-

..

..

1001 TEMEL ESER

Teretiman
1001 TEMEL ESER

Y:znn

SEY O ALi TU: S

Baskya ll:z.rlay:n
~EC DET

AKY ILDJZ

miR'ATDl
AliH
<LKELERiN AYNASI>

1001 Temel Eser'i

iftiharta sunuyoruz
Tarihimize mina, milli benliimize g ka-'
tan ktphaneler dolusu birbirinden seme eserIere sahip bulunuyoruz. Edebiyat, tarih, sosyoloji, felsefe, folklor gibi milli ruhu gelitiren,ona
yn veren konularda "Gerek eserler" .elimizin
altmdadJI'. Ne var ki, elimizin altndaki bu
eserlerden ounlukla istifade edemeyiz. nk
devirler deimelere yol am, dil deimi,

Tercman gazetesinde hazrlanan

bu eser Kervan Kitaplk
A. .
ofset tesislerinde baslmtr

yaz deimitir.

Gzden ve gnlden uzak kalm unutulmaya yz tutmu -Ama deerinden hibir ey

kaybetmemi, ounluu daha da nem kazanm- binlerce cilt eser, bir sre daha el atlmazsa,
tarihir. derinliklerinde kaybolup gideceklerdir.
nk onlar derleyip
toparlayacak ve
gnmzn trkesi ile baskya hazrlayacak
leerdeki kalemler, gn getike azalmaktadr.

nne sennek,

onlar layk olduklar

yere oturt-

maktr.

Bu bakundan 1001 Temel Eser'den maddi

hi bir kar beklemiyoruz. Karmz sadece gurur, iftihar, hizmet zevki olacaktr.
KEMAL ILICAK

Bin yllk tarihimizin iinden szlp gelen

ve bizi biz yapan, kltrtimzde "Keta"
vazifesi gren bu eserleri, tozlu raflardan kurtarp, nesillere ulatnnay planladk.
Sevinle karlayp, mitle alkladmz
"1 000 Temel Eser" serisi, Milli Eitim Bakanl
nca durdurulunca, bugne kadar yaynlanan
66 esere yzlerce ek yapmay dndk ve
"Tercman 1001 Temel Eser" dizisini yaynla
maya karar verdik. "1000 Temel Eser" serisini
hazrlayan ok deerli bilginler heyetini, yeni
yelerle genilettik. Ayrca 200 ilim adammz
dan yardun vaadi aldk. Tercman'n yayn
hayatndaki geni imkanlarn 1001 Temel Eser
iin daha da glendirdik. Artk karnza gururla, cesaretle kmamz, eserlerimizi gzlere
ve gnllere sergilememiz zaman gelmi bulunuyor. Milli deer ve manada her kitap ve her
yazar bu serimizde yerini bulacak, hi bir art
dnce ile deerli deersiz, deersiz de deerli
gibi ortaya konmayacaktr. nk esas gaye bin
yllk tarihimizin temelini, mayasn gzler

Tercman Gazetesi Sahibi

NSZ
Saglam temelc dayanan kltr; ahsiy~tli genliin yetimesinde en byk amildir.
Ecdad ile ba kopmu; dili diline; tresi tresine
.:ymayan nesiller; kkleri ve dallar budanm; yine
de meyve vermesi beklenen bir aa gibidir.
Dal; gvdeye yakn olmas ve daha iyi beslenebilmesi iin budanr. Fakat kkn budan sonucunda yine
de meyve ummak; ok zordur ve uzun bir bekleyii gerektirir.
Ktphaneler dolusu mebhir kayna~; ecdad yadigar eser; kendilerini tozlu raflardan kurtaracak selahiyetli eller beklemektedir. Ne yazk ki onlar anlayacak; biz yeni neslin istifadesine sunacak anahtarlar
bir bir aramzdan aynlmaktadr.
Bugnk neslin zdrabna dokunnaya hi hacet
yoktur kanaatindeyim. nk ecdadn halk lisanyla;
halkn anlayabilecei bir tarzda kaleme ald~ eserleri
anlayamamaktadr.

Bugnk konuulan cTrkeyc aktarmaya al

m MR'AT-lil MEMALK (LKELERIN AYNASI) bunlardan birisidir. McWt nsznde Eseri herkesin anlayabilmesi; drt senelik sknt ve zdrap
dolu gnlerimizi renip bize acmalar iin halkn konutuu lisanda yazdm diyor.

10

Nesiller arasndak ! boluk kendisini aka gstermektedir.

Eserin daha iyi anlalabilmesi anacvla ba tarafta Seydi Ali Reis'in ahsiyetii, eserlerini ve imparatorluk devrimizdeki Hint seferlerini ksaca belirttim.
Eseri evirirken bilhassa metne sadk kalmaya
gayret ettim. Birbirlerine . . . gelp ... gidp diye ba
lanan cmleleri mstakil birer cmle haline getirdim.
aatayca iirleri
numaralayarak kitabn sonunda
akladm.
iirlerin,

gibi yazlnasma
dikkat ettim. Anlalmayacak kelimeleri kitabn sonunda bir lgate halinde takdim ettim.
eviriele hatarn olmas muhakkaktr. Deerli okuyucutarmn bu cr'etimi samirniyetle
baslamalar
en byk dileimdir.
Mellifin arzusuna uyarak ruhunun ad olmasn
diliyor ve eseri; gnl bu vatan iin arpan gen<; karc:elerime ithaf ediyorum.
bilhassa

okunduklar

NECDET AKYILDIZ

SEYDt

AU

REIS

Aslcn Sinop'ludur, sonradan Galata'ya yerle:;;mis.

ir. Rahc:.c.; Dar'u-> Sn :'a - Amire kcthdas Hseyin
Aadr. Byk babas da Fatih zamannda Galata tersanesi kethdal yapmtr. Scydi Ali bu aile meslei
ni devam ettirerek kk yata tersane hizmetine girmi, Rodos'un zaptndan (1522) balayarak donanmann Akdeniz'deki biitn hareketlerine. Barharos'un maiyetinde savalara katlm, Prcvezc muh:lrebesinde Osmanl donanmasnn sol cenah kumandan olarak temqz ttmi ve daha sonra Kapdan- Derya Sinan P
a ile birlikte Trablusgarb'n fethinde (1551) bulunmu
lur.
Bu seteriere muvazi olarak bahriye- tekiiat iindeki mevkilerde ykselmi, nce Azapl~r Katipli~i'ne
sonra G3lata tersanesi kethd'll~na tayin edilmi, nihayet Hassa reis! yani, devlete ait harp gemisi kuman:hn olmutur.

Seydi Ali Reis, Trablusgarb seferinde iken Cidde'.

ye saldran hatta Sveys tersanesini tehdid ed<'n Portekiz'lileri B:.bu'l Mendep ve Basra krfezinden
karmak iin otuz kadrg~lk bir donanma ilc Umman
d~nizine alan Msr kapdam Piri Reis'in
Maskat'
zapt ve Hiirmz' muhasara etmesine ra~men donanmann byk ksmn Basra'da brakarak kadrga ie
geri dnmek zorunda kalm ve gemilerden birisi de

13

12
Dergah-

yolda paralandndan ancak iki kadrga ile Msr'a

avdct edebiimi idi (1552).
Piri Reis bu baarszlnn cezasn hayat ile demi; Svey kaptanl~ Katif sanca~ndan mazul Mu
ut Reis'c t.!vcih edilmi ve kendisine Basra'daki donanmadan 8 gemiyi orada brakarak dierlerini alp
Svcv~(: getirmesi cmrohnmu !di.
Bu srada Kanuni, Nahcivan seferine hareket ettiinden ( 8 Ra zaman 960 1 28 Austos 1553) Seydi
Ali'de sefer-i hmayun hizmeti iin ordu ile birlikte
yola kt.
Halep kiana vanldktan bir mddet sonra lS
kadrra \'L 2 bara ile Basra'dan kan Murat Reis'in
Hrm7 a klarnda bir Portekiz donannas ile giri ii muharebeyi kaybettii; baralardan birisinin dii
man eline getii ve hayli hasara urayan Osmanl gemilerinin tekrar Basra'ya snd haberi alnd.
Bunun zerine Kanuni; 960 Zilhicce sonlarnda
(1. Kanun balar 1553) Seydi Ali Reis'i 150 ake yevmiw ile S\'cy kaptanlna tayin ve Basra'daki donannay alp Msr'a getirmeye memur etti.
1 Muharrem 961 (7 l.Kanun 1553) de Seydi Ali
Reis ylni grevini devralmak zere Halep'ten har:=k<!t
.

dt...
.
D0rt yl k.,d.1r srer. uzun ve m3ceral bir volc
<.uluktan c;onra Edirne'de Huzur'u ahaneve k.bul
edildi. Sergzetini nakl ve grt muhtelif ms.
lman hkmdar ve beylerinden getirdii 18 mektubu
takdim edince padiahn ve sadrazam Rstem P2ann
iltilat ve ihc;anlarna nail oidu. Ancak ld rivayetleri zeine Msr kaptanl Kurdolu H17.lr Reise veri
mi oldt~u iin Se~di Ali Reis'e 80 ake yevmiye ile
~

edildi ve birikmi
olan drt ylik ull.fesi de dcndi. Bukadar maceradan
sonra artk kendisi de donanma hizmetinden ayrlm
olacak ki ok gemeden Diyarbekir trnar deftt rdarl
na tayin olundu (Recep sonlar H. 964 1 Mays sonlar 1557) ve bu vazifede iken ll. 970 Cema7iyel e\'velnde (27 I. Kanu 1562, 25 Il. Kanun 1563) vefat etti
Onun maceral seyahati ksa Lamanda her. tarafa yayld \'C Bana Seydi Ali Jallt:ri ge1di s. Trkede bir mesel olarak yerleti.
Ali

mtefcrikal cvcih

ESERLERi:
Bir denizci olarak kendisine hakl bir hret temin etmi olan Seydi Ali Rcis, telif e-ttii gemi sevk
ve idaresine; deniz corafyasna ve hey'ete dair esereri
ile de bir ilim adam hviyetini haiz bulunduunu gstermitir. O kadar ki; Katip elebi'ye gre Seydi Ali
Rcis'ten sonra tersane ocana onunla mukayese edilecek bir bakas gelmemitir IBkz. Tuhfct'ul Kibar
s. 62, st. 1147)

MiR'AT-1 ~<.\iNAT:
Usturlabn

imal v:: istimalincit.>n;

gi.inein irtifan.

dan; yldzlarn uzaklndan; ktlenin ve ~le vaktinin

tayininden nehirlcrin <Jcniliinin tespitinden \e rub'u
mceyyibden bahsedtn bu eser be mak:lle halindt>
tertiptenmi 120 babdan mteekkildir Scydi .\li ~ei!'
!!sas itibariyle bahriycye ait olan bu eserine ilm-i mi
cumdan baz bahisler de iHh'e etmitir.

15
Yazma nish.s Is. Pni\ersitl!si

Ktph. Nu: TY.

1824)
2 -

HlJLASo\T'EL-HAY'A

Halcp'tl! bulunurken hcy'et \'C riyazi\\at dersleri

,,lan Sevdi Ali Rcis; hocr, Hamdullah b. evh Ccmakddin'in bu ilim sa: alarnda Trkede de bir eserin
bulunmas lzununu bcirtmesi
zerine Ali Kuu'
nun hev'ctc dair F:thiyc isimli eserini tercme etmi
..ncak bun.la iktila etmeyerek Mahmud b. Omar a!l,.'amini'den ve Kadzatk-i Rlmi Musa Paa'nn escrlerinden de layebianarak tercmesine birok ilaveler

...

yapmtr.

(Y<l.malar: Ayasof~a

Ktph, Nu: 2591 /

Nuruo;

manive, Nu: 2911)

3 - KTAR AI.MUHiT F LM'4LEFLAK
VA'L ABHUR

St:ycli <\li R"i<: ks:lca Muhit ad ile tannm olan

bu mt>hur eserini 1554'tc B <) darabad'da bulunurkln
kaleme a!mo;tr. Geirdiili tecrbelerden .;onra kaptanla a .c ~enrcikrc k:a\ uz olmadan Hint denizlcr:nc!c :~ol;.ylkl:l sevr :i sC'f~ im!\.fmn verecek bir kit:p hazrlamak istc~l'n mHC'!l!f
eserini telif e-:krkcn
bu huo;usta cv\ ele<' y:l7lm~m:~ olan birok kitaplardan
Hif;dl' ~tt ig.t [: ih: htllllara
ahsi nsahedelerini de
katmtr. On bah ve elli fnsla ay:-ln olan eser .:iht
<..yn: zanun hesab; t::kvimler;
psula tak-.;im:-t ;
..:ienizclikt~ ehemmiyetli bnz yldziann tulu' ve grup~.r; mc~htr limanlar: H:ndi<:tan'r rzgar-:lt ve i i_i7-

gar-st sahiller ile Hint ctenii~deki adalar: rzgarlar; tayfunlar ve seyr sefer yo!lar hakknda mhim
rnalf.nat ihtiva ermek ~c; ayrca drdnc babna Y.
ni Dnva (Amer!ka) )'a at bir fnsl da ilave edilm
bulunmaktadr. Katip elebi Cihannma'snda Seylan;
Cava; Sum<tra: w der adalar hakkn.la verdii b:!giyi aynen Mh!t'ten nakletmi ditr ranhan escr!n
Hint Okyanusu'n3; deni astrono'llisine vt fiziki co
: afyaya ait ksmlar g<"en asrJan itibar> n bir ck
Avrupa dillerine terd.me edilmitir.
4 -

MR'AT Al 'MEMALK

Seyd! Ali Reis'in Hindistan'dan Badad'a dnnde yol arkadalarnn; grlen ehir!cri seyrolumm
ac-aip ve garaibi; ziyaret olunan trbeleri ve ekilen
meaklcati anlatan bir kitap yazmasn istemeleri zerine kaleme almaya balad bu eseri 965 Saferi ortalarnda (1. Kanun balar 1517) stanbul'da tamamlamtr. Svey k:tptanlna ~ayininden itibaren ser3zetinin bir hikay~si olan bu eserde Scydi Ali Rei<>,
getii mcmlckctler; tan:t hkmdarlar ve ahidi
~;lduu

vak'alar hakknda malmat vermektedir. Ayn

zamanda bir sey3hatnamc vasfn haiz olan MR'AT
AL'MEMALK'in Trke metni Nccip Asm'n t-ir mu-

kaddimesi ilc birlikte Ahmet Ce\'det

tarafndan ne

rcdilmist!r. Bizim; bugnk dile aktarmaya

gz niindc buhndurdumuz kitap da .hu

mutur. (Dersaadct-lkdam Matbaas. 1313)

alrken
bask

ol-

Hayrullah ,..s ve Mustafa Nihat zn tarafndan

da baz semeler vapnu!r. (Hindistan'dan stanbuJ a
193.5 Ank.'.
Bunlardan baska eser H. Fricdrich Die7. tarafr.
dan Almancaya (Denkwrdiegkeiten von Asien. Berlin
1815. Il. 133-267),
M. Morris tarafndan ksmen Fransz~aya (Journal
Asiatigue 1R26. 9-10),
A. Vambcry tarafndan ngilizceye (The Travcls
and Adven Tures of the Turkish Admiral Sidi Ali Reis.
London 1899),
. Zumminab tarafndan da Rusaya (Mt!mlekctler Kzgsi. Takent 1963) tercme edilmitir.
Eserin mellif hattyla olan nshas Topkap saray Ktph. Revan Kk ksm, Nu. 1470'de kaytl
dr.

St!ydi Ali Reis ayni zamanda air olup iirlerinde

'<Katibi mahlasn kullanm ve KatibH Rumi diye
de tannmtr Mrcttep divan olmayp eserlerinde;
bilhassa Mir'at al-Memalik'te iirlerinden rnekler

mevcuttur.
Seyahati esnasnda hkmdarlara takdim ettii
gazelleri sayesinde iltifat ve ihsanlara nail olmu hatta Mehed ve Kazvin'de oldu~ gibi yine gazelleri sayesinde hapisten kurtulabilmitir.
Hindistan'da aatayca renen Seydi Ali Reis bu
dilde de iirler yazmtr. aataya iirlerini beenen
Hmayun ah; dou Trkesini kullanmada gsterdii
muvaffakiyeHen dolay onu Ali ir Nevai ile mukayese
ederek kendisine eMir Ali ir Sanh nvann venni
tir.

HlNT VE UMMAN SEFERLER

Vasb d Gama'nn 1498'de mit Burnu yo!yl

Hindistan yolunu ke~femesi Portekiziileri Hint deni~ne almaya sevk etmiti. Basra krfezi
giriindeki
Hr'rm.iz Boaz'n zaptelrnek suretiyle mi.islmanl~.
rn elinde bulunan ticaret yolunu kapmlard (1515).
Osmanllarn Msr ve Suriye'yi igallerinden nce
>ortekizlilerin Hintiiiere uyguladklar 5iddetter dolay Gcerat Hkmdan 1. Mahmud Han (1458-1511)
Kaosu Gavri'den yardm istemi ve o da 1508 sen~sin
dc Hseyin Bey kumandasnda bir filo gndermi fakat
bu filo pek birey yapamam-;t.
Portekiztilerin Kzldeniz ve Aden'de yaptklar
tahribat zerine bunlara kar elli paralk bir donanma gnderildi ise de bu donanma da bir i gremcdi.
OSMANULAR'LA PORTEKIZLlLERIN
KARlLAMASI

Memlklerin tarihe karmasndan sonra Portel<izlilerin buralarda dolamas Osmanltiara kar da

siyasi ve iki isadi bir darbe idi. Gi.iccra hkmdan
Bahadr ah 153S'te Osmanl Sultan'na eli ve name
gndert>rek karadan Mool hkmdar; denizden Portekizliler'e kar kendine yardm edilmesini istemiti.
F: 2

19

Kendisine gnderilecek asker ve gemile!'in masraflar

na karlk olmak zere emanet olarak Mekke'ye gnderdii 50 ~andk ile bir milyon 270 bin 600 miskal altndan sarfedilmesini yazmt.
Donanmann hareketi uzun bir hazrl gerektiriyordu. Bu i iin evvelce Msr Beylerbeyi olup o an
da Anadolu Beylcrbcyi olan Hadm Sle) man Pa-:-a
;?<>rev l.: nd iri Id i.
Bahadr ah,

Diu

SWV!> tersanesinde muhtelif byl:lkte 76 pa ..

a gem ina edlldi. Btn levazmat ikmal edilip h<

nkete geirildi. Hadm Sleyman Paa kumand:sndJ
ki donanma ille olar::.k 1538 Hazirannda Aden'i zap
tt: tti.
Beni Tahir kabilesinden olan Aden hakimi Amir b.
Davud'u hile ile gemisine getirterek idam etti. Yedne
kendi merasndan Behram Bev'i sancak beyi taYn
\.tl i.

Slevman

~eldi. Bahadr :th'n

Deni/ k l:-nal <Jidugu iin ha; bi netice

ddt" edcmc;den nuha ,ara\1 kaldrd; geriye dnci \'e
i.ibe\d ' i

isgal

et!.

lJI~T DI".NZI'~DE PORTEKiZLLERLE

ARPIMALAR

Piri Reis'ln Hint ~ulardald fallyett n

lm.

adasnda

kendilerine s vcnl:g Portekizliler tarafndan 13 ubat

1537 (Ramazan
943) d<: katiedildL Bunun zerine Sahadr'n Mckke'.
:.ll emanet bulunan 300 sandk altn ve gm verilen
l m ir Lcrine Hadm Sleyman Paa tarafndan star
bul'a nakledild!.

Ha~hm

J::r g:d.

Paa donannasyh

Diu nlerine

yerine Miran Mehme~ ah-Faru

:,i hkmdar ol:nutu. Sahadr'n yeeni 3. Mahmuc;
Porekiz:lerlc anlaarak idareyi ele ald; Hadm Sevmar Paa'ya kar da POL tekizlilerle ittifak ) apt.
Siile~man Pa!:-a \irmi gn kadar kaleyi nnhasara etti.
Bu arada Porttki donanmasnn gelmekte oldUfll h:-

Hadm

Slilcymao Paa 'nn

Msr'a

dn<;;nden
Cidde'vi igal

)>unra Ponekizliler Kzldeniz':: girerek

Llmek istediler; fabt muvaffak olamadlar.

Bu '>'?fer Svey, !cr~ancsini yaknava

tesebbs
dtiler. Bunda da muvaffak olamadlar;. fakat Tur-i
Sina bstbasn .'nl...tlar. H. 950/1543.
Bir mddtt
Aden'i ele geirdiler~e de Piri Rcis bizzat donannas
ilc buray onlardan kurtarmtr.
Piri Reis H. 958/lSSl'de otuz kadar gemiden me!>ckkil S\'en
donanmasy!a Hint denizine
kt
Maskat' zaptctti. Yetmh paralk dman donanmasn bozarak Hrmz adasndaki Hiirmz kalesine s
~n~aya mecbur eti. Dman muhas:ra ettiyo;c de ka~~v alamac~. Piri Reis buradan Basra'ya geti. Basra
man~nda. ke~ :ortekizlilcrin Basra krfezini kapamak stedklern duyunca ieride mahsur kalmak is.
temeyl!rek alelacele kendine ait kadrga ile denize
ald. Dier gemi ve askerler orada kald. Bu suretle
yola. kan Piri Reis gemilerinden birini de yolda knbett. H. 960 senesinde Svey'e oradan da Msr'a
'ard.

20

Bu hareketi 1stanbul'a bildirildi. Hrmz muhasarasn kaldrmas ve dier gemilerle askeri Basra'd~
brakarak gelmesi se"l)ebiyle sulu grlerek Msr
divannda ba kes il d ve mallar msadere edildi. (1)
Piri Reisten sonra Svey kaptanh Katif Sancukbeyi Murad Reis'e verildi. Portekiz donanmasnn
Hint ve Aden denizindeki faaliyetinden dolav Basra'da kalmas emrolundu.

HiNT SEFERLER HAKKINDA

.,

KISA

BR GR

Osmanhl ar a

Hin t lkeleri arasndaki ilk tarihi

mnasebetler, b)'k Trk tarihisi Selman Reis'in
(. 1527) Hindis:an seferinden sonra balar.
mit Burnu'nu kefe ttikt en sonra do~u ticaretini
ellerine geirt.!rt.!k Hind denizinin hakimi olduklarn

iddia eden Portekizliler; 1515 ylnda Cidde emiri Hseyin Bey ile birlikte Hindistan ilerine kadar gelen
Selman Reis komutasndaki Memlk donanmasn da
yenilgiye uratnca, btn Hint yarmadasna ve Kzl
deniz'e hkmetneye ka1kmlar ve o diyariarda bulunan Hint-slam memleketleri zerindt> ar baskla
ra girimilerdi. Hatta bir ara otuz yedi paralk bir
donanma ile Kzldeniz'den Cidde limanna kadar gelmi1er, fakat bir ey elde ederneden geri dnp git-

Murad Rcis ~ir ara frsat bulup donanmasyla

Basra'dan ayrld. Hrmz Bo~'na geldii srada
byk bir Portekiz donannas ile kar!la5t1. Burada
btn gn devam eden idetli bir muharebe oldu. Murad Reis ok zayi::t verdiinden Basra'ya geri dnmeye mecbur kald . Bu savata mehur kaptanlardan Sleyman ve Receb reisler ehid oldu. Murad Reis; Piri
Reis gibi idam edilmedi fakat azledildi. H. 959/1552.
Donanma Basn'da mahsur kald; bir gemi de Porte
k.izlilerin eline geti.
te bu olaydan sonra Svey kaptanl~na Seydi

-'li Re is tayin edildi.

milerdi.

lte

'

'
(/)

Hrmz muhasarasnda Piri Reisin rvet alarak mu

1asara11 kaldrdD rivayetini Peevi (Tarihi Peevt
352) ve Ali kabul etmeyerek garaza hamlediyorlar.

s.

tam bu sralarda Msr, Osmanllarn eline

gemi ve Hint seferinden henz dnm olan Selman
Reis de Osmanl donanmasnn hizmetine girmiti .
(15 17)
Selman Reis Osmanl donanmasna girdikten hem en sonra Yavuz Sultan Selim tarafndan bin kadar
Trk denizeisiyle Svcy !imanna gnderildi. Burada
yeni bir tersane kurdu. Cidde emiri Hseyin Bey ile
birleerek 22 paralk bir domnma ile Portekiziiierin

'

22

23

eluc

bulunan Ka mean adasna Sl'fer yapt . Orada

bulunan kff irieri da tp, adaya bir miktar asker b
rakt . Henz Mcmliik 'leri n elinde bulunan Yemen'i de
Osmanllarn idaresine kattktan sonra geri dnp tekrar Svev~e geldi,
Selman Reis, bu srada Msr'a gelen

sadrazam
brahim Paa:va; Hindistan'n zenginlii, Portekizlilerin elinde bulunan limanlarn durumu ve Hint dcni7
volunun Osmanl t icaretine salayaca yararlar belirten geni bir layha sundu. (1525) Selman Reis'in bu
11\yhas; Osmanllarn Hint denizi zerodeki merakl~rn arttrm ve bilahare gelecei gibi mehur Hint
sdcrlri ic;n bir zemin hazrlamtr.
Bu srada Hint-larn lkeleri arasnda da bir ta~ m k::rklklar ortaya kmt. Babr ah'n o~h.t
Hlimayun ah, Hindistan'da bir hayli yerleri zapt ve
memleketine ilhak ettikten sonra Gcerat hkmdan
Bahadr ah 'n zerine vrm ve lkesini igal ctmcve baslant .
Zate n tskiden beri Hindistan'a hakim olmak iin
alan Portekililer de bu iki islam hkmdar arao;nda kan kavgadan istifade ederek Gcerat'n me
hur b ir ic:ll'l: t lim:tn olan Diyu limann zaptetmi
lcrdi . Porte kiz korsanlarnn Hint denizinde ticaret
'apan slam ccarlarna saldrp, mallarn yama ve
'.!Cm ilcrini talan ettikleri de zaman 1:..aman lstanbul'a
lann ~ikfweller :uasnda idi.
Bahadr ah ,

bir tarafta eskiden beri dii~manlar

ola Portekizlilcr, dier taraftan Hmayun ah ile ba<;>a k,nayac.akl;nn anla~:nca, stanbul'a bir eic;i

gndererek Kanuni Sultan SiC) man 'dan yardm talep etmi, dmaniarna kar kendisinin ve lkesinin
h i nm! edilmesini istemi i. ( 1536)
ite Bahadr ah'n Kanuni 'den istec.lil?i bu \'ardm
.
teklifi, uzun zamandr zhinlcri bttlandr<.n Hint meselesini bir an nce ha!letmek isteyen Osmanllar iin
b r ve!o-ile olmutur.
Nt: varki, gene! olarak ifade etmek gc.>rekirsc, Hin.
distan n civ?.rnd:\ yaayan msli.inanlua yardm etmek P0:tekizlilcrin Hmt limanlar iierindeki egemen
liklerine son vermek maksadyla giriilen bu seferler maalesef istenile'1 neticeyi vermedi. 1538 ylnda
(hmal donanmasnn ba~nda denize alan Hadm
Sleyman Paa'nn Hnt seferini bir larafa brakrsdk,
elier scfcrin !)zellikle hu sefcrlcre kat lan kaptanlarn aKbeti ao;ndan- b~k hir talihsizlik eseri olduunu sylemek, kanaatimizce yanl
bir yarg olmasa gerektir.
Ocaktan yetime byk bir denizci olan Piri Reis'in 1551'de otuz paralk bir donanma ilc kt ikinc Hint seferinde uarad baarszlktan dolay idam
l'dilmesi. hemen bir sene SO!lra (1552) Murad Reis'in
on be para kadrga ile Hrmz'de Portekiztileric
yapt smata bir
baar kazanamayarak
B::sra'da
;.,zledilmesi!. Ve nihayet 1553'de drdnc Hint seferine kan \e iyi bir denizci oldu~u kadar byk bir
nlim de olan Mir'at-l Memalik (Memlcketlerin Aynas) adl mehur eserin mcilifi Seyyid-i Ali Reis'in ve
arkadalarnn bandan geen korkunc felaketler, bu
alihsizliin bariz birer rneklerdir.

Bu yazmzn asl maksadn tekil eden ve o . . nanl denizcilik tnrihinde mi.istcsna bir yeri olan Sev-

25
24

~iirler vazrmtr. Nitekim Hindistan'da iken Delhi h-

vid-! Ali Reis; esiz bir kaptan, byk bir air ve gerek bir ilim adamdr. Baka hir tabirle; kalemi ile k
lcn ayn maharcttc kullanabilen
hakiki bir san'atkardr.
Gl\lata'l

tersane kethdas Hseyin Aa'nn oJllu

\)la Scyyd-i Ali Rcis'e, gemiciliin ataianndan miras
olarak kalm olduunu bizzat kendisi sylyor. Bu
nizden O'a anad;n doma bir denizci demek, her
J::ldt: ntUh1WigU Olmasa gerektir.
Kk }ata tersane hizmetinde bulunan ve dc.nizciliklc ilgili btn kitaplar okuyup, tm bilgileri
gn.ncn Sc,)'Yid-i Ali Reis'in genlii, Hayreddin Pa~
Sinan Pna gibi byk deniz kurtlar arasnda gemi~tir. Deniz muharebelerinin hile ve inceliklerini bizzat bu muharcbelerde renmitir.
Seyyidi Ali Reis, 961 H. (1553 M.) tarihinde merhum Piri Rcis'in Basra'da brakt donannay getirmek zere Msr kaptanln< tayin edildi. Drdnc
Hint seferi diye bilinen ve gerekten korkun servenl ~r. heyecanl vak'alar ve acaip olaylarla dolu olan
bu mc:;.akkatli yolculuk tam drt yl srmtr.
Sey id- i Ai, hu uzun ve mihnetli seyahatinde ba~ndan geen olaylar MR'AT-OL MEMALlK CMt-m! t>kctlt.>rn a\ nns) ismini verdii bir kitapta
toplam~
' .. Kanuni Sult~n Sleyman'a takdim ederek padisahn
affna mazhar olmutur.
iirlerinde Katibio mahlasn kullanan ve Katibi-i Rumi,. uiye de hrct bulan Seyyid-i Ali Re is, st-vahati ~.:sna~nda dolamak .mecburiyetinde kald
Hint, Sind, 1\fganistan, Pakistan, Mnverannehir. Hc
r<lsan, Azerbaycan v s. gibi yerlerde dolarken aa
ta~ca Trkesini de renmi ve bu lehe ile de gzel

kndar Humayun ah 'a takdim ettii gazelleri ok

b~enen h~mdar; kendisine Mir Ali iri Sani diye

htab ederek takdirlerini belirtmitir. Sevdi Ali Rcis
gerek Anadolu lehesi gerekse aatay lt>hesi}le yazd:
bu iirlerini de yine Mir'at-l Memalik isimli kitabnda toplamtr.

eitli tarihlerde, ksmen veya tamamen ngilizce,

Almanca, Franszca, Rusa gib yabanc dillere terceme

edilen bu kitap, bizde ilk defa 1313 tarihinde Ahmet
Cevdet tarafndan kdam Matbaasnda eski Trke
(Osmanlca) olarak baslm ve Trk okurlannn istifadesine sunulmutur. Ne var ki harf inklabndan
sonra adeta bir umac gibi gsterilmek istenen Osmanhca; gen nesiller tarafndan okunamaz bir hale
gelince, dier btn .~ah-eserlerimiz gibi bu kitap da
bir kenara atlarak unutulup gitmiti.
Tercman Gazetesi 1001 Temel Eser serisi ierisinde yeniden yaynlanar ve imdiki Tiirkemize ak~arlarak gen nesillerin istifadesine sunubn Mir'at-l
Memalik (lkelerin Aynas) kitabnn byk bir bolu
u dolduracana yrekten inmyorum. Eme~i geenleri bu calnalarndan dolay tebrik eder;~.
MER KARA YU MAK

Bismlllahlrrahmanlrrahlm

'

Sonsuz hamd ve -.ay~u; sena, butun mevcudat

yoktan var edip, ltuf denizine daldran, vacib-ul-Vcud, yegane hayr vc cmertlik sahibine ki O ne gzel
hakiki kudret sahibi, an yce ve ba hereyi kaplayan yegane hkmdardr.
Yaradp ftlemi Hak verdi eref

Cmleden ademi kld eref

Hakk, ey dil arayub seyyah ol
Ma'rifet bahrine var mcllah ol (1)
SeHimlar, dualar, tazarru ve niyazlar, yegane yaratc olan Allah'n, sevgisinin erefine btn alemleri yaratp gnahlara efaati. alemiere rahmet olarak gnderdii kainatn efendisi, yaratlnlann gururu Pey:;amber Efendimize, aile efr-adna be btn ashabna
ol'>un.
Eyledi nefs bizi gark- gnah
Kl efaat ide rahmet Allah
Himmet it rz- harde yarn
Yzmz a ola, olmaya siyah (2)

DiNtN KORUYUCUSU PADAHI MEDH HAKKINDA

Mslmanlarn

padiahna dua etmek

dahi her
mslmana lazm, ehemmhetli, belki de fan \'(' en

28
Jzumlu bir eydir. Bilhassa sultanlar sultan, zaman
ve zeminin bakan, heybetli, cihangir, hametli, adaletli, gayet cmert, atlgan, kara ve denizterin byk
~ultan, gli\, erefli, z~manla a~ran, en zengin. Sultan Selim o~lu Sultan Sleyman Han iin -Allah mrn uzun, devletini, hkmdarl~n lnceye ve k
yamete kadar devam ettirsin. Amin.
Duam

~ldur eh-i

rumun ilahi
Saadet ber le gesun sal-u mah
Amn krnan-bcri, hakant inin
Muti~i Hintl-u Sindin Padiah (3)
KTABIN YAZILI

SEBEBI

Bu kitabn yazlmasna sebep udur:

Saadetlf.t Padiah- alem penab Efendimiz (Allah
O'na olan yardmn arttrsn) ark seferi srasnd
Halep'tc kladklar yerde, bu acize Msr kaptanl
n lutfeuiler.
n"e Msr'dan Basra timanna gnderilen donanma gemilerinin, Msr'a gt>ri getirilmesi ferman buvruldu.
Bu vksek emi mucibince Basra ehrine vardk.
Mevcut ~lan onbe para kadrga ile Hrmz denizinden Msr'a do~ru yola ktk.
Ama (Kul tedbir alr, Hak takdir eder) sz gibi
tedbir. takdire uygun dmedi. Msr'a varmak mv~sser olmad. lster istemez Hint lkesine ktk. D~
:iz yoluyla gitmek mmkn olmad. Msr'l gemicilerden padiah hazretlerinin hclftl tkmeini vevip yedi~i

nimerin

kymetini

Osmanl lkesin,~

bilen bir miktar gt!mici ile, karadan,

doru yola ktk.

