11 Kimya SB - 448

Konu zetleri
Rehber Sorular
Rehber Soru zmleri
Alt Blm Sorular
Etkinlikler
Etkinliklerin zmleri
Alt Konu ve Genel Tekrar Testleri
Genel Mdr
Temel Ate
Genel Koordinatr
Akn Ate
Eitim Koordinatr - Editr
Nevzat Asma
Eitim Koordinatr Yardmcs
Halit Byk
Dizgi, Grafik, Tasarm

Esen Dizgi Servisi
Grsel Tasarm
Muhteber Bozba
Bu kitabn tm haklar yazarna ve Esen Basn Yayn Datm Limitet irketine aittir. Kitabn tamamnn ya da
bir ksmnn elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayt sistemiyle oaltlmas, yaymlanmas ve
depolanmas yasaktr.
steme Adresi
ESEN BASIN YAYIN DAITIM LTD.T.
Bayndr 2. Sokak No.: 34/11-12 Kzlay/ANKARA
Telefon: (0312) 417 34 43 417 65 87
Faks: (0312) 417 15 78
ISBN : 978 9944 777 17 9
Bask
Bahekap Mah. 2460. Sok. Nu.:7

06369 amaz / ANKARA
Tel : (0312) 278 34 84 (pbx)
www.tunamatbaacilik.com.tr
Sertika No: 16102
Bask Tarihi
2012 VIII
www.eseny ayinlari.co m.tr

KMYASAL
REAKSYONLAR
ve
ENERJ
1. NTE
11. SINIF KMYA
Sevgili renciler,
Bu nitede fiziksel ve kimyasal olaylara elik eden enerji deiimlerini ele almak iin olayn gerekletii sistem ve sis-
temin yer ald ortam ile ilgili kavraylar salanmaktadr.
Enerjinin korunumu hakkndaki Termodinamiin 1. Kanunu entalpi kavram ile birlikte sunulmakta; Hess Kanunu ve
ona ilikin uygulamalar ilenmektedir.
Ayrca istemli-istemsiz deiimleri ayrt etmek iin gerekli entropi kavramna giri yaplarak termodinamiin 2. Ka-
nunu anlamlandrlmaktadr.
Gibbs Serbest Enerjisi zerinden istemlilik tartmalar verilmekte Termodinamiin 3. Kanunu ile nite bitmektedir.
SSTEMLER ve ENERJ TRLER

Termodinamik
Fiziksel ve kimyasal deiimlere elik eden s ve mekanik i alverilerini inceleyen bilim dalna termodinamik denir.
Enerji
Bir cismin, konumu, hareketi, tad elektrik yk, iinde bulunduu ortamdan daha yksek scakla sahip olmas gi-
bi nedenlerle i yapabilme kapasitesine enerji denir.
Enerji eitleri
Potansiyel Enerji
Bir cismin konumundan dolay sahip olduu enerjiye potansiyel enerji denir.
Kinetik Enerji
Cisimlerin hareketiyle oluan enerjiye kinetik enerji denir.
Zplayan tenis topunun enerjisi, srekli olarak potansiyel enerjiden kinetik enerjiye, sonra kinetik enerjiden potansiyel enerjiye dnr.
Top en yksek konumda olduunda potansiyel enerji en yksek deerde, top yere dediinde ise kinetik enerji en yksek deerdedir.
8
KMYASAL REAKSYONLAR ve ENERJ
Is Enerjisi
Atom ve molekllerin rastgele hareketleriyle oluan enerjiye s enerjisi denir. nceki sayfadaki ekilde zplayan tenis
topunun her zplamada potansiyel enerji ve kinetik enerjisinin toplam deeri azalr. Topun potansiyel ve kinetik enerji-
si s enerjisine dnmesiyle topun ve evrenin ssal enerjisi artar.
Enerji
Bir sistemin kinetik ve potansiyel enerjilerinin toplamna i enerji denir. enerji, molekllerin teleme kinetik enerjileri-
ni, molekllerin dnme ve titreim enerjilerini, balarda depo edilmi kimyasal enerjiyi, molekller aras etkileim ener-
jilerini ve atomlardaki elektronlara bal enerjiyi ierir.
teleme Dnme
b+ b+
b b
Titreim Elektrostatik
(Molekller aras ekmeler)
Sistemin i enerjisine katklar: Modeller su molekllerini, oklar hareketleri temsil etmektedir.

Molekller aras ekimlerde b ve b+ iaretleri yklerin ayrlmasn ve pozitif yk merkezlerinin oluumunu gsterir.
Maddelerin i enerjileri bilinemez. Ancak i enerji deiimi bilinebilir. Bir kimyasal tepkimede, tepkimeye girenleri sis-
temin ilk hali, rnleri de sistemin son hali olarak dnelim.
Tepkimeye girenler A rnler U : i enerji deiimi

(ilk hal) (son hal) Ui : sistemin ilk halinin i enerjisi
Ui Us Us : sistemin son halinin i enerjisi
U = Us Ui
Mekanik Enerji ()
Bir sistem ile evresi arasnda alnp verilen enerji ekline i denir. , yol ile etkiyen kuvvetin arpm
(i = kuvvet x yol) eklinde ifade edilebilir.
9
11. SINIF KMYA
Bir sistemin s miktar nelere baldr?

Scaklk farkndan ileri gelen enerji alveriine s denir. Scak bir cisimden souk bir cisme enerji aktarm s eklinde
olur. Is akm iki cismin scaklklar eit oluncaya kadar devam eder. ou kez s kaybedilir, s kazanlr, s ak
olur, sistem evresine s verir gibi ifadeler kullansak da unu bilmeliyiz ki, sistem sya sahip deildir. Sistemin sahip
olduu enerji, i enerjidir. Is, yalnzca sistemin snrlarndan evreye aktarlan enerji biimidir.
Isnn miktar (Q),
Scakln ne kadar deitiine (T)
Maddenin miktarna (m)
Maddenin trne (zgl s = c)
baldr.
Q = m . c . T
Bu bantdaki m.c deerine kalorimetrenin s kapasitesi denir.

Is birimi olarak kalori veya SI birim sisteminde Joule (j) dur. 1 kal = 4,184 j
Bir gram suyun scakln 1C ykseltmek iin gereken s miktarna kalori (kal) denir.
etkinlik 1
Enerji trleriyle ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a) Potansiyel enerji, cisimlerin hareketleriyle oluan enerji eididir.
b) Bir dan tepesine gtrlen tan potansiyel enerjisi artar.
c) Dan tepesinden aaya yuvarlanan tan potansiyel enerjisi artar, kinetik enerjisi azalr.
d) Madde enerjiye dnebilir ancak bir enerji tr baka bir enerji trne dnemez.
e) Bir sistemin i enerjisi, sistemdeki molekllerin her trl enerjilerinin toplamna eittir.
Bir sistemin i enerjisi, molekllerin teleme kinetik enerjisini, molekllerin dnme ve titreim
f) enerjilerini, balarda depo edilmi kimyasal enerjiyi, molekller aras etkileim enerjilerini ve
atomlardaki elektronlara bal enerjiyi ierir.
Is, scaklk farkndan kaynaklanan enerji alverii olup scakl fazla olan cisimden souk
g)
olan cisme doru enerji aktarm s eklinde olur.
Farkl scaklktaki cisimlerin ortalama kinetik enerjileri farkl, ayn scaklktaki cisimlerin kinetik
h)
enerjileri ise eittir.
10
Sistem
Evrenin incelenmek zere seilen parasna sistem denir. Kimyaclar iin sistem, genellikle kimyasal ve fiziksel
deiimlerdeki maddeleri ierir.
evre
Evrenin sistem dnda kalan parasna evre denir.
Laboratuvarda Na metalinin bir beher iindeki H2O ile reaksiyonunu dnelim. Beher ve iindekiler sistemi, beherin
dnda kalan evren ksmna da evre denir.
evre (laboratuvarn beher ve

iindekiler dnda kalan ksm)
sistem (beher ve iindekiler)
Sistem eitleri
evreyle madde ve s alveriinin durumuna gre tip sistem vardr.
Ak Sistem
evresi ile hem madde hem de s alverii yapan sisteme ak sistem denir.
Kapal Sistem
evresi ile s alverii yapan ancak madde alverii olmayan sisteme kapal sistem denir.
Yaltlm Sistem
evresi ile madde ve s alverii olmayan sisteme yaltlm sistem denir.
madde (su buhar)
s
s
AIK SSTEM KAPALI SSTEM YALITILMI SSTEM

iede bulunan scak su, iede bulunan scak su, iede bulunan scak su
sourken, evresine s verir; sourken evresine s verir. yaltlm olduu iin evreyle
ayn zamanda su buhar Kapa kapal olduu iin su buhar ve s aktarm olmaz.
eklinde madde aktarm olur. su buhar eklinde
madde aktarm olmaz.
11
11. SINIF KMYA
etkinlik 2
Aadaki metni okuyarak bo braklan yerlere uygun den kelimeleri yaznz.
TERMODNAMKTE SSTEM VE EVRE

Fiziksel ve kimyasal olaylarda i ile snn birbirine dnmn inceleyen bilim dalna (1-...................) denir. Bu bilim
dalnda enerji alverileri hesaplanrken evrenin incelenmek zere seilen blmne (2-..................), bu blmn d-
nda kalan ve bu blm kuatan evren parasna da (3-.......................) denir.
rnein laboratuvarda, bir beherde, ntrletirmek iin 100 mL asit zeltisiyle 100 mL baz zeltisi bulunsun. Bu de-
neyde (4-.........................), asit ve baz zeltisini ieren beher, (5-........................) ise beher dnda kalan laboratu-
vardr. (6-..........................)ler, iinde bulunduklar ortam ile madde ya da enerji alverii olup olmamasna gre ak,
kapal veya yaltlm (izole) olabilir.
Madde ve enerji alverii olan sistemlere (7-........................) sistem, madde alverii olmayp s alverii olan sis-
temlere (8-...........................) sistem, madde ve s alverii olmayan sistemlere ise (9-...............................) sistem de-
nir. rnein az kapal cam iede bulunan gazoz, madde alveriine kapal, enerji alveriine ak olduu iin (10-
..................................................) gibi dnlebilir. ienin kapa aldnda ieden gaz kt gzlenir. Az ak
iede bulunan gazozu (11-........................................) gibi dnebiliriz.
ok iyi yaltlm ve kapatlm termos iindeki olaylar (12-...................................) ve (13-........................) alverii ol-
madan gerekleebilir. Byle bir termosa konulan souk su uzun sre souk kalabilir. (14-...................................) ve
(15-...............................) alverii olmayan bu tr sistemlere (16-..............................) ya da (17-...................................)
denir.
zotermal Sistem
Scakl sabit kalan sisteme izotermal sistem denir. rnein erime noktasnda bulunan bir katya s verildiinde kat
erimeye balar. Erime boyunca scaklk sabit kalr ve verilen s katy bir arada tutan kuvvetleri yenmek iin kullanlr.
zokorik Sistem (Sabit Hacimli Sistem)

Fiziksel ya da kimyasal tepkime sonucunda hacmi deimeyen sistemlere izokorik (sabit hacimli) sistem denir. Hac-
mi deimeyen bir elik kaptaki ya da hacmi deimeyen bir kalorimetre kabndaki tepkime sabit hacimli sisteme r-
nek verilebilir. Sabit hacimli sistemlerde, i enerji ie dnmez. Tepkimeye elik eden s, i enerji deiimine eittir.
U: i enerji deiimi
U = QV
QV: sabit hacimli sistemde tepkimeye elik eden s
zobarik Sistem (Sabit Basnl Sistem)

Fiziksel ya da kimyasal tepkime sonucunda basnc deimeyen ancak hacmi deien sistemlere zobarik (sabit
basnl) sistem denir. Srtnmesiz hareketli pistonlu bir kapta gerekleen tepkime sabit basnl sisteme rnek ve-
rilebilir. Sabit basnl sistemlerde, sistemin i enerji deiimi, tepkimeye elik eden s ve sistemde ie dnen s
toplamna eittir.
U : sistemde i enerji deiimi
U = QP + w Qp : sabit basnl sistemde tepkimeye elik eden s
w : sistemde ie dnen s
12
ilk durum ilk durum

Ui Ui
w
i enerji
i enerji
Qv U U
Qp
Us Us
son durum son durum
U = Qv U = Qp+w
(a) (b)
Bir sistemde ayn i enerji deiimine neden olan iki farkl yol, b yolunda i enerjinin bir ksm ie dnr.
Bundan dolay QV QP dir.
Termodinamiin Birinci Yasas

Termodinamiin birinci yasas, enerjinin korunumu yasasdr. Buna gre enerji bir ekilden baka bir ekle dnebi-
lir ancak ne yoktan var edilebilir ne de var olan enerji yok edilebilir.
Termodinamiin birinci yasas yle de ifade edilebilir: Yaltlm bir sistemin toplam enerjisi sabittir.
Termodinamiin birinci kanunu u formlle ifade edilir:
U : i enerji deiimi
U = Qp + w Qp : s
w : mekanik i
Yukardaki eitlik kullanlrken aada belirtilen noktalar aklda tutulmaldr.
Sisteme giren enerji (+) iaretlidir. Buna gre sistem s alrsa

Q > 0; i sisteme yaplrsa w > 0 dr.
Sistemden kan enerji () iaretlidir. Buna gre sistemden

dar s verilirse, Q < 0; sistem evreye i yaparsa w < 0 dr.
Genel olarak, sisteme giren ya da sistemden kan enerji (s

ya da i olarak), sistemin i enerjisini deitirir.
+w w
Sistemden kandan daha fazla enerji sisteme girerse U +Q sistem Q

(+) olur. Sisteme giren enerjiden daha fazla enerji sistemden
karsa U () olur. evre
13
11. SINIF KMYA
Bir gaz genleirken 21 j lik bir s almakta ve darya 232 j lik i yapmaktadr.
Buna gre gazdaki i enerji deiimi (U) ka j dir?
SORU 1
Bir gazn sktrlmas srasnda sisteme 442 j lik i yaplmakta ve ayn zamanda sistemden 225 j s salnmaktadr.
Buna gre sistemin i enerji deiimi (U) ka j dir?
ZM
SORU 2
Bir tepkime srasnda sistemin i enerjisi 125 j azalmakta ve ayn zamanda 55 j s almaktadr.
Buna gre;
I. Sistem i yapar. II. Sistemin hacmi artar. III. w = 70 j dir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
ZM
SORU 3
Bir gaz evreye 325 j i yaparken evreden 127 j s alyor.

Buna gre;
I. Sistemin hacmi azalr.
II. Sistemin i enerjisi artar.
III. Sistemin i enerji deiimi 198 j dir.
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II D) I ve III E) II ve III
ZM
14
SSTEMLERDE ENTALP DEM (H)

Sabit basn altnda (izobarik sistem) meydana gelen tepkimelerde alnan ya da verilen sya entalpi deiimi denir.
Bir reaksiyonun entalpi deiimi H ile gsterilir. Buna reaksiyon entalpisi de denir. Daha nce U = QP + w ban-
tsn tretmitik. Tepkimede alnan ya da verilen sya H dediimize gre, H = QP dir. Buradan da;
H = U w bants elde edilir.
Standart artlarda (1 atm. basn ve 25C scaklk) 1 mol H2 nin sabit hacimli kapal bir kapta yanmas sonucunda
su buhar oluurken 242 kj s aa kmaktadr. Yine 1 mol H2 nin srtnmesiz hareketli pistonlu bir kapta stan-
dart artlarda yaklmas sonucunda 240,7 kj s aa kmaktadr.
Buna gre aadakileri bulunuz.
a) enerji deiimi (U)
b) Entalpi deiimi (H)
c) Sistemin yapt i (w)
SORU 4
Standart artlarda, 1 mol KNO3 n sabit hacimli kapal bir kaptaki suda zndnde evreden sisteme 160 j s ak-
tarlmaktadr. Yine 1 mol KNO3 n sabit basnl bir kaptaki ayn miktar suda znmesi sonucunda sisteme 12 j lik
i yaplmaktadr.
Buna gre;
I. U, 160 j dir. II. H, 172 j dir. III. Sabit basnl sistemde hacim klr.
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
ZM
15
11. SINIF KMYA
SORU 5
2 CO(g) + O2(g) A 2 CO2(g)
tepkimesinin standart artlarda sabit hacim ve

sabit basnl sistemlerde gereklemelerine sabit hacim s
qV = 563,5 kj
ilikin ekiller aadadr.
Buna gre;
I. Sistemin i enerjisi 563,5 kj azalr. CO ve O2 CO2
II. Sistemin entalpi deiimi 566 kj dir.
III. Sistem evreye i yapar.
sabit basn w
s
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II qP = 566 kj
D) II ve III E) I, II ve III
CO ve O2 CO2
ZM
SORU 6
H2O buharnn sabit hacim ve sabit basnl sistemlerde H2O(k) ye dnme denklemleri yledir.
H2O(g) A H2O(k) QV = 44 kj
H2O(g) A H2O(k) QP = 44,1 kj
Buna gre;
I. Sistemin i enerjisi 40 kj artar.
II. Sistemin entalpi deiimi (H) 44,1 kj dir.
III. Sistem evreye 0,1 kj lik i yapar.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
ZM
SORU 7
NH4NO3 n sabit hacimli bir sistemde suda znme denklemi yledir.

NH4NO3(k) A NH+4(suda) + NO3(suda) QV = +3,2 kj
Ayn tepkime sabit basnl kapta gerekletiinde sisteme 0,3 kj lik i yapld llyor.
Buna gre NH4NO3 n suda znme entalpisi ka kj dir?
A) +3,5 B) +3,2 C) +2,9 D) 2,9 E) 3,5
ZM
16
ENDOTERMK ve EKZOTERMK TEPKMELER

Kimyasal tepkimeler gerekleirken ya s alnr ya da darya s verilir. Bir kimyasal tepkime oluurken s alyorsa
endotermik (s alan) tepkime, s veriyorsa ekzotermik (s veren) tepkime denir.
Endotermik Tepkimeler
Bir kimyasal tepkime oluurken dardan s alyorsa bu endotermik bir tepkimedir. Endotermik tepkimelerde alnan s
tepkime denkleminde sol tarafa yazlr.
H2O(s) + s A H2(g) + 1/2 O2(g) tepkimesi s alandr.
Bu tepkimenin Potansiyel Enerji (P.E) Tepkime Koordinat (T.K) grafiini inceleyelim.
P.E. (kj)
H2(g) + 1/2 O2(g)
H
Endotermik tepkimelerde rnlerin toplam entalpisi
girenlerin toplam entalpisinden byktr.
H = +272 kj Endotermik tepkimeler yaltlm kaplarda
gerekletiinde ortamn scakl der.
H2O(s) Endotermik tepkimelerde H > 0 tr.

Hg
T.K.
Ekzotermik Tepkimeler
Bir kimyasal tepkime oluurken dar s veriyorsa bu ekzotermik bir tepkimedir. Ekzotermik tepkimelerde aa kan
enerji tepkime denkleminde sa tarafa yazlr.
H2(g) + 1/2 O2(g) A H2O(s) + s tepkimesi s verendir.
Bu tepkimenin Potansiyel Enerji (P.E) Tepkime Koordinat (T.K) grafiini inceleyelim.
P.E. (kj)
H2(g) + 1/2 O2(g)

Hg
Ekzotermik tepkimelerde rnlerin toplam entalpisi
girenlerin toplam entalpisinden kktr.
H = 272 kj Ekzotermik tepkimeler yaltlm kaplarda

gerekletiinde ortamn scakl artar.
Ekzotermik tepkimelerde H < 0 dr.
H
H2O(s)
T.K.
17
11. SINIF KMYA
Endotermik - Ekzotermik Tepkime Trleri

Hal deiim olaylarnda; kat A sv A gaz yn endotermik, gaz A sv A kat yn ise ekzotermiktir.
Ba kopmas endotermik, ba oluumu ise ekzotermiktir.
yonlama enerjisi (atomdan elektron koparma) endotermik, ametallerin elektron ilgisi ekzotermiktir.
Katlarn svlardaki znrl genellikle endotermik, gazlarn svlardaki znrl ise ekzotermiktir.
Yanma olaylar genellikle ekzotermiktir.
etkinlik 3
Tepkimelerle ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a) Gereklemeleri srasnda s alan tepkimeler endotermiktir.
b) Ekzotermik tepkimeler yaltlm kapta gerekleirken ortamn scakl der.
c) Ekzotermik tepkimeler gerekleirken s aa kar.
d) Ekzotermik tepkimelerde rnlerin toplam enerjisi, girenlerin toplam enerjisinden fazladr.
e) Endotermik tepkimelerde H > 0 dr.
f) Is alan tepkimelerde girenlerin toplam enerjisi, rnlerin toplam enerjisinden kktr.
etkinlik 4
Aadaki tepkimelerden hangileri endotermik, hangileri ekzotermiktir?
FZKSEL YA DA KMYASAL DEM ENDOTERMK EKZOTERMK
a) Suyun buharlamas
b) Kmrn yanmas
c) Kar tanelerinin olumas
d) K K+ + e
e) F + e F
f) H2(g) 2 H(g)
g) O2(g) O2(suda)
h) KNO3(k) K+(suda) + NO3(suda)
i) Naftalinin sblimlemesi
j) Cl(g) + Cl(g) Cl2(g)
18
Standart Oluum Entalpisi

25C scaklk ve 1 atmosferlik basn altndaki hale standart hal denir. Standart halde bir mol maddenin, standart hal-
deki elementlerinin referans ekillerinden olumas srasndaki entalpi deiimine standart oluum entalpisi (Hof)
denir.
S(k) + 3/2 O2(g) A SO3(g) H = 320 kj
tepkimesinin entalpisi ayn zamanda SO3 n oluum entalpisidir. Ancak SO3 aadaki ekilde de elde edilebilir.
SO2(g) + 1/2 O2(g) A SO3(g) H = 240 kj
Bu tepkimede SO3 elementlerinden deil bir bileik olan SO2 den elde edilmitir. Buna gre 240 kj deeri verilen tep-
kimenin entalpisidir. Fakat SO3 n oluum entalpisi deildir.
Saf elementlerin referans hallerinde standart oluum entalpileri 0 dr.
etkinlik 5
Aadaki maddelerden hangilerinin referans hallerinde standart oluum entalpileri sfrdr?
MADDE Hof MADDE Hof
a) H2(g) f) O3(g)
b) H(g) g) Fe(k)
c) N2(g) h) Fe(s)
d) N2(s) i) Fe2+
(aq)
e) O2(g) j) H2O(s)
etkinlik 6
Aadaki tepkimelerden hangilerinin H si standart oluum entalpisidir?
a) C(k) + O2(g) CO2(g) H1
b) CO(g) + 1/2 O2(g) CO2(g) H2
c) H2(g) + 1/2 O2(g) H2O(g) H3
+
d) H (aq) + OH (aq) H2O(s) H4
e) C(k) + 2 H2(g) CH4(g) H5
f) C(k) + 4 H(g) CH4(g) H6
19
11. SINIF KMYA
Baz Bileiklerin Standart Oluum Entalpileri
Bileik Hf (kj/mol) Bileik Hf (kj/mol) Bileik Hf (kj/mol) Bileik Hf (kj/mol)
AgBr(s) 99,5 CaCO3 1207,0 H2O(s) 285,8 Mg(OH)2(s) 924,7
AgCl(s) 127,0 CaO(k) 635,5 H2O2(s) 187,6 MgSO4(s) 1278,2
AgI(s) 62,4 Ca(OH)2(s) 986,6 H2S(g) 20,1 MnO(k) 384,9
Ag2O(k) 30,6 CaSO4(s) 1432,7 H2SO4(s) 811,4 MnO2(k) 519,7
Ag2S(s) 31,8 CCl4(s) 139,5 HgS(s) 58,2 NaCl(s) 411,0
Al2O3(k) +1669,8 CH4(g) 74,8 KBr(s) 392,2 NaF(k) 569,0
BaCl2(s) 860,1 CHCl3(s) 131,8 KCl(s) 435,9 NaOH(s) 426,7
BaCO3(s) 1218,8 CH3OH(s) 238,6 KClO3(s) 391,4 NH3(g) 46,2
BaO(k) 558,1 CO(g) 110,5 NH4Cl(s) 315,4 PCl3(g) 306,4
BaSO4(s) 1465,2 CO2(g) 393,5 NH4NO3(s) 365,1 PCl3(g) 398,9
C2H2(g) +236,7 CuS(s) 48,5 NO(g) +90,4 SiO2(k) 859,4
C3H4(g) +52,3 CuSO4(s) 769,9 NO2(g) +33,9 SnCl2(s) 349,8
C2H6(g) 84,7 Fe2O3(k) 822,2 PbBr2(s) 277,0 SnCl4(s) 545,2
C3H8(g) 103,8 HBr(g) 36,2 PbCl2(s) 359,2 SnO(k) 286,2
n-C4H10(g) 124,7 HCl(g) 92,3 PbO(k) 217,9 SnO2(k) 580,7
n-C5H12(s) 173,1 HF(g) 268,6 PbO2(k) 276,6 SO2(g) 296,1
C2H5OH(s) 277,6 HI(g) +25,9 MgCl2(s) 641,8 SO3(g) 395,2
CuO(k) 155,2 HNO3(s) 173,2 MgCO3(s) 1113,0 ZnO(k) 348,0
CaCl2(s) 795,0 H2O(g) 241,8 MgO(k) 601,8 ZnS(s) 202,9
Oluum Entalpileri Kullanarak H Bulma

Bir tepkimenin entalpi deiimi, rnlerin oluum entalpileri toplam ile girenlerin oluum entalpileri toplamnn farkna
eittir.
o o
H = H rnler H girenler
f f
x A + y B A z C + t D tepkimesinin entalpisi u ekilde hesaplanr.
H = (z HofC + t HofD) (x HofA + y HofB)
20
CH4(g) + 4 Cl2(g) A CCl4(g) + 4 HCl(g) tepkimesinin entalpi deiimi (H) ka kj dir?

(HoCH = 74,81 kj/mol ; HoCCl = 102,9 kj/mol ; HoHCl = 92,31 kj/mol)
4(g) 4(g) (g)
SORU 8
Baz bileiklerin standart oluum entalpileri aada verilmitir.

Hof C = 134 kj/mol , Hof CO = 393 kj/mol , Hof H = 242 kj/mol
4H8(g) 2(g) 2O(g)
Buna gre, C4H8(g) + 6 O2(g) A 4 CO2(g) + 4 H2O(g) tepkimesinin H si ka kj dir?
ZM
SORU 9
Aada baz tepkimelerin standart entalpi deerleri verilmitir.
C(k) + O2(g) A CO2(g) H1 = 393 kj
3 C(k) + 4 H2(g) + O2(g) A C3H6(OH)2(s) H2 = 301 kj
H2(g) + 1/2 O2(g) A H2O(s) H3 = 285 kj
Buna gre; C3H6(OH)2(s) + 4 O2(g) A 3 CO2(g) + 4 H2O(s) tepkimesinin entalpisi ka kj dir?
ZM
SORU 10
CnH2n bileiinin standart artlarda molar yanma ss 2048 kj/mol dr. CO2, H2O ve CnH2n bileiklerinin standart mo-
lar oluma slar srasyla 393 kj/mol, 242 kj/mol, +142 kj/mol dr.
Buna gre, CnH2n bileiindeki n says katr?
ZM
21
11. SINIF KMYA
Tepkime Entalpileri le lgili Bilinmesi Gerekenler
Tepkime entalpileri (H), belirli scaklk ve basnta llm deerlerdir. Scaklk ve basn deiirse bu deerler
de deiir.
Maddelerin fiziksel hallerinin deiimi H deerini etkiler.
Bir tepkimenin denklemi ters evrilirse tepkimenin s deeri deimez. Ancak H nin iareti deiir.
Tepkime denklemi bir say ile arplrsa bu tepkimenin H deeri de ayn say ile arplr.
Etan (C2H6) gaznn yanma denklemi aadaki gibidir.

7
C2H6(g) + O A 2 CO2(g) + 3 H2O(g) + 1660 kj
2 2(g)
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz. (Atom ktleleri, H: 1, C: 12)
a) 12 gram C2H6 yandnda ka kj s aa kar?
b) 83 kj s aa ktnda ka mol H2O oluur?
c) 0,7 mol O2 harcandnda ka kj s aa kar?
22
SORU 11
Propan (C3H8) gaznn yanma denklemi aadaki gibidir.

C3H8(g) + 5 O2(g) A 3 CO2(g) + 4 H2O(g) + 1800 kj
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz. (Atom ktleleri, H: 1, C: 12)
a) 1 mol O2 harcandnda ka kj s aa kar?
b) 90 kj s aa ktnda ka mol H2O(g) oluur?
c) 17,6 gram C3H8 yandnda ka kj s aa kar?
ZM
SORU 12
4 NH3(g) + 5 O2(g) A 4 NO(g) + 6 H2O(g) + 860 kj tepkimesi verilmitir.

Buna gre, aadaki tepkimelerin H1, H2, H3 ve H4 deerleri ka kj dir?
a) 2 NH3(g) + 5/2 O2(g) A 2 NO(g) + 3 H2O(g) H1 =
b) 4 NO(g) + 6 H2O(g) A 4 NH3(g) + 5 O2(g) H2 =
c) 8 NH3(g) + 10 O2(g) A 8 NO(g) + 12 H2O(g) H3 =
d) 2 NO(g) + 3 H2O(g) A 2 NH3(g) + 5/2 O2(g) H4 =
ZM
SORU 13
Metan gaznn yanma tepkimesi aada verilmitir.
CH4(g) + 2 O2(g) A CO2(g) + 2 H2O(g) + 212 kkal

32 gram CH4 gaz yakldnda aa kan s 25C deki 8 litre suyun stlmasnda kullanlmtr.
Buna gre, 25C deki suyun scakl ka C ye kar?
(CH4 = 16 g/mol , dsu = 1 g/mL , csu = 1 kal/gC)
A) 78 B) 63 C) 58 D) 43 E) 35
ZM
23
11. SINIF KMYA
Tepkime Entalpilerinin Adlandrlmas

Kimyasal tepkimeler oluma trne gre deiik adlarla adlandrlrlar. Tepkimenin ad ne ise tepkime entalpisi de ayn
adla adlandrlr.
Yanma Entalpisi
Maddelerin oksijen elementiyle tepkimesi srasndaki entalpi deiikliine yanma entalpisi (ss) denir.
Ntrleme Entalpisi
Asitlerle bazlarn birbiriyle tepkimesi srasndaki entalpi deiimine ntrleme entalpisi denir.
0,4 M 100 mL H2SO4 zeltisi NaOH kullanlarak ntrletiinde 8 kj s aa kmaktadr.

Buna gre H2SO4 n NaOH ile molar ntrleme ss ka kj/mol dr?
SORU 14
Aadaki tepkime enerjilerinden hangileri doru adlandrlmtr?
Tepkime Tepkimenin enerjisi (ss)

a) X(kat) A X(sv) Erime enerjisi
b) X(kat) A X(gaz) Younlama enerjisi
c) X(gaz) A X+(gaz) + e yonlama enerjisi
d) X(kat) A X(suda) znme enerjisi
e) X(k) + O2(g) A XO2(g) Yanma enerjisi
ZM
24
SORU 15
8 gram Ca, O2 ile aadaki denkleme gre tepkimeye girdiinde 60 kj s aa kmaktadr.

Ca(k) + 1/2 O2(g) A CaO(k)
Buna gre CaO nun oluum entalpisi ka kj dir? (Ca nn atom ktlesi = 40)
ZM
SORU 16
Suyun gram bana buharlama ss 2257 j/g dir.

Buna gre suyun molar buharlama ss ka kj/mol dr? (Suyun molekl ktlesi: 18 g/mol)
ZM
SORU 17
Ktlece %75 saflktaki 48 gram kok (C)

C(k) + O2(g) A CO2(g)
tepkimesine gre yakldnda 1080 kj s aa kmaktadr.
Buna gre kokun (C) yanma entalpisi ka kj/mol dr? (C nin atom ktlesi 12 dir.)
ZM
SORU 18
800 gram suda 0,1 mol NH4NO3 zndnde scaklk 0,2C dyor.
Buna gre, NH4NO3 n sudaki molar znme entalpisi ka kkal dir? (csu = 1 kal/gC)
A) 3,2 B) 1,6 C) 0,8 D) 0,4 E) 0,2
ZM
25
11. SINIF KMYA
Hess Kanunu ve Entalpi Deiimi

Bir tepkime denklemi iki ya da daha ok tepkime denkleminin toplam olarak yazlabiliyorsa, bunun tepkime entalpisi
de o denklemlerin entalpileri toplamna eittir. Bu kurala Tepkime Islarnn Toplanabilirlii ya da Hess Kanunu denir.
Hess Kanunu ile H bulunurken aadaki uygulamalar gz nne alnr.

Bir tepkime denklemi ters evrilirse H nin iareti deitirilir.
Tepkime denklemi bir say ile arplr ya da blnrse H de ayn say ile arplr ya da blnr.
Tepkime denklemleri toplanrsa H ler de toplanr.
2 NO(g) + O2(g) A 2 NO2(g) H1 = 112 kj

4 NO(g) A 2 N2O(g) + O2(g) H2 = 136 kj
tepkimeleri verilmektedir.
Buna gre; 2 N2O(g) + 3 O2(g) A 4 NO2(g) tepkimesinin H si ka kj dir?
SORU 19
Aada baz tepkimelerin entalpi deiimleri verilmitir.

H2(g) + 1/2 O2(g) A H2O(g) H1 = 268 kj
N2(g) + H2O(g) A N2O(g) + H2(g) H2 = +352 kj
4 NH3(g) + 3 O2(g) A 2 N2(g) + 6 H2O(g) H3 = 1464 kj
Buna gre,
2 NH3(g) + 3 N2O(g) A 4 N2(g) + 3 H2O(g)
tepkimesinin entalpi deiimi (H) ka kj dir?
ZM
26
SORU 20

C(k) + 1/2 O2(g) A CO(g) H1 = +78 kj
Fe2O3(k) + 3 CO(g) A 2 Fe(k) + 3 CO2(g) H2 = 24 kj
CO2(g) A CO(g) + 1/2 O2(g) H3 = +204 kj
Buna gre,
2 Fe2O3(k) + 3 C(k) A 4 Fe(k) + 3 CO(g) + 3/2 O2(g)
ZM
SORU 21
Aadaki tepkimelerin entalpi deiimleri x ve y deerleriyle verilmitir.

S(k) + O2(g) A SO2(g) H1 = x kj
S(k) + 3/2 O2(g) A SO3(g) H2 = y kj
Buna gre,
2 SO2(g) + O2(g) A 2 SO3(g)
tepkimesinin entalpi deiimi aadakilerden hangisidir?
A) x + y B) x y C) x 2y D) 2x y E) 2x 2y
ZM
SORU 22

H2(g) + 1/2 O2(g) A H2O(s) H1 = 285 kj
C2H4(g) + H2(g) A C2H6(g) H2 = 135 kj
C2H4(g) + 3 O2(g) A 2 CO2(g) + 2 H2O(s) H3 = 1400 kj
Buna gre,
C2H6(g) + 7/2 O2(g) A 2 CO2(g) + 3 H2O(s)
A) 1820 B) 1550 C) 1250 D) +980 E) +1550
ZM
27
11. SINIF KMYA
SORU 23
Aada baz tepkimeler ve bu tepkimelere elik eden s deerleri verilmitir.

SO2(g) + H2O(s) + 540 kj A H2S(g) + 3/2 O2(g)
CS2(g) + 3 O2(g) A CO2(g) + 2 SO2(g) + 1040 kj
Buna gre;
2 H2S(g) + CO2(g) A CS2(g) + 2 H2O(s)
A) 2120 B) 500 C) 40 D) +40 E) +2120
ZM
SORU 24
Aada baz tepkimeler ve bu tepkimelerin entalpi deiimleri verilmitir.

H2(g) + 1/2 O2(g) A H2O(g) H1 = 232 kj
H2O2(g) A H2O(g) + 1/2 O2(g) H2 = 104 kj
Buna gre;
H2(g) + O2(g) A H2O2(g)
tepkimesinin entalpi deiimi ka kj dir?
A) 336 B) 128 C) 64 D) +128 E) +336
ZM
SORU 25
Aada baz tepkimeler ve bu tepkimelerin entalpi deiimleri verilmitir.

1. 2 CaO(k) A 2 Ca(k) + O2(g) H1 = x kj
2. 2 SO2(g) + O2(g) A 2 SO3(g) H2 = y kj
3. CaSO4(k) A CaO(k) + SO3(g) H3 = z kj
Buna gre;
Ca(k) + SO2(g) + O2(g) A CaSO4(k)
x y y
A) + z B) x + z C) 2x + y + z D) 2x 2y + z E) 2x + y + z
2 2 2
ZM
28
Ba Enerjileri ve Entalpi Deiimi

Bileiklerdeki ve element molekllerindeki atomlar kimyasal balarla bir arada tutulurlar. Kimyasal bir ba koparmak
enerji ister, ba oluumu srasnda ise bir miktar enerji aa kar. Yani ba koparmak endotermik, ba oluumu ise
ekzotermiktir.
Ba Enerjisi
1 mol ba standart artlarda krmak iin gerekli enerjiye ba enerjisi denir. Buna ba krlma entalpisi de denir. Bir
ba koparmak iin gereken enerji ile ba oluurken aa kan enerji deerleri eittir.
Balar Ba Enerjisi (kj/mol) Balar Ba Enerjisi (kj/mol) Balar Ba Enerjisi (kj/mol)
HH 435 N N 941 CH 413

HF 565 NH 391 C Cl 326
H Cl 427 FF 154 C Br 226
H Br 364 Cl Cl 242 CO 352
HI 297 Br Br 188 C=O 724
OO 146 II 157 CN 272
O=O 495 CC 347 C N 882
OH 467 C=C 614 PP 202
NN 160 C C 839
Baz atomlar arasndaki balarn ba enerjisi deerleri
Ba enerjilerinden faydalanarak bir tepkimenin entalpi deiimi u ekilde hesaplanr.
H = H(krlan balar) H(oluan balar)
Yandaki tabloda baz ba enerjileri kj/mol olarak verilmitir. Ba Ba Enerjisi (kj/mol)

Buna gre; aadaki tepkimenin entalpi deiimi ka kj dir? CH 413
H
I C=O 724
HCH + 2O=O A O=C=O + 2HOH OH 467
I
H O=O 495
29
11. SINIF KMYA
SORU 26
Ba Ba Enerjisi (kj/mol)
HH 435
FF 154
HF 565
Yukardaki tabloda verilen ba enerji deerleri kullanldnda aadaki tepkimenin entalpi deiimi ka kj olur?
H2(g) + F2(g) A 2 HF(g)
ZM
SORU 27
Ba Ba Enerjisi (kj/mol)
N N 941
FF 154
NF 386
Yukarda baz ba enerji deerleri kj/mol olarak verilmitir.

Buna gre;
N2(g) + 3 F2(g) A 2 NF3(g)
ZM
SORU 28
H H
I I
HCCOH + 3O=O A 2O=C=O + 3HOH
I I
H H
Yukardaki tepkimenin entalpi deiimi (H) ka kj dir?
(Ba enerji deerlerini ba enerji deerleri tablosundan bulunuz.)
ZM
30
STEMLLK
Belirli koullarda kendiliinden meydana gelen tepkimeye istemli tepkime denir.
Bir tepkime belirli koullarda kendiliinden yrmyorsa istemsizdir. Bir tepkime
belirli koullarda istemli ise ayn koullarda bu tepkimenin tersi istemsizdir.
Minimum Enerji Eilimi

Maddeler iin dk enerjili halde olmak kararl olmann ifadesidir. Ekzotermik tep-
kimelerde rnler, girenlere gre daha dk enerjilidir. Bu nedenle istemli tepki-
melerin ou ekzotermiktir. Ancak endotermik olduu halde istemli olan tepkimeler
de vardr. Bu nedenle sadece sistemdeki enerji deiikliklerini esas alarak bir tep-
kimenin istemli olup olmayacana karar veremeyiz.
etkinlik 7
Aadaki olaylarn istemli mi istemsiz mi, endotermik mi ekzotermik mi olduunu belirtiniz.
stemli Endotermik
OLAY
stemsiz Ekzotermik
a) 2 Fe(k) + 3/2 O2(g) Fe2O3(k) H = 822 kj stemli Ekzotermik
b) 1 atm de 0C nin altnda suyun donmas
Suda znm kp ekerin kendiliinden tekrar kpe dnmesi

c) H2O
(C12H22O11(k) C12O22O11(suda) H > 0)
d) Sv alkoln ak bir beherden buharlamas

e) H+(suda) + OH(suda) H2O(s) H = 56 kj
H2O
f) NH4NO3(k) NH+4(suda) + NO3(suda) H = +25 kj
g) Oda scaklnda alkol buharnn beher iinde younlamas
h) 1 atm de 0C nin zerinde suyun donmas
i) Naftalin(k) Naftalin(g)
j) Karbondioksit gaznn yangn tpnde sktrlarak katlamas
31
11. SINIF KMYA
Entropi
Bir sistemin dzensizlii veya geliigzelliinin lsne entropi denir. Bir sistemin dzensizlii ne kadar yksekse,
entropisi de o kadar yksektir.
Aklmza entropinin neden kaynakland dncesi taklabilir. Bu durumu farkl iki sistem zerinde anlalr ha-
le getirmeye alalm. Bulunduu ortamla ayn scaklkta olan bir sistemin termal enerjisi mekanik ie (faydal ie)
dntrlemez. Ancak sistemin scakl ortamn scaklndan farkl ise termal enerji mekanik ie dntrlebilir.
Bu durumu u rnek zerinde aklamaya alalm:
ki erlenmayer alalm. Her iki erlenmayere biri oda scaklnda dieri kaynama scaklnda tutulan eit ktlede su r-
nekleri koyalm. Erlenmayerlerin buhar k ularna birer rzgar gl tutalm. Kaynama scaklnda bulunan sudan
kan buharn rzgar gln evirdii ancak oda scaklnda bulunan sudan kan buharn rzgar gln evirmedi-
i grlr.
rzgar gl rzgar gl
oda kaynama
scaklnda scaklnda
su su
a) b)
a kabndan kan buhar rzgar gln dndremedii halde b kabndan kan buhar rzgar gln dndrr.
Yukardaki a sisteminin termal enerjisi kullanlamayan termal enerjidir. stemli olaylarda kullanlamayan termal ener-
ji genellikle artar. te entropi kullanlamayan termal enerjiyi temsil etmektedir.
Entropi S sembol ile gsterilir. ki hal arasndaki entropi deiimi, S ile gsterilir.
Aadaki Durumlarda Entropi Art Olur.

Maddenin kat ya da sv halinden gazlarn meydana gelmesi
Katlardan saf svlar ya da sv zeltilerin olumas
Bir kimyasal tepkimede gaz molekllerin saysnn artmas
Scakln artmas
Bir gaz bir svda znrse sistemin entropisi azalr.
32
etkinlik 8
Aadaki fiziksel ve kimyasal dnmlerde entropinin artacan, azalacan ya da belirsiz olacan, nedeniyle be-
lirtiniz.
ENTROP
TEPKME NEDEN
Artar/Azalr/Belirsiz
Katdan gaz olumutur.

a) 2 NH4NO3(k) 2 N2(g) + 4 H2O(g) + O2(g) Entropi artar.
Gaz katya gre daha dzensizdir.
su
b) KNO3(k) K+(suda) + NO3(suda)
c) 2 SO2(g) + O2(g) 2 SO3(g)
d) CO(g) + H2O(g) CO2(g) + H2(g)
e) C12H22O11(suda) C12H22O11(k)
f) N2(g) + 3 H2(g) 2 NH3(g)
g) Br2(s) Br2(g)
h) I2(k) I2(g)
su
i) C2H5OH(s) C2H5OH(suda)
H2O(s) H2O(s)
j)
(25C) (50C)
k) 2 NaCl(s) 2 Na(s) + Cl2(g)
l) 2 HgO(k) 2 Hg(s) + O2(g)
33
11. SINIF KMYA
Standart Entropi
25C scaklk ve 1 atm basntaki maddenin mutlak entropisine standart entropi denir.
Madde So(J/K.mol) Madde So(J/K.mol)
O2(g) 205 C(elmas) 2,4
H2O(s) 70 C(grafit) 5,7
H2O(g) 189 CH4(g) 186
Cl2(g) 223 C2H4(g) 220
Br2(s) 152 C2H6(g) 230
Br2(g) 245 He(g) 126
I2(k) 117 Ne(g) 146
I2(g) 261 CaCO3(k) 93
H2(g) 131 CaO(k) 40
HCl(g) 187 CO(g) 198
N2(g) 192 CO2(g) 214
NH3(g) 193
Baz maddelerin 25Cdeki standart entropi deerleri
Maddelerin mutlak entalpileri genelde bilinemez, byklkler olmasna karn mutlak entropi deerleri kalorimetrik
yntemlerle belirlenebilir. Bir sistemin (tepkimenin) entropi deiimi (Sotep) maddelerin standart entropi deerlerinden
faydalanlarak aadaki ekilde bulunabilir.
o o o
S = n S (rnler) n S (girenler)
tep
xA+yB A zC+tD eklindeki bir tepkimenin entropi deiimi iin u genel bant yazlabilir.
o o o o o
S = [z S (C) + t S (D)] [x S (A) + y S (B)]
tep
34
CaCO3(k) A CaO(k) + CO2(g)
tepkimesinin 25Cdeki entropi deiimini bularak sistemin entropisinde artma m yoksa azalma m
olacan belirtiniz. (Gerekli maddelerin standart entropi deerlerini yukardaki tablodan bularak kullannz.)
SORU 29
N2(g) + 3 H2(g) A 2 NH3(g)

tepkimesinin 25Cdeki entropi deiimini bularak sistemin entropisinin artp azalacan belirtiniz.
(Gerekli maddelerin standart entropi deerlerini entropi deerleri tablosundan bularak kullannz.)
ZM
SORU 30
2 CO2(g) A 2 CO(g) + O2(g)

tepkimesinin entropi deiimi ve S iin aadakilerden hangisi dorudur?
(So(CO ) = 214 j/K.mol , So(CO) = 198 j/K.mol , So(O ) = 205 j/K.mol)
2 2
A) 184 , S < 0 B) 173 , S < 0 C) 173 , S > 0 D) 184 , S > 0 E) 1029 , S > 0
ZM
35
11. SINIF KMYA
SORU 31
H2(g) + Cl2(g) A 2 HCl(g) tepkimesi iin;

I. Tepkimeye girenlerin entropileri toplam, rnlerinkinden fazladr.
II. Tepkime sonunda entropide artma olur.
III. Tepkimede S > 0 olur.
yarglarndan hangileri dorudur? (So(H ) = 131 j/K.mol , So(Cl ) = 223 j/K.mol , So(HCl) = 187 j/K.mol)
2 2
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
ZM
evrenin Entropi Deiimi

Sabit basntaki olaylarda s deiiminin entalpi deiimine (H) eit olduunu belirtmitik. Bu nedenle evrenin ent-
ropi deiimi de (Sev), Hsis ile doru orantldr. Ayn zamanda evreye verilen s miktarnn neden olduu entro-
pi deiimi scakla ters orantldr.
TH sis
TS ev =
T
Sistem ile evre olaylar birbirine zttr. rnein ekzotermik bir olayda sistem evreye s verir. Sistem s verirken evre
s alr. Bu da Hsis () olurken Sev (+) sonucunu dourur. Bu nedenle bantda sistemin entalpi deiiminin bana
() getirilerek (H) olarak yazlmtr.
evre evre
Entropi
Entropi
Is Is
Sistem Sistem
(a) (b)
(a) Ekzotermik bir olay sistemden evreye s aktarr ve evrenin entropisinde bir ykselmeye neden olur.
(b) Endotermik bir olay evreden s sourur ve evrenin entropisinde azalmaya neden olur.
36
Termodinamiin 2. Kanunu
Bir tepkimenin entropisi ile istemlilii arasndaki balant termodinamiin 2. yasas ile aklanr. Termodinamiin 2. ka-
nunu u ekilde ifade edilir: Her istemli olayda evrenin toplam entropisi artar ve evren zaman getike denge hali-
ne yaklar. Evren, sistem ve evreden olutuundan, evrendeki entropi deiimi (Sev), sistemdeki entropi deiimi
(Ssis) ile evredeki entropi deiiminin (Sev) toplamdr.
Termodinamiin 2. yasas matematiksel olarak aadaki gibi ifade edilebilir.
stemli bir olay iin :

Sev = Ssis + Sev > 0
(Tersinmez bir olay iin)
Dengedeki bir olay iin :

Sev = Ssis + Sev = 0
(Tersinir bir olay iin)
Sev : Evrenin entropi deiimi

Ssis : Sistemin entropi deiimi
Sev : evrenin entropi deiimi
Yukardaki bantlarn anlam udur.

Sev > 0 ise tepkime istemlidir ve belirtilen ynde kendiliinden gerekleir.
Sev < 0 ise tepkime istemsizdir ve tepkime belirtilen ynn tersine kendiliinden gerekleir.
Sev = 0 ise sistem dengededir ve net deime olmaz.
N2(g) + 3 H2(g) A 2 NH3(g) Hotep = 93 kj/mol
tepkimesi 25Cde kendiliinden gerekleir mi? (istemli mi?)

(Tepkimenin 25Cde Ssis = 199 j/K.mol)
37
11. SINIF KMYA
SORU 32
2 HCl(g) A H2(g) + Cl2(g)
tepkimesinin 25Cde entalpi deiimi (H) 194 kj, entropi deiimi (Ssis) ise 20 j/K.mol dir.
Buna gre, bu tepkime istemli midir?
ZM
SORU 33
Bir tepkimenin 25Cdeki entropi deiimi (Ssis) 20 j/K.mol; entalpi deiimi ise 11,92 kj/mol dr.
Buna gre;
I. Tepkime istemlidir.
II. Tepkimenin kendiliinden gerekleebilmesi iin scaklk 596 K den yksek olmaldr.
III. Sistem dengededir.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) II ve III
ZM
38
SORU 34
Termodinamik kavramlarla ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr?

A) Ekzotermik bir tepkimede evrenin entropisi artar.
B) Bir tepkimede Step > 0 ise sistemin entropisi artar.
C) Bir tepkimede gaz molekllerinin toplam says azalrsa S0 < 0 olur.
D) Sev nin negatif olduu (Sev < 0) bir tepkime verilen ynde kendiliinden gerekleir.
E) Bir tepkimede sistemin entropi deiimi ile evrenin entropi deiimi toplam evrenin entropi deiimine eittir.
ZM
Termodinamiin 3. Kanunu
Mutlak sfr scaklndaki kusursuz bir kristalin mutlak entropisinin sfr olduunu belirten termodinamik kanunudur.
Scaklk arttka hareketin serbestlik derecesi ve bundan dolay entropi de artar. Bylece 0 Kelvinin zerinde bir s-
caklkta herhangi bir maddenin entropisi sfrdan byktr. Ancak kristal saf deilse veya kusursuz deilse entropi 0
Kelvinde bile sfrdan daha byk olacaktr.
Kaynama
(Sbuh) Gaz
S0(J/K.mol)
Sv
Kat
Erime
(Seri)
Scaklk (K)
Scaklk mutlak sfrdan balayarak artarken, bir maddenin entropisi de artar.
39
11. SINIF KMYA
Gibbs Serbest Enerjisi

Termodinamiin 2. kanununa gre istemli bir tepkime evrenin entropisini artrr ve Sev > 0 olur. Bir tepkimede Sev
nin iaretini belirlemek iin hem Ssis hem de Sev yi hesaplamamz gerekir. Halbuki biz genelde sadece sistemde-
ki olaylarla ilgileniriz. Bu nedenle yeni bir termodinamik fonksiyona ihtiyacmz vardr. Bu fonksiyonda Gibbs Serbest
Enerjisidir.
Termodinamiin 2. kanununda bant yle idi.
Sev = Ssis + Sev > 0
TH sis
Sev yerine koyarsak,
T
TH sis
Sev = Ssis > 0 olur.
T
Bu eitliin her iki tarafn T ile arparsak,

TSev = Hsis + TSsis > 0 bants bulunur.
Bu denklemin her iki taraf 1 ile arplrsa,
TSev = Hsis TSsis < 0 bulunur.
Bunun anlam udur: Sabit scaklk ve basnta entalpi ve entropi deiimleri fark (Hsis TSsis) sfrdan kkse
gerekleen olay istemlidir.
Bunu Amerikal fiziki Willard Gibbs TSev yerine G koyarak banty u hale getirmitir.
G = H TS
G : Sistemin serbest enerjisindeki deime

H : Sistemin entalpi deiimi
TS : Kullanlamayan termal enerji
Sabit scaklk ve basnta istemlilik ve denge artlarn G terimi yardm ile

aadaki gibi zetleyebiliriz.
G < 0 ise tepkime ileri ynde istemlidir.

