Univerzitet u Sarajevu

Filozofski fakultet
Odsjek za historiju

Teritorije BiH u kontekstu Oktavijanovog potinjavanja Ilirika

35. god p.n.e. 9. god n.e.

(Seminarski rad)

Amra ai, MA

Admir Lisica, BA

Sarajevo, 2014.
Sadraj

Uvod........................................................................................................3
Oktavijan i njegove borbe sa Ilirima.........................................................4
Oktavijanove borbe sa Delmatima.................................................................................7

Znaaj Oktavijanovih osvajanja u Iliriku..................................................9

Stanje pred ustanak.................................................................................10
Tok velikog Ilirskog ustanka 6. 9. god. n.e. ..........................................12
Zakljuak..................................................................................................16
Literatura...................................................................................................18

Uvod
2

Period izmeu 35. god. p.n.e. i 9. god. n.e. veoma je znaajan u historiji Bosne i
Hercegovine. Tokom ovog razdoblja deava se niz dogaaja koji e odrediti sudbinu naroda sa
podruja tadanjeg Ilirika, a oni e u radu biti detaljno razmatrani. Bitan aspekt, na koji e se
obratiti posebna panja jesu ciljevi Oktavijanovih kampanja koje je on vodio na podruju
Ilirika, te razlozi zbog kojih on to ini.
Cilj ovog rada je da prikae okolnosti koje vladaju tokom Oktavijanove kampanje na
Ilirik, te da hronoloki opie dogaaje za vrijeme velikog Ilirskog ustanka koji je u literaturi
poznat i kao Batonov ustanak. Tokom rada govorit e se o glavnim ciljevima spomenute
kampanje i krajnjim rezultatima velikog Ilirskog ustanka. U radu e se pokuati prikazati
kakvo stanje vlada u Bosni i Hercegovini u ovom periodu, te zbog ega dolazi do pobune Ilira
na podruju nae domovine. to se tie Oktavijana, njegova kraa biografija bie
interpretirana u nekoliko reenica radi lakeg shvatanja ove teme. Na kraju ovog rada posebna
panja bie usmjerena na 9. god. n.e. u kojoj je okonan veliki Ilirski ustanak nakon skoro tri
godine njegovog trajanja. Poslije zavretka ustanka dolazi do potpunog potinjavanja teritorije
Bosne i Hercegovine Rimskoj vlasti, te uslijed toga dolazi do formiranja dvije nove provincije
Dalmacije i Panonije.
Kada se govori o metodolokom pristupu, koritenom u radu, vano je istaknuti da je u
radu sadrana, hrnoloka i tematska metoda. Ove dvije metode su odredile sadraj i strukturu
rada. Rad je radi lakeg razumijevanja podijeljen u nekoliko veih cjelina, koje prate dogaaje
u periodu izmeu 35. god. p.n.e. kada na Ilirik dolazi Oktavijan, te 9. god. n.e. kada je
teritorija nae zemlje i definitivno bila potinjena Rimu.
Ova tema bie obraena na osnovu dostupne literature, koja je u veem dijelu bila na
naem jeziku. Pri obradi podataka vezanih za temu koritena su djela Ive Bojanovskog, Bosna
i Hercegovina u antiko doba, Povijest Japoda od Borisa Olujia, a kao primarnu literaturu
koristio sam knjigu Salmedina Mesihovia, Rimski vuk i ilirska zmija. Posljednja borba.
Ostala literatura koritena u radu, kao i ova navedena ne sadri odstupanja u prezentovanju
podataka to je u velikoj mjeri olakalo rad na ovoj temi zbog ujednaenih stavova koju su
izneseni vezani za ovu temu.

Oktavijan i njegove borbe sa Ilirima

Gaj Julije Cezar Oktavijan bio je praneak Julija Cezara, kasnije i trijumvir u drugom
tvijumviratu, a zatim i rimski car, a nakon Prvog sporazuma sa Senatom 16. I. 27. god. p.n.e
je u svome imenu dodao poasni naziv August (Augustus) - uzvieni. Ovim datumom je u
historiji zapoeo period koji je poznat kao principat. to se tie samog Oktavijana on se
smatra jedinim od najveih i najznaajnijih rimskih careva. U narednom djelu prikazati e se
vladavina Oktavijana kroz prizmu njegovih ratova sa Ilirikom. Historijski izvori koji nam
pripovjedaju o pohodu Oktavijana na Ilirik su: Apijan, Dion Kasije, Strabon, Velej Paterkul,
Svetonije, Flor, Orozije. Potinjavanje Ilirika je dolo u primarno strateke ciljeve rimske
vlasti tek dolaskom Oktavijana na elo drave.1
Nakon brundizijskog rata 40. god.p.n.e dvojica tijumvira Marko Antonije i Oktavijan
su brundizijskim sporazumom, podjelili interesne sfere i teritorijanu upravu u Rimskoj dravi.
Po ovome sporazumu Marku Antoniju je pripao sav Istok, a Oktavijanu ilirske zemlje,
openito zapadne provincije, te su na taj nain zapadnobalkanske zemlje ule u interesnu sferu
i mandat Oktavijana.2 U narednom periodu sve do 36. god.p.n.e. uz vojne akcije, diplomatiju
Oktavijan je uspio da uspostavi i stabilizira unutranju vlast u svim zapadnim provincijama.
Jedino podruje u kojoj je imao samo teorijski mandat bile su istono jadranske ilirske
oblasti.3
Tada je ve bilo jasno da e Oktavijan poduzeti operacije na ovome podruju, a za
takvu njegovu odluku svakako je bilo mnogo razloga, izmeu ostalog radi poveavanja
njegovog vlastitog ugleda, poularnosti, jer se on do tog perioda nije borio u vanjskim
ratovima veinom samo u graanskim.4 On je shvatio koliko mu je Ilirik zapravo strateki
vaan, pa je smatrao da e zauzimanjem june Ilirije i i uope ilirskih zemalja zapadnog
Balkana osigurati sjeverno krilo u sluaju sukoba sa Kleopatrom i Markom Antonijem,
odnosno moda i vanije je to da je on zapravo shvatao da se ne moe u ovome pohodu
zadovoljiti ratovanjem samo u zaleu nego da mora da prodre u unutranjost, kako bi doli u
1 Mesihovi, 2011, 8.
2 Bojanovski, 1988, 47.
3 Dino, 2005, 5.
4 Mesihovi, 2011, 56.
4

