* Za&ie#zon$ wysoko.3 osi$-nito ty%ko do
poowy* Te&istok%es (,(ia 'owie& wystawi3 &u# tak wysoki
i -#u'y! +e'y &"- si op#ze3 atako& niep#zyja(ie%ski&5 s$0
dzi! +e do pi%nowania -o wysta#(zy niewie%ka i &niej dzie%na
zao-a! pod(zas -dy #eszta wsi$dzie na ok#ty* 8ajwi(ej d'a
o 6%ot! doszedszy < jak &i si zdaje < do p#zekonania! +e
wojsko k#"%a pe#skie-o &a atwiejszy dostp d#o-$ &o#sk$ ni+
%$dow$* Lwa+a! +e Pi#eus jest wa+niejszy od sa&e-o &iasta %e0
+$(e-o da%ej od &o#za! i nie#az za%e(a Ate)(zyko&! +e'y w #a0
zie niepowodze) na %$dzie (o6n%i si do Pi#eusu i na ok#ta(,
stawi%i (zoo p#ze(iwnikowi* Ate)(zy(y wi( w ten spos"' za0
#az po odej.(iu Pe#s"w o'wa#owa%i &iasto i za(z%i inne 'u0
dowy*
Ty&(zase& Pauzanias! syn K%eo&'#ota! wysany zosta
z Da(ede&onu jako w"dz /e%%en"w z dwudziesto&a ok#ta&i
pe%oponeski&i* 4o$(zy%i si do nie-o #"wnie+ Ate)(zy(y z t#zy0
dziesto&a ok#ta&i i wie%u inny(, sp#zy&ie#ze)("w* Podj%i
oni wyp#aw na Byp# i pod'i%i zna(zn$ (z.3 wyspy! nastpnie
uda%i si pod 2izan(ju& znajduj$(e si w #ka(, pe#ski(, i zdo0
'y%i je jesz(ze pod wodz$ Pauzaniasa*
2uta jednak Pauzaniasa -niewaa wszystki(, G#ek"w!
a w nie&ay& stopniu tak+e =o)(zyk"w i ty(, /e%%en"w! kt"#zy
zosta%i .wie+o wyzwo%eni spod ja#z&a pe#skie-o* P#zy(,odzi%i
oni niejednok#otnie do Ate)(zyk"w p#osz$(! 'y o'j%i nad ni&i!
jako po'#aty&(a&i! ,e-e&oni i poo+y%i k#es sa&owo%i Pauza0
niasa* Ate)(zy(y skwap%iwie p#zyj%i i(, p#opozy(j! sta#a%i si
ni&i zaj$3 i u#z$dzi3 wszystko! jak &o-%i naj%epiej* Ty&(za0
se& Da(ede&o)(zy(y odwoa%i Pauzaniasa! a'y p#zep#owadzi3
do(,odzenie w sp#awie za#zut"w p#ze(iw nie&u! -dy+ p#zy'y0
waj$(y /e%%enowie z-odnie oska#+a%i -o o 'ezp#awie! a sp#awo0
wane p#zez nie-o dow"dztwo podo'ne 'yo #a(zej do ty#anii*
Tak si zo+yo! +e #"wno(ze.nie z je-o odwoanie& sp#zy&ie0
#ze)(y < z wyj$tkie& +onie#zy pe%oponeski(, < z nie(,(i
do Pauzaniasa p#zesz%i na st#on Ate)(zyk"w* Pauzanias po
p#zy'y(iu do Da(ede&onu zosta wp#awdzie skazany za pewne
akty sa&owo%i! %e(z o(zysz(zono -o z najwa+niejszy(, za#zut"w!
po&awiano -o za. o sp#zyjanie Pe#so&! (o zdaje si nie u%e-ao
w$tp%iwo.(i* Za&iast nie-o wysa%i Da(ede&o)(zy(y 4o#kisa
i ki%ku inny(, z niewie%ki& wojskie&! a%e ty& sp#zy&ie#ze)(y
nie o6ia#owa%i ju+ na(ze%ne-o dow"dztwa* Bi z#ozu&iawszy to
odje(,a%i5 Da(ede&o)(zy(y za. nie p#zysa%i ju+ p"1niej +adny(,
inny(, dow"d("w! z jednej st#ony 'oj$( si! +e'y nie u%e-a%i oni
zy& wpywo& na o'(zy1nie jak Pauzanias! z d#u-iej st#ony
(,($( si wy(o6a3 z wojny p#ze(iwko Pe#so&* Z#eszt$ uwa+a%i
Ate)(zyk"w za wysta#(zaj$(o do'#y(, p#zyw"d("w i za odda0
ny(, so'ie w"w(zas p#zyja(i"*
7'j$wszy w ten spos"' ,e-e&oni na +y(zenie sp#zy&ie#ze)0
("w nienawidz$(y(, Pauzaniasa Ate)(zy(y usta%i%i! kt"#e pa)0
stwa &aj$ dosta#(za3 pienidzy na wojn z Pe#sa&i! a kt"#e
ok#t"w5 powode& p#zez ni(, podawany& 'ya (,3 znisz0
(zenia k#aju pe#skie-o i ze&sta za to! (o wy(ie#pie%i* Wtedy
po #az pie#wszy ustanowi%i Ate)(zy(y u#z$d ,e%%enota&i"w!
kt"#zy p#zyj&owa%i danin < tak 'owie& nazwano podatek
pieni+ny* Pie#wsz$ danin usta%ono w wysoko.(i (zte#ystu
sze.3dziesi(iu ta%ent"w @5 kasa zwi$zkowa &ie.(ia si na 4e%os!
a ze'#ania od'yway si w ta&tejszej .wi$tyni*
Stoj$( na (ze%e sp#zy&ie#zony(, pa)stw! kt"#e z po(z$tku
'yy sa&odzie%ne i wsp"%ne od'yway o'#ady! dokona%i Ate)0
(zy(y wie%u (zyn"w wojenny(, i posuni3 po%ity(zny(,
w ok#esie &idzy wojna&i pe#ski&i a wojn$ o'e(n$* Skie#o0
wane one 'yy (z.(iowo p#ze(iwko sa&y& 'a#'a#zy)(o&!
(z.(iowo p#ze(iw wasny&! z'untowany& sp#zy&ie#ze)(o&!
(z.(iowo w#esz(ie p#ze(iw w(,odz$(y& i& ustawi(znie
w d#o- Pe%oponezyj(zyko&* 7pisuj te wypadki i od(,odz
od te&atu d%ate-o! +e wszys(y &oi pop#zedni(y po&ija%i ten
ok#es i a%'o opisywa%i dzieje /e%%ady p#zed wojna&i pe#ski&i!
a%'o sa&e wojny pe#skie5 /e%%anikos za. po#uszy to wp#aw0
dzie w swojej Historii attyckiej, jednak+e pot#aktowa wypadki
po'ie+nie i nie.(i.%e pod wz-%de& (,#ono%o-i(zny&* Ta dy0
-#esja wyka+e! w jaki spos"' Ateny doszy do swej pot-i*
8ajpie#w wi( Ate)(zy(y pod wodz$ Ki&ona! syna Mi%tia0
desa! o'%e-a%i 'd$(e pod panowanie& pe#ski& &iasto Eion
nad St#y&one&* Zdo'y%i je i %udno.3 sp#zeda%i w niewo%*
8astpnie sp#zeda%i w niewo% %udno.3 wyspy Ski#os na Mo0
#zu E-ejski&! za&ieszkanej p#zez 4o%op"w! i sa&i j$ sko%o0
nizowa%i* P#owadzi%i te+ z &ieszka)(a&i Ka#ystos na Eu'ei
wojn! w kt"#ej inni Eu'ej(zy(y nie '#a%i udziau! i po pewny&
(zasie z&usi%i i(, do kapitu%a(ji* 8astpnie wojowa%i ze z'un0
towany&i 8aksyj(zyka&i i o'%+enie& z&usi%i i(, do po0
susze)stwa* 2yo to pie#wsze pa)stwo sp#zy&ie#zone! kt"#e
w'#ew istniej$(e&u ukadowi p#zy&ie#za zostao poz'awione
niepod%e-o.(i5 p"1niej stopniowo ten sa& %os spotka wszyst0
kie inne*
Wie%e 'yo powod"w 'untu &iast! %e(z najwa+niejsze z ni(,
to za%e-o.(i w pa(eniu daniny! niedosta#(zanie ok#t"w i od0
&awianie udziau w wyp#awa(,5 Ate)(zy(y 'owie& su#owo
.(i$-a%i danin! a stosuj$( .#odki p#zy&usowe wo'e( %udzi nie
nawyky(, do te-o i opo#ny(, 'udzi%i nie(,3* A%e tak+e i z in0
ny(, powod"w panowanie ate)skie nie 'yo tak &i%e widziane
jak na po(z$tku9 pod(zas wsp"%ny(, wyp#aw sp#zy&ie#ze)(y
nie 'y%i na #"wni t#aktowani z Ate)(zyka&i! a w #azie 'untu
Ate)(zy(y &o-%i atwo i(, posk#o&i3* Win ponosi%i tutaj
p#zede wszystki& sa&i sp#zy&ie#ze)(y9 wikszo.3 i(, 'owie&
nie (,($( opusz(za3 swe-o k#aju! u(,y%aa si od wyp#aw wo0
jenny(, i a'y nie dosta#(za3 ok#t"w! zo'owi$zaa si do ska0
dania pewny(, ok#e.%ony(, opat pieni+ny(,5 w ten spos"'
z i(, skadek powikszya si 6%ota atty(ka! a oni sa&i w #azie
powstania 'y%i nie p#zy-otowani do wojny i nie wy3wi(zeni*
Pote& Ate)(zy(y i sp#zy&ie#ze)(y sto(zy%i z Pe#sa&i 'itw %$0
dow$ i &o#sk$ p#zy uj.(iu Eu#y&edontu w Pa&6i%ii i w ty&
sa&y& dniu odnie.%i podw"jne zwy(istwo @ pod wodz$ Ki&ona!
syna Mi%tiadesa! zdo'ywszy %u' znisz(zywszy okoo dwustu t#"j
#zdow("w 6eni(ki(,* P"1niej doszo do 'untu Tazyj(zyk"w!
kt"#zy po#"+ni%i si z Ate)(zyka&i o punkty ,and%owe %e+$(e
na p#ze(iw%e-y& wy'#ze+u t#a(ki& i o kopa%nie! kt"#e 'yy
i(, wasno.(i$* Ate)(zy(y wypyn$wszy z 6%ot$ p#ze(iw Ta
zos zwy(i+y%i w 'itwie &o#skiej i wy%$dowa%i na wyspie5
w ty& sa&y& (zasie wysa%i nad St#y&on dziesi3 tysi(y ko%o0
nist"w spo.#"d wasny(, o'ywate%i i spo.#"d sp#zy&ie#ze)("w!
+e'y sko%onizowa%i &iejs(owo.3! kt"#a w"w(zas nazywaa si
Ennea,odoj! a dzisiaj A&6ipo%is* Ko%oni.(i opanowa%i zajte
p#zez Edon"w Ennea,odoj5 kiedy jednak posun%i si da%ej
w -$' %$du t#a(kie-o! zosta%i #oz-#o&ieni w edo)skiej &iejs(o0
wo.(i 4#a'eskos p#zez po$(zone siy wszystki(, T#ak"w! d%a
kt"#y(, ewentua%ne usadowienie si Ate)(zyk"w w Ennea,odoj
ozna(zao sta$ -#o1' wojny*
Tazyj(zy(y! zwy(i+eni w 'itwa(, i o'%e-ani! zw#a(a%i si do
Da(ede&o)(zyk"w z p#o.'$ o zaatakowanie Attyki* Bi za. w ta0
je&ni(y p#zed Ate)(zyka&i p#zy#zek%i i& to i za&ie#za%i o'iet0
ni( wypeni35 jednak+e na p#zeszkodzie stano t#zsienie zie0
&i! w (zasie kt"#e-o ,e%o(i i pe#iojkowie @ z &iejs(owo.(i Tu#ia
i Ajtaja z'untowa%i si i o'sadzi%i -"# Ito&e* Wiksz$ (z.3
,e%ot"w stanowi%i poto&kowie on-i uja#z&iony(, Messe)(zy0
k"w5 st$d te+ wszystki(, ,e%ot"w nazywano Messe)(zyka&i*
Da(ede&o)(zy(y zaj(i wi( 'y%i wojn$ z powsta)(a&i na Ito0
&e5 Tazyj(zy(y za. w t#ze(i& #oku o'%+enia skapitu%owa%i
p#zed Ate)(zyka&i na nastpuj$(y(, wa#unka(,9 &usie%i z'u0
#zy3 &u#y! wyda3 ok#ty! zapa(i3 jedno#azow$ kont#y'u(j
i w p#zyszo.(i #e-u%a#nie pa(i3 pewn$ usta%on$ kwot pie0
ni+n$ o#az odda3 posiado.(i na %$dzie stay& w#az z kopa%0
nia&i*
Da(ede&o)(zy(y za.! kiedy si wojna z powsta)(a&i na Ito0
&e p#zedu+aa! wezwa%i na po&o( sp#zy&ie#ze)("w! w.#"d
ni(, i Ate)(zyk"w! kt"#zy posa%i zna(zny oddzia pod dow"dz0
twe& Ki&ona* 4o Ate)(zyk"w zw#"(ono si z p#o.'$ o po&o(
-"wnie d%ate-o! +e u(,odzi%i oni za znaw("w sztuki o'%+ni
(zej5 p#zy o'%+eniu jednak! kt"#e &i&o i(, o'e(no.(i si p#ze0
(i$-ao! wyszy na jaw pewne '#aki w u&iejtno.(ia(, Ate)0
(zyk"w5 w p#ze(iwny& 'owie& #azie 'y%i'y &iejs(owo.3 sztu#0
&e& zdo'y%i* 7d (zasu tej wyp#awy po #az pie#wszy doszo do
otwa#te-o niepo#ozu&ienia &idzy Da(ede&o)(zyka&i i Ate)0
(zyka&i* Kiedy 'owie& nie dao si &iejs(owo.(i wzi$3 sztu#0
&e&! Da(ede&o)(zy(y z%k%i si .&iae-o (,a#akte#u Ate)(zy0
k"w i i(, pdu do nowo.(i5 #"wno(ze.nie %i(zy%i si z ty&! +e
s$ to %udzie inne-o sz(zepu* 2oj$( si wi(! +e'y w #azie du+0
sze-o po'ytu nie po#ozu&ie%i si z powsta)(a&i! odp#awi%i
i(, < jedyny(, spo.#"d sp#zy&ie#ze)("w < nie wyjawiaj$(
p#zed ni&i swy(, podej#ze)! %e(z pod pozo#e&! +e ju+ i(, nie
pot#ze'uj$* Ate)(zy(y jednak z#ozu&ie%i! +e odp#awiono i(, nie
z powodu podane-o i& o6i(ja%nie! %e(z wskutek jakie-o. podej0
#zenia* 7'u#zeni i p#zekonani! +e nie zasu+y%i so'ie na to ze
st#ony Da(ede&o)(zyk"w! za#az po pow#o(ie do do&u ze#wa%i
zawa#te pod(zas wojen pe#ski(, p#zy&ie#ze ze Spa#t$ i wesz%i
w sojusz z niep#zyja(i"&i Spa#ty! A#-iw(zyka&i* P"1niej o'a
te pa)stwa po$(zyy si taki& sa&y& sojusze& z Tessa%a&i*
Powsta)(y za. na Ito&e w (zwa#ty& #oku o'%+enia! nie &o0
-$( si ju+ du+ej opie#a3! skapitu%owa%i p#zed Da(ede&o)(zy0
ka#ni na nastpuj$(y(, wa#unka(,9 &ie%i opu.(i3 'ez p#zeszko0
dy Pe%oponez i ni-dy ju+ ta& nie pow#"(i3! a je.%i kto. z ni(,
zostanie s(,wytany na Pe%oponezie! 'dzie niewo%nikie& te-o!
kto -o p#zyt#zy&a* Z#eszt$ jesz(ze p#zed ty&i wypadka&i wy0
#o(znia Apo%%ona Pityjskie-o @ za%e(aa Da(ede&o)(zyko&
pusz(za3 wo%no ka+de-o! kto odda si w opiek 4zeusowi Ito
&ejskie&u* Wysz%i wi( #aze& z dzie3&i i ko'ieta&i* Ate)0
(zy(y! w#o-o ju+ usposo'ieni do Da(ede&o)(zyk"w! p#zyj%i
i(, i osadzi%i w 8aupaktos zdo'yty& wa.nie na Dok#a(,
7dzo%ijski(,* R"wnie+ Me-a#yj(zy(y p#zyst$pi%i do p#zy&ie#za
z Ate)(zyka&i! poniewa+ p#owadzi%i wa%ki z Ko#yntyj(zyka&i
z powodu spo#"w -#ani(zny(,* Ate)(zy(y zaj%i wi( Me-a#
i Pe-aj! wy'udowa%i Me-a#yj(zyko& du-ie &u#y od &iasta
do 8izai i osadzi%i ta& swoj$ zao-* 7dt$d za(za si -wa0
towna nienawi.3 Ko#yntu do Aten*
Di'ij(zyk Ina#os! syn Psa&&ety(,a! k#"% Di'ij(zyk"w s$sia0
duj$(y(, z E-ipte&! wy#uszywszy z Ma#ei %e+$(ej powy+ej Aa0
#os! ode#wa wiksz$ (z.3 E-iptu od k#"%a A#tokse#ksesa i sa&
o'j$wszy panowanie sp#owadzi Ate)(zyk"w* Znajdowa%i si
oni wa.nie koo Byp#u w si%e dwustu ok#t"w wasny(, i sp#zy0
&ie#zony(,* 7pu.(i%i Byp# i p#zy'y%i na wezwanie Ina#osa*
Wpyn$wszy z &o#za do 8i%u opanowa%i #zek i dwie t#ze(ie
&iasta Me&6is to(z$( wojn p#ze(iw t#ze(iej (z.(i zwanej
2iay& Mu#e&! -dzie s(,#oni%i si Pe#sowie! Medowie i (i
E-ip(janie! kt"#zy nie p#zy$(zy%i si do 'untu p#ze(iw k#"%owi*
Inna (z.3 ate)skiej 6%oty wy%$dowawszy w /a%iadzie sto0
(zya 'itw z Ko#yntyj(zyka&i i Epidau#yj(zyka&i! w kt"#ej
zwy(istwo odnie.%i Ko#yntyj(zy(y* P"1niej jednak Ate)(zy(y
#oz-#o&i%i 6%ot pe%oponesk$ koo Kek#y6a%ei* W wojnie za.!
kt"#a p"1niej wy'u(,a &idzy Ate)(zyka&i i Aj-ineta&i!
doszo &idzy o'ie&a st#ona&i i i(, sp#zy&ie#ze)(a&i do wie%0
kiej 'itwy &o#skiej koo Aj-iny* Ate)(zy(y! odni"sszy zwy0
(istwo i za'#awszy Aj-ineto& siede&dziesi$t ok#t"w! wy%$0
dowa%i na wyspie i pod wodz$ Deok#atesa! syna St#oj'osa!
o'%e-a%i &iasto* Wtedy Da(ede&o)(zy(y (,($( po&"( Aj-ine0
to& p#zep#awi%i na wysp t#zystu ,op%it"w! kt"#zy p#zedte&
po&a-a%i Epidau#yj(zyko& i Ko#yntyj(zyko&5 Ko#yntyj(zy(y
za. opanowa%i sz(zyty Ge#anei i #aze& ze sp#zy&ie#ze)(a&i
zesz%i do k#aju &e-a#yjskie-o* Di(zy%i oni na to! +e Ate)(zy(y
nie 'd$ &o-%i po&"( Me-a#yj(zyko&! wo'e( te-o! +e zna(zne
siy ate)skie zajte 'yy na Aj-inie i w E-ip(ie! a je.%i'y nawet
p#zysz%i z po&o($! to 'd$ &usie%i opu.(i3 Aj-in* Ate)(zy(y
jednak nie #uszy%i swe-o wojska na Aj-inie5 najsta#sze nato0
&iast i naj&odsze #o(zniki! kt"#e pozostay w Atena(,! wy0
#uszaj$ pod wodz$ Mi#onidesa i p#zy'ywaj$ do Me-a#y* Po nie
#ozst#zy-nitej 'itwie z Ko#yntyj(zyka&i o'ie st#ony wa%(z$(e
#ozdzie%iy si i ani jedna! ani d#u-a nie uwa+aa si za zwy0
(i+on$* Ate)(zy(y jednak < oni 'owie& #a(zej 'y%i -"#$ <
po odej.(iu Ko#yntyj(zyk"w postawi%i po&nik zwy(istwa* Ko0
#yntyj(zy(y! ajani p#zez sta#("w pozostay(, w &ie.(ie! p#zy0
-otowywa%i si &niej wi(ej p#zez dwana.(ie dni! nastpnie
pow#"(i%i na &iejs(e 'itwy i za(z%i #"wnie+ stawia3 po&nik*
W"w(zas Ate)(zy(y wypadszy z Me-a#y za'i%i ty(,! kt"#zy
stawia%i po&nik! a z pozostay&i sto(zy%i '"j i zwy(i+y%i*
Ko#yntyj(zy(y wy(o6ywa%i si! %e(z pewna i(, (z.3! na(iska0
na p#zez Ate)(zyk"w! z&y%iwszy d#o- wpada na jaki. -#unt
p#ywatny! oto(zony wie%ki& #owe&! sk$d nie 'yo wyj.(ia*
Ate)(zy(y w %ot za'%okowa%i wej.(ie ,op%ita&i! ustawi%i dokoa
%ekkoz'#ojny(, i zatuk%i ka&ienia&i wszystki(,! kt"#zy 'y%i
w .#odku* 2y to wie%ki (ios d%a Ko#yntyj(zyk"w* =ednak+e
-"wna (z.3 i(, wojska pow#"(ia do do&u*
W ty& sa&y& (zasie za(z%i Ate)(zy(y 'udowa3 du-ie &u#y
ku &o#zu do Aa%e#onu i Pi#eusu* Kiedy za. Aokej(zy(y wyp#a0
wi%i si p#ze(iwko 4o#ydzie! 'd$(ej k#aje& &a(ie#zysty&
Da(ede&o)(zyk"w! i p#ze(iwko &iasto& 2ojon! Kitynion
i E#yneos! i zaj%i jedno z ty(, &iaste(zek! Da(ede&o)(zy(y
pod wodz$ 8iko&edesa! syna K%eo&'#ota! kt"#y sp#awowa do0
w"dztwo w zastpstwie &ao%etnie-o k#"%a P%ejstoanaksa! syna
Pauzaniasa! wy#uszy%i na po&o( 4o#o& w si%e tysi$(a pi(iuset
wasny(, ,op%it"w i dziesi(iu tysi(y sp#zy&ie#ze)("w* Z&u0
siwszy Aokej(zyk"w do kapitu%a(ji i oddania &iasta &y.%e%i
o pow#o(ie do do&u* 8ie 'yo to atwe* =e.%i'y 'owie& (,(ie%i
p#zep#awi3 si d#o-$ &o#sk$ p#zez Zatok K#ysajsk$! to &o+na
si 'yo spodziewa3! +e Ate)(zy(y! opyn$wszy Pe%oponez! ze0
(,($ i& w ty& p#zeszkodzi3! p#ze&a#sz za. p#zez Ge#anej nie
wydawa si i& 'ezpie(zny! -dy+ Me-a#a i Pe-aj 'yy w #ka(,
Ate)(zyk"w! kt"#zy < jak sysze%i Da(ede&o)(zy(y < za&ie0
#za%i i& tak+e tutaj zast$pi3 d#o-* Postanowi%i wi( za(zeka3
w 2eo(ji i zastanowi3 si! jak naj'ezpie(zniej p#zedosta3 si
do do&u* Z d#u-iej st#ony niekt"#zy o'ywate%e ate)s(y (,(ie%i
potaje&nie sp#owadzi3 i(, do Aten! a'y z i(, po&o($ o'a%i3
ust#"j de&ok#aty(zny i poo+y3 k#es 'udowie du-i(, &u#"w*
Ate)(zy(y wy#uszy%i jednak p#ze(iw Da(ede&o)(zyko& do
2eo(ji z (a$ sw$ si$ z'#ojn$! a &ie%i jesz(ze tysi$( A#-iw(zy
k"w i kontyn-enty wojskowe inny(, sp#zy&ie#ze)("w! #aze&
(zte#na.(ie tysi(y* Wyp#aw t podj%i Ate)(zy(y widz$(! +e
Da(ede&o)(zy(y nie &aj$ d#o-i pow#otnej do do&u5 podej#ze0
wa%i i(, #"wnie+ o p%any o'a%enia de&ok#a(ji* Z-odnie z uka0
de& p#zy&ie#za p#zy'ya tak+e jazda tessa%ska! a%e pod(zas
ak(ji p#zesza na st#on Da(ede&o)(zyk"w*
W k#wawej 'itwie pod Tana-#$ w 2eo(ji zwy(i+y%i Da(ede0
&o)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y* P#zy'ywszy do Me-a#ydy
i znisz(zywszy ta&tejsze p%anta(je pow#"(i%i do do&u p#zez
Ge#anej i Midzy&o#ze Ko#yn(kie* Ate)(zy(y nato&iast
w sze.3dziesi$t dwa dni po 'itwie tana-#yjskiej wyp#awi%i si
do 2eo(ji pod dow"dztwe& Mi#onidesa! pokona%i 2eot"w w 'i0
twie pod 7jno6ita&i i zawadn%i 2eo(j$ i Aokid$* Z'u#zy%i
&u#y Tana-#y! wzi%i od Dok#"w 7pun(ki(, stu naj'o-atszy(,
o'ywate%i jako zakadnik"w i uko)(zy%i 'udow du-i(, &u0
#"w w Atena(,* Pote& i Aj-ine(i podda%i si Ate)(zyko&!
z'u#zy%i swe &u#y! wyda%i ok#ty i zo'owi$za%i si na p#zyszo.3
pa(i3 danin w usta%onej wysoko.(i* Ponadto Ate)(zy(y opy0
n%i Pe%oponez pod wodz$ To%&idesa! syna To%&ajosa! spa%i%i
wa#sztaty ok#towe Da(ede&o)(zyk"w! zdo'y%i B,a%kis 'd$(e
wasno.(i$ Ko#yntu i wy%$dowawszy w k#aju sykio)ski& zwy0
(i+y%i Sykio)(zyk"w*
Bi za. Ate)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y! kt"#zy 'y%i w E-ip(ie!
da%ej p#owadzi%i wojn* Z&ienne 'yy jej ko%eje* Z po(z$tku
nad E-ipte& panowa%i Ate)(zy(y* Wo'e( te-o k#"% pe#ski po0
sya Pe#sa Me-a'adzosa do Da(ede&onu z pienidz&i! a+e'y
nakoni3 Pe%oponezyj(zyk"w do napadu na Attyk i w ten spo0
s"' od(i$-n$3 Ate)(zyk"w od E-iptu* Kiedy jednak Me-a'a0
dzos nie dopi$ (e%u i na da#&o zu+y 6undusze! pow#"(i z #eszt$
pienidzy do Azji* W"w(zas k#"% wysya Pe#sa Me-a'idzosa
syna 4zopi#osa! na (ze%e wie%kiej a#&ii do E-iptu* Ten zwy(i0
+y w 'itwie %$dowej E-ip(jan i i(, sp#zy&ie#ze)("w! G#ek"w
wypdzi z Me&6isu i w ko)(u za&kn$ na wyspie P#ozopitis5
o'%e-a i(, ta& p#zez #ok i sze.3 &iesi(y! a+ osuszywszy kana
i skie#owawszy 'ie- wody w inn$ st#on dop#owadzi do te-o!
+e ok#ty ate)skie osiady na dnie5 p#zy$(zywszy w ten spos"'
wiksz$ (z.3 wyspy do %$du stae-o dosta si na ni$ pieszo
i zdo'y j$*
Tak wi( po sze.(io%etniej wojnie p#zedsiwzi(ia /e%%en"w
sko)(zyy si niepowodzenie&* Z wie%kiej i(, %i(z'y jedynie
-a#stka si u#atowaa! &asze#uj$( p#zez Di'i do Ki#eny! #eszta
za. z-ina* E-ipt w#"(i znowu pod panowanie pe#skie z wy0
j$tkie& oko%i( 'otnisty(,! -dzie #z$dzi k#"% A&i#tajos* 8ie
&o-%i -o Pe#sowie dosi-n$3! (z.(iowo z powodu wie%ki(, 'ot!
kt"#e -o (,#oniy! (z.(iowo za. d%ate-o! +e &ieszka)(y ty(,
st#on s$ najdzie%niejsi ze wszystki(, E-ip(jan* Di'ijskie-o za.
k#"%a! Ina#osa! kt"#y (ae to powstanie e-ipskie wywoa! wy0
dane-o zd#ad$! uk#zy+owano* Pi3dziesi$t t#"j#zdow("w ate)0
ski(, i sp#zy&ie#zony(,! kt"#e pyny do E-iptu d%a wy&iany
wa%(z$(y(, ta& wojsk! p#zy'io do %$du p#zy Mendezyjski&
#a&ieniu 8i%u nie wiedz$( ni( o ty&! (o si stao* Pie(,ota nie0
p#zyja(ie%ska zaatakowaa i(, od %$du! a 6%ota 6eni(ka od &o0
#za* Znisz(zono Ate)(zyko& wie%e ok#t"w! ty%ko nie%i(zny&
udao si u(ie(* W ten spos"' zako)(zya si wie%ka wyp#awa
Ate)(zyk"w i sp#zy&ie#ze)("w do E-iptu*
E&i-#ant tessa%ski 7#estes! syn E(,ek#atydesa! k#"%a tessa%0
skie-o! na&"wi Ate)(zyk"w! +e'y -o z pow#ote& sp#owadzi%i
do Tessa%ii* Ate)(zy(y z po&o($ 2eot"w i Aokej(zyk"w! kt"#zy
'y%i i(, sp#zy&ie#ze)(a&i! wy#uszy%i p#ze(iw Aa#sa%os w Tes0
sa%ii* K#aj ten opanowa%i o ty%e! o i%e < niepokojeni p#zez jazd
tessa%sk$ < &o-%i si odda%i3 od o'ozu5 &iasta Aa#sa%os jednak
nie zaj%i i nie osi$-n$wszy +adne-o z (e%"w! d%a kt"#y(, wy0
p#aw podj%i! w#"(i%i do do&u z 7#estese&* 8iedu-o pote&
tysi$( Ate)(zyk"w wsiadszy na ok#ty w Pe-aj! 'd$(y(, w"w0
(zas w #ka(, ate)ski(,! popyno pod wodz$ Pe#yk%esa! syna
Ksantypposa @! do Sykionu i wyszedszy na %$d zwy(i+yo Sy0
kio)(zyk"w! kt"#zy stawi%i i& op"#* Wzi$wszy za#az ze so'$
A(,aj"w i p#zepyn$wszy na d#u-$ st#on do Aka#nanii! wy0
p#awi%i si p#ze(iw 7jniado& i o'%e-a%i to &iasto! %e(z -o nie
zaj%i i w#"(i%i do do&u*
W t#zy %ata p"1niej doszo do pi(io%etnie-o #ozej&u &idzy
Pe%oponezyj(zyka&i i Ate)(zyka&i* Ate)(zy(y wst#zy&a%i si
w"w(zas od wojny z /e%%ena&i! wy#uszy%i nato&iast na Byp#
pod wodz$ Ki&ona w si%e dwustu ok#t"w wasny(, i sp#zy0
&ie#zony(,* Z ty(, ok#t"w sze.3dziesi$t popyno do E-iptu
na wezwanie A&i#tajosa! k#"%a k#aju 'otniste-o! #eszta za.
o'%e-aa Kition* C&ie#3 Ki&ona i -"d z&usiy i(, do wy(o6a0
nia si spod Kition* Pyn$( na wysoko.(i Sa%a&iny (yp#yjskiej
sto(zy%i #"wno(ze.nie 'itw &o#sk$ i %$dow$ z Aeni(jana&i
i Ki%ikij(zyka&i* 7dni"sszy zwy(istwo na %$dzie i na &o#zu
pow#"(i%i do do&u! a z ni&i tak+e ok#ty wysane kiedy. do
E-iptu* Pote& Da(ede&o)(zy(y wyp#awi%i si na tak zwan$
.wit$ wojn! opanowa%i .wi$tyni de%6i(k$ i odda%i j$ 4e%6ij
(zyko&* Po i(, odej.(iu p#zysz%i z ko%ei Ate)(zy(y! zdo'y%i
.wi$tyni i odda%i j$ Aokej(zyko&*
W jaki. (zas pote& e&i-#an(i 'eo((y opanowa%i 7#(,o&enos!
B,e#onej i niekt"#e inne &iejs(owo.(i w 2eo(ji* Wo'e( te-o
Ate)(zy(y wyp#awi%i si p#ze(iw ty& &iasto& uwa+aj$( je za
niep#zyja(ie%skie* I(, wojsko skadao si z tysi$(a ate)ski(,
,op%it"w i z kontyn-entu sp#zy&ie#ze)("w pod wodz$ To%&i0
desa! syna To%&ajosa* Zdo'ywszy B,e#onej i osadziwszy ta&
zao- #uszy%i w d#o- pow#otn$* Pod(zas &a#szu napad%i
na ni(, pod Ko#onej$ e&i-#an(i 'eo((y! a z ni&i Dok#owie!
e&i-#an(i eu'ejs(y i wszys(y inni o podo'ny(, zapat#ywania(,
po%ity(zny(,* Po zwy(iskiej 'itwie (z.3 Ate)(zyk"w wy&o#0
dowa%i! (z.3 wzi%i do niewo%i* Ate)(zy(y opu.(i%i (a$ 2eo(j!
jednak+e na podstawie ukadu dosta%i je)("w z pow#ote&* E&i0
-#an(i 'eo((y pow#"(i%i! a wszys(y inni #"wnie+ odzyska%i nie0
zawiso.3*
8iedu-o pote& Eu'ea ode#waa si od Ate)(zyk"w! a kiedy
Pe#yk%es p#zep#awi si ju+ z wojskie& na wysp! doniesiono
&u! +e Me-a#a te+ si ode#waa! Pe%oponezyj(zy(y za&ie#zaj$
wpa.3 do Attyki! a Me-a#yj(zy(y wy&o#dowa%i zao- ate)sk$
p#"(z ty(,! kt"#y& si udao z'ie( do 8izai* Me-a#yj(zy(y za.
ode#wa%i si sp#owadziwszy Ko#yntyj(zyk"w! Sykio)(zyk"w
i Epidau#yj(zyk"w* Pe#yk%es wy(o6a szy'ko wojsko z Eu'ei*
Pe%oponezyj(zy(y wpadszy do E%euzis i T#io w Atty(e pusto0
szy%i k#aj pod wodz$ P%ejstoanaksa! syna Pauzaniasa5 nie po0
sun%i si jednak da%ej i w#"(i%i do do&u* Wtedy Ate)(zy(y
pod wodz$ Pe#yk%esa powt"#nie p#zep#awi%i si na Eu'e i pod0
'i%i (a$ wysp5 w &iasta(, eu'ejski(, u#e-u%owa%i stosunki
d#o-$ ukadu! jedynie /estiaj wysied%i%i i k#aj so'ie za'#a%i*
8iedu-o po odej.(iu z Eu'ei Ate)(zy(y zawa#%i z Da(ede0
&o)(zyka&i i i(, sp#zy&ie#ze)(a&i pok"j t#zydziesto%etni
oddawszy 8izaj! Pe-aj! T#ojdzen i A(,aj5 te 'owie& (z.(i
Pe%oponezu 'yy w"w(zas w #ka(, Ate)(zyk"w* W sze.3 %at
p"1niej doszo do wojny &idzy Sa&ij(zyka&i a Mi%ezyj(zyka&i
o P#iene* Mi%ezyj(zy(y p#ze-#ywaj$( wojn p#zysz%i do Ate)0
(zyk"w i -o.no oska#+a%i Sa&os* Wt"#owa%i i& w ty& niekt"0
#zy o'ywate%e Sa&os! p#a-n$(y z&iany ust#oju* Ate)(zy(y
#uszy%i na Sa&os w si%e (zte#dziestu ok#t"w! wp#owadzi%i de0
&ok#aty(zn$ 6o#& #z$d"w! wzi%i jako zakadnik"w pi3dzie0
si(io#o dzie(i i pi3dziesi(iu &+(zyzn! u&ie.(i%i i(, na De&0
nos i wy(o6a%i si! zostawiwszy na Sa&os zao-* 8iekt"#zy Sa0
&ij(zy(y nie pozosta%i jednak w &ie.(ie! %e(z u(iek%i do Azji
Mniejszej* Po#ozu&iawszy si z a#ystok#ata&i w Sa&os i z Pis
sutnese&! syne& /istaspesa! "w(zesny& ko&endante& Sa#des!
ze'#a%i posiki w %i(z'ie okoo sied&iuset %udzi i no($ p#zep#a0
wi%i si na Sa&os* 8ajpie#w zw#"(i%i si p#ze(iw pa#tii de&o0
k#aty(znej i odnie.%i nad ni$ nie&a% (akowite zwy(istwo!
nastpnie up#owadziwszy zakadnik"w z De&nos podnie.%i 'unt
p#ze(iw Ateno&* Zao- ate)sk$ i u#zdnik"w! kt"#zy ta& zo0
sta%i! wyda%i Pissutnesowi i za#az -otowa%i si do wyp#awy
p#ze(iw Mi%etowi* Raze& za. z ni&i ode#wao si od Aten tak+e
2izan(ju&*
Ate)(zy(y na wiado&o.3 o ty& wypyn%i w si%e sze.3dzie0
si(iu ok#t"w p#ze(iw Sa&os* Szesnastu z ni(, nie u+y%i
w ak(ji < jedne 'owie& popyny do Ka#ii! a'y .%edzi3 6%ot
6eni(k$! inne za. na B,ios i Des'os! +e'y wezwa3 te wyspy do
p#zyj.(ia z po&o($* Pozostae (zte#dzie.(i (zte#y ok#ty sto0
(zyy pod wodz$ Pe#yk%esa i dziewi(iu inny(, st#ate-"w 'itw
&o#sk$ koo T#a-ia z siede&dziesi(iu ok#ta&i sa&ijski&i!
w kt"#y(, %i(z'ie 'yo dwadzie.(ia t#anspo#tow("w5 wszystkie
te ok#ty pyny od st#ony Mi%etu* Ate)(zy(y odnie.%i zwy0
(istwo* P"1niej p#zyszo i& z po&o($ (zte#dzie.(i ok#t"w
z Aten i dwadzie.(ia pi3 z B,ios i Des'os5 wy%$dowawszy na
Sa&os i wy-#awszy 'itw na %$dzie! o'%e-a%i &iasto za&kn$0
wszy je z t#ze(, st#on &u#a&i! a od st#ony &o#za 6%ot$* 8a
wie.3 o ty&! +e ok#ty 6eni(kie pyn$ p#ze(iw Ate)(zyko&!
Pe#yk%es wydzie%i sze.3dziesi$t ok#t"w z ty(,! kt"#e '%oko0
way &iasto! i popyn$ szy'ko w kie#unku Kaunos i Ka#ii5
z Sa&os 'owie& uszed Steza-o#as z pi(iu ok#ta&i! 'y sp#o0
wadzi3 6%ot 6eni(k$*
Wtedy Sa&ij(zy(y dokonawszy niespodziewane-o wypadu
na 6%ot ate)sk$! znajduj$($ si 'ez osony! znisz(zy%i statki
wa#towni(ze! a te ok#ty! kt"#e pyny p#ze(iwko ni&! zwy0
(i+y%i5 okoo (zte#nastu dni panowa%i nad swoi& &o#ze&! p#zy0
wo+$( i wywo+$( wszystko! (o (,(ie%i* Po pow#o(ie Pe#yk%esa
znowu i(, Ate)(zy(y za'%okowa%i 6%ot$* Z Aten p#zyszo pote&
z po&o($ (zte#dzie.(i ok#t"w pod wodz$ Tukidydesa @! /a-no0
na i Ao#&iona i dwadzie.(ia ok#t"w pod wodz$ T%epo%e&osa
i Antyk%esa o#az t#zydzie.(i ok#t"w z B,ios i Des'os* Sto(zy%i
jesz(ze 'itw &o#sk$! 'ez wiksze-o jednak zna(zenia* W dzie0
wi$ty& &iesi$(u o'%+enia z&uszono Sa&ij(zyk"w do poddania
si na nastpuj$(y(, wa#unka(,9 &usie%i z'u#zy3 &u#y! wyda3
ok#ty! da3 zakadnik"w i zapa(i3 w usta%ony(, #ata(, odszko0
dowanie wojenne* L%e-%i tak+e 2izantyj(zy(y staj$( si podda0
ny&i ate)ski&i jak p#zedte&*
W niewie%e %at p"1niej zaszy opisane powy+ej wypadki z Ko#0
ki#$ i Potidaj$ o#az te! kt"#e wywoay o'e(n$ wojn* Wszystko
za. to! (o zdziaa%i /e%%enowie wa%(z$( wzaje&nie &idzy so'$
i p#ze(iw 'a#'a#zy)(o&! &iao &iejs(e w ok#esie &niej wi(ej
pi3dziesi(io%etni& &idzy odw#ote& Kse#ksesa a po(z$tkie&
o'e(nej wojny* W ok#esie ty& Ate)(zy(y u&o(ni%i swe pano0
wanie i sa&i dosz%i do wie%kiej pot-i* Da(ede&o)(zy(y nie
p#zeszkadza%i i& w(a%e a%'o niewie%e i p#zez wiksz$ (z.3 te-o
(zasu za(,owywa%i si 'ie#nie* 8i-dy 'owie& nie 'y%i sko#zy
do wyp#aw wojenny(,! (,y'a +e i(, do te-o z&uszano!
a do pewne-o stopnia ,a&oway i(, tak+e wojny do&owe* 4o0
pie#o kiedy pot-a ate)ska wz#osa w spos"' o(zywisty i Ate)0
(zy(y za(z%i za(zepia3 i(, sp#zy&ie#ze)("w! uzna%i! +e nie
&o+na da%ej te-o znosi3* Postanowi%i wi( z (a$ ene#-i$ za'#a3
si do #ze(zy i < je.%i si ty%ko da < o'a%i3 pot- ate)sk$ na
d#odze wojny* Da(ede&o)(zy(y uzna%i wi(! +e pok"j zosta
ze#wany i +e Ate)(zy(y dopusz(zaj$ si 'ezp#awia* Wysa%i po0
se%stwo do 4e%6 @ z zapytanie&! (zy ko#zystniej 'dzie wojn
p#owadzi3! (zy nie* 2"- i& podo'no odpowiedzia! +e je.%i 'd$
p#owadzi3 wojn z (a$ ene#-i$! to odnios$ zwy(istwo5 o.wiad0
(zy #"wnie+! +e sa&! (zy to p#oszony! (zy nie p#oszony! 'dzie
i& po&a-a*
Wezwa%i wi( powt"#nie sp#zy&ie#ze)("w! 'y p#zep#owadzi3
-osowanie w sp#awie wojny* Po p#zy'y(iu pos"w sp#zy&ie0
#zony(, zwoano ze'#anie! -dzie ka+dy wy#a+a sw"j po-%$d!
p#zewa+nie oska#+aj$( Ate)(zyk"w i opowiadaj$( si za wojn$*
Ko#yntyj(zy(y z o'awy! +e'y Potidaj$ nie pada! up#osi%i ju+
w(ze.niej ka+de pa)stwo z oso'na! +e'y -osowao za wojn$!
sa&i za. wyst$pi%i na ostatku i p#ze&"wi%i w ten spos"'9
ESp#zy&ie#ze)(y! nie &o+e&y ju+ o'winia3 Da(ede&o)(zy0
k"w! +e sa&i nie zde(ydowa%i si na wojn! poniewa+ wa.nie
w ty& (e%u nas tu zwoa%i* =est 'owie& o'owi$zkie& p#zodu0
j$(e-o pa)stwa nie ty%ko d'a3 < jak inne < o wasne inte#esy!
a%e p#zede wszystki& sta#a3 si o wsp"%ne do'#o! poniewa+
takie pa)stwo doznaje najwikszej (z(i* 8iko-o za.! kto zetkn$
si z Ate)(zyka&i! nie t#ze'a pou(za3! +e na%e+y si &ie3 p#zed
ni&i na 'a(zno.(i5 (i za.! kt"#zy &ieszkaj$ #a(zej w -'i %$du
i da%eko od sz%ak"w ,and%owy(,! nie(, wiedz$! +e je+e%i nie
po&o-$ &iasto& nad&o#ski&! 'd$ &ie%i wie%kie t#udno.(i
z wywoze& swy(, pod"w i z p#zywoze& ty(, towa#"w! kt"#e
d#o-$ &o#sk$ p#zy(,odz$* 8ie(,aj te+ nie s$dz$! +e to! o (zy&
si o'e(nie tutaj &"wi! ni( i(, nie o'(,odzi! 'o je.%i oddadz$
wy'#ze+e na up niep#zyja(ie%a! nie'ezpie(ze)stwo nie'awe&
z'%i+y si do ni(,* 8iniejsze o'#ady &aj$ d%a ni(, t sa&$
wa-! (o d%a inny(,* 4%ate-o nie powinni si wa,a3! %e(z wy0
'#a3 wojn za&iast pokoju* Dudzie #ozu&ni 'owie& za(,owuj$
spok"j! o i%e nie s$ k#zywdzeni! %e(z %udzie dzie%ni! je.%i doznaj$
k#zywdy! od#zu(aj$ pok"j i podej&uj$ wojn5 ko)(z$ j$ w ko0
#zystny(, wa#unka(, i nie upajaj$ si powodzenie& wojen0
ny&! a%e i nie u%e-aj$ #ozkoszy wy-odne-o pokoju i nie daj$
si k#zywdzi3* Kto 'owie& d%a wy-ody nie de(yduje si 'a#dzo
szy'ko < je.%i za(,owa si 'ie#nie < &o+e 'y3 poz'awiony
owej p#zyje&no.(i wy-odne-o +y(ia! d%a kt"#ej wa.nie wa,a
si z de(yzj$5 kto za. wpada w 'ut z powodu powodzenia
wojenne-o! nie poj&uje! +e daje si unie.3 zawodnej pewno.(i
sie'ie* Wie%e 'owie& 1%e o'&y.%ony(, p%an"w zostao uwie)0
(zony(, powodzenie&! poniewa+ p#ze(iwnik jesz(ze &niej 'y
p#zewiduj$(y5 wie%ok#otnie p%any do'#ze o'&y.%ane ko)(zyy
si ,anie'n$ po#a+k$* 8ikt nie p#zep#owadza swy(, p%an"w
z tak$ sa&$ pewno.(i$ sie'ie! z jak$ je o'&y.%a5 de(yzje nasze
'owie& podej&uje&y peni zau6ania we wasne siy! w (zyn
za. wp#owadza&y je z %kie&*
EMy za. o'e(nie postanawia&y wojn d%ate-o! +e jeste.&y
k#zywdzeni i +e &a&y dostate(zn$ i%o.3 za#zut"w p#ze(iw Ate)
(zyko&! a kiedy po&.(i&y si na ni(,! zako)(zy&y j$* Z wie%u
powod"w jest #ze(z$ p#awdopodo'n$! +e wy-#a&y* P#zede
wszystki& d%ate-o! +e -"#uje&y nad Ate)(zyka&i %i(z'$ i do0
.wiad(zenie& wojenny&! nastpnie d%ate-o! +e wszys(y na
#"wni posuszni jeste.&y #ozkazo&* A%ot! -"wn$ si Aten!
z'uduje&y so'ie z naszy(, wasny(, zaso'"w i ze ska#'"w
znajduj$(y(, si w 4e%6a(, i 7%i&pii5 za(i$-n$wszy 'owie&
po+y(zk &o+e&y p#zez o6ia#owanie wy+sze-o +odu p#ze(i$-0
na3 od Ate)(zyk"w na swoj$ st#on$ i(, naje&ny(, &a#yna0
#zy* Pot-a Ate)(zyk"w jest 'a#dziej kupiona ni+ i(, wasna9
nasza jest &niej na#a+ona na to nie'ezpie(ze)stwo! -dy+ opie#a
si 'a#dziej na %udzia(, ni+ na pieni$dza(,* P#awdopodo'nie
ju+ pie#wsze zwy(istwo &o#skie wysta#(zy! +e'y i(, (akie&
pokona35 je.%i'y za. du+ej stawia%i op"#! 'dzie&y &ie3 wi(ej
(zasu i wy3wi(zy&y si w sztu(e +e-%a#skiej5 a kiedy do#"wna0
&y i& wiedz$ w ty& zak#esie! to odwa-$ na pewno i(, p#ze0
wy+szy&y* W#odzonej na& 'owie& odwa-i nie &o-$ zdo'y3
p#zez nauk5 wiedz za.! kt"#$ nad na&i -"#uj$! &o+e&y
osi$-n$3 p#a($* Pieni$dze na te (e%e z'ie#ze&y5 'yo'y 'owie&
#ze(z$ niesy(,an$! -dy'y.&y nie ze'#a%i pienidzy na to! 'y
po&.(i3 si na niep#zyja(ie%u i o(a%i3 sie'ie sa&y(,! pod(zas
-dy sp#zy&ie#ze)(y Aten nie o(i$-aj$ si z danin$! kt"#a su+y
do i(, uja#z&ienia5 w p#ze(iwny& #azie niep#zyja(ie% wyd#ze
na& nasze do'#a i u+yje i(, sa& na nasz$ z-u'*
EMa&y za. tak+e inne sposo'y p#owadzenia wojny! jak na
p#zykad ode#wanie od ni(, sp#zy&ie#ze)("w < (o nie jest
ni(zy& inny& jak od(i(ie& i& do(,od"w! kt"#e stanowi$ o i(,
si%e < 'udowa twie#dz w i(, k#aju i inne .#odki! kt"#y(, o'e(0
nie nikt nie &o+e p#zewidzie3* Wojna 'owie& nie to(zy si
wedu- z -"#y p#zyjty(, #e-u! %e(z sa&a z sie'ie! za%e+nie od
oko%i(zno.(i! wyania nowe &etody wa%ki* Kto za(,owuje spo0
k"j w wojnie! &o+e %i(zy3 na zwy(istwo! kto #zu(a si w ni$
na o.%ep! na#a+a si na k%sk* Zwa+&y! +e sp#awa nie 'ya'y
-#o1na! -dy'y (,odzio o d#o'ne spo#y -#ani(zne &idzy #"w0
ny&i so'ie p#ze(iwnika&i5 Ate)(zy(y jednak do#"wnuj$ po0
t-$ naszy& po$(zony& sio& i si%niejsi s$ od ka+de-o z nas
z oso'na* =e.%i wi( wszys(y #aze&! ka+dy na#"d i ka+de pa)0
stwo! w z-odny& po#ozu&ieniu nie op#ze&y si i&! to 'ez
t#udu pokonaj$ nas oddzie%nie* I wiedz(ie! (,o3 '#z&i to 'o0
%e.nie! +e k%ska nasza niesie z so'$ zupen$ niewo%9 sa& 6akt!
+e &o+e&y o (zy&. podo'ny& &"wi3! jak i to! +e tak wie%e
pa)stw doznaje k#zywdy od jedne-o! jest ,a)'$ d%a Pe%opo0
nezu* Mo+na 'y &y.%e3! +e susznie nas to spotyka a%'o +e zno0
si&y to z t(,"#zostwa! okazuj$( si -o#szy&i od oj("w5 oni
'owie& uwo%ni%i /e%%ad! &y za. nie pot#a6i&y zapewni3 nawet
sa&y& so'ie wo%no.(i* 4opusz(za&y do te-o! +e istnieje pa)
stwo0ty#an! (,o(ia+ w posz(ze-"%ny(, pa)stwa(, d$+y&y do
usuwania ty#an"w* 8ie wie&y te+! jak &o+na w taki& wypadku
nie postawi3 t#ze(, naj(i+szy(, za#zut"w9 '#aku #ozu&u! sa0
'o.(i (,a#akte#u i nied'a%stwa* 2o p#ze(ie+! nie unikn$wszy
ty(, 'd"w! popad%i.(ie w za#ozu&iao.3! kt"#a ju+ wie%u %u0
dzio& najwiksze szkody p#zyniosa i kt"#a p#zez to! +e za.%e0
pia! ot#zy&aa t#a6niejsz$ nazw -upoty*
EBzy+ t#ze'a 'a#dziej o'winia3 p#zeszo.3! ni+ ty%e ty%ko! i%e
to &o+e 'y3 ko#zystne d%a te#a1niejszo.(iF W i&i p#zyszo.(i
na%e+y si t#udzi3! +e'y nap#awi3 'dy te#a1niejszo.(i* P#zod0
kowie p#zekaza%i na& zasad! +e t#ude& zdo'ywa si (noty*
8ie wo%no na& od te-o odst$pi3! je.%i nawet te#az nie(o p#ze0
wy+sza(ie i(, 'o-a(twe& i pot-$* 8ie jest 'owie& #ze(z$
suszn$! a'y to! (o oni w 'iedzie zdo'y%i! t#a(i3 dzisiaj w z'ytku*
Z odwa-$ wi( #uszaj(ie na wojn! wie%e za ni$ p#ze&awia9
'"- tak do#adza i o'ie(uje po&o(! a (aa /e%%ada we1&ie udzia
w 'oju! (z.(iowo ze st#a(,u! (z.(iowo d%a ko#zy.(i5 nie jest to
ze#wanie& pokoju! 'o p#ze(ie+ '"- nawouj$( was do wojny
uwa+a -o ju+ za ze#wany! %e(z #a(zej po&o($ d%a pa)stw po0
k#zywdzony(,5 nie (i 'owie& z#ywaj$ ukady! kt"#zy si '#o0
ni$! %e(z (i! kt"#zy pie#wsi atakuj$*
EWie%e p#ze&awia za sz(z.%iwy& p#ze'ie-ie& wojny* Wo'e(
te-o! +e do#adza&y wa& to d%a wsp"%ne-o do'#a! nie u%e-a
w$tp%iwo.(i! +e %e+y to w inte#esie za#"wno jednostek jak
i pa)stw* 8ie zw%ekaj(ie z udzie%enie& po&o(y Potideato&!
kt"#zy s$ 4o#a&i! a s$ o'%e-ani p#zez =o)(zyk"w < dawniej
'ywao odw#otnieJ < i nie wa,aj(ie si wyst$pi3 do wa%ki
o wo%no.3 wszystki(, inny(, G#ek"w* 8ie &o+na dopu.(i3! +e'y
wskutek wasze-o niezde(ydowania jedne pa)stwa ju+ te#az
doznaway k#zywd! a inne w nieda%ekiej p#zyszo.(i 'yy na to
sa&o na#a+one5 a stanie si tak! je.%i 'dzie powsze(,nie wia0
do&e! +e ze'#a%i.&y si wp#awdzie! %e(z nie &a&y odwa-i
si '#oni3* Lznawszy! +e zna%e1%i.&y si w poo+eniu p#zy&u0
sowy& i +e jest to naj%epsza d#o-a! u(,wa%(ie! sp#zy&ie#ze)(y!
wojn$J 8ie(, was nie z#a+a 'ezpo.#ednie nie'ezpie(ze)stwo!
%e(z za(,(i p#a-nienie du-ot#wae-o pokoju po tej wojnie*
Pok"j 'owie& #a(zej ut#wa%a si p#zez wojn! a (o6a3 si
p#zed ni$! +e'y &ie3 spok"j! nie jest #"wnie 'ezpie(zne* W z#o0
zu&ieniu wi(! +e pa)stwo! kt"#e na#zu(io sw$ ty#ani /e%%a0
dzie! jest ty#ane& w #"wny& stopniu d%a wszystki(,! +e nad
jedny&i panuje! a nad d#u-i&i za&ie#za panowa3! wy#usz&y
p#ze(iwko nie&u! a'y je upoko#zy35 w ten spos"' 'dzie&y
&ie%i za'ezpie(zon$ p#zyszo.3 i oswo'odzi&y uja#z&iony(,
o'e(nie /e%%en"w*I
Tak p#ze&"wi%i Ko#yntyj(zy(y* Da(ede&o)(zy(y wysu0
(,awszy ty(, wypowiedzi kaza%i -osowa3 wszystki& o'e(ny&
sp#zy&ie#ze)(o& po ko%ei! wikszy& i &niejszy& pa)stwo&5
wikszo.3 opowiedziaa si za wojn$* Wojna wi( 'ya u(,wa0
%ona! nie 'y%i jednak+e do niej p#zy-otowani i nie &o-%i od
#azu podj$3 dziaa) wojenny(,* Zade(ydowa%i wi(! +e ka+de
pa)stwo &a 'ezzwo(znie p#zy-otowa3 wszystko! (o pot#ze'ne*
A jednak na ty(, p#zy-otowania(, &in$ p#awie (ay #ok! za0
ni& wpad%i do Attyki i jawnie #ozpo(z%i wojn*
Ty&(zase& wysa%i Da(ede&o)(zy(y pose%stwa do Ate)(zy
k"w ze ska#-a&i! a'y stwo#zy3 d%a sie'ie jak najdo-odniejszy
poz"# do wojny! w #azie -dy'y Ate)(zy(y ska#-i i(, od0
#zu(i%i* 8ajpie#w wezwa%i Da(ede&o)(zy(y Ate)(zyk"w do
z&azania z'#odni p#ze(iw 'o-ini* Z'#odnia za. ta p#zedsta0
wiaa si nastpuj$(o9 Gy nie-dy. w Atena(, Ki%on! zwy(iz(a
w i-#zyska(, o%i&pijski(,! (zowiek &o+ny i z do'#ej #odziny*
Poj$ on za +on ("#k "w(zesne-o ty#ana Me-a#y! Tea-enesa*
7t"+ kiedy Ki%on #adzi si wy#o(zni! '"- odpowiedzia &u!
+e'y w dzie) najwiksze-o .wita 4zeusa zaj$ ak#opo%e
ate)sk$ @* Kiedy nadeszy .wita o%i&pijskie na Pe%opone0
zie! Ki%on! wzi$wszy posiki od Tea-enesa i na&"wiwszy
swy(, p#zyja(i"! zaj$ ak#opo%e5 uwa+a 'owie&! +e .wita
o%i&pijskie s$ najwikszy&i .wita&i 4zeusa i +e w pew0
nej &ie#ze &a to jaki. zwi$zek z ni& jako zwy(iz($
o%i&pijski&* Bzy za. w Atty(e a%'o -dzie indziej jakie.
.wito nie nosi nazwy najwiksze-o .wita! nad ty& ani
on sa& nie po&y.%a! ani wy#o(znia te-o nie wyja.niaa*
Istnieje za. tak+e u Ate)(zyk"w .wito 4iazja! kt"#e na0
zywa si najwikszy& .wite& 4zeusa Mej%i(,iosa @ i od'ywa
si poza &iaste&5 pod(zas te-o .wita (ay %ud ate)ski skada
o6ia#y nie ze zwie#z$t o6ia#ny(,! %e(z wedu- zwy(zaju %oka%0
ne-o* Ki%on wi(! s$dz$(! +e do'#ze z#ozu&ia wy#o(zni! za(z$
dziaa3* Ate)(zy(y za. dowiedziawszy si o ty& napyn%i
tu&nie ze wsi p#ze(iw nie&u i je-o st#onniko& i stan$wszy
pod ak#opo%$ o'%e-a%i j$* Po pewny& (zasie wie%u Ate)(zy0
ko& sp#zyk#zyo si o'%+enie! odesz%i wi( powie#zywszy st#a+
nad ak#opo%$ dziewi(iu a#(,onto& i udzie%iwszy i& peno0
&o(ni(tw do p#zedsiwzi(ia .#odk"w! jakie uznaj$ za naj0
%epsze9 wtedy 'owie& wikszo.(i$ sp#aw pa)stwowy(, za#z$0
dzao dziewi(iu a#(,ont"w* 7'%+eni za. w#az z Ki%one& na
ak#opo%i znajdowa%i si w zy(, wa#unka(, z '#aku po+ywie0
nia i wody* Ki%on i '#at je-o wy&ykaj$ si! inni za. znajduj$(
si w (i+ki& poo+eniu < niekt"#zy nawet u&ie#a%i z -odu <
siadaj$ na ota#zu na ak#opo%i jako szukaj$(y opieki* Bi za.
Ate)(zy(y! kt"#y& w"w(zas st#a+ powie#zono! widz$( u&ie#a0
j$(y(, w .wi$tyni! kaza%i i& wsta3 o'ie(uj$(! +e i& ni( ze-o
nie wy#z$dz$5 nastpnie jednak wyp#owadziwszy i(, < za&o#0
dowa%i5 za'i%i za. tak+e i ty(,! kt"#zy po d#odze s(,#oni%i si
p#zy ota#za(, Eu&enid* 7d te-o (zasu za#"wno ty(, za'"j("w
jak i(, poto&k"w nazywano z'#odnia#za&i i .witok#ad(a&i*
Ty(, wi( .witok#ad("w wypdzi%i Ate)(zy(y! a pote& wy0
pdzi i(, po #az d#u-i Da(ede&o)(zyk K%eo&enes pod(zas za0
&ieszek wewnt#zny(, w Atena(,* Gyj$(y(, wypdzono! a ko.(i
z&a#y(, wykopano i wy#zu(ono poza o'#' k#aju* De(z wy0
-na)(y w#"(i%i p"1niej i poto&kowie i(, +yj$ jesz(ze w Ate0
na(,*
T wi( z'#odni kaza%i Da(ede&o)(zy(y z&aza3 Ate)(zy
ko&! p#zede wszystki& +e'y da3 zado.3u(zynienie 'o-o&5 wie0
dzie%i za.! +e Pe#yk%es! syn Ksantypposa! o'jty jest t$ win$ ze
st#ony &atki! i s$dzi%i! +e je+e%i zostanie wy-nany! atwiej
p#zep#owadz$ u Ate)(zyk"w swe za&ia#y* 8ie ty%e jednak
%i(zy%i na to! +e Pe#yk%es zostanie nap#awd wy-nany! i%e na
to! +e zostanie ok#yty niesaw$ w o(za(, wsp"o'ywate%i i +e
wojna wy'u(,nie < p#zynaj&niej po (z.(i < tak+e z powodu
je-o niesz(zsne-o po(,odzenia* 2d$( 'owie& najpot+niej0
szy& ze wsp"(zesny(, i p#owadz$( po%ityk pa)stwa! we
wszystki& sp#ze(iwia si Da(ede&o)(zyko&! nie z-adza si
na +adne ustpstwa i p(,a Ate)(zyk"w do wojny*
Z d#u-iej st#ony Ate)(zy(y wzywa%i Da(ede&o)(zyk"w do
z&azania z'#odni tajna#yjskiej* Da(ede&o)(zy(y 'owie& ka0
za%i nie-dy. wyj.3 ze .wi$tyni Pozejdona w Tajna#on ,e%o
to&! kt"#zy si ta& s(,#oni%i i 'a-a%i o opiek! po (zy& wy0
p#owadzi%i i(, i za&o#dowa%i5 d%ate-o te+ oni sa&i uwa+aj$!
+e wie%kie t#zsienie zie&i w Spa#(ie 'yo ka#$ za ten (zyn*
Ate)(zy(y do&a-a%i si tak+e od Da(ede&o)(zyk"w z&azania
z'#odni popenionej p#ze(iw Atenie B,a%kiojkos @* 2yo to za.
tak9 Kiedy Da(ede&o)(zyk Pauzanias! po #az pie#wszy odwoany
p#zez Spa#tiat"w z dow"dztwa nad /e%%esponte&! stan$ p#zed
s$de& i zosta uwo%niony! nie wysano -o ju+ o6i(ja%nie po #az
wt"#y* =ednak+e on sa&! wzi$wszy ok#t ,e#&io)ski! 'ez upo0
wa+nienia ze st#ony Da(ede&o)(zyk"w p#zy'y do /e%%espontu
pozo#nie na wojn z Pe#sa&i! w #ze(zywisto.(i za.! +e'y da%ej
p#owadzi3 tajne ukady z k#"%e& pe#ski&! jak to ju+ za(z$ za
pie#wszy& #aze&! kiedy 'y w /e%%espon(ie < d$+y 'owie&
do panowania nad (a$ G#e(j$* A za(zo si to od p#zysu-i
wy.wiad(zonej k#"%owi p#zez Pauzaniasa* Po wy(o6aniu si
z Byp#u zaj$ on za pie#wsz$ swoj$ 'ytno.(i$ 2izan(ju& '0
d$(e pod"w(zas w #ka(, pe#ski(,* Po.#"d poj&any(, je)("w
znajdowa%i si p#zyja(ie%e i k#ewni k#"%ews(y* 7t"+ je)("w
ty(, w taje&ni(y p#zed inny&i sp#zy&ie#ze)(a&i odesa Pau0
zanias k#"%owi podaj$( o6i(ja%nie! +e &u u(iek%i* Zaatwia za.
te sp#awy za po.#edni(twe& E#et#yj(zyka Gon-i%osa! kt"#e&u
powie#zy 2izan(ju& i je)("w* Za je-o po.#edni(twe& wysa
tak+e %ist do k#"%a* T#e.3 te-o %istu! jak p"1niej odk#yto! 'ya
nastpuj$(a9 EPauzanias! w"dz spa#ta)ski! (,($( si p#zypodo0
'a3 odsya (i ty(, oto je)("w zdo'yty(, na wojnie* =est &oi&
za&ia#e&! je.%i i ty si na to z-odzisz! poj$3 twoj$ ("#k za
+on i odda3 pod twoje #ozkazy Spa#t i pozosta$ G#e(j* Wy0
daje &i si! +e &"-'y& te-o dokona3 w po#ozu&ieniu z to'$*
=e.%i te p#opozy(je (i si spodo'aj$! wy.%ij nad &o#ze zau6a0
ne-o (zowieka! za kt"#e-o po.#edni(twe& na p#zyszo.3 '0
dzie&y si po#ozu&iewa%i*I Taka 'ya t#e.3 %istu*
Kse#kses u(ieszy si %iste&* Wysya A#ta'adzosa! syna Aa#0
nakesa! nad &o#ze i ka+e &u p#zej$3 sat#api daski%ijsk$ z #$k
pop#zednie-o sat#apy! Me-a'atesa* Za%e(a &u! +e'y jak naj0
szy'(iej p#zekaza %ist Pauzaniasowi do 2izan(ju& i pokaza
&u pie(z3! -dy'y za. Pauzanias &ia jakie. z%e(enia d%a nie-o
w zwi$zku ze swy&i sp#awa&i! A#ta'adzos &a je speni3 jak
naj%epiej i jak najwie#niej* A#ta'adzos wi( p#zy'ywszy na
&iejs(e wykona wszystkie po%e(enia k#"%ewskie i p#zesa %ist*
T#e.3 za. %istu 'ya nastpuj$(a9 ETak &"wi k#"% Kse#kses do
Pauzaniasa9 Za &+"w! kt"#y(, &i u#atowae. z 2izan(ju&
i p#zesae. p#zez &o#ze! wdzi(zno.3 na zawsze jest zapisana
w &oi& do&u! a sowa! kt"#e p#zy(,odz$ od (ie'ie! podo'aj$
&i si* I nie(,aj ani dzie)! ani no( nie powst#zy&a (i w do0
konaniu te-o! (o &i p#zy#zekasz5 i nie(, (i nie powst#zy&aj$
wydatki w zo(ie i s#e'#ze z ty& zwi$zane ani i%o.3 wojska!
je.%i -dzie. 'dzie -o pot#ze'a5 %e(z w#az z dzie%ny& &+e&
A#ta'adzose&! kt"#e-o (i posae&! dziaaj .&iao w &oi(,
i twoi(, sp#awa(, tak! jak naj%epiej i najko#zystniej 'dzie d%a
nas o'u*I
Pauzanias! kt"#y ju+ i p#zedte& 'y w wie%ki& powa+aniu
u /e%%en"w z powodu dow"dztwa pod P%ateja&i! o'e(nie! kiedy
ot#zy&a ten %ist! jesz(ze wi(ej wz#"s w py(,* 8ie pot#a6i
ju+ +y3 wedu- o'y(zaj"w ,e%%e)ski(,! %e(z wyje+d+aj$( z 2i0
zan(ju& u'ie#a si w st#oje pe#skie! a pod(zas &a#szu p#zez
T#a(j &ia p#zy so'ie st#a+ p#zy'o(zn$ zo+on$ z Med"w
i E-ip(jan5 jada #"wnie+ na spos"' pe#ski* 8ie &"- si te+
opanowa3! a%e nawet w d#o'iaz-a(, zd#adza! jakie to wie%kie
p%any snuje w -'i du(,a na p#zyszo.3* Sta si niep#zystpny
i do wszystki(, tak p#zyk#o i z -"#y si odnosi! +e nikt nie
&"- si do nie-o z'%i+y3* 2y to jeden z powod"w p#zej.(ia
sp#zy&ie#ze)("w na st#on Ate)(zyk"w*
4%ate-o to wa.nie! dowiedziawszy si o je-o postpowaniu!
Da(ede&o)(zy(y odwoa%i -o do k#aju* Kiedy po #az d#u-i 'ez
i(, #ozkazu wypyn$! na ok#(ie ,e#&io)ski&! okazao si! +e
zn"w postpuje tak sa&o* Kiedy wi( wypdzony p#zez Ate)0
(zyk"w si$ z 2izan(ju& nie w#a(a do Spa#ty! %e(z za&ieszka0
wszy w Ko%onaj w T#oadzie < jak doniesiono do Spa#ty <
ukada si potaje&nie z 'a#'a#zy)(a&i i ta&tejszy po'yt je-o
nie &ia na (e%u ni( do'#e-o! wtedy ju+ nie wa,ano si du+ej*
E6o#owie wysa%i ,e#o%da i %ist tajny z +$danie& pow#otu!
w p#ze(iwny& #azie Spa#ta wypowie &u wojn* Pauzanias za.
(,($( #ozp#oszy3 podej#zenia i %i(z$( na to! +e pienidz&i!
uni(estwi powt"#ne oska#+enie! w#"(i do Spa#ty* 8a po(z$tku
e6o#owie za&kn%i -o w wizieniu5 &aj$ 'owie& p#awo post$0
pi3 w ten spos"' nawet z k#"%e&* P"1niej jednak Pauzanias
wyszed z wizienia i z wo%nej stopy stawa p#zed s$de& o.wiad0
(zaj$(! +e 'dzie odpowiada ka+de&u! kto &a p#ze(iw nie&u
za#zuty*
Wy#a1ne-o dowodu winy nie posiada%i ani Spa#tia(i! ani je-o
w#o-owie! ani (ae &iasto5 nie 'yo podstawy do uka#ania (zo0
wieka po(,odz$(e-o z #odu k#"%ewskie-o! kt"#y nawet od'ie#a
w"w(zas (ze.3 k#"%ewsk$! -dy+ jako k#ewny 'y opiekune&
&ao%etnie-o k#"%a P%ejsta#(,a! syna Deonidasa* 8ie&niej p#zez
wyk#o(zenia p#ze(iw t#ady(yjny& o'y(zajo& spa#ta)ski&
i p#zez na.%adowanie 'a#'a#zy)("w Pauzanias 'udzi podej#ze0
nia! +e (,(e si p#ze(iwstawi3 istniej$(e&u po#z$dkowi* C%edzi%i
#oz&aite je-o od(,y%enia od o'y(zaj"w spa#ta)ski(,! a zwa0
sz(za za#zu(a%i &u! +e na t#"jno-u @! kt"#y /e%%enowie u6undo0
wa%i i zo+y%i w o6ie#ze w 4e%6a(, jako #ze(z naj(enniejsz$ z upu
zdo'yte-o na Pe#sa(,! o.&ie%i si sa&owo%nie wy#y3 nastpu0
j$(y napis9
Wdz Hellenw, gdy Medw zniszczy i wykrwawi,
Pauzanias Fojbosowi* ten pomnik wystawi
Ten dwuwie#sz kaza%i Da(ede&o)(zy(y naty(,&iast usun$3
z t#"jno-a i wy#y3 na ni& nazwy wszystki(, pa)stw! kt"#e
po zwy(istwie nad 'a#'a#zy)(a&i zo+yy ten da#* =e.%i za.
idzie o Pauzaniasa! to ten je-o (zyn zawsze u(,odzi za p#ze0
winienie! w o'e(nej za. sytua(ji wydawa si ty& 'a#dziej
z-odny z je-o wyzywaj$(y& postpowanie&* M"wiono tak+e!
+e si po#ozu&iewa z ,e%ota&i! i w isto(ie tak 'yo* P#zy0
#zeka i& 'owie& wo%no.3 i p#awa po%ity(zne! je.%i ty%ko
wez&$ #aze& z ni& udzia w powstaniu i po&o-$ &u w p#ze0
p#owadzeniu wszystki(, za&ie#ze)* A%e &i&o to Da(ede&o)0
(zy(y nie uwie#zy%i donosi(ie%o& spo.#"d ,e%ot"w i nie uzna%i
za stosowne p#zedsiwzi$3 p#ze(iw Pauzaniasowi ost#zejszy(,
k#ok"w5 z-odnie 'owie& z t#ady(j$ unikaj$ %ekko&y.%ny(,
podej#ze) w stosunku do Spa#tiaty! a+e'y nie podej&owa3
+adnej nieodwoa%nej de(yzji 'ez niez'ity(, dowod"w* W ko)0
(u zd#adzi -o podo'no pewien A#-i%ij(zyk! dawny je-o
u%u'ienie(! (zowiek niezwyk%e &u wie#ny! kt"#y &ia ostatni
je-o %ist p#zewie13 do A#ta'adzosa* Zauwa+ywszy 'owie&! +e
+aden z pop#zednio wysany(, p#zez Pauzaniasa pos"w nie
w#"(i! z%$k si i otwo#zy %ist* Lp#zednio pod#o'i pie(z3!
+e'y si nie zd#adzi3! w #azie -dy'y podej#zenia 'yy nie0
uzasadnione %u' -dy'y Pauzanias za+$da z pow#ote& %istu!
a'y w ni& (o. z&ieni3* W %i.(ie zna%az potwie#dzenie swy(,
podej#ze)! &ianowi(ie adnota(j! +e do#(zy(ie%a na%e+y
z-adzi3*
Kiedy pokaza ten %ist e6o#o&! w$tp%iwo.(i i(, za(zy si
#ozwiewa3! jednak+e (,(ie%i na wasne uszy usysze3 p#zyzna0
nie si Pauzaniasa* A#-i%ij(zyk wi( uda si z i(, po%e(enia
do Tajna#on jako p#osz$(y o opiek i za&ieszka ta& w (,at(e!
kt"#a w .#odku 'ya p#zedzie%ona .(iank$5 za t$ .(iank$ uk#yo
si ki%ku e6o#"w* Kiedy Pauzanias p#zy'y i wypytywa A#-i0
=ij(zyka o p#zy(zyn je-o u(ie(zki! e6o#owie wszystko najdo0
kadniej sysze%i* Sysze%i! jak A#-i%ij(zyk #o'i wy#zuty Pauza0
niasowi o to! (o napisa o ni& w %i.(ie5 jak wszystko sz(ze-"0
owo opowiada i twie#dzi! +e (,o(ia+ su+$( Pauzaniasowi
ni-dy -o nie zawi"d pod(zas ukad"w z k#"%e&! &i&o to zo0
sta na #"wni z inny&i su-a&i uznany za zasu-uj$(e-o na
.&ie#35 sysze%i da%ej! jak Pauzanias wszystkie&u potakiwa i jak
p#osi su-! +e'y si nie -niewa o to! (o zaszo5 jak &u za#(za!
+e &u si ni( nie stanie! je.%i opu.(i .wi$tyni5 jak wzywa!
+e'y jak najszy'(iej #usza w d#o-$ i nie op"1nia #ozpo(zty(,
ukad"w*
E6o#owie za. usyszawszy dokadnie to wszystko odda%i%i si
i p#zekonani ju+ zupenie o winie Pauzaniasa p#zy-otowa%i
a#esztowanie -o w &ie.(ie* 7powiadaj$! +e kiedy &ia 'y3
a#esztowany na d#odze! pozna po wy#azie twa#zy jedne-o ze
z'%i+aj$(y(, si e6o#"w! w jaki& (e%u do nie-o pod(,odzi! kiedy
za. inny e6o# z +y(z%iwo.(i d%a nie-o skin$ niezna(znie! daj$(
&u znak ost#ze-aw(zy! pde& po'ie- do .wi$tyni Ateny
B,a%kiojkos5 u&kn$ po.(i-u! -dy+ .wity ok#$- 'y '%isko*
Ge'y nie pozostawa3 pod -oy& nie'e& i nie na#a+a3 si na
niepo-od! wszed do niewie%kie-o 'udynku na%e+$(e-o do
.wi$tyni i p#ze'ywa ta& w spokoju* E6o#owie wo'e( te-o za0
p#zesta%i po.(i-u* P"1niej jednak zdj%i da(,! upat#zy%i (,wi%!
kiedy Pauzanias 'y wewn$t#z! i nie pozwo%iwszy &u wyj.3
za&u#owa%i d#zwi! i stoj$( na st#a+y &o#zy%i -ode&* Spo0
st#ze-szy! +e ju+ u&ie#a! wyp#owadzi%i -o ze .wi$tyni5 oddy0
(,a jesz(ze! a%e po wyp#owadzeniu naty(,&iast z&a#* Zwoki
je-o za&ie#za%i < podo'nie jak to (zyni$ ze z'#odnia#za&i <
st#$(i3 w p#zepa.3 Keadasu! pote& jednak postanowi%i po-#ze0
'a3 je -dzie. w po'%i+u* 2"- de%6i(ki kaza p"1niej Da(ede&o)0
(zyko& p#zenie.3 -#"' Pauzaniasa na &iejs(e je-o z-onu <
jesz(ze te#az! jak -osz$ napisy na ste%a(,! -#"' je-o znajduje
si na p%a(u p#zed .wity& ok#-ie&* Ponadto! poniewa+ do0
pu.(i%i si .witok#adztwa! '"- kaza o6ia#owa3 Atenie B,a%0
kiojkos w za&ian za jedno (iao < dwa (iaa* Da(ede&o)0
(zy(y wi(! wykonawszy dwa spi+owe pos$-i Pauzaniasa!
zo+y%i je w o6ie#ze 'o-ini w za&ian za nie-o sa&e-o* Ate)0
(zy(y za.! poniewa+ sa& '"- uzna ten postpek za .wito0
k#adztwo! do&a-a%i si od Da(ede&o)(zyk"w wy-nania
winny(,*
Da(ede&o)(zy(y ze swej st#ony wysa%i pos"w do Aten
i o'winia%i Te&istok%esa o wsp"udzia w zd#adzie Pauzaniasa!
o (zy& dowiedzie%i si ze .%edztwa p#ze(iw Pauzaniasowi* 4o0
&a-a%i si wi( od Ate)(zyk"w podo'nej ka#y d%a Te&isto0
kiesa* Ate)(zy(y da%i si i& p#zekona3* Te&istok%es! skazany
p#zez s$d sko#upkowy @! 'awi w"w(zas na wy-naniu w A#-os!
%e(z odwiedza (zsto tak+e inne &iejs(owo.(i na Pe%oponezie*
Ate)(zy(y wi( #aze& z Da(ede&o)(zyka&i! kt"#zy p#zy$(zy%i
si do po.(i-u! wysa%i %udzi z #ozkaze& poj&ania Te&istok%esa!
-dzieko%wiek'y si znajdowa*
Te&istok%es! w po# up#zedzony o ty&! u(iek z Pe%oponezu
na Ko#ki#! kt"#a &iaa wo'e( nie-o zo'owi$zania* Ko#ki#ej0
(zy(y jednak o'awiaj$( si! +e w #azie udzie%enia &u -o.(iny
na#a+$ si Da(ede&o)(zyko& i Ate)(zyko&! p#zewie1%i -o na
p#ze(iw%e-y %$d stay* I ta& .(i-any p#zez %udzi! kt"#y& to
z%e(ono < sz%i oni w .%ad za ni& < 'y z&uszony! nie &aj$(
inne-o wyj.(ia! zat#zy&a3 si u k#"%a Mo%oss"w Ad&eta! kt"#y
w(a%e nie 'y wo'e( nie-o p#zyja1nie usposo'iony* Sa&e-o k#"%a
nie 'yo w"w(zas w do&u5 Te&istok%es zw#"(i si wi( z p#o.0
'$ do je-o +ony5 po#adzia &u! +e'y wzi$wszy i(, dzie(ko
usiad p#zy o-nisku* Kiedy niedu-o pote& p#zyszed Ad&et!
Te&istok%es wyjawi &u swe nazwisko i p#osi! +e'y nie &.(i
si nad wy-na)(e& za to! +e nie-dy. sp#ze(iwia si je-o p#o.'ie
skie#owanej do Ate)(zyk"w* Te#az 'owie& &o+e -o sk#zywdzi3
nawet (zowiek najsa'szy! jednak+e sz%a(,etni %udzie &sz(z$
si ty%ko na #"wny(, so'ie < w #"wny(, wa#unka(,* Wska0
zywa #"wno(ze.nie na to! +e on sp#ze(iwi si &u ty%ko w pew0
nej sp#awie! -dzie nie (,odzio o +y(ie! nato&iast je.%i'y Ad&et
-o te#az wyda! ode'#a'y &u wsze%k$ nadziej o(a%enia* 4o0
da! kto -o .(i-a i za (o*
Ad&et za. wysu(,awszy ka+e &u wsta3 #aze& z synkie&!
kt"#e-o &ia p#zy so'ie < a 'ya to naj-o#tsza 6o#&a p#o.'y
o opiek* Kiedy niedu-o pote& zjawi%i si Da(ede&o)(zy(y
i Ate)(zy(y! &i&o wie%u i(, a#-u&ent"w nie wydaje i& Te0
&istok%esa* Wo'e( te-o! +e Te&istok%es p#a-n$ dot#ze3 do
k#"%a pe#skie-o! wyp#awia -o %$de& do Pidny! &iasta A%eksan0
d#owe-o! %e+$(e-o nad &o#ze& po d#u-iej st#onie* Ta& dosta
si Te&istok%es na statek ,and%owy odpywaj$(y do =onii! %e(z
'u#za za-naa -o w kie#unku stanowiska 6%oty ate)skiej o'%e0
-aj$(ej 8aksos* 2oj$( si wpa.3 w #(e ate)skie! Te&isto0
k%es! nie znany niko&u na ok#(ie! wyjawia wa.(i(ie%owi
statku swe nazwisko i pow"d u(ie(zki5 do#zu(a -#o1'! +e je.%i
-o nie u#atuje! doniesie! +e wa.(i(ie% statku da si p#zekupi3
i wzi$ -o na pokad5 o.wiad(za &u! +e ni( i& nie -#ozi! je.%i
nikt nie opu.(i statku do (,wi%i podj(ia da%szej d#o-i5 je+e%i
-o posu(,a! zostanie p#zez nie-o sowi(ie wyna-#odzony*
Wa.(i(ie% ok#tu z-adza si na to i p#zez dzie) i no( stoi na
kotwi(y na peny& &o#zu! powy+ej stanowiska 6%oty ate)skiej5
nastpnie pynie do E6ezu* Te&istok%es odwdzi(zy &u si
,ojnie! -dy+ p#zyja(ie%e z Aten i z A#-os p#zesa%i &u je-o
pieni$dze* 8astpnie! wy'#awszy si z jedny& z ty(,! kt"#zy
&ieszkaj$ na wy'#ze+u! w -$' %$du! wysya %ist do syna Kse#0
ksesa! A#tokse#ksesa! kt"#y niedawno o'j$ panowanie* Dist ten
&ia tak$ t#e.39 EP#zy'ywa& do (ie'ie ja! Te&istok%es! kt"#y
ze wszystki(, /e%%en"w najwi(ej niesz(z.3 wy#z$dzie&
twoje&u do&owi! kiedy 'ye& z&uszony '#oni3 si p#zed
twoi& oj(e& atakuj$(y& /e%%ad5 %e(z o wie%e wi(ej jesz(ze
wy.wiad(zye& &u do'#e-o! kiedy sa& 'ye& 'ezpie(zny!
a on za-#o+ony w (zasie odw#otu* 8a%e+y &i si wi(
wdzi(zno.3@ < tutaj p#zypo&nia ost#ze+enie! jakie-o z Sa0
%a&iny udzie%i zaw(zasu Kse#ksesowi do#adzaj$( &u odw#"t!
i to! +e dziki nie&u nie doszo do ze#wania &ost"w! (o z#eszt$
niez-odnie z p#awd$ so'ie p#zypisywa < Ea i te#az 'd (i
&"- wy.wiad(zy3 wie%kie p#zysu-i p#zy'ywaj$( do (ie'ie!
.(i-any p#zez /e%%en"w z powodu &ojej d%a (ie'ie p#zyja1ni*
B,( za. p#ze(zeka3 #ok! a pote& p#zy'y3 do (ie'ie i wyjawi3
(i! w jaki& (e%u p#zy'ywa&*@
M"wi$! +e k#"% odni"s si z podziwe& do je-o p%anu i wy#azi
sw$ z-od* Te&istok%es za. ty&(zase& pozna o i%e &o+no.(i
jzyk pe#ski i o'y(zaje k#aju! p#zy'ywszy za. po #oku na dw"#
pe#ski doszed do tak wie%kie-o zna(zenia u k#"%a jak ni-dy
+aden G#ek! za#"wno z powodu dawniejszej swojej sawy jak
ze wz-%du na uja#z&ienie /e%%ady! kt"#e o'ie(ywa k#"%owi!
najwi(ej za. d%ate-o! +e dawa dowody swej niep#ze(itnej
&$d#o.(i* W isto(ie Te&istok%es ze wz-%du na wyj$tkow$ si
du(,a! kt"#ej najo(zywistsze skada dowody! zasu-iwa na
wikszy podziw ni+ ktoko%wiek inny9 dziki 'owie& w#odzo0
ne&u ta%entowi! 'ez +adny(, up#zedni(, (zy p"1niejszy(, stu0
di"w! o(enia po k#"tki& zastanowieniu najt#a6niej ka+d$
aktua%n$ sytua(j i naj%epiej p#zewidywa da%ek$ p#zyszo.35
#"wnie jasno u&ia wyusz(zy3 to! z (zy& 'y o'znaj&iony!
jak i t#a6nie os$dza3 to! (o 'yo &u o'(e* 2yst#o p#zenika
do'#e i ze st#ony p#zyszy(, wypadk"w! osnuty(, jesz(ze &#o0
kie& taje&ni(y* Sowe&! 'y to (zowiek! kt"#y dziki w#odzo0
ne&u -eniuszowi naj%epiej ze wszystki(, i 'ez +adne-o wy0
siku u&ia od #azu ut#a6i3 w sedno #ze(zy* Z&a# wskutek (,o0
#o'y* 8iekt"#zy twie#dz$! +e sa& si ot#u uznawszy za nie0
&o+%iwe wypenienie o'ietni( dany(, k#"%owi* Po&nik je-o
stoi na #ynku w Ma-nezji azjaty(kiej! -dzie panowa* K#"% da
&u 'owie& Ma-nezj! p#zynosz$($ pi3dziesi$t ta%ent"w #o(z0
ne-o do(,odu! +e'y &ia z niej (,%e'! p#"(z te-o Da&psakos <
&iasto to u(,odzio w"w(zas za naj'o-atsze w wino < a+e'y
&u wina dosta#(zao! i Mius! a+e'y sta&t$d &ia p#zyp#awy
do stou* K#ewni je-o twie#dz$! +e z-odnie z +y(zenie& Te0
&istok%esa ko.(i je-o p#zewieziono do Attyki i po(,owano
w taje&ni(y p#zed Ate)(zyka&i9 nie wo%no -o 'owie& 'yo0
po(,owa3 w Atty(e jako wy-nane-o za zd#ad oj(zyzny*
Taki 'y konie( Da(ede&o)(zyka Pauzaniasa i Ate)(zyka
Te&istok%esa! dw"(, najwy'itniejszy(, %udzi w "w(zesnej
/e%%adzie*
Da(ede&o)(zy(y w pie#wszy& pose%stwie do Aten do&a-a%i
si wypdzenia .witok#ad("w! Ate)(zy(y za. wysun%i takie
sa&o +$danie w stosunku do Da(ede&o)(zyk"w* W ki%ku na0
stpny(, pose%stwa(, do&a-a%i si oni od Ate)(zyk"w ust$0
pienia spod Potidai! p#zyw#"(enia autono&ii Aj-inie! naj'a#0
dziej za. i najdo'itniej podk#e.%a%i! +e do wojny nie dojdzie!!
je+e%i Ate)(zy(y (o6n$ u(,wa zakazuj$($ Me-a#yje+yko& ko0
#zysta3 z po#t"w w pa)stwie ate)ski& i z #ynku ate)skie-o*
Ate)(zy(y jednak nie ustpowa%i w +adny& punk(ie i nie (o6n0
%i tej u(,way* Za#zu(a%i Me-a#yj(zyko&! +e up#awiaj$ po.wi0
(on$ zie&i i -#unt spo#ny na -#ani(y &e-a#yjskiej o#az daj$
u sie'ie s(,#onienie z'ie-y& niewo%niko&* 7statni posowie!
kt"#zy p#zy'y%i z Da(ede&onu! Ra&6ias! Me%ezyppos i /a-e0
zande#! nie wspo&ina%i ju+ o pop#zedni(, za#zuta(,! %e(z o.wiad0
(zy%i jedynie! +e Da(ede&o)(zy(y p#a-n$ pokoju i pok"j ten
jest &o+%iwy! je.%i Ate)(zy(y dadz$ autono&i$ /e%%eno&* W"w0
(zas Ate)(zy(y zwoawszy ze'#anie #ozpo(z$%i o'#ady5 posta0
nowi%i da3 ostate(zn$ odpowied1 po na#adzeniu si$ nad (ao0
ksztate& sp#awy* Wie%u &"w("w wypowiadao #oz&aite
po-%$dy9 jedni! +e t#ze'a wojn$ #ozpo(z$3! inni! +e na%e+y (o6n$3
u(,wa$ odnosz$($ si do Me-a#yj(zyk"w! +e'y nie staa na
p#zeszkodzie do za(,owania pokoju5 Pe#yk%es za.! syn Ksan0
typposa! &$+ w"w(zas pie#wszy w.#"d Ate)(zyk"w i najpot+0
niejszy w sowie i w (zynie! w ten spos"' do#adza9
EAte)(zy(yJ Zawsze jeste& te-o zdania! +e nie na%e+y ust0
powa3 Pe%oponezyj(zyko&! (,o(ia+ wie&! +e te-o sa&e-o za0
pau! z jaki& daj$ si %udzie nakoni3 do wojny! nie za(,owuj$
pote& pod(zas dziaa)! %e(z z&ieniaj$ zapat#ywania za%e+nie
od wypadk"w wojenny(,* Widz! +e i o'e(nie &usz powt"0
#zy3 t$ sa&$ #ad* 4o&a-a& si jednak! +e'y (i spo.#"d was!
kt"#zy si dadz$ p#zeze &nie p#zekona3! tak+e w wypadku nie0
powodze) wy#a1nie podt#zy&ywa%i wsp"%ne postanowienia!
ina(zej w #azie powodzenia nie &aj$ p#awa p#zypisywa3 so'ie
wsp"udziau w susznej de(yzji* Zda#za si 'owie&! +e 'ie-
wypadk"w jest nie &niej nieo'%i(za%ny od za&ie#ze) %udzki(,*
4%ate-o to zwyk%e o'winia&y %os! je.%i (o. wypadnie nie we0
du- naszy(, o'%i(ze)* Da(ede&o)(zy(y zawsze jawnie p#ze(iw
na& wystpowa%i! a dzi. daj$ te-o dow"d najo(zywistszy* B,o0
(ia+ 'owie& 'yo powiedziane! +e o'ie st#ony &aj$ swe wza0
je&ne p#etensje zaatwia3 na d#odze po%u'ownej o#az za(,o0
wa3 sw"j stan posiadania! sa&i nie zap#oponowa%i na& ni-dy
s$du #ozje&(ze-o! a kiedy &y p#oponuje&y! nie p#zyj&uj$ na0
szej p#opozy(ji5 (,($ p#etensji swy(, do(,odzi3 #a(zej wojn$
ni+ p#awe& i ju+ nie z p#etensja&i! %e(z z #ozkaza&i p#zy(,o0
dz$* G$daj$! 'y.&y odst$pi%i od Potidai! nada%i autono&i
Aj-inie i (o6n%i u(,wa w stosunku do Me-a#y5 (i za. ostatni
posowie ka+$ na& nadawa3 autono&i$ /e%%eno&* I nie(,aj nikt
z was nie s$dzi! +e wojn 'dzie p#owadzi o #ze(z &aej wa-i!
&ianowi(ie o u(,wa w stosunku do Me-a#yj(zyk"w < naj0
wikszy 'owie& na(isk na ten punkt kad$ Da(ede&o)(zy(y
twie#dz$(! +e w #azie (o6ni(ia tej u(,way nie dojdzie do woj0
ny < i nie(,aj nie &a w duszy nawet (ienia wy#zutu! +e wojna
&a si to(zy3 o taki d#o'iaz-* Ten 'owie& d#o'iaz- jest p#"'$
waszej postawy9 je.%i si z-odzi(ie! za#az wyst$pi$ z wikszy&i
+$dania&i uwa+aj$(! +e.(ie ze st#a(,u ju+ #az ust$pi%i* Ldzie0
%iwszy i& za. stanow(zej od&owy z&usi(ie i(,! 'y si do was
odnosi%i jak #"wni do #"wny(,*
E7d #azu wi( a%'o zde(yduj(ie si ust$pi3! zani& jak$. szko0
d poniesie(ie! a%'o < je.%i &a&y wojn p#owadzi3! (o &nie
p#zynaj&niej wydaje si #ze(z$ %epsz$ < nie ustpuj(ie
w +adnej! (zy to wa+nej! (zy &niej wa+nej sp#awie! je.%i nie
(,(e(ie si sta%e o'awia3 o sw"j stan posiadania* Lstpstwo 'o0
wie& za#"wno w &aej jak i wie%kiej #ze(zy! wy&uszone na
s$siedzie p#zez #"wne-o &u p#ze(iwnika p#zed skie#owanie&
sp#awy na d#o- p#awn$! ozna(za tak$ sa&$ niewo%* Bo si
ty(zy wojny i .#odk"w! jaki&i o'ie st#ony #ozpo#z$dzaj$! to
wiedz(ie! +e nasze nie s$ sa'sze* 7&"wi to sz(ze-"owo*
Pe%oponezyj(zy(y +yj$ z p#a(y #$k i za#"wno %udzie s$ u ni(,
'iedni jak i pa)stwa* 8ie &aj$ te+ do.wiad(zenia w wojna(,
du-ot#way(, i za&o#ski(,! -dy+ z powodu u'"stwa to(z$ je0
dynie k#"tkie wa%ki &idzy so'$* Taki na#"d nie zdoa ani
o'sadzi3 zao-$ ok#t"w! ani z'yt (zsto wysya3 wojsk %$do0
wy(,! poniewa+ wtedy &usi odda%a3 si od swy(, posiado.(i!
-dzie &a podstaw 'ytu5 ponadto Pe%oponezyj(zy(y nie &aj$
dostpu do &o#za* A p#owadzenie wojny u&o+%iwiaj$ #a(zej
zaso'y 6inansowe ni+ p#zy&usowo .(i$-ane podatki* Bi! (o +yj$
z p#a(y #$k! (,tniej na wojnie o6ia#owuj$ sie'ie ni+ do'ytek
s$dz$(! +e +y(ie uda si i& o(a%i3! a pieni$dze si wy(ze#pi$!
zwasz(za je.%i nadspodziewanie wojna si p#ze(i$-nie* W jednej
'itwie Pe%oponezyj(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y &o-%i'y sp#osta3
wszystki& /e%%eno&! a%e nie podoaj$ wojnie p#ze(iwko potdze
o zupenie od&ienny& wyposa+eniu wojenny&! sko#o nie &a0
j$( jedne-o o.#odka dyspozy(ji nie &o-$ ni(ze-o szy'ko i ene#0
-i(znie wykona3* Ta&! -dzie wszys(y &aj$ #"wne p#awo -osu!
a #"+ni$ si &idzy so'$ po(,odzenie&! ka+dy &y.%i ty%ko
o wasnej ko#zy.(i i w ty(, wa#unka(, zwyk%e ni( nie do0
(,odzi do skutku* =edni 'owie& na&itnie p#a-n$ ze&sty nad
p#ze(iwnikie&! d#udzy &y.%$ o ty&! +e'y jak naj&niej na#azi3
wasne inte#esy* S(,odz$( si #zadko na ze'#ania ty%ko nie0
wie%e (zasu po.wi(aj$ #ozwa+aniu sp#aw wsp"%ny(,! wi(ej
za. zaatwianiu wasny(,* Ka+dy &y.%i! +e je-o nied'a%stwo
'dzie nieszkod%iwe i +e kto. inny za nie-o po&y.%i5 a -dy
wszys(y podo'nie #ozu&uj$! niepost#ze+enie wsp"%ne do'#o
zostaje zap#zepasz(zone*
E8ajwiksz$ d%a ni(, p#zeszkod$ 'dzie '#ak pienidzy i (zas!
jaki zu+yj$ na i(, zdo'ywanie5 a sz(z.%iwe okazje wojenne
nie %u'i$ (zeka3* 8ie wa#to si tak+e o'awia3 ani i(, 6o#te(!
ani i(, 6%oty* 2udowa 'owie& takiej twie#dzy! kt"#a &o0
-a'y si na& op#ze3! jest t#udna nawet w (zasa(, pokojo0
wy(,! a ("+ dopie#o w (zasie wojny w k#aju niep#zyja(ie%0
ski&5 p#ze(ie+ i &y 'dzie&y 'udowa%i twie#dze p#ze(iwko
ni&* =e.%i za. z'uduj$ 6o#te(zk! to &o-$ o(zywi.(ie (z.3
nasze-o k#aju znisz(zy3 napada&i i wywoa3 u nas deze#(j!
nie zdoaj$ jednak w ten spos"' powst#zy&a3 nas od wyp#awy
do i(, k#aju! od zakadania twie#dz i u+y(ia p#ze(iw ni& 6%oty!
kt"#a jest nasz$ si$* My 'owie& dziki +e-%a#stwu na'y%i.&y
wi(ej do.wiad(zenia w wa%(e %$dowej! ni+ oni to(z$( wa%ki
%$dowe < do.wiad(zenia w +e-%a#stwie* Zaznajo&ienie si za.
z &o#zeni nie p#zyjdzie i& atwo* P#ze(ie+ nawet wy! (,o(ia+
za(z%i.(ie zaj&owa3 si +e-%a#stwe& za#az po wojna(, pe#0
ski(,! nie dosz%i.(ie do doskonao.(i9 jak+e wi( #o%ni(y! nie
&aj$(y z &o#ze& ni( wsp"%ne-o! &o-%i'y (o. w tej dziedzinie
zdziaa3! zwasz(za je+e%i 'dzie&y i& p#zeszkadza3 w wy3wi0
(zeniu si atakuj$( wie%k$ %i(z'$ ok#t"wF P#ze(iw &aej &o+e
'y i za#yzykowa%i 'itw u6aj$(! +e %i(z'$ nad#o'i$ '#aki w wy0
szko%eniu5 kiedy jednak na(i.nie&y i(, p#zewa-$ %i(ze'n$! nie
p#zyj&$ 'itwy* W ten spos"' z '#aku 3wi(zenia wz#o.nie '#ak
u&iejtno.(i u ni(,! a z ty& i o'awa* =e+e%i (o < to &a#y0
na#ka jest sztuk$5 i nie da si jej up#awia3 do#yw(zo5 #a(zej
&usi 'y3 zaj(ie& -"wny&! kt"#e&u nie towa#zyszy +adne
u'o(zne*
E=e.%i'y za. nawet! na#uszywszy (o. ze ska#'"w w 7%i&pii
a%'o w 4e%6a(,! p#"'owa%i p#zez o6ia#owanie wy+sze-o +odu
p#ze(i$-n$3 o'(y(, &a#yna#zy na swoj$ st#on! to 'yo'y to
nie'ezpie(zne ty%ko wtedy! -dy'y.&y sa&i! wsiadszy #aze&
z &etojka&i @ na ok#ty! nie stanowi%i d%a ni(, p#ze(iwnika
#"wno#zdne-o9 o'e(nie jednak jeste.&y taki& p#ze(iwni0
kie& i < (o najwa+niejsza < ste#ni(y nasi #ek#utuj$ si z o'y0
wate%i ate)ski(,5 a i pozosta$ zao- &a&y %i(zniejsz$ i %ep0
sz$ ni+ (aa /e%%ada* Z#eszt$! kiedy dojdzie do 'itwy! na pewno
+aden z naje&ny(, &a#yna#zy nie zde(yduje si na opusz(ze0
nie wasne-o k#aju i su+' u ni(, po to ty%ko! a'y dosta3 p#zez
ki%ka dni wy+szy +od i za&ieni3 %epsze szans na -o#sze* Tak
&niej wi(ej! jak &i si zdaje! wy-%$daj$ sp#awy Pe%oponezyj0
(zyk"w* My nato&iast nie &a&y ty(, wszystki(, '#ak"w!
kt"#e u ni(, wytkn$e&! a ponadto p#zewy+sza&y i(, pod
wie%u wz-%da&i* =e+e%i i(, a#&ia %$dowa #uszy p#ze(iwko
nasze&u k#ajowi! zaatakuje&y 6%ot$ i(, te#yto#iu&5 znisz(zenie
za. nawet (aej Attyki nie jest ty& sa&y& (o znisz(zenie
(,o3'y (z.(i Pe%oponezu* 7ni 'owie& nie 'd$ &o-%i 'ez
wa%ki zdo'y3 so'ie inne-o k#aju! &y za. &a&y du+o zie&i
na wyspa(, i na %$dzie stay&* Wie%k$ jest 'owie& #ze(z$ pa0
nowanie na &o#zu* Zastan"w(ie si9 -dy'y.&y 'y%i wyspia0
#za&i! (zy+ 'y'y kto.! ko-o 'yo'y t#udniej pokona3 ni+ nasF
I te#az powinni.&y za(,owywa3 si &niej wi(ej tak! jak'y.&y
'y%i wyspia#za&i9 opu.(i3 zie&i i wsie! a st#a+ o'j$3 nad &o0
#ze& i &iaste&5 #oz-niewani na Pe%oponezyj(zyk"w za nisz(ze0
nie nasze-o k#aju! nie &o+e&y da3 si w(i$-n$3 do 'itwy %$0
dowej! -dy+ s$ oni od nas si%niejsi %i(ze'nie* 8awet 'owie&
wy-#awszy 'itw! &usie%i'y.&y wa%(zy3 powt"#nie z nie0
&niejsz$ %i(z'$ niep#zyja(i"! a w #azie niepowodzenia < st#a0
(i%i'y.&y sp#zy&ie#ze)("w! kt"#zy stanowi$ -"wn$ nasz$ si5
nie za(,owywa%i'y si 'owie& spokojnie! (zuj$(! +e nie &a&y
do.3 si! +e'y p#ze(iw ni& wyst$pi3* 8ie t#ze'a 'iada3 nad
ut#at$ do&"w (zy zie&i! %e(z nad ut#at$ %udzi* P#ze(ie+ nie
%udzie s$ wasno.(i$ #ze(zy! ty%ko #ze(zy ! wasno.(i$ %udzi*
i -dy'y& wiedzia! +e was nakoni! wzywa'y& was do
znisz(zenia ty(, wszystki(, d"'# &ate#ia%ny(, i pokazania Da
(ede&o)(zyko&! +e nie u%e-nie(ie i(, +$danio& z o'awy o nie*
EMa& jesz(ze wie%e inny(, powod"w! 'y wie#zy3 w nasz$
wy-#an$! je.%i ty%ko nie zap#a-nie(ie nowy(, zdo'y(zy te#yto0
#ia%ny(, w tej wojnie i do'#owo%nie nie na#azi(ie si na do0
datkowe nie'ezpie(ze)stwa* Wi(ej %ka& si naszy(, wasny(,
'd"w ni+ p%an"w niep#zyja(ie%ski(,* De(z o ty& &"wi3 '0
d inny& #aze&! kiedy dziaania 'd$ ju+ w toku* Te#az za.
odp#aw&y pos"w %a(ede&o)ski(, z odpowiedzi$! +e pozwo%i&y
Me-a#yj(zyko& ko#zysta3 z po#t"w i z #ynku! je+e%i tak+e Da0
(ede&o)(zy(y nie 'd$ wyda%a3 ze swe-o k#aju nas i naszy(,
sp#zy&ie#ze)("w! ani jedno 'owie&! ani d#u-ie nie stoi na
p#zeszkodzie pokojowi5 < +e da&y autono&i pa)stwo&! je+e%i
ko#zystay one z niej w (,wi%i zawie#ania ukadu pokojowe-o
i je+e%i tak+e Da(ede&o)(zy(y pozwo%$ swoi& sp#zy&ie#ze)0
(o& #z$dzi3 si na sw"j wasny spos"'! a nie z-odnie z inte#e0
se& Spa#ty5 < +e w &y.% ukadu (,(e&y sp#aw podda3 s$0
dowi #ozje&(ze&u5 < +e wojny nie #ozpo(znie&y! %e(z '#oni3
si 'dzie&y p#ze(iw ty&! kt"#zy j$ #ozpo(zn$* Taka 'owie&
jest odpowied1 sp#awied%iwa i nie u(,y'iaj$(a -odno.(i nasze-o
pa)stwa* T#ze'a za. zdawa3 so'ie sp#aw z te-o! +e wojna jest
konie(zno.(i$5 i& (,tniej do niej stanie&y! ty& &niej zde(y0
dowanie 'dzie nas atakowa niep#zyja(ie%* 8a%e+y te+ pa&ita3!
+e najwiksza (,waa jednostek i pa)stw #odzi si z najwik0
szy(, nie'ezpie(ze)stw* 7j(owie nasi opa#%i si Medo& nie
&aj$( te-o (o &y! a nawet opu.(iwszy to! (o posiada%i5 #a(zej
dziki &$d#o.(i ni+ sz(z.%iwe&u %osowi! #a(zej odwa-$ ni+
istotn$ si$ odpa#%i 'a#'a#zy)("w i pa)stwo dop#owadzi%i do
te-o stanu! w jaki& si znajduje o'e(nie* 8ie wo%no na& po0
zosta3 w ty%e za ni&i* T#ze'a si '#oni3 p#zed niep#zyja(ie%e&
wszystki&i .#odka&i! 'y zostawi3 poto&ko& pa)stwo nie
po&niejszoneI*
W ten spos"' p#ze&"wi Pe#yk%es* Ate)(zy(y uznawszy #ad
je-o za naj%epsz$ u(,wa%i%i to! do (ze-o wzywa* 7dpowiedzie%i
Da(ede&o)(zyko& na wszystkie pytania z-odnie z je-o
wnioskie&! o.wiad(zaj$(! +e zasadni(zo ni(ze-o na #ozkaz nie
wykonaj$! -otowi s$ za. z-odnie z ukade& zaatwi3 p#etensje
na d#odze p#awnej! jak #"wni z #"wny&i* Posowie odje(,a%i
do do&u* P"1niej nie p#zy'yway ju+ pose%stwa z Da(ede&onu*
Takie 'yy p#etensje i spo#y &idzy o'ie&a st#ona&i p#zed
wy'u(,e& wojny5 za(zy si one za#az po wypadka(, w Epi
da&nos i na Ko#ki#ze* Mi&o to jednak w (zasie ty(, zata#-"w
ut#zy&ywa%i ze so'$ stosunki! p#zy(,odz$( wp#awdzie 'ez
,e#o%da! a%e nie 'ez podej#ze)5 to 'owie&! (o si dziao! 'yo
w #ze(zywisto.(i ze#wanie& t#aktatu i p#etekste& do wojny*
KSIGA 4RLGA
7d tej (,wi%i za(zyna si ju+ wojna &idzy Ate)(zyka&i
i Pe%oponezyj(zyka&i o#az sp#zy&ie#ze)(a&i o'u st#on! pod0
(zas kt"#ej nie ut#zy&ywano wzaje&ny(, stosunk"w! (,y'a za
po.#edni(twe& ,e#o%d"w* 7d pie#wszy(, dziaa) wojenny(,
p#owadzono j$ 'ez p#ze#wy* W &oi& opisie wypadki 'ie-n$ po
ko%ei wedu- po#y %etniej i zi&owej*
Ty%ko p#zez (zte#na.(ie %at ut#zy&a si t#zydziesto%etni
ukad pokojowy zawa#ty po zdo'y(iu Eu'ei* W pitnasty& #oku
od zawa#(ia ukadu! w (zte#dziesty& "s&y& kapa)stwa B,#y0
zydy w A#-os! kiedy e6o#e& w Spa#(ie 'y Ajnezjas! a a#(,onto0
wi ate)skie&u! Pitodo#owi! pozostawao dwa &iesi$(e do ko)(a
kaden(ji u#zdowej! w sz"sty& &iesi$(u po 'itwie pod Poti0
daj$ @! z po(z$tkie& wiosny! Te'a)(zy(y w si%e nie(o wikszej
ni+ t#zystu %udzi pod dow"dztwe& 'eota#(,"w @9 Pitan-e%osa!
syna Ai%ejdesa! i 4ie&po#osa! syna 7neto#ydesa! w pie#wszy(,
-odzina(, no(ny(, wk#o(zy%i z'#ojnie do 'eo(kie-o &iasta Pi$0
tej! sp#zy&ie#zone-o z Atena&i* Sp#owadzi%i i(, i otwa#%i '#a0
&y P%atej(zyk 8auk%ejdes i je-o zwo%enni(y p#a-n$( usun$3
swoi(, p#ze(iwnik"w po%ity(zny(,! o'j$3 wadz i P%ateje p#zy0
$(zy3 do 2eo(ji* L(zyni%i to za po.#edni(twe& Eu#y&a(,a!
syna Deontiadesa! 'a#dzo wpywowe-o o'ywate%a te'a)skie-o*
Te'a)(zy(y 'owie& w p#zewidywaniu z'%i+aj$(ej si wojny
(,(ie%i zaw(zasu zaj$3 P%ateje! z kt"#y&i &ie%i sta%e niepo#ozu0
&ienia jesz(ze w (zasie pokoju* Ldao i& si podstpnie wed#ze3
do &iasta! ty& atwiej! +e nie 'yo st#a+y* Stan$wszy z'#ojnie
na #ynku nie u%e-%i na&owo& ty(,! kt"#zy i(, sp#owadzi%i! i nie
zaatakowa%i od #azu do&"w i(, p#ze(iwnik"w po%ity(zny(,5 po0
stanowi%i nato&iast o-osi3 pojednaw(z$ odezw! 'y &iasto
skoni3 #a(zej do u-odowe-o postpowania i pozyska3 je-o
p#zyja1)* Wyszed wi( ,e#o%d i o-osi! +e kto (,(e z-odnie
z dawny& o'y(zaje& na%e+e3 do wsp"%ne-o zwi$zku 'eo(kie0
-o! powinien z '#oni$ p#zy$(zy3 si do Te'a)(zyk"w* S$dzi%i!
+e w ten spos"' atwo zjednaj$ so'ie &iasto*
P%atej(zy(y spost#ze-szy niespodziewane opanowanie &iasta
p#ze#azi%i si ty& 'a#dziej! +e %i(z'a Te'a)(zyk"w wydaa i&
si zna(znie wiksza < w (ie&no.(ia(, no(ny(, t#udno si 'yo
zo#ientowa3 < posz%i na ukady i wysu(,awszy odezwy za(,o0
wa%i spok"j* Te'a)(zy(y nie dokonywa%i +adny(, -wat"w* Pod0
(zas ukad"w jednak P%atej(zy(y spost#ze-%i! +e Te'a)(zyk"w
jest niewie%u! i powzi%i p#zekonanie! +e atwo i(, pokonaj$5 %ud
'owie& p%atejski nie &ia o(,oty od#ywa3 si od Ate)(zyk"w*
Zde(ydowa%i si wi( na wa%k i z'ie#a%i si p#ze'ijaj$( .(iany
s$siaduj$(y(, ze so'$ do&"w! a+e'y Te'a)(zy(y nie dost#ze-%i
p#ze(,odz$(y(, u%i(a&i5 ustawia%i nie zap#z+one wozy! kt"#e
&iay su+y3 i& za oson! i (zyni%i wsze%kie p#zy-otowania!
kt"#e uwa+a%i za ko#zystne w tej sytua(ji* Sko#o je za. w &ia#
&o+%iwo.(i uko)(zono! wyko#zystuj$( jesz(ze (ie&no.(i no(ne!
o sa&y& '#zasku wypad%i na Te'a)(zyk"w z do&"w* 8ie (,(ie0
%i! +e'y .wiato dodao odwa-i niep#zyja(ioo& i wy#"wnao i(,
szans* W (ie&no.(ia(, no(ny(, 'y%i d%a niep#zyja(i" -#o1niej0
si! -dy+ ta&(i nie zna%i &iasta* Zaatakowa%i i(, wi( z &iejs(a
i szy'ko doszo do sta#(ia w#(z*
Te'a)(zy(y zo#ientowawszy si! +e i(, oszukano! za(ie.ni%i
swe sze#e-i! 'y odpie#a3 ze wszystki(, st#on ataki* 4wa a%'o
t#zy #azy odep(,n%i na(ie#aj$(y(,! kiedy jednak P%atej(zy(y
ude#zy%i z -o.ny& ok#zykie&! a ko'iety i niewo%ni(y w.#"d
w#zask"w i wy(ia #zu(a%i z do&"w ka&ienie i (e-y! p#zy ty&
pada jesz(ze tej no(y #zsisty desz(z < st#a(i%i odwa- i za(z%i
u(ieka3 p#zez &iasto* De(z wikszo.3 z ni(,! nie znaj$( &iasta
i nie wiedz$(! w jaki& kie#unku szuka3 o(a%enia! 'ie-a na
o.%ep w.#"d 'ota i (ie&no.(i < 'yo to 'owie& w ostatniej
kwad#ze ksi+y(a < niep#zyja(ie%e nato&iast! o'eznani z te#e0
ne&! od(ina%i i& odw#"t* Wie%u Te'a)(zyk"w wtedy z-ino*
Kto. z P%atej(zyk"w za&kn$ jedyn$ '#a&! jaka 'ya otwa#ta!
a p#zez kt"#$ wta#-n%i p#zedte& Te'a)(zy(y do &iasta5 u+yto
do te-o (e%u d#zew(a w"(zni za&iast #y-%a! tak +e i tdy Te0
'a)(zy(y nie &o-%i si wy(o6a3* C(i-ani po u%i(a(,! jedni wspi0
na%i si na &u# i skaka%i na d#u-$ st#on -in$( p#zewa+nie! inni
u(iek%i p#zez nie o'sadzon$ '#a&! wzi$wszy po k#yjo&u od
jakiej. ko'iety top"# i #oz'iwszy #y-ie%5 %e(z i ty(, 'yo nie0
wie%u! -dy+ szy'ko to zauwa+ono* Inni w#esz(ie! #ozp#oszeni po
&ie.(ie! w #oz&aity(, punkta(, -in%i* 8ajwikszy oddzia
i naj'a#dziej jesz(ze zwa#ty wpad do wie%kie-o 'udynku p#zy0
%e-aj$(e-o do &u#"w &iejski(,! kt"#e-o '#a&a 'ya wa.nie
otwa#ta5 &y.%e%i! +e d#zwi do&u s$ '#a&$ &iejsk$ i +e jest
ta&tdy wyj.(ie na zewn$t#z* P%atej(zy(y widz$(! +e &aj$ i(,
w pot#zasku! zastanawia%i si! (zy i(, +yw(e& spa%i3! (zy te+
ina(zej z ni&i post$pi3* W ko)(u za#"wno (i jak i inni Te'a)0
(zy(y! kt"#zy jesz(ze pozosta%i p#zy +y(iu i '$ka%i si po &ie0
.(ie! zda%i si na ask i nieask P%atej(zyk"w i zo+y%i '#o)*
Taki %os spotka Te'a)(zyk"w! kt"#zy 'y%i w P%ateja(,*
Bi za.! kt"#zy jesz(ze tej no(y &ie%i nad(i$-n$3 z (a$ si$
z'#ojn$ na wypadek! -dy'y si (o. nie powiodo ty&! kt"#zy
wta#-n%i do P%atej! ot#zy&awszy pod(zas &a#szu wiado&o.3
o wypadka(,! spieszy%i z odsie(z$* P%ateje odda%one s$ o siede&0
dziesi$t stadi"w od Te'! a desz(z! kt"#y spad w no(y! op"1ni
&a#sz Te'a)(zyk"w5 #zeka Azopos 'a#dzo wez'#aa i t#udna 'y0
a do p#ze'y(ia* I desz(z! i t#udna p#zep#awa sp#awiy! +e dota#%i
na &iejs(e za p"1no! kiedy (z.3 i(, #odak"w ju+ z-ina! a (z.3
dostaa si do niewo%i* 4owiedziawszy si o wszystki& &ie%i
za&ia# napa.3 na P%atej(zyk"w! znajduj$(y(, si poza o'#0
'e& &iasta* Dudzie 'owie& #aze& z do'ytkie& znajdowa%i si
na po%a(,5 'y pok"j i nikt si nie spodziewa ni(ze-o ze-o*
Te'a)(zy(y (,(ie%i poj&a3 pewn$ %i(z' P%atej(zyk"w! +e'y i(,
pote& wy&ieni3 na swy(, #odak"w wzity(, do niewo%i* P%a0
tej(zy(y za. w (zasie! kiedy Te'a)(zy(y si nad ty& zastana0
wia%i! do&y.%i%i si! +e (o. takie-o zaj.3 &o+e! i z%$kszy si o %u0
dzi za &iaste&! wysa%i ,e#o%da do Te'a)(zyk"w z o.wiad(ze0
nie&! +e i(, #oda(y nie post$pi%i u(z(iwie! usiuj$( w (zasie po0
koju zaj$3 P%ateje! i z p#zest#o-$! +e'y si nie dopusz(za%i 'ez0
p#awia poza &iaste&* W p#ze(iwny& wypadku za'ij$ je)("w!
a oddadz$ i(,! je+e%i Te'a)(zy(y wy(o6aj$ si z i(, k#aju* Tak
#ze(z p#zedstawiaj$ Te'a)(zy(y i twie#dz$! +e P%atej(zy(y zo0
'owi$za%i si do te-o pod p#zysi-$* P%atej(zy(y nato&iast za0
p#ze(zaj$! jako'y o'ie(a%i naty(,&iastowe wydanie je)("w5 'y0
y to! i(, zdanie&! jedynie wstpne #oz&owy w sp#awie zawa#0
(ia ukadu i p#zysi-i nie zo+y%i* Te'a)(zy(y wy(o6a%i si z k#a0
ju p%atejskie-o nie dopu.(iwszy si +adne-o -watu! P%atej(zy(y
za. sp#owadziwszy szy'ko %udzi i #ze(zy ze wsi do &iasta na0
ty(,&iast za'i%i je)("w* 2yo i(, stu osie&dziesi(iu! a jedny&
z ni(, 'y Eu#y&a(,! z kt"#y& pop#zednio zd#aj(y to(zy%i
ukady*
4okonawszy te-o wysa%i -o)(a do Aten* 8a podstawie uka0
du wyda%i zwoki Te'a)(zyko&! a sp#awy w &ie.(ie u#e-u%o0
wa%i tak! jak to uzna%i za naj%epsze w "w(zesnej sytua(ji* Ate)
(zy(y! powiado&ieni o wypadka(, w P%ateja(,! od #azu poj&a%i
wszystki(, 2eot"w znajduj$(y(, si w Atty(e5 do P%atej za.
wysa%i ,e#o%da z wezwanie&! +e'y P%atej(zy(y ni( ze-o nie
postanawia%i w stosunku do je)("w te'a)ski(,! dop"ki oni tak+e
nie podej&$ de(yzji w i(, sp#awie* 4o Aten nie dosza jesz(ze
wie.3 o za'i(iu je)("w! -dy+ pie#wszy posanie( wy#uszy z P%a0
tej w &o&en(ie wk#o(zenia Te'a)(zyk"w! d#u-i za. za#az po
i(, k%s(e* 7 p"1niejszy(, wypadka(, Ate)(zy(y ni( nie wie0
dzie%i! kiedy wysya%i owe-o ,e#o%da* P#zy'y on do Pi$tej
w (zasie! -dy je)(y ju+ nie +y%i* Pote& Ate)(zy(y wy#uszywszy
do Pi$tej p#zywie1%i z'o+e! zostawi%i zao-! a wszystki(, nie na0
daj$(y(, si do wojny &+(zyzn! ko'iety i dzie(i za'#a%i ze so'$*
Wo'e( wypadk"w w P%ateja(, i wo'e( jawne-o ze#wania
ukadu Ate)(zy(y p#zy-otowywa%i si do wojny < tak sa&o
Da(ede&o)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y* 7'ie st#ony &iay za&ia#
wysa3 pose%stwo do k#"%a pe#skie-o i do inny(, 'a#'a#zy)("w!
sk$d ty%ko &o-y si spodziewa3 jakiej. po&o(y* Sp#zy&ie#zay
si #"wnie+ z neut#a%ny&i pa)stwa&i! kt"#e jesz(ze 'yy od ni(,
niezawise* Da(ede&o)(zy(y nie pop#zestaj$( na wasny(, ok#0
ta(, wezwa%i swy(, zwo%ennik"w w Ita%ii i na Sy(y%ii do 'udo0
wy nowy(,! p#zy (zy& ka+de &iasto! za%e+nie od swej wie%ko0
.(i! &iao dosta#(zy3 pewn$ i(, i%o.35 (aa 6%ota &iaa w p#zy0
szo.(i wynosi3 pi3set ok#t"w* 8akazano te+ zo+y3 usta%on$
kwot pieni+n$5 z#eszt$ sp#zy&ie#ze)(y &ie%i za(,owa3 spok"j!
dop"ki p#zy-otowania nie zostan$ uko)(zone! i &o-%i wpu0
.(i3 do po#tu Ate)(zyk"w! je.%i'y si pojawi jaki. pojedyn(zy
ok#t* Ate)(zy(y za. #o'i%i p#ze-%$d swy(, sp#zy&ie#ze)("w
i wysya%i pose%stwa zwasz(za do pa)stw %e+$(y(, wok" Pe%o0
ponezu9 Ko#ki#y! Ke6a%%enii! Aka#nanii i 4zakintos5 zdawa%i
so'ie sp#aw! +e je.%i pozyskaj$ t#wa$ p#zyja1) ty(, pa)stw!
'd$ &o-%i z powodzenie& p#owadzi3 wojn z Pe%oponeze&*
8ie 'yy to 'a,e #ze(zy* 7'ie st#ony p#zy-otowyway si do
wojny z wie%k$ ene#-i$! w (zy& nie &a ni( dziwne-o* 4o ka+0
dej 'owie& sp#awy p#zystpuje si z po(z$tku z najwikszy&
zapae&5 p#"(z te-o 'yo w"w(zas za#"wno na Pe%oponezie jak
i w Atena(, wie%u &ody(, %udzi! kt"#zy nie wiedz$(! (zy&
jest wojna! 'y%i peni ani&uszu5 #"wnie+ #eszta /e%%ady 'ya
podnie(ona i zainte#esowana kon6%ikte& dw"(, -"wny(, po0
t-* 7powiadano so'ie wtedy wie%e p#zepowiedni i wie%u w#"+0
'ia#zy -osio #"+ne wy#o(znie! za#"wno w pa)stwa(, &aj$0
(y(, wzi$3 udzia w wojnie jak i we wszystki(, inny(,* Po0
nadto na k#"tko p#zed ty&i wypadka&i 'yo t#zsienie zie&i
na 4e%os! 6akt! kt"#y nie wyda#zy si ni-dy p#zedte&! jak da0
%eko si-a pa&i3 /e%%en"w5 uwa+ano to za znak odnosz$(y
si do p#zyszo.(i* I wsze%kie inne p#zypadkowe zda#zenia 'u0
dziy powsze(,ne zainte#esowanie* 7-"%na sy&patia 'ya wy0
#a1nie po st#onie Da(ede&o)(zyk"w! zwasz(za d%ate-o! +e u#o0
(zy.(ie zapowiedzie%i oswo'odzenie /e%%ady* 8a #"wni z p#y0
watny&i %ud1&i pa)stwa sta#ay si! jak ty%ko &o-y! po&"(
Da(ede&o)(zyko&5 ka+de&u zdawao si! +e sp#awa u(ie#pi
na ty&! je.%i on sa& nie we1&ie w ty& udziau* Tak w#o-o
odnoszono si p#zewa+nie do Ate)(zyk"w5 jedni p#a-n%i uwo%0
ni3 si spod i(, panowania! inni 'a%i si &u u%e(*
Takie 'yy p#zy-otowania i nast#oje na po(z$tku wojny* Wy0
#uszay za. na ni$ o'ie st#ony w o#szaku nastpuj$(y(, sp#zy0
&ie#ze)("w9 z Da(ede&o)(zyka&i 'y%i wszys(y Pe%oponezyj
(zy(y &ieszkaj$(y po ta&tej st#onie Ist&u Ko#yn(kie-o p#"(z
A#-iw(zyk"w i A(,aj(zyk"w < A#-iw(zy(y za(,owywa%i p#zy0
jazne stosunki z o'ie&a st#ona&i! z A(,aj(zyk"w za. jedynie
Pe%%e)(zy(y '#a%i udzia w wojnie od sa&e-o po(z$tku < a spoza
Pe%oponezu9 Me-a#yj(zy(y! 2eo(i! Dok#owie! Aokej(zy(y! A&
p#akio(i! Deukadyj(zy(y! Anakto#yj(zy(y* A%oty dosta#(za%i9
Ko#yntyj(zy(y! Me-a#yj(zy(y! Sykio)(zy(y! Pe%%e)(zy(y! E%ej
(zy(y! A&p#akio(i! Deukadyj(zy(y! jazdy za.9 2eo(i! Aokej
(zy(y i Dok#owie5 wszystkie inne pa)stwa day pie(,ot* To 'y%i
sp#zy&ie#ze)(y Da(ede&o)(zyk"w5 sp#zy&ie#ze)(a&i za. Ate)0
(zyk"w 'y%i9 B,io(i! Des'ij(zy(y! Pi$tej (zy(y! Messe)(zy(y
z 8aupaktos! wiksza (z.3 Aka#na)(zyk"w! Ko#ki#ej(zy(y!
4zakintyj(zy(y i inne pa)stwa pa($(e danin! jak Ka#ia nad0
&o#ska! 4o#owie s$siaduj$(y z Ka#yj(zyka&i! =onia! /e%%es0
pont! wy'#ze+e t#a(kie! wszystkie wyspy ku ws(,odowi &idzy
Pe%oponeze& a K#et$ i wszystkie inne Byk%ady p#"(z Me%os
i Te#y* A%oty dosta#(za%i9 B,io(i! Des'ij(zy(y i Ko#ki#ej(zy(y5
wszys(y inni < pie(,oty i pienidzy* Ta(y 'y%i sp#zy&ie#ze)(y
o'u st#on i takie 'yo wyposa+enie wojenne*
Da(ede&o)(zy(y za#az po wypadka(, w P%ateja(, wezwa%i
Pe%oponez i sp#zy&ie#ze)("w pe%oponeski(, do p#zy-otowania
wojska i #ze(zy pot#ze'ny(, do wyp#awy poza -#ani(e k#aju5
&ie%i 'owie& wpa.3 do Attyki* W usta%ony& te#&inie wszystko
'yo -otowe! dwie t#ze(ie kontyn-ent"w wojskowy(, z ka+de-o
&iasta z-#o&adzio si na Ist&ie Ko#yn(ki&* Kiedy ju+ (aa
a#&ia 'ya ze'#ana! k#"% %a(ede&o)ski A#(,ida&os! kt"#y do0
wodzi wyp#aw$! zwoawszy dow"d("w posz(ze-"%ny(, kontyn0
-ent"w o#az najwy'itniejszy(, i naj'a#dziej wpywowy(, %u0
dzi! p#ze&"wi w ten spos"'9
EPe%oponezyj(zy(y i sp#zy&ie#ze)(yJ Za#"wno oj(owie nasi
p#owadzi%i wie%e wojen na Pe%oponezie i poza ni&! jak #"wnie+
spo.#"d nas sa&y(, wie%u sta#szy(, posiada do.wiad(zenie wo0
jenne* De(z ni-dy jesz(ze nie wy#usza%i.&y po tak wie%ki&
p#zy-otowaniu jak o'e(nie! -dy+ id$( w '"j p#ze(iwko najpo0
t+niejsze&u pa)stwu sa&i #"wnie+ wyp#awia&y si z nie0
zwyk%e si%n$ i doskona$ a#&i$* Godzi si wi(! +e'y.&y nie
okaza%i si -o#szy&i od oj("w naszy(, i od naszej wasnej sa0
wy! jak$ posiada&y* Pat#zy na nas (aa /e%%ada! po#uszona
nasz$ wyp#aw$! nienawidz$( Ate)(zyk"w i +y(z$( na& osi$-0
ni(ia naszy(, za&ia#"w* Za(,owaj&y wi( ost#o+no.3 w &a#0
szu! (,o(ia+'y si ko&u. zdawao! +e wo'e( naszej %i(ze'nej
p#zewa-i niep#zyja(ie% nie o.&ie%i si wyst$pi3 do wa%ki z na0
&i5 za#"wno dow"d(a ka+de-o kontyn-entu jak p#o.(i +onie0
#ze winni 'y3 zawsze na to p#zy-otowani! +e &o-$ si zna%e13
w nie'ezpie(ze)stwie* 8iepewne s$ 'owie& %osy wojen! a ata0
ki naj(z.(iej p#zy(,odz$ na-%e! wywoane -o#$(y& p#a-nie0
nie& wa%ki* 8iejednok#otnie &niejsze a#&ie dziki (zujno.(i
odnosiy zwy(istwo nad p#zewa+aj$(y& p#ze(iwnikie&! kt"#y
%ek(ewa+$( so'ie niep#zyja(ie%a nie 'y p#zy-otowany do wa%0
ki* 2d$( w k#aju niep#zyja(ie%ski& t#ze'a zawsze i.3 nap#z"d
z se#(e& peny& odwa-i! za(,owuj$( jednak jak najwiksz$
ost#o+no.3* W ten spos"' +onie#z 'dzie szed .&iao nap#z"d!
a w #azie ataku niep#zyja(ie%skie-o 'dzie si (zu pewnie*
My za. nie &a&y do (zynienia z pa)stwe& 'ez'#onny&! a%e
p#ze(iwnie < z pa)stwe& .wietnie p#zy-otowany&5 t#ze'a
si wi( powa+nie z ty& %i(zy3! +e stan$ z na&i do wa%ki! kiedy
zo'a(z$! +e pustoszy&y i(, k#aj* Te#az s$ spokojni! poniewa+
nas jesz(ze ta& nie &a* Ka+dy! kto na wasne o(zy widzi szy'k$
i nie o(zekiwan$ p#zez sie'ie k%sk! wpada w -niew i nie kie0
#uj$( si #ozu&e& dziaa pod wpywe& uniesienia* =est #ze(z$
p#awdopodo'n$! +e Ate)(zy(y p#dzej ni+ ktoko%wiek inny tak
post$pi$5 uwa+aj$ 'owie&! +e to #a(zej i& p#zystoi panowa3
nad inny&i! naje+d+a3 i pustoszy3 (udze zie&ie! ni+ pat#ze3 na
nisz(zenie wasne-o k#aju* Pa&itaj(ie wi(! +e #usza&y p#ze0
(iw tak pot+ne&u pa)stwu i +e za%e+nie od wyniku naszej
wyp#awy p#zyniesie&y saw %u' ,a)' so'ie sa&y& i na0
szy& p#zodko&5 id1(ie! dok$d was p#owadz$ dow"d(y! ut#zy0
&uj$( ponad wszystko po#z$dek i (zujno.3 i szy'ko wykonuj$(
#ozkazy* 8ajpikniejsza #ze(z i za#aze& naj'a#dziej zapewnia0
j$(a 'ezpie(ze)stwo < to %i(zna a#&ia! podpo#z$dkowana je0
dno%itej dys(yp%inie*
Tak p#ze&"wi A#(,ida&os i #ozwi$za ze'#anie* 8astpnie
wysa do Aten Spa#tanina Me%ezypa! syna 4iak#ytosa! 'y sp#"0
'owa3! (zy Aten(zy(y widz$( Pe%oponezyj(zyk"w ju+ w &a#szu
nie oka+$ si 'a#dziej ustp%iwi* Bi jednak nie wpu.(i%i -o ani
do &iasta! ani p#zed z-#o&adzenie5 ju+ p#zedte& 'owie& p#ze0
szed wniosek Pe#yk%esa! +e nie na%e+y p#zyj&owa3 pose%stwa
od Da(ede&o)(zyk"w! o i%e wy#usz$ w po%e* 7dp#awiaj$ -o wi(
nie wysu(,awszy5 ka+$ &u jesz(ze te-o sa&e-o dnia opu.(i3
-#ani(e pa)stwa i o.wiad(zaj$! +e je.%i Da(ede&o)(zy(y (,($
w p#zyszo.(i p#zysya3 pos"w! to nie(,aj najpie#w wy(o6aj$
si do swe-o k#aju* 4aj$ &u esko#t! +e'y nie &"- si z niki&
po#ozu&ie3* Me%ezyp w (,wi%i p#zek#a(zania -#ani(y powie0
dzia9 >4zie) ten 'dzie po(z$tkie& wie%ki(, niesz(z.3 d%a
/e%%en"w?* Za je-o pow#ote& do o'ozu A#(,ida&os doszed
do p#zekonania! +e Aten(zy(y w ni(zy& nie ust$pi$5 zwin$
wi( o'"z i #uszy p#ze(iw Atty(e* 2eo(i dosta#(zy%i Pe%opo0
nezyj(zyko& na wsp"%n$ wyp#aw p#zypadaj$(y na ni(, kon0
tyn-ent wojskowy o#az jazd5 #eszta i(, wojska wpadszy do
k#aju p%atejskie-o pustoszya -o*
Kiedy wojska pe%oponeskie z'ie#ay si na ist&ie %u' 'yy
jesz(ze w d#odze p#zed inwazj$ na Attyk! Pe#yk%es! syn Ksan0
typposa! jeden z dziesi(iu st#ate-"w ate)ski(,! p#zewidywa
ju+ najazd* R"wno(ze.nie podej#zewa! +e A#(,ida&os jako
je-o p#zyja(ie% &o+e u&y.%nie osz(zdza3 je-o posiado.(i i nie
nisz(zy3 i(,! a%'o &o+e si to sta3 na #ozkaz Da(ede&o)(zyk"w
p#a-n$(y(, zdysk#edytowa3 -o w o(za(, wasne-o spoe(ze)0
stwa! podo'nie jak p#zedte& z je-o powodu do&a-a%i si wy0
-nania .witok#ad("w* Wo'e( te-o o.wiad(zy Ate)(zyko& na
z-#o&adzeniu! +e A#(,ida&os jest wp#awdzie je-o p#zyja(ie%e&!
%e(z +e 6akt ten nie &o+e sp#ze(iwia3 si inte#eso& pa)stwa5
je+e%i niep#zyja(ie%e nie znisz(z$ je-o posiado.(i i do&"w tak
sa&o jak wszystki(, inny(,! odda je na wasno.3 pu'%i(zn$!
a'y +adne podej#zenie z te-o powodu na ni& nie (i$+yo* Pow0
ta#za #"wnie+ swe #ady 'd$(e o'e(nie na (zasie9 +e powinni
p#zy-otowa3 si do wojny! ze wsi wszystko do &iasta sp#owa0
dzi3! 'itwy nie p#zyj&owa3! %e(z udawszy si do &iasta st#ze(
-o! 6%ot! kt"#a jest i(, si%n$ st#on$! p#zysposa'ia3! sp#zy&ie0
#ze)("w t#zy&a3 w #yza(,* P#zypo&ina! +e sia Aten zawisa
od pienidzy pa(ony(, p#zez sp#zy&ie#ze)("w! a p#o'%e&y
wojenne opanowuje si -"wnie &$d#o.(i$ i pienidz&i* Kaza
i& 'y3 do'#ej &y.%i ze wz-%du na to! i+* pa)stwo ot#zy&uje
(o#o(znie z daniny sp#zy&ie#ze)("w okoo sze.(iuset ta%ent"w!
nie %i(z$( inny(, do(,od"w5 +e na ak#opo%i jest jesz(ze sze.3
tysi(y ta%ent"w w 'itej &one(ie < ska#'ie( ten w naj%epszy&
ok#esie %i(zy dziewi3 tysi(y siede&set ta%ent"w! %e(z (z.3
wydano na wzniesienie P#opi%ei @ na ak#opo%i i inny(, 'udow%i!
jak #"wnie+ na wyp#aw potidajsk$ < p#"(z te-o w da#a(,
wotywny(, p#ywatny(, i pa)stwowy(,! w sp#z(ie ku%towy&
u+ywany& p#zy p#o(esja(, i i-#zyska(,! w upa(, zdo'yty(,
na Pe#sa(, i w inny(, te-o #odzaju p#zed&iota(, wa#to.(io0
wy(, 'yo zota i s#e'#a o wa#to.(i nie &niejszej ni+ pi3set
ta%ent"w* 4o te-o do%i(za znajduj$(e si w inny(, .wi$tynia(,
powa+ne su&y pieni+ne! kt"#e 'd$ &o-%i zu+ytkowa3* W naj0
-o#szy& wypadku &o+na wzi$3 nawet zoto z pos$-u sa&ej 'o0
-ini5 na pos$-u za.! jak wskazywa! 'yo (zte#dzie.(i ta%ent"w
naj(zystsze-o zota! kt"#e w (ao.(i da si z pos$-u zdj$3* =e.%i
wyjd$ z wojny (ao! 'd$ &usie%i je w takiej sa&ej wa#to.(i
zw#"(i3 i na nowo na pos$- nao+y3* W ten spos"' dodawa i&
odwa-i wskazuj$( na zaso'ny pieni+ne* =e.%i za. idzie o siy
z'#ojne! o.wiad(zy! +e &aj$ t#zyna.(ie tysi(y ,op%it"w! nie
%i(z$( ty(,! kt"#zy stanowi%i o'sad 6o#ty6ika(ji i &u#"w &iej0
ski(, w %i(z'ie szesnastu tysi(y* Tak %i(zna 'ya na po(z$tku
o'sada 6o#ty6ika(ji! i%ek#o3 niep#zyja(ie% podej&owa najazd5
skadaa si ona z najsta#szy(, i naj&odszy(, #o(znik"w
i ze wszystki(, &etojk"w! kt"#zy 'y%i ,op%ita&i* 4u-o.3 'o0
wie& &u#u 6a%e#yjskie-o @ a+ do &u#"w &iasta wynosia t#zy0
dzie.(i pi3 stadi"w! a (z.3 &u#u oka%aj$(e-o &iasto! kt"#a
'ya o'sadzona zao-$! (zte#dzie.(i t#zy stadia5 'ya za. tak+e
(z.3 nie o'sadzona &idzy &u#e& zwany& du-i& a 6a%e#yj0
ski&* 4u-ie za. &u#y @! kt"#y(, ty%ko zewnt#zna st#ona 'ya
o'sadzona! &iay do Pi#eusu (zte#dzie.(i stadi"w du-o.(i!
a &u#y oka%aj$(e Pi#eus #aze& z Muni(,i$ < sze.3dziesi$t sta0
di"w5 poowa i(, &iaa zao-* =e1d1("w! jak o.wiad(zy! &ie%i
tysi$( dwustu %i(z$( #aze& z konny&i u(znika&i! u(znik"w
pieszy(, tysi$( sze.(iuset! t#"j#zdow("w -otowy(, do +e-%u-i
t#zysta* Takie 'owie& 'yy! a nie &niejsze! siy Ate)(zyk"w!
kiedy za-#ozi pie#wszy najazd Pe%oponezyj(zyk"w na po(z$tku
tej wojny* Podawa Pe#yk%es tak+e inne a#-u&enty! jak to 'yo
w je-o zwy(zaju! dowodz$(! +e w wojnie Ateny 'd$ &iay
p#zewa-*
Ate)(zy(y za. wysu(,awszy te-o p#ze&"wienia da%i &u si
p#zekona3* Sp#owadzi%i ze wsi dzie(i! ko'iety i (ay sp#zt do0
&owy5 za'ie#a%i nawet d#ewniane #usztowania do&"w! 'ydo
za. i zwie#zta po(i$-owe p#zep#awia%i na Eu'e i s$siednie
wyspy* Ta p#zep#owadzka 'ya d%a ni(, 'a#dzo p#zyk#a! -dy+
wikszo.3 p#zyzwy(zajona 'ya do +y(ia na wsi*
=ednak od najdawniejszy(, ju+ (zas"w 'a#dziej ni+ wszys(y
inni &usie%i si Ate)(zy(y na to de(ydowa3* Za Kek#opsa @ 'o0
wie& i za pie#wszy(, k#"%"w! a+ do Tezeusa @! %udno.3 Attyki
sta%e &ieszkaa w -&ina(,! z kt"#y(, ka+da &iaa swe oso'ne
p#ytanejon @ i a#(,ontow5 jedynie w (,wi%i nie'ezpie(ze)stwa
s(,odzi%i si na wsp"%ne na#ady do k#"%a! z#eszt$ #z$dzi%i si
i #adzi%i oddzie%nie! niekt"#e za. -&iny p#owadziy nawet wojny
&idzy so'$! jak E%euzy)(zy(y z Eu&o%pose& @ p#ze(iw E#e(,0
teusowi@* Kiedy panowanie o'j$ Tezeus! (zowiek &$d#y i &o+0
ny! upo#z$dkowa k#aj! p#zede wszystki& za. #ozwi$za #ady
-&inne! usun$ oddzie%ny(, a#(,ontow i o.#odek +y(ia p#ze0
ni"s do dzisiejsze-o &iasta Aten9 tutaj ustanowi jedn$ #ad
i jedno p#ytanejon d%a wszystki(,* Pozwo%i i& p#owadzi3 do0
ty(,(zasowy t#y' +y(ia! a%e z&usi do uznania Aten za jedyne
wsp"%ne pa)stwo5 dziki te&u w(,on$wszy wszystko Ateny
szy'ko wz#osy! a Tezeus p#zekaza je nastpny& poko%enio&
jako wie%kie &iasto5 na pa&i$tk te-o jesz(ze do dzi. dnia
o'(,odz$ Ate)(zy(y pa)stwowe .wito na (ze.3 'o-ini! zwane
Synojkia @* 4awniej &iaste& 'ya dzisiejsza ak#opo%a i oko%i(e
poo+one &niej wi(ej na poudnie od niej* Potwie#dza to 6akt!
+e .wi$tynie wszystki(, 'o-"w znajduj$ si na sa&ej ak#opo%i!
a te! kt"#e s$ poza ni$! z'udowane s$ #a(zej w poudniowej
(z.(i &iasta! jak .wi$tynia 4zeusa 7%i&pijskie-o! Apo%%ona Pi
tyjskie-o! Zie&i i 4ionizosa Di&najskie-o! na kt"#e-o (ze.3
o'(,odz$ Ate)(zy(y Sta#sze 4ionizja @ w dniu MN anteste#iona @!
tak jak to (zyni$ jesz(ze te#az (i =o)(zy(y! kt"#zy s$ po(,o0
dzenia ate)skie-o* Tak+e inne sta#e .wi$tynie znajduj$ si tutaj*
4awni Ate)(zy(y ko#zysta%i #"wnie+ w wie%kiej &ie#ze z 1#"da
znajduj$(e-o si w po'%i+u ak#opo%i! kt"#e dzisiaj! od (,wi%i
od'udowania -o p#zez ty#an"w! nazywa si Enneak#unos @!
a p#zedte&! -dy zd#oje je-o nie 'yy jesz(ze odk#yte! nosio na0
zw Ka%%i##oe @5 jesz(ze dzisiaj wedu- dawnej t#ady(ji u+ywa
si wody z te-o 1#"da p#zy (e#e&onia(, .%u'ny(, i inny(, o'0
#zda(, ku%towy(,* 4%ate-o +e od dawna tu &ieszkano! jesz(ze
te#az Ate)(zy(y nazywaj$ ak#opo%e &iaste&*
Ate)(zy(y p#zez du-i (zas &ieszka%i na wsi i #z$dzi%i si
sa&odzie%nie* 8awet po zespo%eniu w jeden o#-aniz& pa)stwo0
wy wikszo.3 z ni(, za#"wno w dawny(, jak i w nowszy(,
(zasa(,! a+ do o'e(nej wojny! z p#zyzwy(zajenia &ieszkaa na
wsi z (ay&i #odzina&i5 d%ate-o nieatwo p#zy(,odzia i& p#ze0
p#owadzka! zwasz(za +e dopie#o niedawno u#z$dzi%i si na
nowo po wojna(, pe#ski(,* Z wie%ki& niezadowo%enie& i +a0
%e& opusz(za%i do&y i .wito.(i odziedzi(zone po p#zodka(,
jesz(ze z (zas"w dawne-o ust#oju! -dy +y%i w od#'ny(, -&i0
na(,9 (i+ko i& 'yo z&ienia3 t#y' +y(ia i ka+de&u si zda0
wao! +e opusz(za wasn$ oj(zyzn*
Kiedy za. p#zy'y%i do &iasta! niewie%u ty%ko zna%azo &iesz0
kanie (zy s(,#onienie u p#zyja(i" %u' k#ewny(,5 wikszo.3
zaja nie za'udowane p%a(e &iejskie! .wi$tynie i kap%i(e ,e#o0
s"w@ z wyj$tkie& ak#opo%i! .wi$tyni e%euzy)skiej@ i inny(, nie0
%i(zny(, .wi$ty)! kt"#e 'yy &o(no za&ykane5 osied%i%i si #"w0
nie+ z konie(zno.(i na o'sza#ze zwany& Pe%as-ikon! u st"p
ak#opo%i! &i&o +e (i$+$(a na ni& k%$twa wy#a1nie te-o za'#a0
niaa i w'#ew wy#o(zni pityjskiej! kt"#ej ostatnie sowa9 >Pe0
%as-ikon %epsze < nie za&ieszkane? ost#ze-ay p#zed osied%a0
nie& si w ty& &iejs(u* Wydaje &i si! +e wy#o(znia spenia
si w sensie odw#otny&! ni+ si te-o spodziewano9 nie d%ate-o
'owie& niesz(z.(ia spady na &iasto! +e Pe%as-ikon za&iesz0
kano w'#ew zakazowi! %e(z wskutek wojny! kt"#a spowodowaa
to osied%enie5 wojn &iaa na &y.%i wy#o(znia! nie wy&ienia
j$( jej wy#a1nie! kiedy &"wia o ty&! +e &iejs(e to zostanie
za&ieszkane w -#o1nej d%a pa)stwa (,wi%i* Wie%u s(,#onio si
nawet w wie+a(, &iejski(,! a ponadto -dzie kto &"-5 &iasto
'yo za sz(zupe! 'y w(,on$3 wszystki(, p#zy'ysz"w* P"1niej
za&ieszka%i tak+e o'sza# du-i(, &u#"w! podzie%iwszy -o &i0
dzy sie'ie! o#az wie%k$ (z.3 Pi#eusu* R"wno(ze.nie zaj%i si
wojn$ -#o&adz$( sp#zy&ie#ze)("w i p#zy-otowuj$( wyp#aw
na Pe%oponez w si%e stu ok#t"w* Taki 'y stan po-otowia wo0
jenne-o w Atena(,*
Wojsko za. pe%oponeskie posuwaj$( si dota#o najpie#w do
7jnoe poo+onej na -#ani(y Attyki i za&ie#zao ta& wta#-n$3*
Po zat#zy&aniu si p#zy-otowywano sztu#& do &u#"w &ia0
sta p#zy po&o(y &a(,in o'%+ni(zy(, i inny(, .#odk"w* 7jnoe
'owie&! %e+$(a na -#ani(y atty(ko0'eo(kiej! 'ya twie#dz$*
I%ek#o3 zanosio si na wojn! o'sadzano j$ zao-$* Za'ie0
#a%i si wi( do sztu#&u i w o-"%e &a#nowa%i (zas pod ty&
&iaste&* 8ie&ae za. za#zuty kie#owano p#ze(iw A#(,ida&o
sowi! poniewa+ w ok#esie pop#zedzaj$(y& dziaania wojenne
wydawa si z'yt &ikki i u(,odzi za p#zyja(ie%a Ate)(zy
k"w < ni-dy nie na&awia z'yt -o#$(o do wojny* Po ze'#aniu
si za. wojska du-i po'yt na ist&ie! powo%no.3 &a#szu! a p#zede
wszystki& zw"(zenie pod 7jnoe 'udziy podej#zenia* Ate)0
(zy(y 'owie& w ty& (zasie sp#owadza%i wszystko ze wsi do
&iasta i wydawao si! +e Pe%oponezyj(zy(y w #azie szy'sze-o
ataku &o-%i'y wszystko zasta3 jesz(ze poza o'#'e& &iasta!
-dy'y nie opieszao.3 A#(,ida&osa* Wojsko 'yo na) #oz-nie0
wane z powodu p#zew%ekaj$(e-o si o'%+enia* 7n za.! jak &"0
wi$! spodziewa si podo'no! +e Ate)(zy(y p"jd$ na ustpstwa!
dop"ki jesz(ze nie nisz(zono i(, k#aju! i nie dopusz(z$ do je-o
pustoszenia* 4%ate-o te+ wst#zy&a #ozpd wojenny*
Kiedy jednak ude#zywszy na 7jnoe &i&o wsze%ki(, p#"'
nie &o-%i zdo'y3 &iasta! a z Aten nie p#zyszed +aden pose!
wy#uszy%i sta&t$d i &niej wi(ej w osie&dziesi$t dni po wk#o0
(zeniu Te'a)(zyk"w do P%atej! w peni %ata < z'o+e 'yo
w #ozkwi(ie < wpad%i do Attyki* 4ow"dztwo sp#awowa A#(,i0
da&os! syn 4zeuksyda&osa! k#"% %a(ede&o)ski* Stoj$( o'oze&
pustoszy%i najpie#w E%euzis i Po%e T#iazyjskie! a koo staw"w
zwany(, Rejtoj z&usi%i do u(ie(zki oddzia jazdy ate)skiej*
8astpnie posuwa%i si nap#z"d p#zez K#opej &aj$( po p#awej
st#onie -"# Ai-a%eos! a+ dota#%i do A(,a#n! najwikszej z -&in
atty(ki(,* Pod ty& &iaste(zkie& #oz'i%i o'"z i p#zez du-i (zas
pustoszy%i oko%i(zne po%a*
Powiadaj$! +e A#(,ida&os d%ate-o (zeka z wojskie& uszyko0
wany& do 'itwy koo A(,a#n! a nie zszed pod(zas te-o pie#w0
sze-o najazdu w do%in! poniewa+ spodziewa si! +e Ate)(zy0
(y! &aj$( wie%e &odzie+y i p#zy-otowani do wojny jak ni-dy!
podej&$ wa%k i nie 'd$ si o'ojtnie p#zy-%$da3 pustoszeniu
swe-o k#aju* Sko#o wi( nie wysz%i do 'itwy pod E%euzis ani na
Po%u T#iazyjski&! p#"'owa! (zy p#zypadkie& nie dop#owadzi
do te-o pod A(,a#na&i* Lwa+a to &iejs(e za odpowiednie do
#oz'i(ia o'ozu! a p#zy ty& wydawao &u si! +e A(,a#nej(zy(y!
stanowi$(y zna(zn$ (z.3 o-"u o'ywate%i ate)ski(, < 'yo i(,
'owie& t#zy tysi$(e ,op%it"w < nie 'd$ si p#zy-%$da3 o'o0
jtnie nisz(zeniu swej wasno.(i! %e(z pop(,n$ tak+e inny(,
Ate)(zyk"w do 'itwy* =e.%i'y za. pod(zas tej pie#wszej inwazji
Ate)(zy(y nie zde(ydowa%i si wyst$pi3! to za nastpny& #a0
ze& 'dzie &"- A#(,ida&os z jesz(ze wiksz$ .&iao.(i$ pu0
stoszy3 Attyk i dot#ze do sa&e-o &iasta5 A(,a#nej(zy(y 'o0
wie& st#a(iwszy wasne &ienie nie 'd$ ju+ z taki& zapae&
wa%(zy3 o (udze do'#o! a w.#"d Ate)(zyk"w powstan$ &o+e
niepo#ozu&ienia* Takie 'yy &y.%i A#(,ida&osa! kiedy (zeka
pod A(,a#na&i*
Ate)(zy(y za.! jak du-o wojsko pe%oponeskie 'yo koo
E%euzis i na Po%u T#iazyjski&! &ie%i pewn$ nadziej! +e niep#zy0
ja(ie% nie posunie si da%ej* Pa&ita%i 'owie&! +e p#zed (zte#0
nastu %aty @! kiedy k#"% %a(ede&o)ski P%ejstoanaks! syn Pauza0
niasa! wpad do Attyki z wojskie& pe%oponeski&! nie posun$
si poza E%euzis i Po%e T#iazyjskie! %e(z si wy(o6a < d%a0
te-o te+ wy-nano -o ze Spa#ty! -dy+ wydawao si! +e zosta
p#zekupiony p#zez Ate)(zyk"w* Kiedy jednak zo'a(zy%i! +e
wojsko pe%oponeskie znajduje si koo A(,a#n! od%e-y(, o sze.30
dziesi$t stadi"w od Aten! nie &o-%i si ju+ opanowa3* St#aszny
'y d%a ni(, widok pustoszone-o w i(, o(za(, k#aju! widok
nie znany &ody&! a sta#szy& pa&itny (,y'a z ok#esu wojen
pe#ski(,5 wszys(y wi(! a zwasz(za &odzie+! p#a-n%i #uszy3
na w#o-a! a nie p#zy-%$da3 si 'ez(zynnie* 7d'yway si ze'#a0
nia i spie#ano si zawzi(ie5 jedni wzywa%i do wy&a#szu! inni
wst#zy&ywa%i* W#"+'ia#ze wy-asza%i #"+ne p#zepowiednie!
kt"#e ka+dy tu&a(zy so'ie z-odnie ze swy& p#a-nienie&*
A(,a#nej(zy(y za. uwa+aj$( si za wa+n$ (z.3 spoe(ze)stwa
ate)skie-o! kiedy nisz(zy3 za(zto i(, po%a! naj&o(niej pa#%i
do wy&a#szu* Bae &iasto 'yo do -'i wz'u#zone i -niew
kie#owa si p#ze(iw Pe#yk%esowi! nie pa&itano ni( z je-o
pop#zedni(, za%e(e)! %e(z p#zek%inano -o! +e jako st#ate- nie
p#owadzi i(, na niep#zyja(ie%a! i uwa+ano za sp#aw( wszyst0
ki(, niesz(z.3*
Pe#yk%es widzia! +e Ate)(zy(y s$ #oz-o#y(zeni o'e(ny& po0
o+enie&! a p%any i(, s$ niep#ze&y.%ane* 2y jednak p#zeko0
nany! +e t#a6nie o(enia sytua(j i +e nie na%e+y wy#usza3
w po%e* 8ie zwoywa wi( ani z-#o&adzenia! ani ze'#ania9 'a
si! +e'y pod wpywe& #a(zej -niewu ni+ #ozs$dku nie powzi%i
jakiej. 'dnej de(yzji* Pi%nowa 'ezpie(ze)stwa &iasta i za(,o0
wywa! jak &"-! najwikszy spok"j* Wysya jednak sta%e od0
dziay jazdy! +e'y p#zednie st#a+e wojska pe%oponeskie-o nie
&o-y 'ezka#nie wpada3 na po%a s$siaduj$(e z &iaste&* 4oszo
w"w(zas do &aej poty(zki koo A#y-ii &idzy oddziae& ja0
zdy ate)skiej i Tessa%a&i z jednej a jazd$ 'eo(k$ z d#u-iej
st#ony5 w poty(z(e tej Ate)(zy(y i Tessa%owie t#zy&a%i si
do'#ze do (,wi%i! kiedy 2eoto& nadszed z po&o($ oddzia
,op%it"w* W"w(zas Ate)(zy(y i Tessa%owie zosta%i z&uszeni
do u(ie(zki* Z-ino i(, jednak niewie%u i sa&i za'#a%i te-o
sa&e-o dnia (iaa po%e-y(,5 nie t#ze'a 'yo p#osi3 niep#zy0
ja(ie%a o i(, wydanie* Pe%oponezyj(zy(y postawi%i nazajut#z
po&nik zwy(istwa* Po&o( tessa%ska d%a Ate)(zyk"w wynika0
a z dawne-o p#zy&ie#za ate)sko0tessa%skie-o* Z po&o($ p#zy0
'y%i w"w(zas Da#ysyj(zy(y! Aa#sa%ij(zy(y! Pa#azyj(zy(y! K#a)
no)(zy(y! Pej#azyj(zy(y! Gi#to)(zy(y i Ae#aj(zy(y* 4owodzi0
%i za. Da#ysyj(zyka&i Po%i&edes i A#istonus z Da#ysy! ka+dy
z inne-o st#onni(twa! Aa#sa%ij(zyka&i za. Menon5 tak+e kon0
tyn-enty z inny(, &iast &iay wasny(, dow"d("w*
Wo'e( te-o! +e Ate)(zy(y nie wy(,odzi%i do 'itwy! Pe%opo0
nezyj(zy(y zwin%i o'"z spod A(,a#n i pustoszy%i niekt"#e in0
ne -&iny %e+$(e &idzy -"#a&i Pa#nes i 2#y%essos* W ty& to
(zasie Ate)(zy(y wysa%i owy(, sto ok#t"w! kt"#e p#zy-oto0
wywa%i! z zadanie& opyni(ia Pe%oponezu* Zao-a i(, ska0
daa si z tysi$(a ,op%it"w i (zte#ystu u(znik"w5 dow"dztwo
sp#awowa%i Ka#kinos! syn Ksenoty&osa! P#oteas! syn Epik%esa!
i Sok#ates! syn Anty-enesa* W takiej wi( si%e opywa%i Pe%o0
ponez* Pe%oponezyj(zy(y za.! za'awiwszy w Atty(e! dop"ki i&
sta#(zyo +ywno.(i! pow#"(i%i do 2eo(ji inn$ d#o-$! ni+ p#zy0
sz%i5 &ijaj$( za. 7#opos spustoszy%i k#aj zwany Pej#ai(ki&! za0
&ieszkiwany p#zez 7#opij(zyk"w! poddany(, ate)ski(,* P#zy0
'ywszy na Pe%oponez #ozesz%i si ka+dy do swe-o &iasta*
Po i(, odej.(iu Ate)(zy(y ustanowi%i st#a+e! kt"#e &iay (zu0
wa3 za#"wno na %$dzie jak i na &o#zu p#zez (ay (zas t#wania
wojny* Postanowi%i odo+y3 tysi$( ta%ent"w z pienidzy znaj0
duj$(y(, si na ak#opo%i i ty%ko pozosta$ su& p#zezna(zy3
na wydatki wojenne5 u(,wa%i%i te+ ka# .&ie#(i d%a te-o! kto 'y
postawi wniosek a%'o -osowa za ty&! +e'y odo+on$ su&
wyda3 na inny (e% ni+ na o'#on &iasta! -dy'y 6%ota niep#zy0
ja(ie%ska pyna p#ze(iw Ateno& i za(,odzia konie(zno.3
o'#ony* W tej sa&ej &y.%i u(,wa%ono #"wnie+ spo.#"d naj0
%epszy(, ok#t"w wy$(za3 #ok#o(znie sto #aze& z t#ie#a#(,a0
&i @5 ok#t"w ty(, &iano u+y3 podo'nie jak i pienidzy odo+o0
ny(, ze ska#'(a jedynie w #azie -#o+$(e-o nie'ezpie(ze)stwa*
Bi za. Ate)(zy(y! kt"#zy pyn%i na stu ok#ta(, dokoa Pe0
%oponezu! towa#zysz$(y i& Ko#ki#ej(zy(y w si%e pi3dziesi(iu
ok#t"w o#az inni spo.#"d ta&tejszy(, sp#zy&ie#ze)("w pusto0
szy%i p"wysep* Wy%$dowawszy koo Metony Dako)skiej! za0
atakowa%i &u#y &iasta! kt"#e 'yy sa'e i poz'awione zao-i*
Wa.nie w ty(, oko%i(a(, sta z zao-$ Spa#tanin 2#azydas!
syn Te%%isa* 8a wie.3 o wy%$dowaniu Ate)(zyk"w po.pieszy
@ze stu ,op%ita&i na po&o( o'%+ony&* P#zeda#szy si p#zez
wojsko ate)skie! #ozp#oszone po oko%i(y i zajte zdo'ywanie&
&u#u! wpad do Metony i o(a%i &iasto st#a(iwszy niewie%u
ty%ko %udzi* W na-#od za .&iay (zyn! pie#wszy spo.#"d ty(,!
kt"#zy '#a%i udzia w tej wojnie! ot#zy&a pu'%i(zn$ po(,wa
w Spa#(ie* Ate)(zy(y od'iwszy od %$du pyn%i wzdu+ wy0
'#ze+y* Wy%$dowawszy koo Aei w E%idzie! pustoszy%i k#aj p#zez
dwa dni i pokona%i w 'itwie do'o#owy oddzia zo+ony z t#zy0
stu %udzi! kt"#y p#zyszed na po&o( z 4o%nej E%idy! o#az in0
ny(, E%ej(zyk"w z po'%iskiej oko%i(y* Wo'e( te-o! +e ze#wa
si si%ny wiat# i 'u#za! a w oko%i(y nie 'yo p#zystani! wie%u
z Ate)(zyk"w z pow#ote& wsiado na ok#ty! opyno p#zy0
%$dek zwany I(,tys i dota#o do po#tu w Aei5 Messe)(zy(y za.
i (z.3 inny(,! kt"#zy nie zdoa%i dosta3 si na ok#ty! p#zesz%i
%$de& i zdo'y%i Aej* P"1niej ok#ty! kt"#e sz(z.%iwie opy0
ny p#zy%$dek! wziy i(, na pokad i opusz(zaj$( Aej wy0
pyny na pene &o#ze5 a 'yo to w (,wi%i! kiedy -"wne siy
e%ejskie nadeszy z odsie(z$* Ate)(zy(y popyn%i wi( da%ej
i nisz(zy%i inne oko%i(e*
W ty& sa&y& (zasie wysa%i Ate)(zy(y na wy'#ze+e %ok#yj
skie t#zydzie.(i ok#t"w! a'y #"wno(ze.nie stanowiy oson d%a
Eu'ei* 4owodzi za. ni&i K%eopo&pos! syn K%ejniasa* Wy%$0
dowawszy ki%kak#otnie na wy'#ze+u! pustoszy oko%i(e nad0
'#ze+ne i zaj$ T#onion! wzi$ z te-o &iasta zakadnik"w! a Do0
k#"w! kt"#zy p#zy'y%i z odsie(z$! #oz-#o&i w 'itwie koo
A%ope*
Te-o sa&e-o %ata wysied%i%i Ate)(zy(y %udno.3 Aj-iny! &+0
(zyzn! ko'iety i dzie(i* Za#zu(i%i Aj-ineto&! +e w du+ej &ie#ze
s$ sp#aw(a&i o'e(nej wojny p#ze(iw Ateno&5 wydawao si
i& #"wnie+! +e 'dzie 'ezpie(zniej! je.%i Aj-ina! %e+$(a tak
'%isko Pe%oponezu zostanie sko%onizowana p#zez %udno.3 ate)0
sk$* 8ie'awe& wysa%i ta& ko%onist"w* Wypdzony& Aj-ine0
to& wyzna(zy%i Da(ede&o)(zy(y jako &iejs(e osied%enia Ty0
#e5 z#o'i%i to z nienawi.(i do Ate)(zyk"w! jak i d%ate-o! +e
Aj-ine(i wy.wiad(zy%i Da(ede&o)(zyko& p#zysu- pod(zas
t#zsienia zie&i i powstania ,e%ot"w @* Zie&ia ty#ejska %e+y na!
po-#ani(zu a#-iwsko0%ako)ski& i (i$-nie si do &o#za* Pewna
(z.3 Aj-inet"w za&ieszkaa ta&! inni #ozp#oszy%i si po (aej
G#e(ji*
Te-o sa&e-o %ata na nowiu < ty%ko wtedy wydaje si to
&o+%iwe < zda#zyo si w poudnie za3&ienie so)(a@* So)(e
wy-%$dao jak sie#p ksi+y(a i 'yo wida3 -wiazdy* Pote&
znowu p#zy'#ao ksztat peny*
Te-o sa&e-o %ata A'de#yt 8i&6odo#a! syna Pitesa! kt"#e-o
siost# &ia za +on Syta%kes! (zowieka &aj$(e-o wie%kie zna0
(zenie u swe-o szwa-#a! z#o'i%i Ate)(zy(y p#oksenose& @! &i&o
+e p#zedte& uwa+a%i -o za w#o-a* P#zyzywa%i -o do sie'ie
p#a-n$( zaw#ze3 p#zy&ie#ze z k#"%e& t#a(ki& Syta%kese&! sy0
ne& Te#esa* Ten za. Te#es! oj(ie( Syta%kesa! pie#wszy stwo#zy
wie%kie pa)stwo 7d#ys"w i panowa nad p#zewa+aj$($ (z.(i$
T#a(ji5 istnieje 'owie& du+a (z.3 T#a(ji! kt"#a jest niezawisa*
Z owy& za. Te#euse& @! kt"#y &ia za +on P#okne! ("#k Pan0
diona z Aten! nie &a ten Te#es ni( wsp"%ne-o5 nie po(,odzi%i
oni nawet z tej sa&ej T#a(ji* Te#eus +onaty z P#okne &ieszka
w 4au%ii! w k#aju zwany& dzisiaj Aokid$! a w"w(zas za&ieszki0
wany& p#zez T#ak"w5 ta& to popeniy ko'iety z'#odni na
Itysie < st$d wie%u poet"w &"wi$( o sowiku nazywa -o >pta0
kie& dau%ijski&?* 2a#dziej jest te+ p#awdopodo'ne! +e Pandion
wyda ("#k za &$+ za s$siada! a+e'y te.3 i zi3 &o-%i si wspie0
#a3 wzaje&nie! ni+ do k#aju 7d#ys"w od%e-e-o o tak wie%e
dni pod#"+y* Te#es wi(! kt"#y nie &ia nawet te-o sa&e-o
nazwiska (o Te#eus! 'y pie#wszy& pot+ny& k#"%e& 7d#ys"w*
7t"+ z je-o syne& Syta%kese& (,(ie%i zaw#ze3 p#zy&ie#ze Ate)0
(zy(y! a'y p#zy je-o po&o(y uja#z&i3 wy'#ze+e t#a(kie i k#"0
%a Pe#dykkasa* 8i&6odo# wi( p#zy'ywszy do Aten dop#o0
wadzi do skutku p#zy&ie#ze z Syta%kese& i zyska d%a syna
je-o! Sadokosa! o'ywate%stwo ate)skie5 p#zy#zek zako)(zy3
wojn w T#a(ji i na&"wi3 Syta%kesa do p#zysania Ate)(zy
ko& wojska t#a(kie-o! zo+one-o z jazdy i %ekkoz'#ojnej pie0
(,oty* 8a&"wi te+ Pe#dykkasa do z-ody z Ate)(zyka&i i od0
dania i& Te#&y5 szy'ko te+ wy#uszy Pe#dykkas z Ate)(zy
ka&i i Ao#&ione& p#ze(iwko B,a%kidej(zyko&* W ten spos"'
k#"% t#a(ki Syta%kes! syn Te#esa! i k#"% &a(edo)ski Pe#dykkas!
syn A%eksand#a! sta%i si sp#zy&ie#ze)(a&i Ate)(zyk"w*
Ate)(zy(y! kt"#zy w si%e stu ok#t"w k#$+y%i dokoa Pe%opo0
nezu! zdo'y%i &iaste(zko ko#yn(kie So%%ion i odda%i je #aze&
z p#zy%e-aj$(y& o'sza#e& Pa%aj#yj(zyko&! jedyny& spo.#"d
Aka#na)(zyk"w5 nastpnie zdo'ywszy sztu#&e& Astakos wy0
pdzi%i ta&tejsze-o ty#ana Eua#(,osa! a &iasto p#zy$(zy%i do
zwi$zku* Popyn$wszy na wysp Ke6a%%eni opanowa%i j$ 'ez
wa%ki5 Ke6a%%enia %e+y nap#ze(iw Aka#nanii i Deukady* Bzte#y
ta&tejsze &iasta za&ieszkane s$ p#zez Pa%ej(zyk"w! K#anij(zy0
k"w! Sa&ij(zyk"w i P#onnije+yk"w* 8iedu-o pote& w#"(iy
ok#ty do Aten*
P"1n$ jesieni$ te-o #oku Ate)(zy(y z (a$ si$ z'#ojn$! o'y0
wate%e i &etojkowie! wpad%i do Me-a#ydy pod dow"dztwe&
Pe#yk%esa! syna Ksantypposa* Bi Ate)(zy(y! kt"#zy na stu
ok#ta(, '#a%i udzia w wyp#awie dokoa Pe%oponezu! znajdo0
wa%i si w"w(zas na Aj-inie w d#odze pow#otnej do do&u5 do0
wiedziawszy si! +e (ae wojsko ate)skie wyp#awio si do Me0
-a#y! popyn%i ta& i po$(zy%i si z ni&i* 2ya to najwiksza
a#&ia! jak$ kiedyko%wiek wystawiy Ateny! 'o pa)stwo stao
wtedy u sz(zytu pot-i i nie p#ze+yo jesz(ze k%ski za#azy* 8ie
&niej ni+ dziesi3 tysi(y wynosia %i(z'a sa&y(, Ate)(zy0
k"w < poza ty& &ie%i t#zy tysi$(e pod Potidaj$ < do te-o do0
(,odzi%i jesz(ze &etojkowie w %i(z'ie nie &niejszej ni+ t#zy
tysi$(e ,op%it"w i spo#o %ekkoz'#ojny(,* Spustoszywszy wie%kie
poa(ie k#aju odesz%i* Tak+e p"1niej #ok#o(znie podej&owa%i
wypady do k#aju &e-a#yjskie-o! u+ywaj$( niekiedy ty%ko jazdy!
niekiedy (aej siy z'#ojnej! dop"ki nie zaj%i 8izai*
Tak+e pod konie( te-o %ata opasa%i Ate)(zy(y &u#e& wysp
Ata%ant %e+$($ nap#ze(iw k#aju Dok#"w 7pun(ki(,! pop#zednio
nie za&ieszkan$5 z#o'i%i to w ty& (e%u! +e'y pi#a(i z 7puntu
i pozostaej Dok#ydy nie wypywa%i na &o#ze i nie napastowa%i
Eu'ei* Takie to wypadki wyda#zyy si te-o %ata po odej.(iu
Pe%oponezyj(zyk"w z Attyki*
8astpnej zi&y Aka#na)(zyk Eua#(,os p#a-n$( w#"(i3 do
Astakos nakania Ko#yntyj(zyk"w! +e'y wzO%i (zte#dzOe.(i
ok#t"w i tysi$( pi(iuset ,op%it"w i sp#owadzi%i -o do oj0
(zyzny5 sa& #"wnie+ za pieni$dze zwe#'owa pewn$ %i(z' na0
je&nik"w* 4owodzi%i za. Wojskie& Eu6a&idas! syn A#ystoni0
&osa! Ty&oksenos! syn Ty&ok#atesa i Eu&a(,os! syn B,#y0
zysa* Popyn%i wi( i sp#owadzi%i -o z pow#ote&* B,(ie%i
tak+e zdo'y3 niekt"#e &iejs(owo.(i na wy'#ze+u aka#na)ski&!
%e(z sko#o si to nie udao! pow#"(i%i do do&u* Po d#odze p#zy0
'iwszy do Ke6a%%enii wy%$dowa%i w k#aju K#anij(zyk"w5 oszu0
kani jednak p#zez ni(, pod(zas ukad"w i niespodziewanie na0
padni(i ponie.%i st#aty w %udzia(,! z t#ude& zaadowa%i si
na ok#ty i odpyn%i do do&u*
Tej sa&ej zi&y Ate)(zy(y id$( za sta#$ t#ady(j$ u#z$dzi%i
pu'%i(zny po-#ze' pie#wszy(, po%e-y(, w tej wojnie* 7to
w jaki spos"' si to od'ywa9 na t#zy dni p#zed po-#ze'e& wy0
stawia si w na&io(ie zwoki po%e-y(, na widok pu'%i(zny
i ka+dy p#zynosi swoi& '%iski& #oz&aite da#y5 kiedy za. nadej0
dzie dzie) po-#ze'u! wiezie si na woza(, t#u&ny z d#zewa (y0
p#ysowe-o! po jednej d%a ka+dej 6i%i @5 znajduj$ si w ni(, ko.(i
z&a#y(, podzie%ony(, wedu- 6i%* 8a (ze.3 za-iniony(,! kt"0
#y(, zwok nie dao si odszuka3 i wsp"%nie po(,owa3! niesie
si puste i zason$ ok#yte &a#y* W o#szaku po-#ze'owy& ka0
+dy &o+e '#a3 udzia! (zy to o'ywate%! (zy (udzozie&ie(*
Ko'iety! kt"#e &aj$ k#ewny(, w.#"d po%e-y(,! zawodz$
+ao.nie nad -#o'e&* Ko.(i skada si do -#o'ow(a wysta0
wione-o p#zez pa)stwo na najpikniejszy& p#zed&ie.(iu ate)0
ski&! -dzie sta%e (,owa si po%e-y(, na wojnie5 wyj$tek sta0
nowi%i po%e-%i pod Ma#atone&! -dy+ dzie%no.3 i(, uznano za
sz(ze-"%n$ i po-#ze'ano i(, na po%u 'itwy* Kiedy za. ko.(i po0
(,owaj$! o'ywate% wyzna(zony p#zez pa)stwo! o-"%nie powa0
+any i o wie%ki& #ozu&ie! wy-asza odpowiedni$ &ow po0
(,wa%n$ ku (z(i po%e-y(,5 pote& wszys(y si #oz(,odz$* Tak
od'ywaj$ si u#o(zysto.(i po-#ze'owe w Atena(,5 zwy(zaj ten
za(,owywano p#zez (ay (zas wojny! i%ek#o3 za(,odzia po0
t#ze'a* 4o wy-oszenia &owy ku (z(i pie#wszy(, po%e-y(,
wy'#ano Pe#yk%esa! syna Ksantypposa* A kiedy nadesza (,wi0
%a wa.(iwa! od -#o'u p#zeszed na &"wni( znajduj$($ si na
podwy+szeniu! +e'y -os je-o jak najda%ej do(ie#a do su(,a0
(zy! i w ten spos"' p#ze&"wi9
EWie%u z ty(,! kt"#zy z te-o &iejs(a p#zede &n$ p#ze&a0
wia%i! (,wa%io te-o! kto wp#owadzi zwy(zaj wy-aszania &"w
na po-#ze'ie! -dy+ pikn$ jest #ze(z$ (z(i3 sowe& po%e-y(,
na wojnie* Mnie za. wydawao'y si #ze(z$ wysta#(zaj$($! +e0
'y %udzio&! kt"#zy dzie%no.3 (zyne& okaza%i! #"wnie+ (zyne&
(ze.3 wy#a+a3! tak jak to widzi(ie na ty& na koszt pa)stwa
u#z$dzony& po-#ze'ie! a nie uza%e+nia3 zasu- wie%u 'o,ate0
#"w od ta%entu %epsze-o (zy -o#sze-o &"w(y* T#udno jest 'o0
wie& za(,owa3 u&ia# w taki& p#zed&io(ie! -dzie z t#ude&
ty%ko &o+na p#zekona3 su(,a(zy o p#awdzie swoi(, s"w* Su0
(,a(z 'owie& +y(z%iwy i znaj$(y wypadki atwo &o+e uwa+a3!
+e w stosunku do te-o! (o wie i (ze-o so'ie +y(zy! p#ze&"wie0
nie jest z'yt sk#o&ne5 nato&iast nie znaj$(y sp#awy sysz$(
o (zy&. p#ze#astaj$(y& je-o wasne &o+%iwo.(i skonny jest
z zawi.(i uwa+a3! +e po(,way s$ p#zesadzone* Tak da%e(e 'o0
wie& ty%ko &o+e su(,a(z znie.3 po(,way (udzy(, (zyn"w!
jak da%e(e sa& uwa+a si za zdo%ne-o do (zyn"w! o kt"#y(,
syszy5 je+e%i za. (o. wy#asta ponad je-o &o+%iwo.(i! zawi.3
'udzi niewia#* Sko#o jednak p#zodkowie nasi uzna%i ten
zwy(zaj za pikny! &usz i ja! id$( za t#ady(j$! posta#a3
si jak naj%epiej odpowiedzie3 +y(zenio& i o(zekiwanio&
ka+de-o z was*
EZa(zn najpie#w od p#zodk"w9 jest #ze(z$ suszn$ i wa.(iw$
u(z(i3 i(, wspo&nienie& p#zy o'e(nej u#o(zysto.(i* Za0
&ieszkuj$( 'owie& ten sa& k#aj w niep#ze#wany& (i$-u po0
ko%e)! dziki swej dzie%no.(i p#zekaza%i -o na& jako k#aj wo%0
ny* Godni s$ oni po(,way! %e(z jesz(ze wikszej po(,way
-odni s$ nasi oj(owie* 4o spadku 'owie&! jaki ot#zy&a%i! nie
'ez t#udu doda%i t pot-! kt"#$ &y o'e(nie &a&y! i na&
j$ p#zekaza%i* De(z najwi(ej dokona%i.&y sa&i! nasze poko0
%enie! 'd$(e te#az w si%e wieku5 &y.&y u(zyni%i to pa)stwo
zupenie niezawisy& i si%ny& za#"wno w (zasie pokoju jak
i wojny* De(z ani o ty(, (zyna(, wojenny(,! dziki kt"#y& po0
wikszy%i.&y nasz$ pot-! ani o ty&! jak to &y sa&i (zy
te+ nasi oj(owie stawia%i.&y z zapae& (zoo (zy to 'a#'a0
#zy)(o&! (zy te+ G#eko&! nie 'd &"wi! -dy+ nie (,( si
#ozwodzi3 nad #ze(za&i o-"%nie znany&i5 zani& jednak p#zej0
d do po(,way po%e-y(,! p#a-n wyja.ni3! dziki jaki& wy0
siko& dosz%i.&y do tej pot-i o#az dziki jaki& 6o#&o& ust#o0
jowy& i jaki& (e(,o& (,a#akte#u nasze pa)stwo stao si wie%0
kie* Lwa+a& 'owie&! +e -odzi si to po#uszy3 w (zasie dzisiej0
szy(, u#o(zysto.(i i +e t#ze'a! 'y si o ty& dowiedzie%i %i(znie
tutaj ze'#ani o'ywate%e i (udzozie&(y*
E8asz ust#"j po%ity(zny nie jest na.%adowni(twe& o'(y(,
p#aw! a &y sa&i #a(zej jeste.&y wzo#e& d%a inny(, ni+ inni
d%a nas* 8azywa si ten ust#"j de&ok#a(j$! poniewa+ opie#a
si na wikszo.(i o'ywate%i! a nie na &niejszo.(i* W spo#a(,
p#ywatny(, ka+dy o'ywate% jest #"wny w o'%i(zu p#awa5 je.%i
za. (,odzi o zna(zenie! to jednostk (eni si nie ze wz-%du na
jej p#zyna%e+no.3 do pewnej -#upy! %e(z ze wz-%du na ta%ent
oso'isty! jaki& si wy#"+nia5 niko&u te+! kto jest zdo%ny su0
+y3 oj(zy1nie! u'"stwo a%'o nieznane po(,odzenie nie p#zeszka0
dza w osi$-ni(iu zasz(zyt"w* W naszy& +y(iu pa)stwowy&
kie#uje&y si zasad$ wo%no.(i* W +y(iu p#ywatny& nie w-%$0
da&y z podej#z%iw$ (iekawo.(i$ w za(,owanie si naszy(,
wsp"o'ywate%i! nie odnosi&y si z nie(,(i$ do s$siada! je.%i
si zaj&uje ty&! (o &u sp#awia p#zyje&no.3! i nie #zu(a&y
w je-o st#on owy(, po-a#d%iwy(, spoj#ze)! kt"#e wp#awdzie
nie wy#z$dzaj$ szkody! a%e #ani$* Kie#uj$( si wy#ozu&iao.(i$
w +y(iu p#ywatny&! szanuje&y p#awa w +y(iu pu'%i(zny&5
jeste.&y posuszni ka+do(zesnej wadzy i p#awo&! zwasz(za
ty& nie pisany&! kt"#e '#oni$ pok#zywdzony(, i kt"#y(, p#ze0
k#o(zenie p#zynosi powsze(,n$ ,a)'*
EMy.&y te+ stwo#zy%i najwi(ej sposo'no.(i do wypo(zynku
po p#a(y! u#z$dzaj$( p#zez (ay #ok i-#zyska i u#o(zysto.(i #e0
%i-ijne o#az piknie zdo'i$( nasze p#ywatne &ieszkania! kt"0
#y(, u#ok (odzienny #ozp#asza t#oski* Z powodu za. wie%ko.(i
&iasta zwozi si tutaj towa#y z (aej zie&i5 &o+e&y tedy na
#"wni #ozkoszowa3 si wytwo#a&i o'(y(, na#od"w (o i naszy0
&i wasny&i*
EI w sp#awa(, wojenny(, #"+ni&y si od niep#zyja(i"* Miasto
nasze pozostawia&y otwa#te d%a wszystki(,5 nie zda#za si!
+e'y.&y wyda%a%i (udzozie&("w i nie pozwa%a%i ko&u. u(zy3
si u nas a%'o pat#ze3 na (o.! (o &o-o'y si p#zyda3 naszy&
w#o-o&9 &a&y 'owie& zau6anie nie ty%e do p#zy-otowa)
i podstp"w wojenny(,! i%e do wasnej odwa-i w dziaa0
niu* Inni p#zez twa#de i pene t#ud"w wy(,owanie i 3wi(ze0
nie ju+ we w(zesnej &odo.(i do(,odz$ do &skiej odwa-i!
&y za. +yj$( w spos"' 'a#dziej swo'odny z nie&niejsz$ od0
wa-$ stawia&y (zoo #"wny& nie'ezpie(ze)stwo&* A oto do0
w"d9 Da(ede&o)(zy(y ni-dy nie wy#uszaj$ p#ze(iw nasze&u
k#ajowi sa&i! ty%ko ze .wit$ sp#zy&ie#ze)("w5 &y za. ataku0
j$( naszy(, s$siad"w p#zewa+nie 'ez t#udu odnosi&y zwy(i0
stwa wa%(z$( w k#aju niep#zyja(ie%ski& p#ze(iw %udzio&! kt"0
#zy '#oni$ wasnej zie&i* Z (a$ nasz$ si$ z'#ojn$ nie spotka
si jesz(ze +aden niep#zyja(ie%! d%ate-o +e siy nasze #ozdzie0
%i%i.&y &idzy 6%ot i a#&i %$dow$! kt"#$ #ozsya&y w #"+ne
st#ony* =e.%i za. niep#zyja(ie% spotka si z jak$. (z$stk$ si
i ko-o. z naszy(, pokona! to (,epi si! +e odpa# (a$ na0
sz$ si z'#ojn$! w #azie za. k%ski twie#dzi! +e zosta p#zez
(ae nasze siy pokonany* P#ze(ie+ je.%i idzie&y nap#ze(iw
nie'ezpie(ze)stw #a(zej w %ekki& nast#oju ni+ w.#"d t#ud"w
i &ozo"w i je.%i odwa-a nasza jest #a(zej w#odzona ni+ py0
n$(a z posusze)stwa p#awo&! to &a&y ten zysk! +e z -"#y
nie za&(za&y si p#zyk#o.(ia&i! kt"#e &o+e ze so'$ p#zy0
nie.3 p#zyszo.3! a kiedy nadejd$! nie okazuje&y si &niej od0
wa+ny&i od ty(,! kt"#zy sta%e si t#udz$*
EPa)stwo nasze jest -odne podziwu i pod ty&i wz-%da&i!
i pod wie%u inny&i* Ko(,a&y 'owie& pikno! a%e z p#ostot$!
ko(,a&y wiedz! a%e 'ez zniewie.(iao.(i! 'o-a(twe& si nie
(,wa%i&y! %e(z u+ywa&y -o w pot#ze'ie5 p#zyznanie si do u'"0
stwa nie p#zynosi niko&u uj&y! jednak+e jest uj&$! je.%i
kto. nie sta#a si z nie-o wydo'y3* L nas (i sa&i %udzie!
kt"#zy zaj&uj$ si sp#awa&i pa)stwa! zaj&uj$ si tak+e swy&i
oso'isty&i! a (i! kt"#zy o-#ani(zaj$ si ty%ko do swe-o #ze0
&iosa! znaj$ si tak+e na po%ity(e* =este.&y jedyny& na#o0
de&! kt"#y jednostk nie inte#esuj$($ si +y(ie& pa)stwa uwa0
+a nie za 'ie#n$! a%e za nieu+yte(zn$* Zawsze sa&i o(enia&y
wypadki i sta#a&y si wy#o'i3 so'ie t#a6ny s$d5 nie stoi&y
na stanowisku! +e sowa szkodz$ (zyno&! %e(z +e najpie#w
t#ze'a si da3 pou(zy3 sowo&! zani& si do (zyn"w p#zyst$pi*
I w ty& 'owie& &a&y p#zewa- nad inny&i! +e $(zy&y naj0
wy+sz$ .&iao.3 z najsta#anniejszy& o'&y.%enie& p%an"w5
u inny(, nieznajo&o.3 sytua(ji p#owadzi do zu(,wa%stwa!
a #ozs$dek do 'oja1%iwe-o zw%ekania* Za najdzie%niejszy(, du0
(,e& susznie &o+na 'y uzna3 ty(,! kt"#zy znaj$( na #"wni -#o0
z jak i sody(z +y(ia nie ustpuj$ p#zed nie'ezpie(ze)stwe&*
R"wnie+ w sposo'ie odnoszenia si do %udzi #"+ni&y si od in0
ny(,5 zdo'ywa&y so'ie p#zyja(i" p#zez .wiad(zenie do'#o0
dziejstw! a nie p#zez i(, p#zyj&owanie* Ten za.! kto wy0
.wiad(zy do'#odziejstwo! jest pewniejszy w p#zyja1ni od te-o!
kto je ot#zy&a! -dy+ sta#a si w ty&! ko&u je wy.wiad(zy!
ut#zy&a3 u(zu(ie zo'owi$zania w stosunku do sie'ie p#zez
da%sze p#zysu-i5 ten za.! ko&u wy.wiad(zono p#zysu-! &niej
do'#y& jest p#zyja(ie%e&! poniewa+ wie! +e odwzaje&nienie
si z je-o st#ony p#zyjte 'dzie jako spa(enie na%e+ne-o
du-u* My te+ jeste.&y jedyny& na#ode&! kt"#y 'ez o'awy
wspo&a-a inny(,! nie ty%e %i(z$( na ko#zy.3! i%e kie#uj$( si
pen$ zau6ania wie%koduszno.(i$*
EK#"tko &"wi$( twie#dz! +e pa)stwo nasze jako (ao.3 jest
szko$ wy(,owania /e%%ady! i wydaje &i si! +e u nas ka+da
jednostka &o+e z najwiksz$ swo'od$ p#zystosowa3 si do naj0
#oz&aitszy(, 6o#& +y(ia i sta3 si p#zez to sa&odzie%ny& (zo0
wiekie&* A +e nie s$ to oko%i(zno.(iowe p#ze(,waki! a%e #ze0
(zywista p#awda! na to wskazuje pot-a nasze-o pa)stwa!
kt"#$ zdo'y%i.&y dziki ty& (e(,o& (,a#akte#u* Pa)stwo nasze
jest jedyne spo.#"d wsp"(zesny(,! kt"#e okazuje si w o-niu
p#"'y si%niejsze ni+ opinia! jak$ posiada5 jedyne! kt"#e u na0
pastnik"w nie wywouje o'u#zenia na (iosy! jakie i& wy&ie0
#za! ani u poddany(, ska#-i! +e #z$dz$ ni&i nie-odni* Pot-a
nasze-o pa)stwa! po.wiad(zona p#zez ty%e wspaniay(, dowo0
d"w! podziw 'udzi3 'dzie u wsp"(zesny(, i u poto&ny(,* 8ie
pot#ze'uje&y ani /o&e#a jako (,wa%(y! ani inne-o poety! kt"0
#y wp#awdzie na (,wi% #ado.3 sw$ poezj$ p#zyniesie! %e(z kt"0
#e-o o'#azo& ka& zada #ze(zywisto.3* Pa)stwo nasze d%ate-o
'udzi podziw! +e swoj$ odwa-$ z&usi%i.&y wszystkie &o#za
i %$dy! a'y stay si na& dostpne! i +e wszdzie postawi%i.&y
wie(zne po&niki k%sk p#zez nas zadany(, i do'#odziejstw
p#zez nas wy.wiad(zony(,* W o'#onie takie-o &iasta po%e-%i
odwa+nie (i oto! nie (,($( -o st#a(i35 w o'#onie te-o &ia0
sta tak+e wszys(y pozosta%i p#zy +y(iu &usz$ 'y3 -otowi do
(ie#pie)*
E4%ate-o tak o'sze#nie &"wie& o pa)stwie! a'y wskaza3! +e
nie o te sa&e wa#to.(i wa%(zy&y (o (i! kt"#zy nie &aj$ ni(
z te-o! (o &y posiada&y! i a'y t &oj$ po(,wa ku (z(i po0
%e-y(, wz&o(ni3 o(zywisty&i dowoda&i* 8ajwa+niejsz$ jej
(z.3 ju+ wypowiedziae&9 to wszystko 'owie&! (o podniose&
na (,wa nasze-o pa)stwa! zawdzi(za ono dzie%no.(i ty(, oto
po%e-y(, i i& podo'ny(,* I niewie%u jest /e%%en"w! u kt"#y(,
po(,waa i (zyny tak 'y si! #"wnowa+yy jak u ni(,* I(, .&ie#3
wydaje &i si naj%epszy& dowode& i(, dzie%no.(i! (z.(iowo
jej pie#wszy& o'jawienie&! (z.(iowo ostate(zny& uko#onowa0
nie&* 2o nawet je.%i idzie o ty(,! kt"#zy nie 'y%i naj%epsi! to
&stwo okazane w wojna(, w o'#onie oj(zyzny -odzi si zapi0
sa3 na i(, do'#o5 do'#y& 'owie& (zyne& z&aza%i zy i wi(ej
po+ytku p#zynie.%i do'#u o-"%ne&u ni+ szkody posz(ze-"%ny&
jednostko&* Z ty(, za. 'o,ate#"w nikt nie st(,"#zy! 'y du+ej
(ieszy3 si 'o-a(twe&! nikt +yj$( w u'"stwie nie usun$ si
z d#o-i nie'ezpie(ze)stwu w nadziei! +e kiedy. si wz'o-a(i*
P#a-nienie! 'y po&.(i3 si na niep#zyja(ie%u! 'yo u ni(, si%niej0
sze ni+ p#a-nienie 'o-a(tw! a ze wszystki(, nie'ezpie(ze)stw
to nie'ezpie(ze)stwo uzna%i za najpikniejsze5 za (en te-o
nie'ezpie(ze)stwa p#a-n%i osi$-n$3 ze&st o#az spenienie
swy(, +y(ze)5 w s6e#ze nadziei pozostawi%i to! (o 'yo d%a ni(,
zak#yte < niepewno.3 zwy(istwa < zde(ydowa%i si za. na
to! (o 'yo wido(zne < na (zyn* Lwa+a%i! +e pikniej jest wa%0
(zy3 i (ie#pie3! ni+ ust$pi3 i o(a%i3 +y(ie5 w ten spos"' u&kn%i
niesawy i zo+y%i sie'ie w o6ie#ze5 odesz%i z te-o .wiata na-%e!
#a(zej peni nadziei ni+ o'awy*
EZaiste -odny&i nasze-o pa)stwa okaza%i si (i &+owie* Ty&!
kt"#zy o(a%e%i! na%e+y +y(zy3 po&y.%niejsze-o %osu! %e(z i do0
&a-a3 si! +e'y nie&niejsz$ odwa- o'jawi%i wo'e( niep#zy0
ja(ie%a* 8ie(, &y.%$ nie ty%ko o du-i(, &owa(, po(,wa%ny(,!
w kt"#y(, po#usza si sp#awy do'#ze wszystki& znane i -osi!
+e wa%ka w o'#onie oj(zyzny jest #ze(z$ pikn$! %e(z nie(,aj
dzie) w dzie) pat#z$ na pot- pa)stwa i nie(, je poko(,aj$!
a sko#o so'ie je-o wie%ko.3 u.wiado&i$! nie(, pa&itaj$ o ty&!
+e stwo#zy%i je %udzie .&ia%i! o'owi$zkowi i o+ywieni po(zu0
(ie& ,ono#u! kt"#zy w #azie niepowodzenia nie poz'awia%i pa)0
stwa swy(, usu- i &stwa! %e(z naj(enniejsz$ o6ia# skada%i
&u w da#ze* 7ddaj$( 'owie& +y(ie d%a do'#a wsp"%nej sp#awy
zyskiwa%i niep#ze&ijaj$($ saw i najwspania%szy po&nik <
nie ten -#o'owie(! w kt"#y& spo(zywaj$! %e(z pa&i3 %udzk$!
dziki kt"#ej +yje i(, sawa! i%ek#o3 sowa %u' (zyny dadz$ do
te-o sposo'no.3* G#o'e& sawny(, &+"w jest (aa zie&ia!
saw i(, -osz$ nie ty%ko napisy na ste%a(, w i(, oj(zysty&
k#aju! %e(z nawet na o'(zy1nie +yje o ni(, pa&i3! nie pisana
na po&niku! %e(z w dusza(, %udzki(,* 8a.%aduj(ie wi( ty(,
'o,ate#"wJ W z#ozu&ieniu! +e sz(z.(ie po%e-a na wo%no.(i!
a wo%no.3 na &stwie! nie u(,y%aj(ie si od nie'ezpie(ze)stw
wojny* 8ie (i! kt"#y& si 1%e dzieje! nie (i! kt"#zy poz'awieni
s$ nadziei powodzenia! &aj$ uzasadniony pow"d do nieosz(z0
dzania swe-o +y(ia! %e(z #a(zej (i! d%a kt"#y(, wa+y si jesz(ze
z&iana %osu! i (i! kt"#zy 'y w #azie niepowodzenia spad%i z naj0
wikszej wysoko.(i* 4%a &+a du&ne-o 'o%e.niejsza jest p#ze0
(ie+ niesawa zwi$zana z t(,"#zostwe& ni+ .&ie#3! kt"#ej nie
(zuje! -dy zastaje -o w peni si! o+ywione-o nadziej$ i wia#$
we wsp"%ne do'#o*
E4%ate-o i was! o'e(ny(, tutaj #odzi("w po%e-y(,! nie ty%e
opakuj! i%e #a(zej po(iesza&* Wie(ie 'owie&! +e z&ienne s$
ko%eje +y(ia %udzkie-o! sz(z.%iwy za. jest ten! kto tak jak (i
oto najzasz(zytniejsz$ .&ie#3 zna%az! a%'o jak wy < najza0
Sz(zytniejsz$ 'o%e.3 < i d%a ko-o +y(ie ko)(zy si #"wno0
(ze.nie ze sz(z.(ie&* Wie&! +e t#udno was po(ieszy3! -dy+ o'(e
sz(z.(ie p#zypo&ina3 wa& 'dzie (zsto to! z (ze-o sa&i kie0
dy. 'y%i.(ie du&ni5 'o%e.3 nie wynika z '#aku ty(, d"'#!
kt"#y(, si ni-dy nie &iao! %e(z z ut#aty te-o! do (ze-o si
p#zywyko* Tak+e nadzieja na inne dzie(i powinna pok#zepi3
ty(,! kt"#zy jesz(ze je &ie3 &o-$5 w #odzinny& 'owie& +y(iu
nowe dzie(i pozwo%$ niejedne&u zapo&nie3 o u&a#y(,! a pa)0
stwo osi$-nie podw"jn$ ko#zy.39 uniknie wy%udnienia i po0
wikszy swe 'ezpie(ze)stwo* 8ie &o+e 'owie& w sp#awa(,
pa)stwa 'ezst#onnie i u(z(iwie #adzi3 ten! kto nie (,(e na #"0
wni z inny&i na#a+a3 na nie'ezpie(ze)stwo wasny(, dzie(i*
Wy za. wszys(y! kt"#y(, &odo.3 ju+ &ina! uwa+aj(ie za
zysk! +e wikszy ok#es swe-o +y(ia spdzi%i.(ie w sz(z.(iu5
wiedz(ie! +e d#u-a (z.3 'dzie k#"tka! i nie(, u%- p#zyniesie
wa& sawa waszy(, po%e-y(, syn"w* =edynie 'owie& &io.3
sawy si nie sta#zeje! a w sta#o.(i nie ty%e 'o-a(enie si <
jak niekt"#zy twie#dz$ < sp#awia p#zyje&no.3! i%e (ze.3! ja0
kiej si doznaje*
EP#zed o'e(ny&i za. tutaj syna&i i '#a3&i po%e-y(, widz
wie%kie zadanie wsp"zawodni(twa* Z&a#e-o 'owie& ka+dy
p#zywyk (,wa%i35 d%ate-o &i&o najwikszy(, waszy(, wysi0
k"w %udzie ni-dy nie uznaj$ was za #"wny(, z&a#y&! %e(z
zawsze za t#o(, -o#szy(,* 2o za +yj$(y&i! poniewa+ &aj$
#ywa%i! idzie zawi.3! z&a#y(, za.! kt"#zy niko&u nie p#zeszka0
dzaj$! +y(z%iwie si o(enia i (z(i* =e.%i za. &a& tak+e powie0
dzie3 (o. o &stwie ko'iet! kt"#e +y3 te#az 'd$ w stanie wdo0
wie)stwa! to w k#"tkiej za(,(ie zaw# (ao.39 wie%k$ d%a was
'dzie (,wa$! -dy 'dzie(ie postpowa3 z-odnie z natu#$ ko0
'ie($ i takie wie.3 +y(ie! +e'y o was &+(zy1ni jak naj&niej
&"wi%i! (zy to dodatnio! (zy uje&nie*
EW ten spos"'! (,($( zado.3 u(zyni3 t#ady(ji! powiedziae&
wszystko! (o uwa+ae& za stosowne w dzisiejszy(, oko%i(zno0
.(ia(,5 po%e-%i zosta%i #"wnie+ u(z(zeni (zyne& z jednej st#ony
p#zez u#o(zysty po-#ze'! z d#u-iej p#zez to! +e dzie(i i(, od tej
(,wi%i a+ do wieku &odzie)(ze-o ut#zy&ywa3 'dzie pa)stwo!
daj$( po+yte(zn$ na-#od o6ia#o& ty(, zapas"w wojenny(,
o#az i(, #odzinie pozostaej p#zy +y(iu5 to pa)stwo 'owie&!
kt"#e wyzna(za najwy+sze na-#ody za &stwo! &a te+ najdzie%0
niejszy(, o'ywate%i* Te#az za.! opakawszy swy(, '%iski(,! #o0
zejd1(ie si*I
Taki wi( po-#ze' od'y si tej zi&y5 #aze& z ni$ do'ie-
do ko)(a pie#wszy #ok wojny* 8aty(,&iast za. z nastanie& %ata
Pe%oponezyj(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y z dwie&a t#ze(i&i swo0
i(, si! podo'nie jak za pie#wszy& #aze&! wpad%i do Attyki
pod dow"dztwe& k#"%a %a(ede&o)skie-o A#(,ida&osa! syna
4zeuksyda&osa! i #oz'iwszy o'"z pustoszy%i k#aj* W niewie%e
dni po i(, wk#o(zeniu do Attyki pojawia si po #az pie#wszy
w Atena(, za#aza! kt"#a! jak &"wiono! sza%aa p#zedte& na
De&nos i w wie%u inny(, oko%i(a(,5 ni-dzie jednak+e nie wspo0
&inano o tak wie%ki& nasi%eniu epide&ii i o tak wie%kiej .&ie#0
te%no.(i w.#"d %udzi jak w Atty(e* Deka#ze 'owie& ni( nie
&o-%i po&"(! -dy+ na po(z$tku %e(zy%i 'ez znajo&o.(i (,o0
#o'y < z#eszt$ sa&i naj%i(zniej u&ie#a%i! stykaj$( si (i$-%e
z (,o#y&i < w o-"%e +adna %udzka sztuka ni( nie po&a-aa5
#"wnie+ &od%itwy w .wity(, &iejs(a(,! #ady zasi-ane u wy0
#o(zni i inne te-o #odzaju sposo'y zawodziy5 w ko)(u poddano
si zu z #ezy-na(j$*
Epide&ia za(za si! jak &"wi$! najpie#w w Etiopii! na
poudnie od E-iptu! pote& p#zedostaa si do E-iptu i Di'ii
i do wie%ki(, poa(i pa)stwa pe#skie-o* 4o Aten za. wta#-na
na-%e i najpie#w zaatakowaa &ieszkaj$(y(, w Pi#eusie5 d%a0
te-o opowiadano! +e Pe%oponezyj(zy(y zat#u%i studnie! 1#"de
'owie& nie 'yo ta& jesz(ze pod"w(zas* Pote& za#aza dota#a
do -"#ne-o &iasta i .&ie#te%no.3 w.#"d %udzi wz#osa* 7 (,o0
#o'ie tej nie(,aj &"wi ka+dy < (zy to %eka#z! (zy %aik < We0
du- swe-o uznania! nie(, &"wi o jej p#awdopodo'ny& po(,o0
dzeniu i podaje p#zy(zyny! jakie je-o zdanie& zdo%ne s$ wy0
woa3 tak st#aszne z&iany5 ja o-#ani(z si do opisu jej p#ze0
'ie-u i poda& oznaki! po kt"#y(, &o+na 'dzie t (,o#o' #oz0
pozna3! je.%i'y si jesz(ze kiedy. pojawia5 sa& 'owie& (,o#o0
wae& na ni$ i widziae& inny(,! kt"#zy na ni$ zapad%i*
Te-o %ata wedu- powsze(,nej opinii nie wystpoway p#awie
w(a%e zwyke (,o#o'y5 je.%i nawet kto. za(,o#owa na (o.! (,o0
#o'a ta p#ze(,odzia pote& w za#az* Dudzie w peni zd#owia
zapada%i na ni$ na-%e i 'ez +adnej p#zy(zyny* Pie#wszy& o'ja0
we& 'ya si%nie #ozpa%ona -owa! o(zy za(ze#wienione i pie0
k$(e5 ja&a ustna i jzyk na'ie-ay k#wi$! odde(, stawa si
nie#e-u%a#ny i &ia p#zyk#y zapa(,5 nastpnie pojawia si ka0
ta# i (,#ypka! a po niedu-i& (zasie (,o#o'a atakowaa pu(a
i pojawia si si%ny kasze%5 kiedy za. zaatakowaa +o$dek! wy0
stpoway nudno.(i i wsze%kie-o #odzaju wy&ioty +"(i$! jakie
ty%ko %eka#ze #oz#"+niaj$ daj$( i& #oz&aite nazwy5 to wszystko
po$(zone 'yo z wie%ki&i '"%a&i* Wie%u (,wytaa pusta
(zkawka z si%ny&i sku#(za&i! kt"#e u jedny(, p#ze(,odziy
szy'ko! u inny(, t#way zna(znie du+ej* Biao (,o#e-o p#zy
dotkni(iu nie wydawao si z'yt #ozpa%one5 nie 'yo tak+e
'%ade! %e(z za(ze#wienione! sine i pok#yte p(,e#zyka&i i w#zo0
da&i5 wewn$t#z za. (,o#y 'y tak #ozpa%ony! +e nie &"- znie.3
nawet naj%+ejsze-o odzienia ani najde%ikatniejsze-o nak#y(ia!
%e(z (,(ia %e+e3 na-o! a naj(,tniej #zu(i'y si do zi&nej wo0
dy* Wie%u pozostawiony(, 'ez opieki! a d#(zony(, nie daj$(y&
si u-asi3 p#a-nienie&! #zu(ao si istotnie do (yste#n5 z#eszt$
na jedno wy(,odzio! (zy kto. pi wi(ej! (zy &niej* R"wnie+
niepok"j i 'ezsenno.3 d#(zyy (,o#y(, ustawi(znie* Biao
w (zasie najwiksze-o nasi%enia (,o#o'y nie &a#niao! %e(z wy0
kazywao w.#"d ty(, '"%"w zadziwiaj$($ odpo#no.3! tak +e
p#zewa+nie u&ie#a%i w si"d&y& a%'o dziewi$ty& dniu u%e-a0
j$( wewnt#znej -o#$(z(e! (,o(ia+ &ie%i jesz(ze t#o(, si5 je.%i
za. ten dzie) p#zet#zy&a%i! u&ie#a%i p"1niej z osa'ienia! kiedy
(,o#o'a zaatakowaa pod'#zusze wywouj$( si%ne #opienie i nie0
ustann$ 'ie-unk* B,o#o'a 'owie& za(zynaj$( od -owy p#ze0
(,odzia p#zez (ae (iao w d"* =e.%i ko&u. udao si p#zet#zy0
&a3 naj-o#sze! to jednak pozostaway .%ady9 (,o#o'a #zu(aa
si 'owie& na -enita%ia! na pa%(e #$k i n"- i powodowaa ut#at
ty(, (z.(i (iaa! u niekt"#y(, tak+e i o(zu* Zda#zao si! +e
%udzie naty(,&iast po wyzd#owieniu t#a(i%i pa&i3! nie zda0
wa%i so'ie sp#awy! ki& s$! i nie poznawa%i swy(, k#ewny(,*
W o-"%e za#aza ta p#zewy+szaa wszystko! (o si da opisa3*
Wy'u(,aa z nie'ywa$ si$! a ty& p#zede wszystki& #"+nia
si od inny(, (,o#"'! +e ptaki i te (zwo#ono-i! kt"#e spo+ywaj$
&iso %udzkie! &i&o +e 'yo wie%e t#up"w nie po(,owany(,!
nie z'%i+ay si do ni(,! a je.%i si z'%i+yy! -iny po pie#wszy(,
ksa(,* 4owodzi te-o #"wnie+ zupeny zanik te-o -atunku
ptak"w5 nie widziao si i(, ani p#zy zwoka(,! ani -dzie
indziej* 8aj%epiej za. &o+na 'yo o'se#wowa3 .&ie#te%ne
skutki na psa(,! jako na zwie#zta(, towa#zysz$(y(, sta%e
(zowiekowi!
Taki 'y o-"%ny o'#az tej (,o#o'y! po&ijaj$( inne niezwyke
o'jawy wystpuj$(e w #oz&aity(, 6o#&a(, tu i "wdzie spo#a0
dy(znie* Gadna inna (,o#o'a nie wystpowaa w ty& ok#esie!
a je.%i si -dzie. pojawia! zawsze w ko)(u p#zy'ie#aa 6o#&
za#azy* =edni u&ie#a%i z '#aku opieki! inni &i&o najsta#anniej0
szej opieki* 8ie 'yo te+ pono3 +adne-o %eka#stwa! kt"#e-o
zastosowanie zapewniao'y pow#"t do zd#owia5 to 'owie&! (o
po&a-ao jedny&! szkodzio d#u-i&* 7'ojtne te+ 'yo! (zy kto.
&ia konstytu(j 6izy(zn$ si%n$! (zy sa'$5 wszystki(, kosia ta
za#aza na #"wni! nawet ty(,! kt"#y(, %e(zono wsze%ki&i .#od0
ka&i* 8aj-o#sz$ za. #ze(z$ w ty& niesz(z.(iu 'ya dep#esja
psy(,i(zna! wystpuj$(a u ka+de-o! kto po(zu si (,o#y <
t#a(i 'owie& nadziej i poddawa si (,o#o'ie! poz'awiony
odpo#no.(i* St#aszny 'y #"wnie+ 6akt! +e p#zy pie%-nowaniu
(,o#y(, jeden za#a+a si od d#u-ie-o i u&ie#a%i wskutek te-o
jak ow(e5 to wywoywao najwiksze spustoszenie* =e.%i 'o0
wie& unikano (,o#y(, z o'awy! -in%i oni w osa&otnieniu5
wie%e te+ do&"w (akie& wy&a#o z '#aku opieki* =e.%i za. kto.
z'%i+y si do (,o#e-o! -in$* P#zede wszystki& -in%i naj'a#0
dziej o6ia#ni9 ,ono# nie pozwa%a i& 'owie& osz(zdza3 was0
ne-o +y(ia i odwiedza%i p#zyja(i" nawet wtedy! -dy do&owni(y
za&ani niesz(z.(ie& p#zestawa%i w ko)(u zw#a(a3 uwa- na
jki konaj$(y(,* 8ajwi(ej jednak stosunkowo wsp"(zu(ia oka0
zywa%i u&ie#aj$(y& i (,o#y& (i! kt"#zy p#zesz%i sz(z.%iwie
(,o#o'! poniewa+ zna%i te (ie#pienia! a sa&i 'y%i ju+ 'ezpie(zni9
dwa #azy 'owie& nie atakowaa (,o#o'a niko-o! w ka+dy&
#azie naw#"t jej nie 'y .&ie#te%ny* Lwa+ano i(, powsze(,nie
za sz(z.%iwy(,! a i oni sa&i #"wnie+ 'y%i u#adowani +ywi$(
nieuzasadnion$ nadziej! +e w p#zyszo.(i +adna inna (,o#o'a
i(, nie z&o+e*
P#"(z te-o niesz(z.(ia doku(zaa Ate)(zyko& tak+e p#zep#o0
wadzka %udzi ze wsi do &iasta5 'ya ona w nie&niejszy& stop0
niu doku(z%iwa d%a p#zy'ysz"w (o d%a &ieszka)("w &iasta*
Z '#aku &ieszka) %udzie to(zy%i si w duszny(, 'a#aka(, <
a 'yo to %ato < i u&ie#a%i w zupeny& (,aosie5 t#upy %e+ay
stosa&i! (,o#zy ta#za%i si po u%i(a(, i wok" 1#"de na p" +y0
wi z p#a-nienia* Tak+e .wi$tynie! -dzie &ieszka%i! pene 'yy
t#up"w5 %udzie u&ie#a%i ta& na &iejs(u* Kiedy za. zo sza%ao
z o-#o&n$ si$! a nikt nie wiedzia! (o 'dzie da%ej! za(zto %ek0
(ewa+y3 na #"wni p#awa 'oskie i %udzkie* 7d#zu(ono wszystkie
zwy(zaje po-#ze'owe! kt"#y(, si dawniej t#zy&ano5 ka+dy
-#ze'a t#upy! jak &"-* Wie%u z powodu %i(zny(, wypadk"w
.&ie#(i w #odzinie nie &iao .#odk"w do pa%enia z&a#y(,
i wpado po p#ostu w 'ezwstyd5 kiedy 'owie& kto inny z'udo0
wa stos! up#zedza%i -o i poo+ywszy na ni& swe-o z&a#e-o
podpa%a%i5 inni za.! kiedy (udzy stos si pa%i! do#zu(a%i zwoki
swe-o '%iskie-o i od(,odzi%i*
Za#aza 'ya pie#wszy& ,ase& do sze#zenia w &ie.(ie tak+e
inne-o #odzaju 'ezp#awia* 4awniej oddawano si u+y(iu po
k#yjo&u! te#az jawnie ko#zystano z (,wi%i widz$(! jak szy'ko
u&ie#aj$ 'o-a(ze! a i(, &aj$tki p#zej&uj$ 'iedni* Ka+dy (,(ia
p#dko i p#zyje&nie u+y3 +y(ia uwa+aj$( za#"wno +y(ie jak
pieni$dze za (o. k#"tkot#wae-o* 8ikt nie &ia o(,oty t#udzi3
si d%a (noty5 uwa+a 'owie&! +e nie wiado&o! (zy nie u&#ze
w(ze.niej! ni& j$ osi$-nie5 u(,odzio za pikne i po+yte(zne to!
(o 'yo p#zyje&ne i su+yo #ozkoszy* Ani o'awa p#zed 'o0
-a&i! ani +adne p#awa %udzkie nie k#poway niko-o* =e.%i
idzie o 'o-"w! %udzie uwa+a%i! +e po'o+no.3 tak sa&o nie &a
+adne-o zna(zenia! jak i o'ojtno.3 #e%i-ijna5 widzie%i 'owie&!
+e wszys(y na #"wni -in$* Z po-wa(enia za. p#aw %udzki(, nikt
so'ie ni( nie #o'i! 'o nikt nie 'y pewien! (zy do(zeka wy&ia#u
sp#awied%iwo.(i5 o wie%e (i+szy wy#ok wisia nad ni& ju+ te#az
w posta(i za#azy! d%ate-o ka+dy (,(ia p#zynaj&niej u+y3 +y(ia!
zani& -o (,o#o'a dosi-nie*
Takie to niesz(z.(ie spado na Ate)(zyk"w5 w &ie.(ie %udzie
&a#%i! za &iaste& niep#zyja(ie% pustoszy po%a* W ty& nie0
sz(z.(iu! (o jest #ze(z$ z#ozu&ia$! p#zypo&niano so'ie tak+e
p#zepowiedni! kt"#a < jak sta#si %udzie &"wi%i < z dawien
dawna 'ya znana9 >P#zyjdzie wojna do#y(ka! a z ni$ nadejdzie
za#aza?* Sp"# wi( powsta &idzy %ud1&i5 niekt"#zy ut#zy&y0
wa%i! +e dawni w#"+'ia#ze &"wi%i nie o %oj&os :o za#azie;!
