HC VIN CNG NGH BU CHNH VIN THNG

TI CHNH TIN T
(Dng cho sinh vin h o to i hc t xa)
Lu hnh ni b

H NI - 2007

HC VIN CNG NGH BU CHNH VIN THNG

TI CHNH TIN T
Bin son :

THS. NG TH VIT C
THS. PHAN ANH TUN

LI NI U
Khi pht trin nn kinh t hng ha nhiu thnh phn vn hnh theo c ch th trng c s
qun l ca nh nc v c bit khi m rng quan h hp tc kinh t, u t, thng mi vi th
gii, nn kinh t nc ta c nhng bin i su sc v pht trin mnh. Nhng l lun v ti
chnh, tin t khng ngng pht trin v hon thin. gip cc sinh vin v bn c nm c
nhng kin thc c bn v lnh vc nng ng v c tm quan trng ny, nhm tc gi bin
son cun Ti chnh tin t.
Cun sch c xy dng da trn quan im nhn nhn mi v h thng ti chnh vi s
quan trng ca th trng ti chnh v cc t chc ti chnh trung gian c nhn mnh hn trc
y. Cc tc gi cng lu a vo nhiu kin thc ti chnh, tin t ph bin cc nc sinh
vin v bn c d dng p dng l lun tm hiu v phn tch cc vn ti chnh tin t trong
thc t. i ht ni dung gm 7 chng ca cun sch, bn c s c mt ci nhn tng quan nht
v ti chnh v tn dng.
V ti chnh, tin t l nhng lnh vc rng v phc tp nn thiu st trong qu trnh bin son
l kh trnh khi. Nhm tc gi mong nhn c nhiu kin ng gp ca bn c tip tc
hon thin.
Nhm tc gi
ng Th Vit c (Ch bin)
Phan Anh Tun

CHNG 1. I CNG V TI CHNH V TIN T

Ti chnh v tin t l hai phm tr kinh t ht sc c bn v c tc ng n nhiu lnh vc
khc nhau trong nn kinh t. S hiu bit cn bn v c h thng v hai phm tr ti chnh v tin
t s l rt cn thit nghin cu v cc hot ng kinh t ti chnh ni chung. V vy, mc ch
ca chng m u ny l cung cp nhng kin thc khi qut v hai i tng ny. Sau phn u
tin trnh by v ngun gc, bn cht v cc chc nng ca tin t, ni dung chng s tip ni
vi khi nim ti chnh thy rng s ra i v pht trin ca nn kinh t hng ha v tin t
lm ny sinh cc quan h v cc hot ng ti chnh. Tip , chng 1 trnh by v h thng ti
chnh v sau cng tp trung vo nghin cu nhng bin php m cc chnh ph s dng nhm tc
ng vo nn ti chnh quc gia t c nhng mc tiu pht trin kinh t - x hi nht nh.
Sau khi hc xong chng ny, sinh vin cn nm c nhng vn sau:

9 Bn cht v chc nng ca tin t

9 Cc hnh thi pht trin ca tin t
9 Khi nim v ti chnh v h thng ti chnh
9 Cc chnh sch ti chnh quc gia.

1.1. NGUN GC V CC HNH THI CA TIN T

1.1.1. Ngun gc ca tin t
Theo Mc tin t l sn phm t pht, t nhin ca sn xut v lu thng hng ha. Khi
nghin cu v tin Mc vit: "Tin l mt vt c kt tinh, hnh thnh mt cch t nhin trong
trao i"1. Nh vy tin cho s ra i v pht trin ca tin t l s ra i v pht trin ca nn
kinh t hng ho.
Trong lch s thot u ngi ta trao i trc tip hng ly hng. Khi sn xut cng pht trin,
hng ha sn xut ra cng nhiu, nhu cu s dng ca con ngi cng i km theo. Vic trao i
hng ly hng gp nhiu kh khn. V d ngi sn xut ra la cn ci ru cuc t nhng
ngi c ru khng cn la m cn vi, vic ny buc ngi c la phi i ly vi v sau
dng vi i ly ru. Nhu cu trao i cng nhiu hng ha th qu trnh trao i lng vng
cng phc tp hn. Chnh v vy, ngi ta ngh ra tm nhng vt lm trung gian cho cc cuc
trao i , y l vt ngang gi.
Lch s ghi nhn s pht trin ca hnh thi gi tr qua bn giai on:

Hnh thi gi tr gin n hay ngu nhin: Khi mt hng ha ngu nhin phn nh gi
tr ca mt hng ho khc

Hnh thi gi tr ton b hay m rng: khi nhiu hng ho u c kh nng tr thnh
vt ngang gi th hin gi tr ca mt hng ho no

Hnh thi gi tr chung khi mt hng ho ng vai tr l vt ngang gi chung th

hin gi tr ca tt c cc hng ho khc.

Cc Mc - T bn, quyn 1, tp 1, trang 127, NXB S tht, H Ni 1993.

C nhiu loi hng ha tng c s dng lm vt ngang gi chung nh: gia sc,
ng, bc, vng... Mi loi vt ny u c mt s thun li v bt li ring khi lm
phng tin trao i - vt ngang gi chung. Cui cng, vt ngang gi chung bng hng
ha ch c hn ch trong kim loi qu v d vn chuyn hn, trong ch yu l
vng.

Khi phn ln cc quc gia, cc vng u s dng vng lm vt ngang gi chung trong
trao i hng ha vi nhau (khong cui th k 19), vng loi bc v tr thnh vt
ngang gi chung - th gii c nht.

Tri qua tin trnh pht trin, tin t tn ti di nhiu hnh thc p ng yu cu ngy
cng a dng ca i sng kinh t.

1.1.2. S pht trin cc hnh thi ca tin t

Trong qu trnh pht trin ca nn kinh t hng ho, tin t ln lt tn ti di nhiu hnh
thi khc nhau nhm p ng cho nhu cu pht trin ca nn kinh t, c bit l ca hot ng sn
xut, lu thng, trao i hng ho.
Trong phn ny, chng ta s tm hiu xem c nhng dng tin t no trong lch s; chng
ra i nh th no v ti sao li khng cng c s dng na. Bng cch ny, chng ta s c
c s hiu bit su sc hn v khi nim tin t.

1.1.2.1. Tin t hng ha- Ha t (commodity money).

Ha t tc l tin bng hng ha, l hnh thi u tin ca tin t v c s dng trong mt
thi gian di. Hng ho dng lm tin t trong trao i phi c gi tr thc s v gi tr ca vt
trung gian trao i ny phi ngang bng vi gi tr hng ho em trao i, tc l trao i ngang
gi hng ho thng thng ly hng ho c bit- tin t. Ho t ln lt xut hin di hai dng:
ho t phi kim loi v ho t kim loi.

a. Ha t phi kim loi

y l hnh thi c xa nht ca tin t, rt thng dng trong cc x hi c truyn. Tu theo
tng quc gia, tng a phng v tng khu vc, ngi ta dng nhng hng ha khc nhau lm
tin t, chng hn, Hy Lp v La M ngi ta dng b, tru, Ty Tng ngi ta dng tr ng
thnh bnh, Chu Phi dng la vi, v s, v hn lm tin.
Vic dng tng loi hng ha lm tin t do thi quen ca a phng. Ni chung, ha t phi
kim loi c nhiu iu bt li khi ng vai tr tin t, nh: tnh cht khng ng nht, d h hng,
kh phn chia hay gp li, kh bo qun cng nh vn chuyn, n ch c cng nhn trong tng
khu vc, tng a phng. Do vy, ha t khng phi kim loi dn dn b loi b v ngi ta bt
u dng ha t kim loi thay th ha t khng kim loi.

b. Ha t l kim loi
L vic ly kim loi lm tin t. Cc kim loi c dng c thnh tin l ng, km, bc,
vng... Kim loi c nhiu u im hn hng ha khng phi kim loi khi s dng lm n v tin
t, nh: phm cht, trng lng c th qui nh chnh xc hn, d dng hn, bn hn, hao mn
chm, d chia nh, gi tr tng i t bin i...
Qua thc tin trao i v lu thng ha t kim loi, dn dn ngi ta ch chn 2 kim loi qu
dng lm tin lu di hn l bc v vng. S d vng hay bc tr thnh tin t lu di hn l v bn
thn n c nhng thuc tnh c bit m cc hng ha khc khng c nh: tnh ng nht, tnh d
chia nh, tnh d ct tr, tnh d lu thng. Sau ny vng vt bc, tr thnh ho t kim loi c
quyn c dng lm tin t.
4

Trong giai on u, tin vng, bc thng c c di dng nn, thi. Nhng v sau
tin cho vic trao i, tin vng thng c c thnh nhng ng xu vi khi lng v tinh
khit nht nh. Loi tin ny v th c gi l tin c. Tin c xut hin u tin ti Trung
Quc, khong th k th 7 trc cng nguyn, sau thm nhp sang BaT, Hy Lp, La M ri vo
chu u. Cc ng tin lu hnh chu u trc kia u di dng ny.
Tin vng c mt thi gian thng tr rt di trong lch s. iu ny chng t hiu qu to
ln m n em li cho nn kinh t. H thng thanh ton da trn tin vng vn cn c duy tr
cho n mi th k 20, chnh xc l nm 1971 (ch tin t Bretton-Woods2). Ngy nay, mc d
tin vng khng cng trong lu thng na, nhng cc quc gia cng nh nhiu ngi vn coi
vng l mt dng ti sn ct tr c gi tr.
Tuy c nhng c im rt thch hp cho vic dng lm tin t 3, tin vng khng th p ng
c nhu cu trao i ca x hi khi nn sn xut v trao i hng ho pht trin n mc cao.
Mt lot l do sau y khin cho vic s dng tin vng ngy cng tr nn bt tin, khng thc
hin c chc nng tin t na:
(1) Quy m v trnh sn xut hng ho pht trin, khi lng v chng loi hng ha ngy
cng tng v a dng, trong khi lng vng sn xut ra khng p ng nhu cu v
tin t (nhu cu trao i) ca nn kinh t.
(2) Gi tr tng i ca vng so vi cc hng ha khc tng ln do nng sut lao ng trong
ngnh khai thc vng khng tng theo kp nng sut lao ng chung ca cc ngnh sn
xut hng ho khc. iu dn n vic gi tr ca vng tr nn qu ln, khng th p
ng nhu cu lm vt ngang gi chung trong mt s lnh vc c lng gi tr trao i mi
ln nh nh mua bn hng ho tiu dng
(3) Vic s dng tin t hng ho b cc nh kinh t xem nh mt s lng ph nhng ngun ti
nguyn vn c hn.
Vic tm kim mt loi hnh tin t mi, thay th cho vng trong lu thng tr nn cn thit.

1.1.2.2. Tin danh ngha- Tin l du hiu gi tr

Khi vng c s dng lm trung gian trong qu trnh trao i hng ho, ban u c y
gi tr. Nhng trong qu trnh lu thng, n b c st nhiu v gim dn trng lng v thc
cht n gim gi tr nhng vn c ngi ta coi l tin y gi nh ban u. Hin tng
lm ny sinh kh nng ly mt vt khc thay th tin vng lm phng tin lu thng. Kh nng
tng bc thnh hin thc khi ngi ta pht hnh tin kim loi c v sau ny l tin giy
thc hin chc nng lu thng ca tin t thay th cho tin vng.
Tin danh ngha l loi tin t m bn thn t n khng c gi tr (ch l du hiu gi tr) song
nh s tn nhim ca mi ngi m n c lu dng.
Gi tr ca tin danh ngha chnh l gi tr ca vng m n phn nh, i din. Tn t gm c
hai loi: tin kim loi v tin giy.

2 Sau ch tin t Bretton-Woods (1944-1971) sp , cc kim loi khng cn c chn lm c s xc

nh gi tr ng tin na. Ni dung ca ch ny gm:
-

Tha nhn USD l ng tin tiu chun c s dng lm phng tin d tr v thanh ton quc t
Tin ca cc nc khc c xc nh theo t gi c nh vi USD
Quy nh hm lng vng c nh 35USD= 1 aox vng. la M c t do chuyn i ra vng. Khi
t gi ny bin ng, NHTW cc nc phi cam kt can thip vo gi mc hm lng n nh.
3
v cc ch tin t kim loi khng c lm pht.

a. Tin xu kim loi (coin)

Tin kim loi thuc hnh thi tn t khc vi tin kim loi thuc hnh thi ha t ch, trong
ha t kim loi, gi tr ca cht kim loi c thnh tin bng gi tr ghi trn b mt ca ng tin,
cng tn t kim loi, gi tr ca cht kim loi c thnh tin v gi tr ghi trn b mt ca ng
tin khng c lin h g vi nhau, c th gn cho n mt gi tr no cng c theo tng tng
ca con ngi.

b. Tin giy (Paper money or bank notes)

Tin giy c 2 loi: tin giy kh hon v tin giy bt kh hon.
Tin giy kh hon (Convertible paper money):l mt mnh giy c in thnh tin lu
hnh, thay th cho tin bng vng hay tin bng bc (gold certificate, silver certificate). Ngi c
tin giy ny c th n ngn hng i ly mt s lng vng hay bc tng ng vi gi tr
ghi trn ng t giy . S ra i tin giy kh hon gip cho vic giao dch nhng khon tin
ln, cng nh vic vn chuyn chng tr nn thun li hn nhiu. Tin giy kh hon c ghi
nhn xut hin vo th k 17, do mt ch ngn hng ti Stockholm, Thy in a ra.
Thi k u, cc NHTM l ngi pht hnh cc tin giy kh hon. Sau i chin th gii I,
nhm sit cht qun l trong vic pht hnh tin giy, nh nc ngn cm cc NHTM pht hnh
giy bc ngn hng, v quy vic pht hnh v 1 NHTW duy nht. V th ngy nay ni n giy bc
ngn hng phi hiu l giy bc ca NHTW. Hm lng vng ca ng tin c quy nh theo
lut ca ngn hng tng nc. V vy ngi ta cng gi tin giy ny l tin php nh (Fiat
money).
Th nhng, chng bao lu sau khi xut hin, do nh hng ca chin tranh v khng hong
kinh t4, nhiu ln tin giy b mt kh nng i c ra vng. Php, tin giy tr thnh bt
kh hon nm 1720, t nm 1848 n 1850, t nm 1870 n 1875, t nm 1914 n 1928 v sau
cng k t ngy 01/10/1936 n nay. Sau chin tranh th gii th 2, ch cng duy nht ng USD
l c th i ra vng (ch bn v hi oi vng). Tuy nhin n nm 1971, vi vic M tuyn
b ngng i ng USD ra vng (ch Bretton Wood sp ) s tn ti ca tin giy c th i
c ra vng trong lu thng thc s chm dt.
Tin giy bt kh hon (Inconvertible paper money):Tin giy bt kh hon l loi tin m
dn chng khng th em n n ngn hng i ly vng hay bc. y l loi tin giy m
ngy nay tt c cc quc gia trn th gii ang s dng.
Tin giy thc cht l cc giy n (IOU) ca NHTW vi ngi mang n. Nhng vi tin bt
kh hon, th l cc giy n c bit. Chng ch ha tr cho ngi mang n bng cc t tin
giy khc, tc l NHTW thanh ton giy n ny bng giy n khc. V v vy, nu bn mang
100.000 em ra ngn hng ngi ta s ch i cho bn ra cc ng tin vi mnh gi nh hn nh
20.000d, 10.000 ch khng phi l vng. Khi pht hnh tin giy th tin giy tr thnh ti
sn ca ngi s hu chng, nhng i vi NHTW li l mt khon n v gi tr (hay sc mua)
ca lng tin pht hnh ra. Chnh v vy, khi pht hnh ra mt lng tin bao gi lng tin ny
cng phi ghi vo mc Ti sn N trong bng tng kt ti sn ca NHTW.
Vic x hi chp nhn tin giy mc d gi tr thc ca n thp hn nhiu so vi gi tr m n
i din l v tin giy c quy nh trong lut l phng tin trao i, v mi ngi tin tng

C th, chin tranh th gii th I v cuc khng hong kinh t th gii nm 1929-1931 l nguyn nhn
chnh a vic p dng tin giy bt kh hon (tin giy khng c kh nng i ra vng) rng khp cc nc.

vo uy tn ca c quan pht hnh (NHTW), v v bn thn vic s dng tin giy rt thun li.
Th nhng mt khi mt lng tin vo c quan pht hnh th ngi ta s khng s dng tin giy
na.
C th thy vic s dng tin du hin gi tr mang li nhiu li ch. Th nht, tin du hin
gi tr d dng vn chuyn, ct tr. Th hai, tin du hin gi tr c mnh gi p ng mi giao
dch. Th ba, v pha Chnh ph: vic in tin giy tn t chi ph hn nhiu so vi gi tr m n i
din v c th pht hnh khng ph thuc vo s lng cc hng ha dng lm tin t nh trc
y. Ngoi ra chnh ph cng nhn c khon chnh lch gia gi tr ca s tin in thm v chi
ph pht hnh tin.
Tuy nhin, tin du hin gi tr cng c nhiu nhc im nh d rch v h hng; chi ph
lu thng cng ln, nht l i vi cc trao i din ra trn phm vi rng (gia cc quc gia; d
b lm gi v d ri vo tnh trng bt n (do khng c gi tr ni ti v khng th t iu tit
c s lng tin giy trong lu thng nh tin vng).

1.1.2.3. Tin tn dng (Credit Money, Bank money).

Bn cnh tin giy, ngy nay do s pht trin ca cc t chc ti chnh tn dng, c bit l
ca h thng ngn hng, mt hnh thi tin t mi xut hin da trn nhng hot ng ca cc
t chc . l tin tn dng
Tin tn dng l tin nm trong cc ti khon m ngn hng v c hnh thnh trn c s
cc khon tin gi vo ngn hng. Khi khch hng gi mt khon tin giy vo ngn hng, ngn
hng s m mt ti khon v ghi c s tin 5. Tin giy ca khch hng nh th chuyn
thnh tin tn dng. Tin tn dng thc cht l cam kt ca ngn hng cho php ngi s hu ti
khon tin gi (hay tin tn dng) c rt ra mt lng tin giy ng bng s d c ghi trong ti
khon 6. Do cam kt ny c mi ngi tin tng nn h c th s dng lun cc cam kt y nh
tin m khng phi i ra tin giy trong cc hot ng thanh ton. Tuy nhin cc hot ng thanh
ton bng tin tn dng phi thng qua h thng ngn hng lm trung gian. Cng v vy m tin
tn dng cn c mt tn gi khc l tin ngn hng (bank money).
thc hin cc hot ng thanh ton qua ngn hng, cc ngn hng s k kt vi nhau cc
hp ng i l m theo cc ngn hng s m cho nhau cc ti khon ghi chp cc khon
tin di chuyn gia h. Khi thay v phi chuyn giao tin mt cch thc s gia cc ngn hng,
h ch vic ghi c hoc n vo cc ti khon ny. Hot ng chuyn tin thc s ch xy ra nh
k theo tho thun gia cc ngn hng. C ch hot ng ny lm tng rt nhanh tc thanh
ton. Chnh v vy hot ng thanh ton qua ngn hng rt c a chung do tnh nhanh gn v
an ton ca n.
Do tin tn dng thc cht ch l nhng con s ghi trn ti khon ti ngn hng cho nn c th
ni tin tn dng l ng tin phi vt cht v n cng l loi tin mang du hiu gi tr nh tin
giy.
s dng tin tn dng, nhng ngi ch s hu phi s dng cc lnh thanh ton ra
lnh cho ngn hng ni mnh m ti khon thanh ton h mnh. C nhiu loi lnh thanh ton
khc nhau, nhng dng ph bin nht l sc7.
5

V vy m tin tn dng cn c gi l tin ti khon. Ch credit trong t credit money chnh l t

ch mc C (ngc ngha vi N) trn ti khon ch T.
6

Tin tn dng nh vy l ti sn C ca ngi gi tin nhng l ti sn N ca ngn hng nhn tin gi.

Vit Nam U nhim chi li ph bin hn Sc do U nhim chi l phng tin thanh ton an ton hn.

1.1.2.4. Tin in t (Electronic money).

Gn y, nhng tin b v cng ngh my tnh cng nh s pht trin ca mng li thng
tin vin thng cho php cc ngn hng thay t phng thc thanh ton truyn thng s dng
cc chng t giy bng phng thc thanh ton in t (Electronic means of payment- EMOP)phng thc thanh ton trong cc giao dch chuyn tin thanh ton c thc hin nh h
thng vin thng in t da trn c s mng my tnh kt ni gia cc ngn hng. Bng phng
php mi ny, tc chuyn tin tng ln rt nhanh, gim bt c chi ph v giy t so vi lu
thng tin mt v sc.
Khi chuyn sang phng thc thanh ton in t, tin trong cc ti khon ngn hng c
lu tr trong h thng my tnh ca ngn hng di hnh thc in t (s ho). ng tin trong
h thng nh vy c gi l tin in t (E-money) hoc tin s (Digi money). Nh vy, tin in
t l tin t tn ti di hnh thc in t, (s ho)
Hai h thng thanh ton in t ln nht hin ny l CHIPS (Clearing House Interbank
Payment System- H thng thanh ton b tr lin ngn hng) v SWIFT (Society for Worldwide
Interbank Financial Telecommunication). Cc h thng ny cho php thc hin cc hot ng
thanh ton in t gia cc ngn hng khng ch trong mt quc gia m cng trn phm vi quc
t. Ngoi ngn hng ra, cc qu u t trn th trng tin t v chng khon, cc cng ty chng
khon v c cc cng ty kinh doanh ngy nay cng rt tch cc s dng h thng ny trong cc
hot ng thanh ton, chuyn tin ca mnh.
Ngoi dng cc hot ng chuyn khon, tin in t cng c s dng trc tip trong cc
giao dch di cc hnh thc sau:
Cc th thanh ton: L cc tm th do ngn hng hoc cc cng ty ti chnh pht hnh m
nh , ngi ta c th lu thng nhng khon tin in t. Cc loi th thanh ton hin nay c
nhiu loi vi tnh nng khc nhau gm th rt tin ATM (ATM card- bank card), th tn dng
(credit card), th ghi n (debit card) v th thng minh (Smart card).
Tin in t (Electronic cash- E-card): y l mt dng tin in t c s dng mua
sm hng ho hoc dch v trn internet. Nhng ngi s dng loi tin ny c th ti tin t ti
khon ca mnh ngn hng v my tnh c nhn, ri khi duyt web c th chuyn tin t my
tnh n my tnh ngi bn thanh ton. Hin nay, dng tin ny ang c mt cng ty H
Lan l DigiCash cung cp.
Nhng li th ca tin in t nu trn khin chng ta c th ngh rng nn kinh t s mau
chng tin ti khng dng tin giy. Tuy nhin c nhiu l do khin cho iu ny khng th din
ra ngy mt ngy hai. Th nht, vic thit lp mt h thng my tnh, cc my c th, mng
truyn thng cn thit cho phng thc thanh ton in t l tn km. Th hai, vic s dng cc
t sc bng giy c li t l chng cung cp cc chng t xc nhn vic thanh ton, trong khi tin
in t khng c c iu ny.
Ngy nay, bt k nn kinh t no, d bt c mc pht trin no cng c tnh cht a
dng nht ca vic tn ti nhiu hnh thi tin t tha mn tt c nhng nhu cu a dng ca x
hi. Chng hn Nht Bn, Hoa K ngy nay tin giy loi nh, tin kim loi vn cng cn thit
c s dng cho vic chi tr nh bn cnh cc ng tin giy hoc tin trn ti khon c gi tr
ln.

1.2. BN CHT V CHC NNG CA TIN T

1.2.1. Bn cht ca tin t
Tin c xem l bt c ci g c chp nhn chung trong thanh ton i ly hng ho,
dch v hoc hon tr cc khon n.
nh ngha ny ch a ra cc tiu ch nhn bit mt vt c phi l tin t hay khng. Tuy
nhin n cha gii thch c ti sao vt li c chn lm tin t. gii thch c iu ny
phi tm hiu bn cht ca tin t.
V bn cht, tin t l vt trung gian mi gii trong trao i hng ho, dch v, l phng tin
gip cho qu trnh trao i c thc hin d dng hn.
Bn cht ca tin t c th hin r hn qua hai thuc tnh sau ca n:

Gi tr s dng ca tin t l kh nng tho mn nhu cu trao i ca x hi, nhu cu

s dng lm vt trung gian trong trao i. Nh vy ngi ta s ch cn nm gi tin
khi c nhu cu trao i. Gi tr s dng ca mt loi tin t l do x hi qui nh:
chng no x hi cn tha nhn n thc hin tt vai tr tin t (tc l vai tr vt trung
gian mi gii trong trao i) th chng gi tr s dng ca n vi t cch l tin t
cn tn ti 8. y chnh l li gii thch cho s xut hin cng nh bin mt ca cc
dng tin t trong lch s.

Gi tr ca tin c th hin qua khi nim sc mua tin t, l kh nng i

c nhiu hay t hng ho khc trong trao i. Tuy nhin khi nim sc mua tin t
khng c xem xt di gc sc mua i vi tng hng ho nht nh m xt trn
phng din ton th cc hng ho trn th trng.

1.2.2. Chc nng ca tin t

cp n chc nng ca tin t, hu ht cc nh kinh t hc hin nay u thng nht vi
nhau 3 chc nng c bn l: Phng tin trao i, thc o gi tr v ct tr gi tr.
Trong mi chc nng cn lu : ti sao tin t li c chc nng , chc nng c nhng
c im g ng lu , chc nng em li ch g cho nn kinh t v nhng iu kin
m bo thc hin tt chc nng. Cui cng nhng khng km phn quan trng l phi tr li
c cu hi: vic nhn thc c chc nng ca tin t c ngha thc tin nh th no?

1.2.2.1. Thc o gi tr (Standard of Value/ Measure of Value/)

Trong nn kinh t s dng tin t, mi hng ho u c i ra tin t. c th i ra c
nh vy tin t phi c kh nng biu hin gi tr ca cc hng ho khc. Biu hin bng tin ca
gi tr hng ho c gi l gi c hng ho.
thc hin chc nng thc o gi tr, tin t bn thn n phi c gi tr. Cng ging nh
khi dng qu cn o trng lng mt vt th bn thn qu cn phi c trng lng. Gi tr
ca tin t c c trng bi khi nim sc mua tin t, tc l kh nng trao i ca ng tin.
Khi tin t cng tn ti di dng hng ho (tin c y gi tr) th sc mua ca tin ph thuc
vo gi tr ca bn thn tin. Khi x hi chuyn sang s dng tin di dng du hiu gi tr (tin

Nh vy khc vi gi tr s dng ca hng ho thng thng (gi tr s dng ca hng ho thng thng
l do c tnh t nhin ca n qui nh v tn ti vnh vin cng vi nhng c tnh t nhin ), gi tr s dng
ca mt loi tin t mang tnh lch s, n ch tn ti trong nhng giai on nht nh v hon ton ph thuc vo
ch ca x hi.

giy, tin tn dng v.v.) th gi tr ca tin khng cng c m bo bng gi tr ca nguyn liu
dng to ra n (v gi tr qu thp so vi gi tr m n i din) m ph thuc vo tnh hnh
cung cu tin t trn th trng, mc lm pht, vo tnh trng hng thnh hay suy thoi ca
nn kinh t v c nim tin ca ngi s dng vo ng tin .
tin cho vic o lng gi tr ca hng ho, cn c mt n v tin t chun. n v tin
t lc u do dn chng la chn mt cch t pht, sau do chnh quyn la chn v qui nh
trong lut php tng nc. n v tin t c c trng bi tn gi v tiu chun gi c. Tn gi
ca tin ban u do dn chng la chn t pht, sau do chnh quyn la chn v quy nh
trong php lut tng nc, chng hn ng Vit Nam (VND), la M (USD), Euro (EUR) v.v
Tiu chun gi c l gi tr ca cc n v tin t chun. Khi tin vng hoc tin giy c kh nng
i ra vng cng c lu thng, tiu chun gi c l gi tr ca mt hm lng vng nguyn cht
nht nh cha trong mt n v tin t. V d hm lng vng ca Bng Anh (GBP) nm 1987 l
7,32238 gam vng nguyn cht; hng lng vng ca la M cng b thng 1 nm 1939 l
0,888671. Ngy nay, khi tin giy khng cng c i ra vng na, hm lng vng khng c
ngha thc t. Hm lng vng v tiu chun gi c tch ri nhau. Hm lng vng ng im
khng i, trong khi tiu chun gi c bin ng v hnh thnh tiu chun gi c danh ngha v
tiu chun gi c thc t. Tiu chun gi c danh ngha do hm lng vng i biu, cng tiu
chun gi c thc t ph thuc vo sc mua ca n v tin t chun i vi hng ho.
Ngy nay, mt ng tin mun c s dng rng ri trong c nc lm n v tnh ton
o lng gi tr hng ho phi c nh nc chnh thc nh ngha, theo nhng tiu chun nht
nh. Ni cch khc ng tin phi c php lut qui nh v bo v. Nhng y ch l iu
kin cn, cha phi l iu kin . iu kin l phi c dn chng chp nhn s dng.
Song mun c dn chng chp nhn, n v tnh ton phi c mt gi tr n nh lu di.
Trong lch s tin t ca cc nc, khng thiu nhng trng hp dn chng li s dng mt n
v o lng gi tr khc vi n v o lng gi tr do nh nc qui nh. Chng hn, thi k ni
chin M, chnh ph pht hnh t dollar xanh l tin t chnh thc thay th cho ng dollar vng
nhng cc nh doanh nghip vn gi dollar vng lm n v tnh ton. Hay Vit Nam trc y,
mc d giy bc ngn hng nh nc (ng Vit Nam) l ng tin chnh thc nhng i b phn
dn chng vn dng vng hay la M lm n v tnh ton gi tr khi mua bn cc hng ho c
gi tr ln nh nh ca, xe my.
Vic a tin t vo o gi tr ca hng ho lm cho vic tnh ton gi hng ho trong
trao i tr nn n gin hn nhiu so vi khi cha c tin. thy r c iu ny, hy th
hnh dung mt nn kinh t khng dng tin t: Nu nn kinh t ny ch c 3 mt hng cn trao i,
v d go, vi v cc bui chiu phim, th chng ta ch cn bit 3 gi trao i th ny ly th
khc: gi ca go tnh bng vi, gi ca go tnh bui chiu phim v gi ca bui chiu phim tnh
bng vi. Song nu c 10 mt hng cn trao i thay v ch c 3 nh trn th chng ta s cn bit
45 gi trao i mt th hng ny vi mt th hng khc; vi 100 mt hng, chng ta cn ti
N ( N 1)
4950 gi; v vi 1000 mt hng cn 499.500 gi (cng thc
). S tht kh khn cho bn
2
gi no khi ra ch, quyt nh g hay c r hn trong khi 1kg g c nh bng 0,7 kg ch, 1
kg c chp c nh bng 8 kg . chc chn rng bn gi ny c th so snh gi ca tt c
cc mt hng trong ch (gi s ch c 50 mt hng), bng gi ca mi mt hng s phi k ra ti
49 gi khc nhau v s rt kh khn c v nh ht chng. Nhng khi a tin vo, chng ta c
th nh gi cc mt hng bng n v tin. Gi th vi 10 mt hng chng ta ch cn 10 gi, 100
10

mt hng th 100 gi, v.v.. v ti siu th c 1000 mt hng nay ch cn 1000 gi xem ch
khng cn 499.500.
Thm na, nh c chc nng ny, mi hnh thc gi tr d tn ti di dng no i na cng
c th dng tin t nh lng mt cch c th. Chng hn tnh tng gi tr ti sn ca mt
c nhn, ta phi cng gi tr ca ci nh anh ta ang , gi tr cc trong thit b trong nh, cc
vt qu v.v... S khng th c c kt qu nu khng c s tham gia ca tin t v khng c cch
no cng gi tr ca cc ti sn (c bn cht t nhin khc nhau) vi nhau c. Nhng mt
khi qui tt c cc gi tr ra tin t th cng vic tht n gin. Chnh v vy m ngy nay vic
nh lng v nh gi, t GDP, thu nhp, thu kho, chi ph sn xut, vay n, tr n, gi tr hng
ho, dch v cho n s hu... u c th thc hin c d dng.
Chc nng ny nhn mnh vai tr thc o gi tr ca tin t trong cc hp ng kinh t.
Chng hn, trong cc hp ng ngoi thng, khi s dng mt ng tin lm n v tnh gi, iu
cn quan tm l phi phng nga nguy c do s mt gi ca ng tin , khin cho vai tr thc
o gi tr ca n b gim st. Mt cch c th hn, nu cc hp ng ngoi thng c nh gi
bng ng ngoi t th s bin ng ca t gi hi oi s to ri ro cho cc bn tham gia hp
ng. phng nga ch c hai cch: mt l nh gi bng ng ni t hoc c nh t gi (tm v
m l chnh sch t gi c nh, cn tm vi m l cc hp ng mua bn ngoi t mang tnh cht
bo him (option) hoc t bo him-hedging (forward)).

1.2.2.2. Phng tin trao i (Medium of Exchange)

Gi c hng ha c xc nh trc khi din ra lu thng hng ha. Ch sau khi gi c hng
ha c biu hin thnh tin mt ca ngi mua trao cho ngi bn th hng ha mi t tay
ngi bn chuyn sang ngi mua, lc tin t mi hon thnh chc nng phng tin lu
thng v mi thc hin y vai tr vt ngang gi chung. Vic trao i hng ha ch xy ra v
c thc hin sau khi tin t hon thnh cng mt thi im hai chc nng thc o gi tr v
phng tin lu thng.
Khi thc hin chc nng phng tin lu thng, tin t ch ng vai tr mi gii gip cho
vic trao i thc hin c d dng do vy tin ch xut hin thong qua trong trao i m thi
(ngi ta bn hng ho ca mnh ly tin ri dng n mua nhng hng ho mnh cn). Tin t
c xem l phng tin ch khng phi l mc ch ca trao i. V vy tin t thc hin chc
nng phng tin trao i khng nht thit phi l tin t c y gi tr (v d di dng tin
vng). Di dng du hiu gi tr c x hi tha nhn (nh tin giy), tin t vn c th pht
huy c chc nng phng tin trao i.
Vic dng tin t lm phng tin trao i gip y mnh hiu qu ca nn kinh t qua
vic khc phc nhng hn ch ca trao i hng ho trc tip, l nhng hn ch v nhu cu
trao i (ch c th trao i gia nhng ngi c nhu cu ph hp), hn ch v thi gian (vic
mua v bn phi din ra ng thi), hn ch v khng gian (vic mua v bn phi din ra ti cng
mt a im). Bng vic a tin vo lu thng, con ngi trnh c nhng chi ph v thi
gian v cng sc dnh cho vic trao i hng ho (chng ta ch cn bn hng ho ca mnh ly
tin ri sau c th mua nhng hng ho m mnh mun bt c lc no v u m mnh
mun). Nh , vic lu thng hng ho c th din ra nhanh hn, sn xut cng c thun li,
trnh c ch tc, to ng lc cho kinh t pht trin. Vi chc nng ny, tin t c v nh
cht du nhn bi trn gip cho gung my sn xut v lu thng hng ho hot ng trn tru, d
dng.

11

Tuy nhin thc hin tt chc nng ny, i hi ng tin phi c tha nhn rng ri, s
lng tin t phi c cung cp lng p ng nhu cu trao i trong mi hot ng kinh
t, ng thi h thng tin t phi bao gm nhiu mnh gi p ng mi quy m giao dch.
R rng, i vi tng ch th trong nn kinh t, tin t c gi tr v n mang gi tr trao i,
nhng xt trn phng din ton b nn kinh t th tin t khng c gi tr g c. S giu c ca
mt quc gia c o lng bng tng s sn phm m n sn xut ra ch khng phi l s tin t
m n nm gi. L do l v, xt trn phng din , tin t ch xut hin trong nn kinh t
thc hin chc nng mi gii, gip cho trao i d dng hn ch khng to thm mt gi tr vt
cht no cho x hi. N ng vai tr bi trn cho gung my kinh t ch khng phi l yu t u
vo ca gung my .

1.2.2.3. Ct tr gi tr (Store of Value)

Khi tm thi cha c nhu cu s dng tin t lm phng tin trao i v thanh ton, n c
ct tr li dnh cho nhng nhu cu giao dch trong tng lai. Khi , tin c tc dng nh mt
ni cha gi tr, ni cha sc mua hng qua thi gian.
Khi ct tr, iu c bit quan trng l tin t phi gi nguyn gi tr hay sc mua hng qua
thi gian. V vy, ng tin em ct tr phi m bo yu cu: Gi tr ca n phi n nh. S
khng ai d tr tin khi bit rng ng tin m mnh cm hm nay s b gim gi tr hoc mt gi
tr trong tng lai, khi cn n cho cc nhu cu trao i, thanh ton. Chnh v vy m trc y
lm phng tin d tr gi tr, tin phi l vng hay tin giy t do i ra vng. Cn ngy nay,
l cc ng tin c sc mua n nh.
Tin khng phi l ni ct tr gi tr duy nht. Mt ti sn bt k nh c phiu, tri phiu, t
ai, nh ca, kim loi qu cng u l phng tin ct tr gi tr. Nhiu th trong s nhng ti sn
li xt thy c li hn so vi tin v mt cha gi tr, chng c th em li cho ngi ch s
hu mt khon li sut hoc thu nhp (c phiu, tri phiu) hoc mt gi tr s dng khc (nh
ca). Trong khi , tin mt c th s tr thnh ni ct tr gi tr ti nu gi c hng ho tng
nhanh. Song ngi ta vn ct tr tin v tin l ti sn lng nht. Tnh lng (liquidity) phn nh
kh nng chuyn mt cch d dng v nhanh chng ca mt loi ti sn thnh tin mt (mt
phng tin trao i). Khi c nhu cu trao i, cc ti sn khc (khng phi l tin t) s i hi
chi ph chuyn thnh phng tin trao i. V d: khi bn bn nh, nhiu khi bn phi tr mt
khon ph cho ngi mi gii, v nu cn tin ngay bn cn phi bn r. Chnh v vy, vi mc
ch ct tr gi tr cho nhng nhu cu trong tng lai gn, ngi ta c xu hng ct tr gi tr
di dng tin. Song v tin, nht l tin giy ngy nay, khng c mt s m bo chc chn v s
nguyn vn gi tr t khi nhn cho n khi em ra s dng nn tin s khng phi l cch la chn
tt nht khi mun d tr gi tr trong thi gian di.

1.3. S RA I V PHT TRIN CA TI CHNH

Ti chnh ra i trn c s s tn ti nn kinh t hng ho v s xut hin ca tin t. Trong
nn kinh t hng ho tin t, sn phm sn xut ra bn. Hot ng bn hng ho lm hnh
thnh nn thu nhp cho ngi sn xut hng ho. Khon thu nhp ny chnh l gi tr ca hng
ho em bn tn ti di dng tin t. Cc khon thu nhp ny n lt chng li tr thnh ngun
hnh thnh nn nhng qu tin t ca cc ch th kinh t tham gia trc tip hay gin tip vo qu
trnh sn xut hng ho. C th m t khi qut qu trnh hnh thnh cc qu tin t ny nh sau:
Khon thu nhp t vic tiu th hng ho s c phn chia cho cc ch th tham gia vo qu
trnh sn xut nh sau:
12

Phn b p nhng chi ph b ra trong qu trnh sn xut hng ha hoc tin hnh dch
v nh chi ph nguyn vt liu u vo, chi ph khu hao ti sn c nh, chi ph cho cc
dch v mua ngoi Phn thu nhp ny s lm hnh thnh nn qu tin t ca cc ch th
cung cp cc yu t sn xut u vo ny.

Phn tr cho hao ph sc lao ng ca nhng ngi lao ng, v do lm hnh thnh nn
cc qu tin t ca nhng ch th bn sc lao ng.

Phn cn li sau khi trang tri cho cc chi ph trn l thu nhp ca nhng ch th ng
gp vn ban u cho qu trnh sn xut.

Cn lu l khng phi mi sn phm sn xut ra u l ngun hnh thnh nn cc qu tin

t. Ch nhng sn phm no c th trng chp nhn, tc l c th tiu th trn th trng, th
gi tr ca chng mi c chuyn sang hnh thi tin t hnh thnh nn cc qu tin t trong
nn kinh t.
Qu trnh phn phi gi tr cc hng ho sn xut ra khng dng li y. Cc ch th kinh t
sau khi nhn c phn thu nhp ca mnh c th tip tc phn chia tha mn nhu cu tiu
dng v tch ly ca mnh. Nhng ngi c nhu cu tiu dng nhiu hn so vi thu nhp nhn
c s c nhu cu vay mn thu nhp ca ngi khc tiu dng v hy vng c th hon tr li
phn thu nhp i vay t khon thu nhp trong tng lai ca mnh. Nhng ngi cho vay y
chnh l nhng ch th kinh t c nhu cu tiu dng t hn thu nhp hin ti v do di ra mt
phn cho vay. Nh vy l cc ch th kinh t ny phn chia qu tin t ca mnh thnh mt
phn tiu dng v mt phn tch ly. Phn tch ly c dng cho vay kim li. Cn
cc ch th kinh t i vay phc v nhu cu tiu dng hin ti th trong tng lai s phi dnh
bt mt phn thu nhp tr n, dn n vic phn chia qu tin t s nhn c trong tng lai
thnh mt phn tiu dng v mt phn tr n. Nhng hot ng phn phi ny cn c gi
l phn phi li nhm phn bit vi hot ng phn phi ln u din ra trong qu trnh ti sn
xut hng ho.
Hot ng phn phi ln u v phn phi li gi tr ca cc hng ho di hnh thi tin t
dn n vic hnh thnh v s dng cc qu tin t ca cc ch th trong nn kinh t chnh l cc
hot ng ti chnh.
Trc khi xut hin nn kinh t hng ho, nn kinh t hot ng theo m hnh kinh t t cung
t cp, do vy hot ng phn phi cc sn phm to ra ch din ra trong phm vi hp, km pht
trin. Ch khi xut hin chuyn mn ha trong sn xut, dn n s hnh thnh nn kinh t hng
ho, lm cho hot ng sn xut pht trin th nhu cu phn phi sn phm to ra mi tr nn cp
thit. Khi m nn kinh t hng ho khng ch dng chuyn mn ha trong vic sn xut tng
hng ho m cn chuyn mn ha trong c vic cung cp cc yu t u vo ca sn xut th hot
ng phn phi mi thc s pht trin. Hot ng sn xut vi quy m ln khin cho khng mt
ch th kinh t no c th t mnh to ra y cc yu t u vo cn thit cho qu trnh sn
xut. sn xut ra hng ho, anh ta phi cn n nguyn nhin vt liu, my mc thit b, cc
dch v lin quan, cn n sc lao ng tin hnh sn xut. V do vy, khi hng ho c to
ra, s xut hin nhu cu phn phi gi tr cc hng ho cho cc ch th tham gia vo qu trnh
sn xut.
Qu trnh phn phi s rt kh khn nu thiu s xut hin ca tin t. Trong nn kinh t hng
ho pht trin, hot ng phn phi phi c tin hnh ch yu di hnh thc gi tr ch khng
th ch di hnh thc hin vt nh trc kia. Tin t vi chc nng phng tin trao i v
phng tin ct tr gi tr lm cho qu trnh phn phi din ra c d dng. Thay v phn phi
13

cc sn phm sn xut ra ri cc ch th thc hin vic trao i c c nhng hng ho

mnh cn tiu dng, cc sn phm sn xut ra trc tin c chuyn ha thnh tin t thng qua
hot ng bn hng ho trn th trng thu v mt lng gi tr tng ng di dng tin ri
mi phn phi cho cc ch th tham gia vo qu trnh sn xut. Vi tin t ng vai tr l cc
phng tin trao i trong tay, cc ch th kinh t c th d dng i ly c nhng hng ho
mnh cn. Hn na, chc nng phng tin ct tr gi tr ca tin t lm cho qu trnh phn phi
li gi tr cc sn phm sn xut ra cho cc nhu cu tiu dng v tch ly ca cc ch th kinh t
cng d dng hn nhiu. Thay v tch ly hng ho, cc ch th kinh t ch phi tch ly tin t,
thay v i vay hng ho mnh cn, cc ch th kinh t ch cn i vay tin ri mua ly hng ho
mnh cn. Chnh v vy, c th ni s ra i v pht trin ca nn kinh t hng ho tin t l
iu kin tin quyt cho s ra i ca ti chnh.
Cng vi nn kinh t hng ho tin t, mt tc nhn ht sc quan trng cho s pht trin
ca ti chnh l s ra i ca nh nc. Nh nc bng quyn lc chnh tr ca mnh buc cc
ch th trong nn kinh t phi ng gp mt phn thu nhp, ca ci ca mnh hnh thnh mt
qu tin t tp trung c gi l qu Ngn sch nh nc nhm phc v cho cc nhu cu chi tiu
ca Nh nc, bao gm chi tiu duy tr s hot ng ca b my nh nc v chi tiu phc
v vic thc hin cc chc nng qun l v m ca nh nc. Qu trnh hnh thnh v s dng qu
tin t tp trung ny lm hnh thnh nn cc hot ng phn phi din ra gia nh nc v cc ch
th kinh t khc trong x hi. V d hot ng np thu ca cc doanh nghip, dn c cho nh
nc, hoc hot ng ti tr, tr cp ca nh nc i vi cc doanh nghip, dn c Nh vy,
qu trnh to lp v s dng qu Ngn sch nh nc lm ny sinh cc hot ng ti chnh gia
cc ch th kinh t vi Nh nc, lm cho cc hot ng ti chnh thm pht trin a dng.
Tm li, s tn ti ca nn sn xut hng ho tin t v nh nc c coi l nhng tin
pht sinh v pht trin ca ti chnh.

1.4. TI CHNH V CHC NNG CA TI CHNH

1.4.1. Khi nim v ti chnh
Nhng phn tch v s ra i v pht trin ca ti chnh trong phn trc cho thy: hot
ng ti chnh bao gm cc hot ng phn phi ln u v phn phi li tng sn phm x hi
di hnh thc gi tr. Tng sn phm x hi c hiu l ton b cc sn phm do mt nn kinh
t sn xut ra v c th trng chp nhn (tc l c th tiu th trn th trng). Hot ng phn
phi gi tr cc sn phm x hi c thc hin di hnh thi tin t, ni mt cch r rng hn,
hot ng phn phi trong ti chnh l phn phi bng tin ch khng phi phn phi bng hin
vt. Hot ng ti chnh khng ch lin quan n vic hnh thnh cc qu tin t m c vic s
dng cc qu tin t mt khi vic s dng li dn n vic hnh thnh mt qu tin t khc.
V d: Hot ng tr lng cho ngi lao ng l mt hot ng ti chnh v n lin quan n vic
phn phi mt phn gi tr cc sn phm m ngi lao ng to ra. Hot ng tr lng lm
hnh thnh nn qu tin t cho ngi lao ng. Nu ngi lao ng s dng ton b qu tin t
ny tiu dng bng cch mua cc hng ho hay dch v mnh cn th hot ng s dng qu
tin t khng c coi l hot ng ti chnh. Nhng nu ngi lao ng trch mt phn qu
tin t tch ly hoc tr n th hnh ng ny lm hnh thnh nn mt qu tin t mi
(qu tin t tch ly hay qu tin t tr n) v do vy l mt hot ng ti chnh. y,
ngi lao ng thc hin vic phn phi li qu tin t ca mnh v qua to ra mt qu
tin t mi. Qua nhng phn tch nh vy, c th thy: s vn ng ca cc lung gi tr di
hnh thi tin t gia cc qu tin t do kt qu ca vic to lp v s dng cc qu ny nhm p
14

ng cc nhu cu chi tiu hoc tch ly ca cc ch th kinh t l biu hin b ngoi ca phm tr
ti chnh.
Cc qu tin t ni trn cn c gi l cc ngun ti chnh v chng l c s hnh thnh v
l i tng ca cc hot ng ti chnh. Trong thc t, ngun ti chnh c th c gi vi cc
tn nh vn tin t, vn bng tin, tin vn hay trong tng trng c th th bng cc tn gi ring
nh vn trong dn, vn tn dng, vn ngn sch Ngun ti chnh khng ch hnh thnh t cc
qu tin t m cn t nhng ti sn hin vt c kh nng chuyn ha thnh tin t. Nhng ti sn
ny khi cn c th chuyn ha thnh tin t tr thnh cc ngun ti chnh. V d: ngun ti
chnh ca mt h gia nh khng ch hnh thnh t nhng qu tin t m h gia nh ny nm gi
m cn c th hnh thnh t cc ng sn v bt ng sn ca h, nhng ti sn m khi cn h c
th em bn lm tng qu tin t ca mnh. Xt trn phm vi quc gia, ngun ti chnh hnh
thnh khng ch t cc qu tin t trong nc m cn t cc qu tin t huy ng t nc ngoi
vo. c bit, ngun ti chnh cng khng ch c hiu l bao gm cc gi tr hin ti m c
nhng gi tr c kh nng nhn c trong tng lai. y l s m rng rt quan trng trong quan
nim v ngun ti chnh v n m rng gii hn v ngun ti chnh m mi ch th kinh t nm
gi. Mt ch th kinh t khi a ra cc quyt nh s dng cc qu tin t hin ti khng ch da
trn ngun ti chnh m h hin nm gi m c nhng ngun ti chnh m h k vng s c trong
tng lai.
Trn c s nhng phn tch trn, c th rt ra nh ngha v ti chnh nh sau:
Ti chnh l qu trnh phn phi cc ngun ti chnh nhm p ng nhu cu ca cc ch th
kinh t. Hot ng ti chnh lun gn lin vi s vn ng c lp tng i ca cc lung gi tr
di hnh thi tin t thng qua vic hnh thnh v s dng cc qu tin t trong nn kinh t.
lm r hn khi nim ti chnh, cn so snh n vi khi nim tin t v thng mi l cc
khi nim c lin quan v c nhiu im tng ng. Trong hot ng thng mi, tin t ng
vai tr l vt trung gian mi gii trong trao i hng ho, l phng tin gip cho qu trnh trao
i c din ra d dng v hiu qu hn. Tuy nhin, trong hot ng thng mi tin t ch ng
vai tr l phng tin cn hng ho mi l i tng ca trao i. Tng t, trong ti chnh, hot
ng phn phi gia cc ch th kinh t c thc hin thng qua vic to lp v s dng qu tin
t. Biu hin b ngoi ca hot ng ti chnh l s di chuyn ca cc dng tin t, tuy nhin bn
cht ca ti chnh l phn phi cc sn phm to ra trong nn kinh t di hnh thc gi tr. Hot
ng ti chnh phi thng qua tin t phn phi gi tr nn trong ti chnh, tin t cng ch l
phng tin, sn phm mi l i tng ca phn phi. im khc bit gia ti chnh v thng
mi l: trong thng mi, s vn ng ca tin t lun gn lin vi s vn ng ca hng ho v
dch v tham gia vo qu trnh trao i, cn trong ti chnh s vn ng ca tin t l c lp
tng i vi s vn ng ca hng ho, dch v 9 nh chc nng phng tin trao i v phng
tin ct tr gi tr ca tin t.
Cng cn lu rng, quan im truyn thng v khi nim ti chnh trong rt nhiu gio trnh
v Ti chnh hin nay ti Vit Nam nhn mnh ti cc mi quan h kinh t pht sinh trong qu
trnh phn phi cc ngun ti chnh. Quan im ny nhn mnh rng hot ng ti chnh thc cht
l hot ng phn phi tng sn phm x hi di hnh thc gi tr gia cc ch th kinh t, do
9

Gi l c lp tng i v mc d trong ti chnh ch c s di chuyn ca tin t gia cc ch th kinh

t m khng km theo s di chuyn ca hng ho nh trong thng mi, nhng v tin t ch l phng tin ch
i tng phn phi vn l hng ho nn thc cht ca s di chuyn tin t trong ti chnh l s di chuyn ca
gi tr hng ho.

15

vy hot ng ti chnh c pht trin v hiu qu th phi gii quyt tt mi quan h kinh t
gia cc ch th tham gia vo qu trnh phn phi - nhng mi quan h c xem l c s quyt
nh cch thc phn phi cc sn phm x hi. V d: vic tr lng phn nh mi quan h kinh t
gia ch doanh nghip v ngi lao ng. Ch doanh nghip mun tr lng thp c li nhun
cao nhng nh vy s khng khuyn khch ngi lao ng sng to ra gi tr thng d l ci lm
ra li nhun cho doanh nghip. V vy hot ng tr lng ch hiu qu khi gii quyt tt mi
quan h kinh t gia ch doanh nghip v ngi lao ng. Tng t, trong mi quan h ng thu
gia doanh nghip ng thu v nh nc, nh nc cn cn nhc vic a ra quyt nh mc
thu sao cho va m bo p ng cho nhu cu chi tiu ca mnh, va phi m bo khuyn khch
doanh nghip pht trin sn xut duy tr kh nng ng thu lu di. Nh vy, theo quan im
truyn thng, hot ng ti chnh hiu qu th phi gii quyt tt nhng mi quan h kinh t gia
cc ch th kinh t ny sinh trong vic phn chia li ch t hot ng phn phi tng sn phm x
hi. Ni mt cch khc, cc hot ng ti chnh no m bo c s cng bng trong phn chia
quyn li ny sinh t hot ng ti chnh th hot ng ti chnh s hiu qu v pht trin.
Cc gio trnh kinh in v ti chnh ti cc nc pht trin th li tip cn khi nim ti chnh
theo gc khc. Cc gio trnh ny nhn mnh ti chnh, vi t cch l mt lnh vc khoa hc,
nghin cu v cch thc phn b cc ngun lc ti chnh c hn qua thi gian. Mi ch th kinh
t u phi i mt vi s rng buc v ngun ti chnh hn ch trong khi nhu cu s dng ngun
ti chnh th a dng v thng l v hn. Chnh v vy vn t ra i vi cc ch th kinh t l
lm sao ti u ha vic phn b cc ngun ti chnh ca mnh cho cc nhu cu s dng. Hai
c trng quan trng trong cc quyt nh ti chnh l chi ph v li ch ca cc quyt nh ti
chnh 1/ din ra trong mt khong thi gian v 2/ lun khng th bit trc mt cch chc chn.
V d: quyt nh u t vo mt d n, doanh nghip phi so snh cc chi ph m mnh phi
b ra cho d n vi cc khon thu d tnh t d n . Ton b qu trnh u t ko di trong
mt khong thi gian nht nh v rt kh c th dm chc c chnh xc gi tr cc khon thu
. Ngay c khon chi ph phi b ra cng thng khng th d on chnh xc c. Hn na,
khi a ra mt quyt nh ti chnh, doanh nghip phi nh i chi ph c hi ca vic s dng
mt ngun lc ti chnh cho nhng ch li c th thu c t quyt nh s dng vn ca mnh.
Chnh s gii hn v ngun lc ti chnh v s khng chc chn v li ch ca vic s dng ngun
lc ti chnh i hi cc ch th kinh t lun phi cn nhc gia chi ph c hi v li ch ca vic
s dng ngun lc ti chnh. Do vy, hot ng ti chnh c hiu qu, cc ch th kinh t
phi nh gi c chnh xc nhng chi ph c hi v li ch ca vic s dng ngun lc ti
chnh hn ch ca mnh v phi kim sot c nhng ri ro c th ny sinh trong qu trnh s
dng.
Sau y l minh ha v nhng quyt nh c bn m cc h gia nh v doanh nghip gp
phi trong hot ng ti chnh ca mnh:
Cc quyt nh ti chnh m mt h gia nh s gp phi
1. Phn chia gia tiu dng v tit kim
2. La chn danh mc u t cho khon tin tit kim
3. Quyt nh cch thc ti tr cho chi tiu
4. Qun l ri ro gn lin vi cc hot ng ti chnh ca mnh
Cc quyt nh ti chnh m mt doanh nghip s gp phi
1. Xc nh chin lc u t: la chn lnh vc u t, nh hng pht trin
2. Lp ngn sch mua sm: ln k hoch chi tiu c th cho d n u t c la chn
16

3. Xc nh cu trc vn huy ng: xc nh t l gia huy ng vn thng qua pht hnh c

phn hay huy ng vn thng qua pht hnh n
4. Qun l vn lu ng: qun l khon vn lu ng nhm m bo cho d n t c mc
li nhun k vng.

1.4.2. Chc nng ca ti chnh

1.4.2.1. Chc nng phn phi
Chc nng phn phi phn nh bn cht ca phm tr ti chnh. Phn phi trong ti chnh l
phn phi gi tr di hnh thc tin t. Phn phi ti chnh bao gm:
-

Phn phi ln u: din ra trong lnh vc sn xut kinh doanh, nhm phn chia gi tr ca
hng ho to ra cho cc ch th tham gia vo qu trnh sn xut kinh doanh .

Phn phi li: l qu trnh phn phi tip tc cc qu tin t hnh thnh t qu trnh phn
phi ln u nhm phc v cc mc ch ca cc ch th kinh t. So vi phn phi ln
u, hot ng phn phi li trong ti chnh pht trin a dng v phc tp hn nhiu do
tnh cht a dng v phc tp ca nhu cu cc ch th kinh t. Phm vi ca phn phi li
cng rng hn so vi phn phi ln u, bao gm c lnh vc phi sn xut vt cht v dch
v.

Phn phi trong ti chnh c thc hin thng qua vic to lp v s dng cc qu tin t.
V c bn, cc qu tin t trong nn kinh t c th chia thnh 5 nhm chnh sau:

Qu tin t ca cc doanh nghip sn xut hng ho v cung ng dch v. y l qu tin

t ca khu trc tip sn xut kinh doanh.

Qu tin t ca cc t chc ti chnh trung gian. Cc qu tin t c hnh thnh nhm

gip cho vic nng cao hiu qu cho cc hot ng ti chnh ca cc ch th kinh t.

Qu tin t ca nh nc, trong qu ngn sch nh nc l qu tin t ln nht v quan

trng nht ca nh nc. y l qu tin t m nh nc s dng mt cch tp trung
duy tr hot ng b my nh nc v gii quyt cc vn pht trin kinh t x hi.

Qu tin t ca khu vc dn c. Cc qu tin t ny c hnh thnh nhm p ng cc

nhu cu tiu dng v tch ly ca cc c nhn v h gia nh.

Qu tin t ca cc t chc chnh tr, x hi.

Qu trnh phn phi trong ti chnh khng ch din ra gia cc ch th kinh t m cn din ra
trong ni b ch th kinh t , lin quan n vic phn chia qu tin t ca ch th kinh t cho
cc mc ch s dng khc nhau ca mnh. Vic hnh thnh cc qu tin t cho cc mc ch nht
nh ca ch th kinh t cng khng ch bt ngun t qu tin t m ch th kinh t s hu m
cn bao gm c cc ngun ti chnh t bn ngoi m ch th c th huy ng c phc v
cho cc mc ch ca mnh. V d: hnh thnh mt qu tin t nhm ti tr cho mt hot ng
u t ca mnh, doanh nghip khng ch ly t qu tin t m mnh s hu m cn t cc hnh
thc huy ng bn ngoi di dng vay mn hoc ku gi gp vn.
C 4 phng php phn phi trong ti chnh v tng ng vi n l 4 loi quan h ti chnh
sau:
-

Quan h ti chnh hon tr: trong quan h ti chnh ny, lung tin t c di chuyn t
ch th kinh t ny n ch th kinh t khc v s quay tr li sau mt khong thi gian
nht nh. V d quan h tn dng.

17

Quan h ti chnh hon tr c iu kin v khng tng ng: trong quan h ti chnh
ny, lung tin t c di chuyn t ch th kinh t ny n ch th kinh t khc v s ch
quay tr li ch th kinh t c khi xy ra mt s kin nht nh. Lung tin t quay tr li
thng ln hn lung tin t lc u. V d quan h bo him.

Quan h ti chnh khng hon tr: trong quan h ti chnh ny, lung tin t c di
chuyn t ch th kinh t ny n ch th kinh t khc m khng c s quay ngc tr li.
V d quan h ngn sch nh nc, c th l quan h thu np thu, tr cp, h tr, cung
cp dch v cng cng min ph (nh dch v an ninh, chiu sng th) hoc cung cp
cc dch v m ngi s dng ch phi ng gp mt phn (nh gio dc, y t).

Quan h ti chnh ni b: bao gm cc quan h ti chnh pht sinh trong ni b mi ch

th kinh t, nhm phc v cho cc mc tiu m ch th theo ui. V d quan h ti
chnh ni b doanh nghip gm cc quan h phn phi li nhun cho mc tiu pht trin
kinh doanh, cho khen thng ngi lao ng v tr li cho ngi gp vn; phn phi vn
cho cc nhu cu mua sm tng loi ti sn m bo c cu vn u t hp l Quan
h ti chnh ni b ca Nh nc gm c phn phi ngun ti chnh gia cc cp chnh
quyn Trung ng v a phng, cho cc ngnh kinh t quc dn, trch lp cc qu. Quan
h ti chnh ni b gia nh quan trng nht l phn phi cho mc ch tch ly v tiu
dng theo t l nh th no cho hp l v th t u tin mua sm.

1.4.2.2. Chc nng gim c

Chc nng gim c ca ti chnh bt ngun t s cn thit khch quan phi theo di, kim
sot cc hot ng phn phi trong ti chnh m bo cho cc hot ng ti chnh phc v tt
cc mc tiu ra ca cc ch th kinh t. i tng ca gim c ti chnh l qu trnh to lp
v s dng cc qu tin t. Gim c ti chnh l gim c bng ng tin, thng qua cc ch tiu
ti chnh, cc ch tiu v to lp, phn phi v s dng cc qu tin t.
Gim c ti chnh khng ch c thc hin vi s vn ng ca cc ngun ti chnh m c
vi s vn ng ca cc qu hin vt v lao ng, i vi mi hot ng ca kinh t x hi. l
nh vo mi quan h hu c gia ti chnh v kinh t. Phm vi gim c ca ti chnh v vy rt
rng, vt ra ngoi lnh vc ti chnh.

1.5. H THNG TI CHNH

1.5.1. Khi nim v c cu ca h thng ti chnh
1.5.1.1. Khi nim
Trong nn kinh t, cc quan h ti chnh xut hin rt a dng v phc tp, tuy nhin chng
khng h tn ti v hot ng tch bit nhau, gia chng lun c mi quan h tng tc qua li
ln nhau theo nhng nguyn tc, quy lut nht nh, hnh thnh nn mt h thng thng nht.
Trong h thng li hnh thnh nhng nhm quan h ti chnh m cc quan h trong nhm c
quan h tng tc rt cht ch vi nhau, ph thuc v h tr ln nhau. Cc nhm quan h ti chnh
ny thng gn vi nhng qu tin t nht nh, c lin h vi nhau, hnh thnh nn nhng t
im ti chnh ring. Cc nhm ny c gi l cc khu ca ti chnh. Mi khu ca ti chnh
thng hng ti mt mc ch chung v c nhng qu tin t chung. Gia cc khu ti chnh c
mi quan h tng tc ln nhau trong qu trnh thc hin mc tiu ca mnh. Tp hp cc khu ti
chnh cng vi nhng mi quan h tng tc c gi l h thng ti chnh.

18

1.5.1.2. C cu ca h thng ti chnh

Cc hot ng kinh t ni chung v ti chnh ni ring trong mi mt nn kinh t u chu s
chi phi bi 3 nhm ch th c bn l nh nc, doanh nghip v h gia nh. Cc nhm ch th
ny s thc hin cc hnh vi kinh t cng nh cc hot ng ti chnh nhm t ti mc tiu ca
mnh. Chnh v vy m mi quan h ti chnh trong h thng ti chnh u phi phc v vic t
c cc mc tiu . S tc ng qua li gia cc quan h ti chnh phn nh mi quan h gia
cc ch th kinh t ny v trong ni b tng ch th kinh t. Vi ngha nh vy, h thng ti
chnh ca mt nn kinh t thng c chia lm 3 khu c bn, gn vi 3 nhm ch th . Ba
khu ti chnh c bn l ti chnh cng (m trng tm l Ngn sch nh nc), ti chnh
doanh nghip v ti chnh h gia nh. Ngoi ra, cn mt khu ti chnh khc rt quan trng, c
vai tr kt ni 3 khu ti chnh c bn ni trn. chnh l Th trng ti chnh v cc Trung gian
ti chnh. Mi lin h gia cc khu ti chnh ny c biu th bng s sau:
Ti chnh
cng (NSNN)

Th trng
ti chnh
Trung gian ti
chnh

Ti chnh
doanh nghip

Ti chnh
h gia nh

Hnh 1.1. Cu trc h thng ti chnh

Mi khu ti chnh u bao gm cc quan h ti chnh ny sinh trong ni b ch th kinh t
v gia cc ch th kinh t vi nhau nhm gip cho cc ch th kinh t t c mc tiu kinh t
cui cng ca mnh 10.

1.5.2. c trng ca cc khu ti chnh

1.5.2.1. Ti chnh doanh nghip
Mc ch kinh t cui cng ca cc doanh nghip l to ra li nhun. Chnh v vy, mi hot
ng ca ti chnh doanh nghip, t vic huy ng cc ngun vn ti tr cho hot ng kinh
doanh, phn phi cc ngun lc ti chnh cho cc d n kinh doanh ca doanh nghip, cho n
vic qun l qu trnh s dng vn, tt c u phi hng vo vic ti a ho kh nng sinh li

10

tp trung vo nhng ni dung quan trng trong ti chnh, h thng ti chnh c n gin ha bng
cch lc b khu ti chnh ca cc t chc x hi, khu ti chnh doanh nghip c hiu bao gm c cc
doanh nghip hot ng trong lnh vc sn xut vt cht, dch v v cc doanh nghip phi sn xut nh doanh
nghip hot ng trong lnh vc ti chnh.

19

ca ng vn u t. Do tnh cht hot ng nh vy nn ti chnh doanh nghip ng vai tr

quan trng trong vic to ra cc ngun lc ti chnh mi cho nn kinh t.
1.5.2.2. Ti chnh h gia nh
Mc ch cui cng ca cc h gia nh l tho mn ti a cc nhu cu tiu dng trn c s
cc ngun thu nhp hin ti v tng lai. Ti chnh h gia nh v vy s tp trung vo vic phn
b cc ngun lc ti chnh ang c v s c trong tng lai cho cc nhu cu tiu dng hin ti v
tng lai sao cho hiu qu nht. N bao gm cc hot ng phn b cc ngun thu nhp cho cc
nhu cu tiu dng v tch lu, la chn cc ti sn nm gi nhm gim thiu ri ro v ph hp vi
k hoch tiu dng ca cc c nhn trong gia nh.
Phn ln ngun lc ti chnh cho hot ng ca cc doanh nghip l c ngun gc t cc h
gia nh. Hn na, k hoch tiu dng ca cc h gia nh cng c nh hng mnh m ti hot
ng kinh doanh ca cc doanh nghip v xt n cng cc h gia nh l i tng phc v ca
cc doanh nghip. Do vy, ti chnh h gia nh c mi lin h hu c vi ti chnh doanh nghip.
1.5.2.3. Ti chnh cng
Cc hot ng mang tnh cht kinh t ca nh nc bao gm cung cp cc dch v cng cng
v iu tit kinh t v m. Ti chnh cng v vy s khng ch tp trung vo vic huy ng ngun
lc duy tr hot ng ca b my nh nc hay phn b ti u cc ngun lc cho cc mc
ch chi tiu cng cng ca nh nc m cn phi m bo gip nh nc thc hin hiu qu vai
tr iu tit kinh t v m ca mnh.
Hot ng ca ti chnh cng c nh hng to ln ti hai b phn ti chnh cn li. Mt mt,
cc chnh sch huy ng vn v chi tiu ca Ngn sch nh nc c nh hng rng khp ti mi
ch th trong nn kinh t. Mt khc, tc ng iu tit v m ca ti chnh cng l hng ti vic
iu chnh hnh vi ca cc ch th trong nn kinh t.
1.5.2.4. Th trng ti chnh v trung gian ti chnh
Trong nn kinh t, vn c lu chuyn t ni tha n ni thiu theo hai knh:

Knh dn vn trc tip hay cn gi l knh ti chnh trc tip: l knh dn vn trong
vn c dn thng t ngi s hu vn sang ngi s dng vn. Ni cch khc, nhng
ngi thiu vn trc tip huy ng vn t nhng ngi tha vn trn th trng ti chnh
hoc trc tip t nhau nhng a im c th theo tha thun.

Knh dn vn gin tip hay cn gi l knh ti chnh gin tip: l knh dn vn trong
vn t ngi s hu vn sang ngi s dng vn thng qua cc trung gian ti chnh ph
bin nht l cc ngn hng, ri n cc cng ty ti chnh, cng ty bo him, cc qu hu tr,
cc cng ty chng khon, qu u t .v.v... Cc trung gian ti chnh thc hin vic tp hp
cc khon vn nhn ri li ri cho vay, v th nhng ngi s dng vn v nhng ngi
cung cp vn khng lin h trc tip vi nhau trong knh ny.

Nhng ngi cung cp vn ch yu l cc c nhn hay h gia nh, ngoi ra cc cng ty,
chnh ph hoc nc ngoi i khi cng c d tha vn tm thi v v vy c th em cho vay.
Nhng ngi i vay vn quan trng nht l cc cng ty v chnh ph, ngoi ra cn c cc c nhn
(hay h gia nh) v nc ngoi. Nhu cu vay vn khng ch u t kinh doanh m cn dng
tho mn nhu cu chi tiu trc mt.

20

Ti chnh gin tip

Cc trung gian
ti chnh

Vn

Vn

Vn

Nhng ngi c
vn/cho vay
- Cc gia nh
- Cc cng ty
- Chnh ph
- Nc ngoi

Th trng
ti chnh

Vn

Nhng ngi
cn vn/i vay
Vn

- Cc cng ty
- Chnh ph
- Cc gia nh
- Nc ngoi

Vn
Ti chnh trc tip
Hnh 1.2. S cc knh dn vn
Trong nn kinh t hin i, cc th trng ti chnh v trung gian ti chnh khng gii hot
ng ch trong chc nng truyn thng l lu chuyn vn t ni tha n ni thiu m cn cung
cp nhiu phng tin khc nhm gip phn b hiu qu cc ngun lc ti chnh ca nn kinh t.
C th cc th trng ti chnh v trung gian ti chnh:

Cung cp phng tin lu chuyn cc ngun lc qua thi gian, gia cc quc gia v
gia cc ngnh.

Cung cp phng tin qun l ri ro.

Cung cp phng tin gip vic thanh ton trong thng mi c thc hin thun li
hn.

To ra c ch tp trung cc ngun lc hoc chia nh quyn s hu cc doanh nghip.

Cung cp thng tin v gi c nhm h tr cho vic phi tp trung qu trnh ra quyt nh.

Cung cp cch thc gii quyt vi cc vn v ng c gy ra bi tnh trng thng tin

bt cn xng.

s dng ngun lc ti chnh (hay vn) ca mnh mt cch hiu qu, cc ch th kinh t
phi da vo cc chc nng v dch v m th trng ti chnh v trung gian ti chnh cung cp.
Nh vy, nu nh ba b phn ti chnh trn hot ng hng ti mc tiu ca ch th kinh t th
th trng ti chnh v trung gian ti chnh hot ng nhm h tr cho hot ng ca ba b phn
ti chnh ni trn. Do vy hot ng ca chng c nh hng to ln ti hot ng ca ba b phn
trn.

21

1.6. CHNH SCH TI CHNH QUC GIA

1.6.1. Khi nim
Hot ng ti chnh din ra rt a dng v phc tp. nh hng ca ti chnh su rng ti mi
lnh vc kinh t, x hi c tm vi m ln v m. Chnh v vy, ti chnh c xem l nhn t c
tc ng trc tip v nh hng mnh m i vi s pht trin ca nn kinh t mi quc gia. V l
, m bo cho h thng ti chnh ca t nc hot ng hiu qu, gim thiu nhng tc
ng xu ti s pht trin ca nn kinh t, Chnh ph cc nc phi c nhng ch trng, chnh
sch, ng li v bin php v ti chnh trong tng thi k nht nh. Tp hp cc mc tiu, bin
php c chnh ph mi quc gia ra tc ng ti h thng ti chnh ca quc gia, khin
cho h thng phc v hu hiu vic thc hin cc mc tiu pht trin c xc nh trong
chin lc pht trin kinh t - x hi ca t nc c gi l Chnh sch ti chnh quc gia.
Vi nhng nn kinh t m h thng ti chnh ang trong giai on pht trin ban u nh
nc ta, khi m mi khu ca ti chnh cn ang giai on pht trin s khai, trnh pht trin
ca th trng ti chnh v trung gian ti chnh cn thp, chnh sch ti chnh quc gia khng th
ch dng cc chnh sch v m nh thu v chi tiu ngn sch m cn phi bao gm c cc lnh
vc vi m. Phm vi chnh sch ti chnh quc gia ca Vit Nam v vy bao trm c lnh vc ti
chnh cng, ti chnh doanh nghip v ti chnh h gia nh hay dn c. Chnh sch ti chnh quc
gia phi ng vai tr quyt nh n qui m v tc pht trin kinh t, n c cu kinh t, c cu
u t thng qua vic tc ng ti hot ng phn phi v s dng cc ngun lc ti chnh trong
nc, bao gm c nhng ngun ti nguyn thin nhin v cc ti sn x hi khc.

1.6.2. Mc tiu ca chnh sch ti chnh quc gia

Chnh sch ti chnh quc gia ca Vit Nam theo ui nhng mc tiu c bn sau:

1.6.2.1. Xy dng chnh sch ti chnh quc gia nhm tng cng tim lc ti chnh t
nc
Ni dung ca mc tiu bao gm vic nng cao tim lc ti chnh cho nh nc, doanh nghip,
ti u ha vic phn b cc ngun lc v nng cao hiu qu s dng chng.
t c mc tiu ny, chnh sch ti chnh quc gia phi a ra c cc chnh sch
nhm khi thng cc ngun vn trong nn kinh t, to iu kin cho nh nc v doanh nghip c
th huy ng ti a cc ngun lc trong v ngoi nc, thc y tng trng kinh t to tch
ly cho nn kinh t, ban hnh cc vn bn php lut, khuyn khch thnh lp cc t chc nh cc
cng ty cung cp thng tin ti chnh, nh mc tn nhim nhm lm minh bch cc thng tin v ti
chnh nng cao kh nng gim st hiu qu s dng cc ngun ti chnh.

1.6.2.2. Kim sot lm pht

Lm pht khng ch l tc nhn lm xi mn hiu qu ca tng trng kinh t m cn bp
mo cc kt qu hot ng ti chnh, lm cho vic nh gi v ra cc quyt nh ti chnh b sai
lch. Chnh v vy, vic kim sot c lm pht, n nh c sc mua ca ng tin s to iu
kin cho kinh t tng trng bn vng v mi trng ti chnh lnh mnh.

1.6.2.3. To cng n vic lm

Cng nh mi chnh sch kinh t v m khc, chnh sch ti chnh quc gia phi hng ti
vic to cng n vic lm cho ngi dn, gim tht nghip, qua nng cao i sng vt cht,
vn ha ca nhn dn.

22

1.6.3. Ni dung ca chnh sch ti chnh quc gia

Vi mc tiu nu trn, chnh sch ti chnh quc gia ca Vit Nam c nhng ni dung ch
yu sau:

1.6.3.1. Chnh sch v vn

Vn l iu kin tin quyt duy tr v pht trin sn xut. ng vin ngun vn phc v
cho pht trin kinh t, chnh sch v vn phi m bo hai nguyn tc: m bo quyn li ca
nhng ngi b vn v hiu qu kinh t ca vic s dng vn. Mc tiu ca chnh sch v vn l
to ra mi trng php l v kinh t thun li huy ng mi ngun vn tin t phc v cho u
t, tng trng kinh t. Cc ngun vn ny bao gm vn u t kinh t ca nh nc, vn t c
ca doanh nghip, vn nhn ri ca dn c v vn t nc ngoi.
t c mc tiu ni trn, phi thc thi cc ch trng v bin php ch yu sau:
- Kin quyt bi b tnh trng bao cp v vn cho cc doanh nghip, buc cc doanh nghip
phi t to vn phc v cho hot ng sn xut ca mnh thng qua hnh thc tch ly vn t
qu trnh kinh doanh hoc tm kim ngun ti tr vn t bn ngoi. Cc doanh nghip phi t chu
trch nhim theo php lut i vi nhng ngi cung cp vn cho mnh v c quyn t do
trong cc quyt nh u t vn tm kim li nhun.
- Pht trin nn kinh t nhiu thnh phn nhm to iu kin cho mi ngun lc trong x hi
c th tham gia vo kinh doanh sinh li.
- Thc hin c phn ha cc doanh nghip nh nc trong cc lnh vc m nh nc khng
cn nm vai tr ch o nh cc lnh vc thng mi, dch v v mt s lnh vc sn xut nhm
tp trung ngun vn nh nc vo cc lnh vc kinh t then cht, nng cao hiu qu s dng
ngun vn ca nh nc.
- Pht trin th trng ti chnh v cc trung gian ti chnh. C th ni th trng ti chnh v
cc trung gian ti chnh c mt vai tr ht sc quan trng trong vic huy ng cc ngun vn nhn
ri trong x hi v phn phi hiu qu cc ngun vn . Chnh v vy nhim v ca chnh sch
ti chnh trong lnh vc ny l phi to ra c nhng hnh lang php l va h tr cc th
trng ti chnh v trung gian ti chnh pht trin, va tng cng kh nng gim st ca nh
nc phng nhng bin ng c hi ca th trng ti chnh v cc trung gian ti chnh.
- C chin lc kinh t i ngoi ng n thu ht ngun vn u t t nc ngoi. Ngun
vn u t nc ngoi c mt ngha ht sc quan trng i vi pht trin kinh t ca cc nc
ang pht trin. Cc chnh sch ca nh nc v vy khng ch bo v quyn li ca t nc m
phi quan tm ti c quyn li ca cc nh u t nc ngoi. Mt mi trng kinh t, chnh tr,
x hi n nh, mt hnh lang php l y , minh bch, mt nh hng m ca, u i i vi
ngun vn u t t nc ngoi trn c s cn bng quyn li ca c trong v ngoi nc l
nhng iu kin tin chnh sch ny thnh cng.