dodir sa onim ilirskim narodima sa kojima Rim nije imao vojnikog dodira. Odnosno cilj mu
je bio osigurati podruje Zapadnog Balkana, u sluaju da doe do rata sa Kleopatrom i
Markom Antonijem.5 Osim ovih ciljeva treba istai da je Oktavijanovo osvajanje
zapadnobalkanskih zemalja kao motivaciju imalo i ekonomski faktor. Naime nakon to su
iscrpili hispanske rudnike, rimska vlasta je traila nove izvore ovog resura, a to su vidjeli u
zapadnom Balkanu koji je inae bio poznat po rudnom bogatstvu.

Slika 1. Gaj Oktavijan ( Gaius Julius Caesar Octavianus)

http://bs.wikipedia.org/wiki/Oktavijan_August#mediaviewer/File:Hw-augustus.jpg

Oktavijanova kampanja protiv Ilira poela je 35. god.p.n.e. i pretpostavlja se da se nije

odvijala kao jedna ujednaena vojna operacija, nego kao niz operacija. Postoje, dakle,
propagandno - politiki razlozi koji su Oktavijana prisiljavali da lino ratuje protiv Ilira, ali i
oni vojno-strateki koji su ga uputili da ratuje ba ovdje. Nikako ne valja izgubiti iz vida da je
cijeli Oktavijanov angaman u Iliriku u godinama 35.33. imao politiki cilj: izgraivanje
slike mladog Cezara kao vojskovoe dostojnog stati na elo Rima, slike koja mu je u tim

5 Mesihovi, 2011, 56.

5

godinama oajniki trebala.6 Svoj pohod je Oktavijan poeo upadom sa sjevera, najprije u
zemlju Japoda. O Oktavijanovom upadu na prostor koji su naseljavali narodi Japodi opisuju
nam Apijan i Dion Kasije. Apijan svoje pripovjedanje o Oktavijanovom pohodu na Ilirik
zapoeo je nabrajanjem naroda koje je Oktavijan prethodno pokorio 7, zatim opisuje kako je
relativno lahko pokorio Japode unutar Alpa, pa se zatim Oktavijan okrenuo prema Japodima
koji su ivjeli preko Alpa. Upravo za njih Apijan kae da su najvie zadavali probleme
Oktavijanu. Ubrzo se u ruke Oktavijana padala japodska uporita, Monetium, Avendo,
Arupium i Terponus, a onda je Oktavijan napao i Metulum, za kojeg se smtaralo da je sjedite
ovoga naroda.8
Apijan nam donosi jedan jako dramatian opis opsade Metuluma od strane Rimljana,
zapravo vrlo detaljno opisuje taj dogaaj, gdje za opise koristi Oktavijanove izvjetaje.
Japodski vojnici su na poetku uspjeno odolijevali napadima Rimljana, meutim ubrzo su
krenuli napadi rimske vojske, gdje je ak Oktavijan ranjen, Apijan navodi kako je Oktavijan
uzeo svoj tit i pojurio opsadnim mostom prema bedemu, bio je ranjen u desnu nogu i obje
ruke. Kako bi sprijeio paniku meu svojom vojskom, odmah se pojavio prema njima da bi
im pokazao da je iv. Ovakav opis Apijana Wilkes povezuje sa jednom epizodom Aleksandra
Makedonskog, gdje navodi da je on Oktavijanu sluio kao model i uzor, te da su njegovi
potezi esto bili motivirani nekim poduhvatima Aleksandra Makedonskog. Pretpostavlja da je
Oktavijan moda bio i ranjen, ali je svoje ranjavanje dosta dotjerao u izvjetaju kako bi
podsjetio na Aleksandra. Upravo ovaj podatak nam govori da je Oktavijanu osvajanje Ilirika
bilo potrebno kako bi izgradio imid uspjenog i hrabrog vojskovoe.9
Nakon sve jaih rimskih napada, Japodi su poslali svog glasnika i pedeset talaca, gdje
su se obavezali Oktavijanu da e primiti na vii dio Metuluma rimske vojnike, a da e se oni
zadrati na niem dijelu. Nakon to su Oktavijanovi vojnici uli odmah su zatraili da predaju
oruje. Japodski ratnici su odmah enu i djecu zatvorili u vijenicu, te otpoeli borbe sa
6 Bili-Dujmui, 2004, 426.
7 Nakon to je likvidirao gusare sa Korule i Mljeta, te Liburnima koji su takoer
gusarili oduzeo brodove, krenuo je prvo na Japode, koji su kako Apijan navodi
stanovali unutar Alpa. Oluji, 2007, 87.
8 Stipevi, 1991, 48.
9 Oluji, 2007, 93.
6