%e(z o %i&os :o -odzie;* 8atu#a%nie w "w(zesnej sytua0
(ji zwy(i+yo zapat#ywanie! +e &owa 'ya o za#azie9 %udzie 'o0
wie& stosowa%i sowa wy#o(zni do te-o! (o i(, 'o%ao* =e+e%i
jednak! jak s$dz! dojdzie kiedy. jesz(ze do jakiej. d#u-iej
wojny do#y(kiej i zda#zy si! +e 'dzie -"d! p#awdopodo'nie
o'ja.niaj$( wy#o(zni 'd$ &"wi3 o -odzie* Bi za.! kt"#zy
zna%i wy#o(zni udzie%on$ Da(ede&o)(zyko&! p#zypo&nie%i
so'ie! +e na pytanie Da(ede&o)(zyk"w! (zy na%e+y podej&owa3
wojn! odpowiedzia '"-! +e je.%i 'd$ j$ p#owadzi3 ene#-i(znie!
odnios$ zwy(istwo! o#az +e on sa& i& dopo&o+e* 7t"+ wyda0
wao si! +e wypadki z-adzaj$ si z t$ p#zepowiedni$9 za#aza
'owie& wy'u(,a wnet po wk#o(zeniu Pe%oponezyj(zyk"w*
8ie dota#a p#awie (akie& na Pe%oponez! (o jest wa#te pod0
k#e.%enia! %e(z najwi(ej sza%aa w Atena(,! p"1niej za. tak+e
na inny(, o'sza#a(, o -sty& za%udnieniu* Taki oto 'y p#ze0
'ie- za#azy*
Ty&(zase& Pe%oponezyj(zy(y spustoszywszy #"wnin do0
ta#%i do zie&i zwanej pa#a%ijsk$! a+ po Dau#ion! -dzie znajduj$
si ate)skie kopa%nie s#e'#a* 8ajpie#w pustoszy%i (z.3 s$siadu0
j$($ z Pe%oponeze&! pote& (z.3 zw#"(on$ ku Eu'ei i And#os*
Pe#yk%es za.! kt"#y i w ty& #oku 'y st#ate-ie&! tak sa&o jak
pod(zas pie#wszej inwazji 'y zdania! +e Ate)(zy(y nie powinni
wy#usza3 w po%e*
=esz(ze wtedy! kiedy niep#zyja(ie%e 'y%i na #"wninie! zani&
dota#%i do zie&i pa#a%ijskiej! Pe#yk%es p#zy-otowywa wyp#aw
ze stu ok#t"w p#ze(iw Pe%oponezowi! a kiedy 'ya -otowa!
wy#uszy* Wi"d ze so'$ (zte#y tysi$(e ,op%it"w i t#zystu
je1d1("w na spe(ja%ny(, t#anspo#tow(a(, p#zezna(zony(, do
p#zewozu koni5 t#anspo#tow(e te spo#z$dzono wtedy po #az
pie#wszy ze sta#y(, ok#t"w* Towa#zyszy%i za. i& w wyp#a0
wie B,io(i i Des'ij(zy(y w si%e pi3dziesi(iu ok#t"w* Kiedy
wyp#awa ate)ska opusz(zaa po#t! Pe%oponezyj(zy(y 'y%i
ju+ w k#aju pa#a%ijski&! w Atty(e* Ate)(zy(y p#zy'ywszy pod
Epidau#os na Pe%oponezie znisz(zy%i wie%kie poa(ie k#aju i za0
atakowa%i &iasto5 spodziewa%i si je zdo'y3! (o si i& jednak
nie udao* 7dpyn$wszy spod Epidau#os spustoszy%i poo+one
na wy'#ze+u pe%oponeski& k#aje9 t#ojdze)ski! ,a%iadzki i ,e#0
&io)ski* Sta&t$d p#zy'y%i do nad&o#skie-o &iasta %ako)skie-o
P#azje! spustoszy%i k#aj! sa&o &iasto zdo'y%i i z'u#zy%i* 4oko0
nawszy te-o pow#"(i%i do do&u5 w Atty(e jednak nie zasta%i ju+
Pe%oponezyj(zyk"w! kt"#zy si wy(o6a%i*
P#zez (ay ten (zas! kiedy Pe%oponezyj(zy(y 'y%i w Atty(e!
a Ate)(zy(y na wyp#awie &o#skiej! za#aza sza%aa za#"wno we
6%o(ie ate)skiej jak w &ie.(ie* M"wiono! +e Pe%oponezyj(zy(y
dowiedziawszy si o niej od deze#te#"w i widz$( o-ie) stos"w
po-#ze'owy(,! ze st#a(,u p#zed (,o#o'$ szy'(iej si wy(o6a%i
z Attyki* 2ya to najdu+sza inwazja! pod(zas kt"#ej spustoszy%i
(ay k#aj9 pozostawa%i 'owie& &niej wi(ej dni (zte#dzie.(i*
Te-o sa&e-o %ata ko%edzy Pe#yk%esa! st#ate- /a-non! syn
8ikiasa! i K%eopo&pos! syn K%ejniasa! wzi$wszy 6%ot! nad kt"#$
p#zedte& sp#awowa dow"dztwo Pe#yk%es! wy#uszy%i od #azu
p#ze(iwko B,a%kidyj(zyko& w T#a(ji i p#ze(iw w(i$+ jesz(ze
o'%e-anej Potidai* P#zy'ywszy ta& podsun%i &a(,iny o'%+0
ni(ze pod &iasto i sta#a%i si je wsze%ki&i .#odka&i zdo'y3* De(z
nie udao si i& zaj$3 &iasta ani inne p#zedsiwzi(ia nie
zostay uwie)(zone suk(ese& odpowiadaj$(y& p#zy-otowanio&!
za#aza 'owie& daa si dotk%iwie we znaki Ate)(zyko&
wynisz(zaj$( a#&i do te-o stopnia! +e nawet wysane pop#ze0
dnio wojsko! 'd$(e doty(,(zas w doskonay& zd#owiu! za#azio
si od +onie#zy /a-nona* Ao#&iona za. i je-o tysi$(a sze.(iu0
set ,op%it"w nie 'yo ju+ wtedy w B,a%kidy(e* /a-non pow#"(i
z 6%ot$ do Aten st#a(iwszy wskutek za#azy w ok#esie &niej
wi(ej (zte#dziestodniowy& tysi$( pi(iuset ,op%it"w z o-"%nej
%i(z'y (zte#e(, tysi(y5 dawniej za. wysana a#&ia nada% po0
zostaa na &iejs(u i o'%e-aa Potidaj*
W Atena(, za. z&ieniy si nast#oje po d#u-iej inwazji pe%o0
poneskiej! kiedy po #az wt"#y znisz(zono Attyk i #"wno(ze.nie
z wojn$ sza%aa za#aza* Ate)(zy(y o'winia%i Pe#yk%esa! +e i(,
na&"wi do wojny i +e p#zez nie-o spady na Ateny wszystkie
niesz(z.(ia* B,(ie%i pe#t#aktowa3 z Da(ede&o)(zyka&i i wysa%i
pos"w! %e(z (i w#"(i%i z ni(zy&* 8ie wiedz$(! jak post$pi3! napa0
da%i na Pe#yk%esa* 7n za. widz$(! +e znie(,(eni s$ o'e(n$ sytu0
a(j$ i +e tak wa.nie postpuj$! jak to sa& p#zewidywa! zwoa
ze'#anie < 'y 'owie& jesz(ze st#ate-ie& < (,($( podnie.3
i(, na du(,u! zaa-odzi3 i(, -niew i wp#owadzi3 nast#"j wik0
sze-o spokoju i u6no.(i* 8a ze'#aniu p#ze&"wi w ten spos"'9
EWasz -niew nie jest d%a &nie niespodziank$! zna& 'owie&
je-o p#zy(zyny* 4%ate-o zwoae& z-#o&adzenie! a+e'y p#zy0
po&nie3 pewne p#awdy i wytkn$3 wa&! +e si niesusznie na
&nie -niewa(ie i niesusznie upada(ie na du(,u pod (iosa&i
%osu* =este& p#zekonany! +e pojedyn(zy o'ywate% wi(ej &a
z te-o ko#zy.(i! je+e%i pa)stwu jako (ao.(i do'#ze si powodzi!
ni+ wtedy! kiedy je&u si wp#awdzie do'#ze dzieje! pa)stwo
jednak upada* Bzowiek 'owie&! kt"#e&u w p#ywatny& +y(iu
do'#ze si wiedzie! w (,wi%i upadku oj(zyzny -inie z ni$ #aze&5
ten za.! ko&u si 1%e powodzi w sz(z.%iwej oj(zy1nie! o wie%e
atwiej &o+e so'ie da3 #ad* Sko#o wi( pa)stwo jest w stanie
p#zet#zy&a3 'u#ze w +y(iu jednostek! a jednostka nie jest w sta0
nie p#zet#zy&a3 'u#z -#o+$(y(, pa)stwu! to (zy+ nie t#ze'a te-o
pa)stwa wsp"%nie wszystki&i sia&i '#oni3! a nie postpowa3
tak! jak wy te#az postpuje(ie* P#zy'i(i do&owy&i niesz(z0
.(ia&i! zapo&ina(ie o #atowaniu (ao.(i i o'winia(ie &nie! kt"#y
za(,(ae& do wojny! a #"wno(ze.nie sa&y(, sie'ie! kt"#zy.(ie
posz%i za &oi& zdanie&* A p#ze(ie+ w &ojej oso'ie atakuje(ie
(zowieka! kt"#y nie -o#zej od inny(, o#ientuje si w pot#ze0
'a(, pa)stwa! u&ie to wypowiedzie3! ko(,a swe &iasto i jest
niep#zekupny* =e.%i 'owie& kto. widzi p#awd! %e(z nie pot#a6i
jej jasno p#zedstawi3! to ty%e jest to wa#te! jak'y jej nie zna5
a ten! kto u&ie jedno i d#u-ie! %e(z nie jest pat#iot$! nie pot#a6i
da3 #"wnie+ z'awiennej #ady5 kto za. &a te wszystkie za%ety
i ko(,a oj(zyzn! a%e jest p#zekupny! wszystkie te za%ety atwo
&o+e sp#zeda3* =e+e%i wi( uwa+a%i.(ie! +e posiada& te za%ety
w nie(o wy+szy& stopniu ni+ inni! i d%ate-o zde(ydowa%i.(ie
si p#zedte& p"j.3 za &oi& zdanie&! to o'e(nie niesusznie
&nie o'winia(ie*
E4%a ty(, 'owie&! kt"#y& si do'#ze powodzi i kt"#zy &aj$
&o+no.3 wy'o#u! wojna jest najwy+szy& sza%e)stwe&5 je.%i
za. &y nie &ie%i.&y wy'o#u! %e(z sta%i.&y wo'e( konie(zno.(i9
a%'o od #azu ust$pi3 p#zed o'(y&i i podda3 si i(, #ozkazo&!
a%'o na#azi3 si na nie'ezpie(ze)stwo i zwy(i+y3 < to -odny
na-any jest #a(zej ten! kto u(,y%a si od nie'ezpie(ze)stwa ni+
ten! kto si na nie de(yduje* =a jeste& sta%e te-o sa&e-o zda0
nia i nie ustpuj < wy za. z&ienia(ie wasze zapat#ywania*
W"w(zas! kiedy.(ie &i si da%i p#zekona3! nie 'y%i.(ie dotkni(i
+adn$ k%sk$5 o'e(nie w niepowodzeniu +auje(ie te-o i &oje
"w(zesne a#-u&enty p#zy waszy& o'e(ny& p#zy-n'ieniu
wydaj$ si wa& niesuszne5 ka+dy 'owie& od(zuwa 'o%e.nie
to! (o &u do%e-a! ko#zy.(i za. jesz(ze nie widzi5 wo'e( wie%kiej
i na-ej z&iany! jaka na nas spada! sa'a jest wasza odpo#no.3
i nie &o+e(ie wyt#wa3 p#zy swoi(, postanowienia(,* Wypadki
na-e! niep#zewidziane! w'#ew wsze%ki& #a(,u'o&! od'ie#aj$
pewno.3 sie'ie5 w tej wa.nie sytua(ji zna%e1%i.(ie si wskutek
wie%u niesz(z.3! a p#zede wszystki& wskutek za#azy* =ednak+e
wo'e( te-o! +e jeste.(ie o'ywate%a&i wie%kie-o pa)stwa i ot#zy0
&a%i.(ie wy(,owanie -odne je-o wie%ko.(i! &usi(ie zde(ydowa0
nie stawi3 (zoo naj(i+szy& z#z$dzenio& %osu i nie zap#zepasz0
(za3 sawy5 %udzie 'owie& w #"wnej &ie#ze -otowi s$ potpi3
te-o! kto wskutek t(,"#zostwa po&niejsza saw! kt"#$ posiada!
jak nienawidzi3 te-o! kto zu(,wa%e d$+y do zasz(zytu! kt"#y
&u si nie na%e+y* Musi(ie wi( wznie.3 si ponad oso'iste
(ie#pienia i po.wi(i3 si o(a%eniu wsp"%ne-o do'#a*
E=e.%i za. %ka(ie si! +e t#ud wojenny p#zedu+a3 si 'dzie!
a &i&o to nie odniesie&y zwy(istwa! to powinno wa& wysta#0
(zy3 to! (o ju+ nie#az &"wie& na ten te&at! +e o'awa ta jest
nieuzasadniona* Powie& jednak o (zy&.! (ze-o.(ie so'ie! jak &i
si zdaje! ni-dy doty(,(zas nie u.wiado&i%i! i o (zy& tak+e ja
w pop#zedni(, &owa(, nie wspo&inae&! a (o stanowi o wie%0
ko.(i wasze-o pa)stwa* I te#az 'y& tak+e o ty& nie wspo&ina!
-dy+ wy-%$da to nie(o na sa&o(,wa%stwo! -dy'y& nie wie0
dzia! +e jeste.(ie ponad &ia# p#zy'i(i* Wydaje si wa& 'o0
wie&! +e panuje(ie jedynie nad sp#zy&ie#ze)(a&i5 ja za. twie#0
dz! +e z dwu +ywio"w! kt"#e (zowiek &o+e opanowa3! to jest
zie&i i &o#za! nad jedny&! to jest nad &o#ze&! &a(ie panowa0
nie si-aj$(e tak da%eko! jak da%eko do(ie#aj$ wasze ok#ty!
a je.%i 'dzie(ie (,(ie%i! to jesz(ze da%ej* 8ie &a te+ k#"%a ani
na#odu w.#"d wsp"(zesny(,! kt"#y 'y na& stan$ na d#odze!
-dy wypynie&y z (a$ nasz$ pot-$ &o#sk$* Pot-i tej nie
&o+na w o-"%e zestawia3 z wa#to.(i$! jak$ p#zedstawiaj$ do&y
wiejskie (zy po%a! kt"#y(, st#at uwa+a(ie za tak wie%k$* 8ie
wypada te+ z'ytnio 'o%e3 nad st#at$! kt"#a w po#"wnaniu z nasz$
pot-$ nie &a wikszej wa#to.(i ni+ o-#"dek %u' jaki. p#zed0
&iot ozdo'ny* Po&y.%(ie! +e wo%no.3! je.%i j$ w wa%(e o(a%i&y!
z atwo.(i$ zw#"(i na& to wszystko! nato&iast (i! kt"#zy si
poddaj$! t#a($ zazwy(zaj te+ (o. z te-o! (o pop#zednio posiada%i*
8ie wo%no na& okaza3 si -o#szy&i od naszy(, oj("w! kt"#zy
nie odziedzi(zy%i tej pot-i! %e(z w.#"d t#ud"w j$ zdo'y%i i na&
p#zekaza%i5 wiksz$ 'owie& jest ,a)'$ da3 so'ie ode'#a3
sw$ wasno.3! ni+ dozna3 niepowodzenia w (zasie wa%k zdo0
'yw(zy(,* Musi(ie wi( wy#uszy3 #aze& na w#o-a! i to nie
ty%ko z pewno.(i$ sie'ie! a%e nawet z po(zu(ie& p#zewa-i* Za0
#ozu&ia%stwo 'owie& i u t(,"#za si zda#za! je.%i &i&o -upoty
sz(z.(ie &u dopisze5 po(zu(ie za. p#zewa-i wystpuje u te-o!
kto nap#awd doszed do p#zekonania! +e jest si%niejszy od nie0
p#zyja(ie%a! a tak jest wa.nie w naszy& wypadku* Po(zu(ie
'owie& p#zewa-i p#zy #"wny(, szansa(, wz&a-a odwa-5 (zo0
wiek taki &niej si opie#a na nadziei! kt"#ej sia o'jawia si
w sytua(ja(, niepewny(,! a 'a#dziej na znajo&o.(i #ze(zy!
kt"#a pozwa%a &u #a(zej z pewno.(i$ ni+ z nadziej$ pat#ze3
w p#zyszo.3*
EWypada wa& stan$3 w o'#onie te-o zasz(zytne-o stanowiska!
kt"#e pa)stwo wasze posiada jako &o(a#stwo i z kt"#e-o du&ni
jeste.(ie jak nikt inny5 nie wo%no wa& u(,y%a3 si od t#ud"w
a%'o &usi(ie z#ezy-nowa3 ze swej -odno.(i* Musi(ie wiedzie3!
+e wa%ka to(zy si nie ty%ko o wo%no.3 (zy niewo%! %e(z o ut#at
&o(a#stwowe-o stanowiska! i +e nie'ezpie(ze)stwo -#ozi wa&
ze st#ony ty(,! kt"#y& si na#azi%i.(ie pod(zas swy(, #z$d"w*
Rezy-na(ja z &o(a#stwowe-o stanowiska jest ju+ o'e(nie d%a
was nie&o+%iwa! nawet je.%i kto. z (,wi%owe-o st#a(,u i z u&i0
owania spokoju daje takie wzniose #ady* Pa)stwe& 'owie&
waszy& za#z$dza(ie ju+ jak ty#an* Zosta3 ty#ane& wydaje si
#ze(z$ niesp#awied%iw$! jednak p#zesta3 ni& 'y3 jest na pewno
#ze(z$ nie'ezpie(zn$* Ta(y p#zyja(ie%e pokoju! je.%i'y jesz(ze
inny(, p#zekona%i! 'a#dzo szy'ko dop#owadzi%i'y pa)stwo do
#uiny! nawet -dy'y sa&i p#a-n%i +y3 spokojnie w nieza%e+0
no.(i5 pokoju 'owie& nie da si zapewni3! (,y'a +e si -o
zwi$+e z (zyne&! a t#wa3 w 'ezpie(znej niewo%i p#zystoi pa)0
stwu pod%e-e&u! a%e nie &o(a#stwu*
E8ie dawaj(ie wi( posu(,u te-o #odzaju wsp"o'ywate%o&
i nie powoduj(ie si -niewe& p#ze(iwko &nie! z kt"#y& wsp"%0
nie podj%i.(ie de(yzj wojny* P#zewa-a niep#zyja(i" i jej
skutki 'yy p#ze(ie+ do p#zewidzenia! sko#o.&y nie (,(ie%i i&
ust$pi3* 8ieo(zekiwanie ty%ko wy'u(,a za#aza! jedyna #ze(z!
kt"#ej nie p#zewidzie%i.&y* Wie&! +e p#zez ni$ jeste& jesz(ze
'a#dziej znienawidzony! a%e niesusznie! (,y'a +e tak+e po(zy0
ta(ie &i za zasu-! je.%i w'#ew o'%i(zenio& zajd$ jakie. po0
&y.%ne wypadki* Rze(zy! kt"#e 'o-owie zsyaj$! t#ze'a znosi3
jako konie(zno.3! te! kt"#e od niep#zyja(i" p#zy(,odz$! &+nie*
Taki 'y dawniej zwy(zaj w naszy& pa)stwie i wy -o te#az
nie z&ieniaj(ie* L.wiado&(ie so'ie! +e pa)stwo nasze d%ate-o
&a najsawniejsze i&i na (ay& .wie(ie! +e ni-dy nie ust0
puje p#zed p#ze(iwno.(ia&i %osu! +e w wojnie najwi(ej wysi0
k"w i k#wi zo+yo w o6ie#ze i +e zdo'yo i ut#zy&ao najwik0
sz$ pot-! jaka kiedyko%wiek istniaa* Pa&i3 o tej potdze
pozostanie na zawsze u poto&ny(,! nawet je.%i'y.&y te#az
okaza%i sa'o.3 < z (zase& 'owie& wszystko upada* Pozostanie
jednak pa&i3 o ty&! +e jako /e%%enowie panowa%i.&y nad naj0
wiksz$ %i(z'$ /e%%en"w! +e ut#zy&a%i.&y si w najwikszy(,*
wojna(, p#owadzony(, (zy to p#ze(iw wszystki& #aze&! (zy
te+ p#ze(iw posz(ze-"%ny& pa)stwo& i +e &ie%i.&y &iasto
naj'o-atsze i najwiksze* Bzowiek 'ie#ny &o+e to wszystko
-ani3! %e(z ten! kto (,(e dziaa3! we1&ie so'ie nas za wz"#!
a je.%i na& nie do#"wna! 'dzie zazd#o.(i* W#o-ie u(zu(ia
i nienawi.3 'yy zawsze udziae& ty(,! kt"#zy (,(ie%i nad inny0
&i panowa3! %e(z kto na#a+a si na zazd#o.3 d%a najwy+sze-o
(e%u! susznie postpuje5 nienawi.3 'owie& nie t#wa du-o! na0
to&iast '%ask pot-i u wsp"(zesny(, i sawa u poto&ny(, po0
zostaje na wieki w pa&i(i* 4%ate-o &y.%$( o ty&! (o w p#zy0
szo.(i zasz(zyt wa& p#zyniesie! a o'e(nie +adnej ,a)'y! sta#aj0
(ie si ju+ te#az -o#%iwie o to! +e'y so'ie jedno i d#u-ie zapew0
ni3* Z Da(ede&o)(zyka&i nie w(,od1(ie w ukady i nie poka0
zuj(ie i&! +e jeste.(ie o'e(ny&i p#zyk#o.(ia&i p#zy'i(i5 (i 'o0
wie& w +y(iu p#ywatny& i pu'%i(zny& s$ najsi%niejsi! kt"#zy
naj&niej poddaj$ si niepo&y.%ny& z#z$dzenio& %osu i (zyne&
i& si p#ze(iwstawiaj$*I
Tak p#ze&awiaj$( Pe#yk%es sta#a si u.&ie#zy3 p#ze(iw nie0
&u skie#owany -niew Ate)(zyk"w i ode#wa3 i(, &y.%i od te0
#a1niejszy(, niesz(z.3* 7ni za. o6i(ja%nie posz%i wp#awdzie za
je-o zdanie&! nie wysya%i ju+ pos"w do Da(ede&o)(zyk"w
i wi(ej &y.%e%i o wojnie! po (i(,u jednak ka+dy &a#twi si
swoj$ niedo%$* Dudzie u'o+si d%ate-o! +e &aj$( &ao i to st#a0
(i%i! za&o+ni za.! kt"#zy &ie%i pikne posiado.(i na wsi! do&y
i d#o-ie &e'%e! 'o%e%i nad i(, ut#at$! wszys(y za. d%ate-o! +e
'ya wojna za&iast pokoju* 8ie p#zesta%i te+ wszys(y odnosi3 si
z nie(,(i$ do Pe#yk%esa! dop"ki -o nie uka#a%i -#zywn$ pie0
ni+n$* Wk#"t(e za. pote&! jak to zwyk%e zda#za si u %udu!
wy'#a%i -o znowu st#ate-ie& i powie#zy%i &u p#owadzenie
wszystki(, sp#aw pa)stwowy(,9 &niej ju+ 'owie& 'y%i w#a0
+%iwi na oso'iste niesz(z.(ia i uwa+a%i! +e on naj%epiej #ozu&ie
pot#ze'y (ae-o spoe(ze)stwa* =ak du-o 'owie& w (zasa(,
pokojowy(, sta na (ze%e pa)stwa! kie#owa ni& u&iejtnie!
ust#ze- je od nie'ezpie(ze)stw i dop#owadzi do najwikszej
pot-i! kiedy za. p#zysza wojna! t#a6nie o(eni jej zna(zenie*
Gy w (zasie wojny jesz(ze p#zez dwa %ata i sze.3 &iesi(y5 po
.&ie#(i okazao si ty& ja.niej! jak do'#ze p#zewidywa p#ze0
'ie- wojny* Powiedzia 'owie&! +e Ate)(zy(y odnios$ zwy0
(istwo! je.%i za(,owaj$ spok"j! je.%i sz(ze-"%n$ t#osk$ oto(z$
6%ot! nie 'd$ d$+y3 do nowy(, zdo'y(zy te#yto#ia%ny(, w (za0
sie tej wojny i nie 'd$ &iasta na#a+a3 na nie'ezpie(ze)stwo*
Ate)(zy(y post$pi%i wp#ost p#ze(iwnie < podej&owa%i szkod%i0
we d%a sie'ie i sp#zy&ie#ze)("w ak(je! niewie%e z t$ wojn$! jak
si zdaje! &aj$(e wsp"%ne-o! popy(,ani a&'i(j$ jednostek i i(,
(,(i$ zysku* P#zedsiwzi(ia te! je.%i'y si 'yy uday! p#zy0
niosy'y saw i zysk posz(ze-"%ny& jednostko&5 nie uday si
jednak i na#aziy pa)stwo na szkod* Pe#yk%es wywie#a wpyw
dziki swe&u auto#ytetowi i &$d#o.(i5 'd$( 'ez w$tpienia
niep#zekupny& z atwo.(i$ t#zy&a %ud w #yza(, i nie %ud ni&
kie#owa! a%e on %ude&* Zdo'ywaj$( so'ie zna(zenie jedynie
u(z(iwy&i .#odka&i! nie s(,%e'ia niko&u! %e(z wyko#zystuj$(
oso'ist$ powa-! (zase& tak+e -niewnie do %udu p#ze&awia*
I%ek#o3 (zu! +e Ate)(zyk"w ponosi niew(zesna 'uta i zu(,wa0
o.3! pot#a6i i(, zast#aszy3! a kiedy znowu 'ez uzasadnienia
wpada%i w panik! dodawa i& otu(,y* B,o3 wi( z i&ienia 'ya
de&ok#a(ja! w #ze(zywisto.(i 'yy to #z$dy pie#wsze-o o'ywa0
te%a* W.#"d p"1niejszy(, p#zyw"d("w nie 'yo %udzi wy'itny(,!
%e(z ka+dy! sta#a si 'y3 pie#wszy&5 d%ate-o za(z%i s(,%e'ia3
%udowi! a niekiedy nawet po.wi(a%i d%a te-o (e%u inte#esy pa)0
stwa* St$d wyniko wie%e #oz&aity(, 'd"w! (o jest #ze(z$
z#ozu&ia$ p#zy wie%ko.(i i p#zoduj$(y& stanowisku Aten5 naj0
wikszy& za. 'de& 'ya wyp#awa sy(y%ijska* 8ie udaa si
ona nie d%ate-o! +e &y%nie o(eniano siy p#ze(iwnika! a%e d%a0
te-o! +e nie oto(zono jej odpowiedni& sta#anie&* Po%ity(y p#o0
wadz$( oso'iste spo#y o uzyskanie wadzy nad %ude& zanie0
d'a%i t sp#aw i dop#owadzi%i w"w(zas po #az pie#wszy do za0
'u#ze) wewnt#zny(, w &ie.(ie* B,o(ia+ wyp#awa sy(y%ijska
si nie udaa! (,o(ia+ Ate)(zy(y st#a(i%i ta& sp#zt 'ojowy
i wiksz$ (z.3 6%oty! &i&o +e panoway ju+ niesnaski w &ie.0
(ie < jesz(ze p#zez t#zy %ata Ateny stawiay op"# dawniej0
szy& niep#zyja(ioo& i i(, sp#zy&ie#ze)(o& sy(y%ijski& o#az
wasny& sp#zy&ie#ze)(o&! 'o wikszo.3 z ni(, si z'unto0
waa! jak #"wnie+ synowi k#"%a pe#skie-o! By#usowi! kt"#y si
pote& do$(zy do Pe%oponezyj(zyk"w i dosta#(za i& pieni0
dzy na 6%ot5 i nie p#dzej si te+ Ate)(zy(y podda%i! a+ wy(ze#0
paa si i(, sia wskutek wewnt#zny(, spo#"w* Tak wie%e da0
ny(, &ia w"w(zas Pe#yk%es! na kt"#y(, podstawie p#zewidy0
wa! +e Ateny zupenie atwo &o-$ odnie.3 zwy(istwo w wojnie
z sa&y&i ty%ko Pe%oponezyj(zyka&i*
Te-o sa&e-o %ata Da(ede&o)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y wy0
p#awi%i si w si%e stu ok#t"w na wysp 4zakintos! %e+$($ na0
p#ze(iw E%idy5 &ieszkaj$ ta& ko%oni.(i a(,ajs(y z Pe%oponezu*
2y%i oni w"w(zas sp#zy&ie#zeni z Ate)(zyka&i* Popyno ta&*
tysi$( ,op%it"w %a(ede&o)ski(, pod dow"dztwe& naua#(,y @!
Spa#tanina Kne&osa* Wy%$dowawszy spustoszy%i zna(zn$ (z.3
k#aju5 wo'e( te-o jednak! +e 4zak%ntyj(zy(y nie sz%i na +adne
ukady! odpyn%i do do&u*
Pod konie( te-o sa&e-o %ata wy#uszy%i9 A#ysteus z Ko#yntu!
posowie %a(ede&o)s(y! Ane#ystos! 8iko%aos i P#atoda&os! Te0
-eata Ty&a-o#as i A#-iw(zyk Po%%is < ten ostatni na wasn$
#k < w pod#"+ do k#"%a pe#skie-o do Azji* B,(ie%i -o nakoni3
do udzie%enia i& po&o(y pieni+nej i do udziau w wojnie!
Po d#odze p#zy'ywaj$ najpie#w do T#a(ji! do Syta%kesa! syna
Te#esa! p#a-n$( -o! je.%i si uda! nakoni3 do po#zu(enia p#zy0
&ie#za z Ate)(zyka&i i do wyp#awy pod Potidaj! -dzie stao
wojsko ate)skie zajte o'%e-anie& &iasta* Mia on i& #"wnie+
uatwi3 pod#"+ p#zez /e%%espont do Aa#nakesa! syna Aa#na'a0
dzosa! kt"#y 'y i(, da%ej wysa do k#"%a* De(z posowie ate)s(y!
kt"#zy 'awi%i wa.nie u Syta%kesa9 Dea#(,os! syn Ka%%i&a(,a!
i A&ejniades! syn Ai%e&ona! na&awiaj$ syna Syta%kesa! Sado0
kosa! kt"#y &ia o'ywate%stwo ate)skie! do wydania i& pos"w
pe%oponeski(,5 (,odzio o to! +e'y nie dota#%i do k#"%a pe#skie-o
i nie wy#z$dzi%i szkody pa)stwu! kt"#e-o tak+e Sadokos 'y
o'ywate%e&* Ten za.! p#zekonany p#zez ni(,! wysya %udzi
z Dea#(,ose& i A&ejniadese&! a#esztuje pos"w z&ie#zaj$0
(y(, p#zez T#a(j do ok#tu! na kt"#y& &ie%i p#zepyn$3
/e%%espont! i wydaje i(, w #(e pos"w ate)ski(,5 (i wzi$wszy
i(, ze so'$ zawie1%i do Aten* Po i(, p#zy'y(iu Ate)(zy(y
w o'awie! +e A#ysteus &o+e u(ie( i jesz(ze wi(ej szkody i&
wy#z$dzi3! -dy+ 'yo jasne! +e to on wa.nie pod'u#za p#zed0
te& Potidaj i wy'#ze+e t#a(kie! 'ez wy#oku s$dowe-o i 'ez
p#zesu(,ania za'i%i wszystki(, i w#zu(i%i do dou* Lwa+a%i!
+e &aj$ p#awo do ty(, sa&y(, #ep#esji! jakie pie#wsi za(z%i
stosowa3 Da(ede&o)(zy(y! kt"#zy ka+de-o napotkane-o kup(a
ate)skie-o a%'o z k#aj"w sp#zy&ie#zony(,! pyn$(e-o &o#ze&
koo Pe%oponezu! za'ija%i i w#zu(a%i do dou* Istotnie! na po0
(z$tku wojny Da(ede&o)(zy(y wszystki(, spotkany(, na &o0
#zu uwa+a%i za niep#zyja(i" i za'ija%i9 za#"wno sp#zy&ie#ze)0
("w ate)ski(, jak i o'ywate%i pa)stw neut#a%ny(,*
W ty& sa&y& (zasie! pod konie( %ata! A&p#akio(i wzi$wszy
so'ie do po&o(y wie%k$ %i(z' 'a#'a#zy)("w wyp#awi%i si
p#ze(iwko a&6i%o(,ijskie&u A#-os i (aej A&6i%o(,ii* 8ie
p#zyja+) i(, za(za si od nastpuj$(e-o wypadku9 A#-os
a&6i%o(,ijskie i (a$ A&6i%o(,i zao+y nad Zatok$ A&p#akij0
sk$ A&6i%o(,os! syn A&6ia#eosa! kt"#y po wojnie t#oja)skiej
pow#"(i do do&u i nie 'y zadowo%ony ze stosunk"w panuj$0
(y(, w A#-os5 od nazwy oj(zyste-o &iasta nowe nazwa #"w0
nie+ A#-os* 2yo to najwiksze z &iast A&6i%o(,ii i &iao naj0
'o-atszy(, &ieszka)("w* W wie%e poko%e) p"1niej A#-iw(zy(y!
osa'ieni wskutek #"+ny(, niesz(z.3! zap#osi%i do swe-o
&iasta w (,a#akte#ze wsp"&ieszka)("w -#ani(z$(y(, z A&6i
%o(,i$ A&p#akiot"w* 7d ni(, to p#zyj%i jzyk -#e(ki! kt"#y&
si dzi. posu-uj$5 inni za. A&6i%o(,ij(zy(y nie u+ywaj$
-#e(kie-o jzyka* Po pewny& (zasie A&p#akio(i wypdzaj$
A#-iw(zyk"w i sa&i opanowuj$ &iasto* Wo'e( te-o A&6i%o(,ij0
(zy(y oddaj$ si w opiek Aka#na)(zyko& i na sp"k z ni&i
p#zyzywaj$ na po&o( Ate)(zyk"w! kt"#zy te+ wysyaj$ ta&
st#ate-a Ao#&iona i t#zydzie.(i ok#t"w* Po p#zy'y(iu Ao#
&iona zdo'ywaj$ sztu#&e& A#-os! A&p#akiot"w sp#zedaj$
w niewo%! &iasto za. zaj&uj$ wsp"%nie A&6i%o(,ij(zy(y
i Aka#na)(zy(y* W nastpstwie te-o doszo po #az pie#wszy
do zawa#(ia p#zy&ie#za ate)sko0aka#na)skie-o* A&p#akio(i
za. zapaa%i niep#zyja1ni$ do A#-iw(zyk"w z powodu sp#zeda0
nia do niewo%i i(, wsp"o'ywate%i i pod(zas o'e(nej wojny
podj%i t wyp#aw! o kt"#ej wa.nie &"wi! wzi$wszy so'ie
do po&o(y B,aon"w i niekt"#y(, inny(, s$siaduj$(y(, z ni&i
'a#'a#zy)("w5 napadszy na A#-os opanowa%i k#aj! %e(z &iasta
&i&o sztu#&u nie &o-%i zdo'y3 i odesz%i do do&u! ka+dy sz(zep
do sie'ie* Takie zaszy wypadki te-o %ata*
8astpnej zi&y Ate)(zy(y wysa%i dwadzie.(ia ok#t"w do0
koa Pe%oponezu pod dow"dztwe& st#ate-a Ao#&iona* Ao#0
&ion stoj$( w 8aupaktos pi%nowa! +e'y nikt nie wpywa ani
nie wypywa z Ko#yntu ani z Zatoki K#ysajskiej* Inny(, sze.3
ok#t"w wysa%i Ate)(zy(y do Ka#ii i Dikii pod dow"dztwe&
st#ate-a Me%ezand#a! a+e'y .(i$-n$ pieni$dze z ty(, k#aj"w
i posk#o&i pi#at"w pe%oponeski(,! kt"#zy -#asuj$( wzdu+ ta&0
tejszy(, wy'#ze+y ut#udnia%i ,ande% z Aaze%id$! Aeni(j$ i (a0
y& %$de& azjaty(ki&5 Me%ezande# p#zy'i do '#ze-u i wta#-n$
w -$' %$du z wio.%a#za&i ate)ski&i i sp#zy&ie#ze)(a&i!
jednak+e pokonany w 'itwie! st#a(i (z.3 wojska i sa& z-in$*
Tej zi&y Potidea(i nie &o-%i si ju+ du+ej opie#a3* 8ajazdy
'owie& pe%oponeskie na Attyk zupenie nie wpyway na za0
p#zestanie o'%+enia! ponadto '#ak 'yo +ywno.(i! panowa -"d
i 'yway nawet wypadki %udo+e#stwa w &ie.(ie* Zw#"(i%i si
z p#o.'$ o ukady do dowodz$(y(, na ty& te#enie st#ate-"w?
ate)ski(,! Kseno6onta! syna Eu#ypidesa @! /estiodo#a! syna A#y0
stok%ejdesa! i Aano&a(,a! syna Ka%%i&a(,a* Bi p#zyj%i p#opo0
zy(j widz$(! na jakie t#udy na#a+one 'yo wojsko ate)skie
w ost#y& k%i&a(ie! o#az %i(z$( si z ty&! +e pa)stwo wydaa
ju+ dwa tysi$(e ta%ent"w na o'%+enie* 4oszo wi( do kapitu0
%a(ji na nastpuj$(y(, wa#unka(,9 Potideato& wo%no 'yo
wyj.3 z dzie3&i! ko'ieta&i i sp#zy&ie#ze)(a&i! ka+dy &"-
wzi$3 jedn$ szat! ko'iety po dwie! o#az usta%on$ i%o.3 pie0
nidzy na d#o-* 8a podstawie te-o ukadu wysz%i z &iasta na
B,a%kidyk i -dzie kto &"-5 w Atena(, za. Ate)(zy(y o'wi0
nia%i wodz"w! +e zawa#%i ukad 'ez upowa+nienia5 &y.%ano0
'owie&! +e &o+na 'yo z&usi3 Potidaj do 'ezwz-%dnej kapi0
tu%a(ji* 8astpnie wysa%i swoi(, osadnik"w i sko%onizowa%i!
&iasto* Takie wypadki zaszy tej zi&y i tak zako)(zy si d#u-i
#ok tej wojny opisanej p#zez Tukidydesa*
8astpne-o za. %ata Pe%oponezyj zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y
nie podj%i najazdu na Attyk! wyp#awi%i si nato&iast p#ze0
(iw P%atejo&5 dowodzi ni&i k#"% %a(ede&o)ski A#(,ida&os!
syn 4zeuksyda&osa* Rozo+ywszy si o'oze& &ia za&ia# pu0
stoszy3 k#aj5 P%atej(zy(y jednak od #azu wysa%i do nie-o po0
s"w i w te p#ze&"wi%i sowa9 EA#(,ida&osie i Da(ede&o)0
(zy(yJ Wy#uszaj$( p#ze(iw zie&i p%atejskiej postpuje(ie nie0
sp#awied%iwie i w spos"' nie-odny ani was! ani oj("w waszy(,*
Da(ede&o)(zyk 'owie& Pauzanias! syn K%eo&'#ota! wyzwo0
%iwszy /e%%ad od Med"w #aze& z inny&i /e%%ena&i! kt"#zy
zde(ydowa%i si sto(zy3 'itw w naszy& k#aju! zo+y na #ynku
p%atejski& o6ia# 4zeusowi 7swo'odzi(ie%owi i zwoawszy
wszystki(, sp#zy&ie#ze)("w odda P%atej(zyko& zie&i i &ia0
sto* 7.wiad(zy! +e &a&y zosta3 nieza%e+ni i +e niko&u nie
wo%no p#ze(iw na& podej&owa3 wojny niesp#awied%iwej a%'o
z&ie#zaj$(ej do uja#z&ienia nas5 w p#ze(iwny& #azie winni
na& po&a-a3 wszys(y sp#zy&ie#ze)(y* To da%i na& oj(owie
wasi z powodu naszej dzie%no.(i i zapau okazane-o w owy(,
peny(, nie'ezpie(ze)stw (,wi%a(,5 wy za. postpuje(ie p#ze0
(iwnie9 #aze& z naszy&i naj-o#szy&i w#o-a&i! Te'a)(zyka&i!
p#zy(,odzi(ie! +e'y nas uja#z&i3* K%n$( si na 'o-"w! kt"#zy
'y%i .wiadka&i "w(zesnej p#zysi-i! za#"wno waszy(, 'o-"w
oj(zysty(, jak i naszy(,! wzywa&y was! +e'y.(ie nie k#zywdzi0
%i k#aju p%atejskie-o! nie a&a%i p#zysi$- i pozwo%i%i na& za(,o0
wa3 niezawiso.3 z-odnie z ty&! (o zapewni na& Pauzanias*I
8a t &ow P%atej(zyk"w tak odpowiedzia A#(,ida&os9
ESp#awied%iwie &"wi(ie! &+owie p%atejs(y5 'y%e'y ty%ko (zyny
wasze odpowiaday sowo&* Z-odnie z zapewnienia&i dany&i
p#zez Pauzaniasa za(,owaj(ie wasz$ niezawiso.3 i po&"+(ie
uzyska3 wo%no.3 ty& wszystki&! kt"#zy kiedy. &ie%i udzia we
wsp"%ny& nie'ezpie(ze)stwie i wsp"%nie zo+y%i p#zysi-!
a te#az s$ pod panowanie& ate)ski&* Te wie%kie z'#ojenia i (a$
wojn podjto z i(, powodu o#az d%a oswo'odzenia inny(, /e%0
%en"w* We1(ie udzia w tej wojnie o wo%no.3 i pozosta)(ie wie#0
ni swej p#zysidze5 je.%i za. nie (,(e(ie '#a3 udziau! to z-odnie
z ty&! do (ze-o ju+ pop#zednio was wzywa%i.&y! +yj(ie w spo0
koju na waszej zie&i i nie p#zy$(zaj(ie si do +adnej ze st#on
wa%(z$(y(,! p#zyj&uj(ie o'ie jako p#zyja(i"! %e(z nie po&a0
-aj(ie i& z'#ojnie* To na& wysta#(zy*I Taka 'ya odpowied1
A#(,ida&osa* Posowie p%atejs(y pow#"(i%i do &iasta i powt"0
#zy%i je-o o.wiad(zenie %udowi* 8astpnie w#"(i%i z odpowiedzi$
do A#(,ida&osa! +e nie &o-$ p#zyj$3 je-o wezwania 'ez po0
#ozu&ienia si z Ate)(zyka&i! -dy+ w Atena(, znajduj$ si i(,
dzie(i i ko'iety5 'oj$ si w o-"%e o (ao.3 swe-o pa)stwa! -dy+
po odej.(iu Pe%oponezyj(zyk"w &o-$ p#zyj.3 Ate)(zy(y i p#ze0
(iwstawi3 si te&u ukadowi a%'o zn"w Te'a)(zy(y opie#aj$(
si na u&owie! kt"#a 'y zo'owi$zywaa P%atej(zyk"w do p#zyj0
&owania o'u st#on! &o-$ d$+y3 do zaj(ia &iasta* 7n za.! a'y
i(, podnie.3 na du(,u! p#ze&"wi9 E7ddaj(ie na&! Da(ede
&o)(zyko&! wasze &iasto i do&y! poka+(ie na& -#ani(e wasze0
-o k#aju i o'%i(z(ie i%o.3 d#zew i wszystko! (o si da o'%i(zy3*
Sa#ni za. id1(ie! -dzie (,(e(ie! na (zas t#wania wojny* Po wojnie
odda&y wa& wszystko! (o od was we1&ie&y* 4o te-o za. (zasu
'dzie&y to t#aktowa3 jako depozyt! up#awiaj$( zie&i i pa0
($( wa& kwot pieni+n$ odpowiedni$ do waszy(, pot#ze'*I
Wysu(,awszy te-o! w#"(i%i do &iasta* Po na#adzie z (ay&
%ude& p%atejski& odpowiedzie%i! +e w tej sp#awie (,($ si naj0
pie#w po#ozu&ie3 z Ate)(zyka&i i je.%i i(, p#zekonaj$! to
p#zyj&$ te wa#unki5 do tej za. (,wi%i p#osz$ o zawieszenie
'#oni i osz(zdzanie i(, k#aju* A#(,ida&os zawa# z ni&i zawie0
szenie '#oni na (zas! jaki p#zypusz(za%nie t#wa3 &iaa i(,
pod#"+ do Aten! i nie nisz(zy k#aju* Posowie p%atejs(y uda%i
si do Ate)(zyk"w! a na#adziwszy si z ni&i pow#"(i%i i tak$
odpowied1 da%i wsp"o'ywate%o&9 EP%atej(zy(y! Ate)(zy(y
twie#dz$! +e od (zasu zawa#(ia p#zy&ie#za ni-dy nie pozwo%i%i
was sk#zywdzi3 i +e te#az tak+e nie 'd$ si o'ojtnie p#zy0
-%$da3 waszy& k#zywdo&! %e(z p#zyjd$ wa& z po&o($ ze
wszystki(, si* Zak%inaj$ was na p#zysi-i zo+one p#zez wa0
szy(, oj("w! +e'y.(ie +adny(, z&ian nie wp#owadza%i do za0
wa#te-o z ni&i ukadu*I
Po wysu(,aniu tej odpowiedzi p#zywiezionej p#zez pos"w
postanowi%i P%atej(zy(y nie dopusz(za3 si zd#ady wo'e( Ate)0
(zyk"w! nawet pod -#oz$ znisz(zenia k#aju i wsze%ki(, inny(,
k%sk! i nie wysya3 niko-o do A#(,ida&osa! %e(z z &u#"w &iasta
da3 &u odpowied1! +e p#opozy(je %a(ede&o)skie s$ d%a ni(,
nie do p#zyj(ia* Po tej odpowiedzi A#(,ida&os 'io#$( na .wiad0
k"w 'o-"w i ,e#os"w k#aju p%atejskie-o tak p#ze&"wi9 E2o-o0
wie i ,e#osi! kt"#zy opiekuje(ie si zie&i$ p%atejsk$! '$d1(ie
.wiadka&i! +e na t zie&i! na kt"#ej oj(owie nasi wzni"sszy
do was &ody po'i%i Med"w i kt"#a za waszy& z#z$dzenie&
staa si po%e& sz(z.%iwej d%a /e%%en"w 'itwy! p#zy'y%i.&y nie
jako k#zywdzi(ie%e! %e(z naje(,a%i.&y j$ dopie#o po za&aniu
p#zez P%atej(zyk"w p#zysi-i* Te#az tak+e nie dopu.(i&y si
'ezp#awia! je.%i p#zyst$pi&y do dziaania! a%'owie& nasze sp#a0
wied%iwe +$dania spotkay si z od&ow$* Po&"+(ie wi(! a'y
(i! kt"#zy pie#wsi dopu.(i%i si 'ezp#awia! zosta%i uka#ani! a wy0
konaw(y ka#z$(ej sp#awied%iwo.(i (e% sw"j osi$-n%i*I
Po ty& wezwaniu do 'o-"w p#zy-otowywa wojsko do ak(ji
'ojowej* 8ajpie#w kaza +onie#zo& .(ina3 d#zewa i za&kn$
pa%isad$ wyj.(ie z &iasta* 8astpnie kaza sypa3 wa nap#ze(iw
&u#"w &iejski(, i %i(zy na szy'kie zdo'y(ie &iasta! wo'e(
te-o +e tak du+a %i(z'a +onie#zy p#a(owaa* C(inaj$( d#zewo
na Kitaj#onie u&a(nia%i ni& wa z o'u st#on kad$( d#zewo
wzdu+ i w pop#zek! a+e'y si zie&ia nie o'suwaa z'yt da%eko*
Znosi%i d#zewo! ka&ienie! zie&i i wszystko! (o &o-o si p#zy0
da3 do 'udowy wau* Sypa%i -o 'ez p#ze#wy p#zez siede&dzie0
si$t dni i no(y p#a(uj$( na z&ian! tak +e kiedy jedni spa%i
a%'o jed%i! d#udzy p#a(owa%i5 %a(ede&o)s(y dow"d(y stoj$(y
na (ze%e posz(ze-"%ny(, oddzia"w sp#zy&ie#zony(, pi%nowa%i!
+e'y #o'ota sza +wawo* P%atej(zy(y widz$(! +e wa #o.nie! z'i%i
d#ewniane #usztowanie i ustawiwszy je na swoi& &u#ze w ty&
&iejs(u! -dzie wa sypano! wypenia%i je (e-a&i za'#any&i
z s$siedni(, do&"w5 (z.3 d#ewniana stanowia d%a (e-ie wi$0
zanie! p#zez (o nowa 'udow%a w &ia# wz#astania nie t#a(ia
na t#wao.(i5 za#zu(ono na ni$ zason ze sk"# su#owy(, i wy0
p#awiony(,! kt"#e &iay (,#oni3 #usztowanie i #o'otnik"w
od zapa%ony(, st#za* Mu# wznosi si ju+ wysoko! %e(z z d#u-iej
st#ony nie &niej szy'ko wz#asta wa* Wo'e( te-o P%atej(zy(y
wpad%i na taki po&ys9 z#o'i%i dziu# w &u#ze w s$siedztwie
wau! pod'ie#a%i zie&i i wynosi%i j$ do &iasta*
Pe%oponezyj(zy(y widz$( to napeni%i koszy(zki wik%inowe
-%in$ i w#zu(i%i je do wy#wy w wa%e! a poniewa+ ut#zy&yway
one spoisto.3! nie day si tak atwo pode'#a3 jak zie&ia* P%atej
(zy(y &usie%i zanie(,a3 te-o sposo'u5 p#zep#owadzi%i nato&iast
z &iasta podkop w &iejs(u! -dzie wedu- o'%i(ze) powinien 'y
znajdowa3 si wa! i zn"w pod'ie#a%i zie&i* P#zez du-i te+
(zas o'%e-aj$(y nie &o-%i si w ty& zo#ientowa3! tak +e &i&o
usi%ny(, #o'"t #ezu%taty 'yy (o#az -o#sze9 wa od spodu pod0
kopywany w(i$+ si zapada* P%atej(zy(y 'oj$( si! +e i tak
nie podoaj$ p#zewa+aj$(ej %i(z'ie niep#zyja(i"! sp#"'owa%i
jesz(ze inne-o wy'ie-u9 zap#zesta%i p#a(y nad wznoszenie& wy0
sokiej 'udow%i! %e(z posuwaj$( si od o'u jej k#a)("w do'udo0
wa%i nowy &u# w st#on &iasta w kszta(ie p"ksi+y(a* Mia
on i(, (,#oni3 w #azie zdo'y(ia pie#wsze-o &u#u* 8a#a+ao to
niep#zyja(i" na podw"jn$ p#a( p#zy sypaniu d#u-ie-o wau!
a #"wno(ze.nie wystawiao i(, na po(iski z o'u 'ok"w* Pe%o
ponezyj(zy(y za. #"wno(ze.nie z sypanie& wau podsuwa%i pod
&iasto &a(,iny o'%+ni(ze* =edna z ni(,! ustawiona na wa%e
nap#ze(iw wysokie-o #usztowania p%atejskie-o! wst#z$sna ni&
si%nie ku wie%kie&u p#ze#a+eniu o'%+ony(,* P#zystawiano &a0
(,iny i w inny(, punkta(, &u#u! a%e P%atej(zy(y %ina&i
w(i$-a%i je na -"#* 2#a%i te+ P%atej(zy(y du+e 'e%ki p#zy&o(o0
wane na o'u ko)(a(, du-i&i +e%azny&i a)(u(,a&i do dw"(,
wystaj$(y(, poza o'#' &u#u d1wi-"w5 'e%ki te pod(i$-a%i do
-"#y! tak +e wisiay w powiet#zu w pop#zek d1wi-"w9 i%ek#o3
ta#an -otowa si do ude#zenia! wypusz(za%i z #$k #u(,o&e
a)(u(,y! a 'e%ka spadaj$( d#uz-otaa (zoo ta#anu*
Da(ede&o)(zy(y &i&o u+y(ia &a(,in o'%+ni(zy(, nie osi$0
-a%i (e%u! a nap#ze(iw wau powstaa nowa 6o#ty6ika(ja* Wo'e(
te-o doszedszy do wniosku! +e .#odka&i! kt"#y&i dyspono0
wa%i! t#udno 'dzie zdo'y3 &iasto! p#zy-otowa%i si do je-o za0
'%okowania* P#zedte& jednak postanowi%i sp#"'owa3! (zy nie
uda si &iasta! kt"#e 'yo niewie%kie! ko#zystaj$( z wiat#u
spa%i35 w(i$+ 'owie& &y.%e%i nad ty&! +e'y jako. zdo'y3 P%a0
teje 'ez wydatk"w i #e-u%a#ne-o o'%+enia* Znosz$( wi( wi$z0
ki (,#ustu! za#zu(a%i ni&i p#zest#ze) &idzy wae& a &u#e&*
Zapeniwszy j$ szy'ko! -dy+ wie%u i(, p#a(owao! #zu(a%i wi$zki
tak+e do .#odka &iasta! jak da%eko ty%ko &o-%i dosi-n$3 z wy0
+ej poo+ony(, &iejs(* Rzu(iwszy za. na wi$zki sia#k i s&o
podpa%i%i je* Powsta w"w(zas tak wie%ki po+a#! jakie-o jesz(ze
ni-dy p#zedte& nie wznie(ia #ka %udzka5 zda#zay si
wp#awdzie wie%kie po+a#y w %asa(, -"#ski(,! a%e powstaway
sa&e p#zez si! wskutek wiat#u! kt"#y ta# -azie d#zew o sie0
'ie* Ten za. po+a# 'y o%'#zy&i i o&a% +e nie dop#owadzi do
z-u'y P%atej(zyk"w! kt"#zy unikn%i inny(, nie'ezpie(ze)stw*
Wewn$t#z &iasta nie &o+na 'yo 'owie& z'%i+y3 si do wie%u
pon$(y(, &iejs(5 -dy'y 'y jesz(ze ze#wa si wiat#! kt"#y 'y
po&ienie p#zeni"s da%ej! na (o %i(zy%i p#ze(iwni(y! P%atej
(zy(y nie 'y%i'y wysz%i (ao* Stao si jednak ina(zej9 %un$
podo'no #zsisty desz(z i w.#"d -#z&ot"w za+e-na nie'ezpie0
(ze)stwo*
Pe%oponezyj(zy(y za.! kiedy i ten p%an spez na ni(zy&!
odesz%i spod P%atej z wiksz$ (z.(i$ a#&ii* 8a &iejs(u pozo0
stawi%i ty%ko niewie%k$ (z.3 wojska i za&kn%i &iasto dokoa
&u#e&! podzie%iwszy o'%e-any te#en &idzy posz(ze-"%ne kon0
tyn-enty pa)stw pe%oponeski(,5 po wewnt#znej i zewnt#znej
st#onie &u#u p#ze'ie-a #"w! kt"#y powsta p#zy wy#o'ie (e0
-ie* Kiedy za. o ws(,odzie A#ktu#a @ wykonano (a$ p#a(!
Pe%oponezyj(zy(y o'sadziwszy zao-$ poow &u#u < o'sad
d#u-iej poowy stanowi%i Te'a)(zy(y < wy(o6a%i si z #eszt$
wojska i ka+dy uda si do swe-o &iasta* P%atej(zy(y za. ju+
p#zedte& p#zewie1%i do Aten wszystkie dzie(i! ko'iety! sta#("w
i jednostki nie nadaj$(e si do wa%ki5 w o'%+ony& &ie.(ie zo0
stao ty%ko (zte#ystu P%atej(zyk"w! osie&dziesi(iu Ate)(zy0
k"w i sto dziesi3 ko'iet! kt"#e p#zy#z$dzay st#aw* Taka
'ya o-"%na %i(z'a wszystki(, o'e(ny(, w &ie.(ie na po(z$tku
o'%+enia5 ponadto nie 'yo w o'#'ie &u#"w niko-o! ani wo%0
ne-o o'ywate%a! ani niewo%nika* W ten spos"' za&knito P%ateje*
Te-o sa&e-o %ata! #"wno(ze.nie z wyp#aw$ pe%oponesk$
p#ze(iw Pi$tej o&! wysa%i Ate)(zy(y dwa tysi$(e wasny(,
,op%it"w i dwustu je1d1("w p#ze(iw B,a%kidyj(zyko& na wy0
'#ze+u t#a(ki& i 2ottyj(zyko&5 z'o+e 'yo ju+ wtedy doj#zae*
8a (ze%e wyp#awy sta Kseno6ont! syn Eu#ypidesa! i dwaj inni
wodzowie* P#zy'ywszy pod 'ottyjski Spa#to%os! nisz(zy%i za0
siewy* Wydawao si! +e &iasto i& si podda za sp#aw$ ki%ku
ta&tejszy(, o'ywate%i5 p#ze(iwne jednak st#onni(two wysao
po po&o( do 7%intu! sk$d nadeszo wojsko d%a osony &iasta*
Kiedy wojsko to dokonao wypadu ze Spa#to%os! Ate)(zy(y
p#zyj%i 'itw pod sa&y& &iaste&* /op%i(i (,a%kidyis(y i nie0
kt"#zy i(, sp#zy&ie#ze)(y! pokonani p#zez Ate)(zyk"w! wy0
(o6a%i si do &iasta! jazda nato&iast (,a%kidyjska i %ekko
z'#ojni zwy(i+y%i jazd i %ekkoz'#ojny(, ate)ski(,* Mie%i 'o0
wie& Ate)(zy(y niewie%k$ %i(z' pe%tast"w @ z K#uzydy* Za0
#az po sko)(zeniu 'itwy zjawiaj$ si z po&o($ nowe oddziay
pe%tast"w z 7%intu* W"w(zas %ekkoz'#ojni ze Spa#to%os na'#a%i
jesz(ze wikszej odwa-i widz$( nad(,odz$($ po&o( i nie
'd$( do tej (,wi%i pokona&* Powt"#nie wi( ude#zaj$ na Ate)0
(zyk"w wsp"%nie z jazd$ (,a%kidyjska i .wie+o p#zy'yy&i
pe%tasta&i! Ate)(zy(y za. wy(o6uj$ si do dwu oddzia"w! kt"0
#e zostawi%i p#zy ta'o#ze* I%ek#o3 na(ie#a%i Ate)(zy(y! p#ze0
(iwni(y si (o6a%i5 i%ek#o3 za. Ate)(zy(y ustpowa%i! niep#zyja0
(ie%e atakowa%i i o'#zu(a%i i(, po(iska&i* =azda (,a%kidyjska
dopadaa Ate)(zyk"w i atakowaa p#zy ka+dej sposo'no.(i5 ona
te+ p#zede wszystki& wywoaa u ni(, popo(,! z&usia do
u(ie(zki i .(i-aa 'a#dzo da%eko* W ko)(u Ate)(zy(y (,#oni$
si do Potidai! a nastpnie! pop#osiwszy o zawieszenie '#oni
i wzi$wszy swoi(, po%e-y(,! wy(o6uj$ si z #eszt$ wojska do
Aten* St#a(i%i (zte#ystu t#zydziestu +onie#zy i wszystki(, st#a0
te-"w* B,a%kidyj(zy(y i 2ottyj(zy(y postawi%i po&nik zwy0
(istwa! po-#ze'a%i po%e-y(, i #ozesz%i si do swy(, &iast*
Te-o sa&e-o %ata! niedu-o po ty(, wypadka(,! A&p#akio(i
i B,aonowie za&ie#zaj$( pod'i3 (a$ Aka#nani i ode#wa3 j$ od
Ate)(zyk"w na&awiaj$ Da(ede&o)(zyk"w do wystawienia
p#zy po&o(y sp#zy&ie#ze)("w 6%oty i wysania tysi$(a ,op%i0
t"w do Aka#nanii* Twie#dzi%i! +e je.%i Da(ede&o)(zy(y wyp#a0
wi$ si #"wno(ze.nie z 6%ot$ i wojskie& %$dowy&! Aka#na)(zy0
(y nad&o#s(y nie 'd$ w stanie p#zyj.3 inny& Aka#na)(zy
ko& z po&o($* Twie#dzi%i #"wnie+! +e po opanowaniu Aka#na0
nii atwo &o+na 'dzie zdo'y3 tak+e 4zakintos i Ke6a%%eni! +e
Ate)(zy(y nie 'd$ ju+! tak jak o'e(nie! #o'i3 wyp#aw dokoa
Pe%oponezu i +e s$ nawet widoki na zdo'y(ie 8aupaktos* Da0
(ede&o)(zy(y dawszy si nakoni3 od #azu wysyaj$ Kne&osa!
kt"#y jesz(ze 'y wtedy naua#(,$! i niewie%k$ %i(z' ok#t"w
z ,op%ita&i5 #"wno(ze.nie ka+$ sp#zy&ie#ze)(o& jak naj0
szy'(iej p#zy-otowa3 6%ot i pyn$3 do Deukady* 8ajwikszy
zapa okazywa%i Ko#yntyj(zy(y! -dy+ A&p#akio(i 'y%i i(, ko%o0
nista&i* W (zasie -dy 6%ota z Ko#yntu! Sykionu i ta&tejszy(,
oko%i( jesz(ze si z'#oia! 6%ota %eukadyjska! anakto#yjska i a&
p#akijska p#zy'ya do Deukady i ta& (zekaa* Kne&os za. z ty0
si$(e& ,op%it"w wy&in$wszy niepost#ze+enie Ao#&iona! kt"#y
z dwudziestu ok#ta&i atty(ki&i sta na st#a+y 8aupaktos! -o0
towa si do naty(,&iastowej wyp#awy %$dowej* W wojsku
je-o spo.#"d /e%%en"w 'y%i A&p#akio(i! Deukadyj(zy(y!
Anakto#yj(zy(y i tysi$( je-o wasny(, Pe%oponezyj(zyk"w!
spo.#"d 'a#'a#zy)("w za. tysi$( B,aon"w! kt"#zy nie &ie%i
k#"%a! a p#zy'y%i pod dow"dztwe& swoi(, dwu na(ze%nik"w! (o0
#o(znie wy'ie#any(, z #odu panuj$(e-o! Aotiosa i 8ikano#a*
Raze& z B,aona&i '#a%i udzia w wyp#awie #"wnie+ Tesp#o
towie! te+ nie &aj$(y k#"%a! Mo%ossa&i za. i Atyntana&i do0
wodzi Sa'i%intos! opiekun &ao%etnie-o k#"%a Ta#yposa! a Pa
#auaj(zyka&i k#"% i(, 7#ojdos* Tysi$( za. 7#est"w! kt"#y(,
k#"%e& 'y Antio(,os! szo na wyp#aw #aze& z Pa#auaj(zyka0
&i pod ko&end$ 7#ojdosa! kt"#e&u i(, odda Antio(,os* Wy0
sa tak+e Pe#dykkas w taje&ni(y p#zed Ate)(zyka&i tysi$(
Ma(edo)(zyk"w5 zjawi%i si oni p"1niej* Z ty& wojskie& #u0
szy Kne&os nie (zekaj$( na 6%ot ko#yn(k$* Id$( p#zez k#aj
a#-iwski z'u#zy%i nie o'wa#owan$ wie. Di&naj* 8astpnie
p#zy'ywaj$ pod najwiksze &iasto Aka#nanii! St#atos! pewni!
+e je.%i je zdo'd$! #eszta atwo i& p"jdzie*
Aka#na)(zy(y za. dowiedziawszy si! +e wie%kie wojsko %$do
we wpado do k#aju i +e #"wno(ze.nie zjawi si niep#zyja(ie%
tak+e od st#ony &o#za! nie o#-anizowa%i wsp"%nej o'#ony! %e(z
ka+dy sta na st#a+y swy(, posiado.(i* Wysa%i za. pos"w do
Ao#&iona z p#o.'$ o po&o(9 ten jednak odpowiedzia! +e wo'e(
spodziewane-o wypyni(ia 6%oty z Ko#yntu nie &o+e pozosta0
wi3 8aupaktos 'ez zao-i* Pe%oponezyj(zy(y i i(, sp#zy&ie0
#ze)(y podzie%iwszy si na t#zy ko%u&ny &asze#owa%i w kie0
#unku &iasta St#atos! a+e'y ta& #oz'i3 o'"z i p#zypu.(i3
sztu#& do &u#"w! je.%i si nie uda d#o-$ ukad"w dop#owadzi3
do kapitu%a(ji* W .#odku &asze#owa%i B,aonowie i wszys(y
inni 'a#'a#zy)(y! na p#awo od ni(, Deukadyj(zy(y! Anakto0
#yj(zy(y i i(, towa#zysze! na %ewy& za. sk#zyd%e Kne&os! Pe0
%oponezyj(zy(y i A&p#akio(i5 od%e-o.3 &idzy ko%u&na&i 'ya
du+a i zda#zao si niejednok#otnie! +e t#a(i%i si z o(zu* /e%%e0
nowie postpowa%i w po#z$dku i (zujnie! a+ doszedszy do
do-odne-o punktu #oz'i%i o'"z5 B,aonowie za.! 'a#dzo pewni
sie'ie i uwa+ani p#zez &ieszka)("w ta&tejszy(, oko%i( za naj
wa%e(zniejszy(,! nie zat#zy&a%i si! +e'y #oz'i3 o'"z! %e(z po0
suwaj$( si #aze& z inny&i 'a#'a#zy)(a&i zapa%(zywie na0
p#z"d! &y.%e%i! +e pie#wszy& atakie& wez&$ &iasto i +e 'dzie
to wy$(znie i(, dziee&* Kiedy za. St#atyj(zy(y zauwa+y%i
nad(i$-aj$(y(, B,aon"w! p#zyszo i& na &y.%! +e je.%i po'ij$
ten odoso'niony oddzia! to /e%%enowie nie zaatakuj$ i(, ju+
z taki& zapae&* P#zy-otowuj$ wi( zasadzk w oko%i(y &iasta*
Sko#o niep#zyja(ie%e si z'%i+y%i! wypad%i na ni(, #"wno(ze.nie
z &iasta i z zasadzki* Panika o-a#nia B,aon"w i -inie i(, wie%u5
#eszta 'a#'a#zy)("w widz$(! +e B,aonowie ustpuj$! nie stawia
ju+ opo#u! %e(z #zu(a si do u(ie(zki* Gaden z ,e%%e)ski(, od0
dzia"w o 'itwie nie wiedzia! -dy+ 'a#'a#zy)(y wysun%i si
da%eko nap#z"d! a /e%%enowie s$dzi%i! +e si spiesz$! 'y wy0
'#a3 so'ie &iejs(e pod o'"z* Sko#o u(iekaj$(y 'a#'a#zy)(y
dopad%i do ni(,! p#zyj%i i(, i po$(zywszy o'a wojska stwo0
#zy%i jeden o'"z* P#zez (ay dzie) za(,owywa%i spok"j* St#a0
tyj(zy(y i(, nie atakowa%i! poniewa+ #eszta Aka#na)(zyk"w
nie p#zysza jesz(ze z po&o($5 st#ze%a%i jednak z da%eka z p#o(
doku(zaj$( ty& 'a#dzo9 'ez ta#(zy nie &o+na si 'yo #uszy3*
Zdaje si! +e Aka#na)(zy(y s$ &ist#za&i w te-o #odzaju
wa%(e*
Po zapadni(iu no(y Kne&os wy(o6a si pospiesznie z woj0
skie& nad #zek Anapos! od%e-$ o osie&dziesi$t stadi"w od
St#atos* 8astpne-o dnia na &o(y zawieszenia '#oni sp#owa0
dza zwoki po%e-y(, i zani& nadeszy posiki d%a niep#zyja(ie%a!
wy(o6uje si do k#aju 7jniad"w! kt"#zy z p#zyja1ni p#zy$(zy%i
si do je-o a#&ii* St$d wszys(y pow#"(i%i do do&u! ka+dy do
sie'ie* St#atyj(zy(y za. postawi%i po&nik zwy(istwa na pa0
&i$tk 'itwy z 'a#'a#zy)(a&i*
A%ota z Ko#yntu i z inny(, pa)stw sp#zy&ie#zony(, nad Za0
tok$ K#ysajsk$! kt"#a &iaa wspie#a3 ak(j Kne&osa i ut#udni3
nad&o#ski& Aka#na)(zyko& p#zyj.(ie z po&o($ #odako&
w -'i! %$du! nie zjawia si* Z&uszono j$ wa.nie w ty(,
dnia(,! w kt"#y(, wypada 'itwa pod St#atos! do sto(zenia
'itwy &o#skiej z Ao#&ione& i dwudziesta ok#ta&i ate)ski&i!
kt"#e pi%noway 8aupaktos* Ao#&ion 'owie& (zeka! a+ wypy0
n$ z zatoki! 'y zaatakowa3 i(, na peny& &o#zu* Ko#yntyj0
(zy(y za. i sp#zy&ie#ze)(y nie %i(zy%i na 'itw &o#sk$! %e(z
#a(zej p#zy-otowa%i si do %$dowej wyp#awy w Aka#nanii5 nie
&y.%e%i #"wnie+! +e'y Ate)(zy(y ze swoi&i dwudziestu ok#ta0
&i o.&ie%i%i si zaatakowa3 6%ot %i(z$($ (zte#dzie.(i siede&
ok#t"w* Kiedy jednak pyn$( wzdu+ wy'#ze+y i &aj$( za&ia#
p#zep#awi3 si z a(,ajski(, Pat#aj na p#ze(iw%e-y %$d do
Aka#nanii zauwa+y%i Ate)(zyk"w z'%i+aj$(y(, si ku ni& od
st#ony B,a%kis i #zeki Euenos i &i&o no(y nie &o-%i uk#y3
p#zed ni&i &iejs(a swe-o postoju! z&uszeni zosta%i do sto(zenia
'itwy na peny& &o#zu* 7k#ty posz(ze-"%ny(, &iast &iay
swy(, wodz"w! Ko#yntyj(zyka&i za. dowodzi%i Ma(,aon! Izo
k#ates i A-ata#(,idas* Pe%oponezyj(zy(y ustawi%i swe ok#ty
w wie%ki k#$- #u6a&i do wewn$t#z! a dzio'a&i na zewn$t#z!
a+e'y niep#zyja(ie%owi unie&o+%iwi3 p#ze'i(ie si* W .#odku
k#-u u&ie.(i%i &ae statki i pi3 najszy'szy(, ok#t"w! a+e'y
te jak najp#dzej &o-y si zjawi3 w &iejs(u za-#o+ony& p#zez
niep#zyja(ie%a*
Ate)(zy(y za.! ustawiwszy ok#ty jeden za d#u-i&! opywa%i
k#$- niep#zyja(ie%ski i .(ie.nia%i -o (o#az 'a#dziej! pyn$( sta%e
'a#dzo '%isko i wywouj$( w#a+enie! +e %ada (,wi%a p#zypusz(z$
atak* Ao#&ion jednak za'#oni atakowa3! dop"ki nie da ,asa*
P#zewidywa 'owie&! +e 6%ota niep#zyja(ie%ska nie ut#zy&a
swe-o szyku tak jak wojsko %$dowe! %e(z +e ok#ty za(zn$ na
sie'ie wzaje&nie wpada3 i +e &ae statki wewn$t#z k#-u do0
p#owadz$ do za&ieszania* Di(zy na to! +e je.%i ze#wie si! jak
zwyk%e #ankie&! wiat# od zatoki! na (o wa.nie (zeka! Pe%opo0
nezyj(zy(y ani p#zez (,wi% nie ut#zy&aj$ swy(, pozy(ji5 s$0
dzi! +e de(yzja ataku %e+y (akowi(ie w je-o #ku! -dy+ &ia
%epsze ok#ty! i +e najko#zystniejszy 'dzie &o&ent! w kt"#y&
si wiat# ze#wie* Kiedy wi( powia wiat# i ok#ty niep#zyja0
(ie%skie! .(ie.nione ju+ na niewie%kiej p#zest#zeni za#"wno pod
wpywe& wiat#u jak i napo#u &ay(, statk"w znajduj$(y(, si
wewn$t#z k#-u! z&ieszay szyki! kiedy jeden ok#t wpada
na d#u-i i &usiano si +e#dzia&i od sie'ie odpy(,a3! kiedy w.#"d
ok#zyk"w ost#ze-aw(zy(, i wyk%ina) nie sy(,a3 'yo ani ko0
&endy! ani ,ase d%a wio.%a#zy! kiedy niewp#awna zao-a nie
pot#a6ia wiosowa3 na wz'u#zony& &o#zu i wskutek te-o ste#0
ni(y nie &o-%i kie#owa3 ok#ta&i < w ty& to &o&en(ie Ao#0
&ion daje ,aso i Ate)(zy(y zaatakowawszy niep#zyja(ie%a zata0
piaj$ najpie#w jeden ze statk"w dow"dztwa! a nastpnie wszyst0
kie inne! jakie dopad%i5 wskutek za&ieszania nikt z Pe%opo0
nezyj(zyk"w nie &y.%a o opo#ze! wszys(y u(iek%i do Pat#aj
i 4y&e w A(,ai* Ate)(zy(y za. pu.(iwszy si w po.(i- zdo'y%i
dwana.(ie ok#t"w! zao- pe%oponesk$ za'#a%i na pokad i od0
pyn%i do Mo%ik#ejon* Koo Rion wznie.%i po&nik zwy(istwa!
jeden ok#t zo+y%i w o6ie#ze Pozejdonowi i odpyn%i do 8au0
paktos* I Pe%oponezyj(zy(y odpyn%i za#az z #eszt$ ok#t"w
z 4y&e i Pat#aj do Ki%%ene! -dzie 'yy wa#sztaty ok#towe
E%ej(zyk"w* Tak+e Kne&os po 'itwie pod St#atos p#zy'y
z Deukady do Ki%%ene #aze& z ok#ta&i znajduj$(y&i si
w Deukadzie! kt"#e pie#wotnie &iay po$(zy3 si z ta&ty&i*
Da(ede&o)(zy(y wysyaj$ Kne&osowi jako dow"d(y 6%oty
t#ze(, do#ad("w! Ty&ok#atesa! 2#azydasa i Diko6#ona! ka+$( &u
%epiej p#zy-otowa3 si do nastpnej 'itwy &o#skiej i nie do0
pu.(i3 do '%okady &o#za p#zez &a$ %i(z' statk"w niep#zyja0
(ie%ski(,* Z #"+ny(, powod"w! a p#zede wszystki& d%ate-o! +e
'ya to i(, pie#wsza p#"'a &o#ska! k%ska wydawaa si i&
(zy&. nieo(zekiwany&5 nie s$dzi%i 'owie&! +e'y w sztu(e +e0
-%a#skiej 'y%i o ty%e -o#si od Ate)(zyk"w! %e(z oska#+a%i si
o '#ak odwa-i5 zapo&ina%i o du-o%etni& do.wiad(zeniu &o#0
ski& Ate)(zyk"w i o k#"tkot#way(, 3wi(zenia(, wasnej 6%o0
ty* W -niewie wi( wysa%i owy(, t#ze(, do#ad("w* Bi za.
p#zy'ywszy w#az z Kne&ose& za+$da%i od pa)stw ok#t"w!
a te! kt"#e &ie%i do swej dyspozy(ji! p#zy-otowa%i do 'itwy
&o#skiej* Tak+e Ao#&ion wysya %udzi do Aten z doniesienie&
o p#zy-otowania(, niep#zyja(ie%ski(, i o swoi& zwy(istwie
o#az z wezwanie& do szy'kie-o p#zysania jak najwikszej
%i(z'y ok#t"w! -dy+ z ka+dy& dnie& spodziewa si 'itwy &o#0
skiej* Ate)(zy(y wysyaj$ &u dwadzie.(ia ok#t"w! %e(z i(,
dow"d(a ot#zy&uje z%e(enie! 'y najpie#w uda si na K#et*
8ikias 'owie&! K#ete)(zyk z Go#tyny! nakania Ate)(zyk"w
do wyp#awy &o#skiej p#ze(iw Kidonii twie#dz$(! +e opanuje
d%a ni(, to w#o-ie &iasto9 w #ze(zywisto.(i sp#owadza on Ate)0
(zyk"w! 'y wy.wiad(zy3 p#zysu- Po%i(,nito&! s$siado& Ki
doniat"w* 4ow"d(a ate)ski p#zy'y wi( z ok#ta&i na K#et
i #aze& z Po%i(,nita&i pustoszy zie&i kido)sk$5 z powodu
niepo&y.%ny(, wiat#"w i niespokojne-o &o#za z&a#nowa ta&
spo#o (zasu*
Gdy po'yt Ate)(zyk"w na K#e(ie si p#zedu+a! Pe%opone0
zyj(zy(y w Ki%%ene uko)(zywszy p#zy-otowania do 'itwy &o#0
skiej popyn%i do a(,ajskie-o Pano#&os! dok$d p#zy'yo tak+e
d%a wspa#(ia i(, ak(ji wojsko %$dowe* Ao#&ion popyn$ do
Rion &o%ik#ejskie-o i sta ta& na kotwi(y poza p#zystani$
z dwudziestu ok#ta&i! ty&i sa&y&i! kt"#e '#ay udzia w po0
p#zedniej 'itwie* 2yo to Rion zap#zyja1nione z Ate)(zyka
nii < inne za. Rion %e+y po d#u-iej st#onie! na Pe%oponezie5
od%e-e s$ od sie'ie pop#zez &o#ze o siede& &niej wi(ej sta0
di"w5 tutaj znajduje si wej.(ie do Zatoki K#ysajskiej* Pe%opo0
nezyj(zy(y zo'a(zywszy ta& Ate)(zyk"w za#zu(i%i kotwi(
w si%e siede&dziesi(iu sied&iu ok#t"w koo Rion a(,ajskie-o!
w po'%i+u Pano#&os! -dzie stao i(, wojsko %$dowe* I tak sze.3
a%'o siede& dni sta%i nap#ze(iw sie'ie 3wi(z$( si i p#zy-oto0
wuj$( do 'itwy* Pe%oponezyj(zy(y 'owie& nie (,(ie%i wypy0
n$3 poza p#zy%$dek Rion na pene &o#ze z o'awy! +e'y si nie
powt"#zya pop#zednia k%ska! Ate)(zy(y za. nie (,(ie%i wej.3
w za(ie.nione wody! poniewa+ 'itwa w taki(, wa#unka(, 'ya0
'y ko#zystniejsza d%a p#ze(iwnika* 8astpnie Kne&os! 2#azy0
das i inni dow"d(y pe%opones(y (,($( szy'ko sto(zy3 'itw!
zani& p#zyjd$ posiki d%a Ate)(zyk"w! zwoa%i +onie#zy! a wi0
dz$(! +e wie%u z ni(, wskutek pop#zedniej po#a+ki %ka si i nie
okazuje zapau! za(,(a%i i(, w ten spos"'9
EPe%oponezyj(zy(yJ =e.%i kto. z was z powodu pop#zedniej
'itwy %ka si tej! kt"#a nas (zeka! to 'oja1) ta jest zupenie
nieuzasadniona* Wtedy 'owie& < jak wie(ie < nie 'y%i.&y
odpowiednio p#zy-otowani i pyn%i.&y nie na 'itw &o#sk$!
a%e #a(zej na wyp#aw %$dow$! z#eszt$ i oko%i(zno.(i 'yy p#ze0
(iw na&! a w pewnej &ie#ze zaszkodzi na& '#ak do.wiad(ze0
nia! -dy+ 'ya to pie#wsza nasza 'itwa &o#ska* Tak wi( p#zy0
(zyn$ po#a+ki nie 'yo t(,"#zostwo5 du(, nasz! kt"#y (,wi%o0
wo u%e- p#zewadze niep#zyja(ie%a! posiada sa& w so'ie &o+%i0
wo.(i zapewniaj$(e zwy(istwo i nie &o+e 'y3 za&any p#zy0
padkowy& z#z$dzenie& %osu* Wp#ost p#ze(iwnie! powinni.&y
'y3 p#zekonani! +e (zowiek &o+e wp#awdzie u%e-a3 niepo&y.%0
ny& z#z$dzenio& %osu! jednak+e w se#(u swy& &usi 'y3 sta%e
jednakowo odwa+ny! a t(,"#zostwa nie &o+na usp#awied%i0
wia3 '#akie& do.wiad(zenia* Wasz za. '#ak do.wiad(zenia
w(a%e nie jest tak wie%ki w stosunku do niep#zyja(i"! jak wie%0
ka jest wasza odwa-a w stosunku do ni(,5 i(, wiedza! kt"#ej
si najwi(ej 'oi(ie! pozwo%i i& ko#zysta3 z do.wiad(zenia
w (,wi%i nie'ezpie(ze)stwa ty%ko w"w(zas! -dy 'dzie z$(zo0
na z odwa-$ < 'ez odwa-i +adna sztuka nie &a naj&niejsze-o
zna(zenia w (,wi%i nie'ezpie(ze)stwa* St#a(, 'owie& ,a&uje
pa&i3 i sztuka 'ez odwa-i jest zupenie nieu+yte(zna* I(,
wiksze&u do.wiad(zeniu p#ze(iwstaw(ie wiksz$ odwa-! a %k
pyn$(y z pop#zedniej k%ski pokonaj(ie u.wiado&ienie& so'ie
6aktu! +e wtedy 'y%i.(ie nie p#zy-otowani* Ma(ie p#zewa-
w %i(z'ie ok#t"w! ponadto 'dzie(ie wa%(zy3 w po'%i+u wasne
-o k#aju i ,op%it"w9 naj(z.(iej za. zwy(istwo idzie za ty&i
kt"#zy &aj$ p#zewa- %i(ze'n$ i %epiej s$ uz'#ojeni* 4%ate-o nie
widzi&y ani jedne-o powodu! d%a kt"#e-o &ie%i'y.&y si spo0
dziewa3 po#a+ki! a pop#zednie nasze 'dy 'd$ o'e(nie d%a nas
nauk$* 8ie(,aj wi( ka+dy! (zy to ste#nik! (zy wio.%a#z! z otu(,$
peni sw"j o'owi$zek nie opusz(zaj$( stanowiska! kt"#e &u
wyzna(zono* My za. nie -o#zej pop#owadzi&y atak ni+ dawniejsi
wodzowie i niko&u nie da&y sposo'no.(i do okazania t(,"0
#zostwa5 je.%i'y kto. &i&o wszystko okaza si do te-o skonny!
spotka -o odpowiednia ka#a! wa%e(zni za. ot#zy&aj$ na%e+ne
na-#ody za &stwo*I
Takie sowa za(,ty skie#owa%i do Pe%oponezyj(zyk"w i(,
wodzowie* Ao#&ion za. #"wnie+ %ka si p#zy-n'ienia swoi(,
+onie#zy widz$(! +e pod w#a+enie& p#zewa-i %i(ze'nej nie0
p#zyja(ie%a o-a#nia i(, niepok"j* Postanowi i(, wi( zwoa3
i skie#owa3 do ni(, sowa za(,ty w o'%i(zu powa+nej sytua(ji*
P#zedte& ju+ 'owie& nie#az do ni(, p#ze&awia i u&a(nia i(,
w p#zekonaniu! +e nie &a tak wie%kiej 6%oty! kt"#ej 'y si nie
&o-%i op#ze35 w isto(ie te+ +onie#ze od dawna na'#a%i takie-o
&nie&ania o so'ie! +e jako Ate)(zy(y nie ust$pi$ p#zed +adn$!
nawet najwiksz$ %i(z'$ ok#t"w pe%oponeski(,* Wtedy jednak
Ao#&ion spost#ze-szy! +e widok 6%oty pe%oponeskiej ode'#a
Ate)(zyko& odwa-! (,(ia p#zypo&nie3 i& dawn$ i(, pewno.3
sie'ie i zwoawszy i(,! w ten spos"' p#ze&"wi9
EGonie#ze! zwoae& was tutaj! widz$(! +e 'oi(ie si p#ze0
wa-i %i(ze'nej niep#zyja(ie%a! a ja nie s$dz! +e'y na%e+ao 'a3
si te-o! (o nie jest st#aszne* Po pie#wsze9 za&iast wyst$pi3
p#ze(iw na& z #"wny&i sia&i! z-#o&adzi%i tu wie%k$ 6%ot!
pa&itni pop#zedniej k%ski o#az w po(zu(iu swej ni+szo.(i5
nastpnie za. po%e-aj$ na w#odzonej so'ie dzie%no.(i! a u6no.3
t opie#aj$ jedynie na wie%ok#otny(, zwy(istwa(, odniesio0
ny(, na %$dzie! -dzie &aj$ wie%kie do.wiad(zenie! i &y.%$! +e
tak sa&o 'dzie na &o#zu* A%e je+e%i nawet w wa%ka(, %$dowy(,
&aj$ p#zewa-! tutaj &y #a(zej 'dzie&y -"#$! poniewa+ od0
wa-$ nas nie p#zewy+szaj$! a &y jeste.&y .&ia%i dziki te&u!
+e &a&y wiksze do.wiad(zenie* Da(ede&o)(zy(y za. staj$( na
(ze%e sp#zy&ie#ze)("w &aj$ jedynie sw$ wasn$ saw na oku5
wikszo.3 sp#zy&ie#ze)("w p#owadz$ do wa%ki w'#ew i(, wo%i!
-dy+ po takiej k%s(e nie odwa+y%i'y si do'#owo%nie na po0
wt"#n$ 'itw* 8ie '"j(ie si wi( i(, odwa-i* To wy #a(zej
wz'udza(ie w ni(, o wie%e wikszy i 'a#dziej uzasadniony %k!
d%ate-o +e.(ie i(, ju+ #az po'i%i5 nie &o- te+ so'ie wyo'#azi3!
+e'y.(ie wystpowa%i p#ze(iw ni& nie &aj$( za&ia#u dokona3
(ze-o. niezwyke-o* 8aj(z.(iej 'owie& p#ze(iwnik! kt"#y
uwa+a si za #"wne-o! tak jak oni wa.nie #usza do wa%ki u6ny
#a(zej w swoj$ si ni+ odwa-5 je.%i nato&iast z wasnej wo%i
podej&uje wa%k st#ona sa'sza %i(ze'nie! to wykazuje wie%k$
i nieza(,wian$ si du(,a* Z te-o zdaj$ so'ie sp#aw nasi nie0
p#zyja(ie%e5 ta wa.nie niezwyko.3 naszej postawy wi(ej
i(, %kie& p#zej&uje! ni+ -dy'y.&y z #"wny&i sia&i stan%i
do wa%ki* Wie%e ju+ wojsk u%e-o sa'sze&u niep#zyja(ie%owi
z '#aku do.wiad(zenia! niekiedy te+ wskutek t(,"#zostwa5
od o'u ty(, #ze(zy jeste.&y wo%ni* Z wasnej (,(i nie p#zyj0
& 'itwy w zato(e ani sa& do niej nie wpyn* Widz 'owie&!
+e d%a niewie%kiej 6%oty! (,o3'y nawet &aj$(ej do.wiad(zo0
ny(, wio.%a#zy i naj%epsze ok#ty! nie jest #ze(z$ ko#zystn$
wa%(zy3 w (iasno(ie p#ze(iw wie%kiej i%o.(i ok#t"w! (,o3'y
i 1%e wy3wi(zony(,* 8ie &o-$( 'owie& z da%eka o'j$3 okie&
niep#zyja(ie%a niespos"' ani p#awidowo p#zep#owadzi3 ataku!
ani w op#esji w po# si wy(o6a3! nie podo'na p#zea&a3 szy0
k"w niep#zyja(ie%ski(, ani dokona3 o'#ot"w! (o jest wa.(iwy&
zadanie& %ekki(, ok#t"w! %e(z z konie(zno.(i 'itwa &o#ska
za&ienia si na 'itw %$dow$! a wtedy %i(zniejsza 6%ota &a
p#zewa-* 8ad ty& 'd (zuwa w &ia# &o+%iwo.(i5 wy za.
(zekaj(ie w po#z$dku p#zy ok#ta(, i dokadnie wykonuj(ie
#ozkazy! 'o niep#zyja(ie% jest 'a#dzo '%isko* W 'oju za(,owuj0
(ie p#zede wszystki& po#z$dek i (isz! -dy+ jest to zawsze
wa+ne na wojnie! a sz(ze-"%nie w (zasie 'itwy &o#skiej!
i wa%(z(ie z niep#zyja(ie%e& w spos"' -odny waszy(, pop#zed0
ni(, (zyn"w* =est to 'itwa #ozst#zy-aj$(a d%a was5 a%'o zniwe0
(zy nadzieje! jakie wi$+$ Pe%oponezyj(zy(y ze sw$ 6%ot$! a%'o
nau(zy Ate)(zyk"w %ka3 si o i(, panowanie na &o#zu* P#zy0
po&ina& ponownie! +e wie%u z ni(, ju+ #az pokona%i.(ie! a %u0
dzie #az pokonani nie na#a+aj$ si ju+ z ty& sa&y& zapae&
na to sa&o nie'ezpie(ze)stwo*I
W ten spos"' Ao#&ion za-#zewa do wa%ki swoi(, +onie#zy*
Wo'e( te-o! +e Ate)(zy(y nie wpywa%i do zatoki i (ie.niny!
Pe%oponezyj(zy(y (,(ie%i i(, w'#ew wo%i ta& w(i$-n$3* Wy#u0
szywszy wi( z '#zaskie& dnia i ustawiwszy po (zte#y ok#ty
w ka+dy& sze#e-u pyn%i wzdu+ wy'#ze+a w -$' zatoki z wy0
sunity& nap#z"d p#awy& sk#zyde& i w taki& szyku! jaki
&ie%i pop#zednio! -dy sta%i na kotwi(y* 8a p#awy& za. sk#zyd%e
u&ie.(i%i dwadzie.(ia najszy'szy(, ok#t"w na wypadek! -dy'y
Ao#&ion w p#zekonaniu! +e kie#uj$ si p#ze(iw 8aupaktos! po0
d$+y te&u &iastu z po&o($* W"w(zas Ate)(zy(y nie &o-%i'y
u&kn$3 p#zepywaj$( o'ok i(, sk#zyda! %e(z p#ze(iwnie! owy(,
dwadzie.(ia ok#t"w &o-o'y i(, oto(zy3* Ao#&ion za.! z-odnie
z p#zewidywania&i Pe%oponezyj(zyk"w z%$kszy si o poz'a0
wione zao-i 8aupaktos i widz$( i(, pyn$(y(, w ty& kie#unku!
W'#ew swy& (,(io& kaza zaodze szy'ko wsi$.3 na ok#ty
i pyn$ wzdu+ wy'#ze+a* Wojsko %$dowe zo+one z Messe)0
(zyk"w posuwao si #"wno(ze.nie w ty& sa&y& kie#unku*
Pe%oponezyj(zy(y zo'a(zywszy ok#ty ate)skie! pyn$(e w wy0
du+onej %inii jeden za d#u-i&! ju+ w zato(e i '%isko %$du! a wi(
w sytua(ji! kt"#ej so'ie naj'a#dziej +y(zy%i! na-%e na dany znak
wykona%i o'#"t i z (a$ szy'ko.(i$ popyn%i we 6#onta%ny&
ataku na Ate)(zyk"w &aj$( nadziej! +e za&kn$ wszystkie
ok#ty* De(z jedena.(ie ok#t"w ate)ski(,! znajduj$(y(, si na
p#zedzie! wy&ija sk#zydo pe%oponeskie i wydostaje si na
otwa#te &o#ze5 wszystkie inne ok#ty Pe%oponezyj(zy(y dop0
dzi%i! zep(,n%i na %$d i znisz(zy%i5 zao- ate)sk$ wy'i%i z wy0
j$tkie& ty(,! kt"#zy #zu(iwszy si wpaw o(a%e%i* 8iekt"#e
ok#ty ate)skie poz'awione zao-i p#zywi$za%i do swoi(, i ,o0
%owa%i! jeden wzi%i #aze& z zao-$5 pewn$ %i(z' statk"w u#a0
towa%i Messe)(zy(y* Wszedszy w (i+kiej z'#oi do &o#za! p#ze0
dosta%i si na pokady i w wa%(e ode'#a%i ok#ty! &i&o +e Pe%o0
ponezyj(zy(y ju+ je (i$-n%i ze so'$*
Tutaj wi( zwy(i+y%i Pe%oponezyj(zy(y i znisz(zy%i ok#ty
ate)skie5 dwadzie.(ia za. ok#t"w pe%oponeski(, pyn$(y(, na
p#awy& sk#zyd%e .(i-ao owy(, jedena.(ie ok#t"w ate)ski(,!
kt"#e u&kny na otwa#te &o#ze* Z wyj$tkie& jedne-o u(ieky
one szy'ko do 8aupaktos i ustawiwszy si koo .wi$tyni Apo%
%ona dzio'a&i w st#on niep#zyja(i"! p#zy-otowyway si do
o'#ony na wypadek nata#(ia* Po pewny& (zasie zjawiy si
ok#ty pe%oponeskie! a zao-a .piewaa pean! jak -dy'y ju+
odniosa zwy(istwo* W po.(i-u za zap"1niony& w d#odze stat
kie& ate)ski& wysun$ si nap#z"d jeden statek %eukadyjski*
P#zypadkie& sta ta& na kotwi(y t#anspo#towie(5 ok#t ate)ski
opyn$ -o szy'ko! a nastpnie ude#zy z 'oku na .(i-aj$(y -o
ok#t %eukadyjski i zatopi* Pe%oponezyj(zyk"w! sko#o uj#ze%i
ten niezwyky i niespodziewany 6akt! o-a#no p#ze#a+enie!
a poniewa+ w po(zu(iu zwy(istwa pyn%i 'ezadnie! niekt"#e
zao-i zat#zy&ay swe statki opu.(iwszy wiosa! 'y (zeka3 na
#eszt 6%oty* 8ie 'yo to o(zywi.(ie ko#zystne ze wz-%du na
&o+%iwo.3 nata#(ia ze st#ony znajduj$(e-o si w po'%i+u nie0
p#zyja(ie%a! niekt"#e za. ok#ty pe%oponeskie nie znaj$( ta&tej0
sze-o &o#za osiady na &ie%i1nie*
W Ate)(zyk"w za.! kiedy to zo'a(zy%i! wst$pia nowa odwa-a
i na dany znak wzni"sszy ok#zyk #uszy%i na niep#zyja(i"* Bi
za. z powodu popeniony(, 'd"w i '#aku adu k#"tko jedynie
stawia%i op"# i wy(o6a%i si do Pano#&os! sk$d wy#uszy%i po0
p#zednio* Ate)(zy(y zdo'y%i w po.(i-u sze.3 naj'%i+ej znajdu0
j$(y(, si ok#t"w i ode'#a%i swoje wasne! te! kt"#e na po(z$tku
Pe%oponezyj(zy(y uszkodzi%i i ,o%owa%i* Zao- pe%oponesk$
(z.(iowo za'i%i! (z.(iowo wzi%i do niewo%i* W (,wi%i za.! -dy
ok#t %eukadyjski! kt"#y zosta zatopiony koo t#anspo#tow(a!
szed na dno! popeni sa&o'"jstwo Da(ede&on(zyk Ty&ok#a0
tes5 6a%e zaniosy je-o zwoki do po#tu w 8aupaktos* Ate)(zy(y
pow#"(iwszy na &iejs(e! z kt"#e-o p#zedte& wy#uszy%i na
zwy(isk$ 'itw! Ppostawi%i ta& po&nik zwy(istwa! za'#a%i
zwoki po%e-y(, i wszystkie w#aki ok#towe znajduj$(e si
po i(, st#onie5 p#ze(iwniko& na podstawie po#ozu&ienia wyda%i
zwoki i(, po%e-y(,* Tak+e i Pe%oponezyj(zy(y postawi%i po&0
nik zwy(istwa! uwa+aj$( si za zwy(iz("w z powodu zep(,ni0
(ia na %$d i uszkodzenia ok#t"w ate)ski(,* =eden zdo'yty
ok#t ate)ski zo+y%i w o6ie#ze w a(,ajski& Rion! o'ok po&nika
zwy(istwa* Pote& 'oj$( si nadej.(ia posik"w z Aten wszys(y
z wyj$tkie& Deukadyj(zyk"w wpyn%i no($ do Zatoki K#ysaj0
skiej i do Ko#yntu* 8iedu-o po i(, odw#o(ie zjawiaj$ si
w 8aupaktos Ate)(zy(y z K#ety z dwudziesto&a ok#ta&i!
kt"#e jesz(ze p#zed 'itw$ &o#sk$ &iay p#zy'y3 do Ao#&iona*
W ten spos"' do'ie-o ko)(a %ato!
Zani& za. #ozwi$zano 6%ot! kt"#a wy(o6aa si do Ko#yntu
i do Zatoki K#ysajskiej! Kne&os! 2#azydas i inni dow"d(y pe%o
pones(y postanowi%i za #ad$ Me-a#yj(zyk"w sp#"'owa3 z po0
(z$tkie& zi&y ataku na po#t ate)ski Pi#eus9 'y on nie st#ze+ony
i nie za&knity < #ze(z natu#a%na wo'e( p#zewa-i ate)skiej
na &o#zu* L#adzi%i! +e ka+dy &a#yna#z &a wzi$3 ze so'$ wio0
so! poduszk i #ze&ie) do p#zywi$zywania wiosa i uda3 si
pie(,ot$ z Ko#yntu nad &o#ze ate)skie* Pod$+ywszy sta&t$d
szy'ko do Me-a#y! &ie%i .(i$-n$3 na &o#ze (zte#dzie.(i stat0
k"w znajduj$(y(, si wa.nie w wa#sztata(, ok#towy(, w 8i0
zai i popyn$3 z &iejs(a w kie#unku Pi#eusu! ani 'owie& 6%ota
nie st#ze-a po#tu! ani nie o(zekiwano ta& niespodziewane-o
napadu* Ate)(zy(y s$dzi%i! +e do jawne-o ataku nie 'dzie &ia
niep#zyja(ie% dostate(znej .&iao.(i! a -dy'y p#zez du+szy (zas
(o. knu! &usie%i'y si o ty& dowiedzie3* Z-odnie wi( z posta0
nowienie& #uszy%i Pe%oponezyj(zy(y od #azu5 p#zy'ywszy
no($ i .(i$-n$wszy na &o#ze ok#ty z 8izai! nie popyn%i
jednak z-odnie z p%ane& w kie#unku Pi#eusu! -dy+ %ka%i si
#yzyka < powiadaj$! +e tak+e wiat# i& p#zeszkodzi < %e(z na
p#zy%$dek na Sa%a&inie! poo+ony nap#ze(iw Me-a#y* 2ya ta&
6o#te(a i poste#unek t#ze(, ok#t"w! '%okuj$(y wjazd i wyjazd
z Me-a#y5 Pe%oponezyj(zy(y ude#zy%i na 6o#te(! za'#a%i ok#ty
wa#towni(ze 'ez zao-i i wpadszy na nie spodziewaj$(y(, si
ni(ze-o &ieszka)("w spustoszy%i wysp*
8a Sa%a&inie za'ysy wojenne sy-nay .wiet%ne! daj$(e znak
Ateno&! i wywoay takie po#uszenie w &ie.(ie jak ni-dy pod0
(zas (aej wojny* Mieszka)(y Aten &y.%e%i! +e niep#zyja(ie%
wpyn$ ju+ do Pi#eusu! &ieszka)(y za. Pi#eusu! +e Sa%a&ina
pada i +e %ada (,wi%a zjawi si niep#zyja(ie% w i(, po#(ie*
Gdy'y te+ Pe%oponezyj(zy(y dziaa%i 'y%i zde(ydowanie i wiat#
i& nie p#zeszkodzi! atwo 'yo'y do te-o doszo* Ate)(zy(y
wy#uszy%i z '#zaskie& dnia z (a$ si$ z'#ojn$ do Pi#eusu! .(i$-0
n%i ok#ty i wsiadszy na nie! w wie%ki& po.pie(,u popyn%i
ku Sa%a&inie5 pie(,o(ie za. powie#zono st#a+ nad Pi#euse&*
Pe%oponezyj(zy(y na wie.3 o nad(,odz$(ej odsie(zy! spusto0
szywszy wie%kie poa(ie Sa%a&iny i up#owadziwszy %udzi i zdo0
'y(z o#az t#zy statki z 6o#te(y 2udo#on! odpyn%i szy'ko do
8izai5 zaniepokojeni 'y%i po t#osze stane& wasny(, ok#t"w!
kt"#e du-o nie 'yy na wodzie i okazay si niesz(ze%ne* Z Me0
-a#y zn"w pie(,ot$ uda%i si do Ko#yntu* Ate)(zy(y za.! nie
zastawszy ju+ niko-o na Sa%a&inie! #"wnie+ si wy(o6a%i* 7dt$d
%epiej ju+ pi%nowa%i Pi#eusu za&ykaj$( po#t i stosuj$( inne
.#odki o(,#onne*
W ty& sa&y& &niej wi(ej (zasie! na po(z$tku zi&y! 7d#ys
Syta%kes! syn Te#esa! k#"% T#ak"w! wyp#awi si p#ze(iw k#"0
%owi &a(edo)skie&u Pe#dykkasowi! synowi A%eksand#a! i p#ze0
(iw B,a%kidyj(zyko& &ieszkaj$(y& na wy'#ze+u t#a(ki&* Po0
wode& wyp#awy 'yy dwie nie spenione o'ietni(e9 jedna! kt"0
#ej nie speni Pe#dykkas! d#u-a! kt"#ej nie speni sa& Syta%0
kes! a kt"#ej o'e(nie (,(ia dopeni3* Pe#dykkas 'owie&! kt"#y
na po(z$tku wojny 'y w niedo'#ej sytua(ji! po(zyni Syta%ke0
sowi pewne o'ietni(e! je.%i'y -o Syta%kes po-odzi z Ate)(zy0
ka&i i nie wp#owadzi na t#on je-o '#ata Ai%ipa! w#o-o do)
usposo'ione-o* 7'ietni( ty(, Pe#dykkas nie dot#zy&a* Ate)0
(zyko& za. p#zy#zek sa& Syta%kes! kiedy zawie#a z ni&i p#zy0
&ie#ze! +e poo+y k#es wojnie (,a%kidyjskiej na wy'#ze+u
t#a(ki&* Z ty(, wi( dwu powod"w #usza na wyp#aw &aj$(
ze so'$ syna Ai%ipa! A&intasa! kt"#e-o (,(ia osadzi3 na t#onie
&a(edo)ski&! pos"w ate)ski(,! kt"#zy wa.nie w zwi$zku
z ty&i sp#awa&i 'awi%i u nie-o! o#az dow"d( /a-nona9 tak+e
Ate)(zy(y 'owie& &ie%i z 6%ot$ i z jak naj%i(zniejszy& woj0
skie& wy#uszy3 p#ze(iw B,a%kidyj(zyko&*
Syta%kes wi( wy#uszaj$( z k#aju 7d#ys"w powouje pod
'#o) najpie#w wszystki(, pod%e-y(, so'ie T#ak"w! &ieszkaj$0
(y(, od -"# /aj&os i Rodope a+ po Mo#ze Bza#ne i /e%%espont!
nastpnie &ieszkaj$(y(, po d#u-iej st#onie /aj&osu Get"w
i wszystkie inne sz(zepy +yj$(e po tej st#onie 4unaju! '%i+ej
Mo#za Bza#ne-o* Getowie za. i inne s$siaduj$(e w ty(, oko0
%i(a(, ze S(yta&i sz(zepy &aj$ takie sa&o uz'#ojenie jak S(y0
towie i jazd zo+on$ z u(znik"w* Wezwa tak+e Syta%kes
wie%u niezawisy(,! nosz$(y(, k#"tkie &ie(ze -"#a%i t#a(ki(,!
i&ienie& 4iowie! kt"#zy p#zewa+nie za&ieszkuj$ -"#y #odo
pejskie5 jedny(, zwe#'owa jako naje&nik"w! inni sz%i jako
o(,otni(y* Powoa tak+e pod '#o) A-#ian"w! Dajaj"w i wszyst0
kie inne pod%e-e &u sz(zepy pajo)skie* Mieszkaj$ one
na k#a)(a(, je-o pa)stwa* Pa)stwo za. je-o #oz(i$-a si a+ do
pajo)skie-o sz(zepu Qajaj "w i do #zeki St#y&on! pyn$(ej z -"#y
Sko&'#on p#zez k#aj A-#ian"w i Dajaj"w5 za ni$ &ieszkaj$
ju+ niezawi.%i Pajonowie* Z niezawisy&i #"wnie+ T#y'a%%a&i
-#ani(z$ &ieszkaj$(y w o'#'ie je-o pa)stwa T#e#owie Ty%a
tajowie5 +yj$ oni na p"no( od -"# Sko&'#on i si-aj$ na za0
(,"d a+ do #zeki 7skios! kt"#a pynie z ty(, sa&y(, -"# (o
8estos i /e'#os5 s$ to -"#y nieza&ieszkae i o%'#zy&ie i $(z$
si z pas&e& #odopejski&*
7d st#ony &o#za (i$-nie si pa)stwo 7d#ys"w od A'de#y
do uj.(ia 4unaju5 od%e-o.3 t! je.%i si jedzie najk#"tsz$ d#o-$
i je.%i si &a sta%e wiat# po&y.%ny! &o+na na ,and%owy& statku
p#ze'y3 w (i$-u (zte#e(, dni i (zte#e(, no(y5 pieszo &o+e do'#y
pie(,u# p#ze'y3 od%e-o.3 &idzy A'de#$ a uj.(ie& 4unaju!
o i%e idzie najk#"tsz$ d#o-$! w dni jedena.(ie* Tak wie%kie 'yo
wi( pa)stwo 7d#ys"w od st#ony &o#za5 od st#ony %$du p#ze0
st#ze) &idzy 2izan(ju& a k#aje& Dajaj"w i #zek$ St#y&on <
jest to 'owie& najwiksza od%e-o.3 od &o#za do -#ani(y pa)0
stwa w -'i %$du < &o+e do'#y pie(,u# p#ze'y3 w p#ze(i$-u
dni t#zynastu* Podatki z (ae-o k#aju za&ieszkae-o p#zez 'a#0
'a#zy)("w i z &iast ,e%%e)ski(, na%e+$(y(, do pa)stwa wyno0
siy za panowania nastp(y Syta%kesa! Seutesa < kt"#y naj0
wiksze podatki .(i$-a < su& #"wnowa+n$ kwo(ie (zte#ystu
ta%ent"w i .(i$-ane 'yy w zo(ie i s#e'#ze* 8ie&niejsz$ wa#to.3
p#zedstawiay poda#unki ze zota i s#e'#a! tkaniny wzo#zyste
i zwyke i inny sp#zt o6ia#owywany nie ty%ko k#"%owi! a%e
dy-nita#zo& i sz%a(,(ie od#yskiej* Tu 'owie&! w p#ze(iwie)0
stwie do pa)stwa pe#skie-o! usta%i si < podo'nie z#eszt$ jak
u inny(, T#ak"w < zwy(zaj! +e &o+nowad(y #a(zej 'io#$ po0
da#unki! ni+ daj$9 wiksz$ te+ u ni(, uj& p#zynosi! -dy si
od#zu(a (zyj$. p#o.'! ni+ -dy si sa&e&u spotka z od&ow$*
Zwy(zaj ten 'a#dzo wyko#zystywa%i &o+nowad(y i ni(ze-o nie
&o+na 'yo w ty& pa)stwie zaatwi3 'ez poda#unk"w* Wsku0
tek te-o wadza k#"%ewska dosza ta& do wie%kiej pot-i* 2yo
to 'owie& pod wz-%de& do(,od"w i do'#o'ytu najpot+niejsze
pa)stwo w Eu#opie na p#zest#zeni od Zatoki =o)skiej a+ do Mo0
#za Bza#ne-o! je.%i jednak idzie o si 'ojow$ i i%o.3 wojska!
stao da%eko w ty%e za S(yta&i* =ednak+e ze S(yta&i nie da
si po#"wna3 +aden %ud eu#opejski5 z#eszt$ nawet +aden %ud
azjaty(ki nie &o+e i& sp#osta3! je.%i si po$(z$* Swoj$ d#o-$
w inny(, #ze(za(,! pod wz-%de& #ozu&u i &$d#o.(i +y(iowej!
pozostaj$ w ty%e za inny&i %uda&i*
Syta%kes! sp#awuj$(y wadz k#"%ewsk$ nad tak wie%ki&
k#aje&! p#zy-otowywa a#&i* Po uko)(zeniu p#zy-otowa)
wy#uszy p#ze(iw Ma(edonii* Szed najpie#w p#zez wasne pa)0
stwo! nastpnie p#zez puste -"#y Ke#kiny stanowi$(e -#ani(
&idzy Synta&i i Pajona&i* Masze#owa d#o-$! kt"#$ sa&
p#zedte& z'udowa pod(zas wyp#awy p#ze(iw Pajono& wy0
(i$wszy %as* Id$( z k#aju 7d#ys"w p#zez pas&o -"#skie &ia po
p#awej st#onie k#aj Pajon"w! po %ewej Synt"w i Majd"w* P#ze0
szedszy -"#y p#zy'y do pajo)skie-o 4o'e#os* Pod(zas &a#szu
nie &ia st#at w.#"d swy(, +onie#zy! (,y'a wskutek (,o#"'5
p#ze(iwnie! wojsko je-o #a(zej si powikszao* 2a#dzo wie%u
'owie& niezawisy(, T#ak"w! za(,(ony(, nadziej$ upu!
z wasnej wo%i do$(zao si do nie-o! tak +e podo'no o-"%na
%i(z'a wszystki(, wynosia nie &niej ni+ sto pi3dziesi$t ty0
si(y %udzi5 z te-o wiksz$ (z.3 stanowia pie(,ota! &niej wi0
(ej t#ze(i$ (z.3 jazda* =azda skadaa si p#zede wszystki&
z 7d#ys"w! a nastpnie z Get"w* 8ajdzie%niejszy&i w pie0
(,o(ie 'y%i niezawi.%i -"#a%e z -"# #odopejski(,! uz'#ojeni
w k#"tkie &ie(ze5 (i$-n$(a za. z ni&i &asa -#o1na 'ya
sw$ %i(z'$*
Z'ie#a%i si wi( w 4o'e#os i p#zy-otowywa%i si do wk#o0
(zenia od st#ony -"# do do%nej Ma(edonii! nad kt"#$ panowa
Pe#dykkas* 4o Ma(edo)(zyk"w na%e+$ 'owie& tak+e Dinkesto
wie i E%i&io(i o#az inne sz(zepy -"#skie! kt"#e s$ z ni&i sp#zy
&ie#zone i i& pod%e-e! %e(z &aj$ swoi(, wasny(, k#"%"w*
K#aj nad&o#ski! zwany dzi. Ma(edoni$! zdo'y A%eksande#!
oj(ie( Pe#dykkasa! i je-o p#zodkowie Te&enidzi! sta#y #"d
a#-iwski* 7'j%i oni nad ty& k#aje& wadz k#"%ewsk$ wyp0
dziwszy si$ z Pie#ii Pie#"w! kt"#zy p"1niej za&ieszka%i w Aa0
-#es i w inny(, &iejs(a(, u podn"+a -"# Pan-ajon! po d#u-iej
st#onie St#y&onu < jesz(ze i te#az nad&o#ski pas zie&i u pod0
n"+a Pan-ajon nazywa si Zatok$ Pie#yjsk$ < i wypdziwszy
z 2ottii 2ottyj(zyk"w! kt"#zy o'e(nie s$siaduj$ z B,a%kidyj
(zyka&i* Zdo'y%i p#"(z te-o w$ski pas k#aju pajo)skie-o! (i$-0
n$(y si wzdu+ #zeki Aksjos a+ do Pe%i i &o#za! o#az wyp0
dziwszy Edon"w o'j%i w posiadanie Mi-doni si-aj$($ z d#u0
-iej st#ony Aksjos po #zek St#y&on* Wypdzi%i #"wnie+ z k#aju
nazywane-o dzisiaj Eo#di$ Eo#dyj(zyk"w! z kt"#y(, zna(zna
(z.3 z-ina! a pewna! niewie%ka ty%ko (z$stka &ieszka koo
Aiski5 ponadto z A%&opii wypdzi%i A%&op"w* Ma(edo)(zy(y
owadn%i tak+e inny&i sz(zepa&i i dzisiaj jesz(ze nad ni&i
panuj$! &idzy inny&i nad Ante&unte&! G#estoni$! 2iza%ti$
i zna(zn$ (z.(i$ zie& za&ieszkay(, p#zez sa&y(, Ma(edo)0
(zyk"w* Bao.3 za. nazywa si Ma(edoni$5 w (,wi%i najazdu
Syta%kesa panowa nad ni$ k#"% Pe#dykkas! syn A%eksand#a*
Ma(edo)(zy(y nie &o-$( si p#ze(iwstawi3 najazdowi tak
%i(znej a#&ii s(,#oni%i si do &iejs( u&o(niony(, i o'wa#owa0
ny(, &u#a&i* 8ie 'yo za. w"w(zas taki(, &iejs( wie%e* 4o0
pie#o p"1niej A#(,e%aos! syn Pe#dykkasa! o'j$wszy panowanie
wzni"s 'udow%e! kt"#e s$ dzisiaj w ty& k#aju! wy'udowa
p#oste d#o-i! wp#owadzi #oz&aite u%epszenia :zwasz(za w dzie0
dzinie wojskowej; i wyposa+y swe siy z'#ojne w konie! '#o)
i inny sp#zt 'ojowy w wikszej &ie#ze ni+ wszystki(, o.&iu
pop#zedni(, k#"%"w* Wojsko t#a(kie wpado z 4o'e#os najpie#w
do k#aju! kt"#y 'y dawniej pod%e-y Ai%ipowi! i zdo'yo sztu#0
&e& Ejdo&en! Go#tyni za.! Ata%ant i inne &iejs(owo.(i po0
zyskao d#o-$ ukad"w* P#ze(,odziy one na st#on T#ak"w
p#zez sy&pati do syna Ai%ipowe-o! A&intasa! kt"#y 'y z T#a0
ka&i* 7'ie-%i tak+e Eu#opos! a%e nie &o-%i -o zdo'y3* 8astpnie
posuwao si wojsko t#a(kie p#zez inne p#owin(je Ma(edonii
na %ewo od Pe%i i Ky##os* 4o %e+$(y(, da%ej w -'i 2ottii
i Pie#ii nie dota#%i! %e(z pustoszy%i Mi-doni! G#estoni i Ante
&unt* Ma(edo)(zy(y postanowi%i u+y3 do o'#ony nie pie(,oty!
%e(z jazdy dosta#(zonej p#zez sp#zy&ie#zony(, -"#a%i! i &i&o
+e 'ya ona nie%i(zna w stosunku do &asy niep#zyja(ie%skiej!
atakowa%i wojsko t#a(kie* 8ikt te+ nie &"- wyt#zy&a3 nata#0
(ia do'#ej i opan(e#zonej jazdy5 %e(z z ko%ei jazda ta! oto(zona
p"1niej p#zez wie%k$ &as niep#zyja(i"! sa&a znajdowaa si
w nie'ezpie(znej sytua(ji* Wskutek te-o w ko)(u zanie(,a%i
opo#u uznawszy! +e nie &aj$ dostate(zny(, si do wa%ki*
Syta%kes za. p#owadzi #oz&owy z Pe#dykkase& na te&at
ty(, sp#aw! kt"#e spowodoway je-o wyp#aw* Kiedy za. Ate)
(zy(y z 6%ot$ si nie zjawi%i < nie wie#zy%i 'owie&! +e'y Syta%0
kes p#zy'y < %e(z wysa%i do nie-o pos"w i poda#unki! skie0
#owa (z.3 swe-o wojska do k#aju B,a%kidyj(zyk"w i 2ottyj
(zyk"w i z&usiwszy i(, do za&kni(ia si w o'#'ie &u#"w!
pustoszy i(, k#aj* Kiedy sta z wojskie& w ty(, oko%i(a(,!
&ieszkaj$(y na poudnie Tessa%owie i Ma-ne(i! #eszta pod0
%e-y(, Tessa%o& sz(zep"w i /e%%enowie a+ do Te#&opi% 'a%i si!
+e'y wojsko t#a(kie nie #uszyo tak+e p#ze(iwko ni&5 'y%i wi(
w po-otowiu* Zat#wo+y%i si tak+e T#akowie &ieszkaj$(y na
p"no(y! na #"wnina(, za St#y&one&! Panajowie! 7do&an(i!
4#oo(i i 4e#sajowie5 wszystkie te sz(zepy 'yy niepod%e-e*
Wojsko t#a(kie zaniepokoio tak+e ty(, /e%%en"w! kt"#zy p#o0
wadzi%i wojn z Ate)(zyka&i5 'a%i si 'owie&! +e'y T#akowie!
sp#owadzeni z-odnie z ukade& p#zy&ie#za p#zez Ate)(zyk"w!
i(, nie zaatakowa%i* Syta%kes jednak+e o-#ani(za si do k#aju
(,a%kidyjskie-o! 'ottyjskie-o i &a(edo)skie-o i nisz(zy ta&0
tejsze oko%i(e5 sko#o nie osi$-n$ (e%u wyp#awy! a wojsko je-o
nie &iao ju+ +ywno.(i i (ie#piao wskutek zi&y! da si na0
koni3 swe&u siost#ze)(owi Seutesowi! synowi Spa#adakosa!
kt"#y po ni& &ia najwiksze w k#aju zna(zenie! do po.piesz0
ne-o odw#otu* Seutesa za. Pe#dykkas p#ze(i$-n$ na swoj$
st#on! p#zy#zekszy &u w taje&ni(y p#zed Syta%kese& #k
swej siost#y i posa-* Syta%kes! dawszy si nakoni3 Seutesowi!
po t#zydziestodniowy& po'y(ie! z kt"#e-o osie& dni spdzi
w k#aju (,a%kidyjski&! (o6n$ si szy'ko z wojskie& do do&u*
Pe#dykkas za. dot#zy&uj$( u&owy da Seutesowi za +on
siost# sw$! St#atonik* Taki 'y p#ze'ie- wyp#awy Syta%kesa*
Tej zi&y! po #ozwi$zaniu 6%oty pe%oponeskiej! Ate)(zy(y sto0
j$(y w 8aupaktos popyn%i pod wodz$ Ao#&iona do Astakos
i wy%$dowawszy ta& podj%i wyp#aw w -$' Aka#nanii! &aj$(
(zte#ystu ,op%it"w ate)ski(, na ok#ta(, o#az (zte#ystu Messe)
(zyk"w* Wypdzi%i ze St#atos! z Ko#ont i z inny(, &iejs(owo.(i
%udzi! kt"#zy nie wydawa%i si i& do.3 pewni! i sp#owadziwszy
do Ko#ont Kinesa! syna Teo%ita! z pow#ote& wsied%i na ok#ty*
Wyp#awa 'owie& p#ze(iw 7jniado&! kt"#zy zawsze 'y%i w#o0
-a&i Ate)(zyk"w! wydawaa i& si w zi&ie nie do p#zep#owa0
dzenia9 #zeka A(,e%oos! pyn$(a z -"# Pindos p#zez k#aj 4o%o
p"w! A-#aj(zyk"w! A&6i%o(,ij(zyk"w i #"wnin aka#na)sk$!
&ijaj$( &iasto St#atos koo 7jniad! two#zy wok" te-o &iasta
'a-na i unie&o+%iwia w zi&ie wyp#aw z powodu wysokie-o
stanu wody* 8ap#ze(iw za. 7jniad %e+y wiksza (z.3 Wysp
E(,inadzki(, tu+ u uj.(ia A(,e%oosu* Si%ny p#$d tej #zeki usta0
wi(znie nanosi &u! tak +e niekt"#e wyspy za&ieniy si ju+
w %$d stay5 na%e+y si te+ %i(zy3 z ty&! +e stanie si to sa&o
po pewny& (zasie ze wszystki&i9 p#$d 'owie& jest si%ny i nie0
sie du+o &uu! wyspy za. poo+one '%isko sie'ie zat#zy&uj$ -o5
%e+$ 'owie& nie w jednej %inii! %e(z za(,odz$ na sie'ie i ut#ud0
niaj$ spyw w"d wp#ost do &o#za* Wyspy te s$ puste i niewie%0
kie* 7powiadaj$ #"wnie+! +e A%k&eonowi @! synowi A&6ia#eosa!
kiedy tua si po za'"jstwie &atki! wyzna(zy Apo%%o p#zez
wy#o(zni t zie&i jako &iejs(e za&ieszkania* Powiedzia &u!
+e nie pie#wej uwo%ni si od %ku! a+ za&ieszka na takiej zie&i!
na kt"#$ w (,wi%i za'"jstwa &atki nie pada jesz(ze p#o&ie)
so)(a i kt"#ej jesz(ze nie 'yo w (zasie! -dy z'#odni$ sw$ ska0
%a (a$ zie&i* 7n za.! jak &"wi$! z t#ude& do&y.%i si! +e
(,odzi tu o te#eny napywowe u uj.(ia A(,e%oosu5 s$dzi! +e
w (zasie je-o du-i(, wd#"wek po za'"jstwie &atki do.3 zie0
&i ta& na#oso! 'y &"- na niej +y3* Za&ieszka wi( w oko0
%i(y 7jniad i ta& panowa5 od i&ienia je-o syna! Aka#nana!
k#aina ta wzia nazw Aka#nanii* Tak &"wi t#ady(ja
o A%k&eonie*
Ate)(zy(y i Ao#&ion! #uszywszy z Aka#nanii i p#zy'ywszy do
8aupaktos! w#az z nadej.(ie& wiosny odpyn%i do Aten* 7p#"(z
zdo'yty(, ok#t"w p#zywie1%i i ty(, wo%ny(, o'ywate%i! kt"0
#y(, w 'itwa(, &o#ski(, wzi%i do niewo%i5 wy&ieniono i(,
pote& na tak$ sa&$ %i(z' je)("w ate)ski(,* W ten spos"' do0
'ie-a do ko)(a ta zi&a! a w#az z ni$ t#ze(i #ok tej wojny opi0
sanej p#zez Tukidydesa*
KSIGA TRZEBIA
8astpne-o %ata! w po#ze doj#zewania z'o+a! podj%i Pe%o
ponezyj(zy(y #aze& ze sp#zy&ie#ze)(a&i wyp#aw do Attyki5
dowodzi ni&i k#"% %a(ede&o)ski A#(,ida&os! syn 4zeuksyda0
&osa* Stan$wszy ta& o'oze&! pustoszy%i k#aj* Ate)ska jazda
wedu- zwy(zaju #o'ia wypady! -dzie si ty%ko nada#zya spo0
so'no.3! i p#zeszkadzaa %i(zny& oddziao& %ekkoz'#ojny(,
odda%a3 si od o'ozu i pustoszy3 oko%i(e &iasta Pe%oponezyj
(zy(y p#ze'ywa%i ta&! dop"ki sta#(zya i& +ywno.3! nastpnie
wy(o6a%i si i ka+dy w#"(i do do&u*
Za#az po naje1dzie pe%oponeski& ode#waa si od Ate)(zy
k"w wyspa Des'os z wyj$tkie& &iasta Mety&ny* Des'ij(zy(y
za&ie#za%i dokona3 te-o jesz(ze p#zed wojn$! %e(z Da(ede&o)0
(zy(y nie p#zyj%i i(, w"w(zas do swe-o zwi$zku* 7'e(nie 'y%i
z&uszeni ode#wa3 si w(ze.niej! ni+ pie#wotnie p%anowa%i*
B,(ie%i 'owie& jesz(ze p#zed powstanie& za&kn$3 wej.(ie do
po#tu! zako)(zy3 'udow &u#"w i ok#t"w i do(zeka3 si u(z0
nik"w! zapas"w z'o+a i wszystkie-o! (o &iao z Pontu do ni(,
nadej.3* =ednak+e po#"+nieni z ni&i Tenedyj(zy(y! Mety&nij
(zy(y o#az niekt"#zy o'ywate%e z sa&ej Mity%eny! p#ze(iwni
powstaniu p#oksenosi ate)s(y! donosz$ Ate)(zyko&! +e p#ze0
&o($ p#zesied%a si &ieszka)("w wyspy do Mity%eny i +e po0
spiesznie p#zy-otowuje si powstanie p#zy po&o(y Da(ede
&o)(zyk"w i po'#aty&(zy(, 2eot"w5 je+e%i Ate)(zy(y nie
u'ie-n$ wypadk"w! st#a($ Des'os*
Ate)(zy(y! ud#(zeni za#az$ i wojn$! kt"#a wa.nie #ozp0
taa si w peni! uwa+a%i dodatkow$ wa%k z Des'os! &aj$(y&
6%ot i siy nie po&niejszone! za #ze(z t#udn$5 nie p#zyj&owa%i
wi( z#azu do wiado&o.(i oska#+e) i wo%e%i nie wie#zy3 w i(,
p#awdziwo.3* Sko#o jednak p#zez pos"w nie &o-%i nakoni3
Mity%e)(zyk"w! 'y p#ze#wa%i p#zesied%anie %udno.(i i zanie0
(,a%i p#zy-otowa)! zaniepokoi%i si i postanowi%i up#zedzi3
wypadki* 8iespodziewanie wi( wysyaj$ na Des'os (zte#0
dzie.(i ok#t"w! kt"#e wa.nie 'yy p#zy-otowane do wyp#awy
p#ze(iw Pe%oponezowi5 dowodzi za. ni&i K%eippides! syn 4ej0
niasa! i dwaj inni wodzowie* Ate)(zy(y wiedzie%i 'owie&! +e
poza &iaste& od'ywa si .wito ku (z(i Apo%%ona Ma%oejs@!
w kt"#y& wszys(y Mity%e)(zy(y 'ez wyj$tku 'io#$ udzia! i +e
je.%i si po.piesz$! &o+e uda i& si Mity%e)(zyk"w zasko(zy3*
Tak 'yo'y naj%epiej! a%e -dy'y si nie powiodo! #ozka+$ Mity0
%e)(zyko& z'u#zy3 &u#y! a w #azie od&owy p#zyst$pi$ do dzia0
a) wojenny(,* 7k#ty wi( odpyny! a dziesi3 posikowy(,
t#"j#zdow("w &ity%e)ski(,! kt"#e na &o(y p#zy&ie#za 'yy
wa.nie w Atena(,! Ate)(zy(y zat#zy&a%i u sie'ie! a zao-
i(, uwizi%i* Pewien jednak (zowiek! p#zep#awiwszy si
z Aten na Eu'ej! pie(,ot$ doszed do Ge#ajstos i ta& t#a6iwszy
na statek ,and%owy p#zy'y w t#zy dni z Aten do Mity%eny
i doni"s o za&ie#zonej wyp#awie* Mity%e)(zy(y nie wysz%i wi(
za &iasto! 'y o'(,odzi3 .wito Apo%%ona Ma%oejs! %e(z za'a#yka0
dowa%i na wp" wyko)(zone pa#tie &u#"w i u#z$dze) po#to0
wy(, i ustawi%i st#a+e*
8iedu-o pote& p#zy'y%i Ate)(zy(y i zo'a(zy%i p#zy0
-otowania Mity%e)(zyk"w5 wodzowie ate)s(y p#zedstawi%i Mity
%enie p#zywiezione p#zez sie'ie z%e(enia! a kiedy Mity%e)(zy(y
nie usu(,a%i! wsz(z%i k#oki niep#zyja(ie%skie* Mity%e)(zy(y!
nie p#zy-otowani i z&uszeni na-%e do p#owadzenia wojny! wy0
pyn%i na ok#ta(,! 'y w niewie%kiej od%e-o.(i od po#tu sto0
(zy3 'itw* 7k#ty ate)skie z&usiy i(,! 'y wy(o6a%i si do
po#tu* Za(z%i wi( #okowa3 z wodza&i ate)ski&i! p#"'uj$(! (zy
nie uda si jaki&. &o+%iwy& ukade& dop#owadzi3 na #azie do
wy(o6ania 6%oty ate)skiej* Wodzowie ate)s(y z-odzi%i si na te
#oz&owy! -dy+ i oni si o'awia%i! +e nie sp#ostaj$ po$(zony&
sio& (ae-o Des'os* Po zawieszeniu '#oni Mity%e)(zy(y wy0
p#awi%i do Aten pose%stwo! a '#a w ni& udzia tak+e jeden ze
zd#aj("w! kt"#y o'e(nie k#oku swe-o +aowa* Mie%i oni nako0
ni3 Ate)(zyk"w do wy(o6ania 6%oty i zapewni3! +e Mity%ena nie
&y.%i o 'un(ie* W$tpi$( jednak! (zy #okowania p#zynios$ po0
&y.%ny wynik! wysyaj$ #"wno(ze.nie na t#"j#zdow(u pos"w
do Da(ede&onu nie zw#a(aj$( uwa-i 6%oty ate)skiej! stoj$(ej
na kotwi(y na p"no( od &iasta! koo Ma%ei5 posowie nie 'ez
t#udu dota#%i do Da(ede&onu! -dzie sta#a%i si o uzyskanie po0
&o(y*
Kiedy za. posowie w#"(i%i z Aten ni( nie uzyskawszy! Mity0
%ena i (aa wyspa Des'os z wyj$tkie& Mety&ny p#zyst$pia do
wojny5 &ieszka)(y za. Mety&ny! wysp I&'#os i De&nos o#az
pewna %i(z'a inny(, sp#zy&ie#ze)("w p#zysza z po&o($ Ate)0
(zyko&* W"w(zas Mity%e)(zy(y z (a$ si$ z'#ojn$ dokona%i
wypadu p#ze(iw o'ozowi ate)skie&u i doszo do 'itwy* Mity0
%e)(zy(y w(a%e nie ustpowa%i Ate)(zyko&! nie odwa+y%i si
jednak p#zez no( pozosta3 na p%a(u 'oju i (o6n%i si do &iasta*
7dt$d nie podej&owa%i dziaa) wojenny(, (,($( dopie#o po
nadej.(iu posik"w z Pe%oponezu i od inny(, sp#zy&ie#ze)("w
za#yzykowa3 'itw* P#zy'ywaj$ do ni(, w"w(zas Da(ede&o)0
(zyk Me%eas i Te'a)(zyk /e#&ajondas! kt"#zy wysani 'y%i do
Mity%eny jesz(ze p#zed wy'u(,e& powstania! %e(z nie zdoa%i
ta& p#zy'y3 p#zed 6%ot$ ate)sk$ i potaje&nie! ju+ po 'itwie!
wpyn%i na t#"j#zdow(u do po#tu5 #adzi%i oni Mity%e)(zyko&
wysa3 jesz(ze jeden t#"j#zdowie( z pose%stwe&! (o te+ Mity0
%e)(zy(y z#o'i%i*
Ate)(zy(y pod wpywe& 'ez(zynno.(i p#ze(iwnika na'#a%i
odwa-i i wezwa%i na po&o( sp#zy&ie#ze)("w5 (i za. widz$(
sa'o.3 Mity%eny ty& szy'(iej si stawi%i* 8astpnie za&kn%i
ok#ta&i Mity%en od poudnia! zao+y%i po o'u st#ona(, &iasta
wa#owne o'ozy i za'%okowa%i o'a po#ty* Tak od(i%i Mity%e)
(zyk"w od &o#za* 8a %$dzie pana&i 'y%i Mity%e)(zy(y i #eszta
Des'ij(zyk"w! kt"#zy p#zysz%i i& z po&o($5 Ate)(zy(y &ie%i
w swy(, #ka(, ty%ko sk$p$ p#zest#ze) koo o'ozu! a -"wny&
punkte&! w kt"#y& z'ie#ay si nadpywaj$(e statki i w kt"0
#y& -#o&adzono +ywno.3! 'ya Ma%ea* W ten spos"' to(zya
si wojna koo Mity%eny*
Te-o %ata! &niej wi(ej w ty& sa&y& (zasie! wyp#awi%i
Ate)(zy(y na Pe%oponez t#zydzie.(i ok#t"w pod dow"dztwe&
Azopiosa! syna Ao#&iona! -dy+ Aka#na)(zy(y p#a-n%i wzi$3
za wodza ko-o. z #odziny Ao#&iona9 a%'o je-o syna! a%'o k#ew0
ne-o* Pyn$( wzdu+ wy'#ze+y Dakonii pustoszy%i oko%i(e nad0
&o#skie* 8astpnie za. Azopios odsya wikszo.3 ok#t"w do
do&u! sa& za. z pozostay&i dwunasto&a p#zy'ywa do 8au0
paktos* Powoawszy pod '#o) Aka#na)(zyk"w! z (a$ si$ z'#oj0
na &asze#uje p#ze(iw 7jniado&5 ok#ty wpywaj$ na #zek
A(,e%oos! a wojsko %$dowe pustoszy k#aj* Kiedy &i&o to nie0
p#zyja(ie% nie (,(ia si podda3! Azopios odsya pie(,ot! sa&
za. pynie na Deukad i %$duje w 8e#ykos* Ta& w wa%(e z nie0
wie%k$ zao-$ i &iejs(ow$ %udno.(i$! kt"#a p#zysza na po&o(!
-inie pod(zas odw#otu w#az z (z.(i$ swe-o wojska* Ate)(zy(y
p#zy odje1dzie p#osi%i Deukadyj(zyk"w o zawieszenie '#oni
i ot#zy&awszy od ni(, zwoki swoi(, po%e-y(, odwie1%i je do
do&u*
Ty&(zase& posowie &ity%e)s(y! wysani na pie#wszy& ok#0
(ie! udaj$ si do 7%i&pii za po#ad$ Da(ede&o)(zyk"w! kt"#zy
(,(ie%i! +e'y tak+e inni sp#zy&ie#ze)(y &o-%i wysu(,a3 i(,
pose%stwa i powzi$3 de(yzj5 'ya to za. ta o%i&piada @! pod(zas
kt"#ej Rodyj(zyk 4o#ieus 'y po #az d#u-i zwy(iz($* Kiedy
po u#o(zysto.(i ze'#ano si na na#ad! Mity%e)(zy(y p#ze&"wi%i
w ten spos"'9
EDa(ede&o)(zy(y i sp#zy&ie#ze)(yJ Zna&y powsze(,nie
usta%on$ w /e%%adzie zasad9 na ty(,! kt"#zy pod(zas wojny
opusz(zaj$ swoi(, sp#zy&ie#ze)("w! pat#z$ i(, nowi p#zyja(ie%e
wp#awdzie (,tny& okie&! -dy+ &o-$ z ni(, sko#zysta3!R%ine
jednak+e nie (eni$ i(, wysoko uwa+aj$(! +e zd#adzi%i swy(,
dawny(, p#zyja(i"* Sp#awied%iwa te+ jest ta o(ena! je.%i (i!
kt"#zy opusz(zaj$ swy(, sp#zy&ie#ze)("w! i (i! kt"#zy zostaj$
p#zez ni(, opusz(zeni! #"wne &aj$ wz-%de& sie'ie u(zu(ia
i jednakow$ +y(z%iwo.3! je+e%i #"wne jest i(, uz'#ojenie i po0
t-a i je.%i w#esz(ie nie &a +adne-o uzasadnione-o powodu do
ode#wania si* Tak jednak nie jest &idzy na&i a Ate)(zyka&i*
8ie(,aj te+ nikt nas 1%e nie s$dzi z tej #a(ji! +e do'#ze t#akto0
wani p#zez Ate)(zyk"w w (zasie pokoju opusz(za&y i(, o'e(0
nie w (,wi%i nie'ezpie(ze)stwa*
EP#osz$( o p#zyj(ie nas do p#zy&ie#za najpie#w powie&y
o zasadzie sp#awied%iwo.(i i u(z(iwo.(i! -dy+ wie&y! +e ani
&idzy jednostka&i nie &o+e istnie3 t#waa p#zyja1)! ani &i0
dzy pa)stwa&i t#way zwi$zek! je+e%i o'ie st#ony nie uwa+aj$
si za u(z(iwe i w o-"%e nie &aj$ podo'ne-o (,a#akte#u5 #"+0
ni(a 'owie& w po-%$da(, wpywa #"wnie+ na od&ienne post0
powanie* P#zy&ie#ze nasze z Ate)(zyka&i t#wa od (,wi%i! kiedy
po waszy& wy(o6aniu si z wojny p#ze(iwko Pe#so& Ate)0
(zy(y pozosta%i! +e'y dzieo dop#owadzi3 do ko)(a* Sp#zy&ie0
#zy%i.&y si za. nie z Ate)(zyka&i! w (e%u uja#z&ienia /e%%e0
n"w! %e(z z /e%%ena&i! w (e%u wyzwo%enia i(, od panowania
pe#skie-o* 4op"ki Ate)(zy(y t#aktowa%i nas jak #"wny(, so'ie!
(,tnie sz%i.&y za ni&i5 kiedy jednak zo'a(zy%i.&y! +e zanie0
(,a%i wa%ki z Pe#sa&i! a za(zynaj$ uja#z&ia3 wasny(, sp#zy0
&ie#ze)("w! wtedy ju+ nie (zu%i.&y si 'ezpie(zni* P#"(z nas
i B,iot"w Ate)(zy(y uja#z&i%i wszystki(, sp#zy&ie#ze)("w!
kt"#zy nie pot#a6i%i po#ozu&ie3 si (e%e& wsp"%nej o'#ony! &y
za.! za(,owuj$( niepod%e-o.3 i wo%no.3 &o+e ty%ko z nazwy!
'#a%i.&y udzia we wsp"%ny(, z Ate)(zyka&i wyp#awa(,* A%e
nie &ie%i.&y ju+ zau6ania do wodz"w ate)ski(, pat#z$( na
-#o1ne p#zykady9 nie 'yo 'owie& #ze(z$ p#awdopodo'n$! 'y
i nas nie uja#z&iono! je.%i'y si nada#zya sposo'no.3! tak sa0
&o jak ty(, sp#zy&ie#ze)("w! z kt"#y&i wtedy jedno(ze.nie
ukad zawa#to*
EGdy'y.&y jesz(ze wszys(y 'y%i niepod%e-%i! 'ya'y wiksza
pewno.3! +e nie wyst$pi$ p#ze(iwko na&* A%e po uja#z&ieniu
wikszo.(i jesz(ze ty%ko nas t#aktowa%i na #"wni* 8i( dziwne-o!
+e nie(,tnie pat#zy%i na nasze wyj$tkowe stanowisko! ty& 'a#0
dziej +e pot-a i(, sta%e wz#astaa w ty& sa&y& stopniu (o
nasze osa&otnienie* Wzaje&ny za. %k jest jedyny& pewny& za0
'ezpie(zenie& p#zy&ie#za5 ten 'owie&! kto (,(e je po#zu(i3!
wst#zy&uje si od te-o w .wiado&o.(i! +e nie posiada p#ze0
wa-i* Pozostawiono na& za. niezawiso.3 jedynie d%ate-o! +e
ut#zy&anie si p#zy wadzy wydawao si Ate)(zyko& atwiej
osi$-a%ne za po&o($ z#(znie do'#any(, a#-u&ent"w i pod0
stpu ni+ p#zy u+y(iu -watu* Posu-iwa%i si 'owie& a#-u0
&ente&! +e &y jako pa)stwo niezawise nie '#a%i'y.&y udziau
w i(, wyp#awa(,! -dy'y nie 'yy one zw#"(one p#ze(iw win0
ny&5 #"wno(ze.nie wystpowa%i najpie#w z najsi%niejszy&i
swy&i sp#zy&ie#ze)(a&i p#ze(iw najsa'szy&! a pozostawiw0
szy najsi%niejszy(, na sa& konie(! (,(ie%i i(, osa'i3 p#zez
uja#z&ienie #eszty* Gdy'y za. 'y%i od nas za(z%i! kiedy jesz(ze
wszys(y sp#zy&ie#ze)(y 'y%i si%ni i &ie%i &o(ny punkt opa#(ia!
nie osi$-n%i'y tak atwo swe-o (e%u* R"wnie+ 6%ota nasza napa0
waa i(, pewn$ o'aw$! +e'y po$(zywszy si z wa&i a%'o z ki&
inny& nie stanowia d%a ni(, nie'ezpie(ze)stwa5 ut#zy&a%i.&y
si t#o(, i dziki p#zysu-o& wy.wiad(zany& i(, pa)stwu
i je-o ka+do#azowy& kie#owniko&* Gdy.&y pat#zy%i na po0
stpowanie Ate)(zyk"w wo'e( inny(,! (zu%i.&y! +e doty(,0
(zasowy stan nie ut#zy&a si du-o! je.%i nie dojdzie do wy0
'u(,u o'e(nej wojny*
EBzy+ wi( pewna 'ya taka p#zyja1) a%'o taka wo%no.3!
w kt"#ej w'#ew p#awdziwy& u(zu(io& odnosi%i.&y si do sie0
'ie z sza(unkie&F 7ni z o'awy p#zed na&i 'y%i up#zej&i w (za
sie wojny! a &y z o'awy p#zed ni&i up#zej&i w (zasie pokoju*
L wszystki(, +y(z%iwo.3 wzaje&na u&a(nia zau6anie! &idzy
na&i za. (zynnikie& wz&a(niaj$(y& u6no.3 'y wzaje&ny
st#a(,* Sp#zy&ie#ze)(a&i 'y%i.&y #a(zej wskutek %ku ni+
z p#zyja1ni5 st#ona! kt"#ej po(zu(ie 'ezpie(ze)stwa szy'(iej do0
dao'y .&iao.(i! pie#wsza ze#waa'y p#zy&ie#ze* =e.%i wi(
ko&u. wydaje si! +e postpuje&y niesp#awied%iwie opusz(za0
j$( i(, jesz(ze p#zed i(, w#o-i& wyst$pienie& i nie upewniw
szy si dokadnie (o do i(, za&ia#"w! to zapat#ywanie takie nie
jest suszne* Gdy'y.&y 'owie& zdoa%i w po# p#zy-otowa3
.#odki za#ad(ze! &ie%i'y.&y o'owi$zek zw%eka3 tak jak oni5
sko#o jednak oni ka+dej (,wi%i &o-$ na nas napa.3! &usi&y
'#oni3 si zaw(zasu*
EZ taki(, to po'udek i powod"w! Da(ede&o)(zy(y i sp#zy0
&ie#ze)(y! ode#wa%i.&y si od Ate)(zyk"w* Z ty(, powod"w
jasno d%a ka+de-o su(,a(za wynika! +e post$pi%i.&y susznie5
s$ one #"wnie+ d%a nas wysta#(zaj$(e! +e'y si %ka3 i &y.%e3
o wasny& 'ezpie(ze)stwie* B,(ie%i.&y to ju+ wtedy u(zyni3!
kiedy jesz(ze w (zasie pokoju wyp#awi%i.&y do was pos"w
w sp#awie ode#wania si od Aten5 na p#zeszkodzie stana jedy0
nie wasza od&owa* Te#az! kiedy nas za(,(i%i do te-o 2eo(i!
od #azu posu(,a%i.&y uwa+aj$(! +e osi$-nie&y podw"jny (e%9
po pie#wsze < nie 'dzie&y u 'oku Ate)(zyk"w k#zywdzi3
inny(, /e%%en"w! %e(z wsp"dziaa3 w i(, oswo'odzeniu! po
d#u-ie < sa&i uniknie&y z-u'y! kt"#a na& ze st#ony Ate)(zy0
k"w -#ozi* =ednak+e powstanie nasze wy'u(,o t#o(, p#zed0
w(ze.nie i 'ez p#zy-otowania9 d%ate-o ty& szy'(iej powinni.(ie
nas do zwi$zku p#zyj$3 i wysa3 odsie(z! a'y okaza3! +e po&a0
-a(ie ty&! kt"#zy po&o(y pot#ze'uj$! i #"wno(ze.nie szkodzi0
(ie niep#zyja(ie%owi* B,wi%a za. jest tak odpowiednia jak ni-dy
jesz(ze dot$d* Ate)(zy(y s$ wy(ze#pani za#az$ i wydatka&i
wojenny&i5 (z.3 i(, 6%oty znajduje si koo Pe%oponezu! a (z.3
koo Des'os! jest wi( #ze(z$ niep#awdopodo'n$! +e'y &ie%i
jesz(ze du+o ok#t"w do dyspozy(ji* =e+e%i wi( te-o %ata po #az
d#u-i dokona(ie najazdu na i(, k#aj! #"wno(ze.nie na %$dzie
i &o#zu! to a%'o nie pot#a6i$ o'#oni3 si p#zed waszy& atakie&!
a%'o 'd$ z&uszeni .(i$-n$3 siy z o'u 6#ont"w* I nie(,aj nikt
nie &y.%i! +e na#a+a sw$ -ow w o'#onie o'(e-o k#aju* Ko&u
'owie& si wydaje! +e Des'os %e+y da%eko! ten p#zekona si!
+e ko#zy.3 jest '%iska* S#"de& si w tej wojnie nie 'dzie! jak
kto. &o+e s$dzi3! sa&a Attyka! %e(z k#aje! z kt"#y(, Ateny
(ze#pi$ swe do(,ody* 8apywaj$ do ni(, pieni$dze od sp#zy0
&ie#ze)("w! a do(,ody Ate)(zyk"w jesz(ze wz#osn$! je.%i nas
pod'ij$9 nikt ju+ 'owie& nie o.&ie%i si p#ze(iwko ni& z'un0
towa3! a oni (ze#pi$( z naszy(, zaso'"w! -o#szy %os &o-$ na&
z-otowa3 ni+ k#ajo& dawniej uja#z&iony&* =e+e%i p#zyjdzie(ie
na& z po&o($! uzyska(ie to! (ze-o naj'a#dziej pot#ze'uje(ie9
pa)stwo &aj$(e wie%k$ 6%ot5 atwiej te+ pokona(ie Ate)(zyk"w
od'ie#aj$( i& sp#zy&ie#ze)("w! 'o ka+dy z wiksz$ .&iao.(i$
si do was p#zy$(zy! i uniknie(ie #"wnie+ (i$+$(e-o na was za0
#zutu! +e nie po&a-a(ie ty&! kt"#zy odstpuj$ od Ate)(zyk"w*
=e.%i za. wyst$pi(ie w (,a#akte#ze oswo'odzi(ie%i! to ty& pew0
niej osi$-nie(ie zwy(istwo w tej wojnie*
EZe wz-%du na nadzieje! jakie pokadaj$ w was /e%%enowie!
i na 4zeusa 7%i&pijskie-o! w kt"#e-o .wi$tyni znajduje&y si
na wz"# ty(,! kt"#zy 'a-aj$ opieki! p#zyj&ij(ie nas! Mity%e)
(zyk"w! do zwi$zku p#zy&ie#za i po&"+(ie na&* 8ie opusz(zaj0
(ie nas! kt"#zy sa&i na#a+a&y si na nie'ezpie(ze)stwo5 z na0
sze-o zwy(istwa ko#zy.3 wyniknie d%a wszystki(,! z naszej
k%ski < je+e%i na& nie p#zyjdzie(ie z po&o($ < jesz(ze wik0
sza d%a wszystki(, szkoda* 7ka+(ie si &+a&i! jaki(, o(zeku0
je od Spa#ty /e%%ada i jaki&i p#a-nie was &ie3 nasza niedo%a*I
Tak &niej wi(ej p#ze&awia%i Mity%e)(zy(y* Da(ede&o)(zy(y
za. i sp#zy&ie#ze)(y wysu(,awszy i(, p#zyj%i Des'os do
zwi$zku* P%anuj$( najazd na Attyk po%e(i%i o'e(ny& sp#zy0
&ie#ze)(o& szy'ko uda3 si na ist& z dwie&a t#ze(i&i swy(,
kontyn-ent"w i sa&i ta& pie#wsi p#zy'y%i5 p#zy-otowa%i #"w0
nie+ &a(,iny do t#anspo#tu ok#t"w z Ko#yntu na &o#ze
ate)skie! 'y zaatakowa3 Attyk #"wno(ze.nie od &o#za i od
%$du* Da(ede&o)(zy(y dziaa%i z zapae&! #eszta sp#zy&ie0
#ze)("w powo%i! -dy+ zaj(i 'y%i z'io#a&i i nie(,tnie (i$-n%i
na wojn*
Ate)(zy(y za. dowiedziawszy si! +e Pe%oponezyj(zy(y %ek(e0
wa+$( i(, p#zy-otowuj$ wyp#aw! (,(ie%i i& wykaza3! +e s$
w 'dzie i +e Ateny &o-$ atwo odep#ze3 atak nie #uszaj$(
6%oty spod Des'os* 7'sadzi%i zao-$ sto ok#t"w* Wsiadszy na
nie sa&i w#az z &etojka&i < 'ez #y(e#zy i pentakozjo&e
dy&n"w @ < p#zepyn%i wzdu+ ist&u i wy%$dowa%i w #"+ny(,
punkta(, Pe%oponezu! ta&! -dzie ty%ko uwa+a%i to za wskazane*
Da(ede&o)(zy(y zasko(zeni nieo(zekiwany& o'#ote& #ze(zy
dosz%i do p#zekonania! +e Des'ij(zy(y &"wi%i niep#awd* Znaj0
duj$( si w t#udnej sytua(ji! -dy+ z jednej st#ony sp#zy&ie0
#ze)(y nie nad(i$-a%i! z d#u-iej za. do(,odziy wiado&o.(i! +e
t#zydzie.(i ok#t"w ate)ski(, pyn$(y(, wok" Pe%oponezu pu0
stoszy oko%i(e Da(ede&onu! wy(o6a%i si do do&u* P"1niej p#zy0
-otowa%i 6%ot! kt"#$ &ie%i wysa3 na Des'os5 za+$da%i od sp#zy0
&ie#ze)("w (zte#dziestu ok#t"w i na (ze%e 6%oty postawi%i nau
a#(, A%kidasa* R"wnie+ i Ate)(zy(y wy(o6a%i si ze swy&i
stu ok#ta&i! sko#o zo'a(zy%i odw#"t %a(ede&o)ski*
8i-dy nie &ie%i Ate)(zy(y do dyspozy(ji tak doskona%e wy0
posa+onej 6%oty #"wno(ze.nie w ak(ji! jak w (,wi%i! -dy wspo&0
niane ok#ty znajdoway si na woda(,! pod wz-%de& za.
%i(z'y 'yo i(, &niej wi(ej ty%e a%'o nawet jesz(ze wi(ej
ni+ na po(z$tku wojny* Sto ok#t"w 'owie& st#ze-o Attyki!
Eu'ei i Sa%a&iny! sto uwijao si koo Pe%oponezu! tak +e z ty0
&i! kt"#e 'yy koo Potidai i -dzie indziej! 6%ota Aten %i(zya
te-o %ata dwie.(ie pi3dziesi$t ok#t"w* 4o(,ody pa)stwowe
zu+ywano p#zede wszystki& na jej ut#zy&anie i na o'%+enie
Potidai* /op%i(i 'owie& pod Potidaj$ '#a%i +od w wysoko.(i
dw"(, d#a(,& dziennie < jedn$ d%a +onie#za! d#u-$ d%a je-o
su-i* Gonie#zy 'yo od po(z$tku do ko)(a o'%+enia t#zy ty0
si$(e o#az tysi$( sze.(iuset +onie#zy Ao#&iona! kt"#zy pote&
odesz%i* Zao-a wszystki(, ok#t"w po'ie#aa ten sa& +od* Wo0
'e( te-o od #azu na po(z$tku wojny wydano pieni$dze5 'ya to
najwiksza doty(,(zas wystawiona %i(z'a ok#t"w*
W ty& (zasie! kiedy Da(ede&o)(zy(y 'y%i na ist&ie! Mity0
%e)(zy(y #aze& ze sp#zy&ie#ze)(a&i wyp#awi%i si d#o-$ %$do0
w$ p#ze(iw Mety&nie %i(z$(! +e uda si j$ opanowa3 p#zy po0
&o(y zd#ady* Kiedy za. &i&o sztu#&u ni( nie osi$-n%i! odesz%i
do Antyssy! Pi##y i E#ezos! a pop#awiwszy u&o(nienia o'#onne
i &u#y ty(, &iast szy'ko pow#"(i%i do do&u* Po i(, wy(o6aniu
si wyp#awia%i si Mety&nij(zy(y p#ze(iw Antyssie! jednak+e
zosta%i po'i(i p#zez Antyssej(zyk"w i i(, sp#zy&ie#ze)("w!
kt"#zy z#o'i%i wypad z &iasta* Mety&nij(zy(y wy(o6a%i si po0
.piesznie z wie%ki&i st#ata&i* Ate)(zy(y sysz$( o ty&! +e Mi
ty%e)(zy(y panuj$ na %$dzie i +e wojsko ate)skie nie &a do.3
si do i(, odpa#(ia! wysyaj$ ju+ z po(z$tkie& jesieni st#ate-a
Pa(,esa! syna Epiku#a! z tysi$(e& ,op%it"w #ek#utuj$(y(, si
z sa&y(, o'ywate%i* Bi wsiadszy na ok#ty i sa&i wiosuj$(
p#zy'ywaj$ na &iejs(e* Za&ykaj$ Mity%en dokoa pojedyn0
(zy& &u#e& i w do-odny(, &iejs(a(, w'udowuj$ 6o#te(zki*
W ten spos"' si%nie za'%okowano Mity%en z o'u st#on! od &o0
#za i od %$du* Za(zynaa si wtedy zi&a*
Ate)(zy(y! pot#ze'uj$( pienidzy na o'%+enie! po #az pie#w0
szy nao+y%i na sie'ie sa&y(, podatek w su&ie dwustu ta%en0
t"w5 wysa%i #"wnie+ dwana.(ie ok#t"w ska#'owy(, do sp#zy0
&ie#ze)("w pod dow"dztwe& Dizyk%esa o#az (zte#e(, inny(,
st#ate-"w* Ten za. pyn$ z &iejs(a na &iejs(e i .(i$-a pieni$0
dze* Kiedy jednak wy#uszy z Mius w Ka#ii p#zez do%in Mean0
d#a i dota# w -$' %$du do wz-"#z sandyjski(,! napa6%i -o
Ka#yj(zy(y i Anai(i5 ta& te+ z-in$ ze zna(zn$ (z.(i$ swe-o
wojska*
Tej sa&ej zi&y P%atej(zy(y < nada% jesz(ze o'%e-ani p#zez
Pe%oponezyj(zyk"w i 2eot"w < wo'e( te-o! +e doku(za i&
'#ak +ywno.(i i nie 'yo +adny(, widok"w na odsie(z z Aten
%u' inn$ po&o(! postanawiaj$ #aze& z p#ze'ywaj$(y&i w &ie0
.(ie Ate)(zyka&i wyj.3 z &iasta i p#zed#ze3 si si$! je.%i si
to uda! p#zez &u#y niep#zyja(ie%skie* P%an ten podda i& wiesz0
(zek Teajnetos! syn To%&idesa! i Eupo&pidas! syn 4ai&a(,a!
kt"#y 'y u ni(, st#ate-ie&* P"1niej jednak poowa z ni(, z#e0
zy-nowaa z te-o p%anu uwa+aj$(! +e #yzyko jest z'yt wie%kie5
okoo dwustu dwudziestu o(,otnik"w wyt#wao p#zy za&ia#ze
wypadu* 4okona%i te-o w nastpuj$(y spos"'9 spo#z$dzi%i so'ie
d#a'iny na wysoko.3 o'%+ni(ze-o &u#u! za &ia# za. posu+yy
i& wa#stwy (e-ie w nie otynkowanej (z.(i &u#u niep#zyja0
(ie%skie-o! zw#"(one-o w st#on &iasta* Te wa#stwy (e-ie o'%i0
(zao #"wno(ze.nie wie%u %udzi! a+e'y nawet w #azie jakiej.
po&yki o'%i(zenia si z-adzay5 udao si to! poniewa+ %i(zono
ki%kak#otnie! a od%e-o.3 'ya niewie%ka i wida3 'yo t (z.3
&u#u jak na doni* Wzi%i wi( &ia# na d#a'iny o'%i(zywszy
-#u'o.3 posz(ze-"%nej (e-y*
Ao#ty6ika(je Pe%oponezyj(zyk"w 'yy z'udowane w nast0
puj$(y spos"'9 &iay one dwa &u#y o'wodowe! jeden zw#"0
(ony w st#on Pi$tej i d#u-i! zewnt#zny! p#ze(iwko ewentua%0
ne&u atakowi od st#ony Aten5 o'a &u#y odda%one 'yy od sie0
'ie &niej wi(ej o szesna.(ie st"p @* 7t"+ owa p#zest#ze) szesna0
stu st"p! %e+$(a w .#odku! za'udowana 'ya do&ka&i d%a st#a+y
tak -sto! +e wydawao si! jak'y to 'y w o-"%e jeden -#u'y
&u# &aj$(y z o'u st#on p#zedpie#.(ienie* Bo dziesi3 p#zed
pie#.(ieni znajdoway si wie%kie wie+e -#u'o.(i podw"jne-o
&u#u! si-aj$(e za#"wno do je-o zewnt#znej jak i wewnt#znej
st#ony! tak +e nie &o+na 'yo p#zej.3 o'ok wie+y! %e(z &usiao
si i.3 p#zez jej .#odek* W no(y! kiedy 'ya po-oda desz(zowa!
poste#unki opusz(zay '%anki i st#a+ peniy na wie+a(, niez'yt
od sie'ie odda%ony(, i k#yty(, da(,e&* Taki 'y &u#! kt"#y
za&yka Pi$tej e*
P%atej(zy(y uko)(zywszy p#zy-otowania i upat#zywszy no(
'u#z%iw$! desz(zow$ i 'ezksi+y(ow$! wy#uszy%i9 na (ze%e sz%i
(i! kt"#zy ten p%an podda%i* 8ajpie#w p#zek#o(zy%i #"w niep#zy0
ja(ie%ski! kt"#y oka%a Pi$tej e! nastpnie dota#%i do &u#u* St#a+e
nie widziay i(, w (ie&no.(ia(, i nie syszay od-os"w! kt"#e
za-usza wyj$(y wiat#* P%atej(zy(y sz%i w wie%ki(, odst0
pa(, od sie'ie! +e'y d1wik o'ijaj$(y(, si o sie'ie z'#oi nie
zw#"(i uwa-i niep#zyja(ie%a* Wszys(y 'y%i %ekko uz'#ojeni!
a 'uty &ie%i jedynie na %ewej nodze! +e'y si atwiej w 'a0
-nisty& te#enie posuwa3* W &iejs(u &idzy dwie&a wie+a&i
dota#%i do p#zedpie#.(ieni wiedz$(! +e s$ puste* 8ajpie#w (i!
kt"#zy nie.%i d#a'iny! p#zystawi%i je do &u#u5 nastpnie wspi0
nao si dwunastu %ekkoz'#oiny(,! uz'#ojony(, w k#"tkie &ie0
(ze i pan(e#ze! a na (ze%e i(, A&&eas! syn Ko#oj'osa! kt"#y
tez pie#wszy wd#apa si na &u#* Za ni& wspinao si ty(,
dwunastu! po sze.(iu nap#ze(iw ka+dej wie+y* 8astpnie
w(,odzi%i inni %ekkoz'#ojni! z osz(zepa&i ty%ko! a'y si atwiej
wydosta3 na -"#5 ta#(ze nie.%i za ni&i i(, towa#zysze i &ie%i
i& je poda3 dopie#o p#zy sta#(iu z niep#zyja(ie%e&* Kiedy za.
ju+ wiksza (z.3 P%atej(zyk"w 'ya na -"#ze! poste#unki na
wie+a(, spost#ze-y si! 'owie& jeden z P%atej(zyk"w (,wy0
taj$( za '%anki &u#u st#$(i (e-! kt"#ej upadek wywoa ,aas*
7d #azu podniesiono a%a#& i +onie#ze wy'ie-%i na &u#y5
jednak+e wskutek (ie&no.(i no(ny(, i desz(zu nie wiedzie%i!
(o wa.(iwie a%a#& ozna(za! zwasz(za +e #"wno(ze.nie P%atej
(zy(y wypad%i z &iasta i zaatakowa%i! &u# z p#ze(iwnej
st#ony! a+e'y odw#"(i3 uwa- niep#zyja(i" od oddziau wdzie0
#aj$(e-o si na 6o#ty6ika(j* Podnie(enie 'yo o-"%ne! %e(z ka+dy
t#wa na &iejs(u5 nikt nie &ia odwa-i opu.(i3 swe-o stano0
wiska i nie &"- z#ozu&ie3! (o si dzieje* 7ddzia za. t#zystu
Pe%oponezyj(zyk"w! kt"#e-o spe(ja%ny& zadanie& 'yo spie0
szy3 z po&o($ ta&! -dzie zajdzie pot#ze'a! usyszawszy a%a#&!
wyszed poza o'#' &u#u* Zapa%ono .wiet%ne sy-nay wojenne!
+e'y da3 zna3 do Te'5 jednak+e i pozosta%i w &ie.(ie P%atej0
(zy(y zapa%i%i na swy(, &u#a(, dawniej ju+ na ten (e% p#zy0
-otowane stosy* Z#o'i%i to w ty& (e%u! a'y Te'a)(zy(y nie
z#ozu&ie%i #ze(zywiste-o zna(zenia o-nia i 6aszywie -o so0
'ie tu&a(z$( nie #uszy%i z po&o($ Pe%"ponezyj(zyko&! za0
ni& p#zedzie#aj$(y si P%atej(zy(y stan$ w 'ezpie(zny& &iej0
s(u*
Ty&(zase& P%atej(zy(y! kt"#zy 6o#sowa%i &u#! sko#o pie#wsi
z ni(, ju+ 'y%i na -"#ze! wy'i%i poste#unki niep#zyja(ie%skie!
opanowa%i wie+e i o'sadzi%i p#zej.(ia pod ni&i! a+e'y nikt nie
&"- si ta&tdy p#zedosta35 nastpnie p#zystawi%i z &u#u
d#a'iny do wie+ i w(i$-n%i na -"# zna(zn$ (z.3 swoi(,*
W ten spos"' jedni #azi%i o'#o)("w z -"#y i z dou po(iska&i!
a inni < 'ya i(, zna(znie wiksza %i(z'a < p#zystawiwszy
wie%e d#a'in i ze#wawszy '%anki p#ze(,odzi%i p#zez wie+e*
Ka+dy! kto si zna%az poza wie+$! stawa na sk#aju #owu5 sta&0
t$d st#ze%a%i z uk"w i #zu(a%i osz(zepa&i! je.%i kto. z o'#o)0
("w &u#u (,(ia i& p#zeszkodzi3 w p#zej.(iu na d#u-$ st#on*
Kiedy ju+ wszys(y si p#zedosta%i! tak+e i (i! kt"#zy 'y%i na
wie+a(,! posz%i w kie#unku #owu5 w tej wa.nie (,wi%i natkn$
si na ni(, "w oddzia niep#zyja(ie%ski zo+ony z t#zystu %udzi
z po(,odnia&i w #ka(,* P%atej(zy(y! stoj$( w (ie&no.(ia(, na
sk#aju #owu i widz$( zna(znie %epiej! zasypa%i i(, po(iska&i
i st#zaa&i &ie#z$( w nie osonite ta#(za&i (z.(i (iaa5 sa&i
po-#$+eni 'y%i w &#oku i t#udno i(, 'yo doj#ze3 p#zy '%asku
po(,odni* 4%ate-o nawet i ty& ostatni& P%atej(zyko&! (,o3
z t#ude&! udao si s6o#sowa3 #"w5 %"d 'owie& w #owie 'y
#a(zej &ikki! jak zwyk%e p#zy wiet#ze ws(,odni& a%'o p"no(0
ny&! i nieatwo si 'yo po ni& posuwa3! a p#zy ty& wiat#
p#zyni"s ze so'$ .nie-! woda wypenia #"w i z t#ude& ty%ko
&o-%i p#ze'#n$3* Swoj$ d#o-$! niepo-oda uatwia i& w wie%0
kiej &ie#ze u(ie(zk*
P#zek#o(zywszy #"w pod$+y%i P%atej(zy(y w zwa#ty& szyku
d#o-$ p#owadz$($ do Te'! &aj$( po p#awej #a(e .wi$ty)k
,e#osa And#ok#atesa @5 nie s$dzi%i! a'y p#ze(iwni(y &o-%i
p#zypusz(za3! +e posz%i w kie#unku niep#zyja(i"* R"wno(ze.nie
widzie%i! jak Pe%oponezyj(zy(y z po(,odnia&i w #ku pu.(i%i
si za ni&i w po-o) d#o-$ p#owadz$($ p#zez Kitaj#on i 4#ioske
6a%aj do Aten* Sze.3 a%'o siede& stadi"w p#zesz%i P%atej(zy(y
w kie#unku Te'! pote& skie#owa%i si na d#o- p#owadz$($
w -"#y! do &iast E#yt#y i /yzje! i dota#szy do -"# sz%i do Aten
w %i(z'ie dwustu dwunastu %udzi! (,o(ia+ pie#wotnie wy#uszyo
i(, wi(ej5 niekt"#zy 'owie& zaw#"(i%i do &iasta p#zed s6o#so0
wanie& &u#"w! jedne-o za. u(znika wzito do niewo%i p#zy
zewnt#zny& #owie* Pe%oponezyj(zy(y zap#zestawszy po.(i-u
w#"(i%i na &iejs(e* P%atej(zy(y w &ie.(ie nie zna%i istotne-o
p#ze'ie-u wypadk"w* 4owiedziawszy si od ty(,! kt"#zy za0
w#"(i%i! +e nikt nie pozosta p#zy +y(iu! wysa%i z '#zaskie&
dnia ,e#o%da z p#o.'$ o zawieszenie '#oni i wydanie po%e-y(,5
-dy jednak dowiedzie%i si p#awdy! p#o.' wy(o6a%i* W ten
spos"' u#atowa%i si P%atej(zy(y p#zek#o(zywszy &u# niep#zy0
ja(ie%ski*
Pod konie( tej zi&y wysano na t#"j#zdow(u z Da(ede&onu
do Mity%eny Da(ede&o)(zyka Sa%ajtosa* Wy%$dowawszy w Pi##a
#uszy da%ej pie(,ot$! p#zek#ad si o+yskie& potoku w &iejs(u!
-dzie dao si p#zej.3 &u# ate)ski! i p#zy'y do Mity%eny* 7znaj0
&i wadzo& w &ie.(ie! +e dokonany 'dzie najazd na Attyk
i +e #"wno(ze.nie zjawi si (zte#dzie.(i ok#t"w! kt"#e &iay na0
dej.3 z odsie(z$5 on sa& wysany zosta nap#z"d d%a zaatwienia
ty(, i inny(, jesz(ze sp#aw* Mity%e)(zy(y na'#a%i odwa-i i nie
'y%i ju+ skonni do #okowa) z Ate)(zyka&i* 4o'ie-aa ko)(a zi0
&a! a w#az z ni$ (zwa#ty #ok tej wojny opisanej p#zez Tuki
dydesa*
8astpne-o %ata Pe%oponezyj(zy(y! wysawszy do Mity%eny
z odpowiedni&i #ozkaza&i eskad# zo+on$ z (zte#dziestu dw"(,
ok#t"w pod wodz$ naua#(,y A%kidasa! sa&i ze sp#zy&ie#ze)0
(a&i wpad%i do Attyki* Z#o'i%i to w ty& (e%u! +e'y Ate)(zy(y!
zaatakowani z dw"(, st#on! nie &o-%i podj$3 +adnej ak(ji p#ze0
(iw ok#to& pyn$(y& do Mity%eny* 4owodzi t$ wyp#aw$
K%eo&enes w zastpstwie swe-o '#atanka! &ao%etnie-o k#"%e0
wi(za Pauzaniasa! syna P%ejstoanaksa* 8apadszy na pop#zednio
ju+ spustoszony k#aj znisz(zy%i i to! (o zn"w wy#oso! i to! (o si
za(,owao w (zasie pop#zedni(, inwazji* Ta (zwa#ta inwazja
'ya po d#u-iej naj(i+sza ze wszystki(,* Pe%oponezyj(zy(y
'owie& (zekaj$( ustawi(znie na jak$. wiado&o.3 o dziaa%0
no.(i swej 6%oty pod Des'os! kt"#a wedu- ni(, powinna ju+
'ya ta& dot#ze3! posuwa%i si w(i$+ nap#z"d! nisz(z$( (ae
poa(ie k#aju* Kiedy za. o(zekiwania i(, zawiody i za'#ako i&
+ywno.(i! wy(o6a%i si i #ozesz%i ka+dy do swe-o &iasta*
Mity%e)(zy(y za.! kiedy op"1niao si p#zy'y(ie 6%oty pe%o
poneskiej i za'#ako +ywno.(i! z&uszeni zosta%i do ukad"w
z Ate)(zyka&i* 7to Sa%ajtos st#a(iwszy ju+ nadziej na p#zy0
'y(ie ok#t"w #ozda %udowi! kt"#y doty(,(zas wa%(zy %ekko
uz'#ojony! (i+k$ '#o) ,op%it"w! &ia 'owie& za&ia# z#o'i3
wypad p#ze(iw Ate)(zyko&* Dud jednak ot#zy&awszy '#o) nie
su(,a ju+ wadz i od'ywaj$( ze'#ania do&a-a si od 'o-a(zy!
'y ujawni%i zapasy z'o+a i #ozdzie%i%i je &idzy wszystki(,5
w p#ze(iwny& #azie sa& zaw#ze ukad z Ate)(zyka&i i wy0
da &iasto w i(, #(e*
Mo+nowad(y doszedszy do p#zekonania! +e nie zdoaj$ te&u
p#zeszkodzi3 i +e je.%i nie zostan$ o'j(i ukade&! na#a+$ si
na nie'ezpie(ze)stwo! #aze& z pa#ti$ %udow$ zawie#aj$ ukad
z Pa(,ese& i wojskie& ate)ski&* 8a &o(y te-o ukadu Ate)0
(zy(y &ie%i p#awo powzi$3 w stosunku do Mity%eny dowo%n$
de(yzj! wojsko ate)skie &iao wk#o(zy3 do &iasta! a Mity%e)0
(zy(y &ie%i wysa3 pose%stwo do Aten w swojej sp#awie5 do0
p"ki pose%stwo nie w#"(i! Pa(,es niko-o z Mity%e)(zyk"w nie
uwizi! nie sp#zeda w niewo% ani nie poz'awi +y(ia* 8a ta0
ki(, wa#unka(, stan$ ukad* Bi Mity%e)(zy(y! kt"#zy 'y%i
tw"#(a&i p#zy&ie#za z Da(ede&o)(zyka&i! 'a%i si &i&o to
i po wk#o(zeniu wojska ate)skie-o do &iasta s(,#oni%i si pod
opiek ota#zy* Pa(,es jednak kaza i& powsta3 i zapewniwszy
'ezpie(ze)stwo za'#a na Tenedos do (zasu zapadni(ia de(yzji
w Atena(,* Wysawszy za. t#"j#zd"w(e do Antyssy opanowa
to &iasto i wyda odpowiednie za#z$dzenia wojskowe*
Bi za. Pe%oponezyj(zy(y! kt"#zy na owy(, (zte#dziestu ok#0
ta(, &ie%i jak najszy'(iej p#zypyn$3! z&a#nowa%i du+o (zasu
na woda(, pe%oponeski(, i da%sz$ d#o- od'ywa%i #"wnie+ 'ez
po.pie(,u* Wie.3 o ni(, dosza do Aten dopie#o w (,wi%i! kiedy
wy%$dowa%i na 4e%os* Sta&t$d za. dota#szy do Ika#os i Mi0
konos dowiaduj$ si dopie#o o upadku Mity%eny* A'y si o ty&
upewni3! pyn$ do E&'aton w E#yt#ei5 wy%$dowa%i ta& &niej
wi(ej w siede& dni po wzi(iu Mity%eny* 4owiedziawszy si
za. p#awdy zastanawia%i si nad sytua(j$5 w"w(zas E%ej(zyk
Teutiap%os w ten spos"' do ni(, p#ze&"wi9
EA%kidasie i wszys(y inni o'e(ni tu dow"d(y wojska pe%o
poneskie-oJ Wydaje &i si! +e powinni.&y pyn$3 do Mity%eny!
zani& niep#zyja(ie%e si dowiedz$! (o si z na&i dzieje* We0
du- p#awdopodo'ie)stwa 'owie& zastanie&y &iasto nie st#ze0
+one! -dy+ dopie#o (o zostao zdo'yte* W ka+dy& #azie Ate)
(zy(y nie spodziewaj$ si niep#zyja(ie%a od st#ony &o#za! -dy+
&y na &o#zu p#zewa+nie nie atakuje&y* =est te+ p#awdopo0
do'ne! +e i(, wojsko %$dowe w po(zu(iu zwy(istwa #ozp#oszyo
si 'ezt#osko po do&a(,* =e.%i zaatakuje&y i(, na-%e w no(y!
spodziewa& si! +e z po&o($ naszy(, zwo%ennik"w < o i%e
ta& jesz(ze s$ < opanuje&y sytua(j* I nie '"j&y si nie'ez0
pie(ze)stwa! 'o ni( nie p#zynosi tak de(yduj$(y(, z&ian w woj0
nie jak zasko(zenie9 pi%nie &usi si -o wyst#ze-a3 ka+dy w"dz
w swoi& wojsku! a je.%i spost#ze+e (o. u niep#zyja(ie%a! powinien
to wyzyska3! 'o w ten spos"' &o+e osi$-n$3 najwikszy suk(es*I
P#ze&"wienie Teutiap%osa nie p#zekonao A%kidasa* Wy-na)0
(y jo)s(y i towa#zysz$(y &u Des'ij(zy(y #adzi%i! +e'y opano
wa p#zynaj&niej jakie. &iasto w =onii a%'o Ki&e eo%sk$! je0
.%i si ju+ 'oi wyp#awy na Mity%en5 stwo#zywszy ta& so'ie 'a0
z &o+e ode#wa3 od Ate)(zyk"w =onie < 'yy za. na to widoki!
-dy+ (,tnie witano je-o p#zy'y(ie < i od(i$3 w ten spos"'
najwa+niejsze 1#"do do(,od"w ate)ski(,! a #"wno(ze.nie na
#azi3 Ateny na wydatki zwi$zane z now$ wyp#aw$5 s$dzi%i za.!
+e tak+e Pissutnes da si na&"wi3 do wsp"udziau w wojnie*
De(z A%kidas nie z-adza si i na to5 za%e+ao &u ty%ko na jak
najszy'szy& pow#o(ie na Pe%oponez! sko#o si ju+ sp"1ni do
Mity%eny*
Podni"sszy wi( kotwi( pyn$ z E&'aton wzdu+ wy'#ze0
+a i wy%$dowawszy w Mionnezos! na%e+$(y& do Teos! kaza
ta& za'i3 wie%u je)("w wzity(, pod(zas wyp#awy* Kiedy za0
win$ do E6ezu! p#zy'y%i do nie-o posowie sa&ijs(y z Anai
i o.wiad(zy%i! +e nie jest p#awdziwy& oswo'odzi(ie%e& /e%%a0
dy! je.%i skazuje na .&ie#3 %udzi! kt"#zy nie podnie.%i na nie-o
#ki i kt"#zy nie s$ w#o-a&i Da(ede&o)(zyk"w! %e(z pod p#zy0
&use& na%e+$ do zwi$zku ate)skie-o5 je+e%i te-o nie zap#zesta0
nie! to niewie%u p#zyja(i" so'ie zjedna! nato&iast z wie%u p#zy0
ja(i" z#o'i so'ie w#o-"w* A%kidas da si p#zekona3 i spo#o
B,iot"w! a tak+e inny(, /e%%en"w! kt"#y(, &ia u sie'ie! kaza
wypu.(i35 %udzie 'owie& na widok z'%i+aj$(y(, si ok#t"w
w(a%e nie u(ieka%i! %e(z pod(,odzi%i do ni(, 'io#$( je za ate)0
skie* 8ie p#zypusz(za%i! +e'y wo'e( panowania Aten na &o#zu
ok#ty pe%oponeskie dota#y a+ do =onii*
Z E6ezu wypyn$ A%kidas w po.pie(,u i popo(,u* Kiedy 'o0
wie& sta na kotwi(y koo K%a#os! zauwa+yy -o pyn$(e
wa.nie z Aten pa)stwowe ok#ty >Sa%a&inia? i >Pa#a%os?*
Z%$kszy si po.(i-u pyn$ .#odkie& &o#za i nie &ia za&ia#u
zat#zy&ywa3 si do'#owo%nie a+ dopie#o na Pe%oponezie* 4o
Pa(,esa za. i Ate)(zyk"w p#zysza wiado&o.3 o ty& z E#yt#ei5
do(,odziy te+ wie.(i ze wszystki(, inny(, st#on* Wo'e( te-o!
+e =onia 'ya nie o'wa#owana! za(,odzia wie%ka o'awa! +e'y
Pe%oponezyj(zy(y p#zepywaj$( nie atakowa%i i nie nisz(zy%i
&iast! (,o3'y nawet nie za&ie#za%i opanowa3 i(, na stae* Za0
o-i za. >Pa#a%osu? i >Sa%a&inii? doniosy! +e na wasne o(zy
widziay Pe%oponezyj(zyk"w w K%a#os* Pa(,es #ozpo(z$ po0
spieszny po.(i- i -oni i(, a+ do Pat&os5 w ko)(u (o6n$ si
widz$(! +e i(, ju+ nie dosi-nie* Sko#o za. nie &"- dopa.3
Pe%oponezyj(zyk"w na peny& &o#zu! 'y zadowo%ony! +e p"10
niej i(, #"wnie+ nie spotka! &usia'y i(, 'owie& o'%e-a3
i pi%nowa3*
Pyn$( z pow#ote& wzdu+ wy'#ze+a wy%$dowa w po#(ie
ko%o6o)ski& 8otion! -dzie osied%i%i si Ko%o6o)(zy(y po zaj(iu
Ko%o6onu p#zez Ita&anesa i 'a#'a#zy)("w! sp#owadzony(,
p#zez jedn$ z pa#tii w &ie.(ie5 Ko%o6on zdo'yty zosta &niej
wi(ej w (zasie d#u-ie-o najazdu pe%oponeskie-o na Attyk*
Ko%o6o)(zy(y za&ieszkawszy w 8otion podj%i zn"w dawne
spo#y* =edni z ni(, wzi$wszy od Pissutnesa naje&nik"w a#ka0
dyjski(, i 'a#'a#zy)ski(, o'sadzi%i u6o#ty6ikowan$ (z.3 &ia0
sta < 'y%i ta& #aze& z ni&i i wsp"%n$ po%ityk p#owadzi%i Ko0
%o6o)(zy(y z -"#ne-o &iasta! st#onni(y Pe#s"w5 inni! p#ze.%a0
dowani i wypdzeni! wezwa%i na po&o( Pa(,esa* Ten zap#osi
na #oz&ow /ippiasa! dow"d( znajduj$(y(, si w u6o#ty6iko0
wanej (z.(i &iasta A#kadyj(zyk"w! i zapewni! +e w #azie nie
udania si #okowa) odstawi -o +ywe-o i (ae-o z pow#ote& do
6o#te(y* /ippias p#zy'y do nie-o! a Pa(,es zat#zy&a -o pod
st#a+$! %e(z nie kaza zwi$za35 ty&(zase& p#zypu.(iwszy na-y
sztu#& do &iasta! dziki zasko(zeniu zdo'ywa je i ka+e wy0
#+n$3 wszystki(, znajduj$(y(, si ta& A#kadyj(zyk"w i 'a#0
'a#zy)("w* P"1niej z-odnie z dany& p#zy#ze(zenie& wp#owa0
dza z pow#ote& /ippiasa do &iasta! %e(z wp#owadziwszy ka+e
-o jednak poj&a3 i z uk"w zast#ze%i3* 8otion oddaje Pa(,es
Ko%o6o)(zyko&! kt"#zy nie 'y%i zwo%ennika&i pe#ski&i* P"10
niej Ate)(zy(y wysawszy osadnik"w sko%onizowa%i 8otion we0
du- swy(, wasny(, p#aw! sp#owadziwszy wszystki(, Ko%o
6o)(zyk"w znajduj$(y(, si w oko%i(zny(, &iasta(,*
Pa(,es po p#zy'y(iu do Mity%eny opanowa Pi## i E#ezos
i poj&awszy uk#ywaj$(e-o si w &ie.(ie Da(ede&o)(zyka Sa
%ajtosa odsya -o do Aten5 tak sa&o postpuje z Mity%e)(zyka
&i t#zy&any&i w Tenedos i z wszystki&i inny&i! kt"#y(,
uwa+a za pod+e-a(zy* 7dsya tak+e wiksz$ (z.3 swej a#&ii*
Pozostaj$( za. z #eszt$ wojska u#z$dza sp#awy Mity%eny i Des
'os podu- swej &y.%i*
Kiedy Mity%e)(zy(y i Sa%ajtos p#zy'y%i do Aten! Sa%ajtosa
za'i%i Ate)(zy(y od #azu! &i&o #"+ny(, p#opozy(ji z je-o st#o0
ny! na p#zykad! +e nakoni Pe%oponezyj(zyk"w do odst$pienia
od Pi$tej! kt"#e w(i$+ jesz(ze o'%e-ano* 8ad %ose& inny(, #a0
dzono i w p#zystpie -niewu powzito u(,wa! +e na%e+y za0
'i3 nie ty%ko ty(,! kt"#y(, p#zysa Pa(,es! %e(z w o-"%e wy0
&o#dowa3 wszystki(, do#osy(, Mity%e)(zyk"w! a ko'iety
i dzie(i sp#zeda3 w niewo%* Za#zu(ono i&! +e podnie.%i 'unt!
&i&o +e nie 'y%i tak jak inni poddany&i Aten! %e(z #"wno0
up#awniony&i sp#zy&ie#ze)(a&i5 w nie&aej &ie#ze #ozd#a+0
nienie i(, zwiksza 6akt! +e ok#ty pe%oponeskie! kt"#e szy
na po&o( Mity%enie! o.&ie%iy si dot#ze3 a+ do =onii5 wyda0
wao si 'owie&! +e 'unt p%anowano od dawna* Wysyaj$ wi(
do Pa(,esa t#"j#zdowie( z oznaj&ienie& de(yzji i z #ozkaze&!
'y jak najszy'(iej wykona u(,wa* 8azajut#z jednak! owad0
ni(i +a%e&! uzna%i de(yzj wy&o#dowania (ae-o &iasta! a nie
ty%ko winny(,! za ok#utn$ i (i+k$* Zauwa+y%i to 'awi$(y
w Atena(, posowie &ity%e)s(y i (i Ate)(zy(y! kt"#zy 'y%i po
i(, st#onie! na&awiaj$ wi( u#zdnik"w! +e'y sp#aw powt"#0
nie postawiono na po#z$dku dzienny&* Bi atwo da%i si p#ze0
kona3! -dy+ i d%a ni(, 'yo jasne! +e wikszo.3 o'ywate%i
p#a-nie powt"#nie #ozpat#zy3 sp#aw* 8aty(,&iast zwoano
z-#o&adzenie! na kt"#y& wypowiadano #oz&aite zdania* K%eon!
syn K%eajnetosa! kt"#e-o wniosek wy&o#dowania Mity%eny
zwy(i+y pop#zednie-o dnia! (zowiek w o-"%e niezwyk%e -wa0
towny i wywie#aj$(y w"w(zas najwikszy wpyw na %ud! po0
nownie wyst$pi i p#ze&"wi w nastpuj$(y spos"'9
E8iejednok#otnie ju+ i p#zedte& s$dzie&! +e pa)stwo de0
&ok#aty(zne nie jest zdo%ne do panowania nad inny&i! te#az
za. sz(ze-"%nie jasno to widz pat#z$( na wasz o'e(ny +a%
nad Mity%e)(zyka&i* =este.(ie w (odzienny& +y(iu w stosun0
ka(, wzaje&ny(, sz(ze#zy i u(z(iwi i (,(e(ie w ten sa& spo0
s"' postpowa3 tak+e ze sp#zy&ie#ze)(a&i* Gotowi.(ie z#o'i3
6aszywy k#ok pod wpywe& i(, s"w a%'o u(zu(ia %ito.(i i nie
#ozu&ie(ie! +e jest to d%a was nie'ezpie(zne i +e nie zyskuje(ie
so'ie w ten spos"' wdzi(zno.(i ze st#ony sp#zy&ie#ze)("w*
8ie zdaje(ie so'ie 'owie& sp#awy! +e panowanie wasze jest
ty#ani$! +e poddani knuj$ p#ze(iw wa& za&a(,y i +e #z$dzi(ie
ni&i w'#ew i(, wo%i* 8ie d%ate-o su(,aj$ was! +e ku waszej
szkodzie o'(,odzi(ie si z ni&i +y(z%iwie! %e(z d%ate-o! +e jeste.0
(ie i(, pana&i! i to pana&i dziki waszej si%e! a nie dziki i(,
+y(z%iwo.(i d%a was* 8aj-o#zej jednak 'dzie! je.%i nie 'dzie0
&y si &o(no t#zy&a3 te-o! (o.&y #az u(,wa%i%i! i je.%i nie
z#ozu&ie&y! +e pa)stwo &aj$(e p#awa t#o(, -o#sze! a%e nie0
wz#uszone! jest si%niejsze od pa)stwa &aj$(e-o doskonae p#a0
wa! kt"#y(, nie stosuje5 +e '#ak wykszta(enia po$(zony z si$
(,a#akte#u wikszy po+ytek pa)stwu p#zynosi ni+ wiedza 'ez
(,a#akte#u i +e p#o.(i %udzie naj(z.(iej %epiej #z$dz$ swy&i
pa)stwa&i ni+ u(zeni* Bi 'owie& (,($ si okaza3 &$d#zejsi od
p#aw i we wsp"%ny(, o'#ada(, sta%e (,($ &ie3 #a(j uwa+aj$(
to za naj%epsz$ sposo'no.3 do ujawnienia swej &$d#o.(i5 d%a0
te-o w wie%u wypadka(, szkodz$ pa)stwu* Bi d#udzy nie &a0
j$( takie-o zau6ania do swe-o #ozu&u uwa+aj$ si za -upszy(,
od p#aw i za niezdo%ny(, do k#ytykowania wypowiedzi do0
'#y(, &"w("w* S$ #a(zej 'ezst#onny&i sdzia&i ni+ u(zestni0
ka&i spo#"w o te (zy inne po-%$dy i p#zewa+nie suszne podej0
&uj$ de(yzje* Tak sa&o powinni.&y postpowa3 i &y! &"w(y5
nie daj$( si ponie.3 ta%entowi k#aso&"w(ze&u i #ywa%iza(ji
o &$d#o.3 powinni.&y dawa3 ty%ko te #ady! kt"#e s$ z-odne
z naszy& p#zekonanie&*
E=a ni-dy nie z&ienia& zdania5 dziwi si te+ ty&! kt"#zy
sp#aw Mity%e)(zyk"w ponownie postawi%i na po#z$dku dzien0
ny& i powoduj$ zwok! kt"#a p#zynosi ko#zy.3 winny&*
Gniew te-o! kt"#y dozna k#zywdy! p#ze(iw te&u! kto j$ wy0
#z$dzi! z&niejsza si z (zase&! wtedy jednak! kiedy ze&sta
idzie w .%ad za k#zywd$! &o+e jej do#"wna3 i wy&ie#zy3 sp#a0
wied%iwo.3* Biekaw jeste&! kto &i si sp#ze(iwi i odwa+y si
twie#dzi3! +e k#zywdy wy#z$dzone na& p#zez Mity%e)(zyk"w
wy(,odz$ na& na ko#zy.3! a nasze niepowodzenia p#zynosz$
szkod sp#zy&ie#ze)(o&* =asne jest! +e kto (,(e (o. takie-o udo0
wodni3 a%'o u6ny w swe k#aso&"wstwo 'dzie si sta#a wyka0
za3! +e #ze(z o-"%nie uznana nie jest o-"%nie uznana! a%'o p#ze0
kupiony! op#a(owawszy pikn$ &ow 'dzie usiowa was o(za0
#owa3* P#zy taki(, tu#nieja(, k#aso&"w(zy(, pa)stwo oddaje
na-#ody inny&! a sa&o na#a+a si na nie'ezpie(ze)stwo* Winni
za. te&u jeste.(ie sa&i5 jeste.(ie 'owie& zy&i sdzia&i te-o
tu#nieju! 'o p#zywyk%i.(ie 'y3 widza&i &"w! a su(,a(za&i
(zyn"w5 o(enia(ie p#zyszo.3 na podstawie pikny(, &o+%i0
wo.(i! jakie &a%uj$ p#zed waszy&i o(zy&a &"w(y! a p#ze0
szo.3 na podstawie te-o! jak j$ z#(zni &"w(y z-ania! nie
ty%e daj$( wia# o(zywisty& 6akto&! i%e sowo&* 4aje(ie si te+
wspania%e o&a&ia3 nowinko& k#aso&"w(zy&! a nie (,(e(ie
i.3 za wyp#"'owan$ #ad$ < jeste.(ie w(i$+ niewo%nika&i #ze0
(zy niezwyky(, i %ek(ewa+y(ie #ze(zy znane* Ka+dy z was
(,(ia'y p#zede wszystki& sa& do'#ze p#ze&awia3! a je.%i te-o
osi$-n$3 nie &o+e! to (,(ia'y p#zynaj&niej nie pozosta3 w ty%e
za inny&i &"w(a&i i wykaza3! +e i on &a s$d wy#o'iony* 4o0
'#e&u &"w(y ka+dy z was -ot"w p#zyk%asn$3 z -"#y i do0
&y.%a3 si te-o! (o zostanie powiedziane! jednakowo+ powo%i
ty%ko zastanawia si nad ty&! (o w #ze(zywisto.(i z ty(, s"w
wynika9 &o+na powiedzie3! +e szuka&y (ze-o. zupenie inne-o!
ni+ jest w #ze(zywisto.(i! w kt"#ej +yje&y! i nawet nad o'e(n$
sytua(j$ w dostate(znej &ie#ze si nie zastanawia&y5 jedny&
sowe&! u%e-aj$( #ozkoszy su(,ania podo'ni jeste.&y #a(zej
do za(iekawiony(, su(,a(zy so6ist"w ni+ do na#odu! kt"#y #a0
dzi nad sp#awa&i pa)stwa*
E7d te-o (,(ia'y& was od(i$-n$3 i wykaza3! +e wa.nie Mi0
ty%ena z wszystki(, &iast najwiksz$ wa& k#zywd wy#z$0
dzia! Te&u 'owie&! kto nie &o-$( znie.3 nasze-o panowania
a%'o u%e-aj$( p#ze&o(y niep#zyja(i" ode#wa si od nas! &o-
p#ze'a(zy35 je.%i jednak u(zynio to pa)stwo na o'wa#owanej
wyspie! kt"#e %ka3 si &o+e ataku naszy(, niep#zyja(i" jedy0
nie od st#ony &o#za! kt"#e &aj$( wasn$ 6%ot nie jest wo'e(
ni(, 'ez'#onne! kt"#e &a niezawiso.3 i (ieszy si naszy& wy0
j$tkowy& sza(unkie& < to nie jest to ni( inne-o ty%ko za0
&a(,! a nie ode#wanie si od nas* 7 ode#waniu si 'owie&
&o+na &"wi3 jedynie w stosunku do ty(,! kt"#zy doznaj$
k#zywd! oni za. d$+$ #aze& z naszy&i niep#zyja(i"&i do na0
szej z-u'y9 p#ze(ie+ post$pi%i -o#zej! ni+ -dy'y w opa#(iu
o wasne siy wypowiedzie%i na& wojn* 8ie 'y p#zest#o-$ d%a
ni(, ani %os inny(, pa)stw! kt"#e z'untoway si p#ze(iw na&
i zostay pokonane! ani do'#o'yt! jakie-o za+ywaj$! nie zat#zy0
&a i(, na d#odze do nie'ezpie(ze)stwa* Z %ekko&y.%ny& za0
u6anie& w p#zyszo.3 i z nadzieja&i powy+ej i(, &o+%iwo.(i!
a jednak poni+ej i(, a&'i(ji! za(z%i wojn uznawszy za suszne
si postawi3 p#zed p#awe&5 spodziewa%i si 'owie&! +e 'd$
&ie%i nad na&i p#zewa-! i zaatakowa%i nas! (,o(ia+ +adnej
k#zywdy od nas nie dozna%i* Zwy(zajnie tak 'ywa! +e pa)stwa!
kt"#e szy'ko i niespodziewanie do(,odz$ do do'#o'ytu! wpa0
daj$ w 'ut* P#zewa+nie za. to powodzenie! kt"#e da si o'%i0
(zy3! pewniejsze jest od niespodziewane-o i! +e si tak wy#a+!
atwiej %udzio& wydo'y3 si z niesz(z.(ia ni+ za(,owa3
t#wae sz(z.(ie* T#ze'a 'yo od dawna nie okazywa3 +adny(,
wyj$tkowy(, wz-%d"w Mity%e)(zyko&! na pewno nie wz'i0
%i'y si w tak$ za#ozu&iao.3! -dy+ w o-"%e (zowiek skonny
jest %ek(ewa+y3 up#zej&o.3! a podziwia3 nieustp%iwo.3* 8ie(,
wi( i te#az ponios$ ka# -odn$ i(, 'ezp#awia5 nie o'a#(zaj(ie
te+ win$ jedynie pewny(, jednostek! %e(z (ay na#"d* Wszys(y
'owie& jak jeden &$+ powsta%i p#ze(iwko na&! a p#ze(ie+
&o-%i zw#"(i3 si w(ze.niej do nas i te#az spokojnie &ieszka3
w swy& &ie.(ie* A%e w po(zu(iu wiksze-o 'ezpie(ze)stwa
wo%e%i p"j.3 z -a#stk$ o%i-a#(,"w i wsp"%nie z ni&i 'unt pod0
nie.%i* =e.%i za. #"wn$ ka# wy&ie#za(ie ty&! (o z&uszeni p#zez
niep#zyja(i" od nas odpadaj$! jak i ty&! kt"#zy to (zyni$ do0
'#owo%nie! to kt"+ nie zde(yduje si pod naj'a,szy& pozo#e&
na 'unt! sko#o w #azie powodzenia o(zekuje -o wo%no.3!
a w #azie niepowodzenia ni( &u si ze-o nie stanieF My za.
w wa%(e z ka+dy& posz(ze-"%ny& pa)stwe& na#a+a&y pieni$0
dze i +y(ie* W #azie powodzenia zyskuje&y ty%ko z'u#zone
&iasto i poz'awieni jeste.&y na p#zyszo.3 do(,od"w z nie-o!
kt"#e stanowi$ o naszej si%e5 w #azie niepowodzenia 'dzie&y
&ie3 p#"(z sta#y(, niep#zyja(i" jesz(ze nowe-o! i w ty& (za0
sie! kiedy &usi&y '#oni3 si p#ze(iw naszy& niep#zyja(ioo&!
'dzie&y z&uszeni p#owadzi3 wojny z naszy&i wasny&i
sp#zy&ie#ze)(a&i*
E8ie na%e+y wi( #o'i3 Mity%e)(zyko& nadziei! +e &owa&i
%u' p#zekupstwe& wyjednaj$ so'ie %udzkie t#aktowanie i p#ze0
'a(zenie 'd"w* P#ze(ie+ nie w'#ew swej wo%i wy#z$dzi%i na&
szkod! %e(z w peni .wiado&o.(i nas zaatakowa%i < na p#ze0
'a(zenie za. zasu-uje ty%ko (zyn &i&owo%ny* Podo'nie jak za
pie#wszy& #aze&! tak i o'e(nie wa%(z o to! +e'y.(ie nie z&ie0
nia%i swy(, de(yzji i nie z#o'i%i 6aszywe-o k#oku daj$( si po0
nie.3 t#ze& #ze(zo& naj'a#dziej d%a pa)stwa nie'ezpie(zny&9
%ito.(i! (za#owi s"w i po'a+%iwo.(i* Dito.3 'owie& uzasadniona
jest wo'e( #"wny(,! a%e nie wo'e( ty(,! kt"#zy jej nie odwza0
je&niaj$ i z konie(zno.(i s$ sta%e naszy&i w#o-a&i5 (i! kt"#zy
za(,wy(aj$ pikny&i sowa&i! 'd$ &ie%i tak+e p#zy &niej wa0
+ny(, sp#awa(, sposo'no.3 do popisu! nie za. p#zy takiej sp#a0
wie! p#zy kt"#ej pa)stwo za (,wi% p#zyje&no.(i d#o-o zapa(i!
a jedynie &"w(y ot#zy&aj$ pikn$ na-#od za pikne sowa*
Po'a+%iwo.3 w#esz(ie jest #a(zej na &iejs(u w stosunku do
ty(,! kt"#zy tak+e w p#zyszo.(i 'd$ na& oddani! ani+e%i w sto0
sunku do ty(,! kt"#zy nada% pozostan$ w#o-a&i* =edny& so0
we& twie#dz9 je.%i &nie posu(,a(ie! post$pi(ie #"wno(ze.nie
sp#awied%iwie w stosunku do Mity%e)(zyk"w i ko#zystnie d%a
sa&y(, sie'ie5 w p#ze(iwny& wypadku nie zaska#'i(ie so'ie
i(, wdzi(zno.(i! a%e #a(zej wyda(ie wy#ok na sie'ie sa&y(,*
=e.%i 'owie& suszny 'y i(, 'unt! to wasze panowanie jest nie0
uzasadnione* =e.%i za.! &i&o +e jest ono niesuszne! (,(e(ie si
p#zy ni& ut#zy&a3! to a%'o &usi(ie w'#ew sp#awied%iwo.(i!
%e(z %i(z$( si z wasz$ ko#zy.(i$! uka#a3 i(,! a%'o z#ezy-nowa3
z wasze-o panowania i p#owadzi3 'ezpie(zne +y(ie po(z(iwy(,
%udzi* Lka#z(ie i(, wi( w ten sa& spos"'! jak oni 'y was uka0
#a%i5 wo'e( te-o! +e unikn%i.(ie nie'ezpie(ze)stwa! nie oka+(ie
si 'a#dziej w#a+%iwi ni+ oni! wyo'#a1(ie so'ie ty%ko! jak'y
oni w #azie swe-o zwy(istwa z wa&i post$pi%i! zwasz(za +e
pie#wsi wesz%i na d#o- 'ezp#awia* Kto 'owie& 'ez +adne-o po0
wodu ko-o. k#zywdzi! d$+y pote& do zupenej je-o za-ady ze
wz-%du na nie'ezpie(ze)stwo -#o+$(e ze st#ony niep#zyja0
(ie%a! je.%i'y ten pozosta p#zy +y(iu5 ten 'owie&! kto 'ez
+adne-o konie(zne-o powodu zosta sk#zywdzony! je.%i &u si
uda wyj.3 (ao! wikszy& -niewe& paa od takie-o! kt"#y
#"wn$ win ponosi w spo#ze* 8ie '$d1(ie wi( zd#aj(a&i was0
nej sp#awy* P#zypo&niawszy so'ie (,wi%! kiedy 'y%i.(ie za0
-#o+eni i kiedy ka+d$ (en 'y%i'y.(ie zapa(i%i za pokonanie
Mity%eny! #"wn$ &ia#$ i& o'e(nie odpa3(ie nie u%e-aj$( (,wi0
%owej sa'o.(i i nie zapo&inaj$( o nie'ezpie(ze)stwie! kt"#e
wisiao nad waszy&i -owa&i* Lka#z(ie i(, w spos"' -odny
i(, (zynu i daj(ie wy#a1ny! odst#aszaj$(y p#zykad d%a #eszty
sp#zy&ie#ze)("w! +e ka+dy! kto si z'untuje! zostanie uka#any
.&ie#(i$* =e.%i to z#ozu&iej$! nie 'dzie(ie z&uszeni zanied'u0
j$( wa%ki z niep#zyja(i"&i to(zy3 wojen z wasny&i sp#zy&ie0
#ze)(a&i*I
Tak powiedzia K%eon* Po ni& wyst$pi 4iodotos! syn Euk#a0
tesa! kt"#y i na pop#zedni& z-#o&adzeniu p#ze&awia najsi%0
niej p#ze(iw wnioskowi wy&o#dowania Mity%e)(zyk"w! i tak+e
wy-osi p#ze&"wienie9
E8ie -ani ty(,! kt"#zy postawi%i sp#aw Mity%e)(zyk"w
powt"#nie na po#z$dku dzienny&! ani nie po(,wa%a& ty(,!
kt"#zy potpiaj$ 6akt! +e si #adzi wi(ej ni+ #az nad wa+ny&i
sp#awa&i* S$dz! +e najwi(ej p#zeszkadzaj$ w powzi(iu do0
'#ej de(yzji po.pie(, i -niew* Po.pie(, jest zwyk%e towa#zy0
sze& -upoty! a -niew < nieopanowania i pytko.(i* Kto 'o0
wie& upie#a si p#zy ty&! +e sowa nie s$ nau(zy(ie%a&i (zy0
n"w! jest a%'o -up(e&! a%'o &a w ty& jakie. swoje wasne
(e%e5 -up(e& jest! je.%i &y.%i! +e istnieje jaki. inny .#odek
poza sowe&! kt"#y 'y &"- #zu(i3 .wiato na p#zyszo.3 i #ze0
(zy zak#yte5 &a za. wasne swoje (e%e! je.%i (,($( nakoni3
su(,a(zy do (ze-o. ze-o i nie &aj$( zau6ania! (zy pot#a6i z$
sp#aw pop#ze3 pikny& sowe&! sta#a si za po&o($ z#(z0
ny(, osz(ze#stw zast#aszy3 swy(, p#ze(iwnik"w i su(,a(zy*
8ajnie'ezpie(zniejsi za. s$ (i! kt"#zy &"w("w oska#+aj$ o p#ze
kupstwo* =e.%i'y 'owie& za#zu(a%i -upot! to ten! kt"#y 'y
nie odni"s suk(esu! od(,odzi'y z opini$ #a(zej (zowieka nie0
#ozu&,e-o ni+ nieu(z(iwe-o5 kiedy za. stawia si za#zut p#ze0
kupstwa! w #azie powodzenia &"w(y podej#zenie pozostaje!
a w #azie niepowodzenia &"w(a &a opini nie ty%ko nieudo%0
ne-o! a%e tak+e nieu(z(iwe-o* Pa)stwo w ty& stanie #ze(zy
+adne-o nie &a po+ytku9 -dy si nast#aszy &"w("w! zostaje ono
poz'awione do#ad("w* 8aj%epiej 'y te+ 'yo! -dy'y nie istnie%i
do'#zy &"w(y! -dy+ w ten spos"' #zadko do(,odzio'y do
'dny(, de(yzji* T#ze'a! +e'y do'#y o'ywate% nie zast#asza
swy(, p#ze(iwnik"w! %e(z szanuj$( swo'od sowa sta#a si wy0
kaza3! +e je-o a#-u&enty s$ %epsze5 pa)stwo #ozu&nie u#z$0
dzone nie powinno do'#y(, do#ad("w wy#"+nia3 nowy&i za0
sz(zyta&i! nie powinno jednak+e z&niejsza3 doty(,(zasowe-o
uznania5 nie powinno tak+e na te-o! kt"#e&u nie udao si od0
nie.3 suk(esu! nakada3 ka#y! a ty& 'a#dziej &ie3 -o w po0
-a#dzie* Wtedy do'#y do#ad(a nie 'dzie d$+y do da%szy(,
wy#"+nie) s(,%e'iaj$( %udowi i p#ze&awiaj$( w'#ew swe&u
p#zekonaniu! a ten! ko&u si nie udao odnie.3 suk(esu! nie
'dzie p#"'owa w ty& sa&y& (e%u pozyskiwa3 so'ie %udu po0
(,%e'stwe&*
E7t"+ &y postpuje&y w#(z p#ze(iwnie5 p#"(z te-o! je.%i kto.
jest podej#zany o (,3 zysku! nie su(,a si nawet naj%epszy(,
je-o #ad odnosz$( si do nie-o z zawi.(i$ i z nieuzasadniony&
podej#zenie& w'#ew o(zywiste&u inte#esowi pa)stwa* 4o te-o
ju+ 'owie& doszo! +e do'#e #ady! po p#ostu wypowiedziane!
nie &niejsze 'udz$ podej#zenie od zy(,* St$d nie ty%ko ten!
kto was na&awia do naj-o#szy(, #ze(zy! &usi u+ywa3 sztu0
(zek! +e'y %ud pozyska3! %e(z nawet ten! kt"#y daje po+yte(zne
#ady! &usi si u(ieka3 do ka&stwa! +e'y zdo'y3 zau6anie*
=este.&y jedyny& pa)stwe&! kt"#e&u! d%ate-o +e je-o o'y0
wate%e s$ p#ze&$d#za%i! nie podo'na su+y3 po p#ostu i 'ez wy0
k#t"w9 kto 'owie& otwa#(ie (o. do'#e-o do#adza! popada
w podej#zenie! +e w sk#yto.(i powoduje si (,(i$ zysku* 8awet
jednak p#zy ty& stanie #ze(zy jest naszy& o'owi$zkie& p#ze0
&awia3 w sp#awa(, naj+ywotniejszy(, d%a pa)stwa! pat#zy&y
'owie& da%ej od was! pod(zas -dy wy jedynie po'ie+nie uj&u0
je(ie sp#awy5 p#zede wszystki& za. jeste.&y odpowiedzia%ni
za nasze #ady! pod(zas -dy wy nie ponosi(ie odpowiedzia%no.(i
za wasze -osowanie* Gdy'y 'owie& ten! kto wyst$pi z wnios0
kie&! i ten! kto -o u(,wa%i! na #"wne ka#y 'y%i na#a+eni! to
w"w(zas de(yzje wasze 'yy'y 'a#dziej ost#o+ne5 jednak+e
w p#zystpie -niewu ka#ze(ie te-o! kto postawi niedo'#y
wniosek! (,o(ia+ to 'yo zdanie jedne-o (zowieka! a nie wy0
&ie#za(ie ka#y sa&y& so'ie! (,o(ia+ wie%u was 'yo! kt"#zy.(ie
za ty& zy& wnioskie& -osowa%i*
E=a wyst$pie& tutaj nie d%ate-o! +e'y si ko&uko%wiek
w sp#awie Mity%e)(zyk"w sp#ze(iwia3 a%'o +e'y ko-oko%wiek
oska#+a3* Po zastanowieniu ka+dy poj&ie! +e nie idzie tu o 'ez0
p#awie wy#z$dzone p#zez Mity%e)(zyk"w! %e(z o t#a6n$ de0
(yzj* =e.%i 'owie& wyka+! +e Mity%e)(zy(y istotnie popeni%i
'ezp#awie! to p#zez to sa&o nie postawi jesz(ze wniosku! +e'y
i(, skaza3 na .&ie#3! (,y'a +e'y to 'yo d%a pa)stwa ko#zystne5
tak sa&o! je.%i'y nawet (o. p#ze&awiao za p#ze'a(zenie&!
nie 'd do#adza! +e'y i(, uwo%ni3! je.%i'y to si &iao okaza3
nieko#zystne d%a pa)stwa* Lwa+a&! +e #a(zej &a&y si zasta0
nowi3 nad ty&! (o 'dzie! ni+ nad ty&! (o jest* I w ty&
punk(ie! na kt"#y K%eon sz(ze-"%ny kadzie na(isk! a &ianowi0
(ie na to! +e ka#a .&ie#(i 'dzie na p#zyszo.3 d%ate-o ko0
#zystna! +e odst#aszy od da%szy(, 'unt"w! ja! z uwa-i p#zede
wszystki& na ko#zystn$ d%a nas p#zyszo.3 < jeste& od&ienne0
-o zdania* P#osz was te+! +e'y.(ie ze wz-%du na p#zekonywa0
j$(e a#-u&enty zawa#te w je-o &owie nie od#zu(i%i p#awdzi0
wej ko#zy.(i! na kt"#$ zw#a(a& uwa-! dowodzenie 'owie&
K%eona! podk#e.%aj$(e #a(zej &o&ent p#awny! wo'e( waszej
o'e(nej nienawi.(i do Mity%e)(zyk"w atwo &o-o'y was p#ze0
(i$-n$3 na je-o st#on5 jednak+e &y nie p#o(esuje&y si o'e(0
nie z Mity%e)(zyka&i i nie pot#ze'uje&y a#-u&ent"w p#aw0
ny(,! %e(z zastanawia&y si nad ty&! jak z ni&i post$pi3! +e'y
to 'yo d%a nas ko#zystne*
EW #"+ny(, pa)stwa(, istnieje ka#a .&ie#(i za wie%e p#ze0
k#o(ze)! i to za p#zek#o(zenia 'ynaj&niej nie #"wne p#zek#o0
(zeniu Mity%e)(zyk"w! %e(z &niejsze5 &i&o to jednak %udzie
o+ywieni nadziej$ powodzenia na#a+aj$ si na nie'ezpie(ze)0
stwo5 nikt te+ jesz(ze ni-dy nie #yzykowa nie &aj$( p#zekona0
nia! +e &u si za&ys powiedzie* =akie+ za. pa)stwo podej0
&uj$(e 'unt uwa+ao swe wasne %u' swy(, sp#zy&ie#ze)("w
zaso'y za niewysta#(zaj$(e do te-o (e%uF Wszys(y p#ze(ie+ %u0
dzie &aj$ natu# skonn$ do p#zestpstw! i to za#"wno w +y(iu
p#ywatny& jak pa)stwowy&5 nie &a te+ p#awa! kt"#e 'y
te&u k#es poo+yo! 'o p#ze(ie+ stosowano ju+ wszystkie &o+0
%iwe ka#y ustawi(znie je zaost#zaj$(! a+e'y w jaki. spos"'
uwo%ni3 si od z'#odnia#zy5 wydaje si te+ p#awdopodo'ne! +e
w dawny(, (zasa(, %+ejsze 'yy ka#y nawet za najwiksze
z'#odnie! a%e powo%i! w &ia# wz#astania p#zestpstw! wie%e
ty(, ka# z&ienio si w ka# .&ie#(i < a &i&o to p#zestpstwa
t#waj$ nada%* A%'o wi( t#ze'a wyna%e13 jakie. jesz(ze 'a#dziej
odst#aszaj$(e .#odki za#ad(ze! a%'o wszystko pozostanie po
dawne&u* Z wie%u powod"w %udzie na#a+aj$ si na nie'ez0
pie(ze)stwo5 'iedaka #ozzu(,wa%a ndza i konie(zno.3! 'o-a0
(za za. 'uta i za#ozu&iao.3 napenia +$dz$ k#zywdzenia d#u0
-i(,5 poza ty& i w inny(, wypadka(, p(,a %udzi na nie'ez0
pie(zn$ d#o- na&itno.3 jako (o. od ni(, si%niejsze-o i nie
do odpa#(ia! za%e+nie od te-o! (zy& kto jest opanowany* 8aj0
wi(ej szkody p#zynosi +$dza i nadzieja9 pie#wsza p#owadzi!
d#u-a idzie w jej .%ady! pie#wsza o'&y.%a p%an! d#u-a udzi wi0
doka&i powodzenia5 i (,o(ia+ to niewidzia%ne k%ski! s$ one
st#aszniejsze od wido(zny(,* A do ni(, jako t#ze(i! nie &niej
wa+ny &o&ent popy(,aj$(y do #yzyka! do$(za si %os9 'ywa
'owie&! +e niekiedy zjawia si on niespodziewanie i -na %udzi
do #yzykowny(, dziaa) nawet w wa#unka(, niez'yt sp#zy0
jaj$(y(,* W jesz(ze wikszej &ie#ze odnosi si to do pa)stw!
-dy+ idzie ta& o #ze(zy najwa+niejsze9 o wo%no.3 a%'o pano0
wanie nad inny&i5 p#"(z te-o ka+dy! znajduj$( si w &asie!
'ez zastanowienia p#ze(enia swe wasne siy* Po p#ostu jest
#ze(z$ niedopusz(za%n$ i niezwyk%e naiwn$ &y.%e3! +e &o+na
natu# %udzk$ d$+$($ do jakie-o. (e%u odwie.3 od te-o si$ p#a0
wa a%'o jak$. inn$ -#o1'$*
E8ie na%e+y wi( u6a3 w skute(zno.3 ka#y .&ie#(i i podej&o0
wa3 zej de(yzji* 8ie na%e+y te+ od'ie#a3 z'untowany& na0
dziei! +e &o-$ okaza3 +a% i w k#"tki& (zasie z&aza3 sw$ win*
We1(ie 'owie& pod uwa-! +e o'e(nie! je.%i jakie. z'untowane
&iasto dojdzie do p#zekonania! +e nie &a szans zwy(istwa!
&o+e skapitu%owa3 p#zed na&i jesz(ze w taki& stanie! w kt"0
#y& &o+e zapa(i3 odszkodowania wojenne i w p#zyszo.(i
skada3 danin5 -dy'y.&y za. zastosowa%i ka# .&ie#(i! to (zy+
znajdzie si jakie. pa)stwo! kt"#e 'y si nie uz'#oio o wie%e
%epiej ni+ o'e(nie i kt"#e nie p#ze(i$-ao'y o'#ony a+ do osta0
te(zno.(i! sko#o #"wnie ok#utny %os &ia'y je spotka3 nieza0
%e+nie od te-o! (zy si podda od #azu! (zy p"1niejF My za. '0
dzie&y na#a+eni na wydatki zwi$zane z du-ot#way& o'%+e0
nie&! -dy+ p#ze(iwnik nie 'dzie skonny do kapitu%a(ji! a je.%i
zdo'dzie&y &iasto! dostanie&y je znisz(zone i na p#zyszo.3
nie da si z nie-o wy(i$-n$3 do(,od"w* A to jest p#ze(ie+ nasz$
si$ na wojnie* 4%ate-o nie ty%e powinni.&y od-#ywa3 #o%
nieu'a-any(, sdzi"w i w ten spos"' sa&i so'ie szkodzi3! i%e
na to zw#a(a3 uwa-! +e'y.&y nakadaj$( u&ia#kowane ka#y
na pa)stwa &o-%i w p#zyszo.(i ko#zysta3 z i(, pienidzy i 'ez0
pie(ze)stwo swe opie#a3 nie na su#owo.(i p#aw! %e(z na ost#o+0
no.(i wasne-o postpowania* My za. postpuje&y p#ze(iwnie9
je.%i pokona&y jakie. wo%ne pa)stwo! kt"#e dostawszy si
w'#ew swej wo%i pod nasze panowanie i id$( za natu#a%ny&
popde& ode#wao si od nas! 'y odzyska3 sa&odzie%no.3! uwa0
+a&y! +e t#ze'a je su#owo uka#a3* 8ie na%e+y za. ka#a3 %udzi
wo%ny(,! kiedy si 'untuj$! %e(z do'#ze pi%nowa3! zani& doj0
dzie do 'untu! i sta#a3 si! +e'y i& to nawet na &y.% nie p#zy0
szo! a pokonawszy o'a#(zy3 win$ jak naj&niejsz$ %i(z' jedno0
stek*
EZastan"w(ie si za. nad ty&! jak wie%ki '$d popeni%i'y.(ie!
je.%i'y.(ie posz%i za zdanie& K%eona* Te#az 'owie& %ud we
wszystki(, &iasta(, jest wa& +y(z%iwy i a%'o nie 'ie#ze udzia0
u w 'unta(, o#-anizowany(, p#zez o%i-a#(,"w! a%'o < je.%i
zostanie do te-o p#ze&o($ z&uszony < od #azu p#zy'ie#a po0
staw w#o-$ wo'e( 'untownik"w5 w ten spos"' w #azie 'untu
&a(ie %ud za sp#zy&ie#ze)(a* =e.%i za. wy&o#duje(ie %ud &i0
ty%e)ski! kt"#y od (,wi%i ot#zy&ania (i+kie-o uz'#ojenia nie
'#a udziau w 'un(ie! %e(z do'#owo%nie odda wa& &iasto! to
po pie#wsze popeni(ie niesp#awied%iwo.3 &o#duj$( %udzi wa&
+y(z%iwy(,! po wt"#e za. z#o'i(ie to! (ze-o najwi(ej +y(z$ so0
'ie &o+nowad(y9 podej&uj$( 'owie& 'unty w &iasta(, 'd$
od #azu &ie3 %ud po swojej st#onie! je.%i si oka+e! +e jednakowa
ka#a spotyka winny(, i niewinny(,* 8awet je.%i zawini%i!
t#ze'a na to p#zy&kn$3 o(zy! a+e'y %ud! kt"#y jest waszy&
jedyny& sp#zy&ie#ze)(e&! nie sta si waszy& w#o-ie&*
Lwa+a&! +e w ty& wypadku o wie%e ko#zystniej 'dzie d%a
ut#zy&ania naszej wadzy #a(zej do'#owo%nie sa&e&u da3 si
sk#zywdzi3 ni+ z-odnie z p#awe& skaza3 na .&ie#3 ty(,! kt"0
#y(, si skazywa3 nie powinno5 i nie odpowiada p#awdzie
twie#dzenie K%eona! +e ka#a jest z-odna z p#awe& i jedno0
(ze.nie d%a nas ko#zystna*
EP"jd1(ie wi( za &oj$ #ad$ uznawszy! +e tak 'dzie %epiej*
8ie powoduj(ie si ani %ito.(i$! ani po'a+%iwo.(i$ < te &oty0
wy postpowania ja tak+e od#zu(a& < %e(z zwa+aj(ie jedynie
na a#-u&enty zawa#te w &ej &owie9 Mity%e)(zyk"w! p#zysa0
ny(, p#zez Pa(,esa jako winny(,! os$d1(ie z #ozwa-$! a in0
ny(, zostaw(ie w spokoju* To 'owie& 'dzie d%a nas ko0
#zystne na p#zyszo.3 i ju+ te#az -#o1ne d%a niep#zyja(i"5
kto 'owie& do'#$ de(yzj podej&uje w stosunku do p#ze0
(iwnik"w! si%niejszy jest od te-o! kto stosuje wo'e( ni(, .%ep$
i 'ez#ozu&n$ p#ze&o(*I
Tak p#ze&"wi 4iodotos* Ate)(zy(y po wysu(,aniu ty(,
dw"(, sp#ze(zny(, p#ze&"wie) #"+ne &ie%i po-%$dy na sp#a0
w* W -osowaniu podzie%iy si -osy p#awie na #"wni! zwy0
(i+y jednak wniosek 4iodotosa* Za#az te+ pospiesznie wy0
p#awi%i d#u-i t#"j#zdowie(! a+e'y pop#zednio wysany nie
p#zyszed w(ze.niej i &iasto nie zostao znisz(zone9 pie#wszy
statek wypyn$ o dwadzie.(ia (zte#y -odziny w(ze.niej* Wo'e(
te-o! +e posowie &ity%e)s(y p#zy-otowa%i d%a zao-i ok#to0
wej wino i (,%e' i p#zy#zek%i wysokie na-#ody! je.%i zd$+y na
(zas! +e-%u-a od'ywaa si tak po.piesznie! +e posiki skada0
j$(e si z (,%e'a za&o(zone-o w winie i o%iwie spo+ywano pod0
(zas wiosowania! kt"#e od'ywao si 'ez p#ze#wy na z&iany9
jedni wiosowa%i! d#udzy spa%i* Wo'e( te-o za.! +e nie wiay
p#ze(iwne wiat#y i pie#wszy ok#t jad$( z p#zyk#$ &isj$
nie spieszy si z'ytnio! a d#u-i < jak wspo&niano < p#zy0
spiesza pod#"+! pie#wszy ok#t wyp#zedzi d#u-i o ty%e! +e Pa0
(,es zd$+y za%edwie p#ze(zyta3 u(,wa i zastanawia si
nad jej wykonanie&5 w tej (,wi%i wa.nie zjawi si d#u-i
ok#t z #ozkaze& wst#zy&ania e-zeku(ji* Tak '%iska za-ady
'Ta w"w(zas Mity%ena*
Wszystki(, ty(,! kt"#y(, Pa(,es odesa do Aten jako -"w0
ny(, sp#aw("w 'untu! za'i%i Ate)(zy(y na wniosek K%eona9
'yo i(, nie(o ponad tysi$(* 8astpnie z'u#zy%i Ate)(zy(y
&u#y Mity%eny i skon6iskowa%i ok#ty* 8a p#zyszo.3 nie nao0
+y%i +adnej daniny na Des'ij(zyk"w! %e(z podzie%iwszy wys0
p < z wyj$tkie& te#yto#iu& Mety&ny < na t#zy tysi$(e dzia0
ek! t#zysta z ni(, po.wi(i%i 'o-o&! #eszt za. p#zezna(zy%i d%a
swy(, osadnik"w wy'#any(, %ose&5 d%a ty(, ko%onist"w zie&i
up#awia%i nada% Des'ij(zy(y! %e(z za ka+d$ dziak &usie%i pa0
(i3 #o(znie (zynsz dzie#+awny w wysoko.(i dw"(, &in @* Ate)0
(zy(y o'j%i #"wnie+ &iasta na %$dzie stay&! na%e+$(e dot$d do
Mity%e)(zyk"w5 odt$d pod%e-ay one Ate)(zyko&* Taki o'#"t
wziy sp#awy na Des'os*
Te-o sa&e-o %ata po zdo'y(iu Des'os wyp#awi%i si Ate)0
(zy(y pod wodz$ 8ikiasa! syna 8ike#atosa! na wysp Mino!
%e+$($ nap#ze(iw Me-a#y5 Me-a#yj(zy(y wystawi%i ta& wie+
i o'sadzi%i zao-$* 8ikias (,(ia stwo#zy3 tutaj wa#towni! -dy+
Minoa %e+aa '%i+ej Aten ni+ wa#townie na 2udo#os i Sa%a&i0
nie5 ok#ty pe%oponeskie nie &o-y'y ju+ wtedy w taje&ni(y
p#zed Ate)(zyka&i podej&owa3 st$d wyp#aw wojenny(, i ko#0
sa#ski(,5 ponadto (,(ia za&kn$3 wjazd do Me-a#y* Zdo'ywszy
wi( najpie#w od &o#za! za po&o($ &a(,in o'%+ni(zy(,!
dwie wysunite wie+e stoj$(e po p#ze(iwnej st#onie 8izai
i otwa#szy so'ie wjazd do (z.(i wyspy poo+onej &idzy ty&i
wie+a&i! za&kn$ j$ &u#e& tak+e od st#ony %$du! ta&! -dzie
p#zez &ost poo+ony na 'a-na(, &o-y p#zy(,odzi3 posiki
z %$du stae-o %e+$(e-o w po'%i+u wyspy* 4okonawszy te-o
w ki%ku dnia(,! wy'udowa p"1niej tak+e &u# na wyspie
i u&ie.(iwszy na ni& zao- wy(o6a si*
Te-o %ata! w ty& sa&y& &niej wi(ej (zasie! P%atej(zy(y
nie &aj$( ju+ +ywno.(i i nie &o-$( wyt#zy&a3 o'%+enia ska0
pitu%owa%i w nastpuj$(y(, oko%i(zno.(ia(,9 Pe%oponezyj(zy(y
p#zypu.(i%i sztu#& do &u#u! P%atej(zy(y za. nie &o-%i -o
odep#ze3* W"w(zas dow"d(a %a(ede&o)ski spost#ze-szy i(,
'ezsi%no.3 nie (,(ia '#a3 &iasta p#ze&o($* Mia 'owie& takie
po%e(enie z Da(ede&onu* Da(ede&o)(zyko& za. szo o to! +e'y
w #azie doj.(ia do pokoju z Ate)(zyka&i i p#zyj(ia wa#unku!
+e o'ie st#ony &aj$ so'ie wzaje&nie wyda3 zdo'y(ze wojenne!
nie t#ze'a 'yo oddawa3 Pi$tej jako &iasta! kt"#e do'#owo%nie
p#zeszo na st#on pe%oponesk$* Wysya wi( dow"d(a %a(ede
&o)ski ,e#o%da z oznaj&ienie&! +e je.%i P%atej(zy(y (,($
z wasnej wo%i odda3 &iasto i p#zyj$3 wy#ok sdzi"w %a(ede0
&o)ski(,! to uka#ani zostan$ winni! a w'#ew p#awu niko&u
ni( ze-o si nie stanie* Tak o.wiad(zy ,e#o%d* P%atej(zy(y za.!