1.6.3.2. Chnh sch ti chnh i vi doanh nghip

Nh thy trong phn tch v c trng ca khu ti chnh doanh nghip, ti chnh doanh
nghip ng vai tr chnh trong vic to kh nng sinh li cho ng vn, v do vy l ng lc
cho tng trng kinh t. Nm bt c vai tr ny, chnh sch ti chnh phi hng ti vic to ra
mi trng thun li cho cc doanh nghip pht trin. Chnh sch u t ca nh nc phi tp
trung ch yu vo pht trin c s h tng, ci thin cc yu cu cng cng. Phi c s i x
cng bng i vi mi loi hnh doanh nghip. C chnh sch khuyn khch cc doanh nghip u
t di hn nhm nng cao nng lc sn xut, cnh tranh, chim lnh cc lnh vc mi. Cn m
23

bo mt mi trng cnh tranh lnh mnh, ngn chn c quyn.

1.6.3.3. Chnh sch i vi ngn sch nh nc

Chnh sch i vi Ngn sch nh nc bao gm cc ni dung nh:
-

R sot cc khon chi phi u t nhm gim n mc ti a nhng khon chi khng hiu
qu. Tp trung vo u t di hn, c trng im nhm nng cao hiu qu kinh t cng
nh tc ng v m ca chi tiu nh nc.

kim sot lm pht c hiu qu, lm lnh mnh nn ti chnh quc gia, cn ch trng
b p thiu ht ngn sch bng cc khon vay thng qua c ch th trng, kin quyt
khng vay trc tip t Ngn hng nh nc.

V h thng thu, cn ci tin theo hng coi thu khng ch l cng c to ngun thu cho
Ngn sch m cn l cng c iu tit v m. Qu trnh hi nhp mnh m vo th trng
th gii cn i hi ci tin h thng thu cho ph hp vi cc thng l v quy nh quc
t.

TM TT CHNG 1
1. S pht trin ca sn xut hng ha v nhu cu trao i hng ha lm xut hin tin t.
Tin t thc cht l vt trung gian mi gii trong trao i hng ho, dch v, l phng
tin gip cho qu trnh trao i c thc hin d dng hn, cn v hnh thc, tin t c
th c rt nhiu hnh thi tn ti khc nhau nh tin t hng ha, tin giy, tin tn dng v
tin in t.
2. Tin t c 3 chc nng c bn. Khi thc hin chc nng thc o gi tr, tin t biu hin
gi tr ca cc hng ha khc thng qua gi tr ca mnh. Khi thc hin chc nng phng
tin trao i, tin t l vt mi gii gip cho vic trao i thc hin d dng hn. Cn khi
thc hin chc nng ct tr gi tr, tin t ct tr gi tr dnh cho nhu cu giao dch
trong tng lai.
3. S ra i v pht trin ca nn kinh t hng ho cng vi s xut hin tin t l hai nhn
t tin cho s ra i ca ti chnh. S hnh thnh ca nh nc l nhn t thc y ti
chnh thm pht trin a dng.
4. Ti chnh c hiu l qu trnh phn phi cc ngun ti chnh nhm p ng nhu cu ca
cc ch th kinh t. Hot ng ti chnh c thc hin thng qua vic hnh thnh v s
dng cc qu tin t. Trong hot ng ti chnh cng nh hot ng thng mi, tin t
lun ch ng vai tr l vt mi gii, tuy nhin trong ti chnh, tin t vn ng mt cch
c lp d ch l tng i vi hng ho.
5. Hai chc nng c bn ca ti chnh l phn phi v gim c, trong chc nng phn
phi phn nh bn cht ca ti chnh trong khi chc nng gim c l i hi khch quan
ca hot ng ti chnh.
6. Cc quan h ti chnh trong nn kinh t rt a dng, tuy nhin gia chng lun c mi
quan h tc ng qua li ln nhau, hnh thnh nn mt h thng ti chnh thng nht.
Trong h thng , cc quan h ti chnh c mi lin h mt thit vi nhau, cng theo ui
mt mc ch chung, cng lin quan n nhng qu tin t ging nhau hnh thnh nn cc
khu ca ti chnh. Ba khu ti chnh c bn trong h thng ti chnh l Ti chnh cng,
Ti chnh doanh nghip v Ti chnh dn c hay h gia nh. hot ng ti chnh din

24

ra c sun s, cn n cc dch v th trng ti chnh v cc trung gian ti chnh cung

cp.
7. Chnh sch ti chnh quc gia l chnh sch kinh t v m ca nh nc nhm tc ng ti
h thng ti chnh ca t nc nhm phc v cc mc tiu kinh t - x hi ra.

CU HI CHNG 1
1. mt vt c chn lm tin t th n phi tha mn nhng iu kin g?
2. Phn tch cc chc nng ca tin t v mi quan h gia chng.
3. Phn tch cc iu kin tin t thc hin tt cc chc nng ca mnh.
4. Ti sao s ra i v pht trin ca nn kinh t hng ho tin t li l iu kin tit quyt
cho s ra i ca ti chnh.
5. Ch ra s khc bit v vai tr ca tin t trong thng mi v ti chnh.
6. im chung trong ni dung hot ng ti chnh ca cc ch th kinh t l g? Ti sao?
7. Ti sao bo him c coi l quan h ti chnh hon tr c iu kin?
8. Nu cc v d v quan h ti chnh khng hon tr.
9. Lit k cc ngun lc ti chnh ca h gia nh.
10. Hy nu cc ngun lc ti chnh ca doanh nghip.
11. Phn tch mi quan h gia 3 khu ti chnh c bn trong h thng ti chnh.
12. Trnh by vai tr ca th trng ti chnh v trung gian ti chnh trong vic h tr cho cc
hot ng ti chnh ca cc ch th kinh t.
13. So snh mc tiu ca chnh sch ti chnh quc gia vi chnh sch tin t.
Vi cc cu hi sau, la chn mt p n thch hp nht
14. Tin xu kim loi trong cc nn kinh t hin nay l
a. Ha t kim loi
b. Ha t phi kim loi
c. Tin du hiu gi tr
d. a v c
e. b v c
15. c im ca tin tn dng l
a. L trung gian trong trao i hng ha
b. Khng c hnh thi vt cht
c. C a v b
16. Cc quan h ti chnh:
a. Xut hin ch yu trong khu phn phi li
b. Gn lin vi vic phn b cc ngun vn tin t trong nn kinh t
c. C a v b
17. Ti chnh doanh nghip thuc loi:
a. Quan h ti chnh hon tr c iu kin
b. Quan h ti chnh khng hon tr
25

c. Quan h ti chnh ni b
18. Tn dng thuc loi:
a. Quan h ti chnh hon tr c iu kin
b. Quan h ti chnh c hon tr
c. Quan h ti chnh ni b
19. Bo him thuc loi:
a. Quan h ti chnh hon tr c iu kin
b. Quan h ti chnh c hon tr
c. Quan h ti chnh c hon tr

26

CHNG 2. TH TRNG TI CHNH

Khng mt nn kinh t pht trin no li thiu s pht trin ca th trng ti chnh. C th v
th trng ti chnh nh mt hn th biu o lng tnh trng sc khe ca nn kinh t. Bng cch
no th trng ti chnh li c nh hng to ln ti hot ng kinh t nh vy? Gip tm c tr
li tha ng cho cu hi ny l mc ch ca chng 2. Chng 2 bt u bng phn trnh by v
khi nim v vai tr ca th trng ti chnh trong nn kinh t quc dn. lm r hn c ch
hot ng ca th trng ny, trong phn tip theo chng 2 phn tch cu trc ca th trng ti
chnh, ch ra cc ch th tham gia ch yu trn th trng ny cng nh cc cng c c s dng
trn th trng ti chnh nhm h tr hot ng ti chnh ca cc ch th kinh t.
Kt thc chng 2, sinh vin cn nm c nhng vn c bn sau:

9
9
9

Khi nim v th trng ti chnh v vai tr ca n

Cc phn loi th trng ti chnh khc nhau
Cc cng c lu thng trn th trng ti chnh ngn hn, di hn.

2.1. KHI NIM V VAI TR CA TH TRNG TI CHNH

2.1.1. Khi nim
Th trng ti chnh l ni din ra cc hot ng mua bn, chuyn nhng quyn s dng
cc khon vn ngn hn hoc di hn thng qua cc cng c ti chnh nht nh (financial
instruments).
Cc cng c ti chnh (financial instruments) ny c gi l cc chng khon (securities).
Chng khon l nhng tri quyn - claims (quyn c hng) i vi thu nhp hoc ti sn
tng lai ca nh pht hnh.
Chng khon bao gm cc loi ch yu l:
Chng khon n (debt securities): l chng khon xc nhn quyn c nhn li khon vn
ng trc cho nh pht hnh vay khi chng khon o hn cng nh quyn c i nhng
khon li theo tho thun t vic cho vay 11.
Chng khon vn (equity securities): l chng khon xc nhn quyn c s hu mt
phn thu nhp v ti sn ca cng ty pht hnh.
Nhng ngi cn vn (thng l cc cng ty hay chnh ph) thng qua vic pht hnh (bn)
cc chng khon huy ng vn t th trng ti chnh. Cn nhng ngi c tin (cc nh u
t) bng cch mua cc chng khon cung cp cc khon vn cho cc nh pht hnh. Nh vy
cc chng khon l ti sn c i vi ngi mua chng nhng li l ti sn n i vi ngi pht
hnh ra chng. Ni mt cch khc, i vi nhng ngi cn vn, chng khon l mt phng tin
ti chnh huy ng vn p ng nhu cu vn ngn hn hoc di hn, cn i vi nhng ngi
d tin, chng khon l mt phng tin u t hng nhng thu nhp nht nh.
Cng vi s pht trin ca hot ng ti chnh, ngoi chc nng lu chuyn vn t ni tha
n ni thiu, th trng ti chnh cn cung cp cc phng tin qun l nhng ri ro lin quan
n cc hot ng lu chuyn vn ny. Chnh v vy, bn cnh hai loi c bn l chng khon n
v chng khon vn, trn th trng ti chnh cn lu thng cc cng c ti chnh c bit nhm
11

Chng khon n c xem l cc cng c ti chnh c thu nhp c nh (fixed-income instruments) do n

cam kt tr cho nhng ngi s hu nhng khon tin c nh trong tng lai.

27

p ng nhu cu qun l cc ri ro lin quan n khng ch cc ti sn sn ti chnh m c hng

ho v tin t. Cc cng c ti chnh c bit ny c gi l cc cng c phi sinh hay chng
khon phi sinh (derivaties). Chng khon phi sinh c c im l gi tr ca n ph thuc vo
mc bin ng gi c ca cc hng ho trn th trng (bao gm khng ch chng khon n,
chng khon vn, m c ngoi hi v hng ho thng thng).

2.1.2. Vai tr ca th trng ti chnh

Thng qua hot ng mua bn, chuyn nhng cc quyn s dng vn, th trng ti chnh
tr thnh ni tp trung cung cu v vn trong nn kinh t, qua pht huy nhng vai tr
ch yu sau:
Th nht, th trng ti chnh thc y vic tch ly v tp trung tin vn phc v cho cc
nhu cu u t pht trin kinh t ca doanh nghip v nh nc. C th ni, th trng ti chnh
em li cho cc ch th kinh t c nhu cu s dng vn trong nn kinh t, c bit l cc doanh
nghip, nh nc, c hi huy ng vn vi quy m ln cng cc k hn a dng, t cc ngn (1
m) ti rt di (hn 10 nm). Th trng ti chnh to iu kin cho cc bn d tha v thiu ht
vn gp g trc tip, qua gim c cc chi ph trung gian, nh vy em li mc sinh li cao
hn cho nhng ngi cung cp vn. iu ny cng khuyn khch qu trnh tch ly tin vn trong
nn kinh t. Thng qua th trng ti chnh m cc ngun vn nh l trong x hi c c hi tp
hp li thnh nhng khon ln, lm cho hiu qu s dng vn tng ln nh to ra u th v quy
m trong u t, qua khuyn khch qu trnh tp trung vn.
Th hai, th trng ti chnh gip nng cao hiu qu ca vic s dng vn trong nn kinh t.
Vi kh nng tp trung cc nhu cu v vn, th trng ti chnh gip cho cc ch th kinh t c
vn nhn ri c c hi la chn nhng ngi i vay c kh nng s dng vn tt nht. Hn na,
thng qua cc hot ng mua bn chuyn nhng cc chng khon, cc nh u t c c hi di
chuyn vn t nhng ni s dng vn km hiu qu sang ni s dng vn hiu qu hn. Tt c
iu ny lm cho ngun vn ca nn kinh t c s dng hiu qu v ng mc ch, qua
em li li ch cho tt c cc bn tham gia vo th trng ti chnh ni ring v nn kinh t ni
chung.
Th ba, th trng ti chnh to ra knh thng tin quan trng, h tr cho cng tc gim c
cc hot ng ti chnh. Trn th trng ti chnh, thng tin v gi c ca cc chng khon c
xem l ngun thng tin d hiu, d tip cn v tnh hnh kinh t ni chung v tnh hnh hot ng
ca tng doanh nghip ni ring, qua gip cho nh nc, cc nh u t, cc doanh nghip c
kh nng nh gi v kim sot tt cc hot ng ti chnh ca cc doanh nghip ni ring v nn
kinh t ni chung.
Th t, th trng ti chnh to iu kin thun li cho nhng hot ng iu tit v m ca
nh nc vo nn kinh t. Thng qua th trng ti chnh, chnh ph c th d dng huy ng
c nhng khon vn cn thit ti tr cho cc d n u t pht trin kinh t ca mnh. Hn
na, bng vic tc ng vo cc ch s quan trng ca th trng ti chnh nh li sut, lm pht
chnh ph c th hng hot ng th trng ti chnh, qua l hot ng ca nn kinh t theo
nh hng ca mnh.

2.2. CU TRC TH TRNG TI CHNH

2.2.1. Cn c vo k hn ca vn lu chuyn trn th trng ti chnh
Th trng ti chnh c phn thnh hai loi th trng c bn sau:
28

2.2.1.1. Th trng tin t (Money market)

Th trng tin t l th trng mua bn cc chng khon n ngn hn short-term debt
securities (c thi hn o hn t mt nm tr xung).
Nhng ngi i vay/pht hnh trn th trng ny l nhng ngi ang thiu ht tm thi v
tin t p ng cho cc nhu cu thanh ton. Thng qua cc giao dch mua bn quyn s dng
vn vay ngn hn, th trng tin t cung ng mt lng tin t cho h tho mn nhu cu
thanh ton. Cng v th m n c gi l th trng tin t.
Nhng ngi mua/cho vay trn th trng tin t l nhng ngi c vn tm thi nhn ri,
cha mun u t hoc ang tm kim cc c hi u t, do vy h chuyn nhng quyn s
dng vn ca mnh trong thi hn ngn tranh th hng li. i vi h, vic u t vo th
trng tin t ch mang tnh nht thi, h khng quan tm nhiu ti mc sinh li m ch yu l
vn an ton v tnh thanh khon c th rt vn ngay khi cn.
Trn th trng tin t, do khi lng giao dch chng khon thng c qui m ln nn cc
nh u t (cho vay) thng l cc ngn hng, ngoi ra cn c cc cng ty ti chnh hoc phi ti
chnh, cn nhng ngi vay vn thng l chnh ph, cc cng ty v ngn hng.
Tu theo phm vi cc ch th c tham gia giao dch trn th trng m th trng tin t
cn c chia thnh th trng lin ngn hng (Interbank Market) - l th trng tin t m cc
giao dch v vn ch din ra gia cc ngn hng (k c ngn hng trung ng) v th trng m
(Open Market) - l th trng tin t m ngoi cc ngn hng ra cn c cc t chc phi ngn hng
tham gia. Ngoi ra trong th trng tin t cn c mt th trng b phn chuyn giao dch cc
chng khon ngn hn c ghi bng ngoi t, th trng ny c gi l th trng hi oi
(Foreign Exchange Market). Th trng hi oi ngoi cc chng khon cn mua bn c ngoi t
tin mt v cc phng tin thanh ton ghi bng ngoi t nh sc ngoi t. Vit Nam, th trng
tin t c t chc di cc hnh thc: th trng ni t lin ngn hng (i vo hot ng t
thng 7 nm 1993) v th trng ngoi t lin ngn hng (i vo hot ng t thng 10 nm 1994).

2.2.1.2. Th trng vn (Capital market)

Th trng vn l th trng mua bn cc chng khon n di hn long-term debt securities
(c thi hn o hn trn mt nm) v cc chng khon vn (equity securities).
Do cc chng khon mua bn trn th trng vn c thi hn di nn cc nh pht hnh c th
s dng vn thu c u t vo sn xut kinh doanh. V vy th trng vn c coi l th
trng cung ng vn u t cho nn kinh t.

2.2.2. Cn c vo mc ch hot ng ca th trng

Th trng ti chnh c chia thnh th trng s cp v th trng th cp.

2.2.2.1. Th trng s cp (Primary market)

Th trng s cp l th trng trong cc chng khon mi c cc nh pht hnh bn
cho cc khch hng u tin, v do vy cn c gi l th trng pht hnh.
Th trng ny cho php cc ch th kinh t nh cc doanh nghip, cc t chc ti chnh,
chnh ph... huy ng vn t nn kinh t bng vic pht hnh cc chng khon mi.
Hot ng giao dch mua bn chng khon ti th trng ny ch yu din ra gia cc nh
pht hnh v cc nh u t ln nh cc cng ty chng khon, ngn hng u t hay cng ty bo
him... theo hnh thc bn bun. Cc nh u t ny khi ng vai tr nh nh bo lnh cho t
pht hnh chng khon (underwriting securities), h s mua li ton b s chng khon pht hnh
ra theo mc gi tho thun (thng l thp hn mc gi cng b) sau ny bn l ra th trng
29

cho cc nh u t khc. V cc tho thun v bo lnh chng khon thng c t chc ring
gia cc nh bo lnh v nh pht hnh nn hot ng giao dch c th ti th trng ny khng
c cng khai cho mi ngi.

2.2.2.2. Th trng th cp (Secondary market)

Th trng th cp l th trng trong cc chng khon c pht hnh trn th trng
s cp c mua i bn li, lm thay i quyn s hu chng khon.
Th trng th cp c xem nh th trng bn l cc chng khon phn bit vi th
trng s cp l th trng bn bun cc chng khon. Th trng th cp m bo kh nng
chuyn i chng khon thnh tin, cho php nhng ngi gi chng khon c th rt ra khi s
u t ti thi im no m h mong mun hoc c th thc hin vic di chuyn u t t khu
vc ny sang khu vc khc.
S khc nhau ch yu gia th trng s cp v th trng th cp l ch hot ng ca th
trng s cp lm gia tng thm vn cho nn kinh t cn hot ng ca th trng th cp ch lm
thay i quyn s hu cc chng khon pht hnh, m khng lm tng thm lng vn u t
cho nn kinh t.
Gia th trng s cp v th trng th cp c mi lin h tc ng qua li ln nhau. Th
trng s cp ng vai tr to c s cho nhng hot ng ca th trng th cp v n l ni to
ra hng ho mua bn trn th trng th cp. Th trng th cp cng c tc dng tr li i
vi th trng s cp, ng vai tr to ng lc cho s pht trin ca th trng ny. Tc dng ca
th trng th cp ti th trng s cp c th hin hai chc nng ca n:

Th nht, th trng th cp to ra tnh lng cho cc chng khon c pht hnh ra trn
th trng s cp 12, nh vy s lm tng tnh hp dn cho cc chng khon, gip cho vic
pht hnh chng ti th trng s cp c thun li;

Th hai, th trng th cp ng vai tr xc nh gi ca cc chng khon s c pht

hnh trn th trng s cp. Cc nh u t trn th trng s cp s khng th mua cc
chng khon pht hnh mi ti th trng ny vi gi cao hn gi m h ngh s c th
bn c ti th trng th cp. Nu chng khon ca mt nh pht hnh c mua bn
vi gi cao ti th trng th cp th nh pht hnh cng c c hi thu c nhiu vn nh
vic pht hnh cc chng khon mi ti th trng s cp.

Chnh v nhng c im ny m cc t chc pht hnh cng nh cc nh u t quan tm

nhiu ti th trng th cp hn l th trng s cp.

2.2.3. Cn c vo phng thc t chc v giao dch

Th trng th cp hot ng di hai hnh thc: th trng tp trung v th trng phi tp
trung.

2.2.3.1. Th trng tp trung (Exchanges)

Th trng tp trung l th trng m vic giao dch mua bn chng khon c thc hin c
t chc v tp trung ti mt ni nht nh.

12

Tc l to iu kin ngi nm gi chng khon c th bn chng khon thu tin v. Chng khon
cng d bn th tnh lng ca n cng cao.

30

V d v th trng tp trung l cc S giao dch chng khon nh S giao dch chng khon
New York, S giao dch chng khon Tokyo, S giao dch chng khon London, S giao dch
chng khon Paris... 13
S giao dch c t chc di hnh thc mt cng ty c phn 14. S giao dch cung cp cho
nhng ngi mua bn chng khon cc phng tin v dch v cn thit tin hnh giao dch
nh: dch v thanh ton, lu k chng khon, h thng my tnh ni mng, h thng bng gi in
t yt gi chng khon, h thng ghp lnh mua v bn chng khon v.v....
Hot ng mua bn chng khon ti S giao dch bt buc phi thng qua cc trung gian mi
gii gi l cc nh mi gii chng khon (brokers). Cc nh mi gii mun hot ng ti S giao
dch phi lm th tc ng k c ch trong S.
Nhng ngi mua v bn chng khon s thng qua nhng nh mi gii a ra cc lnh
mua v bn chng khon. Cc nh mi gii sau khi nhn lnh s n gp nhau ti mt ni trung
tm ca S giao dch gi l Sn giao dch n tin hnh m phn. Ngy nay, do s pht trin ca
cng ngh my tnh, nhiu S giao dch thay vic m phn trc tip bng mt h thng ghp
lnh t ng, tuy vy hnh thc m phn trc tip vn c duy tr ti nhiu S giao dch ni
ting trn th gii.
Khng phi tt c cc loi chng khon u c mua bn ti S giao dch, m ch nhng
chng khon c ng k yt gi. chng khon do mt cng ty pht hnh c ng k
yt gi, cng ty phi tho mn cc iu kin cn thit v qui m vn, v s lng chng khon
pht hnh, v hiu qu kinh doanh trong thi gian gn y v.v.... Sau khi c S giao dch
chp nhn, chng khon c ng k vo danh b ca S giao dch chng khon v thng
xuyn c nim yt gi trn S giao dch.

2.2.3.2. Th trng phi tp trung (OTC markets or Off-exchange markets)

Th trng phi tp trung l th trng m cc hot ng mua bn chng khon c thc
hin phn tn nhng a im khc nhau ch khng tp trung ti mt ni nht nh.
Trn th gii, th trng phi tp trung c t chc di hnh thc mt th trng giao dch
qua quy - OTC Market (Over-the-counter Market 15). l hnh thc giao dch m nhng nh
bun chng khon (dealer) ti cc a im khc nhau cng b mt danh mc chng khon vi
gi mua v bn c yt sn, v h s sn sng mua hoc bn chng khon thng cho nhng ai
chp nhn gi ca h. Nh vy khc vi trong S giao dch, ni m gi c chng khon c hnh
thnh trn c s m phn hoc ghp lnh, th th trng OTC gi c l yt sn v vic mua bn
s ch xy ra nu tun theo nhng mc gi ny. Do hot ng mua bn chng khon ti th trng
OTC u c thc hin qua mng my tnh nn cc nh bun chng khon cng nh khch hng
c iu kin bit r cc mc gi m cc nh bun chng khon khc cho bn, v vy tnh cht
cnh tranh ca th trng ny rt cao, chng km g S giao dch.
Nh vy th trng O.T.C khng phi l mt th trng hin hu, n khng c a im tp
trung nht nh m thay vo l mt h thng thng tin lin lc hin i m cc bn tham gia th
trng s dng thng lng vic mua bn chng khon.
13

Vit Nam, Trung tm giao dch chng khon l m hnh bc thp ca S giao dch chng khon.

14

Vit Nam, Trung tm giao dch chng khon cng c t chc di hnh thc mt cng ty nhng
thuc s hu nh nc.
15

Thut ng Giao dch qua quy bt ngun t vic cc giao dch mua bn chng khon trc y hu ht
u c thc hin ti cc quy giao dch ca ngn hng.

31

Do hnh thc t chc nh vy nn cc chng khon mua bn ti th trng OTC rt ng o

v a dng, n bao gm chng khon ca c nhng cng ty cha iu kin yt gi ti S giao
dch ln nhng cng ty cha mun yt gi ti S giao dch. Theo cc s liu thng k th cc
nc pht trin gi tr cc chng khon c mua bn qua th trng O.T.C ln hn rt nhiu so
vi mua bn ti S giao dch 16.
Ngoi hai hnh thc giao dch mua bn chng khon nu trn: giao dch ti S giao dch v
giao dch ti th trng OTC, trn th trng ti chnh thc t cn tn ti mt b phn cc giao
dch mua bn trc tip gia nhng ngi s hu chng khon. Th trng cc giao dch chng
khon ny c th gi l th trng t do hay th trng ch en. Cc th trng ny xut hin u
tin trong lch s pht trin ca th trng ti chnh, khi m nhng ngi nm gi chng khon c
nhu cu bn li nhng chng khon ca mnh. Ngay c ngy nay, mc d xut hin nhng th
trng tin tin hn nh S giao dch hay th trng OTC, loi th trng t do ny vn cn tn
ti. Tuy nhin quy m ca chng khng ln lm, ri ro li cao, v ch c ngha ti cc nc
mi hnh thnh th trng ti chnh.

2.3. CC CNG C CA TH TRNG TI CHNH

hiu r hn cch thc th trng ti chnh lu chuyn vn t ngi d tha vn sang
ngi cn vn, trong phn ny chng ta s nghin cu cc phng tin gip th trng ti chnh
lu chuyn cc khon vn, chnh l cc cng c ti chnh hay cc chng khon. Cc cng c
ti chnh c chia thnh hai nhm chnh sau:

2.3.1. Cng c lu thng trn th trng tin t

Cc cng c lu thng trn th trng tin t c c im chung l k hn thanh ton ngn,
tnh thanh khon cao v ri ro thp. Chng bao gm cc loi ch yu sau:

2.3.1.1. Tn phiu kho bc (Treasury bill)

Tn phiu kho bc l cng c vay n ngn hn ca chnh ph do Kho bc pht hnh b
p cho nhng thiu ht tm thi ca ngn sch nh nc 17.
Tn phiu kho bc thuc loi chng khon chit khu. l loi chng khon khng c
nh pht hnh tr li song li c bn vi gi chit khu tc l gi thp hn mnh gi. Khi n
hn, nh u t c nhn li mnh gi, v vy phn chnh lch gia mnh gi chng khon v
gi mua chng khon chnh l li ca nh u t.
Tn phiu kho bc c xem l cng c ti chnh c ri ro thp nht trn th trng tin t
bi v hu nh khng c kh nng v n t ngi pht hnh, tc l khng th c chuyn chnh
ph mt kh nng thanh ton khon n khi n k hn thanh ton, chnh ph lc no cng c th
tng thu hoc in tin tr n. Tuy nhin mc li sut ca n thng thp hn cc cng c khc
lu thng trn th trng tin t.
Tn phiu kho bc thng c pht hnh theo tng l bng phng php u gi. Ngi
mua ch yu l cc ngn hng, ngoi ra cn c cc cng ty v cc trung gian ti chnh khc.

16

Th trng mua bn chng khon chnh ph, th trng mua bn thng phiu hay th trng hi oi u
c t chc theo hnh thc th trng OTC.
17

Thiu ht tm thi l tnh trng nhu cu chi vt qu thu trong thi gian ngn, n xy ra khi chnh ph c
nhng nhu cu chi tiu tc thi, cp bch trong khi cc ngun thu ca ngn sch li mang tnh nh k, dn n
lc cn chi nhng li cha thu .

32

Tn phiu kho bc c xem l cng c c tnh lng cao nht trn th trng tin t do n
c mua bn nhiu nht.
Tn phiu kho bc thng c Ngn hng trung ng cc nc s dng nh mt cng c
iu hnh chnh sch tin t thng qua th trng m.

2.3.1.2. Cc chng ch tin gi c th chuyn nhng c (NCDs 18)

Chng ch tin gi (Certificate of Deposit) l mt cng c n (debt instrument) do cc ngn
hng pht hnh, cam kt tr li nh k cho khon tin gi v s hon tr vn gc (c gi l
mnh gi ca chng ch) cho ngi gi tin khi n ngy o hn.
Lc u, cc chng ch tin gi khng c php bn li v nu ngi gi tin rt vn trc
hn th s phi chu pht. Nhng v sau tng tnh hp dn ca cc chng ch tin gi ny, cc
ngn hng bt u cho php cc chng ch tin gi c mnh gi ln (v d M l trn 100.000
USD) c php bn li trc hn (vi mt mc gi khu tr), thm ch c th bn cho chnh
ngn hng pht hnh. Khi chng c gi l cc chng ch tin gi c th chuyn nhng
(NCDs).
NCDs thng c cc ngn hng dng huy ng cc ngun vn ln t cc cng ty, cc
qu tng h th trng tin t, cc t chc ca chnh ph.v.v.. Ti M, tng d n t pht hnh
cc NCDs ca cc ngn hng gn y vt qu tng s d n ca tn phiu kho bc M.

2.3.1.3. Thng phiu (Commercial paper)

Thng phiu l nhng giy nhn n do cc cng ty c uy tn pht hnh vay vn ngn hn
t th trng ti chnh.
Thng phiu c pht hnh theo hnh thc chit khu, tc l c bn vi gi thp hn
mnh gi. Chnh lch gia gi mua v mnh gi thng phiu chnh l thu nhp ca ngi s hu
thng phiu.
Nhng thng phiu nguyn thu (commercial bill) ch xut hin trong cc hot ng mua
bn chu hng gia cc cng ty kinh doanh vi nhau. N c th do ngi bn chu hay ngi mua
chu hng ho pht hnh nhng bn cht vn l giy xc nhn quyn i tin khi n hn ca
ngi s hu thng phiu. Ngy nay, thng phiu c pht hnh khng ch trong quan h mua
bn chu hng ho m cn c pht hnh vay vn trn th trng tin t. Cc cng ty danh
ting khi c nhu cu vn c th pht hnh thng phiu bn trc tip cho ngi mua theo mc gi
chit khu. Nhng ngi u t thng phiu ngoi cc ngn hng cn c cc trung gian ti chnh
v cng ty khc. Cc thng phiu c mc ri ro cao hn tn phiu kho bc nhng mc li sut
chit khu cng cao hn.
Th trng thng phiu ngy nay rt si ng v pht trin vi tc rt nhanh. Vic chuyn
nhng thng phiu c thc hin bng hnh thc k hu.

2.3.1.4. Chp phiu ngn hng (Bankers acceptance)

Chp phiu ngn hng l cc hi phiu k hn do cc cng ty k pht v c ngn hng
m bo thanh ton bng cch ng du chp nhn ln t hi phiu.
Trong cc giao dch mua bn chu, khi ngi bn khng tin vo kh nng thanh ton ca
ngi mua, h s yu cu ngi mua phi c s bo m thanh ton t mt ngn hng c uy tn.
Khi ngn hng chp nhn bo lnh cho khon thanh ton, n cho php ngi bn k pht hi
phiu i tin thng ngn hng v ngn hng s ng du chp nhn tr tin ln t hi phiu .
18

Negotiable Bank Ceritficate of Deposit

33

Nh vy, ngi tr tin hi phiu by gi khng phi l ngi mua na m l ngn hng, do vy
ngi bn c m bo kh chc chn v kh nng thanh ton ca t hi phiu. c ngn
hng k chp nhn vo t hi phiu, ngi mua chu phi k qu gi vo ngn hng mt phn
hoc ton b s tin ca t hi phiu hoc c ngn hng ng cho vay thanh ton hi
phiu. Ngn hng s thu t ngi mua chu mt khon ph bo m thanh ton. Cc chp phiu
ngn hng ny c s dng kh ph bin trong lnh vc xut nhp khu.
Do c ngn hng chp nhn thanh ton nn cc chp phiu ngn hng l mt cng c n c
an ton kh cao, nht l khi ngn hng chp nhn l cc ngn hng ln, c uy tn. Nhng ngi
s hu chp phiu c th em bn chng trn th trng tin t vi gi chit khu thu tin mt
ngay khi cn vn gp.

2.3.1.5. Hp ng mua li 19 (Repurchase agreement - Repo)

Hp ng mua li l mt hp ng trong ngn hng bn mt s lng tn phiu kho bc
m n ang nm gi, km theo iu khon mua li s tn phiu sau mt vi ngy hay mt vi
tun vi mc gi cao hn.
V thc cht y l mt cng c vay n ngn hn (thng khng qu hai tun) ca cc
ngn hng trong s dng tn phiu kho bc lm vt th chp.
Sau y l v d v cch s dng mt Repo vay vn: Mt cng ty ln ca M l General
Motors (GM), c mt s vn nhn ri trong ti khon l 1 triu USD. Cng ty mun tranh th cho
vay ngn hn khon tin ny. Ngn hng Citibank khi ang c nhu cu vay 1 triu USD trong 1
tun. Ngn hng quyt nh s dng mt Repo vay ca GM bng cch k hp ng bn cho
GM 1 triu USD tn phiu kho bc m ngn hng ang nm gi vi cam kt s mua li s tn
phiu ny vi gi cao hn sau 1 tun. Nh vy, thng qua hp ng mua li Repo ni trn,
cng ty GM cung cp cho Citibank mt khon vay ngn hn, li tr cho GM chnh l khon
chnh lch gia gi bn li tn phiu cho ngn hng sau 1 tun v gi mua tn phiu lc u.
Trong trng hp xy ra ri ro Citibank khng thanh ton c n cho GM khi n hn, 1 triu
USD tn phiu kho bc vn thuc s hu ca GM v cng ty c th bn trn th trng tin t
thu hi vn v. Nh vy 1 triu USD tn phiu kho bc (mt cng c c tnh lng cao nht v an
ton nht trn th trng tin t) c s dng lm vt th chp trong Repo m bo kh
nng thanh ton n ca Citibank v lm cho GM yn tm khi cho vay.
Ngoi cc cng c ph bin trn, cc nc c th trng tin t pht trin (v d nh M)
cn c thm mt s cng c khc nh qu lin bang (Fed funds) hay la chu u (Euro dollars).

2.3.2. Cng c lu thng trn th trng vn

Cc cng c lu thng trn th trng vn c ri ro cao hn so vi cc cng c trn th
trng tin t do gi c bin ng nhiu hn, tim n ri ro mt kh nng thanh ton nhng mc
sinh li cao hn v cc chng khon di hn thng em li li tc ln hn. Sau y l mt s
cng c in hnh:

2.3.2.1. Tri phiu (Bond)

Tri phiu l mt chng th xc nhn ngha v tr nhng khon li theo nh k v vn gc
khi n hn ca t chc pht hnh.
Lut chng khon Vit Nam (c hiu lc t ngy 1-1-2007) nh ngha tri phiu nh sau:
Tri phiu l loi chng khon xc nhn quyn v li ch hp php ca ngi s hu i vi
19

Cn gi l Cam kt (hay tho thun) mua li.

34

mt phn vn n ca t chc pht hnh . Mt cch c th hn, tri phiu xc nhn quyn c
nhn li khon vn gc m nh pht hnh vay thng qua pht hnh tri phiu cng nh nhng
khon li t khon vay .
V mt hnh thc, tri phiu tn ti di hai dng: dng chng ch hoc bt ton ghi s. Nu
tri phiu tn ti di dng bt ton ghi s th ngi mua tri phiu c cp giy chng nhn s
hu phn vn cho nh pht hnh vay.
Tri phiu c bn cht l mt cng c n (debt instrument). Bn cht n ca tri phiu c
phn nh qua nhng c im sau ca tri phiu:

Nh pht hnh tri phiu phi c ngha v tr li vay cng nh hon tr vn gc cho tri
ch khi tri phiu o hn. Trong trng hp khng tr c li v gc th phi bn ti sn
ca mnh tr hoc tuyn b ph sn. c im ny khc vi loi chng khon c bn
cht vn nh c phiu, nh pht hnh khng b bt buc phi hon tr vn huy ng cng
nh tr li.

Do c bn cht l mt khon n, nn ngha v tr n ca nh pht hnh tri phiu phi

c m bo bng cc ti sn cm c/th chp hoc bng uy tn ca chnh nh pht
hnh (khng ging nh c phiu, c phiu khng i hi mt s m bo c th khi pht
hnh).

Hn na, bn cht cng c n ca tri phiu cn th hin ch tri ch lun c u

tin hn c ng khi nhn li hoc nhn vn gc khi thanh l cng ty.

Tuy nhin ch s hu tri phiu khng c quyn tham gia vo cc quyt nh ca

cng ty nh cc c ng. Trn thc t, trong mt s trng hp cc tri ch vn c th
thnh lp Hi ng Tri ch gim st vic s dng vn vay ca cng ty.

Tri phiu bao gm nhng ni dung c bn sau:

Mnh gi ca tri phiu (Face value, Par value): L s tin ghi trn b mt ca t tri
phiu. Mnh gi chnh l s vn gc m t chc pht hnh phi hon tr cho tri ch khi
tri phiu ht hn. Nh vy, nu nh mnh gi ca c phiu ch mang ngha hnh thc
th mnh gi tri phiu li l mt trong nhng c s xc nh gi tr ca mt tri phiu.
Mnh gi ca tri phiu thng chnh l gi bn ca tri phiu khi pht hnh (tr
trng hp cc tri phiu chit khu (discount bond, zero-coupon bond) l nhng tri
phiu c bn vi gi thp hn mnh gi khi pht hnh).
Lut cc nc thng qui nh thng nht mnh gi ca cc tri phiu c pht
hnh. Ngh nh 144/CP v Lut chng khon Vit Nam u qui nh mnh gi ca cc
tri phiu pht hnh ra cng chng ti Vit Nam l 100.000 v bi s ca 100.000.
M mnh gi tri phiu thng l 1000 USD.

Thi hn ca tri phiu (Maturity): l khong thi gian tnh t ngy pht hnh n
ngy tri phiu o hn. Ngy o hn l ngy chm dt s tn ti ca khon n v nh
pht hnh phi hon tr khon vn gc cho tri ch. Nh vy, thi hn ca tri phiu
chnh l thi hn vay vn ca nh pht hnh.
Tri phiu thng c thi hn di (trn 1 nm), ph bin l t 2 n 5 nm, nhng c
th ti trn 10 nm (v d cc tri phiu chnh ph M - Treasury bonds c thi hn ti 20,
30 nm) thm ch l vnh vin nh trng hp tri phiu consol m chnh ph Anh pht
hnh vo thi k chin tranh vi Napoleon.

35

Cn lu l mc d thi hn ca tri phiu cho ta bit c thi gian lu hnh ca n

nhng thng tin m nh u t tri phiu quan tm li l thi hn cn li ca tri phiu
(Term to Maturity), tc l khong thi gian t hin ti cho n khi tri phiu o hn. y
l mt cn c xc nh gi ca tri phiu.

Li tri phiu (Interest): l khon tin li m nh pht hnh cam kt tr cho ngi s
hu tri phiu. i vi tri phiu chit khu, khon tin li ny c xc nh trn c s
chnh lch gia gi bn tri phiu lc pht hnh v mnh gi ca n. i vi tri phiu
coupon (coupon bond l loi tri phiu m nh pht hnh cam kt tr li nh k), th li
tri phiu c xc nh trn c s mt t l phn trm nht nh trn mnh gi. T l
phn trm ny c gi l tri sut hay li sut cung phiu (coupon rate). Li sut cung
phiu c ghi r trn t tri phiu.
Li tri phiu n nh lc pht hnh khc nhau tu thuc vo nhng nhn t nh tnh
hnh li sut th trng, uy tn ca nh pht hnh, thi hn ca tri phiu.
Li tri phiu c th c tr ngay u k (trng hp tri phiu chit khu) hoc tr
nh k (hng nm hoc na nm) (trng hp tri phiu coupon), hoc cui k (trng
hp cng tri xy dng t quc ca Vit Nam).

Ngi s hu tri phiu (Bondholder): Bng vic mua tri phiu, ngi s hu tri
phiu cung cp cho nh pht hnh mt khon vay ng trc. Tn ca ngi s hu tri
phiu c th c ghi trn t tri phiu (nu l tri phiu ch danh) hoc khng c ghi
(nu l tri phiu v danh). Ngi s hu tri phiu ngoi quyn c i li v vn khi
n hn cn c quyn chuyn nhng tri phiu cho ngi khc khi tri phiu cha ht
hn.

Cc iu khon c bit: Tri phiu c th c pht hnh km theo mt s iu kin

c bit to thun li cho nh pht hnh thc hin tt mc ch huy ng vn di hn.
C cc loi iu kin km theo ph bin sau:

Tri phiu c li sut th ni: quy nh sau mt thi gian nht nh (3 thng, 6 thng,
1 nm) li sut li c n nh theo li sut th trng. Tri phiu ny thch hp
cho thi k li sut th trng bin ng mnh v n gim ri ro cho c ngi cho vay
v ngi i vay.
Ngn hng u t pht trin (BIDV) l ngn hng doanh nghip u tin Vit
Nam pht hnh tri phiu. Tri phiu pht hnh t u tin ny c pht hnh km
theo iu khon li sut th ni. V d vi tri phiu huy ng bng ng USD, tri
phiu c k hn 5 nm (26/6/2000 26/6/2005), mnh gi 1000 USD, li tr nh k
hng nm, tr vo u k, li sut cho nm u tin bng 5,2%, li sut cc nm sau
bng li sut tr trc tit kim USD 12 thng ca BIDV + 0,3%/nm. Trng hp li
sut tnh theo cch ny m thp hn li sut nm u tin th ly li sut nm u
tin.

36

Tri phiu c u tin thanh ton: quy nh c u tin thanh ton vn gc trc
cc ch n khc trong trng hp cng ty b tuyn b ph sn. Nh vy, cng l cc
ch n ca cng ty nhng c ch n c u tin tr n trc. Tuy nhin, mi ch n
u c u tin tr n trc c ng.

Tri phiu c iu khon bo v: quy nh nhng hot ng m nh pht hnh khng

c php hoc phi thc hin nhm bo m an ton cho khon vn vay.

Tri phiu c th c mua li: quy nh ngi pht hnh c th mua li ton b hay
mt phn tri phiu pht hnh. iu kin ny thng p dng vi cc tri phiu c
thi hn di (chng hn trn 10 nm). Gi mua li thng cao hn mnh gi, tuy nhin
cng n gn ngy o hn, mc chnh lch gia gi mua li v mnh gi cng
gim. Ngoi ra, iu kin c mua li thng ch c hiu lc sau khi tri phiu c
lu hnh mt thi gian nht nh ch khng c hiu lc trong sut thi hn ca tri
phiu.

Tri phiu c th bn li: quy nh ngi mua tri phiu c th bn li tri phiu cho
nh pht hnh v thu hi vn trc ngy o hn trong nhng iu kin nht nh.

Tri phiu c th chuyn i: cho php cc tri phiu do cng ty c phn pht hnh
chuyn i thnh mt s lng nht nh nhng c phiu thng vi t l (gi c) v
thi gian chuyn i c xc nh. Loi tri phiu ny tuy li sut thng thp
hn tri phiu thng, nhng khi cng ty lm n pht t, c phiu ln gi, tri ch s
kim c li nhun t chnh lch gi mua bn c phiu.

Tri phiu giao dch trn th trng c rt nhiu loi a dng. Cch phn loi tri phiu ph
bin nht l cn c vo ch th pht hnh v kh nng thanh ton gc v li ca tri phiu ph
thuc rt nhiu vo uy tn ca t chc pht hnh. Vi cn c phn chia nh vy, tri phiu c ba
loi ch yu sau:
ZTri phiu chnh ph (Government bond)
Tri phiu chnh ph l nhng tri phiu do Chnh ph pht hnh nhm mc ch b p thm
ht ngn sch, ti tr cho cc cng trnh phc li cng cng trung ng v a phng hoc lm
cng c iu tit tin t. c im ca tri phiu chnh ph l khng c ri ro thanh ton v c
thanh khon cao. Do , li sut ca tri phiu chnh ph c xem l cn c chun n nh mc
li sut ca cc cng c n khc c cng k hn. C th k n 2 loi tri phiu chnh ph nh
sau:

Tri phiu kho bc (Treasury bonds): do Kho bc thay mt Chnh ph pht hnh huy
ng vn di hn nhm ti tr cho Chi tiu Ngn sch nh nc. M, tri phiu kho bc
c hai loi l Treasury note vi thi hn trn 1 nm v khng qu 10 nm v Treasury
bond vi thi hn trn 10 nm. Vit Nam, tri phiu kho bc thng c thi hn 2 v 5
nm.

Cng tri nh nc (State bonds): l loi tri phiu di hn c bit, c pht hnh tng
t, khng thng xuyn. Loi ny kh c a chung v khng c ri ro, mc d li
sut tng i thp nhng li khng phi chu thu.
Cng tri Vit Nam c pht hnh khng phi nhm vay vn b p thm ht
ngn sch m ng vin ngi dn cho Chnh ph vay vn u t vo cc d n,
cng trnh phc v cho li ch chung ca c x hi. V vy m cng tri Vit Nam c tn
gi l Cng tri xy dng t quc. Trc y, cng tri Vit Nam thng c mc li
sut thp nn khng hp dn nh u t, nhng gn y, mc li sut c iu chnh
hp l hn nhm trc ht l i ph vi ri ro mt gi ng tin do lm pht. V d
Cng tri Gio dc c pht hnh nm 2005. Cng tri Gio dc c thi hn 5 nm, li
sut 8,2%/nm. Tin gc v li cng tri c thanh ton 1 ln khi o hn (sau 60
thng) ti cc Kho bc Nh nc. Nh vy tng li sut ca c 5 nm s l 41%.
Cng tri gio dc c pht hnh theo hai hnh thc: chng ch khng ghi tn, in
trc mnh gi gm 11 loi t mnh gi 50.000 ng n 100 triu ng. Loi chng ch
37

c ghi tn, khng in trc mnh gi s dng i vi cc c nhn, t chc mua cng tri
c gi tr t 50 triu ng tr ln (ti a l 10 t ng).
Z Tri phiu chnh quyn a phng (Municipal bonds)
y l nhng tri phiu c cc chnh quyn a phng pht hnh huy ng vn cho cc
mc ch c th, thng l xy dng nhng cng trnh h tng c s hay phc li cng cng
ca a phng. V d: Tri phiu pht trin th do UBND Tp. HCM pht hnh. M, tri
phiu chnh quyn a phng do cc bang pht hnh. Khc vi tri phiu chnh ph, tri phiu
chnh quyn a phng tim n ri ro thanh ton, tu theo tng chnh quyn a phng m mc
ri ro ny cng khc nhau. M li ca tri phiu chnh quyn a phng c min thu
lin bang (v nhiu bang cn min c thu bang) nn kh hp dn nhng nh u t c thu nhp
cao.
ZTri phiu cng ty (Corporate bond)
Tri phiu cng ty l nhng tri phiu do cc cng ty pht hnh vi mc ch ti tr di hn
cho cc nhu cu tng vn ca cng ty. Vit Nam, Lut doanh nghip quy nh cng ty hp danh
v hp tc x khng c php pht hnh tri phiu.
Cc tri phiu cng ty nhn chung c qui m giao dch nh hn so vi cc tri phiu chnh
ph, do vy m chng km lng hn. Ti cc nc pht trin, th trng tri phiu cng ty cng
c qui m nh hn th trng c phiu cng ty (ti M th trng tri phiu cng ty ch bng gn
1/5 th trng c phiu cng ty) tuy nhin tc pht trin ca n li nhanh hn th trng c
phiu cng ty nhiu nn trong tng lai tri phiu cng ty c th s l mt ngun ti chnh quan
trng hn so vi cc c phiu cng ty.
Nm gi tri phiu cng ty thng l cc cng ty bo him (c bit l cng ty bo him nhn
th), cc qu hu tr, cc cng ty chng khon v c cc c nhn.

2.3.2.2. C phiu (Stock/Share Certificate)

C phiu l mt chng th hay bt ton ghi s xc nhn tri quyn (quyn hng li) v vn
- equity claim - i vi thu nhp v ti sn rng ca mt cng ty c phn.
C phiu c bn cht l mt cng c gp vn (equity instruments) v ch do cc cng ty c
phn pht hnh. Khi cn huy ng vn, cng ty c phn chia s vn cn huy ng thnh nhiu
phn nh bng nhau, gi l cc c phn (share/stock). Ngi mua nhng c phn ny c gi l
c ng (share/stockholder). Vi s c phn mua, cc c ng c cp mt giy chng nhn
s hu, giy ny gi l c phiu.
Vn m cng ty c phn huy ng c t vic pht hnh c phiu c xem l vn thuc s
hu ca cng ty. Nhng c ng khi mua cc c phn ca cng ty thc hin vic gp vn
cng ty kinh doanh v do vy tr thnh nhng ngi ng s hu cng ty. T l s hu cng ty
ph thuc vo s c phn m c ng nm gi. Do c phiu c xem l giy xc nhn quyn s
hu ca cc c ng i vi nhng c phn ny nn c th coi c phiu l chng ch xc nhn s
gp vn v quyn s hu v s vn m mt c ng gp vo cng ty c phn.
L ngi ch s hu cng ty, cc c ng c nhng quyn c bn sau y:

38

Quyn tham gia qun l cng ty: Quyn ny c thc hin bng cch cc c ng bu ra
mt Hi ng qun tr thay mt mnh qun l, iu hnh cng ty. Cc c ng khng
ch c quyn bu ra Hi ng qun tr (Board of Directors) m cn c th tham gia ng
c lm thnh vin ca Hi ng qun tr. S lng phiu bu t l vi s lng c phn
m c ng nm gi. Do vy nhng ngi nm gi cng nhiu c phn ca cng ty th

cng c nhiu kh nng tr thnh thnh vin ca Hi ng qun tr. Ngoi ra, hng nm
cng ty cn t chc i hi c ng (Annual shareholder meetings) hp cc c ng
li, bn v cc chin lc hoc k hoch kinh doanh ln ca cng ty.

Quyn s hu ti sn rng 20 ca cng ty: Cc c ng s hu cng ty theo t l c phn

nm gi. Do vy, khi ti sn rng ca cng ty tng ln do lm n c li, gi tr cc c phn
m c ng nm gi cng tng ln theo. Khi cng ty c phn ngng hot ng, c ng
c tham gia phn chia ti sn cn li ca cng ty. V d: Tng ti sn ban u ca mt
cng ty c phn l 10 t VN. Mt c ng nm 20% c phn ca cng ty cho nn tng
gi tr ti sn cng ty m anh s hu theo c phn l 2 t VN. Sau 5 nm lm n c li,
tng ti sn rng ca cng ty tng ln 15 t VN, khi tng gi tr c phn m anh ta s
hu ln ti 3 t VN.

Quyn tham gia chia li nhun rng 21: C ng c quyn hng mt phn li nhun
rng ca cng ty t l vi s c phn anh ta s hu. Phn li tr cho mi c phn c gi
l c tc (Dividend). Quyn ny ch c thc hin khi cng ty lm n c li. Tuy nhin,
khng phi lc no tt c li nhun thu c u c em chia cho cc c ng, cng c
trng hp nhm tng vn kinh doanh cho cng ty, Hi ng qun tr quyt nh gi li
phn ln li nhun. iu ny ni chung l c cc c ng chp nhn v tuy khng nhn
c c tc nhng gi tr c phn ca h trong cng ty li tng ln, hn th vic tng vn
c th m bo cho kh nng to thm nhiu li nhun hn trong thi gian ti.

Ngoi c trng c bn ni trn, c phiu cn c mt s c im ng ch sau:

Thi hn ca c phiu: Bng cch mua c phiu do cng ty c phn pht hnh, cc nh
u t cung cp vn cho cng ty hot ng. Tuy nhin cc c ng li khng c
php rt khon vn ny v tr trng hp cng ty ngng hot ng hoc c qui nh c
bit cho php c rt vn. Chnh v l do nh vy nn c th coi c phiu c thi hn
thanh ton vn bng thi gian hot ng ca cng ty. Trn thc t, tr trng hp ph sn
hoc kt qu kinh doanh qu ti t, cn ni chung th cc cng ty s vn c duy tr hot
ng mi mi, cho nn c th ni thi hn ca c phiu l v hn. Mc d vy, cc c
ng c php chuyn nhng c phn m mnh nm gi cho ngi khc v bng cch
c th rt li khon vn m mnh u t vo cng ty c phn.

Gi tr ca c phiu: Gi tr ca c phiu c th hin trn 3 phng din sau:

o Mnh gi (Face value): l s tin ghi trn b mt c phiu 22. Mnh gi thng
c ghi bng ni t. Mnh gi bng bao nhiu l do lut chng khon hoc iu
l ca cng ty c phn qui nh. V d: Vit Nam theo N144/CP, mnh gi c
phiu ca cc doanh nghip Vit Nam thng nht l 10.000 VN.
o Gi tr ghi s (Book value): l gi tr ca mi c phn cn c vo gi tr ti sn
rng ca cng ty trn bng tng kt ti sn. V d: Mt cng ty c 50.000 c
phiu, mnh gi 10.000 /c phiu. Sau 5 nm hot ng, gi tr ti sn rng ca
cng ty theo s sch k ton l 1 t . Khi gi tr ca mi c phn theo s sch

20

Ti sn rng bng tng ti sn c tr tng s cc khon n ca cng ty.

21

Li nhun rng l li nhun sau thu.

22

Mnh gi ca c phiu ch l gi tr danh ngha v ch c ngha lc pht hnh. S tin m cng ty c

phn thu c tnh trn mi c phiu sau khi pht hnh khng nht thit phi bng mnh gi.

39

s l 20.000 , ta ni gi tr ghi s ca c phiu cng ty by gi l 20.000 /c

phiu.
o Gi tr th trng (Market value): l gi c ca c phiu khi mua bn trn th
trng.
C phiu c hai loi c bn sau:
C phiu thng hay c phiu ph thng (Common stock): L loi c phiu c y cc
c trng nu trn ca c phiu. l: (1) Khng qui nh trc s c tc c ng s nhn
c. Gi tr c tc nhiu hay t cn tu vo tnh hnh li nhun ca cng ty v k hoch chia li
nhun ca Hi ng qun tr, (2) Ch c chia li sau khi cng ty thanh ton li tr cho nhng
ngi nm tri phiu v c phiu u i v (3) c hng quyn tham gia qun l cng ty cng
cc quyn khc nhm duy tr quyn qun l cng ty, nh: quyn bu c, quyn ng c vo Hi
ng qun tr, quyn u tin mua trc vi gi u i cc c phiu mi pht hnh.
C phiu u i (Preferred Stock): L loi c phiu cho php ngi nm gi c phiu c
hng mt s u i hn so vi c ng c phiu thng. V d nh c hng mt mc c tc
ring bit c tnh c nh hng nm d cng ty lm n c li hay khng, c u tin chia li c
phn trc c phiu thng, c u tin phn chia ti sn cn li ca cng ty khi thanh l, gii
th.
Khc vi c phiu thng, c phiu u i c th c mnh gi hoc khng c mnh gi.
Chng hn mt c phiu u i c mnh gi 100 USD, t sut c tc l 4,5% s c hng mt
khon c tc c nh l 4,5 USD. Cn nu c phiu u i khng c mnh gi th c tc s c
cng ty cng b n gin l 5 USD/c phiu chng hn.
Hn ch ca c phiu u i so vi c phiu thng l:

C ng nm gi c phiu u i khng c tham gia bu c, ng c vo hi ng qun

tr, tc l khng c quyn tham gia qun l cng ty.

Khi li nhun ca cng ty tng ln th c tc c phiu u i khng v th m c tng

ln theo.

V c tc ca c phiu u i khng tng, nn gi c ca c phiu u i trn th trng cng

t bin ng. Do vy, c phiu u i thng km hp dn i vi cc nh u t hn so vi c
phiu thng 23. Nhng ngi u t vo c phiu u i thng l nhng ngi mun c thu
nhp n nh, u n v khng thch mo him.

2.3.2.3. Cc khon vay th chp (Mortgages)

Vay th chp l khon tin cho cc c nhn hoc cng ty vay u t (mua hoc xy dng) vo
nh, t, hoc nhng bt ng sn khc, cc bt ng sn v t sau li tr thnh vt th
chp m bo cho chnh cc khon vay.
cc nc pht trin, th trng cc khon vay th chp c qui m rt ln, c bit l th
trng cc khon vay th chp mua nh . Ti M, th trng cc khon vay th chp l th
trng n ln nht, trong cc khon vay th chp mua nh gp bn ln cc khon vay th
chp thng mi v nng tri.

2.4. CH TH THAM GIA TH TRNG TI CHNH

Cc ch th tham gia vo th trng ti chnh c th chia thnh 4 nhm ch yu sau:
23

V cc nh u t vo c phiu quan tm nhiu hn ti kh nng n chnh lch gi khi mua bn c phiu.

40

2.4.1. Cc nh pht hnh

Cc nh pht hnh l nhng ngi i vay trn th trng ti chnh. Cc nh pht hnh thng
qua pht hnh chng khon huy ng vn ti tr cho cc hot ng ca mnh.
Nhng phn tch v cc cng c lu thng vn trn th trng ti chnh trn cho thy khng
phi mi ch th trong nn kinh t u c th tr thnh nh pht hnh huy ng vn trn th
trng ti chnh. Ch nhng ch th kinh t c tim lc ti chnh ln, uy tn cao th mi c th
tham gia vo th trng ti chnh. Nhng ch th bao gm Chnh ph, cc doanh nghip ln.
Chnh ph nh nm c quyn thu thu nn thng c coi l nguy c mt kh nng tr n rt
thp. Chnh v vy chnh ph gp rt nhiu thun li trong vic huy ng vn. Chi ph huy ng
vn ca chnh ph lun thp nht trn th trng. Tip theo chnh ph l nhng doanh nghip ln.
y l nhng doanh nghip hot ng lu nm trn th trng, tnh hnh ti chnh tt. Thng tin
v nhng doanh nghip ny c th d dng tip cn nn nhng ngi cho vay c c hi tm hiu
r v yn tm khi quyt nh cho vay. Doanh nghip cng c tim lc ti chnh ln, uy tn cao th
cng c c hi c th huy ng vn vi chi ph r.
Cc doanh nghip va v nh, cc h gia nh khng th thng qua hot ng pht hnh
vay trn th trng ti chnh v uy tn v tim lc ti chnh qu nh, khng lm cho nhng
ngi cho vay tin tng. Hn na, quy m mi t pht hnh trn th trng ti chnh thng rt
ln, v nu quy m nh th s km hiu qu, y cng chnh l ro cn i vi cc doanh nghip
ch c nhu cu huy ng vn trung bnh.

2.4.2. Cc nh u t
Cc nh u t trn th trng ti chnh l nhng ngi i vay. Bng cch u t (mua) vo
cc chng khon, cc nh u t nhng cho nh pht hnh quyn s dng khon vn ca
mnh theo nhng iu kin tha thun trong hp ng pht hnh chng khon.
Cc nh u t trn th trng ti chnh rt a dng, t chnh ph, cc doanh nghip, cc t
chc ti chnh n cc c nhn. Cc ch th u t c chia lm hai nhm l cc nh u t c t
chc v cc nh u t ring l. Cc nh u t c t chc hot ng u t rt chuyn nghip,
vi quy m ln, v c nh hng mnh ti nhu cu ca th trng. Cc nh u t ring l thng
c vn nh, tnh chuyn nghip khng cao, nhiu khi li l nhn t lm nhiu cc tn hiu th
trng do cc hnh ng u t khng cn nhc, theo phong tro.

2.4.3. Cc nh cung cp dch v h tr

y l cc cng ty cung cp cc dch v nhm h tr cho cc hot ng mua bn chng
khon trn th trng ti chnh.
Trc tin phi k n cc S giao dch. Cc s giao dch thng c t chc theo m hnh
cng ty. Cc S giao dch cung cp cc dch v mua bn, thanh ton cho cc nh pht hnh v nh
u t. Cung cp cc dch v tng t l cc cng ty cung cp cc dch v mua bn chng khon
trc tuyn. Ni ting v thnh cng nht hin nay l h thng NASDAQ (National Association of
Securities Dealers Automated Quotations) do cng ty Nasdaq Stock Market, Inc thnh lp nm
1971.
Nhm cc cng ty cung cp cc dch v tip theo l cc cng ty cung cp dch v lu k
chng khon, lu gi, qun l cc chng khon h cho cc nh u t. Thng cc ngn hng
thng mi s cung cp cc dch v ny.
Cui cng l cc cng ty cung cp thng tin nh cc cng ty nh mc tn nhim (cung cp
cc dch v nh gi v kh nng tr n ca cc nh pht hnh trn th trng ti chnh), cng ty
41

cung cp thng tin ti chnh (thng tin v gi cc chng khon, cc ch s ti chnh.). Cc cng
ty cung cp dch v thng tin tn tui trn th gii l Moodys, Standard & Poors (cung cp dch
v nh mc tn nhim cho ngnh chng khon), Bets (cho ngnh bo him), Bloomberg, Reuters
cung cp cc thng tin ti chnh v.v

2.4.4. Cc nh qun l
y l cc c quan nh nc hoc c nh nc y thc qun l, gim st hot ng ca
th trng ti chnh nhm m bo cho th trng hot ng c an ton v phc v cho cc mc
tiu kinh t - x hi ca nh nc.
C quan qun l u tin phi cp n l Ngn hng Trung ng. Ngn hng trung ng
vi quyn pht hnh tin c kh nng tc ng ti cc bin s kinh t v m quan trng i vi th
trng ti chnh nh lm pht, li sut, vn kh dng ca cc ngn hng, qua nh hng ln ti
tnh hnh hot ng trn th trng ti chnh.
Tip theo l B Ti chnh, c quan c nhim v hoch nh v thc thi chnh sch ti chnh
nhm thc hin cc mc tiu kinh t v m ca nh nc. Hot ng ca B Ti chnh c nh
hng ln ti th trng ti chnh.
y ban chng khon quc gia, T chc bo him tin gi l cc t chc c nh nc thnh
lp gim st hot ng hoc ngn nga khng hong cho th trng ti chnh.
Trn tm quc t, cc t chc nh Ngn hng th gii (World Bank), Qu tin t quc t
(IMF), Ngn hng Thanh ton quc t (BIS) cng l nhng t chc c kh nng nh hng ln ti
cc hot ng ti chnh quc t, thm ch c hot ng ti chnh ca cc quc gia thnh vin.

TM TT CHNG 2
1. Th trng ti chnh, c nh ngha l ni din ra cc hot ng mua bn, chuyn
nhng quyn s dng cc khon vn ngn hn v di hn, c vai tr ht sc quan trng
ti nn kinh t. Bn vai tr quan trng nht ca th trng ti chnh l: thc y vic tch
ly v tp trung tin vn trong nn kinh t, nng cao hiu qu ca vic s dng vn, cung
cp thng tin h tr cho hot ng gim c ti chnh, v to iu kin thun li cho
nhng hot ng iu tit v m ca nh nc.
2. Cch thc hot ng ca th trng ti chnh th hin thng qua cu trc hot ng ca
n. Th trng ti chnh c t chc thnh th trng tin t chuyn lu chuyn cc
khon vn ngn hn p ng nhu cu thanh ton ca nn kinh t v th trng vn
chuyn lu chuyn cc khon vn trung v di hn p ng nhu cu u t ca cc ch
th kinh t. Hot ng pht hnh chng khon din ra trn cc th trng s cp trong khi
th trng s cp em li tnh thanh khon cho cc chng khon thng qua cc hot
ng mua i bn li cc chng khon c pht hnh trn th trng s cp. Hai m
hnh t chc th trng ti chnh ph bin nht l th trng tp trung di dng cc S
giao dch v th trng phi tp trung di dng th trng OTC.
3. Vn lu chuyn trn th trng ti chnh thng qua cc cng c ti chnh. Cc cng c ny
c chia thnh hai nhm tng ng vi hai th trng l th trng tin t v th trng
vn. Cc cng c trn th trng tin t c c im chung l thi hn ngn, tnh thanh
khon cao trong khi cc cng c lu thng trn th trng vn thng c thi hn di
nhng em li kh nng sinh li cao hn cho cc nh u t. Cc cng c ti chnh ph
bin trn th trng tin t l tn phiu kho bc, chng ch tin gi ca cc ngn hng,
42

thng phiu v chp phiu ngn hng. Cc cng c ti chnh thng c s dng trn
th trng vn l c phiu v tri phiu.
4. C bn nhm ch th chnh tham gia vo th trng ti chnh. l cc nh pht hnh hay
ngi i vay, nh u t hay ngi cho vay, cc nh cung cp dch v h tr v cc nh
qun l th trng.

CU HI CHNG 2
1. So snh nh hng ca th trng s cp v th cp ti kh nng huy ng vn ca doanh
nghip.
2. Ch ra nhng im khc bit gia th trng giao dch tp trung v phi tp trung.
3. c th huy ng vn trn cc th trng ti chnh, cc ch th kinh t phi p ng nhng
iu kin g?
4. Doanh nghip mun nim yt trn Trung tm Giao dch chng khon H Ch Minh phi p
ng nhng tiu chun g? Hi tng t vi trng hp nim yt trn Trung tm Giao dch
chng khon H ni.
5. Nhng yu t g lm cho c phiu c ri ro cao hn so vi tri phiu?
6. So snh gia c phiu thng v c phiu u i.
Vi cc cu hi sau, la chn mt p n thch hp nht
7. Th trng tin t:
a. L th trng ti tr cho nhng thiu ht v phng tin thanh ton ca cc ch th kinh t
b. L ni din ra cc giao dch v vn c thi hn t hai nm tr xung.
c. C a v b
8. Trn th trng tin t, ngi ta mua bn:
a. Cc loi c phiu
b. Tri phiu kho bc
c. Tn phiu kho bc
d. C a, b v c
9. Th trng vn:
a. L th trng cung ng vn u t cho nn kinh t
b. Lu chuyn cc khon vn c k hn s dng trn 1 nm
c. C a v b
10. Trn th trng vn, ngi ta mua bn:
a. Tri phiu ngn hng
b. Chng ch tin gi
c. Thng phiu
d. C a, b v c
11. Nhng c im no thuc v th trng s cp:
a. L th trng mua bn ln u tin cc chng khon va mi pht hnh
b. c t chc hot ng di hnh thc cc S giao dch
c. C a v b
43

12. Nhng c im no thuc v th trng th cp:

a. L th trng huy ng vn cho cc nh pht hnh
b. c t chc hot ng di hnh thc tp trung hoc phi tp trung
c. C a v b
13. Nhng c im no thuc v th trng chng khon tp trung:
a. Giao dch ti cc quy ngn hng
b. Mua bn chng khon qua trung gian mi gii
c. C a v b
14. c im no ng vi c phiu:
a. Cc c ng bu ra Ban gim c qun l cng ty thay mnh
b. C tc ph thuc vo kt qu hot ng kinh doanh ca doanh nghip
c. C a v b
15. c im no ng vi c phiu thng:
a. C tc ph thuc vo s thay i ca li sut th trng
b. C ng c th rt li vn gp khi mun
c. Nhn c tc sau c ng c phiu u i
d. a, b v c
e. b v c
f. a v c
16. im chung gia c phiu u i v c phiu thng l:
a. T l c tc thay i tu theo kt qu kinh doanh ca cng ty
b. u c quyn s hu ti sn rng ca cng ty
c. C a v b

44

CHNG 3. CC T CHC TI CHNH TRUNG GIAN

Nhng s liu thng k v cc ngun ti tr t bn ngoi cng ty ti cc nc pht trin cho
thy vic pht hnh chng khon trn thc t khng phi l cch thc ch yu huy ng vn t
bn ngoi nhm ti tr cho hot ng kinh doanh ca cc cng ty, bt chp vic cc phng tin
truyn thng ti cc nc ny tp trung a tin v tnh hnh cc th trng ti chnh, to ra mt n
tng v tm quan trng ca cc ngun vn huy ng t cc th trng ny. Ngay ti M, mt
trong nhng quc gia c th trng ti chnh pht trin nht trn th gii, c phiu v tri phiu
cng ch cung cp c khng qu 50% tng s vn hot ng ca cc cng ty. Tnh trng tng
t cng xy ra cc nc Anh, Php, c, Nht. Nhng phn tch s liu chi tit hn cn cho
thy vai tr ca knh ti chnh trc tip trong vic lu chuyn vn nhn ri ti nhng ni c kh
nng u t sinh li trn thc t cn thp hn nhiu. Ly v d ti M, t nm 1970, ch c gn
5% cc tri phiu cng ty v thng phiu v khong 50% c phiu c bn trc tip cho ngi
dn M. iu ny chng t knh ti chnh cn li, knh ti chnh gin tip c vai tr quan trng
nh th no trong hot ng lu chuyn vn ca nn kinh t. hiu c ti sao knh ti chnh
gin tip li c vai tr quan trng nh vy, chng 3 s tm hiu v hot ng ca cc trung gian
ti chnh bi knh ti chnh gin tip c thc hin thng qua hot ng ca cc t chc ny.
Chng 3 cng nhn mnh nghin cu hot ng ca cc ngn hng thng mi- trung gian ti
chnh quan trng nht.
Sau khi hc xong chng ny, yu cu sinh vin:

Phn tch c nhng ro cn trong knh ti chnh trc tip v vai tr ca cc t chc ti
chnh trung gian trong vic khc phc chng

Nu c khi nim v cc t chc trung gian, hot ng c bn ca n

Lit k v phn bit c cc t chc nhn tin gi, cc cng ty ti chnh, cc t chc
tit kim theo hp ng v cc trung gian u t

Nm c khi nim, chc nng v cc nghip v chnh ca ngn hng thng mi.

3.1. KHI NIM V VAI TR CA CC T CHC TI CHNH

TRUNG GIAN
3.1.1. Khi nim
Cc t chc ti chnh trung gian hay gi tt l cc trung gian ti chnh l nhng t chc
chuyn hot ng kinh doanh trong lnh vc ti chnh tin t. Hot ng ch yu v thng
xuyn ca cc t chc ny l thng qua vic cung cp cc dch v ti chnh tin t m thu ht,
tp hp cc khon vn nhn ri trong nn kinh t ri cung ng cho nhng ni c nhu cu vn.
Vi chc nng hot ng nh vy, cc t chc ti chnh trung gian ng vai tr nh mt trung
gian, cu ni gia nhng ngi c vn v nhng ngi cn vn, gip cho vic lun chuyn vn
c thun li hn.
Hot ng huy ng v cho vay vn ca cc t chc ti chnh trung gian c th din ra trc
tip vi cc ch th kinh t hoc thng qua th trng ti chnh.
Li nhun ca cc t chc ti chnh trung gian di dng khon chnh lch gia li sut m
chng cho vay v i vay v cc khon ph t cung cp dch v ti chnh - tin t.

45

3.1.2. Vai tr ca cc t chc ti chnh trung gian

c th thy c vai tr ca cc t chc ti chnh trung gian, cn tm hiu nhng hn ch
ca cc th trng ti chnh trong vic lu chuyn vn, qua thy c cc t chc ti chnh
trung gian lm nh th no khc phc nhng hn ch tr thnh knh ti chnh quan
trng ca nn kinh t.

3.1.2.1. Nhng ro cn trong knh ti chnh trc tip

Chi ph giao dch (Transaction costs)
Chi ph giao dch l mt trong nhng cn tr chnh trong qu trnh lu thng vn trn th
trng ti chnh. Phn ln cc khon vn nhn ri trong nn kinh t tn ti di dng phn tn v
nh l. Nu nhng ngi tit kim trc tip u t vo th trng ti chnh bng cch mua cc
chng khon th khon chi ph u tin h phi i mt l chi ph hoa hng cho cc nh mi gii
mua bn chng khon. Khon chi ph ny c th tng ln nu cc nh u t c nhn mun phn
tn ri ro bng cch u t a dng vo cc chng khon khc nhau. Vi nhng khon vn u t
nh, nhng chi ph giao dch c th lm bin mt nhanh chng nhng li tc thu c t hot
ng u t. l cha k n nhng chi ph v thi gian v cng sc cho vic qun l danh mc
u t.
V pha nhng ngi i vay, khon chi ph cho pht hnh chng khon khng phi l nh
khin cho vic huy ng nhng khon vn vay nh v trung bnh trc tip t th trng ti chnh
s tn km v khng hiu qu. iu ny gii thch ti sao ngay c cc cng ty ln cng khng
phi lc no cng s dng knh ti chnh trc tip ti tr cho cc hot ng kinh doanh ca
mnh.
Chi ph thng tin (Information costs)
Chi ph thng tin trn th trng ti chnh pht sinh t vn thng tin bt cn xng
(asymmetric information) trong nn kinh t. Tnh trng thng tin bt cn xng xut hin khi mt
trong hai bn trong mt giao dch c t thng tin hn bn kia v i tng ca giao dch, khin
cho vic ra quyt nh khng th chnh xc. V d: trong quan h tn dng, ngi i vay lun bit
r hn ngi cho vay v kh nng sinh li v nhng ri ro ca d n m anh ta s dng vn vay
u t. S tn ti ca vn thng tin bt cn xng dn n cc nguy c la chn i nghch
(adverse selection) v ri ro o c (moral hazard) gy nn nh hng xu ti tnh hiu qu ca
vic lu chuyn vn trn th trng ti chnh.
Nguy c la chn i nghch xy ra trc khi giao dch v vn c thc hin. Trn th
trng ti chnh, do ngi cho vay khng c y thng tin v cc d n u t ca ngi i
vay, nn rt c kh nng l h s thc hin mt s la chn i nghch l cho ngi i vay c
ri ro cao vay tin d rng l iu ngi cho vay lun mun trnh bi v nhng ngi i vay
c ri ro cao li thng l nhng ngi rt tch cc tm cch vay c tin. V bit c nguy
c ny nn trong nhiu trng hp ngi cho vay s quyt nh khng cho vay na. Hoc trn th
trng chng khon, do thiu thng tin v cc cng ty pht hnh chng khon, nh u t c xu
hng tr mt mc gi tng ng vi cc chng khon c cht lng trung bnh trn th trng,
kt qu l nhng cng ty hot ng km s sn sng bn vi mc gi m nh u t mun mua
trong khi nhng cng ty hot ng tt s i hi gi chng khon ca h phi cao hn mc gi
trung bnh . Kt qu l nu mua chng khon nh u t s c th thc hin mt la chn i
nghch, tc l mua phi chng khon ca cc cng ty hot ng km. Do thc c kh nng
ny nn nh u t c th quyt nh khng mua chng khon na. Nh vy, nguy c la chn

46

i nghch hn ch cc dng vn lu chuyn t nhng ngi d tha vn sang nhng ngi

cn vn.
Ri ro o c xut hin sau khi giao dch v vn c thc hin. Do ngi i vay nm
c nhiu thng tin hn ngi cho vay v qu trnh s dng vn vay, h c th che giu thng
tin v thc hin nhng hot ng gy ri ro cho khon vn vay m ngi cho vay khng mong
mun. Ngi cho vay trong nhiu trng hp do e ngi nguy c ny m quyt nh tt nht l
khng nn cho vay. Ri ro o c cn ny sinh trong cc hp ng vn c phn (equity
contracts) di dng vn ngi u thc v i l (principal agent problem). Vn ngi u
thc v i l xut hin khi ngi qun l cng ty khng phi l ngi s hu hay l ngi ch s
hu phn nh cng ty. Chng hn trng hp Ban gim c c thu. Do ngi c u thc
qun l cng ty (tc l Ban gim c) c nhiu thng tin v cng ty hn nhng ngi u thc nn
h c th c nhng ng c lm li cho c nhn ch khng phi l lm li cho ngi u thc, tc
l cc c ng. Vn ny l kh trnh khi trc hin thc l ngy nay trn th gii hu ht cc
cng ty c phn u c s lng c ng rt ng o, ngay c cc thnh vin trong Hi ng
qun tr ca nhiu cng ty ln cng khng s hu qu bn (hn 50%) s c phn, cc thnh vin
ca Ban gim c, c bit l Tng gim c thng l ngi c thu hoc nu c nm gi c
phiu ca cng ty th cng khng nhiu. Trong iu kin kinh t hot ng tt, nhng ngi qun
l c th giu dim c cc c ng nhng chi ph bt hp l m cng ty phi chu do nhng chi
ph ny ch yu ch phc v li ch ca ngi qun l (v d phng tin i li t tin, tin
thng cao). Nhng khi nn kinh t ri vo suy thoi th nhng hn ch s l r. Tnh trng
v ph sn ca hng lot cc cng ty Hn quc vo thi k khng hong ti chnh nm 1997
cho thy ch n lc cc c ng mi nhn ra h b nhng ngi h u thc la.
Nhng vn v thng tin bt cn xng ny c th gii quyt bng cch ngi cho vay tng
cng thu thp thng tin v ngi i vay thng qua vic mua thng tin hoc t chc gim st qu
trnh s dng vn ca ngi i vay. Tuy nhin do vn ngi i nh xe (free-rider problem)
m nhng nguy c la chn i nghch v ri ro o c trn th trng ti chnh khng th gii
quyt trit . Khi mt s nh u t trn th trng ti chnh mua thng tin v mt cng ty hoc
t chc gim st hot ng s dng vn ca mt cng ty, nhng nh u t khc cng cung cp
vn vay cho cng ty c th trnh vic phi b chi ph cho vic mua thng tin hay gim st bng
cch bt chic cc hot ng mua bn chng khon ca cc nh u t trn. Kt qu l khng
nh u t no mun mua thng tin hay gim st khi h khng c li th g hn so vi cc nh
u t khng b tin ra.

