KENT KONAK

KI 2016 / 26

TARIK DURSUN
K.YA VEDA
Yazar, air, gazeteci ve sinemacyd
11 Austos 2015 sal gn veda etti,
ok sevdii zmire.

VECH HRKU
HAVACILIKTA
DESTAN YAZDI
Kurtulu Savann uan
ilk ve son pilotu oydu.
Nice pilotlar yetitirdi.

ZMRDEN BR
KARA KOYUN GET
Uruguay eski Devlet Bakan Jose
Mujica, nam- dier Pepe,
zmire konuk oldu.

1922 ZMR YANGINI...

Uluslararas belgeler ve tarihi gerekler
nda 93 yldr konuuluyor
KNK KI 2016/26
KONAK BELEDYES
ADINA SAHB
Sema PEKDA
Konak Belediye Baflkan

YAYIN KOORDNATR
Ik TEOMAN
(Sorumlu Yaziflleri Mdr)

YAYIN DANIfiMANLARI
Ozan YAYMAN - Frat SOYLU

KNK GRSEL
Reha ALAN

KLTR SANAT
M. Salim ETN

HALKLA LfiKLER
Nursel CIKLA

KATKIDA BULUNANLAR
Fatih ABACIOLU - Gkhan AKURA
Yaar AKSOY - Tufan ATAK
Orhan BEK - Muzaffer CELLEK
Hrol DADELEN - Ltf DATA
Tufan ERBARITIRAN - Saadet ERCYAS
Mehmet ERDL - Grkan ERTA
Tayfur GMENOLU - Ahmet GREL
Nalan KOLAASI MRE - Selda NCE
Sonay KAPLAN - Hakan KOCAHAL
Sancar MARUFLU - Metin ZER
Neslihan PEREMBE-lhan PINAR
Umur SNMEZDA-Elif AYDODU TAN
Engin TATLIBAL-Aye TEOMAN
Atilla ZDEMR-Tayyar ZDEMR
Aygl UAR-Hdai LKER
Osman LK-Hanzade NUZ
Yaar RK-Mazlum VESEK
Alper YALIDERE-Burcu YAPRAK
Ahmet Engin YAVUZ

GRAFK
Murat DRLK

BASKI TARH
OCAK 2016

YNETM YER
zmir Konak Belediyesi
Dokuz Eyll Meydan No:6
Basmane/ZMR
Tel: +90 (232) 484 53 00
Internet: www.konak.bel.tr
BASILDII YER:
HLAS GAZETECLK A..
Tel: +90 (212) 454 30 00
Yaymlanan yazlarn
sorumluluu yazarlara aittir. Aknc Mahallesi 945 Sokak No: 15 Fotoraf: Atilla ZDEMR

2 KIS, 2016
Merhaba,
26nc KNK/KI saymzla yedinci ylmza
girdik ve bu arada bir de yabanc konukla-
rmza armaan edilmek zere ngilizce
SPECIAL/2016 zel dergi hazrladk.
Bu sayda neler var? Usta gazeteci ve yazar
Uluslararas zmir Aratrmalar Merkezi Y-
netmeni Yaar Aksoy Uluslararas belgeler
ve tarihi gerekler nda, 1922 zmir Yan-
gnn detaylaryla aratrd ve 93 yldr tar-
tlan konuya k tuttu. zmir Aratrmalar
Topluluu yesi yazarmz Yaar rk de
1922 yangnnda yok olan Ayafotini kilise-
sinin bire bir benzerini, Atinann Nea Smyrni
semtinde buldu.
Vecihi Hrku, havaclkta destan yazd,
Tayfur Gmenolu o yllar hatrlatt. Kent
gzlemcisi yazarmz Orhan Beiki tarihi
bir semt olan Fettah Mahallesini anlatt.
Gkhan Akura, bir dnemin en popler
sinemalar arasnda yer alan Yldz Sine-
masnn kurucusu Yksel Kazmirci ile ko-
nutu. Yaamn Almanyada srdren Hdai
lker Alman kitaplarndaki zmiri yazd.
lkemizin ilk Trk fotorafs Beyaz atl
Jn Trk Bahaettin Bedizin izini Metin
zer srd ve nc kuak yaknlaryla
bulutu. Milli takmda teknik direktrlk
yaparken ada anlayyla futbolumuza
destanlar yazdran Adnan Svariyi Okan
Yksel kaleme ald. Trkiyeye geldi ve ar-
dndan zmire ok konuuldu tartld
ama iz brakp gitti. Frat Soylu zmirden
bir Kara koyun geti. Dedii Uruguay eski
Devlet Bakan Jose Mujica, nam- dier
Pepe ile ilgili izlenimlerini aktard. Sadece
imek iin gidilmiyordu; dostluklarn, do-
yumsuz sohbetlerin, dertten uzaklamann
adresi meyhaneler kaplarna birer-birer
kilit vuruyor. Tayfur Gmenolu eski zmir
meyhanelerini anlatarak bizi o gnlere g-
trd. Bir dnem sahalarda rzgar gibi
esen iki kardeten smet Orhunbilge yaa-
mn bir trafik kazasnda kaybetti, aabeyi
Hikmet Orhunbilge ise futbol hayatn yeni
sporcular yetitirerek srdryor Atilla Kp-
rlolunun kalemindenLtf Data
Ulusal takm ve Altnordunun efsane ami-
gosu Sar Yaar (Tunses) ile bir araya gel-
diUmur Snmezdan zel arivinden
zmir-Aydn Demiryolunun 160. Yldnm..
Ahmet Grel, lkenin deerli retmen-
lerinden, 100 yana basan Sabiha zar
hocay ziyaret etti. Tufan Atakii zmir ile
ilgili ifreleri zmeye devam ediyor. Atakii
Atatrkn neden Ordular! lk Hedefiniz
deyiinde hedefin ne olduunu yazyor.
Getiimiz yl aramzdan ayrlan zmir sev-
dals yazar Tark Dursun K. le ilgili anlarn
yazan Saadet Erciyas zmir semtlerinin
ksz kaldn sylyor. Canl tarih, ayakl
ktphane, duayen gazeteci, Trkiye reh-
beri, Emeritus Profesr Dr. adan Gkoval,
Sevilmeyen yer vatan olmaz. Yaadmz
yerden sorumluyuz. zmir, benim ocuum.
zmirliler de ehrini sevmek iin ilknce
onu tanmal sonra iletiim kurmal diyor.
Neslihan Perembenin rportaj sayfalar-
mzda. Keyili okumalar.
Ik Teoman
KIS, 2016 3
 iindek iler
6 26

1922 zmir yangn

16 28
zmir
tufan
iinde

18

Yldz diye bir

sinema vard

34

Atinadaki zmir

24
Vecihi
Hrku,
havaclkta
destan
yazd
Alman kitaplarnda
zmir
4 KIS, 2016
 46 66
Sabiha
Aknclar zar
Mahallesi Hocamz
(Fettah) 100
yanda
Meyhaneler de tarih oldu

52 70

36
Beyaz atl jn Trk
Bahaettin Bediz Hikmet-smet
Orhunbilge
zmirin semtleri
40 56 ksz kald
Amigo 60
Sar Yaar
(Tunses)

Futbolun Svari'si

42 68 zmir-Aydn Demiryolunun
160nc yldnm

76
zmir
benim
ocuum
zmirden bir
Kara Koyun geti Ordular! lk hedefiniz
KIS, 2016 5
 Uluslararas belgeler ve tarihi gerekler nda

1922 zmir
Yangn
93 yldr konuuluyor
Yaar Aksoy
Uluslararas zmir Aratrmalar
Merkezi Ynetmeni

H
er eyden nce 90 yldr kilitlenmi
bu kritik ve gittike poplerleen
konuya aklk getirmeye alrken,
baz temel bilgi ve belgeleri bilerek aka-
demik titizlik gstermek gerekmektedir
yle ki:

1- Eer bir rastlant veya kaza sonucu bir

yangn kmam ise, hele yanan bir koca
ehir ise, yangnn kt niyetli byk bir
organizasyon tarafndan karldn kabul
etmemiz gerekir. Nasl ki, koca bir ehrin
yangnn sndrme grevini stlenmi
olan tfaiye Tekilat byk bir organizasyon
gerektirir ise, o yangn karmak ii de
yine byk organizasyon iidir.

2- 90 yl nceki zmir Yangn, tarihi bir

olaydr, tarihin derinliklerinde skp kal-
mtr. Bu yzden tarihi bilimsellii ve ti-
tizlii ile ele alnmas gereken bir trajik
olaydr. Uluslararas kar evrelerinin daima
adil olmayan geleneksel tutumlarna terk
edilecek ve tarihi olmayan politik yazarlarca
masa bandan kurcalanacak ve hkm gn sren yangnda kentin
verilecek bir olay deildir. drtte kl oldu.
3- 1922 zmir yangn ile 1917 Selanik Yan-
gn garip bir ekilde benzemektedir, bu
Egenin iki yakasndaki benzer kentlerin
kaderinde benzer armlar yapmaktadr.
lanikli bir Bakumandan nderliinde kenti
kurtardklarndan birka gn sonra kan Gerek tarihin
1917 Selanik Yangn, birka yl nce ehri
ele geiren Yunanistana byk bir ferahlk
yangn sonucunda bu ehirde kendilerine
kart Ermeni ve Rum aznlklardan kurtul- sustuu yerde
getirmi, nk sadece Trk, Mslman
ve Musevi mahallerini kl eden yangn b-
mular, kendileri ile uyumlu yaayan Hris-
tiyan Levantenler ve Museviler kentte ya- politik tarih
yk bir aznlk savuturma harekat olarak
pheci zihinlere kaznmtr. 1922 zmir
amaya devam etmilerdir. Bu iki ehrin
yan, tarihin o dnemdeki ruhunun pek ne kar
Yangnnda ise tersi olmutur, Trkler Se- zalim olduuna dair nemli bir delildir.

6 KIS, 2016
zmir Yangn, Selanikin rvan mdr?... 1922de zmiri kurtaran stiklal Ordusunun Ancak tarihi Mustafa Armaan, zmir AP-
Yoksa her iki kenti, ayn ekip mi yakmtr?.. zmiri bilerek atee verdii yanstlyordu. KAM-Ahmet Piritina Kent Arivi Mzesi M-
Zihinlerde sorular pek ok! Bu dizide iddia edilen yanl tarihi bakn dr tarihi Do.Dr.Oktay Gkdemir, Klle-
paralelinde Trkiyede kalem oynatan Zlf rinden Doan ehir zmir isimli kitabn
Livaneli, Hadi Uluengin, Etyen Mahupyan, yazar tarihi Murat Kyl, tarihi oldukla-
Tarihi titizlii art Engin Ard, Hasan Blent Kahraman, Emre rndan doru tarihi tespitler yaptlar ve iftira
2010 ylnda Amerikada Steven Spielberg Akz, Ergun Babahan ve Aye Hr, tarihi rzgarna kar ktlar, yine tarihsel roman
ile Tom Hanks tarafndan ekilen The Pa- olmadklar halde, bu yargsz infaz hemen ustas Mehmet Coral da Atein Gelini ile
sific isimli televizyon dizisinde, 9 Eyll politik yazlaryla onayladlar. zmir-13 Eyll 1922 isimli kitaplarnda ti-

KIS, 2016 7
tizlikle konuyu inceledi ve yukarda saydm
tarihilere paralel grler ve yeni belgeler
sundu. (Bu konuda deerli tarihi Mustafa
Armaann zmiri kim yakt? (17.9.2006),
zmiri Ermeniler mi yakt? (24 Eyll 2006),
zmiri Trklerin yaktn btn dnya bili- hibir millet
yormu! (1 Ekim 2006), zmir Yangn, tarihin
demokratiklemesi iin bir frsat(8 Ekim
2006) balkl yazlar, son derece nemlidir
ve yaftalamadan tarihi titizlii ile tartmann
bir rneini sunmaktadr konu ile ilgilenen-
lere ve dnya kamuoyuna.)
The Pasific dizisinin sonu ibret vericidir.
Gerek tarihilerin ve benim naizane itiraz
yazlarm ile Star Televizyonunda Ycel Ar,
Ylmaz zdil ve Uur Dndar destei ile
yaptm konumalar sonucunda, diziyi
Trkiyede oynatan CNBC-E televizyonu
kamuoyuna bir aklama yapt. Dizideki
zmiri Trkler yakt eklindeki ifadenin
tarihsel gerei yanstmadn, romanda
olmayan bu diyalogun garip bir ekilde
bilinmeyen kiilerce (!) diziye monte edil-
diini fark ettiklerini kamuoyuna akla-
yarak, dizideki o diyalou kaldrdklarn
belirttiler. Bu tarihin, dedikoduya galebe-
sinden baka bir ey deildi. CNBC-Eyi
kutladk. Bu konu tpk yangnn balatlmas
gibi her trl provokasyona ak, bilgi
kirlilii ile dopdolu bir dmd sanki. Bu
yzden titiz tarihilik artt.
Hibir millet sulanamaz
zmir Yangn konusunda hibir millet su-
lanamaz.
Trkler yakt, Yunanllar yakt, Ermeniler
yakt eklinde kurulan cmlelerle balayan
her iddia, daha batan kmeye mahkum-
dur. nk milletler masumdur.. Ermeni
Techirinde (veya katliamnda) Ermeni halk
ne kadar masumsa, o dnemde yaayan
Trk veya Douda yaayan Mslman
halklar da o derece masumdur. Olaylarda
sulu olan yneticiler, onlarn silahl gleri
ve kan kokan ideolojik dnceleridir. zmir
Yangn bu bakmdan ulusal sulama haline
getirilemez. Hangi terr rgt, hangi ete,
hangi vahi ordu art, hangi kana susam
ynetici bunu yapt? te bunu aratrmak
gerekir. zmir Yangn konusunda 30 yldr
aratrma yapan ve szl tarih almalar
gerekletiren bu satrlarn yazar da, zmiri
Ermeni terr rgt yakt sonucuna varrsa,
bundan Ermeniler yakt iddiasnn k-
masna iddetle kardr. nce bu biline
Gvenlik ve mahkeme
raporlar
Hele kr ki, bu konuda elimizde binlerce
sayfalk gvenlik (polis) tutanaklar, dava
8 KIS, 2016
zmir Yangn zmiri kim yakt?
imdi bir hatrlatma..
konusunda 2010 ylnda ABD Meclisine sunulan son
szde Ermeni Soykrm Yasa Tasarsnn
ilk maddesindeki 1915-1919 yllar arasnda
sulanamaz. ibaresinin, son anda 1915-1923 yllar ara-
snda ibaresine dntrlerek oylandn
ve kabul grdn hatrlayalm. Demek
ki bu yeni ve ilgin deiiklik, szde Ermeni
dosyalar ve adli soruturmalar, hkm ka- Soykrmn 1915 ile snrlandrmayp, tm
ytlar tmyle var ki, Balkan ve Birinci stiklal Savan kapsayacak, dahas zmirin
Dnya Savalar sresince zmir ve evresinde Trklerce yeniden ele geiriliini de ku-
byk bir organizasyon halinde terr faali-
caklayacak, hatta zmir Yangnn da iine
yetleri yapan zmir htilalci Ermeni Komitesi ekecek ekilde geniletmektedir.
isimli, nl Tanakn bir fraksiyonu olarak
alan ve 1900den itibaren ehir iinde ve Bunun anlam, zmir Yangn mevzuu, yeni
tm ile ve beldelere kadar yaylan ihtilal, bir szde soykrm maddesi olarak ulus-
terr, suikast, soygun, gasp, darp ve cinayet lararas alana kartlmaya hazrlanmaktadr.
sularyla Osmanlnn zmir ynetimine si-
13 Eyll Soykrm eklinde bir sredir
lahla direnen ve saldran bir byk organi-
d dnyada ve Trkiye iinde baz evrelerin
zasyonun varln belgeleyebiliyoruz. (Ba-
kalc bir ekilde belleklere yerletirilmesi
knz: zmir Ermeni htilal Komitesi ve Terr,
iin azami gayret sarf ettikleri yeni bir
Hayri Mutlua, Belge Yaynlar, Sultan Ab-
szde soykrm iddias, bylece nl 1915
dlhamit Dnemi Hususi Tahkikat Komis-
szde soykrm ile birletirilmektedir.
yonu Raporlar zmir Blm, stanbul ni-
versitesi Ktphanesi, Sra No.9640)
Gerek nedir?
Ve bu organizasyonun Eyll 1922nin ilk Bu olayn balangc, 1992 ylnda Was-
gnlerinden itibaren ehir Trklerin eline hingtondaki Ayasofia Katedralinde Erme-
geerse bu ehri yakacaklarna dair be- ni-Rum Ortodoks Kiliseler Birlii tarafndan
yanlarnn uluslararas belgelere getiini, dzenlenen ayinde, zmirin Trkler tara-
eitli raporlarda belirtildiini yine biliyoruz. fndan ele geirili tarihi olan 9 Eylln
Yine bildiimiz en nemli tespit, Trk Or- zmir Soykrm olarak ilan edilmesidir.
dusu 9 Eyll 1922de ehre girerken bu Er-
meni Terr rgtnn ehrin iinde bu- Bu tarihten 15 gn sonra ABD Temsilciler
lunduudur, asla Yunan Ordusunun peine Meclisinde Rum lobisi yanls 3 ye, 9 Eyll
taklp eme ynnde ehri terk etme- 1922de zmiri ele geiren Trklerin Mustafa
milerdir. Bu konuda Batl, Trk ve Yunan Kemal nderliinde ehri yakarak, ykarak
belgelerinde tek satr bilgi yoktur. 450.000 Hristiyan yok etmelerinin 75.yl-
dnm nedeniyle bir sulayc karar ta-
sarsn imzaya at.
Kiisel bir hatra
Burada kiisel bir anm sunacam. zmirin O tarihte kabul grmeyen bu karar tasar-
igali ve kurtuluunu yaam olan Meserret snn ekinde bata Ermeni yazar Marjorie
Han ciltisi byk daym rahmetli zzet Al- Hosepian Dopkinin Smyrna 1922- The
tnkalem Efendi, bana ocukluumda Ermeni Destruction of a City (The Kent State Uni-
mahallesi Basmaneden balayan 1922 byk versty Press, 1966) isimli, kesin yanl, Ms-
yangnnda kendi evini kundaklayan bir Er- lman Trkleri daima sulayc olan pro-
meninin, atya karak karsna silah zoruyla paganda kitab olmak zere bir ok dz-
emir vererek teker teker ocuklarn atee mece belge ve an dkmanlar sunul-
attrdn, sonra karsna atee atlama emrini mutu. Gnmze kadar uzanan zmiri
verdiini, en sonunda elinde nargilesiyle Trkler Yakt sistemli propagandasnn
kendisini atee frlattn anlatmt. Tm balang iaret fiei tam bu noktadr.
aile gzlerimiz falta gibi alm halde bu Ermeni akademisyenlerin bir karargah
any dinlemitik. Trk nefreti o kadar b- olan Colombia niversitesi retim ye-
ykm ki, birlikte yaanabileceine asla lerinden Dopkinin kitab, zmir 1922 Bir
inanmyorlard herhalde Ancak 600 yl, Kentin Ykm, Belge Yaynlar, 1012, stanbul
nasl birlikte yaamlard? Her ey, 3,5 yllk ismiyle dilimize evrilmitir. Kitabn yayncs,
Yunan igali esnasnda m deimiti? Bu deerli dostum Ragp Zarakolu, bu kitaba
deiikliin sulusu Trk komular m, yoksa yazd nszde zmir Yangn, mazlum
igali gerekletiren Yunan Ordusu muydu? Ermeni halknn zerine yklmaya alld
ncelenmeye deer! resmi tarih tarafndan. zmir Fatihi olarak
daha sonra siyasal parsa toplamak isteyen
Sakall Nurettin Paa, zmir yangnnn ba
failiydi demektedir. Zarakolu, ne yazk ki
olay tek ynl okumaktadr.
Oysa, ayn propagandann 1922 yl 9 Eyll
sonrasnda yenik Yunan Devleti tarafndan
derhal zellikle Batl lkeler nezdinde ba-
latldn biliyoruz. zmir Yangnnn g- rabilmeleri zordur, nk onlar hibir zaman
rltsnn ardnda baka bir savan ha-
zrl vardr. Gerekte geni bir Trakya
Kar Saldrs hazrlna yangnn klf
olarak kullanldn tarihi belgeler apak
gstermektedir. Yunanistan, Mustafa Kemal
Ordularnn zmiri ele geirir geirmez, n-
giltere, Romanya ve Srp Hkmetlerine
bavurarak, zmiri yakan Trklerden Bal-
kanlar korumak iin byk bir saldr plan
iin yardm istemitir. Bu gereklerin bilin-
mesinde fayda vardr.
Gzel zmiri kim yakmtr?
Tam bu noktada sorulacak soru udur:
Gzel zmiri kim yakmtr?
Bu soruya verilecek drt yant vardr:
1- zmir, kendi kendine yanmtr!
2- zmiri, 30 Austos byk yenilgisinden
sonra, her yeri, her ehri, her kasabay,
Uak ve evresini, Manisay ve tm ka-
sabalaryla evresini, yaka yaka zmire
ulaan Yunan Ordusu yakmtr! Veya,
kaderlerine isyan eden yerli Rumlar, panik
sonucu kendileri ehri kundakladlar
3- ehri kanl bir sava sonucu ele ge-
iren intikamc Trkler, zmirli Hristi-
yanlardan kurtulmak iin zmiri yak-
mlardr. Ya Mustafa Kemal gizlice kun-
daklara emir verdi. Ya da, Mustafa Ke-
malden habersiz biimde radikal Sakall
Nurettin Paa, kendi ekirdek kadrosu
ile ehri kundaklad.
4- zmiri, Ermeni terr rgt yakmtr!
Yunan ordusu mu yakt?
Bu yantlardan ilk ikisi doru olamaz. zmir
Yangnnn bir byk organizasyon ii olduu
uluslararas yangn raporlarna gemitir.
Yine 9 Eyll sabah erken saatlerde ehri
terk eden Yunan Ordusunun, 13 Eyll gn
le saatlerinde kan zmir yangn ile bir
ilgisi olamaz.
Geride braklan bir kundaklama rgtnn
de, bunu silahl Trk ynetimine gemi
bir ehirde yapabilmeleri imkansz grl-
mektedir. Hele can derdinde ordularnn
peine taklmak iin ileri atlan yerli Rumlar
yangnla yaygn biimde uraamazlar.
Gerekte Yunan ordusunun hemen yan
banda her Ege ehrini yakmaya sevk edil-
mi askeri kundaklama birlikleri vardr, ama
bu birlikler, Yunan ordusunun peinde
ehri oktan terk edip, deli gibi emeye
doru tabana kuvvet kamaktadr. ehir
iindeki Rum oven rgtlerinin de nceden
ciddi biimde hazrlanarak yangn baa-
semti de dahil olmak zere batan sonra
Trk Ordusunun zmire kadar girebileceini bir Trk ehridir artk
inanmamlardr.
Sava kazanan bir ordunun, krfezdeki
Avrupa ehri zenginliinde
semtler yok oldu.
Bu gerei, 1994 ylnda tam 9 Eyll gn,
Yunanistann en byk zel televizyon
kanal Mega Kanalda Niko Ghinis yne-
timindeki zmir Yangn programnda
ayrntlar ve belgeleriyle sunucu Dina
konomuya akladm. Ayn programda
benim ardmdan o gnlerde sa olan ve
yangn bire bir izlemi olan merhum ey-
hl Muhabirin (Muhabirler eyhi, stad
gazeteci) Rauf Ltf Aksungur da Yunan-
llar ve yerli Rumlarn yangnla ilgilerinin
olmadn kiisel anlarna dayanarak an-
latt. Bu aklamalar az sonra TRT televiz-
yonunda da yaptk. Yunanistanda ve Tr-
kiyede nemli lde yank yapan ak-
lamalarmz sonucunda, Trkiye televiz-
yonlarnda zmiri Yunanllar yakt iddialar
nemli lde snd.
Peki ehri Trkler mi
yakmtr?
Her eyden nce ehre giren ve ilk de-
melerini veren, yangn zerine grlerini
aklayan bata Mustafa Kemal ve nde
gelen ordu ve brokrasi mensuplarnn
ifadelerine gre, kazanlan bir ehri yak-
mann, kazanlan bir ehirdeki en zengin
semtleri feda etmenin, kazanlan bir ehirde
vahet gsterilerek dnya kamuoyu nez-
dinde kk dmenin hibir anlam yoktur.
ehir, eer yeniden kazanlm ise, Hristiyan
batl sava donanmasnn ve bat gzlem-
cilerinin burnu dibinde ne yangn karacak
heves ve mecali, ne de yangn sndrecek
becerisi o koullarda yoktur.
Bu bakmdan ehri Trklerin yakt iddias,
bire bir kesin belgeler ortaya serilmedike
apak bir iftiradr. rnein ehrin Hristiyan
asll tfaiye Mdr, uluslararas kamuoyuna
ehri Trkler yakt diye bir rapor sunmu
ise, bu belge dikkate alnr. Ama byle bir
belge yoktur, ama tam tersine resmi raporlar
vardr. ehri Trklerin yaktna dair iddia-
larnda srarc olanlar, Falih Rfk Atayn
ankaya kitabndaki tek bir paragralk
kanaata (belgeye deil) dayanmaktadrlar.
Kitabn ilk basksnda olan, dier baskla-
rnda olmayan bu cmle Trk tarafn st
rtl sulamaktadr. Syle ki:
- zmir karanlkta alev alev, gndz tte
tte yanp bitti. Yangnda sorumlu olanlar,
o zaman bize sylendiine gre, sadece Yu-
nanl kundaklar myd? Bildiklerimin do-
rusunu yazmaya karar verdiim iin o za-
manki notlarmdan bir sayfay aktarmak is-
tiyorum. Bu ite Nurettin Paann hayli ma-
rifeti olduunu syleyenler oktu. zmiri niin
yakyorduk? Kordon konaklar, oteller ve ga-
zinolar kalrsa, aznlklardan kurtulamaya-
camzdan m korkuyorduk? Birinci Harpte
Ermeniler, tehcir edildii vakit, Anadolu ehir
ve kasabalarnn oturulabilir ne kadar mahalle
ve semtleri varsa, yine bu korkuyla yakmtk.
Bunda bir aalk duygusunun da tesiri var.
Bir Avrupa parasna benzeyen bir ke, sanki
Hristiyan ve yabanc olmak, mutlaka bizim
olmamak kaderinde idi. zmiri arsa halinde
brakmak ehrin Trkln korumaya kafi
mi gelecekti?
Falih Rfk Atayn bu paragrafndaki Yunanl
kundaklarn varl, Nurettin Paann
marifeti gibi iddialar kesin belge ve gr-
glere deil, dedikodulara dayanmaktadr.
Ama en akl almaz iddia, Birinci Dnya
Savanda Osmanlnn Anadoludaki kendi
ehir ve kasabalarn atee vermesidir ki,
bu noktada yazarn utuuna kanaat ge-
tirmemek elde deildir.
KIS, 2016 9
 Mslman mahalleler yaklacakt, ters esen
rzgar sayesinde hesap ters dnd
Ne Trkler, ne Yunanllar, ne Ermeniler yakt
Bir ete yakt!
Gnah keisi
Bu Atayn ankaya kitabnn ilk basksndaki
bu paragrafna ve zellikle Ermeni olan
Batl yazarlarn (Marjorie Housepian Dobkin,
Herve Georgelin, Dora Sakayan, Harry Ye-
seyan, Marie Carmen Smyrnelis, Giles Milton
vs.) kitaplarna dayanan sulayclar, ehrin
yaklmas konusunda nceleri Mustafa Ke-
mal Paay sorumlu tutmulardr.
Son zamanlarda ise Sakall Nurettin Paa
gnah keisi yaplmtr.
10 KIS, 2016
nk Sakall Nurettin Paa, hem vatan-
sever, hem de slamc bir Osmanl kkenli
muhafazakar Mirlivadr. Onu sulamak her-
kesin kolayna gelmektedir. imdi sormak
lazm, Bakumandann, Genel Kurmay Ba-
kan Fevzi Paann, Bat Cephesi Kumandan
smet Paann, ehre ilk giren ve bayraklar
eken 15.Svari Kolordusu Kumandan
Fahrettin Paann ve dier tm istiklal or-
dusu kumandanlar ve erkanlarnn gz
nnde, ama onlardan gizli olarak bir
Mirliva kendi bana zel gizli rgtne belge unlardr:
dayanarak, bir koca ehri nasl kundakla-
yarak yakar? Akl var, izan var diye sormak
gerekir.
Bence Sakall Nurettin Paa, gnah keisi-
dir
Ermeniler mi yakt?
ehri Ermeniler yakt eklinde bir iddia
da geerli olamaz, nk bir milleti, bir
aznlk kesimi, iinde gcnde, kendi halinde
bir halk btnyle sulam oluruz.
Ama kesin uluslararas belgelere gre, Er-
meni mahallesi Basmaneden balayp im-
diki fuar ve Kahramanlar kapsayarak, Al-
sancak semtini yutarak sahile uzanan ve
ehrin drtte ne kl eden; 13 Eyll
1922de balayp 3 gn sren byk yan-
gnda, ehri Ermeni terristleri yakmtr.
rgt mensuplar, bunu zaten ehre Trkler
girmeden nce birok kesime, hatta itfaiye
mdrne, apak ekilde ehri yakmadan
Trklere teslim etmeyeceklerini belirt-
milerdir.
ehri, Ermeni terristlerinin yaktna dair
3 uluslararas belgeyi burada ifade etmek
yeterlidir. Oysa daha yzlerce belge, bu 3
nemli temel belgeyi dorulamaktadr. Bu
1- Greskovi Raporu.
2- Prestiss Raporu.
3- Dumesnil Raporu.
Raporlar tek adresi
gsteriyor
Paul Greskovi, yangn srasnda zmir tfaiye
Mdrdr. Ancak Osmanl Devletinin bir
grevlisi sanlmasn. zmirin Hristiyan ke-
simini sigorta eden Batl Sigorta irketleri
Konsorsiyumunun kurduu tfaiye Teki-
latnn mdrdr.
Avusturya asll bir Hristiyan olan Paul
Greskovi, yangn srasnda tuttuu resmi
notlarn stanbul gal Kuvvetleri Kuman-
danlarndan Amiral Bristola tevdi etmitir.
Bu rapor, ABD Kongre Ktphanesi Amiral
Bristol Koleksiyonu evraklar arasnda 38
Genel Yazmalar dosyas iindedir. Rapor,
Ocak 1923 tarihinde Kongre Ktphanesine
intikal etmitir. Bu evraktan dnya kamuo-
yunu ilk haberdar eden Prof.Trkaya Atave
burada kranlarm sunarm. Bu belgelerin
Trkiye basnnda ilk yaynland tarih,
24.9.1986, Milliyet Gazetesi, Dnenlerin
Dncesi stunudur. Atavn leri Ya-
ynlarndan baslan Ermeni Belge Dz-
mecilii kitab, bu konuda en ciddi ara-
trmalar kapsar. Kutluyoruz.
Paul Greskovi Raporu, 13 Eyll 1922de
zmirin Ermeni Mahallesi olan Basma-
neden, tam 25 ayr kundaklanm binadan
byk patlamalarla kan mthi yangnn,
rzgarn tersine esmesi neticesinde, Ka-
difekaleden Bayraklya doru, tm H-
ristiyan mahallesini 3 gn iinde yine rz-
garn iddeti sebebiyle yakp kavurduunu
belirterek, yangn Ermeni etelerinin -
kardn apak belirtmitir.
Raporundaki bir ok tespit arasnda u tek
cmle yetmez mi?
- tfaiye efrad yangn kulesinde nbet bek-
lerken Ermeni Kilisesinde ve dier yksek
mevkilerde kiremitlerden, Ermenilerin faali-
yetlerini drbn ile grdler ve bana sylediler.
Ermeni Kilisesinin an kulesinden parolal
muhabereler olduunu da grdler. gn
zarfnda Ermeni mahallesinden Tepecik ma-
hallesine kadar kan yangnlarn adedi ve
bu yangnlarda mahade ettiim ahval, it-
faiyenin 30 senelik istatistik cetvelinde g-
rlmemitir.
Denizden ehrin iine doru esen zmirin
klasik rzgar (imbat) sayesinde ehrin bir
kesiminde toplanm Trk, Mslman ve
Yahudi mahallelerinin yaklmas planlan-
mt. Kader, o tarihte rzgar ters ynde
Gazi: Artk bundan
sonra resmi bir
soruflturma
bafllatlmfltr
frtna eklinde 3 gn boyunca estirince,
hesapta olmayan kesim, yani Hristiyan
mahalleleri yanmtr. Provokasyon bylece
ters tepmitir.
Amerikan Prentiss Raporu ve
Gazinin telgraf:
Amiral Bristol Koleksiyonu - 38 Genel
Yazmalar Dosyas iinde bir nemli
belge daha vardr. ABDnin Ortadou Yar-
dm Komisyonu (Near East Relief) bakan
Mark O. Prestiss, yazd raporda birebir
yaad yangn hakknda Paul Greskoviin
gr ve tespitlerine tamamen katldn
ve kendi raporuyla da yangn karan un-
surlarn Ermeni etelerini iaret ettiini
belirtmektedir. Greskovi ve Prentiss ra-
porlar, eer balarna bir internet saldrs
gelmemi ise, internetten ngilizce olarak
bulunabilir. Yine krfezde bulunun Fransz
gemisinde grevi banda olan Fransz
Amirali Dumesnil, 28 Eyll 1922 tarihli ra-
porunda ehri Ermeni kundaklarn yak-
tn derinlikli analizlerin sonucunda ak-
lamaktadr. Amiralin raporunda 4 numaral
saptama ibret vericidir: Rum ve Ermeni
mahallelerinde ok sayda cephane ve ok
miktarda yanc ve patlayc malzeme de-
Basmaneden Kordona her yer yand.
polar vard. Bir hayli zaman ncesinden
beri, btn Hristiyanlar moralman bask
altnda tutmak iin, zmirin Trklere bra-
klmaktansa tahrip edilecei fikri zerine
propaganda yapld tespit edilmiti. Bu
ekildeki sylentiler binlerce defa bata
bizim Genel konsolos olmak zere Fransz-
larn kulana gelmiti.
Bu raporun tafsilat iin Doan Kitaptan
kan Mehmet Coraln 13 Eyll 1922de
zmiri Kimler Yakt Atein Gelini kitabna
baklabilir. Rapor, APKAM-zmir Ahmet Pi-
ritina Kent Arivi ve Mzesinde bulun-
maktadr. Do. Dr. Oktay Gkdemir tara-
fndan lkemize kazandrlmtr.
imdi sormak lazm ehri, Trkler, Sakall
Nurettin filan yakt diye kalem oynatanlar,
bir kere bile olsa bu yabanc raporlardan
niye sz etmezler? Byle gazete makalesi
mi olur? Byle yazar m olur?
Gazinin telgraf
Yangndan birka gn sonra Bakomutan
Gazi Mustafa Paa adna Dileri Bakan
Yusuf Kemal Beyin Batl devletlerin Mttefik
Komutanlna gnderdii, 17 Eyll 1922
tarihli nemli ve acil damgal mektubu da,
yangn aratranlar iin bir belge hviye-
tindedir (Bilal imir, Atatrk ile Yazmalar,
Kltr Bakanl, 1981):
- Amiral Dumesnile..
zmir Yangn hakknda aadaki yorum
yaplmtr. Ordumuz ehre girdikten sonra
alnmas gereken tm nlemler tarafmzdan
alnmtr. Ancak Rum ve Ermenilerin, Trk
KIS, 2016 11
 Krfezdeki Batl sava donanmalar yangn seyretti

ordusu zmire girerse ehri yok etme karar
iin nceden planlar olduunu rendik.
Konumalarda bu konu, Metropolit Hrisos-
tomosun bulunduu kilisede, Mslmanlar
ve zmiri yakmann dini bir grev olduu
ynnde telkinde bulunulmutur. Tahrifatn
byklne bakldnda, bunlarn ok iyi nfusa iyi bir bakm, yaralananlarn tedavisi
organizasyon iinde olduklar gzkmektedir.
Bu olay onaylamak iin ok sayda grg
tan ve belge ele geirilmitir. Askerlerimiz
her eyi ile bu yangn sndrmek iin a-
lmlardr. Artk bundan sonra resmi bir
soruturma balatlmtr. zmirde bulunan
eitli uluslardan mtevellit muhabirler de
bu konuyu aratrmaktadrlar. Hristiyan
olabilecekleri, i blgeleri tahliye ederlerken
ve mltecilerin yerlerine iadesi ilemleri de-
vam etmektedir.
Zaman her eyi gsterecek
ehri, Trklerin yakmayabileceine dair
nice belgeden bir tanesini sunalm:
Donanma Bakanna: Hristiyanlarn, terk
etmeden nce kendi evlerini atee vermi
kendi kylerini yaktklar gerei gz nne
alndnda ihtimal dahilinde gzkmekte-

