Hidrologija

PRIMERI ZADATAKA IZ RACIONALNE METODE

ZADATAK 1
Za jedan urbani sliv povrine 25.5 ha utvreno je da ima sledeu strukturu povrina:
Vrsta povrine
Zgrade i objekti
Ulice i drugi asfaltirani tereni
Propusne povrine
1.
2.

Procenat u ukupnoj
povrini sliva
20
18
62

Koeficijent
oticaja
0.8
0.7
0.15

Odrediti prosean koeficijent oticaja za razmatrani sliv.

Primenom racionalne metode odrediti maksimalne proticaje i zapremine oticaja usled raunskih kia povratnog
perioda 2 godine trajanja 20, 30 i 60 minuta. Zavisnost HTP za najbliu kiomernu stanicu data je na donjoj slici.
Vreme koncentracije za ovaj sliv procenjeno je na 30 minuta.

80

T = 50 g.

70

T = 20 g.

visina kie (mm)

60

T = 10 g.

50
T = 5 g.
40
T = 2 g.

30
20
10
0
1

10

100

1000

trajanje kie (min)

Reenje
1.

Prosean koeficijent oticaja na razmatranom slivu odreuje se kao ponderisana vrednost koeficijenata oticaja sa
pojedinih tipova povrina u odnosu na uee tog tipa povrina u ukupnoj povrini:
K = Ki

2.

Ai
= 0.8 0.2 + 0.7 0.18 + 0.15 0.62 = 0.379
A

U donjoj tabeli prikazane su visine i intenziteti raunskih kia povratnog perioda 2 godine trajanja 20, 30 i 60
minuta. Takoe su prikazane i maksimalne ordinate odgovarajuih hidrograma oticaja po racionalnoj metodi, koje
su za t k t c jednake:

Q = K i A
dok je u sluaju t k < t c :

Q = K i A

tk
tc

Zapremina otekle vode odreena je kao povrina ispod hidrograma oticaja. Na slici su prikazani hidrogrami oticaja
usled ove tri raunske kie.
Trajanje kie (min)
Visina kie (mm)
Intenzitet kie (mm/min)
Intenzitet kie (l/s/ha)
Maks. protok (l/s)
Zapremina oticaja (m3)

20
16.6
0.83
138.3
891
1604

30
18.8
0.627
104.4
1009
1816

60
21.8
0.363
60.55
585
2106

1200

20 min

1000

30 min
60 min

Q (l/s)

800
600
400
200
0
0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

t (min)

ZADATAK 2
Na jednom gradskom slivu povrine 9 km2 utvreno je da ima 55% nepropusnih povrina sa koeficijentom oticaja 0.8 i
45% propusnih (neurbanizovanih) povrina sa koeficijentom oticaja 0.4. Vreme koncentracije do izlaza iz sliva
procenjeno je na 120 minuta (2 asa).
Ukupna visina 6-asovne kie povratnog perioda 2 godine na oblinjoj kiomernoj stanici iznosi 35 mm. Obradom
osmotrenih epizoda utvren je bezdimenzionalni oblik sumarne linije 6-asovnih kia dat u donjoj tabeli.
t / tk (%)
P / Puk (%)

0
0

10
8

20
17

30
23

40
28

50
32

60
38

70
46

80
58

90
73

100
100

1. Odrediti vrednosti i nacrtati sumarnu liniju 6-asovne kie povratnog perioda 2 godine prema datom bezdimenzionalnom obliku.
2. Nacrtati hijetograme ukupnih i efektivnih padavina.
3. Primenom racionalne metode odrediti elemente sloenog hidrograma oticaja od 6-asovne kie povratnog perioda 2
godine na izlaznom profilu sliva.

Reenje
1. i 2. Prosean koeficijent oticaja za sliv iznosi:
K=

K 1 A1 + K 2 A2
A
A
= K 1 1 + K 2 2 = 0.8 0.55 + 0.4 0.45 = 0.62
A
A
A

Proraun sumarne linije i hijetograma bruto i neto kie prikazan je u donjoj tabeli.

t/tk (%)
0

P/Puk (%)
0

t (h)
0

P (mm)
0

10

0.6

2.8

20

17

1.2

5.95

30

23

1.8

8.05

40

28

2.4

9.8

50

32

3.0

11.2

60

38

3.6

13.3

70

46

4.2

16.1

80

58

4.8

20.3

90

73

5.4

25.55

100

100

6.0

35

i (mm/h)

ie (mm/min)

2.8

4.667

0.0482

3.15

5.250

0.0543

2.1

3.500

0.0362

1.75

2.917

0.0301

1.4

2.333

0.0241

2.1

3.500

0.0362

2.8

4.667

0.0482

4.2

7.000

0.0723

5.25

8.750

0.0904

9.45

15.750

0.1628

40

18

35

16

bruto kia

14

neto kia

30

12

25

i (mm/h)

P (mm)

P (mm)

20
15

10
8
6

10

2
0

0
0

1.2

2.4

3.6

4.8

1.2

2.4

3.6

4.8

t (h)

t (h)

