Tr tu m ng

VI NT V TC GI
Gc nhn khm ph

James Surowiecki l nh bo, vit cho Trang ti chnh ca t

The New Yorker. Tc phm ca ng xut hin trn cc t New
York Times, Wall Street Journal, Wired v Slate. Trc khi tr thnh
phng vin ti chnh, James Surowiecki tng theo hc tin s
ngnh lch s ti i hc Yale.

TRTUMNG

Nm 2004, ng xut bn cun Tr tu m ng, trong lp

V sao a s thng minh hn Thiu s

(The Wisdom of Crowds)

lun rng trong mt s hon cnh, mt nhm ng o t ra thng

minh hn nhng nhm nh, tinh hoa, v chnh tr tu tp th
nh hnh cc quc gia, x hi, nn kinh t v doanh nghip.

Tc gi: James Surowiecki

Nh xut bn: Anchor
Nm xut bn: 2006
S trang: 336

TNG CH O
X hi phng Ty cao sc mnh ch ca tng c nhn ring
l, nhng trong nhng tnh hung nht nh, cc nhm li tht s

Dch gi: Nguyn Th Yn,

Trn Ngc Hiu
NXB Vit Nam: Tri thc
Nm xut bn: 2008
S trang: 386

c th a ra nhng quyt nh ng n hn c ngi thng

minh nht trong nhm. Mc d cc c nhn trong mt m ng
u rt khc bit, c lp v khng tp trung, nhng nhng quyt
nh ca h khi c tp hp li th li c s thng nht ng
ngc nhin. Do vy, sc mnh ca cc nhm c th c s
dng tm ra nhng cu tr li cha c li gii v xc nh cch
thc phi hp hnh vi v hp tc trong mi lnh vc i sng x
hi. Nhng hot ng hng ngy ca chng ta, chnh ph v nn
kinh t ca chng ta u chu s tc ng t sc mnh ca m
ng, v khi mi vic xy ra khng nh mong mun th thng do
mt trong nhng yu t then cht ca mt m ng thng minh
b thiu mt hoc khng th bc l r kin.
Trong cun Tr tu m ng, nh bo James Surowiecki

Tr tu m ng
khm ph h qu ca tng nhng m ng ln thng minh

vn c th bu cho ngi s a ra nhng

quyt nh v quyn li ca ngi dn.

hn mt vi c nhn kit xut, cho d h c ti gii n th no.

NHNG IU BN HC C T BI TM
TT NY:

Lm th no mt nhm vi cu trc hp l c
th tr li c nhng vn v nhn thc
v a ra cu tr li tt nht hay hp l nht.

Bng cch no cc thnh vin ca m ng

ngi i mua sm, ngi i tu in ngm
phi hp hnh vi ca h vi nhau, bit
rng nhng ngi khc cng ang lm nhng
hnh ng tng t.

Nhng k t li vn hp tc ngay c khi logic

cho thy khng c l do g lm vy ra sao.

Cc nhm nh khng hiu qu trong vic a

ra quyt nh bng mt m ng nh th
no, ngay c khi nhm bao gm ton cc
chuyn gia.

Cc cng ty ln c th thc hin li ha phn

quyn nh th no?

Lm th no nhng ngi chi khng hon

ho, phi l tr trn th trng vn c th phn
phi ngun lc hiu qu.

Lm th no nhng c tri khng c thng tin

3

PHN MT: TR TU TP TH
Tp hp m ng
Nm 1906, nh khoa hc ngi Anh Francis
Galton quan st mt cuc thi on cn nng ti
mt hi ch gia sc. Ngi dn nh cc v cn
nng ca con b sau khi c lm tht v pha lc.
Nhng ngi bn tht, nng dn v c nhng ngi
khng chuyn u mua v v tham gia on.
Galton mn li cc tm v sau cuc thi v tnh
mc on trung bnh ca 787 v khch s thng
thi tp th. m ng on con b nng 1197
pound (khong 544 kg). Sau khi c lm tht v pha
lc, con b cn nng l 1198 pound (khong 544,5 kg).
Galton pht hin ra rng, trong nhng tnh hung
nht nh, cc nhm li c bit thng minh v
thng gii hn nhng ngi gii nht trong s ,
c bit l nu kin ca cc c nhn c kt hp
li v tnh trung bnh. Tuy nhin, cng c th mt
nhm khng tt bng tng ngi ring l, v mt vi
c nhn nu cng c khch l li cng sng sut
hn, nh l i vi th trng chng khon. Mc d

Tr tu m ng

vy, rt him khi ngi thng xuyn c c cc

quyt nh chnh xc nh nhm.
Nhng ngi chi trong Game show
Trong show truyn hnh Ai l triu ph, ngi chi
phi tr li cc cu hi vi bn s la chn. H c
th la chn s tr gip l loi b i hai cu tr li
sai, gi cho ngi thn hay hi kin khn gi.
Nhng ngi chi thng minh thng ng 65%,
cn khn gi ti trng quay li ng n 91%.
Nhng cu tr li v vn nhn thc cng c
th khng hoc cha c. V d nh:
Trong vng 21 ngy sau v n tu con thoi
Challenger nm 1986, gi c phiu ca Morton
Thiokol gim mnh hn so vi ba cng ty khc
cng tham gia thit k con tu. Su thng sau ,
nguyn nhn v n c pht hin ra l t phn bt
chng thm trn cc tn la phng do Thiokol ch to.
Google sp xp cc trang web theo trt t nhng
trang lin quan nhiu nht ti phn tra cu ca bn.
Th trng in t Iowa (IEM), gm 800 ngi
mua v bn loi hng ha giao sau da trn kt qu
bu chn khc nhau, thng chnh xc hn thm d
kin quc gia.
Nhng th trng hng ha giao sau nh IEM

hin c nhng bin lai ca phng bn v

Hollywood, tin tc v th thao. Chng c hiu qu
bi chng c nhng c tnh c bn s a dng,
c lp, phi tp trung nhng c tnh then cht
c c nhng tin on sng sut.

S khc bit to khc bit

Ransom E. Olds bt u bn xe hi t nm 1899 v
tr nn pht t nh bn xe Olds: chic xe dnh cho
tng lp trung lu. Nh c hot ng tip th tt,
ng bn c nhiu xe hn bt c hng sn xut
xe no ca M vo nm 1903. Olds c cc i th l
hng trm cng ty sn xut t. Do khng c mt
tiu chun no, nn cc cng ty rao bn c mt dy
nhng chic xe vi kch c, hnh dng v my pht
in khc nhau. n cui thp k , hu ht cc
i th u tr nn m nht, ch cn li nhng tn
tui cch tn nh Cadillac v Ford. Trc Chin
tranh Th gii ln th nht, Olds c bn cho
General Motors.
Lch s ca cc ngnh cng nghip mi cng
tng t qu d tha la chn trong thi gian u
v chin thng thuc v nhng ngi bit la chn
cng ngh ng n. Nghe c v khng hiu qu,
nhng s a dng v tng cho php to ra s
khc bit y ngha gia cc tng ban u,
6

Tr tu m ng

khng ch l nhng thay i nh ca cng mt khi

nim. H thng c hiu qu khi n c th pht
hin ra k bi trn v sm loi b nhng k .
Tuy nhin, to ra mt lot a dng cc gii php
kh thi thi th cha . m ng cn cn phi bit
phn bit gia ci tt v ci d. S a dng lm tng
nhng trin vng, v gip nhm gii quyt vn
tt hn. Trn thc t, vic tp hp ton nhng ngi
thng minh li thnh mt nhm cha chc l
kin hay, bi nhng ngi ny thng c cc k
nng ging nhau. a thm nhng ngi khng gii
bng nhng c cc k nng khc bit li c th nng
cao hiu qu hot ng ca nhm. Mt nhm vi
nhng kin thc v k nng khc nhau thng lun
to ra nhiu quyt nh sng sut hn mt hay hai
chuyn gia.
Nhng nhm ng nht, c bit l nhng nhm
nh, li thng l nn nhn ca vic t duy nhm.
H tr nn gn kt vi nhau hn, l thuc vo nhau
hn v tch bit vi nhng kin ngoi nhm. H
dn b thuyt phc rng kin ca nhm mi l
ng v s duy l ha nhng kin phn bc khc,
h tin rng s bt ng quan im l v ch v
khng th xy ra.