Batan baa

Gcerat lkesi, Hint, Sind, Buhter

emin yani Zahulistan, Bedehan lkesi, H ot lan, Turan, ran yani Mavera'nnehr. Horasan, Harez~ lk~<ii
n~ Kpak liin getik. Bu taraflardan yol bulama.
dk. Niha~("t Horasan Mehedi'nden lrakeyn yolu ile
ytni Kazvin ve Hemedan'dan Ba~dad'a v:rchk.
emin olarak Ba~dad'dan
ktmz zaman, tertemiz ve sznn eri yol arkada$
!arm bana gderek:.
Yolun

dorulu!;,rtndan

Kim, bu meakkatlerden kurtulduktan son~.

bu da ve l gezilt.~rimizi uzun uzachya anlatp, bu
sefein, Mekke ve Cidde seferlerinden daha yorucu olduunu sylerse, mbalaa etmemi olur.
-

Tehlikelerle dolu bu seferde meydana gelen zorluk ve skmtlar anlatmaya. cokun Hint denizi mrekkep ve Sind ormanlar kalem olup bin defa o~al
tlsa, hakiki ekillerinin bind~ birini ve vz muha!'ip
bir araya gelse, tehlikelerin korkunlu~unun onda birini yazp anlatamaz.
Hi olmazsa grlen ehirler, gezile ok uhaf 'e
alacak yerler, ziya et otunan mezarl~r ve sonra da
ekilen elem ve skntlarn aniatlp bir kitap meyd~
n: ge:rilmesini arzu ediyoru7.. Ki iitenler, keder dolu maceramz aniayp halimize acsnlar diye devarnl surette srar edince (dc\'aml bireyi arzu etmek, o
~eyin meydana gclme!iine seb.:p olur) dncesiyle k:iaba haladm. Yapmack \'(" sec''li szlerden kann-

rak, herk~sin unlayabilmesi :':in, gnlk lbanla yazdm . i\!stf!mz \c oturduumuz saltanat c\'i olan fsr.nhul'a varnca, sknt \C elemli gnkrle keder dolu
hkfwmiz sona crd .

MR'AT-L MEMALK (t,;LKELER"' .\YNASI)

Her ne kadar ekilen czhetlerl! gre kitabmza

~MHNE1-NAME :knilmcsi lazm gelirse de, her \'i.
1.1yctin, gelilen her mc-mleketin durumlar bu 'kitapta
:nlatld iin isminin MR'AT-CL MEMALK (lkelerin Avnas) olmas daha uvgun grld.
Umiclimt, tfostlarla yzyz':' geldiimiz zaman. bu
l:icrau vadisinde o.;akn v~ diyar- gurbette ah edip iPk ver<' k al<y<'n fcit.i havr da ile anp , kederli gnlii
:u ml'mnm clml'leridi-.

Hn ki)i
, H~\ r il,

i-.cr

kova altmdc ad
:i ki:n kl:lar an yad
ScrgJ.c-;tn hen daJ; zikre~ipim
Br dua ik a1lnakdr murad (.tl

DEST ANlNA GR

Yine d\!ryayi mihnc eyledi d

Mcvc i gan ba~dan a u b eldi hur~
Dehr idp aikarc kinesini
Garka k.asd etti ten ~dinesini (Sl
Padi!jah Alem-pcnah

Ha~retleri

H. 960/1553 senesi Ramazannn ortalarnda b~k n: mu~ uam bir ordu

le Dou Seft-ri'ne ktlar Klamak in Halep istik:
metine yneldiler. Bu acizc de St'fe-i Hmayun'da
hizmet grevi verilmiti. Zafer mjdelcyen ordu ile yola koyulduk. Saadetl Padiahmzla mbarek Ramazan
bayramn Yeniehir'de (1) id rak ettik. Oradan Seydi
Gazi'ye geip trbeyi ziyaret etti.
Konya'ya varnca; Molla Rm (2); Sultan'ul Ulema
(3); ems-i Tebrizi ve eyh Sadru'd-Din Konevi Hazretleri'ni ziyaret ettik. Kayseri've Hnnca eyh Evhaud
-din Kirmani; .!yh Burhanud-din Muhakkik; eyh
Bahau'd-din olu eyh brahim Aksarayi ve Davud-u
Kayseri'yi zivarc ettik. Buradan Halcp'e vardk.

Bursa Yeni~ehr'i
(2) Mevlana Cel.leddin-i Rumi'nin
(I)

(31

Mevlana'nn

babaM

buz

kaynaklardaki ismi

Hz. Da\ ud; Zt:kcriyya ve Belkya pcygamberler

ile ashabdan Sa'd Ensari; Sa'id Ensari ve dier salihterin kabirl.erini ziyaret ettik.
Mbarek Kurban bayramn Saadcll Padiah ile
orada geirdik.
nceden Msr Kaptan Piri Be) (4), Svey iske.
lesinden otuz kadar batarda; kadrga; kalite ve kalyon
ile Kzldeniz yoluyla Cidde'ye urar. Oradan Yemen'e varr ve Bab'ul Mendep boazndan kar.
Aden nnde hr ve Zafar yoluyla Rc's-ul Hud'u
geer. Yolda fazla sis ve bulut olduundan gemiler birbirinden ayr derler. hr yaknnda bir ksm paralanr. Bir ksm
kurtulur. Umman'rr gneyindeki
Maskat kalesini fcthedcr. Halkn esir edip, Hrmz
ve Braht adt\larn yamalar. Basra !imanna gelince
dmann kafir dona n mas geliyor Jiye habt'r alr
lar.
Maskat kalesinden esir alnan dman
kaptan
da:
- Donanmann gelmesi muhakkaktr. Burada
durmayn. yoksa kamazsnz! dcyinc..! donanmann
hepsini karmaya muktcdir olamayp. kendisine ait
para kadrga ilc dman gelmeden ev\'el limandan
srayp kar. Bir kadrga da Bahreyn yaknnda par ~
alanr. ki kadrga ilc Msr'a \anr.
Di~er gemiler
Basra'da kalr.
Ku bad Pa<,;a hazret leri Msr san: r k bclerinden
askere kumandan olan Ali B~vc kaptanl teklif edt:r.
fakat o raz olmavnca karadan Msr'a geer. Gem-

(4)

Kitab-

Bahriye'nln

yazar

Piri Reis

(.K.)

33
leri bozulur. Bu durum stanbul'da duyulunca kaptanlk, Basra ehrinde Katiyf sanca~ndan
aziedilen
Murad Bey'e verilir. Mevcut olan gemilerden iki bara,
be kadrga ve bir kalitenin Basra limannda kalm::-:
emredilir. Bir kadrga da Bas>:a limannda yanp mahvolur. Geriye kalan onbe kadrga ve iki bara ile
Murad Bey, Msr'a gitmek midiyle Basra'dan aynlt'.
Hrmz nlerine geldikleri zaman dman donanmaSi ile karlarlar. Byk bir sava lur. Kaptan Rei"i
olan Sleyman Reis, Recep Reis ve askerlerden bir
ok kii ehit olur. Baraya da dman el koyar. Tekrar Basra'ya kalan gemilerin yanna gidip, memleke!e dnmeye imk~n olmad~n padiaha arz edince
kaptanlk grevi bu aciz kula verildi.
Padiahn aciz kulu ve duacs KATtBi ROMl ya-

ni fakir HSEYN olu SEYYD-1 AL eskiden beri denizcili~e merakl olup, denizcilik tahsilini yapp tamamlamaya can-u gnlden raz idi. Saadetli padi<h
efendimizlt> Rodos fethinde beraber bulundum. O z::
mandan bugne ka,dar Akdeniz'de yaplan btn savalarda ve fetbedilen btn kalelerde merhum ve
ma~fur Hayreddin Reis, Sinan Paa ''C di~er kaptanlarla pek ok hizmetkrlc bulundum. Akdeniz'in hPr
ke ve buca~n dolatm. Denizcili~c ait bilgimi pekitirip, bu konudaki ilimierin hepsini yazp ~ren
dim. Heyet ilminde (astrononi) fen-i hikmette ve
denizcili~e ait dier konularda ve vldzlann durumu
hakknda kitaplar yazdm. Ana ve baba atalanm. b:!.
hassa stanbul'un fethinden
beri Galata'da tersane
l<ethdah yapagelmilerdi.
Her biri deniz ilminde
mahir kiiler olup, maharetleri aka grlmt. Bu
F: 3

yzden denizcilik sanat bana atalarmdan miras ohrak kalmt.

lte btn bunlar gz nne alnarak, deniz ilmi.
r.i hakk ile bilen bir adam ihtimali ile 960 H. = (l552
M.) Zilhicce'sinin sonlannda Msr kaptanlt hizmeti bu fakire hediye edilip, Basra limannda bulunan
gemilerin tekrar Msr tarafna getirilmesi emredildi.
Bu yce ferman zerinde 961 H.=(l553 M.) Muharrem'inin birinci gn Halep'den Basra'ya d<$l yola kp, Bireci.k nnden Frat kpriis ile geilip Ruha (6)'ya varld. brahim Aleyhisselam'n makam ziyaret edilip, Nusaybin'den Musut'a geildi. Burada da
Hazreti Ytlnus ve Cercis paygamberlerin, eyh Muhammed Gurabili, Musullu Fetih ve yine Musul'lu Gadiblba'nn makamlan ziyaret edildikten sonra Baldat'a
ynelindi. Tikrit kalesinden Samire'ye uayp lmam-
Aliyy-l-Hadi, lmam Hasan- askeri de ziyaret olunup
~hr-i Ak (7) ve Ma'uk'dan Harbi kasabas ve Semike
kasr yolu ile Ba~dat'a varld. Kprden Baldat nehri
yan Dicle geilip, Yu'a Nebi (A.S.), tmam- Azam.
1mam- Ahmed ibn-i Hambel, lmam- Yusuf, lmam-
Muhammed, lmam- Muhammed Gazalt, Ays ibn-i s
hak (A.S.), imam Musa .KAzm, imam- Muhammed Taki, Kanber Ali, eyb Abdulkadir Geylani, Cneyd-i Baldadi, Ma'ruf Kerhi, eyh ibli, sm-u Sakati, Hallac-
Mansur. Beir Hafi, Cmerd Kasab, Behl-l Divane,
Fudayl ibn-i yaz, eyh ahabed-din Shreverdi ve
-------------------~
(6) tmlki URFA 'edi~ mU: te/U iw akf .,_
(1) SOmlre'd ~ ~,. ter~ urop bir ~~
hir tamt.tdr.
(0. Jr.)

35
~eyh

Davut Tai ziyaret edildikten sonra kal'at-t-tavr

(ku kal'as) nnden geilip, kal 'a-y bir'e varld. Mseyyeb kasabas niinden Frat nehri ile gazveye yani
Karbela'ya geildi. Hazret-i mam Hseyin ve diler
ehidlerin makamlar ziyaret edildikten sonra,
efate
tarafndan l yolu ile Mehed'e ynelindi.
k i nci gn Haire'ye, yani Necef'e varld . Hz. Adem,
Hz. Nuh ve em'un peygamberlerin, Hazreti Murtaza
Ali - Allah ondan rau olsun- ziyar .:t edilerek Kife 'ye
varld. Kufe mescidi camiler ve H:c:. Murtaza Ali'nin
evi, Kanberin ve dldl'n makam griildkten sonra
Hseyiniye kalesine gelindi. Yolda Harun Peygamber
ile olu ZUlkf -Allah'n selAm zerlerine olsun- ziyaret olunup, oradan Hille'ye geildi. Burada da evlivadan sahib-z-zaman yani lmam - Muhammed Mehdi'nin makam , Hz. Ali'nin kardei imam- Ukeyl ve ems
mescidi ziyaret edilip, Frat nehri yine kpr ile geil
dikten sonra tekrar Badat'a gelindi. Ve burada gemilere girilerek Basra'ya do\! yola kld.
Yolda Medayin ehri seyredilip, Kisra'nn tak ve
sah- Zenan'n kasn temaa olunduktan sonra Selman-
Farii de ziyaret edildi. Ammare boPz geilip, Vast
~olu ile Zekiye'ye varld. Karsnda bulunan tlzeyir
(A.S .)'n kabri ziyaret edilip, Id kalesi ile Meraa kalesi nnde Sadr- Sveybe kalesine varld . Daha sonra Basra nehrine gelinip Safer aynn sonunda ehre
girildi.
,

BASRA VtLAYETtNDEJd DURUIIU BEYAN EDEJt

Ertesi gn Mustafa Paa .Hazretleriyle mllkat

\':lptk . Elimi1.de olan Ferman- erif'leri grnce, mev-

37
36

cud olan onbe para kadrgay teslim etti. Tamire

muhta yerler, mmkn mertebe gzden geirilip kalafatland. Reisierde Hnnz ganimetierinden kumba
bulunup, onunla, her gemiye su ihtiyacn gidennek
in, yeter derecede kntas ilettik. Mevsim uzak oldu~
iin, be ay kadar orada kalp Mescid-i Ali, Hasan el
Basri, Talh~. Zbeyr, Enes b. Malik, Abdurrahman b.
Avf, Ashab ehidleri (Allah onlardan raz olsun) ni ziyaret ettik. Bir gece ru'yamda khcmn herelenmi olduunu grdm. eyh Muhyddin-i A'rabi'nin (K.S.),:
Bir vak'ada Hz. Peygamberin klc berelenip Aslab-
Kirama ma'lubiyet geldi, diye naklettii de bu !cizit
hatnnda idi. ok korkmutum. Peygamber efendimiz
Hazretleri dua ettiler. slam ordusunun muzaffer oldugu kalbime dogdu. Duaya balamken uyandm. Bu
vak'ay kimseye sylemedim. ok zaman zihnimi me
gul etti. Mustafa Pa~a Hazretleriyle anlap o kal'ay
Hveyz fethine gsterili tayfalarta gitti. Bu acizi de ~
kadrga ile Al:fclncoglu tarafndan ehre bir zarar gelmesin diye Cezayir ehrine gnderdi. Gemilerde olan
Msr askeri Mustafa Paa ile beraber gitti.
Allah'n
hikmeti, kal'ann fethi myesser olmad . Yzden fazla tfeki askerim orada ehid oldu.
Hemekadar bu hadiseye iizldmse de, yukarda
:nlattm ryann tabiri olarak yoru~ladm.
Fakat, takdirin tedbir ile deitlrilemedii gnden
caha aikardr.
Olacak nesne olur ar-u na!r
Gerek sen gnln gen tut gerek dar (6)
Mevsim sonu yaklanta
liktc mahir erif isminde bir

Paa
ahs,

Hazretleri denizcibir perkcnde yani

Frkata ile inceden ineeye aratnna yapmas iin Hrmz tarafna gnderdi. Bir ay kadar o taraflarda dola
t. Drt para dman gemisinden baka gemi olmad
gn, oilann da mevsim itibariyle h~r.amanki gemiler

())dugunu bildirince asker gemilere binip Msr'a

yola ktk. (1 aban 961/2 Temmuz 1554)

HtlRMtlZ

doru

DENZiNDE

MEYDANA GELEN
OLAYLARI ANLATlR

Bu senenin ahannn birinci gn, Basra limann

dan yola ktk. Paa Hazretleri yukarda ismi geen
erif'i y ;,1 arka:la~ oi n l ii :, Frkatas ile Hrmz'e
nmnca bize ~ndcrdi. attul-Arab'dan Mahzeri yolu
ile Ab~dan ve Hzr Aleyhisselam'n makamn ziyaret
ettikten sonra Hnnz denizine aldk Dospot ve
uster kylanndan Cezire-i Muhtereme yani Harek'e
geldik. Hz. Ali'nin o~lu mam Muhammed Hanefi v~
Ashab ehirllerini (Allah onlardan raz olsun) ziyaret
~ttik. iraz'n limanlarndan olan Rher'e vardk. Fars
topraklanna, yani, iraz'n etrafn gezdik. Denizde bir
in'liye rastladk. Dmann nerede olduunu sorduk
Haberleri olmadn grenince, Arabistan'n gneyinde, Hcr, yani, Lahsa yaknndaki Katif sehrine vardk
Orada da bir klavuz bulup haher sorduk Dmanc\ar
bir haber alanadk.
Buradan Behreyn'e getik. Orann Hakimi olan reis Murad ile grtk. Ondan da dmandan haber
~orduk . O da denizde qman yoktur dedi.
Bahreyn'de, ne garip bir hikmettir ki, (dalglar)
denizciler, tahminen sekiz veya daha fazla kula derin
!ikten, ellerine birer tulum alp, denize dalarak dip-

39

38

ten, ellerindeki tulumu tatl su dolduruyor ve her za.

man reis Murad'a getiriyorlard. . O su, yaz gnlerinde,
btn di~cr sulardan daha souk ve ho oldu~ in,
reis her zaman ondan iiyordu.
Bu acize de, sayg gstererek, o sudan gnderdi.
Hakikaten gayet iyi bir su idi. Hazret-i Allah'n kudre
tine an ve byklne nihayet yoktur. Allah her e
ye hakkiyle h~kimdir.
Onlarca (sulan ac ve tatl olan) iki denizi salver
mi (birbirine kavuuyorlar) (*) ayeti bunun hakknda
dr ve $ehre bu ismi vermenin sebebinin bu su oldu~
inancndadrlar. Velhasl oralardan da geip Cezire-i
Ks, y:ui, Eski Htinz'e, ~ezin:H Breht ve Yeil De.
niz'in yani, Hrmz Denizi'nin birok adalarna u~
radk. Hi uirinde bir haber alamadtk.
Hrmz' geince-, Basra'rlan yol arkada olan
erif-'i, Mustafa Paa Hazretlerini, Hrmz selametle
geildi diye bir mektupla geriye gnderdik.

Cilgar ve Cad sahillerinden Kimzar ve Lime de

mekle bilinen kasabay getik.
Horfekan ehri yaknianna geldiimiz zaman, yolculugumuzun krknc, mubarek Ramazan'n da onuncu gn, ikinci zamanyd. (10 Rctmazan 1 9 Austos)
Anszn, yirmibe Portekiz gemisiyle karlatk.
Bu
gemilerin drd karaka biiminde bvk bara, tanesi bi.:yiik k.. l.}c,r,, ait tanesi kalyondan biraz kk
<Jian karavelC', onkisi arkas yksek, ha tar<f uzun
ve keskin, iki direkli t.:Ctirmeden byk olan grab biimi gel'niler idi. zerimize doru geldiler. Biz de he-

(*)

RahmA S1lre.; A~ :

zg

men velkenleri fora edip demir aldk. Sillhlanmz hazrladk. Hazreti AJlah'n yardmna, peygamberler \e
velilerin himmederine stnarak flandralan dikip sancaldan atk. Hazrlk tamamlannca, Glbank- Mu.
hammedi ile hemen sav~ ba~ladk.
yle hi tor ve liii t:K sava oldu ki, dille anlat
lamaz. Sonunda All'lh'n yardm iJP P?rtekizJilerin bh'
lalyonu topla <-uru!up kendisini FekkulerUad adasna
batankara etti, fakat, kurtulamad, iindekilerle beraber banp gitti.
Galiba grmedi em-i encUm
Bu kadar hadise-i uzmay
Bilmezem kim nice tl bir ideyim
.Sana bu vak'a-y kbray (7)
Mesiht
Yats zamanna kadar iddetle arptk. En
sonunda dman kaptannn midi knhp korklu ve gemilerine emir topu atp sava . kes iareti verdi. Baralar tremola edip, Hrmz tarafna d~ ~alatp
yz evirdiler.
Saadettti padiah efendimizin emrineteki kullar olarak, Allah'n yardmiyle, dman yendik ve din d
mann hezimete u~ttk. Derken karanlk bast. Deniz st limand. Aniden iddetli bir frtna kt. Ky
yakn oldulu iin sabaha kadar hafiften yol aldk. Dalgalar kylan dt\ip gittike karlezi temizledi ve f~la
ca y~mur ya{d. Biraz denize alarak yine se~ni
evirip yolumuza devam ettik. Ertesi gn Horfegan'a
vardk. Askerler su ikmalierini yaptktan sonra, Umman'dan, Arnman kasabasna, yani, ehr-i Suhar'a geldik. Bylece onyedi gn tekrar denizde yolculuk yaptk.

41

Mubarek Ramazan'n yirmialtnc gn -ki Kadir

Gecesiydi- Maskat kalesi ve Kalahan nlerine geldik.
{25 Agstos)
Sabahleyin, aniden, limandan oniki byk Bara
ve yirmiiki grab ile tamam otuzdrt saysz askerle
dolu gemi bize doru yelken at. Baralar, katyonlar,
hereyi gze alp, maysterlerini taktlar ve yedek yelkenlerini de ektediler. Karaveteler enber yelkenlerini
atlar. Gemlerini flandralarla ssleyip zerimi1..e zer imize hcum ettiler.
Biz yine Yaradan'a s~np kyda onlarn gelmesini bekledik. Baralar gelip kadrgalara vanat iddet
li bir top, tfek, ok ve kl mcadelesi yaplp yle bir
sava oldu ki anlatlamaz.
Birbirine atan gemilerden pencere bykl~n
de delikler alyor, yelkeniere ve gemilere atlan oklar, onlar kirpiye dndryordu.
Talar

ketekieri kim yadnr

Herbiri deryada dknt olur (8)

Bir

kadrgamz yaktlar. Hakk 'n

hikmetine bak ki,

kadrga ile baralar yand. Be bara ile be kadrga
batan bra edip hepsi hatt, mahvoldu. Bir baralar
yelken kuvvetiyle omurgas zerine karaya oturduysa
da o da heln oldu.

Bylece iki tarafn askeri de kuvvetten kesildi.

Kreki tayfasnn, ki.lrek ekmek, siya etmek ve top
atelernekten tlikatleri kesilmiti. Zarur'i olarak demir
a tld. Demirler gernilerin kna alnd. Bu halde yine
sava devam etti. Denize sandallar indirilip batan ka-

drgalarn

reisierinden Alemah reis, Kara Mustafa,

Kalafat Memi, gnll kurnandan Dri Mustafa Bey
ve dier Msr'l asker liletilerden ikiyz kadar insan
topland.

Bunlar, karaya .
knca, saysz Necid'li Arap slam ordusunun yardrn
na kotu 1ve karada yol gsterdi.
Kreki

tayfas araplardand.

Katir olan araplar da baralarda kalm oan kefere-i fecere'yi aldlar. Onlar da bir arap kabilesi olup,
karaya karak arap vilayetlerine ekilip gittiler. Allah
f8hldlmdlr ki, merhum Hayrettin Paa lle beraber
bulundum. Andrea Dorla ve Cend Da11a yaplan sav8flarda byle bir gemi sav olmam"tr. Gece olunca,
Hrrnz krfezinde yine frtna kt. Baralar, ikier
bytik demir apa att, ve leviteler ba~ladlar. Grablar demir tarayp karaya oturdular. Kadrgalar da apa tutturamad. Halk aciz duruma geldi. ster istemez
sahilden uzaklap yelken atk.
U gece, Arap topraklanndan ayrlp, usuz bucak~z denize dtil.l.c.
Sonra, Kirman vilayetinden. Cay
(Jask) topraklanna vardk. Burann kylarnda bir li
man olmayp, ak, yani yal idi. Ky seilince, dernit
atp bir iki gn ylece yrdk. Sonra, Mekran vila
yetinden Kii Mekran'a vardk. Akam olmutu. Bunun iin kyya yanaamadk. Sabaha kadar olduu
muz yerde, bir aa, bir yukar ettik. Kuru salnt
tayfay berbad etmiti. Nihayet bin trl eza ve cefa
ile, ertesi sabah kyya vardk.
Buras,

Bender ehba ismiyle bilinen bir yerdi.

Orada, bir blk ba-bozuk deniz askeri grdk, bir

42
de aktarmalar vard. Gzcleri bizi gorunce, hepsi
bir araya toplanp bize bir adam gnderdiler. Biz
mslmanz deyince, reisieri gemiye geldi.
Gemilerimizde iecek bir yudum su dahi yoktu. Reis bize
iecek suyun yerini gsterince, kendinden gemi olan
askere yeni bir hayat geldi. O gn orada su bulunca
kendi kendimize bayram yaptk. O gn, bizim bayrammzd.

Ayni reis bize klavuzluk etti ve Guadar isimli

iskeleye vardk.
Ora halk Bulucistan 'l idi. Padiahlar, Me!lk Dinar ~lu Melik Celal'd-Din idi. Gvadar hakimi gemiye gelerek Saadethi padiah efendimize ~hlklann
bildirdi. Daha evvel donanma Hrmz'e gelmiken, gemilerle yiyecek ve adam gndermi, fakat donanmaya
yetiememilerdi. Her ne zaman
Hrmz'e donanma
gelse elli altm gemi ile erzak gnderirlermi. Her
ynyle, yardm etmeye linAde olduklann eitli vcsilelerle bildirdiler.
Melik Celil'd-Din'e: tnp-Allah, si7in-bu durumunuz hazr oldu~nuza iarettir. Siz yine hazr olun,
diye mektup gnderip, kara ve deniz klavuzu istedik .
e yarar iki adam gndererek, Saadet)(k padiah efen.
dimize itaat ve bafhhklann ispat ettiler.

Saldm

engine gnl zevrakn ah onara

Beh diye n'olsa gerek idelirn Allah onara (9)
(Necatt)
deyip birka gn denizde kaldk .
Tahminen Re's-ul Hat' gemi, Zefar ve ihr k
ylan yaknlarna gelmitik ki, gn batsndan, fiJ tufan adiyle mehur bir frtna koptu. Detil yelken amak, bir tente bile gstermeye Imkan yoktu.
Bir bahre dt keti-idil yok kenare hi
Bir bad-bani rast de~! rzgare hi (10)
Yetimt
RzgAr hi gz atrmyordu . Akdeniz'de olan fr
tnalar bunun yannda hi birey de~ildi. Sra datlar
gibi olan dalgalar, Akdeniz'dekilerden kat kat yksekti. Geceyi gndzden ayrt edemiyorduk. Gemilerde
olan a~rlktann heps ini denize dktk. Hafz'n
eb -i

tarik u bin- i mevc u girdlbi onin hail

Kca danend hal-u ma sebk-i baran sahilha (11)
beytini yad ettik.
RzgArn ard arkas

lah'n

tu
Ht NT OKYANtJSUNDA MEYDANA GELEN
OlAYlAlti Bt.Dhtta

kesilmeden devam etti. AJtakdirine boyun e~ekten baka kar yol yok

artk.

Hazret-i Allah'n yardmna ,

rin himmetlerine s ~ndk .

Peygamber ve velile-

Bazen, kederli zihinleri teselli iin, Yetimi'nin:

Rzgardan biraz aman alnca , Allah'n yardmna
snarak, Hint Okyanusuna aldk ve Yemen taraf
na d~rulduk .

Dme
Sakn

engin gama frtna oktur savulur

felek rza ol , grnnce karalar (12)

4S
cezir zaman geldi.
Yani hafiften apaz

beytini syler bazen de dertli gnlleri teskin iin:

Ey gnl. gel dme gam girdabna derya-dil
Bir iki gn essun savursun, byle kalmaz

Sonunda; Hakk'n yardmyla

Rzgar da ters esmeye balad.
lama hatta pupa-pruva esmeye balad.
Vcudun

zevrakn

H<ta'nndr

sal bahr- aka

onannak sanma ey dil;

rzgArndr

rzgar

derdim. Bu frtna en gn ~adar bylece devam etti.