G > 0 ise tepkime ileri ynde istemsiz, ters ynde istemlidir.
G = 0 ise sistem dengededir ve net deime olmaz.
Bir tepkimenin G deeri bulunurken Hof ile hesaplanan Ho deerleri ve So deerleri kullanlabildii gibi, Go de-
erleri de kullanlabilir. Go deerleri kullanldnda u bant kullanlabilir.
o o
G = G f(rnler) G f(girenler)
Herhangi bir elementin en kararl halinin standart oluum serbest enerjisi 0 kabul edilir.
40
stemli Deimenin lt: G = H TS
Durum H S G Sonu
1 H < 0 S > 0 G < 0 Btn scaklklarda istemli
G < 0 Dk scaklklarda istemli

2 H < 0 S < 0
G > 0 Yksek scaklklarda istemsiz
G > 0 Dk scaklklarda istemsiz

3 H > 0 S > 0
G < 0 Yksek scaklklarda istemli
4 H > 0 S < 0 G > 0 Btn scaklklarda istemsiz
CH4(g) + 2 O2(g) A CO2(g) + 2 H2O(s)
tepkimesinin standart serbest enerji deiimini (G) bularak tepkimenin istemli mi istemsiz mi olduunu be-
lirtiniz. (GoCH = 51 kj/mol , GoCO = 394 kj/mol , GoH O = 237 kj/mol)

4 2 2
SORU 35
MgO(k) + CO2(g) A MgCO3(k)
tepkimesinin standart serbest enerji deiimini (G) bularak tepkimenin istemli mi istemsiz mi olduunu be-
lirtiniz. (GoMgO = 569 kj/mol , GoCO = 394 kj/mol , GoMgCO = 1012 kj/mol)
2 3
ZM
41
11. SINIF KMYA
SORU 36
2 NO(g) + O2(g) A 2 NO2(g) Ho = 114 kj So = 147 j/K

tepkimesinin standart (25C, 1 atm) serbest enerji deiimini bularak tepkimenin istemli mi istemsiz mi oldu-
unu belirtiniz.
ZM
SORU 37
C2H4(g) + H2(g) A C2H6(g) tepkimesinin standart (25C, 1 atm) serbest enerji deiimini (G) bularak tepkime-
nin istemli mi istemsiz mi olduunu belirtiniz.
(HoC = 52 kj/mol , HoC = 85 kj/mol , SoC = 219 j/K.mol , SoC = 229 j/K.mol , SoH = 131 j/K.mol)
2H4 2H6 2H4 2H6 2
ZM
SORU 38
CO(g) + H2O(g) A CO2(g) + H2(g) tepkimesinin standart artlarda (25C, 1 atm) serbest enerji deiimini bula-
rak tepkimenin istemli mi istemsiz mi olduunu belirtiniz.
(HoCO = 111 kj/mol , HoH = 242 kj/mol , HoCO = 394 kj/mol , SoCO = 198 j/K.mol , SoH = 184 j/K.mol,
2O 2 2O
SoCO = 214 j/K.mol , SoH = 131 j/K.mol)
2 2
ZM
SORU 39
2 NH4NO3(k) A 2 N2(g) + 4 H2O(g) + O2(g) H0 = 236 kj

tepkimesi iin;
I. rnlerin toplam enerjisi girenlerden daha dktr.
II. Tepkimede S > 0 dr.
III. Tepkime btn scaklklarda istemli olup G < 0 dr.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
ZM
42
11. SINIF KMYA
SSTEMLER, ENERJ ETLER ve TERMODNAMN 1. YASASI TEST 1
1. Enerji eitleriyle ilgili; 4. Is ile ilgili;
I. Potansiyel enerji cisimlerin konumlarndan do- I. Scaklk farkndan ileri gelen enerji alveriidir.
lay sahip olduu enerjidir. II. Farkl scaklktaki cisimler arasnda enerji
II. Kinetik enerji, cisimlerin hareketiyle oluan aktarm s eklinde olur.
enerjidir. III. Is aknn yn scakl dk olan cisimden
III. enerji, bir sistemin kinetik ve potansiyel ener- scakl yksek olan cisme dorudur.
jilerinin toplamdr.
ifadelerinden hangileri dorudur?
ifadelerinden hangileri dorudur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
A) Yalnz I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
5.
2. evre ve sistem eitleriyle ilgili aadakiler- (V sabit) (P sabit)
den hangisi yanltr? hareketli
H2(g) piston
A) zokorik sistemler tepkime sonunda hacmi de-
O2(g)
imeyen, sabit hacimli sistemlerdir.
H2(g) O2(g)
B) Kapal sistemler, evresi ile hi bir ekilde mad-
de ve s alverii olmayan sistemlerdir. 1. kap 2. kap
ESEN YAYINLARI
C) evre ile hem madde hem de s alverii olan

ekildeki kaplarda ayn koullarda,
sistemler ak sistemlerdir.
1
D) Sabit hacimli yaltlm sistemlerde gerekleen H2(g) + O A H2O(g) + Q
2 2(g)
olaylardaki i enerji deiimi, aa kan ya da
tepkimesi gerekletirilirken 2. kapta piston ok y-
yutulan sya eittir.
nnde hareket ediyor.
E) zobarik sistemlerde fiziksel veya kimyasal tep- Buna gre;
kimeye elik eden snn bir ksm i enerjiyi de-
I. 1. kapta i enerji deiimi tepkime ssna eit-
itirirken bir ksm mekanik ie evrilir.
tir. (U = QV)
II. 2. kapta i enerji deiimi sistemin yapt ie
eittir. (U = w)
3. Enerji ile ilgili aadaki yarglardan hangisi
III. Her iki kaptaki tepkime slar birbirine eittir.
yanltr?
(QV = QP)
A) Yukardan braklarak yere den bir topun po- yarglarndan hangileri dorudur?
tansiyel enerjisi azalr, kinetik enerjisi ise artar. A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
B) Bir enerji tr, baka bir enerji trne dnebi- D) I ve II E) I, II ve III
lir.
C) Termodinamiin 1. kanununa gre enerji yok-
tan var edilemez var olan enerji de yok edile- 6. Bir tepkime izobarik bir sistemde gerekleirken
mez. sisteme 45 joulelik bir s almakta ve bu srada
darya 155 joulelik i yapmaktadr.
D) Bir sistemin i enerjisi atomlar birbirine bala-
yan kimyasal ba enerjisine eittir. Buna gre sistemin i enerji deiimi (U) ka
E) Btn kimyasal deiimlerde enerji ya alnr ya jouledir?
da verilir. A) 200 B) 110 C) 45 D) +110 E) +200
44
7. Kimyasal tepkime srasnda sistem 38 joule s al- 10. Termodinamiin 1. kanununa gre;
makta ve ayn zamanda sistemin i enerjisi 152 jo-
I. Sistem ve evresi arasndaki etkileimlerde top-
ule azalmaktadr.
lam enerji sabit kalr. (qsistem + qevre = 0)
Buna gre;
II. Sistemin kaybettii s evresi tarafndan; ev-
I. evre sisteme i yapar. renin kaybettii s sistem tarafndan kazanlr.
II. Sistemin hacmi artar. (qsistem = qevre)
III. w = 190 jouledir.
III. Sistem evreye i yaparsa sistemin hacmi aza-
yarglarndan hangileri dorudur? lr ve iin iareti pozitif olur. (w > 0)

A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve III
D) I ve III E) I, II ve III
11. Standart artlarda (1 atm basn ve 25C scaklk)

1 mol N2(g) nin sabit hacimli bir kapta 1 mol O2(g) ile
8. zobarik bir sistemde kimyasal bir tepkime gerek-
tepkimeye girmesi sonucunda NO(g) oluurken sis-
leirken evreden 162 joule s alrken evreye 302
tem 184 kj s almaktadr.
joule i yapmaktadr.
Ayn tepkime ayn koullarda ve ayn miktar mad-
Buna gre;
de ile sabit basnl kapta gerekleirken evre sis-
I. Sistemin i enerji deiimi (U) 140 joule dir. teme 4 kj i yapmaktadr.
ESEN YAYINLARI
II. Sistemin hacmi artar. Buna gre;

III. Sistemin i enerjisi artar.
I. enerji deiimi; U = 184 kj dir.
yarglarndan hangileri dorudur? II. Entalpi deiimi; H = 180 kj dir.
III. Sabit basnl sistemde hacim klr.
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II

12. Sistem ve enerji ilikisiyle ilgili;

9. Sistemler ve enerji ile ilgili;
I. Bir sistem s alrsa ve evre sisteme i yaparsa
I. zokorik sistemlerde, tepkimeye elik eden s,
sistemin i enerjisi artar.
i enerji deiimine eittir. II. Bir sistem s verirse ve sistem evreye i ya-
II. zobarik sistemlerde, tepkimeye elik eden s i parsa sistemin i enerjisi azalr.
enerji deiimi ile mekanik iin toplamna eittir. III. Bir sistemin hacmi klrse ve ayn zamanda
III. zobarik sistemlerde tepkime ssna entalpi sistem s alrsa sistemin i enerjisinde artma da
deiimi (H) denir. olabilir azalma da.
ifadelerinden hangileri dorudur? yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II A) Yalnz I B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
1.E 2.B 3.D 4.C 5.A 6.B 7.D 8.C 9.E 10.C 11.E 12.B
45
11. SINIF KMYA
SSTEMLERDE ENTALP DEM TEST 2
1. Endotermik (s alan) tepkimelerle ilgili aada- 5. SO2 gaznn oluma ss, H = 280 kj/mol dr.
ki ifadelerden hangisi yanltr?
Buna gre aadakilerden hangisi yanltr?
A) Tepkimeye girenlerin entalpileri toplam, rnle- A) SO2(g) nin s kapsam, S(k) ve O2(g) ninkinden
rinkinden dktr. azdr.
B) Tepkime boyunca dardan s almalar gerekir.
B) SO2(g) + 280 kj A S(k) + O2(g) dir.
C) Gereklemeleri srasnda ortamn scakl
der. C) 0,5 mol SO2 elementlerinden oluurken 140 kj
D) Toplam entalpi azalr. s aa kar.
E) Daha yksek enerjili rn oluur. D) 2 S(k) + 2 O2(g) A 2 SO2(g) + 560 kj dir.
E) S(k) nn, SO2(g) oluturmak zere molar yanma
ss 280 kj dir.
2. Aadaki fiziksel ya da kimyasal deiimler-

6. CnH2n bileiinin molar yanma ss 1920 kj dir. Bu
den hangisi ekzotermiktir?
bileikten bir miktarnn yanmas sonucu 10,8 gram
A) Ntr atomdan elektron koparma H2O oluurken 384 kj s aa kmaktadr.

B) Sv alkol, alkol buharna dntrme Buna gre bileikteki n katr?
C) CO2 gazn suda zme (Mol ktlesi, H2O: 18)
ESEN YAYINLARI
D) Oksijen moleklnden oksijen atomu oluturma

E) Buzu eritme A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
7. Metann (CH4) yanma tepkimesi aadaki gibidir.
CH4(g) + 2 O2(g) A CO2(g) + 2 H2O(s) H = 840 kj
3. Aadaki maddelerden hangisinin standart Buna gre;

oluma entalpisi sfrdan farkldr?
I. 1 mol metan yanarken 840 kj s aa kar.
II. 3,2 gram metan yandnda 168 kj s aa -
A) Fe(k) B) O(g) C) N2(g)
kar.
D) H2(g) E) Cu(k)
III. Tepkimede 1 mol H2O oluurken 420 kj s a-
a kar.
(Mol ktlesi, CH4: 16)
4. Aadaki deiimlerin hangisindeki H nin A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
(enerji deiimi) ad yanl verilmitir? D) I ve III E) I, II ve III
Deiim H

8. Fe2O3(k) + 3 CO(g) A 2 Fe(k) + 3 CO2(g) + 28 kj
A) X(k) A X(g) Sblimleme enerjisi
B) X(s) A X(g) Buharlama enerjisi tepkimesindeki Fe2O3(k) nn oluma ss ka kj/
+ mol dr?
C) HX(sv) A H (aq) + X(aq) Asit iyonlama enerjisi
(HCO = 104 kj/mol , HCO = 376 kj/mol)
(g) 2(g)
D) X(g) + e A X (g) yonlama enerjisi
A) 828 B) 816 C) 788
E) X(k) + H2O(sv) A X(aq) znme enerjisi
D) +788 E) +816
46
1
9. I. H2(g) + O A H2O(g) H1 = 232 kj/mol 1
2 2(g) 12. H2(g) + O A H2O(g) H = 231,2 kj
2 2(g)
II. C(k) + O2(g) A CO2(g) H2 = 376 kj/mol
1
H2(g) + O A H2O(s) H = 273,2 kj
III. 3 C(k) + 4 H2(g) A C3H8(g) H3 = 100 kj/mol 2 2(g)
tepkimeleri standart koullardaki H deerleri ile
tepkimeleri bilinmektedir.
birlikte verilmitir.
Buna gre, propann (C3H8) molar yanma ental-
Buna gre, ayn koullarda 90 gram su buhar-
pisi ka kj dir?
nn younlama ss ka kj dir?
(Atom ktleleri, H: 1, O: 16)
A) 1956 B) +1956 C) +2140
D) 2140 E) 2000
A) 504,4 B) 210 C) +210
D) 42 E) +42
1 1 1
10. H2(g) + O A H2O(s) H = 280 kj 13. N + O A NO(g) H1 = +86,4 kj
2 2(g) 2 2(g) 2 2(g)
H2O(g) A H2O(s) + 40 kj
2 NO2(g) A N2(g) + 2 O2(g) H2 = +64,8 kj
N2(g) + 3 H2(g) A 2 NH3(g) + 88 kj tepkimeleri verilmektedir.
1 1 Buna gre;
NO(g) A N + O + 8 kj
2 2(g) 2 2(g)
1
NO(g) + O A NO2(g) H3 = ?
tepkimeleri bilinmektedir. 2 2(g)
ESEN YAYINLARI
Buna gre; tepkimesinin entalpi deeri (H3) ka kj dir?
2 NH3(g) + 5/2 O2(g) A 2 NO(g) + 3 H2O(g)

A) +151,2 B) +118,8 C) +123,2
tepkimesinin entalpisi, H ka kj dir? D) 118,8 E) 151,2
A) 144 B) 288 C) 376

D) 416 E) 616 14. Aadaki tabloda baz balarn enerjileri verilmitir.
Ba Ba enerjisi (kj/mol)

CH 396
C=O 676
11. Ba Ba enerjisi (kj/mol)
OH 444
HH 416 O=O 472
O=O 472
Buna gre;
OH 444
CH4(g) + 2 O2(g) A CO2(g) + 2 H2O(g)
Yukarda baz ba enerjileri verilmitir.
Buna gre; H
I
2 H2 + O2 A 2 H2O HCH+2O=OAO=C=O+2HOH
(2 H H + O = O A 2 H O H) I
H
tepkimesinin entalpisi, H ka kj dir?
tepkimesinin entalpisi ka kj dir?
A) +816 B) 816 C) +472 A) +600 B) +252 C) +100
D) 472 E) 144 D) 252 E) 600
1.D 2.C 3.B 4.D 5.E 6.C 7.E 8.C 9.A 10.E 11.D 12.B 13.D 14.E
47
11. SINIF KMYA
GENEL TEKRAR TESTLER TEST 10
1. Aadaki tepkimelerin hangilerinde entropi ar- 4. P.E. (kj)

tar? Z
120
A) 2 CO(g) A C(k) + CO2(g)

B) H2O(g) A H2O(s) 2X+Y
40
C) 2 NO(g) + O2(g) A 2 NO2(g)
T.K.
D) C2H5OH(sv) A C2H5OH(suda) 0

E) 2 OH(aq) + H2(g) + Cl2(g) A 2 Cl(aq) + 2 H2O(s)
ekildeki grafik;
2 X(g) + Y(g) A Z(g)
tepkimesine ilikin tepkime koordinat - potansiyel

enerji deiimini gstermektedir.
Buna gre;
I. Z(g) A 2 X(g) + Y(g) + 160 kj dir.
II. 1 mol Z(g) oluurken 80 kj s aa kar.

2. 4 Fe(k) + 3 O2(g) A 2 Fe2O3(k)
1 1
tepkimesi iin 298 K de Ho = 1648,9 kj ve III. X(g) + Y A Z tepkimesi iin
2 (g) 2 (g)
ESEN YAYINLARI
So = 550 j/K.mol dr. H = +40 kj dir.

Buna gre bu tepkimenin standart serbest yarglarndan hangileri dorudur?
enerji deiimi (Go) ka kj dir?
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve III
A) 1485 B) 1098,9 C) +1485 D II ve III E) I, II ve III
D) +1812,8 E) +2198,9
5. 2 C(k) + 2 O2(g) A 2 CO2(g)
H2(g) + 1/2 O2(g) A H2O(s)
2 C(k) + 3 H2(g) + 1/2 O2(g) A C2H5OH(s)

3. Br2(g) A 2 Br(g)
tepkimelerinin H deerleri bilinmektedir.
tepkimesi iin;
Buna gre;
I. S > 0 dir.
I. CO2(g) nin molar oluma entalpisi
II. H > 0 dir.
II. H2O(s) nun molar buharlama entalpisi
III. Scakla bal olarak G > 0 veya G < 0 dir.
III. C2H5OH(s) nin molar yanma entalpisi
termodinamik deimelerinden hangileri do-
rudur? niceliklerinden hangileri hesaplanabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III
62
6. I. CI2(g) A 2 CI(g) 9. 2 SO3(g) A 2 SO2(g) + O2(g)

II. CI A CI+ + e tepkimesi iin standart artlarda (25C ve 1 atm)
III. CI + e A CI H = +198 kj ve S = 200 j/K dir.
Yukardaki tepkimelerden hangileri endotermik- Buna gre bu tepkimenin standart serbest
tir?
enerji deiimi (G) ka kj dir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III A) 257,6 B) 203 C) 193

D) I ve II E) I, II ve III D) 138,4 E) 59,6
10. Aadaki tepkimelerin H deerleri a, b, c trnde

verilmitir.
CO(g) + 1/2 O2(g) A CO2(g) H = a kj

7. CO2, H2O ve C2H6 gazlarnn molar oluum entalpi-
leri bilinmektedir. CH3OH(g) + 3/2 O2(g) A CO2(g) + 2 H2O(g)
Buna gre; H = b kj
I. C2H6 gaznn molar yanma entalpisi H2(g) + 1/2 O2(g) A H2O(g) H = c kj
II. H2O gaznn molar younlama entalpisi
Buna gre;
III. 1 mol C katsnn yaklmasyla CO2 gaznn olu-
umunda aa kan s miktar CO(g) + 2 H2(g) A CH3OH(g)
ESEN YAYINLARI
niceliklerinden hangileri hesaplanamaz? tepkimesinin entalpisi (kj) aadakilerden han-

gisidir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
A) a 2c + b B) a + 2c b
D) I ve II E) I ve III
C) 2a 2c+ b D) a + b + c
D) b + 2(a + c)
11. Aada baz tepkimeler ve tepkime entalpileri ve-

8. 2 NO(g) + O2(g) A 2 NO2(g) + 112 kj rilmitir.
tepkimesi iin aadaki aklamalardan hangi- C2H6(g) + O2(g) A 2 CO2(g) + 3 H2O(s)

si dorudur? (Atom ktleleri, N: 14, O: 16) H = 1488 kj
CO2(g) A C(k) + O2(g) H = +376 kj

A) Tepkime endotermiktir.
B) NO2 nin molar oluma ss 56 kj dr. H2(g) + 1/2 O2(g) A H2O(s) H = 272 kj
C) NO nun molar yanma ss 112 kj dr. Buna gre;
D) 2 mol NO nun 1 mol O2 ile tam yanmas iin C2H6(g) A 2 C(k) + 3 H2(g)
112 kj s gerekir. tepkimesinin H deeri ka kj dir?
E) 2 mol NO nun 2 mol NO2 oluturmak zere yan-
A) 40 B) +40 C) 80
ma entalpisi (H) 112 kj dir. D) +80 E) 160
1.D 2.A 3.E 4.B 5.D 6.D 7.B 8.E 9.D 10.A 11.D
63
REAKSYON HIZLARI ve KMYASAL DENGE
REAKSYON
HIZLARI
ve
KMYASAL
DENGE
2. NTE
11. SINIF KMYA
REAKSYON HIZLARI
BLM
1
Giri
Bu nitede, reaksiyona giren maddelerin ve rnlerin deriimlerinin zamanla deiimi irdelenerek anlk ve ortalama
hz deerlerinin ayrm, reaksiyon hznn bal olduu etkenlerle birlikte tek ve ok basamakl reaksiyonlarda hzn be-
lirlenmesi ilenecektir.
REAKSYON HIZI
Bir reaksiyonda, girenlerin ve rnn birim zamandaki konsantrasyon deiimine reaksiyon hz denir. Reaksiyon
hzlarn belirlemek iin, Uluslararas Kimya ve Uygulamal Kimya Birliinin (IUPAC) nerdii genel reaksiyon hz
kullanlr.
Aadaki denkletirilmi genel bir reaksiyon iin,
mA+nB A pD+rE
hz ifadesi u ekilde yazlr.
1 T6 A @ 1 T6 B @ 1 T6 D @ 1 T6 E @
Reaksiyon hz (r) = = = =
m Tt n Tt p Tt r Tt
Reaksiyona giren maddelerin deriimleri zaman ilerledike azalacandan, deriimdeki deime miktar
negatif kar. Bundan dolay hz da negatif kar. Hz negatif olamayaca iin, girenlere gre hz hesapla-
nrken eksi iaretiyle arplr. Bylece hzn pozitif olmas salanr.
Ortalama Hz
Bir tepkime iin zaman ilerledike girenlerin deriimi azalacandan tepkime hz da azalr. Bu nedenle herhangi bir za-
man aralnda hesaplanan hz o aralktaki ortalama hz olarak ifade edilir.
Ortalama hz hesaplanrken; maddenin deriiminde meydana gelen deime, ( [C] ), deimenin olduu zaman
aralna (t) blnr.
Molarite Molarite
C C
Zaman Zaman
t t
C C
rort = rort =
t t
66
Anlk Hz
Bir tepkimenin herhangi bir andaki hzna anlk hz denir. Herhangi bir andaki hz hesaplanmak isteniyorsa, deriim ile
zaman arasnda izilen grafie istenilen zamana karlk gelen noktadan teet izilir. izilen teetin eimi seilen za-
mandaki anlk hz verir.
Molarite (M) Molarite (M)
0 t1 t2 Zaman 0 t1 t2 Zaman
t t
Tepkimede harcanan bir madde- Tepkimede oluan bir maddenin
nin t1 zamanndaki anlk hz: t1 zamanndaki anlk hz:
M M
tan = tan =
t t
HCl nin molar deriimi [HCl]

Mg metalinin HCl ile tepkimesinde HCl zeltisinin molar
0,5
deriiminin zamanla deiimi ekildeki grafikte verilmitir.
Mg(k) + 2 HCl(suda) A MgCl2(suda) + H2(g) 0,4
Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz. 0,3
a) Tepkimenin 10. saniyedeki hz ka M/s dir? 0,2
b) Tepkimenin 20. saniyedeki hz ka M/s dir?

0,1
c) Tepkimenin ortalama hz ka M/s dir?
0 Zaman (s)
10 20 30 40 50 60
67
11. SINIF KMYA
SORU 1
2 N2O5(g) A 4 NO2(g) + O2(g)

tepkimesinde harcanan ve oluan maddeler arasndaki hz ilikisini yaznz.
ZM
SORU 2
Bir tepkimede yer alan maddelerin deriimlerinin birim zamandaki deiimini gsteren hz ifadeleri arasndaki iliki
aadaki gibidir.
T 6 NH 3 @ T6 O2 @ T6 N2 @ T6 H2 O @
Hz = = = =
4Tt 3Tt 2Tt 6Tt
Buna gre, bu tepkimenin denklemini yaznz.
ZM
SORU 3
N2(g) + 3 H2(g) A 2 NH3(g)
tepkimesinde NH3 n oluma hz 4.103 M/s dir.

Buna gre, N2 ve H2 nin harcanma hzlar ka M/s dir? (M = molarite, s = saniye)
ZM
SORU 4
4 NH3(g) + 5 O2(g) A 4 NO(g) + 6 H2O(g)

tepkimesine gre NH3 n harcanma hz 2.103 M/s dir.
Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz.
a) O2 nin harcanma hz ka M/s dir?
b) NO nun oluma hz ka M/s dir?
c) H2O nun oluma hz ka M/s dir?
ZM
68
SORU 5
0,1 M AgNO3 zeltisi NaCl ile aadaki denkleme gre tepkimeye girdiinde tepkimenin 10 saniye srd ve tep-
kime sonunda AgNO3 n deriiminin 0,05 M olduu grlyor.
AgNO3(aq) + NaCl(aq) A AgCl(k) + NaNO3(aq)
Buna gre, AgNO3 n harcanma hz ka M/s dir?
ZM
SORU 6
Molarite (M)
2 N2O5(g) A 4 NO2(g) + O2(g)
0,6
tepkimesinde oluan O2 nin molaritesinin zamanla deiimi
grafikte verilmitir.
a) NO2 nin oluma hz ka M/s dir?
b) N2O5 in harcanma hz ka M/s dir? 0
Zaman (s)
10 20 30 40 50 60
ZM
SORU 7
ekildeki 2 litrelik kapta 6 mol PCl5 gaz bulunmaktadr. Kaptaki PCl5 in bir ksmnn sabit
scaklkta aadaki denkleme gre ayrmas sonucunda kaptaki mol says 9 olarak l-
lyor.
PCl5(g) A PCl3(g) + Cl2(g) PCI5(g)
Tepkime 10 saniye srdne gre Cl2 nin oluma hz ka M/s dir? 6 mol
ZM
69
11. SINIF KMYA
Reaksiyonlarn Hzlarna Gre Karlatrlmas

Kimyasal reaksiyonlarn hzlar birbirinden farkldr. Baz tepkimeler ok hzl gerekleirken baz tepkimelerin gerek-
lemesi yllarca srecek kadar yava olabilir.
rnein ntralleme ve patlama reaksiyonlarnn hz saniye veya mikro saniye ile llrken ya, protein ve karbon-
hidratlarn hidrolizi saatlerce, jeolojik olaylardaki kimyasal reaksiyonlar ise milyonlarca yl srebilir.
Kimyasal tepkimelerin hzlar hakknda tahminde bulunabilmek iin maddelerin yapsna baklmaldr. Bunun iin aa-
daki durumlar gznnde bulundurulmaldr.
Zt ykl iyonlarn birlemesi eklindeki tepkimeler ok hzl ekilde gerekleir.
Elektron alveriine dayanan tepkimeler orta hzda gerekleir.
Balarn kopup yerine yeni balarn olutuu tepkimelerin hz yavatr.
ok sayda taneciin arpmas ile gerekleen tepkimelerin hz da yavatr.
Aktiflii fazla olan bir elementin tepkime hz, daha az aktif olan elemente gre daha fazladr.
Ancak her zaman kimyasal denklemlere bakarak tahminde bulunmak bizi yanltabilir. Bu nedenle tepkime hz ile ilgili
kesin bir ey sylemek iin deney yapmak gerekir.
I. Cu2+ 2
(aq) + S (aq) A CuS(k)
II. Ce4+ 2+ 3+ 3+
(aq) + Fe (aq) A Ce (aq) + Fe (aq)
III. CH4(g) + 4 Cl2(g) A CCl4(s) + 4 HCl(g)
Yukardaki tepkimelerin hzlar iin aadaki karlatrmalardan hangisinin doru olmas beklenir?
A) I > II > III B) II > I > III C) II > III > I D) I > III > II E) III > II > I
SORU 8
I. Pb2+ 2
(aq) + SO 4(aq) A PbSO4(k) II. Ag+(aq) + Cl(aq)
A AgCl(k) III. Zn(k) + Cu2+ 2+
(aq) A Zn (aq) + Cu(k)
Yukardaki tepkimelerin hzlarn karlatrnz.
ZM
70
SORU 9
I. H+(aq) + OH(aq)
A H2O(s)
II. CH4(g) + 2 O2(g) A CO2(g) + 2 H2O(g)
III. C3H8(g) + 5 O2(g) A 3 CO2(g) + 4 H2O(g)
Yukardaki tepkimelerin hzlarn karlatrnz.
ZM
SORU 10
Aadaki tepkimeler ayn koullarda gerekleiyor.

I. 2 Na(k) + Cl2(g) A 2 NaCl(k)
II. Fe(k) + Cl2(g) A FeCl2(k)
III. Cu(k) + Cl2(g) A CuCl2(k)
Buna gre bu tepkimelerin hzn karlatrnz. (Aktiflik sras: Na > Fe > Cu)
ZM
etkinlik 1
Madde cinsinin tepkime hzna etkisi ile ilgili aadaki aklamalar doru ise D yanl ise Y ile belirtiniz.
a) Bir tepkimenin hz koparlacak ba says ve salaml ile doru orantldr.
Zt ykl iyonlarn birlemesi eklindeki tepkimeler, elektron alveriine dayanan tepkimeler-

b)
den daha hzl gerekleir.
c) Zt ykl iyonlar arasndaki yk fark arttka tepkime hz da artar.
ok sayda atom ya da molekln arpmas eklinde gerekleen tepkimelerin hznn

d)
fazla olmas beklenir.
e) Elementin aktifliinin artmas tepkime hznn da artmasna neden olur.
71
11. SINIF KMYA
Reaksiyon Hznn zlenmesi

Bir kimyasal reaksiyonun hz, reaksiyonun gzlenebilen makro zelliklerindeki deiim izlenerek bulunabilir. Bu zel-
liklerden bazlar aada sralanmtr.
Renk Deiimi
Tepkimeye giren maddelerin renkleri rnlerin renklerinden farkl ise renk deiim sresi takip edilerek reaksiyonun
hz bulunabilir.
Basn-Hacim Deiimi
Tepkimeye giren ve kan maddelerin gaz mol saysndaki deimeye bal olarak tepkimenin gerekletii kabn ba-
snc veya hacmi deiebilir. Bu deimenin sresi takip edilerek reaksiyonun hz bulunabilir.
letkenlik Deiimi
Sulu zeltilerde gerekleen tepkimelerde znen ve oluan maddelerin iyon deriimlerindeki deiim takip edile-
rek reaksiyonun hz bulunabilir.
Scaklk Deiimi
Tepkimenin endotermik ya da ekzotermik oluuna bal olarak ortamn scakl artar veya azalr. Scaklktaki bu de-
iim sresi takip edilerek reaksiyonun hz bulunabilir.
Aadaki tepkimeler sabit scaklkta, sabit hacimli kapta gereklemektedir.

I. PCl5(g) A PCl3(g) + Cl2(g)
II. CH4(g) + 2 O2(g) A CO2(g) + 2 H2O(g)
III. Mg(k) + 1/2 O2(g) A MgO(k)
Buna gre bu tepkimelerin hangilerinde, gaz basncndaki deime izlenerek tepkimenin hz belirlenemez?
72
SORU 11
Kapal bir kapta gerekleen aadaki tepkimelerin hangilerinde hz lm renk deiimine gre yaplamaz?
a) H2(g) + Br2(g) A 2 HBr(g)

renksiz krmz renksiz
b) N2(g) + 3 H2(g) A 2 NH3(g)

renksiz renksiz renksiz
c) N2(g) + 2 O2(g) A 2 NO2(g)

renksiz renksiz turuncu
ZM
SORU 12
Kapal bir kapta sabit scaklkta gerekleen aadaki tepkimelerin hangilerinde hz lm basn deiimi-
ne gre yaplabilir?
a) CO(g) + NO2(g) A CO2(g) + NO(g) b) N2(g) + O2(g) A 2 NO(g)
c) C(k) + O2(g) A CO2(g) d) SO2(g) + 1/2 O2(g) A SO3(g)
ZM
SORU 13
Aadaki tepkimelerin hzlarn lmek iin uygun yntemler neriniz.

Tepkime Hz lme yntemi

a) H2(g) + F2(g) A 2 HF(g) + s ........................................
b) Ag+(aq) + Cl(aq)
A AgCl(k) ........................................
c) 2 NO2(g) + 1/2 O2(g) A N2O5(g) ........................................

turuncu renksiz renksiz
ZM
73
11. SINIF KMYA
TEPKME HIZININ BALI OLDUU ETKENLER

Bir kimyasal tepkimenin hznn artrlmas iin birim zamandaki arpma says ve arpan taneciklerden aktifleme
enerjisine sahip olanlarn saysn artran ilemler yaplmaldr.
Deriim
Bir kimyasal tepkimeye giren maddelerin deriimi artrlrsa, birim zamandaki arpma says da artar. Buna bal ola-
rak tepkime hz da artar.
Tek Adml Tepkimeler

Tek admda gerekleen tepkimelerde, tepkimenin hz bants tepkimeye giren maddelere gre yazlr.
m X(g) + n Y(g) A XmYn(g)
tepkimesinin tek admda gerekletiini dnelim.
Tepkime kabndaki X in deriimi artrlrsa X molekllerinin Y moleklleri ile arpma olasl artar. Bu da tepkime
hznn artmasna neden olur.
Hz = _ [X]m olur.
Ayn ekilde tepkime kabndaki Y nin deriimi artrlrsa, X molekllerinin Y moleklleri ile arpma olasl artar. Bu
da tepkime hznn artmasna neden olur.
Hz = _ [Y]n olur.
Byle bir tepkimenin hz denklemi u ekilde yazlr.
Hz = k.[X]m [Y]n
Bu bantdaki sler toplamna (m+n) tepkime derecesi denir.
Saf katlarn ve svlarn deriimleri sabit olduundan hz bantsnda gsterilmezler.
2 X2(g) + Y2(g) A 2 X2Y(g) tepkimesi tek basamakta gereklemektedir.

Bu tepkime iin aadaki sorular cevaplaynz.
a) Tepkimenin hz denklemi nasldr?
b) Tepkimenin derecesi katr?
c) Tepkime kabnn hacmi yarya drlrse tepkime hz nasl deiir? (scaklk sabit)
74
SORU 14
Tek admda gerekleen aadaki tepkimelere ilikin hz bantsn ve derecesini yaznz.
Tepkime denklemi Hz bants Tepkime derecesi
a) H2(g) + I2(g) 2 HI(g)
b) 2 NO2(g) N2O4(g)
c) SO2(g) + 1/2 O2(g) SO3(g)
d) S(k) + O2(g) SO2(g)

+
e) Fe(k) + 2 H (suda) Fe2+
(suda) + H2(g)
ZM
SORU 15
Gaz faznda gerekleen ve tek basamakta oluan baz tepkimelere ilikin hz denklemleri verilmitir.
Bu tepkimelerin denklemlerini yaznz.
Hz bants Tepkime denklemi
a) Hz = k.[C2H2].[H2]2
b) Hz = k.[N2O].[O2]3/2
c) Hz = k.[N2].[H2]3
ZM
SORU 16
X2(g) + 2 Y2(g) A 2 XY2(g) tepkimesi tek admda gereklemektedir.

a) Tepkimenin hz bants nasldr?
b) X2 nin deriimi 2 katna karlrsa tepkime hz nasl deiir?
c) Y2 nin deriimi 2 katna karlrsa tepkime hz nasl deiir?
ZM
75
11. SINIF KMYA
SORU 17
X(k) + 2 Y2(g) A XY4(g)
tepkimesi tek admldr.
a) X in mol says 2 katna karlrsa tepkime hz nasl deiir?
b) Tepkime kabnn hacmi yarya drlrse tepkime hz nasl deiir?
c) Tepkime kabnn hacmi 3 katna karlrsa tepkime hz nasl deiir?
ZM
SORU 18
m X(g) + n Y(g) A XmYn

tepkimesi tek admda gereklemektedir.
Bu tepkime ile ilgili u bilgiler veriliyor:
X deriimi sabit tutulup Y nin deriimi iki katna karldnda tepkime hz da 2 katna kyor.
L2
Hz sabiti k nin birimi dir.
mol 2 . s
Buna gre, tepkimenin hz bants nasldr? (Hz: mol/L.s dir.)
ZM
SORU 19
X2(g) + 2 Y2(g) A 2 XY2(g)

tepkimesi tek admldr.

a) Tepkime kabnn hacmi 1/3 ne drlrse tepkimenin hz nasl deiir?
b) Y2 nin mol says 2 katna karlp hacim de 2 katna karlrsa tepkime hz nasl deiir?
ZM
76
SORU 20
m X(g) + n Y(g) A XmYn(g) Tepkime hz Tepkime hz

tepkimesine ilikin, tepkime hzlarnn X ve Y nin deriimine 3 4
bal deiim grafikleri ekildeki gibidir. 3

2
Buna gre, tepkime denklemindeki m ve n katr? 2
1 1
0 [X] 0 [Y]
ZM 1 2 3 1 2 3
SORU 21
m X(g) + n Y(g) A XmYn tepkimesi tek admldr.

Bu tepkime ile ilgili u bilgiler veriliyor:
Y nin deriimi sabit tutulup X in deriimi iki katna karldnda tepkime hz 4 katna kyor.
Tepkime kabnn hacmi 2 katna karldnda, tepkime hz 1/8 ine dyor.
a) m ve n katr?
b) Tepkimenin deriimler cinsinden hz bants nasldr?
c) Tepkimenin ksmi basnlar trnden hz denklemi nasldr?
ZM
SORU 22
m X + n Y A XmYn tepkimesi tek admldr.

Sabit hacimli bir kapta X miktar 2 katna karldnda tepkime hznn deimedii, Y miktar 2 katna karldnda
ise tepkime hznn 4 katna kt grlyor.
Buna gre;
I. X maddesi gazdr.
II. n nin saysal deeri 2 dir.
III. Hz bants = k.[Y]2 dir.
ZM
77
11. SINIF KMYA
Mekanizmal Tepkimeler ve Hz Denklemi

Baz tepkimeler yazld gibi tek basamakta gerekleirken, birok tepkime birka basamak zerinde gerekleir. Bir-
ka basamakta gerekleen tepkimelere mekanizmal tepkimeler denir. Mekanizmal tepkimelerde, ana tepkimeyi
meydana getiren tepkime dizisindeki her tepkimeye adm veya basamak denir.
Mekanizmal tepkimelerde, her basaman hz birbirinden farkldr.
Mekanizmal tepkimelerle ilgili u bilgiler bilinmelidir.

Mekanizmal tepkimelerde, basamaklar toplam, net tepkimeyi verir.
Mekanizmal tepkimelerde, tepkimenin hzn yava basamak belirler.
Mekanizmal tepkimelerde, hz bants, yava adma gre yazlr.
Mekanizmal tepkimelerde, her basaman ayr bir aktifleme enerjisi vardr.
Mekanizmal tepkimelerde, yava admn aktifleme enerjisi en byktr.
Genel olarak ya da daha ok taneciin arpmasn gerektiren tepkimeler tek admda gereklemeyip
mekanizmal ekilde gerekleir.
Ara rn
Mekanizmal tepkimelerde, tepkime srasnda oluan ancak tekrar harcanan maddeye ara rn denir. Ara rn, net
tepkime denkleminde grlmez.
Mekanizmal bir tepkimenin basamaklar u ekildedir.

I. H2O2(aq) + Br(aq) + H+(aq) A H2O(s) + HBrO(aq) (Yava)
II. H+(aq) + Br(aq) + HBrO(aq) A H2O(s) + Br2(aq) (Hzl)
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.
a) Net tepkime denklemi nasldr?
b) Tepkimenin hz denklemi nasldr?
c) Tepkimenin hz derecesi katr?
d) Ara rn hangi maddedir?
78
SORU 23
Mekanizmal bir tepkimenin basamaklar u ekildedir.

I. H2O2(aq) + I(aq) A H2O(s) + IO(aq) (Yava)
I. IO(aq) + H3O+(aq) A HIO(aq) + H2O(s) (Hzl)
III. HIO(aq) + H3O+(aq) + I(aq) A 2 H2O(s) + I2(k) (Hzl)
a) Tepkimenin toplu denklemi nasldr?
b) Tepkimenin hz bants nasldr?
c) Hangi maddeler ara rndr?
ZM
SORU 24
ki admda gerekleen bir tepkimenin admlar yledir.

I. H2(g) + 2 NO(g) A N2O(g) + H2O(g) (Yava)
II. H2(g) + N2O(g) A N2(g) + H2O(g) (Hzl)
a) Tepkimenin hz denklemi nasldr?
b) NO deriimi 3 katna karlrsa hz ka katna kar?
c) Tepkime kabnn hacmi yarya indirilirse tepkime hz nasl deiir?
ZM
SORU 25
2 X2(g) + Y2(g) A X4Y2(g)

tepkimesi iki basamakta gerekleip 2. basamaktaki hzl admn denklemi,
X2(g) + X2Y2(g) A X4Y2(g) dr.
a) Yava olan 1. admn denklemini yaznz.
b) Tepkimenin hz denklemi nasldr?
ZM
79
11. SINIF KMYA
SORU 26
Gaz faznda gerekleen bir tepkimenin potansiyel enerji - tepkime Potansiyel enerji (kj)
koordinat grafii ekildeki gibidir. 1

90
80
3
Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz. 2
70
a) Tepkime ka admldr? 60
50
b) En hzl adm hangisidir? XY2+X X3Y2
40
c) Tepkimenin hz denklemi nasldr? 30
2XY+X
d) Tepkimenin entalpisi ka kj dir? 20
10 X+2Y
e) Tepkime hzn belirleyen basaman aktifleme enerjisi ka kj dir? 0
Tepkime koordinat
ZM
SORU 27
ki basamaktan oluan bir tepkimedeki yava ve hzl admlarn denklemleri yledir.

1. NO(g) + Cl2(g) A NOCl2(g) (Hzl)
2. NOCl2(g) + NO(g) A 2 NOCl(g) (Yava)
Bu tepkime ile ilgili;
I. Denklemi, 2 NO(g) + Cl2(g) A 2 NOCl(g) dir.
II. Hz, k.[Cl2].[NO] ya eittir.
III. Birinci basaman aktifleme enerjisi ikincisininkinden kktr.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve III E) II ve III
ZM
SORU 28
ki basamaktan oluan bir tepkimede yava ve hzl admlarn tepkime denklemleri yledir.
X(g) + Y2(g) A XY2(g) (Yava)
XY2(g) + X(g) A 2 XY(g) (Hzl)
Bu tepkimeyle ilgili aadaki ifadelerden hangisi dorudur?
A) Tepkimenin hz bants, TH = k.[XY2].[X] tir. B) Tepkimenin hz Y2 nin deriimine bal deildir.
C) Toplam tepkime 2 X(g) + Y2(g) A 2 XY(g) dir. D) Scaklk deiimi tepkimedeki basamaklarn hzn etkilemez.
E) Yava admda eik enerjisini geen molekl says daha fazladr.
ZM
80
Deneylerle Hz Denklemi Bulma

Kimyasal tepkimelerin hz denklemi belirlenirken deney sonularndan faydalanlr. Sistemli bir ekilde madde deriim-
leri deitirilir ve bu srada tepkime hznn nasl deitii belirlenir. Bu ekilde tepkime hznn hangi maddeye ve han-
gi derecede bal olduu bulunur.
Deneyler sonucunda tepkimenin, tek basamakta m gerekletii yoksa mekanizmal m olduu bulunur. Hz denkle-
mi toplu tepkimeye uyuyorsa tek adml, uymuyorsa mekanizmaldr.
2 NO(g) + 2 H2(g) A N2(g) + 2 H2O(g) tepkimesine ilikin deney sonular tabloda verilmitir.
Deney No [NO] mol/L [H2] mol/L Tepkime Hz (mol/L.s)
1 0,01 0,02 1.102
2 0,02 0,02 4.102
3 0,02 0,06 12.102
Buna gre aadaki yarglardan hangisi yanltr?

A) Tepkimenin hz bants; Hz = k.[NO]2 [H2] dir.
B) Tepkime derecesi 3 tr.
C) Net tepkime molekleritesi, tepkime derecesine eittir.
D) Hz sabiti k nin deeri 5000 dir.
E) Hz sabiti k nin birimi L2/mol2.s dir.
81
11. SINIF KMYA
SORU 29
2 NO(g) + O2(g) A 2 NO2(g)

tepkimesinde NO ve O2 nin deriimlerine bal deneysel hz lmleri yaplm ve u sonular elde edilmitir.
Deney NO (mol/L) O2 (mol/L) Balang Hz (mol/L.s)

1 0,01 0,01 0,2
2 0,04 0,03 0,8
3 0,02 0,01 0,4
4 0,04 0,06 0,8

b) Hz sabiti k nn saysal deeri katr?
c) Hz sabiti k nn birimi nedir?
d) O2 nin deriimi 3 katna karsa tepkime hz nasl deiir?
e) Tepkime kabnn hacmi yarya indirilirse tepkime hz nasl deiir?
ZM
SORU 30
2X(g) + 3Y(g) + Z(g) A 2 T(g) + V(g)

tepkimesinde tepkimeye giren maddelerin deriimlerine bal deneysel hz sonular unlardr.
Deney [X] (mol/L) [Y] (mol/L) [Z] (mol/L) Balang Hz (mol/L.s)

1 0,1 0,2 0,1 1,8.105
2 0,2 0,2 0,1 3,6.105
3 0,1 0,4 0,1 1,8.105
4 0,1 0,2 0,2 7,2.105

b) Hz sabiti k nin saysal deeri katr?
c) Hz sabiti k nin birimi nedir?
d) X, Y ve Z maddelerinin deriimleri 2 mol/L alndnda tepkime hz ka mol/L.s olur?
ZM
82
SORU 31
X ve Y gazlar tepkimeye girerek Z gazn oluturmaktadr. Farkl deriimlerde X ve Y alnarak Z nin oluum sresi be-
lirleniyor. Buna ilikin deney sonular u ekildedir.
Deney [X] (mol/L) [Y] (mol/L) Deney sresi (s)
1 0,02 0,02 48
2 0,02 0,08 12
3 0,04 0,04 6
Buna gre, tepkimenin hz denklemi nasldr?
ZM
SORU 32
a X(g) + b Y(g) A c Z(g) + d Q(g)

tepkimesi, sabit scaklkta ve kapal bir kapta olumaktadr. Bu tepkimeyle ilgili yaplan deney serisinde, tepkimeye gi-
renlerin deriimleri ve tepkime hz deerleri aada verilmitir.
Deney [X] (mol/L) [Y] (mol/L) Tepkime Hz (mol/L.s)

1 0,10 0,050 1,0.103
2 0,10 0,10 4,0.103
3 0,050 0,10 2,0.103
4 0,50 0,10 2,0.102
Buna gre, tepkimeyle ilgili aadakilerden hangisi yanltr?

A) Tepkime hz, X in deriimiyle doru orantldr.
B) Tepkime hz, Y nin deriiminin karesiyle doru orantldr.
C) Tepkimenin hz denklemi TH = k.[X].[Y]2 dir.
D) Tepkimenin derecesi 2 dir.
E) Tepkime hz sabiti (k) 4,0 L2 mol2 s1 dir.
ZM
83
11. SINIF KMYA
Scaklk
Scaklk art molekllerin kinetik enerjisini artrarak molekllerin daha hzl hareket etmesini, bylece tepkimenin da-
ha hzl olmasn salar.
Molekl says Eik
Tepkime ortamnn scakl artrldnda enerjisi
T
aadaki deiimler gerekleir. 1 T
2
Ortalama kinetik enerji artar.

Etkin arpma says artar.
Eik enerjisini aan tanecik says artar.
Tepkimenin hz sabiti (k) artar.
Ea Kinetik enerji
Aktifleme enerjisi (eik enerjisi) deimez.
Scaklk arttka eik enerjisini aan molekl says artar.
etkinlik 2
Bir tepkimenin T1 ve T2 scaklklarndaki molekl says kinetik enerji grafii ekildeki gibidir.
Buna gre, aadaki sorularn cevaplarn karlarndaki boluklara yaznz. Molekl says
Hangi scaklkta kinetik enerjisi byk molekl says daha T T

a) 1 2
fazladr?
b) Hangi scaklkta hz sabiti (k) daha kktr?
c) Hangi scaklkta aktifleme enerjisi daha byktr? Kinetik enerji
Hangi scaklkta molekllerin saniyedeki ortalama arp-

d)
ma says daha fazladr?
etkinlik 3
Kapal cam bir kapta, H2(g) + I2(g) A 2 HI(g) tepkimesi gereklemektedir. Bu kabn scakl artrlyor.
Buna gre, aadaki ifadeler doru ise D yanl ise Y ile belirtiniz.
a) Molekllerin ortalama kinetik enerjisi artar.
b) Molekllerin ortalama hz artar.
c) Molekller daha sk ve daha iddetli arpma yapar.
d) Aktifleme enerjisinin deeri azalr.
e) Birim zamandaki etkin arpma says artar.
f) Aktifleme enerjisine sahip molekl says azalr.
g) Tepkimenin hz artar.
h) Hz sabiti k nn deeri artar.
84
arpma Teorisi
Bir kimyasal tepkimede tepkimeye giren taneciklerin (atom, molekl, iyon) rne dnebilmesi iin arpmalar ge-
rektiini ileri sren teoriye arpma teorisi denir.
Bu teoriye gre, bir tepkimenin gereklemesi iin tanecikler aadaki koullar salayacak ekilde arpmaldr.
1. Ayn dorultuda, zt ynde, uygun geometride merkezi arpma yapmaldr.
2. Yeterli bir kinetik enerjiye sahip olmalar gerekir. Bu enerjiye eik enerjisi denir.
Yukardaki koullarda gerekleen arpmalara etkin arpma denir.
Etkin arpma says arttka tepkime hz da artar.
Aktifleme (Eik) Enerjisi

Bir kimyasal tepkimenin gerekleebilmesi iin arpan taneciklerin sahip olmas gereken minimum enerjiye aktifle-
me ya da eik enerjisi denir.
Bir tepkimenin eik enerjisi ne kadar dkse tepkime o kadar hzldr.
Tanecik Says Kinetik Enerji Grafikleri

Bir tepkimenin herhangi bir anndaki taneciklerin kinetik enerji dalmn gsteren grafiklerdir.
Tanecik says
Eik enerjisi
Eik enerjisini aan tanecikler
Kinetik enerji
0 Ea
Eik enerjisini
aamayan tanecikler
Eik enerjisini aamayan tanecikler rn oluturmaz. Eik enerjisi dk olursa onu aacak tanecik says fazla olur.
Yani tepkime daha hzl olur.
Eik enerjisinin deeri scaklkla deimez.
Aktiflemi Kompleks
Aktifleme enerjisine sahip taneciklerin uygun geometride arpmas sonucunda oluan yksek potansiyel enerjili
kararsz ara rne aktiflemi kompleks denir.
85
11. SINIF KMYA
etkinlik 4
Gaz faznda kapal bir kapta H2 ve I2 moleklleri HI oluturmak zere arpmaktadr.
Buna gre, aadaki arpmalardan hangileri sonucunda HI oluur?
a) c)
H I H I
H H I I H H I I
H H I
I
(kinetik enerjisi dk molekller)
b) d)
H H I H I
H I I I I
H H H I
H I
(kinetik enerjisi fazla molekller)
etkinlik 5
Aadaki aklamalar doru ise D yanl ise Y ile belirtiniz.
a) Birbiri ile arpan btn tanecikler rne dnr.
b) Uygun geometri ile meydana gelen btn arpmalar tepkimeyle sonulanr.
c) Tanecikler yeterli enerji ile merkezi arpma yaparlarsa, bu arpmalar tepkimeyle sonulanr.
d) Tepkimeyle sonulanan arpmalara etkin arpmalar denir.
Bir kimyasal tepkimede, arpan taneciklerin rn oluturabilmesi iin sahip olmalar gereken
e)
minimum kinetik enerjiye eik enerjisi denir.
f) Bir tepkimenin eik enerjisi ne kadar bykse tepkime o kadar hzldr.
g) Eik enerjisini aamayan tanecikler rne dnemez.
h) Aktiflemi kompleks yksek enerjili, kararsz bir yapdr.
86
Potansiyel Enerji Tepkime Koordinat Grafikleri

Kimyasal tepkimelerde enerji deiimini gsteren grafiklere Potansiyel Enerji (P.E) Tepkime Koordinat (T.K) grafik-
leri denir.
X2(g) + Y2(g) A 2 XY(g) + s tepkimesini inceleyelim.
arpma teorisine gre X X ve Y Y moleklleri yeterli enerji ve uygun geometri ile arpmaldr. arpma ba-
ladktan sonra birbirine yaklaan molekllerin kinetik enerjileri potansiyel enerjiye dnr. Bylece yksek enerjili ka-
rarsz ara rn (Aktiflemi Kompleks) oluur.
X Y X Y X Y
+
X Y X Y X Y
Aktiflemi
kompleks
Ancak aktiflemi komplekslerin tamam rn oluturamaz. Ksa srede ya kendisini oluturan reaktiflere geri dner ya
da reaktifler aras balar uzayarak koparken yeni oluan rnn balar ksalr, kararl yapda rn oluur.
Ekzotermik Tepkime Grafii

X2 + Y2 A 2 XY + s
tepkimesi ekzotermik olup tepkime srasnda s aa kar.
Tepkimenin grafii ekildeki gibidir.
Potansiyel enerji (PE)
Aktiflemi kompleks (X2Y2)

c
Eai
X2+Y2 Eag
b
H < 0
2 XY
a
Tepkime koordinat (TK)
Eai = leri tepkimenin aktifleme enerjisi

Eag = Geri tepkimenin aktifleme enerjisi
H = Tepkime ss
rnlerin potansiyel enerjisi ile girenlerin potansiyel enerjisi arasndaki fark tepkime ssn verir. Ayn zamanda tepki-
me ss, ileri tepkimenin aktifleme enerjisi ile geri tepkimenin aktifleme enerjisi arasndaki fark kadardr.
H = Eai Eag
Ekzotermik tepkimelerde H < 0 dr.
87
11. SINIF KMYA
Endotermik Tepkime Grafii

2 XY + s A X2 + Y2
tepkimesini incelediimizde XY molekllerinin arparak X2 ve Y2 molekllerine dnebilmesi iin ayn aktiflemi
kompleksin potansiyel enerji deerine ulamas gerekir.
Dikkat edilirse her iki tepkimede H nin saysal deerleri Potansiyel Enerji (P.E)
birbirine eittir. Ancak ilk tepkime ekzotermik olduundan Aktiflemi kompleks (X2Y2)
H nin iareti (), ikinci tepkime endotermik olduundan
H nin iareti (+) dr.
Eag
Eai
X2+Y2
H > 0
2 XY
Tepkime koordinat (T.K)
Aktifleme enerjisinin deeri kk olan tepkimenin hz daha yksektir.
N2O(g) + NO(g) A N2(g) + NO2(g) Potansiyel Enerji (kj)
tepkimesinin potansiyel enerji - zaman grafii ekildeki gibidir. 379

a) Girenlerin potansiyel enerjisi (Eg) ka kj dir?
b) rnlerin potansiyel enerjisi (E) ka kj dir? 170
N2O + NO
c) Aktiflemi kompleksin potansiyel enerjisi (Eak) ka kj dir? N2 + NO2
33
d) leri aktifleme enerjisi (Eai) ka kj dir? 0 Zaman
e) Geri aktifleme enerjisi (Eag) ka kj dir?

f) Tepkime entalpisi (H) ka kj dir?
88
SORU 33
Bir tepkimenin potansiyel enerji - tepkime koordinat grafii Potansiyel enerji

ekildeki gibidir.
Buna gre, x, y, z, t, u ve w ile gsterilen ilikilerin ne x
anlama geldiini belirtiniz.
t
a) x b) y c) z z
y
w
d) t e) u f) xt
g) u w h) z u u
Tepkime koordinat
ZM
SORU 34
Bir tepkimenin potansiyel enerji - tepkime koordinat ekildeki gibidir. Potansiyel Enerji (kj)
78
a) Tepkimeye girenlerin potansiyel enerjisi ka kj dir?
44
b) rnlerin potansiyel enerjisi ka kj dir?
c) leri tepkimenin aktifleme enerjisi ka kj dir? 12
0 Tepkime koordinat
d) Geri tepkimenin aktifleme enerjisi ka kj dir?
e) Tepkime entalpisi (H) ka kj dir?
ZM
SORU 35
CH4(g) + 2 O2(g) A CO2(g) + 2 H2O(g)

tepkimesinin aktifleme enerjisi 60 kj dir.
Buna gre, geri tepkimenin aktifleme enerjisi ka kj dir?
0
(Oluma entalpileri: HCH = 72 kj/mol , H0CO = 376 kj/mol , HH0 = 232 kj/mol)
4 2 2O
ZM
89
11. SINIF KMYA
SORU 36
H2 + I2 A 2 HI
tepkimesi iin aktifleme enerjisi 160 kj, geri aktifleme enerjisi ise 190 kj dir.
a) Tepkimenin potansiyel enerji diyagramn izerek diyagramn nemli ksmlarn belirtiniz.
b) Tepkimenin H deeri ka kj dir?
ZM
SORU 37
2 NO2(g) A 2 NO(g) + O2(g)

Bileik Oluum ss (kj/mol)
NO2 32
Yukardaki bilgilere gre aadaki sorular cevaplaynz.
a) 2 NO2(g) A 2 NO(g) + O2(g) tepkimesinin H deeri ka kj dir? NO 81
b) 2 NO(g) + O2(g) A 2 NO2(g) tepkimesinin aktifleme enerjisi ka kj dir?
ZM
SORU 38
NH3 n oluum ss 44 kj/mol dr.

2 NH3(g) A N2(g) + 3 H2(g) tepkimesinin aktifleme enerjisi 152 kj dir.
Buna gre; N2(g) + 3 H2(g) A 2 NH3(g) tepkimesinin aktifleme enerjisi ka kj dir?
ZM
90
SORU 39
I. P.E (kj) II. P.E (kj) III. P.E (kj)

80 30 50
M+N A+B
Y+Z 10 20
30
0 0 Zaman
X Zaman
10 C
K 40
0 Zaman 10
Yukarda grafikleri verilen tepkimelerin hzlarn karlatrnz.
ZM
SORU 40
Tepkime Tepkime ss (H) kj Eai (kj) Eag (kj)
I. 2 H2O2 2 H2O + O2 188 76 x
II. C2H5Cl C2H4 + HCl 120 y 360
III. 2 N2O 2 N2 + O2 z 232 388
Yukardaki tepkimeler iin aadaki sorular cevaplaynz.

a) x, y ve z deerleri katr?
b) Tepkime hzlarn karlatrnz.
ZM
SORU 41
CH3CHO(g) A CH4(g) + CO(g) reaksiyonunun aktifleme enerjisi 190 kj dir.

Buna gre CH4(g) + CO(g) A CH3CHO(g) reaksiyonunun aktifleme enerjisi ka kj dir?
(Oluum entalpileri; HoCH = 165 kj/mol , HoCH = 75 kj/mol , HoCO = 109 kj/mol)
3CHO 4
ZM
91
11. SINIF KMYA
Katalizr
Reaksiyon hzn deitiren ancak reaksiyon sonucunda oluan
Potansiyel enerji
maddelerin bileimlerini deitirmeyen maddelere katalizr
denir. Katalizrsz
Pozitif Katalizr
Tepkime hzn artran katalizrlere pozitif katalizr denir.
Ea i Katalizrl
KClO3 s ile paralanarak O2 gaz ve KCl katsna ayrr. Or-
Ea i
tama az miktarda MnO2 eklenmesi ile tepkime daha dk
scaklkta ve daha hzl ekilde gerekleir.
H
Katalizr net tepkime denkleminde grnmez. Bu nedenle ara-
daki okun zerine yazlr.
Tepkime koordinat
s, MnO2(k) Katalizr, tepkimenin aktifleme enerjisini drerek
2 KClO3(k) 2 KCl(k) + 3 O2(g) tepkimenin hzn artrr.
Negatif Katalizr
Tepkime hzn azaltan katalizrlere negatif katalizr denir. Tanecik says
Negatif katalizrlere inhibitr de denir. Gda maddelerinin bo- Eik enerjisi
zulma tepkimelerini yavalatmak ve kullanm sresini artrmak (katalizrl)
iin gda maddeleri ierisine negatif katalizr eklenir. Eik enerjisi

(katalizrsz)
Homojen Katalizr
Reaksiyondaki maddelerle ayn fazda bulunan katalizrlere Kinetik enerji
0 Ea Ea
homojen katalizr denir. 2 1
Katalizr, eik enerjisini drerek

eik enerjisini aan molekl saysn artrr.
Heterojen Katalizr
Reaksiyondaki maddelerle farkl fazda bulunan katalizrlere heterojen katalizr denir. Biz nitemiz iinde aksi bir du-
rum belirtilmedike katalizr kullanldnda katalizrn pozitif katalizr olduunu dnmeliyiz.
Katalizrler tepkimenin balamas iin gerekli deildir. Ancak katalizr tepkimenin aktifleme enerjisini drd iin
tepkimenin hzn artrr.
Katalizr kullanldnda tanecik says - kinetik enerjisi grafiinde eik enerjisini drmekte bylece eik enerjisini
aan molekl says artmaktadr.
Katalizrle ilgili aadaki bilgiler bilinmelidir.

Eik enerjisini drr. Potansiyel enerji
Etkin arpma saysn artrr.

