KONFUI , kinezisht Kung-fu-ce, prkatsisht Kong-fu-tse, lat.

Confucius, filozof kinez

(551- 479 p.e.r.).
Kongfuzi ose Konfucius, sipas forms s latinizuar t emrit u lind n vitin 551 para Jez
u Krishtit, n qytetin e vogl Lu, n jug t provincs s sotme t Shatongut. Ndonse me origj
nga nj familje e shquar (babai i tij ishte guvernator), rinin e kaloi n varfri. sht vsh
tir sot n baz t veprave t nxnsve t tij - t cilat kaluan n redaksi t ndryshme - t v
ktsisht cilat jan pikpamjet e vet Konfuit dhe cilat jan shtesa t nxnsve dhe komentues
shumt t tij. Por megjithkt mund t nxirren disa elemente dhe tendenca fundamentale t pik
amjeve t tij mbi botn dhe jetn.
Emanuel Kanti e krahasonte Konfucin me Sokratin, duke e vn kshtu n t njjtin rrafsh me
filozoft m t mdhenj moralist europian. Kongzi - ose Kongfuzi, domethn "msuesi Kong",
latinizuar n Konfucius nga misionart jezuit t shekullit XVII, q e bn t njohur n Pere
- qe, ashtu si Sokrati dhe Buda, nj msues q msonte mnyrat pr t br nj jet t ndersh
shtu si Buda apo Sokrati, ai mblidhte rreth vetes nj bashksi t madhe nxnsish, q e prhap
dhe e prjetsuan doktrinn e tij duke e uar m tej.
N epokn e quajtur "Pranvera dhe Vjeshta", pushteti i dinastis Zhu, q siguronte bashk
imin kombtar t Perandorise s Mesit, nga fundi i mijvjearit II para Jezu Krishtit isht
e n perndim e sipr. Mbreti ritual - "Biri i Qiellit" - mezi durohej; prijsit e rinj
t principatave t vogla, q ndanin tashm mes tyre perandorin, luftonin midis tvre me t n
jjtn egrsi q zhduknin n vet territorin e tyre kundrshtart e mundshm t fisnikris s
mangur rrezikun e anarkis, specialist n qeverisje u prpoqn t bnin t detyrueshme respek
min e prpikt t rregullave dhe t ligjeve. N kundrshtim me kt rrym "ligjsuese", lindi
rezit e ditur - kryesisht t fisnikris s vjetr, tashm e mbetur pa pun - nj prirje pr t
hequr nga jeta e gjall dhe pr t'iu prkushtuar kundrimit dhe shijimit t strholluar t bu
kurive t natyrs. Kjo prirje qe pikrisht ajo e Laocise (ose Lao Ce, rreth vitit 570-
490 para Jezu Krishtit), ndoshta bashkkohs i Konfuit dhe autor i hamendsuar i Daodez
hing-ut (ose Tao-to-kmg) t par, teksti baz i taoizmit. Sa i takon Konfuit, ai nuk is
hte ithtar i trheqjes nga jeta e gjall dhe nga bota politike; prkundrazi, ai donte
q njerzit t msonin pr t jetuar sa m mire s bashku.
Por ai nuk mendonte aspak se njerzit duhej t shtrngoheshin pr respektimin e ligjeve:
ata duhej t deklaroheshin vet ithtar t vlerave t nj tradite t shndosh.Nga ky mendim,
fui nxori nj msim praktik: n shkoll pranonte djem t rinj t t gjitha kategorive shoqro
dshironin t bheshin pjesmarrs t vetdijshm t bashksise kombtare. Prve formimit kla
e njohjen e shenjave t shkrimit dhe t poezis s lasht kineze, ata msonin zotrimin e trup
it dhe bukurin e siguris s vetes, pr shembull n artin e kthyer n rit t gjuajtjes me har
k. Msuesi Kong ndihmoi kshtu n formimin e nj elite, t rekrutuar n (pothuaj) t gjitha sh
tresat e popullsis dhe e aft pr t'i shrbyer shtetit pa marre parasvsh asnj interes fa
miljar apo fisnor. Kjo rezerv krijoi nj klase t re npunsish, q i siguroi shtetit dhe K
ins nj vazhdueshmri t veant n historin e bots.Por Konfui nuk knaqej vetm duke prh
tij, t fardo niveli t ishin ato, por krkonte gjithashtu urtsin e mir dhe t drejt.
Ai dallonte - at q vulosi "bashkkohsin" e tij - zemrmirsin, domethn nj ndjenj t v
hembshurie, pr ritet tradicionale t domosdoshme pr mbijetesen e nj shoqrie. Respekti
pr zakonet kishte pr t po aq rndsi sa prshtatja shoqrore, duke siguruar kshtu nj sjel
t drejt dhe t ndershme t individit.
