359

YEN NESL PRZ HIZLANDIRICI LE RETLM

YKSEK ERKEN DAYANIMLI BETONLARIN
ZELKLER

PROPERTIES OF HIGH EARLY STRENGTH CONCRETES
MANUFACTURED WITH NEW GENERATION HARDENING
ACCELERATORS


Osman TEZEL
BASF Yap Kimyasallar Sanayi A..

nan BEKTA
BASF Yap Kimyasallar Sanayi A..

smail GKALP
Akansa imento Sanayi ve Ticaret A..

Muhittin TARHAN
Akansa imento Sanayi ve Ticaret A..



zet

Betonun erken yalardaki performansnn arttrlmas, zellikle hzl servise almas
gereken projelerde (beton yol tamiratlar, havaliman apron projeleri v.b.) ve prefabrike
retimlerde iin hzla bitirilmesi ve retimin optimize edilmesi ok nemlidir. Bu
isteklerin karlanmas betonun erken yalarda dayanm hzlandrlarak buhar kr gibi
yntemlerle veya priz hzlandrclar ile salanmaya allr. Fakat bu gibi ilemler
zellikle betonda ileri yalarda drabilite anlamnda baz sorunlar kmasna neden
olabilir. te yandan, iin istenilen srede bitirilmesi her zaman mmkn olmaz. Bu
nedenle, beton karmnda kullanlan malzemeler zenle seilmeli ve retilen rnlerin
erken yalarda zeliklerinin belirlenmesi gereklidir.

Sunulan bu almada; dk, normal ve yksek scaklklarda retilen betonlarda
yksek performansl imento ve yeni nesil bir priz hzlandrc kullanlarak retilen zel
betonlarn taze ve sertlemi haldeki zelikleri gzlemlenmitir. retilen betonlarda
agraga hacmi ve su /imento oran sabit tutulmu, yksek performansl imentolar ve
yeni nesil bir priz hzlandrc kullanlarak numuneler retilmitir. Numuneler zerinde,
taze beton zellikleri iin; ilenebilirlik, scaklk, birim arlk, kvam koruma deneyleri,
sertlemi beton zellikleri iin ise; erken yalardaki (6-12 saat) basn dayanm
geliimi ve nihai basn dayanm deneyleri yaplmtr.

360
Bu almann nda gelitirilen zel betonun, ihtiya duyulduu zaman, hangi tip
malzemelerle, nasl retilmesi gerektii ve bu betonun hangi zelliklerine dikkat
edilmesi gerektii belirlenmeye allmtr.


Abstract

Increasing early ages performance of the concrete is very important especially for
construction projects to be finalized in a very short time (repair of highways, airfield
projects etc.) and also for precast industry to speed up the required manufacturing while
optimizing the production process. Generally, these requests are fulfilled by accelerating
the early ages strength via steam curing or setting accelerators. However these methods
can cause some drawbacks regarding durability. It is not every time possible to finish
the projects before deadlines. Therefore materials to be used in concrete mix should be
selected carefully and early ages properties of products should be determined.

In this study, fresh and hardened state properties of special concretes which have been
produced with high performing cement and new generation hardening accelerators at
low-normal-high temperatures have been investigated. Volume of aggregates and w/c
ratio had been kept constant while samples have been produced with using high
performing cement and new generation hardening accelerator. For fresh concrete,
samples had been tested for workability, temperature, unit weight and slump ; and for
hardened concrete, samples had been tested for strength development during early ages
(6-12 hours) and late compressive strength.

As a result of this study, material types to be used, production techniques and important
properties had been tried to be understood for a special type concrete with high early
strength properties.