Tepkimenin hzn artrr.
Aktiflemi kompleksin yapsn deitirir.
Tepkimenin izledii yolu deitirir.
Hz sabiti k y deitirir.
Tepkimenin ss (H) n deitirmez.
Tepkimenin ynn deitirmez. Tepkime koordinat
Katalizr, tepkimenin mekanizmasn ve tepkimenin
rn cinsi ve miktarn deitirmez.
izledii yolu deitirir.
En ok yava admn hzn artrr.
92
SO3 n belirli bir scaklktaki kinetik enerji dalm ekildeki gibidir. Molekl says
SO3 n,
2 SO3(g) A 2 SO2(g) + O2(g)
tepkimesi ile ilgili iki ayr durumdaki aktifleme enerjileri Ea1 ve

Ea2 dir.
Bu durumlardan biri katalizrsz, dieri katalizrl olduuna
gre,
Ea1 Ea2 Kinetik enerji
I. Her iki durumda da etkin arpma says ayndr.
II. Ea1 katalizrl tepkimenin aktifleme enerjisidir.
III. Aktifleme enerjisi Ea2 olan tepkimenin hz daha kktr.
yarglarndan hangilerinin doru olmas beklenir?
SORU 42
Bir tepkimenin potansiyel enerji - tepkime koordinat grafii ekildeki gibidir.
Potansiyel enerji
x
u
z t
y
v
Tepkime koordinat
Buna gre, bu tepkimede katalizr kullanlmas hangi deerleri deitirir?
ZM
93
11. SINIF KMYA
SORU 43
Bir tepkimeye ilikin katalizrl ve katalizrsz eik enerjile- Molekl says

rini gsteren molekl says - kinetik enerji grafii verilmitir. EE EE
1 2
a) Hangisi katalizrl tepkimenin eik enerjisidir?
b) Hangisinde birim zamanda oluan rn miktar daha
fazladr?
c) Hangisinde hz sabiti (k) nin deeri daha kktr? Kinetik enerji
ZM
etkinlik 6
Pozitif katalizrle ilgili aadaki ifadeler doru ise D yanl ise Y ile belirtiniz.
a) Bir tepkimeyi balatmak iin gereklidir.
b) Tepkimenin ynn deitirmez.
c) Aktifleme enerjisini artrr.
d) Etkin arpma saysn artrr.
e) Aktifleme enerjisine sahip molekl saysn artrr.
f) Tepkime hzn artrr.
g) Potansiyel enerji - tepkime koordinat grafiini deitirir.
h) leri ve geri aktifleme enerjisini ayn oranda drr.
) leri ve geri aktifleme enerjisini ayn miktarda drr.
i) Tepkime ss (H) n drr.
j) leri ve geri tepkimenin hzlarn artrr.
k) Toplam tepkime denkleminde grlmez.
l) Hz sabiti (k) ni deitirir.
94
Temas Yzeyi
Bir tepkimede tm maddeler ayn fazda deilse bu tr tepkimelere heterojen tepkimeler denir. Heterojen bir tepkime-
de arpan taneciklerin birbiriyle temas etmesi kolaylatrlrsa tepkimenin hz artar. rnein toz eker kesme ekere
gre suda daha abuk znr.
Temas yzeyi arttka hz sabiti k da artar.
SORU 44
CaCO3(k) A CaO(k) + CO2(g) tepkimesi iin,

I. Hz bants, r = k dr.
II. Tepkime hz, deriimden bamszdr.
III. Scaklk art ve yzey alannn artrlmas k y artrr.
ZM
etkinlik 7
Cu(k) + 4 HNO3(aq) A Cu(NO3)2(aq) + 2 NO2(g) + 2 H2O(s) Mol says
n
tepkimesinde farkl byklkte Cu paralarnn ayn deriimli
HNO3 ile tepkimesinden aa kan NO2 gaznn mol says 1
zaman ilikisi grafikte verilmitir.
2
Buna gre, aadaki aklamalar doru ise D yanl ise
Y ile belirtiniz. Zaman
0 t t
1 2
a) 1.de Cu paracklarnn temas yzeyi 2.dekinden fazladr.
b) 1.de Cu paracklar 2.dekinden daha iridir.
c) 1. tepkime 2. tepkimeden daha uzun srede gereklemitir.
d) 1 ile gsterilen tepkime 2 ile gsterilen tepkimeden daha hzldr.
1 ile gsterilen tepkimenin hz sabiti (k) 2 ile gsterilen tepkimenin hz sabitinden daha
e)
byktr.
95
11. SINIF KMYA
TEPKME HIZLARININ LLMES TEST 1
1. Kimyasal tepkime hzlaryla ilgili aadakiler- 4. Demirin (Fe), hidroklorik asitle (HCI) tepkimesinden
den hangisi yanltr? 0C, 1 atm basnta 8,96 litre hidrojen gaz (H2) 40
saniyede olumaktadr.
A) Bir tepkimenin balangtaki hz, en byk de-
Buna gre, H2 gaznn oluma hz ka mol/s dir?
erdedir.
B) Tepkime sresince sabit ekilde devam eder. A) 102 B) 5.102 C) 101
C) Balangta hzl balayan tepkime ilerledike D) 0,5 E) 1
yava ekilde devam eder.
D) Birim zamanda, tepkimeye giren madde derii-
mine gre hesaplanabilir. 5. Herhangi bir kimyasal tepkimenin hznn (TH)
E) Birim zamanda oluan madde deriimine gre zamanla (t) deiimi aadakilerin hangisinde
hesaplanabilir. doru verilmitir?
A) TH B) TH
2. H2(g) + I2(g) A 2 HI(g)
tepkimesi iin aadaki hz ifadeleri yazlmtr. t t

H2 deriimindeki azalma
TH1 = C) TH D) TH
Zaman aral
ESEN YAYINLARI
I2 deriimindeki azalma
TH2 =
Zaman aral
t t
HI deriimindeki artma
TH3 = E) TH
Zaman aral
Buna gre, aadaki karlatrmalardan han-

gisi yanltr?
A) TH1 = TH2 B) TH3 = 2TH2 t
C) TH1 > TH2 D) TH3 > TH2

E) TH3 > TH1
6. Sabit scaklkta gerekleen bir kimyasal tepki-

3. X(g) + 2 Y(g) A 3 Z(g) + T(g) mede, tepkime hznn azalmas aadakilerden
hangisi ile ilgilidir?
tepkimesi iin aadakilerden hangisi yanl-
tr? A) Taneciklerin ortalama kinetik enerjilerinin azal-
mas
A) Y nin harcanma hz, X in 2 katdr. B) Tepkimeye giren maddelerin deriimlerinin za-
B) Z nin oluma hz X in harcanma hznn 3 kat- manla azalmas
dr. C) Tanecik hzlarnn azalmas
C) T nin oluma hz X in harcanma hzna eittir. D) Tepkimeye giren taneciklerin deriiminin art-
D) Z nin oluma hz, Y nin harcanma hznn 3/2 mas
katdr. E) Taneciklerin ortalama kinetik enerjilerinin art-
E) T nin oluma hz Z nin 3 katdr. mas
96
7. Molarite (M) 10. C3H4(g) + 4 O2(g) A 3 CO2(g) + 2 H2O(g)
tepkimesinde tepkime hzlar TH ile gsterilmitir.
Buna gre, tepkimede harcanan ve oluan mad-

M
delerin hzlar arasndaki iliki aadakilerden
hangisinde doru verilmitir?
(molarite/zaman olarak)
Zaman (t)
0 t1 t2 t3 t4 t5
t A) THC3H4 = THO
2
Bir tepkimede tepkimeye giren bir maddenin mola- B) THC3H4 = 2 THH2O

rite - zaman grafii ekildeki gibidir.
C) 3 THO2 = 2 THCO2
Buna gre, grafikteki M/t oran aadakiler-
D) THO = 2 THH2O
den hangisinin karldr? 2
E) 2 THC3H4 = 3 THCO2
A) Tepkimenin ortalama hz
B) Tepkimenin t1 anndaki anlk hz
C) Tepkimenin t2 anndaki anlk hz
D) Tepkimenin t3 anndaki anlk hz 11. SO3(g) + CO(g) A SO2(g) + CO2(g)
E) Tepkimenin t4 anndaki anlk hz tepkimesinde SO3 n molar deriiminin zamanla
deiim grafii ekilde verilmitir.
Deriim (mol/L)
0,8
8. N2(g) + 3 H2(g) A 2 NH3(g)
ESEN YAYINLARI
0,6
tepkimesinde N2 nin harcanma hz 0,05 mol/ L.s dir.
0,4
Buna gre, H2 nin harcanma hz ile NH3 n
oluma hz aadakilerden hangisidir? 0,2
H2 NH3 0 Zaman (s)

10 20 30 40
A) 0,05 0,05
B) 0,025 0,075 Buna gre, tepkimenin 15. saniyesindeki anlk
hz ka mol/L.s dir?
C) 0,1 0,15
D) 0,15 0,1
A) 2.102 B) 1.102 C) 2.101
E) 0,15 0,3
D) 1.101 E) 20
12. 2 NO2(g) + 7 H2(g) A 2 NH3(g) + 4 H2O(g)

9. 4 NH3(g) + 5 O2(g) A 4 NO(g) + 6 H2O(g)
tepkimesine gre NH3 n deriimi 600 saniyede 0,8 tepkimesine gre H2O nun oluma hz 2.104 mol/
molardan 0,2 molara dmektedir. L.s olarak llyor.
Buna gre, H2O nun oluma hz ka M/s dir? Buna gre, H2 nin harcanma hz ka mol / L.s
(M: Molarite, s: Saniye) dir?
A) 5.104 B) 1.103 C) 1,5.103 A) 0,8.104 B) 1,4.104 C) 7.104

D) 3.103 E) 6.103
D) 1,6.104 E) 3,5.104
1.B 2.C 3.E 4.A 5.D 6.B 7.C 8.D 9.C 10.D 11.A 12.E
97
11. SINIF KMYA
ARPIMA TEORS ve AKTFLEME ENERJS TEST 2
1. Kimyasal bir tepkimeye giren maddelerin rne 4. C(k) + 2 H2(g) A CH4(g) + 72 kj

dnebilmesi iin;
I. Taneciklerin uygun geometride arpmas
Buna gre, bu tepkimenin potansiyel enerji (PE)
II. Taneciklerin belirli bir minimum kinetik enerjiye
tepkime koordinat (TK) grafii aadakiler-
sahip olmas
den hangisidir?
III. Tanecikler arasnda esnek arpma olmas
A) P.E (kj) B) P.E (kj)
koullarndan hangileri gereklemelidir?
84 84
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II 72
0
0 72
T.K T.K
C) P.E (kj) D) P.E (kj)
2. Bir kimyasal tepkimede tanecikler birbirleriyle 72 156
arprken tepkime ncesi ve sonras iin;

0 72
I. Toplam kinetik enerjiler eittir.
0
II. Toplam potansiyel enerjiler eittir. 84
T.K T.K
III. Kinetik ve potansiyel enerjiler toplam eittir.
ESEN YAYINLARI
yarglarndan hangileri dorudur? E) P.E (kj)
156
D) I ve II E) I, II ve III
0
72
T.K
3. X+Y A Z
tepkimesinin potansiyel enerji (P.E) tepkime ko-

ordinat (T.K) grafii u ekildedir.
Potansiyel enerji (kj)
320
5. Aktifleme enerjisi iin;
40 I. Saysal deeri kk olan tepkimelerin hz da-

ha yksektir.
120
Zaman II. Saysal deeri, geri aktifleme enerjisinden
bykse tepkime ekzotermiktir.
Buna gre, aadakilerden hangisi yanltr?
III. Scaklk arttka aktifleme enerjisinin deeri de
A) leri tepkimenin aktifleme enerjisi 280 kj dir. artar.
B) Geri tepkimenin aktifleme enerjisi 440 kj dir. yarglarndan hangileri dorudur?
C) Tepkime ekzotermiktir.
D) Tepkime ss H = 120 kj dir. A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
E) Aktiflemi kompleksin enerjisi 320 kj dir. D) I ve III E) I, II ve III
98
6. Standart koullarda (1 atm, 25C) N2O(g) ve O2(g) den 9. P.E (kj)

N2O3 oluumuna ilikin potansiyel enerji (P.E) tep-
kime koordinat (T.K) grafii u ekildedir.
P.E (kj) 140 kj
240 H2+I2
200
N2O3 40 kj
160
2 HI
120
80 T.K
N2O+O2
40
0 T.K Gaz faznda gerekleen bir kimyasal tepkimeye
ilikin potansiyel enerji (P.E) - tepkime koordinat
Buna gre, aadakilerden hangisi yanltr? (T.K) grafii yukardaki gibidir.
Buna gre, bu tepkimenin denklemi aadaki-

A) Tepkime ss +80 kj dir.
lerden hangisidir?
B) leri aktifleme enerjisi 160 kj dir.
C) Geri aktifleme enerjisi 80 kj dir. A) H2(g) + I2(g) + 140 kj A 2 HI(g)
D) N2O3(g) nin molar oluma ss 80 kj dir. B) H2(g) + I2(g) + 180 kj A 2 HI(g)
E) Aktiflemi kompleksin enerjisi 240 kj dir.
C) H2(g) + I2(g) + 40 kj A 2 HI(g)
D) H2(g) + I2(g) A 2 HI(g) + 40 kj
E) H2(g) + I2(g) A 2 HI(g) + 180 kj

ESEN YAYINLARI
7. C(k) + CO2(g) A 2 CO(g)
tepkimesinin aktifleme enerjisi 240 kj dir. CO2

ve CO nun oluum slar srasyla 376 kj/mol ve 10. Ardk iki tepkimenin bal potansiyel enerji (P.E) -
tepkime koordinat (T.K) grafii u ekildedir.
104 kj/mol dr.
Buna gre; P.E (kj)
80
C(k) + CO2(g) A 2 CO(g)
tepkimesinin geri aktifleme enerjisi ka kj dir? U+W
50
40
A) 528 B) 288 C) 168 D) 152 E) 72 Z+T
30
X+Y
10
0 T.K

8. N2(g) + NO2(g) A N2O(g) + NO(g)
Aktifleme Tepkime
enerjisi ss
N2O(g) + NO(g) A N2(g) + NO2(g) Tepkime (Eai)(kj) (H)(kj)

A) X + Y A Z + T 30 +20
Buna gre;
B) Z + T A U + W 50 +20
N2O(g) + NO(g) A N2(g) + NO2(g) C) Z + T A X + Y 10 20
tepkimesinin entalpi deiimi (H) ka kj dir? D) X + Y A U + W 50 +40
A) 140 B) 0 C) +140 D) +210 E) +460 E) U + W A Z + T 30 20
1.C 2.C 3.D 4.B 5.A 6.D 7.E 8.A 9.D 10.D
99
11. SINIF KMYA
1. 3 A(g) + 2 B(g) + C(g) A 2 T(g) + X(g) 4.
eklinde verilen bir reaksiyonun gerekletii kabn

hacmi yarya drldnde hz 8 katna kyor.
A X
Buna gre;
I. Tepkime kademelidir.
I. 3 A(g) 2 B(g) II. 2 X(g) 2 Y(g) + T(s)
II. A ve C deriimi 2 katna kartlrsa hz 16 kat-
na kar.
III. A, B, C deriimleri yarya drlrse hz 1/ 8 e
der. U
T
yarglarndan hangileri kesinlikle dorudur?
III. U(g) + T(k) 2 L(g)
D) I ve III E) II ve III
Ayn scaklktaki hareketli pistonla kapal yukarda-
ki kaplarda belirtilen tepkimeler gerekletiriliyor.
2. ki kademede gerekleen, Hangi tepkimelerin hzlar, hacimdeki artla l-
3 CIO A 2 CI(aq) + CIO lemez?
(aq) 3(aq)
tepkimesinin hzl olan 2. basama u ekildedir.

ESEN YAYINLARI

CIO + CIO A CI(aq) + CIO D) I ve II E) II ve III
2(aq) (aq) 3(aq)
Buna gre;
I. Yava olan 1. basama

2 CIO(aq) A CI(aq) + CIO2(aq) eklindedir.
II. Hz ifadesi, Hz = k.[CIO]2 eklindedir. 5. 2 A(g) + 3 B(g) + 2 C(g) A T(g) + U(g)

III. CIO 2 ara rndr.
tepkimesi iin aadaki deney tablosu veriliyor.
Deney [A] [B] [C] Hz (M/s)
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II 1 0,1 0,1 0,2 4.103

2 0,1 0,1 0,4 8.103
3 0,1 0,05 0,4 8.103
3. Tepkime hzna ilikin; 4 0,2 0,05 0,1 8.103
I. Tepkime hz, tepkimede giren maddelerin deri-

Buna gre;
imindeki azalmann lsdr.
II. Aktifleme enerjisi kk olan tepkimeler daha I. Net tepkimenin molekleritesi tepkime derece-
yavatr. sinden byktr.
III. Bir tepkimenin hz, aktifleme enerjisini aan II. Hz sabiti k = 2 dir.
tanecik says ile doru orantldr. III. Yava admn tepkimesi A + C A rnlerdir.
yarglarndan hangileri dorudur? yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I B) I ve II C) I ve III A) Yalnz II B) I ve II C) I ve III

128
6. 2 X(g) + 3 Y(g) + Z(g) A K(g) + 3 L(g) 9. Molekl yzdesi
tepkimesi iin hz bants, TH = k.[X].[Y]2 eklin- Ea

T1
dedir. T2
A) Tepkime mekanizmaldr.
Kinetik enerji
B) Mekanizmann yava basama,
X + 2 Y A rnler eklindedir. Bir reaksiyonun gereklemesi iin yeterli enerjinin
C) Y deriimi 2 katna kartldnda, tepkime hz salanmas gerekir. Scaklk artrldnda bu deer
4 katna kar. alr. Yukardaki grafik gaz faznda gerekleen bir
D) Tepkime kabnn hacmi yarya indirilirse tepki- reaksiyonun molekl yzdesi ortalama kinetik ener-
ji diyagramdr.
me hz 8 kat artar.
Buna gre;
E) Z deriimi 3 katna karlrsa tepkime hz de-
imez. I. T2 scaklndaki reaksiyonun hz sabiti, T1 s-
caklna gre daha byktr.
II. Ortalama kinetik enerji arttka reaksiyon hz
ykselmektedir.
III. T2 scaklnda eik enerjisini aan tanecik sa-
ys, T1 scaklndakinden daha fazladr.
7. I. Reaksiyonun H deeri
II. Eik enerjisi
III. Taneciklerin kinetik enerjisi
ESEN YAYINLARI
Yukardaki niceliklerden hangileri etkin arp- D) II ve III E) I, II ve III

ma saysn etkileyen faktrlerdendir?

10. Tanecik says Tanecik says
D) I ve II E) II ve III
Kinetik Kinetik
8. X ve Y zeltilerinin tepkime hzn saptamak iin E enerji E enerji
aadaki deneyler yaplyor. I II
Deney [X] (mol/L) [Y] (mol/L) Hz Tanecik says
1 1,0 1,0 1,2.102
2 1,0 2,0 2,4.102
3 1,0 2,0 3,6.102

Kinetik
4 2,0 1,0 4,8.102 E enerji
5 3,0 1,0 10,8.102

III
Tanecik says kinetik enerji dalm verilen yu-

Buna gre, tepkimenin hz denklemi aadaki- kardaki tepkimenin hzlar arasndaki iliki
lerden hangisinde doru olarak verilmitir? hangi seenekte doru verilmitir?
A) k.[X].[Y] B) k.[X]2.[Y] C) k.[X]2 A) I = II = III B) I > II > III C) I > III > II
D) k.[X]2.[Y]2 E) k.[Y]2 D) III > I > II E) III > II > I
1.A 2.E 3.C 4.D 5.B 6.D 7.E 8.B 9.E 10.B
129
11. SINIF KMYA
KMYASAL DENGE
BLM
2
Sevgili renciler;
imdiye kadar yaptmz hesaplamalarda tepkimeye giren maddelerin tkenip tamamnn rne dntn varsay-
dk. Ancak bu durum btn tepkimeler iin geerli deildir. Baz tepkimelere girenlerin tamam rne dnmez. Bu tr
tepkimelere denge tepkimeleri denir.
Bu blmmzde denge bantlar, denge hesaplar, dengeye etki eden faktrler ve % verim konular ilenecektir.
Tersinmez Tepkimeler
Tepkimeye giren maddelerden herhangi biri tkeninceye kadar devam eden tepkimelere tersinmez tepkimeler denir.
Tersinmez tepkimeler tek ynl tepkimelerdir. Bu tr tepkimeleri ifade etmek iin girenlerle rnler arasna tek yn-
l ok (A) konur.
Tersinir Tepkimeler
Tepkimeye giren maddelerin tamamnn rne dnmedii, tepkime sonlanmasna ramen ortamda rnlerle birlikte
tepkimeye giren maddelerin de bulunduu tepkimelere tersinir tepkimeler denir. Tersinir tepkimelere ift ynl tep-
kimeler ya da denge tepkimeleri de denir. Bu tr tepkimeleri ifade etmek iin girenlerle rnler arasna ift ynl ok
(?) konur. Denge tepkimeleri kapal sistemde ve sabit scaklkta sz konusu olur.
Dengeyi Belirleyen Faktrler

Bir tepkimenin tek ynl m yoksa ift ynl m olduunu belirleyen temel faktrler minimum enerjiye eilim istei ve
maksimum dzensizlik isteidir.
Minimum Enerji Eilimi

Endotermik tepkimelerde, minimum enerji eilimi tepkimenin girenler ynn, ekzotermik tepkimelerde ise minimum
enerji eilimi tepkimenin rnler ynn destekler.
Maksimum Dzensizlik Eilimi

Bir tepkimede, maksimum dzensizlik eilimi, tepkimede entropinin artt yn destekler.
Dengenin Dinamiklii
Denge, gzlenebilir zelliklerin (basn, hacim, iletkenlik vs.) deimezlii halidir.
Denge, tepkimeye giren ve oluan maddelerin deriimlerinin sabit olduu, durumdur.
Denge, ileri ve geri tepkime hzlarnn birbirine eit olduu durumdur.
Denge, minimum enerji eilimi ile maksimum dzensizlik durumunun uzlat haldir.
130
Fiziksel Denge
Maddenin yaps deimeden, fiziksel halleri arasnda belirli koullarda kurulan dengeye fiziksel denge denir.
Kimyasal Denge
Kimyasal bir tepkimenin gereklemesi sonucunda tepkimeye girenlerle rnler arasnda oluan dengeye kimyasal
denge denir.
Homojen Denge
Tepkime ortamndaki maddelerin tamamnn ayn fazda olduu denge tepkimelerine homojen denge denir.
Heterojen Denge
Tepkime ortamndaki maddelerin farkl fazlarda olduu denge tepkimelerine heterojen denge denir.
etkinlik 1
Denge ile ilgili aadaki aklamalar doru ise D yanl ise Y ile belirtiniz.
a) Denge tepkimelerinde reaktiflerin tamam rnlere dnr.
b) Denge tepkimeleri ift ynl (tersinir) tepkimelerdir.
c) Denge tepkimelerinde ileri tepkime hz ile geri tepkime hz birbirine eittir.
Denge tepkimelerinde, tepkime ortamndaki tm maddeler farkl fiziksel halde ise kurulan
d)
dengeye homojen denge denir.
e) Denge, gzlenebilir olaylarn deimezlii halidir.
f) Bir tepkime dengeye ulatnda tepkime hz sfr olur.
etkinlik 2
Aadaki denge tepkimelerinde maksimum dzensizlik eiliminin ynn (rnlere ya da girenlere eklinde) belirtiniz.
Tepkime Maksimum dzensizlik eiliminin yn
a) H2O(g) H2O(s)
b) O2(g) O2(suda)
c) Cl2(g) 2 Cl(g)
+
d) KNO3(k) K (suda) + NO 3(suda)
e) Alkol(s) Alkol(suda)
f) N2(g) + 3 H2(g) 2 NH3(g)
131
11. SINIF KMYA
etkinlik 3
Aadaki tepkimelerde minimum enerji eiliminin ynn (rnlere ya da girenlere eklinde) belirtiniz.
Tepkime Minimum enerji eiliminin yn
a) H2O(s) H2O(g)
b) O2(g) O2(suda)
c) H2(g) 2 H(g)
d) N2(g) + O2(g) + s 2 NO(g)
e) N2(g) + 3 H2(g) 2 NH3(g) H = 22 kkal
etkinlik 4
Aadaki tepkimelerden hangilerinin fiziksel, hangilerinin kimyasal denge tanmna girdiini belirtiniz.
Tepkime Fiziksel / Kimyasal
a) H2O(s) H2O(g)
b) C12H22O11(k) C12H22O11(suda)
+
c) CO2(g) + H2O(s) H (suda) + HCO 3(suda)
+
d) NaCl(k) + H2O(s) Na (suda) + Cl (suda)
e) 3 O2(g) 2 O3(g)
f) C3H6(g) + Br2(suda) C3H6Br2(g)
etkinlik 5
Aadaki tepkimelerin homojen denge mi yoksa heterojen denge mi olduunu belirtiniz.
Tepkime Homojen / Heterojen
a) H2O(k) H2O(s)
b) H2(g) + Cl2(g) 2 HCl(g)

2+ 4+ 3+ 2+
c) 2 Fe (suda) + Sn (suda) 2 Fe (suda) + Sn (suda)
2+ 2
d) BaSO4(k) Ba (suda) + SO 4(suda)
2+
e) Zn(k) + 2 H+(suda) Zn (suda) + H2(g)
2
f) S(suda) + I2(k) 2 I (suda) + S(k)
132
Denge Bants
Bir tepkime dengeye ulatnda ileri ve geri tepkimelerin hz birbirine eit olur.
x A(g) + y B(g) ? z C(g) + t D(g)
tepkimesinin ileri ve geri tepkime hzlar yledir.
Hz(ileri) = ki.[A]x.[B]y Hz(geri) = kg.[C]z.[D]t
Denge annda ileri ve geri tepkime hzlar eit olacana gre bu iki banty birbirine eitleyelim.
ki.[A]x.[B]y = kg.[C]z.[D]t
z t
ki 6 C @ . 6 D @
= Bu bantdaki ki/kg oranna denge sabiti (Kd) denir.
k g 6 A @x . 6 B @y
6 C @z . 6 D @t
Kd =
6 A @x . 6 B @y
Saf kat ve svlar denge bantsnda gsterilmezler. Saf kat ve svlarn deriimleri sabittir ve sabit olan bu
deerler, denge sabitine katlarak ifade basitletirilmitir.
Mekanizmal tepkimelerde denge bants toplam tepkime denklemine gre yazlr.
etkinlik 6
Aadaki denge tepkimeleri iin denge bantsn yaznz.
Tepkime Denge bants
a) NO2(g) + SO2(g) NO(g) + SO3(g)
b) N2O4(g) 2 NO2(g)
c) N2(g) + 3 H2(g) 2 NH3(g)
d) CaSO4(k) CaO(k) + SO3(g)
e) Ba2+
(suda)
+ SO2
4(suda)
BaSO4(k)
f) 2 Ag+(suda) + Pb(k) 2 Ag(k) + Pb2+

(suda)
g) NH3(g) + H2O(s) NH+4(suda) + OH(suda)
133
11. SINIF KMYA
Ksmi Basnlar Trnden Denge Sabiti (Kp)

Gaz faznda gerekleen tepkimelerin, denge bantsnn, ksmi basnlar trnden gsterilmesidir.
x A(g) + y B(g) ? z C(g) + t D(g)
tepkimesinin ksmi basnlar trnden denge bants u ekildedir.
z t
PC .P D
Kp = y
P Ax .P B
Ksmi basnlar trnden denge bants yazlrken sadece gaz haldeki maddeler bantda gsterilir.
etkinlik 7
Aadaki tepkimelerin ksmi basnlar trnden denge bantsn yaznz.
Tepkime Denge sabiti (Kp)
a) N2(g) + O2(g) 2 NO(g)
b) CaCO3(k) CaO(k) + CO2(g)
+
c) Cu2+
(aq)
+ H2(g) Cu(k) + 2 H(aq)
Kd ile Kp Arasndaki liki

Kd ile Kp arasndaki iliki u ekildedir:
R : Gaz sabiti (22,4/273)
Kp = Kd (RT)n T : Tepkimenin gerekletii mutlak scaklk
n : (rnlerin gaz mol says) (Girenlerin gaz mol says)
etkinlik 8
Aadaki tepkimelerde ayn scaklkta Kd ile Kp arasndaki banty yaznz.
Tepkime Kd ile Kp arasndaki bant
a) H2(g) + Cl2(g) 2 HCl(g)
b) 2 CO(g) + O2(g) 2 CO2(g)
c) 2 NH3(g) N2(g) + 3 H2(g)
134
Dengenin Nicel Grnm (Denge Hesaplamalar)

Bir denge tepkimesinde, dengede bulunan maddelerin deriimleri biliniyorsa bu deerler denge bantsnda yerine ko-
nularak denge sabiti bulunabilir.
Bir tepkimenin denge sabiti biliniyorsa, dengedeki maddelerin deriimlerine gei yaplr. Bunun iin kimyasal hesap-
lamalardan yararlanlr.
Belli scaklkta, 2 litrelik bir kapta 2 mol SO3 ile balayan aadaki tepkime dengeye ulatnda kapta 1 mol SO3
kald belirleniyor.
2 SO3(g) ? 2 SO2(g) + O2(g)
Buna gre, bu tepkimenin denge sabiti (Kd) nin deeri katr?
SORU 1
Kapal bir kapta belirli bir scaklkta aadaki tepkime gerekleiyor.
2 HI(g) ? H2(g) + I2(g)
Tepkime dengeye ulatnda ileri yndeki hz sabiti (ki) 1,6, geri yndeki hz sabiti (kg) 40 olarak llyor.
Buna gre tepkimenin denge sabiti (Kd) katr?
ZM
135
11. SINIF KMYA
SORU 2
Belirli bir scaklkta, 2 litrelik bir kapta,1 mol H2 gaz, 0,2 mol N2 gaz ve 0,4 mol NH3 gaz,
N2(g) + 3 H2(g) ? 2 NH3(g)
denklemine gre dengededir.

Buna gre, bu tepkimenin denge sabiti (Kd) katr?
ZM
SORU 3
Belirli bir scaklkta, 2 litrelik bir kapta 2 mol N2O ile balayan tepkime,
2 N2O(g) ? 2 N2(g) + O2(g)
denklemine gre dengeye ulatnda kapta 1 mol N2O kald belirleniyor.

Buna gre bu tepkimenin denge sabiti (Kd) katr?
ZM
SORU 4
4 litrelik bir kapta 1 mol N2O4 gaz bulunmaktadr.

Bu gaz sabit scaklkta,
N2O4(g) ? 2 NO2(g)
denklemine gre dengeye ulatnda, N2O4 n molce %80 inin harcand belirleniyor.
ZM
136
SORU 5
X2(g) + Y2(g) ? 2 XY(g)
tepkimesinin belli bir scaklkta denge sabiti 0,25 tir. Ayn scaklkta 0,5 litrelik bir kaba 2 mol X2 ve 2 mol Y2 gazlar
konularak tepkime balatlyor.
Tepkime dengeye ulatnda XY nin deriimi ka molar olur?
ZM
SORU 6 Mol says

0,8
Belli bir scaklkta 2 litrelik bir kapta gaz faznda gerekleen bir tepkimenin grafii
0,6 X
ekildeki gibidir.
Y
Buna gre, bu tepkime denklemi en kk tam saylarla denkletirildiinde 0,4
Z
denge sabitinin (Kd) deeri ka olur? 0,2
T
0 Zaman
ZM
SORU 7
Belirli bir scaklkta, 1 litrelik bir kaba 3 mol SO3 konularak,

2 SO3(g) ? 2 SO2(g) + O2(g)
tepkimesi balatlyor. Tepkime dengeye ulatnda kapta 1 mol O2 gaz olduu belirleniyor.
ZM
SORU 8
X(g) + Y(g) ? Z(g) + T(g)
tepkimesinin belirli bir scaklktaki denge sabiti (Kd) 0,64 tr. Eit mol sayda X ve Y gazlar 10 litrelik kaba konuluyor.
Tepkime dengeye ulatnda kapta 0,5 mol Z olduu belirleniyor.
Buna gre balangta X in deriimi ka mol/L dir?
ZM
137
11. SINIF KMYA
Denge Kesri
Herhangi bir anda ortamdaki madde deriimleri denge bantsnda yerine yazldnda bir deer elde edilir. Bulunan
bu deere denge kesri denir.
Denge kesri Qd ile gsterilir. Qd deeri, Kd deerine eit deilse tepkime dengede deildir.
Qd = Kd : Sistem dengededir. Madde deriimlerinde zamanla bir deime olmaz.

Qd < Kd : Sistem dengede deildir. Dengeye gelmesi iin tepkimenin rnler ynnde yrmesi gerekir.
Qd > Kd : Sistem dengede deildir. Dengeye gelmesi iin tepkimenin girenler ynne yrmesi gerekir.
H2(g) + Br2(g) ? 2 HBr(g)
tepkimesinin belli bir scaklktaki denge sabiti, Kd = 64 tr. Ayn scaklkta 1 litrelik kaba 0,02 mol H2; 0,02 mol Br2
ve 0,8 mol HBr gazlar konuluyor.
Buna gre;
I. Sistem dengede deildir.
II. Sistemin dengeye ulamas iin, rnler ynne kayar.
III. Sistem dengeye ulatnda Br2 nin deriimi 0,084 M olur.
138
SORU 9
NO2(g) + SO2(g) ? NO(g) + SO3(g)
tepkimesinin belli bir scaklktaki denge sabiti 1 dir. Ayn scaklkta 1 litrelik bir kaba 2er mol NO2 ve SO2 gazlar ko-
nularak tepkime balatlyor. Bir sre sonra lm yapldnda kapta 1,6 mol NO2 bulunduu saptanyor.
A) NO nun deriimi 0,4 molardr.

B) Sistem dengede deildir.
C) SO2 nin deriimi 1,6 molardr.
D) Denge girenler ynne kayar.
E) Sistem dengeye ulatnda kapta 1 mol NO bulunur.
ZM
SORU 10
H2(g) + I2(g) ? 2 HI(g)
tepkimesinin belli bir scaklktaki denge sabiti Kd = 64 tr. Ayn scaklktaki 1 mol H2, 1 mol I2 ve 2 mol HI 1 litrelik ka-
ba konuluyor.
Sistem dengeye ulatnda H2, I2 ve HI nn deriimi kaar molar olur?
ZM
SORU 11
2 NOBr(g) ? 2 NO(g) + Br2(g)
tepkimesinin belli scaklkta denge sabiti Kd = 0,2 dir. Ayn scaklkta 1 litrelik kapal bir kaba 0,4er mol NOBr, NO ve
Br2 gazlar konuyor.
Buna gre, aadakilerden hangileri dorudur?

a) Tepkime dengede deildir.
b) Sistemin dengeye ulamas iin tepkime ileri ynde (rnler ynnde) gerekleir.
c) Denge olutuunda NOBr nin deriimi 0,4 molardan daha fazla olur.
ZM
139
11. SINIF KMYA
SORU 12
X2(g) + Y2(g) ? 2 XY(g) tepkimesinin belli scaklktaki denge sabiti 16 dr. Ayn scaklkta 1 litrelik bir kaba X2, Y2
ve XY gazlarndan 2 er mol konuyor.
Bu sistemle ilgili aadakilerden hangisi dorudur?
A) Tepkime dengededir. B) Tepkime girenler ynne kayar.

C) XY nin mol says artar. D) X2 ve Y2 nin mol saylar deimez.
E) Toplam mol says artar.
ZM
SORU 13
ekil-1 deki sistemde belli bir scaklkta 1 mol HI, 2 mol H2 ve 2 mol I2 gazlar,
2 HI(g) ? H2(g) + I2(g) denklemine gre dengededir. Ayn scaklkta ekil-2
1 mol HI 8 mol HI
deki kaba 8 mol HI, 4 mol H2 ve 4 mol I2 gazlar konuyor. 2 mol H2 4 mol H2
2 mol I2 4 mol I2
ekil-2 deki sistemle ilgili;
1 litre 1 litre
I. Dengede deildir.
ekil-1 ekil-2
II. HI nn bir ksm H2 ve I2 ye dnr.
III. Dengede HI nn deriimi 32 M olur.
yarglarndan hangileri doru olur?
ZM
SORU 14
CO2(g) + H2(g) ? CO(g) + H2O(g) tepkimesinin belli scaklkta denge sabiti 0,64 tr. Ayn scaklkta 1 litrelik bir kaba
1 mol CO2, 1 mol H2, 1 mol CO ve 1 mol H2O konuyor.
A) Denge kesri (Qd) 1 dir. B) Sistem dengede deildir.
C) Dengede, CO2 nin deriimi 1 M den byk olur. D) Dengede CO nun deriimi, CO2 den fazla olur.
E) Dengede CO2 ve H2 deriimleri eittir.
ZM
140
DENGEYE ETK EDEN FAKTRLER

Dengede bulunan bir sistemde, zamanla maddelerin deriiminde ve miktarnda deime olmaz. Ancak dengedeki sis-
teme dardan bir etki yaplrsa denge bozulur. Bu etki, madde ekleme-karma, kap hacmini bytme-kltme ya da
scakl artrma-azaltma olabilir. Katalizrn dengeye etkisi yoktur. Sadece dengeye daha abuk ulalmay salar.
Denge sistemine yaplan etki sonucu oluan deiimler Le Chatelier ilkesi ile aklanr.
Le Chatelier lkesi
Dengedeki sisteme dardan bir etki yaplrsa denge sistemi bu etkiyi azaltacak ynde hareket eder.
Tepkime tekrar dengeye ulancaya kadar bu hareket ayn ynde devam eder.
Madde Ekleme - karma

Denge halindeki bir sisteme dardan bir madde eklenirse, sistem eklenen bu maddeyi azaltacak yne, yani mad-
denin eklendii tarafn tersi ynne kayar.
Denge halindeki bir sistemden madde ekilirse, sistem azalan maddeyi artracak yne, yani maddenin ekildii y-
ne kayar.
2 NO(g) + O2(g) ? 2 NO2(g)
tepkimesi belirli bir scaklkta dengede iken yaplan baz etkiler sonucunda madde miktarlarndaki deime ile ilgi-
li aadaki grafikler izilmitir.
Mol says Mol says Mol says
NO NO
O2
O2 O2
NO
NO2
NO2 NO2
1. 2. Zaman 1. 2. Zaman 1. 2. Zaman

denge denge denge denge denge denge
Ortama NO eklenirse Ortama NO2 eklenirse Ortamdan NO ekilirse
I. II. III.
Buna gre bu grafiklerden hangileri doru izilmitir?

141
11. SINIF KMYA
SORU 15
X(k) + Y(g) ? 2 Z(g) tepkimesi kapal bir kapta gerekleiyor.
Bu kaba aadaki ilemler yapldnda dengenin hangi yne kayacan belirtiniz.

Dengeye Yaplan Etki Dengenin Yn
a) Tepkime ortamna Y gaz eklemek
b) Tepkime kabna Z gaz eklemek
c) Tepkime kabndan bir miktar X katsn ekmek
d) Tepkime kabndan Z gaz ekmek
e) Katalizr kullanmak
ZM
142
SORU 16
N2(g) + 3 H2(g) ? 2 NH3(g)
denge tepkimesine t annda yaplan ilemler sonucunda madde deriimlerinde meydana gelen deimelere ilikin
aadaki grafikler izilmitir.
Deriim Deriim Deriim
[N2] [N2] [N2]
[H2] [H2] [H2]
[NH3] [NH3] [NH3]
0 Zaman 0 Zaman 0 Zaman

t t t
Tepkime kabna N2 eklemek Tepkime kabndan H2 ekmek Tepkime kabna NH3 eklemek
I II III
Bu grafiklerden hangileri dorudur?
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
ZM
SORU 17
PCl5(g) ? PCl3(g) + Cl2(g)
tepkimesi sabit scaklkta ve sabit hacimli bir kapta dengede iken kaba bir miktar PCl3 gaz gnderiliyor.
Buna gre;
I. Denge rnler ynne kayar.
II. Cl2 nin deriimi azalr.
III. PCl5 in mol says azalr.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III E) II ve III
ZM
143
11. SINIF KMYA
S(k) + O2(g) ? SO2(g) tepkimesi belli scaklkta 1 litrelik kapta 2 mol S, 4 mol O2 ve 16 mol SO2 ile dengededir.
Kaptan ayn scaklkta biraz O2 ekilip, yeniden denge kurulduunda kapta 12 mol SO2 olduu belirleniyor.
Buna gre kaptan ekilen O2 ka moldr?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
SORU 18
H2(g) + l2(g) ? 2 HI(g)
tepkimesi belirli bir scaklkta 1 litrelik bir kapta 0,1 mol H2, 0,1 mol I2 ve 0,5 mol HI ile dengededir. Tepkime kabna bir
miktar HI konulup yeniden denge kurulduunda H2 nin mol saysnn 0,12 olduu belirleniyor.
Buna gre kaba ka mol HI eklenmitir?
A) 0,07 B) 0,14 C) 0,28 D) 0,48 E) 0,56
ZM
SORU 19
PCl3(g) + Cl2(g) ? PCl5(g) tepkimesine gre 2 mol PCl3, 2 mol Cl2 ve 2 mol PCl5 gazlar 1 litrelik bir kapta dengededir.
Kap hacmi sabit tutularak PCl5 in mol saysn 3 e karmak iin kaba ka mol Cl2 eklenmelidir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
ZM
144
Basn - Hacim Etkisi

Tepkime kabnn hacmi artrlrsa, denge deriimleri ve gaz fazndaki her bir maddenin ksmi basnc azalr. Den-
ge sistemi, azalan toplam basnc artracak ynde yani gazlarn katsaylarnn kk olduu ynden byk olduu
yne kayar.
Kabn hacmi azaltlrsa, denge deriimleri ve gaz fazndaki her bir maddenin ksmi basnc artar. Denge sistemi,
artan toplam basnc azaltacak ynde yani gazlarn katsaylar toplamnn byk olduu ynden kk olduu yne
kayar.
Bir tepkimenin her iki tarafndaki gazlarn katsaylar toplam eitse bu tepkimeye basn veya hacim deiiminin
bir etkisi yoktur.
2 NO(g) + Cl2(g) ? 2 NOCl(g)
tepkimesi belli scaklkta dengede bulunmaktadr. Scaklk deimeden kabn hacmi artrlp yeniden denge
oluuncaya kadar bekleniyor. Bu srada ortamda bulunan maddelerin zelliklerinde meydana gelen baz deimelere
ilikin aadaki grafikler iziliyor.
Mol says Deriim Ksmi basn
NO
NO NO
Cl2
Cl2 Cl2
NOCl NOCl NOCl

Zaman Zaman Zaman
1. 2. 1. 2. 1. 2.
denge denge denge denge denge denge
I. II. III.
Buna gre; bu grafiklerden hangileri doru izilmitir?

145
11. SINIF KMYA
SORU 20
Aadaki denge tepkimelerinden hangilerinde kap hacmi kltldnde denge rnler ynne kayar?
(Scaklk sabit)
a) H2(g) + I2(g) ? 2 HI(g) b) N2O(g) + O2(g) ? N2O3(g)
c) N2(g) + 3 H2(g) ? 2 NH3(g) d) N2O5(g) ? N2(g) + 5/2 O2(g)
e) S(k) + O2(g) ? SO2(g)
ZM
SORU 21
Cu(k) + 2 Ag+(suda) ? 2+
Cu (suda) + 2 Ag(k)
tepkimesi dengede iken tepkime kabna su ekleniyor.
Buna gre aadakilerden hangileri dorudur?

a) Denge girenler ynne kayar. b) Cu(k) nn deriimi artar.
c) Cu2+ deriimi deimez. d) Cu(k) mol says artar.
e) Ag(k) mol says azalr.
ZM
SORU 22
N2(g) + 2 O2(g) ? N2O4(g)
tepkimesi dengede iken kabn hacmi kltlyor.
Yeniden denge kuruluncaya kadar geen srede;
I. N2 ve O2 nin mol says azalr.

II. N2O4 n ksmi basnc artar.
III. N2O4 n deriimi deimez.
ZM
146
SORU 23
Aadaki denge tepkimelerinin hangisinde hacmin kltlmesi, rnlerin mol saysn azaltr?
A) SO2(g) + 1/2 O2(g) ? SO3(g) B) 2 NO(g) + Cl2(g) ? 2 NOCl(g)
C) N2(g) + O2(g) ? 2 NO(g) D) H2(g) + I2(k) ? 2 HI(g)
E) 4 HCl(g) + O2(g) ? 2 H2O(g) + 2 Cl2(g)
ZM
SORU 24
2 NO(g) + F2(g) ? 2 NOF(g)
tepkimesi belirli bir scaklkta 2 litrelik bir kapta, 1 mol NO, 2 mol F2 ve 2 mol NOF ile dengede bulunmaktadr.
Ayn scaklkta dengedeki NOF nin mol saysnn 1,5 olabilmesi iin kabn hacmi ka litre yaplmaldr?
A) 0,5 B) 1 C) 4 D) 8 E) 9
ZM
SORU 25
N2O4(g) ? 2 NO2(g)
tepkimesine gre 5 mol N2O4 ve 5 mol NO2 gazlar 1 litrelik bir kapta dengededir. Tepkime kabnn hacmi biraz kl-
tlp tekrar denge kurulduunda kapta 6 mol N2O4 olduu belirleniyor.
Buna gre tepkime kabnn son hacmi ka litredir?
A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 D) 0,4 E) 0,5
ZM
147
11. SINIF KMYA
SORU 26
N2(g) + 2 O2(g) ? N2O4(g)
tepkimesi denge halinde iken kabn hacmi kltlyor.
Buna gre, tekrar denge kuruluncaya kadar her maddenin ksmi basnc, deriimi ve mol says nasl deiir?
Madde Basn Deriim Mol says
N2
O2
N2O4
ZM
SORU 27
2 X(k) + Y2(g) ? 2 XY(g)
tepkimesi dengede iken t annda kabn hacmi bytlyor.

Yeniden denge oluuncaya kadar her bir maddenin deriim ve mol saylarnn zamanla deiimini gsteren
aadaki grafikleri iziniz. (Scaklk sabit)
a) Deriim (mol/L) b)
Mol says
[XY] XY
[Y2] Y2
[X] X
Zaman Zaman
t t
ZM
148
Scaklk Etkisi
Denge halindeki bir sisteme scakln etkisi, tepkimenin endotermik ya da ekzotermik oluuna gre deiir.
Endotermik Tepkimeye Scaklk Etkisi

Scaklk artrlrsa, denge sistemi artan scakln azalmas iin snn harcand yne yani rnler ynne hare-
ket eder.
Scaklk azaltlrsa, denge sistemi azalan scakln artmas iin snn elde edilecei yne yani girenler ynne
hareket eder.
Ekzotermik Tepkimeye Scaklk Etkisi

Scaklk artrlrsa, denge sistemi artan scakln azalmas iin snn harcand yne yani girenler ynne hare-
ket eder.
Scaklk azaltlrsa, denge sistemi azalan scakln artmas iin snn elde edilecei yne yani rnler ynne
hareket eder.
Scaklk
2 s ? 2 SO2(g) + O2(g)
SO3(g) +Etkisi tepkimesi belirli bir scaklkta dengede iken sistemin scakl artrlyor.
Dengegre
Buna halindeki bir sisteme scakln
aadakilerden etkisi, tepkimenin endotermik ya da ekzotermik oluuna gre deiir.
hangisi yanltr?
A) Denge rnler lehine bozunur.

B) Kaptaki toplam molekl says azalr.
C) Kapta SO3 deriimi azalr.
D) Kapta SO2 deriimi artar.
E) SO3 n bir ksm SO2 ve O2 ye dnr.
SORU 28
Aadaki tepkimelerde scaklk artrldnda tepkimenin hangi yne kayacan belirtiniz.
a) 2 CO(g) + O2(g) ? 2 CO2(g) + s

b) PCl5(g) + s ? PCl3(g) + Cl2(g)
c) N2(g) + O2(g) ? 2 NO(g) H = +42 kkal
d) 2 SO2(g) + O2(g) ? 2 SO3(g) H = 48 kkal
ZM
149
11. SINIF KMYA
SORU 29
ekildeki pistonlu kapta u tepkime gereklemektedir.

m X(g) ? n Y(g)
(renksiz) (kahverengi) mX n Y(g)
(g)
Tepkime dengede iken sisteme uygulanan etkiler ve etkiler sonucu grlen deiimler yledir:
Piston bir miktar yukar ekilince gaz karmnn rengi alyor.
Piston sabit tutulup scaklk artrldnda karmn rengi koyulayor.
a) m > n dir.
b) Tepkime endotermiktir.
c) Dzensizlik eiliminin yn rnler tarafdr.
d) Minimum enerjiye eilim yn girenler tarafdr.
ZM
SORU 30
a X(g) ? b Y(g) tepkimesi iin u bilgiler veriliyor.

Kd = Kp dir.
Tepkime ortamnn scakl drldnde girenlerin mol says artmaktadr.
a) Tepkime s alan (endotermik)dr.
b) a ile b katsaylar arasndaki bant a < b dir.
c) Hacim arttrldnda X ve Y nin mol says deimez.
d) Hacim kltldnde hem X in hem de Y nin deriimi artar.
ZM
SORU 31
2 SO3(g) + s ? 2 SO2(g) + O2(g) tepkimesi ekildeki kapta dengededir. M1
Bu sisteme yaplan etkiler ve sonular ile ilgili aadakilerden hangileri dorudur?

a) Scaklk art dengeyi girenler ynne kaydrr. M2
SO2(g)
b) Ortama O2 eklenmesi SO2 deriimini azaltr. SO3(g) bo
c) M2 musluunun almas SO2 ve O2 nin mol saysn artrr. O2(g)
d) Ortamdan SO3 ekilmesi btn maddelerin deriimlerinin azalmasna neden olur.

e) M2 musluunun almas dengeyi girenler tarafna kaydrr.
ZM
150
SORU 32
+
Zn(k) + 2 H(suda) ? 2+
Zn (suda) + H2(g) + s Piston
tepkimesi ekildeki kapta dengededir. H2(g)

M1
Bu sisteme yaplan etkiler ve sonular ile ilgili aadakiler-
den hangileri yanltr?
a) Kaba H+ eklenirse, dengedeki Zn2+ deriimi artar. Zn(k) + 2 H+(suda) Zn2+
(suda) + H2(g)
b) Kaba Zn(k) eklenirse H2 gaz k artar.
c) Piston aa itilirse Zn2+ deriimi artar.
d) Kaba H2 gaz eklenirse zeltideki inko (Zn2+) nun bir ksm ker. (Piston sabit)
ZM
SORU 33 Deriim (mol/L)
X(g) + 2 Y(g) ? XY2(g) + s [X]

tepkimesi dengede iken t1 ve t2 anlarnda sisteme yaplan etkiler sonucu aadaki gra-
[Y]
fik elde ediliyor.
[XY2]
a) t1 annda etki nedir? b) t2 annda etki nedir?
0 t1 t2 Zaman
ZM
etkinlik 9
S(k) + O2(g) ? SO2(g) H < 0
tepkimesine uygulanan etkilerle dengede olan deiimleri belirtiniz.
Deriimdeki deime
Etki Reaksiyonun tepkisi Tepkimenin yn
[S] [O2] [SO2]
a) S(k) ekleme
b) O2(g) ekleme
c) SO2(g) ekleme
d) O2(g) uzaklatrma
e) SO2(g) uzaklatrma
f) S(k) uzaklatrma
g) Scakl artrma
h) Kap hacmini artrma
151
11. SINIF KMYA
Denge Sabitine Etki Eden Faktrler

Bir tepkimenin denge sabitinin deeri scaklk ve denklemdeki maddelerin katsaysna baldr.
Scaklk Etkisi
Tepkimenin endotermik ya da ekzotermik oluuna bal olarak scaklk, denge sabitini farkl ekilde deitirir.
Endotermik Tepkimeye Scaklk Etkisi

Endotermik tepkimelerde scaklk art dengeyi rnler ynne kaydrr. Bu durumda kaptaki rnlerin deriimi za-
manla artarken girenlerin deriimi azalr.
Oluan yeni denge de rnlerin deriimleri girenlerin deriimine gre daha fazla olur. Bu nedenle de denge sabitinin
deeri byk olur. Endotermik tepkimelerde scaklk drldnde bu defa denge girenler ynne kayar. Bu neden-
le de denge sabitinin deeri klr.
Endotermik tepkimelerde scaklk artarsa denge sabiti artar, scaklk drlrse denge sabiti de azalr.
Ekzotermik Tepkimeye Scaklk Etkisi

Ekzotermik tepkimelerde scaklk art dengeyi girenler ynne kaydrr. Bu durumda kaptaki rnlerin deriimi
azalrken girenlerin deriimi artar. Oluan yeni dengede rnlerin deriimleri girenlerin deriimlerine gre daha az olur.
Bu nedenle de denge sabitinin deeri klr. Ekzotermik tepkimelerde scaklk drldnde bu defa denge rn-
ler ynne kayar.
Bu nedenle de denge sabitinin deeri artar.
Ekzotermik tepkimelerde scaklk artarsa denge sabiti azalr, scaklk drlrse denge sabiti artar.
Katsay Deiiminin Etkisi

Bir tepkime ters evrilirse denge sabitinin arpmaya gre tersi alnr.
Bir tepkime bir say ile arplrsa, o say denge sabitine s olarak gelir.
Bir tepkime iki ya da daha fazla tepkimenin toplamndan oluuyorsa, toplam tepkimenin denge sabiti, toplanan
tepkimelerin denge sabitlerinin arpmna eittir.
1. tepkime : A + 2 B ? AB2 K1 = 2
2. tepkime : AB2 + C ? CB2 + A K2 = 6
Buna gre aadaki tepkimelere ilikin denge sabiti (K) deerlerini bulunuz.
a) AB2 ? A+2B K3 =
b) 2 A + 4 B ? 2 AB2 K4 =
c) 2 B + C ? CB2 K5 =
d) 2 CB2 ? 4 B + 2 C K6 =
152
SORU 34
Scakln denge tepkimelerine etkisi ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
A) Is alan tepkimelerde scaklk art dengeyi rnler lehine bozar.
B) Ekzotermik tepkimelerde scaklk drldnde rnlerden bir ksm reaktiflere dnr.
C) Endotermik tepkimelerde scaklk art denge sabitini arttrr.
D) Scaklk artrldnda denge sabiti azalyorsa tepkime ekzotermiktir.
E) Is veren tepkimelerde scaklk art dengeyi girenler lehine bozar.
ZM
SORU 35
Aadaki tepkimelerin hangilerinde scaklk artrlrsa denge sabiti artar?
a) N2(g) + O2(g) ? 2 NO(g) 6H = +42 kkal
b) SO2(g) + 1/2 O2(g) ? SO3(g) + 24 kkal
c) N2(g) + 3 H2(g) ? 2 NH3(g) 6H < 0
d) 2 CO(g) + O2(g) ? 2 CO2(g) 6H = 56 kkal
e) COCl2(g) + 30 kkal ? CO(g) + Cl2(g)
ZM
153
11. SINIF KMYA
SORU 36
2 XY3(g) ? X2(g) + 3 Y2(g)

tepkimesinin iki farkl scaklktaki denge sabitleri yledir:
25C de K1 = 4
100C de K2 = 16
Buna gre bu tepkime ile ilgili aadakilerden hangileri dorudur?
a) Scakln artrlmas toplam molekl saysn arttrr.
b) Girenlerin toplam potansiyel enerjisi rnlerin toplam potansiyel enerjisinden fazladr.
c) Tepkime s alandr.
d) 50C de denge sabiti 4 ten byk 16 dan kktr.
ZM
SORU 37
Aadaki tepkimelerde istenen nicelikleri karlatrnz.

a) N2(g) + 3 H2(g) ? 2 NH3(g) + 22 kkal
t1 = 130C de K1 = 40,2
t2 = 230C de K2 = ?
Buna gre K1 ile K2 nin byklklerini karlatrnz.
b) CaCO3(k) ? CaO(k) + CO2(g) 6H = 42 kkal
t1 = 930C de K1 = 4
t2 = 1030C de K2 = ?
Buna gre K1 ile K2 nin byklklerini karlatrnz.
c) H2(g) + CO2(g) + 9,8 kkal ? H2O(g) + CO(g)

t1 = 727C K1 = 0,955
t2 = ? K2 = 0,288
Buna gre t1 ve t2 scaklklarn karlatrnz?
d) 2 SO2(g) + O2(g) ? 2 SO3(g) + 45 kkal
t1 = ? K1 = 1,3.101
t2 = 427C K2 = 3,0.104
Buna gre t1 ve t2 scaklklarn karlatrnz.
e) H2(g) + I2(g) ? 2 HI(g)
t1 = 230C K1 = 160
t2 = 490C K2 = 46
Buna gre tepkime ssnn (6H) iareti nedir?
ZM
154
SORU 38
XY2(g) ? XY(g) + 1/2 Y2(g) K1

X2Y4(g) ? 2 XY2(g) K2
Yukardaki tepkimelerin denge sabitleri K1 ve K2 olarak verilmitir.
Buna gre ayn scaklkta aada verilen tepkimelerden hangilerinin Kd deerleri dorudur?
1 1
a) XY(g) + Y
2 2(g)
? XY2(g) Kd =
K1
b) 2 X2Y4(g) ? 4 XY2(g) Kd = K 2
2
1 1
c) X Y
2 2 4(g)
? XY2(g) Kd = K
2 2
1
d) 2 XY(g) + Y2(g) ? X2Y4(g) Kd =
K1 + K2
e) X2Y4(g) ? 2 XY(g) + Y2(g) Kd = K12 . K2
ZM
SORU 39
SO3(g) ? SO2(g) + 1/2 O2(g)

tepkimesinin belli scaklktaki denge sabiti (Kd) 1/8 dir.
Buna gre;
2 SO2(g) + O2(g) ? 2 SO3(g)
tepkimesinin ayn scaklktaki denge sabitinin deeri katr?
ZM
SORU 40
Belli scaklkta baz tepkimelerin denge sabitleri K1 ve K2 olarak aada verilmitir.

