-63-

Dr Zorica Mrevi
INSTITUT DRUTVENIH NAUKA BEOGRAD
DVE DECENIJE KRIVINOPRAVNE REGULATIVE HOMOSEKSUALNIH
ODNOSA U JUGOSLAVIJI
Uvod
Opta karakteristika krivine inkriminacije homoseksualnih odnosa u Jugoslaviji od kraja
sedamdesetih godina do danas je postojanje inkriminisanja dobrovoljnih homoseksualnih
odnosa izmeu lica mukog pola u najduem periodu tog vremena (do 1994.), uz potpuno
odsustvo inkriminacije ma kog oblika seksualnih odnosa izmeu lica enskog pola.
Situacija se promenila posle 1994. kada je diskretno nestala inkriminacija dobrovoljnih
seksualnih odnosa izmeu odraslih mukaraca, iji relikt postoji i do danas u vidu razliitog
uzrasta koji se smatra pravno relevantnim za stupanje u hetero, od onog za stupanje u ho-
moseksualne odnose.
Period postojanja inkriminisanja dobrovoljnih seksualnih odnosa izmeu lica mukog pola
1977-1994.
Suprotno iroko rasprostranjem uverenju da je u celoj SFR Jugoslaviji bilo krivino kanjivo
delo dobrovoljnog seksualnog optenja izmeu lica mukog pola, to nije sasvim tano. Krivini
zakoni republika i pokrajina iz 1977. godine, nisu svi, naime, sadrali tu inkriminaciju.
Krivini zakon Socijalistike Republike Bosne i Hercegovine donet juna 1997 sadrao je u
svom lanu 93. delo nazvano Protivprirodni blud koji u svom st. 2 predvia kao radnju pro-
tivprirodni blud izmeu lica mukog pola, a kaznu do jedne godine zatvora.
Makedonski Krivini zakon donet takoe juna 1977., u svom lanu 101. sadri krivino delo
Protivpriroden blud koji svojim stavom 2 inkriminie "protivipriroden blud meu lica od maki
pol". Kazna je zatvor u trajanju do jedne godine.
Krivini zakon Socijalistike Republike Srbije sadrao je gotovo identinu odredbu u svom
lanu 110. protivprirodni blud, gde se u stavu 3 predvia za protivprirodni blud izmeu lica
mukog pola za izvrioce kazna zatvora do jedne godine trajanja.
Krivini zakon Socijalistike Autonomne Pokrajine Kosovo sadri krivino delo Protivpriro-
-64-

dni blud l. 81. gde se stavom 2 predvia kanjavanje zatvorskom kaznom do jedne godine
za dobrovoljni seksualni odnos izmeu punoletnih lica mukog pola.
Kaznenski Zakon Socijalistine Republike Slovenije ne inkrimmie dobrovoljne seksualne
odnose izmeu mukaraca (niti lica istog pola) ma u kom obliku, niti predvia razliit uzrast
za postojanje pravno relevatntne volje za stupanje u heteroseksualne odnose od homoseks-
ualnih odnosa. tavie, ovaj, oito najsavremeniji zakon svoga vremena, ne sadri ni svuda
prisutno delo protivprirodnog bluda, inkriminiui, jednostavno, seksualno nasilje prema lici-
ma razliitog pola isto kao i prema licu istog pola.
Krivini zakon Socijalistike Republike Hrvatske sadri delo Protivprirodni blud u svom
lanu 88., ali meu inkriminisanim radnjama nema dobrovoljnog seksualnog odnosa izmeu
odraslih osoba istog pola ni u kakvom obliku. Naime, ovaj lan inkriminie u svom prvom stavu
akt seksualnog nasilja prema licu mukog pola, dakle uz upotrebu sile, pretnje, prinude,
zlouportebom poloaja ili iskoriavanjem nemoi rtve, to se kanjava od 6 meseci do 5 god-
ina zatvorom. Dalje se inkriminie akt seksualnog nasilja izvren prema mukom detetu (kazna
od 1 do 10 godina zatvora), kao i dobrovoljni seksualni odnos izmeu punoletnog mukarca
prema maloletnom mukom licu starijem od 14 godina (kazna od tri meseca do 5 godina).
Poslednji stav ovog lana inkriminie kvalifikovani (oteavajui) oblik do koga dolazi ako je
delo izvreno na naroito svirep i poniavajui nain, od strane vie lica, ako je usled dela
nastupila smrt rtve ili njena teka telesna povreda, kao i ako je izvreno vie dela.
Krivini zakon Crne Gore donet jula 1977. ne samo da ne sadri inkriminisanje dobro-
voljnog seksualnog onosa izmeu mukaraca, ve nema ni pomena o razliitom "age of con-
sent", tj. krivinopravno relevantnom uzrastu za stupanje u heteroseksualne odnose od
homoseksualnih odnosa. Krivino delo protivprirodnog bluda iz l. 98. inkriminie samo akte
seksualnog nasilja, dakle uz upotrebu sile ili pretnje (kazna ista kao i za silovanje, dakle od
jedne do deset godina), ili iskoriavanje bolesti ili nemoi rtve (zapreena kazna od tri
meseca do 5 godina).
Krivini zakon Socijalistike Autonomne Pokrajine Vojvodine, sadri potpuno isto reenje
kao i crnogorski zakon, dakle nema inkriminacije ma kog vida dobrovoljnih seksualnoh
odnosa izmeu lica istog pola, niti razlike u "age of consent", tj. krivinopravno relevatnog
uzrasta za stupanje u dobrovoljne seksualne odnose. Postoji delo Protivprirodni blud pred-
vieno lanom 75. koje inkriminie radnje seksualnog nasilja, uz upotrebu sile ili pretnje
(kazna od jedne do deset godina zatvora), i kvalifikuje (oteavajui) oblik istog dela koje je
zapreeno zatvorskom kaznom od minimalno 3 godine zatvora, a do kog dolazi ako je nas-
tupila smrt ili teka telesna povreda prinuene osobe, ako je delo uinjeno na naroito svirep
i poniavajui nain ili ako je nastupila neka druga teka posledica.
Dakle, mogu se rezimirati tri situacije u tadanjoj SFR Jugoslaviji:
-65-