3.1.2.2. Vai tr ca trung gian ti chnh trong vic khc phc hn ch ca knh ti chnh
trc tip
Vi t cch l t chc chuyn hot ng trong lnh vc lu chuyn vn, cc trung gian ti
chnh c th lm g gim bt nhng hn ch nu trn?
Vai tr ca trung gian ti chnh trong vic gim bt chi ph giao dch
Cc trung gian ti chnh c kh nng gim c chi ph giao dch trong qu trnh lu chuyn
vn l nh vo tnh kinh t do quy m hot ng ln v tnh chuyn nghip cao.
Vi li th ngun vn huy ng ln, cc trung gian ti chnh c th gim chi ph giao dch
tnh trn mi ng vn. Chng hn trn th trng chng khon, t l ph mi gii s gim dn khi

47

gi tr chng khon mua bn tng ln 24. Do , cc trung gian ti chnh nh cc qu u t khi

mua bn chng khon vi khi lng ln trn th trng s chu chi ph mi gii tnh trn mi
ng vn u t thp hn nhiu so vi cc nh u t ring l. Chng nhng th, nh vo quy m
vn ln, cc trung gian ti chnh c th a dng ho danh mc u t gim thiu ri ro m
khng lm tng chi ph nhiu nh cc nh u t ring l.
Chi ph qun l tnh trn tng ng vn cng gim ng k khi quy m vn u t ln. Hot
ng vi quy m ln to iu kin cc trung gian ti chnh u t vo cc h thng my tnh
t tin dng cho qun l v tin hnh hng triu giao dch m vn m bo chi ph tnh trn mi
giao dch mc thp.
Tnh chuyn nghip cng l mt yu t lm gim chi ph giao dch. Do chuyn hot ng
trong lnh vc tin t - ti chnh, cc trung gian chng nhng s c nhiu kinh nghim qun l
vn hiu qu hn m cn c th ra cc gii php gim chi ph giao dch nhm nng cao mc
li nhun.
Vai tr ca trung gian ti chnh trong vic gim bt chi ph thng tin
Cc trung gian ti chnh chuyn hot ng trong lnh vc ti chnh tin t nn h c trang
b y hn nhng ngi cho vay n l c v kin thc v kinh nghim, nh h c th thu
thp v x l thng tin hiu qu hn, gip nh gi c chnh xc hn mc ri ro ca cc d
n xin vay, qua gim thiu c nguy c chn la i nghch. Hn na h cng s c kh nng
kim sot tt hn qu trnh s dng vn ca ngi i vay, nh gim bt c nhng thit hi
do ri ro o c gy ra.
Khng nhng th, cc trung gian ti chnh cn khc phc c vn ngi i nh xe, do
h ch yu cung cp vn thng qua cc khon cho vay trc tip ch khng thng qua vic mua
chng khon. Cc khon vay trc tip ny khng c mua bn trn th trng nn nhng nh
u t khc khng th li dng. Chi ph cc trung gian ti chnh b ra mua thng tin v gim
st hot ng ca ngi i vay nhm gim tnh trng thng tin bt cn xng s em li cho h
nhng li th m cc nh u t khc nu khng b tin ra th khng th c c.
Vi trng hp cc hp ng vn, cc trung gian ti chnh c th khc phc nhng vn
nh ngi u thc v i l v ngi i nh xe thng qua cc qu u t mo him. Cc qu
ny huy ng vn t cc nh u t ring l ri s dng ti tr cho cc doanh nghip c trin
vng thc hin cc d n kinh doanh ca mnh di hnh thc gp vn lin doanh. ngn nga
kh nng pht sinh cc ri ro o c, cc qu ny s c ngi tham gia vo b my iu hnh
ca doanh nghip nhn vn gim st cht ch tnh hnh thu nhp hay li nhun ca doanh
nghip . Mt khc, c phn ca cc doanh nghip cng khng c php bn ra cho ai khc
ngoi qu u t. Do , qu u t khng cn phi lo ngi v tnh trng ngi i nh xe na.
Tm li, vi nhng u th v quy m hot ng, tnh chuyn nghip v cc dch v ti chnh
c th (nh khon vay trc tip, u t mo him), cc trung gian ti chnh c kh nng khc
phc kh hiu qu nhng hn ch ca knh ti chnh trc tip, v do ngy cng ng vai tr
quan trng trong vic lu chuyn vn trong nn kinh t.

24

Ti cng ty chng khon Vietcombank nm 2006, ph mi gii cho lnh giao dch c gi tr di 50 triu
l 0,4%, t 50 n di 100 triu l 0,375%, t 100 triu n di 150 triu l 0,35%...

48

3.2. CC LOI HNH T CHC TI CHNH TRUNG GIAN

3.2.1. Cc t chc nhn tin gi
Cc t chc nhn tin gi l cc trung gian ti chnh huy ng tin nhn ri thng qua cc
dch v nhn tin gi ri cung cp cho nhng ch th cn vn ch yu di hnh thc cc khon
vay trc tip. Khng ch c vai tr quan trng trong knh ti chnh gin tip cc t chc ny cn
tham gia vo qu trnh cung ng tin cho nn kinh t.
Cc t chc nhn tin gi bao gm cc ngn hng thng mi (commercial banks) 25 v cc t
chc tit kim (thrift institutions) nh cc hip hi tit kim v cho vay (savings and loan
associations), cc ngn hng tit kim (savings banks), cc qu tn dng.

3.2.1.1. Ngn hng thng mi (Commercial bank)

Ngn hng thng mi l loi hnh ngn hng xut hin u tin v ph bin nht hin nay.
Cc ngn hng thng mi huy ng vn ch yu di dng: Tin gi thanh ton (checkable
deposits), tin gi tit kim (saving deposits), tin gi c k hn (time deposits). Vn huy ng
c dng cho vay: cho vay thng mi (commercial loans), cho vay tiu dng (consumer
loans), cho vay bt ng sn (mortgage loans 26) v mua chng khon chnh ph, tri phiu ca
chnh quyn a phng.
Ngn hng thng mi kinh doanh ch yu trong lnh vc tn dng ngn hn, tuy nhin gn
y nh ngun vn huy ng di do n bt u vn sang lnh vc tn dng trung v di hn.
Ngoi ra ngn hng thng mi cn cung cp cc dch v thanh ton qua ngn hng v bun bn
ngoi t.
Ngn hng thng mi d quc gia no cng u l nhm trung gian ti chnh ln nht.
y cng l cc trung gian ti chnh m cc ch th kinh t giao dch thng xuyn nht.

3.2.1.2. Cc hip hi tit kim v cho vay (Savings and Loan Associations - S&Ls)
Cc hip hi ny xut hin kh ph bin M t nhng nm 50. Ngun vn ch yu ca cc
hip hi ny l cc khon tin gi thanh ton, tin gi tit kim v tin gi c k hn. Phn cn li
(khong 20 - 30%) th vay t cc ngun khc v vay ca chnh quyn a phng hay trung ng.
Tin vn thu c ch yu cho vay bt ng sn (ch yu l nh ) vi thi hn di. Thi k
u, cc hip hi ny b gii hn trong cc khon cho vay bt ng sn v khng c cung cp
cc ti khon thanh ton. Nhng t nhng nm 80 tr i cc hip hi tit kim v cho vay c
php cung cp cc ti khon thanh ton, cho vay tiu dng v thc hin hng lot cc hot ng
khc m trc y ch gii hn cc ngn hng thng mi. Ngy nay, s khc bit v phm vi
hot ng gia cc hip hi tit kim v cho vay vi cc ngn hng thng mi hu nh khng

25

Cc ngn hng u tin ra i vo thi k Phc hng. Cc ngn hng c ngun gc t nhng ngi
i tin (money changers). T ngn hng bank c ngun gc t t banca trong ting ngha l ci gh
bng l ni nhng ngi i tin thng ngi tin hnh cc hot ng kinh doanh. Ngn hng ti M thng
c hiu l cc ngn hng thng mi, nhng c li l cc ngn hng a nng (universal banks). Hot
ng ca cc ngn hng ny bao trm ton b cc lnh vc ti chnh, tin t ch khng hn hp nh ngn hng
thng mi.
26

L hnh thc cho vay trong ngn hng cho ngi i vay vay mua bt ng sn, ngi i vay s
hon tr c vn v li cho ngn hng di dng cc khon thanh ton bng nhau theo nh k trong mt khong
thi gian nht nh (thng l trn 25 nm). Bt ng sn sau khi mua c s dng lm vt th chp m
bo cho khon vay ny.

49

ng k. Chng tr thnh nhng i th cnh tranh ng gm ca cc ngn hng thng mi

trong nhiu lnh vc.
S&Ls c ngun gc t cc Lin hip xy dng (Building society) Anh, mt hnh thc
hip hi tit kim vi mc ch gip cc thnh vin c th mua c nh . Hng thng cc thnh
vin s ng gp mt khon tin nht nh v hip hi s thu xp cho vay mi thng c mt
thnh vin c th mua nh c. Thnh vin c vay s tr tng phn hng thng cho n khi
ht n. Hip hi s t ng gii tn khi tt c cc thnh vin u mua c nh. Ngy nay th cc
hip hi tit kim v cho vay cn chp nhn c nhng thnh vin tham gia khng vi mc ch
mua nh m ch l hng li.

3.2.1.3. Ngn hng tit kim (Savings bank)

Ngn hng tit kim c thnh lp vi mc ch huy ng cc khon tin tit kim ca cc
c nhn trong x hi. Ch nhn ca cc ngn hng tit kim cng chnh l nhng ngi gi tin
tit kim. Khi u c mt nhm ngi ng ra khi xng thnh lp ngn hng. Sau khi tm
s ngi hng ng, h hp i hi c ng, son tho ra iu l hot ng v xin giy php
thnh lp. Nhng c ng ny hu ht l ngi b nhng khon tin tit kim u tin vo to
thnh vn hot ng ca ngn hng. K t v sau, mi khi c thm khon tin tit kim mi,
h li tip tc gi vo ngn hng v khi cn c tin kinh doanh hoc tiu dng, h li i vay t
chnh ngn hng . C mt iu cn ch l ngn hng khng m rng thm c ng, do
nhng ngi tham gia gi tin tit kim sau ny s l khch hng ch khng phi l ch nhn.
Hng nm li tc ca ngn hng nu khng nhp vo ti sn ca ngn hng th s c chia cho
nhng ngi gi tit kim v sng lp ra ngn hng.
Phng thc hot ng ca ngn hng tit kim mang tnh tng tr l ch yu, ch khng
nh ngn hng thng mi l nhm mc ch kinh doanh l chnh.
Vn hot ng ch yu ca ngn hng tit kim l t tin gi tit kim ca dn chng hoc l
vn ng gp ca cc nh ho tm vi tnh cht h tr ngi ngho l chnh hn l ng gp
kim li. Loi ngn hng ny khng pht hnh cc cng c n vay vn ca cng chng v
cng hu nh khng vay ca cc t chc nc ngoi hay ngn hng trung ng, tr trng hp
c bit thiu tin mt.
Do tnh cht c bit ca vn huy ng, cc ngn hng tit kim cho vay rt thn trng. Tiu
chun hng u trong vn cho vay l s an ton. i tng cho vay ch yu l cc khon vay
cm c, th chp bng nh ca, ti sn hoc chng khon. Tip l u t vo chng khon
hoc cho cc ngn hng thng mi khc vay. Nhn chung nhng ngi c vay tin ti cc
ngn hng ny cng chnh l nhng ngi gi tin tit kim vo ngn hng. Li sut cho vay
thng rt thp v n mang tnh cht tng tr nhiu hn l kinh doanh.
M ngn hng tit kim tn ti di hnh thc cc ngn hng tit kim tng tr (Mutual
savings banks). Cc ngn hng tit kim tng tr ny thu ht tin vn bng cch nhn tin gi v
dng chng trc ht cho vay th chp. Nhng ngi gi tin ng thi l ngi ch s hu
cc ngn hng ny. Trc nm 1980, cc ngn hng ny b hn ch cc khon cho vay bt ng
sn, nhng ngy nay h c php pht hnh cc ti khon tin gi c th pht sc di dng
cc ti khon NOW hay Super NOW v thc hin cc khon cho vay khc ngoi cho vay bt ng
sn nh vay tiu dng, vay cho sn xut nng nghip, cng nh cung cp cc dch v nh tn thc,
pht hnh th tn dng.

50

 Vit Nam khng c ngn hng tit kim ring bit, hu nh tt c cc ngn hng thng
mi u c b phn qu tit kim huy ng vn nhn ri trong dn c nhm hnh thnh ngun
vn chung ca ngn hng thng mi.

3.2.1.4. Qu tn dng
Qu tn dng c thnh lp theo hnh thc gp vn c phn v hot ng theo nguyn tc
tp th, t nguyn, hp tc v bnh ng. Cc thnh vin ca qu gp tin vo qu di hnh thc
mua cc th thnh vin (tng t nh c phiu) c mnh gi bng nhau. Sau , h cng nhau bu
ra ngi qun l. Cc thnh vin ca qu s c hng quyn vay tin ca qu khi cn. Khi cn
thm vn, qu li pht hnh thm th thnh vin v tip nhn thm nhng thnh vin mi. Thng
thng qu khng cho ngi ngoi vay tin. Ngoi cho cc thnh vin vay, qu cng c th u
t vo chng khon.
Vit Nam, qu tn dng tn ti di dng cc t chc tn dng hp tc. y l t chc kinh
doanh tin t v lm dch v ngn hng, do cc t chc, c nhn v h gia nh t nguyn thnh
lp hot ng ngn hng theo Lut Cc t chc tn dng v Lut Hp tc x nhm mc tiu ch
yu l tng tr nhau pht trin sn xut, kinh doanh v i sng. T chc tn dng hp tc gm
ngn hng hp tc, qu tn dng nhn dn, hp tc x tn dng v cc hnh thc khc. Theo iu
64 Lut Cc t chc tn dng: T chc tn dng hp tc c huy ng vn ca cc thnh vin
v ca cc t chc c nhn cho cc thnh vin vay. Vic cho cc i tng khng phi l thnh
vin vay phi c i hi thnh vin hoc i hi i biu chp thun v khng c vt qu
t l ti a do Ngn hng Nh nc quy nh.
M, cc lin hip tn dng (Credit Unions) cng c m hnh tng t nh qu tn dng.
y l cc t chc cho vay c quy m nh, c tnh cht hp tc x, c t chc xung quanh mt
nhm x hi c bit (v d cc nhn vin ca mt cng ty). Mc ch ca cc lin hip ny l cho
cc thnh vin vay vi mc li sut thp nht c th. H thu nhn vn bng cch bn c phn cho
cc thnh vin v cc thnh vin ngoi vic c quyn vay u i cn c hng c li t c
phn m h mua. Cc khon vay t qu ch yu phc v nhu cu mua hng ho tiu dng hn l
mua nh. T sau nm 1980, cc lin hip tn dng ny cng c php pht hnh cc ti khon
tin gi thanh ton v c th thc hin cc khon cho vay bt ng sn ngoi cc khon cho vay
tiu dng.

3.2.2. Cc cng ty ti chnh

Cc trung gian ti chnh ny huy ng vn thng qua pht hnh c phiu, tri phiu, hay
thng phiu. Cc cng ty ti chnh cung ng ch yu cc loi tn dng trung hn v di hn, v
d cho ngi tiu dng vay tin mua sm c, xe hi, tu b nh hoc cho cc doanh nghip
nh vay. Ngoi ra, cc cng ty ti chnh cn thc hin cc dch v cm, gi h v qun l cc
chng khon, cc kim loi qu .v.v...
Nu nh hot ng ca cc ngn hng thng mi ch yu l tp hp cc khon tin gi nh
cho vay cc khon tin ln, th cc cng ty ti chnh li huy ng nhng khon tin ln ri chia
ra cho vay nhng khon nh. Mt im khc bit na l cng ty ti chnh khng c huy
ng cc dng tin gi nh nh ngn hng thng mi cng nh khng c thc hin cc dch
v thanh ton.
Trn th gii c ba loi hnh cng ty ti chnh ch yu sau:
+ Cng ty ti chnh bn hng (Sale finance company): Cc cng ty ti chnh ny gin tip
cp tn dng cho ngi tiu dng mua cc mn hng t mt nh bn l hoc t mt nh sn
51

xut no . Tn dng c cp di hnh thc: cc doanh nghip bn hng tr gp cho khch

hng theo hp ng mu do cng ty ti chnh loi ny cung cp, sau hp ng c bn li cho
cng ty ti chnh. Nh vy khon n ca khch hng vi nh sn xut hoc nh bn l chuyn
thnh khon n ca khch hng i vi cng ty ti chnh. Cc cng ty ti chnh loi ny thng
do cc cng ty sn xut hay cc nh phn phi bn l (retailling or manufacturing company) thnh
lp nn nhm h tr cho hot ng tiu th hng ho ca mnh. V d ti M, General Motors
Acceptance Corporation chuyn ti tr cho khch hng mua t ca hng GM.
+ Cng ty ti chnh tiu dng (Consumer finance company): Cng ty ti chnh loi ny
cung ng phn ln ngun vn ca mnh cho cc gia nh v c nhn vay vo mc ch mua sm
hng ho tiu dng nh cc c ni tht (ging, t) v cc gia dng (t lnh, my
git) hoc sa cha nh ca. Hu ht cc khon cho vay u c tr gp nh k. Mt cch
cho vay khc l cp th tn dng cho khch hng h mua sm h thng ca hng bn l. Do
cc khon vay ca loi cng ty ti chnh ny kh ri ro nn cng ty thng ch cho vay nhng
khon tin nh v vi li sut cao hn li sut th trng. Khch hng ca cc cng ty ti chnh
tiu dng v vy cng thng l nhng ngi khng th tm c khon tn dng t nhng ngun
khc v do vy h thng phi chu li sut cao hn thng thng. Cc cng ty ti chnh loi ny
c th do cc ngn hng thnh lp nn hoc hot ng c lp di hnh thc cng ty c phn.
+ Cng ty ti chnh kinh doanh (Business finance company): Cng ty ti chnh loi ny
cp tn dng cho cc doanh nghip di cc hnh thc nh: Bao thanh ton (Nghip v Factoring
v Forfating) - Cng ty cp tn dng di hnh thc mua li (chit khu) cc khon phi thu ca
doanh nghip; Cho thu ti chnh (Nghip v Leasing) 27 - Cng ty cp tn dng di hnh thc
mua cc my mc thit b m khch hng yu cu ri cho khch hng thu; v.v...
Cc khon phi thu thng l tin bn tr chm hng ho hay dch v. Do cn tin ngay,
cc doanh nghip k kt trc vi cng ty ti chnh mt hp ng trong cng ty ti chnh s
mua li vi gi chit khu tt c cc khon thu cha n hn thanh ton ca mnh pht sinh trong
mt khong thi gian nht nh.
Cho thu ti chnh l hot ng tn dng trung, di hn trn c s hp ng cho thu ti
sn gia bn cho thu l cng ty ti chnh thu mua vi khch hng thu. Khi kt thc thi hn
thu, khch hng mua li hoc tip tc thu ti sn theo cc iu kin tho thun trong hp
ng thu. Trong thi hn cho thu, cc bn khng c n phng hu b hp ng 28. Trong
nghip v cho thu ti chnh, bn cho thu s mua ti sn theo yu cu ca bn thu. Bn thu c
ngha v bo dng, sa cha ti sn thu trong thi hn thu v khng c dng ti sn thu
cm c, th chp hoc bo m cho bt k mt ngha v ti chnh no 29.
Do nhu cu chuyn mn ho, trn thc t cn xut hin cc cng ty ti chnh chuyn hot
ng trong lnh vc bao thanh ton (cc cng ty factor) hay cho thu ti chnh (cng ty cho thu
ti chnh leasing company cung cp c dch v thu mua v thu vn hnh).

27

Ngoi hnh thc cho thu ti chnh hay cho vay thu mua, cc cng ty ti chnh ngy nay cn cung cp c
hnh thc cho thu vn hnh, c thi hn ngn. Trong hnh thc cho thu ny, cng ty ti chnh c trch nhim
duy tu, bo dng v cung cp mi vt liu cn thit my mc hot ng tt, khch hng thu ch phi tr tin
thu. Ph bin nht l cho thu vn hnh cc thit b vn phng nh my tnh, my photocopy
28

iu 20 khon 11 Lut Cc t chc tn dng.

29

iu 63 Lut Cc t chc tn dng.

52

3.2.3. Cc t chc tit kim theo hp ng

Cc t chc tit kim theo hp ng l nhng trung gian ti chnh thu nhn vn theo nh k
trn c s cc hp ng k kt vi khch hng. Do s tin v thi gian phi thanh ton c th
d on c kh chnh xc nn cc trung gian ti chnh ny c xu hng u t s vn thu nhn
c vo cc ti sn c tnh lng thp, c bit l cc chng khon di hn nh c phiu, tri
phiu hoc cc khon vay tr gp mua bt ng sn.
Cc t chc tit kim theo hp ng bao gm cc cng ty bo him (bo him nhn th, bo
him ti sn v tai nn) v cc qu tr cp hu tr.

3.2.3.1. Cc cng ty bo him (Insurances Companies)

Cng ty bo him c chc nng ch yu l cung cp phng tin bo v cc h gia nh
hoc cc hng kinh doanh trc nhng tn tht v ti chnh do nhng ri ro nht nh gy ra
thng qua vic cung cp cc hp ng bo him cam kt s bi thng cho ngi mua mt khon
tin nht nh trong trng hp xy ra ri ro.
Cc ri ro c bo him bao gm cc tai nn, mt trm, chy (bo him ti sn v tai nn),
m au, mt kh nng lm vic (bo him sc kho v thng tt), cht (bo him nhn th).
Cc cng ty bo him thu ph bo him (premiums) thnh lp nn qu bo him phc v
cho mc ch bi thng. Do hu ht cc khon ph bo him u c thu ht trc khi bi
thng nn cng ty bo him c mt khong thi gian t di 1 nm cho ti hng chc nm s
dng qu bo him. Tin trong qu bo him khi cha dng bi thng s c u t vo c
phiu, tri phiu, bt ng sn hoc thc hin cc hot ng u t ti chnh khc nh gp vn
lin doanh, thnh lp cng ty chng khon, cung cp cc khon tn dng trc tip...

3.2.3.2. Cc qu tr cp hu tr (Pension and retirement funds)

Cc qu tr cp hu tr c thnh lp vi mc ch gip cho ngi lao ng khi v hu c
c nhng khon thu nhp n nh thng qua cung cp cc chng trnh lng hu (pension
plans).
Cc chng trnh lng hu ny quy nh nhng khon ng gp nh k ca nhng ngi
tham gia vo chng trnh trong thi gian nhng ngi ny cn ang lm vic khi v hu h s
c nhn tin tr cp hu tr (hay lng hu) c tr mt ln khi v hu hoc tr nh k u
n cho n khi cht.
Cc chng trnh lng hu khng ch c ng gp bi nhng ngi lao ng m c cc
ch thu lao ng v thm ch c chnh ph.
Cc khon tin qu tr cp hu tr thu c dng u t nhm t c mc sinh li nht
nh trong khi vn m bo an ton cho khon vn. Do s tin m cc qu phi chi tr hng nm
c th d on vi chnh xc cao nn qu thng u t s tin nhn ri ca mnh vo cc
cng c u t di hn nh c phiu, tri phiu, cc khon vay mua tr gp bt ng sn Ngoi
ra, cc qu ny cn u t vo cc ti sn ti chnh c ri ro thp nh tin gi ngn hng, cc
loi k phiu do ngn hng pht hnh. Nh vy hot ng ca cc qu hu tr khng ch m bo
khon thu nhp thng xuyn n nh cho nhng ngi v hu m cn gp phn lu chuyn vn
nhn ri n nhng ni c nhu cu v vn.
Cc chng trnh lng hu c chia lm hai loi:

Loi cn c vo mc ng gp (a defined-contribution plan): l chng trnh lng

hu trong s tin nhn c ca nhng ngi tham gia ph thuc vo s tin ng
gp v khon tin li t vic u t cc khon ng gp .
53

Loi cn c vo mc tr cp (a defined-benefit plan): l chng trnh lng hu trong

s tin ngi tham gia c hng khi v hu c xc nh khng cn c vo mc
ng gp m vo thi gian lm vic v mc lng ca ngi . Loi chng trnh
ny c hn ch l c th xy ra trng hp s tin m ngi tham gia ng gp khng
tr cho s tin m h s nhn c sau khi v hu.

Ngoi ra, cc chng trnh lng hu cn quy nh thi gian ti thiu phi tham gia ng gp
hoc s nm ti thiu phi lm vic ti mt cng ty c nhn lng hu t qu tr cp hu tr
ca cng ty .
S pht trin ca cc qu tr cp hu tr nhn c s h tr tch cc t pha chnh ph thng
qua cc chnh sch u i v thu. V d: cc khon ng gp vo chng trnh lng hu ca c
ngi lao ng v ch thu lao ng u c min tr thu thu nhp. nhiu nc nh c,
Nht, M, chnh ph cn cam kt ti tr s tin lng hu ti thiu ln ti mt mc nht nh.
Cc qu tr cp hu tr hot ng di hai hnh thc sau:
Cc chng trnh tr cp hu tr t nhn (Private Pension Plans): Cc chng trnh ny
do cc cng ty thnh lp nhm mc ch h tr cho nhng ngi lao ng trong cng ty. Cc
chng trnh ny s do mt ban qun l qu chu trch nhim iu hnh bao gm cc hot ng
thu tin ng gp, chi tr lng hu v thc hin vic u t bng ngun vn qu. Cc chng
trnh ny cng c th c u thc cho ngn hng hoc cng ty bo him nhn th qun l.
Cc chng trnh tr cp hu tr cng cng (Public Pension Plans): Cc chng trnh ny
cn c tn gi khc l Bo him x hi (Social Security 30). Hu ht tt c nhng ngi lao ng
v ch thu lao ng b bt buc phi tham gia chng trnh ny 31. Phn ng gp c xc nh
trn c s mc lng ca ngi lao ng. Ngi lao ng v ch thu lao ng s chia nhau ng
gp 32. Bo him x hi khng ch chi tr lng hu m c chi ph khm cha bnh v tr cp mt
sc lao ng. Do nhng khon chi tr bo him khng hon ton ph thuc vo mc ng gp
trc y ca ngi hng li cng nh do t l ngi gi tng nhanh trong x hi nn cc
chng trnh tr cp cng ang phi i mt vi nguy c ht tin chi tr. Thc t ny i hi
nhiu nc phi ci cch cc chng trnh bo him x hi theo hng t nhn ha hoc a dng
ha cc hnh thc u t vo nhng lnh vc ri ro hn nhung sinh li cao hn.

3.2.4. Cc trung gian u t

Cc trung gian u t l cc trung gian ti chnh chuyn hot ng trong lnh vc u t.
Chc nng ch yu ca cc t chc l h tr cho cc ch th kinh t huy ng vn ti tr cho
cc d n u t ca mnh cng nh gip cho cc nh u t nh c th u t trc tip khon
tin nhn ri vo th trng vn. Trn thc t, cc trung gian u t khng ng thi thc hin tt
c cc chc nng ny m thng chuyn mn ho thc hin tng chc nng.

3.2.4.1. Ngn hng u t (Investment bank)

Chc nng ch yu ca cc ngn hng u t l gip cc doanh nghip, chnh ph huy
ng vn thng qua pht hnh chng khon. Cc ngn hng u t cn h tr cho vic hp nht

30

Hoc Old Age and Survivors Insurance Fund M.

31

V th mt s nc cn gi khon tin phi np l thu bo him x hi Social Security Taxes.

32

V d Vit Nam t l ng gp vo Bo him x hi l 20% mc lng ca ngi lao ng trong

ngi lao ng ng 5% cn ch thu lao ng ng 15%.

54

gia cc cng ty hoc gip mt cng ty ny mua li mt cng ty khc (M&A Merger and
Acquisition).
Cc ngn hng u t h tr cho vic pht hnh chng khon thng qua cc hot ng:

Trc tin l t vn cho cc cng ty nn pht hnh c phiu hay tri phiu huy ng
vn, nu pht hnh tri phiu th nn pht hnh vi thi hn bao lu, li sut ca tri phiu
mc no?

Mt khi cc cng ty quyt nh xong v loi chng khon s pht hnh, cc ngn hng u
t s ng ra bo lnh t pht hnh chng khon (underwrite the securities), tc l cam
kt s mua cc chng khon vi mt mc gi xc nh, ri sau em bn ra th trng
th cp.

Cc ngn hng u t ra i M, khi cc ngn hng thng mi ca M b cm 33 khng

c tham gia bo lnh pht hnh chng khon. Cc ngn hng u t ni ting ca M hin nay
l Goldman, Sachs & Co., Morgan Stanley, Merrill Lynch, Salomon Brothers Cc ngn hng
ny khng ch ni ting M m cn l nhng ngn hng u t hng u trn th gii. c,
cc ngn hng a nng (universal banks) c thc hin tt c cc hot ng ca ngn hng
thng mi ln ngn hng u t. Vit Nam, cc ngn hng thng mi cng khng c php
trc tip tham gia vo hot ng bo lnh pht hnh chng khon nhng c php thnh lp cc
cng ty chng khon (securities company) hot ng c lp thc hin cc hot ng nh cc
ngn hng u t.

3.2.4.2. Cc cng ty u t mo him (Venture Capital Firms)

Nu nh cc ngn hng u t h tr cho cc cng ty ln huy ng vn th cc cng ty u t
mo him (cn c gi l cc qu u t mo him) chuyn h tr cho cc doanh nghip mi
thnh lp (startup firms). Cc doanh nghip ny khng ch thiu v vn m c kinh nghim qun
l. V vy cc cng ty u t mo him khng ch gip h huy ng vn m cn cung cp cc
dch v t vn. Cc cng ty u t mo him s rt vn ca mnh vo doanh nghip v gip
ban gim c iu hnh cng ty pht trin n mt mc nht nh, c th pht hnh c phn
trc tip ra th trng. Khi cng ty u t mo him s bn s c phn m mnh nm gi ra
cng chng ri chuyn sang mt d n u t mo him khc.

3.2.4.3. Cc qu u t tng h (Mutual funds)

Cc qu u t tng h l cc trung gian ti chnh thc hin vic huy ng vn t cc nh
u t c nhn thng qua pht hnh cc chng ch gp vn u t 34 u t vo chng khon
nhm tn dng nhng li th v vn ln v kinh doanh chuyn nghip. Nh vo u th vn u t
ln, cc qu u t tng h c th gim thiu chi ph giao dch bng cch mua bn chng khon
vi s lng ln v hn ch ri ro bng cch a dng ho danh mc cc chng khon nm gi.
Khng ch vy, u th vt tri ca cc qu u t so vi cc nh u t ring l cn th hin
ch chng c t di s qun l ca cc chuyn gia v kinh doanh chng khon.
Bn cnh cc qu u t tng h u t vo c c phiu v tri phiu, cn xut hin cc qu
chuyn u t vo tng loi chng khon, v d cc qu chuyn u t vo cc c phiu thng
hoc cc qu chuyn u t vo cc chng khon n. Cc qu u t vo c phiu thng cn
c chuyn mn ho hn na, chng hn ch nm gi cc chng khon nc ngoi hoc chng

33

Theo lut Glass Steagall Act of 1933.

34

C th coi nh c phiu ca qu u t.

55

khon ca mt ngnh kinh t no v d ngnh nng lng hoc cng ngh cao. Cc qu u t
vo chng khon n cng c chuyn mn ho vo tri phiu cng ty hoc tri phiu chnh ph,
vo chng khon ngn hn hoc di hn.
Cc qu u t tng h c t chc theo hai hnh thc: cc qu u t m (open-end fund)
v cc qu u t ng (closed-end fund).

Cc qu u t m (open-end fund) lin tc pht hnh thm chng ch u t mi khi c

ngi mun u t vo qu hoc hon li vn cho cc chng ch c theo gi tr ti sn
rng ca chng (NAV Net asset value). Gi tr ti sn rng ca mi chng ch u t ca
qu u t m bng tng gi tr th trng ca cc chng khon m qu nm gi chia
cho tng s chng ch pht hnh ca qu.

Cc qu u t ng ch huy ng vn mt ln t cc nh u t trong ln pht hnh

chng ch u t ra cng chng lc thnh lp. Qu u t ng khng pht hnh thm
chng ch u t huy ng thm vn v cng khng chp nhn hon vn cho cc
chng ch ny. Cc chng ch u t ca qu u t ng c mua bn trn th trng
nh cc c phiu thng. Khc vi chng ch u t ca qu u t m, gi ca cc
chng ch ca qu u t ng c th cao hn hoc thp hn gi tr ti sn rng ca
chng, tu thuc vo cc yu t nh tnh lng ca cc chng ch ny v trnh qun l
qu.

Trn th gii, loi hnh qu u t m ph bin hn so vi qu u t ng do c phn ca

qu u t m c tnh lng cao hn. Qu u t tng h thng t di s qun l ca cc
cng ty u t chuyn nghip hoc cc t chc ti chnh khc. Cc cng ty ny thu ph qun l
qu xp x 0,5% gi tr ti sn ca qu mi nm.

3.2.4.4. Cc qu u t tng h th trng tin t (Money market mutual funds)

Cc qu u t ny hot ng tng t nh cc qu u t tng h trn th trng vn.
im khc bit l i tng u t ca cc qu ny l cc cng c ti chnh c cht lng cao
trn th trng tin t 35 nh: Tn phiu kho bc, thng phiu v cc chng ch tin gi ca ngn
hng. Do cc chng khon m qu u t nm gi thng c thi hn t hn 6 thng v nhng
bin ng v gi tr th trng ca cc chng khon ny kh nh nn cc qu u t ny cho php
cc chng ch u t c hon vn vi gi c nh. Li nhun t nhng thay i v gi tr th
trng ca cc chng khon c tr cho ngi u t di dng li sut. Do cc chng ch u
t c hon vn vi mc gi c nh nn cc qu ny cho php cc nh u t c k pht sc
vi s tin phi cao hn mc ti thiu do qu quy nh ( M mc ti thiu thng l 500
USD) thanh ton t ti khon ca qu u t m ti mt ngn hng thng mi. Vi c tnh
ny, cc chng ch qu u t tng h th trng tin t c chc nng nh l tin gi thanh ton
ti ngn hng nhng li c hng mc li sut cao hn.

3.2.4.5. Cc cng ty qun l ti sn (Asset Management Firms)

Cc cng ty ny cn c gi l cc cng ty qun l u t (investment management firms).
Hot ng ch yu ca cc cng ty ny l qun l cc qu tin t tp trung nh cc qu u t,
qu hu tr hoc ti sn ca cc c nhn, doanh nghip hay chnh ph 36.

35

Tc l cc chng khon n ngn hn c li tc n nh v mc an ton cao.

36

Khi chng cn c tn gi l cc cng ty tn thc (trust company).

56

3.3. NGN HNG THNG MI

3.3.1. Cc chc nng ca ngn hng thng mi
Ngn hng thng mi c cc chc nng ch yu sau:

3.3.1.1. Chc nng trung gian tn dng

Khi thc hin chc nng trung gian tn dng, ngn hng thng mi ng vai tr l cu ni
gia ngi d tha vn v ngi c nhu cu v vn.

Gi tin

Ngn hng
thng mi

Ngi c vn
U thc
u t

Cho vay

u t

Ngi cn
vn

Hnh 3.1. Chc nng ca ngn hng thng mi

Thng qua vic huy ng cc khon vn tin t tm thi nhn ri trong nn kinh t, ngn
hng thng mi hnh thnh nn qu cho vay cung cp tn dng cho nn kinh t. Vi chc
nng ny, ngn hng thng mi va ng vai tr l ngi i vay va ng vai tr l ngi cho
vay.
Vi chc nng trung gian tn dng, ngn hng thng mi gp phn to li ch cho tt c
cc bn tham gia: ngi gi tin, ngn hng v ngi i vay, ng thi thc y s pht trin ca
nn kinh t.

i vi ngi gi tin, h thu c li t khon vn tm thi nhn ri ca mnh di

hnh thc li tin gi m ngn hng tr cho h. Hn na, ngn hng cn m bo cho h
s an ton v khon tin gi v cung cp cc dch v thanh ton tin li.

i vi ngi i vay, h s tho mn c nhu cu vn kinh doanh, chi tiu, thanh

ton m khng phi chi ph nhiu v sc lc, thi gian cho vic tm kim ni cung ng
vn tin li, chc chn v hp php.

i vi ngn hng thng mi, h s tm kim c li nhun cho bn thn mnh t

chnh lch gia li sut cho vay v li sut tin gi hoc hoa hng mi gii. Li nhun
ny chnh l c s tn ti v pht trin ca ngn hng thng mi.

i vi nn kinh t, chc nng ny c vai tr quan trng trong vic thc y tng trng
kinh t v n p ng nhu cu vn m bo qu trnh ti sn xut c thc hin lin
tc v m rng quy m sn xut. Vi chc nng ny, ngn hng thng mi bin
vn nhn ri khng hot ng thnh vn hot ng, kch thch qu trnh lun chuyn vn,
thc y sn xut kinh doanh pht trin.

Chc nng trung gian tn dng c xem l chc nng quan trng nht ca ngn hng thng
mi v n phn nh bn cht ca ngn hng thng mi l i vay cho vay, n quyt nh s tn
ti v pht trin ca ngn hng. ng thi n cng l c s thc hin cc chc nng khc.

3.3.1.2. Chc nng trung gian thanh ton

Ngn hng thng mi lm trung gian thanh ton khi n thc hin thanh ton theo yu cu
ca khch hng nh trch tin t ti khon tin gi ca h thanh ton tin hng ho, dch v
hoc nhp vo ti khon tin gi ca khch hng tin thu bn hng v cc khon thu khc theo
57

lnh ca h. y ngn hng thng mi ng vai tr l ngi th qu cho cc doanh nghip

v c nhn bi ngn hng l ngi gi ti khon ca h.
Ngn hng thng mi thc hin chc nng trung gian thanh ton trn c s thc hin chc
nng trung gian tn dng v tin khch hng thc hin thanh ton qua ngn hng chnh l
mt phn tin gi trc . Vic cc ngn hng thng mi thc hin chc nng trung gian thanh
ton c ngha rt to ln i vi ton b nn kinh t. Vi chc nng ny, cc ngn hng thng
mi cung cp cho khch hng nhiu phng tin thanh ton thun li. Nh , cc ch th kinh t
s tit kim c rt nhiu chi ph, thi gian i ti gp ch n, ngi phi thanh ton v li m
bo c vic thanh ton an ton. Qua , chc nng ny thc y lu thng hng ho, y nhanh
tc thanh ton, tc lu chuyn vn, t gp phn pht trin kinh t. ng thi, vic thanh
ton khng dng tin mt qua ngn hng gim c lng tin mt trong lu thng, dn n
tit kim chi ph lu thng tin mt nh chi ph in n, m nhn, bo qun tin...
i vi ngn hng thng mi, chc nng ny gp phn tng thm li nhun cho ngn hng
thng qua vic thu l ph thanh ton. Thm na, n li lm tng ngun vn cho vay ca ngn hng
th hin trn s d c trong ti khon tin gi ca khch hng. Chc nng ny cng chnh l c s
hnh thnh chc nng to tin ca ngn hng thng mi.

3.3.1.3. Chc nng to tin

Khi c s phn ho trong h thng ngn hng, hnh thnh nn ngn hng pht hnh v cc
ngn hng trung gian th ngn hng trung gian khng cn thc hin chc nng pht hnh giy bc
ngn hng na. Nhng vi chc nng trung gian tn dng v trung gian thanh ton, ngn hng
thng mi c kh nng to ra tin tn dng (hay tin ghi s) th hin trn ti khon tin gi thanh
ton ca khch hng ti ngn hng thng mi. y chnh l mt b phn ca lng tin c s
dng trong cc giao dch.
Ban u t nhng khon tin d tr tng ln, ngn hng thng mi s dng cho vay bng
chuyn khon, sau nhng khon tin ny s c quay li ngn hng thng mi mt phn khi
nhng ngi s dng tin gi vo di dng tin gi khng k hn. Qu trnh ny tip din trong
h thng ngn hng v to nn mt lng tin gi (tc tin tn dng) gp nhiu ln s d tr tng
thm ban u. Mc m rng tin gi ph thuc vo h s m rng tin gi. H s ny, n lt n
chu tc ng bi cc yu t: t l d tr bt buc, t l d tr vt mc v t l gi tin mt so
vi tin gi thanh ton ca cng chng.
Vi chc nng to tin, h thng ngn hng thng mi lm tng phng tin thanh ton
trong nn kinh t, p ng nhu cu thanh ton, chi tr ca x hi. R rng khi nim v tin hay
tin giao dch khng ch l tin giy do ngn hng trung ng pht hnh ra m cn bao gm mt
b phn quan trng l lng tin ghi s do cc ngn hng thng mi to ra.
Chc nng ny cng ch ra mi quan h gia tn dng ngn hng v lu thng tin t. Mt
khi lng tn dng m ngn hng thng mi cho vay ra lm tng kh nng to tin ca ngn
hng thng mi, t lm tng lng tin cung ng.
Cc chc nng ca ngn hng thng mi c mi quan h cht ch, b sung, h tr cho nhau,
trong chc nng trung gian tn dng l chc nng c bn nht, to c s cho vic thc hin cc
chc nng sau. ng thi khi ngn hng thc hin tt chc nng trung gian thanh ton v chc
nng to tin li gp phn lm tng ngun vn tn dng, m rng hot ng tn dng.

58

3.3.2. Cc nghip v ch yu ca ngn hng thng mi

3.3.2.1. Nghip v ti sn N - Huy ng vn
y l nghip v huy ng, to ngun vn kinh doanh cho Ngn hng thng mi. Hot ng
huy ng vn c phn nh thng qua c cu ngun vn ca ngn hng thng mi. Ngun vn
ca Ngn hng thng mi bao gm:

a. Vn ca ngn hng (Bank capital)

Vn ca ngn hng l khon vn thuc s hu ca ngn hng. N bao gm vn t c v vn
coi nh t c.
a1. Vn t c gm:
+ Vn iu l (Charter capital): l khon vn thuc s hu ca ngn hng, c ghi trong
bn iu l ca ngn hng, v c hnh thnh ngay t khi ngn hng thng mi c thnh lp.
Vn iu l c th c iu chnh tng ln trong qu trnh hot ng ca ngn hng.
Vn iu l c th do nh nc cp nu l ngn hng thng mi quc doanh, c th l
vn ng gp ca c ng nu l ngn hng thng mi c phn. Trn th gii, vn ca hu ht
cc ngn hng thng mi di dng vn c phn do cc c ng ng gp. ng v mt hch
ton, ngn hng thng mi c phn coi s vn c phn l phn vay n t cc c ng. Do vy,
vic huy ng vn thnh lp ngn hng c phn cng c coi l nghip v vay n.
+ Qu d tr: Qu d tr ca ngn hng c hnh thnh t 2 qu: Qu d tr b sung
vn iu l 37 v qu d tr c bit b p ri ro (Loan loss reserves). Cc qu ny c trch
t li nhun rng hng nm ca ngn hng. Vic hnh thnh cc qu ny nhm lm tng vn t c
ca Ngn hng, ng thi m bo an ton trong kinh doanh.
a2. Vn coi nh t c
Vn coi nh t c bao gm cc khon vn tm thi nhn ri ca ngn hng. y l nhng
khon vn c phn b cho nhng mc ch chi tiu nht nh nhng tm thi cha c s
dng, v d: li nhun ch phn b, tin lng cha n hn thanh ton hoc cc qu chuyn
dng cha s dng n nh qu pht trin k thut nghip v ngn hng, qu khen thng, qu
phc li, qu khu hao ti sn c nh
Theo Hip nh Basel (Basel Accord) do y ban Basel v gim st hot ng ngn hng
(thuc Ngn hng thanh ton quc t - BIS) ban hnh, vn ca ngn hng chia thnh hai loi l:
-

Vn cp 1 (Tier 1 Capital) cn gi l vn t c c bn (core capital) gm: c phn

thng, c phn u i di hn, thng d vn, li nhun khng chia, d phng chung cc
khon d tr vn khc, cc phng tin y thc c th chuyn i v d phng l tn
dng. Nh vy vn cp 1 tng ng vi vn t c theo cch phn loi trn.

Vn cp 2 (Tier 2 Capital) cn gi l vn t c b sung (supplymentary capital) gm: c

phn u i c thi hn, cc tri phiu b sung v giy n. Tuy nhin vn cp 2 ch c th
t mc cao nht l 50% so vi tng s vn ch s hu ca mt ngn hng. Hn na, cc
phng tin ti chnh trong vn t c b sung phi b loi b dn khi vn t c ca ngn
hng khi n ngy o hn. Nh vy khi nim vn t c b sung c th v rng hn vn
coi nh t c trong cch phn loi trn.

37

iu 87 Lut Cc t chc tn dng Vit Nam c hiu lc t thng 10/1998 quy nh cc t chc tn dng
hng nm phi trch 5% li nhun sau thu lp v duy tr Qu d tr b sung vn iu l.

59

Hip nh Basel ch p dng cho cc nc tham gia k kt. Tuy nhin y l mt chun mc
quc t nn cch phn loi ca n l mt c s tham kho c gi tr.
Vn ca ngn hng thng chim t trng nh (khng qu 10%) trong tng ngun vn m
ngn hng nm gi nhng li l ngun vn c ngha c bit v n phn nh thc lc ti chnh
ca ngn hng, do vy n quyt nh qui m hot ng ca ngn hng, l c s ngn hng tin
hnh kinh doanh, thu ht nhng ngun vn khc v cho vay. N c v nh mt ci m
chng s gim gi tr ca nhng ti sn c ca ngn hng, s gim gi tr c th y ngn hng
n tnh trng mt kh nng chi tr v ph sn.

b. Vn tin gi (Deposit)
y l ngun vn quan trng nht trong s vn thu ht t bn ngoi ca cc ngn hng
thng mi, bao gm:
b1. Tin gi khng k hn (demand deposit)
L loi tin gi m ngi gi tin c th rt ra bt c lc no (v vy cn c gi l tin gi
c th rt ra theo yu cu).
Tin gi khng k hn c trong cc ti khon gi l ti khon vng lai (current
account). Ngi gi tin c th gi thm tin vo hoc rt tin ra khi ti khon bt c lc no.
Dng tin gi ny thng ch c hng li sut rt thp hoc khng c ngn hng tr li
nhng i li ngi gi tin c s dng cc dch v thanh ton qua ngn hng. Vi loi tin gi
ny, ngi gi khng nhm mc ch hng li m ch yu l nhm m bo an ton cho khon
tin v thc hin cc hot ng thanh ton qua ngn hng. Chnh v vy m loi tin gi ny cn
c gi l tin gi thanh ton.
Hu ht cc ti khon vng lai u dng ti khon c kh nng pht sc (checkable
deposit), tc l ngn hng cho php ngi ch ti khon c php pht hnh sc thanh ton.
Vit Nam, ti khon sc thng c gi l ti khon tin gi thanh ton, bao gm ti khon
thanh ton dng cho cc doanh nghip v ti khon thanh ton cho c nhn.
Tin gi khng k hn l mt ngun vn quan trng ca ngn hng. N chim ti 17% tng
s ti sn N ca cc ngn hng (thng k ca M), trc y t l ny M tng ln ti 60%
- nm 1960. Tuy nhin do ngi gi tin c th rt ra bt c lc no nn ngun vn ny thng
xuyn bin ng, v vy ngn hng ch yu dng n cho vay ngn hn.
b2. Tin gi c k hn (Time deposit)
L loi tin gi m ngi gi ch c rt ra sau mt thi hn nht nh t mt vi thng n
vi nm. Mc li sut ca tin gi c k hn thng cao hn tin gi khng k hn nhng nhng
ngi gi tin loi ny khng c hng dch v thanh ton qua ngn hng (v d nh khng
c k pht sc). Mc ch ch yu ca nhng ngi gi tin c k hn l ly li.
cc nc pht trin, tin gi c k hn thng di dng cc chng ch tin gi (Certificate
of deposit - CD), cn Vit Nam tin gi c k hn thng di hai dng:

Tin gi c k hn theo ti khon.

Tin gi c k hn di hnh thc pht hnh k phiu ngn hng. Trong hnh thc ny,
ngn hng ch ng pht hnh phiu n huy ng vn thng nhm cc mc ch
nh, v d u t cho mt d n... K phiu c pht hnh theo hai phng thc:
pht hnh theo mnh gi v pht hnh di hnh thc chit khu.

b3. Tin gi tit kim (Savings deposit)

L khon tin dnh ca c nhn c gi vo ngn hng nhm mc ch hng li theo
60

nh k. Cc mc li sut tng ng vi tng k hn gi c ngn hng cng b sn. Cc k hn

thng l 1, 3, 6, 9, 12 thng hoc trn 1 nm (18, 24, 60 thng v.v..).
Hnh thc ph bin v c in nht ca tin gi tit kim l loi tin gi tit kim c s. Khi
gi tin, ngn hng cp cho ngi gi mt cun s dng ghi nhn cc khon tin gi vo v
tin rt ra. Quyn s ny ng thi c gi tr nh mt chng th xc nhn v khon tin gi.
Ngoi ra, cn c nhng hnh thc khc nh chng ch tit kim (Savings certificates), tri phiu
tit kim (Savings bonds).
Vit Nam, tin gi tit kim bao gm ba loi. Tin gi tit kim khng k hn l loi tin
gi tit kim m ngi gi tin c th gi vo v rt ra theo nhu cu s dng m khng cn bo
trc cho ngn hng 38. Ngn hng tr li cho loi tin gi ny nhng rt thp 39. Tin gi tit kim
c k hn l loi tin gi tit kim c thi hn gi c nh trc, tng t nh tin gi c k hn
cc im. Vi dng tin gi ny, ngi gi ch c gi tin vo mt ln v rt ra mt ln c
vn ln li khi n hn. Khng cho php b sung thm vo s tin gi khi cha ht hn. Mi
ln gi c coi l mt khon tin gi ring bit. Tin gi tit kim c mc ch l hnh thc tit
kim trung v di hn nhm mc ch xy dng nh . Nhng ngi gi tin ngoi hng li cn
c ngn hng cho vay nhm b sung thm vn cho mc ch xy dng nh . Mc cho vay ti
a bng s d tin gi tit kim.
L do phi tch ring tin gi tit kim ra m khng xp vo hai dng tin gi trn (tin gi
khng k hn v tin gi c k hn) mc d tnh cht ca chng rt ging nhau l v y l tin
tit kim ca cc tng lp dn c, l ti sn tch lu ca quc gia, c xem l ngun vn ni lc
ca t nc, cho nn cn c chnh sch u tin bo v 40.
Tin gi c k hn v tin gi tit kim c k hn l ngun vn quan trng nht ca ngn
hng, chim hn 50% s ti sn n ca ngn hng (thng k ca M). y l ngun vn tng
i n nh v ngn hng nm c nhng k lun chuyn ca vn, v v vy ngn hng c th
dng cho vay ngn hn, trung hn hoc di hn u c.

c. Vn i vay
Trong qu trnh hot ng, ngn hng cn c th vay vn t ngn hng trung ng 41 hay cc
t chc tn dng khc 42, hoc t th trng ti chnh trong v ngoi nc.
c1. Vay t ngn hng trung ng

38

Loi tin gi ny gn ging vi tin gi khng k hn, ch khc l n lun c hng li, nhng i li
khng c hng cc dch v thanh ton qua ngn hng. Ngi gi tin dng ny l nhm m bo an ton cho
khon tin v d phng cho cc nhu cu chi tiu trong thi gian ngn ng thi li mun hng mt cht li d
thp.
39

Li sut c cng b theo thng, nhng c tnh li theo ngy.

40

V d: Cc ngn hng trung ng thng buc cc ngn hng thng mi khi huy ng dng tin gi ny
th phi mua bo him cho chng; Hoc cc cng ty ti chnh khng c huy ng dng tin gi ny; Hay lut
Vit Nam khng cho php cc chi nhnh ngn hng nc ngoi c php huy ng dng tin gi ny.
41

iu 48 Lut Cc t chc tn dng: T chc tn dng l ngn hng c vay vn ngn hn ca Ngn
hng Nh nc...; iu 57 khon 4: T chc tn dng l ngn hng c th c Ngn hng Nh nc ti chit
khu v cho vay trn c s cm c thng phiu v cc giy t c gi ngn hn khc c chit khu.
42

iu 57 khon 3 Lut Cc t chc tn dng: Cc t chc tn dng c ti chit khu, cm c thng

phiu v cc giy t c gi ngn hn khc cho nhau; iu 47: Cc t chc tn dng c vay vn ca nhau v
ca t chc tn dng nc ngoi.

61

Bt k ngn hng thng mi no khi c ngn hng trung ng cho php thnh lp hot
ng u hng quyn vay tin ti ngn hng trung ng trong trng hp thiu ht d tr hay
qu thiu tin mt.
Ngn hng trung ng cp tn dng cho cc ngn hng thng mi ch yu di hai hnh
thc: chit khu hay ti chit khu cc chng t c gi v cho vay th chp hay ng trc. Do vy
loi vay ny c gi l tin chit khu hay tin ng trc.
Vit Nam hin nay, Ngn hng Nh nc Vit Nam p dng ba hnh thc cp tn dng,
l:

Chit khu, ti chit khu thng phiu v cc giy t c gi ngn hn khc nh tn phiu
kho bc.

Cho vay c m bo bng cm c thng phiu v cc giy t c gi ngn hn khc.

Cho vay li theo h s tn dng. Thng l cc h s cung cp tn dng h tr theo yu

cu ca nn kinh t nh: thu mua lng thc, nng sn; d tr vt t, nguyn liu; sn
xut hng ho xut khu thuc din u tin....

c2. Vay ngn hn cc khon d tr ca cc t chc tn dng khc

Mc ch chnh ca loi vay ny l nhm m bo d tr bt buc theo qui nh ca ngn
hng trung ng. Trong qu trnh hot ng, mt s ngn hng thng mi c nhng ngy cho
vay qu nhiu dn n s thiu ht d tr bt buc ti ngn hng trung ng. Trong khi li c
mt vi ngn hng thng mi khc tha d tr. m bo d tr theo qui nh ca ngn hng
trung ng, ngn hng thng mi thiu ht d tr s vay ca ngn hng thng mi c d tr d
tha. Thi hn ca loi cho vay ny rt ngn, thng khng qu mt tun.
c3. Vay t cc cng ty
cc nc pht trin, ngn hng thng mi cn c th vay trc tip t cc cng ty:

Vay ngn hn bng cc Hp ng mua li: Hp ng mua li (Repurchase agreement) l

hp ng trong ngn hng bn cc tn phiu kho bc m mnh ang nm gi cho cc t
chc kinh t ang tm thi tha tin mt, km theo iu khon mua li s tn phiu sau
mt vi ngy hay mt vi tun vi mc gi cao hn. V thc cht y l mt cng c
vay n ngn hn (thng khng qu hai tun) ca cc ngn hng trong s dng tn
phiu kho bc lm vt th chp.

Vay t cng ty m: cc nc pht trin, mt cng ty hoc tp on kinh doanh c th l

ch ca mt hoc nhiu ngn hng thng mi. Khi ngn hng thng mi pht hnh tri
phiu hay giy n vay tin t th trng, n s chu s qun l v rng buc ca ngn
hng trung ng v d tr, li sut v th tc. Trong khi , nu cng ty m thc hin
iu ny, n khng phi b rng buc v d tr, li sut, s lng do ngn hng trung
ng qui nh, v bn thn n khng phi l mt ngn hng. Do vy, cc cng ty m ca
ngn hng thng thay th n pht hnh tri phiu, c phiu cng ty hay cc loi thng
phiu huy ng vn, sau chuyn vn huy ng c v cho ngn hng hot ng
di hnh thc cho vay li.

c4. Vay t th trng ti chnh trong nc

Cc ngn hng thng mi c th vay t th trng ti chnh thng qua pht hnh cc chng
t c gi nh chng ch tin gi c kh nng chuyn nhng (Negotiable certificate of deposit) thng vi thi gian o hn khng qu 6 thng k t ngy pht hnh v tri phiu ngn hng vi thi hn vay thng t 2 nm tr ln.
62

c5. Vay nc ngoi

Cc ngn hng thng mi cng c th tm kim ngun vn hot ng t vic pht hnh
phiu n vay tin nc ngoi. Do loi tin s dng trong thanh ton quc t hin nay l USD
cho nn vay tin nc ngoi thng vay bng USD.
Vn vay t nc ngoi tr thnh mt ngun vn quan trng hn ca ngn hng trong thi
gian qua. M, nm 1960 chng ch chim 2% ti sn n ca ngn hng, trong nhng nm 90
chng vt 20%.

d. Cc ngun vn khc

Vn ti tr, vn u t pht trin, vn u thc u t cho vay theo cc chng trnh, d

n xy dng v.v...

Vn hnh thnh trong qu trnh hot ng ca ngn hng, v d nh trong nghip v qua
li ng nghip (tin gi ca cc ngn hng khc nh thanh ton h), trong nghip v
trung gian ca ngn hng (tin gi ca khch hng m bo thanh ton trong phng
thc thanh ton tn dng chng t - L/C).

3.3.2.2. Nghip v ti sn C S dng vn

Nghip v ti sn c 43 ca Ngn hng thng mi bao gm cc nghip v lin quan n vic
s dng cc khon vn huy ng c t Nghip v ti sn n.

a. Nghip v ngn qu
Vi mc ch m bo kh nng thanh ton thng xuyn, ngn hng lun gi mt lng tin
mt di cc dng sau:
+ Tin mt ti qu ca ngn hng (vault cash): tu theo qui m hot ng, tnh thi v 44, cc
ngn hng phi duy tr mc tn qu tin mt thc hin chi tr trong ngy.
+ Tin gi ti cc ngn hng thng mi khc: thc hin cc nghip v thanh ton, chuyn
tin cho khch hng.
+ Tin gi ti ngn hng trung ng: bao gm tin gi d tr bt buc theo qui nh ca ngn
hng trung ng v tin gi thanh ton phc v cc hot ng thanh ton gia cc ngn hng
thng qua vai tr trung gian thanh ton ca ngn hng trung ng.
+ Tin mt trong qu trnh thu: l khon pht sinh do quan h thanh ton vng lai gia cc
ngn hng, khi ngn hng ghi vo bn n nhng thc cht li cha nhn c tin. V d mt
t sc c pht ra t mt ti khon ngn hng A, c gi vo ngn hng B v s tin sc
ny cn cha n ngn hng B. T sc ny c coi nh l tin mt trong qu trnh thu, n l mt
ti sn C i vi ngn hng B v ngn hng B c quyn i ngn hng A s tin v s tin
ny s c thanh ton sau mt t ngy (ngn hng B ghi c cho ti khon tin gi ca khch

43

Phn ln cc khon mc bn ti sn n ca ngn hng thng mi u l vn vay t bn ngoi, ngha l

ngn hng phi tr li cho n. Do vy, khng b thit hi, ngn hng phi lun tin hnh cho vay hay u t
ngay s ti sn y vo cc hot ng sinh li. Tin li thu c, ngn hng dng n tr li cho vn vay,
trang tri cc chi ph trong hot ng ngn hng. Phn cn li s l li nhun ca ngn hng. Khi ngn hng u
t vo mt thng v hoc cho vay sn xut kinh doanh hay tiu dng, cc khon u t hoc cho vay tr thnh
ti sn c ca ngn hng.
44

V d cc dp l tt khch hng s c nhu cu rt tin mt nhiu.

63

hng, ghi n ngn hng nhng s tin cha n ngn hng nn phi ghi n vo ti khon i
ng).
Ngoi tin mt, ngn hng cn gi cc chng khon ngn hn, c tnh lng cao c th
chuyn thnh tin mt nhanh chng khi cn nh tn phiu, thng phiu v.v...
Lng tin mt trong nghip v ngn qu ny ch chim mt t trng nh v t trng ny
ang b gim dn ( M nm 1960 n chim 20% tng ti sn c, nm 1990 t l ny ch cn
7%).

b. Nghip v cho vay

Hot ng cho vay c xem l hot ng sinh li ch yu ca cc ngn hng trung gian ni
chung v ngn hng thng mi ni ring. C th nu mt s loi hnh ch yu sau:
+ Cho vay ng trc: l hnh thc cho vay trong ngn hng cung cp cho ngi i vay mt
khon tin vay nht nh s dng trc. Ngi i vay ch phi tr li vo lc hon tr vn gc.
Cho vay ng trc c hai loi:

Cho vay ng trc c bo m 45:

o

Bo m bng cc ng sn nh hng ho, ti sn hay chng t - Cho vay cm c:

l cho vay trn c s cm c ti ngn hng cc ti sn l ng sn nh vt t hng
ho, hoc l giy t nh cc giy s hu hng ho , chng t c gi (thng phiu,
chng khon,..), thm ch c vng, bc, qu, ngoi t... Ngn hng s qun l ti
sn cm c trong sut thi hn vay v ch hon li khi thu n (gc v li). Trong
trng hp ngi i vay khng c kh nng tr n khi n hn, ngn hng c quyn
bn ti sn cm c thu n.

Bo m bng bt ng sn nh t ai, nh ca - Cho vay th chp: l cho vay trn

c s nm gi cc giy t chng thc quyn s hu hp php v bt ng sn em
th chp. Cho vay th chp khc vi cho vay cm c ch trong thi hn vay ngi
i vay vn c php s dng ti sn th chp, ngn hng ch nm gi h s gc.

Bo m bng s bo lnh ca bn th ba - Cho vay c bo lnh: Bn bo lnh s

lp h s bo lnh ti ngn hng v cam kt hon tr n nu bn i vay khng c
kh nng thanh ton. Ngn hng cng c th ngh bn bo lnh phi c ti sn
cm c hoc th chp ti ngn hng.

Cho vay ng trc khng c bo m: l cho vay ch da vo uy tn ca khch hng i

vi ngn hng m khng cn c ti sn cm c, th chp hoc s bo lnh. Do vy cn
gi l cho vay tn chp. Trong trng hp ny, ngn hng quyt nh cho vay thng qua
vic nh gi cc ch tiu nh mc vn t c, li nhun hng nm ca doanh nghip,
trin vng ca doanh nghip cng nh nng lc, phm cht ca nhng ngi qun l
cng ty... Trn thc t l cc khch hng uy tn, c quan h thng xuyn vi ngn
hng hoc nhng doanh nghip ln.

+ Cho vay theo hn mc tn dng: l hnh thc cho vay trong ngn hng v khch hng
tho thun trc s tin ti a (gi l hn mc tn dng) m khch hng c vay t ngn hng
trong mt khon thi gian nht nh. Sau khi tho thun v hn mc tn dng, khch hng c

45

iu 52 Khon 2 Lut Cc t chc tn dng: T chc tn dng cho vay trn c s c bo m bng ti
sn cm c, th chp ca khch hng vay, bo lnh ca bn th ba; khng c cho vay trn c s cm c bng
c phiu ca chnh t chc tn dng cho vay.

64

th vay lm nhiu ln trong khong thi gian tho thun m khng phi lm n xin vay vi iu
kin tng s tin ca cc ln vay khng vt qu hn mc tn dng. Hnh thc cho vay ny
thng c p dng vi khch hng c nhu cu vay vn thng xuyn.
+ Cho vay thu chi: l hnh thc cp tn dng ng trc c bit trong ngn hng cho php
khch hng chi vt qu s tin d trn ti khon vng lai trong mt hn mc v thi hn nht
nh trn c s hp ng tn dng gia ngn hng vi khch hng.
Khc vi cho vay ng trc, mc tn dng tho thun trong cho vay thu chi cha phi l
khon tin ngn hng cho vay m ch khi no khch hng s dng (thu chi) th mi c coi l
tn dng c cp pht v bt u tnh tin li.
Hnh thc cho vay ny thng ch c p dng cho nhng khch hng c kh nng ti chnh
mnh v c uy tn.
+ Cho vay chit khu: L cho vay di hnh thc Ngn hng thng mi mua li cc thng
phiu cha n hn tr tin vi gi thp hn s tin ghi trn thng phiu. Khi n hn tr tin th
ngn hng s i ton b s tin ghi trn thng phiu ngi tr tin thng phiu. Phn li ca
ngn hng chnh l khon chnh lch gia gi mua v s tin ghi trn thng phiu.
Li sut chit khu c tnh ton cn c vo mc li sut trn th trng (interest rate), chi
ph thu tin thng phiu (collection fee), mc trt gi (lm pht d tnh - expected inflation),
ri ro khng i c tin thng phiu (Commercial risk - ri ro thng mi). Cn lu l tin
li trong cho vay chit khu khng c tnh trn s vn m ngi i vay c s dng nh cho
vay ng trc m trn thc t li c tnh trn tng li v vn gc.
+ Tn dng u thc thu hay bao thanh ton (Factoring): l nghip v trong cng ty factor
- cng ty con ca ngn hng - cam kt mua li cc khon thanh ton cha ti hn pht sinh t
nhng hot ng xut khu, cung ng hng ho v dch v vi gi chit khu. Cc khon n ny
thng l ngn hn (t 30 n 120 ngy)46.
+ Cho vay thu mua (Leasing): cn c gi l tn dng thu mua, l hnh thc tn dng
trung, di hn c thc hin thng qua vic cho thu ti sn nh my mc, thit b, cc ng sn
v bt ng sn khc. Ngn hng s dng vn ca mnh mua ti sn theo yu cu ca ngi
thu v nm gi quyn s hu i vi ti sn cho thu. Bn thu s dng ti sn thu v thanh
ton tin thu trong sut thi hn thu. Trong thc t, cc ngn hng thng thnh lp mt cng ty
con chuyn trch nghip v ny gi l cng ty ti chnh thu mua.
+ Cho vay bng ch k: l hnh thc tn dng trong ngn hng khng trc tip cho khch
hng vay bng tin nhng bng uy tn (ch k) ca mnh, ngn hng to iu kin khch hng
s dng vn vay ca ngi khc v m bo thanh ton h khch hng. Chnh v vy, mc d l
mt hnh thc tn dng nhng trong hch ton, n khng lm thay i bng quyt ton ti sn ca
ngn hng m c hch ton ngoi bng. C hai hnh thc:

Nghip v chp nhn: Trong mua bn chu s dng thng phiu, nu xy ra trng hp
tin cy v kh nng thanh ton ca ngi mua chu cha c m bo, ngn hng
ng ra m bo kh nng thanh ton ca thng phiu bng nghip v chp nhn
thng phiu. Nghip v chp nhn chia ra lm hai loi: chp nhn tr tin v m bo
tr tin:

46

Bao thanh ton c khng xp chung vi cho vay chit khu mc d cng l nghip v mua li cc
khon n v: i/ i vi chit khu thng phiu c s khng ch v hn mc cn vi bao thanh ton th khng; ii/
ngn hng s qui nh danh mc cc giy t c gi c chit khu nhng vi bao thanh ton th khng.

65

Chp nhn tr tin l nghip v m ngn hng thng mi cho php ngi bn c
quyn k pht hi phiu i tin ngn hng chp nhn. Thng thng, mun c
hng loi chp nhn ny, ngi mua phi em tin mt np vo ngn hng trc
ngy hi phiu n hn thanh ton.

Bo m tr tin l nghip v m ngn hng thng mi ch m bo kh nng

thanh ton ca ngi vay n, cn ngi c ngha v tr tin ghi trong hi phiu phi
trc tip tr tin cho ngi hng li hi phiu. Ch tr khi ngi vay n khng c
kh nng thanh ton thc s th ngn hng chp nhn mi ng ra thanh ton cho
ngi hng li m thi.

Ngy nay, nghip v chp nhn ca ngn hng thng mi to iu kin cho thng phiu
lu thng thun li v sc chi tr ca thng phiu cng c m bo hn. Nghip v chp nhn
thng phiu trong mu dch quc t rt pht trin. nhng nc c nn ngoi thng pht trin
mnh nh Anh, M xut hin nhng loi ngn hng chuyn kinh doanh nghip v ny v c
gi l Acceptance house hay Acceptance banker.

Nghip v bo lnh: L nghip v trong ngn hng ng ra cam kt bng vn bn

(gi l th bo lnh) rng s thc hin mt ngha v thay cho ngi c bo lnh nu
ngi ny khng thc hin c ngha v . C nhiu hnh thc bo lnh nh bo lnh
tham gia d thu, bo lnh thc hin hp ng, bo lnh hon tr tin ng trc, bo
lnh thanh ton, bo lnh cht lng sn phm theo hp ng, bo lnh hon tr vn
vay...

+ Cho vay tiu dng: l hnh thc tn dng trong ngn hng ti tr cho nhu cu tiu dng
ca c nhn. Tn dng tiu dng thng di hnh thc cho vay mua tr gp (tn dng tr gp)
hoc cho vay qua vic pht hnh th tn dng.
Nghip v cho vay c xem l hot ng sinh li ch yu ca ngn hng thng mi 47. N
thng chim t trng ln trong cc khon mc thuc ti sn C ca ngn hng (khong 70%).

c. Nghip v u t
L nghip v m ngn hng thng mi dng vn ca mnh mua cc chng khon (cc chng
khon chnh ph v mt s chng khon cng ty ln - lut ca M khng cho php ngn hng
c php nm gi c phiu) hoc u t theo d n.
Vit Nam, Lut cc T chc tn dng cn cho php cc ngn hng c dng vn iu l
v qu d tr gp vn, mua c phn ca doanh nghip hay ca cc t chc tn dng khc.

d. Nhng ti sn c khc
l nhng vn hin vt nh tr s lm vic, my mc, trang thit b dng cho hot ng do
ngn hng s hu.

3.3.2.3. Nghip v trung gian

Nghip v trung gian l nghip v m Ngn hng thng mi thay mt khch hng thc hin
vic thanh ton hay cc u thc khc thu l ph. Nghip v trung gian ch yu gm:

a. Nghip v chuyn tin Thanh ton h

L nghip v m Ngn hng nhn s u thc ca khch hng, dng phng tin m khch
hng yu cu chuyn mt s tin nht nh cho mt ngi khc mt a im quy nh trong

47

Nghip v cho vay ca cc ngn hng thng mi M nm 1990 to ra 60% thu nhp ca ngn hng.

66

hay ngoi nc. V mt k thut, nghip v ny c thc hin thng qua cc phng tin lu
thng tn dng nh sc, th chuyn tin (M/T - mail transfer), in chuyn tin (T/T - telegraph
transfer) v.v...

b. Nghip v thu h
L nghip v m Ngn hng thng mi nhn s u thc ca khch hng thu h cc khon
tin cn c vo cc chng t ca khch hng giao nh sc, thng phiu, cc chng khon. Khi
tin hnh nghip v ny, ngoi vic thu th tc ph ca khch hng, ngn hng cn c th tranh
th s dng s tin ca khch hng.

c. Nghip v tn thc
L nghip v m Ngn hng thng mi nhn s u thc ca khch hng, ng ra mua bn h
khch hng cc loi chng khon, kim loi qu, ngoi hi hoc qun l ti sn, vn u t ca t
chc hay c nhn theo hp ng (v d ti sn ang tranh chp, ti sn thanh l trong qu trnh
ph sn, ti sn ca c nhi, qu ph v.v...).

d. Nghip v qua li ng nghip

L nghip v m cc ngn hng thng mi thu chi h ln nhau trn c s ngn hng ny m
mt ti khon vng lai ti ngn hng kia v vic thanh ton gia hai ngn hng c tin hnh
theo nh k sau khi b tr nhng khon tin m hai bn thu chi h cho nhau trong thi gian
ca nh k .
Trong nghip v qua li ng nghip, cc ngn hng khng thu th tc ph. Khi tin hnh thu
chi h, nu trn ti khon vng lai khng cn tin th ngn hng ny s cung cp tn dng cho
ngn hng kia theo phng thc tn dng cho vay vt chi.

TM TT CHNG 3
1.

Kt qu thng k cho thy cc t chc ti chnh trung gian ng vai tr cc k quan

trng trong vic lu chuyn vn trong nn kinh t. l v cc t chc ti chnh trung
gian khc phc c hai hn ch c bn ca th trng ti chnh chi ph giao dch v
chi ph thng tin thng qua tnh cht chuyn mn ha v quy m ln trong hot ng
ca mnh.

2.

C bn nhm t chc ti chnh trung gian ln l cc t chc nhn tin gi, cc cng ty
ti chnh, cc t chc tit kim theo hp ng v cc trung gian u t. Cc loi hnh ti
chnh trung gian ny cung cp mt danh mc cc dch v ti chnh tin t ht sc a
dng, tha mn cc nhu cu phong ph ca cc ch th kinh t trong hot ng ti chnh.

3.

Ngn hng thng mi l t chc ti chnh trung gian lu i v ph bin nht. Ba chc
nng truyn thng ca mt ngn hng thng mi l trung gian tn dng, trung gian
thanh ton, v to tin cho nn kinh t.

4.

Cn c vo bn cht v ni dung ca cc nghip v, cc nghip v ca ngn hng thng

mi c chia lm 3 nhm nghip v c bn, phn nh bn cht hot ng ca ngn
hng. l Nghip v ti sn N - Huy ng vn, Nghip v ti sn C - S dng vn,
v Nghip v trung gian.