Chnh quyn Kennedy ln k hoch v tin hnh

chin dch xm lc Cuba m khng h bn bc vi
nhng ngi ang nghi ng kh nng thnh cng
ca n. Nhng ngi ln k hoch cho chin dch
chnh l nhng ngi cho rng chin dch c th
thnh cng. Vi ngi cho rng nn cn thn th li
im lng, khng ai tham kho kin ca CIA hay t
c trch cc vn Cuba ca B Ngoi giao M.
C nhm chnh quyn pht l nhng thng tin
c bn nh s yu mn ca nhn dn i vi Fidel
Castro, sc mnh ca qun i Cuba v thm ch l
kch thc ca hn o ny. Chnh quyn Kennedy
thm ch cn t thuyt phc mnh rng c th gii
s tin rng M chng xm lc nc no c.

S Bt chc, Thc thng tin v s c lp

Mt c im then cht khc c quyt nh sng
sut l t duy c lp khng tch bit nhng phi
kh c lp vi nhng nh hng ca ngi khc.
T duy c lp khin cho nhng sai lm khng b
lin kt vi nhau v tng kh nng a thm thng
tin mi cho nhm thay v nhng thng tin c. Thm
ch i vi c nhng ngi c thnh kin hay v l,
nu h c lp, h s khng th khin cho c nhm
tr nn ngu ngc.
Rt kh c th duy tr tnh c lp bi hc hi

Vnh Con Ln
7

Tr tu m ng

l qu trnh mang tnh x hi. Con ngi cng tip

xc nhiu vi nhau th quyt nh ca mt nhm
cng t c kh nng l sng sut hn. Sau y l mt
vi cch cc nhm c th t hy hoi mnh:

Bng chng x hi Ngi ta thng c

xu hng cho rng nu rt nhiu ngi ang
cng lm mt vic no , t hn phi c l
do. l l do ti sao m ng ngy cng c
tm nh hng khi n cng ln mnh.

Tm l by n Con ngi chy theo

m ng bi nh vy t ri ro hn l lm
vic g cp tin ri c th tht bi thm hi.

Thc thng tin Con ngi vi nhng

thng tin khc nhau, phn ln l thng tin
khng y , a ra nhng quyt nh
theo kiu ni tip nhau bi h ngh rng
mnh ang hc hi iu g t tm gng
ca ngi khc. Khi con ngi ngng tin
tng vo kin thc ring ca mnh th
thc s ngng cung cp thng tin. H
a ra quyt nh da trn ci h ngh rng
ngi i trc bit, thay v kin thc ca
ring mnh.

Nhng tnh ton phc tp

Bt chp nhng cm by trn, vic bt chc ngi

khc thay v thc hin cc tnh ton phc tp trc
mi hnh ng li l phn ng hp l cho nhng
gii hn ca chnh chng ta. Nu c s dng tt,
n s tr thnh cng c mnh truyn b nhanh
chng nhng tng tt. Tuy vy, con ngi phi
sn sng ngng bt chc ngi khc v hc hi cho
chnh mnh khi thu c nhng li ch ln. S
bt chc thng minh ph thuc vo mt chui cc
la chn v thng tin ban u v vo s sn sng
ca ti thiu l vi ngi a ra kin ca mnh
trc nhm.

Con ng lt ngang Fever

Hm Erie c hon thin nm 1825 nhm mc
ch phc v giao thng gia cc thnh ph ln,
nhng li khng gip ch g cho ngi dn nhng
thnh ph nh. George Geddes thy c s
thnh cng ca nhng con ng t vt Canada
nhng tm vn g c t trn hai hng g v
ng ngh rng chnh l mt gii php. y chc
chn l mt s cch tn tt, nhng cha chc n
hiu qu v mt chi ph cho nhng doanh nghip t
nhn c cp vn t tin l ph cu ng. Geddes
cho rng mt con ng thng thng s s dng
c trong tm nm, nh vy to ra li nhun trn

10

Tr tu m ng

vn u t kh tt.
Vo nm 1846, Geddes thuyt phc o Salina,
New York xy dng ng t vt v loi ng ny
lan ra khp c bang v qua c vng Trung Ty.
Trong vng mt thp k, c 352 cng ty xy dng
ng t vt New York v hn 1.000 cng ty
nc M.
Khng may l ng t vt ch s dng c
trong bn nm ch khng phi l tm nm. n
cui nm 1850 th r rng l nhng con ng ny
khng c hiu qu v khi kt thc cuc Ni chin th
hu ht chng b d b.
Vo nm u tin khi ng t vt ang thnh
cng, ngi ta thy mt gii php. Khi cng xy
thm nhiu, tnh hp php ca chng ngy cng b
tht cht v nim mong c cn nhc cc gii php
khc b thu hp. Khi tin tng vo nhng thng tin
ph thuc, ngi ta phi mt nhiu nm trc
khi nhn ra nhng im yu c bn ca loi ng
ny, v vic tin tng vo kin thc ca ring mnh
li hp l hn.

Ghp cc mnh li vi nhau

C quan tnh bo M l mt tp th nhng nhm
11

tht s c lp, phn quyn nhng iu kin l

tng mt nhm c c nhng quyt nh sng
sut. Tuy vy, v khng b ngy 11 thng 9 nm
2001 l ra nhng thiu st. Ch vi lng
thng tin m cc c quan tnh bo nm gi, chng
c g ng ngc nhin l khi nhn li nhng d liu
t trong qu kh li khng h thy c bt k mt
li cnh bo no. Nhng thc t l cc c quan tnh
bo khng tin liu trc c bt k mt hnh
ng tn cng khng b no t nm 1993 cho n
2001. Quc hi nhn ra rng s phn quyn m
khng c s kt hp v thiu thng tin chia s cho
nhau chnh l mt phn ca vn .
Hnh thc phn quyn tr nn v cng ph
bin trong gii kinh doanh t 15 nm qua. Ngi ta
cng cao cc mng x hi, nh l Napster, cho
php con ngi c th kt ni v hp tc vi nhau.
a ra c nhng quyt nh sng sut, m
ng cn c s phn quyn. iu c ngha l
quyn lc ca h khng tp trung hon ton mt
trung tm u no, cc quyt nh quan trng c
cc c nhn a ra da trn kin thc ring ca h.
S chuyn mn ha lm tng phm vi v tnh a
dng ca cc kin v thng tin s dng gii
quyt nhng vn kh khn. im yu ca s
phn quyn l khng c g m bo cho vic thng

12

Tr tu m ng

tin c th c truyn t n ton b h thng.