12 KIS, 2016

dir Amiral Mark L.Bristol, 27 Mart 1924.
Bunlara benzer elimizde, daha onlarca bel-
ge, yzlerce an, saysz bilgi vardr
Ama tam tersine kiisel anlar ve yazl ifa-
deler vardr
Titiz tarihi, bu bilgi yn ve kirlilii iinden
gerei aramak ve bulmak zorundadr.
Trk Ordusunun yangn
sndrecek hibir teknik
organizasyonu yoktu
Bir kitapta rahmetli Glfem Kaatlar renle Hollywood filmleri, yurt dnda veya ierde
yaplan szl tarih almasnda, bu ok tek yanl yazlacak acl romanlar, bestelenen
yal hanmefendinin zmiri biz yaktk ve nl arkclarca byk meydanlarda
dedii nakledilir. Bu cmle, birok kitaba, sylenecek alatc arklar, uluslararas
internet sitesine ve Ermeni bloglarna girdi. yasa tasars kulisleri, uluslararas lobi a-
Eski Ticaret Bakanlarndan Cihat renin ei lmalar, dahas bizzat Trkiye halknn
ei olan bu dostumuz hanmefendiyi ziyaret beynini ykama i operasyonlar, hatta zmir
ettiimizde bu cmleden haberi olmadn Yangn propagandalarn lkemize ynelen
bize srarla syledi, biz de bunu noter klasik terr saldrlarnn bir yeni psikolojik
ifadesi ile belgeledik. dayana yapma almalarna, bu bilimsel
gereklerin bir faydas olacak m acaba?
Tarihi arptma almalar ustaca yapl-
maktadr. Topra bol olsun, sevgili zmirli Hristiyan
dostum Ressam Jak Edizel, yllar nce tey-
Gerek budur!
bime dokuz yandayken zmirin nasl
Ama uluslararas bir intikam operasyonu atee verildiini, evlerinin yann, yan-
karsnda btn bu gereklerin bir anlam gndan kaarken bir Trk askerinin nasl
var m acaba? onu koruduunu, kucana aldn ve
vantilatr denilen elle oynatlan bir oyun-
Tek yanl aratrmalar, yaplacak dev bteli cak verdiini, yllar sonra kendisi ressam
KIS, 2016 13

olunca Aknclar ismini verdii tabloda
zmire giren Trk svarilerin resmederken
en ndeki askeri, yangnda kendisini ku-
cana alan askere benzettiini heyecanla
anlatmt, ok ileri yanda. Ben de sal-
nda bunlar yaynladm (Baknz, Yaar
Aksoy, Jak Edizelin Anlar, Yeni Asr, 18
ubat 1990). Yllar sonra Jak Edizelin Ka-
14 KIS, 2016
15 Mays 1919dan balayp 1922 yangn
sonrasna kadar sonsuz aclar ektii apa-
ktr. Herkes bu beladan nasibini ald. Peki
gerekte kim suluydu?
Bu topraklar igal edenler mi, igale kar
silaha sarlanlar m?
nadada yaayan film senaristi ve ynetmeni
kz Loren Edizel, yazd ve Trkeye de
evrilen zmirin Hayaletleri romannda
(enocak Yaynlar, zmir, 2008), kentin
yanan kesiminde ekilen aclar pek gzel
anlatt, kk yardmlarmdan dolay bana
da teekkr etmitir
Herkesin, her kesimin, igalin balad
 Peki hangi gerei?
nemli olan intikam deil sonsuz ilahi ba-
rtr.
Yalnzca masum Mslmanlara deil, tek
bir masum Hristiyana, tek bir masum Mus-
eviye bile zarar vermeyen, aydnlatc, nefret
sylemlerini sndrc bir aratrmac tarih
yazcl, geleceimizi yazabilmeli

Tarih bu olsa gerek (*)

(*) Oysa gnmzde bilimsel olmas ge-

reken entelektel (!) tarih yazcl ve sy-
levcilii, ne yazk ki, Aye Hr ve benzerleri
gibi Emperyalizme ve Byk Yangnn fa-
turasn Trklere kararak byk tazminatlar
elde etmeye alan Ermeni Diasporasna
hizmet veren, Trkiye ulus devletine d-
man, arptlm tarih uzman fanatiklerin
inhisar altndadr.

Tarih bar olmal

Ne yazk ki

Gerimizdeki zamann gerei, zamanla

ekil deitirebiliyor.
Peki nmzdeki zaman neyi ispatlayacak?
ntikam iin uydurulan yalanlarn zaferini mi?
plak gerei mi?

KIS, 2016 15
zmir tufan
icinde...
zmire bir yl iinde yamas gereken yamur 36 saatte
yanca kenti bir anda gle eviriyor, 200n zerinde ev
yklyor ve yirmi vatandafl yaflamn yitiriyor. Her ekim
aynda rahmetli anneannem hatrlard o afat ve anlatrd
ii szlayarak. Benim de aklma dflt o yllar ve o gnler
Annem iki yaflndayken, dedemi iflasa srkleyen afat

Ik TEOMAN

B
undan tam 85 yl nce balayan
tufan zmiri sular altnda brakm
ve yirmi zmirli bu afat srasnda
yaamn yitirmi. Yaam fel olmu, ok
sayda esnaf ilas etmi. las edenlerin ara-
snda benim anne dedem Ali Yeilyaprak
da var. Anneannemden dinliyorum o gn-
leri. Rahmetli Hacer Yeilyaprak anlatyor,
zmire o yllarda ok yamur yayordu.
O gn de sradan bir gn diye dndk.
Ancak hava bulutlandktan sonra le
zeri simsiyah bir hal ald. Akama doru
ise zift karas gibi bir ey oldu. nce ince
yaan yamur hzland, iddetli bir hal
ald, tufana ve ardndan afat oldu. Aliyi
dndm, Kemer kprsnn dibin-
deydi dkkan, Meles ay tam dk- neyi var neyi yok sulara kaplp gittiini
kanda ne var ne yok silip sprm. O
yllarda afyon ticareti serbest. Dedenin
dkkannn altnda uvallar dolusu afyon
hammaddesi var. Tepecikteki evin bod-
rumunda da uvallar dolu. Yamur bas-
trnca bir anda sokamz dere haline
dnt. Tepecikteki eve sokaktan gi-
rildikten sonra baheye alan bir sofa
var ve oradan birka basamak ile iniliyor.
Tekrar ahap merdivenlerden sekiz ba-
samak ile yukar klyor. Bahe suyla
doldu, merdivenlerden hzl bir ekilde
giri katna kadar da su doldu. Anneni
yeni dourmuum. Bebek kucamda
bir hmla merdivenleri birer ikier at-
layarak st kata ktm. Sular st kata
da gelmeye balad. O srada dkkanda
Byle anlatrd anneannem her ekim
ay girdiinde, unutmazd o gnleri.
Benim de aklma dt fotoralar
kurcalarken Bakn o gn neler ya-
anm zmirde
Yl: 25 Terinievvel 1930
(25 Ekim 1930)
200 ev yklyor ve 20 kii yaamn
Ali YELYAPRAK
gren deden Kemer kprsnden Te-
pecikteki eve kadar neredeyse yze-
rek geliyor. Sokakta pencereden st
kata girdi beni ve anneni kurtard. Biz
doru Alman Kulesine ulatk Tepe-
cikteki en yksek yer orasyd, herkes
oraya snmt. Tufan ile birlikte tm
varlmz yitirdik, dkkan amura
batt, uvallardan hibir eyi kurtara-
mad deden. tipten (Makedonya)
geldikten sonra dzene giren yaa-
mmz felaketle sonuland. Bir daha
belimizi dorultamadk. Deden o afat
sonras tt, zatrre oldu hastaland.
Vapur ile ifa bulmak iin stanbula
gittik, srarla kabinlere girmedi, iyice
hastaland ve dnt rahmetli oldu.

16 KIS, 2016

yitiriyor. Gndz ileyen yamur akam
saatlerinde hzn alamyor saat 20.00 gibi
hzlanyor ve ertesi gn sabah sekize
kadar yani tam 12 saat aralksz yayor.
Elektrik, telefon, telgraf, tren hatlar bo-
zuluyor. Tramvaylar alamaz hale geliyor
ve o yllarda gelip giden birka otomobil
de pert oluyor. Readiye'de akacak yol
bulamayan sular bir gl halini alyor. Re-
adiye'den Hkmet Kona nne kadar
giden Tramvay Caddesi dadan inen su-
larla Devlet Hastanesinin nne kadar
molozlar ile doluyor ve bu durum bir
dere haline dnyor. Belediye o gnn
olanaklar ile tulumbalar ile tahliye yap-
maya alyor ama ileri ok zor. Btn
arlardaki dkknlar, maazalar sularn
iinde kalyor. Birinci Beyler Soka ile
Namazgah semtlerindeki birok evi sular
basyor. Gece yars Aydn Demir Yollar
Genel Mdrnn evine bir de yldrm
isabet ediyor, ancak bir insan kayb ol-
muyor. leye doru sakinleyen hava
saat 14.00de tekrar bozuluyor ve ancak
tufan ile anlatlacak korkun bir ekil
alyor. Yksek binalarn kiremitlerine kadar
inen siyah bulutlar kenti karanl bouyor.
Telefon irtibat kesiliyor. Mahallelerde ve
evlerde kimse kalmyor herkes yksek
yerlere kayor.
Gece yarsna kadar devam eden bu tufan
zmiri batan baa bir sel deryasna evi-
riyor. Sellerin iddetli cereyanlarna kaplan
at ve arabalar denize srkleniyor. En ok
hasara urayan mntkalardan biri olan
Devlet Hastanesi nnden sellerin s-
rkledii kayalar ve kumlar altnda kalm
otomobiller ve bir iki insan cesedi ile
tramvay arabalarn kurtarmak iin ura
veriyor belediye ekipleri. Buca, Bornova
ve Seydiky (Gaziemir) banliy trenleri
almyor, depolarndaki mallar sel sular
datyor. Byk kk tm kprler da-
lyor. Hilal ve Tepecik semtlerinde yklan
ev says 200 geiyor. Hastanelere geti-
rilen l says yirmiyi buluyor. 36 saatte
500 milimetre yamur yayor. Bu miktar
zmir'e yaan yamurun bir senelik miktar.
Anneannem sylerdi bilemiyorum ama
kulaktan kulaa bir sylenti duymular o
afat srasnda. Kurtarma almalarna as-
kerlerin katlmasn salamlar, o srada
bastran yamur ve ardndan gelen selde
ok sayda askerin de ld syleniyor.
Ama aratrmalarmda askerlerin lmne
rastlamadm. Bilemiyorum devlet politikas
olabilir zayiat saklamak gibiEkim son-
bahar aynn en gzeli, keyili, huzurlu ve
sar yaprakl gemesi dileiyle
KIS, 2016 17
ATNA'DAK ZMR
Nea Smyrni semtinde bahesindeki nl saat kulesiyle
Agias Fotinis Kilisesi. 1922 yangnnda otuz metre
yksekliindeki nl kulesiyle birlikte yok olan kilisenin
kuleyle birlikte inflasna karar verilir. Ancak kilisenin
inflasna karfln, kulenin inflas 1990'lar bulacaktr.

Yaar RK Bu yazda bunlara rnekler vererek zellikle

(zmir Aratrmalar Topluluu yesi)
Bu yazda kullanlan ve altnda kaynak belir-
tilmemi tm fotoralarn her trl telif hakk
yazara aittir. Kaynak gsterilerek dahi yazar-
dan yazl izin alnmadan kullanlamaz...
zmir'den g edenlerin toplu yerleimine
sahip olan Nea Smyrni blgesindeki ad-
lardan sz etmeye alacaz.
Yunanistan'n bakenti ve en kalabalk
ehri Atina, zmir ile neredeyse ayn nfusa
sahiptir ve bu nfus iinde yukarda ak-
lamaya altmz nedenlerle ailesi Ana-
dolu'dan g etmi kiilerin oran olduka

Y
unanllarn, ngiliz kanatlar altna
snarak yaadklar Kk Asya
felaketi sonucu; ok sayda insan
1922 yl Eyll ay banda, zellikle deniz
yolu ile zmir'i terk ederken; 13 Eyll gn
balayan ve dzlkteki Rum yerleim bl-
gesinin de tamamn gnde yakp,
kle dndren byk yangn, sz konusu
g aslnda gitmeye pek de niyeti ol-
mayan tm Rumlar iin de zorunlu hale
getirir. Bu g hareketine, Lozan Antla-
mas uyarnca uygulanan zorunlu mba-
dele de eklenince; Atina ehri bir anda
sahip olduu nfusun ok stnde bir
gmen saysn karsnda bulur.
Atinallar bu g dalgasndan pek de
mutlu olmadklar gibi gmenlerin ehir
merkezine girmelerini de istemez hatta
bu dnceyi destekleyen, gmenleri
aalayc ve hakaret dolu szler ieren
arklar bile alnp sylenir. Elbette ba-
langta Pire'de konulanan insan kala-
balklar zamanla kuzeye, yani Atina eh-
rine doru var olan bo alanlarda da
yeni yerleim blgeleri yaratmaya balar
ve hzl byme sonucu yaklak elli
ylda Atina ehri ile iskelesi durumundaki
Pire kasabas birleerek tek bir ehir
haline dnr.
Anadolu'dan g edenler elbette yaam
biimleri ve kltrel deerlerini de yeni
yurtlarna gtrrler ve eski Atina'ya ek-
lenen bu yeni mahallelerde geldikleri bl-
gelerdeki yer adlarn da yaatmaya alrlar.
Bu nedenle Atina ehrinde Anadolu'dan
izler tayan ok sayda yer ad vardr.
yksektir. nk 1920'lerin ilk yarsnda
gelen g dalgas ehrin o dnemdeki
nfusunu bir anda ikiye katlam ve baka
bir syleyi ile her iki Atinaldan biri Ana-
dolu kkenli olmutur. Byle bir kozmo-
polit yapya sahip ehirde, Anadolu ve
zellikle zmir'den izler tayan yer adlar
grmek de ok doal olsa gerektir.
Atina, geni bir alana yaylm bir ehirdir.
ehirde Anadolu'dan tanp geldii ak-
a belli olan ok sayda yer adna rast-
lanmaktadr. Ancak bu yazy ok uzun
tutmamak iin tm Atina yerine Pire'den
hemen hemen kuzey ynne doru bir
hayali izgi ekerek, Akropol merkezli
bu izginin gney bat ynnde kalan
alandaki adlar aktarmaya alacaz. Selanik'te de ayn ad ta-
Yani dolaacamz blge Nea Smyrni yan bir semt olduu
semti olacak. gibi, Yunanistan'da ayrca
birok yerde ayn ad ta-
Pire sahili olduka byk bir liman dizisine
yan yerleim yerleri ol-
sahiptir. Baz yerleim alanlar dnda ne- duunu da biliyoruz.
redeyse tm Pire kylar limanlara ayrlm
durumdadr. Bu liman blgesinden Atina Nea Smyrni, yaklak 3,5
merkeze doru uzanan arterlerin en kilometrekare geniliin-
nemlisi, ortalama genilii 40 metre de ok k yaplarn yer
olan, park cepleri dnda sekiz eridi de ald, Atina'nn olduka
trafie ak olan Andrea Siggrou Bulvar'dr. bakml bir mahallesidir.
Nea Smyrni blgesi, bulvarn Art-Atina Semtte yaklak yetmi
Salonu nnden kuzeye dn yapt be bin nfus yaamak-
geni kavisten yaklak bir kilometre sonra tadr. Yukarda belirttiimiz
balar. Ancak Nea Smyrni'ye girmeden gibi Atina ehrinde yaa-
nce caddenin hemen karsnda yer alan yanlar 1922 byk g ile
blgeye gidii gsteren levhadaki ad dik- gelenleri dlaynca, zellikle z-
katimizi ekiyor: Kallithea. Ne kadar tandk mir'den gelenler Pire'ye ok yakn
bir szck. 1922 ncesi Rumlarn gn- bu eimli blgeye yerleerek oraya
mzdeki Karantina semtini andklar ad. Yeni zmir adn verir. Bylelikle gnlle-

18 KIS, 2016
 Ayafotini Kilisesi ve an Kulesi

rinde kalan ehrin adn Anlatacamz blgeye byk bulvardan yazldr. Adnn alm "Panionios Gymnas-
yaatmak isterler. Kuru- giri yaptmz Byk skender Caddesi tikos Syllogos Smyrnis" (zmir Pan-on
lu yllarnda olduka fa- tandk bir spor kulbnn stadyumunun Jimnastik Dernei) olan Panionios kulb
kir bir topluluun yer al- yaknndan geiriyor bizi: Panionios. Pa- yeni ve ok daha byk bir stadn hazr-
d blgede ilk barnma nionios Kulb; zmir'de 14 Eyll 1890 lklarn srdrse de, kulbn zmir spor
alanlar ahap paralar, tarihinde Orpheus Mzik ve Spor Kul- tarihindeki yeri mutlaka sonsuza kadar
kartonlar ya da bezler- b'ne bal olarak Orpheus Smyrni adyla kalacaktr.
den yaplma kulbeler kurulur. 1893 ylnda kulbn sporsever
olur. kinci Dnya Sava yeleri spor faaliyetlerini srdrmek iin Nea Smyrni semtinde ikinci duramz,
srasnda Alman igali ile Gymnasion adyla yeni bir oluumla ku- bahesindeki nl saat kulesiyle Agias
yaanan skntl dnem- lpten ayrlrlarsa da 1898 ylnda Orpheus Fotinis Kilisesi. Semtin oluumu srasnda,
den ancak sava sonu ve Gymnasion adyla birleirler. Panionios 1922 yangnnda otuz metre yksekli-
kurtulan gmenler, Yu- Futbol Kulb, g hareketlerinden sonra indeki nl kulesiyle birlikte yok olan
nanistan'n sava sonras burada da faaliyetini srdrr. 1939 ylnda kilisenin, kuleyle birlikte inasna karar
ald yardmlarn da katk- ina edilen ve 1988 ylnda UEFA stan- verilir. Ancak kilisenin inasna karn, ku-
syla imar almalarna balar. dartlarna uyulmas iin nemli bir onarm lenin inas 1990'lar bulur.
Nea Smyrni blgesi Atina'nn bir- geirerek oturma kapasitesi 11700 koltua
ok semti gibi birbirlerini dzgn drlen stadyumun ak tribnlerinde, Atina'ya ilk gidiime kadar, Nea Smyrni
alarla kesen yollarla blnm, planl kulbn renkleri olan krmz zemin ze- semtindeki kiliseyi zmir'deki adann
ve yeili bol bir semttir. rine lacivert harlerle "Panionios 1890" kopyas olarak bilirdim. Hatta Atina'da

KIS, 2016 19

Ayafotini-Atina
bunun byle olduunu dnen ok sa-
yda aratrmac ile de karlatm. Yunanca
birok kaynakta da byle olduu belirtil-
mektedir. Ancak bu denilenler doru de-
ildir. zmir'de 1922 yangn ile tarihe ka-
ran Agia Fotini Kilisesi'nin yap btn-
ln gsteren herhangi bir fotorafna
bu gne kadar rastlanlmamtr. Metro-
politlik binasnn da kulland byk av-
luda ekilmi birok fotorafta kilisenin
arka duvar ve apsis blm grlmek-
tedir. Binay atsyla sadece bu cepheden
gsteren tek fotoraf da sayfamzda g-
rebilirsiniz. Sadece bu fotoraftan dahi
Atina'daki kilisenin zmir'deki adana hi
benzemedii kolaylkla anlalmaktadr.
Nea Smyrni'deki kilise ikiz kulesi ile daha
ok -yine 1922 yangnnda yok olan- Agios
Giorgios Kilisesi'ni andryor olsa da so-
nuta zmir'deki hibir kilisenin kopyas
olarak yaplmad da kesindir. Ziyaretle-
rimden birinde Atina'daki nl Kk
Asya Aratrmalar Merkezi'ni ziyaretimde
yetkililerden "Arivlerinde zmir'deki kili-
senin herhangi bir fotorafnn bulunup
bulunmadn" sordum. Olumlu yant al-
dmda nasl sevindiimi anlatamam. z-
mir tarihinin nemli bir eksiini tamam-
lam olacaktm bu fotorala. Ancak se-
vincim kursamda kald. nk getir-
dikleri fotoraf kilisenin deil, an kulesinin
fotorafyd. Bunu onlara da syledikle-
rimde yzlerindeki akn ifadeye ben
daha ok ardm. Kulenin, kilise binas
ile ilgisi olmadnn farknda deilmi
gibi davranmlard.
Atina'ya her gidiimde zellikle eski kitap-
lardan zmir ve evresi ile ilgili saysz
kitap aldm. Hem bu kitaplarda hem de
20 KIS, 2016
Ayafotini-zmir
Ayafotini an Kulesi-zmir
orada grtm zmir ve Bat Anadolu Atina'da karma kan ikonastasis ile he-
ile ilgili dernek / kulp arivleri ile aratr-
maclarn bilgilerinde nemli yanllar ol-
duunu fark ettim. zellikle fotoraf alt
aklamalarda iyice belirginleen bu yan-
llar her seferinde dzeltmek iin aba
harcadm. Bizde de zmir ile ilgili bilgilerde
belgeye ya da kaynaa dayanmadan yalan
yanl yazlp sylenen ok rnek var. Ama
grdklerim sonunda emin oldum ki zmir
konusunda yanllar paylamada Yunanl
dostlar da bizden aa kalmyorlar.
Dardan zmir'dekilere pek benzeteme-
diim Agias Fotinis Kilisesi, bir tepecik
zerinde kurulu. Kilise nnden byk
bulvar ynne uzanan cadde de kilise ile
ayn ad tayor. Blge, gze ho gelen
yeil alanlarla bezeli. Yeil alan denince
bizdeki gibi bombo im alanlar aklnza
gelmesin. Burada szn ettiim yeil
alanlarn tamam aalk blgeler.
Kilise bahesini ve kuleyi biraz sonraya
brakp ieride grdklerimi anlatmak is-
tiyorum. zmir ile ilgili asl srprizi kiliseye
girince yaadm. nk karnda grd-
m devasa boyutlu ve soluk kesecek
kadar olaanst iilie sahip ikonastasis,
zmir'den gelmi bir eserdi.
konastasis, Ortodoks kiliselerde apsis de-
diimiz blmn nnde yer alan, ge-
nellikle ahap malzeme ile yaplm ve
zerine belli bir dzene gre ikonalarn
asld yksek, perde ya da bir tr bl-
medir. Templon szcyle de anlrlar.
konastasis ksaca kiliseye ayine gelen ce-
maat ile papazlarn bulunduu blm
birbirinden ayran bir tr perdedir.
men yanndaki ahap krslerin buraya
geli yks de hayli ilgintir. Her ne
kadar bununla ilgili baz yazlar yaym-
lanmsa da iin dorusu yledir: Bu
muhteem malzeme 1795 ylnda Kan-
tarcolu adnda bir usta tarafndan z-
mir'deki Aya Fotini Kilisesi iin yaplr. Yak-
lak yz yirmi yl orada kullanlr. Ancak
daha sonralar bunun yerine kiliseye ta-
mamen mermerden bir ikonastasis ya-
plmasna karar verilir ve bu malzeme ki-
emelik yaknlarndaki Aya Yani (Agios
oannis) Kilisesi'ne gnderilir. Metropolitlik
ynetiminin bylesine nadide bir malze-
meyi o dnemde kendileri iin en zel
kiliseden alarak bir baka yere gnder-
melerinin nedeni de ok anlalr deildir.