CU HI CHNG 3
1. Cc t chc ti chnh trung gian khc phc nhng hn ch ca th trng ti chnh nh th
no?
67

2. Ch ra im khc bit c bn gia ngn hng thng mi v cng ty ti chnh.

3. Phn bit ngn hng thng mi v ngn hng u t. Ngn hng u t v pht trin Vit
Nam c phi l ngn hng u t hay khng?
4. Nu tm quan trng ca vn ngn hng i vi hot ng ca ngn hng thng mi.
5. Phn tch vai tr ca nghip v ngn qu trong hot ng ca ngn hng thng mi.
Vi cc cu hi sau, la chn mt p n thch hp nht
6. Ro cn cho vic lu chuyn vn trc tip qua th trng ti chnh l:
a. Chi ph thng tin
b. Chi ph giao dch
c. C a v b
7. Cc ngn hng thng mi:
a. Cung cp tn dng ch yu cho lnh vc thng mi v cng nghip
b. Huy ng vn ch yu thng qua cc dch v gi tin v thanh ton
c. C a v b
8. Cc cng ty ti chnh chuyn
a. huy ng cc khon vn ln ri chia nh ra cho vay
b. tp hp cc khon vn nh li thnh khon ln cho vay
c. C a v b
9. Qu u t cho php cc nh u t tham gia vo qu bt c lc no thuc loi:
a. Qu u t m
b. Khng c qu u t no cho php nh vy
c. Qu u t ng
10. Cc hng mc no thuc v Vn t c ca ngn hng thng mi:
a. Qu d tr v b sung vn iu l
b. Vn iu l ca ngn hng
c. C a v b
11. c im no ng vi tin gi c k hn:
a. Ngi gi tin khng th rt vn trc hn
b. Ngi gi tin nhm mc ch hng li
c. C a v b
12. Tin gi tit kim Vit Nam:
a. c bo him nu tin gi l ng Vit Nam
b. c bo him nu tin gi l la M
c. C a v b
13. Ti khon tin gi thanh ton:
a. Cho php ngi gi tin c php rt ra bt c lc no
b. Tr li thp nht trong cc dng tin gi
c. C a v b
14. Cc hot ng s dng vn ca ngn hng thng mi bao gm:
68

a. Cung cp cc dch v thanh ton

b. Cho vay ngn hn v di hn
c. C a v b
15. Khi cho vay bo m bo bng ti sn, ngn hng:
a. S nm gi cc ti sn nu l cc ng sn
b. S nm gi ti sn nu l khon cho vay cm c
c. C a v b
16. Trong hnh thc vay theo hn mc tn dng:
a. Ngn hng tnh li trn c s hn mc tn dng.
b. Chi ph m khch hng phi tr ch l li vay.
c. C a v b u sai
17. Cc hot ng trung gian ca ngn hng thng mi bao gm:
a. Nghip v thu h
b. Nghip v tn thc
c. C a v b

69

CHNG 4. CUNG CU TIN T

Nhng nghin cu v kho st thc nghim t sau Chin tranh th gii th hai tr li y
cho thy tin t (m c th l ca khi lng tin cung ng) c nhng nh hng to ln ti hot
ng kinh t ca cc quc gia. l do tin t (hay khi lng tin cung ng) ngy cng lin h
cht ch vi nhng thay i ca cc tc nhn kinh t v m quan trng i vi bt k mt nn kinh
t no nh lm pht, li sut, chu k kinh doanh. Bn cnh , vic s dng tin t (hay khi
lng tin cung ng) tc ng ti cc tc nhn kinh t v m ny nhm nh hng ti hot
ng kinh t ca t nc theo hng c li cng ngy cng c nhiu chnh ph quc gia s
dng v cho thy nhng hiu qu r rt. tm hiu v tc ng ca lu thng tin t i vi
nn kinh t cng nh kh nng can thip ca chnh ph vo qu trnh lu thng , trong bi ny
chng ta s nghin cu v hai mt quan trng trong qu trnh vn ng ca tin t: l cung v
cu tin.
Kt thc chng 4, sinh vin cn nm c nhng vn c bn sau:

Mc cu tin v cc b phn cu thnh cu tin t

Mc cung tin t v cc php o mc cung tin t

Qu trnh hnh thnh mc cung tin t.

4.1. MC CU TIN T
4.1.1. Mc cu tin t v cc b phn cu thnh cu tin t
Nhng nghin cu v chc nng ca tin t gip chng ta hiu c ti sao cc ch th
kinh t li mun nm gi tin. V tin l phng tin trao i nn ngi ta cn n tin trc tin
l giao dch (tc mua sm hng ho, dch v). Do c chc nng ct tr gi tr nn tin cng
c th dng lm ni ct tr ti sn. Tng hp s lng tin t m cc ch th trong nn kinh t cn
tho mn cc nhu cu chi tiu v tch ly c gi l mc cung tin t.
C th chia nhu cu nm gi tin ra thnh ba b phn sau tng ng vi cc mc ch s
dng tin khc nhau gm nhu cu giao dch, nhu cu d phng v nhu cu tch ly gi tr.

4.1.1.1. B phn cu tin cho nhu cu giao dch

Nh nc, cc doanh nghip, t chc, cc gia nh u cn tin lm phng tin hot ng
giao dch mua bn phc v cho cc nhu cu tiu dng hng ngy ca mnh. Nh nc cn tin
phc v cc hot ng hnh chnh, doanh nghip cn tin mua nguyn vt liu, tr lng cho
cng nhn, cc gia nh cn tin mua hng tiu dng, lng thc thc phm. Tng hp cc nhu
cu ny thnh nhu cu tin giao dch.
Cc yu t nh hng ti nhu cu tin giao dch:
Thu nhp thc t: Do nhu cu nm gi tin giao dch ph thuc vo tng gi tr cc giao
dch m cc ch th kinh t d nh tin hnh, m tng gi tr cc giao dch ny li ph thuc vo
thu nhp thc t nn c th ni thu nhp thc t l nhn t u tin tc ng n b phn cu tin
ny. Thu nhp thc t tng ln s lm cu tin cho giao dch tng ln v ngc li.
Li tc d tnh ca vic nm gi cc ti sn khc: Vic quyt nh mt b phn thu nhp
nhn c di dng tin cho nhu cu giao dch khin cho cc ch th khng th s dng phn
thu nhp u t vo cc dng ti sn sinh li, nh khon cho vay, gi cc tri phiu, c
phiu Khi li tc d tnh ca vic nm gi cc ti sn sinh li tng ln s lm cho nhu cu tin
70

cho giao dch gim xung v ngc li. Trong cc loi ti sn sinh li, cc khon n l loi ti sn
ph bin nht c cc ch th kinh t la chn, do vy, li sut c xem l nhn t c trng
cho li tc d tnh ca cc ti sn khc. S bin ng trong mc li sut s gy ra nhng bin
ng ngc chiu trong cu tin t. Cng cn lu rng, vic gi cc ti sn sinh li dn ti chi
ph giao dch, chng hn ph mi gii khi bn chng khon, chuyn i cc ti sn sinh li
sang tin cho nhu cu giao dch khi cn. Hn na, trong mt s trng hp vic u t vo cc ti
sn sinh li lm pht sinh cc khon chi ph u t, chng hn ph mi gii chng khon. Khi cc
khon chi ph ny tng ln s lm gim khon li tc d tnh nhn c t vic u t vo cc ti
sn sinh li, kt qu l lm cu tin tng.Tuy nhin, do cc chi ph ny l tng i n nh trong
ngn hn nn nhng bin ng trong li sut vn c xem l nguyn nhn dn ti nhng bin
ng trong cu tin 48.
Tnh lng ca cc ti sn sinh li: S pht trin ca th trng ti chnh hin i lm xut
hin nhiu dng ti sn ti chnh c tnh lng rt cao, khin cho vic chuyn qua li gia chng v
tin ch i hi mt khon chi ph rt nh. iu ny s to iu kin cho cc ch th kinh t gim
thiu s tin nm gi cho nhu cu giao dch, do s lm gim nhu cu nm gi tin cho giao
dch.

4.1.1.2. B phn cu tin cho nhu cu d phng

Ngoi nhng khon chi tiu thng xuyn, cc doanh nghip, gia nh thng d tr mt
khon tin p ng nhng chi tiu bt thng, hoc chun b cho khi ngh hu, i ph
nhng thi k kh khn. y l b phn cu tin cho cc nhu cu d phng.
Do l b phn tin dnh cho nhu cu giao dch chi tiu khng d tnh trc c trong tng
lai nn b phn tin t cho nhu cu d phng cng chu nh hng bi thu nhp thc t ca ch
th kinh t, li tc d tnh ca vic nm gi ti sn khc ngoi tin. Khi thu nhp thc t tng ln,
tin t cho d phng c xu hng tng ln mc d mi lin h ny khng c cht ch nh vi
nhu cu tin giao dch 49, trong khi , khi li sut tng, tin d phng li c xu hng gim
xung. Nhng nhn t c trng nh hng ti cu tin d phng li l iu kin v m ca nn
kinh t. Khi cc ch th khng chc chn v mc giao dch trong tng lai, h s tng cng
cc khon ginh v b phn tin d phng tng ln.

4.1.1.3. B phn cu tin cho nhu cu ct tr ti sn

y l b phn cu tin cho nhu cu ct tr ti sn di dng tin 50. Ct tr ti sn di dng
tin th khng b ri ro mt vn nh khi ct tr ti sn di dng khc (gi tin th ngn hng c
th b ph sn, u t vo c phiu hay tri phiu c th b mt vn do chng gim gi, u t vo
hng ho cng vy) 51 li c tnh lng cao nht (v c th dng lm phng tin thanh ton bt c
khi no tho mn nhu cu chi tiu). Tuy nhin, do c mc sinh li thp (mt nhn t c cc
48

Cc mc li sut thay i ch c ngha nhiu vi s d ln tin nm gi cho nhu cu giao dch, do vy

vic xem xt nh hng ca li sut ti cu tin cho giao dch s c ch vi cc doanh nghip nhiu hn l
vi cc h gia nh.
49

V khi thu nhp tng tc l nn kinh t tng trng, do vy s n nh hn, nhu cu d phng c th gim

xung.
50

Cn lu l cu ti sn di dng tin l cu i vi loi ti sn cn thit ch khng phi l ti sn cao

cp. Cu ti sn cn thit l nht thit phi c ( giao dch) nhng s khng tng nhanh khi thu nhp cao, trong
khi cu ti sn cao cp s tng nhanh khi mc thu nhp cao.
51

Tt nhin ct gi di dng tin cng b lm pht lm cho gim gi tr. Tuy nhin nu nh t l mt vn
ca cc dng ti sn kia cao hn th gi tin vn hn.

71

ch th ch trng khi ct tr ti sn) nn tin ch c ct tr lm ti sn vi mc ch phn tn

ri ro m thi.
Cc nhn t nh hng:
Thu nhp thc t: lin h dng vi nhu cu tin cho tch lu ti sn.
Li tc d tnh ca vic nm gi cc ti sn khc: tng lm chi ph c hi ca vic gi tin
tng khin cu tin gim. i vi b phn cu tin ny, li sut c nh hng mnh hn so vi cc
b phn cu tin khc.
Ri ro ca cc ti sn sinh li khc: tng lm cu tin cho nhu cu ct tr ti sn tng.
Tnh lng ca cc ti sn sinh li khc: tng lm cu tin cho nhu cu ct tr ti sn gim.

4.1.2.Cc l thuyt v lng cu tin t trong nn kinh t hin i (tham kho)

V phng din l thuyt, hn mt th k qua, vn tnh ton khi lng tin cn thit cho
lu thng c cc nh kinh t a ra nhiu cng thc xc nh. Sau y, chng ta xem xt
mt s hc thuyt v s lng tin t m t tng ca n gp phn nh du nhng ct mc
quan trng trong lch s pht trin ca kinh t hc tin t.

4.1.2.1. Hc thuyt s lng tin t (Quantity theory of money)

Hc thuyt ny c xng ra trong th k 19 v u th k 20. N c trnh by r nht
bi nh kinh t M Irving Fisher (1887 - 1947) trong cun sch ni ting ca ng - Sc mua tin
t xut bn nm 1911.
Hc thuyt ny ch ra mi lin h gia tng lng tin lu hnh (M) vi tng s chi tiu
mua hng ho thnh phm v dch v c sn xut ra trong nn kinh t (PY - trong P l mc
gi c, Y l tng sn phm) bng phng trnh trao i: MV = PY, vi V l tc chu chuyn ca
tin t (tc l s ln trung bnh mt nm m mt n v tin t c chi dng mua tng s hng
ho v dch v c sn xut ra trong nn kinh t vo nm ).
Theo Irving Fisher, tc V ph thuc vo phng thc thanh ton (dng tin mt, hay dng
tin tn dng, hay ghi s n v.v...) s dng trong cc giao dch 52. Thi quen thanh ton ny thay
i mt cch chm chp qua thi gian cho nn tc V thng thng s n nh trong thi gian
ngn. Mt khc, cc nh kinh t c in (bao gm c Irving Fisher) cho rng tin lng v gi c
l hon ton linh hot nn mc tng sn phm c sn xut ra (Y) thng mc cng n vic
lm y (mc sn lng tim nng) cho nn c th coi Y l khng thay i trong thi gian
ngn. Kt qu l khi khi lng tin lu hnh (M) tng ln, v Y v V khng thay i, nn mc
gi (P) cng tng ln vi t l tng ng. Nh vy, theo hc thuyt s lng tin t c in th
nhng s vn ng trong mc gi c ch l kt qu ca nhng thay i trong s lng tin t.
V hc thuyt s lng tin t cho chng ta bit bao nhiu tin c nm gi i vi mt mc
tng thu nhp cho, cho nn thc ra n l mt hc thuyt v cu tin t. Ta c th vit li
phng trnh trao i nh sau:

M=

1
PY
V

Khi th trng tin t cn bng, s lng tin t m cc ch th kinh t nm gi (M) bng mc

cu tin t (Md). Ta c:

52

Dng tin tn dng hay phng thc ghi s n trong thanh ton s lm tc V tng ln v do vy ch
cn t tin hn tin hnh cc giao dch ng vi mt tng sn phm quc dn danh ngha cho trc.

72

M d = k PY
vi k =

1
l mt hng s v V l hng s.
V

Phng trnh ny cho thy mc cc giao dch to ra bi mt mc c nh ca thu nhp danh

ngha (PY) xc nh mc cu tin t (Md). Nh vy, hc thuyt s lng tin t ca Fisher nu ln
rng mc cu tin t thun tu l mt hm s ca thu nhp v do vy li sut khng c nh hng
n cu v tin t. Fisher i n kt lun v ng tin rng cc ch th kinh t gi tin ch tin
hnh cc giao dch v khng c t do quyt nh s lng tin t mun nm gi.

4.1.2.2. L thuyt v cu tin ca trng phi Cambridge

Trong khi Irving Fisher ang pht trin quan im hc thuyt s lng tin t ca mnh v
cu tin th mt nhm cc nh kinh t thuc i hc Cambridge, Anh i din l Alfred Marshall
v A.C. Pigou cng ang nghin cu cng vn .
Mc d s phn tch ca h a n mt phng trnh tng t nh phng trnh cu tin ca
Fisher ( M d = k PY ), nhng cch tip cn ca h khc vi cch tip cn ca Fisher. Thay v
nghin cu cu tin t bng cch ch nhn vo mc giao dch v cch thc cc ch th kinh t tin
hnh giao dch, coi l nhng yu t quyt nh ch cht, nhng nh kinh t thuc i hc
Cambridge t cu hi xem cc c nhn s mun gi bao nhiu tin. Theo cc nh kinh t i hc
Cambridge, cc c nhn c s linh hot trong quyt nh nm gi tin v khng b rng buc
cch thc giao dch (tc l quyt nh nm gi bao nhiu tin ca h khng ph thuc vo vic h
dng tin mt hay tin tn dng trong giao dch). C hai l do khin ngi ta mun nm gi tin:
Tin l phng tin trao i cho nn ngi ta cn tin tin hnh cc giao dch ca mnh.
Cc nh kinh t i hc Cambridge ng vi Fisher rng s lng tin t m cc c nhn mun
nm gi s ph thuc vo mc giao dch v do vy s ph thuc vo thu nhp danh ngha
(PY). Tuy nhin ch c b phn cu tin dnh cho giao dch l t l vi thu nhp danh ngha m
thi.
Khc vi Fisher, cc nh kinh t i hc Cambridge cho rng ngi ta cn nm gi tin nh
l phng tin ct gi ca ci cho nn mc ca ci ca con ngi cng nh hng n cu tin t.
Bi v nhng nh kinh t i hc Cambridge tin rng gi tr danh ngha ca ca ci t l vi thu
nhp danh ngha cho nn b phn cu tin cho mc ch ct tr ca ci cng t l vi thu nhp
danh ngha.
T cc nh kinh t i hc Cambridge kt lun rng cu tin phi t l vi thu nhp danh
ngha v biu th hm s cu tin t nh sau:

M d = k PY (vi k l hng s ca t l)
Mc d cc nh kinh t i hc Cambridge coi k l hng s v ng vi Fisher rng thu
nhp danh ngha do lng tin t quyt nh nhng cch tip cn ca h cho php cc c nhn la
chn mun nm gi bao nhiu tin. iu ny cho php k c th bin ng trong thi hn ngn bi
v nhng quyt nh dng bao nhiu tin ct gi ca ci ph thuc vo li tc d tnh v cc ti
sn khc m cng hot ng nh phng tin ct gi ca ci. Nu li tc d tnh ca cc ti sn
khc thay i th k cng c th thay i. H s k v th cn c gi l h s a thch tin v n
cho chng ta bit cc ch th kinh t mun nm gi bao nhiu tin trong tng thu nhp ca mnh.
Tm li, c hai, Irving Fisher v cc nh kinh t trng phi Cambridge pht trin mt
cch tip cn c in v cu tin, theo cu tin t l vi thu nhp danh ngha. Tuy nhin, hai
cch tip cn ca h khc nhau ch Fisher nhn mnh cc nhn t k thut giao dch v bc b
73

mi kh nng ca li sut nh hng n cu tin t trong ngn hn, trong khi trng phi
Cambridge nhn mnh s la chn ca c nhn v khng bc b nhng nh hng ca li sut
mc d h cng khng khai thc nhng nh hng r rng ca li sut i vi cu tin t.

4.1.2.3. L thuyt a thch tin mt (Liquidity Preference Theory)

L thuyt v cu tin t ny c J.M.Keynes (1883 - 1946) gii thiu trong cun Hc
thuyt chung v cng n vic lm, li v tin t ca mnh vo nm 1936. Keynes t b quan im
c in cho rng tc chu chuyn ca tin l mt hng s v pht trin mt hc thuyt v cu
tin t trong nhn mnh tm quan trng ca li sut.
L mt ngi thuc trng phi Cambridge nn Keynes ng nhin cng i theo quan im
do cc nh kinh t hc trng phi Cambridge i trc pht trin. L thuyt v cu tin ca
Keynes, c ng gi l l thuyt v s a thch tin mt cng t cu hi: ti sao cc c nhn li
gi tin? Nhng Keynes chnh xc hn nhiu so vi nhng ngi i trc khi ng i su tm
hiu v nhng g nh hng n nhng quyt nh nm gi tin ca cc c nhn. Theo ng, c 3
ng c nm sau cu v tin t:
ng c giao dch: V tin l phng tin trao i nn ngi ta cn c tin tin hnh cc
giao dch hng ngy. i theo truyn thng c in, Keynes nhn mnh rng b phn cu thnh
ca cu tin trc tin l do mc giao dch ca dn chng quyt nh v t l thun vi thu nhp.
ng c d phng: Keynes i xa hn s phn tch c in bng cch tha nhn rng,
ngoi vic gi tin tin hnh cc giao dch hng ngy, ngi ta cn c nhu cu d tr tin cho
cc nhu cu chi tiu bt ng trong tng lai. S tin d phng m ngi ta mun nm gi c
xc nh trc tin bi mc cc giao dch m ngi ta d tnh s thc hin trong tng lai, n
lt s lng nhng giao dch ny li t l vi thu nhp. Chnh v vy cu v tin do ng c d
phng t l vi thu nhp.
ng c u c: Nu nh Keynes kt thc hc thuyt ca mnh vi cc ng c giao dch v
ng c d phng th thu nhp s vn l yu t quyt nh quan trng duy nht ca cu tin t, v
nh vy c ngha l ng khng thm g hn vo cch tip cn ca trng phi Cambridge. Tuy
nhin, Keynes ng vi cc nh kinh t c in Cambridge rng tin t l phng tin ct gi
ca ci v gi ng c gi tin l ng c u c. V ng cng ng vi cc nh kinh t
Cambridge c in rng ca ci t l vi thu nhp nn b phn cu tin do ng c u c cng s
t l vi thu nhp. Tuy nhin, Keynes lu tm cn thn hn n nhng nhn t nh hng n cc
quyt nh v vic bao nhiu tin c nm gi cho mc ch ct gi ca ci v ng cho rng
ngoi thu nhp, li sut cng ng mt vai tr quan trng trong cc quyt nh ny. Khi li sut
tng cao, ngi ta s mun nm gi ca ci hn l tin mt v ngc li, khi li sut gim ngi
ta s nm gi tin nhiu hn cc loi ca ci khc.
t 3 ng c chung vi nhau Keynes rt ra hm v cu tin t nh sau:

Md
= f (i , Y )
+
P
Trong : Md l mc cu tin danh ngha
P l mc gi c trung bnh
Y l thu nhp
i l li sut.
Keynes cn thn phn bit gia s lng danh ngha v s lng thc t. Theo Keynes, v
tin c nh gi theo gi tr hng ho v dch v m n c th mua c cho nn ngi ta mun
74

gi mt lng nht nh s d tin thc t (ngha l lng tin theo gi tr thc). V v vy cu

tin t (thc t) do ba ng c ng ch ra s tng quan vi thu nhp thc t (Y) v li sut (i).
Du "-" di i trong hm s a thch tin mt c ngha l cu v s d tin thc t lin h
m vi li sut (i), trong khi du "+" di Y c ngha l cu v s d tin thc t lin h dng
vi thu nhp thc t (Y).
xem Keynes gii thch th no v s bin ng ca tc V, ta hy tnh V trn c s hm
s a thch tin mt vi s tha nhn rng Md c th thay bng M trong s cn bng ca th
trng tin t:

V=

PY
Y
(*)
=
M
f (i, Y )

V cu tin t lin h m vi li sut nn khi i tng ln f(i, Y) gim xung lm tc V tng

ln. Ni cch khc, mt s tng ln ca li sut khuyn khch ngi ta gi t s d tin thc t hn
so vi mt mc thu nhp cho bit, do tc V phi cao hn.
Do nhng chuyn ng ca li sut c tnh chu k: gim xung trong thi k suy thoi v
tng ln trong thi k hng thnh nn cng dn n nhng chuyn ng chu k ca tc lu
thng tin t. Ngha l, tc lu thng tin t khng phi l mt hng s nh quan im ca cc
nh kinh t hc c in na.

4.1.2.4. Hc thuyt s lng tin t hin i (Modern quantity theory of money)

Nm 1956, Milton Friedman pht trin mt hc thuyt mi v cu tin t trong bi bo ni
ting ca mnh Hc thuyt s lng tin t: Mt s xc nhn li. Cng ging nh Keynes, ng
tm hiu cu tin t bt u t cu hi ti sao ngi ta chn vic gi tin. Nhng thay v phn tch
nhng ng c c bit thc y vic gi tin nh Keynes lm, Friedman n gin nu ln
rng cu tin t phi chu nh hng bi cng nhng nhn t nh hng ti cu ca bt k ti
sn no. Ngoi tin, cc ch th trong nn kinh t c th gi nhiu hnh thc ca ci khc, c
chia thnh ba loi: tri khon, c phiu, hng ha. ng lc cho vic gi cc ti sn ngoi tin th
hin bng li tc d tnh v mi mt ti sn so vi li tc d tnh v tin. Li tc d tnh v
tin b nh hng bi li tr cho cc khon tin gi nm trong cung tin t v cc dch v ngn
hng i km khon tin gi. T s phn tch , Friedman a ra hm s cu tin t nh sau:

Md
= f (Yp , rb rm , re rm , e rm )
P

+
Trong :
Md/P l cu v s d tin thc t
Yp = php o ca ci ca Friedman c gi l thu nhp thng xuyn (v mt k thut, n
bng gi tr c chit khu v hin ti ca cc thu nhp tng lai d tnh) v c th m t mt
cch d hiu hn nh l thu nhp di hn bnh qun d tnh.
rm l li tc d tnh v tin
rb l li tc d tnh v tri phiu
re l li tc d tnh v vn c phn (c phiu thng)

e l t l lm pht d tnh
Cc du di phng trnh ch ra rng cu tin t lin h dng (+) hay m (-) vi cc s
hng ngay trn du .
75

Trong hm cu tin ca Friedman, cc s hng (rb - rm) v (re - rm) biu th cho li tc d tnh
v tri phiu v c phiu so vi li tc d tnh v tin. Khi chng tng ln cu tin t s gim
xung. S hng sau cng (e - rm) biu th cho li tc d tnh v hng ho so vi tin. Li tc d
tnh v gi hng ho l t l d tnh ca khon li v vn pht sinh khi gi c hng ho tng ln
(tng bng t l lm pht d tnh e). Khi (e - rm) tng ln, li tc d tnh v hng ho so vi tin
tng ln v cu tin t gim xung 53.
Friedman khng coi li tc d tnh v tin l mt hng s nh Keynes. Khi li sut tng ln
trong nn kinh t, cc ngn hng thu c nhiu li trong vic cho vay hn v v th h mun thu
ht nhiu tin gi tng hn na khi lng cc khon cho vay ly li ca mnh hin nay. Kt
qu l li tc v tin c gi di dng tin gi ngn hng tng ln cng vi li sut v (rb - rm)
n nh tng i khi li sut tng. Nh vy, khc vi hc thuyt ca Keynes cho rng li sut l
mt yu t quyt nh ca cu tin t th hc thuyt ca Friedman ch ra rng nhng thay i ca
li sut s t c tc dng n cu tin t. Do vy, hm s cu tin t ca Friedman ch yu l mt
hm s m trong thu nhp thng xuyn l yu t quyt nh u tin ca cu tin t. Phng

Md
trnh cu tin t ca ng c th c tnh gn ng vi
= f (Yp ) .
P
Hm cu tin theo quan im ca Friedman l tng i n nh v nhng thay i trong li
sut ch c nhng nh hng nh n cu tin t trong khi Yp li tng i n nh v c th d
on c. ng cng suy ra l tc V c th d on c v:

V=

YP
YP
Y
(**)
=
=
M Pf ( Y p ) f ( Y p )

Trong mi quan h gia Y v Yp thng thng l hon ton d on c. Nu chng ta

c th d on tc no s xy ra trong thi k ti th lc mt s thay i trong lng tin t
s gy nn mt s thay i d on c trong tng chi tiu. Nh vy, ngay c khi tc khng
cn c coi l ng yn th cung tin t tip tc c coi l yu t quyt nh u tin ca thu
nhp danh ngha, hon ton ging vi kt lun ca hc thuyt s lng tin t trc y. Do ,
hc thuyt cu tin t ca Friedman thc s l mt s pht biu li hc thuyt s lng tin t c
in bi v n dn n cng mt kt lun v tm quan trng ca tin i vi tng chi tiu.
Chng ta cn nh l hm s a thch tin mt ca Keynes (trong li sut l mt yu t
quan trng ca cu tin) c th gii thch c nhng chuyn ng chu k ca tc . Vy cch
trnh by ca Friedman c gii thch c hin tng khng? im mu cht tr li cu hi
ny l khi nim thu nhp thng xuyn (Yp) m Friedman dng trong hm cu tin t ca mnh
khng ging vi khi nim thu nhp (Y) c o lng trong hm s cu tin t ca Keynes (quan
st hai cng thc * v ** v tc V theo quan im ca Keynes v Friedman). Bi v nhiu s
tng ln ca thu nhp trong thi k bnh trng ca chu k kinh doanh ch l tm thi cho nn thu
nhp thng xuyn tng ln t hn nhiu so vi thu nhp. Nh vy f(Yp) ch tng ln mt mc nh
hn so vi s tng ln ca Y trong cng thc **, kt qu l V tng. Tng t, trong mt cuc suy
thoi, cu tin t gim xung t hn thu nhp bi v s st xung ca thu nhp thng xuyn l
nh so vi thu nhp, kt qu l theo cng thc ** tc gim xung. Theo cch , chng ta c
chuyn ng chu k ca tc V.
53

Vic Friedman coi tin nh l mt dng ti sn v do vy quan nim ngi ta quyt nh gi tin v li
tc d tnh ca n l cha . L do l v tin cn l phng tin thanh ton v ngi ta cn cn tin cho cc
nhu cu giao dch hin ti cng nh d phng cho cc giao dch trong tng lai gn.

76

4.2. MC CUNG TIN T

4.2.1. Mc cung tin t v php o mc cung tin t
Mc cung tin t l lng tin c cung ng nhm tho mn cc nhu cu thanh ton v d
tr ca cc ch th trong nn kinh t. Mc cung tin phi tng ng vi mc cu v tin t. S
thiu ht hay d tha ca cung tin t so vi cu u c th dn ti nhng tc ng khng tt cho
nn kinh t.
iu quan trng khi nghin cu v mc cung tin t l xc nh thnh phn ca lng tin
cung ng. Tc l, xc nh nhng ci g c coi l tin trong nn kinh t v do vy s c a
vo phm vi o lng tin. Vic xc nh ny v mt l thuyt cn c vo nh ngha v tin t,
tc l bt c ci g c tha nhn chung l phng tin thanh ton cho hng ho, dch v hay cc
khon n th u c coi l tin. Tuy nhin tiu chun t ra nh vy vp phi kh khn trong
ng dng thc tin. Nu nh tin giy hay cc ti khon sc d dng c coi l tin v chng
c s dng trc tip lm phng tin thanh ton trong nn kinh t mt cch ph bin, th cc ti
khon tin gi ngn hn, cc giy chng nhn tin gi v.v... c c coi l tin t khng? Tuy
chng khng c s dng trc tip lm phng tin thanh ton nhng s pht trin ca th
trng ti chnh hin i khin cho chng c kh nng i ra tin mt cch d dng khi cn, v
do vy chc chn s nh hng n tng phng tin thanh ton (tng lng tin) ca x hi.
Do tnh lng ca mt ti sn ti chnh 54 cng cao th nh hng ca chng ti tng phng
tin thanh ton cng ln v ngay bn thn tin giy v ti khon sc (vi t cch l cc phng
tin thanh ton trc tip trong nn kinh t) cng c th coi l mt dng ti sn ti chnh c tnh
lng cao nht nn ngi ta cn c vo tnh lng ca cc ti sn ti chnh xc nh thnh
phn lng tin cung ng. Tiu ch ny dn n s hnh thnh nn nhiu php o lng tin khc
nhau tu theo quan nim rng hay hp v tin t. Chng c k hiu l M1, M2, .... (M l vit tt
ca ch Monetary aggregates - Tng lng tin), trong cc php o sau s bao gm php o
trc cng thm cc dng ti sn ti chnh c tnh lng km hn. Cc php o lng tin cung
ng thng c s dng gm:

Php o M0 (cn gi l php o lng tin mt) bao gm:

Tin mt (Cash - k hiu l C): l b phn tin giy do ngn hng trung ng
pht hnh lu thng ngoi h thng ngn hng. N bng lng tin giy do ngn
hng trung ng pht hnh tr i lng tin giy do cc ngn hng (k c ngn hng
trung ng) nm gi 55.

y l b phn tin t c tnh lng cao nht v ang c xu hng gim dn trong
tng phng tin thanh ton. cc nc pht trin, b phn tin mt trong lu thng
ch chim khong 5 - 7% mc cung tin t. Vit Nam, M0 gim mnh t t trng
60 - 70% u nhng nm 1990 xung cn khong 30% trong nhng nm gn y.

54

Ti sn ti chnh l cc chng th xc nh quyn ca ch s hu i vi cc ti sn hoc thu nhp trong

tng lai. Do chng cam kt mang li thu nhp cho ch s hu nn chng c coi l ti sn ca h. Ch s hu
c th bn cc ti sn ti chnh ny trn th trng ti chnh i ra tin khi cn. S pht trin mnh m ca th
trng ti chnh hin i khin cho vic mua bn cc ti sn ti chnh ny rt d dng v v vy khin cho
chng tr thnh b phn ti sn c tnh lng cao nht trong cc ti sn m cc ch th kinh t nm gi.
55

B phn tin giy do cc ngn hng (k c NHTW) nm gi c trong cc qu d tr ca ngn hng

(nm trong kt st) v do vy khng th tham gia vo lu thng lm phng tin thanh ton c.

77

Php o M1 (cn gi l php o lng tin giao dch) bao gm:

M0

Tin gi khng k hn (Demand deposit - k hiu DD): gm nhng khon tin

gi c th rt ra bt c lc no theo yu cu, c th tn ti di ti khon pht sc
hoc khng pht sc.

y l b phn tin c s dng cho cc giao dch thng xuyn v l i tng

kim sot trc ht ca ngn hng trung ng cc nc.

Php o M2, bao gm:

M1

Tin gi tit kim (Saving deposit - SD)

Tin gi c k hn ti ngn hng (Time deposit - TD)

M2 km linh hot hn M1 nhng s kim sot M2 l quan trng v tin gi tit

kin v tin gi c k hn ti ngn hng l lng tin giao dch tim nng. Hn na,
gia chng v M1 thng xuyn c s chuyn ho ln nhau.

Php o M3 thm vo nhng loi ti sn km lng hn, bao gm:

M2

Cc loi tin gi cc nh ch ti chnh khc (ngoi ngn hng)

V cui cng l php o rng nht L 56 bao gm:

M3

Cc chng khon c gi: tn phiu kho bc, thng phiu, chp phiu ngn
hng

V trnh pht trin ca th trng ti chnh khng ging nhau gia cc nc v thay i
theo thi gian nn thnh phn ca cc php o nu trn c th khc nhau gia cc quc gia v
thay i theo thi gian. V d: Cc d tr lin bang M (Fed) cn a thm sc du lch v cc
dng tin gi c th pht sc khc vo php o M1, php o M2 h tch tin gi c k hn
thnh tin gi c k hn lng nh th li M2 cn tin gi c k hn lng ln th a sang
M3 v thm vo M2 ti khon tin gi ti th trng tin t, c phn qu tng h th trng tin
t (khng c tnh t chc). Vit Nam th thm vo M2 k phiu ngn hng thng mi. Vic la
chn ra mt php o lng tin chnh thc trong thc t s cn c vo vic php o lng tin
no gip thc hin c tt nht vic d bo cc bin s kinh t m tin t c nh hng nhiu
nh t l lm pht, chu k kinh doanh. Trn thc t cc quc gia thng s dng php o M1 hoc
M2. Vit Nam chng ta s dng php o M2.
Cn lu rng, vic thu thp cc s liu v lng tin cung ng ca cc ngn hng trung
ng khng phi bao gi cng kp thi v chnh xc. C hai l do khch quan gy ra iu ny:
Th nht, cc bo co ca cc t chc tn dng nh nh qu tn dng, qu tit kim... thng l
nh k nn khi cn cng b thng tin v lng tin cung ng ngn hng trung ng thng phi
c tnh cho n khi nhn c nhng bo co s liu thc vo mt ngy trong tng lai. Th
hai, nhng bin ng ca lng tin cung ng mang tnh thi v, chng hn tng lng tin cung
56

Thc cht y l php o tng cc ti sn ti chnh c tnh lng cao ch khng hon ton l php o tng
lng tin.

78

ng lun tng vo cc dp l tt do chi tiu ca cc h gia nh tng ln. Mc tng ny khng hon
ton ging nhau gia cc nm, v thng th khi cha c s liu c th, cc ngn hng trung ng
s a ra cc s liu c tnh da vo cc thng k ca cc nm trc. Kt qu l nhng s liu
c on ny s khng phi bao gi cng chnh xc. Nhng s liu ny s c iu chnh li cho
chnh xc khi c y s liu. Nhng khc bit gia s liu c tnh v s liu c iu chnh
li khi c s liu nhiu khi dn n nhng bc tranh khc nhau v nhng g ang xy ra i vi
lng tin cung ng. V d theo nhng s liu c tnh th t l tng trng ca mc cung tin
gim nhng theo nhng s liu c iu chnh th t l tng trng ca mc cung tin li l
tng nh. Tnh trng ny hay xy ra vi cc thng k ngn hn, v d mc cung tin hng thng,
nhng c xu hng mt i khi thi gian thng k di hn, v d mc cung tin hng nm. V vy,
khi nghin cu v lng cung ng tin t, chng ta khng cn phi ch n nhng bin ng
ngn hn trong s lng tin cung ng m ch tp trung vo nhng bin ng di hn ca n.

4.2.2. S hnh thnh mc cung tin t

Vic cung ng tin vo lu thng thng do ngn hng trung ng m nhim. Hng nm,
trn c s tnh ton nhu cu tin trong lu thng biu hin qua cc ch tiu kinh t v m nh tc
tng trng kinh t, lm pht, tnh hnh ngn sch nh nc v tnh hnh cn cn thanh ton
quc t, ngn hng trung ng s ln k hoch cung ng tin vo lu thng thng qua bn knh
ch yu:
Pht hnh qua th trng m: ngn hng trung ng cung ng tin thng qua vic mua vo t
th trng tin t cc chng khon ngn hn. Tu theo ngn hng trung ng mua chng khon t
cc ngn hng hay cc ch th kinh t phi ngn hng m d tr ca cc ngn hng hay tin mt
trong lu thng s tng ln.
Pht hnh qua th trng vng v ngoi t: ngn hng trung ng cung ng tin thng qua
hnh vi mua vng hoc ngoi t cho d tr quc gia (National reserves). Lng tin cung ng vo
lu thng cng s tng ln trc tip hoc gin tip qua cc ngn hng trung gian nh trng hp
pht hnh qua th trng m.
Pht hnh qua cc ngn hng trung gian: ngn hng trung ng cung ng tin thng qua
hnh vi cp tn dng cho cc ngn hng trung gian, lm tng d tr ca cc ngn hng ny, qua
to iu kin cho cc ngn hng tng qui m cho vay khin lng tin a vo lu thng tng
thm. Nh vy NHTW cung ng tin ra lu thng gin tip qua cc ngn hng trung gian.
Lng tin ny c th di dng tin mt hoc tin tn dng tu theo cc ngn hng trung gian
cho vay di dng tin mt hay chuyn khon. Ngn hng trung ng cho cc ngn hng trung
gian vay ch yu di hai hnh thc: chit khu hay ti chit khu cc giy t c gi ngn hn v
th chp hay ng trc.
Pht hnh qua chnh ph: ngn hng trung ng cng s lm cho lng tin tng ln qua
hnh vi cho ngn sch nh nc vay. Ngn hng trung ng c th cho vay trc tip hoc thng
qua vic mua li cc chng khon chnh ph do kho bc pht hnh.
Qua cc knh trn, ngn hng trung ng s trc tip cung cp mt lng tin giy v tin
kim kh vo lu thng, cn c gi l tin c s hay c s tin (k hiu l MB - Monetary base).
Trong qu trnh lu thng, mt phn lng tin ny c gi trong tay cc ch th kinh t (phi
ngn hng) - gi l tin mt lu hnh (k hiu C - cash), mt phn nm ti cc ngn hng di
dng tin d tr - gi l tin d tr trong cc ngn hng (k hiu R - Reserves). Nh vy, c s
tin MB = C + R. B phn tin d tr ca cc ngn hng chia lm hai b phn nh hn l d tr
bt buc (k hiu RR - Required reserves) - l b phn tin giy m cc ngn hng phi gi li
79

theo yu cu ca ngn hng trung ng v d tr vt mc (k hiu ER - Excess reserves) - l b

phn tin giy do cc ngn hng t gi li ngoi mc d tr theo yu cu, c xem nh l
thnh phn nhn ri ca tin d tr . Qua h thng ngn hng, b phn tin d tr R c th c
nhn ln thnh lng tin tn dng hay tin gi (k hiu D - Deposit) ln hn nhiu ln thng qua
c ch to tin ca h thng cc ngn hng trung gian.
Do tin d tr khng tham gia vo thanh ton nn tng lng tin cung ng vo lu thng s
l: MS 57 = C + D. Do c ch nhn tin ca h thng ngn hng nn lng tin cung ng vo lu
thng MS ln hn lng tin giy in ra nhiu ln. T s gia mc cung tin v lng tin c s
gi l s nhn tin t (Money multiplier) 58:

m=

MS
MB

T ta suy ra: MS = m MB
Nh vy, mc cung tin t trong nn kinh t s ph thuc vo 2 yu t chnh l c s tin v
s nhn tin t. S nhn tin t li ph thuc vo nhiu yu t nh t l d tr bt buc, t l d
tr qu mc ti cc ngn hng trung gian, t l gi tin mt trong lu thng so vi tin gi khng
k hn.
Vn iu tit cung ng tin ca ngn hng trung ng lun c quan h hu c vi iu tit
kinh t nhm t c mc tiu kinh t ca chnh sch tin t quc gia trong tng giai on.

TM TT CHNG 4
1.

Mc cu tin t l tng s lng tin t m cc ch th trong nn kinh t cn tho mn

cc nhu cu chi tiu v tch ly.

2.

Nhu cu tin t c cu thnh t ba b phn: nhu cu giao dch, nhu cu d phng v

nhu cu tch ly gi tr. Cc nhn t nh hng ti cc b phn tin cho cc nhu cu khc
nhau tng i thng nht vi nhau gm thu nhp thc t, li tc d tnh ca vic nm
gi cc ti sn ngoi tin m r rng nht l li sut v tnh lng ca cc ti sn sinh li.
Tuy nhin, mi b phn nhu cu tin c nhn t nh hng tng i c trng, chng
hn nhu cu tin d phng ph thuc vo nhn t c trng l s n nh hay khng ca
nn kinh t v m cn nhu cu tin ct tr ti sn ph thuc nhiu vo mc li sut
trn th trng.

3.

Mc cung tin t l lng tin c cung ng nhm tho mn cc nhu cu trao i,

thanh ton v d tr ca cc ch th trong nn kinh t.

4.

xc nh lng tin cung ng, ngi ta a ra cc php o mc cung tin t cn c

vo tnh lng ca cc ti sn ti chnh. Cc php o ph bin gm M0, M1, M2, M3 v L
trong L l php o lng cung tin rng nht.

5.

Tin trong lu thng c a vo nn kinh t trc ht bi ngn hng trung ng c

gi l tin c s hay c s tin MB. Tin c s gm tin mt lu hnh C v tin d tr
trong cc ngn hng R. Thng qua c ch to tin ca h thng ngn hng, phn tin d

57

Vit tt ca Money supply

58

Mc d chnh b phn tin d tr (R) mi to ra vic nhn tin, nhng do NHTW kim sot c s tin t
tt hn so vi kim sot cc khon d tr nn vic lin h lng tin cung ng vi c s tin bng s nhn tin
t s c ngha trong thc t hn.

80

tr c nhn ln to thnh tin gi D. Nh vy, lng tin t cung ng MS gm C v D

s ln hn rt nhiu so vi tin c s MB c cung ng ra ban u bi ngn hng trung
ng.

CU HI CHNG 4
1.

Trnh by cc b phn ca nhu cu tin t trong nn kinh t v cc nhn t nh hng ti

cc b phn nhu cu tin t y?

2.

Tin gi c k hn giao dch tt hn hay tin trn ti khon thanh ton?

3.

Ti sao khi o lng tin cung ng phi xc nh thnh phn php o da trn tnh lng
ca cc ti sn ti chnh?

4.

Sp xp theo th t gim dn v tnh lng i vi cc ti sn sau y: a/ Tin mt, b/

Tin gi tit kim, c/ Ti khon pht hnh sc, d/ Nh ca, e/ c.

5.

Trnh by cc knh a tin vo nn kinh t ca ngn hng trung ng.

6.

Bt k mt s tng ln no trong c s tin t cng dn n mt s tng ln ln hn

nhiu trong lng tin cung ng do tc dng ca s nhn tin t. Cu ni ny ng hay
sai? V sao?

7.

Trong hai b phn C v R ca c s tin MB, b phn no thay i s lm cung tin MS

thay i mnh m hn? Gii thch.

8.

Ti sao t trng tin mt trong tng lng tin cung ng ti Vit Nam li cao hn cc
nc cng nghip pht trin?

9.

V sao khi nghin cu v lng cung tin t chng ta ch cn tp trung vo nhng bin
ng trong di hn?

10. Anh (ch) hy tim nhng s liu v M2 ca ngn hng Nh nc Vit Nam v t l lm
pht trong 5 nm gn nht v xem xt mi quan h gia hai bin s ny.
Vi cc cu hi sau, la chn mt p n thch hp nht
11. B phn cu tin cho nhu cu giao dch trong nn kinh t c xu hng tng ln khi
a. Li sut tri phiu c xu hng tng ln
b. Li sut tri phiu c xu hng gim xung
c. Chi ph mi gii chng khon tng ln
d. Chi ph mi gii chng khon gim xung
e. a v c
f. a v d
g. b v c
h. b v d
12. B phn cu tin cho nhu cu giao dch c xu hng tng ln khi
a. Thu nhp thc t tng ln
b. Tnh lng ca cc ti sn sinh li tng ln
c. C a v b
13. B phn cu tin t cho nhu cu d phng trong nn kinh t c xu hng tng ln tng ln
khi
a. Li sut gim xung
81

b. Nn kinh t ang pht trin n nh

c. a v b
14. Php o lng tin cung ng M1
a. Bao gm tin mt, tin gi khng k hn
b. Bao gm tin mt, tin gi khng k hn v tin gi tit kim
c. L php o lng tin cung ng hp nht
d. a v c
e. b v c
15. Php o lng tin cung ng M2
a. Gm M1 v tin gi c k hn ti cc ngn hng
b. Km linh hot hn M1
c. C a v b

82

CHNG 5. NGN HNG TRUNG NG V CHNH

SCH TIN T
Ngy nay, cc nc u c ngn hng trung ng ng tch ra i vi cc ngn hng trung
gian, khng kinh doanh ly li m thc hin cc chc nng qun l v m v tin t, tn dng v
ngn hng v c bit l chu trch nhim thit k v thc hin cc chnh sch tin t quc gia.
Mi ng thi ca ngn hng trung ng u c th l du hiu cho thy nhng bin ng ca
tnh hnh tin t - tn dng ca mt quc gia. Mc tiu ca chng 5 ny l cung cp kin thc
mt cch c h thng v ngn hng trung ng v chnh sch tin t quc gia.
Kt thc chng 5, sinh vin cn nm c nhng vn c bn sau:

9 Bn cht ca ngn hng trung ng v cc chc nng ca n

9 Khi nim v mc tiu ca chnh sch tin t
9 Cc cng c ca chnh sch tin t.

5.1. QU TRNH HNH THNH V CC M HNH T CHC NGN

HNG TRUNG NG
5.1.1. Qu trnh hnh thnh ngn hng trung ng
Ngn hng trung ng (NHTW) l mt nh ch cng cng, c th c lp hoc trc thuc
chnh ph; thc hin chc nng c quyn pht hnh tin, l ngn hng ca cc ngn hng, ngn
hng ca chnh ph v chu trch nhim trong vic qun l nh nc v cc hot ng tin t, tn
dng, ngn hng.
NHTW c ngun gc t cc ngn hng pht hnh. Cho n u th k 20, cc ngn hng pht
hnh vn thuc s hu t nhn. T sau Chin tranh th gii th hai, do nh hng ca nhng bi
hc kinh nghim t cuc i suy thoi nm 1929 - 1933 cng nh s pht trin ca cc hc
thuyt kinh t ca Keynes (vo cui nhng nm 1930) v Milton Friedman (nm 1960) v s cn
thit ca vai tr qun l v m ca nh nc i vi nn kinh t v nh hng ca khi lng tin
cung ng i vi cc bin s kinh t v m, cc nc nhn thc c tm quan trng phi
thnh lp mt NHTW ng vai tr qun l lu thng tin t, tn dng v hot ng ca h thng
ngn hng trong mt quc gia.
Cc NHTW c thnh lp hoc bng cch quc hu ho cc ngn hng pht hnh hin c
hoc thnh lp mi thuc quyn s hu nh nc. Cc nc t bn pht trin c h thng ngn
hng pht trin lu i nh Php, Anh... th thnh lp NHTW bng cch quc hu ho ngn hng
pht hnh thng qua mua li c phn ca cc ngn hng ny ri b nhim ngi iu hnh 59. Mt
s nc t bn khc th Nh nc ch nm c phn khng ch hoc vn thuc s hu t nhn
nhng Nh nc b nhim ngi iu hnh. V d: Ngn hng trung ng Nht Bn (tn chnh
thc l Ngn hng Nht Bn) c 55% c phn thuc quyn s hu ca Nh nc, 45% cn li
thuc s hu t nhn nhng b my qun l ngn hng l Hi ng chnh sch c 7 thnh vin li
do Chnh ph b nhim. M, Ngn hng trung ng c gi l H thng d tr lin bang
(Fed), l ngn hng c phn t nhn nhng c quan lnh o cao nht ca Ngn hng ny l Hi

59

Anh quc hu ho ngn hng pht hnh nm 1946, Php quc hu ho nm 1945, c v Canada ln
lt vo cc nm 1939 v 1938.

83

ng Thng c c 7 thnh vin do Tng thng c v Thng ngh vin b nhim 60. Cn li
hu ht cc nc khc th thnh lp NHTW mi thuc s hu nh nc. Vit Nam, NHTW
c thnh lp thuc s hu ca nh nc, gi l Ngn hng nh nc Vit Nam.

5.1.2. Cc m hnh t chc ngn hng trung ng

L mt nh ch cng cng ca Nh nc, nhng mi quan h ca NHTW vi chnh ph
khng hon ton ging vi cc nh ch cng cng khc ca Nh nc. Mi quan h ny cc
nc khc nhau cng khng ging nhau. Tu thuc vo c im ra i ca NHTW, th ch chnh
tr, nhu cu ca nn kinh t cng nh truyn thng vn ho ca tng quc gia m NHTW c th
c t chc theo m hnh trc thuc hay c lp vi chnh ph.
M hnh NHTW trc thuc chnh ph l m hnh trong NHTW nm trong ni cc chnh
ph v chu s chi phi trc tip ca chnh ph v nhn s, v ti chnh v c bit v cc quyt
nh lin quan n vic xy dng v thc hin chnh sch tin t. Cc nc p dng m hnh ny
phn ln l cc nc ng (Hn quc, i loan, Singapore, Indonesia, Vit Nam ...) hoc cc
nc thuc khi XHCN trc y.
Chnh ph
Hi ng chnh sch tin t gm:
Thng c NHTW v cc thnh vin khc

Ngn hng trung ng

Hnh 5.1. M hnh ngn hng trung ng trc thuc chnh ph
Theo m hnh ny, chnh ph c th d dng phi hp chnh sch tin t ca NHTW ng b
vi cc chnh sch kinh t v m khc nhm m bo mc v liu lng tc ng hiu qu ca
tng th cc chnh sch i vi cc mc tiu v m trong thi k. M hnh ny c xem l ph
hp vi yu cu cn tp trung quyn lc khai thc tim nng xy dng kinh t trong thi k
tin pht trin.
im hn ch ch yu ca m hnh l NHTW s mt i s ch ng trong vic thc hin
chnh sch tin t. S ph thuc vo chnh ph c th lm cho NHTW xa ri mc tiu di hn ca
mnh l n nh gi tr tin t, gp phn tng trng kinh t. Tuy nhin, s ln mnh nhanh chng
ca cc nc thuc nhm NIEs nh Singapore, Hn quc, i loan... ni NHTW l mt b phn
trong gung my chnh ph l mt bng chng c sc thuyt phc v s ph hp ca m hnh t
chc ny i vi truyn thng vn ho ng.

60

H thng d tr lin bang ca M (Fed) bao gm 12 ngn hng d tr lin bang, trong ln nht l
NewYork, ri n Chicago, San Francisco. C phn cc ngn hng ny do cc ngn hng thng mi t nhn l
thnh vin nm gi. Ban gim c ca cc ngn hng d tr gm 9 ngi trong 6 ngi do cc ngn hng
thng mi thnh vin bu ra, 3 gim c cn li do Hi ng thng c b nhim. 9 gim c ny cng bu ra
ch tch ngn hng v phi c Hi ng thng c ph chun.

84

M hnh NHTW c lp vi chnh ph l m hnh trong NHTW khng chu s ch o ca

chnh ph m l quc hi. Quan h gia NHTW v chnh ph l quan h hp tc.

Quc hi

NHTW

Chnh ph

Hnh 5.1. M hnh ngn hng trung ng c lp vi chnh ph

Cc NHTW theo m hnh ny l Cc d tr lin bang M, NHTW Thu s, Anh, Php, c,
Nht Bn v gn y l NHTW chu u (ECB). Xu hng t chc ngn hng trung ng theo m
hnh ny ang cng ngy cng tng ln cc nc pht trin.
Theo m hnh ny, NHTW c ton quyn quyt nh vic xy dng v thc hin chnh sch
tin t m khng b nh hng bi cc p lc chi tiu ca ngn sch 61 hoc cc p lc chnh tr
khc 62. Mt khc, theo quan im dn ch c truyn ca chu u th mi chnh sch phi c
phc v cho quyn li ca cng chng v phi c quyt nh bi quc hi - c quan i din
cho quyn lc ca ton dn - ch khng phi mt nhm cc nh chnh tr - chnh ph. Chnh v
vy, NHTW do c vai tr ht sc quan trng ti i sng kinh t nn khng th t di quyn
chnh ph c m phi do quc hi kim sot.
Tuy nhin, khng phi tt c cc NHTW c t chc theo m hnh ny u m bo c s
c lp hon ton khi p lc ca chnh ph khi iu hnh chnh sch tin t. Mc c lp ca
mi NHTW ph thuc vo s chi phi ca ngi ng u nh nc vo c ch lp php v nhn
s ca NHTW.
im bt li ch yu ca m hnh ny l kh c s kt hp hi ho gia chnh sch tin t do NHTW thc hin v chnh sch ti kho - do chnh ph chi phi qun l v m mt cch
hiu qu.
Khng c mt m hnh no c th c coi l thch hp cho mi quc gia. Vic la chn mi
quan h thch hp gia NHTW v chnh ph phi tu thuc vo ch chnh tr, yu cu pht
trin kinh t, c im lch s v s pht trin ca h thng ngn hng ca tng nc. Tuy nhin,
trong mt chng mc nht nh n cng b nh hng bi tro lu ca th gii.

5.2. CHC NNG CA NGN HNG TRUNG NG

Ngn hng trung ng thc hin hai chc nng c bn: l ngn hng ca quc gia v thc
hin chc nng qun l v m cc hot ng tin t, tn dng v ngn hng nhm m bo s n
61

Thm ht ngn sch l cn bnh kinh nin ca cc chnh ph. Do vy, nu NHTW t di quyn ca
chnh ph, khi thm ht ngn sch xy ra, chnh ph c th buc NHTW in tin ti tr. iu ny d dn n
nguy c lm pht, gy tn hi ln cho x hi.
62

Khi NHTW trc thuc chnh ph, chnh ph c th v nhng mc tiu chnh tr trc mt, chng hn
nhm gy n tng trc k bu c, khin NHTW theo ui cc mc tiu ngn hn thay v cc mc tiu chnh
sch di hn.

85

nh tin t v an ton cho c h thng ngn hng, qua m thc hin cc mc tiu kinh t v m
ca nn kinh t. NHTW thc hin cc chc nng ny thng qua cc nghip v mang tnh kinh
doanh song tnh cht kinh doanh ch l phng tin nng cao hiu qu ca hot ng qun l ch
khng phi l mc ch ca NHTW. Ni cch khc, mc ch hot ng ca NHTW khng phi l
mu tm doanh li m l n nh lu thng tin t, tn dng v hot ng ngn hng t to iu
kin thc y s pht trin kinh t.

5.2.1. Chc nng ngn hng ca quc gia

Chc nng l ngn hng ca quc gia ca NHTW c th hin cc nhim v sau y:

5.2.1.1. Ngn hng pht hnh tin

Ngn hng trung ng c giao trng trch c quyn pht hnh tin theo cc qui nh trong
lut hoc c chnh ph ph duyt (v mnh gi, loi tin, mc pht hnh...) nhm m bo
thng nht v an ton cho h thng lu thng tin t ca quc gia 63. ng tin do NHTW pht
hnh l ng tin lu thng hp php duy nht, n mang tnh cht cng ch lu hnh, v vy mi
ngi khng c quyn t chi n trong thanh ton. Nhim v pht hnh tin cn bao gm trch
nhim ca NHTW trong vic xc nh s lng tin cn pht hnh, thi im pht hnh cng nh
phng thc pht hnh m bo s n nh tin t v pht trin kinh t.
Di ch lu thng tin vng, cc NHTW c yu cu pht hnh tin giy trn c s c
vng m bo. Tuy nhin, yu cu phi c vng m bo khi pht hnh tin giy dn n s thiu
linh hot trong pht hnh tin do khi lng tin pht hnh khng gn vi nhu cu lu thng trao
i hng ho m ph thuc vo s lng vng d tr ca NHTW. Khi nhu cu tin t ca nn kinh
t vt qu kh nng m bo ca lng vng d tr, cc NHTW khng th p ng c. Do
vy yu cu m bo bng vng dn dn b ni lng tin ti bi b. Ngy nay, lng tin pht
hnh c quyt nh da trn c s nghin cu v nhu cu tin t ca nn kinh t.

5.2.1.2. Ngn hng ca cc ngn hng

Ngn hng trung ng khng tham gia kinh doanh tin t, tn dng trc tip vi cc ch th
trong nn kinh t m ch thc hin cc nghip v ngn hng vi cc ngn hng trung gian. Bao
gm:
3 M ti khon v nhn tin gi ca cc ngn hng trung gian
NHTW nhn tin gi t cc ngn hng trung gian di hai dng sau:
Tin gi d tr bt buc: L khon tin d tr m cc ngn hng trung gian bt buc phi gi
ti NHTW nhm m bo kh nng chi tr ca cc ngn hng ny trc nhu cu rt tin mt
ca khch hng. Tin d tr bt buc c tnh ton trn c s s d tin gi huy ng bnh qun
trong k 64 ti ngn hng trung gian nhn vi t l d tr bt buc c NHTW quy nh trong
tng thi k. Khon tin gi ny khng c NHTW tr li. Chc nng ban u ca khon d tr
bt buc ny l nhm hn ch kh nng xy ra ri ro mt kh nng thanh ton ca h thng ngn

63

Tin do NHTW pht hnh y c hiu l tin giy. Ngoi tin giy, NHTW cn c th pht hnh mt
s loi tin kim kh vi t cch l tin ph, h tr cho tin giy thc hin chc nng tin t (chng hn dng
trong cc giao dch tr gi nh, gi in thoi, mua hng ti cc my bn hng t ng). Tin kim kh ch
chim mt t trng nh trong tng s tin pht hnh. Mt s quc gia nh M, tin kim kh li do Kho bc pht
hnh. D l tin giy hay tin kim kh th chng u c mt c im chung l ch c gi tr danh ngha, tc l
gi tr thc ca n (hay chi ph sn xut ra n) nh hn gi tr tin t m n i din rt nhiu.
64

Thng l 1 thng.

86

hng. Nhng theo thi gian, ngha ca chc nng ny gim dn. Cng vi s pht trin ca th
trng ti chnh v xu hng chng khon ho trong hot ng ngn hng, kh nng thanh khon
ca cc ti sn c do ngn hng nm gi v do kh nng p ng nhanh chng nhu cu tin
mt ca cc ngn hng tng ln. Bn cnh , cc hnh thc bo him tin gi ra i lm yn
lng nhng ngi gi tin v nh vy lm gim bt kh nng xy ra nhu cu rt tin bt thng.
V nhng l do , t l d tr bt buc ngy cng gim hu ht cc quc gia, ti mc n khng
cn ngha m bo an ton na. Hin nay, d tr bt buc c ni n vi t cch l mt cng
c ca NHTW trong iu hnh chnh sch tin t nhiu hn. Trn thc t, cc ngn hng c th
duy tr mc d tr ln hn yu cu ca NHTW, do iu kin kinh doanh c th ca ngn hng, do
khng cho vay ht hoc khng tm kim c c hi u t an ton. Phn d tr ny gi l d tr
vt mc v c th gi ti NHTW hoc kt st ca ngn hng trung gian. S tng ln hay
gim xung ca lng d tr vt mc ny phn nh tnh trng tha hay thiu vn kh dng ca
h thng ngn hng v l ch tiu nh hng iu hnh chnh sch tin t ca NHTW.
Tin gi thanh ton: Ngoi khon d tr bt buc, cc ngn hng trung gian cn phi duy tr
thng xuyn mt lng tin gi trn ti khon ti NHTW cho cc nhu cu chi tr trong thanh
ton vi cc ngn hng khc trong cng h thng hoc p ng cc nhu cu giao dch vi NHTW,
chng hn cc khon chi tr lin quan n cc khon vay t NHTW.
3 Cp tn dng cho cc ngn hng trung gian
NHTW cp tn dng cho cc ngn hng trung gian di hnh thc chit khu li (ti chit
khu) cc chng t c gi ngn hn do cc ngn hng trung gian nm gi. Thng qua hnh vi mua
li ny, NHTW lm tng lng vn kh dng cho hot ng ca ngn hng trung gian, to iu
kin cho cc ngn hng ny m rng cc hot ng tn dng. Vic cp tn dng ca NHTW cho
cc ngn hng trung gian khng ch gii hn nghip v ti chit khu cc chng t c gi m
cn bao gm c cc khon cho vay ng trc c m bo bng cc chng khon tiu chun,
cc khon tin gi bng ngoi t ti NHTW.
Do vic cp tn dng ca NHTW gn trc tip vi vic pht hnh ra mt lng tin giy mi
nn cc iu kin tn dng thng l cht ch, c gii hn bi hn mc ti chit khu, thi hn
v chng loi chng t c gi c chp nhn chit khu.
Ngoi ra, NHTW cn gp phn quan trng trong vic m bo cho s an ton ca h thng
ngn hng thng qua hot ng cp tn dng khi ng vai tr Ngi cho vay cui cng ca cc
ngn hng. Trong trng hp mt ngn hng c nguy c ph sn, NHTW c th s cung cp
nhng khon tn dng khng hn ch nhm gip cho ngn hng trnh khi s v. Tuy nhin
khng phi mi ngn hng u nhn c s h tr ca NHTW thot khi nguy c ph sn.
Ch khi s sp ca ngn hng c nh hng ln ti s tn ti v an ton ca c h thng
ngn hng th NHTW mi can thip. Mc li sut cho vay ca NHTW khi cng thng l li
sut pht v ngn hng nhn h tr phi chu nhiu qui nh ngt ngho ca NHTW.
3 L trung tm thanh ton b tr cho h thng ngn hng trung gian
V cc ngn hng trung gian u m ti khon v k gi cc khon d tr bt buc v d tr
vt mc ti NHTW nn chng c th thc hin thanh ton khng dng tin mt qua NHTW thay
v thanh ton trc tip vi nhau. Khi , NHTW ng vai tr l trung tm thanh ton b tr gia
cc ngn hng trung gian.
Thng qua dch v thanh ton b tr, NHTW gp phn tit kim c chi ph thanh ton cho
cc ngn hng trung gian v ton x hi, m bo vn lun chuyn nhanh chng trong h thng
ngn hng v phn nh chnh xc quan h thanh ton gia cc ch th kinh t trong x hi. Mt
87

khc, thng qua hot ng ny NHTW c th kim tra s bin ng vn kh dng ca tng ngn
hng trung gian, l c s c nhng kin ngh kp thi.

5.2.1.3. Ngn hng ca chnh ph

L mt nh ch ti chnh cng cng, NHTW c xc nh ngay t khi ra i l ngn
hng ca chnh ph. Vi chc nng ny, NHTW c ngha v cung cp cc dch v ngn hng cho
chnh ph, ng thi lm i l, i din v t vn chnh sch cho chnh ph.
3 Lm th qu cho kho bc nh nc thng qua qun l ti khon ca kho bc
Tu theo c im t chc ca tng nc, chnh ph c th u quyn cho B ti chnh hoc
Kho bc ng tn ch ti khon ti NHTW. Hng ngy, cc khon thu ca nh nc di dng
thu, li nhun hoc khon thu khc c gi vo ti khon ny. NHTW c trch nhim theo di,
chi tr, thc hin thanh ton v cp vn theo yu cu ca kho bc v s dng s d khi nhn
ri tng t nh ti khon ca khch hng ti mt ngn hng trung gian.
Cc khon tin gi ca chnh ph c th di dng vng, ngoi t, cc chng khon ca cc
t chc pht hnh khc c trong nc v nc ngoi. N chim t trng ng k trong tng ti sn
n ca NHTW v thng thng l cc khon n khng k hn 65. V th khon k gi ca chnh
ph tr thnh mt ngun vn cho cc hot ng cho vay v u t ca NHTW.
Tuy nhin NHTW khng phi l ni duy nht thc hin vai tr th qu cho chnh ph. mt
s nc, c bit l cc nc p dng m hnh NHTW c lp vi chnh ph th mt b phn ln
vn ca kho bc c gi cc ngn hng t nhn bi s hp dn ca li sut tin gi. Mc d
vy, phn ln cc nc NHTW t ra thch hp vi vai tr ny hn c bi bn cnh vic gi v
qun l ti khon cho chnh ph, NHTW cn thc hin chc nng i l v cp tn dng cho chnh
ph khi cn thit. Hn na m bo nguyn tc qun l ngun d tr quc gia, kho bc buc
phi gi vng, ngoi t v chng ch c gi bng ngoi t ti NHTW.
3 Qun l d tr quc gia
D tr quc gia bao gm cc loi ti sn chin lc m bt k quc gia no cng phi d tr
cho nhu cu chi tiu trong nhng trng hp khn cp: vng, ngoi t, chng t c gi ca nc
ngoi. NHTW l t chc c giao nhim v qun l khon d tr ny. D tr quc gia khng
phi l loi ti sn tnh. V nguyn tc, NHTW ch cn gi cho d tr khng ri xung di mc
ti thiu m lut qui nh. Cn trong qu trnh hot ng ca mnh, NHTW hon ton c th s
dng d tr quc gia phc v cho thao tc trong chnh sch tin t.
3 Cp tn dng cho chnh ph
NHTW c th cp cho chnh ph cc khon tn dng nhm b p thiu ht tm thi trong
nm ti chnh hoc bi chi ngn sch vo cui nm ti chnh. Tuy nhin do vic cho ngn sch
vay trc tip s lm tng lng tin cung ng, c th dn n nguy c lm pht nn ngy nay cc
NHTW rt hn ch cc khon tn dng trc tip cho chnh ph. Phn ln cc khon tn dng c
cp gin tip thng qua vic ti chit khu cc tri phiu kho bc do cc ngn hng trung gian nm
gi 66.

65

B phn ny bin ng mnh t 4 - 18% trong tng ti sn n ca NHNN Vit Nam.

66

Lut Ngn hng nh nc Vit Nam khng qui nh vic cho ngn sch nh nc vay b p bi chi
v thc t iu ny cng chm dt t nm 1992. Nhng ti iu 32, mc 3 qui nh NHTW c th tm ng
cho ngn sch chi tiu theo quyt nh ca chnh ph b p thiu ht tm thi, khon vay ny phi c
hon tr trong nm ti chnh.

88

3 Lm i l, i din v t vn cho chnh ph

Dch v i l m NHTW cung cp thng xuyn v c hiu qu cho chnh ph l i l
trong vic pht hnh chng khon chnh ph khi chnh ph c nhu cu b p thiu ht ngn sch.
NHTW thc hin mt dch v i l ton phn cho cc hot ng pht hnh chng khon chnh
ph, gm:

Thng bo vic pht hnh chng khon mi v loi chng khon, mnh gi, s lng,
thi hn, li sut, phng thc pht hnh....

Nhn n v t chc u thu.

Thng bo kt qu u thu.

Phn phi chng khon trng thu v nhn tin cho kho bc.

T chc thanh ton chng khon khi n hn thng qua cc ngn hng trung gian.

NHTW t chc u thu chng khon chnh ph thng xuyn, c th hng ngy nh Cc d
tr lin bang M, 3 ngy mt ln nh NHTW Php v Ngn hng d tr lin bang c hoc 10
ngy mt ln nh ca Vit Nam 67.
Ngoi ra, NHTW cn i din cho chnh ph ti cc t chc ti chnh tin t quc t, k kt
cc iu c quc t v tin t v hot ng ngn hng theo s u quyn ca chnh ph. hu ht
cc nc, chnh ph giao cho b Ti chnh lm i din ti cc t chc nh Qu tin t quc t
(IMF), ngn hng th gii (WB), ngn hng pht trin chu (ADB) bi cc khon vn c
cung ng t cc t chc ny l ginh cho cc chng trnh ca chnh ph, n c lin quan cht
ch n cc chnh sch ti chnh nh thu, tr cp, tr gi v l ngun thu ca ngn sch. Do vy
b Ti chnh l c quan chu trch nhim ch yu trong vic theo di, tng hp v thng nht
qun l cc khon vay v tr n ca chnh ph, qun l ti chnh cc ngun vin tr v vay quc
t. V v th B ti chnh i din cho chnh ph ti cc t chc ny. Tuy nhin, mt s nc trong
c Vit Nam, vai tr ny c giao cho NHTW. Vai tr ny c qui nh c th ti iu 3,
khon 10 Php lnh ngn hng nh nc nm 1990 v c khng nh li ti iu 5 lut Ngn
hng nh nc.
NHTW hot ng vi t cch l ngn hng ca chnh ph khng ch bi n c li th kinh t
hon thnh tt chc nng ny m cn bi mi lin h gia cc vn v ti chnh cng cng
vi cc vn tin t. Nh nc bt c quc gia no cng l ch th c khon thu nhp ln nht
v ng thi cng l ch th c nhu cu vay ln nht. Cc khon chi ca n ng mt vai tr quan
trng trong i sng kinh t ca t nc. NHTW th c trch nhim trong vic kim sot khi
lng tin cung ng v thc hin chnh sch tin t. Trong nhiu trng hp, cc chnh sch ti
kho c nh hng rt mnh n kh nng kim sot lng tin cung ng ca NHTW. V th, vic
tp trung cc hot ng ngn hng cho chnh ph vo NHTW s to c hi tt cho NHTW iu
chnh tnh trng ti chnh chung v t vn cho chnh ph khi cn thit.

5.2.2. Chc nng qun l v m v tin t, tn dng v hot ng ngn hng

y l chc nng quyt nh bn cht ngn hng trung ng ca mt ngn hng pht hnh.
Vic thc hin chc nng ny khng th tch ri khi cc nghip v ngn hng ca NHTW.

67

Vit Nam, hnh thc u thu chng khon chnh ph mi bt u t nm 1995, cn trc kho bc
pht hnh trc tip cho dn c.

89

5.2.2.1. Xy dng v thc hin chnh sch tin t quc gia

Chnh sch tin t l chnh sch kinh t v m trong NHTW s dng cc cng c ca mnh
iu tit v kim sot khi lng tin trong lu thng nhm m bo s n nh gi tr tin t
ng thi thc y s tng trng kinh t v m bo cng n vic lm.
Mi lin h gia khi lng tin cung ng v cc bin s kinh t v m nh sn lng, gi c,
cng n vic lm c Milton Friedman tm hiu v chng minh qua thc t ca gn 100 nm
pht trin kinh t M (1870 - 1954). Theo , mi s tng ln hay gim xung ca khi lng tin
cung ng c tc ng su sc v ton din n hot ng kinh t v m thng qua cc knh truyn
dn: tn dng, t gi, li sut, gi ti sn... Nghin cu ny ch ra kh nng c th thng qua
vic ch ng kim sot v iu tit khi lng tin t cung ng t c cc mc tiu pht
trin kinh t.
NHTW vi chc nng pht hnh tin v kh nng tc ng mnh ti hot ng ca h thng
ngn hng c xem l c kh nng ln trong vic kim sot v iu tit khi lng tin cung ng
vo lu thng nn c giao trng trch xy dng v thc thi chnh sch tin t ca quc gia.
C th ni, chnh sch tin t l trng tm hot ng ca mt NHTW. iu ny c ngha l mi
hot ng ca NHTW (k c pht hnh tin) u nhm thc hin cc mc tiu ca chnh sch tin
t v b chi phi bi cc mc tiu .
Chnh sch tin t c th c hoch nh theo mt trong hai hng sau:

Chnh sch tin t m rng: nhm tng lng tin cung ng khuyn khch u t, m
rng sn xut kinh doanh, to vic lm. Mc ch ca chnh sch lc ny l chng suy
thoi kinh t v tht nghip.

Chnh sch tin t tht cht: nhm gim lng tin cung ng hn ch u t, km hm
s pht trin qu ca nn kinh t. Mc ch ca chnh sch lc ny l chng lm pht.

5.2.2.2. Thanh tra, gim st hot ng ca h thng ngn hng

Vi t cch l ngn hng ca cc ngn hng, NHTW khng ch cung ng cc dch v ngn
hng thun tu cho cc ngn hng trung gian, m thng qua cc hot ng , NHTW cn thc
hin vai tr iu tit, gim st thng xuyn hot ng ca cc ngn hng trung gian nhm: m
bo s n nh trong hot ng ngn hng v bo v li ch ca cc ch th trong nn kinh t, c
bit l ca nhng ngi gi tin, trong quan h vi ngn hng.
m bo s n nh ca h thng ngn hng
Khc vi cc t chc kinh doanh khc, kinh doanh trong lnh vc ti chnh tin t cn thit
phi c kim sot v iu tit cht ch v:

Cc ngn hng m nhim vai tr c bit trn th trng ti chnh ni ring v trong
ton b nn kinh t ni chung: n l knh chuyn giao vn t tit kim n u t, l
cng c ca chnh ph trong vic ti tr vn cho cc mc tiu chin lc; hot ng ca
cc trung gian ti chnh, c bit l cc t chc nhn tin gi, c nh hng quyt nh
n vic iu hnh chnh sch tin t.

Hot ng ca cc ngn hng lin quan n hu ht cc ch th kinh t trong x hi nn

s sp ca mt ngn hng s lm nh hng n quyn li ca ngi gi tin ng
thi n ton h thng ngn hng. Cc ngn hng c mi lin h v ph thuc vi nhau
cht ch thng qua cc lung vn tn dng lun chuyn v thng qua hot ng ca h
thng thanh ton. Ch mt trc trc nh trong qu trnh thanh ton ca mt ngn hng
cng s gy nn vn v tnh thanh khon ca c h thng. Mt khc, s sp ca

90

ngn hng s gy kh khn v vn cho cc doanh nghip, c bit l cc doanh nghip

va v nh, ng thi nh hng ti quyn li ca ngi gi tin.

Bn cht hot ng ca cc ngn hng l cha ng ri ro. Mc ri ro s tng ln khi

cc ngn hng c xu hng chy theo li nhun lm phng hi n quyn li ca ngi
gi tin. Nguyn tc hot ng ca cc ngn hng l i vay ngn v cho vay di. Bng
tng kt ti sn ca n lun cha ng mc ri ro tim nng do chnh lch v thi hn
gia ngun vn v s dng vn, gia yu cu thanh khon v mong mun sinh li ti a.
V th s iu tit cht ch v gim st thng xuyn ca NHTW s ngn cn xu hng
chy theo li nhun qu mc, y ngn hng vo tnh trng ri ro v ph sn.

S tn ti v pht trin ca cc trung gian ti chnh ni chung v ngn hng ni ring ph

thuc vo lng tin ca cng chng vi t cch l ngi gi tin. Mt sai st nh trong
qu trnh kinh doanh v cung ng dch v ngn hng cng c th gy nn s nghi ng c
tnh cht lan truyn. iu ny tht s e do s tn ti ca cc ngn hng.

thc hin mc ch ny, NHTW s dng mt h thng ch tiu iu tit c phn b theo
cc tiu thc sau:

Ch tiu phn nh hiu qu s dng vn

Ch tiu phn nh tnh cht y ca vn

Ch tiu phn nh kh nng thanh ton

Ch tiu phn nh cht lng ti sn c

Cc ch tiu khc
o Gii hn cho vay v bo lnh
o Cc phng php t bo him

H thng ch tiu lin quan n vic thc hin chnh sch tin t

H thng ch tiu lin quan n mc ch phn b vn tn dng cho cc mc tiu u tin.

Qui ch v cp giy php: l cc qui nh v tht cht hay ni lng vic cp giy php
tham gia vo ngnh cng nghip ngn hng.

Cn c vo h thng ch tiu trn, trc ht bn thn cc ngn hng trung gian phi t iu
chnh hot ng mt cch thng xuyn nhm tn trng cc ch tiu iu tit. Mc kim tra cao
hn c thc hin bi NHTW thng qua hnh thc thanh tra ti ch hay gim st t xa.
Bo v khch hng
Chc nng thanh tra, gim st ca NHTW cn nhm m bo s cng bng v bnh ng
trong quan h gia ngn hng v cc khch hng. iu ny c th hin hai kha cnh: Th
nht, nhm bo v li ch hp php ca khch hng vi t cch l ngi i vay. Chng hn, qui
nh chun mc v phm vi v mc chi tit ca cc thng tin cn bo co cho ngn hng khi
vay vn; chun mc ho cc th tc vay vn v tip nhn cc dch v ngn hng; qui nh c th
v x l v gii quyt cc tranh chp gia ngn hng vi khch hng. Th hai, nhm thc y
cnh tranh v hiu qu thng qua qui nh v cht lng v s cp nht ca thng tin m ngn
hng c ngha v cung cp cho nhng ngi tham gia th trng. C th, cn qui nh r c ch
cung cp thng tin, loi thng tin v phm vi cung cp.
iu ny gip cho cng chng vi t cch ngi u t v ngi s dng cc dch v ti
chnh c kh nng v c hi la chn cc ngn hng ng tin cy v cc dch v ti chnh c cht

91

lng. Cc ngn hng v th quan tm hn ti tnh minh bch v cht lng ca bng tng kt ti
sn trong chin lc cnh tranh khch hng.
t c mc ch ny, NHTW v cc th ch iu tit c lin quan thng a ra cc
chun mc, cc hng dn hoc qui nh v tnh y v chnh xc ca thng tin c cng b.

5.3. CHNH SCH TIN T

Chnh sch tin t (CSTT) l chnh sch kinh t v m trong NHTW thng qua cc cng c
ca mnh, thc hin vic kim sot v iu tit khi lng tin cung ng nhm n nh gi tr
ng tin v t c cc mc tiu kinh t - x hi ra.