'd$( ju+ u k#esu si! podda%i &iasto* Zani& p#zy'yo pi(iu
sdzi"w z Da(ede&onu! Pe%oponezyj(zy(y p#zez ki%ka dni za0
opat#ywa%i P%atej(zyk"w w +ywno.3* Po p#zy'y(iu sdzi"w nie
wniesiono 6o#&a%ne-o oska#+enia p#ze(iw niko&u! sdziowie
wzywa%i P%atej(zyk"w i pyta%i jedynie o to! (zy w o'e(nej woj0
nie wy.wiad(zy%i jak$ p#zysu- Da(ede&o)(zyko& i i(, sp#zy
&ie#ze)(o&* P%atej(zy(y (,(ie%i sze#zej na to odpowiedzie3
i wyzna(zy%i do te-o (e%u Asty&a(,a! syna Azopo%aosa! i Dako0
na! syna Ajej&nestosa! p#oksenosa %a(ede&o)skie-o* Bi za. wy0
st$piwszy p#ze&"wi%i w ten spos"'9
EDa(ede&o)(zy(yJ Podda%i.&y &iasto zau6awszy wasze&u
sowu i nie p#zypusz(zaj$(! +e p#o(es 'dzie w ten spos"' p#o0
wadzony* Spodziewa%i.&y si! +e zostan$ za(,owane 6o#&y
p#awne* Z-odzi%i.&y si stan$3 p#zed waszy&i! a nie +adny&i
inny&i sdzia&i w p#zekonaniu! +e wy wa.nie wyda(ie naj
sp#awied%iwszy wy#ok* Te#az jednak %ka&y si! +e.&y si
w o'u wypadka(, po&y%i%i! -dy+! jak podej#zewa&y! idzie tu
o nasze +y(ie! a postpowanie wasze nie wydaje si 'ezst#onne*
8ie &a +adne-o wy#a1ne-o oska#+enia! na kt"#e &o+na 'y od0
powiedzie3* 4%ate-o te+ p#osi%i.&y o &o+no.3 p#ze&awiania*
Pytanie wasze jest k#"tkie i nie &o+na na nie da3 odpowiedzi
p#awdziwej 'ez szkody d%a sie'ie ani te+ niep#awdziwej! -dy+
niep#awd atwo &o+na udowodni3* Ze wszystki(, st#on osa0
(zeni! znajduje&y si w p#zy&usowy& poo+eniu* 4%ate-o te+
wydaje si na& 'ezpie(zniej za#yzykowa3 i p#ze&"wi39 'o -dy0
'y.&y &i%(ze%i w ty(, wa#unka(,! &o+na 'y na& postawi3 za0
#zut +e -dy'y.&y p#ze&"wi%i! &o-%i'y.&y si 'y%i u#atowa3*
T#udno jest #"wnie+ was p#zekona3* Gdy'y.&y si 'owie& nie
zna%i do'#ze nawzaje&! to p#zyto(zywszy nieznane wa&
.wiade(twa! &o-%i'y.&y odnie.3 ko#zy.3! jednak+e p#ze&a0
wia&y do %udzi do'#ze sp#aw znaj$(y(,5 nie to nas niepokoi!
+e nie o(eni(ie naszy(, zasu- na #"wni z waszy&i! #o'i$( na&
z te-o za#zut! a%e +e stoi&y w o'%i(zu ju+ -otowe-o wy#oku!
kt"#y& (,(e(ie si ko&u inne&u p#zysu+y3*
EPosta#a&y si jednak wykaza3 suszno.3 nasze-o stanowiska
w spo#ze z Te'a)(zyka&i! wspo&ni&y o do'#odziejstwa(, wy0
.wiad(zony(, p#zez nas i wa&! i wszystki& inny& /e%%eno&
i 'dzie&y usiowa%i was p#zekona3* =e.%i idzie o k#"tkie zapy0
tanie! (zy wy.wiad(zy%i.&y (o. do'#e-o w tej wojnie Da(ede0
&o)(zyko& i i(, sp#zy&ie#ze)(o&! to je.%i stawia(ie na& to
pytanie jako waszy& w#o-o&! nie &o+e(ie uwa+a3 si za po0
k#zywdzony(,! je.%i.&y wa& ni( do'#e-o nie wy.wiad(zy%i5
je.%i za. kie#uje(ie to pytanie do nas jako do swy(, p#zyja(i"!
to #a(zej win ponosz$ (i! kt"#zy p#ze(iw na& wyp#aw pod0
j%i* Pod(zas pokoju i w (zasie wojny pe#skiej okaza%i.&y si
dzie%ny&i &+a&i5 pokoju nie ze#wa%i.&y pie#wsi! w wojnie
o wyzwo%enie /e%%ady @ '#a%i.&y udzia jako jedyni spo.#"d
2eot"w* Mi&o +e nie &ieszka&y nad &o#ze&! '#a%i.&y udzia
w 'itwie &o#skiej pod A#te&izjon5 #"wnie+ w 'itwie sto(zonej
na naszej zie&i stan%i.&y p#zy was i Pauzaniasie i zawsze
wsp"dziaa%i.&y nawet ponad siy w (,wi%a(, -#o1ny(, d%a
/e%%ady* R"wnie+ wa& sa&y&! Da(ede&o)(zy(y! p#zysz%i.&y
z po&o($ wysyaj$( jedn$ t#ze(i$ naszy(, wojsk! kiedy po t#z0
sieniu zie&i zawiso nad Spa#t$ naj-#o1niejsze nie'ezpie(ze)0
stwo9 'unt ,e%ot"w na Ito&e5 nie -odzi si o ty& zapo&ina3*
ETaki&i wi( 'y%i.&y w owy(, dawny(, (zasa(, w (,wi%a(,
p#zeo&owy(,5 niep#zyja(i"&i sta%i.&y si dopie#o p"1niej! i to
z waszej winy* Kiedy 'owie& na skutek -wat"w Te'a)(zyk"w
p#osi%i.&y was o p#zy&ie#ze! od&"wi%i.(ie i kaza%i.(ie si na&
zw#"(i3 do Ate)(zyk"w jako '%i+szy(, s$siad"w twie#dz$(! +e
wy jeste.(ie z'yt da%eko5 w wojnie ni( ze-o od nas nie dozna0
%i.(ie ani wa& to nawet nie -#ozio* =e.%i nie (,(ie%i.&y opu.(i3
Ate)(zyk"w na wasze wezwanie! to nie wy#z$dzi%i.&y wa&
+adnej k#zywdy! -dy+ Aten(zy(y po&a-a%i na& p#ze(iw Te'a)0
(zyko&! kiedy wy nie &ie%i.(ie do te-o o(,oty5 nie 'yo te+
#ze(z$ sz%a(,etn$ zd#adza3 Ate)(zyk"w! zwasz(za +e wy.wiad0
(zy%i na& wie%e do'#e-o! +e na nasz$ p#o.' p#zyj%i nas do
swe-o zwi$zku i +e ot#zy&a%i.&y i(, o'ywate%stwo5 'yo #a(zej
#ze(z$ suszn$ podda3 si z (a$ -otowo.(i$ i(, kie#owni(twu*
=e+e%i wy i Aten(zy(y! dwa p#zoduj$(e &o(a#stwa! p#owadzi(ie
sp#zy&ie#ze)("w do (ze-o. ze-o! to odpowiedzia%ni za to s$
nie (i! kt"#zy za wa&i id$! %e(z (i! kt"#zy p#owadz$*
ETe'a)(zy(y wy#z$dzi%i na& wie%e k#zywd! t ostatni$ za.!
kt"#a nas w to niesz(z.(ie wep(,na! zna(ie sa&i* Kiedy 'o0
wie& w (zasie pokoju < i to jesz(ze w dzie) .wita ksi+y(a@ <
opanowa%i nasze &iasto! ze&.(i%i.&y si na ni(, z-odnie z po0
wsze(,nie uznany& p#awe&! kt"#e o'#on p#zed napastnikie&
uwa+a za suszn$5 'yo'y te+ najwy+sz$ niesp#awied%iwo.(i$!
-dy'y.&y o'e(nie &ie%i (ie#pie3 z i(, powodu* =e.%i za. p#zy
wydawaniu wy#oku kie#owa3 si 'dzie(ie wasn$ do#a1n$ ko0
#zy.(i$ i w#o-i&i d%a nas u(zu(ia&i Te'a)(zyk"w! to oka+e si!
+e nie jeste.(ie #zete%ny&i sdzia&i! %e(z +e &y.%i(ie wi(ej
o wasnej ko#zy.(i ni+ o sp#awied%iwo.(i* P#ze(ie+ je+e%i nawet
te#az uwa+a(ie Te'a)(zyk"w za po+yte(zny(,! to ty& 'a#dziej
'y%i.&y po+yte(zni &y i inni /e%%enowie wtedy! -dy znajdo0
wa%i.(ie si w wikszy& nie'ezpie(ze)stwie* Te#az 'owie&
p#zy(,odzi(ie w (,a#akte#ze -#o1ny(, napastnik"w! w owy&
za. (zasie! kiedy 'a#'a#zy)(a ni"s wszystki& niewo%! Te'a)0
(zy(y sta%i po je-o st#onie* Suszn$ te+ jest #ze(z$ po#"wna3 to
nasze o'e(ne p#zewinienie! je.%i w o-"%e zawini%i.&y! z naszy&
"w(zesny& oddanie& si sp#awie5 oka+e si! +e zasu-a Uw0
(zesna 'ya wiksza od dzisiejsze-o p#zewinienia! zwasz(za
+e w owej (,wi%i niewie%u 'yo G#ek"w! kt"#y(, odwa- &o+na
'yo p#ze(iwstawi3 potdze Kse#ksesa* Wikszej te+ w"w(zas
za+ywa%i sawy (i! kt"#zy w o'%i(zu najazdu niep#zyja(ie%skie-o
nie d'aj$( o wasne 'ezpie(ze)stwo i ko#zy.(i nie ukada%i si
z w#o-ie&! %e(z z zapae& podj%i .&iae #yzyko wa%ki o naj0
pikniejsze ideay* W tej %i(z'ie 'y%i.&y #"wnie+ &y i (z(i do0
znawa%i.&y wie%kiej5 o'e(nie za. o'awia&y si! +e takie sa&o
postpowanie sp#owadzi na nas za-ad! poniewa+ stan%i.&y
po st#onie Ate)(zyk"w %i(z$( si ze sp#awied%iwo.(i$! a nie po
waszej %i(z$( si z ko#zy.(i$* P#ze(ie+ powinni.(ie takie sa&e
sytua(je tak sa&o o(enia3 i od(zu3! +e w do'#ze z#ozu&iany&
inte#esie wasny& na%e+y po-odzi3 (,wi%ow$ ko#zy.3 z t#wa$
wdzi(zno.(i$ d%a dzie%ny(, sp#zy&ie#ze)("w*
EPa&itaj(ie te+ o ty&! +e jeste.(ie wzo#e& u(z(iwo.(i d%a
wie%u /e%%en"w* =e.%i wi( w naszej sp#awie wyda(ie wy#ok nie0
sp#awied%iwy < wy#ok za. ten 'dzie powsze(,nie znany! -dy+
jeste.(ie sawni! a nas #"wnie+ nisko nie (eni$ < to uwa+aj(ie!
+e'y was nie potpiono za to! +e w stosunku do %udzi u(z(iwy(,!
wy! jesz(ze u(z(iwsi! podj%i.(ie 'ez pot#ze'y ,anie'n$ de(yzj
i +e up zdo'yty na nas! do'#o(zy)(a(, (aej /e%%ady! zo+y0
%i.(ie we wsp"%ny(, -#e(ki(, .wi$tynia(,* 8iesy(,an$ te+ '0
dzie #ze(z$! +e Pi$tej e znisz(z$ wa.nie Da(ede&o)(zy(y* P#zod0
kowie wasi kaza%i wy#y3 na t#"jno-u de%6i(ki& i&i nasze-o
&iasta (z(z$( je-o dzie%no.3! a wy (,(e(ie d%a p#zyje&no.(i Te
'a)(zyk"w wy&aza3 nas dosz(ztnie ze spoe(zno.(i ,e%%e)0
skiej* 4o te-o ju+ doszo! +e &y! kt"#y& -#ozia za-ada w #a0
zie zwy(istwa Pe#s"w! o'e(nie ponosi&y k%sk od Te'a)(zy0
k"w i +e ten wy#ok wydaje(ie wa.nie wy! kt"#zy.(ie dawniej
'y%i naszy&i najwikszy&i p#zyja(i"&i* W ten spos"' na#a+e0
ni zosta%i.&y dwuk#otnie na najwiksze nie'ezpie(ze)stwo9 po0
p#zednio na .&ie#3 -odow$ w #azie niepoddania si &iasta
i o'e(nie na p#o(es! w kt"#y& idzie o +y(ie* I oto te#az nas! P%a
tej(zyk"w! kt"#zy ponad siy d%a /e%%ady si po.wi(a%i! ode0
p(,nito! opusz(zono i zostawiono 'ez po&o(y9 nikt z "w(ze0
sny(, sp#zy&ie#ze)("w na& nie po&a-a! a 'oi&y si! +e i wy!
Da(ede&o)(zy(y! jedyna nasza nadzieja! nas zawiedzie(ie*
EMi&o to p#osi&y was na 'o-"w! kt"#zy nie-dy. 'y%i .wiad0
ka&i nasze-o p#zy&ie#za! i na dzie%no.3 okazan$ w o-"%nej
sp#awie ,e%%e)skiej9 daj(ie si u'a-a3 i z&ie)(ie de(yzj! je.%i
=u+ jak$ podj%i.(ie za na&ow$ Te'a)(zyk"w* W za&ian za
usu-i! jakie i& wy.wiad(zy%i.(ie! za+$daj(ie od ni(,! +e'y nie
do&a-a%i si od was .&ie#(i ty(,! kt"#y(, skazanie 'yo'y nie0
-odne* 7dwdzi(z(ie si i& w spos"' sz%a(,etny! a nie ,anie'ny!
i d%a sp#awienia ko&u inne&u p#zyje&no.(i nie .(i$-aj(ie na
sie'ie ,a)'y* Za'i3 nas &o+na 'a#dzo szy'ko! %e(z t#udno z&a0
za3 niesaw takie-o (zynu* Ze&.(i%i'y.(ie si 'owie& w ten
spos"' nie nad waszy&i w#o-a&i! %e(z nad %ud1&i wa& +y(z%i0
wy&i! kt"#y(, do wojny z&uszono* Suszny wi( i sp#awied%i0
wy wyda(ie wy#ok pusz(zaj$( nas (ao! zwasz(za +e podda%i.0
&y si wa& do'#owo%nie! wy(i$-aj$( do was #(e jako p#osz$(y
opieki5 taki(, za. p#awo ,e%%e)skie za'#ania za'ija3* P#"(z te-o
zawsze 'y%i.&y waszy&i do'#o(zy)(a&i* Sp"j#z(ie 'owie& na
-#o'y waszy(, oj("w! kt"#zy z-in%i z #$k Med"w i po(,owani
zosta%i na naszej zie&i5 (z(i%i.&y i(,! #ok#o(znie o6ia#owuj$(
szaty i u#z$dzaj$( u#o(zyste o'#zdy o#az nios$( i& w dani
pie#wo(iny wszystki(, p%on"w naszej zie&i! jak %udzie +y0
(z%iwi z p#zyjazne-o k#aju! jak sp#zy&ie#ze)(y dawny& towa0
#zyszo& '#oni* Wy za. wydaj$( na nas niesp#awied%iwy wy0
#ok post$pi%i'y.(ie w#(z p#ze(iwnie* Zastan"w(ie si9 p#ze0
(ie+ Pauzanias po(,owa i(, tutaj uwa+aj$(! +e (,owa i(,
w zie&i p#zyjaznej i u p#zyja(i"5 wy za.! je.%i za'ije(ie nas
i k#aj p%atejski odda(ie Te'a)(zyko&! pozostawi(ie w k#aju
niep#zyja(ie%ski& oj("w waszy(, i k#ewny(, poz'awiony(, tej
(z(i! jak$ dzisiaj od'ie#aj$5 p#"(z te-o w niewo% odda(ie zie0
&i! na kt"#ej /e%%enowie uzyska%i wo%no.3! opustoszy(ie .wi$0
tynie ty(, 'o-"w! do kt"#y(, oni nie-dy. wznosi%i &ody
o zwy(istwo nad Meda&i! i poz'awi(ie i(, o'#zd"w ustano0
wiony(, p#zez zao+y(ie%i*
E8ie -odzi si to z waszy& do'#y& i&ienie&! Da(ede&o)
(zy(yJ 8ie -odzi si -#zeszy3 p#ze(iw wsp"%ny& p#awo& /e%%e0
n"w! p#ze(iw wasny& oj(o& i &o#dowa3 nas! waszy(, do'#o0
(zy)("w! kt"#zy wa& +adnej k#zywdy nie wy#z$dzi%i5 nie -odzi
si 'ez powodu po.wi(a3 nas (udzej nienawi.(i! %e(z -odzi si
osz(zdzi3 nas i da3 p#zystp #ozu&nej %ito.(i! a to nie ty%ko
ze wz-%du na su#owo.3 ka#y! kt"#a na& -#ozi! %e(z #"wnie+
ze wz-%du na to! jaki&i jeste.&y* Po&y.%(ie te+! +e nie &o+na
p#zewidzie3! ko-o w p#zyszo.(i! #"wnie niezasu+enie! &o+e
podo'ny %os spotka3* My wi(! poniewa+ z&uszaj$ nas do te-o
oko%i(zno.(i i pot#ze'a! zak%ina&y was wzywaj$( 'o-"w
(z(zony(, p#zez (a$ /e%%ad! +e'y.(ie nas wysu(,a%i9 po0
wouj$( si na p#zysi-i zo+one p#zez waszy(, oj("w 'a-a&y!
+e'y.(ie o ni(, nie zapo&nie%i! i oddaje&y si pod opiek -#o0
'"w waszy(, oj("w! wzywaj$( z&a#y(,! 'y nie pozwo%i%i nas!
swoi(, najwikszy(, p#zyja(i"! odda3 w #(e najwikszy(,
w#o-"w < Te'a)(zyk"w* P#zypo&ina&y wa& "w dzie)! kiedy
wsp"%nie dokona%i.&y naj.wietniejsze-o dziea* Te#az -#ozi
na& najst#aszniejsze nie'ezpie(ze)stwo* Ko)(z$( za. t &o0
w! kt"#a &usi niestety &ie3 sw"j konie( < niestety! -dy+ ko0
nie( jej w o'e(ny(, wa#unka(, z'%i+a nas do de(yzji! od kt"#ej
za%e+y nasze +y(ie < p#zypo&ina&y! +e nie podda%i.&y si Te0
'a)(zyko& < wo%e%i'y.&y 'owie& za&iast te-o nawet naj0
-o#sz$ .&ie#3 -odow$ < %e(z wa&! &aj$( do was zau6anie*
=e.%i za. nie ze(,(e(ie nas wysu(,a3! to pozw"%(ie na pow#"t
do pop#zedniej sytua(ji! a'y.&y sa&i &o-%i zade(ydowa3 o na0
szy& %osie* =esz(ze #az zak%ina&y was! Da(ede&o)(zy(y! +e0
'y.(ie nas! P%atej(zyk"w! naj-o#%iwszy(, o'#o)("w sp#awy
o-"%no-#e(kiej! nie wydawa%i z waszy(, #$k w #(e naj-o#0
szy(, naszy(, w#o-"w! Te'a)(zyk"w! zwasz(za +e 'a-a%i.&y
o wasz$ opiek i zau6a%i.&y wa&! %e(z +e'y.(ie si sta%i naszy0
&i z'aw(a&i i oswo'adzaj$( inny(, /e%%en"w nas nie z-u'i%i*I
W ten spos"' p#ze&"wi%i P%atej(zy(y* Te'a)(zy(y za. w o'a0
wie! +e pod wpywe& tej &owy Da(ede&o)(zy(y p"jd$ na ja0
kie. ustpstwa! wyst$piwszy o.wiad(zy%i! +e i oni #"wnie+ p#a0
-n$ p#ze&"wi3! sko#o P%atej(zyko& dano sposo'no.3 wy-o0
szenia du+szej &owy! (,o3 nie wy&a-aa te-o odpowied1 na
postawione pytanie* Wezwani za. p#zez Da(ede&o)(zyk"w
p#ze&"wi%i w ten spos"'9
E8ie p#osi%i'y.&y o &o+no.3 p#ze&awiania tutaj! -dy'y
P%atej(zy(y #"wnie+ k#"tko odpowiedzie%i na zadane i& pyta0
nie* Ty&(zase& oni zw#"(iwszy si p#ze(iw na& wyto(zy%i
oska#+enie5 po#uszy%i te+ wie%e nie na%e+$(y(, do #ze(zy i zu0
penie niespo#ny(, sp#aw o#az wy-osi%i du-$ o'#on sa&y(,
sie'ie i po(,wa swy(, (zyn"w! kt"#y(, nikt nie -ani* Te#az!
za. t#ze'a odep#ze3 i(, za#zuty i z'i3 i(, o'#on! a+e'y nie po0
&o-a i& ani nasza #zeko&a nieu(z(iwo.3! ani i(, do'#a opi0
nia! %e(z +e'y.(ie dowiedzie%i si p#awdy o o'u st#ona(, i &o0
-%i #ze(z #ozs$dzi3* Po #az pie#wszy po#"+ni%i.&y si z ni&i
d%ate-o! +e kiedy sko%onizowa%i.&y P%ateje i inne &iejs(owo.(i
zdo'yte po wypdzeniu pie#wotnej! &ieszanej %udno.(i < 'yo
to z#eszt$ ju+ po sko%onizowaniu #eszty 2eo(ji < P%atej(zy(y
nie (,(ie%i! tak jak to 'yo na po(z$tku usta%one! podda3 si
nasze&u zwie#z(,ni(twu! %e(z od$(zy%i si od t#ady(j$ u.wi0
(ony(, u#z$dze) 'eo(ki(,5 kiedy za. (,(iano i(, do pow#otu
z&usi3! zw#"(i%i si do Ate)(zyk"w i #aze& z ni&i wie%e na&
szk"d wy#z$dzi%i! za kt"#e.&y si i& z#eszt$ odpa(a%i*
ETwie#dz$! +e kiedy 'a#'a#zy)(a naje(,a /e%%ad! oni jedyni
z 2eot"w nie 'y%i zwo%ennika&i Pe#s"w5 z te-o te+ najwi(ej
si (,epi$ i nas szka%uj$* My za. twie#dzi&y! +e P%atej(zy(y
nie 'y%i zwo%ennika&i Pe#s"w d%ate-o! +e nie zaj%i takie-o
stanowiska Ate)(zy(y5 tak sa&o kiedy p"1niej Ate)(zy(y #u0
szy%i p#ze(iw /e%%adzie! P%atej(zy(y znowu jedyni z 2eot"w
stan%i po st#onie Aten* =ednak+e zastan"w(ie si nad ty&! jaka
'ya w"w(zas sytua(ja jednej i d#u-iej st#ony* 8asze pa)stwo
nie &iao w"w(zas ani opa#te-o na p#awie ust#oju a#ystok#a0
ty(zne-o! ani de&ok#aty(zne-o! %e(z istniay u nas #z$dy naj
'a#dziej sp#ze(zne z p#awo#z$dno.(i$ i wzo#owy& ust#oje&!
a naj'%i+sze ty#anii! to zna(zy #z$dy ki%ku &o+nowad("w* Bi
%i(z$( na u&o(nienie swej wadzy w #azie zwy(istwa pe#skie0
-o! t#zy&aj$( %ud si$! sp#owadzi%i niep#zyja(ie%a do k#aju* Bae
te+ pa)stwo wzio w ty& udzia nie 'd$( pane& swej wo%i5
nie -odzi si jednak #zu(a3 na nie o'e%- za '$d popeniony
w ok#esie 'ezp#awia* Ra(zej t#ze'a p#zypat#zy3 si nasze&u
postpowaniu! kiedy Medowie odesz%i! a pa)stwo nasze ot#zy0
&ao ust#"j opa#ty na p#awa(,* Kiedy Ate)(zy(y zaatakowa%i
#eszt /e%%ady i usiowa%i pod'i3 tak+e nasz k#aj i wie%k$ je-o
(z.3 istotnie opanowa%i ko#zystaj$( ze spo#"w wewnt#zny(,!
zwy(i+y%i.&y i(, w 'itwie pod Ko#onej$ @ i uwo%ni%i.&y 2eo0
(j* 7'e(nie #"wnie+ z zapae& 'ie#ze&y udzia w wojnie z&ie0
#zaj$(ej do oswo'odzenia #eszty /e%%ady! dosta#(za&y jazdy
i taki(, si! jaki(, nie dosta#(za +adne inne pa)stwo sp#zy&ie0
#zone* Taka jest nasza o'#ona na postawiony na& za#zut sp#zy0
jania Pe#so&*
E7'e(nie posta#a&y si wykaza3! +e wy! P%atej(zy(y!
w wikszej &ie#ze k#zywdzi%i.(ie /e%%en"w i d%ate-o -odni
jeste.(ie naj(i+szej ka#y* Twie#dzi(ie! +e sta%i.(ie si sp#zy0
&ie#ze)(a&i Ate)(zyk"w i p#zyj%i.(ie i(, o'ywate%stwo! +e'y
&ie3 o'#on p#zed na&i* Bzy+ nie na%e+ao wi( p#zyzywa3
Ate)(zyk"w jedynie p#ze(iwko na&! a nie '#a3 udziau w i(,
wojna(, napastni(zy(,F =e+e%i za. w'#ew waszej wo%i Ate)0
(zy(y was do te-o z&usza%i! to (zy+ nie na%e+ao powoa3 si
na p#zy&ie#ze zawa#te z Da(ede&o)(zyka&i jesz(ze pod(zas
wojen pe#ski(,! na kt"#e o'e(nie najwi(ej si powouje(ieF
P#zy&ie#ze to zupenie wysta#(zyo'y nie ty%ko na to! +e'y
'#oni3 was p#zed na&i! %e(z p#zede wszystki& na to! +e'y da3
wa& swo'od de(yzji* De(z wy z wasnej wo%i! a nie pod p#zy0
&use&! wy'#a%i.(ie Ate)(zyk"w* M"wi(ie! +e jest #ze(z$ ,a0
nie'n$ zd#adza3 do'#o(zy)("w5 jednak+e o wie%e 'a#dziej ,a0
nie'na i wystpna jest zd#ada wszystki(, /e%%en"w! z kt"#y&i
zwi$za%i.(ie si p#zysi-$! ni+ zd#ada sa&y(, ty%ko Ate)(zy0
k"w9 Ate)(zy(y (,($ /e%%ad uja#z&i3! po$(zeni /e%%enowie
(,($ j$ oswo'odzi3* P#zysu-a! jak$ Ate)(zyko& oddaje(ie! nie
jest #"wna do'#odziejstwo&! jakie wa& wy.wiad(zy%i! i nie jest
wo%na od ,a)'y* Twie#dzi(ie 'owie&! +e! k#zywdzeni! sp#owa0
dzi%i.(ie i(, na po&o(5 jednak+e sa&i po&a-a(ie i& k#zywdzi3
inny(,* =est wp#awdzie #ze(z$ ,anie'n$ nie odwdzi(zy3 si
za do'#$ p#zysu-! jednak+e nie w ty& wypadku! -dy odwza0
je&nienie p#zysu-i! wy.wiad(zonej na d#odze u(z(iwej! wy0
&a-a nieu(z(iwo.(i*
E7kazao si wi( jawnie! +e w"w(zas nie p#zyst$pi%i.(ie do
st#onnik"w pe#ski(, nie ty%e ze wz-%du na do'#o /e%%en"w!
i%e d%ate-o! +e tak post$pi%i Ate)(zy(y5 (,(ie%i.(ie 'owie& i.3
z ni&i p#ze(iw na&* Te#az za. (,(e(ie odnie.3 ko#zy.3 z te-o!
+e 'y%i.(ie dzie%ny&i ze wz-%du na inny(,J A%e tak nie u(,o0
dzi9 sko#o wy'#a%i.(ie Ate)(zyk"w! to wa%(z(ie u i(, 'oku
i nie powouj(ie si o'e(nie na zawa#te dawniej p#zy&ie#ze
jako na (o.! (o powinno was te#az za(,owa3 od z-u'y* 7pu0
.(i%i.(ie 'owie& to p#zy&ie#ze i po-wa(iwszy je po&a-a%i0
.(ie Ate)(zyko& w uja#z&ianiu Aj-inet"w i inny(, sp#zy&ie0
#ze)("w za&iast te&u p#zeszkadza35 dziao si to za. nie w'#ew
waszej wo%i tak jak u nas9 &ie%i.(ie 'owie& ten sa& ust#"j!
kt"#y te#az &a(ie! i nikt was do te-o nie z&usza* 8ie usu0
(,a%i.(ie #"wnie+ ostatnie-o wezwania p#zed o'%+enie&! -dy
zw#"(ono si do was o za(,owanie neut#a%no.(i* Kt"+ wi( 'a#0
dziej zasu-uje na nienawi.3 (aej /e%%ady ni+ wy! (o d$+y(ie
do jej z-u'y! a zasania(ie si sw$ sz%a(,etno.(i$F Wasze da0
wniejsze sz%a(,etne postpowanie! o kt"#y& opowiada(ie! 'y0
o sp#ze(zne z p#awdziw$ wasz$ natu#$! kt"#a o'e(nie wy0
#a1nie si ujawnia9 posz%i.(ie 'owie& #aze& z Ate)(zy0
ka&i d#o-$ 'ezp#awia* Ty%e o naszy& wy&uszony& sta0
nowisku po st#onie Pe#s"w i o waszy& do'#owo%ny& zwi$zku
z Atena&i*
E=e.%i idzie o t ostatni$! #zeko&o wy#z$dzon$ wa& k#zyw0
d < twie#dzi(ie 'owie&! +e napad%i.&y na wasze pa)stwo
w (zasie pokoju i pod(zas .wita ksi+y(a < to uwa+a&y! +e nie
dopu.(i%i.&y si wiksze-o p#zewinienia od was sa&y(,* Gdy0
'y.&y 'owie& sa&owo%nie wpad%i do wasze-o &iasta! wa%0
(zy%i i nisz(zy%i wasz k#aj! to post$pi%i'y.&y nie-odnie5 je+e%i
jednak wasi pie#wsi o'ywate%e! &o+ni 'o-a(twe& i po(,odze0
nie&! wezwa%i nas z wasnej wo%i! (,($( ze#wa3 wasze p#zy0
&ie#ze z o'(y&i Ate)(zyka&i i sp#owadzi3 was z pow#ote& do
t#ady(j$ u.wi(onej wsp"%noty 'eo(kiej! to -dzie+ w ty& na0
sza winaF P#ze(ie+ (i! kt"#zy wzywaj$! 'a#dziej s$ winni od
ty(,! kt"#zy id$ za wezwanie&* A%e w ty& wypadku naszy&
zdanie& nie s$ winni ani oni! ani &y* 2d$( 'owie& taki&i
sa&y&i o'ywate%a&i jak wy i wi(ej od was &aj$( do st#a0
(enia! otwa#%i '#a&y &iast i sp#owadzi%i nas nie w za&ia#ze
w#o-i&! %e(z p#zyjazny&5 (,(ie%i 'owie&! 'y -o#sza (z.3 wa0
szy(, o'ywate%i nie '#na da%ej na zej d#odze! a %epsza ot#zy0
&aa to! (o si jej na%e+ao* P#a-n%i z&ieni3 wasze po-%$dy
nie -u'i$( +adne-o o'ywate%a! p#a-n%i pow#otu do zwi$zku
z po'#aty&(a&i* 8ie (,(ie%i z niki& was po#"+ni3! %e(z za0
pewni3 wa& pokojowe wsp"+y(ie ze wszystki&i*
E4owode&! +e nie p#zysz%i.&y w (,a#akte#ze niep#zyja(i"!
jest to! +e nie k#zywdzi%i.&y niko-o5 o-osi%i.&y ty%ko! +e'y
ka+dy! kto p#a-nie na%e+e3 do u.wi(one-o t#ady(j$ zwi$zku
'eo(kie-o! p#zyst$pi do nas* Wy te+ z (a$ o(,ot$ z-odzi%i0
.(ie si na to i wedu- u&owy z po(z$tku za(,owa%i.(ie spo0
k"j! p"ki nie zauwa+y%i.(ie! +e jest nas niewie%u* 8awet je.%i
si p#zyj&ie! +e niezupenie susznie post$pi%i.&y p#zy'ywszy
do was 'ez po#ozu&ienia si z %ude&! to jednak 1%e odpa(i%i.(ie
si na& za nasze u&ia#kowane postpowanie5 za&iast unikaj$(
p#ze&o(y wezwa3 nas do opusz(zenia &iasta! za(z%i.(ie dzia0
a3 i w'#ew u&owie #zu(i%i.(ie si na nas* Ty(,! kt"#zy pad%i
w wa%(e! nie 'dzie&y tak 'a#dzo +aowa3! -dy+ u%e-%i p#awo&
wojny5 je.%i jednak (,odzi o je)("w! kt"#zy 'a-a%i was o ask
i kt"#y(, w'#ew danej na& o'ietni(y 'ez%ito.nie za'i%i.(ie!
to (zy+ nie popeni%i.(ie (zynu st#aszne-oF Tak wi( w k#"tki&
ok#esie (zasu dopu.(i%i.(ie si t#ze(, 'ezp#awi9 ze#wania uka0
du! &o#de#stwa na naszy(, %udzia(, i niedot#zy&ania danej
na& o'ietni(y! +e nie za'ije(ie je)("w! je.%i nie 'dzie&y
wasze-o k#aju pustoszy3* Mi&o to jednak twie#dzi(ie! +e to
&y dopu.(i%i.&y si 'ezp#awia! i nie (,(e(ie za z'#odni odpo0
kutowa3* De(z ni( z te-o nie 'dzie9 nie uniknie(ie ka#y! je.%i
(i oto sdziowie #ze(z sp#awied%iwie #ozs$dz$*
EDa(ede&o)(zy(yJ Powiedzie%i.&y to wszystko za#"wno ze
wz-%du na was jak i na nas sa&y(,! a'y was p#zekona3! +e
sp#awied%iwy wy#ok wyda(ie i +e susznej do&a-a%i.&y si
ka#y* 8ie daj(ie si po#wa3 %ito.(i su(,aj$( o i(, dawny(, za0
su-a(,! je.%i nawet jakie &ie%i! -dy+ zasu-i powinny po&a-a3
pok#zywdzony&! nato&iast na ty(,! kt"#zy dopusz(zaj$ si
,anie'ne-o (zynu! powinny sp#owadza3 podw"jn$ ka#! -dy+
Popeniaj$ win! kt"#a i& nie p#zystoi* 8ie(,aj i& nie po&o-$
w waszy(, o(za(, zawodzenia i 'a-ania o %ito.3! zak%(ia na
-#o'y waszy(, oj("w i +a%e nad i(, osa&otnienie&* My &o0
+e&y p#ze(iwstawi3 jesz(ze wiksze (ie#pienia wy&o#dowanej
P#zez ni(, &odzie+y naszej i jej oj("w! kt"#y(, (z.3 pada
pod Ko#onej$ p#a-n$( 2eo(j p#ze(i$-n$3 na wasz$ st#on!
(z.3 za.! w podeszy& wieku pat#z$( na do& sw"j pusty!
z jak+e uzasadnion$ p#o.'$ do was si zw#a(a9 uka#z(ie P%atej
(zyk"wJ Ditowa3 t#ze'a si nad %ud1&i! kt"#zy niezasu+enie
(ie#pi$5 je.%i jednak (ie#pienie spotka ko-o. susznie! tak jak
ty(, oto P%atej(zyk"w! to na%e+y si z te-o (ieszy3* Swe&u
o'e(ne&u osa&otnieniu sa&i s$ winni! a%'owie& do'#owo%nie
od#zu(i%i %epszy(, sp#zy&ie#ze)("w* Popeni%i 'ezp#awie! (,o3
+adnej k#zywdy p#zedte& od nas nie dozna%i! sz%i #a(zej za po0
pde& nienawi.(i ni+ za -ose& suszno.(i* Gadna te+ ka#a i tak
nie 'dzie #"wna i(, z'#odni9 to! (o i(, spotka! spotka i(, na
&o(y p#awa* 7ni twie#dz$! +e podda%i si w wa%(e podnosz$(
#(e do -"#y! %e(z tak nie jest! -dy+ podda%i si na &o(y uka0
du! kt"#y odda i(, pod wasz s$d* Sta)(ie wi(! Da(ede&o)0
(zy(y! twa#do w o'#onie p#awa ,e%%e)skie-o! po-wa(one-o
p#zez P%atej(zyk"w i na&! niesp#awied%iwie pok#zywdzony&!
sp#awied%iwie si odwdzi(z(ie za nasz$ d%a was +y(z%iwo.3*
8ie pozw"%(ie! +e'y i(, a#-u&enty pokonay nas w waszy(,
o(za(,! i daj(ie p#zykad /e%%eno&! +e na-#"d udzie%a(ie za
(zyny! a nie za sowa5 'o je.%i (zyny s$ do'#e! to wysta#(zy
k#"tkie o.wiad(zenie! je.%i za. s$ ze! to pok#ywa si je ozdo0
'ny&i 6#azesa&i* De(z je.%i jako pa)stwo p#zoduj$(e #ozst#zy0
-nie(ie sp#aw k#"tko i stanow(zo! to nikt w p#zyszo.(i nie '0
dzie si sta#a szuka3 pikny(, s"w d%a zy(, (zyn"w*E
W ten spos"' p#ze&"wi%i Te'a)(zy(y* Da(ede&o)s(y s0
dziowie zade(ydowa%i! +e k#"tkie zapytanie! (zy P%atej(zy(y
wy.wiad(zy%i i& (o. do'#e-o pod(zas o'e(nej wojny! jest wy0
sta#(zaj$(e* =u+ p#zedte& 'owie& wzywa%i i(, do za(,owania
pokoju na &o(y dawne-o ukadu! zawa#te-o z Pauzaniase&
po wojna(, pe#ski(,! i p"1niej po #az d#u-i p#zed #ozpo(z(ie&
o'%+enia p#oponowa%i i& neut#a%no.3* 7'e(nie! wo'e( od#zu0
(enia p#zez P%atej(zyk"w i(, p#opozy(ji! uwa+a%i si za zwo%0
niony(, od zo'owi$za) i za pok#zywdzony(,* Po%e(i%i wp#owa0
dza3 P%atej(zyk"w pojedyn(zo i zadawa%i i& jesz(ze #az pyta0
nie! (zy pod(zas o'e(nej wojny wy.wiad(zy%i (o. do'#e-o Da0
(ede&o)(zyko& i i(, sp#zy&ie#ze)(o&* 7t#zy&awszy odpo0
wied1 p#ze(z$($ kaza%i i(, wyp#owadza3 i 'ez wyj$tku za0
'ija3* Z-ino wtedy nie &niej ni+ dwustu P%atej(zyk"w i dwu0
dziestu pi(iu Ate)(zyk"w! kt"#zy znajdowa%i si w.#"d o'%0
+ony(,* Ko'iety sp#zedano w niewo%* 8a p#ze(i$- #oku od0
dano &iasto po%ity(zny& e&i-#anto& z Me-a#y i ty& swoi&
zwo%enniko& spo.#"d P%atej(zyk"w! kt"#zy jesz(ze pozosta%i
p#zy +y(iu* P"1niej! z'u#zywszy je do 6unda&ent"w! wy'udo0
wano koo .wi$tyni /e#y zajazd d%a p#zyjezdny(,! du-i i sze0
#oki na dwie.(ie st"p! w kt"#y& wok" znajdoway si iz'y
na -"#ze i na do%e* 4o 'udowy u+yto da(,"w i d#zwi z do&"w
p%atejski(,* Z pozostae-o sp#ztu z '#$zu i +e%aza zna%ezione-o
w &ie.(ie spo#z$dzi%i Da(ede&o)(zy(y ozdo'ne o+a i po.wi0
(i%i je /e#ze wy'udowawszy d%a niej ka&ienn$ .wi$tyni du0
-o.(i stu st"p* Zie&i skon6iskowa%i i wydzie#+awi%i na dzie0
si3 %at5 up#awia%i j$ Te'a)(zy(y* Z#eszt$ taka su#owo.3 Da(e
de&o)(zyk"w w stosunku do P%atej(zyk"w tu&a(zy si i(,
p#zy(,y%no.(i$ d%a Te'a)(zyk"w5 s$dzi%i 'owie&! +e Te'a)0
(zy(y 'd$ i& u+yte(zni w .wie+o w"w(zas #ozpo(ztej wojnie*
Taki 'y konie( P%atej w dziewi3dziesi$ty& t#ze(i& #oku od
zawa#(ia p#zez ni(, p#zy&ie#za z Ate)(zyka&i*
7wy(, za. (zte#dzie.(i ok#t"w pe%oponeski(,! kt"#e p#zed0
te& pyny z po&o($ Des'ij(zyko&! a pote& u(iekay na pe0
ny& &o#zu p#zed Ate)(zyka&i! spotkaa koo K#ety 'u#za
i niosa #ozp#oszone ku wy'#ze+o& pe%oponeski&* W Ki%%ene
spotykaj$ t#zyna.(ie t#"j#zdow("w %eukadyjski(, i a&p#a0
kio(ki(, o#az 2#azydasa! syna Te%%isa! kt"#y p#zy'y w (,a0
#akte#ze do#ad(y do A%kidasa* Da(ede&o)(zy(y 'owie&! sko#o
p#zedsiwzi(ie na Des'os si nie udao! postanowi%i wz&o0
(ni3 6%ot i popyn$3 na Ko#ki#! sza#pan$ wa%ka&i wewnt#z0
ny&i* Wo'e( te-o! +e w 8aupaktos 'yo jedynie dwana.(ie
ok#t"w ate)ski(,! (,(ie%i to wykona3 jesz(ze p#zed nadej.(ie&
wikszej 6%oty z Aten* Wa.nie 2#azydas i A%kidas p#zy-otowy0
wa%i si do te-o zadania*
Spo#y w Ko#ki#ze za(zy si od (,wi%i zjawienia si ta&
je)("w wzity(, do niewo%i p#zez Ko#yntyj(zyk"w w 'itwa(,
&o#ski(, koo Epida&nos5 zosta%i oni p#zez Ko#yntyj(zyk"w
wypusz(zeni #zeko&o za kau(j$ o.&iuset ta%ent"w zo+on$
P#zez p#oksenos"w i za i(, po#k$! w #ze(zywisto.(i za. d%a0
te-o! +e na&"wieni p#zez Ko#yntyj(zyk"w p#zy#zek%i Ko#ki#
p#ze(i$-n$3 na st#on Ko#yntu* 7'(,odz$( posz(ze-"%ny(,
o'ywate%i a-itowa%i za ode#wanie& si Ko#ki#y od Aten* Kie0
dy posowie ate)s(y i ko#yn((y p#zy'y%i na ok#ta(, i o'ie
st#ony p#zedstawiy sw"j punkt widzenia! Ko#ki#ej(zy(y
u(,wa%i%i! +e pozostan$ wp#awdzie z-odnie z ukade& sp#zy0
&ie#ze)(a&i Ate)(zyk"w! jednak+e odnowi$ te+ swe dawne
p#zyjazne stosunki z Pe%oponezyj(zyka&i* Gy wtedy w Ko#ki0
#ze Pejtias! z wasnej wo%i p#oksenos ate)ski i p#zyw"d(a pa#0
tii de&ok#aty(znej5 ot"+ wspo&niani &+owie wyta(zaj$ &u
p#o(es twie#dz$(! +e (,(e Ko#ki# odda3 w niewo% Ate)(zy
ko&* Pejtias zostaje uwo%niony* Ze swej st#ony oska#+a on pi0
(iu naj'o-atszy(, o'ywate%i o to! +e wy(inaj$ supy ze .wite-o
ok#-u 4zeusa i A%kinoosa@5 za wy(i(ie za. ka+de-o supa usta0
nowiona 'ya ka#a jedne-o state#a @* Po skazaniu usiado owy(,
pi(iu w .wi$tynia(, jako 'a-aj$(y opieki! su&a 'ya 'owie&
'a#dzo wysoka! i (,(ie%i w ten spos"' uzyska3 &o+no.3 spa0
(enia jej w #ata(,* Pejtias jednak! kt"#y wa.nie 'y w"w0
(zas #adny& &iejski&! p#zekonywa #ad! +e t#ze'a .(i.%e p#ze0
st#ze-a3 p#awa* Poniewa+ p#awo wyk%u(zao &o+%iwo.3 spat
#ata&i! a st#onni(y owy(, pi(iu dowiedziawszy si! +e Pejtias!
p"ki jest jesz(ze (zonkie& #ady! za&ie#za nakoni3 Ko#ki#
do zawa#(ia p#zy&ie#za za(zepno0o'#onne-o z Atena&i! p#zy0
-otowuj$ za&a(,* Wpadszy na-%e ze szty%eta&i na #atusz za0
'ijaj$ #adny(, o#az inny(, o'ywate%i w %i(z'ie sze.3dziesi(iu5
ty%ko niewie%u (zonko& pa#tii Pejtiasa udao si z'ie( na ok#t
ate)ski stoj$(y jesz(ze w po#(ie*
Za&a(,ow(y dokonawszy te-o zwoa%i Ko#ki#ej(zyk"w
i o.wiad(zy%i! +e tak! jak si stao! stao si naj%epiej5 +e ju+
te#az nie p"jd$ w niewo% ate)sk$! +e na p#zyszo.3 nie na%e+y
+adnej st#ony wa%(z$(ej p#zyj&owa3 u sie'ie! (,y'a +e p#zed0
stawi(ie%e kt"#ej. z ni(, pojawi$ si na jedny& ok#(ie i '0
d$ si za(,owywa%i spokojnie5 ok#ty w wikszej %i(z'ie na%e+y
uwa+a3 za niep#zyja(ie%skie* Zo+ywszy to o.wiad(zenie z&u0
si%i %ud do p#zyj(ia swe-o wniosku* Wysyaj$ tak+e naty(,0
&iast pos"w do Aten! a+e'y p#zedstawi3 sp#aw w ko#zystny&
d%a sie'ie .wiet%e i pod -#o1'$ ze&sty powst#zy&a3 e&i-#an0
t"w ko#ki#ejski(, od jaki(,. niep#zyjazny(, wyst$pie)*
Ate)(zy(y za. za#"wno pos"w jak i ty(,! kt"#y(, oni zdo0
a%i na&"wi3! uwizi%i jako &$(i(ie%i pokoju i u&ie.(i%i na
Aj-inie* Ty&(zase& p#zy'y na Ko#ki# t#"j#zdowie( ko0
#yn(ki z posa&i %a(ede&o)ski&i* Wtedy (i! kt"#zy sta%i u ste0
#u pa)stwa! napadaj$ na pa#ti %udow$ i w wa%(e odnosz$ zwy0
(istwo* Z nastanie& no(y pa#tia %udowa (,#oni si na ak#o0
po%e i do wy+ej poo+ony(, (z.(i &iasta5 ta& z'ie#a si
i u&a(nia o#az zaj&uje po#t ,i%%ai(ki* Zwo%enni(y p#ze(iwnej
pa#tii zaj&uj$ #ynek! -dzie znajdoway si p#zewa+nie i(,
&ieszkania! o#az po#t %e+$(y koo #ynku! zw#"(ony w st#on
%$du stae-o*
8astpne-o dnia zda#zyy si d#o'ne uta#(zki5 o'ie st#ony
wysyay -o)("w za &iasto wzywaj$( na po&o( niewo%nik"w
i o'ie(uj$( i& wo%no.3* Wikszo.3 niewo%nik"w p#zy$(zya si
do pa#tii %udowej5 d%a p#ze(iwnej za. pa#tii p#zyszy posiki
z %$du stae-o w %i(z'ie o.&iuset naje&nik"w*
Po jednodniowej p#ze#wie zn"w p#zy(,odzi do 'itwy! w kt"0
#ej zwy(i+a pa#tia %udowa dziki %epszej pozy(ji w te#enie
i p#zewadze %i(ze'nej* 8awet ko'iety wziy odwa+nie udzia
w wa%(e! #zu(aj$( z do&"w (e-a&i i w'#ew ko'ie(ej natu#ze
dzie%nie wyt#zy&uj$( z-iek wojenny* Kiedy pod wie(z"# doszo
do k%ski o%i-a#(,"w! p#ze%k%i si oni! +e pa#tia %udowa p#$(
niepowst#zy&anie opanuje doki ok#towe! a i(, sa&y(, za'ije5
+e'y wi( za&kn$3 doj.(ie! podpa%i%i 'udynki i do&y (zynszowe
dookoa #ynku! nie osz(zdzaj$( ani swoi(,! ani (udzy(,! tak +e
du+y &aj$tek w towa#a(, spon$* Za(,odzio te+ nie'ezpie0
(ze)stwo! +e (ae &iasto si spa%i! je.%i ze#wie si wiat# i po0
niesie o-ie) w ty& kie#unku* 7'ie st#ony p#ze#way wa%k
i odpo(zyway #ozstawiwszy st#a+e no(ne5 ty&(zase& wo'e(
zwy(istwa pa#tii %udowej ok#t ko#yn(ki odpyn$ po (i(,u!
a wie%u naje&nik"w potaje&nie w#"(io na %$d stay*
8astpne-o dnia zjawia si z odsie(z$ st#ate- ate)ski 8i0
kost#atos! syn 4iejt#e6esa! z dwunasto&a ok#ta&i z 8aupaktos
i pi(iuset ,op%ita&i &esse)ski&i* 4#o-$ ukad"w dop#owadzi
on do u-ody! wedu- kt"#ej dziesi(iu naj'a#dziej winny(,
&iano odda3 pod s$d < ty(, z#eszt$ nie 'yo ju+ na &iejs(u <
#eszta za. &iaa +y3 w z-odzie &idzy so'$ i zaw#ze3 p#zy&ie0
#ze za(zepno0odpo#ne z Ate)(zyka&i* 4okonawszy te-o wy'ie#a
si w d#o- pow#otn$* =ednak+e p#zyw"d(y pa#tii %udowej na0
&"wi%i -o do pozostawienia na &iejs(u pi(iu ok#t"w! kt"#e
&iay ut#udni3 swo'od #u(,"w pa#tii p#ze(iwnej5 w za&ian
za to o6ia#owa%i &u swoi(, pi3 ok#t"w z wasn$ zao-$* 8i
kost#atos z-odzi si na to! oni za. do zao-i wy'#a%i sa&y(,
p#ze(iwnik"w po%ity(zny(,* Bi z%$kszy si! +e'y i(, nie ode0
sano do Aten! siadaj$ w .wi$tyni 4%osku#"w @* W"w(zas 8iko0
st#atos kaza i& wsta3 i dodawa i& otu(,y* Kiedy jednak nie
&"- i(, p#zekona3! pa#tia %udowa uz'#oia si i pod pozo#e&!
+e za od&ow$ wyjazdu k#yj$ si jakie. niedo'#e za&ysy! skon0
6iskowaa '#o) w do&a(, p#ze(iwnik"w5 'ya'y te+ wszystki(,
napotkany(, wy&o#dowaa! -dy'y nie p#zeszkodzi te&u 8iko0
st#atos* W"w(zas #eszta o%i-a#(,"w! widz$(! (o si dzieje! udaje
si do .wi$tyni /e#y w (,a#akte#ze 'a-aj$(y(, o opiek5 'yo
i(, nie &niej ni+ (zte#ystu* Pa#tia %udowa z%$kszy si! +e'y (ze0
-o. ze-o nie p#zedsiwzi%i! nakania i(, do te-o! +e'y wsta%i5
nastpnie p#zep#owadza i(, na wysp %e+$($ nap#ze(iw .wi$0
tyni /e#y i ta& dosta#(za i& .#odk"w +ywno.(i*
W taki& stanie #ze(zy! w t#ze(i& a%'o (zwa#ty& dniu po
p#zep#owadzeniu o%i-a#(,"w na wysp! zjawiaj$ si ok#ty pe0
%oponeskie w %i(z'ie pi3dziesi(iu t#ze(,! kt"#e pop#zednio
stay na kotwi(y w Ki%%ene po pow#o(ie z =onii5 dowodzi ni&i
jak dawniej A%kidas! a #aze& z ni& pyn$ 2#azydas w (,a0
#akte#ze do#ad(y* Zawin$wszy do po#tu w Sy'ota(, na %$dzie
stay&! z '#zaskie& dnia wypyn%i p#ze(iw Ko#ki#ze*
Ko#ki#ej(zy(y za. 'y%i podnie(eni i p#ze#a+eni! za#"wno z po0
wodu stosunk"w panuj$(y(, w &ie.(ie jak i z powodu z'%i+a0
nia si 6%oty niep#zyja(ie%skiej* P#zy-otowywa%i sze.3dziesi$t
ok#t"w i w &ia# o'sadzania zao-$ wysya%i je w kie#unku
p#ze(iwnika! &i&o #ady Ate)(zyk"w! +e'y pozwo%i%i najpie#w
i& wypyn$3! a p"1niej pod$+y%i za ni&i od #azu z (a$ 6%ot$*
Sko#o pojedyn(ze ok#ty ko#ki#ejskie zna%azy si w o'%i(zu
niep#zyja(ie%a! dwa z ni(, od #azu p#zeszy na st#on pe%opo0
nesk$! na inny(, za. zao-a wa%(zya &idzy so'$ i panowao
zupene za&ieszanie! Pe%oponezyj(zy(y! zo'a(zywszy ten za&t!
ustawi%i dwadzie.(ia ok#t"w nap#ze(iw Ko#ki#ej(zyk"w! a #e0
szt uszykowa%i p#ze(iw dwunastu ok#to& ate)ski&! w.#"d
kt"#y(, 'yy te+ dwa ok#ty pa)stwowe9 >Pa#a%os? i >Sa%a
&inia?*
Ko#ki#ej(zy(y! atakuj$( 'ezadnie i &ay&i -#upa&i! znaj0
dowa%i si na swy& od(inku w kopot%iwej sytua(ji! Ate)(zy(y
za. 'oj$( si p#zewa-i %i(ze'nej niep#zyja(ie%a i ewentua%ne-o
ok#$+enia nie atakowa%i -"wny(, si p#ze(iwnika ani .#odka
6o#&a(ji stoj$(ej nap#ze(iwko ni(,! %e(z ude#zywszy na sk#zy0
do zatopi%i jeden ok#t* A kiedy po ty& wypadku niep#zyja0
(ie%skie ok#ty ustawiy si w k#$-! p#zepywa%i wok" ni(,
sta#aj$( si wp#owadzi3 za&ieszanie w i(, szyku* 8a ten widok
Pe%oponezyj(zy(y! kt"#zy ustawieni 'y%i nap#ze(iw Ko#ki#ej0
(zyk"w! z%$kszy si! +e'y nie powt"#zyo si to! (o zaszo pod
8aupaktos! (a$ si$ #"wno(ze.nie zaatakowa%i Ate)(zyk"w5
(i (o6a%i si zw#"(eni 6#onte& do niep#zyja(ie%a (,($( osoni3
odw#"t Ko#ki#ej(zyk"w! 'y &o-%i oni wyko#zysta3 za#"wno po0
wo%ny odw#"t ate)ski jak i to! +e niep#zyja(ie% 'y zw#"(ony
p#ze(iw Ate)(zyko&* Taki 'y wynik tej 'itwy! zako)(zonej
o za(,odzie so)(a*
Ko#ki#ej(zy(y z%$kszy si! +e'y niep#zyja(ie%e jako zwy0
(iz(y w 'itwie &o#skiej nie podpyn%i ku &iastu i nie za'#a%i
o%i-a#(,"w z wyspy a%'o nie p#zedsiwzi%i jakiej. innej nie'ez0
pie(znej ak(ji! p#zep#owadzi%i uwiziony(, z pow#ote& z wyspy
do .wi$tyni /e#y i st#ze-%i &iasta* Pe%oponezyj(zy(y za. &i&o
zwy(istwa na &o#zu nie o.&ie%i%i si popyn$3 p#ze(iw &iastu*
Maj$( ze so'$ t#zyna.(ie zdo'yty(, ok#t"w ko#ki#ejski(,
uda%i si na %$d stay! do te-o &iejs(a! z kt"#e-o p#zedte& wy0
#uszy%i* 8azajut#z za. #"wnie+ nie podpyn%i ku &iastu! (,o0
(ia+ panowao ta& wie%kie za&ieszanie i st#a(, i (,o(ia+ po0
do'no 2#azydas za(,(a do te-o A%kidasa5 'yo to 'ezskute(zne!
-dy+ 2#azydas ni+szy 'y stopnie& od A%kidasa* Wy%$do0
wawszy ty%ko na p#zy%$dku Deuki&ne! pustoszy%i k#aj*
Pa#tia %udowa w Ko#ki#ze tak o'awiaa si o(zekiwane-o
ataku niep#zyja(ie%a! +e nawi$zaa #oz&owy za#"wno z o%i-a#0
(,a&i w .wi$tyni /e#y jak i z inny&i w (e%u u#atowania
&iasta* Ldao si te+ niekt"#y(, nakoni3 do p#zej.(ia na t#zy0
dzie.(i p#zy-otowany(, ok#t"w* Pe%oponezyj(zy(y za. pusto0
szy%i k#aj do poudnia! a nastpnie odpyn%i* Z nadej.(ie& no(y
p#zyszy sy-nay .wiet%ne! zwiastuj$(e z'%i+anie si sze.3dzie0
si(iu ok#t"w ate)ski(, z Deukady! wyp#awiony(, p#zez Ate)0
(zyk"w na wie.3 o wa%ka(, wewnt#zny(, w Ko#ki#ze i o za0
&ia#a(, zaatakowania &iasta p#zez 6%ot A%kidasa* 4owodzi
ni&i Eu#y&edont! syn Tuk%esa*
Pe%oponezyj(zy(y wi( tej no(y jesz(ze wy#uszy%i pospiesznie
w d#o- pow#otn$* Pyn%i wzdu+ wy'#ze+y! a w o'awie!
+e'y i(, w (zasie p#zep#awy Ate)(zy(y nie spost#ze-%i! p#ze0
nie.%i swe ok#ty p#zez p#zes&yk %eukadyjski i w#"(i%i do do&u*
Ko#ki#ej(zy(y na wie.3 o z'%i+aniu si ok#t"w ate)ski(, i od0
w#o(ie Pe%oponezyj(zyk"w sp#owadzi%i do &iasta Messe)(zy
k"w! kt"#zy dot$d 'y%i poza je-o o'#'e&* Rozkazawszy ok#0
to&! kt"#e p#zedte& o'sadzi%i zao-$! pyn$3 dokoa do po#tu
,i%%ai(kie-o! &o#dowa%i w (zasie d#o-i ka+de-o s(,wytane-o
p#ze(iwnika* R"wnie+ ty(,! kt"#y(, z&usi%i pop#zednio do
p#zej.(ia na ok#ty! wysadzi%i na %$d i za'i%i* 8astpnie udaw0
szy si do .wi$tyni /e#y na&"wi%i &niej wi(ej pi3dziesi(iu
spo.#"d szukaj$(y(, s(,#onienia! +e'y stawi%i si p#zed s$de&!
i wyda%i na ni(, wszystki(, wy#ok .&ie#(i* Bi za.! kt"#zy
pozosta%i w .wi$tyni /e#y i nie da%i si do wyj.(ia na&"wi3!
widz$(! (o si dzieje! wzaje&nie so'ie .&ie#3 zadawa%i! wiesza0
j$( si na d#zewa(, a%'o w inny spos"' poz'awiaj$( si +y(ia*
I tak p#zez siede& dni! pod(zas po'ytu Eu#y&edonta z je-o
sze.3dziesi(io&a ok#ta&i! Ko#ki#ej(zy(y &o#dowa%i wszyst0
ki(, wsp"o'ywate%i! kt"#zy wydawa%i si i& p#ze(iwnika&i
po%ity(zny&i! pod pozo#e&! +e d$+y%i oni do o'a%enia ust#oju
de&ok#aty(zne-o5 z-ino tak+e t#o(, %udzi wskutek po#a0
(,unk"w oso'isty(,! a inni z #$k swoi(, du+nik"w* Mo#0
dowano w naj#"+niejszy spos"'! popeniano wsze%kie-o #odzaju
ok#opno.(i! jakie zwyk%e dziej$ si w taki(, wypadka(,! a na0
wet jesz(ze st#aszniejsze* 7j(ie( 'owie& za'ija syna5 %udzi od0
(i$-ano od ota#zy i tu+ o'ok u.&ie#(ano5 niekt"#zy nawet z-i0
n%i za&u#owani w .wi$tyni 4ionizosa*
4o takie-o ok#u(ie)stwa dop#owadziy wa%ki pa#tii5 wyda0
way si one jesz(ze ok#utniejsze d%ate-o! +e 'y to pie#wszy
te-o #odzaju wypadek* P"1niej 'owie&! je.%i &o+na tak po0
wiedzie3! po#uszona zostaa (aa /e%%ada! -dy+ w ka+dy& pa)0
stwie 'yy dwie pa#tie i p#zyw"d(y %udu wzywa%i na po&o(
Ate)(zyk"w! a o%i-a#(,owie Da(ede&o)(zyk"w* W (zasa(, po0
kojowy(, nie 'yo'y p#etekstu ani o(,oty do sp#owadzania
po&o(y* Sko#o jednak wojna wy'u(,a! (i! kt"#zy w #"+ny(,
&iasta(, d$+y%i do p#zew#otu! atwo &o-%i sp#owadzi3 o'($
po&o( w (e%u po-n'ienia p#ze(iwnik"w po%ity(zny(, i wz&o(0
nienia swe-o wasne-o stanowiska* Wie%e te+ dotk%iwy(, k%sk
spado na #"+ne pa)stwa z powodu wa%k pa#tyjny(,! kt"#e
zda#zaj$ si i zawsze zda#za3 'd$! jak du-o natu#a %udzka
pozostanie niez&ienna! (,o3 &o+e w &niejszy& nasi%eniu
i w inny(, 6o#&a(,! stosownie do z&ieniaj$(y(, si oko%i(z0
no.(i* W (zasa(, pokojowy(, i w do'#o'y(ie za#"wno pa)stwa
jak i jednostki kie#uj$ si suszniejszy&i zasada&i! -dy+ nie
znajduj$ si pod ja#z&e& konie(zno.(i5 wojna za. nisz(z$(
no#&a%ne! (odzienne +y(ie jest '#uta%ny& nau(zy(ie%e& kszta0
tuj$(y& na&itno.(i tu&u wedu- (,wi%owej sytua(ji* Wa%ki
pa#tyjne wst#z$sny pa)stwe&! a te! kt"#e wy'u(,y p"1niej!
'#ay so'ie za wz"# pop#zednie i w niezwyko.(i po&ys"w
szy jesz(ze o wie%e da%ej! za#"wno je.%i (,odzi o p#ze&y.%no.3
i podstp w u#z$dzaniu za&a(,"w jak i o wy#a6inowan$ ze&st*
Wtedy #"wnie+ z&ieniano dowo%nie zna(zenie wie%u wy#az"w*
8ie#ozu&na zu(,wao.3 uznana zostaa za pen$ po.wi(enia
d%a p#zyja(i" odwa-! p#zezo#na wst#ze&i1%iwo.3 < za
szukaj$(e pikne-o pozo#u t(,"#zostwo! u&ia# < za uk#yt$
'oja1%iwo.3! a kto z zasady #adzi si #ozu&u! u(,odzi za (zo0
wieka wy-odne-o i %eniwe-o5 'ez&y.%n$ zu(,wao.3 uwa+ano
za (e(, p#awdziwe-o &+(zyzny! a je.%i kto. si nad (zy&.
spokojnie zastanawia! s$dzono! +e szuka do-odne-o p#e0
tekstu! a'y si wy(o6a3* Ten! kto si o'u#za i -niewa! zawsze
znajdowa posu(,! ten! kto si &u sp#ze(iwia < 'y podej0
#zany* =e.%i ko&u. udao si d#u-ie-o w(i$-n$3 w puapk!
(,wa%ono -o jako &$d#e-o! a%e za jesz(ze &$d#zejsze-o u(,o0
dzi ten! ko&u udao si tej puapki unikn$35 je.%i za. kto. tak
si u#z$dzi! +e nie &usia ani zastawia3 na niko-o side! ani
i(, unika3! u(,odzi za zd#aj( swy(, towa#zyszy pa#tyjny(,
i (zowieka 'oj$(e-o si pa#tii p#ze(iwnej* =edny& sowe&!
sawy za+ywa ten! kto pot#a6i u'ie( (zowieka! kt"#y &u (,(ia
k#zywd wy#z$dzi3! i kto d#u-ie-o zdoa do ze-o na&"wi3*
Zwi$zki k#wi stay si sa'sze od zwi$zk"w pa#tyjny(,! -dy+
p#zyja(ie% pa#tyjny (,tniej wa+y si na #ze(zy .&iae i 'ez0
wz-%dne* Zwi$zk"w 'owie& te-o #odzaju nie zawie#ano z-od0
nie z istniej$(y&i p#awa&i d%a o-"%ne-o po+ytku! %e(z w'#ew
p#awo& d%a e-oisty(zny(, (e%"w! wzaje&ne zo'owi$zania &i0
dzy u(zestnika&i nie opie#ay si na p#awa(, #e%i-ijny(,! %e(z
na wsp"u(zestni(twie w z'#odni* Suszne wnioski p#ze(iwni0
k"w po%ity(zny(, p#zyj&owano jedynie wtedy! je.%i &ie%i oni
tak+e istotn$ p#zewa-! a nie z u(zu(ie& p#awdziwe-o zau6a0
nia* Wiksz$ te+ #ado.3 sp#awiao &"( si na ki&. ze&.(i3! ni+
w o-"%e nie dozna3 od niko-o k#zywdy* Wsze%kie ukady za0
wa#te w p#zy&usowej sytua(ji i zap#zysi+one &iay wa#to.3
ty%ko do (,wi%i! -dy jedna ze st#on nie po(zua si si%niejsza5
p#zy pie#wszej za. sposo'no.(i ten! kto zyska na si%e! widz$(
p#ze(iwnika 'ez'#onne-o nie dot#zy&ywa ukadu* Za&iast 'o0
wie& otwa#(ie w#o-o wystpowa3! (,tniej a&ano ukady! nie
ty%ko d%ate-o! +e nie na#a+ao to na du+e nie'ezpie(ze)stwa!
a%e +e jesz(ze w na-#od za podstp p#zynosio saw p#ze'ie0
-o.(i* Wikszo.3 'owie& %udzi wo%i u(,odzi3 za p#ze'ie-y(,
ni(poni"w ni+ do'#oduszny(, po(z(iw("w9 pie#wszy& si
(,epi$! d#u-ie-o si wstydz$* S#"de& te-o wszystkie-o 'ya
+$dza panowania! d$+$(a do zdo'y(ia 'o-a(tw i zaspokojenia
a&'i(ji! a st$d wy'u(,ay #ywa%iza(je! wk#a(zay w -# na0
&itno.(i* P#zyw"d(y po%ity(zni jednej i d#u-iej pa#tii posu0
-iwa%i si pikny&i ,asa&i! &"wi%i o #"wnoup#awnieniu
wszystki(, o'ywate%i a%'o o #z$da(, #ozu&nej a#ystok#a(ji!
a%e w #ze(zywisto.(i &"wi$( o sp#awie o-"%nej wa%(zy%i &idzy
so'$ o swe p#ywatne inte#esy* L+ywaj$( wsze%ki(, &etod
w wa%(e o pie#wsze)stwo odwa+a%i si nawet na najwiksze
ok#opno.(i! a w ze&.(ie nie o-%$da%i si ani na p#awo! ani na
inte#es pu'%i(zny! %e(z kie#owa%i si wy$(znie sa&owo%$* Bzy
to p#zy po&o(y niesp#awied%iwy(, wy#ok"w s$dowy(,! (zy te+
p#ze&o($ -otowi 'y%i zaspokaja3 swe na&itno.(i* Gadna pa#0
tia nie szanowaa .wito.(i! a do'#e i&i zyskiwa%i (i! kt"#zy
za po&o($ pikny(, s"w osi$-a%i (o. nie-odne-o* 2ezpa#tyj0
ny(, za. o'ywate%i -n'iy o'ie st#ony! d%ate-o +e nie '#a%i
udziau w wa%(e i +e zazd#osz(zono i& spokoju*
Tak wi( wa%ki pa#tyjne stay si 1#"de& wsze%kie-o #o0
dzaju z'#odni w G#e(ji5 do'#oduszno.3! kt"#a p#zede wszyst0
ki& opie#a si na sz%a(,etno.(i! wydana na po.&iewisko! w o-"0
%e zanikna! nato&iast wszdzie spotka3 &o+na 'yo w#o-$
i nieu6n$ postaw5 na to 'owie&! +e'y usun$3 '#ak zau6ania!
+adne sowo nie 'yo dostate(znie si%ne! +adna p#zysi-a dosta0
te(znie -#o1na* Poniewa+ nie &o+na 'yo zau6a3 niko&u! ka+dy
sta#a si sa& p#zezo#nie za'ezpie(zy3 p#zed k#zywd$! a nie
u6a3 o'(y& zapewnienio&* P#zewa+nie te+ -"#$ 'y%i %udzie
o-#ani(zeni9 w po(zu(iu sa'o.(i! w o'awie p#zed p#zewa-$
u&ysow$ p#ze(iwnik"w! .&iao p#zystpowa%i do (zynu wie0
dz$(! +e je.%i zaw(zasu ni( nie z#o'i$! u%e-n$ wy&owie i 'y0
st#ej inte%i-en(ji p#ze(iwnika* Bi za.! kt"#zy uwa+a%i! +e nie
t#ze'a stosowa3 siy ta&! -dzie wyniki &o+na osi$-n$3 inte%i0
-en(j$! %ek(ewa+y%i so'ie takie postpowanie i wskutek te-o!
(zsto 'ez'#onni! -in%i*
8a Ko#ki#ze po #az pie#wszy popeniono wie%e z ty(, st#asz0
ny(, (zyn"w* St#aszne 'yy za#"wno akty ze&sty dokonane
p#zez %ud &sz(z$(y si na ty(,! kt"#zy w (zasie swy(, #z$d"w
okaza%i wi(ej 'uty ni+ #ozs$dne-o u&ia#u! jak i 'ezp#awia
dokonane d%a uwo%nienia si od ndzy! a p#zede wszystki&
z (,(i o'#a'owania wsp"o'ywate%i5 ok#utny(, i 'ez%itosny(,
(zyn"w dopu.(i%i si tak+e i (i! (o nie dziaa%i z (,(i zysku!
%e(z pod wpywe& 'ezka#no.(i i #ozna&itnienia wystpowa%i
w i&i #"wno.(i* Kiedy p#zy o-"%ny& za&ieszaniu w &ie.(ie
zwy(istwo nad p#awa&i odniosa natu#a %udzka! &aj$(a zawsze
po(i$- do i(, z-wa(enia! okazao si! +e (,tnie pusz(za (u-%e
na&itno.(i! +e -"#uje nad sp#awied%iwo.(i$ i nie (,(e &ie3
niko-o nad so'$* Dudzie nie stawia%i'y 'owie& ze&sty
ponad suszno.3 i zysku ponad u(z(iwo.3! -dy'y zawi.3 nie wy0
wie#aa na ni(, tak z-u'ne-o wpywu* 7-a#ni(i +$dz$ ze&sty!
%u'i$ -wa(i3 ko#zystne d%a wszystki(, p#awa! i to nawet takie!
kt"#e i& sa&y& w #azie niepowodzenia daj$ nadziej #atunku*
Tote+ '#ak i& ty(, p#aw p"1niej! kiedy i(, pot#ze'uj$ zna0
%azszy si w nie'ezpie(ze)stwie*
Ko#ki#ej(zy(y pie#wsi da%i si ponie.3 takiej wzaje&nej
nienawi.(i* Kiedy Eu#y&edont i Ate)(zy(y odpyn%i na ok#0
ta(,! e&i-#an(i ko#ki#ejs(y < u#atowao si i(, 'owie& okoo
pi(iuset < zaj%i 6o#ty6ika(je na %$dzie stay& i opanowa%i
(z.3 te#yto#iu& ko#ki#ejskie-o nap#ze(iw wyspy* Sta&t$d po0
dej&owa%i wyp#awy upieskie p#ze(iw &ieszka)(o& wyspy
i wie%e i& szk"d wy#z$dza%i5 st#aszny te+ -"d zapanowa w &ie0
.(ie* Wysa%i #"wnie+ pose%stwa do Da(ede&onu i Ko#yntu
z p#o.'$ o po&o( i uatwienie i& pow#otu na Ko#ki#* Kiedy
jednak nie &o-%i te-o uzyska3! p#zy-otowawszy po pewny&
(zasie ok#ty i zwe#'owawszy naje&nik"w! p#zep#awi%i si na
wysp w o-"%nej %i(z'ie &niej wi(ej sze.(iuset %udzi* Spa%i%i
ok#ty! +e'y od(i$3 so'ie nadziej odw#otu! w #azie -dy'y
k#aju nie udao si opanowa3* Wyszedszy na -"# Istone i z'u0
dowawszy ta& u&o(nienia -n'i%i &ieszka)("w &iasta panu0
j$( nad k#aje&*
Pod konie( te-o %ata Ate)(zy(y wysa%i na Sy(y%i dwadzie0
.(ia ok#t"w pod wodz$ Da(,esa! syna Me%anoposa! i B,a#oja
desa! syna Eu6i%etosa9 Sy#akuza)(zy(y 'owie& i Deonty)(zy(y
#ozpo(z%i wojn &idzy so'$* Sp#zy&ie#ze)(a&i Sy#akuza)0
(zyk"w 'yy wszystkie &iasta do#y(kie p#"(z Ka&a#yny! kt"#e
ju+ na po(z$tku wojny stany po st#onie Da(ede&o)(zyk"w! a%e
doty(,(zas w wojnie udziau nie wziy* Po st#onie Deonty)
(zyk"w stany &iasta (,a%kidyjskie i Ka&a#yna* Z G#ek"w
ita%ski(, sp#zy&ie#ze)(a&i Sy#akuza)(zyk"w 'y%i Dok#owie!
a sp#zy&ie#ze)(a&i Deonty)(zyk"w &ieszka)(y Re-ion ze
wz-%du na wsp"%ne po(,odzenie* Sp#zy&ie#ze)(y Deonty)(zy0
k"w wysawszy pose%stwo do Aten i powouj$( si na dawne
p#zy&ie#ze i na swe po(,odzenie jo)skie nakaniaj$ Ate)(zyk"w
do p#zysania i& na po&o( 6%oty9 Sy#akuza)(zy(y od(ina%i i(,
'owie& od %$du i &o#za* Ate)(zy(y wysa%i po&o( pod pozo#e&
dawnej p#zyja1ni! w #ze(zywisto.(i za. d%ate-o! +e (,(ie%i za'%o0
kowa3 ekspo#t ta&tejsze-o z'o+a na Pe%oponez i podj$3 p#"'
opanowania Sy(y%ii* Stan$wszy wi( w ita%ski& Re-ion p#owa0
dzi%i wojn u 'oku sp#zy&ie#ze)("w* I tak %ato do'ie-o ko)(a*
8astpnej zi&y po #az d#u-i wy'u(,a w Atena(, za#aza*
I p#zedte& nie wy-asa ona zupenie! %e(z nasi%enie jej 'yo
&niejsze* Za d#u-i& #aze& t#waa nie &niej ni+ #ok! a za pie#w0
szy& nawet dwa %ata5 +adna k%ska nie podkopaa 'a#dziej siy
Aten* Z-ino 'owie& wskutek za#azy nie &niej ni+ (zte#y
tysi$(e (zte#ystu powoany(, pod '#o) ,op%it"w i t#zystu je1d10
("w (#az &n"stwo %udno.(i* W ty& (zasie nast$piy #"wnie+
%i(zne t#zsienia zie&i w Atena(,! na Eu'ei! w 2eo(ji! a p#zede
wszystki& w 'eo(ki& 7#(,o&enos*
Tej sa&ej zi&y Re-io)(zy(y i Ate)(zy(y wyp#awiaj$ si
z t#zydziesto&a ok#ta&i na tak zwane wyspy Eo%a5 w %e(ie
'owie& z powodu niskie-o stanu wody wyp#awa p#ze(iw ty&
wyspo& 'ya nie&o+%iwa* Wyspy te up#awiaj$ Dipa#yj(zy(y!
ko%oni.(i z Knidos* Za&ieszkaa jest ty%ko jedna niewie%ka
wyspa Dipa#a! sk$d wyp#awiaj$ si d%a up#awy zie&i na s$0
siedni$ 4ydy&e! St#on-i%e i /ie#* Ta&tejsi %udzie uwa+aj$!
+e na /ie#ze znajduje si ku1nia /e6ajstosa @! poniewa+!
w no(y wznosz$ si ta& wie%kie supy o-nia! a w dzie) dy&*
De+$ te wyspy nap#ze(iw zie&i za&ieszkaej p#zez Sy(y%ij(zy0
k"w i Messy)(zyk"w5 &ieszka)(y wysp 'y%i sp#zy&ie#zeni
z Sy#akuza)(zyka&i* Ate)(zy(y spustoszy%i i(, k#aj! %e(z nie
&o-$( z&usi3 i(, do kapitu%a(ji odpyn%i do Re-ion* I tak
zi&a do'ie-a ko)(a! a w#az z ni$ i pi$ty #ok tej wojny! opi0
sanej p#zez Tukidydesa*
8astpne-o %ata Pe%oponezyj(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y pod
wodz$ k#"%a %a(ede&o)skie-o A-isa! syna A#(,ida&osa! do0
ta#%i do ist&u w za&ia#ze wta#-ni(ia do Attyki5 jednak+e
wskutek %i(zny(, t#zsie) zie&i wy(o6a%i si i najazd nie do0
szed do skutku* W ok#esie ty(, wa.nie si%ny(, t#zsie) zie&i
w 7#o'iaj na Eu'ei &o#ze (o6no si od %$du! a nastpnie!
spit#zone! za%ao (z.3 &iasta* P"1niej zn"w ust$pio! a%e nie
(akie&! tak +e i dzi. na &iejs(u %$du stae-o znajduje si &o0
#ze! a %udzie! kt"#zy nie zdoa%i zaw(zasu s(,#oni3 si w &iejs(a
wy+ej poo+one! z-in%i* Podo'ny za%ew wyst$pi koo wyspy
Ata%anty! %e+$(ej nap#ze(iw Dok#"w 7pun(ki(,! -dzie wody
zatopiy (z.3 6o#te(y ate)skiej i znisz(zyy jeden ze statk"w
wy(i$-nity(, na '#ze-* 8a Pepa#etos 6a%a spit#zya si #"w0
nie+! do za%ewu jednak+e nie doszo5 nato&iast t#zsienie zie&i
z'u#zyo (z.3 &u#u! p#ytanejon i ki%ka inny(, do&"w* Za
p#zy(zyn te-o zjawiska uwa+a& 6akt! +e w &iejs(a(,! -dzie
wystpowao najsi%niej t#zsienie zie&i! spy(,ao ono &o#ze
wste(z! a nastpnie p#zewa%aj$( je z pow#ote&! ty& -watow0
niejszy za%ew wywoywao9 wydaje &i si! +e 'ez t#zsienia
zie&i zjawisko podo'ne wyst$pi3 'y nie &o-o*
Te-o sa&e-o %ata wie%e wa%k sto(zono na Sy(y%ii* Za#"wno
Sy(y%ij(zy(y podej&owa%i wyp#awy p#ze(iw so'ie jak i Ate)0
(zy(y u 'oku swy(, sp#zy&ie#ze)("w* =a wspo&n ty%ko o (zy0
na(, naj'a#dziej -odny(, uwa-i! dokonany(, (zy to p#zez Ate)
(zyk"w i i(, sp#zy&ie#ze)("w! (zy te+ p#zez i(, niep#zyja(i"*
Po .&ie#(i st#ate-a B,a#ojadesa! kt"#y z-in$ w wojnie z Sy0
#akuza)(zyka&i! Da(,es &aj$( ju+ o'e(nie dow"dztwo nad (a$
6%ot$ wy#uszy ze sp#zy&ie#ze)(a&i p#ze(iwko &iastu &essy)0
skie&u Mi%aj* Stay ta& na st#a+y dwie 6i%e Messy)(zyk"w!
kt"#e p#zy-otoway zasadzk na niep#zyja(ie%a id$(e-o od
ok#t"w* Ate)(zy(y jednak i i(, sp#zy&ie#ze)(y z&uszaj$ do
u(ie(zki oddzia w zasadz(e! za'ijaj$ wie%u Messy)(zyk"w!
a nastpnie p#zypu.(iwszy sztu#& do u&o(nie) z&uszaj$ znaj0
duj$(y(, si na ak#opo%i do kapitu%a(ji i wyp#awienia si #aze&
z ni&i p#ze(iw Messynie* Kiedy pote& Ate)(zy(y ze sp#zy&ie0
#ze)(a&i podesz%i pod &iasto! Messy)(zy(y tak+e skapitu%owa%i!
da%i zakadnik"w i inne -wa#an(je*
Te-o sa&e-o %ata wysa%i Ate)(zy(y t#zydzie.(i ok#t"w pod
wodz$ 4e&ostenesa! syna A%kistenesa @! i P#ok%esa! syna Teodo
#osa! na wyp#aw wok" Pe%oponezu! a sze.3dziesi$t ok#t"w
i dwa tysi$(e ,op%it"w pod wodz$ 8ikiasa! syna 8ike#atosa!
na Me%os5 p#a-n%i z&usi3 do posusze)stwa &ieszka)("w tej
wyspy! kt"#zy nie (,(ie%i si u-i$3 i p#zyst$pi3 do zwi$zku ate)0
skie-o* 8ie &o-$( i(, jednak &i&o spustoszenia k#aju z&usi3
do u%e-o.(i! opu.(i%i Me%os i popyn%i do 7#opos %e+$(e-o na0
p#ze(iw! na %$dzie stay&* Wy%$dowa%i ta& pod wie(z"# i za#az
po opusz(zeniu ok#t"w ,op%i(i #uszy%i ku 'eo(kiej Tana-#ze*
8a dane ,aso po$(zyy si z ni&i zd$+aj$(e %$de& siy z'#ojne!
id$(e z Aten pod wodz$ /ipponikosa! syna Ka%%iasa! i Eu#y&e0
donta! syna Tuk%esa* Rozo+ywszy si o'oze& w zie&i tana-#yj
skiej! pustoszy%i w (i$-u dnia k#aj i p#zeno(owa%i ta&* 8aza0
jut#z za. zwy(i+ywszy w 'itwie Tana-#yj(zyk"w! kt"#zy wy0
sz%i p#ze(iw ni& z &iasta! i pewn$ i%o.3 Te'a)(zyk"w p#zy0
'yy(, na po&o(! za'#a%i '#o) po%e-y(, i z'udowawszy po&0
nik zwy(istwa odesz%i jedni do Aten! d#udzy na ok#ty* 8ikias
za. pyn$( z sze.3dziesi(io&a ok#ta&i wzdu+ %$du %ok#yj
skie-o spustoszy wy'#ze+e i pow#"(i do do&u*
W ty& sa&y& &niej wi(ej (zasie zao+y%i Da(ede&o)(zy(y
ko%oni /e#ak%ej w k#aju t#a(,i)ski&! a oto! jak do te-o
doszo* Me%ij(zy(y dzie%$ si na t#zy -#upy9 Pa#a%ij(zyk"w! /ie0
#"w i T#a(,i)(zyk"w* T#a(,i)(zy(y pokonani p#zez s$siad"w
swy(,! 7jtaj(zyk"w! (,(ie%i z po(z$tku p#zy$(zy3 si do Ate)
(zyk"w* 8astpnie 'oj$( si! +e nie 'd$ &o-%i na ni(, po%e-a3!
wysyaj$ w pose%stwie do Da(ede&onu Tejza&enosa* R"wno0
(ze.nie za. z ni&i pose%stwo wysaa #"wnie+ 4o#yda! &et#o0
po%ia @ Da(ede&o)(zyk"w! p#osz$( o po&o(5 i(, 'owie& tak+e
-n'i%i 7jtaj(zy(y* Wysu(,awszy pos"w Da(ede&o)(zy(y
postanowi%i wysa3 ko%onist"w (,($( po&"( T#a(,i)(zyko&
i 4o#o&* P#"(z te-o wo'e( wojny z Atena&i uwa+a%i zao
+enie &iasta w ty& &iejs(u za ko#zystne9 tutaj 'owie& &o+na
'yo atwo uz'#oi3 6%ot i w k#"tki& (zasie dokona3 najazdu
na Eu'e5 p#"(z te-o &o-o i& to uatwi3 d#o- do T#a(ji*
Sowe& postanowi%i zao+y3 w ty& &iejs(u ko%oni* 8ajpie#w
zw#"(i%i si wie( do 'o-a w 4e%6a(,! a kiedy to do#adzi!
wysa%i ko%onist"w9 Spa#tiat"w i pe#iojk"w o#az wezwa%i do
p"j.(ia w i(, .%ady ka+de-o z /e%%en"w! kt"#y 'y na to &ia
o(,ot! z wyj$tkie& =o)(zyk"w! A(,aj(zyk"w i pa#u inny(,
sz(zep"w* Kie#owa%i ko%oni$ t#zej Da(ede&o)(zy(y9 Deont!
A%kidas i 4a&a-on* Stan$wszy na &iejs(u oto(zy%i nowy&i
&u#a&i &iasto! kt"#e o'e(nie nosi nazw /e#ak%ei i %e+y w od0
%e-o.(i &niej wi(ej (zte#dziestu stadi"w od Te#&opi% i dwu0
dziestu stadi"w od &o#za5 z'udowa%i ta& wa#sztaty ok#towe
i za&kn%i dostp od st#ony Te#&opi% p#zy sa&y& p#zes&yku!
a+e'y zapewni3 &iastu 'ezpie(ze)stwo*
Kiedy zakadano t ko%oni! Ate)(zy(y p#ze%k%i si uwa+aj$(!
+e 'udowa skie#owana jest p#ze(iw Eu'ei! poniewa+ sta&t$d
'yo nieda%eko do %e+$(e-o na Eu'ei Kenajon* De(z p"1niejsze
wypadki poto(zyy si w'#ew i(, p#zewidywaniu! +adnej 'o0
wie& -#o1nej ak(ji z &iasta te-o nie podjto* P#zy(zyna %e+aa
w ty&! +e Tessa%owie! panuj$(y w ty(, st#ona(, i nad o'sza0
#a&i wok" &iasta! 'a%i si wz#ostu nowej ko%onii* 8apada%i
wi( ko%onist"w i ustawi(zne wojny z ni&i p#owadzi%i* W ko)(u
osa'i%i ko%onist"w zupenie! (,o3 z po(z$tku 'yo i(, 'a#dzo
wie%u5 wo'e( te-o 'owie&! +e ak(j$ ko%oniza(yjn$ kie#owa%i
Da(ede&o)(zy(y! ka+dy szed ta& (,tnie uwa+aj$(! +e &iasto
&a za'ezpie(zon$ p#zyszo.3* 4o po-o#szenia sytua(ji i wy%ud0
nienia &iasta p#zy(zyni%i si #"wnie+ nie&ao %a(ede&o)s(y
na(ze%ni(y ko%onii! kt"#zy zap#owadzi%i su#owe i 'ezwz-%dne
#z$dy5 d%ate-o tak atwo s$siedzi &o-%i nad ni&i uzyska3 p#ze0
wa-*
Te-o sa&e-o %ata i &niej wi(ej w ty& sa&y& (zasie! kiedy
(z.3 Ate)(zyk"w 'ya na Me%os! inni podj%i na t#zydziestu
ok#ta(, wyp#aw wok" Pe%oponezu5 najpie#w zjawi%i si
w E%%o&enos w Deukadii i zastawiwszy zasadzk wy'i%i (z.3
zao-i* 8astpnie wy#uszy%i p#ze(iw Deukadzie wzi$wszy z so'$
(a$ si z'#ojn$ Aka#na)(zyk"w :p#"(z 7jniad"w;! 4zakintyj0
(zyk"w! Ke6a%%e)(zyk"w i pitna.(ie ok#t"w ko#ki#ejski(,5
Deukadyj(zy(y wo'e( tak wie%kiej p#zewa-i p#ze(iwnika! kiedy
pustoszono i(, k#aj i z ta&tej st#ony ist&u! i z tej! -dzie %e+y
sa&a Deukada o#az .wi$tynia Apo%%ona! nie wystpowa%i (zyn0
nie5 Aka#na)(zy(y do&a-a%i si od st#ate-a ate)skie-o! 4e0
&ostenesa! +e'y Deukad za&kn$ &u#e&5 uwa+a%i 'owie&!
+e atwo &o+na 'dzie zdo'y3 &iasto! i (,(ie%i si w ten spo0
s"' uwo%ni3 od p#ze(iwnika! kt"#y 'y zawsze i(, w#o-ie&*
4e&ostenes jednak ty& #aze& daje si p#zekona3 Messe)(zy0
ko&* Twie#dzi%i oni! +e wo'e( tak zna(zny(, si naj%epiej '0
dzie! je.%i ude#zy na Eto%"w! w#o-"w 8aupaktos! a je.%i poko0
na i(,! atwo p#zy$(zy do Ate)(zyk"w tak+e inne sz(zepy
&ieszkaj$(e w ty(, st#ona(,* M"wi%i! +e p%e&i eto%skie jest
wp#awdzie %i(zne i wa%e(zne! %e(z &ieszka po wsia(, nie u6o#ty0
6ikowany(, i 'a#dzo od sie'ie od%e-y(,5 wo'e( te-o! +e jest
%ekko uz'#ojone! atwo 'dzie je pod'i3! zani& jedni d#u-i&
pospiesz$ z po&o($* Radzi%i! +e'y najpie#w zaatakowa3 Apo
dot"w! pote& 76ionej"w! a po ni(, Eu#ytan"w! sz(zep naj0
wikszy w.#"d Eto%"w5 &"wi$ oni podo'no zupenie niez#o0
zu&iay& jzykie& i +ywi$ si su#owy& &ise&* W #azie i(,
pokonania #eszta p#dko skapitu%uje*
4e&ostenes da si nakoni3 Messe)(zyko&* P#zede wszyst0
ki& kusia -o &y.%! +e 'ez u+y(ia si ate)ski(, 'dzie &"- ze
sp#zy&ie#ze)(a&i z kontynentu i Eto%a&i d#o-$ %$dow$ zaata0
kowa3 2eo(j5 (,(ia p#zej.3 p#zez k#aj Dok#"w 7dzo%ijski(, do
do#y(kie-o Kitynion i pozostawiaj$( po p#awej #(e Pa#nas
zej.3 na d" do Aokidy* Dudno.3 te-o k#aju! jak si zdawao!
'ya -otowa '#a3 udzia we wsp"%nej wyp#awie ze wz-%du na
dawn$ p#zyja1) z Ate)(zyka&i a%'o te+ daa'y si do te-o
z&usi3* Wiado&o za.! +e z Aokid$ -#ani(zy 2eo(ja* 4e&ostenes
wy#uszy wi( z Deukady ku niezadowo%eniu Aka#na)(zyk"w
i z (a$ si$ z'#ojn$ popyn$ wzdu+ wy'#ze+a do So%%ion* Za0
wiado&i o swy& p%anie Aka#na)(zyk"w* Kiedy oni od&"wi%i
wsp"udziau! poniewa+ 4e&ostenes nie (,(ia p#zedte& &u0
#e& za&kn$3 Deukady! sa& z pozostay& wojskie&! z Ke6a%%e)0
(zyka&i! Messe)(zyka&i! 4zakintyj(zyka&i i t#zystu Ate)0
(zyka&i na wasny(, ok#ta(, < pitna.(ie 'owie& ko#ki#ej
ski(, ok#t"w odpyno < wy#uszy p#ze(iw Eto%o&* Punkte&
wy&a#szu 'yo 7jneon w Dok#ydzie* Dok#owie 7dzo%ijs(y 'y%i
sp#zy&ie#ze)(a&i i &ie%i z (a$ si$ z'#ojn$ po$(zy3 si
z Ate)(zyka&i w -'i %$du5 i(, wsp"udzia wydawa si nie0
zwyk%e ko#zystny&! poniewa+ jako s$siedzi Eto%"w! podo'nie
do ni(, uz'#ojeni! o'znajo&ieni 'y%i z i(, taktyk$ wojenn$
i te#ene&*
4e&ostenes p#zeno(owa z wojskie& w .wity& ok#-u
4zeusa 8e&ejskie-o* 8ie-dy. &ia w ty& &iejs(u z-in$3 poeta
/ezjod @ z #$k oko%i(znej %udno.(i z-odnie z p#zepowiedni$! kt"0
#a &u te-o #odzaju .&ie#3 w#"+ya* 4e&ostenes! wy#uszywszy
z '#zaskie& dnia! &asze#owa w kie#unku Eto%ii* W pie#wszy&
dniu zdo'y Potydani! w d#u-i& K#oki%ejon! w t#ze(i& Tej0
(,ion i ta& si zat#zy&a odesawszy zdo'y(z do %ok#yjskie-o
Eupa%ion5 p%anowa 'owie& po up#zedni& po'i(iu Eto%"w
i (o6ni(iu si do 8aupaktos powt"#n$ wyp#aw p#ze(iw 76io
nejo&! je.%i'y nie (,(ie%i skapitu%owa3* 7d sa&e-o po(z$tku
nie uszy uwa-i Eto%"w te p#zy-otowania5 za%edwie wojsko
p#zek#o(zyo -#ani(! stawi%i si do o'#ony wszys(y! nawet
2o&ij(zy(y i Ka%%ij(zy(y*
Messe)(zy(y dawa%i 4e&ostenesowi te sa&e #ady (o i p#zed0
te&9 pou(zaj$( -o! +e opanowanie Eto%"w jest atwe! #adzi%i jak
najspieszniej pod$+a3 nap#z"d i nie (zeka3! a+ wszys(y si
z'io#$ i stawi$ &u (zoo! %e(z zdo'ywa3 po ko%ei wszystko! (o
jest po d#odze* 7n za. posu(,awszy i(, i zau6awszy swe&u
sz(z.(iu! kt"#e &u sta%e towa#zyszyo! nie (zeka na Dok#"w!
kt"#zy &ie%i p#zyj.3 z po&o($ < najwi(ej 'owie& od(zuwa
'#ak %ekkoz'#ojny(, < %e(z po&asze#owa pod Aj-ition i wzi$
je pie#wszy& sztu#&e&* Dudzie 'owie& pou(ieka%i i pozaj
&owa%i wz-"#za wok" &iasta! kt"#e %e+y w -"#zysty& te#enie!
w od%e-o.(i &niej wi(ej osie&dziesi(iu stadi"w od &o#za*
Eto%owie! kt"#zy zjawi%i si pod Aj-ition z odsie(z$! ude#za%i na
Ate)(zyk"w i i(, sp#zy&ie#ze)("w z'ie-aj$( z #"+ny(, st#on
z pa-"#k"w i #zu(a%i w ni(, osz(zepa&i* I%ek#o3 wojsko ate)0
skie na(ie#ao! ustpowa%i! a kiedy si (o6ao! na(ie#a%i9 'itwa
ta p#zewa+nie po%e-aa na nata#(ia(, i (o6aniu si! a w jedny&
i d#u-i& Ate)(zy(y 'y%i sa'si*
4op"ki wi( u(zni(y &ie%i st#zay i do.3 si! stawia%i op"#!
Eto%owie 'owie& ze swoi& %ekki& uz'#ojenie& (o6a%i si p#zed
st#zaa&i* Kiedy jednak po .&ie#(i dow"d(y u(znik"w oddzia
i(, #ozp#oszy si! a Ate)(zy(y z&(zy%i si ustawi(zn$ wa%k$!
Eto%owie nata#%i #zu(aj$( osz(zepa&i! a wtedy ju+ wszys(y #zu0
(i%i si do u(ie(zki* Wpadaj$( w p#zepastne ja#y -in%i5 nie
o#ientowa%i si w ty& t#udny& te#enie! a i(, p#zewodnik!
Messe)(zyk B,#o&on! wa.nie po%e-* Wie%u z ni(, Eto%owie
za'i%i osz(zepa&i pod(zas po.(i-u5 p#zyszo i& to atwo! 'o
'y%i #u(,%iwi i %ekko uz'#ojeni* Wiksza %i(z'a Ate)(zyk"w
z'$dzia i wpada do %asu! sk$d nie 'yo wyj.(ia* Eto%owie!
podo+ywszy o-ie) dokoa! spa%i%i i(, w ty& %esie* 8a wszystkie
sposo'y u(iekao i -ino w"w(zas wojsko ate)skie5 (i! kt"#zy
wysz%i (ao! z t#ude& s(,#oni%i si nad &o#ze i do %ok#yjskie-o
7jneon! kt"#e 'yo punkte& wyj.(ia wyp#awy* Z-ino te+
wie%u sp#zy&ie#ze)("w! a sa&y(, ,op%it"w ate)ski(, okoo stu
dwudziestu* 2y%i oni wszys(y pie#wszej &odo.(i! a za#aze& naj0
dzie%niejsi z ty(,! kt"#y(, w tej wojnie st#a(iy Ateny* Pad
tak+e d#u-i st#ate-! P#ok%es* Wzi$wszy na podstawie ukadu
zwoki swy(, po%e-y(, wy(o6a%i si do 8aupaktos! a nastpnie
do Aten* 4e&ostenes jednak pozosta w 8aupaktos i w ta&tej0
szy(, st#ona(, z o'awy p#zed Aten(zyka&i z powodu nieuda
nej wyp#awy
W ty& sa&y& (zasie Ate)(zy(y 'd$(y na Sy(y%ii popy0
n%i do Dok#ydy ita%skiej i ta& po'i%i Dok#"w! kt"#zy podj%i
z ni&i wa%k! o#az zaj%i 6o#te( nad #zek$ A%eks*
P#zedte& jesz(ze! te-o sa&e-o %ata! Eto%owie! wysawszy
pos"w do Ko#yntu i do Da(ede&onu! a &ianowi(ie 76ioneja
To%o6osa! Eu#ytanina 2o#iadesa i Apodot Tejzand#a! uzyskuj$
ekspedy(j p#ze(iw 8aupaktos! poniewa+ 8aupaktos wezwao
p#ze(iw ni& Ate)(zyk"w* Da(ede&o)(zy(y wysa%i pod jesie)
t#zy tysi$(e sp#zy&ie#ze)("w ,op%it"w* W tej %i(z'ie 'yo pi0
(iuset ze .wie+o w"w(zas zao+onej w k#aju t#a(,inski& /e#a
k%ei5 dow"d($ wojska 'y Spa#tanin Eu#y%o(,os! a towa#zyszy%i
&u dwaj inni Spa#tanie! Maka#ios i Menedaios*
Kiedy wojsko ze'#ao si w 4e%6a(,! Eu#y%o(,os wysa ,e0
#o%da do Dok#"w 7dzo%ijski(,! tdy 'owie& p#owadzia d#o-a
do 8aupaktos* P#"(z te-o (,(ia ode#wa3 i(, od Ate)(zyk"w*
8aj'a#dziej sp#zyja%i &u &ieszka)(y A&6issy z o'awy p#zed
niep#zyja(i"&i swy&i! Aokej(zyka&i* 7ni te+ pie#wsi da%i za0
kadnik"w i do te-o sa&e-o nakoni%i inny(,! p#ze#a+ony(,
z'%i+anie& si a#&ii9 najpie#w s$siaduj$(y(, z ni&i Mian"w <
tdy 'owie& jest najt#udniejsze p#zej.(ie p#zez Dok#yd <
nastpnie Ipnej"w! Messapij(zyk"w! T#ytej"w! B,a%aj"w! To
%o6o)(zyk"w! /essyj(zyk"w i 7jant"w* Bi wszys(y tak+e p#zy0
$(zy%i si do wyp#awy* 7%pajowie za. da%i zakadnik"w! %e(z
w wyp#awie udziau nie wzi%i5 /iajowie da%i zakadnik"w
dopie#o wtedy! kiedy pada i(, &iejs(owo.3! kt"#a nosi nazw
Po%is*
Po uko)(zeniu wszystki(, p#zy-otowa) i u&iesz(zeniu za0
kadnik"w w do#y(ki& Kitynion! #uszy Eu#y%o(,os z wojskie&
p#zez k#aj Dok#"w p#ze(iw 8aupaktos5 po d#odze zdo'ywa
&iejs(owo.(i %ok#yjskie 7jneon i Eupa%ion! kt"#e &u si nie
(,(iay podda3* Zna%azszy si na te#yto#iu& na%e+$(y& do 8au0
paktos! #aze& z Eto%a&i! kt"#zy do$(zy%i si do wyp#awy!
nisz(zy k#aj i zdo'y nie u&o(nione p#zed&ie.(ie 8aupaktos*
8astpnie #usza p#ze(iw na%e+$(ej do zwi$zku ate)skie-o ko0
%onii ko#yn(kiej Mo%ik#ejon i zdo'ywa j$* Ate)(zyk 4e&oste
nes! kt"#y po swej k%s(e eto%skiej p#ze'ywa jesz(ze w oko%i(y
8aupaktos! na wie.3 o z'%i+aniu si wojska i w o'awie o &iasto
na&awia Aka#na)(zyk"w! 'y sz%i 8aupaktos z po&o($* Z t#u0
de& &u to p#zyszo z powodu pop#zednie-o wy(o6ania si spod
Deukady! w ko)(u jednak Aka#na)(zy(y posyaj$ pod je-o do0
w"dztwe& ok#ty z tysi$(e& ,op%it"w* Bi p#zy'ywszy do &iasta
o'sadzi%i je! za(,odzio 'owie& nie'ezpie(ze)stwo! +e wo'e(
wie%ko.(i &u#"w i &aej %i(z'y o'#o)("w 8aupaktyj(zy(y sa&i
nie dadz$ so'ie #ady* Eu#y%o(,os za. p#zekonawszy si! +e od0
sie(z nadesza i +e nie &o+na &iasta zdo'y3 sztu#&e&! wy(o6a
si! a%e nie na Pe%oponez! %e(z do k#aju zwane-o dzisiaj Eo%id$!
do Ka%idonu! P%eu#onu i ta&tejszy(, oko%i( o#az do eto%skie-o
P#os(,ion* A&p#akio(i 'owie& p#zy'ywszy do nie-o naka0
niaj$ -o do wsp"%nej wyp#awy p#ze(iw A#-os a&6i%o(,ijskie&u
i w o-"%e p#ze(iw A&6i%o(,ii i Aka#nanii! twie#dz$(! +e w #azie
i(, opanowania (aa (z.3 %$du stae-o p#zy$(zy si do Da(e
de&o)(zyk"w* Eu#y%o(,os da si p#zekona3 i odesawszy Eto
%"w spokojnie (zeka w ta&ty(, oko%i(a(, na wy&a#sz A&p#a0
kiot"w i stosown$ (,wi% do wsp"%nej wyp#awy p#ze(iw A#-os*
Dato do'ie-ao ko)(a*
Ate)(zy(y! kt"#zy 'y%i na Sy(y%ii! wy#uszy%i nastpnej zi&y
p#ze(iwko sy(y%ijskie&u &iastu Inessie #aze& ze sp#zy&ie0
#ze)(a&i ,e%%e)ski&i o#az z ty&i Sy(y%ij(zyka&i! kt"#zy pie#0
wotnie 'y%i sojusznika&i Sy#akuza)(zyk"w! %e(z #z$dzeni p#zez
ni(, p#ze&o($ z'untowa%i si i '#a%i udzia w wojnie po st#onie
p#ze(iwnej* Ak#opo%a Inessy 'ya w #ka(, Sy#akuza)(zyk"w*
P#zypu.(i%i sztu#&! %e(z nie &o-$( jej zdo'y3 wy(o6a%i si* Pod0
(zas odw#otu Sy#akuza)(zy(y wypadaj$ z 6o#te(y na ty%n$
st#a+ ate)sk$! skadaj$($ si ze sp#zy&ie#ze)("w! i pewn$ (z.3
oddziau z&uszaj$ do u(ie(zki! a wie%u z ni(, za'ijaj$* Pote&
Da(,es dokona z Ate)(zyka&i ki%ku wypad"w w Dok#ydzie
ita%skiej i zwy(i+y nad #zek$ Kaikinos okoo t#zystu Dok#"w!
kt"#zy wysz%i p#ze(iw nie&u pod wodz$ P#oksenosa! syna Ka0
patona* Za'#awszy uz'#ojenie po%e-y(, niep#zyja(i" wy(o0
6a si*
Tej sa&ej zi&y dokona%i Ate)(zy(y o(zysz(zenia wyspy 4e%os
z-odnie z pewny& nakaze& wy#o(zni* 7(zysz(za t wysp ju+
p#zedte& ty#an Pizyst#at! a%e nie (a$! ty%ko p#zest#ze) wido(z0
n$ ze .wi$tyni* Ty& #aze& za. o(zysz(zono (a$ wysp! a to
w nastpuj$(y spos"'9 wszystkie -#o'y! jakie 'yy na wyspie!
usunito i na p#zyszo.3 zakazano -#ze'ania ta& z&a#y(, i od0
'ywania po#od"w5 po-#ze'y i po#ody &iay si od'ywa3 na s$0
siedniej Renei* Reneja %e+y tak '%isko 4e%os! +e ty#an sa&ijski
Po%ik#ates! kt"#y p#zez pewien (zas panowa na &o#zu i pod0
'i wie%e wysp! a &idzy ni&i Renej! wysp t po$(zy a)0
(u(,e& z 4e%os i o6ia#owa w ten spos"' Apo%%onowi* Po doko0
naniu te-o o(zysz(zenia po #az pie#wszy o'(,odzi%i Ate)(zy(y
.wito 4e%ia! kt"#e odt$d (o (zte#y %ata si od'ywa* Z#eszt$ od
'a#dzo dawna z'ie#a%i si tu&nie na u#o(zysto.(i na 4e%os =o)0
(zy(y i &ieszka)(y oko%i(zny(, wysp5 p#zy(,odzi%i ta& z ko0
'ieta&i i dzie3&i! tak jak o'e(nie =o)(zy(y pod(zas .wi$t
E6ezja @* 7d'yway si ta& zawody spo#towe i &uzy(zne! a &ia0
sta wystpoway z (,"#a&i5 .wiad(zy o ty& p#zede wszystki&
/o&e# w ,y&nie na (ze.3 Apo%%ona9
"le na #elos, Fojbosie, najwi$cej swe serce radujesz,
%dzie w powczystyc& c&itonac& 'o(czykw gromadzi si$
ci)ba,
%dzie na twej *wi$tej ulicy kobiety prowadz+ i dzieci
,am twe serce raduj+ i cze*- twej pami$ci oddaj+,
.iedy agon * rozpoczn+ pi$*ciarski, taneczny, *piewaczy
Ge za. od'ywa si ta& tak+e a-on &uzy(zny i +e p#zy'ywa%i
ta& a#ty.(i! 'y wzi$3 w ni& udzia! wskazuje #"wnie+ /o&e#
w sowa(, te-o sa&e-o ,y&nu* Po(,wa%iwszy 'owie& ko'ie(y
(,"# na 4e%os w ten spos"' ko)(zy po(,wa! wspo&inaj$(
tak+e o sa&y& so'ie9
/iec&)e wi$c b$d+ askawi "pollo i "rtemida,
Wy za* )egnajcie, niewiasty, i o mnie pami$- c&owajcie0
'e*li kiedy* w przyszo*ci kto* z ludzi )yj+cyc& na ziemi
1jawi si$ tutaj strudzony i takie wam zada pytanie2
3#ajcie odpowied4, dziewcz$ta, kto wam najmilszy
z *piewakw,
.trzy na #elos bywaj+, kto rado*- najwi$ksz+ wam
sprawia56
Wtedy mu wszystkie dacie radosn+, szcz$*liw+ odpowied42
37piewak najlepszy to *lepiec, co mieszka na 8&ios
skalistej6
Po.wiad(za wi( /o&e#! +e ju+ w dawny(, (zasa(, od'yway
si te-o #odzaju ze'#ania i u#o(zysto.(i na 4e%os* W p"1niejszej
do'ie posya%i wp#awdzie Ate)(zy(y i oko%i(zni wyspia#ze ze0
spoy (,"#a%ne i o6ia#y! jednak+e nie u#z$dzano ju+ ani i-#zysk!
ani u#o(zysto.(i na wie%k$ ska%! p#awdopodo'nie na skutek
#oz&aity(, niesz(z.%iwy(, oko%i(zno.(i5 w ko)(u Ate)(zy(y
zn"w ustanowi%i i-#zyska i wp#owadzi%i zawody ,ippi(zne! kt"0
#y(, p#zedte& nie 'yo*
Tej sa&ej zi&y A&p#akio(i! z-odnie z o'ietni($ udzie%on$
Eu#y%o(,osowi! kt"#y d%ate-o zat#zy&a swe wojsko na &iejs(u!
wyp#awiaj$ si p#ze(iw A#-os a&6i%o(,ijskie&u w si%e t#ze(,
tysi(y ,op%it"w* Wpadszy do zie&i a#-iwskiej zdo'ywaj$
7%pe! si%n$ 6o#te( poo+on$ na wz-"#zu nad &o#ze&! kt"#$ wy0
'udowa%i i u&o(ni%i Aka#na)(zy(y! 'y od'ywa3 ta& s$dy
w sp#awa(, o'(,odz$(y(, wszystki(, Aka#na)(zyk"w5 6o#te(a
ta jest odda%ona od %e+$(e-o nad &o#ze& A#-os &niej wi(ej
o dwadzie.(ia pi3 stadi"w* Bz.3 Aka#na)(zyk"w #uszya z po0
&o($ do A#-os! (z.3 za. #ozo+ya si o'oze& w oko%i(y A&6i
%o(,ii zwanej K#enaj! pi%nuj$(! +e'y Pe%oponezyj(zyko& pod
wodz$ Eu#y%o(,osa nie udao si potaje&nie p#zed#ze3 do
A&p#akiot"w i po$(zy3 z ni&i* Aka#na)(zy(y wyp#awiaj$
pos"w za#"wno do 4e&ostenesa! kt"#y dowodzi p#zedte&
wyp#aw$ ate)sk$ do Eto%ii! z p#o.'$ o o'j(ie nad ni&i do0
w"dztwa! jak i do eskad#y ate)skiej! zo+onej z dwudziestu
ok#t"w! kt"#a znajdowaa si wa.nie na woda(, koo Pe%o0
ponezu pod dow"dztwe& A#ystote%esa! syna Ty&ok#atesa @!
i /ie#o6onta! syna Anty&nestosa* Tak+e A&p#akio(i koo 7%pe
wysyaj$ do swe-o &iasta pos"w z wezwanie&! a'y p#zysano
i& na po&o( (a$ si z'#ojn$9 'a%i si 'owie&! +e wojsko
Eu#y%o(,osa nie p#zed#ze si p#zez Aka#na)(zyk"w i +e 'd$
z&uszeni a%'o sa&i podj$3 z ni&i 'itw! a%'o p#zep#owadzi3
odw#"t w niesp#zyjaj$(y(, wa#unka(,*
Pe%oponezyj(zy(y pod wodz$ Eu#y%o(,osa dowiedziawszy si
o ty&! +e A&p#akio(i s$ w 7%pe! pospiesznie wy#uszy%i z P#o0
s(,ion na po&o(* P#zek#o(zywszy A(,e%oos &asze#owa%i p#zez
op#"+nion$ z &ieszka)("w Aka#nani < wszys(y Aka#na)0
(zy(y pospieszy%i do A#-os < pozostawiaj$( po p#awej st#onie
&iasto St#atos i je-o zao-! a po %ewej #eszt Aka#nanii* P#ze0
szedszy p#zez k#aj St#atyj(zyk"w &asze#owa%i p#zez Aiti!
nastpnie wzdu+ -#ani( Medeonu! a pote& p#zez Di&naj i do0
ta#%i do k#aju A-#aj(zyk"w! nie na%e+$(e-o ju+ do Aka#nanii!
%e(z z ni$ zap#zyja1nione-o* Z -"# Tia&os! %e+$(y(, w k#aju
A-#aj(zyk"w! zesz%i w no(y niepost#ze+enie na te#yto#iu&
a#-iwskie &idzy &iaste& A#-os a wojskie& aka#na)ski&! sto0
j$(y& na st#a+y w K#enaj! i po$(zy%i si z A&p#akiota&i!
kt"#zy 'y%i w 7%pe*
Za#az z '#zaskie& dnia po$(zone wojska zaj&uj$ pozy(j
p#zed &iejs(owo.(i$ zwan$ Met#opo%is i ta& #ozkadaj$ si
o'oze&* 8iedu-o pote& Ate)(zy(y z dwudziesto&a ok#ta&i
zjawiaj$ si w Zato(e A&p#akijskiej z po&o($ d%a A#-iw(zy0
k"w5 p#zy'ywa #"wnie+ 4e&ostenes z dwustu ,op%ita&i &es0
se)ski&i i sze.3dziesi(io&a u(znika&i ate)ski&i* 7k#ty
#zu(iy kotwi( nap#ze(iw wz-"#z koo 7%pe! Aka#na)(zy(y
za. i nie%i(zni A&6i%o(,ij(zy(y < wiksz$ 'owie& i(, (z.3
p#ze&o($ zat#zy&a%i w do&u A&p#akio(i < ze'#a%i si w A#0
-os i p#zy-otowywa%i do wa%ki z p#ze(iwnika&i* Wodze& na0
(ze%ny& wy'#ano 4e&ostenesa! p#"(z te-o ka+dy sz(zep &ia
wasne-o dow"d(* 4e&ostenes za. dop#owadziwszy wojsko
w po'%i+e 7%pe #oz'i ta& o'"z* 7'ie a#&ie #ozdzie%a -'oki
ja#* P#zez pi3 dni nie wystpowa%i p#ze(iwko so'ie! sz"ste-o
dnia o'ie st#ony ustawiy si do 'itwy* 4e&ostenes! wo'e( te-o
+e wojsko pe%oponeskie 'yo wiksze i -"#owao nad ni&! %ka
si ok#$+enia* Lk#y wi( na zapadej i za#o.%a&i po#osej d#o0
dze okoo (zte#ystu ,op%it"w i %ekkoz'#ojny(, w zasadz(e!
z #ozkaze& zaatakowania niep#zyja(ie%a od tyu! -dy'y si je-o
sk#zydo w (zasie wa%ki z'ytnio nap#z"d wysuno* Gdy o'ie
st#ony uko)(zyy p#zy-otowania! doszo do wa%ki* 4e&ostenes
zaj&owa p#awe sk#zydo z Messe)(zyka&i i niewie%k$ %i(z'$
Ate)(zyk"w! w (ent#u& i na %ewy& sk#zyd%e ustawi%i si Aka#0
na)(zy(y! z-#upowani wedu- zie&! o#az a&6i%o(,ijs(y osz(zep0
ni(y* Pe%oponezyj(zy(y za. i A&p#akio(i 'y%i po&ieszani ze
so'$ z wyj$tkie& Mantynej(zyk"w5 (i 'owie& sta%i #aze& na
%ewy& sk#zyd%e! a%e nie na sa&y& je-o ko)(u! -dy+ ten zaj0
&owa Eu#y%o(,os ze swoi&i oddziaa&i! nap#ze(iw 4e&oste0
nesa i Messe)(zyk"w*
Kiedy ju+ doszo do wa%ki w#(z i Pe%oponezyj(zy(y wysu0
n%i si (,($( ok#$+y3 p#awe sk#zydo p#ze(iwnik"w! Aka#0
na)(zy(y wypadaj$ na ni(, od tyu z zasadzki i z&uszaj$ do
u(ie(zki* 8iezdo%ni stawi3 opo#u! wpadszy w popo(, po(i$-aj$
za so'$ -"wne siy wojska5 wszys(y 'owie& uj#zawszy k%sk
Eu#y%o(,osa i do'o#owy(, oddzia"w u%e-%i ty& wikszej pani(e*
G"wnie dokona%i te-o Messe)(zy(y! wa%(z$(y w#az z 4e&oste0
nese& na ty& sk#zyd%e* Ty&(zase& A&p#akio(i i p#awe sk#zy0
do pe%(poneskie odnioso zwy(istwo nad %ewy& sk#zyde&
p#ze(iwnika i .(i-ao -o do A#-os* A&p#akio(i na%e+$ 'owie&
do najwa%e(zniejszy(, &ieszka)("w ta&tejszy(, oko%i(* De(z
-dy pow#a(aj$( z po.(i-u uj#ze%i k%sk -"wny(, si i kiedy
Aka#na)(zy(y ude#zy%i na ni(,! #zu(i%i si do u(ie(zki* Z t#ude&
p#zedosta%i si do 7%pe t#a($( p#zy ty& wie%u %udzi* Szyk 'o0
jowy za(,owa%i ty%ko Mantynej(zy(y! kt"#zy jedyni z (ae-o
wojska wy(o6a%i si w najwikszy& po#z$dku* 2itwa sko)(zya
si pod wie(z"#*
8azajut#z! wo'e( .&ie#(i Eu#y%o(,osa i Maka#iosa! o'j$
dow"dztwo sa& jeden Menedaios* 8ie wiedzia on! (o #o'i3 po
tej k%s(e9 (zy pozosta3 na &iejs(u i na#azi3 si na o'%+enie <
za&knity 'y za#"wno od st#ony %$du jak i od &o#za p#zez
ok#ty ate)skie < (zy te+ szuka3 o(a%enia w odw#o(ie* Roz0
po(zyna wi( #oz&owy z 4e&ostenese& i z dow"d(a&i aka#0
na)ski&i w sp#awie #ozej&u! odw#otu i wydania zwok po0
%e-y(,* Bi za. wyda%i zwoki za'ity(,! ustawi%i po&nik zwy0
(istwa i za'#a%i swy(, po%e-y(, w %i(z'ie &niej wi(ej t#zy0
stu5 nato&iast na odw#"t! p#zynaj&niej o6i(ja%nie! nie zezwo%i%i*
4e&ostenes i wodzowie aka#na)s(y zawie#aj$ jednak+e z Man
tynej(zyka&i! Menedaiose&! pozostay&i dow"d(a&i i wszyst0
ki&i wy'itniejszy&i jednostka&i potaje&ny ukad -wa#antu0
j$(y i& 'ezpie(zny i szy'ki odw#"t9 (,(ia 'owie& 4e&ostenes
odoso'ni3 A&p#akiot"w i pozostay tu& o'(y(, naje&nik"w!
p#zede wszystki& za. po#"+ni3 Da(ede&o)(zyk"w i Pe%opone0
zyj(zyk"w z /e%%ena&i &ieszkaj$(y&i w ta&ty(, st#ona(,
i wywoa3 w#a+enie! +e Pe%oponezyj(zy(y i(, zd#adzi%i i jedynie
wasny inte#es &ie%i na oku* Zwy(i+eni za'#a%i zwoki swy(,
po%e-y(, i szy'ko je po(,owa%i5 (i! kt"#zy 'y%i o'j(i u&ow$!
p#zy-otowywa%i si potaje&nie do odw#otu*
Ty&(zase& 4e&ostenes i Aka#na)(zy(y ot#zy&uj$ wiado0
&o.3! +e A&p#akio(i z &iasta! na pie#wsz$ wie.3 ot#zy&an$
z 7%pe! #uszy%i z (a$ si$ z'#ojn$ na po&o( p#zez A&6i%o(,i!
p#a-n$( po$(zy3 si z ty&i! kt"#zy 'y%i w 7%pe! i nie wie0
dz$( ni( o ty&! (o zaszo* Wo'e( te-o wysya 4e&ostenes na0
ty(,&iast (z.3 swe-o wojska! +e'y p#zy-otowa3 zasadzki na
d#o-a(, i zaw(zasu zaj$3 do-odne pozy(je! a z #eszt$ a#&ii
p#zy-otowuje si do wy&a#szu p#ze(iw A&p#akioto&*
Ty&(zase& Mantynej(zy(y i wszys(y o'j(i ukade&! pod
pozo#e& z'ie#ania wa#zyw i (,#ustu! i po(z$tkowo nawet to
(zyni$(! odda%a%i si w &ay(, -#upa(,! odszedszy za. da%eko
od 7%pe! p#zyspiesza%i k#oku i u(,odzi%i* A&p#akio(i i wszy0
s(y inni ze'#awszy si na wsp"%n$ na#ad i p#zekonawszy si!
+e ta&(i nap#awd odesz%i! #uszy%i #"wnie+ i pu.(i%i si
'ie-ie&! +e'y i(, do-oni3* Aka#na)(zy(y &y.%e%i z po(z$tku!
+e wszys(y w'#ew u&owie u(,odz$! i #ozpo(z%i po-o)
#"wnie+ za Pe%oponezyj(zyka&i5 nie#az te+ ten i "w #zu(a
osz(zepe& w wodz"w pe%oponeski(, uwa+aj$(! +e dopu.(i%i si
zd#ady! (,o(ia+ (i '#oni%i si i powoywa%i na zawa#ty ukad5
w ko)(u jednak Mantynej(zyk"w i Pe%oponezyj(zyk"w pusz0
(zono wo%no! za. A&p#akiot"w za'ito* Bzsto te+ powsta0
wa sp"# i nie wiedziano! (zy kto. jest A&p#akiot$! (zy Pe%o0
ponezyj(zykie&* Tak wi( okoo dwustu ponioso .&ie#35 #eszta
s(,#onia si do po-#ani(znej A-#aidy! -dzie p#zyj$ i(, p#zy0
ja1nie do ni(, usposo'iony k#"% A-#aj(zyk"w! Sa%intios*
A&p#akio(i z &iasta A&p#akii p#zy'ywaj$ pod Ido&ene* Ido0
&ene s$ to dwa wysokie wz-"#za9 wiksze z ni(, z nadej.(ie&
no(y zaj%i potaje&nie %udzie 4e&ostenesa! wysani pop#zednio
z o'ozu! &niejsze za. udao si w(ze.niej o'sadzi3 A&p#akio0
to&! -dzie te+ no( spdzi%i 4e&ostenes po posiku! -dy ty%ko
za(zo si .(ie&nia3! #uszy z wojskie&5 poow swy(, si
z'#ojny(, p#owadzi d#o-$! #eszta sza p#zez -"#y a&6i%o(,ij0
skie* 7 .wi(ie napada na wypo(zywaj$(y(, jesz(ze w o'ozie
i nie do&y.%aj$(y(, si ni(ze-o A&p#akiot"w! kt"#zy '#a%i woj0
sko niep#zyja(ie%skie za swoje* 4e&ostenes 'owie& &ia do'#y
po&ys9 na p#zedzie postawi Messe)(zyk"w i kaza i& p#ze&a0
wia3 do st#a+y niep#zyja(ie%ski(, dia%ekte& do#y(ki&! 'y
w ten spos"' wz'udzi3 i(, zau6anie* R"wnie+ (ie&no.(i no(ne
ut#udniay #ozpoznanie! Wpadszy wi( na o'"z a&p#akijski
z&uszaj$ niep#zyja(i" do u(ie(zki! wie%u za'ijaj$! #eszta u(ie0
ka w -"#y* =ednak+e d#o-i 'yy zaw(zasu o'stawione! a A&6i0
%o(,ij(zy(y! o'znajo&ieni z wasny& te#ene&! 'y%i %ekko uz'#o0
jeni w p#ze(iwie)stwie do (i+ko uz'#ojone-o i nie zo#ientowa0
ne-o w te#enie p#ze(iwnika* Ten nie wiedz$(! dok$d si zw#"(i3!
wpada w ja#y i w zasadzki ju+ p#zedte& p#zy-otowane i ta&
znajdowa .&ie#3* P#"'uj$( wsze%ki(, sposo'"w u(ie(zki nie0
kt"#zy zw#"(i%i si tak+e w st#on po'%iskie-o &o#za* Lj#zawszy
p#zepywaj$(e wa.nie p#zypadkie& ok#ty ate)skie #zu(i%i si
ku ni& wpaw! uwa+aj$( pod wpywe& paniki! +e %epiej jest
z-in$3! je.%i ju+ t#ze'a! z #$k &a#yna#zy ate)ski(, ni+ z #ki
'a#'a#zy)("w! i to naj'a#dziej znienawidzony(, A&6i%o(,ij(zy0
k"w* Tak (i+ka k%ska dotkna A&p#akiot"w* Z wie%kiej
oie#wotnie %i(z'y jedynie -a#stka zdoaa uj.3 do swe-o &iasta*
Aka#na)(zy(y za. zda#szy z'#oje z po%e-y(, i postawiwszy
po&nik zwy(istwa wy(o6a%i si do A#-os*
8azajut#z p#zy'y do ni(, ,e#o%d od ty(, A&p#akiot"w! kt"0
#zy u(iek%i z 7%pe do k#aju A-#aj(zyk"w! z p#o.'$ o wydanie
zwok ty(, po%e-y(,! kt"#zy z-in%i po pie#wszej 'itwie! kiedy
to #aze& z Mantynej(zyka&i i z inny&i o'jty&i u&ow$ (,(ie0
%i #aze& odej.3! &i&o +e ukad si do ni(, nie odnosi* /e#o%d
za. zo'a(zywszy z'#oje zdo'yte na A&p#akiota(, z A&p#akii
zdziwi si! +e jest i(, tak du+o9 nie wiedzia 'owie& o tej ostat0
niej k%s(e i &y.%a! +e z'#oje te zostay zdo'yte na towa#zy0
sza(, ty(, A&p#akiot"w! kt"#zy usz%i do k#aju A-#aj(zy0
k"w* Kto. zapyta -o! d%a(ze-o si dziwi5 &y.%a 'owie&
+e jest to ,e#o%d od ty(,! kt"#zy zosta%i pokonani na Ido&ene!
i zapyta -o! i%u i(, po%e-o* /e#o%d odpowiedzia! +e &niej wi0
(ej dwustu* 8a to pytaj$(y9 < Tu p#ze(ie+ s$ z'#oje nie dwustu!
%e(z p#zeszo tysi$(a %udzi* < Wtedy ,e#o%d9 < W taki& #azie
nie s$ to z'#oje naszy(, po%e-y(,* < P#ze(ie+ wy.(ie wa%(zy%i
w(zo#aj na Ido&ene* < 8ie! &y.&y w(zo#aj w o-"%e nie wa%0
(zy%i! %e(z p#zedw(zo#aj pod(zas odw#otu* < A%e &y.&y wa%0
(zy%i w(zo#aj z ty&i! kt"#zy z A&p#akii p#zysz%i z po&o($* <
/e#o%d usyszawszy to i dowiedziawszy si! +e odsie(z! kt"#a
nadesza z &iasta! zostaa zniesiona! jkn$ i p#zyto(zony wie%0
ko.(i$ k%sk od #azu odszed ni( nie zaatwiwszy5 nie p#osi ju+
nawet o wydanie zwok po%e-y(,* 8a +adne 'owie& z pa)stw
,e%%e)ski(, pod(zas o'e(nej wojny nie spad w (i$-u ki%ku za0
%edwie dni tak wie%ki (ios* Di(z'y po%e-y(, nie podaj! -dy+
ta! o kt"#ej &"wi$! wydaje &i si niewia#y-odnie wie%ka w sto0
sunku do wie%ko.(i &iasta* Wie& jednak! +e -dy'y Aka#na)0
(zy(y i A&6i%o(,ij(zy(y ze(,(ie%i 'y%i posu(,a3 4e&ostenesa
i Ate)(zyk"w i sp#"'owa%i opanowa3 A&p#aki! to 'y%i'y j$
pie#wszy& sztu#&e& wzi%i9 oni jednak 'a%i si! 'y Ate)(zy(y
w #azie opanowania A&p#akii nie sta%i si d%a ni(, sa&y(, z'yt
niedo-odny&i s$siada&i*
8astpnie jedn$ t#ze(i$ up"w p#zydzie%ono Ate)(zyko&!
#eszt podzie%ono &idzy pozostae &iasta* Qupy! kt"#e dostay
si Ate)(zyko&! ode'#ano i&! -dy w#a(a%i do do&u5 te za. t#zy0
sta z'#oi znajduj$(y(, si w .wi$tynia(, atty(ki(, stanowiy
oso'isty p#zydzia 4e&ostenesa! z kt"#y& sz(z.%iwie pow#"(i
do Aten* M"- on 'owie& 'ezpie(znie w#"(i3 do oj(zyzny wy0
#"wnawszy pop#zedni$ k%sk z Eto%a&i ostatni& zwy(istwe&*
Tak+e Ate)(zy(y na owy(, dwudziestu ok#ta(, pow#"(i%i do
8aupaktos* Po odej.(iu za. Ate)(zyk"w i 4e&ostenesa Aka#0
na)(zy(y i A&6i%o(,ij(zy(y zawa#%i ukad z ty&i Pe%oponezyj0
(zyka&i i A&p#akiota&i! kt"#zy s(,#oni%i si pop#zednio u Sa0
%intiosa i A-#aj(zyk"w! i zezwo%i%i i& na pow#"t do do&u
z 7jniad! dok$d uda%i si oni od Sa%intiosa* Aka#na)(zy(y i A&0
6i%o(,ij(zy(y zawa#%i #"wnie+ na p#zyszo.3 #ozej& i stu%etnie
p#zy&ie#ze z A&p#akiota&i na nastpuj$(y(, wa#unka(,9 A&0
p#akio(i nie 'd$ po&a-a%i Aka#na)(zyko& p#ze(iw Pe%opo0
nezyj(zyko& ani Aka#na)(zy(y A&p#akioto& p#ze(iw Ate)0
(zyko&! o'ie st#ony nato&iast 'd$ so'ie nawzaje& po&a0
-ay5 A&p#akio(i wydadz$ A&6i%o(,ij(zyko& wszystkie te#y0
to#ia! jakie s$ w i(, posiadaniu! o#az zakadnik"w5 nie 'd$
te+ po&a-a3 &iastu Anakto#ion! kt"#e jest niep#zyja(ie%e&
Aka#na)(zyk"w* 8a podstawie te-o ukadu zako)(zy%i wojn*
Po ty(, wypadka(, Ko#yntyj(zy(y wysa%i do A&p#akii zao0
- zo+on$ &niej wi(ej z t#zystu ,op%it"w! pod dow"dz0
twe& Ksenok%ejdesa! syna Eutyk%esa5 oddzia ten po u(i$+%i0
wy& &a#szu d#o-$ %$dow$ zjawi si na &iejs(u* Taki wi( 'y
p#ze'ie- wypadk"w w A&p#akii*
Ate)(zy(y wa%(z$(y na Sy(y%ii dokona%i tej sa&ej zi&y na0
jazdu od st#ony &o#za koo /i&e#y! pod(zas -dy Sy(y%ij(zy(y
wpad%i #"wno(ze.nie na po-#ani(zne te#yto#iu& /i&e#y w -0
'i %$du* Wyp#awi%i si te+ Ate)(zy(y p#ze(iw Wyspo& Eo%ski&*
Wy(o6awszy si do Re-ion! zastaj$ ta& st#ate-a ate)skie-o Pi0
todo#a! syna Izo%o(,osa! kt"#y p#zy'y! +e'y p#zej$3 od Da(,esa
ko&end nad je-o ok#ta&i* Mianowi(ie sp#zy&ie#ze)(y sy(y0
%ijs(y wysawszy ok#t do Aten skoni%i Ate)(zyk"w do udzie0
%enia i& wydatniejszej po&o(y &o#skiej9 na %$dzie 'owie&
Sy#akuza)(zy(y 'y%i pana&i! na &o#zu za. niewie%ka 6%ota
&iaa nad ni&i p#zewa-5 tote+ z'#oi%i si z'ie#aj$( ok#ty!
+e'y te&u k#es poo+y3* Ate)(zy(y o'sadzi%i zao-$ (zte#na.(ie
ok#t"w! a'y je wysa3 na po&o(5 uwa+a%i 'owie&! +e w ten
spos"' szy'(iej si wojna sko)(zy! a #"wnie+ &a#yna#ze ate)s(y
na'io#$ wp#awy* Pitodo#a wi( wysa%i nap#z"d z niewie%k$
6%oty%%$5 inni dwaj wodzowie! So6ok%es! syn Sost#atydesa @!
i Eu#y&edont! syn Tuk%esa! &ie%i popyn$3 p"1niej z wiksz$
6%ot$* Pitodo#os o'j$wszy ko&end nad ok#ta&i Da(,esa wy0
p#awi si z ko)(e& zi&y p#ze(iw 6o#te(y Dok#ow! kt"#$ p#zed0
te& zdo'y ju+ Da(,es5 %e(z pokonany w 'itwie p#zez Dok#ow
wy(o6a si*
8a p#zedwio.niu nast$pi wy'u(, Etny @! podo'nie jak to si
ju+ zda#zyo dawniej* Znisz(zy on (z.3 k#aju Katanej(zyk"w!
&ieszkaj$(y(, u podn"+a tej najwikszej -"#y na Sy(y%ii* 7po0
wiadaj$! +e wy'u(, ten nast$pi w pi3dziesi$t %at po pie#w0
szy&5 w o-"%e za. t#zy 'yy wy'u(,y Etny od (zasu! kiedy
/e%%enowie &ieszkaj$ na Sy(y%ii* Takie 'yy wypadki tej zi0
&y i tak sko)(zy si sz"sty #ok tej wojny! opisanej p#zez Tu
kidydesa*
KSIGA BZWARTA
8astpne-o %ata! w (zasie -dy z'o+e si kosi! dziesi3 ok#0
t"w sy#akuza)ski(, i ty%e+ %ok#yjski(, zajo Messyn na Sy0
(y%ii5 sp#owadzi%i je ta& sa&i Messy)(zy(y i Messyna ode#wa0
a si od Ate)(zyk"w* L(zyni%i to Sy#akuza)(zy(y p#zede
wszystki& d%ate-o! +e zdawa%i so'ie sp#aw z wa+no.(i st#a0
te-i(znej te-o punktu! sk$d &o+na 'yo atakowa3 Sy(y%i!
i z o'awy! +e'y Ate)(zy(y nie zaatakowa%i i(, kiedy. sta&t$d
z wiksz$ si$* Dok#owie za. wzi%i udzia w ty& p#zedsiwzi0
(iu z nienawi.(i do Re-ion! p#a-n$( je oto(zy3 z o'u st#on nie0
p#zyja(i"&i* R"wno(ze.nie wpad%i oni z (a$ si$ z'#ojn$ do
k#aju Re-io)(zyk"w! +e'y (i nie &o-%i p#zyj.3 na po&o( Messy0
nie5 na&"wi%i i(, do te-o e&i-#an(i z Re-ion! kt"#zy u ni(,
'awi%i* W Re-ion 'owie& od du+sze-o (zasu panoway wa%ki
pa#tyjne5 d%ate-o te+ &iasto nie zdoao si op#ze3 Dok#o&! (o
ty& 'a#dziej za(,(ao ty(, ostatni(, do ataku* Spustoszywszy
k#aj wy(o6aa si pie(,ota %ok#yjska! 6%ota za. pi%nowaa Mes
syny5 #"wnie+ inne ok#ty o'sadzone zao-$ &iay ta& za0
win$3 i da%sz$ wojn sta&t$d p#owadzi3*
Mniej wi(ej w tej sa&ej po#ze! zani& jesz(ze z'o+e za0
kwito! Pe%oponezyj(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y wpad%i pod wo0
dz$ k#"%a %a(ede&o)skie-o A-isa! syna A#(,ida&osa! do Attyki
i #ozo+ywszy si o'oze& pustoszy%i k#aj* Ate)(zy(y wysa%i na
Sy(y%i (zte#dzie.(i ok#t"w i dw"(, pozostay(, wodz"w! Eu#y
&edonta i So6ok%esa5 t#ze(i z wodz"w 'owie&! Pitodo#! ju+
p#zedte& zjawi si na Sy(y%ii* Z%e(i%i i&! +e'y po d#odze po0
&o-%i znajduj$(y& si w &ie.(ie Ko#ki#ej(zyko&! kt"#y& we
znaki dawa%i si e&i-#an(i p#ze'ywaj$(y na -"#ze* R"wnie+
Pe%oponezyj(zy(y wysa%i sze.3dziesi$t ok#t"w na po&o(
e&i-#anto&5 spodziewa%i si 'owie&! +e wo'e( wie%kie-o -o0
du w &ie.(ie atwo opanuj$ sytua(j* 4e&ostenesowi! kt"#y po
pow#o(ie z Aka#nanii nie piastowa ju+ u#zdu st#ate-a! na je-o
wasn$ p#o.' da%i Ate)(zy(y peno&o(ni(two u+y(ia ty(, ok#0
t"w! je.%i ze(,(e! #"wnie+ do wyp#awy wok" Pe%oponezu*
W swej d#odze dota#%i w po'%i+e Dakonii i ta& si dowie0
dzie%i! +e 6%ota pe%oponeska znajduje si ju+ w Ko#ki#ze* W"w0
(zas Eu#y&edont i So6ok%es p#zyna-%a%i do jazdy na Ko#ki#!
4e&ostenes za. #adzi! +e'y najpie#w zat#zy&a3 si w Pi%os
i dopie#o dokonawszy ta& konie(zny(, u&o(nie) uda3 si
w da%sz$ d#o-* Kiedy dwaj inni wodzowie sp#ze(iwi%i si te0
&u! nieo(zekiwanie ze#waa si 'u#za i zaniosa ok#ty na
Pi%os* 4e&ostenes od #azu (,(ia u&o(ni3 to &iejs(e! w ty&
(e%u 'owie& towa#zyszy wyp#awie* Wskazywa na wie%k$ i%o.3
d#zewa i ka&ieni na &iejs(u i na to! +e te#en jest z natu#y
o'#onny! a k#aj na da%ekiej p#zest#zeni w -$' nie za&ieszka0
ny5 Pi%os %e+y 'owie& &niej wi(ej o (zte#ysta stadi"w od
Spa#ty! w k#aju on-i &esse)ski&! o'e(nie za. nazywany& p#zez
Da(ede&o)(zyk"w Ko#y6azjon* 4waj inni wodzowie wskazy0
wa%i na to! +e wie%e jest p#zy%$dk"w nieza&ieszkay(, na Pe%o0
ponezie i +e nie &o+na na#a+a3 Aten na wydatki zwi$zane z i(,
6o#ty6ikowanie&* 4e&ostenesowi &iejs(e to wydawao si
sz(ze-"%nie do-odne! poniewa+ 'ya tu p#zysta) i Messe)(zy(y!
do kt"#y(, ten k#aj dawniej na%e+a i kt"#zy posu-iwa%i si
ty& sa&y& na#ze(ze& (o Da(ede&o)(zy(y! &o-%i st$d naj0
'a#dziej szkodzi3 Spa#(ie i naj%epiej '#oni3 tej pozy(ji*
Sko#o jednak 4e&ostenes nie &"- zjedna3 d%a swe-o p%a0
nu ani st#ate-"w! ani +onie#zy! ani w#esz(ie taksja#(,"w @!
p#zesta na%e-a3* Wo'e( p#ze(iwny(, wiat#"w &usie%i (zeka3
'ez(zynnie* Z 'ez(zynno.(i sa&i +onie#ze na'#a%i o(,oty do
6o#ty6ikowania &iejs(a* Podzie%i%i si na -#upy i za'#a%i si do
u&a(niania te#enu* 8ie &aj$( +e%azny(, na#zdzi do o'#"'ki!
wyszukiwa%i ty%ko najodpowiedniejsze ka&ienie i ukada%i
jeden na d#u-i&! -%in za. z '#aku na(zy)! je.%i 'yo t#ze'a!
nosi%i na p%e(a(, z-a#'ieni i sp%"tszy #(e z tyu! +e'y nie spa0
daa* I tak na wszystkie sposo'y spieszy%i si z u&o(nienie&
naj'a#dziej za-#o+ony(, punkt"w! +e'y u'ie( nadej.(ie Da(e0
de&o)(zyk"w9 wiksza (z.3 te#enu 'ya o'#onna z natu#y
i nie pot#ze'owaa u&o(nienia*
Da(ede&o)(zy(y o'(,odzi%i wa.nie .wito* 7t#zy&awszy
wiado&o.3 o ty& wszystki& z%ek(ewa+y%i j$ so'ie! uwa+a0
j$(! +e sko#o ty%ko wy#usz$! niep#zyja(ie% a%'o w o-"%e nie
'dzie stawia opo#u! a%'o atwo zostanie pokonany5 p#"(z
te-o powst#zy&ywa i(, w pewnej &ie#ze 6akt! +e wojsko i(,
'yo jesz(ze pod Atena&i* Ate)(zy(y wystawiwszy &u# od
st#ony %$du i u&o(niwszy w p#ze(i$-u sze.(iu dni punkty! kt"#e
te-o najwi(ej pot#ze'oway! pozostawi%i na st#a+y 4e&oste0
nesa z pi(io&a ok#ta&i! sa&i za. z wiksz$ (z.(i$ 6%oty po0
spiesznie #uszy%i ku Ko#ki#ze i Sy(y%ii*
Pe%oponezyj(zy(y 'd$(y w Atty(e! dowiedziawszy si
o wzi(iu Pi%os! szy'ko wy(o6a%i si do do&u! -dy+ Da(ede0
&o)(zy(y o#az i(, k#"% A-is uwa+a%i! +e sp#awa Pi%os '%i+ej
i(, o'(,odzi* Poza ty& podj$wszy w(ze.nie najazd! zani& jesz0
(ze z'o+e doj#zao! nie &ie%i dostate(znej +ywno.(i d%a wie%0
kiej %i(z'y wojska! a -o#sza ni+ zwyk%e w tej po#ze #oku po0
-oda dawaa i& si we znaki* Tak wi( wie%e (zynnik"w zo0
+yo si na to! +e opu.(i%i Attyk w(ze.niej i +e najazd ten 'y
najk#"tszy ze wszystki(,9 p#ze'ywa%i w Atty(e za%edwie pit0
na.(ie dni*
W ty& sa&y& (zasie st#ate- ate)ski Sy&onides dosta w swe
#(e na skutek zd#ady Eion! ko%oni &endejsk$ na wy'#ze+u
t#a(ki&! kt"#a staa po st#onie niep#zyja(ie%skiej5 ze'#a w ty&
(e%u zao-i z po'%iski(, 6o#te( i wie%k$ i%o.3 ta&tejszy(, sp#zy0
&ie#ze)("w* De(z kiedy B,a%kidyj(zy(y i 2ottyj(zy(y p#zy0
sz%i z naty(,&iastow$ odsie(z$! wypdzono -o sta&t$d! p#zy
(zy& poni"s du+e st#aty*
Po wy(o6aniu si Pe%oponezyj(zyk"w z Attyki sa&i Spa#ta
nie i naj'%i+ej &ieszkaj$(y Spa#ty pe#iojkowie od #azu wy#u0
szy%i na od'i(ie Pi%os5 #eszta Da(ede&o)(zyk"w zw%ekaa z wy0
&a#sze&! poniewa+ dopie#o (o w#"(ia z innej wyp#awy*
Wezwano jednak (ay Pe%oponez do szy'kie-o &a#szu na Pi%os5
takie sa&o po%e(enie wysano #"wnie+ do sze.3dziesi(iu ok#0
t"w w Ko#ki#ze! kt"#e p#zeniesione p#zez &idzy&o#ze %euka
dyjskie! uszedszy w ten spos"' uwa-i 6%oty ate)skiej koo 4za
kintos! zjawiy si koo Pi%os5 stawia si te+ a#&ia %$dowa* 4e
&ostenes za. jesz(ze wtedy! kiedy 6%ota pe%oponeska 'ya
w d#odze! wysya zaw(zasu dwa ok#ty z wezwanie& do Eu#y
&edonta i 6%oty ate)skiej koo 4zakintos! +e'y p#zy'y%i! 'o po0
zy(ja w Pi%os jest za-#o+ona* 7k#ty z-odnie z po%e(enie& 4e0
&ostenesa pyny szy'ko* Da(ede&o)(zy(y p#zy-otowa%i si do
nata#(ia na 6o#ty6ika(je od st#ony %$du i &o#za! spodziewaj$(
si! +e atwo zawadn$ ni&i! wo'e( te-o! +e u&o(nienia 'yy #o0
'ione pospiesznie i sa'$ &iay o'sad* Di(z$( si za. z p#zy0
'y(ie& 6%oty ate)skiej z 4zakintos postanowi%i! je.%i'y si i&
nie udao w(ze.niej zdo'y3 &iejs(a! za'%okowa3 wjazd do p#zy0
stani! a'y Ate)(zy(y nie &o-%i ta& zawin$3* Wyspa 'owie&
zwana S6akte#i$! osaniaj$(a ten po#t i %e+$(a (akie& '%isko
nie-o! zostawia ty%ko dwa w$skie wjazdy do p#zystani9 po tej
st#onie! -dzie 'yy 6o#ty6ika(je ate)skie na Pi%os! p#zeje(,a3
&o-$ ty%ko dwa ok#ty! po d#u-iej! zw#"(onej ku %$dowi
stae&u! osie& a%'o dziewi3 ok#t"w5 wyspa ta! jako nie za0
&ieszkana! 'ya w (ao.(i za%esiona i nie &iaa d#"-5 wie%ko.3
jej wynosi &niej wi(ej pitna.(ie stadi"w* 7t"+ Da(ede&o)0
(zy(y &ie%i za&ia# za&kn$3 wjazd do p#zystani! ustawiwszy
ok#ty tu+ o'ok sie'ie! z #u6a&i zw#"(ony&i w st#on nie0
p#zyja(ie%a* Z o'awy za.! +e'y Ate)(zy(y nie opanowa%i wyspy
i sta&t$d p#ze(iw ni& nie p#owadzi%i wojny! p#zewie1%i na ni$
,op%it"w* Inny(, ,op%it"w ustawi%i wzdu+ %$du stae-o! a'y
w ten spos"' unie&o+%iwi3 Ate)(zyko& dostp i ut#udni3
i& wy%$dowanie za#"wno na wyspie jak na %$dzie stay& < na
wy'#ze+u 'owie& koo Pi%os nie 'yo poza t$ p#zystani$ +adnej
innej* Lwa+a%i wi(! +e 6%ota ate)ska nie 'dzie &iaa punktu
opa#(ia do p#zyj.(ia swoi& + po&o($! a oni sa&i nie na#a+aj$(
si na 'itw &o#sk$ zdo'd$ atwo 6o#ty6ika(je! jak si te-o na0
%e+ao spodziewa3 ze wz-%du na '#ak +ywno.(i i niewysta#(za0
j$(e .#odki o'#ony u o'%+ony(,* Postanowiwszy to zwie1%i na
wysp ,op%it"w! wy'#awszy i(, %ose& ze wszystki(, oddzia"w9
'y%i oni ki%kak#otnie wy&ieniani5 ostatni oddzia! kt"#y zosta
za&knity p#zez Ate)(zyk"w! skada si z (zte#ystu dwudzie0
stu ,op%it"w nie %i(z$( ,e%ot"w5 dowodzi za. ni& Epitadas! syn
Mo%o'#osa*
4e&ostenes! widz$(! +e Da(ede&o)(zy(y za&ie#zaj$ atako0
wa3 od st#ony %$du i &o#za! p#zy-otowywa si #"wnie+ do
o'#ony* Pozostawione do swej dyspozy(ji t#"j#zd"w(e kaza
wy(i$-n$3 na %$d w po'%i+u 6o#ty6ika(ji i oto(zy3 pa%isad$* Za0
o- uz'#oi w sa'e ta#(ze! p#zewa+nie z wik%iny9 nie &o+na 'y0
o 'owie& na ty& pustkowiu dosta3 '#oni! a nawet i t! kt"#$
&ie%i! wzi%i z pi#a(kie-o t#zydziestowiosow(a &esse)skie-o
i +a-%ow(a! kt"#y si wa.nie nawin$* 2yo ta& okoo (zte#dzie0
stu (i+koz'#ojny(, Messe)(zyk"w! kt"#y(, 4e&ostenes w(ie0
%i do swoi(, oddzia"w* Wiksz$ (z.3 swy(, %udzi! za#"wno
uz'#ojony(, jak nie uz'#ojony(,! ustawi w (z.(i zw#"(onej
ku %$dowi! naj%epiej u&o(nionej za#"wno p#zez 6o#ty6ika(je jak
i p#zez natu#a%ne poo+enie! z #ozkaze& odpa#(ia ewentua%ny(,
atak"w pie(,oty niep#zyja(ie%skiej* Sa& za. wy'#a spo.#"d
wszystki(, swy(, %udzi sze.3dziesi(iu ,op%it"w i niewie%k$
%i(z' u(znik"w i wyszed poza 6o#ty6ika(je na wy'#ze+e &o#0
skie! -dzie p#zede wszystki& spodziewa si %$dowania niep#zy0
ja(i"* S$dzi 'owie&! +e ta& wa.nie! w &iejs(u zw#"(ony&
ku otwa#te&u &o#zu! niep#zystpny& i ska%isty&! niep#zyja0
(ie% 'dzie si sta#a wy%$dowa3! -dy+ 6o#ty6ika(je 'yy ta&
najsa'sze* 8ie u&a(nia%i 'owie& dokadnie te-o &iejs(a5 uwa0
+a%i! +e na &o#zu nie u%e-n$ o'(y& ok#to&! a w #azie! -dy0
'y niep#zyja(ie%owi udao si wy%$dowa3! to pozy(ji tej nie
dao'y si ut#zy&a3* Tutaj wi(! nad sa&y& '#ze-ie& &o#za!
ustawi swy(, ,op%it"w! a'y < je.%i si uda < uda#e&ni3 nie0
p#zyja(ioo& %$dowanie! i tak za(,(i +onie#zy9
EM+owie! kt"#zy #aze& ze &n$ stan%i.(ie w o'%i(zu -#o0
+$(e-o nie'ezpie(ze)stwaJ 8ie(,aj nikt z was w ty& (i+ki&
poo+eniu nie #ozwa+a i nie zastanawia si nad -#o1n$ sytua0
(j$! %e(z #a(zej 'ez zastanowienia! peen otu(,y! nie(, #usza na
niep#zyja(ie%a wie#z$(! +e i z te-o nie'ezpie(ze)stwa si wy0
do'dzie* W p#zy&usowy(, oko%i(zno.(ia(,! taki(, jak o'e(0
nie! niepot#ze'ne jest #ozu&owanie! %e(z &o+%iwie szy'ka de0
(yzja* =a za. widz! +e &a&y %epsze szans! je.%i ty%ko ze0
(,(e&y wyt#wa3! je.%i nie p#ze#azi nas %i(z'a niep#zyja(i"
i nie da&y so'ie wy#wa3 p#zewa-i* 8a ko#zy.3 'owie& nasz$
p#ze&awia niedostpno.3 te#enu5 je.%i wyt#wa&y! 'dzie na0
szy& sp#zy&ie#ze)(e&! je.%i za. (o6nie&y si! to &iejs(e t#udne
stanie si z '#aku opo#u atwo dostpne! a niep#zyja(ie% ty&
za(iek%ej 'dzie napie#a wiedz$(! +e w #azie k%ski &a
ut#udnion$ &o+%iwo.3 odw#otu* 4op"ki 'owie& s$ na ok#ta(,!
atwo i(, &o+na pokona3! kiedy jednak ju+ wy%$duj$! szans
'd$ #"wne* P#zewa-i %i(ze'nej nie na%e+y si z'ytnio o'awia35
(,o(ia+ 'owie& jest i(, wie%u! to jednak wa%ka to(zy3 si 'dzie
w &ay(, oddziaa(, z powodu t#udno.(i zwi$zany(, z %$do0
wanie&* 8ie jest to 'owie& 'itwa %$dowa! -dzie p#zy podo0
'ny(, wa#unka(, de(yduje p#zewa-a %i(ze'na! %e(z 'itwa p#o0
wadzona z ok#t"w i zawisa od wie%u oko%i(zno.(i! tak jak to
'ywa na &o#zu* Tak+e t#udno.(i! jakie stan$ p#zed ni&i! z#"0
wnowa+$! jak s$dz! nasz$ &a$ %i(z'* =ako Ate)(zy(y! zna0
(ie z wasne-o do.wiad(zenia t#udno.(i %$dowania! wie(ie! jak
t#udno jest s6o#sowa3 %$d z &o#za! je.%i p#ze(iwnik wyt#wa
i pozostanie na &iejs(u nie daj$( si zast#aszy3 szu&owi 6a%
i -#o1ne&u widokowi nadpywaj$(ej 6%oty* Wzywa& was! +e0
'y.(ie wyt#wa%i i odpie#aj$( niep#zyja(ie%skie nata#(ie na sa0
&y& sk#aju wy'#ze+a u#atowa%i sie'ie sa&y(, i nasz$ po0
zy(j*@
Po ty& p#ze&"wieniu 4e&ostenesa Ate)(zy(y na'#a%i
wikszej odwa-i i wyszedszy na wy'#ze+e ustawi%i si nad sa0
&y& &o#ze&* Da(ede&o)(zy(y #uszywszy do nata#(ia zaata0
kowa%i swy& wojskie& %$dowy& 6o#ty6ika(je! a #"wno(ze.nie
usiowa%i %$dowa3 z (zte#dziesto&a t#ze&a ok#ta&i* 8a po0
kadzie znajdowa si w (,a#akte#ze naua#(,y Spa#tanin T#a
zy&edydas! syn K#atezyk%esa* Atakowa on w ty& &iejs(u!
-dzie te-o o(zekiwa 4e&ostenes* Ate)(zy(y stawia%i op"# za0
#"wno od st#ony %$du jak i od st#ony &o#za5 Da(ede&o)(zy(y
za.! poniewa+ nie &o-%i p#zep#owadza3 %$dowania #"wno(ze0
.nie ze wszystki(, ok#t"w! podzie%i%i je na &ae -#upy! kt"#e
si wy&ieniay i na z&ian atakoway5 na(ie#a%i z zapae& i za0
-#zewa%i si wzaje&nie do wa%ki p#"'uj$(! (zy nie uda si nie0
p#zyja(ie%a odep(,n$3 i opanowa3 6o#ty6ika(ji* 8a pie#wszy&
p%anie wida3 'yo 2#azydasa* =ako dow"d(a t#"j#zdow(a
spost#ze- on! +e inni dow"d(y i ste#ni(y o(i$-aj$ si z %$dowa0
nie& nawet w ty(, &iejs(a(,! -dzie to 'yo &o+%iwe! z o'a0
wy! 'y na ska%isty& wy'#ze+u nie uszkodzi3 statk"w* Woa
wi(! +e nie wypada d%a zaosz(zdzenia d#zewa pozwo%i3 nie0
p#zyja(ie%owi we wasny& k#aju 'udowa3 6o#ty6ika(ji i +e na0
%e+y p#zep#owadzi3 %$dowanie si$! (,o(ia+'y ok#ty &iay si
#ozt#zaska35 wskazywa na to! +e sp#zy&ie#ze)(y! w za&ian za
do'#odziejstwa wy.wiad(zone i& p#zez Da(ede&o)(zyk"w! po0
winni o'e(nie po.wi(i3 swe ok#ty i p#zy'iwszy do %$du za
wsze%k$ (en wy%$dowa3 i 6o#te( w#az z zao-$ dosta3 w swoje
#(e*
W ten spos"' za-#zewa inny(,! a #"wno(ze.nie z&usi wa0
sne-o ste#nika do skie#owania ok#tu na %$d i sa& wst$pi ju+
na &ostek p#zy-otowany do %$dowania* Kiedy jednak usiowa
zej.3 na %$d! zosta odep(,nity p#zez Ate)(zyk"w5 wie%ok#ot0
nie #anny st#a(i p#zyto&no.3! upad na p#z"d ok#tu! a ta#(za
je-o sto(zya si w &o#ze* Gdy 6a%e wy#zu(iy j$ na '#ze-! Ate)0
(zy(y podnie.%i j$ i u+y%i p"1niej p#zy po&niku zwy(istwa
wystawiony& z okazji tej 'itwy* Inni dow"d(y wykazywa%i
wp#awdzie wie%e zapau! jednak+e nie &o-%i p#zep#owadzi3 %$0
dowania wo'e( t#udno.(i te#enowy(, i opo#u Ate)(zyk"w! kt"0
#zy na k#ok nie ustpowa%i* I tak dziwnie z#z$dzi p#zypadek! +e
Ate)(zy(y z %$du! i to z %$du %ako)skie-o! odpie#a%i atak &o#ski!
a Da(ede&o)(zy(y wa%(zy%i z ok#t"w i p#"'owa%i dokona3
%$dowania w swoi& wasny& k#aju opanowany& p#zez nie0
p#zyja(ie%a* A p#ze(ie+ w owy& (zasie Da(ede&o)(zy(y (ie0
szy%i si saw$ naj%epszy(, +onie#zy! Ate)(zy(y za. u(,odzi%i
za na#"d &o#ski i naj%epszy(, wio.%a#zy*
Po 'ezskute(zny(, nata#(ia(, w (i$-u te-o dnia! a (z.(iowo
i nastpne-o! Da(ede&o)(zy(y zap#zesta%i wa%ki* T#ze(ie-o
dnia wysa%i ki%ka ok#t"w do Azyne po d#zewo do &a(,in
o'%+ni(zy(,5 spodziewa%i si 'owie&! +e zdo'd$ 6o#ty6ika(je
od st#ony p#zystani* L&o(nienia 'yy wp#awdzie w ty& &iej0
s(u wysokie! jednak+e '#ze- &o#ski nadawa si do %$dowania*
Ty&(zase& zjawia si pi3dziesi$t ok#t"w ate)ski(, z 4za
kintos5 'yo i(, pi3dziesi$t! -dy+ do$(zyo si jesz(ze ki%ka
ok#t"w wa#towni(zy(, z 8aupaktos i (zte#y ok#ty (,io(kie*
Zo'a(zywszy %$d stay i wysp zapenion$ ,op%ita&i! a w po#0
(ie statki! kt"#e nie wypyway p#ze(iw ni&! nie wiedzie%i! -dzie
%$dowa3* Popyn%i wie( na po'%isk$ nieza&ieszka$ wysp
P#ote i ta& p#zeno(owa%i 8azajut#z p#zy-otowawszy si wy0
pyn%i na &o#ze -otowi do 'itwy! je.%i'y niep#zyja(ie% zde(y0
dowa si wypyn$3 p#ze(iwko ni& na pene &o#ze5 w p#ze0
(iwny& #azie &ie%i za&ia# sa&i zawin$3 do p#zystani* Da(e0
de&o)(zy(y ani nie wypyn%i nap#ze(iw! ani nie za'%okowa%i
wjazdu! tak jak pop#zednio p%anowa%i! %e(z pozostaj$( na %$dzie
o'sadzi%i zao-$ ok#ty i p#zy-otowywa%i si w #azie ataku do
sto(zenia 'itwy w sa&ej p#zystani! kt"#a 'ya do.3 o'sze#na*
Ate)(zy(y spost#ze-szy to! wpyn%i p#zez o'a wjazdy! wpa0
d%i na ni(, i wikszo.3 ok#t"w! spusz(zony(, ju+ na wod
i ustawiony(, w szyku 'ojowy&! z&usi%i do u(ie(zki5 w po.(i0
-u wie%e ok#t"w znajduj$(y(, si na tak (iasnej p#zest#zeni
uszkodzi%i! a pi3 zdo'y%i! w.#"d ni(, jeden z pen$ zao-$* Lde0
#zy%i #"wnie+ na #eszt! kt"#a s(,#onia si na %$d! niekt"#e
za. ok#ty uszkodzono jesz(ze w (,wi%i! kiedy nie 'yy (a0
kowi(ie o'sadzone zao-$5 ki%ka (akie& pusty(, (i$-n%i p#zy0
wi$zawszy %ina&i! -dy+ zao-a u(ieka* Widz$( to Da(ede&o)0
(zy(y! z#ozpa(zeni! +e (z.3 i(, %udzi zostaa od(ita na wyspie!
nad'ie-a%i z po&o($ i w(,odz$( w peny& uz'#ojeniu do &o#za
(i$-n%i statki na sw$ st#on5 ka+de&u wydawao si! +e #ze(z
si nie uda! je.%i on sa& p#zy ty& nie 'dzie o'e(ny* 8astaa
ok#opna w#zawa5 o'ie st#ony wa%(z$( o ok#ty za&ieniay
swe #o%e9 Da(ede&o)(zy(y w zapa%e i podnie(eniu to(zy%i <
je.%i si tak &o+na wy#azi3 < #e-u%a#n$ 'itw &o#sk$ z %$du!
a Ate)(zy(y! &aj$( .wiado&o.3 zwy(istwa i (,($( jak naj%e0
piej wyko#zysta3 po&y.%ny %os < wa%k %$dow$ z ok#t"w* Za0
dawszy so'ie wzaje&nie wie%e (ios"w i #an o'ie st#ony #ozdzie0
%iy si5 Da(ede&o)(zyko& udao si! z wyj$tkie& ok#t"w st#a0
(ony(, za#az z po(z$tku! u#atowa3 wszystkie inne puste statki*
Kiedy o'ie st#ony pow#"(iy do swy(, o'oz"w! Ate)(zy(y
ustawi%i po&nik zwy(istwa! odda%i zwoki po%e-y(, i za'#a%i
w#aki ok#towe5 pat#o%owa%i dokoa wyspy! -dy+ znajdowaa
si ta& od(ita zao-a %a(ede&o)ska! Pe%oponezyj(zy(y za. na
%$dzie stay&! w#az ze sp#zy&ie#ze)(a&i! kt"#zy ty&(zase& ze0
wsz$d napyn%i! pozosta%i na swej pozy(ji koo Pi%os*
Kiedy doniesiono do Spa#ty o wypadka(, pod Pi%os! zapada
ta& u(,waa! +e wo'e( wie%kiej k%ski wadze %a(ede&o)skie
&aj$ si uda3 do wojska! z'ada3 sytua(j na &iejs(u i podj$3
naty(,&iastow$ de(yzj (o do da%szy(, k#ok"w* 8a &iejs(u
stwie#dzono! +e nie da si w +aden spos"' po&"( za&knity&
na S6akte#ii %udzio&* 8ie (,($( wi( dopu.(i3 do te-o! +e'y
Ate)(zy(y a%'o -ode&! a%'o si$ dosta%i i(, w swe #(e! posta0
nowiono p#osi3 wodz"w ate)ski(, o zawieszenie '#oni na od0
(inku Pi%os i wysa3 pose%stwo do Aten d%a zawa#(ia ukadu!
a'y ty%ko jak najszy'(iej wydosta3 ty(, %udzi*
Sko#o wodzowie ate)s(y z-odzi%i si na to! zawa#to zawiesze0
nie '#oni na nastpuj$(y(, wa#unka(,9 Da(ede&o)(zy(y zo'o0
wi$zuj$ si wyda3 te ok#ty! kt"#e '#ay udzia w 'itwie &o#0
skiej! i wszystkie inne wojenne ok#ty znajduj$(e si w Da0
konii i dostawi3 je do Pi%os Ate)(zyko& o#az nie podej&owa3
+adny(, k#ok"w wojenny(, p#ze(iw 6o#te(y ani od st#ony
%$du! ani od st#ony &o#za5 Ate)(zy(y za. pozwa%aj$ Da(ede0
&o)(zyko& na %$dzie posya3 zaodze za&knitej na S6akte#ii
pewn$ ozna(zon$ i%o.3 +ywno.(i! &ianowi(ie dwa atty(kie (,oj
niksy @ j(z&ienne-o (,%e'a i dwie koty%e @ wina na -ow o#az
t#o(, &isa! a d%a su+'y poow ty(, #a(ji5 p#zesyanie +y0
wno.(i &a si od'ywa3 pod kont#o%$ ate)sk$5 potaje&nie nie
wo%no +adnej odzi zjawia3 si na wyspie* Ate)(zy(y 'd$ na
da% pat#o%owa3 koo wyspy! nie 'd$ jednak na niej %$dowa3
powst#zy&aj$ si od dziaa) niep#zyja(ie%ski(, p#ze(iw Pe0
%oponezyj(zyko& za#"wno na %$dzie jak na &o#zu* =e.%i kt"#a.
z dw"(, st#on p#zek#o(zy jeden z punkt"w u&owy! u&owa '0
dzie uznana za ze#wan$* 7'owi$zuje ona do (,wi%i pow#otu
pos"w %a(ede&o)ski(, z Aten* P#zewiezienie pos"w na t#"j
#zdow(u i odwiezienie z pow#ote& 'io#$ na sie'ie Ate)(zy(y*
Po pow#o(ie pos"w u&owa t#a(i wa+no.3 i Ate)(zy(y wydaj$
z pow#ote& ok#ty w taki& sa&y& stanie! w jaki& je ot#zy0
&a%i* 8a taki(, to wa#unka(, stano zawieszenie '#oni* Da(e0
de&o)(zy(y dostawi%i ok#ty w %i(z'ie okoo sze.3dziesi(iu
i wysa%i pos"w do Aten* Bi p#zy'ywszy na &iejs(e p#ze&"wi%i
w ten spos"'9
EAte)(zy(yJ Wysa%i nas Da(ede&o)(zy(y d%a zawa#(ia
u&owy o wydanie %udzi znajduj$(y(, si na wyspie! u&owy!
kt"#a 'dzie d%a was ko#zystna! a d%a nas naj'a#dziej ,ono#owa
w o'e(ny(, oko%i(zno.(ia(,* =e.%i p#ze&"wi&y o'sze#niej! to
nie sp#ze(iwi&y si p#zez to nasze&u o'y(zajowi! -dy+ t#ady(ja
oj(zysta ka+e na& u+ywa3 niewie%u s"w ta&! -dzie niewie%ka
i(, i%o.3 wysta#(zy! %e(z ka+e #"wnie+ o'sze#niej p#ze&awia3!
wtedy -dy sowe& na%e+y (o. o'ja.ni3 i -dy sowe& &o+na (o.
zdziaa3* P#zyj&ij(ie za. te sowa nie jak niep#zyja(ie%e od nie0
p#zyja(i"5 nie &y.%(ie te+! +e jak nieuk"w (,(e&y was pou0
(za35 wiedz$( o ty&! +e zna(ie d#o- do susznej de(yzji! (,(ie%i0
'y.&y wa& j$ jedynie p#zypo&nie3* =este.(ie 'owie& w ty&
poo+eniu! +e &o+e(ie wspaniay u+ytek z#o'i3 z %osu! kt"#y
si do was u.&ie(,n$! p#zez to! +e za(,owa(ie to! (o posiada0
(ie! a p#"(z te-o zyska(ie jesz(ze na zna(zeniu i sawie5 nie
na#azi(ie si #"wnie+ na to! (o niejednok#otnie p#zyt#a6ia si
%udzio& niedo.wiad(zony&! kt"#y& si jaki. nieo(zekiwany
suk(es p#zyda#zy5 d%ate-o 'owie&! +e osi$-n%i (,wi%owe! nie0
p#zewidziane powodzenie! sta%e d$+$ do da%szy(,! za(,(eni
nadziej$* Bi za.! kt"#zy p#ze+y%i z&ienno.3 %osu! ok#esy powo0
dzenia i niepowodzenia! &aj$ wa.(iw$ o(en wypadk"w i z naj0
wiksz$ nieu6no.(i$ odnosz$ si do (,wi%owe-o powodzenia*
A to wa.nie za(,odzi w wypadku naszy& i waszy&! -dy+
jedni i d#udzy &a&y pod ty& wz-%de& najwiksze do.wiad0
(zenie*
E8ajatwiej za. p#zekona3 si &o+e(ie o ty& p#zyj#zawszy si
%osowi nasze-o na#odu! kt"#y &aj$( najwiksze zna(zenie w.#"d
/e%%en"w p#zy'ywa o'e(nie do was! (,o(ia+ uwa+a dawniej!
+e sa& jest sza6a#ze& te-o! o (o was te#az p#osi* A p#ze(ie+
nie p#zyda#zyo si na& to niesz(z.(ie ani z powodu osa'ie0
nia naszej pot-i! ani d%ate-o +e.&y z jej wz#oste& popad%i
w 'ut! %e(z po p#ostu popeni%i.&y zwyky '$d! (o &o+e si
#"wnie do'#ze p#zyt#a6i3 ka+de&u* 8ie wypada wi(! +e'y.(ie
pat#z$( na pot- wasze-o pa)stwa i wasze zdo'y(ze &y.%e%i!
+e i sz(z.(ie 'dzie sta%e po waszej st#onie* Kto 'owie& kie0
#uje si #ozs$dkie& i sta#a si o zapewnienie so'ie najwik0
sze-o 'ezpie(ze)stwa za%i(zaj$( sz(z.(ie do d"'# niepewny(,!
ten pot#a6i za(,owa3 si #ozu&nie #"wnie+ w (,wi%a(, nie0
powodze)5 nie 'dzie so'ie wyo'#a+a! +e wojna da si ut#zy0
&a3 w ty(, -#ani(a(,! w jaki(, on 'y so'ie te-o +y(zy! %e(z
+e tak si 'dzie to(zy3! jak ni$ %osy pokie#uj$* Taki (zowiek
naj&niej 'dzie na#a+ony na nie'ezpie(ze)stwo! poniewa+ nie
daj$( si unie.3 powodzeniu i pysze wa.nie w (,wi%i powodze0
nia wy(i$-nie do) do z-ody* To jest! Ate)(zy(y! spos"' post0
powania najodpowiedniejszy dzi. d%a was5 w p#ze(iwny& wy0
padku! je.%i nie z-odziwszy si na nasz$ p#opozy(j nat#a6i(ie
na niepowodzenia w p#zyszo.(i! &o+e kto. powiedzie3! +e
i o'e(ne powodzenie zawdzi(za(ie jedynie sz(z.(iu* 7to nie
na#a+aj$( si na nie'ezpie(ze)stwo &o+e(ie poto&ny& pozo0
stawi3 saw! +e.(ie w #"wnej &ie#ze posiada%i sz(z.(ie i &$0
d#o.3*
EDa(ede&o)(zy(y p#oponuj$ wa& zawa#(ie #ozej&u i zap#ze0
stanie wojny o6ia#uj$( pok"j! p#zy&ie#ze! pen$ i sz(ze#$ p#zy0
ja1) wzaje&n$5 w za&ian za to p#osz$ was o wydanie &+"w
za&knity(, na wyspie* Lwa+aj$! +e %epiej jest d%a o'u st#on
nie dopu.(i3 do takiej sytua(ji! w kt"#ej 'y a%'o na& udao si
#atowa3 i(, p#zy nada#zaj$(ej si sposo'no.(i! a%'o wa& na
skutek o'%+enia dosta3 i(, w swoje #(e* Wie%ki& niep#zyja10
nio& kadzie si k#es! naszy& zdanie&! nie w ten spos"'! +e
uzyskawszy p#zewa- nad niep#zyja(ie%e& z&usza si -o z (,(i
ze&sty do zawa#(ia upoka#zaj$(e-o ukadu! %e(z w ten spos"'! +e
&aj$( &o+no.3 zawa#(ia ko#zystne-o ukadu! zwy(i+a si swe0
-o p#ze(iwnika tak+e sz%a(,etno.(i$! o6ia#owuj$( &u w'#ew
je-o o(zekiwaniu u&ia#kowane wa#unki pokojowe* W"w(zas 'o0
wie& nie 'dzie p#a-n$ ze&sty za -wat &u zadany! %e(z '0
dzie si (zu zo'owi$zany do #"wnie sz%a(,etne-o postpowania
i w po(zu(iu ,ono#u skonniejszy 'dzie do dot#zy&ania ukadu*
W ten spos"' zwasz(za postpuje si ze .&ie#te%ny&i w#o0
-a&i! a nie w wypadku &aozna(zny(, spo#"w* Taka jest 'o0
wie& natu#a %udzka! +e (zowiek z (,(i$ ustpuje p#zed ty&i!
kt"#zy z wasnej wo%i oka+$ &u +y(z%iwo.3! nato&iast p#ze(iw
'utny& i za#ozu&iay& '#oni si do ostate(zno.(i*
E4%a nas za. i d%a was! je.%i kiedy! to wa.nie te#az ko#zystne
jest zawa#(ie po#ozu&ienia* 8ie ponie.%i.&y 'owie& jesz(ze
dot$d tak niepowetowanej st#aty! kt"#a 'y si$ #ze(zy &usiaa
wz'udzi3 do was niep#zejednan$ nienawi.3 za#"wno posz(ze0
-"%ne-o o'ywate%a jak i (ae-o nasze-o pa)stwa! a was poz'a0
wia'y ty(, ko#zy.(i! kt"#e daje wa& o'e(na nasza p#opozy(ja*
Te#az! kiedy ni( de(yduj$(e-o nie zaszo! kiedy wy &o+e(ie
zapewni3 so'ie saw i nasz$ p#zyja1)! a &y w spos"' ,ono#owy
i 'ez upoko#zenia wydo'y3 si z te-o niesz(z.(ia! po-"d1&y
si i za&iast wojny wy'ie#z&y pok"j5 daj&y wyt(,nienie od
niesz(z.3 /e%%eno&! kt"#zy i w ty& p#zypisz$ na& zasu-9
'io#$ 'owie& udzia w wojnie! kt"#$ nie wiado&o kto #ozpo0
(z$! kiedy za. nastanie pok"j! wa& 'd$ wdzi(zni! -dy+ &o+0
no.3 zawa#(ia -o w waszy(, %e+y #ka(,* =e.%i si z-odzi(ie
na to! pozyska(ie t#wa$ p#zyja1) Da(ede&o)(zyk"w! -dy+
sa&i was o to p#osz$! wy za. o6ia#uje(ie pok"j! a nie na#zu(i(ie
-o si$* Rozwa+(ie do'#e st#ony te-o p#zy&ie#za i '$d1(ie p#ze0
konani! +e je.%i 'dzie&y +y3 w z-odzie! #eszta /e%%ady w po0
(zu(iu swej sa'o.(i oka+e na& sza(unek jako dwu najwik0
szy& &o(a#stwo&*I
Tak &niej wi(ej p#ze&"wi%i Da(ede&o)(zy(y* S$dzi%i! +e
Ate)(zy(y ju+ p#zedte& p#a-n%i pokoju i ty%ko sp#ze(iw Da(e0
de&o)(zyk"w stawa na p#zeszkodzie w je-o zawa#(iu5 spo0
dziewa%i si wi(! +e o'e(nie z #ado.(i$ p#zyj&$ p#opozy(j
pokojow$ i wydadz$ %udzi za&knity(, na wyspie* Ate)(zy(y
za. &aj$( w swej &o(y zao-$ S6akte#ii uwa+a%i! +e pok"j &o-$
&ie3 ka+dej (,wi%i! p#a-n%i jednak (ze-o. wi(ej* 8aj'a#dziej
do nieustp%iwo.(i na&awia i(, K%eon! syn K%eajnetosa! naj0
'a#dziej wpywowy pod"w(zas p#zyw"d(a %udu* 8akoni on
i(, do takiej odpowiedzi9 Da(ede&on(zy(y &aj$ najpie#w Ate)0
(zyko& wyda3 %udzi na S6akte#ii z (ay& uz'#ojenie& i sp#o0
wadzi3 i(, do Aten! po i(, p#zy'y(iu za. wyda3 8iaj! Pe-aj!
T#ojdzen i A(,aj! a wi( k#aje! kt"#y(, nie zdo'y%i Da(ede0
&on(zy(y w tej wojnie! %e(z kt"#e Ate)(zy(y odst$pi%i w po0
p#zedni& t#akta(ie pokojowy& @ znajduj$( si wskutek niepo0
wodze) wojenny(, w p#zy&usowy& poo+eniu i p#a-n$( za t
(en zaw#ze3 pok"j5 dopie#o wtedy 'd$ &o-%i Da(ede&on0
(zy(y odzyska3 swy(, %udzi i zaw#ze3 pok"j na taki ok#es! jaki
wyda si odpowiedni o'u st#ono&*
Da(ede&on(zy(y nie udzie%i%i na to +adnej odpowiedzi* Za+$0
da%i ty%ko! +e'y Ate)(zy(y wy'#a%i ko&isj! z kt"#$ &o-%i'y
#ozwa+y3 w spokoju punkt po punk(ie i doj.3 do wzaje&ne-o
po#ozu&ienia* Wtedy K%eon za(z$ -watownie na ni(, napa0
da3* Twie#dzi! +e od pie#wszej (,wi%i podej#zewa Da(ede&o)0
(zyk"w o jakie. ze za&ia#y! te#az za. okazao si to jawnie!
-dy+ nie (,($ si wypowiedzie3 w o'e(no.(i %udu! %e(z +$daj$
#oz&owy z ki%ku (zonka&i ko&isji5 je+e%i &aj$ u(z(iwe za0
&ia#y! nie(, je p#zy wszystki(, wypowiedz$* Da(ede&on(zy(y
za. zdawa%i so'ie sp#aw z te-o! +e nawet -dy'y pod wpywe&
k%ski skonni 'y%i do pewny(, ustpstw! to nie &o-$ ty(,
sp#aw o&awia3 na pu'%i(zny& z-#o&adzeniu! +e'y w #azie #oz0
'i(ia si #oz&"w nie na#azi3 si na za#zuty ze st#ony sp#zy&ie0
#ze)("w* Wiedz$(! +e Ate)(zy(y nie z-odz$ si na u&ia#ko0
wane wa#unki! odje(,a%i z Aten ni( nie zaatwiwszy*
Po i(, p#zy'y(iu wy-aso naty(,&iast zawieszenie '#oni na
od(inku Pi%os i Da(ede&on(zy(y z-odnie z ukade& za+$da%i
oddania ok#t"w* Ate)(zy(y za.! zasaniaj$( si nata#(ie& na
6o#te( dokonany& p#zez Da(ede&o)(zyk"w w'#ew tekstowi
ukadu i &aozna(zny&i wyk#o(zenia&i p#ze(iw u&owie! nie
odda%i ok#t"w5 upie#a%i si 'owie&! +e w ukadzie 'yo zazna0
(zone! i+ w #azie naj&niejsze-o wyk#o(zenia p#ze(iw u&owie
t#a(i ona sw$ wa+no.3* Da(ede&o)(zy(y p#otestowa%i o.wiad0
(zaj$(! +e zat#zy&anie ok#t"w jest 'ezp#awie&* W ko)(u ode0
sz%i i podj%i na nowo dziaania wojenne* 7'ie st#ony wa%0
(zyy za(i(ie koo Pi%os* Ate)(zy(y ok#$+a%i w (i$-u dnia
wysp dwo&a ok#ta&i! kt"#e si sta%e &ijay z p#ze(iw0
ny(, kie#unk"w5 w (i$-u no(y (aa 6%ota '#aa w ty& udzia!
a ty%ko pod(zas si%ny(, wiat#"w nie pi%nowano st#ony zw#"0
(onej ku pene&u &o#zu* Po p#zy'y(iu nowy(, dwudziestu
ok#t"w z Aten o-"%na %i(z'a ok#t"w ate)ski(, wynosia sie0
de&dziesi$t* Pe%oponezyj(zy(y #oz'i%i o'"z na %$dzie stay&
i p#zep#owadza%i nata#(ia na 6o#ty6ika(je (zekaj$( na sposo'0
no.3! 'y wy#atowa3 zao- S6akte#ii*
Ty&(zase& Sy#akuza)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y na Sy(y%ii
wz&o(ni%i 6%ot stoj$($ na st#a+y koo Messyny p#zez dosanie
nowy(, ok#t"w i p#owadzi%i da%ej wojn u+ywaj$( Messyny
jako 'azy wypadowej* 8ajwi(ej za(,(a%i do te-o Dok#owie
z nienawi.(i do Re-io)(zyk"w5 sa&i te+ z (a$ si$ z'#ojn$
wpad%i do i(, k#aju* B,(ie%i tak+e sp#"'owa3 sz(z.(ia na &o0
#zu widz$(! +e niewie%e ok#t"w ate)ski(, znajduje si w ty(,
oko%i(a(,! a te! kt"#e &iay p#zy'y3! zajte s$ o'%e-anie&
S6akte#ii* Spodziewa%i si 'owie&! +e w #azie zwy(istwa swej
6%oty atwo 'd$ &o-%i zaatakowa3 Re-ion od st#ony %$du i &o0
#za! zdo'y3 je i u&o(ni3 swe stanowisko5 wo'e( te-o! +e Re0
-ion %e+y na p#zy%$dku ita%ski&! a Messyna nap#ze(iw na Sy0
(y%ii! Ate)(zy(y nie 'd$ &o-%i w (ie.ninie wy%$dowa3* Two0
#zy j$ &o#ze &idzy Re-ion i Messyna ta&! -dzie Sy(y%ia naj0
'a#dziej z'%i+a si do %$du stae-o9 jest to wa.nie owa B,a0
#y'da @! p#zez kt"#$ &ia p#zepyn$3 7dysseus* W$sko.3 tej (ie0
.niny powoduje si%ne spit#zenie w"d napywaj$(y(, z dw"(,
wie%ki(, &"#z9 Ty##e)skie-o i Sy(y%ijskie-o5 powstaj$ ta&
p#$dy susznie uwa+ane za nie'ezpie(zne*
W tej (ie.ninie z&uszeni zosta%i Sy#akuza)(zy(y i i(, sp#zy0
&ie#ze)(y do sto(zenia pod wie(z"# 'itwy! &aj$( niewie%e
wi(ej ni+ t#zydzie.(i ok#t"w p#ze(iwko szesnastu ok#to&
ate)ski& i o.&iu #e-io)ski&* 7kazj da 6#a(,towie(! kt"#y
(,(ia p#zepyn$3 (ie.nin* Pokonani p#zez Ate)(zyk"w szy'ko
odpyn%i! ka+dy do swe-o wasne-o o'ozu! st#a(iwszy jeden
ok#t5 wa%ka t#waa do no(y* Po ty& 6ak(ie Dok#owie opu.(i%i
te#yto#iu& Re-ion! a 6%ota Sy#akuza)(zyk"w i sp#zy&ie#ze)0
("w ze'#awszy si koo &essy)skiej Pe%o#ydy staa na kotwi(y5
ta& #"wnie+ znajdoway si i(, siy %$dowe* Ate)(zy(y i Re0
-io)(zy(y podpyn$wszy spost#ze-%i ok#ty 'ez zao-i i zaata0
kowa%i je! p#zy (zy& sa&i st#a(i%i jeden ok#t! kt"#y Sy#aku0
za)(zy(y wy(i$-n%i na '#ze- +e%azny& oskie&5 zao-a zdo0
aa si u#atowa3 #zu(iwszy si wpaw* Sy#akuza)(zy(y wsied%i
na ok#ty i kaza%i je ,o%owa3 z %$du za po&o($ %in wzdu+ wy0
'#ze+a do Messyny* Kiedy Ate)(zy(y zn"w i(, zaatakowa%i!
Sy#akuza)(zy(y dokona%i nieo(zekiwane-o &anew#u i ude#zy%i
sa&i na Ate)(zyk"w5 Ate)(zy(y st#a(i%i d#u-i ok#t* Tak wi(
Sy#akuza)(zy(y! &aj$( p#zewa- za#"wno w (zasie d#o-i jak
i w (zasie wy+ej opisane-o sta#(ia! dota#%i do po#tu &essy)0
skie-o* Ate)(zy(y! na wiado&o.3 o zd#adzie Ka&a#yny i p#zej0
.(iu jej na st#on Sy#akuz za sp#awa A#(,iasa i je-o pa#tii!
za#az ta& popyn%i* Messy)(zy(y za. w ty& sa&y& (zasie
z (a$ sw$ si$ z'#ojn$ na %$dzie i &o#zu wyp#awi%i si p#ze(iw
s$siaduj$(e&u z ni&i (,a%kidyjskie&u 8aksos* 7d #azu w pie#w0
szy& dniu za&kn$wszy 8aksyj(zyk"w w &u#a(, i(, &iasta
nisz(zy%i k#aj! nazajut#z za. popyn$wszy z d#u-iej st#ony do
uj.(ia #zeki Akezynes pustoszy%i ta&tejsze o'sza#y! siy za.
%$dowe atakoway &iasto* W ty& (zasie 'a#dzo wie%u Sy(y%ij0
(zyk"w zeszo z -"# na po&o( 8aksyj(zyko&* 8aksyj(zy(y
zo'a(zywszy to na'#a%i odwa-i i za(,(aj$( si nawzaje&! +e
oto zjawia si d%a ni(, odsie(z ze st#ony Deonty)(zyk"w i in0
ny(, /e%%en"w! wypad%i niespodziewanie z &iasta! zaatakowa%i
Messy)(zyk"w! z&usi%i i(, do u(ie(zki i za'i%i ponad tysi$(9
#esz(ie z t#ude& udao si uj.3 do do&u! -dy+ 'a#'a#zy)(y na
padaj$( na ni(, po d#o-a(, zna(zn$ (z.3 wy'i%i* Tak+e 6%ota
stoj$(a koo Messyny #ozwi$zaa si p"1niej i ka+dy w#"(i do
sie'ie* Deonty)(zy(y i sp#zy&ie#ze)(y #aze& z Ate)(zyka&i
naty(,&iast wyp#awi%i si p#ze(iw tak osa'ionej Messynie9
Ate)(zy(y p#"'owa%i zdo'y3 6%ot$ po#t! wojsko %$dowe atako
wao &iasto* Messy)(zy(y i nie%i(zni Dok#owie pod wodz$ 4e0
&ote%esa! kt"#zy po pop#zedniej k%s(e pozosta%i w Messynie
jako zao-a! dokonawszy niespodziewane-o wypadu! z&usi%i
do u(ie(zki p#zewa+n$ (z.3 Deonty)(zyk"w! a wie%u za'i%i*
Ate)(zy(y zo'a(zywszy to wysied%i z ok#t"w i p#zysz%i na po0
&o(* Zapdzi%i Messy)(zyk"w! 'ezadnie #ozp#oszony(,! z po0
w#ote& do &iasta i postawiwszy po&nik zwy(istwa! odpyn%i
do Re-ion* /e%%enowie na Sy(y%ii p#owadzi%i nada% &idzy so'$
wa%ki %$dowe! a%e ju+ 'ez udziau Ate)(zyk"w*
8a Pi%os o'%e-a%i Ate)(zy(y w da%szy& (i$-u oddzia za0
&knity na S6akte#ii! a wojsko pe%oponeskie stao o'oze& na %$0
dzie* 2%okada 'ya d%a Ate)(zyk"w u(i$+%iwa z '#aku +ywno.(i
i wody5 'yo 'owie& ty%ko jedno 1#"do na ak#opo%i w Pi%os!
i to niewie%kie! tote+ +onie#ze -asi%i p#a-nienie p#zewa+nie
#oz-#ze'uj$( +wi# nad &o#ze& i pij$( wod zask"#n$5 z po0
wodu '#aku &iejs(a o'"z i(, 'y na#a+ony na wie%e t#udno.(i5
poniewa+ ok#ty nie &o-y si po&ie.(i3 w po#(ie! ty%ko (z.3
zao-i spo+ywaa posiek na %$dzie stay&! pod(zas -dy (z.3
pozostawaa na statka(,* 8ajwiksze znie(,(enie wywoywao
'eznadziejne p#zedu+anie si (aej sp#awy5 pie#wotnie &y.%e%i!
+e zao-a za&knita na &aej wyspie u+ywaj$( jedynie wody
&o#skiej podda si w (i$-u ki%ku dni* Ty&(zase& Da(ede&o)
(zy(y ustanowi%i wie%k$ na-#od d%a ka+de-o! kto dosta#(zy na
wysp &$k! wino! se# a%'o inne a#tykuy spo+yw(ze &o-$(e
po&"( w p#zet#waniu o'%+enia5 a ,e%oto& w taki& wypadku
p#zy#ze(zone nawet wo%no.3* Tote+ niekiedy! zwasz(za ,e%o0
to&! udaway si te #yzykowne wyp#awy* Wypywa%i -dzie.
z wy'#ze+a pe%oponeskie-o i podpywa%i jesz(ze w no(y na
wody ota(zaj$(e wysp od st#ony &o#za* Wyko#zystywa%i te
(,wi%e! w kt"#y(, wiat# ni"s i(, ku wyspie5 wtedy 'owie&!
kiedy wia od &o#za! atwiej &o+na 'yo z&y%i3 (zujno.3 stat0
k"w ate)ski(,! kt"#y& t#udno 'yo w"w(zas k#$+y3 dokoa
wyspy* /e%o(i nie zwa+a%i na to! +e statek i(, si #oz'ije! -dy+
jesz(ze p#zed wyjazde& sza(owano statki! a su& za #oz'ite
statki zw#a(ano wa.(i(ie%o&* W &iejs(a(,! -dzie &iao nast$0
pi3 %$dowanie! (zuwa%i ,op%i(i spa#ta)s(y* Ty(,! kt"#zy #yzy0
kowa%i pod(zas 'ezwiet#znej po-ody! wyapywa%i Ate)(zy(y*
Tak+e nu#kowie pyn%i pod wod$ na S6akte#i od st#ony p#zy0
stani! (i$-n$( za so'$ na %inie wo#y z &ak"wka&i nasy(o0
ny&i &iode& i z potu(zony&i zia#na&i %nu5 z po(z$tku te+
udawao i& si p#zedostawa3 niepost#ze+enie! p"1niej Ate)0
(zy(y p#zedsiwzi%i .#odki o(,#onne* Tak wi( na wszystkie
sposo'y o'ie st#ony p#ze.(i-ay si w po&ysa(,9 Da(ede&o)0
(zy(y < +e'y dosta#(zy3 +ywno.(i! Ate)(zy(y < +e'y i(,
w po# wy.%edzi3*
Ate)(zy(y w &ie.(ie! ot#zy&uj$( wiado&o.(i o t#udny& po0
o+eniu swe-o wojska i o p#zewo+eniu +ywno.(i na S6akte#i!
nie wiedzie%i (o po(z$3 2a%i si! +e'y zi&a nie zastaa i(, p#zy
o'%+eniu! 'o wtedy dow"z +ywno.(i d%a wojska dokoa Pe%o0
ponezu 'y'y nie&o+%iwy! zwasz(za +e nawet w %e(ie nie
&o-%i dosta#(za3 jej w dostate(znej i%o.(i5 zdawa%i so'ie #"w0
nie+ sp#aw z te-o! +e w oko%i(y poz'awionej po#t"w t#udno
'dzie kontynuowa3 '%okad! je.%i za. zap#zestan$ pat#o%owa0
nia! zao-a ze S6akte#ii upat#zywszy po# 'u#z%iw$ u#atuje si
a%'o nawet odpynie na odzia(,! kt"#e jej dowoziy +ywno.3*
8ajwi(ej za. niepokoio i(, stanowisko Da(ede&o)(zyk"w!
kt"#zy wido(znie (zu%i si pewni! sko#o nie ponawia%i #oz0
&"w5 za(z%i wi( Ate)(zy(y +aowa3! +e nie p#zyj%i "w(ze0
sny(, p#opozy(ji pokojowy(,* K%eon zo#ientowawszy si! +e
opozy(ja zw#a(a si p#ze(iw nie&u! poniewa+ stan$ na p#ze0
szkodzie w zawa#(iu pokoju! o.wiad(zy! +e (i! kt"#zy te wia0
do&o.(i p#zynosz$ spod Pi%os! &"wi$ niep#awd* Kiedy za.
p#zy'ysze spod Pi%os wysun%i p#ojekt! +e'y Ate)(zy(y! je.%i
nie wie#z$ i(, sowo&! wysa%i ko&isj d%a z'adania sp#awy na
&iejs(u! %ud ate)ski wy'ie#a do tej ko&isji sa&e-o K%eona
z Teo-enese&* K%eon z&ia#kowa w"w(zas! +e 'dzie &usia a%'o
potwie#dzi3 wiado&o.(i p#zy'ysz"w! kt"#y(, p#zedte& o(ze#0
nia! a%'o je.%i powie (o. inne-o! oka+e si ka&($* 4o#adzi
wi( Ate)(zyko&! widz$( z#eszt$ u wikszo.(i z ni(, zapa wo0
jenny! +e'y nie wysya%i ko&isji i nie t#a(i%i d#o-o(enne-o
(zasu! %e(z podj%i wyp#aw p#ze(iw S6akte#ii! je.%i i& si
zdaje! +e p#zy'ysze &"wi$ p#awd* Ro'i$( a%uzj do "w(zesne-o
st#ate-a 8ikiasa! syna 8ike#atosa! kt"#e-o 'y w#o-ie& i kt"0
wy! K%eon do'#a so'ie jako wsp"dow"d( jedne-o ze st#a0
te-"w p#ze'ywaj$(y(, pod Pi%os! &ianowi(ie 4e&ostenesa!
i szy'ko p#zy-otowa si do wyjazdu* 4e&ostenesa za. p#zy0
'#a so'ie d%ate-o! +e sysza! i+ za&ie#za on wy%$dowa3 na wy0
spie* Gonie#ze 'owie&! znu+eni niedostatkie& wywoany&
p#zez wa#unki &iejs(owe i 'd$(y #a(zej o'%+ony&i ni+ o'%e0
-aj$(y&i! p#a-n%i de(yduj$(e-o! (,o3'y #yzykowne-o p#zedsi0
wzi(ia5 sa&e&u 4e&ostenesowi doda odwa-i po+a#! kt"#y
powsta na wyspie* P#zedte& o'awia si atakowa3 wysp
w zna(znej (z.(i za%esion$! nieza&ieszka$ i nie &aj$($ d#"-!
w p#zekonaniu! +e te oko%i(zno.(i sp#zyjaj$ #a(zej niep#zyja0
(ie%owi* Lwa+a! +e je.%i'y wy%$dowa z wie%ki&i sia&i! to
niep#zyja(ie% na(ie#aj$( z niewido(zny(, pozy(ji &o+e &u wy0
#z$dzi3 wie%e szk"d9 ewentua%ne 'owie& po&yki i p#zy-oto0
wania niep#zyja(ie%a uk#yte-o w %esie nie dadz$ si .%edzi3!
wszystkie za. sa'e st#ony i 'dy je-o wasne-o wojska wi0
do(zne 'd$ d%a p#ze(iwnika! kt"#y &aj$( w swy& #ku ini0
(jatyw 'dzie &"- atakowa3 ta&! -dzie ze(,(e* =e.%i'y za.
s6o#sowa te#en i doszo'y do sta#(ia w -stwinie %e.nej! to
&niej %i(zny! a%e %epiej z te#ene& o'znajo&iony p#ze(iwnik
&ia'y p#zewa- nad +onie#ze&! na(ie#aj$(y& wp#awdzie
w wikszej %i(z'ie! %e(z nie znaj$(y& te#enu9 niepost#ze+enie
&o-o'y doj.3 do za-ady %i(zne-o wojska! -dy+ za%esiony te#en
ut#udni'y o#ienta(j i nie wiedziano 'y! -dzie na%e+y p#ze0
sun$3 posiki*
=e-o ost#o+no.3 wynikaa p#zede wszystki& z k%ski dozna0
nej w Eto%ii! w kt"#ej -"wn$ #o% ode-#a %esisty te#en* Kiedy
jeden z +onie#zy 4e&ostenesa! kt"#zy z '#aku &iejs(a &usie%i
spo+ywa3 posiki na (yp%u wyspy pod oson$ st#a+y! p#zypad0
kie& podpa%i sk#awek %asu i kiedy wskutek wiat#u! kt"#y si
ze#wa! po&ie) o-a#n$ niepost#ze+enie p#awie (ay %as! 4e
&ostenes zauwa+y! +e Da(ede&o)(zyk"w jest wi(ej! ni+ p#zy0
pusz(za wnioskuj$( na podstawie p#zewo+onej i& +ywno.(i5
doszed te+ do p#zekonania! +e o'e(nie atwiej jest zaatakowa3
wysp* 4%ate-o < uwa+aj$(! +e sp#awa wa#ta jest za(,odu <
p#zy-otowywa nata#(ie! p#zyzywa z po'%iski(, &iast wojsko
sp#zy&ie#ze)("w i wydawa pot#ze'ne za#z$dzenia* K%eon wy0
sawszy najpie#w -o)(a z wiado&o.(i$ o swy& p#zy'y(iu zja0
wia si w Pi%os z wojskie&! kt"#e-o d%a sie'ie za+$da* Po$0
(zywszy swe siy wysyaj$ najpie#w ,e#o%da do wojska pe%opo
neskie-o! o'ozuj$(e-o na %$dzie stay&! wzywaj$( do wydania
'ez wa%ki zao-i S6akte#ii z (ay& uz'#ojenie& o#az zapewnia0
j$(! +e zao-a 'dzie t#aktowana w niewo%i po %udzku i 'dzie
zat#zy&ana do (,wi%i zawa#(ia ostate(zne-o ukadu*
Kiedy Pe%oponezyj(zy(y od#zu(i%i t p#opozy(j! Ate)(zy(y
p#ze(zekawszy jeden dzie) zaadowa%i no($ na ki%ka ok#t"w
wszystki(, ,op%it"w i niedu-o p#zed .wite& wy%$dowa%i z o'u
st#on wyspy9 od pene-o &o#za i od p#zystani* /op%it"w 'yo
&niej wi(ej o.&iuset5 #zu(i%i si oni 'ie-ie& na pie#wszy
poste#unek* Wojsko %a(ede&o)skie 'yo #ozstawione w nast0
puj$(y spos"'9 pie#wszy poste#unek na wyspie two#zyo t#zy0
stu ,op%it"w! #"wnin w .#odku wyspy! zaopat#zon$ w wod!
zaj&oway -"wne siy w#az z dow"d($ Epitadase&! t#ze(i za.!
nie%i(zny oddzia pi%nowa (yp%a wyspy od st#ony Pi%os5 tutaj
'#ze- spada st#o&o ku &o#zu i od st#ony %$du pozy(ja ta
'ya t#udna do zaatakowania5 tu znajdowaa si tak+e jaka. sta0
#a wa#ownia! z'udowana ze spe(ja%nie podo'ie#any(, ka&ieni!
kt"#a! jak s$dzi%i! &o-a'y si i& p#zyda3 w #azie! -dy'y p#zy0
(i.ni(i si$ z&uszeni zosta%i do odw#otu* Takie 'yo #ozstawie0
nie wojska na wyspie*
Ate)(zy(y za. od #azu znie.%i pie#wszy poste#unek! na kt"#y
'ie-ie& nata#%i* Da(ede&o)(zy(y spo(zywa%i jesz(ze i dopie#o
p#zywdziewa%i z'#oje5 nie wiedzie%i te+ ni( o %$dowaniu
&y.%$(! +e jest to zwyky #u(, no(ny pat#o%uj$(y(, ok#t"w*
R"wno(ze.nie z '#zaskie& dnia wy%$dowaa tak+e #eszta woj0
ska z siede&dziesi(iu ki%ku ok#t"w! ka+dy ze swoi& uz'#o0
jenie&5 na ok#ta(, pozosta%i jedynie wio.%a#ze z najni+sze-o
#zdu* Qu(znik"w 'yo o.&iuset! pe%tast"w tak+e nie &niejsza
%i(z'a! ponadto sp#zy&ie#ze)(y &esse)s(y i w o-"%e (ae wojsko
spod Pi%os z wyj$tkie& zao-i 6o#ty6ika(ji* 4e&ostenes podzie%i
i(, na oddziay wynosz$(e &niej wi(ej po dwustu %udzi :(za0
se& t#o(, wiksze! (zase& t#o(, &niejsze; i kaza i& o'0
sadzi3 najwy+ej poo+one punkty wyspy! a+e'y niep#zyja(ie%e
widz$(! +e s$ ze wszystki(, st#on oto(zeni! nie wiedzie%i! w kt"#$
st#on si zw#"(i3! i p#zez to wpad%i w ty& wikszy popo(,*
=e.%i 'owie& ude#z$ < tak #ozu&owa 4e&ostenes < na ty(,!
kt"#y(, &aj$ p#zed so'$! to (i! kt"#zy stoj$ z tyu! 'd$ do ni(,
st#ze%a35 je.%i ude#z$ w jedn$ st#on! to z d#u-iej st#ony zjawi
si niep#zyja(ie%9 p#zy ka+dy& #u(,u Da(ede&o)(zyk"w %ekko
z'#ojni &ie%i i& za(,odzi3 tyy! #a+$( z da%eka st#zaa&i z u0
k"w i p#o(! osz(zepa&i i ka&ienia&i5 sa&i pozostawa%i'y d%a
niep#zyja(ie%a nieosi$-a%ni! -dy+ nawet (o6aj$( si &ie%i'y nad
ni& p#zewa-! a w #azie (o6ania si niep#zyja(ie%a na(ie#a%i'y
zn"w na nie-o* Taki 'y od po(z$tku p%an %$dowania o'&y.%o0
ny p#zez 4e&ostenesa i p#zez nie-o p"1niej wykonany*
7ddzia Epitadasa! (zy%i -"wne siy %a(ede&o)skie! uj#za0
wszy #oz'i(ie pie#wsze-o poste#unku i z'%i+anie si wojska
niep#zyja(ie%skie-o w sw$ st#on! ustawiy si szy'ko w szyku
'ojowy& i #uszyy p#ze(iw ,op%ito& ate)ski&! p#a-n$( sto0
(zy3 wa%k w#(z9 ,op%i(i 'owie& ate)s(y zaj%i pozy(j na0
p#ze(iw Da(ede&o)(zyk"w! pod(zas -dy %ekkoz'#ojni ate)s(y
sta%i po 'oka(, i z tyu =ednak+e nie zdoa%i si zet#ze3 z Ate)0
(zyka&i i wyko#zysta3 swe-o do.wiad(zenia 'ojowe-o! -dy+
nie pozwa%a%i i& na to %ekkoz'#ojni #a+$( i(, z o'u st#on po0
(iska&i! a ,op%i(i ate)s(y nie #usza%i si z &iejs(a* Dekkoz'#oj
ny(, w ty& &iejs(u! -dzie naj'a#dziej i& doku(za%i! z&usi%i
wp#awdzie do u(ie(zki! %e(z (i pow#a(aj$( znowu stawia%i op"#5
%ekko uz'#ojeni! z atwo.(i$ (o6a%i si w te#enie t#udny& i dzi0
ki&! w kt"#y& (i+ko uz'#ojeni Da(ede&o)(zy(y nie &o-%i i(,
dop$dzi3*
W ten spos"' p#zez pewien k#"tki (zas t#waa wa%ka na
od%e-o.3* Kiedy za. Da(ede&o)(zy(y nie 'y%i ju+ zdo%ni do
ene#-i(zny(, kont#atak"w! %ekkoz'#ojni spost#ze-%i! +e nie
p#zyja(ie% z&(zy si wa%k$! i widz$( wie%ok#otn$ sw$ p#ze
wa- %i(ze'n$! na'#a%i ty& wikszej odwa-i* P#zyzwy(zai%i si
te+ do niep#zyja(ie%a! kt"#y nie wydawa si i& ju+ tak nie'ez
Pie(zny! 'o w'#ew o(zekiwanio& nie spotkao i(, z je-o st#o0
ny ni( st#aszne-o5 w (zasie %$dowania p#ze#a+aa i(, sa&a
&y.%! +e id$ wa%(zy3 z Da(ede&o)(zyka&i* 7'e(nie! %ek(ewa0
+$( so'ie p#ze(iwnik"w! z k#zykie& #zu(i%i si na ni(, #a+$(
ka&ienia&i! st#zaa&i z uk"w! osz(zepa&i i ty&! (o 'yo pod
#k$* Sko#o za. podnie.%i ok#zyk 'ojowy towa#zysz$(y na0
ta#(iu! st#a(, o-a#n$ Da(ede&o)(zyk"w! nie p#zyzwy(zajo0
ny(, do te-o #odzaju wa%ki5 py popiou ze spa%one-o niedawno
%asu wznosi si ku -"#ze i t#udno 'yo doj#ze3! (o si dzieje
w.#"d &asy st#za z uk"w i ka&ieni &iotany(, p#zez (,&a#
%udzi* T#udna staa si w"w(zas wa%ka d%a Da(ede&o)(zyk"w*
/e&y pi%.niowe nie stanowiy o(,#ony p#zed st#zaa&i z uku!
a osz(zepy a&ay si na ta#(za(, i Da(ede&o)(zy(y nie wie0
dzie%i! jak so'ie po#adzi3* P#zed so'$ nie widzie%i ni(! a z po0
wodu w#zasku niep#zyja(ie%skie-o! za-uszaj$(e-o wszystko!
nie sysze%i #ozkaz"w wasny(, dow"d("w5 nie'ezpie(ze)stwo
(zy,ao z ka+dej st#ony i nie wiado&o 'yo! jak si '#oni3!
+e'y si u#atowa3*
W ko)(u! kiedy wa%(z$( na &aej p#zest#zeni wie%u ju+ od0
nioso #any! zwa#szy swe sze#e-i wy(o6a%i si do po'%iskie-o
6o#tu %e+$(e-o na (yp%u wyspy i po$(zy%i si ze stoj$(y& ta&
poste#unkie&* Dekkoz'#ojni widz$( odw#"t niep#zyja(ie%a na0
'#a%i .&iao.(i i na(ie#a%i z jesz(ze wikszy& k#zykie&! a kt"0
#e-o z (o6aj$(y(, si Da(ede&o)(zyk"w dopad%i < za'ija%i*
P#zewa+nie jednak udao si Da(ede&o)(zyko& s(,#oni3 do
6o#tu i #aze& ze znajduj$($ si ta& zao-$ o'sadzi3 wszystkie
punkty! na kt"#e &"- 'y3 skie#owany atak! i p#zy-otowa3 si
do o'#ony* Ate)(zy(y id$(y za ni&i nie &o-%i ani i(, o'ej.3!
ani ok#$+y3 i(, pozy(ji z powodu t#udno.(i te#enowy(,! %e(z
na(ie#aj$( od (zoa sta#a%i si i(, wyp#ze3* 4u-o te+ 'a#dzo!
p#awie p#zez (ay dzie)! wa%(zyy o'ie st#ony! znu+one wa%k$!
p#a-nienie& i upae&9 jedni (,(ie%i zep(,n$3 p#ze(iwnika ze
wz-"#za! d#udzy (,(ie%i si ut#zy&a3* Da(ede&o)(zy(y &ie%i
za. atwiejsze wa#unki o'#ony! poniewa+ nie -#ozio i& osk#zy0
d%enie*
Kiedy nie 'yo wida3 ko)(a wa%ki! dow"d(a Messe)(zyk"w
z'%i+ywszy si do K%eona i 4e&ostenesa o.wiad(zy i&! +e na
p#"+no si t#udz$5 je.%i jednak zde(yduj$ si da3 &u (z.3
u(znik"w i %ekkoz'#ojny(, w (e%u o'ej.(ia niep#zyja(i" od
tyu! to wydaje &u si! +e znajdzie odpowiedni$ d#o- i s6o#0
suje p#zej.(ie* 7t#zy&awszy to! (ze-o si do&a-a! wy#uszy po
(i(,u + &iejs(a niewido(zne-o d%a niep#zyja(i" i posuwa si
wzdu+ nad'#ze+ny(, ska! szukaj$( p#zej.3 nie 'a#dzo st#o0
&y(,! w ko)(u z t#ude& i wysikie& dota# niepost#ze+enie na
tyy niep#zyja(i" w &iejs(u! -dzie Da(ede&o)(zy(y! zau6awszy
o'#onno.(i natu#a%nej te#enu! nie ustawi%i st#a+y* Zjawi si
na-%e z -"#y na i(, tya(, i p#ze#azi p#ze(iwnik"w nie spo0
dziewaj$(y(, si te-o! a swoi&! kt"#zy (zeka%i na to i uj#ze%i
-o! doda jesz(ze wi(ej odwa-i* Da(ede&o)(zy(y! #a+eni
z dw"(, st#on i zna%azszy si w podo'nej sytua(ji! je.%i &o+na
#ze(zy &ae po#"wnywa3 z wie%ki&i! (o Deonidas pod Te#&o0
pi%a&i @ < i on 'owie& z-in$ osa(zony p#zez Pe#s"w! kt"#zy
id$( .(ie+k$ osk#zyd%i%i -o < na#a+eni z dw"(, st#on na
nie'ezpie(ze)stwo! nie stawia%i ju+ opo#u* Wo'e( p#zewa0
-i %i(ze'nej w#o-a i wy(ze#pani 6izy(znie z powodu niedosta0
te(zne-o od+ywienia zaa&a%i si i Ate)(zy(y opanowa%i
p#zej.(ia*
K%eon i 4e&ostenes zo#ientowawszy si! +e je.%i Da(ede0
&o)(zy(y jesz(ze t#o(, si (o6n$! to zostan$ wy(i(i p#zez
Ate)(zyk"w! zap#zesta%i 'itwy i kaza%i swoi& odst$pi3* P#a-n%i
'owie& Da(ede&o)(zyk"w +ywy(, dostawi3 do Aten! je.%i'y
ty%ko za po.#edni(twe& ,e#o%da udao si dop#owadzi3 i(, do
te-o! +e'y uzna%i sp#aw za p#ze-#an$ i podda%i si konie(zno.(i*
Zapyta%i wi( p#zez ,e#o%da! (zy (,($ zo+y3 '#o) i podda3 si
Ate)(zyko& powie#zaj$( i& de(yzj o swy& %osie
Bi usyszawszy wezwanie! p#zewa+nie opu.(i%i ta#(ze i pod0
nie.%i #(e do -"#y na znak! +e p#zyj&uj$ t p#opozy(j* Po
zawa#(iu zawieszenia '#oni zesz%i si na #oz&owy K%eon i 4e0
&ostenes! a ze st#ony Da(ede&o)(zyk"w "w(zesny dow"d(a
Sty6on! syn Aa#aksa9 pie#wszy 'owie& dow"d(a! Epitadas! z-i0
n$! a wy'#any po ni& ,ippa-#etes @ +y wp#awdzie jesz(ze!
a%e '%iski .&ie#(i %e+a po.#"d t#up"w! t#ze(i& za. dow"d($
z ko%ei! wyzna(zony& na wypadek -dy'y dwu pop#zedni& (o.
si stao! 'y wa.nie Sty6on* Uw Sty6on #aze& ze swoi&i to0
wa#zysza&i o.wiad(zy! +e p#a-nie wysa3 ,e#o%da do Da(e
de&o)(zyk"w na %$dzie stay&! 'y zapy%a3 si! jak &a post$0
pi3* Ate)(zy(y niko-o nie wypu.(i%i z wyspy! %e(z sa&i wezwa%i
,e#o%d"w %a(ede&o)ski(, z %$du stae-o5 w#esz(ie po dwuk#ot0
ny(, a%'o t#zyk#otny(, zapytania(, ostatni ,e#o%d %a(ede&o)0
ski p#zypyn$ z nastpuj$($ odpowiedzi$ d%a zao-i S6akte#ii9
!!Da(ede&o)(zy(y zostawiaj$ wa& sa&y& de(yzj w waszej
sp#awie! a%e nie wo%no wa& popeni3 ni( nie,ono#owe-o?* Bi
za. od'ywszy na#ad w swy& -#onie podda%i si i zo+y%i '#o)*
Te-o wi( dnia i nastpnej no(y t#zy&a%i i(, Ate)(zy(y pod
st#a+$! nazajut#z postawi%i po&nik zwy(istwa na wyspie!
w ko)(u p#zy-otowa%i si do odjazdu i odda%i je)("w pod st#a+
posz(ze-"%ny& t#ie#a#(,o&* Da(ede&o)(zy(y za. wysawszy
,e#o%da za'#a%i zwoki po%e-y(,* Di(z'a za'ity(, i wzity(, do
niewo%i na wyspie Da(ede&o)(zyk"w 'ya nastpuj$(a9 (aa
zao-a wynosia (zte#ystu dwudziestu %udzi5 z %i(z'y tej za0
'#ano do niewo%i dwustu dziewi3dziesi(iu dw"(,! #eszta z-i0
na* W.#"d je)("w Spa#tiat"w 'yo okoo stu dwudziestu*
Ate)(zyk"w nie z-ino wie%u! poniewa+ nie 'ya to 'itwa #e0
-u%a#na*
7'%+enie S6akte#ii! %i(z$( od 'itwy &o#skiej do 'itwy na
wyspie! t#wao dni siede&dziesi$t dwa* Z te-o p#zez dwa0
dzie.(ia dni! to zna(zy w ty& (zasie kiedy posowie %a(ede
&o)s(y znajdowa%i si w pod#"+y (e%e& zawa#(ia ukadu! o'%0
+eni ot#zy&ywa%i #e-u%a#nie po+ywienie5 p#zez (ay za. pozo0
stay ok#es skazani 'y%i ty%ko na to! (o i& dosta#(zano d#o-$
potaje&n$* Mi&o to pozostay jesz(ze na wyspie zapasy z'o+a
i innej +ywno.(i! -dy+ dow"d(a Epitadas wyzna(zy wojsku
&niejsze #a(je! ni+ na to zapasy pozwa%ay* Za#"wno Ate)0
(zy(y jak i Pe%oponezyj(zy(y wy(o6a%i swe wojska z Pi%os do
do&u! a K%eon dot#zy&a p#zy#ze(zenia! (,o3 'yo ono sza%one9
tak 'owie& jak p#zy#zek! w p#ze(i$-u dwudziestu dni dosta0
wi zao- S6akte#ii do Aten*
2y to wypadek d%a /e%%en"w naj&niej o(zekiwany w tej
wojnie5 s$dzi%i 'owie&! +e Da(ede&o)(zy(y ani -ode&! ani
+adny& inny& .#odkie& nie dadz$ si z&usi3 do zo+enia '#oni!
%e(z! wa%(z$( do ostate(zno.(i! z '#oni$ w #ku z-in$5 nie &o-%i
te+ uwie#zy3! +e (i! (o si podda%i! 'y%i %ud1&i tej sa&ej &ia#y
(o po%e-%i* Kiedy p"1niej kt"#y. ze sp#zy&ie#ze)("w ate)0
ski(, zo.%iwie zapyta jedne-o z je)("w! (zy (i! kt"#zy po%e-%i!
'T%i &+a&i dzie%ny&i! odpowiedzia &u jenie(! +e niezwyk%e
(e%n$ &usiaa'y 'y3 st#zaa! kt"#a 'y pot#a6ia od#"+ni3 dzie%0
ny(, od t(,"#z"w! zazna(zaj$( w ten spos"'! +e ka&ienie i st#za0
y ude#zay na o.%ep*
Po p#zywiezieniu je)("w do Aten postanowi%i Ate)(zy(y
t#zy&a3 i(, pod st#a+$ a+ do zawa#(ia pokoju5 je.%i'y jednak
Pe%oponezyj(zy(y p#zedte& wpad%i do Attyki! &iano je)("w
wyp#owadzi3 i za'i3* W Pi%os pozostawi%i Ate)(zy(y zao-!
#"wnie+ Messe)(zy(y wysa%i z 8aupaktos najzdatniejszy(, %u0
dzi do Pi%os jako do swej oj(zyzny < Pi%os %e+y 'owie&
w zie&i na%e+$(ej dawniej do Messenii5 wypada&i #a'unkowy0
&i pustoszy%i oni Dakoni i posu-uj$( si ty& sa&y& na#ze0
(ze& wy#z$dza%i 'a#dzo powa+ne szkody* Da(ede&o)(zy(y nie
'y%i p#zyzwy(zajeni dot$d do te-o #odzaju #a'unkowej wojny!
a wo'e( te-o! +e ,e%o(i p#ze(,odzi%i na st#on Messe)(zyk"w!
za(z%i si o'awia3! +e'y #u(, ten nie zato(zy jesz(ze wikszy(,
k#-"w w k#aju* Mi&o +e nie (,(ie%i p#zed Ate)(zyka&i wy0
jawi3 swy(, kopot"w! zde(ydowa%i si jednak wysa3 pose%0
stwo i sta#a3 si! o i%e to 'dzie &o+%iwe! o odzyskanie Pi%os
i o zw#ot je)("w* De(z Ate)(zy(y stawia%i ju+ wiksze wy&a0
-ania i %i(zne pose%stwa %a(ede&o)skie odp#awia%i z ni(zy&*
Taki 'y p#ze'ie- wypadk"w pod Pi%os*
Za#az po ni(,! te-o sa&e-o %ata! wyp#awi%i si Ate)(zy(y
p#ze(iw Ko#yntowi w si%e osie&dziesi(iu ok#t"w! dw"(, ty0
si(y wasny(, ,op%it"w i dwustu je1d1("w na spe(ja%ny(,
statka(, p#zezna(zony(, do t#anspo#towania jazdy Towa#zy0
szy%i i& w tej wyp#awie Mi%ezyj(zy(y! And#yj(zy(y i Ka#ystyj
(zy(y5 dowodzi za. wyp#aw$ 8ikias! syn 8ike#atosa i dwaj
&ni wodzowie* Pyn%i wi( i p#zed '#zaskie& so)(a wy%$do0
wa%i &idzy B,e#soneze& i Rejtos w tej (z.(i wy'#ze+a! -dzie
wznosi si wz-"#ze So%i-ejos! na kt"#y& z dawien dawna zao0
+y%i osad 4o#owie! 'y to(zy3 'oje z Ko#yntyj(zyka&i po(,o0
dz$(y&i ze sz(zepu eo%skie-o5 na wz-"#zu %e+y o'e(nie wie.
So%i-eja* 7d%e-o.3 od te-o punktu wy'#ze+a! -dzie wy%$doway
ok#ty! do So%i-ei wynosi dwana.(ie stadi"w! do Ko#yntu sze.30
dziesi$t! a do Ist&u Ko#yn(kie-o dwadzie.(ia* Ko#yntyj(zy(y!
dowiedziawszy si za po.#edni(twe& A#-os o z'%i+aniu si woj0
ska ate)skie-o! wy#uszy%i wszys(y na ist&! z wyj$tkie& ty(,!
kt"#zy &ieszkaj$ po d#u-iej st#onie &idzy&o#za5 nie '#ao te+
udziau pi(iuset Ko#yntyj(zyk"w stanowi$(y(, zao- w A&
p#akii i Deukadzie* Baa za. #eszta! zdo%na do noszenia '#oni!
(zekaa na %$dowanie Ate)(zyk"w* Kiedy za. Ate)(zy(y &i&o
to niepost#ze+enie wy%$dowa%i w no(y! Ko#yntyj(zy(y! zaa%a#0
&owani sy-naa&i .wiet%ny&i! wy#uszy%i pospiesznie p#ze(iwko
ni& pozostawiwszy poow swy(, si w Ken(,#ei na wypadek!
-dy'y Ate)(zy(y #uszy%i w kie#unku K#o&&ion*
=eden z wodz"w! 2attos < 'yo 'owie& dw"(, wodz"w
w tej 'itwie < uda si z oddziae& wojska do nie u&o(nionej
wsi So%i-ei! +e'y pi%nowa3 jej p#zed ewentua%ny& atakie&!
d#u-i za.! Diko6#on! z #eszt$ oddziau sta# si z Ate)(zyka&i*
8a po(z$tku zaatakowa%i Ko#yntyj(zy(y p#awe sk#zydo Ate)0
(zyk"w za#az po i(, wy%$dowaniu nap#ze(iw B,e#sonezu! na0
stpnie za. tak+e pozostae siy ate)skie* Rozpo(za si za(ita
i w (ao.(i w#(z p#owadzona 'itwa* P#awe sk#zydo Ate)(zy0
k"w i Ka#ystyj(zyk"w < (i 'owie& sta%i na sa&y& k#a)(u
p#awe-o sk#zyda < wyt#zy&ao nap"# Ko#yntyj(zyk"w i (,o0
(ia+ z t#ude&! odpa#o i(, jednak* Bi za. wy(o6awszy si do
&u#u po%ne-o i zna%azszy si na -"#ze < (ay 'owie& te#en
'y -"#zysty < #zu(a%i na p#ze(iwnik"w ka&ienia&i* Za.pie0
wawszy pean nata#%i powt"#nie9 Ate)(zy(y stawi%i op"# i zn"w
to(zya si 'itwa w#(z* =ednak+e pewien oddzia ko#yn(ki
p#zyszed z po&o($ wasne&u %ewe&u sk#zydu5 z&usiwszy
p#awe sk#zydo ate)skie do odw#otu .(i-a je a+ do wy'#ze+a
&o#skie-o* De(z p#zy ok#ta(, Ate)(zy(y i Ka#ystyj(zy(y
zn"w si zat#zy&a%i i zw#"(i%i p#ze(iw Ko#yntyj(zyko&* Reszta
wojska za#"wno ate)skie-o jak ko#yn(kie-o p#owadzia '"j 'ez
p#ze#wy5 najzawzi(iej wa%(zyo p#awe sk#zydo ko#yn(kie!