1. CO(g) + Cl2(g) ? COCl2(g) Kd = K1
2. 2 CO(g) + O2(g) ? 2 CO2(g) Kd = K2
Buna gre ayn scaklkta;
2 COCl2(g) + O2(g) ? 2 CO2(g) + 2 Cl2(g) K3
tepkimesinin denge sabiti K1 ve K2 trnden nedir?
ZM
155
11. SINIF KMYA
SORU 41
2 P(k) + 3 Cl2(g) ? 2 PCl3(g) K1 = 9.102

1
PCl3(g) + Cl2(g) ? PCl5(g) K2 =
27
.103
Yukardaki tepkimelerin belli scaklkta denge sabitleri verilmitir.

Buna gre;
PCl5(g) ? P(k) + 5/2 Cl2(g) K3
tepkimesinin ayn scaklktaki denge sabiti (K3) katr?
ZM
SORU 42
Aada baz tepkimelerin ayn scaklkta denge sabitleri verilmitir.
2CO(g) + O2(g) ? 2CO2(g) K1 = 4. 1010
H2O(g) ? H2(g) + 1/2 O2(g) K2 = 2,5.105
Buna gre;
H2(g) + CO2(g) ? H2O(g) + CO(g) K3
ZM
SORU 43
X(g) + 2 Y(g)? Z(g) + T(g) (hzl) K1 = 16
V(g) + Q(g) ? T(g) + W(g) (hzl) K2 = 2
2 W(g) + 2 V(g) ? 2 Q(g) + 2 Z(g) (yava) K3 = 4
Yukarda baz tepkimelerin ayn scaklktaki denge sabitleri verilmitir.

Buna gre;
X(g) + 2 Y(g) ? 2 V(g) K4
ZM
156
SORU 44
Potansiyel enerji (kj)
2 X(g) ? Y(g) Kd = 100
tepkimesinin potansiyel enerji tepkime koordinat grafii ekildeki gi-

12
bidir.
Buna gre; 46
1/2 Y(g) ? X(g)

Tepkime koordinat
tepkimesinin ayn scaklktaki denge sabiti ve entalpisi (6H) katr?
ZM
SORU 45
X(g) + Y(g) ? 2 Z(g) + T(g) K1 = 72
T(g) + Y(g) ? K(g) + 2 L(g) K2 = 24
L(g) + V(g) ? X(g) + Z(g) K3 = 3
Yukardaki tepkimelerin ayn scaklktaki denge sabitleri verilmitir.

Buna gre;
2 T(g) + 2 V(g) ? K(g) + 3 X(g) K4
ZM
SORU 46
X2(g) + Y2(g) ? 2 XY(g)
tepkimesinin T scaklndaki denge sabiti Kdir.

Buna gre ayn scaklkta;
1 1
XY(g) ? X + Y
2 2(g) 2 2(g)
tepkimesinin denge sabiti K cinsinden nedir?
1 1 1
A) B) C) D) K E) K2
4K 2K K
ZM
157
11. SINIF KMYA
KMYASAL TEPKMELERDE RN VERM

Tek ynl tepkimeler %100 verimle gerekleip reaktiflerin tamam rne dnen tepkimelerdir.
Denge tepkimeleri ise %100 den daha dk verimle gerekleir. Gerekte reaksiyon verimlerinin %100 den dk
olmasn sadece denge kavramyla ilikilendirmek bir yanlgdr.
Reaksiyon verimlerinin %100 den dk olmas, birden ok reaksiyonun birbiriyle yarmas ve birden ok rnn
olumas olasldr.
Belirli bir scaklkta 2 litrelik bir kapta 4 mol N2O4 gaz ayrarak NO2 ye dnyor. Tepkime tamamlandnda kap-
taki mol saysnn 7 olduu belirleniyor.
Buna gre bu tepkime iin;
I. %100 verimle gereklemitir.
II. Kapta sadece NO2 gaz bulunur.
III. Denge sabiti 18 dir.
158
SORU 47
1. tepkime : 2 NO(g) + Cl2(g) ? 2 NOCl(g) K1 = 4.103

2. tepkime : 2 NO(g) + F2(g) ? 2 NOF(g) K2 = 2.104
Belirli bir scaklkta eit hacimli kaplarda eit mol sayda madde ile balatlan 1. ve 2. tepkimelere ilikin K1 ve K2 de-
erleri yukardaki gibidir.
Buna gre;
I. 1. tepkimenin verimi 2. tepkimenin veriminden daha azdr.
II. Tepkime dengeye ulatnda 2. tepkime kabndaki NO miktar 1. tepkime kabndaki NO dan daha fazladr.
III. Dengede iken NOCl nin deriimi NOF den daha fazladr.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III E) II ve III
ZM
SORU 48
Mol says
Belli bir scaklkta 120 mL lik bir kapta N2O3 n, 0,48
N2O3
2 N2O3(g) ? 2 N2(g) + 3 O2(g)
0,36 O2
tepkimesine gre ayrma grafii ekildeki gibidir.
x
Buna gre;
I. Tepkime %50 verimle gereklemitir. N2
II. x deeri 0,24 tr.
0 Zaman
III. Tepkimenin denge sabiti 27 dir.
ZM
SORU 49
3 litrelik bir kapta 2,4 mol NH3 gaz bulunmaktadr. Bu gazn N2 ve H2 gazna ayrmas ve dengeye ulamas sonu-
cunda kapta 0,3 mol N2 gaz olduu belirleniyor. Tepkime denklemi, 2 NH3(g) ? N2(g) + 3 H2(g) dr.
a) Kapta ka mol NH3 kalmtr?
b) Kapta ka mol H2 vardr?
c) NH3 n % ka ayrmtr?
d) Tepkimenin denge sabiti katr?
ZM
159
11. SINIF KMYA
DENGE ARTI, DENGEY BELRLEYEN FAKTRLER, FZKSEL-KMYASAL DENGE TEST 1
1. Aadaki olaylardan hangisi bir denge sistemi 5. Aadaki denge tepkimelerinden hangisi ho-
deildir? mojen fazda gerekleir?
A) Oda scaklnda kapa kapal iedeki gazoz A) S(k) + O2(g) ? SO2(g)

B) Kapal bir kapta buhar ile birlikte bulunan su B) PCl3(g) + Cl2(g) ? PCl5(s)
C) Ak havada paslanmaya braklan demir par- C) SO2(g)+ 1/2 O2(g) ? SO3(g)
as
AgCl(k) ? Ag+(suda) + Cl (suda)

D)
D) 0C de birlikte bulunan su ve buz
Fe(k) + 2 H (suda) ? Fe (suda) + H2(g)
+ 2+
E) Kats ile bir arada bulunan doymu tuz zeltisi E)
2. Bir tepkimede; 6. Deriim Deriim

THi = ileri tepkime hz
[X]
[A]
THg = geri tepkime hz
[Z]
[B]
gstermektedir.
[C]
Buna gre aadaki koullardan hangisi sa- [Y]
Zaman Zaman
lanmsa tepkime dengededir? I II
A) THi = THg B) THi > THg C) THi < THg Deriim
ESEN YAYINLARI
[M]
D) THi = 0 E) THg = 0
[N]
[Q]
3. Dengedeki bir tepkime iin; Zaman
III
I. rnlerin deriimi, girenlerin deriiminden fazla-
dr. ekildeki grafiklerde farkl tepkimeye ait deri-
II. rnlerin deriimi, girenlerin deriimine eittir. imzaman grafii ilikisi gsterilmitir.
III. rnlerin ve girenlerin deriimi sabittir.
Buna gre bu tepkimelerden hangileri denge
yarglarndan hangileri her zaman dorudur? tepkimesidir?
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III

4. Aadaki tepkimelerden hangisi kimyasal bir 7. Aadaki tepkimelerin hangisinde maksimum

dengeyi gsterir? dzensizlik eilimi girenler lehinedir?
A) C2H5OH(s) ? C2H5OH(suda) A) KNO3(k) ? K+(suda) + NO3(suda)

B) KCI(k) ? K+(suda)+Cl(suda) B) CO2(k) ? CO2(g)
C) eker(k) ? eker(suda) C) C6H12O6(k) ? C6H12O6(suda)
D) 2 H2(g) + O2(g) ? 2 H2O(g) D) O2(suda) ? O2(g)
E) H2O(k) ? H2O(s) E) 2 H2(g) + O2(g) ? 2 H2O(g)
160
8. Mimimum enerjiye eilim ve maksimum dzen- 11. Bir denge tepkimesinde ileri tepkime hz (THi), ge-
sizlie eilimle ilgili aadakilerden hangisi ri tepkime hz (THg) ile gsterilmektedir. Kapal bir
yanltr? kaba reaktifler konularak tepkime balatlyor.
A) Suyun buharlamas maksimum dzensizlie Bu tepkimeye ilikin THi ve THg arasndaki ili-
ki grafii aadaki grafiklerin hangisinde do-
ulama isteindendir.
ru gsterilmitir?
B) Kmrn yanmas minimum enerjiye ulama is-
teindendir. A) Hz B) Hz
C) Kapa alan gazozdan gaz k maksimum THi

THi
dzensizlie ulama isteindendir. THg
D) Buzun erimesi minimum enerjiye ulama iste-
THg
indendir. Zaman Zaman
E) Tuzun suda znmesi maksimum dzensizli- C) Hz D) Hz
e ulama isteindendir. THi

THg
THg
THi
Zaman Zaman
9. Baz tepkimelerdeki reaktiflerin mol says-zaman

E) Hz
ilikisi grafikleri aadaki gibidir.
Mol says Mol says Mol says
THi THg
ESEN YAYINLARI
X M
Q
Y P Zaman
N
Zaman Zaman Zaman
I II III
Buna gre bu grafiklerden hangileri bir denge

tepkimesine aittir? 12. Kapal bir kaba N2O4 gaz konuluyor. Kapta belir-
li zaman aralklarnda kaptaki N2O4 molekllerinin
says ve bu molekllerin bozulmasndan oluan
NO2 molekllerinin says tablodaki gibidir.
Zaman (s) 0 0-10 10-20 20-30 30-40

Kaptaki
N2O4 16.104 12.104 10.04 9.104 9.104
10. 2 NH3(g) ? N2(g) + 3H2(g) 6H > 0
molekl says
tepkimesi iin; Oluan
NO2 8.104 12.104 14.104 14.104
I. Maksimum dzensizlik eilimi rnler ynnde- molekl says
dir.
II. Minimum enerjiye eilim girenler ynnedir.
III. Tek ynl tepkimedir. Buna gre hangi zaman aralnda sistem den-
geye ulamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II A) 0 B) 0-10 C) 10-20

D) I ve III E) I, II ve III D) 20-30 E) 30-40
1.C 2.A 3.B 4.D 5.C 6.D 7.E 8.D 9.A 10.C 11.B 12.D
161
11. SINIF KMYA
DENGE BAINTISI-DENGE SABT TEST 2
1. X(g) + Y(g) + Z(s) ? 2 T(k) +V(g) 4. Deriim (mol/L)
tepkimesinin denge bants aadakilerden 0,6 [XY]

hangisidir?
0,4 [X2]
[V] [T] 2 [V]
A) Kd = B) Kd = 0,2 [Y2]
[X] [Y] [Z] [X] [Y] [Z]
[V] [X] [Y] 0 Zaman
C) Kd = D) Kd =
[X] [Y] [V]
[X] [Y] [Z] X2(g) + Y2(g) ? 2 XY(g)

E) Kd =
[V]
tepkimesinin belli bir scaklkta dengeye ulamas
srasndaki deriim - zaman grafii ekilde verilmi-
tir.
Buna gre, bu tepkimenin ayn scaklktaki den-
ge sabiti (Kd) katr?
2. Bir tepkimenin mekanizmas u ekildedir.
2 X(g) + Y(g) ? X2Y(g) (yava) A) 9 B) 4,5 C) 3 D) 2,25 E) 1,4
X2Y(g) + Y(g) ? 2 XY(g) (hzl)
Buna gre bu tepkimenin denge bants aa-

ESEN YAYINLARI
dakilerden hangisidir?
[X 2 Y] [XY] 2 5. Bir litrelik bir kaba n mol X2 ve n mol Y2 gaz konu-

A) Kd = B) Kd =
[X] 2 [Y] [X 2 Y] [Y]
yor. Kapta;
[X] 2 [Y] [XY] 2
C) Kd =
[X 2 Y]
D) Kd = 2 X2(g) + Y2(g) ? 2 X2Y(g)
[X] 2 [Y] 2
[2XY] 2 dengesi olutuunda n/2 mol X2Y gaz olduu be-
E) Kd = lirleniyor.
[X] 2 [Y] 2
Buna gre, bu tepkimenin denge sabiti (Kd)
katr?
4n 4 n 3n
A) B) C) D) E) 2
3 3n 4 4
3. 4 HCI(g) + O2(g) ? 2 H2O(g) + 2 CI2(g)
tepkimesinin deriimler trnden denge sabiti (Kd),

ksmi basnlar trnden denge sabiti (Kp) ile gs-
terilmektedir.
6. 2 X2Y(g) ? 2 X2(g) + Y2(g)
Buna gre, bu tepkimenin Kd ile Kp arasndaki tepkimesi 2 litrelik bir kapta 4 mol X2Y ile balatl-
iliki aadakilerden hangisinde doru gste- yor. Tepkime dengeye ulatnda kapta toplam 5
mol madde olduu belirleniyor.
rilmitir?
Buna gre, bu tepkimenin denge sabiti (Kd)
A) Kd = Kp.(RT) B) Kp = Kd.(RT)
katr?
C) Kd = Kp.(RT)2 D) Kp = Kd.(RT)2
E) Kd = Kp.(RT)3 A) 0,125 B) 0,25 C) 0,30 D) 0,5 E) 1
162
7. Belli scaklkta 1 litrelik kaba 1 mol N2O gaz konu- 11. Yaltlm bir kaba 0,6 mol N2 ve 0,4 mol O2 gazlar
yor. konuyor. Kapta;
2 N2O(g) ? 2 N2(g) + O2(g) N2(g) + O2(g) ? 2 NO(g)
tepkimesine gre denge olutuunda N2O nun tepkimesi gerekleiyor.

%80 ninin ayrt belirleniyor. Tepkime sonunda;
Buna gre, ayn scaklkta bu tepkimenin denge I. 0,2 mol N2 nin artm olmas
sabiti (Kd) katr? II. 0,6 mol NO nun olumu olmas
III. 0,4 mol O2 nin harcanm olmas
A) 1,6 B) 2 C) 3,2 D) 6,4 E) 32
olaylarndan hangilerinin gereklemesiyle bu
tepkimenin denge tepkimesi olduu anla-
labilir?

8. 2 SO3(g) ? 2 SO2(g) + O2(g) D) I ve II E) I ve III
tepkimesi dengede iken;
I. leri ve geri tepkime hzlar

II. Kd ile Kp
III. leri ve geri tepkimelerin aktifleme enerjileri
12. Bo bir kaba bir miktar H2 ve NH3 gazlar konulu-
niceliklerinden hangileri eit deildir? yor. Kapta belli scaklkta u tepkime gerekleiyor.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II N2(g) + 3 H2(g) ? 2 NH3(g)

ESEN YAYINLARI
Sistem dengeye ularken her bir maddenin de-

riimi nasl deiir?
[N2] [H2] [NH3]

A) Azalr Artar Azalr
9. PCI5(k) ? PCI3(g) + CI2(g)
B) Artar Artar Azalr
tepkimesinin belli scaklktaki denge sabiti 0,16 dr. C) Artar Azalr Artar
Ayn scaklkta 5 litrelik bir kaba bir miktar PCI5 ka- D) Azalr Azalr Azalr
E) Artar Artar Artar
ts konuyor.
Tepkime dengeye ulatnda kapta toplam ka
mol gaz bulunur?
A) 0,32 B) 0,4 C) 0,8 D) 2 E) 4
13. Aadaki tepkimelerin hangisinde Kd ile Kp

arasndaki iliki yanltr?
A) H2(g) + I2(k) ? 2 HI(g) Kd = Kp

10. S(k) + 3 O2(g) ? 2 SO3(g)
B) 2 N2(g) + 3 O2(g) ? 2 N2O3(g) Kd = Kp (RT)3
tepkimesinin deriimler trnden denge sabiti- C) S(k) + 3 O2(g) ? 2 SO3(g) Kd = Kp.RT
nin birimi aadakilerden hangisidir?
D) N2(g) + O2(g) ? 2 NO(g) Kp = Kd
A) mol/L B) mol/L2 C) L/mol
D) L2/mol2 E) mol2/L2
E) PCl5(s) ? PCl3(g) + Cl2(g) Kp = Kd (RT)2
1.C 2.D 3.A 4.B 5.B 6.D 7.D 8.E 9.E 10.C 11.B 12.B 13.A
163
11. SINIF KMYA
+
1. X2(g) + Y2(g) ? 2 XY(g) 4. HCOOH(aq) ? HCOO(aq) + H(aq)
tepkimesinde scaklk artnca denge sabitinin dee- tepkimesinde sabit scaklkta kaptan bir miktar su
ri azalyor. buharlatrlyor.
Deriim Deriim Buna gre;
XY
I. Denge girenler lehine bozulur.
XY
X2 X2 II. H+ nin mol says azalr.
Y2 III. Denge sabitinin deeri deimez.
Y2
0 0 yarglarndan hangileri dorudur?
ekil-I Zaman ekil-II Zaman
Bu tepkime ile ilgili izilen ekil-I deki grafiin
ekil-II durumuna gemesi iin;
I. X2 eklemek
II. Hacmi kltmek
III. Scakl artrmak
5. 2 A(g) + B(g) ? A2B(g)
ilemlerinden hangileri yaplmaldr?
tepkimesi iin;
A) Yalnz I B) Yalnz II C)Yalnz III
D) I ve II E) II ve III T1 = 100 K K1 = 4.105
T2 = 200 K K2 = 3.104
ESEN YAYINLARI
2. Gaz faznda gerekleen; scaklk ve denge sabiti deerleri verilmitir.

N2 + 3 H2 ? 2 NH3 Buna gre, aadakilerden hangisi yanltr?
tepkimesinde sabit scaklkta kabn hacmi k-
A) Tepkime sresince potansiyel enerji artar.
lnce aadaki deiimlerden hangisi doru
B) 150 K de denge sabiti K1 ile K2 arasndadr.
olur?
C) 50 K deki molekl says 75 K dekinden daha
[N2] PNH nN oktur.
3 2

A) Artar Artar Azalr D) 200 K deki molekl says 100 K dekinden daha
B) Artar Artar Artar fazladr.
C) Azalr Artar Azalr E) Dk scaklkta girenler kararldr.
D) Azalr Azalr Artar
E) Azalr Azalr Azalr
6. A(k) + B2(g) ? AB2(g)

3. 2 A(g) + B(g) ? A2 B(g) + s
tepkimesinde sabit scaklkta kabn hacmi yarya
tepkimesi sabit hacimli kapta dengede iken scaklk
indiriliyor.
artrlyor.
Buna gre;
Buna gre;
I. A2B deriimi azalr. I. AB2 nin basnc artar.
II. K (denge sabiti) deeri azalr. II. B2 nin molar deriimi artar.
III. A ve B nin mol says deimez. III. A nn mol says deimez.

198
7. 2 Ag+(aq) + Cu(k) ? Cu+2(aq) + 2 Ag(k) 11. 2 CO(g) ? CO2(g) + C(k) H > 0
tepkimesinde sabit scaklkta kaba su ekleniyor. tepkimesi sabit hacimli kapta dengededir.
Buna gre; Buna gre;
I. Denge girenlere kayar. I. Ortama ayn scaklkta C kats eklenirse CO

II. Ag(k) mol says azalr. nun mol says artar.
III. Denge sabitinin deeri deimez. II. Ortama ayn scaklkta CO gaz eklenirse top-
lam basn artar.
[CO 2] [C]
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II III. Denge bants eklindedir.
[CO] 2
8. C(k) + 1/2 O2(g) ? CO(g) A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II

tepkimesi sabit hacimli kapta dengede iken ayr
ayr uygulanan;
I. Ayn scaklkta C(k) ilave etme

II. Scakl drme 12. Aadaki tepkime sabit hacimli bir kapta sabit s-
III. Ayn scaklkta O2(g) ekleme caklkta gereklemektedir.
ilemlerinden hangileri dengeyi rnler ynne NO2(g) ? NO(g) + 1/2 O2(g)

kaydrr? Bu tepkime dengeye ulatnda;
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II I. K < 1 dir.
ESEN YAYINLARI
D) II ve III E) I, II ve III II. Kp = Kd dir.

III. NO2 nin paralanma hz, NO nun oluma hz-
na eittir.
9. N2(g) + 3 H2(g) ? 2 NH3(g) H > 0
yarglarndan hangileri kesinlikle dorudur?
tepkimesi dengede iken ayr ayr uygulanan;
I. Sabit hacimde scakl artrma A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II

II. Ayn scaklkta hacmi azaltma D) II ve III E) I, II ve III
III. Ayn scaklkta katalizr kullanma
ilemlerinden hangileri dengedeki NH3 n deri-
imini artrr? 13. X2(g) + Y2(g) ? 2 XY(g) H > 0
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II tepkimesi dengede iken ortama katalizr eklenip,

D) II ve III E) I, II ve III scaklk artrlyor.
Buna gre;
I. Denge sabitinde byme

10. I. C(k) + O2(g) ? CO2(g) II. Tepkime hznda artma
II. H2(g) + CI2(g) ? 2 HCI(g) III. Hz sabitlerinde artma
III. 2 NO(g) + O2(g) ? 2 NO2(g) deiimlerinden hangilerinin gereklemesi
Yukardaki tepkimelerin hangilerinde Kp = Kd beklenir?
ilikisi vardr?
1.C 2.A 3.C 4.E 5.D 6.E 7.E 8.D 9.C 10.C 11.B 12.B 13.E
199
ZELTLERDE
DENGE
3. NTE
11. SINIF KMYA
ASTLER - BAZLAR
BLM
1
Sevgili renciler;
Bu nitede, asit - baz kavramlar, suyun iyonlama dengesi zerinden pH ve pOH kavramlar aklanarak asit ve baz-
larn kuvvetleri, ayrma denge sabitleriyle ilikilendirilecektir. Kuvvetli asit - baz ve zayf asit - baz zeltilerinin pH de-
erlerinin hesaplanmas ve tampon zeltiler bu nitede ilenecektir.
SUYUN OTOYONZASYONU
Saf Suyun letkenlii ve Otoiyonizasyonu
Duyarl aralarla lm yapldnda suyun az da olsa elektrik akmn ilettii grlr. Bu durum, ar suyun ok dk
oranda da olsa iyonlatn gsterir.
Bu durumda ar suda, su moleklleri ile ayran su molekllerinin oluturduu H+ ve OH iyonlar arasnda bir denge
vardr.
+
H2O(sv) o H(suda) + OH(suda)
Suyun yonlama Sabiti

Saf su ile H+ ve OH iyonlar arasnda yazlan denge bantsndaki denge sabitine suyun denge sabiti (Ksu) denir.
Ksu = [H+] . [OH]
25C de Ksu = 1.1014 tr.
Ksu deeri scakla baldr. Suyun iyonlamas endotermiktir. Bu nedenle scaklk arttnda Ksu deeri de artar.
[H+]
zeltinin Asitlii - Bazl
Ar suda 25C de [H+] = [OH] = 107 mol/L dir. 102
Ar suya asit ya da baz katlmasyla bu eitlik bozulur. Ar suya asit
katldnda [H+] > [OH] olur ve zelti asidik zellik gsterir. Ayn ekilde
7
10
ar suya baz katldnda [OH] > [H+] olur ve zelti bazik zellik gsterir.
Ancak, [H+].[OH] arpm sabit kalr. 1010
0 12 7 4
[OH]
10 10 10
[H+] ile [OH] arasndaki iliki grafii
202
ZELTLERDE DENGE
pH ve pOH Kavram
Sulu zeltilerde [H+] ve [OH] deriimleri genel olarak ok kk saylardr. Bu saylar genellikle sl saylarla gste-
rilir. Ancak bu saylarn gnlk hayatta kullanlan saylara dntrlmesi amacyla Soren Sorensen isimli bilim adam
pH ve pOH olarak bilinen yeni bir gsterim biimi gelitirmitir.
pH
H+ iyonunun molar deriiminin eksi logaritmasna pH denir.
pH = log[H+]
pOH
OH iyonunun molar deriiminin eksi logaritmasna pOH denir.
pOH = log[OH]
pH + pOH = 14
Bir zeltide pH = 7 ise zelti ntr, pH 0-7 arasnda ise asidik, pH 7-14 arasnda ise zelti bazik zellik gsterir.
Sulu zeltilerde pH deeri 0-14 aral dnda da olabilir. [H+] deerinin 1 den byk olmas halinde
pH < 0 ve [OH] deerinin 1 den byk olmas halinde pOH < 0 olacaktr.
Mide zsuyunda [H+] deeri yaklak olarak 102 molardr.

Buna gre, mide zsuyu iin;
I. [OH] deriimi, 1012 molardr.
II. pH deeri 2, pOH deeri 12 dir.
III. Asidik zellik gsterir.
203
11. SINIF KMYA
SORU 1
Oda scaklnda bulunan beherdeki zelti iin aadaki sorular cevaplaynz.

a) [OH] deriimi ka molardr?
b) pH deeri katr?
[H+] = 1 M
c) pOH deeri katr?
d) zeltinin zellii nedir? (asit-baz-ntr)
ZM
SORU 2

b) pH deeri katr? [H+] = 101 M
c) pOH deeri katr?
d) zeltinin zellii nedir? (asit-baz-ntr)
ZM
SORU 3

a) [H+] deriimi ka molardr?
b) [OH] deriimi ka molardr?
pOH = 0
c) pH deeri katr?
d) Batrlan krmz turnusol kadnn rengi ne olur?
ZM
204
ZELTLERDE DENGE
SORU 4

[H+]
b) [OH] deriimi ka molardr? = 102
[OH]
c) pH deeri katr?
d) pOH deeri katr?
e) Mavi turnusol kad batrlrsa rengi ne olur?
ZM
SORU 5
Oda scaklnda [H+] ve [OH] ilikisini gsteren grafik yanda verilmitir. [H+]
102
a) X noktasnda zelti ntr zellik gsterir. 1
b) Grafikteki m deeri 1012, b deeri ise 107 M dir.

x
c) 1. ok ynnde pH artar. 107
2
d) 2. ok ynnde pOH artar.
e) Taral alan Ksu ya eittir. [OH]
m b
f) 1. ok ynnde zeltinin asitlii artar.
ZM
SORU 6
pH
Oda scaklnda sulu zeltilerde pH -pOH grafii yanda verilmitir.
Buna gre aadaki ifadelerden hangisi dorudur?
14 1
A) x noktasnda [H+] > [OH] dir.
k
B) k noktasnda zelti asidiktir.
C) l noktasnda pH > pOH dir. x 2
D) 1 ynnde bazlk artar.
E) 2 ynnde [OH] > [H+] dir. pOH
7 14
ZM
205
11. SINIF KMYA
SORU 7
Bir sulu zelti iin aadakilerden hangisi dorudur?
A) [H+] > [OH] ise pH > pOH dir. B) 25C de [H+] < 1.107 M ise zelti asidiktir.
pH
C) pH > pOH ise zelti baziktir. D) [H+] > [OH] ise > 1 dir.
pOH
E) pH < 7 ise [OH] > 107 dir.
ZM
SORU 8
+
Suyun ayrma denklemi yledir: H2O(s) + s o H (suda)
+ OH (suda)
25C de suyun iyonlama sabiti (Ksu) 1.1014 tr.
A) 10C de Ksu, 1.1014 ten kktr. B) 50C de Ksu, 1.1014 ten byktr.
C) 25C de saf suda [H+] = 1.107 dir. D) 10C de saf suda [H+] > [OH] dir.
E) 50C de saf suda [H+] > 107 dir.
ZM
etkinlik 1
Oda scaklnda aadaki zeltilerin asidik mi bazik mi yoksa ntr olduunu belirtiniz.
ZELT ZELLK ZELT ZELLK ZELT ZELLK
a) b) c)
................. ................. .................

[H+] = 107 M [OH] > [H+] pH > 7
d) e) f)
................. ................. .................

pOH < 7 pH > pOH pH = 0
g) h) i)
................. ................. .................

[H+] = 1014 [OH] = 1 pOH = 1
206
ZELTLERDE DENGE
AST ve BAZLARIN AYRIMA DENGELER

Asit ve bazlarn ayrma dengelerini incelemeden nce baz asit - baz tanmlarn grelim.
Gnmze kadar, eitli asit - baz tanm nerilmitir. Bu blmde en ok kullanlan baz asit - baz tanmlarndan bah-
sedilecektir. Kimyaclar, duruma gre amacna uygun asit-baz tanm kullanrlar.
Arrhenius Asit - Baz Tanm

Asit
Sulu zeltilerine H+ iyonu verebilen maddelere asit denir.
Baz
Sulu zeltilerine OH iyonu verebilen maddelere baz denir.
H+ iyonunda elektron yoktur. Tamamen pozitif ykten olutuu iin sulu zeltilerde H2O molekl
ile birleerek H3O+ iyonunu (hidronyum) oluturur. Bu nedenle H+ ve H3O+ iyonlar birbirlerinin yerine
kullanlabilir.
etkinlik 2
Aada verilen maddelerin suda iyonlama denklemlerini yazarak asit mi baz m olduunu belirtiniz.
Madde yonlama Denklemi Asit / Baz Neden?
a) HCl HCl H+(aq) + Cl(aq) Asit Suya H+ verdii iin
b) NaOH
c) H2SO4
d) Ca(OH)2
e) HCN
f) KOH
g) CH3COOH
h) HNO3
207
11. SINIF KMYA
Lowry ve Bronsted Asit - Baz Tanm

Asit
Proton veren maddelere asit denir.
Baz
Proton alan maddelere baz denir.
1
H atomunun 1 proton ve 1 elektronu vardr. Tepkime srasnda bu atom var olan elektronunu verdiinde H+
1
iyonuna dnr ve sadece 1 proton ierir. Bu nedenle H+ iyonuna proton denilebilir.
Yukardaki asit baz tanmna gre, asit-baz tepkimelerinde, maddelerden biri proton verirken dieri bu protonu alr.
HA + B A + B H+
Asit1 Baz2 Baz1 Asit2
leri yndeki tepkimede HA, proton verdii iin asit, B ise proton ald iin bazdr. Benzer ekilde geri yndeki tepki-
mede, BH+, proton verdii iin asit, A ise proton ald iin bazdr.
Konjuge (Elenik) Asit - Baz

Aralarnda bir proton fark olan asit baz iftine konjuge asit baz ifti denir. Konjuge asit - baz iftinin asidine konju-
ge asit, bazna ise konjuge baz denir.
Bir konjuge asit-baz ifti arasnda bir proton (H+) fark vardr. Dier bir ifadeyle bir asidin konjuge bazn bulmak iin
molekl formlnden bir proton karlr. Bir bazn konjuge asidini bulmak iin de molekl formlne proton (H+) eklenir.
etkinlik 3
Lowry - Bronstede gre aadaki tepkimelerde konjuge asit - baz iftlerini belirleyiniz.
Konjuge (Asit-Baz)1 Konjuge (Asit-Baz)2

Tepkime
Asit1 Baz1 Asit2 Baz2
a) NH+4 + H2O NH3 + H3O+ NH+4 NH3 H3O+ H2O
b) H2CO3 + H2O HCO3 + H3O+
c) CN + H2O HCN + OH
d) HSO4 + H2O SO42 + H3O+
e) F + H2O HF + OH
f) NH3 + H2O NH+4 + OH
g) CH3COOH + H2O CH3COO + H3O+
h) ClO2 + H2O HClO2 + OH
208
ZELTLERDE DENGE
Konjuge Asit-Baz iftlerinin Ayrma Dengeleri

HX bir asidi gstermek zere, bu asidin suda znme denklemi ve denge bants u ekilde yazlr.
+ [H 3 O +] [X ]
HX (suda) + H 2 O (s) E H 3 O (suda) + X (suda) KA =
[HX]
Benzer ekilde BOH bir baz gstermek zere, bu bazn suda znme denklemi ve denge bants u ekilde yazlr.
+
+ [BOH 2] [OH ]
BOH (suda) + H 2 O (s) E BOH 2 (suda) + OH (suda) KB =
[BOH]
Bu dengelerde KA ile gsterilen deere asitlik sabiti, KB ile gsterilen deere ise bazlk sabiti denir.
Daha nceki bantlarda olduu gibi saf svlar ve katlar denge bantsnda gsterilmezler. (Bu tepkimelerde H2O(s)
bantda yazlmamtr.) KA ve KB deerleri sudaki iyonlama tepkimelerinden deneylerle bulunan deerlerdir. Bu de-
erler sadece scaklkla deiir.
Zayf Asit ve Bazlarn Ayrma Oranlar

Zayf asit ve bazlar suda ksmen iyonlar. Yani molekllerin bir ksm iyonlarken geriye kalan ksm su iinde mole-
kl eklinde dalr.
Zayf asit veya bazn suda iyonlaan miktarnn balangtaki toplam miktara oranna ayrma oran denir.
Ayran miktar
Ayrma Oran =
Balangtaki toplam miktar
Baz durumlarda ayrma oran yerine ayrma yzdesi hesaplanr.
Ayran miktar
Ayrma Yzdesi = . 100
Balangtaki toplam miktar
Zayf asit veya bazlarn deriimi arttka iyonlama oranlar azalr.
Ayrma Oran ile KA KB likisi

Bir asidin ayrma oran ne kadar bykse asitlik sabiti (KA) da o kadar byktr.
Bir gazn ayrma oran ne kadar bykse bazlk sabiti (KB) de o kadar byktr.
209
11. SINIF KMYA
Belli bir scaklkta CH3COOH ve H2CO3 n asitlik sabitleri (KA) srayla 1.105 ve 4.107 dir.
Buna gre,
I. 0,1 molarlk CH3COOH zeltisinde H3O+ deriimi 103 molardr.
II. 0,1 molarlk CH3COOH nn ayrma yzdesi 1 dir.
III. 0,1 molarlk CH3COOH ve H2CO3 ten ayrma oran fazla olan H2CO3 tr.
SORU 9
Belli scaklkta NH3 n bazlk sabiti KB = 1,8.105 tir.

Buna gre 0,02 molarlk NH3 n ayrma oran katr?
(NH3 n suda ayrma dengesi, NH3(suda) + H2O(s) ? NH+4(suda) + OH(suda) eklindedir.
A) 6.102 B) 3.102 C) 1.102 D) 6.103 E) 3.103
ZM
210
ZELTLERDE DENGE
SORU 10
Belli scaklkta HCN nin asitlik sabiti KA = 4,9.1010 dur.

0,1 ve 10 M lik HCN zeltileri iin,
I. 0,1 M lik zeltide H3O+ deriimi 7.106 M dr.
II. 10 M lk HCN nin ayrma oran 7.106 dr.
III. 0,1 M lk HCN nin ayrma oran, 10 M lk HCN nin ayrma oranndan byktr.
ZM
Elenik Asit - Baz iftlerinde KA KB likisi

Btn elenik asit - baz iftleri iin u bant geerlidir.
KA . KB = KSu
Bir bazn kuvveti arttka elenik asidinin kuvveti azalr. Benzer ekilde bir asidin kuvveti arttka, elenik baznn kuv-
veti azalr.
Asetik asit (CH3COOH)in suda ayrma dengesi yledir:

CH3COOH(suda) + H2O(s) ? CH3COO(suda) + H3O+(suda)
25 C deki bu denge iin;
I. Asetik asidin elenik baz asetat (CH3COO) tr.

II. CH3COO iin bazlk sabiti (KB) 5.1010 dur.
III. H2O, CH3COOH ye baz olarak davranr.
yarglarndan hangileri dorudur? (25 C de CH3COOH iin KA = 2.105)
211
11. SINIF KMYA
SORU 11
HF nin 25 C de asitlik sabiti (KA) 4.104 tr.

Buna gre, HF ayrma dengesinde HF nin konjugeye baz ve konjuge bazn denge sabiti (KB) aadakilerin
A) F ; 2,5.1011 B) H3O+ ; 2,5.1011 C) H2O ; 4.1010 D) F ; 4.1018 E) H3O+ ; 4.1018
ZM
SORU 12
Dimetil aminin ayrma dengesi u ekildedir.

(CH3)2NH + H2O ? (CH3)2NH+2 + OH
Buna gre, (CH3)2NH+2 nin tr ve 25 C de denge sabitinin deeri aadakilerin hangisinde doru verilmitir?
(CH3)2 NH iin K = 5.104)
A) Baz, 2.1011 B) Asit, 2.1011 C) Baz, 5.1018 D) Asit, 5.1018 E) Asit, 1.1014
ZM
AST ve BAZLARIN DEERL

Asidin Deerlii
Bir asit moleklnn suda oluturabildii H+ iyonu saysna asidin deerlii denir.
Organik asitlerin deerlii yaplarndaki karboksil grubu (COOH) saysndan anlalr. Organik asidin
yapsndaki COOH says asidin deerliini belirler.
Bazn Deerlii
Bir bazn suda oluturduu OH iyonu saysna bazn deerlii denir.
212
ZELTLERDE DENGE
etkinlik 4
Aadaki asit ve bazlarn suda iyonlama denklemlerini ve deerliklerini belirtiniz.
Madde yonlama Denklemi Deerlik
a) HCl HCl H+ + Cl 1
b) HNO3
c) H2SO4
d) H3PO4
e) H COOH
f) CH3 COOH
CH2 COOH
g)
CH2 COOH
h) NaOH
i) KOH
j) Ca(OH)2
k) NH3
AST ve BAZLARIN KUVVET

Asit ve bazlarn kuvvetlilii, asit ya da bazn suda iyonlama derecesi ile orantldr.
Kuvvetli Asit - Baz

Suda zndklerinde %100 iyonlat varsaylan asit-baza, kuvvetli asit-baz denir. Kuvvetli asit ve bazlarn, asitlik
ve bazlk sabitleri (KA ve KB) ok byktr.
Zayf Asit - Baz

Suda zndklerinde az iyonlaan asit-baza zayf asit-baz denir. Zayf asit ve bazlarn, asitlik ve bazlk sabitleri ok
kktr.
213
11. SINIF KMYA
Periyodik Cetvelde Asitlik - Bazlk

Periyodik cetvelde, bir periyotta soldan saa doru gidildike oksitlerin asit zellii artar, baz zellii azalr.
Periyodik cetvelde, bir grupta yukardan aaya doru oksitlerin baz zellii artar, asit zellii azalr.
Baz elementlerin H ile yapt bileikler asittir. (H2S, HCl, HBr vs.) Bu tr bileiklerde, ayn periyotta soldan saa
doru ve yukardan aaya doru asitlik kuvveti artar.
Ayn elemente ait oksiasitlerde, merkez atomun ykseltgenme basama arttka (ya da oksijen says arttka)
asidin kuvveti artar.
Aada verilen madde iftlerinin asitlik kuvvetlerini karlatrnz.

a) H2S ve HCl (Atom numaralar, S: 16, Cl: 17)
b) HF ve HCl (Atom numaralar, F: 9, Cl: 17)
c) HClO ve HClO2
SORU 13
HCl, HBr ve HI asitlerinin asitlik kuvvetleri arasndaki iliki nasldr?

(Atom numaralar; Cl: 17, Br: 35, I: 53)
ZM
SORU 14
HClO2, HClO3 ve HClO4 asitlerinin asitlik kuvvetleri arasndaki iliki nasldr?
ZM
214
ZELTLERDE DENGE
SORU 15
Na2O, MgO ve Al2O3 oksitlerinin bazlk kuvvetleri arasndaki iliki nasldr?

(Atom numaralar; Na: 11, Mg: 12, Al: 13)
ZM
SORU 16
LiOH, NaOH ve KOH bazlarnn bazlk kuvvetleri arasndaki iliki nasldr?

(Atom numaralar; Li: 3, Na: 11, K: 19)
ZM
SORU 17
NaOH, Mg(OH)2 ve Al(OH)3 bazlarnn bazlk kuvvetleri arasndaki iliki nasldr?

(Atom numaralar; Na: 11, Mg: 12, Al: 13)
ZM
etkinlik 5
Asit ve bazlarn kuvvetleriyle ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a) Kuvvetli asit ve baz zeltileri elektrik akmn iyi iletir.
b) Zayf asitler suda az iyonlaabilen asitlerdir.
c) yonlama yzdesi fazla olan baz daha kuvvetli bazdr.
d) Asitlik sabiti (KA) daha byk olan asit daha kuvvetlidir.
e) Ayn cins atomdan oluan oksijenli asitlerde oksijen says az olan asit daha kuvvetli asittir.
f) Periyodik tabloda ayn periyotta sadan sola gidildike oksitlerin bazik zellii artar.
g) Ayn grupta yukardan aaya doru inildike oksitlerin baz zellii azalr.
215
11. SINIF KMYA
etkinlik 6
V U
X Y T M N
Z Q
Periyodik cetvelde gsterilen elementlerle ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a) X2O bileii bazik zellik gsterir.
b) T2O3 bileii hem asit hem bazik zellik gsterir.
c) U2O3 ntr zellik gsterir.
d) Y(OH)2 bileii ZOH bileiinden daha kuvvetli bazdr.
e) ZOH bileii XOH bileiinden daha kuvvetli bazdr.
f) H2M, HN den daha kuvvetli asittir.
g) HQ, HN den daha kuvvetli asittir.
Katyonlarn ve Anyonlarn Asitlii Bazl

Asit ve bazlarn birbiriyle tepkimesi sonucunda tuzlar oluur. Tuzlar suda zndnde iyonlara ayrrlar. Oluan bu
iyonlar, olutuklar asit veya bazlarn elenik asit ya da bazlardr.
Tuzlarn suda znmesinden oluan elenik asit veya baz iyonlar su ile tepkimeye girebilir.
Hidroliz
Bir iyonun su ile tepkimeye girerek zayf asit veya baz dengesi oluturmasna hidroliz denir.
Hidroliz le lgili u Bilgiler Bilinmelidir

Kuvvetli asit ve kuvvetli bazdan oluan tuzlar hidroliz olmaz.
Zayf asit ile kuvvetli bazdan oluan tuzun zayf asitten gelen anyonu hidroliz olur.
Zayf baz ile kuvvetli asitten oluan tuzun zayf bazdan gelen katyonu hidroliz olur.
HCl + NaOH A NaCl + H2O

Kuvvetli Kuvvetli Ntr tuz
asit baz (Hidroliz olmaz)
216
ZELTLERDE DENGE
Kuvvetli Asit - Zayf Bazdan Oluan Anyonlar - Katyonlar

HCl + NH3 A NH4Cl
Kuvvetli Zayf Asidik tuz
asit baz
Tepkimede oluan NH4Cl tuzu suda NH+4 ve Cl iyonlarna ayrr. Kuvvetli asitten gelen Cl iyonu hidroliz olmazken
zayf bazdan gelen NH+4 iyonu aadaki denkleme gre hidroliz olur.
NH+4 + H2O ? NH3 + H3O+ (Asidik zelti)
Zayf bazlarn elenik katyonlarn ieren tuzlarn zeltileri asidiktir.
Kuvvetli Baz - Zayf Asitten Oluan Anyonlar - Katyonlar

KOH + HF A KF + H2O
Kuvvetli Zayf Bazik tuz
baz asit
Tepkimede oluan KF tuzu suda K+ ve F iyonlarna ayrr. Kuvvetli bazdan gelen K+ iyonu hidroliz olmazken zayf
asitten gelen F iyonu aadaki denkleme gre hidroliz olur.
F + H2O ? HF + OH (Bazik zelti)
Zayf asitlerin elenik anyonlarn ieren tuzlarn zeltileri baziktir.
etkinlik 7
Hidroliz ile ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a) Bir tuzun anyon ya da katyonlarnn su ile tepkimeye girmesine hidroliz denir.
b) Kuvvetli asitlerin anyonlar ve kuvvetli bazlarn katyonlar hidroliz olmazlar.
c) Kuvvetli asit ile zayf bazdan oluan tuzun anyonu su ile tepkimeye girer.
d) Zayf asit ile zayf bazdan oluan tuzun hem anyonu hem de katyonu hidroliz olur.
Zayf bir asit olan HCN ile kuvvetli bir baz olan NaOH den oluan NaCN tuzunun katyonu
e)
hidroliz olur.
217
11. SINIF KMYA
etkinlik 8
Aada baz asit-baz zeltileri verilmitir. Bu zeltiler kartrldnda oluan tuzlarla ilgili aadaki sorular
cevaplaynz.
I. Oluan tuzun forml nedir?
II. Oluan tuzun hidroliz olan ksm (anyonu-katyonu) hangisidir?
III. Hidroliz olan iyonun H2O ile tepkimesini yazarak zeltinin asidik mi bazik mi olduunu belirtiniz.
(Kuvvetli asitler: HCl, H2SO4; Kuvvetli bazlar: NaOH, KOH; Zayf asitler: CH3COOH, HCN; Zayf baz: NH3)
NaOH HCl NaOH CH3COOH

zeltisi zeltisi zeltisi zeltisi
a) d)
I. NaCl I. CH3COONa
II. Hidroliz olmaz. II. CH3COO hidroliz olur.
III. Tepkime olmaz. III. CH3COO + H2O CH3COOH + OH (bazik)
NaOH HCN NH3 H2SO4

b) zeltisi zeltisi e) zeltisi zeltisi
I. I.
II. II.
III. III.
NH3 HCl KOH H2SO4

c) zeltisi zeltisi f) zeltisi zeltisi
I. I.
II. II.
III. III.
218
ZELTLERDE DENGE
Kuvvetli Asit - Bazlarda pH Hesaplar

Kuvvetli asit ve bazlar suda zndklerinde tamamen iyonlarlar. Bu tr asit ve bazlar, suda zndnde, oluan
anyon ve katyonlarn deriimi, balangtaki maddenin deriimine eittir. (1 deerli asit ve bazlarda)
0,1 molarlk HCl zeltisinde pH = 1 dir.

Buna gre, bu zelti iin;
I. H+ deriimi 0,1 molardr.
II. HCl kuvvetli bir asittir.
III. pOH deeri 13 tr.
SORU 18
Kuvvetli bir asit olan HNO3 n 103 molarlk zeltisinde [H+], [OH], pH ve pOH deerleri katr?
ZM
SORU 19
pH deeri 5 olan HCl zeltisinde [H+], [OH] ve pOH deerleri katr?
ZM
219
11. SINIF KMYA
SORU 20
Oda scaklnda ekildeki beherde 1 M lik 100 ml HCl zeltisi bulunmaktadr.

b) [OH] deriimi ka molardr? 1M
c) pH deeri katr? HCl zeltisi
d) pOH deeri katr?

e) zeltiye 900 mL su eklendiinde [H+] ve [OH] deriimi kaar molar olur?
ZM
SORU 21
14,8 gram Ca(OH)2 ile oda scaklnda 40 litre zelti hazrlanyor.

(Atom ktleleri; H: 1, O: 16, Ca: 40)
b) zeltinin pH katr?
ZM
SORU 22
pOH = 12 olan 10 mL HNO3 zeltisine 990 ml su ekleniyor.

Buna gre, oluan yeni zeltinin pH deeri ka olur?
ZM
SORU 23
ekildeki beherde bulunan HCl zeltisine 300 mL su katldnda zeltinin pH deeri 3 olmaktadr.
Buna gre HCl zeltisinin balang deriimi (x) katr?
xM
100 mL
HCl zeltisi
ZM
220
ZELTLERDE DENGE
SORU 24
Oda scaklnda bulunan beherdeki zeltiden ka mL su buharlatrlrsa zeltinin pH

deeri 12 olur?
pH = 10
200 mL
NaOH zeltisi
ZM
SORU 25
ekildeki beherde bulunan HCl zeltisine ka litre su katlrsa zeltinin pH deeri 4

olur?
pH = 2
500 mL
HCl zeltisi
ZM
SORU 26
Normal koullarda (0C, 1 atm) iken 1,12 litrelik cam balonu dolduran HCl gaz ile oda
scaklnda 500 mililitre zelti hazrlanyor.
Buna gre bu zeltinin pOH deeri katr?
1,12 litre
HCl(g)
ZM
SORU 27
pH deeri 12 olan 200 mL Ba(OH)2 zeltisi hazrlamak iin ka gram Ba(OH)2 kullanmak gerekir?
(Atom ktleleri; H: 1, O: 16, Ba: 137)
ZM
221
11. SINIF KMYA
SORU 28
0,3 mol Mg ile 600 mL HCl zeltisi u denkleme gre tam olarak tepkimeye girmektedir.
Mg(k) + 2 HCl(suda) A MgCl2(suda) + H2(g)
Buna gre, tepkimede kullanlan HCl zeltisinin pH deeri katr?
ZM
SORU 29
Oda scaklnda 6.103 mol HCl ile 3 litre sulu zelti hazrlanyor.
Buna gre bu zeltinin pH ve pOH deerleri ka olur? (log2 = 0,3)
ZM
SORU 30
+
Na(k) + H2O(s) A Na(aq) + OH(aq) + 1/2 H2(g)
tepkimesine gre 200 mL suya bir miktar Na(k) atldnda pH deeri 14 olan zelti oluuyor.
Buna gre suya atlan Na ka gramdr?
(Na nn atom ktlesi 23 tr; suya atlan Na nn hacmi deitirmedii kabul edilecektir.)
A) 0,23 B) 0,46 C) 2,3 D) 4,6 E) 46
ZM
SORU 31
Oda scaklnda bir kapta pH deeri 1 olan 100 mL HCl zeltisi bulunmaktadr.
Bu zeltiye;
I. 100 mL su eklemek
II. 900 mL su eklemek
III. 50 mL su buharlatrmak
ilemlerinden hangileri uygulanrsa pH deeri 2 olan zelti elde edilir?
ZM
222
ZELTLERDE DENGE
Zayf Asit - Bazlarda pH Hesaplar

Suda zndklerinde az ksm iyonlaan asit ve bazlara zayf asit ya da zayf baz denir. Bu asit ve bazlar suda -
znnce denge olutururlar.
Zayf Asitlerde Denge

Zayf bir asit olan bir deerlikli HA nn iyonlama denklemi ve buna ilikin denge bants u ekildedir.
6H +@ 6A @
HA(suda) ? +
H(suda) + A(suda) KA =
6HA@
Bantdaki denge sabitine (KA) asitlik sabiti denir.
Zayf Bazlarda Denge

Zayf bir baz olan bir deerlikli BOH nin iyonlama denklemi ve buna ilikin denge bants u ekildedir.
BOH(suda) ? +
B(suda) + OH(suda) KB =
6B +@ 6OH @
6BOH@
Bantdaki denge sabitine (KB) bazlk sabiti denir.
HClO iin asitlik sabiti (KA) 4.108 dir.

Buna gre, 102 molarlk HClO zeltisi iin;
I. [H+], 2.105 molardr.
II. %0,2 si iyonlamtr.
III. [OH], 5.1010 molardr.
223
11. SINIF KMYA
SORU 32
Oda scaklnda 0,01 M lk HA asitinin pH s 6 dr.

Buna gre, ayn scaklkta bu asidin asitlik sabiti (KA) katr?
ZM
SORU 33
BOH baznn bazlk sabiti 105 tir.
Buna gre, 0,1 M lk BOH zeltisinin pH katr?
ZM
SORU 34
0,1 molarlk MOH baznn %0,1 i iyonlamaktadr.
Buna gre, ayn scaklkta MOH nin bazlk sabiti (KB) katr?
ZM
224
ZELTLERDE DENGE
SORU 35
Oda scaklnda HNO2 ve HCN iin asitlik sabitleri (KA) verilmitir. Asit KA
Buna gre, yandaki zeltilerle ilgili aadaki sorular cevaplaynz. HNO2 4.104
a) Hangi zeltide [H+] deriimi daha byktr?
HCN 25.1010
b) Hangi zeltinin pH deeri daha byktr?
c) Hangisinin iyonlama yzdesi daha fazladr?
d) Hangisinin elektrik iletkenlii daha azdr? 0,1 M 0,1 M
100 mL 100 mL
HNO2 zeltisi HCN zeltisi
ZM
SORU 36
Oda scaklnda bulunan beherdeki zeltinin pH deeri 4 tr. 0,1 M

Buna gre, HClO2 nin asitlik sabiti (KA) katr? HClO2 zeltisi
ZM
SORU 37
Oda scaklnda bulunan beherdeki baz zeltisi iin aadaki sorular cevaplaynz.
(BOH iin bazlk sabiti (KB) 1.108)
0,01 M
a) [H+] deriimi ka molardr? BOH zeltisi
b) [OH] deriimi ka molardr?
c) zeltinin pH katr?
d) zeltinin pOH katr?
e) BOH nin iyonlama yzdesi katr?
ZM
225
11. SINIF KMYA
SORU 38
Oda scaklnda bulunan beherdeki asit zeltisinin %1 i iyonlamaktadr.

Buna gre, bu zelti iin aadaki sorular cevaplaynz.
a) zeltide [H+] deriimi ka molardr? 0,01 M
HX zeltisi
b) zeltide [OH] deriimi ka molardr?
c) zeltinin pH deeri katr?
d) zeltinin pOH deeri katr?
e) HX in asitlik sabiti (KA) katr?
ZM
SORU 39
ekildeki beherlerde 1 M lk zeltiler

bulunmaktadr.
X Y Z T
Buna gre, bu maddelerin asit veya
bazlklarnn zayf ya da kuvvetli oldu- pH = 0 pH = 5 pH = 7 pH = 14
unu belirtiniz.
(Asit ve baz zeltileri 1 deerlidir.)
ZM
SORU 40
ekildeki kapta bulunan zeltide 0,37 gram asit znmtr.

Buna gre, HX asitinin mol ktlesi katr?
HX
(HX iin asitlik sabiti (KA) 2.105 tir.) 100 ml
pH = 3
ZM
226
ZELTLERDE DENGE
SORU 41
Ktlece %2 lik 300 gram CH3COOH ile 1 litrelik zeltide pH nin 3 olduu llyor.
Buna gre, CH3COOH nin asitlik sabiti (KA) katr? (Atom ktleleri; H: 1, C: 12, O: 16)
ZM
SORU 42
Oda scaklnda CH3NH2 nin bazlk sabiti (KB) 1.108 olup suda u ekilde iyonlar.
+
CH3NH2(suda) + H2O(s) o CH3NH 3(suda) + OH (suda)
Oda scaklnda pH deeri 9 olan CH3NH2 zeltisi hazrlamak iin CH3NH2 nin molar deriimi ka olmaldr?
ZM
SORU 43
HX BOH HY MOH
kuvvetli kuvvetli zayf asit zayf baz
asit baz
1. 2. 3. 4.
Eit deriimli yukardaki zeltilerin pH deerleri arasndaki iliki nasldr?
ZM
227
11. SINIF KMYA
Ntralleme Tepkimeleri
Eit mol sayda H+ ve OH iyonlarn ieren asit-baz zeltileri kartrldnda,
H+ + OH A H2O
denklemine gre su molekl oluur. Bu olayda zeltiler asit ve baz zelliklerini kaybeder. Bu olaya ntrleme denir.
Kuvvetli Asit - Bazlarn Ntrallemesi
Kuvvetli asit ve baz zeltileri kartrldnda farkl durum sz konusudur.
Kartrlan zeltilerde, H+ nin mol says, OH nin mol saysna eit ise tam ntrleme olur ve oluan zeltinin
pH deeri 7 olur.
Kartrlan zeltilerde, H+ nin mol says, OH nin mol saysndan fazla ise ntrlemeden sonra ortamda artan H+
iyonu bulunur. Bundan dolay zelti asidik zellik gsterir ve pH < 7 olur.
Kartrlan zeltilerde OH nin mol says, H+ nin mol saysndan fazla ise ntrlemeden sonra OH iyonu artar.
Artan OH iyonlarndan dolay zelti bazik zellik gsterir ve pH > 7 olur.
za/zb : Asit/Bazn deerlii

Tam ntrleme tepkimelerinde Ma/Mb : Asit/Bazn molaritesi
(za.Ma).Va = (zb.Mb).Vb
u bant kullanlabilir.
Va/Vb : Asit/Bazn hacmi
Ksmi ntrlemede H+ iyonu nH+ nOH

[H+] =
artarsa u bant kullanlabilir. VT [H+] : H+ iyonunun molaritesi
nH+ : H+ iyonunun mol says
nOH : OH iyonunun mol says
Ksmi ntrlemede OH iyonu nOH nH+
[OH] = VT : zeltinin toplam hacmi
artarsa u bant kullanlabilir. VT
[OH] : OH iyonunun molaritesi
Standart artlarda (25C, 1 atm) aadaki asit-baz zeltileri kartrlyor.

I. 0,2 M lik 200 mL NaOH zeltisi ile 0,05 M lik 800 mL HCl zeltisi kartrldnda pH deeri 7 olan zelti
oluur.
II. 0,1 M lik 200 mL H2SO4 zeltisi ile 0,1 M lik 400 mL KOH zeltisi kartrldnda pH deeri 7 olan zelti
oluur.
III. pH deeri 2 olan kuvvetli bir asit ile pH deeri 11 olan kuvvetli bir baz zeltisinden eit hacimde kartrldnda
H+ deriimi 4,5.103 M olan zelti elde edilir.
Buna gre verilenlerden hangileri dorudur?
228
ZELTLERDE DENGE
SORU 44
ekildeki kapta bulunan zeltiyi tamamen ntrletirmek iin 0,1 M lik HCl zeltisinden
ka mL gerekir?
0,4 M
25 mL
NaOH
ZM
SORU 45
ekildeki kapta bulunan zeltiyi tamamen ntrletirmek iin 20 mL NaOH kullanlmaktadr.