Thng tin phi c lp ghp li vi nhau.
Galton m s phiu d on cn nng ca
con b kt hp chng li, v trong th trng t
do th c ch tp hp li thng l mc gi. Nu
khng c s kt hp, gii php tt nht mt nhm
c th c l gii php ca ngi thng minh nht
trong nhm, v cng chng c g m bo l s c
gii php .
Tnh bo M s dng sai hnh thc phn quyn.
Hnh thc h s dng ng l em li cc ngun
thng tin a dng v phn quyn, nhng n li khng
kt hp cc thng tin hay cc nh gi. Kt ni cc c
s d liu my tnh v thit lp cc th trng ra
quyt nh l nhng cch gip cc c quan tnh bo
M c th kt hp li mt cch hiu qu hn.

d on chnh xc, ch khng phi l lm hi lng

ng ch. Th trng Phn tch Chnh sch (PAM)
cng l th trng tng t m ca cho cng chng.
Kh nng hng li ca con ngi t nhng s
kin kinh khng to ra cn bo la. i vi cc
Thng ngh s Ron Wyden v Byron Dorgan,
nhng ngi lnh o chin dch m dp tt n,
nh thu thp thng tin t nhng ngi m tnh bo
M c th cha nghe n tn l vic s nhc v
tht c.
Nhng lo lng ca h b t nhm ch bi v
cc nh phn tch ca chnh ph M c tr lng
hng ngy tm ra cu tr li cho nhng vn
tng t nh PAM . PAM khng phi l mt tr chi
rng rn m n l mt cng c gip hiu r hn v
tnh hnh kinh t, n nh dn s v s chun b
sn sng ca cc quc gia Trung ng.

FutureMAP
FutureMAP l th trng ni mi ngi c th mua
bn cc hp ng da trn nhng k vng v cc s
kin Trung ng v cc ni khc. l mt cch
chnh ph c th kt hp thng tin t nhiu
ngun khc nhau. Mt th trng ni b, gii hn
trong khong 20 n 30 ngi, c th ph hng cc
chnh sch ni b bng cch trao thng cho nhng

13

S phi hp trong mt th gii hn lon

Mt vi vn c cu tr li chnh xc nh
trng hp cn nng ca con b, hay mt cu tr
li r rng, nh trng hp d on v cc v tn
cng khng b. Nhng vn v hp tc xy ra
khi mt ngi phi quyt nh khng ch cu tr
li chnh xc cho chnh bn thn h, m cn l

14

Tr tu m ng

cu tr li m mi ngi ngh l chnh xc. Nhng

vn khng tun theo cc gii php r rng
v chnh xc.
Nh x hi hc William H. Whyte dnh rt
nhiu thi gian nghin cu nhng con ph v va h
thnh ph New York xem lm th no m nhiu
ngi c th phi hp tt n vy. Mc d din tch
cht hp nhng ngi ta vn khng m vo nhau.
Chng ai bo ai phi lm th no, h d on hnh
vi ca nhau, gim hay tng tc mt cht trnh
va phi nhau.
Nh khoa hc x hi Thomas C. Schelling tin
hnh cc th nghim, trong cc cp i tng la
chn gia u hay l ui ph hp vi ngi
cng cp. 36 trong 42 ngi chn u. V khi
c yu cu ni mt con s tch cc, 40% i tng
chn s mt. Schelling tin rng trong x hi c
nhng tiu im ni bt ni nhng k vng ca
con ngi ng quy vi nhau. Chng cho php con
ngi tm ra cch thc c c cc kt qu em
li li ch cho tp th m khng cn phi theo hnh
thc tp trung.
Nhng chun mc v quy c ngm
C th to dng s phi hp thng qua cc chun
mc v quy c ngm. Chng duy tr trt t v s n

15

nh, cho php nhng nhm ngi khc nhau,

khng lin quan n nhau gii quyt c nhng
tnh hung nht nh m khng phi lng ph thi
gian suy ngh hay phi chu ng cnh chia r.
C l nn tch bit nhng quy c ngm khi i
sng kinh t, song chng vn c mt trong cc cng
ty. Cc cng ty sa thi nhn vin trong thi k suy
thoi thay v ct lng ng lot. Mc d khng c
ai lnh o hay nh hng nhng hu ht cc cng
ty hot ng trong th trng t do u hp tc v
s dng cc ngun lc ng lc, ng ch. Cc
nghin cu ch ra rng hu ht cc th trng s
iu chnh c mt mc gi hp l gia ngi bn
v ngi mua khi nhng con ngi c l tr tip cn
c y thng tin. Tuy vy, thm ch cc th
trng khng hon ho do nhng ngi khng c
thng tin y to ra cng c th em li nhng
kt qu gn l tng.
n trc, phc v trc
n trc, phc v trc, l mt thi quen
qu c bn n ni chng ta khng h ngh n l
mt quy c. Trn toa tu in ngm, trong rp
chiu phim, chng ta gi nh rng l cch sp
xp gh tt nht, thm ch khng c tnh n gi
tin cho v tr ngi , ngi mun ngi vi ai

16

Tr tu m ng

hay v tui tc v tnh trng sc khe ca ngi .

Vo nhng nm 1980, nh khoa hc x hi
Stanley Milgram yu cu cc sinh vin ca mnh
i tu in ngm thng thn nhng lch s ngh
mi ngi nhng ch. ng ngc nhin l mt na
s ngi c hi nhng gh ca mnh, thm
ch khng cn mt l do no. Phn kh khn nht
khng phi l thuyt phc ngi khc, thay vo
l ly ht can m yu cu h ngay t u. Cc
sinh vin cm thy bn khon, cng thng v bi
ri khi ng trc i tng. Phn ln thi gian h
khng th t mnh yu cu c. Chun mc n
trc, phc v trc trong chuyn ch ngi n
su n ni s phi mt rt nhiu cng sc mi c
th ph b chng.

Thu, tin boa v lng tin

Dng nh cc vn v hp tc kh ging cc vn
v phi hp, nhng chng yu cu mi ngi u
phi c trch nhim. Mc cho hu ht cc c nhn
u theo ui li ch ring ca mnh, cc vn v
hp tc i hi mt nhm phi m rng s xc nh
ca n v li ch ring vt ln trn c ti a ha
nhng nhu cu ngn hn. Chng cn i hi lng tin.
Nm 2003, CEO ca Sn giao dch Chng khon

17

New York, Richard Grasso b ui vic do kim

c qu nhiu tin 139,5 triu -la. ng lm rt
tt cng vic ca mnh nhng buc phi t chc do
s on gin phi l ca cng chng. Cc nh kinh t
hc tha nhn rng v c bn con ngi ch quan
tm n bn thn mnh, v h s a ra nhng la
chn c li cho h m khng quan tm n ngi
khc lm g. Tuy vy, trn thc t, con ngi mun
c c nhng quyt nh cng bng v h mong
i mt mi quan h hp l gia s hon thnh vi
phn thng. Mc d cng chng chng phi tr t
ha n no, nhng h cm thy rng s tin
Grasso c hng l ht sc bt cng.
Phn ng i vi thu nhp ca Grasso v nhng
ngi tham gia trong tr chi ti hu th l v l,
song chng th hin s sn sng trng tr hnh vi
xu v m rng nh ngha hp v li ch ring
phc v cho ci li chung.
Hnh vi thn x hi
Hnh vi thn x hi khin cho cc x hi v cc t
chc c th hot ng c, bi chng khng th
ch da vo cc lut l hay cc hp ng. S hp tc
thng lm cho mi ngi u c li hn, mc d
tht him khi c l do hp l cc c nhn hp tc
vi nhau. Mi ngi khng mun ng thu, nhng
c th buc h th phi khin h tin rng hu ht
18

Tr tu m ng

mi ngi cng lm nh vy. Con ngi hp tc vi

nhau v khng li dng ln nhau, mt phn l bi
h s cn tip tc phi lm n, tip xc vi nhau.
Tuy vy, chng ta vn a tin boa cho ngi bi
bn m chng ta s khng gp li. c th hp tc
hiu qu, ta phi tin tng ln nhau.
Khng may l con ngi cng tin tng th h li
cng d b li dng, v vy hu ht cc x hi th
trng u pht trin nhng c ch hn ch
tham nhng. Cui cng, chnh Ch ngha T bn v
cc lc lng th trng cho php c s tin tng
gia nhng ngi xa l b thc y bi nhng li ch
ca trao i song phng. Cc th trng c th
nui dng cho lng tham v s ch k, nhng con
ngi vn th hin s sn sng mt cch v l
nhng cn thit s tin tng hp tc vi nhau.