-dzie 'y sa& Diko6#on! p#ze(iw %ewe&u sk#zydu ate)skie&u5
'a%i si 'owie&! +e Ate)(zy(y ze(,($ p#zed#ze3 si do wsi
So%i-ei*
P#zez du-i wi( (zas wa%(zy%i nie ustpuj$( so'ie wzaje&0
nie* W ko)(u Ko#yntyj(zy(y zosta%i z&uszeni do odw#otu p#zez
jazd ate)sk$! kt"#a ode-#aa niezwyk%e wa+n$ #o%! -dy+ p#ze0
(iwna st#ona w o-"%e jazdy nie posiadaa5 (o6n%i si wi( na
wz-"#za! zaj%i ta& pozy(je i nie s(,odzi%i ju+ (zekaj$( spokoj0
nie* Pod(zas odw#otu p#awe sk#zydo ko#yn(kie ponioso
o-#o&ne st#aty w %udzia(,! &idzy inny&i z-in$ dow"d(a
Diko6#on5 #eszta wojska! nie .(i-ana z'ytnio p#zez niep#zy0
ja(ie%a! 'ez spe(ja%ne-o po.pie(,u wy(o6aa si po k%s(e i za0
ja pozy(je na -"#ze* Ate)(zy(y! wo'e( te-o +e niep#zyja(ie%
nie podej&owa 'itwy! zdzie#a%i z'#oje po%e-y(, i z'ie#a%i
zwoki swoi(, +onie#zy5 od #azu te+ postawi%i po&nik zwy0
(istwa* 4#u-a poowa Ko#yntyj(zyk"w staa na st#a+y
w Ken(,#ei! pi%nuj$(! a'y Ate)(zy(y nie popyn%i do K#o&
&ion! i oddzie%ona -"#a&i 7nejon nie wiedziaa ni( o 'itwie*
Kiedy jednak Ko#yntyj(zy(y (i uj#ze%i wznosz$(y si tu&an
ku#zu i zo#ientowa%i si w sytua(ji! od #azu #uszy%i na po&o(*
R"wnie+ sta#sze #o(zniki z Ko#yntu na wie.3 o ty&! (o si stao!
wy'#ay si z odsie(z$* Ate)(zy(y za. zo'a(zywszy i(, wszyst0
ki(, id$(y(, p#ze(iw ni& i s$dz$(! +e to nad(,odzi po&o( po0
'%iski(, pa)stw pe%oponeski(,! pospiesznie wy(o6a%i si na
ok#ty 'io#$( ze so'$ zdo'y(zne z'#oje i zwoki po%e-y(,
z wyj$tkie& dw"(,! kt"#y(, nie zna%e1%i* Wsiadszy na ok#ty
pod$+y%i na p#ze(iw%e-e wyspy5 sta&t$d wysa%i ,e#o%da i na
podstawie ukadu dosta%i od Ko#yntyj(zyk"w pozostawione
zwoki* Ko#yntyj(zyk"w z-ino w tej 'itwie dwustu dwunastu!
Ate)(zyk"w nie(o &niej ni+ pi3dziesi(iu*
Wy#uszywszy z wysp popyn%i Ate)(zy(y jesz(ze te-o sa
&e-o dnia do K#o&&ion w zie&i ko#yn(kiej9 K#o&&ion od
%e-e jest od Ko#yntu o sto dwadzie.(ia stadi"w* Zawin$wszy
ta& pustoszy%i k#aj i spdzi%i ta& no(* 8azajut#z popyn$wszy
wzdu+ wy'#ze+a wy%$dowa%i w zie&i epidau#yjskiej5 nastp
nie uda%i si do Metony! %e+$(ej &idzy Epidau#os i T#ojdzen$*
Ist& B,e#soneski! na kt"#y& %e+y Metona! od(i%i &u#e&! o'sa0
dzi%i zao-$ i pustoszy%i zie&i t#ojdze)sk$! ,a%iadzk$ i epidau
#yjsk$* 4oko)(zywszy za. 'udowy 6o#ty6ika(ji odpyn%i na
ok#ta(, do do&u*
W ty& sa&y& (zasie Eu#y&edont i So6ok%es! #uszywszy
z 6%ot$ ate)sk$ z Pi%os na Sy(y%i! p#zy'y%i po d#odze do Ko#0
ki#y i #aze& z &ieszka)(a&i &iasta podj%i wyp#aw p#ze(iw
o%i-a#(,o&! kt"#zy zaj%i pozy(je na -"#ze Istone5 'y%i to (i sa0
&i o%i-a#(,owie! kt"#zy po ostatni(, wa%ka(, wewnt#zny(,
p#zep#awi%i si na wysp! opanowa%i k#aj i wy#z$dza%i wie%0
kie szkody* Ate)(zy(y p#zypu.(iwszy sztu#& zdo'y%i 6o#ty6i0
ka(je i o%i-a#(,owie s(,#oni%i si na jedno ze wz-"#z5 doszo
do ukadu! na &o(y kt"#e-o o%i-a#(,owie &ie%i wyda3 swe woj0
ska naje&ne i '#o)! a de(yzj o swy& %osie powie#zy3 %udowi
ate)skie&u* Wodzowie ate)s(y p#zewie1%i i(, pod st#a+$ na
wysp Pty(,i a+ do (zasu odesania do Aten5 postanowiono
#"wnie+! +e w #azie s(,wytania ko-o.! kto 'y p#"'owa u(ie(!
ukad t#a(i sw$ wa+no.3* P#zyw"d(y de&ok#at"w ko#ki#ejski(,!
w o'awie! +e Ate)(zy(y nie wy&ie#z$ o%i-a#(,o& ka#y .&ie#(i!
o'&y.%i%i nastpuj$(y podstp9 wysyaj$ do o%i-a#(,"w i(, p#zy0
ja(i" i do#adzaj$ i&! #zeko&o z +y(z%iwo.(i! +e naj%epiej '0
dzie sp#"'owa3 jak naj#y(,%ej u(ie(zki5 o6ia#owuj$ si z dosta#0
(zenie& odzi na ten (e% i opowiadaj$! +e st#ate-owie ate)s(y
nosz$ si z p%ane& wydania i(, %udowi ko#ki#ejskie&u5 w ten
spos"' udaje si i& nakoni3 niekt"#y(, o%i-a#(,"w do u(ie(zki*
Kiedy (i jednak wypywa%i na dosta#(zonej i& odzi! zosta%i
s(,wytani! ukad uznano za ze#wany! a wszystki(, o%i-a#(,"w
wydano %udowi ko#ki#ejskie&u* 4o te-o! +e o%i-a#(,owie uwie0
#zy%i w to i +e tw"#(y te-o podstpu p%an sw"j zupenie pewnie
&o-%i wykona3! p#zy(zyni%i si w nie&aej &ie#ze wodzowie
ate)s(y5 'yo 'owie& o(zywiste! +e st#ate-owie ate)s(y nie
(,(ie%i! 'y ko&u. inne&u p#zypad zasz(zyt odstawienia je)0
("w do Aten5 oni za. sa&i nie &o-%i te-o u(zyni3! -dy+ &usie%i
pyn$3 na Sy(y%i* Ko#ki#ej(zy(y wzi$wszy je)("w za&kn%i
i(, w wie%ki& 'udynku! a nastpnie wyp#owadzaj$( -#upa&i po
dwudziestu %udzi zwi$zany(, ze so'$ p#zepusz(za%i p#zez po0
dw"jny sze#e- ,op%it"w5 ka+dy ,op%ita! je.%i zo'a(zy swe-o
w#o-a oso'iste-o! 'i -o i ku* Ty(,! kt"#zy sz%i z'yt powo%nie!
popdza%i %udzie z 'i(za&i*
W ten spos"' w taje&ni(y p#zed ty&i! kt"#zy 'y%i za&kni(i
w 'udynku! wyp#owadzono i za'ito okoo sze.3dziesi(iu %udzi*
Pozosta%i za. &y.%e%i! +e p#owadz$ i(, jedynie w inne &iejs(e*
Sko#o jednak kto. i& o ty& doni"s! wzywa%i opieki Ate)(zy
k"w i p#osi%i! +e'y i(, #a(zej sa&i Ate)(zy(y za'i%i! je.%i p#a0
-n$ i(, .&ie#(i5 nie (,(ie%i te+ ju+ wy(,odzi3 z 'udynku
i o.wiad(zy%i! +e niko&u nie dadz$ wej.3 p#ze&o($ do sie'ie*
Ko#ki#ej(zy(y nie p#"'owa%i w(a%e 6o#sowa3 d#zwi5 wyszed0
szy na da(, i ze#wawszy -o! #zu(a%i na d" (e-y i st#ze%a%i z u0
k"w5 wewn$t#z ka+dy (,#oni si! jak &"-! a #"wno(ze.nie wie0
%u popeniao sa&o'"jstwo* =edni w'ija%i so'ie w szyj st#zay!
kt"#e spaday z -"#y! inni dusi%i si u+ywaj$( do te-o sznu#"w
od znajduj$(y(, si ta& "+ek a%'o pt%i z#o'iony(, z wasny(,
szat* Tak u&ie#aj$( z #$k wasny(, i od po(isk"w #zu(any(,
z -"#y! na wsze%kie sposo'y -in%i p#zez zna(zn$ (z.3 no(y!
kt"#a zapada nad t$ st#aszn$ s(en$ &o#du* Z nastanie& dnia
Ko#ki#ej(zy(y #zu(iwszy i(, zwoki na wozy wywie1%i je poza
o'#' &iasta* Ko'iety! kt"#e poj&ano w 6o#te(y! sp#zedano
w niewo%* W ten spos"' '#oni$(y si na -"#ze Istone Ko#ki
#ej(zy(y zosta%i wy&o#dowani p#zez pa#ti de&ok#aty(zn$ i na
ty&! p#zynaj&niej je.%i idzie o ninieisz$ woin! zako)(zya si
du-o%etnia wa%ka do&owa na Ko#ki#ze* Z pokonanej pa#tii
nie pozostao ju+ ni(! (o 'y &iao jakieko%wiek zna(zenie* Ate)0
(zy(y z-odnie z pie#wotny& p%ane& odpyn%i na Sy(y%i i p#o0
wadzi%i ta& wojn u 'oku sp#zy&ie#ze)("w*
Aka#na)(zy(y i (i z Ate)(zyk"w! kt"#zy 'y%i w 8au4aktos!
wyp#awiwszy si pod konie( te-o %ata p#ze(iw &iastu ko
#yn(kie&u Anakto#ion u wej.(ia do Zatoki A&p#akijskiej! zdo0
'y%i je zd#ad$* Po wy-naniu z &iasta Ko#yntyj(zyk"w sko%oni0
zowa%i Aka#na)(zy(y (ae te#yto#iu&* Dato do'ie-o ko)(a*
8astpnej zi&y A#ystydes! syn A#(,ipposa! jeden ze st#ate
-"w dowodz$(y(, ok#ta&i ate)ski&i! kt"#e wysano do sp#zy
&ie#ze)("w d%a .(i$-ni(ia daniny! 'ie#ze do niewo%i w Eion
St#y&one& Pe#sa A#ta6e#nesa! jad$(e-o od k#"%a pe#skie-o
do Da(ede&onu* Po sp#owadzeniu -o do Aten i p#zetu&a(ze0
niu %istu! kt"#y &ia p#zy so'ie w jzyku assy#yjski&! dowie0
dzie%i si Ate)(zy(y! poza wie%u sp#awa&i! +e k#"% nie wie! (ze0
-o wa.(iwie p#a-n$ Da(ede&o)(zy(y! -dy+ ka+dy z i(, pos"w
&"wi (o inne-o5 'yo te+ w %i.(ie! +e je.%i Da(ede&o)(zy(y
(,($ wy#a1nie powiedzie3! o (o i& idzie! nie(,aj p#zy.%$ po0
s"w #aze& z A#ta6e#nese&* Ate)(zy(y od(zytawszy %ist odsyaj$
A#ta6e#nesa na t#"j#zdow(u do E6ezu! a #"wno(ze.nie z ni&
wyp#awiaj$ swoi(, pos"w5 (i jednak dowiedziawszy si w E6e0
zie o .&ie#(i k#"%a A#tokse#ksesa! syna Kse#ksesa < istotnie
u&a# 'owie& w ty& (zasie < pow#"(i%i do Aten*
Tej sa&ej zi&y B,io(i na +$danie Ate)(zyk"w! kt"#zy po0
dej#zewa%i i(, o knowania 'untowni(ze! z'u#zy%i swoje &u#y!
ot#zy&a%i jednak od Ate)(zyk"w zapewnienie! +e +adne inne
.#odki p#ze(iw ni& nie zostan$ u+yte* W ten spos"' zi&a si
sko)(zya i si"d&y #ok tej wojny opisanej p#zez Tukidydesa*
Za#az z po(z$tkie& nastpne-o %ata! w (zasie nowiu! zda#zyo
si (z.(iowe za3&ienie so)(a @5 w ty& sa&y& &iesi$(u nast$0
pio t#zsienie zie&i* W ty& (zasie za#"wno &ity%e)s(y jak
i inni %es'ijs(y e&i-#an(i! #uszywszy w wie%kiej %i(z'ie z %$du
stae-o i zwe#'owawszy naje&nik"w (z.(iowo z Pe%oponezu!
(z.(iowo z Azji Mniejszej! zdo'ywaj$ Rojtejon* 2io#$ kont#y0
'u(j w wysoko.(i dw"(, tysi(y state#"w 6okajski(, i opusz(za0
j$ &iasto nie wy#z$dzaj$( niko&u k#zywdy* Pote& Wyp#awi%i
si p#ze(iw Antand#os i zaj%i zd#ad$ to &iasto5 &ie%i za&ia#
uwo%ni3 wszystkie &iasta tak zwane aktejskie :nad'#ze+ne;!
kt"#e dawniej na%e+ay do Mity%e)(zyk"w! a o'e(nie 'yy
pod #z$da&i ate)ski&i! p#zede wszystki& za. Antand#os*
B,(ie%i si ta& u&o(ni3* W &iejs(u ty& atwo 'yo 'udowa3
ok#ty i spo#z$dza3 sp#zt wojenny! -dy+ d#zewa 'yo pod do0
statkie& i w s$siedztwie %e+aa -"#a Ida* B,(ie%i wi( sta&t$d
#o'i3 wypady! pustoszy3 po'%iskie Des'os i pod'i3 eo%skie
&iasta na %$dzie stay&* Takie &ie%i p%any i takie #o'i%i p#zy0
-otowania*
Te-o sa&e-o %ata Ate)(zy(y w si%e sze.3dziesi(iu ok#t"w
i dw"(, tysi(y ,op%it"w! z niewie%k$ i%o.(i$ jazdy o#az ze
sp#zy&ie#ze)(a&i &i%ezyjski&i i niekt"#y&i inny&i wyp#a0
wi%i si p#ze(iw Kite#ze5 dowodzi%i wyp#aw$ 8ikias! syn 8ike0
#atosa! 8ikost#atos! syn 4iejt#e6esa! i Autok%es! syn To%&ajosa*
Wyspa Kite#a %e+y p#zy wy'#ze+u %ako)ski& nap#ze(iw Ma
%ei* Za&ieszkuj$ j$ pe#iojkowie %a(ede&o)s(y5 (o#o(znie p#zy0
je+d+a ze Spa#ty peno&o(nik do sp#aw Kite#y! zwany kite#o0
dikes! i sta%e ut#zy&uj$ na niej Da(ede&o)(zy(y zao- ,op%i0
t"w o#az st#ze-$ wyspy -o#%iwie* Ta& 'owie& zawijaj$ ok#ty
,and%owe z E-iptu i Di'ii5 p#"(z te-o wyspa stanowi o(,#on
d%a Dakonii p#zed ataka&i pi#a(ki&i od st#ony &o#za! 'o jedy0
nie z tej st#ony jest Dakonia za-#o+ona* Wyspa ta wznosi si
&idzy Mo#ze& Sy(y%ijski& i K#ete)ski&*
Ate)(zy(y wy%$dowawszy z dziesi(iu ok#ta&i i z dwo&a
tysi$(a&i ,op%it"w &i%ezyjski(, zdo'ywaj$ poo+one nad &o0
#ze& &iasto zwane Skandeja5 #eszta wojska aduje w d#u-iej
(z.(i wyspy! zw#"(onej ku Ma%ei! i &asze#uje ku sto%i(y Kite0
#yj(zyk"w poo+onej w -'i5 tu spotykaj$ ju+ siy z'#ojne
p#ze(iwnika w po%u p#zed &iaste&* Kiedy doszo do 'itwy! Ki0
te#yj(zy(y p#zez niedu-i (zas stawia%i op"#! nastpnie #zu(i%i
si do u(ie(zki i s(,#oni%i do (z.(i &iasta poo+onej na -"#ze*
P"1niej podda%i si 8ikiasowi i je-o ko%e-o&! stawiaj$( ty%ko je0
den wa#unek! +e'y i& da#owano +y(ie* Z#eszt$ ju+ p#zedte& na0
wi$za 8ikias #oz&owy z Kite#yj(zyka&i5 d%ate-o szy'(iej
doszo do zawa#(ia ukadu i wa#unki 'yy do-odniejsze* W p#ze0
(iwny& wypadku 'y%i'y Ate)(zy(y niew$tp%iwie usun%i Ki
te#yj(zyk"w z wyspy! za#"wno ze wz-%du na to! +e 'y%i Da(e
de&o)(zyka&i! jak i na to! +e wyspa %e+aa tak '%isko Dakonii*
Po zawa#(iu po#ozu&ienia o'j%i Ate)(zy(y w posiadanie &ia0
sto Skandej! %e+$(e koo po#tu* Zostawiwszy zao- w sto%i(y
Kite#y! popyn%i do Azyne! /e%os i wie%u inny(, &iejs(owo.(i
nad'#ze+ny(,* D$duj$( i no(uj$( w do-odny(, punkta(,! pu0
stoszy%i k#aj p#zez siede& dni*
Da(ede&o)(zy(y widz$(! +e Ate)(zy(y opanowa%i Kite#!
o(zekiwa%i podo'ny(, najazd"w na swoi& wasny& te#enie!
8i-dzie nie -#o&adzi%i p#ze(iw Ate)(zyko& swej (aej siy
z'#ojnej! %e(z wysya%i ty%ko do za-#o+ony(, &iejs( oddziay
,op%it"w i wz&o-%i w o-"%e (zujno.3* 2a%i si 'owie& #oz#u0
(,"w we wasny& pa)stwie wo'e( niepo&y.%nej sytua(ji
&i%ita#nej5 na S6akte#ii spotkaa i(, niespodziewana i o-#o0
&na k%ska! Pi%os i Kite#a znajdoway si w #ka(, ate)ski(,!
ze wszystki(, st#on sza wojna p#owadzona w szy'ki& te&pie
i nieo'%i(za%na* Ltwo#zy%i wi( w'#ew swy& zwy(zajo& od0
dzia jazdy w %i(z'ie (zte#ystu %udzi i oddzia u(znik"w* 8i-dy
te+ jesz(ze nie 'y%i tak znu+eni wojn$* W'#ew t#ady(ji wojen0
nej wp%$ta%i si w wojn &o#sk$! i to jesz(ze z Ate)(zyka&i!
kt"#zy ka+dy nie z#ea%izowany p%an uwa+a%i za usz(ze#'ek
w stosunku do te-o! (o zdanie& i(, 'yo &o+%iwe do osi$0
-ni(ia* R"wno(ze.nie %i(zne i nieo(zekiwane (iosy! kt"#e spady
na ni(, w k#"tki& ok#esie (zasu! o-#o&nie i(, p#ze#aziy* Lsta0
wi(znie o'awia%i si takie-o niesz(z.(ia jak na S6akte#ii* 8ie
&ie%i ju+ dawnej pewno.(i w dziaania(, wojenny(,! na ka+0
dy& k#oku %ka%i si 6aszywy(, posuni3 i! nie p#zyzwy(zajeni
do niepowodze)! st#a(i%i zau6anie do sie'ie*
Kiedy Ate)(zy(y pustoszy%i oko%i(e nad&o#skie! Da(ede&o)0
(zy(y za(,owywa%i si na o-" 'ie#nie5 i(, zao-i w po'%i+u
&iejs( %$dowania niep#zyja(i" (zuy si w ty(, wa#unka(,
z'yt sa'e* =edna ty%ko! kt"#a '#onia oko%i(y Koty#ty i A6#o
dytii! nata#szy na #ozp#oszony tu& %ekkoz'#ojny(, Ate)(zy
k"w z&usia i(, do u(ie(zki5 jednak+e po zjawieniu si ,op%i0
t"w wy(o6aa si z pow#ote&* Z-ino i(, niewie%u! a Ate)(zy(y
za'#awszy '#o) i postawiwszy po&nik zwy(istwa odpyn%i
na Kite#* Z Kite#y! opyn$wszy p#zy%$dek! dota#%i do Epidau
#os0Di&e#y i spustoszywszy (z.3 te#yto#iu& p#zy'y%i do Ty
#ei! na%e+$(ej do tak zwane-o k#aju kinu#yjskie-o! na -#ani(y
A#-o%idy i Dakonii* Da(ede&o)(zy(y za&ieszkuj$(y ten k#aj od0
da%i -o wypdzony& Aj-ineto& w na-#od za p#zysu-i oddane
p#zez ni(, pod(zas t#zsienia zie&i i powstania ,e%ot"w! jak
#"wnie+ i d%ate-o! +e Aj-ine(i zawsze sta%i po st#o&e Da(ede
&onu! &i&o +e 'y%i poddany&i ate)ski&i*
8a wie.3 o z'%i+aniu si 6%oty ate)skiej Aj-ine(i opusz(zaj$
6o#t! kt"#y wa.nie 'udowa%i na wy'#ze+u &o#ski&! i wy(o0
6uj$ si do poo+one-o na -"#ze &iasta! od%e-e-o &niej wi(ej
o dziesi3 stadi"w od &o#za* =edna z za"- %a(ede&o)ski(,!
kt"#a 'ya w tej oko%i(y i #aze& z ni&i p#a(owaa p#zy 'udo0
wie 6o#tu! &i&o p#".' Aj-inet"w nie (,(iaa i& towa#zyszy35
wydawao si i& nie'ezpie(zne za&kn$3 si w &u#a(, &iasta*
Wy(o6a%i si wi( na wy+ej poo+one &iejs(e i (zuj$( si sa'i
nie podej&owa%i +adnej ak(ji* Ty&(zase& Ate)(zy(y wy%$do0
wa%i i #uszywszy od #azu z (a$ si$ z'#ojn$ zdo'y%i Ty#e*
Miasto spa%i%i! do'ytek sp%$d#owa%i! ty(, za. Aj-inet"w! kt"#zy
nie z-in%i w wa%(e! sp#owadzi%i do Aten! a #aze& z ni&i znaj0
duj$(e-o si u ni(, dow"d( %a(ede&o)skie-o! Tanta%osa! syna
Pat#ok%esa9 zosta 'owie& #anny i wzity do niewo%i* Sp#owa0
dzi%i tak+e pewn$ niewie%k$ %i(z' Kite#yj(zyk"w! kt"#y(, ze
wz-%d"w 'ezpie(ze)stwa wo%e%i nie pozostawia3 na &iejs(u*
Kite#yj(zyk"w ty(, postanowi%i u&ie.(i3 na wyspa(,! nato0
&iast pozosta%i Kite#yj(zy(y p#ze'ywaj$(y na swojej wyspie
&ie%i zapa(i3 danin w wysoko.(i (zte#e(, ta%ent"w* Wszyst0
ki(, Aj-inet"w z powodu zadawnionej i(, niep#zyja1ni do Aten
postanowiono za'i3! Tanta%osa za. t#zy&a3 w wizieniu! do$0
(zywszy -o do je)("w wzity(, na S6akte#ii*
Te-o sa&e-o %ata do(,odzi do zawieszenia '#oni na Sy(y%ii!
najpie#w &idzy Ka&a#y)(zyka&i i &ieszka)(a&i Ge%i* 8a0
stpnie tak+e #eszta pa)stw sy(y%ijski(, wysaa do Ge%i pos"w!
kt"#zy podj%i #oz&owy w sp#awie zawa#(ia pokoju* Wy-a0
szano #oz&aite po-%$dy za i p#ze(iw5 #ozt#z$sano #"+ne spo#ne
sp#awy! w kt"#y(, to %u' ta&to pa)stwo uwa+ao si za po0
k#zywdzone* Sy#akuza)(zyk za. /e#&ok#ates! syn /e#&ona!
najwi(ej nakania do zawa#(ia pokoju i p#ze&"wi w ten spo0
s"'9
ESy(y%ij(zy(yJ P#ze&awia3 'd tutaj jako p#zedstawi(ie%
&iasta 'ynaj&niej nie najsa'sze-o i nie takie-o! kt"#e&u naj0
wi(ej wojna doku(za* B,( pu'%i(znie wskaza3! w (zy& %e+y
do'#o (aej Sy(y%ii* Po ("+ &"wi3 o'sze#nie o ty&! jak 'a#dzo
(i$+y %udzio& wojna! sko#o wszys(y o ty& wiedz$F P#ze(ie+
nikt nie podej&uje jej wskutek nie.wiado&o.(i ani te+ nie uni0
ka pod wpywe& st#a(,u! je.%i ty%ko s$dzi! +e &o+e (o. na niej
zyska3* =edni uwa+aj$! +e zyski z wojny s$ wiksze ni+ ok#op0
no.(i! jakie ona z so'$ niesie! d#udzy wo%$ na#azi3 si na nie'ez0
pie(ze)stwo ni+ na 'ezpo.#edni$ st#at* =e.%i jednak o'ie st#ony
podej&uj$ wojn nie w po#! to nawoywanie do pokoju &o+e
'y3 po+yte(zne* 2yo'y te+ #ze(z$ niezwyk%e (enn$! -dy'y.&y
to so'ie w o'e(nej (,wi%i u.wiado&i%i5 ka+dy z nas p#zyst$pi
do wojny p#a-n$( jak naj%epiej za'ezpie(zy3 inte#esy wasne-o
pa)stwa! te#az za. sta#a&y si d#o-$ #okowa) doj.3 do po#o0
zu&ienia* =e.%i nie uda si osi$-n$3 zadowo%enia wszystki(,
pa)stw! znowu podej&ie&y wojn*
EA jednak! je.%i #ozu&nie p#zyj#zy&y si sp#awie! &usi&y
doj.3 do p#zekonania! +e ze'#anie nasze nie ty%ko &a o'#adowa3
nad sp#awa&i posz(ze-"%ny(, pa)stw! %e(z nad ty&! (zy uda
si na& jesz(ze u#atowa3 (a$ Sy(y%i! za-#o+on$ < jak s$0
dz<p#zez Ate)(zyk"w* Wie#z(ie! +e Ate)(zy(y wi(ej ni+ &oje
sowa z&uszaj$ nas do osi$-ni(ia wzaje&ne-o po#ozu&ienia*
2d$( 'owie& najwiksz$ pot-$ w.#"d /e%%en"w! z &a$ 6%ot$
znajduj$($ si na naszy(, woda(, (zy,aj$ na ka+d$ nasz$ po0
&yk i pod pozo#e& wypeniania o'owi$zk"w p#zy&ie#za
uk#ywaj$ swe niep#zyjazne za&ia#y* =est 'owie& #ze(z$ p#aw0
dopodo'n$! +e sko#o &y p#owadzi&y wojny &idzy so'$ i sp#o0
wadza&y Ate)(zyk"w! kt"#zy nawet nie wzywani (,tni s$
do z'#ojnej inte#wen(ji! i sko#o nasze pieni$dze zu+ywa&y
ku wasnej z-u'ie! a #"wno(ze.nie p#zy-otowuje&y -#unt pod
i(, panowanie<to dojd$ oni kiedy. do p#zekonania! +e jeste.0
&y ju+ sa'i! i zjawiwszy si z wiksz$ 6%ot$ sp#"'uj$ nas opa0
nowa3*
EA p#ze(ie+! -dy'y.&y 'y%i #ozu&ni! ka+de z naszy(, pa)stw
powinno 'y si sta#a3 #a(zej o zwikszenie swe-o stanu posiada0
nia! a nie o u&niejszanie te-o! (o posiada&y5 jedynie w ty&
(e%u powinno si p#zyzywa3 sp#zy&ie#ze)("w i na#a+a3 na #y0
zyko wojny* Powinno si z#ozu&ie3! +e wojna wewnt#zna naj0
wi(ej nisz(zy za#"wno posz(ze-"%ne pa)stwa jak i (a$ Sy0
(y%i* Gotuje si p#ze(ie+ za&a(, na (ao.3 Sy(y%ii! a &y p#o0
wadzi&y spo#y &idzy posz(ze-"%ny&i pa)stwa&i* W z#ozu0
&ieniu tej sytua(ji powinna jednostka po-odzi3 si z jednostk$!
a pa)stwo z pa)stwe& i sta#a3 si wsp"%ny& wysikie& u#ato0
wa3 (a$ Sy(y%i* 8ie(,aj te+ nikt nie stoi na 'dny& stano0
wisku! +e jedynie 4o#owie sy(y%ijs(y s$ w#o-a&i Ate)(zyk"w!
&iasta nato&iast zao+one p#zez B,a%kidyj(zyk"w s$ 'ezpie0
(zne ze wz-%du na swe jo)skie po(,odzenie* 8ie d%ate-o 'o0
wie& atakuj$ nas At()(zy(y! +e &ieszkaj$ tu dwa sz(zepy i +e
jedne-o z ni(, s$ w#o-a&i! %e(z d%ate-o! +e p#a-n$ zdo'y3 'o0
-a(twa Sy(y%ii! kt"#e s$ wsp"%n$ wasno.(i$ nas wszystki(,*
7kazao si to (akie& jawnie! kiedy B,a%kidyj(zy(y wezwa%i
i(, na po&o(9 (,o(ia+ 'owie& &iasta po(,odzenia (,a%kidyj
skie-o! &i&o p#zy&ie#za! ni-dy nie p#zyszy z po&o($ Ate)(zy
ko&! Ate)(zy(y z wiksz$ -o#%iwo.(i$! ni+ te-o wy&a-a t#ak0
tat! zjawi%i si z odsie(z$* 8ie &a& naj&niejszej p#etensji do
Ate)(zyk"w! +e d$+$ do panowania i zdo'y(zy! nie potpia&
'owie& ty(,! kt"#zy (,($ panowa3! %e(z ty(,! kt"#zy (,($ si
podpo#z$dkowa39 natu#ze %udzkiej w#odzona jest (,3 panowa0
nia nad ty&i! kt"#zy ustpuj$! %e(z #"wnie+ w#odzona (zujno.3
p#zed napastnikie&* =e.%i to #ozu&ie&y! a &i&o to nie sto0
suje&y odpowiedni(, .#odk"w za#ad(zy(,! je.%i p#zy(,odzi&y
tutaj uwa+aj$(! +e nie jest naszy& najwa+niejszy& zadanie&
wsp"%nie o'&y.%i3 o'#on p#zed -#o+$(y& na& nie'ezpie(ze)0
stwe&! to popenia&y niewy'a(za%ny '$d* 8ajszy'sz$ d#o-$
wiod$($ do (e%u jest zawa#(ie wzaje&ne-o po#ozu&ienia5 Ate)0
(zy(y nie p#owadz$ 'owie& wojny z na&i z Aten! %e(z z ty(,
&iast! kt"#e i(, wzywaj$* W ten spos"' nie wojna zapo'ie-nie
innej wojnie! %e(z pok"j 'ez wie%ki(, za(,od"w poo+y k#es na0
szy& spo#o&5 a (i! kt"#zy wezwani p#zy'y%i tu pod pikny&
pozo#e&! w #ze(zywisto.(i za. ze zy&i za&ia#a&i! odejd$ nie
osi$-n$wszy (e%u i poz'awieni powod"w do inte#wen(ji*
ETakie s$ ko#zy.(i! jakie osi$-nie&y w stosunku do Ate)(zy0
k"w! je.%i powe1&ie&y &$d#e postanowienie* A%e (zy i ze
wz-%du na nas sa&y(, nie powinni.&y zaw#ze3 pokoju! kt"#y
powsze(,nie uznany jest za najwy+sze do'#oF A%'o (zy+ &y0
.%i(ie! +e je.%i ko&u. si powodzi! a inne&u nie! to wojna
w wikszej &ie#ze ni+ pok"j poo+y k#es (zyi&. niepowodze
nio& %u' %epiej za'ezpie(zy (zyje. powodzenieF Bzy+ nie s$
zi(ie! +e #a(zej pok"j ni+ wojna stwa#za wa#unki do osi$-nie0
(ia sawy i .wietno.(i! i wie%u inny(, d"'#! o kt"#y(, o'sze#0
nie &o+na 'y #ozp#awia3F Wzi$wszy to pod #ozwa- nie na%e+y
%ek(ewa+y3 &oi(, s"w! %e(z wyko#zysta3 je d%a wasne-o do0
'#a* A je.%i kto.! pewien swojej sp#awy! s$dzi! +e zdoa j$ p#ze0
p#owadzi3 '$d1 na d#odze p#awa! '$d1 si$! to nie(,aj uwa+a!
+e'y w'#ew swe&u o(zekiwaniu nie dozna po#a+ki5 nie(,aj
wie! +e jedni! kt"#zy (,(ie%i po&.(i3 swe k#zywdy %u' si$ in0
ny& (o. wyd#ze3! nie dokona%i swej ze&sty! %e(z! p#ze(iwnie!
nawet zna%e1%i si w nie'ezpie(ze)stwie! inni za&iast si wz'o0
-a(i3! sa&i jesz(ze st#aty ponie.%i* Z te-o! +e kto. nap#awd
zosta pok#zywdzony! nie wynika jesz(ze! +e towa#zyszy3 &u
'dzie sz(z.(ie w (,wi%i ze&sty! a sia nie zawsze zapewnia
powodzenie* Wszystki& #z$dzi nie daj$(a si p#zewidzie3
p#zyszo.3* =est ona naj'a#dziej zawodna! a jedno(ze.nie w ty&
ko#zystna! +e wszys(y na #"wni si jej 'oi&y i d%ate-o zasta0
nawia&y si! zani& ko-o. zaatakuje&y*
ETe#az! -dy ost#ze-a was za#"wno %k p#zed nieznan$ p#zy0
szo.(i$ jak i -#o1na o'e(no.3 Ate)(zyk"w! -dy ju+ wyja0
.ni%i.&y so'ie! d%a(ze-o nikt z nas nie osi$-n$ swoi(, za&ie0
#ze)! odp#aw&y z nasze-o k#aju niep#zyja(ie%a! kt"#y wta#-n$
tu w zy(, za&ia#a(,* 8aj%epiej sa&i zaw#zyj&y wie(zysty
pok"j! a je.%i to nie&o+%iwe! p#zynaj&niej du-ot#wae zawie0
szenie '#oni! a spo#y nasze wewnt#zne od"+&y na kiedy in0
dziej* Powinni.&y doj.3 do p#zekonania! +e id$( za &oj$ #ad$
za'ezpie(zy&y wo%no.3 swy& pa)stwo& i +e zdoa&y odpa(i3
sp#awied%iwie za#"wno za wy.wiad(zone na& p#zysu-i jak
i za doznane k#zywdy* =e.%i za. post$pi&y ina(zej i p"jdzie0
&y za inn$! a nie za &oj$ #ad$! ni-dy ju+ nie 'dzie&y &o-%i
ze&.(i3 si na niep#zyja(ie%u! %e(z w naj%epszy& wypadku '0
dzie&y &usie%i ut#zy&ywa3 p#zy&ie#ze z naszy&i .&ie#te%ny0
&i w#o-a&i! a w#o-ie stosunki z naszy&i natu#a%ny&i p#zyja0
(i"&i*
ERep#ezentuj$(! tak jak to powiedziae& na po(z$tku! pa)0
stwo si%ne i nie pot#ze'uj$(e opieki! kt"#e &o+e #a(zej sa&o
atakowa3! .wiado& nie'ezpie(ze)stwa! uwa+a& za sw"j o'o0
wi$zek za(,(i3 was do wzaje&ny(, ustpstw5 sta#aj&y si nie
zadawa3 tak -'oki(, #an! od kt"#y(, sa&i 'y.&y najwi(ej
u(ie#pie%i* 7(zywi.(ie! nie jeste& tak -upio za#ozu&iay! 'y
&nie&a3! +e jeste& pane& %osu w tej sa&ej &ie#ze (o pane&
wasny(, po-%$d"w! %e(z (,tnie ustpuj w ty&! w (zy&
jest #ze(z$ #ozu&n$ ust$pi3* Wzywa& wi( wszystki(, do
p"j.(ia w &oje .%ady! i to z wasnej wo%i! a nie dopie#o -dy
nas niep#zyja(ie% p#zy&usi* 8ie p#zynosi to 'owie& uj&y!
kiedy po'#aty&ie( ust$pi po'#aty&(owi! 4o# 4o#owi! B,a%ki
dyj(zyk B,a%kidyj(zykowi i w o-"%e je.%i nawzaje& ustpuj$
so'ie s$siedzi i &ieszka)(y te-o sa&e-o k#aju! o'j(i wsp"%n$
nazw$ Sy(y%ij(zyk"w! &ieszkaj$(y na wyspie o'%anej woda&i
te-o sa&e-o &o#za* =e.%i %os tak z#z$dzi! +e p#owadzi3 'dzie0
&y kiedy. wojny! to zaw#ze&y pok"j &idzy so'$ 'ez (udze-o
po.#edni(twa! jednak+e p#zed %ud1&i o'(y&i! je.%i 'dzie&y
&$d#zy! '#oni3 si 'dzie&y wszys(y #aze&! 'o osa'ienie ka+0
de-o z nas stanowi nie'ezpie(ze)stwo d%a wszystki(,* 8a p#zy0
szo.3 nie 'dzie&y ju+ ni-dy niko-o sp#owadza3 ani w (,a#ak0
te#ze sp#zy&ie#ze)(a! ani po.#ednika* Tak postpuj$( zapew0
ni&y podw"jn$ ko#zy.3 Sy(y%ii9 uwo%ni&y si od Ate)(zyk"w!
a na p#zyszo.3 'dzie&y &o-%i za&ieszkiwa3 wysp sa&i jak
%udzie wo%ni i nie 'dzie&y na#a+eni na zakusy ze st#ony o'0
(y(,*I
Sy(y%ij(zy(y da%i si p#zekona3 sowo& /e#&ok#atesa i za0
wa#%i pok"j* Ka+de pa)stwo &iao za(,owa3 sw"j "w(zesny
stan posiadania! a Ka&a#yna &iaa ot#zy&a3 od Sy#akuz k#aj
&o#-anty)ski za ok#e.%on$ su&* Sp#zy&ie#ze)(y ate)s(y we0
zwawszy do sie'ie dow"d("w ate)ski(, o.wiad(zy%i! +e zaw#$
pok"j ze swy&i p#ze(iwnika&i i +e pok"j ten o'ej&ie tak+e
Ate)(zyk"w* Kiedy dow"d(y ate)s(y po(,wa%i%i ten p#ojekt!
zawa#to ukad! a ok#ty ate)skie odpyny z Sy(y%ii* Wodz"w
jednak tej wyp#awy! Pitodo#a i So6ok%esa! po i(, pow#o(ie
skaza%i Ate)(zy(y na wy-nanie! t#ze(ie-o za.! Eu#y&edonta!
uka#a%i -#zywn$ pieni+n$ twie#dz$(! +e &o-%i 'y%i pod'i3 Sy
(y%i! %e(z da%i si p#zekupi3 i wy(o6a%i* Tak to Ate)(zy(y '0
d$( u sz(zytu powodzenia uwa+a%i! +e nie &o+e i(, spotka3 +a0
dna p#ze(iwno.3 i +e pot#a6i$ dokona3 za#"wno #ze(zy &o+%i0
wy(, jak i nie&o+%iwy(,! p#zy nakadzie za#"wno wie%ki(,
jak i &ay(, si* Powode& za. te-o 'yo wyj$tkowe i niespo0
dziewane sz(z.(ie! jakie towa#zyszyo i& w wikszo.(i ak(ji!
sz(z.(ie! kt"#e wz&a-ao i(, pewno.3 sie'ie*
Te-o sa&e-o %ata Me-a#yj(zy(y! -n'ieni wojn$ z jednej
st#ony p#zez Ate)(zyk"w! kt"#zy dwuk#otnie w (i$-u #oku
z (a$ si$ z'#ojn$ wpad%i na i(, te#yto#iu&! z d#u-iej za.
st#ony p#zez wasny(, e&i-#ant"w! kt"#zy pod(zas wa%k do&o0
wy(, u(iek%i p#zed pa#ti$ de&ok#aty(zn$ i dokonywa%i wypa0
d"w upieski(, z Pe-aj < za(z%i p#owadzi3 #oz&owy z&ie#za0
j$(e do te-o! 'y e&i-#ant"w sp#owadzi3 z pow#ote& do &ia0
sta i nie na#a+a3 Me-a#y na k%ski z dw"(, st#on* P#zyja(ie%e
e&i-#ant"w! posyszawszy o ty(, #oz&owa(,! ju+ jawniej ni+
p#zedte& wystpowa%i w i(, sp#awie* P#zyw"d(y pa#tii de0
&ok#aty(znej zo#ientowawszy si jednak! +e osa'iony k%ska0
&i %ud wy&knie si spod i(, p#zewodni(twa! z o'awy p#zed
ty& nawi$zuj$ #oz&owy ze st#ate-a&i ate)ski&i! /ippok#ate
se&! syne& A#y6#ona! i 4e&ostenese&! syne& A%kistenesa!
p#a-n$( wyda3 i& &iasto i uwa+aj$( to za &niejsze zo d%a
sie'ie ni+ dopusz(zenie do pow#otu wypdzony(, p#zez sie'ie
e&i-#ant"w* L&"wi%i si wi(! +e najpie#w wydadz$ w #(e
Ate)(zyk"w du-ie &u#y! kt"#e (i$-ny si na p#zest#zeni
&niej wi(ej o.&iu stadi"w od &iasta do po#tu &e-a#yjskie-o
8izai* B,(ie%i w ten spos"' unie&o+%iwi3 znajduj$(ej si ta&
zaodze pe%oponeskiej wyj.(ie z po#tu i p#zez to ut#zy&a3 Me0
-a# pewnie w swy& #ku* 8astpnie &ie%i za&ia# wyda3 tak+e
-"#ne &iasto Ate)(zyko&* Spodziewa%i si! +e je.%i uda si opa0
nowa3 du-ie &u#y! #eszta atwo ju+ p"jdzie*
Po uz-odnieniu te-o i uko)(zeniu p#zy-otowa) Ate)(zy(y
popyn%i w no(y w si%e sze.(iuset ,op%it"w pod dow"dztwe&
/ippok#atesa ku na%e+$(ej do Me-a#y wyspie Minoi* Ta&
uk#y%i si w #owie! z kt"#e-o '#ano (e-y do 'udowy &u#"w5
#"w ten znajdowa si w po'%i+u &u#u* Inny za. oddzia pod
dow"dztwe& 4e&ostenesa! skadaj$(y si z %ekkoz'#ojny(,
P%atej(zyk"w i &odzie+y ate)skiej! peni$(ej 6unk(j st#a+y
-#ani(znej @! uk#y si w nie(o da%ej poo+onej .wi$tyni Enia%io0
sa @* Poza wtaje&ni(zony&i nikt o ty& nie wiedzia* P#zed '#za0
skie& dnia zd#aj(y z Me-a#y u+y%i nastpuj$(e-o podstpu9
od dawna posta#a%i si u dow"d(y o pozwo%enie na otwie#anie
w no(y '#a& &iejski(, i p#zewo+enie na wozie p#zez #"w a+
do &o#za odzi o podw"jny(, wiosa(,! na kt"#ej wypywa%i
w (e%a(, #oz'"jni(zy(,5 p#zed .wite& z pow#ote& p#zewozi%i
j$ na wozie w o'#' &u#"w i p#zep#owadza%i p#zez '#a& #ze0
ko&o d%ate-o! +e'y +adna "d1 w po#(ie nie zw#a(aa uwa-i
Ate)(zyk"w na Minoi* W "w dzie) w"z 'y ju+ p#zy '#a&ie
i kiedy wedu- zwy(zaju otwa#to j$! +e'y w"z z odzi$ p#ze0
pu.(i3! Ate)(zy(y zo'a(zywszy to! z-odnie z u&ow$! wy'ie-%i
pde& z zasadzki (,($( dosta3 si do '#a&y! zani& zostanie
za&knita! a wi( w tej (,wi%i! -dy w"z si w niej znajdo0
wa i unie&o+%iwia za&kni(ie5 #"wno(ze.nie 'io#$(y udzia
w spisku Me-a#yj(zy(y za'ijaj$ st#a+ p#zy '#a&ie* 8ajpie#w
wpad%i P%atej(zy(y i &odzie+ ate)ska z 4e&ostenese&! w ty&
&iejs(u! -dzie o'e(nie znajduje si po&nik zwy(istwa* 8a0
ty(,&iast te+ P%atej(zy(y to(z$( w '#a&ie 'itw z nad'ie-a0
j$(y&i niep#zyja(i"&i < znajduj$(y si 'owie& w naj'%i+szy&
s$siedztwie Pe%oponezyj(zy(y zo#ientowa%i si w sytua(ji < po0
kona%i i(, i o'sadzi%i '#a& d%a nad(i$-aj$(y(, ,op%it"w ate)0
ski(,*
8astpnie nad(i$-n%i tak+e Ate)(zy(y &asze#uj$( powo%i
w kie#unku 6o#ty6ika(ji* Pe%oponeska zao-a! (,o3 nie%i(zna!
stawiaa z#azu op"# i (z.3 jej z-ina5 wikszo.3 jednak #zu(ia
si do u(ie(zki! p#ze#a+ona no(ny& napade& niep#zyja(i"
i w#o-i& wyst$pienie& zd#aj("w &e-a#yjski(,9 s$dzi%i! +e
w zd#adzie 'ie#ze udzia (aa %udno.3 Me-a#y* Tak si 'owie&
zo+yo! +e ,e#o%d ate)ski z wasnej ini(jatywy o-osi! i+
kto z Me-a#yj(zyk"w (,(e! &o+e z '#oni$ w #ku p#zy$(zy3
si do Ate)(zyk"w* Pe%oponezyj(zy(y usyszawszy to o'wiesz0
(zenie nie stawia%i ju+ opo#u! %e(z s$dz$(! +e &aj$ do (zynie
nia ze wsp"%n$ ak(j$ ate)sko0&e-a#yjsk$! u(iek%i do 8izai*
7 .wi(ie za.! kiedy &u#y zostay ju+ zdo'yte! w Me-a#ze za0
panowao podnie(enie* Me-a#yj(zy(y! kt"#zy 'y%i w z&owie
z Ate)(zyka&i! a z ni&i i (z.3 wtaje&ni(zone-o %udu! za+$0
da%i otwa#(ia '#a& i podj(ia wa%ki* L&"wiono si 'owie&!
+e po otwa#(iu '#a& Ate)(zy(y wpadn$ do &iasta9 zwo%enni0
k"w i(, ni( ze-o nie &iao spotka3* Ge'y za. Ate)(zy(y &o0
-%i i(, #ozpozna3! na&a.(i%i si o%iw$ z-odnie z u&ow$* 7twa#0
(ie '#a& 'yo d%a ni(, ty& &niej #yzykowne! +e wedu- u&o0
wy od st#ony E%euzis z'%i+ao si (zte#y tysi$(e ,op%it"w ate)0
ski(, i sze.(iuset konny(,! kt"#zy nad(i$-n%i no($* Kiedy ju+
spiskow(y nata#%i si o%iw$ i z-#o&adzi%i koo '#a&y! kto.
z wtaje&ni(zony(, zd#adza (ay podstp inny& o'ywate%o&*
Wtedy (i z'ie-%i si tu&nie i o.wiad(zy%i! +e nie na%e+y wy0
(,odzi3 z &iasta! -dy+ i dawniej! (,o(ia+ 'y%i si%niejsi! ni-dy
si na to nie o.&ie%a%i5 +e nie wo%no &iasta na#a+a3 na jawne
nie'ezpie(ze)stwo! i w #azie sp#ze(iwu -#ozi%i wa%k$* 8ie da0
wa%i pozna3 po so'ie! +e wiedz$ (o. o p%anowany& za&a(,u!
%e(z upie#a%i si p#zy swy& zdaniu jako naj'a#dziej z'awien0
ny& d%a &iasta5 #"wno(ze.nie pi%nowa%i '#a&y! tak +e spis0
kow(y nie &o-%i wykona3 swy(, p%an"w*
Wodzowie ate)s(y spost#ze-szy! +e zasza jaka. p#zeszkoda
i +e nie uda si si$ opanowa3 &iasta! postanowi%i naty(,0
&iast z'udowa3 &u# za&ykaj$(y 8izaj5 uwa+a%i 'owie&! +e
Me-a#a szy'(iej si podda! je.%i zd$+$ opanowa3 8izaj jesz(ze
p#zed nadej.(ie& odsie(zy* Wo'e( te-o od #azu sp#owadzono
z Aten na#zdzia! ka&ienia#zy i wszystko! (o do o'%+enia po0
t#ze'ne* Po(z$wszy od opanowany(, pop#zednio du-i(, &u
#"w Me-a#y i w pop#ze(zny& do ni(, kie#unku 'udowano a+
do &o#za &u# i #"w po o'u st#ona(, 8izai* P#a( nad &u0
#e& i #owe& #ozdzie%ono &idzy +onie#zy! kt"#zy pot#ze'ne
do te-o (e-y i ka&ienie '#a%i z p#zed&ie.3 &iejski(,! .(ina%i
d#zewa i -dzie 'yo t#ze'a stawia%i pa%isad* 8a p#zed&ie0
.(ia(,! na do&a(,! stawiano '%anki za&ieniaj$( je w ten spo0
s"' w punkty opo#u* Tak p#a(owa%i p#zez (ay ten dzie)5 na0
stpne-o dnia pod wie(z"# 6o#ty6ika(je 'yy nie&a% uko)(zo0
ne* Za&knity(, w 8izai o-a#no p#ze#a+enie z powodu '#a0
ku +ywno.(i! -dy+ no#&a%nie zaopat#ywani 'y%i (odziennie
z Me-a#y* 8ie spodziewaj$( si #y(,ej po&o(y ze st#ony Pe%o0
ponezyj(zyk"w i uwa+aj$(! +e Me-a#yj(zy(y stoj$ po st#onie
Ate)(zyk"w! zawa#%i z Ate)(zyka&i ukad! na &o(y kt"#e-o
ka+dy z ni(, po wydaniu '#oni i zo+eniu okupu &3- odej.3
wo%no5 z Da(ede&o)(zyka&i! i(, dow"d($ i inny&i &ie%i Ate)
(zy(y post$pi3 wedu- swe-o uznania* 8a podstawie te-o uka0
du op#"+niono 8izaj* Ate)(zy(y za. z'u#zywszy (z.3 du0
-i(, &u#"w p#zy%e-aj$($ do &iasta i o'j$wszy w posiadanie
8izaj p#zy-otowywa%i si do da%szy(, dziaa)*
Da(ede&o)(zyk 2#azydas! syn Te%%isa! znajdowa si wa0
.nie w"w(zas w oko%i(y Sykionu i Ko#yntu p#zy-otowuj$( si
do wyp#awy p#ze(iw T#a(ji* 4owiedziawszy si o zdo'y(iu
du-i(, &u#"w z%$k si o zao- pe%oponesk$ w 8izai* B,($(
wi( zapo'ie( wzi(iu Me-a#y wysya wezwanie do 2eot"w!
+e'y szy'ko zjawi%i si z wojskie& we wsi T#ypodyskos w zie0
&i &e-a#yjskiej u podn"+a -"#y Ge#anei* Sa& #"wnie+ ta&
p#zy'y z dwo&a tysi$(a&i sied&iuset ,op%ita&i ko#yn(ki&i!
(zte#ystu 6%iun(ki&i! sze.(iuset sykio)ski&i i z (ay& w o-"%e
wojskie&! jakie &ia ze so'$! &y.%$(! +e zd$+y jesz(ze p#zed
zdo'y(ie& 8izai* 4owiedziawszy si w T#ypodyskos! -dzie
wa.nie no($ dota#! o %osie 8izai! wy'#a t#zystu %udzi ze swej
a#&ii! zani& jesz(ze wie.3 o ni& do niep#zyja(ie%a dota#a!
i zjawi si pod Me-a#$ uszedszy uwa-i Ate)(zyk"w znajduj$0
(y(, si nad &o#ze&* Podawa! +e (e%e& tej wyp#awy < kt"#y
istotnie w #azie &o+%iwo.(i (,(ia osi$-n$3 < 'ya p#"'a opa0
nowania 8izai! -"wny& jednak < wk#o(zenie do Me-a#y i usa0
dowienie si ta&* Zw#"(i si wi( do Me-a#yj(zyk"w z +$da0
nie&! 'y -o wpu.(i%i do &iasta! twie#dz$(! +e &a nadziej
od'i3 8izaj*
=ednak+e zast#aszone pa#tie &e-a#yjskie nie z-odziy si na
to9 pa#tia de&ok#aty(zna 'aa si! +e 2#azydas sp#owadzi z po
w#ote& e&i-#ant"w! o%i-a#(,i(zna za.! +e pa#tia %udowa z o'a
wy p#zed sp#owadzenie& e&i-#ant"w wyst$pi p#ze(iwko o%i
-a#(,o&! a &iasto po-#$+one w wa%ka(, wewnt#zny(, padnie
upe#n* (zy,aj$(y(, w po'%i+u Ate)(zyk"w5 o'ie pa#tie postano
wity zanie(,a3 ak(ji i (zeka3 na da%szy #ozw"j wypadk"w* Di
(zyy 'owie& na to! +e dojdzie do 'itwy &idzy Ate)(zyka&i
a 2#azydase& i +e 'ezpie(zniej 'dzie p#zy$(zy3 si do tej st#o0
ny! kt"#ej si sp#zyja! a%e dopie#o po odniesieniu p#zez ni$ zwy0
(istwa* 2#azydas nie &o-$( ni( uzyska3 wy(o6a si do -"w0
ny(, swy(, si*
R"wno(ze.nie z '#zaskie& dnia zjawi%i si 2eo(i! kt"#zy sa0
&i! zani& jesz(ze 2#azydas i(, wezwa! &ie%i za&ia# p#zyj.3
z odsie(z$ Me-a#ze! -dy+ +ywo i(, ta sp#awa o'(,odzia* 2y%i
ju+ w P%ateja(, z (a$ sw$ a#&i$! kiedy p#zy'y pose od 2#a0
zydasa* Lspokoi%i si w"w(zas i posawszy 2#azydasowi dwa
tysi$(e dwustu ,op%it"w i sze.(iuset konny(, z wiksz$ (z0
.(i$ swej a#&ii wy(o6a%i si z pow#ote&* Po$(zona a#&ia wy0
nosia nie &niej jak sze.3 tysi(y ,op%it"w* Kiedy ate)s(y ,o0
p%i(i ustawi%i si w szyku 'ojowy& koo 8izai! nad '#ze-ie&
&o#za! a %ekkoz'#ojni #ozp#oszy%i si na #"wninie! jazda 'e0
o(ka wpadszy niespodziewanie na oddziay %ekkoz'#ojny(,
z&usia i(, do u(ie(zki nad '#ze- &o#za* Zasko(zenie 'yo wie%0
kie! -dy+ doty(,(zas jesz(ze znik$d nie zjawia si odsie(z d%a
Me-a#yj(zyk"w* Kiedy #uszya tak+e jazda ate)ska i p#zyszo
do wa%ki w#(z! #oz-o#zaa du-ot#waa 'itwa jazdy! w kt"#ej
o'ie st#ony uwa+ay si za zwy(iz("w* Ate)(zy(y za'i%i wp#aw0
dzie 'eo(kie-o dow"d( jazdy i ki%ku je-o %udzi! kt"#zy zapu.(i%i
si a+ pod sa&$ 8izaj! zda#%i z ni(, z'#oje! a pote& na p#o.'
2eot"w wyda%i zwoki po%e-y(, i ustawi%i po&nik zwy(istwa!
ni( jednak de(yduj$(e-o nie zaszo* 2eo(i wy(o6a%i si do
swoi(,! a Ate)(zy(y do 8izai*
8astpnie 2#azydas p#zysun$ si ze swy& wojskie& '%i+ej
&o#za i Me-a#y* Zaj$wszy odpowiedni$ pozy(j i ustawiwszy
wojsko w szyku 'ojowy&! nie wystpowa do wa%ki %i(z$( na
to! +e Ate)(zy(y -o zaatakuj$! i zdaj$( so'ie sp#aw z te-o!
+e Me-a#yj(zy(y 'd$ spokojnie o(zekiwa3! na (zyj$ st#on
p#ze(,y%i si zwy(istwo* Lwa+a! +e z dw"(, powod"w de(y0
zja taka jest naj%epsza9 po pie#wsze nie &usia sa& atakowa3
i sa& z wasnej wo%i na#a+a3 si na #yzyko! a dawa jednak
wy#a1nie do z#ozu&ienia! +e -ot"w jest do o'#ony5 w ten spo0
s"' 'ez wy(i$-ania &ie(za &"-'y so'ie p#zypisa3 zwy(i0
stwo* Po d#u-ie uwa+a! +e te-o #odzaju postpowanie jest naj0
%epsze tak+e ze wz-%du na Me-a#yj(zyk"w9 -dy'y 'owie& Me0
-a#yj(zy(y nie zo'a(zy%i -o z je-o wojskie&! zw$tpi%i'y zupenie
w sie'ie i uznaj$( si za pokonany(, odda%i'y od #azu &iasto
Ate)(zyko&5 te#az i Ate)(zy(y nie 'd$ &ie%i o(,oty do 'i0
twy! tak +e 'ez wa%ki 'dzie &"- zwy(i+y3 i osi$-n$3 (e%
wyp#awy* Tak si te+ stao* Ate)(zy(y 'owie& wyszedszy
ustawi%i si w szyku 'ojowy& wzdu+ du-i(, &u#"w! %e(z nie
wystpowa%i do wa%ki! sko#o 2#azydas nie atakowa5 wodzowie
ate)s(y uwa+a%i! +e #yzyko po o'u st#ona(, 'ynaj&niej nie
jest #"wne! zwasz(za po doty(,(zasowy(, suk(esa(, ate)ski(,5
wa%ka z p#zewa+aj$(y& %i(ze'nie niep#zyja(ie%e& dawaa i&
wp#awdzie w #azie zwy(istwa Me-a#! jednak+e w #azie k%0
ski na#a+aa na ut#at naj%epszy(, oddzia"w ,op%it"w5 'yo
za. do p#zewidzenia! +e Pe%oponezyj(zy(y (,tnie za#yzykuj$
'itw! -dy+ 'dzie w niej '#a3 udzia jedynie (z.3 i(, si
z'#ojny(,* Bzeka%i wi( p#zez pewien (zas! a -dy +adna st#ona
nie #ozpo(zynaa nata#(ia! wy(o6a%i si9 najpie#w Ate)(zy(y do
8izai! pote& Pe%oponezyj(zy(y do pop#zednie-o &iejs(a postoju*
Bi Me-a#yj(zy(y! kt"#zy 'y%i p#zyja(i"&i e&i-#ant"w! na'#a%i
o'e(nie wi(ej .&iao.(i* 7twie#aj$ wi( '#a&y i p#zyj&uj$
dow"d("w kontyn-ent"w pe%oponeski(, z 2#azydase& na (ze%e!
uznany& za zwy(iz( wo'e( te-o! +e Ate)(zy(y nie (,(ie%i
z ni& stan$3 do wa%ki5 nastpnie zawie#aj$ z ni& po#ozu&ienie*
Zwo%ennik"w ate)ski(, o-a#n$ st#a(,*
P"1niej! po #ozpusz(zeniu sp#zy&ie#ze)("w do do&u! 2#a0
zydas zjawi si w Ko#yn(ie i p#zy-otowywa si do wyp#awy
t#a(kiej z-odnie z pie#wotny& za&ie#zenie&* Bi Me-a#yj(zy(y!
kt"#zy naj(z.(iej po#ozu&iewa%i si z Ate)(zyka&i! naty(,0
&iast po wy(o6aniu si wojska ate)skie-o opu.(i%i &iasto wie0
dz$(! +e zosta%i zde&askowani5 inni Me-a#yj(zy(y po#ozu0
&iawszy si z p#zyja(i"&i e&i-#ant"w sp#owadzaj$ ty(,
ostatni(, z Pe-aj i wi$+$ u#o(zyst$ p#zysi-$! +e nie 'd$ si
&.(i3 na p#ze(iwnika(,! %e(z jedynie do'#o pa)stwa &ie3 na
oku* Bi jednak! sko#o dosz%i do wadzy! z#o'i%i p#ze-%$d wojska*
Rozstawiwszy posz(ze-"%ne oddziay w da%ekiej od sie'ie od0
%e-o.(i! wy'#a%i z sze#e-"w swoi(, w#o-"w i ty(,! kt"#zy! jak
i& si zdawao! najwi(ej knowa%i z Ate)(zyka&i! #aze& okoo
stu %udzi* Z&usiwszy %ud do jawne-o s$du w tej sp#awie! do0
p#owadzi%i do wy#oku i kaza%i i(, z-adzi3* Wp#owadzi%i te+
w &ie.(ie ust#"j sk#ajnie o%i-a#(,i(zny5 &i&o +e ust#"j ten
doszed do skutku w wyniku wa%k wewnt#zny(, i 'y dziee&
niewie%kiej -#upy! ut#zy&a si on p#zez (zas 'a#dzo du-i*
Te-o sa&e-o %ata Mity%e)(zy(y z-odnie z pop#zedni&i p%ana0
&i za&ie#za%i u&o(ni3 Antand#os* =ednak+e dow"d(y ska#'o0
wy(, ok#t"w ate)ski(, znajduj$(y(, si w oko%i(a(, /e%%espon
tu! 4e&odokos i A#ystydes < t#ze(i z ni(,! Da&a(,os! z dzie0
si(io&a ok#ta&i popyn$ do Pontu < dowiedzie%i si o p#zy0
-otowania(, w Antand#os* 4osz%i do p#zekonania! +e 'yo'y to
'a#dzo nie'ezpie(zne! podo'nie jak to 'yo z Anaj$ koo Sa
&os9 usadowieni ta& e&i-#an(i sa&ijs(y wspo&a-a%i Pe%opo0
nezyj(zyk"w na &o#zu p#zysyaj$( i& ste#nik"w! niepokoi%i
Sa&os i p#zyj&owa%i u sie'ie z'ie-"w* Wzi$wszy wi( sp#zy0
&ie#ze)("w popyn%i do Antand#os i zwy(i+ywszy wojsko!
kt"#e wyszo i& nap#ze(iw! od'i%i t &iejs(owo.3* 8iedu-o
pote& Da&a(,os! kt"#y wpyn$ na Mo#ze Bza#ne i znajdowa
si w zie&i ,e#ak%ejskiej! nad #zek$ Ka%es! st#a(i swe ok#ty
wskutek -watowne-o p#zy'o#u wody spowodowane-o si%ny&i
opada&i* Po&asze#owa wi( z wojskie& p#zez k#aj 'ity)ski(,
T#ak"w! &ieszkaj$(y(, po d#u-iej st#onie w Azji! i p#zy'y do
ko%onii &e-a#yjskiej B,a%(edonu! %e+$(ej u wej.(ia na Mo#ze
Bza#ne*
Te-o sa&e-o %ata st#ate- ate)ski! 4e&ostenes! za#az po wy0
(o6aniu si z zie&i &e-a#yjskiej p#zy'ywa z (zte#dziesto&a
ok#ta&i do 8aupaktos* Ki%ku 'owie& 2eot"w p#owadzio z ni&
i z /ippok#atese& tajne #oz&owy p#a-n$( z&ieni3 ust#"j
'eo(ki i zap#owadzi3 w 2eo(ji de&ok#a(j na wz"# ate)ski*
G"wnie za sp#aw$ e&i-#anta ate)skie-o Ptojodo#a uknuto
nastpuj$(y p%an9 pewna -#upa 2eot"w &iaa wyda3 &iejs(o0
wo.3 Sy6aj! %e+$($ w zie&i tespijskiej nad Zatok$ K#ysajsk$!
inna za.! po(,odz$(a z 7#(,o&enos! &iaa wyda3 B,e#onej
w k#aju o#(,o&e)ski& < 7#(,o&enos zwao si p#zedte& &i0
niejskie! te#az 'eo(kie* Gyw$ dziaa%no.3 p#zejawia%i w ty& kie0
#unku e&i-#an(i z 7#(,o&enos i we#'owa%i w ty& (e%u naje&0
nik"w na Pe%oponezie* Sa&a B,e#oneja %e+y na -#ani(y 2eo(ji
i Aanotydy 6okejskiej! tote+ tak+e niekt"#zy Aokej(zy(y '#a%i
udzia w tej z&owie* Ate)(zy(y &ie%i zaj$3 ok#- .wity Apo%
%ona! 4e%ion! %e+$(y w (z.(i zie&i tana-#yjskiej zw#"(onej ku
Eu'ei* Wszystko to &iao si sta3 #"wno(ze.nie! w u&"wiony&
dniu! a+e'y 2eo(i! zat#zy&ani p#zez niepokoje w Sy6aj i B,e0
#onei! nie &o-%i z (a$ si$ z'#ojn$ p#zyj.3 na odsie(z 4e%ion*
Spiskow(y nie spodziewa%i si wp#awdzie! +e'y nawet w po0
&y.%ny& wypadku! po o'wa#owaniu 4e%ion! udao si od #azu
wp#owadzi3 z&iany ust#ojowe! s$dzi%i jednak! +e dawny po0
#z$dek w k#aju nie da'y si ut#zy&a3 po opanowaniu ty(,
&iejs(owo.(i! z kt"#y(, pustoszono 'y 2eo(j i -dzie ka+dy
&"- zna%e13 s(,#onienie* S$dzi%i! +e z (zase& p#zep#owadz$
po+$dane z&iany ust#ojowe! kiedy ot#zy&aj$ po&o( z Aten!
a p#ze(iwni(y i(, nie 'd$ &o-%i skon(ent#owa3 swy(, si*
Takie 'yy p%any za&a(,u* /ippok#ates za&ie#za w stosow0
nej (,wi%i wy#uszy3 z Aten z wojskie& p#ze(iw 2eo(ji! 4e
&ostenesa za. wysa nap#z"d z (zte#dziesto&a ok#ta&i do
8aupaktos! a+e'y ze'#a z ta&tejszy(, oko%i( wojsko od Aka#
na)(zyk"w i inny(, sp#zy&ie#ze)("w o#az popyn$ do Sy6aj!
kt"#e &iay 'y3 wydane w je-o #(e zd#ad$5 dzie)! w kt"#y&
&iano p#zep#owadzi3 #"wno(ze.nie o'ie ak(je! 'y z -"#y u&"0
wiony* =esz(ze p#zed p#zy'y(ie& 4e&ostenesa do 8aupaktos!
7jniadowie! z&uszeni p#zez inny(, Aka#na)(zyk"w! p#zyst$0
pi%i do zwi$zku ate)skie-o! 4e&ostenes za.! powoawszy pod
'#o) wszystki(, sp#zy&ie#ze)("w w ta&tejszy(, st#ona(,!
wy#uszy najpie#w p#ze(iw Sa%intiosowi i A-#aj(zyko&* Pod0
'iwszy i(, (zeka na u&"wiony dzie)! 'y stawi3 si pod Sy6aj*
W ty& sa&y& ok#esie %ata 2#azydas p#owadz$( tysi$( sie0
d&iuset ,op%it"w do T#a(ji p#zy'y do /e#ak%ei w zie&i t#a
(,i)skiej* 8ap#z"d wysa -o)(a do swoi(, p#zyja(i" w Aa#
sa%os z p#o.'$! +e'y p#zep#owadzi%i je-o wojsko p#zez sw"j
k#aj* Kiedy w Me%itei w zie&i a(,ajskiej zjawi%i si Panaj#os!
4o#os! /ippo%o(,idas! To#y%aos i p#oksenos (,a%kidyjski St#o
6akos! #uszy da%ej w d#o-* Konwojowa%i -o tak+e inni Tessa
%owie! w.#"d ni(, 8ikonidas z Da#ysy! p#zyja(ie% Pe#dykkasa*
P#zez Tessa%i 'owie& w o-"%e t#udno 'yo p#zej.3 'ez p#ze0
wodnika! a zwasz(za z wojskie&5 ka+dy! kto p#ze(,odzi p#zez
o'(e te#yto#iu& 'ez pozwo%enia! 'udzi u G#ek"w podej#ze0
nie* Sy&patie %udu tessa%skie-o zawsze 'yy po st#onie Ate)0
(zyk"w! i to do te-o stopnia! +e -dy'y w Tessa%ii nie panowa
ust#"j despoty(zny! %e(z de&ok#aty(zny! 2#azydas 'y'y
w o-"%e nie p#zeszed p#zez Tessa%i* R"wnie+ wtedy! pod(zas
je-o &a#szu! wie%u z pa#tii p#ze(iwnej ni+ (i! (o je&u towa#zy0
szy%i! wyszo nap#ze(iw i nad #zek$ Enipeus sta#ao si -o za0
t#zy&a3 o.wiad(zaj$(! +e &a#sz je-o 'ez z-ody na#odu jest 'ez
p#awie&* =e-o p#zewodni(y odpowiedzie%i na to! +e nie sz%i'y
z ni& w'#ew wo%i na#odu! %e(z +e zjawi si niespodziewanie
i towa#zysz$ &u jako p#zyja(ie%e* Sa& 2#azydas o.wiad0
(zy! +e idzie p#zez k#aj Tessa%"w jako i(, p#zyja(ie%5 +e wa%(zy
z Ate)(zyka&i! a nie z ni&i! +e ni( nie wie o ty&! +e'y &idzy
Tessa%a&i i Da(ede&o)(zyka&i istniay w#o-ie stosunki!
kt"#e 'y nie pozwa%ay wzaje&nie ko#zysta3 z p#ze&a#szu
p#zez i(, te#yto#ia5 +e o'e(nie jednak w'#ew i(, wo%i nie posu0
nie si da%ej! 'o nawet 'y nie &"-! %e(z p#osi i(,! +e'y -o p#ze0
pu.(i%i* Wysu(,awszy ty(, s"w odesz%i* 2#azydasowi po#a0
dzi%i p#zewodni(y! +e'y nie (zeka na ze'#anie si wiksze-o
tu&u! kt"#y 'y &"- -o powst#zy&a3* 2#azydas uzna to za
suszne i #uszy z &iejs(a p#zyspieszony& &a#sze& da%ej* Te-o
sa&e-o dnia! w kt"#y& wy#uszy z Me%itei! dota# do Aa#sa%os
i #ozo+y si o'oze& nad #zek$ Apidanos5 sta&t$d #uszy do
Aakion! a nastpnie do Pe##aj'ii* W ty& &iejs(u opu.(i%i -o
ju+ towa#zysze tessa%s(y! a poddani Tessa%"w! Pe##aj'owie
odp#owadzi%i -o do 4ion! %e+$(e-o ju+ w pa)stwie Pe#dykkasa!
u podn"+a 7%i&pu! w (z.(i Ma(edonii -#ani(z$(ej z Tessa%i$*
W ten spos"' 2#azydas szy'ko p#zeszed p#zez Tessa%i! za0
ni& kto. &"- p#zy-otowa3 si do zat#zy&ania -o! i p#zy'y
do Pe#dykkasa i do B,a%kidyki* Pe#dykkas i sp#zy&ie#ze)(y
ate)s(y z T#a(ji! kt"#zy od Aten odpad%i! zast#aszeni powodze0
nia&i ate)ski&i! sp#owadzi%i wojsko z Pe%oponezu9 B,a%kidyj
(zy(y &y.%e%i! +e Ate)(zy(y na ni(, pie#wszy(, skie#uj$ sw"j
atak5 p#"(z te-o do sp#owadzenia wojska z Pe%oponezu na&a0
wia%i i(, tak+e potaje&nie inni s$siedzi! kt"#zy jesz(ze nie ode#0
wa%i si od Ate)(zyk"w* Pe#dykkas nie 'y wp#awdzie jawny&
niep#zyja(ie%e& Aten! o'awia si jednak! 'y nie od+yy dawne
spo#y! p#zede wszystki& za. (,(ia p#ze(i$-n$3 na swoj$ st#o0
n k#"%a Dinkest"w! A##a'ajosa* 8iedo'#e "w(zesne poo+e0
nie wojskowe Da(ede&o)(zyk"w p#zy(zynio si do te-o! +e
(,tnie z-odzi%i si na wyp#aw w ta&tejsze st#ony*
Wo'e( 'owie& na(isku ate)skie-o na Pe%oponez! a w nie0
&aej &ie#ze na te#yto#iu& %a(ede&o)skie! %i(zy%i na to! +e
najatwiej si Ate)(zyk"w poz'd$ wy#uszaj$( p#ze(iw sp#zy0
&ie#ze)(o& ate)ski&! zwasz(za +e (i -otowi 'y%i zaopat#ywa3
wojsko w +ywno.3 i wzywa%i Da(ede&o)(zyk"w do popa#(ia
swe-o powstania* R"wno(ze.nie szuka%i Da(ede&o)(zy(y po0
zo#u d%a wysania z k#aju ,e%ot"w! kt"#zy ko#zystaj$( ze zej
sytua(ji Spa#ty! kiedy Pi%os znajdowao si w #ka(, niep#zy0
ja(ie%a! &o-%i'y wywoa3 #oz#u(,y* Dkaj$( si i(, natu#y
'untowni(zej i i(, wie%kiej %i(z'y! a%'owie& p#zy wszystki(,
p#awie de(yzja(, %i(z$ si Da(ede&o)(zy(y z za-adnienie&
,e%ot"w < u(iek%i si nawet #az do podstpu* Ty(, ,e%ot"w!
kt"#zy wedu- wasne-o &nie&ania odzna(zy%i si na wojnie!
wezwa%i do z-oszenia si* Zapowiedzie%i! +e dadz$ i&
wo%no.3* W #ze(zywisto.(i &iaa to 'y3 p#"'a9 s$dzi%i 'owie&!
+e (i ,e%o(i! kt"#zy naj'a#dziej p#a-n$ wo%no.(i! pie#wsi tak+e
o.&ie%$ si z'untowa3 p#ze(iw Da(ede&o)(zyko&* Wy'#ano
z ni(, okoo dw"(, tysi(y5 z wie)(a&i na -owie o'(,odzi%i
oni .wi$tynie jako (i! kt"#zy &aj$ 'y3 wyzwo%eni5 niedu-o po0
te& znikn%i i nikt nie wiedzia! (o si z ni&i stao* B,tnie
te+ da%i wtedy Da(ede&o)(zy(y 2#azydasowi sied&iuset ,e%o0
t"w jako ,op%it"w5 #eszta wojska skadaa si ze zwe#'owa0
ny(, na Pe%oponezie naje&nik"w*
2#azydasa wysa%i d%ate-o! +e sa& so'ie te-o wy#a1nie +y0
(zy* Tak+e B,a%kidyj(zy(y -o#$(o p#a-n%i &ie3 u sie'ie (zo0
wieka! kt"#y (ieszy si w Spa#(ie opini$ niezwyk%e ene#-i(z0
ne-o i kt"#y sw$ wyp#aw$ odda Da(ede&o)(zyko& (enne
usu-i* Za#az 'owie&! dziki sp#awied%iwe&u i pene&u u&ia#u
postpowaniu w stosunku do #oz&aity(, pa)stw! udao &u si
wie%e z ni(, ode#wa3 od Ate)(zyk"w5 wie%e &iejs(owo.(i zdo0
'y te+ zd#ad$* W ten spos"' dosta#(zy Da(ede&o)(zyko& po0
siado.(i! kt"#e &o-%i'y wy&ieni3 w #azie ukadu z Ate)(zy
ka&i! a o to i& istotnie (,odzio* Poza ty& odsun$ wojn
od sa&e-o Pe%oponezu* 4zie%no.3 i &$d#o.3! jak$ w"w(zas wy0
kaza 2#azydas! 'ya ty& (zynnikie&! kt"#y w p"1niejszy(,
(zasa(,! po wyp#awie sy(y%ijskiej! zjednywa sy&pati d%a
Da(ede&o)(zyk"w u sp#zy&ie#ze)("w ate)ski(,5 jedni p#zy0
po&ina%i so'ie z wasne-o do.wiad(zenia je-o postpowanie!
inni to! (o ' ni& sysze%i* Poniewa+! jako pie#wszy w"dz %a
(ede&o)ski wysany na o'(zyzn! zdo'y so'ie opini (zo0
wieka pene-o (n"t! pozostawi u wszystki(, nieza(,wian$
pewno.3! +e i inni Da(ede&o)(zy(y s$ do nie-o podo'ni*
Ate)(zy(y! dowiedziawszy si w"w(zas o je-o p#zy'y(iu do
T#a(ji! uzna%i Pe#dykkasa za w#o-a widz$( w ni& sp#aw( tej
wyp#awy5 wiksz$ te+ uwa- zw#"(i%i na ta&tejszy(, swy(,
sp#zy&ie#ze)("w*
Pe#dykkas w$(zy naty(,&iast 2#azydasa i je-o wojsko do
swy(, si z'#ojny(, i wyp#awi si p#ze(iw swe&u s$siadowi!
k#"%owi Dinkest"w &a(edo)ski(,! A##a'ajosowi! synowi 2#o0
&e#osa! poniewa+ &ia z ni& spo#y i (,(ia -o od sie'ie uza%e+0
ni3* Kiedy jednak #aze& z 2#azydase& stan$ z a#&i$ u wej0
.(ia do Dinkos! 2#azydas o.wiad(zy! +e p#a-nie p#zed #ozpo(z0
(ie& k#ok"w wojenny(, sp#"'owa3 #okowa) i je.%i to &o+%i0
we! nakoni3 A##a'ajosa do p#zy&ie#za z Da(ede&o)(zyka&i5
A##a'ajos 'owie& dawa zna3 p#zez ,e#o%d"w! +e -ot"w jest
podda3 si 'ezst#onne&u s$dowi #ozje&(ze&u 2#azydasa* R"w0
nie+ o'e(ni p#zy 2#azydasie posowie (,a%kidyjs(y do#adza%i!
+e'y nie uwa%nia (akowi(ie Pe#dykkasa od niep#zyja(ie%a!
kt"#y jest d%a nie-o stay& 1#"de& niepokoju! -dy+ Pe#dykkas!
uwo%niony od nie-o! st#a(i zainte#esowanie d%a sp#awy B,a%
kidyj(zyk"w* W#esz(ie tak+e posowie Pe#dykkasa w Da(ede
&onie dawa%i do poznania! +e za&ie#za on nakoni3 wie%e s$0
siaduj$(y(, z ni& %ud"w do sp#zy&ie#zenia si z Da(ede&o)0
(zyka&i* Wszystkie te (zynniki skoniy 2#azydasa do zaj(ia
#a(zej 'ezst#onne-o stanowiska w sp#awie A##a'ajosa* W"w0
(zas Pe#dykkas o.wiad(zy! +e nie wzywa 2#azydasa w (,a0
#akte#ze #ozje&(y w sp#awa(, spo#ny(,! jakie &a z inny&i!
%e(z na po&o( w wa%(e z niep#zyja(i"&i! kt"#y(, sa& wska+e!
i +e 2#azydas post$pi niesusznie ukadaj$( si z A##a'ajose&!
-dy+ a#&ia %a(ede&o)ska jest w poowie na ut#zy&aniu Pe#
dykkasa* 2#azydas jednak &i&o sp#ze(iwu i -niewu Pe#dyk0
kasa nawi$zuje #okowania z A##a'ajose& i nakoniony p#zez
nie-o wy(o6uje si z wojskie& nie wk#o(zywszy do je-o k#aju*
Po ty(, wypadka(, Pe#dykkas (zu si dotknity5 wo'e( te-o
za&iast poowy pok#ywa ty%ko jedn$ t#ze(i$ wydatk"w na
ut#zy&anie wojska*
Te-o sa&e-o %ata! na k#"tko p#zed wino'#anie&! wyp#awi
si 2#azydas #aze& z B,a%kidyj(zyka&i p#ze(iw ko%onii An0
d#yj(zyk"w! Akantos* Akantyj(zy(y spie#a%i si &idzy so'$!
(zy wpu.(i3 2#azydasa do &iasta9 jedna pa#tia dziaaj$(a
z* B,a%kidyj(zyka&i (,(iaa -o wpu.(i3! d#u-a! %udowa! sp#ze0
(iwiaa si te&u* De(z t#oska o z'o+e! kt"#e 'yo jesz(ze w po%u!
skonia %ud do wpusz(zenia sa&e-o 2#azydasa! 'y #ozwa+y3
je-o p#opozy(j* 2#azydas! kt"#y jak na Da(ede&o)(zyka 'y
w(a%e wy&owny! stan$ p#zed %ude& i &niej wi(ej w ten spo0
s"' p#ze&"wi9
EAkantyj(zy(yJ Da(ede&o)(zy(y wysyaj$( &nie na (ze%e
wojska (,(ie%i dowie.3! +e p#awd$ jest to! (o -osi&y od po0
(z$tku tej wojny! &ianowi(ie! +e jej (e%e& jest wyzwo%enie
/e%%en"w* 8ie(,aj te+ nikt na& za ze nie 'ie#ze! je+e%i p#zy0
'ywa&y p"1no! kiedy wojna na naszy& te#enie p#zy'#aa nie0
spodziewany d%a nas o'#"t5 &y.%e%i.&y 'owie&! +e 'ez na#a0
+ania was na nie'ezpie(ze)stwo dop#owadzi&y t wojn
z Ate)(zyka&i szy'ko do zwy(iskie-o ko)(a* Te#az! kiedy
nadesza do te-o sposo'no.3! zjawi%i.&y si i #aze& z wa&i
Podej&uje&y p#"' pokonania Ate)(zyk"w* 4ziwi si za0
nikni(iu '#a& i te&u! +e nie (ieszy(ie si z &oje-o p#zy'y(ia*
My 'owie&! Da(ede&o)(zy(y! podj%i.&y z tak wie%ki& za0
pae& nie'ezpie(zn$ i du-$ wyp#aw p#zez o'(y k#aj s$dz$(!
ze p#zyjdzie&y do %udzi! kt"#zy jesz(ze p#zed naszy& p#zy
'y(ie& 'd$ si uwa+a%i za naszy(, sp#zy&ie#ze)("w* 2yo0
'y to d%a nas (iose&! -dy'y.(ie 'y%i inny(, p#zekona) i sp#ze0
(iwia%i si oswo'odzeniu was sa&y(, i wszystki(, inny(, /e%0
%en"w* 8ie ty%ko 'owie& &usie%i'y.&y si %i(zy3 z waszy&
opo#e&! a%e za,a&owao'y to tak+e p#zy$(zenie si inny(,
pa)stw! do kt"#y(, p#zy'd* 8asun$ si i& 'owie& zast#ze0
+enia! je.%i wy! kt"#zy &a(ie pa)stwo zna(zne i opini %udzi
#ozu&ny(,! a do kt"#y(, najpie#w p#zy'ye&! &nie nie p#zyj0
&ie(ie* 8ie 'd te+ &"- poda3 +adne-o wia#y-odne-o wytu0
&a(zenia! d%a(ze-o tak si stao* 2dzie si wydawa3! +e a%'o
ta wo%no.3! kt"#$ p#zynosz! jest niesp#awied%iwo.(i$! a%'o +e
jeste& z'yt sa'y! 'y p#ze(iwstawi3 si Ate)(zyko&! je.%i nas
zaatakuj$* A p#ze(ie+! kiedy z ty& sa&y& wojskie&! kt"#e &a&
o'e(nie! poszede& na odsie(z pod 8izaje! Ate)(zy(y! &i&o
+e &ie%i p#zewa- %i(ze'n$! nie o.&ie%i%i si stawi3 &i (zoa5
o'e(nie za. jest niep#awdopodo'ne! +e'y &o-%i d#o-$ &o#sk$
wysa3 p#ze(iw wa& #"wnie wie%k$ a#&i jak ta! kt"#a 'ya
pod 8izaj$*
E=e.%i idzie o &nie! to p#zy'ye& tu nie w zy(, za&ia#a(,!
%e(z 'y oswo'odzi3 /e%%en"w! a ot#zy&ae& naju#o(zystsze
p#zysi-i od wadz %a(ede&o)ski(,! +e (i! kt"#y(, pozyska&
na sp#zy&ie#ze)("w! pozostan$ nieza%e+ni* 8ie p#zy(,odz te+
po to! +e'y p#ze&o($ a%'o podstpe& w(i$-a3 was do nasze-o
zwi$zku! %e(z p#ze(iwnie! +e'y po&"( wa& jako sp#zy&ie#ze)0
(o& w z#zu(eniu z sie'ie ja#z&a ate)skie-o* Lwa+a& wi(!
+e nie powiniene& u was 'udzi3 podej#ze)! -dy+ daj naj0
.witsze zapewnienia5 nie powinni.(ie te+ s$dzi3! +e z'yt sa0
'y& jeste& o'#o)($! %e(z powinni.(ie wszys(y z u6no.(i$ si
do &nie p#zy$(zy3* =e.%i kto. &a spe(ja%ne p#zy(zyny do o'aw
i jest &i nie(,tny! -dy+ &nie&a! i+ odda& &iasto w #(e
pewnej -#upy %udzi! to pod ty& wz-%de& &o+e 'y3 najzupe0
niej spokojny* 8ie p#zyszede& tutaj po to! +e'y '#a3 udzia
w wa%ka(, pa#tii5 nie uwa+a'y& si te+ za p#awdziwe-o oswo0
'odzi(ie%a! -dy'y& dep(z$( t#ady(yjny ust#"j wasze-o pa)stwa
odda wikszo.3 pod ja#z&o &niejszo.(i a%'o &niejszo.3 pod
ja#z&o wikszo.(i* Takie 'owie& #z$dy 'yy'y p#zyk#zejsze
do zniesienia od o'(e-o panowania! a &y! Da(ede&o)(zy(y!
w na-#od za nasze t#udy nie zasu+y%i'y.&y na wdzi(zno.35
za&iast zdo'y3 (ze.3 i saw na#azi%i'y.&y si #a(zej na ska#-i
i na te sa&e za#zuty! kt"#e kie#uje si p#ze(iw Ate)(zyko& i d%a
kt"#y(, wa.nie p#owadzi&y z ni&i wojn* 8ienawi.3 do
nas 'ya'y jesz(ze si%niejsza ni+ w stosunku do ty(,! kt"#zy nie
zasaniaj$ si pozo#e& 'ezinte#esowno.(i* 8a#odo& 'owie&
o pewny& zna(zeniu wiksz$ uj& p#zynosi! je.%i d$+$ do
zwikszenia swej pot-i d#o-$ podstpne-o oszustwa ni+ d#o-$
otwa#tej p#ze&o(y9 ta d#o-a znajduje p#zynaj&niej pewne-o
#odzaju wytu&a(zenie w si%e danej p#zez %os! pie#wsza za.
.wiad(zy o podo.(i (,a#akte#u* 4%ate-o te+! +e s$ to #ze(zy
d%a was najwa+niejsze! postpuje&y w ni(, z najwiksz$ ost#o+0
no.(i$*
EPoza p#zysi-a&i ni( nie &o+e 'y3 d%a was pewniejsz$ -wa0
#an(j$ jak po#"wnanie (zyn"w ze sowa&i! kt"#e &usi was
dop#owadzi3 do p#zekonania! +e p#opozy(je &oje s$ ko#zystne*
=e.%i jednak odpowie(ie &i! +e nie &o+e(ie si na nie z-o
dzi3! je.%i uwa+a(ie! +e &o+e(ie je od#zu(i3 'ez szkody d%a
sie'ie! d%ate-o +e jeste.(ie na& p#zy(,y%ni! je.%i 'dzie(ie
twie#dzi3! +e sp#awa wo%no.(i nie jest d%a was poz'awiona #y0
zyka i +e t#ze'a j$ o6ia#owa3 ty&! kt"#zy &o-$ z niej z#o'i3
u+ytek! a nie na#zu(a3 jej ka+de&u w'#ew wo%i! to 'io# na
.wiadk"w 'o-"w &iejs(owy(, i ,e#os"w! +e p#zy'ye& tu
w p#zyjazny(, za&ia#a(, i +e zostae& odt#$(ony* Posta#a&
si p#ze&o($ z&usi3 was do te-o! pustosz$( wasz k#aj! uwa0
+aj$(! +e nie popenia& 'ezp#awia i +e postpowanie &oje
uzasadniaj$ dwa nieodpa#te wz-%dy9 wz-%$d na Da(ede&o)0
(zyk"w! +e'y &i&o waszej +y(z%iwo.(i nie ponie.%i szkody
w zwi$zku z danin$! jak$ pa(i(ie Ate)(zyko&! o#az wz-%$d na
/e%%en"w! kt"#y(, wst#zy&uje(ie od z#zu(enia ja#z&a niewo%i*
Gdy'y nie (,odzio tu o do'#o o-"%ne! postpowanie nasze nie
'yo'y sp#awied%iwe i nie &ie%i'y.&y #a(ji uwa%niaj$( inny(,
w'#ew i(, wo%i* My jednak nie d$+y&y do panowania! %e(z
sta#a&y si inny(, powst#zy&a3 w d$+eniu do nie-o* =e.%i0
'y.&y nios$( wszystki& nieza%e+no.3 pozwo%i%i wa& na
sp#ze(iw! popeni%i'y.&y niesp#awied%iwo.3 w stosunku do
wikszo.(i /e%%en"w* Zastan"w(ie si wi( nad ty& do'#ze i ze0
(,(iej(ie 'y3 pie#wszy&i w wa%(e o oswo'odzenie /e%%ady
i o zdo'y(ie wie(znej sawy* Sta#aj(ie si za'ezpie(zy3 p#zed
szkod$ i (ae&u wasze&u pa)stwu zapewni3 najpikniejsze
i&i*I
Ty%e powiedzia 2#azydas* Akantyj(zy(y! po wysu(,aniu
wie%u p#ze&"wie) za#"wno za jak i p#ze(iw! za#z$dzi%i tajne
-osowanie* Pod w#a+enie&! jakie wywa#a &owa 2#azydasa!
i pod wpywe& st#a(,u o znajduj$(e si w po%u z'o+e posta0
nowi%i wikszo.(i$ -os"w ode#wa3 si od Aten* Kaza%i jednak
2#azydasowi ponowi3 p#zysi-! kt"#$ zo+yy wadze %a(e0
de&o)skie wysyaj$( -o na wyp#aw! &ianowi(ie +e wszys(y
sp#zy&ie#ze)(y! jaki(, pozyska! 'd$ nieza%e+ni* 8astpnie
wpu.(i%i wojsko do &iasta* 8iedu-o pote& tak+e ko%onia
And#yj(zyk"w Sta-i#os p#zy$(zya si do 'untu* Takie 'yy
wi( wypadki te-o %ata*
Za#az na po(z$tku nastpnej zi&y! kiedy wodzowie ate)s(y
/ippok#ates i 4e&ostenes &ie%i opanowa3 2eo(j i kiedy 4e0
&ostenes &ia z 6%ot$ zjawi3 si w Sy6aj! a /ippok#ates zaata0
kowa3 4e%ion! po&y%ono dzie)! w kt"#y& &iano #"wn*o(ze.nie
p#zep#owadzi3 o'ydwa ude#zenia* 4e&ostenes! kt"#y p#zy'y
za w(ze.nie pod Sy6aj &aj$( na ok#ta(, Aka#na)(zyk"w
i %i(zny(, sp#zy&ie#ze)("w z ta&tejszy(, oko%i(! nie &"- ni0
(ze-o dokona3! -dy+ za&a(, zd#adzony zosta p#zez Aokej(zy0
ka z Aanoteus! 8iko&a(,a! kt"#y doni"s o ni& Da(ede&o)
(zyko&! a (i z ko%ei 2eoto&* Zjawia si wi( (aa sia
z'#ojna 2eot"w! nie k#powana p#zez /ippok#atesa! kt"#e-o
jesz(ze na i(, te#yto#iu& nie 'yo! i u'ie-a 4e&ostenesa
zaj&uj$( zaw(zasu Sy6aj i B,e#onej* Spiskow(y spost#ze-szy
po&yk nie wywoa%i #oz#u(,"w w &iasta(,*
/ippok#ates! powoawszy pod '#o) wszystki(, Ate)(zyk"w
#aze& z &etojka&i i ze znajduj$(y&i si w Atena(, (udzo0
zie&(a&i! p#zy'ywa do 4e%ion ju+ po wy(o6aniu si 2eot"w
z Sy6aj* L&ie.(iwszy wojsko w 4e%ion za'#a si do o'wa#o0
wania te-o &iejs(a* 4okoa .wite-o ok#-u i .wi$tyni wy0
kopano #"w! a za&iast &u#u wzniesiono wa z wydo'ytej zie&i*
Po o'u st#ona(, wzdu+ te-o wau w'ito pa%e! op%$tuj$( je
wino#o.%$ wy(it$ w po'%i+u .wi$tyni5 op#"(z te-o z ka&ieni
i (e-ie wyjty(, z po'%iski(, za'udowa) wsze%ki&i sposo'a&i
pod(i$-ano w -"# u&o(nienia* Z'udowano te+ wie+e d#ewniane
ta&! -dzie 'yo t#ze'a i -dzie nie 'yo .wity(, 'udynk"w5
ten 'owie& k#u+-anek! kt"#y dawniej istnia! zawa%i si* Za0
(z$wszy za. p#a(e w t#ze(i& dniu od wy&a#szu z Aten! p#a(o0
wa%i p#zez ten dzie)! p#zez (zwa#ty i pi$ty do poudnia* 8a0
stpnie! po wykonaniu wikszej (z.(i p#a(! wojsko #uszyo
w d#o- pow#otn$ do do&u* Znajdowao si ono w od%e-o.(i
dziesi(iu stadi"w od 4e%ion5 wiksza (z.3 %ekkoz'#ojny(,
posza nap#z"d! ,op%i(i za. z '#oni$ u no-i wypo(zywa%i5 sa&
/ippok#ates zosta jesz(ze w 4e%ion! 'y ustawi3 poste#unki
i wyda3 pot#ze'ne za#z$dzenia w sp#awie wyko)(zenia 'udowy
6o#ty6ika(ji*
2eo(i z'ie#a%i si w ty(, dnia(, w Tana-#ze* Kiedy zeszy
si ta& ju+ kontyn-enty wszystki(, &iast i dowiedziano si!
+e Ate)(zy(y wy(o6a%i si do do&u! wszys(y nie&a% 'eota#0
(,owie! a jest i(, jedenastu! stan%i na stanowisku! +e nie na0
%e+y podej&owa3 wa%ki z Ate)(zyka&i! -dy+ nie znajduj$ si
ju+ oni na zie&i 'eo(kiej* Istotnie Ate)(zy(y w (,wi%i! kiedy
si zat#zy&a%i! znajdowa%i si na -#ani(y 7#opii* =ednak+e Pa0
-ondas! syn Ajo%adesa! kt"#y #aze& z A#iantydese&! syne&
Dizy&a(,idesa! 'y 'eota#(,$ z Te' i &ia w"w(zas na(ze%ne
dow"dztwo! (,(ia dop#owadzi3 do 'itwy uwa+aj$(! +e na%e+y
za#yzykowa3* 8ie (,($(! +e'y wszys(y na #az odo+y%i '#o)!
wzywa posz(ze-"%ne oddziay i nakaniaj$( je do zaatakowania
Ate)(zyk"w i do podj(ia de(yduj$(ej 'itwy tak p#ze&awia9
E2eo(iJ 8aszy& wodzo& nie powinno 'y nawet p#zyj.3 na
&y.%! +e nie na%e+y wa%(zy3 z Ate)(zyka&i! sko#o nie dosi-n
%i.&y i(, na zie&i 'eo(kiej* P#zek#o(zywszy 'owie& -#ani(e
2eo(ji wy'udowa%i 6o#ty6ika(je i za&ie#zaj$ nas -n'i3* S$
naszy&i niep#zyja(i"&i! -dzieko%wiek'y.&y i(, dosi-n%i
i z jakie-oko%wiek punktu p#owadzi%i'y p#ze(iw na& dziaania
wojenne* =e.%i za. ko&u. wydawao si! +e 'ezpie(zniej jest nie
p#zystpowa3 do dziaa)! to nie(,aj z&ieni ten s$d* =est 'o0
wie& zasadni(za #"+ni(a w ty&! (zy si '#oni wasne-o k#aju
p#zed napastnikie&! (zy te+ posiadaj$( niena#uszone wasne
te#yto#iu& z +$dzy zdo'y(zy napada si na (udze* W pie#wszy&
wypadku nie na%e+y si 'a#dziej wa,a3 z podj(ie& wa%ki ni+
w d#u-i&* 8asi oj(owie nau(zy%i nas! +e z o'(y& napastnikie&
na%e+y wa%(zy3 i na wasnej zie&i! i w k#aju s$siad"w! p#zede
wszystki& za. odnosi si to do Ate)(zyk"w! z kt"#y&i &a&y
wsp"%n$ -#ani(* 8ieustp%iwo.3 wz-%de& ka+de-o s$siada za0
'ezpie(za #"wnie+ wasn$ wo%no.3! zwasz(za za. w stosunka(,
z Ate)(zyka&i! kt"#zy nie ty%ko swy(, s$siad"w! %e(z nawet
naj'a#dziej od%e-e pa)stwa p#a-n$ uja#z&i3* Bzy+ wi( nie
t#ze'a wyt+y3 wszystki(, siF P#zykade& ost#ze-aw(zy& jest
d%a nas %os s$siedniej Eu'ei i #eszty /e%%ady* Bzy+ nie t#ze'a
so'ie u.wiado&i3! +e 'ywaj$ wp#awdzie wa%ki -#ani(zne &i0
dzy s$siada&i! w kt"#y(, idzie o takie (zy inne p#zesuni(ie
-#ani(y! a%e w #azie naszej k%ski nie 'dzie ju+ spo#u o -#ani(e!
-dy+ zaj$wszy nasz$ zie&i p#ze&o($ za-a#n$ j$ (a$ na
wasno.3* 7 ty%e te+ nie'ezpie(zniejsze jest to s$siedztwo od
ka+de-o inne-o* Zwyke 'owie& na#ody! u6aj$( swej si%e tak
jak te#az Ate)(zy(y! .&iao napadaj$ na ty(, s$siad"w! kt"#zy
za(,owuj$ si spokojnie i '#oni$ si jedynie na swojej wasnej
zie&i! a%e z da%eko &niejszy& zapae& stawiaj$ (zoo p#ze(iw0
nikowi! kt"#y wyjdzie na i(, spotkanie poza o'#' swe-o k#a0
ju i u&ie w odpowiedniej (,wi%i sa& wyst$pi3 za(zepnie* 8aj0
%epsze-o za. p#zykadu dosta#(zy%i na& sa&i Ate)(zy(y9 kiedy
'owie& wyko#zystuj$( nasze spo#y wewnt#zne opanowa%i nasz
k#aj! p#zez zwy(istwo odniesione nad ni&i pod Ko#onj$ za0
pewni%i.&y 2eo(ji spok"j z i(, st#ony a+ do dnia dzisiejsze-o*
Pa&itaj$( o ty&! powinni sta#si z nas okaza3 si -odny&i
swy(, dawny(, (zyn"w! a &odsi jako synowie ty(,! kt"#zy
'y%i nie-dy. tak wa%e(zni! nie powinni p#zynie.3 uj&y odzie0
dzi(zony& (noto&* L6ni w po&o( 'o-a! kt"#e-o .wi$tyni
Ate)(zy(y .witok#ad(zo za&ieni%i w 6o#te(! i u6ni w o6ia#y!
kt"#e po&y.%nie d%a nas wypady! wsp"%ny&i sia&i #uszaj&y
na ni(, i poka+&y! +e je.%i (,($ osi$-n$3 zdo'y(ze! to nie(,aj
napadaj$ na taki(,! kt"#zy si nie '#oni$5 ni( unikn$ jednak
wa%ki z %ud1&i! kt"#zy z dawien dawna wa%(z$ o wo%no.3 z '#o0
ni$ w #ku! i nie uja#z&i$ niesp#awied%iwie o'(e-o k#aju*I
Taki&i sowa&i za(,(i Pa-ondas 2eot"w do &a#szu p#ze0
(iw Ate)(zyko&* Szy'ko p#owadzi wojsko! -dy+ 'y to ju+
wie(z"#* Kiedy dota# w po'%i+e o'ozu niep#zyja(ie%skie-o! za0
t#zy&a si za pa-"#kie& %e+$(y& w .#odku &idzy o'u wojska0
&i! tak +e si nie widzie%i nawzaje&* 8astpnie ustawi si
w szyku 'ojowy& i p#zy-otowywa do 'itwy* Kiedy doniesio0
no /ippok#atesowi! znajduj$(e&u si koo 4e%ion! o nadej.(iu
2eot"w! wysa #ozkaz do wojska! +e'y ustawio si w szyku
'ojowy&5 niedu-o pote& sa& si te+ zjawi zostawiwszy koo
4e%ion &niej wi(ej t#zystu konny(,! a+e'y st#ze-%i &iejs(a
p#zed &o+%iwy& atakie& i upat#zywszy odpowiedni$ (,wi%
zaatakowa%i 2eot"w od tyu* =ednak+e 2eo(i postawi%i #"wnie+
nap#ze(iw ni(, oddzia! kt"#y &ia i(, zat#zy&a3* 2eo(i uko)0
(zywszy p#zy-otowania zjawi%i si na sz(zy(ie pa-"#ka i zaj%i
pozy(j w taki& szyku 'ojowy&! w jaki& &ie%i za&ia# sto(zy3
'itw5 'yo i(, #aze& &niej wi(ej siede& tysi(y ,op%it"w!
ponad dziesi3 tysi(y %ekkoz'#ojny(,! tysi$( konny(, i pi(iu0
set pe%tast"w* P#awe sk#zydo zaj&owa%i Te'a)(zy(y i i(, naj0
'%i+si s$siedzi! .#odek &ieszka)(y /a%ia#tos! Ko#onei! Kopais
i inny(, oko%i( nad =ezio#e& Kopajski&! %ewe sk#zydo Tespij0
(zy(y! Tana-#aj(zy(y i 7#(,o&e)(zy(y* 8a o'u sk#zyda(, znaj0
dowaa si konni(a i %ekkoz'#ojni* Te'a)(zy(y sta%i w ko%u&0
nie po pi3dziesi(iu %udzi w sze#e-u! wszys(y inni dowo%nie*
Takie 'yo wyposa+enie 'ojowe i ustawienie 2eot"w*
Po st#onie ate)skiej na (aej du-o.(i 6#ontu ustawieni 'y%i
,op%i(i po o.&iu %udzi w sze#e-u! a %i(z'a i(, do#"wnywaa
p#ze(iwnikowi5 konni(a staa na o'u sk#zyda(,* 4o'#ze uz'#o0
jony(, %ekkoz'#ojny(, nie 'yo wtedy i nie 'yo i(, tak+e
w Atena(,5 (i za. %ekkoz'#ojni! kt"#zy '#a%i udzia w naje1dzie!
ki%kak#o3 %i(zniejsi od niep#zyja(ie%a! 'y%i p#zewa+nie sa'o
uz'#ojeni! poniewa+ na wyp#aw powoano wszystki(, o'ywa0
te%i o#az znajduj$(y(, si w &ie.(ie (udzozie&("w* Z#eszt$
niewie%u i(, 'yo na po%u 'itwy! -dy+ pie#wsi #uszy%i w d#o-
pow#otn$* Kiedy ustawiono si w szyku 'ojowy& i &iao ju+
doj.3 do sta#(ia! st#ate- /ippok#ates p#ze(,odz$( p#zed 6#on0
te& Ate)(zyk"w w ten spos"' za-#zewa i(, do 'oju9
EK#"tka 'dzie &oja &owa! -dy+ k#"tkie p#ze&"wienie d%a
dzie%ny(, %udzi ty%e+ wa+y (o du-ie5 #a(zej jest p#zypo&0
nienie& ni+ za(,t$* 8ie(, nikt z was nie &y.%i! +e niepo0
t#ze'nie na#a+a&y si na takie nie'ezpie(ze)stwo na o'(ej
zie&i* 8a tej 'owie& zie&i 'dzie si to(zy3 wa%ka o nasz$
wasn$ zie&i5 je.%i zwy(i+y&y! to ju+ ni-dy Pe%oponezyj
(zy(y! poz'awieni konni(y 'eo(kiej! nie wpadn$ do Attyki9 tak
wi( w jednej 'itwie zdo'dzie(ie 2eo(j i zapewni(ie wiksze
'ezpie(ze)stwo Atty(e* Ruszaj(ie na ni(, tak! jak p#zystoi
&+o&! kt"#zy (,%u'i$ si ty&! +e i(, &iasto oj(zyste jest
pie#wsze w /e%%adzie! jak p#zystoi syno& ty(,! kt"#zy poko0
nawszy 2eot"w pod 7jno6ita&i sa&i pod wodz$ Mi#onidesa
o'j%i 2eo(j w posiadanie*I
Kiedy tak za-#zewa /ippok#ates swy(, +onie#zy i doszed
do .#odka 6#ontu! zani& jesz(ze zdoa doj.3 da%ej! 2eo(i! za0
-#zani #"wnie k#"tk$ &ow$ p#zez Pa-ondasa! ude#zy%i z pa0
-"#ka z peane& na usta(,5 i Ate)(zy(y nata#%i 'ie-ie&* K#a)0
(owe sk#zyda o'u a#&ii nie doszy do sta#(ia w#(z! -dy+ na0
potkay na swej d#odze na wez'#ane potoki5 #eszta to(zya '"j
zawzity! ta#(za p#zy ta#(zy* Dewe sk#zydo 2eot"w a+ po
(ent#u& < a zwasz(za Tespij(zy(y < u%e-o na(ie#aj$(y& na
ty& od(inku Ate)(zyko&* Kiedy 'owie& (i! kt"#zy sta%i o'ok
Tespij(zyk"w! (o6n%i si! Tespij(zy(y! ok#$+eni na &aej p#ze0
st#zeni! po zawzity& opo#ze zosta%i wy'i(i5 niekt"#zy Ate)0
(zy(y wskutek za&ieszania! jakie powstao p#zy ok#$+eniu! nie
o#ientuj$( si w sytua(ji za'ija%i si nawzaje&* Ta (z.3
2eot"w poniosa k%sk i wy(o6aa si w st#on wa%(z$(y(, od0
dzia"w5 p#awe za. sk#zydo! -dzie sta%i Te'a)(zy(y! zwy(i+ao
Ate)(zyk"w! odpie#ao i(, i postpowao za ni&i* Kiedy za.
niespodziewanie zjawiy si dwa oddziay konni(y! kt"#y& Pa0
-ondas kaza potaje&nie ok#$+y3 pa-"#ek i p#zyj.3 z po&o($
za-#o+one&u %ewe&u sk#zydu! zwy(iskie p#awe sk#zydo ate)0
skie p#zekonane! +e nad(,odzi nowa a#&ia! o-a#na panika5
te#az ju+! wo'e( zjawienia si jazdy i p#zea&ania si Te'a)0
(zyk"w p#zez %ini ate)sk$! #ozpo(za si u(ie(zka (ae-o woj0
ska ate)skie-o* =edni skie#owa%i si do 4e%ion i nad &o#ze!
d#udzy do 7#opos! inni na -"# Pa#nes! #eszta ta&! -dzie spo0
dziewaa si o(a%enia* C(i-aj$(y i(, 2eo(i! a zwasz(za je1d1(y
'eo((y i %ok#yjs(y! kt"#zy nad(i$-n%i wa.nie w (,wi%i #ozsypki
niep#zyja(ie%a! za'ija%i u(iekaj$(y(,* 8o( uatwia u(ie(zk*
8astpne-o dnia (i! kt"#zy u(iek%i do 7#opos i do 4e%ion! po0
w#"(i%i do do&u d#o-$ &o#sk$ zostawiwszy ty%ko zao- w 4e0
%ion! kt"#e &i&o wszystko jesz(ze t#zy&a%i w swy(, #ka(,*
2eo(i postawi%i po&nik zwy(istwa! za'#a%i zwoki swoi(,
po%e-y(, i z'#oje niep#zyja(i"* Pozostawiwszy st#a+ wy(o6a%i
si do Tana-#y i o'&y.%a%i p%an ude#zenia na 4e%ion* Ty&(za0
se& ,e#o%d! kt"#y wy#uszy z Aten w sp#awie wydania po%e0
-y(,! spotka po d#odze ,e#o%da 'eo(kie-o! kt"#y zaw#"(i -o
z d#o-i o.wiad(zaj$(! +e ni( u 2eot"w nie wsk"#a! dop"ki on
sa& nie w#"(i z Aten* Stan$wszy za. p#zed Ate)(zyka&i
o.wiad(za i& w i&ieniu 2eot"w! +e post$pi%i 'ezp#awnie
-wa($( o'y(zaje ,e%%e)skie9 jest 'owie& o-"%nie p#zyjty&
zwy(zaje&! +e naje(,awszy o'(e zie&ie! .wi$tynie pozostawia
si nietknite! Ate)(zy(y za. z'udowa%i w 4e%ion 6o#te(! kt"#$
za&ieszkuj$! i w o-"%e za(,owuj$ si tak! jak'y to nie 'yo
&iejs(e .wite* Wody! kt"#a 2eoto& su+y jedynie do &y(ia
#$k p#zy o6ia#a(,! u+ywaj$ Ate)(zy(y jak zwy(zajnej9 2eo(i
zak%inaj$ wi( Ate)(zyk"w na Apo%%ona i inne wsp"%ne '"stwa!
+e'y ze wz-%du na sa&y(, sie'ie i na 'o-a opu.(i%i .wi$ty0
ni za'ie#aj$( ze so'$ wszystko! (o do ni(, na%e+y*
Po wysu(,aniu ,e#o%da Ate)(zy(y wysa%i do 2eot"w swo0
je-o z o.wiad(zenie&! +e nie po-wa(i%i .wi$tyni i +e na p#zy0
szo.3 #"wnie+ te-o u&y.%nie nie u(zyni$* 8ie w ty& (e%u
'owie& ta& wta#-n%i! %e(z po to! +e'y sta&t$d '#oni3 si
p#ze(iw napastniko&* =est za. p#awe& uznany& p#zez /e%%e0
n"w! +e kto zawadn$ jak$. zie&i$ &niejsz$ (zy wiksz$! po0
siada #"wnie+ ta&tejsze .wi$tynie! nad kt"#y&i sp#awuje opie0
k stosuj$( si wed%e &o+no.(i do &iejs(owy(, zwy(zaj"w*
I 2eo(i! i inni! je.%i ko-o. wypdz$ p#ze&o($ z je-o k#aju i zaj0
&$ -o! zaj&uj$ #"wnie+ je-o .wi$tynie jak wasne! (,o(ia+
z po(z$tku p#zysz%i ta& jako o'(y* Tak sa&o i Ate)(zy(y! -dy0
'y opanowa%i wiksza (z.3 k#aju 'eo(kie-o! o'j%i'y -o w po0
siadanie5 i tak+e te#az tej (z$stki! kt"#$ posiadaj$! nie oddadz$
do'#owo%nie! -dy+ jest i(, wasno.(i$* Wody u+y%i z&uszeni do
te-o sytua(j$! w jakiej zna%e1%i si nie p#zez wasn$ zu(,wa0
o.3! %e(z d%ate-o! +e &usie%i si '#oni3 p#zed 2eota&i! kt"#zy
pie#wsi i(, zaatakowa%i* =est #ze(z$ p#awdopodo'n$! +e tak+e
'"- p#ze'a(zy ty&! kt"#zy znajduj$ si na wojnie i w o'%i(zu
nie'ezpie(ze)stwa! 'o p#ze(ie+ nawet p#zy u&y.%ny(, p#zewi0
nienia(, szukaj$ %udzie opieki p#zy ota#za(,5 o p#zek#o(zeniu
za. p#aw &"wi si w stosunku do ty(,! kt"#zy 'ez konie(zno.(i
popeni$ (o. ze-o! a nie w stosunku 0do ty(,! kt"#zy znajduj$
si w p#zy&usowy& poo+eniu* 2a#dziej 'ez'o+nie postpuj$
2eo(i! je.%i wydanie po%e-y(, ate)ski(, uza%e+niaj$ od odda0
nia 4e%ion! ni+ Ate)(zy(y! kt"#zy nie (,($ '#a3 te-o! (o i& si
susznie na%e+y! za (en .wi$tyni* Za+$da%i wi( od 2eot"w wy0
#a1ne-o o.wiad(zenia! +e wedu- t#ady(yj pod o(,#on$ za0
wieszenia '#oni wydadz$ zwoki po%e-y(,! a nie dopie#o pod
wa#unkie& opusz(zenia zie&i 'eo(kiej! -dy+ w -#un(ie #ze(zy
Ate)(zy(y nie znajduj$ si ju+ na zie&i 'eo(kiej! %e(z na zie&i
zdo'ytej o#+e&*
8a to 2eo(i tak$ da%i odpowied19 =e.%i Ate)(zy(y uwa+aj$!
+e znajduj$ si w 2eo(ji! to nie(,aj ten k#aj opusz(z$ i za'io#$
to! (o do ni(, na%e+y5 je.%i za. uwa+aj$! +e znajduj$ si na
swoi& wasny& te#yto#iu&! to nie(, sa&i postanowi$! (o i&
wypada (zyni3* B,(ie%i p#zez to powiedzie3! +e po-#ani(zne te#y0
to#iu& o#opijskie! -dzie od'ya si 'itwa i -dzie %e+ay zwoki
po%e-y(,! na%e+y do Aten i +e te&u si nie sp#ze(iwiaj$ :w isto0
(ie 2eo(i nie (,(ie%i zawie#a3 +adne-o ukadu w sp#awie te-o
te#yto#iu&;5 je.%i za. idzie o te#yto#iu& 'eo(kie! to nie &o+e
'y3 %epszej odpowiedzi ni+ ta! +e'y Ate)(zy(y si wy(o6a%i
i za'#a%i ze so'$ to! (ze-o si do&a-aj$* Za(ze& ,e#o%d ate)0
ski odszed ni( nie uzyskawszy*
2eo(i wezwa%i za#az znad Zatoki Me%ijskiej osz(zepnik"w
i p#o(a#zy! wzi%i p#zy'ye ju+ po 'itwie dwa tysi$(e ,op%it"w
ko#yn(ki(,! zao- pe%oponesk$! kt"#a zjawia si z 8izai! i Me0
-a#yj(zyk"w! wyp#awi%i si p#ze(iw 4e%ion i nata#%i na 6o#ty0
6ika(j* P#"'owa%i #oz&aity(, sposo'"w! a+ w ko)(u p#zysu0
n%i &a(,in! dziki kt"#ej udao i& si zdo'y3 u&o(nienia*
A oto jej opis9 wzi%i du-$ 'e%k! p#ze(i%i j$ wzdu+! o'ie po0
owy wyd#$+y%i i zo+y%i z pow#ote& two#z$( jak'y #u#* 8a
jedny& ko)(u 'e%ki zawiesi%i na a)(u(,a(, ko(io* Z 'e%ki
p#zep#owadzi%i do nie-o +e%azny %ej5 z#eszt$ tak+e wiksz$
(z.3 'e%ki o'i%i +e%aze&* Ma(,in t podwie1%i na woza(, do
6o#ty6ika(ji w ty& &iejs(u! w kt"#y& 'yy one z'udowane
p#zewa+nie z wino#o.%i i d#zewa* Kiedy ju+ 'ya '%isko! wo+y%i
do te-o otwo#u 'e%ki! kt"#y 'y po i(, st#onie! wie%ki &ie(,
i d%i* P#$d powiet#za id$(y p#zez sz(ze%n$ #u# do kota wy0
penione-o +a#z$(y& si w-%e&! sia#k$ i s&o$ #oznie(a
po&ie)! od kt"#e-o zaj$ si &u#! tak +e nikt nie &"- na ni&
wyt#zy&a3* 7pu.(iwszy wi( &u#y #zu(i%i si Ate)(zy(y do
u(ie(zki i w ten spos"' zdo'yto u&o(nienia* Bz.3 zao-i z-i0
na! dwustu %udzi dostao si do niewo%i5 pozostae wojsko
wsiado na ok#ty i odje(,ao do do&u*
8iedu-o po wzi(iu 4e%ion < stao si to w siede&nasty&
dniu po 'itwie < ,e#o%d ate)ski nie wiedz$( o ni(zy& p#zy0
'y po #az d#u-i do 2eot"w w sp#awie wydania po%e-y(,*
2eo(i nie odpowiedzie%i &u ju+ tak jak pop#zednio i nie #o'i%i
t#udno.(i* Z-ino w tej 'itwie nie &niej jak pi(iuset 2eot"w!
Ate)(zyk"w za. nie(o &niej ni+ tysi$(! a w.#"d ni(, st#ate-
/ippok#ates i wie%ka %i(z'a %ekkoz'#ojny(, i o'su-i ta'o#"w*
8iedu-o po tej 'itwie 4e&ostenes po nieudanej wyp#awie na
Sy6aj wy%$dowa w k#aju sykio)ski& z wojskie& aka#na)ski&!
a-#ajski& i ate)ski&! zaadowany& na ok#ty w %i(z'ie (zte0
#ystu ,op%it"w* Zani& jednak wszystkie ok#ty zdoay p#zy'i3
do %$du! zjawi%i si Sykio)(zy(y* Ty(,! kt"#zy wysied%i! Sy0
kio)(zy(y z&usi%i do odw#otu i .(i-a%i a+ do ok#t"w! (z.3
wy'i%i! (z.3 wzi%i do niewo%i* Lstawiwszy po&nik zwy(i0
stwa! na &o(y zawieszenia '#oni wyda%i Ate)(zyko& zwoki
po%e-y(,* Mniej wi(ej w ty(, dnia(,! kiedy to(zya si 'itwa
pod 4e%ion! po%e- k#"% 7d#ys"w Syta%kes pod(zas wyp#awy
p#ze(iw T#y'a%%o&! w kt"#ej poni"s k%sk* 8ad 7d#ysa&i
i nad (a$ t$ (z.(i$ T#a(ji! kt"#$ #z$dzi! o'j$ panowanie sio0
st#zenie( je-o Seutes! syn Spa#adokosa*
Tej sa&ej zi&y 2#azydas &aj$( u swe-o 'oku sp#zy&ie#ze)0
("w t#a(ki(, wyp#awi si p#ze(iwko ko%onii ate)skiej A&6i0
po%is %e+$(ej nad St#y&one&* Miejs(e! w kt"#y& %e+y o'e(nie
to &iasto! p#"'owa jesz(ze p#zedte& sko%onizowa3 A#ysta-o0
#as z Mi%etu! wy-nany p#zez k#"%a 4a#iusza! %e(z wypa#%i -o
Edonowie* 8astpnie! w t#zydzie.(i dwa %ata p"1niej p#"'owa%i
te-o sa&e-o Ate)(zy(y wysawszy dziesi3 tysi(y wasny(,
ko%onist"w i ka+de-o! kto (,(ia si z ni&i wyp#awi3! %e(z ko0
%oni.(i zosta%i wy'i(i p#zez T#ak"w w 4#a'eskos* Znowu
w dwadzie.(ia dziewi3 %at p"1niej Ate)(zy(y p#zy'ywszy pod
wodz$ ko%onizato#a /a-nona! syna 8ikiasa! wypdzi%i Edon"w
i sko%onizowa%i to &iejs(e! kt"#e p#zedte& nazywao si
Ennea,odoj* Punkte& wyj.(ia 'yo d%a ni(, Eion! %e+$(e nad
&o#ze& u uj.(ia #zeki! kt"#e su+yo i& jako po#t ,and%owy*
Eion od%e-e jest o dwadzie.(ia pi3 stadi"w od dzisiejsze-o
&iasta! kt"#e /a-non nazwa A&6ipo%is d%ate-o! +e z dw"(,
st#on o'%ewa je St#y&on* Wy'udowa je w ten spos"'! +e jest
ono wido(zne od st#ony &o#za i %$du5 o'a #a&iona #zeki po$0
(zy /a-non du-i& &u#e& i w ten spos"' opasa &iasto*
P#ze(iw te&u wi( &iastu wy#uszy 2#azydas z wojskie&
(,a%kidyjskie-o &iasta A#naj* P#zy'y po poudniu do Au%on
i 2o#&iskos! -dzie wody jezio#a 2o%'e u(,odz$ do &o#za* Po
wie(ze#zy szed da%ej no($* 2ya niepo-oda i pada .nie-5 d%ate-o
ty& 'a#dziej si spieszy nie (,($( zw#a(a3 uwa-i ty(, &iesz0
ka)("w A&6ipo%is! kt"#zy nie 'y%i z ni& w po#ozu&ieniu* Miesz0
ka%i 'owie& w A&6ipo%is tak+e A#-i%ij(zy(y < A#-i%ij(zy(y s$
ko%onista&i z And#os < i #"+ni inni! kt"#zy wsp"dziaa%i z 2#a0
zydase&! (z.(iowo nakonieni do te-o p#zez Pe#dykkasa! (z0
.(iowo p#zez B,a%kidyj(zyk"w5 najwi(ej jednak wsp"dziaa%i
z ni& A#-i%ij(zy(y! kt"#zy &ieszka%i w s$siedztwie i zawsze wy0
dawa%i si podej#zani Ate)(zyko&* Sta%e knu%i oni p#ze(iw &ia0
stu! a kiedy nada#zya si okazja i zjawi si 2#azydas! po#ozu0
&ie%i si ze swy&i #odaka&i &ieszkaj$(y&i w A&6ipo%is w sp#a0
wie wydania &iasta9 sa&i wpu.(i%i 2#azydasa do A#-i%os! ode#0
wa%i si owej no(y od Aten i p#zed .wite& ustawi%i wojsko swe
koo &ostu nad #zek$* Sa&o A&6ipo%is %e+y w pewnej od%e-o.(i
od &iejs(a! -dzie jest p#zej.(ie p#zez #zek! a &u#y &iejskie nie
si-ay w"w(zas tak da%eko jak te#az* P#zy p#zep#awie 'y
ty%ko niewie%ki poste#unek9 z ty& zaatwi si 2#azydas szy'ko!
ko#zystaj$( ze zd#ady i z te-o! +e zjawi si niespodziewanie
w.#"d niepo-ody* 8astpnie p#zeszed p#zez &ost i od #azu opa0
nowa znajduj$(e si poza &iaste& posiado.(i &ieszka)("w
A&6ipo%is! kt"#zy siedz$ w ty(, oko%i(a(,*
8iespodziewane d%a &ieszka)("w &iasta s6o#sowanie &ostu!
wzi(ie do niewo%i wie%u %udzi spoza o'#'u &u#"w! u(ie(zka
wie%u do &iasta wywouje w.#"d &ieszka)("w A&6ipo%is
st#aszny popo(,! zwasz(za +e nie u6a%i so'ie wzaje&nie* Po0
wiadaj$ te+! +e -dy'y 2#azydas nie pozwo%i 'y +onie#zo&
swy& na p%$d#owanie! %e(z od #azu #uszy na &iasto! to 'y'y
je zapewne zdo'y* 7n jednak zat#zy&a si z wojskie& i nie0
pokoi wypada&i oko%i(! a poniewa+ w'#ew je-o o(zekiwanio&
w &ie.(ie ni( nie zaszo! zaj$ wy(zekuj$(e stanowisko* P#ze0
(iwni(y za. zd#aj("w &aj$(y p#zewa- %i(ze'n$ nie dopu.(i%i
do naty(,&iastowe-o otwa#(ia '#a&* W po#ozu&ieniu ze st#ate0
-ie& Euk%ese&! dow"d($ ta&tejszej zao-i ate)skiej! wysyaj$
-o)(a z wezwanie& o po&o( do d#u-ie-o st#ate-a na od(inku
t#a(ki&! Tukidydesa! syna 7%o#osa! auto#a tej ksi$+ki! kt"#y
znajdowa si koo Tazos! wyspy sko%onizowanej p#zez Pa#yj
(zyk"w* Z A&6ipo%is jedzie si ok#te& na Tazos &niej wi(ej
p" dnia* Tukidydes wysu(,awszy z%e(enia szy'ko popyn$
z sied&io&a ok#ta&i! kt"#e &ia pod #k$9 p#a-n$ p#zede
wszystki& p#zy'y3 na (zas! zani& A&6ipo%is padnie! a je.%i'y
si to nie udao! p#zynaj&niej u'ie( 2#azydasa w o'sadzeniu
Eion*
Ty&(zase& 2#azydas 'oj$( si odsie(zy &o#skiej z Tazos
i wiedz$(! +e Tukidydes w tej st#onie T#a(ji &a p#awo ko#zy0
stania z kopa%ni zota i d%ate-o na%e+y ta& do naj'a#dziej wpy0
wowy(, %udzi! sta#a si o i%e &o+no.(i jak najszy'(iej dop#o0
wadzi3 do poddania si &iasta* 2a si 'owie&! +e %ud w A&0
6ipo%is po p#zy'y(iu Tukidydesa! %i(z$( na odsie(z wojsk ze0
'#any(, w.#"d sp#zy&ie#ze)("w na wyspa(, i w T#a(ji! nie '0
dzie (,(ia si podda3* 4%ate-o te+ postawi u&ia#kowane wa0
#unki o-aszaj$( p#zez ,e#o%da! +e ka+dy z o'ywate%i A&6ipo%is
i znajduj$(y(, si w &ie.(ie Ate)(zyk"w &o+e! je.%i (,(e! po0
zosta3 za(,owuj$( sw$ wasno.3 i #"wnoup#awnienie5 kto nie
(,(e! &o+e w p#ze(i$-u pi(iu dni opu.(i3 &iasto #aze& ze
swoi& do'ytkie&*
Po wysu(,aniu ty(, wa#unk"w nast$pia z&iana w nast#o0
ja(, wikszo.(i &ieszka)("w! zwasz(za +e niewie%ka 'ya
ta& %i(z'a Ate)(zyk"w! p#zewa+nie za. %udno.3 &ieszana*
Wie%u te+ 'yo k#ewny(, ty(,! kt"#zy zosta%i s(,wytani poza
&u#a&i! a wa#unki wydaway si a-odne w stosunku do te-o!
(ze-o si o'awia%i* Ate)s(y &ieszka)(y -otowi 'y%i opu.(i3
&iasto s$dz$(! +e w ten spos"' u#atuj$ si p#zed nie'ezpie(ze)0
stwe&! -dy+ na #y(,$ po&o( nie %i(zy%i! wszys(y inni za. 'y%i
#adzi! +e w'#ew zy& p#zewidywanio& nie zostan$ wysied%eni!
a jedno(ze.nie unikn$ nie'ezpie(ze)stwa* Zwo%enni(y 2#azy0
dasa spost#ze-szy z&ian nast#oj"w %udno.(i i widz$(! +e nie
su(,a ju+ ona o'e(ne-o st#ate-a ate)skie-o! za(z%i jawnie wy0
stpowa3 w tej sp#awie* W ko)(u doszo do ukadu na wa#un0
ka(, zawa#ty(, w o.wiad(zeniu 2#azydasa* A&6ipo%ita)(zy(y
wi( w ten spos"' odda%i &iasto! Tukidydes za. z eskad#$ wpy0
n$ te-o sa&e-o dnia wie(zo#e& do Eion* A&6ipo%is &ia ju+
w swy& #ku 2#azydas! a -dy'y nie jedna no(! o kt"#$ -o
u'ie-%i Ate)(zy(y! to sa&o 'yo'y si stao z Eion* Gdy'y 'o0
wie& ok#ty nie 'yy szy'ko p#zypyny! z '#zaskie& dnia
Eion zostao'y zajte*
Pote& Tukidydes sta#a si u'ezpie(zy3 Eion nie ty%ko p#zed
-#o+$(y& atakie& 2#azydasa! a%e tak+e na p#zyszo.3! i p#zyj$
&ieszka)("w A&6ipo%is! kt"#zy na &o(y kapitu%a(ji (,(ie%i
opu.(i3 &iasto i ta& si p#zenie.3* Ty&(zase& 2#azydas popy0
n$wszy niespodziewanie #zek$ na wie%u ok#ta(, ku Eion p#"0
'owa! (zy nie uda &u si zaj$3 nie o'jte-o 6o#ty6ika(ja&i
p#zy%$dka i opanowa3 w ten spos"' wjazdu do p#zystani* R"wno0
(ze.nie podj$ atak od st#ony %$du! a%e i na %$dzie! i na &o#zu
zosta odpa#ty* A&6ipo%is jednak p#zy-otowa do o'#ony* 8a
st#on 2#azydasa p#zeszo #"wnie+ &iasto edo)skie Mi#kinos
po .&ie#(i k#"%a edo)skie-o! Pittakosa! kt"#y z-in$ z #ki sy0
n"w Goaksisa i wasnej +ony! 2#au#o* 8iedu-o pote& u(zyniy
to sa&o ko%onie tazyjskie Ga%epsos i 7jzy&e* Tak+e Pe#dykkas!
kt"#y naty(,&iast po 'itwie zjawi si na &iejs(u! '#a w ty&
wszystki& udzia*
Zdo'y(ie A&6ipo%is napenio Ate)(zyk"w wie%k$ t#osk$*
2yo to &iasto niezwyk%e (enne! -dy+ dosta#(zao d#zewa na
'udow ok#t"w i dawao do(,ody* P"ki &ost 'y w #ka(,
ate)ski(,! &o-%i wp#awdzie Da(ede&o)(zy(y dot#ze3 do sp#zy0
&ie#ze)("w a+ do St#y&onu ko#zystaj$( z konwoju tessa%skie-o!
da%ej jednak nie &o-%i si ju+ posuwa3! -dy+ #zeka w -"#ze
two#zya du+e jezio#o! a od st#ony Eion peniy st#a+ t#"j #z0
d"w(e ate)skie5 o'e(nie za. wszystkie te t#udno.(i! jak s$dzi%i
Ate)(zy(y! odpady* 7'awiano si #"wnie+ 'untu sp#zy&ie0
#ze)("w* 2#azydas 'owie& zawsze okazywa u&ia# i wsz0
dzie -osi w swy(, p#ze&"wienia(,! +e p#zy(,odzi jako oswo0
'odzi(ie% /e%%ady* Miasta pod%e-e Ate)(zyko& dowiedziawszy
si o wzi(iu A&6ipo%is! o p#zystpny(, wa#unka(, 2#azydasa
i je-o a-odno.(i! 'a#dziej ni+ kiedyko%wiek 'yy skonne do
'untu* Wysyay do nie-o potaje&nie ,e#o%d"w zap#aszaj$( -o
do sie'ie5 ka+de (,(iao si pie#wsze ode#wa3 od Aten! wyda0
wao i& si to 'owie& 'ezpie(zne* 8ie wyo'#a+ano so'ie! +e po0
t-a Aten jest tak wie%ka! jak si to pote& okazao! i #a(zej
kie#owano si niejasny&i +y(zenia&i ni+ #ozs$dn$ o(en$ sytu0
a(ji! jak to zwyk%e 'ywa u %udzi! kt"#zy %u'i$ powie#za3 spe0
nienie +y(ze) niepewnej nadziei! a &y.% o ty&! (ze-o so'ie nie
+y(z$! odt#$(aj$ #ozu&uj$( dowo%nie* Wo'e( .wie+ej k%ski
Ate)(zyk"w w 2eo(ji i opie#aj$( si na &owa(,! w kt"#y(,
2#azydas posu-iwa si #a(zej n($(y&i o'ietni(a&i ni+ 6akta0
&i i twie#dzi! +e Ate)(zy(y pod 8izaj$ nie zde(ydowa%i si na
'itw p#ze(iw nie&u! (,o3 nie &ia p#zy so'ie sp#zy&ie#ze)0
("w! na'#a%i pewno.(i sie'ie i &y.%e%i! +e nikt i(, nie zaatakuje*
G"wny& za. powode&! d%a kt"#e-o -otowi 'y%i na#azi3 si na
ka+de nie'ezpie(ze)stwo! 'y u#ok nowo.(i i oko%i(zno.3! +e po
#az pie#wszy &ie%i spotka3 si z ene#-i(zny& postpowanie&
Da(ede&o)(zyk"w* Ate)(zy(y dowiedziawszy si o ty& #ozsy0
a%i do &iast zao-i! o i%e to 'yo &o+%iwe ze wz-%du na po#
zi&ow$ i na k#"tki (zas! jaki& #ozpo#z$dza%i* 2#azydas #"wnie+
posa po posiki do Da(ede&onu i sa& zaj$ si 'udow$ t#"j
#zdow("w na St#y&onie* De(z Da(ede&o)(zy(y nie popa#%i
-o! (z.(iowo z zazd#o.(i! z jak$ odnosi%i si do nie-o wpywo0
wi %udzie w Spa#(ie! (z.(iowo d%ate-o! +e wo%e%i #a(zej dosta3
z pow#ote& swy(, %udzi wzity(, na S6akte#ii i wojn za0
ko)(zy3*
Tej sa&ej zi&y Me-a#yj(zy(y ode'#a%i z pow#ote& Ate)(zy
ko& du-ie &u#y i #oze'#a%i je do 6unda&ent"w* 2#azydas za.
po zdo'y(iu A&6ipo%is wyp#awia si ze sp#zy&ie#ze)(a&i p#ze0
(iw Akte* Akte jest to pas %$du! (i$-n$(y si z tej st#ony ka0
nau k#"%ewskie-o do wysoki(, -"# Atos nad Mo#ze& E-ejski&*
Miasta znajduj$(e si ta&! to Sane! ko%onia and#yjska nad sa0
&y& kanae&! zw#"(ona ku Mo#zu Eu'ejskie&u! a da%ej Tyssos!
K%eonaj! Ak#otoon! 7%o6iksos i 4ion! za&ieszkae p#zez &ie0
szan$ dwujzy(zn$ %udno.3 'a#'a#zy)sk$5 jest ta& t#o(, B,a%
kidyj(zyk"w! p#zewa+nie jednak %udno.3 skada si z ty(, Pe0
%as-"w Ty##e)ski(,! kt"#zy nie-dy. za&ieszkiwa%i #"wnie+
De&nos i Ateny5 p#"(z te-o siedz$ ta& 2iza%towie! K#estonowie
i Edonowie* Miasta i(, s$ &ae* Wikszo.3 z ni(, p#zesza na
st#on 2#azydasa* Sane i 4ion opa#y si! tote+ pustoszy je
p#ze'ywaj$( z wojskie& w oko%i(y*
Kiedy Sane i 4ion nie (,(iay si podda3! wyp#awia si 2#a0
zydas szy'ko p#ze(iw (,a%kidyjskie&u &iastu To#one! 'd$(e0
&u w #ka(, Ate)(zyk"w5 wzywaa -o ta& nie%i(zna -#upa o'y0
wate%i! -otowa wyda3 &u &iasto* P#zy'y jesz(ze p#zed '#zas0
kie& dnia i zat#zy&a si z wojskie& koo .wi$tyni 4iosku#"w!
od%e-ej od &iasta &niej wi(ej o t#zy stadia* Lszo to zupenie
uwa-i &ieszka)("w To#one i zao-i ate)skiej! (i za.! kt"#zy
'y%i wtaje&ni(zeni! wiedzie%i o je-o za&ie#zony& p#zyj.(iu*
Ki%ku z ni(, wyszo potaje&nie z &iasta! a'y -o o(zekiwa3*
4owiedziawszy si! +e jest ju+ na &iejs(u! za'ie#aj$ ze so'$
sied&iu %udzi 2#azydasa uz'#ojony(, jedynie w szty%ety5 ty%ko
ty%u 'owie& spo.#"d dwudziestu jeden! kt"#zy 'y%i do te-o
(e%u wyzna(zeni! zde(ydowao si wej.3 do &iasta5 dowodzi
ni&i Dizyst#at z 7%intu* P#ze.%izn$wszy si p#zez (z.3 6o#ty0
6ika(ji p#zy%e-aj$(y(, do &o#za! wysz%i nie zauwa+eni na
wzniesienie! -dzie znajdowa si poste#unek < &iasto %e+y na
z'o(zu pa-"#ka < za'i%i st#a+ i wysadzi%i '#a& od st#ony Ka
nast#ajon*
2#azydas za. z'%i+ywszy si t#o(, ku &iastu zat#zy&a
si z -"wny&i swy&i sia&i* P#zode& wysa jedynie stu pe%
tast"w! a+e'y pie#wsi wpad%i do &iasta! sko#o jaka. '#a&a
zostanie otwa#ta i dany 'dzie u&"wiony sy-na* Bi powo%i
z'%i+a%i si do &iasta i t#o(, si dziwi%i zwo(e* Ty&(zase&
To#onej(zy(y p#zy-otowa%i wszystko w &ie.(ie w#az z p#zy0
'ysza&i! wysadzi%i 6u#t i otwa#%i du+$ '#a& od st#ony #ynku
p#ze#$'awszy zasuw* 8ajpie#w p#zez 6u#t wp#owadzi%i pe0
wien oddzia! a+e'y ni(ze-o nie spodziewaj$(y(, si o'#o)("w
&iasta p#ze#azi3 atakie& od tyu! a wi( dwust#onny&! na0
stpnie za. da%i u&"wiony sy-na .wiet%ny i wpu.(i%i #eszt
pe%tast"w p#zez '#a& od st#ony #ynku*
2#azydas zo'a(zywszy sy-na pu.(i wojsko 'ie-ie&9 wpado
ono do &iasta z k#zykie&! kt"#y wywoa o-#o&n$ panik* Go0
nie#ze wda#%i si (z.(iowo p#zez '#a&y! (z.(iowo po 'e%ka(,
p#zypadkie& p#zystawiony(, do &u#u i su+$(y(, do wy(i$0
-ania w -"# ka&ieni p#zy nap#awie uszkodzony(, .(ian* 2#a0
zydas z -"wny&i sia&i #uszy od #azu ku wy+ej poo+ony&
(z.(io& &iasta! a+e'y z -"#y nad &iaste& panowa35 #eszta
wojska #ozp#oszya si po (ay& &ie.(ie*
Wikszo.3 To#onej(zyk"w! ni( nie wiedz$(a o zd#adzie! u%e-a
pani(e w (,wi%i napadu5 wtaje&ni(zeni za. i (i! kt"#y& to odpo0
wiadao! stan%i od #azu u 'oku zdo'yw("w* Pi3dziesi(iu ,op%i0
t"w ate)ski(, spao na #ynku9 spost#ze-szy! (o si dzieje! wy0
(o6uj$ si (ao z &ay&i jedynie st#ata&i* Bz.(iowo pieszo!
(z.(iowo na ok#ta(,! kt"#e ta& stay na st#a+y! udaj$ si oni
do wysunitej w st#on &o#za i znajduj$(ej si niepodzie%nie
w #ku ate)ski& (ytade%i Dekitos poo+onej na w$ski& p#ze0
s&yku* Raze& z ni&i s(,#oni%i si ta& tak+e wszys(y p#zyja0
(ie%e to#onejs(y*
Z nastanie& dnia 2#azydas t#zy&aj$( &iasto pewnie
w swy& #ku o-osi p#zez ,e#o%da To#onej(zyko&! kt"#zy
u(iek%i #aze& z Ate)(zyka&i! +e ka+dy z ni(, #no+e spokojnie
w#"(i3 do do&u i ko#zysta3 z p#aw o'ywate%ski(,* Ate)(zyk"w
za. wezwa p#zez ,e#o%da do opusz(zenia Dekitos jako te#yto0
#iu& (,a%kidyjskie-o! zapewniaj$( i& &o+no.3 za'#ania ze so'$
swy(, #ze(zy* Ate)(zy(y o.wiad(zy%i! +e si nie wy(o6aj$!
p#osi%i jednak+e o jednodniowe zawieszenie '#oni d%a za'#ania
zwok po%e-y(,* 2#azydas z-odzi si nawet na dwudniowe*
W ty& (zasie u&a(nia po'%iskie do&y! Ate)(zy(y za. #o'i%i
to sa&o po swojej st#onie* 2#azydas zwoawszy To#onej(zyk"w
powiedzia i& &niej wi(ej to sa&o! (o p#zedte& Akantyj(zy0
ko&9 +e nie jest #ze(z$ sp#awied%iw$ ty(,! kt"#zy &u po&a-a%i
w zdo'y(iu &iasta! uwa+a3 za -o#szy(, o'ywate%i a%'o za
zd#aj("w! -dy+ nie z#o'i%i te-o ani z (,(i uja#z&ienia &iasta!
ani z (,(i oso'iste-o zysku! %e(z d%a wyswo'odzenia oj(zyzny5
+e z d#u-iej st#ony nie na%e+y od&awia3 #"wny(, p#aw ty&!
kt"#zy nie '#a%i w ty& udziau5 +e on nie p#zy'y tutaj d%a
po-n'ienia &iasta a%'o ko-oko%wiek z o'ywate%i* 4%ate-o za.
zw#"(i si z wezwanie& p#zez ,e#o%da do ty(,! kt"#zy u(iek%i
#aze& z Ate)(zyka&i! 'o nie uwa+a i(, za -o#szy(, z powodu
i(, sy&patii! i jest p#zekonany! +e je.%i '%i+ej poznaj$ Da(ede0
&o)(zyk"w! to 'd$ si do ni(, odnosi3 nie ty%ko z #"wn$! %e(z
z wiksz$ nawet sy&pati$ widz$( i(, sp#awied%iwsze post0
powanie5 o'e(nie 'owie& o'awiaj$ si i(, d%ate-o! +e i(, nie
znaj$* 4a%ej wezwa i(,! +e'y wszys(y 'ez wyj$tku okaza%i si
odt$d wie#ny&i sp#zy&ie#ze)(a&i %a(ede&o)ski&i! i o.wiad0
(zy! +e od tej (,wi%i 'd$ odpowiada3 za swe p#zewinienia5
dot$d 'owie& nie Da(ede&o)(zy(y! %e(z #a(zej To#onej(zy(y
na#a+eni 'y%i na k#zywdy ze st#ony inny(, si%niejszy(, pa)stw
i d%ate-o Da(ede&o)(zy(y nie &aj$ i& za ze i(, opo#u*
Taki&i sowy doda odwa-i To#onej(zyko&* Po wy-a.ni(iu
#ozej&u za(z$ atakowa3 Dekitos* Ate)(zy(y '#oni%i si ze sa0
'y(, 6o#ty6ika(ji i do&"w zaopat#zony(, w '%anki i p#zez jeden
dzie) odpie#a%i nata#(ie* 8astpne-o dnia! kiedy 2#azydas za0
&ie#za p#zystawi3 &a(,in o'%+ni(z$! 'y p#zy jej po&o(y
podpa%i3 d#ewniane u&o(nienia! i kiedy ju+ wojsko niep#zyja0
(ie%skie si z'%i+ao! Ate)(zy(y w &iejs(u naj'a#dziej za-#o0
+ony&! -dzie p#zede wszystki& spodziewa%i si ude#zenia! usta0
wi%i na jedny& z 'udynk"w d#ewnian$ wie+* Znie.%i ta&
wie%e a&6o# @ z wod$! 'e(zek i -az"w i wie%u %udzi weszo na
-"#* De(z wie+a pod z'yt wie%ki& (i+a#e& zawa%ia si z wie%0
ki& ,ukie&9 (i Ate)(zy(y! kt"#zy 'y%i w po'%i+u! #a(zej
z&a#twi%i si ty& 6akte&! ni+ p#ze#azi%i5 jednak+e inni!
a zwasz(za (i! kt"#zy znajdowa%i si w du+ej od%e-o.(i od
&iejs(a wypadku! s$dzi%i! +e ta (z.3 6o#ty6ika(ji zostaa zdo0
'yta! i #zu(i%i si w kie#unku &o#za! a'y si s(,#oni3 na
ok#ty*
2#azydas widz$(! (o si dzieje i +e opusz(zono '%anki! #usza
z wojskie&! naty(,&iast zdo'ywa 6o#ty6ika(je i wy'ija do no-i
zao-* Ate)(zy(y opu.(i%i Dekitos na odzia(, i ok#ta(, i wy0
(o6a%i si do Pa%%ene* 2#azydas za. p#zed sztu#&e& o-osi! +e
te&u! kto pie#wszy dostanie si na &u#y! wypa(i na-#od-
w wysoko.(i t#zydziestu &in s#e'#a* 7t"+ w Dekitos znajduje
si .wi$tynia Ateny i 2#azydas! p#zypisuj$( zdo'y(ie 6o#ty6i0
ka(ji #a(zej si%e nadnatu#a%nej ni+ %udzkiej! zo+y t#zydzie.(i
&in w .wi$tyni d%a '"stwa5 nastpnie z'u#zy &u#y Dekitos
i op#"+niwszy w zupeno.(i (ay te#en po.wi(i -o Atenie*
P#zez #eszt zi&y zap#owadza po#z$dek w zdo'yty(, &iejs(o0
wo.(ia(, i ukada p%any ataku na inne* A kiedy zi&a p#zesza!
sko)(zy si w#az z ni$ "s&y #ok wojny*
Za#az z po(z$tkie& wiosny Da(ede&o)(zy(y i Ate)(zy(y za0
wa#%i &idzy so'$ jedno#o(zne zawieszenie '#oni* Ate)(zy(y
uwa+a%i! +e w ten spos"' za'ezpie(z$ si p#zed da%szy&i pod'o0
ja&i 2#azydasa! zani& si sa&i dostate(znie uz'#oj$! a za0
#aze& %i(zy%i na zawa#(ie du-ot#wae-o pokoju w #azie uzyska0
nia ko#zystny(, wa#unk"w* Da(ede&o)(zy(y za. zdawa%i so'ie
sp#aw z o'aw ate)ski(, i s$dzi%i! +e Ate)(zy(y zakosztowawszy
spokoju i wyt(,nienia skonniejsi 'd$ do zawa#(ia ostate(z
ne-o pokoju i oddania i& je)("w* 2a#dziej za%e+ao i& na od0
zyskaniu ty(, %udzi ni+ na da%szy(, suk(esa(, 2#azydasa*
Gdy'y 'owie& 2#azydas #o'i da%sze postpy i p#zyw#"(i w ten
spos"' #"wnowa- si! je)(y (i 'y%i'y d%a Da(ede&o)(zyk"w
st#a(eni! oni za. sa&i &usie%i'y zn"w podj$3 de(yduj$($ wa%k
z Atena&i* Zawie#aj$ wi( o'ie st#ony i i(, sp#zy&ie#ze)(y
nastpuj$(y #ozej&9
EW sp#awie .wi$tyni i wy#o(zni Apo%%ona Pityjskie-o posta0
nawia&y! +e ka+dy &o+e 'ez podstpu i o'awy ko#zysta3 z niej
wedu- zwy(zaj"w naszy(, oj("w* Tak postanawiaj$ Da(ede
&o)(zy(y i o'e(ni tutaj sp#zy&ie#ze)(y* Zo'owi$zuj$ si oni
uzyska3 na to wedu- swy(, &o+%iwo.(i w d#odze #okowa)
z-od 2eot"w i Aokej(zyk"w* W sp#awie ska#'(a 'o-a posta0
#a&y si odszuka3 winny(, p#zestpstwa i wy&ie#zy3 i& ka#
suszn$ i sp#awied%iw$ z-odnie ze zwy(zaja&i oj("w! za#"wno
&y jak i wy! i wszys(y! kt"#zy (,($ w ty& wzi$3 udzia* =e+e%i0
'y za. Ate)(zy(y (,(ie%i zaw#ze3 zawieszenie '#oni! to Da(e0
de&o)(zy(y i wszys(y inni sp#zy&ie#ze)(y postanawiaj$ (o
nastpuje* 7'ie st#ony pozostaj$ w posiadaniu te-o! (o o'e(nie
posiadaj$9 zao-a w Ko#y6azjon nie p#zek#o(zy %inii od 2u6#as
do To&eus5 zao-a na Kite#ze nie 'dzie ko&unikowa3 si z na0
szy&i sp#zy&ie#ze)(a&i! tak jak i &y unika3 'dzie&y ko&u0
nikowania si z ni&i i oni z na&i5 zao-a w 8izai i na Minoi
nie 'dzie p#zek#a(za3 d#o-i! kt"#a p#owadzi od '#a&y 8izosa
do .wi$tyni Pozejdona! a da%ej od .wi$tyni Pozejdona p#osto
do &ostu wiod$(e-o na Minoj5 tak+e Me-a#yj(zyko& i sp#zy0
&ie#ze)(o& nie wo%no tej d#o-i p#zek#a(za3* R"wnie+ wysp!
kt"#$ zaj%i Ate)(zy(y! zat#zy&uj$ oni! jednak+e ko&unika(ja
zostaje wst#zy&ana* W T#ojdzenie Ate)(zy(y zat#zy&uj$ tak+e
to! (o posiadaj$ na podstawie ukadu z T#ojdze)(zyka&i* Mo-$
ko#zysta3 z +e-%u-i &o#skiej na woda(, w po'%i+u i(, te#yto0
#iu& i te#yto#iu& sp#zy&ie#ze)("w5 Da(ede&o)(zy(y i i(,
sp#zy&ie#ze)(y nie &o-$ u+ywa3 ok#t"w wojenny(,! %e(z
jedynie statk"w ,and%owy(, po#uszany(, wiosa&i! z adun0
kie& nie p#zek#a(zaj$(y& pi(iuset ta%ent"w* /e#o%do&! poso&
i wszystki& (zonko& i(, .wity < o'ojtne! jak wie%ka ona
'dzie < udaj$(y& si do Aten %u' na Pe%oponez w sp#awie
p#owadzenia #okowa) pokojowy(, a%'o u#e-u%owania punkt"w
spo#ny(,! za#"wno na %$dzie jak i na &o#zu zapewnione zostaje
'ezpie(ze)stwo* W (i$-u te-o (zasu nie wo%no ani na&! ani wa&
p#zyj&owa3 u sie'ie z'ie-"w! (zy to 'dzie (zowiek wo%no
u#odzony! (zy niewo%nik* Za#"wno &y jak i wy w #azie spo#"w
odniesie&y si do s$d"w po%u'owny(, z-odnie ze zwy(zaja&i
oj("w i sp#awy spo#ne zaatwia3 'dzie&y na d#odze p#awnej
nie u(iekaj$( si do wojny* Takie s$ p#opozy(je Da(ede&o)(zy
k"w i i(, sp#zy&ie#ze)("w! je.%i za. wy &a(ie %epsze i sp#a0
wied%iwsze! to p#zedstaw(ie je udawszy si do Da(ede&onu5
ani Da(ede&o)(zy(y! ani sp#zy&ie#ze)(y nie od#zu($ +adnej
sp#awied%iwej p#opozy(ji p#zez was postawionej* De(z posowie
wasi nie(, p#zyjad$ z peno&o(ni(twa&i! podo'nie jak wy ka0
za%i.(ie na& u(zyni3* Rozej& 'dzie zawa#ty na #ok* T p#o0
pozy(j p#zyj$ %ud ate)ski* P#ytani sp#awowaa w"w(zas 6i%a
Aka&antis! sek#eta#ze& 'y Aajnippos! p#zewodni(z$(y& 8i
kiades* Da(,es postawi wniosek! +e t#ze'a zaw#ze3 #ozej& na
wa#unka(, p#oponowany(, p#zez Da(ede&o)(zyk"w i sp#zy0
&ie#ze)("w! i +y(zy! +e'y ten ukad wyszed na do'#e Ate)0
(zyko&* Dud u(,wa%i! +e #ozej& &a t#wa3 #ok i +e za(zyna si
od dnia dzisiejsze-o! to jest od (zte#naste-o e%a6e'o%iona@*W (za0
sie t#wania #ozej&u o'ie st#ony p#zy po&o(y pos"w i ,e#o%0
d"w &aj$ si po#ozu&ie3! w jaki spos"' &o+na 'y ostate(znie
zako)(zy3 wojn* St#ate-owie za. i p#ytanowie &aj$ zwoa3
z-#o&adzenie %udowe w sp#awie zawa#(ia pokoju! sko#o zjawi
si pose%stwo %a(ede&o)skie* 7'e(ne za. pose%stwa &aj$ ju+ od
#azu zo'owi$za3 si p#zed %ude&! +e do(,owaj$ ukadu p#zez
p#ze(i$- #oku*
Te punkty uz-odniono &idzy Da(ede&o)(zyka&i i i(, sp#zy0
&ie#ze)(a&i z jednej a Ate)(zyka&i i i(, sp#zy&ie#ze)(a&i
z d#u-iej st#ony* Lkad zap#zysi+one dwunaste-o dnia %a(ede
&o)skie-o &iesi$(a -e#astiosa @* Lkad zawa#%i i zap#zysi-%i ze
st#ony %a(ede&o)skiej Tau#os! syn E(,ety&idasa! Atenajos! syn
Pe#yk%ejdasa! Ai%o(,a#ydas! syn E#yksy%adasa! w i&ieniu Ko
#yntyj(zyk"w Ajneas! syn 7kitosa! i Eu6a&idas! syn A#ystoni0
&osa! w i&ieniu Sykio)(zyk"w 4a&oty&os! syn 8auk#atesa!
i 7nazy&os! syn Me-ak%esa! w i&ieniu Me-a#y 8ikazos! syn
Keka%osa! i Menek#ates! syn A&6ido#a! w i&ieniu Epidau#os
A&6ias! syn Eupa%idasa! ze st#ony ate)skiej st#ate-owie 8iko0
st#atos! syn 4iejt#e6esa! 8ikias! syn 8ike#atosa! i Autok%es! syn
To%&ajosa*I Takie wi( 'yo to zawieszenie '#oni* P#zez (ay
(zas je-o t#wania p#owadzono #oz&owy w sp#awie zawa#(ia
ostate(zne-o ukadu pokojowe-o*
W ty(, sa&y(, dnia(,! pod(zas podpisywania ukadu! &iasto
Skione poo+one na P"wyspie Pa%%e)ski& odpado od Aten
i p#zeszo na st#on 2#azydasa* Mieszka)(y Skione opowiadaj$!
+e po(,odz$ z Pe%oponezu i +e p#zodkowie i(, w#a(aj$( spod
T#oi zosta%i p#zez 'u#z! kt"#a zasko(zya A(,aj"w! zaniesieni
w te st#ony i tutaj za&ieszka%i* 2#azydas na wie.3 o ode#waniu
si Skione pod$+y ta& no($ na odzi wysawszy p#zode& t#"j
#zdowie(! a+e'y 'y oson$ d%a nie-o! je.%i'y spotka po d#odze
jaki. wikszy statek5 %i(zy na to! +e niep#zyja(ie%ski t#"j#zdo0
wie( nie zw#"(i si p#ze(iw &niejszej -a%e#ze! %e(z p#ze(iw
wysane&u p#zode& wiksze&u ok#towi! i +e w ten spos"'
zapewni so'ie 'ezpie(ze)stwo* P#zy'ywszy za. na &iejs(e
i zwoawszy ze'#anie Skionej(zyk"w powiedzia i& to sa&o!
(o &"wi w Akantos i To#one* P#"(z te-o o.wiad(zy! +e uwa+a
i(, za -odny(, najwy+szej po(,way! d%ate-o +e &ieszkaj$(
jak'y na wyspie :%e+$(y na &idzy&o#zu P"wysep Pa%%ene
od(ity jest p#zez Ate)(zyk"w! kt"#zy wadaj$ Potidaj$; sa&i
z wasne-o popdu ze#wa%i si do wo%no.(i i nie (zeka%i t#wo+%i0
wie! a+ konie(zno.3 pop(,nie i(, do te-o! (o jest i(, o(zywist$
ko#zy.(i$9 jest to oznak$! +e dzie%nie pot#a6i$ stawi3 (zoo tak+e
inny& nie'ezpie(ze)stwo&5 i doda! +e je.%i sp#awy po&y.%nie
si uo+$! 'dzie i(, uwa+a za najwie#niejszy(, sp#zy&ie#ze)0
("w %a(ede&o)ski(, i zawsze szanowa*
Skionej(zyk"w sowa te w'iy w du&* Wszys(y na'#a%i
pewno.(i sie'ie! nawet (i! kt"#y& z po(z$tku si to nie podo0
'ao! i z zapae& &y.%e%i o wojnie* 2#azydasowi z-otowa%i wspa0
niae p#zyj(ie i pu'%i(znie uwie)(zy%i -o zoty& wie)(e&
jako oswo'odzi(ie%a /e%%ady5 nawet p#ywatni %udzie wie)(zy%i
-o wst-a&i i wita%i jak'y zwy(iz( na i-#zyska(,* 7n za.
pozostawiwszy na #azie niewie%k$ zao- odpyn$* 8iedu-o
pote& w#"(i z wikszy&i sia&i p#a-n$( #aze& ze Skionej(zy0
ka&i sp#"'owa3 ataku na Mende i Potidaj* Di(zy si 'owie&
z ty&! +e Ate)(zy(y zjawi$ si pod Skione! kt"#e znajdowao
si jak'y na wyspie! i (,(ia i(, up#zedzi35 z ta&ty&i &iasta0
&i p#owadzi tajne ukady o p#zej.(ie na je-o st#on*
=u+ 2#azydas za&ie#za zaatakowa3 te &iasta! -dy p#zy'y0
waj$ do nie-o na t#"j#zdow(u Ate)(zyk A#ystoni&os i Da(e
de&o)(zyk Atenajos! kt"#zy &ie%i o'wie.(i3 wszdzie o zawa#0
(iu #ozej&u* Wojsko wi( z pow#ote& wy(o6ao si do ko#on!
A#ystoni&os za. i Atenajos donie.%i 2#azydasowi o zawa#(iu
ukadu! kt"#y p#zyj%i wszys(y sp#zy&ie#ze)(y %a(ede&o)s(y
w T#a(ji* A#ystoni&os zatwie#dzi istniej$(y stan #ze(zy! jed0
nak+e Skionej(zyk"w nie (,(ia uzna3 za o'jty(, ukade&!
-dy+ o'%i(zaj$( dni doszed do p#zekonania! +e ode#wa%i si od
Aten ju+ po zawa#(iu #ozej&u* 2#azydas za. twie#dzi ina(zej
i &iasta nie wyda* Kiedy A#ystoni&os doni"s o ty& do Aten!
Ate)(zy(y -otowi 'y%i za#az do wyp#awy p#ze(iw Skione* Da(e
de&o)(zy(y za. wysawszy pos"w twie#dzi%i! +e 'dzie to po0
-wa(enie& #ozej&u ze st#ony Ate)(zyk"w! i daj$( wia# 2#a0
zydasowi uj&owa%i si za &iaste& o.wiad(zaj$( -otowo.3 do
poddania tej sp#awy s$dowi #ozje&(ze&u* Ate)(zy(y jednak nie
(,(ie%i si na to z-odzi3 p#a-n$( jak najszy'(iej wy#uszy3 na
wyp#aw* Zo.(io i(, to! +e nawet wyspia#ze o.&ie%aj$ si
p#ze(iw ni& 'untowa3 zawie#zywszy nieu+yte(znej d%a ni(, %$0
dowej potdze %a(ede&o)skiej* P#awda 'ya #a(zej po st#onie
Ate)(zyk"w! -dy+ Skionej(zy(y istotnie ode#wa%i si od Aten
w dwa dni po zawa#(iu #ozej&u* Za#az te+ Ate)(zy(y nako0
nieni p#zez K%eona u(,wa%i%i z'u#zy3 Skione i %udno.3 wy&o#0
dowa3* 7do+ywszy wszystko inne p#zy-otowywa%i si do wy0
p#awy*
W ty& (zasie odpada #"wnie+ od Aten ko%onia e#et#yjska
Mende na P"wyspie Pa%%e)ski&* 2#azydas wzi$ j$ pod sw$
opiek nie uwa+aj$( te-o za 'ezp#awie! &i&o +e stao si to
wy#a1nie w (zasie t#wania #ozej&u* Zasania si ty&! +e i Ate)0
(zy(y w niekt"#y(, punkta(, -wa($ #ozej&5 Mendej(zy(y za.
d%ate-o wikszej na'#a%i .&iao.(i! +e widzie%i -otowo.3 2#a
zydasa i to! +e nie wyda Ate)(zyko& Skione* P#"(z te-o
sp#aw(y powstania! kt"#y(, 'yo niewie%u! nie (,(ie%i wy(o6a3
si z #az #ozpo(ztej ak(ji i! 'oj$( si o sa&y(, sie'ie w #azie
wyk#y(ia sp#awy! wywie#a%i na(isk na %ud w'#ew je-o wo%i*
Ate)(zy(y za#az dowiedzie%i si o ty& i jesz(ze 'a#dziej #oz0
w.(ie(zeni p#zy-otowywa%i si do wyp#awy p#ze(iw o'u &ia0
sto&* 2#azydas o(zekuj$( ataku ate)skie-o p#zewozi ko'iety
i dzie(i Skionej(zyk"w i Mendej(zyk"w do (,a%kidyjskie-o
7%intu* Mieszka)(o& o'u &iast posya z po&o($ pi(iuset
,op%it"w pe%oponeski(, i t#zystu pe%tast"w (,a%kidyjski(, pod
na(ze%ny& dow"dztwe& Po%ida&idasa* Bi wi( wsp"%nie p#zy0
-otowywa%i o'#on spodziewaj$( si %ada (,wi%a Ate)(zyk"w*
W ty& (zasie '#azydas i Pe#dykkas wyp#awiaj$ si wsp"%0
nie po #az d#u-i do Dinkos p#ze(iw A##a'ajosowi* Pe#dykkas
p#owadzi (a$ si z'#ojn$ pod%e-ej so'ie Ma(edonii i (i+ko0
z'#ojny(, G#ek"w &ieszkaj$(y(, w je-o pa)stwie! 2#azydas
poza Pe%oponezyj(zyka&i i B,a%kidy(zyka&i wi"d Akantyj
(zyk"w o#az kontyn-enty z inny(, &iast sp#zy&ie#zony(,!
kt"#y(, posz(ze-"%ne &iasta dosta#(zyy w &ia# swy(, &o+%i0
wo.(i* Bay zastp ,op%it"w -#e(ki(, %i(zy &niej wi(ej
t#zy tysi$(e %udzi5 jazdy &a(edo)skiej i (,a%kidyjskiej 'yo
p#awie tysi$(! p#"(z te-o &o( 'a#'a#zy)("w* Wpadszy do k#aju
A##a'ajosa i zastawszy a#&i Dinkest"w ju+ w po%u! zat#zy&a%i
si i zaj%i pozy(je* Pie(,ota jednej i d#u-iej st#ony zaja dwa
p#ze(iw%e-e pa-"#ki! jazda za. wpadszy na znajduj$($ si
&idzy pa-"#ka&i #"wnin sto(zya &idzy so'$ 'itw* Kiedy
za. p"1niej #aze& z je1d1(a&i zesza z pa-"#ka pie(,ota Dinke0
st"w -otowa do 'oju! #uszy tak+e 2#azydas i Pe#dykkas* Din0
kestowie nie wyt#zy&a%i ude#zenia! posz%i w #ozsypk! wie%u po0
%e-o! #eszta u(iekszy na wz-"#ze zap#zestaa wa%ki* Pote&
2#azydas i Pe#dykkas postawiwszy po&nik zwy(istwa sta%i
jesz(ze dwa %u' t#zy dni (zekaj$( na I%%i#yj(zyk"w zwe#'o0
wany(, p#zez Pe#dykkasa* Pe#dykkas (,(ia po i(, p#zy'y(iu
i.3 da%ej ku wsio& A##a'ajosa i nie sta3 'ez(zynnie* 2#azydas
jednak %kaj$( si! +e'y Mende nie u(ie#piao! -dy'y w(ze.niej
zjawi%i si Ate)(zy(y! i w(i$+ nie widz$( I%%i#yj(zyk"w! nie &ia
o(,oty do da%szej wyp#awy < &y.%a #a(zej o wy(o6aniu si*
W (,wi%i kiedy si sp#ze(za%i! doniesiono! +e I%%i#yj(zy(y
zd#adziwszy Pe#dykkasa p#zesz%i na st#on A##a'ajosa* Wo'e(
te-o za#"wno Pe#dykkas jak 2#azydas postanowi%i wy(o6a3 si!
-dy+ I%%i#yj(zy(y 'y%i sz(zepe& wojowni(zy&* =ednak+e w.#"d
spo#"w nie uz-odniono -odziny wy&a#szu* Z nastanie& no(y
Ma(edo)(zy(y w#az z tu&e& 'a#'a#zy)("w u%e-%i na-ej pa0
ni(e! tak jak si to zda#za niejednok#otnie w wie%ki(, a#&ia(,
'ez +adne-o ok#e.%one-o powodu* My.%$(! +e .(i-a i(, o wie%e
wiksza %i(z'a niep#zyja(i"! ni+ to 'yo w #ze(zywisto.(i! i +e
%ada (,wi%a na ni(, wpadnie! za(z%i na-%e u(ieka3 w st#on
oj(zyste-o k#aju* Z&usio to #"wnie+ do wy(o6ania si Pe#dyk0
kasa! kt"#y z po(z$tku ni( nie zauwa+y5 u(zyni to 'ez po#o0
zu&ienia z 2#azydase&! kt"#e-o o'"z 'y da%eko* 2#azydas
zauwa+ywszy o '#zasku dnia! +e Ma(edo)(zy(y odesz%i! a I%%i0
#yj(zy(y i A##a'ajos z'%i+aj$ si! ustawi ,op%it"w w (zwo#o'ok
i u&ie.(iwszy w .#odku %ekkoz'#ojny(, p#zy-otowywa si do
odw#otu* Z naj&odszy(, +onie#zy utwo#zy oddzia wypado0
wy! pot#ze'ny w #azie -dy'y niep#zyja(ie% z kt"#ej. st#ony
zaatakowa5 sa& postanowi z wy'o#owy& oddziae& t#zystu
%udzi i.3 w ty%nej st#a+y i odpie#a3 ataki p#zedniej st#a+y p#ze0
(iwnika* W po.pie(,u! zani& jesz(ze niep#zyja(ie%e si z'%i+y%i!
tak p#ze&"wi do +onie#zy9
EPe%oponezyj(zy(y! -dy'y& nie p#zypusz(za! +e o-a#nia
was %k wskutek osa&otnienia i &o+%iwo.(i ataku ze st#ony
wie%kiej &asy 'a#'a#zy)("w! nie do$(za'y& do s"w za(,ty
tak+e s"w pou(zenia5 te#az jednak+e posta#a& si skie#owa3
do was k#"tkie sowa p#zypo&nienia i za(,ty o#az powiedzie3
to! (o uwa+a& za najwa+niejsze w (,wi%i! -dy opu.(i%i nas
sp#zy&ie#ze)(y i -dy &a&y p#zed so'$ wie%k$ %i(z' niep#zy0
ja(i"* 4zie%ny&i 'owie& &usi(ie 'y3 na wojnie nie d%ate-o! +e
sp#zy&ie#ze)(y s$ p#zy was! %e(z p#zez wasne &stwo5 nie
powinni.(ie te+ 'a3 si +adnej p#zewa-i %i(ze'nej! -dy+ nie po0
(,odzi(ie z takie-o pa)stwa! -dzie wikszo.3 panuje nad &niej0
szo.(i$! %e(z z takie-o! -dzie #a(zej &niejszo.3 #z$dzi wikszo0
.(i$! a wadz zawdzi(za(ie ty%ko swojej dzie%no.(i wojskowej*
T#ze'a za. wiedzie3 na podstawie do.wiad(ze) z Ma(edo)(zy0
ka#ni i na podstawie te-o! (o ja wie& wy(i$-aj$( wnioski z wa0
sny(, spost#ze+e) o#az in6o#&a(ji inny(, %udzi! +e 'a#'a#zy)(y!
kt"#y(, d%ate-o si 'oi(ie! +e i(, nie zna(ie! nie 'd$ w(a%e
st#aszni* =e+e%i 'owie& jaki. niep#zyja(ie%! w #ze(zywisto.(i
sa'y! p#zedstawia si na poz"# -#o1nie! wysta#(zy zna3 p#awd!
a'y ty& odwa+niej si p#ze(iw nie&u '#oni35 je.%i si &a do
(zynienia z niep#zyja(ie%e& nap#awd dzie%ny&! nie.wiado&o.3
te-o 6aktu pozwa%a na .&ie%sze postpowanie* Bi za.! kiedy si
z'%i+aj$! wy-%$daj$ -#o1nie d%a ty(,! kt"#zy i(, nie znaj$9 p#ze0
#a+a widok tak wie%kiej %i(z'y! ok#opny k#zyk jest nie do znie0
sienia! 'ezu+yte(zne pot#z$sanie '#oni$ &a w so'ie (o. -#o10
ne-o5 jednak+e w wa%(e z p#ze(iwnikie&! kt"#y to wyt#zy&a!
s$ (akie& inni* 8ie wa%(z$ 'owie& w zo#-anizowany& szyku!
nie wstydz$ si pod napo#e& p#ze(iwnika opusz(za3 pozy(ji!
u(ie(zk i nata#(ie uwa+aj$ na #"wni za #ze(z ,ono#ow$* 4%a0
te-o nie &o+na u ni(, ni-dy &"wi3 o odwadze jako o (zy&.
ok#e.%ony&* P#zy tak indywidua%ny& sposo'ie wa%ki ka+dy
z ni(, &a sposo'no.3 z ,ono#e& wy(o6a3 si z 'itwy5 uwa+aj$
te+! +e 'ezpie(zniej jest d%a ni(, st#aszy3 nas z da%eka i nie na0
#a+a3 si na nie'ezpie(ze)stwo ni+ wda3 si w wa%k w#(z5
w p#ze(iwny& wypadku postpowa%i'y ina(zej* Wszystko! (o
si u ni(, wydaje -#o1ne! nie &a w #ze(zywisto.(i! jak widzi(ie!
+adne-o zna(zenia i dziaa ty%ko na wz#ok i su(, p#ze(iwnika*
To &usi(ie wyt#zy&a3! a kiedy p#zyjdzie spokojna (,wi%a! p#ze0
p#owadzi3 odw#"t w doskonay& po#z$dku* W ten spos"' p#0
dzej dostanie(ie si w &iejs(a 'ezpie(zne i p#zekona(ie si na
p#zyszo.3! +e dzie%no.3 taki(, ,o#d o-#ani(za si w o'%i(zu nie0
ust#aszone-o niep#zyja(ie%a do p#ze(,waek i -#"1' #zu(any(,
z da%eka5 je.%i si jednak p#zed ni&i ust$pi! (zuj$ si od #azu
pewni i wykazuj$ wie%k$ odwa- w po.(i-u*I
Po ty(, sowa(, za(,ty za(z$ 2#azydas wy(o6ywa3 wojsko*
Zo'a(zywszy to 'a#'a#zy)(y nata#%i z wie%ki& k#zykie& i ,a0
ase& &y.%$(! +e 2#azydas u(ieka! i (,($( wojsko je-o dopa.3
i znisz(zy3* 7ddzia jednak p#zezna(zony do wypad"w! wsz0
dzie! -dzieko%wiek zaatakowa%i! stawia i& (zoo! a #"wnie+ sa&
2#azydas powst#zy&ywa i(, na (ze%e do'o#owe-o oddziau*
W ten spos"' w'#ew o(zekiwanio& wyt#zy&a%i nie ty%ko to
nata#(ie! %e(z i nastpne! a ko#zystaj$( z p#ze#w w ataka(, wy0
(o6ywa%i si* W"w(zas wiksza (z.3 'a#'a#zy)("w odst$pia na
sze#okiej #"wninie od 2#azydasa i G#ek"w pozostawiaj$( jedy0
nie oddzia! kt"#y &ia i(, w d#odze niepokoi3* Reszta pod$+ya
'ie-ie& za u(iekaj$(y&i Ma(edo)(zyka&i za'ijaj$( ka+de-o
napotkane-o! a nastpnie u'ie-szy 2#azydasa zaja w$ski
p#zes&yk &idzy dwo&a pa-"#ka&i! kt"#y stanowi '#a& wy0
padow$ do k#aju A##a'ajosa! wiedz$(! +e 2#azydas nie &a p#zed
so'$ +adnej innej d#o-i odw#otu* Kiedy 2#azydas w(,odzi ju+
do te-o nie'ezpie(zne-o p#zej.(ia! ok#$+aj$ -o! a'y za&kn$3
&u d#o-*
Ten za. spost#ze-szy to kaza swe&u do'o#owe&u oddzia0
owi z t#zystu %udzi #uszy3 w peny& 'ie-u i jak najszy'(iej!
nawet 'ez za(,owania szyku! zaj$3 atwiejsze do opanowania
wz-"#ze i zep(,n$3 znajduj$(y(, si ta& 'a#'a#zy)("w! zani&
dojdzie do zupene-o ok#$+enia tak+e z tej st#ony* Bi ude0
#zywszy zwy(i+y%i 'a#'a#zy)("w na wz-"#zu5 d%ate-o te+
atwiej &o-y p#zei.3 ta&tdy -"wne siy wojska -#e(kie-o*
Kiedy 'owie& oddzia na wz-"#zu #zu(i si do u(ie(zki! pad
na 'a#'a#zy)("w popo(, i p#zesta%i nka3 G#ek"w w d#odze
widz$(! +e (i osi$-n%i ju+ -#ani( pa)stwa Dinkest"w i znaj0
duj$ si w st#e6ie 'ezpie(znej* 2#azydas opanowawszy wz-"#ze
posuwa si ju+ pewniej nap#z"d i te-o sa&e-o jesz(ze dnia
p#zy'ywa do A#nizy! pie#wszej &iejs(owo.(i znajduj$(ej si
w pa)stwie Pe#dykkasa* Gonie#ze 2#azydasa! #oz-niewani po0
.pieszny& wy(o6anie& si Ma(edo)(zyk"w! wyp#z-a%i na
wasn$ #k wszystkie napotkane po d#odze wozy! za'ija%i woy!
p#zywasz(za%i so'ie (ay sp#zt! kt"#y w (zasie pani(zne-o
odw#otu w no(y pospada z woz"w* Wtedy po #az pie#wszy
Pe#dykkas uzna 2#azydasa za swe-o niep#zyja(ie%a* 7dt$d +y0
wi do Pe%oponezyj(zyk"w nienawi.3! kt"#a z uwa-i na je-o
stosunek do Ate)(zyk"w 'ya sp#ze(zna z je-o doty(,(zasowy&
usposo'ienie&* 7'e(nie w'#ew istotne&u swe&u inte#esowi
sta#a si jak najszy'(iej! w jakiko%wiek spos"' po-odzi3 z Ate)0
(zyka&i i uwo%ni3 od Pe%oponezyj(zyk"w*
2#azydas wy(o6awszy si z Ma(edonii do To#one zastaje
Mende zdo'yte ju+ p#zez Ate)(zyk"w* Zat#zy&uje si w To0
#one uwa+aj$(! +e jest z'yt sa'y na to! 'y p#zep#awi3 si do
Pa%%ene* To#one jednak pi%nowa* W (zasie 'owie& je-o wy0
p#awy p#ze(iw Dinkos Ate)(zy(y uko)(zywszy p#zy-otowania
wyp#awi%i si p#ze(iw Mende i Skione w si%e pi3dziesi(iu
ok#t"w! z kt"#y(, dziesi3 dosta#(zy%i B,io(i! tysi$(a wasny(,
,op%it"w! sze.(iuset u(znik"w i tysi$(a t#a(ki(, naje&nik"w
i pe%tast"w z #oz&aity(, &iast sp#zy&ie#zony(,5 dow"d(a&i
'y%i 8ikias! syn 8ike#atosa! i 8ikost#atos! syn 4iejt#e6esa* Wy0
pyn$wszy z Potidai zat#zy&a%i si koo .wi$tyni Pozejdona!
a nastpnie #uszy%i p#ze(iw Mendej(zyko&* Mendej(zy(y za.
i t#zystu Skionej(zyk"w! kt"#zy i& p#zysz%i na po&o(! o#az
wojska posikowe pe%oponeskie < wszys(y #aze& w si%e
sied&iuset ,op%it"w pod wodz$ Po%ida&idasa < o'ozowa%i poza
&iaste& na t#udno dostpny& wz-"#zu* 8ikias na (ze%e stu
dwudziestu %ekkoz'#ojny(, Metonej(zyk"w! sze.3dziesi(iu do0
'o#owy(, ,op%it"w ate)ski(, o#az wszystki(, u(znik"w p#"0
'owa .(ie+k$ dosta3 si na wz-"#ze! jednak+e zosta #anny i nie
&"- p#zej.(ia s6o#sowa35 8ikost#atos za. z #eszt$ wojska Oata0
kowa t#udno dostpne wz-"#ze inn$! du+sz$ d#o-$! %e(z wojsko
je-o zna%azo si w (i+kiej sytua(ji! tak +e niewie%e '#akowao
do zupenej k%ski (aej a#&ii ate)skiej* Te-o wi( dnia wo'e(
nieustp%iwo.(i Mendej(zyk"w i i(, sp#zy&ie#ze)("w Ate)0
(zy(y wy(o6a%i si i #oz'i%i o'"z* Mendej(zy(y z nadej.(ie&
no(y w#"(i%i do &iasta*
8azajut#z Ate)(zy(y popyn$wszy na wy'#ze+e nap#ze(iw
Skione zaj%i p#zed&ie.(ie Mende i p#zez (ay dzie) pustoszy%i
k#aj nie napotykaj$( na +aden op"#! -dy+ w &ie.(ie 'yy wa%ki
wewnt#zne* 8astpnej no(y t#zystu Skionej(zyk"w odeszo do
sie'ie do do&u* 8azajut#z 8ikias posun$wszy si z poow$
wojska do -#ani(y skionejskiej pustoszy te#yto#iu& na%e+$(e
do Mende! a #"wno(ze.nie 8ikost#atos z #eszt$ wojska sta pod
&iaste& koo '#a&y p#owadz$(ej do Potidai* W"w(zas Po%ida
&idas ustawi w szyku 'ojowy& Mendej(zyk"w i znajduj$(y(,
si w &ie.(ie naje&nik"w! kt"#zy wa.nie sta%i koo '#a&y!
i za(,(a Mendej(zyk"w do podj(ia wypadu* Kiedy za.
kto. z %udu z p#ze(iwnej pa#tii opie#a si te&u o.wiad(za0
j$(! +e nie p"jdzie do wa%ki i +e w o-"%e wojna jest niepo0
t#ze'na! Po%ida&idas (,wy(i -o i pot#z$sn$ ni& napdzaj$(
&u st#a(,u* Pod#a+niony ty& %ud (,wy(i od #azu za '#o) i #u0
szy p#ze(iw Pe%oponezyj(zyko& i ty& Mendej(zyko&! kt"#zy
z ni&i t#zy&a%i* Bi! p#ze#a+eni za#"wno nieo(zekiwany& ata0
kie& jak i #"wno(zesny& otwa#(ie& '#a& Ate)(zyko&! #zu0
(aj$ si do u(ie(zki* S$dzi%i! +e (ay napad 'y z -"#y up%ano
wany* Kto wi( nie zosta za'ity! u(ieka na ak#opo%e! kt"#a
znajdowaa si i p#zedte& w wy$(zny& posiadaniu Pe%opo0
nezyj(zyk"w* Baa za. a#&ia ate)ska! -dy+ i 8ikias w#"(i
ju+ pod &iasto! wpada do Mende i za(za -#a'i3! jak
-dy'y &iasto zostao wzite si$9 otwa#(ie '#a& nie nast$pio
na skutek ukadu* St#ate-owie %edwo zdoa%i +onie#zy po0
wst#zy&a3 od &o#dowania &ieszka)("w* Mendej(zyko& po0
zostawiono i(, dawny ust#"j po%ity(zny i sp#aw os$dzenia
ty(,! kt"#zy 'y%i winni 'untu! zao- za. na ak#opo%i za&knito
z o'u st#on &u#a&i id$(y&i ku &o#zu i pozostawiono ta&
st#a+e* Zaatwiwszy sp#aw Mende! #uszy%i Ate)(zy(y p#ze(iw
Skione*
Skionej(zy(y i Pe%oponezyj(zy(y wyszedszy z &iasta zaj%i
pozy(je na t#udno dostpny& wz-"#zu p#zed &iaste&5 wz-"#ze
to t#ze'a 'yo opanowa3! je.%i si (,(iao za&kn$3 &iasto &u0
#a&i* Ate)(zy(y zaatakowawszy wz-"#ze i zep(,n$wszy z nie-o
p#ze(iwnik"w #oz'i%i ta& o'"z i postawi%i po&nik zwy(istwa*
8astpnie p#zy-otowa%i si do za'%okowania &iasta* 8ie0
du-o pote&! kiedy Ate)(zy(y 'y%i ju+ zaj(i 'udow$ &u#"w!
wojska o'%e-ane na ak#opo%i w Mende p#ze'iy si nad '#ze0
-ie& &o#za p#zez o'%e-aj$(e je oddziay i wy&in$wszy no($
a#&i ate)sk$! stoj$($ pod Skione! weszy do &iasta*
Pod(zas 'udowy &u#"w '%okuj$(y(, Skione! Pe#dykkas wy0
sa ,e#o%d"w do wodz"w ate)ski(, i zawa# ukad z Ate)(zy0
ka&i* Powodowaa ni& nienawi.3 do 2#azydasa z powodu je-o
wy(o6ania si z k#aju Dinkest"w5 d%ate-o te+ za#az za(z$ uka0
dy* Wa.nie w ty& (zasie Da(ede&o)(zyk Is(,a-o#as (,(ia
d#o-$ %$dow$ p#zep#owadzi3 posiki d%a 2#azydasa* Pe#dykkas
za na&ow$ 8ikiasa p#a-n$ da3 po zawa#(iu ukadu dow"d
wie#no.(i! a ponadto nie (,(ia ju+ widzie3 u sie'ie w k#aju Pe0
%oponezyj(zyk"w* Za(z$ wi( dziaa3 za po&o($ swy(, p#zy0
ja(i" tessa%ski(,! a zw#a(a si p#zy ty& sta%e do naj'a#dziej
wpywowy(,* 4ziki ni& wst#zy&a za#"wno p#ze&a#sz jak
i p#zy-otowania wojenne tak skute(znie! +e Pe%oponezyj(zy(y
nie p#"'owa%i nawet p#zej.3 p#zez Tessa%i* Sa& jednak Is(,a
-o#as A&ejnias i A#ysteus! wysani p#zez Da(ede&o)(zyk"w
(e%e& z'adania sytua(ji na &iejs(u! p#zy'y%i do 2#azydasa
i w'#ew zwy(zajo& spa#ta)ski& p#zywie1%i ze so'$ z Da(ede
&onu ki%ku &ody(, %udzi! a'y postawi3 i(, na (ze%e &iast5 nie
(,(ie%i 'owie& powie#zy3 ty(, stanowisk 'y%e ko&u* W ten
spos"' K%ea#ydas! syn K%eoni&osa! zostaje ko&endante& A&6i
po%is! a Pazyte%idas! syn /e-ezand#a! ko&endante& To#one*
Te-o sa&e-o %ata Te'a)(zy(y z'u#zy%i &u#y &iasta Tespie za0
#zu(aj$( je-o &ieszka)(o& sy&patie p#oate)skie* W #ze(zywi0
sto.(i od dawna to (,(ie%i z#o'i3! a o'e(nie wyko#zysta%i t oko0
%i(zno.3! +e naj%epsza (zO.3 i(, wojska po%e-a w 'itwie z Ate)
(zyka&i! i #ze(z 'yo atwiej p#zep#owadzi3* Te-o sa&e-o %ata
spona #"wnie+ .wi$tynia /e#y w A#-os* Kapanka B,#yzis
postawia pa%$($ si %a&pk o'ok wie)("w i zasna5 tak po0
wsta po+a# i wszystko spono! zani& zdoano (o. zauwa+y3*
B,#yzis z%$kszy si A#-iw(zyk"w od #azu w no(y u(ieka do
A%iuntu5 A#-iw(zy(y za. wedu- p#zyjte-o zwy(zaju ustano0
wi%i inn$ kapank nazwiskie& Aaejnis* B,#yzis 'ya kapank$
p#zez osie& %at tej wojny5 w (,wi%i! kiedy u(ieka! &ina poo0
wa dziewi$te-o #oku* Pod konie( te-o %ata Ate)(zy(y za'%oko0
wa%i ostate(znie Skione i pozostawiwszy na &u#a(, zao-
wy(o6a%i si z #eszt$ a#&ii*
8astpnej zi&y! z-odnie z zawa#ty& zawieszenie& '#oni!
Ate)(zy(y i Da(ede&o)(zy(y nie p#owadzi%i wojny* Mantynej0
(zy(y jednak i Te-ea(i o#az sp#zy&ie#ze)(y jednej i d#u-iej
st#ony sto(zy%i ze so'$ 'itw pod Daodokejon w 7#estydzie5
'itwa ta 'ya nie #ozst#zy-nita* 7'ie st#ony zwy(i+yy! ka+da
na jedny& sk#zyd%e! i o'ie postawiy po&niki zwy(istwa!
a upy wojenne odesay do 4e%6* 7'ie st#ony poniosy dotk%iwe
st#aty* 8ie #ozst#zy-nit$ 'itw p#ze#waa no(* W (zasie tej
no(y Te-ea(i pozosta%i na po'ojowisku i postawi%i od #azu
po&nik zwy(istwa! Mantynej(zy(y za. wy(o6a%i si do 2u
ko%ion i p"1niej tak+e postawi%i po&nik*
Pod konie( tej zi&y! -dy si ju+ &iao ku wio.nie! sp#"'owa
2#azydas za&a(,u na Potidaj* P#zy'ywszy no($! niepost#ze0
+enie p#zystawi do &u#u d#a'iny wyko#zystuj$( (,wi%! kiedy
poste#unek oddawa dzwonek s$siednie&u poste#unkowi i nie
w#"(i jesz(ze na swoje &iejs(e* =ednak+e za#az to spost#ze0
+ono i 2#azydasowi nie udao si wej.3 na &u#y* 7dp#owadzi
wi( po.piesznie wojsko nie (zekaj$( .witu* Zi&a do'ie-aa
ko)(a! a w#az z ni$ dziewi$ty #ok tej wojny! opisanej p#zez
Tukidydesa*
KSIGA P IVTA
8astpne-o %ata! po wy-a.ni(iu jedno#o(zne-o #ozej&u!
wojna t#waa zn"w a+ do i-#zysk pityjski(, @* W (zasie #o0
zej&u Ate)(zy(y usun%i 4e%ij(zyk"w z 4e%os uwa+aj$( i(,
z powodu jakiej. dawnej p#zewiny za nie do.3 (zysty(, na to!
'y za&ieszkiwa%i .wit$ wysp* P#zysz%i do p#zekonania! +e
pop#zednie o(zysz(zenie wyspy p#zez usuni(ie z niej -#o'"w
z&a#y(,! o (zy& wy+ej wspo&niae&! nie 'yo w #ze(zywi0
sto.(i wysta#(zaj$(e* Lsuni(i 4e%ij(zy(y! w &ia# jak napy0
wa%i! osied%a%i si w o6ia#owany& p#zez Aa#nakesa At#a&itte
jon w Azji*
K%eon na&"wi Ate)(zyk"w do wyp#awy na wy'#ze+e t#a(0
kie i popyn$ ta& wiod$( ze so'$ tysi$( dwustu ,op%it"w!
t#zystu je1d1("w! spo#$ %i(z' sp#zy&ie#ze)("w o#az t#zydzie0
.(i ok#t"w* Wy%$dowa najpie#w koo o'%e-anej jesz(ze Skione
i za'#a (z.3 ,op%it"w z o'%e-aj$(y(, oddzia"w! po (zy& za0
win$ do po#tu Ko6os nieda%eko To#one* Ta& dowiedziawszy
si od z'ie-"w! +e 2#azydasa nie &a w To#one i +e o'#o)("w
jest niewie%u! #uszy d#o-$ %$dow$ p#ze(iwko &iastu! dziesi(iu
za. ok#to& kaza pyn$3 do po#tu* 8ajpie#w dota# do &u#"w!
kt"#y&i 2#azydas oto(zy &iasto* 2#azydas z'u#zy 'owie&
(z.3 dawne-o &u#u i w$(zy w o'#' nowy(, &u#"w tak+e
i p#zed&ie.(ia*
Tutaj zaj$ pozy(j dow"d(a %a(ede&o)ski Pazyte%idas w#az
z zao-$ &iejsk$ i odpie#a ataki Ate)(zyk"w* De(z kiedy
Ate)(zy(y (o#az si%niej na(ie#a%i! a #"wno(ze.nie zjawiy si
w po#(ie wysane p#zez ni(, ok#ty! Pazyte%idas z%$k si! +e
wojsko ate)skie znajduj$(e si na ok#ta(, zaj&ie puste &ia0
sto! a on sa& po zdo'y(iu &u#"w zostanie za&knity na p#zed0
&ie.(iu* 7pu.(iwszy wi( pozy(j #uszy pde& ku &iastu*
De(z Ate)(zy(y z ok#t"w zaj%i je ju+ w(ze.niej! a pie(,ota
i(, .(i-aj$( (o6aj$(e-o si Pazyte%idasa wpada #aze& z ni&
do To#one p#zez wyo& w sta#y(, &u#a(,* 8iekt"#y(, Pe%o0
ponezyj(zyk"w i To#onej(zyk"w od #azu w wa%(e w#(z za'i%i!
inny(, wzi%i do niewo%i! &idzy ni&i tak+e dow"d( Pazyte0
%idasa* 2#azydas szed ty&(zase& na po&o( To#one* Po d#odze
dowiedzia si jednak+e o jej zdo'y(iu i wy(o6a si5 pozosta0
wao &u za%edwie (zte#dzie.(i stadi"w! 'y nadej.3 z odsie(z$*
K%eon i Ate)(zy(y wystawi%i dwa po&niki zwy(istwa! jeden
koo po#tu! d#u-i p#zy &u#ze5 ko'iety i dzie(i To#onej(zyk"w
sp#zeda%i w niewo%! sa&y(, za. To#onej(zyk"w! Pe%oponezyj
(zyk"w i B,a%kidyj(zyk"w! znajduj$(y(, si w &ie.(ie! w o-"%0
nej %i(z'ie sied&iuset odesa%i do Aten* P"1niej! po zawa#(iu
pokoju Pe%oponezyj(zy(y w#"(i%i do sie'ie5 wszystki(, inny(,
wydano 7%intyj(zyko& w za&ian za je)("w ate)ski(,! wy&ie0
niaj$( (zowieka za (zowieka* Mniej wi(ej w ty& sa&y&
(zasie 2eo(i zd#adzie(ko opanowa%i po-#ani(zn$ 6o#te( ate)0
sk$ Panakton* K%eon pozostawiwszy zao- w To#one podni"s
kotwi( i opyn$ Atos kie#uj$( si ku A&6ipo%is*
W ty& sa&y& (zasie Aajaks! syn E#azyst#ata! wysany p#zez
Ate)(zyk"w w#az z dwo&a inny&i posa&i! popyn$ z dwo&a
ok#ta&i do Ita%ii i na Sy(y%i* Po zawa#(iu 'owie& pokoju
na Sy(y%ii i opusz(zeniu tej wyspy p#zez Ate)(zyk"w! Deon0
ty)(zy(y nada%i wie%u %udzio& p#awo o'ywate%stwa! a %ud
%eonty)ski za&ie#za dokona3 podziau -#unt"w* 2o-a(ze do0
wiedziawszy si o ty& sp#owadzaj$ Sy#akuza)(zyk"w i wy0
pdzaj$ pa#ti %udow$* Wy-na)(y #ozp#oszy%i si w #"+ne
st#ony5 &o+nowad(y za. uo+ywszy si z Sy#akuza)(zyka&i
i opu.(iwszy &iasto! kt"#e opustoszao! p#zenie.%i si do Sy0
#akuz i p#zyj%i ta&tejsze o'ywate%stwo* P"1niej za. niekt"#zy
z ni(,! niezadowo%eni z po'ytu w Sy#akuza(,! opu.(i%i to &ia0
sto i p#zenie.%i si do wa#owni zwanej Aokeaj na te#yto#iu&
%eonty)ski& o#az do poo+one-o #"wnie+ w k#aju %eonty)ski&
6o#tu 2#ykinniaj* W"w(zas wie%u e&i-#ant"w z pa#tii %udowej
p#zy$(zyo si do ni(,5 ko#zystaj$( z 6o#ty6ika(ji podej&o0
wa%i #"+ne wyp#awy wojenne* Ate)(zy(y dowiedziawszy si
o ty& wszystki& wysyaj$ Aajaksa! a'y d%a #atowania %udu
%eonty)skie-o sta#a si na&"wi3 ta&tejszy(, sp#zy&ie#ze)("w
ate)ski(, i o i%e si da wszystki(, inny(, Sy(y%ij(zyk"w do
wsp"%nej wa%ki p#ze(iw Sy#akuzo&! kt"#e za(zy wz#asta3
w pot-* Aajaks p#zy'ywszy na &iejs(e zdoa na&"wi3 Ka0
&a#yn i Ak#a-as* Kiedy jednak w Ge%i nat#a6i na op"#! nie
uda si ju+ do inny(, Sy(y%ij(zyk"w (zuj$(! +e nie zdoa i(,
na&"wi3* W#a(aj$( p#zez k#aj Syku%"w do Katany! zat#zy&a
si po d#odze w 2#ykinniaj i dodawszy otu(,y znajduj$(y&
si ta& %udzio& odpyn$ do do&u*
Za#"wno w (zasie d#o-i na Sy(y%i jak i pod(zas pow#otu
p#"'owa Aajaks pozyska3 niekt"#e &iasta w Ita%ii d%a p#zy&ie0
#za z Ate)(zyka&i* 8atkn$ si tak+e na Dok#"w wy-nany(,
z Messyny! kt"#y(, po zawa#(iu pokoju p#zez Sy(y%ij(zyk"w
sp#owadzia ta& p#zedte& jedna z ta&tejszy(, pa#tii pod(zas
wewnt#zny(, spo#"w w &ie.(ie5 ko%oni.(i %ok#yjs(y p#zy'y%i
wtedy do Messyny i p#zez pewien (zas na%e+aa ona do Dok#"w*
Pote& i(, jednak wypdzono* Ty(, to spotka po d#odze Aajaks!
%e(z nie wy#z$dzi i& +adnej k#zywdy! -dy+ Dok#owie zawa#%i
z ni& po#ozu&ienie w sp#awie pokoju z Atena&i* Dok#owie
'y%i 'owie& jedyny&i spo.#"d sp#zy&ie#ze)("w! kt"#zy w (za0
sie zawie#ania pokoju o-"%nosy(y%ijskie-o nie zawa#%i -o z Ate)0
(zyka&i5 #"wnie+ i te#az 'y%i'y te-o nie z#o'i%i! -dy'y nie zo0
sta%i za&ieszani w wojn ze swy&i s$siada&i i ko%onista&i! Ipo
nij(zyka&i i Med&aj(zyka&i* Aajaks pow#"(i pote& do Aten*
K%eon! kt"#y pyn$ z To#one do A&6ipo%is! 'io#$( jako punkt
wypadowy Eion napada na ko%oni And#yj(zyk"w Sta-i#os5
nie zdo'ywa jej jednak! nato&iast 'ie#ze sztu#&e& ko%oni
Tazyj(zyk"w Ga%epsos* Wysawszy pos"w do Pe#dykkasa! +e'y
z-odnie z wa#unka&i p#zy&ie#za zjawi si z wojskie&! o#az
inny(, pos"w do Po%%esa! k#"%a 7do&ant"w! +$daj$( jak naj0
wi(ej wojownik"w t#a(ki(,! sa& (zeka spokojnie w Eion*
2#azydas na wie.3 o ty& #"wnie+ zaj$ pozy(j z p#ze(iwnej
st#ony koo Ke#dy%ion* Miejs(owo.3 ta na%e+$(a do A#-i%ij(zy0
k"w %e+y nieda%eko od A&6ipo%is! po d#u-iej st#onie #zeki na
wz-"#zu* Wido(zno.3 sta&t$d 'ya doskonaa! tak +e #u(,y
a#&ii K%eona nie &o-y uj.3 uwa-i 2#azydasa* Di(zy on na
to! +e K%eon %ek(ewa+$( sa'e siy p#ze(iwnika #uszy do A&
6ipo%is z ty& wojskie&! kt"#e &ia p#zy so'ie* Sa& 2#azydas
p#zy-otowa do wa%ki tysi$( pi(iuset naje&nik"w t#a(ki(,
i (ae siy Edon"w! pe%tast"w i jazd* P#"(z wojska w A&
6ipo%is &ia jesz(ze tysi$( pe%tast"w &i#ki)ski(, i (,a%kidyj0
ski(,* Z-#o&adzony(, ,op%it"w 'yo &niej wi(ej dwa tysi$(e!
jazdy -#e(kiej t#zysta koni* Z tej %i(z'y okoo tysi$( pi(iuset
%udzi zaj&owao z 2#azydase& pozy(j pod Ke#dy%ion! #eszta
znajdowaa si w A&6ipo%is pod dow"dztwe& K%ea#ydasa*
K%eon na #azie sta spokojnie! p"1niej jednak &usia post$0
pi3 z-odnie z p#zewidywanie& 2#azydasa* Gonie#ze ate)s(y
za(z%i 'owie& sze&#a3 z powodu du-ie-o postoju i k#yty0
kowa3 spos"' dowodzenia* Widzie%i! jak 'a#dzo niedo.wiad0
(zony jest K%eon w stosunku do do.wiad(zone-o i .&iae-o
p#ze(iwnika! i p#zypo&ina%i so'ie! +e nie(,tnie wy#usza%i
z do&u na wyp#aw pod je-o dow"dztwe&* K%eon dowiedziaw0
szy si o niezadowo%eniu wojska! a nie (,($( .(i$-a3 na sie0
'ie -niewu +onie#zy z powodu du-ie-o postoju! w'#ew wa0
sny& (,(io& zwin$ o'"z i #uszy* Zastosowa &anew#! kt"#y
&u si uda pod Pi%os i kt"#y wz'udzi w ni& wia# we wasn$
&$d#o.3* S$dzi! +e nikt z &iasta nie podej&ie z ni& wa%ki!
i twie#dzi! +e posuwa si #a(zej d%a z'adania te#enu! a na
wiksze posiki (zeka nie d%ate-o! a'y zapewni3 so'ie w #azie
'itwy p#zewa- %i(ze'n$! %e(z +e'y &iasto dokoa o'stawi3
i wzi$3 sztu#&e&* P#zy'y wi( pod A&6ipo%is i ustawi woj0
sko na o'#onny& wz-"#zu! sa& za. 'ada 'a-nisty te#en koo
St#y&onu o#az poo+enie &iasta od st#ony T#a(ji* Lwa+a! +e
je.%i ze(,(e! 'dzie si &"- wy(o6a3 spod &iasta 'ez wa%ki9
nikt 'owie& nie pojawia si na &u#a(, ani nie wysuwa p#zez
'#a&y! kt"#e pozostay za&knite* Wydawao &u si te+! +e
popeni '$d nie wzi$wszy &a(,in o'%+ni(zy(,5 &y.%a 'o0
wie&! +e &iasto jest puste i +e atwo &o+na 'y je 'yo zdo'y3*
2#azydas! sko#o ty%ko zauwa+y #u(,y Ate)(zyk"w! sa&
#"wnie+ zszed z pozy(ji koo Ke#dy%ion i wk#o(zy do A&6i
po%is* 8ie zaatakowa jednak Ate)(zyk"w ani nie ustawi si
w szyku 'ojowy& %kaj$( si! +e jest sa'szy! i to nie ty%e
%i(ze'nie < siy 'owie& 'yy &niej wi(ej #"wne < i%e pod
wz-%de& jako.(i wojska! -dy+ a#&ia ate)ska! kt"#a wy#u0
szya na wyp#aw! skadaa si z sa&y(, o'ywate%i ate)ski(,
i z naj%epszy(, kontyn-ent"w %e&nijski(, i i&'#yjski(,* Tote+
p#zy-otowywa podstp* S$dzi! +e nie pot#a6i odnie.3 zwy(i0
stwa! je.%i p#ze(iwnikowi poka+e &a$ %i(z' swe-o wojska
i je-o niezwyk%e sa'e uz'#ojenie5 uwa+a! +e #a(zej wiksze
'dzie &ia szans! je.%i si uk#yje p#zed o(zy&a niep#zyja(i"
i wz'udzi w ni(, %ek(ewa+enie* Wy'#awszy wi( stu pi3dzie0
si(iu ,op%it"w! a #eszt zostawiwszy K%ea#ydasowi postanowi
dokona3 niespodziewane-o ataku! zani& jesz(ze Ate)(zy(y si
wy(o6aj$9 uwa+a 'owie&! +e -dy ot#zy&aj$ posiki! nie nada0
#zy si ju+ d#u-i #az sposo'no.3! 'y i(, sa&y(, zasko(zy3*
Zwoa wie( wszystki(, +onie#zy i (,($( i(, za(,(i3 o#az
p#zedstawi3 sw"j p%an p#ze&"wi w ten spos"'9
EPe%oponezyj(zy(yJ Lwa+a&! +e wysta#(zy ty%ko k#"tka
wz&ianka o ty&! +e po(,odzi&y z k#aju! kt"#y wo%no.3 sw$
zawdzi(za &stwu! i +e jako 4o#owie &a&y wa%(zy3 z =o)0
(zyka&i! nad kt"#y&i p#zywyk%i.&y odnosi3 zwy(istwa5 (,(
wa& nato&iast p#zedstawi3 &"j p%an! a'y &y.%! +e ty%ko z nie0
wie%k$ (z.(i$ naszy(, si podej& wa%k! nie wz'udzia w was
o'awy* S$dz! +e niep#zyja(ie%e p#zysz%i tutaj %ek(ewa+$( so0
'ie nas i nie spodziewaj$( si! +e kto. stawi i& (zoo5 o'e(nie
nie za(,owuj$( +adne-o po#z$dku 'ezt#osko p#zy-%$daj$ si
oko%i(y* Kto za. doj#zy taki '$d niep#zyja(ie%a i za%e+nie od
swy(, si p#zypu.(i atak nie otwa#(ie i w zwyky& szyku 'o0
jowy&! %e(z wyko#zystuj$( oko%i(zno.(i < &o+e %i(zy3 na
zwy(istwo5 najsawniejsze s$ 'owie& te podstpy wojenne!
dziki kt"#y& naj%epiej wyp#owadza si niep#zyja(ie%a w po%e!
a jedno(ze.nie swy& p#zyja(ioo& p#zynosi si najwiksz$ ko0
#zy.3* 4op"ki wi( jesz(ze s$ niep#zy-otowani i pewni sie'ie
i! jak wnioskuj z i(, za(,owania! wi(ej &y.%$ o wy(o6aniu
si ni+ o pozostaniu tutaj! dop"ki uwa-a i(, nie jest napita
i &y.%i nie s$ skupione! ja z &oi& oddziae& u'ie-n i(, i #zu0
(iwszy si pde& wpadn w .#odek i(, wojska5 ty za.! K%ea
#ydasie! kiedy zo'a(zysz! +e ude#zye& na ni(, i wywoae&
spodziewan$ panik! otwa#szy na-%e '#a&y wy'ie-nij z A&
6ipo%ita)(zyka&i i inny&i sp#zy&ie#ze)(a&i i zaatakuj i(, tak
szy'ko! jak ty%ko &o+esz* Spodziewa3 si na%e+y! +e o-a#nie
i(, p#ze#a+enie! -dy+ nowy niep#zyja(ie% zjawiaj$(y si nie0
spodziewanie w (zasie 'itwy 'a#dziej p#ze#a+a ni+ ten! z kt"0
#y& si wa%k ju+ to(zy* 2$d1 wi( &+ny! K%ea#ydasie! jak
na Spa#tiat p#zystao! a wy! sp#zy&ie#ze)(y! id1(ie odwa+nie
za wodze& w p#ze.wiad(zeniu! +e do osi$-ni(ia zwy(istwa
konie(zna jest wo%a! ,ono# i posusze)stwo5 pa&itaj(ie! +e
dzisiaj #ozst#zy-a si! (zy okazawszy dzie%no.3 'dzie(ie wo%ni
i (zy uzyska(ie &iano sp#zy&ie#ze)("w %a(ede&o)ski(,! (zy
te+ < niewo%nik"w ate)ski(,! o i%e jesz(ze (o. -o#sze-o was
nie spotka9 zap#zedanie w niewo%e a%'o .&ie#35 dzisiaj #oz0
st#zy-a si! (zy nie dostanie(ie si w jesz(ze (i+sz$ niewo%
ni+ doty(,(zas i (zy nie stanie(ie na p#zeszkodzie w oswo'o0
dzeniu pozostay(, /e%%en"w* Wiedz$(! o (o si to(zy wa%ka!
nie oka+(ie sa'o.(i! a ja ze swej st#ony dowiod! +e nie ty%ko
pot#a6i za(,(i3 inny(,! %e(z tak+e sa& wa%(zy3*I
To powiedziawszy 2#azydas sa& p#zy-otowywa si do wy0
padu! a oddzia K%ea#ydasa ustawi p#zy '#a&ie zwanej t#a(k$!
+e'y z-odnie z p%ane& wypad sta&t$d* Kiedy ju+ nie 'yo
taje&ni($! +e 2#azydas p#zy'y ze wz-"#z pod Ke#dy%ion
i w &ie.(ie! kt"#e 'yo wido(zne z zewn$t#z! skada o6ia#y
p#zed .wi$tyni$ Ateny! i ko)(zy p#zy-otowania! doniesiono
K%eonowi! kt"#y wysun$ si nap#z"d d%a o'ej#zenia te#enu!
+e w &ie.(ie wida3 (a$ a#&i niep#zyja(ie%sk$! a p#zy '#a&ie
sy(,a3 od-osy koni i %udzi! jak'y si -otowano do wypadu*
K%eon usyszawszy to podszed '%i+ej i sa& si o ty& p#zeko0
na! a nie (,($( sta(za3 'itwy p#zed nadej.(ie& posik"w i s$0
dz$(! +e uda &u si na (zas wy(o6a3! da ,aso do odw#otu
i #ozkaz (o6ania si ku %ewe&u sk#zydu w kie#unku Eion!
(o z#eszt$ 'yo jedynie &o+%iwe* Kiedy jednak te&po odw#otu
wydawao &u si z'yt powo%ne! sa& zw#"(i p#awe sk#zydo
i odsoniwszy 6%ank od st#ony niep#zyja(ie%a (o6a si z woj0
skie&* W"w(zas 2#azydas widz$( #u(, wojska ate)skie-o i spo0
st#ze-szy! +e nadesza odpowiednia (,wi%a! zw#a(a si do swo0
je-o oddziau i inny(, ze sowa&i9 EBi %udzie nie stawi$ na&
opo#u* Wida3 to po #u(,u ta#(z! ,e&"w i -"w9 kto si tak
za(,owuje! ten zwyk%e nie (zeka na atak niep#zyja(ie%a* 7tw"#z0
(ie wi( wyzna(zon$ '#a& i jak najszy'(iej! z odwa-$ za0
atakuj&y w#o-aI* Wyszedszy '#a&$ p#zy pa%isadzie < 'ya
to pie#wsza '#a&a w "w(zesny(, du-i(, &u#a(, < z'ie-
pde& po p#ostej d#odze! -dzie te#az na naj'a#dziej st#o&y&
&iejs(u stoi po&nik zwy(istwa! i ude#zywszy w .#odek Ate)0
(zyk"w! p#ze#a+ony(, za#"wno wasny& nieade& jak i .&ia0
o.(i$ p#ze(iwnika! z&usi i(, do u(ie(zki* R"wno(ze.nie K%ea
#ydas z-odnie z p%ane& wypad p#zez '#a& t#a(k$ i ude#zy
z #eszt$ wojska* Zaatakowani na-%e i niespodziewanie z dwu
st#on Ate)(zy(y u%e-%i pani(e9 %ewe i(, sk#zydo! kt"#e ju+
posuno si nap#z"d w kie#unku Eion! od #azu ode#wao si
i u(ieko* W ty& (zasie 2#azydas zjawi si p#zy p#awy&
sk#zyd%e ate)ski& i tutaj zosta #anny* Ate)(zy(y jednak nie
zauwa+y%i je-o upadku! a towa#zysze '#oni znajduj$(y si
w po'%i+u podnie.%i -o i za'#a%i z p%a(u 'oju* P#awe sk#zydo
ate)skie t#zy&ao si du+ej* K%eon! kt"#y od po(z$tku nie
&ia za&ia#u stawia3 opo#u! u(iek naty(,&iast! %e(z p#zy0
(,wy(ony p#zez pe%tast &i#ki)skie-o z-in$ z je-o #ki*
/op%i(i K%eona skupiwszy si w zwa#ty& szyku na wz-"#zu sta0
wia%i op"# K%ea#ydasowi! odpa#%i je-o dwuk#otne %u' t#zy0
k#otne ataki i nie pie#wej ust$pi%i! a+ jazda &i#ki)ska i (,a%
kidyjska w#az z pe%tasta&i oto(zywszy i(, dokoa z&usia
po(iska&i do odw#otu* W ten spos"' (aa ju+ a#&ia ate)ska
#zu(ia si do u(ie(zki sta#aj$( si #"+ny&i d#o-a&i s(,#oni3
w -"#y* Wszys(y! kt"#zy pozosta%i p#zy +y(iu i nie z-in%i a%'o
od #azu w wa%(e w#(z! a%'o p"1niej z #$k jazdy (,a%kidyj
skiej i pe%tast"w! s(,#oni%i si do Eion* Bi! kt"#zy za'#a%i 2#a0
zydasa z po%a wa%ki! zanie.%i -o do &iasta jesz(ze +ywe-o* 4o0
wiedzia si on jesz(ze! +e je-o wojsko odnosi zwy(istwo!
i niedu-o pote& +y(ie zako)(zy* Reszta wojska pod wodz$
K%ea#ydasa pow#"(iwszy z po.(i-u zda#a z'#oje z po%e-y(,
niep#zyja(i" i postawia po&nik zwy(istwa*
Po ty(, wypadka(, wszys(y sp#zy&ie#ze)(y! id$( w peny&
uz'#ojeniu za t#u&n$ 2#azydasa! u#o(zy.(ie na koszt pu'%i(zny
po(,owa%i -o w &ie.(ie! u wej.(ia na dzisiejszy #ynek* A&6i0
po%ita)(zy(y o-#odzi%i je-o -#"' i skadaj$ &u o6ia#y jak ,e0
#osowi o#az u#z$dzaj$ na je-o (ze.3 (o#o(zne i-#zyska i o6ia#y5
p#"(z te-o ko%oni sw$ po.wi(i%i &u jako zao+y(ie%owi! z'u0
#zywszy 'udynki /a-nona i znisz(zywszy wszystkie pa&i$tki
je-o dziaa%no.(i ko%onizato#skiej* Lwa+a%i 'owie& 2#azydasa
za swe-o z'aw(! a #"wno(ze.nie ze st#a(,u p#zed Ate)(zy
ka&i sta#a%i si o wz&o(nienie p#zy&ie#za z Da(ede&o)(zy
ka&i* Ze wz-%du na w#o-i stosunek do Ate)(zyk"w nie uwa0
+a%i d%a sie'ie za ko#zystne ani &ie oddawanie (z(i /a-nonowi*
Zwoki po%e-y(, odda%i Ate)(zyko&* Ate)(zyk"w z-ino
okoo sze.(iuset! niep#zyja(i" jedynie sied&iu! -dy+ nie 'ya
to 'itwa #e-u%a#na! %e(z #a(zej sta#(ie p#owadzone w wy+ej
p#zedstawiony(, wa#unka(, i w.#"d paniki! kt"#a jesz(ze p#zed
wa%k$ o-a#na Ate)(zyk"w5 po ode'#aniu zwok po%e-y(,
Ate)(zy(y odpyn%i do do&u! Da(ede&o)(zy(y za. z K%ea#y
dase& po#z$dkowa%i sp#awy w A&6ipo%is*
Mniej wi(ej w ty& sa&y& (zasie! pod konie( %ata! Da(ede0
&o)(zy(y Ra&6ias! Auto(,a#ydas i Epikidydas wy#uszy%i
z dziewi(iuset ,op%ita&i na po&o( T#a(ji* P#zy'ywszy do
/e#ak%ei w T#a(,inii p#zep#owadzi%i w &ie.(ie konie(zne i(,
zdanie& #e6o#&y* P#ze'ywa%i ta& w ok#esie! -dy to(zya si
'itwa pod A&6ipo%is* Dato do'ie-o ko)(a*
Za#az z po(z$tkie& nastpnej zi&y Ra&6ias i je-o ko%edzy
dota#%i do Pie#ion w Tessa%ii! jednak+e wo'e( p#zeszk"d sta0
wiany(, p#zez Tessa%"w i na wie.3 o .&ie#(i 2#azydasa! kt"0
#e&u sz%i na po&o(! pow#"(i%i do do&u* S$dzi%i! +e nie jest
to stosowna (,wi%a do wyp#awy wo'e( te-o! +e pokonani Ate)0
(zy(y ju+ si wy(o6a%i! a oni sa&i nie 'y%i'y w stanie da%ej
p#zep#owadza3 p%an"w 2#azydasa* 8a i(, de(yzj wpyno
p#zede wszystki& to! +e w (,wi%i i(, wyjazdu z Da(ede&onu
Da(ede&o)(zy(y 'y%i #a(zej skonni do zawa#(ia pokoju*
Istotnie za#az po 'itwie pod A&6ipo%is i wy(o6aniu si Ra&0
6iasa z Tessa%ii tak si zo+yo! +e +adna ze st#on nie podej&o0
waa k#ok"w niep#zyja(ie%ski(, i o'ie 'yy #a(zej skonne do
zawa#(ia pokoju* Ate)(zy(y p#a-n%i -o d%ate-o! +e pokonani
pod 4e%ion! a niedu-o pote& po #az d#u-i pod A&6ipo%is! nie
&ie%i ju+ takie-o zau6ania we wasne siy jak wtedy! -dy od0
#zu(i%i p#opozy(je pokojowe5 w"w(zas 'owie& wie#zy%i w zwy0
(istwo dziki powodzeniu! kt"#e i& towa#zyszyo* 7'e(nie 'a%i
si! +e'y sp#zy&ie#ze)(y za(,(eni i podniesieni na du(,u
p#zez niepowodzenia ate)skie nie podj%i da%szy(, 'unt"w! i +a%
i& 'yo! +e po suk(esie w Pi%os! &aj$( tak do'#$ sytua(j! nie
zawa#%i pokoju* Da(ede&o)(zy(y ze swej st#ony d%ate-o &y0
.%e%i o pokoju! +e p#ze'ie- wojny nie odpowiada i(, p#zewi0
dywanio&5 p#zypusz(za%i 'owie& z po(z$tku! +e w (i$-u %aiku
%at za&i$ pot- ate)sk$ p#zez spustoszenie Attyki* Ty&(za0
se& na S6akte#ii spotkao i(, niesz(z.(ie takie! jakie jesz(ze
ni-dy nie dotkno Spa#ty! ponadto k#aj pustoszyy zao-i
ate)skie z Pi%os i Kite#y! a w.#"d ,e%ot"w sze#zya si deze#(ja*
Sta%e te+ na%e+ao si %i(zy3 z nie'ezpie(ze)stwe&! +e ,e%o(i!
kt"#zy pozostawa%i w k#aju! &o-$ wywoa3 #oz#u(,y! tak jak
to ju+ dawniej 'ywao! %i(z$( na z'ie-"w i ko#zystaj$( z o'e(0
ne-o poo+enia Spa#ty* P#"(z te-o wy-as wa.nie i(, t#zydzie0
sto%etni ukad z A#-os5 A#-iw(zy(y (,(ie%i -o odnowi3! a%e pod
wa#unkie&! +e Spa#tanie odst$pi$ i& Kinu#i! 'yo za. o(zy0
wiste! +e nie &o+na #"wno(ze.nie p#owadzi3 wojny p#ze(iw
Ateno& i p#ze(iw A#-os* Podej#zewa%i #"wnie+! +e niekt"#e
pa)stwa pe%oponeskie p#zejd$ na st#on A#-os! (o si te+ na0
p#awd stao*
Rozwa+aj$( to wszystko o'ie st#ony uwa+ay! +e na%e+y
zaw#ze3 pok"j5 zwasz(za Da(ede&o)(zy(y p#a-n%i -o#$(o od0
zyska3 %udzi ze S6akte#ii! -dy+ znajduj$(y si w.#"d ni(, Spa#0
tia(i na%e+e%i do najznako&itszy(, o'ywate%i i 'y%i spok#ew0
nieni z naj%epszy&i #odzina&i* 7d #azu wi( po wzi(iu i(,
do niewo%i za(z%i #okowania! %e(z Ate)(zy(y! kt"#y& w"w(zas
sz(z.(ie sp#zyjao! nie (,(ie%i zaw#ze3 pokoju na #"wny(, wa0
#unka(,* Po k%s(e ate)skiej pod 4e%ion uznawszy! +e Ate)(zy(y
'd$ te#az skonniejsi do #okowa)! zawie#aj$ z ni&i #o(zne za0
wieszenie '#oni! pod(zas kt"#e-o &iano da%ej p#owadzi3 #oz&o0
wy w sp#awie zawa#(ia ostate(zne-o pokoju*
Po k%s(e ate)skiej pod A&6ipo%is i po .&ie#(i K%eona i 2#a0
zydasa! kt"#zy naj'a#dziej sp#ze(iwia%i si pokojowi < 2#azy
das d%ate-o! +e wojna p#zynosia &u powodzenie i saw! K%eon
za. d%ate-o! +e 'a si! i+ w (zasa(, pokojowy(, #y(,%ej wyjd$
na jaw je-o &ata(twa i +e %udzie nie 'd$ je-o osz(ze#stwo& tak
atwo wie#zy3 < wtedy to dwaj %udzie p#a-n$(y zapewni3 so'ie
p#zoduj$(e stanowisko! &ianowi(ie k#"% %a(ede&o)ski P%ejsto0
anaks! syn Pauzaniasa! i 8ikias! syn 8ike#atosa! najsz(z.%iw0
szy w"dz "w(zesny(, (zas"w! opowiedzie%i si za zawa#(ie&
pokoju* 8ikias p#a-n$ za(,owa3 swe sz(z.(ie w (zasie! kiedy
jesz(ze +adne niepowodzenie -o nie dotkno i kiedy (ieszy
si sza(unkie&! o#az p#a-n$ uwo%ni3 za#"wno sie'ie jak i pa)0
stwo od (i+a#"w wojny* B,(ia pozostawi3 po so'ie na p#zy0
szo.3 pa&i3! +e w ni(zy& pa)stwu nie wy#z$dzi szkody*
S$dzi! +e naj%epiej da si to osi$-n$3! je.%i si unika nie'ez0
pie(ze)stw i &o+%iwie naj&niej po%e-a na sz(z.(iu5 wiedzia!