Rimljanima. Nakon njihovog neuspjeha oni su zapalili vjenicu, a ene su prvo ubijale djecu,
a potom i sebe, kako ne bi pale Rimljanima u ruke, dok su japodski vojnici izginuli u borbama
s Rimljanima. Grad je bio do temelja sruen, a ostali Japodi su se uplaeni sudbinom
Metuluma predali Rimljanima.10
Nakon to je porazio Japode Oktavijan je dalje krenuo sa vojskom prema Sisciji,
odnosno do utvrde Segeste (Segestica) na Kupi, pa je osam dana pustoio grad sve dok nije
uspio prodrijeti do Segestike. Segestika se nalazila na uu Kupe u Savu kod dananjeg Siska,
te je bio utvren dobrim poloajem, a njegovi mjetani su ga branili od Oktavijanove vojske.
Segestika je osvojena od strane rimske vojske nakon trideset dana krvavih borbi. Oktavijan je
tada na suprotnoj strani Kupe na mjestu dananjeg Siska, sagradio vojno uporite Sisciju u
koju je smjestio 25 kohorti pod zapovjednitvom Fufija Gemina. Izgradnjom Siscije bio je
osiguran mostobran za dalja osvajanja Ilirika i Panonije.11

1. Ostaci junog dijela odbrambenih zidina rimske Siscije

(http://hr.wikipedia.org/wiki/Sisak#mediaviewer/File:Sisak_Siscia_remnants.JPG)

1.1.

Oktavijanove borbe sa Delmatima

10Isto, 96.
11 Bojanovski, 1988, 44.
7

Naredne 34.god.p.n.e. Oktavijan se odluio obraunati sa Delmatima, koji jo nisu bili

Rimljanima isplatiti tribut i povratili signa koja su oteli u sukobu sa Gabinijem, Vatinijem i
Bebijem. Delmati su shvatili da e se teko oduprijeti neprijetelji pa su odluili da u svojim
borbama protic rimske vojske primjene svostruku taktiku, da se utvrde u svojim gradinama i
prue to jai otpor rimskoj vojsci, a ujedno da vode i gerilski rat, napadajui i doekujui
neprijatelja u teko pristupanim predjelima. Delmatski vojskovoa Verzo je sa 12.000
vojnika otiao u Pronomu u grad koji je oduzeo Liburnima i utvdio se u to mjesto. Oktavijan
je dolaskom pred Pronomu najprije zauzeo okolna brda pa je otpoeo napad na sam grad, pa
je drugi delmatski vojskovoa Tetimos pokuao pomoi opsjednutom gradu, ali su ga rimski
vojnici sprijeili u tome, i najtjerali u bjekstvo.12
Ubrzo se Verzo predao, ime se otvorio put Rimljanima za dalje napredovanje prema
unutranjosti delmatske zemlje. Drugi vojskovoa Testimos je i dalje napadao protivnika
primjenjujui taktiku gerilskog ratovanja, gdje je estim i iznenadnim napadima uznemiravao
rimsku vojsku. Meutim Oktavijan je bio vrlo oprezan i i sve vie je napredovao prema
unutranjosti delmatske zemlje. Ubrzo su u ruke Oktavijana pali sljedei gradovi : Synodium,
Andertium, pa je ubrzo stigao i pod Setoviju, gdje se nalazila utaborena delmatska vojska koja
je otpoela svoju borbu za nezavisnost. U jednom okraju ranjen je i Oktavijan, pa je na jedan
period voenje rata prepustio Statiliusu Tauru, dok se on povukao u Rim. Ve poetkom 33.
god.p.n.e. Oktavijan se vraa pod Setoviju. U gradu je ve bila velika glad, i sve je izvjesniji
bio poraz Delmata. Ubrzo se se i predali, i Oktavijan im nametnu teke uvijete. Delmati su
morali dati taoce, ak 700 mladia koji su odvedeni u Rim, zatim vratiti zarobljene vojne
znakove (orlove), ali i platiti tribut koji su uskratili Juliju Cezaru. Ujedno ovo je bio kraj
delmatske nezavisnosti, sam Oktavijan je sa 40/50 hiljda vojnika uspio potiniti cijeli zapadni
dio Balkana, moda sve do Dunava i Drine.13
Nakon Oktavijanove borbe sa Delmatima, Apijan nam ne donosi podatke sa kojim je to
narodima unutranjeg Ilirika Oktavijan jo vodi borbe, naime on u svom dijelu kae samo :
I druga plemena, kojima je doao, primljena na vjeru kad su predala taoce, a jedino ona
kojima poradi bolesti nije mogao ii, nisu dala talaca niti su nastojala sklopiti ugovor, ali se
ini da su i ona bila pokorena kasnije. Zavretak vojne operacije u Iliriku Apijan zavrava
12 Stipevi, 1991, 49.
13 Isto.
8