Bir gn bile durgunluk yz gstennedi. Yoldalara:
~~~~niz si_virya bulunun. Allah'.Jn izniyle iyi olur diye
gcnullefn alyor, nasihat ediyordum.
Denizde; iki kadga uzunlu~unda; hatta daha byk balklar grdk. Klavuzlar: Dokunmaz; korkmayn dediler.

Nihayet med-cezir olay meydana geldi. Bulund~~u~uz ~erde med olay daha fazla o~du~ndan ~e
kd k~rfez yaknlarna dtk . . Karaya yakn oldu~- .
muza aret olmak zere deniz atlar; kocaman ylan .
lar; harman byklnde kaplumbaalar ve rite-i
. bahr grdk.

Denizin rengi beyaziamaya balad Bu hali gren

klavuzlar; ba~rmaya baladlar (feryad ettiler) ve bu
bir girdabn meydana geleceine iarettir. Bu denizd;
bu durum iki yerde meydana gelir ki birisi Habeistan
sahillerinde Guardaful ve dieri de Sind yaknlannda
ckid krfczidir. Bunlara tutulan gemilerin kurtulma
imkan olmad~ deniz kitaplannda yazldr dediler.
Hemen; bulunduumuz yerin derinliini ltk. Be
kula derinlik vard. Hemen orta yelkenleri ba~layp
sereni yisa ettik ve devriye koyduk.
Gemiyi orsazir edip muhkem alat drdk. Bir ta.
raf dik olduundan o gn ve gece krek kullandk.

rzgarndr

(13)

Ertesi sabah erkenden yelkenleri indirdik. Akgz

gemicileden birini contaya ba~layp yelkensiz sereni
diktik. Altna bir manivela sokup sereni bir direk boyu
kaldrdk.
Etrafa bakldkta deniz kysnda Camher viUiye
yetindeki kilise grnd. Tekrar aa~ indirdik. Yelkenleri takp Formiyan ve Mangalur'un nnden getik.
Bir ara Sumenat kilisesi evler arasnda kayboldu
ise de sonradan Sumenat'1 nnden de getik. Nihayet Diu'ya vardk. Diu dman elindeydi. Bunun iin
oraya gitmekten ekindik. O gn yelken amadk Serdrneo ile yol aldk. Gittike riizg~r hzn arttrd.
Gemilerin dmenleri zaptedilemeyecek hale geldi.
kier yular ile drder kii bin bela ile zaptedebiliyordu.
Kardiya zerinde insann durmas imkanszd. Ba
tarafa hi kimse gidemiyordu. Gemicilerle ok zor anlaabiliyorduk. Reisler ve yelkenciler karnaralarmda
bir an bile duramyorlard.
~

Nihayet paral askerlerin ou anbara doldu. (Deniz) gemilerin stndeki uzun a~alar alp gitti.
Velhasl

o gn bir kyamet gn idi. Sonunda Hindistan'n Gcerat eyaletine vardk. Fakat bulundu~u
muz ~~rin reresi olduunu bilmiyorduk.

47

Anszn klavuzlar : Dikkat edin; nmzde girdap-

YAri atlak var diye ba~nca demirleri funda ettik.

Fakat gemiyi harpute muhkem .ineyip batrnal eyledik.
Kreki tayfas karlindierini bozup, herkes soyundu.
Bazlan varil, bazlan tulum hazrlayp birbirleriyle heJAJiatlar. Ben de soyunup klelerimi azad ettim ve Mekke fakirlerine -Allah onlan ereflendirsin~
yz filan adadm . Sonunda demirlerin biri kpe, biri de paoz dibinden knld. Tekrar iki demiri sa~lam
ca deyip ba~ladk. Bylece bir mddet daha frt
nadan kurtulduk.

Fakat klavuzlar, buras Diu ile Darnan arasdr,

burada gemi batsa, hi kimsenin kurtuhaa midi yoktur. Hemen yelkenleri ap, dmann yaknnda bir
yere varmak gerekir deyince, ben aciz hemen bulundu~muz yerin git-gelini, yani akntsn hesap ettim.
Haritadan pusulaya bakarak yerimizi buldum. Ve
kyya yakn olup olmadmz hesaplad~m . Kur'an-
Kerim'den bir fal baktm . yi olmasna aiamet grdm.
Gemilerin s ulanna baktm. Hemen hemen deme
ler tamamen sularta rtlmt. Gemter iyice sulanmt. Hemen sular boaltmaya baladk. Baz yerlerden geminin lumbozlan bulunup ald ve biraz su boaltld . kindi zaman hava da biraz ald. Hindistan'n Gcerat eyaJetinin Darnan isinli vilayeti nndeydil$:. Kydan uzakl~mz iki mil kadard. Btiin

kenara yakn olduklarndan dalgalarn iddetli dtmeleri sebebiyle aciz

duruma geli'If, krek, sandal ve variHcri denize dklm, kendileri de karaya oturmutu . Velhasl, be
gn, be gece, bu kasrga ve iddetli yatmun demir
zerinde geirdik. nk, bu mevsim, Hindistan 'n
y~mur mevsimi idi. Elimizden ne gelirdi ki (Gkten
ne yapr da yer onu kabul etmez ki) szne boyun etdik. Bu be gnde hi kimse gndz gne , gece de
yldzlardan bir eser gnnedi. Gece gndz elimi1.den
pusula ve saat <lmedi.
Szn ksas, herkes aknlk iinde. skntya batm olarak, dnyadan midini kesti.
gemiler

oradayd . Baz kadrgalar

Afitabi doa devlet gnei birgiin ola

Hak teala kulunu kahr ile daim klmaz (14)
diye

arkadalara

teselli veriyorum.
Allah'n hikmeti olacak ki, orada dahi,
olan gemi yan yatt ve iierideki tayfa,

demirlemi

Keti ikeste
Baed

kanim ey bad- urte berhiz

ki bawinem an yAr- ainari (15)

deyip Allah'a saysz yalvar ve yakar ta hulundular

Allah'n izniyle, hepsi sa~ salim olarak karaya kt
lar ve kurtuldular.

GCERAT'TAKi DURUMU BEYAN EDER

Hazret'i Allah'n inaveti ile, be gn sonra riizgAr
biraz hzn kesti, ortalk siit liman oldu.

Paralanan gemilerin top ve di~er ksmlarn Gcerat padiah Sultar Ahmed'in amirlerinden Danan
hakimi melik Esed'c yani kal'ay Damanda emanet b
raktk. Orada, Kalkta'dan gelmi olan birka pal"a
cnk, yani mevsim gemisi vard. Hareket etmek zere
diler. Kotuvallan gemiye gelerek,
KalkUta padiah
Samirinin, saadetiCt padiah hazrederine ba~llk vr
hrmetlerini bildirdi.
Gece gndz, Porteki1. k:afiri ile harp halind~ olc;uklarn bildirince, kadrgalarda klavuzluk yapan, o
vilayetten klavuz Al ile Samira'ya: Allah dilerse, Donanma-y Hmayun, Msr'dan ge!ip o taraflan d
mandan kurtaracaktr, ylmaynz. diye bir mektup y?.
zp o gernitere g()nderdik.
O ehrin valisi olan Melik Esed bu Acize haber
!!i.indererek, dman donanmasnn gelmek Uzere bulunduunu, tedbirli olmamz, Kal'ay Surat'a varmava
ahmamz bildirdi.
Bu haberin, gemilerdeki tayfa arasnda yaylmas
zerine, bazlar ora~ kalp, Melik Esed'e tAbi oldu.
Bazlar da:

Suyu bardakta demiler, gemiyi ~AAtta

Bizden evvel bu cihan seyrin eden ehli vukuf
Alem-i beni koyup b~hr havasnda ydar
Bu Ali (*) ise, ann aklna idrakine yuf (16)
diyerek sandallara atladlar ve karadan Yetim Surat'a
gitmeye karar verdiler.
(*)

B AliEbu Ali : /bni Sin4

49
Bu acize uyan bir miktar gemici ile elbirli~i edip
aharak, her gemiye birer klavuz aldk, Surat isimli
limana doru yola ktk.

Bin trl bela ile denize alp yelken - krek giderken Sultan Ahmed'in vezir-i azam lmad-l-Melik'
den bir gurab ile, Surat kotuval'i (beyi) AAa Hamza
geldiler. Mektup getirip, dmann toplants olduu
nu Danan'n ak bir yer oldu~nu, tedbirli olmamz
gerektiini bildirdiler.
Kal'ay
du~unu

Surat'a geldi~imizde, orann tehlikede ol

haber verdiler. Biz de ayni griite idik.

Be

dk,

gn Horkari'de sularn ekildii zaman yol alsularn kabard~ zaman demir attk.

Bin trl meakkat ve .ile ekerek, sonunda Allah'n yardm ilc, Basra Jimanndan, Gcerat'a, Kal'ay Surat'a ayda vardk. Oradaki mslman halk, bizim
geliimizden sevindiler. Hzr yetitiniz, Gcerat'n ihtilali zamannda gelip yardmc oldunuz
Geri, Hz. Nuh zamanndan beri denizde imdiki
frtna gibi bir frtna kmamt. Amma, Hz. Adem
devrinden bu yana da Diyar- Rum'dan Hindistan'n
bu taraflarna bir korsan, yani denizcilikte mahir bir
kaptan gelmemiti. Umudumuz -Allah dilerse- yakn zamanda Gcerat vilayeti Osmanl lkesine katlsn
ve Hint limanlar toprak olas dilmann elinden aln
maya allsn, dediler.
Meer,
Bahadr,

az nce, Grecat
akarahasndan
12

padiah
yanda

merhum Sultan
Sultan Ahmed
F: 4

50
isimli bir delikaniy padiah yapmt. Yeni padiah
tahta oturup clus bahii datnca, Nasnl-Melik
isimli byk bir han, nnun padiahhn kabul etmedi,
etr kaldrp, padiahlk iddia eder. Bir ok adam
toplayp Buru kal'asn alr, iine asker koyar. Kendisi de hir yerde oturup devaml toplant halinde olur
Kcrre'deki arneli kara katirierinin ba olan ku
mandana mektup ve adam gndererek, yardmc olun
da, Gcerat !imanlar, yani Damao; Surat; Buruc; Ke
tabiye; Suminant; Mt>ngalur ve Farmeyl!n sizin olsun;
Karasi benim olsun der.
Sultan ,\hmtd de, orduuyla Buruc zerine vrr '
Harp balan ak ere 'ken, h izim geldilimizi iitirler.
Hemen adam gnderip tfe-ki ve di~er askerlerden iki
yz kadar arkadamz alarak Buruc zerine yrd.
lt!r. Buraya geldi~Pmizin nc gn, hakikaten, kA
fi ::in Ku\'Ve; Diu; iyul ve Besaya kaptanlar ve derya
kaptan . ksacas, kafirio be kaptan, yedi byk kah
vo ve ~eksen grt!b ile geldi. Bizim burada bulundut"u
muzdan haberdar olunca, bizimle savaa balad. Bi
de sahile .:p adrlarmz kurduk. Siperler yaptk
Iki ay kadar, gece gndz harbe hazr olduk.
Bu acizn ortadan kaldmimas iin Nasr-l Melik
denilen utlin, kafirler!e ittifak edip, baz fedailere
(birlik ake) vadederek, gece adriannza gnderdi
ler. Nbetiler uyank bulunduundan. selAmeti ka
makta buldular. kinci defa yemekte zehiriemek yoluna gittiler. Bu sefer de Surat kalesinde Kutuval bulunan Hseyin A~a. bu acizi tertipten haberdar etti
Biz de dikkatli bulunduk. Allah'n izniyle pl~nla
nnda muvaffak olamadlar. Sultan Ahmed de Buruc

kalesini fethedip Hdavent Han ve Cihangir Han ' bir

miktar fil ve askerle Surat'a gnderdi. Kendisi de Ah
medabad': doru yrd. Ahmedabad'da da Sultan Bahadr'n akrabasndan Sultan Ahmed isimli bir gen,
etr kaldnp, padiah olmu ve tahta gemi ti.
Sultan Ahmed oraya vanuca, ana kars ck . r
yk bir sava yapld . Kendisi yaraland . Hanlanndan
Hasan Han da dnce, sava bitti ve oradan kat.
nceden padiah olan Sultan Ahmed tahta geti.
Nas.rl Melik de kederinden lnce, Gcerat'da hava
dzeldi.
Kafir bu durumu renince, Hdavend Han'a eli
gnderip: Bizim sizinle bir iimiz yoktur. Bizim i
miz Msr kaptan ilediro diye bu acizi onlardan iste
di. Onlar da bu teklifi kabul etmediler ve: Biz onu
veremeyiz!o diye de cevap verdiler. Yanmdaki askert
ler eliyi ldrmek istediler. Fakat ben mani oldum
ve onlara: Kendimize gelelim, buras hir padiah
memleketidir. Sonunu bekleyelim.
Hele derd- belaya sabr edelim
Grelim akibet Allah neyler (17)
(Necati)
dedim.
Me~er bu acizin gemisinden bir k~fi r alet i kap

elinin gemisine girmi ve bizim iin: Ben onlann

dunaundan haberdanm. Bayram erte~i gitmeleri lam. Bunlan teslim almak beni_n va'dim olsun demi .
Bunu haber alan askerler, kafirio gemisini basp bu
adam yakaladlar. Kale nne getirerek idam ettiler.
E li bu vaziyeti grnce korktu.

52

33

Bu ehirde Tan a~ac demekle bilinen hurma nei;inden bir a~a vardr. Bunun her buda~na bir su
testisi asarlar. Budan ucunu kesip testinin iine sokarlar. Buradan kan renginde bir su akar. Bu su, gnein hararetiyle az zamanda bir nevi araba dner.
Her a~acn altnda bir meyhane vardr. Halk devaml
oraua yiyip ierler.
Askerlerden baz tyneti bozuk olanlar orada iip
birbirleriyle serdarlarn ldrmeye szleirler. Yats
vakti gelirler. Ya~ur isimli bir serseri, hanerini ekip, erakese Serdan Hseyin A~a'nn zerine hcum
eder. Baz arkadalan kar koyup menetmek isteyincc, iki yi~idi yaralar ve Hac Memi isimli ie yarar bir
yig-idi de ldrr.
Askerler bana doru gelerek: Bu haramzadenin
bakkndan gel! dediler.
Ben de: Bu yer dier padiahndtr. burada bizim
bkmmz gemez. nallah, sabah sahiplerine haber
verilir deyince. Padiahmzn hkm her yerde geerlidir. Serdanmzsn. er'i hkm ne ise sen haber
ver, biz hakkndan geliriz dediler. Ben de ketarn
Mecid'de (l),
cCana can, gze gz, buruna burun, die di ve
va ra lar birbirine ksastr.
diye buyurulmaktadr. Buna gre onu da ldrlmt>si
gerekir deyince, hemen onu da ldrdler.
Bu hadiseyi gren dier azgnlar da teskin oldu.
Hakikaten Ksasta sizin iin hayat vardr (2) ayt>

tinin manas tecelli etti. Herkesin akl bana veldi.

Kftfir beyleri bu hadseyi iitip birok ibretler a!dlar. Eli hemen o anda araba tutup, Sultan Ahmed'in
gittii yne doru gitti.
Hdavend Han, askere ellier altmar ake ulGfe
datt. Adil Han da Buruc'da olan halka ayn ekilde
ulufe datt .

Halk iki V\<bn beri ulOfc

birini yoldan ! ''Mmt.

ve bir

Yiyec-ek hi bir eyimiz kalmamt. G>!milerde de

al~t ve lezavmat diye hi bir ey yoktu. Gemiler eski.
miti.

Bu gemilerle bundan sonra

szdar diye, bir ou,

Msr'a

gitmek imkan-

Bederya der menafi bimarest

Eer hahi selamet der kenarest (18)
(Sadi)
beytini sylediler, bir

ksm

da:

Ger flk-i felek akil midir ol

htiyar eyle derya seferin
(19)
(Yetimt)
Yani hepsi de bu hususta bir ev
. dediler. Nihavet
.
Gcerat vila)'etinde gemicilerin o~ kat. Gemileri
Surat kalesinde olan Hdanvent Han'a bayraklar ve
btn her eyiyle, deniz yoluyla memlekete gnderilmek zere, kefaleten braktm. Hdavent Han ve Adil

(!) Maide Sresi : Ayet: 45

(11) Bakara Stlresi, Ayet : 179

y grmemi

~____!IL.__

\_ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _

55
~an'dan bor s~~etlerini alarak, bu acize tabi olan, pad~h hazretlernn tuz ve ekmeiyle helalinden yiyip

gemen kullanndan Msr yenierileri Kethudas Mustafa A~a, Tfekiler Serdan Ali Aa, Blkbalar Vt'
di~er ie yarar adamlardan elli ki-iyle Allah'a tevekkl edip,
Muhakkak her zorluun bir kolayl vardr.
Gnln ho tut ki bu Allah kellmdr.
beytinin manasma uyduk.
962 senesi Muharreminin evvelinde Ahmedabad'a
doru yola ktk. Birka gnde Buruc'a ve bir okadar
gnde de Blodra'ya \'ardr. Sonra Campanur yolu ile
yola devam ettik.

YoUarda tuhaf a~alar grdk. Mesela herbirinin

tepes i semaya varan ve zerlerinde bir kanadmdan dier kanadna 14 kar byklnde her aata saysz
yarasa vard .
. . ~u a~alann kkleri yksekten topraa iniyo n
nd yerden tekrar bir aa byyordu. Bu tarzda
bir agatan on, yirmi, hatta daha fazla ulu aalar
meydana gelmiti.
Bu aacn ismi o yerde Tub idi. Bu aalardan her
birinn glgesinde binlerce adam glgetenebiiirdi Yot!annda zakkumdan baka b ir ey yoktu

Gcerat diyarnda papaanlarn haddi hesab voktu. Bu yerle r, maymunlarn da yetiip bannd 16o:-: ye~lerdi.
.

hikayesinde olduu gibi, srtlannda bkmedecek kimse olmadn anlatrlard. Akam olunca yine yerlerine
giderlerdi.
Szn ksas, bin trl eza ve cefa ile, Mahmudabad'a geldik. Onbe gn nihayetinde de Gcerat'n ba
ehri Ahmedabad'a vardk . Padiah lmad'ul Melik ve
dier hantarla grmeler yaptk. Sultan Ahmed'e fakirhane hediye111izi sunduk. eitli ihsanlanna mazhar
olduk. Alemin sna padiah efe ndimiz hazretlerine hrmetler edip ballklarn bildirdiler. Bu acize
de bir at, bir k~tar deve ve harlk ihsan ettiler.
Ahmedabad yaknndaki Cerke denilen yerde evh
Ahmed Ma'ribi'yi ziyaret ettik.
Birgn, Sultan Ahmed'in veziri azam, lmad-l
~Mlk'n konanda dman elici ile bir araya geldik.
lmad-l Mlk, eliye: Biz, Osmanl Padiahna
muhtacz. Bizim gemilerimiz onlarn limanianna gitmese, bizim halimiz eskisi gibi olur. Hem o bir sl1m
padiahdr . Onun kaptann bizden istemeniz dolru
birey midir? deyince, bu acize de bir gayret gelerek;
cbre mel'un, beni bozgun donanma ile buldunuz. fnal
tah'u Rahfuat.,_.yakm. ,zamanda alem'in sma padiah hazretlerinif sayesUde , HrnUz . deil , Diu, belki
d e Kuvve dahi s ize kalmayacaktr,
o
Deniz stnde yrrz,
Dman arar buluruz,
cmz komaz ahnz
Bize Hayreddinli derler

Her gn, nerde konaklasak, binlerce maymun, et;afmz evirirdi. ounun elinde yavrular da bulunurdu. He r biri tuhaf hareketler yaparak Cihan ah
dedim.

51

56

K!\fir de imdiden sonra Hint limanlanndan ku

umaz diye cevap verdi.
Aciz de deniz yoluyla gitmek gerekli defildir. tnallah, Allah nasip ederse, karadan gitmek, bana daha kolaydr deyince, kafir konumad, meclisi ter.
ketti.
Birka gn sonra, Sultan Ahmed, Buruc vilayetini
bu acize teklif etti. Bir ok da dirlik tayin etti. Faka
kabul etmedim. cGiicerat eyaJetini tamamen verseniz
durmam mmkn deildir dedim.
Bir gece
de yazl bir

iiyamda

Hz. Ali (K.V.)'yi grdm. nm-

kl~t paras vard.

- Bu Hazreti Allah efkatidir, seninle beraberdir,

korkma! Eer Hz Allah'n efkati bizimle olmasa, yad
vilAyetterin sulan bile bizden kaard, dedi.
Ertesi sabah bu vak'ay arkada5Iara anlattm. Hepsi de Allah'a krettiler ve hemen padialun huzuruna
kp sehayat iin izin istediler. Saadetlt\ Padi.ah hazretlerine hnneten izin verdiler.
Bu ehirde olan Danyan keferesinin hanilerinden
yani, gayet bilginlerinden Bat ismiyle bilinen bir topluJuk varm. Tccar ve dier yolcutan bir ehirden
biine gtnnekle mesul imiler. Karh~nda da
az bir cret alrlarm.
yle

ki: YoUarda Ra,jput kafiri, yani Hintlinin atls, gelip kervan soyup talan etmek istese, bu Battar
hanerlerini ekip g~sJerine dayartar ve cbi b\mlara kefiliz. Kervana zarar verirseniz, kendimizi ldrrz deyince, Rajput onlara brmeten kimseye

dokunmaz, oradan tnarruza ur~madan shhat ve selAmetle gidilirmi. Edr, hakikaten ufak bir zarar
yapsalar kendilerini ldiirlermi. ayet byle yapmasalard bu kaide muteber olmazd.
Kervana bir zarar gelip Batlar kendini ldriince,
bAt! olan ayinlerinde Rajput ok byk iddet gsterir ve yapaniann lmne sebep olurmu. O vil~
yetteki R.ejput beyleri, topluca, orada olan Rajputlan,
o~llan, kzlar ve kendine tAbi olantan tamamen ldrrlenni.

Ahmedabad'daki mslmanlar da buna gvenerek

bize iki Bat gnderdiler. creti tayin ettik ve o senenin safer aynn ortalarnda, kara yolu ile, Osmanl
lllkesine doru yola ktk. Arabalar ile be gnde
Puten ehrine geldik. Puten'in Piri eyh Nizam' ziyard ettk. Orada, Sir Han ve kardei Musa Han, askerini toplam Radnpur Han' Bllu Han ile harp
hazrl~ndayd. Bizim gitmemize
mani olmak istedi.
Oraya giderseniz, onlara yardm edersiniz, birka gn
durun, vaziyet dzelince, shhat ve selAmetle gidersiniz
deyince, c Yce olan Altah'a yemin olsun ki, biz kim
scye yardm etmek iin gelmedik. Kendi yolumuza gideriz ve elimizde padiahmzn fennam var, diye bin
trl yalvarp yakarnadan sonra, itimat edip gei izni verdiler.
Eylegan-
htiyar

Hind bilen Piten seferin

eylc~sn mihen seferin

Ylamakdn

akik boldi gztim

Dir grem eylemi Yemen <:eferin

Drr~i ekimle

damenim prdr
Gyya eyl~dum Aden seferin
Yuragum boldi nafe-ve pUJ'hun
Niklay min itub Hoten seferin
Ya ilahi yine myyesser kl
KAtibi bendene vatan seferin (20\
Nihayet, oradan da kurtulup, yola koyulduk. Beinci gn Radinpur'a geldik. Mahmud Han ile gr
tk. O da trl glkler kard. Sonunda U arkada.
mz alkoyaralt di~erlerine izin verdi. Yolda Rajput
Ufirleri vard, fakat beyleri yardm iin . oraya gelmi
lerdi. Ondan, orada bir yaz aldk.
Sind'e varnca, develer kiraladk ve Ahmedabad'dan bizi getiren Batiani cretlerini vererek geri evirdik.
StND Vti..AYETINDEKt MACEiltUiiZI ANLATlR

"

Hemen develeri etrafmza ktrttk ve her taraftan tfekleri kardk . Kafirler tfekleri grnce, ariarn
6nderip; biz at mak iin gelmedik, vergi istiyoruz
deyince; bizim ykmz ila ve boncuktur. Onun da
'ergisini gnderdik, e~er yine istiyorsanz gndereJim dedik. Cevap olarak dnp bir tarafa ekildiler.
Biz de yolumuza devam ettik.
Onbe gn Riksan ve lde gittik. Bir gn Sind s
nnnda, Vanke isimli ehre vardk . Orada tekrar deve
tutup be gnde Guna ve Ba Feth ehrine vardk

Meer Sind padiah Hasan Mirza krk yl kadar

Sind padiahl yapm olup be yldan beri bir gmlekle, ata binemedii iin, gemilerle Seyhun rma~na
almt.

Her nereye

can

isterse oraya gidiyordu.

Sind eyaJetinin payitaht olan Tutte'de sultan olan

sa Turhan ah, Hasan Mirza'nn ie yarar adamlann
ldrd ve Nusredabad kalesinde olan hazinesini askere da~tt . Humayin padiah adna hutbe okuhp naklcare aldrd .

Mbarek Rebilevvel aynn birinde yola kp,

onuncu ~n, Rajput ehirlerinden Parkin isimli eh~
\"ardk. J afir zerimize hcum edince, beylerinin mektubunu g..isterdik ve biraz hediye verdik . Yol verdile!
ve Yolda bin kadar Rajput leifiri vardr, dikkatli olun
diye tembih ettiler.

Bekr'den Suhan Mahmud

isimli sit kardei ni karadaki askere serdar tayin ederek
kendisi drt yz para gemi ile deni,den Mir lsa'nn
zerine gelir.

Ertesi gn sabahleyin yola ktk. Birgn, sabah

vakti anszn, kardan Rajput geliyor, diye bir grlt koptu.

Orada, bizim geldilimizi haber alnca adam gn ~

derdi. Bizi hrmetle karlad . Rebilahir aynn ha~
lannda grme yaptk.

Grldg gibi, Rjput alay

Deveciler gtrdii redd- lay (21>

ah Hasan Mirza da

Fakirane biraz hediye arzedince, bu acize hrmel

ve ilcram ettiler. eitli hil'atler hediye edip admz
gayb ordusu koydular.

60
Bu acize ticaret merkezi Lahor'u vermeyi teklil'
ettiler. Kabu! etmeyip gitmek iin izin istedik. lnal
tah u kale fethedildikten sonra shhat ve selametle zi
dersiniz deyip. padiah efendimiz hazretlerine bit
mektup yazdlar.
Hasl bizi de Mir lsa ile savaa sevketti. Msl
manlar yalvarp yakardlar. cTUfeklerinize mermi koymayn. Biz hepimiz bir kavimz. Kardelerimi7 ve o
cuklarmz ekseriyl!ttediro dediler. Hakikaten de yle
idi.
Sind eyhlerinden eyh Ab'dul Vehhab ile gii
p hayr duasn aldk. eyh Mirin ve eyh Cemali'yi
ziyHet ettik. Mir sa ile bir.ay kadar savatk. Serkuplar
ys edilip toplar kullanld. Her iki tartatan da bir ok
insan telef oldu. Ttte bir adadr. Kardan oraya top
Ur etmedi#i iin fethetmek mmkn olmad. Nihave
aralarna girip sulh aktettik.

Mir sa. Hmayun Padiah adna hutbe akutmak

ve nakkare almakt.an vazgeti.
Yine ah Hasan Mirza'ya tabi oldu. O~lu Mir Sa~
lihi hediyelerle _ ah'a gnderdi. ah Hasan Mirza da,
o~luna Mir sa'nn askere datt hazineden geriye
kalan ne varsa hediye verdi.
O vilayeti Mir lsa'ya bakent yapt. Veziri Monla
Yari ile ferman, ahidname ve tu ile yeniden nakkare
gnderdi. Mir lsa'ya tabi olup hapiste olan Argun ve
Turhan'dan on kadar Mirza'nn her birine hil'at giydirip azad etti. Mir lsa da orada olan Mirza'nn hatunu
Hac Begm hemen gnderdi.
Cemaziyel evvel'in ilk gnlerinde asker ile Sultan
Mahmud karadan Mir ah Hasan Mirza gemilerle

61
Bekr'e doru yola kt. Hatunu gelip
w gn Mirza vefat etti.
Halkn syledi~ne

gre

kars

ka\'uunca

onun-

tarafndan

zehir

lendi.
Er isen avrada inanma ahi
Avrat el att enbiyaya dahi
Sultan Mahmud, mehum Mirza'nn maln hemen
ksma ayrd. Bir ksmn hanmna, bir ksmn
hocas ile Mir sa'ya gnderdi. Cenazeyi de Tutte'ye
gnderdi. Bizi kendi gemisine koydu. Atn. devesini ve
cli~er ie yarar eyasn kendisi alp karadan Bekr'e do
ru yola kt.
Elli kadar gemi ile Mirza'nn cenazesi ve hanm Tutte tarafna ynelince askerler <.li~er gemileri :va~ma!ayp
katlar. Tayfasz kaldk. Arkadalar tayfalarn yerin! a!dlar. Yama etmek iin her taraftan a~ata:vlar hcum
ettiler. Tfekle kar koyup bin zorlukla oradan uzaklatk. Akntya kar on gn kadar gittik.
Nasrpur

denilen ehre

vardk..

Rajput beyleriyamaJamlard.
orada haber aldk.

Bu

ehri

racalar, yani

Oray ya~aladklann

Mir sa, on bin kadar ie yarar adamla Sultan Mah.

mud'un ardndan gitti. Olu Mir Salih, seksen para gemi ile ardmdan geliyoruz deyince, dUndk ve dnme_
yi uygun bulduk. Bir araya toplanarak, bamzdaki belan defedilnesi iin onbir bin ihlas okuduk. Yine
THtte tarafna dr.dk ve nc gn denizde Mir Salih'le bulutuk. Bir miktar hediye ile gemisine gittik.

63

62

Nereye gidiyorsunuz diye sordu. Biz de. babanz Mir

t~a gidiyor, biz de gidiyoruz,,. deyince; clsa geti aittl, siz geriye dnn dedi.
. ..Gcm!ciniz olmadgn, bu yzden gidemeyecetimi
ra.. soylcynce, onbe gemici verdi. Zaruri olarak geriye
dond.k. Tekrar on gn kadar yol aldktan sonra, bir.
gn, Sind kasabasna vardk. Mir lsa ile gr~me
yaptk . Merhum Mirza'nn yannda bultnan beyler de
orada idiler. Sulh taraftan olduklann sava rzalan
o~.mad~A~ bildirdikleri zaman, Mir lsa, bize sayg
gosterp kramlarda bulundu. Bizi serbest brakt ve
Birka gn daha burada bizimle kaln, inallah, Mir
Salih'i Hmayun Padiah'a gndereceiz, beraber gidersiiz. nk Sultan Mahmud, sizi Bekr'den brak
~az, o, Ferah Mirza'nn oAludur. Dirnalmda hAll padahlk sevdas vardr dedi. Fakat. acizane bu tek!ifini kabul etmedim. Bize ruhsat verin, alnan gemileri bizimle gnderin ve bir eli koun. lnallah, 0
da (HUmayun) padiah adna hutbe okur ve aranzda
sulh olur.

..Devaml srar edince, elinde olan yedi para gemy bana teslim etti. Bir eliyi beraber koup gemici verdi . Saadetli padiah efendimiz hazrederine ba
na gelen musibeti yazd ve biz de yola ktk.
Yolda, koca koca timsahlar seyrettik. Kylarda.
hibir zaman birbirimizden ayn gezemedik.
Simr ve Maci'lilerle hergn arparak, binbir
~ii-.;ltikle birka gnde Siyam'a geldik.
Oradan, Patn ve Duble volu ile Bekr kalesine
vardk. Sultan Mahmud ve ~rhum Mirza'nn. veziri
\1olla Yari lle grme yaptk.

Sultan'a bir miktar hediye sunduk ve sohbette

bulunduk.
Sultan Mahmud da, Hmayun Padiah adna hutOe okutaca~ru bildirdi. Mir lsa ile de aralan bulunup
sulh yapld. Merhum Mirza'nn lmne:
ah

Hasen-i Sind ki :lh irdi veli

kt ecel camn tapu fena
Hatf- gayb etti tarihini
Cennet-i firdevs meka. ola (22)
diye tarih durdm. Bu tarih drmeyi Sultan Mahmud ok bee::ndi, hemen orada iki de gazel syledim,
birincisi:
Firkatin elini tur olur bilmez idim
Asla, ben ~nn hayalini klmaz idim.
Ahir beni uar etti senin akna anla
z halime kalsa senden ayrlmaz idim
Derdimi sana y~lasa ey meh-i e'mlm
Bir dt'm gilziimn ya'in ben silmcz idim
Bilsem beni reduetti~n! ahir senin
Her giz ci~ne ey Peri gelmez idim
Hicr ateini Kfttibi ol tansam
Ak yolda munca zaman ylma7 idim (23)
ikincisi de yle idi :
Yarsz her kayd> bulsam beyt-ul ahzand mena