3. Sloeni hidrogram oticaja usled gornje kie pomou racionalne metode

S obzirom da vreme koncentracije sliva iznosi 2h, a trajanje kie 6h, kia se prerauje na vremenske intervale od 2h:
t (h)
0

P (mm)
0

8.633

15.167

35

P (mm)

i (mm/h)

ie (mm/h)

8.633

4.317

2.676

6.533

3.267

2.025

19.833

9.917

6.148

Prema racionalnoj metodi za sluaj tk = tc, elementarni hidrogram oticaja ima trougaoni oblik sa vremenom podizanja i
vremenom opadanja jednakim vremenu koncentracije tc i maksimalnom ordinatom jednakom:
Q max = K i A = i e A

Sloeni hidrogram usled kie koja se sastoji od tri bloka trajanja po 2h dobija se superpozicijom elementarnih
hidrograma od pojedinih blokova kie.
t (h)
0
2
4
6
8

Q1 (m3/s)
0
6.691
0
0
0

Q2 (m3/s)
0
0
5.063
0
0

Q3 (m3/s)
0
0
0
15.371
0

Q (m3/s)
0
6.691
5.063
15.371
0

18

16

Q1

14

Q2
Q3

Q (m3/s)

12
10
8
6
4
2
0
0

t (h)

ZADATAK 3
Slivnik prihvata vodu sa dve saobraajne povrine (videti sliku). Odrediti hidrograme oticaja sa sliva I, sa sliva II kao i
zbirni hidrogram oticaja sa obe povrine (dotok u slivnik) usled kie trajanja 15 minuta ukupne visine 15 mm.
Pretpostaviti da je koeficijent oticaja jednak 1.

sliv II
tc = 20 min
20 m

sliv I
tc = 10 min

50 m

80 m

Reenje
Proseni intenzitet pale kie iznosi:
i=

P 15
=
= 1 mm/min = 166.7 l/s/ha
t k 15

Povrine dva sliva su jednake:

AI = 50 20 = 1000 m 2 = 0.1 ha
AII = 80 20 = 1600 m 2 = 0.16 ha
Hidrogram oticaja sa sliva I, ije je vreme koncentracije manje od trajanja kie, ima oblik trapeza sa vremenom porasta i
opadanja jednakom vremenu koncentracije (hidrogram I na slici dole) sa maksimalnom ordinatom:
Q = K i AI = 1 166.7 0.1 = 16.67 l/s

Vreme koncentracije sliva II je due od trajanja kie, pa hidrogram oticaja ima oblik trapeza sa vremenom porasta i
opadanja jednakom trajanju kie (hidrogram II na slici dole) i sa maksimalnom ordinatom:
Q = K i AII

tk
15
= 1 166.7 0.16
= 20 l/s
20
t c , II

Zbirni hidrogram sa obe povrine dobija se superpozicijom hidrograma oticaja sa povrina I i II (na slici dole oznaen
sa I+II). Tabelarni prikaz ordinata ovog hidrograma date su u donjoj tabeli.

40
sliv I

35

sliv II

30

sliv I + sliv II

Q (l/s)

25
20
15
10
5
0
0

10

15

20

25

30

35

40

t (min)

t (min)
QI (l/s)
QII (l/s)
QI+II (l/s)

Tabelarni proraun zbornog hidrograma.

5
10
15
20
8.33
16.67
16.67
8.33
6.67
13.33
20
20
15
30
36.67
28.33

0
0
0
0

25
0
13.33
13.33

30
0
6.67
6.67

35
0
0
0

ZADATAK 4
Na slici je prikazan jedan hipotetiki sliv koji se sastoji od tri podsliva (stambena bloka) i jednostavne mree od tri
kina kolektora. Podaci o podslivovima i kolektorima su dati u tabelama 1 i 2. Za ovu lokaciju postoje zavisnosti ITP
koje se mogu prikazati u analitikom obliku kao i = 35.3 T0.175 / (tk + 27), gde se trajanje kie unosi u minutima, a
intenzitet se dobija u mm/min.

I
A

II

III

Podsliv
I
II
III
1.
2.
3.

Tabela 1. Podaci o podslivovima.

Povrina
Vreme koncen- Koeficijent
(ha)
tracije (min)
oticaja
0.84
5
0.7
1.8
10
0.6
1.8
10
0.7

Tabela 2. Podaci o kolektorima.

Kolektor Duina (m) Nagib (%)
AC
BC
CD

150
120
100

2.3
1.6
1.4

Primenom racionalne teorije odrediti hidrograme oticaja sa podsliva II od kia povratnog perioda 5 godina i trajanja
5, 10 i 15 minuta. Nacrtati dobijene hidrograme. Zakljuiti koji je protok merodavan za dimenzionisanje kinog
kolektora BC i odrediti njegov prenik.
Odrediti hidrogram oticaja sa podsliva I i dimenzionisati kolektor AC.
Odrediti merodavno trajanje kie za kolektor CD, sraunati merodavni protok i dimenzionisati kolektor.

Za sve kolektore pretpostaviti da su betonske cevi sa hrapavou n = 0.013 m-1/3s.