Mukavelesi" ile "Bahri Protokol"dr. Ve-
nizelos, 1933 yl Eyll ay sonarnda bu
kez stanbul'a gelir. Bu dostluk ereve-
sinde Yunanistan ile Trkiye arasnda 1930
ve 1938 Atina, 1933 ten antlamalar
imzalanr. 1933 ylnda iki kez istifa eden
Venizelos, bu dostluun verdii ilhamla
12 Ocak 1934 tarihinde Nobel dl Ko-
mitesi Bakanl'na yazd bir mektup
ile Mustafa Kemal Atatrk' Nobel Bar
dl'ne aday gsterir.
konostatis Ayafotini-Atina
Hkmeti'ne verilmesi" konusunu Ba-
bakanla sunar. Konu, dnemin Maarif
Vekillii'ne de (Milli Eitim Bakanl) iki
kez yazlarak gr alndktan sonra 24
Temmuz 1937 tarihinde hem Cumhur-
bakan Mustafa Kemal Atatrk hem de
Bakanlar Kurulu tarafndan imzalanr. Tam
bu sralarda Metaksas da Ankara'ya ziya-
rette bulunur. lkesinde tm partileri ka-
patm ve parlamentoyu da feshetmitir.
lkesinde tam bir dikta ynetimi ege-

Venizelos'un politik hayat zellikle Girit'in

konostasis Agios onnis-zmir
Ancak bu eserin 1922 yangnndan bu
sayede kurtulduu da gzard edilmez
bir gerektir.
Kurtulu Sava'ndan sonra Atatrk bilin-
dii gibi Yunan politikac Venizelos ile
dostluk kurar. Venizelos 1930 yl Cum-
huriyet Bayram haftasnda Ankara'ya
gelir ve Atatrk'n konuu olur. Bu ziya-
rette protokol karlkl olarak imzalanr.
Bunlar "Dostluk Mesaj", "Ticaret ve kamet
1935 ylnda bamszln ilan etmesi
ile skntl gnler yaamaya balar ve se-
imleri de kaybedince gittii Paris'te 1936
ylnda yaamn yitirir. Ancak iki lke ara-
sndaki ilikiler olduka uyumludur. Sz-
gelimi bu uyum iinde 15 Ocak 1937 ta-
rihinde Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti
ile Yunanistan Krall Hkmeti arasnda
Ankara'da "Kaakln Men ve Takibi
Antlamas" imzalanr. Bu arada 1935 y-
lnda Yunanistan krallk ynetimine geer
ve Kral II. Georgios'un, grevi brakan De-
mertzis'in yerine 1936 yl Nisan aynda
Babakanlk grevine atad oannis Me-
taksas da Trkiye ile ilikilere nem verir.
te tam bu srada dnemin Hariciye Ve-
killii (Dileri Bakanl) iki ayr yaz ile
"zmir'de Sen Jan (Agios oannis) Kilise-
si'nde bulunan baz dini eyann Yunan Ayafotini an Kulesi- Atina

KIS, 2016 21

mendir. Bu nedenle de olsa gerek karar
kan malzeme Yunanistan'a gitmez.
Ancak 1940 ylnda konuyla ilgili olarak
Yunanistan'dan yeni bir talep daha gelir.
Hariciye Vekaleti'nin "zmir'de Ayayani
Evangelis Kilisesi'nde mahfuz olup, abideler
meyanna tescil edilmi olan iki krs ile
dini tasvirleri ihtiva eden bir paravann
bir cemile olmak zere Yunan Hkmeti'ne
hediye edilmesi" teklifine, Maarif Vekale-
ti'nden yine iki kez gr alnr ve Bakanlar
Kurulu'ndan gelen kararnameyi 7 Aralk
1940 tarihinde Cumhurbakan smet n-
n onaylar. Ancak beklenmedik gelimeler
olur. Metaksas 1941 yl Ocak aynda g-
revdeyken hayatn kaybeder. Ayn yln
22 KIS, 2016
konostasis Ayafotini-zmir
Nisan aynda ise Nazi Almanya's Yuna-
nistan' igal eder ve bu igal 1944 yl
Ekim ayna kadar srer. O yln sonlarnda
ise Yunanistan'da i sava balar.
Ahap krs-Atina
Tm bu karmaada gnderilecek malze-
me, Yunanistan'da konuyla ilgililerin de
talebiyle bir zaman daha zmir'de korun-
duktan sonra sava sonunda, 1946 ylnda
gemiye yklenir ve Atina'ya gnderilir.
te bu serveni yaayan konastasis ve
ayn muhteem iilikteki krsler kar-
mdayd. Sayfadaki fotoralarn ayrn-
tlarna dikkatle baklrsa nasl esiz bir
ahap iilii uyguland grlecektir.
Atina'daki kilisenin bahesinde yer alan
an kulesi ise zmir'deki kulenin (ok k-
k baz farkllklar dnda) tamamen
kopyasdr. Aleksandros Onassis tarafn-
dan 1990 ylnda balatlan yapm tam
ylda tamamlanr. Buradaki an kulesi
de zmir'deki orijinali gibi kiliseden ayr
bir noktadadr. Kilisenin bahesinde ayrca
dnemin zmir Metropoliti Hrisosto-
mos'un da insan boyunda bir heykeli
bulunmaktadr.
Nea Smyrni semtindeki sokak tabelalar
arasnda ok tandk isimlerle karlalr.
Bunlar arasnda Enopi (Gztepe), Paradiso
(irinyer), Menemen, Homeros, Seydiky,
yonya, Foa, Nympheon (Kemalpaa), Ber-

gama, Cordelio (Karyaka), ve Efes gibi
sokak adlar hemen dikkatimizi eker.
Agios Fotinis Caddesi'nden hafif rampa
inerek bulvara doru yrdmzde
Ayafotini-Smyrna
Ayafotini-Yangn
ise karmza antsal cephesi olan byk
bir yap kar. Nea Smyrni semtinin en
nemli kltr merkezi olan bu yapnn
ad Estia'dr. zmir ve Bat Anadolu'dan
g srasnda getirilen eitli etnografik
baz eserlerin de korunduu merkezin
antsal giriini oluturan stunlarn ar-
kasnda kalan i ksmn tavana yakn b-
lmnde uzun bir panoramik grnt
oluturan bir dzine resim bulunmaktadr.
Bu resimlerde Rumlarn Anadolu tarihinde
var olduklar dnemin balangcndan,
byk ge kadar geirdikleri evreler
anlatlmaktadr. Hi kukusuz en ilgin
olan ise 1922 yangnnn yaatld re- rndan ve politikac General Leonidas
simdir.
Merkezin nndeki byk meydan di-
kine kesen yonya sokann alt yannda nndaki kk bir kede ise iki zmirli
Seferis
ise byk bir park alan vardr. "zmirli
Chrisostomou" (zmirli Hrisostomos) adn
tayan parkta igal dnemi zmir'inden
izler tayan birok kiinin bst bulun-
maktadr. Bunlar arasnda en bata sa-
ylmas gereken Smyrna adl heykeldir.
Bu heykelde zmir ehri, banda Kadife-
kale'yi sembolize eden bir tac bulunan
ve sol kolunda bir ocuk tayan formda
heykelletirilmitir. Parkta ayrca var olan
bstlerden bazlar u kiilere aittir: D-
nemin ABD zmir Konsolosu George Hor-
ton, zmir doumlu tarihi yazar Hristos
Solomoniadis, gal gleri komutanla-
Paraskevopoulos. Ayrca parkn alt b-
lmnde byk boyutlarda bir Hrisos-
tomos heykeli yer almaktadr. Parkn ya-
baba-oul bst grlr. Bunlardan biri
1873 zmir doumlu, nl hukuk adam
Stylianos (Stelios) Seferidis, dieri ise
1900 Urla doumlu olu, air ve diplomat
Giorgios Seferis.
Atina'daki zmir, geen zaman iinde Yu-
nanl dostlar iin daha ok aclarla birlikte
anlan bir kavram olmu. Ancak onlarn
torunlar iin zmir gzel ve dede yadigar
anlar tayan bir ehirdir. Atinadaki dost-
larn iinde ou zmir'e gelmi, hatta
her yl hi aksatmadan gelenler de var.
Atina nfusunun ok byk bir blm
de Anadolu'dan gelenlerin torunlar. Bir
gidiimde beni havaalanna gtren tak-
sinin srcsnn zmirli olduumu -
renince otomobili otoyolun sana ekip,
aaya inerek "Dedelerimin gzel ehrine
selam gtr" diyerek bana smsk sarl-
masn asla unutamam. Bir gn yolunuz
Atina'dan geerse oradaki zmir'i siz de
kefetmeye aln.
KIS, 2016 23
Vecihi Hrku,
havaclkta
destan yazd...
lk Trk uan o yapt. lk
dflman uan o dflrd.
Kurtulufl Savaflnn uan ilk
ve son pilotu oydu. Savafln
son gnlerinde o zamanki
adyla Seydiky olan
Gaziemir Havaalann o iflgal
etti ve dflmandan kurtard.
Dopdolu, retken, havaclk
aflkyla dolu bir hayat yaflad.
Nice pilotlar yetifltiren Vecihi
Hrkufl, Trk havaclnn
efsane isimlerinden biridir.
Tayfur GMENOLU
lotlarn gzlem eitimi alm olmalar gerekli.
Bu konuda en yetikin pilot Fazl'd. O ua-
cakt. Akam kefi iin Albatros D-III hazr-
land. Bu gzel uaa zmir adn vermilerdi.
Abdullah Usta, uaa binmeden Fazl' ya-
kalad. Bak dedi. Btn paralar tek
tek bir daha elden geirdim. Yine de dikkatli
ol. Byk pilot olduunu bilirim. Ama sakn
motoru zorlama, hz yapma, dmanla da-
lama. Ayan peyim. ki kurban yeter.Fazl,
gzleri dolan ustaya sarld:
Merak etme, sa dneceim.
Motoru altrd, stt, pist ban doldurmu
Hemen orduya katld. Birinci Dnya Sa-
vanda pilot brvesiyle 7. Tayyare Bl-
nde Ruslara kar hava harekatna katld.
Hatta bir Rus uan indirdi. Uak dren
ilk Trk tayyarecisi olarak anld. Ancak bu
sava srasnda Ruslara esir dt. Esir tu-
tulduu Hazar Denizi'ndeki Nargin Ada-
s'ndan yzerek kat ve ran zerinden
Anadolu'ya geti. Hemen ardndan 1918
yl banda Yeilky'de konulanm bulu-
nan 9. Harp Tayyare Birliinde grev ald.

O
nlar, Kurtulu Savanda mrettep gen pilotlara ders verir gibi dikkatle ilerledi, Bu blkte grevli iken kendi imkanlaryla
ordunun ilk pilotlaryd. Derme at- elini sallad, hzland ve havaland. ki saat bir av ua tasarm yapmaya giriti. Fakat
ma uaklaryla, en zorlu artlarda sonra dnd. Alklarla karland. Raporunu projesi Mondros Atekes Mtarekesi'nin
keif uuu yaptlar, dman mevzilerine telefonla Binba zzet Bey'e yazdrd. Hava imzalanmas nedeniyle yarm kald.
bomba yadrdlar. Yzba Srr komutasnda keif raporu paalar rahatlatt. Pilot Fazl'
Halil, Behet, Fazl ve tabii Vecihi (Hrku). uurlayan, sonra da pistte alklarla kar- Vecihi Bey'in, teknik adam olarak ne kmas,
layan gen pilotlardan biri de Vecihi idi. hi phesiz uma arzusunun yerine geti-
Nafiz-f ve Nafiz-2, onlarn ilk gz ars idi. Geri teknik eitim grm, uak onar- rilmesinde bir engel oluturuyordu. Ancak
Sonra bunlara Albatros katld ve tabii pilot mnda ustalamt ama umay ok seviyor O, kendi abalaryla bunu da amay baard.
Fehmi. Uaklar, iyi havada uar, rzgarl ya ve istiyordu. 1922 Austos'unun ortalarna nk ok iyi bir pilot olduuna nce
da yamurlu havalarda yerinden kprdaya- gelindiinde uak bl Akehir'den kendisi inanyordu ve evresine de bunu
mazd. nk bazlarn onlar, bir motor te- al'daki alana tand. Filoda 10 uak vard: kabul ettirmekte zorluk ekmiyordu.
darik ederek bizzat ina etmilerdi. Kanatlar, 6 adet Brege-XIV keif, 3 adet Spat-XIII av
bol kuyruk yal et suyuna batrlm Ame- Kurtulu Sava gelip attnda Vecihi Bey,
ve bir de De Hawilland-9 (smet).
rikan beziyle yaplyor, bu kanatlar, haliyle yine sahnedeydi. Ancak ondan nce Alman
yamurlu havada yumuayp gidiyordu. Bu filoya sahip olduklar iin havaclarn uzmanlar tarafndan eitilen bir ksm rtbeli
ve ustalarn az kulaklarndayd. pilotlar ne ktlar. O, bunu onur meselesi
Bir ksm isabet ald, bir ksm havada arza- yapmad ve bir sre bekledi. zellikle nn
lanp dt. Mustafa Kemal, bu ekibe, biraz Onurlananlardan biri de hi phesiz Vecihi ve Sakarya Savalarndaki keif ve destek
da "lgnlar"adn vermek ihtiyac duymutu. (Hrku) idi. uular ile dikkat ekerek isminden bah-
nk, korkusuzdular ve harikalar yarat- settirdi. Bir Yunan uan da drerek,
yorlard. Uak onarmak, yenisini yapmak, KMDR PLOT VECH? havadaki kariyerini ikiye katlad. Vecihi Bey,
onlar iin ocuk oyuncayd. Turgut zak- Vecihi Bey, 1896 ylnda stanbul'da dodu. Kurtulu Sava'nn ilk ve son uuunu
man, "lgn Trkler" kitabnn bir blmnde Kk yatan beri pilot olmay istiyordu. yapan pilot olarak da anlr. Keza savan
o lgnlar yle anlatr: "Tek kiilik avc Yeilky'deki Tayyare Mektebi'ni pilot olarak son gnlerinde zmir'in Gaziemir (Seydiky)
ua ile salkl keif yaplabilmesi iin pi- bitirdi. hava meydann tek pervaneli av uayla

24 KIS, 2016

igal eden Trk pilot Odur. Bu ne-
denle kendisine krmz eritli
stiklal Madalyas verildi. Trkiye
Byk Millet Meclisi de, tari-
hinde ilk kez kendisine adet
takdirname verdi.
ZMR YILLARI
Vecihi Bey, Kurtulu Savandan
sonra zmir'e yerleti. Seydiky'de
pek ok tayyarecinin yetime-
sinde nemli rol ald. Cumhuri-
yet'in ilk pilotlarnn nemli b-
lm onun rencileriydi. O yl-
larda Edirne'ye yanllkla inen bir yolcu
uann kurtarlmas amacyla blgeye gi-
dip kusursuz bir grev ifa eden Vecihi Bey'e
bu hizmeti karlnda uaa 'Vecihi' ad
verildi. Bu, Onu hem heyecanlandrd, hem
de ok gururlandrd. Bundan g alarak
uak ina etmeye karar verdi.
Ancak buna nereden balayacan ok
iyi biliyordu. Halkapnar'daki cer atlye-
lerinden teknik destek salayarak kollarn
svad. Seydiky'de; imdiki Gaziemir Hava
Teknik Okullar Komutanl'nda uak yapm
projeleri zerinde almalar gerekletirdi.
Cumhuriyetin ilan edildii yl Kurtulu Sa-
va srasnda Yunanllardan ganimet olarak
ele geen motorlardan yararlanarak ilk
Trk uan imal etti. ki yllk bir alma
sonunda 28 Ocak 1925'te 'Vecihi-K-VI'adn
verdii bu ua uurdu. Ancak dl yerine
ceza ald. nk Seydiky alannda o
srada havaclktan anlayan kimse bulun-
muyordu. Kendi imal ettii uan kalk
iin izin verecek merci olmad iin bu
davran 'izinsiz uu' olarak nitelendirildi
ve Vecihi Bey bu yzden cezalandrld.
Ancak bu olay, Onun moralini hi bozmad.
Havacln bir dizi kurallarla yrdn zamanda ikinci ua Vecihi-XIV'yi yaparak
ok iyi biliyordu. Gnl koymadan bir Kadky Fikirtepe'den Ankara'ya kadar
sre daha alt. Trk Hava Kurumu'nun uurmay baard. 25 Nisan 1931'de e-
kuruluuna destek vererek bu kurum ats koslovakya'da kendi monte ettii ua
altnda zmir'de pilotlua merak saran bu lkeden Trkiye'ye kadar uurmay
genleri eitti. baard. Sanat Melike Demira'n dedesi
Nuri Demira, kendisine 5 bin lira
vererek bunun karlnda bir kabin
ua yapmasn istedi. Vecihi Bey,
bunu da baard ve Vecihi XVI kabin
uan yaparak yine bir ilke imza
att. zmir'den hi kopmad. Umak
istediinde zmir'e gelir, bu hevesini
doya doya tadard.Reklam ilerinde
alt. adamlarnn havadan rek-
lam ve ekim ilerine yardmc oldu.
Sanat Zeki Mren'in Fuar'da ya-
paca alma ncesi tek pervaneli
uayla Sanat Gnei'nin havada
reklamn yapt.Soyad kanunu -
knca Hrku soyadn ald. nk bunu
hakediyordu. Gkyznde kendisini her
VE SONRASI zaman zgr hissetmiti. Sonraki yllarda
Askeri havaclktan bir sre sonra ayrld kendi adna bir zel havayolu irketi kur-
ve daha rahat alabilmek amacyla uak mak istedi ama aksiliklerle karlanca
tasarm ve yapm sahasna daha zgr bundan vazgeti.Macera dolu keyili bir
biimde adm att.1930'da stanbul Kad- hayat yaamt. Hi phesiz Trk havaclk
ky'de bir keresteci dkkann kiralayarak sektr, geldii bu noktada ona ok ey
3 ay ierisinde ilk Trk sivil uan, ayn borludur.
KIS, 2016 25
Aknc Mahallesi (Fettah)
Yeni Sadk Bey Otelinin nnden geerken gneye
bakan kafesli penceresinden soka seyreden bir kz
ocuunu grr gibi olurum, gn gelecek kk kz
byyp byk kurtarc Mustafa Kemalin efli olacak

Orhan BEK FOTORAF: Atilla ZDEMR

R
esmi rakamlara gre yz lm
55.215 m, evresi 965 m olan ma-
halleye Oteller Soka Anafartalar
Caddesi giriinden adm atalm. 1920li yl-
larda, Bankasnn bulunduu yerde ikili,
algl Mveddet Salonu vard, sonra bu
salon Mveddet Kahvehanesi oldu. Daha
ncesi Mslman mezarlyd, onun da
ncesi Helenistik ve Roma dnemine kadar
gider Oteller Soka deyip gemeyelim,
oteller ve otel odalar ne srlar saklar
ok dll Masumiyet filmi sokakta bu-
lunan bir otelde ekilmiti.
Sokan banda sada Yeni Sadk Bey
Otelinin nnden geerken gneye ba-
kan kafesli penceresinden soka sey-
reden bir kz ocuunu grr gibi olurum, aratrmam srasnda evleri yklan veya
gn gelecek kk kz byyp byk tehlikede olan insanlarn yerletirildikleri
kurtarc Mustafa Kemalin ei olacak okul, cami, mescit, han isimlerini incelerken,
Tarihi yap onarlsn Latife Hanm Mzesi karma Kabasoan Mescidi kmt. Va-
olsun demekten yorulmadm Yazlarm klar zmir Blge Mdrln uyardm,
okuyanlar, Bankasnn kesinde elinde arivleri tarayp hatay dzelttiler. imdi
bavul, etrafnda gmen turna kular kapsnda Kabasoan Mesciti yazyor. Ev-
uuan tuntan bir yolcu heykeli hayalimi liyazade Camii de aslnda bir mescit... Ha-
bilirler. Mahalle ile ilgili baka dnce-
tuniye (Kulu) Abdulfettah Camilerinin
lerim de var
yannda ayn adla anlan medreseler g-
Aknc Mahallesi, toplam drt camiye ev nmze gelemedi. Blgedeki zengin hazire
sahiplii yapar, esasnda iki cami iki mescit ve mezarlardan ok fazla bir ey kalmasa
demek daha doru. Kabasoan Mescidinin da Fettah Camisi avlusunda Fettah Dede,
adn birileri Huridiye Camisi yapm, ka- Mgri eyh Bedreddin Trbesindeki me-
psndaki tabelaya Huridiye yazlnca eski zarlar, says az olsa da ziyaretileri tara-
ismi unutulmu 1930 zmir sel felaketini fndan yalnz braklmyor.

26 KIS, 2016
Eski kaytlarda ad Tekke olarak geen
1297 Sokak, ruhani bir sokaktr, tekke ve
mtemilatlarndan gnmze tehvitha-
nesi, dou ynnde misafirhanesi ve aka-
retleri kald. Msri eyh Bedreddin ailesinin
kulland harem selamlk ahap yapnn
olduu yerde imdi betonarme bina var.
Msri eyh Bedreddin Trbesinin onarm
tabi bir kazan. Trbenin kapsnda eyh
Bedreddin ismini grenler Simavna Kads
Olu eyh Bedreddinle kartryorlar. Si-
mavna Kads olu eyh Bedreddinin mezar
stanbulda Divanyolu'ndaki hazirede. Sa-
nrm bu konuda bir aratrcnn yapt
alma birok bilinmeyeni aydnla ka-
vuturacak

Trbe karsndaki kmaz sokakta zel bir

ses sistemi vastasyla nl bestekar Rakm
Elkutlunun arklar alnsa, rnein Ne
bahar kald ne gl ne de blbl sesi var. Bi-
liyorsunuz bestekar hayatnn son gnlerini
bu evde geirdi, bilgiyi dorulayan aile ya-
knlar halen hayatta. yi de bestekar neden
bu kmaz sokaa gelip Msri eyh Bedrettin
Trbesi karsndaki evde ikamet etti? Tekke
ve zaviyelerin kapatlmasndan sonra Mevl-
eviler, bu tekkeyi kullanp ayinlerini burada
yapm olamazlar m? Mahallenin sevilen
muhtar rahmetli Ramazan Tankn verdii
bilgiler bu dorultudayd
zmir'in igali srasnda ehit edilen Albay
Sleyman Fethi Bey'in cenazesi Kk
Fettah Sokaa (1299) eski zmir evine ge-
tirilip bir gece misafir edilmiti, sokaa
ehit Albay Fethi Beyin ad verilsin, oto-
park olarak kullanlan Kmrc Hann
arsas amfi tiyatro olsun, tiyatrocular sk-
lkla gelip burada oyunlarn oynasnlar.
Baka isteklerim var, ayn sokan uzan-
tsnda, Anafartalar Caddesine karken
sadaki evin kepenkleri lacivert krmzya
boyansn, duvara basketbolcu Hseyin
Alpin ad kazlsn, ne ilgisi var demeyin
dneminde Balkanlarn en uzun boylu
basketbolcusu Hseyin Alp, Altnordu
basketbol takmnda oynayp, takmn
Trkiye ampiyonu yapt yllarda bu
evde yaad... Evin ara sokanda, grme
engelli piyanist Mmtaz Uygunun radyo
arivlerinden derlenecek arklar alnsn,
piyanist Mmtaz Uygunda ayn sokan
kmazndaki evde yaad.
Bir dnem mahallenin beenilen meyha-
neleri, lokanta ve gazinolar vard, Fevzipaa
Caddesine bakan mehur Toros Lokantas
bir lezzet durayd. Tiyatro gruplarnn sahip eski zmir mahallesi baka nasl
oyun oynad, konserlerin verildii Ali Ul-
vinin bahesi, eski esnaf meyhaneleri Ka-
lender, tekteki Doan, kokorei Necmi,
meyhaneci Beir, halen faal olan Hayyam,
mehur Lokmac ztat kardeleri unutma-
yalm. Meyhaneler tekrar faaliyete gesin
demek eski bir gelenein devam iin
yeterli olmaz, o yllar meyhane kadar mey-
haneciler de nemliydi... Mahallenin bir
de mzesi var. 1298 Sokakta zmirli tccar
Eminzade Hafz Tevfik Birsel Efendi tara-
fndan 1900 ylnn balarnda ina edilen
bina imdi Kadn Mzesi olarak kullanlyor.
Emniyet Oteli, ayn sradaki kebap dkkan
olarak hizmet veren sebillerin dzenlenip
onarldn, Oteller Sokanda eski Tilkilik
Ortaokulunun bulunduu yere kondurulan
otoparkn kaldrlp, kafeterya ve depo
olarak kulland Roma galerilerinin zmir-
lilerin ziyaretine ald gnleri grebilecek
miyiz?
Basmane Karakolu, zmir kitaplna d-
nsn, btn tarihinde sulu grmekten
yorgun den tarihi karakolun restoras-
yonundan sonra grnr bir yerine zmir
karakollarnn tarihini yazan merhum Akn
Hatipolunun fotorafn asalm Yeni
Sadk Bey Otelinin kuzeyinde sonradan
yaplan dkkanlarn altnda kalan antik
tnelin ortaya karlmas, Hatuniye Par-
knn yeniden ele alnp dzenlenmesi,
irkin trafonun kaldrlp yerine Gazi Mus-
tafa Kemal ve arkadalarnn 10 Eyll 1922
tarihinde caddeden geilerinin resme-
dilmesi, salk ve itfaiye dnda sokaklarn
ara trafiine kapatlmas, tescilli tescilsiz
yaplarn onarm gibi benzer projelerin
bir an nce hayata geirilmesi dilerim
gerekleir Cami, mescit, hazire, konak,
eski sokak dokusu ve arkeolojik deerlere
ayaa kaldrlp eski parlak gnlerine dn-
drlebilir. Mahallenin zetini yapmaa
altm, zaman ok abuk geiyor ky-
metini bilelim

KIS, 2016 27
Yine yetmili yllar. Yldz
Sinemasnda iki film bir-
den oynuyor: Kara Sakall
Korsan ve lm Vadisi
Yldz diye bir
sinema vard...
Basmaneden Yeniflehire doru karken, hemen sa
kolda eski bir bina gzmze arpar. zerinde Yldz nim ve aabeyimin llerini alr, prova
Spor Tesisleri yazar. Bu aslnda 1950li yllarda yaplmfl
zmirin en byk sinemalarndan biridir: Yldz Sinemas. getik. 1940l yllarn balarnda amcam
Sinemay yapp iflleten ise Kazmirci ailesidir. Tuhafi-
yecikle ifle bafllayp, nce Eflrefpafladaki Asri/nci, sonra
da Yldz ile sinema sektrne geen ailenin, yaflayan
en kdemli ismi Yksel Kazmirci ile konufltuk.
28 KIS, 2016
Gkhan AKURA
S
ayn Yksel Kazmirci, ykye nce
aile tarihinizden balasak. Nasl
girdiniz bu sektre?
-Ailemiz yirminci yzyln balarnda Se-
lanikten stanbula g etmi. Dedem
Ali Rza Kazmirci Trkiyede ilk hazr el-
biseyi getiren insan, maazas Emin-
nnde. Kazmir bir eit yn kumatr.
imdi kamir denilen kuma Kazmir-
ciler Melbusat (elbisecilik demek) Trk
Anonim irketi
(1930lu yllarn gazetelerine bakyorum.
Kazmirci Ali Rza Beyin ilanlarna. Birinde
Ucuz Elbise Sergisi bal var, altnda
Hazr ve smarlama kostmler, pardesler,
ocuk elbiseleri, gayet ucuz fiatla satlmak-
tadr yazmakta. Adres olarak stanbulda
Eminnnde, Ankarada Kooperatif kar-
snda diye belirtilmi. Bir dier ilann bal
ise Aldanmaynz. Altnda da rnlerin fi-
atlar var. Karma kan son ilannn bal
ise Ucuz Satan ok Satar.)
Babam Senai Kazmirci, amcam da Osman
Ferruh Kazmirci. stanbul, zmir, Ankara
ve Parisde de ubeleri olan, bym bir
maazalar dizisi, tuhafiye u bu
(Bu iki kardein de ayn tarihlerde yayn-
lanm ilanlar var. Metin yle: Oyuncak
ve hediyelerinizi neden her vakit, Beyolunda
stiklal Caddesinde 303 numaral Osman
Ferruh ve Senai Kazmirci maazalarndan
tedarik ediyorlar? nk en byk, en m-
tenevvi, en yeni ve en zevk verici mntahap
eitlerini, en ucuz fiatla orada buluyorlar.
Bir baka ilanda ise yer amak iin ecnebi
mallarmz satyoruz ibaresi altnda erkek
kostmleri ve paltolarnn fiatlar sralanm.
Adres blmde ise maazann Eski tayn
[Stein] olduu zellikle belirtilmi.)
stanbulda Maka Palasda otururduk. Bu
yapnn drt kaps vardr, biz birinci kapda
otururduk, drdnc kapda brahim Ala-
ettin Gvsa otururdu. Terzi gelir, evde be-
yapard Ben ili Terakkinin ilkokulunda
beinci snfa kadar okudum, sonra zmire
ve babam ortaklktan ayrlyorlar. Babam
zmire geliyor, zmirde imdi Konak Si-
nemas ve OSKA pasajnn bulunduu
bina amcamla ortak olarak bizim ailenindi.
Babam orada bir tuhafiye maazas ayor...
Sava yllar, kemerler sklm. Annem,
stanbuldaki refah hayat brakp maazaya

geti mecburen... Elbirliiyle toparladk.
nce Gztepeye yerletik.
Sonra deniz kenarnda baheli bir ev ald
babam. Sonra oras ykld, apartman oldu.
Biz hala orada otururuz
Peki sinemacla gei ne zaman oldu?
- Bir gn pedere bir teklif gelmi, 1940l
yllarn sonlar. Suphi zbudak, o zamanki
Asri Sinemann sahibi. Mezarlkbandaki
Asri Sinemay ve imdi Yldz Sinemasnn
bulunduu yerdeki bo arsay satmak is-
tiyor. Babam ani bir kararla sinemay ve
arsay satn ald. Asri Sinema, ok sonralar
Agora istimlaklar srasnda ykld. Bulun-
duu yerin tarihi durumu o zamandan
anlalyordu. Balkon var ama alt dolu
balkonun. Altmz gibi bir balkon deil,
babam altn kazdrmaya balad, ama ta-
rihi kalntlar knca hemen anlad duru-
mu, stn kapatt. Yoksa o zamandan
istimlaka girecekti! Asri Sinema tam avan-
tr bir sinemayd. nce ksa bir sre Suphi
zbudak iletti. Sonra babam ismini de-
itirdi sinemann, nci Sinemas oldu.
kinci snf bir sinemayd. erinin kontro-
lne bakan, Hafz diye bir adam vard.
1970li yllarda Yldz Sinemasnn makine dairesi.
Baya ad kmt, gen ocuklara dkn oturmu Yahudi kadnlaryla kzlar ve o-
diye. lk i olarak onu iten att babam. cuklar bir trt korosu eliinde kavrulmu
Sonra aileler de gelmeye balad. Asride karpuz ekirdei yerlerdi.")
yerli de, yabanc da film oynatlrd. ok
yerli film oynad, Ayhan Ikn filmleri Peki Yldz Sinemas ne zaman yapld?
tklm tklm olurdu mesela
- Yldz Sinemasnn imdi yerinde olduu
(Asri Sinemay anlarnda Tark Dursun K. bo arsa da nce akhava sinemas ve
yle anlatr: Asri Sinema, ocuklarn si- tiyatrosu olarak iletilmeye baland. s-
nemasyd. ya da drt filmi arka arkaya tanbuldan birok operetler, tiyatrolar
oynatrd; ayda bir kez de '36 Ksm Tekmili gelirdi. Mesela Muammer Karaca gelir-
Birden'ler. Vurdulu krdl, casuslu, hafiyeli di Yldzn kapalya dn 1953 Ha-
filmler, bir de her biri 60 dakikaya sdrlm, ziranndadr. Ben yeni askerlii yapp gel-
doyumsuz westernler... Sabah saat sekizde mitim. Rahmetli peder bitirmiti inaat.
salona girilir, en iyi koltuklar tarafmzdan talyan bir mhendis yapm sinemay.
tutulur, daha sonra ge gelenlere bu yerler Balkonun stnde byk bir cam pano
bilet parasnn yarsna satlr ve filmler, vard, kl. stnde de bir ressamn yap-
balkona kan merdivenlerde saatler saati t yldzlar vard. Sinemann ismi Yldz
cefa minnet seyredilirdi. Asri Sinema'nn ya Ayrca babamn isteiyle atda
kaps Yahudi satclarla oktan igal edilmi alr kapanr levhalar vard, havalandrma
olurdu: Krk tanesi bir kurua kavrulmu iin. Ama btn bunlar betonarme yap-
fndk, klah yine bir kurutan kavrulmu t iin, salonun ortasnda da iki koca
kavun ya da karpuz ekirdei; yan sra, stun dikiliyordu. Sinemadaki gr
barda yz paraya (en pahalsyd) sbye bunlar ok bozuyordu.
satarlard. Sbye mi? Dvlm kavun e-
kirdeinin zsuyudur. Yahudiler yaparlard (Yaar rk Asri ve Yldz Sinemalarn an-
bunu. Kavrulmu karpuz ekirdei de yine latt yazlarnda, Yldzn al gnlerini
onlarn hneridir. Akamstlerine doru, yle anlatyor: Sinema 12 Haziran 1953
yeni km imbata kar kap nlerinde tarihinde San Remo ve Ben Bir Casustum
KIS, 2016 29
Yldz Spor Tesisleri (Yaar rk arivi)
Alsancak limann civarndaki bir lokantada soldan Trker naolu, Yksel
Kazmirci, Orhan Terzibaolu (Yksel Beyin orta) ve Necdet Tosun.
Soldan Senai Kazmirci (Yksel Beyin babas), evket Aktun, Toros enel.
30 KIS, 2016
filmleriyle alr. Baroln Avusturya asll
ve Kahire doumlu, dnemin nl yldz
Marika Rkk'n oynad 1951 yapm, ro-
mantik mzikal San Remo filminin orijinal
ad Sensation in San Remodur. Ba rollerini
Madeleine Carroll ve Herbert Marshall'n
canlandrdklar, Edmund Gwenn'in roma-
nndan sinemaya uyarlanan Ben Bir Ca-
sustum ise orijinal ad I Was A Spy olan
1933 yapm bir filmdir.)
O yllarda daha sonra ok nl olacak
Avare adl Hint filmini ilk siz oynam-
snz, doru mu?
- Evet, 1954 yl Ocak aynda Toros enel,
bir Ermeni filmci, hem de aile dostumuz.
Elinde bir Hint filmi var, hi bir yerde oy-
namam. O da bilmiyor, iyi mi deil mi
Tamam bir koyalm, pursantaj olarak [Pur-
santaj gelirin filmin datcs ile oynatcs
arasnda belirli ilkeler dorultusunda da-
tlmasna denirdi] Avare filmi Acayip
bir rabet, tarihimizde grmediimiz bir
rabet oldu. Uzun da bir filmdi. Gnde
anca seans yapabiliyorduk. Raj Kapo-
orun avareliini bizim halkmz o kadar
sevdi ki, kendine mi benzetti bilemiyorum,
o arklaryla, o avareliiyle ok tuttu filmi.
Btn seanslar ful, yle garip bir hafta
geirdik. Toros bey de o zaman yurt d-
ndayd, onunla konuamadmzdan
birinci haftann sonunda filmi vizyondan
karmak zorunda kaldk. Birka hafta
sonra Toros gelince yeniden koyduk, iki
hafta daha oynad film Tm rekorlar
krd, biz de, datcs da beklemiyordu
 byle bir eyi. Btn Trkiye Avareyi z-
mirden rendi nce, sonra baka yerlerde
oynad.

O yllarn szlemelerine baknca, bir

ok etkinliin, tiyatronun, gsterinin
de Yldz Sinemasnda yapldn g-
ryoruz.

- Hatta Gre Milli Takmmzla sve tak-

mnn milli karlamalar da burada ya-
plmt (10 Mart 1955). Bizim sahne mi
daha uygundu bilmiyorum, buras sk sk
tiyatrolar ve gsteriler iin kiralanrd. Ak
hava dnemindeki deneyimle, sahnenin
arkasnda kulis, sahne st filan yaplmt.
Mesela stanbul ehir Tiyatrosu, o zamanki
o mkemmel kadrosuyla; Vasfi Rza, Behzat
Butak, aziye Moral, Bedia Muvahhit ge-
lirdi. 27 Mays 1960 ihtilali oldu, stanbul
ehir Tiyatrosu ayn gece burada temsilini
stanbul ehir Tiyatrosu oyuncular Efes gezisinde. Soldan ikinci Yksel Kazmirci,
verdi. O gelilerinde onlara Efesi de gez-
nc Gazanfer zcan.
dirmitim.

