HISTORI E SHKURTR E MENDIMIT FILOZOFIK PR SHOQRIN

Mendimi filozofik pr shoqrin apo pr aspekte t veanta dhe t ndryshme t saj, jan
shfaqur qysh te mendimtart antik grek.
N Greqin antike, persiatjet dhe shqyrtimet mendore pr shoqrin kan qen t ldhura
ngusht me persiatjet dhe mendimet pr shtetin, ligjet, regjimin, qeverisjen dhe rregullimet
m t mira shtetrore.
N Mesjet kan dominuar dy koncepte kryesore pr shoqrin njerzore:
1. Koncepti kristian, i krishter, dhe
2. Koncepti natyror-historik.
T dy konceptet jan zhvilluar brenda botkuptimit teologjik mbi njeriun dhe shoqrin.
Mendimi shkencor i Kohs s Re, Humanizmit dhe Rilindjes, mbi shoqrin, ua ka hapur
rrugn lindjes s shkencave mbi shoqrin.

MENDIMI ANTIK GREK MBI SHOQRIN

Meditimet, persiatjet, arsyetimet, mendimet e para pr shoqris hasen te mendimtart
antik grek: sofistt, Sokrati, Platoni, Aristoteli e t tjert.
Sipas PLATONIT, shteti prbhet nga tri kasta: filozoft, lufttart-ushtart dhe zejtarttregtart, ngjajshm me shpirtin njerzor, i cili prbhet nga mendja, vullneti dhe
instinktet.
Sipas tij, skllevrit-robrit nuk jan pjes e asnjrs kast. Ata jan arm, mjete pune.
Prpjekja e Platonit pr t gjetur nj model t funksionimit harmonik t shtresave t
ndryshme shoqrore, n t cilin t gjitha shtresat shoqrore do t ishin t lumtura,
motivohej nga dshira e tij pr t ruajur shoqrin antike greke, pr ta penguar rnien e
saj.
ARISTOTELI, gjithashtu, i shihte kontrdiktat n shoqri. Me pajtimin e tyre, sipas tij,
arrihet fati, prsosuria morale dhe drejtsia. Pr tu arritur ky pajtim, shteti duhet t jet
ideal.
Pr t zbuluar modelin ideal t qeverisjes, Aristoteli studioi kushtetutat e qyteteve-shtete t
athershme. Pr kt qllim ai organizoi grupin e nxnsve t tij, duke br ndarjen e puns
pr secilin prej tyre.
Kjo duhet t ket qen puna grupore, m e hershme, pr mbjedhjen e t dhnave,
materialeve.

Kjo metod mohet edhe sot, n mnyr t veant n hulumtimet empirike.

Kjo metod e puns e Aristotelit sht me interes pr Metodologjin e hulumtimit shkencor.
Sipas Aristotelit, njeriu sht qenie politike, shoqrore dhe e arsyeshme.
Njeriu sht qenie q e di ka sht mir dhe ka sht keq.
Aristoteli i kushtonte vmendje t veant edukimit dhe moralit t sunduesve.
Sipas Aristotelit, secila klas duhet ta ket edukimin e veant.
Edukimi nuk sht pr robrit, skllevrit.
Kto persiatje t Aristotelit jan t rndsishme pr Filozofin sociale.
Duke persiatur pr rregullimin m t mir t shtetit, Platoni dhe Aristoteli mendonin se
shtetin duhet ta qeverisin filozoft njerzit, t cilt pjesn m t madhe t jets s tyre ua
kan kushtuar edukimit dhe prsosuris s vetvetes.
Platoni dhe Aristoteli, si dhe mendimtar t tjer grek t asaj kohe, konsideronin se
edukimi nuk sht pr robrit, skllevrit, por pr shtresat e larta t shoqris.
Prkundr Platonit dhe Aristotelit, kishte mendimtar t tjer, q mendonin se pabarazia
nuk sht e lindur. Sipas tyre, natyra nuk e ka krijuar askend sllav, rob, por ligji sht tiran
mbi njerzit dhe ligjin e kan krijuar njerzit.
STOIKT konsideronin se robria nuk sht gjendje e natyrshme pr shoqrin njerzore.
T gjith njerzit duhet t jan t lir, sepse, sipas natyrs, ata jan t barabart.
Si prfundim, n Greqin antike, mendimi pr shoqrin sht trajtuar n kuadr t
filozofis.
Filozofia antike greke e ka dhn bazn e koncepteve t ndryshme mbi shoqrin, t cilat
jan zhvilluar deri n kohn ton.
Qysh n at koh, edukimi ka pasur ndikim t madh n shoqri, pavarsish nga fakti q
edukimi, n at koh, ishte privilegj vetm i disa shtresave, shtresave m t pasura t
shoqris.
Koha ROMAKE nuk sht shum e rndsishme pr Filozofin sociale, sepse morali, n
shoqrin romake, trajtohej n kuadr t s drejts.
Romakt, prve fenomeneve q lidheshin me t drejtn, nuk kan dhn ndonj kontribut
t rndsishm n zhvillimin e mendimit mbi njeriun dhe shoqrin.
N filozofin e vjetr greke, persiatjet dhe pikpamjet e ndryshme pr njeriun dhe pr
shoqrin kan qen kryesisht fragmentare, n kontekste t caktuara, pra jo sistematike.
Pra, mendimi pr njeriun dhe pr shoqrin sht i vjetr, sa edhe vet mendimi filozofik.
Ky mendim trajtohej brenda filozofis.