+e pok"j zapewnia 'ezpie(ze)stwo* P%ejstoanaks d%ate-o p#a0
-n$ pokoju! +e niep#zyja(ie%e je-o w(i$+ wy#zu(a%i &u pow#"t
do oj(zyzny i ustawi(znie wszystkie niepowodzenia %a(ede&o)0
skie p#zedstawia%i osz(ze#(zo Da(ede&o)(zyko& jako nastp0
stwa 'ezp#awne-o pow#otu P%ejstoanaksa do Spa#ty* 7ska#+a%i
-o o to! +e #aze& z '#ate& A#ystok%ese& na&"wi wiesz(zk
w 4e%6a(,! +e'y Da(ede&o)(zyko& p#zy'ywaj$(y& do 4e%6
po po#ad sta%e odpowiadaa! +e >powinni sp#owadzi3 do swej
zie&i z o'(zyzny poto&ka p"'o-a! syna 4zeusowe-o! i +e je.%i
te-o nie u(zyni$! to 'd$ z&uszeni s#e'#ny& pu-ie& o#a3 zie0
&i?* W ko)(u Da(ede&o)(zy(y da%i si nakoni3 do sp#owa0
dzenia -o z pow#ote& z Dikajon! -dzie +y na wy-naniu* 8a
wy-naniu za. +y d%ate-o! +e -o podej#zewano! i+ pod(zas po0
p#zedniej wojny p#zekupiony p#zez Ate)(zyk"w wy(o6a si
z Attyki* Ze st#a(,u wi( p#zed Da(ede&o)(zyka&i &ieszka
w do#nu! kt"#e-o poowa znajdowaa si w .wity& o'wodzie
4zeusa5 dopie#o w dziewitna.(ie %at p"1niej sp#owadzi%i -o Da0
(ede&on(zy(y w.#"d p%$s"w i o6ia# z pow#ote&* Podo'nie
.wi(ono u#o(zysto.3 wp#owadzenia pie#wszy(, k#"%"w p#zy
zakadaniu Spa#ty*
P%ejstoanaks znu+ony ty&i osz(ze#stwa&i s$dzi! +e -dy
w (zasie pokoju na pa)stwo nie spadnie +adna k%ska i -dy
wydo'dzie si z niewo%i je)("w ze S6akte#ii! to i je-o w#o0
-owie za&i%kn$5 'io#$( w#esz(ie pod uwa-! i+ w #azie niepo0
wodze) wojenny(, %udzie wy'itni z konie(zno.(i s$ zawsze
na#a+eni na o'&owy < P%ejstoanaks -o#$(o p#a-n$ pokoju*
Takie wi( #oz&owy to(zyy si tej zi&y* Gdy si ju+ &iao
ku wio.nie! Da(ede&on(zy(y! (,($( skoni3 Ate)(zykow do za0
wa#(ia pokoju! #o'i%i jawne p#zy-otowania i wyda%i &iasto&
#ozkaz! a'y si p#zy-otoway do zakadania 6o#te( na zie&i
atty(kiej* Po wie%u spotkania(,! kt"#e day sposo'no.3 do wy0
suni(ia %i(zny(, wzaje&ny(, p#etensji! uz-odniono! +e o'ie
st#ony zaw#$ pok"j oddawszy so'ie wzaje&nie to! (o zdo0
'yy pod(zas wojny! p#zy (zy& Ate)(zy(y zat#zy&aj$ 8izaj*
Kiedy 'owie& Ate)(zy(y +$da%i oddania P%atej! Te'a)(zy(y
o.wiad(zy%i! +e nie zdo'y%i i(, p#ze&o($! %e(z +e P%atej(zy(y
sa&i i 'ez +adne-o podstpu i& si podda%i5 to sa&o ut#zy0
&ywa%i Ate)(zy(y w sp#awie 8izai i d%ate-o p#zypada ona
Ate)(zyko&* W"w(zas Da(ede&on(zy(y zwoa%i z-#o&adzenie
swy(, sp#zy&ie#ze)("w! a kiedy wszys(y odda%i -os za
pokoje& z wyj$tkie& 2eot"w! Ko#yntyj(zyk"w! E%ej(zyk"w
i Me-a#yj(zyk"w! kt"#y& nie podo'ay si te ukady! za0
wie#aj$ poni+szy t#aktat pokojowy zap#zysi+ony p#zez o'ie
st#ony9
EAte)(zy(y i Da(ede&on(zy(y o#az sp#zy&ie#ze)(y o'u
st#on zawa#%i t#aktat pokojowy! zap#zysi+ony p#zez wszystkie
posz(ze-"%ne pa)stwa! t#e.(i nastpuj$(ej* Bo si ty(zy wsp"%0
ny(, .wi$ty) o-"%no-#e(ki(, < to ka+de&u 'ez o'awy wo%no
si ta& udawa3 (zy to d#o-$ %$dow$! (zy &o#sk$! skada3 o6ia0
#y! #adzi3 si wy#o(zni! '#a3 udzia w u#o(zysto.(ia(, #e%i-ij0
ny(, wedu- zwy(zaju p#zodk"w* Bo si ty(zy .wite-o ok#-u
i .wi$tyni Apo%%ona w 4e%6a(, o#az &ieszka)("w 4e%6 < &aj$
'y3 oni niezawi.%i w dziedzinie p#aw! daniny i wy&ia#u sp#a0
wied%iwo.(i! i to za#"wno oni sa&i jak i i(, te#yto#iu& z-od0
nie ze zwy(zaja&i p#zodk"w* P#zy&ie#ze zawa#te &idzy
Ate)(zyka&i i sp#zy&ie#ze)(a&i ate)ski&i z jednej! a Da(e0
de&o)(zyka&i i sp#zy&ie#ze)(a&i %a(ede&o)ski&i z d#u-iej
st#ony t#wa3 &a wo%ne od podstpu i nie-odziwo.(i! na %$dzie
i na &o#zu p#zez %at pi3dziesi$t* Ani Da(ede&o)(zyko& i i(,
sp#zy&ie#ze)(o&! ani Ate)(zyko& i i(, sp#zy&ie#ze)(o& nie
wo%no podstpnie ani w +aden inny spos"' (,wyta3 za '#o)
ze szkod$ st#ony p#ze(iwnej* =e.%i za. wyoni si jaka. sp#awa
spo#na &idzy o'ie&a st#ona&i! to na%e+y j$ #ozst#zy-n$3 na
d#odze p#awa i zap#zysi+ony(, ukad"w z-odnie z u-od$*
Da(ede&o)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y winni wyda3 Ate)(zy0
ko& A&6ipo%is* W ty(, pa)stwa(,! kt"#e Da(ede&o)(zy(y wy0
dadz$ Ate)(zyko&! ka+dy o'ywate% &o+e opu.(i3 &iasto i za0
(,owuj$( swe &ienie uda3 si! dok$d ze(,(e5 sa&e za. pa)stwa
pa($( danin ustanowion$ za A#ystydesa &aj$ si #z$dzi3 we0
du- wasny(, p#aw* 7d (,wi%i zawa#(ia pokoju Ate)(zyko&
i sp#zy&ie#ze)(o& nie wo%no w niep#zyjazny(, za&ia#a(, wy0
stpowa3 z'#ojnie p#ze(iw &iasto&! je.%i 'd$ pa(iy danin*
S$ to &iasta A#-i%os! Sta-i#os! Akantos! Sko%os! 7%int! Spa#to
%os* 8ie s$ one sp#zy&ie#ze)(a&i ani jednej st#ony! ani d#u0
-iej! ani Da(ede&o)(zyk"w! ani Ate)(zyk"w5 je.%i za. Ate)0
(zy(y jedno a%'o d#u-ie &iasto na&"wi$ do do'#owo%ne-o
wst$pienia do i(, zwi$zku! to wo%no i& to u(zyni3* Meki'e#0
nej(zy(y za.! Sanej(zy(y i Syn-ij(zy(y &aj$ za&ieszkiwa3
swe &iasta tak jak 7%intyj(zy(y i Akantyj(zy(y* Da(ede&o)0
(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y &aj$ Ate)(zyko& odda3 Panakton*
Ate)(zy(y za. &aj$ wyda3 Da(ede&o)(zyko& Ko#y6azjon! Ki0
te#! Meton! Pte%eos i Ata%ant o#az wszystki(, Da(ede&o)0
(zyk"w! kt"#zy znajduj$ si w niewo%i w Atena(, i na (ay&
te#yto#iu& 'd$(y& pod wadz$ ate)sk$* Maj$ nadto uwo%ni3
Pe%oponezyj(zyk"w o'%e-any(, w Skione i wszystki(, inny(,
znajduj$(y(, si w Skione sp#zy&ie#ze)("w %a(ede&o)ski(,
o#az ty(,! kt"#y(, 2#azydas ta& p#zysa! i wszystki(, sp#zy0
&ie#ze)("w %a(ede&o)ski(,! kt"#zy zat#zy&ani zosta%i w Ate0
na(, i na (ay& te#yto#iu& znajduj$(y& si pod panowanie&
ate)ski&* Da(ede&o)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y &aj$ #"wnie+
ze swej st#ony wyda3 wszystki(, Ate)(zyk"w i i(, sp#zy&ie0
#ze)("w znajduj$(y(, si w i(, #ka(,* W sp#awie Skionej
(zyk"w! To#onej(zyk"w! Se#&i%ij(zyk"w i inny(, &iast! kt"#e
znajduj$ si w posiadaniu ate)ski&! &aj$ zade(ydowa3 Ate)0
(zy(y wedu- wasnej wo%i* Ten ukad zawa#ty z Da(ede&o)
(zyka&i i i(, sp#zy&ie#ze)(a&i &aj$ Ate)(zy(y zap#zysi$(
z ka+dy& &iaste& z oso'na* 7'ie st#ony &aj$ zo+y3 p#zysi-
w 6o#&ie d%a ka+de-o k#aju naj'a#dziej u#o(zystej* P#zysi-a
&a 'y3 nastpuj$(a9 !!4ot#zy&a& te-o ukadu i t#aktatu! tak
jak to nakazuje sp#awied%iwo.3 i u(z(iwo.3?* W ten sa& spo0
s"' &aj$ zo+y3 p#zysi- Da(ede&o)(zy(y i i(, sp#zy&ie0
#ze)(y w stosunku do Ate)(zyk"w* P#zysi-a ta &a 'y3 od0
nawiana p#zez o'ie st#ony (o #oku* Wy#yta &a 'y3 na ste%a(,
u&iesz(zony(, w 7%i&pii! Pito @! na ist&ie! w Atena(, na
ak#opo%i i w Da(ede&onie w .wi$tyni A&ik%ajon @* =e.%i za.
kt"#a. ze st#on o (zy&. zapo&niaa! to wo%no 'dzie 'ez na#u0
szenia p#zysi-i u(z(iwie t sp#aw po#uszy3 i po wzaje&ny&
po#ozu&ieniu si z&ieni3 w ty& punk(ie ukad*
ET#aktat zawa#to za e6o#atu P%ejsto%asa! (zwa#te-o dnia ostat0
niej dekady &iesi$(a a#te&izjos @! a w Atena(, za a#(,ontatu
A%kajosa! sz"ste-o dnia ostatniej dekady &iesi$(a e%a6e'o%ion*
Zap#zysi-%i -o i p#zepisane o6ia#y zo+y%i w i&ieniu Da(ede
&o)(zyk"w P%ejstoanaks! A-is! P%ejsto%as! 4a&a-etos! B,ionis!
Meta-enes! Akantos! 4aitos! Is(,a-o#as! Ai%o(,a#ydas! 4zeuksy
das! Antyppos! Te%%is! A%kinadas! E&pedias! Minas! Da6i%os5
i&ienie& Ate)(zyk"w Da&pon! Ist&ionikos! 8ikias! Da(,es!
Eutyde&os! P#ok%es! Pitodo#os! /a-non! Mi#ty%os! T#azyk%es!
Tea-enes! A#ystok#ates! Io%kios! Ty&ok#ates! Deont! Da&a(,os!
4e&ostenes*I
T#aktat zawa#to z ko)(e& zi&y! -dy si &iao ku wio.nie!
naty(,&iast po &iejski(, 4ionizja(, @! po dziesi(iu %ata(, i ki%0
ku dnia(, od (,wi%i pie#wsze-o najazdu na Attyk i po(z$tku
tej wojny* Ge'y si o ty& dokadniej p#zekona3! t#ze'a o'%i(zy3
posz(ze-"%ne od(inki (zasu! a nie usta%a3 (,#ono%o-ii wste(z!
na podstawie wy%i(zania nazwisk na(ze%nik"w pa)stw! za kt"0
#y(, u#zdowania wyda#zyy si pewne wypadki! a%'o inny(,
%udzi piastuj$(y(, t (zy ow$ -odno.3* Ta &etoda jest niedo0
kadna! -dy+ nie ok#e.%a! (zy dany wypadek zda#zy si na
po(z$tku! w .#odku! (zy pod konie( (zyje-o. u#zdowania*
Kto za. 'dzie %i(zy tak jak ja! wedu- p"# %etni(, i zi0
&owy(,! p#zekona si! +e o'a te ok#esy po$(zone daj$ #ok
i +e ta pie#wsza wojna t#waa p#zez dziesi3 p"# %etni(, i ty0
%e+ zi&*
Da(ede&o)(zy(y z-odnie z wynikie& %osowania pie#wsi
&usie%i zw#"(i3 zdo'y(z wojenn$* 7d #azu uwo%ni%i je)("w!
kt"#y(, &ie%i u sie'ie! i wysawszy na wy'#ze+e t#a(kie po0
s"w Is(,a-o#asa! Menasa i Ai%o(,a#ydasa! wezwa%i K%ea#ydasa
do oddania A&6ipo%is Ate)(zyko&! a wszystki(, inny(, < do
p#zyj(ia t#aktatu pokojowe-o pod ty&i wa#unka&i! kt"#e si
do ka+de-o z ni(, odnosiy* Bi jednak nie (,(ie%i si na to
z-odzi3 uwa+aj$(! +e wa#Ounki s$ nie do p#zyj(ia9 #"wnie+
K%ea#ydas (,($( si p#zypodo'a3 B,a%kidyj(zyko& nie wyda
&iasta twie#dz$(! +e nie &o+e te-o z#o'i3 w'#ew wo%i &iesz0
ka)("w* Wyje(,a za. szy'ko #aze& z posa&i do Da(ede&onu!
a+e'y '#oni3 si w #azie! -dy'y Is(,a-o#as i je-o ko%edzy
oska#+y%i -o o nieposusze)stwo5 #"wno(ze.nie (,(ia si p#ze0
kona3! (zy nie da si jesz(ze t#aktatu o'a%i3* Sko#o jednak po
p#zy'y(iu p#zekona si! +e sp#awa jest zade(ydowana! i kiedy
Da(ede&o)(zy(y wyp#awi%i -o z pow#ote& z #ozkaze& wyda0
nia A&6ipo%is Ate)(zyko&! a je.%i'y to 'yo nie&o+%iwe! wy0
p#owadzenia p#zynaj&niej z &iasta wszystki(, znajduj$(y(,
si ta& Pe%oponezyj(zyk"w < szy'ko wy#uszy w d#o- po0
w#otn$*
Wa.nie wtedy w Da(ede&onie 'awi%i sp#zy&ie#ze)(y* Da(e0
de&o)(zy(y wi( wezwa%i ty(,! kt"#zy jesz(ze do ukadu nie
p#zyst$pi%i! +e'y to u(zyni%i niezwo(znie* =ednak+e sp#zy&ie0
#ze)(y pod ty& sa&y& pozo#e& (o za pie#wszy& #aze& od0
#zu(i%i t p#opozy(j i o.wiad(zy%i! +e ukadu nie p#zyj&$!
(,y'a +e zostanie zawa#ty na sp#awied%iwszy(, wa#unka(,*
Da(ede&o)(zy(y za.! kiedy sp#zy&ie#ze)(y i(, nie posu(,a%i!
odp#awi%i i(, do do&u! a sa&i na wasn$ #k zawa#%i ukad
p#zy&ie#za z Ate)(zyka&i* S$dzi%i! +e A#-iw(zy(y nie odno0
wi$ z ni&i ukadu! d%ate-o +e kiedy A&pe%idas i Di(,as p#zy0
'y%i do A#-iw(zyk"w w (e%u zawa#(ia z ni&i ukadu! (i nie
(,(ie%i si na to z-odzi3! w p#zekonaniu! +e Da(ede&o)(zy(y
sa&i 'ez Ate)(zyk"w nie s$ d%a ni(, -#o1ny& p#ze(iwnikie&5
s$dzi%i! +e i #eszta Pe%oponezu nie za(,owa si spokojnie i je.%i
'dzie &o-a! p#zyst$pi do Ate)(zyk"w* Kiedy wi( zjawi%i
si posowie ate)s(y i p#zep#owadzono #oz&owy! doszo do po0
#ozu&ienia &idzy o'u st#ona&i o#az do zawa#(ia i zap#zy0
si+enia nastpuj$(e-o p#zy&ie#za9
EDa(ede&o)(zy(y 'd$ sp#zy&ie#ze)(a&i Ate)(zyk"w p#zez
%at pi3dziesi$t5 je+e%i jaki. niep#zyja(ie% napadnie na te#yto0
#iu& %a(ede&o)skie i podej&ie k#oki niep#zyja(ie%skie wo0
'e( Da(ede&o)(zyk"w! Ate)(zy(y udzie%$ Da(ede&o)(zyko&
w &ia# &o+no.(i jak najwydatniejszej po&o(y5 je+e%i za. na0
pastnik odejdzie spustoszywszy k#aj! to zostanie on uznany za
niep#zyja(ie%a p#zez Da(ede&o)(zyk"w i Ate)(zyk"w! o'ie
st#ony 'd$ z ni& p#owadziy wojn i +adne z o'u pa)stw nie
zako)(zy wojny na wasn$ #k* Ma to 'y3 dokonane u(z(iwie!
(,tnie i 'ez podstpu* =e+e%i za. jaki. niep#zyja(ie% napadnie
na te#yto#iu& ate)skie i podej&ie k#oki niep#zyja(ie%skie wo0
'e( Ate)(zyk"w! Da(ede&o)(zy(y udzie%$ Ate)(zyko& w &ia0
# &o+no.(i jak najwydatniejszej po&o(y5 je+e%i za. napastnik
odejdzie spustoszywszy k#aj! to zostanie on uznany za niep#zy0
ja(ie%a p#zez Da(ede&o)(zyk"w i Ate)(zyk"w! o'ie st#ony 'd$
z ni& p#owadzi3 wojn i +adne z o'u pa)stw nie zako)(zy tej
wojny na wasn$ #k* Ma to 'y3 dokonane u(z(iwie! (,tnie
i 'ez podstpu* =e.%i za. z'untuj$ si niewo%ni(y! Ate)(zy(y
p#zyjd$ Da(ede&o)(zyko& w &ia# swy(, si z po&o($* Lkad
ten zap#zysi$( &aj$ z o'u st#on (i sa&i! (o zap#zysi-a%i ukad
pop#zedni* P#zysi-a winna 'y3 odnawiana (o#o(znie* W ty&
(e%u p#zy'ywa3 'd$ Da(ede&o)(zy(y do Aten na .wito 4io
nizj"w! Ate)(zy(y za. do Da(ede&onu na .wito /iakinti"w @*
7'ie st#ony wy#yj$ tekst ukadu na ste%a(,! z kt"#y(, jedna
znajdowa3 si 'dzie w Da(ede&onie! p#zy .wi$tyni Apo%%ona
A&ik%ajskie-o! d#u-a w Atena(, na ak#opo%i! p#zy .wi$tyni
Ateny* =e.%i za. Ate)(zy(y i Da(ede&o)(zy(y postanowi$ (o.
doda3 a%'o (o. usun$3 z tekstu o'e(ne-o t#aktatu! 'd$ to &o-%i
u(zyni3 i p#zysi-a za(,owa swe zna(zenie pod wa#unkie&! +e
o'ie st#ony si na to z-odz$*
Zap#zysi-%i ten t#aktat i&ienie& Da(ede&o)(zyk"w P%ej
stoanaks! A-is! P%ejsto%as! 4a&a-etos! B,ionis! Meta-enes!
Akantos! 4aitos! Is(,a-o#as! Ai%o(,a#ydas! 4zeuksydas! Antyp0
pos! A%kinadas! Te%%is! E&pedias! Minas! Da6i%os5 ze st#ony
Ate)(zyk"w Da&pon! Ist&ionikos! Da(,es! 8ikias! Eutyde&os!
P#ok%es! Pitodo#os! /a-non! Mi#ty%os! T#azyk%es! Tea-enes!
A#ystok#ates! %o%kios! Ty&ok#ates! Deont! Da&a(,os! 4e&oste0
nes*I Ten t#aktat p#zy&ie#za zawa#to niedu-o po t#akta(ie
pokojowy&* Ate)(zy(y wyda%i Da(ede&o)(zyko& je)("w
ze S6akte#ii i #ozpo(zo si %ato jedenaste-o #oku* Tu ko)0
(zy si opis pie#wszej wojny! t#waj$(ej 'ez p#ze#wy %at dzie0
si3 @*
Po zawa#(iu pokoju i p#zy&ie#za %a(ede&o)sko0ate)skie-o!
kt"#e zako)(zyo dziesi(io%etni$ wojn za e6o#atu P%ejsto%asa
w Da(ede&onie i a#(,ontatu A%kajosa w Atena(,! t#wa pok"j
&idzy ty&i! kt"#zy te ukady zawa#%i* Ko#yntyj(zy(y jednak
i niekt"#e inne pa)stwa pe%oponeskie p#"'oway o'a%i3 t#aktat*
Szy'ko te+ doszo do niepo#ozu&ie) &idzy Spa#t$ a jej sp#zy0
&ie#ze)(a&i* Z upywe& (zasu tak+e i Ate)(zy(y za(z%i po0
dej#zewa3 Da(ede&o)(zyk"w! poniewa+ (i nie wykona%i pew0
ny(, zo'owi$za)* P#zez sze.3 %at i dziesi3 &iesi(y +adna
st#ona nie atakowaa 'ezpo.#ednio te#yto#iu& st#ony p#ze(iw0
nej! poza ty&i -#ani(a&i nie p#zest#ze-ano jednak pokoju
i o'ie st#ony szkodziy so'ie 'a#dzo dotk%iwie* Pote& wsze%ako
doszo do ze#wania t#aktatu zawa#te-o po dziesi(iu %ata(,
wojny i o'ie st#ony ponownie p#zyst$piy do jawny(, dziaa)
wojenny(,*
I te wypadki opisa ten sa& Tukidydes z Aten! sze#e-uj$(
je (,#ono%o-i(znie wedu- p"# %etni(, i zi&owy(,! a+ do (,wi%i!
kiedy Da(ede&o)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y o'a%i%i i&pe#iu&
ate)skie i zdo'y%i du-ie &u#y i Pi#eus* Baa wojna a+ do owej
(,wi%i t#waa dwadzie.(ia siede& %at* 8ie 'dzie 'owie& &ia
#a(ji ten! kto wy$(zy z o'%i(zenia ok#es #ozej&u* 8ie(,aj 'o0
wie& #ozwa+y nastpstwo wypadk"w! a dojdzie do p#zeko0
nania! +e nie &o+na pokoje& nazwa3 takie-o ok#esu! w kt"0
#y& o'ie st#ony nie odday ani nie p#zejy wszystki(,
te#yto#i"w! do (ze-o zo'owi$zay si w ukadzie! a p#"(z te-o
pod(zas wojny &antynejskiej i epidau#yjskiej @ i kiedy indziej
dziaay p#ze(iw so'ie5 ponadto sp#zy&ie#ze)(y na wy'#ze+u
t#a(ki& nada% pozosta%i niep#zyja(i"&i! a 2eo(i &ie%i jedynie
#ozej& odnawiany (o dziesi3 dni* =e.%i si za. doda do pie#w0
szej dziesi(io%etniej wojny nastpuj$(y po niej ok#es w$tp%i0
we-o pokoju i da%sze %ata wojny i z%i(zy je wedu- posz(ze0
-"%ny(, ok#es"w! to oka+e si! +e wojna t#waa dwadzie.(ia
siede& %at i ki%ka dni i +e spo.#"d wszystki(, p#zepowiedni ta
jedna sp#awdzia si w peni* P#zypo&ina& so'ie 'owie&! +e
sta%e! za#"wno na po(z$tku wojny jak w (zasie jej t#wania!
powsze(,nie opowiadano! +e wojna ta &a t#wa3 t#zy #azy po
dziewi3 %at* Bo do &nie! p#ze+ye& (a$ t wojn w peni si!
.%edz$( z uwa-$ wypadki! a+e'y dokadnie zna3 ka+dy sz(ze0
-"* Tak si zo+yo! +e po &ej st#ate-ii pod A&6ipo%is &u0
siae& dwadzie.(ia %at spdzi3 z da%a od oj(zyzny* Miae&
wtedy sposo'no.3 dokadniej .%edzi3 wypadki za#"wno po je0
dnej jak i po d#u-iej st#onie! a na skutek wy-nania sz(ze-"%0
nie po st#onie pe%oponeskiej* 7powie& wi( o spo#a(,! jakie
wyniky po owy(, dziesi(iu %ata(, wojny! o za&aniu p#zy0
&ie#za i o p"1niejszy(, dziaania(, wojenny(,*
7t"+ po zawa#(iu pi3dziesi(io%etnie-o pokoju! a nastpnie
t#aktatu p#zy&ie#za! pose%stwa pe%oponeskie! kt"#e w ty& (e%u
wezwano do Da(ede&onu! odje(,ay sta&t$d* Wszys(y pow#"0
(i%i wp#ost do do&u! jedynie Ko#yntyj(zy(y uda%i si najpie#w
do A#-os* P#owadzi%i ta& #oz&owy z pewny&i u#zdowy&i
oso'a&i twie#dz$(! +e A#-iw(zy(y powinni &y.%e3 o #atunku
Pe%oponezu! wo'e( te-o +e Da(ede&o)(zy(y zawa#%i z Ate)
(zyka&i ukad! kt"#y stoj$( w sp#ze(zno.(i z inte#esa&i pa)stw
pe%oponeski(, z&ie#za do uja#z&ienia Pe%oponezu! o#az zawa#%i
p#zy&ie#ze z ty&i! kt"#zy dot$d 'y%i i(, naj-o#szy&i w#o-a&i*
A#-iw(zy(y powinni wi( u(,wa%i3! +e ka+de pa)stwo -#e(kie!
kt"#e #z$dzi si wasny&i p#awa&i i p#zyznaje #"wne p#awa
inny& pa)stwo&! &o+e! je.%i (,(e! zaw#ze3 p#zy&ie#ze o'#onne
z A#-iw(zyka&i* Ko#yntyj(zy(y twie#dzi%i! +e do te-o (e%u po0
winni A#-iw(zy(y wyzna(zy3 ki%ku &+"w zaopat#zony(,
w peno&o(ni(twa! nie powinni nato&iast p#zedstawia3 sp#awy
na z-#o&adzeniu %udowy&! a'y si w #azie od&owy nie zd#a0
dzi3* Zapewnia%i i(, #"wnie+! +e wie%e pa)stw p#zyst$pi do ni(,
z nienawi.(i do Da(ede&o)(zyk"w* Ko#yntyj(zy(y p#zedsta0
wiwszy to pow#"(i%i do do&u*
A#-iw(zy(y! kt"#zy ot#zy&a%i t p#opozy(j! p#zedstawi%i j$
#z$dowi i %udowi* Dud a#-iwski u(,wa%i ten wniosek i wy'#a
dwunastu &+"w! z kt"#y&i ka+de pa)stwo ,e%%e)skie z wy0
j$tkie& Ate)(zyk"w i Da(ede&o)(zyk"w! je.%i (,(iao! &o-o
zaw#ze3 p#zy&ie#ze5 Ate)(zyko& i Da(ede&o)(zyko& nie
wo%no 'yo p#zyst$pi3 do ukadu 'ez z-ody %udu a#-iwskie-o*
A#-iw(zy(y p#zyj%i t p#opozy(j ty& (,tniej! +e widzie%i
z'%i+aj$($ si wojn z Da(ede&o)(zyka&i! -dy+ wa.nie wy0
-aso zawieszenie '#oni a#-iwsko0%a(ede&o)skie! za#aze& za.
spodziewa%i si o'j$3 ,e-e&oni na Pe%oponezie* W ty& 'owie&
(zasie uwa+ano pa)stwo %a(ede&o)skie za sa'e i %ek(ewa+ono
je z powodu doznany(, niepowodze)* Poo+enie A#-iw(zyk"w
'yo nato&iast pod ka+dy& wz-%de& doskonae! -dy+ nie '#a%i
udziau w wojnie z Atena&i! a &aj$( ukad z o'ie&a st#ona&i
wyzyska%i t sytua(j* Tak wi( A#-iw(zy(y zawie#a%i p#zy0
&ie#ze z ty&i /e%%ena&i! kt"#zy te-o p#a-n%i*
Pie#wsi p#zy$(zy%i si do ni(, Mantynej(zy(y i i(, sp#zy0
&ie#ze)(y z o'awy p#zed Da(ede&o)(zyka&i* =esz(ze 'owie&
pod(zas wojny z Ate)(zyka&i Mantynej(zy(y pod'i%i pewn$
(z.3 A#kadii! a o'e(nie 'a%i si! +e Da(ede&o)(zy(y &aj$(
wo%ne #(e nie 'd$ si te&u o'ojtnie p#zy-%$da35 d%ate-o
te+ z #ado.(i$ p#zyst$pi%i do p#zy&ie#za z A#-iw(zyka&i! uwa0
+aj$( A#-os za pa)stwo pot+ne i sta%e w#o-o nastawione do
Da(ede&o)(zyk"w! a ponadto &aj$(e! jak oni sa&i! ust#"j de0
&ok#aty(zny* Po ode#waniu si Mantynej(zyk"w tak+e w po0
zostaej (z.(i Pe%oponezu podniosy si -osy! +e t#ze'a to
sa&o u(zyni35 s$dzono 'owie&! +e Mantynej(zy(y! kt"#zy to
u(zyni%i! s$ %epiej zo#ientowani od inny(,* Ponadto o'u#zano
si na Da(ede&o)(zyk"w z wie%u powod"w! a zwasz(za d%a0
te-o! +e z-odnie z ukade& ate)sko0%a(ede&o)ski& wo%no
w ni& 'yo wp#owadza3 z&iany! je.%i si tak spodo'a Ate)
(zyko& i Da(ede&o)(zyko&* Ten a#tyku t#aktatu wywoa
najwiksze po#uszenie na Pe%oponezie i 'udzi podej#zenia! +e
Da(ede&o)(zy(y p#zy po&o(y Ate)(zyk"w (,($ Pe%oponez
t#zy&a3 w niewo%i9 sp#awied%iwe 'owie& 'yo'y uza%e+nienie
z&ian t#aktatu od z-ody wszystki(, sp#zy&ie#ze)("w* Tak
wi( ze st#a(,u wie%e pa)stw 'yo -otowy(, p#zej.3 na st#on
A#-iw(zyk"w i zaw#ze3 z ni&i p#zy&ie#ze*
Da(ede&o)(zy(y dowiedziawszy si o w#zeniu na Pe%opone0
zie i o ty&! +e wywoa%i je Ko#yntyj(zy(y d$+$(y do zawa#0
(ia p#zy&ie#za z A#-os! p#a-n%i u'ie( wypadki i wysa%i po0
se%stwo do Ko#yntu* Posowie (i ska#+y%i si na knowania
Ko#yntyj(zyk"w i o.wiad(zy%i! +e je+e%i Ko#yntyj(zy(y wy0
st$pi$ ze zwi$zku pe%oponeskie-o i zaw#$ p#zy&ie#ze z A#-os!
to ty& sa&y& dopusz(z$ si k#zywop#zysistwa5 +e ju+ o'e(0
nie dopusz(zaj$ si 'ezp#awia nie p#zystpuj$( do pokoju za0
wa#te-o z Ate)(zyka&i! poniewa+ jest powiedziane! +e wszys(y
sp#zy&ie#ze)(y &usz$ si stosowa3 do te-o! (o u(,wa%i wik0
szo.3! (,y'a +e za(,odzi jaka. p#zeszkoda natu#y #e%i-ijnej ze
st#ony 'o-"w %u' ,e#os"w* Ko#yntyj(zy(y za. w o'e(no.(i
sp#zy&ie#ze)("w! kt"#zy tak+e nie p#zyst$pi%i do ukadu %a(e
de&o)sko0ate)skie-o < 'y%i oni na &iejs(u w Ko#yn(ie we0
zwani ta& pop#zednio p#zez Ko#yntyj(zyk"w < udzie%i%i odpo0
wiedzi Da(ede&o)(zyko&* 8ie p#zedstawiaj$( jednak otwa#(ie
swoi(, k#zywd! te-o na p#zykad! +e Da(ede&o)(zy(y nie ode0
'#a%i So%%ion i Anakto#ion z #$k ate)ski(,! ani nie wspo&inaj$(
o inny(, sp#awa(,! w kt"#y(, uwa+a%i si za pok#zywdzony(,!
wysuwa%i pozo#ny pow"d! +e nie zd#adz$ sp#zy&ie#ze)("w na
wy'#ze+u t#a(ki&5 twie#dzi%i 'owie&! +e pod p#zysi-$ p#zy0
j%i wo'e( ni(, spe(ja%ne zo'owi$zania! kiedy po #az pie#wszy
T#a(ja #aze& z Potideata&i ode#waa si od Ate)(zyk"w! i +e
p"1niej p#zysi-i te ponawia%i* Twie#dzi%i! +e 'ynaj&niej nie
zd#adzaj$ zap#zysi+one-o p#zy&ie#za z Da(ede&o)(zyka&i!
je+e%i nie p#zystpuj$ do ukadu %a(ede&o)sko0ate)skie-o5 po0
niewa+ swoje zo'owi$zania wo'e( sp#zy&ie#ze)("w t#a(ki(,
powzi%i pod p#zysi-$! zd#adzi3 i(, te#az 'yo'y k#zywop#zy0
sistwe&5 w ukadzie za. p#zy&ie#za pe%oponeskie-o jest za0
st#ze+enie9 >***(,y'a +e jest jaka. p#zeszkoda natu#y #e%i-ijnej
ze st#ony 'o-"w %u' ,e#os"w?* To wi( wydaje i& si o(zy0
wist$ p#zeszkod$ natu#y #e%i-ijnej* Ty%e powiedzie%i w sp#awie
dawny(, p#zysi$-* W sp#awie p#zy&ie#za z A#-iw(zyka&i
o.wiad(zy%i! +e po na#adzie ze sp#zy&ie#ze)(a&i powez&$
suszn$ de(yzj* Posowie %a(ede&o)s(y odje(,a%i do do&u*
W Ko#yn(ie 'y%i wtedy tak+e posowie a#-iws(y i nakania%i
Ko#yntyj(zyk"w do niezwo(zne-o zawa#(ia p#zy&ie#za* Ko0
#yntyj(zy(y jednak zap#osi%i i(, na nastpne ze'#anie! kt"#e
&iao si u ni(, od'y3*
8iedu-o pote& p#zy'yo do Ko#yntu pose%stwo E%ej(zyk"w
i zawa#o p#zy&ie#ze z Ko#yntyj(zyka&i! a nastpnie z-odnie
z u&ow$ udao si do A#-os i zawa#o p#zy&ie#ze z A#-iw0
(zyka&i* E%ej(zy(y p#owadzi%i wa.nie sp"# z Da(ede&o)(zy0
ka&i w sp#awie Dep#eon* Kiedy 'owie& swe-o (zasu wy'u(,a
wojna &idzy Dep#eata&i a (z.(i$ A#kadii! Dep#ea(i zw#"(i%i
si o po&o( do E%ej(zyk"w! o6ia#owuj$( i& za to poow swe-o
k#aju* Po wojnie E%ej(zy(y zostawi%i u+ytkowanie zie&i Dep#e0
ato&! %e(z nao+y%i na ni(, opat w wysoko.(i jedne-o ta%enta
na #ze(z 4zeusa 7%i&pijskie-o* 4o wy'u(,u wojny z Atena&i
Dep#ea(i pa(i%i! pote& zasaniaj$( si wojn$ p#zesta%i pa(i3!
a z&uszani do te-o p#zez E%ej(zyk"w zw#"(i%i si do Da(ede
&o)(zyk"w* Kiedy Da(ede&o)(zy(y powoani zosta%i na #oz0
je&("w! E%ej(zy(y 'oj$( si niepo&y.%ne-o d%a sie'ie o#ze(ze0
nia u(,y%i%i si od a#'it#a+u i nie (zekaj$( na o#ze(zenie pusto0
szy%i k#aj Dep#eat"w* Da(ede&o)(zy(y uzna%i Dep#eat"w za
pa)stwo niepod%e-e! o.wiad(zy%i! +e E%ej(zy(y dopusz(zaj$
si 'ezp#awia! i wysa%i do Dep#eon oddzia ,op%it"w* E%ej0
(zy(y za. uwa+a%i! +e Da(ede&o)(zy(y za'ie#aj$ i& &iasto!
kt"#e od ni(, odpado! i powoywa%i si na punkt t#aktatu!
w kt"#y& 'yo powiedziane! +e ka+dy &a za(,owa3 ten stan
posiadania! jaki &ia na po(z$tku wojny z Atena&i* Lwa+a0
j$( si za pok#zywdzony(,! od#ywaj$ si od Da(ede&o)(zy
k"w i zawie#aj$ wspo&niane wy+ej p#zy&ie#ze z A#-iw(zy0
ka&i* Ry(,o posz%i i(, .%ade& Ko#yntyj(zy(y i B,a%ki
dyj(zy(y na wy'#ze+u t#a(ki&* 8ato&iast 2eo(i i Me-a#yj
(zy(y! (,o(ia+ 'y%i te-o sa&e-o zdania! za(,owa%i spok"j
i (zeka%i* Lwa+a%i 'owie&! +e swoi& ust#oje& 'a#dziej
z'%i+eni s$ do o%i-a#(,i(znej Spa#ty ni+ do de&ok#aty(zne-o
A#-os*
Mniej wi(ej w tej sa&ej po#ze owe-o %ata Ate)(zy(y zdo0
'ywszy o'%e-ane Skione za'i%i wszystki(, &+(zyzn! dzie(i
i ko'iety sp#zeda%i w niewo%! a k#aj da%i w u+ytkowanie P%a0
tej(zyko&* 4e%ij(zyk"w sp#owadzi%i z pow#ote& na wysp ze
wz-%du na niepowodzenia doznane w 'itwa(, i #ad wy0
#o(zni de%6i(kiej* Aokej(zy(y i Dok#owie za(z%i p#owadzi3 ze
so'$ wojn* Ko#yntyj(zy(y i A#-iw(zy(y! ju+ jako sp#zy&ie0
#ze)(y! p#zy'y%i do Te-ei p#a-n$( ode#wa3 j$ od Da(ede
&o)(zyk"w5 s$dzi%i! +e je.%i pozyskaj$ ten wa+ny te#en! 'd$
&o-%i opanowa3 (ay Pe%oponez* Kiedy jednak Te-ea(i odpo0
wiedzie%i! +e w ni(zy& nie sp#ze(iwi$ si Da(ede&o)(zyko&!
Ko#yntyj(zy(y! doty(,(zas 'a#dzo zapa%eni! osty-%i nie(o! %0
kaj$( si! +e nikt ju+ do ni(, wi(ej nie p#zyst$pi* Lda%i si
jednak do 2eot"w p#osz$( i(,! +e'y p#zyst$pi%i do p#zy&ie#za
ko#yn(ko0a#-iwskie-o i wsp"%nie z ni&i wystpowa%i5 p#osi%i
#"wnie+ 2eot"w! +e'y wy#o'i%i i& u Ate)(zyk"w taki sa&
dziesi(iodniowy #ozej&! jaki niedu-o po zawa#(iu pi3dzie0
si(io%etnie-o pokoju %a(ede&o)sko0ate)skie-o wszed w +y(ie
&idzy 2eota&i a Ate)(zyka&i5 w #azie za.! -dy'y Ate)0
(zy(y nie (,(ie%i si na to z-odzi3! p#osi%i 2eot"w! +e'y i oni
sa&i nie p#zedu+a%i nada% swe-o #ozej&u* 2eo(i na p#o.'
Ko#yntyj(zyk"w odpowiedzie%i! +e do p#zy&ie#za z A#-iw(zy
ka&i na #azie nie p#zyst$pi$! do Aten jednak uda%i si #aze&
z Ko#yntyj(zyka&i* 8ie pot#a6i%i wszak+e uzyska3 d%a Ko#yn0
tyj(zyk"w dziesi(iodniowe-o #ozej&u9 Ate)(zy(y odpowie0
dzie%i! +e Ko#yntyj(zy(y &aj$ ju+ pok"j z Ate)(zyka&i! je.%i
ty%ko s$ sp#zy&ie#ze)(a&i Da(ede&o)(zyk"w* 2eo(i sa&i nie
z#ezy-nowa%i z zawie#ania dziesi(iodniowe-o #ozej&u! &i&o
+e Ko#yntyj(zy(y na%e-a%i na to twie#dz$(! +e tak 'yo &idzy
ni&i u&"wione5 Ko#yntyj(zy(y nato&iast &ie%i z Ate)(zyka0
&i 6akty(zne! (,o3 nie zawa#te zawieszenie '#oni*
Te-o sa&e-o %ata Da(ede&o)(zy(y wyp#awi%i si z (a$ si$
z'#ojn$ pod wodz$ k#"%a %a(ede&o)skie-o P%ejstoanaksa! syna
Pauzaniasa! p#ze(iw Pa##azyj(zyko& w A#kadii! kt"#zy 'y%i
poddany&i Mantynej(zyk"w* Wezwani ta& p#zez jedn$ z pa#0
tii pod(zas wa%k wewnt#zny(, (,(ie%i #"wno(ze.nie! je.%i si
uda! znisz(zy3 6o#ty6ika(je w Kypse%a(,! wy'udowane i st#ze0
+one p#zez Mantynej(zyk"w w k#aju pa##azyjski& nap#ze(iw
te#yto#iu& Ski#itis w Dakonii* Da(ede&o)(zy(y pustoszy%i
wi( zie&i Pa##azyj(zyk"w! a Mantynej(zy(y oddawszy swe
&iasta pod opiek zao-i a#-iwskiej sa&i pi%nowa%i k#aju
sp#zy&ie#ze)("w5 nie &o-$( jednak #"wno(ze.nie o'#oni3 6o#0
ty6ika(ji w Kypse%a(, i &iast pa##azyjski(,! wy(o6a%i si* Da0
(ede&o)(zy(y o-osiwszy niepod%e-o.3 Pa##azyj(zyk"w i z'u0
#zywszy 6o#ty6ika(je odesz%i do do&u*
Te-o sa&e-o %ata! kiedy po zawa#(iu pokoju w#"(iy z T#a0
(ji pod wodz$ K%ea#ydasa wojska! kt"#e wy#uszyy ta& z 2#a0
zydase&! u(,wa%i%i Da(ede&o)(zy(y! +e wszys(y ,e%o(i! kt"#zy
wa%(zy%i pod #ozkaza&i 2#azydasa! s$ wo%ni i &o-$ za&iesz0
ka3! -dzie ze(,($* 8iedu-o jednak po #ozpo(z(iu wojny
z E%ej(zyka&i osadzi%i i(, #aze& z neoda&oda&i @ w Dep#eon
%e+$(y& na po-#ani(zu %ako)sko0e%ejski&* =e)("w! kt"#zy zo0
sta%i wzi(i na wyspie S6akte#ii i zo+y%i '#o)! Da(ede&o)0
(zy(y poz'awi%i peni p#aw o'ywate%ski(,* 2a%i si 'owie&!
+e'y ze wz-%du na poni+enie! jakie i(, &o+e spotka3 w zwi$z0
ku z i(, niepowodzenie&! %udzie (i! &aj$( peni p#aw o'y0
wate%ski(,! nie p#zedsiwzi%i jaki(, #oz#u(,"w* 8ie po&o-o
i& nawet to! +e niekt"#zy z ni(, piastowa%i p#zedte& -odno0
.(i < te#az nie wo%no i& 'yo peni3 +adny(, u#zd"w i nie
&ie%i p#awa zawie#ania akt"w kupna i sp#zeda+y* P"1niej
jednak p#zyw#"(ono i& zn"w wszystkie p#awa*
Te-o sa&e-o %ata 4io)(zy(y zaj%i &iasto Tyssos poo+one
na Atos i sp#zy&ie#zone z Ate)(zyka&i* Ate)(zy(y i Pe%opo0
nezyj(zy(y p#zez (ae to %ato ut#zy&ywa%i wzaje&ne stosunki!
jednak+e! ju+ od pie#wszej (,wi%i po zawa#(iu pokoju podej0
#zewa%i si wzaje&nie z powodu niewydania pewny(, te#yto0
#i"w p#zewidziany(, t#aktate&* Da(ede&o)(zy(y! kt"#zy z-o0
dnie z wynikie& %osowania pie#wsi &ie%i za(z$3 wydawanie
ty(, zie&! nie wyda%i ani A&6ipo%is! ani inny(, &iejs(owo.(i!
ani te+ nie nakoni%i sp#zy&ie#ze)("w t#a(ki(,! 2eot"w i Ko0
#yntyj(zyk"w! do p#zyst$pienia do ukadu pokojowe-o! (,o(ia+
(i$-%e twie#dzi%i! +e w #azie i(, nie(,(i z&usz$ i(, do te-o
wsp"%nie z Ate)(zyka&i5 usta%i%i nawet :z#eszt$ 'ez pise&ne-o
zo'owi$zania; te#&in! po kt"#e-o upywie (i! (o nie p#zyst$pi$
do ukadu pokojowe-o! uznani zostan$ p#zez o'a pa)stwa za
niep#zyja(i"* Ate)(zy(y widz$(! +e zo'owi$zania nie zostay
wypenione! podej#zewa%i Da(ede&o)(zyk"w o ze za&ia#y
i d%ate-o! &i&o wezwa)! nie zw#"(i%i Pi%os! a nawet +aowa%i!
+e odda%i je)("w ze S6akte#ii* Zat#zy&a%i te+ w swy& posia0
daniu inne &iejs(owo.(i i (zeka%i! a+ Da(ede&o)(zy(y wype0
ni$ swe zo'owi$zania* Da(ede&o)(zy(y za. twie#dzi%i! +e z#o0
'i%i wszystko! (o 'yo w i(, &o(y5 odda%i 'owie& je)("w
ate)ski(,! kt"#y(, &ie%i u sie'ie! i wy(o6a%i swe wojsko za0
#"wno z wy'#ze+a t#a(kie-o jak i z inny(, te#en"w! kt"#e
'yy w i(, #ku* Twie#dzi%i! +e A&6ipo%is nie &o-$ wyda3!
-dy+ nad ni& nie panuj$! a%e +e posta#aj$ si na&"wi3 2eo0
t"w i Ko#yntyj(zyk"w! 'y p#zyst$pi%i do t#aktatu pokojowe-o!
o#az 2eot"w! +e'y odda%i Panakton i uwo%ni%i je)("w ate)ski(,
'd$(y(, w niewo%i 'eo(kiej* 8a%e-a%i nato&iast! 'y Ate)(zy(y
odda%i i& Pi%os! a p#zynaj&niej! 'y wy(o6a%i sta&t$d Messe)
(zyk"w i ,e%ot"w! podo'nie jak oni u(zyni%i to w T#a(ji5 je.%i
nato&iast Ate)(zy(y (,($! &o-$ u&ie.(i3 ta& wasn$ zao-*
Po wie%u #oz&owa(, p#owadzony(, te-o %ata! na&"wi%i Ate)0
(zyk"w do wy(o6ania z Pi%os Messe)(zyk"w! ,e%ot"w i wszyst0
ki(, z'ie-"w z te#yto#iu& %ako)skie-o5 osadzono i(, w K#anioj
na Ke6a%%enii* Te-o wi( %ata panowa spok"j i o'ie st#ony ut#zy0
&yway wzaje&ne stosunki*
8astpnej zi&y e6o#owie! kt"#zy zawie#a%i pok"j! zast$pieni
zosta%i p#zez nowy(,9 niekt"#zy z ni(, 'y%i p#ze(iwnika&i po0
koju* 4o Da(ede&onu p#zyje(,ay pose%stwa sp#zy&ie#ze)("w!
o'e(ni 'y%i te+ Ate)(zy(y! 2eo(i i Ko#yntyj(zy(y* P#owadzono
wie%e #oz&"w! %e(z do po#ozu&ienia nie doszo i pose%stwa
odje(,ay do do&u* Wtedy e6o#owie K%eo'u%os i Ksena#es!
kt"#zy spo.#"d e6o#"w 'y%i najwikszy&i p#ze(iwnika&i po0
koju! na wasn$ #k podej&uj$ #oz&owy z 2eota&i i Ko#yn0
tyj(zyka&i i na&awiaj$ i(, do po#ozu&ienia* P#zede wszyst0
ki& sta#aj$ si skoni3 2eot"w! +e'y najpie#w sa&i zawa#%i
p#zy&ie#ze z A#-iw(zyka&i! a pote& wy&o-%i na A#-iw(zy0
ka(, zawa#(ie wsp"%ne-o p#zy&ie#za ze Spa#t$* W ten spos"'
2eo(i najatwiej unikn$ zawa#(ia ukadu z Atena&i! -dy+ Da
(ede&o)(zyko& 'a#dziej za%e+y na p#zyja1ni i p#zy&ie#zu z A#
-os ni+ na p#zyja1ni i p#zy&ie#zu z Atena&i* E6o#owie wie0
dzie%i! +e Da(ede&o)(zy(y zawsze p#a-n%i p#zyja1ni z A#-os!
poniewa+ uatwiaa ona p#owadzenie wojny poza -#ani(a&i
Pe%oponezu* E6o#owie p#osi%i te+ 2eot"w! +e'y odda%i Panakton
Da(ede&o)(zyko&! kt"#zy ot#zy&awszy! je.%i si uda! Pi%os
za Panakton! atwiej 'd$ &o-%i wyst$pi3 do wojny z Ate)0
(zyka&i*
2eo(i i Ko#yntyj(zy(y! ot#zy&awszy te z%e(enia od K%eo
'u%osa! Ksena#esa i wszystki(, inny(, p#zyja(i" %a(ede&o)0
ski(,! odje(,a%i do do&u! a'y je na &iejs(u p#zedstawi3 wa0
dzo&* 4w"(, najwy'itniejszy(, (zonk"w #z$du a#-iwskie-o
o(zekiwao i(, na d#odze* Spotkawszy si z ni&i nakania%i
2eot"w! a'y podo'nie jak Ko#yntyj(zy(y! E%ej(zy(y i Manty
nej(zy(y zawa#%i p#zy&ie#ze z A#-os* Twie#dzi%i! +e je.%i po#o0
zu&ienie dojdzie do skutku! to wtedy ju+ atwo 'dzie do wo%i
p#owadzi3 wojn %u' zawie#a3 pok"j! '$d1 z Da(ede&o)(zyka&i!
'$d1 z ki&ko%wiek inny&* Poso& 'eo(ki& spodo'aa si ta
&y.%! A#-iw(zy(y 'owie& p#osi%i o to sa&o! (o za%e(a%i i& i(,
p#zyja(ie%e %a(ede&o)s(y* A#-iw(zy(y widz$(! +e 2eo(i p#zy0
(,y%nie odnosz$ si do p#ojektu! zapowiedzie%i! +e p#zy.%$ do
2eo(ji pos"w! i odesz%i* 2eo(i za. w#"(iwszy do oj(zyzny p#zed0
stawi%i 'eota#(,o& za#"wno p#opozy(je %a(ede&o)skie jak i p#o0
pozy(je p#zekazane i& p#zez A#-iw(zyk"w* 2eota#(,o& &y.%
ta #"wnie+ si spodo'aa* Ty& 'a#dziej si do niej skania%i! +e
wy(,odzia #"wno(ze.nie z o'u st#on9 o to sa&o p#osi%i i(,
p#zyja(ie%e %a(ede&o)s(y i do te-o sa&e-o spieszno 'yo A#0
-iw(zyko&* 8iedu-o pote& zjawi%i si posowie a#-iws(y! a+e0
'y dop#owadzi3 do o&"wione-o p#zy&ie#za5 'eota#(,owie p#zy0
j%i o.wiad(zenie pos"w a#-iwski(, i odp#awi%i i(, daj$( o'iet0
ni(! +e wy.%$ do A#-os w sp#awie p#zy&ie#za swy(, wasny(,
pos"w*
Ty&(zase& 'eota#(,owie! Ko#yntyj(zy(y! Me-a#yj(zy(y i po0
sowie z wy'#ze+a t#a(kie-o postanowi%i zwi$za3 si wzaje&0
n$ p#zysi-$! +e w #azie pot#ze'y 'd$ po&a-a3 ka+de&u! kto
'dzie o to p#osi! i +e z niki& nie 'd$ p#owadzi3 wojny ani
zawie#a3 pokoju 'ez wsp"%nej z-ody* Pote& 2eo(i i Me-a#yj0
(zy(y! kt"#zy dziaa%i wsp"%nie! &ie%i zaw#ze3 p#zy&ie#ze
z A#-iw(zyka&i* Zani& jednak doszo do p#zysi-i! 'eota#(,o0
wie p#zedstawi%i sp#aw najwy+szej wadzy! to jest (zte#e&
#ado& 'eo(ki&! za(,(aj$( je do zawa#(ia p#zy&ie#za z wszyst0
ki&i pa)stwa&i! kt"#e ze(,($ p#zyst$pi3 do ukadu w (e%u
za'ezpie(zenia wsp"%ny(, inte#es"w* =ednak+e #ady 'eo(kie
nie p#zyj&uj$ tej p#opozy(ji nie (,($( z#azi3 so'ie Spa#ty
p#zez zawa#(ie p#zy&ie#za z Ko#ynte&! kt"#y od Spa#ty
odpad* 2eota#(,owie nie powiado&i%i i(, 'owie& o #ada(,
Da(ede&o)(zyk"w ani o ty&! +e e6o#owie K%eo'u%os i Ksena
#es i inni p#zyja(ie%e %a(ede&o)s(y do#adza%i 2eoto& zaw#ze3
najpie#w p#zy&ie#ze z A#-iw(zyka&i i Ko#yntyj(zyka&i! a na0
stpnie w(i$-n$3 wszystki(, do p#zy&ie#za z Da(ede&one&5
'eota#(,owie uwa+a%i! +e nawet je.%i nie powiado&i$ o ty& #ad
'eo(ki(,! z-odz$ si one na i(, p#opozy(j i p#zyj&$ i(, za0
%e(enie* Kiedy jednak #ze(zy p#zyjy nieo(zekiwany o'#"t!
Ko#yntyj(zy(y i posowie t#a((y odje(,a%i! 'eota#(,owie za.!
kt"#zy pie#wotnie! w #azie p#zyj(ia i(, pie#wszej p#opozy(ji!
&ie%i za&ia# p#zedo+y3 tak+e sp#aw p#zy&ie#za z A#-iw(zy0
ka&i! nie postawi%i ju+ tej sp#awy na po#z$dku dzienny& #ad
'eo(ki(, i nie wysa%i zapowiedziany(, pos"w do A#-os* Baa
ta sp#awa zostaa odo+ona*
Tej sa&ej zi&y 7%intyj(zy(y dokonawszy wypadu zaj%i
Meki'e#n! -dzie 'ya zao-a ate)ska* Ty&(zase& w(i$+ t#way
#oz&owy &idzy Ate)(zyka&i i Da(ede&o)(zyka&i w sp#a0
wie wzaje&ne-o wydania posiadany(, p#zez o'ie st#ony &iej0
s(owo.(i* Da(ede&o)(zy(y %i(z$( na to! +e w #azie ot#zy&ania
od 2eot"w Panakton dostan$ w za&ian Pi%os od Ate)(zyk"w!
wysa%i pose%stwo do 2eot"w i p#osi%i o wydanie Panakton
i je)("w ate)ski(,! a'y z ko%ei odzyska3 Pi%os* 2eo(i za.
o.wiad(zy%i! +e Panakton nie wydadz$! (,y'a +e Da(ede&o)0
(zy(y zaw#$ z ni&i takie sa&o p#zy&ie#ze! jakie &aj$ z Ate)0
(zyka&i* Da(ede&o)(zy(y wiedzie%i wp#awdzie! +e post$pi$
'ezp#awnie w stosunku do Ate)(zyk"w! -dy+ w ukadzie p#zy0
&ie#za %a(ede&o)sko0ate)skie-o 'yo powiedziane! +e +adnej
st#onie nie wo%no na wasn$ #k ani p#owadzi3 wojny! ani za0
wie#a3 pokoju < p#a-n%i jednak ot#zy&a3 Panakton! +e'y je
wy&ieni3 na Pi%os :dziaaa tak+e tutaj #ka ty(,! kt"#zy (,(ie%i
ze#wa3 pok"j i 'y%i za ukada&i z 2eota&i;! i zawa#%i p#zy&ie0
#ze* Stao si to z ko)(e& zi&y! kiedy si &iao ku wio.nie*
Panakton za#az za(zto 'u#zy3* =edenasty #ok wojny do'ie-
ko)(a*
Za#az wiosn$ nastpne-o #oku! kiedy zapowiedziani p#zez
2eot"w posowie nie zjawi%i si w A#-os! A#-iw(zy(y dowie0
dzie%i si o z'u#zeniu Panakton i o od#'ny& p#zy&ie#zu
'eo(ko0%a(ede&o)ski&* Z%k%i si! +e zostan$ sa&i i +e wszys(y
i(, sp#zy&ie#ze)(y p#zejd$ na st#on Da(ede&o)(zyk"w* My0
.%e%i 'owie&! +e Da(ede&o)(zy(y na&"wi%i 2eot"w do z'u#ze0
nia Panakton i p#zyst$pienia do ukadu z Atena&i i +e stao
si to za wiedz$ Ate)(zyk"w* W ty& wypadku odpada'y d%a
ni(, &o+%iwo.3 zawa#(ia p#zy&ie#za z Atena&i! tak jak to so0
'ie pie#wotnie p%anowa%i w nadziei! +e spo#y &idzy Da(ede0
&o)(zyka&i i Ate)(zyka&i 'd$ t#way nada% i +e dojdzie do
ze#wania ukadu %a(ede&o)sko0ate)skie-o* W ty& kopot%iwy&
poo+eniu A#-iw(zy(y 'oj$( si! +e'y nie &usie%i jedno(ze.nie
p#owadzi3 wojny z Da(ede&o)(zyka&i! Te-eata&i! 2eota&i
i Ate)(zyka&i! &i&o +e p#zedte& od#zu(i%i p#opozy(je %a(ede0
&o)skie i &y.%e%i z du&$ o &o+%iwo.(i o'j(ia ,e-e&onii na
Pe%oponezie! jak najszy'(iej wysa%i do Da(ede&onu Eust#o6osa
i Ajzona! kt"#zy wedu- i(, zdania 'y%i ta& naj&i%ej widziani5
s$dzi%i 'owie&! +e w o'e(nej sytua(ji! jakko%wiek &iay'y si
wypadki w p#zyszo.(i poto(zy3! naj%epiej z#o'i$ zawie#aj$(
ukad z Da(ede&o)(zyka&i i za(,owuj$( spok"j*
Posowie a#-iws(y p#zy'ywszy do Da(ede&onu p#owadzi%i
z Da(ede&o)(zyka&i #oz&owy w sp#awie wa#unk"w t#aktatu*
8a po(z$tku do&a-a%i si A#-iw(zy(y! +e'y odda3 pod a#'i0
t#a+ jakie-o. pa)stwa %u' jednostki sp#aw zie&i kinu#yjskiej!
kt"#a %e+y na po-#ani(zu i jest p#zed&iote& (i$-y(, spo#"w
&idzy ni&i5 znajduj$ si ta& &iasta Ty#ea i Anten! a te#yto0
#iu& za&ieszkae jest p#zez Da(ede&o)(zyk"w* 8astpnie!
kiedy Da(ede&o)(zy(y nie (,(ie%i nawet o ty& sysze3! o.wiad0
(za%i jednak! +e -otowi s$ zaw#ze3 ukad! je.%i A#-iw(zy(y z-o0
dz$ si na dawne wa#unki < posowie a#-iws(y &i&o wszystko
dop#owadzi%i do te-o! +e Da(ede&o)(zy(y z-odzi%i si na na0
stpuj$(e #ozst#zy-ni(ie9 na #azie zaw#ze si #ozej& pi3dzie0
si(io%etni! jednak+e o'ie st#ony &o-$ w ok#esie! kiedy w Da0
(ede&onie ani w A#-os nie 'dzie +adnej za#azy ani wojny!
wyzwa3 p#ze(iwn$ st#on do wa%ki o#+nej o spo#ne te#yto0
#iu&! tak jak si to ju+ #az dawniej zda#zyo! kiedy o'ie st#ony
p#zypisyway so'ie zwy(istwo5 jednak+e +adnej st#onie nie
wo%no w po.(i-u p#zek#o(zy3 -#ani(y Da(ede&onu %u' A#-os*
Da(ede&o)(zyko& ta p#opozy(ja wydawaa si z po(z$tku -u0
pia! w ko)(u jednak! (,($( za wsze%k$ (en pozyska3 so'ie
p#zyja1) A#-os! z-odzi%i si na ni$ i u&ow spisano* Da(ede0
&o)(zy(y do&a-a%i si! +e'y p#zed ostate(zny& zaatwienie&
sp#awy posowie a#-iws(y uda%i si do A#-os i p#zedstawi%i j$
%udowi a#-iwskie&u! a kiedy %ud zatwie#dzi t de(yzj! +e'y
pow#"(i%i do Da(ede&onu na .wito /iakinti"w w (e%u zap#zy0
si+enia ukadu*
Posowie a#-iws(y odje(,a%i* W (zasie! kiedy p#owadzi%i oni
ukady w Spa#(ie! posowie %a(ede&o)s(y And#o&enes! Aajdi
&os i Anty&enidas! kt"#zy &ie%i od 2eot"w p#zej$3 Panakton
o#az je)("w ate)ski(, i odda3 i(, Ate)(zyko&! zasta%i Panakton
z'u#zone p#zez 2eot"w* Z'u#zy%i je za. 2eo(i pod pozo#e&! +e
po&idzy ni&i a Ate)(zyka&i istniaa z powodu dawne-o spo0
#u o t zie&i zap#zysi+ona u&owa! +e ani jedni! ani d#udzy
nie &o-$ &ieszka3 na ty& te#enie! %e(z &o-$ wsp"%nie z nie-o
ko#zysta3* And#o&enes i je-o ko%edzy p#zej$wszy od 2eot"w
je)("w ate)ski(, odstawi%i i(, do Aten i odda%i Ate)(zyko&*
7znaj&i%i #"wnie+ o z'u#zeniu Panakton! uwa+aj$(! +e i t
&iejs(owo.3 oddaj$ Ate)(zyko&! sko#o ju+ +aden niep#zyja(ie%
ate)ski nie 'dzie ta& &ieszka* Su(,aj$( te-o o.wiad(zenia
Da(ede&o)(zyk"w Ate)(zy(y da%i wy#az swe&u o'u#zeniu5
uwa+a%i! +e Da(ede&o)(zy(y k#zywdz$ i(, za#"wno w sp#awie
Panakton! kt"#e powinni 'y%i odda3 w stanie niena#uszony&!
jak i w sp#awie p#zy&ie#za z 2eota&i! kt"#e zawa#%i na wasn$
#k! (,o3 p#zedte& twie#dzi%i! +e ty(,! kt"#zy nie p#zyst$pi$
do ukadu! z&usz$ do te-o wsp"%nie z Ate)(zyka&i* Wynajdy0
wa%i tak+e inne u(,y'ienia t#aktatowe i uwa+a%i! +e zosta%i
oszukani5 w ko)(u odp#awi%i pos"w %a(ede&o)ski(, udzie0
%iwszy i& (ie#pkiej odpowiedzi*
Ko#zystaj$( z ty(, spo#"w %a(ede&o)sko0ate)ski(, o'ywa0
te%e ate)s(y! kt"#zy d$+y%i do ze#wania pokoju! od #azu za(z%i
dziaa3* 2y w.#"d ni(, A%ki'iades! syn K%ejniasa @! (zowiek!
kt"#y ze wz-%du na sw"j wiek w ka+dy& inny& pa)stwie
u(,odzi'y za &odzika! %e(z w Atena(, (ieszy si powa+anie&
dziki swoi& p#zodko&* 2y p#zekonany! +e z'%i+enie z A#-os
'dzie ko#zystniejsze d%a Aten5 p#"(z te-o (zu si o'#a+ony
w swej du&ie i 'y p#ze(iwnikie& Da(ede&o)(zyk"w! ponie0
wa+ p#zy zawie#aniu t#aktatu pokojowe-o posu-iwa%i si oni
po.#edni(twe& 8ikiasa i Da(,esa! na nie-o za. z powodu &o0
de-o wieku nie zw#a(a%i uwa-i i nie okazywa%i &u sza(unku!
jaki 'y &u si na%e+a ze wz-%du na dawn$ p#okseni5 je-o dzia0
dek wp#awdzie z niej z#ezy-nowa! %e(z A%ki'iades opiekuj$(
si je)(a&i ze S6akte#ii za&y.%a j$ odnowi3* Lwa+aj$(! +e -o
poni+ono! od #azu sp#ze(iwi si Da(ede&o)(zyko& twie#dz$(!
+e s$ to %udzie niepewni i na ukadzie z Ate)(zyka&i za%e+y
i& jedynie d%ate-o! +e zawa#szy -o (,($ po-n'i3 A#-iw(zy0
k"w! a pote& ude#zy3 na osa&otniony(, Ate)(zyk"w* Kiedy
za. doszo do niepo#ozu&ienia &idzy Atena&i i Spa#t$! na0
ty(,&iast na wasn$ #k wyp#awi pos"w do A#-iw(zyk"w
z wezwanie&! +e'y jak najszy'(iej zjawi%i si #aze& z Manty0
nej(zyka&i i E%ej(zyka&i i zap#oponowa%i Ate)(zyko& p#zy0
&ie#ze! -dy+ (,wi%a jest odpowiednia! a on sa& 'dzie ene#0
-i(znie sp#aw popie#a*
A#-iw(zy(y dowiedziawszy si o ty& i zo#ientowawszy si!
+e p#zy&ie#ze %a(ede&o)sko0'eo(kie zawa#te zostao 'ez wie0
dzy Ate)(zyk"w i +e &idzy Atena&i i Spa#t$ doszo do ost#e0
-o niepo#ozu&ienia! nie zaj&owa%i si wi?(ej swoi&i posa&i!
kt"#zy w sp#awie pokoju ze Spa#t$ 'awi%i wa.nie w Da(ede&o0
nie! %e(z #a(zej p#ze(,y%i%i si w swy(, sy&patia(, na st#on
Ate)(zyk"w 'io#$( pod uwa-! +e pa)stwo to od dawna jest
i& p#zyjazne! +e &a ust#"j de&ok#aty(zny tak jak oni i +e
#ozpo#z$dza wie%k$ pot-$ &o#sk$! kt"#a 'dzie i& po&o(na na
wypadek wojny* 7d #azu wi( wysa%i do Aten pos"w w sp#a0
wie p#zy&ie#za5 w pose%stwie '#a%i udzia #"wnie+ E%ej(zy(y
i Mantynej(zy(y* 8ie&niej szy'ko p#zy'y%i do Aten posowie
%a(ede&o)s(y Ai%o(,a#ydas! Deont i Endios! kt"#zy! jak s$0
dzono! 'd$ &i%e widziani w Atena(,* Da(ede&o)(zy(y 'a%i
si 'owie&! +e Ate)(zy(y! #oz-niewani na ni(,! zaw#$ p#zy&ie0
#ze z A#-iw(zyka&i5 #"wno(ze.nie (,(ie%i do&a-a3 si zw#otu
Pi%os w za&ian za Panakton i wyja.ni3! +e p#zy&ie#ze z 2eo0
ta&i nie zostao zawa#te na szkod Aten*
Kiedy #oz&awia%i o ty& z #ad$ ate)sk$ i twie#dzi%i! +e &aj$
peno&o(ni(twa do zaatwienia wszystki(, punkt"w spo#ny(,!
A%ki'iades z%$k si! +e je.%i to sa&o &"wi3 'd$ na z-#o&a0
dzeniu %udowy&! zdoaj$ pozyska3 &asy! kt"#e od#zu($ p#zy0
&ie#ze z A#-iw(zyka&i* 7'&y.%a wi( nastpuj$(y podstp9
nakania Da(ede&o)(zyk"w! +e'y nie wyjawia%i na z-#o&adze0
niu %udowy&! +e &aj$ peno&o(ni(twa! i zapewnia i(,! +e je.%i
tak post$pi$! posta#a si o oddanie i& Pi%os5 p#zekona 'owie&
(o do te-o Ate)(zyk"w z tak$ sa&$ atwo.(i$! z jak$ te#az
sp#ze(iwia si Da(ede&o)(zyko&! i w o-"%e wszystko zaatwi
po i(, &y.%i* B,wy(i si te-o podstpu! a'y od(i$-n$3 i(, od
8ikiasa i 'y o(ze#niwszy i(, p#zed %ude&! +e s$ ka&(a&i i za
ka+dy& #aze& &"wi$ (o inne-o! dop#owadzi3 do p#zy&ie#za
z A#-iw(zyka&i! E%ej(zyka&i i Mantynej(zyka&i* Sko#o po0
sowie (i wyst$pi%i p#zed %ude& i na skie#owane do ni(, pyta0
nia nie wspo&ina%i ju+ jak pop#zednio p#zed #ad$ o swoi(,
peno&o(ni(twa(,! wtedy Ate)(zy(y nie &o-$( te-o znie.3 po0
sz%i za -ose& A%ki'iadesa! kt"#y o wie%e ost#zej ni+ p#zedte&
napada na Da(ede&o)(zyk"w* Dud -ot"w 'y od #azu wp#o0
wadzi3 A#-iw(zyk"w! E%ej(zyk"w i Mantynej(zyk"w i zaw#ze3
z ni&i p#zy&ie#ze! %e(z zani& p#zyszo do u(,way! nast$pio
t#zsienie zie&i i z-#o&adzenie od#o(zono*
B,o(ia+ i sa& 8ikias! i Da(ede&o)(zy(y! kt"#zy nie p#zyzna%i
si do peno&o(ni(tw! wpad%i w puapk zastawion$ p#zez A%0
ki'iadesa! &i&o to nazajut#z na z-#o&adzeniu 8ikias nada%
twie#dzi! +e na%e+y #a(zej podt#zy&ywa3 p#zyja1) Da(ede&o)0
(zyk"w i nie spieszy3 si z zawa#(ie& p#zy&ie#za z A#-iw(zy0
ka&i! o#az do#adza wysa3 jesz(ze pos"w do Da(ede&o)(zy0
k"w! 'y dowiedzie%i si o i(, za&ia#a(,5 doda w#esz(ie! +e
odw%ekanie wojny jest ko#zystne d%a Ate)(zyk"w! a nieko0
#zystne d%a Da(ede&o)(zyk"w! +e na%e+y jak najdu+ej za(,o0
wa3 po&y.%ny d%a Ate)(zyk"w stan #ze(zy i +e Da(ede&o)(zy0
ko& w i(, o'e(nej sytua(ji naj'a#dziej odpowiada wojna* 8a0
&"wi wi( %ud do wysania pos"w < w i(, %i(z'ie 'y tak+e
on sa& < i do wezwania Da(ede&o)(zyk"w! +e'y je.%i u(z(i0
wie &aj$ za&ia# postpowa3! wyda%i Panakton i A&6ipo%is
w stanie niena#uszony& i ze#wa%i p#zy&ie#ze z 2eota&i! (,y'a
+e 2eo(i p#zyst$pi$ do ukadu %a(ede&o)sko0ate)skie-o z-odnie
z t#aktate& p#zy&ie#za! kt"#y za'#ania st#ono& zawie#ania
od#'ny(, p#zy&ie#zy 'ez wzaje&nej z-ody* Posowie &ie%i
tak+e powiedzie3! +e -dy'y Ate)(zy(y (,(ie%i po-wa(i3 p#awa!
&o-%i'y ju+ zaw#ze3 p#zy&ie#ze z A#-iw(zyka&i! kt"#zy p#ze0
(ie+ wa.nie w ty& (e%u 'awi$ w Atena(,* Ate)(zy(y! udzie0
%iwszy poso& sz(ze-"owy(, inst#uk(ji tak+e (o do pozosta0
y(, punkt"w spo#ny(,! wysa%i i(, do Da(ede&onu #aze& z 8i0
kiase&* Kiedy posowie p#zy'y%i do Spa#ty i oznaj&i%i to
wszystko! a na ko)(u o.wiad(zy%i! +e je.%i Da(ede&o)(zy(y nie
ze#w$ p#zy&ie#za z 2eota&i a%'o nie z&usz$ i(, do p#zyst$0
pienia do t#aktatu %a(ede&o)sko0ate)skie-o! to Ate)(zy(y za0
w#$ p#zy&ie#ze z A#-iw(zyka&i i i(, sp#zy&ie#ze)(a&i < Da
(ede&o)(zy(y pod wpywe& e6o#a Ksena#esa i je-o -#upy! ja0
ko te+ wszystki(, inny(,! kt"#zy 'y%i te-o sa&e-o zdania! od0
powiedzie%i! +e p#zy&ie#za z 2eota&i nie ze#w$* P#zysi-i jed0
nak na p#o.' 8ikiasa odnowi%i* 8ikias 'a si 'owie&! +e
je.%i w#"(i 'ez +adne-o w o-"%e #ezu%tatu! stanie si p#zed&io0
te& osz(ze#stw! do (ze-o z#eszt$ #ze(zywi.(ie doszo! zwasz(za
+e u(,odzi za tw"#( pokoju %a(ede&o)sko0ate)skie-o* Kiedy
po je-o pow#o(ie Ate)(zy(y usysze%i! +e ni( w Da(ede&o
nie nie osi$-n$! wpad%i od #azu w -niew i uwa+aj$(! +e si i&
dzieje k#zywda! zawa#%i t#aktat pokoju i p#zy&ie#za z A#-iw0
(zyka&i i i(, sp#zy&ie#ze)(a&i* Posowie ty(, pa)stw 'awi%i
wa.nie w Atena(, i zosta%i wp#owadzeni na z-#o&adzenie
p#zez A%ki'iadesa* T#aktat ten '#z&ia9
EZostaje zawa#ty pok"j na %at sto &idzy Ate)(zyka&i z jed0
nej a A#-iw(zyka&i! Mantynej(zyka&i i E%ej(zyka&i z d#u-iej
st#ony! o'owi$zuj$(y za#"wno i(, sa&y(, jak i(, sp#zy&ie0
#ze)("w znajduj$(y(, si pod kie#owni(twe& jednej i d#u-iej
st#ony! #zete%nie! 'ez podstpu! na %$dzie i na &o#zu* A#
-iw(zyko&! E%ej(zyko&! Mantynej(zyko& i i(, sp#zy&ie#ze)0
(o& nie wo%no podnosi3 '#oni ani dziaa3 na szkod Ate)(zy
k"w i ty(, sp#zy&ie#ze)("w! nad kt"#y&i panuj$ Ate)(zy(y!
ani Ate)(zyko& i i(, sp#zy&ie#ze)(o& < na szkod A#-iw(zy
k"w! E%ej(zyk"w! Mantynej(zyk"w o#az i(, sp#zy&ie#ze)("w*
Ate)(zy(y! A#-iw(zy(y! E%ej(zy(y i Mantynej(zy(y zawie#aj$
&idzy so'$ stu%etnie p#zy&ie#ze na nastpuj$(y(, wa#unka(,9
je.%i niep#zyja(ie%e napadn$ na te#yto#iu& ate)skie! to na we0
zwanie Ate)(zyk"w A#-iw(zy(y! E%ej(zy(y i Mantynej(zy(y
zo'owi$zani s$ p#zyj.3 Ateno& w &ia# &o+no.(i z jak najwy0
datniejsz$ po&o($5 je.%i za. niep#zyja(ie% spustoszywszy te#y0
to#iu& odejdzie! to A#-iw(zy(y! Mantynej(zy(y! E%ej(zy(y
i Ate)(zy(y &aj$ -o uzna3 za w#o-a i p#owadzi3 z ni& wojn*
Gadne&u z pa)stw nie wo%no 'ez z-ody pozostay(, zap#zesta3
wojny p#ze(iw te&u pa)stwu* =e.%i za. niep#zyja(ie%e napadn$
na te#yto#iu& e%ejskie! &antynejskie a%'o a#-iwskie! to na we0
zwanie ty(, pa)stw Ate)(zy(y zo'owi$zani s$ p#zyj.3 A#-os!
Mantynei i E%idzie w &ia# &o+no.(i z jak najwydatniejsz$ po0
&o($5 je.%i za. niep#zyja(ie% spustoszywszy te#yto#iu& odej0
dzie! to Ate)(zy(y! A#-iw(zy(y! Mantynej(zy(y i E%ej(zy(y
&aj$ -o uzna3 za w#o-a i p#owadzi3 z ni& wojn* Gadne&u
z pa)stw nie wo%no 'ez z-ody pozostay(, zap#zesta3 wojny
p#ze(iw te&u pa)stwu* Lkadaj$(e si pa)stwa nie pozwo%$
niko&u na z'#ojny p#ze&a#sz ani p#zez swoje te#yto#iu&
i p#zez te#yto#iu& swy(, sp#zy&ie#ze)("w! nad kt"#y&i pa0
nuj$! ani te+ d#o-$ &o#sk$! (,y'a +e wszystkie pa)stwa wy#a+$
na to z-od9 Ate)(zy(y! A#-iw(zy(y! Mantynej(zy(y i E%ej0
(zy(y* Pa)stwo! kt"#e wysya wojska posikowe! zaopat#zy je
w +ywno.3 na t#zydzie.(i dni od (,wi%i p#zy'y(ia te-o wojska
do &iasta! kt"#e wezwao po&o(y5 to sa&o odnosi si do po0
w#otu te-o wojska* =e+e%i za. po'yt wojska 'dzie pot#ze'ny
p#zez du+szy (zas! pa)stwo! kt"#e po&o(y wezwao! pok#yje
koszty ut#zy&ania wojska wydaj$( t#zy o'o%e aj-ine(kie @
dziennie na ,op%it! %ekkoz'#ojne-o i u(znika! a jedn$ d#a(,&
aj-ine(k$ na je1d1(a* 4ow"dztwo 'dzie na%e+e3 do te-o
pa)stwa! kt"#e wezwao po&o(y! jak du-o wojna to(zy3 si
'dzie na je-o te#yto#iu&5 je.%i za. pa)stwa ukadaj$(e si za0
de(yduj$ wsp"%n$ wyp#aw! ka+de pa)stwo 'dzie &iao za0
pewniony #"wny udzia w dow"dztwie* Lkad zap#zysi-n$
Ate)(zy(y w i&ieniu swoi& i swoi(, sp#zy&ie#ze)("w! A#-iw0
(zy(y za.! Mantynej(zy(y! E%ej(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y <
ka+de pa)stwo z oso'na* Zo+$ za. tak$ p#zysi-! jaka jest naj0
u#o(zystsza w ka+dy& k#aju! z dopenienie& u#o(zysty(, o6ia#*
P#zysi-a &a 'y3 nastpuj$(a9 >4ot#zy&a& te-o p#zy&ie#za
wedu- je-o postanowie)! sp#awied%iwie! #zete%nie i nie za&i
-o ani zd#ad$! ani podstpe&*? P#zysi- t &a zo+y3 w Ate0
na(, #ada i na(ze%ne wadze %oka%ne na #(e p#ytan"w! w A#-os
#ada i osie&dziesi(iu &+"w i a#tynowie @ na #(e osie&dzie0
si(iu &+"w! w Mantynei de&iu#-owie @! #ada i inni (zonko0
wie #z$du na #(e teo#"w @ i po%e&a#(,"w @! w E%is de&iu#-o0
wie i sze.(iuset &+"w na #(e de&iu#-"w i tes&o6i%ak"w @*
Ate)(zy(y &aj$ odnawia3 t p#zysi- udaj$( si do E%is! Man0
tynei i A#-os na t#zydzie.(i dni p#zed i-#zyska&i o%i&pijski&i!
A#-iw(zy(y za.! E%ej(zy(y i Mantynej(zy(y udaj$( si do Aten
na dziesi3 dni p#zed wie%ki&i Panatenaja&i* Lkad ten odno0
sz$(y si do pokoju! p#zysi$- i p#zy&ie#za wy#yty zostanie
i u&iesz(zony na ste%i ka&iennej w Atena(, na ak#opo%i! w A#0
-os na #ynku w .wi$tyni Apo%%ona! w Mantynei na #ynku
w .wi$tyni 4zeusa5 wsp"%nie za. wystawi$ ukadaj$(e si pa)0
stwa ste% '#$zow$ w 7%i&pii w (zasie naj'%i+szy(, i-#zysk
o%i&pijski(,* =e.%i za. pa)stwa postanowi$ doda3 (o. do niniej0
sze-o ukadu! &o-$ to u(zyni3 pod wa#unkie&! +e tak$ de(yzj
wszystkie pa)stwa powez&$ po wsp"%ny(, o'#ada(,*I
W ten spos"' doszo do ukadu pokoju i p#zy&ie#za5 je.%i
idzie o ukad %a(ede&o)sko0ate)ski! to +adna ze st#on z powodu
nowe-o ukadu nie z#ezy-nowaa z dawne-o* Ko#yntyj(zy(y!
jakko%wiek 'y%i sp#zy&ie#ze)(a&i A#-iw(zyk"w! nie p#zyst$pi%i
do nowe-o ukadu ani do zawa#te-o pop#zednio za(zepno0od0
po#ne-o p#zy&ie#za e%ejsko0a#-iwsko0&antynejskie-o twie#0
dz$(! +e wysta#(za i& pie#wsze p#zy&ie#ze odpo#ne! na pod0
stawie kt"#e-o o'ie st#ony zo'owi$zane 'yy do udzie%ania so0
'ie wzaje&nej po&o(y! 'ez o'owi$zku wsp"%ne-o atakowania
ko-o. inne-o* W ten spos"' Ko#yntyj(zy(y odsun%i si od
sp#zy&ie#ze)("w i zn"w p#ze(,y%i%i si na st#on %a(ede&o)sk$*
W ty& #oku od'yy si i-#zyska o%i&pijskie! na kt"#y(,
A#kadyj(zyk And#ostenes po #az pie#wszy zwy(i+y w pan0
k#ationie @* E%ej(zy(y wyk%u(zy%i Da(ede&o)(zyk"w od udziau
w o6ia#a(, i i-#zyska(, o%i&pijski(, za to! +e nie zapa(i%i ka#y!
kt"#$ E%ej(zy(y wyzna(zy%i i& na podstawie p#awa o%i&pij0
skie-o! poniewa+ pod(zas t#wania pokoju o%i&pijskie-o Da(ede
&o)(zy(y wyst$pi%i z'#ojnie p#ze(iw 6o#towi w Ai#kos i wy0
sa%i ,op%it"w do Dep#eon* G#zywna z-odnie z p#awe& wyno0
sia dwa tysi$(e &in! po dwie &iny na ka+de-o ,op%it* Da(e
de&o)(zy(y wnie.%i p#zez pos"w ska#- p#ze(iw niesuszne&u
wy&ia#owi -#zywny! -dy+ zdanie& i(, w (,wi%i! kiedy wysa%i
,op%it"w! nie zosta jesz(ze w Da(ede&onie o-oszony pok"j
o%i&pijski* E%ej(zy(y twie#dzi%i! +e u ni(, pok"j 'y ju+ o-o0
szony < 'o te+ zawsze u sie'ie najpie#w -o o-aszaj$ < i +e
d%ate-o nie o(zekiwa%i napadu i zosta%i p#zez 'ezp#awie %a(e0
de&o)skie zasko(zeni* Da(ede&o)(zy(y odpowiada%i na to! +e
E%ej(zy(y nie powinni 'y%i posya3 ,e#o%d"w do Da(ede&onu
w (e%u o-oszenia pokoju! je.%i si ju+ uwa+a%i za pok#zywdzo0
ny(,! wi( wido(znie w"w(zas 'y%i inne-o zdania! i +e Da(ede0
&o)(zy(y ni-dzie pote& p#ze(iw ni& z'#ojnie nie wyst$pi%i*
E%ej(zy(y jednak w(i$+ o'stawa%i p#zy swoi& i nie da%i si
p#zekona3! +e nie zosta%i pok#zywdzeni* 7dpowiedzie%i te+ Da0
(ede&o)(zyko&! +e da#uj$ i& t (z.3 -#zywny! kt"#a si i&
na%e+y! a t (z.3! kt"#a p#zypada .wi$tyni 4zeusa! sa&i za0
pa($ za ni(,! je.%i Da(ede&o)(zy(y zde(yduj$ si odda3 i&
Dep#eon*
Wo'e( od&owy Da(ede&o)(zyk"w E%ej(zy(y 'y%i -otowi
z#ze( si Dep#eon! sko#o ta&(i nie (,(ie%i -o odda3! a%e za to
Da(ede&o)(zy(y! je.%i p#a-n$ ko#zysta3 ze .wi$tyni! &aj$ wej.3
na ota#z 4zeusa 7%i&pijskie-o i w o'e(no.(i /e%%en"w zap#zy0
si$(! +e -#zywn p"1niej zapa($* Kiedy za. Da(ede&o)(zy(y
si nie z-odzi%i! od&"wiono i& wstpu do .wi$tyni i udziau
w o6ia#a(, i i-#zyska(,* Da(ede&o)(zy(y wi( o'(,odzi%i .wito
u sie'ie w Spa#(ie! #eszta za. /e%%en"w! p#"(z Dep#eat"w! wzi0
a udzia w u#o(zysto.(ia(,* E%ej(zy(y z o'awy! 'y Da(ede&o)0
(zy(y nie (,(ie%i si$ wy&usi3 d%a sie'ie udziau w o6ia#a(,
o%i&pijski(,! t#zy&a%i st#a+ zo+on$ z uz'#ojonej &odzie+y*
P#zyszo i& tak+e z po&o($ tysi$( A#-iw(zyk"w i tysi$( Man0
tynej(zyk"w o#az jazda ate)ska! kt"#a pod(zas u#o(zysto.(i (ze0
kaa w A#-os* W (zasie z-#o&adzenia w 7%i&pii o'awiano si!
+e Da(ede&o)(zy(y zjawi$ si z'#ojnie! zwasz(za -dy Da(ede0
&o)(zyk Di(,as! syn A#kezy%aosa! zosta pod(zas i-#zysk po0
'ity p#zez #a'du(,"w@* Zwy(i+y 'owie& zap#z$- Di(,asa!
%e(z poniewa+ jako Da(ede&o)(zyk nie &ia p#awa '#a3 udziau
w i-#zyska(,! o-oszono zwy(iz($ %ud 'eo(ki* W"w(zas Di(,as
wyst$piwszy na a#en uwie)(zy wo1ni( (,($( zazna(zy3! +e
#ydwan do nie-o na%e+y* Wtedy jesz(ze 'a#dziej wszys(y si
z%k%i i zdawao si! +e (o. si stanie* Da(ede&o)(zy(y jednak
nie wyst$pi%i i .wita &iny w spokoju* Po .wita(, o%i&pij0
ski(, p#zy'y%i do Ko#yntu A#-iw(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y
z p#o.'$! 'y Ko#yntyj(zy(y p#zy$(zy%i si do ni(,* 7'e(ni 'y%i
ta& tak+e posowie %a(ede&o)s(y! %e(z &i&o wie%u #oz&"w
nie powzito ni( de(yduj$(e-o! a z powodu t#zsienia zie&i
wszys(y posowie w#"(i%i do do&u* Dato do'ie-o ko)(a*
8astpnej zi&y /e#ak%ej(zy(y t#a(,i)s(y sto(zy%i 'itw z Aj
niana&i! 4o%opa&i! Me%ij(zyka&i i niekt"#y&i Tessa%a&i* Te
'owie& sz(zepy s$siaduj$( z &iaste& odnosiy si do nie-o
w#o-o! -dy+ zostao ono zao+one wa.nie p#ze(iwko ni&* 4%a0
te-o te+ od (,wi%i powstania &iasta 'y%i je-o w#o-a&i i szko0
dzi%i &u jak &o-%i* 7'e(nie zwy(i+y%i w 'itwie /e#ak%ej(zy
k"w! za'i%i i(, dow"d(! Da(ede&o)(zyka Ksena#esa! syna Kni
dysa! i wie%u +onie#zy* Zi&a do'ie-a ko)(a a w#az z ni$ dwu0
nasty #ok wojny*
Za#az z po(z$tkie& nastpne-o %ata 2eo(i p#zej%i &o(no wy0
nisz(zon$ po 'itwie /e#ak%ej! kt"#a znajdowaa si w (i+ki(,
wa#unka(,! i odp#awi%i Da(ede&o)(zyka /e-ezyppidasa! kt"#y
niewa.(iwie sp#awowa ta& #z$dy* P#zej%i za. to &iasto
w o'awie! +e'y -o nie za-a#n%i Ate)(zy(y ko#zystaj$( z za0
&ieszek na Pe%oponezie* Da(ede&o)(zy(y jednak 'y%i ty& o'u0
#zeni* Te-o sa&e-o %ata st#ate- ate)ski A%ki'iades! syn K%ej
niasa! wspo&a-any p#zez A#-iw(zyk"w i i(, sp#zy&ie#ze)("w
p#zy'y na Pe%oponez z niewie%k$ %i(z'$ ,op%it"w ate)ski(,
i u(znik"w* 4o'#awszy so'ie ta&tejszy(, sp#zy&ie#ze)("w
(i$-n$ z wojskie& p#zez Pe%oponez* Lpo#z$dkowa sp#awy
zwi$zane z p#zy&ie#ze& i nakoni &ieszka)("w Pat#aj do p#ze0
(i$-ni(ia &u#"w a+ do &o#za5 inny &u# za&ie#za sa& z'udo0
wa3 na a(,ajski& Rion! jednak+e Ko#yntyj(zy(y i Sykio)(zy(y!
i (i! d%a kt"#y(, to 'yo niewy-odne! p#zeszkodzi%i &u w ty&
z '#oni$ w #ku*
Te-o sa&e-o %ata wy'u(,a wojna &idzy Epidau#yj(zyka&i
i A#-iw(zyka&i* P#etekste& 'yy o6ia#y d%a Apo%%ona Pityj
skie-o! kt"#e w za&ian za nad#ze(zne te#eny Epidau#yj(zy(y
zo'owi$zani 'y%i skada3! a kt"#y(, nie skada%i* Sa&a .wi$0
tynia znajdowaa si pod wy$(zn$ wadz$ A#-iw(zyk"w* 8ie0
za%e+nie jednak od te-o &otywu A%ki'iades i A#-iw(zy(y po0
stanowi%i! je.%i si da! zaj$3 Epidau#os! a'y za'ezpie(zy3 si
p#zed Ko#ynte& i otwo#zy3 d%a Ate)(zyk"w k#"tsz$ d#o-
z Aj-iny do A#-os 'ez opywania Ski%%ajon* A#-iw(zy(y p#zy0
-otowywa%i si do ude#zenia na Epidau#os! 'y z&usi3 je do
skadania o6ia#*
Mniej wi(ej w ty& sa&y& (zasie #"wnie+ Da(ede&o)(zy(y
pod wodz$ k#"%a A-isa! syna A#(,ida&osa! wyp#awi%i si z (a$
sw$ si$ z'#ojn$ do Deukt#! kt"#e s$ ostatni& &iaste& %e+$(y&
na i(, te#yto#iu& nap#ze(iw Dikajon5 nikt nie zna (e%u wy0
p#awy! nawet te pa)stwa! kt"#e wysay kontyn-ent* Kiedy jed0
nak o6ia#y nad -#ani($ nie wypady po&y.%nie! odesz%i z pow#o0
te& do do&u i zapowiedzie%i sp#zy&ie#ze)(o&! +e'y 'y%i -o0
towi do nowej wyp#awy po upywie nastpne-o &iesi$(a* 2y
to za. ka#nejos @! &iesi$( .wity d%a 4o#"w* Po i(, odw#o(ie
A#-iw(zy(y wy#uszywszy (zwa#te-o dnia ostatniej dekady &ie0
si$(a pop#zedzaj$(e-o ka#nejos! &i&o +e sta%e ten dzie) .wi($!
wpad%i do zie&i epidau#yjskiej i pustoszy%i j$* Epidau#yj(zy(y
wezwa%i na po&o( sp#zy&ie#ze)("w! jednak+e (z.3 i(, od0
&"wia! zasaniaj$( si .wita&i! inni za. p#zysz%i wp#awdzie
nad -#ani( epidau#yjsk$! a%e wst#zy&a%i si od dziaania*
W ty& (zasie! kiedy A#-iw(zy(y 'y%i w zie&i epidau#yjskiej!
na wezwanie Ate)(zyk"w pose%stwa pa)stw zje(,ay do Man0
tynei* W (zasie p#owadzony(, ta& #oz&"w Ko#yntyj(zyk Eu6a
&idas o.wiad(zy! +e sowa nie &aj$ pok#y(ia w 6akta(,9 ze0
'#ano si 'owie&! 'y #adzi3 nad pokoje&! a ty&(zase& Epi0
dau#yj(zy(y w#az ze sp#zy&ie#ze)(a&i i A#-iw(zy(y stoj$ na0
p#ze(iw sie'ie z '#oni$ w #ku5 na%e+y wi( uda3 si na &iej0
s(e i najpie#w #ozdzie%i3 wa%(z$(e st#ony! a pote& dopie#o po0
nownie #ozwa+y3 sp#aw pokoju* Po p#zyj(iu te-o wniosku
udano si na &iejs(e i nakoniono A#-iw(zyk"w do opusz(zenia
zie&i epidau#yjskiej* 8astpnie podjto o'#ady! a%e po#ozu&ie0
nia nie udao si osi$-n$3* A#-iw(zy(y za. zn"w napad%i na
zie&i epidau#yjsk$ i pustoszy%i j$* Tak+e Da(ede&o)(zy(y wy0
p#awi%i si do Ka#iaj! %e(z poniewa+ o6ia#y zwi$zane z p#zej.(ie&
-#ani(y zn"w wypady niepo&y.%nie! wy(o6a%i si* A#-iw(zy(y
spustoszywszy &niej wi(ej t#ze(i$ (z.3 k#aju epidau#yjskie-o
odesz%i do do&u* P#zyszo i& z po&o($ na wie.3 o wy#uszeniu
Da(ede&o)(zyk"w tysi$( ,op%it"w ate)ski(, pod wodz$ st#a0
t-a A%ki'iadesa! kiedy jednak okazao si! +e s$ ju+ niepo0
t#ze'ni! pow#"(i%i* I tak &ino %ato*
8astpnej zi&y Da(ede&o)(zy(y nie zauwa+eni p#zez Ate)0
(zyk"w p#zewie1%i do Epidau#os d#o-$ &o#sk$ zao- z t#zystu
%udzi pod wodz$ A-ezyppidasa* A#-iw(zy(y p#zy'ywszy do
Aten podnie.%i za#zut! +e pozwo%ono Da(ede&o)(zyko& p#zepy0
n$3 d#o-$ &o#sk$! (,o(ia+ w ukadzie 'yo wy#a1nie zazna(zo0
ne! +e +adnej st#onie nie wo%no p#zepusz(za3 niep#zyja(ie%a
p#zez te#yto#iu& znajduj$(e si pod je-o wadz$5 doda%i! +e
'd$ si uwa+a3 za pok#zywdzony(,! je.%i Ate)(zy(y ze swej
st#ony nie sp#owadz$ do Pi%os Messe)(zyk"w i ,e%ot"w p#ze(iw
Da(ede&o)(zyko&* Ate)(zy(y za na&ow$ A%ki'iadesa dopisa%i
u spodu na ste%i! na kt"#ej 'y wy#yty t#aktat ate)sko0%a(ede0
&o)ski! uwa-! +e Da(ede&o)(zy(y nie dot#zy&a%i p#zysi-i*
8astpnie sp#owadzi%i do Pi%os ,e%ot"w z K#anioj! +e'y napa0
da&i niepokoi%i Da(ede&o)(zyk"w* Z#eszt$ powst#zy&a%i si
od dziaa)* P#zez (a$ zi& to(zya si wojna &idzy A#-iw(zy
ka&i i Epidau#yj(zyka&i! %e(z do #e-u%a#nej 'itwy nie doszo5
wojna po%e-aa #a(zej na zasadzka(, i wypada(,! p#zy kt"#y(,
jedna i d#u-a st#ona poniosa pewne st#aty* Z ko)(e& zi&y!
-dy si ju+ &iao ku wio.nie! A#-iw(zy(y z'%i+y%i si z d#a'i0
na&i do sa&e-o Epidau#os s$dz$(! +e wo'e( to(z$(ej si wojny
&iasto jest poz'awione zao-i i +e uda si je si$ zdo'y3* =ed0
nak+e p%an si nie powi"d i odesz%i z pow#ote&* Zi&a do'ie-a
ko)(a a w#az z ni$ t#zynasty #ok tej wojny*
W .#odku nastpne-o %ata Da(ede&o)(zy(y widz$( (i+kie
poo+enie sp#zy&ie#zony(, z ni&i Epidau#yj(zyk"w i to! +e
#eszta Pe%oponezu a%'o ju+ od Da(ede&onu odpada! a%'o oka0
zywaa swoje niezadowo%enie! uwa+a%i! +e sytua(ja jesz(ze si
po-o#szy! je.%i szy'ko te&u nie zapo'ie-n$! i z (a$ si$ z'#ojn$!
'io#$( #"wnie+ ,e%ot"w! wyp#awi%i si p#ze(iw A#-os5 dowodzi
wyp#aw$ k#"% %a(ede&o)ski A-is! syn A#(,ida&osa* 2#a%i w niej
#"wnie+ udzia Te-ea(i i wszys(y inni a#kadyjs(y sp#zy&ie0
#ze)(y Da(ede&o)(zyk"w* Sp#zy&ie#ze)(y z inny(, oko%i( Pe0
%oponezu i spoza Pe%oponezu z'ie#a%i si w A%iun(ie9 2eo(i w si%e
pi(iu tysi(y ,op%it"w! pi(iu tysi(y %ekkoz'#ojny(,! pi(iuset
je1d1("w i pi(iuset ,a&ipp"w @! Ko#yntyj(zy(y w si%e dw"(,
tysi(y ,op%it"w! nadto inne kontyn-enty pa)stw sp#zy&ie#zo0
ny(, i (aa sia z'#ojna A%iuntyj(zyk"w! poniewa+ &iejs(e
z'i"#ki 'yo w i(, k#aju*
A#-iw(zy(y widz$( p#zy-otowania Da(ede&o)(zyk"w (z.0
(iowo od #azu wy#uszy%i w po%e! (z.(iowo wtedy! kiedy Da(e0
de&o)(zy(y &asze#owa%i do A%iuntu! a'y si po$(zy3 ze swy0
&i sp#zy&ie#ze)(a&i* P#zysz%i i& z po&o($ Mantynej(zy(y ze
swy&i sp#zy&ie#ze)(a&i i E%ej(zy(y w si%e t#ze(, tysi(y ,op0
%it"w* Posuwaj$( si nap#z"d! spotykaj$ Da(ede&o)(zyk"w pod
Metyd#ion w A#kadii* =edna i d#u-a st#ona zaj&uje wz-"#ze*
A#-iw(zy(y p#zy-otowuj$ si do 'itwy z Da(ede&o)(zyka&i!
kt"#zy 'y%i na #azie sa&i* A-is jednak no($ zwin$ o'"z i nie0
post#ze+enie wy#uszy! a'y po$(zy3 si ze swy&i sp#zy&ie#ze)0
(a&i we A%iun(ie* A#-iw(zy(y zo#ientowawszy si w sytua(ji
wy#uszy%i z '#zaskie& dnia najpie#w w kie#unku A#-os! a po0
te& d#o-$ do 8e&ei! spodziewa%i si 'owie&! +e ta&tdy zejd$
Da(ede&o)(zy(y ze sp#zy&ie#ze)(a&i* =ednak+e A-is nie po0
szed t$ d#o-$! %e(z wydawszy odpowiednie #ozkazy! na (ze%e
Da(ede&o)(zyk"w! A#kadyj(zyk"w i Epidau#yj(zyk"w zszed
inny&! t#udny& do p#ze'y(ia p#zej.(ie& na #"wnin a#-iwsk$*
Ko#yntyj(zy(y! Pe%%e)(zy(y i A%iuntyj(zy(y s(,odzi%i zn"w inn$!
st#o&$ d#o-$! a 2eo(i! Me-a#yj(zy(y i Sykio)(zy(y &ie%i zej.3
na d#o- ne&ejsk$! -dzie sta%i A#-iw(zy(y5 w #azie -dy'y
A#-iw(zy(y w#"(i%i na #"wnin! &ie%i z tyu nat#ze3 na ni(,
jazd$* Wydawszy takie za#z$dzenia i wpadszy na #"wnin!
pustoszy A-is Sa&intos i inne &iejs(owo.(i*
A#-iw(zy(y! dowiedziawszy si o ty&! ju+ za dnia wy#uszy%i
z 8e&ei i natkn%i si na wojsko 6%iun(kie i ko#yn(kie* Za0
'i%i ki%ku A%iuntyj(zyk"w! a sa&i st#a(i%i niewie%e wi(ej %udzi
w wa%(e z Ko#yntyj(zyka&i* 2eo(i! Me-a#yj(zy(y i Sykio)0
(zy(y! z-odnie z ot#zy&any& #ozkaze&! &asze#owa%i w kie0
#unku 8e&ei! %e(z nie zasta%i ta& A#-iw(zyk"w! kt"#zy widz$(
znisz(zenie swe-o k#aju zesz%i w d" i ustawi%i si do 'itwy*
P#zy-otowywa%i si do niej #"wnie+ Da(ede&o)(zy(y* A#-iw0
(zy(y 'y%i ze wszystki(, st#on ok#$+eni9 od st#ony #"wniny za0
&yka%i i& d#o- do &iasta Da(ede&o)(zy(y i (i5 kt"#zy z ni&i
(i$-n%i! wz-"#za t#zy&a%i Ko#yntyj(zy(y! A%iuntyj(zy(y i Pe%
%e)(zy(y! d#o- ne&ejsk$ < 2eo(i! Sykio)(zy(y i Me-a#yj(zy
(y* A#-iw(zy(y nie &ie%i jazdy! ze wszystki(, 'owie& i(, sp#zy0
&ie#ze)("w jedyni Ate)(zy(y jesz(ze si nie zjawi%i* A#-iw0
(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y nie uznawa%i jednak sytua(ji za
-#o1n$ < p#ze(iwnie! wydawaa si i& ona #a(zej ko#zystna5
uwa+a%i 'owie&! +e za&kn%i Da(ede&o)(zyk"w na swoi& te0
#yto#iu& i w po'%i+u swe-o wasne-o &iasta* 4w"(, jednak
A#-iw(zyk"w! &ianowi(ie T#azy%%os! jeden z pi(iu st#ate-"w!
i A%ki6#on! p#oksenos %a(ede&o)ski! na (,wi% p#zed sta#(ie&
o'u wojsk udao si do A-isa i p#zekonywao -o! +e'y nie #ozpo0
(zyna 'itwy! -dy+ A#-iw(zy(y -otowi s$ odda3 pod a#'it#a+
p#etensje %a(ede&o)skie! zaw#ze3 z Da(ede&o)(zyka&i po#ozu0
&ienie i +y3 z ni&i w p#zyszo.(i na stopie pokojowej*
To wszystko powiedzie%i T#azy%%os i A%ki6#on od sie'ie! 'ez
upowa+nienia ze st#ony %udu* A-is p#zyj$ t p#opozy(j i na
wasn$ #k! nie na#adziwszy si z niki& op#"(z jedne-o (zon0
ka #z$du! kt"#y '#a udzia z ni& w wyp#awie! zawa# z A#-iw
(zyka&i (zte#o&iesi(zne zawieszenie '#oni! w (zasie kt"#e-o
&ie%i oni wypeni3 dan$ o'ietni(* 7d #azu te+ wy(o6a swe
wojsko nie po#ozu&iawszy si w tej sp#awie z niki& ze sp#zy0
&ie#ze)("w* Da(ede&o)(zy(y i sp#zy&ie#ze)(y posz%i ta&! do0
k$d i(, p#owadzi! z poszanowania p#awa5 jednak+e &idzy
so'$ 'a#dzo -o o'winia%i* S$dzi%i 'owie&! +e &ie%i .wietn$ spo0
so'no.3 do sto(zenia 'itwy po ok#$+eniu A#-iw(zyk"w ze
wszystki(, st#on pie(,ot$ i jazd$! a &i&o to od(,odzi%i nie wy0
ko#zystawszy o-#o&ny(, si! kt"#y&i #ozpo#z$dza%i* Istotnie
'ya to najpikniejsza a#&ia -#e(ka! jaka si kiedyko%wiek ze0
'#aa #aze& na jedny& &iejs(u* Rzu(ao si to w o(zy! kiedy
jesz(ze wszys(y #aze& 'y%i w 8e&ei! -dzie znajdowaa si (aa
sia z'#ojna Da(ede&o)(zyk"w! A#kadyj(zy(y! 2eo(i! Ko#yn0
tyj(zy(y! Sykio)(zy(y! Pe%%e)(zy(y! A%iuntyj(zy(y i Me-a
#yj(zy(y < wszystko oddziay wy'o#owe! &o-$(e! jak si
zdawao! stawi3 (zoo nie ty%ko koa%i(ji a#-iwskiej! a%e i d#u0
-iej podo'nej* Tak o'winiaj$( A-isa wojsko si wy(o6ywao
i wszys(y #ozesz%i si do do&"w* A#-iw(zy(y za. jesz(ze 'a#0
dziej o'winia%i ty(,! kt"#zy zawa#%i #ozej& 'ez upowa+nienia
%udu9 i oni 'owie& uwa+a%i! +e nie 'yo ni-dy pikniejszej
okazji i +e Da(ede&o)(zy(y i& si wy&kn%i5 &o-%i 'owie&
'y%i sto(zy3 'itw pod &u#a&i wasne-o &iasta! &aj$( u 'oku
%i(zny(, i doskonay(, sp#zy&ie#ze)("w* 4%ate-o te+ pod(zas
pow#otu! w B,a#ad#on! -dzie p#zed wej.(ie& do &iasta sta%e
od'ywaj$ si s$dy wojskowe! (,(ie%i uka&ienowa3 T#azy%%osa*
Ten! s(,#oniwszy si p#zy ota#zu! unikn$ .&ie#(i! &aj$tek je-o
jednak skon6iskowano*
Pote& p#zy'y posikowy kontyn-ent ate)ski w si%e tysi$(a
,op%it"w i t#zystu kawa%e#zyst"w pod dow"dztwe& Da(,esa
i 8ikost#atosa* A#-iw(zy(y jednak! 'oj$( si ze#wa3 #ozej&
z Da(ede&o)(zyka&i! kaza%i i& odej.3 i nie dopu.(i%i p#zed
%ud! p#zed kt"#y& Ate)(zy(y (,(ie%i p#ze&awia35 z&usiy i(,
do te-o dopie#o p#o.'y Mantynej(zyk"w i E%ej(zyk"w! kt"#zy
jesz(ze 'awi%i w A#-os* W"w(zas w o'e(no.(i posa swe-o!
A%ki'iadesa! Ate)(zy(y o.wiad(zy%i A#-iw(zyko& i sp#zy&ie0
#ze)(o&! +e #ozej& zawa#ty 'ez z-ody sp#zy&ie#ze)("w jest
niewa+ny i +e na%e+y podj$3 wojn! sko#o Ate)(zy(y na (zas
p#zy'y%i* Ate)(zy(y p#ze&"wienie& swy& p#zekona%i sp#zy0
&ie#ze)("w* Wszys(y te+ p#"(z A#-iw(zyk"w #uszy%i od #azu
p#ze(iw a#kadyjskie&u 7#(,o&enos5 A#-iw(zy(y! (,o3 #"wnie+
p#zez Ate)(zyk"w p#zekonani! po(z$tkowo si o(i$-a%i! p"1niej
jednak+e i oni wy#uszy%i* Stan$wszy pod 7#(,o&enos o'%e-a%i je
wszystki&i swy&i sia&i i p#zypusz(za%i sztu#&! p#a-n$( zdo0
'y3 &iasto -"wnie d%ate-o! +e Da(ede&o)(zy(y u&ie.(i%i ta&
zakadnik"w a#kadyjski(,5 7#(,o&e)(zy(y za. 'io#$( pod
uwa- sa'o.3 6o#ty6ika(ji &iejski(, i wie%k$ %i(z' niep#zy0
ja(i" o#az nie widz$( znik$d +adnej po&o(y z%k%i si! +e z-in$!
i zawa#%i z Mantynej(zyka&i ukad! na &o(y kt"#e-o p#zyst$0
pi%i do p#zy&ie#za! da%i Mantynej(zyko& swoi(, zakadnik"w
i wyda%i i& zakadnik"w a#kadyjski(,! u&iesz(zony(, ta&
p#zez Da(ede&o)(zyk"w*
8astpnie sp#zy&ie#ze)(y &aj$( ju+ 7#(,o&enos w swy&
#ku zastanawia%i si! -dzie najpie#w p#zypu.(i3 atak* E%ej
(zy(y #adzi%i wyp#aw p#ze(iw Dep#eon! Mantynej(zy(y p#ze0
(iw Te-ei* Mantynej(zyk"w popa#%i A#-iw(zy(y i Ate)(zy(y*
E%ej(zy(y #oz-niewani! +e nie u(,wa%ono wyp#awy p#ze(iw
Dep#eon! wy(o6a%i si do do&u5 #eszta sp#zy&ie#ze)("w p#zy0
-otowywaa si w Mantynei do wyp#awy p#ze(iw Te-ei* Tak+e
niekt"#zy o'ywate%e te-ejs(y po#ozu&iewa%i si z ni&i w (e%u
wydania i& &iasta*
Da(ede&o)(zy(y po odw#o(ie spod A#-os i zawa#(iu (zte#o0
&iesi(zne-o zawieszenia '#oni (zyni%i A-isowi (i+kie za#zuty!
+e nie opanowa A#-os! (,o(ia+ sposo'no.3 po te&u nada#zaa
si! i(, zdanie&! pikna jak ni-dy dot$d5 t#udno jest 'owie&
ze'#a3 #aze& wie%k$ %i(z' tak wy'o#owy(, sp#zy&ie#ze)("w*
Kiedy za. nadesza wie.3 o wzi(iu 7#(,o&enos! o'u#zenie i(,
wz#oso do te-o stopnia! +e w'#ew uta#ty& zwy(zajo& z &iej0
s(a postanowi%i z'u#zy3 do& A-isa! a je-o sa&e-o uka#a3
-#zywn$ stu tysi(y d#a(,&* De(z on zak%ina i(,! +e'y te-o
nie #o'i%i5 twie#dzi! +e wy#uszywszy na wyp#aw! dzie%ny&
(zyne& z&az stawiane &u za#zuty5 w p#ze(iwny& wypadku
'd$ &o-%i z#o'i3 z ni&! (o ze(,($* Da(ede&o)(zy(y powst#zy0
&a%i si wi( od nao+enia -#zywny i z'u#zenia do&u! a%e ko0
#zystaj$( z tej okazji ustanowi%i p#awo! jakie-o ni-dy dot$d
u ni(, nie 'yo9 doda%i &ianowi(ie A-isowi spo.#"d Spa#tiat"w
dziesi(iu do#ad("w! 'ez kt"#y(, z-ody nie &ia p#awa wyp#o0
wadza3 wojska z &iasta*
W ty& (zasie p#zy(,odzi do ni(, wiado&o.3 od i(, p#zy0
ja(i" z Te-ei! +e je.%i si nie zjawi$ od #azu! to &iasto p#zej0
dzie na st#on A#-iw(zyk"w i i(, sp#zy&ie#ze)("w! i +e sta3
si to &o+e %ada (,wi%a* Wszys(y wi( Da(ede&o)(zy(y #aze&
z ,e%ota&i wy#uszaj$ z szy'ko.(i$ doty(,(zas ni-dy u ni(, nie
spotykan$* Sz%i do 7#estejon w zie&i &ajna%ijskiej5 ty& A#
kadyj(zyko&! kt"#zy 'y%i i(, sp#zy&ie#ze)(a&i! kaza%i ze'#a3
si i i.3 w .%ad za so'$ do Te-ei! sa&i za. p#zy'y%i z (a$ sw$
si$ do 7#estejon* Ta& oddzie%iwszy jedn$ sz"st$ (z.3 a#&ii!
w ty& naj&odsze i najsta#sze #o(zniki! odesa%i t (z.3 do
do&u! a'y st#ze-a oj(zyzny9 sa&i z #eszt$ wojska p#zy'ywaj$
do Te-ei* 8iedu-o pote& zjawi%i si ta& i sp#zy&ie#ze)(y
a#kadyjs(y* Wysyaj$ #"wnie+ do Ko#yntyj(zyk"w! 2eot"w!
Aokej(zyk"w i Dok#"w wezwanie! +e'y szy'ko zjawi%i si z po0
sika&i pod Mantynej$* De(z d%a ni(, p#zyszo to wezwanie
z'yt na-%e5 nieatwo 'yo w pojedynk i nie (zekaj$( na in0
ny(, i.3 p#zez k#aj niep#zyja(ie%ski! kt"#y %e+a na i(, d#odze5
&i&o to jednak spieszy%i si* Da(ede&o)(zy(y wzi$wszy ze
so'$ sp#zy&ie#ze)("w a#kadyjski(, wpad%i do zie&i &antynej
skiej i #ozo+ywszy si o'oze& koo .wi$tyni /e#ak%esa pu0
stoszy%i oko%i(*
A#-iw(zy(y i sp#zy&ie#ze)(y zaj%i o'#onne i t#udno do0
stpne wz-"#ze i ustawi%i si w szyku 'ojowy&* Da(ede&o)0
(zy(y od #azu #uszy%i na ni(, i dosz%i ju+ na od%e-o.3 #zutu
ka&ienie& %u' osz(zepe&5 wtedy jeden ze sta#("w widz$(! +e
usiuj$ zaatakowa3 si%n$ pozy(j! zawoa do A-isa! +e za&ie0
#za jedno zo d#u-i& wy%e(zy35 &iao to zna(zy3! +e o'e(ny&
niew(zesny& zapae& k#"% (,(e nap#awi3 "w niesz(zsny od0
w#"t spod A#-os* K#"% za.! (zy to z powodu te-o ok#zyku! (zy
te+ z wasnej wo%i! z&ieni na-%e za&ia# i szy'ko! zani& do0
szo do sta#(ia! odp#owadzi wojsko z pow#ote&* P#zy'ywszy
do zie&i te-ea(kiej! skie#owa na zie&i &antynejsk$ 'ie-
#zeki! kt"#a z powodu (zsty(, szk"d wy#z$dzany(, na za%a0
ny(, te#ena(, 'ya stay& powode& wa%k &idzy Mantynej
(zyka&i a Te-eata&i* P#a-n$! +e'y A#-iw(zy(y i i(, sp#zy0
&ie#ze)(y! dowiedziawszy si o z&ianie 'ie-u wody i (,($(
te&u zapo'ie(! zesz%i ze wz-"#za i sto(zy%i z ni&i 'itw na
#"wninie* 7n sa& spdzi ta& (ay dzie)! zajty z&ian$ 'ie-u
#zeki* A#-iw(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y! zasko(zeni na-y&
wy(o6anie& si Da(ede&o)(zyk"w! z po(z$tku nie u&ie%i so0
'ie te-o wytu&a(zy35 nastpnie! kiedy niep#zyja(ie% w odw#o
(ie znik i& z o(zu! a oni sa&i nie .(i-a%i -o! zn"w po(z%i wy
#zu(a3 swoi& st#ate-o&! +e jak za pie#wszy& #aze& pod A#-os
&i&o piknej okazji wypu.(i%i Da(ede&o)(zyk"w ze swy(,
#$k! tak i te#az znowu nikt nie .(i-a u(iekaj$(y(,5 +e niep#zy0
ja(ie% (ao wy(,odzi z op#esji! a w dow"dztwie a#-iwski& s$
zd#aj(y* St#ate-owie w pie#wszej (,wi%i st#a(i%i panowanie nad
sytua(j$! pote& sp#owadzi%i wojsko ze wz-"#za i zszedszy! na
#"wnin #ozo+y%i si o'oze&! a'y sto(zy3 'itw*
8azajut#z A#-iw(zy(y i sp#zy&ie#ze)(y ustawi%i si w ta0
ki& szyku 'ojowy&! w jaki& &ie%i za&ia# sto(zy3 'itw! je.%i0
'y si nada#zya sposo'no.3* Da(ede&o)(zy(y w#a(aj$( znad
'#ze-u #zeki na swe pop#zednie &iejs(e postoju koo .wi$tyni
/e#ak%esa! spost#ze-aj$ na-%e niep#zyja(i"! kt"#zy zesz%i ze
wz-"#za i ustawi%i si ju+ w szyku 'ojowy&* 8i-dy jesz(ze! jak
da%eko pa&i3 i(, si-a! nie 'y%i Da(ede&o)(zy(y tak zasko0
(zeni jak w"w(zas* T#ze'a 'yo w k#"tkiej (,wi%i p#zy-otowa3
si do 'oju* Za#az te+ w najwikszy& po.pie(,u ustawi%i si
w t#ady(yjny sw"j szyk 'ojowy wedu- sz(ze-"owy(, #ozka0
z"w k#"%a A-isa* 2yo to z-odne z t#ady(j$! -dy+ je+e%i k#"%
p#owadzi wojsko! wszystkie #ozkazy wy(,odz$ od nie-o9 on je
wydaje po%e&a#(,o& @! po%e&a#(,owie %o(,a-o& @! %o(,a-owie
pentekonte#o& @! pentekonte#owie eno&ota#(,o&@ ! a (i eno&o
tio&* Wszystkie #ozkazy k#"%a id$ t$ d#o-$ i szy'ko do(ie#aj$
na &iejs(e p#zezna(zenia9 (ae nie&a% 'owie& wojsko %a(ede0
&o)skie! z &ay&i wyj$tka&i! skada si z dow"d("w! kt"#zy
&aj$ pod so'$ inny(, dow"d("w5 dokadna kont#o%a nad wy0
konanie& ka+de-o za#z$dzenia #ozo+ona jest na wie%u %udzi*
Dewe sk#zydo zaj%i tedy Ski#y(i < pozy(j t &aj$ oni
sta%e za#eze#wowan$ wy$(znie d%a sie'ie5 da%ej na p#awo od
ni(, sta%i +onie#ze! kt"#zy su+y%i pod 2#azydase& w T#a(ji!
i neoda&odzi! da%ej ju+ sa&i Da(ede&o)(zy(y ustawieni w od0
dziay! o'ok /e#aj(zy(y z A#kadii! za ni&i Majna%ij(zy(y! na
p#awy& za. sk#zyd%e Te-ea(i i na sa&y& je-o k#a)(u pewna
niewie%ka %i(z'a Da(ede&o)(zyk"w5 na o'u sk#zyda(, usta0
wiona 'ya jazda* W ten spos"' ustawi%i si Da(ede&o)(zy(y*
Po p#ze(iwnej st#onie p#awe sk#zydo zaj&owa%i Mantynej
(zy(y! poniewa+ na i(, te#yto#iu& to(zya si 'itwa! da%ej sta
do'o#owy oddzia a#-iwski z tysi$(a %udzi! 3wi(zony w sztu(e
wojennej od du+sze-o (zasu na koszt pa)stwa! p#zy ni(, #eszta
A#-iw(zyk"w! za ni&i i(, sp#zy&ie#ze)(y K%eonaj(zy(y i 7#
nea(i! w#esz(ie na sa&y& %ewy& sk#zyd%e Ate)(zy(y i i(,
jazda*
Tak 'yy ustawione siy z'#ojne po o'u st#ona(,! p#zy (zy&
wojsko %a(ede&o)skie wydawao si wiksze* Di(z'y jednak
o'u wojsk ani w sz(ze-"a(,! ani w (ao.(i nie pot#a6i'y& do0
kadnie ok#e.%i39 %i(z'a Da(ede&o)(zyk"w nie 'ya znana wsku0
tek taje&ni(y! jak$ oni zawsze ota(zaj$ swoj$ po%ityk! a %i(z'a
podawana p#zez st#on p#ze(iwn$ nie 'udzia we &nie zau6ania
z powodu natu#a%nej u %udzi skonno.(i do p#zesady w opowia0
daniu o wasnej potdze* =ednak+e na podstawie nastpuj$(e-o
o'%i(zenia &o+na so'ie wy#o'i3 po-%$d na stan "w(zesnej a#&ii
%a(ede&o)skiej9 nie %i(z$( Ski#yt"w! kt"#y(, 'yo sze.(iuset!
w wa%(e '#ao udzia siede& %o(,os"w! w ka+dy& %o(,osie 'yy
(zte#y pentekostie! a w ka+dej pentekostii (zte#y eno&otie*
W pie#wszy& sze#e-u eno&otii wa%(zyo po (zte#e(, +onie0
#zy* =e.%i idzie o -'oko.3 ko%u&ny! to 'ya ona #"+na!
za%e+nie od wo%i ka+de-o posz(ze-"%ne-o %o(,a-a! jednak+e
na o-" wynosia o.&iu %udzi* Wzdu+ (ae-o 6#ontu! nie
%i(z$( Ski#yt"w! stao w pie#wszej %inii (zte#ystu (zte#dzie0
stu o.&iu %udzi*
Zani& doszo do sta#(ia! wodzowie o'u st#on wy-osi%i p#ze0
&"wienia do swy(, oddzia"w* Mantynej(zyko& powiedziano!
+e wa%(zy3 'd$ w o'#onie oj(zyzny! o panowanie %u' p#ze(iw
niewo%i! i +e panowania! kt"#e-o zakosztowa%i! nie powinni da3
so'ie ode'#a3! a niewo%i na#zu(i35 A#-iw(zyko& < +e wa%(z$
o dawn$ sw$ ,e-e&oni i odzyskanie #"wnoup#awnione-o sta0
nowiska na Pe%oponezie! kt"#e nie-dy. posiada%i! o to! a'y -o na
zawsze nie st#a(i3 i ze&.(i3 si za wie%e k#zywd na w#o-i& s$0
siedzie5 Ate)(zyko& &"wiono! +e wa%(z$( u 'oku %i(zny(, i wy0
'o#owy(, sp#zy&ie#ze)("w powinni wzi$3 so'ie za punkt ,o0
no#u! 'y nie okaza3 si -o#szy&i od inny(,! wskazywano na
to! +e pokonawszy Da(ede&o)(zyk"w na zie&i pe%oponeskiej
u-#untuj$ i u&o(ni$ swe panowanie i nikt ju+ ni-dy nie wk#o0
(zy do Attyki* Tak za(,(ano A#-iw(zyk"w i i(, sp#zy&ie0
#ze)("w* Da(ede&o)(zy(y za. za-#zewa%i si nawzaje& o#az
.piewa%i #aze& pie.ni 'ojowe! a'y o+ywi3 w so'ie pa&i3 te-o!
(ze-o si nau(zy%i5 wiedzie%i 'owie&! +e du-ot#wae 3wi(zenie
jest %epsz$ #koj&i$ zwy(istwa ni+ k#"tka! nawet piknie
wypowiedziana &owa*
Za(za si 'itwa* A#-iw(zy(y i sp#zy&ie#ze)(y sz%i ost#o
i -watownie! Da(ede&o)(zy(y powo%i! p#zy d1wika(, %i(z0
ny(, 6%et"w5 nie jest to u ni(, zwy(zaj #e%i-ijny! %e(z spos"'
na ut#zy&anie #yt&u w &a#szu! a'y nie zaa&a si szyk 'o0
jowy! jak to (zsto si zda#za p#zy nata#(iu dokonywany&
p#zez wie%kie a#&ie*
=esz(ze pod(zas &a#szu k#"% A-is postanowi zastosowa3 na0
stpuj$(y &anew#* Mo+na w ka+dej a#&ii zauwa+y3! +e pod0
(zas ataku p#awe sk#zyda &aj$ skonno.3 do wysuwania si
w p#aw$ st#on! tak +e o'ie st#ony wa%(z$(e wysuwaj$ swe
p#awe sk#zyda poza %ewe sk#zyda p#ze(iwnik"w* Wynika to
z te-o! +e ka+dy +onie#z w o'awie o odsonit$ p#aw$ (z.3
(iaa sta#a si podsun$3 jak naj'%i+ej pod ta#(z s$siada z p#a0
wej st#ony uwa+aj$(! +e zwa#to.3 szyku jest naj%epsz$ oson$*
Rozpo(zyna si ten #u(, od pie#wsze-o +onie#za stoj$(e-o na
sa&y& ko)(u p#awe-o sk#zyda! kt"#y (,(e jak najda%ej od
niep#zyja(i" odsun$3 p#aw$ (z.3 swe-o (iaa nie osonit$
ta#(z$! za ni& za.! kie#uj$( si t$ sa&$ o'aw$! id$ wszys(y
inni* Ty& #aze& wysun%i si Mantynej(zy(y da%eko poza
sk#zydo Ski#yt"w5 jesz(ze da%ej! wo'e( te-o! +e wojsko %a(e
de&o)skie 'yo %i(zniejsze! wysun%i si Da(ede&o)(zy(y i Te
-ea(i poza sk#zydo zajte p#zez Ate)(zyk"w* A-is z%$kszy si
ok#$+enia %ewe-o sk#zyda i uznawszy! +e Mantynej(zy(y z'yt
da%eko si wysun%i! #ozkaza Ski#yto& i wete#ano& 2#azyda
sowy& opu.(i3 doty(,(zasow$ pozy(j i stan$3 nap#ze(iw Man
tynej(zyk"w5 na opusz(zone p#zez ni(, &iejs(e &ie%i po%e
&a#(,owie /ipponoidas i A#ystok%es p#ze#zu(i3 dwa %o(,osy
z p#awe-o sk#zyda5 A-is s$dzi! +e na p#awy& sk#zyd%e i tak
'dzie &ia p#zewa-! a w ten spos"' wz&o(ni #"wno(ze.nie
sk#zydo stoj$(e nap#ze(iw Mantynej(zyk"w*
Poniewa+ jednak #ozkaz 'y wydany w po.pie(,u i pod(zas
ataku! /jpponoidas i A#ystok%es nie (,(ie%i -o wykona35 p"1niej
z#eszt$ zosta%i za to pod za#zute& t(,"#zostwa skazani na wy0
-nanie ze Spa#ty* 8iep#zyja(ie%e ude#zy%i pie#wsi* W"w(zas
k#"% widz$(! +e odko&ende#owane %o(,osy nie zjawiaj$ si
o'ok Ski#yt"w! kaza Ski#yto& ponownie po$(zy3 si z #eszt$
wojska5 (i jednak nie &o-%i ju+ te-o wykona3 i zapeni3 %uki*
De(z (,o3 Da(ede&o)(zyko& nie dopisay posuni(ia takty(zne!
to jednak pokaza%i! +e u&iej$ zwy(i+a3 dziki &stwu* Kiedy
doszo do wa%ki w#(z! p#awe sk#zydo &antynejskie z&usio do
u(ie(zki Ski#yt"w i wete#an"w 2#azydasowy(,! a Mantynej(zy
(y! i(, sp#zy&ie#ze)(y i do'o#owy oddzia tysi$(a A#-iw(zy0
k"w! wpadszy w wytwo#zon$ %uk! za(z%i sze#zy3 spustosze0
nie w.#"d Da(ede&o)(zyk"w* 7k#$+ywszy i(, z&usi%i do
u(ie(zki i zep(,n%i w kie#unku ta'o#"w! -dzie za'i%i pewn$
%i(z' wete#an"w pozostawiony(, na st#a+y* Tu wi( k%sk
ponie.%i Da(ede&o)(zy(y* 8ato&iast #eszta i(, a#&ii! a p#zede
wszystki& (ent#u&! -dzie znajdowa si k#"% A-is z oddziae&
t#zystu je1d1("w! wpadszy na wete#an"w a#-iwski(, i tak
zwany(, pente%o(,"w @! na K%eonaj(zyk"w! 7#neat"w i na
stoj$(y(, nap#ze(iw Ate)(zyk"w! z&usio i(, do u(ie(zki5
wie%u nie (zekao nawet na sta#(ie w#(z! %e(z ust$pio za
pie#wszy& atakie& %a(ede&o)ski&! a niekt"#y(,! p#"'uj$(y(,
w po.pie(,u wy&kn$3 si niep#zyja(ie%owi! nawet st#ato0
wano*
Kiedy w ty& &iejs(u ust$pio wojsko A#-iw(zyk"w i sp#zy0
&ie#ze)("w! a#&ia zostaa #ozdzie%ona na dwie (z.(i* R"wno0
(ze.nie p#awe sk#zydo %a(ede&o)skie i te-ea(kie ok#$+yo sw$
wysunit$ (z.(i$ Ate)(zyk"w! kt"#y& z dw"(, st#on -#ozio
nie'ezpie(ze)stwo9 z jednej st#ony i(, ok#$+ano! z d#u-iej po0
nosi%i ju+ k%sk* 8iew$tp%iwie u(ie#pie%i'y te+ naj'a#dziej
z (ae-o wojska! -dy'y nie &ie%i swej jazdy! kt"#a i& po&a0
-aa* A-is dowiedziawszy si o k%s(e swe-o %ewe-o sk#zyda!
na(iskane-o p#zez Mantynej(zyk"w i tysi$( %udzi %i(z$(y od0
dzia a#-iwski! #ozkaza (ae&u wojsku posuwa3 si w kie0
#unku zaa&uj$(y(, si oddzia"w* Gdy wojsko niep#zyja(ie%0
skie odsuno si od Ate)(zyk"w! &o-%i oni spokojnie uj.3 (ao!
a #aze& z ni&i #oz'ita p#zez niep#zyja(ie%a (z.3 A#-iw(zy0
k"w* Mantynej(zy(y i sp#zy&ie#ze)(y w#az z do'o#owy& od0
dziae& a#-iwski& nie &y.%e%i ju+ o da%szej wa%(e! %e(z #zu0
(i%i si do u(ie(zki widz$( k%sk swe-o wojska i z'%i+anie si
Da(ede&o)(zyk"w* Spo.#"d Mantynej(zyk"w wikszo.3 z-i0
na! nato&iast z do'o#owe-o oddziau a#-iwskie-o wie%u zdo0
ao si u#atowa3* L(ie(zka jednak i odw#"t nie &iay (,a#ak0
te#u paniki i nie p#ze(i$-ay si du-o9 Da(ede&o)(zy(y
'owie&! dop"ki niep#zyja(ie% stawia op"#! wa%(z$ zazwy(zaj
zawzi(ie i nieustp%iwie! kiedy jednak niep#zyja(ie% zostanie
z&uszony do odw#otu! .(i-aj$ -o ty%ko p#zez k#"tki (zas i na
niewie%kiej p#zest#zeni*
Taki wi( %u' nie&a% (akie& z-odny z ty& opise& 'y p#ze0
'ie- 'itwy* 2ya to w ok#esie wie%u %at najwiksza 'itwa sto0
(zona p#zez /e%%en"w p#zy wsp"udzia%e najzna(zniejszy(,
pa)stw -#e(ki(,* Da(ede&o)(zy(y ustawiwszy si p#zed zwo0
ka&i po%e-y(, niep#zyja(i" wznie.%i od #azu po&nik zwy0
(istwa! zda#%i z'#oje z po%e-y(,! za'#a%i z po%a wa%ki zwoki
swoi(,! odwie1%i je do Te-ei i ta& po-#ze'a%i* Pote& zawa#%i
zawieszenie '#oni i wyda%i zwoki po%e-y(, niep#zyja(i"* A#0
-iw(zyk"w! 7#neat"w i K%eonaj(zyk"w z-ino sied&iuset!
Mantynej(zyk"w dwustu! Ate)(zyk"w #aze& z Aj-ineta&i
dwustu i o'aj st#ate-owie* Sp#zy&ie#ze)(y %a(ede&o)s(y nie
ponie.%i st#at dotk%iwy(,5 je.%i idzie o sa&y(, Da(ede&o)(zy
k"w! to t#udno 'yo dowiedzie3 si p#awdy! &"wiono jednak!
+e z-ino i(, okoo t#zystu*
K#"tko p#zed 'itw$ tak+e d#u-i k#"% %a(ede&o)ski P%ejsto
anaks z najsta#szy&i i naj&odszy&i #o(znika&i #uszy na po0
&o( i dota# a+ do Te-ei* Ta& dowiedzia si o zwy(istwie
i wy(o6a si z pow#ote&* Ko#yntyj(zyk"w i sp#zy&ie#ze)("w
spoza ist&u zaw#"(i%i Da(ede&o)(zy(y do do&u! posawszy do
ni(, -o)("w* Sa&i #"wnie+ wy(o6a%i si i #ozpu.(iwszy sp#zy0
&ie#ze)("w .witowa%i u sie'ie! -dy+ 'yy to wa.nie .wita
ka#nejskie @* Tak oto jedny& (zyne& z&aza%i za#zut t(,"#zo0
stwa! jaki stawia%i i& /e%%enowie z powodu niesz(z.(ia na
S6akte#ii! jak #"wnie+ za#zut niezde(ydowania i powo%no.(i9
uwa+ano! +e wp#awdzie sz(z.(ie i& w"w(zas nie dopisao! %e(z
&stwo nada% okazuj$ to sa&o* W p#zeddzie) 'itwy pod Man0
tynej$ Epidau#yj(zy(y z (a$ sw$ si$ z'#ojn$ wpad%i do k#aju
a#-iwskie-o! wiedz$(! +e jest on poz'awiony o'#o)("w! i za'i%i
'a#dzo wie%u (zonk"w zao-i! kt"#$ A#-iw(zy(y p#zy swoi&
wy&a#szu pozostawi%i na st#a+y* De(z kiedy po 'itwie do$(zyo
si do Mantynej(zyk"w t#zy tysi$(e ,op%it"w e%ejski(, i ty0
si$( Ate)(zyk"w op#"(z ty(,! kt"#zy 'y%i pop#zednio! wszys(y
sp#zy&ie#ze)(y po$(zy%i swe siy i w (zasie -dy Da(ede&o)0
(zy(y o'(,odzi%i .wita ka#nejskie! #uszy%i p#ze(iw Epidau#os*
Rozdzie%iwszy &idzy sie'ie posz(ze-"%ne od(inki! za(z%i &u0
#a&i opasywa3 &iasto* Sp#zy&ie#ze)(y znu+y%i si t$ #o'ot$
i zanie(,a%i jej! Ate)(zy(y jednak u6o#ty6ikowa%i od #azu wy0
zna(zone i& wz-"#ze! na kt"#y& znajduje si .wi$tynia /e#y*
Sp#zy&ie#ze)(y zostawiwszy ta& zao- zo+on$ z kontyn-en0
t"w wszystki(, pa)stw #ozesz%i si do do&u* 8a ty& sko)0
(zyo si %ato*
8a po(z$tku nastpnej zi&y! za#az po .wita(, ka#nejski(,!
Da(ede&o)(zy(y podj%i wyp#aw i p#zy'ywszy do Te-ei wy0
sa%i do A#-os p#opozy(je pokojowe* W A#-os ju+ dawniej wie%u
%udzi sp#zyjao Da(ede&o)(zyko& i p#a-no o'a%i3 ust#"j de0
&ok#aty(zny* 7'e(nie po 'itwie o wie%e atwiej &o-%i oni na0
koni3 %ud do ukadu z Da(ede&o)(zyka&i* B,(ie%i za. najpie#w
zaw#ze3 z Da(ede&o)(zyka&i pok"j! pote& tak+e p#zy&ie#ze!
a w#esz(ie za'#a3 si do o'a%enia de&ok#a(ji* Di(,as! syn A#ke0
zy%aosa! p#oksenos a#-iwski! uda si do A#-os w pose%stwie
od Da(ede&o)(zyk"w* P#zywi"z ze so'$ dwie #"+ne p#opo0
zy(je! jedn$ na wypadek! -dy'y A#-iw(zy(y 'y%i skonni do
wojny! inn$ na wypadek! -dy'y skonni 'y%i do pokoju* Po
wie%u spo#a(,! w kt"#y(, od-#ywa #o% o'e(ny ta& wa.nie
A%ki'iades! st#onni(y Da(ede&o)(zyk"w! zna(znie ju+ o.&ie0
%eni! nakoni%i A#-iw(zyk"w do p#zyj(ia p#opozy(ji pokojo0
wy(,* T#e.3 i(, 'ya nastpuj$(a9
EZ-#o&adzenie Da(ede&o)(zyk"w postanawia zaw#ze3 z A#
-iw(zyka&i ukad na nastpuj$(y(, wa#unka(,9 A#-iw(zy(y
&aj$ odda3 7#(,o&e)(zyko& i(, dzie(i! Majna%ij(zyko& i(,
&+"w i Da(ede&o)(zyko& &+"w znajduj$(y(, si w Man0
tynei5 &aj$ opu.(i3 te#yto#iu& Epidau#os i z'u#zy3 6o#ty6ika0
(je* =e.%i'y Ate)(zy(y nie ust$pi%i z k#aju epidau#yjskie-o!
&aj$ 'y3 uznani za niep#zyja(i" p#zez A#-iw(zyk"w i Da(e0
de&o)(zyk"w o#az p#zez sp#zy&ie#ze)("w a#-iwski(, i %a(e0
de&o)ski(,* =e.%i Da(ede&o)(zy(y &aj$ u sie'ie jaki(,. &o0
dy(, %udzi z o'(y(, pa)stw! to zo'owi$zani s$ do i(, oddania*
W sp#awie o6ia# na%e+ny(, 'o-u! je.%i A#-iw(zy(y ze(,($! nie0
(,aj nao+$ p#zysi- na Epidau#yj(zyk"w! je.%i za. nie (,($!
nie(,aj sa&i zwi$+$ si p#zysi-$* Wszystkie pa)stwa pe%opo0
neskie! za#"wno &ae jak wie%kie! &aj$ 'y3 niezawise wedu-
zwy(zaju p#zodk"w* =e+e%i'y za. Pe%oponez zaatakowa kto.
spoza Pe%oponezu! to o'a pa)stwa po wsp"%nej na#adzie &aj$
si '#oni3 w spos"'! jaki Pe%oponezyj(zy(y uznaj$ za najsusz0
niejszy* Wszys(y sp#zy&ie#ze)(y %a(ede&o)s(y spoza Pe%opo0
nezu 'd$ t#aktowani tak sa&o jak sp#zy&ie#ze)(y %a(ede&o)0
s(y i a#-iws(y i zat#zy&uj$ to! (o posiadaj$* Lkad ten &a
'y3 p#zedo+ony sp#zy&ie#ze)(o& i je.%i i& si spodo'a! &o-$
od #azu do nie-o p#zyst$pi35 je+e%i za. 'd$ (,(ie%i! &o-$ -o
te+ odesa3 swoi& #z$do&*I
8ajpie#w ukad ten p#zyj%i A#-iw(zy(y! a wojsko %a(ede0
&o)skie wy(o6ao si z Te-ei do do&u* Wk#"t(e pote&! -dy
ju+ nawi$zano wzaje&ne stosunki! znowu (i sa&i po%ity(y a#0
-iws(y dop#owadzi%i do ze#wania p#zy&ie#za A#-iw(zyk"w
z Mantynej(zyka&i! Ate)(zyka&i i E%ej(zyka&i i do zawa#(ia
ukadu p#zyja1ni i p#zy&ie#za z Da(ede&o)(zyka&i* T#e.3 te-o
ukadu 'ya nastpuj$(a9
EDa(ede&o)(zy(y i A#-iw(zy(y postanowi%i zaw#ze3 ukad
p#zyja1ni i p#zy&ie#za na %at pi3dziesi$t na ni+ej podany(,
wa#unka(,! p#zyznaj$( so'ie #"wne i jednakowe p#awa we0
du- zwy(zaju p#zodk"w5 wszystkie inne pa)stwa pe%oponeskie
&aj$ '#a3 udzia w ty& ukadzie i p#zy&ie#zu jako pa)stwa
autono&i(zne i niezawise! zat#zy&uj$( sw"j stan posiadania
na #"wny(, i jednakowy(, p#awa(, wedu- t#ady(ji p#zodk"w*
Wszys(y sp#zy&ie#ze)(y %a(ede&o)s(y spoza Pe%oponezu 'd$
t#aktowani w ten sa& spos"' jak Da(ede&o)(zy(y! a sp#zy&ie0
#ze)(y a#-iws(y w ten sa& spos"' jak A#-iw(zy(y! i zat#zy0
&aj$ to! (o posiadaj$* =e.%i zajdzie pot#ze'a wsp"%nej wyp#awy
p#ze(iw ko&u.! Da(ede&o)(zy(y i A#-iw(zy(y &aj$ si po#o0
zu&ie3 i usta%i3! (o uznaj$ za najsuszniejsze d%a sp#zy&ie#ze)0
("w* =e.%i kt"#e. z &iast! (zy to pe%oponeskie! (zy spoza Pe%o0
ponezu! 'dzie &iao z d#u-i& zata#- w sp#awie -#ani(znej
a%'o jakiejko%wiek innej! #ze(z &a 'y3 #ozst#zy-nita na d#o0
dze p#awnej* =e.%i jedno ze sp#zy&ie#zony(, pa)stw popadnie
w sp"# z d#u-i& sp#zy&ie#zony& pa)stwe&! powinny o'a pod0
da3 si w tej sp#awie a#'it#a+owi t#ze(ie-o! 'ezst#onne-o pa)0
stwa! na kt"#e o'a pa)stwa si z-odz$* P#ywatni o'ywate%e
&aj$ #ozst#zy-a3 swe spo#y wedu- zwy(zaj"w p#zodk"w*I
Taki wi( ukad i p#zy&ie#ze zawa#y o'ie st#ony! zw#a(aj$(
so'ie nawzaje& nie ty%ko zdo'y(ze ostatniej wojny! %e(z
i wszystkie inne* Lp#awiaj$( ju+ wsp"%n$ po%ityk Da(ede&o)0
(zy(y i A#-iw(zy(y u(,wa%i%i nie p#zyj&owa3 +adne-o ,e#o%da
ani pose%stwa od Ate)(zyk"w! (,y'a +e (i wpie#w opusz(z$
Pe%oponez i z'u#z$ z'udowane ta& p#zez sie'ie 6o#ty6ika(je5
postanowi%i te+ nie zawie#a3 z niki& pokoju ani nie p#owadzi3
wojny! (,y'a za wsp"%n$ z-od$* Rozwija%i niezwyk$ aktyw0
no.3 w #"+ny(, dziedzina(,* Wysa%i wsp"%nie pos"w na wy0
'#ze+e t#a(kie o#az do Pe#dykkasa i nakoni%i -o do zawa#(ia
z ni&i ukadu* Z#eszt$ Pe#dykkas nie odst$pi od #azu od Ate)0
(zyk"w! %e(z dopie#o po pewny& (zasie da si do te-o nako0
ni3 widz$( postpowanie A#-os! z kt"#e-o #"d je-o po(,odzi*
7dnowi%i te+ posowie dawniej zap#zysi+one ukady z B,a%
kidyj(zyka&i i ut#wa%i%i je nowy&* A#-iw(zy(y wysa%i #"w0
nie+ pos"w do Ate)(zyk"w z wezwanie& do opusz(zenia 6o#0
ty6ika(ji koo Epidau#os* Bi widz$(! +e i(, oddzia w stosunku
do o-"%nej %i(z'y zao-i 6o#ty6ika(ji jest niewie%ki! wysa%i 4e
&ostenesa! a'y wyp#owadzi sta&t$d +onie#zy ate)ski(,* 4e
&ostenes jednak p#zy'ywszy na &iejs(e u#z$dzi d%a pozo#u
jakie. i-#zyska -i&nasty(zne poza o'#'e& 6o#te(y! a sko#o
o'(a (z.3 zao-i ta& si udaa! za&kn$ '#a&y* P"1niej Ate)0
(zy(y odnowi%i ukad z Epidau#yj(zyka&i i odda%i i& 6o#ty0
6ika(je*
Po wyst$pieniu A#-iw(zyk"w ze zwi$zku Mantynej(zy(y!
(,o(ia+ z po(z$tku opie#a%i si te&u! tak+e zawa#%i ukad z Da0
(ede&o)(zyka&i i z#ezy-nowa%i z panowania nad niekt"#y&i
&iasta&i! uwa+aj$(! +e sa&i 'ez A#-iw(zyk"w s$ za sa'i* Da
(ede&o)(zy(y i A#-iw(zy(y! jedni i d#udzy w si%e tysi$(a
%udzi! #uszy%i na wsp"%n$ wyp#aw* Sa&i Da(ede&o)(zy(y uda%i
si do Sykionu i wz&o(ni%i ta& #z$dy o%i-a#(,"w5 nastpnie!
wsp"%nie ju+ z A#-iw(zyka&i! o'a%i%i de&ok#a(j w A#-os
i ustanowi%i ta& #z$dy o%i-a#(,i(zne p#zy(,y%ne Da(ede&o)0
(zyko&* Wypadki te zaszy pod konie( zi&y! ju+ na p#zed0
wio.niu* 8a ty& sko)(zy si (zte#nasty #ok tej wojny*
8astpne-o %ata 4io)(zy(y &ieszkaj$(y na Atos odpad%i od
Ate)(zyk"w i p#zesz%i na st#on B,a%kidyj(zyk"w! a Da(ede0
&o)(zy(y upo#z$dkowa%i w A(,ai sze#e- sp#aw! kt"#e pop#ze0
dnio nie ukaday si po i(, &y.%i* Dud w A#-os! kt"#y zwo%na
za(z$ si jedno(zy3! na'#a .&iao.(i i zaatakowa o%i-a#(,"w
wyko#zystawszy (,wi%! -dy Da(ede&o)(zy(y u#z$dza%i -i&no0
pedie @* W 'itwie sto(zonej w &ie.(ie %ud odni"s zwy(istwo!
a o%i-a#(,"w (z.(iowo wy&o#dowa! (z.(iowo wypdzi* Da0
(ede&o)(zy(y! &i&o +e p#zyja(ie%e i(, wzywa%i! p#zez du+0
szy (zas nie nad(,odzi%i5 w ko)(u jednak odo+ywszy -i&no
pedie #uszy%i na po&o(* 4owiedziawszy si w Te-ei o k%s(e
o%i-a#(,"w nie (,(ie%i si ju+ da%ej posuwa3 &i&o p#".' e&i0
-#ant"w i pow#"(iwszy do do&u podj%i -i&nopedie* De(z
kiedy p"1niej p#zy'y%i do ni(, posowie od A#-iw(zyk"w znaj0
duj$(y(, si w &ie.(ie i od e&i-#ant"w! Da(ede&o)(zy(y! po
du-i(, wywoda(, o'u st#on w o'e(no.(i sp#zy&ie#ze)("w!
uzna%i! +e A#-iw(zy(y w &ie.(ie dopusz(zaj$ si 'ezp#awia!
i postanowi%i wyp#awi3 si do A#-os* Zasza jednak jaka.
zwoka i sp#awa za(za si p#ze(i$-a3* Ty&(zase& %ud a#
-iwski! sta#aj$( si z o'awy p#zed Da(ede&o)(zyka&i ponow0
nie dop#owadzi3 do p#zy&ie#za z Atena&i i uwa+aj$( to p#zy0
&ie#ze za niezwyk%e ko#zystne! 'uduje du-ie &u#y w kie#unku
&o#za! 'y w #azie za'%okowania &iasta od st#ony %$du zapew0
ni3 so'ie dostaw z Aten d#o-$ &o#sk$* W p%an 'udowy &u0
#"w wtaje&ni(zone 'yy tak+e niekt"#e pa)stwa pe%oponeskie*
Tak wi( (ay 'ez wyj$tku %ud a#-iwski! &+(zy1ni i ko'iety!
dzie(i i niewo%ni(y! p#a(owa nad 'udow$ &u#u5 Ate)(zy(y
p#zysa%i &u#a#zy i ka&ienia#zy* 8a ty& sko)(zyo si %ato*
8astpnej zi&y Da(ede&o)(zy(y dowiedziawszy si o 'udo0
wie &u#"w wyp#awi%i si p#ze(iw A#-os #aze& z wszystki&i
sp#zy&ie#ze)(a&i p#"(z Ko#yntyj(zyk"w5 &ie%i nawi$zane
#"wnie+ kontakty z pewny&i A#-iw(zyka&i z &iasta* Wyp#a0
w$ dowodzi A-is! syn A#(,ida&osa! k#"% %a(ede&o)ski* =ed0
nak+e p#zy-otowania! na kt"#e %i(zy%i w sa&y& &ie.(ie! nie
posuny si jesz(ze dosy3 da%eko* Zdo'ywszy wi( i znisz0
(zywszy wa.nie stawiane &u#y! opanowa%i &iejs(owo.3 a#0
-iwsk$ /yzje* Za'iwszy wszystki(, poj&any(, o'ywate%i!
wy(o6a%i si i pow#"(i%i do do&"w* Pote& wyp#awi%i si znowu
A#-iw(zy(y p#ze(iw A%iuntowi! -dy+ A%iuntyj(zy(y p#zyj&o0
wa%i u sie'ie wie%u e&i-#ant"w a#-iwski(,! kt"#zy si ta&
osied%i%i! i spustoszywszy k#aj odesz%i z pow#ote&* Tej sa&ej
zi&y Ate)(zy(y za'%okowa%i Ma(edo)(zyk"w! #o'i$( Pe#dyk0
kasowi za#zut z te-o! +e zawa# p#zy&ie#ze z A#-iw(zyka&i
i Da(ede&o)(zyka&i5 za#zu(a%i &u #"wnie+! +e nie wypeni
swy(, zo'owi$za) sojuszni(zy(,! kiedy Ate)(zy(y pod wodz$
8ikiasa! syna 8ike#atosa! p#zy-otowywa%i na wy'#ze+u t#a(ki&
wyp#aw p#ze(iw B,a%kidyj(zyko&! i +e p#zez je-o "w(zesne
od$(zenie si wyp#awa nie dosza do skutku* Ate)(zy(y uzna%i
wi( Pe#dykkasa za niep#zyja(ie%a* 8a ty& sko)(zya si zi&a
i pitnasty #ok tej wojny*
8astpne-o %ata A%ki'iades popyn$wszy z dwudziesto&a
ok#ta&i do A#-os za'#a t#zystu A#-iw(zyk"w! kt"#y(, po0
dej#zewano o sp#zyjanie Da(ede&o)(zyko&! i u&ie.(i i(, na
po'%iski(, wyspa(, 'd$(y(, pod panowanie& ate)ski&* R"w0
nie+ p#ze(iw Me%os wyp#awi%i si Ate)(zy(y w si%e t#zydziestu
wasny(,! sze.(iu (,io(ki(, i dw"(, %es'ijski(, ok#t"w! &aj$(
tysi$( dwustu wasny(, ,op%it"w! t#zystu u(znik"w i dwu0
dziestu konny(, u(znik"w! a nadto &niej wi(ej pi(iuset
,op%it"w dosta#(zony(, p#zez sp#zy&ie#ze)("w i wyspia#zy*
Mieszka)(y Me%os s$ ko%onista&i %a(ede&o)ski&i i nie (,(ie%i!
jak inni wyspia#ze! podpo#z$dkowa3 si Ate)(zyko&! %e(z sta0
#a%i si za(,owa3 neut#a%no.35 p"1niej z&uszeni do te-o p#zez
Ate)(zyk"w p%$d#uj$(y(, i(, te#yto#iu&! wesz%i w stan jawnej
z ni&i wojny* St#ate-owie ate)s(y K%eo&edes! syn Diko&edesa!
i Tejzjas! syn Tejzy&a(,a! z wy+ej podany&i sia&i stan%i
w i(, k#aju o'oze&* Zani& jednak za(z%i niepokoi3 k#aj! wy0
sa%i pos"w! kt"#zy &ie%i po#ozu&ie3 si z p#ze(iwnikie&*
Pos"w ty(, nie dopu.(i%i Me%ij(zy(y p#zed %ud! %e(z wezwa%i
i(, do wypowiedzenia si w o'e(no.(i wadz i ki%ku wy0
'itniejszy(, o'ywate%i* Posowie ate)s(y p#ze&"wi%i w ten
spos"'9
ESko#o nie dopusz(zono nas p#zed %ud! zapewne z o'awy
+e'y wysu(,awszy nasze-o p#zekonywaj$(e-o i jedny& (i$0
-ie& wy-oszone-o p#ze&"wienia zwie.3 si nie da < 'o
(,y'a to &ie%i.(ie na (e%u ka+$( na& &"wi3 wo'e( pa#u os"' <
wzywa&y was! ze'#any(, tutaj! +e'y.(ie si jesz(ze %epiej za0
'ezpie(zy%i* Po ka+dy& punk(ie naszej &owy! kt"#y nie '0
dzie si wa& podo'a! od #azu za'ie#z(ie -os i wypowiedz(ie
si nie wy-aszaj$( (i$-e-o p#ze&"wienia* P#zede wszystki&
za. powiedz(ie! (zy si wa& nasz p#ojekt podo'a*I
8a to odpowiedzie%i #adni &e%ijs(y9 E8ie &a&y ni( do za0
#zu(enia p#ojektowi spokojnej i swo'odnej wy&iany zda)!
pozostaje on jednak w sp#ze(zno.(i z wojn$ -#o+$($ na& ju+
o'e(nie! a nie dopie#o w p#zyszo.(i* Widzi&y 'owie&! +e
p#zy(,odzi(ie do nas z za&ia#e& os$dzenia te-o! (o tu zostanie
powiedziane9 je.%i opie#aj$( si na zasadzie sp#awied%iwo.(i nie
ust$pi&y p#zed wa&i! to p#zypusz(za%ny& wynikie& tej
dyskusji 'dzie d%a nas wojna! je.%i za. ust$pi&y < niewo%a*I
Ate)(zy(y9 E=e.%i zesz%i.(ie si tutaj! a'y snu3 podej#z%iwe
do&ysy na te&at p#zyszo.(i! a nie po to! a'y w o'%i(zu sy0
tua(ji! takiej jak j$ widzi(ie! zastanowi3 si nad #atunkie&
wasze-o pa)stwa! to %epiej &o+e zanie(,aj&y #oz&owy5 je.%i
za. jest p#ze(iwnie! to &o+e&y #oz&awia3*I
Me%ij(zy(y9 E=est #ze(z$ natu#a%n$ i wy'a(za%n$! +e w takiej
sytua(ji! w jakiej si znajduje&y! w sowa(, naszy(, i &y0
.%a(, odda%a&y si niekiedy od te&atu5 jednak+e (e%e& te-o
spotkania jest #atunek nasze-o pa)stwa! je.%i wi( (,(e(ie! nie0
(,aj #oz&owa to(zy si da%ej w spos"' p#zez was p#opono0
wany*I
Ate)(zy(y9 E8ie 'dzie&y tutaj wy-asza3 du-i(, i nie
Wz'udzaj$(y(, wia#y p#ze&"wie) ani opowiada3 piknie
o ty&! +e panowanie susznie na& si na%e+y! -dy+ pokona%i0
.&y Pe#s"w! a%'o o ty&! +e zaatakowa%i.&y was! poniewa+ nas
sk#zywdzi%i.(ie* De(z i was ze swej st#ony p#osi&y9 nie &y.%0
(ie! +e p#zekona(ie nas twie#dz$(! +e jako %a(ede&o)s(y ko%o0
ni.(i nie &o-%i.(ie si p#zy$(zy3 do naszej wyp#awy a%'o +e
nie wy#z$dzi%i.(ie na& +adnej k#zywdy! %e(z sta#aj(ie si osi$0
-n$3 to! (o wedu- nasze-o o'op"%ne-o p#zekonania istotnie
%e+y w -#ani(a(, &o+%iwo.(i* P#ze(ie+ jak wy tak i &y wie&y
doskona%e! +e sp#awied%iwo.3 w %udzki(, stosunka(, jest ty%ko
wtedy &o&ente& #ozst#zy-aj$(y&! je.%i po o'u st#ona(, #"wne
siy &o-$ j$ za'ezpie(zy35 je.%i za. idzie o zak#es &o+%iwo.(i!
to si%niejsi osi$-aj$ swe (e%e! a sa'si ustpuj$*I
Me%ij(zy(y9 E=e.%i idzie o nas! uwa+a&y! +e jest #ze(z$ ko0
#zystn$ < o ko#zy.(i &"wi&y d%ate-o! +e i wy p#zeo+y%i.(ie
ko#zy.3 nad sp#awied%iwo.3 < ot"+ uwa+a&y za #ze(z ko0
#zystn$! +e'y.(ie nie o'a%a%i zasady wsp"%ne-o do'#a! %e(z +e'y
ka+dy! je.%i si znajdzie w nie'ezpie(ze)stwie! &"- zawsze
ko#zysta3 z pewny(, natu#a%ny(, p#aw suszno.(i i +e'y na0
wet w -#ani(a(, su#owej sp#awied%iwo.(i &"- jesz(ze p#zez
p#zekonanie st#ony p#ze(iwnej odnie.3 jak$. ko#zy.3* W nie0
&niejszej &ie#ze doty(zy to tak+e was! -dy+ w ten spos"' &o0
+e(ie si na#azi3 na to! +e w p#zyszo.(i w #azie jakie-o. nie0
powodzenia wa& #"wnie+ wy&ie#zona zostanie najwy+sza
ka#a*I
Ate)(zy(y9 EMy nie &a#twi&y si o nasze panowanie! na0
wet -dy'y &iao si ono sko)(zy39 nie (i 'owie&! kt"#zy jak
Da(ede&o)(zy(y panuj$ nad inny&i! st#aszni s$ d%a pokona0
ny(, < wa%(zy&y p#ze(ie+ z Da(ede&o)(zyka&i < %e(z wa0
.nie pa)stwa pod%e-e! kiedy podni"sszy 'unt! odnios$ zwy0
(istwo nad swy&i pana&i* De(z to #yzyko 'ie#ze&y na sie'ie5
wa& za. wyja.ni&y! +e wystpuje&y tu w inte#esie nasze-o
panowania i +e to! (o te#az powie&y! z&ie#za #"wnie+ do o(a0
%enia wasze-o pa)stwa* P#a-nie&y 'owie& 'ez wysiku o'j$3
nad wa&i panowanie! a #"wno(ze.nie +y(zy&y so'ie wasze-o
o(a%enia! kt"#e 'dzie ko#zystne d%a o'u st#on*I
Me%ij(zy(y9 EDe(z jak+e &o+e 'y3 #"wno(ze.nie d%a nas ko0
#zystna niewo%a! a d%a was panowanieFI
Ate)(zy(y9 E7wsze&! -dy+ poddaj$( si! &o+e(ie unikn$3
ostate(zne-o niesz(z.(ia! a &y osz(zdzaj$( was! &o+e&y te+
p#zez to zyska3*I
Me%ij(zy(y9 EA (zy nie &o-%i'y.(ie si na to z-odzi3! +e'y.&y
za&iast 'y3 waszy&i w#o-a&i! zosta%i waszy&i p#zyja(i"&i
i nie &ieszaj$( si do ni(ze-o za(,owa%i neut#a%no.3FI
Ate)(zy(y9 E8ie! -dy+ nienawi.3 wasza nie p#zynosi na& ta0
kiej szkody jak p#zyja1)5 wasza p#zyja1) jest w o(za(, naszy(,
poddany(, @ zna&ienie& naszej sa'o.(i! pod(zas -dy niep#zy0
ja1) oznak$ naszej pot-i*I
Me%ij(zy(y9 EBzy+ poddani wasi do te-o stopnia si nie o#ien0
tuj$! +e nie widz$ +adnej #"+ni(y &idzy taki&i! kt"#zy nie
&aj$ z wa&i ni( wsp"%ne-o! a taki&i! kt"#zy 'd$( w wikszo0
.(i waszy&i ko%onista&i z'untowa%i si i zosta%i p#zez was
uja#z&ieniFI
Ate)(zy(y9 EPoddani nasi uwa+aj$! +e #ze(zowy(, a#-u&ent"w
nie za'#aknie ani jedny&! ani d#u-i&5 s$dz$ jednak! +e niekt"#e
pa)stwa za(,owuj$ niepod%e-o.3 dziki swej si%e! a &y ty%ko
z o'awy i(, nie za(zepia&y9 w #ezu%ta(ie! je.%i was po'ije&y!
nie ty%ko zwikszy&y zasi- nasze-o panowania! %e(z je tak+e
za'ezpie(zy&y! zwasz(za +e jako wyspia#ze i sa'si od inny(,
nie zdoa(ie si ut#zy&a3 p#ze(iwko na&! wad(o& &o#za*I
Me%ij(zy(y9 EA (zy+ w neut#a%no.(i pewny(, pa)stw nie wi0
dzi(ie -wa#an(ji 'ezpie(ze)stwaF Podo'nie jak wy odst$piwszy
od zasady sp#awied%iwo.(i sta#a(ie si nakoni3 nas do p"j.(ia
za ty&! (o jest d%a was ko#zystne! tak i &y #"wnie+ &usi&y
sp#"'owa3 was p#zekona3 wykazuj$(! (o d%a nas jest ko#zystne5
&o+e si okaza3 'owie&! +e ko#zy.3 nasza pok#ywa si z wa0
sz$* Bzy+ 'owie& nie z#o'i(ie so'ie w#o-"w z pa)stw neut#a%0
ny(,! sko#o zo'a(z$! jak z na&i postpuje(ie! i dojd$ do p#ze0
konania! +e kiedy. tak+e i i(, zaatakuje(ieF Bzy+ taki& po0
stpowanie& nie powikszy(ie ty%ko %i(z'y waszy(, niep#zyja0
(i" i nie z#o'i(ie so'ie w#o-"w nawet z ty(,! kt"#zy o ty&
o'e(nie nie &y.%$! i to w'#ew i(, wo%iFI
Ate)(zy(y9 E2ynaj&niej* 8ie uwa+a&y 'owie& za -#o1ne
d%a nas ki%ku wo%ny(, pa)stw na %$dzie stay&! kt"#e du-o
si 'd$ zastanawia3! jak si p#zed na&i '#oni3* Za -#o1niej0
szy(, uwa+a&y taki(, jak wy niezawisy(, wyspia#zy i wszyst0
ki(,! kt"#zy nie(,tnie znosz$ p#zy&us nasze-o panowania* Bi
'owie& id$( za niep#ze&y.%any& popde& najatwiej &o-$
wt#$(i3 za#"wno sie'ie sa&y(, jak i nas w o(zywiste nie'ez0
pie(ze)stwo*I
Me%ij(zy(y9 EZaiste! je.%i wy jeste.(ie -otowi tak wie%e #y0
zykowa3! +e'y nie ut#a(i3 wasze-o panowania! a wasi pod0
dani < a'y si od nie-o uwo%ni3! to i d%a nas 'yo'y wie%k$
,a)'$ i t(,"#zostwe& nie wa%(zy3 za wsze%k$ (en w o'#onie
naszej wo%no.(i*I
Ate)(zy(y9 EW(a%e nie! je+e%i ty%ko 'dzie(ie si kie#owa%i
#ozs$dkie&9 nie jest to 'owie& wsp"zawodni(two w &stwie
&idzy dwie&a #"wny&i so'ie pod wz-%de& si% st#ona&i* 8ie
idzie tu o ,a)'! %e(z #a(zej o to! 'y zastanowi3 si nad o(a0
%enie& i nie stawia3 opo#u o wie%e si%niejsze&u p#ze(iwnikowi*I
Me%ij(zy(y9 EDe(z wie&y p#ze(ie+! +e wypadki wojenne p#zy0
'ie#aj$ niekiedy inny o'#"t! ni+'y to wynikao ze wzaje&ne-o
stosunku si* 4%a nas naty(,&iastowe ust$pienie ozna(za ut#at
wsze%ki(, szans! z (zynny& za. wyst$pienie& zwi$zana jest
jesz(ze pewna nadzieja o(a%enia*I
Ate)(zy(y9 E7(zywi.(ie! nadzieja jest d%a %udzi po(ie(,$
w nie'ezpie(ze)stwie* Ty(,! kt"#zy &aj$ dostate(zne zaso'y!
nie p#zywodzi do z-u'y! (,o3'y i& nawet wy#z$dzia szkod!
jednak+e ty&! kt"#zy (ay sw"j 'yt #zu(aj$ na sza% < nadzieja
'owie& z natu#y swej jest #oz#zutna < odsania sw$ ni(o.3
dopie#o wtedy! -dy upadn$ i kiedy spost#ze-$! +e nie &a ju+
d%a ni(, #atunku* Wy! kt"#zy jeste.(ie sa'i i kt"#y(, %os si
wa+y! sta#aj(ie si wi( te-o unikn$3* 8ie upoda'niaj(ie si
do %udzi! kt"#zy &i&o +e &o-$ si jesz(ze u#atowa3 w spos"'
d%a ni(, dostpny! to jednak zna%azszy si w (i+ki& poo+e0
niu i nie &aj$( ju+ +adnej uzasadnionej nadziei! odwouj$ si
do &tny(, p#ze(zu3! p#o#o(tw! w#"+'ia#stwa i do inny(, te-o
#odzaju z-u'ny(, &a&ide*I
Me%ij(zy(y9 EI &y #"wnie+ < wie(ie o ty& do'#ze sa&i <
uwa+a&y za #ze(z (i+k$ podej&owa3 wa%k z tak nie#"wny&i
sia&i p#ze(iwko waszej potdze i wasze&u sz(z.(iu* Wie#zy0
&y jednak! +e je.%i idzie o sz(z.(ie! to '"- u+y(zy na& -o
w nie&niejszej &ie#ze! poniewa+ w susznej sp#awie podej&u0
je&y wa%k p#ze(iw k#zywdzi(ie%o&5 je.%i za. idzie o si!
to nasz$ sa'o.3 wy#"wna p#zy&ie#ze z Da(ede&o)(zyka&i!
kt"#zy &usz$ na& po&"(! je.%i ju+ nie z inne-o powodu!
to ze wz-%du na wsp"%ne nasze po(,odzenie i z po(zu(ia
,ono#u* Tak wi( nasza .&iao.3 nie jest zupenie nieuza0
sadniona*I
Ate)(zy(y9 EMy #"wnie+ s$dzi&y! +e nie za'#aknie na& +y0
(z%iwo.(i 'o-"w* 8ie do&a-a&y si 'owie& ani nie (zyni&y
ni( takie-o! (o 'y si sp#ze(iwiao p#zyjty& wyo'#a+enio&
o 'o-a(, i %udzki& skonno.(io&* S$dzi&y 'owie&! +e za#"wno
'o-owie z-odnie z naszy& o ni(, wyo'#a+enie&! jak i sa&i %u0
dzie z powodu w#odzony(, so'ie (e(,! (akie& jawnie! wsz0
dzie i zawsze #z$dz$ ty&i! od kt"#y(, s$ si%niejsi* R"wnie+ nie
&y wy&y.%i%i.&y to p#awo i nie &y za(z%i.&y je pie#wsi
stosowa3! %e(z posu-uje&y si ni&! p#zej$wszy je od p#zod0
k"w i jako p#awo niez&ienne p#zekazuj$( poto&ny&* Wie&y
#"wnie+! +e i wy! i wszys(y inni &aj$( pot- #"wn$ naszej
post$pi%i'y.(ie tak sa&o* =e.%i idzie o wasze nadzieje na po0
&o(! kt"#ej! jak si spodziewa(ie! udzie%$ wa& Da(ede&o)(zy(y
kie#uj$( si po(zu(ie& ,ono#u! to z najwikszy& sza(unkie&
odnosi&y si do waszej p#ostoduszno.(i! %e(z nie zazd#o.(i&y
wa& atwowie#no.(i* Da(ede&o)(zy(y 'owie&! je.%i idzie o i(,
+y(ie p#ywatne i o i(, zwy(zaje k#ajowe! s$ niezwyk%e u(z(i0
wy&i %ud1&i! je.%i jednak idzie o i(, stosunek do inny(,! to
wie%e 'y si dao na ten te&at powiedzie3* Ge'y #ze(z uj$3
k#"tko9 Da(ede&o)(zy(y ze wszystki(, znany(, na& pa)stw
najkonsekwentniej p#zest#ze-aj$ tej zasady! 'y #ze(zy so'ie
&ie uwa+a3 za pikne! a ko#zystne za sp#awied%iwe* A p#ze(ie+
taki i(, po-%$d nie z-adza si zupenie z wasz$ nieuzasadnion$
nadziej$ na o(a%enie*I
Me%ij(zy(y9 EMy za. wa.nie d%ate-o &a&y do ni(, naj0
wiksze zau6anie9 wie#zy&y 'owie&! +e ze wz-%du na wasn$
ko#zy.3 nie ze(,($ oni opu.(i3 swej ko%onii na Me%os! st#a(i3
zau6ania +y(z%iwy(, so'ie /e%%en"w i dziaa3 p#zez to na ko0
#zy.3 swoi(, w#o-"w*I
Ate)(zy(y9 EBzy+ wi( nie s$dzi(ie! +e ko#zy.3 idzie w pa0
#ze z 'ezpie(ze)stwe&! nato&iast z nie'ezpie(ze)stwe& po$0
(zony jest (zyn pikny i sp#awied%iwyF A Da(ede&o)(zy(y po
najwikszej (z.(i nie %u'i$ na#a+a3 si na #yzyko*I
Me%ij(zy(y9 EA%e+ nie* S$dzi&y! +e d%a nas (,tnie na#a+$
si na nie'ezpie(ze)stwa uwa+aj$( nas za pewniejszy(, od in0
ny(,! poniewa+ s$siaduje&y z Pe%oponeze&! a z ty& &usz$
si %i(zy3 w dziaania(, wojenny(,5 #"wnie+ ze wz-%du na
nasze po-%$dy i pok#ewie)stwo sz(zepowe 'udzi&y u ni(,
wiksze zau6anie ni+ inni*I
Ate)(zy(y9 EP#ze(ie+ d%a ty(,! kt"#zy &aj$ p#zyj.3 ko&u.
z po&o($! nie jest -wa#an(j$ sy&patia ty(,! kt"#zy i(, wzy0
waj$! a%e sia! kt"#$ oni dysponuj$* A Da(ede&o)(zy(y wiksz$
na to uwa- zw#a(aj$ ni+ wszys(y inni* Atakuj$( s$siad"w nie
&aj$ zau6ania we wasne siy i ko#zystaj$ p#zy ty& z po&o(y
%i(zny(, sp#zy&ie#ze)("w5 z te-o wynika! +e i(, %$dowanie na
wyspie nie jest p#awdopodo'ne! -dy+ panowanie na &o#zu jest
w naszy& #ku*I
Me%ij(zy(y9 EDe(z &o-$ posa3 inny(,9 &o#ze wok" K#ety
jest #oz%e-e! p#zez (o te&u! kto nad ni& panuje! t#udniej jest
dopa.3 p#ze(iwnika ni+ te&u! kto (,(e si p#ze&kn$3 < unikn$3
z-u'y* =e.%i'y za. &iao si to nie uda3! &o-$ p#ze(ie+ Da(ede0
&o)(zy(y zw#"(i3 si p#ze(iwko wasze&u k#ajowi i p#ze(iwko
ty& waszy& sp#zy&ie#ze)(o&! do kt"#y(, nie dota# 2#azy0
das9 wtedy 'dzie(ie &usie%i t#osz(zy3 si nie o k#aj o'(y! %e(z
o wasne zie&ie i zie&ie waszy(, sp#zy&ie#ze)("w*I
Ate)(zy(y9 ETo 'y'y wa.nie wypadek! kt"#y za#"wno wa&
jak i na& znany jest z do.wiad(zenia* Wie(ie p#ze(ie+! +e Ate)0
(zy(y ni-dy jesz(ze nie odst$pi%i od +adne-o o'%+enia z o'awy
o inny 6#ont wa%ki* Zw#a(a&y wa& jednak uwa-! +e (,o(ia+
usta%i%i.&y! i+ 'dzie&y zastanawia3 si nad o(a%enie&! nie
powiedzie%i.(ie w (zasie ty(, du-i(, #oz&"w ani jedne-o so0
wa! na kt"#y& &o+na 'y 'udowa3 o(a%enie* 8ajsi%niejsz$ wa0
sz$ podpo#$ s$ od%e-e nadzieje! pod(zas -dy .#odki! jaki&i #oz0
po#z$dza(ie w o'e(nej sytua(ji! s$ nike w stosunku do si!
kt"#e wa& p#ze(iwstawiono* Post$pi(ie te+ 'a#dzo %ekko&y.%0
nie! je.%i po naszy& odje1dzie nie powe1&ie(ie jakiej. #ozs$d0
niejszej de(yzji* 8ie powoduj(ie si niew(zesny& u(zu(ie&
,ono#u! kt"#y w nie'ezpie(ze)stwa(, jawny(, i -#o+$(y(,
,a)'$ wie%u dop#owadzi do z-u'y* 8a o-" 'owie& %udzie
daj$ si zwie.3 sowu >,a)'a? i (,o(ia+ Widz$! do (ze-o i(,
to p#owadzi! u%e-aj$ si%e te-o wy#azu! #zu(aj$( si do'#owo%0
nie w ot(,a) niepowetowany(, niesz(z.3 i .(i$-aj$( na sw$
-ow z '#aku #ozwa-i jesz(ze wiksz$ ,a)'* De(z wy unik0
nie(ie te-o! je.%i powe1&ie(ie suszn$ de(yzj i je.%i uzna(ie!
+e nie jest ,a)'$ ust$pi3 p#zed najpot+niejszy& pa)stwe&!
kt"#e stawia wa& u&ia#kowane wa#unki* B,(e&y! +e'y.(ie si
sta%i naszy&i sp#zy&ie#ze)(a&i i za(,owuj$( swe te#yto#iu&
pa(i%i na& danin* Maj$( wi( wo%ny wy'"# &idzy wojn$
a 'ezpie(ze)stwe&! nie wy'ie#aj(ie za pod wpywe& 6aszy0
wej a&'i(ji* 8aj%epiej &o+e postpuj$ (i! kt"#zy #"wny& so'ie
nie ustpuj$! d%a si%niejszy(, za(,owuj$ sza(unek! wo'e( sa'0
szy(, u&ia#* Zastan"w(ie si nad ty& po naszy& odej.(iu i pa0
&itaj(ie! +e podej&uje(ie de(yzj w sp#awie oj(zyzny! kt"#$
&a(ie ty%ko jedn$ i kt"#ej %os za%e+e3 'dzie od tej jednej de0
(yzji9 do'#ej %u' zej*I
Ate)(zy(y opu.(i%i o'#ady* Me%ij(zy(y pozostawszy sa&i po0
wzi%i de(yzj z-odn$ z ty&! (o &"wi%i pod(zas spotkania
z Ate)(zyka&i! i da%i nastpuj$($ odpowied19 EAte)(zy(yJ 8ie
z&ieni%i.&y naszy(, pop#zedni(, po-%$d"w5 nie da&y w jed0
nej (,wi%i ode'#a3 wo%no.(i &iastu! kt"#e od sied&iuset %at
za&ieszkuje&y! %e(z u6aj$( %osowi kie#owane&u #k$ 'osk$!
kt"#y doty(,(zas zapewni na& p#zet#wanie! o#az p#zy po&o(y
%udzi! &ianowi(ie Da(ede&o)(zyk"w! 'dzie&y sta#a%i si o(a0
%i3* Wzywa&y was! +e'y.(ie na& pozwo%i%i 'y3 waszy&i p#zy0
ja(i"&i i za(,owa3 neut#a%no.3 o#az +e'y.(ie zawa#szy z na&i
ukad! jaki wyda si stosowny o'u st#ono&! odesz%i z nasze-o
k#aju*I
Tak$ odpowied1 da%i Me%ij(zy(y* Ate)(zy(y za.! p#ze#ywaj$(
w ko)(u #oz&owy! o.wiad(zy%i9 E8a podstawie waszy(, de(y0
zji wydaje na& si! +e jeste.(ie jedyny&i %ud1&i na .wie(ie!
kt"#zy 'a#dziej %i(z$ na p#zyszo.3 ni+ na te#a1niejszo.3! kt"#zy
kie#uj$( si wasny&i +y(zenia&i pat#z$ na #ze(zy niepewne
jak'y na pewn$ #ze(zywisto.3* I& 'a#dziej %i(zy(ie na Da(ede
&o)(zyk"w! sz(z.(ie i nadziej! ty& wiksze-o dozna(ie #oz0
(za#owania*I
Posowie ate)s(y pow#"(i%i do o'ozu! st#ate-owie za. widz$(
nieustp%iwo.3 Me%ij(zyk"w od #azu p#zyst$pi%i do dziaa) wo0
jenny(,* Rozdzie%iwszy posz(ze-"%ne od(inki &idzy posz(ze0
-"%ne pa)stwa! za&kn%i Me%ij(zyk"w dokoa &u#e&* P"1niej
zostawiwszy zao- zo+on$ z Ate)(zyk"w i sp#zy&ie#ze)("w
d%a pi%nowania Me%os od st#ony %$du i &o#za! wy(o6a%i si
z wiksz$ (z.(i$ a#&ii* Zao-a! kt"#a pozostaa! o'%e-aa &ia0
sto*
W ty& sa&y& &niej wi(ej (zasie wpad%i A#-iw(zy(y do
k#aju 6%iun(kie-o! %e(z A%iuntyj(zy(y i e&i-#an(i a#-iws(y za0
stawi%i na ni(, zasadzk i za'i%i koo osie&dziesi(iu %udzi* Ate)0
(zy(y #o'i$( wypady z Pi%os -#a'i%i k#aj %a(ede&o)ski* =ednak0
+e Da(ede&o)(zy(y nie uzna%i te-o za pow"d do ze#wania po0
koju i podj(ia wojny z Ate)(zyka&i* 7-osi%i nato&iast o6i0
(ja%nie! +e kto (,(e! &o+e -#a'i3 Ate)(zyk"w* R"wnie+ Ko#yn
tyj(zy(y p#owadzi%i wojn z Ate)(zyka&i z powodu pewny(,
&iejs(owy(, spo#"w5 #eszta Pe%oponezyj(zyk"w za(,owywaa
pok"j* Tak+e Me%ij(zy(y dokona%i wypadu no(ne-o! zaj%i (z.3
6o#ty6ika(ji ate)ski(, nap#ze(iw #ynku i za'i%i ki%ku %udzi*
Sp#owadziwszy do &iasta! i%e si ty%ko dao! +ywno.(i i inny(,
#ze(zy! wy(o6a%i si z pow#ote& i za(,owywa%i spok"j* 7d te-o
(zasu Ate)(zy(y &ie%i si wi(ej na 'a(zno.(i* 8a ty& sko)0
(zyo si %ato*
8astpnej zi&y Da(ede&o)(zy(y za&ie#za%i wyp#awi3 si
p#ze(iw A#-os! jednak wo'e( te-o! +e o6ia#y na -#ani(y wy0
pady niepo&y.%nie! wy(o6a%i si z pow#ote&* W zwi$zku z t$
wyp#aw$ A#-iw(zy(y powzi%i podej#zenie (o do niekt"#y(,
swy(, o'ywate%i i (z.3 i(, a#esztowa%i5 niekt"#y& ty%ko
udao si z'ie(* W ty& sa&y& &niej wi(ej (zasie Me%ij(zy(y
po #az d#u-i podj%i wypad i zdo'y%i inn$ (z.3 6o#ty6ika(ji
ate)ski(,! -dzie 'ya niewie%ka zao-a* 8iedu-o po ty& wy0
padku nadeszo z Aten nowe wojsko pod dow"dztwe& Ai%ok#a
tesa! syna 4e&easa* 7d tej (,wi%i wznowiono o'%+enie! a -dy
zaszy jesz(ze wypadki zd#ady! Me%ij(zy(y podda%i si Ate)(zy
ko& pozostawiaj$( i& de(yzj o swoi& %osie* Bi za. wszyst0
ki(, &+(zyzn! ja(y i& wpad%i w #(e! wy&o#dowa%i! dzie(i
i ko'iety sp#zeda%i w niewo%* Miasto za. sa&i sko%onizowa%i!
posawszy p"1niej pi(iuset osadnik"w*
KSIGA SZUSTA
Tej sa&ej zi&y (,(ie%i Ate)(zy(y po #az d#u-i wyp#awi3 si
na Sy(y%i z sia&i wikszy&i od wysany(, pop#zednio pod
wodz$ Da(,esa i Eu#y&edonta i je.%i si uda! pod'i3 t wy0
sp* 8a o-" nie o#ientowa%i si oni w wie%ko.(i wyspy ani
w %i(z'ie za&ieszkuj$(y(, j$ /e%%en"w i 'a#'a#zy)("w i nie
&y.%e%i! +e podej&uj$ wojn p#awie tak t#udn$! jak wojna
z Pe%oponezyj(zyka&i* 7t"+! +e'y opyn$3 Sy(y%i na ok#(ie
,and%owy&! t#ze'a niewie%e &niej ni+ osie& dni! a (,o(ia+
wyspa ta jest tak #oz%e-a! %e+y za%edwie okoo dwudziestu sta0
di"w od %$du stae-o*
7pisz te#az pie#wotne za%udnienie wyspy i %udy! kt"#e
ta& osiady* 8ajdawniejszy&i &ieszka)(a&i pewnej jej (z.(i
&ie%i 'y3 Byk%opi i Dajst#y-onowie @! o kt"#y(, ni( powie0
dzie3 nie &o-9 ani o i(, po(,odzeniu! ani sk$d p#zy'y%i! ani
dok$d posz%i* 8ie(, wi( wysta#(zy to! (o &"wi$ poe(i! i to! (o
ka+dy o ni(, s$dzi* Zdaje si! +e pie#wsi po ni(, p#zy'y%i na
wysp Sykanowie! a wedu- te-o! (o sa&i ut#zy&uj$! &ie%i
ta& &ieszka3 jesz(ze p#zed Byk%opa&i i Dajst#y-ona&i! jako
auto(,toni* W #ze(zywisto.(i tak jednak nie 'yo* Sykanowie
s$ I'e#yj(zyka&i! kt"#zy &usie%i u(ieka3 znad #zeki Sykanos
w I'e#ii pod na(iskie& Di-ij(zyk"w* Sykanowie nada%i wyspie!
kt"#a p#zedte& nazywaa si T#ynak#ia! nazw Sykanii5 &iesz0
kaj$ oni jesz(ze i te#az w za(,odniej (z.(i wyspy* Kiedy T#oja
zostaa zdo'yta! niekt"#zy T#ojanie u(iekszy p#zed A(,aja&i*
p#zy'y%i na odzia(, na Sy(y%i i osied%i w s$siedztwie Syka
n"w* Wszys(y oni p#zyj%i nazw E%i&"w5 i(, &iasta to E#yks
i E-esta* 7'ok ni(, za&ieszka%i niekt"#zy Aokej(zy(y spod
T#oi! zapdzeni najpie#w 'u#z$ do Di'ii! a sta&t$d na Sy(y%i*
Syku%owie za.! &ieszkaj$(y pie#wotnie w Ita%ii! p#zy'y%i sta&0
t$d na Sy(y%i u(iekaj$( p#zed 7pika&i* P#awdopodo'nie! jak
wie.3 niesie! p#zepyn%i oni (ie.nin na odzia(,! sko#zystawszy
z po&y.%ny(, wiat#"w! a &o+e te+ w inny jaki. spos"'* =esz(ze
i te#az Syku%owie siedz$ w Ita%ii9 k#aj ten ot#zy&a nazw
Ita%ii od jakie-o. k#"%a Syku%"w i&ienie& Ita%os* P#zy'ywszy
z wie%ki& wojskie& na Sy(y%i i pokonawszy w 'itwie Syka
n"w! Syku%owie zep(,n%i i(, na poudnie i za(,"d wyspy!
nadaj$( jej za&iast Sykanii nazw Sy(y%ii! 7panowa%i naj%ep0
sze jej te#eny p#zy'ywszy ta& &niej wi(ej na t#zysta %at p#zed
zjawienie& si /e%%en"w5 jesz(ze i te#az za&ieszkuj$ .#odkow$
i p"no(n$ (z.3 wyspy* P#zy%$dki i s$siednie wysepki zaj%i
Aeni(janie! a'y p#owadzi3 ,ande% z Syku%a&i* Kiedy za. (o#az
wi(ej /e%%en"w za(zo napywa3 ta& d#o-$ &o#ska! opu.(i%i
wiksz$ (z.3 swy(, osied%i! wy(o6a%i si do Motie! So%oejs
i Pano#&os i za&ieszka%i w po'%i+u E%i&"w* Ta& (zu%i si
pewnie ze wz-%du na p#zy&ie#ze $(z$(e i(, z E%i&a&i o#az
niewie%k$ od%e-o.3 od Ka#ta-iny* Ta(y to 'a#'a#zy)(y osied%i%i
si na Sy(y%ii*
Spo.#"d /e%%en"w pie#wsi B,a%kidyj(zy(y! wypyn$wszy
z Eu'ei pod wodz$ ko%onizato#a Tuk%esa! zao+y%i 8aksos i wy0
'udowa%i znajduj$(y si o'e(nie poza &iaste& ota#z Apo%%ona
A#(,e-ety@! -dzie teo#owie! pyn$( z Sy(y%ii! najpie#w ska0
daj$ o6ia#y* Rok p"1niej Ko#yntyj(zyk A#(,ias z #odu /e#ak%i0
d"w zao+y Sy#akuzy wypdziwszy Syku%"w z wysepki po$0
(zonej o'e(nie z %$de& stay&! -dzie znajduje si &iasto we0
wnt#zne5 z (zase& w$(zono w o'#' &u#"w tak+e zewnt#zn$
(z.3 &iasta! p#zez (o %i(z'a %udno.(i 'a#dzo wz#osa* Tuk%es za.
i B,a%kidyj(zy(y wy#uszywszy z 8aksos w pi$ty& #oku po za0
o+eniu Sy#akuz i wypdziwszy si$ Syku%"w! zakadaj$ Deon
tynoj! a nastpnie Katan5 sa&i Katanej(zy(y podaj$ jako swe0
-o zao+y(ie%a Eua#(,osa*
Mniej wi(ej w ty& sa&y& (zasie p#zy'y na Sy(y%i Da&is
p#owadz$( ko%oni z Me-a#y i nad #zek$ Pantakias zao+y
&iejs(owo.3 o nazwie T#oty%os* P"1niej p#zeni"s si do Deon
tynoj i p#zez k#"tki ok#es +y wsp"%nie z B,a%kidyj(zyka&i5
nastpnie wy-nany p#zez ni(, zao+y Tapsos! -dzie z&a#*
Inni je-o towa#zysze! wypdzeni z Tapsos i zap#oszeni p#zez
k#"%a syku%skie-o /y'%ona! kt"#y i& nada zie&i! zao+y%i tak
zwan$ Me-a#0/y'%aj* Mieszka%i ta& p#zez dwie.(ie (zte#0
dzie.(i pi3 %at! a+ zosta%i wypdzeni z k#aju i z &iasta p#zez
ty#ana sy#akuza)skie-o Ge%ona* =ednak+e zani& zosta%i wyp0
dzeni! a w sto %at po zao+eniu Me-a#y0/y'%ai! wysawszy Pa
&i%%osa zao+y%i Se%inunt5 Pa&i%%os p#zy'y w ty& (e%u z &a0
(ie#zystej Me-a#y* Ge% za. zao+y%i wsp"%nie Anty6e&os z Ro0
dos i Enty&os z K#ety! sp#owadziwszy nowy(, ko%onist"w
w (zte#dzie.(i pi3 %at po zao+eniu Sy#akuz* Miasto ot#zy&ao
nazw od #zeki Ge%a! &iejs(e jednak! -dzie o'e(nie znajduje
si ak#opo%a i -dzie 'yy pie#wsze &u#y &iasta! nazywa si
Dindioj5 &iastu te&u nadano p#awa do#y(kie* Mniej wi(ej
w sto osie&dziesi$t %at po zao+eniu Ge%i &ieszka)(y te-o &ia0
sta zao+y%i Ak#a-as nadawszy &u nazw od #zeki Ak#a-as*
8a zao+y(ie%i ko%onii wyzna(zy%i A#ystonusa i Pisty%osa o#az
wp#owadzi%i ta& p#awa o'owi$zuj$(e w Ge%i* 4zank%e nato0
&iast zostaa pie#wotnie zao+ona p#zez pi#at"w! kt"#zy p#zy0
'y%i ta& z (,a%kidyjskiej ko%onii Ki&e w zie&i 7pik"w5 p"10
niej napyno ta& tak+e wie%u osadnik"w z B,a%kidy i z #eszty
Eu'ei! kt"#zy wsp"%nie ten k#aj za&ieszka%i* Kie#owa%i ko%oni$
Pe#ie#es z Ki&e i K#ataj&enes z B,a%kis* 8azw sw$ ot#zy0
&aa 4zank%e najpie#w od Syku%"w! -dy+ &iejs(e! -dzie jest po0
o+ona! &a ksztat sie#pa! a sie#p nazywaj$ Syku%owie dzan
k%on5 p"1niej zosta%i oni wypdzeni p#zez Sa&ij(zyk"w i in0
ny(, =o)(zyk"w! kt"#zy u(iekaj$( p#zed Meda&i dota#%i na
Sy(y%i* Sa&ij(zyk"w za. z ko%ei wypdzi niedu-o pote&
Anaksy%as! ty#an Re-ion* 7sadzi on ta& %udno.3 &ieszan$!
a &iastu od swej dawnej oj(zyzny nada nazw Messyny*
/i&e#a zao+ona zostaa jako ko%onia 4zank%ej(zyk"w p#zez
Euk%ejdesa! Sy&osa i Sakona* 8ajwi(ej p#zy'yo ko%onist"w
(,a%kidyjski(,5 p#"(z te-o za&ieszka%i ta& niekt"#zy e&i-#an(i
sy#akuza)s(y zwani Mi%etyda&i! pokonani w wojnie do&owej*
8owe &iasto posu-iwao si &ieszany& na#ze(ze& (,a%kidyj
sko0do#y(ki&! a p#awa&i (,a%kidyjski&i* Ak#aj i Kas&enaj za0
o+one zostay p#zez Sy#akuza)(zyk"w! Ak#aj w siede&dziesi$t
%at po zao+eniu Sy#akuz! Kas&enaj za. &niej wi(ej w dwa0
dzie.(ia %at po Ak#aj* Ka&a#yna pie#wotnie zostaa zao+ona
#"wnie+ p#zez Sy#akuza)(zyk"w! &niej wi(ej w sto t#zydzie.(i
pi3 %at po zao+eniu Sy#akuz* Zao+y(ie%a&i ko%onii 'y%i 4a0
skon i Meneko%os* Pote&! pod(zas wojny wywoanej 'unte&
Ka&a#yny! Sy#akuza)(zy(y wypdzi%i Ka&a#y)(zyk"w* Po
pewny& (zasie ty#an z Ge%i! /ippok#ates! wzi$ zie&i ka&a0
#y)sk$ jako okup za je)("w sy#akuza)ski(, i sa& sp#owadzi
nowy(, osadnik"w* Powt"#nie wysied%ona p#zez Ge%ona! Ka0
&a#yna zostaa sko%onizowana po #az t#ze(i p#zez &ieszka)("w
Ge%i*
Ty%e to %ud"w ,e%%e)ski(, i 'a#'a#zy)ski(, za&ieszkiwao
Sy(y%i* P#ze(iw tak wie%kiej wyspie zde(ydowa%i si te#az wy0
p#awi3 Ate)(zy(y* W #ze(zywisto.(i (,(ie%i oni zawadn$3 (a$
wysp$! jako p#etekst wysuwa%i jednak (,3 p#zyj.(ia z po&o($
swoi& po'#aty&(o& i sp#zy&ie#ze)(o&! kt"#zy do ni(, p#zy0
st$pi%i* 8ajusi%niej naka&a%i i(, do te-o posowie z E-esty!
kt"#zy p#zy'y%i do Aten za(,(aj$( i(, i wzywaj$( do wyp#a0
wy* S$siaduj$( 'owie& z Se%inuntyj(zyka&i wda%i si z ni&i
w wojn! za#"wno z powodu jaki(,. zata#-"w o p#awa &a+e)0
skie jak i z powodu spo#"w -#ani(zny(,* Se%inuntyj(zy(y! sp#o0
wadziwszy sp#zy&ie#ze)("w! -n'i%i E-estyj(zyk"w wojn$ na
%$dzie i &o#zu* Posowie z E-esty p#osi%i wi( Ate)(zyk"w
o p#zysanie i& 6%oty na po&o(! p#zypo&inaj$( zawa#te za
(zas"w Da(,esa i pop#zedniej wojny p#zy&ie#ze z Deonty)(zy
ka&i* P#zyta(za%i wie%e a#-u&ent"w! a zwasz(za ten! +e je.%i
Sy#akuza)(zy(y nie zostan$ uka#ani za wypdzenie Deonty)0
(zyk"w! to znisz(zywszy jesz(ze inny(, sp#zy&ie#ze)("w o'ej0
&$ panowanie nad (a$ Sy(y%i$ i sytua(ja stanie si kiedy.
-#o1na5 jako spok#ewnieni z Pe%oponezyj(zyka&i! a za#aze&
i(, ko%oni.(i! &o-$ oni < 4o#owie 4o#o& < p#zyj.3 z wie%0
ki&i sia&i na po&o( i z&ie.3 pot- ate)sk$* Gosi%i! +e jest
#ze(z$ #ozu&n$ #aze& z pozostay&i jesz(ze sp#zy&ie#ze)(a&i
stawi3 (zoa Sy#akuza)(zyko&! zwasz(za +e sp#zy&ie#ze)(y
dosta#(z$ #"wnie+ pot#ze'ny(, na wojn pienidzy* Ate)(zy(y
su(,aj$( ty(, a#-u&ent"w! wysuwany(, niejednok#otnie na
z-#o&adzenia(, %udowy(, za#"wno p#zez E-estyj(zyk"w jak
i p#zez &"w("w ate)ski(,! u(,wa%i%i na #azie wysa3 pos"w
do E-esty5 &ie%i oni sp#awdzi3! (zy sp#awa pienidzy za#"wno
w ska#'(u pa)stwowy& jak i w .wi$tynia(, nap#awd tak si
p#zedstawia! jak podawa%i posowie e-estyjs(y! i dowiedzie3 si!
w jaki& stadiu& znajduje si wojna z Se%inunte&*
Wyp#awiono wi( pos"w na Sy(y%i* Tej sa&ej zi&y Da(e0
de&o)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y! z wyj$tkie& Ko#yntyj(zy
k"w! wy#uszywszy p#ze(iw A#-os spustoszy%i pewn$ (z.3 k#aju
a#-iwskie-o! za'#a%i na p#zywieziony(, p#zez sie'ie woza(,
nie(o +ywno.(i! osadzi%i w 7#neaj e&i-#ant"w a#-iwski(,! zo0
stawi%i i& d%a osony niewie%k$ zao- i dop#owadziwszy na
pewien (zas do zawieszenia '#oni &idzy A#-iw(zyka&i i 7#0
neata&i! na &o(y kt"#e-o o'ie st#ony &iay zanie(,a3 wza0
je&ny(, napad"w! odesz%i z wojskie& do do&u* Kiedy nie0
du-o pote& zjawi%i si Ate)(zy(y w si%e t#zydziestu ok#t"w
i sze.(iuset ,op%it"w! A#-iw(zy(y! wyp#awiwszy si z (a$ sw$
si$ z'#ojn$! #aze& z Ate)(zyka&i o'%e-a%i p#zez jeden dzie)
7#neaj5 jednak+e ze z'%i+enie& si no(y o'%+eni 7#nea(i u(ie0
k%i! wyko#zystawszy 6akt! +e wojsko niep#zyja(ie%skie o'ozo0
wao w pewnej od%e-o.(i od &iasta* 8astpne-o dnia A#-iw0
(zy(y zauwa+ywszy to z'u#zy%i 7#neaj i wy(o6a%i si do do&u5
pote& wy(o6aa si tak+e 6%ota ate)ska* Ate)(zy(y! p#zewi"z0
szy d#o-$ &o#sk$ do -#ani(z$(ej z Ma(edoni$ Metony wasn$
jazd i e&i-#ant"w &a(edo)ski(, p#ze'ywaj$(y(, w Atena(,!
pustoszy%i k#aj Pe#dykkasa* Da(ede&o)(zy(y za. wysa%i pos"w
do B,a%kidyj(zyk"w &ieszkaj$(y(, na wy'#ze+u t#a(ki&! kt"0
#zy &ie%i z Ate)(zyka&i zawieszenie '#oni p#zedu+ane (o dzie0
si3 dni! i wezwa%i i(, do wsp"%nej wyp#awy u 'oku Pe#dykka0
sa5 (i jednak od&"wi%i* 8a ty& sko)(zya si zi&a i szesnasty
#ok tej wojny opisanej p#zez Tukidydesa*
Za#az z po(z$tkie& wiosny w#"(i%i z Sy(y%ii posowie ate)s(y!
a #aze& z ni&i E-estyj(zy(y! wioz$( ze so'$ sze.3dziesi$t
ta%ent"w s#e'#a w k#usz(u p#zezna(zone-o na &iesi(zny +od
d%a sze.3dziesi(iu ok#t"w! o kt"#y(, p#zysanie za&ie#za%i p#o0
si3* Ate)(zy(y zwoawszy z-#o&adzenie %udowe i wysu(,aw0
szy z ust E-estyj(zyk"w i swoi(, wasny(, pos"w wie%u po0
ntny(,! (,o3 ka&%iwy(, wypowiedzi < &idzy inny&i! +e
za#"wno w .wi$tynia(, jak i ska#'(a(, &iejski(, znajduje si
w po-otowiu du+a su&a pienidzy < u(,wa%i%i wysa3 na Sy0
(y%i sze.3dziesi$t ok#t"w pod wodz$ wyposa+ony(, w peni
wadzy st#ate-"w9 A%ki'iadesa! syna K%ejniasa! 8ikiasa! syna
8ike#atosa! i Da&a(,osa! syna Kseno6anesa* Mie%i oni p#zyj.3
na po&o( E-estyj(zyko& w wojnie z Se%inunte&! a w #azie
powodzenia sp#owadzi3 #"wnie+ Deonty)(zyk"w do i(, oj(zy0
zny i uo+y3 wszystkie sp#awy na Sy(y%ii w spos"' najko#zyst0
niejszy d%a Aten* W pi3 dni p"1niej zn"w zwoano z-#o&adze0
nie %udowe! na kt"#y& &iano usta%i3 .#odki z&ie#zaj$(e do jak
najszy'sze-o wyposa+enia ok#t"w o#az zatwie#dzi3 dodatkowe
+$dania st#ate-"w w sp#awie zaopat#zenia wyp#awy* 8ikias!
kt"#e-o o'#ano dow"d($ w'#ew je-o wo%i! uwa+a! +e pa)stwo
powzio 6aszyw$ de(yzj i o%'#zy&ie dzieo pod'oju (aej Sy0
(y%ii podej&uje pod 'a,y& pozo#e&! wyst$pi wi( p#zed %u0
de& i (,($( te&u zapo'ie(! w ten spos"' p#ze&"wi do Ate)0
(zyk"w9
E4zisiejsze z-#o&adzenie zwoano w ty& (e%u! 'y #adzi3 nad
uz'#ojenie& pot#ze'ny& na wyp#aw sy(y%ijsk$* Mnie jedna0
kowo+ wydaje si! +e t#ze'a #az jesz(ze t sp#aw #ozwa+y3*
Bzy susznie postpuje&y wysyaj$( ok#tyF Bzy po tak k#"t0
ki& na&y.%e nad tak wa+n$ sp#aw$ &a&y u%e( na&owo&
o'(y(, i podj$3 wojn! kt"#a ni( nas nie o'(,odziF P#ze(ie+
je.%i idzie o &nie! to wojna p#zynosi &i saw5 &niej te+ od
inny(, %ka& si o swe 'ezpie(ze)stwo oso'iste! (,o(ia+ uwa0
+a&! +e do'#y& o'ywate%e& jest tak+e ten! kto w pewnej &ie0
#ze t#osz(zy si o wasne 'ezpie(ze)stwo i &aj$tek5 (zowiek
taki we wasny& inte#esie d'a #"wnie+ nie&ao o do'#o pa)0
stwa* Podo'nie jak dawniej ni-dy nie p#ze&awiae& w'#ew
swe&u p#zekonaniu kie#uj$( si (,(i$ wy#"+nienia! tak i te#az
nie powie& ni( inne-o! ty%ko to! (o uwa+a& za suszne* Ze
wz-%du na wasz (,a#akte# &oje wezwanie! +e'y.(ie ut#zy&a%i
doty(,(zasowy stan posiadania i nie na#a+a%i -o d%a #ze(zy
p#zyszy(, i niepewny(,! nie na wie%e 'y si zdao5 tote+ posta0
#a& si ty%ko wykaza3! +e po.pie(, wasz nie jest na (zasie i +e
(e%! do kt"#e-o d$+y(ie! nieatwo da si osi$-n$3*
ETwie#dz! +e podej&uj$( t da%ek$ wyp#aw sp#owadzi(ie
so'ie do k#aju nowy(, niep#zyja(i" i zwikszy(ie %i(z' ty(,!
kt"#y(, tu pozostawi(ie* 2y3 &o+e! uwa+a(ie pok"j o'e(ny za
(o. t#wae-o5 pok"j ten! dop"ki nie wyst$pi(ie za(zepnie! '0
dzie pokoje& p#zynaj&niej z i&ienia! -dy+ do tej #o%i zosta
on sp#owadzony za#"wno p#zez naszy(, jak i niep#zyja(ie%ski(,
po%ityk"w! jednak w #azie jakie-o. powa+niejsze-o niepowodze0
nia niep#zyja(ie%e szy'ko na nas ude#z$* P#ze(ie+ zawa#%i z na0
&i pok"j z&uszeni do te-o niepowodzenie& i na &niej ,ono0
#owy(, wa#unka(, ni+ &y! a ponadto w sa&y& t#akta(ie jest
wie%e punkt"w spo#ny(,* Istniej$ pa)stwa! kt"#e w o-"%e ni-dy
nie p#zyst$piy do te-o t#aktatu! i to w(a%e nie najsa'sze9 jedne
z ni(, p#owadz$ z na&i otwa#t$ wojn! d#u-ie t#zy&aj$ si
w #a&a(, (o dziesi3 dni odnawiane-o #ozej&u! i to ty%ko d%a0
te-o! +e Da(ede&o)(zy(y jesz(ze nie wystpuj$* Gdy #ozdzie%i0
&y nasze siy z'#ojne < a do te-o wa.nie o'e(nie z&ie#za0
&y < niep#zyja(ie%e (i spadn$ na& niew$tp%iwie na -ow po0
$(zywszy si z Sy(y%ij(zyka&i! za kt"#y(, p#zyja1) wie%e 'y
pop#zednio da%i* 4%ate-o te+ t#ze'a to wzi$3 pod uwa-! nie
na#a+a3 si na #yzyko w (,wi%i! kiedy sytua(ja nasze-o pa)0
stwa jest niepewna! i nie d$+y3 do #ozsze#zenia nasze-o pano0
wania! zani& nie u&o(ni&y te-o! (o posiada&y* P#ze(ie+ nie
pokona%i.&y jesz(ze B,a%kidyj(zyk"w na wy'#ze+u t#a(ki&!
kt"#zy dawno od nas odpad%i! a i #"+ni nasi sp#zy&ie#ze)(y
na %$dzie stay& nie s$ (akie& pewni* 7'e(nie -otowi jeste.&y
od #azu po&"( E-estyj(zyko& jako naszy& pok#zywdzony&
sp#zy&ie#ze)(o&! zw%eka&y nato&iast z wy&ie#zenie& sp#a0
wied%iwo.(i ty&! kt"#zy si od dawna p#ze(iw na& z'untowa%i
i nas sa&y(, k#zywdz$*
EPokonawszy z'untowany(,! &o-%i'y.&y i(, pote& ut#zy0
&a3 pod naszy& panowanie&5 je.%i za. idzie o Sy(y%ij(zyk"w!
to nawet -dy'y.&y i(, zwy(i+y%i! t#udno 'yo'y ni&i #z$dzi3
ze wz-%du na od%e-o.3 wyspy i jej wie%kie za%udnienie* =est
#ze(z$ nie#ozs$dn$ wyp#awia3 si p#ze(iw takie&u pa)stwu!
kt"#e-o w #azie zwy(istwa i tak nie &o+na ut#zy&a3 na stae
pod swoi& panowanie&! a w #azie niepowodzenia &o+na si
zna%e13 w sytua(ji z-oa innej ni+ p#zed wyp#aw$* W o'e(ny&
poo+eniu G#e(y sy(y%ijs(y wydaj$ &i si &niej d%a nas -#o1ni!
nawet -dy'y si dosta%i pod panowanie sy#akuza)skie! (zy&
naj'a#dziej st#asz$ nas E-estyj(zy(y* 7'e(nie 'owie& posz(ze0
-"%ne pa)stwa sy(y%ijskie &o-y'y z (,(i p#zypodo'ania si
Da(ede&o)(zyko& wa%(zy3 p#ze(iwko na&5 jednak+e w #azie
opanowania ty(, pa)stw p#zez Sy#akuza)(zyk"w! &ao jest
p#awdopodo'ne! 'y i(, i&pe#iu& wyst$pio p#ze(iw nasze&u9
-dy'y 'owie& Sy#akuza)(zy(y ze(,(ie%i znisz(zy3 nasze i&0
pe#iu& p#zy po&o(y Pe%oponezyj(zyk"w! to p#awdopodo'nie
ten sa& %os spotka'y i(, pote& ze st#ony Pe%oponezu* Sy(y0
%ijs(y /e%%enowie najwi(ej si 'd$ nas o'awia3! je.%i si na
Sy(y%ii w o-"%e nie zjawi&y a%'o wykazawszy nasz$ si #y(,o
si wy(o6a&y5 je.%i'y za. spotkao nas jakie. niepowodzenie! to
na pewno za(zn$ nas %ek(ewa+y3! po$(z$ si z naszy&i tutej0
szy&i w#o-a&i i #aze& p#ze(iw na& wyst$pi$* Wie&y p#ze(ie+
wszys(y! +e najwikszy podziw 'udzi to! (o jest od%e-e i (o
t#udno sp#awdzi3 na podstawie oso'iste-o do.wiad(zenia* Te-o
sa&e-o dozna%i.(ie! Ate)(zy(y! w stosunku do Da(ede&o)(zy0
k"w i i(, sp#zy&ie#ze)("w5 sko#o w'#ew o(zekiwaniu zwy(i0
+y%i.(ie p#ze(iwnika! kt"#e-o.(ie si z po(z$tku o'awia%i! to ju+
o'e(nie %ek(ewa+y(ie -o i &y.%i(ie o pod'oju Sy(y%ii* 8ie na%e+y
jednak pyszni3 si niepowodzenia&i niep#zyja(i"! %e(z u6no.3
sw$ 'udowa3 na uda#e&nieniu i(, p%an"w5 nie na%e+y te+
zapo&ina3! +e Da(ede&o)(zy(y z powodu doznanej ,a)'y o ni0
(zy& inny& nie &y.%$! jak ty%ko o naszy& upadku i o z&aza0
niu p%a&y na swy& ,ono#ze! ty& 'a#dziej +e z dawien dawna
najwi(ej (eni$ saw &stwa* =e.%i wi( #ozu&nie pat#zy&y
na #ze(zy! to nie idzie tutaj o 'a#'a#zy)ski %ud E-estyj(zy0
k"w! %e(z o to! +e'y ust#ze( si p#zed za&a(,e& ze st#ony pa)0
stwa #z$dzone-o p#zez o%i-a#(,"w*
EPowinni.&y #"wnie+ pa&ita3! +e dopie#o niedawno ode0
t(,n%i.&y t#o(, po wie%kiej za#azie i po wojnie i +e nie0
dawno dopie#o w pa)stwie naszy& wz#osy zaso'y pieni+ne
i %i(z'a o'ywate%i5 ten wz#ost si wypada spo+ytkowa3 d%a sie0
'ie! a nie d%a o'#ony e&i-#ant"w p#osz$(y(, o po&o(! d%a kt"0
#y(, pikne ka&stwo jest po+yte(zne i kt"#zy do (aej sp#awy
wnosz$ ty%ko sowa! a nie'ezpie(ze)stwo i #yzyko zostawiaj$
o'(y&5 w #azie powodzenia nie pot#a6i$ si oni w -odny spo0
s"' odwdzi(zy3! a w #azie niepowodzenia &o-$ jesz(ze i p#zy0
ja(i" w(i$-n$3 w p#zepa.3* =e.%i kto. zadowo%ony z te-o! +e
wy'#ano -o wodze&! (,o3 jest na to za &ody! za(,(a was do
wyp#awy i oso'isty (e% &aj$( na oku #o'i to jedynie po to! 'y
'udzi3 podziw swy&i stajnia&i wy.(i-owy&i i z dow"dztwa
(ze#pa3 ko#zy.(i -wo%i wystawne-o +y(ia < to nie pozw"%(ie!
'y p#ywatny (zowiek (,($( 'ysz(ze3 na#a+a na #yzyko pa)0
stwo* 8a'ie#z(ie p#zekonania! +e te-o #odzaju jednostki szko0
dz$ pa)stwu! a wasny sw"j &aj$tek t#woni$5 +e sp#awa jest
z'yt powa+na! 'y &o+na j$ 'yo tak po(,opnie powie#za3 kie0
#owni(twu &ode-o (zowieka*
EGdy pat#z na ota(zaj$($ -o -#up zwo%ennik"w! o-a#nia
&nie %k* Wzywani wi( %udzi sta#szy(,! 'y nie u%e-%i 6aszy0
we&u wstydowi! je.%i siedzi p#zy ni(, kto. ze zwo%ennik"w
wyp#awy! i -osuj$( p#ze(iw wojnie nie 'a%i si .(i$-n$3 na
sie'ie opinii t(,"#z"w o#az 'y id$( .%ade& &ody(, nie u%e-%i
z-u'ne&u p#a-nieniu #ze(zy nieosi$-a%ny(,* 8ie(, z#ozu&iej$!
+e na&itno.3 naj#zadziej p#owadzi do (e%u! naj(z.(iej za. <
#ozu&ne p#zewidywanie* Wzywa& i(, wi( w i&i oj(zyzny!
na#a+onej na najwiksze z doty(,(zasowy(, nie'ezpie(ze)stw!
a'y -osowa%i p#ze(iw wnioskowi i u(,wa%i%i! +e Sy(y%ij0
(zy(y zat#zy&uj$( doty(,(zasowe -#ani(e nie 'udz$(e na0
szy(, zast#ze+e)! -#ani(e wyty(zone Zatok$ =o)sk$! je.%i si
pynie wzdu+ %$du! a Zatok$ Sy(y%ijsk$! je.%i si pynie p#zez
otwa#te &o#ze! za(,owa3 &aj$ sw"j stan posiadania i sa&i &i0
dzy so'$ uo+y3 swe sp#awy5 E-estyj(zyko& za.! sko#o 'ez
pytania si Ate)(zyk"w sa&i t wojn podj%i! na%e+y od0
powiedzie3! +e'y j$ #"wnie+ sa&i zako)(zy%i* A na p#zy0
szo.3 < z-odnie z naszy& zwy(zaje& < nie na%e+y sp#zy0
&ie#za3 si z taki&i pa)stwa&i! kt"#e w (i+ki(, (,wi%a(,
&usi&y wspie#a3! a kt"#e na& sa&y& w pot#ze'ie nie do
po&o-$*
ETy! p#ytanie! je.%i uwa+asz! +e powiniene. t#osz(zy3 si o do0
'#o pa)stwa! i je.%i (,(esz okaza3 si do'#y& o'ywate%e&! pod0
daj t sp#aw pod -osowanie i po #az d#u-i postaw j$ na po0
#z$dku dzienny& o'#ad* A je.%i wzd#a-asz si #ze(z ju+ #az
u(,wa%on$ powt"#nie poddawa3 pod -osowanie! to we1 pod
uwa-! +e nie 'dzie (i to w o'e(no.(i ty%u .wiadk"w po(zy0
tane za na#uszenie p#awa i +e #a(zej oka+esz si w ten spos"'
%eka#ze& 'dnej de(yzji5 pa&itaj! +e ten naj%epiej p#zewod0
ni(zy! kto oj(zy1nie najwikszy po+ytek p#zynosi a%'o p#zynaj0
&niej .wiado&ie jej nie szkodzi*I
W ten spos"' p#ze&"wi 8ikias* Spo.#"d &"w("w ate)ski(,
wikszo.3 za%e(aa wyp#aw i opowiedziaa si za ut#zy&anie&
pop#zedniej u(,way5 niekt"#zy jednak+e 'y%i od&ienne-o zda0
nia* Z najwikszy& zapae& p#ze&awia za wyp#aw$ A%ki'ia0
des! syn K%ejniasa! p#a-n$( sp#ze(iwi3 si 8ikiasowi! poniewa+
w o-"%e 'y je-o p#ze(iwnikie& po%ity(zny&! a ponadto 8ikias
w o'#a1%iwy spos"' wspo&nia -o w swej &owie* P#zede wszys0
tki& jednak p#a-n$ o'j$3 dow"dztwo spodziewaj$( si! +e je.%i
&u sz(z.(ie dopisze! zdo'dzie Sy(y%i i Ka#ta-in i zyska
tak+e d%a sie'ie 'o-a(two i saw* Biesz$( si 'owie& powa+a0
nie& o'ywate%i p#a-n$ #ozta(za3 p#zepy(, < +y ponad stan!
ut#zy&ywa stajnie wy.(i-owe i t#woni pieni$dze* To wa.nie
w nie&aej &ie#ze p#zy(zynio si do upadku pa)stwa ate)0
skie-o* Wie%u 'owie& o'ywate%i! p#ze#a+ony(, o-#o&e& z'yt0
ku! jaki w +y(iu p#ywatny& #ozta(za! i .&iao.(i$ po&ys"w!
jakie p#zy #oz&aity(, sposo'no.(ia(, #ozwija! powzio podej0
#zenie! +e d$+y do ty#anii* Dudzie (i sta%i si je-o w#o-a&i
i &i&o +e w +y(iu pu'%i(zny& &ia wie%kie zasu-i jako st#ate-!
z#a+eni je-o p#ywatny& +y(ie&! powie#za%i sp#awy wojskowe
inny&! a+ w ko)(u w k#"tki& (zasie dop#owadzi%i pa)stwo do
k%ski Te#az jednak wyst$piwszy p#zed Ate)(zyka&i! A%ki'ia0
des p#ze&"wi w ten spos"'9
EAte)(zy(yJ 8a%e+y &i si dow"dztwo 'a#dziej ni+ ko&u in0
ne&u < od te-o 'owie& &usz za(z$3! sko#o 8ikias &nie za0
(zepi < i uwa+a& si za -odne-o te-o u#zdu5 'o wa.nie to!
za (o &nie potpiaj$! p#zynosi &oi& p#zodko& i &nie sa&e&u
saw! a oj(zy1nie po+ytek* 4ziki p#zepy(,owi! jaki #ozta(za0
e& na i-#zyska(, w 7%i&pii! /e%%enowie na'#a%i p#zesadne-o
wyo'#a+enia o potdze nasze-o pa)stwa! (,o3 p#zedte& s$dzi%i!
+e zostao ono wojn$ z#ujnowane5 wyst$pie& ta& &ianowi(ie
z sied&iu zap#z-a&i! (ze-o p#zedte& nie z#o'i +aden p#y0
watny (zowiek w G#e(ji! wzi$e& d#u-$ i (zwa#t$ na-#od
i wszystko p#zy-otowae& tak! 'y 'yo -odne odniesione-o zwy0
(istwa* Takie wyst$pienia t#ady(yjnie p#zynosz$ zasz(zyt i ka0
+$ wnioskowa3 o potdze* Bo si ty(zy p#zepy(,u! jaki #ozta(za&
p#zy (,o#e-ia(, @ w &ie.(ie (zy p#zy jakiej. innej sposo'no.(i!
to zazd#o.3 o'ywate%i jest #ze(z$ natu#a%n$! jednak+e je.%i
idzie o o'(y(,! to w i(, o(za(, .wiad(zy on o si%e*
8ie jest te+ 'ez po+ytku taka %ekko&y.%no.3! je.%i kto. wy0
daj$( pieni$dze p#zynosi ko#zy.3 nie ty%ko so'ie! %e(z i pa)0
stwu5 nie &a te+ w ty& +adnej niesp#awied%iwo.(i! je.%i
taki (zowiek jest du&ny i wyo'#a+a so'ie! +e nie jest #"wny
inny&! sko#o tak+e (zowiek niesz(z.%iwy nie &o+e z niki&
dzie%i3 swe-o %osu* =ak -odzi&y si z ty&! +e w niesz(z.(iu
nikt na nas nie zw#a(a uwa-i! tak sa&o &usi&y si z ty& po0
-odzi3! +e sz(z.%iwi spo-%$daj$ na inny(, z wysoka5 w p#ze0
(iwny& wypadku na%e+ao'y pozwo%i3 inny& na to sa&o! (ze-o
si +$da d%a sie'ie* Wie&! +e (i! (o si wy#"+ni%i jak$. .wiet0
no.(i$! za +y(ia naj'a#dziej 'y%i nie %u'iani p#zez #"wny(, so0
'ie! a z#eszt$ te+ p#zez inny(, wsp"(zesny(,5 jednak+e w p"10
niejszy(, poko%enia(, zawsze znajdowa%i si %udzie! kt"#zy
(,(ie%i u(,odzi3! (,o3'y nawet niez-odnie z p#awd$! za i(,
poto&k"w5 oj(zyzna! z kt"#ej po(,odzi%i! +ya i(, saw$ i nie
uwa+aa ty(, %udzi za o'(y(, i potpienia -odny(,! %e(z za
swoi(,! a i(, (zyny &iaa za pikne* =a tak+e do te-o z&ie#za&
i d%ate-o nadaj #oz-os &e&u p#ywatne&u +y(iu5 zastan"w(ie
si! (zy w +y(iu pu'%i(zny& ustpuj jakie&uko%wiek inne&u
o'ywate%owi* 4op#owadziwszy do p#zy&ie#za &idzy najpot+0
niejszy&i pa)stwa&i Pe%oponezu 'ez na#a+ania was na #yzyko
a%'o wydatki! w jedny& dniu z&usie& Da(ede&o)(zyk"w do
sto(zenia pod Mantynej$ 'itwy o (ao.3 i(, pa)stwa* Mi&o
zwy(istwa jesz(ze do dzi. dnia nie (zuj$ si pewnie*
E7to &odo.3 &oja i nie#ozwa-a! kt"#$ &i wy&awia(ie! dziki
z#(zny& ukado& uto#owaa na& < jak wie(ie < d#o- do
pot+ny(, pa)stw pe%oponeski(,! a 'udz$( zapa! pozyskaa i(,
zau6anie* 8ie '"j(ie si wi( i te#az &odo.(i &ej i nie#ozwa-i!