Alem ol Yusuf likadan ayru zindandr mena
Dman ittirmi beni n yoluna olmaz senin
Dostum, ol sz bAri vall.:th bhtandr mena
erhet-i latin kls an da can bir sam ne tenk

Ey

tabibirn sana mklirse asandr mena

Ilga etrafm, melamet sengi gnlUm ld olur.
Gam erigin def' in ol yahi kurgandr me!la
Atlanngla Katibi bendeni kldng hem-sigal
Nimeting hakk begum ol uh insandr mena
(24)

Bu gazelleri Sultan'a arz edip gitmek iin izin

ta1ep ettim. Sultan bu dile~mizi kabul etti ve Saadetlf.
padiah
~fendimiz hazretlerine bir mektup
yazd ve:
Fakat, Kandehar yolunda, zbek sultanlanndan
Haydar Sultan olu Babadr Sultan, binlerce adam
toplayp kazak olmutur, hi kimseyi
geirmemekdir.
Hem Bad- Semum zamandr, imdiki vakitte o
tarafa gidilmez. Birka gn durun, size bir miktar
adam katp Lahor yoluna gnderelim
Geri orada
da Ced taifesi vardr, dikkatli bulununa dedi.
Orada :la bir aydan fazla kaldk.
Bir gece ryamda valimedi grdm. Hazreti Fatma (R.A.)'y dUmde grdm. Senin shhatte gelme
ni bana mjde kld dedi. Sabahleyin voldalara m.i de haberini verdim ve Sultan Mahmud'a varp vak'av anlattm. Murlaka gideriz deyince ruhsat verdiler. Bir yahi at, bir katar deve, bir hayme, bir am
yane. yani, sayeban ve yol hart ihsan buvurdu.
iki yz elli hzh Snd silvarisi kotu ve HUmayun Padiah'a bizi dinlemesi iin bir mektup yazd.
Mbarek Saban 'n ortalarnda yola revan olduk.
Sultan Pur yolu ile be gnde Mar k~lesine vardk. Orman yolunda Ced taifesi vardr deyu l yolunu tercih ettik.

65
Ertesi gn kuyulara baktk, su bulamadk. Baz
adamlar, tam rzg~r ve susuzluktan lm hall derecesine geldi. Her birine Tiryak- Faruk verdik de, hu
halden bin bela kurtuldular.
Bu hali grnce, l yolundan vaz getik. (Garip
lrii kr gibidir) derler. Bunun gibi, bi de geriye Mav
kalesine dndk. likrettiimiz lde, sere bilykl~nde kanncalar seyrettik. Beraber olan
Sind'liler
orman yolundan gitmeye korktular. Sonunda arkadalar teselli edip nasihat ederek,

Kadir olan ince ir efgine

Sunsa tedarikle sunur dmana
Re'yi kavi v:hid u elf olsa er
Re'yi kavi samtdr ehl-i zafer
Biz, olavuz vahid u dman maye
Bize yeter ayet-i cKem minfie (25)
dedim. On tfek nde, on tfek arkada ve direrleritti
de ortaya ycrletirdim. Hak Tealt Hazretlerinin nihayetsiz inayetine s~narak yola . revan olunca, bu vaziyeti gren Sind'liler de bizimle can alan ormana gir
diler. Bin bela \e mihnet ile on gnde Oi'ye vardk.
eyh brahim ile grp duasn aldk. eyh Cema1i
ve eyh Celali Hazretleri (K.S.) ni ziyaret edip, mt-arek Ramazan' erif'in evvelinde yola ktk.
Kare nq'hrini keJek batuayp geince Sindlileri
serbest braktk. Oradan, Ab- Mavare'ye geldik.
Oray da gemiyle getik. Orada beyUz kadar
Ced
vard. Fakat tfeklerden korkup hibir ey yapamad
lar. Oradan da yola revan olup onbeinci gn, Ramazan'n ortalarnda ehri Multan'a geldik.
p: 5

67
66

HlNDSTAN DYARINDAKt SERGVZETl

BEYAN EDER
lk olarak, ehr-i Multan'da Hz. eyh

BabaadDin Zekeriyya, eyh Rkned-Din ve eyh Sadrud-Din

(Allah onlara rahmet etsin)i ziyaret ettik. eyh Muhammed Racu ile grme -yapp duasn aldk. Mir
Miran ve Mirza Hasan Sultan ile grme yapp msaadelerl alndktan sonra Lahor'a doru yola ktk.
Sadgire'ye' varnca orada da eyh Hamid ile grme
vapp dmmn aldk ve oradan evval'in
evvelinde

Lahor'a vardk.
M~~er,

nceden Hindistan padiah olan ir

Han'n o~lu Selim ah vefat edip fskendPr Han pac!iah ofunca, Hmayun Padiah bunu iitip Kabil'den
Hint'c yrm, evvela Lahor'u alp zaptederek iine
~dem kovmu, kendisi ehr-i Shnnd (Sehrend) nnde skender Han ile kartap onu basarak drt yz
til ve darbzenleriyle drt yz arabasn alm, s'lten
den Han kaarak Mankul isimli kaleye girip bir miktar adam ile Kemir Mirzalarndan ah Ebu'l M!ali'
yi serdar ederek ardna salm. Kendisi Delhi'ye varp hanlarndan zbek skender Han' Agra'ya gndermi, Nice han ve sultaniann kimisini Hisar- Fi
ruz ah': kimini de Sibnel, Beyane ve Kenv.i'e gndermi, ht'r tarafta beyler ve askerler
sava zere
iken biz de Lahor'a varm bulunduk. ehir hakimi
olan Mirza ah yol \'enneyip; Padiah'a gitmeYince
yol yok dedi. Sonunda padiaha halimizi arzettik. Ordu:vu .Htimayun'a gnderin diye emir geldi

Bu arada, bir ay kadar bir zaman geti. Bunun sonunda hepimizi padiah'a gnderip yanmzda da
adam kotular. Zaruri olarak yola revan olduk. Deryay Sultan-Pur'u gemilerle geip Hisar- Firuz ah yoluyla yirmi gn kadar yryerek Zilkade'nin sonlannda Hind Pay- tahtna, yani, Delhi ehrine vannca, Hl':ayuri padiah haberdar oldu. Han, hanan, di~er han!ar ve sultaniann 400 fil ve binlerce adam ile Saadetili
Padiah Hazretlerinin izzet ve hrmetine karlamak
iin gnderdi. Bu acize de bir at, iki hil'at ve harlk
gnderip o gn orada Han-Hanan byk bir ziyafet
vapld ve Diyar- Hind'de Divan (toplantlan) gece olduu Iin akamieyin ta'zm ve tekrtm ile Padiah'm di.
van- Rumayununa gtrldk.
(Hediyye, hediyye edenin kuvvetine gredir.) sz
?ereince, adane bir mikdar hediye arz ettik. Padiah
ile mlakat yaptmzda, Hindistan fethi iin
ah-

cem rutbet hmayun baht

Yedi iklim Hint ki n ate
Krd Efgann Delhi ni ald
Boldu fermanberi bari sevke
Ol fetibe ettiler tarih
Talii devlet Humayune (26)
diye tarih

di;rdm

ve iki gazel arz ettim,

Eer

ki halime rahm itmesey habib benim

lac kayda tapar derdime tabip benim
Visal-i yari bana klmaz idi hak ruzi
Ezelden, ey dil eger bolmasa nasib benim
arab-'la'Iin iin mest olundu ey saki
Meer ki girmegey ilgimge hi rakib menin

Revamidur dimegeysin min in hergiz

Niun durur gam- hlcrimden ol garib menin
Yzini Katibi grge hezar ive bilen
Kul etti gniUn ol uh-i dilferib menin (27)
kinci gazel:

Vast midim yok benim mulakiny- yarimin

Arzu Julmam behiti Ak- dildannn
Ey tabibirn eilin daru ifasdan bana
erhet-i la'lini bir derdin bilen bimanmm
Akl u fikr sabr u hum kld yatma ak- yar
Vadi-i hicranda kaldm ne kl~n naannm
Meclis-i hassa rakib ruyi siyehni alma
Sakiya! ekl'i kabibinden ann bizannn
Kitibi, Husrev boluptur nazm ara irin kelam
Vasf-u la'H yar birle men kri
goftarumin (28)
Bu gazellerden Padiah ok zevklendi. zin talep
ettitimizde riza gstermeyip bu hakire Yzlk vazife
le Perkene- haraca caykir verdi ve her yoldaa yzbin
ake dirlik tayin etti. Acizane bu teklifi kabul etme"
yip gitmek iin izin talebinde bulunduAumda cBir yl
bari bizimle burada kaln diye srar etti.
Bu sranna da cevap verip cSaadetl Padiah Hazretlerinin emr-i erifleriyle deryaya kp dman- haksar ile cenk ettim. Tufan ile diyar- Hint'e dtUm . Benim d\!vle. kapsna varmam lAzmdr ki bylece kUffan haksar n ahvali devletl6 padiah hazretlerine malUm ola. Umulur ki bylece vilayet-i Gcerat kafirio
elinden kurtulur dedi~mde:

cPadiah

Hazretlerine eli gnderip senin rn

arzedelim. diye buyurduklarmda:
Fahri Klinat Efendimiz: Su olan yerden saknnz. buyuruyorken ben bunu ihtiyar edemem. Zira kasdi olarak bu villyete ~elmi ve buradan Rm'a
eli gndenni olurum diye turl yalvarp yakarma
ile izin ltfeyleyip eFakat imdi ay yatmur mevsimidir, yollar Jutr. Gitmek mmkn de~ldir. O zamana kadar durum Husuf ve ksuf'u Zey ve btn takvirolere mracaat edip usturlap yardmyla yolunu gster. Laire-i Muaddil risalesini oku. E~er aydan evvel
olursa, buyurun gidin, izin size. diye ahd u eman etti.
Zaruri olarak orada durduk. Gitmekten me'yus olara~
cRahatn birincisi ye'stir szne uyduk amma. ne gecemiz gece ne gndzm~ gndz. Hi rahat yz
grmedik. Sonunda, padiaha yukarda da ad geen ri
saleyi, bandan sonuna kadar okuyup usturlab ile
Husuf ve ksuf olayn gsterdik.
Okre tamamen fethedildi. Onun fethine dair de hemen bir tarih drp:
Felek-rif'at Humayun ah Gazi
Salar pertev livasn mihr u maha
Yetiti Hint'ine kld Delhi'ni fet h
Nzul etti hicar- din penaha
Yapard nice hann gre sar
Verip kp istimaletler sipaha
Devam - devletinde fethi ann
Myesser boldu, minnet ol ilaha
Etti ona bir eksikli tarih
Mbarek bolsun gre padiaha (29)
dedim.

,
70

Bu tarih ok beenildi. Bir gn mevzuu getirip,

Sultan Mahmud Bekri'nin durumunu arzettik. Bit
ahid-name gndemesi iin taleb ve ricada bulunduk,
kabul ettiler ve bir ahidname gnderdiler. Tutra yeri
ne zaferanh elini vurdu. Sultan Mahmud'a gidince,
Sultann veziri Monla Vari bu acize bir mektp gnderdi.

71
/

mzda

dnyada kim nasib boluptur ahirette hem yzUmUnce bolgay.

.
diye enva-i muhabbetler arz etti.
Monla Yari'nin mektubu da yle idi,
MONLA YARI'NN MEKTUBUNUN SutETl

Sultan Mahmud'un Mektubunun Sureti

tiyak ve arzumendliklardin sng sz ol kim ta.

bik-i muhibbi devlet millakat ve saadet makalatdan

mahrum bolc. Gice ve gndz bu fikir ve zikirde idi
kim Ya Rabb; kaan bolgay kim ol saadet. penah Hazre~i Padiah zafer destgahn dergahnda her szne bu
fakir-i dinin arasnda devletbalik bayed otub tavr-i
&.rze yeti grtib her kil u kaH kim ol meclis-i ftUde o
bilkay harani meruh bitib; boyatip $ary bargeyler.
Bu esnada adam gelUp tae u hasse ve meftuh ve
ton geturup ferman ve ahidnameni birdilar. n Haz.
ret-i Padiah- Dm penahn mbarek penelerini ol fer.
man yznde bu fakir grd bildi kim bu niyabet ol
seadet penahindir.
Za'feranli

Bu mesel

penesi

gfn

mehurdur

penesini kildi pest

kim dest der balayi
dest (30)

Ve ol fermann baiyesinde Hazret-i Padiah-i dinpenah zleri gelin gevher nisarlan bilan merkum klp
rdlar kim Vahid'Ud Dehr; Ferid'Ul Asr Emir Seydi All
bari szngni arzga yeti grd ve derece-i kabul tapti
deyu buyuruli. nallah bu rabta ki sizing bizimg ara-

Yukar tabuda arz- dua ve senadan

'

song maruz-i re'yi mihr-i aray ve zami,r-i ferah efzay ol kim ta

bu zerre kalil'ul stitaat-u devlet mtilazemet vesaadete
muvasalattan mahrumdur.
Lahza belki lemha yadlanndan gafil imas.
u gurbet ire mena vashngz nasib imas
Men garibni ger sorsangz garib imas (31)

Dahi ol Hazretten ahidname bida mektub-i erif kilturmadlar. Hazret-i nvab-i sultan ve bevasir-i vadii
hicrangays klfet boldu. Ve her zaman sultan eyturlar
kim olardan kp menfa'l biz hizmet ayeste klmadik
ve taksir kp boldi.
Ey dost bilaf-i dosdari klma
Gurbette koyup kp, mena hari klma
Gafletini unut munca mening halimden
YAR'ni unutma terk-i YARI kd ma. (32)
n itnab- mucib-i metal hatr irdi; bu rubagga
ihtisar klp dua bitildi. diye sonsuz niyazlar arz etti.
Sultan'n mektubunu padiaha arz ettim.
Ei elden stndr misalinden ok holand. Ve bu
hakire ruhaiye karlk vermemi teklif buyurdular.

7J
Ruhlar,

72

Tam zamandr rlncesiyle Memur zrl, zr de

insanlarn en cmerti yannda makbuldr diyerek
arz-t cevap ettim.
Dest-i hun aludin etti pene-i mercann pest
Bu meseldir il arakim dest ber balayi dest
Ol leb-i meygtln e~er mecliste bir dem bolga'
Saki kan y~lab srahi cam-i mey bolsun ikest
Mest-i aka ehli takva ta'ni koysun ittiniz
Daima hoyar arasnda bulur mazur mest
Zahirin grme kiinin batinga kl nazar
Zahida ma'naga bak adam imas suret perest
Ba'is-i keyfiyyetigni kayda zevk itgey senin
megan vahdet arabn Katibi ruz-i elest. (33)
Syledi~im bu gazeli Padiah grd, ve eitli ihsanlarda bulundu. Bu aciz kula ckinci Mir Ali ir di-

ye hitap buyurdu. Aciz de kinci Mir Ali ir demek

reva de~ildir. Hue-in olmaya muktedir olsak raz
oturduk. dedim.
Padiah tekrar cAllah hakkiyle bilir ki bir sene bu
~arzda aatay tayfasna haydi haydi Mir Ali ir'i unut-

turursun deyip

eitli

keyfiyet-i meyden kaan kim aldur

Sakiya tanr msn ol glehre ne ho haldur
Nakd- mr nikini meta- vaslgahar tgann
Dil bilen kengeni koy aleme ol dellaldur
Mrdeler iliyaSnda la1 mesihadr veli
Zlf- cadu, em-i fettan, gamzesi kattaldur
Leb1eri yarin iektir, dil niin meyl etmesin
Her nim-rese kim iek bolgay gnl
meyyaldur
Tilbe bolup y~lama kula ben dib katibi
Sim ek birla derun-i sine mal'a maldur. (34)
lleineisi de:
in dunruz lafnga caduh~ an ylgan imas
Kfr isnad hattna ey sanem bhtan imas
erbet'i la'lini birmen hasta ki deruni koy
Ey tabibirn el benim derdime hi derman ima
Ayb mes mu laf- ak urak kilup uak ara
Ak meydannda anmg kim ba caltan imaz
Yara itin klmasun a~ar birla goft u guy
Hem nefs bolmak mele~i eytan bilen esban
imas
Iyd vasl birgey il ol ka yaynng (katibi)
Kble den yansun yzi her kim ona kurban
imas (35)

ltuflar gsterdi.

Bir gn yine sohbet esnasnda, Padiahn yakn

mirzalarndan Ho-hal Bey isminde, Padiahn okvay kurucusu olup onunla mubahesede bulunan de~er
li bir gen, bir mnasebetle bu acize iki gazel teklif
buyurdular.
Kafiye ve redifini tayin ettiler. Arkasndan mecl!-> - i Humayunda okudum.

Bu gazeller vilayet-i Hint'de mehur oldu. Herkesin dilinden dmez oldu. Bi.rgiln, Mirzalardan Padi
ahn afitabecisi Abdurrahman bey isimli bi.r gen -ki:
yeni yetimi olup o da padiahn makbul ve hayl
nazls idi.- Ekseri hususi sohbetlerde hazr bulunur,
sohbete karr, dedi-kodu ederdi. le de iir mubahe-

74
75

sesinde bulunup, bu mnasebetle iki gazel syledim.

Birincisi:
Ol periebre kaan naz eylegey
Nalege uak aaz eyiegey
Yeridir ol goncann dil-i blbl
Glen kynde pervaz eylegey
Ak oldur be7mi gamda sakiya
Nalc sin neybrla demsaz eylegey
tler ile hem sifal eylab beni
mrn alemde n:mtaz eylegey
Dilher oldur aka ey Katibi
Lutfunu kp, cudini az eylegey (36)
kincisi de:

Tebih

edip lehine zn bade kld nef

Nergis gznge ohar itenni human def'
Davet myesser olsa dua brla ol peri
Ayan bir dua bilen asan irurdi def'
Ol ay, hicab iter yzini zengin abdf
Kil ey sabah yeti aradan kl hicab ref'
Grdke kametinge sucud ettiim bu kim
Dirler nemaz caiz imas bolmaynca ef'
Yanp yklsa dil no'ladr demin Katibi
Nar- frak bare-i vcfdum kld sef' (37)
Velhasl,

onlarla mbaheseden gece-gn, bir an bile geri kalmadm ve hibir vakit padiahtan ayn durmadm.

Bir gn, padiah bu hakjre:

- Vilayet-i Rum mu y?ksa Hindistan m byk
tr. diye sual soru:-:~c:

- Padiahm, Rum'dan maksadnz Rum'un merkezi ise. o Sivas vilAyetidir. O zaman Hindistan oktur.
Fakat Padiah- Rum'a tabi olan memleketler ise Hindistan onun onda biri kadar yoktur. diye cevap verdim. Padiah ta Maksadm tmlidro deyince, Padiahm, bu hakinn hatnna gelen udur ki, lskenderin
dnyaya hkmedip yedi iklime malik olmas, galiba Padiah- Rum olmasndandr. Zira. rub'u meskfn'un boyu, (uzunluu) so ve hatt istiva (ekvator) dan eni
66 dir. Astronomi kitaplannda onun genilii drt bin
kere bin ve 668670 fersahtr.
Buna gre. bunlann hepsini gezip, buralara hkmetmesi kolay deildir. Galiba her iklimden Padiah-~
Rum gibi hissedar oldu da, onun iin yedi iklime hkmetti deniyor. deyince cPadiah- Rum'un yedi iklimde yeri var mdr? diye sual etti.
Cevaben Evvela Yemen. I. iklimden. Mekkei e
rife II. iklimden. Msr. III. iklimden, Halep IV. iklimden payitaht Konstantiniyye V. iklimden, Kefe VI. iklimden, Bu din ve Be 7. iklimdendir.
Bunlann herbirinde Padiah Rum'un Beylerbeyleri ve kadlar olup. hkm ve idare ederler. Bundan
baka -Hakikatini Allah Bilir- vilayet-i Gcerat'ta
Surat isimli liman da. Hoca Baht ve Kara Has~n isimli aklardan iitildiine gre in vilayetinde bayram
olur. Aklar bayram namaz klmak isterler. Her taife, kendi padiahlan adna hutbe okumak arzu eder. Di.
yar- Rum aklan da in Hakanna varp Bizim padiahmz Mekke v~ Medine ve kble padiahdr diye
arz edince Ufir iken insafa gelip .Mekke ve Medine
padiah adna hutbe okuyuno diye hkmeder. Rumi
aklar hatibe hil'atlar giydirip fil zerinde ehri rte7-

76

77

dirirler. Sonra bayram namaz klp inde Rum Padiah adna hutbe okunur. Byle bir durum baka kimin hakknda olmutur? deyince, insafa geldi. HanIanna ve sultanianna hitaben Hakikaten yeryznde
padiahlk nam Devletl Hdavendigar'n hakkdr,
bakalarnn de!ildir. diye itiraf eyled( Bir gn de,
Knm Hamndan sual edip c Ona da saltanat saadetl Padjah verir diye cevap verdiimde: Onun hutbede kendi ismi okunur diye iitildi. dedi. Buna da: cPadia
hm; padiahmz di~er padiahlardan umumi bir imtiyaz olarak hutbe ve sikke sahibi padiahhk ihsan eder
deyince, szlerimi kabul edip, padiah hazretlerine
dualar ettiler.
Birgn, padiah le Delhi eyhlerini ziyaret kasdiyle ata bindik. eyh Kutb-u'd Din Pir Delhi eyh Nizam Veli, eyh Ferid krkenc, Mir Husrev Dehlevi
ve Mir Hseyn Dehlevi'yi ziyaret ettik. Mir Rusrev'in
sandukas banda merhumun iirlerinden okuyup dinledik.
Derya-y ebrar'n matla!- ve buna

nazire olan
matlalar anld. Orada bu barikin kalbine bir matla~
do~uverdi.

Padiaha: Geri kstahlk olacak ama, Mir Hus-

rev'in ruhaniyyetinin kuvveti sayesinde, iimde bir

matla dodu deyince, padiah: Oku! diye israr etti.
Bir para ekme!e kanaat eden kii en byk
kiidir,

Onun ii,

btn

alem

padiahlarnnkinden

daha iyidir.
diye syleyince, padiah bir hal olup:

cAllah'a yemin olsun ki bu daha gzel diye be~endi!ini izhar etti. Bunu burada anlatmaktan maksadmz, matla! zikretmek de~il, Humayun Padiahn
iki matla! arasnda tereddt edip bu daha gzeldir deyiini belirtmek iindir.
Yine birgtin, Mirzalardan Mhrdar ahin Bev
isimli padiahn makbul ve srda olan gence gittim.
Padiahtan izin talep edip, sebepsiz izin isteme olmasn diye de iki gazel yazp beraberinde gnderdim
Gazellerden birincisi:
Her seher ey yz gl glen kynge yanp
Ylar ahvaline dil, ebnem ekimni tarih
Grge ey gonce dehen gl yzngi gUlende
Gl bilen gonce hacl buldu hayadan kzarp
Ey tabibirn dil-i mecruh ifa tapsa ne ylr
Sen eker lebini kara barga bir laha sanb
Yreim hicr elem i brla mn pUrhundur.
Gr gez ey dil, an ol hunige banng yarb
Katibi sen reh-i ak ire seramed boldun
Tala Ferhad ile Mecnunu, alar kald harib (38'
kinci gazel de:
Kipri~i okuna ka yarn keman yasar
Dil'i sirnin zre penbe-i dan nian yasar
Marur bolma hsnnge ey kalan keman
Rstem lering kemann ah\r zernan yasar
Bitab bolsa dil tab hicringden ey per\
Ahm terahhum eylab ona sayeban yasar
Kasr visal-i yare gnl klnaa uruc
Ak, kemend-i ah- ona nerdiiban yasar
Dil ritenge kartr ekimni KAtibt
Ohar ki yare barma in armaan yasar (39)

79
1

74
Bu gazeller arada bir bahane idi. Saysz tazarru ve
nivazda bulunduk. O da eitli vaadlarda bulundu. Nihayet bir gn sevinli haberi getirdi. cRuhsat verildi;
halini nazmen padiaha bildir deyince hemen bir arzuhal yazp: Ayamzn baland yetiti, Bundan by.
le gitme zamandr diye halimizi arzettim. Bu mna~ebetle de iki gazel syledim. Birincisi:
Devleti senin bilen eer ey dil bulursa yar
Klgay vefalar ol sanem-i uh u ivekar
Bir bir kaklsa hak-i rehin ey peri
Tevfir ake bolmayayd ann olupta ipar
eftalu srsem ol leb-i unnablannge ger
Her kays bolsa humidip itrge nar- yar
Girye klup eikge yz srttm bu kim
Gz yan bolursa suyrgal klay nisar
Yukar tabu~da eha korka imni
Derdini Katibi sanga arz eylese nibar (40)
kinci gazel Rum tarznda idi:

Gafil ohna dtn yer mlk-i Hindi-tandr

Meyl edip orda kalanlar cmle sergerdandr
Alemi get eyliyenler dediler bilittifak
Hak budur dnyada cennet, memleket-i
05mandr

Varp

anda bir nazar grmek ehibbann yzn

Bilmi ol ev hasta dil her derdine dermandr
D aya~na Hmayun Padiah'n ruhsat al
Daima dmlere ann ii ihsandr.
Meyl ederse kalmaya dil-i tfl Hindi~tanda
Katibt uymasn ona ol dahi olandr. (41)
Bu arzuhal ve gazelleri grp merhamet ve ef
kate gt>lerck ruhsat inayet buyurdular. Bu bendey~ do

tekrar at, batan ayaa giyecek ve yol ferman verdiler.

Gitmek zere iken -Allah'n hikmeti- (Hmayun
ah) cuma gn akam namaz vaktinde halka grndler. Kasr'dan karlarken ezan okunuyordu. Adet-i
erifelen zere daima ezan okunurken hrmeten diz
kp otururlard. Yine yle yaptk ve orada (Tedbir
takdiri bozamaz) sznde oldu~ gibi merdivenden
dtler. Mbarek balar yaraland ve kollan krld.
Halk birbirine girdi. Bir - iki gn d:ha orada kaldk.
Etrafa nameler gnderHip cElhamd Lillah Parliah iyi haldediro diye haber salnd. Fakiriere sad\ka
lar dalp askere in'am ve ihsanlar verildi.
Merdivenden dlerinin nc gn; pazartesi
gn dar-i zahmetten dar- rabmete intikal ettiler.
(phesiz biz Allah'nz ve yine
O'na dneceiz)
(1) Olu Celalu'd-Din Ekber Mirza; Han Hanan ile ah
Ebu'l - Meali'yi grmek .iin daha nceden gitmilerdi,
Onlara; ciddiyeti hemen bildirildi. Padiahn huzurunda olan hanlar son derece mteessir olup: imdi halimiz nice olur, diye zntlerini belirttiler. Acizane
onlan teselli ederek: Merhum ve mafur Sultan Selim
Han (Allah'n nlhmet ve ma'fireti zerine olsun) Hazretleri a_!i:~te irtihal ettikleri zaman Saadetlu Padiah
tahta ~~ceye kadar merhum Pii Paa eitli tedbirler ald: AliHalk haberdar olmad. Siz de yle tedbir aln
ki, oluna haber gidince, kimse haberdar olmasn. dt>yince, onlar da gzel tedbirler aldlar. Eskiden olduu
gibi, divan leni ekildi ve padiaha itaatlerinden dolay,, umeraya, adet zere bahi da~tld. Padiah
arba'a gidiyor diye at hazrland. Hava iyi deil di~

(1)

Kur'an

Kerim Bakare Silresi, Ayet: (156)

81

bulundu~

ye vaz geildi. Ertesi gn halka Griin var. diye ilAn

edildi. Fakat mneccimler bu saat iyi de~ildir diye men
edince, askerler ok skldlar.
Sonunda padiahn musahiblerinden olup boyu
ksa olmakla beraber, yz cihetinden padiah'a benzeyen Monla Bikesi denilen ahs, gn, denize bakar
bir eyvan zerinde tahta geirdiler. Padiah elbiselerini giydirip yzn gzn sardlar.
Ho-hal Bey baucunda, (Mir Meni) yannda du-

rup btUn sultanlar, Mirzalar, reaya ve avam, gelip deniz kenanndan padiah' griip dualar ettiler. adiyane
alnp doktora hil'at giydirildL Bylece, padiahn sh
hatta oldu~ bildirilmi oldu.
g

'

..:e e .

Hemen ertesi gn, umera'ya gidip veda ettim. Pa- .

diahn shlat haberleriyle RebiUl-evvel'in ortasnda,
Perembe gUn Lahor'a doru yola ktk. ehr-i Sunipet'e oradan Panipet'e, oradan Knal'a geldik. Sonra
Tanasr'a oradan da ehr-i Semaniye'ye vardk.
~-

Orada, hakim-i hkUmet olan Kara Babadr Sultan'a Padiah halka griind diye haber verip her
yerde Padiah saAdr diye, soranlara cevap vererek
Sihrind yolu ile Mavare'ye oradan da Bavare'ye vardk .

Sultan-Pur nehrini gemilerle getik. Epey bir yol

aldk ve Rebil-ahir'in evvelinde tekrar Lahor'a geldik. Celalu'd-Din Ekber Mirza Padiah oldu. Orduya
clus bahii da~tt . Lahor ve dier yerlerde adna
hutbe okundu. Lahor hakimi Mirza ah bize yine yol
vermedi. Padiahtan emir geldi, Kabil ve Kandehar
taraflarna kimse gidemez,. deyince, tekrar padiahn

tarafa yneldik. Kelinur'e vardk . Oradan

Kale-i Mankt karsna varp Celalu'd-Din Ekber
padiah ve Han Hasan ile griitk .
Mirza, Bayram Han'n hocas Molla Pir Muhammed'i gnderip imdi fetret zamandr. Birka gn
burada bizimle kalabilirlerse viiAyet-i Hint ve Sind' in
ne tarafn isterlerse onlara gsterilir diye buyurduklannda bu fakir, derhal merhum padiahn fermanlarn alp, lm dolaysyla bir tarih ve mersiye gibi
bir gazel syledim. Bunu hell'en huzura arzettim.
Hind iinde bir Humay irdi, Humayun Padiah
Bir dem ire boldi u nakkar eyledi azm ale
Ol musibetni iitge kagrp zari bilen
lttiniz tarihi fevt boldu Humavnn Padiah (42)
Bu mnasebetle u gazeli de arze'\tim:
Arz-

cevr u cefa mas ah bolmadn

Sakn uaknn ey meh-i hodnin ah bolmakdn
ehr-i Rum'un eiinda barp daim geda bolmak
Menkaberan durur kop Hind u Sind'nin ah
bolmakdn

Habibin kynda mena rakib olmak tlar hemrab

Hodaya meni sen sakla onun hemrah bolmalcdn
Meni ltrse ol, hlni koyun, mengi klng ter'ip
Meram oldur kiinin kii devlethah bolmakdn
Vefa klmak myesser bolsa sanga ol cefa-pie
Rakibin Katibi gam tartma~n agahi
bolmakdn

(4)

Mirza, babasnn fermanlarn griince bir ho

oldu. Ruhsat verip drt bin kadar adamla beraber,
F: 6

82
tekrar Lahor'a geldik. ah Ebu'l Meali'yi tutup ba~
layarak Lahor kalesine gnderip hapsettiler. Dr
d~m tarihe cret olarak bir pervane hediye ettiler.
Her birine birlik harlk ltfedildi. Beylerle Lahor'da
toplanp yol hazrlna baladk.
Hint'in acaip ve garaibini seyrctfik. Garaibinden
biri udur:

Burann

keferesine Gcerat1lar Banyan Hindistanllar cHindu derler.

Bunlar kitabi olmayp alemin kctdim oldu~na
kaildirler.
Birisi lnce, ly sahibine ykleyip su kenarna
getirerek atete yakarlar. Erkek lp kadn geride
kalrsa , e~er ihtiyar ise, onu yakmazlar. Eer kocaya
varmaya muktedir ise ister stemez yakarlar. Kadn
kendi istc~iyle yansa, kavmi ~azlarla elenceler yaparlar. E~er ehl-i slam'dan bir takm kimseler toplanp
yanmak isterken ellerinden zorla ahalar alann mlk olur, rk davasnda bulunamaz1ar. Onun iin padiah tarafndan yanarken halk
mani olmasn diye
adamlar hazr bulunur.
Burann

tuhaf adetlerinden birisi de udur:

Burada talimli ceylanlar vardr. Bunlarn boynuzlannda kemend olur. Vahi ceylanlarn yanna salarlar, vahi ceylanlar bunlan grnce, cins cinsi
eker kabilinden, onlarn yanna gdip ba baa verirler. O zaman talimli hayvanlar boynuzlanndaki
kemendi onlarn boynuzianna geirip kendilerini
yere atarlar. Ceylan hareket ettike !cemend sklr
ve kaamaz. O zaman gidip onu yakalarlar. Bi.itn
Hint diyariarnda ceylan bu usulle avlarlar.

.....

83