1. inkriminisanje dobrovoljnih homoseksualnih odnosa izmeu odraslih mukih osoba u
srpskom, bosanskom i kosovskom KZ-u, svuda zapreeno zatvorskom kaznom do jedne
godine;
2. odustvo takve inkriminacije uz postojanje razliitog "age of consent" izmeu homoseks-
ualnih odnosa (18 godina) i heteroseksualnih odnosa (14 godina), i uz inkriminisanje seksu-
alnog nasilja ("silovanje u anus") pod arhainim nazivom "protiprirodni blud" (Hrvatska).
3. trea i najsavremenija situacija, najblia shvatanjima naeg doba je potpuno odsustvo
inkriminacije dobrovoljnih seksualnih odnosa izmeu odraslih lica mukog pola, kao i nepos-
tojanje razlike izmeu "age of consent", koje reenje je postojalo u krivinim zakonima
Slovenije, Crne Gore i Vojvodine. Interesantno je i potpuno naputanje arhainog izraza "pro-
tivprirodni blud" koje ve i samo po sebi nosi teret drutvene stigme u slovenakom KZ-u, koje
se ipak zadralo u KZ-ovima Crne Gore i Vojvodine, dodue kao inkriminacija seksualnog
nasilja.
Period posle 1994.
Krivini zakon Republike Srbije nekoliko puta je dopunjavan i menjan u smislu promena
novanih iznosa kazni i drugih sitnih, tzv. "kozmetikih" izmena. Na taj diskretan, i neprimetan
od strane ire (pa i ue, strune) javnosti nain, 1994. iz spiska krivinih dela nestala je
inkrimi- nacija dobrovoljnih seksualnih odnosa izmeu odraslih lica mukog pola. Ovo nije bilo
rezultat nikakve kampanje pobornika Ijudskih prava ili zastupnika prava lezbejki i
homoseksualaca, ve kako se moe shvatiti, nastojanje ka uklapanju u civilizacijske tokove i
trendove.
Relikt krivinopravne osude homoseksualnih odnosa izmeu lica mukog pola je ostao,
meutim, u vidu razliitog "age of consent", tj. krivinopravno relevantnog uzrasta za stupa-
nje u heteroseksualne odnose od homoseksualnih odnosa. Takoe je ostao arhaini termin
"protivprirodni blud" kao toboe struni, krivinopravni termin za oznaavanje analnog snoa-
ja, a u stvari termin koji sam po sebi sadri direktnu osudu, otvorenu pravnu, moralnu pa i
medicinsku diskvalifikaciju svakog drugog seksualnog ina, razliitog od penetracije penisa u
vaginu (dakle, analnog i oralnog) kao "nenormalnog". Dakle, za seksualni odnos koji se nazi-
va "protivprirodnim bludom" sa maloletnim licem mukog pola koje je navrilo 15 godina,
predviena je zatvorska kazna do jedne godine.
Krivini zakon ne koristi razumljive i jasno upuujue termine homoseksualni ili hetero-
seksualni odnos. Nasuprot tome, koristi za oznaavanje heteroseksualnog odnosa takoe
savremenicima stran i ne uvek razumljiv izraz "obljuba". Dakle, kada je u pitanju obljuba, tj.
heteroseksualni odnos, zakonski minimum za postojanje dobrovoljnosti za stupanje u takve
-66-