Ashtu si pr Sokratin dhe Budn, ne e njohim doktrinn e Konfuit vetm prmes bisedave t pr
ella nga nxnsit e tij. N kto biseda, fjalt e msuesit mbajn vuln e urtsis dhe t gjyk
dosh universal, por nuk kan nj "metafizik" t dors s dyt, n kuptimin perndimor t fja
nfui nuk gjejm spekulime pr at q e mban s brendshmi shoqrin, por vetm arsyetime prakt
mbi mnyren me t ciln njerzit duhet t rregullojn jetn e tyre t prditshme. Biseda, vepr
mbledh fjalt e msuesit, sht, s bashku me Daodezhing-un e Lao ese, piknisja e mbare filo
zofise kineze.
Konfui dshiron para s gjithash t paraqes plotsisht dhe besnikrisht traditn dhe jo t k
j ndonj sistem filozofik origjinal (Nuk kam lindur i ditur. E dua antikitetin dhe pr
piqem ta studioj). Ai gjithashtu nuk dshiron t merret vetm me shtje boshe dhe abstrakte
teorike, por dshiron ta zbatoj praktikisht doktrinn e tij, kurse ai shembull merr
shtat sundues t menur. Andaj ai sht edhe reformator social edhe etik dhe krkon shembuj
n t kaluarn sipas t cilve duhet t jetojn gjeneratat e tashme dhe t ardhshme.
Lidhur me sundimin dhe shtetin, jan t njohura maksimat e tij (pr shembull: N qoft se s
unduesi sht i drejt, punt do t kryhen edhe nse nuk ka urdhruar. N qoft se nuk sht i
und t urdhroj, por punt nuk do t kryhen), t cilat kishin pr qllim racionalizimin e ma
eve shoqrore. Edhe vet ligjin kozmik tao Konfui e shpjegon si parim aktiv, i person
ifikuar sidomos n funksionin e sunduesit, i cili si bir i qiellit duhet vazhdimisht
t harmonizoj rendin njerzor mikrokozmik me rendin qiellor, makrokozmik. N qoft se kt n
uk e bn, qielli do ta dmkos sunduesin me shenjat e veta: me thatsira, vrshima dhe me
katastrofa t tjera elementare, kurse populli n kt rast ka t drejt ta prmbys.
Me gjith theksimin e origjins qiellore dhe t fatit t tao-s si dhe t rndsis s tradit
meve pas vdekjes dhe t flijimeve, msimi i Konfuit pa dyshim ka orientim agnostik ku
r sht fjala pr shtjet fetare. (Nse ende nuk dim t'i shrbejm njerzit, si mund t'i sh
rtrat? - Nse akoma nuk e njohim as jetn, si mund ta njohim vdekjen?).
Si nj njeri i etiks, Konfui para s gjithash beson n mirsin origjinale t njeriut. Nocio
fundamental i etiks s tij sht jen-i, ligji i prgjithshm q duhet t'i sundoj t gjitha m
iet e familjes, t shoqris dhe t shtetit, i shprehur si e ashtuquajtura rregulla e art.
os i bj tjetrit at q nuk dshiron t tjert ta bjn ty. Mirpo, prapseprap, me gjith s
ente t ktilla, t ngjashme me ato t krishterimit, te Konfui do t gjejm m par dhe m le
nj seri tezash t cilat jan t kundrta me do msim etik dhe fetar, t cilat n vete do t
n disa teza t doktrins s vonshme t krishter: Dikush pyeti: 'ka do t ndodhte sikur s k
t'i prgjigjeshim me t mir'? Msuesi u prgjegj: Me ka do ta kthenim t mirn ather? S
het prgjigjur me drejtsi, kurse s mirs me t mir'.
Pr zbatimin e trsishm praktikoetik t doktrins s Konfuit sht shum karakteristik shka
lin ai e krkon pr shembull parimin e rektifikim t fjalve. do gj duhet emrtuar me emrin
vet t vrtet ngase kjo nuk sht vetm mnyr sesi t arrihet nj interpretim i caktuar i
r shum m tepr norm e cila duhet t fus rregull edhe n marrdhniet shoqrore. Sepse, sip
fuit, n shoqrin e rregulluar mir do gj e ka emrin e vet t vrtet, secili emrtim prm
nforme n vet realitetin: Q sunduesi t jet sundues -, ministri-ministr, babai - baba, ku
rse i biri t jet bir. Kshtu kjo shkenc mbi emrat e sakt - e cila prmban n vete edhe
lemente konservative bhet krkes imperative, prkatsisht krkes q secili ta kryej detyr
t n mnyr konsekuente si funksion t dhn n shoqri.
Shkenca e Konfuit prjetoi m von shum modifikime duke e larguar kshtu konfuianizmin nga
msimi burimor i msuesit, kshtu q me transformimin e tij nga msimi filozofik n religjio
n popullor, Konfui nga mendimtari u b figur e shenjt, madjje edhe hyjnore, t cilit i
bnin fli dhe i prkushtonin lutje. Mirpo, fushata kundr filozofis s Konfuit t cils nj
in dhe sidomos n kohn e t ashtuquajturit revolucion kulturor i atribuoheshin t gjitha
t kqijat dhe vet obskurantizmi reaksionar m i errt - nuk sht analiz serioze e ksaj d
ine t veant, por anatem ideologjike, me t ciln zatn etiketohej do mendim q nuk ishte
thje me nevojat politike sunduese.