Buna gre NaOH nin deriimi ka M dir?
0,1 M
50 mL
H2SO4
ZM
SORU 46
ekildeki kapta bulunan zeltiyi tamamen ntrletirmek iin 150 mL Ba(OH)2 kullanlmaktadr.
Buna gre Ba(OH)2 zeltisinin deriimi ka M dir?
0,1 M
100 mL
H3PO4
ZM
229
11. SINIF KMYA
SORU 47
ekildeki kapta bulunan zeltinin zerine pH si 2 olan HCl zeltisinden ka mL eklenirse

zeltinin pH si 7 olur?
pH = 13
50 mL
KOH
ZM
SORU 48
1. ve 2. beherdeki zeltiler kartrldklarnda karmn pH si 12 olmaktadr.

Buna gre, 2. beherdeki zeltinin hacmi ka mL dir?
0,01 M 0,03 M
200 mL NaOH
HCl
ZM 1. beher 2. beher
SORU 49
1. ve 2. beherdeki zeltiler kartrldklarnda karmn pH si ka olur?
1M 0,8 M
500 mL 500 mL
HCl NaOH
SORU 50
1. ve 2. beherdeki zeltiler kartrldklarnda karmn pH si ka olur?
0,8 M 1M
300 mL 100 mL
NaOH H2SO4
230
ZELTLERDE DENGE
SORU 51
ekildeki behere bir miktar NaOH eklendiinde karmn pH si 12 oluyor.
Buna gre, asit zeltisine eklenen NaOH ka gramdr? (Mol ktlesi; NaOH: 40) pH = 2
1L
HCl
ZM
SORU 52
200 mL 1,0 M HCl zeltisine, asidi tam olarak ntrletirmek iin NaOH kats eklenmitir.
Bu tepkimeyle ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
(NaOH = 40 g/mol ve zeltide hacim deiiklii olmad dnlecektir.)
A) Ntrletirme iin 8,0 gram NaOH kullanlr.
B) Ntrletirme sonrasnda zeltinin pHsi 7 olur.
C) Ntrletirme sonrasnda zeltide Cl ve Na+ iyonlar bulunur.
D) Tepkime sonucu oluan Na+ iyonunun deriimi 0,5 M olur.
E) Oluan Cl nin deriimi 1,0 M dir.
ZM
etkinlik 9
Ntrleme ile ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a) Bir asit ile bir bazn birleerek tuz ve su oluturmasna ntrleme denir.
b) Ntr bir zeltide [H+] = [OH] dir.
c) Ntr bir zeltide pH = 0 dr.
d) Bir ntrleme tepkimesinde asit artarsa zeltide pH > 7 olur.
e) Oda scaklnda OH deriimi 107 ise zelti ntrdr.
f) Bir zeltide H+ iyonlarnn mol says OH iyonlarnn mol saysna eitse ortam ntrdr.
231
11. SINIF KMYA
etkinlik 10
Yandaki beherde bulunan zelti zerine aadaki sv ve zeltiler ayr ayr katlyor.
Buna gre beherdeki zeltide [H+], [OH], pH ve pOH nin nasl (artar, azalr, deimez eklin-
1M
de) deitiini ve beherdeki zeltinin pH deerinin 7 den byk m yoksa kk m olduunu 100 mL
belirtiniz. HCl zeltisi
[H+] [OH ] pH pOH pH deeri 7 den byk/kk
a)
1M
100 mL
deimez deimez deimez deimez pH < 7
HCl
b)
1M
100 mL
NaOH
c)
100 mL
H2O
d)
2M
100 mL
NaOH
e)
0,1 M
100 mL
Ca(OH)2
f)
0,1 M
100 mL
NaOH
g)
1M
100 mL
Ca(OH)2
232
ZELTLERDE DENGE
etkinlik 11
Aadaki zeltiler eit hacimde kartrldnda hangilerinde pH 7 olur?
1M 1M 0,1 M 0,1 M
+ +
NaOH H2SO4 NaCl HCl
a) e)
1M 1M 0,1 M 0,1 M
NaOH + HCl HNO3 + KOH
b) f)
1M 2M 0,2 M 0,2 M
Ca(OH)2 + HCl KOH + KNO3
c) g)
0,1 M 0,1 M 0,2 M

+ + Saf su
d) H2SO4 Ca(OH)2 h) NaCl
233
11. SINIF KMYA
etkinlik 12
Aadaki zeltiler eit hacimde kartrldnda hangilerinde pH 7 olur?
a) [H+] = 101 M [OH+] = 101 M f) pH = 4 pH = 10
b) [H+] = 102 M [H+] = 1012 M g) [H+] = 106 M [H+] = 108
c) [OH] = 1010 M [H+] = 104 M h) [OH] = 105 [H+] = 109
d) pH = 7 pOH = 7 i) [OH] = 1010 pH = 4
[H+]
e) pH = 3 pOH = 11 j) = 102 pH = 6
[OH]
234
ZELTLERDE DENGE
Kuvvetli Asit ve Bazlarn Titrasyonu

Titrasyon
Deriimi bilinen bir asit ya da bazn yardm ile deriimi bilinmeyen asit ya da bazn deriimini bulma yntemine asit-
baz titrasyonu denir.
ndikatr (Ayra
Bir kimyasal titrasyonun dnm noktasna yaklaldnda veya dnm noktasnda renk deitiren maddeye indika-
tr denir.
ndikatr Asidik ortamdaki rengi Renk deiiminin pH aral Bazik ortamdaki rengi
Metil oranj Krmz 3,2 - 4,4 Sar
Metil krmzs Krmz 4,8 - 6,0 Sar
Fenol krmzs Sar 6,6 - 8,0 Krmz
Brom timol mavisi Sar 6,0 - 7,6 Mavi
Fenolftalein Renksiz 8,2 - 10,0 Pembe
Baz indikatrlerin renk deiimindeki pH aral ve asidik ve bazik ortamdaki renkleri.
Dnm Noktas
Bir titrasyonda indikatrn renk deitirdii ana dnm noktas denir. Titrasyon tepkimelerinde dnm noktas (indi-
katrn renk deitirdii an) tepkimenin edeerlik noktasna olabildiince yakn olacak ekilde seilir.
Edeerlik Noktas
Bir titrasyonda k maddelerinin (birbirine eklenen asit ve bazn) stokiyometrik (matematiksel) olarak eit olduu ana
edeerlik noktas denir.
pH Nasl llr?
zeltilerin pH deerleri pH metre ile llr.
pH Metre
pH metre, farkl pH deerlerinde farkl renkler alabilen birok indikatr emdirilmi bir kattr. pH metre ile bir
zeltinin pH deeri bulunurken u sra izlenir.
pH metre, pH deeri llmek istenen zeltiye daldrlp bir sre sonra karlr.
ndikatr emdirilmi blgeler zeltinin pH deeri ve indikatrn zelliine gre farkl renkler alr.
pH metredeki renkler, pH metrelerin iinde bulunduu kutunun zerindeki renk skalas ile karlatrlarak
kadn renginin hangi pH aralna denk geldii bulunur.
pH kadnn kullanm
235
11. SINIF KMYA
HCl nin (kuvvetli asit) sudaki 0,1 molar zeltisinin 25 mL si, NaOH nin pH
(kuvvetli baz) sudaki 0,1 molar zeltisiyle titre edilmektedir. Titrasyon-
c
da, eklenen baz hacmine (Vbaz) kar zeltinin pH sindeki deiim yan-
daki grafikte verilmitir.
Bu titrasyon grafiine gre aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
b
A) Balang noktas a da zeltinin (HCl zeltisi) pH deeri 1 dir.
B) 25 mL baz zeltisi eklendiinde edeerlik noktas (dnm nok-
tas) b ye ulalmtr. a
C) c noktasnda zeltinin toplam hacmi 85 mL dir.

D) b noktasnda zeltinin pH deeri 7 dir. 0 Vbaz(mL)
25 35
E) Edeerlik noktas (dnm noktas) b de zeltinin toplam hacmi
50 mL dir.
SORU 53
pH
0,1 M lik 100 mL HCl zeltisinin 0,1 M lik NaOH ile titrasyon grafii
13
ekildeki gibidir. y
a) Balang noktasnda HCl zeltisinin pH si (x) katr? 7
b) Dnm noktasnda zeltinin hacmi ka mL dir?

x
c) V1 hacmi ka mL dir?
0 Eklenen bazn hacmi (mL)
d) zeltiye 150 ml NaOH eklendiinde zeltide [OH] ka molardr? V1 150
ZM
236
ZELTLERDE DENGE
SORU 54
Oda scaklnda 102 molarlk NaOH zeltisinin 0,1 molarlk HCl

pH
zeltisi ile titrasyon grafii ekildeki gibidir.
12
A) Balang noktasnda NaOH zeltisinin pOH si 2 dir. 7 a
B) NaOH zeltisinin hacmi 300 mL dir.
C) Dnm noktasnda zeltinin hacmi 330 mL dir.
D) zeltiye 200 mL HCl damlatldnda zetide [H+] deriimi 101 M 0 Eklenen asit (mL)
30 200
olur.
E) Edeerlik noktas a dr.
ZM
SORU 55
Kuvvetli asit ile baz titrasyonlarnda edeerlik noktas hangi pH deerinde olur?
A) 0 B) 0-1 aras C) 7 D) 10-14 aras E) 14
ZM
SORU 56
ekildeki grafik HCl zeltisinin NaOH ile titrasyon grafiidir. pH

14
13
Buna gre, balangta HCl zeltisinin hacmi ka mL dir? 12
11
A) 2000 10
9
B) 1000 8
7
C) 500 6
5
4
D) 200 3
2
E) 100 1
0 Eklenen bazn mol says
0,2
ZM
237
11. SINIF KMYA
SORU 57
Baz zeltisinin pOH'

Yandaki grafik 0,1 M 30 mL kuvvetli baz zeltisi ile 0,1 M kuvvetli
asit zeltisinin titrasyon erisidir.
Buna gre;
7
I. Baz 2 deerlikli ise asit 1 deerliklidir.
II. 60 ml asit zeltisi kullanldnda pH = 7 olur.
III. E deerlik noktasnda zeltinin toplam hacmi 90 mL dir. 1
0 Eklenen asit
60 zeltisinin hacmi (mL)
ZM
SORU 58
pH
102 M NaOH zeltisi, 101 M lk HCl zeltisi ile titre ediliyor.
12
Olayla ilgili grafik ekildeki gibidir.
Buna gre balangtaki baz zeltisinin hacmi ka litredir?
7
A) 1 B) 1,5 C) 2
D) 2,5 E) 3
2
0 lave edilen
300 500 asit (mL)
ZM
SORU 59
Fenolftalein indikatr sulu zeltilerde; 0,1 M 0,2 M 0,1 M

NaOH NaOH NaOH
[H+] > [OH] ise renksiz
[OH] > [H+] ise krmz
olur. Fenolftalein eklenmi olan aadaki zeltilerin
eit hacmleri kartrlyor.
Buna gre hangi kaplardaki zeltilerin rengi kr-
mzdr?
D) I ve II E) II ve III 0,2 M 0,1 M 0,05 M
HCl HCl H2SO4
ZM I II III
238
ZELTLERDE DENGE
SORU 60
0,1 M 100 mL NaOH zeltisi 0,1 M X zeltisi ile titre edildiinde pH

X in hacmi ile zeltinin pH deiimi ekildeki gibi olmaktadr. 13
Buna gre X bileii aadakilerden hangisi olabilir?

7
A) HCl B) H2SO4 C) Ca(OH)2
D) HNO3 E) H3PO4 1
0 Eklenen X'in
50 hacmi (mL)
ZM
Zayf Asit ve/veya Bazlarn Ntrallemesi

Zayf bir asit, kuvvetli bir bazla tepkimeye girdiinde ntrleme tepkimesi gerekleir. Ancak oluan tuzun sulu zeltisi
ntr zellik deil bazik zellik gsterir. Benzer ekilde zayf bir baz, kuvvetli bir asitle tepkimeye girdiinde ntrleme
tepkimesi gerekleir. Ancak oluan tuzun sulu zeltisi ntr zellik deil asidik zellik gsterir.
etkinlik 13
Aada baz asit ve bazlarn kuvveti belirtilmitir.
KOH : Kuvvetli baz Ca(OH)2 : Kuvvetli baz NH3 : Zayf baz
HCl : Kuvvetli asit HNO3 : Kuvvetli asit CH3COOH : Zayf asit
HCN : Zayf asit
Buna gre aadaki tuzlarn sulu zeltilerinin pH deerinin 7 den byk m kk m olduunu, zeltinin turnusol
kadnn rengini nasl deitireceini ve zeltinin asidik mi bazik mi olduunu belirtiniz.
Tuz pH Turnusolun rengi zeltinin zelli
a) NH4Cl pH < 7 krmz asidik
b) KCN
c) Ca(NO3)2
d) CH3COOK
e) NH4NO3
f) Ca(CN)2
g) KCl
239
11. SINIF KMYA
SORU 61
Oda scaklndaki kuvvetli asit (HCl) zeltisi, zayf baz (NH3)

zeltisiyle titre ediliyor. 10
20 0,2 M
Buna gre; NH3 zeltisi
30
I. HCl zeltisiyle, NH3 zeltisi arasnda ntrleme olur.
40
II. Edeerlik noktasnda toplam zeltinin pH deeri 7 olur. 50
III. Oluan NH4Cl tuzu bazik zellik gsterir. 60
70
0,2 M
HCl zeltisi
ZM
SORU 62
NaOH kuvvetli baz, HCl ise kuvvetli asit, NH3 zayf baz,
HCN ise zayf asittir. NH4Cl NaCN NaCl
Bu asit ve bazlardan oluan baz tuzlarn zeltisi yan- zeltisi zeltisi zeltisi
da verilmitir.
Buna gre bu zeltinin zellii aadakilerin I II III
I II III

A) Bazik Asidik Ntr
B) Asidik Bazik Ntr
C) Ntr Bazik Asidik
D) Asidik Ntr Bazik
E) Bazik Ntr Asidik
ZM
240
ZELTLERDE DENGE
SORU 63
Kuvvetli bir baz olan NaOH nin 1 molarlk zeltisi ile zayf bir asit olan CH3COOH nin 1 molarlk zeltisi ile titre ediliyor.
Edeerlik noktasndaki zelti iin aadakilerden hangisi dorudur?
A) pH = 7 dir.
B) pOH = 7 dir.
C) [H+] = [OH] dir.
D) [OH] < 107
E) Krmz turnusolun rengini maviye evirir.
ZM
SORU 64
KNO3 zeltisinin pH deeri 7, KF zeltisinin pH deeri 7 den byk, NH4NO3 zeltisinin pH deeri ise 7 den kktr.
Buna gre aadakilerden hangisi dorudur?
KOH HNO3 HF NH3

A) Kuvvetli baz Kuvvetli asit Kuvvetli asit Zayf asit
B) Zayf baz Zayf asit Kuvvetli asit Zayf asit
C) Kuvvetli baz Kuvvetli asit Zayf asit Zayf baz
D) Kuvvetli asit Zayf asit Zayf asit Zayf baz
E) Zayf baz Kuvvetli baz Zayf baz Kuvvetli asit
ZM
241
11. SINIF KMYA
Tampon zeltiler
Zayf bir asit ve bu asidin tuzundan ya da zayf bir baz ve bu bazn tuzundan oluan zeltilere tampon zeltiler de-
nir. Tampon zeltiler dardan yaplan etkilere ramen pH deerlerini belirli bir aralkta tutan zeltilerdir. Tampon
zeltilere az miktarda asit ya da baz katlrsa ortamn pH deeri deimez. Tampon zeltilere su katlp seyreltilir-
se yine ortamn pH deeri deimez.
Kimyasal ve biyolojik olaylarda tampon zeltiler ok nemli yer tutarlar. nsan vcudundaki pH bir akkandan
dierine byk lde deiiklik gsterir. rnein, midemizdeki mide zsuyunun pH si yaklak 1,5 iken kann
pH s yaklak 7,4 tr. Enzimlerin tam ileyebilmesi ve osmotik basncn dengelenmesi iin hayati neme sahip
olan pH deeri ou kez tamponlarla salanr.
Zayf bir asit ile bu asidin tuzundan oluan tampon zeltide [H+] deriimi u bant ile hesaplanabilir.
6Asit@
6H +@ = K A .
6Tuz@
Zayf bir baz ile bu bazn tuzundan oluan tampon zeltide [OH] deriimi u bant ile hesaplanabilir.
6Baz@
6OH @ = K B .
6Tuz@
etkinlik 14
Tampon zeltilerle ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
Zayf bir asit ve tuzundan ya da zayf baz ve tuzundan oluan zeltilere tampon zeltiler
a)
denir.
b) Tampon zeltilere az miktarda asit ya da baz eklenirse zeltinin pH deeri deimez.
c) Tampon zeltilere su eklenirse zeltinin pH deeri artar.
Kuvvetli bir asit ile zayf baz tepkimeye girip zayf bazdan artma olursa oluan zelti tampon
d)
zeltidir.
e) Kuvvetli asit ile zayf asitten oluan zeltiler asidik tampon zellii gsterir.
f) CH3COOH ve CH3COONa maddelerini birlikte bulunduran zelti tampon zeltidir.
g) HCl ve NaCl maddelerini birlikte bulunduran zelti tampon zeltidir.
242
ZELTLERDE DENGE
etkinlik 15
Aadaki zelti iftleri birbiri ile kartrldnda oluan yeni zeltilerden hangileri tampon sistemi olarak snfland-
rlabilir? (NaOH: Kuvvetli baz, HCN: Zayf asit, CH3COOH: Zayf asit, NH3: Zayf baz, HCl: Kuvvetli asit, KOH: Kuv-
vetli baz)
a) e)
0,1 M 0,1 M 0,2 M 0,2 M
100 mL 100 mL 100 mL 100 mL
NaOH HCN CH3COOH CH3COONa
Tampon deil Tampon sistemi
b) f)
0,1 M 0,1 M 0,2 M 0,1 M
100 mL 101 mL 100 mL 100 mL
NaOH HCN NaOH NH3
c) g)
0,1 M 0,1 M 0,2 M 0,2 M
101 mL 100 mL 100 mL 100 mL
NaOH HCN HCl NH4Cl
d) h)
1M 2M 0,2 M 0,2 M
100 mL 100 mL 100 mL 100 mL
KOH CH3COOH NH3 NH4Cl
243
11. SINIF KMYA
Oda scaklnda zayf bir baz olan NH3 n 0,4 molarlk zeltisi ile kuvvetli bir asit olan HCl nin 0,2 molarlk zelti-
si eit hacimde kartrlyor.
Buna gre;
I. Karm bazik zellik gsterir.
II. Karm tampon zelti zellii gsterir.
III. Karmn pH 7 den byktr.
SORU 65
0,1 mol NH3 ve 0,1 mol NH4Cl yeterli miktarda ar suya konarak 1 litrelik zelti hazrlanyor.
+
(NH4Cl suda NH4 ve Cl iyonlarna tam olarak ayrr.)
Buna gre hazrlanan zeltiyle ilgili aadakilerden hangisi dorudur?
[NH3(suda) + H2O(s) ? +
NH4(suda) + OH(suda)], [KB = 1.105]
A) OH deriimi 1.109 molardr.

B) H+ deriimi 1.105 molardr.
C) zeltide [Cl] = [OH] dir.
6 NH 3 @
D) Kb = dir.
6 NH +4 @ 6 OH @
E) Tampon zeltidir.
ZM
244
ZELTLERDE DENGE
SORU 66
0,05 molarlk 50 mililitre NaOH zeltisine;

I. 0,01 molarlk HCN zeltisinden 50 mililitre eklemek
II. 0,05 molarlk HCN zeltisinden 50 mililitre eklemek
III. 0,05 molarlk HCN zeltisinden 60 mililitre eklemek
ilemlerinden hangileri uygulanrsa elde edilen zelti bir tampon sistemi olur?
ZM
SORU 67
Kuvvetli bir baz olan NaOH nin 0,1 molarlk zeltisinin pH

13
100 mL si, zayf bir asit olan CH3COOH n 0,1 molarlk
zeltisiyle titrasyon grafii ekildeki gibidir. a
Buna gre aadakilerden hangisi yanltr? b
A) a noktasnda zelti bazik zellik gsterir. c

B) b noktas, edeerlik noktasdr.
C) b noktasnda zeltinin pH 7 dir.
0 Eklenen CH3COOH
D) c noktasnda ortamda tuz ve asit zeltisi bulunur. 100 hacmi (mL)
E) c noktasnda zelti tampondur.
ZM
SORU 68
Aada baz zeltiler ve bu zeltilerin kartrlmasndan oluan sistemler belirtilmitir.
1. zelti 2. zelti Oluan sistem

I. 100 mL 0,1 M NaOH 100 mL 0,2 M HCN Bazik tampon
II. 200 mL 0,1 M NH3 100 mL 0,1 M HCl Bazik tampon
III. 100 mL 0,1 M NaOH 100 mL 0,1 M HCN Bazik tampon
Buna gre verilen sistemlerden hangilerinin zellii doru verilmitir?
ZM
245
11. SINIF KMYA
1. 25C de suyun H deeri ve iyonlama denklemi 5.

verilmitir.
H2O(s) ? H+(suda) + OH(suda) H = +57 kj

[OH ] = 104 M [OH ] = 1010 M
Buna gre;
I. Scaklk arttka H+ ve OH deriimleri artar.
1. beher 2. beher
II. Scaklk arttka Ksu deeri artar.
III. Scaklk arttka denge rnlere kayar. Oda koullarnda, ekildeki beherlerde bulunan
yarglarndan hangileri dorudur? zeltiler iin;
I. 1. beherdeki zelti bazik, 2. beherdeki zelti
D) II ve III E) I, II ve III asidiktir.
II. 1. beherdeki zeltinin pH si 4 tr.
III. 2. beherde pH > pOH dir.
2. Oda scaklnda [H+] deriimi 1012 molar olan yarglarndan hangileri dorudur?
bir zelti iin aadakilerden hangisi yanl-
tr?
D) I ve II E) I ve III
A) zelti bazik zelllik gsterir.
B) zeltide pH > pOH dir.
ESEN YAYINLARI
C) [OH] deriimi 102 molardr.

D) Mavi turnusol kadnn rengini krmzya evi-
6. Oda scaklndaki baz zeltilerle ilgili u bilgiler
rir.
veriliyor:
E) zeltide [OH] > [H+] dir.
1. zelti: [OH] = 107 M
2. zelti: [H+] = 103 M
3. zelti: [H+] < [OH]
3. Oda koullarndaki sulu zeltilerle ilgili aa- Bu zeltilerin pH deerleri aadakilerin han-
dakilerden hangisi yanltr? gisinde doru karlatrlmtr?
A) [H+].[OH] = 1014 tr. A) I > II > III B) I > III > II C) III > II > I
B) pH = 0 ise zelti ntr zellik gsterir. D) III > I > II E) II > I > III
C) 0 < pH < 7 ise zellti asidiktir.
D) [H+] > [OH] ise zeltisi asidiktir.
E) 14 > pH > 7 ise zelti baziktir. 7. Bir sulu zeltide pH > pOH dir.
Bu zelti iin;
I. Asidik zellik gsterir.
4. Bir sulu zeltide [H+] deriimi [OH] deriiminin II. [H+] > [OH] dir.
100 katdr. III. Krmz turnusolun rengini maviye evirir.
Buna gre oda scaklndaki bu zeltinin pH yarglarndan hangileri dorudur?
si katr?
A) 2 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12 D) I ve III E) II ve III
246
ZELTLERDE DENGE
8. 11. Oda scaklndaki bir zeltide pH pOH = 2 dir.

Bu zelti iin aadakilerden hangisi yanltr?
A) Bazik zellik gsterir.

X zeltisi Y zeltisi
B) [H+] < [OH] dir.
C) [H+] = 1.102 molardr.
D) pH > 7 dir.
ekildeki beherlerde bulunan X ve Y zeltilerinin
E) pH + pOH = 14 tr.
pH toplamlar 10 dur.
12.
A) X zeltisi asidik, Y zeltisi bazik olabilir.
B) X zeltisi bazik, Y zeltisi asidik olabilir. pOH > pH pH pOH = 4 pH
=6
pOH
C) Her iki zeltide asidik olabilir.
D) X zeltisi ntr, Y zeltisi bazik olabilir.
1. beher 2. beher 3. beher
E) X zeltisi ntr, Y zeltisi asit olabilir.
ekildeki beherlerde bulunan zeltilerin pH pOH

ilikileri kaplarn ierisine yazlmtr.
9. Bir sulu zeltide pOH pH = 2 dir.
Bu zelti iin aadakilerden hangisi yanl-
tr? A) 1. beherdeki zelti asidiktir.
B) 2. beherdeki zelti baziktir.
ESEN YAYINLARI
A) zellti asidik zellik gsterir.

C) 3. beherdeki zelti krmz turnusol kadnn
B) zeltide pH < pOH.
rengini maviye evirir.
C) [H+] = 108 molardr.
D) 2. beherde [H+] > [OH] dir.
D) zeltide [H+] > [OH] dir.
E) 3. beherde [H+] = 1012 dir.
E) [OH] = 108 molardr.
13. Oda scaklndaki bir pH
10. Oda scaklndaki bir zeltinin pH pOH

[H+] 14 1
sulu zeltinin [H+] ile ilikisi grafii ekilde-
x ki gibidir.
[OH] deriimleri ara-
sndaki grafik ekildeki k Buna gre; 2
107
I. 1. ok ynnde -
gibidir.
pOH
zeltinin asitlii ar- 7 14
Buna gre; [OH]
102 tar.
I. x in deeri 1012 dir.
II. 2. ok ynnde [H+] artar, [OH] azalr.
II. k noktasnda zelti ntr zellik gsterir.
III. Taral blgede krmz turnusolun rengi maviye
III. Taral alan Ksu ya eitir.
dner.
1.E 2.D 3.B 4.B 5.A 6.D 7.C 8.D 9.C 10.E 11.C 12.D 13.E
247
11. SINIF KMYA
1. I. CN + H2O ? HCN+ OH 5. I. HClO(aq) + H2O(s) ? ClO(aq) + H3O+(aq)

II. HCO3+ H2O ? CO32 + H3O+ II. NH+4(aq) + H2O(s) ? NH3(aq) + H3O+(aq)
III. HNO2 + H2O ? NO2 + H3O+
III. F(aq) + H2O(s) ? HF(aq) + OH(aq)
Yukardaki tepkimelerin hangilerinde H2O asit
Yukardaki tepkimelerden hangileri asit-baz tep-
zelliindedir?
kimesidir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II
2. HCN(suda) + H2O(s) ? CN(suda) + H3O+(suda)
tepkimesi iin;
I. H2O baz zellii gsterir.
6. H2SO3(aq) + CH3COO(aq)

? HSO3(aq) + CH3COOH(aq)
II. H3O+ asit zellii gsterir.

ClO 2(aq) + H2O(s) ? HClO
2(aq)

+ OH(aq)
III. HCN ve CN birbirinin konjuge asit baz iftidir. Yukardaki tepkimelerde Lowry Bronstede gre
yarglarndan hangileri dorudur? asit ve baz zellik gsteren maddeler aada-
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II kilerin hangisinde yanl verilmitir?
Asit Baz

ESEN YAYINLARI
A) H2SO3 CH3COO
3. Belli bir scaklkta HF ve HCN nin asitlik sabitleri
B) ClO 2 H2O
(KA) srayla 4.104 ve 4,9.1010 dur.

C) CH3COOH HSO 3
Buna gre,
I. 0,01 molarlk HF zeltisinde H3O+ deriimi D) HClO2 OH
2.103 molardr. E) H2O

ClO 2
II. 0,01 molarlk HF nin ayrma yzdesi 2 dir.
III. 0,01 molarlk HF ve HCN den ayrma oran
fazla olan HCN dir.
7. Oda scaklnda CH3NH2 nin bazlk sabiti (KB)
1.108 olup suda iyonlama tepkimesi yledir.
CH3NH2 + H2O ? CH3NH+3 + OH
Buna gre;
4. I. HSO4 + H2O ? SO42 + H3O+ I. 0,01 molarlk CH3NH2 zeltisinde OH deriimi

1.105 molardr.
II. ClO + H2O ? HClO + OH

II. 0,01 molarlk CH3NH2 nin ayrma oran 102
III. HSO4 + NH 4 ? H2SO4 + NH3
+
dir.
Yukardaki tepkimelerde yer alan maddelerden III. 0,01 molarlk CH3NH2 nin ayrma yzdesi 0,1
hangileri hem asit hem de baz zelliktedir? dir.
A) Yalnz HSO4 B) Yalnz H2O yarglarndan hangileri dorudur?

C) Yalnz SO42 D) HSO 4 ve H2O A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
+
E) H2O ve NH 4 D) II ve III E) I, II ve III
248
ZELTLERDE DENGE
8. Belli bir scaklkta CH3COOH n asitlik sabiti 11. Arrheniusa gre suda zndnde H+ veren
KA = 1.106 dr. maddeler asit, OH veren maddeler bazdr.
Buna gre 0,01 molarlk CH3COOH n ayrma Buna gre;
oran katr? I.
+
LiOH A Li(aq) + OH(aq)

A) 1.103 B) 1.102 C) 0,1 D) 1 E) 2 II. C2H5OH A C2H5OH(aq)

+
III. HI A H3O(aq) + I(aq)
tepkimelerinden hangilerinde balangta veri-

9. Aadaki baz asitlerin ayn scaklktaki asitlik sa- len madde bazdr?
bitleri (KA) verilmitir.
Asit Asitlik sabiti D) I ve II E) II ve III

HX KA = 4.104
HY KA = 2.108
HZ KA = 1.1011
Buna gre; 12. Aada baz element oksitlerinin su ile tepkimesi

I. Eit molarite ve hacimde alndnda iletkenlik verilmitir.
2+
sras HX > HY > HZ olur. I. CaO + H2O A Ca (aq) + 2 OH (aq)
II. 0,1 molarlk zeltilerinde HX in pH deeri en +
II. CO2 + H2O A H(aq) + HCO3(aq)

ESEN YAYINLARI
byktr. +
III. K2O + H2O A 2 K(aq) + 2 OH(aq)
III. 0,01 molarlk zeltilerinde ayrma oran en
Buna gre hangi element oksitler bazik zellik
fazla olan HZ dir.
gsterir?
A) Yalnz CaO B) Yalnz CO2
D) II ve III E) I, II ve III C) Yalnz K2O D) CaO ve K2O
E) CaO, CO2 ve K2O
10. 1. CH3COO + HSO4

? CH3COOH + SO4
2
+
2. NH4 + PO4
3
? NH3 + HPO4
2
Yukardaki tepkimelerle ilgili aadakilerden

hangisi dorudur? 13. Belli scaklkta NH3 n bazlk sabiti KB = 1,8.105 tir.
Buna gre 0,02 molarlk NH3 zeltisinde OH

A) CH3COO nin konjuge asidi HSO4 tr. deriimi ka molardr?
B)
+
NH4 n konjuge baz
3
PO4 tr. (NH3 n suda ayrma dengesi;

C) HSO4 , CH3COO ye kar bazdr.

NH3 + H2O(s) ? NH+4(aq) + OH(aq) eklindedir.)
+
D) NH3 n konjuge asidi NH4 tr.
A) 3.104 B) 4.104 C) 6.104
2
E) NH3 , HPO4 ye kar asittir.
D) 5.103 E) 6.102
1.A 2.E 3.A 4.D 5.E 6.B 7.E 8.B 9.A 10.D 11.A 12.D 13.C
249
11. SINIF KMYA
1. 25C scaklkta 0,01 M XOH zeltisinde, 4.

pH pOH = 2 dir.
0,1 M 0,1 M
Buna gre; HCOOH HCN
I. XOH n iyonlama yzdesi 0,01 dir. 1L 1L
II. znme tepkimesinin denge sabiti 1.1010 dur.
25C 25C
III. X+ iyon deriimi 1.102 M dir.
Yukarda eit hacim ve ayn scaklkta zayf asit
D) I ve III E) I, II ve III zeltileri verilmitir.
Buna gre;
I. Eit mol sayda NaOH zeltisi ile ntrleirler.
2. yonlama sabiti (KA) II. znen asit ktleleri ayndr.

HX 1.105 III. HCOOH zeltisinin pH deeri, HCN den daha
HY 1.104 kktr.
HZ 1.106 yarglarndan hangileri dorudur?
(HCOOH iin KA = 1.104 ; HCN iin KA = 1.108)
Yukarda ayn scaklkta asit zeltilerinin iyonla-
(Atom ktleleri; H: 1, C: 12, N: 14, O: 16)
ma sabitleri verilmitir.
ESEN YAYINLARI
Buna gre, Y, X ve Z nin bazlk kuvvetlerinin

sralan iin aadakilerden hangisi doru-
dur?
A) Y > X > Z B) Y > Z > X

C) X > Y > Z D) Z > Y > X 5. 25C pH deeri bilinen zayf bir baz zeltisinin;
E) Z > X > Y I. OH iyon deriimi
II. yonlama sabiti (KA)
III. yonlama yzdesi
3. niceliklerinden hangileri bulunamaz?
X zeltisi Y zeltisi A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III

[OH ] = 1.1012 M
[OH ] = 1.102 M D) II ve III E) I, II ve III
25C 25C
6. Eit deriim ve hacimli NaOH ve NH3 zeltileri
Yukardaki X ve Y zeltileri iin; iin;
I. X asit, Y bazdr. I. Ntrlemeleri iin gereken HCI mol says
II. Y nin pH deeri, X in 6 katdr. II. pOH deerleri
III. X ve Y zeltileri eit hacimde kartrlrsa kar- III. Elektrik iletkenlikleri
mn pOH deeri 7 olur. niceliklerinden hangileri farkldr?
yarglarndan hangileri dorudur? (NaOH kuvvetli baz, NH3 zayf baz)
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III
280
ZELTLERDE DENGE
7. pH 10.
c
0,1 M 0,1 M 0,1 M
7 a X zeltisi Y zeltisi Z zeltisi
b
Eklenen Y(mL) pH = 13 pH = 1 pH = 10
200
Oda koullarnda bir deerli X, Y ve Z zeltilerinin

200 mL X zeltisinin, 0,1 M Y zeltisi ile titras-
eit deriimleri iin pH deerleri verilmitir.
yon grafii yukarda verilmitir.
Buna gre;
Buna gre;
I. X kuvvetli baz, Y kuvvetli asittir.
I. a noktasndaki karm elektrik akmn iletmez.
II. Y ve Z nin eit hacimlerinden oluan tuz hidroliz
II. b nin deeri 1 dir.
olur.
III. c noktasnda OH nin mol says H+ den byk-
III. Z nin iyonlama yzdesi 1 dir.
tr.
(X ve Y bir deerli kuvvetli asit, baz zeltileridir.) A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
+
11. H2O(s) + s ? H (suda) + OH(suda)
ESEN YAYINLARI
+
8. HCOOH(aq) + H2O(s) ? HCOO(aq) + H3O (aq)
tepkimesinde scaklk 25C den 10C ye drl-
tepkimesi iin; yor.
I. HCOOH ve H3 O+ asit zellii gsterir. Buna gre;
II. Denge ortamnda pH < pOH ilikisi vardr. I. [H+].[OH] arpm 1.1014 den kk olur.
III. H2O ve HCOO baz zellii gsterir. II. [H+] = [OH] < 1.107 olur.
yarglarndan hangileri dorudur? III. pH = pOH < 7 olur.
yarglarndan hangileri yanltr?
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II
+
9. NH3 + H2O ? NH 4 + OH 12. I. Elektrik akmn iyi iletmesi
tepkimesi iin; II. Zn metali ile tepkimeye girerek H2 gaz aa
I. H2O ve OH birbirinin konjuge asit - baz iftidir. karmas
+
II. NH 4 asit zellii gsterir. III. NaOH zeltisi ile ntrleme tepkimesi vermesi
III. NH3 proton almtr. Yukardakilerden hangileri bir zeltinin asit
yarglarndan hangileri dorudur? olduunu kantlamaz?

1.C 2.E 3.E 4.C 5.D 6.D 7.E 8.E 9.E 10.C 11.B 12.C
281
11. SINIF KMYA
ZNME - KELME DENGELER

BLM
2
Sevgili renciler;
Bu blmde znme - kelme olaylar, znrlk, znrlk hesaplamalar ve znrle etki eden faktrler
ilenecektir. Ayrca kompleks oluum dengeleri ve Lewis Asit - Baz Tanm yine bu blm ierisinde aklanacaktr.
ZNRLK
Doymu zeltideki madde deriimine znrlk denir. Bu blmde daha ok molar znrlk ilenecektir. Belirli
scaklkta 1 litre zeltiyi doyuran maddenin mol saysna (molar) znrlk denir.
Doymam zelti
Belirli scaklk ve basnta, zebileceinden daha az znen madde zm olan zeltiye doymam zelti denir.
Doymu zelti
Belirli scaklk ve basnta, zebilecei kadar znen madde zm olan zeltiye doymu zelti denir.
Ar Doymu zelti
Belirli scaklk ve basnta zebileceinden daha fazla madde zm olan zeltiye ar doymu zelti denir.
etkinlik 1
Deney : Ar doymu zelti hazrlama
Ara - Gereler : Beher, KNO3(k), Su, spirto Oca
Deneyin Yapl : Bir behere oda scaklnda bir miktar su konur ve iine zebilecei kadar KNO3 eklenir. zel-
ti doyduktan sonra bir miktar daha KNO3 konur. Tabi sonradan eklenen KNO3 znmeden zeltinin dibinde kalr.
Sonra beher iindekilerle birlikte stlr. Bir sre stldnda dipteki KNO3 n znd grlr. KNO3 n tamam -
zndkten sonra stma ilemi durdurulur. Beherdeki KNO3 zeltisine hibir ilem yapmadan zelti oda scaklna
gelinceye kadar soumaya braklr. zelti oda scaklna geldiinde daha nce dipte bulunan KNO3 n kmedii
grlr. te bu zelti ar doymu zeltidir. Ar doymu zelti kararszdr. Dardan ayn tuzun kk bir kristali
atldnda fazladan znen KNO3 n hzl ekilde kristalleerek dibe kt grlr.
282
ZELTLERDE DENGE
znrlk Dengesi
Bir kat bir svda znp doygun zelti hazrlandnda, katnn znme ve kelme
hz eit olur. Bu dinamik denge durumuna znrlk dengesi denir.
Ag+ Cl
Dengedeki AgCl(k) ?
Ag+(aq) + Cl (aq)
tepkimesinde znme hz kelme hzna eittir. AgCl(k)
znrlk arpm
25C de suda az znen tuzlarn doygun zeltilerindeki denge sabitine znrlk arpm (K) denir. Genel for-
ml XmYn eklinde olan iyonik bir katnn suda znme denklemi ve znrlk arpm u ekildedir.
XmYn(k) ? n+ m
m X (aq) + n Y (aq)
K = [Xn+]m.[Ym]n
etkinlik 2
Aadaki iyonik bileiklerin suda znme denklemlerini ve znrlk arpm bantlarn yaznz.
Bileik znme Denklemi znrlk arpm (K)
a) AgI(k) AgI(k) m Ag+(aq) + I(aq) K = [Ag+].[I]
b) AgOH(k)
c) PbBr2(k)
d) Ag2CrO4(k)
e) BaSO4(k)
f) Mg(OH)2(k)
g) Al(OH)3(k)
283
11. SINIF KMYA
etkinlik 3
Aada K bants verilen bileiklerin suda znme denklemlerini ve formllerini yaznz.
znrlk arpm (K) znme Denklemi Forml
a) K = [Ca 2+].[CO 32] CaCO3(k) Ca2+ 2

(aq) + CO3(aq) CaCO3
b) K = [Pb 2+].[OH ] 2
c) K = [Hg +] 2.[Cl ] 2
d) K = [Ag +] 2.[CO 32]
e) K = [Fe 3+].[OH ] 3
f) K = [Al 3+] 2.[S 2] 3
25C de 0,074 gram Ca(OH)2 suda zndnde 100 mL doymu zelti oluuyor.
Buna gre;
I. Ca(OH)2 nin sudaki molar znrl 1.102 mol/L dir.
II. Doymu zeltide, [Ca2+] = 1.102 mol/L ve [OH] = 2.102 mol/L dir.
III. Ca(OH)2 nin znrlk arpm (K), 4.106 dr.
yarglarndan hangileri dorudur? (Atom ktleleri; H: 1, O: 16, Ca: 40)
284
ZELTLERDE DENGE
SORU 1
Belli scaklkta 1,36.102 gram CaSO4 ile 5 litre doygun zelti oluuyor.
a) Ayn scaklkta CaSO4 n sudaki molar znrl ka mol/L dir?
b) zeltideki [Ca2+] ve [SO42] deriimleri kaar molardr?
c) CaSO4 n ayn scaklkta znrlk arpm katr?
(Atom ktleleri; O: 16, S: 32, Ca: 40)
ZM
SORU 2
Saf bir katnn beherdeki bir miktar su iine eklenmesiyle elde edilen Deriim (mol/L)
deriim-eklenen kat ktlesi grafii ekildeki gibidir.
0,3 Yn
0,2 Xm+
a) Katnn forml nedir?
0,1
b) Katnn suda znme denklemi nasldr?
0 Eklenen kat ktlesi
c) Katnn sudaki K deeri katr?
ZM
SORU 3
Belirli scaklkta Co(OH)3 katsnn 2,2.106 gram ile 200 litre doymu zelti hazrlanyor.
a) Co(OH)3 n molar znrl ka mol/L dir?
b) Doymu zeltideki [Co3+] ve [OH] deriimleri kaar molardr?
c) Co(OH)3 n ayn scaklktaki znrlk arpm (K) katr?
(Atom ktleleri; H: 1, O: 16, Co: 59)
ZM
285
11. SINIF KMYA
SORU 4
200 mL doymu MgF2 zeltisinin suyunun tamam buharlatrldnda kap dibinde 2,48.102 gram MgF2 kats kal-
maktadr.
Buna gre, MgF2 nin deneyin yapld scaklktaki znrlk arpm katr? (Atom ktleleri; F: 19, Mg: 24)
ZM
SORU 5
Belirli bir scaklkta, bir kaptaki PbCl2 kats zerine su eklenmesiyle 2 litrelik Mol says
zelti hazrlanyor. Bu srada kaptaki katnn mol saysnn zamanla deiimi- 4
5.10
ne ilikin grafik ekildeki gibi olmaktadr.
Buna gre, PbCl2 nin ayn scaklktaki znrlk arpm (K) katr?
4
3.10
ZM 0 Zaman
SORU 6
Oda scaklnda 0,0001 molarlk 1 litre BaCrO4 zeltisinde 0,0001 mol daha BaCrO4 kats zndnde zel-
ti doygun hale geliyor.
Buna gre BaCrO4 n ayn scaklktaki znrlk arpm (K) katr?
ZM
SORU 7
Oda scaklnda 0,2 molarlk 100 mL Ba(OH)2 zeltisinde 0,01 mol daha Ba(OH)2 kats zndnde, zelti doy-
gun hale geliyor.
Buna gre, Ba(OH)2 nin ayn scaklkta znrlk arpm (K) katr?
ZM
286
ZELTLERDE DENGE
SORU 8
Oda scaklnda BaCO3 n znrlk arpm (K) 1,6.109 dur.

Buna gre, oda scaklnda doygun BaCO3 zeltisi iin aadaki sorular cevaplaynz.
a) BaCO3 n saf sudaki znrl ka mol/L dir?
2
b) Ba2+ ve CO3 deriimleri kaar molardr?
ZM
SORU 9
Belli bir scaklkta Ag2CO3 katsnn znrlk arpm 32.1012 dir.

Buna gre, ayn scaklkta doygun Ag2CO3 zeltisi iin aadaki sorular cevaplaynz.
a) Ag2CO3 n saf sudaki znrl ka mol/L dir?
b) Ag+ deriimi ka mol/L dir?
2
c) CO3 nin deriimi ka mol/L dir?
ZM
SORU 10
PbSO4 n oda scaklnda K deeri 1.108 dir.

Buna gre, oda scaklnda 100 litre saf suda en fazla ka gram PbSO4 znr? (PbSO4: 303 g/mol)
ZM
SORU 11
Belli bir scaklkta Al(OH)3 n K deeri 27.1032 dir.

Buna gre, ayn scaklktaki Al(OH)3 zeltisi iin aadaki sorular cevaplaynz.
a) Al(OH)3 n saf sudaki znrl ka mol/L dir?
b) 50 litre doymu Al(OH)3 zeltisinde ka mol OH bulunur?
c) 50 litre doymu Al(OH)3 zeltisinde ka gram Al(OH)3 znmtr? (Atom ktleleri; Al: 27, H: 1, O: 16)
ZM
287
11. SINIF KMYA
DOYMULUK - DOYMAMILIK - KELME

Bir zeltideki herhangi bir katya ait iyonlarn deriimleri arpmna Q diyelim.
Q = K ise zelti doymutur ve dengededir.

Q > K ise zeltide Q = K oluncaya kadar ortamdaki iyonlar birleir ve kelme olur.
Q < K ise zelti doymamtr.
Doymam zeltiyi ayn scaklkta doyurmak iin ya kat eklenmeli ya da zeltiden su buharlatrlmaldr.
etkinlik 4
Aada baz bileiklerin K deerleri verilmitir. Buna gre beherlerde bulunan zelti iftleri kartrldnda hangi
kaplarda kelme gzlenir?
a) CaSO4 iin K = 1.1010 b) PbCl2 iin K = 1,6.105
100 mL 2.104 M 100 mL 1.107 M 100 mL 2.102 M 100 mL 2.102 M

K2SO4 Ca(NO3)2 Pb(NO3)2 KCl
Q = [Ca2+].[SO42]
Q = 0,5.107 . 1.104
Q = 0,5.1011 < K
kelme olmaz.
c) BaCO3 iin K = 1,6.109 d) MgF2 iin K = 6,4.109
100 mL 2.103 M 100 mL 4.105 M 500 mL 4.103 M 500 mL 1,6.102 M

Ba(NO3)2 K2CO3 Mg(NO3)2 NaF
e) Al(OH)3 iin K = 2,7.1031 f) Cu2S iin K = 9.1046
1 L 6.106 M 1 L 2.1015 M 5 L 1.1010 M 5 L 1.1010 M

KOH Al(NO3)3 CuNO3 (NH4)2S
288
ZELTLERDE DENGE
100 mL 2.102 M Ba(NO3)2 zeltisi ile 100 mL 4.102 M K2SO4 zeltisi kartrlyor.
a) kelme olur mu?
b) kelme olursa ka mol BaSO4 ker?
2
c) kelmeden sonra zeltide SO 4 ve Ba2+ deriimi kaar mol/L dir?
(BaSO4 iin K = 4.1010)
289
11. SINIF KMYA
SORU 12
ekilde bulunan 1. ve 2. beherdeki zeltiler eit hacimde kartrlyor.

4.103 M 2.103 M
a) kelme olur mu? Ba(NO3)2 K2SO4
b) kelmeden sonra Ba2+ nin deriimi ka mol/L olur? zeltisi zeltisi
2
c) kelmeden sonra SO 4 nin deriimi ka mol/L olur? 1. beher 2. beher
(BaSO4 iin K = 1.1010)
ZM
SORU 13
ekilde bulunan 1. ve 2. beherdeki zeltiler eit hacimde kartrlyor.

0,1 M 0,1 M

a) Dengedeki NO3 ve Na+ deriimlerini bulunuz. Pb(NO3)2 NaBr
zeltisi zeltisi
b) kelme tamamlandktan sonra Pb2+ ve Br deriimi ka mol/L olur?
(PbBr2 iin K = 1.1021) 1. beher 2. beher
ZM
SORU 14
ekildeki kaplarda bulunan zeltiler kartrlyor.

kelme tamamlandktan sonra zeltideki Ca2+ deriimi ka molar olur?
(CaF2 iin K = 1,28.1010) 200 mL 300 mL
2.102 M 4.102 M
Ca(NO3)2 NaF
ZM
290
ZELTLERDE DENGE
SORU 15
ekildeki beherlerde bulunan zeltiler eit hacimde kartrlyor.

BaSO4 n kelmeye balamas iin K2SO4 zeltisinin balang deriimi
2.103 M xM
en az ka molar olmaldr?
Ba(NO3)2 K2SO4
(BaSO4 iin K = 1.108) zeltisi zeltisi
ZM
SORU 16
ekildeki beherlerde bulunan zeltiler eit hacimde kartrldnda doymu

Mg(OH)2 zeltisi elde edilmektedir.
Buna gre Mg(OH)2 nin znrlk arpm (K) katr? 4.103 M 2.104 M
Mg(NO3)2 NaOH
zeltisi zeltisi
ZM
SORU 17
ekildeki kaplarda bulunan zeltiler kartrldnda kelme olmamas

iin AgNO3 n molar deriimi (x) en ok ka molar olmaldr?
(AgOH iin K = 1.1010) 100 mL 400 mL
5.103 M xM
NaOH AgNO3
ZM
SORU 18
ekildeki behere Na2S kats ekleniyor.

5
Kapta Cu2S kmesi iin S2 deriimi en az ka molar olmaldr? 1.10 M
(Cu2S iin K = 1,6.1048) CuNO3
ZM
291
11. SINIF KMYA
SORU 19
Kaplarda bulunan zeltilere cam deney NaCl zeltisi NaCl zeltisi K2SO4 zeltisi
tplerinde bulunan zeltiler eklendiinde
2. beherde kelme olmamakta, 1. ve 3.
beherlerde ise kelme olmaktadr.
Buna gre, 1. ve 3. kapta ken katla- Pb(NO3)2 KNO3 CaCl2
rn formlleri nedir? zeltisi zeltisi zeltisi
1. kap 2. kap 3. kap
ZM
SORU 20
2.105 M BaCl2 ile en fazla ka molar ayn hacimdeki Na2SO4 zeltisi kartrlmaldr ki kelek olumasn?
(BaSO4 iin K = 109)
ZM
SORU 21
Suda tam olarak iyonlarna ayran Pb(NO3)2 ve KI nn 0,2 er molarlk sulu zeltilerinden eit hacimlerde alnp
kartrlarak bir zelti oluturulmutur.
(PbI2 az znen bir tuzdur ve 25C de K si 1,4.108 dir.)
Bu zeltiyle ilgli aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
A) Karmdaki Pb2+ ve I nin balang deriimleri arpm (K(PbI ) 1.103 tr.

2
B) zeltide K+ deriimi 0,2 molardr.
C) PbI2 ker.

D) zeltide NO 3 deriimi 0,2 molardr.
2+
E) Net iyon denklemi, Pb (suda) + 2I (suda) ? PbI2(k) dr.
ZM
292
ZELTLERDE DENGE
znrle Etki Eden Faktrler

Scaklk Etkisi
Sudaki znrl endotermik (6H > 0) olan katlarda, scaklk artrldnda denge rnler ynne kayar. Dengede-
ki iyon deriimi artt iin K artar.
Sudaki znrl ekzotermik (6H < 0) olan katlarda, scaklk artrldnda denge girenler ynne kayar. Dengede-
ki iyon deriimi azald iin K azalr.
Btn gazlarn sudaki znrl ekzotermiktir. Bu nedenle scaklk artrldnda gazlarn svlardaki
znrl azalr.
Bir ok katnn bulunduu zeltiden elde edilmesi ileminde znme entalpisinden yararlanlr. zelti stlarak ve-
ya soutularak znm bulunan kat kristalletirilerek ayrtrlr.
zeltideki katy elde etmek iin yaplan ilemlerden biri de buharlatrmadr. eker fabrikalarnda erbeti koyulatr-
mak iin buharlatrma ilemi yaplr. Benzer ekilde tuz elde edilirken de tuzlu sudan su buharlatrlr.
znrlk (g/100 g su)
150
KI
140
130
120
110
O3
100 aN
N
90
80
70
3
O
60
KCI
KN
50
NaCl
40
30 IO 3
KC
20 Ce2(SO4)3
10
0 scaklk (C)
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Baz katlarn znrlklerinin scaklkla deiimi
NaNO3 katsnn 10 C de sudaki znrl 80 g/100 g su ve 80 C sudaki znrl 145 g/100 g su dur.
80 C de 400 g su ile hazrlanan doymu NaNO3 zeltisinin scakl 10 C ye drlyor.
Buna gre, ka gram NaNO3 kristallenir?
A) 260 B) 130 C) 65 D) 26 E) 16,25
293
11. SINIF KMYA
SORU 22
30 C de Ce2(SO4)3 ile doyurulmu 250 g suyun scakl 90 C ye karlyor.

Buna gre ka gram Ce2(SO4)3 kristalleir? (ekildeki grafikten yararlannz.)
A) 10 B) 20 C) 25 D) 40 E) 50
ZM
SORU 23
20 C de KNO3 ile doyurulmu 500 g su stlarak 300 g su buharlatrldktan sonra scaklk tekrar 20 Cye drlyor.
Bu ilem sonunda ken KNO3 zmek iin 40 C de en az ka gram su gerekir? (ekildeki grafikten yararla-
nnz.)
A) 100 B) 150 C) 200 D) 225 E) 250
ZM
SORU 24
70 C de KCl ile doyurulmu 1000 g su kaynatlarak 200 g su buharlatrlyor.

Daha sonra scaklk tekrar 70 C yapldnda ka g KCl kristallemi olur? (ekildeki grafikten yararlannz.)
A) 100 B) 200 C) 300 D) 400 E) 500
ZM
294
ZELTLERDE DENGE
SORU 25
90 C de KClO3 ile doyurulmu 600 g sulu zelti kaynatlarak 100 gram su buharlatrlyor. Daha sonra tekrar scak-
lk 90 C ye getiriliyor.
Buna gre ka gram KClO3 kristallemi olur? (ekildeki grafikten yararlannz.)
A) 50 B) 75 C) 100 D) 125 E) 150
ZM
etkinlik 5
Li2SO4(k) ? + 2
2 Li(aq) + SO 4(aq) H < 0
CaSO4(k) ? 2+ 2
Ca (aq) + SO 4(aq) H > 0 Li+(aq) SO2
4(aq)
Ca2+
(aq)
SO2
4(aq)
Li2SO4(k) Ca SO4(k)
Li2SO4 ve CaSO4 iyonik katlarnn sudaki zeltilerinin entalpiye bal
deiimi yukarda verilmitir. ekildeki beherlerde katsyla dengede bulu-
1. beher 2. beher
nan bu maddelerin sulu zeltileri vardr.
Buna gre aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a) 1. beher stldnda zeltideki Li+ deriimi artar.
b) 1. behere Li2SO4 kats eklenirse zeltideki iyon deriimi artar.
c) 2. beher soutulursa beher dibindeki kat ktlesi artar.
d) 1. beher stldnda Li2SO4 n K deeri azalr.
e) 2. beher soutulursa CaSO4 n K deeri artar.
f) 1. beher stlrsa Li2SO4 n znrl azalr.
g) 1. ve 2. beher zerinde ak hava basnc artarsa her iki katnn znrl artar.
295
11. SINIF KMYA
etkinlik 6
XY iyonik katsnn baz scaklklardaki znrlk arpm (K) deerleri tabloda verilmitir. Katsyla dengedeki XY
zeltisi stlyor.
Scaklk (C) znrlk arpm (K)
25 1.106
50 1.1011
Buna gre aadaki deimelerin nasl olacan (artar-azalr-deimez eklinde) ve nedenini belirtiniz.
Nicelik Deiim Nedeni

Yksek scaklkta K deeri daha kktr. Bu nedenle scaklk
a) X+ ve Y nin deriimi Azalr
arttka X+ ve Y deriimi azalr.
b) znrlk arpm (K)
c) XY kat ktlesi
d) XY nin znrl
e) zeltideki toplam iyon says
SORU 26
I II III
Ba2+ Ce3+ Pb2+

2 2
SO4 SO4 I
BaSO4(k) Ce2(SO4)3(k) Pbl2(k)
BaSO4(k) Ba2+
(aq)
+ SO2
4(aq)
H > 0 Ce2(SO4)3(k) 2 Ce3+
(aq)
+ 3 SO2
4(aq)
+ s Pbl2(k) + 2,3 kkal Pb2+
(aq)
+ 2 I (aq)
Yukardaki beherlerde katsyla dengede zeltiler bulunmaktadr.

Bu kaplar stldnda hangilerinin dibindeki kat miktar artar?
ZM
296
ZELTLERDE DENGE
SORU 27
2+
Ca (suda)
CaSO4 katsnn suda znme denklemi yledir.
? 2+ 2 2
CaSO4(k) Ca (suda) + SO 4(suda) H > 0 SO 4(suda)
ekilde grlen katsyla dengediki zeltiye aadaki ilemlerden hangisi uygu-

CaSO4(k)
2
lanrsa zeltideki SO4 deriimi artar?
A) CaSO4(k) eklemek B) Ayn scaklkta su eklemek
C) zeltiye Ca(NO3)2 kats eklemek D) zeltiyi kartrmak
E) Scakl artrmak
ZM
SORU 28
ekildeki zelti stldnda beherin dibindeki kat miktarnn artt grlyor.