lde ok sayda cam bulunur. Bunlar da fillerle avlarlar. Mesela fillerin zerinde kapal duracak
yerler yaparlar. Bunlarn ierisine adamlar girer ve
sahalarda dolaular. Fil cama eriince, iki diiyle
onu yere bastnr, a\'clar da zerinden inerek keserler. Cam'n lde yaayann da bu suretle yakalarlat. Fakat bunun kuvveti, dier hayvanlarn kuvvetine benzemez. Bunun dilinde yle bir kuvvet vardr
ki, atl bir kimseye vursa, atndan drr.
Hatta merhum Hi.imayun Padi<.h'tan, bir zaman,
Kav- kattas'n biri, adamn birini kovalad,
aresiz
kalan adam, yz koyun yere uzand. Havvan adamn
topuundan bana kadar her tarafn yalad diye yemin ettiini iitmitim.
(Cam) Kattas'n iyisi vilayet-i Bahra.yic'de olur.
Galiba, Bahri Kattas demek, Bahrayic'den ksaltl
mtr. nk Kattas kara hayvandr, deniz hayvan
deildir.

Eer

Hint diyarnn alacak eylerini anlatacak

olursak, mevzu dna km olunz.
Neyse ki, Rebiiil Ahir'in ortalarnda, Lahor'dan
Kabil'e don yola ktk. Lahor nehrini gemile!"le getik. Bundan sonra., karmza byk bir neh!r kt.
Karya gemek iin gemi buamadk . Ket'ler yan serir ve gze (desti)lerle kclekler ba~layp nehri getik.
Oradan da Behere'yc getik. Beherc nehrini de gemileric getik. Mirza'nn pervanesini Bchcre Seyyid'ine
gsterip cAllah'a yemin olsun ki. Padi~ah vefat edince, halktan mal alnmad, henz zer1erindedir. Adam
vazife1endirip -drt gnde toplanp kusursuz teslim edilsin dediimiz zaman, yol arkada olan Mir
Babus ve dier beyler ile maverc ettik. ah Ebu'l
Meali, Lahor kalesinden kap belirsi:r. hir tarafa git-

85
ti.

Bazlar, K~bil tarafna kat

dediler. Orada kardei Kehmerd beyi vard. Bunun iin beyler korkup duramadlar. Siz birka gn durun, harlk alp yle gelin? Fakat yollarda korku ve tehlike vardr deyince,
arkadalarla ma~ere ettik. eKim kanaat ederse doyar, kim de tamahkarlk ederse aya~ der szn
hatriayarak harlktan feragat edelim. Yol arkada
larmzdan ayrlmak uygun deildir,
deyince, hepsi
raz oldu ve beraberce yola koyulduk. Hoab suyunu
gemilerle geip Neylab'a vardk, oray da gemilerle
geip Zabulistan topraklarna ayak bastk.
BUHTER ZEMN, YAN ZABULSTAN'DA
VAK OLAN SERGZET BEYAN EDER

Mbarek Cemaziyel Evvel'in birinci gunu, Nil

Abad'dan Kabil'E: do~ru yneldik. Fakat, Adem Han
demekle bilinen, Afganl'dan ekinerek, akamdan
sr'atle ilerleyerek sabahleyin daiann eteine vardk.
Afganhlar hahcrdar olmadan, afakla beraber, da
tEklerindcn hareket ederek dalara tnnandk. Da
larda binlerce Afganh ile karlatk. Tfek atp kavga ederek Allah'n yardmyla kurtulup Peaver'e geldik. Hayher geidini aarak, Cuayi'ye geldik. At~
mz bu da~larda iki gergerlan grdk ki, herbirisi birer kk fil kadar olup, ikier kar uzunluunda
boynuzlar vard. Fakat, vilayet-i Habe'te olanlarn
ki, daha uzun olur diye mehurdur.
Lcmegan'a varp Hezara i'Yinden bin bela ile Buhter Zemin, yani vilayet-i Zabulistan'a gelip pay-i taht
olan Kabil ehrine ulatk.

Humayun Padiab'n oluilan Muhammed Hakim

Mirza ve Ferabfal Mirza'y grp Mun'm Han ile
mlakat yaptk. Hmayun Padiah merbumun fermanlarn grp hrmet gsterdiler.
Kabil gzel bir ehirdir. Etraf karl da~larla,
drt bir yan da akar sulu balarla evre!enmitir
Her taraf zevk, safa, sohbet meclisleriyle doludur.
Halk, ucdan uca, latif ve mUzeyyen gzellikler iind~
zevk ve safa ederler. Saz ve szleriyle halk daima en
ikili, halinden memnun ve lOplu baldedir.
Olur mu bibir zaman insan hurlye mail,
Var iken luliyan- ehri KAbil (44)
Fakat binalarn bi birisi gzmze gelip vatan
urzusu gnlmzden bir an olsun gitmedi. Gitmek iste)'lince, Mun'm Han eYallarda kar var, Hindiku
da~lan bu vaziyette geilmez. Birka gn burada ka
ln dedi.
Bu faki:- de Erlerin azm.i, da~lar yerinden oynatr derler, gayret gerekir deyince pclk ve kla.
vuzluk yapan tayfa zerine hakim ohm Mir Nezri'yJ
gnderip bu tayfalardan, atlar ve eyav da~dan ar
mak iin yz adam vazifeiendirdi. Mbarek Cema
ziyel Ahir'in balarnda yola kp Karaba~'a oradan
da arikiran'a, sonra da Pervan, yani ehr-i Mervan'a vardk.
Mir Nezri vazifelendirilen bu yz kiiyi bir
araya toplad.
Hakikaten atlar ve eyalar arkalanyla bir bir
kardlar, v~lbasl, bin belA ile da~ atk. O gn da~
dibinde bir kentte karar kldk.

87

Ey gnl

86

VILAYET- BEDEHAN VE HOTLAND'DA VAKl

Gam yeme
Kfy-

AHVAL BEYAN EDER

Mbarek Recebin evvelinde ehr-i Endirnb'a

vardk. Oradan, Bedehan vilayetinden olan Tahkan'a
vardlc . Ornda Sleyman ah ve olu brahim MirLa
ile mlAkat eyledik. tk olarak gittiimiz gn, brahim
Mirza kar gelip bir arbada bir miktar hediye ve
bir gazel ile Mirza'nn huzuruna ktk.
ol aykaiga cisming hUM eyle
Ylin grneng tiler bolsang gzng yangni al
eyle
Rakiba ol sanemning kfr zlfn klma endie
Yuri kaytndm z kfr nikda bol zge hayal eyle
Gedayi gya bolgay biz gnl ol hace-i hsning
Zekat- vaslndan bizge niun birnes sual eyle
Elifler dal alar kes sinmi eda itmeng istersen
Rakibing ey elif- karnet banb kadini dal eyle
Eger ekber aka talib irseng vasl olmakga
zingni Katibi nar- muhabbet birle kal eyle (45)

Eger

ba~sin

Bu gazeli Mirza okuyup ok beendi . Karlkl

iir okuduk. Hemen Padiah'a da acizane bir hediye
sunduk . Huzurlarna knca ~ir gazel de onlara syledim.
Alem-i ervahda kim aina boldum sana .
Hak bilur ta ol zamandan mptela boldum sana
Kuht cdnursa ni bar ger demni erbab- nazar
Hamdlillah Padiahm hak-i pa boldum sana

akn.n

tarikin sana t:!fhim eyledim

imdengem

kim rehnma boldum sana

yare azm idermin tabi'ol

Hatrn

cem'olsun andan

piva

~ydil

tana

boldum sana

Kenc-i gamda Katibi halim gnip, dilher dedi

ad

ol ey birnar gam geldim

ifa

boldum
sana (46)

Onlar d; sonsuz ltuf gsterdiler. Belh ham Muammed Han ile Burak Han arasnda diimanhk ol1uunu anlatarak: uO yollar tehlikelidir. Pir Muh\Ullmed Han'n kiiUk kardeleri apulculuk yaptndan,
Kunduz, Kavadyan ve Termid taraflannda hkumet
kuvveti zayftr. Fakat Bedeh,an ve llotlan yolu emniy<:tlidir. O taraftan gidin dedi ve bu hakire Padiah
ve Mirza at ve hil'at ihsan ettiler. Hotland'da Cihangir
Ali Han, Padiahn hanmnn kk kzkardein~ bir
mektup verdiler. Oradan da yola k\lyulduk. Payitaht
Bedehan'a, yani Kem'e geldik.
Padiah'n arba

ve Hmayun Padiah'n Devvabe isimli bahesini gezdik. Bund.n sonra Kal'ay

Zafer yolu ile Rustah ehrine, oradan Bender Sumtr.
ye geldik. Amu suyu, yani C~yhun rnan tulumlarla getik. KAgar tarafndan vilayet-i Hotland'da Ddli'ye v:rdk. Mir Seyyid Ali Hemedan' hazretlerini ziyaret edip oradan Klabe ehrine vardk. Cihangit
.\li Han ile rnlakat edip mektubu verdik. Onbe adam
klavuz alp arsu ehrine vardk. Oradan Polsenkin'e
u~yp kprden getik. Klavuzlar serbest braktk.

S8
TURAN -

ZEMIN VLAYETNDE, YANt

MAVERAtl'N NEHR'DE VAK.t OLAN

AHVALt BEYAN EDER

Kprden geip, Turan-Zemin, yani Mavera'iin

Nehir'e girdi~imiz gn, orada istirahat ettik.
Ertesi gn yola kp Hazarnve, oradan da aranba kasabasna vardk. Hoca Yak!.lb arhi'yi ziyaret
~dip oradan ~nyat'a, yani Hisar- aduman'a vardk .

Bundan sonra Singerd dan atk. Da~da de,

vamh surette ya~ur ya~d. Ya~mur sulan byk
bir rmak gibi akt.
Allah'n (C.C.) kudretini temaa etHk
Buradan, ~r-i Sebz'e, yani, Ke demekle bilinen ehre geldik. Sultan Haim'le grtk. O da gei izni verdi. Semerkand ile ehr-i Sebz arasndaki
da~ binbir glkle geip Kasaba-i Msr'a u~radk. Bu,
radan yola devam ederek ahan- Muazzam'n bala
rnda cennet misali Semerkant'a geldik. Nevruz Ahmed Han ile mlakat edip Herkesin hediyesi kendi
derecesindedir kabilinden bir miktar hediye sunduk
Han, bu hakire, bir at ve batan aya~a. yani mu
teaddid hil'atler inayet ettiler.
Me~er Burak Han'a saadetili padiah, alem-penah
hazretleri, eyh Abdl-I.atif ve Dada eli ile bir
miktar tfckli asker ve top gndenniti.
Mlakat yapt~mz zaman Semerkand padiah
Abdul-Utif Han olmu, yerine Burak Han Semerkand Han' olmutu. Fakat, Belh'de 'Pir Muhammed

89
Han ve Buhara'da Burhan Seyyid Han kendi adlanna
hutbe okutmulard. Burak Han bu sebepten onlara
bir ey yapamam, sadece onlar megul etmiti.
Evvea

Semerkand'

alp

zaptetmi,

oradan da
Sebz zerine yrm ve burada byk bir sava ya.
plmt. Rumilerin kethudalar dnce, oras da zaptedilmi ve oradan Buhara'ya geilmiti. Buras uzun
mddet muhasara edilince, Buhara Han' Seyyid Burhan, Karakul'u Pir Muhammed Han'a verdi. O da ni
ierini, yani, kk kardelerini gnderip Karakul'u
zaptetmiti.
Sonunda mecburen Burak Han'a tabi
olup aralar dzeldi, sulh oldu ve o vilayet, yine Seyyid Burhan'a tefviz edildi. Burak Han, Karakul zerine yrd. P"r Muhammed'in kardeleri aman dileyip ehri verdiler. Oray da Seyyid Burhan'a verdi.
Kendisi Semerkand'a geldi~ zaman, birtakm kimse!crle Rumilere Aa olan kimse Takent ve Trkistan
yolu ile Rum'a doru yola kt.
Beraberinde olan Ahmed av da,
Harzem yolu ile Rum'a doru yola kt.

Buhara ve

Bir ksm yenieri de Seyyid Burhan'a vanp bir

ksm hanm oullannn yanmda kalch. Kendi yannda
:--z elli kadar adam kald.
Yukanda anlatlan olayian bu fakire anlatp;
Saadetlu Padiah yannda yalanc olduk. Szn kale almadk. Bize yardmc olsanz bireyler yapabilirdik deyip, bu acize bir vihlyet vermeyi teklif etti.
Ben de. eBu kadar adamla bir i yaplmaz ve Padiah'n emri olmadan biz byle ey yapamayz deyince: imdi. size adam katp vaziyyeti devlet kapsna

90
bildireyin

deyip, Hoca Ahmed Yesevi (K.S.) evladndan Sard- Alem eyh'i tayin ett. Bir mektup yazarak: Bundan sonra Padiah Hazretlerinin her ne
emri varsa onunla amiliz,,. deyip gitmeye ruhsat ver.
ui. Bakent Semerkand'da, Danyal (A.S.), Hzr (A.S.)
n makamn, Resuluilah (S.A.V.)'in
hrkalan ve nalnlan ve Hz Ali (K.V.) hattiyle yazlm Kur'an- Kerim'i ziyaret ettik:
Ulema ve meayihten
hidayet sahibi eyh Ebu
Mansur Maturidi, ah Zende, Hoca Uheydullah eyh
-ul Ahrar, Hoca Abdi Birven, Hoca Abdi Derven opan, Kadzade- i Rumi, fetva sahibi Mavera'n Nehirli
ulema mezarlan yani 4440 mezar ziyaret ettik.
Bir gn sohbet esnasnd:l Burak Han bu hakire:
cGrd~nz ehirlerden hangisi htJunuza gitti? diye sordular. Aciz de:
Dil ser-i kuyun koyup etmez behit-i arzu
Her kiiye kendi ehri ye gelir Ba~dad'dan
(Necati)

(47)

deyip cevap verdim. Han bu cevaptan holand ve;

cHakikate doru sylyorsun. Amma bur(lda kalsaydnz diy.~ buyurdular. Hann elisi Sadr- Alem eyl
Trkistan yolu ile gitmek istedi. 0 yollarda Mangt
yani Nugaylann halka zulm ve dmanlk yapt
iitiliyor. Kazak ve kazaks ok olup ehl-i
lsl~ma
asla yol vermezler. Yakaladklarn soyup ellerinden
gelen ktl~ yapmakta insanlar arasnda mehur
durlar.o

O yol uygun bulunmayp Buhara

cc, Burak Han bu acize:

tarafna

ynelin-

cSeyyid Burhan yine bize muhalifmi. O~lum

Harzem ah' Sultan Bey'le dmanlk eder diye iiti
lir. Cenk ihtimali varsa Acduvan'a geip eliyi bekleyin. Vaziyeti aratrp renin, eer muhalefet yoksa
~ yol j)e gidin, varsa, orada kaln dedi. Biz de yle
yapp mbarek Ramazan'n beinci gn yola girip
Kale demekle maruf ehre vardk. Oradan Keremene
ehrine geip orad3n da Devva'ya badehu Semerkand
nehrini geip Acduvan'a vardk.
Hoca Abdul-Halik Acduvani'yi ziyaret ettik. ~ir
za'y orada bulamadk ve shhatli bir haber de ala
mayarak oradan da yola devam ettik.
Pul Rbat'a geldiimizde Harzem ah Sultannn
ordusu tamamen Kaym ve Kacm giyerek sava hazrlnda idi.
An~zn Han Ali Bey -ki oluna atalk edip gn...
uermiti- onu orada grlip bu fakire: cNereye pidiyorsunuz?o diye sordu. c"Buhara'ya,o deyince.
.. u anda Buhara Han' Seyyid Burhan Harzernah Sultan ile harbetmek iin gelmek zeredir. Ltfedip bize yardmc olun diye ricada bulundu.
Bu fakir de; cbiz kimseye yardm etmek iin gelmedik. Hann bize yarl yani emri bu de~ildir. ayt:t
sava ihtimali olursa
Acduvan'a gelip orada eliyi
bekleyin diye buyurmulardr deyince, Acduvan tarafna yneldik. Minare nne yaklat~mzda yz
"-~dar Alaapan (eitli renkli Tatar) ardmzdan
at
kot~rup Mirza yarlk kld, davrann diye bir yoldamza kl ald. Biz de kenara atlp hemen vuru
mava haz.rlanmken bi ulu Seyyid koarak geldi.
zbeklere: cSabredin. .\cele etmeyiT deyip dattt.
tki yannda adamlaryla Mirza gelip dualar etti.

92

93

cLutfedip gitmeyiniz, bir kenara ekilip seyrediniz. deyince, naar geriye dndk.
On kadar adamla Mirza'nn huzuruna ktm . MilIAkattan sonra Mirza yine ricada bulunup; cbize yardm edin deyince, buna raz olmadm. Bari tfekleri bize verin dedi ve on kadar tf~ bizden alarak
zbeklere da~tt. Bize de csiz bir tarafa eklip seyredin diye gururlu bir ekilde sylendi. Seyyid Burl an ' gznde asla bytmyordu.
Yemiyen kii yadelden tabanca
Demirdendir sanr kolundaki pene

(48)

O :nda kardan Seyyid Burhan grnd. Mirza

kprden geerek Rbat'n yanna vard. Ben de arkadalarn bulundu~u tarafa yneldim. Halk arasn
da bulunan alt yoldam Mirza ile kprden geti.
Bu aciz drt yolda ile varp halk bir ardak avlusuna koyduk. Seyyid Burhan hemen gz karartp nnde bin kadar Kzl ayak, yani Buhara'nn yetimleri,
krk kadar Rumi oku olup yaman askeri vard . Bir
anda M i rza'y basp tfekle yaraladlar.
Mirza, tu~nu, nakkaresini ve hereyini brakp
i\ yoldamzla kat . Birini sng ile vurdular. Biri
de di~er bir yerde ehid oldu. nefer bir mikta
zbek'le Rbat'a girdi.
Seyyid Burhan onlarla atm zereyken. iki
vo ldas mla attan inerek , askere kar gidip:
cMirza
nerededir ? d iye sordum.
eRibat ile atmak zeredir dediler. Beni
Han'a iletin dedi~imde, birka kii nme dp
kprden getik. Ribat nne vannca (kaza gelince

gzler kr olur) bu fakiri Ribat'tan ok ile bir zalim

vurup yaralad. Her taraftan klla zerime saldrd
lar. lmn ei~ine gelmiken , onlarla beraber olan
Rumiler, bu hali grp fakiri tandlar. zbeklere k
l ekerek:
eBu, kendisi Han'a gelmitir. Buna niin bylr
muamele ediyorsunuz? diye hamle edince. Zbekler
benden el ektiler. Han'a haber verdiler, Han geldi. Esiz bir yiitti. Beni kucaklayp zr diledi. catma annda gelmi bulundunuz. Kuru yannda ya
da yanar misali gibi oldu deyip ok zr diledi. ki
sultan tayin edip yoldalarmz kprden geirirken,
iki yoldamz yine klla yaraladlar.
Yahi bir yede~imi, btn yiyece~i. bir seyishaneni ve on kadar atmz yamaladlar. Bin belA ile
kpry geip bir tarafta durduk. Nihayet han, bu
fakire ltfedip: Rbat iinde olan Rumilere tenbih
tt, Rbat' \'ersinler. Onlar gnahszdr . Onlara szmz yok deyince Ribat'a gittik. Her birini a~rarak
csavatan vazgein. Benim burada bulunmamdan do~
lay, Han sizi affetti, deyince, onlar da Ribat' verdiKaybolan atlardan birka bulundu Ama birok tfet kayboldu. Evvelce yolda tutulan iki voldamz
da serbest brakld . Bundan sonra t-hrin yolun
tuttuk.
Akam zaman Buhara'ya vardk . Seyyid Burhan.
bu hakire: Dnya ve ahirette atam ol. Bu viiAyet
Saadetlu Padiahndr. Sen Buh<.-a'da otur, ben Karakulda olaym diye mteaddit rica ve isteklerde
bulununca ayet btn Maveraii'n Nehir'i bana
verseler bu vilayetlerde kalamam. Ama, siz Han'ma
olan cefay -inallah- devlet kap sna arzederim

94

Hazretleri tarafndan eitli inayetler gelip

midederim ki Hanlk size myesser olur dedim eitli konumalardan sonra, gayet memnun ve mesrur
olarak bu fakiri ziyaret ettiler. Saysz lutuflar fC)sterdiler.
Onbe gn Buhara'da elendik. Hergn, bulunduumuz arbaa gelip sohbet eder,
temaslarda bulunurduk. Bu arada, kendi lisanlar tarznda gazel sylememi de teklif ettiler.

95

Padiah

Hacl

boldi grp ruhsar- yari ba~da gllar

Figanm gu edi.p glenden tti bare blbllar
Yz gl, kameti gar gar, gz nergis. lebi gonce
Ni bolgay baga ol Jale-ruh sangav karanfillar
Cihan glzannda manendi yok ol kad- imadnn
Boluptur baih hsni ire zlfi taze smbllar
Y;:ng gr-ge kara zlfing perian kld akhmn
Gnglini sa!d sevdaa niklay ibum gllar
Demidur a gzngn, gaflet koy, cam- mey nJ5 c
Uyutmaz (Katibi) bezm ehlini avaz- kalaklar (49)

Bu gazelen ok holand. Birk:: gn iir zerinde konutuk. Sonunda gitmek iin izin is!edi~imi:!de:
cBari demir tfekleri bize verin, biz size ne kadar isterseniz bakr tfek verelim dedi. Zarl!ri ohrak kalan tfekleri onlara teslim eltk. O da krk bakr tfek verd. Kaybolan yedek yerine bir abhk at ve iki
de~erli kitap himmet edip ruhsat verd:ler Bu nrada
Burak Han'dan eli gelip olunun .ffn diledi. Sonunda yine yer verip Acduvan ' Abdal Sultan'a tayin
etti. Yine .ralannda sulh olup alem emniyet ve skun buhnca biz de yol hazrlkianna basladk.

Buhara'da: Hz. Hoca Bahaeddin Nakibend, Kad Han, ar Bekir, Hoca Ebu Hafs- Kebir, Sadru~
Sena, Ta.;'u eria, eyb-ul ~lem, Seyyid \tir Ke.lm,
Pir Hoca Bahaud-Din Nakibendi, Sultan smail Sa- mani, Hz. Eyyub (A.S.) Ka'b'ul Albar ve em!>-ui
Eimmet'ul Serahsi'yi ziyaret edip Harzem'e d~ yola ktk. Karakul ehrine varp oradan Farib nnden Amudezya, yani, Ceyhun'u gemilerle getik. Mbarek cvval aynn balannja vilayet-i ran-Zemin,
yani, Horasan diyarna ayak batk.
Evvela arcoy isimli ehre vardk. Burada Hace-i
Me~hed lmam Ali Musa'nn kardeini ziyaret ettik.
Sonra, yola devam ederek lden, yani, Bt>riyya-i Hc-r&san'dan Amuderya'nn kenanyla Hnrzcm'e do~u
yollandk.

Gece gndz arslanlarla mcadele ettlk.

bana kimse su alamaz oldu.

Yalnz

Nihayet bin trl belA ile on gnde Hezaros'a

geldik. Oradan da be gnde Hive'ye vardk. Orada
da Mahmud Pir Yarvuli'yi ziyaret ettik.
VUYET-t RAR2EM VE DET-t KJPAK'T\

VAKt OL~N AHVALt BEYA!'Il EDER

Miibarek evval'in senlarnda Hive ehrinden gep be gnde Harzen'e geldik. Dost Muhammed Han
ve kardei l Sultan ile mllkat yaptk.

eyh Necm'd-Din KbrA, eyh Ali Ramtn, eyh

Helvetiyan, mam Muhammed Bargi, Sahib-i Ku1uri

'17

halk grnce, Rus olduunuzu zannederler, diye ten.

bih olundu. Elden ne gelir, biz de onlar gibi giyindik.

96

Caru'llah Allame, yani Sahib-i Keaf tefsir c;.hibi

Monla Hseyin Harzemi, Seyyd Ata ve Hekim Ata'y
1iyarct ettik. ehr-i Vezir'de merhum ve ma~fur ~yh
Abdllatif'in vefat ettiini iitince, sabrszlamp birka yolda le acele ehr-i Vezir'e vardk.
Mahdumu Azam ve eyh Abdllatif'i ziyaret etLik. Merhum eyh Abdi.illatf'den gayri, bykl!rin
t.savvuf yolunda pirimiz olmalar dolavsyla,
ruhariyellerine sndk. Ruh-u :,;erifleri, Cenab- Hak'n
katnda daima ad, merzuk ve Cennet-i Naim'de hoc;nudluk iinde olmalar iin, Kur'an Kerim hatmettik.
Ruhlar iin yemek dattk.
Bu fani dny:dan
sonsuzluk bahesine gittiklerine:
eyh

AbdlJatif Pir-i Harzem

Dar- dnyadan eyledi rihlet
Ruh-1 Kuddus etti tarihin
Eyle ya Rabbi makamn Cennet
diye tarih

z bekini
Hak alarnn yo eylegey pakini
A talkan bilen korut barn
Ki~ bir bara tapman ekme~ini
Kmz iip alar aar dt etin
Dai grmey biz zge yimeini
Kaza kazakcs kptr
Karvann

talab

klgar

'

bilakcc

Olsnn diisini erkeini

Hak budur ol gazay ekber iter

apgay ann kl bilen 6egini
Urayp tahtagan tanr szmn
(Katibi) yalgann gerceini (51)
Velhasl yoldalarn

(50)

gnln alp, Akl banda

olan kimseden zarar grmemek iin lazm gelen vaziyeti almaldr.

drdm.

5ebebivle Aatay Han

ogullar Hac Muhammed Sultan,
Timur Sultan v<.
Muhammed Sultan'dan mektuplar alp Harzem'e gelMangt

Alenn menfaatni

Mirzalar olmalar

dk

Hoca Ahmed Yesevi evladndan Burak Han'n el;isi Sard- Alem eyh de geldi, orada hazr oldu. eyh
Hseyin Harzemi'nin zaifeleri, yan~. maldurne-i a'zam'n kerimelen eyh Hseyin Harzer.i'nin o~!u ve
birok miislman yol arkada oldular. Elbiselerimizi
r.ldk. Di~er halk koyun derisinden kihkler edindiler.
Herkesin bu tarzda giyinmes lazmdr. nk, Mangt tayfas zbeklerden fenadr. Ba5ka trl giyinmi

Byle m bu yerde nk tre

Giyem krkni gynne gre (52)
C.ive nasihat ettim.
Hepsi o kla girdiler. Mbarek Zilkade'nin ilk
gnnde yola ktk.
Bir aydnn fazla bir zaman Kpak lnde avare
yrrlk, gz fa!>l oldu~undan, lde ku umaz, kervan gemez olmutu. nk burada bitki cinsinden
hir habbe, su aslndan bir katre bir ey bulmak
F: 7

91

:nmkUn delildi. Usuz bucaks: bitkiden yoksun bir

l olup,
Yod anda

99

Bari elemini (Katibi) def'eylemen bolur

Ayar irr (erer) hernin elemi gayri mndefi' (55}

vuhu tay ra

Su bulamazd kurbaa

gtda
buga (53)
!

Nihayet bin bell ve skmt ile glerden bir gn

Sam ismiyle mehur mabaUi eip Sarayck kasabas
na vardk. Burada birok hac ve evvek:e izinli olarak
gelen Rumilerden elbisesiz i kiiyle kar1atlc: Bize:
- Nereye gidiyorsunuz? Hetedtr Han' Rus al.
d. Ahmed avu, Rus ile etin sava ya~t. Atamz.
Mongt Minalanndan Arslan Mirza'nm tebaas
olup
yol kesen oldu, dnn! deyince,
Tecridleri:r. neylicekdir bize efllk
Dokuz cebel(i soymy.A bir yl~ei

(S4)

dedim. Yol arkadalan l"ICtl olmad. Birka n Har7em'dc k:\ltn'-tn (acelecilik eytandan. yav-.hk Rahmandandr). ~retim sonu nereye varacak, deyip Burak Han'n eleisi Sadr- Alem eyt ve d!fer mslmanlar dnnce, mecburen b!z de dndk
trmen vi~l-i yara, gnl boldu mmtenib
ldm gamivl! bolmad halimga muttali'
Va'z- hadis la1ng tefstr eyledi
R)'hmet ana ki barc-e ulus boldu mntefi'
K<'otr cihanda once Jeb' ll1e hadduli
Sen serv-kad fbi hani lrir kadr.. murtefi'
Blhl-tik ila nale vu ahi seberge e
Baed ki rahmet idip ota ol )!onca mUstemi'

Elden ne gelir? arnaar yine Harzem'e geldik..

Burak Han'n elisi, yine Semerkand'a gitti. Dijer halk
orada kald. Harzem Han dost Muhammed Han bu
acize:
Ne taraftan gitmek istiyorsunuz?

diye sordu-

unda:

Arzumuz, Horasan Mehedi'nden, Irak~Acen! yoJu Badad'a varmaktr deyince; burada kaln. Mun.
gt babarda yayiaa gider, yollar bo kalr. ln~llah
Ruslar da hertaraf edilir. Batdad buradan hayli uzaktr" deyince:
Senden olursa yare eter bu~du murikin
Sa'yet gnl ki Aka Baldad rak delil (56)
dedim. Nihayet Han izin ve bir yahi yahu, yani bir
gzel at verdi. Arabalan yol arkadaianna batJlad.
Kalzem nehrinden irvan yolu ile IPtmek istedik.
Fakat halk ona raz olmad. irvan'a Kufe tarahndan
Rum askeri gelip Abdullah Han ile etin savalar yapm, hala o taraflardan Rum halkna bu taraflarda
yol yoktur. Hasl erkez tarafndau kan demirkap
yolu iyice aratnld. imdiki halde erkezler isyan
etmek zeredir dediklerir.de Horasan ve Irak volunu
sorduk.
ah'n u anda Padiah- alem penah'a itaatlan
vardr diye haber aldk. Fakat yollarda olan Kzlba
beyleri sizi sa ve salim aha vardrmazJar, dedik le-

101

100

rinde cAllah'n ldrmedii~i kimse ldnnez. lmden korkan kimse de yola girmez:
Yime hicran

gamn

ey dil ecelden

Yetecek

yok

'ussasn hattn yazlm ta yuyulmu

yok (57)
deyip, istiare yaptm. O yoldan baka dier yollardan gitmeye imkan yoktu. Hasl- kelam, Hazret-i
Hakk'n sonsuz yardmna tevekkl ve kahatn gurun (S.A.S.)'nun bereketi bol mucizt>lerine tevessl evledik.
Dahi yol
U~radm

BEYAN EDER
Allah'n yardm

den
lm

HORASAN vtlAYETNDEKJ SERGtlZETt

bulmadm

olup naar
bizzaruri ahir kar

nk , zaruretler, mahzurlu eyleri mbah k

lar kaidesi kendiliinden meydana kmtr. yle
ise hemen develer kiralayp ona gre har~ket etmek
lbmdr.

Harzem Padiah Dost Muhammed Han'dan, gitmet iin izin istedik.

eBu vaziyette dman iine gitmek mnasip de~ldir deyince, mevcut olan tfeklerin yansn Han'a
yarsn da Sultan'a verip izin aldk. Tin Muhammed'in kardei Ali Sultan'a vermek zere bir mektup aldk. Yol iin azk ve su iin nihenkler hazrladk. Yaradan'a snp Zilhicce aynn banda Horasan diya.
rna don yola ktk.

geip kar kys

na konduk. Dier arkadalan bekledik.
Mahtume-i a'zam'n kerimeleri, yani eyh Hseyin
Harzemi'nin kzlan \dam gnderip: Ryamda Atam
Mahtume-i a'zam' grdm. Byk br toplulukla ehr-i
Vezir'den Harzem'e ~eldi. Halk kendileri'ni karlayp
geli sebebini sorduklannda. Mir 5-eydi Ali ehr-i Vezire gelip zerimize Kur'an- Kerim tilavet ettirdi. Bizden yctrdm talep etti. Bunun iin ona yardma, onu
shhatte Horasan'a geirmeye geldikt diye buyurdular.
deyip, bu fakiri mjdelediler. O evk ile ertesi sabah
erkenden yola ktk.
ile

Amuderya'y

Devreven'e geldik. Muhammed Sultm gei iin izin

verdi. Oradan Ba~a'ya vardk. Polat Sultan da gememize mani olmad. Nisa'ya ~eldik. Daha nce, Merv'de Han olan Tin Muhammed'in kard~i Ali Sultan'la
mllkat yapp, Han'n ve t Sultarun mektuplann
verdile. O da serbeste gitmenize izin verdiler. Hasl,
hepsi de Saadeth1 Padiah'n emirlerine itaat edip ram
'>lan kimselerdi.
Oradan da yola koyulduk. Baverd ehri yolu ile
fus e~ne geldik. Orada da mam Muhammed Hanin Hazretleri ve Pirdevsi-i Tusi'yi ziyaret ettik. H. 964
senesi Muharrem aynn ilk ff\in Horasan ehrine
geldik
Horasan ah yani lmam Ali Musa Rza hazretlerini ziyaret ettik. Denizde tufana tutuldu~umuz vakit,

102

lOS

mam Hazretlerinin trbelerine bir toman adamtk

oldulumuz bir toman Mir- Mtevelliye ve

difer byklerio kabirierine de sadakalar dalttm.

(Katibl) srw nzam intizam nazmn

Derdi llykdur klurs'! ~na Sleyman birla
bahs (51)

Behram Mirza'nn otlu brahim Mirza da orada

Sultan idi. ah'n otlu Sleyman Mirza da orada idi.
Onlarla ve vekili, yani veziri Gke Halifeyle buluup
Mirza1ardan ah'a gitmek iin adam iste-dik. Kabul
t>ttiler ve bize bir ziyafet tertip ettiler. Konuma esnasnda bu acize Hz. Ali ile Ebubekr, mer ve Osman