5.3.1. Mc tiu ca chnh sch tin t

Chnh sch tin t ca cc quc gia thng tp trung vo cc mc tiu sau:
c n nh gi c
n nh gi c hay kim sot lm pht l mc tiu hng u v l mc tiu di hn ca
chnh sch tin t. Cc NHTW thng lng ho mc tiu ny bng tc tng ca ch s gi
c tiu dng x hi. Vic cng b cng khai ch tiu ny l cam kt ca NHTW nhm n nh
gi tr tin t v mt di hn. iu ny c ngha l NHTW s khng tp trung iu chnh s
bin ng gi c v mt ngn hn. Do nhng bin php v chnh sch tin t tc ng n nn
kinh t c tnh cht trung v di hn, hn na kh c th d on chnh xc kt qu s xy ra
vo thi im no trong tng lai, v vy s l khng kh thi i vi NHTW trong vic theo
ui kim sot gi c trong ngn hn.
n nh gi c c tm quan trng c bit nh hng pht trin kinh t ca quc gia v
n lm tng kh nng d on nhng bin ng ca mi trng kinh t v m. Mc lm pht
thp v n nh to nn mi trng u t n nh, thc y nhu cu u t v m bo s
phn b ngun lc x hi mt cch hiu qu. y l li ch c tm quan trng sng cn i
vi s thnh vng kinh t ca quc gia. Lm pht cao hay thiu pht lin tc l rt tn km
cho x hi, thm ch ngay c trong trng hp nn kinh t pht trin kh quan nht. S bin
ng lin tc ca cc t l lm pht d tnh lm mo m, sai lch thng tin v do lm cho
cc quyt nh kinh t tr nn khng ng tin cy v khng c hiu qu. Nguy him hn, s
bt n nh gi c dn n s phn phi li khng dn ch cc ngun lc kinh t trong x hi
gia cc nhm dn c.
Tuy nhin, theo ui mc tiu n nh gi c khng ng ngha vi t l lm pht bng
khng. Nhng nghin cu v lm pht cho thy trong khi c gng duy tr lm pht gn mc
0, chnh sch tin t d a nn kinh t i qu v ri vo tnh trng thiu pht gy hu qu
cn trm trng hn, l lm nn kinh t suy thoi. Hn na mt mc lm pht dng c
chng minh l c tc dng bi trn v hm nng nn kinh t nn s c nhng nh hng tch
cc ti tng trng kinh t. Theo cc chuyn gia v chnh sch tin t chu u, mc lm
pht t 1.5% n di 4% l ph hp vi cc nn kinh t pht trin.
d n nh t gi hi oi
Trong iu kin m ca kinh t, cc lung hng ho v tin vn vo ra mt quc gia gn
lin vi vic chuyn i qua li gia ng ni t v ng ngoi t. Vic ngn nga nhng bin
ng mnh, bt thng trong t gi hi oi s gip cho cc hot ng kinh t i ngoi c
hiu qu hn nh d on c chnh xc v mt khi lng gi tr. Thm vo , t gi hi

92

oi cn nh hng ti kh nng cnh tranh ca hng ho trong nc vi nc ngoi v mt

gi c.
e n nh li sut
Li sut l mt bin s kinh t v m ht sc quan trng trong nn kinh t do n nh
hng ti quyt nh chi tiu ca cc doanh nghip v h gia nh. Nhng bin ng bt
thng trong li sut s gy kh khn cho cc doanh nghip v c nhn trong vic d tnh chi
tiu hay lp k hoch kinh doanh. Do n nh li sut cng l mt mc tiu quan trng m
cc NHTW hng ti nhm gp phn n nh mi trng kinh t v m.
f n nh th trng ti chnh
Th trng ti chnh c xem l ni to ra ngun vn cho pht trin kinh t. N gp phn
quan trng trong vic iu ho vn t ni tha n ni thiu vn, gip nng cao hiu qu s
dng vn trong nn kinh t. Vi vai tr nh vy, s n nh ca th trng ti chnh c ngha
quan trng i vi nn kinh t cc quc gia. NHTW vi kh nng tc ng ti khi lng tn
dng v li sut c nhim v em li s n nh cho th trng ti chnh 68.
g Tng trng kinh t
Do chnh sch tin t c th nh hng ti ca ci v chi tiu ca x hi nn c th s
dng n lm n by kch thch tng trng kinh t. Tng trng kinh t phi c hiu c v
khi lng v cht lng. Chnh sch tin t phi m bo s tng ln ca GDP thc t, tc l
t l tng trng c c sau khi tr i t l tng gi cng thi k. Cht lng tng trng
c biu hin mt c cu kinh t cn i v kh nng cnh tranh quc t ca hng ho
trong nc tng ln.
Mt nn kinh t phn thnh vi tc tng trng kinh t n nh l nn tng cho mi s
n nh, l cn c n nh tin t trong nc, ci thin tnh trng cn cn thanh ton quc t
v khng nh v tr ca nn kinh t trn th trng quc t.
h Gim t l tht nghip
To cng n vic lm y l mc tiu ca tt c cc chnh sch kinh t v m trong
c chnh sch tin t. Cng n vic lm y c ngha quan trng bi ba l do:
3 Ch s tht nghip l mt trong nhng ch tiu phn nh s thnh vng x hi v
n phn nh kh nng s dng c hiu qu ngun lc x hi.
3 Tht nghip gy nn tnh trng cng thng cho mi c nhn v gia nh ca h v
l mm mng ca cc t nn x hi.
3 Cc khon tr cp tht nghip tng ln c th lm thay i c cu chi tiu ngn
sch v lm cng thng tnh trng ngn sch.
m bo cng n vic lm y khng c ngha l t l tht nghip bng 0 m mc t
l tht nghip t nhin. T l tht nghip t nhin c cu thnh t t l tht nghip tm thi
(nhng ngi ang tm kim cng vic thch hp) v t l tht nghip c cu (tht nghip bi
s khng ph hp gia nhu cu v lao ng v cung ca lao ng). Mi quc gia cn xc nh
c t l tht nghip t nhin mt cch chnh xc t c mc tiu ny. Bn cnh , c
gng gim t l tht nghip t nhin cng c coi l mc tiu ca chnh sch tin t.
68

Vit Nam do th trng ti chnh cha pht trin nn mc tiu ny c thay bng mc tiu n nh h
thng ngn hng.

93

Mi quan h gia cc mc tiu ca chnh sch tin t

Cc mc tiu ca chnh sch tin t khng phi lc no cng nht tr v h tr cho nhau.
Trong mt s trng hp, vn c nhng mc tiu mu thun vi nhau khin cho vic theo ui
mc tiu ny i hi phi c nhng hy sinh nht nh v mc tiu kia. Mi quan h gia mc tiu
gim t l tht nghip vi mc tiu n nh gi c l mt minh chng r rt. Th nht, gim t
l lm pht, cn phi thc hin mt chnh sch tin t tht cht. Di tc ng ca chnh sch ny,
li sut th trng tng ln lm gim cc nhn t cu thnh tng cu v do lm gim tng cu
ca nn kinh t. Tht nghip v th c xu hng tng ln. Ngc li, vic duy tr mt t l tht
nghip thp hn thng ko theo mt chnh sch tin t m rng v s tng gi. Th hai, mc tiu
to cng n vic lm (hay gim t l tht nghip) mu thun vi mc tiu n nh gi c cn th
hin thng qua s phn ng ca NHTW i vi cc c sc cung nhm m bo mc cu tin thc
t, cung ng tin tng a n kt qu l gi c tng ln. Th ba, mu thun ny cn c th hin
thng qua nh hng iu chnh t gi. Bng vic h gi ng ni t (ngn hng trung ng mua
ngoi t vo v cung ng thm ni t ra th trng), cc ngnh kinh doanh hng v xut khu c
kh nng m rng. T l tht nghip v th gim thp nhng li km theo s tng ln ca mc gi
chung.
Phn ln NHTW cc nc coi n nh gi c l mc tiu ch yu v di hn ca chnh sch
tin t, nhng trong ngn hn i khi h phi tm thi t b mc tiu ch yu ny khc phc
tnh trng tht nghip cao t ngt hoc cc nh hng ca cc c sc cung i vi sn lng.
Ngn hng trung ng c xem l c nhiu kh nng lm vic ny v n nm trong tay cc
cng c iu chnh lng tin cung ng. C th ni ngn hng trung ng theo ui mt mc tiu
v di hn v a mc tiu trong ngn hn.

5.3.2. Cc cng c ca chnh sch tin t

Cng c chnh sch tin t l cc hot ng c thc hin bi NHTW nhm nh hng trc
tip hoc gin tip n khi lng tin trong lu thng v li sut th trng (c gi l cc mc
tiu trung gian ca chnh sch tin t), t t c cc mc tiu ca chnh sch tin t.

5.3.2.1. Cc cng c gin tip

y l nhm cng c tc ng vo cc mc tiu trung gian l khi lng tin cung ng v li
sut thng qua mt s bin s khc thuc s kim sot ca ngn hng trung ng (mc tiu hot
ng) v phi thng qua c ch t iu tit ca cc lc lng th trng. Nhm cng c ny gm
c:

a. Nghip v th trng m (Open market operations)

Nghip v th trng m l nghip v trong NHTW s dng cc nghip v mua, bn
chng khon trn th trng tin t m (l th trng tin t m ngoi cc ngn hng cn c chnh
ph, cc ch th kinh t phi ngn hng tham gia mua bn) thay i c s tin (MB), t tc
ng ti lng tin cung ng v mc li sut trn th trng.
Cc hot ng ca NHTW trn th trng m s gy ra nhng tc ng gin tip ti lng
tin cung ng v li sut th trng theo cc c ch sau:
9

94

Th nht, khi NHTW mua (hoc bn) cc chng khon, n s lm tng (hoc gim) ngay
lp tc d tr ca cc ngn hng trung gian (d ngi bn l cc ngn hng trung gian

hay khch hng ca cc ngn hng ny) 69. Kh nng to tin gi thng qua cung ng tn
dng ca h thng ngn hng v th b nh hng, dn n lm tng (hoc gim) lng
tin cung ng.
9

Th hai, khi vn kh dng ca tng ngn hng tng (hoc gim) do tc ng ca nghip
v th trng m, mc cung vn trn th trng tin t lin ngn hng tng ln (hoc
gim xung). Trong iu kin cc yu t lin quan khng thay i, li sut th trng lin
ngn hng s gim xung (hoc tng ln). Theo , cc mc li sut khc trn th trng
ti chnh ni chung cng tng ln.

Th ba, nghip v th trng m cn nh hng n cung cu v do n gi c cc

chng khon m NHTW s dng trong nghip v ny. Nhng thay i v gi c ny s
to ra nhng thay i v mc sinh li ca cc chng khon (li sut ca chng s b tng
ln hoc gim xung), t nh hng ti li sut th trng. Chng hn, khi NHTW
bn chng khon lm cung chng khon tng, gi c ca cc chng khon gim xung
lm mc sinh li (hay li sut) ca chng tng ln. iu ny buc cc ngn hng phi
tng li sut tin gi hn ch tnh trng phi trung gian ho 70. ng thi, li sut ca
cc chng khon mi pht hnh cng b kch thch tng tng ng.

Cc chng khon m NHTW s dng trong nghip v th trng m thng l cc chng

khon chnh ph, m ch yu l tn phiu kho bc. L do l v cc chng khon ny c tnh lng
cao, cho nn NHTW c th thc hin nghip v mt cch nhanh chng v d dng. Hn na, th
trng chng khon chnh ph c khi lng giao dch ln nn c kh nng tip nhn mt lng
ln nghip v ca NHTW m khng lm gi trn th trng bin ng qu mnh, dn n sp
th trng. Vit Nam do th trng chng khon chnh ph cha pht trin nn NHNN pht
hnh tn phiu NHNN iu tit vic cung ng tin t. Tuy nhin do th trng loi tn phiu ny
ch din ra gia mt bn l NHNN v mt bn l cc NHTG nn hiu qu iu tit khng cao, ch
ch yu tc ng vo d tr ca cc NHTG.
C hai loi nghip v th trng m. Nghip v th trng m nng ng l nghip v th
trng m trong NHTW ch ng tin hnh nghip v nhm tc ng ti khi lng tin trong
lu thng theo hng m ngn hng thy cn thit. Nghip v th trng m th ng l nghip
v th trng m c tin hnh nhm b li nhng chuyn ng ca cc nhn t nh hng mt
cch khng c li i vi tng lng tin trong lu thng. Chng hn, khi tin gi ca kho bc v
ca cc ngn hng trung gian ti NHTW c d on l gim xung, iu ny ng ngha vi
mt s tng ln ca tng lng tin trong lu thng, NHTW s phi tin hnh bn chng khon
trn th trng m.
Nghip v th trng m c nhiu u im. Th nht, nghip v th trng m rt linh hot
v chnh xc. iu ny th hin ch d NHTW mun thay i mt mc rt nh hay rt ln ca
lng cung tin, nghip v th trng m u c th p ng c. Hn na, nghip v th trng
m c th d dng o ngc li khi c mt sai lm xy ra trong lc tin hnh nghip v. Chng
hn NHTW nhn thy rng mnh mua qu nhiu chng khon trn th trng m khin cho
69

Nu cc khch hng ca ngn hng (tc l cc ch th kinh t phi ngn hng c ti khon thanh ton ti
ngn hng) mua hoc bn chng khon vi chnh ph, cc khon tin gi ca h ti ngn hng s gim xung
hoc tng ln v do vy cng gy ra tc ng gim hoc tng d tr ca ngn hng.
70

Tnh trng phi trung gian ho l tnh trng trong ngi gi tin s rt tin gi ngn hng mua
chng khon, kt qu l cc khon tin tit kim s chy thng n nhng ngi cn vn thng qua th trng ti
chnh m khng thng qua cc ngn hng na.

95

cung tin tng qu nhanh, n c th ngay lp tc sa cha sai lm bng cch tin hnh nghip v
bn trn th trng m. Th hai, nghip v th trng m c hon thnh nhanh chng m
khng vng phi nhng chm tr v hnh chnh v do c th gy tc ng tc th n lng
cung tin t. Th ba, nghip v th trng m tc ng thng qua c ch th trng nn cc i
tng chu s tc ng thng kh chng hoc o ngc chiu hng iu chnh ca NHTW.
Mc d nghip v th trng m c thc hin theo nguyn tc t nguyn, nhng nh kinh
doanh chng khon khng b bt buc mua hoc bn theo mc gi do NHTW n nh nhng
NHTW c th thc hin c yu cu ca mnh bng vic iu chnh gi sao cho n tr nn hp
dn i tc.
Nh nhng u im nu trn m nghip v th trng m c coi l cng c hu hiu nht
trong cc cng c ca CSTT. Tuy nhin, vic thc hin cng c ny i hi s pht trin ca th
trng ti chnh th cp ni chung v th trng tin t ni ring. Ngoi ra, NHTW phi c kh
nng d on v kim sot s bin ng ca lng vn kh dng trong h thng ngn hng.
Ti Vit Nam, nghip v th trng m chnh thc c NHNN a vo s dng t thng 7
nm 2000.

b. Chnh sch ti chit khu (Discount policy)

Chnh sch ti chit khu bao gm cc qui nh v vic cho vay ca NHTW i vi cc
NHTG. NHTW thng cho cc NHTG vay di hnh thc chit khu li cc giy t c gi ngn
hn (ch yu l tn phiu kho bc v thng phiu) do cc NHTG a n, bi vy chnh sch cho
vay ca NHTW i vi cc NHTG c gi l chnh sch ti chit khu. Cc NHTG vay t
NHTW ch yu l nhm gii quyt vn thiu ht tin mt tm thi p ng nhu cu thanh
ton hoc b p thiu ht trong qu d tr bt buc. Nhng thay i trong chnh sch ti chit
khu ca NHTW s tc ng n khi lng vay chit khu ca cc NHTG, t nh hng ti
lng tin cung ng.
NHTW thng qua vic thay i cc qui nh v hn mc ti chit khu, li sut ti chit khu
v cc iu kin ti chit khu s nh hng n cc hot ng i vay chit khu t NHTW ca
cc NHTG trn hai phng din: khi lng v gi.
Khi lng vn kh dng c b sung t NHTW c th b gii hn hoc ni rng cn c
vo hn mc ti chit khu v cc iu kin ti chit khu, t nh hng n kh nng to tin
ca h thng NHTG, lm cho lng tin cung ng b thay i. Khi lng vn kh dng thay i,
quan h cung cu vn v do li sut trn th trng lin ngn hng cng thay i.
S thay i mc li sut ti chit khu tc ng trc ht vo chi ph u vo ca cc NHTG,
v th cc ngn hng ny dn dn tng (hoc gim) li sut cho vay, t lm gim (hoc tng)
nhu cu tn dng. Bn cnh , khi li sut chit khu tng ln (hoc gim), cc NHTG khng th
vay NHTW mt cch d dng (hoc l c th m rng kh nng vay). iu ny buc cc NHTG
phi gim bt kh nng cung ng tn dng hi phc d tr (hoc m rng cho vay trong trng
hp ngc li).
u im ca cng c ny l cc khon cho vay ca NHTW u c m bo bng cc giy
t c gi. Do cc khon cho vay s chc chn c thu hi khi n hn.
Tuy nhin tc dng ca chnh sch ch c th pht huy khi cc NHTG c nhu cu vay t
NHTW. Vi s pht trin ca th trng ti chnh, cc NHTG c th tm kim c cc ngun vay
khc ngoi NHTW lm cho s ph thuc ca chng vo NHTW gim i, do lm gim mc
pht huy hiu qu ca cng c ny. Hn na, NHTW kh kim sot c hon ton nhng tc
ng ca cng c ny bi NHTW ch c th thay i mc li sut ti chit khu v cc iu kin
96

chit khu m khng th bt cc NHTG vay t mnh. Cui cng, cng c ny cng khng d o
ngc nh nghip v th trng m.

c. D tr bt buc (Reserve requirements)

D tr bt buc l s tin m cc NHTG buc phi duy tr trn mt ti khon tin gi khng
hng li ti NHTW. N c xc nh bng mt t l phn trm nht nh trn tng s d tin
gi trong mt khong thi gian no . Mc d tr bt buc c qui nh khc nhau cn c vo
thi hn tin gi, vo quy m v tnh cht hot ng ca NHTG.
Vic thay i t l d tr bt buc v do mc d tr bt buc nh hng n lng tin
cung ng theo ba cch:
9

Th nht, khi NHTW quyt nh tng t l d tr bt buc, b phn d tr d tha trc

y ca cc ngn hng chuyn thnh d tr bt buc, lm gim kh nng cho vay ca h
thng ngn hng.

Th hai, t l d tr bt buc l mt thnh phn trong mu s ca h s m rng tin

gi. V th s tng ln ca t l d tr bt buc s lm gim h s m rng tin gi v do
l kh nng m rng tin gi ca h thng ngn hng.

Th ba, t l d tr bt buc tng ln lm gim mc cung vn ca cc NHTG trn th

trng lin ngn hng. Trong iu kin nhu cu vn kh dng khng thay i, s gim
st ny lm tng li sut lin ngn hng, t dn n tng cc mc li sut di hn v
gim khi lng tin cung ng.

Quyt nh gim t l d tr bt buc s gy nn nhng nh hng ngc li.

Li th ch yu ca cng c d tr bt buc trong vic kim sot lng tin cung ng l s
thay i t l d tr bt buc s nh hng mt cch bnh ng n tt c cc ngn hng. Ngoi ra
y l cng c c quyn lc nh hng rt mnh n lng tin cung ng. Ch cn mt thay i
nh t l d tr bt buc cng s dn n s thay i ng k khi lng tin cung ng.
Tuy nhin, do c th tc ng mnh ti lng tin cung ng, cng c d tr bt buc tr nn
thiu linh hot. NHTW rt kh c th thc hin c nhng thay i nh trong cung ng tin t
bng cch thay i d tr bt buc. Mt khc, vic tng d tr bt buc c th gy nn vn mt
kh nng thanh ton ngay i vi nhng ngn hng c d tr vt mc qu thp. Vic thay i
lin tc d tr bt buc cn gy ra tnh trng khng n nh cho hot ng ca cc ngn hng v
lm cho vic qun l kh nng thanh khon ca cc ngn hng kh khn v tn km hn. Chnh
do nhng nhc im ny m ngy nay cng c ny t c NHTW cc nc s dng. Nu s
dng th thng kt hp vi mt vi cng c khc lm gim bt mc nh hng ca n.
Chng hn, cng vi vic nng t l d tr bt buc, NHTW tin hnh cc nghip v mua vo
chng khon trn th trng m hoc ni rng cc iu kin vay chit khu nhm gip cho cc
ngn hng c th nhanh chng nng mc d tr bt buc vi chi ph thp, trnh khi b sc.

d. Chnh sch t gi hi oi (Exchange rate policy)

Trong iu kin m ca kinh t, cc hot ng kinh t i ngoi vi nhng lung hng ho v
vn vo ra mt quc gia c nh hng to ln ti cc bin s kinh t v m ca quc gia . S di
chuyn ca cc lung hng ho v vn ny lun gn lin vi s di chuyn ca cc lung tin t
ca cc nc khc nhau. Vi ngha l t l trao i gia ng tin quc gia ny vi ng tin
quc gia khc, t gi hi oi c nh hng quan trng, c th km hm hoc thc y s di
chuyn ca cc lung tin ni trn. Chnh v vy, vic xc lp mt t gi hi oi hp l nhm

97

khuyn khch cc hot ng kinh t i ngoi pht trin phc v cho nn kinh t quc gia l mt
nhim v quan trng ca CSTT.
S can thip nhm tc ng ti t gi hi oi c thc hin thng qua cc hot ng mua
vo hoc bn ra ngoi t ca NHTW trn th trng ngoi hi. Mc can thip ca NHTW vo
s hnh thnh t gi hi oi trn th trng ph thuc vo ch t gi hi oi (Exchange rate
regime) m quc gia p dng. C ba ch t gi hi oi m cc nc v ang p dng:
Ch t gi c nh - A fixed (hay pegged) exchange rate regime: l ch t gi hi oi,
trong NHTW buc phi can thip trn th trng ngoi hi duy tr t gi bin ng xung
quanh mt mc t gi c nh (gi l t gi trung tm) trong mt bin hp c nh trc.
Nh vy, trong ch t gi c nh, NHTW buc phi mua vo hay bn ra ng ni t nhm gii
hn s bin ng ca t gi trong bin nh. Ch t gi ny gim bt ri ro ca vic
chuyn i t ng tin ny sang ng tin khc do t gi c c nh. Tuy nhin ngy nay n t
c cc nc s dng do gy ra vn ph thuc ca CSTT vo cc bin ng ca bn ngoi v
cn cn thanh ton khng th t ng cn bng. Hn na, tin hnh can thip trn th trng
ngoi hi i hi NHTW phi c sn ngun d tr ngoi hi di do.
Ch t gi th ni hon ton - A freely flexible (hay freely floating) exchange rate
regime: l ch t gi hi oi, trong t gi c xc nh hon ton t do theo quy lut cung
cu trn th trng ngoi hi m khng c bt c s can thip no ca NHTW. Ch t gi ny
c nh gi l gip cho CSTT quc gia c c lp, t chu nh hng ca nhng bin ng t
bn ngoi v cn cn thanh ton quc t c t ng iu chnh cn bng. Tuy vy, ch t
gi ny li gy ra s bin ng thng xuyn ca t gi hi oi, khin cho cc hot ng chuyn
i t ng tin ny sang ng tin khc lun hm cha ri ro.
Nhng hn ch ca c hai ch t gi nu trn dn cc quc gia ti mt ch t gi
dung ho c hai. Ch t gi th ni c iu tit - A managed (hay contronlled) floating
exchange rate regime: l ch t gi hi oi, trong NHTW tin hnh can thip trn th
trng ngoi hi nhm nh hng ln t gi, nhng NHTW khng cam kt duy tr mt t gi c
nh hay bin dao ng no xung quanh t gi trung tm. Ni cch khc, NHTW thc hin cc
nghip v mua bn ngoi t iu tit th trng ngoi hi, song can thip ca NHTW khng
nhm mc ch c nh t gi nh i vi ch t gi c nh.

5.3.2.2. Cc cng c trc tip

Cng c trc tip l cc cng c tc ng thng vo mc tiu trung gian ca chnh sch tin t
(hay tc dng thng vo khi lng tin cung ng v li sut). Cc cng c ny bao gm:

a. Hn mc tn dng
Hn mc tn dng l mc d n ti a m NHTW buc cc t chc tn dng phi tun th khi
cp tn dng cho nn kinh t. Mc d n c qui nh cho tng ngn hng cn c vo c im
kinh doanh ca tng ngn hng (c cu khch hng, mc ri ro), nh hng c cu kinh t tng
th, nhu cu ti tr cc i tng chnh sch v n phi nm trong gii hn ca tng d n tn
dng d tnh ca ton b nn kinh t trong mt khong thi gian nht nh.
Cng c ny c p dng ph bin cc nc trong thi k hot ng ti chnh c iu
tit cht ch. V d trong trng hp lm pht cao, hn mc tn dng c s dng nhm khng
ch trc tip v ngay lp tc lng tn dng cung ng.
Trong trng hp khi cc cng c gin tip khng pht huy hiu qu do th trng tin t
cha pht trin hoc do mc cu tin t khng nhy cm vi s bin ng ca li sut hay NHTW
khng c kh nng khng ch v kim sot c s bin ng ca lng vn kh dng ca h
98

thng NHTG th cng c hn mc tn dng l cu cnh ca NHTW trong vic iu tit lng tin
cung ng. Tuy nhin hiu qu iu tit ca cng c ny khng cao bi n thiu linh hot v i
khi i ngc li chiu hng bin ng ca th trng tn dng do y li sut ln cao hoc
lm suy gim kh nng cnh tranh ca cc ngn hng trung gian.

b. Khung li sut
Vi nhng nc m tn dng ngn hng l ngun tn dng ch yu ca t nc, vic qui
nh gii hn dao ng ca cc mc li sut ca ngn hng bng cch nh ra mt khung li sut
s c nh hng trc tip ti mc li sut th trng. Khung li sut bao gm mc li sut trn (l
mc li sut ti a m cc ngn hng c php n nh khi i vay hoc cho vay) v li sut sn
(l mc li sut ti thiu m cc ngn hng c php n nh khi cho vay hoc i vay). Thng
thng NHTW s qui nh mc li sut trn i vi li sut cho vay v mc li sut sn vi li
sut i vay ca cc ngn hng.
Thc t p dng hu ht cc nc u cho thy y l mt cng c cng nhc, d gy tc
ng xu ti hot ng tit kim v u t. V vy, n thng ch c s dng trong iu kin s
n nh kinh t v m cha c thit lp, hay cc yu t th trng cha pht trin hon chnh.

c. Bin dao ng ca t gi mua bn ngoi t

y cng l mt cng c mang tnh cht hnh chnh, qui nh mc t gi ti a v ti thiu
m cc ngn hng c php p dng khi kinh doanh ngoi hi. Do tnh cht cng nhc ca cng
c nn bn cnh kh nng tc ng trc tip ti mc t gi trn th trng n cng gy ra nhiu
phn ng tiu cc ca th trng, c th dn ti nhng bin ng khng mong mun v t gi hi
oi.
Cng c ny ch nn dng trong nhng trng hp khn cp v trong thi gian ngn, khi m
NHTW khng th s dng cc bin php mang tnh th trng nh mua bn ngoi t do d tr
quc gia v ngoi hi khng can thip.

d. Chnh sch qun l ngoi hi

Ngoi hi l khi nim dng ch cc phng tin c gi tr c dng ct tr hoc thanh
ton gia cc quc gia nh: ngoi t, cc phng tin thanh ton quc t ghi bng ngoi t (hi
phiu, lnh phiu, sc v.v...), cc chng khon ghi bng ngoi t (c phiu, tri phiu do nc
ngoi pht hnh), vng, bc, kim cng, qu ....
Mc ch ca chnh sch qun l ngoi hi l nhm kim sot cht ch vic chuyn ngoi hi
ra bn ngoi nc, thu ht nhiu ngoi hi vo trong nc, qun l nghim ngt cc loi ngoi hi
d tr nh vng, cc ngoi t mnh.
Tu tng quc gia m c ch qun l ngoi hi thay i khc nhau. Nhng nc c ngun
ngoi hi di do nh M, Nht, Anh, c... thc hin chnh sch t do ngoi hi, cho php cc
lung ngoi hi c t do vo ra quc gia vi s lng khng hn ch. Trong khi hu ht cc
nc ang pht trin do d tr ngoi hi c hn nn phi p dng chnh sch qun ch ngoi hi
nghim ngt m bo ngun cung ngoi hi cho nhu cu ca t nc.

5.3.3. H thng mc tiu ca chnh sch tin t

(Tham kho)
Bng vic s dng cc cng c ca CSTT, NHTW khng th tc ng trc tip v ngay lp
tc n cc mc tiu cui cng ca CSTT nh: gi c, sn lng, cng n vic lm... nh hng
ca CSTT ch xut hin sau mt khong thi gian nht nh t 6 thng n 2 nm. S l qu mun
v khng hiu qu nu NHTW i cc tn hiu phn hi v gi c, sn lng, tht nghip iu
99

chnh cc cng c. Nhm khc phc hn ch ny, NHTW ca tt c cc nc thng xc nh cc

ch tiu cn t c trc khi t c mc tiu cui cng. Cc ch tiu ny thng chia thnh
hai loi: mc tiu trung gian v mc tiu hot ng.

5.3.3.1. Mc tiu trung gian

Mc tiu trung gian l ch tiu c NHTW la chn t c mc ch cui cng ca
CSTT. Cc ch tiu thng c s dng lm mc tiu trung gian l tng khi lng tin cung
ng (M1, M2 hay M3) hoc mc li sut th trng (ngn v di hn).

a. Tiu chun ca mc tiu trung gian

Cc mc tiu trung gian cn phi tho mn cc tiu chun sau:
9

C th o lng c: Cc mc tiu trung gian phi l cc ch tiu c th o lng c

mt cch chnh xc v nhanh chng bi v cc ch tiu ny ch c ch khi n phn nh
c tnh trng ca CSTT nhanh hn mc tiu cui cng. NHTW c th da vo cc
mc tiu ny iu chnh hng tc ng khi cn thit. Hin nhin NHTW khng th
a ra mt t l tng trng M2 nu n khng bit M2 hin ang tng vi tc bao
nhiu. Mt khc, tiu chun ny cng ch cho NHTW bit nn chn ch tiu c th no
trong tng lng tin cung ng v li sut.

NHTW c th kim sot c: Khi NHTW c kh nng kim sot mc tiu trung gian, n
c th iu chnh mc tiu cho ph hp vi nh hng ca CSTT. Chng hn, s
trng i ca cc nh kinh doanh s quyt nh n tng u t v do GDP, nhng
nu chn ch tiu ny lm mc tiu trung gian th nh hng ca NHTW n mc tiu
ny l rt t. Vic la chn cc ch tiu m NHTW khng c kh nng kim sot lm mc
tiu trung gian gian khng ch nh hng n nh hng v hiu qu CSTT m cn lng
ph do mi c gng t c ch tiu ny khng mang tnh mc ch.

C mi lin h cht ch vi mc tiu cui cng: y l tiu chun quan trng nht ca
mt mc tiu trung gian. Kh nng c th o lng chnh xc hoc kh nng kim sot
ca NHTW s tr nn v ngha nu cc ch tiu c chn khng c nh hng trc tip
ti cc mc tiu cui cng nh sn lng, gi c...

Mt vn c t ra y l c hai ch tiu: tng lng tin cung ng v li sut u tho

mn cc tiu chun trn, nhng NHTW khng th chn ng thi c hai lm mc tiu trung gian.
N ch c th chn mt trong hai ch tiu , cn c vo mi lin h ca cc ch tiu ny n cc
mc tiu cui cng. Bi l nu t c mc tiu v tng khi lng tin cung ng th phi chp
nhn s bin ng ca li sut v ngc li.
Mc tiu tng lng tin cung ng
Nu NHTW chn tng lng tin cung ng lm mc tiu trung gian vi t l tng d tnh l
x%, li sut tng ng l i* (Hnh 5.3). Tuy nhin, nu mc cu tin t khng n nh ti MD m
dao ng gia MD' v MD'' th li sut s bin ng t i' n i''. S bin ng ca nhu cu tin t
l tt yu bi s tng ln hoc gim xung khng d tnh trc c ca cc nhn t nh hng
n nhu cu nm gi tin t ca cng chng. Trong iu kin c nh mc cung ng tin t, s
bin ng mc li sut l hin nhin.

100

MS

Li sut, i

i'
i*
MD'
i''
MD
MD''
M*

Long cung tin, M

Hnh 5.3. Bin ng li sut khi theo ui cung tin xc nh

Mc tiu li sut
Nu NHTW chn mc li sut mc tiu i* = y%, mc cu tin t tng ng s l MD (Hnh
5.4). Trong thc t, mc cu tin dao ng t MD' n MD''. t c mc tiu li sut ti i*,
NHTW buc phi thay i mc cung tin t M' n M'' nhm ngn cn s tng ln hay gim
xung ca li sut so vi i*. Nh vy, duy tr mc tiu li sut, mc cung ng tin v c s tin
s bin ng.
MS''

Li sut, i

MS

MS'

i'
Interest Rate
Target, i*

i*

MD'
i''
MD
MD''
M''

M*

M'

Lng cung tin, M

Hnh 5.4. Bin ng lng cung tin khi theo ui li sut xc nh

b. u nhc im ca cc ch tiu lm mc tiu trung gian

Cc NHTW phi chn la mc tiu trung gian ph hp vi iu kin kinh t v kh nng
qun l ca mnh. Bn cnh , vic la chn mc tiu mc tng ca tng lng tin hoc mc li
sut cn da trn s nh gi u v nhc im ca tng ch tiu vi t cch l mc tiu trung
gian.

101

i vi ch tiu li sut
nh hng quan trng nht ca li sut l i vi nhu cu tiu dng v u t - hai b phn
cu thnh quan trng nht ca tng cu. S tng ln hay gim xung ca li sut s y tng cu
sang tri hoc phi v dn n s thay i trong ngn hn c mc gi cng nh sn lng. Nu li
sut c chn l mc tiu trung gian v c gi cho n nh, n s loi tr nh hng ca nhu
cu tin t n nn kinh t. Nh vy i vi mt nn kinh t c mc cu tin t bin ng mnh,
vic chn li sut l mc tiu trung gian c l thch hp hn.
Tuy nhin, mc tiu ny c nhng hn ch ca n: i/ S bin i ca nhu cu tiu dng v
u t c th do nhiu l do khc nhau nh: thu sut, s trng i ca cng chng v trin vng
nn kinh t. Trong trng hp ny, n nh li sut c th lm tng thm s bin ng ca mc
cu tin t v tip l tng cu; ii/ Mc tiu li sut khng th duy tr di hn c. Li sut
danh ngha bng li sut thc cng vi t l lm pht d kin. S kim sot mc tiu li sut trung
gian v di hn s ch thnh cng khi t l lm pht d kin lun n nh, v do mc tiu li
sut l nhm vo mc li sut thc - mt ch tiu v di hn li ph thuc vo cc yu t ca nn
kinh t hn l s kim sot ca NHTW.
i vi ch tiu tng lng tin cung ng
Vic c nh mc tng ca tng lng tin cho php li sut bin ng p ng nhng thay
i ca tiu dng v u t m khng xut pht t l do li sut, do gim s bin ng tng
cu. V th mc tiu tng lng tin thch hp vi mt nn kinh t c tng cu bin ng mnh
bi cc l do ngoi li sut. Bn cnh , khc vi li sut, mc tiu tng lng tin hon ton c
th l mc tiu di hn ca NHTW.
Vn t ra l mc cung tin t no thch hp vi vai tr mc tiu trung gian nht, trong khi
bn thn cc thnh phn ca tng mc cung tin t cng thay i. iu ny l rt quan trng v
mc cung tin t khc nhau s quyt nh hng vn ng ca CSTT khc nhau. Mt khc, li
sut v do nhu cu tiu dng v u t s bin ng mnh trong iu kin mc cung tin t
c chn lm mc tiu.
Hin nay, NHNN Vit Nam chn khi tin M2 lm mc tiu trung gian trong iu hnh CSTT
bi thc t ch ra rng s bin ng ca khi tin M2 hon ton ph hp vi s bin ng ca
mc gi v sn lng trong thp k 90. Tuy nhin, chnh sch li sut n nh phn no lm gim
hiu qu ca mc tiu trung gian ny.
Ngoi hai ch tiu trn cn c mt s ch tiu khc l ng c vin ca vai tr mc tiu trung
gian nh: tng khi lng tn dng, t gi hi oi. Tuy nhin, hn ch ln nht ca cc ch tiu
ny l mi quan h ca chng vi cc mc tiu cui cng rt phc tp v khng r rng. V th t
khi n c s dng lm mt mc tiu c lp m thng c s dng vi cc mc tiu khc
nh tng lng tin cung ng hoc li sut.

5.3.3.2. Mc tiu hot ng

Mc tiu hot ng l cc ch tiu c phn ng tc thi vi s iu chnh ca cng c CSTT.
Cc ch tiu ny bao gm: tng d tr ca cc ngn hng trung gian, li sut ngn hn trn th
trng lin ngn hng, hoc li sut tn phiu kho bc. Bng vic t c mc tiu v cc ch
tiu ny, NHTW c th t c mc tiu trung gian v do mc tiu cui cng sau mt khong
thi gian nht nh. S phn ng nhanh chng v chnh xc ca cc ch tiu ny mi khi NHTW
iu chnh CSTT gip cho NHTW c th kim tra tnh ng n ca cc quyt nh trong iu
hnh CSTT hng ngy. Tiu chun la chn mc tiu hot ng cng tng t nh mc tiu trung
gian, ch c iu cc ch tiu c la chn lm mc tiu hot ng phi c nh hng mnh n
102

cc mc tiu trung gian. V th, s la chn mc tiu hot ng ph thuc vo vic NHTW chn
ch tiu no lm mc tiu trung gian: li sut hay tng lng tin.
Bng 5.1. H thng mc tiu chnh sch tin t ca mt s nc
Nc

Cng c CSTT

Mc tiu hot
ng

Mc tiu trung
gian

T gi i vi DM

Php

- D tr bt buc
- Tn dng theo li sut
bin i

Li sut th trng
lin ngn hng

- D tr bt buc
- Chnh sch chit khu
- Th trng m

Li sut th trng
lin ngn hng

- Th trng m

Li sut th trng
lin ngn hng

- D tr bt buc
- Th trng m

Li sut th trng
lin ngn hng

M2, M3

- n nh gi c
- n nh cc li sut
di hn
- vic lm

Nht

- D tr bt buc
- Chnh sch chit khu
- Th trng m

Li sut th trng
lin ngn hng

M2 + CD

- n nh gi c
- Tng trng kinh t
- Cn bng BoP

D tr ca cc
NHTM

M2

Vit
Nam

- D tr bt buc
- Chnh sch ti cp vn
- Th trng m
- Li sut
- T gi
- Hn mc tn dng

- n nh gi c
- Tng trng kinh t
- n nh h thng t
chc tn dng

Anh

M3

Mc tiu chnh sch

M3

- n nh gi c

- n nh gi c

- n nh gi c

5.3.4. Cc knh truyn dn s tc ng ca CSTT

(Tham kho)
S thay i khi lng tin cung ng nh hng n nn kinh t bng nhng con ng no
l mt cu hi quan trng. N quyt nh ti vic thit k v thc hin CSTT mt cch ng n
v hiu qu. Trong h thng ti chnh hin i, CSTT nh hng n cc bin s kinh t v m
bng 3 con ng: li sut, gi ti sn v hot ng tn dng ngn hng.

5.3.4.1. Knh li sut

nh hng ca s bin i lng tin cung ng n nn kinh t trc ht c truyn dn
qua knh li sut. y l knh tc ng truyn thng c Keynes m t nh sau:
MiIY.
Khi khi lng tin M m rng, mc li sut thc i gim xung lm gim gi vn vay. Nhu
cu u t I v th tng ln dn n tng tng cu v tng sn lng Y. Vn ch yu ca knh
truyn dn ny l: s thay i mc li sut ngn hn c khng ch trc tip bi NHTW c th
nh hng n cc mc li sut khc ca nn kinh t v cui cng nh hng lan truyn ti ton
b h thng li sut ca nn kinh t. Hiu qu ca s tc ng ny ph thuc vo c im t
chc ca th trng ti chnh v mc trng i ca th trng.

103

Cn ch l nhu cu u t nhy cm vi mc li sut thc ch khng phi li sut danh

ngha. Nhn thc ny lm thay i trnh t nh hng ca khi lng tin n sn lng nh sau:
MPeeiIY.
Khi khi lng tin cung ng M tng ln, mc gi c d tnh Pe v lm pht d tnh e tng
ko theo s gim xung ca li sut thc lm cho u t tng, tng cu tng v do sn lng
tng ln.

5.3.4.2. Knh gi ti sn
Li sut l mt loi gi ti sn v c coi l knh truyn dn ch yu theo quan nim ca
Keynes. Tuy nhin khi nghin cu mi quan h gia M v Y, cc nh kinh t theo trng phi
trng tin b sung thm gi cc loi ti sn khc c kh nng truyn tc ng ca CSTT nh t
gi hoc gi c phiu.

a. nh hng ca t gi i vi xut khu rng

Trong iu kin cc hot ng kinh t ngy nay cng mang tnh ton cu cng vi vic p
dng ph bin c ch t gi linh hot, cc nh kinh t bt u quan tm n c ch nh hng ca
CSTT ti t gi v do ti mc xut khu rng v tng sn lng.
MiEXKY
Knh truyn dn ny bao gm c c ch nh hng ca li sut. Trong trng hp ny, li
sut ca ni t gim so vi ngoi t lm cho gi tr tin gi ni t thp hn gi tr tin gi ngoi t.
V th ng ni t c xu hng gim gi so vi ngoi t (t gi E 71 tng). S gim gi ca ng
ni t s kch thch xut khu tng lm sn lng tng.

b. Gi c phiu
L thuyt Q ca Tobin gii thch c ch tc ng ca CSTT thng qua nh hng ca n n
gi c phiu cng ty ti nhu cu u t nh sau:

Ch s Tobin Q =

Gi tr th trng ca cng ty
Gi thay th ti sn

Nu ch s Q>1 v cao c ngha l gi tr th trng ca c phiu cao hn gi thay th ti sn

ca cng ty. iu ny kch thch doanh nghip u t mi vo nh xng, thit b v gi ca
chng r tng i so vi gi tr th trng ca c phiu, lng c phiu cn pht hnh s l rt
nh.
Nu ch s Q<1 v thp, nhu cu u t mi s gim. Thay vo , nu cc cng ty ny c
nhu cu cn b sung thit b n c th mua mt cng ty khc v c c my mc thit b s
dng vi gi r. Ngc li, n cng d tr thnh i tng ca hot ng mua t.
Khi NHTW m rng khi lng tin cung ng M, gi c phiu Pe c xu hng tng ln lm
tng ch s Q v nhu cu u t mi. Sn lng v th tng ln: MPeQIY.

c. nh hng ti thu nhp thng xuyn ca cng chng

Mc tiu dng thng xuyn ca cc h gia nh ph thuc vo ngun thu nhp thng
xuyn v di hn. Mt b phn ca ngun thu nhp di hn l t ti sn ti chnh. Khi M tng ln,
71

T gi E y c hiu l 1 ng ngoi t bng bao nhiu ng ni t.

104

gi c phiu tng ln lm tng ngun thu nhp di hn, kch thch tiu dng: MPeti
snCY.

5.3.4.3. Knh tn dng

khc phc tnh trng ri ro thng tin - mt ro cn ca th trng vn, nhng ngi i vay
tm n vi ngn hng. Tnh trng ny to nn mt knh truyn dn quan trng v ph bin ca
CSTT, c th hin hai gic : qua hot ng tn dng ngn hng v qua s iu chnh bng
tng kt ti sn ca cc khch hng.

a. Knh tn dng ngn hng

Cc khch hng l doanh nghip, c bit l doanh nghip va v nh thng thng qua ngn
hng tip cn vi th trng vn ni chung. CSTT c th tc ng n nn kinh t thng qua
hot ng ny theo c ch sau:
MTin gi ngn hngtin vayIY
Theo c ch ny, CSTT c th nh hng n nhu cu chi tiu ca cc doanh nghip va v
nh hn l cc doanh nghip ln - nhng ngi c kh nng tip cn vi th trng ti chnh
thng qua pht hnh cc chng khon c gi.

b. Thng qua tc ng iu chnh bng tng kt ti sn

nh hng n nguy c ri ro o c v la chn i nghch:

Khi gi tr bng tng kt ti sn ca doanh nghip b gim thp, ri ro o c v la chn

i nghch i vi hot ng cho vay ca cc ngn hng tng ln v cc doanh nghip ny c ng
c u t vo nhng d n c mc ri ro cao. iu ny, n lt n lm gim mong mun cho
vay ca ngn hng. T m gim chi tiu v tng cu.
Nu NHTW thc hin CSTT m rng, gi c phiu tng ln, gi tr rng ca bng tng kt ti
sn tng, hn ch cc hot ng gy nn ri ro cho ngn hng. Vn cho vay v th tng ln l l do
dn n tng tng cu v sn lng: MPela chn i nghch v ri ro o ccho
vayY.

Thng qua ci thin tnh trng dng tin mt

Cc lung thu tin mt rng l ngun tr n ch yu cho ngn hng. CSTT m rng lm cho
lung thu tin mt tr nn d dng hn, lm tng tnh thanh khon ca bng tng kt ti sn ca
khch hng. iu ny lm cho ngn hng tin tng hn vo kh nng tr n ca khch hng. Khi
lng vn cho vay v th tng ln, u t v sn lng m rng:
MiCash flowla chn i nghch v ri ro o ccho vayIY

Thng qua s bin ng mc gi chung

CSTT m rng lm cho mc gi chung tng ln (khng d tnh trc c) v lm gim gnh
nng cc khon n ca cc doanh nghip. V th lm tng gi tr rng bng tng kt ti sn ca
cc doanh nghip. iu ny, n lt n lm gim nguy c gy ri ro cho cc ngn hng. Vn cho
vay do tng ln lm u t v sn lng tng:
MPela chn i nghch v ri ro o ccho vayIY

TM TT CHNG 5
1.

Ngn hng trung ng l mt nh ch cng cng, c th c lp hoc trc thuc chnh

ph; thc hin chc nng c quyn pht hnh tin, l ngn hng ca cc ngn hng,
105

ngn hng ca chnh ph v chu trch nhim trong vic qun l nh nc v cc hot
ng tin t, tn dng, ngn hng.
2.

Chnh sch tin t l chnh sch kinh t v m trong ngn hng trung ng thng qua
cc cng c ca mnh, thc hin vic kim sot v iu tit khi lng tin cung ng
nhm n nh gi tr ng tin v t c cc mc tiu kinh t - x hi ra.

3.

Mc tiu ca chnh sch tin t l n nh gi c, t gi hi oi, li sut, th trng ti

chnh. Chnh sch tin t cng nhm to iu kin pht trin kinh t v gim t l tht
nghip ca quc gia.

4.

t c cc mc tiu nht nh ca chnh sch tin t, ngn hng trung ng s

dng mt h thng cc cng c gm cc cng c gin tip v cng c trc tip.

5.

Cng c gin tip ca chnh sch tin t tc ng gin tip vo cc mc tiu trung gian
ca chnh sch tin t l khi lng tin cung ng v li sut. Nhm cng c gin tip
gm nghip v th trng m, cng c ti chit khu, d tr bt buc v t gi hi oi.
Cc cng c trc tip tc ng thng vo cc mc tiu trung gian ca chnh sch tin t,
gm cng c hn mc tn dng, khung li sut, bin dao ng ca t gi mua bn
ngoi t v cc bin php qun l ngoi hi.

CU HI CHNG 5
1.

Trnh by s ra i v bn cht ca ngn hng trung ng.

2.

C bao nhiu m hnh t chc ngn hng trung ng? Hy trnh by v cc m hnh t
chc v d on xu hng pht trin ca cc m hnh.

3.

Ngn hng trung ng m bo s n nh ca h thng ngn hng bng cch no? Ti

sao vai tr ny ca ngn hng trung ng li rt quan trng?

4.

Trnh by v vai tr Ngi cho vay cui cng ca ngn hng trung ng.

5.

Vai tr l ngn hng ca chnh ph ca ngn hng trung ng th hin nhng kha cnh
no?

6.

Mc tiu ca chnh sch tin t l km gi lm pht c nh hng th no n mc tiu

tng trng kinh t trong nn kinh t quc dn?

7.

Trnh by cc mc tiu ca chnh sch tin t.

8.

Trnh by v cc cng c ca chnh sch tin t.

9.

Ti sao tn phiu kho bc l chng khon ph bin c ngn hng trung ng mua hoc
bn khi thc hin nghip v th trng m?

10. Vic cung ng tin t ca ngn hng trung ng c tc ng nh th no i vi hot

ng ca doanh nghip trong cc trng hp sau:
a. Gim li sut ti chit khu i vi cc ngn hng thng mi
b. Tm ng cho ngn sch nh nc thc hin ci cch tin lng
c. Ngn hng trung ng bn tri phiu ra th trng m.
Vi cc cu hi sau, la chn mt p n thch hp nht
11. M hnh ngn hng trung ng trc thuc chnh ph
a. C im bt li l kh c s kt hp hi ha gia chnh sch tin t quc gia v chnh
sch ti kha
106

b. L m hnh trong NHTW nm trong ni cc chnh ph v chu s chi phi trc tip
ca chnh ph
c. C a v b
12. Vit Nam, nh ch i din cho chnh ph ti cc t chc ti chnh tin t quc t nh
IMF, WB, ADB l
a. Chnh ph
b. Ngn hng trung ng
c. C a v b
13. Cng c nghip v th trng m ca chnh sch tin t
a. Linh hot v v chnh xc
b. Khng d o ngc
c. c xem l cng c hu hiu nht ca chnh sch tin t, ph hp vi mi nn kinh t
d. a v b
e. C a, b v c
14. Cng c ti chit khu
a. L cng c t quyn lc ca chnh sch tin t v ngn hng trung ng khng th bt
cc ngn hng trung gian vay t mnh
b. L cng c trc tip ca chnh sch tin t
c. C a v b
15. Cc mc tiu sau c th l mc tiu trung gian ca chnh sch tin t
a. Tng lng cung tin
b. Mc gi c
c. Li sut
d. a v b
e. a v c
f. b v c

107

CHNG 6. TN DNG V LI SUT TN DNG

Tn dng l quan h vay mn c thi hn v c n b. Tn dng chnh l hot ng gia
cc ch th kinh t vn c chuyn t ni tha vn ti ni thiu vn. Cc quan h ti chnh
trn th trng ti chnh v thng qua cc t chc tn dng trung gian cng l cc quan h vay
mn, nhng chng khng bao qut ht c cc quan h tn dng trong nn kinh t. Trong quan
h tn dng, ngi cho vay khi nhng quyn s dng vn tn dng c ngi i vay n b mt
khon tin li. Th no l mt mc li sut hp l tha mn c ngi cho vay v c ngi i
vay chp nhn? Lm th no so snh mc sinh li ca cc cng c n khc nhau? V sao li
sut li c xem l mt ch s kinh t - ti chnh c bn, th hin sc khe ca nn kinh t?
Chng th su ny vi hai ni dung l tn dng v li sut tn dng s cung cp mt ci nhn
tng qut hn v cc quan h v hot ng tn dng, ng thi gii p cc cu hi v li sut tn
dng trn.
Sau khi hc xong chng ny, sinh vin cn nm c cc ni dung c bn sau:

9 Khi nim, vai tr ca tn dng

9 Cc loi hnh tn dng
9 Khi nim v vai tr ca li sut
9 Li sut hon vn, t sut li tc ca khon vay
9 Cc nhn t nh hng ti li sut.

6.1. TN DNG
6.1.1. Bn cht ca tn dng
V mt hnh thc, tn dng l s chuyn nhng quyn s dng mt lng gi tr nht nh
di hnh thc hin vt hay tin t trong mt thi hn nht nh t ngi s hu sang ngi s
dng v khi n hn, ngi s dng phi hon tr li cho ngi s hu mt lng gi tr ln hn.
Khon gi tr di ra ny c gi l li tc tn dng.
Hot ng tn dng xut hin t thi k cui ca x hi cng sn khi x hi c phn cng
lao ng, sn xut v trao i hng ha vi hnh thc s khai l hot ng cho vay nng li. Do
lc lng sn xut pht trin, ch t hu ra i dn n s phn ha giu ngho trong ni
b cng x. Ngi giu tp trung trong tay ca ci v tin t, ngi ngho v thiu t liu sn xut
v t liu sinh hot nn phi i vay ngi giu v chu li nng. Cho vay nng li l hnh thc c
bit trong lch s ca tn dng, c trng ca ch chim hu n l v ch phong kin v cc
quan h t bn ch ngha cha pht trin.
Cho vay nng li thch ng vi nn sn xut nh. Trong iu kin ny, ngi cho vay nng li
chim hu ht sn phm thng d ca ngi nng dn v th th cng di hnh thc li tc. V
th tn dng nng li lm bn cng ha phm vi rng ln nhng ngi sn xut nh v gp phn
lm xut hin phng thc sn xut t bn ch ngha. Tuy vy, khi phng thc sn xut t bn
ch ngha pht trin, vic cho vay nng li tr thnh chng ngi cho s pht trin ca ch
ngha t bn v li tc tn dng qu cao v v vy dn b y li. Ch ngha t bn chng nn cho
vay nng li thng qua nhng lut l ca nh nc t bn v nhng iu rn e cm hoc kt ti
ca nh th, nhng ch yu bng nhng bin php kinh t nh lp ra cc ngn hng, xy dng ch
tn dng t bn ch ngha.
108

Trong nn kinh t th trng, ng tin phn nh quan h cung cu v quy lut gi tr. Mi
vn hnh kinh t u c tin t ha. Mi ch th tham gia nn kinh t u cn ngun vn
hot ng trn th trng hoc nhm tha mn nhu cu ca mnh. Tuy nhin ngun vn t c
thng khng , trong khi , mt ni khc li c ngi ang c vn nhn ri. S tng tc
gia cc ch th kinh t gip cc khon vn c lun chuyn t ni tha vn ti ni thiu vn,
gip cho ngi tha vn s dng ngun vn d tha ca mnh sao cho c li nht, ng thi
ngi thiu vn tm cch b p c s thiu ht vn ca mnh vi chi ph thp nht. V vy, tn
dng tr thnh mt yu t quan trng gp phn thc y x hi loi ngi i ti vn minh thnh
vng trong nn kinh t th trng da trn nn sn xut ln hin i.
n di s di chuyn cc lung vn tm thi t ngi c vn v ngi cn vn l quan h
vay mn. Hay ni r hn, bn cht ca tn dng l quan h vay mn gia ngi cho vay v
ngi i vay. H l nhng ngi khc nhau trong nn kinh t, gp nhau im cn bng gia nhu
cu vay vn tin t v kh nng p ng nhu cu ny theo nhng t chc ca php lut v nhng
nguyn tc tn dng tng ng.
Vn tn dng c biu hin di hnh thi tin t hoc hng ha. Qu trnh vn ng ca
vn tn dng c th c khi qut qua ba giai on sau:
Giai on 1: Phn phi vn tn dng di hnh thc cho vay. giai on ny, vn tin t hoc
gi tr vt t hng ha c chuyn t ngi cho vay sang i vay. y l c im c bn khc
vi vic mua bn hng ha (giao ngay) thng thng. Trong quan h mua bn hng ha th gi tr
ch thay i hnh thi tn ti. Ngi bn nhng i gi tr hng ha, nhng li nhn li gi tr tin
t. Ngi mua nhng i gi tr tin t nhng nhn li gi tr hng ha. Cn trong vic cho vay,
ch c mt bn nhn c gi tr v cng ch mt bn nhng i gi tr m thi.
Giai on 2: S dng vn tn dng trong qu trnh ti sn xut. Sau khi nhn c gi tr vn
tn dng, ngi i vay c quyn s dng gi tr tha mn mt mc ch nht nh. giai
on ny, vn c s dng trc tip nu vay bng hng ha; hoc vn vay c s dng mua
hng ha nu vay bng tin tha mn nhu cu sn xut hoc tiu dng ca ngi i vay. Tuy
nhin, ngi i vay khng c ton quyn s hu gi tr , m ch c quyn s dng trong mt
thi gian nht nh.
Giai on 3: S hon tr ca tn dng. y l giai on kt thc mt vng tun hon ca tn
dng. Sau khi vn tn dng hon thnh nhim v sn xut hoc tiu dng th vn tn dng c
ngi i vay hon tr li cho ngi cho vay.
S hon tr ca tn dng l c trng thuc v bn cht vn ng ca tn dng, l du n phn
bit phm tr tn dng vi cc phm tr kinh t khc. Mt khc, s hon tr ca tn dng l qu
trnh quay tr v ca gi tr. Hnh thi vt cht ca s hon tr l s vn ng di hnh thi hng
ha hoc gi tr. Tuy nhin, s vn ng khng phi vi t cch l phng tin lu thng, m
vi t cch mt lng gi tr c vn ng. S hon tr trong tn dng lun lun phi c bo
tn v mt gi tr v c phn tng thm di hnh thc li tc tn dng.

Khi xem xt mt quan h tn dng, cn thit phi xc nh nhng yu t c bn sau:

- Ch th ca tn dng gm ngi cho vay v ngi i vay. Trong mt s trng hp, bn cnh
hai ch th tn dng ny cn c mt ch th th ba xut hin vi t cch l ngi bo lnh.
Ngi cho vay l ngi nhng quyn s dng vn tn dng cho ngi khc s dng, c
th l th nhn hay php nhn, khi nhng quyn s dng ti sn ca mnh cho ngi khc
theo ui nhng mc tiu kinh t - x hi khc nhau, nhng ch yu l kim li.
109

 Ngi i vay l ngi nhn quyn s dng vn tn dng ca ngi cho vay, s dng vn
tn dng vi hai l do tiu dng hoc kinh doanh (u t), trong l do kinh doanh ng
vai tr ch o.
Ngi i vay c th da vo uy tn hoc mt s ti sn nht nh ca mnh m bo s
hon tr vn vay. Khi ngi i vay khng tn nhim i vi ngi cho vay, ngi bo lnh tn
dng xut hin trong quan h tn dng nhm to s m bo b sung trong vic hon tr n i
vi ngi cho vay.
- i tng tn dng l quyn s dng (khng phi l quyn s hu) vn tn dng, biu hin di
dng tin hoc hin vt (hng ha, ti sn ...)
- Thi hn tn dng l khong thi gian thc hin chuyn quyn s dng vn tn dng. N c
tnh t khi bt u giao vn tn dng cho ngi i vay v kt thc khi ngi cho vay nhn li i
tng tn dng km mt phn gi tr ph thm.
Khi xc nh thi hn tn dng, cn phn bit gia thi hn tn dng chung v thi hn tn
dng trung bnh. Thi hn tn dng chung c tnh t khi bt u chuyn giao vn, cho ti khi
kt thc vic hon tr vn tn dng. Thi hn tn dng trung bnh phn nh chnh xc thi hn ca
khon tn dng.
- Gi tn dng l gi tr b p cho ngi cho vay do vic chuyn nhng quyn s dng vn tn
dng. Cng c th coi gi tn dng l gi m ngi i vay phi tr do nhn quyn s dng vn tn
dng.
- S iu chnh quan h tn dng gia cc ch th tn dng c nh hnh bng cc tha thun
gia cc bn, hoc bng ming hoc bng vn bn gi l hp ng tn dng (hp ng vay mn).
Nhng tha thun y phi ph hp vi lut php quc gia hay thng l quc t.

6.1.2. Chc nng ca tn dng

Trong nn kinh t hng ha tin t, tn dng thc hin ba chc nng c bn sau:

a/ Chc nng tp trung v phn phi li vn tin t theo nguyn tc c hon tr

Tn dng thu ht i b phn tin t nhn ri trong nn kinh t v phn phi li vn di
hnh thc cho vay nh iu ha vn tn dng t ni tha vn n ni thiu vn. S iu ha
mang tnh cht tm thi v phi tr li.
Vic phn phi li vn tin t di hnh thc tn dng c thc hin bng hai cch: Phn
phi trc tip v phn phi gin tip.
Phn phi trc tip l vic phn phi vn t ch th c vn tm thi cha s dng sang ch
th trc tip s dng vn cho sn xut kinh doanh v tiu dng. Phng php phn phi
ny c thc hin trong quan h tn dng thng mi v vic pht hnh tri phiu ca cc
cng ty
Phn phi gin tip l vic phn phi vn c thc hin thng qua cc t chc ti chnh
trung gian nh, ngn hng, cng ty ti chnh

b/ Chc nng tit kim tin mt

Trong nn kinh t th trng, hot ng tn dng ngy cng m rng v pht trin a dng, t
thc y vic m rng thanh ton khng dng tin mt v thanh ton b tr gia cc n v
kinh t. iu ny s lm gim c khi lng giy bc trong lu thng, lm gim c chi ph
lu thng giy bc ngn hng, ng thi cho php nh nc iu tit mt cch linh hot khi
lng tin t nhm p ng kp thi nhu cu tin t cho sn xut v lu thng hng ha pht trin.
110

c/ Chc nng gim c cc hot ng ca nn kinh t

Trong vic thc hin chc nng tp trung v phn phi li vn tin t nhm phc v yu cu
ti sn xut, tn dng c kh nng phn nh mt cch tng hp v nhy bn tnh hnh hot ng
ca nn kinh t, do , tn dng cn c coi l mt trong nhng cng c quan trng ca nh
nc kim sot, thc y qu trnh thc hin cc chin lc pht trin kinh t.
Mt khc, trong khi thc hin chc nng tit kim tin mt, gn lin vi vic pht trin thanh
ton khng dng tin mt trong nn kinh t, tn dng c th phn nh v kim sot qu trnh phn
phi sn phm quc dn trong nn kinh t.

6.1.3. Vai tr ca tn dng

Tn dng c nhng ng gp ng k trong s pht trin kinh t x hi. Tuy nhin, vai tr ca tn
dng cn ph thuc vo nhn thc v s vn dng tn dng trong thc t qun l kinh t ca con
ngi. Trong nn kinh t th trng, vai tr ca tn dng th hin nhng kha cnh sau:

a/ Tn dng l cng c thc y pht trin sn xut x hi

Th nht, tn dng c vai tr to ra kh nng m bo tnh lin tc ca qu trnh sn xut kinh
doanh, l mt yu t cn thit ca qu trnh ti sn xut nh sn xut x hi pht trin khng
ngng, t li nng cao kh nng thu ht vn vo lun chuyn v s dng hp l trong sn xut
kinh doanh.
Th hai, tn dng ng vai tr tch lu v tp trung vn, nh cc doanh nghip c kh nng
m rng qui m sn xut li dng tnh kinh t ca quy m, nn kinh t c th thc hin ti sn
xut m rng nhanh chng hn. Tn dng cng to iu kin thun li cho vic hnh thnh cc
doanh nghip ln lm nng ct cho s pht trin quc gia, qua gp vai tr quan trng trong
vic gp phn to ra c cu ti u cho pht trin kinh t.
Th ba, nguyn tc c bn ca tn dng l c hon tr c gc v li i hi cc ch th i vay
phi s dng vn tn dng mt cch hp l nht b p chi ph i vay v c li. Cc ngun vn
tn dng s c a n nhng ni m chng c tr gi cao hn v c s dng c hiu
qu hn. Nh vy, nh quan h tn dng, vn tin t c phn phi li v s dng mt cch hiu
qu nht.

b/ Tn dng l cng c quan trng trong vic t chc i sng ca dn c

Dn c s dng tn dng nh l mt phng tin khng th thiu phc v nhu cu sinh
hot v u t ti sn tit kim sao cho c li nht v ci thin, nng cao mc sng ca mnh.

c/ Tn dng l cng c thc hin chc nng qun l kinh t - x hi ca nh nc

Th nht, nh nc thng xuyn s dng tn dng lm phng tin cn i thu chi ngn
sch nh nc, gp phn m bo ngun lc ti chnh thc thi cc chnh sch kinh t x hi.
Th hai, nh nc s dng tn dng lm cng c iu hnh qu trnh lu thng tin t, m
bo s cn i tin hng, n nh th trng, gi c v sc mua ca ng tin. Nh nc y mnh
tn dng pht trin tit kim ti a chi ph lu thng x hi ca vic s dng tin mt trong cc
hot ng ca nn kinh t.
Th ba, nh nc thng qua tn dng vi nc ngoi thc thi cc quan h hp tc quc t,
tranh th cc ngun lc ti chnh t bn ngoi.

111

6.1.4. Cc hnh thc tn dng

Cc hot ng tn dng rt a dng v phong ph. Trong qun l, phn tch nh gi cc
hot ng tn dng lm c s cho vic hoch nh cc chnh sch ti chnh tin t, cc nh kinh t
thng da vo cc tiu thc sau y phn loi cc hnh thc tnh dng.

a/ Cn c vo thi hn tn dng, tn dng c th chia thnh cc hnh thc sau:

- Tn dng khng k hn l loi tn dng m ngi cho vay khng quy nh thi hn cho vay,
khi cn c th yu cu ngi i vay hon li vn bt c lc no. Ngun tn dng ny ch yu l
ngun tin t tm thi nhn ri cha s dng n hoc nhng ngun tin t khng th u t c
thi hn trc ri ro do tin t mt gi gy ra. Tnh lng ca loi tn dng ny l rt cao, do ,
ngn hng hoc ngi i vay bao gi cng phi lp qu d b tin mt mc cn thit phng
s rt tin t ngt ca khch hng.
- Tn dng ngn hn l loi tn dng c thi hn di 1 nm. Tn dng ny thng phc v
cho vic huy ng v b sung vn lu ng ca doanh nghip hoc phc v cho nhu cu tiu
dng bc thit ca dn c.
- Tn dng trung hn l loi tn dng c thi hn t 1 nm n 5 nm. Loi tn dng ny phc
v cho nhu cu mua sm ti sn c nh, u t m rng sn xut vi quy m nh, thu hi vn
nhanh.
Vic phn loi tn dng cn c vo thi hn trung hn ch c ngha tng i, iu quan
trng l tn dng mua sm ti sn c thi gian khu hao ngn, di 5 nm hoc 1 nm tr ln c
coi l cn c phn loi thch hp.
- Tn dng di hn l loi tn dng c thi hn cho vay t 5 nm tr ln. Loi tn dng ny
c dng u t pht trin h tng c s ca nn kinh t quc dn, u t chiu su nng
cao nng sut lao ng v to v th cho cc ngnh cng nghip then cht v kh nng hp tc
chuyn ngnh v a ngnh, ng thi gp phn i mi c cu ca nn kinh t quc dn.
Tn dng di hn thng l tn dng nh nc, tn dng quc t. S pht trin ca tn dng di
hn s nh hng cho s pht trin ca cc loi tn dng khc.

b/ Cn c vo i tng ca tn dng, tn dng gm cc loi sau y:

- Tn dng hin vt l loi tn dng khi vay khi tr u dng hin vt nh thc, go, gch
Loi tn dng ny xut hin sm nht v c duy tr n ngy nay. S dng ch yu trong hot
ng ca dn c.
- Tn dng tin t l loi tn dng khi vay v khi tr u dng tin t, bao gm c quan h vay
mn bng nhng giy t c gi. Quy m ca tn dng tin t c th rt ln. Thi hn ca tn
dng tin t cng rt linh hot, c th l loi khng k hn hoc c k hn.
- Loi tn dng hn hp va tin, va hin vt gm cc loi tn dng khi vay bng hin vt,
khi tr bng tin hoc khi vay bng tin, khi tr bng hin vt.
Tn dng hng ha l mt loi tn dng hn hp, trong i tng cho vay l hng ha v
hon tr bng tin. Tn dng hng ha thng c quy m nh v thi hn ngn v thng do cc
doanh nghip cp cho nhau thc y vic mua bn hng ha, dch v nn cn gi l tn dng
thng mi.
Tn dng thu mua cng l mt hnh thc ng lu khc ca tn dng hn hp. y l loi
tn dng m cc t chc tn dng, cc cng ty ti chnh mua cc loi my mc thit b theo yu

112

cu ca bn i thu cho h thu. Bn i thu s dng thit b my mc v tr tin thu theo

tha thun.

c/ Cn c vo s m bo hon tr n c hai loi tn dng:

- Tn dng tn chp l hnh thc tn dng m vic cho vay vn da trn uy tn ca ngi vay
m bo vic hon tr n. Loi tn dng ny p dng trong trng hp nu gia ngi cho vay
v ngi i vay c quan h thn tn, hoc ngi i vay l ngi c uy tn rt ln v c mi
ngi cng nhn, v d nh nh nc.
- Tn dng th chp (vt chp) l s vay mn m vic hon tr n c m bo khng ch
bi uy tn ca ngi vay m cn c m bo bng cc ti sn ca ngi i vay hoc ngi bo
lnh ca ngi i vay.

d/ Cn c vo lnh th hot ng
- Tn dng ni a l vic vay mn pht sinh gia cc bn hot ng trong phm vi lnh th
quc gia.
- Tn dng quc t l vic vay mn pht sinh gia cc bn hot ng trn cc lnh th khc
nhau nh gia hai chnh ph, hai doanh nghip, hai c nhn thuc hai quc gia khc nhau hoc
vi t chc quc t no . Khc vi tn dng ni a, hot ng tn dng quc t chu s chi phi
phc tp ca lut php v tp qun quc gia v quc t. Tn dng quc t gn lin vi quan h
chnh tr thng mi gia cc quc gia v c nh hng ln ti uy tn ca mt quc gia trn
trng quc t. V vy, mi hot ng tn dng quc t u phi c gim st cht ch.

e/ Cn c vo ch th tham gia tn dng

Nu cn c vo ch th tham gia tn dng, tn dng c phn chia thnh tn dng thng
mi, tn dng ngn hng, tn dng nh nc v tn dng tiu dng. y cng l cc hnh thc tn
dng tiu biu v c quan tm trong nn kinh t th trng. V vy, chng ta s tm hiu su hn
v cc hnh thc tn dng ny.

Tn dng thng mi.

Tn dng thng mi l quan h tn dng do cc doanh nghip, t chc kinh t, doanh nhn
cp cho nhau khng c s tham gia ca h thng ngn hng. Hnh thc ph bin nht ca tn
dng thng mi l mua chu hng ha..
Tn dng bn chu hng ha pht sinh l do s cch bit gia sn xut v tiu th, t xy ra
hin tng c mt s nh doanh nghip c hng ha mun bn, trong lc mt s nh doanh nghip
khc mun mua nhng cha c tin mt. Trong tnh hung ny, nh doanh nghip vi t cch l
ngi bn mun thc hin c gi tr sn phm ca mnh h c th bn chu hng ha cho ngi
mua. Hnh vi mua bn chu hng ha c xem l hnh thc tn dng, bi l ngi bn chuyn giao
cho ngi mua c s dng vn hng ha tm thi trong mt thi gian nht nh v khi n thi
hn c tha thun ngi mua phi hon li vn cho ngi bn di hnh thc tin t v c
phn li cho ngi bn chu.
Tn dng thng mi c hai loi gm tn dng thng mi khng s dng thng phiu v tn
dng thng mi c s dng thng phiu (commercial paper).
- Tn dng thng mi khng s dng thng phiu l vic ngi bn (ngi cho vay) bn sn
phm cho ngi mua (ngi i vay) bng cch ghi s tin bn chu vo mt ti khon nht nh, cn
ngi mua c ngha v hon tr cho ngi bn theo mt cch no , thng theo nh k. Loi tn
dng ny thng p dng vi nhng quan h thng mi thn tn, lu di hoc quan h tn dng
gia cng ty m v cng ty con.
113

- Tn dng thng mi c s dng thng phiu i hi ngi bn chu v ngi mua chu theo
di v kt thc cng n do bn chu sn phm bng thng phiu. y l mt dng c bit ca kh
c dn s xc nh tri quyn cho ngi bn v ngha v phi thanh ton n ca ngi mua khi
mn n o hn. Thng phiu l mt chng khon cho ngi hng li quyn nhn mt s tin
ghi trn thng phiu vo mt ngy nht nh trong tng lai c nh trc hin ti.
Thng phiu c 2 loi: Hi phiu v lnh phiu.
Hi phiu (draft hoc bill of exchange) l mt phiu ghi n ch n (ngi k pht - drawer)
lp ra ra lnh cho ngi thiu n (ngi th lnh - drawee) tr mt s tin nht nh cho ngi
th hng (ngi hng li beneficiary/ payee) hoc theo lnh ca ngi ny tr cho mt ngi
khc khi mn n o hn. y, ngi th hng c th l ch n hoc mt ngi no do
ngi ch n ch nh.
Lnh phiu (tn phiu- promissory note) l mt phiu nhn n do ngi thiu n (ngi k
lnh - maker) lp ra cam kt tr mt s tin nht nh cho ngi ch n hoc theo lnh ca
ngi ny tr cho ngi khc khi mn n n hn.
Thng phiu c s dng vo cc mc ch:

Dng nhn li tin ngi mua khi n hn thanh ton.

Dng thanh ton cc khon n.

chit khu ti ngn hng.

Thng phiu c 3 tnh cht c bn sau y:

Tnh tru tng ca thng phiu th hin ch thng phiu khng nu c th ni dung
nghip v gc dn n n m ch nu s tin n v k hn n.

Tnh bt buc ca thng phiu ch ngha v tr n theo thng phiu l bt buc c

iu chnh theo lut. Ngi nhn n phi thanh ton s tin ghi trn thng phiu cho
ngi hng li khi n hn thanh ton m khng c vin bt c l do no t chi
hoc tr hon n.

Tnh lu thng ca thng phiu ch vic ngi s hu thng phiu c th chuyn n

thnh tin bng cch k hu, chuyn nhng, bn ra th trng tin t hay chit khu ti
cc ngn hng.

Tn dng thng mi l mt i hi khch quan trong nn kinh t, l hnh thc tn dng tin
li v linh hot trong kinh doanh. Tn dng thng mi gip doanh nghip m bo chu k kinh
doanh c lin tc, y nhanh tc tiu th sn phm v vng quay ca vn, tit kim chi ph
lu thng. Hn na, tn dng thng mi cn gim s l thuc v vn vo nh nc v cc trung
gian ti chnh ca cc doanh nghip, to kh nng m rng cc quan h hp tc kinh doanh lu
bn.
Tuy nhin, bn thn tn dng thng mi cng c mt s hn ch nht nh. Lng gi tr cho
vay trong tn dng thng mi b hn ch bi chnh kh nng ti chnh ca doanh nghip cho vay.
Thi hn cho vay thng ngn hn, hn na khon vay tn dng thng mi cng km linh hot
ch i tng cho vay l hin vt ch khng phi gi tr. Phm vi hot ng ca tn dng thng
mi cng hp hn cc hnh thc tn dng khc, thng ch c tin hnh trong phm vi cc
doanh nghip tin cy ln nhau.
V nhng hn ch ny, cn phi gn kt tn dng thng mi vi cc knh tn dng khc, c
bit l tn dng ngn hng. Tn dng thng mi, mt mt to iu kin cho s m rng tn dng
ngn hng thng qua cc nghip v chit khu, ti chit khu, cm c, ti cm c thng phiu ti
114

cc ngn hng. Mt khc, pht trin cc hnh thc thanh ton qua ngn hng mt cch rng khp,
chp hnh nghim ngt k lut thanh ton s gp phn m rng vic s dng tn dng thng mi
trong nn kinh t quc dn.

Tn dng ngn hng.

Tn dng ngn hng l hnh thc tn dng gia mt bn l cc ngn hng, cc t chc tn
dng v mt bn l cc ch th kinh t - ti chnh ca ton x hi (doanh nghip, t chc x hi,
cc cp qun l nh nc hoc c nhn).
Tn dng ngn hng l mt hnh thc tn dng tin t. Khc vi tn dng thng mi c
cung cp nhiu di hnh thc hng ha, tn dng ngn hng c cung cp di hnh thc tin
t, bao gm tin mt v tin tn dng (bt t).
Trong quan h tn dng ngn hng, ngn hng ng vai tr l ngi i vay v ngi cho vay.
Khi i vay ca x hi, ngn hng s dng nhiu phng thc nh m ti khon thu ht tin gi
vi k hn khc nhau, pht hnh cc loi chng ch tin gi, tri phiu ngn hn, trung hn v di
hn, vay theo hp ng vay mn hoc k kt cc hip nh vay n, Khi cho vay i vi x
hi, ngn hng ch yu s dng phng thc cp tn dng theo ti khon cho vay hoc theo ti
khon kt hp gia ti khon cho vay v ti khon tin gi p ng nhu cu vay vn ca khch
hng.
C khi i vay v cho vay, ngn hng thng l ngi t ra cc iu kin tn dng cho khch
hng chp nhn. Ngi cho vay nu chp thun cc iu kin ca ngn hng th ch ng cho vay
v nhn v nhng giy chng nhn. Ngi i vay nu ng vi cc iu kin do ngn hng t
ra th k ht hp ng vay mn v phi thc hin nghim tc hp ng k kt.
Trong h thng tn dng quc dn, tn dng ngn hng l hnh thc tn dng c nhiu u vit
hn cc hnh thc tn dng khc. Trc ht, tn dng ngn hng hot ng trong phm vi rng hn
do mng li chi nhnh phn b khp lnh th v thu ht mi ch th trong nn kinh t. Th hai,
tn dng ngn hng ny mang tnh cht linh hot hn cc hnh thc tn dng khc v i tng vay
mn y l tin l vn ch khng phi l vt t, hng ha. Th ba, tn dng ngn hng to iu
kin duy tr pht trin loi hnh tn dng khc bng s tham gia rng ri ca tn dng ngn hng
thng qua cc nghip v chit khu, cm c, ti chit khu, ti cm c cc giy t c gi, v c
bit vic cho vay i vi nh nc lm tn dng ngn hng c vai tr tch cc trong thc hin cc
chnh sch ti chnh tin t ca nh nc.