%e(z p"ki jesz(ze jeste& w peni si i dop"ki sz(z.(ie wydaje
si sp#zyja3 8ikiasowi! wyko#zystaj(ie te usu-i! kt"#e &o+e&y
wa& odda3* I nie z&ieniaj(ie swej de(yzji w sp#awie wyp#awy
sy(y%ijskiej z o'awy! +e spotka&y si ta& z wie%ki&i sia&i*
Miasta ta&tejsze! (,o3 -sto za%udnione! &aj$ #"+no#odn$ %ud0
no.35 atwo te+ u ni(, o p#zew#oty i #oz#u(,y po%ity(zne* I d%a0
te-o! tak jak'y to nie (,odzio o wasn$ oj(zyzn! &ieszka)(y
nie zaopat#uj$ si w o#+ d%a jej o'#ony (zy te+ wasne-o 'ez0
pie(ze)stwa i k#aj nie podej&uje no#&a%ny(, p#zy-otowa)
o'#onny(,* Ka+dy sta#a si jedynie p#zez sztuk p#zekonywa0
nia a%'o na d#odze #oz#u(,"w zdo'y3 (o. z do'#a o-"%ne-o d%a
sie'ie! 'y w #azie niepowodzenia p#zenie.3 si do inne-o k#aju*
=est te+ &ao p#awdopodo'ne! 'y taki tu& &"- z-odnie su0
(,a3 jaki(,ko%wiek #ad a%'o #aze& p#zyst$pi3 do (zynu* Ka+de
z ty(, pa)stw! je.%i usyszy ty%ko (o. po(,%e'ne-o! atwo &o+e
si do nas p#zy$(zy3! zwasz(za +e* jak wie&y! panuj$ u ni(,
spo#y wewnt#zne* 8ie &aj$ #"wnie+ ty%u ,op%it"w! jak (,e0
p%iwie podaj$* 7kazao si p#ze(ie+! +e i inni /e%%enowie nie
&ie%i tej i%o.(i ,op%it"w! jaka wynikaa z o'%i(ze) dokonany(,
p#zez ka+de pa)stwo z oso'na! a G#e(ja! kt"#a pod ty& wz-%0
de& naj'a#dziej p#zesadzaa! uz'#oia si w dostate(znej &ie0
#ze dopie#o pod(zas o'e(nej wojny* Wed%e te-o! (o sysz! s$0
dz! +e podo'na! a nawet do-odniejsza d%a nas 'dzie sytua(ja
na Sy(y%ii! -dy+ 'dzie&y &ie3 do dyspozy(ji wie%k$ i%o.3 'a#0
'a#zy)("w! kt"#zy z nienawi.(i do Sy#akuz p#zy$(z$ si do
nas i z na&i #aze& 'd$ wa%(zy35 sytua(ja w G#e(ji #"wnie+
nie stanie na& na p#zeszkodzie! je.%i ty%ko podej&ie(ie suszne
de(yzje* P#"(z ty(, 'owie& w#o-"w! o kt"#y(, si &"wi! +e
pozostan$ w k#aju! -dy &y wy#uszy&y na wyp#aw! oj(owie
nasi &ie%i jesz(ze do (zynienia z Pe#sa&i! a &i&o to opie#aj$(
si jedynie na swej p#zewadze &o#skiej zdo'y%i i&pe#iu&*
W wa%(e z na&i Pe%oponezyj(zy(y nie &ie%i ni-dy &niejszy(,
szans ni+ o'e(nie* =e.%i si nawet p#zyj&ie! +e s$ odwa+ni! to
napadu na nasz k#aj &o-$ dokona3 tak+e wtedy! je.%i si nie
wyp#awi&y na Sy(y%i! nato&iast na &o#zu nie &o-$ na& za0
szkodzi39 pozostawi&y 'owie& na &iejs(u siy &o#skie! kt"#e
s$ #"wny& d%a ni(, p#ze(iwnikie&*
E=ak+e+ wi( &o-%i'y.&y sa&i p#zed so'$ uzasadni3 sw$ od0
&ow i pod jaki& pozo#e& u(,y%i3 si od udzie%enia po&o(y
naszy& ta&tejszy& sp#zy&ie#ze)(o&F Sko#o ju+ zwi$za%i.&y
si z ni&i p#zy&ie#ze&! na%e+y i& po&"( i nie wysuwa3 a#-u0
&entu! +e oni na& nie po&a-aj$* 8ie d%ate-o 'owie& po$(zy0
%i.&y si z ni&i! +e'y oni na& tutaj po&a-a%i! %e(z d%ate-o!
+e'y niepokoj$( naszy(, niep#zyja(i" na Sy(y%ii t#zy&a%i i(,
od nas z da%eka* I&pe#iu& zdo'y%i.&y tak jak i wszys(y inni!
po&a-aj$( zawsze z o(,ot$ G#eko& (zy 'a#'a#zy)(o& wzywa0
j$(y& naszej po&o(y5 -dy'y.&y 'owie& za(,owywa%i si 'ie#0
nie i p#zep#owadza%i 'adania! ko&u na%e+y po&"(! nie ty%ko nie
#ozsze#zy%i'y.&y zna(znie nasze-o i&pe#iu&! %e(z na#azi%i'y.0
&y na nie'ezpie(ze)stwo nawet to! (o.&y ju+ zdo'y%i* =e.%i
idzie o si%niejsze-o p#ze(iwnika! nie wysta#(za '#oni3 si p#zed
ni& wtedy! kiedy atakuje! %e(z na%e+y atakowi zapo'ie(* 8ie
&o+e&y te+ o-#ani(zy3 dowo%nie #oz#ostu nasze-o i&pe#iu&!
%e(z sko#o ju+ zasz%i.&y tak da%eko! &usi&y jedny& za-#a+a3!
a d#u-i(, nie wypusz(za3 z #$k! za(,odzi 'owie& nie'ezpie0
(ze)stwo! +e sa&i dostanie&y si pod o'(e panowanie! je.%i
nie ut#zy&a&y panowania nad inny&i* 8ie wo%no wa& na
#"wni z inny&i za(,owywa3 'ie#nej postawy! (,y'a +e tak+e
pod inny&i wz-%da&i upodo'ni(ie si do ni(,* Wy(,odz$(
wi( z zao+enia! +e p#zez atak na Sy(y%i wz&o(ni&y #"wno0
(ze.nie nasze stanowisko w G#e(ji! #uszaj&y na wyp#aw! a'y
uja#z&i3 'ut Pe%oponezyj(zyk"w! pokazuj$( i&! +e &ao d'a&y
o pok"j! jaki w tej (,wi%i panuje! i z'#ojnie pynie&y p#ze(iw
Sy(y%ii5 opanowawszy ta&tejsze zie&ie a%'o zawadnie&y (a$
/e%%ad$! a%'o p#zynaj&niej osa'i&y Sy#akuza)(zyk"w! (o '0
dzie istotny& zyskie& za#"wno d%a nas sa&y(,! jak i d%a na0
szy(, sp#zy&ie#ze)("w* A%ota zapewni na& 'ezpie(ze)stwo za0
#"wno w #azie powodzenia! je.%i 'dzie&y (,(ie%i pozosta3 na
Sy(y%ii! jak i wtedy! -dy 'dzie&y (,(ie%i sta&t$d odpyn$39
'dzie&y 'owie& &ie3 p#zewa- na &o#zu nawet wo'e( po$0
(zony(, si (aej Sy(y%ii* 8ie(, wi( od te-o za&ia#u nie od0
wiedzie was 'ie#no.3 za(,wa%ana w &owie 8ikiasa ani #oza&!
jaki (,(e on wywoa3 &idzy &ody&i a sta#szy&i! %e(z we0
du- dawne-o zwy(zaju! wzo#e& oj("w waszy(,! kt"#zy stwo0
#zy%i to i&pe#iu& dziki z-odny& de(yzjo& &ode-o i sta#0
sze-o poko%enia! sta#aj(ie si o'e(nie w ten sa& spos"' po0
wikszy3 je-o pot-* Pa&itaj(ie! +e ani &odo.3! ani sta#o.3
sa&e ni( zdziaa3 nie &o-$ i +e najwiksz$ si posiada si
wtedy! -dy po$(zy si %ekko&y.%no.3 &odo.(i! si wieku .#ed0
nie-o i doj#za$ #ozwa-* Pa&itaj(ie! +e pa)stwo t#waj$(
w 'ez(zynno.(i zu+ywa si sa&o p#zez si jak wszystko inne
na .wie(ie! a je-o do.wiad(zenie < widnie! nato&iast w wa%(e
pa)stwo na'ie#a nowe-o do.wiad(zenia i p#zyzwy(zaja si '#o0
ni3 #a(zej (zyne& ni+ sowe&* W o-"%e s$dz! +e pa)stwo p#zy0
zwy(zajone do dziaania najszy'(iej z'%i+a si do upadku! -dy
po-#$+y si w 'ez(zynno.(i! i +e na .wie(ie naj'ezpie(zniejsi
s$ (i! kt"#zy w po%ity(e jak naj&niej od'ie-aj$ od istniej$(y(,
p#aw i t#ady(ji! (,o3'y nawet 'yy one niedoskonae*@
Tak p#ze&"wi A%ki'iades* Ate)(zy(y wysu(,awszy za#"wno
je-o jak i E-estyj(zyk"w i e&i-#ant"w %eonty)ski(,! kt"#zy
p#zy'y%i 'a-aj$( o po&o( i powouj$( si na zo+one p#zysi-i!
na'#a%i jesz(ze wikszej o(,oty do wyp#awy ni+ pop#zednio*
8ikias widz$(! +e za po&o($ (i$-%e ty(, sa&y(, a#-u&ent"w
nie pot#a6i i(, odwie.3 od te-o za&ia#u! s$dzi! +e atwiej &u
si uda swoj$ &y.% p#zep#owadzi3! je.%i za+$da wie%ki(, z'#o0
je) na ten (e%! wyst$pi wi( powt"#nie p#zed %ude& i w ten
spos"' p#ze&"wi9
EAte)(zy(yJ Sko#o widz! +e jeste.(ie ju+ zupenie zde(ydo0
wani na wyp#aw! nie(,+e wszystko p#zynaj&niej wypadnie
wedu- naszej &y.%i5 wo'e( te-o powie&! (o uwa+a& za ko0
nie(zne w o'e(nej sytua(ji* Ma&y podj$3 wyp#aw p#ze(iw
pa)stwo&! jak sysz! wie%ki&! niezawisy& i nie od(zuwaj$0
(y& pot#ze'y z&iany! kt"#$ tak #ado.nie p#zyj&uje ten! (o (,(e
si uwo%ni3 od ja#z&a niewo%i i zapewni3 so'ie atwiejszy spo0
s"' +y(ia5 d%ate-o te+ jest &ao p#awdopodo'ne! +e'y te-o #o0
dzaju pa)stwa wo%ay nasze panowanie od wo%no.(i! jak$ si
(iesz$5 p#"(z te-o! jak na jedn$ wysp! i%o.3 pa)stw ,e%%e)ski(,
jest ta& zna(zna* Z wyj$tkie& 'owie& 8aksos i Katany! kt"#e
jak si spodziewa&! p#zy$(z$ si do nas ze wz-%du na pok#e0
wie)stwo $(z$(e i(, z Deonty)(zyka&i! jest siede& &iast!
kt"#e swy& uz'#ojenie& pod ka+dy& wz-%de& na& do#"w0
nuj$! a w.#"d ni(, te! kt"#e stanowi$ -"wny (e% naszej wy0
p#awy < Se%inunt i Sy#akuzy* Wie%u &aj$ ,op%it"w! u(znik"w
i osz(zeOpnik"w! wie%e t#"j#zdow("w i wie%u %udzi do i(, o'0
sady* Maj$ #"wnie+ pieni$dze! (z.(iowo ze 1#"de p#ywatny(,!
(z.(iowo w .wi$tynia(, se%inun(ki(,5 nadto Sy#akuza)(zy(y
po'ie#aj$ ,a#a(z od pewny(, sz(zep"w 'a#'a#zy)ski(,! nad kt"0
#y&i panuj$* A najwiksza i(, p#zewa-a nad na&i po%e-a na
ty&! +e posiadaj$ na &iejs(u du+$ i%o.3 koni i z'o+e! kt"#e-o
nie &usz$ sp#owadza3*
EP#ze(iwko takiej potdze pot#ze'na jest nie ty%ko 6%ota i ja0
ka. zao-a! %e(z tak+e wie%ka i%o.3 pie(,oty! sko#o (,(e&y zdzia0
a3 (o. -odne-o naszy(, za&ie#ze) i nie dopu.(i3! a'y %i(zna
jazda niep#zyja(ie%ska od(ia nas od %$du! w #azie je.%i p#ze#a0
+one pa)stwa po$(z$ si p#ze(iw na&! a nikt p#"(z E-estyj0
(zyk"w nie dosta#(zy na& jazdy! kt"#$ &o-%i'y.&y p#ze(iw0
stawi3 je1dzie niep#zyja(ie%skiej* 2yo'y d%a nas ,a)'$! -dy0
'y.&y &usie%i si wy(o6a3 a%'o .(i$-a3 z k#aju posiki d%a0
te-o ty%ko! +e.&y za pie#wszy& #aze& powzi%i nieo-%dn$ de0
(yzj* T#ze'a wi( od #azu wy#uszy3 st$d z dostate(zny& uz'#o0
jenie&* Pa&itaj&y o ty&! +e &a&y p#owadzi3 wojn z da%a
od oj(zyzny! +e nie wy#usza&y na wyp#aw do k#aju na& pod0
%e-e-o! -dzie jako sp#zy&ie#ze)(y! znajduj$( si na zie&i p#zy0
jaznej! wszystko z atwo.(i$ &o-%i'y.&y ot#zy&a3* Wy'ie#a(ie
si w k#aj da%eki i o'(y! z kt"#e-o w (zasie (zte#e(, &iesi(y
zi&owy(, t#udno nawet ot#zy&a3 wie.(i*
EWydaje &i si wi(! +e &usi&y wzi$3 ze so'$ wie%k$ %i(z'
,op%it"w za#"wno wasny(, jak i sp#zy&ie#zony(, z &iast
na& pod%e-y(,! a nawet z Pe%oponezu! je.%i zdoa&y ta& ko0
-o. nakoni3 na&ow$ %u' pienidz&i5 &usi&y wzi$3 wie%k$
i%o.3 u(znik"w i p#o(a#zy! 'y stanowi%i p#ze(iwwa- d%a jazdy
niep#zyja(ie%skiej5 &usi&y &ie3 #"wnie+ zna(zn$ p#zewa- 6%o0
ty! +e'y zapewni3 so'ie atwiejszy dow"z z'o+a < pszeni(y
i kaszy j(z&iennej < na statka(, t#anspo#towy(,5 &usi&y
w#esz(ie wzi$3 ze so'$ pewn$ %i(z' opa(any(, pieka#zy! po0
'#any(, z &yn"w wedu- usta%one-o kontyn-entu! a+e'y w #a0
zie p#ze#w w d#odze nie za'#ako wojsku .#odk"w +ywno.(i5
wojsko 'dzie 'owie& du+e i nie ka+de &iasto 'dzie je &o-o
ut#zy&a3* W o-"%e &usi&y si zaopat#zy3 we wszystko (o &o0
+%iwe! a'y unieza%e+ni3 si od inny(,! p#zede wszystki& za.
&usi&y za'#a3 jak najwiksz$ i%o.3 pienidzy! -dy+ owe pie0
ni$dze E-estyj(zyk"w! o kt"#y(, opowiada si! +e (zekaj$ na
nas! istniej$! wie#z(ie &i! ty%ko w sowa(,*
E=e.%i 'owie& wyp#awi&y si st$d z sia&i #"wny&i sio&
p#ze(iwnika :nie 'io# tu pod uwa- ,op%it"w! kt"#y(, nie0
p#zyja(ie% 'dzie &ia wi(ej;! a nawet z sia&i p#zewa+aj$0
(y&i! to i tak z t#ude& ty%ko zdoa&y pokona3 w#o-"w! a po0
&"( sp#zy&ie#ze)(o&* Musi&y 'owie& sta3 na stanowisku! +e
idzie&y na t wyp#aw tak! jak'y.&y &ie%i zakada3 ko%oni
w k#aja(, o'(op%e&ienny(, i w#o-i(,5 od #azu! w pie#wszy&
dniu po p#zy'y(iu &usi&y ut#zy&a3 si na %$dzie a%'o %i(zy3
si z ty&! +e w #azie niepowodzenia wszystko p#ze(iw na& si
o'#"(i* Te-o si %kaj$(! .wiado&! +e &usi(ie &ie3 du+o #oz0
wa-i! a jesz(ze wi(ej sz(z.(ia! o (o w +y(iu jest t#udno! p#a0
-n wy#uszy3 na wyp#aw jak naj&niej %i(z$( na %os! za'ez0
pie(zywszy si nato&iast p#zez odpowiednie wyposa+enie* 7d
te-o 'owie& za%e+y 'ezpie(ze)stwo pa)stwa i ty(,! kt"#zy na
wyp#aw wy#usz$* =e.%i za. kto. jest inne-o zdania! oddaj
&u dow"dztwo*I
Tak p#ze&"wi 8ikias! s$dz$(! +e a%'o odwiedzie Ate)(zyk"w
od p%anu swy&i wy-"#owany&i +$dania&i! a%'o je.%i z&usz$
-o do wyp#awy! wy#uszy na ni$ 'ez #yzyka* Ate)(zyk"w jed0
nak nie z#azia do wyp#awy wie%ko.3 +$dane-o p#zez 8ikiasa
wyposa+enia i jesz(ze 'a#dziej #wa%i si do wojny* Mowa 8i0
kiasa osi$-na skutek p#ze(iwny za&ie#zone&u5 je-o 'owie&
#ada wydaa si Ate)(zyko& do'#a i uwa+ano! +e 'ezpie(ze)0
stwo 'dzie te#az w peni zapewnione* Wszystki(, na #"wni
o-a#n$ entuzjaz& d%a wyp#awy9 sta#szy(, d%ate-o! +e spodzie0
wa%i si pod'i3 k#aj! p#ze(iw kt"#e&u si wyp#awia%i! a p#zy0
naj&niej wo'e( tak zna(zny(, si unikn$3 niepowodzenia5 %udzi
w si%e wieku d%ate-o! +e zdja i(, (,3 o'ej#zenia i poznania da0
%ekie-o k#aju i u6a%i! +e i& si ni( ze-o nie stanie5 (ay za.
tu& i +onie#ze paa%i +$dz$ woja(zki wiedz$(! +e od #azu dosta0
n$ +od! a ponadto p#zyspo#z$ pa)stwu pot-i! kt"#a 'dzie
stay& 1#"de& da%szy(, zysk"w* B,o(ia+ ten i "w nie po(,wa0
%a za&ia#u! to jednak z o'awy! 'y -osuj$( p#ze(iw wyp#awie
nie okaza3 si zy& o'ywate%e&! wo'e( +ywioowe-o zapau
wikszo.(i < wst#zy&ywa si od -osu*
W ko)(u wyst$pi kt"#y. z Ate)(zyk"w i zw#"(iwszy si do
8ikiasa o.wiad(zy! +e nie powinien on szuka3 wy'ie-"w i zw%e0
ka3! ty%ko w o'e(no.(i wszystki(, otwa#(ie powiedzie3! jakie
wyposa+enie &aj$ Ate)(zy(y u(,wa%i3* 8ikias odpowiedzia!
+e (,tniej na#adzi'y si nad ty& w spokoju ze swy&i ko%e0
-a&i! je.%i jednak (,odzi o je-o zdanie! to uwa+a! +e t#ze'a
wzi$3 naj&niej sto t#"j#zdow("w5 sa&i Ate)(zy(y powinni
dosta#(zy3 pewn$ ok#e.%on$ %i(z' statk"w do p#zewiezienia
,op%it"w! #eszt za. &aj$ dosta#(zy3 sp#zy&ie#ze)(y* /op%it"w
za#"wno ate)ski(, jak sp#zy&ie#zony(, nie powinno 'y3 &niej
ni+ pi3 tysi(y! a je.%i &o+%iwe! to i wi(ej5 w stosunku do
te-o na%e+y usta%i3 %i(ze'no.3 inny(, #odzaj"w '#oni! u(zni0
k"w ate)ski(, i k#ete)ski(, o#az p#o(a#zy! i wszystkie-o! (o
si oka+e pot#ze'ne*
Ate)(zy(y usyszawszy to od #azu u(,wa%i%i d%a st#ate-"w
peno&o(ni(twa! kt"#e up#awniay i(, do de(ydowania o %i(z0
'ie wojska i o (aej wyp#awie o#az o ty&! (o uznaj$ za naj0
%epsze d%a pa)stwa ate)skie-o* Wnet za(zy si p#zy-otowania!
wysano wezwania do sp#zy&ie#ze)("w i p#zep#owadzono po0
'"# w Atena(,* Miasto wy%e(zyo si ju+ z #an zadany(, p#zez
za#az i 'ezustann$ wojn! wz#osa i%o.3 %udno.(i i po&no+yy
si do(,ody! -dy+ panowa pok"j i atwiej 'yo o wszystko*
Ate)(zy(y za(z%i si p#zy-otowywa3 do wyp#awy*
W ty& (zasie z ka&ienny(, ,e#&@ w Atena(,! stoj$(y(,
w wie%kiej %i(z'ie wedu- zwy(zaju k#ajowe-o p#zed .wi$ty0
nia&i i w p#ywatny(, p#zedsionka(,! w jedn$ no( pout#$(ano
p#awie wszystkie o'%i(za* Sp#aw("w te-o (zynu nikt nie zna!
szukano i(, jednak wyzna(zywszy za i(, wskazanie wysokie
na-#ody* P#"(z te-o zapada u(,waa! +e ka+dy o'ywate%! o'(y
i niewo%nik &o+e 'ez o'awy ka#y donie.3 o ka+dy& znany&
so'ie (zynie 'ez'o+ny&* S##aw t t#aktowa%i Ate)(zy(y po0
wa+nie9 z jednej st#ony wydawaa si ona 'owie& z$ w#"+'$
d%a wyp#awy! z d#u-iej za. < #ezu%tate& sp#zysi+enia d$+$0
(e-o do wywoania niepokoju w pa)stwie i o'a%enia de&o0
k#a(ji*
8iekt"#zy &etojkowie i su+'a skada%i zeznania nie &aj$(e
ni( wsp"%ne-o z ,e#&a&i! a%e odnosz$(e si do inny(, pos$0
-"w #oz'ijany(, dawniej d%a +a#t"w p#zez pijan$ &odzie+5
#"wno(ze.nie donosi%i o ty&! +e w do&a(, p#ywatny(, od'y0
waj$ si pa#odie &iste#i"w* 7 udzia w ty& o'winiano #"w0
nie+ A%ki'iadesa* W"w(zas najzawzitsi je-o w#o-owie! kt"#y&
A%ki'iades p#zeszkadza w o'j(iu t#wae-o kie#owni(twa nad
%ude&! s$dz$(! +e w #azie usuni(ia -o za(zn$ od-#ywa3 pie#w0
sz$ #o% w pa)stwie! wyko#zysta%i te za#zuty i nada%i sp#awie
p#zesadny #oz-os5 woa%i! +e pa#odiowanie &iste#i"w i #oz'i0
janie ,e#& z&ie#za do o'a%enia de&ok#a(ji i +e wsp"dziaa
w ty& A%ki'iades5 jako a#-u&ent p#zyta(za%i je-o niede&o0
k#aty(zny spos"' +y(ia i za(,owanie p#ze(iwne p#zyjty& o'y0
(zajo&*
Aki'iades od #azu odpa# te za#zuty i p#zed wy#uszenie& na
wyp#aw (,(ia podda3 si .%edztwu! kt"#e 'y usta%io! (zy
istotnie dopu.(i si kt"#e-o. z za#zu(any(, &u (zyn"w* P#zy0
-otowania do wyp#awy zostay ju+ uko)(zone! je.%i wi( udo0
wodni$ &u p#zestpstwo! -ot"w 'y ponie.3 ka#! je.%i -o za.
uniewinni$ < o'j$3 dow"dztwo* Zak%ina Ate)(zyk"w! +e'y
po je-o odje1dzie nie #zu(a%i na nie-o osz(ze#stw! %e(z #a(zej
od #azu -o na .&ie#3 skaza%i! je+e%i w isto(ie popeni 'ezp#a0
wie5 twie#dzi! +e sko#o (i$+y na ni& taki za#zut! #ozs$dniej
'yo'y p#zed #ozp#aw$ nie wysya3 -o na (ze%e a#&ii* Te&u
jednak sta#a%i si -o#%iwie p#ze(iwdziaa3 je-o p#ze(iwni(y! kt"0
#zy o'awia%i si! 'y w #azie wsz(z(ia p#o(esu nie &ia za so'$
wojska i +e'y %ud z wdzi(zno.(i za to! +e pozyska do wyp#awy
A#-iw(zyk"w i Mantynej(zyk"w! a-odnie si z ni& nie o'0
szed* 8asya%i wi( &"w("w! kt"#zy twie#dzi%i! +e A%ki'iades
powinien je(,a3 i nie zat#zy&ywa3 wyp#awy! a s$d od'dzie
si w ozna(zony& te#&inie po je-o pow#o(ie5 (,(ie%i -o 'owie&
pod(zas je-o nieo'e(no.(i jesz(ze 'a#dziej zniesawi3! a dopie#o
pote& odwoa3 i sp#owadziwszy do Aten postawi3 p#zed s$de&*
L(,wa%ono wi(! +e A%ki'iades &a wy#uszy3*
Po ty(, wypadka(,! ju+ w poowie %ata! #uszya wyp#awa na
Sy(y%i* Wikszo.3 sp#zy&ie#ze)("w! ok#ty do t#anspo#tu
+ywno.(i! odzie i (ay &ate#ia wojenny postanowiono zaw(zasu
z-#o&adzi3 na Ko#ki#ze5 sta&t$d &ie%i wszys(y #aze& p#ze0
p#awi3 si p#zez Zatok =o)sk$ na P#zy%$dek =api-ijski* Sa&i
Ate)(zy(y i p#ze'ywaj$(y w Atena(, sp#zy&ie#ze)(y zesz%i
o .wi(ie w u&"wiony& dniu do Pi#eusu i wsied%i na ok#ty
p#zy-otowane do d#o-i* Towa#zyszy i& do po#tu #"+no#odny
tu& p#ze'ywaj$(y(, w &ie.(ie o'ywate%i i (udzozie&("w*
Miejs(owi odp#owadza%i swoi(, '%iski(,! towa#zyszy %u' syn"w!
sz%i peni nadziei i s&utku za#aze&9 nadziei! +e zdo'd$ Sy(y%i!
s&utku! +e nie wiado&o! (zy kiedyko%wiek jesz(ze zo'a(z$
swy(, '%iski(,! wyp#awiaj$(y(, si tak da%eko*
W (,wi%i! kiedy w o'%i(zu -#o+$(y(, i& nie'ezpie(ze)stw
&ie%i si #oz$(zy3 z naj'%i+szy&i! -#oza p#zedsiwzi(ia sta0
na i& p#zed o(za&i wy#a1niej ni+ w"w(zas! -dy -osowa%i
za wyp#aw$5 jednak+e zn"w na'ie#a%i otu(,y pat#z$( na o-#o&
pot-i! jaka #ozta(zaa si p#zed i(, o(zy&a* 7'(y za. i pozo0
stay tu& p#zyszed jak'y na widowisko wspaniae i niewia0
#y-odne* 2o istotnie z +adne-o &iasta ,e%%e)skie-o nie wy#u0
szaa jesz(ze ni-dy tak kosztowna i wspaniaa wyp#awa* =e.%i
idzie o %i(z' ok#t"w i ,op%it"w! to wyp#awa do Epidau#os
pod wodz$ Pe#yk%esa i pod Potidaj pod wodz$ /a-nona nie
'ya &niejsza5 sa&y(, Ate)(zyk"w '#ao w niej udzia (zte#y
tysi$(e ,op%it"w! t#zystu je1d1("w i sto t#"j#zdow("w!
a p#"(z te-o pi3dziesi$t t#"j#zdow("w (,io(ki(, i %es'ijski(,
i wie%u sp#zy&ie#ze)("w* =ednak+e (e% wyp#awy 'y '%iski
i wyposa+enie sa'e! ta za. ekspedy(ja &iaa t#wa3 du-o! &iaa
dziaa3 w &ia# pot#ze'y na %$dzie i na &o#zu i wyposa+ona
'ya za#"wno we 6%ot jak i w wojsko %$dowe5 6%ota 'ya wspa0
nia%e zaopat#zona ze ska#'u pa)stwa i na koszt t#ie#a#(,"w5
ska#' pa)stwowy dawa ka+de&u &a#yna#zowi jedn$ d#a(,&
dzienne-o +odu i dosta#(zy sze.3dziesi$t nie o'sadzony(,
szy'ki(, ok#t"w o#az (zte#dzie.(i t#anspo#tow("w do p#zewozu
,op%it"w w#az z wy'o#ow$ zao-$5 t#ie#a#(,owie za. dopa(a%i
zaodze t#anit"w@ dodatek do +odu pa(one-o i& p#zez pa)0
stwo o#az zaopat#zy%i ok#ty w 'o-ate odznaki i u#z$dzenia*
Ka+dy z ni(, sta#a si jak najusi%niej! +e'y je-o statek wy0
#"+nia si pikny& wy-%$de& i szy'ko.(i$* Pie(,ota do'#ana
'ya sta#annie wedu- .(i.%e sp#awdzony(, spis"w* Gonie#ze
z zapae& sta#a%i si wy#"+ni3 zewnt#zny& wy-%$de& i uz'#o0
jenie&* Wsp"zawodni(zy%i ze so'$! 'y okaza3 si -odny&i wy0
zna(zony(, i& stanowisk* W stosunku do inny(, /e%%en"w
wy-%$dao to #a(zej na pokaz pot-i i 'o-a(twa ni+ na o#+n$
wyp#aw p#ze(iw niep#zyja(ie%owi* =e.%i 'owie& kto. z%i(zy
wydatki pa)stwowe i p#ywatne ty(,! kt"#zy wy#usza%i na wy0
p#aw! a &ianowi(ie9 i%e wydao pa)stwo p#zed wyp#aw$ i i%e
wypa(io wodzo&! i%e wyda%i %udzie p#ywatni na wasne wypo0
sa+enie! a i%e t#ie#a#(,owie na wyposa+enie ok#t"w! da%ej
wszystko! (o o(zywi.(ie ka+dy p#"(z +odu pa)stwowe-o za'ie0
#a ze so'$ na d#o- %i(z$( si z du-$ wyp#aw$! o#az to! (o
wi"z ze so'$ +onie#z %u' kupie( na ,ande% < okazao'y si! +e
w su&ie wywieziono z &iasta wie%e! wie%e ta%ent"w* Tote+ wy0
p#awa ta nie &niej si wsawia zdu&iewaj$($ .&iao.(i$ p#zed0
siwzi(ia i #zu(aj$($ si w o(zy wspaniao.(i$! jak wojskow$
p#zewa-$ nad p#ze(iwnikie& i ty&! +e d#o-a z oj(zysty(, sie0
dzi' 'ya istotnie da%eka! a z wyp#aw$ wi$zano o-#o&ne na0
dzieje powikszenia pot-i Aten*
Sko#o ok#ty o'sadzono ju+ zao-$ i zaadowano na nie
wszystko! (o za&ie#zano za'#a3 ze so'$! dano t#$'$ znak &i%0
(zenia i odp#awiono p#zyjte zwy(zaje& &ody p#zed wypy0
ni(ie& na &o#ze* 8ie na ka+dy& ok#(ie oddzie%nie! %e(z (ae
wojsko #aze&! za#"wno p#o.(i +onie#ze jak dow"d(y! na znak
dany p#zez ,e#o%da z&ieszawszy wino w k#ate#a(, @! wy%ewa%i
je ze zoty(, i s#e'#ny(, ku'k"w 'o-o& na o6ia#* 4o ty(,
&od"w do$(zy si tak+e tu& na %$dzie! zo+ony z o'ywate%i!
o#az wszys(y inni! kt"#zy odnosi%i si do wyp#awy +y(z%iwie*
Po od.piewaniu peanu i dokonaniu %i'a(ji @ pu.(i%i si w d#o-*
Z po#tu ok#ty wypyny jeden za d#u-i&! pote& a+ do E-iny
wsp"zawodni(zyy ze so'$ w szy'ko.(i! zd$+aj$( pospiesznie
do Ko#ki#y! -dzie z'ie#aa si #eszta sp#zy&ie#ze)("w* 4o Sy0
#akuz z #"+ny(, st#on do(,odziy wie.(i o wyp#awie! jednako0
wo+ p#zez du-i (zas nie dawano i& wia#y w o-"%e* A kiedy
zwoano z-#o&adzenie %udowe i wy-aszano #oz&aite opinie!
p#zy (zy& jedni wie#zy%i w wiado&o.(i o wyp#awie ate)skiej!
inni i& zap#ze(za%i! w"w(zas /e#&ok#ates! syn /e#&iona! uwa0
+aj$(! +e &a dokadne in6o#&a(je! wyst$pi p#zed %ude& i p#ze0
&"wi takie daj$( #ady9
EMo+e nie uwie#zy(ie &i! podo'nie jak inny&! -dy powie&!
+e istotnie podjto p#ze(iw na& wyp#aw* Wie&! +e (i! kt"#zy
p#zynosz$ i #ozsze#zaj$ wie.(i &ao p#awdopodo'ne! nie ty%ko
nie &o-$ niko-o p#zekona3! a%e nadto wydaj$ si -up(a&i5
&i&o to nie z%kn si i nie powst#zy&a& si od &"wienia!
sko#o pa)stwo jest w nie'ezpie(ze)stwie5 jeste& 'owie& naj0
-'iej p#zekonany! +e %epiej zna& p#awd ni+ ktoko%wiek inny*
7t"+ Ate)(zy(y < (ze&u si tak 'a#dzo dziwi(ie < wy#uszy%i
p#ze(iw na& z wie%ka a#&i$ %$dow$ i &o#sk$! wysuwaj$( jako
p#etekst p#zy&ie#ze $(z$(e i(, z E-estyj(zyka&i i za&ia#
osied%enia Deonty)(zyk"w5 w #ze(zywisto.(i d$+$ do opanowa0
nia Sy(y%ii! a p#zede wszystki& nasze-o &iasta! spodziewaj$
si 'owie&! +e zdo'ywszy Sy#akuzy atwo opanuj$ #eszt* Di0
(z$( si z ty&! +e %ada (,wi%a si zjawi$! zastan"w(ie si! w jaki
spos"' p#zy u+y(iu posiadany(, .#odk"w &o-%i'y.(ie si p#zed
ni&i o'#oni3* St#ze+(ie si! 'y.(ie %ek(ewa+$( p#ze(iwnika! nie
zna%e1%i si 'ez .#odk"w o'#ony! a nie dowie#zaj$( wie.(io&!
nie na#azi%i pa)stwa na nie'ezpie(ze)stwo* =e.%i kto. wie#zy
w wyp#aw ate)sk$! to nie(,aj z d#u-iej st#ony nie p#ze#a+a
si .&iao.(i$ i pot-$ Ate)(zyk"w* 8ie &o-$ oni 'owie& za0
szkodzi3 'a#dziej na& ni+ so'ie* R"wnie+ wie%ko.3 nad(i$-aj$0
(ej ekspedy(ji nie jest d%a nas 'ez po+ytku! a je.%i idzie o Sy0
(y%ij(zyk"w < nawet ko#zystniejsza! -dy+ p#ze#a+eni! ty&
(,tniej si z na&i sp#zy&ie#z$* =e.%i napastnik"w pokona&y
a%'o odep(,nie&y i nie pozwo%i&y i& dziaa3 < nie o'awia&
si 'owie&! +e'y i& si udao swe za&ia#y wykona3 < to do0
ka+e&y wspaniae-o dziea! na (o z#eszt$ %i(z* Rzadko si 'o0
wie& zda#zao! +e'y wie%kie wyp#awy ,e%%e)skie %u' 'a#'a0
#zy)skie! dziaaj$(e z da%a od swe-o k#aju! uwie)(zone zostay
powodzenie&* 8aje1d1(a nie p#zy(,odzi z wiksz$ si$ ni+ ta!
kt"#$ &ie3 &o+e %udno.3 &iejs(owa #aze& z s$siada&i! -dy i(,
st#a(, po$(zy* =e.%i za. z powodu niedostate(zne-o zaopat#ze0
nia ponios$ po#a+k na o'(ej zie&i! to (,o3'y j$ sa&i spowo0
dowa%i! (,waa p#zypadnie zaatakowany&* Te-o sa&e-o do0
.wiad(zy%i tak+e sa&i Ate)(zy(y9 kiedy Pe#sowie w'#ew o(ze0
kiwaniu dozna%i wie%u niepowodze)! Ate)(zy(y wz#o.%i w sa0
w! -dy+ usta%i si po-%$d! +e Pe#sowie atakowa%i wa.nie Ate)0
(zyk"w5 &o+na si wi( spodziewa3! +e to sa&o zajdzie i w na0
szy& wypadku*
E2$d1&y wi( odwa+ni i nie zw%ekaj$( z p#zy-otowanie& si
na &iejs(u! wy.%ij&y pose%stwa do Syku%"w! a'y jedny(, jesz0
(ze 'a#dziej utwie#dzi3 w p#zyja1ni! a inny(, pozyska3 d%a p#zy0
&ie#za z na&i* Wy.%ij&y #"wnie+ pose%stwa do pozostay(,
Sy(y%ij(zyk"w wykazuj$(! +e nie'ezpie(ze)stwo jest wsp"%ne!
o#az do Ita%ii! 'y zaw#ze3 z ta&tejszy&i pa)stwa&i p#zy&ie#ze
a%'o nakoni3 je p#zynaj&niej! 'y nie p#zyj&oway Ate)(zy0
k"w* Wydaje &i si! +e do'#ze 'dzie wysa3 pose%stwo tak+e
do Ka#ta-iny* 8ajazd ate)ski nie jest d%a Ka#ta-i)(zyk"w #ze0
(z$ nieo(zekiwan$5 +yj$ oni w (i$-y& st#a(,u! +e Ate)(zy(y
wyp#awi$ si kiedy. p#ze(iw i(, &iastu* 2y3 &o+e dojd$ do
p#zekonania! +e i(, wasne 'ezpie(ze)stwo 'dzie za-#o+ono!
je.%i na& w tej (,wi%i nie po&o-$! i wo'e( te-o p#zyjd$ na&
w jaki. spos"' z po&o($! jawnie %u' sk#y(ie* =e.%i ty%ko ze0
(,($! to &aj$ po te&u najwiksze &o+%iwo.(i* Posiadaj$ 'o0
wie& du+o zota i s#e'#a! (o za#"wno na wojnie jak i w inny(,
oko%i(zno.(ia(, od-#ywa #o% de(yduj$($* Wy.%ij&y tak+e po0
se%stwa do Da(ede&onu i Ko#yntu z p#o.'$ o udzie%enie na&
szy'kiej po&o(y tutaj i wznowienie dziaa) wojenny(, w G#e0
(ji* Powie& #"wnie+ to! (o wydaje &i si naj'a#dziej na (za0
sie! (,o(ia+ wie&! +e spokojni jak zwyk%e! nie(,tnie da(ie si
do te-o na&"wi3* 7t"+! je.%i'y wszys(y Sy(y%ij(zy(y! a p#zy0
naj&niej wiksza i(, (z.3 ze(,(iaa! za'#awszy (a$ 6%ot
i wzi$wszy +ywno.3 na dwa &iesi$(e! wypyn$3 p#ze(iw Ate)
(zyko& do Ta#entu i na P#zy%$dek =api-ijski i pokaza3 i&! +e
zani& p#zyjdzie do 'itwy o Sy(y%i! 'd$ &usie%i podj$3 wa%k
o p#zep#aw p#zez Zatok =o)sk$ < to napdzi%i'y.&y i& st#a0
(,u* Zo'a(zy%i'y wtedy! +e &a&y si na 'a(zno.(i i +e opa#0
(ie& d%a nas jest k#aj p#zyjazny < Ta#ent! kt"#y nas do sie'ie
dopusz(za! pod(zas -dy oni &usz$ p#zepyn$3 'ez&ia# &o#za
z (ay& swy& uz'#ojenie&5 z powodu du-ot#waej +e-%u-i
i& t#udno 'dzie ut#zy&a3 po#z$dek! a na& na posuwaj$(y(,
si powo%i i nadpywaj$(y(, jedynie &ay&i 6o#&a(ja&i<a0
two 'dzie napada3* =e+e%i za. od(i$+$ swe ok#ty i u+ywaj$(
ty%ko (o szy'szy(, p#zejd$ do wiosowania i w zwa#ty& szyku
na nas nat#$! to ude#zy&y na ni(,! -dy 'd$ po&(zeni5 -dy'y
si za. &niej po&y.%nie sytua(ja uo+ya! to zawsze &o+e&y
wy(o6a3 si do Ta#entu* 7ni za.! &aj$( na d#o- jedynie nie0
wie%kie zapasy i pyn$( w o(zekiwaniu 'itwy &o#skiej! &o-$
na#azi3 si na pustkowia(, na niedostatek5 je+e%i ta& pozo0
stan$! &o+e&y i(, za'%okowa3! je.%i za. sp#"'uj$ p#zepyn$3
koo wy'#ze+a Ita%ii! 'd$ &usie%i zostawi3 swoje wyposa+enie5
nie wiedz$( na pewno! (zy zostan$ p#zyja1nie p#zyj(i p#zez
&iasta! upadn$ na du(,u* =e.%i idzie o &nie! jeste& p#zekona0
ny! +e powst#zy&ani ty&i #ozwa+ania&i w o-"%e nie wypyn$
z Ko#ki#y! %e(z zastanowi$ si i posta#aj$ wy.%edzi3! jakie s$
nasze siy i -dzie si znajduj$5 zat#zy&a i(, to do zi&y! a &o+e
nawet p#ze#a+eni niespodziewany& o'#ote& #ze(zy w o-"%e nie
podej&$ wyp#awy! zwasz(za +e! jak sysz! naj'a#dziej do0
.wiad(zony w"dz w'#ew swej wo%i o'j$ ko&end* =e.%i wi(
uj#zy jak$. powa+niejsz$ ak(j z naszej st#ony! (,tnie u(,wy(i
si te-o pozo#u! a'y si wy(o6a3* =este& pewny! +e wie.3 wy0
o%'#zy&i nasze siy5 %udzkie s$dy opie#aj$ si na #ze(za(, za0
syszany(, i %udzie 'a#dziej zazwy(zaj 'oj$ si ty(,! kt"#zy oka0
zuj$ zde(ydowan$ wo% o'#ony p#zed napastnikie&! uwa+aj$
'owie&! +e wido(znie &aj$ oni #"wne i& siy* To wa.nie &o+e
si o'e(nie p#zyda#zy3 Ate)(zyko&* Atakuj$ nas 'owie&
w &nie&aniu! +e nie 'dzie&y i& stawia3 opo#u! i &aj$ do te-o
podstaw! -dy+ nie wa%(zy%i.&y p#ze(iw ni& u 'oku Da(ede
&o)(zyk"w* =e.%i jednak zo'a(z$! +e w'#ew i(, o(zekiwaniu
wykazuje&y odwa-! ta niespodzianka &o+e i(, 'a#dziej p#ze0
#azi3 ni+ #ze(zywista nasza pot-a* Posu(,aj(ie &nie i zde(y0
duj(ie si na ten .&iay p%an! je.%i za. nie (,(e(ie! to p#zy-o0
tuj(ie si p#zynaj&niej jak najszy'(iej do wojny* 8ie(, ka+dy
z was u.wiado&i so'ie! +e %ek(ewa+enie na%e+y p#ze(iwnikowi
okazywa3 w 'oju! na #azie za. naj%epiej nas za'ezpie(zy post0
powanie ost#o+ne i 'oja1%iwe5 takie te+ postpowanie jest naj0
ko#zystniejsze* 8iep#zyja(ie% z'%i+a si5 wie& do'#ze! +e ju+
jest pod +a-%a&i i %ada (,wi%a si zjawi*I
Ty%e powiedzia /e#&ok#ates* Dud za. sy#akuza)ski spie#a
si5 jedni uwa+a%i! +e /e#&ok#ates &"wi niep#awd i +e Ate)0
(zy(y w +adny& wypadku nie p#zy'd$! d#udzy twie#dzi%i! +e
nawet je.%i'y p#zy'y%i! to ni( tak ze-o nie zdoaj$ i& wy#z$0
dzi3! za (o 'y z nawi$zk$ nie od(ie#pie%i* 8iekt"#zy za. (a$
sp#aw w o-"%e so'ie %ek(ewa+y%i i w +a#t o'#a(a%i* 8iewie%u
'yo taki(,! (o wie#zy%i /e#&ok#atesowi i %ka%i si o p#zy0
szo.3* W"w(zas Atena-o#as! kt"#y 'y p#zyw"d($ %udu i &ia
na nie-o najwikszy wpyw! wyst$pi na z-#o&adzeniu i p#ze0
&"wi w ten spos"'9
EKa+dy! kto nie (,(e! +e'y Ate)(zy(y powzi%i taki sza%ony
p%an i p#zy'ywszy tutaj sa&i wyda%i si w nasze #(e! jest
t(,"#ze& a%'o zy& o'ywate%e&* Bo si ty(zy jednak ty(,!
kt"#zy #ozsiewaj$( takie wie.(i wytwa#zaj$ panik! to nie ty%e
dziwi si i(, 'ez(ze%no.(i (o -upo(ie! je+e%i s$dz$! +e nie zo0
stan$ zde&askowani* Zat#wo+eni o swe p#ywatne sp#awy p#a-0
n$ &iasto p#ze#azi3! a+e'y p#zez wywoanie powsze(,nej pa0
niki uk#y3 wasne za&ia#y* I te#az te po-oski do te-o sa&e-o
z&ie#zaj$! nie powstaj$ 'owie& sa&o#zutnie! %e(z #ozsiewane
s$ .wiado&ie p#zez ty(,! kt"#zy sta%e (,($ wywoa3 niepok"j
w &ie.(ie* 7 p#awdopodo'ie)stwie owy(, wie.(i nie wnio0
skuj(ie na podstawie po-osek! %e(z po&y.%(ie nad ty&! jak
&o-%i'y w takiej sytua(ji post$pi3 %udzie &$d#zy i 'a#dzo do0
.wiad(zeni! za jaki(, uwa+a& Ate)(zyk"w* 8ie jest p#ze(ie+
p#awdopodo'ne! +e'y zostawiwszy w G#e(ji Pe%oponezyj(zy0
k"w i nie uko)(zywszy jesz(ze ta&tej wojny wy'ie#a%i si
z wasnej wo%i na d#u-$! od niej nie &niejsz$5 p#ze(iwnie! s$0
dz! +e powinni 'y3 'a#dzo zadowo%eni z te-o! +e &y i(, nie
atakuje&y! &aj$( tak %i(zne i pot+ne pa)stwa*
E=e.%i'y za.! jak wie.(i -osz$! istotnie p#zy'y%i! to s$dz! +e
Sy(y%ia &o+e si i& op#ze3 skute(zniej ni+ Pe%oponez! -dy+
&a pod ka+dy& wz-%de& wiksze zaso'y* Sa&o nasze &iasto
jest o wie%e pot+niejsze od a#&ii! kt"#a! jak &"wi$! &a na nas
napa.3! a nawet od dwuk#otnie wikszej9 wie&! +e nie p#zy0
wioz$ ze so'$ koni ani i(, tu nie dostan$! (,y'a jak$. niewie%0
k$ i%o.3 od E-estyj(zyk"w5 nie p#zy'dzie te+ z ni&i ty%u ,op0
%it"w! i%u &y posiada&y5 p#zyjad$ p#ze(ie+ na ok#ta(,* T#ud0
no jest p#ze'y3 tak da%ek$ d#o- ty%ko na %ekki(, ok#ta(,!
a ("+ dopie#o z (ay& pozostay& sp#zte&! kt"#y nie &o+e 'y3
sk$py p#zy wyp#awie skie#owanej p#ze(iw tak pot+ne&u pa)0
stwu* Wydaje &i si! +e -dy'y nawet p#zy'y%i tutaj i &ie%i do
dyspozy(ji d#u-ie &iasto tak wie%kie jak Sy#akuzy! i za&iesz0
kawszy w s$siedztwie p#owadzi%i wojn z na&i! to i tak! 'd$(
w.#"d sa&y(, niep#zyja(i"! -dy+ (aa Sy(y%ia stanie pod '#o0
ni$! z t#ude& ty%ko &o-%i'y unikn$3 zupenej za-ady* 8iedo0
state(znie zaopat#zeni! opusz(zaj$( ok#ty! dokonywa3 'd$ wy0
pad"w z ndzny(, na&iot"w na niewie%k$ ty%ko od%e-o.3! -dy+
p#zeszkadza3 i& 'dzie nasza jazda* Lwa+a&! +e w o-"%e nie
pot#a6i$ ut#zy&a3 si na %$dzie! o ty%e 'owie& wiksze! &oi&
zdanie&! s$ nasze siy*
EDe(z o ty& wszystki&! #"wnie do'#ze jak ja! wiedz$ Ate)
(zy(y5 wie& te+! +e d'aj$ oni o swe 'ezpie(ze)stwo* Tutaj za.
u&y.%nie &"wi si o #ze(za(, nie istniej$(y(, i nawet nie &o0
-$(y(, si wyda#zy3* Wie&! +e s$ %udzie! kt"#zy nie dzi. po
#az pie#wszy! %e(z od dawna ju+ sta#aj$ si wywoa3 panik
w &asa(,! a'y #ozsiewaj$( takie i jesz(ze -o#sze ka&stwa
p#zej.3 do (zyn"w i za-a#n$3 wadz w pa)stwie* 2oj si jed0
nak! +e'y %i(zne i(, p#"'y nie zostay uwie)(zone powodze0
nie&! je.%i 'dzie&y za sa'i! 'y ust#ze( si p#zed ni&i! zani&
(o. ze-o si stanie! i 'y dowiedziawszy si o i(, knowania(,
up#zedzi3 je wasny& atakie&* 4%ate-o wa.nie pa)stwo nasze
tak #zadko zaznaje spokoju i (z.(iej na#a+one jest na wa%ki
wewnt#zne ni+ na wojn z niep#zyja(ie%e&! a od (zasu do (zasu
&usi znosi3 ty#anie i niesp#awied%iwe despoty(zne #z$dy* 7d
ty(, -wat"w! je.%i ty%ko &nie pop#ze(ie! posta#a& si was
uwo%ni3! +e'y p#zynaj&niej za nasze-o +y(ia do ni(, nie do0
szo* Was! to jest %ud! posta#a& si p#zekona3! a a-itato#"w
uk#"(i3! i to nie ty%ko s(,wytawszy i(, na -o#$(y& u(zynku! (o
jest t#udne! %e(z de&askuj$( i(, uk#yte za&ia#y! kt"#y(, nie
uda i& si w (zyn wp#owadzi3* P#zy '#aku (zujno.(i w#"-
&o+e nas zasko(zy3 i sk#zywdzi3! d%ate-o na%e+y si p#zed ni&
'#oni3 nie wtedy! kiedy k#zywd wy#z$dza! %e(z wtedy! kiedy
knuje (o. ze-o* 7%i-a#(,o& (z.(iowo wyka+ win! (z.(iowo
i(, p#zest#ze-! (z.(iowo pou(z9 wydaje &i si 'owie&! +e
w ten spos"' naj%epiej odwiod i(, od nik(ze&no.(i* A w ko)(u
pytanie! nad kt"#y& si (zsto zastanawiae&9 (ze-"+ to p#a-0
nie(ie! &odzi %udzieF Bzy (,(e(ie dosta3 dow"dztwo w swe
#(eF A%e+ p#awo te-o za'#ania* A p#awo to nie po to ustano0
wiono! a'y was o'#a+a3! &i&o +e pot#a6i(ie sp#awowa3 wa0
dz! %e(z #a(zej d%ate-o! +e jej sp#awowa3 nie pot#a6i(ie* A &o0
+e (,(e(ie &ie3 p#zywi%eje w stosunku do inny(,F Bzy+ 'yo'y
to sp#awied%iwe! -dy'y o'ywate%e te-o sa&e-o pa)stwa nie
&ie%i ty(, sa&y(, p#awF
EPowie kto.! +e de&ok#a(ja nie jest ani #ozu&na! ani sp#a0
wied%iwa i +e naj%epiej #z$dz$ %udzie 'o-a(i* =a za. twie#dz! +e
po pie#wsze pa)stwo two#zy %ud! a o%i-a#(,ia jest ty%ko je-o
(z$stk$5 po wt"#e %udzie 'o-a(i naj%epiej pi%nuj$ pienidzy! %u0
dzie #ozu&ni udzie%aj$ &$d#y(, #ad! a%e naj%epsze de(yzje po0
dej&uje %ud po wysu(,aniu p#zedo+ony(, &u wniosk"w5
w ko)(u w ust#oju de&ok#aty(zny& wszystkie te k%asy! za#"w0
no ka+da z oso'na jak wszystkie #aze&! ko#zystaj$ z #"wny(,
p#aw* 7%i-a#(,ia za. z&usza %ud do wsp"udziau w nie'ezpie0
(ze)stwa(,! nato&iast ko#zy.(i ju+ nie w (z.(i! a%e w (ao.(i
d%a sie'ie za-a#nia9 te-o wa.nie p#a-n$ nasi &o+nowad(y
i i(, &odzie+* W tak wie%ki& pa)stwie jak nasze nie pot#a6i$
oni te-o osi$-n$3*
EA%e! o najnie#ozu&niejsi z wszystki(, znany(, &i /e%%en"w!
najnie#ozu&niejsi! je.%i nie wie(ie! +e z&ie#za(ie do k%ski! a%'o
najpod%ejsi! je.%i wie(ie! a &i&o to do niej z&ie#za(ie < p#zej0
#zyj(ie+ w#esz(ie %u' z&ie)(ie swe po-%$dy i sta#aj(ie si po0
&no+y3 wsp"%ne do'#o pa)stwa* L.wiado&(ie so'ie! +e w ten
spos"' &o+ni zyskaj$ ty%e+ (o %ud! je.%i nie wi(ej! w p#ze(iw0
ny& za. #azie na#azi(ie si na st#at wszystkie-o* P#zesta)(ie
sze#zy3 niepokoj$(e po-oski! -dy+ &a(ie do (zynienia z %ud1&i!
kt"#zy was p#zej#ze%i i nie pozwo%$ na to* =e.%i nawet Ate)0
(zy(y p#zyjd$! pa)stwo nasze pot#a6i si sa&o o'#oni3 w spo0
s"' sie'ie -odny! a ponadto &a&y st#ate-"w! kt"#zy si o to
posta#aj$* =e+e%i za.! jak s$dz! w wie.(ia(, ty(, nie &a ani
1d1'a p#awdy! to pa)stwo nie u%e-nie pani(e na skutek wa0
szy(, p%otek! nie wy'ie#ze was na wodz"w i nie p"jdzie do0
'#owo%nie w ja#z&o niewo%i* Sa&o o(eni sytua(j i os$dzi
wasze sowa tak jak wasze (zyny! +adny&i te+ po-oska&i nie
da so'ie ode'#a3 wo%no.(i! %e(z (zujne i nieustp%iwe posta#a si
j$ ut#zy&a3*I
W ten spos"' p#ze&"wi Atena-o#as* W"w(zas powsta je0
den ze st#ate-"w i nie pozwa%aj$( ju+ niko&u p#ze&awia3 sa&
tak si wypowiedzia w tej sp#awie9 E8ie jest #ze(z$ #ozt#opn$
o'#zu(a3 si nawzaje& osz(ze#stwa&i ani i(, wysu(,iwa35 #a0
(zej na%e+y zw#"(i3 uwa- na to! (o na& donosz$! a+e'y za0
#"wno jednostka jak i (ae pa)stwo do'#ze si p#zy-otowao
do odpa#(ia napastnik"w* A je+e%i nawet oka+e si to niepo0
t#ze'ne! to ni( si na ty& nie st#a(i! -dy pa)stwo zostanie za0
opat#zone w konie! '#o) i inne #ze(zy pot#ze'ne do p#owadze0
nia wojny* Sta#anie i pie(z nad ty& o'ej&ie&y &y! st#ate0
-owie5 posta#a&y si #"wnie+ o wysanie pos"w do pa)stw sy0
(y%ijski(,! 'y zasi-n$3 jzyka i zaatwi3 wszystko (o konie(z0
ne* Bz.(iowo ju+ po&y.%e%i.&y o ty& i zawiado&i&y was
o wszystki&! (ze-o si dowie&y*I Po tej &owie st#ate-a Sy#a
kuza)(zy(y si #ozesz%i*
Ate)(zy(y za.! podo'nie jak wszys(y i(, sp#zy&ie#ze)(y! 'y%i
ju+ na Ko#ki#ze* St#ate-owie dokona%i najpie#w p#ze-%$du woj0
ska i usta%i%i po#z$dek! w jaki& &ie%i pyn$3 i o'ozowa3* Po0
dzie%iwszy 6%ot na t#zy eskad#y! wy%osowa%i nad ni&i dow"dz0
two! a'y pyn$( #aze& nie na#azi3 si na '#ak wody! po#t"w
i inny(, pot#ze'ny(, #ze(zy i a'y atwiej 'yo ut#zy&a3 po0
#z$dek i dys(yp%in w a#&ii! -dy ka+da eskad#a 'dzie &iaa
swoje-o wodza* 8astpnie wysa%i p#zode& t#zy ok#ty do Ita0
%ii i na Sy(y%i! +e'y z'ada3! kt"#e &iasta i(, p#zyj&$* 7k#0
to& ty& kazano w#"(i3! a'y z'%i+aj$( si do wy'#ze+y z -"#y
wiedziano! na (o &o+na %i(zy3*
Pote&! ju+ z (a$ 6%ot$! wy#uszy%i Ate)(zy(y z Ko#ki#y i zd$0
+a%i na Sy(y%i* T#"j#zdow("w &ie%i o-"e& sto t#zydzie.(i
(zte#y! a p#"(z te-o dwa #odyjskie pi3dziesi(iowiosow(e5
w ty& 'yo sto atty(ki(, :sze.3dziesi$t %ekki(, i (zte#dzie.(i
t#anspo#tow("w d%a wojska;! #eszty dosta#(zy%i B,io(i i inni
sp#zy&ie#ze)(y* /op%it"w 'yo o-"e& pi3 tysi(y stu! z te-o
tysi$( pi(iuset Ate)(zyk"w z %ist po'o#owy(, i sied&iuset
tet"w @ peni$(y(, 6unk(je &a#yna#zy5 #eszta 'io#$(a udzia
w tej wyp#awie skadaa si (z.(iowo z poddany(, ate)ski(,!
(z.(iowo z pi(iuset A#-iw(zyk"w i dwustu pi3dziesi(iu
Mantynej(zyk"w o#az naje&nik"w* Qu(znik"w 'yo o-"e&
(zte#ystu dziewi3dziesi(iu! z te-o osie&dziesi(iu k#ete)ski(,!
p#"(z te-o sied&iuset p#o(a#zy #odyjski(, i stu dwudziestu
%ekkoz'#ojny(, e&i-#ant"w z Me-a#y* 2y te+ jeden t#anspo#0
towie( do p#zewozu koni wioz$(y na swy& pokadzie t#zy0
dziestu je1d1("w*
Z taki&i sia&i wy#uszaa ta pie#wsza wyp#awa na Sy(y%i*
Towa#zyszyo jej t#zydzie.(i statk"w t#anspo#towy(, do p#ze0
wozu z'o+a! wioz$(y(, pieka#zy! &u#a#zy i (ie.%i o#az (ay
sp#zt pot#ze'ny p#zy 'udowie &u#"w! a #aze& ze statka&i
pyno sto p#zy&usowo za#ekwi#owany(, odzi5 wie%e za. in0
ny(, statk"w i odzi pyno tak+e z wasnej wo%i w (e%a(,
,and%owy(,* Baa ta 6%ota p#zep#awiaa si w"w(zas z Ko#ki#y
p#zez Zatok =o)sk$* Bz.3 p#zy'ia do P#zy%$dka =api-ij
skie-o! (z.3 do Ta#entu! (z.3 w inny(, do-odny(, &iejs(a(,5
pote& #uszy%i w d#o- wzdu+ Ita%ii* Miasta ita%skie nie
wpusz(zay i(, jednak w o'#' &u#"w i nie pozwa%ay na ko0
#zystanie z ta#-owisk! u+y(zaj$( i& jedynie p#awa do ko#zysta0
nia z wody i p#zystani* Ta#ent za. i Dok#oj nawet i na to si
nie z-adzay* W ko)(u p#zy'y%i do Re-ion %e+$(e-o na p#zy0
%$dku Ita%ii* Ta& si wszys(y z'ie#a%i* Kiedy i(, nie wpusz(zono
do &iasta! #oz'i%i o'"z poza je-o o'#'e&! w .wity& ok#-u
A#te&idy! -dzie Re-io)(zy(y u#z$dzi%i i& #"wnie+ ta#-owisko*
Wy(i$-n$wszy ok#ty na '#ze- odpo(zywa%i* 8astpnie nawi$0
za%i #oz&owy z Re-io)(zyka&i i wskazywa%i i&! +e jako B,a%
kidyj(zy(y z po(,odzenia powinni p#zyj.3 z po&o($ Deonty)0
(zyko&! kt"#zy te+ 'y%i po(,odzenia (,a%kidyjskie-o5 Re-io)0
(zy(y jednak o.wiad(zy%i! +e za(,owaj$ neut#a%no.3 i postpo0
wa3 'd$ z-odnie z postanowienia&i! jakie powez&$ wszys(y
inni Ita%ikowie* Ate)(zy(y zastanawia%i si nad p%ane& dziaa0
nia na Sy(y%ii! a #"wno(ze.nie (zeka%i na pow#"t ok#t"w wy0
sany(, do E-esty! (,($( si p#zekona3! jak w #ze(zywisto.(i
wy-%$da sp#awa pienidzy! o kt"#y(, &"wi%i w Atena(, poso0
wie e-estyjs(y*
W ty& (zasie ze wszystki(, st#on! a zwasz(za od wysany(,
wywiadow("w! nad(,odziy ju+ do Sy#akuz (akie& pewne wia0
do&o.(i o 6%o(ie ate)skiej w Re-ion* Lwie#zono wi( w wyp#a0
w ate)sk$ i za(zto z (a$ ene#-i$ p#zy-otowywa3 si do woj0
ny* 4o &iejs(owo.(i za&ieszkany(, p#zez Syku%"w wysyano
'$d1 pos"w! '$d1 te+ zao-i5 6o#te(e w k#aju o'sadzano woj0
skie&! a w &ie.(ie p#ze-%$dano! (zy '#o) i konie znajduj$ si
w odpowiedni& stanie* W o-"%e #o'iono wsze%kie-o #odzaju
p#zy-otowania! jak zwyk%e w o'%i(zu szy'kiej i %ada (,wi%a
-#o+$(ej wojny*
T#zy ok#ty wysane up#zednio do E-esty pow#"(iy do Ate)0
(zyk"w w Re-ion z wiado&o.(i$! +e poza t#zydziesto&a ta%en0
ta&i nie &a w E-e.(ie +adny(, p#zy#ze(zony(, pienidzy* Wo0
dz"w ate)ski(, od #azu znie(,(io to pie#wsze niepowodze0
nie i to! +e Re-io)(zy(y! kt"#y(, najpie#w za(z%i na&awia3
i na kt"#y(, jako po'#aty&("w Deonty)(zyk"w i dawny(, i(,
p#zyja(i" najwi(ej %i(zy%i! nie (,(ie%i si p#zy$(zy3 do wy0
p#awy* 4%a 8ikiasa sp#awa e-estyjska nie 'ya ni(zy& nie0
o(zekiwany&! jednak dwaj pozosta%i wodzowie nie &o-%i si
z ty& po-odzi3* Kiedy posowie ate)s(y po #az pie#wszy p#zy0
'y%i do E-esty w (e%u sp#awdzenia pienidzy! E-estyj(zy(y po0
su+y%i si nastpuj$(y& podstpe&* Pop#owadzi%i pos"w do
.wi$tyni A6#odyty w E#yksie i pokaza%i i& wota! jak &isy
o6ia#ne! dz'any! kadzie%ni(e i inne do.3 %i(zne sp#zty ze s#e0
'#a! kt"#e &i&o niewie%kiej wa#to.(i wywie#ay du+e w#a+e0
nie* L#z$dza%i #"wnie+ p#ywatne p#zyj(ia d%a zao-i t#"j#z
dow("w i znosi%i na nie do do&"w p#ywatny(, zote i s#e'#ne
pu(,a#y '$d1 z sa&ej E-esty! '$d1 wypo+y(zone z po'%iski(,
&iast 6eni(ki(, i ,e%%e)ski(,! i p#zedstawia%i je jako wasne*
Poniewa+ za. wszdzie u+ywano p#zewa+nie te-o sa&e-o sp#z0
tu! tak wie%kie 'o-a(twa na-#o&adzone w ka+dy& do&u o(za0
#oway &a#yna#zy ate)ski(,* W#"(iwszy do Aten sze#oko #oz0
powiada%i! +e widzie%i o-#o&ne 'o-a(twa* W ten spos"'! sa&i
oszukani! da%ej sze#zy%i 6aszywe wie.(i* Kiedy wyszo na jaw!
+e w E-e.(ie nie &a pienidzy! na#azi%i si na %i(zne za#zuty
ze st#ony wojska* Ty&(zase& wodzowie zastanawia%i si nad
sytua(j$*
8ikias 'y zdania! +e powinni popyn$3 z (a$ si$ z'#ojn$
p#ze(iw Se%inuntowi! kt"#y 'y -"wny& (e%e& wyp#awy* =e.%i
E-estyj(zy(y dosta#(z$ pienidzy d%a (ae-o wojska! to opie0
#aj$( si na ty& na%e+y powzi$3 odpowiedni$ de(yzj! w p#ze0
(iwny& za. wypadku t#ze'a za+$da3 od ni(, +ywno.(i d%a
sze.3dziesi(iu ok#t"w! o kt"#y(, p#zysanie p#osi%i! i zat#zy0
&awszy si jesz(ze na &iejs(u! z&usi3 Se%inuntyj(zyk"w po
do'#o(i a%'o si$ do z-ody z E-estyj(zyka&i5 nastpnie powinni
'y%i Ate)(zy(y! zdanie& 8ikiasa! p#zepyn$3 ty%ko o'ok inny(,
&iast i pokazawszy i& pot- Aten o#az -otowo.3 popa#(ia
p#zyja(i" i sp#zy&ie#ze)("w odpyn$3 do do&u! (,y'a +e ty&0
(zase& nada#zya'y si jaka. niespodziewana sposo'no.3 udzie0
%enia po&o(y Deonty)(zyko& %u' pozyskania kt"#e-o. z &iast
'ez na#a+enia Aten na wydatki i nie'ezpie(ze)stwa*
A%ki'iades nato&iast o.wiad(zy! +e wypyn$wszy z tak wie%0
k$ ekspedy(j$ ,a)'$ 'yo'y z ni(zy& pow#a(a3 do do&u! +e
t#ze'a #ozesa3 ,e#o%d"w do wszystki(, &iast z wyj$tkie& Se0
%inuntu i Sy#akuz i sta#a3 si jedny(, Syku%"w od(i$-n$3 od
Sy#akuz! a inny(, pozyska3! 'y dosta#(za%i Ate)(zyko& +yw0
no.(i i posik"w5 p#zede wszystki& jednak! zdanie& je-o!
na%e+ao nakoni3 do te-o Messy)(zyk"w! -dy+ &ieszkaj$
oni nad (ie.nin$ p#zy sa&y& wje1dzie na Sy(y%i i ponie0
wa+ 6%ota zna%aza'y ta& naj%epsz$ p#zysta) i stanowisko*
Po pozyskaniu &iast i usta%eniu! za ki& si opowiedz$! na%e0
+ao'y ude#zy3 na Sy#akuzy i Se%inunt! (,y'a +e Se%inunt po0
-odzi si z E-est$! a Sy#akuzy pozwo%$ si Deonty)(zyko&
osied%i3*
Da&a(,os za. o.wiad(zy! +e na%e+y od #azu pyn$3 p#ze(iw
Sy#akuzo& i jak najszy'(iej sto(zy3 'itw pod &iaste&! do0
p"ki Sy#akuza)(zy(y s$ jesz(ze nie p#zy-otowani i wyst#aszeni*
Twie#dzi! +e ka+de wojsko jest z po(z$tku naj-#o1niejsze9 je0
.%i za. zw%eka i nie zjawia si! p#ze(iwnik na'ie#a odwa-i
i uj#zawszy je odnosi si do nie-o z wikszy& %ek(ewa+enie&*
8ato&iast niespodziewane nata#(ie w (,wi%i pie#wsze-o p#ze0
#a+enia p#zyniesie Ate)(zyko& zwy(istwo wyo%'#zy&iaj$( i(,
siy i wywouj$( o'#az p#zyszy(, k%sk! a p#zede wszystki&
'ezpo.#edni$ -#oz 'itwy* Da&a(,os twie#dzi! +e wie%u Sy#a0
kuza)(zyk"w pozostanie p#awdopodo'nie na po%a(, za &iaste&
nie wie#z$( w nadej.(ie Ate)(zyk"w5 a -dy'y si nawet wy(o0
6a%i w o'#' &u#"w! to wojsku! kt"#e zwy(i+y w po%u i #ozo+y
si o'oze& pod &iaste&! i tak nie za'#aknie pot#ze'ny(, za0
so'"w* 4ziki te&u #eszta Sy(y%ij(zyk"w sp#zy&ie#zy si nie
z Sy#akuza&i! %e(z z Ate)(zyka&i nie wy(zekuj$(! na kt"#$
st#on p#ze(,y%i si zwy(istwo* 8a%e+y te+ uda3 si do Me-a#y
i zao+y3 ta& 'az d%a 6%oty5 jest to &iejs(e nie za&ieszkae
i %e+$(e w niewie%kiej od%e-o.(i od Sy#akuz! za#"wno je.%i idzie
o d#o- &o#sk$ jak %$dow$*
Tak wi( #adzi Da&a(,os! w ko)(u jednak p#zy$(zy si
do zdania A%ki'iadesa* Ten p#zepyn$wszy na swy& ok#(ie
do Messyny na&awia Messy)(zyk"w do zawa#(ia p#zy&ie#za!
jednak+e nie zdoa i(, do te-o nakoni3* 7t#zy&awszy odpo0
wied1! +e nie wpusz(z$ Ate)(zyk"w do &iasta! ty%ko na ze0
wn$t#z wystawi$ i& ta#-owisko! odpyn$ do Re-ion* St#ate0
-owie wy'#a%i za#az sze.3dziesi$t ok#t"w! o'sadzi%i je zao-$
i zaopat#zywszy w zapasy popyn%i do 8aksos5 #eszt wojska
i jedne-o st#ate-a zostawi%i w Re-ion* Wpusz(zeni p#zez 8ak
syj(zyk"w do &iasta! popyn%i sta&t$d do Katany! a kiedy
Katanej(zy(y od&"wi%i i& wjazdu < w &ie.(ie 'owie& znajdo0
wa%i si zwo%enni(y Sy#akuz < popyn%i do uj.(ia #zeki Te#ias
i ta& p#zeno(owa%i* 8astpne-o dnia z (a$ 6%ot$ popyn%i
w wy(i$-nitej %inii p#ze(iw Sy#akuzo&5 dziesi3 ok#t"w wy0
sa%i p#zode& do wie%kie-o po#tu w Sy#akuza(,* Zao-a i(,
&iaa z'ada3! (zy nie .(i$-nito ta& jaki(, statk"w na wod!
a nastpnie podpyn$wszy do %$du o'wie.(i3 z ok#t"w o p#zy0
'y(iu Ate)(zyk"w! kt"#zy z-odnie z p#zy&ie#ze& i wza&i
k#wi $(z$(y&i i(, z Deonty)(zyka&i (,($ i(, sp#owadzi3 do
oj(zyzny5 wszys(y wi( p#ze'ywaj$(y w Sy#akuza(, Deonty)
(zy(y winni 'ez o'awy uda3 si do Ate)(zyk"w jako swy(,
p#zyja(i" i do'#o(zy)("w* Gdy o'wiesz(zono to i o'ej#zano
&iasto! po#ty i &iejs(e! kt"#e &iao 'y3 'az$ wojenn$! ok#ty
odpyny z pow#ote& do Katany*
Katanej(zy(y od'ywszy z-#o&adzenie nie z-odzi%i si na
wpusz(zenie wojska ate)skie-o! jednak+e zap#osi%i wodz"w
ate)ski(,! 'y &o-%i oni wyjawi3 swe +y(zenia* Pod(zas &owy
A%ki'iadesa! kiedy uwa-a wszystki(, o'ywate%i zajta 'ya
z-#o&adzenie&! +onie#ze wya&a%i &a$! 1%e z'udowan$ '#a&0
k i wta#-n$wszy niespost#ze+enie do &iasta uda%i si p#osto
na #ynek* 8ie%i(zni zwo%enni(y Sy#akuz uj#zawszy wojsko
w &ie.(ie p#ze#azi%i si i u(iek%i (,ykie&! wszys(y inni za.
u(,wa%i%i zawa#(ie p#zy&ie#za z Ate)(zyka&i i za+$da%i sp#o0
wadzenia wojska ate)skie-o z Re-ion* Ate)(zy(y popyn%i wie(
do Re-ion! a nastpnie! ju+ z (a$ si$ z'#ojn$! #uszy%i do Ka0
tany* P#zy'ywszy ta&! #oz'i%i o'"z*
4oniesiono i& wtedy z Ka&a#yny! +e &iasto to p#zejdzie na
i(, st#on! je.%i si ty%ko zjawi$! i +e Sy#akuza)(zy(y o'sadza0
j$ ok#ty zao-$* Z (a$ wi( si$ z'#ojn$ popyn%i najpie#w
ku Sy#akuzo&* P#zekonawszy si jednak! +e nie &a &owy
o o'sadzaniu ok#t"w p#zez Sy#akuza)(zyk"w! pod$+y%i znowu
do Ka&a#yny i zat#zy&awszy si na wy'#ze+u wysa%i do &ia0
sta ,e#o%d"w* Ka&a#y)(zy(y nie (,(ie%i jednak wpu.(i3 Ate)0
(zyk"w do &iasta powouj$( si na to! +e zwi$zani s$ zap#zy0
si+ony& t#aktate&! wedu- kt"#e-o wo%no i& p#zyj&owa3 ty%0
ko pojedyn(ze ok#ty ate)skie! (,y'a +e sa&i zawezw$ %i(zniej0
sz$ eskad#* Ate)(zy(y ni( wi( nie osi$-n$wszy odpyn%i
i wy%$dowa%i w pewny& punk(ie! -dzie zupi%i te#yto#iu& sy
#akuza)skie* Kiedy jednak zjawia si z odsie(z$ jazda sy#a
kuza)ska! st#a(iwszy -a#.3 %ekkoz'#ojny(, #ozp#oszony(, w te0
#enie! w#"(i%i do Katany*
Tutaj zastaj$ ok#t >Sa%a&inia?! kt"#y p#zy'y z Aten po
A%ki'iadesa z #ozkaze& pow#otu do &iasta w (e%u o'#ony p#zed
za#zuta&i stawiany&i &u p#zez pa)stwo5 ok#t p#zy'y #"w0
nie+ po niekt"#y(, +onie#zy A%ki'iadesa! za&ieszany(, w sp#a0
w z'ez(zesz(zenia &iste#i"w i ,e#&* Ate)(zy(y po wyje1dzie
wojska nie p#ze#wa%i 'owie& do(,odze) w sp#awie ,e#& i &i0
ste#i"w i nie 'adaj$( wia#y-odno.(i donosi(ie%i! %e(z do wszyst0
kie-o odnosz$( si podej#z%iwie! osadza%i w wizieniu zupenie
u(z(iwy(, o'ywate%i! daj$( wia# doniesienio& ajdak"w* Lwa0
+a%i za wa+niejsze z'ada3 sp#aw i wyk#y3 p#awd! ni+ wy0
pu.(i3 'ez do(,odzenia nawet najpo#z$dniejsze-o o'ywate0
%a! kt"#e-o kto. pody oska#+y* Dud 'owie& wiedz$( z opo0
wie.(i! +e st#aszna 'ya ty#ania Pizyst#ata i je-o syn"w i +e
o'a%ona zostaa nie p#zez sa&y(, Ate)(zyk"w i /a#&odiosa!
%e(z p#zez Da(ede&o)(zyk"w! +y (i$-%e w st#a(,u i do wszyst0
kie-o odnosi si podej#z%iwie*
Za&a(, dokonany p#zez A#ysto-ejtona i /a#&odiosa &ia
sw"j po(z$tek w sp#awie &iosnej! o kt"#ej sz(ze-"owo opo0
wie&! a'y wykaza3! jak to nie ty%ko inni G#e(y! %e(z nawet
sa&i Ate)(zy(y niedokadnie p#zedstawiaj$ sp#awy swoi(, ty0
#an"w i sa& wypadek* Po .&ie#(i Pizyst#ata! kt"#y u&a#
w podeszy& wieku! ty#ani o'j$ nie /ippa#(,! jak to si po0
spo%i(ie s$dzi! %e(z najsta#szy z '#a(i! /ippias* /a#&odios znaj0
dowa si w"w(zas w kwie(ie %at i p#o&ienia u#od$* A#ysto
-ejton! o'ywate% ate)ski ze .#edni(, s6e#! zapaa ku nie&u
&io.(i$! kt"#a zostaa odwzaje&niona* Tak+e /ippa#(,! syn
Pizyst#ata! sta#a si uwie.3 /a#&odiosa! kt"#y jednak nie u%e-
i oska#+y /ippa#(,a p#zed A#ysto-ejtone&* Ten powodowany
zazd#o.(i$ i %kaj$( si! 'y /ippa#(, dziki swej potdze nie
ode'#a &u si$ ko(,anka! od #azu postanawia wyko#zysta3 swe
wpywy i o'a%i3 ty#ani* Gdy ty&(zase& /ippa#(, ponownie
nastaj$( na /a#&odiosa ni(ze-o nie osi$-n$! nie &y.%a sto0
sowa3 siy! %e(z postanowi pod jaki&ko%wiek pozo#e& o'#azi3
-o w spos"' nie zw#a(aj$(y uwa-i* W o-"%e je-o #z$dy
nie 'yy d%a %udu p#zyk#e i nie wz'udzay nienawi.(i* P#zez
'a#dzo du-i (zas ty#ani #z$dzi%i u(z(iwie i &$d#ze5 od pod0
dany(, po'ie#a%i jedynie dwudziest$ (z.3 do(,od"w! upik0
sza%i &iasto! p#owadzi%i wojny i skada%i w .wi$tynia(, o6ia#y*
Miasto sa&o #z$dzio si wedu- dawny(, p#aw z ty& ty%ko
zast#ze+enie&! +e ty#ani sta#a%i si! 'y zawsze kto. z i(, #o0
dziny znajdowa si p#zy wadzy* Midzy inny&i (zonka&i
te-o #odu! kt"#zy sp#awowa%i #o(zny u#z$d a#(,onta w Ate0
na(,! 'y tak+e Pizyst#at! syn ty#ana /ippiasa! nosz$(y i&i
po dziadku! ten sa&! kt"#y za swe-o a#(,ontatu wystawi
ota#z dwunastu 'o-"w na a-o#ze i ota#z Apo%%ona Pityjskie0
-o w je-o .wity& ok#-u* 4o owe-o ota#za na #ynku %ud
ate)ski p#zy'udowa p"1niej wikszy &u# i napis usun$! na
ota#zu nato&iast w .wity& ok#-u Apo%%ona Pityjskie-o dzi.
jesz(ze wida3 zata#te %ite#y napisu9
Pomnik ten "pollonowi Pizystrat, syn Hippiasa,
1a arc&ontatu swego w *wi$tym postawi okr$gu
To! +e /ippias jako najsta#szy syn Pizyst#ata sp#awowa
wadz! wie& z (a$ pewno.(i$ %epiej od inny(,5 &o+na to za.
wywnioskowa3 tak+e z nastpuj$(y(, dany(,9 spo.#"d swy(,
p#awnie uznany(, '#a(i on jeden &ia dzie(i! jak wskazuje
na to wy+ej p#zyto(zony napis na ota#zu o#az ste%a usta0
wiona p#zez Ate)(zyk"w na ak#opo%i ku pa&i(i 'ezp#awia
ty#an"w5 na ste%i tej nie wy&ieniono +adne-o syna Tessa%osa
ani /ippa#(,a! wy&ieniono nato&iast pi(iu syn"w /ippiasa!
kt"#y(, &ia w &a+e)stwie z Mi#syn$! ("#k$ Ka%%iasa! syna
/ype#o(,idesa5 'yo za. #ze(z$ (akie& natu#a%n$! +e jako naj0
sta#szy najw(ze.niej si o+eni* 8adto na ste%i nazwisko je-o
wypisane jest tu+ po nazwisku oj(a! (o #"wnie+ tu&a(zy si
ty&! +e 'y najsta#szy i po oj(u o'j$ ty#ani* Wydaje &i si
#"wnie+! +e /ippias nie 'y'y w"w(zas od #azu tak atwo o'j$
i ut#zy&a wadzy! -dy'y /ippa#(, w dniu swojej .&ie#(i 'y
ty#ane&! a on dopie#o te-o sa&e-o dnia wadz o'ej&owa5
poniewa+ jednak o'ywate%e od dawna 'a%i si /ippiasa! a na0
je&ni(y wd#o+eni 'y%i do dys(yp%iny! &ia on wysta#(zaj$(e
siy! a'y si pewnie ut#zy&a3 p#zy wadzy* Zupenie ina(zej
za(,owywa'y si! -dy'y 'y &odszy& '#ate& i nie 'y od
dawna p#zyzwy(zajony do #z$dzenia* Tak si jednak zo+yo!
+e /ippa#(, p#zez sw$ niesz(z.%iw$ .&ie#3 sta si 'a#dziej
znany! i wskutek te-o wytwo#zyo si &nie&anie! +e 'y ty0
#ane&*
Kiedy wi( /a#&odios nie u%e- je-o na&owo&! /ippa#(,!
tak jak za&y.%a! dotk%iwie -o o'#azi* Wezwano nieza&+n$
siost# /a#&odiosa i o.wiad(zono jej! +e 'dzie niosa koszyk
pod(zas jakiei. u#o(zystej p#o(esji! p"1niej za. odda%ono j$
twie#dz$(! +e w(a%e nie 'Ta wzywana! -dy+ nie jest -odna ta0
kie-o zasz(zytu* /a#&odios od(zu to niezwyk%e 'o%e.nie! a %esz0
(ze 'o%e.niej < ze wz-%du na /a#&odiosa < A#ysto-ejton*
P#zy-otowywa%i wie( za&a(, w po#ozu&ieniu z inny&i* Bze0
ka%i jedynie na nadej.(ie wie%ki(, Panatenaj"w! -dy+ 'y to
dzie)! w kt"#y& o'ywate%e 'io#$(y udzia w p#o(esji &o-%i 'ez
'udzenia podej#ze) ze'#a3 si uz'#ojeni* Za(z$3 &ie%i oni o'aj!
inni za. &ie%i od #azu p#zy$(zy3 si do ak(ji i wyst$pi3 p#ze0
(iwko st#a+y p#zy'o(znej* Ze wz-%du na 'ezpie(ze)stwo %i(z'a
sp#zysi+ony(, 'ya niewie%ka9 spodziewa%i si jednak! +e je.%i
ty%ko odwa+$ si na pie#wszy k#ok! tak+e niewtaje&ni(zeni!
posiadaj$( '#o)! do$(z$ si do ni(,! 'y #aze& odzyska3 wo%0
no.3*
Kiedy nadeszo .wito! /ippias #aze& ze swoj$ st#a+$ p#zy0
'o(zn$ zaj&owa si poza &iaste& na tak zwany& Ke#a&ej0
ku @ o#-aniza(j$ u#o(zyste-o po(,odu* /a#&odios za. i A#ysto0
-ejton! uz'#ojeni w szty%ety! z'%i+y%i si! +e'y dokona3 za&a0
(,u* De(z kiedy uj#ze%i jedne-o ze spiskow("w #oz&awiaj$(e-o
p#zyja1nie z /ippiase&! do kt"#e-o ka+dy &ia atwy dostp <
z%k%i si! +e zosta%i zd#adzeni i +e %ada (,wi%a zostan$ poj&ani*
B,($( wi(! je.%i si uda! ze&.(i3 si p#zedte& na (zowieku!
kt"#y i& '"% zada i p#zez kt"#e-o na#a+a%i si na to nie'ez0
pie(ze)stwo! #uszy%i p#zez '#a& z pow#ote& do &iasta i na0
potka%i /ippa#(,a koo &iejs(a zwane-o Deoko#ion* 8a ni( nie
zwa+aj$(! o'aj! jeden powodowany zazd#o.(i$! d#u-i po(zu(ie&
doznanej o'e%-i! w najwy+szy& podnie(eniu -o dopadaj$! za0
daj$ &u (ios i za'ijaj$* Gdy z'ie- si tu& %udzi! A#ysto-ej0
tonowi udao si w pie#wszej (,wi%i u&kn$3 p#zed st#a+$! p"10
niej -o jednak ujto i za&(zono* /a#&odios z-in$ na &iejs(u*
Kiedy doniesiono o ty& /ippiasowi na Ke#a&ejku! nie uda
si on od #azu na &iejs(e wypadku! %e(z skie#owa si w st#on
,op%it"w! kt"#zy &ie%i wzi$3 udzia w p#o(esji i sta%i z'yt da0
%eko! 'y &o-%i z&ia#kowa3! (o si stao* Tu z &in$ o'ojtn$!
a'y nikt si nie &"- ni(ze-o do&y.%i3! kaza i& si ustawi3 'ez
'#oni na wskazany& p#zez sie'ie &iejs(u* /op%i(i wykona%i
#ozkaz w p#zekonaniu! +e /ippias za&ie#za wy-osi3 do ni(,
jakie. p#ze&"wienie* 7n za. po%e(iwszy swej st#a+y p#zy'o(z0
nej usun$3 '#o)! od #azu wy'#a z tu&u %udzi so'ie podej#za0
ny(, i wszystki(, ty(,! p#zy kt"#y(, zna%eziono szty%et5 p#zy
p#o(esja(, wystpowano 'owie& wedu- zwy(zaju jedynie
z ta#(z$ i w"(zni$*
W ten spos"' ud#ka &iosna staa si po(z$tkie& za&a(,u!
a na-y st#a(, spowodowa nieo'%i(za%n$ .&iao.3 /a#&odiosa
i A#ysto-ejtona* Po ty& wypadku ty#ania staa si d%a Ate)
(zyk"w u(i$+%iwsza! a /ippias! 'a#dziej ju+ zast#aszony! skazy0
wa na .&ie#3 wie%u o'ywate%i5 #"wno(ze.nie szuka opa#(ia
u o'(y(,! a'y w #azie p#zew#otu upat#zy3 so'ie 'ezpie(zne
s(,#onienie* W ty& (e%u ("#k sw$ A#(,edyk odda za +on
Ajantydesowi! synowi ty#ana %a&psa(e)skie-o /ippok%esa!
&i&o +e 'y Ate)(zykie&! a ta&ten Da&psa(e)(zykie&5 dowie0
dzia si 'owie&! +e #odzina ta &a wie%kie zna(zenie na dwo0
#ze k#"%a 4a#iusza* G#"' A#(,edyki znajduje si w Da&psakos5
jest na ni& nastpuj$(y napis9
%rb ten ukrywa proc&y "rc&edyki, crki Hippiasa,
M$)a pierwszego w Helladzie 8&o- crk+ bya i )on+,
9iostr+ i matk+ tyranw, pyc&y nie znao jej serce
=esz(ze p#zez t#zy %ata 'y /ippias ty#ane& w Atena(,!
w (zwa#ty& za. #oku zosta poz'awiony wadzy p#zez Da(ede
&o)(zyk"w i wy-nany(, pop#zednio A%k&eonid"w* 7t#zy
&awszy -wa#an(j 'ezpie(ze)stwa uda si do Sy-ejon i Da&p0
sakos do Ajantydesa! sta&t$d za. do k#"%a 4a#iusza! a w dwa0
dzie.(ia %at p"1niej ju+ jako sta#ze( '#a udzia w 'itwie pod
Ma#atone& po st#onie Med"w*
Te wypadki p#zypo&nia so'ie w"w(zas %ud ate)ski* 4%ate-o
wykazywa nieustp%iwo.3 i podej#z%iwo.3 w stosunku do oska#0
+ony(, w sp#awie &iste#i"w5 ka+da #ze(z wydawaa si %udzio&
wynikie& sp#zysi+enia &aj$(e-o na (e%u wp#owadzenie ty#a0
nii i o%i-a#(,ii* Wszystko to wywoywao niezwyke wz'u#zenie!
wie%u wy'itny(, o'ywate%i siedziao po wizienia(,! a ko)(a
tej ak(ji nie 'yo wida3 < z dnia na dzie) (o#az 'a#dziej 6o%0
-owano ok#u(ie)stwu i (o#az wi(ej %udzi wiziono* W#esz(ie
kto.! na ki&! jak si zdawao! (i$+yy najwiksze za#zuty! daje
si na&"wi3 jedne&u z wsp"wi1ni"w do zo+enia zezna)*
Bzy 'yy one p#awdziwe! nie wiado&o* Mo-y 'y3 za#"wno
p#awdziwe jak 6aszywe5 p#awdy o sp#aw(a(, (zynu ani w"w0
(zas! ani pote& nikt doj.3 nie zdoa* 7t"+ wsp"wizie) na&"0
wi te-o (zowieka! +e'y p#zyzna si! nawet je.%i jest niewinny!
-dy+ i tak w #azie p#zyznania si &a za-wa#antowane 'ezpie0
(ze)stwo! a uwo%ni w ten spos"' &iasto od z&o#y podej#ze)5
+e 'ezpie(zniej jest p#zyzna3 si i zapewni3 so'ie o(a%enie! ni+
zap#ze(za3 i podda3 si p#zewodowi s$dowe&u* Bzowiek "w
oska#+a wi( sa& sie'ie i inny(, o znisz(zenie ,e#&* Dud ate)0
ski z zadowo%enie& p#zyj$ t < jak &u si zdawao < p#aw0
d! -dy+ '#ak pewno.(i (o do sp#aw("w (zynu 'a#dzo -o d#a+0
ni* 7d #azu wi( zwo%ni donosi(ie%a i wszystki(,! kt"#y(, nie
wy&ieni on w swoi& zeznaniu! nad inny&i za. oska#+ony&i
od'y si s$d* 8a ty(,! kt"#zy 'y%i w je-o #ka(,! wykona
wy#ok .&ie#(i! a ty(,! kt"#zy u(iek%i! skaza na .&ie#3 zao(znie
i wyzna(zy na-#od d%a ka+de-o! kto 'y wy#oku dopeni* =e.%i
wi( idzie o skazany(,! to nie wiado&o! (zy wy#ok 'y sp#a0
wied%iwy! je.%i jednak idzie o pa)stwo jako (ao.3! to taki o'#"t
#ze(zy 'y wy#a1nie w owej (,wi%i ko#zystny*
4o A%ki'iadesa odnosi%i si Ate)(zy(y w#o-o na skutek pod0
szept"w je-o niep#zyja(i"! kt"#zy -o ju+ p#zed wyjazde&
o(ze#nia%i* Lwa+aj$( sp#aw ,e#& za wyja.nion$! ty& 'a#dziej
'y%i p#zekonani! +e p#o6ana(ja &iste#i"w! o kt"#$ o'winiano
A%ki'iadesa! 'ya #ze(zywi.(ie je-o dziee& i wypywaa ze
sp#zysi+enia p#ze(iw de&ok#a(ji* Tak si zo+yo! +e wa.nie
w (zasie! kiedy ta sp#awa 'udzia o-"%ne podnie(enie! niewie%ka
a#&ia %a(ede&o)ska &aj$( jak$. sp#aw z 2eota&i dota#a
a+ do ist&u* Wydawao si wi( Ate)(zyko&! +e wojsko %a(e
de&o)skie nie p#zyszo 'ynaj&niej w zwi$zku z 2eota&i! a%e
+e stao si to za podusz(zenie& A%ki'iadesa i +e Ateny zosta0
y'y zd#ad$ wydane! -dy'y sp#awy zaw(zasu nie wyk#yto i nie
uwiziono pewny(, %udzi* =edn$ nawet no( spdzi%i Ate)(zy(y
uz'#ojeni w .wi$tyni Tezeusa w &ie.(ie* W owy& (zasie po0
dej#zewano #"wnie+ a#-iwski(, p#zyja(i" A%ki'iadesa o kno0
wania antyde&ok#aty(zne* Z te-o te+ powodu Ate)(zy(y wy0
da%i %udowi a#-iwskie&u na st#a(enie zakadnik"w a#-iwski(,!
kt"#y(, t#zy&a%i na po'%iski(, wyspa(,* Podej#z%iwo.3 osa(zaa
A%ki'iadesa ze wszystki(, st#on* W ko)(u (,($( -o postawi3
p#zed s$d i wy&ie#zy3 &u ka# .&ie#(i! wysyaj$ na Sy(y%i
po nie-o i inny(, podej#zany(, ok#t >Sa%a&ini?* Wedu-
#ozkazu nie &iano -o uwizi3! %e(z nakaza3 &u pow#"t do Aten
w (e%u odpa#(ia za#zut"w* Ate)(zy(y d'a%i 'owie& o to! +e'y
nie wywoywa3 po#uszenia w.#"d wasny(, i niep#zyja(ie%ski(,
wojsk na Sy(y%ii! zwasz(za za. (,(ie%i ut#zy&a3 p#zy so'ie
Mantynej(zyk"w i A#-iw(zyk"w! kt"#y(, do udziau w wyp#a0
wie pozyska i(, zdanie& A%ki'iades* Raze& wi( z inny&i!
na kt"#y(, (i$+y ten sa& za#zut! A%ki'iades odpyn$ z Sy(y%ii
na wasny& ok#(ie za >Sa%a&ini$?! jak -dy'y udaj$( si do
Aten* Kiedy jednak p#zy'y%i do Tu#ioj! nie pod$+y%i ju+ da%ej
za >Sa%a&ini$?! %e(z wysiadszy z ok#tu znikn%i! %kaj$( si
z powodu za#zutu! jaki na ni(, (i$+y! stan$3 p#zed s$de&*
Zao-a >Sa%a&inii? szukaa p#zez jaki. (zas A%ki'iadesa
i je-o towa#zyszy! nie zna%azszy i(, jednak! odpyna do
k#aju* W niedu-i (zas pote& A%ki'iades ju+ jako wy-na0
nie( p#zep#awi si na odzi z Tu#ioj na Pe%oponez* Ate)0W
(zy(y za. wyda%i na nie-o i je-o towa#zyszy zao(zny wy#ok
.&ie#(i*
Po ty& zda#zeniu pozosta%i wodzowie ate)s(y na Sy(y%ii po0
dzie%i%i wojsko na dwie (z.(i i wyzna(zywszy %ose& dow"d("w
o'u -#up z (a$ si$ z'#ojn$ popyn%i w kie#unku Se%inuntu
i E-esty* Z jednej st#ony p#a-n%i dowiedzie3 si! (zy E-estyj0
(zy(y dadz$ pieni$dze! z d#u-iej za. < zo#ientowa3 si w sp#a0
wie Se%inuntyj(zyk"w i #ozpat#zy3 punkty spo#ne &idzy
E-est$ i Se%inunte&* Maj$( po %ewej #(e (z.3 Sy(y%ii p#zy0
%e-aj$($ do Zatoki Ty##e)skiej! zawin%i do /i&e#y! kt"#a jest
jedyny& &iaste& -#e(ki& w tej (z.(i Sy(y%ii* 8ie dopusz0
(zeni do &iasta! popyn%i da%ej* Po d#odze zdo'y%i w#o-ie
E-estyj(zyko& nad&o#skie &iasto syka)skie /ykka#* Dudno.3
wzi%i w niewo%! &iasto odda%i E-estyj(zyko&! kt"#y(, kon0
ni(a i& towa#zyszya! a sa&i (i$-n%i %$de& p#zez k#aj Syku
%"w! p#zy'ywaj$( w#esz(ie do Katany5 ty&(zase& 6%ota z nie0
wo%nika&i na pokadzie pyna naokoo* 8ikias wp#ost z /yk0
ka#y popyn$ do E-esty* Zaatwi ta& #"+ne sp#awy! wzi$ od
E-estyj(zyk"w t#zydzie.(i ta%ent"w i zjawi si p#zy a#&ii5 nie0
wo%nik"w sp#zedano i uzyskano za ni(, sto dwadzie.(ia ta%en0
t"w* 8astpnie popyn%i Ate)(zy(y do swoi(, sp#zy&ie#ze)("w
syku%ski(, i wezwa%i i(, do p#zysania posik"w5 z poow$
swy(, si wyp#awi%i si p#ze(iw w#o-iej /y'%i -e%ea(kiej! kt"#ej
jednak nie udao si i& zdo'y3* Dato do'ie-o ko)(a*
Za#az z po(z$tkie& nastpnej zi&y p#zy-otowywa%i si Ate)0
(zy(y do ataku na Sy#akuzy! a Sy#akuza)(zy(y #"wnie+ &y.%e%i
o wa%(e z Ate)(zyka&i* Poniewa+ Ate)(zy(y nie nata#%i od
#azu! jak si te-o w Sy#akuza(, z %kie& spodziewano! Sy#a0
kuza)(zy(y na'ie#a%i z dnia na dzie) (o#az wi(ej .&iao.(i!
a -dy si okazao! +e 6%ota ate)ska dziaa po p#ze(iwnej st#onie
Sy(y%ii! i -dy &i&o wyp#awy i wysik"w Ate)(zyko& nie udao
si zdo'y3 /y'%i! Sy#akuza)(zy(y za(z%i i(, jesz(ze 'a#dziej
%ek(ewa+y3* =ak to zwyk%e 'ywa u %udu! -dy na'ie#ze .&ia0
o.(i! widz$(! +e Ate)(zy(y i(, nie atakuj$! do&a-a%i si od
swy(, wodz"w! 'y p#owadzono i(, na Katan* Wywiadow(ze
oddziay jazdy sy#akuza)skiej zapdzay si sta%e pod o'"z
ate)ski i na.&ieway si z Ate)(zyk"w! pytaj$(! (zy p#zysz%i tu
po to! 'y Deonty)(zyk"w z pow#ote& osied%i3! (zy #a(zej po
to! 'y wsp"%nie z ni&i za&ieszka3 na o'(zy1nie*
Widz$( to st#ate-owie ate)s(y postanowi%i (a$ si z'#ojn$
Sy#akuza)(zyk"w wywa'i3 jak najda%ej od Sy#akuz! #"wno0
(ze.nie za. popyn$3 no($ na ok#ta(, i spokojnie zaj$3 do-o0
dne &iejs(e pod o'"z* Wiedzie%i 'owie&! +e nie p#zyszo'y i&
to tak atwo! -dy'y &usie%i %$dowa3 w o'%i(zu p#zy-otowane-o
na to niep#zyja(ie%a* R"wnie t#udny 'y'y d%a ni(, &a#sz %$0
de&! -dy+ niep#zyja(ie% dowiedzia'y si o ty& zaw(zasu
i %i(zna jazda sy#akuza)ska wo'e( '#aku jazdy ate)skiej &o0
-a'y wy#z$dzi3 dotk%iwe szkody %ekkoz'#ojny& oddziao&
i #esz(ie wojska ate)skie-o* =e.%i'y Ate)(zyko& udao si wy0
wa'i3 niep#zyja(ie%a z &iasta! &o-%i'y opanowa3 te#en! na
kt"#y& jazda nie zdoaa'y i& wy#z$dzi3 +adnej istotnej
szkody* Z'ie-owie sy#akuza)s(y! kt"#y(, &ie%i u sie'ie! wska0
za%i i& koo 7%i&piejon odpowiednie &iejs(e! kt"#e p"1niej
#ze(zywi.(ie zaj%i* St#ate-owie ate)s(y o'&y.%aj$ wi( nast0
puj$(y podstp* Wysyaj$ do Sy#akuz zau6ane-o Katanej(zyka!
kt"#y 'udzi zau6anie #"wnie+ u dow"d("w sy#akuza)ski(,*
Powiedzia i&! +e p#zy'ywa z po%e(enia pewny(, o'ywate%i
kata)ski(,! kt"#y(, Sy#akuza)(zy(y zna%i z nazwiska jako
zwo%ennik"w Sy#akuz* M"wi! +e Ate)(zy(y no(uj$ w &ie.(ie
z da%a od swe-o o'ozu5 je+e%i wi( Sy#akuza)(zy(y o '#zasku
ozna(zone-o dnia ude#z$ z (a$ si$ z'#ojn$ na o'"z ate)ski!
to zwo%enni(y sy#akuza)s(y w Katanie za&kn$ +onie#zy ate)0
ski(, w &ie.(ie i podpa%$ ok#ty! a Sy#akuza)(zy(y ty&(zase&
'd$ &o-%i atwo opanowa3 o'"z p#zypu.(iwszy sztu#& do pa0
=isady5 &"wi! +e wie%ka %i(z'a Katanej(zyk"w stanie po st#onie
Sy#akuz i +e (i! od kt"#y(, p#zy'ywa! wszystko ju+ p#zy-o0
towa%i*
St#ate-owie sy#akuza)s(y! kt"#zy w o-"%e na'#a%i pewno.(i
sie'ie i nawet 'ez te-o 'y%i zde(ydowani na wyp#aw p#ze(iw
Katanie! uwie#zy%i Katanej(zykowi na sowo* Lsta%iwszy z ni&
dzie)! w kt"#y& si zjawi$! odp#awi%i -o z pow#ote& i zapo0
wiedzie%i Sy#akuza)(zyko&! +e &aj$ wszys(y 'ez wyj$tku wy0
#uszy3* W wyp#awie '#a%i te+ udzia Se%inuntyj(zy(y i niekt"0
#zy inni sp#zy&ie#ze)(y* Kiedy ju+ wszystko 'yo -otowe do
wyp#awy i z'%i+ay si dni u&"wione! wy#uszy%i p#ze(iw Ka0
tanie i #ozo+y%i si o'oze& nad #zek$ Sy&ajtos w zie&i %eon0
ty)skiej* Ate)(zy(y na wie.3 o z'%i+aniu si Sy#akuza)(zyk"w
zaadowa%i od #azu na ok#ty i odzie (ae swe wojsko i Sy
ku%"w! i%u i(, 'yo! o#az wszystki(, inny(,! kt"#zy si do ni(,
p#zy$(zy%i! i no($ popyn%i ku Sy#akuzo&* Z '#zaskie& dnia
wysadzi%i wojsko w 7%i&piejon! a'y zao+y3 ta& o'"z* =azda
sy#akuza)ska! kt"#a pie#wsza dota#a do Katany! spost#ze-a!
+e (ae wojsko ate)skie odpyno na ok#ta(,* Zaw#"(ia wi(
i zawiado&ia o ty& pie(,ot* Wszys(y z pow#ote& #uszy%i do
&iasta! spiesz$( z odsie(z$*
Wo'e( te-o jednak! +e Sy#akuza)(zy(y &ie%i p#zed so'$
sz&at d#o-i! Ate)(zyko& w spokoju udao si #ozo+y3 o'o0
ze&* Z te-o &iejs(a &o-%i w ka+dej (,wi%i #ozpo(z$3 'itw!
a jazda sy#akuza)ska nie &o-a i& szkodzi3 ani pod(zas 'itwy!
ani te+ p#zed ni$5 z jednej 'owie& st#ony oson stanowiy
&u#y! za'udowania! d#zewa i 'a-no! z d#u-iej za. st#ony <
u#wiska* Wy(i$wszy po'%iskie d#zewa znie.%i je nad &o#ze!
wzdu+ ok#t"w postawi%i pa%isad! a w 4askon! -dzie niep#zy0
ja(ie% &ia najatwiejszy dostp! wy'udowa%i pospiesznie 6o#0
ty6ika(je z ka&ieni i d#zewa5 ponadto ze#wa%i &ost na
Anaposie* W (zasie ty(, p#zy-otowa) nikt z &iasta i& nie
p#zeszkadza* Pie#wsza zjawia si jazda sy#akuza)ska! nastp0
nie z-#o&adzia si tak+e (aa pie(,ota* Sy#akuza)(zy(y z'%i0
+y%i si do o'ozu ate)skie-o! %e(z kiedy nikt p#ze(iw ni& nie
wyst$pi! (o6n%i si* P#zeszedszy p#zez d#o- p#owadz$($ do
E%o#os! stan%i ta& o'oze&*
8azajut#z Ate)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y p#zy-otowa%i si
do 'itwy i ustawi%i w ten spos"'9 p#awe sk#zydo zaj%i A#0
-iw(zy(y i Mantynej(zy(y! .#odek Ate)(zy(y! #eszt pozosta%i
sp#zy&ie#ze)(y* Poowa wojska staa na p#zedzie uszykowana
po o.&iu %udzi w -$'! d#u-a poowa < #"wnie+ po o.&iu %udzi
w -$' < ustawiona 'ya w (zwo#o'ok w opa#(iu o ok#ty5
&ie%i oni zjawi3 si z po&o($ ta&! -dzie 'dzie najwikszy
na(isk ze st#ony niep#zyja(ie%a5 su+'a o'ozowa znajdowaa si
w .#odku (zwo#o'oku* Sy#akuza)(zy(y za. ustawi%i swy(, ,o0
p%it"w w sze#e-a(, po szesnastu %udzi w -$'* 2y%i to wszystko
,op%i(i sy#akuza)s(y i sp#zy&ie#ze)(y! kt"#zy sta%i u i(, 'oku*
8ajwi(ej 'yo Se%inuntyj(zyk"w5 ponadto dwustu je1d1("w
-e%ijski(,! okoo dwudziestu z Ka&a#yny o#az pi3dziesi(iu
u(znik"w* 8a p#awy& sk#zyd%e Sy#akuza)(zy(y ustawi%i nie
&niej ni+ tysi$( dwustu je1d1("w! p#zy ni(, za. osz(zepnik"w*
Pie#wsza -otowaa si do ataku a#&ia ate)ska* 8ikias pod0
(,odz$( do posz(ze-"%ny(, p%e&ion! wszystki(, w ten spos"'
za-#zewa9
EM+owieJ Bzy+ t#ze'a wie%u s"w za(,ty d%a nas! kt"#zy
wszys(y wa%(zy&y w i&i jednej sp#awyF To+ wydaje &i si!
+e sa&o nasze uz'#ojenie &o+e was wiksz$ napeni3 otu(,$
ni+ pikne sowa! kt"#y& nie towa#zyszy sia5 (zy+ &o+na
nie $(zy3 nadziei zwy(istwa z tak do'o#owy&i i %i(zny&i
sp#zy&ie#ze)(a&i! jak A#-iw(zy(y! Mantynej(zy(y! Ate)(zy(y
i najdzie%niejsi wyspia#ze @* P#ze(ie+ wa%ka to(zy si p#ze(iwko
pospo%ite&u #uszeniu! a nie p#ze(iw do'o#owej a#&ii jak nasza!
a z#eszt$ Sy(y%ij(zy(y! (,o3 pat#z$ na nas z -"#y! nie wyt#zy0
&aj$ nasze-o nata#(ia! -dy+ &aj$ wi(ej odwa-i ni+ 'ojowe-o
do.wiad(zenia* Powinni.&y so'ie u.wiado&i3! +e wa%(zy&y
z da%a od oj(zyste-o k#aju i nie &a&y pod stopa&i p#zyjaznej
zie&i! (,y'a +e j$ so'ie sa&i wywa%(zy&y* Powie& wa& (o.
p#ze(iwne-o ni+ to! (o z pewno.(i$ powiedz$ swy& +onie#zo&
wodzowie niep#zyja(ie%s(y* 7ni 'owie& powiedz$ i& o ty&!
+e wa%(zy3 'd$ za oj(zyzn! ja za. wa& powie&! +e wa%(zy3
'dzie(ie w o'(y& k#aju! z kt"#e-o! w #azie k%ski! .(i-ani
p#zez jazd niep#zyja(ie%sk$ nieatwo ujdzie(ie* Po&ni wi(
na wasz$ saw z zapae& #uszaj(ie na niep#zyja(ie%a w p#ze0
konaniu! +e wisz$(a dzi. nad na&i konie(zno.3 i poo+enie 'ez
wyj.(ia wiksz$ jest -#o1'$ od w#o-a*I
Po ty(, sowa(, za(,ty 8ikias od #azu pop#owadzi wojsko
na niep#zyja(i"* Sy#akuza)(zy(y nie p#zypusz(za%i! +e wa%ka
za#az si za(znie! i niekt"#zy z ni(, odda%i%i si nawet do %e0
+$(e-o w po'%i+u &iasta5 te#az w po.pie(,u pdzi%i na p%a(
'oju! a poniewa+ p#zy'ywa%i za p"1no! do$(za%i si do kt"#ej0
ko%wiek napotkanej -#upy* 8ie '#akowao i& zapau i odwa-i
ani w tej 'itwie! ani w inny(, i w &stwie nie pozostawa%i
w ty%e za p#ze(iwnikie&! o i%e pozwa%aa i& na to znajo&o.3
sztuki wojennej5 kiedy ta jednak zawioda! &i&o (ae-o zapau
&usie%i ustpowa3* I te#az! (,o3 nie p#zypusz(za%i! +e Ate)0
(zy(y pie#wsi zaatakuj$! i (,o(ia+ &usie%i nap#d(e p#zy-o0
towa3 si do o'#ony! (,wy(i%i za o#+ i od #azu wysz%i nap#ze0
(iw* 8a po(z$tku to(zy%i wa%k &iota(ze ka&ieni! p#o(a#ze
o#az u(zni(y i! tak jak to zwyk%e p#zy sta#(ia(, %ekkoz'#oj0
ny(, 'ywa! ustpowa%i #az jedni! #az d#udzy* 8astpnie w#"+0
'i(i zo+y%i p#zepisane o6ia#y! t#'a(ze da%i ,aso i ,op%i(i #u0
szy%i nap#z"d* Sy#akuza)(zy(y! 'y wa%(zy3 o oj(zyzn i <
w danej (,wi%i < o +y(ie! a o wo%no.3 na p#zyszo.3! Ate)0
(zy(y < 'y zdo'y3 k#aj o'(y! a w #azie k%ski nie na#azi3
wasne-o5 A#-iw(zy(y i inni nieza%e+ni sp#zy&ie#ze)(y! a'y
#aze& z Ate)(zyka&i zdo'y3 k#aje! d%a kt"#y(, zdo'y(ia p#zy0
'y%i! i 'y zwy(isko w#"(i3 do oj(zyzny5 poddani za. ate)s(y
p#zede wszystki& d%ate-o! +e w #azie k%ski nie &o-%i %i(zy3
na o(a%enie! a poza ty& &ie%i nadziej! +e panowanie ate)skie
'dzie d%a ni(, zno.niejsze! je.%i dopo&o-$ Ate)(zyko& w i(,
da%szy(, pod'oja(,*
Kiedy p#zyszo do sta#(ia i o'ie st#ony p#zez du-i (zas sta0
wiay ju+ op"#! na-%e za(zo -#z&ie3 i 'yska3 i spad desz(z
#zsisty* P#zejo to jesz(ze wikszy& st#a(,e& ty(,! kt"#zy
pie#wszy #az 'y%i w 'oju i do wojny jesz(ze nie nawyk%i5 'a#0
dziej do.wiad(zeni widzie%i w ty& ty%ko zjawiska zwi$zane
z po#$ #oku! o wie%e wikszy& st#a(,e& p#zej&owao i(, je0
dnak to! +e niep#zyja(ie% stawia op"# i nie daje za wy-#an$*
Kiedy w#esz(ie A#-iw(zy(y zep(,n%i %ewe sk#zydo sy#aku0
za)skie! a Ate)(zy(y z#o'i%i to sa&o z oddziaa&i stoj$(y&i
nap#ze(iwko ni(,! wtedy ju+ tak+e #eszta a#&ii sy#akuza)skiej
zaa&aa si i #zu(ia do u(ie(zki* Ate)(zy(y nie .(i-a%i i(,
jednak da%eko! %i(zna 'owie& i nie daj$(a si dosi-n$3 jazda
sy#akuza)ska napie#aa i odpdzaa ,op%it"w ate)ski(,! je.%i
si -dzie. za da%eko wysun%i* Ate)(zy(y #uszy%i wi( w zwa#0
ty& szyku i w 'ezpie(znej od%e-o.(i za u(iekaj$(y&i! po (zy&
wy(o6a%i si i postawi%i po&nik zwy(istwa* Sy#akuza)(zy(y
za. ze'#awszy si na d#odze wiod$(ej do E%o#os i upo#z$dko0
wawszy! jak si dao! sze#e-i! wysa%i zao- do 7%i&piejon
z o'awy! +e'y Ate)(zy(y nie dosta%i w swe #(e znajduj$(y(,
si ta& ska#'"w5 #eszta wy(o6aa si do &iasta*
Ate)(zy(y nie wy#uszy%i jednak p#ze(iw .wi$tyni* Ze'#a0
wszy zwoki swy(, po%e-y(, i uo+ywszy je na stosie! no( sp0
dzi%i na &iejs(u* 8azajut#z! z-odnie z zawa#ty& ukade&! od0
da%i Sy#akuza)(zyko& i(, po%e-y(, < z-ino i(, w#az
z sp#zy&ie#ze)(a&i okoo dwustu sze.3dziesi(iu < ze'#a%i
ko.(i swy(, po%e-y(, < z-ino za. i(, i sp#zy&ie#ze)("w
okoo pi3dziesi(iu < i o'adowani upa&i odpyn%i do Ka0
tany* 2ya 'owie& zi&a i da%sze p#owadzenie wojny wyda0
wao si w ty(, wa#unka(, nie&o+%iwe* 8ie (,($( si na#a+a3
na (akowit$ p#zewa- jazdy niep#zyja(ie%skiej! (zeka%i na
jazd! kt"#a &iaa nadej.3 z Aten i od &iejs(owy(, sp#zy0
&ie#ze)("w* P#zy ty& za. (,(ie%i ze'#a3 pieni$dze na Sy(y%ii
i do(zeka3 si pienidzy z Aten o#az %i(zy%i na pozyskanie nie0
kt"#y(, pa)stw sy(y%ijski(, w nadziei! +e po 'itwie Sy(y%ij0
(zy(y oka+$ si wo'e( ni(, u%e-%ejsi5 (,(ie%i te+ p#zy-otowa3
so'ie zapasy +ywno.(i i inny(, niez'dny(, #ze(zy! tak a'y
na wiosn &"( zaatakowa3 Sy#akuzy*
W tej &y.%i odpyn%i do 8aksos i Katany! a'y ta& p#ze0
zi&owa3* Sy#akuza)(zy(y za. po(,owawszy swoi(, po%e-y(,
zwoa%i z-#o&adzenie* P#ze&awia na ni& /e#&ok#ates! syn
/e#&ona! (zowiek 'a#dzo #ozu&ny! o'da#zony du+y& do0
.wiad(zenie& wojenny& i odwa-$* 4odawa i& otu(,y i nie
pozwa%a poddawa3 si znie(,(eniu z powodu k%ski* Twie#0
dzi! +e nie zosta%i pokonani z '#aku odwa-i! %e(z +e zaszkodzi
i& jedynie '#ak o#-aniza(ji* A nawet pod ty& wz-%de& nie
okaza%i si Sy#akuza)(zy(y tak sa'i! jak'y si te-o &o+na 'yo
spodziewa3! zwa+ywszy! +e p#ze(iwko naj%epszy& i! #ze( &o+0
na! naj'a#dziej wyt#awny& &ist#zo& w /e%%adzie wa%(zy%i
tutaj %udzie niedo.wiad(zeni* Wie%e te+ zaszkodzio z'yt %i(zne
dow"dztwo < Sy#akuza)(zy(y &ie%i 'owie& pitnastu st#ate0
-"w < i '#ak dys(yp%iny u p#osty(, +onie#zy* De(z je.%i &ie3
'd$ niewie%u! a%e za to do.wiad(zony(, wodz"w i je.%i w (i$-u
zi&y za(i$-nie si ,op%it"w i da si '#o) ty&! kt"#zy jej nie
posiadaj$! 'y zwikszy3 %i(z' wojska i jak naj%epiej je wy0
3wi(zy3! to wedu- wsze%kie-o p#awdopodo'ie)stwa zwy(i+$
niep#zyja(i"5 &stwo i& p#ze(ie+ dopisuje! a ka#no.3 je we0
sp#ze* 7'a te (zynniki jesz(ze si wz&o-$9 dys(yp%ina p#zez
3wi(zenie! &stwo p#zez .wiado&o.3 opanowania sztuki wojen0
nej* Wodz"w na%e+y wy'#a3 niewie%u! da3 i& peni wadzy
i zo+y3 na i(, #(e p#zysi-! +e si pozwo%i i& dowodzi3 z-o0
dnie z naj%epsz$ i(, wiedz$5 w ten spos"' najatwiej da si
za(,owa3 konie(zn$ taje&ni(! a w a#&ii zap#owadzi si po0
#z$dek i sp#+yst$ o#-aniza(j*
Sy#akuza)(zy(y wysu(,awszy -o! u(,wa%i%i wszystko! do
(ze-o i(, wzywa! i wy'#a%i t#ze(, wodz"w9 sa&e-o /e#&ok#a
tesa! /e#ak%ejdesa! syna Dizy&a(,a! i Sykanosa! syna Ekse0
kestosa* Wysa%i te+ pos"w do Ko#yntu i Da(ede&onu! a'y
zaw#ze3 z ty&i pa)stwa&i p#zy&ie#ze i nakoni3 Da(ede&o)0
(zyk"w! 'y za(z%i w i(, o'#onie p#owadzi3 ene#-i(zn$ i jawn$
wojn z Ate)(zyka&i! od(i$-aj$( Ate)(zyk"w z 6#ontu sy(y%ij0
skie-o %u' p#zynaj&niej p#zeszkadzaj$( i& w nadsyaniu po0
sik"w na Sy(y%i*
Ty&(zase& wojsko ate)skie z Katany popyno od #azu do
Messyny spodziewaj$( si dosta3 j$ zd#ad$ w swe #(e* =ed0
nak+e p%anowana zd#ada nie dosza do skutku* 7dwoany 'o0
wie& z dow"dztwa A%ki'iades! wiedz$(! +e nie pow#"(i do Aten!
doni"s po d#odze p#zyja(ioo& sy#akuza)ski& w Messynie
o za&a(,u! w kt"#e-o p%any 'y wtaje&ni(zony* Bi z-adzi%i
zwo%ennik"w Aten! kt"#zy knu%i zd#ad! a pote& wywoawszy
wojn do&ow$! (,wy(i%i za '#o) i nie dopu.(i%i Ate)(zyk"w
do &iasta* Ate)(zy(y zat#zy&a%i si pod Messyn$ okoo t#zy0
nastu dni* Bie#pi$( z powodu niepo-ody i '#aku zapas"w o#az
widz$(! +e sp#awa si nap#z"d nie posuwa! odpyn%i do 8aksos
i ta& stan%i na zi& oto(zywszy o'"z pa%isad$5 wysa%i #"wnie+
t#"j#zdowie( do Aten! a'y i& z wiosn$ p#zysano pieni$dze
i jazd*
Sy#akuza)(zy(y za. stawia%i tej zi&y &u# koo &iasta* W$0
(zy%i w je-o o'#' p#zed&ie.(ie Te&enites o'j$wszy &u#a&i
(ay te#en %e+$(y nap#ze(iw Epipo%aj! a'y w ten spos"' po0
wikszy3 o'w"d &iasta i za'ezpie(zy3 si w #azie po#a+ki
p#zed za&kni(ie&* 7'wa#owywa%i #"wnie+ &u#e& 6o#te(e
w Me-a#ze i 7%i&piejon* 8ad &o#ze&! we wszystki(, &iej0
s(a(, nadaj$(y(, si do %$dowania wznie.%i pa%isad* Wiedz$(!
+e Ate)(zy(y zi&uj$ w 8aksos! wy#uszy%i z (a$ si$ z'#ojn$
p#ze(iw Katanie! spustoszy%i (z.3 k#aju kata)skie-o i pod0
pa%iwszy na&ioty ate)skie i o'"z! wy(o6a%i si do do&u* Sy0
sz$(! +e w zwi$zku z dawny& p#zy&ie#ze& zawa#ty& p#zez
Da(,esa Ate)(zy(y wysyaj$ pose%stwo do Ka&a#yny i +e p#"0
'uj$ j$ p#ze(i$-n$3 na swoj$ st#on! wysa%i ta& #"wnie+
swoje pose%stwo* Podej#zewa%i 'owie& Ka&a#y)(zykow! +e ju+
w pie#wszej 'itwie nie naz'yt (,tnie p#zysz%i i& z po&o($!
w p#zyszo.(i za. w o-"%e nie ze(,($ i& po&a-a3! widz$( na0
to&iast zwy(istwa Ate)(zyk"w! dadz$ si nakoni3 i jako
sta#zy p#zyja(ie%e p#zejd$ na i(, st#on* Kiedy wi( z Sy#akuz
p#zy'y /e#&ok#ates i inni posowie a od Ate)(zyk"w w#az
z inny&i Eu6e&os! zwoano z-#o&adzenie Ka&a#y)(zykow*
W"w(zas /e#&ok#ates! (,($( i(, z -"#y 1%e usposo'i3 do Ate)0
(zyk"w! tak p#ze&"wi9
EKa&a#y)(zy(yJ P#zy'y%i.&y w pose%stwie nie z o'awy! +e
z%knie(ie si pot-i ate)skiej! %e(z poniewa+ o'awia&y si! 'y
Ate)(zy(y nie p#zekona%i was swoi&i p#ze&"wienia&i! zani&
jesz(ze nas wysu(,a(ie* Ate)(zy(y 'owie& p#zy'ywaj$ na Sy0
(y%i pod znany& na& pozo#e&! w #ze(zywisto.(i za. w za0
&ia#a(,! kt"#y(, wszys(y si do&y.%a&y* Wydaje &i si! +e
nie ty%e (,($ oni osied%i3 z pow#ote& Deonty)(zyk"w! i%e
#a(zej nas wysied%i3* 8ie jest 'owie& %o-i(zne! +e'y wy%udnia3
ta&tejsze &iasta -#e(kie! a #"wno(ze.nie ko%onizowa3 tutejsze!
+e'y z powodu pok#ewie)stwa sz(zepowe-o t#osz(zy3 si o %os
Deonty)(zyk"w po(,odzenia (,a%kidyjskie-o! a #"wno(ze.nie
t#zy&a3 w niewo%i B,a%kidyj(zyk"w eu'ejski(,! kt"#y(, ko0
%onista&i s$ Deonty)(zy(y* De(z Ate)(zy(y p#"'uj$ opanowa3
tutejsze k#aje w tej sa&ej &y.%i! w jakiej opanowa%i zie&ie
na kontynen(ie* 7'j$wszy 'owie& ,e-e&oni nad =o)(zyka&i
i inny&i sp#zy&ie#ze)(a&i! kt"#zy (,($( si po&.(i3 na Pe#0
sa(,! do'#owo%nie stan%i po i(, st#onie! za-a#n%i i(, ko%ejno
pod swoje panowanie5 jedny(, pod pozo#e&! +e nie wype0
niaj$ zo'owi$za) wojskowy(,! inny(, pod pozo#e&! +e wojny
&idzy so'$ p#owadz$! inny(, w#esz(ie pod pie#wszy& %epszy&
p#etekste&* 8ie o wo%no.3 /e%%en"w wa%(zy%i z Pe#sa&i Ate)0
(zy(y! nie o wasn$ wo%no.3 < /e%%enowie5 ta&(i stan%i do
wa%ki tej po to! 'y /e%%enowie nie u Pe#s"w! %e(z u ni(, zna0
%e1%i si w niewo%i! (i za. po to! 'y z&ieni3 pana i dosta3 wad(
wp#awdzie #ozu&niejsze-o! %e(z 'a#dziej podstpne-o*
E=ednak+e nie po to tu p#zy'y%i.&y! +e'y oska#+a3 pa)stwo
ate)skie! (o jest #ze(z$ niezwyk%e atw$! i 'y wy%i(za3 wszyst0
kie 'ezp#awia! jaki(, si ono dopusz(za! -dy+ s$ one wa&
znane! %e(z #a(zej po to! 'y o'wini3 sa&y(, sie'ie* Maj$( 'o0
wie& odst#aszaj$(e p#zykady G#ek"w kontynenta%ny(,! wie0
dz$(! +e dosta%i si pod ja#z&o niewo%i d%ate-o ty%ko! +e si
nie '#oni%i! o#az widz$( te#az stosowanie ty(, sa&y(, so6iz
&at"w p#ze(iwko na&! owe #zeko&e osied%ania po'#aty&(zy(,
Deonty)(zyk"w i owe #zeko&e po&o(e d%a sp#zy&ie#zony(,
E-estyj(zyk"w < &i&o to nie de(yduje&y si zjedno(zy3 i po0
kaza3 i&! +e to nie z =o)(zyka&i sp#awa ani z /e%%espontyj
(zyka&i! ani wyspia#za&i! kt"#zy z&ieniaj$( pan"w sta%e (ie#
pi$ w niewo%i (zy to pe#skiej! (zy innej! %e(z z za&ieszkuj$(y&i
Sy(y%i wo%ny&i 4o#a&i! p#zy'ysza&i z niepod%e-e-o Pe%opo0
nezu* Bzy+ &a&y (zeka3! a+ wszys(y ko%ejno zostanie&y po0
'i(i! (,o3 wie&y! +e jest to jedyna d#o-a! na jakiej &o+na nas
po'i3! (,o(ia+ widzi&y! +e Ate)(zy(y! z-odnie ze sw$ &etod$!
(,($ jedny(, z nas ode#wa3 na&ow$! inny(, podjudzi3 do
'#ato'"j(zej wa%ki p#zy#ze(zenie& po&o(y! a ka+de-o wt#$(i3
w niesz(z.(ie p#zy po&o(y ty(, .#odk"w! kt"#e na nie-o naj0
%epiej dziaaj$F Bzy+ s$dzi&y! +e je.%i kto. -inie z da%eka
od nas! to niesz(z.(ie ju+ do nas nie p#zyjdzie! i +e ten! kto
w danej (,wi%i u(ie#pia! odoso'niony jest w swoi& niesz(z0
.(iuF
EA je.%i kto. &y.%i! +e nie on jest w#o-ie& Ate)(zyk"w! %e(z
Sy#akuza)(zyk! i nie (,(e na#a+a3 si na nie'ezpie(ze)stwo
w o'#onie &ojej oj(zyzny! to nie(,aj so'ie u.wiado&i! +e na
naszej zie&i wa%(zy3 'dzie nie ty%ko o &oj$ oj(zyzn! %e(z
#"wno(ze.nie o swoj$ wasn$9 +e wa#unki wa%ki 'd$ po&y.%0
niejsze! je.%i ja p#zedte& nie z-in i je.%i 'dzie &ia we &nie
sp#zy&ie#ze)(a i nie 'dzie wa%(zy sa&otnie* T#ze'a pa&ita3!
+e Ate)(zyk nie ty%e (,(e uka#a3 w#o-ie so'ie Sy#akuzy! i%e
#a(zej pod pozo#e& ak(ji p#ze(iw na& skie#owanej < zapewni3
so'ie wasz$ p#zyja1)* =e.%i za. kto. na& zazd#o.(i %u' %ka si
nas < na o'a te 'owie& u(zu(ia na#a+one 'ywaj$ wiksze
pa)stwa < i pod wpywe& te-o +y(zy so'ie z jednej st#ony
upoko#zenia Sy#akuz! +e'y.&y nie 'y%i z'yt pewni sie'ie!
z d#u-iej za. st#ony p#a-nie nasze-o o(a%enia ze wz-%du na
wasne 'ezpie(ze)stwo! to +ywi (,(i i nadzieje p#zek#a(zaj$(e
&o+%iwo.(i %udzkie* A%'owie& nie jest w &o(y (zowieka tak
wada3 swoi& %ose& jak wada swy&i p#a-nienia&i* =e.%i
wi( po&y%i si w swoi(, #a(,u'a(,! to &o+e kiedy.! 'iadaj$(
nad swoj$ niedo%$! zn"w zap#a-nie! a'y &u dane 'yo zazd#o0
.(i3 na& nasze-o powodzenia* =ednak nie 'dzie to ju+ w"w0
(zas &o+%iwe! poniewa+ nas opu.(i i nie (,(ia &ie3 udziau
we wsp"%ny(, nie'ezpie(ze)stwa(,* 8ie'ezpie(ze)stwa te s$
#ze(zywi.(ie wsp"%ne o'u st#ono&! je.%i pat#zy&y nie na so0
wa! a%e na istot #ze(zy9 je.%i 'owie& idzie o sowa! to kto.
po&a-aj$( &i! po&a-a o(a%i3 nasz$ wsp"%n$ pot-! je.%i je0
dnak idzie o istot$ #ze(zy < po&a-a o(a%i3 swe wasne 'ez0
pie(ze)stwo* A p#zede wszystki& wy! Ka&a#y)(zy(y! jako naj0
'%i+si nasi s$siedzi! powinni.(ie zaw(zasu nad ty& po&y.%e3
i za&iast opiesza%e na& te#az po&a-a3! #a(zej z wasnej wo%i
do nas p#zyst$pi3* I tak! jak'y.(ie nas wzywa%i i p#osi%i o po0
&o(! -dy'y Ate)(zy(y najpie#w zaatakowa%i Ka&a#yn! tak
i te#az powinni.(ie sa&i si do nas zw#"(i3 i jawnie za(,(a3
nas do nieustp%iwo.(i* Ty&(zase& nikt z was ani nikt inny
doty(,(zas te-o nie z#o'i*
EPowoduj$( si t(,"#zostwe& zaj&ie(ie zapewne wo'e( nas
i napastnik"w stanowisko p#awne! twie#dz$(! +e zwi$zani je0
ste.(ie z Ate)(zyka&i p#zy&ie#zeni* A%e p#zy&ie#za te-o nie
zawa#%i.(ie p#ze(iw p#zyja(ioo&! %e(z d%a za'ezpie(zenia si
na wypadek! -dy'y kt"#y. z niep#zyja(i" was zaatakowa*
Zo'owi$za%i.(ie si do udzie%enia po&o(y Ate)(zyko&! je.%i i&
kto. wy#z$dzi k#zywd! a nie je.%i! jak te#az! oni sa&i sk#zyw0
dz$ inny(,5 p#ze(ie+ nawet Re-io)(zy(y! (,o(ia+ po(,odzenia
(,a%kidyjskie-o! nie (,($ po&a-a3 p#zy powt"#ny& osied%aniu
(,a%kidyjski(, Deonty)(zyk"w* 4ziwne 'y 'yo! -dy'y oni!
do&y.%iwszy si istotne-o &otywu k#yj$(e-o si pod pikny&i
pozo#a&i! za(,owywa%i pozo#nie nie#ozs$dny u&ia#! a wy! po0
su-uj$( si #ozs$dny& pozo#e&! wspo&a-a%i'y.(ie waszy(,
natu#a%ny(, w#o-"w i staj$( u 'oku naj-o#sze-o z ni(,! -u'i%i
waszy(, natu#a%ny(, p#zyja(i"! z kt"#y&i $(z$ was wzy po0
k#ewie)stwa* 2yo'y to niesuszne* Powinni.(ie na& po&a-a3
i nie o'awia3 si wojsk ate)ski(,* Gdy #uszy&y #aze&! nie
'd$ one d%a nas -#o1ne5 -#o1ne stan$ si nato&iast wtedy! -dy
#ozp#oszy&y nasze siy! a o to i& wa.nie (,odzi* P#ze(ie+ &i&o
+e na nas ta&y(, nata#%i i wy-#a%i 'itw! nie osi$-n%i (e%u
i szy'ko si wy(o6a%i*
EZjedno(zeni < nie &a&y si (ze-o o'awia3! z ty& wikszy&
wi( zapae& powinni.&y p#zyst$pi3 do p#zy&ie#za! zwasz(za
+e tak+e z Pe%oponezu nadejdzie po&o(! a Pe%oponezyj(zy(y
-"#uj$ nad Ate)(zyka&i w sztu(e wojennej* 8ie(, si te+ ni0
ko&u nie wydaje! +e'y owa p#zezo#no.3! po%e-aj$(a na neut#a%0
no.(i! w stosunku do nas 'ya suszna! a wa& zapewnia
'ezpie(ze)stwo* P#awnie &o+e to i suszne stanowisko! #ze(zy0
wisto.3 jednak jest inna* =e.%i 'owie& z '#aku waszej po&o(y
pok#zywdzony poniesie po#a+k! a zwy(iz(a ujdzie (ao! to
p#zez ten '#ak wsp"udziau! p#zez wasz$ neut#a%no.3! ani nie
p#zy(zyni(ie si do o(a%enia jedny(,! ani d#u-i& nie p#zeszko0
dzi(ie w wy#z$dzeniu k#zywdy* P#ze(ie+ pikniej 'y 'yo
stan$3 po st#onie pok#zywdzony(,! kt"#zy s$ #"wno(ze.nie
waszy&i po'#aty&(a&i! i u#atowa3 wsp"%ne do'#o Sy(y%ii!
a Ate)(zyko&! jako waszy& p#zyja(ioo&! nie pozwo%i3 na po0
penienie 'du* K#"tko &"wi$(! &y! Sy#akuza)(zy(y! twie#0
dzi&y! +e ani was! ani #eszty Sy(y%ij(zyk"w nie &usi&y pou0
(za3 w sp#awa(,! o kt"#y(, sa&i jeste.(ie nie-o#zej od nas
poin6o#&owani* P#osi&y was nato&iast i #"wno(ze.nie u#o(zy0
.(ie stwie#dza&y na wypadek! -dy'y nie udao si was p#ze0
kona3! +e nasi odwie(zni w#o-owie =o)(zy(y p#zy-otowuj$ na
nas za&a(, i +e nas! 4o#"w! zd#adzaj$ 4o#owie* =e+e%i Ate)0
(zy(y nas po'ij$! stanie si to dziki waszy& de(yzjo&! %e(z
sawa te-o (zynu i& ty%ko p#zypadnie w udzia%e* 8a-#od$ zwy0
(istwa 'dzie wa.nie %ud! kt"#y i& te-o zwy(istwa p#zy0
spo#zy* =e+e%i za. wy-#a&y! to tak+e wy poniesie(ie ka# za
nie'ezpie(ze)stwa! na kt"#e nas na#azi%i.(ie* Zastan"w(ie si
wi( od #azu i wy'ie#z(ie! (zy wo%i(ie naty(,&iast popa.3
w 'ezpie(zn$ niewo%! (zy te+ w #azie zwy(istwa u nasze-o
'oku unikn$3 upoka#zaj$(ej niewo%i ate)skiej i naszej -'okiej
nienawi.(i*I
Tak p#ze&"wi /e#&ok#ates! a po ni& pose ate)ski Eu6e&os
w ten spos"'9
EP#zy'y%i.&y d%a odnowienia pop#zednio zawa#te-o p#zy0
&ie#za* Sko#o jednak Sy#akuza)(zyk nas za(zepi! &usi&y po0
&"wi3 tak+e o naszy& i&pe#iu& i stwie#dzi3! +e susznie si
na& ono na%e+y* 8aj%epszy a#-u&ent poda sa& Sy#akuza)(zyk
twie#dz$(! +e =o)(zy(y s$ odwie(zny&i w#o-a&i 4o#"w* Tak
si te+ #ze(z &a w isto(ie* =ako =o)(zy(y s$siaduj$(y z 4o#a
&i pe%oponeski&i! kt"#zy %i(ze'nie s$ od nas si%niejsi! sta#a0
%i.&y si w jaki. spos"' od ni(, unieza%e+ni3* Z'udowawszy
6%ot po wojna(, pe#ski(,! uwo%ni%i.&y si od panowania i ,e0
-e&onii Da(ede&o)(zyk"w! 'o nie 'yo inne-o powodu! a'y
oni #z$dzi%i na&i %u' &y ni&i! jak (,y'a ten ty%ko! +e w danej
(,wi%i 'y%i oni od nas si%niejsi5 o'e(nie jednak &y sa&i! o'0
j$wszy ,e-e&oni nad 'yy&i poddany&i k#"%a pe#skie-o!
zaj%i.&y i(, &iejs(e uznawszy! +e &aj$( odpowiednie siy
o'#onne naj%epiej si za'ezpie(zy&y p#zed p#zewa-$ %a(ede0
&o)sk$* C(i.%e #ze(z 'io#$(! pod'oje& =o)(zyk"w i wyspia#zy
nie dopu.(i%i.&y si +adnej niesp#awied%iwo.(i! jak to za#zu(aj$
na& Sy#akuza)(zy(y twie#dz$(! +e uja#z&i%i.&y po'#aty&("w*
Posz%i 'owie& p#ze(iw swojej &et#opo%ii! p#ze(iw na& u 'o0
ku Pe#sa* 8ie zdo'y%i si na to! +e'y odpa.3 od niep#zyja0
(ie%a i znisz(zy3 sw"j do'ytek! tak jak &y.&y to u(zyni%i opu0
.(iwszy &iasto! %e(z wo%e%i niewo% i na& tak+e wo%e%i j$ na0
#zu(i3*
E4%ate-o panuje&y i jeste.&y te-o -odni! poniewa+ da%i.&y
/e%%eno& najwiksz$ 6%ot i wykaza%i.&y najsz(ze#szy zapa!
pod(zas -dy oni o(,o(zo stan%i u 'oku Meda po to! a'y na&
szkodzi3* R"wno(ze.nie p#a-nie&y ze'#a3 siy p#ze(iw Pe%opo
nezyj(zyko&* De(z ponie(,a&y pikny(, s"w o ty&! +e susznie
sp#awuje&y wadz! sko#o sa&i pokona%i.&y 'a#'a#zy)( i d%a
sp#awy wo%no.(i =o)(zyk"w na#a+a%i.&y si na wiksze nie0
'ezpie(ze)stwa ni+ d%a sp#awy wasnej i wszystki(, pozosta0
y(, G#ek"w* 8iko&u nie &o+na #o'i3 za#zutu z te-o! +e
sta#a si o zapewnienie so'ie na%e+yte-o 'ezpie(ze)stwa* Te0
#az #"wnie+ p#zy(,odzi&y tutaj ze wz-%du na wasne 'ezpie0
(ze)stwo! a%e i d%a was jest to ko#zystne* 4a si to udowodni3
ty&i sa&y&i a#-u&enta&i! za po&o($ kt"#y(, Sy#akuza)(zy0
(y nas o(ze#niaj$ i kt"#e wz'udzaj$ w was %k i podej#z%iwo.35
a wie&y! +e (i! kt"#y(, %k (zyni podej#z%iwy&i! daj$ si po0
nie.3 (,wi%owej uudzie s"w! jednak+e p"1niej! -dy p#zyjdzie
do dziaania! kie#uj$ si wasn$ ko#zy.(i$* P#zyzna%i.&y! +e pa0
nowanie w G#e(ji o'j%i.&y z o'awy p#zed Da(ede&o)(zyka&i
i tak sa&o kie#owani o'aw$ p#zy'ywa&y tutaj! +e'y p#zy po0
&o(y p#zyja(i" uo+y3 tutejsze sp#awy w spos"' zapewnia0
j$(y na& 'ezpie(ze)stwo5 nie p#zynosi&y niewo%i! %e(z wa.nie
nie (,(e&y do niej dopu.(i3*
E8ie(,aj za. nikt na& nie za#zu(a! +e wt#$(a&y si do nie
swoi(, #ze(zy* =ak du-o 'owie& za(,owa(ie wasze siy i '0
dzie(ie &o-%i p#ze(iwstawi3 si Sy#akuza)(zyko&! tak du-o oni
nie 'd$ na& &o-%i szkodzi3 wysyaj$( posiki na Pe%oponez*
Wo'e( te-o wasz %os +ywo nas o'(,odzi* Z te-o sa&e-o po0
wodu (,(e&y osied%i3 tu z pow#ote& Deonty)(zyk"w! a%e nie
w (,a#akte#ze poddany(,! jak i(, po'#aty&("w na Eu'ei5
p#a-nie&y 'owie&! 'y 'y%i jak najsi%niejsi i 'y jako s$siedzi
Sy#akuza)(zyk"w niepokoi%i i(, w naszy& inte#esie wypada&i
ze swe-o k#aju* W G#e(ji sa&i &a&y wysta#(zaj$(e siy p#ze0
(iw niep#zyja(ioo&* =ak jest 'owie& d%a nas ko#zystne! a'y
B,a%kidyj(zy(y! kt"#y(, w G#e(ji uja#z&i%i.&y! pozosta%i na0
da% 'ez'#onni i pa(i%i danin! tu za. < (ze-o /e#&o-enes nie
&o+e z#ozu&ie3 < odzyska%i wo%no.3! tak sa&o ko#zystne jest
d%a nas! 'y tutaj za#"wno Deonty)(zy(y jak i wszys(y inni nasi
p#zyja(ie%e (ieszy%i si jak najwiksz$ niezawiso.(i$*
E4%a ty#ana %u' d%a &o(a#stwa ni( nie jest nie#ozu&ne! (o
p#zynosi ko#zy.3! ni( nie jest p#zyjazne! (o nie daje dostate(z0
nej -wa#an(ji5 za%e+nie od oko%i(zno.(i &usi ono 'y3 zawsze
(zyi&. w#o-ie& %u' p#zyja(ie%e&* Tak+e na tutejszy& te#enie
ko#zy.3 nasza nie na ty& po%e-a! 'y szkodzi3 p#zyja(ioo&!
%e(z na ty&! 'y p#zy i(, po&o(y o'ezwadni3 w#o-"w* 8ie0
u6no.3 jest tu nie na &iejs(u* 8asz stosunek do sp#zy&ie#ze)0
("w w G#e(ji ukada&y za%e+nie od ko#zy.(i! jakie na& p#zy0
nosz$9 B,io(i i Mety&nij(zy(y s$ niezawi.%i i dosta#(zaj$ na&
jedynie ok#t"w! wikszo.3 sp#zy&ie#ze)("w jest t#aktowana
su#owiej i &usi pa(i3 danin! inni nato&iast! kt"#zy za&iesz0
kuj$ wa+ne st#ate-i(znie te#yto#ia wok" Pe%oponezu! &aj$
nawet w p#zy&ie#zu z na&i zapewnion$ zupen$ wo%no.3! (,o0
(ia+ jako wyspia#zy atwo &o+na 'y i(, 'yo pod'i3* 8a%e+y
wi( p#zypusz(za3! +e tutaj #"wnie+ kie#owa3 si 'dzie&y
wasny& inte#ese& o#az o'aw$ p#zed Sy#akuza)(zyka&i* 4$+$
oni 'owie& do panowania nad wa&i i (,($ was na swoj$ st#on
p#ze(iw na& p#ze(i$-n$3 wz'udzaj$( podej#zenia w stosunku
do nas! a'y za-a#n$3 panowanie nad Sy(y%i$ (zy to si$! (zy to
ko#zystaj$( t wasze-o odoso'nienia! -dy'y.&y st$d odje(,a%i
ni( nie wsk"#awszy* I tak si 'ez w$tpienia stanie! je.%i si
z ni&i po$(zy(ie9 &y 'owie& nie 'dzie&y ju+ &o-%i tak a0
two upo#a3 si z po$(zony&i sia&i! a kiedy nas za'#aknie!
Sy#akuza)(zy(y z pewno.(i$ nie oka+$ si od was sa'si*
EKto za. jest inne-o zdania! te-o p#zekona sa&a #ze(zywisto.3*
P#zedte& 'owie& sp#owadzi%i.(ie nas na Sy(y%i! nie (zy&
inny& nas st#asz$(! jak ty& wa.nie! +e sa&i na#azi&y si na
nie'ezpie(ze)stwo! je.%i o'ojtnie 'dzie&y si p#zy-%$da3
uja#z&ieniu was p#zez Sy#akuza)(zyk"w* I te#az wi( nie &a
powodu! a'y nie wie#zy3 te&u sa&e&u a#-u&entowi! kt"#y&
w"w(zas uzna%i.(ie za stosowne nas p#zekonywa35 nie na%e+y
te+ podej#zewa3 nas d%ate-o! +e wyst$pi%i.&y p#ze(iw Sy#aku
zo& z tak zna(zny&i sia&i5 o wie%e 'a#dziej na%e+y st#ze( si
Sy#akuza)(zyk"w* My p#ze(ie+ nie &o-%i'y.&y nawet ut#zy0
&a3 si tutaj 'ez waszej po&o(y* Gdy'y si nawet p#zyjo!
+e jeste.&y podstpni i +e was opanuje&y! to i tak nie zdoa0
%i'y.&y si tutaj ut#zy&a3 za#"wno z powodu du-o.(i sz%aku
&o#skie-o! jaki dzie%i nas od G#e(ji! jak i nie&o+no.(i opano0
wania tak wie%ki(, &iast p#zy-otowany(, do wa%k na konty0
nen(ie* Sy#akuza)(zy(y za.! kt"#zy nie &ieszkaj$ w o'ozie! %e(z
w &ie.(ie p#zewy+szaj$(y& zaso'a&i wszystko! (o &y &o-%i0
'y.&y ze so'$ p#zywie13! sta%e na was (zy,aj$ i -dy ty%ko
znajd$ jak$. sposo'no.3 do ude#zenia! nie o&in$ jej! jak si
to okazao w wie%u wypadka(,! a tak+e w sp#awie Deonty)
(zyk"w* Poniewa+ p#ze(iwstawia&y si i(, p%ano& i < jak
doty(,(zas < nie dopu.(i%i.&y do opanowania p#zez ni(, Sy0
(y%ii! o.&ie%aj$ si 'untowa3 was p#ze(iwko na&! tak jak'y.0
(ie si sa&i nie o#ientowa%i w sytua(ji* My nato&iast (,(e&y
wa& wskaza3 pewniejsz$ d#o- #atunku! p#osz$( was! +e'y.(ie
nie #ezy-nowa%i z ko#zy.(i! jakie -wa#antuje o'u st#ono& wza0
je&na p#zyja1)5 u.wiado&(ie so'ie! +e Sy#akuza)(zy(y dziki
swej p#zewadze %i(ze'nej &aj$ zawsze! nawet 'ez sp#zy&ie#ze)0
("w! otwa#t$ d#o- do napa.(i! wy za. #zadko 'dzie(ie &ie%i
sposo'no.3 do wyst$pienia w swej o'#onie z tak si%ny& sp#zy0
&ie#ze)(e& u 'oku5 je.%i dzi.! na skutek waszej podej#z%iwo.(i
wojska nasze odpyn$ ni( nie osi$-n$wszy (zy nawet ponios$
k%sk! to na pewno p#zyjdzie taka (,wi%a! +e po+$da3 'dzie0
(ie widoku (,o3'y &aej (z.(i naszy(, si! %e(z wtedy ju+ '0
dzie za p"1no*
EA zate&! Ka&a#y)(zy(y i pozosta%i Sy(y%ij(zy(y! nie wie#z0
(ie osz(ze#stwo& sy#akuza)ski&* Bo si ty(zy waszy(, podej0
#ze)! powiedzie%i.&y wa& (a$ p#awd* 7'e(nie jesz(ze #az
p#zypo&ni&y -"wne punkty i posta#a&y si was p#zeko0
na3* 7t"+ o.wiad(za&y! +e panuje&y nad sp#zy&ie#ze)(a&i
w G#e(ji d%ate-o! +e nie (,(e&y pod%e-a3 o'(ej wadzy! d$0
+y&y za. do oswo'odzenia tutejszy(, G#ek"w po to! a'y si
z tej st#ony za'ezpie(zy3! i +e z&uszeni jeste.&y &iesza3 si
do wie%u sp#aw! poniewa+ tak+e w wie%u sp#awa(, &usi&y si
&ie3 na 'a(zno.(i* P#zysz%i.&y za. tutaj tak te#az jak i p#zed0
te& jako sp#zy&ie#ze)(y pok#zywdzony(,* P#zysz%i.&y nie
z wasnej wo%i! %e(z wezwani* Wy nato&iast nie sta#aj(ie si
wystpowa3 w #o%i sdzi"w naszy(, (zyn"w! nie pou(zaj(ie
nas i nie od(i$-aj(ie od naszy(, za&ie#ze)! (o z#eszt$ te#az 'y0
o'y ju+ t#udne! %e(z sko#zystaj(ie z te-o! (o w naszej aktyw0
no.(i i naszy& sposo'ie postpowania jest d%a was po+yte(zne*
8a'ie#z(ie p#zekonania! +e nasza po%ityka 'ynaj&niej nie p#zy0
nosi szkody wszystki& G#eko&! p#zewa+nej za. (z.(i p#zynosi
#a(zej po+ytek* Wszdzie 'owie&! nawet ta&! -dzie nie si-a
nasza wadza! za-#o+ony %i(zy na pewn$ po&o( z naszej st#o0
ny! a ten! kto za&ie#za d#u-ie-o sk#zywdzi3! %ka si nie'ez0
pie(ze)stwa -#o+$(e-o &u w #azie nasze-o p#zy'y(ia5 d%ate-o
te+ ten za(,owuje u&ia#! a ta&ten 'ywa o(a%ony 'ez wasne-o
wysiku* 8ie od#zu(aj(ie wi( -wa#an(ji 'ezpie(ze)stwa zao6ia0
#owanej o'e(nie wa& i ty& wszystki&! kt"#zy jej pot#ze'uj$J
Post$p(ie tak jak wszys(y inni! kt"#zy wa%(z$ u nasze-o 'oku
p#ze(iw Sy#akuza)(zyko&! i za&iast (i$-%e &ie3 si na 'a(zno0
.(i p#zed ni&i! zde(yduj(ie si sa&i p#ze(iw ni& wyst$pi3*I
Tak p#ze&"wi Eu6e&os* Ka&a#y)(zy(y! (,o3 +y(z%iwie wo0
'e( Ate)(zyk"w usposo'ieni! 'a%i si jednak i(, ja#z&a* Z Sy
#akuza)(zyka&i! jako s$siedzi! p#owadzi%i nieustanne spo#y
-#ani(zne* Mi&o to 'oj$( si! +e'y Sy#akuza)(zy(y! kt"#zy
&ieszka%i tak '%isko! nie odnie.%i zwy(istwa 'ez i(, udziau!
za pie#wszy& #aze& wysa%i i& na po&o( -a#stk jazdy* R"w0
nie+ na p#zyszo.3 skonni 'y%i Sy#akuza)(zyko& po&a-a3! a%e
w spos"' &o+%iwie naj'a#dziej u&ia#kowany* 8a #azie posta0
nowi%i da3 jednakow$ odpowied1 o'u st#ono&! +e'y Ate)(zy
ko&! kt"#zy w 'itwie odnie.%i zwy(istwo! nie wydawao si!
+e &niej +y(z%iwie si do ni(, odnosz$* 7dpowiedzie%i wi(! +e
poniewa+ wojna to(zy si &idzy dwo&a i(, sojusznika&i!
uwa+aj$! i+ z-odnie z zap#zysi+ony&i t#aktata&i nie powinni
po&a-a3 w o'e(nej sytua(ji ani jednej! ani d#u-iej st#onie* Po0
sowie o'ydwu st#on odje(,a%i* Ty&(zase& Sy#akuza)(zy(y
p#zy-otowywa%i si do wojny! a Ate)(zy(y! #ozo+ywszy si
o'oze& w 8aksos! p#owadzi%i ukady z Syku%a&i! a'y jak naj0
wiksz$ i(, %i(z' pozyska3* Spo.#"d Syku%"w &ieszkaj$(y(,
na #"wnina(, i pod%e-y(, Sy#akuza)(zyko& ty%ko niewie%ka
%i(z'a odpada od Sy#akuz5 nato&iast od dawna niezawi.%i Sy
ku%owie &ieszkaj$(y w -'i wyspy stan%i p#awie wszys(y po
st#onie Ate)(zyk"w* 4osta#(za%i oni wojsku +ywno.(i! a nie0
kt"#zy i pienidzy* P#ze(iwko ty&! kt"#zy nie (,(ie%i do ni(,
p#zyst$pi3! u#z$dza%i Ate)(zy(y wyp#awy5 (z.3 z ni(, si$
z&usi%i do opowiedzenia si po i(, st#onie! z inny&i i& si to
nie udao na skutek inte#wen(ji Sy#akuza)(zyk"w! kt"#zy po0
sya%i Syku%o& zao-i i posiki* Pod(zas zi&y p#zep#awi%i si
Ate)(zy(y z 8aksos do Katany! od'udowa%i o'"z! spa%ony po0
p#zednio p#zez Sy#akuza)(zyk"w! i ta& p#zezi&owa%i* Wysa%i
te+ do Ka#ta-iny t#"j#zdowie( w sp#awie zawa#(ia ukadu
p#zyja1ni i ot#zy&ania sta&t$d po&o(y* Wyp#awi%i #"wnie+ po0
s"w do Ty##enii! -dy+ niekt"#e ta&tejsze &iasta z-aszay -o0
towo.3 do wsp"%nej wa%ki* Wysa%i w#esz(ie pose%stwo do Sy
ku%"w i do E-esty +$daj$( p#zysania jak najwikszej i%o.(i koni*
P#zy-otowa%i #"wnie+ sp#zt pot#ze'ny do za'%okowania Sy0
#akuz! jak (e-y! +e%azo i inne konie(zne &ate#iay! 'y za#az
z wiosn$ za(z$3 dziaania wojenne* Ty&(zase& posowie sy#a
kuza)s(y wysani do Ko#yntu i Da(ede&onu sta#a%i si po d#o0
+ tak+e Ita%ik"w nakoni3 do te-o! 'y nie p#zy-%$da%i si 'ez
(zynnie dziaanio& ate)ski&! kt"#e za-#a+aj$ i& w ty& sa&y&
stopniu (o inny&* Stan$wszy w Ko#yn(ie wy-osi%i &owy! p#o0
sz$( o po&o( d%a po'#aty&("w* Ko#yntyj(zy(y pie#wsi naty(,0
&iast u(,wa%i%i! +e na%e+y z (a$ ene#-i$ po&"( Sy#akuzo&*
Raze& z posa&i sy#akuza)ski&i wysa%i te+ do Da(ede&onu
swoje pose%stwo! 'y wsp"%nie z ta&ty&i do&a-ao si zde(y0
dowane-o wyst$pienia p#ze(iw Ateno& i wysania po&o(y na
Sy(y%i* P#"(z pos"w ko#yn(ki(, zjawi si w Da(ede&pnie
#"wnie+ A%ki'iades z towa#zysza&i u(ie(zki* 4ota# on naj0
pie#w na ok#(ie ,and%owy& z Tu#ioj do Ki%%ene w E%ei! a na0
stpnie do Da(ede&onu! wezwany ta& p#zez Da(ede&o)(zy0
k"w! kt"#zy da%i &u -wa#an(j oso'iste-o 'ezpie(ze)stwa* A%0
ki'iades 'owie& o'awia si Da(ede&o)(zyk"w z uwa-i na
#o%! jak$ ode-#a w ok#esie 'itwy pod Mantynej$* Tak si zo0
+yo! +e Ko#yntyj(zy(y i Sy#akuza)(zy(y sta#aj$( si p#zekona3
Da(ede&o)(zyk"w p#osi%i na ze'#aniu o to sa&o (o A%ki'iades*
Kiedy za. e6o#owie i inni dostojni(y %a(ede&o)s(y za&ie#za%i
wp#awdzie wysa3 pos"w do Sy#akuza)(zyk"w! a'y zapo'ie(
i(, ukadowi z Ate)(zyka&i! nie &ie%i jednak o(,oty po&a-a3
Sy#akuzo&! A%ki'iades za(,(i i(, do te-o i tak$ wy-osi
&ow9
EMusz najpie#w #ozp#awi3 si z osz(ze#stwe& p#ze(iw &nie!
+e'y.(ie up#zedzeni do &nie nie odnosi%i si nieu6nie do te-o!
(o powie& w sp#awie o-"%nej* 7t"+ p#zodkowie &oi z powodu
jakie-o. niepo#ozu&ienia z#ezy-nowa%i z waszej p#oksenii!! %e(z
ja! podej&uj$( si jej znowu! wy.wiad(zye& wa& wie%e usu-!
&idzy inny&i tak+e w (zasie wasze-o niepowodzenia w Pi%os*
8ie&niej! &i&o &oje-o stae-o do was p#zywi$zania! ukada0
j$( si o pok"j z Ate)(zyka&i! u+y%i.(ie po.#edni(twa &oi(,
p#ze(iwnik"w! i& dodaj$( p#zez to zna(zenia! a &nie niesawy*
4%ate-o te+ szkodzie& wa& popie#aj$( Mantynej(zyk"w i A#
-iw(zyk"w i wszdzie si wa& p#ze(iwstawiae&* =ednak+e! je0
.%i nawet kto. z was zawzi$ si na &nie w"w(zas za wy#z$0
dzone wa& zo! nie(, spoj#zy dzi. na to 'ezst#onnie i z&ieni
swe zdanie* =e.%i za. kto. 1%e o &nie &y.%a d%ate-o! +e z'yt
sp#zyjae& %udowi! nie(, wie! +e nie &ia #a(ji* Z ty#ana&i
'owie& wa%(zy%i.&y sta%e! wszystko za.! (o si sp#ze(iwia wa0
dzy dynasty(znej! zostao o'jte nazw$ de&ok#a(ji5 d%ate-o te+
zawsze sta%i.&y na (ze%e %udu* Wo'e( de&ok#aty(zne-o ust#o0
ju nasze-o pa)stwa niejednok#otnie &usie%i.&y si stosowa3 do
istniej$(e-o stanu #ze(zy* P#zy o'jawa(, nies6o#no.(i wa.(i0
wej te&u ust#ojowi sta#a%i.&y si zawsze o za(,owanie 'a#0
dziej u&ia#kowanej po%ityki! nie '#akowao jednak i nie '#a0
kuje taki(,! kt"#zy p#owadzi%i tu& do naj-o#szy(, wyst$pie)5
oni to wa.nie &nie wy-na%i* Pod(zas sp#awowania #z$d"w
&ie%i.&y na oku (ao.3 pa)stwa i uwa+a%i.&y! +e na%e+y za(,o0
wa3 ten ust#"j! p#zez kt"#y ono naj'a#dziej wz#astao w pot0
- i najwikszej wo%no.(i za+ywao! a kt"#y ot#zy&a%i.&y
w spadku od p#zodk"w5 'o p#ze(ie+ istotn$ wa#to.3 de&ok#a(ji
zna ka+dy! kto si w ty& o#ientuje! i ja sa& &ia'y& jej naj0
wi(ej do za#zu(enia* 8ie s$dz jednak! 'y &o+na powiedzie3
(o. nowe-o o #ze(zy uznanej powsze(,nie za niedo#ze(zn$*
A%e p#zep#owadzanie jaki(,ko%wiek z&ian ust#ojowy(, uwa+a0
%i.&y za nie'ezpie(zne w (,wi%i! -dy.(ie na& za-#a+a%i*
ETak si p#zedstawia sp#awa #zu(any(, na &nie osz(ze#stw*
Te#az p#zejd do za-adnienia! nad kt"#y& &a(ie #adzi3! i o i%e
ty%ko 'd (o. wi(ej od was wiedzia! podzie% si ty& z wa&i*
Popyn%i.&y na Sy(y%i! +e'y najpie#w! je.%i si uda! pod'i3
Sy(y%ij(zyk"w! nastpnie Ita%ik"w! a p"1niej sp#"'owa3 ataku
na pa)stwo ka#ta-i)skie i sa&y(, Ka#ta-i)(zyk"w* W #azie
(akowite-o %u' (,o3'y (z.(iowe-o p#zep#owadzenia ty(, p%a0
n"w za&ie#za%i.&y ude#zy3 na Pe%oponez! p#ze(i$-n$wszy
up#zednio na swoj$ st#on wszystkie siy ita%ski(, /e%%en"w
i za(i$-n$wszy wie%k$ %i(z' o'(ok#ajow("w! I'e#yj(zyk"w o#az
inny(, ta&tejszy(, 'a#'a#zy)("w (iesz$(y(, si powsze(,nie
saw$ wie%kiej dzie%no.(i* Maj$( dostate(zny zas"' d#zewa
w Ita%ii! powikszy%i'y.&y 6%ot naszy(, t#"j#zdow("w i za0
'%okowa%i'y.&y ni&i Pe%oponez* Atakuj$( #"wno(ze.nie od
st#ony %$du! jedne &iasta 'y.&y zdo'y%i! a inne za'%okowa%i
i w ten spos"' atwo opanowa%i'y.&y Pe%oponez! a pote& (a$
/e%%ad* Pienidzy i +ywno.(i pot#ze'ny(, do wykonania ty(,
wszystki(, p%an"w &iay na& < nie %i(z$( naszy(, tutejszy(,
do(,od"w < dosta#(zy3 w dostate(znej i%o.(i zdo'yte ta& p#zez
nas k#aje*
ETak wi( usysze%i.(ie o (e%a(, tej wyp#awy od (zowieka
naj%epiej poin6o#&owane-o5 pozosta%i wodzowie 'd$ si nada%
sta#a%i ten p%an w &ia# &o+no.(i wykona3* Te#az za. dowiedz0
(ie si! +e je.%i nie pospieszy(ie z po&o($! Sy(y%ia si nie osta0
nie! Sy(y%ij(zy(y &aj$ 'owie& &ae do.wiad(zenie wojenne5
-dy'y si jednak po$(zy%i! to jesz(ze te#az &o-%i'y si o'#o0
ni3* Sy#akuza)(zy(y sa&i! do te-o pokonani w 'itwie! w kt"#ej
wzia udzia (aa i(, sia z'#ojna! i za&kni(i p#zez 6%ot! nie
'd$ &o-%i stawi3 (zoa znajduj$(y& si ta& o'e(nie wojsko&
ate)ski&* =e.%i za. padn$ Sy#akuzy! padnie (aa Sy(y%ia! a #y0
(,o pote& Ita%ia5 niedu-o te+ &o+e spa.3 na was sta&t$d -#o0
+$(e wa& nie'ezpie(ze)stwo! o kt"#y& wa.nie &"wie&*
8ie(,+e wi( nikt nie s$dzi! +e de(yduje o'e(nie jedynie
w sp#awie Sy(y%ii* =e.%i szy'ko nie wy.%e(ie na Sy(y%i 6%oty
z ,op%ita&i! kt"#zy w (zasie d#o-i 'd$ wiosowa3! a po wy%$0
dowaniu wa%(zy3! powinni.(ie si o'awia3 #"wnie+ o %osy Pe%o0
ponezu* Ponadto! (o jesz(ze wa+niejsze! na%e+y wysa3 dow"d(
spa#ta)skie-o! kt"#y 'y znajduj$(e si ta& wojsko dop#owa0
dzi do po#z$dku i opieszay(, ut#zy&a w ka#'a(,* W ten spo0
s"' wasi ta&tejsi p#zyja(ie%e na'io#$ wi(ej odwa-i! a wa,a0
j$(y si .&ie%ej stan$ po waszej st#onie* Tak+e tutaj na konty0
nen(ie t#ze'a p#owadzi3 wojn w spos"' 'a#dziej zde(ydowany!
+e'y z jednej st#ony Sy#akuza)(zy(y widz$(! +e si o ni(,
t#osz(zy(ie! stawia%i si%niejszy op"#! a z d#u-iej st#ony Ate)(zy0
(y nie &o-%i posa3 swoi& wydatniejszej po&o(y* 8a%e+y te+
u6o#ty6ikowa3 4eke%ej w Atty(e! (ze-o Ate)(zy(y zawsze naj0
'a#dziej si o'awiaj$! a (o i(, doty(,(zas o&ino* 8ajdotk%i0
wiej #ani si niep#zyja(ie%a! je+e%i 'yst#o o-a#niaj$( sytua(j!
zadaje &u si (ios! kt"#e-o si naj'a#dziej %ka9 &o+na 'owie&
p#zypu.(i3! +e ka+dy naj%epiej zna swe sa'e st#ony i wie! kt"0
#e-o (iosu naj'a#dziej &a si o'awia3* 8ie wdaj$( si w sz(ze0
-"y! wy%i(z najwa+niejsze ko#zy.(i! jakie wa& da u6o#ty6i0
kowanie 4eke%ei! o#az szkody! jakie w ten spos"' wy#z$dzi(ie
niep#zyja(ie%owi* Wikszo.3 d"'# te-o k#aju a%'o we1&ie0
(ie! a%'o sa&e wpadn$ wa& w #(e* Ate)(zy(y zostan$ od #azu
poz'awieni do(,od"w z kopa%ni s#e'#a w Dau#ion i do(,od"w
z zie&i o#az z opat s$dowy(,! z kt"#y(, o'e(nie ko#zystaj$!
p#zede wszystki& za. do(,od"w z daniny! kt"#a (o#az opiesza0
ej napywa3 'dzie od sp#zy&ie#ze)("w5 (i 'owie& doszedszy
do p#zekonania! +e wojn to(zy(ie ju+ z peny& #oz&a(,e&!
&niej si oka+$ -o#%iwi*
E7d was! Da(ede&o)(zy(y! za%e+y szy'kie i ene#-i(zne wy0
konanie ty(, p%an"w! 'o +e s$ one wykona%ne! te-o jeste& zu0
penie pewny5 nie s$dz te+! +e'y& si &y%i w &y(, p#zewi0
dywania(,* My.%! +e nikt z was nie 'dzie &ia &i za ze te-o!
+e ja! kt"#y od dawna &iae& opini pat#ioty! te#az -watownie
atakuj &oj$ oj(zyzn u 'oku jej najwikszy(, w#o-"w! i +e
nikt nie 'dzie si dopat#ywa w &oi(, sowa(, -o#%iwo.(i
wy-na)(a* L(ieke& 'owie& od podo.(i ty(,! kt"#zy &nie
wy-na%i! nie u(ieka& jednak od ko#zy.(i! jak$ &o- wa& p#zy0
nie.3! o i%e &nie o(zywi.(ie posu(,a(ie* Wy! kt"#zy sk#zywdzi0
%i.(ie p#zy jakiej. sposo'no.(i swoi(, p#ze(iwnik"w! nie je0
ste.(ie tak wie%ki&i niep#zyja(i"&i jak (i! kt"#zy z&usi%i
swy(, p#zyja(i"! 'y sta%i si i(, w#o-a&i* Ko(,a& &oj$ oj0
(zyzn! nie -dy &nie ona k#zywdzi! %e(z -dy ko#zysta& w niej
z peni p#aw o'ywate%ski(,* 8ie uwa+a&! +e wystpuj te#az
p#ze(iw oj(zy1nie! %e(z #a(zej! +e nie istniej$($ d%a &nie oj(zy0
zn p#a-n odzyska3* P#awdziwie &iuje oj(zyzn nie ten! kto
niezasu+enie j$ ut#a(iwszy p#ze(iw niej wystpuje! a%e ten!
kto z tsknoty za ni$ wsze%ki&i sposo'a&i usiuje j$ odzyska3*
4%ate-o p#osz was! Da(ede&o)(zy(y! 'ez o'awy po%e-aj(ie na
&nie we wsze%ki(, nie'ezpie(zny(, i t#udny(, sytua(ja(,! pa0
&itaj$( o tej p#zez wszystki(, powta#zanej zasadzie! +e je.%i
jako niep#zyja(ie% wie%e szkodzie&! to jako p#zyja(ie% &o-
p#zynie.3 wie%e po+ytku! -dy+ zna& do'#ze sp#awy ate)skie!
asze nie s$ &i o'(e* %izn$wszy! +e de(yzj podej&uje(ie
sp#awie +ywotnej! nie wa,aj(ie si wysa3 wojska na Sy(y%i
i do Attyki a'y &ay&i sia&i u#atowa3 pot+ne pa)stwo sy0
(y%ijskie o#az o'a%i3 o'e(n$ i p#zysz$ pot- Aten! a pote& +y3
'ezpie(znie i p#zewodzi3 (aej /e%%adzie z-odnie z jej wo%$!
nie p#ze&o($! %e(z +y(z%iwie*I
Tak p#ze&"wi A%ki'iades* Da(ede&o)(zy(y ju+ p#zedte&
&y.%e%i o wyp#awie p#ze(iw Ateno&! %e(z jesz(ze zw%eka%i i za0
stanawia%i si* 7'e(nie wysu(,awszy sz(ze-"owy(, wywod"w
A%ki'iadesa! kt"#e-o uwa+a%i za naj%epiej poin6o#&owane-o!
ty& 'a#dziej utwie#dzi%i si w ty(, za&ia#a(,* My.%e%i ju+ ty%0
ko o u6o#ty6ikowaniu 4eke%ei i naty(,&iastowy& wysaniu po0
&o(y na Sy(y%i* Wyzna(zywszy na dow"d( d%a Sy#akuza)(zy0
k"w Gi%ipposa! syna K%eand#ydasa! kaza%i &u na#adzi3 si
z posa&i sy#akuza)ski&i i Ko#yntyj(zyka&i o#az wyda3 za0
#z$dzenia w (e%u p#zyj.(ia z jak najwydatniejsz$ i najszy'sz$
po&o($ Sy(y%ij(zyko&* Gi%ippos kaza Ko#yntyj(zyko& p#zy0
sa3 so'ie do Azyne dwa ok#ty! a inne p#zy-otowa3! a'y w od0
powiedniej (,wi%i -otowe 'yy do d#o-i* Po ty(, za#z$dzenia(,
posowie sy#akuza)s(y odje(,a%i z Da(ede&onu* Ty&(zase&
p#zy'y do Aten z Sy(y%ii t#"j#zdowie( ate)ski wysany p#zez
st#ate-"w po pieni$dze i jazd* Ate)(zy(y wysu(,awszy z%e(e0
nia! u(,wa%i%i wysa3 jazd i +ywno.3 d%a wojska* Zi&a do'ie0
-a ko)(a! a w#az z ni$ siede&nasty #ok tej wojny! opisa0
nej p#zez Tukidydesa*
Za#az z po(z$tkie& wiosny nastpne-o #oku znajduj$(y si
na Sy(y%ii Ate)(zy(y popyn%i z Katany do sy(y%ijskiej Me0
-a#y* =ak to ju+ up#zednio powiedziae&! za ty#ana Ge%ona
Sy#akuza)(zy(y wy-na%i Me-a#yj(zyk"w z i(, k#aju i sa&i -o
zaj%i* Ate)(zy(y wyszedszy na %$d spustoszy%i po%a i podesz%i
pod jedn$ z 6o#te( sy#akuza)ski(,! %e(z jej nie zdo'y%i* 8a0
stpnie dota#%i d#o-$ &o#sk$ i %$dow$ nad #zek Te#ias i wy0
szedszy na %$d pustoszy%i #"wnin i pa%i%i z'o+e* Ta& natkn%i
si na niewie%ki oddzia sy#akuza)ski5 za'iwszy pewn$ i%o.3
niep#zyja(i" postawi%i po&nik zwy(istwa i wy(o6a%i si na
ok#ty* 7dpyn$wszy do Katany i wzi$wszy sta&t$d zapasy
+ywno.(i! z (a$ si$ z'#ojn$ #uszy%i p#ze(iw &iastu Syku%"w
Kento#ypy* Pozyskawszy je so'ie d#o-$ ukad"w odesz%i pa%$(
po d#odze z'o+e Inessyj(zyk"w i /y'%ej(zyk"w* W#"(iwszy do
Katany zasta%i ta& dwustu pi3dziesi(iu je1d1("w! kt"#zy
p#zy'y%i z Aten w peny& uz'#ojeniu! %e(z 'ez koni! jako +e
w konie &ie%i za&ia# zaopat#zy3 si na &iejs(u! a ponadto t#zy0
dziestu konny(, u(znik"w o#az t#zysta ta%ent"w s#e'#a*
Tej sa&ej wiosny #"wnie+ Da(ede&o)(zy(y wyp#awi%i si
p#ze(iw A#-os i dota#%i do K%eonaj! %e(z wskutek t#zsienia zie0
&i wy(o6a%i si* Pote& A#-iw(zy(y wpadszy do po-#ani(znej
zie&i ty#ea(kiej zdo'y%i na Da(ede&o)(zyka(, zna(zny up!
kt"#y sp#zeda%i za su& nie &niejsz$ ni+ dwadzie.(ia pi3 ta0
%ent"w* 8iewie%e p"1niej te-o sa&e-o %ata #"wnie+ %ud tespij
ski powsta p#ze(iw swy& wadzo&! %e(z nie zdoa si ut#zy0
&a35 kiedy nadesz%i Te'a)(zy(y! (z.3 powsta)("w zostaa
poj&ana! (z.3 z'ie-a do Aten*
Te-o sa&e-o %ata Sy#akuza)(zy(y! dowiedziawszy si o p#zy0
'y(iu jazdy d%a Ate)(zyk"w i o za&ie#zonej wyp#awie ate)0
skiej! uzna%i! +e Ate)(zy(y! nawet -dy'y odnie.%i zwy(istwo
w 'itwie! nieatwo 'd$ &o-%i i(, za'%okowa3! je.%i nie opa0
nuj$ st#o&e-o %e+$(e-o wp#ost nad &iaste& te#enu zwane-o
Epipo%aj* 4%ate-o postanowi%i o'sadzi3 p#owadz$(e ta& doj.(ia!
a'y niep#zyja(ie% niepost#ze+enie nie dosta si na -"#* Z in0
ny(, st#on wz-"#ze to 'yo niedostpne! -dy+ stoki je-o opadaj$
st#o&o w d" a+ pod sa&o &iasto! kt"#e ze wz-"#za doskona%e
wida35 d%ate-o wa.nie! +e &iejs(e to -"#uje nad pozostay& te0
#ene&! zostao ono p#zez Sy#akuza)(zyk"w nazwane Epipo%aj*
Wszys(y Sy#akuza)(zy(y wysz%i na $k nad #zek$ Anapos <
wa.nie o'j%i nad ni&i dow"dztwo jako st#ate-owie /e#&ok#a0
tes i je-o ko%edzy < dokona%i p#ze-%$du '#oni i wy'#a%i sze.(iu0
set do'o#owy(, ,op%it"w pod wodz$ e&i-#anta z And#os! 4io
&i%osa! a'y pi%nowa%i Epipo%aj i w o-"%e w #azie pot#ze'y od
#azu 'y%i w po-otowiu*
Ate)(zy(y no($ pop#zedzaj$($ dzie)! w kt"#y& Sy#akuza)0
(zy(y od'y%i p#ze-%$d wojska! z (a$ sw$ a#&i$ wypyn%i z Ka0
tay w taje&ni(y p#zed Sy#akuza)(zyka&i* Zat#zy&awszy si
koo &iejs(owo.(i zwanej Deon! od%e-ej od Epipo%aj o sze.3
%u' siede& stadi"w! wysadzi%i na %$d pie(,ot! a z 6%ot$ zawi0
n%i do Tapsos5 jest to wy'ie-aj$(y w &o#ze w$ski& pas&e&
p"wysep! sk$d '%isko jest do Sy#akuz za#"wno &o#ze& jak
i %$de&* Ma#yna#ze ate)s(y od-#odziwszy pa%isad$ w$ski pas
%$du Tapsos! (zeka%i spokojnie5 pie(,ota #uszya 'ie-ie& p#osto
na Epipo%aj i wda#a si na wz-"#ze Eu#ie%os! zani& Sy#akuza)0
(zy(y zauwa+ywszy to zdoa%i nadej.3 z $ki! -dzie od'ywa%i
p#ze-%$d* Sy#akuza)(zy(y! a zwasz(za sze.(iuset ,op%it"w 4io0
&i%osa! 'ie-o (o t(,u z odsie(z$! jednak+e od%e-o.3 dzie%$(a
$k od &iejs(a sta#(ia z niep#zyja(ie%e& wynosia nie &niej
ni+ dwadzie.(ia pi3 stadi"w* Wpadszy wi( 'ezadnie na Ate)0
(zjk"w zosta%i na Epipo%aj po'i(i i wy(o6a%i si do &iasta
st#a(iwszy w 'itwie 4io&i%osa i okoo t#zystu %udzi* Ate)(zy(y
postawiwszy po&nik zwy(istwa i oddawszy Sy#akuza)(zyko&
na &o(y ukadu zwoki po%e-y(,! nastpne-o dnia posun%i si
pod sa&o &iasto* Kiedy jednak Sy#akuza)(zy(y nie wysz%i
i& nap#ze(iw! wy(o6a%i si* 8a Da'da%on! st#o&y& wzniesieniu
na Epipo%aj od st#ony Me-a#y! z'udowa%i 6o#t &aj$(y su+y3
za skad na#zdzi o'%+ni(zy(, i za kas wojskow$ na (zas
'itwy %u' p#a( 6o#ty6ika(yjny(,*
Wk#"t(e pote& p#zy'yo do Ate)(zyk"w t#zystu je1d1("w
e-estyjski(, i okoo stu syku%ski(,! naksyjski(, i inny(,5 je1d10
("w ate)ski(,! kt"#zy (z.(iowo ot#zy&a%i konie od E-estyj(zy
k"w i Katanej(zyk"w! (z.(iowo za. kupi%i! 'yo dwustu pi30
dziesi(iu5 (ay oddzia %i(zy sze.(iuset pi3dziesi(iu je1d10
("w* Ate)(zy(y! pozostawiwszy zao- w Da'da%on! #uszy%i
ku Syke i ta& usadowiwszy si wy'udowa%i po.piesznie ko0
%iste 6o#ty6ika(je* Szy'kie te&po 'udowy p#ze#azio Sy0
#akuza)(zyk"w5 wyszedszy z &iasta postanowi%i nie p#zy0
-%$da3 si te&u o'ojtnie i sto(zy3 'itw* Kiedy ju+ o'ie
st#ony stany nap#ze(iw sie'ie! wodzowie sy#akuza)s(y wi0
dz$(! +e i(, #ozp#oszone wojsko nieatwo ustawi si w szyk
'ojowy! odp#owadzi%i je z pow#ote& do &iasta z wyj$tkie&
jedne-o oddziau jazdy! kt"#y pozostaj$( na p%a(u p#zeszkadza
Ate)(zyko& w noszeniu ka&ieni i ut#udnia i& #u(,y*
Wtedy jedna 6i%a ,op%it"w ate)ski(,! a z ni$ (aa jazda ate)ska
ude#zya na jazd sy#akuza)sk$ i z&usia j$ do u(ie(zki* Za0
'iwszy pewn$ i%o.3 niep#zyja(i" postawi%i Ate)(zy(y po&nik
zwy(istwa*
8azajut#z (z.3 Ate)(zyk"w 'udowaa &u# na p"no( od
owej ko%istej 6o#ty6ika(ji! (z.3 za. znosia ka&ienie i d#zewo
i z#zu(aa je ustawi(znie w kie#unku p#zystani zwanej T#o-i
%os! (,(ie%i 'owie& postawi3 &u# wzdu+ najk#"tszej d#o-i p#o0
wadz$(ej od wie%kie-o po#tu do p#ze(iw%e-e-o wy'#ze+a* Sy
#akuza)(zy(y za. -"wnie pod wpywe& /e#&ok#atesa nie za0
&ie#za%i ju+ z (a$ sw$ si$ z'#ojn$ to(zy3 'itwy z Ate)(zy
ka&i* Lwa+a%i za 'a#dziej wskazane z'udowa3 &u# pop#ze(z0
ny do &u#u stawiane-o p#zez Ate)(zyk"w i je.%i'y si i&
udao Ate)(zyk"w up#zedzi3! zat#zy&a3 w ten spos"' '%okad*
R"wno(ze.nie &ie%i za&ia#! -dy'y Ate)(zy(y w ty& p#ze0
szkadza%i! wysa3 p#ze(iw ni& (z.3 swe-o wojska5 ty&(zase&!
up#zedziwszy Ate)(zyk"w! &o-%i'y za&kn$3 pa%isad$ doj.(ia
do &iasta* Ate)(zy(y &usie%i'y w"w(zas zanie(,a3 #o'"t i z (a0
$ si$ zw#"(i3 si p#ze(iwko Sy#akuza)(zyko&* Wyszedszy
wi( 'udowa%i "w &u#! po(zynaj$( od &iasta i p#owadz$( -o
sko.nie poni+ej ok#$-ej 6o#ty6ika(ji ate)skiej* Wy(i%i te+ ze
.wite-o ok#-u o%iwki i ustawi%i d#ewniane wie+e* A%ota ate)0
ska nie p#zepyna jesz(ze z Tapsos do wie%kie-o po#tu i Sy
#akuza)(zy(y panowa%i jesz(ze nad &o#ze&! a Ate)(zy(y po0
t#ze'ne i& #ze(zy sp#owadza%i z Tapsos d#o-$ %$dow$*
Gdy Sy#akuza)(zyko& wydawao si! +e i(, p#a(e nad pa%i0
sad$! w kt"#y(, Ate)(zy(y i& nie p#zeszkadza%i! s$ ju+ do.3
da%eko posunite! wy(o6a%i si do &iasta pozostawiwszy jedn$
6i% na st#a+y swe-o &u#u* Ate)(zy(y za. nie pokazywa%i si
d%ate-o! +e nie (,(ie%i #ozdzie%a3 swy(, si i uatwia3 w ten
spos"' wa%ki Sy#akuza)(zyko&5 #"wno(ze.nie za. spieszy%i si
z 'udow$ &u#u* Znisz(zy%i te+ wodo(i$-i! kt"#y&i pod zie&i$
dopywaa woda do &iasta* Lpat#zywszy (,wi%! kiedy poud0
niow$ po#$ jedni Sy#akuza)(zy(y p#ze'ywa%i w na&iota(,!
inni posz%i do &iasta! a st#a+ p#zy pa%isadzie nied'a%e penia
su+'! Ate)(zy(y wy'#a%i t#zystu ,op%it"w! niekt"#y& do'o
#owy& %ekkoz'#ojny& da%i (i+kie uz'#ojenie! i kaza%i i& 'ie0
-ie& ude#zy3 niespodziewanie na &u# sy#akuza)ski* Reszt
wojska podzie%ono na dwie -#upy5 jedna! pod wodz$ jedne-o
st#ate-a! podesza pod Sy#akuzy! 'y nie dopu.(i3 do odsie(zy
z &iasta! d#u-a! pod wodz$ d#u-ie-o st#ate-a! #uszya na pa%i0
sad w kie#unku &aej '#a&ki* 7ddzia t#zystu ude#zywszy
sztu#&e& 'ie#ze pa%isad5 st#a+ sy#akuza)ska opusz(za j$
i u(ieka pod zewnt#zny &u# oka%aj$(y Te&enites* Raze& z ni0
&i wpad%i ta& .(i-aj$(y! %e(z p"1niej zosta%i p#zez Sy#akuza)
(zyk"w wypa#(i5 z-ina ta& pewna %i(z'a A#-iw(zyk"w i nie0
wie%u Ate)(zyk"w* Baa a#&ia ate)ska (o6aj$( si zniosa &u#
i ze#waa pa%isad5 pa%e za'#a%i ze so'$ i postawi%i po&nik zwy0
(istwa*
8azajut#z Aten(zy(y! za(zynaj$( od ok#$-ej 6o#ty6ika(ji!
u&o(ni%i st#o&e wzniesienie panuj$(e nad 'a-na&i! kt"#e w tej
st#onie Epipo%aj zw#"(one jest ku wie%kie&u po#towi i sk$d
w najk#"tszej %inii! zszedszy pote& na d" p#zez #"wnin i 'a-0
no! pop#owadzi3 &o-%i &u# do po#tu* W"w(zas Sy#akuza)(zy(y
wysz%i z Sy#akuz i zn"w! za(zynaj$( od &iasta! z'udowa%i pa%i0
sad p#zez .#odek 'a-na! a #"wno(ze.nie wykopa%i o'ok #"w!
a'y unie&o+%iwi3 Ate)(zyko& p#owadzenie &u#u a+ do &o#za*
Aten(zy(y sko)(zywszy #o'oty na wzniesieniu powt"#nie ude
#zy%i na #"w i pa%isad sy#akuza)sk$* A%o(ie kaza%i pyn$3
z Tapsos do wie%kie-o po#tu sy#akuza)skie-o! sa&i za. o .wi(ie
zesz%i z Epipo%aj na #"wnin i uo+ywszy na 'a-nie! ta& -dzie
&iao ono -#unt twa#dszy i &niej #oz&oky! 'e%ki i paskie
kawaki d#zewa! p#zesz%i po ni(,* 7 .wi(ie zdo'ywaj$ pa%isad!
a p#"(z niewie%kie-o od(inka tak+e #"w! kt"#y p"1niej z#eszt$
(ay zdo'y%i* Wywi$zaa si 'itwa! zwy(i+y%i Aten(zy(y* P#awe
sk#zydo Sy#akuza)(zyk"w u(ieko do &iasta! %ewe nad #zek*
B,($( i& od(i$3 p#zep#aw t#zystu do'o#owy(, Ate)(zyk"w
#uszyo 'ie-ie& w kie#unku &ostu* Sy#akuza)(zyk"w opad
st#a(,! &aj$( jednak zna(zny oddzia jazdy ude#zaj$ na owy(,
t#zystu Ate)(zyk"w! z&uszaj$ i(, do u(ie(zki i wpadaj$ na
p#awe sk#zydo ate)skie* Kiedy si to stao! panika o-a#na
#"wnie+ pie#wsz$ 6i% sk#zyda ate)skie-o* Da&a(,os zo'a(zyw0
szy to z %ewe-o sk#zyda po.pieszy ta& na po&o( z A#-iw(zy0
ka&i i niewie%k$ %i(z'$ u(znik"w* P#ze'ywszy jaki. #"w! zna0
%az si po d#u-iej st#onie sa& z (a$ -#up$ i z-in$! a w#az
z ni& pi(iu (zy sze.(iu je-o towa#zyszy* Zwoki i(, Sy#aku0
za)(zy(y pospiesznie po#wa%i i unie.%i za #zek w &iejs(e 'ez0
pie(zne! sa&i za. wo'e( nad(i$-aj$(ej ju+ #eszty wojska ate)0
skie-o wy(o6a%i si*
Ty&(zase& Sy#akuza)(zy(y! kt"#zy p#zedte& u(iek%i do
&iasta! widz$(! (o si dzieje! znowu na'#a%i odwa-i i #uszy%i
p#ze(iw Ate)(zyko&* Bz.3 %udzi wysa%i p6ze(iw ok#$-ej 6o#0
ty6ika(ji na Epipo%aj s$dz$(! +e niko-o ta& nie &a i +e j$
zaj&$* Istotnie zdo'ywaj$ i nisz(z$ zewnt#zne u&o(nienie
du-o.(i dziesi(iu p%et#"w @! jednak+e do zdo'y(ia sa&ej 6o#ty0
6ika(ji nie dopu.(i 8ikias! kt"#y! 'd$( (,o#y! p#zypadkie& si
ta& znajdowa* Kaza on su+'ie podpa%i3 &a(,iny i %e+$(e pod
&u#e& d#zewo! uznawszy! +e wo'e( '#aku +onie#zy w inny
spos"' nie 'dzie si &o+na o'#oni3* Tak si te+ stao* Wo'e(
powstae-o o-nia Sy#akuza)(zy(y nie podesz%i ju+ '%i+ej i za0
w#"(i%i! od #"wniny 'owie& nad(,odzi%i ju+ do 6o#te(y z odsie0
(z$ Ate)(zy(y! kt"#zy p#owadzi%i ta& po.(i- za niep#zyja(ie%e&5
#"wno(ze.nie! z-odnie z #ozkaze&! 6%ota ate)ska z Tapsos wpy0
waa do wie%kie-o po#tu* Widz$( to Sy#akuza)(zy(y znajduj$(y
si na -"#ze po.piesznie odesz%i i (ae wojsko sy#akuza)skie
wy(o6ao si do &iasta* Sy#akuza)(zy(y uzna%i! +e z sia&i!
jakie &ie%i do dyspozy(ji! nie zdoaj$ p#zeszkodzi3 Ate)(zyko&
w 'udowie &u#u p#owadz$(e-o do &o#za*
Ate)(zy(y ustawi%i po&nik zwy(istwa! na podstawie ukadu
wyda%i po%e-y(, i sa&i za'#a%i od Sy#akuza)(zyk"w zwoki
Da&a(,osa i je-o towa#zyszy* Kiedy ju+ wszystkie i(, siy!
za#"wno &o#skie jak i %$dowe! 'yy na &iejs(u! za(z%i od Epi0
po%aj i st#o&e-o wzniesienia stawia3 do &o#za podw"jny &u#!
kt"#y& za&ie#za%i za'%okowa3 Sy#akuza)(zyk"w* Rze(zy po0
t#ze'ne d%a wojska sp#owadzano z #"+ny(, &iejs(owo.(i ita%0
ski(,* P#zy$(zy%i si w"w(zas do Ate)(zyk"w %i(zni! po(z$tko0
wo niezde(ydowani sp#zy&ie#ze)(y syku%s(y! p#zy$(zyy si
te+ t#zy pi3dziesi(iowiosow(e z Ty##enii* R"wnie+ wszystkie
inne sp#awy ukaday si po&y.%nie* Sy#akuza)(zy(y 'owie&!
poz'awieni po&o(y z Pe%oponezu! p#zesta%i ju+ %i(zy3 na zwy0
(istwo i p#owadzi%i za#"wno &idzy so'$ jak z 8ikiase& #oz0
&owy z&ie#zaj$(e do zawa#(ia ukadu5 8ikias zosta 'owie&
po .&ie#(i Da&a(,osa jedyny& wodze&* Wp#awdzie do +adnej
de(yzji nie do(,odzio! (o 'yo z#ozu&iae u %udzi znajduj$0
(y(, si w tak t#udny& poo+eniu i o'%e-any(, z jesz(ze wik0
sz$ ni+ doty(,(zas ene#-i$! a%e za to wie%e o tej sp#awie &"0
wiono z 8ikiase&! a jesz(ze wi(ej &idzy so'$ w &ie.(ie*
W dodatku 'owie&! wo'e( wisz$(e-o nad ni&i niesz(z.(ia od0
nosi%i si do sie'ie nieu6nie5 st#ate-"w! za kt"#y(, dow"dztwa
si to wszystko wyda#zyo! zo+y%i z u#zdu uwa+aj$(! +e u(ie#0
pie%i a%'o p#zez i(, '#ak sz(z.(ia! a%'o p#zez i(, zd#ad* 8a
i(, &iejs(e wy'#a%i inny(,9 /e#ak%ejdesa! Euk%esa i Te%%iasa*
Ty&(zase& Da(ede&o)(zyk Gi%ippos i ok#ty ko#yn(kie 'yy
ju+ na woda(, Deukady pyn$( szy'ko na po&o( Sy(y%ii* 8ad0
(,odziy do ni(, st#aszne! (,o3 niep#awdziwe wie.(i! +e Sy#a0
kuzy zostay (akowi(ie za'%okowane! i Gi%ippos nie &ia ju+
+adnej nadziei na u#atowanie Sy(y%ii* P#a-n$( jednak u#ato0
wa3 Ita%i! sa& z Ko#yntyj(zykie& Pitene& o#az z dwo&a
ok#ta&i %ako)ski&i i dwo&a ko#yn(ki&i p#zepyn$ p#zez
Zatok =o)sk$ do Ta#entu* Ko#yntyj(zy(y &ie%i nadpyn$3
p"1niej! o'sadziwszy zao-$ p#"(z swoi(, dziesi(iu ok#t"w
dwa %eukadyjskie i t#zy a&p#akio(kie* Gi%ippos z Ta#entu wy0
'#a si najpie#w w pose%stwie do Tu#ii i powoywa si ta&
na stosunki swoje-o oj(a* 8ie &o-$( jednak pozyska3 Tu#yj0
(zyk"w odje(,a i pyn$ wzdu+ wy'#ze+a ita%skie-o* W d#o0
dze p#zez Zatok Te#ynajsk$ si%ny wiat# p"no(ny wiej$(y
w ty(, st#ona(, zapdzi -o na pene &o#ze* Po du-iej wa%(e
z 'u#z$ Gi%ippos znowu zjawi si w Ta#en(ie5 ok#ty! kt"#e
u(ie#piay w (zasie 'u#zy! kaza wy(i$-n$3 na %$d i nap#awi3*
8ikias! kt"#y dowiedzia si o z'%i+aniu si Gi%ipposa! podo'nie
jak Tu#yj(zy(y z%ek(ewa+y so'ie i%o.3 je-o ok#t"w5 wydawao
&u si z#eszt$! +e s$ one wyposa+one #a(zej na spos"' ko#sa#0
ski* Gadny(, te+ .#odk"w ost#o+no.(i nie p#zedsiwzi$*
Mniej wi(ej w tej sa&ej po#ze %ata Da(ede&o)(zy(y wpad%i
w#az z sp#zy&ie#ze)(a&i do A#-o%idy i spustoszy%i wie%kie po0
a(ie k#aju* Ate)(zy(y w si%e t#zydziestu ok#t"w p#zysz%i z po0
&o($ A#-iw(zyko&! z#ywaj$( w ten spos"' najwy#a1niej sw"j
t#aktat pokojowy z Da(ede&o)(zyka&i* P#zedte& 'owie& po0
dej&owa%i wyp#awy upieskie z Pi%os i w#az z A#-iw(zyka&i
i Mantynej(zyka&i %$dowa%i w #oz&aity(, punkta(, Pe%opo0
nezu! a%e nie w Dakonii* Mi&o +e A#-iw(zy(y niejednok#otnie
za(,(a%i i(, do te-o! 'y (,o3 #az z'#ojnie wy%$dowa3 w Dako0
nii i spustoszy3 p#zynaj&niej (z.3 k#aju! a pote& odej.3!
Ate)(zy(y si na to nie z-adza%i* Ty&(zase&! za a#(,ontatu
Pitodo#a! Dajspodiasa i 4e&a#ata! wy%$dowawszy koo %i&e#yj0
skie-o Epidau#os! koo P#azji i w ki%ku inny(, punkta(,! nisz0
(zy%i k#aj! daj$( Da(ede&o)(zyko& jesz(ze wy#a1niejszy pow"d
do o'#ony* Kiedy za. za#"wno Ate)(zy(y jak Da(ede&o)(zy(y
wy(o6a%i si ze sw$ 6%ot$ z A#-o%idy! A#-iw(zy(y wpadszy do
zie&i 6%iun(kiej spustoszy%i (z.3 te-o k#aju! za'i%i pewn$ i%o.3
%udzi i w#"(i%i do do&u*
KSIGA SIU4MA
Gi%ippos i Piten nap#awiwszy ok#ty popyn%i z Ta#entu
wzdu+ wy'#ze+a do Dok#"w Epidze6i#yjski(,* Ta& ot#zy&a%i
pewn$ wiado&o.3! +e Sy#akuzy nie s$ jesz(ze (akowi(ie za0
'%okowane i +e &o+na si jesz(ze z wojskie& p#zedosta3 do
&iasta p#zez Epipo%aj* Zastanawia%i si wi(! (zy &aj$ #yzyko0
wa3 i pyn$3 p#osto do Sy#akuz! &aj$( Sy(y%i po p#awej #(e!
(zy te+! &aj$( wysp po %ewej! uda3 si najpie#w do /i&e#y
i ta&! do'#awszy so'ie do po&o(y /i&e#yj(zyk"w i inny(,!
kt"#zy si dadz$ nakoni3! pod$+y3 do Sy#akuz d#o-$ %$dow$*
W ko)(u postanowi%i pyn$3 do /i&e#y! ty& 'a#dziej +e (zte#y
ok#ty ate)skie! wysane p#zez 8ikiasa na wiado&o.3 o ty&!
+e Gi%ippos i Piten s$ w Dok#oj! nie dopyny jesz(ze do Re0
-ion* Wyp#zedziwszy wi( te ok#ty p#zepywaj$ p#zez (ie.nin
i po postoja(, w Re-ion i Messynie p#zy'ywaj$ do /i&e#y*
Ta& nakoni%i /i&e#yj(zyk"w do wsp"udziau w wojnie i do
uz'#ojenia ty(, &a#yna#zy pe%oponeski(,! kt"#zy nie &ie%i
'#oni5 ok#ty pe%oponeskie wy(i$-nito 'owie& na %$d w /i&e
#ze* Wysawszy pose%stwo do Se%inuntyj(zyk"w wezwa%i i(,!
+e'y z (ay& wojskie& do$(zy%i si do ni(, w u&"wiony&
&iejs(u* R"wnie+ &ieszka)(y Ge%i i niekt"#zy Syku%owie p#zy0
#zek%i i& p#zysa3 niewie%kie oddziay wojskowe* 7'e(nie 'y%i
oni skonniejsi po$(zy3 si z Pe%oponezyj(zyka&i! -dy+ wa.nie
z&a# A#(,onides! k#"% pewny(, ta&tejszy(, sz(zep"w syku%
ski(,! (zowiek nie 'ez zna(zenia i p#zyja(ie% Ate)(zyk"w* Za0
wa+yo na sza%i #"wnie+ i to! +e w p#zy'y(iu Gi%ipposa z Da(e0
de&onu upat#ywano zde(ydowan$ (,3 po&o(y* Gi%ippos!
wzi$wszy okoo sied&iuset swoi(, &a#yna#zy i uz'#ojony(,
+onie#zy! ponadto tysi$( (i+koz'#ojny(, i %ekkoz'#ojny(, /i
&e#yj(zyk"w o#az stu je1d1("w! pewn$ niewie%k$ %i(z' %ekko0
z'#ojny(, i jazd z Se%inuntu i Ge%i! a w#esz(ie tysi$( Syku%"w!
#uszy ku Sy#akuzo&*
7k#ty ko#yn(kie jak ty%ko &o-y naj.pieszniej pyny
z Deukady* Gon-i%os! jeden z dow"d("w ko#yn(ki(,! kt"#y na
jedny& ok#(ie wypyn$ ostatni < pie#wszy p#zy'ywa do Sy0
#akuz na k#"tko p#zed Gi%ippose&* Wa.nie w (,wi%i je-o p#zy0
'y(ia Sy#akuza)(zy(y za&ie#za%i zwoa3 ze'#anie w sp#awie
zako)(zenia wojny* Gon-i%os odwi"d i(, od te-o i doda i& otu0
(,y! zapowiadaj$( nadej.(ie #eszty ok#t"w o#az z'%i+anie si
Gi%ipposa! syna K%eand#ydasa! dow"d(y wysane-o p#zez Da(e
de&o)(zyk"w* Sy#akuza)(zy(y na'#a%i odwa-i i z (ay& woj0
skie& naty(,&iast wysz%i z &iasta na spotkanie Gi%ipposa* Wie0
dzie%i 'owie&! +e jest ju+ w po'%i+u* 7n za.! zaj$wszy po d#o0
dze 6o#te( Syku%"w =etaj i ustawiwszy si w szyku 'ojowy&!
p#zy'ywa do Epipo%aj* 4osta si na -"# p#zez Eu#ie%os! t$
sa&$ d#o-$! kt"#$ p#zedte& wesz%i Ate)(zy(y! i w#az z Sy#aku
za)(zyka&i posuwa si w kie#unku &u#u ate)skie-o* 8ad0
(,odzi w (,wi%i! kiedy Ate)(zy(y uko)(zy%i siede& %u' osie&
stadi"w podw"jne-o &u#u w kie#unku wie%kie-o po#tu i do wy0
ko)(zenia pozostawa i& ju+ ty%ko k#"tki od(inek nad sa&y&
&o#ze&5 nad ty& wa.nie p#a(owa%i* W d#u-iej (z.(i za&ie0
#zonej 6o#ty6ika(ji! w kie#unku T#o-i%os i d#u-ie-o wy'#ze0
+a &o#skie-o! na-#o&adzono ju+ na zna(znej p#zest#zeni zway
ka&ieni* Bz.3 &u#u 'ya na wp" wyko)(zona! (z.3 za. -oto0
wa zupenie* Tak '%iskie za-ady 'yy w"w(zas Sy#akuzy*
8a-e pojawienie si Gi%ipposa i Sy#akuza)(zyk"w wywo0
ao w pie#wszej (,wi%i w.#"d Ate)(zyk"w za&ieszanie! &i&o
to jednak ustawi%i si w szyku 'ojowy&* Gi%ippos stan$wszy
w po'%i+u o'oze& wysya do ni(, ,e#o%da z o.wiad(zenie&! +e
-ot"w jest do ukad"w! je.%i w p#ze(i$-u pi(iu dni w#az z (a0
y& sp#zte& opusz(z$ Sy(y%i* Ate)(zy(y jednak z%ek(ewa+y%i
t p#opozy(j i odp#awi%i ,e#o%da 'ez odpowiedzi* Wo'e( te-o
o'ie st#ony p#zy-otowyway si do 'itwy* Gi%ippos widz$(!
+e Sy#akuza)(zy(y w za&ieszaniu nieatwo ustawiaj$ si w szy0
ku 'ojowy&! (o6n$ wojsko na 'a#dziej p#zest#onne &iejs(e* 8i
kias nie pod$+y jednak za ni&! %e(z zaj$ pozy(je p#zy &u0
#ze ate)ski&* Gdy Gi%ippos zo'a(zy! +e Ate)(zy(y -o nie ata0
kuj$! powi"d wojsko na wz-"#ze zwane Te&enites i ta& #oz0
o+y si o'oze&* 8azajut#z wyp#owadzi -"wne swe siy i usta0
wi nap#ze(iw &u#u ate)skie-o! a+e'y unie&o+%iwi3 Ate)(zy0
ko& nadsyanie jaki(,ko%wiek posik"w* Bz.3 wojska wysa
pod Da'da%on i zdo'y t 6o#te(! a poj&any(, ta& niep#zyja0
(i" kaza z-adzi35 &iejs(e to znajdowao si poza po%e& wi0
dzenia Ate)(zyk"w* Te-o sa&e-o dnia zdo'y%i Sy#akuza)(zy(y
t#"j#zdowie( ate)ski pat#o%uj$(y p#zed wie%ki& po#te&*
Po ty(, wypadka(, Sy#akuza)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y za0
(z%i stawia3 &u# wiod$(y od &iasta p#zez Epipo%aj w -"#! do
owe-o pop#ze(zne-o &u#u! kt"#y pop#zednio wy'udowa%i* Di0
(zy%i! +e je.%i Ate)(zy(y nie zdoaj$ i& w ty& p#zeszkodzi3! to
pote& nie 'd$ i(, ju+ &o-%i (akowi(ie za'%okowa3* Ate)(zy0
(y 'owie&! wyko)(zywszy &u# na od(inku nad&o#ski&! po0
desz%i ju+ ku -"#ze* Ty&(zase& Gi%ippos odk#ywszy w &u#ze
ate)ski& sa'sze &iejs(e ze'#a w no(y wojsko i p#zep#owa0
dzi ta& atak* Ate)(zy(y! kt"#zy o'ozowa%i w po%u! spost#ze-%i
to i #uszy%i p#ze(iw nie&u* Gi%ippos szy'ko si zo#ientowa
i swoi(, wy(o6a* Ate)(zy(y za.! pod(i$-n$wszy t (z.3 &u#u!
pozosta%i ta& na st#a+y5 #eszt sp#zy&ie#ze)("w #ozstawi%i ju+
up#zednio na &u#ze! powie#zaj$( ka+de&u z ni(, st#a+ nad
jedny& od(inkie&* 8ikias postanowi te+ u&o(ni3 &iejs(e
zwane P%e&i#ion5 jest to nap#ze(iw &iasta poo+ony i w &o0
#ze wysunity p#zy%$dek! kt"#y zw+a wjazd do wie%kie-o po#0
tu* W #azie u6o#ty6ikowania te-o &iejs(a dow"z pot#ze'ny(,
#ze(zy 'y'y atwiejszy! st$d te+ &o-%i'y Ate)(zy(y z &niej0
szej od%e-o.(i o'se#wowa3 po#t sy#akuza)ski i w #azie #u(,u
6%oty niep#zyja(ie%skiej nie &usie%i'y! jak te#az! wypywa3
z -'i swe-o po#tu* 7'e(nie 'owie& 8ikias &y.%a ju+ #a(zej
o wojnie na &o#zu widz$(! +e p#zy'y(ie Gi%ipposa z&niejszyo
widoki powodzenia na %$dzie* P#zewi"z wi( wojsko i ok#ty
na P%e&i#ion i wy'udowa ta& t#zy 6o#ty5 ta& te+ znajdowaa
si odt$d p#zewa+na (z.3 sp#ztu wojenne-o! a tu+ o'ok
na kotwi(y t#anspo#tow(e i szy'kie statki* 7d te-o te+ (zasu
zwikszyy si t#udy zao-i < wody 'owie& 'yo &ao i z da0
%eka t#ze'a j$ 'yo nosi3! &a#yna#ze za.! wy(,odz$( po d#zewo!
-in%i z #$k jazdy sy#akuza)skiej! kt"#a w tej oko%i(y &iaa
p#zewa-* Sy#akuza)(zy(y 'owie& (,($( ut#udni3 Ate)(zyko&
z P%e&i#ion p%$d#owanie k#aju! u&ie.(i%i jedn$ t#ze(i$ (z.3
swej jazdy p#zy &iaste(zku koo 7%i&piejon* 8ikias poin6o#&o0
wany o z'%i+aniu si pozostaej 6%oty ko#yn(kiej* wysya dwa0
dzie.(ia ok#t"w! a'y pi%noway Ko#yntyj(zyk"w! z #ozkaze&
(zatowania w oko%i(a(, Dok#oj! Re-ion i wy'#ze+a sy(y%ij0
skie-o*
Gi%ippos 'udowa ty&(zase& &u# p#zez Epipo%aj u+ywaj$( do
te-o ka&ieni! kt"#e ta& up#zednio na-#o&adzi%i Ate)(zy(y5
#"wno(ze.nie sta%e wyp#owadza Sy#akuza)(zyk"w i sp#zy&ie0
#ze)("w i ustawia i(, p#zed &u#e& w szyku 'ojowy&* 8a0
p#ze(iw ustawia%i si #"wnie+ Ate)(zy(y* Gdy Gi%ippos w#esz0
(ie uzna! +e nadesza (,wi%a stosowna! #ozpo(z$ atak* 2"j to0
(zono &idzy &u#a&i! -dzie jazda sy#akuza)ska nie &o-a
wyko#zysta3 swej p#zewa-i! i Sy#akuza)(zy(y i i(, sp#zy&ie0
#ze)(y ponie.%i k%sk* Gdy na podstawie ukadu ode'#a%i zwo0
ki po%e-y(,! a Ate)(zy(y wystawi%i po&nik zwy(istwa! Gi0
%ippos zwoa wojsko i o.wiad(zy! +e nie +onie#ze zawini%i!
%e(z on sa&! wp#owadzi i(, 'owie& w -$' 6o#ty6ika(ji i nie
&"- wyko#zysta3 na%e+y(ie jazdy i osz(zepnik"w* 4oda! +e te0
#az po #az d#u-i pop#owadzi i(, do nata#(ia5 kaza i& p#zy ty&
pa&ita3! +e pod wz-%de& uz'#ojenia nie ustpuj$ niep#zyja
(ie%owi! je.%i za. idzie o odwa-! to 'yo'y #ze(z$ nie do znie0
sienia! -dy'y jako Pe%oponezyj(zy(y i 4o#owie nie pokona%i
i nie wypdzi%i z k#aju =o)(zyk"w! wyspia#zy i (aej tej z'ie#a0
niny* Pote&! -dy nadesza odpowiednia (,wi%a! pop#owadzi i(, do
ataku* W"w(zas 8ikias i Ate)(zy(y wyst$pi%i #"wnie+ p#ze(iw
Sy#akuza)(zyko&* Lwa+a%i! +e nawet -dy'y niep#zyja(ie% nie ata0
kowa! nie wo%no i& pat#ze3! o'ojtnie na 'udow #"wno%e-e0
-o &u#u! poniewa+ wy'ie-a on ju+ nie&a% poza %ini &u#u
ate)skie-o i w #azie jej p#zek#o(zenia Sy#akuza)(zy(y zna%e0
1%i'y si w do-odnej sytua(ji! kt"#a! -dy'y si nawet nie wda%i
w wa%k! u&o+%iwiaa'y i& osi$-ni(ie takie-o suk(esu jak sze0
#e- po&y.%ny(, 'itew* Gi%ippos wyp#owadzi swoi(, ,op%i0
t"w da%ej ni+ pop#zednio poza o'#' &u#"w i sta# si
z Ate)(zyka&i ustawiwszy jazd i osz(zepnik"w nap#ze(iw %e0
we-o sk#zyda ate)skie-o! na p#zest#zeni 'a#dziej otwa#tej!
-dzie ko)(zyy si 6o#ty6ika(je z'udowane p#zez o'ie st#ony*
=azda ude#zywszy na %ewe sk#zydo ate)skie! kt"#e &iaa p#zed
so'$! z&usia je do u(ie(zki9 wskutek te-o i #eszta wojska
ate)skie-o zostaa p#zez Sy#akuza)(zyk"w po'ita i zep(,nita
za &u#y* 8astpnej no(y Sy#akuza)(zy(y wyp#zedziwszy
Ate)(zyk"w z'udowa%i da%sz$ (z.3 #"wno%e-e-o &u#u i po0
sun%i -o poza %ini &u#"w ate)ski(,! tak +e odt$d ju+ nie
'y%i na#a+eni na +adne p#zeszkody* Ate)(zy(y za. nawet w wy0
padku zwy(istwa nie &o-%i p#zep#owadzi3 (akowitej '%okady
&iasta*
Wk#"t(e pote& dwana.(ie pozostay(, ok#t"w ko#yn(ki(,!
a&p#akio(ki(, i %eukadyjski(, pod dow"dztwe& Ko#yntyj(zy0
ka E#azynidesa wpyno do po#tu uszedszy uwa-i st#a+y ate)0
skiej5 zao-a i(, dopo&o-a Sy#akuza)(zyko& do wy'udowa0
nia #eszty &u#u a+ do &u#u pop#ze(zne-o* Gi%ippos uda si
w inne st#ony Sy(y%ii! +e'y ze'#a3 wojsko %$dowe i &a#yna#zy!
a #"wno(ze.nie pozyska3 te &iasta! kt"#e niez'yt (,tnie a%'o
w o-"%e nie '#ay w wojnie udziau* Wysano te+ nowy(, po0
s"w sy#akuza)ski(, i ko#yn(ki(, do Da(ede&onu i Ko#yntu
z +$danie&! 'y pa)stwa te dosta#(zyy jesz(ze wojska! p#ze#zu0
(aj$( je na odzia(, %u' statka(, t#anspo#towy(,! a%'o w jaki0
ko%wiek inny dostpny spos"'5 Ate)(zy(y 'owie& posa%i #"w0
nie+ po nowe posiki* R"wno(ze.nie Sy#akuza)(zy(y o'sadzi%i
ok#ty zao-$ i a'y wyp#"'owa3 swe siy na &o#zu! u#z$dza%i
3wi(zenia! a tak+e w inny(, kie#unka(, okazywa%i wie%e ini0
(jatywy*
8ikias (zuj$( i widz$(! +e z dnia na dzie) wz&a-aj$ si siy
niep#zyja(i"! a je-o wasne t#udno.(i #osn$! #az za #aze& wy0
sya do Aten &e%dunki i sz(ze-"owo donosi o wypadka(,*
L(zyni to ty& 'a#dziej o'e(nie! -dy zo'a(zy! +e zna%az si
w sytua(ji 'ez wyj.(ia i +e je.%i -o od #azu nie odwoaj$ a%'o
nie p#zy.%$ &u jakiej. wydatniejszej po&o(y < z-inie 'ez #a0
tunku* W o'awie za.! 'y wysa)(y wskutek nieu&iejtno.(i
wysowienia a%'o z '#aku pa&i(i %u' w#esz(ie p#zez (,3 p#zy
podo'ania si %udowi nie p#zedstawi%i #ze(zy niez-odnie z #ze0
(zywisto.(i$! napisa %ist* S$dzi! +e w ten spos"' Ate)(zy(y
naj%epiej zapoznaj$ si z je-o o(en$ sytua(ji nie zniekszta(on$
p#zez pos"w i +e znaj$( p#awd! 'd$ &o-%i powzi$3 suszn$
de(yzj* Bi! (o odje(,a%i z %iste&! &ie%i #"wnie+ z%e(enia ustne*
Sa& 8ikias &y.%a wi(ej o o'#onie wasne-o o'ozu ni+ o po0
dej&owaniu nie'ezpie(zny(, ak(ji*
Pod konie( te-o sa&e-o %ata w"dz ate)ski Euetion wyp#a0
wiwszy si #aze& z Pe#dykkase& i wie%k$ %i(z'$ T#ak"w p#ze0
(iw A&6ipo%is nie zdoa -o zdo'y3! wypyn$wszy jednak
z t#"j#zdow(a&i na St#y&on! o'%e-a je od st#ony #zeki &a0
j$( opa#(ie w /i&e#ajon* Dato do'ie-o ko)(a*
8astpnej zi#ny wysa)(y 8ikiasa p#zy'ywszy do Aten p#ze0
kaza%i ustne z%e(enia! odpowiedzie%i na zadane i& pytania i od0
da%i pis&o* Sek#eta#z pa)stwowy od(zyta je pu'%i(znie na
z-#o&adzeniu* 2#z&iao ono nastpuj$(o9
EAte)(zy(yJ 4awniejsze wypadki zna(ie z &oi(, %i(zny(, po0
p#zedni(, %ist"w5 te#az nadszed (zas! +e'y.(ie si zaznajo&i%i
z o'e(n$ sytua(j$ i powzi%i de(yzj* Po wie%u zwy(iski(, 'i0
twa(, z Sy#akuza)(zyka&i! p#ze(iw kt"#y& nas wysano! i po
z'udowaniu 6o#ty6ika(ji! w kt"#y(, o'e(nie p#ze'ywa&y! zja0
wi si tu Da(ede&o)(zyk Gi%ippos z wojskie& z Pe%oponezu
i niekt"#y(, &iast sy(y%ijski(,* W pie#wszej 'itwie po'i%i.&y
-o! nastpne-o jednak dnia! z&uszeni do te-o p#zez p#zewa+a0
j$(e siy jazdy i osz(zepnik"w! (o6n%i.&y si w o'#' &u#"w*
Te#az wskutek p#zewa-i %i(ze'nej niep#zyja(ie%a &usi&y za0
nie(,a3 da%szej 'udowy &u#"w '%okuj$(y(, &iasto i nie wy0
stpuje&y za(zepnie! -dy+ pewn$ (z.3 ,op%it"w p#zezna(zy0
%i.&y do pi%nowania &u#"w i nie &o+e&y wszystki(, naszy(,
si u+y3 p#ze(iw niep#zyja(ie%owi* Ponadto #"wnie+ Sy#akuza)
(zy(y wystawi%i nowy pojedyn(zy &u#! tak +e nie &o+e&y ju+
za'%okowa3 &iasta! (,y'a +e kto. z %i(zny& wojskie& &u# nie0
p#zyja(ie%ski zaatakuje i zdo'dzie* 4oszo do te-o! +e &y!
kt"#zy wystpuje&y w #o%i o'%e-aj$(y(,! w #ze(zywisto.(i sa0
&i jeste.&y o'%e-ani! p#zynaj&niej od st#ony %$du! -dy+
jazda niep#zyja(ie%ska nie pozwa%a na& zapusz(za3 si z'yt
da%eko*
ESy#akuza)(zy(y wysa%i #"wnie+ pos"w na Pe%oponez po no0
we wojsko! a Gi%ippos o'je+d+a &iasta sy(y%ijskie! +e'y pozy0
ska3 te! kt"#e si na #azie od udziau w wojnie wst#zy&uj$!
inne za. nakoni3 do udzie%enia &u po&o(y na %$dzie i &o#zu*
Za&ie#za on 'owie&! jak si dowiaduj! zaatakowa3 nas #"w0
no(ze.nie wojskie& %$dowy& od st#ony &u#"w i 6%ot$ od &o0
#za* A nie(, si nikt z was nie dziwi! +e i od &o#za jeste.&y
za-#o+eni* 8asza 6%ota! o (zy& oni tak+e wiedz$! 'ya po(z$tko0
wo doskonaa! za#"wno je.%i idzie o ok#ty! kt"#e nie p#ze0
pusz(zay wody! jak i o stan za"-5 o'e(nie jednak ok#ty! kt"#e
tak du-i (zas stay na &o#zu! p#ze(iekaj$! a zao-i poniosy
powa+ne st#aty* 7k#t"w jednak nie &o+na wy(i$-n$3 na %$d
i osuszy3! -dy+ 6%ota niep#zyja(ie%ska! #"wnie %i(zna a%'o nawet
%i(zniejsza od naszej! &o+e nas zaatakowa3* Wido(zne za. jest!
+e p#zy-otowuj$ si do te-o i ini(jatywa jest w i(, #ka(,5
atwiej i& te+ p#zyjdzie wysuszy3 swe ok#ty! nie &usz$ 'o0
wie& na niko-o (zatowa3*
E8a& za.! p#ze(iwnie! p#zyszo'y to z t#udno.(i$ nawet wtedy!
-dy'y.&y &ie%i zna(zn$ p#zewa- ok#t"w i nie &usie%i! tak
jak te#az! (aej naszej 6%oty wysya3 na zwiady* Musi&y tak
jednak postpowa3! -dy+ w #azie naj&niejsze-o zanied'ania za0
'#aknie na& .#odk"w +ywno.(i! kt"#e i te#az p#zewozi&y z t#u0
de& tu+ o'ok &iasta niep#zyja(ie%skie-o* Zao-i za. ok#towe
d%ate-o ponosiy i ponosz$ tak wie%kie st#aty! +e wie%u &a#y0
na#zy! id$( do.3 da%eko po d#zewo i wod %u' na #a'unek! -i0
nie z #$k jazdy niep#zyja(ie%skiej* A odk$d niep#zyja(ie% p#ze0
(iwstawi na& #"wne siy < u(ieka tak+e su+'a* 7'(ok#a0
jow(y! kt"#y(, wzi%i.&y pod p#zy&use&! #oz(,odz$ si po
swoi(, &iasta(,* Bi za.! kt"#zy p#zysz%i do nas zwa'ieni wyso0
ko.(i$ +odu i &y.%e%i! +e #a(zej 'd$ za#a'ia3 ni+ wa%(zy3! od
(,wi%i kiedy zo'a(zy%i! +e w'#ew o(zekiwaniu op"# 6%oty i wojsk
niep#zyja(ie%ski(, k#zepnie! a%'o z'ie-aj$ do niep#zyja(ie%a!
a%'o u(,odz$ w inny dostpny so'ie spos"' < a Sy(y%ia jest
du+a* S$ za. i ta(y! kt"#zy kupuj$ je)("w wojenny(, z /ykka
#y i na&"wiwszy t#ie#a#(,"w do zaok#towania je)("w na i(,
&iejs(e #oz%u1niaj$ w ten spos"' dys(yp%in we 6%o(ie*
ESa&i do'#ze o ty& wie(ie! +e niewie%u &a&y wy3wi(zony(,
&a#yna#zy! niewie%u jest taki(,! kt"#zy u&iej$ ok#t w #u(,
wp#awi3 i ut#zy&a3 wa.(iwy #yt& wiosowania* 8aj-o#sze jest
jednak to! +e jako w"dz nie jeste& w stanie ni(ze&u za#adzi3!