1. GR

Otoyollar ve havaalanlar sert evresel etkilere maruz kalmakla birlikte, ar yklere
kar da diren gstermesi gereken yaplardr. Bu gibi yaplarda beton kullanlmas,
maliyet ve uzun dnemdeki performans kriterlerini optimum ekilde salamas
asndan tercih edilmelidir [1,2]. lkemizde beton yollar tamiratnda yaanabilecek
sorunlar nedeniyle pek tercih edilmemektedir. Beton yollarn tamiratndaki en nemli
sorun, yolun tamirat nedeniyle uzun sre trafie kapal kalmasnn yaratt maliyettir.
Bu nedenle otoyollarn tamiratnda genellikle daha ksa srede sonu alnan bitml
malzemeler kullanlmaktadr. Ancak, bitml malzemelerinin zayf performansndan
dolay, her yl k mevsiminden sonra yolda hasar meydana gelmekte ve uzun
dnemdeki toplam maliyet daha yksek olmaktadr [3]. Zarar grm beton yollarn
tamiratnda, dk kaliteli bitm esasl malzemelerin yaygn olarak kullanlmas, daha
yeniliki imento esasl onarm sistemlerinin gelitirilmesi iin ilham kayna olmutur.

Yksek performansl betonlar, ABDdeki Stratejik Otoyol Aratrma Programna [4]
gre dayanm bakmndan aadaki gibi snflandrlmaktadr:
i) Yksek erken dayanml beton: 4 saatlik basn dayanm 17,5 MPa,
ii) ok yksek erken dayanml beton: 24 saatlik basn dayanm 35 MPa,
iii) ok yksek dayanml beton: 28 gnlk basn dayanm 70 MPa
361
Yksek erken dayanml betonlar, beton yollarn tamiratnda kullanlabilmesinin dnda
prefabrik uygulamalarnda da zaman tasarrufu ve kalplarn verimli kullanlmas iin
tercih edilebilir.

Prefabrik uygulamalar, zellikle hzl ve gvenli bir ekilde yaplmas istenen inaat
projeleri ve endstriyel tesis inaatlarnda kullanlan bir yntemdir. Gnmzde inaat
projelerinde prekast betonunun kullanm artmaktadr. Yalnz prekast betonu
retiminde, retim srecinin veriminin arttrlmas ve kalplarn evriminin arttlarak
daha ok kullanlabilmesi iin yksek erken dayanma ihtiya vardr. Bunu elde
edebilmek iin, beton karm parametrelerinin optimize edilmesi, betona dardan
enerji verilmesi gerekmektedir. Kalplarn verimli kullanlmas ve enerji maliyeti
prefabrik uygulamalarda maliyeti etkileyen en nemli faktrlerdir. Yeniliki imento
esasl sistemler ile prefabrik uygulamalarnda ki maliyetler yksek oranda optimize
edilebilir. Ayrca hammadde kullanmnda optimizasyon ve daha az enerji kullanld
iin retilen rnler daha srdrelebilir ve ekolojik olacaktr.

Bu almada, geleneksel yol onarm malzemelerine alternatif olabilecek ve prefabrik
uygulamalarnda da kullanlabilecek imento esasl bir sistemin gelitirilmesi
amalanmtr. Her iki ama iin de, gelitirilen bu sistemin baarl olabilmesi iin
hedeflenen kriterler; yol onarm sresini bir gnden aaya ekmek, havaalanlarndaki
onarm sresini 6 saatin altna indirmek ve prefabrik retiminde de kalp alma sresini
ksaltmak ve enerji kullanmn azaltmak olarak belirlenmitir. Bu hedeflerin
gerekleebilmesi iin retilecek betonlarn aadaki kriterleri salamas
hedeflenmitir;

6 saatlik basn dayanmnn en az 20 MPa olmas
Kvam snfnn S5 olarak retilmesi ve 45 dk boyunca kvam korumas
+5
0
C - +25
0
C scaklk aralnda uygulanabilir olmas

Yksek erken dayanml betonlarn retimi iin yeni nesil priz hzlandrc katk
kullanlm ve bu katk ile uyumlu alacak imento tipinin belirlenmesi amacyla bir
seri deney yaplmtr. imento tipi belirlendikten sonra, yeni nesil priz hzlandrc
katknn kullanm dozunu belirlemek amacyla bir seri deney daha programlanm ve
retilen betonlardan 15 x 15 x 15 cm boyutlarnda kp numuneler alnarak basn
dayanm geliimi gzlemlenmitir.