Tr chi Ti hu th
Trong mt th nghim ni ting v kinh t hc hnh
vi, ngi ta cho mi cp tham gia 10 -la v
h t chia vi nhau. Ngi xut s quyt nh s
tin c chia th no v a ra ngh vi ngi
kia. Ngi kia c th chp nhn ngh v c hai
cng c gi s tin , hoc cng c th t chi v
c hai cng mt s tin.

19

Nu nhng ngi chi c l tr, ngi xut c

th gi 9 -la, a cho ngi kia 1 -la, ngi
c ngh s cm s tin , bi nu t chi th
h s chng c ng no. Nhng trn thc t, nhng
li ngh di 2 -la thng b t chi. Ngi ta
th chng c ng no cn hn ngi kia c
qu nhiu tin.
Ngi xut tnh trc hnh vi , bi nu l
h th h cng lm tng t, v li xut thng l
5 -la. Cho d tr chi c chi bt c ni u
trong th gii pht trin ny, con ngi cng u
phn ng nh nhau, thm ch vi s tin ln.

PHN HAI: CC V D
Giao thng: Nhng g chng ta c l s phi
hp tht bi
Nm 2003, thnh ph London bt u tnh ph
nhng xe i vo khu trung tm vo gi cao im.
Singapore gn th in t thng minh vo mi xe,
n s tnh ph ngay khi chic xe tin vo cc khu
trung tm bun bn. Thnh ph Mexico cho php
li xe vo nhng ngy c th da trn bin s xe.
Gii php tt nht gii quyt tc nghn l xc
nh ph ngi dn tr tin s dng ng da
trn nhng iu kin chnh xc nh: giao thng,
20

Tr tu m ng

thi tit v phng tin ca h. Ngi M s chp

nhn phi tr thm ph tc nghn cho nhng cuc
in thoi ng di hay cc chuyn bay vo nhng
ngy gia tun, nhng h ght cay ght ng ci
tng phi tr thm tin khi li xe vo gi cao im.
H th chu ng cnh tc ng cn hn cho ai
tr tin thot khi cnh tc nghn. Giao thng
vn c ting l kh phi hp.
Nhng chic xe trn ng cao tc ng nght
thng tun theo nhng quy tc n gin: khng
m vo xe ng trc, chuyn ln nu c th v li
nhanh ht sc mt cch an ton. Nhng khi c qu
nhiu xe th cc xe khng th t do chuyn t ln
ny sang ln khc hay tng gim tc m khng
gy ra rc ri no. Khi cng nhiu xe i vo ng
cao tc, nhng chic khc s phi s dng n
phanh v mt ln sng xe phanh s din ra. Khi cc
xe c chuyn ln c th i nhanh hn, tc u
u ca ln b bin mt. Gi th cc xe trong tnh
trng di chuyn khng n nh vi mt tc tng
t nhau nhng chm hn trc rt nhiu. iu
to ra s tc nghn giao thng v rt kh c th
thot ra. Nhng chic xe li pha trn ca m tc
i chm hn nhng chic ang tin li t ng sau
rt nhiu. Tc ng khin li xe cn trng hn khi
h c gng phi hp mt cch khng hon ton chc

21

chn. H lm tng khong cch gia cc xe, thay i

ln ng thng xuyn hn v khin ngi khc
phi i chm li nhiu hn.
Gim tc v tng tc
Rt kh c th thc hin s phi hp trn ng cao
tc bi tnh a dng ca cc li xe. S a dng l tt
i vi qu trnh a ra quyt nh nhng li khin
cho vic gii quyt cc vn v phi hp kh khn
hn. Cc th nghim i vi cc xe c iu khin
bng my tnh di chuyn trn mt con ng y ht
ch ra rng s ng nht gia cc li xe chnh l gii
php cho tnh trng ch tc giao thng. Nu cc xe
c th di chuyn nh mt khi vng chc, khng
thng xuyn tng hay gim tc th hu nh s
chng cn tnh trng tc ng.

Khoa hc: S Cng tc, Cnh tranh v Danh ting

Cc nh khoa hc thng lm vic vi nhau theo
tng nhm ln, cho php h c th kt hp nhiu
loi kin thc khc nhau. N gip cng vic lin
quan n cc vn thuc nhiu ngnh hc khc
nhau c d dng hn v m bo c s a dng
trong cc vin cnh khc nhau, gip cc nh khoa
hc lm vic nng sut hn. Cc nh khoa hc lm
vic cng nng sut v cng ni ting th kh nng

22

Tr tu m ng

h lm vic cng nhau cng nhiu hn. Cc nh

khoa hc thng khng gi nhng kin thc mi
cho ring mnh bi h bit rng n s khng c
khai thc ht. H cng b khm ph ca mnh
ngi khc c th s dng v bin chng thnh gi
nh ca ngi . Cc nh khoa hc ph thuc vo
nhng ngi tin nhim v ng nghip ca h
c th lm vic sun s, h c th xy dng cng
vic ca mnh trn .
Nh khoa hc l nhng ngi quan tm ti li
ch ring, song h tm c cch li ch ring ca
h em li li ch cho ngi khc. H nht ra th
m h cho l th v, v trong qu trnh tm kim s
ni ting cho ring mnh h khin cho nhm tr
nn thng thi hn.
Ngy nay, thch thc cho cng ng cc nh
khoa hc l ngy cng c nhiu nghin cu khoa hc
c cc cng ty ti tr. Cc cng ty ny thu c
nhiu li ch kinh t khi bo mt thng tin hn l
phn tn n rng ri. Khi cc nh khoa hc ni ting
lm vic cng nhau, h cng s c mt s chia s
khng ng u v lng tin, bi cc nh khoa hc
khc dnh s quan tm cho danh ting nhiu hn l
cho cng vic. Nhng vn ny thch thc s
c lp ca cc thnh vin trong nhm.

23

S phi hp SARS
Thng 2 nm 2003, B Y t Trung Quc thng bo
cho T chc Y t Th gii (WHO) v mt loi bnh
hon ton mi. WHO huy ng n lc ca ton
th gii tm ra ngun bnh. Ngy 17 thng 3, 11
phng th nghim nghin cu trn ton th gii bt
u phi hp vi nhau nhm tm ra ngun gc ca
cn bnh tn gi l SARS. Cc phng th nghim
hng ngy hi tho vi nhau qua truyn hnh, tranh
lun cc kt qu th nghim v ng cc bc nh
chp virus c cch ly t cc bnh nhn SARS. Cc
phng th nghim khc nhau cng lm vic vi cng
nhng mu ging nhau, nh tng nhanh tc
v hiu qu cng vic.
n ngy 21 thng 3, cc nh khoa hc ca
trng i hc Hng Kng cch ly mt ngun
gn nh chnh xc. Cng ngy, cc nh khoa hc
thuc Trung tm Phng nga v Kim sot bnh
(CDC) M, cch ly c mt virus. Sang n
tun tip theo, cc phng th nghim khc pht
hin ra cng loi virus , ri tip n l cc phng
th nghim c, H Lan v Hng Kng. n ngy
16 thng 4, cc phng th nghim t tin cng b
rng mnh tm ra c ngun gc cn bnh. Mc
d Cynthia Goldsmith thuc CDC l ngi u tin
pht hin ra virus nhng phi mt n vi tun hp

24

Tr tu m ng

tc gia loi ngi trn ton th gii mi c th

chng minh c chnh l virus cn tm.