Peki sinemann bana sizin geiiniz

nasl oldu?

- 1954 ylnda babam Amerikada olan

aabeyimin (Merih Kazmirci) yanna gitti,
orada drt sene kadar kald. 1956 yaznda
ben eski sinemay yktm, bugnk haline
getirdim. Gen bir mimar ve arkadam
olan Erdoan Tzge, ki piyasaya yeni at-
lyordu, onunla yaptk. drt yllk bir
sinemay ykmak tabii cesaret ii. Pedere
yazdm, ne yaparsan yap dedi sonunda.
Sonra gelip grdnde, ben olsaydm
hayatta yaptrmazdm, ama iyi olmu, iyi
ki yapmsn dedi. Erdoana tavan yine
stanbulda Fita Sinemasnn fuayesinde bir toplant. Oturanlar soldan birinci alr kapanr yapalm dedim. Tamam
zmir Elhamra Sinemasnn mdr Ahmet Akdamar, nc Senai Kazmirci, dedi, ama bu kez elik atnn stne
drdnc Lemi peki, en solda Yksel Kazmirci..) karlkl iki ray koydu ve tane de
aklk yapt. Kalabalk olduu zaman an-
Yksel Kazmirci ve Gkhan Akura traktlarda, elektrik motoruyla o kapak
(Fotoraf: mer Durmaz)
birden hareket eder, alr ve ierdeki
2000 kiinin kirlettii hava yukar kard.
Ama asma tavan var arada, bu yzden
alan tavan grmez seyirci. Yazlar
avantr film birden oynard. Tavan da
hep ak dururdu

(imdi futbol sahas ya Yldz Sinemas.

Yksel Beyin olu Tolga Kazmirci ile yapnn
yukar blmne ktk. Evet tavandaki ka-
paklar alyordu, 60 ksur yldan sonra
bileHala tavan aldnda gzel bir hava
cereyan oluyor.)

Peki sinema yeniden ne zaman ald?

- Daha sinemay amay dnmyorum,

nk iler bitmemi. 1957 ubat gibi.
Gazeteciler Cemiyeti geldi (Basn Men-
suplar Dayanma Cemiyeti). Biz dediler,

KIS, 2016 31

Yksel Kazmirci
Zeki Mreni getireceiz. Zeki Mrenin
de en popler zamanlar. Sinemann in-
aat bitmi, koltuklar taklyor, ama son
anlardayz daha. Yetitirebilir misiniz, diye
sordular. Konsere yetitirmek iin 24
saat alyoruz. Boyac da alyor,
temizliki de Temizliki yukarlar
temizliyor, molozlar yyor aaya.
Boyac ise son kat boyay atacak, ben
moloz filan tatmam dedi, boyay
rezil eder. Adam hakl, ama apartman
boyu da moloz birikmi. Tuttum iki
amele, kazn dedim bahenin orta-
sn. Muhteem bir ukur kazdrdm. O
molozlar, o ukura attrdm. stn
sulayp bastrp, yeniden moloz at-
trdm ayn yere. Daha nce kan
topra da molozlarn stne koy-
durdum, yle 60-70 cm. ykseklikte
bir iek park olutu. Fuardaki orman
mhendisi, arkadamd. Ondan palmi-
yeler istedim. Birer ya tenekesinde
tane palmiye fidan geldi, diktik stne.
(Yldzn kocaman bahesine kyoruz,
artk kocaman olmu palmiyeleri gryoruz,
altlarndaki toprakta da molozlarn izleri
hala grlyor!)
22 Mart 1957 tarihinde konseri yaptk.
Ama ben konseri hi hatrlamyorum. Bilet
kalmam, kapda ylesine bir izdiham
vard ki. Ben onlarla uramaktan, didi-
mekten geceyi karakolda geirdim. Konser
sonunda fuayede Zeki Mren onuruna
bir kokteyl yapld. Kokteyle eim katld,
ben ancak sonuna yetiebildim.
Haziran aynda ise sinemay atk, o za-
manki Belediye Reisi yapmt al. lk vard. lk bata biz vardk Yldz; az ileride
filmi dahi hatrlyorum. Viyolet Emperyal-
ahane Menekeler filmiyle ald. Unut-
32 KIS, 2016
Sinemann logosu
mam mmkn deil, nk 4 Haziranda
benim nikahm, 14 Temmuzda da d-
nm vard.
filmlerde diyelim filmciye % 35i braklr,
Biraz da sinemann seyircilerinden sz
edelim.
- O zamanlar halkn tek elencesi sine-
mayd, fakir halkn da, en zengin kesim-
lerin de Sradan halk da gelirdi, kon-
soloslar da gelirdi, belediye reisi de En
varlkl kesimler balkonda numaral kol-
tuklarda veya localarda seyrederdi. Dier
halk ise aadaki 1200 kiilik blmde
otururdu. Basmane hi bir zaman lks
bir semt olmad, insanlarn buraya bize
gelilerinin nedeni sinemayd. Bu cadde
zerinde zmirin en byk sinemas fiks ise o denir, yahut pursantaj ise his-
sesine den verilir. Birinci vizyonda %
karda Kulp vard, o da 1800 koltuklu.
Biraz daha ileride tam Kemer stasyonu-
nun yannda Byk Sinema vard. 1800
koltuklu. Yani birinde yer bulamayan, ya
da filmi beenmeyen tekine gidebilirdi.
O zamanlar buras sinema caddesi ol-
mutu adeta
O zamanlar Yldz da bile belli durumlara
dikkat etmek gerekiyordu. Yldzda iki
personel sadece ierinin inzibatna bak-
yorlad. Sigara iilmesin, kadnlara ve o-
cuklara sarkntlk edilmesin, grevleri
bunlard. Bir gn yine bu inzibat salayan
personel birini uygunsuz davranlar iin
uyarm ve iki tokat atm. Adam da gidip
karakola ikayette bulunmu. Bakomiser
ard, gittim. Dedim komiser bey, anla-
alm nce stersen her vakay telefon
edip bildireyim sana, sen de memur gn-
der Ama bak, ben yksek tahsil grm
bir adamm, dvmekten de zevk almam.
Bu iki tokat yemise, ya unu, ya bunu
yapmtr. Komiser de anlad durumu, bir
daha geleni bir de ben dverim dedi
Peki filmler nasl seilir, nasl alnrd?
- Birinci vizyon filmler ayn hafta zmirde
birka sinemada birden balard. Tabii
ayr ayr semtlerde. Mesela ben bir
filmi oynatrkan, ayn film Konakta
Elhamra, Mezarlkbanda Yenide
ayn gn vizyona kard.Sinemaclar
arasnda hem arkadalk vard, be-
raber oturur yer ierdik hem de sk
bir rekabet vard. Gzel bir liste knca
herkes peinde koard. Mesela bir
liste km, dier bir sinemac gidip
talip olmu, ben ardndan gelmiim
ve ok beenmiim listeyi. Hemen
pein para veriyorum diyerek listeyi
elinden alrdm. O listedeki filmleri
bana bir iki sene iinde verecek hem de!
Bu alm satm ve oynatma ileri nasl
olurdu? Bir kere listedeki daha pahal
filmler pursantaj oynard. Mesela bu tr
% 65i sinemaya kalrd (ya da 40/60 olarak
bllrd). Listedeki dier filmler ise
toplu bir fiyata alnrd. Kendi sinemamzda
birinci vizyon oynayacak filmlerin ana
listelerini direkt stanbuldan alrdk. Gidip
grp, pazarlk edip mukavele imza-
lardk. Ondan sonra vizyona girme tarih-
lerinde mutabk kalrdk. Listedeki filmlerin
hepsi ellerinde deil zaten. Onlar da an-
lamalar yapmlar, film bazen daha sonra
gelecekirket filmi alacak, dublaj ya-
pacak, kopya basacak filan Sonra tari-
hini bildirir, o tarihte de gnderir. Fiyat
90 stanbuldaki merkezlerle muhatap
olunur, anlalrd. Tabii bu arkadalklar
Yldz Sinemas fuayesinde bar blm (Yaar rk arivi)
da doururdu. Mondial ve Star filmin sa-
hipleri Rumdu; birinin adn hatrladm
Joseph Kollaro. Onlarla yakndk. Emek
Filmden Fikret Beyle sk grrdk.
pekilerden en yakn grtm Fa-
hir pekinin olu Lemi pekiydi.
pekilerin Ege mntkas temsilciini
yaptk senelerce Yldz Sinemasndan
ayr bir de Kazmirci Film vard. Ben ve
rahmetli ortam Orhan Terzibaolu.
Daha ok Orhan urard
En ok i yapan film neydi sinemada?
- En ok i yapan bir in ya da Japon
filmiydi. smini hatrlayamadm imdi.
Yetmili yllar olsa gerek. [Yaar rk
1974 tarihli bir Wang Yu filmi olduunu
yazyor.] Bir gnde 11.000 bilet kestik.
Bir bayramd galiba, tek film oynattk,
bu sayede be seans yapabildik. Biz ge-
nelde iki film birden oynattmz iin
3, 3.5 seanstan fazla oynatamazdk. Bu
film Yldzn rekorunu krd
Peki bu sinemaclk serveni nasl nok-
taland?
-Seksenli yllarda sinema artk masrafn
ancak kartyor, belki kuru da brakyor
ama, u koca yere yazk deil mi diyorsu-
nuz Olum Tolga srar ediyor im saha
yapalm diye Onca yllk sinemacyz.
1962 ylnda yaplan bir szleme
Lakin porno film dnemi gelmi. Erotik,
seksi film deil Film aralarna porno
para koyacaksnz. O zaman karakolu,
polisi de besleyeceksiniz Byk Si-
nema en son senelere kadar yle y-
rtt Ben baya vicdan muhasebesi
yaptm. Yediremedim kendime. Bu si-
nemaclk deil artk dedim. Gel sen
mrn sinemaclkla geirdin, sevdin
iini, adam gibi yaptn, adam gibi
brak dedim. 1988 ylnn Kasm ay
gibi sinemay kapattk ve hal sahay
demeye baladk. 1989dan itibaren
buras Yldz Spor Tesisleri oldu
Arkada ve yanmzda Bak Han
bulunuyor. Buras sit alan. Bizim si-
nemann bulunduu arsa da zel
parsel. Burasnn ad Bak Han
zel parseli olarak kayda gemi.
Bina yaplabilir, sergi ya da kltr
yaps olacak. naat alan da ok
kstl. Bu artlarla kimse buraya
talip olmaz elbette. Alsa alsa bele-
diye alr.
(Beyolunda Fita yaplrken Seani
Kazmirci burann % 11 hissesini
almt.)
KIS, 2016 33
Alman kitaplarndaki zmir
Hdai LKER

zmir zerine bilgiler

veren en eski kitap,
Adrian Gottlieb Volckart
isimli seyyaha ait. Volckart
1717 - 1722 yllar
arasnda gemiyle,
Avrupada bafllayp
Hindistana kadar
uzanan ve 6 yl sren bir
seyahate kyor ve
1718 ylnn Nisan aynda
zmire de uruyor.

B
u yaznn bal belki biraz iddial
oldu. nk zmiri konu edinen
Alman kitaplar o kadar ok ki, yzyldan 15 yzyla kadar devam eden vamadan yollarda hayatlarn kaybetmi-
insan bunlarn tmn bulmaya ve yaz- Hal Seferleri ile balamtr dense de ye- lerdir. te bu maceral seferler de bir seyahat
maya alsa yllar srer. Oysa ben bu ridir. Bu seferler bir sava amac tasa da, olarak grlebilir.
yazda, ksa bir giriten sonra sevdiim ve sefere katlan ve askerlikle alakas olmayan
halktan insanlar iin bu uzun yolculuk ku- Yukarda da dediim gibi, Avrupal sey-
KNK okurlarnn da ilgisini ekeceine inan-
kusuz o alarda hayati tehlikelerle dolu yahlarn zmiri ziyaretleri ok eskilere da-
dm birka kitaptan sz etmeyi ve bu ki-
olarak gemi, hatta birok insan daha sa- yanr. 16 ve 17. yzyllarda Egeye ve zmire
taplarda yer alan metinlerden ilgin bul-
gelen seyyahlarn olduu biliniyor. Ancak
duklarm Trkeye evirip, birka tane de
bu ilk seyyahlar zmir zerine bilgi veren
zmir plann paylamay dndm.
kitaplar veya metinler brakmamlardr.
Bu arada unu da belirtmeliyim ki,
Benim ulaabildiim, zmir zerine bil-
Alman kitaplarndan zmiri aratr-
giler veren en eski kitap, Adrian Gottlieb
mak bal bana bir macera, bir
Volckart isimli seyyahn bir kitabdr.
zevk ve bir sevdadr. Yllar sonra bile
Sz konusu seyyah 1717 - 1722 yllar
hi ummadnz bir kitapla karla-
arasnda gemiyle, Avrupada balayp
yorsunuz ve hayretler iinde kal-
Hindistana kadar uzanan ve 6 yl sren
yorsunuz. Kim bilir ileride daha nasl
bir seyahate kyor. Seyyah bu seya-
kitaplarla karlaacam. zmir ze-
hatte 1718 ylnn Nisan aynda zmire
rine baka enteresan kitaplar bulur-
de uruyor. Adrian Gottlieb Volckart,
sam onlara da baka bir yazda de-
zmir zerine unlar yazm:
inmeye alrm.
6 Nisan tarihinde, le vaktinde zmir
Avrupadan Anadoluya, stanbula ve
nlerine vardk. zmir, stanbula 40
zmire ok eskiden beri seyahatler
mil, Efese 4 mil uzaklktadr. Limanda
yaplrd.
bulunan her gemi bizi bir top atyla
Seyahat deyince ilk aklma gelen kitap selamlad. Biz de her top atna top
Alman Tccar ve Seyyah Hans Dernsch- atyla karlk vererek teekkr ettik.
wam'n stanbul ve Anadolu'ya Seyahat Hollanda Konsolosu Baron Von Hoc-
Gnldr. Dernschwam, bu seyahati hepied byk bayra ektirdi. Ar-
1553 1555 yllarnda yapmtr. dndan ngilizler, Franszlar ve Ve-
nedikliler bayraklarn ektiler. Bir
Aslnda Anadoluya olan seyahatler 9 gemi krfeze girdi mi o geminin

34 KIS, 2016
konsolosu hemen bayran eker, bunu
dier konsolosluklarn gemileri izler. Bu
davranlar mutluluk ve ho geldiniz ia-
retidir. Denize pay indirdikten sonra Hol-
landa Konsolosluu nnde 9uncu
topu attk.
10 Maysta zmirde veba hastal
yaylmaya balad. O nedenle e-
hirde pek gezemedik. 20 Mays
gn bir deprem oldu.
2 Temmuz tarihinde kaptanmz
Hollandal tccarlar gemide kabul
etti. O gn top atld.
zmirde 15 hafta kaldktan sonra,
25 Temmuzda hareket etmek zere
hazrlandk. Gemiye pamuk, ipek,
kahve ekirdei, pirin, kuru zm,
badem, baharat, kei kl, eitli
duvar katlar ve dek aldk.
26 Temmuzda, Kaptan Von Bee-
renin ynetiminde, Allahn adyla
denize aldk...
Yeri gelmiken burada baka bir
kitaptan bir alnt yapmak istiyo-
rum. Kitabn ad: Smyrna, yazarlar
da: Karl Scherzer ve Carl Human.
Bu kitap batan sona zmir ve ev-
resi iin ayrlm. Sanyorum Av-
rupada km olan kitaplar iinde
sadece zmiri konu edinen baka kitap
yok, olsa da ok az vardr. Kitabn, zmirin
corafyasn anlatan blmnden yarm
sayfa kadar alnt yapmak istiyorum: Yazar,
Kuzey Ege Blgesinin corafik zelliklerini
anlattktan sonra zmir ve zmirin yakn
evresine geliyor: zmirden itibaren 10 saatlik bir vadi olu- pler gezi kitaplar olarak tarihe gemitir.
turuyor. Bu vadiden, yokulardaki kylerin Bu kitaplarda yer alan zmir planlar daha
Gneye doru indike yksek ve vahi yanndan zmir-Aydn Demiryolu geiyor... sonralar birok yerde kullanlmtr. inde
dalar dizisi ykselir. Bu dalarn deiik zmir planlar ve zmir zerine bilgiler olan
isimleri vardr. Bat tarafnda bulunan mam- Kitapta zmir ve evresinin corafik yaps Meyers Reisebcher serisinden km en
lar Dadr, sonra Manisa Da (eski Syplos ok etral bir ekilde anlatlyor. eski kitap 1882 tarihini tamaktadr. Bu
Da), daha gneyde Nif Da ve Mahmud
kitapta zmir ve evresi zerine geni
Da, dou tarafnda Boz Da(eski Tmolos). 19. yzyln ortalarndan balayarak Al-
bilgiler vardr. Kitapta, zmir plannn yan
Bu dalar 6000 ayak yksekliindedir. Zir- manyada, zmire geni yer veren epey
sra Efes plan mevcuttur. Daha sonra,
vesi plaktr ve uurumlar vardr. Kaya ya- kitap kmtr. Bunlarn ou gezi kitabdr.
1906 ylnda km olan ayn yaynevinin
rklar karla doludur. Bu dalarda aylar, zmiri ziyaret etmek ve bu ehirde konak-
lamak isteyenler iin hazrlanmtr. Bu ki- dier bir kitabnda ise zmir ve evresi
srtlanlar, panterler yaar. Dalarn kuzey
kesimlerinde am aalar yetiir. Gneyde taplarn en nlleri Meyers Reisebcher zerine birok plan mevcuttur. Bata zmir
ise Zeytin, incir ve zm balar vardr. ve Karl Baedeker yaynevlerinin kardklar plan olmak zere, Efes, Magnesia, Priene,
Bunlarn yan sra mee aac da bulunur. kitaplardr. Karl Baedeker Yaynevi, 1832 Hierapolis, Bergama ve Truvann planlar
Buradan itibaren insan her bahede por- ylndan balayarak, nce Almanca konu- geni bilgilerle birlikte verilmitir. 1914 y-
takal ve limon aac grebilir. ulan lkeler zerine, daha sonra da dn- lnda yaynlanm olan Karl Baedeker Ya-
yaya alarak birok lke zerine gezi ki- ynevinin bir kitabnda da zmir ve evresine
zmir ehrinin evresi bu dalarla sarldr. taplar karmtr. Meyers Reisebcher Ya- olduka geni yer verilmitir. Sz topar-
Fakat buna ramen gene de ehirden k ynevi de 1862 ylndan itibaren Almanca lamak gerekirse: Sz konusu bu kitaplar
iin eitli istikametlere geitler vardr. z- konuulan corafyalardan balayp zaman 140 yl nceki zmirde, konaklamadan,
mirin gneyinde karmza Kk Menderes iinde baka lkeleri de iine alan kitaplarn kent iindeki elence yerlerine ve evredeki
ay kyor, eski ismiyle Kaystros ay. karmaya balamtr. ren yerlerini gezmeye kadar her ihtiyaca
Kk Menderes kendi ovasnda fazla ge- cevap verebilecek nitelikteydi. Bu yazya
nilemiyor fakat toprak ok verimli ve ora- Karl Baedeker ve Meyers Reisebcher ki- eklediim zmir ve evredeki ren yerleri
lardaki nfus younluu da fazla. Bu ay taplar, Almanyann en kaliteli ve en po- planlar bu kitaplardan alnmtr.

KIS, 2016 35
 Blent Bey 17-18 yandayken Newyorkta
benzincide alt srada dedesinin ve
babasnn yolundan yryerek resim de
iziyormu. Bu resimleri gren biri tarafn-
dan tevik edilince, resim izerek para ka-
zanmaya balam. Mimarlk eitimi sra-
snda ve sonrasnda da 2003 ylna kadar
portre resimler izmeye devam etmi.
Halen Restorasyon Mimarisiyle urayor-
mu. Blent Beyle internet araclyla yap-
tmz yz yze grmede onun dedesi
Bahaettin Bedizin sanat ruhuna sahip
olduunu grmtm.

Bahaettin Bediz 19 Haziran 1875 tarihinde

stanbul Unkapan semtinde domu, ilk-
renimine memleketi Hanya'da balamt.
Devlet memuru olan babas stanbula tayin
olunca 1883 ylnda ilkokulu orada bitirmiti.
Galatasaray Sultanisi (Lisesi)'nin beinci s-
Foto Resne'nin al. nfnda okurken babas lnce 1895 ylnda
Girit'e dnmt. Bu dnte Jn Trk d-

Beyaz atl Jn Trk Bahaettin Bediz nceleri nedeniyle stanbuldan uzaklamak

istemesi de byk rol oynamt. 20 yanda,
ii vatan sevgisiyle dolu bir genti.
(lkemizin ilk Trk fotoraf sanats) Babas brahim Rahmi (Giridi) Efendi Arap-
trma dnemi sonunda bu kiinin Giritteki a, Farsa, Yunanca bilen, muhasebe ei-
Bahaettin Bey Knossos timi alm, okumay yazmay seven bir
ngiliz Ordusunun fotorafs Rahmizade
kazlarna fotoraf olarak Bahaettin Bediz olduunu tespit etmitim. devlet memuruydu. darecilerin Siyasette
katlp, belgesel deeri Fotoraf 1898 Kandiya olaylar sonrasnda lerleme Yolu isimli eseri II.Abdlhamid
ekilmiti. Bu fotoraftan ok etkilenerek ynetimince yasaklanm bir yazard. Onun
yksek fotoraflar ekmifl.
Giritle ilgili bir kitap yazm, kapana da yetitirdii Bahaettin de Jn-Trk fikirleri
Fotoraf sanatnn yaylmas bu fotoraf koymutum. ne kan idealist ve eitimli bir kiiydi.
iin uraflmfl. Meslektafllar Giritte mahalli Jn Trklk diye tanmla-
Girite ve Osmanl dneminde orada yaa- nabilecek bir akm ortaya km, bu ha-
srlarn gizlerken, o bu nanlara olan ilgim artarak sryordu. zel- reket Avrupa Jn Trklnden farkl ola-
sanat renmek isteyenlere likle fotoraf sanats Bahaettin Bediz ve rak kaak Osmanl Jn Trklerinin idare-
yardm etmifl. Amatr kaynpederi Doktor Pertev Efendi arat- sinde esnaf, retmenler ve mahalli ay-
rlmas, renilmesi ve gen kuaklara an- dnlar tarafndan rgtlenmiti. Bahaettin
fotorafl teflvik iin latlmas gereken kiilerdi. Yakn zaman de bu hareketin iersindeki yerini almt.
yarflmalar dzenlemifl. nce Bahaettin Bedizin Amerikada yaayan
torunu 70 yandaki Mimar Blent Bediz Ailesi onun da babas gibi iyi bir memur
ile internette irtibat kurduumda; dedesiyle olmasn beklerken o kendi dkkann ama
Uz. Dr. Metin ZER ekilmi fotoralarn ve zmirdeki yaan- dncesindeydi. Bahaettin Rahmi Bediz;
tsn anlatan bir yazy bana gndermi kendisiyle yaplan bir rportajda Osmanl
ve beni Unutulan Girit isimli kitabm yaz- lkesinde Trklerin etkin olamamasndan

2
006 yl balarnda, eskiciye verilen maya yneltmi olan kiinin torunundan duyduu sknty yle anlatyordu: Hayat
eyalar arasnda bulunmu, Osman- dedesini dinleme ansm domutu. yeni tanmaya balayan bir ocuktum. lk
lnn Giriti terk ettii dneme ait ticaret arzusunu milli bir duygudan aldm
fotoralarla dolu bir albm bana verildi- 1945 doumlu Blent Bedizin dedesi Ba- imdi gryorum. Kprden geerken li-
inde ok ilgimi ekmiti. Albm 1960l haettinin 1951de lmnden sonra hasta man dolduran irili, ufakl yolcu ve ticaret
yllarda 60l yalarn srerken Giriti ziyaret kardeinin tedavisi iin anne-babas Berline gemilerinde hep yabanc bayraklar dal-
eden bir bayan tarafndan oluturulmutu. gidince, o da Amerikadaki daysnn yanna galanrd. anl bayramz tayan tek tk
Bu bayan albme kendi ismini yazmam, yerlemi, liseyi orada bitirmi. Yedi dil khne dare-i Mahsusa tekneleri bana bir
sadece evlerden birinin nnde ektirdii bilen annesi Samime Hanm Osmanl Mec- avuntu vermekten ok hznm arttrrd.
fotorafa Kandiyadaki evimiz notunu lisinde ve Cumhuriyet dneminde 2. dnem Btn Galata ve Beyolu semti tamamen
dmt. Albm hazrlayann kim ol- Sivas milletvekili olan ve dokuz dil bilen, yabanc dkkanlarla doluydu. Bir Trk fir-
duunu bulmak mmkn olmad. Resim- Lion niversitesi Tp Fakltesi mezunu mas grlmezdi. Bu gnler ve bu dn-
lerin her biri tarihe k tutmaktayd. zellikle Doktor mer evki Purutun kzym. Sa- celer bende ok derin izler brakt ve byk
ngiliz askerlerinin, Trk direniileri kuruna mime Hanm ailesine dil bilgisiyle katkda bir Trk firmas oluturarak hi deilse
dizme sahnesi en arpc olanyd. Acaba bulunurken, Rza Bey de fotoraf malze- onlar seviyesinde bir varlk gstermeye
bu fotoraf kim ekmiti? Uzunca bir ara- meleri reten bir fabrikada almaktaym. karar verdim demiti.

36 KIS, 2016

Blent Bediz ve dedesi Bahaettin Bediz.
nce krtasiye, sonra 1897 ylnda fotoraf
dkkann amt. Fotoraflkla ilgili Fran- toralar ekmiti. Ayn yllardaki bir dier
szca kitaplar okuyup, mesleini gelitiri-
yordu. Dkkannn nndeki aaca beyaz
bir at balyd. Bu atla Giriti dolap foto-
ralar ekerdi. Elden gitmekte olan Giritin
her karesini, her eyini fotoralyordu. Bir-
ka talyan askerinin krtasiye dkkannn
kesinde duran stanbuldan getirdii
"metruk" bir fotoraf makinesini grmesi
ve Bahaettin'i zorlayarak fotoraf ektirmesi
gen adamn hayatnda bir dnm noktas
olmutu. Hi aklnda olmayan bir ie, fo-
Kaynak kiimiz Blent Bediz (Bahaettin'in
torunu) ve babas Rza Bediz 1956.
torafla balam, giderek stdyosunu
bytm, yanna yardmclar bile almt. halardan da faydalanmt.
Kendisiyle yllar sonra yaplan bir syleide
unlar anlatmt: "urasn da belirtmek
isterim ki ben Girit'te fotorafhane aan
ilk Trk deilim. Benden evvel Hanya'da
muvafakiyetle atlyesini iletmekte olan
Salih Bey isminde bir sanatkarn hatrasn
burada sayg ile anyorum." Grld gibi
Bahaeddin n planda olmay sevmeyen,
vefal ve idealist bir kiiydi. lkemizin ilk
Trk fotorafs olma onurunu bir baka-
sna atfedebiliyordu.
Fotorafln Girite geldii yer belirsizdir.
zmir, Selanik, stanbul veya Paris o dnem
Giritin en ok temasta olduu kentler ol-
duundan buralardan getirilmi olmaldr.
Bahaettinin stdyosunu at yllarda, n-
giliz Arkeolog Sir Evans(( 1851 -1941) otuz
be yl boyunca srecek Knossos Saray
kazlarna balamt. Evans siyah bir ata
biner zellikle Trk kylerini gezmeyi se-
verdi. Beyaz atl bir fotoraf ve siyah atl
bir arkeolog bir araya gelmilerdi. Bahaettin
Bey Knossos kazlarna fotoraf olarak
katlm, belgesel deeri yksek olan fo-
nemli etkinlii ise, fotoraf sanatnn ya-
ylmas iin giritii uralardr. Dier mes-
lektalar srlarn gizlerken, o bu sanat
renmek isteyenlere yardm etmekte ve
amatr fotorafl tevik etmek iin ya-
rmalar dzenlemekteydi.
Girit Meclisi'nde Mslman halk temsil
etmek zere milletvekili olmutu. 1908de
II. Merutiyet'in ilan edilmesinin ardndan,
Girit de Yunanistan'a katldn aklamt.
Yabanc askerler ekilmi, adada huzur-
suzluk artm, ticari alanda ise pazar k-
lmeye balam, Bahaettin Bey stanbul'da
stdyo ve ev arayna girmiti. Dkkannda
Giritin 1890 ile 1920 yllar arasndaki g-
rntsn ieren 1500-2000 adet negatif
cam vard. Manzara ve insanlar, btn ky-
ler, binalar, limanlar, eski Girit kaptanlar,
ihtilalciler, metropolitlerin ve yabanc as-
kerlerin fotoralarn ekmiti. Aday terk
ederken bunlarn tm Giritte kalmt.
Bahaettinin fotoralarnn editr olan
Alikidisin dkkan 1982 ylnda kapannca
tm negatif camlar pe atlm, bir tarih
yok olmutu. 250ye yakn kartpostal ise
uzun sre Girit piyasasnda satlmaya devam
etmi, antika deeri kazanmtr.
Days Kandiye dadisi mdr Nuri bey
ve Girit Tarihi yazar Ustazade Yunus Beyler
de ttihat ve Terakki Cemiyetinde beraber
olduu kiilerdi. Bektai olan Yunus Bey
1860 Resmo doumluydu. Eserini hazr-
larken iki buuk yl alarak, yerli kaynaklar
yannda Venedik ktphanelerindeki lev-
Bahaettin Bey ve birlikte olduu dier tti-
hatlar ou zaman polis takibine uruyor,
gizli belgeleri kaynvalidesi Zeynep Adile
Hanmn koynuna saklyorlard. Evlilii de
rastlantsal deildi. Kaynpederi 1848-1924
yllar arasnda yaam olan Mollazade
Doktor brahim Pertev Efendi de Giritin
toplum nderlerinden biriydi. Pertev Efen-
dinin annesi 1645de Resmoyu Venedikli-
lerden alan Hseyin Paann torunlarn-
dand. 1877 ylnda Mektebi Tbbiye-i As-
keriyeden mezun olup, Osmanl-Rus sa-
vana eczac ve hekim olarak katlmt.
Mecidiye nian ve Girit Madalyas ile dl-
lendirilmiti. Jn Trk etkinliklerinde bu-
lunup, saray tarafndan takibe alndndan,
Giritli Jn Trkler ve Bahaettin.
kendi isteiyle emekliye ayrlm, doum
yeri olan Girite dnerek Kandiyaya yer-
lemiti. 1880-1910 yllar arasnda Kandiya
Mslmanlarnn nemli kiilerinden biri
olmutu. 1890 ylnda ktphane ve yabanc
dille eitim veren bir zel okul ile gzel
sanatlar okulu kurmutu. 1901den itibaren
Belediye meclis yesi, slam cemaati ba-
kan, belediye hastanesi bahekimi, slam
cemiyet bakan, okul ile eitim konularna
nem veren Metanet ve Mektep Gazeteleri
sahibi ve bayazaryd.
Bahaettinin stanbula gidii sadece Giritte
fotoraf piyasasnn bitmesiyle ilgili deildi.
Kendine yeni grev yeri olarak stanbulu
semiti. 1909da Hrriyet kahraman Resneli
Niyaziden yknerek, stanbulda Resne
Fotorafhanesi adn verdii atlyeyi kur-
mutu. Olu Rza Beyin deyiine gre ise
A bulunduu hrriyete kavumak ve
KIS, 2016 37
atmosferi tenefs iin stanbula gidiyor-
lard. ok ilgintir ki, Resne Fotorafhanesi
ile Baha Sait Beyin brosunda toplanan
Karakol Cemiyeti (Tekilat Mahsusa) ayn
binadayd. Dkkan komusu Baha Sait
Beyin tihat Terakkinin isteiyle ilk Alevilik
Bektailik Aratrmasn yapmas da Bektai
olan Bahaettinin yer seiminin de rastlan-
tsal olmadn gsterir.
Bahaettin Bey 1925 ylna kadar stanbulda
gali ve Cumhuriyetin ilk yllarn yaar.
1917de Burhan Felek ile Uygulamal ve
Teorik Fotoraf retmeni isimli kitab
hazrlasalar da kitap baslamamt. stan-
bulda Meclis-i Umumi azas sfatyla mil-
letvekillerinin kim olacana karar veren
komisyondayd. ki dkkan daha ap ok
para kazanmasna karn, paray hayr ile-
rinde harcyordu. Fakir ocuklar okutuyor,
Donanmaya, Fukaraperver Cemiyetine, Hi-
lal-i Ahmere ve Trk Ocana srekli balar
yapyordu. 1921 ylnda Hilal-i Ahmer Ser-
gisinde madalya ile dllendirilmiti. 1924
ylnda Ticaret Bakanlna fotoraf mal-
zemeleri retiminin lkemizde yaplabile-
ceini anlatan bir yaz yazmsa da sonu
alamamt.
1925de byk olu Danyal 19, Mehmet
Rza 17, Mustafa Pertev 11, brahim Rahmi
9 yandayd. stanbuldaki ileri bozulup
vergisini bile deyemez duruma dnce,
zmire tanmaya karar vermilerdi. 2. Beyler
sokanda ikinci Foto Resneyi olu Rza
ile birlikte amlard. ektikleri fotoralarn
arkasna Girit ve stanbuldaki gz alc
marka bask yerine Resne Fotorafhanesi
Behaettin Rahmi Bediz ve olu Rza-zmir
yazan basit bir kae vurmaktaydlar. Rza
Bediz parasal skntlar ve zmirdeki ya-
antlarn 24 Ekim 2002de ngilizce olarak
Bahaettin Bedizin ektii Bornoval ailenin fotoraf.
38 KIS, 2016
kaleme ald Znga in zmir yazsyla dile
getirir. Rza Beyin mahkum hayat olarak
nitelendirdii Znga kelimesi srtn yere
gelmesi veya yenilgi olarak da anlatlabilir.
Aile yenilgi veya bir mahkum hayat yaa-
maktadr. Fakat yine de birbirlerine tutu-
narak ayakta durmaya almaktadrlar. Fo-
torafhanenin bir blm perde ile kapa-
tlyor akam olunca buraya ocuklar iin
yer yataklar konuyordu. Tek odada ise
ebeveynler kalyordu. Ressam olan Rza
Bediz 1930 ylnda zmirde yaadklar so-
kan bo halini yalboya bir resimle be-
timlemiti. Tm bunlara karn Bahaettin
Beyin arkeolojiye ilgisi de srmekteydi.
1927de zmir Antikite Mzesinin zel fo-
torafsyd. Bergama, Efes, Sardes, Afro-
disiasta fotoralar ekmi, ayn yl 9 Eyll
Sergisinde altn madalya alm, 1928 ylnda
zmir Belediyesi iin Franszca Album de
Smyrne isimli almas baslmt.
Bahaettin Bey ve ei Bahire Hanm tm
zorluklara karn ocuklarnn eitimiyle
ilgilenmi, her biri kendi dalnda isim ol- semtindeki Gelenbevi Ortaokulunda -
mulard. Bahire Hanm babas Doktor Per- retmenlik yaparken izci tekilatn da kur-
tev Beyin okulunda renim grm, son mutu. 1955 ylnda zcilik Ve zci Kamplar
derece kltrl bir kadnm. Trke yannda isimli kitab yazm, stanbul l zci Kurulunu
Franszca, klasik Yunanca bilir, felsefe, tarih, kurmu, ayn isimde bir dergi de karmt.
mzik konularnda yetkinmi. lkemizde izcilik dendiinde ilk akla gelen
Byk oullar Danyal Bediz (1908-1978), isimlerden biri olmutur.
Ankara Dil Tarih Corafya Fakltesinde Pro- Mustafa Pertev Bediz (1914-2010) Jeofizik
fesr olmu. Trkiye Ekonomik Corafyas Mhendisi olarak Amerikaya yerlemi,
konusunda uzman olan Danyal Bey ho- alt irket onu Kanadaya gndermiti.
calarn hocas diye tannmtr. Kanadada jeofizik dalnda nc isimlerden
Bahaettin Beyin zmirdeki i orta olan biri olmu, Kanada Jeofizik Dernei ba-
kanl yapmt.
olu Mehmet Rza Bediz (1910-1985) s-
tanbul Devlet Gzel Sanatlar Akademisin- En kk oul brahim Rahmi Bediz (1916-
den mezun olarak babasnn ressam olma 2010) stanbul Gzel Sanatlar Akademisi,
hayalini gerekletirmiti. stanbulda Fatih Mimarlk blmn 1941de bitirip, Cum-
huriyetin ilk nesil mimarlarnn rencisi
olmu, ikinci nesil olarak tanmlayabilece-
imiz mimarlar arasnda ne kan isim-
lerden biri olmutu. Rahmi Bediz Osmanl
son dnem eitim anlaynn srd
1920li yllarn ardndan, 1930larda Ernst
Egli bakanlnda yeniden ekillenen ve
Bruno Taut gibi yabanc mimarlarn yan
sra, Sedad Hakk Eldem gibi yeni yetien
Trk mimarlarn da etkili olduu bir eitim
sisteminden mezundu. Bu yllarda yar-
malara katlarak ve Emin Onatn brosunda
Antkabir projesinin uygulanmasnda grev
alarak dnemin mimarlk ortamnda adn
duyurmaya balam, zellikle Ankarada
birok nemli projeye imza atmt.
Bahaettin 1934 ylnda soyad kanunu -
knca Bediz soyadn almt. Seyit Ali Ak
Giritten stanbula Bahaettin Rahmi Bediz