MENDIMI FILOZOFIK PR SHOQRIN N MESJET

N Mesjet ka dominuar doktrina teologjike mbi njeriun dhe shoqrin .
N kuadr t saj jan zhvilluar dy koncepte:
1. Koncepti kristian, i krishter, dhe
2. Koncepti historik natyror.
Prfaqsues t konceptit kristian kan qen: Augustini dhe Toma Akuini.
AUGUSTINI: (Mbi shtetin e zotit):
Shoqria njerzore mbshtetet n ligjet e prcaktura nga vullneti i zotit. Sipas tij, ekzistojn
dy mbretri:
1. Mbretria qiellore ose, si quhet ndryshe, shteti i zotit, i cili sht personifikim i t
mirs q buron nga dashuria ndaj zotit. Shembulli i ksaj mbretrie sht Roma, me
papn si kryeepror fetar.
2. Mbretria toksore ka lindur nga gabimi i Adamit, njeriut t par n rruzullin
toksor. Pasardhsit e tij, nuk mund t jen tjetr vese t gabueshm dhe mkatar.
Derisa njeriu mbshtetet vtm n fuqin e natyrs s tij, ai nuk sht n gjendje t krijoj
moral t shndosh, por, n rastin m t mir, ai mund t krijoj nj mashtrim t jashtm.
Msimi i moralitetit ose njohja e moralitetit sht fillimi i liris ose fillimi i shptimit.
TOMA AKUINI
Pikpamjet e tij mbi shoqrin i mbshtet n konceptet e Aristotelit dhe t Augustinit.
Sipas tij shteti nuk mbshtetet n natyrn njerzore, por n arsyen njerzore.
Familja, si bashksi e njerzve t arsyeshm, sht themeli i shtetit. N familje njerzit i
plotsojn n mnyr efikase nevojat e tyre, duke rregulluar raportet e tyre brenda
familjes, me an t ndarjes s puns.
Akuini, sikurse edhe Aristoteli, mendonte se njeriu sht qenie shoqrore dhe politike.
Robria, skllavria, sipas tij, sht e arsyeshme, sepse robi-skllavi sht shembull i dnimit
pr gabimin ose fajin e Adamit.
Akuini kishte mendime monarkiste pr shtetin. Sipas tij, qeveria monarkiste, mbretrore
buron nga vullneti i zotit.
Moralitetin njerzor Akuini e shihte n dispozitat e njeriut pr ta msuar moralin, t
mbshtetur n arsye.
Ky sht nj optimizm pedagogjik, i mbshtetur n arsyen e njeriut. Ktu duket edhe roli
dhe ndikimi i edukimit n shoqri.

Konceptin historik-natyror mbi shoqrin e ka themeluar filozofi arab Ibn Haldun (shek.
XIV), i cili, sipas disa studiuesve, konsiderohet si sociologu i par. Mund t thuhet se ai
sht prfaqsuesi i par i Filozofis sociale.
Ai i ka vn bazat e disa teorive sociologjike: evolucionizmit, strukturalizmit dhe
koncveptit demografik.
Kontributi i madh n mendimin filozofik i Ibn Haldunit, mund t prmblidhet n kto
shtje:
1. Zbulimi i ligjeve t prgjithshme t zhvillimit t shoqris dhe gjendja shoqrore e
njeriut;
2. Nuk mjafton vetm prshkrimi i zhvillimeve historike, por interpretimi i tyre;
3. Historia njeh edhe egrsin, rnien e shtetev. Pra, ajo nuk sht progres kontinuitiv;
4. N histori vepron ligji i evolucionit. Dukurit shoqrore ndryshojn vazhdimisht.
do gj e ka fillimin, zhvillimin dhe prfundimin. Disa shtete krijohen, t tjerat
shuhen;
5. Popujt dallohen varsisht nga ndikimi i faktorve biologjik dhe gjeografik, por
edhe nga mnyrat e jets dhe t prodhimit;
6. Me imitim dhe asimilim zhvillohet vetdija shoqrore, q sht baza e bashkimit, por
ekzistojn edhe egoizmi dhe urrejtja, q prajn dhe shkaktojn luftra;
7. Mbijetesa e shoqris varet nga ndarja e puns, mimi dhe shkmbimi i mallrave, q
rregullohen me krkesn dhe ofertn;
8. Njerzit fillimisht kan jetuar n fise, nrsa m von n shtete;
9. Shteti sht organizm, i cili do t shuhet, kur t shuhen klasat sunduese;
10. T gjitha ligjet i ka krijuar zoti, pr t siguruar qllimin e fundit ekzistencn e
njeriut.