Thm ha Columbia v Lm th no c th t
chc hiu qu cc nhm nh
Sau khi tu Columbia c phng vo thng 1 nm
2003, cc nhn vin ca NASA c gng xc nh
mc thit hi khi mt vi vng bt b v v m
vo tu qu o trong qu trnh ct cnh. Don
McCormack, ngi hng dn phi cng i Qun l
S mnh (MMT) ni chuyn vi i nh gi cc
mnh v (DAT). Mc d khng c nhng bc nh
r c th a ra kt lun, nhng DAT vn rt lo
lng n vn ny. Tuy nhin trong bui hp ca
MMT, McCormack khng nu ra lo lng v
trng nhm ca MMT, Linda Ham cho rng v
i khng lm c g trong vn ny nn n
khng quan trng lm. Do Ham quyt nh l va
p vng bt l chuyn tm thng nn MMT
khng thu thp cc thng tin cn c, bao gm c
nhng bc nh c th a ra c tnh v thit hi.
Ngay t u, MMT cho rng cu hi liu vng
bt c tht s gy thit hi nghim trng hay khng
c tr li. i cng cho rng nhng bc nh l
khng cn thit bi n cng chng gip ch c g
nhiu. Tuy nhin, thc t l khng mt ngi lnh
25

o no hiu c r rng v tm quan trng ca

hng gii quyt . Ham hi nhng cu hi
c nh hnh c c cu tr li m c mong
i: Liu chng ta c th ni rng bt c ming
vng bt no b tht thot cng s khng gy thit
hi g v an ton ca chuyn bay cho tu qu
o do t trng khng?
Cc nhm nh cao s ng lng hn l s bt
ng v quan im. Cc bui hp ca MMT r rng
l thiu s tranh lun v kin ca s t ngi.
Nhng bui hp b nh hnh qu mc bi
nhng cu hi c sn cu tr li ca Ham, khng
dnh cht n lc no cho nhng nhn xt b phn
i t nhng ngi khc. cng c rt t s a
dng v kin thc v kinh nghim, bi ai cng lm
vic ti NASA t khi tt nghip. Ch mt kin khc
bit hay mt k nng khc thi cng c th lm cho
nhm sng sut hn.
nh hng trc tip
Cc thnh vin trong th trng hay trong mt cuc
c cc u ly phn hi theo dng mc gi hay s
im, nhng trong nhng nhm nh, mi ngi li
nh hng trc tip n nhau. iu ny c th
khin cho nhng nh gi ca h t kin nh v
cc oan hn. Thng th nhng ngi ni nhiu

26

Tr tu m ng

hn l ngi to ra chng trnh ngh s, ngay c

khi h bit cng chng nhiu hn. Cc nhm cng
d b tn thng i vi vic phn cc khi mi
ngi lin tc so snh mnh vi ngi khc v c
gng duy tr v tr tng i ca mnh. Khi mt
nhm tin dn theo hng cc oan hn, cc thnh
vin cng di chuyn cng vi n duy tr v tr
tng i ca mnh, nh vy l c nhm cng di
chuyn cng nhau.
Cc nhm nh hin ang rt thnh hnh trong
i sng v kinh doanh M, tuy nhin c rt t t
chc bit cch khin cho chng lm vic c hiu qu.
S chng ch g nu h khng th kt hp cc kin
khc nhau v a ra quyt nh. MMT cha bao gi
b phiu v vic cn lm.

cc cng ty khc trong ngnh. Tt c cc gim c

qun l kho u c nhng thit b cm tay c kt
ni vi cc phng thit k Ty Ban Nha. H lm
bo co theo ngy v sn phm no ang c bn
v khch hng thch loi no. Vi 14 nh my c
t ng ha cao, Zara c nhng ln chy vn
hnh v nhng bi th nh sn phm ca mnh vi
khch hng, phi hp vi nhng yu cu ca h.
Zara khng thu lm bn ngoi, v vy cng ty hon
ton linh hot. H c gng kt hp cc cch
truyn thng v kinh doanh, kiu phi hp m
chng ta thng thy qua nhng b phim gngxt
ca Hollywood:

Cng ty: Gp ng ch mi, cng ging nh

ng ch c?
Zara l cng ty bn l qun o tm c cch phi
hp nhng tng tc ca n vi cc khch hng hay
thay i bng cch iu phi cc ngun lc ca cng
ty. Cng ty ct gim thi gian ch hng xung
cn hai tun thay v t su cho n chn thng nh

27

28

B Gi, Phn II S phn cp t trn xung,

cho php mt ngi c th a ra quyt nh
v cho php cc u t di hn. Tuy nhin
nhng ngi nhm trn li tr nn ngy
cng tch bit so vi nhng ngi trc tip
sn xut v thng tin.

Heat mt bng nhm nh, lin kt cht ch,

c s tin tng, s chuyn mn ha v c th
thy c kt qu trc tip, ngay lp tc
nhng n lc ca nhm. Tuy nhin n li b
gii hn bi nhng ngun lc ca mnh, v
mt s sut hay mt s phn bi nim tin c
th lm tn thng ton b bng nhm.

Tr tu m ng

Reservoir Dogs Mt nhm tm thi gm

cc chuyn gia tp hp li vi nhau v mt
cng vic v gii tn. H c th c la
chn cn thn da trn trnh chuyn mn,
nhng s mt rt nhiu cng sc c th
ghp h li vi nhau.

Chi ph ca vic Phi hp

Cc cng ty c th tn ti bi chng ct gim chi
ph phi hp cc nhm ln hon thnh mc tiu.
Trong sut th k XX, cc tp on c st nhp
theo chiu dc, c phn cp v tp trung ha vi
rt t s a dng trong i ng cc lnh o cao cp.
Bng ming, h thng cho nhng quyt nh mang
tnh tp trung nhng tht ra li c qu nhiu lp
c s ng thun, tch bit cc lnh o cao cp vi
nhng kin thc. H thng khng khuyn khch
s t do ca lung thng tin v lm xuyn tc s n
b so vi cc phn tch bt ng v c lp.
Vo nhng nm 1990, cc cng ty c gng a
thm nhn vin vo h thng nhng vn cn
l mt kt qu bt thng.
Hnh thc phi tp trung c th c hiu qu khi
con ngi tham gia nhiu hn, khi h kim sot
c mi trng ca ring mnh v n khin cho
qu trnh phi hp d dng hn. Thay v phi ph

29

thuc vo mnh lnh v nhng li e da t trn

xung, cc cng ty c th tin tng vo nhn vin
ca mnh tm ra nhng cch thc mi hn, hiu
qu hn gii quyt vn . Cc cng ty thng
phi a ra cc quyt nh phc tp, tuy vy cng
khng nn ch mt mnh CEO gii quyt. Cng ty
cn kt hp s thng thi ca cc nhn vin.