Buna gre, aadakilerden hangileri dorudur? 3+
X (suda)
a) Katnn suda znme tepkimesi, 2
Y (suda)
X2Y3(k) ? 3+ 2
2 X (suda) + 3 Y (suda) H < 0 eklindedir.
b) Katnn suda znmesi s alandr. X2Y3(k)
c) Scaklk azaldka X2Y3 n sudaki znrl artar.
d) Scaklk arttka X2Y3 n znrlk arpm (K) artar.
ZM
Basn Etkisi
D basn, kat ve svlarn znrlne etki etmez, ancak gazlarn znrln olduka etkiler. Bir gazn svdaki
znrl, zelti zerindeki gaz basnc ile doru orantldr.
Bunu ifade eden bant Henry Yasasdr.
S : znen gazn molar deriimi (mol/L)

S = kH . P P : zelti zerindeki gaz basnc (atm olarak)
kH : Henry sabiti (belirli bir gaz iin scakla bal sabit)
297
11. SINIF KMYA
Normal koullarda H2 gaznn sudaki znrl 0,85.103 mol/L.atm dir. Pistonlu bir kapta sudaki zeltisiyle den-
gede H2 gaz bulunmaktadr.
Pistona 5 atm lik basn uygulanarak sktrldnda H2 gaznn deriimi ka mol/L olur? (Scaklk sabit)
A) 0,17.103 B) 0,425.103 C) 0,85.103 D) 1,7.103 E) 4,25.103
SORU 29
25C scaklk ve 1 atm basntaki azot gaznn (N2) sudaki znrl 6,8.104 mol/L dir.
Buna gre, ayn scaklkta azot gaznn ksmi basncnn 2 atm olduu bir kapta suda znm azot gaznn
deriimi ka mol/L dir? (Henry Yasasna gre zlecek)
ZM
SORU 30
Normal atmosfer basncnda CO2 nin ksmi basnc 3.104 atm, 25C scaklk ve 1 atm basnta CO2 gaznn sudaki
znrl 0,034 mol/L dir. Buna gre, CO2 nin atmosfer koullar altnda znrl ka mol/L dir?
(CO2 nin Henry Yasasna uyduu kabul edilecek)
ZM
SORU 31
I. Deniz dzeyinden daha aada gazl iecek ien bir kiinin yukarlara ktka srekli geirmesi
II. Dalglarn su altndan yzeye aniden kmalar sonucunda vurgun olay ile karlamalar
III. Akvaryum balnn, ksa bir sre nce kaynatlm ve hzlca soutulmu suyun iine konulduunda lmesi
Yukardaki olaylardan hangileri Henry Yasas ile ilgilidir?
ZM
298
ZELTLERDE DENGE
Ortak yon Etkisi

yon ieren bir zeltide, iyonlaabilen yeni bir madde zndnde, zeltide nceden bulunan madde ile sonradan
eklenen madde ayn tr iyon ieriyorsa buna ortak iyon etkisi denir.
Ortak iyon znrl azaltr. Ortak iyonun deriimi arttka znrlk daha da azalr.
rnein PbI2 nin doymu zeltisine bir miktar I iyonu (KI eklinde) ekleyelim. I hem PbI2 de hem de KI da bulun-
duu iin ortak iyondur.
Le Chatelier ilkesine gre dengeye bir etki yapldnda, denge bu etkiyi azaltc ynde bir tepki gsterecektir.
yleyse, I iyonu eklendiinde denge bu iyonu azaltc yne kayar.

Eklenen I
2+
PbI Pb (aq) + 2 I (aq)
2(k)
Denge daha fazla PbI vermek

2(k)
zere sola kayar.
Belirli bir scaklkta PbCl2 nin sudaki znrlk arpm 8.109 dur.
Buna gre, PbCl2 nin 0,2 molarlk NaCl zeltisindeki znrl ka mol/L dir?
299
11. SINIF KMYA
SORU 32
ekildeki kaplarda ayn scaklkta ilerinde

belirtilen svlar bulunmaktadr.
Zn2+ Na+(suda) Ag+(suda)
AgCl nin bu svlarn iindeki znr- (suda)

lklerini karlatrnz. Cl(suda) Cl(suda) NO3(suda)
Saf su 1 M ZnCl2 1 M NaCl 1 M AgNO3

ZM
I II III IV
SORU 33
Bir beherde katsyla dengede PbSO4 zeltisi bulunmaktadr. Bu behere ayn scaklkta bir miktar K2SO4 kats ek-
leniyor.
2
A) SO4 deriimi ilk zeltiye gre daha fazla olur. B) Pb2+ deriimi ilk zeltiye gre daha az olur.
C) PbSO4 n znrlk arpm (K) azalr. D) PbSO4 n znrl azalr.
E) Beherin dibindeki kat ktlesi artar.
ZM
SORU 34
Ag2CrO4 iyonik katsnn baz scaklklardaki znrlk arpm (K)

Scaklk (C) znrlk arpm (K)
deerleri tablodaki gibidir.
5 3.109
Belli bir scaklktaki doymu Ag2CrO4 zeltisinden bir miktar
Ag2CrO4 ktrmek iin aadaki ilemlerden hangileri uygulanabi- 25 2.108
lir?
a) zeltiyi stma
b) zeltiye AgNO3 ekleme
c) zeltiye K2CrO4 ekleme
d) zeltiye su ekleme
ZM
300
ZELTLERDE DENGE
SORU 35 AgCl(k)
AgCl nin belli bir scaklktaki znrlk arpm (K) 1,6.109 dur.
Buna gre, AgCl nin 0,04 molarlk KCl zeltisindeki znrl ka mol/L dir? 0,04 M
KCl zeltisi
ZM
SORU 36
Mg(OH)2 nin belli bir scaklktaki znrlk arpm K = 4.1012 dir.

Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz. (Scaklk ayn)
a) Mg(OH)2 nin saf sudaki znrl ka mol/L dir?
b) Mg(OH)2 nin 0,01 M lk Mg(NO3)2 zeltisindeki znrl ka mol/L dir?
c) Mg(OH)2 nin 0,01 M lk KOH zeltisindeki znrl ka mol/L dir?
ZM
SORU 37
CaSO4 n belli bir scaklktaki znrlk arpm (K) 1,5.106 dr.

Buna gre, 20 litre 0,015 molarlk K2SO4 zeltisinde ka gram CaSO4 zlebilir? (CaSO4 = 136 g/mol)
ZM
SORU 38
BaCO3 n 0,05 molarlk Ba(NO3)2 zetisindeki znrl 0,5.109 mol/L dir.

a) BaCO3 n K deeri katr?
b) BaCO3 n saf sudaki znrl ka mol/L dir?
c) BaCO3 n 0,01 molarlk K2CO3 zeltisindeki znrl ka mol/L dir?
ZM
SORU 39
Belli bir scaklkta Pb(OH)2 tuzunun 0,01 molarlk KOH zeltisindeki znrl 3,2.1010 mol/L dir.
Buna gre, Pb(OH)2 nin ayn scaklkta saf sudaki znrl ka mol/L dir?
ZM
301
11. SINIF KMYA
pH Etkisi
Hidroksit tipi bileiklerin (Mg(OH)2 , Al(OH)3 , Fe(OH)3 vs.) znrlkleri pH deerine baldr. Bu tr zeltilerde or-
tama asit zeltisi eklenirse maddenin znrl artar.
SORU 40
Mg(OH)2 nin suda znme denklemi Mg(OH)2(k) ? 2+
Mg (aq) + 2 OH(aq) eklindedir. Doymu Mg(OH)2 zeltisine;
I. HCl zeltisi eklemek II. Mg(NO3)2 zeltisi eklemek III. NaOH zeltisi eklemek
ilemlerinden hangileri uygulanrsa zeltinin pH deeri azalr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I, II ve III
ZM
SORU 41
CaCO3, kuvvetli baz olan Ca(OH)2 ile zayf asit olan H2CO3 den oluan iyonik bir bileik olup suda iyonlama denklemi,
CaCO3(k) ? 2+ 2
Ca (aq) + CO 3(aq) eklindedir. Buna gre;
I. CaCO3 n sulu zeltisinde pH > 7 dir. II. CaCO3 n asidik zeltideki znrl, sudakine gre daha fazladr.
III. CaCO3 n Ca(NO3)2 zeltisi iinde znrl sudakine gre daha azdr.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve III E) I, II ve III
ZM
SORU 42
Cu2+
OH
ekildeki kapta katsyla dengede Cu(OH)2 zeltisi bulunmaktadr. Bu zeltiye ayn scaklkta
HCl(s) ekleniyor. Buna gre;
I. Cu(OH)2 kat ktlesi artar. II. Cu(OH)2 nin znrl artar. III. zeltinin pH artar. Cu(OH)2(k)
ZM
SORU 43
Doymu Fe(OH)2 zeltisi iin;

I. HCl zeltisi eklenirse zeltinin pH azalr. II. Fe(NO3)2(k) eklenirse zeltinin pH artar.
III. NaOH(k) eklenirse zeltinin pH deimez.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I ve III
ZM
302
ZELTLERDE DENGE
Lewis Asit - Baz Tanm

Asit
Elektron ifti alabilen maddeye asit denir.
Baz
Elektron ifti verebilen maddeye baz denir.
Aadaki tepkimede BF3 elektron ald iin Lewis asidi, NH3 ise elektron verdii iin Lewis bazdr.
F H F H
F B + N H F B N H
F H F H
etkinlik 7
Aada elektron - nokta yaplar verilen maddeler arasndaki tepkimelerde hangi maddenin Lewis asidi, hangi mad-
denin Lewis baz olduunu belirtiniz.
Tepkime Lewis Asidi Lewis Baz

Cl Cl
a) Cl Al + Cl Cl Al Cl AlCl3 Cl
Cl Cl

O O
b) S + O H S O H
O O
H O H O
c) H O + C H O C
O O
+ H
H H
HH C H
d) H C N H + H C H C N H
H H H H H

H H
O H O
e) H OB + OH H O B O H + H+
O O
H O H O
f) H N + O S H N S O
H O H O
O 2
O
g) Ca O 2+
+ S Ca 2+
O S
O O
303
11. SINIF KMYA
Kompleks Oluum Dengeleri

Kompleks yon
Bir veya daha fazla molekle ya da iyona balanm merkezi bir metal katyonunu ieren iyona kompleks iyon denir.
Ligand
Bir komplekste merkez atomuna balanan gruplara Ligand denir.
Kompleks yonun Oluumu

Kompleks iyonlar oluturan Lewis asit-baz tepkimelerinde, metal katyonu (elektron ifti alan), Lewis baz (elektron if-
ti veren) ile birleir.
+ +
Ag+(suda) + 2 N(suda) Ag(NH3)2(suda) Ag(NH3)2
H H H
Lewis asidi Lewis baz kompleks iyon merkez iyon ligandlar
Kompleks iyonlar oluurken ba yapan elektronlar Lewis baz tarafndan salanr. Bu nedenle kompleks
iyonda merkez atom ile ligandlar arasndaki ba koordinasyon badr.
Oluum Sabiti
Kompleks iyonun oluumuna ilikin denge sabitine oluum sabiti denir. Oluum sabiti Kol ile gsterilir. Oluum sabi-
ti, bir metal iyonunun belirli bir kompleksi oluturma eiliminin bir lsdr. Kol deerinin byk olmas kompleks iyo-
nunun kararl olduunu gsterir.
Cu
2+
(suda)
+ 4 NH3(suda) ? 2+
Cu(NH3) 4(suda)
denklemi tetramin bakr (II) kompleks iyonunun oluma tepkimesidir.

Buna gre;
I. Cu2+ merkez iyon, NH3 ise liganddr.
II. Cu2+ Lewis asidi, NH3 ise Lewis bazdr.
III. Cu2+ ile NH3 arasndaki ba NH3 tarafndan salanr.
304
ZELTLERDE DENGE
SORU 44
1. AgCl(k) ? +
Ag(suda) + Cl(suda) K = 1,8.1010
+
2. Ag (suda) + 2 NH3(suda) ? [Ag(NH3)2]+ Kol = 1,6.107
Ayn koullardaki AgCl nin K deeri ve [Ag(NH3)2]+ nn oluum sabiti yukardaki gibidir.
Buna gre;
I. 1. tepkimenin olma eilimi, 2. tepkimeden fazladr.
II. 1. tepkime dengede iken ortama NH3 eklenmesi dengeyi rnler ynne kaydrr.
III. NH3 eklenmesi AgCl nin znrln artrr.
ZM
SORU 45
2+
1. Cu (suda) + 4 NH3(suda) ? [Cu(NH3)4]
2+
Kol = 1.1013
2+
2. Cu (suda) + 4 CN(suda) ? [Cu(CN)4]
2
Kol = 1.1025
2+ 2
[Cu(NH3)4] ve [Cu(CN)4] nin 25C deki oluum sabitleri yukarda verilmitir. 25C de iki ayr kaptaki 0,1 molarlk
Cu(OH)2 zeltisi zerine yeterince NH3 ve HCN damlatlyor.
Buna gre;
I. Dengede 1. kaptaki Cu2+ deriimi, 2. kaptaki Cu2+ deriiminden fazladr.
2+ 2
II. Dengede [Cu(NH3)4] deriimi, [Cu(CN)4] deriiminden fazladr.
2+ 2
III. [Cu(NH3)4] , [Cu(CN)4] den daha kararldr.
ZM
305
11. SINIF KMYA
SORU 46
+
1. Ag (suda) + 2 CN (suda)

? [Ag(CN)2] Kol = 1.1021
Ag (suda) + 2 NH3(suda) ? [Ag(NH3)2]

+ +
2. Kol = 1.107
dengeleri bilinmektedir.
AgCl(kat) ? +
Ag (suda) + Cl (suda)
dengesine gre iki ayr kapta AgCl doymu zeltisi bulunmaktadr. Bu zeltilerden 1.sine HCN, 2.sine ise NH3 dam-
latlyor.
Buna gre;
I. 1. kapta daha ok AgCl znr.
II. AgCl nin HCN deki znrl daha fazladr.
+
III. [Ag(CN)2] , [Ag(NH3)2] den daha kararldr.
ZM
TTRASYON
Sulu zeltilerin asit-baz ksmnda asit-baz titrasyonunu ve bununla ilgili sorular zmtk. Bu ksmda ise titrasyonla
yakndan ilgili baz kavramlar ve bunlarla ilgili hesaplamalar greceiz.
Tesir Deeri
Asitlerin, suda zndnde verdii H+ says, bazlarn verdii OH saysna tesir deeri denir.
Tuzlarda tesir deerlii, tuzun formlndeki katyonun toplam ykdr.
Redoks tepkimelerinde tesir deerlii atom ya da iyonun ald veya verdii elektron saysdr.
etkinlik 8
Aadaki tabloda verilen tepkimeler iin tesir deerini karlarna yaznz.
Tepkime Tesir Tepkime Tesir

Deeri Deeri
HCl H+(aq) + Cl(aq) 1 NaCl Na+(aq) + Cl(aq)
H2SO4 2 H+(aq) + SO2

4(aq)
Ca(NO3)2 Ca2+
(aq)
+ 2 NO3(aq)
NaOH Na+(aq) + OH(aq) AlCl3 Al3+

(aq)
+ 3 Cl(aq) 3
Ca(OH)2 Ca2+ + 2 OH(aq) 2 3 Cu + 8 HNO3 3 Cu(NO3)2 + 2 NO + 4 H2O

(aq) (HNO iin)
3
Fe(OH)3 Fe3+ + 3 OH(aq) KIO3 + 5 KI + 6 HCl 6 KCl + 3 I2 + 3 H2O

(aq) (KIO iin)
3
306
ZELTLERDE DENGE
Edeer Ktle
Mol ktlesi
Teorik olarak bir elektrolizde 1 mol elektron tandnda elde edilen Edeer ktle =
Tesir deeri
madde miktarna edeer ktle denir. Bir maddenin mol ktlesi, tesir
deerine blnrse edeer ktle bulunur.
Edeer Gram Says

Bir maddenin ktlesinin, o maddenin edeer ktlesine oranna edeer gram says denir.
Ktle
Edeer gram says =
Maddenin edeer ktlesi
11,6 gram Mg(OH)2 nin edeer gram says katr? (Atom ktleleri; H: 1, O: 16, Mg: 24)
SORU 47
6,84 gram Al2(SO4)3 n edeer gram says katr? (Atom ktleleri; O: 16, Al: 27, S: 32)
A) 0,01 B) 0,02 C) 0,03 D) 0,06 E) 0,12
ZM
SORU 48
0,1 molarlk 100 mL HCl zeltisi ile 0,2 molarlk 25 mL X(OH)n baz kartrldnda pH 7 olan zelti elde ediliyor.
Buna gre, X(OH)n baznn tesir deeri katr?
A) 0 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4
ZM
SORU 49
50 mL 0,2 M H2SO4 zeltisinin pH deerini 7 yapmak iin zeltiye ka gram Ca(OH)2 kats katlmaldr?
(Ca(OH)2 nin mol ktlesi = 74 g/mol)
ZM
307
11. SINIF KMYA
ZNRLK - ZNRLK ARPIMI TEST 1
1. AI2(SO4)3 katsnn znrlk denge bants 5. Mol says

(K) aadakilerden hangisinde doru veril-
3.104 Yn
mitir?
2.104
2
A) K = [AI3+] [SO 4 ]2 1.104 Xm+
2 0 Zaman
B) K = [2AI3+] [3 SO 4 ]
C) K = [2AI3+]2 [3SO 4 ]3
2 yonik bir kat ile 0,1 litre doymu zelti hazrlanr-
ken zeltideki iyonlarn mol saylarnn zamanla
2
D) K = [AI3+]2 [SO 4 ]3 deiimi grafikteki gibidir.
2
6 Al 3+ @ 8 SO 24 B
3 Buna gre, bu katnn znrlk arpm (K)
E) K = aadakilerden hangisidir?
6 Al 2 ^ SO 4 h3 @
A) 3.108 B) 9.108 C) 27.1012
D) 3.1012 E) 27.1016
2. Oda scaklnda 100 mL zeltide en fazla 109

mol AgI znebilmektedir.
6. Molarite
Buna gre, ayn scaklkta AgI nn znrlk
4.10 4
[Xm+]
arpm katr?
ESEN YAYINLARI
3.104
A) 1020 B) 1018 C) 1016 2.104 [Yn]
D) 1010 E) 108 1.104

0 Zaman
Belli bir scaklkta bir katnn suda znrken olu-

an iyonlarn molaritelerinin zamanla deiimi gra-
3. Doymu Mg3(PO4)2 zeltisinde, fikteki gibidir.
3 Buna gre, bu katnn ayn scaklktaki znr-
[PO 4 ]= 2.106 mol/L dir.
Buna gre, ayn scaklkta Mg3(PO4)2 nin z- lk arpm (K) aadakilerden hangisidir?
nrlk arpm (K) katr?
A) 3,2.1013 B) 4.1012 C) 3,2.1011
A) 1,08.1028 B) 0,36.1028 C) 6.1024 D) 1,6.1011 E) 8.108
D) 36.1012 E) 6.1012
7. Belli bir scaklkta 0,1 M 100 mL XY2 zeltisine

n mol daha XY2 kats eklendiinde zelti doygun
4. Belli bir scaklkta XY2 tuzunun doymu zeltisin-
hale geliyor.
de Y iyonlarnn deriimi n molardr.
Buna gre, ayn scaklkta XY2 nin znrlk
Buna gre, ayn scaklkta XY2 tuzunun znr-
arpm (K) aadakilerden hangisidir?
lk arpm (K) aadakilerden hangisidir?
A) n3/2 B) n2/2 C) n/2 A) (0,1 + n)3 B) (0,1 + 10)3 C) (0,1 + 20n)3
D) 2n E) 3n D) (0,1 + 20n)3 E) 4.(0,1 + 10n)3
308
ZNME KELME DENGELER
8. Bir katnn belli scaklkta znrl s, znr- 12.

lk arpm (K) 256 s5 tir.
doymu doymu
Buna gre, bu katnn forml hangisidir? BaC2O4 Ag2C2O4
zeltisi zeltisi
A) XY4 B) X2Y3 C) XY3
D) X5Y E) XY5
(BaC2O4 iin K = 1.108) (Ag2C2O4 iin K = 4.1012)
ekilde BaC2O4 ve Ag2C2O4 iyonik katlar ile hazr-

9. Baz maddelerin ayn scaklktaki znrlk ar-
lanan doymu zeltiler ve bu katlarn ayn scak-
pmlar (K) ve znrlkleri (S) tabloda verilmitir.
lktaki K deerleri verilmitir.
Buna gre;
znrlk Molar
I. BaC2O4 n znrl Ag2C2O4 n znr-
Madde arpm (K) znrlk (S)
lnden fazladr.
2
PbS 1.1030 S1 II. Her iki kaptaki zeltilerde C2O 4 deriimleri
eittir.
AI(OH)3 1.1036 S2
III. Kaplardaki zeltilerde Ba2+ ve Ag+ deriimleri
ThF4 1.1030 S3
eittir.
Buna gre, S1, S2 ve S3 aadakilerin hangisin- yarglarndan hangileri dorudur?
de doru karlatrlmtr?
A) S1 > S2 > S3 B) S3 > S2 > S1 D) I ve II E) II ve III
ESEN YAYINLARI
C) S3 > S1 > S2 D) S1 = S3 > S2

E) S1 = S3 < S2
13. Oda scaklnda Mg(OH)2 nin znrlk arpm
(K), 4.1012 dir.
10. Belli bir scaklkta SrCrO4 katsnn sudaki znr- Buna gre, ayn scaklkta 0,116 gram Mg(OH)2
l 6.102 mol/L dir. ile en fazla ka litre doymu zeltisi hazrlana-
Buna gre, ayn scaklkta 100 mL doymu bilir? (Mg(OH)2 = 58 g/mol)
SrCrO4 zeltisinde ka gram SrCrO4 bulunur?
A) 1 B) 2 C) 5 D) 10 E) 20
(Atom ktleleri; O: 16, Cr: 52, Sr: 88)
A) 244,8 B) 24,48 C) 122,4

D) 12,24 E) 1,224 14. Belirlli bir scaklkta XY2 tuzunun znrlk ar-
pm biliniyor.
Buna gre, ayn scaklkta;
11. Belli bir scaklkta XY2 tuzunun znrlk arpm I. Doygun zeltide X2+ iyonu deriimi
(K), 4.106 dir. Ayn scaklkta 1 litre suya bu tuz- II. Doygun zeltide znm XY2 nin mol says
dan 5 gram atlarak yeterli sre bekleniyor. III. XY2 katsnn saf sudaki znrl
Buna gre, ka gram XY2 znmeden kalr? niceliklerinden hangileri hesaplanabilir?
(XY2 = 200 g/mol)
A) Yalnz I B) Yalnz II C) II ve III
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 4,8 D) I ve III E) I, II ve III
1.D 2.C 3.A 4.A 5.C 6.C 7.E 8.A 9.B 10.E 11.C 12.B 13.E 14.D
309
11. SINIF KMYA
ZNRLE ETK EDEN FAKTRLER TEST 2
1. znrlk dengesi ile ilgili aadakilerden 4. AgI nn hacimleri ve molar deriimleri eit olan
hangisi yanltr? svda znebilen miktarlar yledir:
A) Bir zeltide znme hz, kelme hzna eit- AgNO3 zeltisi: n1
se denge kurulmutur. Ag2CrO4 zeltisi: n2

B) Dengedeki iyon deriimi byk olan katnn su- KI zeltisi: n3
daki znrlde byktr. Buna gre n1, n2 ve n3 arasndaki iliki aada-
C) znmesi endotermik olan katlarn sulu - kilerin hangisinde doru verilmitir?
zeltilerinin scakl artrlrsa znrlk ar-
pm da artar. A) n1 = n2 = n3 B) n1 = n3 > n2
D) znmesi ekzotermik olan katlarn sulu - C) n1 = n3 < n2 D) n1 > n2 > n3
zeltilerinin scakl drlrse dengedeki iyon E) n2 > n1 > n3
deriimi azalr.
E) zeltideki ortak iyon deriimi arttka znr-
lk azalr.
2. Ca3(PO4)2 tuzu suda znrken s almaktadr.

ESEN YAYINLARI
Buna gre;
I. Scaklk artrlrsa Ca3(PO4)2 nin sudaki z- 5. AgI(k) AgI(k)
nrl artar.
II. Scaklk drlrse Ca3(PO4)2 nin K deeri
klr.
AgNO3 NaI
III. Dengedeki zeltisi stlrsa iyon says artar.
zeltisi zeltisi
AgI(k)
Beherde bulunan AgNO3 ve NaI zeltilerinin ha-

cim ve scaklklar eittir.
3. XY tuzunun sudaki znrl ekzotermiktir.
Bu beherlere kat AgI atlp doymu zeltiler hazr-
Buna gre;
I. XY(k) ? X+(suda) + Y(suda) dengesinde minimum lanyor.
Buna gre;
enerjiye eilim rnler ynnedir.
I. Her iki zeltideki Ag+ ve I iyon deriimlerinin
II. Doygun XY zeltisi soutulursa K deeri k-
arpm eittir.
lr.
II. Her iki zeltideki Ag+ deriimi eittir.
III. Doygun XY zeltisi stlrsa balangtaki k-
III. Her iki zeltideki I deriimi eittir.
me hz, znme hzndan fazla olur.
310
ZNME KELME DENGELER
6. AgCl nin belli bir scaklktaki znrlk arpm 9. XY ve XY2 katlarnn oda scaklnda suda zn-
(K) 1.1010 dur. me tepkimeleri ve K deerleri yledir:
Buna gre AgCl nin 0,01 M lk KCl zeltisinde- XY(k) ? X+(suda) + Y(suda) K = 9.108
ki znrl ka mol/l dir?
XY2(k) ? X2+
(suda) + 2Y (suda) K = 1,08.1010
A) 1.104 B) 1.106 C) 1.108
D) 1.1010 E) 1.1012 Her iki kat ile oda scaklnda hazrlanan aada-
ki beherlerde bulunan zeltiler vardr.
7. CaSO4 n aadaki zeltilerden hangisinde- 100 mL 100 mL

ki znrl en fazladr? (zeltilerin scakl +
X (suda)Y (suda)
2+
X(suda)Y (suda)
ayndr.)
A) B) C)
XY(k) XY2(k)
100 mL 100 mL 100 mL
0,1 M 0,1 M 0,1 M Buna gre;
MgSO4 K2SO4 Ca(NO3)2
I. Her iki katnn da molar znrlkleri ayndr.
D) E) II. Her iki beherde de Y deriimleri eittir.

III. Her iki zeltide znm XY ve XY2 ktleleri
100 mL 100 mL
eittir.
0,1 M 0,1 M
MgCO3 Fe2(SO4)3 yarglarndan hangileri dorudur?
ESEN YAYINLARI

8. Doymu BaSO4 zeltisine ayn scaklkta Na2SO4
zeltisi ekleniyor.
Buna gre [Ba2+].[SO2
4 ] arpm aadakiler- 10. PbCl2 nin belli bir scaklktaki znrlk arpm
den hangisinde doru gsterilmitir?
(K) 1,6.105 tir.
2+
A) [Ba ][SO42] B) [Ba 2+
][SO42] Buna gre 0,01 molarlk CaCl2 zeltisinin 10
litresinde en fazla ka mol PbCl2 znr?
A) 4.101 B) 4.102 C) 2.102

Zaman Zaman D) 4.103 E) 4.104
2+
C) [Ba ][SO42] D) [Ba 2+
][SO42]
11. BaSO4 n belli bir scaklktaki znrlk arpm

(K) 1.1010 dur.
Zaman Zaman
Buna gre ayn scalktaki 0,01 molarlk 200 ml
E) [Ba2+][SO42]
K2SO4 zeltisinde en fazla ka mol BaSO4 -
znebilir?
A) 1.105 B) 2.106 C) 2.108

Zaman D) 1.108 E) 2.109
1.D 2.E 3.C 4.B 5.A 6.C 7.D 8.A 9.A 10.A 11.E
311
11. SINIF KMYA
+ +
1. Ag (aq) + 2 NH3(aq) ? [Ag(NH3)2] 4.
denklemi diamin gm kompleks iyonunun olu- 4.10
5
M
ma tepkimesidir.
K2CO3 Mg(NO3)2
Buna gre;
2L 2L
I. Ag+ merkezi iyon, NH3 ise liganddr.
II. Ag+ Lewis asidi, NH3 ise Lewis bazdr. 20C 20C
III. Ag+ ile NH3 arasndaki ba NH3 tarafndan sa-
Ayn scaklk ve hacimde hazrlanan yukardaki
lanr.
zeltiler kartrldnda kme olmamas iin
K2CO3 zeltisinin deriimi en fazla ka molar
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II olmaldr? (MgCO3 iin K = 6.109)
A) 3.104 B) 4.104 C) 6.104
D) 6.103 E) 12.102
2. Deriim (mol/L)
2.102 Ym
5.
1.102 Xn+
4.105 M 4
2.10 M
ESEN YAYINLARI
0 Zaman Ca(NO3)2 K2CO3

t
1L 1L
Suda az znen XmYn tuzu ile 20C de hazrlanan
doygun zeltideki iyonlarn deriim-zaman grafii
yukardaki gibidir. Yukarda ayn scaklktaki zeltiler kartrlyor.
Buna gre XmYn tuzunun; Buna gre oluan zelti iin;

I. 25C deki znrlk arpm I. [K+] = [NO 3] dir.
II. Forml II. Ca2+ iyon deriimi 0 dr.
III. 20C de sudaki znrl III. 4.105 mol CaCO3 kats ker.
niceliklerinden hangileri hesaplanabilir? yarglarndan hangileri dorudur?

(CaCO3 iin K = 16.1010)
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
3. 400 mL 0,1 M Ca(NO3)2 zeltisine ayn scaklkta

100 mL NaF zeltisi ekleniyor.
6. 25C de Ca(OH)2 katsnn saf sudaki znrl
Buna gre, kmenin balayabilmesi iin, NaF
1.104 M dr.
nin deriimi en az ka molar olmaldr?
Buna gre, ayn scaklkta Ca(OH)2 nin 2.102 M
(CaF2 iin K = 8.106)
KOH zeltisindeki znrl ka M dr?
A) 2.104 B) 1.102 C) 2.102
A) 1.1010 B) 2.1010 C) 1.108
C) 4.102 E) 5.102
D) 2.108 E) 1.106
326
ZNME KELME DENGELER
7. yon deriimi 10.

(mol/L)
1.105 M 1.105 M 1.105 M
3.105 Ym
2+ + 2+
Pb Ag Ca
1.105 Xn+
1L 1L 1L
0 Zaman
I II III
Kat bir maddenin suda znmesi ile hazrlanan Yukardaki kaplara ayn scaklk ve hacimde 2.10
doygun zeltideki Xn+ ve Ym iyonlarnn molar de- 2 M Na2CO3 zeltileri ayr ayr ekleniyor.
riimlerinin zamanla deiimi grafikte verilmitir. Buna gre, kaplarn hangilerinde kelme gz-
Buna gre, deneyin yapld scaklkta znen lenmez? (PbCO3 iin K = 18.109 ; Ag2CO3 iin
madde iin; K = 1.106 ; CaCO3 iin K = 37.106)
I. K bants [X n+]m.[Ym]n dir.
A) Yalnz III B) I ve II C) I ve III
II. Sudaki znrl 1.105 mol/L dir.
III. znrlk arpm K = 27.1020 dir.
yarglarndan hangileri dorudur? 11. MgCl2 nin saf sudaki znrl 0,2.103 mol/L
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II dir.
D) II ve III E) I, II ve III Buna gre, ayn scaklktaki 0,5 litre 0,2 M NaCl
zeltisinde en ok ka mol MgCl2 znebilir?
8. Belli scaklkta, 0,2 M Mg(NO3)2 zeltisine eit ha- A) 2.1010 B) 4.1010 C) 8.1010
ESEN YAYINLARI
cimde 0,6 M KOH zeltisi ekleniyor. D) 2.108 E) 1.104
Buna gre, Mg(OH)2 kats ktkten sonra -

zeltideki Mg2+ ve OH iyonlarnn deriimleri ka- 12. Mol says
ar M olur? (Mg(OH)2 iin K = 4.106) a Y
[Mg2+] [OH] 1.106 Xn+

A) 0,1 0,3
B) 0,1 4.104 0 Zaman
t
C) 0,1 0,2
D) 0,1 0,1 znrlk arpm 2,7.1019 olan iyonik XY3 kat-
E) 4.104 0,1 snn belirli bir scaklkta 100 mL doygun zeltisin-

deki iyonlarnn mol sayszaman grafii yukarda
verilmitir.
9. Belli scaklkta MgCl2 ve CaCl2 iyonik katlarnn -
Buna gre;
znrlk arpmlar sras ile 6.109 ve 3.1011 dir.
I. Katnn bu scaklktaki znrl 1.105 mol/L
Buna gre;
dir.
2+ 2+
CaCl2(k) + Mg (aq) ? MgCl2(k) + Ca (aq)
II. n = 3 tr.
tepkimesinin ayn scaklktaki denge sabiti (K)
III. Grafikteki a nn deeri 3.106 dir.
katr?
A) 2.104 B) 5.104 C) 2.103 A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) 5.103 E) 5.102 D) II ve III E) I, II ve III
1.E 2.D 3.E 4.C 5.C 6.C 7.E 8.E 9.D 10.D 11.B 12.E
327
ELEKTROKMYA
4. NTE
11. SINIF KMYA
Sevgili renciler;
Bu nitede madde - elektriksel yk ilikisi irdelenerek redoks tepkimelerinin denkletirilmesi ve bu denklemler zerin-
den mol says, ktle, hacim ilikilerini ieren problemler zeceiz.
Ayrca pillerin alma prensibi, ykseltgenme - indirgenme potansiyeli, galvanik hcre, elektrolitik hcre ve elektroliz
kavramlarn kavrama ve bu kavramlarla ilgili saysal ilikilerin zerinde duracaz.
Redoks Tepkimeleri
Gereklemeleri srasnda elektron al verii olan ve elementlerin deerliklerinin deitii tepkimelere redoks tepki-
meleri denir.
Ykseltgenme
Bir atom ya da iyonun elektron kaybetmesi sonucu deerlik saysnn artmasna ykseltgenme denir.
ndirgenme
Bir atom ya da iyonun elektron almas sonucu deerlik saysnn azalmasna indirgenme denir.
Ykseltgen
Elektron alarak karsndaki atom ya da iyonun ykseltgenmesine neden olan maddeye ykseltgen denir.
ndirgen
Elektron vererek karsndaki atom ya da iyonun indirgenmesine neden olan maddeye indirgen denir.
etkinlik 1
Ykseltgenme ve indirgenmeyle ilgili aadaki ifadeler doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a) Elektron alan madde indirgenir.
b) Elektron veren maddenin deerlii artar.
c) ndirgenen madde elektron verir.
d) ndirgenen madde ykseltgendir.
e) Ykseltgen madde karsndakinden elektron alan maddedir.
f) ndirgenen maddenin deerlii her zaman negatiftir.
330
ELEKTROKMYA
etkinlik 2
Bir tepkime kabnda u tepkime gerekleiyor.
2+ 2+
Zn(k) + Cu A Zn + Cu(k)
(suda) (suda)
a) Elektron veren madde hangisidir?
b) Elektron alan madde hangisidir?
c) Hangi madde ykseltgenmitir?
d) Hangi madde indirgenmitir?
e) Hangi madde ykseltgendir?
f) Hangi madde indirgendir?
g) Hangi madde ykseltgenme rndr?
h) Hangi madde indirgenme rndr?
etkinlik 3
Aadaki indirgenme ya da ykseltgenme yar tepkimelerinde elektronlarn yazlmas gereken yn ve ka elektro-
nun alnp verildiini belirtiniz.
Yar Tepkime Elektron Says (alm - vermi)
a) Na0 A Na+ + e 1 e vermi
b) Cr3+ A Cr6+
c) Mn7+ A Mn2+
d) N0 A N3
e) Cl A Cl5+
f) S6+ A S2
331
11. SINIF KMYA
Ykseltgenme Basamaklar
Baz kimyasal tepkimeler denkletirilirken elementlerin ykseltgenme basamaklarnn bilinmesine gerek duyulabilir.
Ntr durumdaki atom, molekl ve allotroplarn ykseltgenme basama sfrdr.
1A grubu elementleri (Li, Na, K ...) bileik iinde bulunuyorsa ykseltgenme basamaklar +1 dir.
2A grubu elementleri (Be, Mg, Ca ...) bileik iinde bulunuyorsa ykseltgenme basamaklar +2 dir.
Al bileik iinde +3, Ag bileik iinde +1 ve Zn bileik iinde ykseltgenme basamaklar +2 dir.
H bileik iinde genellikle +1 ykseltgenme basamanda bulunur. Ancak metal hidrrlerde (NaH, KH, ...) 1 yk-
seltgenme basamanda bulunur.
F btn bileiklerinde Cl, Br, I ise metallerle yaptklar bileiklerde ykseltgenme basamaklar 1 dir.
O, bileiklerinde genellikle 2 ykseltgenme basamanda bulunur ancak peroksitlerde (Na2O2, H2O2 ...) 1 yk-
Ykseltgenme Basama Bilinmeyen Elementlerin Ykseltgenme Basamann Bulunmas

Bir bileii oluturan elementlerin bileik iindeki ykseltgenme basamaklarnn toplam sfrdr. Bileik iinde ykselt-
genme basama bilinmeyen bir element varsa ykseltgenme basamaklar toplam sfra eitlenip ykseltgenme ba-
samaklar bilinenler yardm ile ykseltgenme basama bilinmeyenin de ykseltgenme basama bulunabilir.
Bir kk oluturan elementlerin ykseltgenme basamaklar toplam kkn ykseltgenme basamana eittir. Kk
iinde ykseltgenme basama bilinenlerin yardm ile ykseltgenme basama bilinmeyenler de bulunabilir.
etkinlik 4
Aadaki bileik ve kk iinde alt izili olan elementin deerliini bulunuz.
Bileik- Ykseltgenme Basamann Ykseltgenme Bileik- Ykseltgenme Basamann Ykseltgenme

Kk Bulunmas Basama Kk Bulunmas Basama
2
a) CaCO3 +2+C+3(2) = 0 +4 k) SO4

b) SO3 l) ClO3
3
c) KMnO4 m) PO4
+
d) H2SO4 n) NH4 N + 4.(+1) = +1 3

e) HClO3 o) NO3

f) H3PO4 p) HSO4
2 2
g) CrO4 Cr+4.(2) = 2 +6 r) HPO4
2 2
h) C2O4 s) CO3
2
i) H2PO4 t) SO3
2
j) Cr2O7 u) HCO3
332
ELEKTROKMYA
etkinlik 5
Aada bo braklan yerlere gelmesi gereken uygun nicelii yaznz.
a) Periyodik cetvelin 1A grubu metalleri (Li, Na, K, ...) bileiklerinde daima ................... ykseltgenme basamanda
bulunurlar.
b) Periyodik cetvelin 2A grubu metalleri (Mg, Ca, Ba, ...) bileiklerinde daima ................... ykseltgenme basaman-
da bulunurlar.
c) Alminyumun (Al) bileiklerindeki ykseltgenme basama ..................., gmn (Ag) bileiklerindeki ykseltgen-
me basama ..................., inkonun (Zn) bileiklerindeki ykseltgenme basama ..................dr.
d) Hidrojen bileiklerinde genellikle ................... ancak metal hidrrlerde (NaH, KH, CaH2) ................... yksetgenme
basamanda bulunur.
e) Oksijen (O) bileiklerinde genellikle ................... ancak peroksitlerde (H2O2, Na2O2, CaO2) ................... ykselt-
genme basamanda bulunur.
f) Halojenler (F, Cl, Br, I) iki atom ieren bileiklerinde ................... flor (F) ise btn bileiklerinde ................... yk-
etkinlik 6
Ykseltgenme basamaklaryla ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
Bir elementin bileik olutururken ald ya da verdii elektron saysna ykseltgenme

a)
basama denir.
b) Bir elementin serbest haldeyken ykseltgenme basama (deerlii) sfrdr.
c) Bir bileikte ykler toplam sfrdr.
d) Bir iyonda ykler toplam pozitif yklerin toplamna eittir.
e) SO32 iyonunda S elementinin ykseltgenme basama 2 dir.
f) NO3 iyonunda N elementinin ykseltgenme basama +5 tir.
g) CaH2 bileiinde H elementinin ykseltgenme basama 1 dir.
h) H2O2 bileiinde O elementinin ykseltgenme basama 1 dir.
i) NH4NO3 bileiinde N elementinin ykseltgenme basama srasyla 3 ve +5 dir.
j) Al2(SO4)3 bileiinde Al elementinin ykseltgenme basama +3 tr.
333
11. SINIF KMYA
Redoks Denklemlerinin Denkletirilmesi

yonsuz Denklemler
Ntr ortamda iyon iermeyen bir tepkime aadaki sra takip edilerek denkletirilir.
1. Tepkimedeki btn elementlerin ykseltgenme basamaklar stlerine yazlr.
2. Deerlii deien atomlar seilir. Alnan ve verilen elektron saylar bulunur.
3. Bir kimyasal tepkimede alnan ve verilen elektronlar eit olmak zorundadr. Bu nedenle alnan ve verilen elektron-
lar eitlemek iin ilgili element veya bileik uygun katsaylarla arplr.
4. Tepkimedeki dier atomlar saylr ve denkletirmek iin uygun katsaylarla arplr.
5. En son olarak H ve O saylar eitlenir. Bunun iin oksijen eksik olan tarafa eksik oksijen says kadar H2O ekle-
nir.
P + HNO3 + H2O A H3PO4 + NO

tepkimesi en kk katsaylarla denkletirildiinde H2O nun katsays ne olur?
334
ELEKTROKMYA
SORU 1
S + HNO3 A SO2 + NO tepkimesi en basit tamsaylarla denkletiriliyor.

Buna gre;
I. Ykseltgenen madde S dir.
II. ndirgenen madde HNO3 tr.
III. H2O nun katsays 2 dir.
ZM
SORU 2
FeCl3 + SnCl2 A FeCl2 + SnCl4 tepkimesine gre 0,2 mol FeCl3 ten ka mol SnCl4 oluur?
A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 D) 0,4 E) 0,6
ZM
SORU 3
Cu(k) + HNO3(aq) A Cu(NO3)2 + NO(g) + H2O(s)
tepkimesine gre 0,15 mol Cu dan normal koullarda ka litre NO gaz oluur?
A) 2,24 B) 3,36 C) 4,48 D) 6,72 E) 8,96
ZM
etkinlik 7
Aadaki ntr ortamda gerekleen redoks tepkimelerini en basit tamsaylarla denkletiriniz.
a) Cl2 + NaOH A NaCl + NaClO + H2O
b) H2O2 + NaClO A NaClO3 + H2O
c) H2O2 + FeS + HCl A FeCl3 + H2SO4 + H2O
d) I2 + HNO3 A HIO3 + NO2 + H2O
e) S + K2Cr2O7 + H2O A SO2 + Cr2O3 + KOH
f) KMnO4 + HCl A KCl + MnCl2 + Cl2 + H2O
335
11. SINIF KMYA
yonlu Tepkimeler
Asidik ve bazik ortamda bir denklem denkletirilirken u basamaklar izlenir.
1. Her elementin ykseltgenme basama zerine yazlr.
2. Ykseltgenme basama deien elementler seilir. Alnan ve verilen elektron saylar bulunur.
3. Alnan ve verilen elektronlar eitlemek iin ilgili elementler uygun katsaylarla arplr.
4. Hidrojen ve oksijen dnda tm elementler eitlenir.
5. Ykler saylr ve ykleri eitlemek iin gerekli olan tarafa asidik ortamda H+, bazik ortamda OH eklenir.
6. Hidrojen ve oksijen eitliini salamak iin uygun tarafa yeteri kadar H2O eklenir.
Aadaki iyonik redoks denklemlerini en basit tamsaylarla denkletiriniz.

a) MnO4 + Bi3+ A Mn2+ + HBiO3 (Asidik ortam)

b) MnO4 + NH3 A MnO2 + NO2 (Bazik ortam)
336
ELEKTROKMYA
SORU 4

MnO4 + Cl A MnO2 + ClO3
tepkimesi asidik ortamda gereklemektedir.
a) Hangi madde indirgenmitir?
b) Hangi madde ykseltgenmitir?
c) Ykseltgenen maddenin 1 mol ka mol elektron vermitir?
d) ndirgenen elementin 1 mol ka mol elektron almtr?
e) Denklemi tepkimede H+ nin katsays katr? (En basit tam sayl denklemede)
ZM
SORU 5
2
Cr2O7 + Br A Cr3+ + Br2 tepkimesi asidik ortamda gereklemektedir.
2
Buna gre 0,1 mol Cr2O7 nin reaksiyona girmesi sonucunda ka gram Br2 oluur? (Br nin atom ktlesi: 80)
A) 16 B) 24 C) 48 D) 72 E) 96
ZM
337
11. SINIF KMYA
SORU 6
2
Bi2S3 + NO3 A BiO3 + SO4 + NO2 tepkimesi asidik ortamda gereklemektedir.

a) Tepkimede ykseltgenen elementler hangileridir?
b) Tepkimede hangi element indirgenmitir?
c) 1 mol Bi2S3 toplam ka mol elektron vermitir?
d) Tepkime en basit tamsaylarla denkletirildiinde H2O nun katsays ka olur?
ZM
SORU 7

Cl2(g) A Cl(aq) + ClO tepkimesi bazik ortamda gereklemektedir.
3(aq)

Buna gre 0,5 mol ClO3 olumas iin normal koullarda ka litre Cl2 gaz tepkimeye girmelidir?
A) 22,4 B) 33,6 C) 44,8 D) 67,2 E) 89,6
ZM
SORU 8

Cu2S + NO 3 A Cu2+ + SO2 + NO2 tepkimesini asidik ortamda en kk tamsaylarla denkletiriniz.
(Tepkimeye dikkat edelim, ykseltgenen 2 element var.)
ZM
SORU 9
2+
Cu (aq) + NH3(g) A Cu(k) + N2(g) + H2O(s) tepkimesi bazik ortamda gereklemektedir.
a) Ykseltgenen elementin 1 mol ka mol elektron vermitir?
b) ndirgenen elementin 1 mol ka mol elektron almtr?
c) Tepkime en basit tam saylarla denkletirildiinde OH nin katsays ka olur?
d) Normal koullarda 0,2 mol NH3 gaz tepkimeye girdiinde ka gram Cu oluur? (Cu nun atom ktlesi 63 tr.)
ZM
338
ELEKTROKMYA
etkinlik 8
Aadaki tepkimeleri asidik ve bazik ortamda en kk tamsaylarla denkletiriniz.
a) S + NO3 A SO2 + SO42 + NO Asidik ortam
b) Cu + NO2 A Cu2+ + NO3 + N2 Asidik ortam
c) MnS + ClO4 A MnO2 + SO42 + Cl Asidik ortam
d) HSnO2 + CrO42 A HSnO3 + CrO2 Asidik ortam
e) Cl2 + BrO3 A Cl + BrO4 Bazik ortam
f) Zn + ClO3 A Zn(OH)42 + Cl Bazik ortam
g) H2S2O3 A S2 + HSO4 Bazik ortam
h) CuS + NO3 A Cu2+ + SO42 + NO Bazik ortam
Yar Tepkime Yntemiyle Denkletirme

Yar tepkime yntemiyle denkletirmede elementlerin ykseltgenme basamalarn bulmaya gerek yoktur.
Bu yntemde aadaki basamaklar izlenir.
1. Ana tepkime, ayn elementleri ieren iki ayr yar tepkimeye ayrlr.
2. Hidrojen ve oksijen dndaki tm elementler eitlenir.
3. Hidrojen ve oksijen eitlii iin;
Asidik ortamda H+ ve H2O
Bazik ortamda OH ve H2O
uygun taraflara eklenir.
4. Ykler saylr, gerekli tarafa yeteri kadar e (elektron) eklenir. Yani yk eitlii salanr.
5. ki yar tepkime elektronlar birbirini gtrecek ekilde toplanr.
6. En son btn atom ve ykler saylarak tepkimenin eitlii kontrol edilir.
Aadaki tepkimeleri yar tepkime yntemiyle denkletiriniz.

2
a) Sb2S3 + NO3 A Sb5+ + SO4 + NO2 (Asidik ortam)
2
b) FeS + Cl2 A Fe3+ + SO4 + Cl (Bazik ortam)
339
11. SINIF KMYA
340
ELEKTROKMYA
341
11. SINIF KMYA
SORU 10
+
MnO 4 + NH 4 A Mn2+ + NO 3 tepkimesi asidik ortamda gereklemektedir.
a) Bu tepkimenin ykseltgenme yar tepkimesinin en basit tamsaylarla denklemi denkleminde e nin katsays
katr?
b) Bu tepkimenin indirgenme yar tepkimesinin en basit tamsaylarla denklemi denkleminde e nin katsays katr?
c) Tepkimenin en basit tamsaylarla denklemi denkleminde H2O nun katsays katr?
ZM
SORU 11
2
Cr3+ + BrO 3 A Cr2O7 + Br
tepkimesi asidik ortamda gereklemektedir.
a) Ykseltgenme yar tepkimesinin en basit tamsaylarla denklemi denkleminde e nin katsays katr?
b) ndirgenme yar tepkimesinin en basit tamsaylarla denklemi denkleminde e nin katsays katr?
ZM
SORU 12

MnO 4 + Cl A MnO2 + ClO 3 tepkimesi bazik ortamda gereklemektedir.
a) Ykseltgenme yar tepkimesinin en basit tamsaylarla denklemi denkleminde e nin katsays katr?
b) ndirgenme yar tepkimesinin en basit tamsaylarla denklemi denkleminde e nin katsays katr?
ZM
342
ELEKTROKMYA
etkinlik 9
Aadaki reaksiyonlarn ykseltgenme ve indirgenme yar tepkimelerinin en basit tam saylarla denklemi hali na-
sldr?
I + NO2 A I2 + NO (Asidik ortam)

a)
ndirgenme yar tepkimesi Ykseltgenme yar tepkimesi
NO2 +
+ 2 H + e A NO + H2O 2 I A I2 + 2 e
Cr2O72 + Pb2+ A Cr3+ + Pb4+ (Asidik ortam)

b)
MnO4 + H2C2O4 A Mn2+ + CO2 (Asidik ortam)

c)
Mn2+ + ClO3 A MnO2 + Cl (Asidik ortam)

d)
Cr(OH)3 + BrO3 A Br + CrO42 (Asidik ortam)

e)
Cl2 + S2O32 A SO42 + Cl (Bazik ortam)

f)
Al + NO3 A Al(OH)4 + NH3 (Bazik ortam)

g)
CrBr3 + Cl2 A CrO42 + BrO4 + Cl (Bazik ortam)

h)
As2S3 + NO3 A H3AsO4 + SO42 + NO (Bazik ortam)

i)
343
11. SINIF KMYA
STANDART ELEKTROT POTANSYELLER

Standart Elektrot Potansiyeli
Bir pildeki H2 nin 1 atm basn altnda H+ ye dnmesiyle oluan potansiyel (birimi volt) dir.
Halk dilinde pil adn alan sistemler aslnda galvanik hcredir. Bu sistemlere talyan bilim adamlar Luigi Galvani ve
Aleksandra Voltann ansna Galvanik hcre veya Volta hcresi denir.
Galvanik hcreler, istemli (kendiliinden oluan) tepkimelerde aa kan enerjiyi elektrik enerjisine evirir. Galvanik
hcrelerle ilgili aadaki kavramlar bilinmelidir.
Elektrolit
inde iyonlaan madde bulunan ve elektrii ileten zeltiye elektrolit denir.
Elektrot
Elektrolitin iine daldrlan metal tel veya levhaya elektrot denir.
Yar Hcre
Bir elektrotla bu elektrodun daldrld zeltinin oluturduu sisteme yar hcre denir.
Galvanik Hcre
Yar hcrelerin metalik iletken tel ve tuz kprsyle birletirilmesinden oluan sisteme galvanik hcre denir.
voltmetre
e e
inko Cl K+ Bakr
anot katot
Tuz kprs
Zn2+ Cu2+
Pamuk
tkalar 2e
2e SO42 SO42
ZnSO4 zeltisi CuSO4 zeltisi
Zn
2+ Cu2+
Zn
Cu
Anotta Zn Zn2+ ye ykseltgenir. Net tepkime Katotta Cu2+ Cu ya indirgenir.
Zn(k) A Zn2+
(suda)
+ 2 e Zn(k) + Cu2+
(suda)
A Zn2+
(suda)
+ Cu(k) 2 e + Cu2+
(suda)
A Cu(k)
Bir galvanik pil. KCl zeltisiyle dolu bir tuz kprs (ters evrilmi U eklinde bir tp) iki zelti arasndaki elektriksel iletkenlii sa-
lar. U eklindeki tpn iki ak ucu, pamukla tkanr. Bu tkalar KCl zeltisinin kaplara akmas nlenirken ayn zamanda anyonlarla
katyonlarn geiine de izin verir. Elektronlar dtan Zn elektrottan (anot) Cu elektroda (katot) doru akarlar.
Anot
Ykseltgenmenin olduu elektroda anot denir.
Katot
ndirgenmenin olduu elektroda katot denir.
344
ELEKTROKMYA
Tuz Kprs
U eklinde, iinde suda ok iyonlaabilen (KNO3, KCl, NaNO3 vb.) tuz zeltisi bulunduran cam borudur.
Her iki kapta bulunan zeltilerin birbiriyle temasn salayarak, pilin almasn salar.
Her iki kapta ykseltgenme ve indirgenmeden dolay bozulan iyon yk denkliinin yeniden olumasn salar.
Tuz kprsndeki anyonlar anota, katyonlar ise katota girer.
Bir Galvanik Hcrenin almas

Bir galvanik hcrenin alabilmesi iin elektrotlarn elektron verme istekleri farkl olmaldr. Elektronlar, elektron
verme istei fazla olan taraftan (anottan) az olan tarafa (katota) akar.
Bir galvanik hcre hazrlandnda voltmetrenin sapmasndan, bu hcrenin enerji rettii yani alt anlalr.
Galvanik hcrede, anotta ykseltgenen maddenin verdii elektronlar iletken tel zerinden katota tanr.
Anottaki elektrot zamanla anrken, katottaki elektrot zerinde madde birikir.
letken tel
V
ekildeki galvanik hcre alrken zamanla Cu elektrodun and
gzlenmektedir. Tuz kprs (KCl)
Cu Ag
A) Elektronlar d devrede Cu elektrottan Ag elektroda doru gider.
B) Anot tepkimesi: Cu(k) A Cu2+ + 2 e dir.
C) Katot tepkimesi: Ag+ + e A Ag(k) dir.
D) Cu elektrodun ktlesi 0,2 mol azalrken Ag elektrodun ktlesi 0,1
mol artar. Cu(NO3)2 zeltisi AgNO zeltisi
3
E) Tuz kprsndeki Cl iyonlar Cu bulunan yar hcreye gider.
345
11. SINIF KMYA
SORU 13
ekildeki pil altnda Al levhann zamanla and, Cu levhann V

ise ktlenin artt grlyor. Al Tuz kprs Cu
Buna gre; aadaki sorular cevaplaynz.
a) Hangi elektrot anottur? Anot tepkimesini yaznz.
b) Hangi elektrot katottur? Katot tepkimesini yaznz.
Cu2+
c) Toplam pil tepkimesini yaznz. Al3+
d) Cu elektrodun ktlesi 0,3 mol arttnda Al elektrodun ktlesin- 1 M Al(NO3)3 1 M Cu(NO3)2
de ka gram azalma olur? (Atom ktlesi; Al: 27)
ZM
SORU 14
ekildeki pilde Cu elektrodun ktlesi 6,4 gram azaldnda V
Ag elektrodun ktlesi nasl deiir? Tuz kprs

Cu Ag
(Atom ktlesi; Cu: 64, Ag: 108)
Cu2+ Ag+
NO3 NO3
ZM
etkinlik 10
Galvanik hcre (pil)lerle ile ilgili aadaki boluklara uygun terimi yaznz.
Kendiliinden gerekleen kimyasal tepkimelerde aa kan enerjiyi, elektrik enerjisine dntren

a)
dzeneklere .................................. denir.
b) Galvanik hcre yapmnda kullanlan ve elektrik akmn ileten zeltilere .................................. denir.
c) Galvanik hcrelerde, zelti iine daldrlan metal ubuk veya levhalara .................................. denir.
Galvanik hcrede ykseltgenmenin olduu elektroda .................................. indirgenmenin olduu elek-

d)
troda ise .................................. denir.
Bir galvanik hcrede iki yar hcrenin temasn salayan ve iyon yk dengesini kuran zeltiye ............
e)
.......................... denir.
346
ELEKTROKMYA
etkinlik 11
Galvanik hcrelerle ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a) Anotta ykseltgenme olur.
b) Katot olan elektrot zamanla anarak ktlesi azalr.
c) Elektronlar d devrede anottan katoda g ederler.
d) Tuz kprs suda iyi znen iyonik tuzlarn zeltisidir.
e) Tuz kprsndeki (+) ykl iyonlar anota, () ykl iyonlar katota g eder.
Tuz kprs, elektrolit zeltilerde iyon yk dengesini salayarak pilin almasna devam
f)
etmesini salar.
etkinlik 12
Zn(NO3)2 zeltisine Zn ubuk, Pb(NO3)2 zeltisine ise Pb ubuun daldrlmasyla ve aralarna KNO3 zeltisinden
oluan tuz kprs balanmasyla bir galvanik hcre hazrlanyor. Bu galvanik hcre altnda Zn elektrodun an-
d grlyor.
a) Hangi elektrot anot, hangisi katottur?
b) Anot tepkimesi nasldr?
c) Katot tepkimesi nasldr?
d) Toplam pil tepkimesi nasldr?
e) Hangi elementin elektron verme istei daha fazladr?
f) Tuz kprsndeki K+ iyonlar hangi elektrodun bulunduu kaba gider?
g) Tuz kprsndeki NO3 iyonlar hangi elektrodun bulunduu kaba gider?
h) Zamanla Pb elektrodun ktlesi artar m azalr m?
347
11. SINIF KMYA
Standart Pil Potansiyeli