isimli kitabnda bu kelimenin Arapa Bedii
(Gzellik llerine uyan) veya z Trke
Resim anlamna geldiini syler. Bu kelime
ilk Trk runik yazlarnda bile grlmekte
olup birok bilimsel tartmaya kaynak ol-
mutur. Bahaettin Beyin arkeolojiye olan
tutkusu gz nne alnrsa Bediz kelimesi
Balbal denen talarla da ilgili olabilir. Os-
manl aday ele geirdiinde ant talar di-
kerek eski Trk geleneini yaatmtr. Ba-
haettin Bey bu talarn da fotorafn ek-
miti. Belki de Bediz soyadn alrken
Giritin kayb srasndaki hznn Balbal
talarnda grm olabilir. Ama sonuta
bu talar da gzel sanat eserleridir.
Bahaettin Bey 1937 ylnda Ankarada Trk
Tarih Kurumuna fotoraf atlyesi efi olarak
girmi, Prof. Dr. Hamit Zbeyr Koay Ba-
kanlnda rtk Alacahyk, Erzurum
(Karaz), orum (Pazarl) kazlarn foto-
ralamtr.
Bahaettin Bediz hayatnn son yllarn olu
Rza ve 1945 doumlu to-
runu Blent Bedizle birlikte
geirmiti. Blent Bedizin
anlattna gre; Bahaettin
Bey akamzerleri torunu-
nun elinden tutar yrye
karrm. Trkesi mkem-
melmi. Latin harlerini Fran-
szca eitiminde renmi
olduundan iyi yazsa da tm
notlarn Osmanlca tutarm.
Tm opera temsillerini ka-
rmamaya alrm. Karmen
Operasn Trkeye evirmi,
baz blmlerini ezberden okurmu.
Blent Bey holdeki bir sandkta Giritten
getirilmi cam negatiler grdn ha-
trlyor. Fakat O alt yandayken dedesi
lnce bu camlar unutulup gitmi. Dedem
negatilerin bir ksmn Giritte brakmak
zorunda kalrken, bir ksmn da yannda
getirmi, onlarn da akbeti belli deil di-
yerek zlyordu.
Blent Beyin aklndan kmayan olaylardan
biri de babasyla izci kamplarna katlm
olmalaryd. 1956 ylnda Blent bediz ve
babas Rza sahilde karpuz, peynir, ekmek
yerken ekilmi fotorafn hatrlattklarn
yle yazya dkyordu: Scak austos so-
nunda bir gn, ortalk lavanta ve yosun ko-
kuyor. Denizin esintisi altnda baba ve oul
birlikte ekmek kryor. O ekmein ve beyaz
peynirle karpuzun tad hala damamda.
Prof. Koay, Bahaettin Beyin lmnden
sonra Rza Bedize yazd bir mektupta
Bahaettin Bediz milliyetilii insanlk sevgisi
ile de telif etmesini bildi. Trk Tarih Kurumu
adna Alacahyk ve Karaz (Erzurum) ka-
zlarn birlikte yaptmz sralarda hastalara
getirdiimiz btn ilalar harcar, kendi
maann da en nemli bir ksmn buna
Blent BEDZ
eklerdi. Bu merhameti hayvanlara da a-
mildi. Ka defa onun atlarn yaralarn te-
mizleyip, ila srdn grmmdr.
Giritte iken onun vejetaryenler arasna ka-
rarak et yemeyiini, yaayan yaratklara
duyduu sonsuz efkat ve merhamet ile
izah edilebilir. Ksacas rahmetli Bahaettin
Bediz bir nsan- Kamil idi. te bu son
satrla 1911 ylnda ei Bahire Hanma Azi-
zem Bahire balkl Franszca mektupta
Bahaettin Beyin anlatm onun inan eklini
belirlemektedir. stanbuldan yle yaz-
maktadr: Hlasa burada kolera, orada
yine Enos (Enosis) isyanlar hazrlanmakta!
Bana sorarsanz az lde olursa koleray
tercih ederim. Tevekkelt Alellah (Allaha
gvendim) deyip oturuyoruz. Geri Giritte
tevekkl ile oturulabilir. Lakin mademki
her iki taraf bulak, biz iimizin bulunduu
memleketi tercih edelim. Allah, erenler iyi
eder Hu! Eyvallah! Ya dost .
Bahaettin Bediz 1951de olu Rzann Be-
iktataki evinde hayattaki en byk hayali
olan bir fotoraf okulunun aldn g-
remeden bu dnyadan ayrlr. Belki bundan
sonra bu kymetli fotoraf sanats ve in-
san- kamil vatanseverin adn yaatacak
bir adm atlr, ona yakan bir okula ismi
verilir. Hu! Eyvallah! Ya dost!
Samime BEDZ
KIS, 2016 39
Futbolun Svarisi
Gztepe ve Yn
YETOda (Yksek Ekonomi ve Ticaret Okulu)
Mensucatn futbol renim grd dnemlerde Gztepe
mhendisi Adnan Svari, ve Yn Mensucat kulplerinin futbol m-
hendisi, voleybol ve basketbol stad olan
Karflyaka, Gztepe ve Adnan Svari, Karyaka, Gztepe ve milli
Milli takmda teknik takmda teknik direktrlk yaparken ada
direktrlk yaparken anlay ile futbolumuzda tarihe geen,
destan yazdran insan
adafl anlayflyla
1952 Helsinki Olimpiyatlar iin Basketbol
futbolumuza destanlar Milli takmna seilen, futbol oynad Yn
yazdrd. Mensucat Kulb izin vermedii iin olim-
piyatlara katlamayan belki de bu yzden
futbolumuz iin byk kazan olan Adnan
Svari 1959da tekstil mhendislii re-
nimi yapt ngiltereden ayn zamanda
Okan YKSEL diplomal antrenr olarak dner.

F
utbol, amz insannn en byk Karyakay altran Adnan Svari teknik
tutkusu. Futbol bir mein yuvarlak direktrlkteki byk baarlarna Gztepe
deil sadece, heyecan, sevinci, zn- ve milli takmda imza atar. 10 yl sreyle
ts, d, gl de ieren ayr bir dnya. teknik direktrlk yapt, iki kez Trkiye
Adnan Svari Futbol dnyamza ada Kupasn, bir de Cumhurbakanl Kupasn
anlay ile destanlar yazdrtan, artk y- kazandrd Gztepeyi, Avrupa Fuar e-
reklerde yaayan bir kii. hirleri Kupasnda yar finale ykselten

Adnan
SVAR

40 KIS, 2016
Adnan Svari, Milli takmda da tarihe geen
baarlarda byk pay sahibidir.
ada futbol anlayn mhendisi Adnan
Svari, spor tarihimize de Futbolun Svarisi
olarak geer Svarinin Milli takmda g-
revde bulunduu yllarda Trkiye, RCD Ku-
pasn kazanm, Sovyetler Birliini Mos-
kovada 2-0 yenmi, ama en nemlisi mo-
dern futbol anlayn kabul etmi ve uy-
gulamaya balar olmutur. Futbol Fede-
rasyonunda eitli kademelerde grev
alan Adnan Svari, yine futbol adna alan
grev ald bir seminerde 1991 Hazirann-
da Antalyada kalp krizine yenilerek yaama
veda etmi, ama yaayanlarn yreklerinde
yaamay srdrmesini bilmitir.
Nevzat Gzelrmak ile bir an
Hava harp okulu o dnemler G-
zelyaldadr. Mavi gklerin delikan-
llar da bir hayli Gztepelidir. Ga-
ziemirden Cumaovasndan pervaneli
uaklarda ilk eitim uularn yapan
Harbiyeliler, daha sonra ilide T37 ve
T38 jetleriyle st dzey uulara geer-
ler te o gn te Nevzatn rahat-
szln yenip ilk antrenmanna kt
gn te zmirin Trkiyenin gazeteci-
lerinin, foto muhabirlerinin, Gzelyallarn,
Gztepelilerin, Altnordulularn, zmir
sporlularn, Altayllarn, Karyakallarn,
forma rengi gzetmeksizin ngiliz Nevzat
Adnan Svari tam bir kltr ve sanat ada-
myd. zmirde 3-2 yendikleri spanyann
Atletiko Madrit ile spanyada oynadklar
karlamay 2-0 kaybettikten sonra s-
panyol gazetecilerin karsna kar. s-
panyol gazeteciler Adnan Svariye, Dil
bilmiyorsun bizim sorularmza nasl yant
vereceksin diye alayl ifadeler yneltince:
Danteden size ne okuyaym, dilersiniz
Leari okuyabilirim, ama gen Warterin
anlarn da anlatabilirim, Gtenin hangi
kitabndan sz edeyim diyerek, talyanca,
ngilizce, Almanca ve spanyolca konuarak
nasl bir kltr birikimine hakim olduunu
ortaya koymu ve spanyol gazetecileri
akna evirmiti.
sevenlerin topland o gn birden T38
jetleri gzkr gklerde Eitim uu-
larn ilide yapmas gereken Gkyz
Harbiyelileri Gztepenin ulusal takmn,
hasl futbol alanlarnn bu gzel insan
iin Gzelyal semalarnda uma izni al-
mlardr komutanlarndan.
Gkyz birden sarya, krmzya, sar
krmzya boyanr.
Gkyz kahramanlar, Nevzat Gze-
lrmaka Hogeldin uular yapmaktadr.
Gkyz, gkyz olal futbol alanlarnda
byle sevgi gsterisi grmemitir.
KIS, 2016 41
zmirden bir
Kara koyun geti
"Ben elimde hafif bir bavulla dolaflyorum. Bu bana
istediim yaflam srdrmek iin yeterli zaman veriyor.
Asl zgrlk yaflamak iin kazandn zamandr." Bu
sz ne nl bir yazara ne de nl bir filozofa ait. Bunu
diyen eski bir gerilla lideri Jose Mujicaya ait.

Frat SOYLU

U
ruguay eski Devlet Bakan Jose
Mujica, nam- dier Pepe, geti-
imiz Ekim aynda zmire konuk
oldu. Otobiyografisinin anlatld ktidarda
Bir Kara Koyun Saraysz Bakan Jose Mujica
adl kitabn tantm iin CHP Yerel Yne-
timler ve DSK'in davetlisi olarak geldii
Trkiyede stanbul ve Eskiehirin ardn-
dan zmiri de ziyaret eden Mujicaya ei
Lucia Topolansky ve kitabn yazarlar
gazeteci Andres Danza ve Ernesto Tul-
bovitz elik etti. Bykehir ve Konak
Belediyesinin ev sahipliinde kentte iki
gn geiren dnyann en yoksul devlet Sema PEKDA
bakan nvanl Mujicaya zmirlilerin
ilgisi bir hayli fazlayd.

PAHALI HAYAT SEENLER

YOKSULLUK EKER
Tam ad Jose Alberto Mujica Cordano olan
Pepe, eski bir gerilla lideri. Uzun yllar hak
mcadelesi veren, alt kez vurulan ve
1973'teki askeri darbeden sonra tutukla-
narak 15 yl hapis yatan Pepe, cezaevinden
genel ala km. lkesi Uruguayda 2009
ylnda yaplan seimlerde yzde 52 oy
alan Pepe, yaam boyunca kendini hep
srdeki kara koyun olarak hissetmi. 74
yanda devlet bakanl koltuuna otur-
duunda sosyalist siyasi gr ile grevde
kald sre boyunca gnmzn allm iin bir kle gibi bir mr boyu didinip
siyaseti profillerinin dnda ok farkl bir
portre izen Pepe, dnyann en yoksul
devlet bakan olarak tannyor. Lks yaam
yerine mtevaz bir hayat srmesi onu
Dnyann en yoksul devlet bakan olarak
tannmasna neden olsa da o kendini asla
yoksul biri olarak grmediini BBCye ver-
dii bir rportajnda yle dile getiriyor:
pnda
Bana sevilen bir
en fakir isim. ktidar
devlet ba- sahibi olmasna
kan diyorlar. Ben ramen yaamnda
fakir deilim. En fakir lkse, gereksiz tketime
olan, yaamak iin ok fazla eye yer vermeyen aaal bir hayat sr-
ihtiyac olandr. Pahal yaam tarzn sr- meden grevini tamamlayan ender devlet
drmek iin srekli daha fazlasna ihtiyac bakanlarndan biri. yle ki ald 12 bin
olandr. Bu bir zgrlk sorunu. ok fazla dolarlk bakanlk maann yzde 90n
mal varlnz yoksa, onlar devam ettirmek yoksullara yardm yapan hayr kurumlarna
balayan, bakanlk saray yerine ei
durmak zorunda kalmazsnz. Kendinize Lucia Topolanskyye ait ehrin hemen d-
daha fazla zaman ayrabilirsiniz. Egzantrik ndaki sradan iftlik evinde yaamay
bir ihtiyar gibi grnebilirim ama benimki tercih eden Pepe, grevde kald sre
zgr bir seim. boyunca bir koruma ordusu ile gezmeyen
ender siyasetilerden biri oldu. Kamu kay-
Bu szleriyle asl zenginliin yaad bu naklarnn kullanlmas konusunda fark
basit hayatn fazla olduunu syleyen yaratan biri olmasnn yan sra lks makam
Pepe, sadece lkesinde deil dnya a- aralar yerine eski model bir vosvos (tos-

42 KIS, 2016
baa) kullanmas onu dnya apnda bir
ne kavutursa da Pepenin mtevaz ya-
amndan hibir ey deitirmedi.

SICAK VE DOSTA
KARILAMA
Yaam tarzyla birok dnya liderinden
keskin biimde ayrlan Mujica, lkemizde
de geni bir hayran kitlesine sahip. Bunu
Tekin Yaynevinden kan ktidarda Bir Kara
Koyun Saraysz Bakan Jose Mujica adl ki-
tabn tantm iin geldii Trkiyede geirdii
10 gnlk srede ok net grdk. stanbul
ve Eskiehirin ardndan zmire de geldi
Mujica. Konak Belediye Bakan Sema Pek-
dan davetiyle geldii kentte mtevaz ki-
iliine yakr ekilde son derece sade
ancak olduka samimi bir ekilde arland.
Havaalanndan kalaca otele VIP ara yerine
bir minibs ile gtrld. zmir'in tarihi
otellerinden birini tercih etti.

SALON DOLDU TATI

zmirdeki ilk gnnde Bykehir Belediyesi
ile Konak Belediyesinin ortaklaa hazrlad
Destek ile Yoksulluu nleriz" balkl panele

KIS, 2016 43
 konumac olarak katlan Mujicay,
dnya gzyle grp, dinlemek isteyen
zmirliler deyim yerindeyse Ahmet Ad-
nan Saygun Sanat Merkezi'ne akn etti.
Elbette kalabaln bu denli youn ol-
masnn sebepleri arasnda panelin
moderatrln stlenen Gazeteci-
Yazar Ece Temelkurann zmirli seven-
lerinin pay da fazlasyla vard. Sakin
ve gsterisiz yaam tarzyla dnya in-
sanlarnn gnlnde taht kuran, gr-
nyle tonton dedeleri aratmayan
Mujicay dinlemeye gelenlerin says
on binleri bulunca haliyle salonda da
yer kalmad. zm bina dna kurulan
dev ekranlarla saland. Byk ilgi g-
ren panelde Temelkuran sordu, Mujica
yantlad. Konumasnn genelinde ar-
lkl olarak bara vurgu yapan Mujica,
neden Nobel Bar dln reddetti-
ini aklad. Bu kadar sava dolu dn-
yann ierisinde ne yzle Nobel bar
dl veriyorlar? diyen Mujica, dn-
yann btn halklarnn bir araya ge-
lerek bar iin, umut iin savaa hayr
demesi gerektiini syledi. Savan asl
faturasnn savata sorumluluu olma-
yan insanlara ktn da dile getiren
Mujica, Dnyann her kesinde sava
var. Bence bu aslnda bir depresyondur.
nsanlarn zihniyetini, zekasn kulla-
narak da savasz mcadele mmkn.
Bylece aclara da neden olmazsnz.
Bence dnyann btn halklar bir
araya gelmeli ve bar iin, umut iin
savaa hayr demeli. Dakikada 2 milyon
dolar, dnyada askeri harcamalar iin giderek Tarihi Meryem Ana Evi, Efes
gidiyor. Harcayan taralar, bu paray Antik Kenti ve irince Kyn ziyaret
fakirlerin srtndan kazanyorlar dedi. eden Mujica ve ei, gzel havann
lgiyle izlenen panelde salondakilere keyfini de doyasya kard. lk olarak Mujica, le yemeini de Pekda ile birlikte
nasihat etmeyi de unutmayan Mujica, Meryem Ana Evine giden Mujica, irince'de yedi. Trkiye'de olmaktan son
"Her zaman bar her eyin zerine daha sonra UNESCO tarafndan Dnya derece mutlu olduunu dile getiren Mujica,
koymak iin odaklann. Evreni ve ge- Kltr Miraslar listesine alnan Efes zmirlilerin gstermi olduu scak misa-
zegeni dnn, hepimiz o minik gemi Antik Kenti ziyaret etti. Tarihi Antik firperverlie teekkr etmeyi unutmad.
iinde seyahat ediyoruz. O yzden bu Kent hakknda tur rehberinden bilgi
geminin ans, baht ve talihi sadece alan Mujica ve ei scak havaya ra-
bize bal. Bu gezegeni kurtaracak men hi yorulmadan binlerce yl n- RGTLENMEK
taraf olmal, mahvedecek taraf deil. cesinin izlerini tayan tarihi alan HAK DEL GREVDR
Biz bu dnyaya zarar veriyoruz ama batan sona turlad. Antik kente hay- Uruguay eski Devlet Bakan Mujica, Konak
gnn sorunda elimizde yeterli kaynak ran kalan Mujica, yerli ve yabanc tu- Belediyesi'nce dzenlenen Emek, Demokrasi
yok. Btn bu kaynaklar tkenme nok- ristlerin fotoraf taleplerini de geri ve Bar konulu syleiye de katld. Mode-
tasna gelebilir, biz bunu talihe ve evirmedi. Efes gezisi sonunda Seluk ratrln CHP Grup Bakanvekili ve Manisa
ansa brakamayz. Gkyznden in- esnaf Uruguay eski Devlet Bakan Milletvekili zgr zel'in stlendii etkinlikte
sanlar gelip bizi kurtarmayacak" dedi. Mujica ve eine Artemis'in minyatr Mujica'ya DSK Genel Bakan Kani Beko ile
heykelini armaan etti. Tur kapsa- CNT (Uruguay Ulusal Emek Konfederasyonu)
mnda zmirin nl irince Ky'n ve PIT (Sendikalar Birlii) Sendika Federas-
EFES VE MERYEM de gezen Mujica ve beraberindeki yonu Bakan Fernando Mario Gambera
ANAYI GEZD heyete burada Konak Belediye Ba- Orta konumac olarak elik etti. Dr. Selahattin
Mujica ve beraberindekilerin zmirde- kan Sema Pekda da elik etti. Ken- Akiek Kltr Merkezi'nde dzenlenen sy-
ki ikinci gn ise geziyle balad. Ko- dine zg mimarisiyle dikkat eken leiyi aralarnda Konak Belediye Bakan
nak Belediyesinin refakatinde Seluka irince evleri ile yakndan ilgilenen

44 KIS, 2016
 100 SAATLK DOST SOHBETNN RN
KTDARDA BR KARA KOYUN
Saraysz Bakan Jose Mujica kitab Mujica ile
yirmi yldr kesintisiz bir iliki iinde olan gaze-
teciler Andres Danza ve Ernesto Tulbovitz ta-
rafndan kaleme alnd. Kitapta kendini hep
Kara Koyun gibi hissetmi bir adamn Pepe
Mujicann Bakanlk yolculuunu, iktidar anlay
ve idare tarzn, Obama, Fidel Castro, Putin,
Chavez, Cristina Fernandez de Kirchner gibi li-
derlerle yapt grmeler yer alyor. Mujicann
evinde ya da makamnda yaptklar yz saati
akn sohbet ve rportajlar sonucu ortaya kan
kitap akc bir anlatma sahip. Trkeye Ali
Tuncer ve Cahit zgr Baharl tarafndan evrilen
kitap Tekin Yaynevi imzasyla sata sunuldu.

MUJCANIN SZLER
"Ben insanlarn geceleri yatacak bir saak alt bile bulamadklar bir dnyada,
bakalarnn 500 metrekarelik malikanelerde yaamasn anlamyorum..."
"Evsizler iin ev, suyu olmayanlar iin su lazm, ekmek lazm. Sen byle bir
dnyada zel uam olsun, oraya buraya gideyim diyorsun. Eer herkes daha
fazlasn isterse, bir gn kimseye bir ey kalmayacak..."
"Kresel snmadan bahsediyoruz ama doaya saldrmaya ve p retmeye
devam ediyoruz."
"yle anlalyor ki bizler, yalnz tketme iin yaratlyoruz ve artk tketemediimiz
zaman derin hayal krklna urayarak kendimizi yok ediyoruz..."
"Bana fakir denmesi yanl, ben tutumlu bir insanm..."

Sema Pekda'n da bulunduu ok sayda

kii izledi. Mujica'nn gndeminde ise
sendikal rgtlenme vard. Szleriyle sk
sk rgtl mcadelenin nemine vurgu
yapan Mujica, insan emeine sayg du-
yulmas gerektiinin altn izdi. Dnyann
bugnlere gelmesinde insan emeinin
rolne dikkat eken Mujica, sendikal r-
gtlenmenin bir haktan te bir grev
olduunu dile getirdi. ilerin haklarn
kazanmas iin verecekleri mcadelede
mutlaka rgtlenmelerini ve bu rgt-
lenmenin de birden fazla olmamas ge-
rektiini syledi. Szlerini Soma'da ha-
yatn kaybeden 301 madenciyi anarak
tamamlayan Mujica, adlarn unutturma-
mak iin Soma'da ve tm dnyada ha-
yatn kaybeden madenciler iin bir dnya
gn ilan edilmesi gerektii dile getirdi.
Sylei sonunda Mujica, salon giriine
kurulan stantta kitap imzalad.
URUGUAY: KK AMA
YAANABLR LKE
Uruguay, Gney Amerika ktasnn g-
neyinde kalan ve yz lmyle Suri-
nam'dan sonra en kk ikinci lke. Top-
lam nfusu 3 milyon civarnda ve nfu-
sun neredeyse yars lkenin bakenti
ve en byk kenti olan Montevideo'da
yayor. 19uncu yzyln balarnda s-
panyadan bamszln ilan eden minik
lkenin topraklarnn byk blm ot-
laklarla kapl olduundan hayvanclk
byk gelime gstermi. yle ki; 2010
yl balarnda artan et ihtiyacn kar-
lamak iin Trkiye Uruguaydan angus
cinsi sr ithal etmiti. Gney Amerikann
yaam kalitesi en yksek lkesi olan
Uruguay gnmzde uygulanmakta
olan gnlk 8 saatlik alma sresini
dnyada uygulamaya koyan ilk devlet.
Ayrca Birlemi Milletler raporuna gre
dnyann dokuzuncu en yeil ve ya-
anabilir lkesi.

KIS, 2016 45
Meyhaneler de tarih oldu...
Hepsi ayr bir dnya
olmay baflarmflt.
Dostluklarn, doyumsuz
sohbetlerin, dertten
uzaklaflmann adresiydi
onlar. Derme atma
dekorlar iinde insan
alabildiine kucaklayan
bir yanlar da vard. Pek
ouna iki imek iin
deil, bu gzellikleri
bulmak iin gidilirdi.

Tayfur GMENOLU

E
vliya elebi, abartl anlatmyla z-
mir'in zgn meyhanelerle dolu ol-
duunu yazar. Palabykl garsonlarn
mterilere nasl hizmet ettiini, tandr ka-
zanlarnn masalara meze diye konduunu,
toprak marapalarda kvaml bir arabn
iildiini uzun uzun anlatan Evliya elebi'nin
bu tarifinden konusunu ettii meyhaneleri
Osmanlnn altrdn anlyoruz.
elebi, o yllarda da zmir'de meyhane bu-
lunduunun iaretini veriyor.
Buca ile ilgili olarak 1961'de bir kitap
yazan Karara's, geen yzyl zmirini anla-
trken Rumlarn altrd meyhanelerden yakn ya da deniz manzaral alanlarda olu-
sz ediyor. Karara's'n kitab her ne kadar
doup byd Buca ile ilgili olsa da
zmir anlarna da yer verdii bu alma-
snda meyhanelerin zellikle Frenk Mahal-
lesi'nde, Ermenilerin youn olarak yaad
Basmane dolaylarnda ve Karyaka'da bolca
olduunu vurguluyor. Keza, Punta'da Ale-
kos, Stana, Barbukes ve Giritli Yorgo Mey-
hanelerinin birbirine benzer modelleriyle
ok popler olduklarnn altn iziyor.
Bu meyhanelerin, 1922 ylna kadar faali-
yetlerini srdrdkleri, zmir'in kurtulu-
undan sonra kapatldklarn reniyoruz.
Mbadelenin balad 1923 ylna kadar
da arada zmir Yangn yaand iin mey-
hane kltrnn zmir'de belirgin rnek-
lerini grmek mmkn olmuyor.
Dostlarla ilk
meyhane
maceramz
Bu arada; tpk stanbul'da olduu gibi z-
mir'de de meyhane kltrnn ciddi an-
lamda Rumlar tarafndan oluturulduu
gereini de itiraf etmek gerekir.
Cumhuriyetten sonra meyhaneler, denize
Genelde tekteki tr meyhanelerde me-
turuldu. kinci Kordon'da oka meyhane
ald, keza imdiki Bayramyeri ve Kadi-
fekale yolu zerinde meyhanelerin bulun-
duu bilinir. Bilinen bir baka gerek de
meyhanelerin i hacminin youn olduu
semtlerde de pe pee almas. ankaya,
Basmane, Konak, bunlara en iyi rnek
saylr. nsanlarn i k, bir-iki kadeh atp,
dostlaryla sohbet etmesi, karnn doyur-
madan, akrkeyif bir halde evine gitmesi
dzenini koruyan bu meyhanelerin "tek-
teki" ad altnda faaliyet gstermeleri de
bundandr.
imdi hepsinin yerinde yeller estii iin,
biraz meyhanenin ne demek olduunu
anlatmaya alaym.
Meyhane, kk bir mekanda, dertli dert-
siz, tm insanlarn kaynaabildii yerlerdir.
Tahta masalarda rt olmaz. Bir kede
pikaptan mutlaka mzik yayn yaplr.
Cumhuriyetin ilk yllarnda gazel, meyha-
nelerin vazgeilmez mzik tr saylrd.
kann sahibi her ey demektir. Mteriyi
O karlar, mezeleri masaya o getirir, zgara
sipariini O yerine getirir, hesab da O alr.
Genelde meyhaneci iki imez, ancak ien-
lerin says da az deildir. Meyhaneler, ge-
nelde iyi mezeleriyle anlrd. Tarama, ak-
uka, pilaki, arnavut cieri, deniz brlcesi,
fava, haydari, yourtlu semizotu (tara), yo-
urtlu sarmsakl patlcan, kzlenmi pat-
lcan salatas, s, topik, babaganu,
humus, iroz salata ve midye dolma sradan,
humus, kzarm isli erkes peyniri, bademli
prasa kavurma, kavurmal mhlama, tahin
sulesi, zm suyunda taze fasulye, karides,
ahtapot, patlcanl gl brei, karides
gve biraz palazlanm meyhanelerin
gzde mezeleri saylrd.