Th trng: Cuc thi sc p, sn chi Bowling

v gi c phiu
Phn ln cc nh u t khng mun bn vi c
phiu bi nh vy l ri ro cao hn, thit hi c th l
v cng v h cng b bao vy bi nhng li cng c
tiu cc khi ai cng mun gi c phiu tng cao. Tuy
vy, thc o cho s thnh cng ca th trng
chng khon khng phi l gi c phiu c tng hay
khng m l liu nhng tin on c chnh xc hay
khng. Nhm thng c kh nng chnh xc cao hn
khi c s a dng v kin, v nhng ngi bn vi
li c th lm thm s a dng bi h bit v nhng
hnh ng phi php v tham nhng ca cng ty.
Nhng nh u t th trng khng cn thit
phi l ngi l tr. iu khng c ngha rng th
trng l hon ton khng hon thin. N c ngha
rng mt khi cc nh u t c kt hp li th d
nhng la chn v l cng c th to ra kt qu hp
30

Tr tu m ng

l v thng minh, iu c c khi nhng la

chn lm lc t s l tr l ngu nhin. Ch c
nhng thi quen hnh vi to ra nhng thin kin
mang tnh h thng lm gim s a dng v tnh
c lp mi c th gy tn hi th trng.
Mc d vy, cc th trng l khng hon ho o
s thng thi tp th so vi cc phng php khc.
Gi c phiu tng t ngt so vi gi tr thc v bn
cht lu di ca th trng chng khon v nhng
k u c ngha l bt c mt gi c phiu nht nh
no cng c th l sai trong mt thi gian rt di.
Bong bng v s sp
Bong bng v s sp l nhng v d trong sch
gio khoa v vic quyt nh tp th tr nn sai lm.
Trong mt bong bng, tt c nhng iu kin khin
nhm tr nn thng minh s c lp, a dng, s
nh gi c nhn u bin mt. Bn khng thy
bong bng nhng nn kinh t tht s. Nu gi mt
chic tivi t ngt tng ln gp i, n s b mt i
s cun ht, v khng hn. Nhng c phiu c
mua ri li c bn i bi n tng v mt gi tr.
N khin cho kin ca nh u t v kin ca th
trng tr nn quan trng, khin cho gi c phiu
phn nh c mt chui nhng quyt nh ph
thuc. iu ny t n khng phi l vn . Phn

31

ln thi gian, th trng chng khon thay i v

cng nhng li l s ha trn n nh ca vic ra
quyt nh mt cch ph thuc v c lp.
Bong bng v s sp xy ra khi s pha trn
chuyn qu xa sang ph thuc, v nh vy rt kh
cho nhng ngi bn trong bong bng c th nhn
thy. Bong bng bt u nh nhng n lc hp logic
thu tin v trong xu hng kinh doanh y quyn
lc, nhng s cm d u t c phiu n gin l v
nhng ngi ang u t vo n tr nn khng th
cng li c. C qu nhiu thng tin v nhng
ngi khc.
Nhng k vng cnh tranh
Cc nhm ch sng sut khi c s cn bng gia tr
tu c nhn v tr tu ca nhiu ngi. Khi nhng k
vng ca con ngi cnh tranh nhau, th trng s
n nh, nhng trong mt bong bng hay s sp ,
cc k vng li hi t vi nhau. C c s gi t
m ng, nh u t s thy tm quan trng ca
vic phi c lp. May mn l cc th trng khng
phi lc no cng l bong bng v ngy cng nhiu
nh u t t chi mua c phiu ch bi nhng
ngi khc cng ang lm nh vy, bong bng s t
b thi phng ln hn v th trng s c c hi a
ra mt quyt nh thng minh.

32

Tr tu m ng

Hiu ng CNBC
Bong bng th trng c phiu nhng nm 1990
trng hp vi s bng n v tin tc ti chnh, c
bit l t CNBC. Mng truyn hnh cp cung cp y
ry v khng ngng nhng thng tin v th trng.
Trc khi c CNBC, phn ln cc doanh nhn bit
c kin ca nh u t thng qua vic mua bn
chu. CNBC ngy cng c a chung, tm nh
hng ca n cng ngy mt rng, n v tnh di
chuyn th trng thay v ch a ra nhn xt. Gi c
phiu thng thay i trong vng 15 giy khi mt
mu tin c pht sng trn truyn hnh, v vy cc
nh u t khng phn ng da vi ni dung ca
bo co. H bit rng ngi khc cng s phn ng
i vi bn tin , v vy cu hi duy nht l ai s
di chuyn nhanh.
Tn cng nh u t bi nhng tin tc v vic cc
nh u t khc ngh g, CNBC thu ht c bn
cht ph thuc ca th trng chng khon, thay
cho s c lp v qung co.

Dn ch: Gic m v ci li chung

Liu dn ch c phi l v d ca vic ra quyt nh
mt cch thng minh hay ch l mt cch con
ngi by t quyn c lm ch chnh mnh?
Nhng ngi bu c l nhng ngi t li, cng nh

33

cc khch hng trong mt th trng, v vy phiu

bu ca h khng nht thit l phc v cho ci li
ca mi ngi. Trn thc t, s t li gi ra rng
vic b phiu l v ch, bi khng l phiu no ng
tin v ngi chin thng khng to ra c s khc
bit lm. Mi ngi b phiu l v ngha v, khng
phi v t li, v h t tng l ngi tin bo v
thi i vi vn tt hn l t li.
Mt cuc thm d nm 2003 ch ra rng mt na
s ngi c hi khng h bit c s ct gim
thu t nm ngoi. 30% ngi M ngh rng thu
An sinh x hi v thu y t l mt phn trong h
thng thu thu nhp v mt phn t khc li khng
h bit g. Trong thi k Chin tranh lnh, mt na
dn s M cho rng Lin X l thnh vin ca NATO.
Liu ngi M c th la chn ra mt ng c vin c
nhng quyt nh sng sut khi thiu thng tin th
khng? Nh s thng thi ca m ng, h c th.
Ci li chung
Dn ch i din khc vi s phn chia lao ng.
Cc chnh tr gia chuyn mn ha v thu nht kin
thc a ra nhng la chn ph hp v ngi
dn s gim st h. Cnh tranh trong cc cuc bu
c khin cc chnh tr gia c c hi a ra quyt
nh ng n hn. B phiu cng cho php s du

34

Tr tu m ng

nhp lin tc cc kin thc trong nc, khin cho h

thng a dng hn.
Ci nm trong s quan tm v ci li chung c
th c ngha khc nhau i vi nhng ngi khc
nhau. S a dng c th tht s bin ton b c
tri thnh mt h thng ra quyt nh xut sc, thm
ch ngay c trong trng hp phn ln ngi b
phiu khng c thng tin y v chnh xc.
Khng c l do no tin rng m ng t ngt
tr nn km ci trong vng quc chnh tr. Tuy
nhin, pht trin mt tiu chun nh gi thnh
cng hay tht bi l rt kh.
To chnh sch trong nn dn ch khng phi l
vn v nhn thc, n l vn v s hp tc v
phi hp vi nhng cu tr li m h v km dt
khot hn. N gip ta gii quyt hu ht nhng vn
c bn v hp tc v phi hp i vi vic sng
vi nhau th no lm sao tha hip v chp
nhn chin thng ca i th bi ta ngh h s
khng ph hu nhng th m ta nng niu, v ta bit
ta s c c hi khc.

T duy t ph

SUCHICMTDUY
Mt phng php cn thit trong
qun l kinh doanh
(The Six Thinking Hats)
Tc gi: Edward De Bono
Nh xut bn: MICA Management Resources
Nm xut bn: 1985
S trang: 207
Dch gi: Nguyn Hu Dng
NXB Vit Nam: Tr
Nm xut bn: 2008
S trang: 220

35

36

Su chic m t duy
ta, t tr em cho n nhng gim c iu hnh cp cao, u c
th p dng phng php ny.

VI NT V TC GI
Edward de Bono sinh nm 1933 ti Malta. ng c bng thc s
v tm l hc, sinh l hc v hm tin s y khoa, l gio s ti cc
i hc Oxford, London, Cambridge, Harvard v gio s thnh
ging ti 52 quc gia khc nhau.
Edward de Bono l tc gi ca gn 70 tc phm chuyn kho
v t duy c bit l cc phng php t duy nh hng (lateral
thinking), c dch ra nhiu ngn ng khc nhau. Mt s trng
s dng tc phm ca ng nh ti liu hc tp bt buc.
Ngoi ra, Edward de Bono cn cng tc t vn, o to cho
nhiu cng ty, tp on ln trn th gii nh IBM, Du Pont,
Prudential, AT&T, British Airways, British Coal, NTT (Nht),
Ericsson (Thy in), Total (Php), Siemens, v Microsoft.