Hazretleri (Allah onlardan raz olsun) nin halifelikleri
v~ byklkleri hakknda
S<!ninle konualm deyip,
baz sualler sordular. Bu aciz de:

Gazel bitince -Nasreddin Hoca'ya me-scitte pul

oku demiler, yeri delil demi- bunun gibi, biz, bu<aya, sizinle bu hususu konumak iin ,elmedik. Burada sadece tesadfi olarak bulunuyoruz. Yoksa bir
suale cevap vermeye muktedir detfliz. nk Pevpmber Efendimiz Hakikat 1\Cdtr buyurmulardr.
Fakat sizin kasdiniz, bi7.im Hz. Ali evlitlanna olan
nuhabbetimizi imtihan ise:

Nezretmi

Ahmak'a cevap skfttur> szne uyarak

ettim. Suali tekrarlaynca:

kut

Ayb irur saki mey itmek lal-i canan birla bahs

Hi act su eylegeymi ab- hayvan birla bahs
Derd-u aknng buna hikmet diizd isen
tapmaey

Eyleganlar ilm-i hikmet ire tokman birla

bahs
Bil kaza birla kaderden akl ile klsa cedel
Men salinunnin klur anka Slevman birla
bahs
Ltf-u kahnflldan ne bolsa razmn bal u ve bal
Haddi rmas bendening kim !ola sultan birla
bahs
Ders-i ak itme zahid birla eydl gaft u gu
Cehl irur dini olanlar klsa nAdln birla bab
Can u dil birla n'ola laling ln klsam niza'
Ayb imas siki arab listnda yarin birla bahs

Asitan-

Murtauya IDdsntwm bar menin

Daim.uddebr ol

eikden

fetih

babm

bar
men in
Kanberimin, iri yezdann' srmiyen elin

~lerla ne sual u ne cevabtm bar menin (59)

deyince, sual sormaktan vazgetiler ve ellerinden kurtulduk. Sonra Gazi Bey isiml! bir adam celdi ve eBu
kadar adam ah'a gndermek uygun defildir. Bun.
lar, kendilerine kattatmz adamlan yolda ldrebilir
ve kap gidebilirler. Burak Han'a telen Rumi1erin
bunlar olmas muh~ldir. Veyahut, bunlarda gizli
mektuplar olabilir. Onlan aratnp JI'meden, bunlan
brakmak: dofru detildir. diye syleyince, Mirza da:
(Kim bil"fCY ifitirse ona kaq tediHr alar.) szne dayanarak ertesi sabah erkenden ikiyii% zrhl muhafz
r nderip Kervansaray' kuattrd.

105

104
cDo~ru tutulmaynca eri

bulunmaz kabilinden,
hepimizi tutup, herkese bir muhafz tayin ettiler. Beni de iki hizmetimlo:: Gke halifenin vekilinin odas.
na koydular ve atlarmz da birer kiiye teslim ettiler.
Di~er eyalarmz da emanet braktk.
Hali hazrda
burada k mevsimiydi. Eyalardan ayrlnca titremeye
baladk. Ertesi gn Mirza, yanmzda bulunan emirnameleri ve padiahlardan alnan mektuplar aldlar. Bir
keseye koyarak mhrlediler. Arkadalar bu durumu
grnce, hayatlarndan midi kestiler.
Ben de: oBu duruma kendimiz kendi istegimizle
dtk. Kendi den alamaz derler. Doumdan kurtulamadk ki lmden kurtulalm. Bundan byle bunun
aresi sabretmektir. nk bykler cSabr ile koruk
helva olur, demi~lerdir ki, <;abr kurtulu~un anahtar.
dr ve btn skntlar ona yl<selir.
Sabriyle yetdi devlet-i cavid
Sabriyle bitdi meyve-i mid
Ba~deh sabriyle biter hue
Hue hem sabrile olur tue
Harndi
Hemen Cenab Hakk'a te,ekkl edip sonunu gzroeye koyulduk.
Yare yol iki kademdir, birisini cane bas
nk bu meydane girdik, ayan merdane bas
(Necati)
Sonunda btn arkadalan baladlar. Geri beni
balamadlar ama, bama be muhaflz diktiler. Mirza'nn bu hareketine ok krldm.

Karlrini her giz bilir mi ademin

Kerm u serdin ekmiyenler alemin (60)
oiye dertli gnlme teselli verirdim. znt bazan gider, bazan de beni m4hvedecek duruma ~elirdi.
Meydir ey saki ilac kii bolgay "amnak
Zehr-i gam der'ine hi mist!ke bolmaz tiryak?
Ken-i hsnnde iki lf holuptur iki mar
Kati n gamzesi tatibieri t~- dhak
Ol koya tal'at grkan ,ni klur hurn yAd
S9fi bir zerre kine seni de yo~ inni idrak
Ol sanem, gayra vefaloir kta layk m menin
T~- mjgan bilen sanma mundak kta ak
Yar rahm etti grp baAiadtm ar bilen
(Katibi) boldu iinge an aAyar helak (60
Bu gazeli

geirirken uyudum. Uyku ile

uyanklk arasnda gnlme bir msra dt.
Uykudan uyannca, Bu bana ilahi bir ilhamdr:o deyip,.hatnmdakini hemen yazdm. Bununla bir murabba dzp mam Ali Musa Rza'ya ithafen gnderdim.
hatnndan

Aleme gelmi de~il senin gibi bir delir

Haddi yoktur kim seninle pene vura nerre.ir
Kl terahhum vadi-i mihnette kaldm hen fir
Ya Ali senden meded dtm bana ol dest-gir


106

107
ehre-i zerdim eitinde vanp hile eyledim
Zlfiklr- mhrn ile sinemi lk eyledim
Lafeta illl Ali srnn idrak eyledim
Ya Ali senden medeel dtm bana ol dest-gtr

Umarm

bana inayet kta oniki imam

Melceimdir ahir u batnda anlar ey humarn
Cmlesinin ei~ine yz srp oldum gulam
Ya Ali senden meded dtm bana ol dest-gir

Milinet-i gurbet benim ba~nm pr-hfn eyledi

Derd-i firkat gzlerim yAni ceyhun eyledi
Nar- hasret halimi gayet di~er-g(u eyledi
Ya Ali senden meded, dtm bana ol dest-gir

Alem-i r'yada ad edip bearet evledin

Rah- emni gsterip bana iaret ~)edin
Gnlm viran iten yaptn imare-t evledin
Ya Ali senden meded dtm bana ol -dest-gtr

(K!tibi) ola muhibb-i handan- Mustafa

Nur-u evkinle derCini daim ola pr safa
Sana mensub iken ol lAyk mdr ekmek cefa
Ya Ali senden meded, dtm bana ol dest-gir

Fal idub ismin senin girdim yola ey nik-nlm

Hint u Sind'i, Maveraun Nehr-i get ittim
tema m
Cin u dilden tengri ahiddir sanadr ilticam
Ya Ali senden meded dtm bana ol dest-gtr

Hint'den azmeyledim ah- Horasan adna

Eitine yz srp kul olmam ecdadna
Bir nazar kl ben garibin nale u feryadma
Ya Ali senden meded dtm bana ol dest-gir

Bu murabba. ileri gelen kiiler arasnda mehur

uldu. Bir gn mam Ali'nin trbe hizmetilerinden biri bana gelerek (Hakikat veya gayri hakikat) Ryamda bir sabah Hazrt"ti Ali e!-Murtaza bana gelerek:
eMir Seydi Ali'yi ziyaret eyle! deyip beni sana gnderdi dedi ve eitli yalvariarda bulundu,

Eyledi kin seni alemde zatn ol Celil

lrtifa' kadtin itin (Hel et) ruen delil
Himmet eyle halime, rahm ide ah- Erdebil
Ya Ali senden meded dtm bana ol dest-gtr

Bu olay
nin

ehirde yayld. Halkn

artmasna

bi7e

kar

meyli-

sebep oldu.

mam Ali'nin trbe mtevellisi ve dier seyyid-

ler

Mirza'nn naznna ba

vurarak:

Bir kii lman ziyarete gelip adak verse ah'a

gitmek isteyip, hali hazrda ahn padiah Rum'a b-

108

yk saygs olsa, Aura gn gibi mbarek gnlerde

byle kimselere eziyet edilmesi do~ru olamaz. Bunlarda bir hile ve tuzak olsayd, meydana kard. nk,
Allah teala ketam- kadim ve Frkan- azim'inde
(Mcrimler yzlerinden anlalr) buyunnaktadr. Bunlarda kat'iyen yle bir ihtimal yoktur ki byle bir hal
meydana gelsin derler. Alim ve Seyyidlerin bu voldaki szleri Mirza'ya ok tesir eder. Aciz de:

Kendini tarif edermi misk-u ter

ksz olan gbe~in kendi keser
(Necati)
dedi~i gibi, iirden baz laflar ettim. Mirza'ya

haber
f!nderip Bu haberin doruluna ve yalana da ihtima; vardr. Bize hakszlk etme.

Ne bolur halim menin ol gamzesi rnekkar ile

Ba- dehring zevkini klmak d!er sen
(Kltibi)
mrn otkar yr bir serv . ho reftar ile (62)
kinci

gazel:

bana mihrihan botmaz imi

Ak olan ora aduman bolmaz imi
Dil-i blble glen, kuy- den yek
Glzar- cihanda aiyan bolmaz imi
Akm duyurdu eylega ebernn-i ulvi
Hi u'lesi atein nihan bolmaz imi
Mjganlar sinernden atp yetti dile
Amma ni klay zahn iyan bolmaz imi
Ey (Katibi) daim iitir biz eyledin
ldrse kii rakibi, kan bolmas imi (63)

.Ol

yar- ki,

Dime kim idesin kala yanuna

Sana kalursa kalmaz olanuna

nc gazel:
aeyip hale mnasp gazel
Bunlardan ok holanm.

yazdm

ve

gnderdim.

Birincisi:
Sendin ey dil, urm cehdet vara ol var'ile
Ati bolmaktr amma kl hazer ayar ile
Hatnm cemet leb- can-babin ile ey peri
Aklm klma perian zlf- amber-Mr ile
Cam- ak nfi idip meyin koymeyin z halime
Mest- menin tabgm almaz zahida hoyar ile
Zlf sahir, emi pr-fitne. ziinun ii at

Bana cevr edp cefa klan sanrlar yardr

Beni tanr msn ey gnl, bais-bar a~yardr
Gzlerim yana rahm eyleyip yaurma
hsnnil
Derler ey meh- deva, kar ak didardr.
Ruhlarnn ba- cinan bolgay, lebin ab- havat
Ey tabibirn ne sebebden gzlerin birnardr
Tapsa bir dernde ierdi kann aklarn
Garnzesi ol hivefann grincek htmhardr
(Katibi) bendeni reddetmen yamandr dostum
Ol ei~ini nltlarna vahi hizmetUrdr. (64)

ll{)
lll

Sonunda Mirza, ah'dan korktu ve yaptipn~ pi

man oldu. Aura gnii hepimizi serbest brakt. Tek ar bu acize bir ziyafet verdi. Atlanmz ve eyala
rmz geriye verdi.
Fakat ok eya kaybolmustu.
~rt ~ kitabt~n ald:. Emirname ve mektuplan
br keseye koyup mhrledi. Kopa ~ ba Ali Bey
isimli bir yasa vul il ve onun bakanllnda, o senenin Muharrem aynn ortalannda ah'a gnderdi.
ah ve Behram'n birer hanmJan lmam ziyarere geln:'ilerdi. Yola beraber ktk. Yolda sohbeti epey
lerlettk. ah'a varnca, herbiri de eitli ltuflarda
~ ulundular. Onlarn maiyyeti ile yollarda dostluk kurun, yzlerine gln diye arkadalara t{it verip nasihat eyledim.
'
Asayi dkt tefsirini bu hafest

Ba dustan telattuf b.t dnanan mudara (65)

(Rafz)

deyip, gnlerden birgn Niabur'a geldik

l'.an Bestam'a geldik. mam Muhammed Eftah, eyh

Bayezid-i Bistami ve eyh Abu'l Hasan el- Hrkaniyi
ziyaret ettik. Ertesi Ift. yola ikp Dampn'a geldik. O
gece arkadalardan Ranuuan Blkba ismiyle biline
salih ve dindar bir kifiye r'vasnda Bayezid-i Bistamf
-40 dervi ile gelip:
eDta edelim ki Mir Seydi Ali arkadaiariyle satsalim vatanlanna varsmlar. diye dua ederler. O adam
('a okuyup sonra bir yol ferman yazd ve mhrledi.
Yollarda kimse size mani olmasn. diye bu acizi haberdar etti ve Cenab Hakkm Kemal-i Keremine
krler ettik. Bu can veren haber, l gnllere taze bir
hayat verdi. Damgan'da metfun lmam-zade Cafer'i ziyaret etdk. Sonra Sumnan'a gelip eyh Alaud'devle-i
Sumnani Hazretlerini ziyaret ~ttlk. Orada da bize biroklar hcum edip mezhep zerinde konumak iste
diklerinde arkadalara: (Altn, itikadm ve mezhebini
gizli tut.) hadisiyle hareket edin. Zira:

mam zade Muhammed Mahruk ve evh Attar'

ziyaret ettik.

Horasan vekili Aa Kemal ile mlqkat yaptk . O

da gemek iin izin verdi. Oradan Sebzvar'a geldik.
Baz edepsiz kimseler, bize hcum E"dip, kantklarn
ria: t rr, kervan yrlir diyerek, bin belli ile ellerinden kurtulduk.

Akil olanlar eylemez bir an

Zehebi, mezhebi. zehabi iyan.
dedim.
Onlar da nasihatimi dinlediler. Ertesi gn sabahle
yin yola ktk. Yollarda dahi herbirine birok nasihat
edip. huylarna gre onlara teselli verirdim

-\CEM IRAK'lNDA VAKt OLAN

Sofi ne :.eved safi tader neget cami

Sisyar sefer bayed ta bobdeeved hami
Molla Rumi

AHVALt BF.YAN EDER

Gnlerden bir gn Irak topraklanna ayak bastk.
Demavend da t:teklerindcn yani Mazenderan tarafn-

>eytinin

manasn anlatp:

113

112

Hibir kimse sizden fazl gezmi deildir. u hal~

de biraz pikin olmak lazmdr. Akl banda olan bir
kimse, adi ve rezil kimselerin szlerine aldr etmez.
ledim. Onlar da szk.rimi kabul edip nasihatimi dinleciler.

Hep birlikte bir gn Rey ehrine geldik. lma.n

Abd'ul-Azim ve mam Hseyin (R.A.) nn zevcesi Bibi
ehriban' ziyaret ettik. Orada ahn o~lu Muhammed
Hudabcnde Mirza ve Korucu ba Sondan aita ile mlakat ettik. Meer evvelce, ah, smail Mirza'y Kazvin'den Horasan'a gnderip, onu Kazvin'e davet etmi, lsmail Mirza'nn Horasan'da baz. durumlar gze batm,
o yzden Kazvin'de ah'n emriyle emirlerden biri h
drlmt. Muhammed Han da Herat'da smail Mirza'nn birok adamn katletmiti. Yin~ Muhammed
Huda-Bende'yi istedi~i zaman ah, yukl\nda bahsettiimiz Korucu ba ile, yine on, Muhammed han'a gnderip smail Mirza'y davet etti.
Muhammed Huda-bende ile mllkat etti~m zaman, ah'n saadetlu padiah hazretlerir.e olan samimi
l>alhklarn anlatt. Biz de hatr kemizdeki perian
hklarmz yadettikten sonra ertesi gUn yola ktk. Birt-uuk aylk bir zamanda, yani sefer aynn sonlannda
Irak'n paytaht olan Kazvin'e geldik
ah'a,

geldiitirniz haberi arzolununca hibirimizi

ehre sokmayp Sebze-giran ismiyle bilinen bir kente
gnderdiler. Bamza, ah'n vekili, yani, veziri azam
olan Masum Bey'in Divan bekisi Mahmud Beyi koydu.
Eik Aas gelip adlanmz ve ka atmz oldu~nu yazd. Kendi halkna bi7.den gizli olarak: Her gece bekle~

yin. Bakalm sonu ne olacak " diye sk sk tenbih etti. ah da, Mehed'de vekil olan Gke Halife ile, vezir
olan Mir Meni'yi azledip, eBuolan niin daha nce
hana haber vermeden gnderdiniz?,. diye ok kzd.
Bunun zerine bizimle beraber gelen Kopac Ali
Bey. bana Yesavul Pir Ali'yi gnderip: cBunlarm sizi al
koymalanndan hayr umulmaz. Eer 7erinizde para
varsa, bize emanet brakn. Eer Hak TealA kurtulu
myesser ederse yine sizin olur ve eer bir hal olursa
dmana gitmektense bizde ltalsn. dedi. eBunca zamandr gezen kimsede para bulunmaz. lmekten korkan buralara gelmez. Allah-u Teala Kelam- Kadim ve
Kur'a11 Azim'in de (Ecelleri geldi~ zaman onu ne tir
saat tehir edebilirler, ne de bir saat nce alabilirler)
diye buyurmaktadr. Bunu kabul ve tasdik ettik. Buna
gre Allah Tebareke ve TealA ldrmediini ldUnnex.
diye: cevap gnderdim ve sonra Allah'a yneldim. ah
kese ierisinde olan emir-name ve padiahlardan alnan
mektuplara bakt. Bizimle beraber gelen hanmlar, ya~
ni, ah'n ve Behram Mirzann hatunlan da bizim iin:
Mazlum kimselerdir!er, yolda hallerine vakf olduk. diye ehadet ettiler. Bi!' murabba yazp ah'a
gnderdim.
ah' Merdan- Dld'e

ruz ne bord olsa svar

Zlfikare durmazd Rstem u istendiyar
No'la annn dese ltfeyleyip perverdigir
LAfeta illa Aliyyun laseyfe i11a Zlfikaru

F: 8

115

Her zaman a'daya ol ah- vilayet salsa at

Darb- enirio gren fenint'ler olurdu mAt
Vasf edp ann atn ederdi Fahr- kairat
U feta ili~ Ali, li seyte illa z\JtfiUr

ol gazada kifiri lur.naa etmi5ti yemin

yle ald u~ oldem kana gark !)ldu zemin

Dedi hakknda ehadet eyleyup Ruh-ul Emin
Lafeta illa Ali la seyfe illa Zlfikar

Eyledi ana ecaat hil'atn Hakk ata

Klcndan kan damlarsa tekmidir ruz-i gad
Dediler cmle Melaike eyleyip ;\na dua
Lafeta illa AH, La sevfe illa zulfiUr

iri yezdandan kaard havf ed\ip birbeyan

Kahramanlar t- hnt!r yznden isterdi eman

Merd olup herkim kl kuansa eder bi grnan
Lafeta illa Ali, la seyfe illa zulfikar

Nara urup eylese ah- necef azm- sa\'a

SaJsa seyfi katnn doymazd ana da u ta
Halk olup ferman-beri derlerdi koyup yen ba
Lafeta illa :\li, la seyfe illa zulfikar

Hayher'in kopard kapsn kodu alemde nam

Ara Asdi t~n ad oldu cmle has u am
Murtezaya Kanber olup (Katibi) eder mudam
Lafeta illa Aliyyun la seyfe illa zlfikaru

ah bu marabba grnce vekili Masum Bey'e em-

rederek: cYann sen davet edip bir ziyafet ver. br gn

de biz veririz ve mjde haberini verin. Hangi yoldan gitmek isterlerse o yoldan gnderelim. demi. Hakikaten
ertesi gn Masum Bey bizi d:vet ederek byk bir ziyafet verdi ve izin mtijdesini 1)ildirip: cErkrtn' saadet'e
elimiz gitmek zeredir. E~e 1 Azerbeycan yani Tebriz
ve Van yolu ile gitmeniz mnasipse yaknda gidilmesi
karariam durumdadr. deyince, bu fakir de K
vaktidir. O yola gcmz yetmez Ba~dad yolunu ih ..
san edin. diye rica edince: ah'a arzedelimo cevabn
verdi.
....

Ertesi gn de ah davet ettiler. M:Hakat esnasn

da fakirane hediyelerimizi arzettik. Ziyafet esnasnda
birok konumalar yapld, iirler sylendi. Bizim ha
!imizi tamamen anlaynca, beylerine hitaben: Onlarn
yzlerinde sccde izleri vardro ayetini hatrlatt. Yani:
"Bunlann yzlerinde hile ve burdaJan eser yoktur.
Bunlar, hac ve gazidirler.o dedi. Evvelce arzedilen b
rahim Mirza'nn vekili Gke Halife ve Mir Mevsinin
memuriyeleri iade olundu .
Bu acize bir at, iki hil'at, bir yk ipek ve yol iin
baz malzeme verdi. ki serdar'a ikit>r hil'at ve be arkadaa birer hil'at verdi. Saadetlu padiah hazretlerine
sonsuz hrmet ve muhabbetlerini arzettiler
Son derece ballk gsten!iler. ah bir gn bu aci .
zi Mehterhanesine davet edip ziyafet verdiler. Kendine
efivendii beyleri oraya gnderdi.
Devletin bykl~n gstermek cn beer y1
ve biner toman'a yaplmtr, niye birok byk kadife

ve ibriimden resimli, ilenmi kk hallar, birok

paha biilmez tahtlar, ustaca ve resimli olarak yaplm
haymeler, ota~lar ve adr blmeleri gsterdi. Umerasndan Musahib olan yzba Hasan Bey, bu grdtmz eyler iin: eBunlar by:.ik bir ha7inedir. diye
syledi. Ben de: .Pad!ahlann hazinesi, altn, gm ve
harb aletleridir. Bunlar hazine d~ildir. deyince, afallayp kald, cevap veremedi.
Elileri olan Sabit Aa, bizden nce Tebriz yolu ile
gitti. Bizi bir ay kadar brakmadlar. Birka defa davet
edilip sohbetlerde bulunduk. Bir !'Ohbet esnasnda:
.. oiyar' Rum'dan Burak Han'a yardm iin yz yenieri gnderilmi. diye syle-yince, ben de: cOnlar
Burak Han'a yardm iin gelmemilerdir. Hetedir Han
yolunda Hoca Ahmet Yesevi (K.S.) c.wlAtlanndan Baba
5cyh'i erkezler ehid edip yollarn kesmilerdi. Merhum ve nagfur eyh Abd'ul-LAtif Hazretlerini geirmek iin gnderilmilerdi. ayet yardm iin gelmi ols:::lard, binlerce asker gnderilirdi. dedim. Szme itimat ettiler.
Bir gn, mecJ:ste, ulemasndan ve ayni zamanda
akrabasndan olan Mir brahim Safevi bana bir suat
c;ordu: .. osmanl alimlerinin bizi tekfir etmelerinin sebebi nedir? Ben de: cAshaba kfredilir diye iitiliyor.
ayet byle bir ey varsa, fkh kitaplarnda: (eyhayn'a
kfretmek kfrdr) diye yazl ve kaytldr. dedi~imde.

elmam- A'zam'a gre yledir, ama, lmam- afii'

nin grne gre, bu kk gnahlardandr. diye cevap verdi. Ben de:

11'1
afiinin grne

gre kk gnahll'\rdandr szn reddedip eBundan baka Hz. Aie (R.A.) hakkn
da baz terbiye ve edebe aykr eyler sylenirmi diye
i~itiliyor.

Buna gre de Hazreti Risalet- penah'a baz yz k.

1.artc eyler isnad edilmi olur ki O'na kfrdr Bu
durumda o kavim mrted (dinden dnm) olur ki, onlarn ldrlrnd.!ri dinen hel51 ve bu zamanda kazandklar mallar gan!ere mubah olur. Kadn ve ocuklan
esir edilir. Eer bu ylediklerinden dnmelerse hapscdilirler. ayet ''nerlerse, hanmianna tekrar nikah
kymak suretiyle veya tekrar kymadan yanaabilirler.
dediimde, inkar edi!):
"Her kim Hz. Aie'ye fuhu isnad ederse, o bizce de
1 afirdir. Bu suretle hem kfretmi, !\em de Kur'an inkar etmi olur. nk, O'nun, (Hz. Aie) hakknda Al!al'u Teala Kur'an' Kerim'in birok yerinde, iffet ve
ben~atine ahidlik ed~r. Fakat, Hz. Ali'ye muhalefet etti~i iin. Hz. Aie'ye muhabbetlmiz yoktur. diye bunu
itiraf etti.
buna nasl cevap vereceksiniz.
Ha~is'i erif'te (mmetimin alimleri Beni srail'in Nebileri gibidir.) huyurulmu iken, din byklerine dil
t.7.atlyormu. dediimde Bu sylediiniz alimler ara.
snda bizimkiler dahil de~il midir? diye sordu. Ben de
cLatife yznden mmetten olan ulemann hepsi dahildir. dedim ve tekrar: cMalCmuuz de~il midir ki,
alimler hakknda cAlimierin eti zehirlidir. Kim onlann
etini koklarsa hasta otur ve }:im de yerse lr. diye
7.ikrolunmutur. Buna gre onlara dil uzatanlara dnTekrar:

Bakalm

..

118

ya ve ahirette mutlaka bir b~l~ gelecektir. deyince .

daha cevap veremedi. Sz kesip cBtn bunlar uy.
;!urmadr. deyince, ben de cevirelim birer sayfa di)erek sohbetimize getik.

Bir gn ah bu acize: cu kadar yer gezip dola

tn . Grd~n memlekelterde hangi ehir houna git.
ti? diye sorunca, aka:
Gezip seyreytedim her

ehrini

geri bu
dnyann

Nhirini .grmedim hergiz Stanbul u

Galata'nn

dedim. ~h da bu szm tasdik etti ve devamla: cOsrnanl Beylerbeyi ve emirlerinin dirlikleri ka tmen
oluro diye sordu. Ben de cevap olarak: cDiyar Rum'da
Padiahmzn Beylerbeyilerinin ve Omerasnn dirlikleri kendilerine mahsustur. Askerlerinin her birinin pa
dialtan baka dirlikleri varc!.r. Dier padiahlann
uroerasnn dirlii kendilerine hkmettikleri askere gredir. E~er Padiahmzn Beylerbey1eri ve uroerasnn
bu ekilde emirlernde olan askerlerin dirlikleri toplanp
kendi dirlikleri ile toplansa deil toman, birok beylik,
belki de birok yz geliri olurdu. Mesel~ Rumeli, Anadolu, Msr, Budin, Diyarbekir, Ba~dat, Yemen ve Cezayir'in
bat ksm Beylerbeyleri'nin her birinin emrindeki askerlerin dirlikleri, di~er padiahlann btn askerlerinin
dirliklerinden fazladr.
Di!!~r

Beylerbeyi ve umerann dirlikleri de ayni

ekildedir. Sultanlk Emirle'rine lilyk olan da budur.
Diter villyetlerin padiahlan, hanlar ve sultanlan ile
kendi tebaa~ olmalan bakmndan iyi geinir. Vil~yet-j

Rum (Osmanl lkesi) da ordu padiahm.ndr. Bundan dolay Beylerbeyi ve Umeras, diter kullanndan
ayndr. Bunlann, padiahmzn emri eriflerinden bir
nebzecik aynimalar ihtimali yoktur. dedim. Orada
ah'n baz Emirleri: brahim Mirza Mehed'de ald
kitaplan ah'a getirsin, tam yeridir. ah onu mu
hakkak getirtir dediklerinde ben : Fitne uykudadr
Allahn l~eti onu uykusundan uyandrann olur szn hatrlayarak, cGeenden geelim, giden gitmitir
artk. diye cevap verdim. Sonunda izin talep etmek iin
ah'a bir gazel syledim:
Ak

isen hOn- gam yemekten ey dil tezzet al

Arif isen, cam mey nu eyleyip bir halet al
Bi bekadr mal, dnyaya gnl meyl clyemc
Kssa- Karun'u var gu eyle andan ibrel al
Almaya can nakdini minnel mi eylemezsin
bana
Kl tekellm bir nefes , benden an bi minnet al
Rahm edip ben natvane girdi gamzen zahmine
Ey tabibirn bari gel nakd- h:yat iicret al
Gezme Mecnun gibi l'alarda ahes ey khkn
Ak vadisinde akird ol bana, bir sanat al
Yari grc;em lmeden, kar etti hasret canma
Cehdedip ey hasta-dil, dest-i ecelden mhlet al
phe yok Hubb'ul vatan, imandandr (Katibi)
Halini arz eyleyip ah~ Ke emden ruhsat
al (66)
Bu gazeli ah ok
rnek iin izin verdi.

be~endi

ve ondan holanarak git

121

120

Humav berhemc miirgan ezan eref dared

Ki ustuhvan hard u canavar neyazred

Saadetl padiah

hazretlerinin yko;ek ahsiyetleri

ne mektup yazdlar ve arzolunmasn canu gnlden dieycrek sonsuz muhabbetler gsterdiler.
Y!ba

Hasan Bey'in kardei Nazar Bey'i bir miktar adam ile bize kattlar ve t.!krar hil'at verdiler.
Kazvin'de medfun mam ehzade Hseyin'i ziyaret
ettik. Mbarek Rebi'ul Ahir'in ba~nda Badat ehrine
~ ogru yola ktk. Sultaniye yaknndaki Ebhur isimit
~erihn nnden geerken orada medfun Pir Hasan b.
.11 hi'nin ha rab olmu trbesini ziyaret ettik. Kurkao'
~.tk. Orada da eyh Muhammed Dem-tiz b. Hoca Ahmet Yesevi'yi ziyaret ettik. Oradan Dergzn ehrine,
" radan da Hemedan'a vardk. Ayn'ul Kudat (Kad-larn
.:z) Hemedani Hazretleri ve Peygamberimiz (S.A.S.) in
oayraktar Mekke'li muhacirlerden Pir Ebu-I Ala'y ziyaret ettik. Oradan Sadabad kasabasna vnrp serhad
beylerinden olan Bey olu Hasan bey'e yetitik.
O da eitli ihtimam gsterip hrmet etti ve ziyafet
verdiler. Oradan da Elvend ve Nihavend da~ tarafn
dan, y.mi Luristan etelinden Bistan dana geldik.
m~m Kasm'

ziyaret ederek oradan Veysel Karani (R.A) y ziyaret ettik. Kasr-i irin yolu ile Krdistan
inden kal'ay Zencir'e geldik. O gn gkyznde anszn bir Huma (cennet) kuu ernd.
Halk bunu cHayra alamettir. diye sevin ve mutlulukla seyrettiler. Bazlar onun uurluluunu bazla
r da di~er hallerini anlatp durdular.
Nitekim, eyh Sadi (Allahn rahmeti onun stne
olsun) de yle buyuruyor:

Huma kuu kemik yedii ve canl mahluku incitmedii iin btn kulardan erelfidir.
Bundan anlc.ldna gr, bu ku, kemikten baka
bir ey yemez, yalnz kemik yer ve onunla yaar derler.
Bazlan

hikaye ederler. Bu ku acktg zaman kemii alp havalanr, ykselditen sonra kemii yere brakr. Kemik yere varnca para para olur. O paralarn hepsini ayni lde yapar ve odan sonra yermi.
da

yle

ran'da

byk kiilerden herkes bir yerde dman

karsna kamaz (duramaz) oldu mu, Huma kuu gibi
yiyeceini evvelce lp bier ondan sonra yerdi. Byle
yapp yiyerek hasn kars.na kmas gerekirdi sz
bir hikaye halinde varm.
O gn Nazar Be:v'e geriye dnmesi iin izin verdik
ve o geriye dnd.
Ertesi gn sat-ahieyin Kal'ay Zencir'den yola kn
C.l dokuz lm dedikleri byk nehirden geip ehri
tan'a J!eldik. Bu ehnn sonunda Badad ehrine ulatk .
Hzr Paa
i:::rna

hazretleriyle mlakat edip

mazhar olduk.

eitli

iltifat-

Oradan da Diyar- Rum'a doru yola ktk.

SON DURUMU BEY.~N EDER.
(B~KYYE-t AHVAL- BEYAN EDER)
Mbarek Cemazivel evvel'in ilk gnlerinde Dicle yani Satt Badad- gernileric getik. nceden ziyant etti-

123
122
Haredildi~miz

imiz

ziyaret yerlerini tekrar ziyaret edip yola ltoyuldu.k. Kasr Sum.ke ve Harbi yolu ile Tikrit'e eldi.k. Oradan Musul'a vasl olduk. Eoki Musul ve Cizre yolu i~
Nusaybin' e geldik. Diyarbakr'dan Mardin yolu ile Amcl'c
geldik. Orada skender Paa Hazretl'!ri ile mlakat edip
eitli ltuflanna mazhar olduk. Birok defa sohbette
bulunduk. Badzdan geenleri iittiklerinde hayrette
kalp: Sizin banzdan geenler, DArann bandan gememitir. Sizin grdlfuz garip ve tuhaf eyleri Belkiya ve Cihan-ah ryasnda grmemitir. deyip, pditimiz yerlerin padiah ve askerlerini sordu. Ben de: Kur'an- Kerim'de.

E lif; Lim; Mim .

2 - Rumlar (l>otu Romallar) maiQb oldu;
3 - Arap lkesine enyakn yerde.. Halbuki onlar
bu yenilgilerinden sonra muhakkak galib gelecekler.
4 - Birka yl iinde. .. nnde ve sonunda emir
Allah'ndr. O gn (Romahlar'n stn geldili gn) m'minler ferahlanacak.
S - Allah'n (Bedr'de) zaf~r vermesiylc. O dilediline zafer verir. O Azizdir. Rahimdir. (*) buyurulmutur.
Bunun gibi yer yznde ne Osmanl lkesine denk bir
lke, a de Padi~h- Aiempenah'a benzer bir padiah