Tn dng nh nc.
Tn dng nh nc l quan h vay mn gia nh nc vi x hi phc v cho vic thc
thi cc chc nng qun l kinh t - x hi ca mnh.
Khi i vay, nh nc c th i vay trong nc cng c th l ngoi nc. Vay n trong nc
c tin hnh di hnh thc pht hnh tri phiu, tn phiu chnh ph. Cc khon vay nc
ngoi ca nh nc c th tn ti di dng cc khon vay vn h tr pht trin chnh thc
(ODA) ca chnh ph nc ngoi (song phng), ca cc t chc ti chnh tin t quc t (a
phng); cc khon vay mn theo cc hip nh vay mn gia chnh ph vi cc t chc ti
chnh tin t th gii; vay ca cc thng nhn, t chc ti chnh tn dng nc ngoi hoc thng
qua vic pht hnh tri phiu chnh ph quc t ti cc th trng vn quc t.
Khi thc hin cho vay, ngn sch nh nc cho vay u t vo cc cng trnh, d n ca nh
nc. Ngn sch nh nc cng c th cho vay vi tnh cht l ng trc hoc tm ng i vi
nhng nhu cu chi tiu mang tnh cp bch m cc khon thu v cha kp, cha .
115

Hnh thc biu hin bn ngoi ca tn dng nh nc l s vay mn tm thi mt s hin vt

hay tin, nhng bn cht bn trong cha ng nhiu mi quan h gia nh nc vi cc ch th
khc.
Bn cht ca tn dng nh nc c c trng c bn l s hon tr v c li tc, ging nh
bn cht ca tn dng ni chung; ngoi ra, n cn c nhng c trng khc nh tnh cng ch,
chnh tr, x hi. Tnh li ch kinh t th hin trc tip trn li tc tin vay, th hin gin tip qua
vic hng th cc tin nghi cng cng, c thm vic lm do u t tn dng nh nc mang li.
i vi cho vay n nc ngoi, li ch kinh t khng ch th hin trn li tc tin vay m cn
mang li cho nc ch n nhiu khon li ch khc v thu quan, v xut nhp khu hng ha.
Tnh cng ch ca tn dng nh nc th hin vic nh nc qui nh mc huy ng theo
ngha v bt buc i vi cc ch th trong nc. Tnh chnh tr ca tn dng nh nc th hin
lng tin ca dn chng i vi chnh ph, th hin trch nhim v mi quan tm ca chnh ph
i vi dn chng chng hn nh cho vay ti tr, gii quyt vic lm, xa i gim ngho... Trong
quan h i ngoi, tnh chnh tr ca tn dng nh nc th hin mi quan h chnh tr, ngoi
giao... gia nc ch n v nc con n. Nhng c trng ny xut pht t quyn lc chnh tr, t
chc nng, nhim v ca nh nc trong qu trnh kinh t - x hi.
Tn dng nh nc l hnh thc tn dng khng th thiu trong h thng tn dng quc dn do
vai tr to ln m n m nhim. Trc ht, tn dng nh nc l ngun b p thiu ht ngn sch
quan trng. y l chc nng v vai tr quan trng nht ca tn dng nh nc. Vic b p thiu
ht ngn sch c th hin qua hai kha cnh: (1) Tn dng nh nc b p cc khon chi tiu
dng thng xuyn v khng tham gia vo chu trnh ti sn xut ca nn kinh t, (2) Tn dng nh
nc c s dng tch cc hn b p nhng khon chi cho u t pht trin kinh t, tng
thm ngun lc ti chnh cho nh nc thc thi cc chnh sch qun l v m nn kinh t. Th
hai, tn dng nh nc to iu kin pht trin thng mi, hp tc quc t. Th ba, tn dng nh
nc to iu kin pht trin tn dng ngn hng, v cc giy t c gi ca tn dng nh nc l
mt loi i tng quan trng chit khu, cm c, ti chit khu, ti cm c ti ngn hng.
Nhn chung, tn dng nh nc l loi tn dng tn chp c v pha nh nc i vay v cho
vay. Nh nc dng uy tn ca mnh m bo vic tr n ng hn s tin vay. Tuy vy, nh
nc phi tnh ton k nhu cu vay, c bin php s dng c hiu qu vn vay nhm to ra c s
ti chnh ng tin cy cho vic hon tr n trong nc v c bit l n nc ngoi. Nu khng,
tnh trng v n c th xy ra v uy tn ca nh nc s b mt i.

Tn dng tiu dng

Tn dng tiu dng l quan h tn dng phc v cho vic tiu dng ca dn c vi ngi tiu
dng l ngi i vay v doanh nghip, c nhn l ngi cho vay. Trong x hi hin i, ngi cho
vay l cc doanh nghip sn xut kinh doanh, cc cng ty ti chnh
Loi tn dng tiu dng ph bin l bn chu tr gp ca cc loi doanh nghip sn xut kinh
doanh cung cp cho ngi tiu dng. Loi tn dng ny lun kt hp vi vic tr ngay mt phn
theo hp ng hay mt giao ko bn chu tr gp gia doanh nghip v ngi i vay. Ngi tiu
dng cng c th i vay cc t chc trung gian ti chnh thanh ton tin mua hng tiu dng
ca cc doanh nghip.
Tn dng tiu dng ngy cng c vai tr quan trng hn trong i sng kinh t x hi. Th
nht, tn dng tiu dng gp phn khng nh vo vic thc y sn xut kinh doanh pht trin
thng qua vic kch thch tiu th sn phm. Th hai, tn dng tiu dng l cng c quan trng,

116

gp phn ci thin v nng cao mc sng ca dn c v t tc dng ny, tn dng tiu dng tc
ng tch cc ti sn xut kinh doanh.
tn dng tiu cng pht trin mnh v lnh mnh, iu quan trng l phi nm c kh
nng thu nhp hin ti cng nh trong tng lai ca ngi vay. Ngoi ra, ngi cho vay phi nh
ra mc li hp l, c sc khuyn khch ngi tiu dng mnh dn s dng tn dng tiu dng.

6.2. LI SUT TN DNG

6.2.1. Khi nim li sut tn dng
Khi thc hin mt khon vay n, ngi cho vay nhn t ngi i vay mt khon li. T l
phn trm gia tng s li vay v tng s tin b ra cho vay trong mt khong thi gian nht
nh, thng tnh theo nm c gi l li sut. Ni khc i, li sut l gi c (gi n v) m
ngi i vay phi tr cho ngi cho vay c s dng khon tin vay trong mt k hn nht
nh.
Li sut tn dng c xc nh theo cng thc:
Li sut tn
=
dng trong k

Tng s li tc tn dng trong k

Tng s tin cho vay trong k

100%

Khi vic vay mn vn c thc hin trn th trng t do th li sut l li sut th trng
do cung cu th trng quyt nh. Li sut c xem l loi gi c bn ca th trng ti chnh v
c nh hng quan trng n cc hot ng kinh t v ti chnh.

6.2.2. Vai tr ca li sut

Li sut l cng c kch thch li ch vt cht thu ht cc khon tin nhn ri trong x hi
tp trung vo qu tn dng. Li sut l cng c o lng "sc khe" ca nn kinh t. cc
nc kinh t pht trin, gi tri khon v li sut c yt gi hng ngy trn cc t bo ca c
quan chnh ph. Ngi ta c th cn c vo s bin ng ca li sut d bo cc yu t khc
ca nn kinh t nh: tnh sinh li ca cc c hi u t, mc lm pht d tnh, mc thiu ht ngn
sch. Cc yu t ny hp thnh ch tiu tru tng "sc khe" ca nn kinh t. Ngi ta c th
da vo li sut trong mt thi k d bo tnh hnh kinh t trong tng lai. Trn c s cc
doanh nghip lp k hoch chi tiu trong tng lai ca h, trong khi ngn hng v cc nh u
t cn d bo li sut quyt nh xem chn mua ti sn no. Vai tr ca li sut th hin trn c
tm v m v vi m.

a/ Xt trn tm v m, li sut tn dng l cng c thc hin chnh sch tin t, gp phn thc
hin cc mc tiu kinh t - x hi ca t nc. ngha ny ca li sut tn dng c th
hin trn nhiu mt.
Th nht, nh nc c th thng qua li sut tn dng thc hin iu chnh lng cung ng
tin, t tc ng n s tng gim sn lng thc hin iu tit nn kinh t (n nh lm
pht, cng n vic lm v pht trin sn xut).
Th hai, li sut tn dng tc ng ti tng cung v tng cu thng qua tc ng ti hot ng
kinh doanh ca doanh nghip, n tiu dng v tit kim ca dn c. Khi li sut tn dng tng
cao, ngi dn s hn ch tiu dng, gi tit kim nhiu hn v doanh nghip s thn trng trong
cc hot ng u t v vy tng cu v tng cung u c xu hng gim. Ngc li, li sut tn
dng h thp khuyn khch tiu dng, cc khon gi tit kim s hn ch hn trong khi doanh

117

nghip c iu kin m rng sn xut kinh doanh. V vy, tng cung v tng cu u c xu hng
tng cao.
Th ba, li sut tn dng c s dng lm cng c iu ha cung cu ngoi t, gp phn cn
bng cn cn thanh ton quc t. Nng cao li sut tn dng s ht ngoi t vo trong nc lm
tng cung ngoi t. H thp li sut tn dng s y ngoi t ra ngoi nc, lm gim cung v tng
cu ngoi t.
Th t, trong chng mc nht nh, ngi ta c th s dng li sut thc hin iu chnh
c cu ngnh, c cu khu vc nhm m bo s thch ng ca nn kinh t vi nhu cu ca th
trng trong nc v quc t. Nh nc c th thc hin cho vay vi li sut u i cho nhng
doanh nghip thuc nhng ngnh ngh, khu vc kinh t c khuyn khch nh vy c th kch
thch s pht trin ca nhng ngnh ngh v nhng khu vc ny nhm chuyn dch c cu kinh t.

b/ Xt trn gc vi m, s nh hng ca thay i li sut tn dng th hin hai gc :

Mt l, li sut tn dng l cng c thc hin cc hot ng ca cc trung gian ti chnh trong
iu kin cnh tranh lnh mnh m bo tnh t ch ti chnh ca cc t chc ny, to ra ngun
lc ti chnh cc t chc ny tn ti v pht trin.
Hai l, li sut tn dng tc ng ti hot ng sn xut kinh doanh ca tng doanh nghip v
i sng ca dn c.

6.2.3. Cc loi li sut

a/ Cn c vo tnh cht ca khon vay, c cc loi li sut ph bin sau:
- Li sut tin gi ngn hng l li sut ngn hng tr cho cc khon tin gi vo ngn hng.
Li sut tin gi ngn hng c nhiu mc khc nhau ty thuc vo loi tin gi (khng k hn,
tit kim ), thi hn gi v quy m tin gi.
- Li sut cho vay ngn hng l li sut m ngi i vay phi tr cho ngn hng khi i vay t
ngn hng. Li sut tn dng ngn hng c nhiu mc ty theo loi hnh vay (vay kinh doanh, vay
tr gp, vay qua th tn dng), theo mc quan h gia ngn hng v khch hng v ty thuc
vo s tha thun gia hai bn.
- Li sut chit khu ngn hng l loi li sut p dng khi ngn hng cho khch hng vay
di hnh thc chit khu thng phiu hoc giy t c gi khc cha n hn thanh ton ca
khch hng. N c tnh bng t l % trn mnh gi ca t thng phiu, v c khu tr ngay
khi ngn hng a tin vay cho khch hng. Nh vy, li sut chit khu c tr trc cho ngn
hng ch khng tr sau nh li sut tn dng thng thng.
- Li sut ti chit khu ca ngn hng trung ng i vi cc ngn hng thng mi khi cho
vay di hnh thc ti chit khu cc thng phiu hoc giy t c gi ngn hn cha n hn
thanh ton ca cc ngn hng ny.
Hot ng ti chit khu cung ng ngun vn cho cc ngn hng thng mi nn li sut ti
chit khu thng thp hn li sut chit khu. Tuy nhin, trong trng hp ngn hng trung ng
mun hn ch kh nng m rng ca tn dng i ph vi lm pht th li sut ti chit khu c
th ln hn li sut chit khu ca cc ngn hng thng mi.
- Li sut lin ngn hng l li sut m cc ngn hng p dng cho nhau khi vay trn th
trng lin ngn hng. Li sut lin ngn hng c hnh thnh qua quan h cung cu vn vay
trn th trng lin ngn hng v chu s chi phi bi li sut m ngn hng trung ng cho cc

118

ngn hng trung gian vay. Mc chi phi ny ph thuc vo s pht trin ca hot ng th
trng m v t trng s dng vn vay ngn hng trung ng ca cc ngn hng trung gian.
- Li sut c bn l li sut c cc ngn hng s dng lm c s n nh mc li sut
kinh doanh ca mnh.
Li sut c bn c hnh thnh khc nhau ty tng nc. N c th do ngn hng trung
ng n nh (nh Nht- l mc li sut cho vay thp nht); hoc c th do bn thn cc ngn
hng t xc nh cn c vo tnh hnh hot ng c th ca ngn hng mnh ( Anh, M, c- l
mc li sut p dng cho khch hng c mc ri ro thp nht); hoc cn c vo mc li sut c
bn ca mt s ngn hng ng u ri cng tr bin dao ng theo mt t l phn trm nht
nh hnh thnh li sut c bn ca mnh (Malaysia); mt s nc li s dng li sut lin ngn
hng lm li sut c bn (Singapore, Php). Vit Nam theo lut php, Ngn hng nh nc Vit
Nam cng b li sut c bn. Cc ngn hng thng mi n nh mc li sut i vay v cho vay
da trn mc li sut c bn v ph hp vi iu kinh doanh ca mnh.

b/ Cn c vo gi tr thc ca tin li thu c

- Li sut danh ngha (nominal interest rate) l li sut c tnh theo gi tr danh ngha,
khng k n tc ng ca lm pht. Li sut danh ngha thng c cng b chnh thc trn
hp ng tn dng.
- Li sut thc t (real interest rate) l li sut c iu chnh li cho ng theo nhng thay
i v lm pht.
Li sut danh ngha v li sut thc t c mi lin h c th hin trong phng trnh sau:
Li sut danh ngha = Li sut thc + t l lm pht 72
V vy, li sut thc t cn c nh ngha l li sut danh ngha tr i t l lm pht. Ngi
ta c th tnh trc li sut thc t da trn li sut danh ngha v t l lm pht d tnh. Hoc c
th iu chnh li sut thc t (tnh sau) theo li sut danh ngha v t l lm pht thc t.
Li sut thc t cn phi c tnh n loi tr ht nh hng trong mc gi v do phn
nh chnh xc hn chi ph tht ca vic vay tin. Li sut thc t l li sut quan trng nht cho
cc quyt nh kinh t, n l ci m cc nh kinh t dng tnh ton lng thu nhp hoc cc ch
li thc t ca mt quyt nh kinh t.
thy r hn s khc nhau gia li sut danh ngha v li sut thc t ta nghin cu v d
sau: Gi s mt khch hng n ngn hng vay mt khon tin u t kinh doanh vi li sut
7.5% mt nm. Theo d tnh ban u, khch hng ny cho rng mc gi s khng i trong thi
gian mt nm ti. V l ngi i vay nn cui nm anh ta s phi tr 7,5% li sut, tc l anh ta
mt i c hi mua mt mn hng c gi tr bng 7.5% mn vay. Lc ny, li sut thc t m anh ta
phi tr theo qui i ca lng hng ha v dch v l 7.5%, tc l: Ir = 7.5% - 0% = 7.5%.
Gi s t l lm pht tng ln 5% v li sut ngn hng cho vay tng ln mc 10% mt nm
th li sut thc t m khch hng phi tr theo qui i ca lng hng ha v dch v l: Ir = 10%
- 5% = 5%.

72

1 + in = ( 1 + ir )( 1 + ) Gi thit u t 1 USD vi li sut thc ir trong mt nm thu c (1+ir) USD.

Trong iu kin c lm pht vi t l lm pht l th mua c mt lng gi tr hng ha nh c, cn c

s tin gp (1+ ) ln. V vy, mc thu nhp danh ngha trong iu kin c lm pht cng phi l

( 1 + ir )( 1 + ) v n bng vi tin li thu c tnh theo li sut danh ngha.

119

Nu khch hng ny l ngi nm bt c li sut thc t th anh ta s quyt nh vn tip

tc vay tin u t vo d n ca mnh mc d lc ny li sut tng ln 10% so vi 7.5% nh
ban u. Bi v chi ph thc m anh ta phi tr cho ngn hng l thp hn so vi d tnh ban u.
Nh vy, c th ni rng li sut thc t l ch dn tt hn cho ngi dn khi quyt nh gi
tin hay vay tin t ngn hng, u t vo chng khon cng ty hay mua tri phiu chnh ph.
Nu ch nhn vo li sut danh ngha c th c nhng nh gi sai v th trng tn dng. Bi v
li sut danh ngha cao khng c ngha l th trng tn dng ang rt cng thng do chi ph i vay
qu cao. Nu t l lm pht cao th chi ph i vay thc ra rt thp.

c/ Cn c vo tnh linh hot ca li sut

- Li sut c nh l loi li sut c quy nh c nh trong sut thi hn vay. N c u
im l s tin li c c nh v bit trc. Nhng nhc im l b rng buc vo mt mc li
nht nh trong mt khong thi gian, mc d li sut th trng thay i.
- Li sut th ni l li sut c quy nh l c th ln xung theo li sut th trng trong
thi hn tn dng. Li sut th ni va cha ng ri ro ln li nhun. Khi li sut tng ln, ngi
i vay b thit so vi trng hp xc nh li sut c nh, ngi cho vay c li. Khi li sut
gim xung, ngi cho vay b thit, ngi i vay c li.

d/ Cn c vo loi tin cho vay

- Li sut ni t l li sut cho vay v i vay ng ni t
- Li sut ngoi t l li sut cho vay v i vay ng ngoi t
Mi lin h gia hai loi li sut ny c th hin qua phng trnh: rd = rf + E
Trong : rd l li sut ni t, r f l li sut ngoi t, E l mc tng gi d tnh ca t gi
hi oi (hay ng ngoi t).
Phng trnh ny l biu hin ca Hc thuyt ngang gi sc mua. Lp lun c bn l li tc
d tnh ca vic nm gi ni t phi bng li tc d tnh ca vic nm gi ngoi t. Nu tn ti
chnh lch v mc li tc d tnh, s xut hin s di chuyn vn t loi tin gi ny sang loi tin
gi kia hng c mc li tc cao hn. Kt qu ca s di chuyn ny l li tc d tnh ca
cc khon tin gi s c iu chnh li di nh hng ca quan h cung cu v s cn bng s
c thit lp li. V li tc d tnh ca vic nm gi cc khon tin bng ni t l li sut ni t,
cn mc li tc d tnh ca vic nm gi cc khon tin gi bng ngoi t l li sut ngoi t
cng vi mc tng gi d tnh ca ng ngoi t, nn chng ta c phng trnh trn.
Tuy nhin, phng trnh trn ch tn ti trong iu kin ch t do ngoi hi, tc l c t
do chuyn i t ng ni t sang ngoi t v ngc li. Nu qun l ngoi hi cht ch th s vn
tn ti chnh lch v vn khng chuyn i gia hai loi tin c.

e/ Cn c vo ngun tn dng trong nc hay quc t

- Li sut trong nc hay li sut quc gia (national interest rate) l li sut p dng trong
cc hp ng tn dng trong nc.
- Li sut quc t (international interest rate) l li sut p dng vi cc hp ng tn dng
quc t. Li sut quc t thng thy LIBOR (London Interbank Offered Rate) l li sut quc t
ly trn th trng lin ngn hng London. Ngoi ra cn c cc li sut quc t khc nh NIBOR
(trn th trng NewYork), TIBOR (trn th trng Tokyo), SIBOR (trn th trng Singapore).
Nu cc hp ng tn dng quc t p dng mc li sut quc gia th li sut quc gia tr
thnh li sut quc t.
120

Li sut quc gia thng chu nh hng ca li sut quc t. Nu th trng vn quc gia t
do th li sut quc gia s ln xung theo li sut quc t.

6.2.4. Phng php xc nh li sut

a/ Cc cng c n (debt instruments)
Cc cng c n do ngn hng, chnh ph v cng ty pht hnh. Cc cng c n c nhiu hnh
thc khc nhau. iu ny xut pht t nhu cu khc nhau ca ngi cho vay v ngi i vay. Xt
v mt k thut tnh li sut, cc cng c n c th c chia thnh bn nhm: cc khon n n,
tri phiu chit khu, tri phiu coupon v cc khon n thanh ton c nh.

- N n (simple loan) l khon n m ngi vay n ng tr cho ngi cho vay tin gc
cng vi tin li khi o hn.
V d: Ngn hng Ngoi thng Vit Nam (VCB) cung cp cho cng ty A mt khon n n
10.000 la M vi k hn 1 nm v li sut 10% mt nm. Sau mt nm, cng ty A phi tr cho
ngn hng VCB tng s tin l 10.000 + (10% 10.000) = 11.000 la M (tin gc 10.000 la
v tin li 1.000 la). Dng thi gian ca n n c biu th nh sau:
Cng ty A tr 11.000 la
cho ngn hng VCB

nm

Cng ty A nhn 10.000

la cho ngn hng VCB
Chng ta c th din t nghip v trn bng cng thc:
Tng s tin thanh ton khon n vay = P + iP = P(1+i)
Trong P l tin gc, i l li sut.
Nu khon tin trn c vay khng phi trong 1 nm m 2 nm, tr gc v li khi o hn,
vi li sut vn l 10% trn 1 nm th tng s tin phi thanh ton khon n vay s l P(1+i) +
iP(1+i) = P(1+i)2. Nu l khon khon tin c vay trong n nm lin tc th s tin khi thanh
ton s l P(1+i)n. Thc cht y l cch tnh li m li hng nm c gp gc tnh li cho k
tip theo, hay cn gi l cch tnh li gp.

- Tri phiu chit khu

i vi loi tri phiu chit khu, ngi i vay tr cho ngi cho vay mt khon thanh ton
n ng bng mnh gi ca tri phiu. V d, cng ty A pht hnh tri phiu chit khu thi hn
1 nm vi mnh gi 10.000 la M. Khi cng ty A nhn c s tin vay l 9.091 la v
thanh ton 10.000 la sau mt nm. C th biu th dng thi gian i vi tri phiu chit khu
ca cng ty A nh sau:

121

Cng ty A tr 10.000 la
cho ngn hng VCB

nm
Cng ty A nhn 9.091
la cho ngn hng VCB

- Tri phiu coupon

Pht hnh tri phiu coupon, ngi i vay thc hin thanh ton nhiu ln s tin li theo nh
k. Chng hn nh na nm hoc mt nm mt ln v thanh ton tin gc khi o hn. Mt tri
phiu coupon phi ghi r ngy o hn, mnh gi, ngi pht hnh (chnh ph, cng ty) v li
sut coupon. Li sut coupon c xc nh bng s tin thanh ton hng nm chia cho mnh gi.
V d, cng ty A pht hnh tri phiu vi mnh gi 10.000 la, k hn 20 nm v li sut coupon
l 10%. Nh vy, cng ty A s thanh ton 1.000 la hng nm, thanh ton 10.000 la khi o
hn 20 nm. Thc cht y l cch tnh li sut trong li hng nm khng c gp vo gc
tnh li cho k tip theo hay cn gi l cch tnh li n. Dng thi gian thanh ton tri phiu
coupon ca cng ty A c minh ha nh sau:
Cng ty A tr 11.000
la li hng nm v
tin gc
1000

1000

1000

1000

19

20

nm

Cng ty A bn tri
phiu coupon

- N vay thanh ton c nh

i vi khon vay thanh ton c nh th ngi i vay phi thanh ton cho ngi cho vay
theo nh k (thng, qu, hoc nm). S tin thanh ton bao gm tin li v tin gc. Thng
thng cc khon n thanh ton c nh l cc khon vay th chp nh, cc khon vay ca sinh
vin, cc khon vay mua ti sn tr gp
V d, mt sinh vin vay mt khon n 10.000 la vi k hn 10 nm, li sut 9% mt nm
th hng thng sinh vin phi tr xp x 125 la. Dng thi gian thanh ton khon n ca sinh
vin l:

122

125

125

125

125

125

10

nm

Sinh vin nhn

khon n 10.000
la

b/ Gi tr theo thi gian ca tin

Do s khc nhau v thi gian thanh ton ca cc cng c n nn s rt kh khn trong vic so
snh thu nhp ca chng. V th, ngi ta thng quy cc dng tin ca khon cc khon vay v
cng mt thi im. Khi nim gi tr theo thi gian ca tin cho php chng ta gii thch ti sao
mt la nhn c hm nay c gi tr ln hn mt la nhn c trong tng lai. C t nht ba
l do gii thch cho s khc bit ny:

Th nht, lng tin hm nay c th u t kim li

Th hai, tin t b mt gi do lm pht

Th ba, c ri ro l kh nng nhn c s tin trong tng lai l khng hon chc chn.

Tm thi ta ch xt nh hng t l do u tin, l ng tin sinh li qua thi gian. Gi tr

tng lai ca mt lng tin PV c xc nh bng cng thc:

FVn = PV ( 1 + i ) n
Trong FV l gi tr tng lai ca lng tin (future value), PV l gi tr hin ti (present
value), n l thi k thanh ton v i l li sut tnh cho 1 k thanh ton, (1+i)n c gi l h s gi
tr tng lai (future value factor).
Gi tr hin ti ca mt khon tin trong tng lai s c tnh theo cng thc:

PV = FVn
Trong

1
( 1 + i )n

1
c gi l h s gi tr hin ti (present value factor).
( 1 + i )n

Nh vy, tnh gi tr hin ti ca mt khon thu trong tng lai, ta ch cn nhn s tin d
tnh nhn c vi h s gi tr hin ti. Phng php tnh gi tr hin ti nh vy c gi l k
thut chit khu cc lung tin (discounted cash flow analysis- DCF analysis). K thut chit khu
cc lung tin c s dng kh ph bin trong vic nh gi mc sinh li ca cc d n u t
hay chi ph ca cc ha ng ti tr bng vn vay.

c/ Li sut o hn (yield to maturity)

Phng php chit khu lung tin c ngha quan trng trong vic so snh mc sinh li ca
cc cng c n c cch thc tr li khc nhau. Mc li sut lm cho tng gi tr hin ti ca cc
khon thu v chi ca cng mt cng c n cn bng vi nhau s phn nh chnh xc mc sinh li
ca cng c n . Mc li sut ny c gi l li sut hon vn hay li sut o hn.
Li sut o hn (trong mt s trng hp gi l li sut ni hon (IRR- internal rate of
return)) l loi li sut lm cn bng gi tr hin ti ca cc khon thanh ton nhn c t mt

123

cng c n vi gi tr ca n hm nay. Ty theo cng c n, li sut o hn c th tnh ton nh

sau:

- Trng hp cng c n n th li sut o hn i* chnh bng li sut ca khon vay n:

i* =

li
=i
gi tri hin tai

Tht vy, mt khon vay n tr gi P, vay trong n nm vi mc li sut i. S tin cui cng
m ngi cho vay nhn c khi o hn khan n l F = P(1+i)n.
Gi i* l li sut hon vn. V li sut hon vn cn bng gia gi tr hin ti ca cc khon
thanh ton nhn c t khon vay vi gi tr ca n hm nay nn ta c P =

F
, trong
( 1 + i* ) n

F
l gi tr hin ti ca khon thu nhp tng lai F. Thay F = P( 1 + i ) n F th ta c:
* n
(1 + i )

P=

P( 1 + i )n , suy ra
( 1 + i* )n

i* = i . Hay li sut hon vn trong trng hp ny bng li sut ca khon

vay n.
V d, mt khon vay n c thi hn 1 nm, tr gi 100 la vi li sut 10% trn mt nm.
Li sut o hn s l

i* =

li
100 10%
=
= 10% = i
gi tri hin tai
100

- Trng hp l tri phiu chit khu: Tri phiu c mua bn vi mc gi thp hn

mnh gi, n ht hn th c nhn c mnh gi nn c Pd =

F
hay i* = n F 1 .
( 1 + i* )n
Pd

V thi hn o hn ca tri phiu chit khu thng l n=1 nm nn cng thc tnh li sut
F Pd
F
hon vn c th vit li thnh i * =
.
1 =
Pd
Pd
Vy, li sut o hn trong trng hp ca tri phiu chit khu t l phn trm gia mc
chit khu trn gi mua:

i* =

F Pd
Pd

Trong F l mnh gi ca tri phiu chit khu, Pd l gi c ca tri phiu chit khu.
V d, mt tri phiu chit khu kho bc c thi hn 1 nm, mnh gi 1.000 la. Nh u t
mua n vi gi 900 la. Sau mt nm, nh u t nhn c s tin theo ng mnh gi. Li sut
o hn ca tri phiu l

i* =

F Pd 1.000 900
=
= 0 ,1111 = 11,11%
Pd
900

- Trng hp tri phiu coupon vi li c tr nh k hng nm.

Gi F l mnh gi tri phiu, C l s tin coupon hng nm ( C = FV ic vi ic l li sut
coupon), thi hn o hn l n nm, Pb l gi mua tri phiu coupon ti thi im hin ti. Vy:

Pb =

C
C
C
F
C
1
F
+
+
+ ... +
+
= * 1
*
* 2
* n
* n
* n
1+ i
(1 + i )
(1 + i )
(1 + i )
i ( 1 + i ) ( 1 + i* )n
124

Vic tnh i* trong trng hp ny tng i phc tp, phi da vo Excel hoc cc my tnh
c nhn c lp trnh tnh trc.
Mt im ng ch y l khi gi tri khon Pb bng mnh gi FV th li sut hon vn s
ng bng li sut coupon, cn khi Pb nh hn FV th i*>i v ngc li.

- Trng hp khon vay thanh ton c nh

K hiu P l s tin cho vay hon tr c nh, FP l s tin tr c nh hng nm, n l s nm
ti ngy mn hn tn dng. Cn bng gi tr hin ti ca cc khon thu trong tng lai vi P ta c:

P=

FP
FP
FP
FP
1
+
+ ... +
= * 1
*
* 2
* n
* n
1+ i
(1 + i )
(1 + i )
i
(1 + i )

Trng hp ny, vic tnh ton i* cng tng i phc tp, phi s dng Excel hoc my tnh
c nhn c lp trnh gii phng trnh nh vy.

d/ Li sut o hn v t sut li tc
Cn ch rng, li sut hon vn ch phn nh chnh xc mc sinh li t vic u t vo mt
cng c n nu nh nh u t mua cng c y gi cng c cho n khi n o hn. Trong
trng hp thi gian nm gi ngn hn thi hn ca cng c n, t sut li tc mi l php o tin
cy v mc sinh li ca vic u t.
V d, mt tri phiu coupon k hn 10 nm, mnh gi 1.000 la, li sut coupon 10% v
bn vi gi 1.000 la. Nh u t mua tri phiu, nu nm gi tri phiu cho n 10 nm th
nhn c li sut 10%. Nu nh sau 1 nm gi tri phiu, nh u t thy gi ca tri phiu tng
ln 1.100 nn lp tc bn tri phiu trn th trng. Lc ny li tc m nh u t thu c t tri
phiu s gm khon li thng thng vi li sut 10% v khon li do s tng gi ca cng c u
t
(1.100-1.000
=
100).
Vy
t
sut
li
lc
lc
ny
s
bng:
1.000 10% 1.100 1.000
+
100% = 20% ln hn li sut o hn.
1.000
1.000

Ngc li, nu nh u t cn tin v buc phi bn tri phiu sau 1 nm gi mc d lc ny

gi c ca tri phiu trn th trng ang xung. Gi s gi tri phiu bn c l 950 th t sut
li
tc
ca
vic
u
t
tri
phiu
trong
trng
hp
ny
bng:
1.000 10% 950 1.000
100% = 5% nh hn li sut o hn.
+
1.000
1.000

Nh vy, t sut li tc l ch tiu phn nh y thu nhp ca ngi u t. T sut li tc

l t l phn trm gia tng thu nhp m ngi u t nhn c t mt khon u t so vi gi
tr ca khon vn u t ban u.
T sut li tc ca vic u t vo tri phiu c xc nh bng cng thc:

R=

C + Pt +1 Pt C Pt +1 Pt
= +
Pt
Pt
Pt

Trong , R l t sut li tc do lu gi tri phiu t thi hn t ti (t+1), Pt , Pt+1 l gi tri

phiu ln lt thi im t v (t+1), C l tin li thu c trong thi gian lu gi tri phiu.
Lin quan ti mi quan h gia li sut o hn v t sut li tc ca tri phiu c mt s
nhn xt nh sau:

Tri phiu duy nht m t sut li tc ca n bng li sut hon vn ban du l tri phiu
c thi hn tnh n ngy mn hn cng l thi gian lu gi. L do l v tri phiu c
125

mua vi gi bng mnh gi m thi gian lu gi bng thi hn tnh n ngy mn hn,
nn ngi u t ch nhn li c mnh gi vo cui thi gian lu gi, tc l s thay i
gi tri phiu bng 0. Li sut thay i khng nh hng g n gi ca tri phiu vo
cui k lu gi.

Mt s tng li sut gy ra mt s st gim gi i vi tri phiu m thi gian n ngy

mn hn di hn thi gian lu gi tri phiu. C th gii thch nguyn nhn ca hin
tng ny nh sau: khi li sut th trng tng ln, ngi u t i hi li sut hon vn
ca tri phiu phi tng ln tng ng, trong khi cc khan thu nhp t tri phiu l c
nh nn gi tri phiu s phi gim xung li sut hon vn ca n tng ln. Nh vy,
nu li sut tng ln gy ra s gim ng k trong gi tri phiu th d ngi u t vn
nhn tin li, t sut li tc ca anh ta vn c th m, tc l b thua l. R rng l li
sut th trng tng ln khng phi bao gi cng l mt tin tt lnh cho cc nh u t.

K hn thanh ton ca tri phiu cng di th s thay i v gi do li sut thay i cng

ln. iu ny gii thch ti sao gi v t sut li tc ca cc tri phiu di hn bt nh
hn gi v t sut li tc ca cc tri phiu ngn hn. Do vy, nhng tri phiu di hn
khng c coi l nhng ti sn an ton vi li tc chc chn qua mt thi gian lu gi
ngn.

6.2.5. Cc nhn t nh hng ti li sut

Chng ta thng nht rng li sut tn dng thc cht l gi c ca khon tin vay, v vy n
c quyt nh bi quan h cung cu vn vay trn th trng.
Cu vn vay l nhu cu vay vn phc v sn xut kinh doanh hoc tiu dng ca cc ch th
khc nhau trong nn kinh t. Cu vn vay c cu thnh t cc b phn sau:

Nhu cu vay ca cc doanh nghip, h gia nh nhm hnh thnh vn u t v trang tri
cc chi ph lin quan n qu trnh sn xut v tiu dng. Trong iu kin cc yu t khc
(lm pht d tnh, kh nng sinh li ca cc c hi u t) khng i, nhu cu vn ca
doanh nghip v h gia nh bin ng ngc chiu vi s bin ng ca li sut.

Nhu cu vay vn ca khu vc chnh ph nhm b p thiu ht ngn sch nh nc.

Nhu cu vay vn ca ch th nc ngoi bao gm cc ch th nh doanh nghip, chnh

ph nc ngoi, cc t chc ti chnh trung gian nc ngoi.

Tng hp li, c ba b phn trn to thnh to thnh cu vn vay ca x hi. Cu vn vay

bin ng ngc chiu vi s bin ng ca li sut. V l , ng cu biu din mi quan h
gia li sut v cu vn vay l ng dc xung. dc cng thoi phn nh lng cu vn vay
cng nhy cm nhiu vi li sut.
Cung vn vay l khi vn dng cho vay kim li ca cc ch th khc trong x hi. Cung
vn vay c to bi cc ngun sau:

Tin gi tit kim ca cc h gia nh. y l b phn quan trng nht ca qu cho vay.
Trong iu kin bnh thng, tin gi tit kim ph thuc nhiu vo li sut. Nu li sut
tng s lm tng nhu cu tit kim v ngc li. Tuy nhin mc nhy cm ny cn ty
thuc vo tnh trng ca nn kinh t nh thi quen tit kim v tiu dng ca cng chng.

Ngun vn tm thi nhn ri ca cc doanh nghip di hnh thc qu khu hao c bn,
li nhun cha chia, cc qu khc cha s dng Ngun vn ny bin ng cng chiu
vi li sut tuy khng nhu cm nh nhiu ngun vn trn.

126

Cc khon thu cha s dng n ca ngn sch nh nc. B phn ny ch chim mt

phn nh trong tng qu cho vay ca nn kinh t v khng ph thuc vo li sut.

Ngun vn ca cc ch th nc ngoi c th l chnh ph, c th l doanh nghip, c th

l dn c nc ngoi. S bin ng ca ngun vn ny cng chiu vi s bin ng ca
li sut.

Nh vy, cung vn vay c to bi s vn d tha cha s dng n ca cc h nh, cc

doanh nghip v chnh ph v nc ngoi. Trong iu kin cc nhn t khc (lm pht d tnh,
ca ci) khng thay i, cung vn vay tng khi li sut gim v ngc li. ng cung vn vay
biu din mi quan h gia li sut v lng cung vn vay l ng dc ln. dc cng thoi
th hin cung vn vay cng nhy cm vi li sut.
ng cung v cu vn vay ct nhau ti im cn bng, hnh thnh nn mc li sut cn bng
trn th trng (l mc li sut m th trng lun hng ti). l mc li sut lm lng cung
vn vay bng vi lng cu vn vay.
i-li
sut

LD-lng
cung vn vay

LD-lng
cu vn vay

L-vn vay
im cn bng cung cu vn vay ti mt thi im xc nh mc li th trng ti thi im
. V vy, cc nhn t nh hng ti li sut th trng cng chnh l nhng nhn t lm thay i
im cn bng ca th trng. Nhng nhn t ny bao gm cc nhn t lm dch chuyn ng
cung vn vay (l cc nhn t lm cung vn vay thay i mi mc li sut cho trc) v cc
nhn t lm dch chuyn ng cu vn vay (l cc nhn t lm cu vn vay thay i mi mc
li sut cho trc).

a/ Nhm nhn t lm dch chuyn ng cung vn vay

C bn nhn t c bn nh hng ti ng cung vn vay gm: (1) thu nhp bnh qun ca
cc ch th kinh t, (2) li tc v lm pht k vng, (3) ri ro v (4) tnh lng ca cng c u t.
- Thu nhp bnh qun: Trong giai on ang tng trng kinh t, thu nhp ca cc ch th
kinh t tng ln lm tng kh nng cung ng vn. Cung vn vay v vy tng ln lm dch chuyn
ng cung vn vay sang phi, li sut c xu hng gim xung. Ngc li trong giai on suy
thoi kinh t, cung vn vay gim, ng cung vn vay dch chuyn sang tri lm li sut th
trng c tng ln.
- Li tc d tnh v lm pht k vng: Nu li tc d tnh ca cc cng c n khng ch ph
thuc vo li sut ca cng c n m cn ph thuc vo bin ng gi th trng ca cng c .
Li tc d tnh ca cc cng c n tng ln s lm nhu cu mua cc cng c tng ln, do
lm tng cung vn vay, ng cung vn vay dch chuyn sang phi, li sut c xu hng gim.

127

Ngc li, nu li tc d tnh ca cc cng c n gim s lm gim cung vn vay lm li sut c

xu hng tng ln.
Li tc d tnh ca cc dng ti sn khc thay i cng c th dn n s thay i trong cung
vn vay. Mt s tng ln ca lm pht d tnh s lm tng gi ca cc ti sn hu hnh v do vy
s lm gim mt cch tng i li tc d tnh ca vic cho vay so vi vic mua cc ti sn hu
hnh. Kt qu l cung vn vay gim xung v li sut vay vn tng ln. Ngc li, mt s gim i
ca lm pht k vng s lm gia tng cung vn vay v li sut vay vn c xu hng gim xung.
- Ri ro: Tc ng ca ri ro n cung vn vay th hin qua cch thc sau: (1) mt s gia
tng ri ro mt vn khi cho vay tng ln lm vic cho vay tr nn km hp dn hn, cung vn vay
s gim xung lm ng cung vn vay dch chuyn sang tri, li sut c xu hng tng ln, (2)
mt s gia tng ri ro ca cc loi ti sn khc s lm vic cho vay vn li hp dn hn ko theo
s gia tng ca cung vn vay lm ng cung vn vay dch chuyn sang phi v li sut c xu
hng gim i.
- Tnh lng: Tnh lng ca cc cng c u t l kh nng chuyn i thnh tin mt ca
cng c mt cch nhanh chng v t tn km. Cc nh u t u quan tm ti tnh lng ca ti
sn nm gi. Nu cc cng c n nh tri phiu c th mua bn d dng th lm tng nhu cu u
t vo chng, v vy, cung vn vay s tng ln, ng cung vn dch chuyn sang phi, li sut
gim xung. V d, gim ph mi gii trn th trng tri phiu s lm tng tnh lng ca chng
ln v ngi ta c th mua bn chng vi chi ph giao dch thp hn trc.
Mt khc, s thay i tnh lng ca cc ti sn khc cng nh hng n nhu cu u t cc
cng c n. Chng hn, khi chnh ph c chnh sch gim chi ph mi gii cho cc giao dch c
phiu s lm gim i tnh hp dn ca vic u t cc tri phiu. Theo , cung vn vay s gim
v ng cung vn vay dch chuyn sang tri.

b/ Nhm nhn t lm dch chuyn ng cu vn vay

C ba nhn t c bn lm thay i ng cu vn vay gm: (1) li nhun k vng ca cc c
hi u t, (2) lm pht k vng v (3) vay n chnh ph.
- Li nhun k vng ca cc c hi u t: Hu ht cc cng ty vay mn tin (hay pht
hnh tri phiu) nhm ti tr mua cc ti sn phc v cho kinh doanh. Trong qu trnh lp k
hoch vn cho nhu cu u t, cc cng ty phi d tnh li nhun s thu v. Nu li nhun k
vng cao, cng ty s mun vay nhiu vn hn ti tr nhu cu u t v m rng sn xut lm
tng cu vn vay. ng cu vn vay dch chuyn sang phi v li sut c xu hng tng ln.
iu ny thng thy trong iu kin nn kinh t ang tng trng. Ngc li, nu li nhun k
vng ca cc nh u t kinh doanh thp, nhu cu vn vay s gim, ng cu vn vay dch
chuyn sang tri.
- Lm pht k vng: Chi ph thc ca vic vay tin c xc nh chnh xc hn bng li sut
thc (bng li sut danh ngha tr i t l lm pht d tnh). Vi mt mc li sut cho trc, khi
lm pht d tnh tng ln th chi ph thc ca vic vay tin gim xung. iu ny lm tng nhu
cu vn vay, ng cu vn vay dch chuyn sang phi.
- Vay n chnh ph: Trong trng hp ngn sch b thm ht, chnh ph thng vay n ti
tr cho nhu cu chi tiu. Vay n ca chnh ph lm tng cung tri phiu lm gi c ca tri phiu
s gim xung. S gim gi tri phiu hm rng s gia tng vay n ca chnh ph s lm gia
tng li sut.
Khi chnh ph gia tng vay n ti tr cc nhu cu chi tiu th cc h gia nh c th gia
tng tit kim ca h lm tng cung vn vay. Nh vy trong trng hp ny, vay n ca nh nc
128

va lm ng cu vn vay dch chuyn sang bn phi, ng cung vn vay cng dch chuyn
sang phi, do li sut khng nht thit gia tng tng ng vi s gia tng vay n ca chnh
ph. Tuy nhin, c nhiu cng trnh kinh t cho rng, cc h gia nh khng gia tng tit kim ca
h ng bng tng s tin m chnh ph tiu si. Li sut c th gia tng khi tt c cc nhn t
khc khng i do s gia tng vay n ca chnh ph.

TM TT CHNG 6
1. Tn dng v mt hnh thc, l s chuyn nhng quyn s dng mt lng gi tr t
ngi s hu sang ngi s dng trong mt khon thi gian nht nh c bi hon. V
bn cht, tn dng l quan h gia ngi cho vay v ngi i vay.
2. Tn dng c vai tr quan trng i vi cc hot ng trong nn kinh t - x hi. Tn dng
l cng c to iu kin m rng pht trin v nng cao hiu qu sn xut. Tn dng c vai
tr quan trng trong vic t chc i sng dn c. Hn na, tn dng cn l cng c quan
trng nh nc cn i thu chi ngn sch v iu tit lu thng tin t, thc hin cc
chc nng v nhim v ca mnh.
3. Li sut tn dng l t l phn trm gia tng s li vay v tng s tin b ra cho vay
trong mt khong thi gian nht nh, thng tnh theo nm. Li sut tn dng th hin vai
tr ca n c tm v m v vi m. tm v m, li sut l cng c thc hin chnh sch
tin t, gp phn thc hin cc mc tiu kinh t - x hi ca t nc. gc vi m, li
sut cng c cnh tranh ca cc t chc trung gian ti chnh v tc ng ti hot ng sn
xut kinh doanh ca tng doanh nghip v i sng ca dn c.
4. C nhiu loi li sut khc nhau c phn bit theo cc cn c khc nhau. Khi thc hin
cho vay hoc i vay, ch th tham gia hot ng tn dng phi xc nh ng mc li sut
s dng.
5. Xt v mt k thut tnh li sut, cc cng c n c th c chia thnh bn nhm: cc
khon n n, tri phiu chit khu, tri phiu coupon v cc khon n thanh ton c
nh. Do s khc nhau v thi gian thanh ton ca cc cng c n nn s rt kh khn
trong vic so snh thu nhp ca chng. Ngi ta thng quy cc dng tin ca khon cc
khon vay v cng mt thi im so snh, tc l s dng k thut chit khu cc lung
tin nh gi mc sinh li ca cc khon cho vay.
6. Li sut o hn l loi li sut lm cn bng gi tr hin ti ca cc khon thanh ton
nhn c t mt cng c n vi gi tr ca n hm nay. y l mt ch tiu phn nh
tng i chnh xc mc sinh li ca cng c n. Tuy nhin, trong trng hp thi gian
nm gi ngn hn thi hn ca cng c n, t sut li tc mi l php o tin cy v mc
sinh li ca vic u t.
7. Li sut th trng l mc li sut m ti cung vn vay bng cu vn vay. Cc nhn t
nh hng ti li sut th trng theo c chia thnh hai nhm: (1) Nhm nhn t lm
dch chuyn ng cung vn vay gm bn nhn t c bn: thu nhp bnh qun ca cc
ch th kinh t, li tc v lm pht k vng, ri ro v tnh lng ca cng c u t. (2)
Nhm nhn t lm dch chuyn ng cu vn vay gm ba nhn t c bn: li nhun k
vng ca cc c hi u t, lm pht k vng v vay n chnh ph.

CU HI CHNG 6
1.

Trnh by bn cht ca tn dng?

129

2.

Ti sao tn dng ngn hng li gi v tr ch o trong h thng tn dng?

3.

S pht trin ca cc hnh thi tn dng trong nn kinh t c tc ng n s pht trin ca th

trng ti chnh khng? Nu c, trnh by mi tng quan ny.

4.

Phn tch mi quan h gia tn dng thng mi v tn dng ngn hng.

5.

Phn bit li sut danh ngha v li sut thc.

6.

Li sut chit khu ca cc ngn hng thng mi c khc li sut ti chit khu ca ngn
hng trung ng?

7.

Mt la ngy mai s ng gi hn hay km i hm nay trong hai trng hp: khi li sut l
20% v khi li sut l 10%?

8.

Nu li sut l 10%, gi tr hin ti ca mt tri phiu l bao nhiu nu n thanh ton cho bn
1.100 la vo nm ti v 1.210 la vo nm sau v 1.331 la vo nm sau na?

9.

Khi nim li sut o hn?. Vic xc nh li sut o hn c ngha th no?

10. Hy vit cng thc tnh li sut o hn cho 1 tri phiu k hn 20 nm vi li sut coupon
10%, mnh gi l 1.000 la v gi bn l 2.000 la.
11. Tnh li sut o hn ca mt mn vay n 1 triu la yu cu ngi i vay hon tr 2 triu
la sau 5 nm.
12. Anh (ch) s tip tc gi ci no th hn nu c mt s gim li sut: tri phiu di hn hay
tri phiu ngn hn? V sao?
13. Trnh by cc nhn t nh hng ti li sut.
14. Mt s tng bt ng v tnh bt nh ca gi vng s c tc dng th no i vi li sut?
15. S thiu ht ngn sch ln c th tc dng g i vi li sut?
16. Nu chi ph mi gii c phiu gim th s c tc ng i vi li sut hay khng? Ti sao?
17. Phn tch tnh hnh li sut li sut ti Vit Nam v d on bin ng li sut trong nm ti.
Vi cc cu hi sau, la chn mt p n thch hp nht
18. Hnh vi bn hng tr chm l hnh thc vay mn thuc
a. Tn dng hin vt
b. Tn dng tin t
c. Tn dng thng mi
d. C a v b
e. C b v c
f. C a v c
19. Vic huy ng vn thng qua pht hnh tri phiu ca doanh nghip th hin
a. Quan h tn dng tin t
b. Quan h tn dng hin vt
c. Quan h tn dng hn hp ca hai loi trn
20. Vic chnh ph pht hnh tri phiu chnh ph vay n l hnh thc tn dng thuc
a. Tn dng th chp
b. Tn dng tn chp
c. C a v b
130

21. Hnh thc huy ng vn bng vay n mt ngn hng nc ngoi ca doanh nghip Vit Nam
th hin
a. Quan h tn dng quc t
b. Quan h tn dng ngn hng
c. C a v b
22. Hnh vi ng trc tin hng c xem l
a. Mt hnh thc tn dng thng mi
b. Khng phi l mt hnh thc tn dng
c. C a v b u sai
23. Tn dng ngn hng linh hot hn tn dng thng mi v
a. i tng cho vay l gi tr (di dng tin t)
b. i tng cho vay gm tin t v hng ha
c. Ngn hng i vay cho vay
24. Tn dng nh nc khc vi tn dng phi nh nc
a. Tnh cng ch
b. Tnh chnh tr - x hi
c. C a v b
25. Li sut lin ngn hng l li sut
a. Cc ngn hng p dng khi cho nhau vay trn th trng lin ngn hng
b. L li sut ngn hng trung ng cho cc ngn hng thng mi vay
c. C a v b
26. T l lm pht trong nn kinh t l 10%. iu no sau y ng
a. Li sut danh ngha nh hn li sut thc t
b. Li sut danh ngha ln hn li sut thc t
c. Li sut danh ngha bng li sut thc t
27. Vic phn chia cc cng c n thnh 4 loi: N n, tri phiu chit khu, tri phiu coupon,
N thanh ton c nh l da vo tiu thc
a. Thi hn thanh ton n
b. K thut tnh li sut
c. C a v b
28. iu no sau y ng
a. u t tri phiu chit khu c li hn u t tri phiu coupon
b. u t tri phiu coupon c li hn u t tri phiu chit khu
c. C a v b u sai

131

CHNG 7. TI CHNH DOANH NGHIP

Doanh nghip l ni m cc gi tr c to ra, v vy, vic tm hiu v cc hot ng ti
chnh ca doanh nghip c ngha ln khng ch vi nh kinh doanh m cn vi ton nn kinh t
- x hi. Mc tiu ca chng 7 ny l cung cp kin thc tng qut v ti chnh doanh nghip.
Kt thc chng 7, sinh vin cn nm c nhng vn sau:

9 Bn cht v vai tr ca ti chnh doanh nghip

9 Khi nim vn kinh doanh v cch thc qun l v s dng vn kinh doanh
9 Khi nim ngun vn kinh doanh v cc cch thc huy ng ngun vn kinh doanh
9 Khi nim doanh thu, chi ph, li nhun

7.1. BN CHT V VAI TR CA TI CHNH DOANH NGHIP

7.1.1. Doanh nghip v bn cht ti chnh doanh nghip
Doanh nghip l mt t chc kinh t thc hin chc nng kinh doanh. Hot ng kinh doanh
ca doanh nghip l mt s kt hp gia cc nhn t u vo nh vn v lao ng to ra cc
sn phm hng ha, dch v v tiu th trn th trng.
Trong nn kinh t th trng, doanh nghip c cc hnh thc tn ti sau 73:
9 Doanh nghip t nhn: thuc s hu ca mt c nhn, ch s hu chu trch nhim v hn
i vi cc ngha v v cc khon n ca doanh nghip (tc l ch s hu phi s dng c
ti sn ca mnh gm phn ti sn a vo lm ti sn doanh nghip v cha a vo
thc hin cc ngha v ti chnh ca doanh nghip). Thu nhp ca doanh nghip t
nhn s chu thu thu nhp c nhn ca ch doanh nghip.
9 Cng ty hp danh: thuc s hu ca t hai ngi tr ln. Ch s hu doanh nghip c
trch nhim l v hn i vi cc ngha v ti chnh ca doanh nghip.
9 Cng ty trch nhim hu hn: hot ng nh m hnh doanh nghip hp danh (tc l c
nhiu ngi gp vn thnh lp doanh nghip) nhng trch nhim ca cc thnh vin ch
gii hn s vn gp.
9 Cng ty c phn: c thnh lp trn c s gp vn c phn ca cc c ng. Cng ty c
phn tn ti nh mt thc th c lp vi cc ch s hu, trch nhim gii hn s vn
iu l.
Mi loi hnh doanh nghip c nhng u im v nhc im ring v ph hp vi quy m
v trnh pht trin nht nh. Hu ht cc doanh nghip ln hot ng vi t cch l cc cng
ty c phn v y cng l loi hnh pht trin nht ca doanh nghip.
Khi thc hin cc hot ng kinh doanh, doanh nghip m bo s phi hp ng b, n
khp v nhng hot ng lin quan ti nh nc, cc th trng hng ha dch v, th trng ti
chnh, th trng lao ng v t chc ni b trong doanh nghip, nhm to ra s tng trng, t
73

Vit Nam, bn loi hnh doanh nghip gm doanh nghip t nhn, cng ty hp danh, cng ty trch
nhim hu hn v cng ty c phn c iu chnh theo lut Doanh nghip, c hiu lc t 1/7/2006. Ngoi ra
cn c cc doanh nghip nh nc thnh lp, t chc v hot ng theo Lut Doanh nghip nh nc c hiu lc
t 1/7/2004.

132

c t sut li nhun ti a. Chnh trong qu trnh lm ny sinh hng lot nhng quan h
kinh t vi cc ch th khc thng qua s vn ng ca vn tin t.
9 Quan h kinh t vi nh nc
Theo quy nh ca lut php, cc doanh nghip phi c ngha v php l trong vic np thu
cho nh nc. Li nhun ca doanh nghip t c ph thuc ln vo chnh sch thu. Mt
khc, s thay i v chnh sch ti chnh v m ca nh nc lm thay i mi trng u t, t
cng nh hng ti c cu vn kinh doanh, chi ph hot ng ca tng doanh nghip, chng
hn nh chnh sch u t, h tr ti chnh ca nh nc i vi doanh nghip.
9 Quan h kinh t vi th trng
Vi t cch l ch th kinh doanh, hot ng ca doanh nghip khng th tch ri hot ng
ca th trng. Doanh nghip tip cn th trng trn hai phng din. Th nht, th trng l ni
cung cp cc yu t u vo doanh nghip la chn, nh th trng hng ha cung cp vt t,
thit b, nguyn liu, dch v; th trng ti chnh cung cp ngun ti chnh a dng, phong ph
nhm tha mn nhu cu vn, th trng lao ng cung ng lao ng cn thit cho doanh nghip.
Th hai, th trng l ni cc doanh nghip tiu th nhng hng ha dch v u ra ca mnh.
9 Quan h trong ni b doanh nghip
Gm cc quan h ti chnh nh:
+ Quan h gia doanh nghip m v doanh nghip con,
+ Quan h gia doanh nghip vi ngi hoc nhm ngi c kh nng chi phi vic ra quyt
nh, hot ng ca doanh nghip thng qua cc c quan qun l doanh nghip,
+ Quan h gia doanh nghip v ngi qun l doanh nghip,
+ Quan h gia doanh nghip v ngi lao ng
Nhn chung, cc quan h kinh t nu trn khi qut ha ton b nhng kha cnh v s vn
ng ca vn trong hot ng kinh doanh ca doanh nghip. c trng ca s vn ng ca vn
ny l lun gn lin cht ch vi qu trnh phn phi cc ngun ti chnh gia doanh nghip v x
hi nhm to lp, phn phi v s dng cc qu tin t ca doanh nghip phc v cho qu trnh
kinh doanh.
T cc quan h kinh t ti chnh nu trn c th nh ngha bn cht ca ti chnh doanh
nghip l h thng cc quan h kinh t pht sinh trong qu trnh phn phi cc ngun lc ti
chnh, c thc hin thng qua qu trnh huy ng v s dng cc loi vn, qu tin t nhm
phc v cho hot ng kinh doanh ca doanh nghip.

7.1.2. Vai tr ca ti chnh doanh nghip

Ti chnh doanh nghip l mt phm tr kinh t tn ti khch quan trong nn kinh t hng ha
- tin t. S vn ng ca n mt mt phi tun theo nhng quy lut kinh t khch quan, mt khc
do ti chnh doanh nghip l cc quan h nm trong h thng nhng quan h kinh t gn lin vi
hot ng kinh doanh nn ti chnh doanh nghip cn chu s chi phi bi cc mc tiu v
phng hng thc y hay km hm hot ng kinh doanh. Trn gc ny ti chnh doanh
nghip c xem l mt trong nhng cng c c vai tr quan trng trong qun l kinh doanh.
Vai tr ca ti chnh doanh nghip c biu hin qua cc mt sau:
Th nht, ti chnh doanh nghip t chc huy ng v phn phi s dng cc ngun lc ti
chnh c hiu qu.

133

i vi mt doanh nghip, vn l yu t vt cht cho s tn ti v pht trin. Do vy, vn

t chc huy ng v phn phi s dng vn sao cho c hiu qu tr thnh nhim v rt quan trng
i vi cng tc qun l ti chnh doanh nghip. Trong nn kinh t th trng, vn cng l mt
loi hng ha, cho nn vic s dng vn ca doanh nghip phi tr mt khon chi ph nht nh.
V th, doanh nghip cn phi ch ng xc nh nhu cu vn ti tr cho hot ng kinh doanh
mt cch hiu qu.
Song song vi qu trnh huy ng vn, ti chnh doanh nghip cn c vai tr t chc phn
phi, s dng vn t hiu qu kinh doanh cao nht. Tnh hiu qu ca vic s dng vn c
biu hin hai kha cnh:
+ V mt kinh t, li nhun tng, vn ca doanh nghip khng ngng c bo ton v pht
trin.
+ V mt x hi, cc doanh nghip khng ch lm trn ngha v ca mnh i vi nh nc
m cn khng ngng nng cao mc thu nhp ca ngi lao ng.
t c cc yu cu trn i hi doanh nghip phi khng ngng ch ng nm bt tn
hiu th trng, la chn phng n kinh doanh thch hp v c hiu qu. Trn c s phng n
kinh doanh c xc nh, doanh nghip t chc b tr s dng vn theo phng chm: tit
kim, nng cao vng quay v kh nng sinh li ca ng vn.
Th hai, ti chnh doanh nghip to lp cc n by ti chnh kch thch iu tit cc hot
ng kinh t trong doanh nghip.

Hot ng kinh doanh ca doanh nghip lun cn c s phi hp ng b ca nhiu ngi,

nhiu b phn vi nhau, t trong cc mi quan h kinh t. V vy, nu s dng linh hot, sng to
cc quan h phn phi ca ti chnh tc ng n cc chnh sch lng, tin thng v cc
chnh sch khuyn khch vt cht khc s c tc ng tch cc n vic tng nng sut, kch thch
tiu dng, tng vng quay vn v cui cng l tng c li nhun ca doanh nghip. Ngc li,
nu ngi qun l phm phi nhng sai lm trong vic s dng cc n by ti chnh v to nn
c ch qun l ti chnh km hiu qu, th ti chnh doanh nghip li tr thnh vt cn gy km
hm hot ng kinh doanh.
Th ba, ti chnh doanh nghip kim tra nh gi hiu qu cc hot ng kinh doanh ca
doanh nghip

Xut pht t vn c tnh nguyn l l khi u t vn kinh doanh bt k nh doanh nghip

no cng u mong mun ng vn ca mnh mng li hiu qu kinh t cao nht, do vy vi t
cch l mt cng c qun l hot ng kinh doanh, ti chnh doanh nghip nht thit phi c vai
tr kim tra nng cao tnh tit kim v hiu qu ca ng vn.
Ti chnh doanh nghip thc hin kim tra bng ng tin v tin hnh thng xuyn, lin tc
thng qua phn tch cc ch tiu ti chnh. C th cc ch tiu l ch tiu v kt cu ti chnh,
ch tiu v cc kh nng thanh ton, ch tiu c trng v hot ng, s dng cc ngun ti chnh,
cc ch tiu v kh nng sinh li Bng vic phn tch cc ch tiu ti chnh, cho php doanh
nghip c cn c quan trng ra kp thi cc gii php ti u lm lnh mnh ha tnh hnh ti
chnh ca doanh nghip.

134

7.2. QUN L VN KINH DOANH

7.2.1. Khi nim vn kinh doanh
Vn l tin ca hot ng kinh doanh trong nn kinh t th trng. L mt phm tr ti
chnh, vn kinh doanh ca doanh nghip c quan nim nh l khi lng gi tr c to lp v
a vo kinh doanh nhm mc ch sinh li. Nh vy, vn kinh doanh c biu hin bng gi tr
v i din cho mt khi lng ti sn nht nh.
Vn va l nhn t u vo, ng thi va l kt qu phn phi thu nhp u ra ca qu trnh
kinh doanh. Chnh trong qu trnh , vn tn ti vi t cch l mt nhn t khng th thiu c
i vi hot ng kinh doanh. Vn phi c bo ton v pht trin. y l iu kin cn thit
cc doanh nghip thc hin c qu trnh ti sn xut gin n cng nh ti sn xut m rng.
Xt theo cng dng v c im lun chuyn gi tr, vn kinh doanh ca mt doanh nghip
bao gm: vn c nh, vn lu ng.

7.2.1.1. Vn c nh
a/ Khi nim v c im vn c nh
Vn c nh ca doanh nghip l biu hin bng tin v ton b ti sn c nh (TSC) phc
v cho hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Ti sn l TSC khi p ng c ng thi hai
iu kin: (1) c thi gian s dng di thng trn mt nm v (2) c gi tr ln. Trong tng thi
k, ty theo s thay i sc mua ca ng tin, tiu chun v gi tr ti sn c nh c th c
iu chnh cho ph hp. Cn lu rng hai tiu chun ni trn c ngha quan trng trong qun
l TSC nhng ch c tnh chnh xc tng i v cn c xem xt trong tng trng hp c
th.
C hai nhm TSC:
- TSC hu hnh l nhng ti sn c hnh thi vt cht c th, nh cng trnh kin trc, trang
thit b, phng tin vn ti
- TSC v hnh l nhng TCS khng c hnh thi vt cht c th gm bng pht minh sng
ch, chi ph u t mua bn quyn, phn mm vi tnh, vn ha doanh nghip, thng hiu
TSC c nhng c im sau:
9

TSC khng thay i hnh thi vt cht v tham gia vo nhiu chu k kinh doanh.
Vi c im ny, doanh nghip ch cn b vn ban u u t hnh thnh nn
TSC trong thi gian di. qun l TSC, doanh nghip phi thng xuyn kim
tra, nh gi tnh hnh s dng ti sn. Ngoi ra, do thi gian s dng di, cn lu
tin hnh bo dng, sa cha, thay th cc b phn h hng ca TSC thng
xuyn.

Gi tr TSC b gim dn do chng b hao mn, biu hin l s gim dn v gi tr

v gi tr s dng. Hao mn TSC c th l hao mn hu hnh hoc v hnh. Hao
mn hu hnh l s gim dn v mt gi tr s dng, ko theo s gim gi tr ca ti
sn. Nguyn nhn ca hao mn hu hnh, mt mt l do vic s dng TSC trong
kinh doanh gy ra, mt khc l do s tc ng ca t nhin khin TSC b r st,
xung cp lm cho nng lc s dng ca chng b gim dn. Hao mn ti sn hu
hnh ch xut hin vi cc TSC hu hnh. Hao mn v hnh l s gim gi tr thun
ty ca TSC do tin b khoa hc - cng ngh (ch yu i vi TSC hu hnh),
hoc do uy tn ca doanh nghip b gim st lm mt li th thng mi (i vi ti
sn v hnh)
135

T nhng c im trn ca TSC c th rt ra c im ca vn c nh. Vn c nh tham

gia nhiu chu k kinh doanh v lun chuyn gi tr dn dn tng phn vo gi tr sn phm hng
ha, dch v to ra trong cc chu k kinh doanh. Hay ni cch khc, c sau mi chu k kinh
doanh, vn c nh c tch thnh hai phn: mt phn lun chuyn vo gi tr kinh doanh ca
chu k kinh doanh k ny v phn cn li s c c nh ch lun chuyn cho cc chu k
kinh doanh tip theo. Qu trnh lun chuyn gi tr ca vn c nh ny s tip din cho ti khi
TSC ht thi gian s dng, chm dt mt vng tun hon, lu chuyn gi tr.

7.2.1.2. Vn lu ng
Vn lu ng l biu hin bng tin v ton b ti sn lu ng (TSL) ca doanh nghip
phc v cho qu trnh sn xut kinh doanh.
Ti sn lu ng c nhng c im sau:
9

Khi tham gia vo kinh doanh, ti sn lu ng lun vn hnh, thay th v chuyn

ha qua cc cng on ca qu trnh kinh doanh.

Ch tham gia mt chu k kinh doanh. c im ny ca TSL i hi doanh nghip

phi lun duy tr mt khi lng vn lu ng nht nh u t, mua sm TSL,
m bo cho hot ng kinh doanh tin hnh lin tc.

T c im ca TSL c th rt ra c im ca vn lu ng: Vn lu ng chuyn ton

b gi tr ca n vo trong gi tr sn phm. Vn lu ng c thu hi ton b mt ln, sau khi
doanh nghip tiu th cc hng ha, dch v v kt thc vng tun hon lu chuyn ca vn.

7.2.2. Qun l v s dng vn kinh doanh

7.2.2.1. Qun l v s dng vn c nh
Do nhng c im ca vn c nh, vic qun l vn c nh phi c thc hin trn hai
phng din: qun l hin vt v qun l gi tr.

Qun l v mt hin vt

Phng thc qun l ny yu cu doanh nghip phi tin hnh phn loi TSC theo nhng
tiu thc khc nhau t c nhng bin php qun l v s dng TSC c hiu qu hn. Thc
t, c cc cch phn loi ph bin sau:
Cn c vo quyn s hu, TSC c chia thnh:
-

TSC thuc s hu ca doanh nghip c hnh thnh bng ngun vn ch s hu,

TSC do doanh nghip i thu.

Cn c tnh hnh s dng, TSC c chia ra thnh:

-

TSC ang s dng,

TSC d tr,

TSC ch thanh l.

Cn c vo cng dng, TSC c chia ra thnh:

TSC dng trc tip cho khu sn xut kinh doanh,

TSC dng cho cng tc qun l,

TSC dng cho khu phn phi, tiu th hng ha, dch v,

TSC dng cho cc hot ng phc li chung ca doanh nghip, nh nh ngh, trm y t,
khu th thao

Qun l v gi tr
136

Phng thc qun l ny gn lin vi cng vic tnh khu hao TSC v qun l, s dng qu
khu hao ca doanh nghip.
Khi tham gia vo hot ng kinh doanh, TSC b hao mn l mt vn mang tnh tt yu
khch quan. Trong qu trnh qun l v s dng TSC, ti to TSC, doanh nghip phi tin
hnh khu hao TSC. Khu hao TSC l s tnh ton s tin hao mn ca TSC. S tin khu
hao TSC l mt yu t ca chi ph kinh doanh v c b p khi doanh nghip c thu nhp. S
tin khu hao c doanh nghip trch li hnh thnh nn qu khu hao nhm ti to TSC.
Cng cn thy rng kh nng ti to TSC t qu khu hao ph thuc rt ln vo mc chnh
xc ca vic tnh ton mc khu hao ti sn. S tin khu hao tch ly c sau khi vn c nh
hon thnh mt vng tun hon nu khng ti to TSC th hu qu l vn c nh ca
doanh nghip khng c bo ton. Khi tnh khu hao, doanh nghip phi lu khng nhng
phn nh ng mc hao mn v hnh m cn tnh ti s mt gi ca TSC do hao mn v hnh
gy ra.
Trong thc t c cc phng php tnh khu hao c bn sau y:

Phng php khu hao ng thng: Theo phng php ny, khu hao TSC hng nm
c tnh theo cng thc:

M KH ( t ) =

NG
T

Trong , MKH(t) l mc khu hao nm th (t), NG l nguyn gi TSC, T l thi gian s

dng nh mc TSC.
Nguyn gi ca TSC l ton b chi ph m doanh nghip phi b ra c TSC a vo s
dng. Thi gian s dng nh mc TSC c hai loi. Thi gian s dng nh mc v k thut
c xc nh ch yu da vo cc thng s k thut v do vy, mc khu hao tnh c ch khc
phc c hin tng hao mn hu hnh. Thi gian s dng nh mc v kinh t c xc nh
da trn thi gian s dng nh mc v k thut v c tnh ti hao mn v hnh. Thng thng
thi gian s dng nh mc v kinh t lun nh hn thi gian s dng nh mc v k thut.
Tnh khu hao theo phng php ng thng c u im l n gin v d tnh. Tuy nhin,
do mc khu hao tnh c l s c nh, v u n hng nm nn kh nng thu hi vn chm v
nhiu khi khng phn nh ht c hao mn v hnh ca TSC do nhng tin b nhanh chng
ca khoa hc cng ngh.

Phng php khu hao gia tc gim dn, c hai cch tnh:

+ Tnh khu hao theo gi tr cn li: Theo cch ny, mc khu hao TSC hng nm c
tnh theo cng thc:

M KH ( t ) = TKH ( c ) GTCL( t )
Trong , MTH(t) l mc khu hao nm th (t), GTCL(t) l gi tr cn li ca TSC nm th (t),
TKH(dc) l t l khu hao iu chnh. TKH ( c ) = TKH h s iu chnh. TKH l t l khu hao
thng.
H s iu chnh lun c xc nh ln hn 1 v thi gian s dng cng di th h s iu
chnh cng ln. Do vy, TKH(dc) thng ln hn TKH .
T cng thc tnh khu hao trn ta thy, vi mt t l khu hao c nh, hng nm, do s lun
chuyn gi tr nn gi tr cn li ca TSC gim dn v theo , mc khu hao hng nm cng
gim dn. Tnh khu hao theo gi tr cn li c u im l trong vi nm u, doanh nghip c th
137

thu hi c vn nhanh, do c kh nng ti to TSC v trnh c tc ng ca s gim gi

do hao mn v hnh.
+ Tnh khu hao theo t l khu hao gim dn: Theo cch ny, mc khu hao TSC
hng nm c tnh theo cng thc:

M KH ( t ) = TKH ( t ) NG
Vi

TKH ( t ) =

T( t )
n

T
i =1

(i)

Trong , TKH(t) l t l khu hao nm th (t), NG l nguyn gi TSC, n l thi gian phc v
ca TSC (tnh theo nm). T(t), T(i) l s nm cn li ca TSC t nm th (t) hoc nm th (i)
n ht thi hn phc v (n).
Ni dung c bn ca cch tnh ny l vi mt mc nguyn gi c nh, s tin khu hao hng
nm ca TSC ph thuc vo s thay i ca t l khu hao. Trong nhng nm u, do thi gian
s dng cn li ln nn t l khu hao ln v theo , mc khu hao TSC tnh c cng ln.
Cng v sau, thi gian s dng cn li ca TSC gim dn th mc khu hao hng nm cng
gim dn tng ng. Nh vy, ging nh cch tnh khu hao theo gi tr cn li pha trn, cch
tnh khu hao theo t l khu hao gim dn cng gip cho doanh nghip thu hi vn nhanh, khc
phc c s gim gi do hao mn v hnh gy ra.
Phng php khu hao gia tc gim du c u im l phn nh chnh xc hn mc hao
mn ca ti sn, hn ch ri ro do nh hng v hao mn v hnh, nhng nhc im ca n l
tnh ton khu hao phc tp, ph khu hao khng u qua cc nm. Tnh khu hao theo phng
php gia tc t ra thch hp cho nhng doanh nghip c TSC l nhng trang thit b, my mc
hin i v d b lc hu bi s tin b nhanh chng ca khoa hc cng ngh. Tuy nhin, khi p
dng phng php ny, doanh nghip cn ch n kh nng trang tri chi ph kinh doanh ca
mnh.
Ngoi ra, cn c cc phng php tnh khu hao khc nh:
- Khu hao tng dn: Theo phng php ny, lc u mc khu hao trch vo chi ph c gi tr
nh, sau dn dn c tng ln,
- Khu hao tnh mt ln khi kt thc d n,
- Khu hao ton b ngay lp tc khi d n mi i vo vn hnh v to ra thu nhp.
nh gi hiu qu ca vic s dng vn c nh
Hiu qu s dng vn, ti sn trong doanh nghip l phm tr kinh t phn nh trnh , nng
lc khai thc v s dng vn ca doanh nghip vo cc hot ng sn xut kinh doanh nhm ti
a ha li nhun v gi tr doanh nghip. nh gi hiu qu s dng vn c nh, c th s
dng cc ch tiu ti chnh sau:

Hiu sut s dng vn c nh

Hiu sut s dng
=
VC trong 1 k

Doanh thu trong k

VC s dng bnh qun trong k

Vn c nh s dng bnh qun trong mt k l bnh qun s hc ca gi tr vn c nh u
k v cui k. Ch tiu ny cho bit, c mt ng vn c nh to ra bao nhiu ng doanh thu.
Ch tiu ny cng ln chng t hiu sut s dng vn c nh cng cao.

H s li nhun vn c nh
138

T sut li nhun
VC

Li nhun sau thu

VC s dng bnh qun trong k

Li nhun sau thu tnh y l phn li nhun c to ra t vic trc tip s dng TSC,
khng tnh cc khon li do cc hot ng khc to ra nh hot ng ti chnh, gp vn lin
doanh.
Ch tiu ny cho bit mi n v vn c nh c u t vo sn xut kinh doanh em li
bao nhiu n v li nhun sau thu cho doanh nghip. y l ch tiu quan trng, phn nh hiu
qu cui cng m doanh nghip t c t kt qu u t ca mnh.

7.2.2.2. Qun l v s dng vn lu ng

qun l v hin vt vn lu ng, doanh nghip cn tin hnh phn loi TSL, t a
ra nhng cch thc qun l sao cho c hiu qu. Thc t c cc cch phn loi TSL sau:
Cn c vo hnh thi biu hin, TSL c chia thnh
-

Tin gm tin mt, tin gi ngn hng, tin tm ng, tin trong thanh ton,

TSL l vt t hng ha gm nguyn vt liu, sn phm d dang bn thnh phm, thnh

phm

Cn c vo cng dng, TSL c chia ra thnh

-

TSL d tr kinh doanh nh nguyn vt liu, cng c lao ng, ph tng thay th,,

TSL trong sn xut nh sn phm d dang, chi ph tr trc,,

TSL trong lu thng nh thnh phm, hng ha, cc khon th chp, k cc, cc khon
tin tm ng trong thanh ton

Cch thc qun l tng loi ti sn lu ng

Cch thc qun l vn bng tin: Trong qu trnh kinh doanh, hng ngy cc doanh
nghip lun phi duy tr mt khi lng vn bng tin nht nh (1) tha mn nhu
cu giao dch, tr n n hn, mua sm nguyn vt liu, (2) thc hin cc hot ng
u t, (3) d phng i ph vi nhng trng hp pht sinh t xut m doanh nghip
khng lng trc c.
Vn bng tin lin quan ti tnh thanh khon ca doanh nghip, l vn thc t cho
s tn ti hot ng ca doanh nghip. Nhng nu duy tr mc vn bng tin ln c th
dn ti lng ph bi tin mt l loi ti sn khng sinh li. Do vy, doanh nghip phi
c k hoch ti chnh xc nh nhu cu vn bng tin phc v cho kinh doanh hng
thng, thm ch hng tun.