rijeima:Tako je Cezar (Oktavijan) savladao cijelu Iliridu ( Iliriju), onu koja se odmetnula
od Rimljana, i onu koja se prije nije pokoravala njima.
Opis Dion Kasija o Oktavijanovom ratu u Iliriku je dosta krai, on kae da je : poslije
pada Segeste njezin primjer slijedila cijela Panonija. Po njegovom shvatanju pokoreni su i
drugi narodi, meutim on ne spominje imena tih naroda, ali bi bilo logino zakljuiti da su to
Dezidijati, Mezeji, Breuci. Bitno je znati zato nam ovi izvori ne govore koji su to jo narodi
pokoreni, meutim najvjerovatnije odgovor nalazimo u tome da ovi izvori te podatke nisu
nali u Augustovim memoarima, pa je on tako u svom djelu opisivao koje je to sve narode
porazio lino, a za one vojne operacije u kojima nije lino sudjelovao izostavio ih je.
Oktavijan je ve 27. god. p.n.e Ilirik, tada sastavljen od dinarskih, i dananjih
sjeverno-albanskih i nekih manjih oblasti, predao Senatu.

14

Od plijena koji je donio iz Ilirika

Oktavijan je sagradio javnu knjinicu koju je nazvao Octaviana, u ast svoje sestre.15

2. Znaaj Oktavijanovih osvajanja u Iliriku

Oktavijanov ratni pohod je jedan od prvih historijskih dogaaja na tlu dananje

centralne Bosne, dok su periferni dijelovi, Hercegovina, Duvanjsko polje, dolina Trebiata i
Neretve ve ranije bili upoznati sa Rimljanima. Za ovaj rat smatra se da je jedan kombinirani
rat u jednu nepoznatu, teko prohodnu i slobodnu zemlju, sa narodom koji je izuzetno borben
i hrabar, ali i narod koji je navikao na slobodan ivot.
Meutim sa 27. god. p.n.e. nije zavreno relaiziranje planova vezanih za Ilirik, poto je
jo jedan dio bio praktino samostalan. Oktavijan August, zajedno sa Agripom i Tiberijem je
nastojao da izvri konano potinjavanje Ilirka, pa su posebno posljedna dvojica na sebe
preuzeli odgovornost da pokrenu velike vojne operacije na ilirskom podruju, posebno prema
onim nezauzetim panonskim oblastima. Ve 12. god.p.n.e. dolo je do pobune Delmata,
meutim ubrzo su Rimljani smirili tu pobunu, ali je ova pobuna uvjetovala prebacivanje
Ilirika 11.god.p.n.e. iz senatske u carsku nadlenost, a moda je bila nekako i povezana sa
14 Bojanovski, 1988, 46.
15 Isto.
9

zapoinjanem Tiberijevih operacija u panonskom bazenu, jer po Dion Kasiju on je vodio

borbe i sa Delmatima, i sa Panonima istovremeno.16 I pored uspostave rimske vladavine ve
33. god. p. n. e., Rimljani su konano objedinili pod svoju vlast gornjobosanski prostor u isto
vrijeme kada i ostatak Zapadnog Balkana tek nakonu guenja Velikog Ilirskog ustanka od 6.
do. 9. god. n. e., iji su glavni nosilac bili Dezitijati. U narednom periodu Gornju Bosnu je
pokrivala dezitijatska civitas, koja je preivjela pogrom dezitijatske populacije za vrijeme
Ustanka.17 Sljedei ujedno i posljednji pokuaj s kojim e se Iliri pokuati osloboditi rimske
vlasti desie se 6. g.n.e, izbijanjem Ilirskog ustanka, ali e porazom definitivno cijeli Ilirk
pasti u ruke Rimljanja, i time e poeti nova epoha u historiji Ilira. Dogaaji od 6. pa do 9.
godine nove ere bili su od velikog znaaja za Bosnu i Hercegovinu, jer u tom periodu se i
definitivno rjeila sudbina njenog teritorija.18