vardr.

Padiah-

Rum'a nisbet ah olanlar hak budur

Bir kii benli hacibde padiah olmak durur
Ne de Osmanl askerine benzer bir asker vardr.
Ma'rib u Mankta Rum'un lelceri ~hurdur.
Kande azmeylese anlar daima mansurdur.
(' j

Rum Suresi. Aret= 15

zaman,

Cenab

Hakk ilk evvela Vilayet-i Rum'u a'bad padiahmzn mr devletini ziyad u

berziyad, muzaffer ordusuna daima isteine nail, d
mann her zaman yerlerde inietir inallah . Amin!
Bi hrmeti Seyyid'il Murselin, deyince onlar da tasdik ettiler ve Komu hkumetleri ben de bilirim. Hakikaten aniattnzdan bin fazladr. ,. dedi. Sohbet esnasnda benim ldm haberinin memlekette iitildii,
Msr kaptanlmn Rodos Sancak Beyi Kurdolu'na verildiini zikrettiler.
O zaman ben de: Padiahmz .:l olsun. Memuriyet i i kolaydr. dedim ama, -gn gnlm teselli iin:
Rabet

.edermi adem olanlar bir haneye

Sayd olma dame, ey gnl aldanma daneye
Sehm-i kaza bilirsin eriur nianeye
ekmek grnan rtihneti alemde yaneye
Grdn zamane uymad, sen uy zernaneye

Ney gibi iniesen no'la her dem idp figan

Kanun edindi kaddna cenk etmeyi cihan
nkm senin turana raks eylemez zaman
G eyleme usule, gzet dairen hernan
Grdn zemane uymad, sen uy zernaneye

Ba

etme dehre, hrmet iin olma mbtezel

Her kiiye nasib ~elir. budurur mesel

124

125

El vermese zemane, sakn eyleme cedel

Pendim kabul eyle, benim szm asla gel
Grdn z;.mane uymad , ~n uy zernaneye

Dnya senin ola, tutahm, neylesin grek

Akil odur ki, yok yere harc etmeye emek
Sanma meramn zre dner daima (elek
Gu et nasihatim, hele benden sana demek
Grdn uymad zema"le sen uy zernaneye

Yazm

nekim mukadder ise levh'e n kalem

Elbette baa gelse gerek yazlan rakam
ad olma hrmet eyle fena gelse ekme gam
Ey (Katibi) cihanda nedir ekti~n elem
Grdn uymad zemane sen uy zernaneye
deyip Hazreti Hakkn sonsuz ltfuna tevekkl ettim. Fakat, Hrmz liman ve Gcerat lkesinin Osmanl tllkesi'ne katlma arzular hatrmdan kmad. Kendi kendime:
Senin gitmez bandan bu havalar
DimatJn cmle toprak dalmaynca
Bu sergerdanl~n payan yoktur
Vcudun serteser hak olmaynca
diye nasihat ettim. Asitane-i Saadete yz srmek midiyle Vilfty<.t-i Rum'a doru yola ktk.

Ergani'de Zlkif Peygamberi ziyaret ettik. Oradan

Harput yolu ile Malatya'ya geldik. Mutaallikat- Seyyid
Gazi Sultan' ziyaret ettik.
Oradan, Vilayet-i Rum, yani Sivas'a geldik. Orada
da Ali Paa Hazretleri ile mlakat ettik. Onlar da sonsuz ltuflar gsterdiler. Orada Abdlvahhab Gaziyi ziya.
ret edip Ali Baba ile mlakat ederek duasn aldktan
.onra stanbul'a doru yola ktk.
Kan ovasndan Karahisar ah'a ve Bozok iinden
Hacbekta'a geldik. Sultan Hac Bekta Hazretleri ve
Bahm Sultan ziyaret ettik. Oradan Krehir'c geip orada da Ahi Evran ve Ak Paa hazretlerini ziyaret edip Aya yolu ile Varsk iinden getik. Krlrma~ eni
~ir kprsnden geerek Ankara'ya vardk Hac Bay ~
ram Sultan Hazretleri, evlatla!' ve Hzr Aleyhisselam'n makamn ziyaret ettik. C~nabi Paa
hazretleriyle
mlakat ettik. Onlar da byk iltifat gsterdiler. Buradan Beypazar yolu ile Bolu'ya oradan da Mudurnu'::a urayp, Gynk'e geldik. 5eyh Akemseddin Hazretlerini ziyaret edip Tarakl Yenicesinden Geyve'ye
vardk. Sakarya'y kprden getik. Aadenizi geip
Sapanca yolu ile lzmit'e gidip Ncbi Hoca hazretlerini
ziyaret ederek Gebze yolu ile tlskdar bo~azndan Darussaltanat'n en byk ve en gzel ehri stanbul'a
shhat ve selametle vardk .
Bizi tehlikelerden ekip karan ve lkele in, en
hayrlsna sa salim ulatran Allah'a ho.md ol!\un.
Bylece, znt, sknt, bamza gelen olay ve zah!I'etlerle dolu drt yl tamam oldu. 964 senesi Receb'inin ilk gnlerinde akraba, dost, kabile ve ~ardeslerimize kavutuk.

128

127

Bu ihsan ve nimetiere bizi kavuturan Allah-u Tea.

la'ya hamd olsun. Hamd olsun, hamd olsun!
Saadetl Padiah efendimiz, devletle Edirne'de buunmalan dolaysiyle geliimizin ikinci gr yola k
k. Edirne ehrinde pay- taht saadetlerine yz srmek, Allahn yardmyla yine myesser oldu.
Ol sanem in derd ak sana ey dil yar m
Ben senin hal!ne rek ettim ne zevk n var imi
Hak i payn, bana tae ettin ol ahn yine
Handu Iiilah kim senin banda devlet bar imi
Ol tabib-i can benim !'alimi sorsa itiniz
Kcnc-i gamda mihnet derdin bilen birnar imi
Aklm ya~ma edip dil mlkm aret klan
Dostlar aldm haberi bir gamzesi tatar imi
Zlf-i yari vasfedip kldn muattar alem!
Grsc itdi nevay Katibi a-tar imi. (67)

maalan artrld. Birisi Msr avuu oldu. Di~erleri

diledikleri yere gitmekte serbest brakldlar. Drt se-

elik ulufeteri verildi.

Mbarek Recep 'lynn sonlarnda Saadetl Padiah Hazretleri kuvvet u ikbal, Saadt-t u ichil ile lstan.
bul'a doru yola kt.
atalca konana gelindi~i elin hu aci7 kullarna
Diyarbekir (Diyarbakr) tmar defterdarln ih~an et.
tiler.
i

Allah Tealann yardm ve getmesiyle Padiah

Hazretlerinin sa~lklannda hepimi. :rzumuza kavs
tuk.
Allah Teala Hazre~leri saadetlt padiahmzn n
. n, ev;etini eref ve aferini kat kat eylesin. DU
mann daima ayaklannn :ltnda ve saylarn az cly(': n. Amin!
Ey vardm ~tlenlerin en hav!rl<; olan Allahm
. -Bi hrmeti seyyid'el t!nelin vel ahirio
Ya lahi cmlemizi .:!yledin dnyada 5ad
Ahirette dahi eyle rahmctinl~ ber murad.

Nihayet saadetlt Padiah- alem-penah hazretlerinin

inayet \C ihsanlarna mazhar olduk. Vzera-y 'Izam
dahi eitli ltuflar gsterdiler. Bilhassa Rst~m Paa
fAllah iini kolaylatrsn) haz!etleri sonsuz ltufkarll.:
;!Sterdi. eitli ihsan ve yardmlarda bulundu.
(nsan ihsan'n klesidir.) kabilinden ihsanlann
mahcub olarak can'u gnlden kabul ettim.
Bu acize gnlk 80 ake ile Dergah- Mualla mtcfcrrikal sadaka olundu.
Beraber olan kethudalarn. maal.r 8'er ake art
rhp yine Msr'da mteferrikalk verildi. Bir blkba!'t:n 8 ake, ve dier yol arkadalarnn 6'ar :.k c

Bu hikayeden, rnek a!ac:l<l:ra \'P i-:- hakkn!la

mkemmel bilgi ve tecnibesi olanlara kan ~t udur:
Hi kim~e olur olmaz heva ve hevesiere kaplma!>n.

(Kanaa, tiikenmek bilneven bir hJinedir. )

sz, daima kulaklar nd~ olup ona rre davr3n~n

..

Allah'n takdiri ve de~i~mel ilahi kamm icab !.!'llh-'te dp vatan evi":den uzak, tiirlii zaluklar iinde
ah edip i~leyert'-'k bela g;rda 1 :nda ~vsi7 - harkc;z, :-:-

128
i<.ntlar

iindi!. bu gurbet yeri:de alayp inierken (vatan sevgisi imandandr) hadis'i erif'ine gre vatann
arzedip memleketine ynelen kmse slam Padiah
nn ekme~inin hakkn bilip eiklerine yz srmeye nivet etse. muhakkak o ahsn j)Ck ok diic; Hak Teala
tarafndan kabul edilip diinya ve ahiret sanetini temin
eder. nsanlar arasnda makbul, medh<!di!meye !~yk
\'e diledi~i ileri muhakkak olur. Szlerimi Allah'n son. uz ltuf ve yardmlaryla aban ay:nn balannda H.
~64 senesinde Gal~ta 'da bitirdim.
965 Senesi Sefer ay ortalarnda da kitabn yalma
: tamam oldu.

J.TABI HAZIRLARKF.N F\Yi>.\LANDICIM ESERLER

Advar

Adnan
68-73. Ist. 194b

Osmanl

;om fy:l

2-

Ahmet Rcf'et: Tarih ve

3 -

Buhari Seyyid Sleyman:

.4 -

Bursal

M Tahir
s. 270-272

S-

Daver Abidin.

6 -

Develiolu

dik

7 -

Lga
.
~

Tklerinde

Lgati c. 4, s. 96

a~atay

Os manl

nir~ Deti7-: ili~i

llim s.

Lgati .

Miiel!ifleri. c.

3,

s. 31-46

Ferit: Osma'lhca-Trke AnsiklopeAnk 196

Hac Hsey.n:

laveli Mnteh!\b!t-i Lgat-i

Oi-

mani st 1297
8 -

Hammcr: Hammer Tarihi. C. S, 29.

s. 204-208, C. b , 33. kitap s. 116-121

9 -

..................... : ls lam Ansiklopedisi. (C. 10, S. A.

Reis maddesi)

10 -

M. Sreyya: Sicill-i Osmani. C. 3, s. 498

JJ -

Mehmed kr:
s. 443-454

Esfar-i Bahriye-i

kitap

Osman)c.

P: 9

130
12 ~ Mneccimba
s. 506

Ahmet:

Sahaif'ul

Ahbar. C. ~ .

13 -

Mehmet Salihi: KamOs- Osmani. st. 1313.

14 -

Mehmed Murad: Tarih-i Ebu'l Faruk. C. J,

s. 219- 225

IS -

..

Orhunlu, Cengiz: Seydi Ali Reis. Tarih Enstits Dergisi, C. 1, s. 29-56, st. 1970
Pakaln

Osmanl

16 -

M. Zeki:
Szlg, st . 1946

Tarih Deyimleri ve

17 -

Peevi:

18 -

..... ... .. ........... : Solak-Zade Tarihi s. 534-539

19 -

emseddin Sami: Kamus'l A'lam. st. 1306-1316

20 -

emseddiu

21 -

Ttetze A. : 16. Asr Trk iirinde Gemici

Trkiyat Mec. C. 9, st . 1951

22 -

Uzunarh

Tarih-i Peevi. C. 1, s. 363-384

Sami: Kams-i Trki. lst. 1317

1.

Hakk :

dili.

Osmanl Tarihi. C. 2,

s. 379-3lSY, T.T.K. Ank. 1949

23 -

Uzunarh . Hakk :

kez ve Bahriye
24 -

AIKLAMALAR
(1)

Allah alen yaratp onu mahlfkatla ereflendirdi.

yarhkla:n en ~re-flisi olarak da insan yaratt.
Ey gniil; Hakk' arama hususunda seyahatlere tk.
llim deryasnda bir denizci oJ.

------(2)

Netsirniz bizi gnaha batrd.

(Ya Resulallah) bise efaat et. (mitvanz ki) .\Ilah da rahmetiyle muamele eder.
Kyamet gn bize ltfunla muamele buyur k i o
gn yzmz ak olsun; siyah olmasn.

Osmanl Devletinin Mer-

Tekilat .

Ank. 1948

Yurdaydn Hseyin G. : slam Tarihi Dersleri

s. 290 A . . .F . yaynlan Ank. 1971

(3)

Ey Allah'm; Sen'den duam udur ki. Padi53hun

zm yl ve ay saadet iinde gesin. (Sknt ve iizntii
grmesin.)

Onun elisi in 'in hakan demektir. Ona itaat ~den

de Hint ve Sind'in padahdr.

133

132

(9)
(4)

Gnl s~nda!n Allah'n nnde (huzurunda) cngi-

Herkes dnyada bir nam brakmak ister ~! Iten lsmi o simle yld etsinler.
Benim de maceramz anlatmaktan maksadm br
hayr du" le anmam indir.

ne

braktm.

(10)
Gl teknes

(5)

denizi cotu; keder dalgalan bamu

dan ap &ldad. Zaman btn dmanltn ortaya
~oyup bedenimizi yok etmeye azmetti.
Yine

sknt

yle bir denize dut ki hi sahil yol( .

Durmadan esen rzgara da kar koyacak bir yelken yok.

(ll)

Gece karal: dalga ve girdap korkusu gibi engeller iinde iken; sahildt! rahat iinde olanlar bizim
halimizden ne anlar.

,.
(6)

Sen gnln gerek ferah tut gerekse skntl:

Kaderde ne yazlmsa ister istemez o olur

(12)
Frtnann c,.olduundan dolay

(7)

Galibcl gz(ler) bu kadar byk bir hadiseye ~hid

olmamtr. Bilemiyorum ki bu byk vak'ay sana na-

keder denizine dalma; elbette frtna kesilir. Ey felek; karalar gr'1nc.e sakn ol; bu kadaryla yetin.

sl anlataym .

(13)

Vcudun
silir.

(8)
Bu tatan; faydasz; bo eyleri
gnderiyor
Hepsi de denize dklyor.

-------

durmadan

kim

yapran ak

Rzgar

denizine

estirip dndren
rzgar kesilir ey gnl.

brak;

Allah'dr.

rzgar ke-

Birgn olur

134

136
(14)

cAfitabi bir gn
kurtuluruz.

bahtmz

nk Allah kulunu daima

rakmaz.

(19)

bize gler;
meakkat

buradan
iinde

Ey Felek; sahle kmak felek akl

Yine de deniz seferini tercih edin.

mdr.

--------

(20)

(lS)

Felakete uram bir gemi iindeyiz.

Ey msait rzgAr es ki sahildeki sev.giliye

varalm.

Hint insanlariyle birlikte Pien seferine ktlmaya

azmeden glklerle dolu bir sefere katld~ bil<>~.
Alamaktan gzlerim kzanp akik tana dnd.
Der ki Yemen seteri yapan greyim.
Gzya rncilerimle eteim dopdoludur. Gya Aden

seferi

yaptm.

Yreim kan dolu misk kesesine dnd. Hoten se-

(16)

Bizden evvel bu alemi gezip gren akll kiiler su

bardakta gemi katta sakin durur. Karay brakp deniz havasndan ylarsa bni Sina bile olsa onun aklna
yuf.

fen yapp ta ben ne yapaym.

Ey Allah'm Katibi kuluna vatanna gitmeyi yine
nasib et.
(21)
Grld gibi gelenler hakilcaten Rajputlard.

Deveciler; onlann isteklerine red cevab verdiler.

(17)
Bamza
Bakalm

...

gelen bu belalara sabredelim.

sonunu Allah nereye vardrr.

------(ll)

Her nekadar denizde birok faydalar

selamet istiyorsan o kydadr.

varsa da;

(22)

Sind ah' olan ah Hasan bir veli idi.

Eceli geldi ve ruhu lmszlk erbetini iti.
Onun da varl gaibden gelen bir ses oldu. Yani san
ki yle bir kimse dnyada mevcut deliidi zaten.
Cennet-i Firdevs mekAn ola: 962

------.,....-

13'1

136
(23)
Ayrlgn

bu kadar uzun sreceini bilmezdim. Hatta bunu hatnndan dahi geirmezdim.

Senin akn en sonunda beni divane etti.
Bana kalsa ben senden ayrlmazdm.
Ey gmn nuru; benim derdimi sana a~aasa
ben o gzmn yan silmezdim.
En so;1unda beni reddedeceini bilseydim; ser.in
eiine hi gclmezdim.
Katibi; ayrlk ateinin neden geldi~ini bir bilsem
onun ak uruna hi birevden ylmazdm.

-----(24)

Yar olmadan nerede olursam olaym oras bir

hzn evidir benim iin.
Dnya; o '\ usuf gibi gzel sevgiliden ayn; zindandr bana .
Madem ki d.i-:;man beni onun yolunda kaybetmi
tir; o senin olamaz.
Byle bir sz benim akm hie saymak olduun
dan bana iftradr.
Dudagnn erbctnden bana versen de canm alsan; ne olurdu.
Ey gnltimi.n tabibi; (dudann erbetini bana
vermek) sana g geliyorsa da senin iin can vennek
bana kolaydr.
Etrafn

apulcularla dolu olduu ve senin ak;n

iimde kabaran bir ta olduu halde gam ordusunu

defetmek iin senin akn iyi bir hzn gidericidir

bana.
Hediye ettiniz atlarla Katibi kulunuzu dndii
~nz ispat ettiniz. Beyim; bu nimetiniz ulu bir ihsandr benim iin.

(25)

Nice arslam yere vurma~a kudreti olan

dmana birey verirken tedbirli olur.

kimse;

Gr keskin ve kuvveti bine kar bir olsa da

yine de
umduu

gr

kuvvetli ve skut etmesi sonunda zafer

iindir.

Biz tek olsak; dman ift olsa da birey de~i

mez. Bize Kem min fie: (cemaatten ka kii gelir-se
gelsin) ayeti kafidir.

(26)

Senin rtbcn; tran hkmdarlannn rtbt-sidir ey

baht mubarek kii.
Yedi iklimi hkm srd~ Hindistan; a.&e~-
iindedir. nk Afganistan'n yakp ykt; Oelhi'nl
ald. Hi olmazsa verilen emri yerine getirecek olan
yani yine kendi tebaan ba kaldrd .
Bu fetihe bir tarih drdler ki o da:
Talii devlet Hmayune: H. 962'dir.

138

139
(27)
ayet

sevgilim benim halime acmazsa; derdime

dernan olacak la nerede bulunur.
Ey gnl; benim nasibim olmasayd ezelden Allah
benim ona kavuman yazmazd.
Ey .evgl; duda~nn krms iin kendimden
getim ki benden baka kimse ona vuru.tm~s~ . ~
Reva mdr ki sen hibir zaman benm n : u ga!p benden ayr
olmann kederiyl_. niye kavruluyo
demiyesin.
.. .. .. ....
Katibi bin trl ive bilen yuzunu gorunce; o nazl
~onl c#lendiren beni kendine kul etti.

Kitibi;. padiaha iir gzel gelmektedir; yarin du'dan aniatmakla ben teekkr etmekteyim.

(29)

Talii yksek Gazi Hmayun ah

Parlak sancaklrm gklere ytseltiyor.
Varp Hindi:>tan'a Delhi'yi fethettiler ve dinin
merkezine indiler. Askerinin gnln alarak onlar sayesinde birok ham nnde diz ktrd. Allah'a
krler olsun ki fetih; onun devam- devletinde myesser oldu. Bu f~tihe de bir tarih dtirdm:
Mbarek olsun Otre padiaha: H. 962

(30)

(28)

Zaferann eli; elinin rengini alt etti.

Sevgilinin yzne hasretim; yoksa . o~a k~vuma

va hi~ midim yok benim. Ben cennet stem!,o_~-u~.
Yani sevgilinin kendisini istemiyorum. Sadece yuzunun
atym ben.
Ey hasta gnlmn tabibi; dudann tathh~n;
derdine ifa yeri olarak bilen hastah1mn ifa ei~.
dir
Sevglinin ak; aklm; fikrimi ; sabnm ve uururru ya~ma etti.
.
Hicran vadisinde kaldm; ne yapsan aresz sev~.1
lin im.
Devlet mecli.lerine rakip olarak yznn .;irkinHini ortaya atma. Ey saki; ben onun irkinlitlnden
usanmm.

Bu misAl mehurdur ki el elden stilndr.

------- (31)

Gurbette oldulunuz iin bana varamazs.nz. Fakat

taJ.imi sorarsanz tuhaf bir hareket yapm olmazs
nz.

(32)

Ey dost ~ni hn:Atp bakalann dost edinme.

Uzun mddet 'beni gurbete salkoyup itibardan d-

Urme.

141
140

Benim yzmden gelen btn gafleti unut.

YAR'yi unutup terketme.

Bm

Ey Katibi;
lama.

akndan

Gm gz ya

deli olup beni kle ederek

taneleriyle

gsm

dopdoludur.

------(33)

Kan bulam elin mercan gibi elini alaa~ etti.

Zaten bu bir meseldir ki el elden stndr.
O krmz dudakh sevgili mecliste bir an bulunsa;
saki kan alar; iki srahisi k:nhr.
Ak sarholuuna takva sahipleri fena sz sylesinler; brakn. Akl banda olanlar yannda bu sarholuk mazur grlr.
Kiinin d grnne deil ruhuna bak. Ey zahid;
sen manaya bak; grne bakanlar adam de~ildir.
Katibi; yaradl gn vahdet arabn imeseydi
senin varl~ndan dolay nasl zevklenirdi.

(35)

Szlerine kzyorum fakat bycl~n ak yl

dramaz.

Ey
maz.

sevgli; }aptklarna;

kfrdr demek iftira ol-

Ey gnlmn tabibi; dudann erhetinden hastnna vermeyip gizlersen benim derdime kimse derman
olamaz.
Ak lafr. ::>rak edip aklara vu~mak ayp de~il midir.
Onun ak urunda kimin akl bandan gitme1. ki.
Sevgiliye syleyin elalem ile dedikodu edip dur.
masn.

Melei eytan

(34)

Yanaklar ik tesiriyle kzard~ zaman; bilir mi-

sin o glyli.i ne gzel olur.

mr gzelliini sana ulamak iin yollareta har
cayan diliyle teye beriye syleyip yayan tellaldr
l gnlleri dirittmekte duda; can tazeleyen bir
veli gibidir. Zlfleri byleyici; gzleri gnl ahc;
gamzesi aklar ldrcdr.
Sc\'gilinin

dudaklar

bir iek gibidir. Gnl niye

ona tutulmasn. Her yeni amaya balayan ie~e gnl kaplmava mcvyaldir.

olarak grmek

doVt

Katibi onunla kavuma bayramnda ka

ona versin.
Her kim onun ak yolunda kurban olmazsa
den yz yanp kzarsn; utansn.

vayn

ile bir

varlk

deildir.

kbJe

(36)

O peri yUzl gzel ne zaman naz etse; aklar ~n

lemeye

balar.

O gonce dudakh sevgilinin blbl gibi

lG

143

akyan

dili beni glistann etr~fna bir it halinde

sarsa yeridir.
Ey saki; ak gam meclisinde iniltisini neyle beraber karan; ney gibi inleyendir.
Beni alemle kpekler kadar deAersiz grp kendi
d!!~erini ykseltsin. Ey Katibi; aka sevgili ihsan bol;
cmertli~i az eylesin.

Ey gnlmn doktoru; sen eker dudan bir an

kara banma sarsan da yaral gnlm ifa bulsa ne
olur.
Onu grnce, bainm delerek kanm dktiin
bildi~im halde ondan aynidl iin ayrlk elemiyle yUre~m neden kan ile doludur. Katibi sen ak yolunda
bata gidiyorsun. Ferhad ile Mecnun'u knayabilirsin .
nk onlar ak y~lundan katlar.

--------

(37)
Duda~nn

(39)

rengine benzedili iin iki bana fayda

verdi.

bir keman tekil ediyor.

Gm kalbinin zerinde penbe yanaktan bir nian meydana getiriyor.
GUzelliinle gururlanma ey kalan keman.
Rstemlerin kemann ecel yapar. Gzellik ve kudretinle ~ururlanarak bu kadar cefa etme; nk br
gn sen de leceksin ..
Ey gzel; gnlm; aynlk ateinden dermansz hale gelse yine kendi ahm merhamete gelerek onu korur.
Yarin

Nergis iei senin gzne benzer; o da byUleyidir. lkinin verdili sersemiili giderebillr mi?
Ey peri yzl;--6ua ile birisini alrmak mmkn
olsayd; bir dua ile senin yannda olanlan defederdim.
O ay yzl; yzn iyice kapatyor. Yeti ey saba
rzgar perdeyi kaldr aradan.
Boyunu grnce secdeye kapandilm kimdir acaba. Derler ki ift (secde; rek'at) olmadan namaz caiz
olmaz.
Katibi; gnl yanp yaklsn ne olur deme.
Ayrlk atei btn vcudumu balad.

(38)

Ey gl yzl; her seher vakti gnill, iA tanesi gibi

gz yalarn dkerek, glen kyne gidip haline a~.
Ey gonca dudakl, gl yzn glende gren gl
ve goncalar utanlarndan kzardlar.

ka; kirpiiyle

Sevgiliye gnln takdim etmeye gitmek iin ak;

ah kemendlerinden merdiven yapar.
Katibi; gnl ipine karttl gzya tanelerini
sevgiliye takdim edilecek bir arma~an yapar.

(40)

'

Ey gnl; ayet sevgili saadeti seninle bulursa; o

iveli; oynak sevgili sznde dursun.

145

144

Ey peri yzl ; yolunun topra~ bir bir i~nense .

Anber gibi kokulu olsayd da beyazl~ olm asayd
Her nerede sevgilinin atei aklm bamdan alacak olsa orada onun o krmz dudaklarna busemi
kondururdum.
Alayarak ei~ ine yz s rdm kimdir ki gzyam grnce ihsanlar saacak.
Ey yukarda kendisine ba~hhltm arzettiim ah;
Katibi korkmadan derdini sana anlatsa ne olur.

Olanlar bir anda oldu ve o lme yneldi.

Bu ackl haberi duyunca a~layarak:
- Deyinz tarihi (Fevt boldu Hmayfn
962)

Padiat :

(43)
istei

zorluk ve eziyet deil cihann padiahn bui-

maktr.

Ey ay yzl; kendi

aklannn aln

almakton

sakn.
Dil e~m; Osmanl Padiah 'nm ei~ne varp

(41)

Dikkat et;

bulunduun

yer; Hindistan memleketi-

dir.
Burada
sclerdir.

kalnaya

niyetlenenlerin hepsi avare

kirr-

Dnyay

gezip dolaan herkes; cHakikaten Cennet

Osmanl Memleketi'dir demitir.

Ey gnl hasta kii ; craya varp bir an dostlann

vzi.n grmek h er derde dennandr.
Hnayun padiahn ayatma kapanarak ondan izin
al. nk omm ii daima dmlere ihsandr.
Baz ocuk tabiatllar Hindistan'da kalmaya meylcdcrlerse Katibi sen onlara katlma ; nk sen de
erkcksin .

Hndislan
Padiah

iinde bir hma

bir dilenci olmaktr.

Hint ve Sind'n padiah olmas bakmndan hikiyeciler birok ey anlatyor.
Sevgilinin kynde yol arkadam bana rakip ol
mak istiyor.
Ey Allahm Sen beni onun yolda olmaktan koru.
O beni ldri.irse kan dkmeyi brakn ve beni isteyin. nk kiinin arzusu istedii saadeti bulmaktr.

Ey cefa veren; Katibi'nin; rakibin verdili kedere

uyank
bulunmaktan sana verdili szde durmas
nyesser olsa.

(....)
Kabil
verir mi?

(42)
ku u vard:

Hmayun

daima

ehrinin

gzetleri varken insan huriye gni.\1

F: 10

147

146

Keder hazinesinde Katibi'nin halini o dilber g

rp: - Sevin eY. hasta; keder geldim ifa oldum sana, dedi.

(45)
E~er

o ay kahya varrsan cismn ona hilAl eyle.

Yzn grmek istersen gzlerinden kanl yalar

-------

al t.

Ey

rakbin;

o sevgilinin

insan

gnaha sokan zi.ilfii.

(47)

n dn'ne.
Yr; geriye dn ve o gnaha sokan zlfleri kendi
kendne bol bol hayal eyle.
Ey sevgilinin dilecisi; biz onun gzellik tacn
buldukta o bize ona kavutuundan dolay zekAtndan
niye vermiyor; sor bakalm.
Elitler da! olunca naz yapman iin onl.an kessin ni?
Ey elif boy!u, rakibinin boyunu git dal eyle. .
Ey Kalibi; ~~er byk bir aka ulanaya kararhysan; kalbn muhabbet ateiyle yak; erit.

Gnl sevgilinin kyn brakp ta cenneti arzu etmez.

Herk~e kendi memleketi Badat'tan iyi gelir.

(48)

El aman yemiyen kendini kuvvetli sanar.

(49)
(46)

Seni ta ruhbr aleminde iken grmtm.

Allah bilir ta o zamanda sana vurutmutum .
ayet kardan bakanlar kann gzlerine
siinne
edinirietse ne yapalm. Allah'a hamdolsun ki padiahil
nya~na toz oldum.
Ey gnl; ak yolunu sana ~rettim. Artk hundan
byle kederleome nk sana yol gsterici oldttm
Ey gnl; sevgilinin kyne gitmeye kararlysan
beni takibet.
Akln bana

reis oldum.

topla. Bundan byle bu yolda sana

Ba~da; yarin yzn gren gller

kzardlar.

utanlanndan

Benim inleyiimi duyan gt bahesindeki biitiin

blbller tt.
Yz gl; boyu servi; gz nergis ie~i ve duda.
g. gonca iek gibidir. O JAle yzlnn bana karanfller salsa ne olur.

Dnya glistannda; onun imir gibi olan boyu.
nun benzeri yoktur. Onun gzellik balnda zlf taze
smbller olur.
Yiizn grnce siyah zlflerin aklm bamdan
ald. Gnlm sevdaya sald. Buna gller ne yapsm.
Tam zamandr; gzn drt a; dalgnh brak;

141

149

ak arabn

yudumla. Istrap iniltileri

vam edenleri uyutmaz ey Katibi.

a k

meclisine de.

(52)

.Madem ki bu yerde aJet byledir

Ben de elbisemi ona gre giyerim.

------(50)

(53)

Harem 'in ni.u d eyh

Abdllatif
Dnya c\indcn ahiret yurduna gt.
Azra l ( >\S.) larihini tamamlad
E yle Ya Ra ob makamn cennet: H . 962

Orada vahi hayvanlar ve kular iin hibir yiyecek

yoktu. Kurbaa dahi ykanmak iin su bulamazd .

(54)

(51)
Bz hereyd(;!l

Alemin maln
Allah yok etsin.
Yeme

.endi

kaulmu

menfaati iin

unb kaymak

gasbedenl~ri

ekmi

yldr

kimselerz;

bi:tc
yolda olan k;m scyi

olann

Kimse b ir para ekmeini bulamaz.

Onlar kmuz ip at eti yerler.
Bizim ycme~imizi grmesinler.
Ask erler ve.. \'a~maclar oktur.
l; dii; erkek btn kervan hibir hileye ba
vurmadan talan ederler.
Haki;catte gya onlar biiyk savas yapariar.
Onlann kl tutabilenlerini ldiirn.
Kftt>i ; doruyu yanl tan ayrab lecek
kim<-e!<!r
tc~adf ederlerse sznun yalan m gerek mi old:.~u
nu anlarlar.

--------

el-ayak
fclekler ne ya>acaklar. Bir
dokuz dal soyamaz.

(55)

Yare kavumaya gitme; gnl raz olmad .

Onun gam,yle ldm fakat o halimden bilmedL
Yeni vaiz gzelliini anlatt.
Rahmet olsun ona ki herkes ondan faydaland.
Cihanda gonca dudak ve hile yanakllar oktur
Fakat sen ser\'i gbi boyuola kynet bakmndan
ykseKsin.
Bulbul ses gibi
o gonca gibi s~ vgili

inilt

ve

ahm

sesim iitip

seherde yk s~lir Id
merhamete gelsin .

Katibi; elemini giderme. nk a~yar bunu haber

alnca seni gemi
eleminden baka bir eleme srkler.

1&1

Bilenlerin; haddini bilmezlerle konumas cahHIiktir.

ten ve gnlden senin la'lin iin grlt yapsam
ne olur.

Ey saki;

arab

hususunda

yar-an ile

konumak

ayp deildir.

(56)
Do~:.da

bul'.lnmak hasebiyle sevgitinin seneten uzak

olmas dnliirse de; sen al; nk ak uzakJan yakn eder; Ba~dat yakma gelir.

Katibi nzam;
Hz. Sleyman'la

intizam; nazmn
konumak

(57)

sana

grse derdi ki:

layktr.

(59)

Ey gnl; aydktan dolay gam yeme. nk'ti ecelinden nce kimse lmemitir. Alnna ekece~ ey
yazlm olup ta silinmi kimse de yoktur.

Hz. Ali'nin trbesinin ei~ine

Bana her zaman bu eikten

bahl~m
alan

var benim.
yeni bir kap

vardr.

ey

Ben senin Kanberinim.

Allah'n Arslan'nn trbesine el srmeye ne birsormak ve ne de ona bir cevap vermek isterim.

(58)

Ey saki; sevgilinin rludayle iki imek ayptr.

Hi ac su ab- hayat ile mukayese edilebilir mi?
Aknn derdi buna hikmet dzd ise
nsanlar mantki olarak Lokman hekimle bu hususu konumasnlar. nk aresi yoktur.
Gnl yanllkla aln yazsna kar
kalksa; ben Anka kuunun Hz. Sleyman'la

