ETNIA DHE KOMBI SHQIPTAR

N vazhdim do t prpiqemi ta prshkruajm procesin e ndrtimit t etnis dhe kombit te

shqiptart, ku do t shohim q gjuha ka luajtur rolin vendimtar n ndrtimin e etnis dhe kombit
shqiptar, dhe rrjedhimisht edhe n ndrtimin e identitetit individual t secilit q e quan veten
shqiptar.
N trajtimin e shtjeve t etnis, kombit dhe gjuhs te shqiptart sht e pamundur t
anashkalohen pikpamjet e Rexhep Ismajlit, i cili ka prshkruar me shum saktsi ndrtimin e
etnis dhe kombit shqiptar dhe rolin t cilin e ka luajtur gjuha shqipe n kt proces n rrjedhn
historike. Ismajli konstaton se q pas pushtimit t romakve n Ballkan veohen dy etni; ajo
greke edhe ajo e arbrve. Arbrit, si thekson Ismajli, mvetsin e tyre etnike e krijuan pas
pushtimit romak t Iliris, ndonse ishin futur, s pari n dy, m von n tri religjione t
ndryshme. Ismajli thekson se, proceset etnolitike kishin marr drejtimin e tyre dhe tani mund t
vinin vetm mbishtresa, ndrsa etnia natyrshm po shfaqte synimin e saj drejt formimit t shtetit,
q domethn se disa drejtime t vetdijes kombtare po manifestoheshin sipas gjedheve t
athershme perndimore (Ismajli, 1991: 12). Ai pastaj thekson me t drejt rolin q pati shteti i
Sknderbeut dhe rezistenca kundr osmanve pr ngritjen e vetdijes n nj shkall t re, e cila
ndonse u dmtua nga pushtimi i pastajm osman, arriti nj zhvillim t ri n periudhn e
Rilindjes Kombtare. Krijimi i shtetit kombtar te shqiptart n fillim t shekullit XX i pati
vshtirsit e veta pr shkak t gjendjes s vshtir ekonomike dhe mungess s lidhjeve me
fuqit e mdha. N kto rrethana ndodhi coptimi i shtetit kombtar nga fqinjt grek, serb e
malazez. M tej, duke br nj jukstaponim t dy tipareve t rndsishme pr ndrtimin e etnis
dhe kombit, t fes dhe t gjuhs, pr t par rolin e tyre n ndrtimin e etnis dhe kombit
shqiptar, Ismali konstaton me t drejt rolin vendimtar q ka pasur gjuha pr ti tejkaluar dallimet
fetare e kulturore, t cilat mund t nxirrni krye. N procesin e ndrtimit t etnis, pr dallim nga
feja, gjuha bhej tipari kryesor prbashkues dhe identifikues i shqiptarve, gj q u manifestua
fuqishm n periudhn e Rilindjes Kombtare, kur rilindsit i jepnin prparsi t theksuar
vetdijes kombtare n raport me at fetare. Ky proces u karakterizua edhe me nj toleranc t
theksuar ndrfetare, e cila u b gjithashtu element i identifikimit etnik, identifikim ky i cili
mbshtetej n gjuh dhe n veanti t tjera etno-psikologjike (f. 37-41).
Mendoj se te kto pikpamje t Ismajlit duhen par s paku tri konstatime t
qndrueshme. S pari, rolin e gjuhs kundrejt fes n formimin e prkatsis etnike, m von
kombtare, te shqiptart. Pastaj, rolin e rezistencs s Sknderbeut pr ngritjen e vetdijes etnike.
Edhe n kt ngjarje mendoj q gjuha ka luajtur rol vendimtar. T mos harrojm se me
prjashtim t Stefan Cernojeviit, t gjith pjesmarrsit e tjer t Lidhjes s Lezhs (1444)
duket t ken qen arbrishtfols. S fundi, rolin e Rilindjes Kombtare, e cila i kushtoi rndsi
t veant gjuhs, jo fes, pr ndrtimin e identitetit kombtare dhe formimit t shtetit kombtar
shqiptar. Nse bjm nj krahasim midis zhvillimit t etnive e kombeve n fqinjsi t
shqiptarve, t grekve e sllavve t jugut, do t shohim q, pr dallim nga shqiptart, n kt
proces elementi fetar ka qen shum m i theksuar te grekt, serbt, kroatt e boshnjakt.