46 KIS, 2016

Rum meyhanelerinde kalamar, midye, ka-
rides gve, ahtapot, iroz salata spesiyalleri
hep n plana kard. Ama mteri siparii
verirken nce masaya bir dilim peynir isterdi.
Baz meyhaneler, bununla birlikte bolca
zeytinya iinde siyah zeytin getirir, masada
da bunun zerine bolca krmz pul biber
ve kekik dkerdi. Bu zeytine hep birlikte
ekmek banlr, keyif resmen balam olurdu.
Meyhanecinin adam varsa, mterilerine
kzarm ekmek sunard.
ki, masada oturanlarn ortak karar ile
seilirdi. arap m iilecek, rak m, nce
ksa bir tartma yaanr, garson,bu karar
aamasnda masann banda beklerdi.
Cumhuriyetin ilk yllarnda kardan bakl-
dnda byke bir parfm iesini and-
racak ekilde yuvarlak iede "stafilina
raks en mehur olanyd. Gbeinde bir
horoz figr vard. Piyasa fiyat 100 para
idi. stanbul Beyolu'nda Sanaii Kuliye Li-
mited irketi tarafndan retilen Aliylala
Yapncak raks, stafilina raksna gre sa-
nl Bodrum Meyhanesinde
dece bir kere imbikten geirildii iin hem turulur, sk sk da meyhaneciye "scaklar
ucuzdu, hem de tad biraz daha sertti. Her hazr m? "diye seslenilirdi.
iki raknn da saltanat 1930'lu yllarn or-
talarna kadar srd. Meyhanelerde bunlar Meyhanenin bu scak, iten havas, ilerleyen
oka iilirdi. Ancak o yllarda arap, en saatlerde bir mnasebetsiz tarafndan ge-
ok tercih edilen meyhane ikisi saylrd. nellikle bozulur, kavga kard. Bu kavgacy,
Bozcaada'dan getirtilen krmz araplar, en ksa zamanda meyhane dna atmak,
mteriye su bardaklarnda sunulurdu. Ma- meyhanecinin maharetini de gsterirdi.
saya ie ok nadir konurdu. Maurizio Ali-
Bu arada meyhaneye sigara satan bir
berti'nin, imdiki Atlspor Kulb'nn ya-
ocuk, midye dolma satan bir adam girer,
nnda yer alan banda yetitirdii zm-
masa aralarnda dolar, ellerindekini sat-
lerden yapp ieleyerek pazarlad arab
maya alrd. Gazetelerin o yllarda erken
da mehurdu. Bomonti Biras da zellikle
saatte baslanlarna "meyhane basks" ad
genler tarafndan tercih edilirdi. 1940'l
verilirdi. Bir mvezzi, bu mrekkebi kuru-
yllarda nhisarlar daresi, Kulp Raks ile mam gazeteleri, o gn neler olmu diye
Kavakldere araplarn retmeye balaynca merak edenlere -be kuru fazla fiyata
meyhanelerde eit artm oldu. Hafz Bur- kolayca satard.
han'n gazellerinin yerini yllar iinde Mnir
Nurettin Seluk, Mzeyyen Senar, Safiye Scaklar gelmeye baladnda demlen-
Ayla, 1950'li yllardan sonra da zellikle menin tam gbei yaanrd. Ancak usta
Zeki Mren plaklar ald. meyhaneciler, scaklar masaya birden ge-
tirmez, rnein birer kfte ya da pirzola
Baz mteriler, raky ay bardanda imeyi paras koyarak gecenin uzatlmasna katk
severlerdi. arab, kadehte imek ise entellik verirlerdi. Bu da daha ok iki iilecei an-
saylrd. lamna gelirdi.
Mezeler geldiinde "erefe" diye kadeh Gecenin ilerleyen saatlerinde meyhane
tokuturulur, hemen sohbete geilirdi. Ba- birer ikier boalr, kalanlarn da artk kalkp
langta bir kii konuur, dierleri dinlerdi. gitmesi iin meyhaneci, sandalyeleri ma-
Zaman iinde masada herkes ayn anda salara ters olarak koyard. Bu, tartmasz
konumaya balar, konuulanlardan kimse "Artk meyhaneyi kapatyorum" anlamna
bir ey anlamazd. Sohbette aile ii konular gelirdi. "Vakit tamam. Evinize gidin" demek,
gndeme gelmez, siyaset, futbol, hayat meyhaneci dilinde biraz kabalk saylrd.
pahall gibi bize z konular ne geerdi.
Arada bir "ielim, gzelleelim" ya da "sa- 1950'li yllardan sonra zmir, meyhanelerin
lmza" gibi seslenilerle yeniden kadeh pe pee ald bir kent oldu.Basmane,
tokuturulur, yan masalarla sohbet olu- kiemelik, Konak, Alsancak, Tilkilik, Ke-
KIS, 2016 47
Bornova Soka'nda meyhane keyfi
mer'de gerekten isimleriyle anlan mey-
haneler ald.
Alsancak'ta Bornova Soka sal sollu
meyhanelerle dolu idi. stasyon tarafndan
girite Lazn Meyhanesi vard. Hemen ileride
yer alan Kr Fahri'nin meyhanesi, her akam
tklm tklm dolard. Kr Fahri, mterilerini
kfrle karlar, onlara hizmet ederken dur-
madan kfr eder, bu kfrlere hedef olan-
lar da onun huyunu bildiklerinden sorun
karmaz, glp geerdi. Gece boyunca
meyhaneden kfr eksik olmazd. Kr Fah-
ri'nin bitiiinde Kovboy Burhan (tenhi-
korkmaz) gzel bir meyhane iletirdi. Mut-
fanda ei Nebiye Hanm alr, birbirinden
leziz mezeleriyle meyhane, nllerin de
48 KIS, 2016
urak yeri olurdu. TRT yapmclarndan semma" olmadn savunarak Bornova
nl mzik adam Ali Rza Avni, bu mey- Soka denmesini istemilerdi.
hanenin en nl mdavimlerinden biriydi.
Gece boyunca mzik zerine tatl sohbetler Sokan hemen sanda, arka taraf bahe
edilir, kapan saatinin nasl geldiinin olan Behet'in Meyhanesi vard. Burada
kimse farkna varmazd. Bu mekan, daha otlu mezeler mehurdu. Meyhaneye ge-
sonralar "engili Meyhane", "Symirne" ve lenlerin hemen fotoraf ekilir, tab edilip
"Zeyno" isimleriyle de faaliyet gsterdi. duvara aslrd. Duvar, siyah beyaz foto-
ralarla dolu idi.
O yllarda "Mukaddes Mezar Soka" ad
verilen bu sokak, meyhanelerin okluu Sleymanaa Mandras, Bornova Soka'nn
nedeniyle sonralar Bornova Soka olarak balangcnda yer alrd. Buradan ball yourt
anlmaya baland. Kimilerine gre, Bor- getirtmek adettendi. O yzden mandra,
nova'ya giden dolmular, bu sokan a- ge saatlere kadar ak kalrd. Sokan Kb-
zndan hareket ettii iin bu isim konmutu. rsehitleri Caddesi'ne varnda solda Kulp
Kimileri de "Mukaddes Mezar Soka" is- Orhan yer alrd. Buras, sosyetik bir meyhane
minin meyhanesi bol bir sokak iin "m- saylrd. Gazeteci zdemir Hazar, Sabahattin
Tank, Nezihi Acun, Avni Anl, bu meyhanenin
deimez mterileriydi. Hanm mteriler
de gelirdi. Genelde devaml gelenlerin adeta
sahiplendikleri masalar vard. Yaz akamlar,
mekan nne konan masalar da dolar, tar-
tmal, satamal, bol esprili, ama alabildiine
dzeyli bir keyif yaanrd. Kulp Orhan, o
yllarda zmir'in sosyetesini buluturan bir
mekand.
da sarp frna srerdi. Pitiinde de tadna
doyum olmazd. Topal Mslm'de sadece
arap verildiinden, biz rakmz kendimiz
alp meyhaneye giderdik. Tam bir gariban
mekanyd. Mezeye paras olmayanlar, sa-
nayi tuzuna soan bastrp arapla mideye
indirirlerdi. Ayrca patates halamas da di-
limlenir, zerine krmz pul biber dklerek
ucuz ama gzel bir meze olurdu."

Eskiden Alsancak Askerlik ubesi olarak
hizmet veren imdiki Astsubay Orduevi'nin
yannda imdi bir aktar olarak faaliyet gs-
teren yerde Hafz'n Meyhanesi, smail Siv-
ri'den Hseyin Baradan'a kadar pek ok
nly bir araya getirirdi.
Gzelyal'da Yarma ad verilen sokan gi-
riinde Kr Fahri'nin altrd bir meyhane
vard. O yllar ok iyi hatrlayan nl Gmrk
Maviri Sedat Aykutlu, Kr Fahri'nin ya-
nnda da Topal Mslm'n altrd ve
sadece arap iilen bir meyhaneyi anm-
sadn sylyor.
Sedat Aykutlu, meyhane anlarn yle
anlatyor:
"-be arkada birleir, trana kellesi alarak
Frnc Laz Davut'a gtrr, onu bir gzel
piirtirdik. Davut, trana kellesini yal ka-
Birinci Kordon, meyhane amak iin yrek
isteyen bir muhitti. Kiralarn ykseklii,
meyhane sahiplerini bu semtten hep uzak-
latrd. Ancak eski an Pavyon'un hemen
yannda Hamalba Halil, bir tekteki dk-
kan amay baard. Olaanst kk bir
mekand. Abas Fahni Usta, ok gzel
mezeler hazrlar, bal da iyi piirirdi. Fahri
Usta, Kuadas'na gidince Halil, burasn
kapatmak zorunda kald. Limann karsnda
alan zay'n Yeri de uzun mrl olmad.
Tektekilerle meyhanelerin pek fark yok
gibi grnrd ama aslnda tektekilerin
mteri portfy farkl idi. zellikle memur
kesiminin, evine erken gitmek zorunda ka-
lann urak yeriydi tektekiler. Meyhaneler
ise daha uzun soluklu demlenme mekan-
laryd. Birinci Kordon'da bu tekteki her
akam tklm tklm dolar, bazen o kadar

Krkatal Nihat (Ergkten)n Kaplar'daki meyhanesinde

KIS, 2016 49
Mehur Arif'in Yeri her akam dolard

kalabalk olurdu ki, iki bardan eline Mezarlkba ve evresi de meyhanelerin

alan, caddeye kar, ikisine ve sohbetine younlat bir yerdi. Yalova, bunlarn en
orada devam ederdi. Meyhanelerin yo- nlsyd. En uzun sre ak kalan mekan
unlat bir baka semt de Gztepe ve da burasyd. Yalova'nn alt meyhane, zeri
civaryd. Gztepe skelesi'nin zerinde de restoran stilinde hizmet verirdi. Yakn
Hayri'nin meyhanesi, hemen yannda da yllarda bir mterinin rakdan zehirlenip
Benzinci Nazmi Bey'in altrd Mez Ga- lmesi zerine Yalova da kapanmak zo-
zinosu vard. Gzelyal'ya doru ule Ga- runda kald. Yalova'dan az ileride kiemelik
zinosu, bir meyhane havasndayd. Eczac (Erefpaa Caddesi)Yokuu'nun balad
Nevzat zerdemli'nin kaynvalidesi al- yerde ; o yllarda Konak'taki Basn Kulbn
trd iin buraya "Madamn Yeri" ad da de altran Arap Besim'le kardei Nesim'in
verilmiti. Karides, ahtapot, kalamar ve ilettii ve sadece efemine erkeklerin gittii
subyede bir numarayd. Dnemin Babakan ilgin bir meyhane vard. Dario Moreno
Adnan Menderes bile zmir'e geldiinde da bu meyhanenin mdavimleri arasn-
buraya urar yemek yerdi. ule Gazinosu, dayd. Yalova'nn karsnda da zellikle
sonraki yllarda "Kr Kadri" lakapl Kadri mzisyenlerin takld Ankara Meyhanesi,
Kalkan tarafndan, nce Kadri'nin Yeri olarak sabaha kadar ak kalrd. Erefpaa'da Ata-
aile bahesi statsnde, bilahare kahvehane trkl her halinden belli olan Akif
olarak iletildi. Kadri Kalkan, mehur Fanti Baba, meyhanesini belki 20 yl ayakta tut-
Kazm (Kalkan)n oluydu. Kadri'nin Yeri'nde may baard.
Erdoan Ersoy, Beyhan Aknc gibi zmir'in
sevilen sanatlar sahne ald. Karata'ta Mezarlkba'ndan Basmane'ye giderken
Hayri'nin Yeri adl bir meyhane, imdiki Tilkilik, ayr bir konseptte iki meyhanesiyle
TSE binasnn bulunduu yerin zemininde nlenmiti. Kokorei Necmi ve Doan.
de "Baba'nn Meyhanesi" vard. Gazeteci Her ikisi de kokoreci ok gzel piirirlerdi.
Nihat zgr, hemen her akam buraya ta- Daha sokaktan geerken, kokore ve ze-
klrd. Kpr'de de koyu Fenerbaheli olan rine serpilen kimyonun kokusu, insanlar
ve baka takm veni bir daha mekanna ieri davet ederdi. Doan'n st kat da
sokmayan ef Niyazi'nin meyhanesi, uzun vard. Her ikisinde de zeminde bir perdenin
yllar ak kald. rtt pisuvarlar bulunur, ihtiyalar burada

50 KIS, 2016
giderilirdi. O yzden ilerleyen saatlerde
idrar kokusu ile zgara kokusu birbirine
kartndan rahatsz edici olmazd.

nce Necmi, sonra da Doan, meyhane-

lerini kapattlar. Onlar belki de rneklerinin
en sonuncusuydular.

Tilkilik'in sonunda da zmirlileri ilk defa i

kfte ile tantran Asmaalt isimli bir mekan
vard.

Basmane'den Kaplar'a doru dnte,

Basmane stasyonu'nun duvarna bitiik
Krkatal Meyhanesi de ok nlenmiti.
Bucal Nihat Ergkten'in altrd bu
meyhanede atallarn hepsinde bir di or-
tadan krkt. Krkatal Nihat'n olaanst
sempatisi ve hosohbeti, bu meyhaneyi Meyhanelerde akam hep byle dostlukla balar, genelde dostlukla biter
efsane yapmt. TRT alanlarnn urak
yeri olan Krkatal, bir o kadar mterisini
de Buca'dan alyordu. Trenle Kemer stas- Mrselpaa'nn sa yannda Sidikli Ali Mey- den dolmaya balard. Ali, zgarada nefis
yonu'na gelen Bucallar, buradan yryerek hanesi, sosyeteyi bile cezbeden bir ne kfteler piirir, bunlar masalara tek tek
sahipti. Baheden baka her eye benzeyen verirdi. Masada adisyon tutulmadndan
meyhaneye ular, dnte yine ayn yolu
arka alan ile kapal mekan daha gndz- Ali, mteri meyhaneden ayrlrken yzne
kullanrlard.
bakar, ne kadar yiyip ne kadar itiini sanki
anlarm gibi yuvarlak bir hesap karrd.

Konak'n iki nl restoran vard. Ekmeki-

ba ve kran...Bunlar iki vermezdi. Ke-
meralt giriinde solda yer alan Veysel k-
maz da nl meyhanesi ile akamclarn
urak yeriydi. Bunlar arasnda sahibini ve
adn en uzun koruyan Karadeniz Meyha-
nesi'ydi. Ekmekiba Lokantas'nn kar-
sndaki Bodrum Lokantas da ikiliydi ama
OS-KA Pasajnn Birinci Beyler kndaki
Bodrum Meyhanesi, onun nn de sol-
lamt. Burada Avni Anl'dan Halil Ltf
Drdnc'ye, Attila lhan'dan Orhan Su-
da'ya, kimler demlenmezdi ki...

nciralt, o yllar mterisini denizle bulu-

turan mekanlara sahipti. Vapur skelesi'nin
bitiiinde Cingz Recai'nin altrd res-
toran, deniz rnleri sunard. Keza Musta-
fa'nn Yeri, Ko'un Yeri, nciralt bitiminde
Annemin Yeri isimli mekanlar da hep deniz
rnleri vererek mterilerine keyili anlar
yaattlar.

Meyhanelerle ilgili olarak 1969 ylnda ha-

zrladm bir dizi yaz erevesinde o yl
350 bin nfusu olan zmir'de belediyeye
kaytl 175 meyhane olduunu renmi-
tim. nsanlar, btelerini zorlamadan bu-
ralara taklabiliyorlard. Ykselen kiralar, al-
koll ieceklere ykletilen ar vergiler,
ucuza demlenmek isteyenleri zorlamaya
balad. Bu da meyhanelerin sonu demekti.
Onlar da birer ikier kepenk indirdiler.

u anda zmir'de bildik tarzda faaliyet

gsteren meyhane says bir elin be par-
Buca'da bir zamanlar sadece arap iilen bir meyhanede mandan fazla deil.

KIS, 2016 51
 Hikmet-smet
Orhunbilge
Altnordu demek
Yaam demektir
Bir sevdann
renkleridir
Krmz-Lacivert
onlar iin Atilla Kprlolu

Atilla KPRLOLU

A
nadolu deyiidir ya ryasn an-
latana yle derler: hayrdr hayr
olsun..

u dle uyandm:
Dnerta 948 kmaznn hemen karsnda
tarihi ta binadaki Altnordu Klbnden,
hanlarn ki gibi demir kapsn aan smet
Kaptan (Orhunbilge) kyor.
Biz de mahallenin genleri ile Pazaryeri
Camiinin ta merdivenlerinde oturuyoruz..
Yanmza geliyor. Fakat zerinde krmz-
beyaz renkli lkspor armal eofman st
var. Kaptan neye Altnordu deil de l-
kspor giymiin diye soruyorum.
Yant; -kendisine ok yakan glmse-
mesiyle- veriyor:
'lk; mahallemin takm!'
Altnorduyu soruyoruz.
Kalbini iaret ediyor,
O; gnlmn takm diyor, sonra da uzak-
layor..
Bylesi bir rya ite...
eytanlarn her manda yanma gelen
beyefendi olu Hakan Orhunbilgeyi ar-
yorum. Dten bahsetmiyorum. Sadece;
bir fotorafn istiyorum, -saolsun - gn-
smet
Orhunbilge
yllarca kulbe her girite duvarda asl bir
rneini grdm Ay-Yldz kuanml
deriyor..
smet Orhunbilge; aabeyi Hikmet ile simge
isimleriydi Altnordunun..
Karantina formasyla yaryordu pistlerde..
1962de; 15 yanda Yunanistanda 1.77lik
derece ile Yksek Atlamada ampiyon olup
Milli Marmz aldrttnda, Averof Stadn
dolduranlarn ayaa kalktn yazar d-
nemin gazeteleri...
Sait Altnordu/Bakan Candoan Sakaolu
ikilisince Altnorduya getirilir, futbolcu
yaplr..
"Usta Gazeteci" Grkan Erta, atletizmin-
neredeyse- tm dallarnda yaran Uan
Adam Orhunbilgenin devam etseydi "Bal-
kanlar apnda bir yldz" olacan anlatr.
12 yl Krmz-Lacivertli olur,
Milli Takmlarda oynar..

52 KIS, 2016
 Kimlerle ?;

Kaleciler Kedi Mmin, Mustafa Gng-

ren..Hikmet..Krt Muzafer..Sedat..Kam-
bur Melih..Erkan Veliolu (Acil ifalar
dilerim Erkan Baba), Yugolar Zadel ve
yastki..Todor.. Cenap.. Behet.. Gode
Cengiz.. Smer.. Alaatl Mehmet.. Balov..
Mthi solak Volkan.. Kasap Nehir..
Masr Arnavut Bayram.. (Kaybettiimiz
meslektamz Sleyman Alasyann iki-
buukluk/top toplaycl yaptn da
anmsarm o gnlerde)

Levent Bimen Ustamzn objektifiyle yllarca

takip ettii kentin asrlk Tepecik ekibi
lksporlu yllar...

O takm ampiyon yapan antrenr/fut-

bolcu/kaptan..

3 Lige kar..

Yine Altnordu..Bu kez yneticilik...

lu Hikmet Orhunbilge Bakn futbolumuzun Tasz Kral Metin

Oktay, 27 Aralk 1981de Milliyette ne
yazm "smet Kaptan" iin:
Bugnlerde futbola kapal Alsancakn her kmr tozlu zemininde ok izledim Altnordu
devre arasnda itfaiye hortumuyla sulanan sevdals babam ile Santrhaf smeti.. Galatasarayda oynadm yllarda smeti

KIS, 2016 53
transfer etmek iin Gndz Klla zmire
geldik.
Konumalarmzda o gn iin 500 bin lira
cret nermitik.
Ama o gerek bir Altnorduluydu ve Altn-
ordusundan, zmirden ayrlamayacan
terbiyeli bir ekilde iletti.
Futbolun Bilgesi Blent Buda da k
smet Orhunbilgenin; savunma oynamasna
karn her matan sonra rakipleri ile kolkola
sahay terk ettiini, centilmanliine hayranlk
duyduunu aktarr sohbetlerimizde...
26 Aralk 1981..
Orhunbilge Ailesi ve Altnordu camias iin
kara gndr..
Mulada trafik kazasnda kaybettik nezaket
abidesi/valye ruhlu/sarn mavi gzly...
Hikmet ORHUNBLGE
54 KIS, 2016
Her lm, Erken lmdr/Biliyorum Tan-
rm/Ama, Ayrca, Aldn u Hayat/Fena
Deildir/st Kalsn der Ozan Cemal S-
reya...
Ama bu veda ok erkendi ok...
Dteki valye, daha "35 Ya'tayd
Ailesinin, sevenlerinin, Altnordu camiasnn,
futbol gnldalarnn ortak bir arzusu var
imdi:
Komple sporcu smet Kaptann isminin
byk emek verdii Tepecikte, doduu/ye-
titii sokaa ya da bir parka verilerek an-
snn yaatlmas..
Ne dersiniz Deerli Konak Belediye Bakan
Sema Pekda Hanm ?
ok mu ey istiyoruz..?
72'LK DELKANLI
"ALTINLI HKMET"
Hereyi, btn dnyas, sevgisi, sevdas;
Altnordudur.
Hibir eye deimez Krmz-Lacivert'i!
Kardei smet ile yllarca ter aktmtr
kuand formasna.
Ligden dme zntsn de, ampiyonluk
kupas kaldrma onurunu da yaamtr.
Sait Altnordu, Beytullah Bali, Erkan Ve-
liolu gibi.
Metin OKTAY "Kaptanlk" pazubandn takm, sembol
futbolcularndandr Cumhuriyet ile yatn...
"72lik delikanl" Hikmet Orhunbilgedir dil-
lendirdiimiz...
Usumdadr 60l yllarda tarihi kulp binasna
her geliinde, bizlere kendisine zg "to-
pukla malarda rakibin zerinden topu
nasl arttn" gsteren Hikmet Abi...
Futbol topuyla adeta dans eden Altnl
Hikmet...
Mahallenin ocuklarnn, tribnlerin , Ak-
sallarn sevgilisi...
Her an glmseyen "Bir Gzel Adam"...
Sorduunuzda Krmz-Lacivert'i; ilk u sz-
ckler dklr azndan:
Beni Hikmet Orhunbilge yapan; Altnor-
dumdur!
Dostluklara mthi nem verir.
nsan biriktirmeyi talandran sevgiyi"
sevendir o...
yi dostlar yldzlar gibidir.
Her zaman gremezsiniz ama orada ol-
duklarn bilirsin"
der hep sevdiklerine!
imdi olu Bar Orhunbilge, Cumhuriyet
ile yat kulb daha yukar tamay rota-
lam "Don Kiot" Altnordu Markas Yed-
diemini Seyit Mehmet zkan'n "Yol Arka-
da" olarak; eytan ynetiminde...
Medya Sorumlusu Ali Ergmez ve zgr
zgrengin ile yeni projeler retiyor dur-
madan...
Hizmet sras onda!..
Hikmet Abi de -deplasmanda dahil- her
maa gelerek tribnde yalnz brakmyor
akn.
Sevda Candan Uzun/Can Gnden Ksadr!
diyerek...
Okan Yksel Ustamdan alntladm Mo-
hikan tmcesini armaan ediyorum Hikmet
Kaptana:
mrnz; gnee giden yol kadar uzun,
klar kadar parlak olsun !
KIS, 2016 55
 Amigo Sar Yaar:
Amigo formasnda
reklm olur mu?
Ltf Data zmirli onu 1960larn ortalarndan bu yana hep Amigo
Sar Yaflar olarak tand. Trkiyenin ilk amigosudur.
Uzun yllar sahalarmzda Ulusal Takm, Altnordu ve

zmirin yakn gemiinde, Cumhuriyet

dnemi boyunca iz brakm pek ok
futbol kulb var olmutur: Tasz Kral
Metin Oktayn yetitii Damlack, kulp-
lerinin adn soyad olarak alm Saitin
takm Altnordu, Fuatn takm Gztepe,
Vahapn takm Altay, Yeilova, zmir De-
mirspor, akir Kuruun; 53 yanda futbolu
braktnda hem futbolcusu, hem altrcs
olduu, stelik jbilesini yaparken yeni ev-
lendii eine gelinliiyle balama vuruu
yaptrdnda sahaya dizdii zmir Denizgc,
Yeilova, okspor (Altay-Altnordu-Bucaspor
kulplerinin 1937de birlemesi sonucu olu-
mu, 1939da kulpler yeniden eski konum-
larna dnmtr), Doanspor (Gztepe-z-
mirspor kulplerinin 1937de birlemeleri so-
nucu olumu, kulpler, 1939da eski konum-
larna dnmtr), Kayagc, zmirspor, Al-
tnordu, Bucaspor, Gztepe, Karyaka.
Yeil sahalardaki bu denli kkl gemiin
bir de renkli bir simas vardr: Amigo Sar
Yaar.
zmirli onu 1960larn ortalarndan bu
dier zmir takmlarnn amigoluunu yapmfltr.
yana hep Amigo Sar Yaar olarak tand.
Trkiyenin ilk amigosudur. Uzun yllar
sahalarmzda Ulusal Takm, Altnordu ve
dier zmir takmlarnn amigoluunu
yapmtr.
Yl 1971. Yer zmir Halkapnar Atatrk tm zmir takmlarna, bu arada ulusal ta-
Stad. Trkiye Polonya arasnda ulusal fut-
bol ma oynanyor. Amigo Sar Yaar sa-
hada; tribnleri, Trkiye, Trkiye! diye
coturuyor. O sra top Trkiyenin lehine
kornere kyor. Sar Yaar, top toplayc
ocuktan nce koup mein yuvarla al-
yor, itenlikle perek, atn yaplaca k-
eye koyuyor. At yapacak oyuncu Altayl
Ayfer (Elmastaolu), dzeltmeye hi gerek
grmeden geriliyor, geriliyor; ardndan
bir kou, vuruyor. Ortalanan topa ykselen
Fenerbaheli Cemil akyor, gooooool!
top Polonya alarnda!
-Bir sfr kazandmz o mata topu pm
olmam uuruma baladm ve alnan gali-
biyette paymn olduunu dnerek hep
gururlandm!
Sar Yaar, Yaar Tunses, 1964ten bu yana
kmmza amigoluk yapm bir ad ama g-
nlden bal olduu asl kulb, kentin
spor tarihinde nemli yer tutan Altnordu.
Altnordu ile zde olmasn doup by-
d, kulbn yer ald Tilkilikli olmasna
balyor. Altnordunun amigosuydum ama
krmz lacivertli takmmn dnda zmirin
Gztepesinin de Altaynn, Karyakasnn,
zmirsporunun da amigoluunu yaptm.
Galatasarayl Karncaezmez evki ilk amigo
olarak bilinse de o sahaya kar, Galatasaray
bayran diker, yle yarm saat kadar kalrd.