25C scaklk, 1 atm basnta 1 M deriimli zeltide llen pil potansiyeline standart pil potansiyeli denir. Standart
0
pil potansiyeli, E pil ile gsterilir. Bir pilin potansiyeli, scaklk, basn ve zelti deriimine baldr.
Bir galvanik hcrenin pil potansiyeli u bant ile bulunur.
ndirgenme potansiyelleri bu bantya dorudan yazlarak pil
0 0 0
E pil = E katot E anot potansiyeli bulunur.
0 0 0
Bu bantda anotun ykseltgenme potansiyeli katotun indirgen-
E pil = E ykseltgenme + E indirgenme
me potansiyeli ile toplanr.
Yar Pil Potansiyeli

Bir elektrodun bir elektrolit iine daldrlmasyla oluan sisteme yar pil (veya yar hcre) denir. Bunun potansiyeline
de yar pil potansiyeli denir. Eer llen potansiyel 1 atm basnta ve 1 M lik zelti olursa buna standart elekt-
rot potansiyeli denir.
Standart Hidrojen Elektrodu

Yar pil tek bana alamayacandan yar pil potansiyeli de llemez. Bunun iin hidrojenin standart yar
pil potansiyeli 0 volt kabul edilmitir.
2 H+ + 2 e A H2 E0 = 0,00 volt
H2(g) A 2 H+ + 2 e E0 = 0,00 volt
Dier elementlerin hidrojen elektroduyla yapt pillerden yararlanlarak bu elementlerin yar pil potansiyelleri
bulunmu ve tablo halinde karlmtr.
voltmetre voltmetre
e e e e
1 atm 1 atm
Zn Tuz kprs basnta basnta Tuz kprs Cu
H2 gaz H2 gaz
Pt elektrot Pt elektrot
1 M ZnSO4 1 M HCl 1 M HCl 1 M CuSO

4
inko elektrot Hidrojen elektrot Hidrojen elektrot Bakr elektrot
a b
(a) inko elektrot ve hidrojen elektrottan oluan bir pil. (b) Bakr elektrot ve hidrojen elektrottan oluan bir pil. Her iki pil standart hal
koullarnda alyor. (a) Zn anot olarak, (b) Cu katot olarak davranr.
Yukarda a ile gsterilen galvanik hcre sisteminde Yukarda b ile gsterilen galvanik hcre sisteminde
anot ve katotta u tepkimeler olur. anot ve katotta u tepkimeler olur.
Anot : Zn(k) A Zn2+ + 2 e Anot : H2(g) A 2 H+ + 2 e
Katot : 2 +2H+ e
A H2(g) Katot : Cu2+ + 2 e A Cu(k)

0 0
Net : Zn(k) + 2 H+ A Zn2+ + H2(g) E pil = 0,76 V Net : H2(g) + Cu2+ A 2 H+ + Cu(k) E pil = 0,34 V
348
ELEKTROKMYA
25C da Standart ndirgeme Potansiyelleri*
Yar Tepkime E0(V)

F2(g) + 2 e A 2 F(suda) +2,87
O3(g) + 2 H+(suda) + 2 e A O2(g) + H2O +2,07
Co3+
(suda)
+ e A Co2+
(suda)
+1,82
H2O2(suda) + 2 H+(suda) + 2 e A 2 H2O +1,77
PbO2(k) + 4 H+(suda) + SO2
4(suda)
+ 2 e A PbSO4(k) + 2 H2O +1,70
Ce4+
(suda)
+ e A Ce3+
(suda)
+1,61
MnO4(suda) + 8 H+(suda) + 5 e A Mn2+
(suda)
+ 4 H2O +1,51
Au3+
(suda)
+ 3 e A Au(k) +1,50
Cl2(g) + 2 e A 2 Cl(suda) +1,36
Cr2O2
7(suda)
+ 14 H+(suda) + 6 e A 2 Cr3+
(suda)
+ 7 H2O +1,33
MnO2(k) + 4 H+(suda) + 2 e A Mn2+
(suda)
+ 2 H2O +1,23
O2(g) + 4 H+(suda) + 4 e A 2 H2O +1,23
Br2(l) + 2 e A 2 Br(suda) +1,07
NO3(suda) + 4 H+(suda) + 3 e A NO(g) + 2 H2O +0,96
2 Hg2+
(suda)
+ 2 e A Hg2+
2(suda)
+0,92
Hg2+
2(suda)
+ 2 e A 2 Hg(s) +0,85
Ag+(suda) + e A Ag(k) +0,80
Fe3+
(suda)
+ e A Fe2+
(suda)
+0,77
Ykseltgenlik kuvvetinin art
O2(g) + 2 H+(suda) + 2 e A H2O2(suda) +0,68
ndirgenlik kuvvetinin art

MnO4(suda) + 2 H2O + 3 e A MnO2(k) + 4 OH(suda) +0,59
I2(k) + 2 e A 2 I(suda) +0,53
O2(g) + 2 H2O + 4 e A 4 OH(suda) +0,40
Cu2+
(suda)
+ 2 e A Cu(k) +0,34
AgCl(k) + e A Ag(k) + Cl(suda) +0,22
SO2
4(suda)
+ 4 H+(suda) + 2 e A SO2(g) + 2 H2O +0,20
Cu2+
(suda)
+ e A Cu+(suda) +0,15
Sn4+
(suda)
+ 2 e A Sn2+(suda) +0,13
2 H+(suda) + 2 e A H2(g) 0,00
Pb2+
(suda)
+ 2 e A Pb(k) 0,13
Sn2+
(suda)
+ 2 e A Sn(k) 0,14
Ni2+
(suda)
+ 2 e A Ni(k) 0,25
Co2+
(suda)
+ 2 e A Co(k) 0,28
PbSO4(k) + 2 e A Pb(k) + SO2
4(suda)
0,31
Cd2+ + 2 e A Cd(k) 0,40
(suda)
Fe2+
(suda)
+ 2 e A Fe(k) 0,44
Cr3+
(suda)
+ 3 e A Cr(k) 0,74
Zn2+
(suda)
+ 2 e A Zn(k) 0,76
2 H2O + 2 e A H2(g) + 2 OH(suda) 0,83
Mn2+
(suda)
+ 2 e A Mn(k) 1,18
Al3+
(suda)
+ 3 e A Al(k) 1,66
Be2+(suda) + 2 e A Be(k) 1,85
Mg2+
(suda)
+ 2 e A Mg(k) 2,37
Na+(suda) + e A Na(k) 2,71
Ca2+
(suda)
+ 2 e A Ca(k) 2,87
Sr2+
(suda)
+ 2 e A Sr(k) 2,89
Ba2+
(suda)
+ 2 e A Ba(k) 2,90
K+(suda) + e A K(k) 2,93
Li+(suda) + e A Li(k) 3,05
* Yar-hcre tepkimelerinde gazlar iin 1 atm basn ve znen maddeler iin 1 M deriim standart hal deeridir.
349
11. SINIF KMYA
Standart Pil Potansiyeli Bulunurken Uyulmas Gereken Kurallar
ndirgenme potansiyeli kk olan elementin elektron verme eilimi daha fazladr.

ndirgenme potansiyeli kk olan elektrot anot, byk olan katottur.
Anotta ykseltgenme tepkimesi, katotta ise indirgenme tepkimesi olur.
Galvanik bir hcrede, standart pil potansiyelinin deeri () olamaz. Anot ve katot seilirken buna dikkat edilmelidir.
Bir yar tepkime ters evrilirse E0 deerinin iareti deiir.
Bir yar tepkime herhangi bir say ile arplrsa E0 deeri deimez.
Zn ve Cu elementlerinin standart indirgenme potansiyelleri yledir:
Zn2+ + 2 e A Zn(k) E0 = 0,76 V
Cu2+ + 2 e A Cu(k) E0 = 0,34 V
Buna gre, standart Zn Cu pili iin;

I. Anot tepkimesi Zn2+ + 2 e A Zn(k) dir.
II. Katot tepkimesi Cu(k) A Cu2+ + 2 e dir.
III. Standart pil potansiyeli 1,1 volttur.
350
ELEKTROKMYA
etkinlik 13
Aadaki galvanik hcrelerin anot, katot ve net tepkimelerini yazarak standart pil potansiyelini bulunuz.
a) V Anot tepkimesi:
Tuz kprs Mg(k) A Mg2+ + 2 e
Mg Zn
Katot tepkimesi:
Zn2+ + 2 e A Zn(k)
Net tepkime:
1 M Mg(NO3)2 1 M Zn(NO3)2
Mg(k) + Zn2+ A Mg2+ + Zn(k)
Mg2+ + 2 e A Mg(k) E0 = 2,37 V Standart Pil Potansiyeli:

Zn 2+
+ 2 e A Zn(k) 0
E = 0,76 V 0,76 (2,37) = 1,61 volt
b) V Anot tepkimesi:
Zn Tuz kprs Cu
Katot tepkimesi:
Net tepkime:
1 M Zn(NO3)2 1 M Cu(NO3)2
Zn(k) A Zn2+ + 2 e E0 = 0,76 V Standart Pil Potansiyeli:

2+ 0
Cu(k) A Cu +2e E = 0,34 V
c) V Anot tepkimesi:
Cu Tuz kprs Ag
Katot tepkimesi:
Net tepkime:
1 M Cu(NO3)2 1 M AgNO3
Ag+ + e+ A Ag(k) E0 = +0,80 V Standart Pil Potansiyeli:

2+ 0
Cu + 2 e A Cu(k) E = +0,34 V
d) V Anot tepkimesi:
Al Tuz kprs Pb
Katot tepkimesi:
Net tepkime:
1 M Al(NO3)3 1 M Pb(NO3)2
Al3+ + 3 e A Al(k) E0 = 1,66 V Standart Pil Potansiyeli:

2+ 0
Pb + 2 e A Pb(k) E = 0,13 V
351
11. SINIF KMYA
Hcre emas
Pil tepkimeleri yazlrken ksa yazlm ekilleri de kullanlabilir. Bu gsterim ekline hcre emas denir.
Zn(k) | Zn2+ || Cu2+ | Cu(k)
Bu ekildeki yazlmda, Zn nin anot olduu ve Zn2+ ye ykseltgendii, Cu nun ise katot olduu ve Cu2+ nin
Cu(k) ya indirgendii anlalr. Farkl fazlar arasndaki snr dikey tek izgi (|) ile, iki yar hcre arasndaki tuz
kprs dikey ift izgi (||) ile gsterilir.
etkinlik 14
Yanda baz yar tepkimelerin standart indirgenme potansiyelleri Yar Pil Tepkimesi E0 (volt)
verilmitir. Mg2+ + 2 e A Mg 2,37
Buna gre aada ksa yazlm ekilleri verilen galvanik hc- Zn2+ + 2 e A Zn 0,76
reler iin anot tepkimesi, katot tepkimesi, net pil tepkimesi ve 2+
Fe + 2 e A Fe 0,44
standart pil potansiyelinin deerini bulunuz.
2+
Sn + 2 e A Sn 0,14
2+
Pb + 2 e A Pb 0,13
Ag+ + e A Ag +0,80
a) Mg(k) / Mg2+ // Fe2+ / Fe(k)

Anot tepkimesi
Katot tepkimesi
Net pil tepkimesi
Standart pil gerilimi
b) Zn(k) / Zn2+ // Sn2+ / Sn(k)

Anot tepkimesi
Katot tepkimesi
Net pil tepkimesi
c) Zn(k) / Zn2+ // Ag+ / Ag(k)

Anot tepkimesi
Katot tepkimesi
Net pil tepkimesi
d) Sn(k) / Sn2+ // Pb2+ / Pb

Anot tepkimesi
Katot tepkimesi
Net pil tepkimesi
352
ELEKTROKMYA
Pil Potansiyeline Etki Eden Faktrler

Galvanik hcreler (piller), istemli tepkimelerden elektrik enerjisi elde edilen sistemlerdir. Elde edilen pil potansiyeli ile-
riye doru (rnlere) gereklemenin bir lsdr.
Bu nedenle pil potansiyeline etki eden faktrler iin u kurallar gznnde bulundurulmaldr.
Pil tepkimesi bir denge tepkimesi gibi dnlmelidir.
Dengeyi ileri (rnler) yne kaydran etkiler pil potansiyelini artrr.
Dengeyi geri (girenler) yne kaydran etkiler pil potansiyelini azaltr.
Scaklk Etkisi
Pil tepkimelerinde enerji aa kar. Bu nedenle pil tepkimeleri ekzotermiktir. Le Chatelier ilkesine gre scaklk artr-
lrsa, ekzotermik tepkimeler geri ynde ilerler. Bu durum da pilin potansiyelini drr.
Basn Etkisi
Basn ancak elektrotlardan en az birinin gaz olduu durumlarda pil potansiyelini etkiler. Basn art, dengeyi rnler
ynne kaydrrsa pil potansiyeli artar, dengeyi girenler ynne kaydrrsa pil potansiyeli azalr.
Deriim Etkisi
Anotun daldrlm olduu zelti seyreltilirse pil potansiyeli artar, katotun daldrlm olduu zelti seyreltilirse pil po-
tansiyeli azalr.
V
ekildeki galvanik hcrede u tepkime gerekleiyor.
+ 2+ 0 H2 gaz
Pb(k) + 2 H (suda) A Pb (suda) + H2(g) E pil = 0,13 V Pb (1 atm)
Buna gre aadaki yarglardan hangisi yanltr?
A) 1. behere su eklenirse pil potansiyeli artar.

Pt
B) Basn artrlrsa pil potansiyeli azalr. 1M
Pb(NO3)2 1M
C) Scakl artrmak pil potansiyelini azaltr.
zeltisi HCl zeltisi
D) 2. behere NaOH eklemek pil potansiyelini artrr.
1. beher 2. beher
E) Pb elektrodun yzeyini artrmak pil potansiyelini deitirmez.
353
11. SINIF KMYA
SORU 15
V
Al Pb
Al elektrodun Al(NO3)3 zeltisine, Pb elektrodun ise Pb(NO3)2 Tuz kprs
zeltisine daldrlmasyla ekildeki galvanik hcre hazrlanmtr.
Bu hcre iin;
1M 1M
I. Standart pil potansiyeli 2,93 volttur. Al(NO3)3 Pb(NO3)2
II. Anot yar hcresine su eklenirse pil potansiyeli artar. Al3+ + 3 e A Al(k) E0 = 1,66 V
III. Basn artrlrsa pil potansiyeli azalr. Pb2+ + 2 e A Pb(k) E0 = 0,13 V
ZM
SORU 16
Cu ve Sn nin indirgenme yar potansiyelleri yledir.
2+
Cu (suda) + 2 e A Cu(k) E0 = +0,34 V
2+
Sn (suda) + 2 e A Sn(k) E0 = 0,14 V
Cu elektrodun Cu(NO3)2 zeltisine, Sn elektrodun da Sn(NO3)2 zeltisine daldrlmasyla bir galvanik hcre hazrlanyor.
Buna gre;
I. Sn nin elektron verme istei, Cu dan daha fazladr.
II. Sn elektrot anot, Cu elektrot ise katottur.
III. Cu(NO3)2 zeltisinin deriimi 1 M ve Sn(NO3)2 zeltisinin deriimi 0,1 M alnrsa pil potansiyeli 0,48 V den daha
byk olur.
ZM
SORU 17
2+ + 0
H2(g) + Cu (suda) A 2 H (suda) + Cu(k) Epil = 0,34 V
pil tepkimesine gre;

I. Basnc artrmak pil potansiyelini 0,34 volttan daha byk yapar.
II. Cu2+ deriimini azaltmak pil potansiyelini 0,34 volttan daha kk yapar.
III. H+ iyonu bulunan kaba su eklemek pil potansiyelini deitirmez.
ZM
354
ELEKTROKMYA
SORU 18
2+ 2+ 0
Pb(k) | Pb (1 M) || Cu (1 M) | Cu(k) Epil = 0,48 V
tuz kprs
(KNO3)
pil tepkimesi iin;

I. Pb2+ deriimini 0,1 M, Cu2+ deriimini 1 M olarak hazrlamak pil potansiyelini 0,48 V den daha byk yapar.
II. Cu elektrodun daldrlm olduu yar hcrede kat Cu(NO3)2 zmek pil potansiyelini 0,48 V den daha kk ya-
par.
III. Tuz kprsnde KNO3 yerine NaCl kullanmak pil potansiyelini deitirmez.
ZM
etkinlik 15
2+ V
Pb (suda) + 2 e A Pb(k) E0 = 0,13 V
+
Tuz kprs
Ag (suda) + e A Ag(k) E0 = +0,80 V Pb Ag
ekildeki galvanik hcreye aadaki ilemler uygulanyor.

Bu ilemler sonunda pil potansiyelini artar, azalr, deimez eklin-
de belirtiniz.
1M 1M
Pb(NO3)2 AgNO3
1. beher 2. beher
a) 1. behere su ekleme
b) 2. beherden biraz su buharlatrmak
c) 1. behere Na2S eklemek (PbS suda znmez)
d) 2. behere Na2S eklemek (Ag2S suda znmez)
e) Scakl artrmak
f) Basnc artrmak
g) Pb elektrodun yzeyini bytmek
h) Ag elektrodun ktlesini artrmak
355
11. SINIF KMYA
Nernst Denklemi
Galvanik hcrelerde, standart elektrot potansiyeli 1 M lik zeltiler iin bulunan deerlerdir. Ancak zelti deriimleri
1 M den farkl olursa bu durumda Nernst denklemi kullanlr.
Nernst Denklemi
Epil : Standart olmayan koullarda pil potansiyeli
0, 059 0
E pil = E 0pil log Q E pil : Standart koullardaki pil potansiyeli
n
n : Hcre tepkimesindeki elektron mol says
Q : Hcre tepkimesinin denge kesri
Ni elektrodun Ni(NO3)2 zeltisine, Sn elektrodun Sn(NO3)2

Ni Tuz kprs Sn
zeltisine daldrlmasyla ekildeki galvanik hcre oluturulmutur.
Buna gre bu galvanik hcrenin pil potansiyeli ka volttur?
(Nernst bantsndaki 0,059 yerine 0,06 alnz.)
1M 0,1 M
Ni(NO3)2 Sn(NO3)2
Ni2+ + 2 e A Ni E0 = 0,25 V
Sn2+ + 2 e A Sn E0 = 0,14 V
SORU 19
Kalay ve kurunun standart indirgenme yar potansiyelleri u ekildedir.

Sn2+ + 2 e A Sn(k) E0 = 0,14 V
Pb2+ + 2 e A Pb(k) E0 = 0,13 V
0,1 M lik Sn(NO3)2 zeltisine Sn elektrot ve 1 M lik Pb(NO3)2 zeltisine Pb elektrot daldrlmasyla bir galvanik hc-
re hazrlanyor.
Bu galvanik hcrenin pil potansiyeli (Epil) ka volttur?
(Nernst bantsndaki 0,059 yerine 0,06 alnz.)(log 0,1 = 1)
A) 0,01 B) 0,02 C) 0,03 D) 0,04 E) 0,05
ZM
356
ELEKTROKMYA
SORU 20
Kadmiyum ve gmn standart indirgenme yar potansiyelleri u ekildedir. V
Cd2+ + 2 e A Cd(k) E0 = 0,40 V Cd Tuz kprs Ag
Ag+ + e A Ag(k) E0 = +0,80 V

Buna gre ekildeki galvanik hcrenin potansiyeli ka volttur? 1M 0,1 M
(Nernst bantsndaki 0,059 yerine 0,06 alnz.) Cd(NO ) AgNO3
3 2
zeltisi zeltisi
A) 1.00 B) 1,10 C) 1,14
D) 1,20 E) 1,26
ZM
SORU 21
Zn ve Sn elektrotlardan oluan ekildeki sistem iin aadaki V
sorular cevaplaynz. Tuz kprs

Zn Sn
(Nernst bantsndaki 0,059 yerine 0,06 alnz.)
a) [Zn2+] = [Sn2+] = 1 M deerleri iin oda koullarnda pil gerilimi ka
volttur?
b) [Zn2+] = 0,1 M ve [Sn2+] = 1 M deerleri iin oda koullarnda pil geri-
Zn2+ 2+
Sn
limi ka volttur?
Zn2+ + 2 e A Zn(k) E0 = 0,76 V
c) [Zn2+] = 1 M ve [Sn2+] = 0,1 M deerleri iin pil gerilimi ka volttur? (suda)
2+
Sn(suda) + 2 e A Sn(k) E0 = 0,14 V
ZM
SORU 22
Zn(k) / Zn2+
(1 M)
// Pb2+
(1 M)
/ Pb(k) E0pil = 0,62 V
Zn Pb galvanik hcresinin emas yukardaki gibidir.
Buna gre;
I. Zn(k) / Zn2+
(0,1 M)
// Pb2+
(1 M)
/ Pb(k)
II. Zn(k) / Zn2+

(1 M)
// Pb2+
(0,1 M)
/ Pb(k)
III. Zn(k) / Zn2+

(0,1 M)
// Pb2+
(0,1 M)
/ Pb(k)
hcrelerinin hangilerinde pil potansiyeli 0,62 volttan daha kktr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I ve III
ZM
357
11. SINIF KMYA
SORU 23
Sn2+ + 2 e A Sn(k) E0 = 0,14 V

Pb2+ + 2 e A Pb(k) E0 = 0,13 V
ndirgenme potansiyelleri bilinmektedir. Pb elektrodun 0,01 molarlk Pb(NO3)2 zeltisine, Sn elektrodun ise 0,1
molarlk Sn(NO3)2 zeltisine daldrlmasyla bir galvanik hcre hazrlanyor.
Bu hcre ile ilgili aadakilerden hangisi dorudur?
(Nernst denkleminde 0,059 yerine 0,06 alnz.)
A) Sn elektrot anottur.
B) Pb elektrot katottur.
C) Pil potansiyeli 0,01 volttur.
D) Pil potansiyeli 0,02 volttur.
E) Elektronlar d devrede Sn den Pb ye doru akar.
ZM
Deriim Pilleri
Ayn tr elektrotlarn farkl deriimdeki zeltilere batrlarak oluturulduu pillere deriim pili denir.
Deriim pillerinde seyreltik zeltiye batrlan elektrot anot, deriik zeltiye batrlan elektrot katottur.
V
Cu Tuz kprs Cu
elektrot elektrot
anot katot
I. kap II. kap

0,1 M 1M
CuSO4 CuSO4
(seyreltik zelti) (deriik zelti)
Yukardaki pilde aadaki tepkimeler gerekleir.
I. kapta; Anot tepkimesi Cu(k) A Cu2+

(0,1 M)
+ 2 e (Ykseltgenme)
II. kapta; Katot tepkimesi Cu2+ (1 M)

+ 2 e A Cu(k) (ndirgenme)

Pil tepkimesi Cu(k) + Cu2+
(1 M)
? Cu2+(0,1 M) + Cu(k)
Deriim pilleri her iki zeltinin deriimleri eitleninceye kadar alr.
Kaplardaki zeltilerin deriimi eitlendiinde pil almaz; pil potansiyeli sfr olur.
Deriim pillerinde, pil potansiyeli Nerst denkleminden bulunur.
358
ELEKTROKMYA
Pb elektrotlarn 0,1 M lik ve 1 M lik Pb(NO3)2 zeltilerine daldrlmasyla V
oluan deriim pilinin emas ekildeki gibidir.

Pb Tuz kprs Pb
Buna gre;
I. 1. beherdeki elektrot anottur.
II. 2. beherdeki elektrodun ktlesi zamanla azalr.
III. Pil potansiyeli 0,03 volttur. Pb2+ Pb2+
0,1 M 1M
yarglarndan hangileri dorudur? 1. beher 2. beher
(Nernst denkleminde, 0,059 yerine 0,06 alnz.) (log0,1 = 1)
SORU 24 V
Tuz kprs
ekildeki sistemde bir deriim pilinin emas verilmitir.
Zn Zn
Bu pilin potansiyelinin 0 olmas iin;
I. 1. beherde kat Zn(NO3)2 zmek
II. 2. beherden su buharlatrmak (scaklk sabit)
III. 1. beherdeki zeltiye su eklemek 1000 mL 1000 mL
0,1 M 1M
ilemlerinden hangileri uygulanabilir? Zn(NO3)2 zeltisi Zn(NO3)2 zeltisi
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III 1. beher 2. beher
ZM
359
11. SINIF KMYA
SORU 25 V
Tuz kprs
Yandaki deriim pili iin aadakilerden hangisi yanltr? (KNO3 zeltisi)
A) 1. kapta Cu2+ deriimi zamanla artar.
Cu Cu
B) 2. kapta Cu2+ iyonlar indirgenir.
C) Elektronlar 1. kaptan 2. kaba doru akar.
D) Tuz kprsndeki K+ iyonlar 1. kaba hareket eder.
E) 1. kaptaki Cu elektrodun ktlesi zamanla azalr. 0,01 M 1M
Cu(NO3)2 zeltisi Cu(NO3)2 zeltisi
ZM 1. kap 2. kap
inko / MnO2 Pilleri (Kuru Pil)

Transistrl radyolarda, el fenerlerinde vs. kullanlan pil trdr. Pilin anodu, mangandioksit (MnO2) ve bir elektrolide
deen inko kaptr. Elektrolit, NH4Cl ve ZnCl2 nin sulu zeltisidir. Bu zeltiye niasta eklenerek pasta haline getirilir
ve sznt yapmas nlenir. Pilin ortasndaki elektrolite daldrlan karbon ubuk anot grevi grr.
Pildeki tepkimeler u ekilde gsterilebilir.
2+
Anot : Zn(k) A Zn (aq) + 2 e
+
Katot : 2 MnO2(k) + 2 NH 4 + 2 e A Mn2O3(k) + 2 NH3(aq) + H2O
+ 2+
Net : Zn(k) + 2 MnO2 + 2 NH4(aq) A Zn (aq) + Mn2O3(k) + 2 NH3(aq)
Bu pilin maksimum pil potansiyeli 1,55 V dir.
Alkali Piller
Alkali pillerin anodunda Mg toz, katodunda ise Zn(OH)2 + HgO bulunur. Elektrolit olarak potasyum hidroksit (KOH)
kullanlr. Elektroliti peltekletirmek iin bir selloz trevi kullanlr.
Alkali piller dk oranda enerji tketen aletlerde (saat, radyo vs.) ok verimli ekilde kullanlr.
Pilin emas u ekildedir: Mg (Hg) | KOH (%40) || Zn(OH)2 + HgO | Hg
Lityum Pilleri
Lityum, standart ykseltgenme potansiyeli en byk olan elementtir. Bu nedenle 3,6 volta kadar gerilim retebilen pil-
lerdir. Ayrca lityum hafif bir metal olmas nedeniyle daha az ktleyle 1 mol elektron elde edilir.
Bu pilde lityum anot olarak ilev grrken lityum slfr (Li2S) ya da vanadyum oksit ubuk katot grevi grr. Elektro-
lit olarak da iyon geiine izin veren bir polimer kullanlr.
Kurunlu Akmlatr
Anot olarak Pb plakalar, katot olarak PbO2 plakalar ve elektrolit olarak H2SO4 zeltisi kullanlarak oluturulan piller-
dir. Kurunlu akmlatrlerin pil emas ve pildeki tepkimeler yledir.
Pb | H2SO4 (%15-40) || PbO2 | Pb
Anot : Pb + SO4
2
? PbSO4 + 2 e
: PbO2 + SO4 + 4 H+ + 2 e ? PbSO4 + 2 H2O
2
Katot
: Pb + PbO2 + 2 SO4 + 4 H+ ? 2 PbSO4 + 2 H2O

2
Net
Kurunlu akmlatrler ters ynde uygulanan akmla yukardaki tepkimelerin tersi gerekletirilerek yeniden
kullanlabilir hale getirilebilir.
360
ELEKTROKMYA
Elektroliz ve Standart Elektrot Potansiyelleri

Galvanik hcreler (piller), istemli tepkimelerin gerekleirken enerji verdii sistemlerdi. Elektroliz hcreleri ise istemsiz
redoks tepkimelerinin enerji alarak gerekletii sistemlerdir.
stemli olmayan bir redoks tepkimesini gerekletirebilmek iin sisteme bir d g kaynandan tepkimenin potansiye-
linden daha byk zt ynde bir potansiyel uygulanmaldr.
Elektroliz
Kendiliinden gereklemeyen (istemsiz) bir kimyasal deiimin, zeltiden veya erimi tuz iinden elektrik akm ge-
irilmesiyle oluturulma ilemine elektroliz denir.
Elektrolitik Hcre
Elektrik enerjisi yardmyla zorlamal yrtlen redoks olaylarnn gerekletii sistemlere elektrolitik hcre denir.
Anot - Katot
Galvanik hcrelerde olduu gibi elektrolitik hcrede de ykseltgenmenin olduu elektroda anot, indirgenmenin oldu-
u elektroda ise katot denir.
Elektrolit
Elektrolizi yaplacak olan ve iyon ieren erimi halde bulunan veya zelti eklinde olan iletken maddeye elektrolit
denir.
+
e rete e
Tuz kprs [KNO3(suda)]
katot
K+ NO3 + anot
Zn Cu
2+ 2+
Zn Cu
1.00 M Zn(NO3)2(suda) 1.00 M Cu(NO3)2(suda)
Zn-Cu galvanik hcresinden elektrolitik hcre yaplmas
Bir galvanik hcrede, voltmetre karlp yerine elektron akn ters evirecek ekilde rete balanrsa hcredeki tm
olaylar ters ynl olarak alr. Galvanik hcrede anot olan Zn, katot; katot olan Cu da anot olarak alr.
Anot : Cu(k) A Cu2+ + 2 e

Katot: Zn2+ + 2 e A Zn(k)

Elektroliz: Cu(k) + Zn2+ A Cu2+ + Zn(k)
Ancak yukardaki elektroliz tepkimesinin gerekleebilmesi iin retecin gerilimi, pilin gerilimi olan 1,1 volttan daha b-
yk olmaldr.
Endstriyel Elektroliz Uygulamalar

Elektroliz, endstride metallerin saflatrlmas, metal kaplamacl ve korozyon nleme amal kullanlabilir.
Metallerin Saflatrlmas
Metal endstrisinde baz metalleri saflatrmak iin elektroliz yntemi kullanlr. Buna elektrometalrji denir.
Metaller bileikleri halinde ve baka metal filizleri iinde karm halinde bulunurlar.
361
11. SINIF KMYA
Bakrn Saflatrlmas
Bakr elektroliz yntemiyle elde edilirken saf olmayan metal cevheri anot; saf bir bakr ubuk katot olarak alnr. Elekt-
rolit olarak da CuSO4 zeltisi kullanlr.
Batarya
Katot (saf bakr)

Anot (saf olmayan bakr)
CuSO4 zeltisi
Saf olmayan bakrn elektrolitik saflatrlmas
Anotta Cu metali ykseltgenerek Cu2+ iyonu halinde zeltiye geer.

Anot reaksiyonu : Cu(k) A Cu2+
(suda) + 2e

zeltideki Cu2+ iyonlar katot tarafndan ekilerek burada indirgenerek Cu metali oluur.
Katot reaksiyonu : Cu2+

(suda) + 2e A Cu(k)
Sonu olarak Cu metali anottan katoda tanm olur ve saf olmayan bakr klesinden saf bakr elde edilmi olur.
Kaplamaclk
Metalden yaplm malzemelerin en byk sorunlarndan biri korozyona uramalardr.
Metallerin elektrokimyasal yollarla yaplarnn bozulmasna korozyon denir.
Demirin paslanmas, gmn kararmas, bakrn zerinde yeil tabaka olumas korozyona rnektir.
Metaller boyanarak veya korozyona dayankl metallerle (Au, Ag, Ni, Cr vs) kaplanarak korozyondan korunabilir.
Metalleri korozyondan koruma yollarndan biri galvanizleme (inko ile kaplama) bir dieri de katodik korumadr.
Katodik korumada, korozyondan korunmak istenen metale daha aktif bir metal balanr. Bu ekilde oksitlenmede ok-
sijenin indirgenmesi iin gerekli elektronlar bu metal salar.
Kaplama Nasl Yaplr?

Elektrolizde zeri kaplanacak metal katot olarak, kaplayan metal ise anot olarak kullanlr. Kaplayan metalin tuzu ise
elektrolit olarak seilir.
rnein; Fe yi Cr ile kaplayalm. Fe katot, Cr anot olarak krom ap da elektrolit olarak kullanlr.
Anottaki metalik Cr ykseltgenerek Cr3+ halinde zetliye geer. Bu srada zeltideki Cr3+ iyonlar katoda tanarak
burada Cr metaline indirgenir. Bylece Fe nin zeri Cr ile kaplanm olur.
Batarya
Anot (Cr levha)

Katot (kak)
Krom ap zeltisi
Elektroliz ile kaplama

3+ 3+
Anot Tepkimesi : Cr(k) A Cr (suda) + 3e Katot Tepkimesi : Cr (suda) + 3e A Cr(k)
362
ELEKTROKMYA
Elektrik enerjisi dier enerji eitlerine gre olduka pahaldr. Bu nedenle elektroliz yntemiyle elde edilen
rnler de pahaldr.
Faradayn Elektroliz Kanunu

Elektrolizde elektrotlarda toplanan madde miktar Faraday kanunlar ile aklanr.
Faraday Kanunlar
1. Bir elektrolizde, elektrotlarda aa kan madde miktar devreden geen akm miktar ile doru orantldr. (m | Q)
2. Bir elektroliz devresinden 1 Faradaylk akm geirildiinde anot ve katotta 1 edeer - gram madde aa kar.
1 Faraday = 1 mol elektron = 96500 Coulomb
Elektrolizde anot veya katotta aa kan maddenin ktlesi u bant ile bulunur.
m : Elektrolizde aa kan madde ktlesi Devreden geen elektrik yk miktar,

Q . MA Q : Devreden geen elektrik yk (coulomb olarak) akm iddeti ve zamana baldr.
m=
96500 . z
MA : Elektrolizde aa kan maddenin mol ktlesi I :Akm iddeti
Q=I.t
z : Tesir deerlii t :Zaman (saniye)
Suyun Elektrolizi
25 C scaklk ve 1 atm basnta suyun bileenlerine ayrma reaksiyonu kendiliinden gereklemez. Suyun bileen-
lerine ayrlmas iin dardan enerji verilmesi gerekir.
Ancak saf su ok az iyonlat iin elektrolizi olduka yava olur. Suyun elektrolizini hzlandrmak iin H2SO4 veya
KOH gibi elektrolitler kullanlabilir.
Su elektroliz edilirken u ykseltgenme ve indirgenme tepkimeleri gerekleir.
Suyun indirgenmesi (katotta)

2H2O(s) ? 2H+(aq) + 2OH(aq)
2H+(s) + 2e A H2(g)
2H2O(s) + 2e A H2 (g) + 2OH(aq)
Suyun ykseltgenmesi (Anotta)

2H2O(s) ? 2H+(aq) + 2OH(aq)
1
2OH(aq) A O + H2O(s) + 2e
2 2(g)
1
H2O(s) A O + 2H+(aq) + 2e
2 2 (g)
Ksaca yazlmak istenirse suyun elektroliz tepkimesi yle yazlabilir.

1
H2O(s) A H2(g) + O2(g)
2
Bu tepkimeden de grld gibi aa kan H2 gaznn hacmi, O2 gaznn hacminin iki katdr. Bu durum Faraday
Kanunu ile ilikilidir. Faraday elektroliz kanununa gre, suyun elektrolizinde ykseltgenmenin ve indirgenmenin olduu
elektronlarda aa kan madde miktar bu maddelerin edeer ktleleriyle doru orantldr.
363
11. SINIF KMYA
Suyun normal koullarda elektrolizi sonucunda anotta 2,8 L gaz toplanmaktadr.

a) Anot ve katotta toplanan gaz trleri nelerdir?
b) Katotta toplanan gazn hacmi ka L ve ka moldr?
c) Elektroliz iin devreden geen yk miktar ka Faradaydr?
SORU 26
36 gram suyun elektroliz edilmesiyle normal koullarda ka litre O2 gaz elde edilir?
(Atom ktleleri : H = 1, O = 16)
A) 44,8 B) 22,4 C) 11,2 D) 5,6 E) 2,8
ZM
SORU 27
0,4 mol suyun elektrolizi iin ka Faradaylk akm gerekir?

A) 0,8 B) 0,4 C) 0,2 D) 0,1 E) 0,05
ZM
364
ELEKTROKMYA
SORU 28
48250 Coulombluk elektrik ykyle suyun elektrolizinden normal koullarda ka litre H2 gaz elde edilir?
A) 2,8 B) 5,6 C) 11,2 D) 22,4 E) 44,8
ZM
Erimi Maddelerin Elektrolizinde Aa kan Maddeler ve Miktarlar

Istlarak sv hale getirilmi iyonik bileikler elektroliz edilirse () ykl olan anyonlar (+) ykl anoda;
(+) ykl katyonlar ise () ykl katoda g eder.
Erimi madde bir karm olup birden fazla katyon ieriyorsa, katotta ncelikle indirgenme potansiyeli byk olan
katyon aa kar. (Katotta elektron alma eilimi fazla olan madde ncelikle aa kar.)
Erimi madde bir karm olup birden fazla anyon ieriyorsa anotta ncelikle, indirgenme potansiyeli kk olan
(yani ykseltgenme potansiyeli byk olan) anyon aa kar. (Anotta elektron verme eilimi fazla olan madde
ncelikle aa kar.)
Erimi NaClnin Elektrolizi

Erimi bir iyonik bileik (+) ykl katyonlar ve () ykl anyonlardan oluur. Olay aklamak iin NaCl nin elektrolizini
aklayalm. NaCl eriyiinde Na+ ve Cl iyonlar bulunur.
Elektroliz srasnda (+) ykl Na+ katyonlar () ykl katoda ekilerek burada indirgenirler.
Katot reaksiyonu : Na+ + e Na(k) (indirgenme)
Elektroliz srasnda () ykl Cl anyonlar (+) ykl anoda ekilerek burada ykseltgenirler.
Anot reaksiyonu : 2Cl Cl2 (g) + 2e (ykseltgenme)
Anot ve katot reaksiyonlar birbirleriyle toplanrsa net tepkime (elektroliz tepkimesi) bulunur.
Elektrolizde alnan ve verilen elektron saylar eittir. Bu nedenle katot tepkimesini 2 ile arpalm.
Katot reaksiyonu : 2Na+ + 2e 2Na(k) (indirgenme)

Anot reaksiyonu : 2Cl Cl2(g) + 2e (ykseltgenme)
Elektroliz reaksiyonu : 2Na+ + 2Cl 2Na (k) + Cl2(g)
Baz indirgenme yar potansiyelleri u ekildedir.
K+ + e K(k) E0 = 2,93 V
Na+ + e Na(k) E0 = 2,71 V
I2 + 2 e 2 I E0 = +0,54 V
Cl2 + 2 e 2 Cl E0 = +1,36 V
Buna gre KI ve NaCl tuzlar karm eritilip elektroliz edildiinde anot ve katotta ncelikle hangi madde-
ler aa kar?
365
11. SINIF KMYA
SORU 29
ekildeki sistemde erimi NaCl ve KI karm elektroliz ediliyor. anot katot

Buna gre anot ve katotta ncelikle hangi maddeler aa kar?
(ndirgenme potansiyelleri: Cl2 > I2 > Na+ > K+)
Erimi
NaCl
Kl
ZM
SORU 30
ekildeki kapta erimi AlCl3, MgBr2 ve NaI karm elektroliz ediliyor.

anot katot
Buna gre anot ve katotta srasyla hangi maddeler aa kar?
(Elektron verme eilimleri: Na > Mg > Al > I > Br > Cl)
Erimi
AlCl3
MgBr2
Nal
ZM
SORU 31
ekildeki sistemde erimi CaCl2 ve ZnF2 karm elektroliz ediliyor. anot katot
Buna gre anot ve katotta ncelikle hangi maddeler aa kar?

(Elektron alma eilimi; F > Cl > Zn2+ > Ca2+)
Erimi
CaCl2
ZnF2
ZM
366
ELEKTROKMYA
SORU 32
Erimi CuCl2, PbF2 ve AgI karm elektroliz ediliyor.

Buna gre anot ve katotta ncelikle hangi elementler aa kar?
(ndirgenme potansiyelleri;
F2(g) + 2 e A 2 F E0 = +2,87 V
Cl2(g) + 2 e A 2 Cl E0 = +1,36 V
I2(k) + 2 e A 2 I E0 = +0,54 V
Ag+ + e A Ag(k) E0 = +0,80 V
Cu2+ + 2 e A Cu(k) E0 = +0,34 V
Pb2+ + 2 e A Pb(k) E0 = 0,13 V
ZM
ekildeki devreden 0,5 Faradaylk akm geiriliyor.

anot katot
Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz. (Mg nin atom ktlesi 24)
a) Anotta hangi madde aa kar? b) Katotta hangi madde aa kar?
c) Katotta ka gram madde birikir? d) Anotta ka mol madde birikir?
Erimi MgCl2
367
11. SINIF KMYA
SORU 33 +
ekildeki devreden 1 Faradaylk akm geiriliyor.

anot katot
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz. (Ca nn atom ktlesi 40)
a) Anotta hangi madde aa kar?
b) Katotta hangi madde aa kar?
c) Katotta ka gram madde birikir?
d) Anotta aa kan gazn normal koullardaki hacmi ka litredir? Erimi CaCl2
ZM
SORU 34
Erimi Cu(CN)2 4 saat sreyle 9,65 amperlik akmla elektroliz ediliyor.

Buna gre katotta ka gram bakr toplanr? (Cu nun atom ktlesi 64 tr.)
ZM
SORU 35
Hastanelerde ekilen rntgen filmlerinin banyo suyunda (zeltisinde) znm AgNO3 bulunur. 0,1 molarlk AgNO3
zeltisinin 100 mililitresi 0,2 amper iddetindeki akmla elektroliz ediliyor.
zeltideki btn gmn (Ag) ayrlabilmesi iin elektroliz sresi ka saniye olmaldr?
(Gmn atom ktlesi 108 dir.)
ZM
SORU 36
Erimi AlCl3 9,65 amperlik akmla 3000 saniye elektroliz ediliyor.

Buna gre aadaki sorular cevaplaynz. (Al nin atom ktlesi 27)
a) Katotta ka gram Al aa kar?
b) Anotta normal koullarda ka litre Cl2 gaz aa kar?
ZM
368
ELEKTROKMYA
Seri Bal Kaplarda Elektroliz

Seri bal kaplarda, devreden geen elektrik akm her kaptan eit ekilde geer. Bu nedenle her kapta aa kan
madde miktarlar edeer gram ktleleriyle doru orantldr.
nF nF nF
Ag+ Cu2+ Al3+

Ag+ + e A Ag(k) Cu2+ + 2 e A Cu(k) Al3+ + 3 e A Al(k)
n n mol n n/2 mol n n/3 mol
n.108 gram Ag n/2.64 gram Cu n/3.27 gram Al
Seri bal kaplarda, btn kaplardan geen yk miktar ayndr.
ekildeki seri bal elektroliz kaplarn-

+ +
dan bir sre akm geirildiinde I.
kabn katodunda 5,4 gram Al biri-
kirken II. kabn katodunda 7,2 gram
Mg birikiyor. Al3+ Mgn+
Buna gre, Mg nin deerlii (n)
katr? I. kap II. kap
(Atom ktleleri; Al: 27, Mg: 24)
369
11. SINIF KMYA
+
SORU 37
ekildeki seri bal kaplarda erimi CaCl2 ve CuCl2

elektroliz edilmektedir. Elektroliz sonunda 1. kabn
katodunda 10 gram Ca aa kyor.
Buna gre 2. kabn katodunda ka gram Cu aa
Erimi CaCl2 Erimi CuCl2
kar? (Atom ktleleri; Ca: 40, Cu: 64)
1. kap 2. kap
ZM
+
SORU 38
ekildeki seri bal kaplarda erimi AgCl ve CuCl2

elektroliz edilmektedir. Elektroliz sonunda 1. kabn
katodunda 54 gram Ag aa kyor.
Buna gre, 2. kabn katodunda ka gram Cu aa Erimi AgCl Erimi CuCl2
kar? (Atom ktleleri; Cu: 64, Ag: 108) 1. kap 2. kap
ZM
+
SORU 39
ekildeki seri bal kaplarda erimi FeCln ve AlCl3

elektroliz edilmektedir. Elektrolizde 1. kapta 1,68 gram
Fe aa karken 2. kapta 0,54 gram Al aa
kmaktadr. Buna gre, FeCln deki n katr? Erimi FeCln Erimi AlCl3
(Atom ktleleri; Al: 27, Fe: 56) 1. kap 2. kap
ZM
370
ELEKTROKMYA
SORU 40
Ag+ ve X2+ iyonlarn ieren erimi tuzlar seri bal kaplarda ayn sre elektroliz edilince 54 gram Ag ve 14 gram
X aa ktna gre X in atom ktlesi nedir? (Ag nin atom ktlesi 108)
ZM
SORU 41
Seri bal iki elektroliz kabnn 1.sinde erimi Al2O3, 2.sinde ise iyonik XCln bileii elektroliz ediliyor. 1. kabn katodun-
da 5,4 gram Al biriktiinde 2. kabn katodunda 0,6 mol X toplanyor.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz. (Al nin atom ktlesi 27)
a) n katr?
b) X bileik iinde hangi ykseltgenme basamanda bulunur?
c) 1. kabn anodunda hangi gaz aa kar?
d) 1. kaptan 1 faradaylk akm geirildiinde 2. kabn anodunda aa kan gazn normal koullardaki hacmi ka lit-
redir?
e) Devreden 0,2 mol elektron getiinde 1. kabn katodunda toplanan maddenin ktlesi ka gramdr?
ZM
Anot + + Katot
SORU 42
ekildeki seri bal elektroliz sisteminden 24125 Coulombluk elektrik

akm geiriliyor.
NaCl svs MgCl2 svs
Buna gre, 1. kapta ka gram Na ve 2. kapta ka gram Mg aa
1. kap 2. kap
kar? (Atom ktleleri : Na = 23, Mg = 24)
ZM
371
11. SINIF KMYA
2
1. NaOH + CI2 A NaCI + NaCIO3 + H2O 5. MnO 4 + NH3 A MnO4 + N2
tepkimesiyle ilgili aadakilerden hangisi yan- tepkimesi bazik ortamda gereklemektedir.

ltr?
Bu tepkimenin ykseltgenme yar tepkimesi en
A) H2O daki atomlarn deerlii deimemitir. kk tamsaylarla denkletirilirse H2O nun kat-
says ka olur?
B) NaOH deki atomlarn deerlii deimemitir.
C) CI2 indirgendir. A) 3 B) 6 C) 8 D) 10 E) 16
D) NaOH ykseltgendir.
E) CI2 ykseltgendir.

6. NO 3 bazik ortamda NH3 e dnmektedir.
Bu yar tepkimenin denklemi hali aadaki-

2. 5 Fe+2 + MnO4 + 8 H+ A 5 Fe+3 + Mn+2 + 4 H2O lerden hangisidir?
tepkimesiyle ilgili aadakilerden hangisi yan-
A) NO 3 + 6 H2O + 8 e A NH3 + 9 OH
ltr?

B) NO 3 + 6 H2O A NH3 + 9 OH + 8 e
A) Fe2+ indirgendir. 9
C) NO 3 + H A NH3 + 3 H2O + e
2 2
B) MnO 4 ykseltgendir.

C) 1 mol Fe2+ 1 mol elektron vermitir. D) NO 3 + 9 H+ + 8 e A NH3 + 3 H2O

ESEN YAYINLARI
E) NO 3 + 3 OH A NH3 + 3 O2 + 4 e
D) 1 mol MnO 4 5 mol elektron almtr.

E) MnO 4 ykseltgenmitir.
7. I. 2 CI A CI2 + 2 e

II. 2 CIO 3 + 12 H+ + 10e A CI2 + 6 H2O
3. 6 Mn(NO3)2 + S + 6 OH A

2 III. MnO 4 + 4 H+ + 4e A MnO2 + 2 H2O
6 MnO 4 + SO4 + 12 NO + 4 H2O
Yukardaki denkletirilmi tepkimelerden han-
tepkimesinde hangi elementler ykseltgenmitir?
gileri indirgenme yar tepkimesidir?
A) Yalnz Mn B) Yalnz S C) Mn ve S
D) H ve O E) Mn, N ve S A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III
2 2
4. Bazik ortamda S2O3 , SO4 ye dnmektedir.
8. Cu + SO42 A Cu2+ + SO2
Bu yar tepkimenin en kk tamsaylarla denk- tepkimesi asidik ortamda gereklemektedir.
letirilmi hali aadakilerden hangisidir? Bu tepkimenin ykseltgenme yar tepkimesinin
denklemi hali aadakilerden hangisidir?
2 2
A) S2O3 + 10 OH + 8 e A 2 SO4 + 5 H2O
A) SO42 + 4 H+ + 2 e A SO2 + 2 H2O
B) S O 2 + 10 OH A 2 SO 2 + 5 H O + 8 e
2 3 4 2
B) SO42 + 4 H+ A SO2 + 2 H2O + 2 e
C) S O 2 + 5 H O A 2 SO 2 + 8 e
2 3 2 4 C) Cu A Cu2+ + 2 e
D) S O 2 + 5 H O + 8 e A 2 SO 2 + 10 H+
2 3 2 4 D) Cu + 2 H+ A Cu2+ + H2O
E) S O 2 + 5 H O A 2 SO 2 + 10 H+ + 8 e E) Cu2+ + SO42 A CuSO4
2 3 2 4
372
ELEKTROKMYA
2
9. SO3 + IO 3 A SO42 + I2 14. Cr(OH) 4 + H2O2 A CrO42 + H2O
tepkimesi asidik ortamda gereklemektedir. tepkimesi bazik ortamda gereklemektedir.
Bu tepkimenin en basit tamsaylarla denkleti- Bu tepkimedeki maddelerle ilgili;
rilmi halinde H+ nin katsays ka olur? I.

Cr(OH) 4 deki Cr ykseltgenmitir.
II. CrO42 ykseltgenme rndr.
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 12
III. H2O2 elektron vermitir.

10. 5 X + 2 Mn2+ + 6 OH A 5 SO32 + 2 MnO 4 + 3 H2O
tepkimesinde X ile gsterilen madde aadaki-
lerden hangisidir?
A) SO32 B) SO42 C) SO2 15. SnS2

2
A Sn(OH)6 + SO4
2 2
D) SO3 E) S2 Yar tepkimesinin asidik ortamda denklemi

denklemi aadakilerden hangisidir?
A) SnS22 + 14 H2O A Sn(OH)62 + 2 SO42 + 28 H+ + 24 e
2 B) SnS22 + 10 H2O A Sn(OH)62 + SO42 + 20 H+ + 18 e

11. PH3 + Cr2O7 A Cr(OH)4 + P
ndirgenen maddenin 1 mol ka mol elektron C) SnS22 + 22 OH A Sn(OH)62 + 2 SO42 + 8 H2O + 18 e

almtr? D) SnS22 + 14 H2O + 18 e A Sn(OH)62 + 2 SO42 + 8 H2O
ESEN YAYINLARI
A) 3 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12 E) SnS22 + 14 H2O A Sn(OH)62 + 2 SO42+ 22 H+ + 18 e
16. Fe3(PO4)2 + Cr2O72 A Cr3+ + PO43 + Fe3+

2
12. Sn(S2O3)2 A Sn4+ + SO42
tepkimesine gre 0,12 mol Fe3+ olumas iin
yar tepkimesi bazik ortamda gereklemektedir. 0,2 molarlk Cr2O72 zeltisinden ka mL tepki-
Bu yar tepkimenin en basit tamsaylarla denk- meye girer?
letirilmi denkleminde elektronlarn (e) katsa-
ys ka olur? A) 1200 B) 600 C) 200 D) 100 E) 20
A) 8 B) 10 C) 18 D) 22 E) 26
17. Bir tepkimede elektron alm bir iyon iin aa-

dakilerden hangisi kesin sylenebilir?
2
13. MnO2 + NO 2 A MnO4 + NO
A) Yk azalr, indirgendir.
tepkimesi asidik ortamda gereklemektedir. B) Negatif ykle yklenir, ykseltgendir.
Bu tepkimeyle normal koullarda 44,8 litre NO C) ndirgenmitir, ykseltgeyendir.
gaz oluurken ka mol MnO2 tepkimeye girer?
D) Yk artar, ykseltgeyendir.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 E) Ykseltgenmitir, indirgeyendir.
1.D 2.E 3.C 4.B 5.B 6.A 7.D 8.C 9.A 10.B 11.B 12.C 13.A 14.C 15.E 16.D 17.C
373
11. SINIF KMYA
1. Aada baz elementlerin standart indirgenme 4. e e

potansiyelleri verilmitir.
tuz kprs
Zn2+ + 2 e A Zn(k) E0 = 0,76 V
2+ Mn In
Co + 2 e A Co(k) E0 = 0,28 V
Buna gre;
I. Zn/Co pilinin standart potansiyeli 0,48 volttur.
II. Co2+, Zn2+ ye gre daha kuvvetli ykseltgendir.
III. Zn2+ iyonlar ieren zeltiye Co ubuk daldr- 1 M Mn2+ 1 M In
3+
lrsa Zn2+ indirgenir.

ekildeki pil sisteminde elektron ak Mn elektrot-
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II tan In elektroduna dorudur.
D) I ve III E) I, II ve III Buna gre;
2. I. Mn elektrot anottur.
II. Zamanla 1. beherdeki Mn2+ deriimi azalr.
Cr tuz kprs Sn III. Pil tepkimesi
3 Mn(k) + 2 In3+ A 3 Mn2+ + 2 In(k) dr.

ESEN YAYINLARI
1M 1M
Cr(NO3)3 Sn(NO3)2 A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
Sn2+ + 2 e A Sn(k) E0 = 0,14V

Cr3+ + 3 e A Cr(k) E0 = 0,74V
5.
ekildeki pil sistemi ile ilgili aadakilerden
hangisi yanltr? Zn tuz kprs Ag
A) Standart pil gerilimi 0,60 volttur.

B) Cr ubuk anottur.
C) Zamanla Sn ubuun ktlesi artar.
D) D devrede elektronlarn ak yn Cr den Sn 1M 1M
ye dorudur. ZnSO4 HCl
E) zeltideki Cr3+ deriimi azalr.
Zn2+ + 2 e A Zn(k) E0 = 0,76 V

3. Al ve Ni metallerinin indirgenme potansiyelleri y-
2 H+ + 2 e A H2(g) E0 = 0,00 V
ledir.
Ag+ + e A Ag(k) E0 = 0,80 V
Al3+ + 3 e A Al(k) E0 = 1,66 V
Ni2+ + 2 e A Ni(k) E0 = 0,25 V Zn elektrodun ZnSO4 zeltisine, Ag elektrodun
HCl zeltisine daldrlmas ile oluturulmu gal-
Oda scaklnda Al ubuk 1 M lik Al(NO3)3 zelti-
vanik hcre ve baz indirgenme yar potansiyelleri
sine, Ni ubuk 1 M lik Ni(NO3)2 zeltisine batrla-
yukarda verilmitir.
rak bir pil oluturuluyor.
Buna gre, bu pilin gerilimi ka volttur? Buna gre bu pilin gerilimi ka volttur?
A) 1,41 B) 1,91 C) 2,53 A) 0,04 B) 0,76 C) 0,80

D) 3,71 E) 4,26 D) 1,52 E) 1,55
374
ELEKTROKMYA
6. 8.
Mn tuz kprs Pb Zn tuz kprs Zn
1M 1M 0,05 M 0,1 M
Mn(NO3)2 Pb(NO3)2 200 mL ZnSO 200 mL ZnSO
4 4
1. beher 2. beher 1. beher 2. beher
Zn elektrotlarn 0,05 M ve 0,1 M lik ZnSO4 zeltile-

Mn2+ + 2 e A Mn(k) E0 = 1,18 V rine daldrlmasyla oluturulmu pil emas grl-
Pb2+ + 2 e A Pb(k) E0 = 0,13 V mektedir.
ekilde bir galvanik hcre ve baz indirgenme yar Bu pille ilgili;
potansiyelleri verilmitir. I. D devrede elektronlar 1. beherden 2. behere
Buna gre; doru akar.
II. 2. behere 200 mL su eklenirse pil gerilimi sfr
I. 1. behere su eklemek.
olur.
II. 2. beherde Pb(NO3)2 kats zmek
III. 1. beherdeki Zn anot, 2. beherdeki ise katottur.
III. 2. behere NaCl eklemek
ilemlerinden hangileri pil gerilimini artrr?
(PbCl2 suda znmez) A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
ESEN YAYINLARI
9.
Ni tuz kprs Ag
7.
Ni tuz kprs Ag
1 M Ni2+ 1 M Fe
3+
1M 1M
Ni2+ + 2 e A Ni E0 = 0,25 V
Ni(NO ) AgNO3
3 2
Fe3+ + e A Fe2+ E0 = +0,77 V
Ag+ + e A Ag E0 = +0,80 V
Ni2+ + 2 e A Ni(k) E0 = 0,25 V ekilde bir pil sistemi ve baz indirgenme yar tep-
Ag+ + e A Ag(k) E0 = +0,80 V kimeleri verilmitir.
ekildeki pil bir sre altnda, Ni elektrotta Buna gre;
0,02 mollk bir deime oluyor. I. Pil gerilimi 1,05 volttur.
Buna gre Ag elektrotun ktlesi iin aadaki- II. Pil tepkimesi Ni(k) + 2 Fe3+ A Ni2+ + 2 Fe2+ dir.
lerden hangisi dorudur? (Atom ktlesi; Ag: 108) III. Fe2+ deriimi artarsa pil gerilimi artar.
A) 4,32 g azalr, B) 2,16 g artar.
C) 1,08 g azalr. D) 4,32 g artar. A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
E) 2,16 g azalr. D) I ve II E) II ve III
1.C 2.E 3.A 4.D 5.B 6.C 7.D 8.E 9.B
375
11. SINIF KMYA
1. anot + katot 4. anot + katot

+ +
Mg(NO3)2 AgNO3 MgCl AlCl

2(s) 3(s)
zeltisi zeltisi
1. kap 2. kap 1. kap 2. kap
ekildeki elektroliz kaplarndan 2 amperlik elektrik Yukardaki seri bal elektroliz kaplarnda MgCI2 ve
akm bir sre geiriliyor. 1. kabn katotunda 12 AICI3 svlarndan 8 amperlik akm 10 dakika srey-
gram Mg metali toplanyor. le geiriliyor.
Buna gre, elektroliz ilemi ka saniye srer? Buna gre;
(Atom ktlesi Mg: 24, 1 F = 96000 coulomb)
I. 1. kabn katodunda 0,6 gram Mg metali toplanr.
A) 8.102 B) 16.102 C) 24.103 II. 2. kabn anotunda NK da 5,6 litre CI2 gaz aa
D) 48.103 E) 96.103 kar.
III. 2. kabn katodunda 0,45 gram AI metali topla-
2. anot + katot nr.
+
ESEN YAYINLARI
(Atom ktleleri; Mg: 24, AI: 27, 1 F= 96000 cou-

lomb)
AlCl XF
3(suda) m D) II ve III E) I, II ve III
svs
1. kap 2. kap
5. Elektroliz ile ilgili;

Yukardaki elektroliz kaplarndan bir sre akm
I. Elektrotlarda toplanan madde miktar devreden
geiriliyor. 1. kabn anotunda NK da 2,24 L CI2
geen yke ve maddenin cinsine baldr.
gaz aa karken, 2. kabn katotunda 2,4 gram X II. 1 F ykn gemesiyle 1 edeer gram madde
metali birikiyor. toplanr.
Buna gre, XFm bileiindeki Xm+ in slfat tuzu- III. Ykseltgenme gerilimi byk olan () yk veya
nun forml aadakilerden hangisidir? molekl ilk nce anotta toplanr.
(Atom ktlesi; X: 24) yarglarndan hangileri dorudur?
A) X2SO4 B) XSO4 C) X(SO4)2 A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) X2(SO4)3 E) X(SO)3 D) II ve III E) I, II ve III
3. Erimi AIF3 tuzunun elektrolizinde katotta 2,7 gram

AI metali toplanrken, anotta F2 gaz aa kmak- 6. Al3+ ve X2+ iyonlarn ieren erimi tuzlar seri bal
tadr. kaplarda elektroliz edildiinde 5,4 gram Al ve 7,2
Buna gre, F2 gaznn 0C ve 1,5 litrelik kapta gram X metali aa kmaktadr.
yapt basn ka atm dir? (Atom ktlesi; AI: 27) Buna gre X in mol ktlesi nedir?
A) 1.12 B) 2,8 C) 2,24 (Atom ktlesi; Al: 27)

D) 22,4 E) 44,8 A) 12 B) 24 C) 28 D) 40 E) 56
400
ELEKTROKMYA
7. anot + katot 10.