TNG CH O
M h l k th ln nht ca mt li t rnh mch. S n gin
chnh l cha kho. Khi t duy r rng v n gin, n tr nn th
v v hiu qu hn.
Phng php Su chic m t duy rt d hiu v do rt d
s dng. Cng c ny c th s dng cho bt c quy m t chc
no, d to hay nh, to ra mt mi trng sng to hn, ci
thin giao tip v hng dn mi ngi mt li t duy r rng hn.

GII THIU
Chng ta phi luyn cho tr no chng ta ch lm
mt vic ti mt thi im. Cng mt lc, chng ta
khng th c c cm xc, logic, thc t, sng to, ln
t duy t chc. Phng php su chic m t duy
cho php chng ta tp trung qu trnh t duy, sng
lc nhng tng v thng tin u vo.
M hnh t duy da trn lp lun ca phng
Ty cha gii quyt tt c nhng vn a
dng m chng ta thng xuyn gp phi trong hu
ht cc t chc. tm ra con ng mi, mt cch
t duy ph hp h, chng ta cn phng php Su
chic m hay t duy song song.
T duy song song l xem xt mt vn trn mi
kha cnh. Mi c nhn u c quan im ring v
mt kin hay vt no . Hy mi ngi ng
bn pha khc nhau ca mt ngi nh v bn s thy
mi ngi c mt hnh nh ring v ngi nh.

thay i cch thc t duy ca mnh. iu tuyt vi l tt c chng

T duy song song tn thnh kin cho rng mi

ngi phi th nhn ngi nh theo cng mt hng.
Mc ch khng phi l tranh lun cho n khi

37

38

Chic m l th bn c th d dng i ln u hoc b ra.

Nhng chic m tng trng cho vic chng ta c th d dng

Su chic m t duy

ch ra ai l ngi thng cuc, m l xem xt mi

kh nng hay mi kha cnh ca mt tnh hung.
Khi s dng phng php t duy su chic m,
tt c mi ngi u tham gia vo mt hot ng
sm vai ti mt thi im xc nh. Mi ngi i
mt m mu khc nhau v ln lt chuyn sang cc
chic m mu khc.
Chng hn nh, phng php ny cho php mi
ngi ch tp trung vo nhng l lun v ph bnh
khi i M xanh lc v a ra nhng gii php sng
to, hoc quan im lc quan khi i M vng.
Phng php t duy Su chic m l mt phng
php tit kim thi gian bng cch gim bt nhng
cuc tho lun di dng. V d, Optus, cng ty vin
thng ln th hai Australia thng phi dnh bn
ting cho mt bui tho lun quan trng. Phng
php su chic m gip h a ra kt lun ch trong
vng 45 pht.
Phng php t duy su chic m loi b c
ro cn ln nht i vi t duy nhanh v hiu qu chnh l ci ti (hay bn ng). Thay v tn cng
kin ca ngi khc th hin mnh l ngi
thng minh, vi phng php su chic m, li t
duy chng i v i u b loi b v kh nng t
duy ca bn s c th hin qua vic bn s dng
39

mi chic m hiu qu nh th no. Thay v nhng

cuc hp ch th hin ci ti, cc cuc hp s c tnh
xy dng hn, hiu qu hn v din ra nhanh hn.

SU CHIC M, SU MU SC
M trng trung tnh v khch quan, tp trung vo
s liu, thng tin thc t.
M th hin tnh cm, cm nhn.
M en l chic m ca s thn trng. N ch ra
nhng im yu ca mt kin.
M vng tch cc, sng sa v lc quan
M xanh lc thuc v nhng tng mi v
sng to.
M xanh dng mt m v ging nh bu tri,
cao hn tt c mi th. Chic m ny lin quan ti
vic iu khin, t chc qu trnh t duy v vic s
dng cc m khc.
Trn thc t, chng ta gi tn nhng chic m
theo mu sc ch khng bao gi gi theo chc nng,
chng hn:
Hy b chic m en ra mt lt.
Hy i nhng chic m xanh lc ny.
40

Su chic m t duy

T duy m vng nh th l c ri. Hy i m

trng no.

CCH S DNG M
Dng ring l
C th dng m a ra mt li t duy nht nh
nhm nh hng cho mt cuc tho lun.

Dng ln lt
C th dng ln lt tng m mt.
C th dng thng xuyn bt k chic m no
m bn mun.
Cch dng ln lt c th p dng cho 2, 3, 4 m
hoc nhiu hn.

Ht gi!
Dnh cho mi ngi mt pht vi mi chic m. Tt
nht l dnh nhng khong thi gian tht ngn v
ch ko di hn nu c nhiu kin. Nu khng ai
b sung thm iu g th hy chuyn sang chic m
tip theo.

Nn dng nhng chic m xanh dng u

v cui cuc hp
M xanh dng u tin ch ra ti sao chng ta li
c cuc hp ny, xc nh vn , ch ra nhng mc
tiu v kt qu mong mun t c, d nh s
dng ln lt cc chic m nh th no.
M xanh dng cui cng phi ch ra nhng iu
thu c t cuc hp: kt qu, kt lun, k hoch,
gii php v nhng bc tip theo.

Trnh t dng m phi c xc nh ngay u

cuc hp bng cch s dng chic m xanh dng
u tin. M t s b trnh t ri thc hin theo
trnh t . C th c nhng thay i nh tu thuc
vo d kin u vo. Ch tng s ln lun chuyn vi
nhng ngi c nhiu kinh nghim vi phng
php t duy su chic m. Cc thnh vin c th
chn m trong qu trnh tho lun hoc nh t
vn chn gip.

i khi bn c th i m vo cui bui hp

hi mi ngi v cm ngh ca h v kt qu ca
cuc hp v liu h c cm thy lm tt hay
khng.

41

42

M Trng
T duy m trng l cch hi v thng tin v d liu
thc t xem xt theo cch trung lp. Chic m

Su chic m t duy

ny khuyn khch ngi t duy tch bit u l s

tht v u l suy din.
C hai lp s tht l s tht c tin (hay s tht
cha kim chng), v s tht kim chng.
Nhng s tht chng ta khng th kim chng
c, tc l nhng s tht c tin, c th c a ra
trong nhng phn t duy m trng, nhng phi lm r
rng nhng s tht ny l cha c kim chng.
Nguyn tc c bn cho t duy m trng l khng
nn trnh by mt iu g mc cao hn tnh
hung thc t.
kin c nhn ca bn c th khng bao gi
c nhp nhn khi p dng t duy m trng nhng
bn c th thut li kin ca mt ai khc.
T duy m trng khuyn khch thi trung lp
ng n. Khng ai c qu cao mt quan im
no, m ch n gin l trnh by n ra m thi.
Mc ch ca t duy m trng l phi thc t.
Nhng ngi t duy m trng c th trnh by v
cc giai thoi hay nhng v d chng minh.

Nhng kh nng c th xy ra vi t duy m

trng bao gm mt khong t lun ng n
khng bao gi ng. Trong khong l nhng
pht biu nh i khi, ni chung, thnh thong, cho
l s xy ra, v.v.
T duy m trng l k lut v nh hng. Ngi
t duy phi c gng trung lp v khch quan hn
trong vic trnh by thng tin.