Qun l cc khon phi thu: y l s vn ca doanh nghip nhng b cc doanh

nghip khc chim dng, thng thng di hnh thc cp tn dng thng mi cho cc
khch hng, i tc. Tn dng thng mi, mt mt, gip cho doanh nghip thu ht
c nhiu ngi mua hng, tng doanh thu, tng hiu sut s dng ti sn c nh v
gim chi ph tn kho ca hng ha. Mt khc, tn dng thng mi c th lm tng chi
ph kinh doanh ca doanh nghip gm chi ph b p phn thiu ht ngn qu v chi
ph i n v n xu lm nh hng khng nh n tnh hnh ti chnh chung ca
doanh nghip. V th, doanh nghip cn phi cn i gia phn thu nhp v chi ph tng
thm do tn dng thng mi, p dng cc phng thc thanh ton sao cho c li nht
cho doanh nghip, c bin php gim thp h s chim dng vn, rt ngn k thu tin
bnh qun, ng thi linh hot trong m phn thu hi n mt cch nhanh nht.
139

Qun l hng tn kho: Vic tn ti vt t hng ha d tr, tn kho l nhng bc m

cn thit cho qu trnh hot ng bnh thng ca doanh nghip. Hng ha tn kho c
ba loi: nguyn vt liu, cng c lao ng phc v cho qu trnh sn xut kinh doanh,
sn phm d dang v thnh phm.
Nguyn vt liu d tr mt phn vn khng hot ng v i hi chi ph lu kho v
nhng n c vai tr rt ln qu trnh sn xut kinh doanh tin hnh c bnh
thng. Nu doanh nghip d tr lng nguyn vt liu qu ln s tn km chi ph lu
kho, ng vn, cn nu d tr qu t s lm cho qu trnh sn xut kinh doanh b gin
on gy ra hng lot cc hu qu tip theo. V vy, cc doanh nghip phi xc nh
c khi lng nguyn vt liu d tr ti u tng ng vi quy m kinh doanh ca
mnh.
Tn kho trong qu trnh sn xut (hng ha d dang) l nguyn liu u vo ca tng
cng on ca dy chuyn sn xut. y l bc m nh qu trnh sn xut c
lin tc. Nu dy chuyn sn xut cng di v cng c nhiu cng on th tn kho
trong qu trnh sn xut s cng ln.
Khi sn xut xong, hu ht cc doanh nghip cha th tiu th ht sn phm mt phn
do c tr nht nh gia sn xut v tiu dng, phn do phi c l hng mi
xut c Tn kho hng thnh phm cng lm vic lu thng vn b gin on. Nu
qun l s vn ny khng tt th tnh hnh ti chnh ca doanh nghip s gp kh khn,
gy tc ng tiu cc n tc lun chuyn v tnh hnh s dng vn cc khu
trc. Do vy, doanh nghip phi thng xuyn kim tra tnh hnh tiu th, kh nng
chi tr ca ngi mua, gim st nhng ngi chi tr khng ng hn kt hp vi nhng
bin php thc y bn hng y nhanh tc lu chuyn vn khu ny ni ring
v tc lu chuyn vn ton doanh nghip ni chung.

Hiu qu s dng vn lu ng c th hin qua cc ch tiu ti chnh sau:

Vng quay hng tn kho

Ch tiu ny phn nh s ln lun chuyn hng tn kho trong mt thi k. Qua ch tiu ny,
nh qun tr ti chnh c th xc nh mc d tr vt t, hng ha d tr hp l trong chu k sn
xut kinh doanh.
Gi vn hng bn

S vng quay hng

=
tn kho trong k

Tn kho bnh qun trong k

K thu tin bnh qun

K thu tin bnh

qun

Tng s ngy trong 1 k

Vng quay cc khon phi thu trong k

Vng quay cc
Doanh thu trong k
khon phi thu
=
Cc khon phi thu bnh qun trong k
trong k
Ch tiu k thu tin bnh qun cho bit s ngy cn thit thu c cc khon phi thu. Ch
tiu ny cng nh chng t hiu qu s dng vn lu ng cng cao.

Hiu sut s dng vn

S vng quay VL
trong k

Doanh thu trong k

VL s dng bnh qun trong k
140

Vn lu ng s dng bnh qun trong k l bnh qun s hc ca vn lu ng u k v

cui k. Ch tiu ny cho bit mi ng vn lu ng s dng trong k em li bao nhiu ng
doanh thu. Ch tiu ny cng ln th s vng quay ca vn lu ng cng nhanh, tc l hiu sut
s dng vn lu ng cao.

Mc sinh li ca vn lu ng

T sut li nhun
VL

Li nhun sau thu

VL s dng bnh qun trong k

Ch tiu ny cho bit mt ng vn lu ng b ra thu c bao nhiu ng li nhun sau
thu.

7.3. NGUN VN TI TR CHO HOT NG KINH DOANH CA

DOANH NGHIP
Ngun vn ti tr cho hot ng ca doanh nghip l nhng ngun lc ti chnh c trong nn
kinh t, c doanh nghip huy ng, khai thc bng nhiu phng php, hnh thc, c ch khc
nhau, m bo ngun lc ti chnh cho hot ng kinh doanh trc mt v lu di ca doanh
nghip. Trong nn kinh t th trng, to lp vn kinh doanh, cc doanh nghip c th tm kim
nhiu ngun ti tr. d dng trong qun l, ngi ta phn loi cc ngun vn ti tr theo cc
tiu thc khc nhau.

Cn c vo phm vi ti tr, ngun vn ti tr bao gm:

-

Ngun vn bn trong: Ch yu trch lp t li nhun c c t kt qu kinh doanh ca

doanh nghip,

Ngun vn bn ngoi: Bao gm ngun vn lin doanh, lin kt, pht hnh thm c phiu,
tri phiu, tn dng ngn hng

Cn c vo thi gian ti tr, ngun vn ti tr bao gm:

-

Ngun vn ti tr ngn hn: Bao gm tn dng thng mi, cc khon chim dng v tin
lng, tin thu, tn dng ngn hn ngn hng v cc khon phi tr khc,

Ngun vn di hn: Bao gm tn dng ngn hng di hn, pht hnh tri phiu, huy ng
vn gp c phn, lin doanh, b sung t li nhun

Cn c vo tnh cht kinh t, ngun vn ti tr bao gm: ngun vn ch s hu, ngun vn i

vay v ngun vn chim dng.

Ngun vn ch s hu ca doanh nghip gm:

9 Vn ng gp ban u ca cc ch s hu: y l ngun vn do chnh nhng ngi

ch s hu doanh nghip trc tip u t khi thnh lp. Ty theo loi hnh s hu ca
doanh nghip m ngun vn ny c to lp theo c ch khc nhau.
i vi doanh nghip nh nc, Nh nc l ngi ch s hu th s vn ny do
ngn sch nh nc cp. Cc doanh nghip s hu mt ch c thnh lp di hnh
thc doanh nghip t nhn, doanh nghip c 100% vn nc ngoi th s vn ban u
do chnh ngi ch s hu u t. Cc doanh nghip thuc s hu nhiu ngi di
hnh thc lin doanh, trch nhim hu hn, c phn, hp tc x, th s vn u t ban
u ca cc doanh nghip c hnh thnh t s tham gia ng gp c phn ca cc
thnh vin, c ng.

141

9 Ngun vn ti tr t li nhun sau thu: Trong qu trnh hot ng kinh doanh, cc

doanh nghip c th lm tng ngun vn s hu bng hnh thc t ti tr t ngun li
nhun. Tuy vy, ngun vn ti tr ny l thuc nhiu vo quy m li nhun kim
c trong qu trnh kinh doanh ca doanh nghip.
9 Ngun vn b sung bng cch kt np thm cc thnh vin mi: Khi cn m rng quy
m kinh doanh, cc doanh nghip thuc loi hnh cng ty c th huy ng tng thm
vn bng cch ku gi thm cc nh u t mi. Cng cn thy rng, phng thc ti
tr theo ngun vn ny s dn n tnh trng l cc nh u t c phi phn chia li
quyn kim sot doanh nghip v li ch kinh t cho cc nh u t mi.
Ngun vn ch s hu c ngha to ln i vi doanh nghip. Khi s dng ngun
vn ch s hu, doanh nghip ch ng c trong hot ng u t lu di, khng
b p lc v thi gian s dng. Vn ch s hu to ra nng lc ti chnh mang li s
an ton, uy tn cho doanh nghip v l ngun lc quan trng to ra kh nng
huy ng cc ngun vn khc cho hot ng kinh doanh.
-

Ngun vn i vay gm:

9 Ngun vn tn dng ngn hng: Vn vay ngn hng l mt trong nhng ngun quan
trng ti tr vn cho doanh nghip. Do c im lun chuyn vn trong qu trnh
kinh doanh lun to ra s khng n khp v mt thi gian v quy m gia nhu cu
vn v kh nng ti tr, dn tnh trng thiu ht vn doanh nghip. Phn thiu
ht c th c gii quyt kp thi bng ngun vn vay ngn hng. Ngn hng thng
mi c th cung cp vn tng ng vi thi gian v quy m m doanh nghip c nhu
cu.
Vic s dng ngun vn tn dng ngn hng c nhiu u im. Trc ht, tn dng
ngn hng cung cp ngun vn m cc doanh nghip c th huy ng nhanh chng
p ng kp thi nhu cu vn cho u t. Th hai, li sut tn dng ngn hng c
hch ton vo chi ph kinh doanh, nn c s chia s v li ch kinh t gia cc nh
u t v nh nc (thng qua thu thu nhp doanh nghip). Cui cng, s dng
ngun vn tn dng ngn hng, cc doanh nghip khng b cc ngn hng chi phi
trc tip trong qun l v iu hnh kinh doanh, v vy ch ng hn trong cc hot
ng ca mnh.
Tuy nhin, khi s dng phng thc ti tr ny, yu cu doanh nghip phi c ti sn
m bo cho s tin vay. Ngha l doanh nghip phi c kh nng thanh ton cho
ngn hng ng hn. V vy, s tin cho vay b hn ch. Quy m vn vay ph thuc
vo tn nhim ca ngi i vay.

9 Vn huy ng bng pht hnh tri phiu doanh nghip: Ty theo tng loi hnh
doanh nghip, lut php cho php cc doanh nghip c quyn pht hnh tri phiu
(giy nhn n) huy ng vn. Tuy nhin, khng phi tri phiu no cng hp dn
i vi cng chng. Ch c nhng doanh nghip c uy tn, kinh doanh c hiu qu th
mi c kh nng huy ng c vn thng qua knh ny.
-

Ngun vn chim dng

Tn dng thng mi: Ngun vn ny hnh thnh trong quan h mua bn chu gia
cc doanh nghip vi nhau. y l mt loi hnh tn dng ngn hn, thng c thc
hin gia nhng doanh nghip thit lp c quan h kinh doanh thng xuyn.
142

9 Cc ngun vn chim dng hp php, nh tin lng, tin bo him x hi, tin thu
cha np, cc khon phi thanh ton khc y l nhng ngun vn m doanh
nghip c th s dng trong ngn hn nhm gii quyt phn no nhu cu vn trong
qu trnh kinh doanh. Tuy nhin, trong vic chim dng vn ny, doanh nghip phi
lu n kh nng thanh ton kp thi cc khon n khi n hn, cc quy nh v
php lut m doanh nghip phi tun th nh thi hn np thu, x pht
Cc ngun vn khc nhau c c im, li ch v chi ph huy ng khc nhau. Nhim v ca
cc nh qun tr ti chnh l phi xc nh cu trc ngun vn hp l va m bo gim thiu chi
ph huy ng, gia tng gi tr cho doanh nghip ng thi vn kim sot c nhng ri ro cho
doanh nghip. V d, khi xem xt t trng ngun vn ch s hu v ngun vn i vay ngi ta
thy rng nu t trng ngun vn i vay (t l n) cao th doanh nghip s c li v li sut i vay
c coi l mt loi chi ph, v th c khu tr thu. Tuy nhin, t l n trn ngun vn ch s
hu cao th doanh nghip s d gp kh khn v ti chnh khi d n u t khng sinh li nh d
tnh v d dn ti nguy c ph sn nu khng tr c n.

7.4. CHI PH, THU NHP, LI NHUN KINH DOANH

7.4.1. Chi ph kinh doanh
V mt thc cht, qu trnh kinh doanh ca doanh nghip l qu trnh kt hp cc yu t: ti
sn c nh, ti sn lu ng v lao ng ca con ngi. Ty theo c im ca mi doanh nghip
m qu trnh kinh doanh c th thc hin mt, mt s hoc tt cc cc cng on ca qu trnh
u t, t sn xut n tiu th sn phm hoc thc hin dch v trn th trng nhm thu c li
nhun. Qu trnh kinh doanh lm pht sinh cc chi ph do phi tiu hao loi nguyn vt liu, hao
mn TSC, lng phi tr cho ngi lao ng, cc khon chi ph bng tin V nguyn tc, chi
ph kinh doanh ny phi c trang tri bng s thu nhp m doanh nghip kim c.
Cn c vo cc cng on ca qu trnh kinh doanh, c th chia chi ph kinh doanh ca doanh
nghip thnh cc nhm chi ph sau:

Ch ph sn xut trc tip

Chi ph sn xut trc tip gm ton b cc chi ph m doanh nghip phi b ra trc tip to
ra cc sn phm hng ha, dch v. Xt v c cu, chi ph sn xut c cu thnh bi cc khon
mc chi ph:
-

Chi ph nguyn vt liu trc tip: Bao gm ton b gi tr ca nguyn vt liu chnh, ph
c s dng trc tip sn xut, ch to ra sn phm; thc hin dch v trong k sn
xut kinh doanh.

Chi ph nhn cng trc tip: L nhng khon tin phi thanh ton cho cng nhn trc tip
sn xut ra sn phm, trc tip cung ng dch v nh tin lng, tin cng, cc khon ph
cp, tin bo him x hi

Chi ph sn xut chung: L nhng chi ph phc v trc tip trong qu trnh ch to sn
phm, thc hin cung ng dch v nh chi ph nhn vin qun l phn xng, chi ph vt
liu, cng c dng c dng cho qun l phn xng, khu hao TSC

c im ni bt ca chi ph sn xut l s tng gim ca chng c lin quan ti s tng gim

ca quy m v khi lng kinh doanh. V vy, tng khi lng sn phm, dch v v h thp
chi ph, tng li nhun, i hi doanh nghip phi khng ngng nng cao cng sut thit b, my
mc v nng cao nng sut lao ng thng qua vic p dng khoa hc cng ngh hin i, ci
143

thin cc iu kin lao ng, i mi hnh thc tr lng kch thch cng nhn vin, tch cc
tm kim cc loi vt liu thay th mi nhm tit kim chi ph v nng cao cht lng sn phm.

Chi ph bn hng

Chi ph bn hng l nhng chi ph pht sinh trong cng on tiu th sn phm hng ha, v
cung ng dch v. Chi ph bn hng c th chia ra lm hai loi:

Chi ph lu thng: L nhng chi ph lin quan trc tip ti vic tiu th sn phm, hng
ha, cung ng dch v gm chi ph bo qun, ng gi, vn chuyn, hoa hng bn hng,

Chi ph tip th: L nhng chi ph gn lin vi vic tm kim v m rng th trng, nh
chi ph nghin cu th trng, chi ph qung co, khuyn mi, chi ph bo hnh sn phm,
hng ha Trong nn kinh t th trng, chi ph tip th c vai tr rt quan trng. Nu
sn phm ca doanh nghip lm ra vi cht lng tt, bng hot ng tip th m doanh
nghip c th thuyt phc v li cun nhiu khch hng mua sn phm, qua , hiu qu
kinh doanh ca doanh nghip ngy cng c nng cao.

Chi ph qun l v iu hnh hot ng kinh doanh

Bao gm chi ph qun l kinh doanh, chi ph qun l hnh chnh t chc. y l nhng khon
chi gin tip. V c bn, chi ph gin tip khng quan h trc tip ti vic sn xut sn phm. Hay
ni cch khc, s tng gim ca quy m v khi lng sn phm sn xut khng nh hng trc
tip ti s tng gim ca chi ph gin tip. Thm ch, nhiu khon chi ph vn pht sinh ngay c
khi doanh nghip tm dng sn xut. Do tnh cht nh vy nn trong gi tr sn phm d dang,
thnh phm, lao v cha tiu th khng cha ng chi ph gin tip.
Nhng chi ph nu trn l nhng chi ph phc v cho hot ng kinh doanh c bn ca doanh
nghip. Ngoi ra, thc hin cc mc tiu ca kinh doanh, doanh nghip cn phi chi tr nhng
chi ph lin quan n hot ng ti chnh, nh chi ph lin doanh, chi ph u t ti chnh, chi ph
cho vay vn, chi ph lin quan ti mua bn ngoi t hoc nhng chi ph t cc nghip v ring bit
vi hot ng kinh doanh c bn, hot ng ti chnh, nh chi ph thanh l, nhng bn ti sn,
chi ph thu ti sn, ti sn thiu ht. V nguyn tc, nhng chi ph hot ng ti chnh, chi ph bt
thng c theo di ring, v khng hch ton vo gi thnh sn phm kinh doanh.
Nghin cu chi ph c ngha trong vic tnh ton ng kt qu kinh doanh (li, l) trnh
hin tng li gi l tht do khng hch ton y chi ph. Vic nghin cu chi ph cng gip
pht hin cc khan chi ph cn bt hp l tm kim bin php khc phc nhm h thp gi
thnh v nng cao sc cnh tranh ca sn phm.

7.4.2. Thu nhp ca doanh nghip

Thu nhp ca doanh nghip l ton b s tin m doanh nghip thu c t cc hot ng u
t kinh doanh. Thu nhp chnh l c s kinh t cho s xut hin ngun ti chnh ni b doanh
nghip. Trong k kinh doanh, thu nhp ca doanh nghip tn ti di hai dng:
Khi lng tin t m doanh nghip thc thu c t hot ng kinh doanh, u t. y chnh
l ngun ti chnh hin hu doanh nghip tin hnh phn phi v to lp cc qu tin t phc
v cho hot ng kinh doanh.

S n phi thu pht sinh trong qu trnh cung ng hng ha, dch v
Thu nhp ca doanh nghip v c bn gm cc b phn sau:
-

Doanh thu v bn sn phm hng ha, cung ng dch v cho khch hng: L mt b phn
ch yu trong thu nhp ca doanh nghip v l ngun ti chnh quan trng doanh
nghip trang tri chi ph, np thu, chia li c phn v trch lp cc qu.
144

Thu nhp t hot ng u t ti chnh: L nhng khon thu do hot ng u t ti chnh

hoc kinh doanh v vn mang li, nh u t chng khon, gp vn lin doanh, c phn,
cho thu ti chnh

Thu nhp khc: L nhng khon thu m n v khng d tnh trc hoc c d tnh nhng
t c kh nng thc hin hay nhng khon thu khng mang tnh thng xuyn nh, thu v
nhng bn, thanh l TSC, thu t pht vi phm hp ng, thu t cc khon n kh i
x l, thu t cc khon n khng xc nh c ch

C th thy rng, trong ton b chu trnh kinh doanh th thu nhp c c ti to ngun
vn b ra. V vy, mt nguyn tc quan trng trong kinh doanh l phi m bo thu nhp sao cho
ngun vn ti to phi lun ln hn ngun vn b ra trc . Nguyn tc ny quyt nh s
tn ti v pht trin doanh nghip.

7.4.3. Li nhun ca doanh nghip

Li nhun ca doanh nghip l phn chnh lch dng gia thu nhp v chi ph tng ng
pht sinh trong k kinh doanh ca doanh nghip. Li nhun l phn kt qu cui cng ca k kinh
doanh, l ch tiu cht lng tng hp quan trng nh gi hiu qu kinh doanh ca doanh
nghip. Tuy vy, cn thy rng li nhun khng phi l ch tiu duy nht nh gi cht lng
hot ng ca doanh nghip m cn phi xem xt cc ch tiu tng quan nh t sut li nhun
trn doanh thu, t sut li nhun trn vn, t sut li nhun trn vn c nh, vn lu ng

7.4.4. Phn phi li nhun trong doanh nghip

Li nhun ca doanh nghip t c trong k c lin quan n li ch kinh t ca nhiu i
tng nh nh nc, doanh nghip, ngi lao ng, cc nh u t... Do vy, cn thit phi thit
lp mt c ch phn phi li nhun tht tt gii quyt hi ha li ch kinh t ca cc i tng
trong qu trnh hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Vic gii quyt tt cc li ch kinh t to
ra ng lc mi cho s pht trin ca doanh nghip.
Phn phi li nhun trong doanh nghip phi m bo c cc nguyn tc sau:
-

m bo cho qu trnh tch ly u t m rng cc hot ng kinh doanh trong tng lai,

D phng hn ch nhng ri ro gy tn tht lm thit hi v mt ti chnh ca doanh

nghip, to ra s an ton trong kinh doanh,

To ra ng lc kch thch ngun lao ng gn b vi doanh nghip lu di. To ra s

thng nht mc tiu kinh t gia ngi u t v ngi lao ng.

Thng thng, i vi mt doanh nghip, li nhun c phn phi thnh cc qu c bn sau

y:
-

Qu u t pht trin, c s dng vi cc mc ch sau:

8

u t m rng v pht trin kinh doanh,

i mi, thay th my mc, thit b, dy truyn cng ngh, nghin cu p dng cc

tin b khoa hc, k thut,

i mi trang thit b v iu kin lm vic trong doanh nghip,

Nghin cu khoa hc, o to, nng cao trnh chuyn mn, k thut, nghip v cho
cn b nhn vin ca doanh nghip.

Qu d phng ti chnh, c s dng b p khon chnh lch t nhng tn tht, thit

hi v ti sn do thin tai, dch ha, ha hon, nhng ri ro trong kinh doanh khng c
tnh trong gi thnh v n b ca c quan bo him.
145

Qu phc li: Qu ny dng u t xy dng hoc sa cha, b sung xy dng cc

cng trnh phc li cng cng ca doanh nghip, gp vn u t xy dng cc cng trnh
phc li chung trong ngnh, hoc vi cc n v khc theo hp ng tha thun, chi cho
cc hot ng phc li x hi, th thao, vn ha, phc li cng cng ca tp th cng nhn
vin doanh nghip, ng gp cho qu phc li x hi (cc hot ng t thin, phc li x
hi); tr cp kh khn thng xuyn hay t xut cho cn b cng nhn vin ca doanh
nghip. Ngoi ra, doanh nghip c th s dng qu ny chi tr cp kh khn cho ngi
lao ng ca doanh nghip v hu, mt sc hay lm vo hon cnh kh khn.

Qu khen thng: Dng thng cui nm hoc thng thng k cho cn b cng
nhn vin trong doanh nghip, thng t xut cho nhng c nhn, tp th trong doanh
nghip c sng kin ci tin k thut mang li hiu qu kinh doanh, thng cho cc c
nhn v n v ngoi doanh nghip c quan h hp ng kinh t hon thnh tt nhng
iu kin ca hp ng, mang li li ch cho doanh nghip.

TM TT CHNG 7
1. Ti chnh doanh nghip l h thng cc quan h kinh t pht sinh trong qu trnh phn
phi cc ngun lc ti chnh, c thc hin thng qua qu trnh huy ng v s dng cc
loi vn, qu tin t nhm phc v cho hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Ti chnh
doanh nghip gip doanh nghip t chc huy ng v phn phi s dng cc ngun lc ti
chnh c hiu qu; n to lp cc n by ti chnh kch thch iu tit cc hot ng
kinh t trong doanh nghip v gip kim tra nh gi hiu qu cc hot ng kinh doanh
ca doanh nghip.
2. Vn kinh doanh ca doanh nghip l khi lng gi tr c to lp v a vo kinh
doanh nhm mc ch sinh li. Xt theo cng dng v c im lun chuyn gi tr, vn
kinh doanh ca mt doanh nghip bao gm vn c nh, vn lu ng. Vn c nh tham
gia nhiu chu k kinh doanh v lun chuyn gi tr dn dn tng phn vo gi tr sn phm
hng ha, dch v to ra trong cc chu k kinh doanh. Vn lu ng chuyn ton b gi tr
ca n vo trong gi tr sn phm trong mt chu k kinh doanh. Vic qun l vn c nh
v vn lu ng c thc hin trn c hai phng din: qun l hin vt v qun l gi
tr.
3. Ngun vn ti tr cho hot ng ca doanh nghip l nhng ngun lc ti chnh c
doanh nghip huy ng, khai thc tin hnh hot ng kinh doanh. Ngun vn c
phn loi thnh cc thnh phn khc nhau da vo cc cn c khc nhau. Nhim v ca
cc nh qun tr ti chnh l phi xc nh cu trc ngun vn hp l va m bo gim
thiu chi ph huy ng, gia tng gi tr doanh nghip ng thi vn kim sot c nhng
ri ro cho doanh nghip.
4. Chi ph l gi tr ca ton b cc hao ph v vt cht v lao ng m doanh nghip phi b
ra trong mt thi k kinh doanh. Thu nhp ca doanh nghip l s tin m doanh nghip
thu c t cc hot ng u t kinh doanh. Li nhun ca doanh nghip l phn chnh
lch dng gia thu nhp v chi ph tng ng pht sinh trong k kinh doanh ca doanh
nghip. Vic thit lp mt c ch phn phi li nhun tht tt l cn thit gii quyt hi
ha li ch kinh t ca cc i tng trong qu trnh hot ng kinh doanh ca doanh
nghip, t to ra ng lc mi cho s pht trin ca doanh nghip.

146

CU HI CHNG 7
1.

Bn cht ca ti chnh doanh nghip l gi?

2.

V tr ca ti chnh doanh nghip trong h thng ti chnh?

3.

Vn kinh doanh l g? Cc phng thc huy ng vn kinh doanh?

4.

Phn tch nhng u im v nhc im ngun ti tr vn kinh doanh ca cc doanh nghip

t cc khon n.

5.

C kin cho rng: V lu di, doanh nghip nn dng ton b ngun vn ch s hu ti

tr cho mi hot ng kinh doanh. Anh (ch) hy bnh lun quan im ny.

6.

Doanh thu ca doanh nghip tng ln ng ngha vi li nhun tng ln. Anh (ch) hy
bnh lun quan im ny.

7.

Doanh nghip c li nhun ln, chc chn l gim bt n. Anh (ch) c ng vi quan
im ny khng?

8.

Tm hiu v d on xu hng pht trin v c cu ngun vn ca cc doanh nghip c phn

Vit Nam hin nay. So snh vi cc doanh nghip cc nc khc.

9.

Nhn xt v ch phn phi li nhun ca cc doanh nghip c phn Vit Nam hin nay.

10. Anh (ch) hy nh gi tin trnh ci cch cc doanh nghip nh nc Vit Nam.
Vi cc cu hi sau, la chn mt p n thch hp nht
11. c im no sau y thuc v ti sn c nh ca doanh nghip
a. Tham gia vo nhiu chu k kinh doanh
b. Lun chuyn ha hnh thi qua cc cng on ca qu trnh kinh doanh
c. C a v b
12. Cu no sau y ng i vi ti sn c nh ca doanh nghip
a. Thi hn s dng nh mc v k thut ca ti sn c nh thng ln hn thi hn s
dng nh mc v kinh t
b. Thi hn s dng nh mc v kinh t ca ti sn c nh thng ln hn thi hn s dng
nh mc v k thut
c. C a v b u sai
13. Vic trch khu hao ti sn c nh ca doanh nghip nhm
a. Ti to ti sn c nh
b. Qun l v gi tr i vi ti sn c nh
c. C a v b
14. Ngun vn t pht hnh c phiu ca doanh nghip
a. Thuc ngun vn bn trong doanh nghip
b. Thuc ngun vn bn ngoi doanh nghip
c. L ngun vn c bit, va thuc ngun vn bn trong va thuc ngun vn bn ngoi
doanh nghip
15. Vic lm no sau y ph hp vi mc tiu ca cc doanh nghip
a. Dng li nhun rng (li nhun sau thu) mua nh cho cc gim c
b. Dng li nhun rng phn phi ht cho nhng ngi gp vn
c. Dng phn ln li nhun rng ti u t.
147

CHNG 8. TI CHNH CNG

Cc phng tin thng tin i chng lin tc a tin v vic M ang lin tc tng t l li
sut sut t u nm 2004 qua nm 2005 i ph vi tnh trng thm ht ngn sch quc gia;
ri thng tin v xu hng gia tng mc ng gp ca cc loi thu ni a, trong l thu thu
nhp c nhn nh mt bin php Vit Nam i mt vi nguy c thm ht ngn sch khi thc
hin cc quy nh gim thu nhp khu ca khu vc th trng t do ng Nam (AFTA).
Nhng thng tin ny u lin quan ti lnh vc ti chnh cng. Mc tiu ca chng 8 ny l gip
sinh vin tm hiu v khu vc ti chnh cng t qu trnh hnh thnh v pht trin ti khi nim v
vai tr ca n i vi nn kinh t - x hi. Chng 8 cng trang b cho sinh vin kin thc r rng
v c th v ngn sch nh nc vi t cch l b phn quan trng nht ca khu vc ti chnh
cng.
Sau khi hc xong chng ny, sinh vin cn nm c nhng vn c bn sau:

9 Khi nim ti chnh cng v phm vi ca ti chnh cng

9 Vai tr ca ti chnh cng i vi nn kinh t - x hi ca mt quc gia
9 Khi nim ngn sch nh nc
9 Cc khon thu, chi ngn sch nh nc
9 ngha v cc bin php cn i ngn sch nh nc.

8.1. TI CHNH CNG

8.1.1. S pht trin ca ti chnh cng
Nhn li lch s ra i v pht trin ca phm tr ti chnh c th thy, khi nh nc xut hin
th ng thi cng xut hin cc khon chi tiu v qun l hnh chnh, t php quc phng nhm
duy tr quyn lc chnh tr ca nh nc v nhng khon chi tiu ny c ti tr t cc ngun ti
chnh ng gp ca x hi nh thu, cng tri T y, phm tr ti chnh cng bt u xut
hin nh l mt khi nim dng phn nh nhng hot ng ti chnh gn lin vi ch th nh
nc.
Hn mt th k qua, bt ngun t s pht trin ca nn kinh t - x hi, khoa hc ti chnh
cng c nhiu bin i ng k. Chng ta c th chia tin trnh pht trin ti chnh cng thnh
hai giai on: ti chnh cng c in v ti chnh cng hin i.
Ti chnh cng c in
Ti chnh cng c in l thut ng dng phn nh hot ng ti chnh cng gn lin vi
bi cnh kinh t - x hi t cui th k th 19 tr v trc.
Trc th k th 19, trong cc nn kinh t t cung t cp, kinh t hng ha gin n v kinh
t th trng t do cnh tranh, chc nng c bn ca nh nc l thc hin cc nhim v truyn
thng nh cnh st, t php, quc phng v ngoi giao. Cn cc hot ng kinh t th hon ton
do khu vc t nhn quyt nh, nh nc khng can thip, hay ni khc hn l nh nc ng
ngoi cc hot ng kinh t. Adam Smith gi nh nc thi by gi l nh nc cnh st, hay
Marx gi l nh nc tiu t sn.
Ti chnh cng c in t c trnh pht trin nht nh trong lch s. Nhng khi x
hi bc sang th k 20, c bit sau cuc chin tranh th gii ln th nht (1914-1918), nhng
148

hc thuyt ti chnh cng c in t ra khng thch hp trong vic gii quyt nhng vn m
nn kinh t ng i t ra. Cng k t , ti chnh cng bc sang giai on pht trin mi
m cc nh kinh t gi l ti chnh cng hin i.
Ti chnh cng hin i
Vi nhng vn kinh t x hi xy ra k t sau chin tranh th gii th nht, nh nc
khng th ng ngoi cc hot ng kinh t m phi tham gia khc phc nhng khuyt tt ca
c ch th trng t do cnh tranh nhm bng phng ha chu k kinh t, m bo nn kinh t pht
trin n nh. S can thip ca nh nc thc hin thng qua h thng lut php v cc cng c
kinh t. Trong bi cnh , ti chnh cng khng nhng l cng c nh nc huy ng cc
ngun lc ca x hi ti tr cho mi nhu cu chi tiu ca nh nc m cn l cng c nh
nc can thip vo cc hot ng kinh t - x hi. Chnh c im kinh t - x hi ny lm cho ti
chnh cng hin i c nhng bin i nht nh:

Quy m ti chnh cng c xu hng ngy cng tng so vi GDP,

Tnh phi trung lp ca ti chnh cng,

Ti chnh cng s dng nhiu cng c khc nhau to lp ngun lc cho nh nc.

8.1.2. Khi nim ti chnh cng

Bn v phm tr ti chnh cng, hin c nhiu kin khc nhau. C kin cho rng ti chnh
cng ng ngha vi ti chnh nh nc 74, nhng c kin khc li cho rng ti chnh cng l mt
b phn ca ti chnh nh nc 75.
Thc t, trong h thng ti chnh, chng ta c th xc lp khu ti chnh ca nh nc da
trn ba tiu ch gm (1) l cc loi hnh ti chnh gn lin vi hnh thc s hu nh nc, (2)
cc hot ng ti chnh c thc hin theo mt khun kh php l ca nh nc, (3) mc tiu
ca ti chnh nh nc hng vo thc hin cc chc nng chnh tr, x hi v kinh t ca nh
nc.
Tiu ch (1) l phn bit khu ti chnh nh nc vi cc khu ti chnh khc trong h
thng ti chnh. Vi tiu ch ny, c th xem tt c cc loi hnh ti chnh c gn lin vi hnh
thc s hu nh nc l b phn ca khu ti chnh nh nc. Cn tiu ch (2) v (3) gp phn
lm r thm c im ca khu ti chnh nh nc.
Khi bn v ti chnh cng, cc nhiu hc gi thng nht rng ti chnh cng l nhng hot
ng thu, chi bng tin ca nh nc hng vo phc v li ch cng ng x hi, khng v mc
tiu li nhun 76.
Qu trnh pht trin ca ti chnh cng cho thy phm tr ny bao hm nhiu ni dung.
Mt l, trong khun kh ca mt quc gia, ti chnh cng thuc hnh thc s hu nh nc v
quc hi, l c quan quyn lc ti cao ca mt quc gia c quyn p t mi khon thu, chi ca
quc gia hay c th y quyn cho chnh ph hoc c quan nh nc quyn quyt nh . Hai l,
khu ti chnh ny hot ng khng v li nhun. Ba l, ti chnh cng cung cp hng ha, dch v
cng gn lin vi nhu cu thit yu ca i sng x hi. Mi ngi dn c th tip cn v s dng
74

Bo co chuyn , nh gi ci cch hnh chnh trong lnh vc ti chnh cng, PGS.TS. Nguyn Cng
Nghip, thng 6/2000 (www.undp.org.vn).
75

Qun l ti chnh nh nc, Nh xut bn ti chnh, nm 2000, trang 16.

76

Xem Qun l ti chnh cng, PGS.TS. Trn nh Ty, Nh xut bn Lao ng, nm 2003, trang 23-24;
Public Finance, Harvey Rosen, Trng i hc Princeton, trang 581.

149

nhng hng ha do khu ti chnh ny cung cp m khng phi tr tin, hoc c tr nhng khng
theo c ch gi c th trng. Hay ni cch khc, vn ngi hng li t do khng phi tr
tin l hin tng ph bin trong hot ng ti chnh cng.
T , c th a ra khi nim ti chnh cng l nhng hot ng thu chi tin t ca nh
nc nhm thc hin cc chc nng, nhim v ca nh nc trong vic cung cp hng ha cng
cho x hi.
Vi quan im nh vy, gia ti chnh nh nc v ti chnh cng c s khc nhau. Tuy vy,
ti chnh cng v ti chnh nh nc u l thut ng phn nh nhng hot ng ti chnh c
tin hnh bi ch th nh nc. S phn bit gia ti chnh cng v ti chnh nh nc ch xut
hin khi x hi bc vo giai on kinh t th trng hin i, trong ti chnh nh nc bao
gm: ti chnh cng v ti chnh doanh nghip nh nc. Trc th k th 19, vi chc nng l
mt t chc cng quyn khng can thip vo kinh t, th tt c nhng cng c ti chnh m nh
nc s dng phn nh thun ty nhng thuc tnh ca ti chnh cng, l cung cp hng
ha, dch v cng cho x hi thng qua cung cp ngun ti chnh nh nc thc hin cc hot
ng chnh tr, qun l hnh chnh, t php v an ninh quc phng. n giai on kinh t th
trng hin i, do yu cu pht trin kinh t, nh nc phi m nhn chc nng kinh t song
hnh vi cc hot ng chnh tr, qun l hnh chnh, t php, quc phng. Chnh nhng thay i
ny lm cho ti chnh nh nc m rng v phm vi v ni dung hot ng bao gm hai b phn:

Ti chnh nh nc dung np thm b phn ti chnh cc doanh nghip nh nc thng

qua chnh sch quc hu ha cc doanh nghip thuc khu vc t nhn hay chnh sch u
t mi ca nh nc. Hng ha m doanh nghip nh nc cung cp cho x hi a phn
l nhng hng ha t (phn nh thng qua gi c), hay ni cch khc, hot ng ti chnh
ny khng cn tnh thun ty ca hot ng ti chnh nh nc trong vic cung cp cc
hng ha v dch v cng.

Ti chnh cng khng ch thc hin nghin cu cc cng c huy ng ngun lc ti tr

nhu cu chi tiu cng m cn m rng ra hn nghin cu chnh sch s dng cc cng c
thu, tn dng, chi tiu cng (thng qua cc nghip v u t v h tr ti chnh cho cc
khu vc kinh t) nh nc can thip mt cch hu hiu vo cc lnh vc kinh t - x
hi nhm thc y nn kinh t - x hi pht trin theo nh hng ca nh nc.

Nh vy, c th thy ti chnh nh nc bao hm s an xen ca nhng hot ng mang tnh

cht cng, khng v mc ch li nhun v mt s hot ng mang tnh cht t, v mc ch li
nhun, nh hot ng kinh doanh ca b phn ti chnh doanh nghip nh nc. B phn ti chnh
doanh nghip nh nc, nh vy, khc vi b phn ti chnh cng v mc d vn ti tr cho khu
ti chnh ny ly t ngn sch nh nc nhng hot ng thu chi ti chnh c thc hin b
phn ti chnh ny hon ton khng mang tnh cht cng. Ngy nay, nhn thc tm quan trng ca
li nhun trong qu trnh hot ng kinh doanh ca cc doanh nghip nh nc th hin ng n
xu hng ci cch chnh sch trong nn kinh t hin i, c bit l trong xu hng pht trin
cnh tranh v hi nhp. Doanh nghip nh nc cng nh cc doanh nghip thuc khu vc t phi
l mt n v kinh doanh thc s v li nhun chnh l ngun lc sng cn ca n.
Ph hp vi nn kinh t Vit Nam, ti chnh cng bao gm qu ngn sch nh nc, cc qu
ngoi ngn sch (qu bo him x hi, cc qu h tr ti chnh), ti chnh cc n v qun l
hnh chnh, ti chnh cc n v s nghip trong qu ngn sch nh nc l b phn quan trng
nht.

150

8.1.3. c im ti chnh cng

Ti chnh cng c nhng c im sau:
Th nht, ti chnh cng l loi hnh ti chnh thuc s hu nh nc.
Th hai, quyn quyt nh thu chi ti chnh cng do nh nc (quc hi, chnh ph hay c
quan cng quyn c y quyn) nh ot v p t ln mi cng dn. Ngc li, nhng khon
thu chi pht sinh trong cc doanh nghip nh nc c thc hin ging nh khu vc kinh t t
nhn.
Th ba, ti chnh cng phc v cho nhng hot ng khng v li nhun, ch trng n li
ch cng ng, li ch kinh t - x hi. Doanh nghip nh nc khng p ng c tiu thc ny.
Hot ng ca doanh nghip nh nc mang tnh kinh doanh, chu s chi phi bi c ch cnh
tranh ca th trng ly li nhun l ng lc v mc tiu.
Th t, ti chnh cng to ra hng ha v dch v cng, mi ngi dn c nhu cu c th tip
cn. Nh nc c th cung cp nhng loi hng ha cng cho x hi di hnh thc khng bi
hon hoc di dng bi hon khng theo c ch gi th trng thng qua vic thu ph, l ph
Th nm, ti chnh cng phi tn trng nguyn tc cng khai, minh bch v c s tham gia
ca cng chng.

8.1.4. Vai tr ca ti chnh cng

Trong bt c quc gia no, nn kinh t no, b phn ti chnh cng vn lun lun ng vai tr
quan trng nht khng nhng i vi h thng ti chnh m cn i vi ton b nn kinh t quc
dn v tt c cc hot ng ca nh nc. Ngi ta c th tip cn vai tr ti chnh cng nhng
gc khc nhau, quan im chung nht nh gi vai tr ca ti chnh cng nh sau:

Th nht, ti chnh cng huy ng ngun ti chnh m bo hot ng ca nh nc v

h thng chnh tr
Hot ng ca nh nc trong cc lnh vc chnh tr, kinh t, x hi lun i hi phi c cc
ngun ti chnh chi tiu cho nhng mc ch xc nh. Cc nhu cu ny c tha mn t cc
ngun thu bng hnh thc thu v thu ngoi thu. y l vai tr truyn thng ca ti chnh cng,
tn ti trong bt c thi i, ch x hi no k t khi nh nc ra i. N xut pht t s cn
thit khch quan ca vic ra i ca nh nc vi chc nng qun l kinh t x hi.

Th hai, ti chnh cng c vai tr iu tit v m nn kinh t - x hi

Vai tr ny xut hin trc nhu cu phi c s can thip ca nh nc vo nn kinh t nhm
khc phc nhng hn ch ca nn kinh t th trng, gip nn kinh t - x hi pht trin cn i,
hp l v n nh. Ti chnh cng l mt cng c hu ch v ch yu nh nc thc hin vai
tr iu tit v m ca mnh. C th, vai tr ny c th hin trong cc lnh vc kinh t x hi
nh sau:
1/ V mt n nh kinh t - x hi
Trong iu kin nn kinh t th trng, gi c ph thuc ch yu vo quan h cung cu hng
ha trn th trng. S mt cn i gia cung v cu s tc ng n gi c, lm cho gi c tng
hoc gim t bin v gy ra bin ng trn th trng. n nh mi trng kinh t v m, nh
nc phi s dng cc cng c ti chnh can thip vo th trng thng qua cc chnh sch chi
tiu di hnh thc ti tr vn, tr gi v s dng cc qu d tr nh nc v hng ha v d tr
ti chnh.

151

Chnh sch chi tiu cng c th tc ng bnh n mi trng kinh t v m trn hai kha cnh.
Th nht, trn th trng hng ha, chnh sch chi tiu ca nh nc tc ng vo th trng v
hnh thnh mt th trng c bit - th trng nh nc. Th trng ny m rng lm tng cu
ca x hi m rng, nh kch thch sn xut pht trin. V vy, th trng nh nc tr thnh
mt cng c kinh t quan trng nh nc ti to li cn bng ca th trng hng ha khi b
mt cn i.
Th hai, trong qu trnh iu chnh th trng, chnh sch chi tiu cng cn tc ng ti th trng
tin t v th trng vn thng qua chnh sch cn i ngn sch nh nc, khai thc cc ngun
vn vay trong v ngoi nc bng pht hnh tri phiu chnh ph, thu ht vin tr nc ngoi,
tham gia th trng vn vi t cch ngi mua bn chng khon...
2/ V mt u t tng trng v iu chnh c cu kinh t
Vai tr ny ca ti chnh cng th hin hai im ch yu sau y:
Th nht, ti chnh cng u vo c s h tng kinh t x hi nh giao thng, in, nc,
thy li y l lnh vc rt cn cho s pht trin kinh t x hi nhng t nhn khng mun u
t (do t sut li nhun thp, thi gian hon vn chm) hoc khng c kh nng (v vn, trnh )
u t.
Th hai, nh nc thc hin u i v tn dng hoc thu nhm khuyn khch pht trin mt
s ngnh kinh t then cht, to lc y cho kinh t pht trin nhm i mi c cu kinh t nng
ng hn, tch cc hn; u i u t cho nhng vng kinh t trng im hoc nhng vng su
vng xa cn h tr.
3/ V mt thc hin cng bng x hi
Ti chnh cng thc hin phn phi li (thng qua thu hoc u i tn dng, tr cp, phc
li), iu tit thu nhp gia cc ngnh ngh, cc khu vc, cc giai cp v tng lp x hi
khc phc tnh trng phn phi thu nhp khng hp l, to chnh lch qu ng gia cc ngnh v
cc tng lp trong x hi (khc phc nhng khuyt tt ca nn kinh t th trng). C th l ti
chnh cng
-

Chi phc li cng cng nh gio dc, y t, vn ha nhm to iu kin nng cao mt bng
i sng x hi,

Chi tr cp vi nhng ngi gp hon cnh kh khn nh tr em m ci, ngi gi khng

ni nng ta, gia nh c cng vi t nc; chi tr cp tht nghip,

Chi h tr vic lm cho ngi ngho, ngi tn tt thng qua tn dng u i,

Thng qua thu thu nhp, thu li tc v cc loi thu khc, iu tit thu nhp cao phn
phi li cho cc i tng c thu nhp thp

Th ba, vai tr kim tra ca ti chnh cng

Trong h thng ti chnh quc gia, ti chnh cng ng v tr hng u v c mi quan h
cht ch, mt thit vi cc b phn ti chnh khc. Cc b phn ti chnh khc u phi lm ngha
v vi b phn ti chnh cng, ng thi c ti tr v h tr ca ti chnh cng di nhng
hnh thc khc nhau hoc trc tip hoc gin tip. S n nh hay khng ca ti chnh cng tc
ng su sc ti tnh n nh hay khng ca cc hot ng ti chnh khc.
Xut pht t li ch quc gia, ti chnh cng mc nhin phi kim tra cc hot ng ti chnh
khc khng ch trong lm ngha v np thu, cc khon phi np v trong s dng cc ngun ti
chnh nh nc, cc ti sn quc gia, m cn trong thc hin cc php lut chnh sch ti chnh
cng v cc php lut chnh sch c lin quan khc.
152

c im ca kim tra ti chnh cng l gn cht vi quyn lc cng, quyn lc nh nc,

nht l quyn lc ca h thng hnh chnh nh nc. Do , n l mt loi kim tra n phng
theo h thng th bc c quan quyn lc v c quan hnh chnh nh nc cc cp. Quc hi thc
hin quyn kim tra gim st chnh ph v thu chi cng, chnh ph thc hin quyn kim tra i
vi hi ng nhn dn cc cp v h thng hnh chnh cc cp; c quan hnh chnh nh nc cp
trn kim tra thu chi cng i vi c quan hnh chnh nh nc cp di. Cc c quan hnh chnh
nh nc kim tra cc n v trc thuc v ngha v phi thc hin i vi ti chnh cng v s
dng vn, kinh ph, ti sn nh nc .
Vic kim tra ca ti chnh cng khng nhng i hi phi huy ng sc mnh ca cc c
quan quyn lc nh nc cc cp, cc c quan hnh chnh cc cp thc hin, m cn i hi phi
t chc nn cc c quan kim tra chuyn trch nh: c quan kim ton nh nc, thanh tra nh
nc, c quan ti chnh nh nc cc cp. Hiu lc v hiu qu kim tra mnh hay yu, ln hay
nh tc ng n khai thc cc tim nng ti chnh, n tnh n nh vng chc v hiu qu kinh
t - x hi ca vic s dng vn ti chnh cng.
Tm li, ti chnh cng c vai tr to ln trong n nh mi trng ti chnh v m, trong pht
trin kinh t - x hi, quc phng, an ninh, i ngoi v hiu lc qun l ca nh nc trn lnh
vc ca i sng x hi.
Phn tip theo chng ta s tp trung i vo tm hiu v ngn sch nh nc vi t cch l b
phn quan trng nht trong ti chnh cng c th thy r hn bn cht v hot ng cng nh
tm quan trng ca b phn ti chnh ny.

8.2. NGN SCH NH NC.

8.2.1. Khi nim chung v ngn sch nh nc.
V mt hnh thc, ngn sch nh nc l d ton (k hoch) thu - chi bng tin ca nh nc
trong mt khong thi gian nht nh, thng l 1 nm.
Theo lut ngn sch nh nc ca Vit Nam ban hnh thng 3/1996 (iu 1), ngn sch nh
nc l ton b cc khon thu, chi ca nh nc c c quan nh nc c thm quyn quyt
nh v c thc hin trong mt nm m bo thc hin cc chc nng, nhim v ca nh
nc.
Theo nh ngha y th c nhng c im sau v ngn sch nh nc cn ch :
-

Ngn sch nh nc gn lin vi quyn lc ca nh nc, l cng c vt cht ca nh

nc thc hin chc nng v nhim v ca mnh,

Ngn sch nh nc l mt k hoch ti chnh, nn c giai on d kin, thc hin v kt

thc; l k hoch v m v n c v tr quan trng trong vic gii quyt cc vn ti chnh
v m.

Nm ngn sch (hay cn gi l nm ti chnh hoc nm ti kha) l giai on trong d

ton thu chi ti chnh c ph chun ca Quc hi c hiu lc thi hnh. hu ht cc nc,
nm ngn sch c thi hn bng 1 nm dng lch, nhng thi im bt u v kt thc nm ngn
sch mi nc khc nhau. a s cc nc, nm ngn sch trng vi nm dng lch, tc l
bt u t 1/1 v kt thc ngy 31/12, nh Php, B, H Lan, Trung Quc, Vit Nam. Mt s nc
nh Anh, Nht, nm ngn sch bt u t 1/4 nm trc v kt thc vo 31/3 nm sau. c th t
1/7 nm trc n 30/6 nm sau. M t 1/10 nm trc v kt thc vo 30/9 nm sau. Vic quy
nh nm ngn sch l ph thuc vo ch ch quan ca tng nh nc.
153

V mt bn cht, ngn sch nh nc l h thng nhng quan h ti chnh gia nh nc v

x hi, pht sinh, gn lin vi qu trnh to lp, phn phi v s dng qu tin t tp trung ln
nht ca nh nc khi nh nc huy ng v s dng cc ngun ti chnh quc gia nhm thc
hin cc chc nng ca mnh trn c s lut nh.
T c th thy:
-

Thc th ngn sch nh nc l qu tin t tp trung ln nht phn bit vi cc qu

tin t khc,

Hot ng ngn sch nh nc tin hnh theo lut nh r rng,

Ngn sch nh nc gn vi hnh thc s hu nh nc; gn vi nguyn tc hon tr

khng trc tip.

8.2.2. H thng ngn sch nh nc:

H thng ngn sch nh nc l tng th cc cp ngn sch c quan h hu c vi nhau
trong qu trnh s dng cc ngun ti chnh thc hin chc nng, nhim v ca mi cp ngn
sch.
Ti hu ht cc quc gia trn th gii, h thng ngn sch nh nc c t chc ph hp vi
b my qun l hnh chnh nh nc. Theo Hin php nm 1992, b my qun l hnh chnh nh
nc Vit Nam c t chc theo cp chnh quyn trung ng v ba cp chnh quyn a
phng. Chnh quyn nh nc cc cp c nhim v qun l cc mt kinh t, x hi trn a bn,
v vy cc cp chnh quyn u phi c ngn sch thc hin nhim v c giao theo lut nh
v ph hp vi kh nng qun l ca cc cp chnh quyn. Ph hp vi h thng t chc b my
qun l hnh chnh , h thng ngn sch nh nc Vit Nam gm ngn sch trung ng v ngn
sch a phng, trong ngn sch a phng gm ba cp (1) Ngn sch cp tnh v cp tng
ng, (2) Ngn sch cp huyn v cp tng ng v (3) Ngn sch cp x v cp tng
ng. H thng ngn sch nh nc c m t nh trong s .

H THNG NGN SCH NH NC

Ngn sch trung ng

Ngn sch a phng

Ngn sch cp tnh, thnh
ph trc thuc trung ng

Ngn sch cp huyn, th

x, thnh ph thuc tnh

Ngn sch x phng, th

trn

Hnh 8.1. S h thng ngn sch nh nc Vit Nam

154

Quan h gia cc cp ngn sch nh nc c thc hin theo nguyn tc:

- Ngn sch trung ng v ngn sch mi cp chnh quyn c phn cp ngun thu v
nhim v chi c th. Ngn sch trung ng gi vai tr ch o trong h thng ngn sch, m bo
thc hin cc nhim v chin lc quan trng ca quc gia v h tr ti chnh cho cc a phng
cha cn i c.
- Nhim v chi thuc cp ngn sch no do cp ngn sch t cn i. Trng hp c quan
nh nc cp trn y quyn cho c quan nh nc cp di thc hin nhim v chi thuc chc
nng ca mnh th phi chuyn kinh ph t ngn sch cp trn cho cp di thc hin nhim v
.
- Thc hin phn chia theo t l phn trm i vi cc khon thu phn chia gia ngn sch
cc cp v b sung t ngn sch cp trn cho ngn sch cp di m bo cng bng, pht
trin cn i gia cc vng v a phng.
- Ngoi c ch b sung ngun thu v c ch u quyn, khng c dng ngn sch ca cp
ny chi cho cc nhim v ca cp khc.

8.2.3. Thu ngn sch nh nc

Thu ngn sch nh nc l qu trnh nh nc s dng quyn lc c c ca mnh huy
ng mt b phn ca ci x hi di dng tin t hnh thnh nn qu tin t ca ngn sch
nh nc. Kt qu thu ngn sch nh nc c biu hin bng t l thu ngn sch nh nc trn
tng sn phm quc ni (tnh theo phn trm).
Cc khon thu ngn sch nh nc gm:

a/ Thu
Thu l hnh thc ng vin bt buc mt phn thu nhp ca cc c nhn, doanh nghip, t
chc cho nh nc nhm o bo nhu cu chi tiu ca nh nc.
Thu c nhng c trng sau:
Th nht, ngun gc ca thu l mt phn thu nhp ca cc c nhn, doanh nghip trong x
hi. Cc c nhn, doanh nghip l ngi hng li ch t chi tiu ngn sch nh nc v h c thu
nhp nn phi c ngha v trch mt phn thu nhp np vo ngn sch nh nc, bng hnh thc
trc tip (thu thu nhp) hoc gin tip (thu gi tr gia tng, thu tiu th c bit, thu xut nhp
khu)
Th hai, thu l mt hnh thc phn phi li mt b phn ngun ti chnh ca x hi. S phn
phi ny khng mang tnh hon tr trc tip, m hon tr gin tip cho ngi np v khng tng
ng v hnh thc v s lng i vi khon ng gp. Ngi chu thu c hng cc hng
ho v dch v nh nc cung cp khng mt tin hoc vi gi thp v khng phn bit gia
ngi np thu nhiu v ngi np t.
Th ba, thu mang tnh cht cng ch, c thit lp theo lut nh. Thu mang tnh cng
ch v thu l ngun thu ch yu ca ngn sch nh nc cho nhu cu chi tiu ca nh nc,
nhng do tnh cht khng hon tr trc tip v tng ng nn ngi chu thu khng t gic
np.
Thu ra i v pht trin gn lin vi s tn ti v pht trin ca nh nc. Nhng loi thu
u tin trong lch s loi ngi xut hin cng vi nh nc chim hu n l. Ban u, thu
c thu bng hin vt, sau , khi nn kinh t hng ha tin t pht trin hn, thu c thu di
hnh thc gi tr. Nh nc s dng thu thng qua mt h thng thu, mt mt huy ng
155

ngun thu cho ngn sch nh nc, mt khc, coi thu l cng c phn phi quan trng, tc ng
vo qu trnh qun l v iu tit cc hot ng ca nn kinh t quc dn.

b/ Ph, l ph
Ph l khon thu do nh nc quy nh nhm b p mt phn chi ph ca ngn sch nh
nc m nh nc u t cho vic phc v, p ng nhu cu cng cng ca cc c nhn, t
chc nh ph o to, ph ging bnh, ph bo v mi trng, ph qua cu ph, ph tham quan
danh lam thng cnh
L ph l khon thu do nh nc quy nh cho cc c quan, n v c thu khi trc tip thc
hin vic qun l hnh chnh hoc t php nh nc theo yu cu ca cc t chc v c nhn, nh
l ph trc b, l ph cng chng, l ph cp giy php hnh ngh ng k kinh doanh, l ph thi
v tuyn sinh, l ph ta n
Nu nh nc quy nh s tin np l ph no ln nhm tng thu ngn sch nh nc th
khng gi l l ph m gi l thu, hay thu mang tnh cht l ph nh thu mn bi.
Ph v l ph va mang tnh cht phc v ngi np l ph (hon tr trc tip), va mang tnh
cht ng vin ng gp cho ngn sch nh nc.
Do c im ca thu, ph v l ph khc nhau, dn ti hnh thc vn bn php lut iu chnh
v c quan ban hnh chng cng khc nhau. Thu cn c Quc hi quyt nh v ban hnh
di dng lut, ring thu mang tnh cht l ph th ch cn Ch tch nc quyt nh. Do Vit
Nam mi tip cn kinh t th trng nn mt s thu tm thi do y ban thng v quc hi ban
hnh di dng php lnh thun tin cho qu trnh hon thin. Ph v l ph do Chnh ph, B
ti chnh v y ban nhn dn tnh, thnh ph trung ng ban hnh di dng ngh nh, quyt
nh.

c/ Cc khon thu t hot ng kinh t ca nh nc

Nh nc tham gia hot ng kinh t v thu c li nhun trn phn vn u t ca mnh.
Cc khon thu ny tn ti di nhiu hnh thc, biu hin hot ng kinh t a dng ca nh
nc, bao gm:
- Thu li tc t hot ng gp vn lin doanh, c phn ca nh nc vo cc c s kinh t,
- Thu tin s dng vn ngn sch nh nc t cc doanh nghip nh nc. Khon thu ny
trch t li nhun ca doanh nghip theo t l t 0,2% ti 0,5% vn ngn sch nh nc cp trn
thng. Vn ngn sch nh nc cp gm c vn do ngn sch nh nc cp v vn c ngun gc
t ngn sch (nh vin tr trc tip cho doanh nghip, cc khon li nhun phi np ngn sch
c php gi li b sung vn),
- Tin thu hi vn ca nh nc ti cc c s kinh t, v d tin thu t vic bn c phn ti
cc doanh nghip nh nc c c phn ha, bn doanh nghip nh nc lm n yu km m
khng cn thit gi li,
- Tin thu hi t cho vay ca nh nc (c gc v li) t cc t chc, c nhn trong nc, vay
qua h thng ngn hng, t chnh ph nc ngoi v cc t chc quc t,

d/ Cc khon vay trong nc v nc ngoi

Cc khon vay n ca Chnh ph phn nh vic vn dng tn dng nh nc, trong nh
nc l ngi vay vn m bo chi tiu ca ngn sch. Ch th tham gia trong quan h tn
dng nh nc bao gm: chnh quyn nh nc trung ng, chnh quyn a phng, cc t chc
kinh t, t chc ti chnh, cc t chc x hi, dn c v cc ch th nc ngoi.
Huy ng vn bng vay n ca chnh ph c hai loi:
156

Vay ngn hn (di 1 nm), thng b p cc khon bi chi tm thi ca ngn sch
nh nc.

Vay trung v di hn (thi hn hn 1 nm), nhm huy ng vn cho u t pht trin, u

t c s h tng m hiu qu mang li sau mt thi gian kh di.

Vay n trong nc c tin hnh di hnh thc pht hnh tri phiu nh nc, gm:
-

Tri phiu chnh ph, c 3 loi gm, tn phiu kho bc (c thi hn di 1 nm), tri phiu
kho bc (c thi hn t 1 nm tr ln) v tri phiu cng trnh (cn gi l tri phiu u
t). Vay tri phiu cng trnh do c quan chnh ph qun l v s dng cho u t mt
cng trnh nht nh. Tri phiu, tn phiu c th pht hnh qua h thng ngn hng nh
nc hoc qua kho bc nh nc).

Tri phiu chnh quyn a phng: dng u t xy dng c s h tng thuc phn
trch nhim ca a phng. Nc no c mc phn cp qun l ngn sch cao th tri
phiu a phng pht trin hn.

Cng tri: nh nc pht hnh khi t nc gp kh khn do chin tranh, khng hong
kinh t, cn s ng h ca ngi dn vt qua. Cng tri c li sut thp hn li sut
th trng v thi hn vay thng di.

Vay nc ngoi thc hin di cc hnh thc sau:

-

Vay vn vin tr pht trin chnh thc (ODA) ca chnh ph nc ngoi (- vay song
phng) hoc ca cc t chc ti chnh tin t quc t (- vay a phng). Vn ODA
thng gm mt phn khng hon li, phn cn li l vay u i. Phn vay u i c
tnh vo khon vay nc ngoi theo di v c k hoch tr n. Lu , cc khon vay u
i thng c nhng rng buc v chnh tr, v cc iu khon hp tc thng mi quc
t, cng ngh k thut, v mc ch s dng vn thng qua cc chng trnh, cc d n
u t pht trin.

Vay mn theo cc hip nh vay mn gia chnh ph vi cc t chc ti chnh tin t

th gii; vay ca cc thng nhn, t chc ti chnh tn dng nc ngoi.

Pht hnh tri phiu chnh ph quc t ti cc th trng vn quc t.

Hai khon vay sau t nc ngoi theo li sut th trng v iu kin vay kh hn nn Vit
Nam rt t s dng.
Ngoi ra thu vo ngn sch nh nc cn c cc khon khc nh cc khon vin tr khng
hon li ca chnh ph ca cc nc, ca cc t chc, c nhn nc ngoi cho chnh ph hoc
trc tip cho cc c quan, doanh nghip nh nc; tin s dng t khi giao quyn s dng t;
tin bn hoc cho thu ti sn thuc s hu nh nc; thu tin bn hng ha, vt t t qu d tr;
thu cc khon ng gp t nguyn ca cc t chc c nhn trong v ngoi nc nh ng gp cho
qu an ninh, qu phng chng thin tai, ng h ng bo bo lt

8.2.4. Chi ngn sch nh nc

Chi ngn sch nh nc l qu trnh phn phi v s dng qu ngn sch theo nhng nguyn
tc nht nh cho vic thc hin nhim v ca nh nc..
Cc khon chi v phn loi cc khon chi ngn sch nh nc

a/ Cn c vo chc nng ca NN v phng thc qun l ngn sch nh nc ni dung chi

ngn sch nh nc c chia thnh 3 nhm:
Chi u t pht trin

157

 Chi thng xuyn

Chi tr n.

Cch phn loi ny c p dng ph bin trn th gii, cho php xem xt nh gi c mi
quan h chi ngn sch nh nc cho tng trng kinh t v duy tr hot ng thng xuyn ca
nh nc trong tng thi k lch s nht nh. Sau y, ta s i su phn tch ni dung chi ngn
sch nh nc theo cch phn loi ny.
Nhm chi u t pht trin: l nhng khon chi ngn sch nh nc nhm to dng c s vt
cht cho cc lnh vc, nht l cc c s kinh t ca nh nc v thc hin cc mc tiu pht
trin t nc.

Ni dung chi u t pht trin ca ngn sch nh nc bao gm:

Chi u t xy dng c bn,
u t v h tr vn cho cc doanh nghip nh nc,
Gp vn c phn, vn lin doanh vo cc doanh nghip thuc lnh vc cn thit c s
tham gia ca nh nc,
Chi cho qu h tr pht trin, v qu h tr pht trin i vi cc chng trnh mc tiu
quc gia (chng trnh mc tiu gii quyt vic lm, ph xanh t trng i trc ...)
Chi d tr nh nc hnh thnh cc qu d tr quc gia,
Cc khon chi u t pht trin khc.

Tng s chi ca ti chnh nh nc cho u t pht trin ph thuc vo mc tng thu nhp
quc dn, mc tiu ca chnh sch kinh t.
Hin nay, nc ta chi u t pht trin thng chim khong hn 30% chi ngn sch nh
nc v khong hn 8% 77 GDP hng nm. Chin lc pht trin kinh t x hi ca nc ta ang
t ra yu cu tng cng hn na nhp tng trng kinh t, a t nc vo thi k pht
trin mi, thc hin cng nghip ha, hin i ha t nc. V th cn phi tng cng huy ng
vn cho u t pht trin ca t nc, gm c vn u t ca cc doanh nghip, ca cc c nhn
v h gia nh, vn u t trc tip t nc ngoi, trong chi u t pht trin t ngn sch nh
nc c v tr rt quan trng, to mi trng, chm ngi, nh hng cho nn kinh t quc dn
pht trin.
Nhm chi thng xuyn: gm cc khon chi nhm duy tr hot ng thng xuyn ca nh
nc, gn lin vi chc nng qun l kinh t - x hi ca nh nc.

Chi thng xuyn ca ngn sch nh nc v c bn mang tnh cht chi tiu dng. Chi
thng xuyn c chia thnh hai b phn c bn. Mt b phn vn c s dng p ng
nhu cu qun l kinh t x hi chung ca nh nc v mt b phn chi p ng cc nhu cu
ca dn c trong lnh vc pht trin vn ha, x hi, c mi quan h trc tip vi thu nhp ca
dn c v nng cao mc sng dn c.
Trong qun l ngn sch nh nc, yu cu chi thng xuyn khng c ln hn s thu t
thu v ph ca ngn sch nh nc, hng nm phi dnh ra mt phn thu t thu, ph cho u t
pht trin. Hin nay, chi thng xuyn t ngn sch nh nc Vit Nam chim khong trn 65%
tng s chi ca ngn sch nh nc, tng ng khong 17% GDP to ra hng nm, v c xu
hng gim (v t trng).

77

Ngun: Tng cc thng k www.gso.gov.vn

158

Ni dung chi thng xuyn ca ngn sch nh nc gm c:

Chi qun l nh nc: l cc khon chi nhm m bo s hot ng ca h thng cc c
quan qun l nh nc t trung ng n a phng v c s, hot ng ca ng Cng
sn Vit Nam, v hot ng ca cc t chc chnh tr x hi. Cc khon chi v qun l nh
nc c cp pht t ngn sch nh nc bao gm:
8

Chi hot ng ca cc c quan quyn lc nh nc nh Quc hi, Hi ng nhn dn

cc cp,

Chi v hot ng ca h thng cc c quan php lut nh ngnh t php, h thng ta

n nhn dn v vin kim sot nhn dn,

Chi v hot ng qun l v m nn kinh t x hi cho cc c quan qun l x hi nh

Chnh ph, cc b ngnh thuc Chnh ph v chnh quyn cc cp,

Chi hot ng ca cc c quan thuc ng cc cp.

Chi s nghip: l nhng khon chi cho cc dch v v hot ng x hi phc v nhu cu
pht trin kinh t x hi v nng cao dn tr ca dn c. y thc cht l khon chi m
bo cc hot ng s nghip v chi mang tnh tr cp cho cc i tng x hi nht nh.
Theo tnh cht hot ng ca cc ngnh, chi s nghip bao gm:
8

Chi s nghip kinh t (iu tra c bn, o v bn , nh canh nh c, giao thng,

nng nghip thu li, ),

Chi s nghip vn ha x hi gm s nghip gio dc o to, s nghip nghin cu

khoa hc, s nghip y t, s nghip vn ha th thao, s nghip x hi...

Chi quc phng, an ninh v trt t an ton x hi, gm hai b phn:

8

Chi cho quc phng bo v nh nc,

Chi bo v v gi gn ch x hi, an ninh ca dn c trong nc.

Chi thng xuyn khc.

Chi tr n:

Nhm chi tr n c tch ring ra nhm mc ch qun l c chng c tt hn. Chi tr

n nh nc bao gm:
Chi tr n trong nc: y l khon n m nh nc vay ca cc tng lp dn c, cc t
chc bng pht hnh cc loi tri phiu, tn phiu kho bc.
Chi tr n nc ngoi: cc khon n nc ngoi m nh nc vay ca chnh ph cc
nc, cc doanh nghip, cc t chc kinh t, ti chnh, tin t quc t.

nc ta, n nh nc bt ngun t tnh trng bi chi ko di ca ngn sch nh nc v t

nhu cu chi tiu u t pht trin kinh t. S n nc ngoi m ngn sch nh nc phi tr tng
ln kh ln trong bao gm c n qu hn. Hng nm s chi tr n ca nh nc c b tr
theo t l nht nh trong tng s chi ca ngn sch nh nc (khong 12%). Chi tr n c bit
ch trng cc khon n qu hn v n hn trnh thit hi do chu li pht cao.

b/ Cn c vo mc ch chi tiu, ni dung chi ngn sch nh nc c chia thnh 2 nhm: chi
tch lu v chi tiu dng
Chi tch lu ca ngn sch nh nc l nhng khon chi lm tng c s vt cht v tim lc
cho nn kinh t - x hi, gp phn tng trng nn kinh t. Cc khon chi tch lu ca ngn sch
nh nc gm c: chi d u t xy dng c bn, chi cp vn lu ng, chi d tr vt t ca nh
nc v cc khon chi tch lu khc.

159

Chi tiu dng ca ngn sch nh nc l nhng khon chi cn li ca ngn sch nh nc.
Ni dung chi tiu dng ca ngn sch nh nc gm c: chi s nghip kinh t, s nghip vn ha
- x hi, qun l hnh chnh nh nc, chi quc phng, an ninh v chi tiu dng khc.

Phn loi chi tch lu v tiu dng c u im l to iu kin cho vic phn tch, nh gi
kt qu chi ngn sch nh nc vi qu trnh phn phi GDP, gii quyt mi quan h cn i gia
tch lu pht trin kinh t vi tiu dng cho i sng trong tng giai on lch s nht nh.

c/ Cn c vo lnh vc chi tiu, ta chia ni dung chi ngn sch nh nc ra lm cc loi chi:
-

Chi cho pht trin kinh t.

Chi cho y t

Chi cho gio dc - o to, khoa hc.

Chi cho vn ha, th dc th thao.

Chi v x hi.

Chi cho qun l nh nc, ng, on th.

Cho cho quc phng, an ninh.

Chi tr n.

Chi khc...

u im cch phn loi ny c tc dng phn tch, nh gi cc mt hot ng ca nh nc,

thng qua xem xt t trng ca cc loi chi ngn sch nh nc v s bin i ca n qua cc
thi k nh gi tnh ng n ca vic phn phi s dng ngun ti chnh ca nh nc.

d/ Nguyn tc chi ngn sch nh nc

Vic chi ngn sch nh nc phi thc hin trn c s cc nguyn tc sau:
- Nguyn tc chi trn c s thu
- Nguyn tc chi c hiu qu
- Nguyn tc chi c trng tm trng im

8.2.5. Cn i ngn sch nh nc

a/ Phng php cn i ngn sch nh nc.

Nguyn tc cn i ngn sch nh nc:

- Nguyn tc th nht:
Thu ngn sch nh nc (khng bao gm vay n) - Chi ngn sch thng xuyn > 0

Vi nguyn tc ny thu ngn sch nh nc trc ht phi m bo cho nhu cu chi thng
xuyn v cn chi u t pht trin v tr n.
- Nguyn tc th hai:
Thu ngn sch nh nc - chi thng xuyn = chi u t + chi tr n.

Cch cn i thu chi ngn sch nh nc:

L vic so snh gia tng thu ngn sch nh nc v tng chi chi ngn sch nh nc trong
mt thi gian nht nh, thng thng l mt nm, xy ra ba trng hp:
- Nu tng thu ngn sch > tng chi ngn sch th ngn sch nh nc bi thu.
- Nu tng thu ngn sch = tng chi ngn sch th ngn sch cn bng, tc l thu chi.
- Nu tng thu ngn sch < tng chi ngn sch, l bi chi ngn sch.
160

b/ Bi chi v x l bi chi ngn sch nh nc.

Bi chi ngn sch l chnh lch dng gia tng s chi ngn sch nh nc thc t v tng s
thu ngn sch nh nc thc t. Bi chi ngn sch nh nc trong thc t ngi ta cn gi l thm
ht ngn sch nh nc.
Trong lch s pht trin ti chnh, thm ht ngn sch nh nc tr thnh mt hin tng
kh ph bin trong cc nc, c bit l cc nc ang pht trin. Tuy nhin, mi nc, nhng
nguyn nhn trc tip dn ti tnh trng ny c khc nhau. C hai nhm nguyn nhn chnh:
-

Nhm nguyn nhn mang tnh khch quan do din bin ca chu k kinh doanh, do tc
ng ca iu kin t nhin, ca cc yu t bt kh khng,

Nhm nguyn nhn mang tnh ch quan thuc v qu trnh qun l v iu hnh ca nh
nc.

Mc d c nhiu kin khc nhau v nh hng ca thm ht ngn sch nh nc, song phn
ln nhng phn tch ca cc nh kinh t u cho rng tnh trng thm ht ngn sch nh nc vi
t l cao v trin min lm tng li sut th trng, thc y nhp siu, gy ra nhng kh khn
trong vic tm kim vic lm v i sng ca ngi lao ng.
C ba bin php ch yu khng ch bi chi ngn sch gm (1) Tng thu, gim chi, (2) Vay
trong v ngoi nc b p bi chi v (3) Pht hnh tin giy b p bi chi. Xem xt ba
bin php ny thy rng, trc ht, nu chnh ph pht hnh tin giy chi tiu cho ngn sch
nh nc vt qu yu cu ca lu thng tin giy s lm gi c hng ho, dch v tng cao, lm
pht xy ra. Th hai, vay n trong nc v nc ngoi l mt gii php. Nhng nu u t khng
tt c th dn ti tnh trng khng tr c n. Khi y phi tng thu hoc vay n mi tr n
c. Vn ny tim n nguy c khng hong ti chnh v suy gim uy tn ca quc gia. Trong
trng hp , tng thu, gim chi l gii php tt nht tm cch cn i ngn sch nhm n
nh tnh hnh ti chnh v m. Tuy vy vic tng thu v gim chi u c gii hn.
1/ V gim chi:
Xt c cu chi ngn sch nh nc gm 3 phn ch yu: chi tch ly cho u t pht trin, chi
cho tiu dng kinh t - vn ha - x hi v chi tr n trong v ngoi nc. Vn ct gim chi tr
n trong nc l iu khng th thc hin c. Cc khon n nc ngoi n hn th nh nc
phi tr, k c cc khon vn ca cc t chc ti chnh, tin t th gii cho quc gia vay vi li
sut thp, u i u t xy dng c s h tng. Ct gim chi tiu dng cho kinh t - vn ha x hi cng c gii hn. nh rng nh nc s dng chnh sch tit kim trong chi dng ngn
sch nh nc, thc hin chng tham nhng, chng lng ph trong vic s dng cng qu nh
nc. Nhng bin php khng ng ngha vi ct gim chi dng ngn sch nh nc m thc
cht c th hiu l bin php s dng vn ngn sch nh nc c hiu qu cao hn. Nhng
khon tit kim c ca mc ch ny s c s dng cho mc ch khc cp bch hn. Nh
nc ch ct gim c cc khon nh chi ph qun l, mua sm trang b. Cn tit kim chi cho
nhu cu thng xuyn (ch yu chi cho con ngi) v hot ng b my nh nc t trung ng
n a phng l khng ng k. Hn na, nu x l lm dng bin php ny gim thm ht
ngn sch nh nc, xt v lu di s dn n hu qu xu khn lng cho tng trng kinh t, n
nh chnh tr - x hi. iu li lm cho ngn sch nh nc cng thm ht hn. Ct gim chi
tch ly cho u t pht trin l iu d cm nhn mu thun vi yu cu tng trng kinh t - x
hi. Vy th, ta ch ct gim c cc nhu cu u t cha thc s cn thit, cc d n cha c
iu kin kh thi. Khng nn u t vn mt cch dn tri, m cn u t nhng d n, nhng
cng trnh trng im v then cht. Vn u t ca ngn sch nh nc trong mt s nm trc
161

mt nn u tin b tr cho cc giao thng, cho cc chng trnh kinh t ln. Tm li, dng gii
php ct gim chi b p thiu ht ngn sch nh nc cng ch l bin php tnh th, v lu
di th tiu cc nhiu hn tch cc.
2/ V thu:
T phn tch trn c th thy iu m mi quc gia quan tm hng u x l thiu ht
ngn sch nh nc l tng thu ngn sch nh nc. Tng thu ngn sch nh nc bng bin php
tch cc khai thc mi ngun thu, thay i v p dng cc sc thu mi, nng cao hiu qu thu.
Tuy nhin, cn lu khi tng thu vn phi ch khuyn khch cc ngnh, vng trng im to
lc y cho nn kinh t v phi xc nh ci gc c bn l phi tng thu ngn sch nh nc bng
chnh s tng trng kinh t.
Nh vy, gii php c ngun b p thm ht ngn sch nh nc hp l l kt hp tng
thu, gim chi v cc ngun vay n trong v ngoi nc. V lu di mun ci thin tnh trng thm
ht ngn sch nh nc th phi m bo tnh hiu qu hp l ca cc khon thu nui dng
ngun thu bng pht trin kinh t quc gia.