56 KIS, 2016
KIS, 2016 57
Ben ise seyirciyle dorudan balant ieri- kzl erkekli Bulgar Trkleri, bizimkilere ysndan bile gememise, bugnk emekli
sindeydim. Sahay turlar, tribnlere kar sevgi gsterisinde bulunurlar. Bulgarlar, sivil yaantsnda da dnyalar kibar bir
seyirciyi takmyla ilgili olarak tezahrata takmlar bir kokteylde buluturmulardr. insan. nce, mfik, yardmsever, insan
ynlendirirdim. Ayn ekilde ulusal malarda Gerisini Amigo Sar Yaar anlatyor: canls. Bulumamzn amac uydu: zmirin
da amigoydum. Unutmuyorum bir gn bir kkl spor kulplerinden, doup by-
turizm firmasnn sahibi Almanya ile oyna- Masalarn zerlerini donatmlard. Ortamn d Tilkilik Mahallesinde kurulmu Al-
yacamz ulusal karlama iin beni Al- neesine ksa srede uyum saladk. Derken tnorduya yedi yandan beri gnlden
manyaya gtrd. Ma saati geldi, bana nl erik raklarndan ikrm ettiler. Ko Ba- bal olduu iin; krmz lacivertli takmn
bir forma giydirmeye kalkt. Baktm zerinde turalp, Bulgar erik raks mastika ok tatldr yaama gzlerini oktan kapatm efsane
firmasnn ad yazyor, giymeyi hemen red- ama adam fena arpar Yaar, fazla ime! futbolcularndan Sait Altnordunun ei
dettim. O gne kadar, Altnordunun bile diye uyarm olsa da epey itiimi hatrlyo- Ayhan Hanm bulmaya birlikte km ol-
formasn giyip sahaya km deilim. Red- rum. Bahede bizimkilerin yannda yarn kar- mamz. Telefonda, Ayhan Ablann oturduu
dedince, firma sahibi, Almanyadan Trki- laacamz ve yenersek nc olacamz apartmann yerini biliyorum demesi sonucu
yeye kendi bana nasl dneceini dn Yunanllar var. O halde Baturalpin karsna gn ve saat kararlatrm, Gzelyal TAN-
o zaman! dedi. gemi, yumruumu masaya vura vura Aa- SAn nndeki parkta birbirimize mer-
bey ne olur yarn beni ilk bete kar; Yunan- haba diyerek el skmtk. Ayhan Ablann
Bir keresinde de yine adn vermeyeyim, llara 30 say atacam, ltfen be aabey! oturduu apartman bulmutuk bulmasna
dnyaca nl bir merubat firmas forma demiim. Bu kadarla da kalmam biraz da ancak aadaki ay ocann iletmeci-
reklam giymemi istedi, onu da annda ana avrat kfrl konumuum. Hemen a- sinden bundan 2 yl nce Narlderede bir
reddettim. Olur mu yle ey, ka para ve- zm elleriyle kapatp beni odaya tamlar. huzurevine yerletii bilgisini edinmitik.
rirlerse versinler amigo formasnda reklam Tabii, bu ma gremedim. Eh, o gn yapacak bakaca bir ey yoktu;
olur mu! Amigo Sar Yaar bir, ben 2 bardak gzel
Amigo Sar Yaar gazeteci olarak da,
demlenmi, mis gibi kokan aylarmz
seyirci olarak da hem Alsancak, hem de
Aabey nolur beni Halkapnardaki Atatrk Stadnda oynanan
iip ayrlmtk. Ayrldmz sra kendi
ilk bete kar! kendime hemen u soruyu yneltmitim:
futbol malarnda defalarca izlemiliim
Amigo Sar Yaar da bu kentin rengi, tad
zmirde dzenlenen Akdeniz Oyunlarndaki var. Ancak Sar Yaar ile ilk kez birlikte
deil mi? Elbette hem rengi, hem tad.
ampiyonada sahay ok iyi motive etme- olup da syletiimiz tarih 2011 temmu-
sinden dolay Basketbol Federasyonu Ba- zunun ilk haftasna denk geldi Ardndan
kan Osman Solakolu, Amigo Sar Yaar da ara ara grr olduk. Amigo olarak Amigolarmz
dl olarak Bulgaristan seyahatine gtrr. tribnleri inanlmaz biimde hareketlen- ocukluuma denk gelen ve futbola ilgi
Bulgaristana ulatklarnda orada yaayan dirdiinde nasl efendiyse, fanatikliin k- duyduum 1960l yllarda gazetelerin spor

58 KIS, 2016
 Yaar TUNSES

mirsporun amigosuymu. ri yar gvdesiyle kulpleri izler ve ardndan antrenrlk yapar.

kapal tribnn nnden bir utan bir uca Altnordu amigosu olmas bir rastlant so-
koarken arada bir havaya srayp kafa ile nucudur. Yl 1964. Yer zmir. Altnordu Bur-
gol atar gibi hareketlerde bulunarak Tak saspor ile oynuyor. Bursallar yabanc sahada
Tak diye barmasndan dolay bu ad alm. olmalarna karn takmlarn mthi bir te-
Tak Tak Sadi, zamanla kaybolup gitmi. zahratla desteklemektedirler. Yaar Tunses
dayanamaz ve hemen kapalnn stndeki
Bu adlarn dnda Altnordudan Sandvi ak tribne geer, taraftar bir anda coturur.
Hasan, Altaydan Koreli Erol, Gztepeden O an yle aktaryor Sar Yaar:
smail ile Milli Amigo Birolun adlar amigo
olarak gese de hem ben kendilerini hi iz- -O dnem birinci ve ikinci lig vard, sper lig
sayfalarndan Galatasaray tutkunu olarak lemedim hem de ilk olma payesi Altnor- yoktu. 1964te Altnordu ilk kez ikinci lige
tandm Karncaezmez evkiyi (D. 1919- dulu Sar Yaara (Yaar Tunses) aittir. dmt. Yani o sene birinci lige kmak iin
. 23 Mart 2000) ilk amigo olarak kabul et- mcadele ediyordu. Alsancak Stadnda Bur-
mek gerekir mi bilmiyorum ama spor dn- Evet, kendisinin de vurgulad gibi saha- sallar yle baryordu ki ben de kardaki
yasnda kalem sallamlar onu amigo olarak larmzn ilk gerek amigosu Sar Yaardr. ak tribndeydim. O zaman Trkiyede ami-
kabul etmiyor, bildiiniz amigolardan deildi, Tribnlerdeki seyirciyi de, takmn da co- goluk diye bir ey yok. Ben bu seyirciyi Bur-
hatta Ona amigo bile denemez. O tribn turmakta usta olan Sar Yaarn en byk sallara mahkum etmem dedim. Kapalnn
korkuluklar zerinde srt seyirciye dnk zellii Altnordulu olmasna karn, ulusal zerindeki ak tribne getim, yksee ktm
olarak durur, taraftar coturmak iin hibir takm dnda, dtan gelen takmlara kar ve amigolua baladm. Benden sonras geldi.
ey yapmazd. Yalnz takm ataa kalkt m, btn zmir takmlarn gnlden destek- Bir ara Fenerbaheden amigoluk teklifi geldi
tpk yan hakem gibi o da ataa katlrd lemesidir. ama kabul etmedim. Ben zmirliyim dedim.
olarak niteliyorlar. (*) Yine bir baka spor
adam Erdoan Sungur ise zmirden, Kar-
Eski futbolcu Amigo Sar Yaarn anlatmlarnda ondan
yakal Amigo dare yi anmsyor, onunla sonra anlar birbirini kovalamaya balyor,
ilgili olarak, Karyaka takmnn her manda Sar Yaarn amigoluk dnemlerinde en iyi
taraftarlar kendi cebinden maa gtr-
eski Alsancak Stadnn duvarlar zerinde anmsanan taralarndan birisi, tribnlerin
n, ykseklik korkusuna karn trmand
ma boyunca oturan ve arada bir yerinden lideri olmasna karn futbolda bugn iddet
diree Altnordu bayran nasl diktiini
kalkp Karyaka seyircisini takmlarna te- unsuru olarak karmza kan holiganlar
dierleri gibi yk tadnda aktaryor.
zarhat yapmaya sevkeden bir amigo vard dzeyinde fanatik olmad gereidir. 1964-
diye yazyor. (**) Yine Sungurun belirttiine 85 yllar aras amigoluk yaparak tribnlerde (*) mit BAYAZOLU (Hayat, Ocak 1950)
gre dare, malara hep sarho gelirmi! coku estiren Sar Yaar aslnda sahalarla
bir futbolcu olarak tanr. 1950de Altnordu (**) Erdoan SUNGUR. zmir Spor Tarihi,
Erdoan Sungurun adn verdii dier bir Gen Takmnda futbolcudur. Bunu daha zmir l zel dare Mdrl Yayn, z-
amigo ise Tak Tak Sadi. Tak Tak Sadi, z- sonra Uak ekerspor, Karyaka, Egespor mir- 2002.

KIS, 2016 59
zmir-Aydn Demiryolunun
160. yldnm
1866 ylnda Osmanl'nn genifl topraklar zerindeki
demiryolu hattnn uzunluu sadece 519 km'dir. stelik
bu hattn sadece 130 km'lik blm Anadolu topraklar
zerinde, geri kalan 389 km'lik blm Kstence-Tuna
ile Varna-Rusuk arasnda yer almaktayd.
U mur SNMEZDA
D
nyada ilk kez 1825 ylnda ngilte-
rede balayan ve 25 yl iinde tm
Avrupaya yaylan demiryolu ula-
mnn, topraklar 3 ktaya yaylan Osmanl
mparatorluu'na girii dier birok teknolojik
yenilie gre ok erken olmutur. 1853
1856 Krm savandan sonra ina edilmeye
balanmtr. Byk sermayeye ve teknik bil-
giye ihtiya gsteren bu teebbs, Osmanl
hkmeti yabanc irketlere brakmt. H- 1581 ylnda kurulan bu irket, ngiltere ile
kmet, demiryollarnn inasndan ekonomik,
siyasi ve sosyal alanlarda byk faydalar
salanacan mit ediyordu. mparatorluk
iinde tarmsal rnler ve retilen mamuller
kolay, sratli ve ucuz bir surette nakledilip
satlabilecekti. Ayn zamanda bu rnlerin
Avrupaya gnderilmesi de kolaylaacakt;
bylece sosyal ekonomide bir gelime ola-
cakt. Demiryollar bundan baka devletin,
mparatorluun uzak vilayetleri zerinde
nfusunu arttraca gibi, sava halinde askeri
birliklerin istenilen yere sratle tanmasn
salayacakt. Ve nihayet, Osmanl halknn
birbirleriyle ve Avrupa ile temaslarna da
imkn hazrlayacakt. Bu son avantaj batl-
lama taraftar olan Osmanl devlet adamlar
iin demiryolunu bir medeniyet vastas se-
viyesine kartmaktayd. Ancak mparatorlua
giren yabanc sermaye, devlet borlaryla
demiryollar gibi d ticareti gelitirmeye y-
nelik alt yap yatrmlarnda younlamtr.
Demiryolu inas imtiyazn elde etmi olan
irketler ise, bu teebbslerinde sadece b-
yk krlar salamay dnmekteydiler. Bu
sebeple ilk demiryollar mparatorluun
nfus topluluu fazla, topraklar bereketli
ve Avrupa ile temas kolay blgelerinde ina
edilmeye baland. 1866 ylnda Osmanl'nn
geni topraklar zerindeki demiryolu hattnn
uzunluu sadece 519 km'dir. stelik bu
60 KIS, 2016
hattn sadece 1/3'lk yani 130 km'lik blm
Anadolu topraklar zerinde, geri kalan 389
km'lik blm Kstence-Tuna ile Varna-Rus-
uk arasnda yer almaktayd.
Anadolu topraklarnda ilk imtiyaz 1856 ylnda
zmir-Aydn demiryolu iin verilmiti. ngilizler
kapitlasyonlarn ardndan kurulan Levant
Companynin btn nemli ubelerinin bu-
lunduu her yerde olduu gibi zmirde de
bir konsolosluk amlard. 1579da Osmanl
Padiah III. Muradn verdii ayrcalkla ve 130 km uzunluundaki bu hattn seilmesinin
ngiltere Kraliesi I. Elizabethin zel izniyle
dier yrelere gre nfusunun daha kalabalk
Dou Akdeniz limanlar arasnda ticaret te-
kelini elinde tutuyordu. Ancak 18.yzyl son-
larnda karlat basklarla gcn yitirmeye yre ngiliz pazar olmaya uygun gayrims-
balamt. Bu irkete verilen imtiyazlarn n- limlerin de yaad bir blgedir ve ngiliz
giliz Parlamentosu tarafndan 1825 ylnda
geri alnmasyla birlikte zmirde birok aile
irketi, Levantenler tarafndan ayn gnlerde
kuruldu. Bu irketler Levant Company yerini
ald ve zmir ile ngiltere arasndaki ticareti
yrtmeye baladlar.
zmirde ngilizlerin Ticareti
1838 Baltaliman ticaret anlamas ile ngiltere
Osmanlnn da alan ticaretini byk l-
de ele geirmiti. zellikle zmirin ticari
hinterlandnn geni olmas, buharl gemilerin
hzl ve daha byk kapasitelerde mal alm
talebini ortaya karmt. Potansiyeli gren
zmirdeki ngiliz tccarlar zmiri Bat Ana-
doluya balayacak demiryolu hatt iin be
yl boyunca ngilteredeki demiryolu irket-
leriyle yaztlar. Srekli olarak ngiliz eko-
nomisi iin gerekli olan zengin hammadde
ve tarm rnlerinin Avrupaya tanmas ve
ngilterenin sanayilemesi sonucu hayli
ucuza mal edilen mamul mallarn, Kk
Asya ilerine kolay ulaabilmesi amacyla
verimli bir ulam sistemine duyulan ihtiya
anlatlyordu. ngiliz tccarlar sonunda zmir
ile Aydn arasnda bir demiryolu yapm iin
ngiltereden sermaye getirmeyi baardlar.
zmirli tccarlarn nderlerinden olan, n-
gilterenin d ticaretine yapt hizmetlerden
dolay Kralie tarafndan Sir unvan ile dl-
lendirilen ve Levanten Companynin dal-
masndan sonra Anadoluda at 48 ube
ile adeta bir krallk kuran James Whithall
demiryolu yapm hakknda yle demitir:
lk adm demiryollarn yapmak olmal. Bu
demiryollar ngilizler tarafndan yaplacak,
ngilizler tarafndan iletilecek ve ngilizlerin
mal olacaktr. ok krl olacaklar ve imdiye
kadar tarma almam blgeleri ok verimli
yapacaklar. Demiryolu irketleri kk ba-
msz cumhuriyetler olacaklar. 1850li yl-
larda saylar 1.061e kadar ykselen ngiliz
tccarlarnn en nls ve en zengini olan
James Whithallin ngrs zmir-Aydn de-
miryolu ile gereklemitir.
nedeni bu tarihte Aydn ve zmir yresinin
ve bundan tr de ticari potansiyelinin
daha yksek olmasdr. Ayn zamanda bu
sanayisinin gereksinim duyduu hammad-
deler ve tarmsal rnler asndan da stratejik
bir neme sahiptir.
Demiryolu Yapm Balyor
zmirde yaamakta olan tccar ve giriimci
Robert Wilkin 11 Temmuz 1856 tarihinde
Sir Joseph Paxton, George Whytes, Augustus
William Rixon ve Avam Kamaras yesi Wil-
liam Jackson adna hareket ettiini belirterek
Osmanl hkmetine imtiyaz bavurusunda
bulundu. Bu bavuru stanbulda tartld
ve incelendi. 2 Austos 1856 tarihinde
irketle imzalanacak szlemenin tasla ha-
zrland. Sultan Abdlmecid tarafndan 23
Eyll 1856 tarihinde verilen irade ile irketi
oluturma ve demiryolunu ina etme imtiyaz,
bu yatrmc ngiliz grubuna verilmi oldu.
Ancak bir yl sonra ngilteredeki baka bir
gruba bu imtiyaz satld ve yeni grup, 1857
ylnn Mays aynda yeni bir irket kurdu ve
adn da The Ottoman Railway From zmir
To Aidin Company (ORC) (zmir-Aydn Os-
manl Demiryolu irketi) koydu.
ngilteredeki ve zellikle Hindistandaki ilk
Yapmna balandktan sonra 10. Ylnda 7 Haziran 1866 gn Sultan Abdlaziz zamannda demiryolu Aydna ulat.

1894 ylna kadar mevkileri bildirmek iin vagonlarn zerinde Edna (Adi) Evsat (Orta) Ala (ok iyi) yazyordu. Vali Hseyin Fehmi
Paann mdahalesiyle birinci, ikinci ve nc olarak yazlmtr. Fotoraf 1908 ylndan ve 3nc mevki yolcular grlmektedir.

KIS, 2016 61
demiryolu almalarnda bulunan demiryolu
mhendisi Sir McDonald Stephenson ku-
rulan irketin bakan olmutu. Bu uzman
kii de yapm almalarn incelemek iin
zmire geldi ve incelemeleri sonucunda
ok detayl bir rapor hazrlayarak grlerini
bir kitapta belirtmitir. Raporda 17 milletten
yaklak 3.000 kiinin alt iin iyi gittii
ve hedelenen ilk 40 km yolun zamannda
bitirilecei ifade ediliyordu. Yapt aratrma
sonucunda yrenin ticaret hacminin ve
yolcu saysnn da beklenenin zerinde ola-
can bildiriyordu. Mr. Stephenson, zmirden
sonra stanbula devlet yetkilileriyle gr-
mek zere gitmitir. Amac verilen imtiyaz-
larn baz maddelerinin ak ve kesin olma-
ynn tereddtler yarattn anlatmakt.
Ona gre szlemelerde kesin cmlelerin
kullanlmas ve Padiah tarafndan garanti
verilmesi gerekmektedir. Yoksa hibir Av-
rupal yatrm iin gelmez diye bir grn
de belirtmitir.
O gnlerde nfusu 160.000 olan zmir kenti
iin ticari gelime artacakt. Zira 1856 ylnda
869.380 ton mal ve rnn sirklasyonu ile
zmirin ithalat ve ihracat hacmi toplam
yaklak 5 milyon e yaklamaktayd. Vali
Mahmut Paa zamannda Devletin gelirinin
byk ksmn gmrk vergileri karlyordu.
thalat %5, ihracat %12, retici %9, gemici
de %3 orannda vergilendiriliyordu. zellikle
ipek ve kuru zm en ok ihra edilen rn-

lerdi. zmirde 700 kiinin alt 3 ipek

Bugnk Kemer fabrikas vard. zmir ve evresindeki halkn
byk bir ksm, tarm rnlerinin zmire
istasyonunun
getirildii 3 aylk bir srede yllk almasn
bulunduu yer- yapyordu.
de stanbuldan
onayn alnd Demiryolunun
22 Eyll 1857
gn byk bir
Ekonomik G c
tren dzenlen- Ayrca zmire en ok 25.000 nfuslu Afyon-
karahisardan afyon, 25.000 nfuslu Uaktan
di. Ve Anado-
hal, 12.000 nfuslu Kuladan demir cevheri
lunun ilk tren is- ve zmpara ta kervanlar ile getiriliyordu.
tasyonu inaat- Menemenden kara yolu olmad iinde
na baland. rnler Menemen iskelesinden gemiler ile
gnderilmekteydi. Kervanclar Uak zmir
arasndaki yaklak 200 km mesafe iin 1
ton yke 7 lira alyordu. Aydn ve Tire yresi
reticilerinin bir ksm rnlerini, zmire
gre mesafenin daha yakn olmasndan do-
lay az nakliye demek iin Kuadasna
gnderiyordu. ncirler buradan Ege adalarna
sevk edilmekteydi. Gerekli yollarn olmay
Meles Vadisi- sonucunda deerli rnler deve ve katr
srtnda getiriliyordu. Bu da rnn ezil-
1880 (Bugnk
mesine ve bozulmasna sebep oluyordu.
Yeildere yolu) Demiryolu inasndan sonra bu problemler
sona erecekti. reticinin elde ettii kr de-
vecilere gidiyordu. O gnk Aydnn nfusu
da 60.000 idi. Aydn zmir arasnda yaklak
10.000 deve ve 500 katrn almasnn ma-
liyeti yllk 400.000 i gemekteydi. Ege

62 KIS, 2016
Seluk (Efes) stasyonu 5 Mays 1863te ngiliz demiryolu mhendisleri John
Turtle Wood bakanlnda Bat Anadoluda gerek anlamda arkeolojik a-
lmalar Efes kazs ile balattlar ve yurt dna bu demiryolu ile tadlar.
blgesinin dier yreleri de dnld-
nde en az 20.000 deve daha almaktayd.
Bu da ekonomik kayp hakknda bilgi ver-
mektedir.
Bu demiryolunun tamamlanmasndan sonra
Alaehir, Uak ve Afyonkarahisara kadar da
balantlarn salanmas gerektii zerinde
durulmaktayd. Afyonkarahisar ve dolayla-
rndan elde edilen afyon rn pahal ulam
maliyetlerinden dolay zmire bol miktarda
gnderilemiyordu. Yaklak 4.000 sepet rn
Sandkl depolarnda iki yldr bekletiliyordu.
Bir sepeti 100 olan afyonun satlamamas
retici iinde byk bir kaypt. Bu satlamama
olay dier rnler iinde geerli olunca
kyl tarma nem veremiyordu. Dolaysyla
Afyonkarahisar ile demiryolu balants ta-
mamlanacak olursa gzergh zerinde yak-
lak 1.000.000 kii bundan faydalanacakt.

lk stasyon Kemer
Bugnk Kemer istasyonunun bulunduu
yerde stanbuldan onayn alnd 22 Eyll
1857 gn byk bir tren dzenlendi ve
Anadolunun ilk tren istasyonu inaatna
baland. Kemerde istasyon binas ile birlikte
pek ok depo, rampa gibi yaplar da yapl-
mtr. Buras ngilizler iin ok nemli bir
noktayd. Peki, neden Kemer? Neden o bl-
geye bu kadar nem verilmitir? ehre kuzey,
gney ve doudan gelen ykl deve ker-
vanlarnn kente giri noktas Kemer ve ci-
vardr. Buradaki Meles ay zerindeki Ker-
van Kprs geildikten sonra kervanlar
kente giri yaparlar, getirdikleri rne gre
de ilgili hanlara giderlerdi. Bu nedenle de-
miryolu ile gelecek ihra rnlerinin bir
ksm da buradaki istasyondan limana deve
amlk stasyo- kervanlar ve at arabalaryla tanacaktr. Ay-
nu bakm, ona- rca byk deve kervanlarnn ahrlar da
evrede bulunmaktayd.
rm ve su yakt
alma yeriydi. O dnemde ngilizler ile Franszlar arasnda
ciddi bir ticari rekabet vard. Bu rekabet,
liman yenileme iine kadar dayanyordu.
Eski i liman dolmu ve ihtiyaca cevap ve-
remiyordu. Demiryolunun gelmesi ile ticaret
hzlanacakt. Zaten Alsancak Garnn deniz
kenarna yakn seilmesi, ileride oraya yap-
3 Eyll 1870 gn i- lacak bir rhtm imtiyaz projesi iinde yer
rinyerdeki ana hat- alyordu. Bu, ilerleyen tarihte ngiliz skelesi
tan denen2.740 olarak yaplacaktr. Franszlar 1867 ylnda
metrelik yeni bir hat baladklar liman inaatn ancak 1876 ylnda
ile Bucaya ulald. tamamladlar ve 1877de iletmeye atlar.
Bunu kuran irket
ayr olduu iin Al- 28 Aralk 1860 ylnda demiryolu hatt Tor-
sancak garnn yan- balya geldiinde, ilk trenler almaya ba-
na ayr bir hat ayr ladnda henz Kordon boyu doldurulma-
bir bekleme salonu m ve Pasaporttaki liman yaplmamt.
yapld. Buraya Buca Eski liman zor da olsa ticari yk karlamaya
Gar ad verildi. 1870 alyordu. Torbaldan gelen trenler, ykn
tarihli bu binann bir bu Kemer istasyonunda boaltyorlard. Bu-
zellii de zerinde radan at arabalar, develer veya eekler sr-
zmirin ilk saat kule- tnda ykler limana tanyordu. Ksaca
si olmasyd. Kemer istasyonu, etrafna yaplan depolarla

KIS, 2016 63
birlikte nemli bir yk indirme ve ykleme
merkezi olmutu. Hem kuzey ve dou y-
nnden gelen deve kervanlarnn getirdii,
hem de trenle gneyden gelen yklerin
ehir ii ve limana olan datmlar buradan
yaplyordu.
Alsancak G ar Binas
Temel Atma Treni
Punta istasyonu (Alsancak Gar Binas) iinde
30 Ekim 1858 gn saat 11.00de temel
atma treni yapld. Trene Vali Mustafa
Paa, zmirde bulunan teki yksek devlet
memurlar, stanbuldan Londraya giderken
o tarihte zmire uram olan ngilterenin
eski stanbul Bykelisi Lord Stratford de
Redclife ile demiryolu irket bakan olan
McDonald Stephenson katld. Ayrca ngiliz
konsolosu Mr. Blunt, irketin bamhendisi
Mr. Meredith, rahip Mr. Lewis, mhendisler,
bankaclar, tccarlar ve halk da trene ka-
tlmlard. Trende eitli dillerde yazlm teklemek, hkmetimizin en bata gelen
gnn nemini belirten yazlar ile Osmanl
madeni paralarndan bir miktar temele ko-
nularak Vali Mustafa Paa tarafndan temel
ta dikildi. Eski bykeli tarafndan halkn
gnl borlu olduu, emek veren Padiah
hakknda gzel szler sylendi ve Kralie
ile Sultan erefine kadeh kaldrld. Vali Bey
ve dier Trk yneticiler de bu olaya ardlar.
Bundan sonra protokole ve hazr bulunan
yetkili kiilere bayraklarla sslenmi adrda
byk bir ziyafet verilmiti.
Ksa zamanda Gotik tarzda, her ihtiyaca
cevap verebilecek blmleriyle tamamlanan
Alsancak Gar ve evresi, 150 yldr kullanl-
makta ve tm fonksiyonlarn devam ettir-
mektedir. Tren hareket saatini belirten orijinal
an ve duvara monte edilen saat ift taral
Regal marka olup, ngiltereden getirilmitir.
Baz tarihiler ngilizlerin demiryolu imtiyazn
almasn ve zmir-Aydn hattn ina etmeye
balamasn emperyalizmin Osmanl'ya ilk
girii olarak kabul etmektedirler. Buna kant
zmire kuzeyden, doudan ve gneyden rn getiren deve
kervanlar Meles ay zerindeki Kervan Kprsnden getikten
sonra kente giri yapyorlard. Bu bakmdan bu yre ok
nemli olduu iin ilk tren istasyonu da bu blgede kuruldu.
64 KIS, 2016
olarak verilebilecek en gzel rneklerden ekmesi; alan tepelerde heyelan tehlikesinin
biri, ngilterenin eski stanbul Bykelisi olmas; 6 kprnn yerletirilmesinden sonra
Lord Stratford de Redclifein 30 Ekim 1858 kaymalar nedeniyle oturtulamamas ve en
gn Alsancak istasyonunun temel atma nemlisi o gnn teknolojisinde 80 iinin
treninde syledii ve 16 Kasm 1858 tarihli lmesine ramen Seltin tnelinin alamay
Times dergisinde yaymlanan u szlerdir: etken olmutur.
"Bu demiryolunun, sanayi rnlerimizin Kozpnardan Ayasulua (Seluk) kadar olan
Trkiyeye giriini kolaylatracak faydal bir 11 kmlik mesafe 15 Eyll 1862de tamam-
sermaye yatrm olacan umuyoruz. He- land. Seltin tneli alamaynca hesapta
pinizin bildii gibi Osmanlnn yeniden can- olmayan Ayasulu istasyonuna gelindi. Efes
landrlmasnda Avrupann her zamankinden harabeleri iindeki bu istasyon turistik bir
daha ok kar vardr. Bat uygarl Levant yerleim kazandrrken, tarihi eserlerin ka-
kaplarna geldi dayand. imdiye kadar rlmas iinde maalesef frsat oldu. Ksa
gemeyi pek baaramadmz bu kaplar zamanda Efesi grmek iin gelenlerin says
ardna kadar almazsa, kendi karlarmz artnca zmirdeki mehur Huck Otelinin sa-
dorultusunda, zor kullanarak bu kaplar hipleri burada da Huck adl bir otel atlar
aacak ve isteklerimizi kabul ettirecek gce, ve bu otel 1950 yllarna kadar almtr.
hatta daha fazlasna sahip olduumuzu
Bundan sonra mhendisler, Aziziyeye
herkesin bilmesini isterim. Anadolunun da-
(amlk) yerletiler. ngilteredeki gibi bir
marlarna yeni ve taze kan alayacak olan
kk ina ettiler. At ile gezintilere ktlar.
bu demiryolu gibi retken giriimleri des-
En nemlisi bol miktarda am aac diktiler.
Bugn 150 yandaki amlar onlarn ese-
grevleri arasndadr." ridir. leri tamamen bittikten sonra kk
otel yaptlar.
Yol zerindeki Readiye (bugnk Ortaklar
- eskiden kylerin adlar padiah isimleriyle
anlrd) bol suyu ve inciri olan kk bir
kyd. Suyundan dolay buras zmirden
5 saatlik yolculuktan sonra gelen trenlerin
mola istasyonu oldu. Yre insanlar da
ksa sre mola veren tren yolcularnn ka-
rnlarn doyurmak iin pratik pien p
ii gelitirdiler.
Anadolu topraklarndaki ilk demiryolu hatt Balangtan itibaren 10. ylda 7 Haziran
olan 130 km'lik bu hattn 70 kmlik ilk bl- 1866 tarihinde Sultan Abdlaziz zamannda
mnn zmir Torbal ksm 28 Aralk 1860 Aydn yolu tamamland. Bylece zmir, hin-
gn tamamland. Al trenine zmir Valisi terlandndaki verimli bir blgeye demiryolu
Rza Paa da katld. Hemen yolcu ve yk ta- ile balanm oluyordu. Srenin uzamas
maclna balanmtr. I. Mevkide 4 kiilik, sonucunda yolun getii gzerghta arsa
II. Mevkide 6 kiilik, III. Mevkide 8 kiilik fiyatlar da %500 artmt. Onca yolsuzlua
kompartmanlar vard. Esasnda bu yolun ramen 1.350.000 Sterlin harcanmt. n-
1858 yl sonunda bitmesi gerekiyordu. Bu gilterede yaplan demiryollarnn bir mili
gecikmede yklenicinin hisse senetleri tak- 50.000 Sterline mal olurken, Aydn hattnda
sitlerinin denmemesi zerine maddi sknt bir mil 16.000 Sterline mal olmutu. Bunda
1867de Deveci isyanna tank olundu. Aydndan zmire mal
getirip gtren deveciler, Ray zerinde giden hzlandrlm
develere kar eylem balatt. Yaplan uzlama ile deveciler
bundan sonra ykleri demiryollar istasyonlarna tamlar,
demiryollar da bu yk zmire getirmitir.
ii cretlerinin dkl, arazi fiyatlarnn ulalyordu. Tire istasyonu, 2 Eyll 1888
ucuzluu ve Krmdan getirilen kullanlm
raylarn ok ucuza alnmas etken olmutu.
1 Austos 1866 gn yaplan tren ile ta-
maclk tam olarak balad. irket ile yeni
bir imtiyaz szlemesi yaplarak yolun daha
ileri gtrlmesi gndeme geldi.
Blgede en az 10.000 deve ve 500 kadar
katr tamaclk yapyordu. Bir deve ortalama
olarak 250 ila 450 kg arasnda yk ile gnde
30 km yol alabiliyordu. Deveciler Aydndan
zmire 300 kurua yaptklar tamacl 100
kurua yapmaya balamalarna ramen ba-
arl olamadlar. Ksa bir sre sonra da 1867'de
Deveci syanna tank olundu. Aydn'dan
zmir'e mal getirip gtren deveciler, ray
zerinde giden hzlandrlm develere kar
eylem balatt. Zira demiryoluyla develerin
drt gnde tad mal saatte, mal bo-
zulmadan ve kantar 20 deil 14 kurua ta-
nyordu. Deveciler demiryolu ilk etabnn
son noktas olan Kozpnar'da ve Aydnda
byk gsteriler dzenledi. Eylemlerden ksa
bir sre sonra Alsancak Garnda yangn kt.
Deveciler bundan sonra ykleri demiryollar
istasyonlarna tamlar, demiryollar da bu
yk zmire getirmitir. irket ile deveciler
arasnda byle bir uzlama salanmt.
irkette biletler kesilip paralar kazanlmaya
balaynca, iler yoluna girmiti. ngiliz irketi
yeni imtiyazlar almak istiyordu. te yandan
demiryolundan uzak kalan yerleim mer-
kezlerimiz de bu ulam kolaylndan fay-
dalanmak istiyordu. Zaman iinde irkete
yeni imtiyazlar verildi. 1879 ylnda alnan
imtiyazlarla 1881 ylnda Kuyucak, Sultanhisar
ve Nazilliye ulald.
irket, ube denilen yerlerde ana hata ba-
lantl ek hatlar amaya balad. 1883 ylnda
Torbal zerinden Bayndra yaplan alma,
1884 ylnda tamamland. 10 yl iinde yre
ekonomisinin gelimesi sonucunda zmirdeki
bankalar burada ubeler at. zmirden
kalkan tren 1,5 saatte Torbalya ulayor,
buradan da ek sefer ile 1 saatte Bayndra
lunduu yere kadar demiryolu uzatlmt.
gn ald. Bylece Bayndrdan Tireye 45 Bunun iin ayr bir irket kuruldu ve irin-
dakikada ulamak mmkn olmutu. Tire yerden 2.740 m denen hat ile 3 Eyll
istasyonu ile birlikte ilk ube de tamam- 1870 gn Bucaya ulald. irket ayr olduu
lanm oldu. Buradan 25,5 kmlik demi iin Alsancak Garnn yanna ayr bir hat,
balants da 12 Aralk 1888 gn yapld. ayr bir bekleme salonu yapld. Buraya Buca
Yine ayn yl iinde 22 kmlik Ske, 9,5 kmlik Gar ad verildi. 1870 tarihli bu binann bir
ivril balantlar da tamamland. 1888de zellii de zerinde zmirin ilk saat kulesinin
alnan imtiyaz ile Sarayky, 13 Ekim 1889 olmasyd. irket bu hat ile Trkiyede ilk at
gn Denizliye baland. 1906 ylnda verilen yarlarnn yapld irinyere gidi-geli
son imtiyazla da Burdur Keiborlu Isparta olarak zel trenler tahsis etmiti. Ayrca ana
Eridir hatt tamamland. hattan 1.600 m ieride olan Seydikye 1876
ylnda ulaacak yolun yapm da yine Msy
Demiryolu Mdr Barfield nce yolcularn
Fotiyadisin irketine verildi. Bu hat 1907 y-
alkanln salamak iin cretleri dk
lnda Aydn Demiryolu irketine devredildi.
tuttu. Ayrca yolcu saysn artrmak iin
yolda bir yolcu iaret verdiinde trenin dur-
masn salayarak, bu tr yolcular da trene Sonu
aldryordu. Ancak insanlar hala at veya eek- 130 kmlik Aydn-zmir demiryolunun ilet-
lerle yolculuu tercih ediyorlard. Bunu fark meye almasyla birlikte bu modern ulam
edince hayvanlar da trene alacak bir araya hatt, Menderes Vadisi iin yeni bir dnemin
yneldi. Bylece trenlere birer hayvan vagonu balangc oldu. Tama giderleri km bana
eklendi. Bu tr kolaylklar nedeniyle Aydn- %76 azald ve bylelikle blgeye ylda
zmir demiryolunda yolcu tama ii hare- 500.000 Sterlin dolaynda tasarruf salanm
ketlendi. oldu. 1877den sonra Aydn vilayetinin tm
giderleri karlandktan sonra, hazineye ylda
ortalama 770.000 Sterlin dolaynda para ak-
tarlabilmekteydi. 1900 ylnda bu gelir
1.700.000 Sterline ve toplam devlet gelirle-
rinin %15ine ulamt.
Kaynaklar
- Francisco Javier Valenzuela ; The Construction
of the Smyrna-Aidin Railway in Southwestern
Anatolia, 1856-1866: A Discussion, University
of Texas at El Paso,1975.
zmir Banliy Balantlar - Nassau W. Senior, Esq.; A Journal Kept in
lk imtiyaz verildiinde Levantenler youn Turkey and Greece, In the Autumn of 1857 and
bir ekilde yaamlarn srdrdkleri Bucaya the Beginning of 1858, London: Longman,
Paradisodan (bugnk irinyer) hat alma- Brown, Green, Longmans and Roberts. 1859.
sn istemilerdi. Balangta irketin iinde
- Orhan Durmu, Emperyalizmin Trkiyeye
bulunduu skntlardan dolay bu istekleri
10 sene sonra gerekleti. zellikle irket Girii, 2. Bask, Yordam Kitap, stanbul, 2012
yelerinden Mr. Reesin kknn (bugnk - Stephenson, Sir McDonald; Railways in Turkey,
DE Eitim Fakltesi Dekanlk binas) bu- London, 1859.