Stanje pred ustanak

Rimska imperija tokom 6. god. n.e. bila je u punoj snazi, to joj je u velikoj mjeri
omoguavalo da provodi svoju osvajaku politiku. Iliri balkanske unutranjosti su ve
decenijama ranije bili pokoreni i primorani da uu u sastav rimskog imperija. Kao i
ostali domorodaki narodi irom rimskog provincijalnog domena, peregrini Ilirika
(Delmati, Japodi, Mezeji, Dezitijati, Naredi, Pirusti, Breuci, Oserijati, Dicioni, Deuri,
Dindari, Ardijejci, Daorsi, Deretini, Melkumani, Glindicioni, Sikuloti, Jasi, te drugi narodi
sa ovog podruja su bili organizirani na osnovu autonomnih politikih jedinica. Kada se
govori o interesima rimske drave, veoma je vano istai da je teritorija nae domovine bila
veoma zanimljiva Rimljanima, a posebno se to odnosi na podruje oko rijeke Fojnice zbog
rudnika zlata. Rudnici srebra oko Srebrenice, te eljezna nalazita u Zapadnoj Bosni, takoer
su predstavljala potencijalnu interesnu zonu za Rimljane.19
16 Mesihovi, 2011, 71.
17 Mesihovi, 2011, 7.
18 Paali, 1975, 441.
19 Bojanovski, 1988, 50.
10

I u vrijeme svoje nezavisnosti i za vrijeme prvih decenija rimske vladavine, ilirski

narodi

su bili

meusobno podijeljeni. Takav odnos izmeu Ilira, je iao je u prilog

Rimljanima, koji su mogli lake ostvariti svoje pretenzije prema Zapadnom Balkanu, posebno
se to odnosi na teritoriju Bosne. Ipak, domae stanovnitvo nije krilo svoje nezadovoljstvo
situacijom na teritoriji svoje zemlje, pa je 6. god. n.e. otpoela borba Ilira za osloboenje od
tuinske vlasti. Neposredni mu je povod bilo skupljanje danka i regrutovanje mladih ljudi u
rimsku vojsku za rat u Galiji.20
O poetcima rata detaljno govori Dion Kasije, koji nam po svojoj interpreaciji pod
nazivom Dalmati, objedinjuje sve Ilirske narode. Iz ovih Dionovih podataka proizlazi da je
poetak ustanka, kojem su prili i Delmati, Breuci i druga plemena, zapoeo u zemlji
Desitijata, negdje u dolini Bosne ili Vrbasa, u dananjoj Bosni. Pobuna je, kako navodi Dion
Kasije, nastala na poticaj nekog Batona Dezitijatskog, kasnijeg voe ustanka. Baton je bio
poglavar Dezitijata koji su ivjeli oko Sarajeva u sredinjoj Bosni.21
Za razliku od njega Velej je o ovome ustanku pisao dosta saetije i samo kae da se
sva Panonija podigla na oruje, dovodei i narode Dalmacije u savez sa njom. Velej u
samo jednoj reenici saima i poetak ustanka, uzroke ustanka i njegovo izbijanje pa
ak i stvaranje jedinstvenog ustanikog Saveza. Zanimljivo je da Velej povode ustanka
(kao to je po Dionu regrutacija domorodaca) uope ne spominje, niti ih ak posredno
nagovjetava to sugerie da ih on nije vjerovatno ni znao.22
Na njegovu nepreciznost i povrnost upuuje jo jedna injenica, a to je da on navodi
da se sva Panonija digla na oruje, to sigurno nije bio sluaj, jer je ustanak zahvatio samo
dio panonskog prostora. Sve izreeno jasno ukazuje da je Velej Paterkul bio i prilino
povrno i neadekvatno upuen i slabo informisan u pitanja izbijanja ustanka, i razvijanja
rata u kojem e i sam kasnije neposredno uestvovati.23 Uostalom, Velej nigdje i ne govori
precizno da su Breuci bili ti koji su digli ustanak, odnosno on se zadrava samo na optem
nacrtnom prikazivanju.
20 Isto.
21 Wilkes, 1969, 38.
22 Mesihovi, 2011, R, 160.
23 Isto.
11

Za razliku od Veleja, Dion Kasije je zahvaljujui svome visokom obrazovanju koje je

posjedovao i poloaju u dravnoj i provincijskoj hijerarhiji imao mogunost da doe do
najrazliitije izvorne grae, koja mu je znatno olakala prezentiranje ovog velikog ustanka. 24
Teritorija nae domovine veoma je bitna za Ilirski ustanak, jer se moe okarakterisati kao
podruje na kojem je itava pobuna zapravo i doivjela svoj vrhunac. Takoer, vano je
istaknuti da je Baton,25 voa ustanka, bio sa podruja koje danas pripada Bosni i Hercegovini,
pa ovaj dogaaj sa pravom moe biti svrstan meu najznaajnije ustanke u historiji nae
domovine.

Tok velikog Ilirskog ustanka 6. 9. god. n.e.