M
M mang n cho mi ngi c hi th hin cm
nhn ca h v mt tnh hung no . Nhng tnh
cm, cm xc, trc gic u nm trong t duy m
. Li t duy ny c thc hin da trn c s c
nhn v lun c p dng cho mt kin hay tnh
hung c th. Ngi t duy khng th thay i
kin v khng th ni rng: Ti khng c g ni
khi c hi v nhng cm xc m . Ngi t duy
c th s dng nhng t nh bnh thng, khng
chc chn, bi ri, nghi ng, hay ln ln.
Mc ch ca m l th hin cm xc nh n
vn c, ch khng phi buc phi a ra mt
nhn nh.

T duy m trng khng bao gm vic a ra cc

kin, trc gic, nhn nh da trn kinh nghim,
cm nhn v n tng.

Trc gic c th da trn nhng kin thc v th

trng hay kinh nghim sn c.

43

44

Su chic m t duy

Linh cm l gi thit da trn trc gic.

Quyt nh c a ra khng ch da trn trc
gic, nhng nhng cm nhn m li ng mt
vai tr quan trng trong nhiu quyt nh kinh
doanh ln.
M lm cho nhng cm gic c cng nhn
nh l mt phn quan trng trong t duy.
M khin cho cc cm xc tr nn hu hnh
v tr thnh mt phn trong s t duy v cng l
mt phn trong h thng cc tiu ch la chn l
trnh trn s .
M cung cp mt phng php thun tin cho
ngi t duy c th thay i trng thi cm xc
theo cch m thng khng th xy ra nu khng c
phng php ny.

M en
M en l chic m ca s thn trng. y l chic
m hay c s dng nht trong su chic m. l
chic m ca s tn ti. Tuy nhin, lm dng m en
c th dn ti nhng ch trch khng lnh mnh,
khin mi ngi ch chm chm tm li mi th.
M en ch ra nhng sai st trong t duy.
T duy m en lun logic.
M en ch c s dng khi c thi gian
dnh cho t duy ph phn.
Bn khng th s dng t duy m en lm gin
on cc phn t duy khc.
M en dng nu ra nhng kh khn, tr
ngi, rc ri v nguy c.

Vi chic m , tnh cht nghi thc ha vic

biu l cm xc khin cho n t mang tnh c
nhn hn.

Nh t vn phi duy tr c k lut s dng

nhng chic m mi ngi khng ngt li hoc
lm gin on t duy ca nhau.

Ngi ta thng dng tnh cm to dng

nhng v th trong thng lng.

Mt s ngi thch ph phn nhng khng th

ng gp g cho nhng la chn mang tnh xy dng.

ng bao gi c gng chng minh hay a ra c

s logic cho nhng cm xc.

Hy kim ch khng lm dng t duy m en.

Tht d dng ph phn thit k ca mt ngi nh,
nhng a ra mt thit k p hn th kh hn
nhiu. S ph phn nn i km mt la chn thay th.

45

46

Su chic m t duy

M Vng
M vng kh i hn l m en, bi no b ca
chng ta gn vi t duy m en mt cch rt t
nhin. M en l chic m cho php con ngi tin
ha v tn ti nh thn trng v qun l c ri ro.
M vng rt cn thit bi n cung cp nhy v
gi tr
S l lng ph thi gian nu bn c t ra sng to
nhng li khng cng nhn nhng tng hay.
Khng t ngi thch chp ly mt tng v x tan
n thnh trm mnh. Cn m vng tm kim gi tr,
do ngay c nhng tng khng h hp dn cht
no cng c cng nhn thch ng.
Tr nn tch cc l mt la chn
Tt c nhng ngi thnh cng u c mt khao
kht l lm cho mi vic din ra nh mun. Bi
th m ny sinh mt iu gi l lc quan thi qu, v
d nh nhng ngi sut i tin rng mnh s trng
s c c. iu tht ng ngn. M vng khi
gi mt s lc quan hp l.
T duy m vng l t duy tm kim nhng li ch
c th c v tm cch chng mnh cho nhng li
ch .

47

Vi m vng, mi ngi rt thoi mi a ra

nhng tng hay xut ring. y chnh l kha
cnh c tnh cht xy dng ca m vng.
M vng i hi mi ngi phi tht s mong
mun a ra nhng xut, ngay c khi chng c v
tm thng.
T duy m vng ch trng vo nhng nh gi
tch cc.
T duy m vng gm nhng t duy t logic v
thc t, n nhng m c, tm nhn v hy vng.

M Xanh Lc
M xanh lc l chic m ca nng lng, s pht
trin, v nhng tng mi. Mt khong thi gian
c th c dnh cho tt c mi ngi n lc
sng to. Mi ngi phi a ra c mt tng,
s khng c chuyn mt ngi chu trch nhim nu
tng trong khi nhng ngi khc ngi ch ph
phn tng .
Khi i chic m xanh lc, tt c mi ngi u
phi ng gp kin, s khng ai yn lng c.
M xanh lc khm ph nhng kh nng.
M xanh lc bao gm c nhng thay i.
48

Su chic m t duy

M xanh lc tm kim gii php cho vn t mt

gc khc.
T duy m xanh lc em li mt phng php
tip cn hon ton mi.
Li t duy nh hng, hay s gt b khun mu
pht huy hiu qu khi ngi t duy b i cc khun
mu thay v lm theo n, nh to ra c hiu
ng Eureka
PO (Provocative Operation k thut kch
thch) l mt k thut t duy m xanh lc cho php
mi ngi suy ngh v s dng kh nng kch thch.
V d, nhng chic xe PO c th c bnh xe hnh
vung, nhng my bay PO c th h cnh ln ngc.
Cc gim c iu hnh PO u c kh nng t
thng chc.
Mt ngi qun l cc nim c vai tr v trch
nhim thu thp, kch thch v nh hng nhng
tng c a ra.
Nhng tng sinh ra di chic m xanh lc
sau s c tp hp li v nh gi di chic
m vng pht trin thm, tip c th s dng
m en. Trong bt c trng hp no, m trng
cng c th c s dng c c nhng d liu
v thng tin trung lp nhm h tr hoc nh gi
49

liu mt tng c hiu qu hay khng. T duy m

l bc cui cng. Hy hi nhng cu hi nh:
chng ta c mun thc hin tng ny khng?
Chng ta c hng th hay khng?

M Xanh Dng
M xanh dng l chic m iu khin. N l chic
m chng ta s dng t duy v nhng t duy. N
l chic m khi qut. M xanh dng cn l chic
m lp k hoch, v phc tho nhng g cn phi t
c. M xanh dng ra chin lc v gi k lut
mi ngi s dng ng chic m ph hp. Nh
t vn hay ch tch cuc hp dng m xanh dng.
Cui phn t duy, ngi t duy m xanh dng rt
ra kt lun, tm tt hay quyt nh v ch ra nhng
bc hnh ng tip theo.
Ngi t duy m xanh dng phi quan st
nhng suy ngh ang din ra, v ghi chp s hay
l trnh t duy m nhng ngi khc trong nhm
ang i theo.
Tm tt hay bo co cui cng nm trong phn
ca m xanh dng.
Ngi t duy m xanh dng ging mt th
chp nh ghi li nhng t duy ang din ra, hay
50

Su chic m t duy

trong trng hp ny l nhng suy ngh c

trnh by.

LI CH CA PHNG PHP T DUY SU

CHIC M
Rt ngn mt na thi gian a ra quyt nh.
Rt cc, tt c nhng quyt nh cui cng u l
quyt nh hon ton m hay nhng quyt nh
mang tnh cm xc.
Mc ch u tin ca phng php su chic m
l n gin ha t duy chng ta c th gii quyt
mt vn ti mt thi im. Mc ch chnh th
hai l c c mt c ch thay i d dng.
Phng php ny khng e da nhng ci ti ca
mi ngi v c th s dng nh mt tr chi.

51

52