(60)

Alemde iyilik ve ktlk grmeyenler insann ky

metini bilemez. (Felein emberinden gemeyen insan kymeti bilemez.)

koymay~
konum~-

(61)

sm hatrlarm.

Ltuf ve kalrndan boyu-bosu ne olsa raz:vrn .

Benim ne haddime ki o sultan ile konuaym.
Ey gnl; ak derdini zahidle dedikodu etme.

nsan kederlendii

Gam
re olmaz.

zelrini

zaman onun itac ikidir.

gidermeye tiryak( faruk) hi mi a-

___ L'----~--------------------------------~------AL~-----------------------------------------~---

152

'

Gzellik hainesi olan bandaki iki zlf; iki ylan gibi olup bakna hayran olanlan ldrmek iin
hazr bekleyen klca benziyor.
O gsteril gzel yz brakarak huriyi dnp
de ne olacak. Ey sofi ; gryorum ki senin akln da
birazck olsun bu ~zel elmi.
O gii7.elin benden h:kasna vefa etmesi layk m
dr.

Kirpi~inin

kllariyle

sanma ki bylece vurup

.kalbini yaracak. Yar halimi grp bana acd.
Ey Katibi; bunu duyan ayar leederinden helale oldu.

(63)

O din sevg:isi bana mt>rh<met etmezmi.

Ona ak okm hi sevinmezmi.
Cihan glzarncla blbln kalbine glen olarak
\.en<!i kynaen baka bir yer mesken olmazm.
Byk bir titizlikle insanlar akm duyurdu.
Atec:;in ak\'i l. gizli kalma1m.
Gilnlme saplanan kirpik oklarn skp attm
'"nm: n<' yaps:\m verdii ac g<>terilemez.
Ey Katibi; da;ma bir kii rakibini ldrse kan
y.pm olmaz,. d~lli~ini iittik.

(62)

Ey gnl; hastatanan sen idin; diini sk ve o sevgili ile mcadele et.

Sulh yapmak iyidir. amma y<!banclardan ekin.
Ey peri yzl; hayat veren dudaklarnla aklm
topla.
Arnher kokulu z!Hflermle aklm perian etme.
Ak Usesinin ar.bn iip beni kendi halime b
rakmayn

Ey zahid; ben

ak arabyle

(64)
B:.na hak<>?.hk edip
B:mi tanr msn ey

ezivet eden ~ anrlar sevgilidir.

gniil; sebep olan bakasdr.
Gzlerimin yana acyp gzel yzn slatma.
Ev dertli gnllerin devas olan ay yzl, derler
ici kar5 ak sevgi!idir.
Yanakl;mn Cf'nnet bahl!si
i:il.. emesi olsa da.

\ 'C

dudaklarn

lmsz-

mt>st olduktan sonra

ile tabiatm uyumaz.

Ziilfleri bylileyici; gzleri batan kanc: kalbi hiled. Benim halim bu bak hileli ile ne olacak.
Ey Katibi; zaman ba~ntn zevkini tadma.k istersen
mrnii; yi.iryti gzel bir servi boylu ile oyn:
tarak geir.

E) tabibim; neden glerin hastadr.

Aklarn bir vniunu bulsa kann bir solukla ier-

ho~var

di.

O vefaszn y,ma

grlrse;

kan alc

olduu

anlalr.

K?t!hi
inin

kulunu reddet'tle dostum . O iyidir ve ei

altna gzel; vak5r bir hizmetkardr.

155

154
(65)

Umumi emniyet ve huzur kendisini iki kelimeyle

gsterdi.
nostlara kar zarafetle muamele:
Dmaniara kar yzlerine glerek onlan idare.

(66)

Ey gnl: a\k isen strap kan imekten lezzet al.

Arif isen ak ~arab iip ond::.n bir huy al.
Mal yok olup gidicidlr; dnyaya bel. b~lama.
Karun'un hikayesini dinle ondan t al.
Can cretini almak iin bana minnet mi etmezsin.
Bir kelime konu onu benden cretsiz al.
Ben zavallya acyarak yanak ukuruna sapland.
Ey gnlmn tabibi bari gel hayat nakdini cret al.
Mecnun gibi avare avare da~larda gezme ey dait gezen
Ak vadisinde bana talebe ol; bir sanat elde et.
Aynhk canma yetti: lmeden yari bir daha grebilsem
Ey hasta gnl; biraz daha dayan; lmn elinden mhlet al.
Ey l(itibi; phesiz vatan sevgisi imandandr
Dunmunu arz:dip kerem sahibi padiahtan izin al.

(67)

By gnl; o gzelin ak -derdi sana yar imi.

Ne zevkin vard l<i senin iin gz ya dktm.

O padiahn ayann topran yine bana tae

eWn
Allah'a hamd olsun ki seni bamda devlet varnu .

O canmn doktoru benim halimi sorarsa ona deyiniz ki IstJrap hazinesinde sknt derdiyle hasta imi.
Ey dostlar; haber aldm ki ak!m d~tp gnlm
ya~mct eden gzelin bir ta:-af tatar imi.
Yarin rolliflerini anlatarak alemi kokuya batrdn .
Bari o sevgili; servet u samarn kaybeden KAtibi'nin gzel koku satt~n grse.

..
SULTAN MAHMUD'UN MEKTliBU

Selam ve muhabbetlerimden sonra.. Sevin ver~r.

Jevlet grmeleri ve saadet getiren konuup yazma
lar sona erdi.
Gece ve gndz

u dncede

idim ki:

Ya Rabbi, o zafer sahibi ve saadet glgeeisi olan

Padiahla aramzda dostluk olsa ..
Her eyi mecliste konuup en ince
dar inceleyip ona gre hareket edelim.

teferruatna

ka-

Bu arada bir adam gelip tae, hil'at, bayrak ve elbise getirdi. Ferman ve ahidnamenizi verdi.
Bu fakir, Padiah hazretlerinin mbarek ellerini o
ferman zerinde grd zaman anlad ki, bu elilik
o sadaret penahndr.
Ve o ferman haiyesinde Padiah- din penahn bizzat imzalayarak verdikleri yazldr. Ahidnameyi arza
asrnn tek adam ve zamannn biricik insan Seydi
Ali'yi grevlendirdii ve kabul olundu~u yazldr. lnaallah bu rabta sizinle bizim aramzda dnyada nasl
vaki oldu ise, ahirette de yle olur.

MOLLA YAR'NN MEKTUBU

Yukardaki arz-

dua ve senadan sonra.

Gne

gibi parlak fikirleri, gnl aan kalbi gl,

kuvvetli, devlete bal ve bahtiyar bir kii ile bulu
maktan mahrum olduk.
Belki bir

anlk baktan

(B)

bile gafil olmaz.

Dahi, o hazretten ahidname ve mektubu

tirmediler.

LOGAT
Akik: ok kere krmz
Abes. Bo; sama ey.
renkte olan bir cins
Ab- hayvan: Hayat suyu;
deerli ta.
hayat veren su.
Ablik (Ablak): Ak ak; ka- Al: Koyu penbe renk; huzur; nezd; yer; aras kara olan ey.
mur; toprak; hile.
Abli: siyah ve beyaz niAlar: Onlar.
anl
Afitabeci: emsiyeci. Pa- Alud: Bulam; bulaJk.
Anber-bar: Anber yaddiah gne ~n
ran; gzel koku ne
dan koruyan.
reden.
Agah: Bilgili; baberli uAret: Yama; apu.
yan1c.
AgAhi: Bilgililik; .uyank- Arzumendlik: lstek.
Asan: Kolay
lk.
Asitan; Eik
A: Ak
Aar: (Yemek) yer
Agaz: Balamak
Ake: Osmanl devrinde Aiyan: Ku yuvas; mesken; ev.
eski bir para birimi.
At: Sulh; barklk
Beyaz ms.

erif

ge-

Hz. Sultan naibi ve hicran vadisinin gzcill (n

yaptm) uzun srd. Sultan hazretleri her zaman derler ki:
- Onlardan ok fayda grdk. Biz layk olan hizmeti yapamadk. Kusurumuz oktur. Uf uzatmak bk
knlk getirecei in burada szlerimi bu rubaiyle
bitiriyor ve dua ediyorum.

Bad-han: Yelken; gemi

sere ni.
Bad-bani: Y etkenci
Bad .. Senmum: Sam yeli; scak rzgAr.
Bad orte: Geminin yol
almasna msait rilz.
~r.

Bais: Sebeb; iJlet; gnderen.

BAl: Kanat; boy; bos;

kalb; yrek; .gnl;

ha tr.
Bara: Daha ok yk tanmasnda

kullan.

lan; 2-3 direkli; alt

dz; kalyon snfn
dan byk bir gemi.
Bare: Cmle; hep.
Bargaysn: Varrsan; ula
rsan.

Bari: Hi olmazsa.

1Gl

uo

Batarda: Kadrga

nevin.
dt!n; orta ve yanm
diye iki snf olarak
gsterilen; 26-36 o
turakl ve ift krekli bir harp gems.
Her krei 5-7 ki
ekerdi. Paa batar.
dasnda her krei 7
ki ekerd. SOO kreki; 216 cenki ve
di~er gcmicisiyle beraber 800 mretteba.
t bulunurdu. Krekiler arasmda 3'er
cenki bulunurdu.
Behit: Cennet
Berhiz: Kalkan; sra
yan; atlan.
Beyt-I ahzan: Dnya.
(Yusuf'unu kaybedt!n
Hz. Yakub'un evi} gi
gi zntyle dolu bir
ev.
Bezm-i gam: Gam meclisi.

Bih (Beh): yi
Bile: le
Bilakac: Hile ile.
Birn: Korku, tehlike.
Bimar: Hasta
Birdila: (Birmek: Ver
mek) Verdiler.
Birgey: Versin
Birla: le
Bitildi: (Bitmek: Yaz
yazmak) Yazld.
Bitik: Mektup
Bocalatmak: Gemiyi geri
dndrmek.
Boldi: (Bolmak: Olmak;
mevcut; peyda) oldu.
Bolgay: Olsun; olacak.
Bolmagayd:
Bulmaya.
cakt.

Bu Ali: Bbu Ali Hseyin

b. Abdullah. Ksaca,
bn-i Sina veya eyh
Reis diye de tannr.
Bua: Ykansn.

Bhtan: Yalan; iftira.

(C)
Cad: Cad; byc; bna can katan; sevgi
yiileyici
li.
Cactlk: Acuzellk
Can-bah: Can
veren; Cavid: Daima kalacak oTan; ebedi; sonsuz.
hayat baltlavan; ca-

Caygir: Yer tutan; yerle-

fa; eziyet; zulm; sitem

Ceyhun: Cokun; takn
Cihan ah: Muzafferu'a
Din (1405 - 1467)
Karakoyuolu padi-

en; yerlemi.

Cebelu: Cebeli; asker.

Cedel: Sert mnakaa;
tartma; kavga.
Cefapie: Cefa veren .
Caide: Yiit; bahadr.
Cevr: Hakszlk; eza; ce-

ahlanndal!dT'.

Cud: Cmertlik
Cu: Coma; kaynama
()

ak: Yank; yrtk; yrt

<;arba~: Sarg;

ma.
apan: Don; elbise; cbbe.
Alaapan: Krmz elbiseIi
apmak: (At kotur
mak; talan etmek; k
lla vurmak)
apgay: Savasn

enber
erik (eril): Asker
esban: Layk; mnasip;
yakr; uygun.
Cen: Gz
etr: adr; glgelik
in: Hiddet
onin: Byle; bylece
n: nk; nasl.

(D)
Dai

Dahi
Dam: Tuzak; a
Damen: Etek
Dana Bilen; bilici; bilgi
Dfui: la; deva
Danende: Bilen; malmatl

Def': teye itme; verme;

Qt'tadan kaldrma.

Dehr Dnya; zam~n; devir.

Deli al Teltil
Demsaz: Arkada
Dergat-i mualla: BUyk
kap; saray.
Derun i sine: Kalb; yrek; gnl
Dest-gir: Elinden tutan;
yardmc

F : 11

163

182
Devl ethanlk:

Hkm -

Dilir : Yrekli ; cesur; yi-

darlk i st~i.

it.

Dib: (Edib); syleyip

Ddar: Yz: ehre
Di~er-g(n : Bozuk; de~ .
mi ;

bakalam

Di hak: Glme
Dilferib. Gnl aldatan
e~tendirel\
Dl-i ebnem: i~in

dili.

Dimegeysin: Demiyeceksin.
Dirlik: Osmanl mpara
torluu'nda
belirli
bir toprak paras
Drr-i ek :
cisi.

Gzya

in-

(E)

Efgen: Dren ; ykan;

yere atan; atc; y
kc; drc .

Eflak: Sernalar; gkler;

zamanlar; bahtlar;
talihler
Eh:

Karde

Ehibba: Dostlar; sevgililer; tandklar; bildikler

El (l): Darbe
Eylega: nsan
Eylegan: Insanlar
Eyturlar: Diyorlar
Eytur ki: Syler ki
(P)

Ferrnan-ber: Verilen emri alp icra eden

Fer.ane: Alim; hekim;
yegane, mmtaz.
Petret: ki vak'a arasn.
daki zaman; uyuuk
luk; zaaf
Fettan: Fitne ve fesada
tevik eden; cuibeli;
gnl alc

Filori: Altn sikke; lira

Fir: iddet; belecan; a cele
Firkat: Aynlk
Filandra: Filamann urunu, eskiden harp
gemilerinin byk
ldireklerine (grandi)
ekilen ens.iz ve uzun
sancak.

(G)
Gamze: Szgn bak. ; Grkan : Grgl; gzel
ene veya yana k u
gsterili .
kuru
Gze Dcsti
G~rg.r: Ard; da serGrab: Uzun: ba sivri v:
visi
keskin bir ar do
Gar: Suya batma; bouln: nna gemisi. G
ma.
vertesi altnda krek
Geda: Dilenci; yoksul.
ek.ilirdi. Sava grab.
Ger: Eer kelimesinin klar.nn
kpeteler!
saltlm ekli. Nagayet yksek olurdu.
zrnda kullanlir.
Gularn: Ty kmam
Get etme: Gezmek; dogen; kle; esir.
la~mak; seyretmek.
Guy etmek: Sylernek
Git: Gel
Gftar: Sz
Girye: Alama; aiay~; Glnak-
Muhammedi
gz ya
(Glbank) : Bir azGinnegey: Gesin; daha
dan ve ahenkle okunce davransn .
nan dua.
Girdabi: Tehlikeli bir yer. Glen : Gl bahesi
Girdap; bela.
Glzar : Gl bahesi; gl
Goft u gu: Dedikodu
tarlas.
Grge: Grnce
Gn: Renk; boya
(H)
Habbe: Ufak tane
Hacl : Utanm; utancnHabib: Sevgili; seven;
dan yz kzarm
dost.
Hacil bolrnak: Utanmak.
Hace: Sahip
Hadd: Yanak
Hace-i hsn: Gzellik sa- Hail: ki ey arasmda
hibi
veya bir ey nnde
Hacib: Perde; kap; perperde olan; engel.
deci; kapc
HAk: Toprak

lM

Hal-u ma: Halimiz durumumuz

Handan: Glen; glc;
sevinli
Hari: Hor; hakir; bayat;

Ho: yi;

stihare: Bir iin hayrl

Hu:

olup olmayacan anlamak zere abdest

alp dua ederek uvkuy~ yatma. Hayrl
olmay arzu etme.
lstimalet: Gnl ekme;
teselli etme: avutma.
tsit!!ec:
sitince.
.
.
.

garip; tuhaf
Akti; uur

Hue: Baak

Huyar: Akl

kendine y~r

olan
Humam: Himmetli; aitibarsz
zimli; bir ie smsk
Harib: K~ari; firar eden
santp o ii baarma.
Harpute: Balk srt biHumar: tkiden sonra
iminde.
gelen basa~rs; serHaem: Maiyyet halk
semlik.
Hatf: Ba~ran; seslenen
Hatif u Gayb: Gaibden Hiimayun: Kuvvetli: mbarek
seslenen; gaibden geHun: Kan; ldrme; c.
len ses.
Hunhar: Kan den; kan
Hayme: adr
dkc; zalim
Hel eta: nsan suresi
Hemrah: Yolda; yol ar- Huni: Kanl: kan dkmeye meyilli.
kada.
Her giz: Asla; kat'iyyen; Huri: Gzleri iri; sivah
pek sivah; beyaz pek
hibir vakit; hibir
beyaz kzlar. Cennet
suretle
teki kzlar.
Hm: Hiddet; ga1.ab.
Hod: Kendi
Huru: Coma; a~lt.'
Hoda: Allah
Hue: Baak; salkm.
Hodaya: Ev Allah'm
Huc;e.1n: B.ak toplayan

....

165

htiyak: evklenme; grec~i gelme; zleme.

tin: (tmek; etmek; yapmak; klmak) Yapn.
ltmegev: Yaosn; etsin.
lvan: Gzle grnen; zahir; aiUr; meydanda.

(K)
beraber denecek kaKac: Hile: tezvir
dar alak ve hareKaan kim: Ne zaman ki
ketleri pek seri idi.
Kad: Malzun olma; hrs
Kadm!: mevcudu 330
Kadd: Boy
kadard. 15. asr son.
Ka dem: Ayak; adm
larnda bir kadrga
Kadrga: Buna ecnebiler
rla bir byk top ile
Gali ve Galer de dedrt d~trbazen ve ce
mektedirler. Bunlar
kiz adet de pranki
25 oturakl olup sa
topu bulunurdu.
ve sol krekleri ade.
di .50 olmak icahedi Kalafatlamak: Gemi ve
kav~ kalafatlamak.
vorsa da Tuhfet'ul
Tahtalarnn arasn
Kibar'da kaydedifditkayp
U<tne zift
ine gre bir otura
srmek.
n .veri
ocak vani
Kalak: sknts; d
mutfak oldu~ndan
rap.
49 krekli idi. Her
kiireini 4-S'er kKalte (Kalite): Buna ecreki ekerdi. Kadr
nebiler Kalvota: G,.

galar gayet uzun ve

li ta; Galyot derlerdi.
ensiz; hemen su ile
ektiri cinsinden o
~

(I -

Ilga: Aknc; apulcu

llgamak: Dman memleketine akn etmek;
talan etmek.

t)
ttm-i hikmet: Mantk
lmas: mez; de~il
lpar: Misk; ud; anber gibi eyler

166

lan kalite 19-24 otu_

rakh bir gemi idi.
Takip iin kullan
lan .k?litelerde h<lrp
zamanJf\da 220 kadar
sava
bulunurdu.
Dman takip etti~i

167

riyesinde gayet byk gemilere verilen

isim.
I(are: Damla
Kattal: ok ldrc.
Kavda tapar: Nerede bulunur.
Kaytnn: Dnn; geriye
n
ba
tarafnda
dnn.
topu bulunurdu.
Kalyon: direkli yel- Kek: Geni; bol; ho.
kenleri byk harp Kelek Nehirlerde ve zellikle Dicle'de i
gemilerindendi. 2-3
leyen bir nevi sal ki
ambarl olanlar var.
iirilmi
tulumlar
d. ki ambarllar 60
zerinde durur.
- 80, ambarllar
80-110 toplu ou Kem mim fie: Cemaattan; blkten ka kidu. Bizde ilk aera ll.
i...
Bayezid zamannda
Kenc: Define; hazine
kullanlmtr. Gke,
bara; burton; kara- Kenc-i gam: Keder hazinesi
ka; karavele; firkaDedikodu
teyn ve kapak hep Kengemek:
yapmak.
kalyon eididir.
Kengeni: Dedikodu
Kamet: Boy. nsann aKeti: Gemi
yakta .durduu halKethda: Bir daire veya
deki uzunlut
konan idaresine
Kanber: Hz. Ali'nin samemur olan mutedk; vefak~r klesi.
med adam; emin veKande: Nerede; ne tarafkil-i umur.

ta.
Kevn: Olma; var olma;
Karavele: Osmanl bahvarlk; vcud.

Keyfi\'et: Bir ~eyin meydana gelmesi; husus;

is. vak'a; mecara.
Klay nisar Saacaktr.
Kilu kal: Dedikodu
Kntas: (Kanae (?) Sulu maddeler koymaya mahsus bir kap ki
l olarak da ku!

vo!du. Nam servetinin bykl dolaysyla Karun kadar

zengin diye kullan

'

!anlr.

lr.

Kihurmadlar :

(Kilturmak: Getirmek) Getirmediler

Kine: Buz; dmanlk
Kb,: Din. mezhep

Geni azl

Koya: Gne

su destisi.)
Kotuval: ehir aas; kaKssa- Karun: Karun'un
Ic kumandan
hikayesi. Karun; Be. Kp: ok
n.i tsraifden ve Hz. Kula: Kle; yolda
Musa (A.S.)'n mtc Kurugan: Kurutan; kaHikatndan bir zatn
kn kazyan.
isnidr. Hz. Mus~\
Kuy: Ky
(A.S.):n duasvla fak. r Kuca: Yer; nereye; nasJl
iken zengin olmutu. Kiihl Srmeli: c;rme
Sonradan gnahkar
ekilmi.
olmas sebebiyle serKhkun: Da~h. da renk.
\'et v~ S:lman mahli.
La feta illa Ali: Hz. Ali'den baka yiit yoktur.
La'I: Dudak: kmz; al
Leb: Dudak
Leker: Askerlik
Lc\'h: Levh-i mahfu1.
Allnh'tn (C.C.) ilmi.
Cenab- Hakk'n ola-

(L)

cak olan btn her

eyi bilip meleklerine yazdrd yer.
Lulivan: Gzeller
Lika: Yz; ehre
Liva: Sancak
Lumboz: Vapur karnaralarma aydnlk veren
rencc-re.

ee

168
(M)

Mah {meh): Ay
Mah- emim:

Gzmn

nuru
Marifet: Herkesin yapamadA ustahk; bilme; bili; hoa gitme.
Maye: Asl ve lzumlu
madde; asl; esas;
g; iktidar.
Mayesterc: (Kuzey-bat
dan esen hafif ve serin rzg{lr) Geminin
grandi direAinin en
alttaki sereni ve bu
na ba~l yelken.
M~kkir: ok hileUr; dubarac.

Melamet: kma; azarlama.

Melce: Sgnacak yer.
Mellah: Gemici; gemi ile
seyahat eden; gemicilik ilmini bilen.
Mt'nkab~rar:

Menkab~

anlatan.
Merdane: Cesurane; er. keke, insaniyetli.
:.fersiye: A\~t; birinin
lm zerine duyu

lan teessr anlatmak

iin yazlan
m<mzume.
Mesiha: Hz. lsa gibi nefsinde llere can verecek kuvvet bulunan. Nefesi tesirli.
Mevc: Dalga
Meygn: arap renginde
olan; krmzya alan
Mhen: Eziyetler; meak
katler; skntlar.
Mihr: Gne.
Mihriban: efkatli; mer
hametli; muhabetli;
gler yzl.
Misk-ter: Mis kokulu ter
Mu'tar: Pek fakir olup
dilenmeyerek Usan-
hal ile hacetini ifade
eden kimse.
Mjgan: Kirpikler
Mundak: ylece; bylece; bunun gibi
Musahib: Birisiyle sohbet
eden; konuan; arkada;

padiahlann

hususi ilerinde bulunanlardan herbiri.

Mtak: tiyakh; zle-

yen; grecei gelen:

can atan.
Muttalib: Haberdar, malumatl.

Mi.>tc:zel: Pek bol ve ucuz ey; orta mal;

deersiz; hor kullanlan.

Mmteni: Raz olmayan

Mrde: l; lm olan

Mstemi: Dinleven; dinleyici.

Mteferrika :
Padiah;
sadrazam ve vezirlerin emirlerini gtren.
Mrtefi': Yi.ikselmi; yce
Mndef: Gemi; savul
mu.

Mntefi': Kazanan; faydalanan.

(N)

Naar: aresiz; zaruri olan

Nadan : CShil; bilmeyen; kaba
Nafe-ve: Misk kesesi gi.
bi. (Mecazi: Sevgilinin sa gibi)
Nakd: Servet
Nakd-i mr. mr serveti.
Nakkare: Davul; kk
davut
Nale: nl~me; inilti; figan
Nari yar: Ateli sevgili.
Natuvan: Zayf; kuvvetsiz; zebun.
N.:zir: Bakan; idare eden
Nef': Fayda; menfaat
Nerdban: Merdiven

Nerre ir: Erkek arslan

Netenk: Sknt ve kedere mahal yoktur. K.
Uk de~il; nice.
Neva: Ses; name; kuvvet; servet u saman,
niyet; meram.
Nibar: Ne var.
Nhan: Gizli; sakl; sr:
grnmeyen.
~ihenk: Su kab
Niklav: Ne yapaym
Nik nam: yi nam kazan.
m; ivi adl; iyi nl
Nim res. Yar yetimi:
yar ham olan
Nisar: Sama; serpme;
da~tma. Bir d~n
de salan ake: saan

171

170

(O - )

Olavuz: Oluruz, olacaz,

n!; yk.ek

olalm.

ssli. adr.

Opkemek: Bitirmek
Orsa etmek: Yelkenler
mmkn olduu k.a
dar rzgarn estii
tarafa yaklatran\..
gitmek.
Ota~: Hkmdar ve byiiklere mahsus g~Paoz:

(ipo - Alera:

apann z;ncire bag-

land yer)
Pak: Temiz; lekesiz; halis; mbarek; mukaddcs; aziz.
Payan: Son; nihayet; gaye, uc.
B.ipaynn Sonsuz
Pcnd: t; nasihat

Peri-ehrt: Pcri yzl;

gzel.
Perkende: Yelken ve k~
reklf' hareket eden
ha!r harp gemisi.
cktiri ')tnfmdan olup 18- 19 ift k.
re~i ve toplar var

d.

etekli ve

Otkar: Srar; geer

gden: Evvelden: nceden
grmek: Dndrmek.
evirmek.
grc: nne
zbik: Kendisinin gibi.
zge: Baka; dier; a~.
yar.

(P)

Perkene-i harac: Dman

dan alnan harp ge.
misi.
Pertev: Ziya; nur; ua;
parlakhk.
Pert'ane: Ferman.
Pervaz: Bireyin etrafn:
t:1hta \'eva kumatan
geirilen ev; kcnarlk
~er\'erdigar: Btn mah.
lkat besleyen ve

yetitiren:

Cenab

Hakk.
Pest: A~a

Pva: Bakan; rei-.

P:pa. Geminin arkas;
k; gemiye arkadan
gefen riizgi\o.

Pruva: Geminin ba tara

f. Geminin nnden
il.!ri doru istikameti
Piir: Dolu

Pr fitne: Fitne dolu

Prhun: Kan dolu
Prsafa: Safas ok; safa
dolu.

Ref': Kaldrma; ykseltme; yukar karma.

Reftar: ;Gidi; yry;
hareket.
Rehnma: Yol gsteren;
klavuz; delil
Rek: Kskanma;
gp ta
Kskanmay
gerek.
tiren.
Rihlet; G;
g&me;
lme.
Rif'at: Ykseklik; ycelik; bvk ve byk
riitbe.
Rite: plik; ilgi; ba
Rub'u meskiin: Dnyann
3/4 sudur. Geriy~
kalan; oturulan ks
ma denir.
Ruh: Yanak; yz; ehrc
Sa~nur: (Sanmak:

lnn

Bir
faziletlerini

sayp alamak;

yad

etmek: tasavvur edip

bir bir saymak) A~
lar; yad eder.

Ruh-

Kudsi: Cebrail ateyhisselAm

Ruh-ul Emin: Cebrail Aleyhisselam.
Ruhsar: Yanak; yz; ehre.
Rfen: Aydn;
parlak;
belli; meydanda
Rfzi: Rzk; kuvvet; azk.
Ruz-i elest: Allah (C.C.)
n btn ruhlan yarattktan sonra onlara: cElest bi Rab
bikn: Ben sizin
Rabbiniz de~il miyim, dedi~i gn. tnsan yaradlnn ba
langc.

RC:1.-i Har: Kyamet

.,

g-

n.

Sahir: Bvuc; byleyic.

Sal: Yl
SaJik: Dinin emretti~i
eylere uygun hart!kette bulunan: ya-

172

173

rar ; elveri li ; iyi uy.

yun.
Sancgay: Samak
Sari. Cihet ; yan; taraf
sent.

Sayd: Av; avlama ; avlanma.

Sayebar: Glgeci; h imayeci.
Sebk -i b aran: Yamu .
yama .

Sef': Eliyle yakalayJl

ekmek; ate alaz!a.
mak; zehir bir kimsenin yiizn karartm: k ; nian koymak;
i5aretlemek.
Sefinc: Gemi: vapur.
Sehm: Ok; yay; korku ;
hisse; pay~ deh et .
Seramcd : Baa gelen; enbata bulunan ; mmta?.:
re i'
Seren: Gemi direkleri zerinde; yelken a.
mak iin yatay olarak ba~lanm g
dertere (ince ; dz
ve uzun aa ubuk)
denir.
Serd: Souk ; sert; kaba:
hai n ; dgn ve m -

nasetli sz syleme.
Serdirme: Hafiften ( ?)
Serencam: Batan geen;
macera.
Sergerdan: Avare
Serir: Taht; yatacak yer.
Serkop: Baa vurmak iin harpte kullamlan bir alet.
Sangay: (Sanmak : Sa
ma) Saarsa; saacak olursa.
Seng: Ta
Serke: Ba kaldran; itaatsiz; muhalif.
Serteser:
Batanbaa;
hep; btn .
Sevar olmak: Binmek;
(Svari)
Seyishane: Seyisin kald
yer
Sifal: Alaklar
Sigal: Fikir; endie ; dnmek.

Sim

ek : Gm

(e ben-

zeyen) gzya .
Sine: Gs
Sivirya bulunmak: Hazr
olmak.
Siya etmek: Kre~ tersine kullanarak ka-

yk

veya gemiyi geriye yrtme.

Sof.i: Tasavvuf ehli
Song: Son ; nihayet ; ne-

tice; hitam.
Suyrgal: Daima ihsan ve
in'am. Bahi ve ihsan
()

ad iyane :
s,.

Sevin havagibi bir ey ol-

mas la~

aduman : Se.: .'i li;

mak; vermek; nprnek.

eha : Ey ah ; ey padiah .

mes-

rur; m ah-:tc.
Talt!be: rak
amyane : Hayrne; adr;
kara perde
cb : Gece
ef' : ift (tekin kart)
Buna gre msran
manas: eDerler ki
iki rek'attan az namaz caiz deildir
olur.
eftalu : Mec. Buse al-

eh-i

akird :

Rum : Osmanh pa.

di ah
i keste: Knk ; krlm;
yenilmi.

imad: imir atac

ir:

Arslan
ir-efgen : Arslanzadeden
i veUr:

Nazl;

cilveli;

iveJi;

edal.

fh : NazL;

oynak; ser-

best
ule : Alev;

ate

alevi

(T)

Tabanca: Tokat; amar

Tab': Tabiat; huy; yaradh; mhr damga
vs. vurmak
Tabu'. Biat; ba~lk
Tal'at: Yz; surat; ehre; gzellik
Talkan: YaAla kavrulmu un.
Tapman: Bulmayn

Tapmagey (Tapmak, bul

mak;
peresti etmek; gaibi mevcu.
detmek) Bulmasn
Tar: Dar; sk
Tarih: (Tarimak. Serpmek; samak) Boal
tp; etrafa sap.
Tarik Karanlk
Tatar: Tatar; postac

174

175
Tcb (l'ab): Stma
Tecrid: Soyma; soyulma:
hereyden el ayak
ekip Allah'a ynelme.
Tefhim: Anlatma; anlatlma; bildirme; bil_siirilme.
Tefviz: Sipari etme; da.
tm; bir gayrimen-.
kul bilinen fiatiyle
birinin stnde b
rakma.
Telattlllf: Nazikane muamelede bulunma.
Terahhiim:
Merhamet;
etme; acma.
Ter'ib: Arzu ettirme

Tevfir: oaltna
Tfl: Kk ocuk
Tig: Kl
Tike: Para: yama; !ime.
Tiibe: Deli
Tiryak - Faruk: Zehir ve
baz hastalklara kar
eskilerin
kulland bir ila; panzehir.
Toman: ran'da on bil!
ake yani elli kuru
kymetinde altn sik
k e.
t'Tremola: Gemiyi evirrnek.
Tilr: 'Byk
Tue! Azk;

(Uramak: Tesadf etmek; rast

gelmek) Tesadf edip
Uh1fe: Sip3hilere; Yenienlere ayda bir
verilen maa .
Ultan: Yuvarlanan; tekerlenen
Unnab. (Renk olarak)
Krmz

'Ussa: Tasa; keder; kaygu; gam; hiizn

Usturlab: Eskiden yl
dziann
arza nazaran ykseklik derecesini lmeye yarayan
alet.
Uak:

Vahdet: Birlik; yalnzlk .

Vahid u elf: Binbir
Yahi: yi; gzel

Yarmak: Varmak
Yarib: Aydnlatp
Yara: Do~t ol; ban
Yasar: Dzer; tekil eder. Msrada. Kirpii okuna yarin ka
keman yasar yani
eYalin kirpi~ kayla keman tekil

eder.

Ak;

aklar.

Beytte cNalege u
ak agaz ey legey
Yani: Aklar figan
eylemeye balasm!
deniyor.

Vebal: Gnah; azab; id

det; arlk.
(Y)
muru; yasak memuru.
Yitercek: Kafi derecedede; yeterince ek.
Yeti grp: Kafi grp
Yezdan: Allah
Yibargeyler: Yapacaklar
Ylasa: Aiasa
Ylakeci: Bir yl gemeden.
Yo~ eylegey: Yok etsin
Y uyu1mu: (I'')
u

Za'feran: Safran otu denilen sanya boyamaya

yaran bir ot.
Zahm: Sktnna
Zahme: Vurma; yare
Zerd: San
Zevrak: Sandal: kayk
Zey. Yldziann hareket
ve yerlerini gsteren astronomlarca

ykan-

m: temizlenmi.

Yesavul: Muhafaza me-

nnk.

ro-O)
Urayp:

(V)

(Z)
yaplm

cetvel

Zlf: Sevgili sa; zellik

le yzn iki tarafn:
dan sarkan sa blkleri.

ZlfikAr: Hz. Peygamber

(S.A.)'in Hz. Ali'ye
hediye ettikleri ucu
atal kl.

TEHC'\IA~ 1001 TE~IP.L F.SER

SEIS'JDE~ IKAK KiTAPLAR
1 YUNUS lMRE
HUZUR
3-18. YUZYIL TURK ORF VE
ADE TL ERI
4-EIH f'OGLU DI V ANI
!> ORUC BEG TARIHI
6-HOZGUN
7-f..1EVLANA
8-E_MI R SULTAN
9 BUH RANLARlMlZ
IG-luRKL[ RIN MAN!;Vi GUCU
ll
BiR LAMANLAR iSTANBUL
12 TRKiYEMEKTUI->LARI
13-NECAII llEY DiVAN!
14-BARBAROS HAVRElli N PA
SAl
1!> IJARBAr~OS IIAYR~ r ri N PA
SA ll
16-SOSY ALi S 1 ULKELF"ROE
f'IKI R SANATlN KADERI
17-TLRifAT VI
TEKiLATI
MIZ
18-TURKIYI.:.'NIN OR T YILI
19-Ki1Ail 1 BAHRiYE 1
f<.ITAB--1 BAHRiY~ ll
2G-GlCE HiKAYELE:Ri (Mu>amt
r tanc
21 FATIH'iN TARiHI
22 RAMAZANNAME
23-GAZI MUSTAFA KEMAL
24 ZAGRA MUI TuSUNUN HA
TIRALARI
25-EVRAI<- PCRiSAN
26-KAR ACAOCLAN
21-cAN CEKlSt N TuRKiVE
28-HUDiN KANUNNAMFSI
29 iSLAM MEDENiYEri
JG-AHLAK
Jl
TURKIVE'Yi AOYLE
GRDuM
32-LEHETu'L HAKAYlK

ra

33-TRKLERiN SOY KUTuGu

34 AHMET HARAMI OE:STANI
3!>-A'MAK-1 HAY AL
36-KABUSNAM E 1
KAHUSNAME ll
37-MUNECCiM BAI TARIHI 1
MNECCiM BAI TARiHI ll
38-ASiRETTEN DEVLETE
(Trkoye tdrih 1)
J 9-iMPARATORLUK YOLU
(Turkiye tar11 ll)
4G-CiHAN HAKiMiYETi (TUrkye
tarihi lll)
4 I-OLGUNLUK AGI (Turktyc
tarih i IV)
42-SONUN BALANGlCI
(TurkiYe tarihi V)
43-SONA OOGRU (Turkly., larlll
VI)
44-DERKEN (Turkyc tarilll
V ll)
45 BYK SANCAGIN
GLGESiNDE
46-BiZANS TARi-il 1
47 BiZANS TARiHi ll
48-ENVARU'L AlKlN 1
4~ENVARU'L AlKlN ll
5G-ENVARU'L ASIKIN lll
51 - 1001 HADiS 1
52-1001 HADiS ll
53-MEVLANA CELALEDDIN
RUMi
54-iSTANBUL TURK KALEL.ERI
55-MUHAMMEOiYE 1
56-MUHAMMEDiYE ll
57-MUHAMMEOiVE lll
58-MUHAMMEDiYE IV
59-TRKiVE'DE SANAT.AR
VE ZENEATLAR
6G-OELHi TRK iM PARA r OR
LUCU