Nedugo nakon to je pobuna izbila na dezitijatskom podruju, pojavilo se novo sredite

ustanka kod naroda Breuka, koji su ivjeli u sjeveroistonoj Bosni i istonoj Slavoniji, na
ijem se elu nalazio njihov vojskovoa, takoe po imenu Baton. 26 Poto je jedan od lakih i
najstarijih puteva koji je povezivao jadransko-mediteranski svijet sa onim u Podunavlju vodio
dolinom rijeke Bosne, sasvim je realno oekivati da se okupljalite pomonih eta nalazilo
negdje u sarajevsko-zenikoj kotlini. Ova kotlina predstavlja i spojnicu ne samo u pravcu
sjever-jug,nego i istok-zapad, povezujui ovim pravcem krajnji istok provincije Ilirik ne
samo sa zapadom nego i sa primorjem i srednjim Podunavljem.27
Dezitijatsko podruje bilo je, u odnosu na veinu drugih dinarskih podruja, relativno
blizu Breucima, pa moda i injenica da pobuna izbija u Gornjoj Bosni objanjava to
24 Mesihovi, 2011, R, 161.
25 Batona Dezitijatskog spominje pet antikih pisaca i to Strabon, Ovidije, Velej Paterkul, Svetonije,
Kasije Dion, a ime mu je zabiljeeno i na jednom veronskom natpisu. Neki od ovih izvora kao Strabon,
Ovidije iVelej Paterkul su mu bili i suvremenici, dok su Svetonije i Kasije Dion koristili grau i djela drugih
autora koja su nestala u vihorima historijskih promjena. Naalost ni jedan od izvora ne govori izriito o Batonu
prije 6. god. n.e. Vrijeme i mjesto roenja Batona Dezitijatskog su, na osnovi do danas poznatih podataka iz
izvorne grae nepoznati. Mesihovi, 2011, 180.

26 Bojanovski, 1988, 51.

27 Mesihovi, 2011, R, 174.
12

da su vijesti o njoj do Breuka dole veoma brzo. Da je kojim sluajem pobuna izbila
na nekom drugom dijelu dinarskog pojasa blie moru, vijesti o pobuni bi do Breuka
nesumnjivo putovale due. Naknadno izbijanje pobune kod Breuka kao drugog
ustanikog centra, nakon prvog ustanikog uspjeha i slamanja rimske formacije upuene
protiv prvotnih ustanika i odmetanja i ostatka dinarskih auksilijara, na neki nain potvruje
da je ustanak izbio u Gornjoj Bosni jer je breuko podruje relativno blizu
dezitijatskom. Ovi narodi su ve ranije bili protiv rimske vlasti, te su samo ekali pogodan
trenutak koji e biti okida za veliki ustanak Ilira, koji se jo i naziva Batonovim ustankom.28
Poto

je

ovo

okupljalite

trebalo

da

obuhvati

kontingente

iz domorodakih

civitatessa dijela dinarskog pojasa, sasvim je logino pretpostaviti da se ono nalazilo na tom
prostoru.29 Nakon uspjeha naroda u Bosni, panonski Breuci pridruili su se pobuni pod svojim
voama Batonom i Pinesom, na taj nain uzrokujui Rimljanima gubitak cijelog Ilirika
izmeu Drave i dinarskih Alpa. Iako antiki izvjetaji kao sudionike Batonovog rata najee
spominju tek Desitijate, Breuke, Mezeje i ilirske Piruste, iz Paterkulove tvrdnje proizlazi da
su u njemu sudjelovale i sve ostale panonske zajednice Jasi u Podravini, Oserijati u
Posavini, te junije zajednice Mezeja i Ditiona uz Dalmaciju i sva plemena toga podruja. 30
Treba istaknuti da je ovakav tok dogaaja Ilirima dao motiv za nastavak borbe protiv svog
neprijatelja.Baton Dezitijatski tokom ustanka pravi greku, kada se ne pridruuje zajednikom
napadu ostalih ilirskih naroda, ve sam kree sa svojim trupama preko dinarskih Alpi, da bi
napao Salonu i podruja oko ovog grada. U juriu na Salonu, Baton Dezitijatski bio je i sam
ranjen.31 Baton je bio veoma hrabra i autoritativna linost, sposobna da bude na elu jednog
ovakvog ustanka. Njegovo ranjavanje ukazuje da se Baton Dezitijatski u trenucima
svoga ranjavanja nalazio u prvim borbenim redovima, a ne u dubokoj zapovjednikoj
pozadini, jer rimsko oruje nema ba toliki domet da moe dobaciti do pozadine a i udari
obrambenih snaga i njihovih maina su uostalom primarno bili usmjereni na glavninu i

28 Domi-Kuni, 2006, 111.

29 Mesihovi, 2011, R, 175.
30 Domi-Kuni, 2006, 113.
31 Wilkes, 1969, 39.
13

napadake talase ustanika. Ovaj detalj takoer potvruje navode o Batonovoj hrabrosti i
odlunosti koju je iskazivao tokom itavog ustanka.32
Sa druge strane Baton Breuki napao je Sirmij, ali ga nije uspio zauzeti jer je odgaanje
omoguilo legatu Mezije, Aulu Cecini Severu da brzo krene na zapad im su do njega dole
vijesti o ustanku. im su vijesti o ustanku dole do Tiberija on je odmah izdao nareenje
Marku Valeriju Mesali, sinu Korvina, da sa dijelovima XX legije krene prema Batonu, kako
bi zaustavio njegovo eventualno napredovanje. U poetku Baton je bio u boljoj poziciji, ali
kasnije je ipak presudila rimska nadmo nad ustanicima. 33 Ustaniki Savez nije mogao
osvojiti jadranske gradove i otoke jer nije raspolagao sa mornaricom koja bi vjerovatno
odigrala kljunu ulogu u sukobima izmeu ustanika i rimljana. Savezu na ijem elu su se kao
kolegijalne vrhovne voe

nalazila dvojica Batona (jedan Dezitijatski i drugi Breuki),

prikljuio se vei dio ilirskih naroda provincije juno od Drave.