+
+
X(k) Y(k)
Al(k) X(k)
Al tuzu X tuzu
XSO4(suda)
1. kap 2. kap
ekildeki gibi seri balanm elektroliz kaplarnn

1.sinde Al tuzu svs, 2.sinde ise X metalinin slfat
Yukardaki elektroliz dzenei altrldnda Y
tuzu svs vardr. Devreden bir sre akm geirildi-
elektrot zeri X ile kaplanyor.
inde 1. kapta 0,54 gram Al, 2. kapta 1,68 gram X
toplanmtr. Buna gre;
2+
Buna gre, X metalinin slfat tuzunu gsteren I. Anotta X(k) A X (aq) + 2 e olur.
forml aadakilerden hangisidir? 2+
II. Katotta X (aq) + 2 e A X(k) olur.
(Atom ktleleri; Al: 27, X: 56)
III. X2+ iyonlarnn says zamanla azalr.
A) XHSO4 B) X2SO4 C) X2(SO4)3
D) XSO4 E) X(HSO4)3
ESEN YAYINLARI
11. 2F lk bir ykle suyun elektrolizi yaplyor.

8. Bir peynir tenekesini galvanizlemek iin 965 saniye
Buna gre;
sreyle 2 amperlik akmla elektrolize tabi tutuluyor.
I. Katotda NK da 22,4 L O2 gaz aa kar.
Buna gre, elektroliz sonucunda teneke ka
gram Zn ile kaplanmtr? II. Anotta NK da 11,2 L H2 gaz aa kar.
(Zn nin atom ktlesi : 65 Da) III. Devreden 2 mol elektron gemitir.
A) 0,65 B) 1,3 C) 2,6 D) 6,5 E) 13
12. 1 faraday elektrik yk iin;

9. Ayn miktar elektrik yk kullanlarak aadaki
I. 1 mol elektron ykdr.
bileikler elektroliz ediliyor.
II. 96500 kulon (coulomb) dur.
Buna gre, hangisinde elde edilen metalin kt- III. CuSO4 zeltisinden 1 mol Cu aa karan
lesi en az olur?
elektrik miktardr.
(Atom ktleleri; Na: 23, Mg: 24, AI: 27, Fe: 56)
tanmlarndan hangileri dorrudur?
A) NaCI B) FeSO4 C) Mg(NO3)2
D) FeCI3 E) AI2(SO4)3 D) II ve III E) I, II ve III
1.D 2.B 3.C 4.B 5.E 6.B 7.D 8.A 9.E 10.A 11.B 12.C
401
EKRDEK KMYASI
5. NTE
11. SINIF KMYA
Sevgili renciler;
Bu nitede atom ekirdeinin yaps ve kararll incelenecektir. Kararsz ekirdeklerin yapt malar ve devamnda
fisyon, fzyon tepkimeleri aklanacak, n doz birimleri ilenecektir.
Ayrca nkleer reaktrlerin ileyii ve nkleer enerjinin sosyal ve ekonomik ynleri sorgulanacaktr. Radyoaktiflikten
kaynaklanan tehlikelerden korunmak iin alnacak tedbirler ve radyoaktif izotoplarn kullanm alanlar bu nitede irde-
lenecektir.
EKRDEN YAPISI ve KARARLILIK

Altom Alt Tanecikler
Son yllarda bilim ve teknolojideki gelimelere paralel olarak atom alt taneciklerle ilgili almalar yaplmtr.
Bu almalarn bazlarnda proton, ntron ve elektronlar arptrlarak meydana gelen sonular analiz edilmektedir.
Standart Model
Atom alt taneciklerle yaplan almalar konu edinen, farkl temel taneciklerin nasl dzenlendiini ve deiik kuvvet-
ler arclyla nasl etkiletiini aklamaya alan modeldir.
Standart Modele gre daha nce atomun temel paracklar olarak bilinen proton, ntron ve elekton gerekte temel
tanecik deildir.
Standart Modele gre atomun temel paracklar kuarklar ve leptonlardr.
Kuarklar Anti Kuarklar

Standart Modele gre alt eit kuark vardr.
Kuarklar u ekilde adlandrlr. Yukar, aa, tlsml, garip, st, alt.
Kuarklar, ngilizce adlarnn kk baharfleriyle sembolize edilirler.
Kuarklarn birer de kart kuarklar (antikuark) bulunmaktadr. Antikuarklar da u ekilde adlandrlr: Yukar kart, aa-
kart, tlsml kart, garip kart, st kart, alt kart.
Antikuarklar kart olduklar kuarkn sembolnn zerine birer izgi konularak gsterilir.
Aadaki tabloda kuarklarn ve antikuarklarn sembolleri ve zellikleri verilmitir.
KUARKLAR
Kuarkn Elektrik Kart Kuarkn Kart Kuarkn

Kuarkn Ad Kuarkn Sembol
Yk Sembol Elektrik Yk
Yukar 2 2
u + u
(up) 3 3
1. Nesil
Aa
d 1
d + 1
(down) 3 3
Tlsml +
2
2
c c
(charm) 3 3
2. Nesil
Garip 1 + 1
s s
(strange) 3 3
st 2 2
t + t
3. Nesil
(top) 3 3
Alt 1 + 1
b b
(bottom) 3 3
404
EKRDEK KMYASI
Leptonlar Antileptonlar
Standart Modele gre alt eit lepton vardr. Bunlar elektron, muon, tau ve her birinin ntrinolardr.
Leptonlar u ekilde adlandrlr: Elektron-elektron ntrinosu, Muon - muon ntrinosu, Tau - tau ntrinosu.
Ayrca, her bir leptonun kart parac vardr.
Elektronun kart parac kart elektron (kart elektrona pozitron da denir.)
Muonun kart kart muon, Taunun kart kart taundur.
Leptonlar Yunanca yazllarnn kk baharfi ile sembolize edilirler.
Aadaki tabloda leptonlar ve antileptonlarn semboleri ve zellikleri verilmitir.
LEPTONLAR
Leptonun Leptonun Leptonun

Leptonun Ad Sembol Yk zellii
Elektron e 1 Elektriksel ve kimyasal etkileimlerden sorumlu

1. Nesil
Elektron ntrinosu oe 0 Her saniyede ve milyarlarcas vcudumuzdan geer.
Elekrondan daha ar ve kararsz bir paracktr. mr saniyenin iki

Muon + 1
milyonda biri kadardr.
2. Nesil
Muon ntrinosu o+ 0 Baz paracklarn bozunmas sonucu mounlarla birlikte ortaya kyor.
Tau o 1 Ar ve ok kararsz bir parack

3. Nesil
Tau ntrinosu oo 0 Henz grnmedi, ancak varlna inanlyor.
Kuarklar ve Leptonlarn Benzer ve Farkl zellikleri

Kuark ve leptonlarn boyutlar kesin olarak bilinmemekle beraber aplar 1018 metrenin altndadr.
Kuarklar ve leptonlar bugnk bilgilerle temel parack kabul edilmektedir. Ancak bunlarn da daha alt tanecikler-
den oluma olasl vardr.
Kuarklar ve leptonlar ykl taneciklerdir. Ancak ntrinolar ykszdr.
Proton ve ntronlar farkl kuark tiplerinin bir araya gelmesiyle olumutur.
Protondaki kuarklarn yk toplandnda protonun yk +1 olur.
Ntrondaki kuarklarn yk toplandnda ntronun yk 0 olur.
u u d d
d u
Proton Ntron
Proton iki yukar bir aa kuarktan oluur. Ntron iki aa bir yukar kuarktan oluur.
Protonu oluturan kuarklarn ykler toplam +1 dir. Ntronu oluturan kuarklarn ykler toplam sfrdr.
(+ 2 + 2 1 = +1) (
1

1 2
+ = 0)
3 3 3 3 3 3
405
11. SINIF KMYA
Temel Tanecikler Arasndaki Etkileimler

Atom ekirdeindeki tanecikler arasnda gl nkleer kuvvetler ve zayf nkleer kuvvetler bulunur.
Gl Nkleer Kuvvetler
Kuarklar birbirine ok yaklatnda aralarnda oluan gl itme-ekme kuvvetlerine gl nkleer kuvvetler denir.
Gl Nkleer Kuvvetlerin zellikleri

Gl nkleer kuvvetler doadaki en gl kuvvetler olup proton ve ntrondaki kuarklar birarada tutan kuvvetler-
dir.
Gl nkleer kuvvetler, elektriksel ve manyetik kuvvetlerden binlerce kat daha gldr.
Gl nkleer kuvvetlerin gereklemesi iin kuarklarn birbirine ok yakn olmas gerekir. Kuarklar birbirinden
uzaksa bu kuvvetler olumaz.
Kuarklar arasndaki gl nkleer kuvvetleri koparmak iin ok yksek enerjiye gerek vardr. Proton ve ntronlar
ok yksek enerjiyle karlamadklar srece kararldr.
Kuarklar renk yk ad verilen bir zellie sahiptir. Zt renk yklerine sahip kuarklar birbirini gl bir kuvvetle e-
kerken ayn renk ykne sahip kuarklar birbirini gl bir ekilde iter.
Standart Modele gre kuarklar arasndaki gl nkleer itme-ekme kuvvetleri gluon denilen taneciklerin alverii
ile olur. (Gluon, Latincede tutkal demektir.)
u u d d
d u
Proton Ntron
Proton ve ntronda zt renkli d ve u kuarklar arasnda

gluon al verii ile gl nkleer kuvvet oluur.
Zayf Nkleer Kuvvetler

Proton ve ntronlardaki renk dipolnden dolay oluan ekim kuvvetine zayf nkleer kuvvetler denir.
Proton ve ntronu oluturan kuarklar birbirine simetrik olarak balanmamlardr. Bu nedenle proton ve ntronda renk
dipol oluur. (Bu dipol su moleklndeki elektriksel dipole benzetebiliriz.)
Zayf Nkleer Kuvvetlerin zellikleri

Zayf nkleer kuvvetler atom ekirdeinde, proton-proton, ntron-ntron ve ntron-proton arasnda oluur.
Kararl ekirdeklerde zayf nkleer kuvvetler, protonlar aras itmeyi karlar.
Kararsz atom ekirdeklerinde protonlar aras itme kuvvetleri, zayf nkleer ekim kuvvetlerinden daha baskndr.
Bu tr atom ekirdekleri paralanr.
ekirdek Balanma Enerjisi

Bir ekirdei proton ve ntronlarna ayrtrabilmek iin gerekli enerjiye ekirdek balanma enerjisi denir. ekirdek
balanma enerjisi bir ekirdein kararllnn nicel lsdr. Ancak herhangi iki ekirdein kararllklarn karlat-
rrken ekirdeklerin farkl sayda nkleonlar ierdii dikkate alnmaldr.
Bu nedenle nkleon bana ekirdek balanma enerjisi kavramn kullanmak daha anlamldr.
ekirdek balanma enerjisi
Nkleon bana balanma enerjisi =
Nkleon says
406
EKRDEK KMYASI
Nkleon bana balanma enerjisi (kj/mol)
1x109
56
4 26 Fe
2He
238
92U
10
5B
6
3Li
5x108
2
1H
Ktle numaras
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200 210 220 230 240 250
ekirdeklerin tanecik bana den balanma enerjileri
ekirdekte nkleon bana balanma enerjisi ne kadar fazla ise ekirdek o kadar kararldr.
Kararl ve Kararsz ekirdekler

Doada bulunan kararl ekirdeklerin ntron saylar proton saylarna kar grafie geirilirse, btn kararl ekirdekleri
temsil eden noktalarn ekildeki gibi bir kuak meydana getirdii grlr. Bu kuaa kararllk kua denir.
Kararllk kuann dndaki ekirdekler ise ntron - proton orannn dengesizliinden dolay kararszdr. Kararsz olan
bu ekirdekler uygun malar yaparak kararl ekirdeklere dnrler.
1. Blge: Bu blgedeki ekirdeklerin n/p oranlar ka-

rarl ekirdeklere gre fazladr. Bu ekirdeklerin ka- Ntron says
rarl hale gelebilmek iin bu oran azaltacak ma 150 3. blge
140
yapmalar beklenir. Bu ma da ` masdr.
130
Kararllk
120 kua
110
2. Blge: Bu blgedeki ekirdeklerin n/p oranlar ka- 100 n >1 n =1
90 p p
rarl ekirdeklere gre azdr. Bu ekirdeklerin ka-
80 1. blge
rarl hale gelebilmek iin bu oran artracak ma
70
yapmalar beklenir. Bu da `+ mas ya da elektron 60
yakalamadr. 50
40
30 n <1
p
20
3. Blge: Bu blgedeki ekirdeklerin hem ntron 2. blge
10
hem de proton saylar fazladr. Bu ekirdeklerin ka- 0 Proton says
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
rarl hale gelebilmek iin hem ntron hem de proton Ntron-proton grafii ve kararllk kua
saysn azaltacak ma yapmalar beklenir. Bu da _
masdr.
407
11. SINIF KMYA
Ntron says
150
ekildeki grafikte baz ekirdeklerin proton - ntron ilikisi verilmitir. 140
130
Buna gre; Kararllk
120 kua
110
I. X ve Y ekirdekleri kararsz, Z ekirdei ise kararldr.
100
II. X ekirdei n/p orann azaltrsa kararl ekirdee dnebilir. 90
80 Z
III. Y ekirdeinin kararszlk nedeni n/p orannn azldr. 70
X
60
50
40 Y
A) Yalnz I B) I ve II C) I ve III
30
D) II ve III E) I, II ve III 20
10
0 Proton says
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
etkinlik 1
ekildeki grafikte baz atomlarn ntron-proton ilikisi verilmitir.
a) Hangi atom ekirdekleri kararldr?
b) n/p oran fazla olduu iin kararsz olan ekirdek hangisidir? Ntron says
T
c) n/p oran az olduu iin kararsz olan ekirdek hangisidir? Kararllk

kua
Hem n hem de p says fazla olduu iin kararsz olan ekirdek

d) X
hangisidir? Y
X ekirdeinin kararl hale gelmek iin n/p orann nasl deitirmesi

e)
beklenir? U
Z
Z ekirdeinin kararl hale gelmek iin n/p orann nasl deitirmesi
f)
beklenir?
0
Proton says
T ekirdeinin kararl hale gelmek iin n ve p saysn nasl deitirmesi
g)
beklenir?
408
EKRDEK KMYASI
Doal Radyoaktivite
Bir ekirdein hibir d etkiye bal olmakszn kendiliinden malar yaparak baka ekirdeklere dnmesine do-
al radyoaktivite denir.
Doal radyoaktif olaylar ekirdek eitlikleriyle gsterilir. ekirdek eitlikleri u iki kurala gre yazlr.
1. Eitliin her iki yanndaki ktle numaralar toplam birbirine eit olmaldr.
2. Eitliin her iki yanndaki atom numaralar toplam birbirine eit olmaldr.
Alfa Imas
4
Alfa (_), Helyum ( 2He2+) ekirdekleridir. Alfa bozunmasna urayan ekirdek 2 proton ve 2 ntron frlatr. Bu olay so-
nucunda atom numaras, balangca gre 2; ktle numaras ise 4 eksik olur.
238 234
92
U A 90
Th +_
Beta Imas
0
Beta (`) tanecikleri, ekrdekte oluarak dar frlatlan yksek enerjili elektronlardr. (` = 1
e)
` tanecii oluurken 1 ntron, 1 protona dnr.
1 1 0
0
n A 1
p + 1
e
` mas sonucunda oluan ekirdein proton says balangtaki ekirdee gre 1 fazla, ntron says ise 1 azdr.
234 234
90
Th A 91
Pa + `
Gama Imas
_ ve ` malarndan sonra oluan ekirdek yksek enerjili durumda kalabilir. Bu durumdaki ekirdek sahip olduu
fazla enerjiyi gama (a) n eklinde dar vererek kararl hale geer. Gama mas sonucunda atomun proton ve nt-
ron says deimez.
240 236 236 236
94
P A 92
U* + _ 92
U* A 92
U + a
yksek enerjili dk enerjili
ekirdek ekirdek
Pozitron Imas
0
Pozitron (`+) tanecikleri, ekirdekte oluarak dar frlatlan pozitif ykl elektronlardr. (`+ = +1
e)
`+ tanecii oluurken 1 proton, 1 ntrona dnr.
1 1 0
1
p A 0
n + +1
e
`+ mas sonucunda oluan ekirdein proton says balangtaki ekirdee gre 1 az, ntron says ise 1 fazladr.
38 38
19
K A 18
Ar + `+
Elektron Yakalamas
Baz ekirdekler, kendilerine en yakn temel enerji dzeyinden 1 elektron yakalar. Bu yakalanan elektron, protonla
birleerek ntrona dnr.
1 0 1
1
p + 1
e A 0
n
Elektron yakalamas sonucunda oluan ekirdein proton says, balangtaki ekirdee gre 1 az, ntron says ise
1 fazladr.
202 0 202
81
Ti + 1
e A 80
Hg
409
11. SINIF KMYA
Radyoaktif malarla ilgili aadakilerden hangisi yanltr?

A) Bir ` mas yapan ekirdein atom numaras 1 artar.
B) ki _ mas yapan ekirdein proton ve ntron says 4 er azalr.
C) Bir `+ mas yapan ekirdein proton says deimez.
D) Elektron yakalayarak bozunan bir ekirdekte proton ntrona dnr.
E) Toplam 1_ ve 2` mas yapan ekirdek balangtaki atomun izotopuna dnr.
SORU 1
k 0 238 n
93
X + 1
e A l
Y A m
Z +_
Yukardaki seri ekirdek tepkimesinde k, l, m ve n nin saysal deerleri nedir?
ZM
SORU 2
238 222
92
U dan balayan bir seri bozunma sonunda 86
Rn ekirdei oluur.
Bu bozunma serisinde yaymlanan nlar aadakilerin hangisinde doru verilmitir?
A) 4_ B) 4` C) 3_, 2` D) 4_, 2` E) 4_, 3`
ZM
410
EKRDEK KMYASI
SORU 3
234
92
U ekirdei 1 elektron yakaladktan sonra toplam 2_, 2` ve 2a mas yapyor.
Buna gre, oluan yeni ekirdein atom ve ktle numaras katr?
ZM
SORU 4
235
92
U izotopu art arda 2_ mas yapyor.
Buna gre oluan yeni atomun ntron says katr?
ZM
SORU 5
209
Radyoaktif Ac atomu toplam 3_ mas yaptnda 83
Bi atomunu oluturmaktadr.
Buna gre, Ac atomunun atom ve ktle numaras katr?
ZM
SORU 6
Radyoaktif U atomu 2_ mas yaptnda periyodik cetvelin 7. periyodunun 2A grubunda olan ve 138 ntronu bulu-
nan Ra elementine dnyor.
Buna gre, U atomunun atom ve ktle numaras katr?
ZM
411
11. SINIF KMYA
SORU 7
Aada verilen radyoaktif bozunma serilerinde X, Y ve Z atomlarnn ktle ve atom numaralar katr?
232 _ ... ` ... ` X

a) 90
Th
A A A
235 _ ... ` ... _ Y
b) 92
U
A A A
237 _ ... _ ... ` ... a Z
c) 89
Ac
A A A A
ZM
SORU 8
234
89
Ac A X + 2 `
Yukardaki ekirdek tepkimesinde X ile gsterilen element iin aadaki sorular cevaplaynz.
a) X elementinin atom numaras katr?

b) X elementinin ktle numaras katr?
c) X elementinin ntron says katr?
ZM
SORU 9
Radyoaktif bir atom seri bozunma sonucu toplam 3_, 2` mas yapmaktadr.
Buna gre, bu atomun proton says ve ntron says nasl deiir?
ZM
SORU 10
Bir toprak alkali metali toplam 3_, 3` mas yaparsa oluan atom periyodik cetvelin hangi grubunda bulunur?
ZM
412
EKRDEK KMYASI
SORU 11
Beta (`) mas yapan bir atom iin aadakilerden hangileri dorudur?
a) 1 ntron 1 protona dnr. b) Atom numaras 1 azalr.
c) Ntron says 1 azalr. d) Ktle numaras deimez.
ZM
SORU 12
Pozitron mas ile ilgili aadakilerden hangileri yanltr?

a) n/p oran az olan kararsz ekirdekler `+ mas yapabilir.
b) 1 pozitron masnda 1 ntron 1 protona dnr.
c) Pozitron mas yapan atomun ktle numaras deimez.
d) Pozitron mas yapan atomun n/p oran azalr.
ZM
SORU 13
226
89
X atomu 1 `+ mas yaptnda oluan atomla ilgili aadaki sorular cevaplaynz.
a) Ktle numaras katr?

b) Proton says katr?
c) Ntron says katr?
ZM
SORU 14
Atom ekirdeinin elektron yakalamasyla ilgili aadakilerden hangileri dorudur?

a) Doal radyoaktif olaydr.
b) n/p oran fazla olan ekirdekler yapar.
c) 1 ntron, 1 protona dnr.
ZM
413
11. SINIF KMYA
etkinlik 2
Aadaki radyoaktif tepkimelerde noktal yerlere gelmesi gereken tanecikler nedir?
218
Po A 218 234
a) At + .................. e) Th A 234 Th + ..................
84 85 90 90
218
At A 214 235
b) Bi + .................. f) U A 234 U + ..................
85 83 92 92
101
Tc A 101 37 37
c) Ru + .................. g) Ar + .................. A Cl
43 44 18 17
30
P A 30 238
d) Si + .................. h) U A 230 Ra + 2..................
15 14 92 88
etkinlik 3
Ktle No
228 X
Y
224
Z
220
T
216
U
212
V
Atom No
82 83 84 85 86 87 88
X atomunun seri radyoaktif malarla V atomuna dnm grafii verilmitir.

a) Hangi atomlar birbirinin izotopudur?

.............................................
b) Hangi atomlar birbirinin izobardr?

.............................................
c) Hangi atomlar birbirinin izotonudur?

.............................................
d) X ten Z oluurken hangi malar olmutur?

.............................................
e) Z den T oluurken hangi malar olmutur?

.............................................
f) X ten V olumas srasnda hangi malardan kaar tane olmutur?

.............................................
414
EKRDEK KMYASI
EKRDEK REAKSYONLARI
Atom ekirdeinde meydana gelen reaksiyonlara ekirdek reaksiyonlar denir. Baz ekirdeklerin bir takm tanecik-
lerle (n, _, ...) bombardman edilerek yeni ekirdek veya ekirdekler olumasna yapay ekirdek tepkimeleri denir.
Nkleer Transmtasyon
Atom ekirdeklerinin baz taneciklerle bombardman edilerek baka ekirdeklere dntrlmesine nkleer transm-
14 17
tasyon denir. lk olarak Ernest Rutherford, 7N ekirdeklerini _ paracklaryla bombardman ederek 8O oluturmu
bylece bir elementin atomlarnn baka bir elementin atomlarna dntrlebileceini kefetmitir. Bu olay ekirdek
eitliiyle yle gsterilebilir.
14 4 17 1
7
N + 2He A 8
O + 1H
Fisyon
Ar ekirdeklerin ntron bombardman ile daha kk ekirdeklere blnmesi olayna fisyon (ekirdek blnmesi)
denir.
235 1 141 92 1
92
U + 0n A 56
Ba + 36
Kr + 3 0n + Enerji
Reaksiyonda kullanlandan daha fazla sayda ntron aa kar. Aa kan bu ntronlar yeni U atomlarn paralar
ve her defasnda daha fazla ntron aa kar. Bu ekilde devam eden reaksiyona zincir reaksiyonu denir. Reaksi-
yon sonunda byk miktarda enerji aa kar. Aa kan bu enerjiye nkleer enerji denir.
Fzyon
Hafif ekirdeklerin birleerek daha ar ekirdek oluturma reaksiyonlarna fzyon (ekirdek birlemesi) denir.
2 3 4 1
1
H + 1H A 2
He + 0n + Enerji
Fzyon reaksiyonlarnda birim ktle bana aa kan enerji, fisyon reaksiyonlarna oranla ok fazladr. Ancak fzyon
reaksiyonlarn gerekletirmek zordur. Fzyon reaksiyonunun olmas iin atom ekirdeklerinin birbirine yaklamas
gerekir. Ancak atom ekirdekleri birbirini iter. ekirdeklerin birbirine yaklamas iin ekirdeklerin yksek enerjiye sa-
hip olmas gerekir. Bunun iin de 40 000 000 K den fazla scaklk gerekir.
Hidrojen bombas iin gerekli yksek scaklk, bir atom bombasnn patlatlmasyla (fisyon) elde edilir.
Gnete sregiden olaylar fzyon reaksiyonlardr.
Nkleer Reaktrler
Nkleer reaktrler, fisyon reaksiyonlarnn kontrol altnda tutulmas ile enerji elde edilen sistemlerdir.
Nkleer Reaktrn almas

Nkleer reaktrlerde zenginletirilmi uranyum ubuklar su ierisinde 70-150 atm basn altnda aslm olarak bulu-
nur. Nkleer reaktrde su iki amala kullanlr.
1. Fisyon sonucu oluan ntronlar yavalatmak ve ntronlar normal ssal enerjiye sahip klmak. (Issal enerjisi azal-
m ntronlar fisyon olayn yksek ssal enerjili olan ntronlara gre daha iyi uyarr.)
2. Is transferi ortamn oluturmak. Fisyon enerjisi suyu yaklak 300C ye kadar str. ok scak olan bu su s de-
itiricide souk su ile temas ettirilir. Bylece souk su buhara dnr. Oluan buhar da elektrik retelerini dn-
dren trbinleri altrr. Nkleer reaktrlerin son bileeni, genellikle kadmiyum metalinden yaplan ve ntronlar
souran kontrol ubuklar setidir. Bu ubuklar reaktr iine indirildiklerinde fisyon ilemi yavalar. ubuklar reak-
trden karlnca ntron younluu artar ve fisyon hz artar.
415
11. SINIF KMYA
Buhar
Koruyucu kap Geri soutucu
Reaktr z Soutma suyu
Kontrol ubuklar Ilk su
Nehir, gl veya
okyanus
Is deitirici Pompa
Souk su
Pompa
Basnl Su Nkleer Reaktr (Nkleer G Santralinin emas)
etkinlik 4
Aadaki tepkimelerin trn ve doal m yoksa yapay m olduunu belirtiniz.
TEPKME TR DOAL / YAPAY
14 14
a) 6
C A 7
N + ` Beta mas Doal
226 222
b) 88
Ra A 86
Rn +_
36
c) 19
K + 10e A 36
18
Ar
2
d) 1
H + 31H A 42He + 10n
235 231
e) 92
U A 90
Th +_
231 231
f) 90
Th* A 90
Th +a
235
g) 92
U + 10n A 137
56
Ba + 96
36
Kr + 3 10n
226 226
h) 89
Ac A 88
Ra + `+
207
i) 85
At + 10e A 207
84
Po
14 17
j) 7
N +_ A 8
O + 11p
416
EKRDEK KMYASI
etkinlik 5
Aadaki ekirdek tepkimelerinde bo braklan yerlere gelmesi gereken tanecik trn yaznz.
27
a) 13
Al + _ A ........... + 10n
20
b) 10
Ne + 10n A ........... + _
45
c) ........... + _ A 21
Sc + 11P
14
d) 7
N + _ A ........... + 11P
11
e) 5
B + _ A ........... + 10n
235 90
f) 92
U + ........... A 38
Sr + 144
54
Xe + 2 10n
etkinlik 6
Aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
Kk ekirdeklerin birleerek daha byk ekirdek oluturma tepkimelerine fzyon tepkimeleri

a)
denir.
Fisyon tepkimelerinde, byk ekirdekler, ntron ile bombardman edildiinde daha kk ekir-
b)
dekler oluur.
Fisyon ekirdeklerinde, birim ktle bana aa kan enerji fzyon tepkimelerine gre daha
c)
fazladr.
Fzyon tepkimelerinde, atom ekirdeklerinin birbirine yaklamas iin ekirdeklerin dk

d)
enerjiye sahip olmas gerekir.
Nkleer santrallerde, enerjisi azalm ntronlar, yksek enerjili ntronlara gre fisyon olayn
e)
daha iyi uyarr.
Nkleer reaktrlerde, ntronlar sourarak tepkimeyi kontrol eden kadmiyum ubuklar reaktr
f)
iine indirildiinde fisyon ilemini hzlandrr.
Nkleer reaktrlerde, su kullanma nedeni, fisyon sonucu oluan ntronlar yavalatmak ve

g)
s transfer ortamn oluturmaktr.
417
11. SINIF KMYA
Nkleer Inlar ve Salk

Radyoaktif kaynaklardan yaymlanan radyasyonun son yllarda insan sal zerindeki etkisi olumsuz ekilde olduk-
a artmtr. Gerek ozon tabakasnn delinmesi sonucu uzaydan yaylan, gerekse elektronik aygtlardan (tv, cep tele-
fonu vs.) yaylan radyasyon kanser, lsemi ve cilt hastalklarn ciddi boyutlara tamtr.
Radyoaktif Inlarn zellikleri ve Etkileri

Radyoaktif nlarn ykleri ve ktleleri farkl olduu iin her birinin zellii ve etkisi farkl ekilde olmaktadr.
_ Inlar
(+2) ykl olduklarndan yonlatrma gleri ok yksektir. (yonlatrma, ykl bir taneciin, getii
yerden ykl bir baka tanecii koparmasdr.)
Ykl olduklarndan elektrik alannda ve manyetik alanda sapmaya urarlar. Sapma ynleri, () ykl
levhaya dorudur.
Enerjileri dk olduundan giricilikleri ok azdr. (Bir kat paras bile _ nn hareketini engelleyebilir.)
` Inlar
Ykleri, _ ya gre daha az olduundan, iyonlatrma gleri daha dktr.
Ykl olduklarndan elektrik alannda ve manyetik alanda sapmaya urarlar. Sapma ynleri, (+) ykl
levhaya dorudur.
Enerjileri _ ya gre daha yksek olduundan giricilikleri olduka fazladr. (2-3 mm kalnlndaki alminyum
levhadan geebilirler.
Gama Inlar
Yksek enerjili elektromanyetik dalgalardr.
yonlatrma gleri ok dktr.
Yksz olduklarndan elektrik alannda ve manyetik alanda sapmaya uramazlar.
Yksek enerjili olduklarndan giricilikleri ok fazladr. Kaln beton duvarlar ve kurun levhalarla engellene-
bilirler.
In Doz Birimleri
Becquere (Bq)
Saniyede 1 paralanma veren radyoaktif madde miktarna 1 Becquerel denir.
Absorblanan Doz
Ykl hale getirilen nn bir maddenin birim ktlesine aktard enerji miktarna absorblanm doz denir. Absorbla-
nan dozun birimi Graydr.
Gray (Gy)
1 kg maddeye 1 jul enerji depolayan n dozuna 1 Gray denir. Grayin yzde birine rad denir.
1 rad = 0,01 Gy
418
EKRDEK KMYASI
Biyolojik Edeer Doz

Farkl radyasyon trlerini hasarlarna gre arlkl hale getiren sourulmu doza edeer doz denir. Edeer dozun
birimi Sievert (Sv) tir.
1 Sv = 100 rem
Rem
Radyasyon korunmasnda kullanlan edeer doz birimi olup sourulan doz ile kalite faktrnn arpmna eittir.
1 rem = 1 rad . Q
Kalite faktr Q; x nlar a ve ` paracklar iin 1; yava ntronlar iin 3; proton ve hzl ntronlar iin 10; _ tane-
cikleri iin 20 dir.
1000 rem lik bir nn ksa bir sre etkimesi, etkiledii nfusun %100 n ldrr. 450 rem ise 30 gn iinde
%50 lme neden olur. 1 milyon kiiye 1 rem lik tek doz verildiinde, 20-30 yl iinde 100 kanser vakasnn
grlmesine neden olur.
Rem
1000 nsanlarn %100 lr.
600 nsanlarn %90 lr.
450 nsanlarn %50 si lr.
300 nsanlarn %10 u lr.
200 nsanlarda bulant ve kusma olur. Uzun srede lmler ve kanser olaylar ileri dzeyde artar.
100 nsanlar ksr olur ve kanser olaylar artar.

50 Kan hcreleri azalr.
1 ok uzun srede az sayda kanser vakas grlr.
0
nsanlarn rem trnden ald radyasyonun salkla ilikisi
419
11. SINIF KMYA
Radyoaktif Maddelerin Kullanm Alanlar

Kanser Tedavisi
Uygun dozda kullanlan ve dikkatlice ynlendirilmi a nlar ve x-nlar kanserli hcrelerin bymesini durdurabilir.
Endstride Kullanm
60Co dan elde edilen a nlar ve elektron hzlandrclarndan elde edilen elektron demetleri baz maddelerin retimin-
de ya da zelliklerini deitirmede kullanlr.
Elektriksel yaltkan ve ambalaj maddeleri yapmnda kullanlan maddelerin plastiklerin fiziksel ve kimyasal
iyilitirmek iin. (Bu ilemde zincir polimerlerin balar koparlr, yeniden ba oluturulur ve apraz balanma
salanr.)
Ameliyat diki iplikleri, rngalar ve hastane giysilerinin sterilize edilmesi
ehir atk sularn artmak ve hastalk yapan mikroplar ldrmek
Gdalarn konservelenmesi ve dondurulmasna seenek olarak nlanarak korunmas
Bilimsel almalarda zleyici Olarak

Bitki besin maddesine az miktarda 32P (fosfat halinde) eklenirse bitkinin geliimi bu radyoaktif izotop izlenerek ince-
lenebilir.
Tarihi Olaylarn Sresinin Saptanmas

Radyoaktif 14C izotopundan yararlanarak l organizmalarn ya tahmin edilebilir.
Doal bozunmada
238
92
U izotopu
206
82
Pb izotopuna dnr. Bu metalleri ieren bir kayatan
206
82
Pb / 238
92
U oranna
baklarak dnyann ya hesaplanabilir.
etkinlik 7
Aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a) Elektrik ykl radyoaktif nlarn iyonlatrma etkileri, giriciliklerinden daha fazladr.
b) _, ` ve a nlarndan iyonlatrma etkisi en fazla olan _, giricilik etkisi en fazla olan a dr.
c) Elektriksel alanda, _ nlar + kutba; ` nlar kutba saparken a nlar sapmaz.
Radyoaktif atklarn (radyoaktif maddelerle alrken kullanlan eldivenler, giyilen koruyucu

d) giysiler, kullanlan zeltiler vs.) topraa dorudan gmlmesi yeine beton bloklar iine konulup
gmlmesi daha uygun bir yntemdir.
Farkl nlarn etkilerinin uygun katsaylarla arplmasyla elde edilen n doz birimine sievert
e)
denir.
420
EKRDEK KMYASI
etkinlik 8
Radyoaktif nlarn doz birimleriyle ilgili aadaki diyagram doldurunuz.
Absorblanan dozun birimi ve

Absorblanan doz nedir?
bu birimin tanm nedir?
In Doz Birimleri
Biyolojik edeer dozun birimi

Biyolojik edeer doz nedir?
nedir?
1 sievert ka rem dir?
421
11. SINIF KMYA
1. Atomun yapsn oluturan taneciklerle ilgili; 5. Proton says
I. Leptonlarla antileptonlarn ktleleri ayn ancak 91

Z
elektrik ykleri birbirine zttr. 90
II. Proton ve ntronlar kuark ve antikuarklardan 89
R Y
oluur.
88 X
III. Proton ve ntrondaki kuarklar gl nkleer V
kuvvetler bir arada tutar. Ntron says
140 141 142 143 144 145
aklamalarndan hangileri dorudur?
Radyoaktif X ekirdei ile balayan seri bozunma-

A) Yalnz I B) I ve II C) I ve III
da her ma bir ok ile gsterilmitir.
A) X ten Y oluurken ` mas olmutur.
B) Y den Z oluurken ` mas olmutur.
2. I. Radyum A Radon + Helyum
C) X ile V birbirinin izotopudur.
II. Radyum + Oksijen A Radyum oksit
D) X, Y, Z birbirinin izobardr.
Tepkimeleri ile ilgili aadaki ifadelerden han- E) X in nkleon says R ninkinden 5 fazladr.
gisi yanltr?
6. Radyoaktif X ekirdei seri bozunmayla toplam 6_,

A) I. ekirdek tepkimesidir.
206
4` mas yaparak Pb ekirdeini oluturmak-
ESEN YAYINLARI
B) II. kimyasal tepkimedir. 82

C) I. de ktle deiimi nemsizdir. tadr.
D) II. de atom tr korunur. Buna gre X atomunun ntron says katr?
E) I. de aa kan enerji, II. dekinden ok daha A) 140 B) 130 C) 124 D) 120 E) 90
fazladr.
27 24
7. 13
Al +X A 11Na +Y
27 4 30 1 Yukardaki ekirdek tepkimesinde X ve Y hangi
3. 13
Al + 2He A 15
P + 0n
radyoaktif taneciklerdir?
90 90 0
37
Rb A 38
Sr + 1
e
X Y

Yalnz bu ekirdek tepkimelerine gre aa-
A) _ n
dakilerden hangisinin doal radyoaktif izotop
B) p n
olduu kesindir?
C) _ p
90 90 30 27 4 D) n _
A) 37
Rb B) 38
Sr C) 15
P D) 13
Al E) 2He
E) p _
4. Standart modele gre; 8. Gl nkleer kuvvetlerle ilgili;

I. Kuarklar ve leptonlarn ap 1018 metrenin I. Kuarklar arasndaki itme ve ekme kuvvetleridir.
altndadr. II. Kimyasal etkileimlere gre daha zayftr.
II. Proton, iki yukar bir aa kuarktan oluur. III. Kuarklar birbirine ok yakn olduu zaman
III. Ntron, iki aa bir yukar kuarktan oluur. oluur.
ifadelerinden hangileri dorudur? yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III
422
EKRDEK KMYASI
9. 210 Po ekirdei bir beta (`) mas yapnca 13. X masnda ekirdekte ntron says 2, proton
84
aadakilerden hangisi olmaz? says 2 azalmaktadr.
A) Atom numaras bir artar. Y masnda ekirdekte bir proton artarken, bir
B) Ktle numaras bir azalr. ntron azalmaktadr.
C) Proton says bir artar. Z masnda ekirdekdeki proton ve nkleon
D) Ntron says bir azalr. says deimemektedir.
E) Ntron says 125 olan ekirdek oluur. Buna gre X, Y, Z nlar aadakilerden han-
gisidir?
X Y Z
10. Ktle no

X Y Z A) _ ` `+
216
B) _ `+ a
T
212 C) _ ` a
208 D) ` _ a
U V
E) _ a `
Atom no
0 81 82 83 84 85
Grafikte X elementinin bozunma serisi verilmitir. 14. Radyoaktif ekirdekte;

Buna gre, X elementinin V elementine dn- I. Alfa
me denklemi hangisidir? II. Beta
A) X A V + _ + 2` III. Pozitron
malarndan hangileri oluursa ekirdein
B) X A V + 2_ + 3`
nkleon says azalr?
ESEN YAYINLARI
C) X A V + _ + 3`+ A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III

D) X A V + _ + 2`+ D) II ve III E) I, II ve III
E) X A V + 2_ + 2`
15. 2_ ve 5` mas yapan bir elementin ntron ve
proton says nasl deiir?
11. I. Gama masyla, uyarlm ekirdek enerji kay-
Ntron says Proton says
beder.
II. Ntronun, protona dnmesiyle ` tanecii A) Azalr Azalr
yaylr. B) Azalr Artar
C) Artar Artar
III. Proton says, ntron saysndan fazla olan rad-
D) Artar Azalr
yoaktif ekirdek elektron yakalamayla kararl
E) Azalr Deimez
hale gelebilir.
Yukardaki yarglardan hangileri dorudur?

16. Standart Modele gre;
I. Atomun temel tanecikleri proton, ntron ve
elektronlardr.
II. 6 eit kuark ve 6 eit lepton vardr.
12. Standart Modele gre kuarklar arasndaki itme III. Kuarklarla leptonlarn elektriksel ykleri birbirine
ve ekme kuvvetlerini salayan tanecikler eittir.
aadakilerden hangisidir? ifadelerinden hangileri dorudur?
A) Tau B) Muon C) Gluon A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III

D) Pozitron E) Elektron D) I ve II E) I, II ve III
1.E 2.C 3.A 4.E 5.E 6.A 7.D 8.C 9.B 10.B 11.E 12.C 13.C 14.A 15.B 16.B
423
11. SINIF KMYA
1. Ktle numaras 3. Ntron says

206
205 Kararllk
kua
I
204
X Z
203
202
II
201 Y
Ntron says
121 122 123 124 125
0
Proton says
Radyoaktif bozunmaya urayan bir izotopun ktle

Yukardaki grafikte baz ekirdeklerin proton
numarasndaki ve ntron saysndaki deime gra-
fikteki gibidir. ntron ilikisi verilmitir.
Bu ekirdeklerle ilgili;
Buna gre, bu izotop I ve II bozunmalar srasn-
da hangi malar yaymlar? I. Z ekirdei kararldr.
II. X ekirdei n/p orann azaltrsa kararl ekirde-
I II e dnebilir.
III. Y ekirdei ntron saysn artrp, proton say-
A) 1 Alfa 1 Beta sn azaltmaldr.
B) 1 Alfa 3 Beta
C) 2 Alfa 2 Beta
ESEN YAYINLARI
D) 1 Alfa 2 Beta
A) Yalnz I B) I ve II C) II ve III
E) 2 Alfa 1 Beta
4. I. Ktle
II. Ktle numaralar toplam
III. Atom numaralar toplam
Yukardaki niceliklerden hangileri hem kimya-

35
2. 17
Xatomu kimyasal bir tepkimede 1 elektron sal tepkimelerde hem de nkleer fisyon olayla-
almaktadr. rnda kesin olarak korunur?
39
19
Yatomunun ekirdei bir elektron yakala- A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
maktadr. D) I ve II E) II ve III
Buna gre;
35
I. 17X1 iyonu olumutur.
5. Bir X ekirdei kendiliinden 1_, 1` mas yapa-
II. Y atomundan atom numaras 18 olan bir tane-
rak Y elementini oluturur.
cik olumutur.
III. Her iki olayda da balangtaki taneciin ekir- Buna gre aadakilerden hangisi yanltr?
dek yaps deiir.
A) X in ekirdei kararszdr.
yarglarndan hangileri dorudur? B) X in bileikleri radyoaktiftir.
C) Ntron says X = Y dir.
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II D) Ktle numaras X > Y dir.
D) I ve III E) I, II ve III E) Atom numaras X > Y dir.
424
EKRDEK KMYASI
6. 92X atomunun 91Y atomuna dnm iin 10. Doal radyoaktif olaylar kendiliinden gerekleir.
aadaki ekirdek tepkimelerinden hangisinin Buna gre;
gereklemi olmas beklenir?
I. H2O(g) A H2(g) + 1/2 O2(g)
14 1 14 1
A) X atomunun bir ` mas yapmas II. 7
N + 0n A 6
C + 1H
B) X atomunun bir _ mas yapmas 217 213 4
III. 85
At A 83
Bi + 2He
C) X atomunun a mas yapmas
D) X ekirdeinin bir pozitron yakalamas tepkimelerinden hangileri doal radyoaktif
E) X ekirdeinin bir elektron yakalamas bozunmadr?

226 x 0
7. 88
Ra A 89
Ac + 1
e
Yukardaki tepkime ile ilgili;
I. Ra, ` mas yapmtr. 11. I. Thoryum ekirdeinin bir elektron yakalamas

II. x = 226 dr. II. Thoryum ekirdeinin _ mas yapmas
III. Yapay radyoaktif bir tepkimedir. III. Thoryum atomunun elektron vermesi
aklamalarndan hangileri dorudur? Thoryum atomu, yukardaki olaylarn hangile-
rinin gereklemesi durumunda baka tr bir
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III element atomuna dnr?
D) I ve II E) I, II ve III
ESEN YAYINLARI
227
8. izotopu 1_, 2` mas yaparak Y elementine
X 27 30 1
88 12. 13
Al +_ A 15
P + 0n
dnyor.
30 30 0
P A S + e
Y elementinin, atom numaras ve ktle numara- 15 14 +1
s iin, aadakilerden hangisi dorudur? 228 228 0

88
Ra A 89
Ac + 1
e
Atom numaras Ktle numaras Yukarda verilen ekirdek tepkimelerine gre,

aadakilerden hangisi yapay ekirdek tepki-
A) 86 223
mesi sonucu olumutur?
B) 88 223
C) 85 219 27 30 30 228 228
A) 13 Al B) 15 P C) 14 S D) 88
Ra E) 89
Ac
D) 88 227
E) 86 227
13. Aadakilerden hangisi beta (`) mas yapan

bir ekirdekte gereklemez?
9. X+_ A Y+a
Z A Y + 3_ + 3` A) ekirdek yknn artmas
Yukarda ekirdek tepkimelerinde yer alan X ve B) Nkleon saysnn deimemesi
Z nin proton saylar arasndaki fark katr? C) Proton saysnn artmas
D) Ktle numarasnn azalmas
A) 1 B) 2 C) 3 D) 5 E) 6 E) Enerji aa kmas
1.D 2.C 3.E 4.E 5.C 6.E 7.D 8.B 9.D 10.C 11.C 12.B 13.D
425
11. SINIF KMYA
b
" ba 84 B + X 5. Bir element atomunun ekirdei elektron yakala-
aA
dnda, ekirdekte 1 0 A 01 n tepkimesi ger-
1. d
" c + 1d D + Y 1p + 1 e
cC
k
ekleir.
fE " kf ++23 L + Z
X atomunun ekirdei bir elektron yakaladn-
Yukardaki tepkimelerde X, Y ve Z ile gsterilen da oluan atom iin;
tanecikler hangisinde doru verilmitir?
I. X in izotopudur.
X Y Z II. yon yk 1 dir.

A) _ ` n III. Ktle numaras X in ktle numaras ile ayndr.
B) 2_ ` n yarglarndan hangileri dorudur?
C) 4`+ ` p
D) _ n p A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II
E) 2_ `+ ` D) II ve III E) I, II ve III
6. I. Elektron yakalama
24 0
2. 13
X + 1 e A Y II. ` (beta) mas
Yukardaki tepkime iin; III. `+ (pozitron) mas
n
I. Doal radyoaktif bir tepkimedir. Olaylarndan hangileri ekirdekteki c m orann
p
II. X ile Y birbirinin izotopudur. artrr?
ESEN YAYINLARI
III. Y nin ntron says X ten 1 fazladr. A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II

yarglarndan hangileri yanltr? D) I ve III E) II ve III
7. Ntron says
X
Kararllk
234 X kua
3. Radyoaktif 92 izotopu 3_, 2` ve a malarn
yaptnda oluan Y elementi aadakilerden Y
hangisidir?
246 246 222 222 224 Z

A) 98
Y B) 86
Y C) 88
Y D) 90
Y E) 88
Y
Proton says
83
Atom numaras 83 ten byk olan elementler doal

4. Aadaki tepkimelerden hangisi doal radyo-
radyoaktiftir.
aktif bozunmadr?
Buna gre;
A) I 2 " l + l I. X doal radyoaktif elementtir.
B)
11 4 4
" 17 N + 10 n II. Y ekirdei kararldr.
5 B + 2 He
III. Z ekirdei kararl hale gelmek iin proton say-
235 231 4
C) 92 U + 90 Th + 2 He sn azaltp ntron saysn artrmaldr.
D) 24 24 2+
12 Mg + 12 Mg + 2e

E) 3H 2 + N 2 " 2NH 3
432
EKRDEK KMYASI
8.
Atom no 11. `+ (pozitron) mas yapan bir ekirdek iin
88
L Y
aadakilerden hangisi dorudur?
87
K
86 X A) Atom numaras 1 artar.
85
Z
B) Ntron says deimez.
84
223 224 225 226 227 228 229

Ktle no C) n/p oran deimez.
D) zobar oluur.
Yukarda oklarla gsterilen ekirdek tepkimele- E) ekirdek yk deimez.
ri ile ilgili;
I. X ten L oluumu srasnda toplam 1_, 3` -
mas olmutur.
II. Z, K ve L izobar atomlardr. 12. Aadaki radyoaktif olaylardan hangisi yanl
III. Y nin 141 ntronu vardr. adlandrlmtr?
yarglarndan hangileri dorudur? 2 3 4 1
A) 1
H + 1H A 2
He + 0n fzyon
7 0 7
D) I ve III E) I, II ve III B) 4
Be + 1
e A 3
Li ` mas
236 4 232
9. Proton says C) 92
U A 2
He + 90
Th _ mas
85
125 125
84 I D) [ 52
Te]* A 52
Te + x a mas
II
83
III 11 11 0
82 E) 7
C A 6
B + +1 e `+ mas
Ntron says
125 126 127 128
ESEN YAYINLARI
Radyoaktif X izotopunun seri bozunmas srasnda 1

13. X+ 0 n A Y A 231
90 Z +
4
2 He
yapt malar grafikte grlmektedir.
Bu malar iin hangisi dorudur? Yukardaki ekirdek tepkimeleri ile ilgili olarak;
I. X ve Z birbirinin izotopudur.
I II III
II. X in ntron says 144 tr.
A) _ n `
III. Y nin ktle numaras 235, atom numaras 92 dir.
B) _ n `+
C) n _ `+
D) n `+ `
E) _ ` `+
10. 1. 21 H + 21 H " 32 He + 10 n + Enerji

235 139 94 14. Radyoaktif bozunma trleriyle ilgili;
2. 92
U + 10 n " 56
Ba + 36 Kr + 3 10 n + Enerji
I. Ntron says proton saysndan fazla olan izo-
Yukardaki ekirdek tepkimeleri iin; toplar beta (`) bozunmas yapar.
I. 1. fzyon (ekirdek birlemesi) tepkimesidir. II. Beta (`) mas atom numarasn 1 artrr.
II. 1. ve 2. de atomlarn cinsi korunmamtr. III. Gama (a) mas yapan ekirdein enerjisi ar-
III. 2. fisyon (ekirdek blnmesi) tepkimesidir. tar.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I, II ve III
1.B 2.B 3.C 4.C 5.B 6.D 7.E 8.E 9.B 10.E 11.D 12.B 13.C 14.D
433

11 Kimya SB - 448

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

11 Kimya SB - 448

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Konu zetleri

Dizgi, Grafik, Tasarm

ISBN : 978 9944 777 17 9

Bahekap Mah. 2460. Sok. Nu.:7

www.eseny ayinlari.co m.tr

SSTEMLER ve ENERJ TRLER

Sistemin i enerjisine katklar: Modeller su molekllerini, oklar hareketleri temsil etmektedir.

Tepkimeye girenler A rnler U : i enerji deiimi

Bir sistemin s miktar nelere baldr?

Bu bantdaki m.c deerine kalorimetrenin s kapasitesi denir.

a) Potansiyel enerji, cisimlerin hareketleriyle oluan enerji eididir.

b) Bir dan tepesine gtrlen tan potansiyel enerjisi artar.

evre (laboratuvarn beher ve

sistem (beher ve iindekiler)

madde (su buhar)

AIK SSTEM KAPALI SSTEM YALITILMI SSTEM

TERMODNAMKTE SSTEM VE EVRE

zokorik Sistem (Sabit Hacimli Sistem)

zobarik Sistem (Sabit Basnl Sistem)

ilk durum ilk durum

Termodinamiin Birinci Yasas

Termodinamiin birinci kanunu u formlle ifade edilir:

Yukardaki eitlik kullanlrken aada belirtilen noktalar aklda tutulmaldr.

Sisteme giren enerji (+) iaretlidir. Buna gre sistem s alrsa

Sistemden kan enerji () iaretlidir. Buna gre sistemden

Genel olarak, sisteme giren ya da sistemden kan enerji (s

Sistemden kandan daha fazla enerji sisteme girerse U +Q sistem Q

Bir gaz evreye 325 j i yaparken evreden 127 j s alyor.

SSTEMLERDE ENTALP DEM (H)

H = U w bants elde edilir.

2 CO(g) + O2(g) A 2 CO2(g)

tepkimesinin standart artlarda sabit hacim ve

NH4NO3 n sabit hacimli bir sistemde suda znme denklemi yledir.

ENDOTERMK ve EKZOTERMK TEPKMELER

Bu tepkimenin Potansiyel Enerji (P.E) Tepkime Koordinat (T.K) grafiini inceleyelim.

H2O(s) Endotermik tepkimelerde H > 0 tr.

Bu tepkimenin Potansiyel Enerji (P.E) Tepkime Koordinat (T.K) grafiini inceleyelim.

H2(g) + 1/2 O2(g)

H = 272 kj Ekzotermik tepkimeler yaltlm kaplarda

Endotermik - Ekzotermik Tepkime Trleri

a) Gereklemeleri srasnda s alan tepkimeler endotermiktir.

b) Ekzotermik tepkimeler yaltlm kapta gerekleirken ortamn scakl der.

c) Ekzotermik tepkimeler gerekleirken s aa kar.

d) Ekzotermik tepkimelerde rnlerin toplam enerjisi, girenlerin toplam enerjisinden fazladr.

e) Endotermik tepkimelerde H > 0 dr.

f) Is alan tepkimelerde girenlerin toplam enerjisi, rnlerin toplam enerjisinden kktr.

FZKSEL YA DA KMYASAL DEM ENDOTERMK EKZOTERMK

c) Kar tanelerinin olumas

h) KNO3(k) K+(suda) + NO3(suda)

j) Cl(g) + Cl(g) Cl2(g)

Standart Oluum Entalpisi

Saf elementlerin referans hallerinde standart oluum entalpileri 0 dr.

MADDE Hof MADDE Hof

a) C(k) + O2(g) CO2(g) H1

b) CO(g) + 1/2 O2(g) CO2(g) H2

c) H2(g) + 1/2 O2(g) H2O(g) H3

e) C(k) + 2 H2(g) CH4(g) H5

f) C(k) + 4 H(g) CH4(g) H6

Baz Bileiklerin Standart Oluum Entalpileri

Bileik Hf (kj/mol) Bileik Hf (kj/mol) Bileik Hf (kj/mol) Bileik Hf (kj/mol)

AgBr(s) 99,5 CaCO3 1207,0 H2O(s) 285,8 Mg(OH)2(s) 924,7

AgCl(s) 127,0 CaO(k) 635,5 H2O2(s) 187,6 MgSO4(s) 1278,2

AgI(s) 62,4 Ca(OH)2(s) 986,6 H2S(g) 20,1 MnO(k) 384,9