Reenje

1. Hidrogrami oticaja sa podsliva II i dimenzionisanje kolektora BC

Proraun je sproveden u donjoj tabeli za sva zadata trajanja kie. Intenziteti kia su odreeni iz zadate jednaine za
zavisnost ITP, za povratni period od 5 godina. Zatim su odreene maksimalne ordinate hidrograma oticaja prema
racionalnoj formuli:
Q max = K i A

kada je tk > tc i tk = tc, odnosno

Q max = K i A

tk
tc

kada je tk < tc.

tk (min)
5
10
15

tk < tc
tk = tc
tk > tc

i (mm/min)
1.462
1.264
1.114

i (l/s/ha)
243.7
210.7
185.6

Qm (l/s)
132
228
201

250
tk = 5 min
tk = 10 min

200

Q (l/s)

tk = 15 min
150
100
50
0
0

10

15

20

25

t (min)

Za dimenzionisanje kolektora BC kojim se odvode kine vode sa podsliva II, merodavan je sluaj tk = tc u kome se
postie najvei protok od 228 l/s. Potrebni prenik kolektora odreuje se iz pretpostavke da se u kolektoru ostvaruje
teenje sa slobodnom povrinom u punom profilu, pa se koristi Maningova jednaina:
Q=

1
AR 2 / 3 I d
n

Za kruni popreni presek, A = D 2 / 4 i R = D / 4 , tako da sledi:

Q=

1 D8/ 3
Id
n 45 / 3

odakle se prenik odreuje kao:

nQ 4 5 / 3

D=

3/8

Za cev BC, sa nagibom od 1.6% i hrapavou 0.013, potreban prenik iznosi:

0.013 0.228 4 5 / 3

D=

0
.
016

3/8

= 379 mm

Usvaja se prvi vei komercijalni prenik:

D BC = 400 mm

2. Hidrogram oticaja sa podsliva I i dimenzionisanje kolektora AC

Merodavni protok na koji se dimenzionie kolektor AC je maksimalni protok usled kie ije je trajanje jednako vremenu
koncentracije posliva I, tj. 5 minuta. Intenzitet 5-godinje kie trajanja 5 minuta iznosi:

35.3T 0.175 35.3 5 0.175

= 1.462 mm/min = 243.7 l/s/ha
=
t k + 27
5 + 27

i=

Maksimalna ordinata hidrograma oticaja (prikazanog na slici dole) iznosi:

Q max = 0.7 243.7 0.84 = 143 l/s
160
140
120
Q (l/s)

100
80
60
40
20
0
0

10

12

t (min)

Potreban prenik cevi AC iznosi:

nQ 4 5 / 3

D=
I

3/8

0.013 0.143 4 5 / 3

0.023

3/8

= 297 mm

Usvaja se:
D AC = 300 mm

3. Dimenzionisanje kolektora CD
Kolektor CD treba da drenira ceo sliv. Povrina sliva je tada zbir povrina svih podslivova. Koeficijent oticaja se rauna
kao proseni koeficijent na celom slivu, tj. ponderisano u odnosu na povrine podslivova:
K sr =

K I AI + K II AII + K III AIII 0.7 0.84 + 0.6 1.8 + 0.7 1.8

=
= 0.66
A
4.44

Merodavno trajanje kie jednako je vremenu koncentracije do take C, a to je najdue vreme putovanja vode do take
C. Posmatraju se vremena putovanja na tri razliita puta:
1) od najudaljenije take podsliva I do take A (to je tc,I) i vreme teenja kroz kolektor AC (tAC),
2) od najudaljenije take podsliva II do take B (to je tc,II) i vreme teenja kroz kolektor BC (tBC),
3) od najudaljenije take podsliva III do take C (to je tc,III).
Vreme putovanja kroz kolektore AC i BC rauna se na osnovu brzine teenja i duine kolektora:
t kol =

L kol
v kol

Brzina teenja u kolektori odreuje se na osnovu merodavnih protoka za te kolektore i njihovih poprenih preseka,
raunato sa usvojenim prenicima:
v kol =

Q kol ,mer
Akol

Qkol ,mer
2
Dusv
/4

Na taj nain imamo:

v AC =
v BC =

0.143
0.3 2 / 4
0.228
2

0.4 / 4

= 2.03 m/s, t AC =

150
= 74 s = 1.23 min
2.03

= 1.81 m/s, t BC =

120
= 66 s = 1.1 min
1.81

Vreme koncentracije do take C tada iznosi:

t c ,C

t c , I + t AC
5 + 1.23

= max t c , II + t BC = max 10 + 1.1 = 11.1 min

t

10

c , III

Merodavno trajanje kie jednako je ovom vremenu koncentracije, a odgovarajui intenzitet za povratni period od 5
godina iznosi:
i=

35.3T 0.175 35.3 5 0.175

= 1.228 mm/min = 204.6 l/s/ha
=
t k + 27
11.1 + 27

dok je merodavni protok:

Q = K sr iA = 0.66 204.6 4.44 = 599 l/s

Potreban prenik kolektora CD iznosi:

nQ 4 5 / 3

D=
I

d

3/8

0.013 0.599 4 5 / 3

0.014

3/8

= 558 mm

Usvaja se:
DCD = 600 mm