Iskusan vojskovoa kakav je bio Tiberije, ubrzo je shvatio da se nee tako lako rijeiti
nastalih problema u Iliriku. Ustanici su imali veliki broj vojnika, pa su Rimljani to prije
morali prebaciti prema Iliriku, snane i organizirane vojne trupe. Radi toga su ve od 6. god.
n. e. zapoela prebacivanja velikog broja trupa sa svih strana Drave u Ilirik. Rimljani e
u toku ovog troipogodinjeg rata angairati po Svetoniju ak 15 legija i isto toliko
auksilijarnih snaga to je bio dokaz da su Rimljani shvatili ozbiljnost ovog ustanka. to se
tie konkretnih sukoba na teritoriji nae zemlje, vano je istaknuti da su se sukobi izmeu
trupa pod zapovjednitvom Mesalinusa i ustanikih trupa pod zapovjednitvom Batona
Dezitijatskog dogodile na podruju dananje Cazinske krajine, a dokaz za ovu predpostavku
smatra se uee Japoda u ustanku. Doprinos naih domaih naroda ustanicima bili su od
velikog znaaja. Delmati su primjerice uestvovali na proturimskoj strani jer je delmatsko
podruje bilo i glavno poprite ustanikih i rimskih operacija na jadranskoj liniji oruanog
dodira ve od prvotnih faza pobune pa do njenog kraja. Oni za razliku od Dezitijata nemaju
u borbi tako izraenu dominantnu ulogu.34 Narodi sa podruja Bosne takoe su bili i na strani
protuustanike rimske frakcije, lojalnost Liburna i Japoda je osiguravala Rimljanima da
kontroliraju iroke linije od japodske teritorije do Krke, ime su tieni i prilazi Istri, odnosno
32 Mesihovi, 2011, R, 202.
33 Isto.
34 Mesihovi, 2011, R, 258.
14

Italiji, a i sprjeavano je izbijanje ustanikih snaga na Kvarner. 35 Nakon Oktavijanove

kampanje o Japodima se u djelima govori veoma malo, ali se ne iskljuuje mogunost da su
oni uestvovali u ustanku na strani Rimljana.36
Ve 8. god n.e. postaje jasnije da e Ilirski ustanak doivjeti slom, Tiberije je uspio
nai nain kako da razjedini Ilirski savez svojim diplomatskim umijeem. Baton Breuki
naputa Ilirski savez, a za to biva nagraen autonomijom i titulom vladara nad Breucima.
Prije ovog dogaaja znaajno je istaknuti da je Baton Breuki isporuio Pinesa Rimljanima, a
ovi znaajni dogaaji odigrali su se na teritoriji dananje Bosne i Hercegovine tanije na rijeci
Bosni, a ove podatke iznosi Veleja Peterkula.
Baton Dezitijatski bio je veoma ljut zbog izdaje Batona Breukog, pa mu se pokuao
osvetiti negdje na teritoriji dananje Tuzle u pripremljenoj zasjedi. Baton Breuki bio je
uhvaen i pogubljen, a ovakav razvoj dogaaja meu Ilirima iao je na ruku Rimljanima koji
su ovakvo stanje iskoristili u narednom periodu. 9. god n.e. Baton Dezitijatski uvidjevi da
nema vie ansi protiv spremnijeg neprijatelja predaje se Tiberiju, to je znailo da Iliri i
definitivno bivaju podinjeni Rimljanima. Represivne mjere koje su uvedene od strane vlasti
bile su tako radikalne, da se Ilirski narodi vie nikada nisu bunili. 37 Narodi su raseljavani, a
posebno je iskoritavana omladina sa podruja Bosne i Hercegovine. U naoj zemlji
rasporeene su dvije legije kako bi se pobrinule za ouvanje reda i mira u buduem periodu.38
Poslije ovog velikog ustanka Rimljani su ladi lakeg nadzora i kontrole podinjenog
teritorija podijelili Bosnu i Hercegovinu u dvije provincije. Neki misle da se ovakva podjela
nae domovine desila jo za vrijeme ustanka, ali ipak loginiji slijed bi bio da je Bosna i
Hercegovina podijeljenja nakon zavretka Ilirskog ustanka.
Dvije nove provincije bile su Dalmacija i Panonija, a najvei dio Bosne i Hercegovine
pripadao je Dalmaciji, dok je Panoniji prikljuen iroki pojas juno od rijeke Save. 39
35 Isto, 283.
36 Oluji, 2007, 199.
37 Arheoloki leksikon BiH, Tom ( I-III), 1988, 30.
38 Bojanovski, 1988, 53.
39 Arheoloki leksikon BiH, Tom ( I-III), 1988, 30.
15

Okupacijom se zavrava jedan, a poinje drugi period u historiji Ilira sa teritorije danaanje
Bosne i Hercegovine. Poslije 9. god. n.e. Iliri dijele sudbinu ostatka Rimskog svijeta, te tako
bivaju potpuno potinjeni tuinskoj vlasti, protiv koje su se vie puna borili.40