Nj zhvillim tjetr q sht mjaft interesant, sa i prket rolit t gjuhs n ndrtimin e
etnis dhe kombit shqiptar, qndron n faktin se gjuha shqipe si tipar prbashkues dhe
identifikues te shqiptart i mbijetoi edhe periudhs tepr t vshtir t pushtimit otoman. Ktu
kam parasysh faktin q n Perandorin Osmane shqipja, as nuk ishte gjuhe e liturgjis fetare, as e
administrats, pr dallim p.sh. prej greqishtes apo sllavishtes jugore, t cilat ishin gjuh liturgjike
dhe, nn ombrelln e gjuhve liturgjike, edhe gjuh t arsimit. Pikrisht duke par kt gjendje t
shqipes (s cils n at periudh i mungonte madje edhe mjeti themelor i shkrimit - alfabeti i
prbashkt) dhe duke e ditur rndsin e saj pr ndrtimin e kombit, rilindsit e vun gjuhn dhe
letrsin shqipe n themel t politiks s tyre gjuhsore. Kshtu, duke u nisur nga gjuha,
rilindsit punuan n ndrtimin e identitetit, kulturs dhe mendimit politik kombtar shqiptar.
Vlen t prmendet fakti se mendimi politik e kulturor i rilindsve, qoft i atyre q vepronin n
kolonit shqiptare n Stamboll, Selanik, Bukuresht e gjetiu, qoft te arbresht e Italis, ishte i
ndikuar fuqishm nga zhvillimet dhe modelet politike e kulturore europiane.
Ngjizja e ideologjis kombtare te shqiptart n periudhn e Rilindjes n rrafshin e
aksionit politik rezultoi me lvizjet e fuqishme politike e ushtarake, t cilat fillimisht
angazhoheshin pr autonomi politike t shqiptarve n kuadr t Perandoris Osmane, n
periudhn e Lidhjes Shqiptare t Prizrenit (1878) dhe, pastaj, pr lirim dhe shtet kombtare t
pavarur, n periudhn e kryengritjeve n Kosov (1909-1911) dhe shpalljes s pavarsis n
Vlor m 1912).
Vlen t prmendet q n procesin e ndrtimit t kombit shqiptar nj rol t rndsishm
simbolik ka pasur edhe flamuri kombtar me shqiponjn dykrenore, por q trajtimi i ktij aspekti
krkon nj punim t veant.
Shpallja e pavarsis m 1912 gjeti gati gjysmn e territorit shqiptar t okupuar, me rast
jasht shtetit administrativ mbeti gjysma e kombit. E tr periudha pas shpalljes s pavarsis m
1912 deri n ditt e sotme karakterizohet si periudh e vazhdueshme e lufts pr lirim dhe
bashkim kombtar. Nuk ka asnj lvizje politike e kulturore te shqiptart q mbeten jasht shtetit
shqiptar, q nga 1912 e deri sot, e cila n platformn e saj politike nuk e ka pasur si synim
prfundimtar bashkimin e trojeve etnike shqiptare me shtetin shqiptar. Kombi shqiptar nuk arriti
ta krijoj shtetin kombtar n tr territorin, n t cilin prbnte shumic absolute, por vetdija e
prkatsis kombtare ishte ngjizur. Tiparet kryesore t etnis shqiptare si, gjuha, territori, mitet
dhe kujtesa e prbashkt historike ishin ngjizur krejtsisht. N dekadat q pasuan shqiptart nuk i
ndaln prpjekjet pr bashkim. Sa pr ilustrim po prmendim tri momente t rndsishme
historike q u takojn periudhave t ndryshme kohore, t cilat dshmojn vetdijen kognitive t
prkatsis ndaj nj kombi t vetm. N prfundim t Lufts s Dyt Botrore, n Konferencn e
Bujanit, shqiptart e Kosovs doln me krkes pr bashkim me shtetit shqiptar pas prfundimit
t lufts. M von, ndonse n rrethana t vshtira nn pushtimin jugosllav, shqiptart e Kosovs
dhe t trojeve t tjera shqiptare n ish Jugosllavi, pranuan gjuhn standarde me thnien nj
komb, nj gjuh. Lufta n Kosov m 1998-1999 dhe tentimi pr spastrim etnik n Kosov, i
gjeti shqiptart e Kosovs t strehuar te vllezrit e tyre n Shqipri, n Maqedoni dhe n Mal t
Zi, ndrkaq reagimi politik kombtar u manifestuan me thnien nj komb, nj qndrim. Nuk ka
dyshim q kombi shqiptar sht nj dhe i vetm, ku gjuha sht dhe mbetet lidhja m e fort,
prandaj konsideroj q thnia bashkim kombtar, mbase duhet t zvendsohet me thnien
tjetr m t prshtatshme bashkim shtetror. Arritja e ktij synimi, ose drejtprdrejt, ose n
kuadr t procesit integrimeve europiane, do t ishte prfundim i natyrshm i zhvillimit t etnis
dhe kombit shqiptar.