-dy+ ze wz-%du na wasz (,a#akte# t#udno jest wa&i kie#owa3*
8ie &a&y sk$d uzupeni3 zao-i! pod(zas -dy niep#zyja(ie% &a
pod ty& wz-%de& #"+ne &o+%iwo.(i5 za#"wno 'ie+$(e pot#ze'y
jak p#zysze st#aty uzupenia3 &usi&y z te-o! (o.&y ze so'$
p#zywie1%i! 'o sp#zy&ie#zone z na&i &iasta 8aksos i Katana
nie &o-$ na& w ty& po&"(* =e.%i za. niep#zyja(ie%e (,o3 je0
den jesz(ze suk(es osi$-n$! a pa)stwa ita%skie! kt"#e na& do0
sta#(zaj$ +ywno.(i! widz$( t#udne nasze poo+enie i '#ak po0
&o(y z waszej st#ony! p#zejd$ na st#on p#ze(iwnika < nie wy0
t#zy&a&y o'%+enia i wojna zako)(zy si 'ez wa%ki* M"-'y&
wa& napisa3 (o. p#zyje&niejsze-o! %e(z na pewno 'yo'y to
&niej u+yte(zne! sko#o p#zy podej&owaniu de(yzji powinni.(ie
zna3 (a$ p#awd* Znaj$( wasze usposo'ienie i to! +e %u'i(ie
wp#awdzie su(,a3 #ze(zy d%a sie'ie &iy(,! jednak+e pote&
-niewa(ie si! kiedy sp#awa p#zyj&ie zupenie inny o'#"t! s$0
dzie&! +e %epiej powiedzie3 wa& p#awd*
EA te#az wiedz(ie! +e je.%i idzie o pie#wotny (e% naszej wy0
p#awy! to za#"wno +onie#ze jak dow"d(y speni%i sw"j o'o0
wi$zek* Kiedy jednak w o(zekiwaniu na nowe wojsko z Pe%o0
ponezu powstaje (aa Sy(y%ia! powinni.(ie tak+e wy podj$3 de
(yzj* Wo'e( te-o! +e tutejsze siy nie &o-$ sp#osta3 o'e(nej
sytua(ji Powinni.(ie a%'o nas odwoa3! a%'o p#zysa3 nie&niej
sz$ od pie#wszej a#&i %$dow$ i &o#sk$ o#az du+o pienidzy
i st#ate-a! kt"#y 'y p#zej$ ode &nie dow"dztwo! -dy+ ja z po0
wodu (,o#o'y ne#ek nie &o- tu du+ej pozosta3* P#osz was
te+ o wy#ozu&iao.3! 'o kiedy 'ye& zd#"w! jako wie%o%etni
st#ate- wie%e wa& p#zysu- wy.wiad(zye&* Boko%wiek za. za0
&ie#za(ie! wykonaj(ie za#az z nastanie& wiosny* 8ie zw%ekaj0
(ie! poniewa+ niep#zyja(ie% na Sy(y%ii szy'ko z'ie#ze swe siy5
posiki z Pe%oponezu wp#awdzie tak p#dko nie p#zyjd$! a%e
je.%i nie 'dzie(ie si &ie3 na 'a(zno.(i! to a%'o si wa& <
jak ostatnio < wy&kn$! a%'o was u'ie-n$*I
Tak '#z&ia %ist 8ikiasa* Ate)(zy(y wysu(,awszy -o nie
zwo%ni%i wp#awdzie 8ikiasa z dow"dztwa! %e(z p#zydzie%i%i &u
do po&o(y Menand#a i Eutyde&osa! kt"#zy znajdowa%i si na
&iejs(u* B,(ie%i w ten spos"' u%+y3 (,o#e&u! zani& p#zy'd$
wy'#ani p#zez %ud st#ate-owie* L(,wa%i%i #"wnie+ wysa3 nowe
siy &o#skie i %$dowe! zo+one (z.(iowo z Ate)(zyk"w! (z.(io0
wo ze sp#zy&ie#ze)("w* 8astpnie p#zydzie%i%i 8ikiasowi jako
wsp"dow"d("w 4e&ostenesa! syna A%kistenesa! i Eu#y&edonta!
syna Tuk%esa* 7d #azu te+! w (zasie zi&owe-o p#zesi%enia! wy0
sa%i na Sy(y%i Eu#y&edonta z dwunasto&a ok#ta&i i stu
dwudziesto&a ta%enta&i s#e'#a5 &ia on #"wno(ze.nie donie.3
wa%(z$(y&! +e po&o( d%a ni(, nadejdzie i +e si o ni(, nie
zapo&ni*
4e&ostenes za. pozosta w Atena(, i p#zy-otowywa si do
wyp#awy! na kt"#$ &ia #uszy3 za#az z nadej.(ie& wiosny*
P#zep#owadza po'"# w.#"d sp#zy&ie#ze)("w! a w Atty(e -#o0
&adzi pieni$dze! ok#ty i ,op%it"w* Ponadto z Aten wysano
wok" Pe%oponezu dwadzie.(ia ok#t"w! kt"#e &iay pi%nowa3!
a'y nikt z Ko#yntu i Pe%oponezu nie p#zedosta si na Sy(y%i*
Kiedy 'owie& wysani do Ko#yntu posowie donie.%i o pop#a0
wie sytua(ji na Sy(y%ii! Ko#yntyj(zy(y uznawszy! +e pie#wsza
ekspedy(ja 6%oty nie 'ya 'ez(e%owa! na'#a%i zna(znie wikszej
pewno.(i sie'ie i p#zy-otowywa%i si do wysania na Sy(y%i
,op%it"w na t#anspo#tow(a(,* R"wnie+ Da(ede&o)(zy(y za&ie0
#za%i w ten sa& spos"' p#zesa3 posiki z inny(, (z.(i Pe%opo0
nezu* 7t"+ Ko#yntyj(zy(y o'sadziwszy zao-$ dwadzie.(ia pi3
ok#t"w wysa%i je p#ze(iw eskad#ze ate)skiej stoj$(ej na st#a0
+y koo 8aupaktos! a'y Ate)(zy(y zaj(i pi%nowanie& ty(,
t#"j#zdow("w nie &o-%i p#zeszkodzi3 wyjazdowi t#anspo#tow0
("w ko#yn(ki(,*
Da(ede&o)(zy(y za.! z-odnie ze sw$ pop#zedni$ de(yzj$
i p#zyna-%ani p#zez Sy#akuza)(zyk"w i Ko#yntyj(zyk"w! p#zy0
-otowywa%i inwazj na Attyk5 (,(ie%i p#zez ten najazd uda0
#e&ni3 wysanie na Sy(y%i odsie(zy! o kt"#ej si dowiedzie%i*
Tak+e A%ki'iades na%e-a i wyja.nia! +e na%e+y u6o#ty6ikowa3
4eke%ej i nie zwa%nia3 te&pa wojny* Da(ede&o)(zy(y za. na0
'#a%i wikszej pewno.(i sie'ie! -dy+ uwa+a%i! +e Ateny uwika0
ne w wojn na dw"(, 6#onta(,! z ni&i i z Sy(y%ij(zyka&i! at0
wiejsze 'd$ do pokonania5 ponadto 'y%i zdania! +e Ate)(zy(y
pie#wsi ze#wa%i ukad* W pie#wszej 'owie& wojnie wina 'ya
#a(zej po i(, st#onie! -dy+ Te'a)(zy(y napad%i na Pi$tej e pod0
(zas t#wania #ozej&u! a Da(ede&o)(zy(y od#zu(i%i ate)sk$ p#o0
pozy(j a#'it#a+u! (,o(ia+ w pie#wszy& t#akta(ie 'yo usta%one!
+e nie na%e+y u(ieka3 si do o#+nej #ozp#awy! je+e%i d#u-a
st#ona podda si a#'it#a+owi* 4%ate-o te+ zastanawiaj$( si nad
niepowodzenie& w Pi%os i inny&i niepowodzenia&i uwa+a%i!
+e susznie i& sz(z.(ie nie dopisywao* A%e te#az! kiedy Ate)0
(zy(y wy#uszaj$( z t#zydziesto&a ok#ta&i z A#-os pustoszy%i
oko%i(e Epidau#os! P#azji i inne o'sza#y! #"wno(ze.nie za. po0
dej&owa%i wyp#awy upieskie z Pi%os! a w #azie spo#u od#zu0
(a%i p#opozy(je %a(ede&o)skie (o do a#'it#a+u < Da(ede&o)0
(zy(y uznawszy! +e o'e(nie Ate)(zy(y tak sa&o po-wa(i%i p#a0
wo! jak oni pop#zednio! ty& (,tniej skania%i si do wojny*
Tej sa&ej zi&y nakaza%i sp#zy&ie#ze)(o& p#zy-otowa3 +e%azo
i inne &ate#iay pot#ze'ne do 'udowania 6o#ty6ika(ji* Gotowi
do wysania na t#anspo#tow(a(, po&o(y na Sy(y%i! sa&i -#o0
&adzi%i siy i z&usza%i do te-o wszystki(, inny(, Pe%oponezyj
(zyk"w* Zi&a do'ie-aa ko)(a! a z ni$ osie&nasty #ok tej woj0
ny! opisanej p#zez Tukidydesa*
Za#az z po(z$tkie& wiosny Da(ede&o)(zy(y i i(, sp#zy&ie0
#ze)(y wpad%i do Attyki5 dowodzi ni&i k#"% %a(ede&o)ski A-is!
syn A#(,ida&osa* 8ajpie#w spustoszy%i nizinn$ (z.3 k#aju!
a nastpnie p#zyst$pi%i do 6o#ty6ikowania 4eke%ei podzie%iwszy
p#a( &idzy sie'ie wedu- posz(ze-"%ny(, pa)stw* 4eke%eja
odda%ona jest najwy+ej o dwadzie.(ia pi3 stadi"w od Aten!
a niewie%e wi(ej od 2eo(ji* Ao#t ten! do'#ze z Aten wido(zny!
'udowano na #"wninie w naj+y1niejszej (z.(i k#aju! (o 'yo
sz(ze-"%nie dotk%iwe d%a Ate)(zykow5 &niej wi(ej w ty& sa0
&y& (zasie! -dy Pe%oponezyj(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y 'udo0
wa%i w Atty(e 6o#ty6ika(je! na Pe%oponezie adowano ,op%it"w
na t#anspo#tow(e i wysyano na Sy(y%i* Da(ede&o)(zy(y wy0
sya%i pod wodz$ Spa#tiaty Ekk#itosa okoo sze.(iuset ,op%it"w
wy'#any(, spo&idzy do'o#owy(, ,e%ot"w i neoda&od"w!
2eo(i za. t#zystu ,op%it"w pod dow"dztwe& Te'a)(zyk"w Kse0
nona i 8ikona o#az Tespij(zyka /e-ezand#a* Bi jako pie#wsi
wy#uszy%i z Tajna#on w Dakonii i pu.(i%i si na &o#ze* 8ie0
du-o pote& Ko#yntyj(zy(y wysa%i pod wodz$ Ko#yntyj(zyka
A%eksa#(,osa pi(iuset ,op%it"w! kt"#y(, (z.3 stanowi%i &iesz0
ka)(y sa&e-o Ko#yntu! (z.3 za. < naje&ni(y a#kadyjs(y*
Raze& z Ko#yntyj(zyka&i wysa%i tak+e Sykio)(zy(y dwustu
,op%it"w pod wodz$ Sykio)(zyka Sa#-eusa* 7k#ty za. ko0
#yn(kie w %i(z'ie dwudziestu pi(iu! kt"#e w zi&ie o'sadzono
zao-$! pi%noway dwudziestu ok#t"w ate)ski(, w 8aupaktos!
dop"ki znajduj$(y si na t#anspo#tow(a(, ,op%i(i nie wypyn%i
z Pe%oponezu5 uz'#ojono je up#zednio po to ty%ko! a+e'y na
nie skie#owa3 (a$ uwa- Ate)(zykow! a odw#"(i3 od t#ans0
po#tow("w*
W ty& sa&y& (zasie! kiedy 6o#ty6ikowano 4eke%ej! za#az
z po(z$tkie& wiosny! wysa%i Ate)(zy(y wok" Pe%oponezu t#zy0
dzie.(i ok#t"w pod wodz$ B,a#yk%esa! syna Apo%%odo#a* Ka0
zano &u uda3 si do A#-os i ta&! z-odnie z t#aktate&! wezwa3
,op%it"w a#-iwski(, na ok#ty* R"wno(ze.nie wysano! z-odnie
z pop#zedni&i za&ie#zenia&i! 4e&ostenesa na Sy(y%i* Wzi$
on ze so'$ sze.3dziesi$t ok#t"w ate)ski(, i pi3 (,io(ki(,! ty0
si$( dwustu ,op%it"w z %ist po'o#owy(, ate)ski(,! a ponadto
ty%u +onie#zy! i%u ty%ko &"- ze'#a3 na wyspa(, i u pod%e-y(,
sp#zy&ie#ze)("w* Z-odnie z #ozkaze& &ia najpie#w pyn$3
#aze& z B,a#yk%ese& i '#a3 udzia w wyp#awie p#ze(iw Dako0
nii* 4e&ostenes popyn$ wi( na Aj-in i (zeka ta&! a+ z-#o0
&adzi si #eszta wojska! a B,a#yk%es zaaduje A#-iw(zyk"w*
Ty&(zase& na Sy(y%ii Gi%ippos p#zy'y do Sy#akuz wiod$(
ze so'$ z &iast! kt"#e pozyska! najwiksz$! jak$ zdoa ze'#a3!
%i(z' wojska* Zwoawszy Sy#akuza)(zyk"w o.wiad(zy i&! +e
powinni o'sadzi3 zao-$ jak najwi(ej ok#t"w i sp#"'owa3
sz(z.(ia w wa%(e na &o#zu5 spodziewa si 'owie&! +e w ten
spos"' 'dzie &o+na osi$-n$3 suk(es de(yduj$(y o %osa(, wojny*
8a&awia za. do te-o #"wnie+ /e#&ok#ates* Za(,(a on Sy#a0
kuza)(zyk"w! +e'y 'ez o'awy wzi%i ini(jatyw na &o#zu
w swe #(e9 p#ze(ie+ Ate)(zy(y nie odziedzi(zy%i do.wiad(zenia
&o#skie-o po swy(, p#zodka(, i nie posiadaj$ -o od niepa&it0
ny(, (zas"w! %e(z kiedy. 'y%i na#ode& jesz(ze 'a#dziej %$do0
wy& od Sy#akuza)(zyk"w! a &o#ski& sta%i si dopie#o w po0
t#ze'ie pe#skiej* Dudzio&! tak .&iay& jak Ate)(zy(y! #"wnie
.&ia%i p#ze(iwni(y wydaj$ si naj-#o1niejsi* Ate)(zyk"w o-a#0
nie p#zed Sy#akuza)(zyka&i %k podo'ny do te-o! jaki sa&i
wz'udzaj$ u inny(, nie ty%e dziki istotnej si%e! i%e dziki swo0
jej .&iao.(i* Sy#akuza)(zy(y do'#ze wiedz$ < &"wi < +e
je.%i zdo'd$ si na odwa- i stawi$ niep#zyja(ie%skiej 6%o(ie
niespodziewany op"#! to zasko(zony& Ate)(zyko& nie na wie%e
si p#zyda i(, do.wiad(zenie5 nie(,aj wi( 'ez da%sze-o wa,a0
nia sp#"'uj$ swy(, si na &o#zu* Sy#akuza)(zy(y u%e-aj$( na0
&owo& Gi%ipposa! /e#&ok#atesa i inny(, zde(ydowa%i si na
'itw &o#sk$ i o'sadzi%i ok#ty zao-$*
Kiedy za. 6%ota ju+ 'ya -otowa! Gi%ippos pod oson$ no(y
wyp#owadzi (a$ pie(,ot i postanowi od st#ony %$du zaata0
kowa3 6o#ty6ika(je na P%e&i#ion* R"wno(ze.nie na dane ,aso
t#zydzie.(i pi3 t#"j#zdow("w sy#akuza)ski(, wypyno
z wie%kie-o po#tu! a z &niejsze-o! -dzie 'yy i(, doki! (zte#0
dzie.(i pi3 ok#t"w! kt"#e popyny dokoa! a'y po$(zy3 si
z ok#ta&i z wie%kie-o po#tu i! skie#owawszy si #aze& ku P%e0
&i#ion! z o'u st#on zasko(zy3 Ate)(zyk"w* Ate)(zy(y szy'ko
o'sadzi%i zao-$ sze.3dziesi$t ok#t"w5 z ni(, dwadzie.(ia pi3
sto(zyo od #azu 'itw z t#zydziesto&a pi(io&a ok#ta&i sy#a
kuza)ski&i znajduj$(y&i si w wie%ki& po#(ie! #eszta za. wy0
#uszya nap#ze(iw ok#t"w sy#akuza)ski(,! kt"#e nadpyway
z dok"w* Wa%(zono tu+ u wej.(ia do wie%kie-o po#tu i o'ie st#o0
ny du-o stawiay op"#9 jedni p#a-n%i s6o#sowa3 wej.(ie do
po#tu! d#udzy do te-o nie dopu.(i3*
Kiedy Ate)(zy(y w P%e&i#ion wysz%i nad &o#ze i p#zy-%$da%i
si 'itwie! zasko(zy i(, Gi%ippos* 7 .wi(ie ude#zy niespodzie0
wanie na 6o#ty6ika(je i najpie#w zdo'y najwikszy 6o#t! a po0
te& i dwa &niejsze! -dy+ zao-a i(,! widz$( szy'ki upadek
najwiksze-o 6o#tu! z'ie-a* Bz.3 zao-i te-o 6o#tu! kt"#y
pie#wszy zosta zdo'yty! s(,#onia si na odzie %u' t#anspo#0
tow(e i z t#ude& p#zedostaa do o'ozu9 wa%(z$(y 'owie&
w wie%ki& po#(ie Sy#akuza)(zy(y uzyska%i wa.nie p#zewa-
i wysa%i w po.(i-u za (o6aj$(y&i si Ate)(zyka&i szy'ki t#"j
#zdowie(* Wtedy za.! kiedy dwa da%sze 6o#ty dostay si w #(e
niep#zyja(i"! Sy#akuza)(zy(y ponosi%i ju+ z ko%ei k%sk i u(ie0
kaj$(a z ty(, 6o#t"w zao-a atwiej i(, wy&ina* Te 'owie&
ok#ty sy#akuza)skie! kt"#e wa%(zyy u wej.(ia do po#tu! p#ze0
a&ay wp#awdzie %ini ok#t"w ate)ski(,! jednak+e wpyny
do po#tu 'ezadnie i nawzaje& na sie'ie wpaday oddaj$(
w ten spos"' zwy(istwo w #(e Ate)(zyk"w* Ate)(zy(y z&u0
si%i do odw#otu nie ty%ko te ok#ty! a%e i ta&te! kt"#e po(z$t0
kowo &iay nad ni&i p#zewa-* =edena.(ie ok#t"w sy#akuza)0
ski(, zatopi%i! wiksz$ (z.3 %udzi za'i%i! a jedynie zao- t#ze(,
ok#t"w wzi%i do niewo%i5 sa&i st#a(i%i t#zy ok#ty* Wy(i$-0
n$wszy na %$d sz(z$tki ok#t"w sy#akuza)ski(, i postawiwszy
na wysep(e %e+$(ej nap#ze(iw P%e&i#ion po&nik zwy(istwa!
wy(o6a%i si do swe-o o'ozu*
Tak wi( 'itwa &o#ska wypada d%a Sy#akuza)(zyk"w nie0
po&y.%nie! nato&iast na %$dzie Sy#akuza)(zy(y opanowa%i t#zy
6o#ty6ika(je w P%e&i#ion i ustawi%i t#zy po&niki zwy(istwa*
Z dw"(, ostatnio zdo'yty(, 6o#t"w jeden z'u#zy%i! pozostae
nap#awi%i i o'sadzi%i zao-$* P#zy zdo'ywaniu 6o#ty6ika(ji
zna(zna (z.3 zao-i z-ina! wie%u te+ wzito do niewo%i5 ponad0
to zdo'yto (ae na-#o&adzone ta& &ienie* Poniewa+ 6o#ty su0
+yy Ate)(zyko& za &a-azyny! znajdowao si ta& wie%e to0
wa#"w zo+ony(, p#zez kup("w! du+o z'o+a! #"+ne #ze(zy sta0
nowi$(e wasno.3 t#ie#a#(,"w! jak #"wnie+ +a-%e (zte#dziestu
t#"j#zdow("w i inny sp#zt ok#towy o#az t#zy t#"j#zd"w(e
w(i$-nite na %$d* Zdo'y(ie P%e&i#ion 'yo pie#wszy& powa+0
ny& (iose&! kt"#y dotkn$ a#&i ate)sk$* 7d tej (,wi%i za0
-#o+ony 'y dow"z +ywno.(i! -dy+ Sy#akuza)(zy(y (za0
towa%i w ty(, st#ona(, i ok#ty ate)skie &usiay si p#ze'ija3*
Wszystko to wywoao p#ze#a+enie i upadek du(,a w wojsku
ate)ski&*
Po ty(, wypadka(, Sy#akuza)(zy(y wysyaj$ dwana.(ie
ok#t"w pod dow"dztwe& Sy#akuza)(zyka A-ata#(,osa* =eden
z ni(, popyn$ na Pe%oponez wioz$( pos"w! kt"#zy &ie%i z jed0
nej st#ony p#zedstawi3 po&y.%ny #ozw"j wypadk"w w Sy#aku0
za(,! a z d#u-iej za(,(i3 ta&ty(, do jesz(ze ene#-i(zniejsze-o
p#owadzenia wojny w G#e(ji* =edena.(ie pozostay(, ok#t"w
na wie.3 o nadpywaj$(y(, z wie%ki& adunkie& statka(, ate)0
ski(, popyno ku Ita%ii* Sy#akuza)(zy(y dopadszy ty(, stat0
k"w wie%e z ni(, znisz(zy%i5 spa%i%i #"wnie+ w zie&i kau%o)skiej
skady d#zewa! p#zezna(zone-o d%a Ate)(zyk"w na 'udow
ok#t"w* 8astpnie uda%i si do Dok#oj* Kiedy sta%i na kotwi(y!
zawin$ ta& jeden z t#anspo#tow("w z Pe%oponezu wioz$(y tes0
pijski(, ,op%it"w* Wzi$wszy i(, na pokad! popyn%i Sy#aku0
za)(zy(y do do&u* Ate)(zy(y wypat#zywszy i(, ude#zaj$ na
ni(, nieda%eko Me-a#y w si%e dwudziestu ok#t"w i 'io#$ do
niewo%i jeden statek z (a$ zao-$5 pozostay(, nie udao si za0
'#a3! -dy+ u&kny do Sy#akuz* Tak+e w po#(ie #oz-o#zaa
wa%ka koo pa%isady! kt"#$ Sy#akuza)(zy(y! w'iwszy pa%e do
&o#za! z'udowa%i p#zed dawny&i s(,#ona&i ok#towy&i5
(,(ie%i w ten spos"' za'ezpie(zy3 swe ok#ty p#zed ataka&i
ate)ski&i* 7t"+ Ate)(zy(y dop#owadzi%i do pa%isady wie%ki
ok#t o no.no.(i dziesi(iu tysi(y ta%ent"w! zaopat#zony
w d#ewniane wie+e i opan(e#zony! i za#zu(aj$( z &niejszy(,
odzi %iny na pa%e wya&ywa%i je a%'o nu#kuj$( < p#ze#zyna%i*
Sy#akuza)(zy(y #azi%i i(, ze s(,#on"w! a z ok#tu odpowiada%i
i& Ate)(zy(y* W ko)(u Ate)(zyko& udao si zna(zn$ (z.3
pa%i usun$3* 8ajwiksze t#udno.(i nast#(zaa podwodna pa%i0
sada9 'yy ta& &ianowi(ie pa%e! kt"#e nie wystaway ponad
powie#z(,ni wody! tak +e t#udno 'yo podpyn$3! nie widz$(
i(, 'owie&! &o+na 'yo naje(,a3 na nie ok#te& jak na #a6*
I te pa%e usun%i jednak opa(eni nu#kowie* Sy#akuza)(zy(y
wszak+e znowu postawi%i pa%isad* W #"+ny te+ spos"' szko0
dzono so'ie nawzaje&! tak jak to zwyk%e 'ywa! kiedy dwa woj0
ska o'ozuj$ w po'%i+u sie'ie5 wy'u(,ay wi( ustawi(znie
uta#(zki i '"jki* Sy#akuza)(zy(y wysa%i #"wnie+ do #"+ny(,
&iast pose%stwa! zo+one z Ko#yntyj(zyk"w! A&p#akiot"w
i Da(ede&o)(zyk"w! a'y doniosy o wzi(iu P%e&i#ion i p#ze0
'ie-u 'itwy &o#skiej! wyja.niaj$(! +e Sy#akuza)(zy(y u%e-%i
w niej nie ty%e wskutek p#zewa-i niep#zyja(ie%a! i%e wskutek
'#aku adu we wasnej 6%o(ie* Posowie &ie%i tak+e o.wiad(zy3!
+e Sy#akuza)(zy(y spodziewaj$ si zwy(istwa! o#az p#osi3
o po&o( w ok#ta(, i w wojsku wskazuj$( na to! +e Ate)(zy(y
#"wnie+ o(zekuj$ po&o(y* =e+e%i wi( uda si u'ie( Ate)(zyk"w
i znisz(zy3 znajduj$(e si na Sy(y%ii wojsko ate)skie! to wojn
'dzie &o+na uzna3 za zako)(zon$* Taki 'y stan #ze(zy na
Sy(y%ii*
Kiedy ze'#ano ju+ wojsko &aj$(e si uda3 na Sy(y%i! 4e
&ostenes wy#uszy z Aj-iny i popyn$wszy ku Pe%oponezowi
po$(zy si z B,a#yk%ese&! kt"#y p#owadzi t#zydzie.(i ok#0
t"w ate)ski(,* Za'#a%i po d#odze ,op%it"w a#-iwski(, i popy0
n%i #aze& ku Dakonii* Spustoszywszy najpie#w (z.3 zie&i
na%e+$(ej do %i&e#yjskie-o Epidau#os! wy%$dowa%i nastpnie
w Dakonii nap#ze(iw Kite#y! ta& -dzie stoi .wi$tynia Apo%
%ona* Spustoszy%i i t oko%i( i u6o#ty6ikowa%i &ay pas %$du wy0
'ie-aj$(y w &o#ze5 &iejs(e to &iao 'y3 s(,#onienie& d%a
,e%ot"w u(iekaj$(y(, od Da(ede&o)(zyk"w! a #"wno(ze.nie!
tak jak Pi%os! punkte& opa#(ia d%a 'and -#a'i$(y(, k#aj nie0
p#zyja(ie%ski* 8aty(,&iast po opanowaniu te-o sk#awka zie&i
4e&ostenes popyn$ na Ko#ki#! +e'y wzi$3 ta& na pokad
sp#zy&ie#ze)("w i jak najszy'(iej uda3 si na Sy(y%i! B,a0
#yk%es za. pozosta w Dakonii do (,wi%i uko)(zenia u&o(nie)!
a nastpnie! zostawiwszy na &iejs(u zao-! z t#zydziesto&a
ok#ta&i odpyn$ do Aten* R"wno(ze.nie odpyn%i te+ A#-iw
(zy(y*
Te-o sa&e-o %ata p#zy'yo do Aten tysi$( t#zystu uz'#ojo0
ny(, w &ie(ze pe%tast"w t#a(ki(, ze sz(zepu 4i"w! kt"#zy
&ie%i z 4e&ostenese& pyn$3 na Sy(y%i* Wo'e( te-o! +e si
sp"1ni%i! Ate)(zy(y za&ie#za%i odesa3 i(, z pow#ote& do T#a
(ji* Zat#zy&anie i(, do wa%ki o 4eke%ej wydawao si Ate)
(zyko& z'yt kosztowne! -dy+ ka+dy T#ak po'ie#a d#a(,&
dziennie* 4eke%ej u&o(nia te-o %ata (aa a#&ia niep#zyja(ie%0
ska! a p"1niej 6o#ty6ika(ji ty(, pi%noway zao-i posz(ze-"%ny(,
pa)stw niep#zyja(ie%ski(, z&ieniaj$( si po ko%ei* 7panowanie
4eke%ei wy#z$dzio Ate)(zyko& o-#o&ne szkody i zna(znie po0
-o#szyo i(, sytua(j! po(i$-aj$( za so'$ p#zede wszystki&
du+e st#aty w &aj$tku i w %udzia(,* Pop#zednie najazdy t#way
k#"tko i w p#ze#wa(, &idzy ni&i Ate)(zy(y &o-%i ko#zysta3
ze swej zie&i* 7'e(nie! -dy niep#zyja(ie% usadowi si na stae
w i(, k#aju! Ate)(zy(y 'y%i na#a+eni na o-#o&ne szkody9 za0
#"wno p#ze(i$-aj$(e wojska jak i staa zao-a p#ze'ie-ay k#aj
i upiy! 'y zdo'y3 pot#ze'n$ +ywno.3* R"wnie+ k#"% %a(ede
&o)ski A-is! sta%e o'e(ny na &iejs(u! ene#-i(znie p#owadzi
wojn* W ten spos"' zosta%i Ate)(zy(y poz'awieni (ae-o
swe-o te#yto#iu&! a ponadto z'ie-o od ni(, z -"#$ dwadzie.(ia
tysi(y niewo%nik"w! w ty& du+a (z.3 #ze&ie.%nik"w5 st#a0
(i%i te+ Ate)(zy(y (ae 'ydo i zwie#zta po(i$-owe* Wo'e(
te-o! +e jazda ate)ska! #o'i$( wypady ku 4eke%ei i pi%nuj$(
k#aju! (odziennie 'ya w #u(,u! konie! kt"#e p#ze'ie-ay usta0
wi(znie po twa#dy& -#un(ie i na#a+one 'yy na (i$-e t#udy!
a%'o oku%ay! a%'o 'yy poka%e(zone*
C#odki +ywno.(i! dosta#(zane z Eu'ei i p#zewo+one 'ezpo0
.#ednio d#o-$ %$dow$ z 7#opos p#zez 4eke%ej! t#ze'a 'yo
o'e(nie p#zewozi3 d#o-$ &o#sk$ opywaj$( p#zy%$dek Sunion!
(o zna(znie podnosio koszty5 Ateny za. &usiay wszystko sp#o0
wadza3* Miasto za&ienio si w twie#dz* Date& i zi&$ Ate)0
(zy(y na#a+eni 'y%i na t#udy* Za dnia na '%anka(, &u#"w pi%0
nowa%i 6o#ty6ika(ji na z&ian! w no(y! z wyj$tkie& jazdy!
wszys(y peni%i su+'9 jedni sta%i pod '#oni$! d#udzy na &u0
#a(,* 8aj'a#dziej za. doku(zao i& to! +e p#owadzi%i #"wno0
(ze.nie dwie wojny5 wykazywa%i jednak ene#-i! jakiej nikt
'y si po ni(, nie spodziewa* B,o(ia+ 'owie& Pe%oponezyj
(zy(y o'%e-a%i i(, wystawiwszy 6o#ty6ika(je na te#yto#iu&
ate)ski&! Ate)(zy(y nie ty%ko nie wy(o6a%i si z Sy(y%ii! a%e
sa&i w podo'ny spos"' o'%e-a%i Sy#akuzy! &iasto nie &niej0
sze od Aten* Wywoa%i za. w.#"d G#ek"w zdu&ienie i podziw
d%a swojej siy i .&iao.(i ty& wikszy! +e na po(z$tku wojny
nikt nie p#zypusz(za! +e'y w #azie najazdu pe%oponeskie-o
&o-%i wyt#zy&a3 du+ej ni+ #ok! dwa %u' (o najwy+ej t#zy %ata*
Te#az za. w siede&nasty& #oku! %i(z$( od pie#wsze-o najazdu
pe%oponeskie-o! wyp#awi%i si na Sy(y%i i (,o(ia+ dosz(ztnie
wojn$ wy(ze#pani! podj%i dodatkowo d#u-$ wojn! nie &niej0
sz$ od pie#wszej* 4%ate-o te+ z powodu wie%ki(, st#at! jakie
ponie.%i p#zez zaj(ie 4eke%ei! i w zwi$zku z inny&i zna(zny&i
wydatka&i zna%e1%i si w t#udnej sytua(ji 6inansowej* W ty&
(zasie ustanowi%i wi( d%a poddany(, w &iejs(e 'ezpo.#edniej
daniny podatek po.#edni w wysoko.(i jednej dwudziestej wa#0
to.(i wszystki(, rzeczy p#zywo+ony(, &o#ze&* S$dzi%i! +e
w ten spos"' .(i$-n$ wi(ej pienidzy! wydatki 'owie& nie
'yy ju+ takie jak pop#zednio! %e(z wz#astay w &ia# p#ze0
(i$-ania si wojny! do(,ody za. &a%ay*
8ie (,($( wi( z powodu t#udnej sytua(ji 6inansowej wyda0
wa3 pienidzy na T#ak"w! kt"#zy si sp"1ni%i i p#zy'y%i ju+
po odje1dzie 4e&ostenesa! odesa%i i(, od #azu z pow#ote&*
7dp#owadzi3 i(, &ia 4iejt#e6es! a poniewa+ &usie%i p#zepy0
n$3 Eu#ypos! &ia on p#zy i(, po&o(y nka3 po d#odze nie0
p#zyja(i"! -dzie si ty%ko dao* 4iejt#e6es wy%$dowa z T#a0
ka&i w k#aju tana-#yjski& i szy'ko -o sp%$d#owa* P"1niej!
pod wie(z"#! wypyn$ z B,a%kidy na Eu'ei! a p#zepyn$wszy
Eu#ypos wysadzi T#ak"w w 2eo(ji i pop#owadzi i(, p#ze(iw
Mika%essos* 8ie zauwa+ony p#zez niko-o! no( spdzi koo .wi$0
tyni /e#&esa od%e-ej od Mika%essos &niej wi(ej o szesna.(ie
stadi"w! a z nastanie& dnia ude#zy na to niewie%kie &iasto
i zdo'y je* Miasto 'yo nie st#ze+one! &ieszka)(y 'owie& nie
spodziewa%i si! 'y ktoko%wiek &"- p#ze'y3 tak wie%k$ od%e0
-o.3 i zaatakowa3 i(, od st#ony &o#za* Poza ty& &u# 'y
sa'y! &iejs(a&i niski! a -dzienie-dzie nawet si zapad5 '#a&y
'yy otwa#te! -dy+ wszys(y (zu%i si 'ezpie(zni* T#akowie
wpadszy do Mika%essos upi%i do&y i .wi$tynie! &o#dowa%i
%udno.3 nie osz(zdzaj$( ani sta#y(,! ani &ody(,! za'ijaj$(
dzie(i! ko'iety! nawet zwie#zta po(i$-owe < sowe& wszyst0
ko! (o +yo* T#akowie 'owie&! -dy i(, (o #ozzu(,wa%i! naj'a#0
dziej z wszystki(, 'a#'a#zy)("w +$dni s$ k#wi i &o#du* Znisz0
(zenie w"w(zas 'yo o-#o&ne! a %udzie -in%i w #"+no#aki
spos"'* T#akowie wpad%i nawet do naj'a#dziej u(zsz(zanej
szkoy! do kt"#ej wesza wa.nie &odzie+! i wszystki(, ta&
wy'i%i* 2ya to najst#aszniejsza i naj'a#dziej nieo(zekiwana
katast#o6a! jaka spada na (ae &iasto*
Te'a)(zy(y na wiado&o.3 o ty& #uszy%i na po&o( i dopad0
szy odda%aj$(y(, si ju+ T#ak"w ode'#a%i i& upy* P#ze#a+o0
ny(, pdzi%i nad Eu#ypos! a+ do &o#za! -dzie stay na kotwi(y
ok#ty! kt"#e i(, p#zywiozy* P#zy wsiadaniu z-ino i(, wie%u!
-dy+ nie u&ie%i pywa3! a w dodatku (i! kt"#zy 'y%i na ok#0
ta(,! widz$(! (o si dzieje na %$dzie! wy(o6a%i statki poza za0
si- st#za* 8ato&iast pod(zas sa&e-o odw#otu (akie& do'#ze
dawa%i so'ie T#akowie #ad z jazd$ te'a)sk$! kt"#a i(, pie#w0
sza dopada! z-odnie 'owie& ze swy& zwy(zaje& #ozp#asza%i
si! 'y zn"w pote& utwo#zy3 zwa#te szyki5 d%ate-o te+ w (za0
sie odw#otu z-ino i(, ty%ko niewie%u* Pewna i(, (z.3 po0
niosa .&ie#3 w sa&y& &ie.(ie w (zasie -#a'ie+y* Wszystki(,
T#ak"w z o-"%nej %i(z'y tysi$(a t#zystu z-ino dwustu pi30
dziesi(iu* Po st#onie Te'a)(zyk"w o#az i(, sp#zy&ie#ze)("w
z-ino o-"e& okoo dwudziestu je1d1("w i ,op%it"w! a w.#"d
ni(, 'eota#(,a Ski#6ondas* Mika%essyj(zyk"w nato&iast nie0
wie%u o(a%ao* Taki to st#aszny i po+aowania -odny %os dotkn$
Mika%essos! kt"#e w stosunku do swy(, niewie%ki(, #oz&ia#"w
naj'a#dziej &o+e w (zasie (aej tej wojny u(ie#piao*
Po u6o#ty6ikowaniu te#yto#iu& w Dakonii popyn$ 4e&o
stenes ku Ko#ki#ze* Koo Aei w zie&i e%ejskiej dopad i znisz0
(zy stoj$(y na kotwi(y statek! na kt"#y& ,op%i(i ko#yn((y
&ie%i p#zepyn$3 na Sy(y%i5 zao-a jednak z'ie-a i odpyna
p"1niej na inny& statku* Pote& p#zy'y 4e&ostenes do 4za
kintos i Ke6a%%enii! wzi$ sta&t$d ,op%it"w i za+$da i(, #"w0
nie+ od Messe)(zyk"w z 8aupaktos* 8astpnie p#zep#awi si
na %$d stay! do A%idzei i Anakto#ion w Aka#nanii! kt"#e zaj0
&owa%i Ate)(zy(y* Kiedy p#ze'ywa w ty(, oko%i(a(,! spotka
pow#a(aj$(e-o do Aten Eu#y&edonta! kt"#e-o w zi&ie wysano
na Sy(y%i z pienidz&i d%a wojska* P#zywozi on 4e&oste
nesowi #"+ne wiado&o.(i! donosz$( &u &idzy inny&i! +e
w (zasie d#o-i pow#otnej dowiedzia si o zdo'y(iu P%e&i#ion
p#zez Sy#akuza)(zyk"w* P#zy'ywa do ni(, tak+e Konon! kt"#y
dowodzi w 8aupaktos5 donosi on! +e dwadzie.(ia pi3 ok#t"w
ko#yn(ki(,! kt"#e stoj$ na kotwi(y nap#ze(iw je-o eskad#y!
nie zap#zestaje dziaa) wojenny(, i za&ie#za sto(zy3 z ni&
'itw &o#sk$5 p#osi wi( 4e&ostenesa i Eu#y&edonta o p#zy0
sanie ok#t"w! -dy+ je-o osie&na.(ie ok#t"w nie stanowi wy0
sta#(zaj$(y(, si do 'itwy z dwudziesto&a pi(io&a ok#ta&i
ko#yn(ki&i* 4e&ostenes i Eu#y&edont dosa%i tedy Kononowi
dziesi3 najszy'szy(, ok#t"w w (e%u wz&o(nienia 6%oty w 8au0
paktos! sa&i za. zaj%i si ze'#anie& wojska* Eu#y&edont po0
pyn$wszy 0na Ko#ki# kaza ta& o'sadzi3 zao-$ pitna.(ie
ok#t"w i z'ie#a ,op%it"w5 wy'#any 'owie& st#ate-ie&! nie
pow#"(i ju+ do Aten! %e(z o'j$ dow"dztwo #aze& z 4e&o
stenese&* 4e&ostenes za. z'ie#a w oko%i(a(, Aka#nanii p#o
(a#zy i osz(zepnik"w*
Poso& sy#akuza)ski& wysany& po wzi(iu P%e&i#ion do
#"+ny(, &iast udao si nakoni3 je do udzie%enia po&o(y
Sy#akuzo&5 z-#o&adziwszy wi( wojsko p#zy-otowywa%i si
do d#o-i* 8ikias up#zedzony o ty& wyp#awia -o)("w do ty(,
sz(zep"w syku%ski(,! p#zez kt"#y(, k#aj d#o-a &iaa p#owa0
dzi3! o#az do sp#zy&ie#ze)("w ate)ski(, Kento#yp"w! A%ikia0
j"w i inny(, i wzywa i(,! 'y nie p#zepusz(za%i niep#zyja(i"!
%e(z z-#o&adziwszy si za-#odzi%i i& p#zej.(ie* Wiedzia! +e
Sy#akuza)(zy(y nie 'd$ p#"'owa%i innej d#o-i! -dy+ Ak#a0
-antyj(zy(y nie pozwo%i%i i& na p#zej.(ie p#zez swoje te#yto0
#iu&* Kiedy Sy(y%ij(zy(y 'y%i ju+ w d#odze! Syku%owie! z-o0
dnie z p#o.'$ Ate)(zyk"w! z#o'i%i zasadzk* Wpad%i na-%e na
nie spodziewaj$(y(, si ni(ze-o niep#zyja(i" i wy'i%i okoo
o.&iuset %udzi! a w.#"d ni(, wszystki(, pos"w p#"(z jedne-o
Ko#yntyj(zyka! kt"#y o(a%a i #eszt w %i(z'ie tysi$(a pi(iuset
%udzi odp#owadzi do Sy#akuz*
W ty(, sa&y(, dnia(, #"wnie+ Ka&a#y)(zy(y w si%e pi(iu0
set ,op%it"w! t#zystu osz(zepnik"w i t#zystu u(znik"w p#zy0
'ywaj$ z po&o($ Sy#akuzo&* Tak+e &ieszka)(y Ge%i posa%i
eskad# z pi(iu ok#t"w o#az t#zystu osz(zepnik"w i dwustu
je1d1("w* 7'e(nie 'owie&! z wyj$tkie& Ak#a-antyj(zyk"w za0
(,owuj$(y(, neut#a%no.3! wszys(y ju+ nie&a% Sy(y%ij(zy(y!
nawet (i! kt"#zy dot$d 'y%i niezde(ydowani! wspo&a-a%i Sy0
#akuza)(zyk"w p#ze(iw Ateno&* Sa&i Sy#akuza)(zy(y po
k%s(e doznanej w k#aju Syku%"w powst#zy&ywa%i si od na0
ty(,&iastowe-o ataku na Ate)(zyk"w* Ty&(zase& 4e&oste0
nes i Eu#y&edont! kiedy ju+ wojsko z Ko#ki#y i %$du stae-o
'yo w po-otowiu! p#zep#awi%i si z (a$ a#&i$ p#zez Zatok
=o)sk$ ku P#zy%$dkowi =api-ijskie&u* Wy#uszywszy sta&t$d
zat#zy&uj$ si na japi-ijski(, wyspa(, B,oj#ada(, i 'io#$
na pokad stu pi3dziesi(iu osz(zepnik"w japi-ijski(, ze
sz(zepu &essapijskie-o! odnowiwszy dawn$ p#zyja1) z ta&0
tejszy& wad($ A#tase&! kt"#y i& ty(, osz(zepnik"w dosta#0
(zy* 8astpnie p#zy'y%i do Metapontu w Ita%ii! -dzie na &o(y
p#zy&ie#za uzyska%i t#zystu osz(zepnik"w i dwa t#"j#zd"w(e!
z kt"#y&i popyn%i do Tu#ii* Ta& wa.nie na skutek wa%k
do&owy(, wy-nano pa#ti p#ze(iwn$ Ate)(zyko&* Ate)(zy(y
zat#zy&a%i si w Tu#ii! 'y ze'#a3 ta& (a$ a#&i! po(zeka3
na op"1niony(, o#az nakoni3 Tu#yj(zyk"w! 'y najene#-i(zniej
p#zyst$pi%i do wsp"%nej wa%ki i ko#zystaj$( z wytwo#zonej
sytua(ji zosta%i p#zyja(i"&i p#zyja(i" i w#o-a&i w#o-"w
ate)ski(,*
W ty& sa&y& &niej wi(ej (zasie eskad#a z dwudziestu
pi(iu ok#t"w pe%oponeski(,! kt"#a pi%nowaa ok#t"w ate)0
ski(, w 8aupaktos i stanowia oson d%a t#anspo#tow("w ja0
d$(y(, na Sy(y%i! p#zy-otowaa si do 'itwy* Wz&o(niona
jesz(ze nowy&i ok#ta&i niewie%e 'ya sa'sza %i(ze'nie od
eskad#y ate)skiej* Zaja ona pozy(j koo E#yneos w A(,ai!
w zie&i #ypijskiej* Miejs(e to &iao ksztat p"ksi+y(a5 pie0
(,ota ko#yn(ka i sp#zy&ie#zona staa po o'u st#ona(, na wy0
sunity(, p#zy%$dka(,! a ok#ty ustawione .(i.%e o'ok sie'ie
zaj&oway .#odek* 4ow"dztwo nad 6%ot$ sp#awowa Ko#yn0
tyj(zyk Po%iantes* Ate)(zy(y wypyn%i p#ze(iw ni& z 8au0
paktos z t#zydziesto&a t#ze&a ok#ta&i pod wodz$ 4i6i%osa*
Ko#yntyj(zy(y z po(z$tku sta%i spokojnie5 nastpnie! kiedy
(,wi%a wydawaa si i& odpowiednia! na dane ,aso #uszy%i
p#ze(iw Ate)(zyko& i #ozpo(z%i 'itw* 7'ie st#ony du-i (zas
stawiay op"#* Ko#yntyj(zyko& znisz(zono t#zy ok#ty! Ate)0
(zyko& nie zatopiono ani jedne-o! jednak+e siede& tak uszko0
dzono! +e niezdo%ne 'yy do +e-%u-i9 dzio'y i(, zd#uz-ota zu0
penie atak ok#t"w ko#yn(ki(,! kt"#e w ty& (e%u zaopat#zono
w (i+kie ta#any* Wa%ka zostaa nie #ozst#zy-nita i o'ie st#ony
p#zypisyway so'ie zwy(istwo5 +adna st#ona nie za#z$dzia po0
.(i-u i +adna nie wzia je)("w* =ednak+e Ate)(zy(y 'y%i pa0
na&i w#ak"w! -dy+ wiat# za-na je na &o#ze w i(, st#on! a Ko0
#yntyj(zy(y nie posun%i si ju+ da%ej* =e)("w za. nie wzito
d%ate-o! +e Pe%oponezyj(zy(y wa%(z$( '%isko %$du atwo &o-%i
si u#atowa3! Ate)(zyko& za. nie zatopiono ani jedne-o ok#tu*
Po wy(o6aniu si Ate)(zyk"w z 8aupaktos Ko#yntyj(zy(y od
#azu postawi%i po&nik zwy(istwa! uwa+aj$(! +e &aj$ do te-o
p#awo! poniewa+ uszkodzi%i wiksz$ %i(z' ok#t"w ate)ski(,*
S$dzi%i oni! +e nie ponie.%i k%ski z te-o sa&e-o powodu! d%a
kt"#e-o Ate)(zy(y uwa+a%i! +e nie odnie.%i zwy(istwa9 Ko#yn0
tyj(zy(y 'owie& uwa+a%i si za zwy(iz("w! poniewa+ nie zo0
sta%i wy#a1nie pokonani! Ate)(zy(y p#ze(iwnie < s$dzi%i! +e
spotkaa i(, k%ska! -dy+ nie odnie.%i wy#a1ne-o zwy(istwa*
Po wy(o6aniu si 6%oty i #ozwi$zaniu pie(,oty pe%oponeskiej
#"wnie+ Ate)(zy(y postawi%i na znak zwy(istwa po&nik w zie0
&i a(,ajskiej! w od%e-o.(i &niej wi(ej dwudziestu stadi"w
od E#yneos! -dzie p#zedte& zakotwi(zy%i ok#ty Ko#yntyj(zy(y*
Taki 'y konie( 'itwy &o#skiej*
4e&ostenes i Eu#y&edont! uzyskawszy od Tu#yj(zyk"w na
wsp"%n$ wyp#aw sied&iuset ,op%it"w i t#zystu osz(zepnik"w!
kaza%i 6%o(ie popyn$3 wzdu+ wy'#ze+a w kie#unku zie&i k#o0
to)skiej! sa&i za. najpie#w od'y%i p#ze-%$d (aej pie(,oty nad
#zek$ Sy'a#is! a nastpnie pop#owadzi%i j$ p#zez te#yto#iu&
tu#yjskie* Kiedy stan%i nad #zek$ /y%ias! wysani do ni(,
posowie k#oto)s(y o.wiad(zy%i! +e i(, p#zez sw"j k#aj do'#o0
wo%nie nie p#zepusz(z$* Zesz%i wi( w d" na wy'#ze+e i ta&
stan%i o'oze& koo uj.(ia #zeki /y%ias5 w ty& sa&y& &iejs(u
zjawiy si ok#ty ate)skie* 8azajut#z zaadowawszy si na
ok#ty! popyn%i wzdu+ wy'#ze+a zawijaj$( po d#odze do
wszystki(, &iast z wyj$tkie& Dok#oj! a+ p#zy'y%i w#esz(ie do
Pet#y w k#aju #e-io)ski&*
Ty&(zase& Sy#akuza)(zy(y na wie.3 o z'%i+aniu si Ate)0
(zyk"w postanowi%i z sia&i ju+ p#zedte& w ty& (e%u z-#o0
&adzony&i po #az d#u-i sp#"'owa3 sz(z.(ia na &o#zu i na
%$dzie* B,(ie%i 'owie& u'ie( p#ze(iwnika! zani& nadejdzie d%a
nie-o po&o(* Z#eszt$ w swej 6%o(ie wp#owadzi%i u%epszenia!
dziki kt"#y&! opie#aj$( si na o'se#wa(ja(, po(zyniony(,
w pop#zedniej 'itwie! spodziewa%i si osi$-n$3 p#zewa- nad
p#ze(iwnikie&* P#zy(i$wszy i sk#"(iwszy dzio'y ok#t"w
wz&o(ni%i je p#zez to5 ponadto u&o(owa%i na ni(, -#u'e 'e%ki
i spoi%i je ze .(iana&i ok#tu (z.(iowo od zewn$t#z! (z.(iowo
od wewn$t#z za po&o($ du-i(, na sze.3 ok(i #y-%"w5 w ten
spos"' u&o(ni%i Ko#yntyj(zy(y swe ok#ty p#zed 'itw$ koo
8aupaktos* Sy#akuza)(zy(y s$dzi%i! +e osi$-n$ p#zewa- nad
od&iennie z'udowany&i ok#ta&i ate)ski&i! kt"#e &iay sa'e
dzio'y! -dy+ Ate)(zy(y atakowa%i zazwy(zaj nie od (zoa! a%e
z 'oku5 p#zewa- spodziewa%i si osi$-n$3 #"wnie+ d%ate-o! +e
'itwa to(zy3 si &iaa w wie%ki& po#(ie! -dzie zna(zna i%o.3
ok#t"w 'ya'y za&knita na (iasnej p#zest#zeni* Di(zy%i na
to! +e ude#zaj$( od (zoa dzio'a&i ok#t"w znisz(z$ dzio'y
ok#t"w niep#zyja(ie%ski(,! -dy+ i(, dzio'y 'yy si%ne i -#u'e!
a niep#zyja(ie%skie wyd#$+one i sa'e* S$dzi%i! +e Ate)(zy(y
na sz(zupej p#zest#zeni nie 'd$ &o-%i i(, opyn$3 ani! wy0
ko#zystuj$( swe te(,ni(zne u&iejtno.(i! p#zed#ze3 si p#zez
i(, %ini* Lwa+a%i! +e nie dadz$ Ate)(zyko& p#zed#ze3 si
p#zez swe sze#e-i! a (iasnota &iejs(a nie pozwo%i niep#zyja0
(ie%owi na #ozwini(ie &anew#u ok#$+aj$(e-o* Postanowi%i wi(
wykona3 to! (o dot$d u(,odzio za nieudo%no.3 te(,ni(zn$
ste#nik"w! &ianowi(ie ude#zy3 od (zoa5 uwa+a%i! +e to i& da
p#zewa-* =asne 'yo d%a ni(,! +e odpy(,ani Ate)(zy(y 'd$
(o6a3 si jedynie ku tej (z.(i wy'#ze+a! -dzie sta i(,
o'"z! Sy#akuza)(zy(y nato&iast 'd$ panowa3 nad #eszt$
po#tu* Spodziewa%i si #"wnie+! +e Ate)(zy(y! je.%i zostan$
z&uszeni do odw#otu! to(z$( si na &aej p#zest#zeni i zd$0
+aj$( wszys(y w jedny& kie#unku! za(zn$ wpada3 nawzaje&
na sie'ie* W isto(ie we wszystki(, 'itwa(, &o#ski(, koo Sy
#akuz najwiksze szkody ponosi%i Ate)(zy(y wskutek te-o! +e
p#zy odw#o(ie! w p#ze(iwie)stwie do Sy#akuza)(zyk"w! nie
&ie%i do dyspozy(ji (ae-o po#tu* Sy#akuza)(zy(y uwa+a%i
w#esz(ie! +e Ate)(zy(y nie zdoaj$ wypyn$3 na pene &o#ze!
-dy+ ty%ko oni! Sy#akuza)(zy(y! 'd$ &o-%i od &o#za atakowa3
%u' w ty& kie#unku si (o6a3! Ate)(zy(y za. natkn$ si p#zede
wszystki& na o'sadzone p#zez niep#zyja(i" P%e&i#ion i na
w$ski wjazd do po#tu*
Taki to p%an o'&y.%i%i Sy#akuza)(zy(y z-odnie ze swoj$
wiedz$ i &o+%iwo.(ia&i* Ponadto od (zasu pie#wszej 'itwy
&o#skiej na'#a%i wikszej .&iao.(i i postanowi%i z&ie#zy3 si
: p#ze(iwnikie& #"wno(ze.nie na %$dzie i na &o#zu* Gi%ippos
wyp#owadzi pie(,ot z &iasta i powi"d j$ p#ze(iw &u#o&
ate)ski& od st#ony Sy#akuz5 z d#u-iej st#ony pod(,odzi%i do
&u#u Sy#akuza)(zy(y z 7%i&piejon! ,op%i(i! jazda i %ekko
z'#ojni* Za#az pote& podpyny ok#ty Sy#akuza)(zyk"w
i i(, sp#zy&ie#ze)("w* Ate)(zy(y! kt"#zy s$dzi%i! +e Sy#aku0
za)(zy(y zaatakuj$ i(, ty%ko na %$dzie! widz$(! +e nadpywaj$
tak+e ok#ty! w pie#wszej (,wi%i u%e-%i pani(e5 jedni ustawia%i
si na &u#a(, i p#zed &u#a&i! +e'y stawi3 op"# nad(i$-aj$0
(y&! inni #uszy%i p#ze(iw %i(znej je1dzie niep#zyja(ie%skiej
o#az osz(zepniko& szy'ko zd$+aj$(y& od st#ony 7%i&piejon
i spoza &iasta! inni w#esz(ie .pieszy%i na wy'#ze+e! 'y wsi$.3
na ok#ty* Kiedy ju+ wszystkie ok#ty o'sadzono zao-$! w si%e
siede&dziesi(iu pi(iu ok#t"w #uszy%i p#ze(iw niep#zyja(ie0
%owi5 Sy#akuza)(zy(y &ie%i &niej wi(ej osie&dziesi$t ok#0
t"w*
Te-o dnia &ie#z$( swe siy podpywa%i ty%ko do sie'ie i wy0
(o6ywa%i si z pow#ote& nie uzyskuj$( +adne-o suk(esu! je.%i
nie %i(zy3 te-o! +e Sy#akuza)(zy(y zatopi%i jeden a%'o dwa
statki ate)skie5 w ko)(u zap#zesta%i wa%ki* R"wnie+ pie(,ota
wy(o6aa si spod &u#"w* 8azajut#z Sy#akuza)(zy(y! nie ujaw0
niaj$( swy(, za&ia#"w! za(,owywa%i spok"j* 8ikias! kt"#y wo0
'e( w$tp%iwe-o wyniku 'itwy &o#skiej o(zekiwa ze st#ony nie0
p#zyja(ie%a ponowne-o nata#(ia! kaza t#ie#a#(,o& nap#awi3
uszkodzone ok#ty* Z'udowawszy na &o#zu pa%isad! kt"#a &ia0
a stanowi3 oson d%a ok#t"w i #odzaj za&knite-o po#tu! usta0
wi p#zed ni$ t#anspo#tow(e* Stany one w od%e-o.(i dw"(,
p%et#"w jeden od d#u-ie-o! a'y ok#t znajduj$(y si w k#y0
ty(zny& poo+eniu &"- si 'ezpie(zniej wy(o6a3 i znowu spo0
kojnie wypyn$3* 8a ty(, p#zy-otowania(, &in$ Ate)(zyko&
(ay dzie) a+ do no(y*
8azajut#z! nie(o w(ze.niej ni+ dnia pop#zednie-o! Sy#aku0
za)(zy(y p#zep#owadzi%i taki sa& atak na %$dzie i &o#zu* A%oty
stay nap#ze(iw sie'ie i! podo'nie jak pop#zedni& #aze&! p#zez
wiksz$ (z.3 dnia p#"'oway swy(, si* W ko)(u Ko#yntyj0
(zyk A#yston! syn Pi##y(,osa! naj%epszy ste#nik 6%oty sy#aku0
za)skiej! na&"wi dow"d("w! +e'y wysa%i do &iasta -o)("w
i kaza%i wadzo& &iejski& jak najspieszniej p#zenie.3 ta#-o0
wisko na wy'#ze+e* 8a%e+ao z&usi3 kup("w do sp#zeda+y p#o0
dukt"w +ywno.(iowy(, na wy'#ze+u! a'y &a#yna#ze! wysiad0
szy na %$d! &o-%i w po'%i+u swy(, ok#t"w szy'ko spo+y3 po0
siek i jesz(ze te-o sa&e-o dnia powt"#nie zaatakowa3 nie spo0
dziewaj$(y(, si ni(ze-o Ate)(zyk"w*
4ow"d(y 6%oty posu(,a%i tej #ady i wysa%i -o)(a* Ta#-owi0
sko p#zy-otowano! a Sy#akuza)(zy(y na-%e zaw#"(i%i! popyn%i
ku &iastu i wysiadszy szy'ko na %$d spo+ywa%i ta& posiek*
Ate)(zy(y p#zekonani! +e Sy#akuza)(zy(y uzna%i si za po'ity(,
i wy(o6a%i do &iasta! spokojnie wysz%i na %$d! -dzie zaj%i si
#"+ny&i sp#awa&i i p#zy-otowanie& posiku* S$dzi%i! +e te-o
dnia nie dojdzie ju+ do 'itwy &o#skiej* Ty&(zase& Sy#akuza)0
(zy(y! o'sadziwszy ok#ty zao-$! niespodziewanie nadpywaj$
po #az d#u-i* W"w(zas Ate)(zy(y w o-#o&ny& za&ieszaniu <
p#zewa+nie nie spo+ywszy nawet posiku < 'ezadnie wsied%i
na ok#ty i z t#ude& ty%ko zdoa%i wypyn$3 na spotkanie*
P#zez pewien (zas o'ie st#ony powst#zy&yway si od nata#(ia
i o'se#woway si nawzaje&* W ko)(u Ate)(zy(y uznaj$(! +e
da%sza zwoka na#azia'y i(, na wy(ze#panie! postanowi%i jak
najszy'(iej ude#zy3* Za(,(aj$( si ok#zyka&i #uszy%i nap#z"d
i za(z%i 'itw* Sy#akuza)(zy(y! wyt#zy&awszy i(, ude#zenie
i posu-uj$( si p#zy ataku z-odnie z o'&y.%ony& p%ane& dzio0
'a&i ok#t"w! zd#uz-ota%i p#zednie .(iany wie%u ok#t"w ate)0
ski(,* Wie%e szkody wy#z$dzi%i Ate)(zyko& #"wnie+ +onie#ze
sy#akuza)s(y! kt"#zy #zu(a%i na ni(, osz(zepa&i z pokad"w!
a jesz(ze wi(ej (i! kt"#zy w &ay(, odzia(, opywa%i i(,
dookoa i #azi%i osz(zepa&i &a#yna#zy ate)ski(,! dostaj$( si
pod wiosa ok#t"w niep#zyja(ie%ski(, %u' podpywaj$( z 'oku*
Sy#akuza)(zy(y wa%(z$( z zapae& odnie.%i w ko)(u zwy0
(istwo* Ate)(zy(y (o6aj$( si poza %ini t#anspo#tow("w s(,#o0
ni%i si do swe-o &iejs(a postoju5 sy#akuza)skie ok#ty .(i-ay
Ate)(zyk"w a+ po %ini t#anspo#tow("w9 da%sz$ d#o- za&y0
kay #eje wz&o(nione de%6ina&i@! p#zy&o(owane do t#anspo#0
tow("w i zawieszone ponad p#zej.(ie&* 4wa ok#ty sy#akuza)0
skie w zapa%e zwy(istwa zapu.(iy si w i(, po'%i+e! %e(z zo0
stay powa+nie uszkodzone! a jeden z ni(, zosta wzity w#az
z zao-$ do niewo%i* Sy#akuza)(zy(y zatopi%i siede& ok#t"w
ate)ski(,! a wie%e uszkodzi%i! (z.3 zao-i poj&a%i! (z.3 za.
wy'i%i* 8astpnie wy(o6a%i si i postawi%i dwa po&niki zwy0
(istwa na pa&i$tk dwu zwy(iski(, 'itew &o#ski(,* 7d tej
(,wi%i 'y%i -'oko p#zekonani! +e na &o#zu s$ o wie%e si%niejsi
od Ate)(zyk"w! i na'#a%i pewno.(i! +e pokonaj$ #"wnie+ i(,
wojska %$dowe* P#zy-otowywa%i si wi( do ponowne-o ataku
na %$dzie i &o#zu*
Ty&(zase& zjawiaj$ si 4e&ostenes i Eu#y&edont wiod$(
posiki wysane z Aten9 siede&dziesi$t t#zy ok#ty :%i(z$( w ty&
wasne i o'(e;! okoo pi(iu tysi(y ,op%it"w wasny(, i sp#zy0
&ie#zony(,! nie&a$ %i(z' -#e(ki(, i 'a#'a#zy)ski(, osz(zep
nik"w! p#o(a#zy i u(znik"w o#az niez'dny sp#zt 'ojowy
w dostate(znej i%o.(i* Sy#akuza)(zyk"w i i(, sp#zy&ie#ze)("w
w pie#wszej (,wi%i o-a#no nie&ae p#ze#a+enie* S$dzi%i! +e
ni-dy nie nadejdzie k#es wojny i wyzwo%enie od nie'ezpie(ze)0
stwa! zo'a(zy%i 'owie&! +e &i&o o'sadzenia 4eke%ei zjawia
si nowa a#&ia #"wna pod wz-%de& i%o.(i i jako.(i pop#zed0
niej! a pot-a Aten ukazywaa si w (aej swej okazao.(i* 8a0
to&iast a#&ia ate)ska po doznany(, k%ska(, podniosa si na
du(,u* 4e&ostenes p#zyj#zawszy si sytua(ji uzna! +e nie na0
%e+y zw%eka35 nie (,(ia! +e'y -o spotka ten sa& %os (o 8i0
kiasa* 8ikias 'owie& po p#zy'y(iu na Sy(y%i wz'udza naj
pie#w post#a(,! p"1niej jednak! kiedy nie ude#zy od #azu na
Sy#akuzy! %e(z zi& spdzi w Katanie! za(zto -o %ek(ewa+y3!
a Gi%ippos! nad(i$-n$wszy ty&(zase& z wojskie& z Pe%oponezu!
zdoa -o u'ie(* Sy#akuza)(zy(y nie 'y%i'y nawet wzywa%i Gi0
%ipposa na po&o(! -dy'y 8ikias od #azu na ni(, ude#zy5 uwa0
+aj$( si 'owie& po(z$tkowo za #"wny(, Ate)(zyko&! p#zeko0
na%i'y si dopie#o p"1niej! +e s$ od ni(, sa'si! a -dy'y ju+
za'%okowani p#osi%i o po&o(! nie na wie%e 'y si i& p#zydaa*
4e&ostenes #ozwa+ywszy to wszystko doszed do p#zekonania!
+e naj-#o1niejszy jest d%a p#ze(iwnika w pie#wszy& dniu!
postanowi wi( od #azu wyko#zysta3 popo(,! jaki wywoao
zjawienie si je-o a#&ii* Widz$(! +e &u# sy#akuza)ski! kt"#y
unie&o+%iwi Ate)(zyko& za'%okowanie &iasta! jest pojedyn0
(zy! i s$dz$(! +e wysta#(zy s6o#sowa3 wej.(ie na Epipo%aj i zdo0
'y3 znajduj$(y si ta& o'"z! 'y opanowa3 tak+e 6o#ty6ika(je
i za&a3 op"# zao-i < .pieszy si z wykonanie& te-o p%anu!
kt"#y uwa+a za najszy'szy spos"' zako)(zenia wojny* Rozu0
&ia! +e w #azie powodzenia zdo'dzie Sy#akuzy! w #azie za.
niepowodzenia wy(o6a wojsko i ani Ate)(zyk"w 'io#$(y(,
udzia w wyp#awie! ani sa&y(, Aten nie na#azi na niepot#ze'ne
st#aty* 8ajpie#w wysz%i Ate)(zy(y na %$d i spustoszy%i oko%i(e
Anaposu! &aj$( podo'nie jak na po(z$tku wojny p#zewa- na
%$dzie i na &o#zu* Sy#akuza)(zy(y nie wysa%i p#ze(iw ni& ani
wojska! ani 6%oty! ty%ko jazd i osz(zepnik"w stoj$(y(, w 7%i&0
piejon*
8astpnie 4e&ostenes postanowi zaatakowa3 &u# p#zy po0
&o(y &a(,in o'%+ni(zy(,* Kiedy jednak podp#owadzone pod
&u# &a(,iny zostay p#zez '#oni$(y(, si z &u#u niep#zyja0
(i" spa%one! a inne! wie%ok#otnie w #oz&aity(, punkta(, po0
wta#zane ataki zostay odpa#te! postanowi ju+ wi(ej nie zw%e
ka3! %e(z p#zekonawszy 8ikiasa i inny(, wsp"dow"d("w! z-od0
nie z p%ane& p#zy-otowywa atak na Epipo%aj* Wydawao si!
+e w dzie) nie da si z&y%i3 (zujno.(i niep#zyja(ie%a i wed#ze3
si na -"#* Rozkaza wi( wzi$3 +ywno.3 na pi3 dni i za0
'#awszy ze so'$ wszystki(, ka&ienia#zy i (ie.%i! zapas po(i0
sk"w o#az pot#ze'ny w #azie osi$-ni(ia suk(esu sp#zt &u#a#0
ski! #aze& z Eu#y&edonte& i Menand#e& w pie#wszy(, -odzi0
na(, no(y #uszy z (a$ a#&i$ ku Epipo%aj5 8ikias pozosta
w 6o#ty6ika(ji* 4ostawszy si na Epipo%aj p#zez Eu#ie%os! t$ sa0
&$ d#o-$! kt"#$ za pie#wszy& #aze& p#zedostaa si pie#wsza
a#&ia! i z&y%iwszy (zujno.3 st#a+y sy#akuza)ski(,! zdo'ywaj$
Ate)(zy(y znajduj$(y si ta& 6o#t sy#akuza)ski i za'ijaj$ (z.3
zao-i* =ednak+e wikszo.3 zao-i z'ie-a od #azu do t#ze(, o'o0
z"w znajduj$(y(, si pod Epipo%aj9 sy#akuza)skie-o! sy(y%ij0
skie-o i wojsk sp#zy&ie#zony(,! i doniosa o wda#(iu si Ate)
(zyk"w sze.(iuset Sy#akuza)(zyko&! kt"#zy sta%i na st#a+y
w tej (z.(i Epipo%aj* Bi szy'ko #uszy%i z po&o($* =ednak+e 4e
&ostenes! natkn$wszy si na ni(, ze swy&i %ud1&i! &i&o dzie%0
nej o'#ony z&usi i(, do odw#otu* Ate)(zy(y #uszy%i naty(,0
&iast nap#z"d! a+e'y wyko#zysta3 #oz&a(, nata#(ia i (e% sw"j
osi$-n$3* W ty& sa&y& (zasie inny oddzia zdo'y i poz#ywa
'%anki z &u#u sy#akuza)skie-o! -dzie st#a+ nie wyt#zy&aa na0
ta#(ia* Sy#akuza)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y o#az Gi%ippos i je0
-o +onie#ze nad'ie-%i na po&o( z 6o#t"w u&iesz(zony(, p#zed
-"wn$ %ini$! jednak+e zasko(zeni .&iao.(i$ niespodziewane-o
no(ne-o napadu wa%(zy%i w p#ze#a+eniu! a pokonani &usie%i
si po(z$tkowo wy(o6a3* Ate)(zy(y! uwa+aj$( si ju+ za zwy0
(iz("w i p#a-n$( jak najszy'(iej pokona3 pozostae u-#upo0
wania niep#zyja(ie%skie! z kt"#y&i si w wa%(e doty(,(zas nie
zetkn%i! za(z%i 'ez adu p#ze3 nap#z"d w o'awie! +e'y nie0
p#zyja(ie% w #azie zwo%nienia te&pa nata#(ia nie zwa# na nowo
swy(, sze#e-"w* W"w(zas pie#wsi 2eo(i stawi%i i& op"# i z ko0
%ei p#zeszedszy do ataku z&usi%i i(, do u(ie(zki*
Te#az u Ate)(zyk"w powstao za&ieszanie i oni zna%e1%i si
w k#yty(zny& poo+eniu* Sz(ze-""w ty(, wyda#ze) nie &o-a
poda3 +adna ze st#on wa%(z$(y(,* 8awet 'owie& za dnia! kiedy
wszystko wida3! .wiadkowie wa%ki nie wiedz$ wie%e wi(ej
ponad to! (o si dzieje w i(, 'ezpo.#edni& s$siedztwie5 jak+e
wi( &"-'y &ie3 kto. dokadne in6o#&a(je o tej jedynej no(0
nej 'itwie! kt"#$ w (zasie tej wojny sto(zyy tak wie%kie a#&ie*
8o( 'ya wp#awdzie ksi+y(owa! a%e i wido(zno.3 'ya taka!
jak to zwyk%e 'ywa p#zy ksi+y(u9 (,o(ia+ widzie%i za#ysy po0
sta(i! nie &o-%i #ozpozna3! (zy to sw"j! (zy niep#zyja(ie%* Wie%u
,op%it"w z o'u wojsk uwijao si na &aej p#zest#zeni* Po st#o0
nie Ate)(zyk"w jedni ju+ ponosi%i k%sk! d#udzy! jesz(ze
w pie#wszy& #ozpdzie! pa#%i nap#z"d niepokonani* Bz.3 woj0
ska ate)skie-o wysza wa.nie na -"#! inni dopie#o pod(,odzi%i
i ostate(znie nie wiedzie%i! w jaki& kie#unku si zw#"(i3* 8a
p#zedzie 'owie& odw#"t wywoa zupene za&ieszanie i wsku0
tek z-ieku t#udno 'yo si zo#ientowa3* Sy#akuza)(zy(y i i(,
sp#zy&ie#ze)(y! zwy(i+aj$(! (o (,wi%a za-#zewa%i si ok#zy0
ka&i < ina(zej nie &o+na si 'yo w no(y po#ozu&ie3 < a #"w0
no(ze.nie dzie%nie powst#zy&ywa%i nata#(ie niep#zyja(ie%a*
Ate)(zy(y szuka%i si nawzaje& i ka+de-o! kto nad(,odzi
z p#ze(iwnej st#ony! (,o3'y to 'yy wasne wy(o6uj$(e si
oddziay! '#a%i za niep#zyja(ie%a* 8ie &o-$( si ina(zej #ozpo0
zna3 (i$-%e wypytywa%i si o ,aso! a +e si wszys(y na #az py0
ta%i! wywoywa%i we wasny(, sze#e-a(, o-#o&ne za&ieszanie
i zd#adza%i ,aso niep#zyja(ie%owi* /asa za. niep#zyja(i" nie
&o-%i tak atwo dosysze3! -dy+ (i jako zwy(iz(y nie 'y%i tak
#ozp#oszeni i %epiej si nawzaje& #ozpoznawa%i* W #ezu%ta(ie
nawet sa'szy oddzia niep#zyja(ie%ski znaj$( ,aso ate)skie
wy&yka si i&! oni sa&i za. nie &o-$( poda3 ,asa -in%i*
8ajwi(ej jednak szkody wy#z$dzi Ate)(zyko& pean 'ojowy9
podo'ny w o'u wojska(,! z'ija i(, z t#opu* I%ek#o3 'owie&
zaintonowa%i pean A#-iw(zy(y! Ko#ki#ej(zy(y (zy ja(yko%
wiek inni 4o#owie znajduj$(y si w a#&ii ate)skiej! sze#zy
si w.#"d Ate)(zyk"w taki sa& st#a(,! jak'y to 'y pean .pie0
wany p#zez niep#zyja(i"* 4oszo w#esz(ie do te-o! +e w po0
wsze(,ny& za&ieszaniu w wie%u &iejs(a(, wpada%i nawzaje&
na sie'ie! p#zyja(ie% na p#zyja(ie%a! #odak na #odaka5 nie ty%ko
Wz'udza%i w so'ie p#ze#a+enie! %e(z nawet #ozpo(zyna%i wa%k
w#(z i z t#ude& dopie#o jej zap#zestawa%i* Zej.(ie z Epipo%aj
'yo w$skie! tak +e pod(zas u(ie(zki p#zed niep#zyja(ie%e&
wie%u #zu(ao si z u#wisk i -ino5 z ty(,! kt"#y& udao si
zej.3 z -"#y na #"wnin! jedni < p#zewa+nie +onie#ze z pie#w0
szej ekspedy(ji! znaj$(y %epiej te#en < u(ieka%i do o'ozu! in0
ni < z d#u-iej ekspedy(ji < niejednok#otnie &y%i%i d#o- i '$0
ka%i si w oko%i(y* Ty(, z nastanie& dnia oto(zya i znisz(zya
jazda sy#akuza)ska*
8azajut#z Sy#akuza)(zy(y postawi%i dwa po&niki zwy(i0
stwa9 jeden p#zy wej.(iu na Epipo%aj! d#u-i ta&! -dzie 2eo(i
stawi%i pie#wszy op"#5 Ate)(zy(y na podstawie ukadu ode'#a%i
zwoki swy(, po%e-y(,* A z-ino i(, nie&ao! za#"wno Ate)0
(zyk"w jak sp#zy&ie#ze)("w5 zdo'ytej '#oni 'yo jesz(ze wi
(ej ni+ t#up"w! -dy+ (i! kt"#zy skaka%i z u#wiska! #zu(a%i ta#0
(ze! nie wszys(y jednak -in%i*
Po tej 'itwie! podo'nie jak za pie#wszy& #aze&! Sy#aku0
za)(zy(y znowu na'#a%i otu(,y! -dy+ spotkao i(, niespodzie0
wane powodzenie* Wysa%i do Ak#a-as Sykanosa z pitnasto&a
ok#ta&i! a'y w &ia# &o+no.(i sta#a si pozyska3 to &ia0
sto #ozda#te wewnt#zny&i spo#a&i* Gi%ippos #uszy %$de&
w inne st#ony Sy(y%ii! a'y sp#owadzi3 wi(ej wojska! spo0
dziewa si 'owie&! +e sztu#&e& pot#a6i zdo'y3 nawet 6o#0
ty6ika(je ate)skie! sko#o 'itwa na Epipo%aj tak po&y.%nie wy0
pada*
Ty&(zase& st#ate-owie ate)s(y zastanawia%i si nad po0
niesion$ k%sk$ i nad powsze(,n$ de&o#a%iza(j$ w a#&ii* Zda0
wa%i so'ie sp#aw! +e atak si nie uda! a +onie#ze sze&#z$
z powodu p#ze(i$-aj$(e-o si po'ytu na Sy(y%ii* 4oku(zay i&
(,o#o'y! -dy+ 'ya to po#a #oku! w kt"#ej %udzie naj(z.(iej
zapadaj$ na zd#owiu! a te#en o'ozu 'y 'a-nisty i niezd#owy*
W o-"%e sytua(ja wydawaa si 'eznadziejna* 4e&ostenes 'y
zdania! +e nie na%e+y ju+ du+ej (zeka3! %e(z sko#o nie uda si
p%anowany i podjty p#zez nie-o wypad na Epipo%aj! na%e+y
w#a(a3 i nie &a#nowa3 (zasu! dop"ki jesz(ze po#a nadaje si
do +e-%u-i i p"ki &o-$ stawi3 (zoo niep#zyja(ie%ski& ok#to&*
Twie#dzi! +e i d%a pa)stwa ko#zystniejsza jest wojna z Pe%opo
nezyj(zyka&i! kt"#zy 6o#ty6ika(ja&i '%okuj$ Attyk! ni+ z Sy0
#akuza)(zyka&i! kt"#y(, nieatwo jest pokona35 nie na%e+y
wi( p#zedu+a3 tak kosztowne-o o'%+enia*
Takie 'yo zapat#ywanie 4e&ostenesa* 8ikias #"wnie+ uwa0
+a! +e sytua(ja jest t#udna! jednak+e w p#ze&"wienia(, swoi(,
nie (,(ia ujawnia3 sa'o.(i ate)skiej! nie (,(ia tak+e na pu0
'%i(zny& ze'#aniu de(ydowa3 o odw#o(ie! poniewa+ wie.3
o ty& dosza'y szy'ko do w#o-a i Ate)(zy(y nie &o-%i'y si
wy&kn$3 nie zauwa+eni* P#"(z te-o! znaj$( poo+enie niep#zy0
ja(i" %epiej od inny(,! &ia t#o(, nadziei! +e w #azie du+0
sze-o o'%+enia znajd$ si oni w jesz(ze -o#szej sytua(ji ni+
Ate)(zy(y* Di(zy na to! +e Sy#akuzy wy(ze#pi$ si 6inansowo!
zwasz(za +e po p#zy'y(iu nowy(, ok#t"w Ate)(zy(y panowa%i
na &o#zu* Ponadto pewna -#upa Sy#akuza)(zyk"w p#a-na
wyda3 &iasto w #(e Ate)(zyk"w5 p#zysa%i oni do 8ikiasa po0
s"w i wzywa%i do da%sze-o o'%+enia* 8ikias wiedz$( o ty&
wa,a si w -'i duszy i zw%eka z de(yzj$5 nato&iast w p#ze0
&"wienia(, o.wiad(za! +e wojska nie wy(o6a* M"wi! +e
wie do'#ze! i+ Ate)(zy(y nie zatwie#dz$ odw#otu! kt"#e-o nie
u(,wa%i%i* Wy#okowa3 'owie& 'd$ w tej sp#awie nie (i! kt"0
#zy na wasne o(zy p#zekona%i si o istotny& stanie #ze(zy!
%e(z (i! kt"#zy znaj$ -o jedynie z opowiada) %udzi niezadowo%o0
ny(, i op#$ si w swej de(yzji na z#(zny(, osz(ze#stwa(,*
Tak+e wie%u! a nawet 'a#dzo wie%u +onie#zy! kt"#zy o'e(nie
k#zy(z$! +e znajduj$ si w st#aszny& poo+eniu! p#zy'ywszy do
Aten k#zy(ze3 'dzie (o. w#(z p#ze(iwne-o! a &ianowi(ie! +e
wodzowie! p#zekupieni p#zez niep#zyja(i"! dopu.(i%i si zd#ady
i odst$pi%i od o'%+enia5 znaj$( (,a#akte# Ate)(zyk"w wo%i #a0
(zej! je.%i ju+ tak t#ze'a! z-in$3! ni+ pa.3 o6ia#$ ,anie'ne-o
i niesp#awied%iwe-o oska#+enia* Twie#dzi! +e poo+enie Sy#a0
kuza)(zyk"w i tak jest -o#sze ni+ i(, wasne* Sy#akuza)(zy(y
'owie&! z&uszeni do wypa(ania +odu +onie#zo& (udzozie&0
ski&! do wydawania pienidzy na zao- 6o#ty6ika(ji i do ut#zy0
&ywania si%nej 6%oty! znajduj$ si o'e(nie w kopota(, 6inan0
sowy(,! a popadn$ w jesz(ze -o#sze5 wyda%i ju+ p#ze(ie+ dwa
tysi$(e ta%ent"w! a jesz(ze du+o s$ winni* =e.%i za. z&niejsz$
wydatki o-#ani(zaj$( p#zydziay +ywno.(iowe! p#ze-#aj$! -dy+
a#&ia i(, opie#a si #a(zej na o(,otni(zy& za(i$-u ni+ na p#zy0
&usowy& po'o#ze! jak ate)ska* Powinni wi( < twie#dzi <
nada% p#owadzi3 o'%+enie! a nie wy(o6ywa3 si uznawszy si
za pokonany(, p#zez ty(,! od kt"#y(, 6inansowo s$ o wie%e
&o(niejsi*
Tak p#ze&awia 8ikias* 2y pewny sie'ie! -dy+ &ia dokad0
ne in6o#&a(je o poo+eniu w Sy#akuza(,! za#"wno o t#ud0
no.(ia(, 6inansowy(, &iasta jak i o ty&! +e 'ya ta& pewna
-#upa %udzi! kt"#a p#a-na wyda3 OSy#akuzy w #(e Ate)(zy0
k"w i posyaa do 8ikiasa wzywaj$( -o do da%sze-o o'%+enia5
p#"(z te-o &ia wiksze ni+ pop#zednio zau6anie do 6%oty* 4e0
&ostenes nato&iast w o-"%e nie (,(ia su(,a3 o da%szy& o'%0
+eniu* Twie#dzi! +e je.%i &o+na p#ze#wa3 o'%+enie jedynie na
&o(y u(,way ate)skiej! to t#ze'a si p#zenie.3 do Tapsos a%'o
Katany! -dzie wojska %$dowe! #o'i$( wypady w te#en niep#zy0
ja(ie%ski! 'd$ &o-y p%$d#owa3 k#aj i szkodzi3 niep#zyja(ie%o0
wi! a siy &o#skie < sta(za3 'itwy nie w (iasno(ie! kt"#a #a(zej
sp#zyja niep#zyja(ie%owi! %e(z na peny& &o#zu! wyko#zystuj$(
swe do.wiad(zenie +e-%a#skie i &anew#uj$( swo'odnie za#"wno
w nata#(iu jak w odw#o(ie* =edny& sowe& -osi! +e pod +ad0
ny& wa#unkie& nie &a o(,oty nada% pozostawa3 na &iejs(u!
%e(z (,(e nie zw%ekaj$( jak najszy'(iej odje(,a3* Eu#y&edont
z-adza si z 4e&ostenese&* =ednak+e wo'e( sp#ze(iwu 8i0
kiasa sp#awa utkna na &a#twy& punk(ie5 p#zypusz(zano #"w0
nie+! +e 8ikias jest %epiej poin6o#&owany! sko#o si tak upie#a*
W ten spos"' Ate)(zy(y zw%eka%i z de(yzj$ i zosta%i na &iejs(u*
Ty&(zase& Gi%ippos i Sykanos zjawi%i si w Sy#akuza(,*
Sykanosowi &isja si nie udaa! -dy+ jesz(ze pod(zas je-o po0
'ytu w Ge%i wa%ki wewnt#zne w Ak#a-as ustay i zapanowaa
ta& z-oda &idzy zwo%ennika&i Sy#akuz a i(, p#ze(iwni0
ka&i* Gi%ippos za. p#zyp#owadzi z Sy(y%ii du+o nowe-o
wojska o#az ,op%it"w pe%oponeski(,! kt"#zy na t#anspo#tow0
(a(, wysani zosta%i z Pe%oponezu i z Di'ii p#zy'y%i do Se0
%inuntu* /op%it"w ty(, do Di'ii zapdzia 'u#za5 ta& Ki#enej
(zy(y da%i i& dwa t#"j #zd"w(e i pi%ot"w* /op%i(i po d#odze po0
&o-%i Euespe#yto& o'%e-any& p#zez Di'ij(zyk"w* Zwy(i+yw0
szy Di'ij(zyk"w popyn%i sta&t$d do 8eapo%u! 6akto#ii ka#ta0
-i)skiej! od%e-ej od Sy(y%ii (o naj&niej o dwa dni i jedn$ no(
+e-%u-i* Sta&t$d p#zep#awi%i si do Se%inuntu* Za#az po i(,
p#zy'y(iu Sy#akuza)(zy(y za(z%i p#zy-otowywa3 p#ze(iw
Ate)(zyko& nowy atak na %$dzie i na &o#zu* Wodzowie ate)0
s(y widz$(! +e niep#zyja(ie% dosta .wie+e posiki! a sytua(ja
i(, wojska nie ty%ko si nie po%epsza! a%e z dnia na dzie) <
p#zede wszystki& wskutek (,o#"' d#(z$(y(, wojsko < pod
ka+dy& wz-%de& si po-a#sza! za(z%i +aowa3! +e w(ze.niej
nie odpyn%i* =u+ i 8ikias sp#ze(iwia si &niej ni+ pop#zednio!
a na%e-a jedynie na za(,owanie taje&ni(y odw#otu! zapowie0
dzie%i wi( (aej a#&ii w jak najwikszej taje&ni(y odjazd i ka0
za%i (zeka3 w po-otowiu na u&"wione ,aso* Kiedy ju+ wszyst0
ko 'yo -otowe do odjazdu! nast$pio za3&ienie ksi+y(a @! kt"0
#y wa.nie 'y w peni* Zast#aszona wikszo.3 Ate)(zyk"w za0
+$daa od wodz"w wst#zy&ania odjazdu5 8ikias! kt"#y te+ na0
z'yt powodowa si wia#$ w niezwyke znaki i ty& podo'ne
zjawiska! o.wiad(zy w#(z! +e nie 'dzie si nawet nad ty&
na#adza i +e nie #uszy p#zed upywe& dwudziestu sied&iu dni!
taki 'owie& te#&in podawa%i w#"+'i(i* Z te-o powodu Ate)0
(zy(y odo+y%i odjazd i pozosta%i pod Sy#akuza&i*
Sy#akuza)(zy(y! powiado&ieni o ty&! jesz(ze &o(niej posta0
nowi%i nie wypusz(za3 Ate)(zyk"w w &nie&aniu! +e swy&
za&ie#zony& wyjazde& sa&i da%i oni wy#az swej ni+szo.(i na
%$dzie i na &o#zu* R"wno(ze.nie nie (,(ie%i dopu.(i3 do te-o!
+e'y Ate)(zy(y usadowi%i si w jaki&. inny& punk(ie Sy(y%ii!
-dzie t#udniej 'yo'y i(, pokona35 p#a-n%i #a(zej jak najszy'0
(iej z&usi3 i(, do p#zyj(ia 'itwy &o#skiej w &iejs(u d%a sie0
'ie najdo-odniejszy&* 7'sadzi%i wi( ok#ty zao-$ i dop"ty
p#zep#owadza%i 3wi(zenia! dop"ki nie uzna%i i(, za wysta#(za0
j$(e* Sko#o za. nadesza odpowiednia (,wi%a! w p#zededniu
'itwy &o#skiej ude#zy%i na 6o#ty6ika(je ate)skie* Kiedy p#ze0
(iwko ni& wyszy p#zez #oz&aite '#a&y o'ozu niewie%kie od0
dziay ,op%it"w i jazdy! pewn$ i(, (z.3 od(i%i i z&usiwszy do
u(ie(zki .(i-a%i5 wo'e( te-o! +e p#zej.(ie 'yo (iasne! Ate)(zy(y
st#a(i%i siede&dziesi$t koni i pewn$ niewie%k$ %i(z' ,op%it"w*
Te-o dnia wojsko sy#akuza)skie si wy(o6ao* 8azajut#z jed0
nak Sy#akuzan(zy(y wypyn%i w si%e siede&dziesi(iu sze.(iu
ok#t"w! a #"wno(ze.nie sia&i %$dowy&i zaatakowa%i 6o#ty6i0
ka(je* Ate)(zy(y #uszy%i p#ze(iwko ni& z osie&dziesi(io&a
sze.(io&a ok#ta&i i #ozpo(z%i 'itw* Sy#akuzan(zy(y i i(,
sp#zy&ie#ze)(y zwy(i+y%i najpie#w (ent#u& ate)skie! a na0
stpnie w wewnt#znej (z.(i po#tu od(i%i Eu#y&edonta! kt"0
#y dowodz$( p#awy& sk#zyde& ate)ski& (,(ia ok#$+y3 ok#0
ty niep#zyja(ie%skie i podpyn$ ze swy&i ok#ta&i z'yt '%isko
%$du* Sa& Eu#y&edont z-in$! a je-o ok#ty u%e-y znisz(zeniu*
8astpnie Sy#akuzan(zy(y pu.(i%i si w po-o) za (a$ 6%ot$
ate)sk$ i zep(,n%i j$ w kie#unku %$du*
Gi%ippos widz$(! +e 6%ota niep#zyja(ie%ska ponosi k%sk
i znajduje si poza o'#'e& pa%isady i wasne-o o'ozu! p#a-n$
wy'i3 wysiadaj$(y(, na %$d niep#zyja(i" i p#zez zaj(ie wy0
'#ze+a uatwi3 Sy#akuza)(zyko& za'#anie ok#t"w ate)ski(,*
Ruszy wi( z pewn$ (z.(i$ wojska w kie#unku -#o'%i* Ty##e)0
(zy(y! kt"#zy sta%i ta& na st#a+y! widz$( nad(i$-aj$(y w niea0
dzie oddzia Gi%ipposa! #uszy%i p#ze(iwko nie&u i ude#zy%i5
Pie#wsze sze#e-i z&usi%i do u(ie(zki i zep(,n%i do 'a-na zwa0
ne-o Dizy&e%eja* P"1niej! kiedy zjawiy si wiksze siy Sy#a0
kuza)(zyk"w i i(, sp#zy&ie#ze)("w! #"wnie+ Ate)(zy(y w o'a0
wie o swe ok#ty #uszy%i p#ze(iw ni&! sto(zy%i 'itw i zwy(i0
+y%i* Za'i%i p#zy ty& pewn$ i%o.3 ,op%it"w o#az o(a%i%i i .(i$-0
n%i do o'ozu wiksz$ (z.3 ok#t"w5 jednak+e osie&na.(ie
ok#t"w Sy#akuzan(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y i& za'#a%i! a za0
o- wy'i%i* P#a-n$( spa%i3 tak+e #eszt ok#t"w podo+y%i
o-ie) pod sta#y t#anspo#towie( napeniony (,#uste& i u(zywe&
i p#zy sp#zyjaj$(y& wiet#ze pu.(i%i -o w st#on Ate)(zyk"w*
Ate)(zy(y z%$kszy si o swe ok#ty zastosowa%i .#odki p#ze0
(iwpo+a#owe5 u-asiwszy o-ie) i nie dopu.(iwszy t#anspo#tow(a
w po'%i+e! wysz%i (ao z nie'ezpie(ze)stwa*
Pote& Sy#akuzan(zy(y postawi%i po&nik na znak zwy(istwa
na &o#zu i suk(esu odniesione-o na -"#ze p#zy 6o#ty6ika(ja(,
ate)ski(,! -dzie od(i%i ,op%it"w ate)ski(, i s(,wyta%i konie*
Ate)(zy(y za. postawi%i po&nik jako znak zwy(istwa odnie0
sone-o p#zez Ty##e)(zyk"w nad pie(,ot$ niep#zyja(ie%sk$! kt"0
#$ zep(,n%i do 'a-na! o#az p"1niejsze-o suk(esu oddzia"w
ate)ski(,*
To .wietne zwy(istwo &o#skie odniesione p#zez Sy#akuza)0
(zyk"w! kt"#zy doty(,(zas o'awia%i si 6%oty sp#owadzonej
p#zez 4e#nostenesa! wywoao zupeny upadek du(,a w wojsku
ate)ski&9 wie%kie 'yo i(, zasko(zenie a jesz(ze wiksze znie0
(,(enie* Po #az pie#wszy 'owie& &ie%i do (zynienia z podo'0
ny&i so'ie pa)stwa&i! &aj$(y&i! jak i oni! ust#"j de&ok#a0
ty(zny! ok#ty! konie i du+y poten(ja wojenny5 nie &o-%i te+
p#zy po&o(y z&ian ust#ojowy(, wywoywa3 u ni(, wewnt#z0
ny(, spo#"w i (i$-n$3 st$d d%a sie'ie ko#zy.(i5 je.%i idzie o wy0
posa+enie wojenne! nie 'y%i o wie%e si%niejsi od Sy#akuza)(zy
k"w < p#zewa+nie ponosi%i po#a+ki i to i(, -n'io* 7'e(nie
po k%s(e na &o#zu! kt"#ej zupenie nie o(zekiwa%i! p#zy-n0
'ienie i(, wz#oso jesz(ze 'a#dziej*
7d tej (,wi%i Sy#akuza)(zy(y swo'odnie po#usza%i si w po#0
(ie* Za&ie#za%i tak+e za&kn$3 wjazd do nie-o! a'y Ate)(zy
ko& nie udao si wy&kn$3 niepost#ze+enie* Sy#akuza)(zy(y
nie &y.%e%i ju+ te#az o wasny& o(a%eniu! a%e o ty&! jak nie
dopu.(i3 do o(a%enia Ate)(zyk"w* Z-odnie z istotny& stane&
#ze(zy s$dzi%i! +e &aj$ nad niep#zyja(ie%e& p#zewa- i +e je.%i
si uda pokona3 -o na %$dzie i na &o#zu! to tak wspaniay (zyn
p#zyniesie i& (,wa u wszystki(, /e%%en"w9 (z.3 i(, 'owie&
zostanie od #azu wyzwo%ona! (z.3 poz'dzie si st#a(,u! -dy+
Ate)(zy(y z #eszt$ swy(, si nie podoaj$ da%szej wojnie! a Sy0
#akuza)(zy(y! kt"#zy to sp#awi%i! wz'udz$ najwy+szy podziw
u wsp"(zesny(, i u poto&ny(,* Istotnie 'ya to wa%ka o wie%0
kiej donioso.(i nie ty%ko z p#zy(zyn wy+ej wspo&niany(,! %e(z
i d%ate-o! +e #aze& z Ate)(zyka&i &ie%i tak+e pokona3 i(, %i(z0
ny(, sp#zy&ie#ze)("w! i to nie sa&i! a%e &aj$( u 'oku wa0
sny(, sp#zy&ie#ze)("w5 'i%i si w jedny& sze#e-u z Ko#yntyj0
(zyka&i i Da(ede&o)(zyka&i! a na#a+aj$( swoje pa)stwo za0
pewni%i &u w tej wa%(e p#zoduj$(e stanowisko i wspania%e #oz0
win%i sw$ &o#sk$ pot-* Istotnie 'owie&! wok" te-o jedne-o
&iasta wa%(zya w"w(zas najwiksza i%o.3 %ud"w! je.%i si
nie we1&ie pod uwa- tej %i(z'y! jaka w o-"%e '#aa udzia
w tej wojnie po st#onie Ate)(zyk"w i Da(ede&o)(zyk"w*
7to jakie %udy p#owadziy wojn pod Sy#akuza&i po jednej
i po d#u-iej st#onie9 jedne po&a-aj$( do zdo'y(ia Sy(y%ii! inne
staj$( w jej o'#onie i kie#uj$( si nie ty%e suszno.(i$ (zy po0
k#ewie)stwe&! i%e ko#zy.(i$ (zy konie(zno.(i$* Ate)(zy(y jako
=o)(zy(y (,tnie wyp#awi%i si p#ze(iw Sy#akuza)(zyko&! kt"0
#zy 'y%i 4o#a&i! a #aze& z ni&i p#zy'y%i #"wnie+ &aj$(y
to sa&o na#ze(ze i o'y(zaje De&nij(zy(y i I&'#yj(zy(y o#az
"w(ze.ni &ieszka)(y Aj-iny! a ponadto ko%oni.(i ate)s(y za0
&ieszkuj$(y /estiaj na Eu'ei* Z pozostay(, wzi%i udzia
w wyp#awie (z.(iowo poddani ate)s(y! (z.(iowo niezawi.%i
sp#zy&ie#ze)(y! a (z.(iowo tak+e wojska naje&ne* Spo.#"d
poddany(, pa($(y(, danin 'y%i ta& E#et#yj(zy(y! B,a%kidyj0
(zy(y! Sty#yj(zy(y i Ka#ystyj(zy(y z Eu'ei! z wyspia#zy <
&ieszka)(y Keos! And#os i Tenos! a z =onii < Mi%ezyj(zy(y!
Sa&ij(zy(y i B,io(i* B,io(i nie pa(i%i daniny! %e(z '#a%i udzia
w wojnie jako pa)stwo niezawise i dosta#(za%i ok#t"w* 8a
o-" wszys(y oni! p#"(z Ka#ystyj(zyk"w! kt"#zy s$ 4#iopa&i!
'y%i =o)(zyka&i i ko%onista&i ate)ski&i! wi( jako poddani
ate)s(y z konie(zno.(i! a%e te+ jako =o)(zy(y 'ez opo#u '#a%i
udzia w wyp#awie p#ze(iw 4o#o&* 4o ni(, do$(zy%i si Eo%o
wie! a &ianowi(ie Mety&nij(zy(y nie pa($(y daniny! %e(z do0
sta#(zaj$(y ok#t"w o#az Tenedyj(zy(y i Ajnij(zy(y pa($(y da0
nin* Bi Eo%owie wa%(zy%i pod p#zy&use& p#ze(iw 2eoto& sto0
j$(y& po st#onie sy#akuza)skiej! kt"#zy te+ 'y%i Eo%a&i! i to
jesz(ze! w stosunku do wyspia#ski(, Eo%"w! Eo%a&i &a(ie#zy0
sty&i5 jedyni P%atej(zy(y! &i&o +e s$ 2eota&i! (,tnie wa%(zy%i
p#ze(iw 2eoto&! (o jest z#ozu&iae ze wz-%du na wzaje&n$
nienawi.3* Rodyj(zy(y i Kite#yj(zy(y s$ po(,odzenia do#y(kie0
-o! Kite#yj(zy(y jednak! (,o3 'y%i ko%onista&i %a(ede&o)ski&i!
wa%(zy%i po st#onie ate)skiej p#ze(iw Da(ede&o)(zyko&! do0
wodzony& p#zez Gi%ipposa! a Rodyj(zy(y po(,odzenia a#-iw
skie-o &usie%i wa%(zy3 p#ze(iw do#y(ki& Sy#akuza)(zyko&
i p#ze(iwko wasny& ko%onisto&! &ianowi(ie &ieszka)(o& Ge%i
wspie#aj$(y& Sy#akuza)(zyk"w* Spo.#"d ty(,! (o za&ieszkuj$
wyspy dokoa Pe%oponezu! towa#zyszy%i Ate)(zyko& niezawi.%i
Ke6a%%e)(zy(y i 4zakintyj(zy(y5 wo'e( p#zewa-i Ate)(zyk"w
na &o#zu z&uszeni 'y%i oni jako wyspia#ze '#a3 udzia w wy0
p#awie* Ko#ki#ej(zy(y za.! kt"#zy nie ty%ko s$ 4o#a&i! a%e
(akie& wy#a1nie Ko#yntyj(zyka&i z po(,odzenia! posz%i na
wyp#aw p#ze(iw Ko#yntyj(zyko&! od kt"#y(, si wywodzi%i!
i Sy#akuza)(zyko&! z kt"#y&i 'y%i spok#ewnieni5 &"wi%i! +e
zosta%i do te-o z&uszeni! w #ze(zywisto.(i jednak sz%i z wa0
snej wo%i! powodowani nienawi.(i$ do Ko#yntu* Tak+e Messe)0
(zy(y! jak si i(, te#az nazywa! zosta%i wzi(i na wojn z 8au0
paktos i Pi%os! kt"#e znajdowao si wtedy w #ka(, ate)ski(,*
W#esz(ie niewie%ka %i(z'a e&i-#ant"w &e-a#yjski(,! z&uszona
do te-o oko%i(zno.(ia&i! wa%(zya p#ze(iw po(,odz$(y& z Me0
-a#y Se%inuntyj(zyko&* Wszys(y inni #a(zej (,tnie sz%i na t
wyp#aw* A#-iw(zy(y posz%i 'owie& nie ty%e ze wz-%du na
p#zy&ie#ze $(z$(e i(, z Ate)(zyka&i! i%e #a(zej z nienawi.(i
do Da(ede&o)(zyk"w i kie#owani do#a1ny& inte#ese&! i &i&o
+e 'y%i 4o#a&i! wa%(zy%i p#ze(iw 4o#o& u 'oku Ate)(zyk"w!
kt"#zy 'y%i =o)(zyka&i! Mantynej(zy(y za. i inni naje&ni(y
a#kadyjs(y! kt"#zy id$ zazwy(zaj p#ze(iw ka+de&u niep#zyja0
(ie%owi! jakie-o si i& wska+e! #"wnie+ wtedy za pieni$dze
(,tnie uzna%i za swy(, w#o-"w ty(, A#kadyj(zyk"w! (o wa%0
(zy%i po p#ze(iwnej st#onie! wysani p#zez Ko#ynt* Tak+e K#e
te)(zy(y i Eto%owie wa%(zy%i jako naje&ni(y* I tak si zo+yo!
+e K#ete)(zy(y! kt"#zy nie-dy. #aze& z Rodyj(zyka&i zao+y%i
i sko%onizowa%i Ge%! o'e(nie z wasnej wo%i wa%(zy%i za pie0
ni$dze nie u 'oku swy(, ko%onist"w! %e(z p#ze(iwko ni&* R"w0
nie+ pewna (z.3 Aka#na)(zyk"w su+ya po st#onie ate)skiej
z (,(i zysku! wikszo.3 i(, jednak zde(ydowaa si na to
z sy&patii do 4e&ostenesa i +y(z%iwo.(i d%a Aten* 2y%i to
sp#zy&ie#ze)(y ate)s(y &ieszkaj$(y z tej st#ony Zatoki =o)0
skiej* Spo.#"d Ita%ik"w nato&iast '#a%i udzia w wyp#awie
Tu#yj(zy(y i Metapontyj(zy(y! z&uszeni do po$(zenia si
z Ate)(zyka&i p#zez wa%ki wewnt#zne! spo.#"d Sy(y%ij(zyk"w
8aksyj(zy(y i Katanej(zy(y! a spo.#"d 'a#'a#zy)("w (i! kt"0
#zy sp#owadzi%i Ate)(zyk"w na Sy(y%i! &ianowi(ie E-estyj0
(zy(y i wiksza (z.3 Syku%"w5 spoza Sy(y%ii pewna i%o.3 Ty#
#e)(zyk"w :z powodu spo#"w! jakie &ie%i z Sy#akuza)(zyka&i;
o#az naje&ni =api-owie* Takie wi( %udy szy na wyp#aw
u 'oku Ate)(zyk"w*
Sy#akuza)(zyko& p#zysz%i z po&o($ s$siedzi i(,! Ka&a#y)0
(zy(y! &ieszkaj$(y za ni&i Ge%ij(zy(y i Se%inuntyj(zy(y! &iesz0
kaj$(y jesz(ze da%ej! za Ak#a-antyj(zyka&i! kt"#zy za(,owa%i
neut#a%no.3* Wszys(y oni zaj&uj$ (z.3 Sy(y%ii zw#"(on$ ku
Di'ii5 w (z.(i zw#"(onej ku Mo#zu Ty##e)skie&u &ieszkaj$
/i&e#yj(zy(y! jedyni w ty(, st#ona(, ko%oni.(i -#e((y! kt"#zy
#"wnie+ opowiedzie%i si za Sy#akuza&i* Takie wi( 'yy pa)0
stwa do#y(kie i niezawise! kt"#e stany po st#onie Sy#akuz5
spo.#"d 'a#'a#zy)("w sp#zy&ie#ze)(a&i i(, 'y%i jedynie (i!
kt"#zy nie opowiedzie%i si za Ate)(zyka&i! a spo.#"d /e%%e0
n"w pozasy(y%ijski(, < Da(ede&o)(zy(y! kt"#zy da%i wodza
i zastpy ,e%ot"w i neoda&od"w :wy#az neoda&oda ozna(za
wyzwo%e)(a;! da%ej Ko#yntyj(zy(y! kt"#zy jedyni ze wszystki(,
sp#zy&ie#ze)("w dosta#(zy%i ok#t"w i pie(,oty! Deukadyj0
(zy(y i A&p#akio(i kie#uj$(y si wza&i pok#ewie)stwa! na0
je&ni(y wysani p#zez Ko#yntyj(zyk"w z A#kadii! Sykio)(zy(y
wa%(z$(y pod p#zy&use&! w#esz(ie < spoza Pe%oponezu <
2eo(i* W stosunku do ty(, p#zy'ysz"w wikszo.3 a#&ii stano0
wi%i Sy(y%ij(zy(y jako &ieszka)(y wie%ki(, &iast! -dzie ze0
'#ano wie%k$ i%o.3 ,op%it"w! ok#t"w! koni i &as nie#e-u%a#0
ne-o wojska! a%e w stosunku do (ao.(i si najwi(ej 'odaj da%i
sa&i Sy#akuza)(zy(y! za#"wno dziki wie%ko.(i swe-o &iasta
jak i d%ate-o! +e znajdowa%i si w najwikszy& nie'ezpie(ze)0
stwie* Ta(y 'y%i sp#zy&ie#ze)(y o'u st#on* Wszys(y oni 'y%i
ju+ w"w(zas na po%u wa%ki5 p"1niej ju+ nikt wi(ej nie p#zy0
st$pi do wa%ki ani po jednej! ani po d#u-iej st#onie*
Sy#akuza)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y (akie& susznie uzna%i!
+e dokonaj$ wspaniae-o (zynu! je.%i po zwy(istwie &o#ski&
wez&$ do niewo%i (a$ a#&i ate)sk$ i nie dopusz(z$ do te-o!
'y wy&kna si d#o-$ &o#sk$ %u' %$dow$* Za&kn%i wi( od
#azu wjazd do wie%kie-o po#tu! &aj$(y &niej wi(ej osie&
stadi"w! ustawiony&i w pop#zek t#"j#zdow(a&i! statka&i
i odzia&i! kt"#e u&o(owa%i na kotwi(a(,* P#zy-otowywa%i si
#"wnie+ do 'itwy &o#skiej na wypadek! -dy'y Ate)(zy(y si
na ni$ odwa+y%i! i w o-"%e &y.%e%i ty%ko o #ze(za(, niezwyky(,*
Ate)(zy(y widz$( za&kni(ie po#tu i p#zej#zawszy p%any Sy0
#akuza)(zyk"w uzna%i za konie(zne zwoa3 #ad* Zesz%i si wi(
wodzowie i taksja#(,owie* Poo+enie 'yo t#udne! nadto za.
'#ak 'yo +ywno.(i! -dy+ Ate)(zy(y zapowiedzie%i pop#zednio
w Katanie sw"j wyjazd i odwoa%i sta&t$d dostawy! a z#eszt$
da%szy dow"z 'y nie&o+%iwy 'ez sto(zenia 'itwy &o#skiej*
Wo'e( te-o po na#adzie u(,wa%ono opu.(i3 6o#ty6ika(je na
-"#ze! o'wa#owa3 &u#e& jak naj&niejsz$ p#zest#ze) p#zy sa0
&y(, ok#ta(,! u&ie.(i3 ta& sp#zt i (,o#y(, i postawi3 st#a0
+e5 #eszt$ pie(,oty postanowiono o'sadzi3 wszystkie &niej %u'
wi(ej zdatne ok#ty i sto(zy3 'itw &o#sk$5 w #azie powo0
dzenia za&ie#za%i popyn$3 do Katany! a w #azie niepowodze0
nia spa%i3 ok#ty i w szyku 'ojowy& &asze#owa3 %$de&! 'y jak
najp#dzej dot#ze3 do jakie-o. p#zyjazne-o i& k#aju ,e%%e)0
skie-o %u' 'a#'a#zy)skie-o* Postanowienia te wykonano*
7pusz(zono 6o#ty6ika(je na -"#ze i o'sadzono zao-$ wszystkie
ok#ty! 'io#$( na pokad ka+de-o! kto ty%ko 'y w odpowiedni&
wieku i &"- si p#zyda3* W ten spos"' o'sadzi%i zao-$ okoo
stu dziesi(iu ok#t"w i zaadowa%i na nie du+$ %i(z' u(zni0
k"w i osz(zepnik"w aka#na)ski(, o#az inny(, naje&nik"w*
Wyda%i #"wnie+ wsze%kie &o+%iwe za#z$dzenia! jakie konie(z0
no.3 dyktowaa w tej sytua(ji* Kiedy za. p#awie wszystko
ju+ 'yo p#zy-otowane! 8ikias widz$( p#zy-n'ienie +onie#zy
wywoane niespodziewan$ d%a ni(, k%sk$ na &o#zu! a #"wno0
(ze.nie p#a-n$( z powodu '#aku +ywno.(i jak najszy'(iej sto0
(zy3 de(yduj$($ 'itw! zwoa wszystki(, i d%a dodania i&
otu(,y tak$ wy-osi &ow9
EGonie#ze ate)s(y i sp#zy&ie#zeniJ 2itwa! kt"#a nas (zeka!
&a jednakowe d%a wszystki(, zna(zenie* 7'ie st#ony &aj$
wa%(zy3 za oj(zyzn i o wasne o(a%enie* =e.%i te#az wy-#a&y
'itw na &o#zu! 'dzie&y &o-%i uj#ze3 oj(zyste &iasto* 8ie
powinni.(ie poddawa3 si p#zy-n'ieniu i (ie#pienio& jak %u0
dzie niedo.wiad(zeni! kt"#zy #az poni"sszy po#a+k sta%e p"10
niej %kaj$ si niepowodzenia* Wszys(y tu o'e(ni! za#"wno
Ate)(zy(y zap#awieni w niejednej wojnie jak i wy! sp#zy&ie0
#ze)(y! kt"#zy zawsze 'ie#ze(ie udzia w naszy(, wyp#awa(,!
pa&itaj(ie o z&ienno.(i %os"w wojny* W nadziei! +e %os zn"w
stanie po naszej st#onie! -otuj(ie si na nowy '"j -odny ty(,
wie%ki(, si! jakie tu widzi(ie*
ERozwa+y%i.&y i p#zy-otowa%i.&y #aze& ze ste#nika&i wsze%0
kie .#odki! zdo%ne p#zy natoku ok#t"w w (iasny& po#(ie uat0
wi3 na& dziaanie o#az za'ezpie(zy3 nas p#zed niep#zyja(ie%0
ski&i u#z$dzenia&i na pokada(,! kt"#e pop#zednio wy#z$dzay
na& ty%e szkody* Zaaduje&y na ok#ty wie%u u(znik"w
i osz(zepnik"w i w o-"%e wie%k$ %i(z' %udzi! kt"#zy w 'itwie
na peny& &o#zu 'y%i'y niepot#ze'ni i p#zez o'(i$+enie ok#0
t"w p#zeszkadza%i'y na& w #ozwini(iu naszy(, u&iejt0
no.(i +e-%a#ski(,* Te#az jednak 'dzie to d%a nas ko#zystne!
-dy+ 'dzie to do pewne-o stopnia 'itwa %$dowa to(zona na
ok#ta(,* W 'udowie naszy(, ok#t"w wp#owadzi%i.&y z&ia0
ny! kt"#e pozwo%$ na& unieszkod%iwi3 wyna%azki niep#zyja0
(ie%a5 p#ze(iw -#u'y& 'e%ko& ste#(z$(y& z i(, ok#t"w! kt"#e
najwi(ej na& szk"d wy#z$dzay! zastosuje&y +e%azne k%a&#y!
tak 'y ok#ty niep#zyja(ie%skie po ude#zeniu nie &o-y si
(o6n$3! sko#o ty%ko zao-a na pokadzie wypeni swoje zadanie*
4oszo do te-o! +e &usi&y p#owadzi3 wa%k %$dow$ z ok#t"w5
nie &o+e&y si (o6n$3 i nie &o+e&y pozwo%i3 na to niep#zy0
ja(ie%owi! zwasz(za +e wy'#ze+e! z wyj$tkie& niewie%kiej (z0
.(i o'sadzonej p#zez nasz$ pie(,ot! znajduje si w #ku w#o-a*
EPa&itaj$( o ty& wa%(z(ie z (ay(, si i nie daj(ie si ze0
p(,n$3 ku wy'#ze+u* Kiedy ok#t zet#ze si z ok#te&! nie
pie#wej odst$p(ie od niep#zyja(ie%a! a+ st#$(i(ie ,op%it"w z po0
kadu* Te sowa za(,ty kie#uj nie ty%ko do &a#yna#zy! %e(z
p#zede wszystki& do ,op%it"w! -dy+ jest to zadanie #a(zej
ty(,! (o znajd$ si na pokadzie5 a w wa%ka(, %$dowy(, p#awie
zawsze zwy(i+a%i.&y doty(,(zas* Z t$ sa&$ za(,t$ zw#a(a&
si do &a#yna#zy i p#osz i(,! +e'y nie u%e-a%i takie&u p#zy0
-n'ieniu! -dy+ &aj$ te#az i %epsze wyposa+enie! i wi(ej ok#0
t"w* B,o3 nie jeste.(ie Ate)(zyka&i! u(,odzi(ie za ni(,* Po0
niewa+ p#zyswoi%i.(ie so'ie nasz jzyk i o'y(zaje! podziwiani
'y%i.(ie w /e%%adzie5 ko#zysta%i.(ie z nasze-o pa)stwa na #"wni
z na&i! a &o+e nawet wi(ej od nas! je&u te+ zawdzi(za(ie
sza(unek naszy(, poddany(, i wasne 'ezpie(ze)stwo* Po&y.%0
(ie! (zy nie wa#to te-o wszystkie-o za(,owa3* L(zestni(zy%i.(ie
w naszy& i&pe#iu& jako jedyni niezawi.%i5 suszne wi( jest!
'y.(ie -o te#az nie zd#adza%iJ Gywi(ie po-a#d d%a Ko#yntyj
(zyk"w! kt"#y(, ju+ nie#az pokona%i.(ie! i d%a Sy(y%ij(zyk"w!
z kt"#y(, nikt nie o.&ie%i si na& stawi3 (zoa w ok#esie!
kiedy 6%ota nasza znajdowaa si w stanie #ozkwitu* 7dep#zyj0
(ie i(, wi( i poka+(ie! +e &i&o niepowodze) i p#ze(iwno0
.(i u&iejtno.3 wasza wi(ej zna(zy ni+ (udza sia i sz(z.(ie*
EWa& za.! Ate)(zy(y! powt"#nie p#zypo&ina&! +e w oj(zy10
nie nie zostawi%i.(ie w doka(, d#u-iej takiej sa&ej 6%oty ani
d#u-ie-o kontyn-entu ,op%it"w w naj%epszy& wieku5 je.%i te#az
nie zwy(i+y&y! to nasi tutejsi niep#zyja(ie%e popyn$ od #azu
do Attyki! a nasze siy w k#aju nie 'd$ &o-y p#ze(iwstawi3
si #"wno(ze.nie napie#aj$(y& na nas i naje+d+aj$(y& na k#aj
niep#zyja(ioo&* Zosta%i'y.(ie zdani na pastw Sy#akuza)(zy0
k"w < wie(ie p#ze(ie+ sa&i do'#ze! w jaki(, za&ia#a(, wy0
#uszy%i.(ie na t wyp#aw < a nasze siy w Atty(e u%e-y'y
Da(ede&o)(zyko&* Sz(ze-"%n$ nieustp%iwo.3 powinni.(ie oka0
za3 w tej jedynej wa%(e! kt"#a zade(yduje o %osa(, o'u pa)stw*
L.wiado&(ie so'ie! ka+dy z oso'na i wszys(y #aze&! +e na
ok#ta(,! na kt"#e wsi$dzie(ie! znajdowa3 si 'dzie (aa a#&ia
ate)ska i &a#yna#ka! (ae pa)stwo ate)skie i je-o .wietne
i&i* I je+e%i kto p#zewy+sza d#u-ie-o u&iejtno.(i$ a%'o od0
wa-$! to dzi. 'dzie &ia naj%epsz$ sposo'no.3 wykaza3 j$ ku
wasne&u i powsze(,ne&u do'#u*I
Po tej za(,(ie 8ikias kaza naty(,&iast o'sadza3 ok#ty
zao-$* Gi%ippos za. i Sy#akuza)(zy(y na podstawie p#zy-oto0
wa) ate)ski(,! jakie widzie%i! atwo si &o-%i do&y.%i3! +e
Ate)(zy(y za&ie#zaj$ sto(zy3 'itw &o#sk$* Z d#u-iej st#ony
doniesiono i& ju+ p#zedte& o +e%azny(, k%a&#a(,5 za'ezpie0
(zy%i si wi( p#zed ni&i i p#zed ka+d$ inn$ &o+%iw$ niespo
dziank$* P#zednie i -"#ne (z.(i ok#t"w pok#y%i na zna(znej
p#zest#zeni sk"#$! tak a'y za#zu(ona k%a&#a ze.%iz-uj$( si
nie &o-a si za(zepi3* A kiedy ju+ wszystko 'yo -otowe! wo0
dzowie i Gi%ippos tak za(,(a%i Sy#akuza)(zyk"w9
ESy#akuza)(zy(y i sp#zy&ie#ze)(yJ 4oty(,(zasowe nasze
(zyny p#zyniosy na& (,wa i o ni$ te+ nada% wa%(zy3 '0
dzie&y* Wie(ie o ty& do'#ze < ina(zej nie wykazywa%i'y.(ie
tak wie%kie-o zapau5 a je.%i kto. te-o w peni jesz(ze nie od0
(zuwa! posta#a&y si &u to wytu&a(zy3* Pie#wsi na .wie(ie
opa#%i.(ie si na &o#zu Ate)(zyko&! kt"#zy niepodzie%nie na
&o#zu panowa%i! Ate)(zyko&! kt"#zy p#zy'y%i tu po to! a'y
najpie#w uja#z&i3 Sy(y%i! a w #azie powodzenia pod'i3 z ko%ei
Pe%oponez i #eszt /e%%ady! Ate)(zyko&! kt"#zy zdo'y%i i&pe0
#iu&! jakie-o nie posiada dot$d nikt z /e%%en"w* Pokona%i.(ie
i(, ju+ w pop#zedni(, 'itwa(, &o#ski(,! p#awdopodo'nie po0
kona(ie i w tej! kt"#a nas (zeka* =e.%i 'owie& #az kto. poniesie
po#a+k w dziedzinie! w kt"#ej %i(zy na swoj$ p#zewa-! to ta
#esztka je-o do'#e-o o so'ie &nie&ania jesz(ze 'a#dziej -o
-n'i ni+ z -"#y +ywione po(zu(ie ni+szo.(i5 zawiedziony
w swy(, a&'i(ja(,! w o'%i(zu niepowodzenia upada na du(,u!
&i&o +e siy &u jesz(ze dopisuj$* W taki& stanie znajduj$ si
p#awdopodo'nie Ate)(zy(y*
E7dwa-a nasza! dziki kt"#ej &i&o '#aku u&iejtno.(i te(,0
ni(zny(, stawi%i.&y (zoo Ate)(zyko&! jest te#az wiksza!
a nadzieje nasze wz#osy podw"jnie! poniewa+ do odwa-i do0
$(zya si .wiado&o.3! +e jeste.&y najsi%niejsi! sko#o.&y naj0
si%niejszy(, pokona%i* I& za. si%niejsza nadzieja! ty& wikszy
zapa* =e.%i idzie o .#odki te(,ni(zne! kt"#e od nas p#zej%i! to
jeste.&y do ni(, p#zyzwy(zajeni ze wz-%du na nasz spos"'
wa%ki i do ka+de-o z ni(, atwo si p#zystosuje&y5 nato&iast
oni! sko#o w'#ew swoje&u zwy(zajowi zaaduj$ na pokad
wie%u ,op%it"w! osz(zepnik"w i wsze%kie-o #odzaju %udzi nie
&aj$(y(, ni( wsp"%ne-o z &o#ze&! Aka#na)(zyk"w i inny(,!
kt"#zy nawet nie pot#a6i$ wy#zu(i3 po(isku z pozy(ji siedz$0
(ej < 'd$ &ie%i ut#udnione &anew#owanie ok#ta&i5 wszys(y
(i %udzie na pokadzie! z&uszeni do wykonywania #u(,"w! do
jaki(, nie nawyk%i! wp#owadz$ za&t na ok#ta(,* A je.%i si
kto. 'oi! +e wa%ka nie 'dzie #"wna! to nie(, wie! +e p#zewa-a
ok#t"w nie p#zyniesie i& +adnej ko#zy.(i5 wie%ka 'owie&
%i(z'a ok#t"w .(ie.niony(, na &aej p#zest#zeni nie &o+e do.3
z#(znie wykonywa3 za&ie#zony(, #u(,"w5 atwo te+ 'dzie&y
i& &o-%i szkodzi3 p#zy po&o(y sp#ztu! jaki so'ie p#zy-oto0
wa%i.&y* Ponadto najdokadniej zna&y istotny stan #ze(zy9
w o'%i(zu nad&ia#u niesz(z.3 i pod p#zy&use& (i+kiej sy0
tua(ji Ate)(zy(y upad%i na du(,u5 nie ty%e zawie#zaj$( swoi&
sio&! (o sz(z.(iu! p#a-n$ oni za#yzykowa3! (zy nie uda si
i& p#ze&o($ s6o#sowa3 wyjazdu z po#tu a%'o w #azie niepo0
wodzenia dokona3 odw#otu d#o-$ %$dow$5 s$dz$ oni! +e ju+ ni(
nie zdoa po-o#szy3 i(, poo+enia*
EWo'e( takiej dezo#-aniza(ji niep#zyja(ie%a i wo'e( %osu!
kt"#y sa& wydaje na& w #(e naj-o#szy(, naszy(, w#o-"w!
ude#z&y na ni(, z (a$ -watowno.(i$* Pa&itaj&y o ty&! +e
jak z jednej st#ony susznie &o+e&y wyadowa3 sw"j -niew
na niesp#awied%iwy& napastniku! tak z d#u-iej st#ony &a&y
o'e(nie naj%epsz$ sposo'no.3! 'y wyw#ze3 na niep#zyja(ie%u
ze&st! kt"#a! jak &"wi$! jest sodka* A +e s$ to niep#zyja(ie%e
i to naj-o#si! wszys(y wie(ie9 p#zy'y%i tutaj! +e'y uja#z&i3 nasz
k#aj5 w #azie powodzenia jak najok#utniej o'esz%i'y si z &0
+a&i! a jak naj,anie'niej z dzie3&i i niewiasta&i! pa)stwo
za. nasze ok#y%i'y najwiksz$ ,a)'$* 4%ate-o nie wo%no niko&u
okazywa3 %ito.(i! a i(, 'ezpie(znej u(ie(zki za zysk uwa+a3*
I tak to 'owie& u(zyni$! je.%i wy-#aj$5 &y za. pikn$ we10
&ie&y na-#od za wa%k! je.%i! na (o susznie %i(zy&y! z-odnie
z postanowienie& na &iejs(u i(, uka#ze&y i za'ezpie(zy&y
dawn$ wo%no.3 Sy(y%ii* Rzadko kiedy zda#zaj$ si takie (,wi%e!
kiedy w #azie niepowodzenia d#o'ne wynikaj$ szkody! a w #a0
zie powodzenia o-#o&ne ko#zy.(i*I
Takie sowa za(,ty skie#owa%i do +onie#zy wodzowie sy#a0
kuza)s(y i Gi%ippos* 8astpnie kaza%i o'sadzi3 ok#ty zao-$
zauwa+ywszy! +e to sa&o #o'i$ Ate)(zy(y* 8ikias! kt"#y do
-'i p#zej&owa si t$ sytua(j$! widz$( o-#o& z'%i+aj$(e-o si
nie'ezpie(ze)stwa < %ada (,wi%a &iano ju+ 'owie& wy#u
szy30dozna te-o! (ze-o %udzie (zsto doznaj$ w (,wi%a(, wa+0
ny(,9 wydawao &u si! +e wszdzie s$ jesz(ze '#aki i +e jesz(ze
nie do.3 wy(ze#puj$(e da wskaz"wki* Zn"w p#zyzywa po ko%ei
ka+de-o z t#ie#a#(,"w! wy&ieniaj$( p#"(z je-o nazwiska tak+e
nazwisko oj(a i nazw 6i%i! z kt"#ej po(,odzi5 ty(,! kt"#zy
(ze-o. .wietne-o dokona%i! zak%ina! +e'y nie zd#adzi%i swe-o
do'#e-o i&ienia! inny(,! kt"#y(, #odzi(e 'y%i sawni! +e'y nie
p#zynie.%i i& wstydu* P#zypo&ina oj(zyzn! k#aj najwikszy(,
swo'"d! -dzie ka+dy 'y pane& swej wo%i5 ponadto &"wi wie%e
#ze(zy! jakie w k#yty(zny(, (,wi%a(, %udzie zwyk%e &"wi$
uwa+aj$( je za po+yte(zne w wypadka(, o-"%ne-o p#ze#a+enia
i nie zw#a(aj$( uwa-i na to! (zy si to ko&u wyda sta#o&odne9
&"wi o ko'ieta(,! dzie(ia(, i 'o-a(, oj(zysty(,! %izn$wszy
w#esz(ie! +e powiedzia wp#awdzie nie wszystko! a%e w ka+dy&
#azie to (o najwa+niejsze! odszed i pop#owadzi pie(,ot nad
&o#ze* Lstawi j$ w jak naj'a#dziej #ozwinity& szyku! +e'y
w ten spos"' jak najwi(ej odwa-i doda3 wojsku na ok#ta(,*
St#ate-owie za. ate)s(y! 4e&ostenes! Menande# i Eutyde&os!
wsiadszy na ok#ty! #uszy%i ze swe-o &iejs(a postoju i popy0
n%i ku wej.(iu do po#tu! (,($( si ta&tdy p#ze'i3*
De(z Sy#akuza)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y wypyn%i i&
nap#ze(iw w tej sa&ej &niej wi(ej si%e ok#t"w! (o p#zedte&*
Bz.3 pi%nowaa wjazdu! inne ustawiy si w p"ko%u w pozo0
staej (z.(i po#tu! 'y z wszystki(, st#on #"wno(ze.nie dopa.3
Ate)(zyk"w* A%ot &iaa wspo&a-a3 pie(,ota ustawiona na
%$dzie w ty(, punkta(,! -dzie ok#ty &o-y'y p#zy'i3 do
'#ze-u* 4owodzi%i ni$ Sykanos i A-ata#(,os! jeden na jedny&!
d#u-i na d#u-i& sk#zyd%e5 .#odek zaj&owa Piten i Ko#yntyj
(zy(y* Ate)(zy(y z'%i+ywszy si do zapo#y pokona%i pie#wszy&
#ozpde& stoj$(e ta& ok#ty i p#"'owa%i p#ze#wa3 a)(u(,5
wtedy jednak ze wszystki(, st#on #uszy%i na ni(, Sy#akuza)0
(zy(y w#az z sp#zy&ie#ze)(a&i i 'itwa! kt"#a pie#wotnie to(zya
si p#zy zapo#ze! o-a#na (ay po#t* 2ya ona tak za(ieka! jak
+adna z pop#zedni(,* Ma#yna#ze o'u st#on wykazywa%i 'owie&
o-#o&ny zapa atakuj$( od #azu po ot#zy&aniu sy-nau! a ste#0
ni(y wsp"zawodni(zy%i ze so'$ zawzi(ie w u&iejtny& kie#o0
waniu ok#ta&i* Gonie#ze za.! sko#o ty%ko ok#t o ok#t ude0
#zy! sta#a%i si nie &niej sp#awnie wa%(zy3 na pokada(,*
Ka+dy (,(ia jak naj%epiej wykona3 powie#zone so'ie zadanie*
8i-dy jesz(ze na tak &aej p#zest#zeni nie sto(zya si tak
wie%ka %i(z'a ok#t"w5 #aze& 'yo i(, p#awie dwie.(ie! wo'e(
(ze-o #zadko stosowano nata#(ie wp#ost! -dy+ ok#ty nie &o-y
si ani wy(o6a3! ani s6o#sowa3 %inii niep#zyja(ie%skiej! (z.(iej
nato&iast do(,odzio do p#zypadkowy(, zde#ze) (zy to w (zasie
u(ie(zki! (zy to w (zasie nata#(ia* W (,wi%i z'%i+ania si nie0
p#zyja(ie%skie-o ok#tu +onie#ze u&iesz(zeni na pokada(, za0
sypywa%i -o osz(zepa&i! st#zaa&i z uku i ka&ienia&i* Kiedy
jednak ok#ty sta#y si ju+ ze so'$! ,op%i(i #ozpo(zyna%i wa%k
w#(z i sta#a%i si p#zedosta3 na pokad niep#zyja(ie%ski* Z po0
wodu (iasnoty zda#zao si (zsto! +e jeden i ten sa& ok#t ata0
kowa i 'y atakowany! a%'o +e dwa %u' wi(ej ok#t"w to(zyo
si z konie(zno.(i wok" jedne-o! a ste#ni(y zaj(i 'y%i #"wno0
(ze.nie atakie& i o'#on$ i za&iast pat#ze3 w jedny& kie#unku!
&usie%i zw#a(a3 uwa- na wszystko5 w dodatku o-#o&ny ,aas
p#zy zde#zaniu si ok#t"w 'udzi p#ze#a+enie i za-usza -osy
ke%eust"w @* A po o'u st#ona(, (o (,wi%a #oz%e-ay si #ozkazy
i woania ke%eust"w! kt"#zy kie#owa%i ok#ta&i i za-#zewa%i
&a#yna#zy5 jedni woa%i do Ate)(zyk"w! +e &usz$ s6o#sowa3
p#zejazd i te#az wa.nie z najwikszy& zapae& wa%(zy3 o o(a0
%enie oj(zyzny5 d#udzy za. do Sy#akuza)(zyk"w i sp#zy&ie0
#ze)("w woa%i! +e (,wa i& p#zyniesie! je.%i nie pozwo%$
wy&kn$3 si niep#zyja(ie%owi i odni"sszy zwy(istwo wsawi$
swoj$ oj(zyzn* Ponadto st#ate-owie jednej i d#u-iej st#ony!
widz$(! +e jaki. ok#t wy(o6uje si 'ez pot#ze'y! woa%i po
i&ieniu t#ie#a#(,5 swoje-o Ate)(zy(y pyta%i! (zy t zie&i
niep#zyja(ie%sk$! ku kt"#ej si (o6a! uwa+a za pewniejsz$ od
&o#za zdo'yte-o w.#"d ty%u t#ud"w! Sy#akuza)(zy(y za. <
swe-o! (zy (,(e u(ieka3 p#zed Ate)(zyka&i! o kt"#y(, z (a$
pewno.(i$ wiado&o! +e sa&i p#a-n$ u(ie( za wsze%k$ (en*
=ak du-o 'itwa &o#ska 'ya nie #ozst#zy-nita! wojsko %$do0
we o'u st#on znajdowao si w stanie najwy+szej niepewno.(i
i podnie(enia5 &iejs(owi p#a-n%i jesz(ze wiksze-o suk(esu!
P#zy'ysze %ka%i si! +e'y i(, sytua(ja jesz(ze 'a#dziej si nie
po-o#szya* Poniewa+ za. (ay %os Ate)(zyk"w zawis od 6%oty!
i(, %k o p#zyszo.3 nie da si z ni(zy& po#"wna35 ponad0
to wskutek k#zywizny wy'#ze+a nie &o-%i o'j$3 okie& (ao.(i*
Wo'e( te-o! +e po%e widzenia 'yo &ae i nie wszys(y pat#zy%i
#"wno(ze.nie w to sa&o &iejs(e! (i! kt"#zy p#zypadkie& wi0
dzie%i swoi(, zwy(i+aj$(y(,! na'ie#a%i otu(,y i 'a-a%i 'o-"w
o da%sz$ po&o(* Bi za.! kt"#zy doj#ze%i k%sk! zawodzi%i i k#zy0
(ze%i! a widok te-o! (o si dziao! 'a#dziej i(, p#zy-n'ia ni+
sa&y(, wa%(z$(y(,* Inni w#esz(ie spoj#zawszy ta&! -dzie
wa%ka 'ya nie #ozst#zy-nita i -dzie nie &o+na 'yo #oz#"+ni3
sz(ze-""w! popada%i w naj(i+sz$ #ozte#k zd#adzaj$( w #u0
(,a(, (ay p#ze+ywany niepok"j5 w(i$+ 'owie& '%is(y 'y%i to
za-ady! to o(a%enia* 4op"ki wa+yy si %osy 'itwy! w (aej
a#&ii ate)skiej sy(,a3 'yo #"wno(ze.nie jki i ok#zyki
zwy(iz("w i zwy(i+ony(, i wszystkie te -osy! jaki&i #oz0
'#z&iewa wie%ka a#&ia w (,wi%i wie%kie-o nie'ezpie(ze)stwa*
Podo'ne u(zu(ia p#ze+ywa%i #"wnie+ &a#yna#ze* W#esz(ie po
za(itej wa%(e Sy#akuza)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y z&usi%i
Ate)(zyk"w do u(ie(zki i wspania%e na(ie#aj$(! w.#"d wie%u
ok#zyk"w i wzaje&ny(, nawoywa)! spy(,a%i i(, ku wy'#ze+u*
Wtedy te+ &a#yna#ze ate)s(y! kt"#zy nie dosta%i si do niewo%i
na &o#zu! pou(ieka%i! ka+dy inn$ d#o-$! na %$d i do o'ozu*
8a %$dzie za. +onie#ze nie -u'i$( si ju+ w sp#ze(zny(, u(zu0
(ia(,! a%e z-odnie zawodz$( i j(z$( #ozpa(za%i nad k%sk$5
jedni 'ie-%i z po&o($ ku ok#to&! inni < pi%nowa3 u&o(nie)!
inni w#esz(ie < a ty(, 'yo najwi(ej < &y.%e%i o so'ie
i o wasny& #atunku* 8i-dy jesz(ze nie 'yo tak powsze(,ne-o
i tak wie%kie-o popo(,u* K%ska! jaka spotkaa Ate)(zyk"w!
podo'na 'ya do tej! kt"#$ zada%i Da(ede&o)(zyko& pod Pi%os9
p#zez znisz(zenie 'owie& ok#t"w %a(ede&o)ski(,! #aze&
z ok#ta&i z-u'ieni zosta%i tak+e Spa#tanie! kt"#zy znajdowa%i
si na wyspie5 o'e(nie tak sa&o Ate)(zy(y nie &ie%i +adnej
nadziei na o(a%enie d#o-$ %$dow$! (,y'a +e'y zaszo (o. nie0
o(zekiwane-o*
Po tej za(itej 'itwie! w kt"#ej o'ie st#ony st#a(iy spo#o
%udzi i ok#t"w! Sy#akuza)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y jako
zwy(iz(y zawadn%i w#aka&i ok#t"w! a za'#awszy zwoki
po%e-y(, odpyn%i ku &iastu i postawi%i po&nik zwy(istwa*
Ate)(zyko& za. p#zy'ity& o-#o&e& niesz(z.(ia nie p#zyszo
nawet na &y.% p#osi3 o wydanie zwok po%e-y(, i sz(z$tk"w
ok#t"w5 (,(ie%i uj.3 naty(,&iast! jesz(ze tej sa&ej no(y*
=ednak+e 4e&ostenes p#zyszed do 8ikiasa z p#ojekte&! +e'y
o'sadzi3 ok#ty! kt"#e i& jesz(ze zostay! i sp#"'owa3 z '#za0
skie& dnia wywa%(zy3 so'ie d#o-5 twie#dzi! +e &aj$ wi(ej
zdatny(, do +e-%u-i ok#t"w ni+ niep#zyja(ie%! -dy+ Ate)(zy0
ko& pozostao jesz(ze okoo sze.3dziesi(iu ok#t"w! a niep#zy0
ja(ioo& &niej ni+ pi3dziesi$t* 8ikias z-adza si na ten p#o0
jekt! kiedy jednak p#zyszo do o'sadzania ok#t"w zao-$!
zde&o#a%izowani k%sk$ &a#yna#ze uwa+aj$(! +e nie pot#a6i%i'y
ju+ odnie.3 zwy(istwa! nie (,(ie%i wsi$.3 na ok#ty* Zde(y0
dowano si tedy na odw#"t d#o-$ %$dow$*
Sy#akuza)(zyk /e#&ok#ates p#zej#za p%an ate)ski* L.wia0
do&i so'ie! +e 'yo'y d%a ni(, #ze(z$ nie'ezpie(zn$! -dy'y
tak wie%ka &asze#uj$(a %$de& a#&ia usadowia si -dzie. na
Sy(y%ii i ze(,(iaa nada% p#owadzi3 wojn* Lda si wi(
do dow"d("w i p#zekonywa i(,! +e nie &o+na dopu.(i3 do no(0
ne-o wy&a#szu Ate)(zyk"w5 twie#dzi! +e wszys(y Sy#akuza)0
(zy(y i sp#zy&ie#ze)(y powinni od(i$3 d#o-i i o'sadzi3 zaw(za0
su w$wozy5 dow"d(y p#zekonani p#zez /e#&ok#atesa o'awia%i
si jednak! +e t#udno 'dzie nakoni3 do te-o %udzi! kt"#zy u#a0
dowani wie%ki& zwy(istwe& wa.nie wypo(zywa%i5 'y to dzie)
.wi$te(zny i skadano o6ia#y na (ze.3 /e#ak%esa* Twie#dzi%i!
+e %ud! u#adowany zwy(istwe&! za(z$ p#zy .wi(ie pi3 i ni(
nie zdoa -o nakoni3! 'y (,wy(i za o#+ i wy#uszy z &iasta*
/e#&ok#ates nie &o-$( i& na#zu(i3 swe-o p%anu! kt"#y uwa+a%i
za niewykona%ny! u+y nastpuj$(e-o podstpu* W o'awie! +e'y
Ate)(zy(y nie zd$+y%i si wy&kn$3 'ez p#zeszk"d i nie
p#zesz%i w no(y najt#udniejsze-o od(inka d#o-i! pod oson$
jazdy wysya o z&ie#z(,u swy(, towa#zyszy pod o'"z ate)ski5
(i dota#szy na od%e-o.3! z kt"#ej &o+na i(, 'yo usysze3!
wezwa%i do sie'ie %udzi z o'ozu! podaj$( si za zwo%ennik"w
ate)ski(,! Istotnie &ia 8ikias w Sy#akuza(, %udzi! kt"#zy
donosi%i &u o ty&! (o si w &ie.(ie dzieje* Kaza%i &u wi(
powiedzie3! +e'y nie #ozpo(zyna odw#otu no($! -dy+ Sy#a0
kuza)(zy(y o'sadzi%i ju+ d#o-i! %e(z +e'y si p#zy-otowa
i w spokoju za dnia wy(o6a* 7znaj&iwszy to odje(,a%i! a %udzie
z o'ozu donie.%i o ty& wodzo& ate)ski&*
Wodzowie ate)s(y! nie do&y.%iwszy si podstpu! na skutek
tej wiado&o.(i spdzi%i no( na &iejs(u* Wo'e( te-o za.! +e
i tak ju+ nie wy#uszy%i! postanowi%i p#ze(zeka3 #"wnie+ na0
stpny dzie)! a'y +onie#ze &o-%i si! o i%e zdoaj$! jak naj%e0
piej p#zy-otowa3 do d#o-i! pozostawiaj$( wszystko (o z'yte(zne
i za'ie#aj$( z so'$ jedynie to! (o konie(zne do ut#zy&ania*
Sy#akuza)(zy(y i Gi%ippos! wy#uszywszy ze swy& wojskie&
w(ze.niej! za&kn%i d#o-i! kt"#y&i wedu- p#zewidywa) Ate)
(zy(y &usie%i p#ze(,odzi3! pi%nowa%i p#zep#aw p#zez potoki
i #zeki i ustawi%i si w szyk 'ojowy! -otowi p#zyj$3 niep#zy0
ja(ie%a i p#zeszkodzi3 &u w da%szy& &a#szu* R"wno(ze.nie pod0
pyn$wszy na ok#ta(, .(i$-a%i z wy'#ze+a ok#ty ate)skie <
niewie%k$ ty%ko i(, i%o.3! z-odnie z p%ane&! spa%i%i sa&i Ate)
(zy(y < inne za.! kt"#e tu i "wdzie %e+ay na wy'#ze+u! 'ez
+adny(, p#zeszk"d ,o%owa%i spokojnie do &iasta! p#zywi$zaw0
szy je do swoi(, ok#t"w*
Kiedy 8ikias i 4e&ostenes uzna%i p#zy-otowania za uko)0
(zone! za(z$ si odw#"t wojska5 'yo to na t#ze(i dzie) po
'itwie &o#skiej* St#aszny 'y ten odw#"t po st#a(ie wszystki(,
ok#t"w! kiedy wie%kie nadzieje o'#"(iy si wniwe(z! a i&
i (ae&u pa)stwu -#ozia za-ada* 2o%esny 'y widok wy0
&a#szu z o'ozu5 #ani on du& ka+de-o* Z&a#%i %e+e%i nie
po-#ze'ani! a i%ek#o3 kto. z od(,odz$(y(, zo'a(zy znajo&e
zwoki! o-a#niaa -o 'o%e.3 i z-#oza5 #anni a%'o (,o#zy! kt"0
#y(, zostawiano na &iejs(u! jesz(ze wikszy ni+ z&a#%i 'udzi%i
+a% u +yj$(y(,5 istotnie te+ 'a#dziej 'y%i niesz(z.%iwi od ty(,!
kt"#zy z-in%i* 2a-aj$( i j(z$( wz#usza%i se#(a od(,odz$(y(,9
zak%ina%i! +e'y i(, za'#ano! i woa%i za ka+dy&! ko-o dost#ze-%i
Z p#zyja(i" %u' '%iski(,5 (zepiaj$( si od(,odz$(y(, wsp"to0
wa#zyszy z te-o sa&e-o na&iotu sz%i za ni&i! dop"ki &o-%i5
-dy za. siy ko-o. opu.(iy! zostawa w ty%e zak%inaj$( 'o-"w
i zawodz$(* Tak (aa a#&ia w.#"d ez i +a%u! z (i+ki& se#(e&
wy'ie#aa si w d#o-! (,o3 opusz(za%i k#aj niep#zyja(ie%ski
i wi(ej ju+ wy(ie#pie%i! ni+'y ez na to sta#(zyo! a niepewna
p#zyszo.3 %k w ni(, 'udzia* Powsze(,ne 'yo p#zy-n'ienie
i wzaje&ne +a%e* Podo'ni 'y%i do id$(y(, na tua(zk &iesz0
ka)("w zdo'yte-o &iasta! i to &iasta nie&ae-o! -dy+ 'yo
i(, wszystki(, #aze& nie &niej ni+ (zte#dzie.(i tysi(y* Ka+dy
ni"s ty%ko niez'dne #ze(zy! a ,op%i(i i je1d1(y sa&i w'#ew
zwy(zajowi za'ie#a%i swoj$ +ywno.3! (z.(iowo z '#aku su+'y!
(z.(iowo z '#aku zau6ania do niej! od dawna ju+ 'owie&
&asowo u(iekaa* Z#eszt$ +ywno.(i 'yo &ao! 'o '#akowao
jej ju+ tak+e w o'ozie* Pewn$ u%- p#zynosi zwyk%e .wiado0
&o.3! +e niesz(z.(ie dotkno wszystki(, na #"wni! w ty&
jednak wypadku od(zuwa%i je nie &niej -'oko! w(i$+ 'owie&
&ie%i p#zed o(zy&a .wietno.3 i du&! z jak$ wy#usza%i z Aten!
i ndz! w jak$ si o'e(nie sto(zy%i* 2ya to naj'o%e.niejsza od0
&iana %osu! jaka kiedyko%wiek dotkna a#&i -#e(k$9 oni!
kt"#zy p#zy'y%i tu w za&ia#ze uja#z&ienia inny(,! od(,o0
dzi%i o'e(nie w o'awie! +e'y to sa&o i(, nie spotkao! za&iast
#adosny(, +y(ze) i pean"w! jakie towa#zyszyy i(, wyjazdowi!
odw#"t .(i-ay zowiesz(ze -osy* Sz%i pieszo! (,o3 p#zy'y%i na
ok#ta(,! i wz#ok sw"j kie#owa%i ju+ nie ku 6%o(ie! %e(z ku
,op%ito&* Wszystko to jednak wydawao i& si &o+%iwe do
zniesienia w po#"wnaniu z o-#o&e& -#o+$(e-o jesz(ze nie0
'ezpie(ze)stwa*
8ikias! widz$( p#zy-n'ienie i tak$ z&ian nast#oj"w w woj0
sku! szed wzdu+ sze#e-"w i! jak da%e(e pozwa%aa na to sytua0
(ja! za(,(a i dodawa otu(,y* P#ze(,odz$( od jedne-o do
d#u-ie-o p#ze&awia (o#az -o.niej i d%ate-o! +e sa& 'y p#ze0
jty! i d%ate-o! +e (,(ia! 'y je-o po&o(ne sowa jak najda%ej
do(ie#ay*
EAte)(zy(y i sp#zy&ie#ze)(yJ 8awet i w tej sytua(ji t#ze'a
&ie3 jesz(ze nadziej! 'o ju+ nie#az z -o#szej udawao si %u0
dzio& wydo'y3* 8ie powinni.(ie z powodu niesz(z.(ia i nie za0
su+ony(, p#zez was (ie#pie) poddawa3 si z'ytnio p#zy-n'ie0
niu* Pat#z(ie na &nie! kt"#y jeste& sa'szy od inny(, < widzi0
(i p#ze(ie+! do (ze-o &nie dop#owadzia (,o#o'a < a kt"#e&u
w +y(iu p#ywatny& i pu'%i(zny& sp#zyjao sz(z.(ie nie &niej0
sze ni+ inny&5 o'e(nie zna%aze& si w taki& sa&y& nie'ezpie0
(ze)stwie (o naj&a#niejszy (zowiek* A p#ze(ie+ speniae&
sk#upu%atnie swe o'owi$zki wo'e( 'o-"w! a wz-%de& %udzi
'ye& zawsze sp#awied%iwy i nie 'udzie& zawi.(i* =ednak+e
z odwa-$ i nadziej$ pat#z w p#zyszo.3! a niesz(z.(ia nie
p#ze#a+aj$ &nie tak! jak'y powinny* Mo+e te+ wk#"t(e nadej0
dzie i(, k#es! 'o sz(z.(ie ju+ nad&ie#nie sp#zyjao w#o-o&5
je.%i wy#uszaj$( na wyp#aw wz'udzi%i.&y zazd#o.3 kt"#e-o
z 'o-"w! to spotkaa nas ju+ dostate(zna ka#a* 8ie jeste.&y
pie#wszy&i %ud1&i! kt"#zy napad%i na inny(,5 to jest #ze(z
%udzka! inni #o'i%i to ju+ p#zed na&i! a nie spotkao i(, ni(
takie-o! (ze-o 'y znie.3 nie &o-%i* P#awdopodo'nie i &y #"w0
nie+ &o+e&y si spodziewa3! +e '"- askawiej si z na&i o'ej0
dzie5 #a(zej 'owie& %ito.(i jeste.&y -odni ni+ zazd#o.(i* 8ie
popadaj(ie wi( w z'ytnie p#zy-n'ienie i sp"j#z(ie na sa&y(,
sie'ieJ 8ie(, was podniesie na du(,u widok ty%u &asze#uj$0
(y(, w zwa#ty(, sze#e-a(, ,op%it"w* Zdaj(ie so'ie sp#aw
z te-o! +e je.%i'y.(ie si -dzie. osied%i%i! &o-%i'y.(ie utwo#zy3
na &iejs(u (ae &iasto i +adne inne &iasto sy(y%ijskie nie po0
&ie.(io'y was w swy(, &u#a(,! tak jak nie pot#a6io'y was
wypdzi3 z te-o &iejs(a! -dzie'y.(ie si osied%i%i* Bzuwaj(ie
nad 'ezpie(ze)stwe& i po#z$dkie& &a#szu* 8ie(, ka+dy z was
powie so'ie! +e w &iejs(u! w kt"#y& zostanie z&uszony do
wa%ki! w #azie zwy(istwa &ie3 'dzie oj(zyzn i &u#y o'#onne*
2dzie&y si spieszy3 &asze#uj$( dnie& i no($9 posiada&y 'o0
wie& &ae zapasy +ywno.(i* 2ezpie(zni po(zuje(ie si dopie#o
wtedy! kiedy dot#ze&y do p#zyjazne-o na& k#aju Syku%"w!
na kt"#y(, &o+e&y %i(zy3! poniewa+ 'a#dzo si 'oj$ Sy#aku
za)(zyk"w* Zaw(zasu wysa%i.&y -o)("w z wezwanie&! +e'y
wysz%i na& nap#ze(iw i sp#owadzi%i +ywno.3* A w o-"%e
pa&itaj(ie o ty&! +onie#ze! +e &usi(ie 'y3 dzie%ni! poniewa+
nie &a w po'%i+u &iejs(a! -dzie'y.(ie &o-%i si s(,#oni3
w -odzinie t#wo-i* =e.%i za. te#az ujdzie(ie niep#zyja(ie%owi!
to osi$-nie(ie spenienie waszy(, p#a-nie) i Ate)(zy(y z po0
w#ote& od'uduj$ z'u#zon$ dzi. pot- swe-o pa)stwa5 pa)0
stwo two#z$ 'owie& %udzie! a nie &u#y (zy poz'awione zao-i
ok#ty*I
Tak 8ikias za(,(a +onie#zy* R"wno(ze.nie szed wzdu+
&asze#uj$(e-o wojska i je.%i -dzie. widzia two#z$(e si %uki
%u' niead szyku! z'ie#a +onie#zy i zap#owadza po#z$dek*
W swoi& oddzia%e podo'nie postpowa i p#ze&awia 4e&o
stenes* Bao.3 sza w (zwo#o'oku9 na p#zedzie oddzia 8ikiasa!
z tyu 4e&ostenesa5 'a-a+e i (ay pozostay tu& szed w .#od0
ku oto(zony p#zez ,op%it"w* Kiedy dota#%i do p#zep#awy na
#ze(e Anapos! zasta%i ustawione ta& oddziay Sy#akuza)(zyk"w
i i(, sp#zy&ie#ze)("w! kt"#e z&usi%i do u(ie(zki! i opanowaw0
szy p#zej.(ie #uszy%i da%ej5 Sy#akuza)(zy(y jednak nka%i i(,
z 'oku p#zy po&o(y jazdy i %ekkoz'#ojny(,! kt"#zy #zu(a%i
osz(zepa&i* Te-o dnia Ate)(zy(y p#zeszedszy okoo (zte#dzie0
stu stadi"w #ozo+y%i si o'oze& na wz-"#zu5 nazajut#z o .wi0
(ie #uszy%i w da%sz$ d#o- i posun%i si okoo dwudziestu
stadi"w* Zesz%i na #"wnin i ta& #oz'i%i o'"z! -dy+ te#en 'y
za&ieszkay i w po'%iski(, do&a(, (,(ie%i dosta3 (o. do zje0
dzenia o#az zaopat#zy3 si w wod5 w d#odze 'owie&! kt"#a i(,
(zekaa! nie 'yo wody na p#zest#zeni wie%u stadi"w* Ty&(za0
se& Sy#akuza)(zy(y! u'ie-szy i(,! w &iejs(owo.(i zwanej
Ak#ajon Depas za&kn%i &u#e& p#zej.(ie na wysoki& wz-"0
#zu! po kt"#e-o o'u st#ona(, 'ie-y u#wiste w$wozy* 8astpne0
-o dnia Ate)(zy(y #uszy%i w d#o-* =azda i wie%ka %i(z'a
osz(zepnik"w sy#akuza)ski(, i sp#zy&ie#zony(, p#zeszkadzaa
i& w &a#szu #zu(aj$( osz(zepa&i i na(ie#aj$( z o'u st#on*
Ate)(zy(y p#zez du-i (zas stawia%i op"#! po (zy& w#"(i%i zno0
wu do te-o sa&e-o o'ozu* W +ywno.3 jednak nie &o-%i si
zaopat#zy3 jak pop#zednio! -dy+ jazda niep#zyja(ie%ska nie po0
zwa%aa #uszy3 si z &iejs(a*
7 .wi(ie zn"w #uszy%i w d#o- p#a-n$( wywa%(zy3 so'ie
P#zej.(ie p#zez o'wa#owane wz-"#ze* Podszedszy! zasta%i ta&
ustawion$ poza o'wa#owanie& pie(,ot niep#zyja(ie%sk$5 staa
ona w -'oki& szyku! -dy+ &iejs(e 'yo w$skie* Ate)(zy(y
nata#szy sta#a%i si zdo'y3 to u&o(nienie! jednak+e po(iski!
kt"#e %e($( ze st#o&e-o pa-"#ka ty& atwiej do ni(, z -"#y
do(ie#ay! p#zeszkadzay s6o#sowa3 p#zej.(ie* Bo6n%i si wi(
z pow#ote&! 'y odpo(z$3* W tej (,wi%i #oz%e-y si -#z&oty
i spad u%ewny desz(z! jak to pod jesie) (zsto 'ywa* Ate)(zy0
(y wpad%i w jesz(ze wiksze p#zy-n'ienie uwa+aj$(! +e wszyst0
ko sp#zysi-o si na i(, z-u'* W (zasie odpo(zynku Gi%ippos
i Sy#akuza)(zy(y wysa%i (z.3 wojska! 'y za-#odzi3 &u#e&
d#o-! kt"#$ Ate)(zy(y nadesz%i! (i jednak tak+e wysa%i od0
dzia wojska i p#zeszkodzi%i te&u* Pote& wy(o6a%i si w -$'
do%iny! 'y #oz'i3 ta& o'"z* 8azajut#z #uszy%i da%ej! Sy#akuza)0
(zy(y za. ude#za%i na ni(, ok#$+aj$( ze wszystki(, st#on i #a0
ni$( wie%u5 kiedy Ate)(zy(y na(ie#a%i! Sy#akuza)(zy(y (o6a%i
si! kiedy Ate)(zy(y ustpowa%i! Sy#akuza)(zy(y atakowa%i5
p#zede wszystki& za. na(ie#a%i na ate)sk$ st#a+ ty%n$ p#"'uj$(!
(zy si nie uda! z&usiwszy do u(ie(zki &a$ (z.3 wojska ate)0
skie-o! wywoa3 popo(,u w (aej a#&ii* Ate)(zy(y p#zez du+0
szy (zas stawia%i op"#! nastpnie za. posun$wszy si nap#z"d
o pi3 %u' sze.3 stadi"w wypo(zywa%i na #"wninie5 Sy#akuza)0
(zy(y #"wnie+ wy(o6a%i si do swe-o o'ozu*
8astpnej no(y wo'e( te-o! +e stan wojska 'y zy! +e '#ak
'yo pot#ze'ny(, #ze(zy! a wie%u +onie#zy odnioso #any w (za0
sie %i(zny(, atak"w niep#zyja(ie%ski(,! 8ikias i 4e&ostenes po0
stanowi%i zapa%i3 jak najwi(ej o-nisk! a nastpnie wy#uszy3
z wojskie&! a%e ju+ nie d#o-$! kt"#$ pie#wotnie i.3 za&ie#za%i!
%e(z w st#on &o#za! w kie#unku p#ze(iwny& do d#o-i st#ze+o0
nej p#zez Sy#akuza)(zyk"w5 d#o-a ta p#owadzia nie w st#on
Katany! %e(z w inny& kie#unku! w st#on Ka&a#yny i Ge%i
o#az inny(, &iast -#e(ki(, i 'a#'a#zy)ski(, %e+$(y(, w tej
oko%i(y* Zapa%iwszy wi( %i(zne o-niska #uszy%i no($* W"w(zas
p#zyda#zyo si i& to! (o si niekiedy zda#za w ka+dej a#&ii!
a sz(ze-"%nie w wie%kiej* 7-a#no i(, p#ze#a+enie i panika!
-dy+ sz%i no($ p#zez k#aj w#o-i i w niewie%kiej od%e-o.(i od
niep#zyja(ie%a* Powstao u ni(, za&ieszanie9 -#upa 8ikiasa
t#zy&aa si jesz(ze #aze& i wysuna si da%eko nap#z"d! -#u0
pa za. 4e&ostenesa! stanowi$(a p#awie poow wojska a%'o
i wi(ej! ode#waa si od #eszty i sza w wikszy& nieadzie*
Mi&o to z '#zaskie& dnia p#zy'ywaj$ nad &o#ze* Wszedszy
na tak zwan$ 4#o- E%o#yjsk$ posuwaj$ si da%ej! 'y dota#szy
do #zeki Kakipa#is i.3 pote& wzdu+ niej w -$' %$du5 spodzie0
wa%i si 'owie&! +e spotkaj$ ta& Syku%"w! kt"#y(, p#zedte&
wezwa%i* Kiedy dota#%i nad #zek! zasta%i ta& st#a+ sy#akuza)0
sk$! kt"#a &u#e& i pa%isad$ za-#odzia p#zej.(ie* Po'iwszy j$!
p#zep#awi%i si p#zez #zek w kie#unku nastpnej #zeki E#y
neos! tak 'owie& p#owadzi%i i(, p#zewodni(y*
Sy#akuza)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y zauwa+ywszy z nasta0
nie& dnia odej.(ie Ate)(zyk"w o'winiaj$ powsze(,nie Gi%ip
posa! +e u&y.%nie i(, wypu.(i* Szy'ko podej&uj$ po.(i-
w ty& kie#unku! kt"#e-o niet#udno si 'yo do&y.%i3! i dop
dzaj$ Ate)(zyk"w w po#ze poudniowe-o posiku* Wpadszy
na +onie#zy 4e&ostenesa! kt"#zy stanowi%i st#a+ ty%n$ i z po0
wodu za&ieszania! jakie w no(y powstao! sz%i #a(zej wo%no
i w nieadzie! naty(,&iast sto(zy%i z ni&i 'itw* =azda sy#a
kuza)ska z atwo.(i$ i(, ok#$+ya! -dy+ od'i%i si od #eszty!
i spdzia i(, w jedno &iejs(e* G#upa 8ikiasa sza nap#z"d i od0
da%ona 'ya o pi3dziesi$t stadi"w5 8ikias 'owie& szy'(iej p#o0
wadzi swe wojsko uwa+aj$(! +e je.%i &aj$ o(a%e3! to nie po0
winni stawia3 opo#u i podej&owa3 wa%ki! %e(z jak naj#y(,%ej
si wy(o6a3 i wa%(zy3 jedynie w #azie konie(zno.(i* 4e&ostenes
p#ze(iwnie! ju+ od du+sze-o (zasu 'a#dziej 'y na#a+ony na
ataki niep#zyja(i"! -dy+ szed w ty%nej st#a+y* Tak+e te#az
spost#ze-szy .(i-aj$(y(, -o Sy#akuza)(zyk"w! &y.%a #a(zej
o p#zy-otowaniu si do 'itwy ni+ o da%szy& &a#szu! st#a(i na
to jednak ty%e (zasu! +e niep#zyja(ie% zdoa -o ok#$+y3 i wy0
woa w.#"d je-o %udzi wie%kie za&ieszanie* C(i.ni(i na jaki&.
&ay& p%a(u! na kt"#y& #oso spo#o o%iwek i kt"#y oto(zony 'y
dokoa &u#e& o dw"(, wyj.(ia(,! na#a+eni 'y%i na po(iski
z wszystki(, st#on* Sy#akuza)(zy(y wo%e%i ten #odzaj wa%ki ni+
#e-u%a#n$ 'itw5 w otwa#ty& 'owie& 'oju z +onie#ze& p#zy0
wiedziony& do ostate(zno.(i nie &ie%i ju+ wikszy(, szans od
Ate)(zyk"w* Pewni wy-#anej (,(ie%i zaosz(zdzi3 so'ie niepo
#ze'ny(, o6ia# i s$dzi%i! +e w ten spos"' tak+e zdoaj$ po'i3
Ate)(zyk"w i dosta3 i(, w swe #(e*
7st#ze%iwuj$( Ate)(zyk"w zewsz$d p#zez (ay dzie) i widz$(
w ko)(u! +e wskutek #an i inny(, do%e-%iwo.(i Ate)(zy(y i i(,
sp#zy&ie#ze)(y znajduj$ si w stanie zupene-o wy(ze#pa0
nia! Gi%ippos! Sy#akuza)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y o-aszaj$
&ieszka)(o& wysp p#zez ,e#o%da! +e ka+dy z ni(, &o+e p#zej.3
na i(, st#on za(,owuj$( wo%no.35 istotnie te+ o'ywate%e nie0
kt"#y(,! nie%i(zny(, z#eszt$ &iast p#zesz%i na st#on niep#zy0
ja(ie%a* 8astpnie za. tak+e z #eszt$ a#&ii 4e&ostenesa zawa#to
u&ow! na &o(y kt"#ej wszys(y &ie%i wyda3 '#o)! z ty& +e
nikt nie z-inie ani .&ie#(i$ -watown$! ani w wizieniu! ani
z '#aku niez'dne-o po+ywienia* Poddao si wtedy sze.3 tysi0
(y %udzi5 zo+y%i oni wszystkie pieni$dze! jakie &ie%i p#zy so'ie!
w#zu(aj$( je do odw#"(ony(, ta#(z! a zapeni%i ni&i (zte#y ta#0
(ze* Sy#akuza)(zy(y odp#owadzi%i i(, naty(,&iast do &iasta*
8ikias za. i je-o -#upa dota#a te-o dnia do #zeki E#yneos* P#ze0
p#awiwszy si p#zez ni$ stan%i o'oze& na wz-"#zu*
Sy#akuza)(zy(y dopdziwszy nazajut#z 8ikiasa o.wiad(zy%i
&u! +e -#upa 4e&ostenesa si poddaa! i wezwa%i -o! +e'y u(zy0
ni to sa&o5 on za. nie &o-$( w to uwie#zy3! ukada si z ni&i!
+e'y pozwo%i%i &u wysa3 je1d1(a! kt"#y 'y to sp#awdzi* Ten
w#"(i z wiado&o.(i$! +e -#upa 4e&ostenesa istotnie si pod0
daa5 w"w(zas 8ikias zawiada&ia Gi%ipposa i Sy#akuza)(zyk"w!
+e -ot"w jest w i&ieniu Ate)(zyk"w zaw#ze3 ukad na nast0
puj$(y(, wa#unka(,9 Ate)(zy(y pok#yj$ Sy#akuza)(zyko&
koszty wojenne! a za to Sy#akuza)(zy(y wypusz(z$ wojsko
ate)skie5 p"ki pieni$dze nie zostan$ wypa(one! 8ikias zo'o0
wi$zuje si da3 za ka+dy ta%ent po jedny& zakadniku* Sy#a0
kuza)(zy(y i Gi%ippos od#zu(i%i jednak te wa#unki5 nata#%i na
Ate)(zyk"w i oto(zy%i i(, z wszystki(, st#on #a+$( po(iska&i
a+ do wie(zo#a* Poo+enie Ate)(zyk"w 'yo (i+kie z powodu
'#aku +ywno.(i i najpot#ze'niejszy(, .#odk"w* Mi&o to! upa0
t#zywszy w no(y spokojn$ (,wi%! za&ie#za%i wy#uszy3 w da%0
sz$ d#o-* 2io#$ ju+ za '#o)! kiedy Sy#akuza)(zy(y widz$(! (o
si dzieje! podnosz$ pean* Ate)(zy(y spost#ze-szy! +e nie udao
si i& uj.3 uwa-i niep#zyja(i"! odo+y%i '#o) z pow#ote&
z wyj$tkie& t#zystu &niej wi(ej %udzi! kt"#zy p#ze'iwszy si
p#zez poste#unki niep#zyja(ie%skie usz%i w no(y pie#wsz$ %ep0
sz$ d#o-$*
8ikias dopie#o z nastanie& dnia pop#owadzi wojsko da%ej*
Sy#akuza)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y w ten sa& spos"' (o
pop#zednio nka%i i(, #a+$( st#zaa&i i osz(zepa&i* Ate)(zy(y
.pieszy%i nad #zek Assina#os! 'y uj.3 p#zed napo#e& zewsz$d
atakuj$(ej jazdy i pozostae-o wojska niep#zyja(ie%skie-o5 s$0
dzi%i! +e na(isk ten osa'nie! kiedy si p#zep#awi$ p#zez #zek*
2y%i wy(ze#pani i sp#a-nieni* 4ota#szy do #zeki! w zupeny&
ju+ za&ieszaniu #zu(aj$ si w jej nu#ty9 ka+dy (,(ia pie#wszy
p#zedosta3 si na d#u-$ st#on! a nap"# niep#zyja(i" ut#udnia
p#zep#aw* Z&uszeni -#o&adnie p#zep#awi3 si p#zez #zek!
wpad%i na sie'ie i t#atowa%i si wzaje&nie5 jedni -in%i od
#azu wpadaj$( na w"(znie! inny(,! kt"#zy zap%$ta%i si
w sp#zt! po#ywa p#$d wody* Sy#akuza)(zy(y p#zeszedszy
ty&(zase& na d#u-i st#o&y '#ze- #zeki #azi%i z -"#y Ate)(zy0
k"w5 sp#a-nieni pi%i oni wod! stoj$( 'ezadnie w -'oki& o0
+ysku #zeki* Pe%oponezyj(zy(y zszedszy w ko)(u za ni&i do
#zeki wie%u za'i%i5 woda od #azu si z&$(ia! a%e (,o3 z&ieszana
'ya z k#wi$ i &ue&! Ate)(zy(y j$ pi%i! a o dostp do niej
wie%u nawet wa%(zyo*
W ko)(u w #ze(e pit#zyy si zway t#up"w* A#&ia u%e-a
za-adzie! (z.3 jej z-ina w #ze(e! (z.3! kt"#a p#"'owaa
u(ie(zki < z #$k jazdy niep#zyja(ie%skiej* 8ikias podda si
Gi%ipposowi i &aj$( do nie-o wi(ej zau6ania ni+ do Sy#aku0
za)(zyk"w o.wiad(zy! +e Gi%ippos i Da(ede&o)(zy(y &o-$
z ni& po(z$3 (o ze(,($! 'y%e'y zap#zesta%i &asak#y wojska*
Wtedy ju+ Gi%ippos kaza wszystki(, '#a3 +yw(e&* Istotnie te+
(a$ #eszt! z wyj$tkie& spo#ej -#upy zat#zy&anej po k#yjo&u
p#zez +onie#zy! wzito do niewo%i5 wysano #"wnie+ po.(i-
i s(,wytano "w oddzia t#zystu! kt"#y u(iek w no(y poste#un0
ko& sy#akuza)ski&* Di(z'a wojska o6i(ja%nie wzite-o do nie0
wo%i 'ya wi( niewie%ka! wie%ka nato&iast 'ya %i(z'a je)("w
za'#any(, p#ywatnie* Zapenia si ni&i (aa Sy(y%ia! -dy+
P#ze(iwnie ni+ -#upa 4e&ostenesa wzi(i zosta%i 'ez 6o#&a%nej
kapitu%a(ji* 8ie&ao te+ Ate)(zyk"w z-ino! 'ya to 'owie&
najwiksza i najok#utniejsza #ze1 w (zasie wojny sy(y%ijskiej*
4u+o pado pod(zas &a#szu w.#"d (zsty(, atak"w niep#zyja0
(ie%ski(,* =ednak+e wie%u udao si u(ie(! jedny& od #azu! in0
ny&! kt"#zy dosta%i si do niewo%i < po pewny& (zasie5 (,#o0
ni%i si oni do Katany*
Sy#akuza)(zy(y i sp#zy&ie#ze)(y ze'#awszy si wzi%i jak
najwiksz$ %i(z' je)("w o#az '#o) zdo'y(zn$ i pow#"(i%i do
&iasta* Wszystki(, +onie#zy ate)ski(, i sp#zy&ie#zony(, wzi0
ty(, do niewo%i u&ie.(i%i w ka&ienioo&a(, uwa+aj$( to &iej0
s(e za najpewniejsze! 8ikiasa za. i 4e&ostenesa w'#ew wo%i
Gi%ipposa st#a(i%i* Gi%ippos s$dzi! +e dokona pikne-o (zynu!
je.%i sp#owadzi do Spa#ty tak+e wodz"w a#&ii niep#zyja(ie%0
skiej* Tak si za. zo+yo! +e jeden z ni(,! to jest 4e&ostenes!
'y w zwi$zku z k%sk$ w Pi%os i na S6akte#ii sz(ze-"%nie znie0
nawidzony p#zez Da(ede&o)(zyk"w! a d#u-i! to jest 8ikias!
z te-o sa&e-o powodu (ieszy si u ni(, najwiksz$ sy&pati$*
G"wnie 'owie& 8ikias! nakoniwszy Ate)(zyk"w do zawa#(ia
pokoju! p#zy(zyni si do uwo%nienia Da(ede&o)(zyk"w ze
S6akte#ii* 4%ate-o Da(ede&o)(zy(y odnosi%i si do nie-o +y(z%i0
wie! a on sa& &aj$( do ni(, zau6anie podda si Gi%ipposowi*
=ednak+e! jak &"wiono! .&ie#3 je-o spowodowa%i Sy#akuza)0
(zy(y! kt"#zy pop#zednio pozostawa%i z ni& w tajny(, kontak0
ta(,! a o'e(nie 'a%i si! +e'y w .%edztwie te-o nie wyjawi
i +e'y nie .(i$-no to na ni(, nowy(, p#zyk#o.(i w (,wi%i!
kiedy ju+ wszystko do'#ze si ukadao5 p#zy(zyni%i si do te-o
tak+e inni! a w nie&aej &ie#ze Ko#yntyj(zy(y! w o'awie! +e'y
8ikias jako (zowiek 'o-aty nie p#zekupi ko-o. i u(iekszy
z niewo%i nie p#zyspo#zy i& jaki(,. nowy(, kopot"w* To %u'
(o. podo'ne-o 'yo p#zy(zyn$ .&ie#(i 8ikiasa! kt"#y ze wszyst0
ki(, wsp"(zesny(, &i /e%%en"w naj&niej na taki %os zasu+y
ze wz-%du na swe p#awe postpowanie w (i$-u (ae-o +y(ia*
Z u&iesz(zony&i w ka&ienioo&a(, Ate)(zyka&i o'(,odzi%i
si Sy#akuza)(zy(y w pie#wszy& ok#esie su#owo* Sto(zeni
w zna(znej %i(z'ie w &iejs(u (iasny& i zapady&! wystawieni
'y%i z '#aku osony na +a# sone(zny! 'y z ko%ei w (zasie jesien0
ny(, no(y znosi3 doku(z%iwe zi&no* Te z&iany te&pe#atu#y
wywoyway w.#"d ni(, (,o#o'y* Z powodu (iasnoty wszystkie
pot#ze'y zaatwia%i na &iejs(u! a w dodatku -#o&adziy si ta&
stosy t#up"w5 u&ie#a%i z #an i z (,o#"' wywoany(, z&ian$
te&pe#atu#y (zy z inny(, podo'ny(, p#zy(zyn* Zadu(, 'y nie
do zniesienia! nka i(, -"d i p#a-nienie! Sy#akuza)(zy(y 'o0
wie& dawa%i i& w (i$-u o.&iu &iesi(y ty%ko po jednej koty%i
wody i po dwie koty%e z'o+a na oso'* 8a#a+eni te+ 'y%i! jak
so'ie to &o+na wyo'#azi3! na wsze%kie inne p#zyk#o.(i zwi$zane
z po'yte& w taki& &iejs(u* Mniej wi(ej siede&dziesi$t dni
p#ze+y%i #aze& w ty(, wa#unka(,5 pote& Sy#akuza)(zy(y
sp#zeda%i w niewo% wszystki(, op#"(z Ate)(zyk"w i ty(, Sy0
(y%ij(zyk"w i Ita%ik"w! kt"#zy '#a%i udzia w wyp#awie* T#udno
ok#e.%i3 %i(z' %udzi wzity(, do niewo%i! w ka+dy& #azie nie
'yo i(, &niej ni+ siede& tysi(y* 2yo to najwa+niejsze wy0
da#zenie w tej wojnie! a jak &i si zdaje! najwa+niejsze w o-"%e
w (aej ,isto#ii -#e(kiej5 najwspania%sze d%a zwy(iz("w i naj
+ao.niejsze d%a zwy(i+ony(,* Pokonani na %$dzie i &o#zu! sto0
(zywszy si na dno (ie#pie)! u%e-%i (akowitej za-adzie9 z pie0
(,oty i ok#t"w ni( nie pozostao* Z wie%kiej %i(z'y jedynie
-a#stka w#"(ia do do&u* Taki 'y %os wyp#awy sy(y%ijskiej*
KSIGA USMA
Kiedy wie.3 o ty& dota#a do Aten! nie wie#zono na o-"
nawet +onie#zo&! kt"#zy z tej k%ski zdoa%i si u#atowa3 i po0
dawa%i dokadne wiado&o.(i5 nie wie#zono! +e'y k%ska &o-a
'y3 tak zupena* Kiedy za. poznano p#awd! -niew %udu zw#"0
(i si p#ze(iw po%ityko&! kt"#zy do#adza%i wyp#aw! tak jak'y
jej sa& %ud nie u(,wa%i5 o'u#zano si #"wnie+ na p#o#ok"w
i w#"+'it"w! i na ty(, wszystki(,! kt"#zy swoi&i p#zepowied0
nia&i wz'udzi%i nadziej zdo'y(ia Sy(y%ii* Wszystko '"%e&
p#zej&owao! a k%ska wywoywaa z-#oz i p#ze#a+enie naj0
wiksze* 8ie ty%ko 'o%ay st#aty posz(ze-"%ny(, #odzin i (ae-o
pa)stwa poz'awione-o wie%u ,op%it"w! jazdy i &odzie+y
w kwie(ie wieku! kt"#ej naj'a#dziej '#akowao! a%e #ozwiaa si
tak+e nadzieja o(a%enia! poniewa+ nie widzie%i odpowiedniej
i%o.(i ok#t"w w doka(, ani pienidzy w ska#'ie! ani o'su-i
na ok#ta(,* My.%e%i! +e po tak .wietny& zwy(istwie niep#zy0
ja(ie% z Sy(y%ii od #azu #uszy z 6%ot$ na Pi#eus! +e w#o-owie
w G#e(ji! kt"#y(, siy 'yy o'e(nie dwuk#otnie wiksze! ude#z$
ene#-i(znie na %$dzie i na &o#zu! a sp#zy&ie#ze)(y podnios$
'unt i p#zejd$ na st#on p#ze(iwn$* Mi&o to! w &ia# jak i&
.#odki na to pozwo%$! zde(ydowa%i si nie poddawa3! %e(z posta0
#awszy si o d#zewo i pieni$dze p#zy-otowa3 6%ot o#az #ozto0
(zy3 nadz"# nad sp#zy&ie#ze)(a&i < p#zede wszystki& nad
Eu'e$ < ponadto za. p#zedsiwzi$3 osz(zdno.(i w ad&inist#a0
(ji pa)stwowej i wy'#a3 jak$. wadz zo+on$ z %udzi sta#szy(,!
kt"#zy 'y w ka+dej (,wi%i &o-%i powzi$3 odpowiednie de(yzje*
=ak to zwyk%e 'ywa u %udu! ze st#a(,u -otowi 'y%i za(,owa3
ka#no.3* Powzi$wszy te postanowienia! p#zyst$pi%i do i(, wy0
konania* Dato do'ie-o ko)(a*
8astpnej zi&y! na skutek po-#o&u ate)skie-o na Sy(y%ii!
wszys(y /e%%enowie wyst$pi%i p#ze(iw Ate)(zyko&5 (i! kt"#zy
dot$d za(,owa%i neut#a%no.3! &i&o +e i(, nikt do udziau
w wojnie nie zap#asza! uwa+a%i! +e nie powinni ju+ du+ej sta3
na u'o(zu! %e(z z wasnej wo%i #uszy3 p#ze(iw Ate)(zyko&* S$0
dzi%i! +e w #azie powodzenia wyp#awy sy(y%ijskiej Ate)(zy(y
'y%i'y ude#zy%i z ko%ei na ni(,5 o'e(nie %i(zy%i si z ty&! +e
wojna 'dzie t#waa ju+ k#"tko i +e jest #ze(z$ zasz(zytn$ wzi$3
w niej udzia* Sp#zy&ie#ze)(y Da(ede&o)(zyk"w podwoi%i
sw"j zapa w nadziei! +e te#az szy'ko uwo%ni$ si od (aej ud#0
ki* 8ajw(ze.niej jednak podnie.%i 'unt poddani ate)s(y* 8ie %i0
(zy%i si z wasny&i sia&i! -dy+ kie#owa%i si u(zu(ie& i nie
zastanawia%i si nad ty&! (zy sa&i pot#a6i$ ut#zy&a3 si p#zez
%ato* Da(ede&o)(zy(y za. u6nie pat#zy%i w p#zyszo.3! ty& 'a#0
dziej +e wed%e wsze%kie-o p#awdopodo'ie)stwa z nastanie&
wiosny &ie%i si zjawi3 i(, sp#zy&ie#ze)(y sy(y%ijs(y z %i(z0
ny& wojskie& i z 6%ot$! kt"#$ z konie(zno.(i stwo#zy%i* 2d$(
wi( jak naj%epszej &y.%i! za&ie#za%i ene#-i(znie za'#a3 si do
wojny* Lwa+a%i! +e je.%i po&y.%nie dop#owadz$ #ze(z do ko)(a!
uwo%ni$ si na p#zyszo.3 od nie'ezpie(ze)stw -#o+$(y(, i&
w #azie opanowania Sy(y%ii p#zez Ate)(zyk"w! a po #oz-#o&ie0
niu Aten ju+ 'ezspo#nie stan$ na (ze%e /e%%ady*
W (i$-u tej jesz(ze zi&y k#"% %a(ede&o)ski A-is wy#uszy
z (z.(i$ wojska z 4eke%ei i .(i$-n$ od sp#zy&ie#ze)("w
pieni$dze na 6%ot* Zw#"(iwszy si w kie#unku Zatoki Me%ij
skiej! zdo'y na 7jtaj(zyka(,! +yj$(y(, od dawna w niep#zy0
ja1ni ze Spa#t$! 'o-ate upy! kt"#e sp#zeda! a A(,aj"w Atio(
ki(, i inne &ieszkaj$(e w ty(, st#ona(,! zawise od Tessa%"w
sz(zepy z&usi w'#ew wo%i i (,(i Tessa%"w do dania za0
kadnik"w i pienidzy5 zakadnik"w u&ie.(i w Ko#yn(ie!
a sz(zepy sta#a si w(i$-n$3 do p#zy&ie#za ze Spa#t$* Da(ede
nio)(zy(y wyzna(zy%i pa)stwo& kontyn-ent stu ok#t"w9 oni
sa&i i 2eo(i &ie%i z te-o dosta#(zy3 po dwadzie.(ia pi3! Aokej
(zy(y i Dok#owie pitna.(ie! Ko#yntyj(zy(y pitna.(ie! A#ka0
dyj(zy(y! Pe%%e)(zy(y i Sykio)(zy(y dziesi3! Me-a#yj(zy(y!
T#ojdze)(zy(y! Epidau#yj(zy(y i /e#&io)(zy(y dziesi3*
Wszystko p#zy-otowywa%i tak! 'y wiosn$ #ozpo(z$3 dziaania
wojenne*
Tak+e Ate)(zy(y! z-odnie z postanowienie&! wysta#a%i si tej
zi&y o d#zewo i za'#a%i si do 'udowy ok#t"w5 u&o(ni%i #"w0
nie+ Sunion! +e'y ok#ty z +ywno.(i$ opywaj$(e p#zy%$dek
&o-y do ni(, 'ezpie(znie do(ie#a3! opu.(i%i 6o#ty6ika(je! kt"#e
z'udowa%i w Dakonii w (zasie p#zep#awy na Sy(y%i! i w o-"%e
o-#ani(zy%i wszystkie nad&ie#ne wydatki! p#zede wszystki& za.
pi%nowa%i sp#zy&ie#ze)("w! +e'y si p#ze(iw ni& nie z'unto0
wa%i*
W (zasie -dy o'ie st#ony p#zy-otowyway si do wojny! tak
jak'y &iaa si ona dopie#o za(z$3! pie#wsi Eu'ej(zy(y! za&ie0
#zaj$( ode#wa3 si od Aten! tej jesz(ze zi&y wyp#awi%i pose%0
stwo do A-isa* 7n za. wysu(,awszy i(, a#-u&ent"w p#zy0
zwa z Da(ede&onu Me%antosa i A%ka&enesa! syna Stene%aidasa!
a'y wysa3 i(, w (,a#akte#ze dow"d("w na Eu'e* P#zy'y%i
oni wzi$wszy ze so'$ okoo t#zystu neoda&od"w! A-is za.
p#zy-otowywa d%a ni(, p#zep#aw* Ty&(zase& zjawi%i si
Des'ij(zy(y! kt"#zy #"wnie+ p#a-n%i ode#wa3 si od Aten* Po0
pie#ani p#zez 2eot"w nakoni%i A-isa do odo+enia wyp#awy na
Eu'e* Za&iast niej A-is p#zy-otowa po&o( d%a Des'ij(zyk"w
i da i& jako ,a#&ost@ A%ka&enesa! kt"#y wa.nie &ia pyn$3
na Eu'e5 dziesi3 ok#t"w p#zy#zek%i da3 2eo(i! a dziesi3 A-is*
Pa)stwo %a(ede&o)skie nie '#ao w ty(, p#zy-otowania(,
udziau! A-is 'owie&! jak du-o sta pod 4eke%ej$ na (ze%e
a#&ii! 'y pane& sytua(ji i &"-! dok$dko%wiek ze(,(ia! wy0
sya3 wojsko! za#z$dza3 po'"# i .(i$-a3 pieni$dze* Mo+na wi(
powiedzie3! +e w owy& ok#esie sp#zy&ie#ze)(y 'a#dziej %i(zy%i
si z A-ise& ni+ z Da(ede&o)(zyka&i w Spa#(ie! -dy+ ten! dy0
sponuj$( zna(zny&i sia&i! wszdzie od #azu si zjawia i 'u0
dzi -#oz* A-is popie#a wi( Des'ij(zyk"w* B,io(i za. i E#y
t#ej(zy(y! kt"#zy te+ 'y%i -otowi do 'untu! nie zw#"(i%i si
z ty& do A-isa! %e(z do Da(ede&onu* Raze& z ni&i zjawi si
tak+e pose od Tyssa6e#nesa! kt"#y z #a&ienia 4a#iusza! syna
A#tokse#ksesa! #z$dzi p#owin(ja&i nad'#ze+ny&i* Tyssa6e#nes
#"wnie+ sta#a si pozyska3 d%a sie'ie Pe%oponezyj(zyk"w
i p#zy#zeka i& dostaw +ywno.(i* 8iedawno 'owie& k#"% pe#ski
upo&nia si o za%e-e daniny z p#owin(ji Tyssa6e#nesa! kt"#y(,
ten nie &"- .(i$-n$3 z &iast -#e(ki(, z powodu sp#ze(iwu
Ate)(zyk"w5 uwa+a wi(! +e osa'iwszy Ate)(zyk"w atwiej
.(i$-nie danin! a za#aze& z Da(ede&o)(zyk"w u(zyni sp#zy0
&ie#ze)("w k#"%a i z-odnie z je-o #ozkaze& a%'o +yw(e& do0
stawi! a%'o za'ije A&o#-esa! nie.%u'ne-o syna Pissutnesa! kt"#y
podni"s 'unt w Ka#ii* Tak wi( B,io(i i Tyssa6e#nes z&ie#za%i
wsp"%nie do jedne-o (e%u*
W ty& sa&y& (zasie p#zy'ywaj$ do Da(ede&onu Me-a#yj0
(zyk Ka%%i-ejtos! syn Dao6onta! i Ty&a-o#as! syn Atena-o#asa
z Kidzykos! o'aj e&i-#an(i! p#ze'ywaj$(y u Aa#na'adzosa! syna
Aa#nakesa* Aa#na'adzos wysa i(,! a'y sp#owadzi%i 6%ot %a(e
de&o)sk$ na wody /e%%espontu! -dy+ i on! podo'nie jak
Tyssa6e#nes! p#"'owa w zwi$zku z danin$ ode#wa3 od Ate)0
(zyk"w &iasta -#e(kie znajduj$(e si w je-o p#owin(ji i p#zy0
(zyni3 si do zawa#(ia p#zy&ie#za &idzy k#"%e& a Da(ede&o)0
(zyka&i* Poniewa+ jedni i d#udzy! za#"wno wysanni(y Aa#na0
'adzosa jak i wysanni(y Tyssa6e#nesa! dziaa%i w ty(, sp#a0
wa(, nieza%e+nie od sie'ie! w Da(ede&onie doszo do -watow0
ny(, spo#"w5 jedni (,(ie%i nakoni3 Da(ede&o)(zyk"w do wy0
sania 6%oty i wojska najpie#w do =onii i na B,ios! d#udzy <
na /e%%espont* Da(ede&o)(zy(y wsze%ako zna(zn$ wikszo.(i$
skoni%i si na st#on B,iot"w i Tyssa6e#nesa* Ty(, popie#a
#"wnie+ A%ki'iades! kt"#e-o z e6o#e& Endiose& $(zyy od
dawna za+ye stosunki5 d%ate-o wa.nie #odzina A%ki'iadesa
u+ywaa %ako)skie-o i&ienia A%ki'iades! +e i&i to nosi oj(ie(
Endiosa* 8ajpie#w jednak+e Da(ede&o)(zy(y wysa%i na B,ios
pe#iojka A#ynisa! a'y stwie#dzi! (zy nap#awd B,io(i posiadaj$
ty%e ok#t"w! i%e poda%i! i (zy w o-"%e opinia! jak$ si to &iasto
(ieszy! odpowiada #ze(zywisto.(i* Kiedy za. A#ynis doni"s! +e
in6o#&a(je 'yy p#awdziwe! od #azu zawa#%i p#zy&ie#ze z B,io0
ta&i i E#yt#eje+yka&i i u(,wa%i%i posa3 i& (zte#dzie.(i ok#0
t"w! poniewa+ sa&i B,io(i twie#dzi%i! +e &aj$ na &iejs(u nie
&niej ni+ sze.3dziesi$t* 8ajpie#w za&ie#za%i posa3 dziesi3
ok#t"w pod wodz$ naua#(,y Me%an(,#ydasa5 p"1niej! po
t#zsieniu zie&i! za&iast Me%an(,#ydasa wysa%i B,a%kideusa
i za&iast dziesi(iu ok#t"w p#zy-otowa%i w Dakonii ty%ko pi3*
Zi&a do'ie-a ko)(a! a w#az z ni$ siede&nasty #ok wojny opi0
sanej p#zez Tukidydesa*
Za#az z po(z$tkie& %ata! wo'e( te-o +e B,io(i na%e-a%i na
wysanie ok#t"w! a %ka%i si! +e'y Ate)(zy(y nie dowiedzie%i
si o ukada(, :wszystkie te pose%stwa sp#awowano tajnie;! Da0
(ede&o)(zy(y wyp#awiaj$ do Ko#yntu t#ze(, Spa#tiat"w z #oz0
kaze&! a'y jak najszy'(iej p#zet#anspo#towa%i ok#ty p#zez
Midzy&o#ze Ko#yn(kie z Zatoki Ko#yn(kiej do Sa#o)skiej
i a'y skie#owa%i wszystki(, na B,ios! za#"wno ty(,! kt"#y(,
A-is p#zezna(zy na Des'os! jak i pozostay(,* Wszystki(, ok#0
t"w sp#zy&ie#zony(, 'yo t#zydzie.(i dziewi3*
Ka%%i-ejtos i Ty&a-o#as! kt"#zy wystpowa%i w i&ieniu Aa#0
na'adzosa! nie wzi%i udziau w wyp#awie na B,ios i nie da%i
pienidzy! jakie w su&ie dwudziestu pi(iu ta%ent"w p#zywie1%i
ze so'$ na ekspedy(j! za&ie#za%i nato&iast zo#-anizowa3
p"1niej na wasn$ #k inn$ wyp#aw* A-is za.! widz$(! +e Da
(ede&o)(zy(y zde(ydowa%i si wy#uszy3 najpie#w na B,ios!
p#zy$(zy si do te-o p%anu! Sp#zy&ie#ze)(y ze'#ani w Ko#yn0
(ie postanowi%i po na#adzie najpie#w podj$3 wyp#aw na B,ios
pod wodz$ B,a%kideusa! kt"#y w Dakonii p#zy-otowywa pi3
ok#t"w! nastpnie na Des'os pod dow"dztwe& A%ka&enesa!
o kt"#y& &y.%a te+ A-is! a na ko)(u dopie#o na /e%%espont pod
wodz$ K%ea#(,a! syna Ra&6iasa* Postanowi%i te+ najpie#w p#ze0
wie13 p#zez &idzy&o#ze ty%ko poow ok#t"w i od #azu z ni0
&i wy#uszy3! a'y podzie%i3 uwa- Ate)(zyk"w &idzy t
pie#wsz$ eskad# a nastpn$! kt"#a &iaa p"1niej wypyn$3*
Wyp#aw t podej&owa%i jawnie! %ek(ewa+$( 'ezsi%no.3 Ate)0
(zyk"w! poniewa+ i(, 6%ota w wikszej %i(z'ie ni-dzie si nie
pojawiaa* Stosownie do postanowienia od #azu p#zewie1%i dwa0
dzie.(ia jeden ok#t"w*
Ko#yntyj(zy(y &i&o na%e-a) ze st#ony sp#zy&ie#ze)("w nie
&ie%i o(,oty wy#usza3 na wyp#aw p#zed zako)(zenie& i-#zysk
ist&ijski(, @! kt"#e si wa.nie w owy& (zasie od'yway* A-is
o.wiad(zy wtedy! +e nie 'dzie i(, z&usza do po-wa(enia
t#waj$(e-o w (zasie i-#zysk zawieszenia '#oni i +e -ot"w jest
sa& na wasn$ #k podj$3 wyp#aw* Kiedy Ko#yntyj(zy(y i na
to nie (,(ie%i si z-odzi3! sp#awa za(za si p#ze(i$-a3* Ate)0
(zy(y &ie%i te#az wi(ej (zasu! a'y p#zej#ze3 za&ysy B,iot"w*
Wysa%i do ni(, A#ystok#atesa! jedne-o ze st#ate-"w! i wyst$0
pi%i p#ze(iw ni& z za#zuta&i* Kiedy B,io(i wypa#%i si winy!
Ate)(zy(y kaza%i so'ie p#zysa3 jako po#(zenie ok#ty d%a 6%oty
zwi$zkowej5 B,io(i nadesa%i i(, siede&* Powode& wysania
ok#t"w 'yo z jednej st#ony to! +e %ud (,io(ki nie wiedzia ni(
o knowania(,! z d#u-iej za. to! +e o%i-a#(,owie! kt"#zy '#a%i
w ni(, udzia! nie (,(ie%i so'ie z#a+a3 %udu p#zed ot#zy&anie&
jaki(,. -wa#an(ji i nie spodziewa%i si ju+ p#zy'y(ia Pe%opone0
zyj(zyk"w*
Ty&(zase& od'yway si i-#zyska ist&ijskie* Zap#oszeni
Ate)(zy(y '#a%i w ni(, udzia i ta& jesz(ze %epiej p#zej#ze%i kno0
wania B,iot"w* 7dje(,awszy z Ko#yntu od #azu posta#a%i si
o to! a'y wyjazd 6%oty niep#zyja(ie%skiej z Ken(,#ei nie uszed
i(, uwa-i* Pe%oponezyj(zy(y po zako)(zeniu i-#zysk wyp#awi%i
si na B,ios w si%e dwudziestu jeden ok#t"w pod dow"dztwe&
A%ka&enesa* I Ate)(zy(y wy#uszy%i p#ze(iw ni& w #"wnej %i(z0
'ie ok#t"w! sta#aj$( si z po(z$tku wywa'i3 i(, na pene &o0
#ze* Sko#o jednak Pe%oponezyj(zy(y nie pod$+y%i za ni&i! %e(z
popyn%i w inny& kie#unku! Ate)(zy(y #"wnie+ si wy(o6a%i!
nie u6aj$( z'ytnio sied&iu ok#to& (,io(ki&! kt"#e &ie%i
w swej 6%o(ie* 8astpnie jednak wyposa+ywszy nowy(, t#zy0
dzie.(i siede& ok#t"w! ude#zaj$ na pyn$(y(, wzdu+ wy'#ze0
+a Pe%oponezyj(zyk"w i .(i-aj$ i(, do Spej#ajon w zie&i ko0
#yn(kiej5 jest to pusta p#zysta) ju+ na -#ani(y k#aju epidau#yj
skie-o* Pe%oponezyj(zy(y t#a($ na &o#zu jeden ok#t! ta& za.
-#o&adz$ #eszt i za#zu(aj$ kotwi(* Z (,wi%$ jednak! -dy Ate)0
(zy(y nata#%i od &o#za 6%ota! a po wy%$dowaniu #"wnie+ od
%$du! powstao o-#o&ne za&ieszanie i popo(,* Ate)(zyko&
udao si uszkodzi3 na %$dzie wiksz$ (z.3 ok#t"w i za'i3
dow"d( A%ka&enesa5 sa&i st#a(i%i p#zy ty& pewn$ %i(z'
%udzi*
Po zako)(zeniu 'itwy Ate)(zy(y zostawi%i (z.3 ok#t"w wy0
sta#(zaj$($ do za'%okowania 6%oty niep#zyja(ie%skiej! pozostae
za. zakotwi(zy%i koo po'%iskiej wysepki* Ta& #oz'i%i o'"z i po0
sa%i do Aten po po&o(! poniewa+ 6%o(ie pe%oponeskiej p#zysz%i
nazajut#z z po&o($ Ko#yntyj(zy(y! a nie(o p"1niej tak+e i inni
&ieszkaj$(y w tej oko%i(y sp#zy&ie#ze)(y* Pe%oponezyj(zy(y
widz$(! +e pi%nowanie ok#t"w na pustkowiu jest u(i$+%iwe!
nie wiedzie%i (o po(z$3* 8ajpie#w &y.%e%i o spa%eniu ok#t"w!
nastpnie postanowi%i wy(i$-n$3 je na %$d i ustawiwszy w po0
'%i+u pie(,ot pi%nowa3! dop"ki nie nada#zy si do-odna spo0
so'no.3 odw#otu* A-is dowiedziawszy si o ty& posa do ni(,
Spa#tiat Te#&ona* Da(ede&o)(zyko& za#az na po(z$tku do0
niesiono o ty&! +e ok#ty wypyny z ist&u! w (,wi%i 'owie&
kiedy #uszay! A%ka&enes! z-odnie z #ozkaze& ot#zy&any& od
e6o#"w! wysa podo'no je1d1(a z wie.(i$ do Spa#ty* 7t#zy0
&awszy t wiado&o.3 Da(ede&o)(zy(y postanowi%i wyp#awi3
od #azu pi3 ok#t"w pod wodz$ B,a%kideusa i A%ki'iadesa*
Wa.nie w ok#esie p#zy-otowa) dota#a do ni(, wiado&o.3
o u(ie(z(e 6%oty pe%oponeskiej do Spej#ajon* Z#a+eni niepowo0
dzenie& za#az na po(z$tku wojny jo)skiej! nie &y.%e%i ju+
o da%szy& wysyaniu ok#t"w ze swe-o k#aju! a nawet za&ie0
#za%i odwoa3 niekt"#e ok#ty znajduj$(e si na &o#zu*
A%ki'iades! spost#ze-szy to! ponownie nakania Endiosa i in0
ny(, e6o#"w! 'y nie #ezy-nowa%i z wyp#awy* Twie#dzi! +e p#0
dzej p#zy'd$ na B,ios! ni+ dot#ze ta& wie.3 o niepowodzeniu
6%oty! i +e on sa& z (,wi%$ zjawienia si w =onii atwo nakoni
&iasta do 'untu! wskazuj$( na 'ezsi%no.3 Ate)(zyk"w i zapa
Spa#tan5 doda! +e wz'udzi ta& wiksze ni+ kto inny zau6anie*
Endiosowi zwasz(za tu&a(zy! +e nie&a$ 'y &u saw p#zy0
nioso! -dy'y wa.nie on! a nie A-is dop#owadzi do 'untu
w =onii i do p#zy&ie#za &idzy k#"%e& a Da(ede&o)(zyka&i5
Endiosowi t#a6io to do p#zekonania! -dy+ nie 'y w p#zyja1ni
z A-ise&* A%ki'iades zjednawszy so'ie Endiosa i inny(, e6o#"w
wzi$ pi3 ok#t"w i #aze& z Da(ede&o)(zykie& B,a%kideuse&
szy'ko pod$+y w d#o-*
W ty& sa&y& &niej wi(ej (zasie w#a(ao z Sy(y%ii szesna0
.(ie ok#t"w pe%oponeski(,! kt"#e '#ay udzia w wojnie p#owa0
dzonej p#zez Gi%ipposa* 4opada je na woda(, Deukady i uszko0
dzia eskad#a ate)ska! zo+ona z dwudziestu sied&iu ok#t"w
pod wodz$ /ippok%esa! syna Menipposa! kt"#y (zatowa na
ok#ty pow#a(aj$(e z Sy(y%ii* Wszystki& ty& ok#to&! z wy0
j$tkie& jedne-o! udao si sz(z.%iwie u&kn$3 p#zed Ate)(zy
ka&i i zawin$3 do Ko#yntu*
B,a%kideus i A%ki'iades za'ie#a%i ze so'$ po d#odze wszystkie
napotkane ok#ty! a'y nie #ozniosy wie.(i o i(, wyp#awie*
P#zy'ywszy najpie#w do Ko#ykos na %$dzie stay&! zwo%ni%i
zat#zy&ane p#zez sie'ie ok#ty i nawi$za%i #oz&owy z B,iota0
&i! kt"#zy i& po&a-a%i* Za i(, #ad$ pyn$ nie zapowiedziani
na B,ios i nieo(zekiwanie si ta& zjawiaj$* Dud 'y zasko(zony
i p#ze#a+ony* 7%i-a#(,owie jednak posta#a%i si o to! 'y zwoano
#ad* Kiedy B,a%kideus i A%ki'iades o.wiad(zy%i! +e za ni&i
nad(i$-a zna(zna 6%ota! a nie wspo&nie%i ni( o '%okadzie ok#0
t"w w Spej#ajon! najpie#w B,io(i! a pote& E#yt#ej(zy(y pod0
nosz$ 'unt p#ze(iw Ateno&* Z ko%ei pyn$ o'aj z t#ze&a ok#0
ta&i do K%adzo&enaj! kt"#e tak+e od#ywaj$ od Aten* K%adzo0
&e)(zy(y p#zep#awiwszy si na %$d od #azu p#zyst$pi%i do u6o#0
ty6ikowania Po%i(,ny na wypadek! -dy'y &usie%i si ta& wy0
(o6a3 z wyspy! na kt"#ej &ieszkaj$* Wszys(y z'untowani zaj%i
si p#a(a&i 6o#ty6ika(yjny&i i p#zy-otowania&i do wojny*
4o Aten szy'ko p#zy(,odzi wie.3 o wypadka(, na B,ios*
Ate)(zy(y uznawszy! +e stoj$ wo'e( wie%kie-o i jawne-o nie0
'ezpie(ze)stwa i +e #eszta sp#zy&ie#ze)("w nie ze(,(e za(,o0
wa3 si 'ie#nie wo'e( 'untu jedne-o z najwikszy(, &iast! pod
wpywe& p#ze#a+enia! jakie i(, o-a#no! znie.%i od #azu ka#
-#o+$($ ka+de&u! kto 'y wyst$pi z wnioskie& o podj(ie su0
&y tysi$(a ta%ent"w! kt"#ej p#zy#zek%i nie #usza3 p#zez (ay
ok#es wojny* 7'e(nie u(,wa%i%i sko#zysta3 z tej su&y i wypo0
sa+y3 z niej zna(zn$ %i(z' ok#t"w* L(,wa%i%i #"wnie+ z eska0
d#y '%okuj$(ej niep#zyja(ie%a w Spej#ajon wysa3 niezwo(znie
osie& ok#t"w! kt"#e pod wodz$ St#o&'i(,idesa! syna 4ioty
&osa! opu.(iy pop#zednio poste#unek i #uszyy w po-o) za
ok#ta&i B,a%kideusa! %e(z nie dopdziwszy i(, w#"(iy na
dawne &iejs(e* Wk#"t(e pote& u(,wa%i%i wysa3 jesz(ze
dwana.(ie ok#t"w pod wodz$ T#azyk%esa! kt"#e #"wnie+ za0
p#zestay '%okady* Siede& ok#t"w (,io(ki(,! kt"#e #aze& z ni0
&i o'%e-ay Spej#ajon! sp#owadzi%i z pow#ote& i znajduj$(y(,
si na ni(, niewo%nik"w o'da#zy%i wo%no.(i$! a wo%ny(, %udzi
uwizi%i* Wszystkie ok#ty wy(o6ane z '%okady zast$pi%i inny0
&i! kt"#e po.piesznie wyekwipowa%i i wysa%i na &iejs(e ta&0
ty(,5 ponadto za&ie#za%i wyposa+y3 t#zydzie.(i da%szy(, ok#0
t"w* Zapa 'y wie%ki i do wyp#awy p#ze(iw B,ios p#zy-otowy0
wano si -o#%iwie*
Ty&(zase& St#o&'i(,ides z o.&io&a ok#ta&i p#zy'ywa na
Sa&os* P#zy'#awszy ta& so'ie jeden ok#t sa&ijski! popyn$
na Teos i wezwa &ieszka)("w do za(,owania spokoju* W kie0
#unku Teos pyn$ te+ z B,ios B,a%kideus z dwudziesto&a t#ze0
&a ok#ta&i! a wy'#ze+e& posuwaa si pie(,ota k%adzo&e)0
ska i e#yt#ejska* 8a wie.3 o ty& St#o&'i(,ides wy(o6a si
i stan$ na kotwi(y na peny& &o#zu* Kiedy uj#za %i(zn$ 6%ot
nad(i$-aj$($ od st#ony B,ios! u(iek ku Sa&os! a 6%ota niep#zy0
ja(ie%ska #uszya w po.(i-* Tej(zy(y po(z$tkowo nie p#zyj%i
wojsk %$dowy(,! -dy jednak Ate)(zy(y u(iek%i! otwo#zono '#a0
&y* Pie(,ota zat#zy&aa si o(zekuj$(! a+ B,a%kideus w#"(i
z po.(i-u! on jednak tak du-o si nie pojawia! +e Tej(zy(y
sa&i w ko)(u z'u#zy%i &u#y &iasta z'udowane p#zez Ate)
(zyk"w od st#ony %$du5 po&a-aa i& w ty& -a#.3 'a#'a#zy)0
("w! kt"#a nadesza p#owadzona p#zez podwadne-o Tyssa6e#
nesowi Sta-esa*
B,a%kideus i A%ki'iades .(i-a%i St#o&'i(,idesa a+ do Sa&os!
nastpnie za. &a#yna#zy z ok#t"w pe%oponeski(, uz'#oi%i
i pozostawi%i na B,ios* Zao- ty(, ok#t"w zast$pi%i &a#yna0
#za&i (,io(ki&i! ponadto za. wyposa+y%i dwadzie.(ia inny(,
ok#t"w i popyn%i do Mi%etu! a'y wznie(i3 ta& 'unt* A%ki'ia0
des 'owie&! &aj$( stosunki z najwy'itniejszy&i Mi%ezyj(zyka0
&i! p#a-n$ p#ze(i$-n$3 Mi%et na swoj$ st#on jesz(ze p#zed
p#zy'y(ie& ok#t"w z Pe%oponezu! tak a'y (a$ zasu- &o+na
'yo p#zypisa3 B,ioto&! je&u sa&e&u! B,a%kideusowi i Endio
sowi! kt"#y -o wysa5 p#zy#zek 'owie& Endiosowi! +e wie%e
&iast ode#wie od Aten jedynie p#zy po&o(y B,iot"w i B,a%ki
deusa* P#zez wiksz$ (z.3 d#o-i pyn$( nie zauwa+eni p#zez
niep#zyja(ie%a! wyp#zedzaj$ nie(o St#o&'i(,idesa i T#azykiesa!
kt"#y z dwunasto&a ok#ta&i nad(i$-n$ z Aten i #"wnie+ '#a
udzia w po.(i-u* P#zy'ywszy do Mi%etu wywouj$ ta& po0
wstanie* Ate)(zy(y nadpyn%i tu+ za ni&i na dziewitnastu
ok#ta(,5 wo'e( te-o! +e Mi%ezyj(zy(y i(, nie wpu.(i%i! za#zu0
(i%i kotwi( koo po'%iskiej wyspy Dade* Za#az po ode#waniu
si Mi%ezyj(zyk"w od Aten zawa#ty zosta za sp#aw$ Tyssa
6e#nesa i B,a%kideusa pie#wszy sojusz Da(ede&o)(zyk"w z k#"0
%e& Pe#s"w* T#e.3 je-o 'ya nastpuj$(a9
EDa(ede&o)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y zawa#%i z k#"%e&
i Tyssa6e#nese& p#zy&ie#ze na nastpuj$(y(, wa#unka(,9
wszystkie zie&ie i wszystkie &iasta! jakie k#"% Pe#sji posiada
i jakie p#zedte& posiada%i je-o p#zodkowie! na%e+e3 &aj$ do
k#"%a* K#"% i Da(ede&o)(zy(y o#az i(, sp#zy&ie#ze)(y wsp"%0
ny&i sia&i p#zeszkodz$ Ate)(zyko& w po'ie#aniu z ty(,
&iast pienidzy (zy te+ inny(, .wiad(ze)! jakie z ni(, po0
p#zednio wpyway* Wojn p#ze(iw Ate)(zyko& 'd$ p#owa0
dzi3 wsp"%ny&i sia&i k#"% i Da(ede&o)(zy(y o#az i(, sp#zy0
&ie#ze)(y5 ani k#"%owi! ani Da(ede&o)(zyko& i i(, sp#zy&ie0
#ze)(o& nie wo%no zaw#ze3 od#'ne-o pokoju z Ate)(zyka&i!
(,y'a +e tak postanowi$ o'ie ukadaj$(e si st#ony* =e.%i'y
kto. z'untowa si p#ze(iw k#"%owi! zostanie uznany za nie0
p#zyja(ie%a tak+e p#zez Da(ede&o)(zyk"w i i(, sp#zy&ie#ze)0
("w* A je.%i'y kto. z'untowa si p#ze(iw Da(ede&o)(zyko&
i i(, sp#zy&ie#ze)(o&! zostanie uznany za niep#zyja(ie%a p#zez
k#"%a*I
Takie to 'yo p#zy&ie#ze* Za#az pote& B,io(i o'sadzi%i zao0
-$ dziesi3 nowy(, ok#t"w i popyn%i do Anai! a'y si do0
wiedzie3 (ze-o. o wypadka(, w Mi%e(ie! a #"wno(ze.nie wznie0
(i3 'unt w inny(, &iasta(,* Powiado&ieni p#zez B,a%kideusa!
+e %$de& nad(i$-a z wojskie& A&o#-es i +e powinni z pow#o0
te& odpyn$3! uda%i si do 4ios /ie#o,* Tu spotykaj$ szesna.(ie
ok#t"w pod wodz$ 4io&edonta! kt"#y pyn$ z Aten wy#u0
szywszy jesz(ze p"1niej ni+ T#azyk%es* 8a widok tej eskad#y
u(iek%i9 jeden ok#t do E6ezu! pozostae w st#on Teos* Bzte#y
ok#ty! kt"#y(, zao-a zdoaa u(ie( na %$d! dostay si puste
w #(e Ate)(zyk"w5 #eszta ok#t"w s(,#onia si do &iasta
Teos* Ate)(zy(y odpyn%i na Sa&os! B,io(i za. p#zy po&o(y
#eszty 6%oty i wojska %$dowe-o wywoa%i powstanie w De'edos!
a pote& w /aj#aj* 8astpnie za#"wno 6%ota jak i wojsko %$do0
we w#"(iy do do&u*
W ty& sa&y& &niej wi(ej (zasie dwadzie.(ia ok#t"w pe%o
poneski(, w Spej#ajon :ty(, sa&y(,! kt"#e p#zedte& .(i-aa
i '%okowaa #"wna i& %i(ze'nie eskad#a ate)ska; wypywa nie0
spodziewanie i wy-#awszy 'itw &o#sk$ 'ie#ze do niewo%i (zte0
#y ok#ty ate)skie* 8astpnie odpyn$wszy do Ken(,#ei ok#ty
pe%oponeskie ponownie p#zy-otowuj$ si do wyp#awy na B,ios
i do =onii* W (,a#akte#ze naua#(,y p#zy'y do ni(, wtedy
z Da(ede&onu Astio(,os! kt"#y o'j$ ju+ w"w(zas na(ze%ne do0
w"dztwo nad (a$ 6%ot$* Po wy(o6aniu si pie(,oty z Teos zja0
wi si ta& z wojskie& sa& Tyssa6e#nes* Z'u#zy #eszt ta&0
tejszy(, 6o#ty6ika(ji i wy(o6a si* 8iedu-o pote& zjawi si
w Teos 4io&edont z dziesi(io&a ok#ta&i ate)ski&i i zawa#
z Tej(zyka&i ukad! na &o(y kt"#e-o zo'owi$za%i si wpu.(i3
Ate)(zyk"w* 4io&edont popyn$ #"wnie+ p#ze(iw /aj#aj
i (,(ia wzi$3 &iasto sztu#&e&! a%e ni( nie osi$-n$ i odpyn$*
W ty& sa&y& (zasie wy'u(,o na Sa&os powstanie %udu
p#ze(iw &o+nowad(o&* 4okonao si to za sp#aw$ Ate)(zyk"w!
kt"#zy sta%i ta& z t#ze&a ok#ta&i* Dud sa&ijski za&o#dowa
o-"e& dwustu &o+nowad("w! a (zte#ystu skaza na wy-nanie*
Zie&ie i(, i do&y #ozdzie%i &idzy sie'ie* Ate)(zy(y p#zy0
zna%i Sa&ij(zyko& autono&i! uwa+aj$( i(, odt$d za -odny(,
zau6ania* 7d tej (,wi%i #z$dzi%i w &ie.(ie de&ok#a(i* 8ie p#zy0
zna%i oni +adny(, p#aw wa.(i(ie%o& zie&ski& i niko&u z %udu
nie wo%no 'yo zawie#a3 z ni&i zwi$zk"w &a+e)ski(,*
Te-o sa&e-o %ata! z ty& sa&y& (o na po(z$tku zapae&!
zna(zne oddziay B,iot"w nie (zekaj$( na Pe%oponezyj(zyk"w
zjawiaj$ si w inny(, &iasta(,! a'y nakoni3 je do 'untu
i w ten spos"' jak najwiksz$ %i(z' pa)stw o'j$3 wsp"%ny&
nie'ezpie(ze)stwe&* Stosownie do zapowiedzi Da(ede&o)(zy0
k"w! +e naj'%i+sza ekspedy(ja wy#uszy na Des'os! a sta&t$d na
/e%%espont! B,io(i wyp#awiaj$ si w si%e t#zynastu ok#t"w na
Des'os! #"wno(ze.nie za. pie(,ota Pe%oponezyj(zyk"w i ta&0
tejszy(, sp#zy&ie#ze)("w posuwa si w kie#unku K%adzo&enaj
i Ki&e5 pie(,ot$ dowodzi Spa#tiata Eua%as! a 6%ot$ pe#iojk 4ej
niadas* A%ota zawija najpie#w do Mety&ny i wznie(a ta& 'unt5
ta& te+ zostaj$ (zte#y ok#ty! #eszta za. wywouje powstanie
w Mity%enie*
8aua#(,a %a(ede&o)ski Astio(,os pyn$( z (zte#e&a ok#ta0
&i! z-odnie z p%ane&! p#zy'ywa z Ken(,#ei na B,ios* T#ze(ie-o
dnia po je-o p#zy'y(iu dwadzie.(ia pi3 ok#t"w ate)ski(, po0
d$+a ku Des'os pod dow"dztwe& Deonta i 4io&edonta* Deont
z dziesi(io&a ok#ta&i wypyn$ z Aten po 4io&edon(ie! a'y
wz&o(ni3 je-o siy* Astio(,os wi(! do'#awszy so'ie jeden
ok#t (,io(ki! wy#usza jesz(ze te-o sa&e-o dnia wie(zo#e&
i #"wnie+ pynie na Des'os! a'y je.%i si uda! p#zyj.3 wyspie
z po&o($* P#zy'ywa do Pi##y! a sta&t$d nazajut#z do E#ezos*
Ta& dowiaduje si! +e Mity%ena zostaa wzita sztu#&e& p#zez
Ate)(zyk"w5 Ate)(zy(y! zjawiwszy si niespodziewanie! wpy0
n%i do po#tu! opanowa%i ok#ty (,io(kie i wy%$dowa%i* Zwy(i0
+ywszy stawiaj$(y(, op"#! zawadn%i &iaste&* Astio(,os do0
wiedzia si o ty& od E#ezyj(zyk"w i od zao-i ok#t"w (,io(
ki(, pozostawiony(, pop#zednio w Mety&nie* Po wzi(iu Mity
%eny wy(o6ay si sta&t$d pod wodz$ Eu'u%osa! w %i(z'ie t#ze(,!
-dy+ jeden wpad w #(e ate)skie* Astio(,os nie wyp#awi si
ju+ p#ze(iw Mity%enie! %e(z pod'u#zywszy E#ezyj(zyk"w uz'#oi
i(, i #aze& z ,op%ita&i ze swoi(, ok#t"w wysa d#o-$ %$do0
w$ do Antyssy i Mety&ny* Za dow"d( da i& Eteonikosa! sa&
za. uda si ta& ze swoj$ 6%ot$ i t#ze&a (,io(ki&i ok#ta&i d#o0
-$ &o#sk$! spodziewaj$( si! +e Mety&nij(zy(y na i(, widok
na'io#$ otu(,y i wyt#waj$ w 'un(ie* Kiedy jednak na Des'os
nat#a6i wszdzie na p#zeszkody! zaadowa swe wojsko i od0
na B,ios* R"wnie+ pie(,ota z ok#t"w! kt"#a &iaa wy0
p#awi3 si na /e%%espont! #ozesza si i pow#"(ia do do&"w*
P#zy'yo te+ pote& na B,ios sze.3 ok#t"w z eskad#y sp#zy0
&ie#zonej stoj$(ej w Ken(,#ei* Ate)(zy(y z pow#ote& p#zy0
w#"(i%i po#z$dek na Des'os i popyn$wszy da%ej zdo'y%i Po0
%i(,n 6o#ty6ikowan$ na %$dzie p#zez K%adzo&e)(zyk"w* K%a
dzo&e)(zyk"w p#zewie1%i z pow#ote& do &iasta na wyspie5 nie
p#zewie1%i jedynie sp#aw("w 'untu! (i 'owie& s(,#oni%i si do
4a6nus* I znowu K%adzo&enaj p#zeszo na st#on Ate)(zyk"w*
Te-o sa&e-o %ata Ate)(zy(y! (zatuj$(y z dwudziesto&a ok#0
ta&i na Dade nap#ze(iw Mi%etu! naje+d+aj$ na Pano#&os w k#a0
ju &i%ezyjski& i za'ijaj$ ta& dow"d( %a(ede&o)skie-o B,a%
kideusa! kt"#y z niewie%ki& oddziae& wyszed i& nap#ze(iw*
W t#zy dni p"1niej p#zypyn%i powt"#nie i postawi%i po&nik
zwy(istwa! kt"#y jednak zosta p#zez Mi%ezyj(zyk"w z'u#zony!
poniewa+ Ate)(zy(y ustawi%i -o nie opanowawszy tej zie&i*
Ty&(zase& Deont i 4io&edont z 6%ot$ ate)sk$ z Des'os to(zy%i
wojn &o#sk$ z B,iota&i #o'i$( wypady z wysp 7jnussaj poo0
+ony(, nap#ze(iw B,ios! a tak+e z Sydussy i Pte%eon! dw"(,
6o#t"w %e+$(y(, w zie&i e#yt#ejskiej! o#az z Des'os5 zao-a i(,
ok#t"w skadaa si z ,op%it"w z p#zy&usowe-o po'o#u* Wy0
%$dowawszy w Ka#da&i%e i 2o%iskos zwy(i+y%i B,iot"w! kt"#zy
stawi%i i& op"#! wie%u i(, za'i%i i spustoszy%i ta&tejsze oko%i(e5
d#u-ie zwy(istwo odnie.%i pod Aanaj! t#ze(ie pod Deukonion*
Pote& ju+ B,io(i nie wy(,odzi%i p#ze(iw ni& w po%e! a Ate)0
(zy(y znisz(zy%i ten kwitn$(y k#aj! kt"#y od (zasu wojen pe#0
ski(, ni( nie u(ie#pia* 2o o i%e wie&! op#"(z Da(ede&o)(zyk"w
jedyni B,io(i u&ie%i $(zy3 powodzenie z #ozu&ny& u&ia#ko0
wanie&5 i& 'a#dziej wz#astao i(, pa)stwo! ty& 'a#dziej sta0
#a%i si je upo#z$dkowa3 i wz&o(ni3* A nawet je.%i to powstanie
B,iot"w wydaje si ko&u. nie(o %ekko&y.%ne! na%e+y pa&i0
ta3! +e odwa+y%i si na nie dopie#o wtedy! -dy pozyska%i %i(z0
ny(, i wyp#"'owany(, sp#zy&ie#ze)("w i -dy stwie#dzi%i! +e
sa&i Ate)(zy(y uwa+aj$ swoj$ sytua(j po katast#o6ie sy(y%ij0
skiej za 'a#dzo (i+k$* =e+e%i za. po&y%i%i si! -dy+ ni-dy nie
&o+na z -"#y p#zewidzie3 ko%ei %osu! to '$d ten dzie%i%i z wie%u
inny&i! kt"#zy #"wnie+ wie#zy%i w szy'ki upadek pot-i ate)0
skiej* 7'e(nie spy(,ano i(, z &o#za! a zie&i i(, p%$d#owano!
wo'e( (ze-o niekt"#zy o'ywate%e p#a-n%i podpo#z$dkowa3
&iasto Ate)(zyko&* A#(,ontowie dowiedziawszy si o ty& za0
(,owa%i spok"j! sp#owadzi%i jednak z E#yt#ei naua#(, Astio
(,osa z (zte#e&a ok#ta&i i ju+ to 'io#$( zakadnik"w! ju+ to
inny&i sposo'a&i sta#a%i si zapo'ie( za&a(,owi* Postpowa%i
w ty(, #ze(za(, z najwikszy& u&ia#e&* Taka 'ya sytua(ja
na B,ios*
Pod konie( te-o sa&e-o %ata na (zte#dziestu o.&iu ok#ta(,!
w.#"d kt"#y(, 'yy #"wnie+ t#anspo#tow(e! popyno z Aten
na Sa&os pod wodz$ A#yni(,osa! 7no&ak%esa i Ski#onidesa ty0
si$( pi(iuset ,op%it"w ate)ski(,! tysi$( ,op%it"w a#-iwski(,
:pi(iuset %ekkoz'#ojny& A#-iw(zyko& da%i 'owie& Ate)(zy(y
(i+kie uz'#ojenie; o#az tysi$( sp#zy&ie#ze)("w* P#zep#awi%i
si oni pod Mi%et i stan%i ta& o'oze&* P#ze(iw ni& wy#uszy%i
w po%e Mi%ezyj(zy(y w %i(z'ie o.&iuset ,op%it"w! Pe%oponezyj
(zy(y! kt"#zy p#zysz%i z B,a%kideuse&! naje&ne wojsko Tyssa
6e#nesa i sa& Tyssa6e#nes ze swoj$ jazd$* Sto(zy%i oni '"j
z Ate)(zyka&i i i(, sp#zy&ie#ze)(a&i* A#-iw(zy(y %ek(ewa+$(
p#ze(iwnika i s$dz$(! +e =o)(zy(y nie 'd$ i& &o-%i stawi3
opo#u! wysun%i si ze swoi& sk#zyde& nap#z"d i sz%i 'ezadnie*
Pokonani p#zez Mi%ezyj(zyk"w st#a(i%i nie &niej ni+ t#zystu %u0
dzi* Ate)(zy(y nato&iast zwy(i+y%i najp#z"d Pe%oponezyj(zy
k"w! a nastpnie od#zu(i%i 'a#'a#zy)("w i pozostay tu&5
z Mi%ezyj(zyka&i nie p#zyszo do sta#(ia! -dy+ (i po zwy(i0
stwie nad A#-iw(zyka&i! widz$( k%sk #eszty sp#zy&ie#zo0
ny(,! wy(o6a%i si do &iasta* Ate)(zy(y jako zwy(iz(y za0
j%i pozy(je pod sa&y& Mi%ete&* I tak si w tej 'itwie zo+yo!