TM TT CHNG 8
1. Ti chnh cng l nhng hot ng thu chi tin t ca nh nc nhm thc hin cc chc
nng, nhim v ca nh nc trong vic cung cp hng ha cng cho x hi. Ti chnh
cng l mt b phn thuc ti chnh nh nc nhng hng vo phc v li ch cng
ng x hi, khng v mc tiu li nhun.
2. Ti chnh cng v ng vai tr quan trng trong h thng ti chnh. Th nht, ti chnh
cng huy ng ngun ti chnh m bo hot ng ca nh nc v h thng chnh tr.
Th hai, ti chnh cng iu tit v m nn kinh t v l cng c nh nc thc hin
cng bng x hi. Th ba, ti chnh cng c vai tr kim tra v ti chnh i vi ton h
thng ti chnh quc gia.
3. Bn cht ca ngn sch nh nc l h thng nhng quan h ti chnh gia nh nc v x
hi, pht sinh, gn lin vi qu trnh to lp, phn phi v s dng qu tin t tp trung
ln nht ca nh nc. H thng ngn sch nh nc l tng th cc cp ngn sch c
quan h hu c vi nhau trong qu trnh s dng cc ngun ti chnh thc hin chc
nng, nhim v ca mi cp ngn sch.
4. Thu ngn sch nh nc l qu trnh nh nc s dng quyn lc ca mnh huy ng mt
b phn ca ci x hi di dng tin t hnh thnh nn qu tin t ca ngn sch nh
nc. Cc khon thu ch yu ca ngn sch nh nc gm thu, ph, l ph; cc khon thu
t hot ng kinh t ca nh nc v cc khon vay n trong v ngoi nc.
5. Chi ngn sch nh nc l qu trnh phn phi v s dng qu ngn sch theo nhng
nguyn tc nht nh cho vic thc hin nhim v ca nh nc. Nu cn c vo chc
nng ca nh nc v phng thc qun l ngn sch nh nc th ni dung chi ngn sch
nh nc bao gm chi u t pht trin, chi thng xuyn v chi tr n.
6. Bi chi ngn sch nh nc c th dn ti nhng hu qu i vi nn kinh t v i sng
x hi. khng ch bi chi ngn sch nh nc chnh ph c th thc hin tng thu
gim chi, vay n trong nc v nc ngoi hoc pht hnh tin giy. Gii php khng ch
v m bo hiu qu cc khon chi, tn dng cc ngun thu trong ngn hn cng vi
nhng gii php nng cao nng lc ca ton nn kinh t vn t ra l gii php tt nht m
cc nc ang p dng ci thin tnh hnh bi chi ngn sch nh nc.
162

CU HI CHNG 8
1.

Trnh by s pht trin ca ti chnh cng.

2.

Phm tr ti chnh nh nc v ti chnh cng c khc nhau khng? Gii thch.

3.

Phn bit ngn sch nh nc, ngn sch doanh nghip, ngn sch gia nh v c nhn.

4.

Ti sao nc ta ngn sch nh nc li chia thnh bn cp ngn sch v mi cp li gn

lin vi mi cp chnh quyn?

5.

Nguyn tc phn cp qun l ngn sch nh nc nc ta l g?

6.

Phn tch s ging v khc nhau gia thu v ph, l ph.

7.

Trong iu kin ngn sch quc gia eo hp c nn thc hin chnh sch gim thu nui
dng ngun thu?

8.

nui dng ngun thu ngn sch, nh nc nn c bin php no i vi doanh nghip?

9.

Ti sao chi thng xuyn ht sc quan trng (chi v n, mc, lm vic ca b my nh nc)
nhng trong bn d ton thu chi ngn sch nh nc n ch v tr u tin sau chi u t pht
trin v chi tr n?

10. Bi chi ngn sch nh nc trong trng hp no tt hn trong cc trng hp sau:

-

Chi tiu cho chin tranh,

H tr vn doanh nghip,

Gii quyt cng n vic lm,

Tr n nc ngoi,

Gim ngho i.

11. Phn tch tnh hnh cn i ngn sch nh nc ti Vit Nam.

Vi cc cu hi sau, la chn mt p n thch hp nht
12. Nhng b phn ti chnh no sau y thuc ti chnh cng
a. Ti chnh qu bo him x hi
b. Ti chnh ngn sch nh nc
c. Ti chnh doanh nghip nh nc
d. a v b
e. b v c
f. a v c
g. a, b v c
13. Tin thu t bn v thm danh lam thng cnh Vit Nam
a. L mt khon thu v ph vo ngn sch nh nc
b. L mt khon thu t hot ng kinh t ca nh nc vo ngn sch nh nc
c. a v b
14. Khon thu vo ngn sch nh nc t vic chnh ph pht hnh tri phiu chnh ph bn cho
cc t chc v c nhn
a. L mt khon thu vay n ca nh nc vo ngn sch nh nc
b. L mt khon thu t hot ng kinh t ca nh nc vo ngn sch nh nc
c. a v b
163

15. Cu no sau y ng
a. Chi tr n thuc chi tch ly
b. Chi u t pht trin thuc chi tch ly
c. a v b

164

CHNG 9. TI CHNH QUC T

Trong xu th ton cu ha, s ph thuc ln nhau ang ngy cng tng ln gia cc nn kinh
t trn th gii lm cho cc mi quan h ti chnh ca cc ch th trong nn kinh t khng ch b
hp trong phm vi quc gia m ngy cng m rng a dng v phc tp ra bn ngoi. Ti chnh
quc t, do vy, tr thnh mt khu vc ngy cng quan trng. Mc tiu ca chng cui cng ny
l gip sinh vin tm hiu v cc ni dung c bn lin quan n cc quan h ti chnh quc t gm
th trng ngoi hi, t gi hi oi v cn cn thanh ton quc t.
Sau khi hc xong chng ny, sinh vin cn nm c nhng vn c bn sau:

9 Khi nim t gi hi oi, cc ch t gi hi oi

9 Vai tr, cc nhn t tc ng v cc chnh sch iu chnh t gi hi oi
9 Khi nim cn cn thanh ton quc t, cu trc ca mt bn cn cn thanh ton quc t
9 Cc cng c s dng iu chnh cn cn trong trng hp thm ht cn cn.

9.1. C S HNH THNH V PHT TRIN TI CHNH QUC T

Ti chnh quc t l tng th cc quan h kinh t di hnh thc gi tr gn lin vi s di
chuyn cc ngun lc ti chnh gia cc quc gia vi nhau. S hnh thnh v pht trin ca ti
chnh quc t ch yu da trn c s ca s pht trin cc mi quan h kinh t quc t, c th
nh:
- S phn cng lao ng v hp tc quc t
K t khi nn kinh t hng ha hnh thnh v pht trin, s hp tc v phn cng lao ng
quc t cng tr nn su sc. Phn cng lao ng din ra trn mt phm vi ngy cng rng ln,
bao qut nhiu lnh vc vi tc nhanh. Cng vi s pht trin phn cng lao ng, s hp tc
quc t cng ngy cng a dng v phong ph, ngoi thng mi quc t cn c hp tc lnh
vc sn xut, khoa hc k thut, vn ha, chnh tr H qu tt yu ca s phn cng v hp tc
quc t khng nhng lm cho s trao i hng ha, dch v trong nc tng m cn lm cho trao
i hng ha, cung cp dch v quc t pht trin. Ngy nay, trong nn kinh t th trng hin i,
thng mi v dch v quc t tr thnh hot ng tt yu v hu ht cc quc gia trn th gii
u tng cng m rng cc quan h kinh t song phng cng nh a phng nhm khai thc ti
a nhng li ch trong cc mi quan h kinh t ny.
Trn c s pht trin cc mi quan h kinh t quc t lm ny sinh nhng quyn li v ngha
v v tin t ca nc ny i vi nc khc. T to ra ngun chy ti chnh a phng v
hnh thnh nn cn cn thng mi dch v quc t gia cc quc gia. ng thi, gn lin vi s
vn ng ca tin t trong mi tng quan so snh sc mua ca chng, phm tr t gi hi oi
hnh thnh trong h thng ti chnh quc t.
- S pht trin cc hot ng u t quc t
Bc vo u th k 20, cng vi vic to ra cc mi quan h kinh t quc t, cc nn kinh t
trong qu trnh cng nghip ha, do ngun tit kim trong nc thp, khng p ng nhu cu
vn, cn phi thu ht ngun vn nc ngoi to ra c hch cho s pht trin kinh t. Trong khi
cc quc gia tha vn cng n lc y mnh chnh sch xut khu vn (u t vn) nhm m
rng u t v thu li nhun ti a.
165

Trong xu hng a phng ha, a dng ha cc mi quan h kinh t quc t, cc lung vn

u t quc t v ang pht trin theo mt h thng bao gm cc hnh thc u t: vn u t
trc tip nc ngoi (foreign direct investment- FDI), vn u t gin tip thng qua th trng
chng khon, vn cho vay ca cc t chc kinh t ti chnh quc t v ngn hng nc ngoi nh
Qu tin t quc t (International Monetary Fund- IMF), ngn hng th gii (World Bank) hay
ngun vn vin tr pht trin chnh thc (official development assistance- ODA).
C th ni, s pht trin cc hnh thc u t quc t lm cho hot ng ti chnh quc t
c nng ln tm cao hn, kt hp hot ng thu chi thng mi, dch v quc t hnh thnh
nn cn cn thanh ton quc t tng th ca mt quc gia. Kt qu ca cn cn ny s quyt nh
v th ti chnh quc t ca mi nc. cng l biu hin tnh trng pht trin kinh t trong s
cn i gia kinh t i ni v kinh t i ngoi ca mt quc gia.
T nhng phn tch trn cho thy, ti chnh quc t tuy ra i v pht trin gn lin vi s ra
i v pht trin ca cc mi quan h kinh t v u t quc t, nhng n lt mnh, n tc ng
mnh ti s pht trin kinh t ca cc nc. Ti chnh quc t to iu kin m rng v tng
cng hn na cc quan h trao i, hp tc quc t nhm thc y kinh t cc nc pht trin
ph hp vi bi cnh hi nhp v ton cu ha. Ti chnh quc t m ra nhiu c hi cho cc
quc gia pht trin kinh t x hi, nh khai thc vn, trao i k thut, cng ngh v m rng th
trng tiu th sn phm. Ti chnh quc t cn nng cao hiu qu s dng cc ngun lc ti
chnh trong nc.
Hot ng ti chnh quc t l mt chui vn ng cc lung dch chuyn ti chnh, cho nn
t khi u n khi kt thc, chui vn ng ny c thc hin thng qua kt hp s vn hnh
ca cc yu t (1) cc t chc ti chnh bao gm t chc ti chnh trong nc v t chc ti chnh
quc t, (2) cc cng c ti chnh quc t bao gm ngoi t, vng, cc giy t c gi ghi bng
ngoi t nh sc, hi phiu, th tn dng, cc chng khon ghi bng ngoi t nh tri phiu c
phiu

9.2. TH TRNG NGOI HI V T GI HI OI

9.2.1. Ngoi hi, ngoi t v th trng ngoi hi
a/ Ngoi t v ngoi hi
Khi thc hin cc giao dch ti chnh quc t cn thit phi s dng nhng cng c ti chnh
nht nh, nhng cng c cha ng gi tr. Tt nhin, khi c s dng chuyn dch cc lung
ti chnh c chp nhn phm vi quc t th cc cng c ti chnh phi c chp nhn phm
vi quc t v gn nh ton cu. Cc cng c ti chnh tn ti di cc dng nh ngoi t, vng,
sc, hi phiu, cc giy t c gi Khi tip cn cng c ti chnh quc t, chng ta nn phn bit
khi nim ngoi t v ngoi hi.
Ngoi t (foreign currency) l ng tin ca nc ny i vi nc khc, n c th c chi
tr trc tip hoc thng qua ng tin th ba trong thanh ton quc t.
Mi quc gia trong nn kinh t th gii u c mt ng tin ring lu hnh theo lut php
ring ca n v cc ng tin khng phi do ngn hng trung ng ca quc gia pht hnh th
c xem l ngoi t. Tuy nhin, cn thy rng trong giao dch thanh ton v u t quc t khng
phi tt c cc ng ngoi t u c chp nhn, m ch c nhng ngoi t mnh, tc l ng
tin d dng chuyn i ra ni t ca cc nc khc mi c chp nhn rng ri. Mt ng tin
c xem xt l mnh thng cn c vo cc tiu chun: (1) kh nng chp nhn ca quc t i
166

vi ng tin , (2) nhu cu thng mi ca quc gia pht hnh ra ng tin v (3) tim nng
cung ng hng ho trn th trng th gii ca quc gia .
Theo nh gi ca Qu tin t quc t (IMF) th ng la M (USD) v ng tin ca nc
cng nghip pht trin (OECD) l nhng ng tin mnh.
Ngoi hi (foreign exchange) l ngoi t v cc phng tin c gi tr dng chi tr trong thanh
ton quc t. Ty theo tp qun mi nc, phm vi cc phng tin lm ngoi hi c th khng
hon ton ging nhau, nhng nhn chung ngoi hi c cc loi sau:

Ngoi t bao gm tin giy, tin kim loi, tin tn dng,

Cc phng tin thanh ton quc t ghi bng ngoi t nh hi phiu (bill of exchange),
sc (cheque), k phiu (promissory note), th chuyn tin (mail transfer), in chuyn
tin (telegraphic transfer)...,

Cc chng khon c gi ghi bng ngoi t gm c phiu (stock), tri phiu quc gia
(government loan), tri phiu kho bc (treasury bill),

Vng tiu chun quc t,

Cc ng tin tp th nh ng SDR (special draw right- quyn rt vn c bit) ca IMF

hay ng euro (EUR) ca Lin minh tin t chu u.

Ngoi t l mt loi ngoi hi nhng thng thng n chim t trng ln, nn hin nay
nc ta mt s ngi ng nht gia khi nim ngoi hi v ngoi t; iu ny v bn cht khng
c g sai nhng l cch hiu cha y .

b/ Th trng ngoi hi
Cc quan h cung v cu ngoi hi u c tp trung th trng ngoi hi. Th trng
ngoi hi l ni din ra cc hot ng mua bn trao i ngoi hi trong ch yu l mua bn
ngoi t v cc phng tin thanh ton quc t pht hnh bng ngoi t.
Trung tm ca th trng ngoi hi l th trng lin ngn hng, thng qua th trng lin
ngn hng, mi giao dch mua bn ngoi hi c th tin hnh trc tip vi nhau.
Qu trnh hnh thnh v pht trin ca th trng ngoi hi hnh thnh hai h thng t chc
khc nhau. H thng hi oi Anh - M v h thng hi oi chu u. Theo h thng Anh - M
th th trng ngoi hi mang tnh cht biu tng, ch giao dch ngoi hi thng xuyn gia mt
s ngn hng v ngi mi gii. Quan h ny c th l trc tip, song ch yu l thng qua in
thoi, telex. Ngc li, theo h thng lc a (Php, c, ...) th th trng ngoi hi c a im
nht nh. Hng ngy, nhng ngi mua bn ngoi hi ti giao dch v k hp ng.
Khi cc ngn hng, cng ty, chnh ph mua bn tin trn th trng ngoi hi, khng phi h
cm mt nm giy bc ca mnh v bn ly ngoi t m thng thc hin giao dch thng qua
mua bn tin gi ngn hng ghi bng ng tin nc khc. Nh vy, khi chng ta ni mt ngn
hng mua hay bn ngoi t trn th trng ngoi hi, chnh l ngn hng mua v bn tin gi
ghi bng ngoi t.
Vic mua bn trn th trng ngoi hi c tin hnh thng qua mt s nghip v ch yu
nh nghip v giao ngay (spot transaction), nghip v k hn (forward transaction), nghip v
hon i (swap), nghip v chuyn hi (arbitrage), nghip v tng lai (future transaction),
nghip v quyn chn (option).
Th trng ngoi hi cng nh nhiu th trng khc thng phi chu s can thip ca chnh
ph. Ni chung, a phn cc nc hin nay u thc hin ch t gi th ni c s qun l ca
167

nh nc, tc l mt ch trong t gi bin ng hng ngy, nhng cc ngn hng trung

ng can thip n t gi ca ng tin nc mnh bng cch mua vo hoc bn ra cc ng tin.

9.2.2. Khi nim v vai tr ca t gi hi oi

a/ Khi nim t gi hi oi.
Hi oi l vic i tin nc mnh ra tin nc ngoi thanh ton. Mun i tin phi cn
c vo mt t l nht nh gia hai ng tin vi nhau gi l t gi.
T gi hi oi l quan h t l v gi tr gia ng tin nc ny vi nc khc. Hay ni
khc i, t gi hi oi l gi c tin t nc ny th hin bng n v tin t nc khc.
V d, t gi USD/VND = 16.000 hay 1USD = 16.000 VND

b/ Vai tr ca t gi hi oi
- Vai tr so snh sc mua ca cc ng tin : Thng qua vai tr ny, t gi tr thnh cng c
hu hiu tnh ton v so snh gi tr ni t vi gi tr ngoi t, gi c hng ha trong nc vi
gi quc t, nng sut lao ng trong nc vi nng sut lao ng quc t...; trn c s , tnh
ton hiu qu ngoi thng, hiu qu ca vic lin doanh vi nc ngoi, vay vn nc ngoi, v
hiu qu ca cc chnh sch kinh t i ngoi ca nh nc.
- T gi hi oi c nh hng n hot ng xut nhp khu : Thng qua t gi, nh nc
tc ng n tng kim ngch xut nhp khu v cn cn thng mi quc t.
Khi ng tin ni t mt gi (t gi tng) th gi c hng xut khu ca quc gia tr nn r
hn, sc cnh tranh ca hng ho trn th trng quc t s c nng cao. Chng hn, 1 l hng
xut khu tr gi 16.000 triu VND. Thi im 1/2006 t gi trn th trng USD/VND l 16.000
th l hng ny c bn trn th trng quc t vi gi 1 triu USD. Thi im 12/2006 t gi
USD/VND 17.000 th l hng ny c bn vi gi 16.000/17.000= 0,941 triu USD, r hn ban
u. Khi y, mc cu m rng v khi lng hng ho xut khu s gia tng. Trong khi , gi
hng nhp khu t nc ngoi tr nn t hn, do hn ch nhp khu. Nh vy, s tng ln ca
t gi lm nn kinh t thu c nhiu ngoi t, cn cn thng mi v cn cn thanh ton quc t
c ci thin.
Ngc li, nu gi ca ng ni t tng ln so vi ng ngoi t (t gi hi oi gim) s lm
cho xut khu gim i, nhp khu tng ln v cn cn thanh ton tr nn xu hn.
Tuy nhin, khi xem xt tc ng ca t gi n s thay i hot ng thng mi quc t v
cn cn thanh ton cn lu
rng hiu ng ny khng
Cn cn
th xy ra ngay m phi tri
thanh
qua mt khong thi gian
ton
nht nh. Khong thi gian
ng J
l thi gian thch ng
i vi vic thay i gi c
hng ho ca ngi tiu
dng trong v ngoi nc.
Trong thi gian u, cn
cn thanh ton c th b
gim i, sau mi t
T
Thi gian t
T
trng thi ci thin dn.

168

Hiu ng ny c gi l ng J (ng J cho bit cn cn thng mi s thay i theo thi gian

nh th no sau khi ng ni t gim gi). C th xem hnh v.
- T gi hi oi c nh hng ti tnh hnh lm pht v tng trng kinh t.
Khi sc mua ca ng tin trong nc gim i (c th do nh nc ch trng ph gi tin t
y mnh xut khu chng hn), t gi hi oi tng ln lm gi hng nhp khu t hn. Nu
hng nhp khu trc tip tiu dng th lm tng ch s gi tiu dng (CPI) trc tip. Nu hng
nhp khu dng cho sn xut th lm tng chi ph sn xut v dn ti tng gi thnh sn phm. Kt
qu cng l s tng ln ca ch s gi tiu dng. V vy, lm pht c th xy ra. Nhng khi t gi
tng, cc ngnh sn xut hng xut khu c li v pht trin, ko theo s pht trin ca cc
ngnh sn xut trong nc ni chung, nh vy tht nghip gim v nn kinh t tng trng.
Ngc li khi t gi hi oi gim (gi ng ni t tng ln), hng nhp khu t nc ngoi
tr nn r hn. T lm pht c kim ch, nhng li dn ti sn xut thu hp v tng trng
thp.
Tm li, t gi hi oi c nh hng mnh m v su sc n quan h kinh t i ngoi, tnh
trng cn cn thanh ton, tng trng kinh t, lm pht v tht nghip. Khi iu chnh t gi hi
oi thc hin mc tiu kinh t x hi, Nh nc phi xem xt nhiu mt, tnh ton n nhiu
tc ng khc nhau, tri chiu nhau ca t gi. Mt khc cn phi cnh gic i ph vi nn u
c tin t trn th gii c th lm cho ni t bt ng ln gi hoc h gi do tc ng ca s di
chuyn cc lung vn ngoi t gy ra lm cho nn kinh t trong nc khng n nh.

9.2.3. Cc ch t gi hi oi
V t gi c vai tr rt quan trng trong nn kinh t cho nn cc quc gia trong qu trnh pht
trin cn phi la chn mt ch t gi thch hp. Nhn mt cch khi qut, cho n nay h
thng tin t ca th gii tri qua cc ch t gi hi oi sau:

a/ Ch t gi c nh trong ch tin t bn v vng

Ch t gi ny ra i v tn ti ng thi vi ch bn v tin vng (t 1870 n 1914)
v bt u cuc i chin th gii th nht ch ny cng chm dt.
Trong ch bn v vng, mi quc gia s xc lp hm lng vng trong n v tin t ca
h. T , t gi trao i gia cc n v tin giy c xc nh trn c s so snh thng qua
hm lng vng m mi ng tin cha ng. Chng hn, nhng nm u th k 20, ng tin
vng ca nc Anh (ng bng Anh - GBP) nng 7,31gram, ng tin vng ca nc M (la
M-USD) nng 1,504gram. Nh vy ng gi vng ca bng Anh v la M l: 7,31/1,504 =
4,8745. T gi hi oi ca GBP v USD l: 1GBP = 4,8745USD.
Khi cuc i chin th gii th nht bng n, ch bn v vng sp th ch t gi c
nh cn c vo ng gi vng khng cn c s tn ti. tip tc duy tr cc quan h thng
mi, dch v, tn dng, u t, cc nc phi p dng mt ch tin t quc t bin dng c
nhiu khim khuyt so vi bn v vng, di cc hnh thc khc nhau nh cc ch bn v vng
thoi, bn v vng hi oi, l nhng ch tin t khng n nh, v giy bc ngn hng khng i
c ly tin vng na m ch i c ly vng thoi mt cch hn ch hoc i ly mt th
ngoi t mnh qui nh, ri t ngoi t ny mi i c ly vng. Tnh hnh trn lm cho
ch t gi c nh mt c s n nh v khi cuc khng hong kinh t th gii (1929-1933)
xy ra th cc hnh thc khc nhau ca ch bn v vng sp hon ton, ch t gi c nh
cng khng cn na.

169

b/ Ch t gi c nh Bretton Woods (Bn v hi oi vng)

Sau Chin tranh Th gii ln th 2, n nh cho s pht trin thng mi quc t, cc nc
trong h thng t bn ch ngha thit lp ch tin t thanh ton chung cho quc t da trn
Hip c Bredtton Woods vo thng 7/1944. Ni dung c bn ca Hip c ny l cng nhn la
M (USD) l phng tin d tr v thanh ton quc t v c th i ra vng khng hn ch vi t
gi 35 la mt ounce (31,010gram). T gi gia ng tin cc nc thnh vin c hnh thnh
trn c s so snh ng gi vng gia tin cc nc v ch c php dao ng trong bin 1%
nh c cam kt vi Qu tin t quc t (IMF). Nu vt qu bin ny th ngn hng trung
ng cc nc phi can thip vo th trng tin t bng cch mua vo hoc bn ra mt lng
USD nht nh n nh li t gi. Nh vy, Hip c Bredtton Woods l tha thun hng ti
xc lp mt ch t gi c nh. Trong ch ny, vng vn ng vai tr trung tm so snh
sc mua gia cc ng tin vi nhau thng qua chic cu ni l ng USD, cho nn ngi ta cn
gi y l ch t gi ngoi hi vng (tc l bn v vng- ngoi t).
Trong sut thp k 60 v u thp k 70, nn kinh t cc nc Ty u v Nht Bn tng
trng nhanh hn nn kinh t M. Cn cn thanh ton M bi chi lin tc. M cng phi chi tiu
nhiu cho cc cuc chin tranh cc nc. Hng trm t la M lm pht ra nc ngoi trn
ngp th trng th gii lm cho la M mt gi lin tc. Kho vng d tr ca M gim n mc
thp nht. M phi nh ch i la ly vng cho Ngn hng trung ng nc ngoi v nh ch
vic n nh gi vng trn th gii. la M khng cn lin h g vi vng na... Ch bn v
la M sp v ch t gi c nh Bretton Woods cng b chm dt t thng 8 nm 1971.
Sau khi Tng thng M Nixson chnh thc tuyn b bi b hon ton mi hnh thc chuyn i
la giy ca M ra vng, th t thng 3/1973 ton th gii thc hin ch t gi mi: ch t
gi th ni.

c/ Ch t gi trong ch lu thng tin du hiu gi tr

Ch t gi th ni l ch t gi hi oi do quan h cung v cu ca cc ng tin xc
nh. C s ca ch t gi ny l hc thuyt v ngang gi sc mua (purchasing power parity PPP). Hc thuyt ngang gi sc mua cho rng, t gi gia bt k gia hai ng tin no s c
iu chnh phn nh nhng thay i trong mc gi c ca hai nc.
S khc nhau gia ch t gi th ni v ch t gi c nh biu hin ch, cc ch
t gi c nh u c lin h trc tip hay gin tip vi vng nh cn c vo ng gi vng hay
ng gi la M i c ly vng lm c s xc nh t gi hi oi. Cn ch t gi th ni
th cho cc lc lng cung cu ngoi hi trn th trng xc nh ly t gi hi oi mt cch
t do hoc c can thip nht nh khi cn thit ca Chnh ph vo th trng hi oi.
Trong ch t gi th ni c phn bit ch t gi th ni t do v ch th ni c qun
l:

Ch t gi th ni t do l ch t gi hi oi hon ton do quan h cung cu ngoi

hi trn th trng quyt nh, khng c bt c mt s can thip no ca chnh ph.

Ch t gi th ni c qun l tuy vn do cung cu quyt nh, nhng khi ni t ln gi

hay h gi qu mnh th chnh ph s can thip ni t khng b ln gi hay h gi qu
ng nh hng xu n nn kinh t trong nc.

Hin nay, hu ht cc nc trn th gii u thc hin ch t gi th ni c qun l tr

M, Nht, Anh, Canada. Cc nc trong khi cng ng kinh t Chu u (EU), trc y, cn
thc hin th ni tp th cc ng tin ca h i vi cc ng tin ngoi khi nh la M, Yn
Nht, nhng vn duy tr t gi c nh i vi cc ng tin trong khi, ngha l chnh ph cc
170

nc trong khi c nhim v duy tr cho ng tin nc mnh ch c bin ng trong mt phm

vi hp v c nh 10%, nu qu phm vi ny phi can thip gi cho t gi hi oi gia cc

ng tin trong khi n nh. Ch t gi ny thng c gi l "con rn tin t chu u".

9.2.4. Cc nhn t tc ng n t gi hi oi.

Sau khi ch tin t Bredtton Woods sp nm 1971, quan h tin t gia cc nc c
th ni. Vi c ch ny, t gi hi oi ca cc nc bin ng ln xung do chu nh hng
bi nhiu nhn t khc nhau.

a/ Chnh lch lm pht ca hai nc lm nh hng ti t gi hi oi

Theo l thuyt cn bng sc mua, t gi hi oi phn nh so snh sc mua ca ng ni t
so vi ng ngoi t hay mc gi trong nc v mc gi ca nc ngoi. V vy, khi chnh lch
lm pht gia hai nc thay i, tc l mc gi c hai nc ny thay i, t gi hi oi gia
hai ng tin ca hai nc s bin ng theo.
Nu mc lm pht trong nc cao hn mc lm pht ca nc ngoi, sc mua ca ng ni
t gim so vi ngoi t th t gi hi oi c xu hng tng ln. Ngc li, nu mc lm pht
trong nc thp hn mc lm pht nc ngoi, sc mua ca ng ni t tng tng i so vi
ng ngoi t v t gi gim xung.
V d, trc lm pht, mt hng A bn ti M vi gi 1USD, bn ti Vit Nam vi gi 16.000
VND. T gi hi oi USD/VND lc ny l 1 USD = 16.000 VND. Gi s, nm 2006, mc lm
pht ti M l 3%, ti Vit Nam l 7% th mc gi ca mt hng A lc ny thay i. M, mt
hng A s c bn vi gi 1 USD + 1USD3% = 1,03 USD. Ti Vit Nam, gi ca mt hng A
do tc ng ca lm pht lc ny s l 16.000 VND + 7%16.000 VND = 17.120 VND. T gi
USD/VND sau tc ng ca lm pht l 1 USD = 17.120/1,03 = 16.621 VND. Nh vy, do chnh
lch lm pht dng gia Vit Nam v M, t gi hi oi gia hai ng tin ny tng ln. Nu
chng ta gi s ngc li, tc l mc lm pht M l 7% v Vit Nam l 3% th t gi s gim
i, nh hn mc 1 USD tng ng vi 16.000 VND.

b/ Chnh lch li sut gia cc nc

Nc no c li sut ngn hn cao hn th lung vn ngn hn c xu hng chy vo nhm
thu phn chnh lch do tin li to ra, do s lm cung ngoi hi tng ln, cu ngoi hi gim i
v t gi hi oi c xu hng gim.
xc nh mc li sut ca mt nc l cao hay thp, thng thng ngi ta so snh mc
li sut ca nc vi cc li sut quc t nh li sut i vay trn th trng lin ngn hng
London LIBID, li sut quc t trn th trng lin ngn hng Singapore SIBID
Cn lu rng, chnh lch li sut c tc ng ti s bin ng ca t gi nhng ch l s
tc ng gin tip ch khng phi trc tip bi li sut trong nhiu trng hp khng phi l nhn
t quyt nh ti s di chuyn ca cc dng vn. Chnh lch li sut phi trong iu kin n nh
kinh t chnh tr th mi thu ht c nhiu vn ngn hn t bn ngoi vo.

c/ Tnh hnh thiu tha trong cn cn thanh ton quc t

Nhn t ny tc ng trc tip n quan h cung cu ngoi t, thng qua tc ng ti t
gi. Khi cn cn thanh ton bi thu, theo tc ng ca quy lut cung cu ngoi t s lm cho ng
ngoi t mt gi, ng ni t ln gi, t gi hi oi gim. Ngc li, khi cn cn thanh ton quc
t bi chi s lm cho ng ngoi t ln gi, ng ni t mt gi, t gi hi oi tng.

171

d/ Tnh hnh tng trng hay suy thoi kinh t

Nu cc yu t khc khng i m thu nhp quc dn ca mt nc tng ln so vi nc khc
th nhu cu nhp khu hng ha t nc khc cng tng dn ti cu ngoi hi tng. Kt qu l t
gi hi oi s c xu hng tng ln.

e/ Yu t tm l v cc hot ng u c
Yu t tm l c th hin bng s phn on ca th trng v cc s kin kinh t, chnh tr
t nhng s kin ny, ngi ta d on chiu hng pht trin ca th trng v thc hin
nhng hnh ng u t v ngoi hi, lm cho t gi c th t bin tng, gim trn th trng.
Ngoi ra, t gi hi oi cn ph thuc vo chnh sch c lin quan ti qun l ngoi hi, cc
s kin kinh t - x hi, cc ri ro bt kh khng nh chin tranh, thin tai

9.2.5. Chnh sch t gi hi oi.

iu chnh t gi hi oi, Chnh ph cc nc v ang s dng nhiu bin php khc
nhau. mt thi im nht nh, ty thuc vo iu kin kinh t ti chnh ca quc gia, cc nc
c th p dng mt hoc hai bin php ch o, hoc kt hp cc bin php iu chnh vi nhau
t c mt s n nh nht nh trong t gi hi oi nhm phc v cho cc mc tiu kinh t
- x hi ca quc gia.

a/ Cng c li sut (ti) chit khu (discount policy)

Khi t gi bin ng mnh, ngn hng trung ng thng qua vic thay i li sut ti chit
khu iu chnh cung cu ngoi hi, t tc ng vo t gi hi oi.
Nu t gi th trng ln cao qu mc, ngn hng trung ng tng li sut ti chit khu. Khi
li sut ti chit khu tng ln, li sut trn th trng tng ln, do vn t nc ngoi chy vo
nc thu c li hn trong trng hp cc iu kin khc tng t. Cung ngoi t s tng ln,
nhu cu v ngoi t gim bt v t gi hi oi c xu hng gim.
ng nhin, nh tng lu , li sut do quan h cung cu vn vay quyt nh cn t gi
hi oi th do quan h cung cu v ngoi hi quyt nh. Nh vy, cc yu t hnh thnh t gi
v li sut khng ging nhau, do bin ng ca li sut khng nht thit ko theo s bin ng
ca t gi. Li sut cao c th lm cho vic thu ht vn ngn hn t nc ngoi thun li hn,
nhng nu tnh hnh kinh t - chnh tr - x hi khng n nh th kh c th thc hin c.

b/ Cng c nghip v th trng m (open market policy)

S dng cng c nghip v th trng m, ngn hng trung ng mua bn ngoi hi trn th
trng tc ng n cung cu ngoi hi, tin t, qua tc ng ti t gi hi oi.
Khi t gi cao, ngn hng trung ng thng qua h thng ngn hng thng mi s tung
ngoi t d tr ra bn trc tip trn th trng to tng cung gi to v ngoi hi. T gi hi oi
c xu hng n nh tr li. Ngc li, khi t gi qu thp, ngn hng trung ng mua ngoi t
vo. T gi c xu hng tng cao tr li.
Ty theo iu kin ca tng nc m vic t chc thc hin cng c ny vi phm vi v quy
m khc nhau. Vic can thip ny khng nn my mc m phi cn nhc, tnh ton k lng
nhng nhn t thc ti cng nh chiu hng pht trin trong tng lai ca nn kinh t, th trng
tin t v gi c.
iu chnh t gi bng cng c th trng m thng gp phi nhng phn ng tri ngc
nhau ca nh xut khu v nhp khu, nhng ngi nm gi trong tay khi lng ngoi t ln vi
nhng ngi ang c lng ni t ln. mu thun ny khng gy nhng nh hng xu n
172

nn kinh t th cn phi cn nhc, chn thi im can thip, xem xt din bin cung cu ngoi t
trn th trng, la chn t gi t c mc tiu t ra. can thip c hiu qu, mt trong
nhng iu kin khng th thiu c cho bt k quc gia no l phi c mt lng ngoi t d
tr ln can thip th trng khi cn thit.
Trong iu kin gi lun bin ng nh hin nay, cc nc thng t chc qu d tr bnh n
t gi hi oi iu chnh t gi kp thi. Qu d tr ngoi hi c th bng ngoi t hoc cc
phng tin thanh ton quc t pht hnh bng ngoi t (chng hn chng khon pht hnh bng
ngoi t) hay vng.

c/ Chnh sch ph gi tin t (devaluation, depreciation)

Ph gi tin t l chnh sch m ngn hng trung ng chnh thc tuyn b nh st sc mua
ca ng tin nc mnh xung so vi ngoi t (hay chnh thc tuyn b nng t gi hi oi).
Khi nhn thy ng tin ang b mt gi (t gi hi oi tng), chnh ph c th thc hin ph
gi mnh ng ni t nhm mc ch sau cng l bnh n t gi. V d, vo thng 12/1971, Chnh
ph M tuyn b ph gi ng USD 7,89% nhm i ph vi vic gim st lin tc sc mua ca
ng USD. Trc khi ph gi, 1 GBP = 2,40 USD. Sau khi ph gi. 1GBP = 2,61 USD. Vic mt
nc ph gi ng ni t s c tc ng nhiu mt. Ph gi tin khuyn khch xut khu hng ha,
hn ch nhp khu. Ph gi ng ni t lm tng ngun vn t nc ngoi chy vo trong nc,
hn ch chuyn vn ra bn ngoi u t; thu ht du lch t nc ngoi vo trong nc, hn ch
du lch ra nc ngoi. Kt qu chung lm tng cung ngoi hi, gim cu ngoi hi v t gi hi
oi n nh tr li
Tuy vy, ph gi tin t cng dn ti nhiu hu qu. Gia hai quc gia lin quan n t gi,
nc ph gi c li, v bn kia b thua thit. H s tm cch ph gi ng tin ca mnh, dn ti
tnh tnh bt n ca nn kinh t th gii. Ph gi tin t lm tng nguy c ca lm pht v nu tin
ni t mt gi, ngi dn s rt tin mua t, vng, ngoi t tch tr dn ti s bt n ca nn
kinh t. Hn na, ch nhng nc c tim lc kinh t mnh mi c th pht huy c hiu qu.
Ph gi ch l iu kin cn tng xut khu v u t trong nc. iu kin l hng ha phi
c sc cnh tranh v quc gia y phi thc hin chin lc xc tin thch hp. Do vy, cc nc
cn cn nhc k khi thc hin chnh sch ny.

d/ Nng gi tin t (revaluation/ appreciation)

Nng gi tin t l bin php chnh ph tuyn b chnh thc nng cao sc mua ca ng ni
t (hay l h thp t gi hi oi). Mc tiu cui cng ca nng gi tin t cng l n nh t gi
hi oi, nhng c ch tc ng th ngc li vi trng hp ph gi tin t. Trn thc t, nng
gi tin t ch xy ra khi nc nng gi chu sc p ln t cc nc bn hng do cc nc ny
chu thm ht ln v mu dch trong quan h thng mi vi nc nng gi tin t.

e/ S can thip ca nh nc v mt hnh chnh i vi hot ng kinh t quc t

Nh nc cng c th tc ng ti t gi thng qua cc chnh sch hnh chnh thun ty nh
ch giy php xut nhp khu, hn ngch, chnh sch kt hi ngoi t, chnh sch thu xut
nhp khu Tuy vy, cc chnh sch ny can thip th bo vo cc hot ng kinh t v ang
c loi b dn.

173

9.3. CN CN THANH TON QUC T

9.3.1. Khi nim cn cn thanh ton quc t (balance of payment)
Thut ng cn cn thanh ton quc t xut hin cng vi s ra i v pht trin ca phm tr
ti chnh quc t. Vo th k 15, 16, hot ng thng mi quc t tr nn pht trin, cc nh kinh
t rt quan tm n s cn bng gia kim ngch xut khu v nhp khu (cn cn thng mi),
bi l n nh hng n trng thi th trng kim loi vng ca mt quc gia. Cui th k th 18,
u th k th 19, ch ngha kinh t t do pht trin mnh, bn cnh cc khon thu nhp t hot
ng xut, nhp khu, cc quc gia cn c nhng khon thu nhp t cc hot ng cung cp dch
v quc t ln nhau, t , lm cho cn cn i ngoi m rng hn ngoi phm vi cn cn thng
mi. n u th k th 20, do s pht trin cc hnh thc u t vn trc tip, gin tip gia cc
quc gia, cho nn nhu cu thit lp mt cn cn thanh ton tng hp phn nh tt c nhng
rng buc ln nhau trong quan h kinh t quc t ngy cng tr nn cp bch.
Tuy vy, cho n sau chin tranh Th gii ln th hai, cc nc mi thit lp cn cn thanh
ton quc t hon chnh. thc hin chc nng gim st tin t ca cc nc thnh vin, vo
nm 1948, Qu tin t quc t - IMF a ra nhng hng dn c th cho cc nc thnh vin
trong vic thng nht bo co v cn cn thanh ton quc t ca mnh.
Cn cn thanh ton quc t c hiu l bng cn i k ton ghi chp ton b cc giao dch
di hnh thc gi tr gia mt quc gia vi cc quc gia khc trn th gii trong mt khong
gian nht nh, thng l mt nm.

9.3.2. Cu trc cn cn thanh ton quc t

Cn cn thanh ton c nhng hng mc sau:

1. Cn cn vng lai (current account)

Hng mc ny phn nh gi tr hng ha xut nhp khu v cc khon thu chi dch v cc
khon chuyn giao vng lai mt chiu gia mt nc vi cc nc khc. Cn cn vng lai bao
gm:
- Cn cn thng mi (c xem nh cn cn hu hnh) phn nh nhng khon thu chi v
xut nhp khu hng ha trong mt thi k nht nh. Khi cn cn thng mi thng d c ngha
l nc thu c t xut khu nhiu hn phi tr cho nhp khu v ngc li cn cn bi
chi th c ngha l nc nhp khu nhiu hn xut khu.
- Cn cn dch v (cn gi l cn cn v hnh) phn nh cc khon thu v xut khu dch v
v cc khon phi tr cho nhp khu cc dch v nh dch v vn ti, bo him, dch v ngn
hng, bu chnh vin thng, gio dc, y t, xut khu lao ng
- Cn cn chuyn tin mt chiu phn nh cc khon thu hoc chi m khng c s n p li
tng ng nh nhng khon vin tr, gip nhn o, biu tng; tin lng lao ng, li c tc
chuyn vo trong nc hoc chuyn t trong nc ra nc ngoi.

2. Cn cn vn (capital account)
Cn cn vn ghi chp nhng giao dch lin quan ti lu chuyn vn ca mt nc i vi cc
nc khc. Cn cn vn bao gm cc ni dung sau:
- Vn ngn hn: phn nh cc khon thu, chi c thi hn ti a l 12 thng.
- Vn trung v di hn: phn nh cc khon thu, chi di dng vn u t trc tip, gin tip,
cc khon vay v cho vay vi thi hn trn 12 thng.
Cn cn vng lai cng vi cn cn vn c gi l cn cn thanh ton c s (basic balance).
174

3. S chnh lch (discrepancy)

Phn nh cc sai lch v thng k do nhm ln hoc do khng tp hp c chnh xc s liu
trong cn cn vng lai v cn cn vn.

4. Cn cn tng th (overall balance of payment)

L tng hp cc khon mc trn. Tnh hnh ca cn cn tng th tt hay xu (d tha hay
thiu ht) s phn nh th v lc ti chnh ca mt quc gia trong thi k .

5. D tr cn cn (offcial reserve transaction)

Hng mc ny phn nh d tr ngoi hi ca quc gia tng thm hay gim i. Phn d tr
cn cn c tng hp trn c s nhng thay i trong ti sn C ngoi t rng, thay i v n
qu hn v cc ngun ti tr khc.
Ti sn C ngoi t rng l phn chnh lch ti sn C ngoi t v ti sn N ngoi t th
hin trn bng cn i thng k tin t tng hp ca ngn hng trung ng v cc t chc tn
dng. Thay i Ti sn C ngoi t rng l s tng gim ti sn C ngoi t rng ca u k v
cui k bo co.
N qu hn phn nh khon n nc ngoi n hn m cha tr c, c th c cu li.
Cc ngun ti tr bao gm ngun tn dng t qu v cc khon d tr quc t khc.

9.3.3. Tc ng ca cn thanh ton quc t

Cn cn thanh ton ca mt nc phn nh kt qu hot ng trao i i ngoi ca nc
vi cc nc khc. Trng hp cn cn thng d hay bi chi cho bit nc l ch n hay ang
mc n nc ngoi v c tc ng ti s pht trin kinh t - x hi. Tnh trng d tha hay thiu
ht ca cn cn thanh ton ti mt thi im nht nh s nh hng ti quan h cung cu ngoi
hi trn th trng, do nh hng ngay n tnh hnh bin ng ca t gi hi oi ca nc
. Nhn chung, d tha cn cn thanh ton s dn n s n nh hoc gim t gi hi oi mc
d s d tha qu nhiu ca cn cn c th tng sc p ln mc gi c trong nc. Ngc li,
thiu ht cn cn thanh ton s lm cho t gi hi oi mt tnh n nh v tng ln t s to ra
nhng bin ng trong pht trin kinh t - x hi. Mt khc, thc trng ca cn cn thanh ton c
th kch thch cc nh hoch nh chnh sch thay i ni dung chnh sch kinh t ca h. Thm
ht cn cn thanh ton c th lm cho chnh ph nng li sut ln hoc gim bt chi tiu cng
cng gim chi v nhp khu... Do vy, cn cn thanh ton c xem l mt trong nhng ti liu
quan trng nht i vi cc nh hoch nh chnh sch tm v m.
Gi cho cn cn thanh ton cn bng c xem l mt trong nhng mc tiu quan trng trong
chnh sch kinh t ca quc gia. Khi cn cn thanh ton bi thu hoc bi chi, cc nc thng
phi p dng cc bin php iu chnh cn cn thanh ton.

9.3.4. iu chnh cn thanh ton quc t

Khi cn cn thanh ton bi thu, cc nc thng s dng s bi thu tng cng u t
ra nc ngoi v b sung qu d tr ngoi hi quc gia. Khi cn cn thanh ton bi chi, do n c
xu hng tc ng tiu cc ti s pht trin kinh t - x hi ca quc gia nn cc nc thng p
dng cc bin php iu chnh n.

a/ S dng cng c li sut

iu chnh li sut ti chit khu l cng c c cc nc s dng nhiu nht iu chnh
thiu ht cn cn thanh ton quc t.

175

Khi li sut ti chit khu tng (v li sut ca cc nc trong khu vc vn gi nguyn) li

sut chung trn th trng ngoi hi s tng, vn ngn hn chy t nc ngoi vo trong nc nh
m cung cu ngoi t v cn cn thanh ton quc t s c ci thin. Tuy nhin, cn lu
rng mun thu ht c ngun vn t bn ngoi vo trong nc th nc phi c s n nh v
kinh t - chnh tr - x hi. Trong iu kin tnh hnh kinh t v ti chnh khng n nh, li sut
cao s khng phi l nhn t quyt nh n s di chuyn ca vn ngn hn, i khi li sut rt
cao, song tnh hnh kinh t v ti chnh ca t nc khng n nh th vn ngn hn cng khng
chy vo nc v v th vic iu chnh li sut ci thin cn cn thanh ton quc t l v
hiu.

b/ S dng cng c t gi
Khi cn cn thanh ton thiu ht, chnh ph c th thc hin ph gi (develuation) hay gim
gi (depreciation) tin t, tc l lm t gi hi oi tng ln. Chnh sch ny tc ng trn hai kha
cnh. Mt mt, t gi hi oi tng ln s y mnh xut khu hng ha, khuyn khch u t ca
nc ngoi vo trong nc nhm tng thu ngoi hi. Mt khc hn ch nhp khu hng ha, hn
ch u t ra nc ngoi lm gim nhu cu ngoi hi. Tc ng tng hp gip iu chnh s thiu
ht ca cn cn thanh ton

c/ Vay n
Vay n cng l mt cng c i ph vi tnh trng thiu ht cn cn thanh ton quc t.
Vay n trc tin thng qua nghip v qua li ng nghip vi cc i l ngn hng nc ngoi
vay ngoi t nhm b sung vo lng ngoi hi cung cp cho th trng. Sau , chnh ph c
th thc hin cc khon vay song phng t cc chnh ph khc hoc vay cc t chc tn dng
quc t.
Nu dng cc bin php trn m tnh hnh thiu ht cn cn thanh ton vn trm trng, cc
nc phi xut khu vng tr n. Khi p dng tt c cc bin php iu chnh m vn khng
gii quyt c tnh trng xu ca cn cn thanh ton quc t, quc gia s phi tuyn b ph sn
hay v n v nh ch tr n nc ngoi.
Cc bin php iu chnh thiu ht cn cn thanh ton quc t trnh by trn ch c tc dng
trong ngn hn nhm trnh mt cuc khng hong do thm ht cn cn. V lu di, m bo
tnh trng tt ca cn cn thanh ton quc t, quc gia s phi thc hin ci t c cu kinh t cho
ph hp, khuyn khch xut khu hng ha dch v v ci thin mi trng u t thu ht vn
t bn ngoi vo.

TM TT CHNG 9
1. Ngoi hi bao gm ngoi t (l ng tin ca nc ny i vi nc khc) v cc phng
tin c gi tr ghi bng ngoi t dng chi tr trong thanh ton quc t nh hi phiu,
sc, k phiu, c phiu, tri phiu, vng Cc giao dch ngoi hi din ra trn th trng
ngoi hi vi trung tm ca th trng ngoi hi l th trng lin ngn hng.
2. T gi hi oi l gi c ca ng tin nc ny c biu th bng ng tin nc khc.
T gi thay i c th nh hng ti hot ng xut nhp khu, tnh hnh cn cn thanh
ton quc t, tnh hnh lm pht v tng trng ca mt quc gia.
3. Bt c nhn t no nh hng ti cung cu tin t trc tip hoc gin tip u c th lm
thay i t gi hi oi. Cc nhn t bao gm chnh lch lm pht v li sut trong
nc so vi nc ngoi, tnh hnh thiu ht hay d tha cn cn thanh ton quc t, tnh
176

hnh tng trng hay suy thoi ca nn kinh t, ngoi ra cc yu t v tm l, u c v

cc bin php ca chnh ph.
4. Ngn hng trung ng c th tc ng bnh n t gi hi oi thng qua nhiu cng c
chnh sch khc nhau nh chnh sch li sut chit khu, chnh sch th trng m, ph
gi hoc nng gi tin t.
5. Cn cn thanh ton quc t l bng cn i k ton ghi chp ton b cc giao dch di
hnh thc gi tr gia mt quc gia vi cc quc gia khc trn th gii trong mt khong
gian nht nh, thng l mt nm. Hai hng mc quan trng nht ca cn cn thanh ton
quc t l cn cn vng lai v cn cn vn. Cc cn vng lai phn nh gi tr hng ha,
dch v xut nhp khu v cc khon chuyn giao vng lai mt chiu gia mt nc vi
cc nc khc. Cn cn vn ghi chp nhng giao dch lin quan ti lu chuyn vn ca
mt nc i vi cc nc khc. Tnh hnh ca cn cn thanh ton quc t d tha hay
thiu ht s phn nh th v lc ti chnh ca mt quc gia trong thi k .
6. Chnh ph c th hn ch thm ht cn cn thanh ton bng cch s dng cng c li sut,
t gi v vay n mc d y ch l nhng bin php c tc dng trong ngn hn nhm
trnh mt cuc khng hong do thm ht cn cn. V lu di, m bo tnh trng tt
ca cn cn thanh ton quc t, quc gia s phi thc hin ci t c cu kinh t cho ph
hp, khuyn khch xut khu hng ha dch v v ci thin mi trng u t thu ht
vn t bn ngoi vo.

CU HI CHNG 9
1.

C s hnh thnh v pht trin ti chnh quc t ?

2.

Khi nim v cc c trng ca th trng ngoi hi ?

3.

Phn bit s khc nhau c bn gia cc h thng ch t gi hi oi c nh v ch t

gi hi oi th ni ?

4.

T gi hi oi gia la M (USD) v frng Php (FRF) l bao nhiu nu mt la M i

c 1/20 ounce vng v mt frng i c 1/40 ounce vng ?

5.

Nu ng tin mt nc c xem l b nh gi thp trong ch t gi c nh Bredtton

Woods th ngn hng trung ng nc s buc phi p dng loi hnh can thip no v s
can thip ny s c nh hng th no n d tr ngoi hi v cung ng tin t ca nc ?

6.

T gi tc ng n doanh nghip hot ng ca mt doanh nghip kinh doanh xut nhp

khu?

7.

Tr li ng hay sai cu ni sau: Mt nc bao gi cng ti t khi ng tin ca n suy yu

(gim gi tr) . Gii thch.

8.

Doanh nghip xut khu trong nc nn vay ni t hay ngoi t thc hin d n u t
trong cc trng hp sau:

a.

T gi tng (ng ni t gim gi)

b.

T gi gim (ng ni t tng gi)

c.

T gi ngoi t n nh.

9.

Trnh by cc nhn t nh hng ti t gi hi oi ?

10. Ti sao phi iu chnh thiu ht cn cn thanh ton quc t? Chnh ph c th dng nhng
bin php no iu chnh cn thanh ton quc t?
177

11. Anh (ch) c nhn xt g v thc trng cn cn thanh ton ca Vit Nam giai on 20002005? (Da vo s liu thu thp t Tng cc thng k).
Vi nhng cu hi sau, la chn mt p n thch hp nht
12. Ngoi t
a. L tn gi khc ca ngoi hi
b. L ng tin nc ny i vi nc khc
c. C a v b
13. Nc c ng tin mnh c c im
a. L mt nc ln
b. C khi lng thng mi ln vi cc nc khc
c. C a v b
14. Th trng ngoi hi
a. L mt b phn ca th trng ti chnh
b. L ni din ra cc giao dch ngoi hi
c. C a v b
15. T gi hi oi
a. L gi c tin t nc ny c th hin bng tin t nc khc
b. Khng chu s tc ng no ca nh nc nu quc gia p dng ch t gi th ni
c. C a v b
16. Khi t gi hi oi tng (gi ng ni t gim)
a. Lm pht c xu hng tng ln
b. Lm pht c kim ch
c. Khng nh hng ti tnh hnh lm pht trong nc
17. Khi t gi hi oi tng (gi ng ni t gim)
a. Xut khu c xu hng tng, nhp khu gim
b. Xut khu c xu hng gim, nhp khu tng
c. u t vo trong nc tng, hn ch u t ra bn ngoi
d. u t vo trong nc gim, u t ra bn ngoi tng
e. a v c
f. a v d
g. b v c
h. a v d
18. Khi t gi tng qu mc, chnh ph c th n nh li t gi bng nhng bin php no
a. H thp li sut ti chit khu v bn ngoi hi t qu d tr ra th trng
b. H thp li sut ti chit khu v dng ni t mua ngoi hi vo
c. Nng cao li sut ti chit khu v bn ngoi hi t qu d tr ra th trng
d. Nng cao li sut ti chit khu v dng ni t mua ngoi hi vo
19. Ph gi tin t
a. Lun l mt bin php kinh t hiu qu n nh khi t gi tng qu mc
178

b. L nh st chnh thc sc mua ca ng tin nc mnh xung so vi ngoi t

c. C a v b
20. Tng xut khu dch v lm
a. Cn cn vng lai tng
b. Cn cn thng mi tng
c. a v b

179

HNG DN TR LI MT S CU HI CC CHNG
Chng 1
1. Vt c chn l tin t phi c kh nng tha mn nhu cu s dng lm vt trung gian trong
trao i. ng tin phi l c tha nhn rng ri v c nhiu mnh gi phn nh c cc
gi tr trao i khc nhau.
5. Xem xt mi quan h gia s vn ng ca tin t v s vn ng ca hng ha v dch v
trong thng mi v trong ti chnh.
6. L phn phi cc ngun ti chnh thc hin mc tiu ca mnh thng qua s thnh lp v s
dng cc qu tin t.
7. Ngi tham gia bo him np ph bo him v ch nhn c khon bi thng khi c ri ro
(c bo him) xy ra, tc l hon tr c iu kin.
14.c, 15.c, 16.c, 17.c, 18.b, 19.a

Chng 2
1. Th trng s cp cho php cc doanh nghip huy ng vn t nn kinh t bng cch pht hnh
cc chng khon mi. Vic mua bn li cc chng khon trn th trng th cp lm cho vic huy
ng vn trn th trng s cp kh thi, v cn quyt nh gi tr vn doanh nghip huy ng
c.
2. a im v cch thc t chc cc giao dch.
4. Sinh vin t tm hiu.
5. (1) Li v vn u t khng c m bo chc chn bi t chc pht hnh, (2) C tc c
chia sau li tri phiu v khi cng ty gii th, tin thu t ti sn thanh l c dng tr n cho
tri ch trc ri mi n c ng.
6. Khc nhau v gi tr c tc nhn c, th t u tin nhn c tc, quyn tham gia qun l cng
ty.
7.a, 8.c, 9.c, 10.a, 11.a, 12.b, 13.b, 14.b, 15.c, 16.b

Chng 3
1. Trung gian ti chnh gip gim chi ph giao dch v chi ph thng tin nh tnh kinh t ca quy
m hot ng ln, tnh chuyn nghip kinh doanh ti chnh tin t v cc dch v ti chnh c
th ca mnh.
2. Ngn hng thng mi ch yu tp hp cc khon tin gi nh cho vay cc khon tin ln.
Cng ty ti chnh huy ng nhng khon tin ln ri chia ra cho vay nhng mn nh.
3. Ngn hng thng mi nhn tin gi v cho vay. Ngn hng u t huy ng vn gip
cc doanh nghip v chnh ph huy ng vn thng qua pht hnh chng khon.
6.c, 7.c, 8.a, 9.a, 10.c, 11.b, 12.a, 13.c, 14.b, 15.b, 16.c, 17.c

Chng 4
2. Tin trn ti khon thanh ton c tnh lng cao hn v vy p ng nhu cu giao dch tt hn.
3. V tnh lng ca ti sn ti chnh c nh hng ti kh nng p ng yu cu phng tin thanh
ton ca ti sn.
4. Tin mt Ti khon pht hnh sc Tin gi tit kim c Nh ca.
6. ng. Do tc ng ca s nhn tin t.
180

7. R. V R l b phn tin c nhn ln qua hot ng ca h thng ngn hng.

8. Do h thng ngn hng cha pht trin v thi quen tiu dng tin mt.
10. Sinh vin t tm hiu.
11.g, 12.a, 13.d, 14.a, 15.b

Chng 5
2. C 2 m hnh t chc ngn hng trung ng: M hnh ngn hng trung ng trc thuc chnh
ph v m hnh ngn hng trung ng c lp chnh ph?
3. 2 mc tiu mu thun th hin qua 3 knh. Xem phn mi quan h gia cc mc tiu ca chnh
sch tin t.
4. Thng qun l bng cc ch tiu ti chnh ngn hng.
9. Do tnh lng cao cng nh khi lng giao dch ln v cc tn phiu kho bc.
10. a. Doanh nghip c iu kin m rng hot ng do li sut trn th trng c xu hng gim,
nhng cn ty thuc vo iu kin nn kinh t chung
b. Hot ng ca doanh nghip c th b nh hng xu do mc gi tng
c. Doanh nghip c iu kin m rng hot ng do li sut trn th trng c xu hng gim.
11.b, 12.b, 13.a, 14.a, 15.e

Chng 6
2. V tn dng ngn hng l hnh thc tn dng c nhiu u vit hn cc hnh thc tn dng khc:
(1) phm vi hot ng ca ngn hng rng, (2) tn dng ngn hng linh hot, (3) to iu kin duy
tr pht trin loi hnh tn dng khc thng qua cc nghip v chit khu, cm c, ti chit khu,
ti cm c cc giy t c gi ca ngn hng.
3. C. S pht trin ca cc hnh thi tn dng ko theo cc cng c n a dng to hng ha mua
bn trn th trng ti chnh v vy thc y s pht trin ca th trng ny.
5. Li sut thc xem xt ti nh hng ca lm pht.
6. Khc. Hot ng ti chit khu cung ng ngun vn cho cc ngn hng thng mi v l cng
c thc hin chnh sch tin t, v vy li sut ti chit khu c th tch ri li sut chit khu
ca cc ngn hng thng mi.
7. t hn trong trng hp th nht. N s ng gi 1/(1+20%)=0,83 la khi li sut l 20% thay
v 1 la /(1+10%) = 0,91 la khi li sut l 10%.
8. 3000 la = 1100/(1+0,10)+1210/(1+0,10)2+1331/(1+0,10)3
9. Vic tnh ton li sut o hn c ngha quan trng trong vic so snh mc sinh li ca cc
cng c n c cch thc tr li khc nhau.
10. 2000 la =100/(1+i)+100/(1+i)2++100/(1+0,10)20+1000/(1+0,10)20
11. 14,9%. C th: li sut o hn ca khon vay n l li sut thu c t phng trnh
5
1=2/(1+i)5 i= 2 1 = 0,149 =14,9%.

12. Nn bn tri phiu di hn v gi ca tri phiu ang tng ln. Ngoi ra, vic li sut gim c
th l du hiu cho thy li sut ang bin ng, khi t sut li tc ca tri phiu di hn s bt
nh hn t sut li tc ca tri phiu ngn hn.

181

14. Li sut gim. Mt s tng bt ng v tnh bt nh ca gi vng s lm cho vic gi vng tr

nn ri ro. Ngi dn ang c vng s chuyn sang cho vay lm cung vn vay tng, ng cung
vn vay dch chuyn sang bn phi, li sut gim i.
15. Li sut tng. Trong trng hp ngn sch b thm ht, chnh ph thng vay n ti tr cho
nhu cu chi tiu. Vay n ca chnh ph lm tng cung tri phiu lm gi c ca tri phiu s gim
xung. S gim gi tri phiu hm rng s gia tng vay n ca chnh ph s lm gia tng li
sut.
16. Li sut tng. Nu chi ph mi gii c phiu gim, tnh lng ca cc c phiu tng ln nn tnh
hp dn ca vic u t tri phiu gim, cung vn vay gim, ng cung vn vay dch chuyn
sang tri, li sut tng.
17. Sinh vin t tm hiu.
18.c, 19.a , 20.b , 21.c , 22.a , 23.a , 24.c ,25.a , 26.b , 27.b , 28.c

Chng 7
2. Ti chnh doanh nghip l mt b phn c s v khng th thiu cu thnh nn h thng ti
chnh v n c vai tr quan trng trong vic to ra cc ngun lc ti chnh mi cho nn kinh t.
3. Hai phng thc huy ng vn kinh doanh gm ly vn t c v vn i vay, chim dng.
5. Ngun vn ch s hu gip doanh nghip ch ng trong cc hot ng u t, an ton v d
huy ng. Tuy vy, ngun vn i vay li gip doanh nghip c li v thu do li tin vay c
xem l mt loi chi ph trong hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Do nhng u im ca
ngun vn vay n, khng c g m bo mc vn ch s hu ti u l 100%.
6. Nu doanh thu tng nhng chi ph cng tng th li nhun ca doanh nghip c th khng tng
m thm ch cn c th gim.
7. Xem tr li cu 6.
Cc cu 8, 9, 10 sinh vin t tm hiu.
11.a, 12.a, 13.c, 14.b, 15.c

Chng 8
2. C. Khc nhau im ti chnh cng hng vo phc v li ch cng ng x hi, khng v
mc tiu li nhun.
3. Ngn sch nh nc gn lin vi qu tin t ln nht ca nh nc, gn lin vi quyn lc ca
nh nc, l cng c vt cht ca nh nc thc hin chc nng v nhim v ca mnh. Ngn
sch doanh nghip, ngn sch gia nh v c nhn khng c c trng trn
4. V chnh quyn nh nc cc cp c nhim v qun l cc mt kinh t, x hi trn a bn, do
vy u phi c ngn sch thc hin nhim v c giao theo lut nh v ph hp vi kh
nng qun l ca cc cp chnh quyn.
6. Ging nhau:
-

L khon ng gp ca th nhn v php nhn cho NSNN

Mang tnh cht bt buc, gn lin vi quyn lc chnh tr ca Nh nc

Mang tnh n nh tng i

u c lng ha thng qua tin t.

Khc nhau:
-

Hnh thc vn bn bn hnh

182

V tr i vi thu ngn sch nh nc

Tnh cht hon tr

7. Sinh vin t tr li
8. nui dng ngun thu ngn sch, nh nc cn c bin php khuyn khch hp l i vi
doanh nghip th hin (1) mc thu thu nhp hp l, (2) h tr thng qua tn dng nh nc vi
cc doanh nghip cn khuyn khch, (3) xy dng cc c s vt cht to iu kin cho qu trnh
kinh doanh, (4) to mi trng kinh doanh n nh v thng thong
9. Chi cho u t pht trin lu di ca nn kinh t l rt cn thit. Chi tr n tr hon s dn ti n
qu hn gy thit hi v kinh t v c bit nh hng ti uy tn ca chnh ph. V tnh cht quan
trng nh vy ca hai khon chi trn nn cn phi a chng ln v tr u tin.
10. Trnh by tng trng hp.
11. Sinh vin t tm hiu.
12.d, 13.a, 14.a, 15.b

Chng 9
3. Trong ch t gi hi oi c nh, t gi c xc nh c nh trc tip hoc gin tip thng
qua hm lng vng ca cc ng tin. Trong ch t gi hi oi th ni t gi c xc nh
da theo sc mua ca cc ng tin.
4. T gi 1 USD = 2 FRF
5. Ngn hng trung ng nc s buc phi bn USD ra ngoi th trng t gi gim tr li.
6. T gi tng lm hng xut khu r hn, lm hng nhp khu t hn. Ngc li khi t gi gim.
7. Sai. ng tin suy yu c th gip cho nn kinh t trong nc thng qua thc y xut khu v
u t nc ngoi vo trong nc. Tuy nhin cn xem xt ti iu kin pht huy c cc tc
ng ny.
8. Trng hp 1- doanh nghip c li. Trng hp 2- doanh nghip v l thuyt khng b nh
hng. Trng hp 3- doanh nghip c iu kin thun li kinh doanh.
11. Sinh vin t tm hiu.
12.b, 13.b, 14.c, 15.a, 16.a, 17.e, 18.c, 19.b, 20.a

183

TI LIU THAM KHO

L thuyt Ti chnh tin t, Dng Th Bnh Minh v S nh Thnh, NXB Thng k, 2004
L thuyt Tin t v ngn hng, Nguyn Th Mi, NXB Thng K, 2005
Nhp mn Ti chnh tin t, S nh Thnh, V Th Minh Hng, NXB i hc Quc gia
Thnh ph H Ch Minh, 2006
Gio trnh L thuyt Ti chnh - Tin t, Nguyn Hu Ti, NXB Thng k, 2002
Bi ging L thuyt Ti chnh - Tin t, Phan Anh Tun, i hc Ngoi thng, 2005
Finance, Zvi Bodie v Robert C. Merton, Prentice Hall, 2000
Principles of Corporate Finance, Brealey, R.A v S.C. Myers, McGraw-Hill/Irwin, 2003
Fundamentals of Corporate Finance, Ross, Westerfield v Jordan, McGraw-Hill/Irwin, 2003
The essentials of Investments 5th Ed, Bodie, Kane v Marcus, McGraw-Hill/Irwin, 2003
The Economics of Money, banking and financial markets 7th Ed, Frederic S. Mishkin, Pearson
Education, Inc., 2004

184

MC LC
LI NI U................................................................................................................................ 1
CHNG 1. I CNG V TI CHNH V TIN T..................................................... 3

1.1. NGUN GC V CC HNH THI CA TIN T ................................................ 3

1.1.1. Ngun gc ca tin t.............................................................................................. 3
1.1.2. S pht trin cc hnh thi ca tin t ..................................................................... 4
1.2. BN CHT V CHC NNG CA TIN T............................................................ 9
1.2.1. Bn cht ca tin t ................................................................................................. 9
1.2.2. Chc nng ca tin t .............................................................................................. 9
1.3. S RA I V PHT TRIN CA TI CHNH...................................................... 12
1.4. TI CHNH V CHC NNG CA TI CHNH .................................................... 14
1.4.1. Khi nim v ti chnh .......................................................................................... 14
1.4.2. Chc nng ca ti chnh ........................................................................................ 17
1.5. H THNG TI CHNH ............................................................................................. 18
1.5.1. Khi nim v c cu ca h thng ti chnh.......................................................... 18
1.5.2. c trng ca cc khu ti chnh .......................................................................... 19
1.6. CHNH SCH TI CHNH QUC GIA..................................................................... 22
1.6.1. Khi nim .............................................................................................................. 22
1.6.2. Mc tiu ca chnh sch ti chnh quc gia .......................................................... 22
TM TT CHNG 1 ....................................................................................................... 24
CU HI CHNG 1 ........................................................................................................ 25
CHNG 2. TH TRNG TI CHNH................................................................................ 27

2.1. KHI NIM V VAI TR CA TH TRNG TI CHNH................................... 27

2.1.1. Khi nim .............................................................................................................. 27
2.1.2. Vai tr ca th trng ti chnh.............................................................................. 28
2.2. CU TRC TH TRNG TI CHNH .................................................................... 28
2.2.1. Cn c vo k hn ca vn lu chuyn trn th trng ti chnh.......................... 28
2.2.2. Cn c vo mc ch hot ng ca th trng..................................................... 29
2.2.3. Cn c vo phng thc t chc v giao dch ...................................................... 30
2.3. CC CNG C CA TH TRNG TI CHNH.................................................... 32
2.3.1. Cng c lu thng trn th trng tin t .............................................................. 32
2.3.2. Cng c lu thng trn th trng vn.................................................................. 34
2.4. CH TH THAM GIA TH TRNG TI CHNH .................................................. 40
2.4.1. Cc nh pht hnh ................................................................................................. 41
2.4.2. Cc nh u t....................................................................................................... 41
2.4.3. Cc nh cung cp dch v h tr ........................................................................... 41
2.4.4. Cc nh qun l ..................................................................................................... 42
185

TM TT CHNG 2 ....................................................................................................... 42
CU HI CHNG 2 ........................................................................................................ 43
CHNG 3. CC T CHC TI CHNH TRUNG GIAN................................................... 45

3.1. KHI NIM V VAI TR CA CC T CHC TI CHNH TRUNG GIAN....... 45

3.1.1. Khi nim............................................................................................................... 45
3.1.2. Vai tr ca cc t chc ti chnh trung gian........................................................... 46
3.2. CC LOI HNH T CHC TI CHNH TRUNG GIAN ........................................ 49
3.2.1. Cc t chc nhn tin gi ...................................................................................... 49
3.2.2. Cc cng ty ti chnh ............................................................................................. 51
3.2.3. Cc t chc tit kim theo hp ng ..................................................................... 53
3.2.4. Cc trung gian u t............................................................................................. 54
3.3. NGN HNG THNG MI .................................................................................... 57
3.3.1. Cc chc nng ca ngn hng thng mi ............................................................ 57
3.3.2. Cc nghip v ch yu ca ngn hng thng mi ............................................... 59
TM TT CHNG 3 ....................................................................................................... 67
CU HI CHNG 3 ........................................................................................................ 67
CHNG 4. CUNG CU TIN T .......................................................................................... 70

4.1. MC CU TIN T..................................................................................................... 70

4.1.1. Mc cu tin t v cc b phn cu thnh cu tin t............................................ 70
4.1.2.Cc l thuyt v lng cu tin t trong nn kinh t hin i (tham kho) ............ 72
4.2. MC CUNG TIN T.................................................................................................. 77
4.2.1. Mc cung tin t v php o mc cung tin t ...................................................... 77
4.2.2. S hnh thnh mc cung tin t ............................................................................. 79
TM TT CHNG 4 ....................................................................................................... 80
CU HI CHNG 4 ........................................................................................................ 81
CHNG 5. NGN HNG TRUNG NG V CHNH SCH TIN T ......................... 83

5.1. QU TRNH HNH THNH V CC M HNH T CHC NGN HNG

TRUNG NG .......................................................................................................... 83
5.1.1. Qu trnh hnh thnh ngn hng trung ng.......................................................... 83
5.1.2. Cc m hnh t chc ngn hng trung ng.......................................................... 84
5.2. CHC NNG CA NGN HNG TRUNG NG.................................................. 85
5.2.1. Chc nng ngn hng ca quc gia ....................................................................... 86
5.2.2. Chc nng qun l v m v tin t, tn dng v hot ng ngn hng................. 89
5.3. CHNH SCH TIN T ............................................................................................... 92
5.3.1. Mc tiu ca chnh sch tin t.............................................................................. 92
5.3.2. Cc cng c ca chnh sch tin t ........................................................................ 94
5.3.3. H thng mc tiu ca chnh sch tin t .............................................................. 99
186

5.3.4. Cc knh truyn dn s tc ng ca chnh sch tin t ..................................... 103

TM TT CHNG 5 ..................................................................................................... 105
CU HI CHNG 5 ...................................................................................................... 106
CHNG 6. TN DNG V LI SUT TN DNG ........................................................... 108

6.1. TN DNG.................................................................................................................. 108

6.1.1. Bn cht ca tn dng .......................................................................................... 108
6.1.2. Chc nng ca tn dng........................................................................................110
6.1.3. Vai tr ca tn dng ..............................................................................................111
6.1.4. Cc hnh thc tn dng .........................................................................................112
6.2. LI SUT TN DNG................................................................................................117
6.2.1. Khi nim li sut tn dng ..................................................................................117
6.2.2. Vai tr ca li sut ................................................................................................117
6.2.3. Cc loi li sut ....................................................................................................118
6.2.4. Phng php xc nh li sut............................................................................. 121
6.2.5. Cc nhn t nh hng ti li sut ...................................................................... 126
TM TT CHNG 6 ..................................................................................................... 129
CU HI CHNG 6 ...................................................................................................... 129
CHNG 7. TI CHNH DOANH NGHIP........................................................................ 132

7.1. BN CHT V VAI TR CA TI CHNH DOANH NGHIP............................ 132

7.1.1. Doanh nghip v bn cht ti chnh doanh nghip.............................................. 132
7.1.2. Vai tr ca ti chnh doanh nghip ...................................................................... 133
7.2. QUN L VN KINH DOANH............................................................................... 135
7.2.1. Khi nim vn kinh doanh .................................................................................. 135
7.2.2. Qun l v s dng vn kinh doanh.................................................................... 136
7.3. NGUN VN TI TR CHO HOT NG KINH DOANH CA DOANH
NGHIP.................................................................................................................... 141
7.4. CHI PH, THU NHP, LI NHUN KINH DOANH .............................................. 143
7.4.1. Chi ph kinh doanh .............................................................................................. 143
7.4.2. Thu nhp ca doanh nghip................................................................................. 144
7.4.3. Li nhun ca doanh nghip ............................................................................... 145
7.4.4. Phn phi li nhun trong doanh nghip............................................................. 145
TM TT CHNG 7 ..................................................................................................... 146
CU HI CHNG 7 ...................................................................................................... 147
CHNG 8. TI CHNH CNG ........................................................................................... 148

8.1. TI CHNH CNG .................................................................................................... 148

8.1.1. S pht trin ca ti chnh cng .......................................................................... 148
8.1.2. Khi nim ti chnh cng .................................................................................... 149
187

8.1.3. c im ti chnh cng ...................................................................................... 151

8.1.4. Vai tr ca ti chnh cng .................................................................................... 151
8.2. NGN SCH NH NC. ....................................................................................... 153
8.2.1. Khi nim chung v ngn sch nh nc. ........................................................... 153
8.2.2. H thng ngn sch nh nc:............................................................................. 154
8.2.3. Thu ngn sch nh nc ...................................................................................... 155
8.2.4. Chi ngn sch nh nc....................................................................................... 157
8.2.5. Cn i ngn sch nh nc ................................................................................ 160
TM TT CHNG 8 ..................................................................................................... 162
CU HI CHNG 8 ...................................................................................................... 163
CHNG 9. TI CHNH QUC T...................................................................................... 165

9.1. C S HNH THNH V PHT TRIN TI CHNH QUC T.......................... 165

9.2. TH TRNG NGOI HI V T GI HI OI.............................................. 166
9.2.1. Ngoi hi, ngoi t v th trng ngoi hi ......................................................... 166
9.2.2. Khi nim v vai tr ca t gi hi oi.............................................................. 168
9.2.3. Cc ch t gi hi oi.................................................................................... 169
9.2.4. Cc nhn t tc ng n t gi hi oi............................................................. 171
9.2.5. Chnh sch t gi hi oi. .................................................................................. 172
9.3. CN CN THANH TON QUC T ...................................................................... 174
9.3.1. Khi nim cn cn thanh ton quc t (balance of payment) .............................. 174
9.3.2. Cu trc cn cn thanh ton quc t .................................................................... 174
9.3.3. Tc ng ca cn thanh ton quc t................................................................... 175
9.3.4. iu chnh cn thanh ton quc t....................................................................... 175
TM TT CHNG 9 ..................................................................................................... 176
CU HI CHNG 9 ...................................................................................................... 177
HNG DN TR LI MT S CU HI CC CHNG........................................... 180

Chng 1 ....................................................................................................................... 180

Chng 2 ....................................................................................................................... 180
Chng 3 ....................................................................................................................... 180
Chng 4 ....................................................................................................................... 180
Chng 5 ....................................................................................................................... 181
Chng 6 ....................................................................................................................... 181
Chng 7 ....................................................................................................................... 182
Chng 8 ....................................................................................................................... 182
Chng 9 ....................................................................................................................... 183
TI LIU THAM KHO ......................................................................................................... 184

188

TI CHNH TIN T
M s: 417TTD240
Chu trch nhim bn tho
TRUNG TM O TO BU CHNH VIN THNG 1