2. DENEYSEL ALIMA

2.1. Kullanlan Malzemeler

Yaplan deneysel almada CEM I 42,5 R ve CEM I 52,5 R imento tipleri
kullanlmtr. Agrega olarak Sinekli blgesinden doal kum, Cebeci blgesinden ta
tozu, 1 ve 2 numara agregalar kullanlmtr. Kimyasal katk olarak yksek oranda su
azaltc / sper akkanlatrc beton katks ve kristal hznda sertleme teknolojisini
kullanan yeni nesil priz hzlandrc kullanlmtr. almann bundan sonraki
ksmlarnda yeni nesil priz hzlandrc YNPH olarak isimlendirilecektir. Farkl
kompozisyonlarda CEM I 52,5 R tipi imentolar CEM A, CEM B ve CEM C olarak
isimlendirilmitir (Tablo 1). Yaplan deneysel almada yksek erken dayanm
hedeflendii iin 450 kg/m
3
imento dozaj tm almalarda sabit tutulmutur.
362
Tablo 1. Deneysel almada kullanlan imentolarn zelikleri

CEM A CEM B CEM C
CaO (%) 63,7 63,86 64,10
SiO
2
(%) 20,49 20,43 20,23
Al
2
O
3
(%) 4,64 4,63 4,51
Fe
2
O
3
(%) 3,25 3,24 3,16
MgO (%) 1,28 1,27 1,24
K
2
O(%) 0,78 0,78 0,77
Cl
-
(%) 0,0312 0,0310 0,0308
Na
2
O (%) 0,20 0,20 0,19
TiO
2
(%) 0,29 0,30 0,29
SO
3
(%) 2,66 2,63 2,64
C
3
S 56,38 57,87 61,11
C
2
S 16,22 14,91 11,89
C
3
A 6,80 6,80 6,60
C
4
AF 9,89 9,85 9,62
Priz ba (Dak.) 128 123 131
Priz sonu(Dak.) 187 191 188

2.2. Yaplan Deneysel almalar

Yaplan deneysel almada ncelikle yeni nesil priz hzlandrc ile uyumlu imento
dayanm snfn belirlemek amac ile deneyler yaplmtr. Bu almada %0, %2,5 ve
%4 oranlarndaki yeni nesil priz hzlandrcnn 42,5 ve 52,5 dayanm snflarndaki
imento ile 2 saat, 6 saat, 8 saat, 12 saat, 1gn, 7gn ve 28 gn sonundaki basn
dayanmlar incelenmitir (ekil 1 ve ekil 2). Yaplan bu deneysel almada eit
kvaml (S5 kvamnda) betonlar retilmi, su/imento oran 0,36-0,38 aralnda
kalmtr. Beton retiminden 6 saat sonra 20 MPa basn dayanm hedef alnmtr.



ekil 1. 52,5 dayanm snfndaki imentonun farkl oranlardaki YNPH ile zamana gre
basn dayanm deiimi.
363


ekil 2. 42,5 dayanm snfndaki imentonun farkl oranlardaki YNPH ile zamana gre
basn dayanm deiimi.

ekil 1 ve ekil 2 deki sonulardan grld zere 6 saatlik dayanmlarda en yksek
sonuca 52,5 dayanm snfndaki imento ile ulald iin almann bundan sonraki
blmlerinde 52,5 dayanm snfndaki imento kullanlmas kararlatrlmtr. 52,5
dayanm snfndaki imentolarn YNPH katk ile uyum performansn optimize
edebilmek iin farkl kompozisyonlarda 52,5 dayanm snfndaki imentolar
kullanlmtr (ekil 3, ekil 4, ekil5).




ekil 3. CEM A imentosu kullanlarak farkl oranlardaki (%0, %2,5 ve %4) YNPH ile
retilen betonlarn zamana gre basn dayanm deiimi.

364


ekil4. CEM B imentosu kullanlarak farkl oranlardaki (%0, %2,5 ve %4) YNPH ile
retilen betonlarn zamana gre basn dayanm deiimi.