+e po o'u st#ona(, =o)(zy(y po'i%i 4o#"w! Ate)(zy(y 'owie&
zwy(i+y%i stoj$(y(, nap#ze(iw Pe%oponezyj(zyk"w! Mi%ezyj0
(zy(y za. < A#-iw(zyk"w* Postawiwszy po&nik zwy(istwa
Ate)(zy(y p#zy-otowywa%i si do za'%okowania &iasta %e+$0
(e-o na &idzy&o#zu! uwa+a%i 'owie&! +e po opanowaniu Mi
%etu #eszta &iast atwo si i& podda*
Wtedy ju+ pod wie(z"# p#zy(,odzi wiado&o.3! +e %ada (,wi%a
pojawi si pi3dziesi$t pi3 ok#t"w pyn$(y(, z Sy(y%ii i Pe0
%oponezu* G"wnie 'owie& za sp#aw$ Sy#akuza)(zyka /e#&o
k#atesa! kt"#y twie#dzi! +e na%e+y p#zy(zyni3 si do ostate(z0
ne-o #oz-#o&ienia Ate)(zyk"w! p#zy'yo z Sy(y%ii dwadzie.(ia
ok#t"w sy#akuza)ski(, i dwa se%inun(kie! a do ni(, do$(zyy
si ok#ty z Pe%oponezu! kt"#e ta& wyposa+ono i kt"#e 'yy
ju+ -otowe do wyjazdu@ Da(ede&o)(zyk Te#y&enes &ia o'ie
te 6%oty dop#owadzi3 do naua#(,y Astio(,osa* 7k#ty te zawi0
ny najpie#w na wysp De#os %e+$($ nap#ze(iw Mi%etu* 8a0
stpnie dowiedziawszy si! +e Ate)(zy(y s$ pod Mi%ete&! po0
pyn%i sta&t$d do Zatoki =azyjskiej! a'y zdo'y3 dokadne
wiado&o.(i o sytua(ji w &ie.(ie* 7 p#ze'ie-u 'itwy dowiedzie%i
si z ust A%ki'iadesa! kt"#y p#zyje(,a konno do Tej(,iussy
w zie&i &i%ezyjskiej! -dzie wa.nie no(owa%i5 A%ki'iades '#a
udzia w 'itwie po st#onie Mi%ezyj(zyk"w i Tyssa6e#nesa* Za0
(,(a on Pe%oponezyj(zyk"w! a'y jak najszy'(iej udzie%i%i
Mi%etowi po&o(y i nie dopu.(i%i do za'%okowania &iasta! -dy+
ina(zej nie ty%ko st#a($ =onie! a%e w o-"%e p#ze-#aj$ (a$
sp#aw*
Pe%oponezyj(zy(y postanowi%i z '#zaskie& dnia #uszy3 na
po&o(* Ty&(zase& st#ate- ate)ski A#yni(,os &aj$( z De#os
do'#e in6o#&a(je o 6%o(ie niep#zyja(ie%skiej! w (,wi%i -dy inni
je-o ko%edzy za&ie#za%i stawi3 op"# i sto(zy3 'itw &o#sk$!
o.wiad(zy! +e ani on sa& te-o nie z#o'i! ani w &ia# &o+no.(i
nie pozwo%i na to niko&u inne&u* 2yo'y sza%e)stwe& na#a+a3
6%ot na nie'ezpie(ze)stwo kie#uj$( si 6aszywy& wstyde&!
'itw 'owie& 'dzie &o+na wyda3 p"1niej! kiedy ju+ dokadnie
usta%$ siy 6%oty niep#zyja(ie%skiej o#az wasnej i kiedy si do
tej 'itwy w spokoju! dostate(znie p#zy-otuj$* M"wi! +e nie
jest #ze(z$ ,anie'n$ d%a Ate)(zyk"w wy(o6a3 si z 6%ot$ pod
na(iskie& oko%i(zno.(i! a%e ,a)'$ 'yo'y ponie.3 k%sk*
Z#eszt$ na#a+$ pa)stwo nie ty%ko na wstyd! a%e i na najwiksze
nie'ezpie(ze)stwo5 (zy+ pa)stwo! kt"#e w o'%i(zu poniesiony(,
k%sk z t#ude& za%edwie! i to ty%ko po dokadny& p#zy-o0
towaniu i w sytua(ji p#zy&usowej! 'yo'y w stanie pie#wsze
z wasnej wo%i atakowa3! powinno sa&o na#a+a3 si na nie'ez0
pie(ze)stwo nie 'd$( do te-o z&uszoneF Radzi wie( A#yni
(,os za'#a3 jak najszy'(iej #anny(,! pie(,ot i sp#zt! jaki ze
so'$ p#zynie.%i! pozostawi3 za. up wojenny! a'y ok#ty 'yy
%ekkie! i odpyn$3 na Sa&os5 sta&t$d ju+! z-#o&adziwszy (a$
6%ot! 'd$ #o'i3 wypady stosownie do oko%i(zno.(i* P#zeko0
nawszy ko%e-"w wykona to i za#"wno wtedy jak i w inny(,
oko%i(zno.(ia(, okaza si (zowiekie& #ozu&ny&* W ten spo0
s"' Ate)(zy(y nie wyko#zystawszy w peni zwy(istwa za#az
wie(zo#e& odst$pi%i spod Mi%etu! A#-iw(zy(y za. znie(,(eni
niepowodzenie& odpyn%i z Sa&os do do&u*
Pe%oponezyj(zy(y wy#uszywszy z '#zaskie& dnia z Tej
(,iussy p#zy'ywaj$ do Mi%etu* Ta& pozostaj$ p#zez jeden
dzie)* 8astpne-o dnia! wzi$wszy jesz(ze owe ok#ty (,io(kie!
kt"#e pop#zednio pod wodz$ B,a%kideusa u(iekay p#zed Ate)0
(zyka&i! postanowi%i popyn$3 z pow#ote& do Tej(,iussy i za0
'#a3 pozostawiony ta& sp#zt* Po i(, p#zy'y(iu zjawi si
z wojskie& Tyssa6e#nes i na&"wi i(, do wyp#awy p#ze(iw
=azos! -dzie znajdowa si p#owadz$(y z ni& wojn A&o#-es*
Lde#zywszy niespodziewanie na =azos! -dzie wzito i(, za
6%ot ate)sk$! zdo'ywaj$ &iasto5 w ak(ji tej naj'a#dziej od0
zna(zy%i si Sy#akuza)(zy(y* Pe%oponezyj(zy(y wzi$wszy do
niewo%i A&o#-esa! nie.%u'ne-o syna Pissutnesa! kt"#y z'unto0
wa si p#ze(iw k#"%owi! wydaj$ -o Tyssa6e#nesowi! a'y ten!
je.%i ze(,(e! w &y.% #ozkazu dostawi -o do k#"%a* Miasto znisz0
(zy%i dosz(ztnie! a wojsko zdo'yo wie%e pienidzy5 'ya to
'owie& &iejs(owo.3 z dawien dawna 'o-ata* 8aje&nik"w
A&o#-esa wzi%i do sie'ie i nie wy#z$dzaj$( i& +adnej k#zyw0
dy w(ie%i%i do swe-o wojska! -dy+ wiksza i(, (z.3 po(,o0
dzia z Pe%oponezu5 &iasto z (a$ %udno.(i$ wo%n$ i niewo%n$
sp#zeda%i Tyssa6e#nesowi! 'io#$( od nie-o! jak si u&"wi%i! po
state#ze da#iuszowy& od -owy* 8astpnie wy(o6a%i si do Mi0
%etu* Peda#ytosa! syna Deonta! wysane-o p#zez Da(ede&o)
(zyk"w w (,a#akte#ze dow"d(y na B,ios! wyp#awiaj$ z na
je&nika&i A&o#-esa d#o-$ %$dow$ do E#yt#ei! a dow"dztwo
6%oty powie#zaj$ Ai%ipowi* Dato do'ie-o ko)(a*
8astpnej zi&y Tyssa6e#nes u&o(niwszy =azos p#zy'y do
Mi%etu i stosownie do p#zy#ze(zenia dane-o w Da(ede&onie
wypa(i zaodze wszystki(, ok#t"w +od &iesi(zny w wy0
soko.(i jednej atty(kiej d#a(,&y na -ow! p"1niej jednak! do
(zasu po#ozu&ienia si z k#"%e&! za&ie#za pa(i3 ty%ko po t#zy
o'o%e5 je.%i k#"% wy#azi sw$ z-od! p#zy#zek wypa(a3 pen$
d#a(,&* =ednak+e wo'e( p#otestu st#ate-a sy#akuza)skie-o
/e#&ok#atesa :Te#y&enes nie inte#esowa si sp#aw$ +odu!
-dy+ nie 'y naua#(,$! %e(z p#zy'y z ok#ta&i! 'y je p#zeka0
za3 Astio(,osowi; p#zyznano na ka+d$ -#up zo+on$ z pi(iu
ok#t"w nie(o wi(ej ni+ t#zy o'o%e na -ow* 8a ka+de 'o0
wie& pi3 ok#t"w wypa(a Tyssa6e#nes t#zy ta%enty5 tak+e
pozostae jednostki 6%oty! kt"#e nie &ie.(iy si w pi$tka(,!
opa(ane 'yy w ty& sa&y& stosunku*
Tej sa&ej zi&y p#zy'yo do Ate)(zyk"w na Sa&os nowy(,
t#zydzie.(i pi3 ok#t"w pod dow"dztwe& B,a#&inosa! St#o&
'i(,idesa i Eukte&ona! kt"#zy z-#o&adziwszy ok#ty z B,ios
i (a$ pozosta$ 6%ot postanowi%i d#o-$ %osowania podzie%i3
dow"dztwo &idzy sie'ie i jedn$ (z.3 6%oty p#zezna(zy3 do
pi%nowania Mi%etu! a d#u-$ #aze& z pie(,ot$ wysa3 na B,ios*
Tak te+ u(zyni%i* St#o&'i(,ides! 7no&ak%es i Eukte&on! kt"0
#y& to %ose& p#zypado w udzia%e! popyn%i na B,ios z t#zy0
dziesto&a ok#ta&i wioz$( na t#anspo#tow(a(, (z.3 z owe-o
tysi$(a ,op%it"w! kt"#zy '#a%i udzia w ekspedy(ji &i%ezyjskiej5
inni za. wodzowie pozosta%i z siede&dziesi(io&a (zte#e&a
ok#ta&i na Sa&os! opanowa%i &o#ze i #o'i%i wypady p#ze(iw
Mi%etowi*
Astio(,os! kt"#y na B,ios '#a wa.nie zakadnik"w! a'y si
za'ezpie(zy3 p#zed p%anowan$ zd#ad$! wst#zy&a t ak(j do0
wiedziawszy si o p#zy'y(iu ok#t"w Te#y&enesa i o %epszej
ju+ sytua(ji sp#zy&ie#zony(,* Wzi$wszy wi( dziesi3 ok#t"w
pe%oponeski(, i dziesi3 (,io(ki(, wypywa na &o#ze* Po nie0
udany& ude#zeniu na Pte%eon podpyn$ pod K%adzo&enaj
i wezwa znajduj$(y(, si ta& zwo%ennik"w ate)ski(,! a'y
p#zesied%i%i si do 4a6nus i p#zesz%i na je-o st#on5 do te-o
sa&e-o wzywa i(, zastp(a na&iestnika =onii! Ta&os* Wo'e(
od&owy p#zypu.(i sztu#& do &iasta! kt"#e nie 'yo u&o(0
nione! %e(z nie &"- -o zdo'y3* Ko#zystaj$( wi( z si%ne-o
wiat#u odpyn$ sa& do Aokai i Ki&e! pod(zas -dy #eszta je-o
ok#t"w popyna na %e+$(e nap#ze(iw K%adzo&enaj wyspy
Ma#atuss! Pe%e i 4#y&uss* Wskutek niepo&y.%ny(, wiat#"w
zat#zy&a%i si ta& p#zez osie& dni #a'uj$( i nisz(z$( zo+one
ta& &ienie K%adzo&e)(zyk"w! #eszt za. zaadowa%i na ok#ty
i odpyn%i do Astio(,osa do Aokai i Ki&e*
Pod(zas po'ytu Astio(,osa w Aokai i Ki&e p#zy'ywaj$ do
nie-o posowie Des'ij(zyk"w! kt"#zy zn"w (,(ie%i podnie.3
'unt* Astio(,os da si pozyska3! poniewa+ jednak Ko#yntyj
(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y nie &ie%i na to o(,oty z powodu
pop#zedniej po#a+ki! podni"s kotwi( i popyn$ ku B,ios*
7k#ty te po d#odze spotkaa 'u#za! tote+ p#zy'ywaj$ one
p"1niej na B,ios z #"+ny(, st#on* Peda#ytos! kt"#y w"w(zas
d#o-$ %$dow$ zd$+a z Mi%etu! stan$ w E#yt#ei i p#zep#awi
si z wojskie& na B,ios5 tutaj zasta zao- owy(, pi(iu ok#0
t"w w %i(z'ie pi(iuset +onie#zy! kt"#y& B,a%kideus da po0
p#zednio (i+kie uz'#ojenie* Wo'e( te-o! +e niekt"#zy Des'ij0
(zy(y donosi%i o za&ie#zony& 'un(ie na Des'os! Astio(,os
p#oponuje Peda#ytosowi i B,ioto&! +e'y wyp#awiwszy si
z 6%ot$ wywoa%i ta& powstanie* Twie#dzi! +e pozyskaj$ w ten
spos"' wiksz$ i%o.3 sp#zy&ie#ze)("w! a w ka+dy& #azie! na0
wet w wypadku niepowodzenia! osa'i$ Ate)(zyk"w* 8ie z-o0
dzono si jednak na to! a Peda#ytos o.wiad(zy! +e nie da &u
ok#t"w (,io(ki(,*
Astio(,os wzi$wszy ze so'$ pi3 ok#t"w ko#yn(ki(,! sz"sty
&e-a#yjski! si"d&y ,e#&io)ski o#az te ok#ty %ako)skie! z kt"0
#y&i pop#zednio p#zy'y! popyn$ do Mi%etu! a'y o'j$3 do0
w"dztwo nad (a$ 6%ot$* Wy#uszaj$( -#ozi B,ioto&! +e nie
p#zyjdzie i& ju+ z po&o($! je.%i -o zn"w 'd$ pot#ze'owa3*
P#zy'ywszy do Ko#ykos w zie&i e#yt#ejskiej! p#zeno(owa ta&*
R"wnie+ Ate)(zy(y pyn$( z wojskie& z Sa&os na B,ios za0
#zu(i%i kotwi( w tej sa&ej oko%i(y! tak +e ty%ko wz-"#ze dzie
%io i(, od niep#zyja(ie%a5 o'ie st#ony nie zauwa+yy si wza0
je&nie* Kiedy za. w no(y p#zyszed do Astio(,osa %ist od
Peda#ytosa! +e ja(y. je)(y e#yt#ejs(y zosta%i u&y.%nie w (e%u
dywe#sji wypusz(zeni z Sa&os i zjawi%i si w E#yt#ei! Astio(,os
od #azu ta& wy#uszy i o&a% +e nie wpad na Ate)(zyk"w*
Tak+e i Peda#ytos p#zep#awi si do nie-o i #aze& p#zep#owa0
dzi%i .%edztwo w sp#awie #zeko&y(, zd#aj("w* Sko#o si jednak
okazao! +e %udzie (i u+y%i jedynie podstpu! a'y wydo'y3 si
z niewo%i na Sa&os! uznano i(, za niewinny(,* Peda#ytos od0
je(,a na B,ios! Astio(,os za.! z-odnie z pie#wotny& p%ane&!
do Mi%etu*
W ty& ok#esie 6%ota ate)ska z Ko#ykos! opywaj$( p#zy%$0
dek! nat#a6ia koo A#-inon na t#zy wojenne ok#ty (,io(kie
i uj#zawszy je pusz(za si za ni&i w po.(i-* Wo'e( sza%ej$(ej
w ty& (zasie 'u#zy ok#ty (,io(kie z t#ude& (,#oni$ si do
po#tu! nato&iast t#zy ok#ty ate)skie! kt"#e najda%ej wypy0
ny! si%nie uszkodzone 'u#za zapdza w po'%i+e &iasta B,ios*
Zao-a i(, (z.(iowo dostaje si do niewo%i! (z.(iowo -inie5
#eszta ok#t"w ate)ski(, (,#oni si do po#tu zwane-o Aojnikus
u podn"+a -"#y Mi&as* Sta&t$d popyny one p"1niej na Des
'os i p#zy-otowyway si do o'%+enia*
Tej sa&ej zi&y Da(ede&o)(zyk /ippok#ates wypywa z Pe0
%oponezu z dziesi(io&a ok#ta&i tu#yjski&i! nad kt"#y&i
dow"dztwo sp#awowa 4o#ieus! syn 4ia-o#asa! i dwaj inni
wodzowie! o#az z jedny& ok#te& %ako)ski& i z jedny& sy0
#akuza)ski&* Z&ie#za on na wysp Knidos! kt"#a za sp#aw$
Tyssa6e#nesa ode#waa si od Ate)(zyk"w* Kiedy dowiedzie%i
si o ty& wodzowie pe%opones(y znajduj$(y si w Mi%e(ie! je0
dnej poowie ok#t"w kaza%i pi%nowa3 Knidos! d#u-iej za. po0
owie (zatowa3 koo T#iopion na statki ,and%owe pyn$(e
z E-iptu* T#iopion jest p#zy%$dkie& wy'ie-aj$(y& w &o#ze
z %$du knidyjskie-o5 stoi ta& .wi$tynia Apo%%ona* Gdy o ty&
wszystki& dowiedzie%i si Ate)(zy(y! wypyn%i z Sa&os
i wzi%i do niewo%i owe sze.3 ok#t"w pat#o%uj$(y(, koo T#io0
pion5 zaodze udao si z'ie(* Pote& podpyn%i Ate)(zy(y na
Knidos! ude#zy%i na nie u&o(nione &iasto i o&a% -o nie
zdo'y%i* 8azajut#z ponowi%i sztu#&! %e(z wo'e( te-o! +e Knidyj
(zy(y w (i$-u no(y %epiej p#zy-otowa%i si do o'#ony i +e
do$(zya si do ni(, zao-a! kt"#a z'ie-a z ok#t"w spod T#io0
pion! Ate)(zy(y nie &o-%i wy#z$dzi3 i& wikszej szkody*
st$pi%i wi( od &iasta i spustoszywszy k#aj knidyjski odpyn%i
na Sa&os*
W ty& (zasie! kiedy Astio(,os p#zy'y do Mi%etu w (e%u
o'j(ia dow"dztwa nad 6%ot$! Pe%oponezyj(zy(y &ie%i jesz(ze
w o'ozie wszystkie-o w '#"d* God wypa(ano w wysta#(zaj$0
(ej wysoko.(i! +onie#ze &ie%i &n"stwo pienidzy z#a'owany(,
w =azos! a Mi%ezyj(zy(y (,tnie ponosi%i (i+a#y wojny* Mi&o
to pie#wszy ukad zawa#ty p#zez B,a%kideusa z Tyssa6e#nese&
wydawa si Pe%oponezyj(zyko& niewysta#(zaj$(y i nie do.3
ko#zystny* 4%ate-o te+ jesz(ze za po'ytu Te#y&enesa zawa#%i
nowy5 t#e.3 je-o jest nastpuj$(a9
EDa(ede&o)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y zawie#aj$ z k#"%e&
4a#iusze&! syna&i k#"%ewski&i i Tyssa6e#nese& t#aktat p#zy0
ja1ni na nastpuj$(y(, wa#unka(,* K#aje i &iasta na%e+$(e do
k#"%a 4a#iusza a%'o je-o oj(a! a%'o je-o p#zodk"w nie 'd$
na#a+one ze st#ony Da(ede&o)(zyk"w i sp#zy&ie#ze)("w %a
(ede&o)ski(, ani na wojn! ani na +adn$ inn$ szkod i z &iast
ty(, ani Da(ede&o)(zy(y! ani sp#zy&ie#ze)(y %a(ede&o)s(y nie
'd$ .(i$-a3 +adny(, danin5 z d#u-iej st#ony Da(ede&o)0
(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y nie 'd$ na#a+eni ani na wojn!
ani na +adn$ inn$ szkod ze st#ony k#"%a 4a#iusza i je-o pod0
dany(,* =e.%i'y Da(ede&o)(zy(y %u' i(, sp#zy&ie#ze)(y po0
t#ze'owa%i (ze-o. od k#"%a a%'o k#"% od Da(ede&o)(zyk"w %u'
i(, sp#zy&ie#ze)("w! de(yzj w tej sp#awie powez&$ po
wsp"%ny& p#zyjazny& po#ozu&ieniu* 7'ie st#ony 'd$ wsp"%0
nie p#owadzi3 wojn p#ze(iwko Ate)(zyko& i i(, sp#zy&ie0
#ze)(o&5 tak+e pok"j zaw#$ o'ie st#ony wsp"%nie* Bae woj0
sko znajduj$(e si na te#yto#iu& k#"%ewski&! o i%e p#zy'yo
ta& na wezwanie k#"%a! 'dzie na je-o ut#zy&aniu* =e.%i'y
jedno z ty(, pa)stw! kt"#e zawa#y ukad z k#"%e&! zaatako0
wao zie&ie k#"%ewskie! wszystkie inne p#ze(iwstawi$ &u si
i w &ia# &o+no.(i po&a-a3 'd$ k#"%owi5 je.%i'y kto.
z k#aju k#"%ewskie-o a%'o z k#aj"w pod%e-y(, k#"%owi zaata0
kowa zie&ie Da(ede&o)(zyk"w a%'o i(, sp#zy&ie#ze)("w! k#"%
p#ze(iwstawi si te&u i w &ia# &o+no.(i 'dzie i& po0
&a-a*I
Po zawa#(iu te-o ukadu Te#y&enes p#zekaza ok#ty Astio0
(,osowi i na szy'ki& statku odpyn$* Ty&(zase& Ate)(zy(y
p#zep#awi%i si z wojskie& z Des'os na B,ios! a panuj$( na
%$dzie i na &o#zu! u&a(nia%i 4e%6inion! &iejs(owo.3 z natu#y
ju+ o'#onn$ od st#ony %$du! a ponadto posiadaj$($ po#ty i poo0
+on$ w niewie%kiej od%e-o.(i od &iasta B,ios* B,io(i! p#zy'i(i
ju+ + powodu pop#zedni(, po#a+ek! popad%i na do&ia# w we0
wnt#zne spo#y* G#up Tydeusa! syna =ona! skaza Peda#ytos
na .&ie#3 pod za#zute& sp#zyjania Ate)(zyko&! a #eszt o'y0
wate%i si$ z&uszono do podpo#z$dkowania si #z$do& o%i-a#0
(,i(zny&5 w &ie.(ie panowaa wzaje&na nieu6no.3* Tote+
B,io(i za(,owywa%i si 'ie#nie i ani i(, wasne siy! ani siy
naje&ny(, wojsk Peda#ytosa nie wydaway i& si wysta#(za0
j$(e do pokonania Ate)(zyk"w* Posa%i jednak+e do Mi%etu
p#osz$( Astio(,osa o po&o(* Sko#o ten od&"wi! Peda#ytos
wysa do Da(ede&onu %ist! w kt"#y& za#zu(a &u z'#odni(ze
postpowanie* Tak p#zedstawiaa si sytua(ja Ate)(zyk"w na
B,ios* 7k#ty ate)skie z Sa&os zapusz(zay si wp#awdzie pod
Mi%et! %e(z wo'e( te-o! +e 6%ota niep#zyja(ie%ska nie wypywaa
nap#ze(iw! znowu si odda%ay i nie wystpoway za(zepnie*
Tej sa&ej zi&y w (zasie p#zesi%enia dnia z no($ wypyno
z Pe%oponezu w kie#unku =onii pod wodz$ Spa#tiaty Antystene
sa dwadzie.(ia siede& ok#t"w wyposa+ony(, p#zez Da(ede&o)
(zyk"w na podstawie ukadu zawa#te-o p#zez ni(, z Ka%%i-ejto
se& z Me-a#y i Ty&a-o#ase& z Kidzykos! kt"#zy dziaa%i z #a0
&ienia Aa#na'adzosa* Raze& z t$ 6%ot$ wysa%i Da(ede&o)(zy(y
#"wnie+ jedenastu Spa#tiat"w! kt"#zy &ie%i 'y3 do#ad(a&i Astio0
(,osa! a w i(, %i(z'ie Di(,asa! syna A#kezy%aosa* Po p#zy'y(iu!
z-odnie t ot#zy&any& #ozkaze&! &ie%i oni wyda3 w Mi%e(ie za0
#z$dzenia! jakie uznaj$ za stosowne5 &ie%i #"wnie+ wedu- uzna0
nia wysa3 na /e%%espont do Aa#na'adzosa '$d1? wszystkie swoje
ok#ty! '$d1 wiksz$ %u' &niejsz$ i(, %i(z' i powie#zy3 nad
ni&i dow"dztwo K%ea#(,owi! synowi Ra&6iasa! kt"#y w#az z ni0
&i odpyn$* Mie%i #"wnie+! je.%i uznaj$ to za stosowne! poz'awi3
Astio(,osa -odno.(i naua#(,y i powie#zy3 j$ Antystenesowi5
Astio(,os 'owie& wskutek %istu Peda#ytosa sta si w Da(ede0
&onie podej#zany* 7t"+ ok#ty te wypyny z Ma%ei na pene
&o#ze i dota#y na Me%os* Ta& napotka%i dziesi3 ok#t"w ate)0
ski(,! z kt"#y(, t#zy! nie o'sadzone! zdo'y%i i spa%i%i* Pote& za.
z%$kszy si! +e ok#ty ate)skie! kt"#y& udao si u(ie( z Me%os!
powiado&i$ o ni(, 6%ot ate)sk$ na Sa&os! (o te+ istotnie si
stao! skie#owa%i si w st#on K#ety i ze wz-%d"w 'ezpie(ze)0
stwa nado+ywszy d#o-i zawin%i do Kaunos w Azji* Sta&t$d!
(zuj$( si ju+ 'ezpie(zni! wezwa%i 6%ot w Mi%e(ie! +e'y po ni(,
p#zypyna*
W ty& (zasie! (,o3 Astio(,os w(i$+ zw%eka! B,io(i i Peda0
#ytos #az po #az posyaj$ do nie-o pos"w z p#o.'$! +e'y jak
najspieszniej p#zyszed z (a$ sw$ 6%ot$ na po&o( o'%+ony&
i nie pat#zy o'ojtnie na to! +e najpot+niejsze ze sp#zy&ie0
#zony(, pa)stw jo)ski(, od(ite zostao od &o#za! a k#aj pu0
stoszony jest p#zez naje1d1(* 8a B,ios 'owie& znajdowaa si
du+a! a w sa&y& &ie.(ie najwiksza poza Da(ede&one& i%o.3
niewo%nik"w! kt"#y(, te+ wa.nie wskutek wie%kiej i(, %i(z'y
sz(ze-"%nie su#owo ka#ano za ka+de p#zestpstwo5 sko#o i& si
wydao! +e Ate)(zy(y do.3 &o(no si u6o#ty6ikowa%i! za(z%i
&asowo do ni(, u(ieka3* =ako o'znaj&ieni z te#ene&! wy#z$0
dza%i sz(ze-"%nie dotk%iwe szkody* B,io(i wi( +$da%i d%a sie0
'ie po&o(y! dop"ki jesz(ze 'yy widoki powodzenia i &o+%i0
wo.3 o'#ony! dop"ki 6o#ty6ika(je w 4e%6inion nie zostay wy0
ko)(zone i Ate)(zy(y nie oto(zy%i jesz(ze swe-o o'ozu i 6%oty
pot+niejszy&i u&o(nienia&i* Astio(,os! (,o(ia+ wo'e( po0
p#zedni(, swy(, po-#"+ek nie &ia o(,oty i& po&a-a3! wi0
dz$( zapa sp#zy&ie#ze)("w postanowi #uszy3 na po&o(*
Ty&(zase& z Kaunos nad(,odzi wiado&o.3 o p#zy'y(iu dwu0
dziestu sied&iu ok#t"w o#az do#ad("w %a(ede&o)ski(,* Astio0
(,os uznawszy! +e o'e(nie najwa+niejsz$ #ze(z$ jest sp#owa0
dzenie si%nej 6%oty! kt"#a 'y u&o(nia stanowisko pe%oponeskie
na &o#zu! o#az p#zywiezienie (ao do#ad("w %a(ede&o)ski(,!
kt"#zy p#zy'y%i! a'y -o kont#o%owa3! od #azu za#zu(i &y.%
o B,ios i popyn$ do Kaunos* Po d#odze wy%$dowa na &e#o
pijskiej Kos i z'u#zy do #eszty otwa#te &iasto! znisz(zone ju+
p#zedte& p#zez najsi%niejsze! jak da%eko pa&i3 %udzka si-a!
t#zsienie zie&i* Mieszka)(y &iasta s(,#oni%i si da%eko w -"#y5
wojsko Astio(,osa p#ze&ie#zao k#aj i '#ao zdo'y(z pusz(za0
j$( jedynie %udno.3 wo%n$* Z Kos p#zy'y Astio(,os no($ na
Knidos* Tutaj Knidyj(zy(y wy&o-%i na ni&! +e'y nie %$dowa!
%e(z od #azu pyn$ p#ze(iw dwudziestu ok#to& ate)ski&! kt"#e
pod wodz$ B,a#&inosa! jedne-o ze st#ate-"w z Sa&os! (zato0
way na dwadzie.(ia siede& ok#t"w pe%oponeski(, pyn$(y(,
z Pe%oponezu5 'yy to wa.nie ok#ty! po kt"#e pyn$ Astio0
(,os* Wiado&o.3 o ni(, wodzowie ate)s(y na Sa&os ot#zy&a%i
z Me%os5 B,a#&inos (zatowa wi( na nie w oko%i(a(, Sy&e!
B,a%ke i Rodos o#az na woda(, %ikijski(,5 wiedzia ju+ 'owie&!
+e znajduj$ si w Kaunos*
Astio(,os popyn$ od #azu w kie#unku Sy&e! p#a-n$( do0
pa.3 niep#zyja(ie%a -dzie. na peny& &o#zu! zani& si ten
o ni& dowie* Wskutek desz(zu i &-y ok#ty je-o #ozp#oszyy
si i '$kay w (ie&no.(i* Poniewa+ 6%ota nie pyna #aze&!
z '#zaskie& dnia Ate)(zy(y dost#ze-%i ty%ko jej %ewe sk#zydo!
pod(zas -dy #eszta k#$+ya jesz(ze koo wyspy* B,a#&inos
i Ate)(zy(y w si%e &niejszej ni+ dwadzie.(ia ok#t"w szy'ko
na(ie#aj$! p#zekonani! +e &aj$ do (zynienia ze statka&i z Kau0
nos! na kt"#e (zatowa%i* I od #azu zatopi%i t#zy ok#ty! a inne
uszkodzi%i5 p#zewa-a 'ya po i(, st#onie! kiedy niespodziewa0
nie zjawia si #eszta 6%oty i ok#$+ya i(, zewsz$d* Rzu(iwszy
si do u(ie(zki t#a($ sze.3 ok#t"w! #eszta (,#oni si na wysp
Teut%uss! a sta&t$d do /a%ika#nasu* Po ty(, wypadka(, Pe%o0
ponezyj(zy(y popyn%i na Knidos! po$(zy%i si ta& z dwu0
dziesto&a sied&io&a ok#ta&i z Kaunos i wypyn%i z (a$
6%ot$* Postawi%i po&nik zwy(istwa na Sy&e! a nastpnie w#"0
(i%i na Knidos*
Ate)(zy(y na Sa&os! dowiedziawszy si o tej 'itwie! wy#u0
szy%i z (a$ 6%ot$ z Sa&os na Sy&e! nie atakuj$( 6%oty niep#zy0
ja(ie%skiej koo Knidos ani nie 'd$( p#zez ni$ atakowani* Za0
'#awszy sp#zt ok#towy z Sy&e i napadszy na Do#y&y na
%$dzie stay&! odpyn%i na Sa&os* Baa 6%ota pe%oponeska 'ya
ju+ ze'#ana na Knidos! -dzie nap#awiano uszkodzone ok#ty*
=edenastu do#ad("w %a(ede&o)ski(, p#owadzio #oz&owy
z o'e(ny& ta& Tyssa6e#nese&5 k#ytykowa%i oni to! (o si i& nie
podo'ao w doty(,(zasowy(, dziaania(,! i #adzi%i nad taki&
sposo'e& p#owadzenia wojny! kt"#y 'y 'y naj%epszy i naj0
ko#zystniejszy d%a o'u st#on* 2a#dzo sz(ze-"ow$ ana%iz sy0
tua(ji p#zep#owadzi Di(,as* 7.wiad(zy on! +e ani pie#wszy
ukad B,a%kideusa! ani d#u-i Te#y&enesa nie jest do'#ze uo0
+ony5 wedu- nie-o niedopusz(za%n$ 'yo #ze(z$! +e'y k#"% pe#0
ski #o.(i so'ie p#etensje do panowania nad wszystki&i te#y0
to#ia&i! nad kt"#y&i on sa& i je-o p#zodkowie pop#zednio pa0
nowa%i5 w ten spos"' 'owie& dostay'y si znowu do niewo%i
wszystkie wyspy! Tessa%ia! Dok#owie i (aa G#e(ja a+ po 2eo(j!
a Da(ede&o)(zy(y za&iast p#zynie.3 wo%no.3 /e%%adzie! p#zy0
nie.%i'y jej ja#z&o pe#skie* Wzywa wi( do zawa#(ia %epiej
p#ze&y.%ane-o ukadu a%'o p#zynaj&niej do uniewa+nienia
istniej$(y(,! o.wiad(zaj$(! +e na taki(, wa#unka(, nie pot#ze0
'uj$ pienidzy na ut#zy&anie wojska* Tyssa6e#nes z o'u#ze0
nie& i -niewe& #ozsta si z ni&i nie podj$wszy +adnej de(yzji*
Pe%oponezyj(zy(y za&ie#za%i wyp#awi3 si na Rodos wszed0
szy ta& 'owie& w po#ozu&ienie z najwy'itniejszy&i o'ywa0
te%a&i! spodziewa%i si p#ze(i$-n$3 na swoj$ st#on wysp po0
t+n$! &aj$($ wie%k$ i%o.3 &a#yna#zy i wojska! a #"wno(ze.nie
s$dzi%i! +e &aj$( tak si%ne-o sp#zy&ie#ze)(a zdoaj$ ut#zy&a3
sw$ 6%ot nie p#osz$( Tyssa6e#nesa o pieni$dze* 7d #azu wi(!
tej sa&ej zi&y wypyn%i z Knidos i wy%$dowawszy najpie#w
w si%e dziewi3dziesi(iu (zte#e(, ok#t"w w Ka&i#os na Ro0
dos wywoa%i popo(, w.#"d %udno.(i nie wiedz$(ej ni( o uka0
da(,5 #zu(ia si ona do u(ie(zki! zwasz(za +e &iasto 'yo nie
o'wa#owane* 8astpnie zwoawszy t %udno.3 jak #"wnie+ %ud0
no.3 dw"(, inny(, &iast! Dindos i =e%izos! Da(ede&o)(zy(y
nakoni%i Rodyj(zyk"w do ode#wania si od Aten* Rodos p#ze0
szo na st#on Pe%oponezyj(zyk"w* Ate)(zy(y stoj$(y z 6%ot$
na Sa&os! dowiedziawszy si o ty& i p#a-n$( u'ie( wypadki!
od #azu wypyn%i i zjawi%i si na peny& &o#zu5 poniewa+
jednak sp"1ni%i si t#o(,! odpyn%i na #azie na B,a%ke! sta&0
t$d na Sa&os! p"1niej za. z B,a%ke! Kos i Sa&os #o'i%i wypady
p#ze(iw Rodos* Pe%oponezyj(zy(y .(i$-n%i od Rodyj(zyk"w su0
&e do(,odz$($ do t#zydziestu dw"(, ta%ent"w5 wy(i$-n$wszy
ok#ty na %$d p#ze'ywa%i na wyspie p#zez osie&dziesi$t dni nie
podej&uj$( +adny(, dziaa)*
W ty& (zasie! a nawet jesz(ze p#zed wyp#aw$ na Rodos! za0
szy nastpuj$(e wypadki* Po .&ie#(i B,a%kideusa i po 'itwie
pod Mi%ete& Da(ede&o)(zy(y za(z%i podej#zewa3 A%ki'ia0
desa* Kiedy z Da(ede&onu p#zyszed do Astio(,osa %ist z po0
%e(enie& za'i(ia A%ki'iadesa :poniewa+ nie ty%ko A-is 'y je-o
oso'isty& w#o-ie&! a%e w o-"%e za(zto &u nie dowie#za3;! A%
ki'iades p#ze#a+ony udaje si do Tyssa6e#nesa! po (zy&! jak
ty%ko &o+e! szkodzi sp#awo& Pe%oponezyj(zyk"w* =ako do#ad(a
Tyssa6e#nesa we wszystki(, sp#awa(,! po#adzi &u! +e'y o'0
(i$ +od! wypa(aj$( za&iast d#a(,&y atty(kiej ty%ko t#zy o'o%e!
i to nie#e-u%a#nie* 8a&awia Tyssa6e#nesa! 'y o.wiad(zy Pe%o
ponezyj(zyko&! +e Ate)(zy(y! kt"#zy od dawna 'ie-%i s$
w sp#awa(, 6%oty! pa($ swoi& &a#yna#zo& tak+e ty%ko po
t#zy o'o%e! a (zyni$ to nie ty%e z '#aku pienidzy! i%e po to!
+e'y &a#yna#ze &aj$( za du+o pienidzy nie dopusz(za%i si
wyk#o(ze) i nie t#woni%i i(, ze szkod$ d%a zd#owia! jak #"w0
nie+ d%ate-o! +e za%e-anie z +ode& jest naj%epszy& za'ezpie0
(zenie& p#zed deze#(j$5 #adzi te+ w d#odze p#zekupstwa uzy0
ska3 na to z-od t#ie#a#(,"w i st#ate-"w posz(ze-"%ny(,
pa)stw* Istotnie Tyssa6e#nesowi wszdzie si to udao* 8ie z-o0
dzi%i si jedynie Sy#akuza)(zy(y! kt"#y(, st#ate- /e#&ok#a
tes zap#otestowa p#ze(iw te&u w i&ieniu wszystki(, sp#zy0
&ie#ze)("w* Sa& A%ki'iades od#zu(i p#o.'y pa)stw o pieni$0
dze twie#dz$( w i&ieniu Tyssa6e#nesa! +e B,io(i s$ 'ez(ze%ni!
sko#o 'd$( naj'o-atsi z /e%%en"w i ko#zystaj$( z o'(ej po0
&o(y +$daj$! +e'y inni w o'#onie i(, wo%no.(i na#a+a%i nie
ty%ko +y(ie! a%e i pieni$dze5 (o si ty(zy inny(, pa)stw! twie#0
dzi! +e postpuj$ one niesp#awied%iwie! je.%i te#az! -dy idzie
o i(, wo%no.3! nie (,($ da3 tej sa&ej a%'o i wikszej su&y ni+
ta! jak$ p#zed powstanie& pa(iy Ate)(zyko&* P#zedkada!
+e osz(zdno.3 Tyssa6e#nesa p#owadz$(e-o wojn na wasny
koszt jest z#ozu&iaa! %e(z +e po ot#zy&aniu pienidzy od k#"%a
wypa(i on i& peny +od i odpowiednio wspo&o+e &iasta*
4o#adza te+ Tyssa6e#nesowi! +e'y nie .pieszy si z zako)0
(zenie& wojny! +e'y nie sp#owadza! jak za&ie#za! ok#t"w
6eni(ki(, ani nie ut#zy&ywa na +odzie wikszej i%o.(i G#e0
k"w! -dy+ w ten spos"' oddaje jednej st#onie panowanie na
%$dzie i &o#zu* Tyssa6e#nes powinien! zdanie& je-o! sta#a3 si
o ut#zy&anie #"wnowa-i &idzy o'ie&a st#ona&i! tak a'y k#"%
&"- zawsze p#ze(iwko st#onie d%a sie'ie niewy-odnej popie#a3
d#u-$ st#on* =e.%i za. panowanie na %$dzie i &o#zu znajdzie
si w #ka(, jednej st#ony! k#"% nie 'dzie &ia sp#zy&ie#ze)0
("w! p#zy kt"#y(, po&o(y &"-'y pokona3 zwy(iz("w! (,y'a
+e sa& ze(,(e podj$3 wa%k z wie%ki& nakade& koszt"w i nie0
'ezpie(ze)stw* 7 wie%e atwiej i 'ezpie(zniej 'dzie d%a nie-o!
je.%i /e%%enowie wynisz(z$ si wzaje&nie* Ko#zystniej 'dzie
#"wnie+! je+e%i k#"% podzie%i si panowanie& z Ate)(zyka&i!
-dy+ (i &niej inte#esuj$ si %$de& stay&! a i(, za&ie#zenia
i dziaania 'a#dziej odpowiadaj$ inte#eso& k#"%ewski&* Ate)
(zy(y 'owie& 'y%i'y -otowi wsp"dziaa3 z k#"%e&! +e'y zdo0
'y3 d%a sie'ie (z.3 &o#za! a d%a k#"%a &iasta -#e(kie %e+$(e
na je-o te#yto#iu&! Da(ede&o)(zy(y za. p#ze(iwnie! p#zy'y0
waj$ po to! +e'y je oswo'odzi3* 8ie jest te+ p#awdopodo'ne!
+e'y Da(ede&o)(zy(y! kt"#zy te#az oswo'adzaj$ jedny(, G#e0
k"w od d#u-i(,! nie ze(,(ie%i oswo'odzi3 i(, tak+e od 'a#'a0
#zy)("w! je.%i pokonaj$ Ate)(zyk"w* Radzi wi( Tyssa6e#ne
sowi! +e'y najpie#w sta#a si osa'i3 o'ie st#ony! a nastpnie!
nadwe#+ywszy jak naj'a#dziej pot- ate)sk$! poz'y si
z k#aju Pe%oponezyj(zyk"w* Istotnie te+ Tyssa6e#nes! o i%e to
&o+na wywnioskowa3 z je-o postpowania! takie wa.nie &ia
p%any* Zau6awszy 'owie& w zupeno.(i A%ki'iadesowi! kt"#e-o
uwa+a w ty(, sp#awa(, za do'#e-o do#ad(! nie#e-u%a#nie wy0
pa(a +od Pe%oponezyj(zyko& i nie pozwa%a i& sta(za3 'itew
&o#ski(,* Twie#dz$(! +e nadejd$ ok#ty 6eni(kie i +e w ten spo0
s"' osi$-n$ zupen$ p#zewa- na &o#zu! po-a#sza i(, sytua(j
i pa#a%i+owa si i(, 6%oty znajduj$(ej si w"w(zas u sz(zytu
#ozwoju* W o-"%e wykazywa tak &ao zainte#esowania d%a
wojny! +e niet#udno 'yo to zauwa+y3*
A%ki'iades za. dawa te #ady! -dy+ uwa+a je za naj%epsze
d%a k#"%a i Tyssa6e#nesa! u kt"#y(, p#ze'ywa w -o.(inie5 #"w0
no(ze.nie p#zy-otowywa so'ie w ten spos"' pow#"t do oj(zy0
zny* Wiedzia 'owie&! +e je.%i nie dop#owadzi Aten do upadku!
to kiedy. 'dzie &"- w#"(i3 do oj(zyzny za z-od$ wsp"o'y0
wate%i5 s$dzi za.! +e najatwiej 'dzie &"- to uzyska3! je.%i
dowiedz$ si o je-o do'#y(, stosunka(, z Tyssa6e#nese&* Tak
si te+ stao* Kiedy 'owie& +onie#ze ate)s(y na Sa&os dowie0
dzie%i si o wpywie! jaki A%ki'iades &ia na Tyssa6e#nesa!
a A%ki'iades po#ozu&ia si z najwy'itniejszy&i %ud1&i w woj0
sku i na&"wi i(,! +e'y da%i do z#ozu&ienia o%i-a#(,o&! i+
w #azie o'a%enia podej de&ok#a(ji! kt"#a -o wy-naa! i usta%e0
nia si #z$d"w o%i-a#(,i(zny(,! -ot"w jest pow#"(i3 do Aten
i pozyskawszy d%a Ate)(zyk"w p#zyja1) Tyssa6e#nesa p#zyj$3
udzia w #z$da(,! w"w(zas t#ie#a#(,owie ate)s(y na Sa&os
i wszys(y &o+niejsi o'ywate%e < po wikszej (z.(i sa&o#zut0
nie < z&ie#za3 za(z%i do o'a%enia de&ok#a(ji*
Ru(, ten za(z$ si najpie#w w o'ozie! a sta&t$d p#zeni"s
si do &iasta* Ki%ku Ate)(zyk"w p#zep#awio si z Sa&os i na0
wi$zao #oz&owy z A%ki'iadese&* A%ki'iades p#zy#zeka i& po0
zyska3 najpie#w p#zyja1) Tyssa6e#nesa! p"1niej za. i k#"%a!
o i%e o'a%$ ust#"j de&ok#aty(zny! a k#"% o'da#zy i(, dziki te0
&u wikszy& zau6anie&* Ate)(zy(y (i 'a#dzo %i(zy%i na to! +e
jako naj&o+niejsi o'ywate%e! na kt"#y(, spo(zywaj$ najwiksze
(i+a#y! dostan$ wadz w swe #(e i odnios$ zwy(istwo nad
p#ze(iwnika&i* P#zy'ywszy na Sa&os z-#o&adzi%i swoi(, p#zy0
ja(i" po%ity(zny(, i zawi$za%i sp#zysi+enie* Gosi%i jawnie!
+e je.%i ty%ko A%ki'iades w#"(i i poz'd$ si #z$d"w de&ok#a0
ty(zny(,! k#"% zostanie i(, p#zyja(ie%e& i 'dzie dawa pieni$0
dze* Wp#awdzie z po(z$tku tu& nie(,tnie pat#zy na te kno0
wania! &i&o to jednak za(,owywa spok"j %i(z$( na pieni$0
dze k#"%ewskie* P#zyw"d(y o%i-a#(,ii zaznajo&i%i %ud ze swy0
&i p%ana&i! a nastpnie zesz%i si powt"#nie i zap#osiwszy
zna(zn$ (z.3 swy(, zwo%ennik"w #ozpat#ywa%i p#opozy(je A%
ki'iadesa* Wszystki& wydaway si one ko#zystne i pewne* =e0
dynie A#yni(,osowi! kt"#y 'y wtedy jesz(ze st#ate-ie&! w zu0
peno.(i nie t#a6iy do p#zekonania5 wydawao &u si :tak
z#eszt$ 'yo nap#awd;! +e A%ki'iadesowi nie za%e+y 'a#dziej
na o%i-a#(,ii ni+ na de&ok#a(ji i +e ni( inne-o nie &a na (e%u
jak ty%ko to! a'y o'a%iwszy w jaki. spos"' istniej$(y po#z$dek
w pa)stwie! na wezwanie swy(, zwo%ennik"w pow#"(i3 do oj0
(zyzny5 uwa+a! +e p#zede wszystki& nie na%e+y dopu.(i3 do
spo#"w wewnt#zny(,* Wo'e( te-o! +e Pe%oponezyj(zy(y do0
#"wnuj$ Ate)(zyko& na &o#zu i t#zy&aj$ w swy& #ku wa+ne
&iasta na te#yto#iu& k#"%ewski&! nie s$dzi! 'y %e+ao w in0
te#esie k#"%a wi$za3 si z Ate)(zyka&i! kt"#y& nie wie#zy!
zwasz(za +e &o+e so'ie pozyska3 p#zyja1) Pe%oponezyj(zyk"w!
od kt"#y(, ni-dy ni( ze-o nie dozna* =e.%i idzie o pa)stwa
sp#zy&ie#zone! kt"#y& ze wz-%du na o'a%enie de&ok#a(ji
w Atena(, p#zy#ze(zone 'y ust#"j o%i-a#(,i(zny! o.wiad(zy! +e
do'#ze wie! i+ wo'e( takie-o a#-u&entu ani z'untowane pa)0
stwa nie p#zejd$ z pow#ote& na st#on Aten! ani te! kt"#e po0
zostay wie#ne! si%niej si z Atena&i nie zespo%$5 'ez wz-%du
'owie& na ust#"j! (zy to o%i-a#(,i(zny! (zy te+ de&ok#aty(zny!
p#zeo+$ one wo%no.3 nad niewo%* Pa)stwa te uwa+aj$! +e tak
zwani >pikni i do'#zy? nie &niej (i$+y3 i& 'd$ od de&ok#a0
t"w! sp#owadzaj$( na %ud niesz(z.(ia! z kt"#y(, (ze#pi$ naj0
wiksze ko#zy.(i5 +e #z$dy a#ystok#aty(zne pene s$ sa&owo%0
ny(, wy#ok"w i -watowny(, e-zeku(ji! pod(zas -dy de&o0
k#a(ja jest i(, u(ie(zk$! a posk#o&i(ie%k$ a#ystok#at"w* A#yni
(,os o.wiad(zy! +e wie dokadnie! i+ taka jest opinia pa)stw
opa#ta na do.wiad(zeniu! d%ate-o te+ zupenie nie podo'aj$ &u
si p#opozy(je A%ki'iadesa ani te (ae knowania*
Mi&o to u(zestni(y sp#zysi+enia z-odnie ze swoi& pie#wot0
ny& p#zekonanie& p#zyj%i p#ojekt i postanowi%i wysa3 do
Aten Pejzand#a i inny(,! a'y p#zep#owadzi%i #oz&owy w sp#a0
wie pow#otu A%ki'iadesa! o'a%enia de&ok#a(ji i pozyskania
p#zyja1ni Tyssa6e#nesa*
A#yni(,os wiedzia! +e sp#awa pow#otu A%ki'iadesa wypy0
nie i +e Ate)(zy(y odnios$ si do niej +y(z%iwie* 2oj$( si! +e'y
A%ki'iades po pow#o(ie nie ze&.(i si na ni& za je-o sowa
sp#ze(iwu! o'&y.%i nastpuj$(y podstp* Wysa do naua#(,y
%a(ede&o)skie-o Astio(,osa! kt"#y 'awi jesz(ze w"w(zas koo
Mi%etu! tajny %ist z doniesienie&! +e A%ki'iades dziaa na szko0
d Pe%oponezyj(zyk"w i sta#a si pozyska3 d%a Aten p#zyja1)
Tyssa6e#nesa5 poda tak+e inne sz(ze-"y i usp#awied%iwia si!
+e ze szkod$ swojej oj(zyzny wystpuje p#ze(iwko oso'iste&u
w#o-owi* Astio(,os jednak 'ynaj&niej nie &y.%a o uka#aniu
A%ki'iadesa! zwasz(za +e nie &"- -o ju+ atwo dosta3 w swoje
#(e* P#ze(iwnie! udaje si do nie-o i do Tyssa6e#nesa do Ma-0
nezji! podaje i& t#e.3 %istu z Sa&os i wszystko zd#adza* Di(z$(!
jak &"wiono! na oso'iste ko#zy.(i! (akowi(ie zap#zeda si
Tyssa6e#nesowi i wsp"dziaa z ni& za#"wno w tej sp#awie
jak i w inny(,5 d%ate-o te+ p#zedte& sa'o sp#ze(iwia si wy0
pa(aniu niepene-o +odu* A%ki'iades za. naty(,&iast powia0
da&ia dow"d("w na Sa&os o postpku A#yni(,osa i +$0
da je-o .&ie#(i* A#yni(,os! zaniepokojony ty& i na#a+ony
wskutek donosu na najwy+sze nie'ezpie(ze)stwo! wysya
do Astio(,osa d#u-i %ist! wy#zu(aj$( &u! +e nie za(,o0
wa dysk#e(ji! i o.wiad(zaj$(! +e -ot"w jest &u uatwi3
znisz(zenie (aej a#&ii ate)skiej na Sa&os* Podawa sz(ze-"0
owo! w jaki spos"' wo'e( '#aku u&o(nie) &o+na p#zypu.(i3
atak! i o.wiad(zy! +e nie &o+na &u '#a3 za ze! je.%i znajduj$(
si w nie'ezpie(ze)stwie +y(ia ka+de-o (zynu wo%i si dopu.(i3!
ni+ na#azi3 si na z-u' ze st#ony swoi(, najwikszy(, w#o0
-"w* Astio(,os donosi o ty& A%ki'iadesowi*
A#yni(,os za.! p#zej#zawszy zd#ad Astio(,osa i %ada (,wi%a
spodziewaj$( si w tej sp#awie %istu A%ki'iadesa! sa& postano0
wi up#zedzi3 wypadki* 7.wiad(za wi( wojsku! +e poniewa+
Sa&os jest nie u&o(nione! a w po#(ie znajduje si ty%ko (z.3
6%oty! niep#zyja(ie%e za&ie#zaj$ ude#zy3 na o'"z5 +e wie o ty&
dokadnie i +e na%e+y jak najszy'(iej u&o(ni3 Sa&os i sta3
w po-otowiu* Sp#awuj$( za. wtedy dow"dztwo! 'y w &o(y to
p#zep#owadzi3* Ate)(zy(y za'#a%i si wi( do p#a( 6o#ty6ika0
(yjny(, i w ten spos"' Sa&os! kt"#e i tak &iao 'y3 u&o(0
nione! zostao u&o(nione szy'(iej5 niedu-o pote& nadszed %ist
od A%ki'iadesa! donosz$(y o zd#adzie A#yni(,osa i o za&ie#zo0
ny& ataku niep#zyja(ie%a* =ednak+e A%ki'iades nie wz'udzi
ju+ zau6ania swy& %iste& i nie wy#z$dzi szkody A#yni(,osowi5
wp#ost p#ze(iwnie! donosz$( o ty& sa&y&! (o A#yni(,os!
wz&o(ni jesz(ze je-o auto#ytet* Lwa+ano! +e A%ki'iades (ze#0
pie swe in6o#&a(je od niep#zyja(i" i kie#uj$( si oso'ist$ nie0
nawi.(i$ oska#+a A#yni(,osa o zd#ad*
7d tej (,wi%i A%ki'iades sta#a si nakoni3 Tyssa6e#nesa do
p#zyja1ni z Ate)(zyka&i* Tyssa6e#nes 'a si wp#awdzie Pe%o0
ponezy je+yk"w &aj$(y(, 6%ot %i(zniejsz$ od ate)skiej! z d#u-iej
jednak st#ony &ia o(,ot da3 si w &ia# &o+no.(i p#zekona3
A%ki'iadesowi! zwasz(za +e od(zu niezadowo%enie! z jaki& Pe0
%oponezyj(zy(y na Knidos p#zyj%i ukad zawa#ty p#zez Te#y
&enesa5 'yo to w (zasie! kiedy znajdowa%i si jesz(ze na Ro0
dos* W powiedzeniu Di(,asa! +e nie &o+na z-odzi3 si na taki
tekst ukadu! w kt"#y& -wa#antowano 'y k#"%owi panowanie
nad &iasta&i! nad kt"#y&i kiedyko%wiek p#zedte& a%'o on sa&!
a%'o je-o p#zodkowie panowa%i! widzia Tyssa6e#nes potwie#0
dzenie pop#zedni(, s"w A%ki'iadesa! +e Da(ede&o)(zy(y p#a-0
n$ uwo%ni3 wszystkie &iasta -#e(kie* A%ki'iades &aj$( tak
wie%kie (e%e na oku z (a$ -o#%iwo.(i$ usiowa zjedna3 so'ie
Tyssa6e#nesa*
Ty&(zase& wysani z Sa&os posowie ate)s(y z Pejzand#e&
na (ze%e po p#zy'y(iu do Aten p#ze&awia%i do %udu* P#zyta0
(za%i naj'a#dziej istotne a#-u&enty! p#zede wszystki& za. ten!
+e p#zez sp#owadzenie A%ki'iadesa i z&ian ust#oju de&ok#a0
ty(zne-o Ate)(zy(y 'd$ &o-%i pozyska3 p#zyja1) k#"%a i zwy0
(i+y3 Pe%oponezyj(zyk"w* Wie%u jednak o'ywate%i sp#ze(i0
wiao si te&u w i&i de&ok#a(ji! w#o-owie A%ki'iadesa k#zy0
(ze%i! +e 1%e 'y to 'yo! -dy'y pow#"(i po-wa(iwszy p#awa!
a Eu&o%pidzi i Ke#ykowie@ powoywa%i si na sp#aw &iste0
#i"w! kt"#a 'ya p#zy(zyn$ je-o wy-nania! i 'o-"w wzywa%i
na .wiadk"w p#otestuj$( p#ze(iwko pow#otowi* Pejzande# na0
potkawszy na tak wie%ki op"# i o'u#zenie '#a ka+de-o z p#ze0
(iwnik"w na 'ok i pyta -o! (zy widzi jak$. inn$ d#o- #atunku
d%a pa)stwa! sko#o Pe%oponezyj(zy(y &aj$ nie &niejsz$ ni+
Ate)(zy(y i%o.3 ok#t"w na &o#zu! a wiksz$ i%o.3 sp#zy&ie0
#ze)("w* Wo'e( te-o! +e k#"% i Tyssa6e#nes dosta#(zaj$ i& pie0
nidzy! Ate)(zy(y za. pienidzy nie posiadaj$! jedyny& wyj0
.(ie& 'yo'y nakoni3 k#"%a! a'y p#zeszed na st#on Aten*
Kiedy za. zapytywani odpowiada%i! +e nie widz$ inne-o #a0
tunku! wtedy ju+ 'ez o-#"dek tak do ni(, &"wi9 ETe-o nie da
si w +aden spos"' osi$-n$3! (,y'a +e 'dzie&y p#owadzi3
#ozu&niejsz$ po%ityk i powie#zy&y wadz o%i-a#(,o&! a'y
pozyska3 zau6anie k#"%a* W tej (,wi%i nie ty%e idzie o ust#"j!
(o o #atunek5 wszak p"1niej! -dy'y na& si (o. nie podo'ao!
'dzie&y jesz(ze &o-%i p#zep#owadzi3 z&iany* Musi&y sp#o0
wadzi3 A%ki'iadesa! kt"#y jest jedyny& (zowiekie& zdo%ny&
zapewni3 na& te ko#zy.(i*I
Dud! su(,aj$( te-o! z +yw$ nie(,(i$ odnosi si z po(z$tku
do sp#awy o%i-a#(,ii5 dokadnie jednak pou(zony p#zez Pejzand#a
o ty&! +e nie &a inne-o #atunku! p#zest#aszy si i w nadziei! +e
z&iana ta 'dzie (,wi%owa! ust$pi* L(,wa%ono! +e Pejzande#
w#az z dziesi(io&a inny&i &+a&i uda si do Tyssa6e#nesa
i A%ki'iadesa i zaw#ze ukady! jakie wydadz$ si i& najwa.(iw0
sze* Wo'e( te-o! +e Pejzande# o(ze#ni A#yni(,osa! %ud ode'#a
dow"dztwo A#yni(,osowi i je-o ko%edze Ski#onidesowi! a na i(,
&iejs(e wysa do 6%oty jako st#ate-"w 4io&edonta i Deonta*
7(ze#niaj$( A#yni(,osa! jako'y ten wyda =azos i A&o#-esa!
Pejzande# w isto(ie uwa+a! +e A#yni(,os 'dzie niewy-odny
pod(zas #okowa) z A%ki'iadese&* Pejzande# o'szed #"wnie+ ist0
niej$(e od dawna w &ie.(ie tajne zwi$zki! su+$(e wzaje&nej
po&o(y p#zy p#o(esa(, i wy'o#a(,! i wezwa je! a'y na#adziy
si i wsp"%ny&i sia&i o'a%iy de&ok#a(j* L#z$dziwszy wszyst0
ko tak! a'y zapo'ie( da%szej zwo(e! sa& z dziesi(io&a &+a&i
wy'ie#a si w d#o- do Tyssa6e#nesa*
Deont za. i 4io&edont p#zy'ywszy tej sa&ej zi&y do 6%oty
ate)skiej dokona%i ataku na Rodos* 2io#$ ta& do niewo%i wy0
(i$-nite na %$d ok#ty Pe%oponezyj(zyk"w* Wy%$dowawszy
i zwy(i+ywszy w 'itwie Rodyj(zyk"w! kt"#zy nadesz%i z od0
sie(z$! wy(o6a%i si na B,a%ke i ju+ #a(zej sta&t$d ni+ z Kos
p#owadzi%i da%sz$ wojn5 z B,a%ke &o-%i 'owie& atwiej o'se#0
wowa3 #u(,y 6%oty pe%oponeskiej* 8a Rodos p#zy'y tak+e od
Peda#ytosa z B,ios Dako)(zyk Kseno6antydas* 4oni"s on! +e
6o#ty6ika(je ate)skie zostay uko)(zone i +e sp#awa na B,ios
'dzie p#ze-#ana! je+e%i (aa 6%ota pe%oponeska nie nadejdzie
z odsie(z$* My.%ano wi( o po&o(y* Ty&(zase& Peda#ytos! ude0
#zywszy ze swoi& wojskie& naje&ny& i z (a$ si$ z'#ojn$
B,iot"w na u&o(nienia ate)skie wok" ok#t"w! zdo'ywa (z.3
6o#ty6ika(ji i (z.3 ok#t"w wy(i$-nity(, na %$d* Ate)(zy(y
nad'ie-aj$ jednak z po&o($ i z&uszaj$ do u(ie(zki B,iot"w5
wtedy ju+ ponosi k%sk tak+e #eszta wojska Peda#ytosa! a on
sa& -inie5 -inie #"wnie+ wie%u B,iot"w i wie%ka i%o.3 '#oni
dostaje si w #(e niep#zyja(ie%a*
7d tej (,wi%i B,io(i za&kni(i zosta%i od st#ony %$du i &o0
#za jesz(ze %epiej ni+ pop#zednio i w &ie.(ie zapanowa -"d*
Posowie za. ate)s(y z Pejzand#e& na (ze%e p#zy'ywaj$ do
Tyssa6e#nesa i p#owadz$ z ni& #oz&owy w sp#awie zawa#(ia
ukadu* Sa& A%ki'iades nie 'y zupenie pewny Tyssa6e#nesa!
kt"#y z'ytnio 'a si Pe%oponezyj(zyk"w i stosownie do po0
p#zedni(, #ad A%ki'iadesa p#a-n$ wzaje&ne-o osa'ienia o'u
st#on* Wo'e( te-o A%ki'iades postanowi dop#owadzi3 do ze#0
wania #okowa)! na&awiaj$( Tyssa6e#nesa do wysuni(ia wo0
'e( Ate)(zyk"w wy-"#owany(, +$da)* Wydaje &i si! +e
Tyssa6e#nes tak+e te-o p#a-n$* Tyssa6e#nes 'owie& 'a si
Da(ede&o)(zyk"w! A%ki'iades za. widz$(! +e Tyssa6e#nes i tak
nie zaw#ze ukadu! (,(ia zatai3 p#zed Ate)(zyka&i '#ak wpy0
wu na nie-o i wywoa3 w#a+enie! +e Tyssa6e#nes zosta pozy0
skany d%a sp#awy Aten i &a o(,ot na ukad! %e(z +e Ate)(zy(y
nie (,($ si z-odzi3 na odpowiednie d%a nie-o wa#unki* Tote+
A%ki'iades! p#ze&awiaj$( w i&ieniu o'e(ne-o p#zy ukada(,
Tyssa6e#nesa! z-asza takie p#etensje! +e (,o3 Ate)(zy(y z-a0
dza%i si na p#zewa+n$ i%o.3 je-o +$da)! w ko)(u jednak do0
p#owadzi%i do ze#wania ukad"w* G$da 'owie& oddania (aej
=onii! a nastpnie p#zy%e-y(, wysp i inny(, k#aj"w* Gdy Ate)0
(zy(y nie sp#ze(iwia%i si te&u! A%ki'iades na t#ze(i& ju+ ze0
'#aniu! w o'awie! +e (aa je-o 'ezsi%no.3 wyjdzie na jaw! wy0
sun$ w#esz(ie +$danie! +e'y Ate)(zy(y zezwo%i%i k#"%owi 'udo0
wa3 ok#ty! kt"#e w dowo%nej %i(z'ie i w dowo%ny& kie#unku
&o-y'y k#$+y3 wok" je-o posiado.(i* A%e te-o ju+ 'yo za
wie%e* Ate)(zy(y uznawszy te wa#unki za nie&o+%iwe do p#zy0
j(ia i uwa+aj$(! +e A%ki'iades i(, oszuka! o'u#zeni odesz%i
i odpyn%i na Sa&os*
Za#az po ty(, wypadka(,! jesz(ze tej sa&ej zi&y Tyssa6e#
#ies p#zy'ywa do Kaunos za&ie#zaj$( z pow#ote& sp#owadzi3
Pe%oponezyj(zyk"w do Mi%etu i je.%i si uda! zaw#ze3 z ni&i
jesz(ze jeden ukad! a'y &"( i& znowu dosta#(za3 +ywno.(i
i nie z#azi3 i(, so'ie zupenie* Dka si 'owie&! +e wskutek
'#aku +ywno.(i d%a tak %i(znej 6%oty zostan$ z&uszeni do 'itwy
z Ate)(zyka&i i ponios$ k%sk a%'o #ozpanoszy si w.#"d ni(,
deze#(ja i Ate)(zy(y 'ez nie-o sw"j (e% osi$-n$* 8aj'a#dziej
za. si o'awia! +e'y w poszukiwaniu +ywno.(i nie -#asowa%i
na %$dzie stay&* 2io#$( to wszystko pod uwa-! a p#zede
wszystki& p#a-n$( za(,owa3 #"wnowa- si &idzy /e%%ena&i!
wezwa do sie'ie Pe%oponezyj(zyk"w! zapewni i& dostaw
+ywno.(i i zawa# z ni&i t#ze(i ukad t#e.(i nastpuj$(ej9
EW t#zynasty& #oku panowania 4a#iusza! kiedy w Da(ede0
&onie e6o#e& 'y A%eksyppidas! w do%inie Meand#a zawa#ty
zosta &idzy Da(ede&o)(zyka&i i sp#zy&ie#ze)(a&i a Tyssa
6e#nese& i /ie#a&enese& o#az syna&i Aa#nakesa ukad w sp#a0
wa(, doty(z$(y(, k#"%a! Da(ede&o)(zyk"w i i(, sp#zy&ie#ze)0
("w* 2d$(y w posiadaniu k#"%a k#aj azjaty(ki jest wasno.(i$
k#"%a5 w sp#awa(, swoje-o k#aju nie(, k#"% podej&uje de(yzje!
jakie ze(,(e* Da(ede&o)(zy(y i i(, sp#zy&ie#ze)(y nie 'd$
podej&owa3 +adny(, k#ok"w niep#zyja(ie%ski(, p#ze(iwko k#a0
jowi k#"%ewskie&u ani k#"% nie 'dzie podej&owa +adny(,
k#ok"w niep#zyja(ie%ski(, p#ze(iwko k#ajo& Da(ede&o)(zy0
k"w i i(, sp#zy&ie#ze)("w* =e.%i'y za. kto. z Da(ede&o)(zy0
k"w a%'o i(, sp#zy&ie#ze)("w podj$ k#oki niep#zyja(ie%skie
p#ze(iwko k#ajowi k#"%ewskie&u! Da(ede&o)(zy(y i i(, sp#zy0
&ie#ze)(y p#ze(iwstawi$ si te&u* =e.%i'y za. kto. z k#aju
k#"%ewskie-o podj$ k#oki niep#zyja(ie%skie p#ze(iw Da(ede
&o)(zyko& a%'o i(, sp#zy&ie#ze)(o&! k#"% p#ze(iwstawi si
te&u* 7'e(nej 6%o(ie +ywno.(i 'dzie dosta#(za! z-odnie z uka0
de&! Tyssa6e#nes! dop"ki nie zjawi si 6%ota k#"%ewska5 od
(,wi%i p#zy'y(ia 6%oty k#"%ewskiej Da(ede&o)(zy(y i i(, sp#zy0
&ie#ze)(y! je.%i ze(,($! 'd$ &o-%i sa&i ut#zy&ywa3 sw$ 6%ot*
=e.%i za. ze(,($! +e'y j$ ut#zy&ywa Tyssa6e#nes! to Tyssa6e#0
nes 'dzie j$ ut#zy&ywa! jednak+e po zako)(zeniu wojny Da(e
de&o)(zy(y i sp#zy&ie#ze)(y zw#"($ Tyssa6e#nesowi wydan$
su&* Po p#zy'y(iu 6%oty k#"%ewskiej 6%ota Da(ede&o)(zyk"w
i i(, sp#zy&ie#ze)("w p#owadzi3 'dzie #aze& z 6%ot$ k#"%ew0
sk$ dziaania wojenne wedu- p%anu op#a(owane-o p#zez Tyssa
6e#nesa! Da(ede&o)(zyk"w i i(, sp#zy&ie#ze)("w* =e.%i za. ze0
(,($ zaw#ze3 pok"j z Ate)(zyka&i! to zaw#$ -o wsp"%nie*I
Taki wi( stan$ ukad* Po je-o zawa#(iu Tyssa6e#nes sta#a
si! z-odnie z u&ow$! sp#owadzi3 ok#ty 6eni(kie i speni3
wszystkie inne o'ietni(e5 p#a-n$! +e'y wszys(y widzie%i p#zy0
naj&niej je-o do'#$ wo%*
=u+ pod konie( zi&y 2eo(i zaj%i wskutek zd#ady 7#opos!
o'sadzone p#zez zao- ate)sk$* P#zyo+y%i do te-o #k niekt"0
#zy E#et#yj(zy(y i 7#opij(zy(y d$+$(y do ode#wania Eu'ei od
Aten5 jak du-o 'owie& poo+one nap#ze(iw E#et#ii 7#opos
znajdowao si w #ka(, Ate)(zyk"w! z natu#y #ze(zy &usiao
stanowi3 powa+ne nie'ezpie(ze)stwo d%a #eszty Eu'ei* Maj$(
wi( ju+ w #ka(, 7#opos p#zy'ywaj$ E#et#yj(zy(y na Rodos
i wzywaj$ Pe%oponezyj(zyk"w na Eu'e* Bi jednak &y.%e%i #a0
(zej o odsie(zy d%a B,ios! kt"#e znajdowao si w (i+kiej sy0
tua(ji! i podni"sszy kotwi( odpyn%i z Rodos* 8a wysoko.(i
T#iopion dost#ze-aj$ na peny& &o#zu ok#ty ate)skie pyn$(e
od st#ony B,a%ke* Wo'e( te-o! +e o'ie 6%oty nie wypyny
p#ze(iw so'ie! Ate)(zy(y p#zy'ywaj$ na Sa&os! Pe%oponezyj
(zy(y za. do Mi%etu widz$(! +e 'ez 'itwy &o#skiej nie uda si
ju+ p#zyj.3 z po&o($ B,ioto&* Zi&a do'ie-a ko)(a a w#az
z ni$ dwudziesty #ok tej wojny opisanej p#zez Tukidydesa*
8astpne-o za. #oku! za#az z po(z$tkie& wiosny! Spa#tiata
4e#ki%idas! kt"#e&u po%e(ono ode#wa3 od Aten ko%oni &i%e
zyjsk$ A'idos! wysany zosta z niewie%k$ i%o.(i$ wojska d#o-$
%$dow$ na /e%%espont* Poniewa+ Astio(,os (i$-%e nie &"- si
zde(ydowa3 na udzie%enie po&o(y B,ioto&! (i nkani '%okad$
&usie%i p#zyj$3 'itw &o#sk$* W (zasie! kiedy Astio(,os 'y
jesz(ze na Rodos! sp#owadzi%i do sie'ie z Mi%etu Spa#tiat Deon0
ta! kt"#y #aze& z Antystenese& p#zy'y jako je-o do#ad(a! 'y
o'j$3 dow"dztwo po .&ie#(i Peda#ytosa* Sp#owadzi%i #"wnie+
dwana.(ie ok#t"w z 6%oty st#ze-$(ej Mi%etu! w i(, %i(z'ie pi3
tu#yjski(,! (zte#y sy#akuza)skie! jeden anajski! jeden &i%ezyj
ski i jeden 'd$(y wasno.(i$ Deonta* B,io(i wysz%i z (a$ sw$
si$ z'#ojn$! zaj%i &o(n$ pozy(j i #"wno(ze.nie w si%e t#zy0
dziestu sze.(iu ok#t"w sto(zy%i 'itw z t#zydziesto&a dwo&a
ok#ta&i ate)ski&i5 wa%(zono za(i(ie! B,io(i i i(, sp#zy&ie0
#ze)(y nie ustpowa%i Ate)(zyko& i pod wie(z"# wy(o6a%i si
do &iasta*
Za#az po p#zy'y(iu 4e#ki%idasa d#o-$ %$dow$ z Mi%etu do
A'idos nad /e%%esponte& &iasto to p#ze(,odzi na st#on 4e#0
ki%idasa i Aa#na'adzosa! a w dwa dni p"1niej to sa&o dzieje
si z Da&psakos* St#o&'i(,ides! dowiedziawszy si o ty&! wy0
pyn$ szy'ko z B,ios z dwudziesto&a (zte#e&a ok#ta&i ate)0
ski&i! w.#"d kt"#y(, znajdoway si tak+e t#anspo#tow(e wio0
z$(e ,op%it"w! i zwy(i+ywszy w 'itwie Da&psa(e)(zyk"w! kt"0
#zy wysz%i &u nap#ze(iw! pie#wszy& sztu#&e& zdo'y nie
u&o(nione Da&psakos* Z#a'owawszy ta& &ienie #u(,o&e
i up#owadziwszy niewo%nik"w! wo%nej %udno.(i pozwo%i pozo0
sta3 w &ie.(ie! po (zy& uda si pod A'idos* Poniewa+ &iesz0
ka)(y nie (,(ie%i si podda3! a sztu#&e& nie &"- zdo'y3 &ia0
sta! popyn$ do p#ze(iw%e-e-o Sestos na B,e#sonezie! kt"#e
w"w(zas znajdowao si w #ka(, pe#ski(,! i zostawi ta& za0
o-! a'y pi%nowaa (ae-o /e%%espontu*
Ty&(zase& za#"wno B,io(i jak Pe%oponezyj(zy(y w Mi%e(ie
uzyska%i wiksz$ swo'od na &o#zu! a Astio(,os! dowiedziaw0
szy si o 'itwie &o#skiej i o ty&! +e St#o&'i(,ides odpyn$
z ok#ta&i < na'#a odwa-i* Z dwo&a ok#ta&i uda si na
B,ios! za'#a znajduj$(e si ta& ok#ty i z (a$ ju+ 6%ot$ po0
pyn$ ku Sa&os5 kiedy jednak Ate)(zy(y nie u6aj$( so'ie na0
wzaje& nie wypyn%i p#ze(iw nie&u! w#"(i z pow#ote& do Mi0
%etu* W ty& (zasie! a wa.(iwie jesz(ze p#zedte&! o'a%ony zosta
w Atena(, ust#"j de&ok#aty(zny* Mianowi(ie posowie z Pej0
zand#e& na (ze%e! w#"(iwszy od Tyssa6e#nesa na Sa&os! jesz(ze
'a#dziej u&o(ni%i w o'ozie pa#ti o%i-a#(,i(zn$! a #"wno(ze.nie
nakania%i &o+nowad("w sa&ijski(,! 'y p#"'owa%i z i(, po0
&o($ wp#owadzi3 u sie'ie o%i-a#(,i! &i&o +e p#zedte& w wa%0
ka(, wewnt#zny(, Sa&ij(zy(y sta#a%i si nie dopu.(i3 do tej
6o#&y #z$d"w* Ate)(zy(y na Sa&os! na#adzaj$( si &idzy so0
'$! postanowi%i A%ki'iadesa pozostawi3 na u'o(zu! poniewa+
sa& te-o p#a-n$! a tak+e d%ate-o! +e w pa)stwie o%i-a#(,i(z0
ny& nie 'y'y! on wy-odny* Sa&i za.! sko#o wzi%i ju+ to #y0
zyko na swoje 'a#ki! postanowi%i nada% #ze(z podt#zy&ywa3!
ene#-i(znie p#owadzi3 wojn o#az ,ojnie dosta#(za3 pienidzy
i wszystkie-o! (o pot#ze'a! z wasny(, p#ywatny(, zaso'"w!
-dy+ (,odzio ju+ te#az nie o (udz$! %e(z o i(, wasn$ sp#aw*
L&o(niwszy si w tej de(yzji! Pejzand#a i poow pos"w
posa%i do Aten z pou(zenie&! a'y ta& pi%nowa%i sp#awy! a po
d#odze w &iasta(, zawisy(, od Aten wp#owadzi%i ust#"j o%i0
-a#(,i(zny5 d#u-$ poow! ka+de-o kie#uj$( -dzie indziej! #o0
zesa%i do pozostay(, &iejs(owo.(i znajduj$(y(, si pod pano0
wanie& ate)ski&* 4iejt#e6esa! wy'#ane-o na dow"d( #ejonu
t#a(kie-o! a znajduj$(e-o si w"w(zas na B,ios! wysa%i z po0
%e(enie& o'j(ia dow"dztwa* 4iejt#e6es p#zy'ywszy na Tazos
o'a%i ta& ust#"j de&ok#aty(zny* Mniej wi(ej w dwa &ie0
si$(e po je-o odje1dzie Tazyj(zy(y za'#a%i si do u&o(nienia
swe-o &iasta! poniewa+ nie pot#ze'owa%i ust#oju a#ystok#a0
ty(zne-o z aski Ate)(zyk"w i z dnia na dzie) (zeka%i na uwo%0
nienie p#zez Da(ede&o)(zyk"w* Mianowi(ie e&i-#an(i tazyjs(y
wypdzeni p#zez Ate)(zyk"w 'awi%i u Pe%oponezyj(zyk"w i #a0
ze& ze swoi&i zwo%ennika&i w &ie.(ie sta#a%i si usi%nie
o sp#owadzenie 6%oty pe%oponeskiej i ode#wanie Tazos od Aten*
Dos da i& to! (ze-o naj'a#dziej p#a-n%i9 'ez na#a+ania si na
nie'ezpie(ze)stwo ot#zy&a%i ust#"j! jakie-o (,(ie%i! a %ud! kt"#y
&"- si te&u sp#ze(iwi3! zosta usunity od wadzy* Ate)0
(zy(y wp#owadzaj$( o%i-a#(,i na Tazos zupenie si p#ze%i(zy%i!
a zdaje &i si! +e p#ze%i(zy%i si tak+e w wie%u inny(, pod0
%e-y(, so'ie &iasta(,* Miasta te ot#zy&awszy 'owie& u&ia#0
kowany ust#"j i &o+no.3 'ezpie(zne-o dziaania! a nie (eni$(
so'ie pozo#nej sa&odzie%no.(i z #$k Ate)(zyk"w! poszy d#o-$
wiod$($ ku p#awdziwej wo%no.(i*
Pejzande#! pyn$( z posa&i! stosownie do postanowie) zno0
si w &iasta(, ust#oje de&ok#aty(zne! a z niekt"#y(, 'io#$(
nawet ,op%it"w jako swy(, sp#zy&ie#ze)("w! p#zy'y do Aten*
W Atena(, zastaj$ ju+ p#awie wszystko p#zy-otowane p#zez
swy(, p#zyja(i" po%ity(zny(,* 8iejaki And#ok%e$ jeden
z -"wny(, p#zyw"d("w de&ok#aty(zny(,! kt"#y nie-dy.
w nie&aej &ie#ze p#zy(zyni si do wy-nania A%ki'iadesa! -i0
nie sk#yto'"j(zo z #$k &odzie+y a#ystok#aty(znej* Za&o#do0
wano -o z dw"(, powod"w9 d%ate-o +e 'y p#zyw"d($ de&o0
k#at"w i d%ate-o +e (,(iano si p#zypodo'a3 A%ki'iadesowi! kt"0
#y &ia pow#"(i3 i pozyska3 d%a Aten p#zyja1) Tyssa6e#nesa*
W ten sa& sk#yto'"j(zy spos"' za&o#dowano tak+e #oz&aity(,
inny(, niewy-odny(, %udzi* P"1niej o-oszono w p#ze&y.%anej
&owie! +e nikt poza a#&i$ nie &a p#awa do pienidzy z kasy
pa)stwowej i +e #z$dy na%e+$ jedynie do ty(, pi(iu tysi(y
o'ywate%i! kt"#zy za#"wno oso'i.(ie jak i swoi& &aj$tkie&
&o-$ pa)stwu po&"(*
2y to o(zywi.(ie poz"# d%a z&y%enia %udu! -dy+ w ten spo0
s"' &ie%i doj.3 do wadzy zwo%enni(y p#zew#otu* Mi&o to %ud!
podo'nie jak i #ada %osowana zia#nka&i -#o(,u! s(,odzi si jak
dawniej na ze'#ania* 8ie podej&owano jednak +adnej de(yzji!
kt"#a 'y si nie podo'aa spiskow(o&* Z i(, -#ona po(,odzi%i
&"w(y! a tekst p#ze&"wie) 'y z -"#y uz-odniony* Pozosta%i
o'ywate%e nie p#ze&awia%i! zast#aszeni wie%k$ %i(z'$ spiskow0
("w* =e.%i si kto. nawet o.&ie%i sp#ze(iwi3! to -in$ p#zy
pie#wszej nada#zaj$(ej si sposo'no.(i5 sp#aw("w nie poszuki0
wano! a w #azie podej#zenia! sp#awy nie do(,odzono* Dud &i%0
(za! a 'y tak p#ze#a+ony! +e nawet &i%(z$( za zysk to so'ie
po(zytywa! je.%i unikn$ -watu* 7dwa- od'ie#ao p#zekona0
nie! +e spiskow("w jest wi(ej! ni+ i(, 'yo w #ze(zywisto.(i*
Lsta%i3 i(, %i(z' 'yo #ze(z$ nie&o+%iw$ za#"wno z powodu
wie%ko.(i &iasta jak i d%ate-o! +e posz(ze-"%ni o'ywate%e nie
zna%i si dostate(znie* Z te-o sa&e-o powodu nikt! &i&o o'u0
#zenia! nie &"- p#zed d#u-i& +a%i3 si na sw"j %os ani snu3
p%an"w ze&sty5 atwo 'owie& &"- t#a6i3 na nieznajo&e-o
a%'o na znajo&e-o! a%e niepewne-o* Wszys(y de&ok#a(i odno0
si%i si do sie'ie nieu6nie i jeden podej#zewa d#u-ie-o o wsp"0
udzia w spisku* Istotnie 'owie& '#a%i w ni& udzia0nawet ta0
(y! (o do kt"#y(, nikt 'y nie p#zypu.(i! +e stan$ po st#onie
o%i-a#(,"w* 7ni to p#zede wszystki& wywoa%i '#ak zau6ania
w onie st#onni(twa de&ok#aty(zne-o i ut#wa%aj$( %ud w wza0
je&nej nieu6no.(i naj'a#dziej wz&o-%i po(zu(ie 'ezpie(ze)stwa
u o%i-a#(,"w*
T sytua(j zasta%i posowie z Pejzand#e& na (ze%e i od #azu
zaj%i si dop#owadzenie& sp#awy do ko)(a* Zwoawszy z-#o0
&adzenie %udowe! postawi%i wniosek! +e na%e+y wy'#a3 dziesi0
(iu &+"w i upowa+ni3 i(, do spisania p#ojektu naj%epszej usta0
wy #z$dowej i p#zedo+enia -o z-#o&adzeniu na#odowe&u
w ozna(zony& te#&inie* Kiedy te#&in ten nadszed! wy'#ani
ko&isa#ze zwoa%i z-#o&adzenie %udowe na sz(zupej p#zest#zeni
.wite-o ok#-u Pozejdona w Ko%onos! w od%e-o.(i okoo dzie0
si(iu stadi"w od &iasta! i zap#oponowa%i jedynie! +e'y ka+de0
&u Ate)(zykowi wo%no 'yo wystpowa3 z jaki&ko%wiek ze0
(,(e wnioskie&5 nao+y%i #"wnie+ wysok$ ka# na ka+de-o! kto
'y wyst$pi p#ze(iw wnioskodaw(y (zy to ze ska#-$ o na#usze0
nie p#aw! (zy to w inny spos"'* Pote& ju+ (akie& jawnie
&"wiono! +e nie &o+na +adne-o stanowiska ani u#zdu o'sadza3
w doty(,(zasowy spos"'! +e na%e+y znie.3 wypaty z kasy pa)0
stwowej i wy'#a3 najpie#w pi(iu &+"w! kt"#zy 'y wy'#a%i
nastpny(, stu5 ka+dy z ni(, z ko%ei do'#a'y so'ie jesz(ze po
t#ze(,* Ty(, (zte#ystu &+"w &iao si uda3 na #atusz i &aj$(
nieo-#ani(zone peno&o(ni(twa wedu- naj%epszej wiedzy #z$0
dzi3 pa)stwe& o#az wedu- wasne-o uznania zwoywa3 z-#o0
&adzenie pi(iu tysi(y o'ywate%i*
Ty&! kt"#y wniosek ten postawi o#az -o#%iwie i jawnie p#zy0
(zyni si do o'a%enia ust#oju de&ok#aty(zne-o! 'y Pejzande#!
jednak+e ty&! kt"#y (ay p%an dziaania uo+y i od dawna
wszystko p#zy-otowa! 'y Anty6ont! (zowiek nie ustpuj$(y
dzie%no.(i$ niko&u ze wsp"(zesny(,! odzna(zaj$(y si .wiet0
ny& u&yse& i da#e& wy&owy* Poniewa+ &ia opini (zo0
wieka (,yt#e-o i nie 'udzi zau6ania Ate)(zyk"w! sa& nie wy0
stpowa p#zed %ude& ani te+ jawnie +adnej sp#awy pu'%i(znej*
nie podej&owa! %e(z ka+de&u! kto si do nie-o zw#"(i! do0
skona%e do#adza za#"wno w spo#a(, s$dowy(,! jak i w wyst$0
pienia(, p#zed z-#o&adzenie& %udowy&* Tak+e p"1niej! kiedy
sytua(ja si z&ienia i %ud o'a%i #z$dy Bzte#ystu! oska#+ony
o wsp"udzia w zawi$zywaniu spisku! wyst$pi w sp#awie
-a#dowej z najpikniejsz$ o'#on$! jak$ do &oi(, (zas"w w po0
do'ny(, sp#awa(, wy-oszono* R"wnie+ A#yni(,os! 'oj$( si
A%ki'iadesa i wiedz$(! +e "w zna je-o knowania z Astio(,ose&!
sta si naj-o#tszy& zwo%ennikie& o%i-a#(,"w i s$dzi! +e po
w#"t A%ki'iadesa p#zy #z$da(, o%i-a#(,i(zny(, jest &ao p#aw0
dopodo'ny* P#zyst$piwszy #az do o%i-a#(,ii pokaza! +e &o+na
'yo na nie-o %i(zy3 w nie'ezpie(ze)stwie* Pie#wszy w ty&
spisku antyde&ok#aty(zny& 'y #"wnie+ Te#a&enes! syn /a-0
nona! do'#y &"w(a i &$d#y (zowiek* W #ezu%ta(ie dzieo!
w kt"#y& '#ao udzia ty%u #ozu&ny(, %udzi! &usiao si o(zy0
wi.(ie uda3! (,o3 'yo t#udne5 t#udne za. 'yo d%ate-o! +e nie0
atwo 'yo poz'awi3 wo%no.(i %ud ate)ski! kt"#y &niej wi(ej
od stu %at! to jest od o'a%enia ty#anii! nie ty%ko niko-o nie
su(,a! %e(z du+ej ni+ p#zez poow te-o ok#esu p#zyzwy(zai
si panowa3 nad inny&i*
8a ze'#aniu nikt nie podni"s sp#ze(iwu i z-#o&adzeni po
u(,wa%eniu te-o wniosku #ozesz%i si* P"1niej wp#owadzono na
#atusz Bzte#ystu* Stao si to w nastpuj$(y spos"'* 7d (zasu
zaj(ia 4eke%ei p#zez niep#zyja(ie%a wszys(y Ate)(zy(y 'y%i
sta%e pod '#oni$! jedni na &u#a(,! inni na p%a("wka(,* W u&"0
wiony& dniu spiskow(y pozwo%i%i tak jak zwyk%e odda%i3 si
niewtaje&ni(zony&* Spiskow(o& zapowiedziano potaje&nie!
+e'y nie udawa%i si na &iejs(e z'i"#ki! %e(z stoj$( w pewnej
od%e-o.(i o(zekiwa%i wypadk"w! a w #azie p#"'y sp#ze(iwu
wyst$pi%i z'#ojnie* W.#"d ty(,! kt"#y& ten #ozkaz wydano!
znajdowa%i si tak+e And#yj(zy(y! Tenij(zy(y o#az t#zy tysi$(e
Ka#ystyj(zyk"w i ko%onist"w ate)ski(, osied%ony(, na Aj-inie!
kt"#y(, sp#owadzono w ty& (e%u i uz'#ojono* Gdy i(, #oz0
stawiono po &ie.(ie! p#zy'yo (zte#ystu spiskow("w! ka+dy
z uk#yty& szty%ete&! a z ni&i oddzia stu dwudziestu &ody(,
%udzi! kt"#y(, u+ywa%i! i%ek#o3 &iao doj.3 do #ko(zyn"w* Sta0
n$wszy na #atuszu p#zed #adny&i wy'#any&i pop#zednio %oso0
wanie& :%osowanie od'ywao si za po&o($ zia#nek -#o(,u;!
kaza%i i& po podj(iu po'o#"w wyj.3 z #atusza* Pieni$dze na%e0
+$(e si #adny& za pozostae dni p#zynie.%i spiskow(y ze so'$
i p#zy wyj.(iu i& wypa(i%i*
Gdy #adni 'ez sp#ze(iwu opu.(i%i #atusz! a #eszta o'ywate%i
nie zapo'ie-a za&a(,owi i za(,owaa spok"j! owy(, Bzte#ystu
wszedszy do #atusza wy%osowao spo.#"d sie'ie p#ytan"w i o'0
jo u#zdowanie odp#awiwszy wszystkie p#zepisane zwy(zaja0
&i (e#e&onie! o6ia#y i &od%itwy* 8astpnie z&ieni%i zasadni(zo
ustawy de&ok#aty(zne! nie odwouj$( jedynie wy-na)("w! a t'
ze wz-%du na A%ki'iadesa* W o-"%e zap#owadzi%i w pa)stwie
#z$dy si%nej #ki* 8iewie%k$ %i(z' %udzi! kt"#y(, wedu- i(,
&nie&ania %epiej 'yo usun$3! skaza%i na .&ie#3! inny(, wt#$0
(i%i do wizienia! niekt"#y(, wy-na%i* Wysa%i #"wnie+ pos"w
do k#"%a %a(ede&o)skie-o A-isa! p#ze'ywaj$(e-o w 4eke%ei!
z-aszaj$( -otowo.3 do ukad"w i wy#a+aj$( nadziej! +e p#aw0
dopodo'nie 'dzie wo%a #okowa3 z ni&i ni+ z niepewny&i de
&ok#ata&i*
A-is jednak nie &"- so'ie wyo'#azi3! +e w &ie.(ie panuje
spok"j i +e %ud tak atwo z#ezy-nowa z wo%no.(i! do kt"#ej od
dawien dawna p#zywyk* P#zekonany! +e w #azie pojawienia
si wikszej a#&ii niep#zyja(ie%skiej p#zyjdzie w Atena(, do
#oz#u(,"w! i nie wie#z$(! +e'y ju+ te#az nie 'yo w &ie.(ie
za&ieszek! w odpowiedzi danej Bzte#ystu ni( nie wspo&nia
o pokoju* Wezwawszy %i(zn$ a#&i z Pe%oponezu! wk#"t(e po0
te& zjawi si na jej (ze%e w#az z zao-$ 4eke%ei pod sa&y&i
&u#a&i Aten! w nadziei! +e a%'o Ate)(zy(y pod wpywe&
pie#wsze-o st#a(,u oka+$ si skonniejsi do ustpstw a%'o te+ <
-dy do nie'ezpie(ze)stwa zewnt#zne-o do$(z$ si jesz(ze we0
wnt#zne za&ieszki < od #azu w pie#wszy& sztu#&ie uda &u
si opanowa3 du-ie &u#y o-oo(one z zao-i* Kiedy jednak pod0
szed (akie& '%isko! okazao si! +e w Atena(, nie &a nawet
.%adu #oz#u(,"w* Wp#ost p#ze(iwnie! Ate)(zy(y wysa%i p#ze0
(iw nie&u jazd! (z.3 ,op%it"w i %ekkoz'#ojny(, u(znik"w!
za'i%i pewn$ %i(z' %udzi A-isa! kt"#zy si za da%eko zapdzi%i!
zdo'y%i sp#zt 'ojowy i zawadn%i zwoka&i po%e-y(,* A-is
zo#ientowawszy si wi( w sytua(ji wy(o6a wojsko* Sa& z po0
p#zedni$ zao-$ pozosta w 4eke%ei! p#zy'y$ za. a#&i po
ki%ku dnia(, odp#awi do do&u* P"1niej Rada Bzte#ystu nie
o&ieszkaa powt"#nie wyp#awi3 do nie-o pose%stwa! kt"#e p#zy0
j$ ju+ +y(z%iwiej* P#a-n$( zako)(zy3 wojn! wysa%i za je-o
#ad$ pose%stwo do Da(ede&onu w sp#awie zawa#(ia pokoju*
Wysa%i te+ do Sa&os dziesi(iu &+"w! kt"#zy &ie%i uspo0
koi3 a#&i i powiado&i3 j$! +e #z$dy o%i-a#(,i(zne ustanowiono
nie po to! 'y p#zynie.3 szkod pa)stwu i o'ywate%o&! %e(z po
to! 'y wsp"%ne i(, do'#o o(a%i3! i +e w #z$da(, ty(, 'ie#ze
udzia nie (zte#ystu! a%e pi3 tysi(y o'ywate%i5 &ie%i #"wnie+
wskaza3 na to! +e nawet p#zy na#ada(, nad najwa+niejszy&i
za-adnienia&i! doty(z$(y&i su+'y wojskowej i inny(, zaj3
poza o'#'e& &iasta! ni-dy dot$d nie z'ie#ao si pi3 tysi(y
o'ywate%i* Wysano ty(, pos"w naty(,&iast po o'j(iu wa0
dzy! udzie%iwszy i& odpowiedni(, wskaz"wek* 7'awiano si
'owie& te-o! (o si pote& #ze(zywi.(ie stao! +e &a#yna#ze nie
ze(,($ opowiedzie3 si po st#onie o%i-a#(,ii i +e Sa&os &o+e
si sta3 o-niskie& #u(,u! kt"#y sta&t$d p#ze#zu(i si do Aten
i o'a%i now$ Rad*
8a Sa&os p#zy-otowywano ju+ 'owie& p#zew#"t o%i-a#(,i(z0
ny! i to wa.nie w ty& sa&y& &niej wi(ej (zasie! kiedy za0
wi$za si spisek Bzte#ystu* 4e&ok#a(i sa&ijs(y! kt"#zy p#zed0
te& wystpowa%i p#ze(iw &o+nowad(o&! z&ieni%i p"1niej swe
zapat#ywania i za na&ow$ Pejzand#a! kt"#y ta& p#zy'y! o#az
Ate)(zyk"w znajduj$(y(, si na Sa&os zawi$za%i spisek w %i(z0
'ie &niej wi(ej t#zystu os"'! za&ie#zaj$( zaatakowa3 inny(,
o'ywate%i u(,odz$(y(, za de&ok#at"w* B,($( da3 dow"d wie#0
no.(i o%i-a#(,o&! p#zy po&o(y jedne-o ze st#ate-"w ate)ski(,!
B,a#&inosa i niekt"#y(, inny(, Ate)(zyk"w p#ze'ywaj$(y(,
na Sa&os za'ijaj$ oni niejakie-o /ipe#'o%osa z Aten! (zowieka
niewie%kiej wa#to.(i! wy-nane-o p#zez s$d sko#upkowy5 powo0
de& wy-nania nie 'ya o'awa p#zed je-o zdo%no.(ia&i (zy zna0
(zenie&! a%e podo.3 je-o (,a#akte#u i ,a)'a! jak$ p#zynosi
pa)stwu* P#zy po&o(y Ate)(zyk"w dokonywa%i oni jesz(ze in0
ny(, podo'ny(, (zyn"w i -otowi 'y%i zaatakowa3 de&ok#at"w*
4owiedziawszy si o ty&! de&ok#a(i donosz$ o knowania(, st#a0
te-o&! Deontowi i 4io&edontowi! kt"#zy oto(zeni sza(unkie&
%udu nie(,tnie odnosi%i si do o%i-a#(,ii! t#ie#a#sze T#azy'u%o
wi i niejakie&u T#azy%%osowi! kt"#y 'y pod"w(zas ,op%it$!
o#az wszystki& inny&! kt"#zy i(, zdanie& 'y%i najwikszy0
&i w#o-a&i spiskow("w5 p#osi%i i(,! +e'y nie pat#zy%i o'ojtnie
na i(, z-u' i na ode#wanie Sa&os od Aten! -dy+ jedynie dziki
Sa&os pa)stwo ate)skie ut#zy&ao si do tej (,wi%i* Bi za.!
usyszawszy te a#-u&enty! o'(,odzi%i wojsko i ka+de-o +onie0
#za z oso'na na&awia%i do opo#u* Ro'i%i to zwasz(za w.#"d
zao-i >Pa#ao.?! zo+onej z sa&y(, #odowity(, i wo%no u#o0
dzony(, Ate)(zyk"w! kt"#zy zawsze 'y%i p#ze(iwni o%i-a#(,ii!
nawet wtedy! -dy w Atena(, jesz(ze o niej nie &y.%ano5 Deont
i 4io&edont! i%ek#o3 opusz(za%i Sa&os! zawsze pozostawia%i i&
ki%ka ok#t"w st#a+ni(zy(,* Kiedy wi( owy(, t#zystu ude#zyo
na de&ok#at"w! wszys(y Ate)(zy(y! a p#zede wszystki& &a#y0
na#ze z >Pa#ao.?! p#zysz%i z po&o($ de&ok#ato& i dopo&o-%i
i& do zwy(istwa* Z owy(, t#zystu < t#zydziestu naj'a#dziej
winny(, za'ito! t#ze(, skazano na wy-nanie! #esz(ie za. da#o0
wano win! p#zyznaj$( i& nawet peni p#aw o'ywate%ski(,
w ust#oju de&ok#aty(zny&*
Sa&ij(zy(y i +onie#ze ate)s(y na Sa&os wyp#awiaj$ nastp0
nie do Aten ok#t >Pa#ao.?! a na ni& Ate)(zyka B,aj#easa!
syna A#(,est#atosa! kt"#y w ostatni(, wa%ka(, okaza swoj$
-o#%iwo.35 ni( jesz(ze nie wiedz$( o doj.(iu do wadzy (zte#y0
stu &+"w! po%e(i%i &u jak najszy'(iej donie.3 do Aten o ty&!
(o zaszo* Kiedy >Pa#ao.? p#zy'y na &iejs(e! z #ozkazu Ra0
dy Bzte#ystu zaa#esztowano naty(,&iast dwu a%'o t#ze(, (zon0
k"w zao-i! a pozostay& ode'#ano ok#t! zaadowano i(, na
inny t#anspo#towie( i kazano pi%nowa3 Eu'ei* B,aj#easowi! kt"0
#y uj#za! (o si dzieje! udao si jako. niepost#ze+enie wy0
&kn$3* W#"(iwszy na Sa&os donosi a#&ii o wszystki&! (o za0
szo w Atena(,5 wyo%'#zy&iaj$( wypadki &"wi! +e powsze(,0
nie stosuje si ta& ka# (,osty! +e nie wo%no sowe& odezwa3
si p#ze(iw #z$dowi! +e -wat zadaje si i(, +ono& i dzie(io&
i +e powsta p%an! 'y k#ewny(, wszystki(, +onie#zy na Sa&os!
kt"#zy ina(zej &y.%$ ni+ pa#tia #z$dz$(a! uwizi3! a w #azie
nieposusze)stwa +onie#zy < st#a(i3* Sze#zy #"wnie+ inne
z&y.%one wie.(i*
Gonie#ze wysu(,awszy te-o wszystkie-o &ie%i w pie#wszej
(,wi%i za&ia# ude#zy3 na p#zyw"d("w o%i-a#(,ii i pozostay(,
u(zestnik"w spisku* P"1niej jednak pod wpywe& %udzi u&ia#0
kowany(,5 kt"#zy zw#"(i%i i& uwa-! +e wo'e( '%isko.(i nie0
p#zyja(ie%a &o-$ taki& postpowanie& dop#owadzi3 do zupe0
nej katast#o6y! zanie(,a%i te-o za&ia#u* 8astpnie T#azy'u%!
syn Dikosa! o#az T#azy%%os < oni 'owie& 'y%i -"wny&i p#zy0
w"d(a&i te-o #u(,u < p#a-n$( ju+ (akie& jawnie wp#owa0
dzi3 de&ok#a(j! zwi$za%i +onie#zy! a zwasz(za ty(,! kt"#zy
'y%i za&ieszani w spisek o%i-a#(,i(zny! naju#o(zystsz$ p#zysi0
-$! +e wszys(y opowiedz$ si za de&ok#a(j$! +e 'd$ unika3
spo#"w! +e wojn z Pe%oponezyj(zyka&i p#owadzi3 'd$ z (a0
y& po.wi(enie&! +e (zte#ystu &+"w uwa+a3 'd$ za w#o-"w
i +e na +adne ukady z ni&i nie p"jd$* T sa&$ p#zysi- zo+y%i
wszys(y Sa&ij(zy(y zdo%ni do noszenia '#oni* W o-"%e +onie0
#ze ate)s(y i Sa&ij(zy(y zo'owi$za%i si dzie%i3 wsp"%nie
wszystkie nie'ezpie(ze)stwa uwa+aj$(! +e ani d%a jedny(,! ani
d%a d#u-i(, nie &a #atunku! 'o (zy zwy(i+$ o%i-a#(,owie
w Atena(,! (zy Pe%oponezyj(zy(y w Mi%e(ie! oni i tak z-in$*
Panowaa w ty& (zasie #ywa%iza(ja &idzy dwie&a pa#tia&i9
jedna (,(iaa z&usi3 Ateny do wp#owadzenia de&ok#a(ji! d#u0
-a a#&i do wp#owadzenia o%i-a#(,ii* Gonie#ze zwoa%i te+ na0
ty(,&iast z-#o&adzenie! na kt"#y& usun%i z dow"dztwa do0
ty(,(zasowy(, st#ate-"w i podej#zany(, t#ie#a#(,"w! a na i(,
&iejs(e wy'#a%i inny(,! w.#"d kt"#y(, znajdowa%i si T#azy'u%
i T#azy%%os* 4odawa%i so'ie nawzaie& otu(,y! a p#zede wszyst0
ki& uspokaja%i si (o do te-o! +e Ateny od ni(, odpady* M"0
wi%i! +e to ty%ko &niejszo.3 odesza! pod(zas -dy oni stanowi$
wikszo.3 i s$ si%niejsi* Poniewa+ 6%ota na%e+y do ni(,! z&usz$
pod%e-e Ateno& pa)stwa do pa(enia so'ie daniny! (o #"wnie
atwo da si p#zep#owadzi3 z Sa&os jak z Aten! Maj$( do dyspo0
zy(ji (a$ pot- Sa&os! kt"#e nie-dy.! pod(zas wojny z Ate0
na&i! o&a% +e nie ode'#ao Ateno& panowania na &o#zu! &o-$
tu nada%! tak jak doty(,(zas! stawia3 op"# niep#zyja(ie%owi*
M"wi%i! +e &aj$( ok#ty atwiej &o-$ posta#a3 si o .#odki
+ywno.(i ni+ &ieszka)(y Aten! +e dziki te&u! i+ zaj&uj$ na
Sa&os wysunit$ pozy(j! panuj$ nad wjazde& do Pi#eusu i +e
je.%i Ateny nie ze(,($ p#zyw#"(i3 dawne-o ust#oju po%ity(zne0
-o! &o-$ posun$3 si do te-o! +e za'%okuj$ &o#ze! pod(zas -dy
&ieszka)(y Aten i(, za'%okowa3 nie zdoaj$5 +e po&o( ze
st#ony &iasta w wojnie p#ze(iw niep#zyja(ie%owi jest niezna(zna
i niewie%e wa#ta i +e ni( nie st#a(i%i! -dy+ pa)stwo nie jest
w stanie udzie%i3 ani pienidzy! kt"#e +onie#ze sa&i so'ie zdo0
'ywaj$! ani do'#ej #ady! 'd$(ej jedyn$ wa#to.(i$! dziki kt"0
#ej pa)stwo -"#uje nad a#&i$5 +e &ieszka)(y Aten zawini%i
o'a%iwszy odziedzi(zone po p#zodka(, ustawy! +onie#ze nato0
&iast p,($ je za(,owa3 i sp#"'uj$ z&usi3 do te-o &ieszka)0
("w &iasta* Tak wi( a#&ia %epiej ni+ &ieszka)(y sto%i(y o#ien0
tuje si w ty&! (o jest do'#e d%a pa)stwa* Twie#dzi%i! +e A%ki
'iades! je.%i &u si zapewni 'ezpie(ze)stwo i pow#"t! (,tnie
dop#owadzi i(, do p#zy&ie#za z k#"%e&* A -dy'y wszystko za0
wiodo! najwa+niejsze jest to! +e stoi p#zed ni&i otwo#e& da%eki
.wiat! -dzie &aj$( tak$ 6%ot zna%e13 &o-$ nowy k#aj i nowe
&iasto*
Tak z'ie#aj$( si i podnosz$( wzaje&nie na du(,u! p#zep#o0
wadza%i jedno(ze.nie da%sze p#zy-otowania wojenne* 4ziesi(iu
pos"w wyp#awiony(, na Sa&os p#zez Rad Bzte#ystu! dowie0
dziawszy si na 4e%os o ty(, wypadka(,! zat#zy&ao si ta&
i nie poje(,ao da%ej*
W ty& sa&y& (zasie +onie#ze 6%oty pe%oponeskiej stoj$(ej
w Mi%e(ie uska#+a%i si -o.no &idzy so'$! +e Astio(,os i Tys
sa6e#nes p#owadz$ wszystko do z-u'y! +e Astio(,os nie (,(ia
sto(zy3 'itwy ani p#zedte&! kiedy &ie%i p#zewa-! a 6%ota Ate)
(zyk"w 'ya nie%i(zna! ani te#az! kiedy wedu- doniesie) Ate)
(zy(y k"($ si &idzy so'$! a 6%ota i(, jest #oz#zu(ona5 +e (ze0
kaj$( na ok#ty 6eni(kie Tyssa6e#nesa! kt"#e nie s$ ni(zy& in0
ny& jak u#ojenie& i w #ze(zywisto.(i nie istniej$! na#azi i(,
Astio(,os na zupen$ k%sk5 +e Tyssa6e#nes sa& ty(, ok#t"w
nie sp#owadza! a 6%ot pe%oponesk$ osa'ia wypa(aj$( +od nie0
#e-u%a#nie i nie w (ao.(i* Twie#dzi%i wi(! +e nie wo%no ju+
zw%eka3 i na%e+y sto(zy3 de(yduj$($ 'itw* 8ajwi(ej nastawa%i
na to Sy#akuza)(zy(y*
Sko#o tedy sp#zy&ie#ze)(y i Astio(,os dowiedzie%i si o ty(,
-osa(, i ot#zy&a%i wiado&o.3 o za'u#zenia(, na Sa&os! po0
stanowi%i na na#adzie wojennej sto(zy3 de(yduj$($ 'itw &o#0
sk$* Ruszywszy wi( z (a$ 6%ot$ w %i(z'ie stu dwunastu ok#
t"w i #ozkazawszy Mi%ezyj(zyko& uda3 si d#o-$ %$dow$ do
Mika%e! sa&i te+ ta& popyn%i* Ate)(zy(y z 6%ot$ sa&ijsk$
w %i(z'ie osie&dziesi(iu dw"(, ok#t"w sta%i na kotwi(y koo
G%auke w po'%i+u Mika%e! p#awie nap#ze(iwko i w niewie%kiej
od%e-o.(i od Sa&os* Lj#zawszy nadpywaj$(e ok#ty pe%opo
neskie (o6n%i si na Sa&os! uwa+aj$(! +e nie &aj$ dostate(znej
i%o.(i ok#t"w! 'y podj$3 de(yduj$($ 'itw* R"wno(ze.nie wie0
dz$(! +e Pe%oponezyj(zy(y z Mi%etu p#$ do 'itwy! (zeka%i na
St#o&'i(,idesa! +e'y z /e%%espontu p#zyszed i& na po&o(
z ok#ta&i! z kt"#y&i p#zedte& popyn$ z B,ios do A'idos5
wysano 'owie& do nie-o -o)(a* Tak wi( Ate)(zy(y wy(o6a%i
si na Sa&os! Pe%oponezyj(zy(y za. popyn%i ku Mika%e
i wsp"%nie z pie(,ot$ &i%ezyjsk$ i oko%i(zn$ #oz'i%i ta& o'"z*
Kiedy nazajut#z za&ie#za%i popyn$3 ku Sa&os! nad(,odzi wia0
do&o.3! +e z /e%%espontu p#zy'y z 6%ot$ St#o&'i(,ides* 7d
#azu wi( popyn%i z pow#ote& do Mi%etu* Ate)(zy(y ot#zy0
&awszy po&o( w ok#ta(, sa&i pyn$ ku Mi%etowi p#a-n$(
sto(zy3 'itw &o#sk$* Sko#o jednak nikt p#ze(iw ni& nie wy0
#uszy! odpyn%i z pow#ote& na Sa&os*
Za#az pote&! te-o sa&e-o %ata! Pe%oponezyj(zy(y! kt"#zy &i0
&o kon(ent#a(ji wszystki(, swoi(, si uwa+a%i! +e nie &o-$
si z&ie#zy3 z Ate)(zyka&i! i nie wiedzie%i! sk$d wzi$3 pieni$0
dze na ut#zy&anie takiej 6%oty! zwasz(za +e Tyssa6e#nes pa(i
nie#e-u%a#nie < wedu- wskaz"wek ot#zy&any(, pop#zednio
z Pe%oponezu wysyaj$ K%ea#(,a! syna Ra&6iasa! z (zte#dzie0
sto&a ok#ta&i do Aa#na'adzosa* Aa#na'adzos wzywa i(, 'o0
wie& i -ot"w 'y dosta#(za3 +ywno.(i! a #"wno(ze.nie p#zy0
#zeka! +e p#ze(i$-nie na i(, st#on 2izan(ju&* 7k#ty pe%opo0
neskie wypyny na pene &o#ze! a'y uj.3 uwa-i Ate)(zyk"w!
%e(z zasko(zya je 'u#za* Wikszo.3 z ni(, pod wodz$ K%ea#
(,a dota#a na 4e%os i pow#"(ia do Mi%etu! sk$d K%ea#(, d#o-$
%$dow$ ponownie uda si na /e%%espont i o'j$ ta& dow"dztwo*
Inny& dziesi(iu ok#to& pod wodz$ Me-a#yj(zyka /e%iksosa
udao si p#zedosta3 na /e%%espont i ode#wa3 2izan(ju& od
Aten* Ate)(zy(y na Sa&os dowiedziawszy si o ty& wysa%i
na /e%%espont ki%ka ok#t"w i posiki na odsie(z* Koo 2izan0
(ju& doszo do &aej uta#(zki o.&iu ok#t"w p#ze(iw o.&iu*
Ty&(zase& p#zyw"d(y na Sa&os! p#zede wszystki& T#azy0
'u%! kt"#y i po p#zew#o(ie nada% 'y zdania! +e na%e+y sp#owa0
dzi3 A%ki'iadesa! w ko)(u p#zekona%i o ty& na ze'#aniu wik0
szo.3 +onie#zy* Gdy p#zesza u(,waa zapewniaj$(a A%ki'iade0
sowi 'ezpie(zny pow#"t! T#azy'u% popyn$ do Tyssa6e#nesa
i sp#owadzi A%ki'iadesa na Sa&os5 uwa+a 'owie&! +e o(a%$
si jedynie wtedy! -dy A%ki'iades p#ze(i$-nie Tyssa6e#nesa na
i(, st#on* 8a zwoany& nastpnie ze'#aniu A%ki'iades #ozwo0
dzi si 'a#dzo sze#oko nad oso'isty& niesz(z.(ie&! jakie spot0
kao -o wskutek wy-nania! po (zy& w du+szy& p#ze&"wieniu
po#uszy za-adnienia po%ity(zne 'udz$( nie&ae nadzieje na
p#zyszo.3* P#zesadnie od&a%owa sw"j wpyw na Tyssa6e#nesa!
a'y wz'udzi3 st#a(, w.#"d o%i-a#(,"w w Atena(, i ty& atwiej
dop#owadzi3 do #ozwi$zania zwi$zk"w o%i-a#(,i(zny(, o#az 'y
zyska3 wikszy sza(unek +onie#zy na Sa&os i doda3 i& otu(,y!
a Pe%oponezyj(zyk"w jesz(ze 'a#dziej po#"+ni3 z Tyssa6e#nese&
i zniwe(zy3 i(, nadzieje* Wyzna wi( w wie%(e (,ep%iwy&
tonie! +e Tyssa6e#nes u#o(zy.(ie &u o'ie(a! i+ je.%i na'ie#ze
zau6ania do Ate)(zyk"w! to jak du-o (o.ko%wiek jesz(ze po0
siada! ni-dy nie za'#aknie Ate)(zyko& na +y(ie! nawet -dy'y
&ia w ko)(u spieni+y3 wasne posanie! i +e ok#ty 6eni(kie!
znajduj$(e si ju+ w Aspendos! p#zy.%e Ate)(zyko&! a nie Pe
%oponezyj(zyko&* =edyny za. spos"'! 'y pozyska3 zau6anie
Tyssa6e#nesa! to odwoa3 je-o! A%ki'iadesa! z wy-nania! a'y
za#(zy Tyssa6e#nesowi za Ate)(zyk"w*
Bi! wysu(,awszy ty(, i wie%u inny(, jesz(ze a#-u&ent"w!
od #azu wy'#a%i -o st#ate-ie& o'ok pop#zedni(, dow"d("w
i odda%i &u nadz"# nad wszystki&* 2y%i tak pewni o(a%enia i tak
%i(zy%i na ze&st nad (zte#ystu o%i-a#(,a&i! +e nadziei tej nie
'y%i'y odda%i za ni( na .wie(ie* 8a podstawie te-o! (o sysze%i!
-otowi 'y%i z%ek(ewa+y3 znajduj$(e-o si w po'%i+u niep#zyja0
(ie%a i od #azu pyn$3 do Pi#eusu* A%ki'iades jednak! &i&o
wie%u na%e-a)! zde(ydowanie sp#ze(iwi si te&u p#ojektowi9
nie (,(ia pyn$3 do Pi#eusu pozostawiaj$( zna(znie '%i+sze-o
w#o-a za so'$* 7.wiad(zy! +e sko#o zosta o'#any wodze&!
&usi uda3 si do Tyssa6e#nesa i uz-odni3 z ni& da%sz$ taktyk*
7d #azu te+ z te-o ze'#ania uda si w d#o-! a'y wywoa3 w#a0
+enie! +e wszystko uz-adnia z Tyssa6e#nese&! a #"wno(ze.nie!
a'y si podnie.3 w o(za(, Tyssa6e#nesa i pokaza3 &u! +e jest
ju+ wodze&! kt"#y &o+e za#"wno po&a-a3! jak i szkodzi3* Tak
wi( A%ki'iades st#aszy Ate)(zyk"w Tyssa6e#nese&! a Tyssa0
6e#nesa Ate)(zyka&i*
8a wiado&o.3 o pow#o(ie A%ki'iadesa Pe%oponezyj(zy(y
z Mi%etu! kt"#zy ju+ p#zedte& nie dowie#za%i Tyssa6e#nesowi!
jesz(ze 'a#dziej si do nie-o z#azi%i* 7d (,wi%i 'owie&! kiedy
Ate)(zy(y z'%i+y%i si do Mi%etu! a Pe%oponezyj(zy(y nie (,(ie%i
z ni&i sto(zy3 'itwy! Tyssa6e#nes (o#az 'a#dziej zw%eka z wy0
pa(anie& +odu5 d%ate-o te+ nienawi.3 Pe%oponezyj(zyk"w do
pie-o wz&o-a si jesz(ze p#zed wypadka&i z A%ki'iadese&*
Podo'nie jak p#zedte&! za(zy si two#zy3 -#upy +onie#skie!
do kt"#y(, p#zystpowa%i #"wnie+ wy'itniejsi o'ywate%e* Sze&0
#a%i! +e nie dosta%i jesz(ze ni-dy pene-o +odu! a ten! kt"#y po0
'ie#aj$! jest niewie%ki! i do te-o jesz(ze nie#e-u%a#nie wypa(a0
ny5 +e je.%i nie sto(z$ de(yduj$(ej 'itwy &o#skiej %u' nie
p#zenios$ si do k#aju! -dzie 'dzie &o+na zdo'y3 +ywno.3!
%udzie u(iekn$ z ok#t"w* 7 wszystko to o'winia%i Astio(,o
sa twie#dz$(! +e d%a wasny(, ko#zy.(i wysu-uje si Tys
sa6e#nesowi*
W.#"d te-o sze&#ania +onie#zy doszo jesz(ze do awantu#y
z Astio(,ose&* Ma#yna#ze sy#akuza)s(y i tu#yjs(y! p#zewa+nie
%udzie wo%ni i d%ate-o zu(,wa%i! napad%i na nie-o i +$da%i +odu*
7n szo#stko i& (o. odpowiedzia! za(z$ -#ozi3 i podni"s %ask
na 4o#ieusa! kt"#y p#ze&awia w i&ieniu swoi(, &a#yna#zy*
8a ten widok tu& +onie#ski < #ze(z zwyka w.#"d &a#yna0
#zy < #zu(i si z k#zykie& na Astio(,osa (,($( -o po'i3* Ten
spost#ze- si w po# i s(,#oni si p#zy jaki&. ota#zu* 7sta0
te(znie nie po'ito -o i tu& si #ozszed* Z d#u-iej st#ony Mi%e
zyj(zy(y opanowa%i potaje&nie 6o#t w Mi%e(ie wy'udowany
p#zez Tyssa6e#nesa i wypdzi%i znajduj$($ si ta& zao-* Bzyn
ten zna%az pok%ask u sp#zy&ie#ze)("w! a p#zede wszystki&
u Sy#akuza)(zyk"w* =ednak+e Di(,as nie po(,wa%a te-o twie#0
dz$(! +e Mi%ezyj(zy(y i inni G#e(y &ieszkaj$(y na te#yto#iu&
k#"%a powinni w pewnej &ie#ze su+y3 Tyssa6e#nesowi i sta#a3
si o j6-o wz-%dy! dop"ki nie dop#owadz$ wojny do po&y.%ne0
-o ko)(a* Z powodu te-o i inny(, podo'ny(, wyst$pie) Mi%e0
zyj(zy(y o'u#zeni 'y%i na Di(,asa! tote+ kiedy pote& za(,o#owa
i u&a#! nie pozwo%i%i po-#ze'a3 -o w ty& &iejs(u! -dzie so'ie
te-o +y(zy%i o'e(ni w Mi%e(ie Da(ede&o)(zy(y*
W ok#esie ty(, spo#"w i sze#z$(ej si nie(,(i do Astio(,osa
i Tyssa6e#nesa! p#zy'y z Da(ede&onu Minda#os! nastp(a
Astio(,osa na stanowisku na(ze%ne-o dow"d(y 6%oty i p#zej$
od nie-o dow"dztwo* Astio(,(s odpyn$* Raze& z ni& tak+e
Tyssa6e#nes wyp#awi od sie'ie posa! niejakie-o Gau%itesa! Ka0
#yj(zyka znaj$(e-o o'a jzyki* Mia on wnie.3 ska#- na Mi%e
zyj(zyk"w o zaj(ie 6o#tu! a za#aze& usp#awied%iwi3 Tyssa6e#0
nesa* Tyssa6e#nes wiedzia 'owie&! +e z oska#+enie& p#ze(iw
nie&u wy#uszy%i z Mi%etu posowie! z ni&i za.! jako -"wny
oska#+y(ie%! /e#&ok#ates! kt"#y &ia wykaza3! +e Tyssa6e#nes
wesp" z A%ki'iadese& dziaa na szkod Pe%oponezyj(zyk"w
i p#owadzi podw"jn$ -#* /e#&ok#ates od dawna odnosi si
do nie-o niep#zyja1nie! jesz(ze od (zasu sp#awy +odu5 te#az
za.! kiedy zosta wy-nany z Sy#akuz i do 6%oty sy#akuza)skiej
do Mi%etu p#zy'y%i nowi wodzowie! Pota&is! Miskon i 4e&a#
(,os! Tyssa6e#nes ty& 'a#dziej za(z$ p#ze.%adowa3 znajduj$0
(e-o si ju+ na wy-naniu /e#&ok#atesa* Za#zu(a &u wie%e!
p#zede wszystki& to! +e /e#&ok#ates &ia od nie-o za+$da3
pienidzy! a nie dostawszy! sta si je-o w#o-ie&* Astio(,os!
Mi%ezyj(zy(y i /e#&ok#ates odpyn%i wi( do Da(ede&onu!
A%ki'iades za. pow#"(i od Tyssa6e#nesa na Sa&os*
Posowie! wysani p#zez Rad Bzte#ystu w (e%u uspokojenia
i poin6o#&owania wojska na Sa&os! p#zy'y%i ta& z 4e%os ju+
w (zasie o'e(no.(i A%ki'iadesa i (,(ie%i p#ze&awia3 na z-#o0
&adzeniu* Z po(z$tku +onie#ze w o-"%e nie (,(ie%i i(, su(,a3
woaj$(! +e za'ij$ w#o-"w de&ok#a(ji5 w ko)(u jednak z t#u0
de& si uspokoi%i i wysu(,a%i p#ze&"wie)* Posowie &"wi%i!
+e z&iana ust#oju wp#owadzona zostaa nie na z-u' pa)stwa!
%e(z d%a je-o o(a%enia5 nie po to te+! 'y wyda3 &iasto niep#zy0
ja(ie%owi! 'o 'd$( ju+ p#zy wadzy &o-%i to 'y%i p#ze(ie+ z#o0
'i3! -dy niep#zyja(ie% sta pod &iaste&* M"wi%i da%ej! +e
wszys(y o'ywate%e po ko%ei na%e+e3 'd$ do owy(, Pi(iu Ty0
si(y! +e #odziny +onie#zy nie s$ na#a+one na +adne -waty!
jak to 6aszywie p#zedstawi B,aj#eas! +e ni( si i& ze-o nie
dzieje i ka+dy swo'odnie zaj&uje si swoi&i sp#awa&i* P#zy0
ta(za%i wie%e a#-u&ent"w! a%e +onie#ze nie (,(ie%i i(, du+ej
su(,a3! ty%ko w -niewie stawia%i #"+ne wnioski! p#zede wszyst0
ki& za.! +e'y pyn$3 do Pi#eusu* Wydaje si! +e A%ki'iades
wtedy po #az pie#wszy wy.wiad(zy pa)stwu wie%k$ p#zysu-*
Kiedy 'owie& Ate)(zy(y na Sa&os (,(ie%i pyn$3 p#ze(iw Ate
no&! (ze-o #ezu%tate& 'yo'y o(zywi.(ie naty(,&iastowe opa0
nowanie =onii i /e%%espontu p#zez niep#zyja(ie%a! A%ki'iades
p#ze(iwstawi si te&u* W"w(zas nikt inny nie zdoa'y opa0
nowa3 tu&u! A%ki'iades za. powst#zy&a wyjazd i za&kn$
usta ty&! kt"#zy naj'a#dziej o'u#za%i si na pos"w* Sa& i(,
odp#awi z odpowiedzi$! +e nie &a ni( p#ze(iwko #z$do& Pi0
(iu Tysi(y! do&a-a si jednak! +e'y Rada Bzte#ystu z#ezy-no0
waa z #z$d"w i p#zyw#"(ia Rad Pi(iuset! tak jak to 'yo
dawniej* 4oda! +e je.%i Rada p#owadzi po%ityk osz(zdno.(i
w t#os(e o %epsze wy+ywienie wojska! to on po%ityk tak$ (a0
kowi(ie po(,wa%a* Ponadto wzywa do wyt#wania i nieustp%i0
wo.(i wo'e( niep#zyja(ie%a5 je.%i 'owie& pa)stwo o(a%eje! '0
dzie &o+na %i(zy3 na po-odzenie si o'u st#on! je.%i nato&iast
jedna %u' d#u-a st#ona! wojsko na Sa&os a%'o %udno.3 Aten!
u%e-nie! to nie 'dzie ju+ z ki& si ukada3* Zjawi%i si tak+e
posowie od A#-iw(zyk"w o6ia#uj$( po&o( de&ok#aty(znej
pa#tii ate)skiej na Sa&os5 A%ki'iades po(,wa%i i(, i p#osz$(!
+e'y zjawi%i si z po&o($ wtedy! kiedy si i(, zawezwie! od0
p#awi do do&u* A#-iw(zy(y p#zy'y%i na Sa&os z ty&i (zon0
ka&i zao-i >Pa#a%os?! kt"#y(, p#zedte& o%i-a#(,owie zaado0
wa%i na t#anspo#towie( ka+$( i& pi%nowa3 Eu'ei* Wie1%i oni do
Da(ede&onu Dajspodiasa! A#ysto6onta i Me%ezjasa! pos"w ate)0
ski(, wysany(, p#zez Rad Bzte#ystu* Poniewa+ posowie (i
p#zy(zyni%i si pop#zednio do o'a%enia de&ok#a(ji! p#zepywa0
j$( koo A#-os poj&a%i i(, i wyda%i w #(e A#-iw(zyk"w5 sa&i
nie w#"(i%i ju+ do Aten! %e(z9 popyn%i na Sa&os wioz$( pos"w
z A#-os na swoi& t#"j#zdow(u*
W ty& (zasie #oz-o#y(zenie Pe%oponezyj(zyk"w na Tyssa0
6e#nesa doszo do sz(zytu* Miao ono #"+ne p#zy(zyny! -"wn$
jednak 'y pow#"t A%ki'iadesa* Pe%oponezyj(zy(y uwa+a%i
Tyssa6e#nesa za jawne-o zwo%ennika Aten* P#a-n$( wi(! jak
si zdawao! odep#ze3 i(, za#zuty! te-o sa&e-o %ata p#zy-oto0
wywa si Tyssa6e#nes do wyjazdu po ok#ty 6eni(kie do Aspen0
dos i wezwa Di(,asa! 'y towa#zyszy &u w d#odze* 7.wiad0
(zy! +e z je-o #ozkazu na&iestnik Ta&os 'dzie si sta#a pod0
(zas je-o nieo'e(no.(i wypa(a3 +od wojsku* W #ze(zywisto.(i
podaj$ #"+ne &otywy je-o wyjazdu i nieatwo jest doj.3! d%a0
(ze-o uda si do Aspendos i nie sp#owadzi sta&t$d ok#t"w*
8ie u%e-a 'owie& w$tp%iwo.(i! +e ok#ty 6eni(kie w %i(z'ie stu
siede&dziesi(iu (zte#e(, dota#y a+ do Aspendos5 d%a(ze-o jed0
nak nie popyny da%ej! #"+ne #o'iono do&ysy* =edni &"wi$!
+e Tyssa6e#nes odje(,a! a'y z-odnie ze swy& p%ane& osa'i3
Pe%oponezyj(zyk"w5 w ka+dy& #azie Ta&os! kt"#e&u to z%e0
(ono! wypa(a +od w(a%e nie %epiej! a nawet -o#zej* Inni &"0
wi$! +e poje(,a po to! +e'y sp#owadzony(, do Aspendos Aeni0
(jan! kt"#y(, i tak nie &ia za&ia#u u+y3! #ozpu.(i3 do do&u
i wydosta3 od ni(, za to pieni$dze5 inni w#esz(ie! +e z#o'i to
w odpowiedzi na za#zuty podniesione p#ze(iw nie&u w Da(ede
&onie! a'y wywoa3 w#a+enie! +e postpuje u(z(iwie i jedzie
po ok#ty! kt"#e nap#awd istniej$ i s$ o'sadzone zao-$* =a
oso'i.(ie uwa+a&! +e p#awdziwy& powode&! d%a kt"#e-o Tyssa0
6e#nes nie sp#owadzi 6%oty! 'yo d$+enie do osa'ienia i sk#0
powania si /e%%en"w9 p#zez swoj$ nieo'e(no.3 i zw%ekanie
Tyssa6e#nes p#a-n$ i(, wynisz(zy3! a ut#zy&uj$( #"wnowa-
si! postpowanie& swoi& (,(ia nie dopu.(i3 do wz&o(nienia
+adnej ze st#on wa%(z$(y(,* =est p#ze(ie+ #ze(z$ o(zywist$! +e
-dy'y (,(ia! &"-'y 'y wojn #ozst#zy-n$3* Sp#owadziwszy
ok#ty d%a Da(ede&o)(zyk"w! 'y'y p#awdopodo'nie zade(y0
dowa o i(, zwy(istwie! -dy+ na &o#zu nie 'y%i oni w"w(zas
sa'si od Ate)(zyk"w! a #a(zej i& do#"wnywa%i* Istotne je-o
inten(je zd#adza naj%epiej p#etekst! jaki poda! -dy nie sp#o0
wadzi 6%oty* 7.wiad(zy &ianowi(ie! +e ok#t"w ze'#ao si
&niej! ni+ k#"% #ozkaza5 niew$tp%iwie za. zaska#'i'y so'ie
wiksz$ wdzi(zno.3 k#"%a! -dy'y osi$-n$ to sa&o &niejszy0
&i .#odka&i i nie wyda ty%e pienidzy k#"%ewski(,* =akieko%0
wiek 'yy je-o inten(je! Tyssa6e#nes p#zy'y do Aspendos
i spotka si z Aeni(jana&i* 8a je-o wezwanie Pe%oponezyj(zy(y
posa%i te+ na spotkanie 6%oty Da(ede&o)(zyka Ai%ipa z dwo&a
t#"j#zdow(a&i*
A%ki'iades! dowiedziawszy si o wyje1dzie Tyssa6e#nesa do
Aspendos! uda si ta& z t#zynasto&a ok#ta&i p#zy#zekszy
Ate)(zyko& na Sa&os! +e odda i& wie%k$ usu-9 a%'o sp#owa0
dzi ok#ty 6eni(kie d%a Ate)(zyk"w! a%'o p#zynaj&niej p#zeszko0
dzi w dosta#(zeniu i(, Pe%oponezyj(zyko&* P#awdopodo'nie
wiedzia on od dawna! +e Tyssa6e#nes nie za&ie#za sp#owadzi3
ok#t"w! i p#a-n$ u&o(ni3 Pe%oponezyj(zyk"w w podej#zeniu!
+e Tyssa6e#nes sp#zyja je&u i Ate)(zyko&! a'y ty& atwiej
z&usi3 Tyssa6e#nesa do p#zej.(ia na swoj$ st#on* Podni"sszy
kotwi( pyn$ p#osto w kie#unku Aaze%is i Kaunos*
Posowie wysani p#zez Rad Bzte#ystu p#zywie1%i z Sa&os
do Aten odpowied1 A%ki'iadesa! kt"#y wzywa do wyt#wania
i nieustp%iwo.(i wo'e( niep#zyja(ie%a o#az o.wiad(zy! +e &a
wsze%k$ nadziej po-odzi3 wojsko z #z$de& i odnie.3 zwy(i0
stwo nad Pe%oponezyj(zyka&i* W"w(zas wie%u %udzi! kt"#zy
nie(,tnie posz%i z o%i-a#(,a&i! a o'e(nie p#a-n%i 'ezpie(znie
wy(o6a3 si z tej (aej sp#awy! na skutek odpowiedzi A%ki'ia0
desa zn"w na'#ao otu(,y* Po#ozu&iewa%i si po&idzy so'$
i k#ytykowa%i #z$dy! &aj$( za p#zyw"d("w najwy'itniejszy(,
st#ate-"w i %udzi piastuj$(y(, za o%i-a#(,ii wy'itne stanowiska!
jak Te#a&enes! syn /a-nona! A#ystok#ates! syn Ske%iasa! i inni*
B,o(ia+ w ust#oju o%i-a#(,i(zny& zaj&owa%i pie#wsze stanowi0
ska! to jednak! jak &"wi%i! 'a%i si a#&ii na Sa&os! a p#zede
wszystki& A%ki'iadesa5 poza ty& o'awia%i si! +e'y pose%stwo
wysane do Da(ede&onu nie powzio 'ez z-ody wikszo.(i ja0
ki(,. nieko#zystny(, d%a pa)stwa de(yzji* 8ie #ezy-nuj$( wi(
z tenden(ji o%i-a#(,i(zny(, twie#dzi%i! +e na%e+y nap#awd po0
woa3 do #z$d"w owe pi3 tysi(y o'ywate%i i wp#owadzi3
ust#"j 'a#dziej na #"wno.(i opa#ty* 2y to z#eszt$ d%a ni(, ty%ko
6#azes po%ity(zny5 w #ze(zywisto.(i wie%u z ni(, kie#owao si
oso'isty&i a&'i(ja&i! a to wa.nie naj(z.(iej p#owadzi do
z-u'y o%i-a#(,i wy#os$ z de&ok#a(ji* W o%i-a#(,ii 'owie&
nikt ani na (,wi% nie (,(e uzna3 si za #"wne-o inny& i ka+dy
p#a-nie 'y3 pie#wszy* W de&ok#a(ji za. ka+dy atwiej znosi
niepo&y.%ny d%a sie'ie wynik wy'o#"w! -dy+ uwa+a! +e #"w0
ny& so'ie nie u%e-* 8ajwy#a1niej jednak 'od1(a dodawao i&
&o(ne stanowisko A%ki'iadesa na Sa&os i p#zekonanie! +e o%i0
-a#(,ia nie ut#zy&a si na stae* Ka+dy z ni(, (,(ia zosta3
p#zyw"d($ %udu*
Bi za. spo.#"d Bzte#ystu! kt"#zy sta%i na (ze%e o%i-a#(,ii i 'y%i
najwikszy&i p#ze(iwnika&i ponownej z&iany ust#oju! &iano0
wi(ie A#yni(,os! kt"#y p#zedte& w (zasie swe-o dow"dztwa na
Sa&os po#"+ni si z A%ki'iadese&! A#ysta#(,! jeden z naj'a#0
dziej zawzity(, i najdawniejszy(, p#ze(iwnik"w de&ok#a(ji!
Pejzande#! Anty6ont i inni &o+ni! za#az po o'j(iu wadzy
i ot#zy&aniu wiado&o.(i! +e wojsko na Sa&os stano po st#o0
nie de&ok#a(ji! wysa%i do Da(ede&onu pos"w i podj%i sta#a0
nia o zawa#(ie pokoju! a #"wno(ze.nie 'udowa%i 6o#ty6ika(je na
tak zwanej Eetionei! Sko#o po p#zy'y(iu pos"w z Sa&os zo'a0
(zy%i! +e wie%u %udzi! kt"#zy dot$d wydawa%i si pewni! p#ze0
(,odzi na d#u-$ st#on! za(z%i dziaa3 jesz(ze ene#-i(zniej*
2oj$( si #ozwoju wypadk"w za#"wno w Atena(, jak i na
Sa&os! wysa%i po.piesznie Anty6onta! A#yni(,osa i inny(, dzie
si(iu &+"w do Spa#ty! po%e(aj$( i& na &o+%iwy(, do p#zyj0
(ia wa#unka(, zaw#ze3 pok"j z Da(ede&o)(zyka&i* Sa&i
za. jesz(ze -o#%iwiej u&a(nia%i Eetionej* Ao#ty6ika(je te < jak
twie#dzi Te#a&enes i je-o zwo%enni(y < 'udowano nie po to!
+e'y powst#zy&a3 wojsko z Sa&os! -dy'y p#ze&o($ (,(iao
s6o#sowa3 wjazd do Pi#eusu! a%e po to! 'y w odpowiedniej
(,wi%i uatwi3 so'ie p#zyj(ie 6%oty i wojska niep#zyja(i"*
Eetioneja %e+y na p#zy%$dku Pi#eusu5 tu+ o'ok niej wje+d+a
si do po#tu* Ao#ty6ika(je 'udowano w $(zno.(i z dawniej0
szy& &u#e& od st#ony %$du! tak a'y u&iesz(zona ta& nie0
%i(zna zao-a &o-a panowa3 nad wjazde&* Za#"wno 'owie&
sta#y &u# od st#ony %$du jak i nowy od st#ony &o#za z'ie-ay
si p#zy jednej z wie+! stoj$(ej p#zy w$ski& wje1dzie do po#tu*
W .#odku wy'udowano tak+e wie%ki po#tyk p#zy%e-aj$(y 'ez0
po.#ednio do 6o#ty6ika(ji w Pi#eusie* 8ad po#tykie& sa&i o%i0
-a#(,owie o'j%i wadz* Ta& &usie%i wszys(y zo+y3 posiadane
z'o+e! jak #"wnie+ wyadowywa3 z'o+e p#zywo+one do po#tu5
sta&t$d dopie#o &iano je za'ie#a3 do sp#zeda+y*
Wszystkie te za#z$dzenia ju+ od du+sze-o (zasu k#ytykowa
Te#a&enes* Kiedy za. posowie pow#"(i%i ze Spa#ty nie uzy0
skawszy wa#unk"w nadaj$(y(, si do p#zyj(ia! o.wiad(zy! +e
6o#ty6ika(je w Eetionei za-#a+aj$ 'ezpie(ze)stwu pa)stwa i do0
p#owadz$ je do z-u'y* W owy& 'owie& (zasie (zte#dzie.(i dwa
ok#ty pe%oponeskie wezwane p#zez Eu'ej(zyk"w stay na kot0
wi(y koo Da w Dakonii -otowe do wyp#awy na Eu'e5 w i(,
%i(z'ie 'yy tak+e ok#ty ita%skie z Ta#entu i Dok#oj o#az ki%ka
ok#t"w sy(y%ijski(,! dowodzi za. ni&i Spa#tiata /e-ezand#y
das! syn /e-ezand#a* Te#a&enes twie#dzi! +e te ok#ty nie
ty%e pyn$ na po&o( Eu'ei! (o na po&o( o%i-a#(,o& 6o#ty6iku
j$(y& Eetionej! i +e je.%i Ate)(zy(y nie 'd$ si &ie%i na 'a(z0
no.(i! nieo(zekiwanie spotka i(, za-ada* T#o(, p#awdy niew$t0
p%iwie tkwio w ty& oska#+eniu5 w ka+dy& #azie nie 'yo to (zy0
ste osz(ze#stwo* Rada Bzte#ystu 'owie& p#a-na p#zede wszyst0
ki& za(,owa3 ust#"j o%i-a#(,i(zny w#az z wadz$ nad sp#zy0
&ie#ze)(a&i! a -dy'y si to nie udao < p#zynaj&niej sw$
sa&odzie%no.3 w opa#(iu o 6%ot i &u#y* Gdy'y za. nawet i te-o
nie dao si uzyska3! wo%e%i wpu.(i3 niep#zyja(i"! odda3 i&
&u#y i 6%ot i zaw#ze3 pok"j! ni+ w #azie pow#otu de&ok#a(ji
pa.3 jako jej pie#wsze o6ia#y* 7'ojtne i& 'yo! (o si stanie
z &iaste&! 'y%e'y ty%ko zapewniono i& 'ezpie(ze)stwo oso0
'iste*
4%ate-o te+ -o#%iwie 'udowa%i &u# z 6u#tka&i i uk#yty&i
wej.(ia&i d%a niep#zyja(i" i zaw(zasu (,(ie%i -o wyko)(zy3*
Z po(z$tku sze&#ao niewie%u i #a(zej po (i(,u* Z&ienio si
to od (,wi%i! kiedy jeden z pe#ypo%"w @ sk#yto'"j(zo u-odzi
A#yni(,osa po je-o pow#o(ie jako posa z Da(ede&onu* Stao
si to na #ynku peny& %udzi! w po'%i+u #atusza! z kt"#e-o A#y
ni(,os wyszed* A#yni(,os z&a# na &iejs(u! a sp#aw(a u(iek*
Wsp"%nik je-o! A#-iw(zyk! poj&any i wzity na to#tu#y z #oz0
kazu Bzte#ystu! nie wy&ieni nazwiska te-o! kto -o do za'"j0
stwa na&"wi* Zezna jedynie! +e wie! i+ wie%u %udzi s(,odzi si
u dow"d(y pe#ypo%"w i po inny(, do&a(,* Gdy na ty& sp#awa
utkna! Te#a&enes! A#ystok#ates i i(, zwo%enni(y! za#"wno
spo.#"d Bzte#ystu jak i spoza i(, -#ona! za(z%i dziaa3* R"w0
no(ze.nie 'owie& podpyny ju+ tak+e ok#ty z Da i za#zu0
(iwszy kotwi( koo Epidau#os dokonay sta&t$d wypadu na
Aj-in5 Te#a&enes twie#dzi! +e jest niep#awdopodo'ne! +e'y
ok#ty! kt"#e &iay pyn$3 na Eu'e! wpyny do Zatoki Aj0
-ine(kiej i za#zu(iy kotwi( w Epidau#os! (,y'a +e z-odnie
z oska#+enie&! kt"#e w(i$+ wysuwa! p#zy'yy one na wezwa0
nie Rady Bzte#ystu* Twie#dzi wi(! +e nie podo'na ju+ du+ej
'ie#nie si za(,owywa3* W ko)(u! po p#ze&"wienia(, peny(,
niezadowo%enia i podej#ze)! p#zyst$piono do dziaania* W Pi#eu0
sie 6o#ty6ikuj$(y Eetionej ,op%i(i! w.#"d kt"#y(, 'y #"wnie+
jako taksja#(,a A#ystok#ates ze swoj$ 6i%$! poj&a%i A%eksyk%esa!
st#ate-a &ianowane-o p#zez o%i-a#(,"w i niezwyk%e i& odda0
ne-o! zap#owadzi%i -o do jakie-o. do&u i ta& za&kn%i* Wsp"0
dziaa%i z ni&i tak+e inni! jak niejaki /e#&on! dow"d(a pe#ypo0
%"w w Muni(,ii5 najwa+niejsze jednak 'yo! +e po i(, st#onie
sta tu& +onie#ski* Kiedy doniesiono o ty& (zonko& Rady
Bzte#ystu! ze'#any& wa.nie na #atuszu! wszys(y oni! z wyj$t0
kie& niezadowo%ony(,! -otowi 'y%i od #azu (,wy(i3 za '#o)*
Rzu(a%i -#o1'y pod ad#ese& Te#a&enesa i je-o -#upy* Te#a&e0
nes '#oni$( si o.wiad(zy! +e -ot"w jest p"j.3 i uwo%ni3 A%e0
ksyk%esa* Wzi$wszy ze so'$ jedne-o ze st#ate-"w! kt"#y 'y
ty(, sa&y(, p#zekona)! uda si do Pi#eusu* Pod$+y ta& tak+e
A#ysta#(, i &odzie+ a#ystok#aty(zna* Za&ieszanie 'yo wie%kie
i 'udzio -#oz* Mieszka)(y Aten s$dzi%i! +e Pi#eus jest ju+
wzity! a poj&any A%eksykies nie +yje! %udzie za. w Pi#eusie
&y.%e%i! +e %ada (,wi%a zostan$ zaatakowani p#zez &ieszka)0
("w Aten* Sta#si z t#ude& sta#a%i si powst#zy&a3 'ie-n$(y(,
p#zez &iasto i (,wytaj$(y(, za o#+ o'ywate%i* Zwasz(za p#o0
ksenos ate)ski! Tukidydes z Aa#sa%os! niez&o#dowanie za'ie-a
ka+de&u d#o- woaj$(! +e'y sa&i nie -u'i%i oj(zyzny! kt"#ej
i tak za-#a+a niep#zyja(ie%* W#esz(ie udao si uspokoi3 Ate)0
(zyk"w i powst#zy&a3 i(, od '#ato'"j(zej wa%ki* Te#a&enes!
p#zy'ywszy jako st#ate- do Pi#eusu! k#zy(za i udawa! +e aje
,op%it"w* A#ysta#(, jednak i p#ze(iwni(y Te#a&enesa istotnie
'y%i podnie(eni* Wikszo.3 ,op%it"w upo#(zywie t#waa p#zy
swoi& i nie okazywaa sk#u(,y* Zapytywa%i Te#a&enesa! (zy
&u si wydaje! +e 'udowa &u#u jest ko#zystna d%a pa)stwa!
i (zy nie %epiej 'yo'y -o z'u#zy3* Te#a&enes od#zek! +e je.%i
uwa+aj$ za stosowne &u# z'u#zy3! on nie &a ni( p#ze(iwko
te&u* Za#az po ty& o.wiad(zeniu ,op%i(i i tu& z Pi#eusu
wszed na &u# i z'u#zy 6o#ty6ika(je* Rzu(ono &asie ,aso! +e
ka+dy! kto p#a-nie #z$d"w Pi(iu Tysi(y! a nie Bzte#ystu! po0
winien wzi$3 si do (zynu* Istotne inten(je sta#ano si uk#y3!
&"wi$( jedynie o #z$da(, Pi(iu Tysi(y i nie wypowiadaj$(
wy#a1nie sowa >de&ok#a(ja? z o'awy! +e pa#tia owy(, Pi(iu
Tysi(y istnieje i +e kto. p#zez sowo nieost#o+nie wypowiedzia0
ne do nieznajo&e-o &o+e si na#azi3* Wa.nie z te-o powodu
Bzte#ystu z jednej st#ony nie +y(zyo so'ie #z$d"w Pi(iu Ty0
si(y! z d#u-iej za. st#ony nie (,(iao! +e'y wyszo na jaw! +e i(,
nie &a* Lwa+a%i 'owie&! +e dopusz(zenie do #z$d"w tak wie%u
u(zestnik"w #"wnao'y si po p#ostu de&ok#a(ji! z d#u-Oej za.
st#ony 6o#&a%ne i(, usuni(ie wywoao'y w spoe(ze)stwie
%k i podej#z%iwo.3*
8azajut#z Rada Bzte#ystu &i&o o'aw! jakie j$ o-a#ny! ze0
'#aa si na #atuszu* 8ato&iast ,op%i(i w Pi#eusie wypu.(iwszy
poj&ane-o A%eksyk%esa i z'u#zywszy 6o#ty6ika(je uda%i si do
teat#u 4ionizosa koo Muni(,ii! zo+y%i '#o) na zie&i i od'y%i
z-#o&adzenie* Z-odnie z powzit$ u(,wa$ uda%i si od #azu do
&iasta i zat#zy&a%i si w Anakejon @* P#zy'y%i do ni(, wysa)(y
Rady Bzte#ystu i #oz&awia%i z posz(ze-"%ny&i +onie#za&i* Zna0
%azszy %udzi nastawiony(, 'a#dziej u-odowo! na&awia%i i(,!
+e'y za(,owa%i spok"j i wpyn%i na inny(,* Twie#dzi%i! +e Pi3
Tysi(y zostanie powoany(, i +e z i(, -#ona i wedu- i(, wo%i
wy'ie#a3 si 'dzie po ko%ei Rad Bzte#ystu! %e(z do tej (,wi%i
nie(,+e pod +adny& wa#unkie& nie -u'i$ pa)stwa i nie wydaj$
-o w #(e niep#zyja(i"* Tu& +onie#ski pod wpywe& %i(z0
ny(, p#ze&"wie) uspokoi si5 wpyna na to p#zede wszyst0
ki& o'awa o %osy pa)stwa* Lsta%ono te#&in ze'#ania w teat#ze
4ionizosa w (e%u p#zyw#"(enia z-ody*
W ozna(zony& dniu! kiedy ju+ p#awie wszys(y si ze'#a%i!
nad(,odzi wiado&o.3! +e /e-ezand#ydas pynie z Me-a#y
+ (zte#dziesto&a dwo&a ok#ta&i koo Sa%a&iny* Wszys(y 'y%i
p#zekonani! +e z-odnie z p#zewidywania&i Te#a&enesa i je-o
-#upy ok#ty te pyn$ ku 6o#ty6ika(jo& i +e do'#ze si stao!
+e je z'u#zono* Mo+%iwe! +e /e-ezand#ydas k#$+y koo Epi0
dau#os i na ta&tejszy(, woda(, na skutek tajne-o po#ozu&ienia
z o%i-a#(,a&i! p#awdopodo'nie jednak p#ze'ywa ta& w na0
dziei! +e wo'e( wa%k wewnt#zny(, w Atena(, zjawi si w od0
powiedniej (,wi%i* Ate)(zy(y na t wie.3 naty(,&iast #uszy%i
do Pi#eusu s$dz$(! +e 'd$ &usie%i sto(zy3 du+o -#o1niejsz$ od
wa%ki wewnt#znej 'itw z niep#zyja(ie%e&! i to nie w odda%i!
%e(z '%isko! u sie'ie w po#(ie* =edni wsiada%i na ok#ty! inni
.(i$-a%i je na wod! niekt"#zy o'sadza%i &u#y i wjazd do po#tu*
7k#ty pe%oponeskie opyn$wszy Sunion za#zu(aj$ kotwi(e
&idzy To#ykos i P#azja&i! nastpnie za. p#zy'ywaj$ do 7#o0
pos* 8a skutek za&ieszek w &ie.(ie Ate)(zy(y nie &o-%i ze0
'#a3 wyszko%onej zao-i! p#a-n$( jednak za wsze%k$ (en o'#o0
ni3 Eu'e! w po.pie(,u wysyaj$ do E#et#ii 6%ot pod wodz$
st#ate-a Ty&o(,a#esa5 wo'e( '%okady Attyki Eu'ea 'ya d%a
ni(, wszystki&* Po p#zy'y(iu Ty&o(,a#esa (aa 6%ota $(znie
z ty&i ok#ta&i! kt"#e ju+ p#zedte& znajdoway si na Eu'ei!
%i(zya t#zydzie.(i sze.3 ok#t"w* 7d #azu te+ &usiano sto(zy3
'itw* /e-ezand#ydas 'owie& za#az po #anny& posiku wy0
pyn$ z ok#ta&i z 7#opos! od%e-e-o od E#et#ii &niej wi(ej
o sze.3dziesi$t stadi"w* Kiedy nadpywa! Ate)(zy(y za(z%i
o'sadza3 ok#ty zao-$ &y.%$(! +e &aj$ swy(, +onie#zy w po0
'%i+u* Bi jednak nie dostawszy +ywno.(i na ta#-owisku <
E#et#yj(zy(y 'owie& z #oz&ysu ni( i& nie sp#zedawa%i <
&usie%i uda3 si po +ywno.3 do da%ej poo+ony(, do&"w* E#e0
t#yj(zy(y z#o'i%i to (e%owo! a'y op"1ni3 o'sadzenie ok#t"w
zao-$ i u&o+%iwi3 Pe%oponezyj(zyko& zaatakowanie Ate)(zy0
k"w niezupenie na to p#zy-otowany(,* Ponadto z E#et#ii dano
zna3 do 7#opos! +e Pe%oponezyj(zy(y powinni wy#uszy3* Po
taki& to p#zy-otowaniu Ate)(zy(y wypyn%i na &o#ze i sto0
(zy%i 'itw p#zed po#te& w E#et#ii5 p#zez k#"tki (zas stawia%i
op"# niep#zyja(ie%owi! pote& zosta%i z&uszeni do u(ie(zki i ze0
p(,ni(i na %$d* 8aj-o#szy %os spotka ty(,! kt"#zy s(,#oni%i
si do E#et#ii! uwa+aj$( j$ za &iasto p#zyjazne5 zosta%i oni p#zez
%udno.3 wy&o#dowani* Inni s(,#oni%i si do 6o#tu w E#et#ii
'd$(e-o w #ka(, ate)ski(,* L#atoway si #"wnie+ te ok#ty!
kt"#e s(,#oniy si do B,a%kis* Pe%oponezyj(zy(y! zdo'ywszy
dwadzie.(ia dwa ok#ty ate)skie w#az z zao-$! (z.3 jej wy0
&o#dowa%i! (z.3 wzi%i do niewo%i! i postawi%i po&nik zwy0
(istwa* Wk#"t(e pote& ode#wa%i od Aten (a$ Eu'e p#"(z
7#eos! kt"#e znajdowao si w #ka(, ate)ski(,! i ustanowi%i
ta& po#z$dek odpowiadaj$(y i(, za&ie#zenio&*
Kiedy do Aten nadesza wie.3 o wypadka(, na Eu'ei! Ate)0
(zyk"w o-a#no wiksze ni+ kiedyko%wiek p#ze#a+enie* Ani
'owie& katast#o6a sy(y%ijska! (,o(ia+ w"w(zas wydawaa si
tak wie%ka! ani +adne inne wyda#zenie nie wywoao ni-dy ta0
kiej paniki* =ak+e+ nie &ie%i popa.3 w #ozpa(z! kiedy do 'untu
wojska na Sa&os! do '#aku ok#t"w i zao-i! do spo#"w w &ie0
.(ie i do niejasnej sytua(ji! w kt"#ej &o-o doj.3 %ada (,wi%a
do wa%k '#ato'"j(zy(,! do$(zya si tak o-#o&na k%ska9 st#a0
(i%i ok#ty i! (o najwa+niejsze! Eu'e! sk$d (ze#pa%i wi(ej ko0
#zy.(i ni+ z Attyki* 8ajwiksz$ za. t#wo-$ p#zej&oway i(,
naj'%i+sze (,wi%e! w kt"#y(, niep#zyja(ie% o.&ie%ony zwy(i0
stwe& &"- popyn$3 p#osto na o-oo(ony z ok#t"w Pi#eus*
My.%e%i! +e zjawi si %ada (,wi%a* I #ze(zywi.(ie! -dy'y Pe%o0
ponezyj(zy(y 'y%i .&ie%si! atwo &o-%i'y 'y%i te-o dokona3
i p#zez '%okad dop#owadzi3 do jesz(ze wikszy(, niepokoj"w
w &ie.(ie a%'o p#zez upo#(zywe o'%+enie z&usi3 6%ot z =onii!
'y (,o3 w#o-o usposo'iona do o%i-a#(,ii! #uszya na odsie(z
#odako& i (ae&u pa)stwu5 a wtedy /e%%espont! =onia! wyspy
po Eu'e i! #ze( &o+na! (ae w o-"%e i&pe#iu& ate)skie wpa0
do'y w #(e Pe%oponezyj(zyk"w* A%e nie ty%ko w ty& jedny&
wypadku! %e(z i w wie%u inny(, Da(ede&o)(zy(y okaza%i si
najwy-odniejszy&i p#ze(iwnika&i d%a Ate)(zyk"w* 4ziki
te&u 'owie&! +e naj'a#dziej #"+ni%i si od ni(, (,a#akte#e&
:Ate)(zy(y 'y%i ene#-i(zni! Da(ede&o)(zy(y powo%ni! Ate)0
(zy(y p#zedsi'io#(zy! Da(ede&o)(zy(y 'ez ini(jatywy;! w wie0
%u dziedzina(,! a zwasz(za w wojnie &o#skiej w'#ew wo%i do0
po&o-%i Ate)(zyko&* 7kazao si to na p#zykadzie Sy#aku
za)(zyk"w9 naj'a#dziej z'%i+eni (,a#akte#e& do Ate)(zyk"w!
naj%epiej te+ wojn p#ze(iw ni& p#owadzi%i*
Ate)(zy(y! ot#zy&awszy te wiado&o.(i! &i&o wszystko o'0
sadzi%i zao-$ dwadzie.(ia ok#t"w i zwoa%i z-#o&adzenie %u
dowe! znowu jak dawniej na Pnyksie@* 8a ty& z-#o&adzeniu
o'a%ono #z$dy Bzte#ystu i u(,wa%ono odda3 wadz pi(iu ty0
si$(o& o'ywate%i5 na%e+e3 &"- do ni(, ka+dy! ko-o sta3 'yo
na (i+kie uz'#ojenie* Zakazano #"wnie+ pod ka#$ k%$twy po0
'ie#a3 za (okp%wiek wyna-#odzenie + kasy pa)stwowej* P"1niej
(zsto jesz(ze od'yway si #"+ne ze'#ania na Pnyksie5 po0
woano ta& no&otet"w @ i powzito inne u(,way doty(z$(e
ust#oju* 7kazuje si! +e w"w(zas po #az pie#wszy! p#zynaj0
&niej za &oje-o +y(ia! wp#owadzi%i Ate)(zy(y naj%epszy ust#"j5
'yo to 'owie& #ozu&ne po$(zenie o%i-a#(,ii i de&ok#a(ji!
a za#aze& pie#wszy k#ok z&ie#zaj$(y do wydo'y(ia pa)stwa
z (i+kiej sytua(ji! w jakiej si zna%azo* L(,wa%ono #"wnie+
odwoa3 z wy-nania A%ki'iadesa! a #aze& z ni& i inny(, e&i0
-#ant"w* Wysawszy pos"w! zw#"(ono si za#"wno do nie-o
jak i do wojska na Sa&os z wezwanie& do ene#-i(zne-o dzia0
ania*
W (zasie te-o p#zew#otu Pejzande#! A%eksyk%es i najwy'it0
niejsi o%i-a#(,owie s(,#oni%i si od #azu do 4eke%ei5 jedynie
A#ysta#(,! kt"#y 'y wtedy st#ate-ie&! ze'#a pospiesznie
-a#stk u(znik"w #ek#utuj$(y(, si z naj'a#dziej 'a#'a#zy)0
ski(, sz(zep"w i po&asze#owa z ni&i pod 7jnoe* 2y to 6o#t
ate)ski na po-#ani(zu 2eo(ji! o'%e-a%i -o za. z wasnej wo%i
Ko#yntyj(zy(y z powodu k%ski zadanej i(, %udzio& p#zez za0
o- 6o#tu pod(zas wy(o6ywania si z 4eke%ei* W o'%+eniu
ty& '#a%i udzia #"wnie+ 2eo(i* A#ysta#(, po#ozu&iawszy si
z ni&i wp#owadza w '$d zao- 7jnoe twie#dz$(! +e Ate)(zy(y
w &ie.(ie zawa#%i pok"j z Da(ede&o)(zyka&i i +e na tej pod0
stawie 6o#t &a 'y3 p#zekazany 2eoto&* 7'%+eni! nie &aj$(
+adny(, in6o#&a(ji z zewn$t#z! zawie#zaj$ &u jako st#ate-owi
i na &o(y ukadu opusz(zaj$ 6o#t* W ten spos"' 2eo(i o'j%i
w posiadanie 7jnoe! a #z$dy o%i-a#(,"w i wa%ki wewnt#zne
w Atena(, do'ie-y ko)(a*
Te-o+ %ata w ty& sa&y& &niej wi(ej (zasie Pe%oponezyj0
(zy(y w Mi%e(ie zde(ydowa%i si uda3 do Aa#na'adzosa* Gaden
z peno&o(nik"w! ustanowiony(, p#zez Tyssa6e#nesa p#zed wy0
jazde& do Aspendos! nie wypa(i i& +odu! 6%ota 6eni(ka i Tys
sa6e#nes od dawna nie dawa%i znaku +y(ia! a wysany z ni& Ai0
%ip o#az 'awi$(y w Aaze%idzie Spa#tiata /ippok#ates donie.%i
naua#sze Minda#osowi! +e 6%ota 6eni(ka nie p#zy'dzie i +e
Tyssa6e#nes na ka+dy& k#oku w '$d i(, wp#owadza* R"wno0
(ze.nie Aa#na'adzos wzywa i(, do sie'ie i po p#zy'y(iu 6%oty
-ot"w 'y ode#wa3 od Aten pozostae &iasta poo+one w je-o
p#owin(ji* Podo'nie 'owie& jak Tyssa6e#nes! spodziewa si
osi$-n$3 p#zez to jesz(ze wiksze ko#zy.(i* Tak wi( Minda#os
daj$( niespodziewanie ,aso do wyjazdu! a'y uj.3 6%o(ie nie0
p#zyja(ie%skiej na Sa&os! podni"s kotwi( i we wzo#owy&
po#z$dku popyn$ z Mi%etu na /e%%espont w si%e siede&dzie
si(iu t#ze(, ok#t"w* Mo+na doda3! +e ju+ w(ze.niej te-o
sa&e-o %at(a szesna.(ie ok#t"w wpyno do /e%%espontu i za0
o-a i(, spustoszya pewn$ (z.3 B,e#sonezu* Minda#os t#a6i
na 'u#z i &usia zawin$3 do Ika#os* P#ze(zekawszy ta& z po0
wodu niepo-ody pi3 a%'o sze.3 dni! p#zy'y na B,ios*
T#azy%%os dowiedziawszy si o wyje1dzie Minda#osa z Mi0
%etu po.piesznie wy#uszy z Sa&os w si%e pi3dziesi(iu pi(iu
ok#t"w! a'y za-#odzi3 &u d#o- u wej.(ia do /e%%espontu*
Poin6o#&owany o je-o po'y(ie na B,ios i s$dz$(! +e si ta&
zat#zy&a! pozostawi pat#o%e w po'%i+u Des'os i p#ze(iw%e-e-o
%$du! a'y +aden #u(, 6%oty niep#zyja(ie%skiej nie uszed je-o
uwa-i* Sa& popyn$ wzdu+ %$du do Mety&ny i kaza p#zy0
-otowa3 &$k i inn$ +ywno.3! za&ie#zaj$( w #azie! -dy'y si
ten stan #ze(zy p#ze(i$-a! #o'i3 wypady z Des'os na B,ios*
R"wno(ze.nie p#a-n$ wyp#awi3 si na Des'os p#ze(iw z'un0
towane&u E#ezos i je.%i si uda! zdo'y3 to &iasto* T#ze'a
'owie& wiedz
9
e3! +e wy'itniejsi e&i-#an(i z Mety&ny! sp#o0
wadziwszy dziki swy& stosunko& okoo pi3dz esi(iu ,op%i0
t"w z Ki&e i za(i$-n$wszy w sw$ su+' naje&nik"w z Azji
w %i(z'ie okoo t#zystu %udzi! postawi%i na i(, (ze%e ze wz-%$du
na pok#ewie)stwo sz(zepowe Te'a)(zyka Anaksa#(,osa i ude0
#zy%i najpie#w na Mety&n* P#zepdzeni sta&t$d p#zez zao-
ate)sk$! kt"#a nadesza z Mity%eny! i po'i(i powt"#nie w otwa#0
ty& po%u! p#zesz%i p#zez -"#y i wywoa%i 'unt w E#ezos* T#a0
zy%%os popyn$ wi( z (a$ 6%ot$ p#ze(iw te&u &iastu i za&ie0
#za p#zypu.(i3 atak* Znajdowa si ta& ju+ tak+e T#azy'u%!
kt"#y p#zy'y z pi(io&a ok#ta&i z Sa&os na wie.3 o zjawie
niu si e&i-#ant"w5 poniewa+ (i w(ze.niej zaj%i &iasto! za(z$
'%okad* Zjawiy si ta& #"wnie+ ok#ty &ety&nijskie i ja0
kie. dwa ok#ty pow#a(aj$(e z /e%%espontu do do&u* Wszyst0
ki(, #aze& 'yo sze.3dziesi$t siede&* Wojsko na pokada(,
p#zy-otowywao si do wzi(ia E#ezos sztu#&e& p#zy po0
&o(y &aszyn o'%+ni(zy(, i wszystki(, inny(, &o+%iwy(,!
.#odk"w*
Ty&(zase& Minda#os i 6%ota pe%oponeska na B,ios! zu+yw0
szy dwa dni na zaopat#zenie si w +ywno.3 i wzi$wszy od
B,iot"w po t#zy tessa#akosty (,io(kie @ na -ow! t#ze(ie-o dnia
szy'ko wy#usza z B,ios* 8ie pyn$ jednak na pene &o#ze!
a'y nie wpa.3 na 6%ot ate)sk$ pod E#ezos! %e(z w kie#unku
%$du stae-o pozostawiaj$( Des'os po %ewej #(e* P#zy'iwszy
do po#tu Ka#te#ei w zie&i 6okajskiej i spo+ywszy ta& #anny
posiek! pyn$ da%ej wzdu+ wy'#ze+a ki&ejskie-o5 wie(ze#zy
spo+ywaj$ w A#-inussaj na %$dzie stay&! nap#ze(iw Mity%eny*
Sta&t$d wypyn%i jesz(ze -'ok$ no($ i w /a#&atus na %$0
dzie stay& nap#ze(iw Mety&ny spo+y%i .niadanie* 8astpnie
szy'ko pyn$( wzdu+ Dektos! Da#ysy! /a&aksytos i inny(,
&iejs(owo.(i w ty(, st#ona(,! k#"tko p#zed p"no($ p#zy'y0
waj$ do Rojtejon na%e+$(e-o ju+ do /e%%espontu* 8iekt"#e i(,
ok#ty zawiny do Sy-ejon i inny(, &iejs(owo.(i w ta&ty(,
oko%i(a(,*
Po sy-naa(, .wiet%ny(, dany(, p#zez st#a+e i po wie%kiej
i%o.(i o-nisk! kt"#e na-%e pojawiy si na te#yto#iu& niep#zy0
ja(ie%ski&! Ate)(zy(y stoj$(y z osie&nasto&a ok#ta&i w Se0
*stos zo#ientowa%i si! +e Pe%oponezyj(zy(y wpywaj$ na wody
/e%%espontu* =esz(ze tej sa&ej no(y! p#a-n$( wydosta3 si
z zasi-u 6%oty niep#zyja(ie%skiej na pene &o#ze! popyn%i
po.piesznie wzdu+ wy'#ze+a (,e#soneskie-o do E%ajus* Z&y0
%i%i p#zy ty& (zujno.3 eskad#y niep#zyja(ie%skiej w A'idos
zo+onej z szesnastu ok#t"w! kt"#a od p#zepywaj$(ej 6%oty
pe%oponeskiej ot#zy&aa #ozkaz pi%nowania ka+de-o #u(,u
Ate)(zyk"w* Z '#zaskie& dnia Ate)(zy(y uj#zawszy 6%ot Min0
da#osa naty(,&iast #zu(i%i si do u(ie(zki* 8ie wszystki& ok#0
to& ate)ski& udao si uj.3 po-oni5 wikszo.3 s(,#onia si
na I&'#os i De&nos! (zte#y jednak ok#ty! kt"#e pyny ostat0
nie! dostay si koo E%ajus w #(e niep#zyja(i"* =eden z ni(,!
kt"#y p#zy'i do %$du koo .wi$tyni P#otezy%aosa @! 'io#$ #a0
ze& z zao-$! dwa inne 'ez zao-i! jeden za. pusty pa%$ koo
I&'#os*
8astpnie Pe%oponezyj(zy(y! do$(zywszy ok#ty z A'idos do
pozostay(,! w $(znej si%e osie&dziesi(iu sze.(iu ok#t"w
o'%e-a%i te-o dnia E%ajus5 kiedy jednak &iasto si nie poddao!
odpyn%i do A'idos* Ty&(zase& Ate)(zy(y pod E#ezos! nie
p#zewiduj$(! +e #u(, 6%oty niep#zyja(ie%skiej &o+e uj.3 i(,
uwa-i! da%ej w spokoju o'%e-a%i &iasto* Kiedy za. dowiedzie%i
si! +e i(, st#a+e zawiody! od #azu opu.(i%i E#ezos i pospieszy%i
z po&o($ na /e%%espont* Po d#odze zdo'y%i dwa ok#ty pe%o
poneskie! kt"#e wpady na ni(, na peny& &o#zu zapu.(iwszy
si z'yt da%eko w .&iay& po.(i-u* 8astpne-o dnia p#zy'y0
waj$ do E%ajus i za#zu(aj$ ta& kotwi(* Sp#owadzaj$ z I&'#os
ok#ty! kt"#e si ta& s(,#oniy! i p#zez pi3 dni p#zy-otowuj$
si do 'itwy &o#skiej*
P#ze'ie- 'itwy! do kt"#ej pote& doszo! 'y nastpuj$(y*
Ate)(zy(y w wy(i$-nity& szyku pyn%i wzdu+ wy'#ze+a
p#zy sa&y& %$dzie w kie#unku Sestos! a Pe%oponezyj(zy(y!
kt"#zy spost#ze-%i to z A'idos! #uszy%i i& nap#ze(iw* Ate)(zy(y
widz$(! +e p#zyjdzie do sta#(ia! #ozwin%i %ini 'ojow$ swy(,
siede&dziesi(iu sze.(iu ok#t"w wzdu+ B,e#sonezu od Idakos
a+ do A##ianoj! Pe%oponezyj(zy(y za. w si%e osie&dziesi(iu
sze.(iu ok#t"w ustawi%i si od A'idos do 4a#danos* P#awe
sk#zydo pe%oponeskie zaj&owa%i Sy#akuza)(zy(y! %ewe Minda
#os z naj%epszy&i ok#ta&i* L Ate)(zyk"w na %ewy& sk#zyd%e
sta T#azy%%os! na p#awy& T#azy'u%5 z pozostay(, st#ate-"w
ka+dy zaj&owa wyzna(zone so'ie stanowisko* Pe%oponezyj0
(zy(y .pieszy%i si z #ozpo(z(ie& 'itwy (,($( %ewy& swoi&
sk#zyde& ok#$+y3 p#awe sk#zydo ate)skie! a'y w &ia#
&o+no.(i od(i$3 Ate)(zyko& odw#"t na pene &o#ze! a #"w0
no(ze.nie i(, (ent#u& zep(,n$3 na po'%iski %$d* Ate)(zy(y
zo#ientowa%i si! +e niep#zyja(ie% (,(e i(, ok#$+y3! i up#zedzi%i
-o p#zedu+aj$( po tej st#onie swoj$ %ini 'ojow$* Dewe sk#zy0
do ate)skie si-ao ju+ poza p#zy%$dek zwany Kynos Se&a5 to
posuni(ie osa'io (ent#u&! -dy+ Ate)(zy(y &ie%i w o-"%e
&niej ok#t"w! wskutek (ze-o stay one da%eko od sie'ie! a wy0
'#ze+e koo Kynos Se&a two#zyo ost#y wystp i zasaniao
widok na to! (o si dziao po d#u-iej st#onie*
Pe%oponezyj(zy(y nata#szy w (ent#u& zep(,n%i ok#ty
ate)skie na '#ze-! sa&i wy%$dowa%i i pu.(i%i si w po-o) za
niep#zyja(ie%e& uzyskuj$( wy#a1n$ p#zewa-* 8a po&o( (en0
t#u& nie &o-o p#zyj.3 ani p#awe sk#zydo T#azy'u%a! -dzie
na(ie#aa wie%ka i%o.3 ok#t"w niep#zyja(ie%ski(,! ani %ewe
sk#zydo T#azy%%osa! -dzie p#zy%$dek Kynos Se&a zasania
widok! a #"wno(ze.nie napie#ay sy#akuza)skie i inne! nie
&niej %i(zne ok#ty* W ko)(u Pe%oponezyj(zy(y uniesieni zwy0
(istwe& za(z%i .(i-a3 'ezadnie #oz&aite ok#ty ate)skie
i wskutek te-o sa&i (z.(iowo z&iesza%i swe szyki* Widz$( to!
T#azy'u% i je-o %udzie zanie(,a%i da%sze-o #oz(i$-ania wasne-o
sk#zyda i zw#"(i%i si p#ze(iwko za-#a+aj$(y& i& ok#to&
niep#zyja(ie%ski&! kt"#e odpa#%i i z&usi%i do odw#otu* Pod
j$wszy nastpnie wa%k #"wnie+ z t$ (z.(i$ Pe%oponezyj(zy0
k"w! kt"#a na swy& od(inku odniosa p#zedte& zwy(istwo!
ude#zy%i na ni(, i wikszo.3 'ez wa%ki z&usi%i do u(ie(zki* Sy
#akuza)(zy(y tak+e ustpowa%i ju+ p#zed ok#ta&i T#azy%%osa5
o'e(nie widz$( odw#"t pozostaej 6%oty! ty& skwap%iwiej #zu0
(i%i si do u(ie(zki*
Pe%oponezyj(zy(y zosta%i pokonani i s(,#oni%i si najpie#w
nad #zek Pidos! p"1niej do A'idos* Ate)(zy(y zdo'y%i jedynie
niewie%k$ i%o.3 ok#t"w! -dy+ w$ska p#zest#ze) /e%%espontu
uatwia u(ie(zk p#ze(iwnikowi* =ednak+e zwy(istwo to od0
nie.%i w najwa.(iwszej (,wi%i* 4oty(,(zas 'owie& katast#o6a
sy(y%ijska i inne &niejsze po#a+ki 'udziy w ni(, %k p#zed
6%ot$ pe%(ponesk$5 o'e(nie poz'y%i si nieu6no.(i i p#zesta%i ju+
uwa+a3 Pe%oponezyj(zyk"w za #"wny(, so'ie p#ze(iwnik"w na
&o#zu* W 'itwie tej zdo'y%i na niep#zyja(ie%u osie& ok#t"w
(,io(ki(,! pi3 ko#yn(ki(,! dwa a&p#akio(kie! dwa 'eo(kie!
jeden %eukadyjski! jeden %a(ede&o)ski! jeden sy#akuza)ski
i jeden pe%%e)ski* Sa&i st#a(i%i pitna.(ie ok#t"w* Postawiw0
szy po&nik zwy(istwa na p#zy%$dku koo Kynos Se&a! ze0
'#a%i w#aki ok#towe i oddawszy niep#zyja(ioo& na podstawie
ukadu zwoki po%e-y(,! wysa%i do Aten t#"j#zdowie( z wie0
.(i$ o zwy(istwie* Po niedawnej k%s(e na Eu'ei i wewnt#z0
ny(, za&ieszka(, p#zy'y(ie ok#tu z wiado&o.(i$ o tak nie0
sp(dziewany& suk(esie 'a#dzo Ate)(zyk"w pok#zepio na
du(,u* P#zysz%i do p#zekonania! +e je.%i z (a$ ene#-i$ za'io#$
si do #ze(zy! to &o-$ jesz(ze w tej wojnie uzyska3 p#zewa-*
Bzwa#te-o dnia po 'itwie &o#skiej Ate)(zy(y w Sestos na0
p#awi%i pospiesznie ok#ty i popyn%i p#ze(iw z'untowane&u
Kidzykos5 koo /a#pa-ion i P#iapos zo'a(zy%i osie& ok#t"w!
kt"#e p#zy'yy z 2izan(ju& i stay ta& na kotwi(y* Podpyn%i
ta& i pokonawszy zao-! kt"#a 'ya na %$dzie! opanowa%i
ok#ty* P#zy'ywszy pod nie u&o(nione Kidzykos! ponownie
z&usi%i &iasto do u%e-o.(i i nao+y%i danin* W ty& sa&y&
(zasie Pe%oponezyj(zy(y popyn%i z A'idos do E%ajus po swoje
ok#ty! zdo'yte pop#zednio p#zez Ate)(zyk"w! i za'#a%i wszyst0
kie nie uszkodzone5 inne spa%i%i p#zedte& E%ajuzyj(zy(y* Wy0
sa%i #"wnie+ na Eu'e /ippok#atesa i Epik%esa! a'y sp#owa0
dzi%i znajduj$(e si ta& ok#ty*
Mniej wi(ej w ty& sa&y& (zasie p#zy'y A%ki'iades z t#zy0
nasto&a ok#ta&i z Kaunos i Aaze%idy do Sa&os! o.wiad(zaj$(!
+e p#zeszkodzi 6%o(ie 6eni(kiej p#zyj.3 na po&o( Pe%oponezyj0
(zyko& i +e jesz(ze p#zy(,y%niej ni+ pop#zednio usposo'i Tys0
sa6e#nesa do Aten* Wyposa+y dziewi3 nowy(, ok#t"w i do$0
(zy do ty(,! kt"#e p#zedte& posiada5 .(i$-n$ du+e su&y pie0
nidzy od /a%ika#nasyje+yk"w i u&o(ni Kos! -dzie pozostawi
dow"dztwo* =u+ pod jesie) pow#"(i na Sa&os* Tyssa6e#nes do0
wiedziawszy si! +e 6%ota pe%oponeska popyna z Mi%etu na
/e%%espont! #uszy + Aspendos w kie#unku =onii* Pod(zas po0
'ytu Pe%oponezyj(zyk"w na /e%%espon(ie Antand#yj(zy(y! kt"0
#zy s$ po(,odzenia eo%skie-o! sp#owadzi%i do swe-o &iasta
d#o-$ %$dow$ p#zez -"#y Ida ,op%it"w pe%oponeski(, z A'idos*
Powode& te-o 'yy k#zywdy wy#z$dzane i& p#zez Pe#sa A#sa0
kesa! na&iestnika Tyssa6e#nesowe-o* Sk#zywdzi on #"wnie+
4e%ij(zyk"w osiady(, w At#a&ittejon! kt"#y(, Ate)(zy(y
usun%i z 4e%os p#zy o(zysz(zaniu tej wyspy* Ldaj$( p#zy0
ja(ie%a i sp#zy&ie#ze)(a! pod p#etekste& wojny z jaki&. '%i+ej
nieok#e.%ony& w#o-ie&! wezwa 4e%ij(zyk"w na wyp#aw!
wyp#owadzi naj'a#dziej wa#to.(iowy(, %udzi z &iasta! a na0
stpnie pod(zas posiku kaza i(, swoi& oddziao& oto(zy3
i wy'i3* Antand#yj(zy(y wi( w o'awie! +e'y i wo'e( ni(,
nie dopu.(i si jakie-o. 'ezp#awia! a za#aze& nie &o-$( znie.3
nakadany(, p#zez nie-o (i+a#"w! wypdzaj$ je-o zao-
Z ak#opo%i*
Tyssa6e#nes! dowiedziawszy si o ty& wyst$pieniu Pe%opo
nezyj(zyk"w! po podo'ny(, zaj.(ia(, w Mi%e(ie i Knidos!
-dzie #"wnie+ wypdzono je-o zao-i! doszed do p#zekonania!
+e Pe%oponezyj(zy(y ostate(znie -o znienawidzi%i! i za(z$ si
o'awia3! 'y &u znowu jakiej. szkody nie p#zynie.%i* R"wno0
(ze.nie d#a+nia -o &y.%! +e Aa#na'adzos! kt"#y i(, p"1niej
wezwa i &niejsze &ia wydatki! &"-'y z knowa) p#ze(iw
Ateno& ze'#a3 wiksze od nie-o ko#zy.(i* Postanowi wi(
uda3 si do Pe%oponezyj(zyk"w na /e%%espont! +e'y wnie.3
ska#- o zaj.(ia w Antand#os i jak najz#(zniej o'#oni3 si
p#zed za#zuta&i doty(z$(y&i 6%oty 6eni(kiej i inny(, je-o po0
(zyna)* P#zy'ywszy najpie#w do E6ezu zo+y o6ia# A#te&i0
dzie* PKiedy zi&a nastpuj$(a po ty& %e(ie do'ie-nie ko)(a!
&inie dwudziesty pie#wszy #ok wojny* @X
PRZYPISY
St#* N #eukalion2 syn P#o&eteusa! wad(a tessa%skiej Atyi* Wedu- po0
dania 4euka%ion i je-o +ona Pi##a 'y%i jedyny&i %ud1&i! jaki(,
4zeus u#atowa z potopu5 z ka&ieni! kt"#e za #ad$ wy#o(zni
#zu(i%i za sie'ie! &ie%i powsta3 nowi %udzie*
St#* Y barbarzy(cy2 8azw$ t$ ok#e.%a%i G#e(y wszystkie %udy nie &"0
wi$(e po -#e(ku*
St#* Z c&iton2 nazwa szaty noszonej 'ezpo.#ednio na (ie%e za#"wno
p#zez &+(zyzn jak i p#zez ko'iety*
St#* [ #elos9 naj&niejsza z Byk%ad :wysp na Mo#zu E-ejski&;! sy0
n$(a jako &iejs(e u#odzenia i ku%tu Apo%%ona* Miejs(e ku%tu
G#e(y poddawa%i (o pewien (zas sak#a%ne&u >o(zysz(zeniu?*
"gamemnon2 syn At#eusa! '#at Mene%aosa! &ity(zny k#"% Mi
ken! na(ze%ny w"dz G#ek"w w wojnie t#oja)skiej*
,yndareus2 &ity(zny k#"% Spa#ty5 u(,odzi za oj(a /e%eny
:+ony Mene%aosa; i K%itaj&est#y :+ony A-a&e&nona;*
Pelops2 syn Tanta%a! &ity(zny wad(a Pe%oponezu! zao+y(ie%
#odu Pe%opid"w*
;urysteus2 4ziki podstpowi 'o-ini /e#y o'j$ za&iast /e0
#ak%esa panowanie nad Mikena&i i Ty#ynse& w A#-o%idzie* Po
.&ie#(i /e#ak%esa p#ze.%adowa je-o syn"w! &ia jednak pa.3
z i(, #ki w Atty(e! -dzie /e#ak%ido& udzie%i s(,#onienia
Tezeus*
"treus2 syn Pe%opsa i /ippoda&ei! po za&o#dowaniu swe-o
p#zy#odnie-o '#ata B,#yzypa uszed do Miken i o'j$ ta&
panowanie*
St#* \ Perseus2 wedu- podania syn 4zeusa i 4anae5 je-o wnuka&i
'y%i Eu#ysteus i /e#ak%es*
&egemonia2 dos* >na(ze%ne dow"dztwo! zwie#z(,ni(two?5 w sto0
sunka(, &idzy posz(ze-"%ny&i pa)stwa&i -#e(ki&i nazywano
tak p#zewa- jedne-o si%niejsze-o pa)stwa nad inny&i*
St#* ] Filoktet2 k#"% Tessa%ii! jeden z wodz"w -#e(ki(, w wojnie t#o0
ja)skiej! znako&ity u(znik*
St#* ^ tyrania2 ust#"j po%e-aj$(y na ty&! +e na (ze%e pa)stwa stoi
jednostka! kt"#a p#ze&o($ %u' podstpe& dosza do wadzy*
Ty#ania w ty& zna(zeniu wystpuje w #oz&aity(, &iasta(,
-#e(ki(, w _II i _I w* p#zed n* e*
St#* ` "pollon #el<icki2 4e%6y 'yy &iejs(e& ku%tu Apo%%ona5 ta&
znajdowaa si je-o .wi$tynia i wy#o(znia*
4a#iusz9 k#"% Pe#sji w %ata(, [NM<Z^\ p#zed n* e* Zo#-anizowa
pie#wsz$ wyp#aw pe#sk$ p#ze(iw G#e(ji! zako)(zon$ 'itw$
pod Ma#atone& w Z`a #*
.serkses2 syn 4a#iusza! panowa w %ata(, Z^\<Z\[* Sta na
(ze%e d#u-iej wyp#awy pe#skiej p#ze(iw G#e(ji5 zosta poko0
nany w 'itwie pod Sa%a&in$ :Z^a; i pod P%ateja&i :Z]`;*
,emistokles2 a#(,ont w #* Z`YbN* P#zed d#u-$ wyp#aw$ pe#sk$
nakoni Ate)(zyk"w do wy'udowania 6%oty i p#zy(zyni si
do zwy(istwa G#ek"w w 'itwie pod Sa%a&in$*
St#* Ma <lota <enicka2 Aeni(j$ nazywano w G#e(ji o'sza# poo+ony na
wy'#ze+u dzisiejszej Sy#ii &idzy #zek$ E%eut,e#os :o'* 8e,#0
e%0Ka'i#; na p"no(y a -"#a&i Ka#&e%u na poudniu* Aeni(janie
zaj&owa%i si ,and%e& i 'y%i w sta#o+ytno.(i pie#wszy& na#o0
de& +e-%a#ski&*
St#* MM barbarzy(ca przyszed powtrnie z wielk+ armi+2 Pie#wsza
wiksza wyp#awa Pe#s"w p#ze(iw G#e(ji &iaa &iejs(e
w Z`a #*! d#u-a < w Z^a #*
St#* MN ust#"j oligarc&iczny2 ust#"j pa)stwa! w kt"#y& wadza spo0
(zywa w #ka(, wa#stwy up#zywi%ejowanej < a#ystok#a(ji #o0
dowej %u' &aj$tkowej*
/a#&odios i A#ysto-ejton9 za'"j(y /ippa#(,a w [MZ #*5 'y%i
uwa+ani za oswo'odzi(ie%i Aten od ty#anii!
p#o(esja panatenajska9 p#o(esja! kt"#a od'ywaa si w (zasie
Panatenaj"w! .wi$t o'(,odzony(, na (ze.3 Ateny (o (zte#y
%ata*
=eokorion2 sta#a .wi$tynia ("#ek Deosa5 a'y w (zasie -odu
p#ze'a-a3 'o-ini! Deos zo+y je na o6ia# Pa%%as Atenie*
oddzia pita(ski2 oddzia wojska spa#ta)skie-o nazwany tak
od dzie%ni(y w Spa#(ie! Pitane*
St#* MZ trzydziestoletni rozejm2 Pok"j >t#zydziesto%etni? zawa#ty zosta
&idzy Atena&i a Spa#t$ w #* ZZ\*
zdobycie ;ubei2 W #* ZZ\ Eu'ea ode#waa si od Aten* Pe#yk%es
ut#wa%i na wyspie panowanie ate)skie usun$wszy z &iasta
/estiaja! poo+one-o na p"no(y wyspy! dawny(, &ieszka)("w
i osied%iwszy tu k%e#u(,"w :osadnik"w; ate)ski(,*
St#* M\ drac&ma2 s#e'#na &oneta -#e(ka* Wa-a jej w Atena(, wyno0
sia Z!Y\ -5 dzie%ia si na \ o'o%i*
St#* M] &oplici2 (i+koz'#ojna pie(,ota w G#e(ji5 odpo#n$ '#oni$ ,o0
p%it"w 'y pan(e#z! pas! na-o%enni(e i ,e&! '#oni$ za(zep0
n$ < k#"tki &ie(z i w"(znia*
St#* M^ &erold2 W (zasie wojny st#ony wa%(z$(e po#ozu&ieway si ze
so'$ jedynie za po.#edni(twe& pa#%a&enta#iusza :,e#o%da <
po -#* ke#yks;*
St#* M` zwi+zek ate(ski >sparta(ski?2 zwi$zek pa)stw >sp#zy&ie#zo0
ny(,? -#upuj$(y(, si dokoa Aten %u' Spa#ty i znajduj$(y(,
si pod i(, p#zewodni(twe&*
St#* Ya pean2 pie.) na (ze.3 'o-a! zazwy(zaj < Apo%%ona*
St#* YY epidemiurg2 tytu u#zdnika w &iasta(, do#y(ki(,*
strateg2 dos* >dow"d(a! w"dz?* 7d (zas"w K%ejstenesa wy0
'ie#ano w Atena(, Ma st#ate-"w! po jedny& z ka+dej 6i%i* Sp#a0
wowa%i oni najwy+sz$ wadz nad wojskie&*
St#* Y[ istm2 p#zes&yk! &idzy&o#ze*
St#* Y\ stadion2 &ia#a du-o.(i #"wna M`N &5 'ya to du-o.3 to#u
wy.(i-owe-o*
St#* Z\ "rc&idamos2 k#"% spa#ta)ski w %ata(, Z\^<ZN\* 2y dow"d($
Spa#tan w pie#wszy& ok#esie wojny pe%oponeskiej :ZYM<ZNM;*
St#* [a e<or2 nazwa najwy+sze-o u#zdnika w Spa#(ie* Bo #ok z-#o0
&adzenie na#odowe wy'ie#ao [ e6o#"w! kt"#zy (zuwa%i nad
(aoksztate& +y(ia pu'%i(zne-o i p#ywatne-o*
St#* [Z stela2 po&nik -#o'owy w kszta(ie p#ostok$tnej! niezna(znie
ku -"#ze zw+aj$(ej si pyty! zwyk%e zako)(zonej u -"#y
zwie)(zenie& w kszta(ie p#zy(z"ka* Ste%e wykonywano z &a#0
&u#u %u' inne-o ka&ienia*
arc&ontat2 u#z$d a#(,onta! najwy+sze-o u#zdnika w Atena(,5
a#(,ont"w 'yo `! wy'ie#any(, (o #oku p#zez z-#o&adzenie
%udowe*
St#* [\ talent2 s#e'#na &oneta ate)ska5 wa-a je-o wynosia N\!N k-*
St#* [] podwjne zwyci$stwo2 7koo #* Z]a w"dz ate)ski Ki&on od0
nosi jedne-o dnia dwa zwy(istwa nad a#&i$ pe#sk$9 poko0
nawszy niep#zyja(i" w 'itwie &o#skiej u uj.(ia Eu#y&edontu!
wysadza wojsko na %$d i #oz'ija %$dowe siy pe#skie*
&eloci i periojkowie2 Dudno.3 Spa#ty dzie%ia si na t#zy k%a0
sy9 Spa#tiat"w! pe#iojk"w i ,e%ot"w* /e%o(i 'y%i! zdaje si! po0
to&ka&i pie#wotnej %udno.(i za&ieszkuj$(ej Dakoni p#zed
p#zy'y(ie& 4o#"w* Poniewa+ stawia%i op"# naje1d1(o&! zo0
sta%i po pod'oju za&ienieni w niewo%nik"w p#a(uj$(y(, na
#o%i* Pe#iojkowie nato&iast po(,odzi%i p#awdopodo'nie z tej
(z.(i %udno.(i a(,ajskiej! kt"#a poddaa si 4o#o& 'ez opo#u*
Mieszka%i po wsia(, i &iasta(, dokoa Spa#ty! zaj&owa%i si
#o%ni(twe&! ,and%e& i p#ze&yse&* B,o(ia+ za(,owa%i wo%no.3
oso'ist$! nie &ie%i +adny(, p#aw po%ity(zny(,*
St#* [` wyrocznia "pollona Pityjskiego2 wy#o(znia Apo%%ona w 4e%6a(,*
P#zydo&ek >pityjski? nadano Apo%%onowi d%ate-o! +e wedu-
t#ady(ji za'i s&oka Pitona st#ze-$(e-o wy#o(zni w (zasa(,!
-dy na%e+aa ona jesz(ze do &atki Pitona! Gai* Po za'i(iu s&o0
ka wad($ 4e%6 zosta Apo%%on*
St#* \Y Perykles, syn .santypposa2 7d #* ZZY piastowa p#zez sze#e-
%at u#z$d st#ate-a* 2y tw"#($ i p#zyw"d($ de&ok#a(ji ate)0
skiej! u&a# w #* ZN`! w (zasie wojny pe%oponeskiej! na sku0
tek panuj$(ej wtedy za#azy*
St#* \[ ,ukidydes2 ,isto#yk -#e(ki +yj$(y w %ata(, ok* Z\a < ok* Y`\!
auto# Wojny peloponeskiej
St#* \\ #el<y2 &iejs(owo.3 w Aokidzie! poo+ona u st"p Pa#nasu* P#zy
ta&tejszej .wi$tyni Apo%%ona &ie.(ia si najsawniejsza
w G#e(ji wy#o(znia*
St#* ]a akropola ate(ska2 wz-"#ze o (,a#akte#ze o'#onny&! utwo#zone
ze skay wapiennej! poo+one na p"no( od p#awe-o '#ze-u
I%issosu5 dostpne 'yo ty%ko od st#ony za(,odniej* Ak#opo%a
ate)ska 'ya po.wi(ona ku%towi Ateny5 Pe#yk%es wzni"s ta&
sze#e- wspaniay(, 'udow%i* Ak#opo%e! (zy%i wa#owne wz-"#za!
znajdoway si w wie%u &iasta(, -#e(ki(,*
St#* ]M #zeus Mejlic&ios2 &ej%i(,ios zna(zy dos* >&iosie#ny! a0
skawy?* P#zydo&ek 4zeusa! kt"#y opiekowa si sa'y&i i po0
k#zywdzony&i*
St#* ]N "tena 8&alkiojkos2 (,a%kiojkos zna(zy dos* >&ieszkaj$(a
w spi+owy& do&u?* P#zydo&ek Ateny (z(zonej w Spa#(ie
&* in* jako 'o-ini wojny i wyna%az(zy& 6%etu wojenne-o! kt"0
#a posiadaa ta& .wi$tyni ozdo'ion$ spi+e&*
St#* ]Z trjng2 ko(io wykonany z -%iny %u' '#$zu na t#ze(, #"wno0
%e-y(, no-a(,5 su+y do -otowania wody! a w .wi$tynia(,
na%e+a do sp#zt"w u+ywany(, p#zy skadaniu o6ia#* W 4e%0
6a(, na t#"jno-u zasiadaa kapanka Pitia wtedy! -dy udzie%aa
wy#o(zni*
Fojbos2 p#zydo&ek Apo%%ona jako 'o-a so)(a*
St#* ]] s+d skorupkowy2 wp#owadzony zosta p#zypusz(za%nie p#zez
K%ejstenesa* 7'ywate%e wypisywa%i na ta'%i(zka(, sko#upko0
wy(, nazwiska %udzi! kt"#y(, uwa+a%i za nie'ezpie(zny(, d%a
ust#oju de&ok#aty(zne-o* 7'ywate%! kt"#e-o nazwisko zna%a0
zo si w wyniku -osowania na (o naj&niej \ aaa sko#u0
pek < szed na wy-nanie*
St#* ^Y metojkowie2 (udzozie&(y! kt"#zy osied%i%i si w Atena(,* Zaj0
&owa%i si ,and%e& i #ze&iose&* B,o(ia+ 'y%i o'owi$zani do
.wiad(ze) na #ze(z pa)stwa! nie posiada%i +adny(, p#aw po%i0
ty(zny(,*
St#* ^\ bitwa pod Potidaj+2 W #* ZYN Ate)(zy(y p#owadz$ zwy(isk$
wa%k ze z'untowany& &iaste& (,a%kiayjski&! Potidaj$! od
kt"#e-o do&a-aj$ si ze#wania $(zno.(i z je-o &et#opo%i$! Ko0
#ynte&*
beotarc&owie2 na(ze%na wadza zwi$zku 'eo(kie-o*
St#* `Z Propileje2 '#a&a0po#tyk p#owadz$(y na ak#opo%e ate)sk$!
dzieo a#(,itekta Mnezyk%esa z (zas"w Pe#yk%esa*
mur jaleryjski2 &u# du-o.(i \![ k& $(z$(y Ateny z po#te&
Aa%e#on! z'udowany w %ata(, Z[^<Z[\5 w wypadku oto(zenia
&iasta p#zez wojska %$dowe &ia on zapewni3 $(zno.3 z &o#ze&
dugie mury2 2yy to &u#y $(z$(e Ateny z Pi#euse&! wznie0
sione w %ata(, Z\a<ZZ[ i z'udowane w ten spos"'! +e Ateny!
po#t i p#zest#ze) &idzy ni&i two#zyy niejako jedn$ wie%k$
twie#dz*
St#* `[ .ekrops2 &ity(zny k#"% Aten*
,ezeus2 najznako&itszy ,e#os ate)ski* Podo'nie jak /e#ak%es
&ia dokona3 wie%u sawny(, (zyn"w* T#ady(ja p#zypisuje
&u zjedno(zenie Attyki w jedno pa)stwo ze sto%i($ w Ate0
na(,*
prytanejon2 'udynek! w kt"#y& u#zdowa%i p#ytanowie! tj* [a
(zonk"w Rady* Sp#awowa%i oni wadz p#zez MbMa (z.3 #oku!
zaatwiaj$( wszystkie sp#awy 'ie+$(e! zwi$zane z +y(ie& po0
%ity(zny& i pa)stwowy&*
;umolpos2 syn Pozejdona i B,ione5 wedu- podania p#zywd#o0
wa z T#a(ji do E%euzis! -dzie 'y kapane& i .piewakie& 'o0
-ini p%on"w 4e&et#y*
;rec&teus2 &ity(zny k#"% Aten*
9ynojkia2 dos* .wito >wsp"%nej siedzi'y! oj(zyzny?* 4zie) ten
po.wi(ony 'y opiekun(e Aten! 'o-ini Atenie*
St#* `\ 9tarsze #ionizja2 .wito ku (z(i 4ionizosa! p#zypadaj$(e na ko0
nie( %ute-o5 op#"(z o6ia# do o'#zd"w na%e+ao otwie#anie 'e0
(zek z &ody& wine&*
antesterion2 &iesi$( odpowiadaj$(y d#u-iej poowie %ute-o!
i pie#wszej poowie &a#(a*
;nneakrunos2 dos* >4ziewi(iok#otnie t#yskaj$(a studnia?* 2u0
dow%a studzienna o ` #u#a(, odpywowy(,! wzniesiona w Ate0
na(, p#zez Pizyst#ata :_I w*;*
.allirroe2 dos* >Piknie pyn$(e? < 1#"do w.#"d ska*
&eros2 p"'"-! 'o,ate#! (zowiek zasu+ony! zao+y(ie% &iasta!
#odu itp* Ku%t ,e#osa wi$za si z je-o -#o'e&! koo kt"#e-o!
(zsto 'udowano .wi$tyni! ,e#oon*
*wi+tynia eleuzy(ska2 .wi$tynia 4e&et#y w E%euzis w Atty(e*
St#* `^ przed czternastu laty2 w #* ZZ\! p#zed zawa#(ie& pokoju t#zy0
dziesto%etnie-o*
St#* Maa trierarc&a2 dow"d(a ok#tu wojenne-o! t#"j#zdow(a! t # i e # e s*
St#* MaN powstanie &elotw2 w #* Z\Z*
za-mienie so(ca2 dnia Y sie#pnia ZYM #*
proksenos2 Posz(ze-"%ne pa)stwa -#e(kie nadaway -odno.3
p#oksenosa o'ywate%o& inny(, pa)stw5 p#oksenos &ia za za0
danie opiekowa3 si o'ywate%a&i te-o pa)stwa! kt"#e &u
udzie%io p#oksenii! na te#enie wasne-o k#aju! a zwasz(za uat0
wia3 i& w #azie pot#ze'y po#ozu&ienie z #z$de& swe-o pa)0
stwa*
,ereus2 Wedu- &itu k#"% t#a(ki Te#eus! &$+ P#okne! ("#ki
Pandiona! k#"%a Aten! uwi"d siost# P#okne! Ai%o&e%* Gona
&sz(z$( si za to daa &u do zjedzenia i(, wasne-o syna!
Itysa* 2o-owie za&ieni%i Te#eusa w dudka! P#okne w sowika!
Ai%o&e% w jask"k*
St#* MaZ <ila2 7d (zas"w K%ejstenesa :ok* [Ma #*; (aa wo%na %udno.3
Attyki dzie%ia si na Ma te#yto#ia%ny(, >6i%?*
St#* MNZ nauarc&a2 dow"d(a 6%oty w Spa#(ie*
St#* MN\ .seno<ont, syn ;urypidesa2 st#ate- ate)ski :nie &y%i3 z ,isto0
#ykie&;*
St#* MYM wsc&d "rktura2 A#ktu#! -wiazda pie#wszej wie%ko.(i w -wia0
zdoz'io#ze Wo%a#za :2 o o t e s;! ws(,odzia M^ w#ze.nia*
St#* MYN pelta*ci2 pie(,ota %ekkoz'#ojna w Atena(,* Lz'#ojenie pe%ta
st"w skadao si z %ekkiej sk"#zanej ta#(zy w kszta(ie p"0
ksi+y(a :pe%te; i z jednej %u' ki%ku w"(zni*
St#* MZ` "lkmeon2 syn A&6ia#eosa i E#y6i%i &ia wedu- podania po0
&.(i3 .&ie#3 swe-o oj(a p#zez za'"jstwo &atki* Zani& usu0
(,a wy#o(zni! p#ze.%adowany 'y za sw"j (zyn p#zez &.(i0
we '"stwa! E#ynie*
St#* M[N "pollon Maloejs2 p#zydo&ek od &iejs(a ku%tu! p#zy%$dka Ma
%ea na Des'os*
St#* M[Z olimpiada2 I-#zyska o%i&pijskie od'yway si :od #* ]]\; (o
(zte#y %ata5 wedu- ty(, (zte#o%etni(, ok#es"w! zwany(, o%i&0
piada&i! G#e(y p#owadzi%i #a(,u' (zasu*
St#* M[^ pentakozjomedymnowie2 k%asa naj'o-atszy(, wa.(i(ie%i zie&0
ski(,! kt"#y(, do(,"d wynosi ponad [aa &ia# z'o+a! wina
%u' o%iwy*
St#* M\a stopa2 &ia#a du-o.(i #"wna YN (&*
St#* M\Y &eros "ndrokrates2 ,e#os p%atejski5 je-o .wity ok#- znajdo0
wa si nad 1#"de& Ga#-a6ia! p#zy d#odze wiod$(ej z P%atej
do Te'*
St#* M]` mina2 s#e'#na &oneta ate)ska wa-i ZY\!Y -*
St#* M^M wojna o wyzwolenie Hellady2 wojny pe#skie*
St#* M^N *wi$to ksi$)yca2 .wito to o'(,odzono w pie#wszy dzie) &ie0
si$(a %u' w (zasie nowiu*
St#* M^\ bitwa pod .oronej+2 Ate)(zy(y! wystpuj$( w o'#onie ust#oju
de&ok#aty(zne-o w 2eo(ji! zosta%i pokonani p#zez o%i-a#(,"w
'eo(ki(, pod Ko#onej$ w #* ZZ]*
St#* M`N "lkinoos2 znany z epopei /o&e#a k#"% &ity(zny(, Aeak"w*
Wedu- podania o A#-onauta(, &ia &ieszka3 w Ko#ki#ze! -dzie
p#zyj$ pow#a(aj$(y(, A#-onaut"w* P"1niej 'y (z(zony jako
,e#os! posiada wasn$ .wi$tyni i ok#-*
stater2 &oneta zota*
St#* M`Z #ioskurowie2 '%i1nia(y Kasto# i Po%ideukes! synowie 4zeusa
i Dedy! '#a(ia t#oja)skiej /e%eny*
St#* NaM ku4nia He<ajstosa2 /e6aistos! syn 4zeusa i /e#y! '"- o-nia
i wu%kan"w! jako &ist#z sztuki kowa%skiej spo#z$dza pio#uny
d%a 4zeusa* Wedu- powsze(,ne-o &nie&ania ku1nia je-o &iaa
si &ie.(i3 najpie#w na 7%i&pie! p"1niej we wnt#zu Etny*
St#* NaN #emostenes, syn "lkistenesa2 st#ate- ate)ski :nie &y%i3
z &"w($;*
St#* NaY metropolia2 &iasto &a(ie#zyste5 w G#e(ji nazwa ta ozna(zaa
&iasto! kt"#e zakadao ko%onie*
St#* Na\ Hezjod2 /ezjod z Ask#y w 2eo(ji +y ok* ]aa #* < najsta#szy
po /o&e#ze poeta -#e(ki* 4ziea :za(,owane;9 ,eogonia, P#a0
(e i dnie
St#* Na` *wi$to ;<ezja2 .wito ku (z(i A#te&idy E6eskiej5 u#o(zysto.(i
o (,a#akte#ze o#-iasty(zny& od'yway si no($*
St#* NMa agon2 G#e(y oddawa%i (ze.3 'o-o& p#zez u#z$dzanie zawod"w
:a-ones; -i&nasty(zny(,! ,ippi(zny(, i &uzy(zny(,* 4o za0
wod"w -i&nasty(zny(, na%e+ay9 'ie- :d#o&os;! skok :,a%0
&a;! &o(owanie si :pa%e;! wa%ka na pi.(i :py-&e;! po0
$(zenie wa%ki na pi.(i z &o(owanie& si :p a n k # a t i o n;!
#zut dyskie& :d i s k o s;! #zut dzid$ :a k o n t i o s; o#az pi(io0
'"j9 skok! 'ie-! &o(owanie si! #zut dzid$ i dyskie&*
St#* NMM "rystoteles, syn ,ymokratesa2 st#ate- ate)ski :nie &y%i3 z 6i0
%ozo6e&;*
St#* NM] 9o<okles, syn 9ostratydesa2 st#ate- ate)ski :nie &y%i3 z t#a0
-ikie&;*
wybuc& ;tny2 nast$pi w #* ZN\*
St#* NM` taksjarc&a2 dow"d(a oddziau :taksis; pie(,oty (i+koz'#oj0
nej w Atena(,*
St#* NN] c&ojniks2 &ia#a d%a #ze(zy sypki(, i pyn"w odpowiadaj$(a % D
kotyle2 &ia#a d%a #ze(zy sypki(, i pyn"w odpowiadaj$(a a!Y M
St#*NYM poprzedni traktat pokojowy2 pok"j >t#zydziesto%etni?* Ateny
z#zeky si w ty& t#akta(ie posiado.(i na Ist&ie Ko#yn(kiin
i Pe%oponezie9 Me-a#y z jej po#ta&i! A(,ai i a#-o%idzkiej T#oj0
dzeny*
St#* NYN 8&arybda2 wi# &o#ski nap#ze(iw Sy(y%ii! w Bie.ninie Messy)0
skiej* Wedu- wie#ze) G#ek"w! z jednej st#ony (ie.niny &ie0
szkaa na ska%e S(y%%a! potw"#! kt"#y po#ywa %udzi z p#zepy0
waj$(y(, statk"w! z d#u-iej < B,a#y'da! potw"#! kt"#y t#zy
#azy dziennie w(i$-a w swe -a#do &o#ze i ty%ek#o3 wyp%u0
wa po(,onit$ wod*
St#* NZM =eonidas pod ,ermopilami2 Deonidas! k#"% spa#ta)ski! z-in$
w#az z Yaa Spa#tana&i w (zasie synnej o'#ony Te#&opi% p#ze0
(iw Kse#ksesowi w #* Z^a*
&ippagretes2 W wojsku %a(ede&o)ski& na (ze%e p#zy'o(znej
st#a+y k#"%ewskiej! kt"#$ stanowi oddzia jazdy z Yaa najdzie%0
niejszy(, &odzie)("w! stao Y dow"d("w :,ippa-#etes;*
St#* NZ^ za-mienie slo(ca2 dnia NM &a#(a ZN[ #*
St#* N[\ modzie) ate(ska peni+ca <unkcj+ stra)y granicznej2 Modzie+
od %at M^ do Na p#ze(,odzia p#zez dwu%etni$ >e6e'i?! kt"#a
'ya p#zy-otowanie& do wykonywania o'owi$zk"w o'ywate%0
ski(,5 w pie#wszy& #oku szko%ono e6e'"w w -i&nasty(e
i w &uszt#ze! w d#u-i& peni%i oni su+' w twie#dza(, -#a0
ni(zny(, jako pe#ipo%oj*
St#* N[] ;nialios2 p#zydo&ek A#esa od i&ienia k#wawej 'o-ini 'i0
tew < Enio*
St#* N^\ am<ora2 na(zynie o dw"(, u(,a(,! u+ywane do noszenia i p#ze0
(,owywania wina! o%iwy i wody*
St#* N^^ ela<ebolion2 &iesi$( w ka%enda#zu ate)ski& odpowiadaj$(y
d#u-iej poowie &a#(a i pie#wszej poowie kwietnia*
gerastios2 &iesi$( w ka%enda#zu %a(ede&o)ski& odpowiadaj$0
(y ate)skie&u e%a6e'o%ionowi*
St#* N`` igrzyska pityjskie2 i-#zyska ku (z(i Apo%%ona5 od'yway si
w ka+dy& t#ze(i& #oku o%i&piady* Wedu- t#ady(ji ustanowi
je Apo%%on po za'i(iu s&oka Pitona*
St#* YMM Pito >Pyt&o?2 pie#wotna nazwa 4e%6*
*wi+tynia "miklajon2 .wi$tynia Apo%%ona w A&ik%aj! &iejs(o0
wo.(i poo+onej w po'%i+u Spa#ty5 znajdowa si ta& -#"' u%u0
'ie)(a Apo%%onowe-o /iakintosa i od'yway si (o #oku!
w (ze#w(u! u#o(zysto.(i zwane /iakintia*
artemizjos2 &iesi$( w ka%enda#zu %a(ede&o)ski& po.wi(ony
A#te&idzie5 o'%i(za si! +e t#aktat zawa#ty zosta &niej wi(ej
w poowie kwietnia*
miejskie #ionizja2 .wita ku (z(i 4ionizosa z p#zydo&kie&
E%eute#os :Wyzwo%i(ie%; o'(,odzone od ^ do MY dnia &iesi$(a
e%a6e'o%iona* 7d'yway si w Atena(,! dok$d p#zy'ywaa %ud0
no.3 z (aej G#e(ji*
St#* YMY Hiakintia2 po#* p#zypis do st#* YMM*
St#* YMZ lat dziesi$-2 %ata ZYM<ZNM*
St#* YM[ wojna mantynejska i epidauryjska2 pat#z #ozdzia YY i nn* o#az
#ozdzia [Y i nn* ksi-i _*
St#* YNa neodamodzi2 nazywano tak wyzwo%ony(, ,e%ot"w! kt"#zy 'y%i
o'owi$zani do su+'y wojskowej*
St#* YN\ "lkibiades, syn .lejniasa2 &$+ stanu i w"dz ate)ski! u#*
w Z[M #*! skoni Ate)(zyk"w w (zasie wojny pe%oponeskiej do
podj(ia wyp#awy sy(y%ijskiej* 2u#z%iwe ko%eje je-o +y(ia
opisuje Tukidydes W nastpny(, ksi-a(, swej &ono-#a6ii*
Z-in$ za&o#dowany we A#y-ii w #* ZaZ*
St#* YYa obol ajginecki2 &oneta! kt"#a stanowia w Atena(, Mb^! a na
"jginie MbMa (z.3 d#a(,&y*
artynowie2 nazwa u#zdnik"w w A#-os*
demiurgowie2 nazwa u#zdnik"w sp#awuj$(y(, w Mantynei
najwy+sz$ wadz*
teorowie2 u#zdni(y wojskowi w Mantynei! kt"#y(, ko&pe0
ten(ji '%i+ej nie zna&y*
polemarc&owie2 u#zdni(y wojskowi w Mantynei! kt"#y(,
6unk(je s$ na& dzi. '%i+ej nieznane*
tesmo<ilakowie2 u#zdni(y! kt"#zy sta%i na st#a+y p#aw*
St#* YYM pankration2 po#* p#zypis do st#* NMa*
St#* YYN rabduc&owie2 #odzaj po%i(ji po#z$dkowej*
St#* YYZ karnejos2 &iesi$( w ka%enda#zu %a(ede&o)ski& odpowiadaj$(y
d#u-iej poowie sie#pnia i pie#wszej poowie w#ze.nia*
St#* YY\ &amippowie2 %ekkoz'#ojna pie(,ota towa#zysz$(a konni(y*
St#* YZM polemarc&a2 dow"d(a spa#ta)skie-o oddziau wojskowe-o zwa0
ne-o &o#a5 oddzia ten %i(zy ok* \aa +onie#zy*
loc&ag2 spa#ta)ski dow"d(a oddziau pie(,oty :% o ( , o s; %i(z$0
(e-o ok* Yaa +onie#zy*
pentekonter2 spa#ta)ski dow"d(a oddziau pie(,oty zwane-o
pentekostys*
enomotarc&a2 spa#ta)ski dow"d(a oddziau pie(,oty :e n o0
& o t i a; %i(z$(e-o ok* Y[ +onie#zy*
St#* YZZ penteloc&owie2 oddzia wojska a#-iwskie-o5 je-o skad i za0
dania s$ nieznane*
St#* YZ[ *wi$ta karnejskie2 dziewi(iodniowe .wito spa#ta)skie ku (z(i
Apo%%ona z p#zydo&kie& Ka#nejos! p#zypadaj$(e w sie#pniu*
St#* YZ` gimnopedie2 p#zypadaj$(e w .#odku %ata .wito spa#ta)skie ku
(z(i Apo%%ona! pod(zas kt"#e-o nadzy &odzie)(y popisywa%i
si ta)(e& wojenny& i 3wi(zenia&i -i&nasty(zny&i*
St#* Y[Y poddani ate(scy2 (zy%i sp#zy&ie#ze)(y < &iasta i wyspy -#e(kie
w Azji Mniejszej i nad /e%%esponte& w(,odz$(e w skad ate)0
skie-o zwi$zku &o#skie-o*
St#* Y\a 8yklopi i =ajstrygonowie2 'aje(zne dzikie %udy! o kt"#y(, /o0
&e# p#zez usta 7dyssa opowiada w Ic i c pie.ni @dysei0
tu! z-odnie z p"1niejsz$ t#ady(j$! u&iejs(awiane na Sy(y%ii*
St#* Y\M "pollon "rc&egeta2 a#(,e-etes zna(zy dos* >p#zyw"d(a?*
P#zydo&ek Apo%%ona jako 'o-a opiekuj$(e-o si zakadanie&
&iast i ko%onii*
St#* Y]a c&oregia2 o#-aniza(ja i wyposa+enie p#ywatny& koszte& (,"0
#"w! wystpuj$(y(, :zwasz(za w d#a&ata(,; pod(zas ate)0
ski(, .wi$t pa)stwowy(,*
St#* Y]] &erma2 (zwo#o-#aniasty sup z popie#sie& /e#&esa*
St#* Y]` tranici2 wio.%a#ze na ok#ta(, siedz$(y w najwy+szy& #zdzie*
St#* Y^a krater2 na(zynie do &ieszania wina z wod$! naj(z.(iej w kszta0
(ie kie%i(,a %u' odw#"(one-o dzwonu o dw"(, u(,a(,!
%i'a(ja9 o6ia#a skadana 'o-o& z wina! &iodu! &%eka %u' o%iwy*
St#* Y^] tetowie2 po #e6o#&ie So%ona (zwa#ta! naj'iedniejsza k%asa %ud0
no.(i! kt"#ej do(,"d wynosi &niej ni+ Naa &ia# z'o+a! wina
i o%iwy* Powoywani do su+'y wojskowej ty%ko w wypad0
ka(, wyj$tkowy(,! od'ywa%i j$ po(z$tkowo jako %ekkoz'#oj
ni %u' jako zao-a ok#tu! p"1niej tak+e w (i+koz'#ojnej pie0
(,o(ie*
St#* Y`[ .eramejkos2 najwiksza! p"no(no0za(,odnia dzie%ni(a Aten
za&ieszkiwana p#zez #ze&ie.%nik"w! zwasz(za -a#n(a#zy
:-a#n(a#z < po -#* ke#a&eus;*
St#* ZaN najdzielniejsi wyspiarze2 p#zede wszystki& Rodyj(zy(y i B,io(i*
St#* ZN[ pletron2 &ia#a du-o.(i #"wna YN &*
St#* Z[N del<iny2 #odzaj ta#an"w ok#towy(,! kt"#y&i uszkadzano ok#ty
niep#zyja(ie%skie*
St#* Z[` za-mienie ksi$)yca2 N] sie#pnia ZMY #*
St#* Z]M keleusta2 nadzo#(a zao-i wio.%a#zy! kt"#y ok#zyka&i #e-u%owa
#yt& i te&po wiosowania*
St#* Z^\ &armosta2 na&iestnik i dow"d(a zao-i spa#ta)skiej w pa)stwie
za%e+ny& od Spa#ty5 do je-o zada) na%e+aa o(,#ona &iejs(o0
wej pa#tii o%i-a#(,i(znej*
St#* Z^` igrzyska istmijskie2 od'yway si w poowie %ata w .wity&
ok#-u Pozejdona na Ist&ie Ko#yn(ki& ka+de-o d#u-ie-o
i (zwa#te-o #oku o%i&piady* W (zasie i-#zysk u#z$dzano za0
wody -i&nasty(zne! ,ippi(zne &uzy(zne* 7'owi$zuj$(e wtedy
powsze(,ne zawieszenie '#oni nie 'yo tak .(i.%e p#zest#ze-ane
jak pod(zas i-#zysk o%i&pijski(,*
St#* [MY ;umolpidzi i .erykowie2 sta#e #ody ate)skie! kt"#y& powie0
#zona 'ya o#-aniza(ja &iste#i"w e%euzy)ski(,*
St#* [Y] perypolowie2 po#* p#zypis do st#* N[\*
St#* [Y` "nakejon2 sta#y! u p"no(ny(, stok"w ate)skiej ak#opo%i po0
o+ony ok#- .wity Pan"w :-#* Anakes;! tj* '%i1niak"w
Kasto#a i Po%ideukesa*
St#* [ZM Pnyks2 stae &iejs(e ze'#a) Ate)(zyk"w z wykut$ w ska%e
&"wni($! poo+one na wz-"#zu! na za(,"d od ak#opo%i*
nomoteci2 #odzaj ko&isji p#awni(zej powoanej do 'adania
i opiniowania o'owi$zuj$(y(, %u' p#ojektowany(, ustaw*
St#* [ZY tessarakost c&iocki2 pieni$dz (,io(ki! (zte#dziesta (z.3 wikszej
jednostki &oneta#nej :state#aF;*
St#* [ZZ Protezylaos2 syn I6ik%osa i Astio(,y! k#"% tessa%skiej Ai%aki!
po%e- pod T#oj$ w (,wi%i! -dy jako pie#wszy z 'o,ate#"w -#e(0
ki(, wysko(zy na %$d z ok#tu* W E%ajus na B,e#sonezie t#a(0
ki& znajdowa si je-o -#"' i .wi$tynia*
St#* [Z^ .iedy zima nast$puj+ca po tym lecie zdanie to! p#zekazane
w #kopisa(,! nie po(,odzi od Tukidydesa*