Zakljuak

40 Mesihovi, 2011, R, 33.

16

Obraujui temu Teritorije Bosne i Hercegovine u kontekstu Oktavijanovog

potinjavanja Ilirika moe se zakljuiti da je ovo jedna od najvanijih tema na poetku nove
ere za Bosnu i Hercegovinu. U ovom periodu dolazi do definitivnog potinjavanja Rimu, to
za Ilirske narode koji ive na teritoriji Bosne i Hercegovine znai da moraju zapoeti potpuno
novi ivot, razliit od od onog u kojem su uivali dosta vie sloboda. Poetak Oktavijanove
odlune kampanje 35. God. p.n.e. donosi velike promjene za narode koji ive na ovom
podruju. Sam Oktavijan je shvatio koliko mu je Ilirik zapravo strateki vaan, pa je smatrao
da e zauzimanjem june Ilirije i i uope ilirskih zemalja zapadnog Balkana osigurati i jaati
svoj poloaj te se zatiti od eventualnih napada.
Oktavijan je tokom svojih kampanja u velikoj mjeri oslabio Ilirske narode, mnogima
je nanio tako teke poraze da su se i u kasnijem periodu veoma teko oporavili. Njegove
kampanje mogu se okarakterisati kao poetak onoga to tek dolazi, a to je potpuno
potinjavanje prostora nae domovine Rimu. Ipak, na putu uspostavljanja potpune vlasti
Rimljana nad Ilirima, isprijeio se Baton Dezidijatski koji se istie kao voa velikog Ilirskog
ustanka, zapoetok 6. god. n.e. Uz Batona Dezidijatskog jo jedan voa ustanika bio je Baton,
ali ovaj je bio Breuki. Na poetku Iliri su imali poetne uspijehe, meutim kako je vrijeme
odmicalo sve je bilo jasnije da Ilirski ili Batonov ustanak kako se jo u literaturi spominje
nema vee izglede da se suprotstavi velikom suparniku kakav je bio Rim.
Moe se zakljuiti da se Iliri nisu uspijeli oduprijeti velikom Rimu, jer su bili dosta
razjedinjeni to se najbolje pokazalo u zavrnim godinama ustanka kada Baton Breuki izdaje
Batona Dezidijatskog ime je itav Ilirski ustanak osuen na propast. Zbog izdaje Batona
Breukog sav trud postignut kroz skoro tri godine velikog ustanka pao je u vodu, a njegovim
inom dokazana je teza o nejedinstvu meu Ilirima. Nakon to je uguen ovaj ustanak, na
teritoriji Bosne i Hercegovine poinje jedno novo razdoblje.
Njena teritorija je prekrojena u sada nove provincije Dalmaciju i Panoniju, to je za
tadanje stanovnitvo Bosne i Hercegovine znailo da se moraju privii na tuinsku vlast,
protiv koje su se svo vrijeme borile. Slobodno se moe re da period Oktavijanove kampanje i
veliki Ilirski ustanak zasluuju posebno mjesto u historiji Bosne i Hercegovine, jer sa upravo
ovim dogaajima zapoinje nova epoha u historiji nae domovine, koja e trajati jedan doi
perioda, a njeni ostatci e se izuavati jo veoma dugo.

17

Literatura

18

ARHEOLOKI LEKSIKON BIH, TOM (I III), 1988: Arheoloki leksikon

Bosne i Hercegovine, Tom I III: Mape 1 4; Sarajevo: Zemaljski muzej.

BOJANOVSKI 1988.: Ivo Bojanovski, Bosna i Hercegovina u antiko doba, ANU

BiH, Djela, LXVI, CBI, 6.

BILI DUJMUI 2004.: Sinia Bili Dujmui, Oktavijanova kampanja

protiv Delmata 34. 33. god. pr. Kr., rukopis doktorske disertacije.
DOMI KUNI 2006.: Alka Domi Kuni, Bellum Pannonicum (12 11. pr. Kr.):
posljednja faza osvajanja june Panonije, Vjesnik Arheolokog muzeja u Zagrebu,

XXXIX., 59 164.
DINO 2005.: Danijel Dino, Illyrian policiy of Rome in the Late Republic and

Early Principate, rukopis doktorske disertacije.

MESIHOVI 2011.: Salmedin Mesihovi, ANTIQVI HOMINES BOSNAE,

Sarajevo: Filozofski fakultet.

MESIHOVI 2011.: Salmedin Mesihovi, Rimski vuk i ilirska zmija. Posljednja

borba. Sarajevo, Filozofski fakultet.

OLUJI 2007.: Boris Oluji, Povijest Japoda, Zagreb: Srednja Evropa.
PAALI 1975.: Esad Paali, Sabrano djelo, Sarajevo: Svjetlost.
STIPEVI 1989.: Aleksandar Stipevi, Iliri, povijest, ivot, kultura, Zagreb:

kolska knjiga.
WILKES 1969.: John Wilkes, Dalmatia, London: Routledge and Kegan Paul.

19