Veprat kryesore: Konfui shkencn e tij nuk e shnonte vet. Gjat disa gjeneratave pas ti
j sht rregulluar dhe shnuar doktrina e tij n tre libra, nga t cilt m t rndsishm dhe
prdrejt jan Bisedat (Lung-yii), pastaj Doktrina e madhe (Ta-hsio) dhe Rrethi i patu
ndshm (ung-yung).
JETSHKRIMET KURESHTI NGA JETA E KONFUIT
* Konfii theksonte: "Si fmij kam qen i varfr, andaj di shum shkathtsi t cilat vlejn p
A duhet t di shum i menuri? Jo! Shumsi nuk sht i rndsishm!"
* Konfui kur ishte 50 vje, u ftua n oborrin mbretror, u b ministr i drejtsis, realizoi
hum reforma shoqrore, por pr shkak t mospajtimit me princin mendjeleht s shpejti largo
het nga oborri mbretror dhe udhton npr vise t ndryshme t Kins. Kah fundi i jets i prk
ohet rregullimit dhe paraqitjes s msimit t vet (kishte gjoja 3000 nxns).
* Sipas Konfuit, njeriu medoemos duhet t zhvilloj vazhdimisht virtytet e veta natyr
ore dhe t jet aktiv, ngase vet virtytet, nse nuk bn ndonj prpjekje, akoma nuk e bjn t
ur. Andaj nxnsi i vrtet i urtsis merr rrugn e prfeksionimit, duke dalluar t vrtetn
htra, t drejtn nga e padrejta. Mirpo njeriu vrtet i urt sht modest kur flet, ai n real
et gjithmon m shum bn se sa flet dhe veprat dhe veprimet e tij jan gjithmon mbi msimet
e tij. Andaj ai urren oratort e mir q przihen me njerzit e ndershm.
* Konfui shkoi n Luojang krveqyteti i lasht i Zhuve, pr t studiuar aty arkivat. Sa m s
hum q thellohej n burimet e historis kineze, aq m tepr kuptonte se domethnia e koncepte
ve kishte ndryshuar n mnyr t konsiderueshme s bashku me kohn, madje kishte raste kur a
jo ishte falsifikuar. Pr shembull, n tradit, marredhnia midis nj babai dhe djalit t ti
j, ose midis princit dhe shtetasit t tij, nuk ishte vetm sundim dhe nnshtrim, si udhz
onte doktrina ligjore, por krkonte gjithashtu edhe nj shkmbim detyrimesh t dyanshme
dhe nderimesh tepr t holla. Djali ose shtetasi duhej t bindej, duke patur t drejt, ma
dje dhe detyre t'i kundrshtonte dshirat arbitrare t "superiorit" t tij. Konfui e quaj
ti metodn e tij t msimdhnies "korrigjimi i emrave", pr t vn n loj dhe pr t mbuluar
alsifikimin e tradits. Ne flasim m shum pr "kritik", nj kritik q e ka zanafilln e saj
tradita, e njohur si nj tradit e mir dhe e ligjshme. Msuesi Kong mbante kshtu pr t mir
a dhe t ligjshme vlerat e familjes patriarkale, nderimin e t parve dhe zhvendosjen
e vlerave familjare te shteti.
* Tregimi i par mbi jetn e tij u prpilua rreth vitit 100 para Jezu Krishtit: histor
iani Sima Qian i kushtoi filozofit nj kapitull t tre n vepren e tij t gjer mbi Antikit
etin kinez. Kjo biografi sht nj nga burimet m t rndsishme megjithse realiteti dhe legj
dat przihen aty n mnyr shum t ndrlikuar. Burimi i pranuar prgjithsisht si m i denj
suar mbi jetn dhe vepren e Konfuit, ku vet ai nuk prpiloi asnj shkrim, sht Lunyu (Bised
a), nj prmbledhje e fjalve t tij, e bisedave me nxnsit e vet dhe e anekdotave, q arriti
t behej teksti kanonik m i madh i filozofise konfuiane.
* sht e qart se Konfui synoi pr karrier politike dhe se pati ambicie pr kt fush gjat
tij, por sht e pamundur t prcaktosh me siguri rolin e sakt q duhet t ket luajtur n po
k. Ai drejtoi shum hert, n moshn njzetedvvjeare, nj shkoll q i shrbeu pr t ushtru
it e msuesit t mendimit. Krahas "gjasht arteve" (shkrim, llogaritje, etiket, muzik, gj
uajtje me hark dhe ngarje e kois), msimi prqendrohej kryesisht mbi marredhniet shoqror
e dhe mbi njohjen e njeriut.
Derguar nga Valentin Batalaku