25
o
C scaklkta yaplan deneylerde CEM A kompozisyonundaki 52,5 dayanml imento
ile YNPH katksnn %0 ve %2,5 orannda kullanldnda 6 saatte hedeflenen 20 MPa
basn dayanm sonucuna ulalamam, fakat %4 orannda YNPH katk kullanldnda
6 saatte hedeflenen dayanmn stne klmtr. CEM B ve CEM C
kompozisyonlarndaki imentolarla yaplan deneylerde YNPH katknn %2,5 ve %4
kullanm oranlarnda 6 saatte hedeflenen deere ulalmtr.




ekil 5. CEM C imentosu kullanlarak farkl oranlardaki (%0, %2,5 ve %4) YNPH ile
retilen betonlarn zamana gre basn dayanm deiimi.

365
25
o
C scaklkta yaplan almalardan sonra souk hava artlarnda ultra yksek erken
dayanm sonularnn nasl etkilendiini tespit edebilmek iin 5
o
Cde iklimlendirme
kontroll laboratuvarda deneyler tekrarlanmtr (ekil 6 ve ekil 7). 25
o
C scaklkta
yaplan deneyler sonucunda, souk hava artlar iin yaplan almalarda CEM A
kompozisyonundaki imentonun kullanlmasna gerek grlmemitir.



ekil 6. CEM B imentosu kullanlarak farkl oranlardaki (%0, %2,5 ve %4) YNPH ile
5
o
C retilen betonlarn zamana gre basn dayanm deiimi.




ekil 7. CEM C imentosu kullanlarak farkl oranlardaki (%0, %2,5 ve %4) YNPH ile
5
o
C retilen betonlarn zamana gre basn dayanm deiimi.

Souk iklim koullarnda yaplan deneyler sonucunda 6 saatte hedeflenen 20 MPa
dayanm deerine YNPH katknn hibir kullanm orannda ulalamamtr. Hedeflenen
366
deere her iki imento kompozisyonu iin YNPH katksnn %2,5 ve %4 kullanm
oranlarnda 12 saatte ulalmtr.


3. SONULAR

Yaplan almalar nda aadaki sonulara ulalmtr;

1. 52,5 dayanm snfndaki imentolarla YNPH katks kullanlarak retilen betonlarn
erken dayanmlar, 42,5 dayanm snfndaki imentolarla retilen betonlara gre daha
yksek olmutur. 52,5 dayanm snfndaki imentolarn incelii daha fazla olduu iin
imento tanelerinin yzey alan artmakta ve hidratasyon reaksiyonlar daha ok ve hzl
olmaktadr.

2. YNPH katks ile imento kompozisyonu uyumunun ultra yksek erken dayanml
beton retimi iin ok nemli bir faktr olduu gzlemlenmitir.

3. 25
o
C scaklkta, 450 kg/m
3
imento kullanlarak YNPH katksnn %4 kullanm
oranyla 6 saatte en yksek dayanm elde edilmesine karn, beton maliyeti gz nne
alndnda YNPH katksnn %2,5 kullanm oranyla da hedef dayanm deeri olan 20
MPaa ulalm olup bu kullanm orannn optimum olduu grlmtr.

4. 5
o
C scaklkta, her iki imento kompozisyonunda ve YNPH katksnn %2,5 ve %4
kullanm oranlarnda 6 saatte hedeflenen en az 20 MPa dayanm deerine
ulalamamtr. Ancak 12 saatte bu deere ulalabildii gzlemlenmitir.

5. Yaplan almalarda kullanlan imento esasl sistem ile hem beton yollarn tamirat
ksa srede yaplabilir hem de prefabrik uygulamalarnda retim sreci daha verimli
hale getirilebilir.


Kaynaklar

1. Aar, E., Sta, ., zta, G., Beton Yollar, stanbul Teknik niversitesi, 1989.

2. Review of Life-Cycle Costing Analysis Procedures, ERES Consultant for the
Ministry of Transportation of Ontario, 1998.

3. Aar, E., zta, G., Sta, ., Esnek yol st yaplar ile rijit yol st yaplarnn
teknik ve ekonomik ynden karlatrlmas, Teknik Rapor, TMB, Ankara, 1998.

4. SHRP-C/FR-91-103, High Performance Concretes, a State of the Art Report,
Strategic Highway Research Program, National Research Council, Washington, DC,
1991.