odnose je 14 godina. Svaka obljuba i protivprirodni blud zabranjeni su sa licem mlaim od
14 godina, dakle svaki heteroseksualni ili homoseksualni odnos sa takvim licem predstavlja
ulazak u zonu kanjivosti zapreene krivinom kaznom zatvora od 6 meseci do 5 godina (l.
106). Isti lan sadri kao oteavajue oblike, radnje seksualnog nasilja prema licima mlaim od
14 godina i nastupanja tekih posledica po takvu rtvu. Hetreroseksualni odnosi (obljube) se,
ako su dobrovoljni, dalje vie ne inkrinminiu posle postignutog uzrasta od 14 godina, ve
samo akti seksualnog nasilja.
Homoseksualni odnosi izmeu mukaraca (protivprirodni blud), se, meutim, inkriminie i sa
mukim licem mlaim od 14 godina (zapreena zatvorska kazna od minimum tri godine) i
starijim od 14 godina (zapreena zatvorska kazna do jedne godine). Nikada nije dato nikak- vo
zvanino objanjenje za postojanje razlike izmeu 14 godina za heteroseksualne odnose od
18 za homoseksualne odnose, niti su prezentirani nauno zasnovani podaci koji bi ukazi- vali
na eventualno poveaniji rizik za mukarce od stupanja u homoseksualne odnose od stu-
panja u heteroseksualne odnose kada su u uzrastu od 14 do 18 godina.
Nedostatak ovog zakonskog teksta je takoe i zakonska nepreciznost, tako da se kao
uinilac protivprirodnog bluda sa osobama kako mlaim tako i starijim od 14 godina, nigde ne
pominje punoletno lice (to je verovatno bila intencija zakonodavca). Ta nedorenost ostavlja
iroke mogunosti tumaenja koja bi obuhvatila i vrnjake kao uinioce, ime bi se potpuno
izgubio ratio legis ovog propisa koji se sastoji u, ipak, zatiti dece od preranog stupanja u
seksualne odnose sa starijim osobama, tj. zatita maloletnih lica od seksualne eksploatacije i
zloupotrebe od strane iskusnijih i drutveno monijih punoletnih lica. Ovakva inkriminacija
ostavljala je mogunost shvatanja da su ma kakvi homoseksualni odnosi izmeu npr. dvojice
mladia od 17,5 godina kanjivi, to bi bilo u drutvenom smislu prilian nonsens. Takoe bi,
apsurdno, obojica bili uinioci i obojica rtve, to je krivinopravno gledajui, potpuno nemo-
gua situacija.
Rezimirajui krivinopravnu situaciju po novom Nacrtu krivinog zakonika Savezne
Republike Jugoslavije, moe se konstatovati:
1. da se dobrovoljni homoseksualni odnosi izmeu odraslih lica ne inkriminiu;
2. da postoji razlika u krivinopravno relevantnom uzrastu za stupanje u dobrovoljne het-
eroseksualne odnose koji uzrast je 14 godina, od krivinopravno relevantnog uzrasta za stu-
panje u homoseksualne odnose koji je 18 godna; da se ta razlika u uzrastu odnosi i na muke
homoseksualce i lezbejke;
3. da se i dalje koriste arhaini i nerazumljivi termini, tipa "obljuba" za seksualni odnos
heteroseksualnog tipa, i "protiprirodni blud" koji je sam po sebi peorativan, diskriminativan i
optereen predrasudom da su neki odnosi "normalni", a drugi "nenormalni", do sukobljavanja
sa prirodnou.



iz: Ljilana ivkovi (ur.)
opet bih bila lezbejka Labris grupa za lezbejska ludska prava, Prvih pet godina rada, od 1995. do 2000.
Beograd: Labris grupa za lezbejska ludska prava, 2001.