Demiryollar Mdr Barfield nce yolcularn alkanln

salamak iin cretleri dk tutmutur. Ancak insanlar at
veya eek ile yolculuu tercih ediyorlard. Bunu fark edince de
hayvanlar da trene alacak bir araya yneldi ve trenlere Kzlulludan (irinyer) denen hat ile 3 Eyll 1870 gn
hayvan vagonlar eklendi. Bucaya ulald.

KIS, 2016 65
 Sabiha ve
lyas zar
Ahmet GREL
A
tatrk yakinen kez gren bir
cumhuriyet kadndr Sabiha -
retmen yl iinde birka kez
rportaj yaptm hocamzn fotoraf ar-
ivini, zmir Atatrk Lisesinin 24 Kasm -
retmenler Gnnde arkadam olan olu
22 Mart 1923 sadan ikinci kz.
66 KIS, 2016
Sabiha zar
hocamz
100 yanda...
Geen KNKda zmirin bellei olan ortodontist Ayfle
Mayday yazmfltm. Bu kez de lkemizin birok yerinde
retmenlik yapan, kasm ay baflnda 100 yaflna basan
Sabiha zar retmenimizi sizlere anmsatacam.
Ersun zardan teslim aldm. Bu yazy - dnda birok l ve yaral brakan asilerin
retmenler gn ansna kaleme alyorum. isyan, Kuvay-i Milliye askerleri tarafndan
Gelelim 100 yla smayan bu Cumhuriyet bastrlr. Kk Sabiha, bir anda lkenin
retmeninin yaam yksne gerekleri ile karlar ve Mustafa Kemalin
adn ilk defa drt yanda duyar.
01 Kasm 1916 ylnda Konya Dedebahe-
sinde doan Sabiha, drt yanda iken 9 Eyll 1922 gn atlan son kurunla sa-
unutamad bir olaya tank olur. Deliba dece zmir deil tm lke kurtulur. Annesini
isyanclar Konyay basar, her yeri yakar, zmirde kaybeden Gazi, onu Karyakann
ykar ve umra istikametine ekilirler. Ar- kalbine gmmt. zmirli bir kz olan
 Hanm, 2 ubat 1938 gn, Bursa Merinos
Fabrikasnn alnda Atatrk 3. kez
grr. retmen aday Sabiha, o an yle
anlatr;

Atatrkn arabas nmzde durdu, indi,

yaklaamadm, ok hasta grnyordu,
ben Ona sizin arzuladnz gibi retmen
oluyorum diyemedim.

1937-1938 yllarnda retmen olarak me-

zun olur. Bir yl Ktahya Tavanlda grev
yaptktan sonra Gazi Terbiyeye girer, Tarih
retmeni olarak, 1942 ylnda mezun olur.
Kendinden bir yl nce resim retmeni
olarak Gazi Terbiyeden mezun olan lyas
zar ile evlenir.

Ayn yl, Gaziantepe Sosyal Bilgiler ret-

meni olarak atanan retmenimiz, orada
3 ay grev yapar ve zmir Bornova Orta-
okuluna tayin olur.1942den 1960 ylna
kadar bu okulda retmenlik yapan
Bornova Orta Okulu 1956. Sabiha Hanm, Bornova Maarif Kole-
jinde de bir yl geici retmenlik
Latife Hanm ile evlenmi ve yapar. Sabiha retmen, 1960 ylnda,
onunla beraber Adana, Tarsus Erefpaa Ortaokuluna atanr ve 1971
ve Konya gezisine kmlard. ylnda emekli oluncaya kadar orada
Gn; 22 Mart 1923, Gazi Mus- grev yapar.
tafa Kemal ve ei Latife Hanm
Konyaya geleceklerdi. Sabiha 30 yl akn Atatrkn retmeni
Hanm, o an yle anlatr: olarak grev yapan Sabiha zar, Er-
gn ve Ersun adlarna iki erkek evlat
O devrin anaokulu saylan mek- yetitirirken, binlerce renciye Ata-
tepte renciyim. Bizi Mustafa trkn aydnlanmasn samtr.
Kemal gelecek diye istasyona
gtrdler, arkamzda retmen 40 yla yakn Dikilide emeklilik yaam
okulu rencileri vard. Hepimi- srdren Sabiha retmen, birok
zin elinde Trk bayra vard. Sabiha zar kitle rgt ile alm, etkinlikle-
Gazi Mustafa Kemal ei Latife rinde konumu ve adeta Dikilinin
Hanm ile beraber trenden indiler. sembol olmutur. Size daha uzun mrler
gzelliini, o zamanlar balarla kapl olan
Mustafa Kemalin zerinde krkl bir palto diliyorum Sabiha retmenim
Paradsy (irinyer) hi unutmayan Kk
vard. Latife Hanm, izme giymi ve ak
Sabiha, 1925 ylnda babasn kaybeder.
renkli bir giysisi vard, banda ok gzel
bir al vard. Gazi yanmza geldi bamz Ailesi ile birlikte gittii stanbul Bykadada
okad ve Siz okuyun retmen olun dedi. 1 ve 2. snf okuyan kk Sabiha, eitimine
Onun gzleri ve szleri hi aklmdan k- Ankarada ve Konyada devam eder. 1932
myor O sz, sanki beni retmen olmaya ylnda, ortaokuldayken Ankaraya tanrlar
zorlayan bir emirdi. Gazinin Konyada e- ve Numune Kz Ortaokuluna yazlr. Sabiha
kildii fotorafta Sabiha Hanm n srada, Hanm, okulu ile beraber katld Cum-
sadan ikinci olarak yer almtr. huriyetin 10. Yl trenlerini yle anlatr:
Ayn yl, ailesi ile trenle zmire giden kk Eski Meclis Binasnn nnde tak kuruldu.
Sabiha, Uak stasyonunda sava meydan- Atatrkn tam karsnda bizim okul yer
larndan gelen sava artklarnn tanmasn almt. Bu kez ba akt, etrafna bakarak
korkarak izler, ykk olan Gediz kprsnden uzun bir konumasn yapt. Sanki gzleri
tren glkle geer. Basmane Garna gelen k sayordu, Ne Mutlu Trkm diyerek
Sabihalar babasnn yaknlar karlar. Bas- konumasn bitirdi. Bu benim Onu ikinci
mane civarnda iki katl bir evde misafir grmd. O gn yaplan resmigeit,
olur Sabiha, ilk kez orada tant Sultaniye alan bando halen kulamdadr. Cumhu-
zmn hayat boyunca unutmayacaktr. riyetin 10. Yln kutluyorduk.
Bucaya varrlar. Bucada Rumlardan kalan
bir ev ailesine tahsis edilmitir. Bucada Ablas ile ekmeklerini paylaarak Bursa
Hasanaa bahesini, Levantenlerin evlerinin Kz retmen okulunda okuyan Sabiha

KIS, 2016 67
Ordular! lk Hedefiniz...
Atatrk, Byk Taarruz iin Ordular! lk hedefiniz Akdenizdir. leri! emrini verirken
hedef, 15 Mays 1919 ylnda Yunan askerinin ayak bast Adalar Denizinin en
nemli kenti zmirin yan sra gnmzde ok nemli bir hale gelen scak denizlerdi.

Aegean mi, yoksa

(Fotoraf 1) Sevr Anlamas Paylam Haritas.
Tufan ATAK
Archipelago mu?
Ege mi, yoksa
Adalar Denizi mi?
Tarihi Osmanl corafya bilgilerine bakt-
mzda Anadoluyu kuatan deniz; stanbul
Boazna kadar Akdeniz, stanbul Boa-
zndan knca da Karadeniz olarak adlan-
drlm. Adalar Denizi Akdenizin, Marmara
Denizi ise Adalar Denizinin krfezi duru-
mundadr.
Bu yzden Mustafa Kemal genel taarruz
emrini, ok iyi okuduu asker okullarda -
rendii gibi Akdeniz kavramn kullanarak
vermi, bu gnk Akdeniz sahillerini kas-
tetmemitir. O nedenle 9 Eyll zmir'in kur-
tuluu olduu kadar Trkiyenin, scak de-
Trkler, 10 Austos 1920de imzalanan Sevr
nizler olarak nitelendirilen Akdenize de al-
Anlamasyla (Fotoraf 1) gneydeki scak

M
d gndr
areal Gazi Mustafa Kemal, yannda denizlerden kopartlm ve i Anadoluya
Genelkurmay Bakan Fevzi Paa hapsedilmiti. Sadece kuzeyde Karadenize Ege, Mitolojide bir Yunan Kralnn addr.
ve Bat Cephesi Komutan smet kys vard. Eer yeni bir devlet kurulacaksa Aigeus, Aegeus ya da Egee olarak bilinen
Paa olduu hlde Afyon Kocatepe'deki mu- Bat ve Gneydeki denizlere de mutlaka ula- bu kral Atina Kral Pandionun olu, These-
harebe idare merkezinden, 26 Austos 1922 lmas gerekiyordu. Bugn byk devletlerin usun da babasdr. Aigeus, Troizen kralnn
sabah verdii bir emirle taarruz harektn Scak Denizler olarak nitelendirilen bu bl- kz Aithra ile gizli ilikiye girer. Bu gizli ili-
balatmt. lerleyen gnlerde de muhare- gede yer alabilmek iin srekli mcadele kiden, Aithra gebe kalr. Aigeus, Aithradan
beler devam etmi, 30 Austos gn baa- ettiini, bu ekimenin lkeleri zaman zaman doacak olan ocua babasnn ismini bil-
ryla sonulanmt. Bu sava bizzat Bako- savan eiine kadar getirdiini gryoruz. dirmemesi iin sz alr. Aithra, ocuu do-
mutan Mustafa Kemal tarafndan idare edil- urur ve adn Theseus koyar. Ve babasnn
***
dii iin tarihe Bakomutanlk Meydan Mu-
harebesi olarak gemiti. 1 Eyll 1922de,
Bakomutan Gazi Mustafa Kemal burada
tarih emrini verir: Ordular! lk hedefiniz Ak-
denizdir. leri! Trk ordusu yldrm hzyla
ilerlemi, yaklak 350-400 kilometrelik me-
safeye hattn 9 gn gibi ok ksa bir srede
ap zmire ulamt.
Buraya kadar bildiimiz ve tarihi kaytlara
geen bilgiler. Gnmz haritalarna bakt-
mzda Akdeniz nere, zmir nere sorusunu
sormadan edemiyoruz. Gazi 1 Eyllde zmiri
hedef gstermi, Trk Ordusu da gereini
yapmt. Peki neden, ilk hedef zmir veya
Adalar Denizi dememiti?
O yllarda zmir, Adalar Denizinin ve Levantn
en nemli liman kentiydi. Yunan askeri n-
giltere, Fransa ve ABDden ald destekle
15 Mays 1919da kente km, Bat Anado-
lunun ilerine doru ilerlemi, Ankaray
tehdit eder hale gelmiti. (Fotoraf 2) Abraham Ortelius Dnya Haritas 1570/Flandre - Fransa.

68 KIS, 2016

(Fotoraf 3) Ortelius Atlasnda Anadolu Paftas 1570
ismini sylemez. Theseus, byynce Atinaya
gelir ve babasnn kim olduunu renir.
Kral olan babasn yani Aegeusa kendini
tantr. Atinada dzenlenen Panathenaia
bayramnda, Giritli atlet Androgeus ldrlr.
Girit kral, bunun zerine, her yl kurban
edilmek zere, yedi kz yedi erkek gnderil-
mesini ister. Aegeus, olu Theseusdan bu
Girit canavarn ldrmesini ister ve bir gemi
ile Girite gnderir. Eer kral ldrmeyi ba-
arrsa, dnte gemiye beyaz, eer ld- ylna kadar nc Trkmen Beylikleri, Ege
rememise siyah yelken amasn syler.
Theseus, Girit kraln ldrr ve Atinaya
geri dnerken babas onu deniz kysnda
beklemektedir. Ne var ki Theseus, babasnn
sylediini unutur ve gemiye siyah yelken
eker. Bunun zerine Aegeus, zntsnden
kendini denize atar ve intihar eder. Bu
yzden, Atina Krfezi yaknlarndaki sadece
(Fotoraf 4) Conrad Malte-Brun (1775-1826) 1812/Paris - Fransa
o deniz Aegeus Pontos yani Aegean Sea
Ege Denizi diye anlmaya balanr.
te yandan Trk ve Osmanl tarihi corafya
bilgilerinin yan sra uluslararas kaynaklarda
bu denizin ad Adalar Denizi olarak ge-
mektedir.
Ouz Trkleri, Byk Seluklu Devleti Sultan
Alparslan liderliinde 1071 ylndan itibaren
Anadoluya yerlemeye balam ve 1081
Abraham Ortelius, (2 Nisan 1527 - 28 Ha-
ve Marmara kylarna kadar ulamtr.
Trkleri denizlerle kaynatran ilk nc, Emir
aka Bey olmutur. aka Bey, Batya ynelik
ilerleme srecinde, 1078 ylnda Bizans ko-
mutan Kabalika Aleksandros'a esir dm
ve stanbula gnderilmitir. 1081 ylnda
Bizans mparatoru I. Aleksios Komnenosun
tahta k srasnda stanbulda kan kar-
klklardan yararlanarak kamay baaran
aka Bey, Beyliinin askerleri ile yeniden
bir araya gelerek zmiri ele geirmi ve bir
Trk Beyi olarak snrlarn geniletmeye ba-
lamtr. Karlarna kan bu denizi zamanla
tanyan Trkler, iinde ok sayda ada olduu
iin Adalar Denizi adn vermiler.
aka Bey, zmirde modern bir tersane yap-
trm ve evresini de askeri bir s haline
getirmitir. 50 paralk ilk Trk Donanmasn
ina ettirmitir. Bu Deniz Kuvvetlerinin ku-
ruluu olarak da kabul edilmektedir. Emir
aka Bey, ilk Trk Donanmas ile Adalar De-
nizine yelken amtr.
Gazilerin Sultan namyla anlan Aydnolu
Gazi Mehmet Bey, Ulu Bey sfatyla Beyliini
ynetmeye baladktan sonra Cenevizliler-
den 1317de nce Mslman zmir'i, daha
sonra da 1326'da Gavur zmir denilen sahil
kesimini topraklarna katt. Ayasulugta bu-
lunan tersanede ina ettirdii 60a yakn
sava gemisini daha sonra zmire getirtti.
Kenti yneten oul Umur Bey babas Gazi
Mehmet Beyin sa olduu dnemde bu
donanma ile Adalar Denizinde bir ok aday
vergiye balad, ganimet toplad da
tarihi kaytlarmzda mevcuttur.
Avrupal corafyaclar da 1500l yllarn ba-
ndan beri bu denizi en iyi ekilde karakterize
eden adalardan tr Adalar Denizi de-
mektedirler.
ziran 1598 - Flaman haritac ve corafyac)
(Fotoraf 2) tarafndan Flandreda (Fransa),
1570 ylnda, yaynlanan ilk Corafya At-
lasndaki Anadolu ve Balkanlar ksmn
gsteren paftasnda bu denize Adalar De-
nizi anlamna gelen Archipelago yazlmtr.
(Fotoraf 3)
Osmanl mparatorluunun son dnemle-
rinde Ali Tevfik tarafndan 1913 ylnda
kaleme alnm Memalik-i Osmaniyenin
Corafyas adl kitapta da, bu denizin ad
yine Adalar Denizi olarak geer. Osmanl
Dnemine ait rnekler oaltlabilir.
Ancak, Adalar Denizinin ad Birinci Corafya
Kongresinde byk bir yanl yaplarak Ha-
ziran 1941den itibaren Ege Denizi olarak
kullanlmaya balanmtr.
Ne yazk ki, daha sonra ki yllarda bu denizin
ad, Trk atlaslarnda ve kitaplarnda Ege
Denizi olarak kaydedilmeye balanmtr.
Bu tarihi yanlgdan tr, Trkiye d poli-
tikasnda, Adalar Denizi iinde bulunan bu
adalarn kta sahanl zerinde hak iddia
edemez duruma gelmitir. Eer Yunanistann
istedii 12 mil hakk kabul edilirse, ismen
Yunanllara kaptrdmz Adalar Denizi bu
sefer gerekten bir Yunan denizi haline ge-
lecektir. (Fotoraf 4)
KIS, 2016 69
 Saadet ERCYAS

zmirde bir ok semt deiflime

urasa da, Tark Dursun K.nn
ocukluunda anne babasnn
elinden tutarak dolaflt,
fotoraf ektirmeye gittii,
bayramlar alflverifllerin
yapld, arkadafllaryla
haytalk ettii sokaklar
bugn hala ayakta.
Kitaplarn okuduka aile
byklerimden ska
duyduum, bir ksmnda benim
de yafladm semtleri
anlattn fark ettim nce. Bu
ilgimi daha da arttrd.
Betimlemeleri, mekanlara ve
zellikle sradan insanlara
iliflkin detaycl ise ylesine
etkileyiciydi ki; sayfalar
evirirken bir film izliyormufl
gibi hissediyordum kendimi.
Hatta bafl kahraman olduum
bir film. Yazar kendi anlarn
anlatyor, ama sanki ben
yaflyordum.

zmirin semtleri ksz kald

Tark Dursun K.ya veda

A
d zmirle zdeleen, yklerin- gn veda ettik, ok sevdii zmirde. rnn hazrlad 41 Yazar - 41 Semt - 41
de, iirlerinde, romanlarnda yolu Kitap serisi iinde yer alan zmir Ah! -
bir ekilde zmirden geen ve Bir yazara yakn olmak, bir yazarla almak Tark Dursun K.nn Semtleri kitabn onunla
belki de zmiri en gzel anlatan, Trk ve onun yaamnn bir ksmna tanklk et- yaptmz uzun syleilerin ve aratrmann
edebiyatnn narlarndan birisini daha mek, yazn seven bir insan iin kukusuz ardndan yazdm. zmirin unutulmaya yz
yitirdik. Yazar, air, gazeteci ve sinemac byk bir ans. Benim yolum 2011 ylnda tutmu, yaplan onca projeye karn makus
Tark Dursun K.ya 11 Austos 2015 sal kesiti deerli yazarla. Heyamola Yaynla- talihini yenmeyi bir trl baaramam eski

70 KIS, 2016
semtlerinin, sokaklarnn altn stne ge-
tirmitik her grmemizde.
Tark Dursun K. benim yamdan daha uzun
zamandr yazan, kendi yandan daha ok
kitab olan bir yazar. O nedenle ann
tan, bir kalem ustasyla sylemeden
nce ulaabildiim, zellikle de zmiri an-
latt kitaplarn bir kez daha gzden ge-
irmitim. Daha nce okumadm kimi
kitaplarndaki ayrntlara, betimlemelerdeki
inceliklere bir kez daha hayran kalmtm.
Kitaplarn okuduka aile byklerimden
ska duyduum, bir ksmnda benim de
yaadm semtleri anlattn fark ettim
nce. Bu ilgimi daha da arttrd. Betimle-
meleri, mekanlara ve zellikle sradan in-
sanlara ilikin detaycl ise ylesine etki-
leyiciydi ki; sayfalar evirirken bir film izli-
yormu gibi hissediyordum kendimi. Hatta
ba kahraman olduum bir film. Yazar
kendi anlarn anlatyor, ama sanki ben
yayordum.
Bahriyeli ocuku okurken babas tara-
fndan bir ocuun terk ediliinin ardndan
satrlara dklen l yreimde szlar
yaratt. Dul Evinde geri dnlerle anlatt
yaamndan kesitlere tanklk ettim.
KIS, 2016 71
Kent kltr zerine denemelerinin
yer ald Gavur zmir Gzel zmirde,
oya gibi anlatt eski zmirin semtle-
rinde kayboldum. zmirin sava ylla-
rndaki karartma gecelerine, sinema-
larna, kovboy filmlerine, yokularna,
trenlerine, kentin kalbi rengarenk Ke-
meraltna, Yahudilerin yaamna, mey-
hanelerine, yeme ime kltrne yol-
culuk yaptm.
Rza Bey Aileevinde zmirin ok da bi-
linmeyen bir kesitini, bir zamanlar yoksul
Yahudilerin yaad, onlar terk ettikten
sonra zmirin yine yoksul, bkn, yoldan
km, talihsiz, yorgun ve yalnz insanlarna
barnak olan kortejolarndaki yaam -
rendim.
Hasangillerde yaamn tm yk omuz-
larna km, yaamnn tm sokaklarn
kmaza sokan aresiz insanlarn yrek
burkan yksn okudum.
Ta Ta stne Ka Ka stne kitabnda
kendi deyiiyle zmirin en hnzr yokuunu;
Devekmaz Yokuunu kefettim. Her eyin
yoksullara ve yoksullua gre ayarland
Damlackn, ocukluunun getii Ali Re-
isteki, Namazgah, Tilkilik ve Basmanedeki
72 KIS, 2016
Devri-Alem iir-kitab kapa
sosyal deiimin yansmalarn izledim.
zmirde bir ok semt deiime urasa da,
Tark Dursun K.nn ocukluunda anne
babasnn elinden tutarak dolat, fo-
toraf ektirmeye gittii, bayramlar al-
verilerinin yapld, arkadalaryla haytalk
ettii sokaklar bugn hala ayakta.
Yazarn deiiyle birbirinin iine gemi
kk parseller nedeniyle Laz mteah-
hitin girmedii bu sokaklar, zmirin fi-
ziksel olarak neredeyse hi deimemi,
sosyal yaps ise deformasyona uram,
yalanm ve ypranm yoksul semtleri
bugn hala ayn ilevi gryor.
Uzun yllar Giritlilere, Bonaklara, Ar-
navutluktan gelen gmenlere, bu
kentin renkli kltr mozaiinin nemli
talarn oluturan Musevilere, Ermeni
ve Rumlara yuva olan semtler bugn
de farkl kentlerden, kltrlerden ge-
len gerlere ev sahiplii yapyor.
Yaama 84 yanda veda eden, iler-
leyen yana ve rahatszlklarna karn
son anna dek proje reten, yazma heye-
cann, okuma sevdasn yitirmeyen Byk
Ustaya hoakal demek kolay deil elbette.
nk onun bize anlatt eski zmir semtleri
Ballkuyu, Kadifekale, Namazgah, Damlack,
Konak, Erefpaa, Tilkilik, Topalt ve unu-
tulmaz Ali Reis Mahallesi, demografik ve
sosyoljik yaps deiip srlar dklse de
her gn merhaba diyor zmirlilere. Tpk
onun eserleri gibi
Tark Ustaya vefa
Yaam boyunca kim bilir ka kiiye esin
kayna oldu, kalemine destek verdi Tark
Usta. Yolda karlat birisiyle sohbet eder
gibi kaleme ald yklerdeki detayc an-
latmyla, gzlemleriyle kim bilir ka kiiyi
etkiledi. Evine gelip yazd iirleri, ykleri
Tark Dursun K. ile tanma vakti...
Eer zmirde yayorsanz ve hala bir Tark
Dursun K. kitab okumadysanz, eski z-
mire ilikin hikayeniz eksik kalm de-
mektir. Neden Onun bir kitabn oku-
malym? derseniz ite size yantm:
Tark Dursun K.nn kitaplarnda ocuk-
luunuzun zmirini anmsayacaksnz. z-
mirin bitmek tkenmek bilmeyen yoku-
larn (Deve kmazn, Patlcanl Yokuu
ya da Yangn Yokuunu) kacak, soluk
almak iin durup dinlendiinizde arka-
nzda ak aka iindeki esiz Krfez
manzarasn greceksiniz.
Kaplarda oturup karpuz ekirdeklerini
itleyen, salar ensesinde topuz yaplm
Musevi kadnlara bir selam gnderecek-
siniz. Musevilerden bu kente kalan yoksul
ii sabah yemei boyozdan attrp, deh-
etengiz tadyla subye iip iinizi ferah-
latacaksnz.
Susadnzda kebalarnda akan e- yllara uzanacaksnz.
melere aznz dayayp kana kana doal
kaynak sularndan ieceksiniz.
zmirin kokularn ekeceksiniz iinize.
Sarkladan sz ederken postal kokusu,
Kemeraltndan geerken Gizli iek, Altn
Damlas kolonyasnn kokusu sarverecek
her yannz.
Sokaklarda, evlerin kaps aldnda
bahelerde turun, incir aalar, kaplarda
yaseminler karlayacak sizi. Yaseminleri
toplayp am aalarnn ineli yaprak-
larna geirecek, am demetlerini, yarm
bardak suyla dolu bir ay bardann
iinde masanza koyacaksnz.
Ne Alsancaka ne Karyakaya benzeme-
yen, Ali Reis Mahallesinin sokaklarna
dalacaksnz. Darack, i ie gemi so-
kaklarda kaybolacaksnz. Esiz zmir
manzarasna sahip evlerinin teraslarnda,
havagazyla aydnlanan sokaklarn k-
ya da kompozisyonlar gsteren ka kk daki ralarda yzlerce kitabn yer ald,
ocua ya da gence rol model oldu. masasnn stnde yars iilmi bir sigara,
Karyakadaki evinde anmsayacam hep.
Eski zmirde yaayan insanlarn gnlk ya- nnde onlarca proje iin derlenmi kar-
amn, mekanlar, sokaklar, sradan ve mak notlar arasnda, glmserken...
yoksul insanlar yaln bir dille aktaran yazar,
kaleme ald yklerinde, romanlarnda Dilerim yazarn Karyaka ya da Foadaki,
okurlar farkl bir dnyaya tad. yllardr yaad, eserler verdii ve duvarlar
bir zamanlar kitaplarla dolu olan onunla
Ben onu boynunda fular, zerinde tertemiz zdeleen evlerinden biri, yerel ynetici-
gmlei, ayaklarnda prl prl ayakkablar, lerin desteiyle bir an evi olarak dzenlenir.
kocaman gzlkleri, koltuunun arkasn- Salnda olduu gibi rencileri, yazmaya
larn sayacak, gece gkyzndeki yldzlar lerden izler arayacaksnz bir bir.
seyredeceksiniz.
Ortak sevdamz olan kentin ortak ge-
Konak Meydannda, Valilik binasnn mer- miine yolculuk yapacaksnz. Kendinizi
mer merdivenlerine oturan geni alvarl, okuyup bu kentin gemiteki gzelliklerine
koca memeli, balarnda kenar iek oyal bir kere daha hayran kalacak, zlem du-
tlbentleri, bembeyaz dili Roman ka- yacaksnz.
dnlar glerek mis kokulu krmz karanfil,
zmir zengin bir aure, Her eyi bol. Kendi
demet demet nergis uzatacaklar size.
kendine ya aurenin iinde yer alan insan
Scak yaz akamlarnda sinemaya ko- topluluklarnn birbirine inanlmaz dere-
acaksnz ailecek. Tahta sandalyelerde cede sayg duyduu Bakn imdi farkna
oturup, elinizde idemler, serin gazozlar, varyoruz. Biz o zamanlar Arnavut, Bonak,
bir hayal aleminde dolaacak belki aki, Musevi, Krt, Srp, Rum, erkez hep bir
belki kovboy filimleri izleyeceksiniz saatler arada yayoruz diyen yazarn szlerini
boyu. Peki ya imdi byle miyiz? diye sorgu-
layacaksnz.
zmirlinin daha hogrl, zmir cadde-
lerinin daha sakin, sokaklarn daha az Tark Dursun K.nn kaleminden eski zmiri
kalabalk, daha temiz, komuluun daha okumak size de iyi gelecek.
iten, dostluklarn daha uzun mrl,
Eminim siz de bu kente teekkr edecek-
parann kalpleri bugnk gibi satn al-
siniz
mad, kentin denizle daha i ie olduu
En skldnz anlarda on dakikada yei-
liklere, ku seslerine ya da denizin tatl esin-
Arap Frnndan scak boyoz alp, Garry
tisine kavuabilecek kadar doal, her dem
Tabacconun ttn fabrikasna doru yol
taze, her dem gen bir kent kalmay bece-
alacaksnz yavaa.
rebildii iin. Kn en souk gnlerinde ko-
Kemeraltnda unutulmaz Yasef Ustasnn kusuyla iinizi ferahlatan nergisleri, sm-
meyhanesine urayp Gztepenin yal blleri iin... inize renkleriyle coku veren
marullar eliinde sunulmu balklardan radikas, arapsa, evket-i bostan, turp
yiyeceksiniz. otu, filizi iin... Pazaryerleri iin...Yllar boyu
her gelen yerel yneticilerin byk iler ya-
Takvimlerin sayfalarn geriye evirirken,
pyormuasna altn stne getirmesine
zmirdeki deiimi de aknlkla izleye-
karn hala orijinalliini korumay baara-
ceksiniz. Kap nlerindeki kadnlar, havada
bildii iin... Havra Soka, Kemeralt, Me-
uuan kahkahalar, pencerelerdeki sar-
zarlkba, Konak Meydan iin. Ald g-
dunyalar, bahelerdeki turun aalarn
lerle deformasyona urasa da yitirmedii
arayacaksnz.
hogrs, misafirperverlii ve diyalou
Erefpaadan yokuu kan ttnc, in- iin... Adm adm dolatnzda eski so-
circi, zmc kzlarn takunyalaryla - kaklarndan aldnz sakz kokusu, dostluk
kard yoksulluun senfonisini duyacak- kokusu, insanlk sevgisi iin. Amazon ka-
snz hznle. dnlardan el alan gl anneleri, dik durulu
gen kzlar, alkan kadnlar iin...
Tark Dursunun anlatt yokulara, so-
kaklara, kmazlara bakp bugn, o gn- zmir Ah! diyeceksiniz.
KIS, 2016 73
 Eref Kolak, Tark Dursun, Ahmet Mekin
Tark Dursun ve arkadalar
merakl genleri, okurlarn, dostlarn ar-
lamaya, yollarn aydnlatmaya devam eder.
Vefatndan sonra hzla dalan arivi, ki-
taplar umarm ksa srede derlenir.
Karyaka eski Belediye Bakan Ahmet
Kemal Baysakn 20 yl nce, 2018 Sokaka
onun adn vererek yaatmas gibi, evinin
bir mzeye ye de an evine dnmesi z-
mirin bu esiz deeri iin ne gzel bir
vefa rnei olur
74 KIS, 2016
Tark Dursun K.
zgemi
1931 ylnda, zmirde dodu. 1950 ylnda
ortaokulu dardan bitirdikten sonra ga-
zetelerde alt. Senaryo yazarl ve y-
netmenlik yapt. 1969da Kurul Kitapevini
at. Milliyet gazetesinde kitap tantma
yazlar yazd. Milliyet Yaynlarn kurup
ynetti. 1973de Gnmzde Kitaplar
adl bir kitap dergisi kard. 1975de Koza
Yaynlarnn kurucular arasnda yer ald.
Roman ve hikaye alannda eser vermi,
bir Trk yazardr. Ayn zamanda bir ok
yaynevi ynetimlerinde bulunan yazar,
yaz yaamna iirle balad. 1951de Cen-
giz Tuncerle, Devrialem isimli ortak bir
iir kitab yaynlad. Ardndan hikayeye
geti ve konularn nce genlik ser-
venlerinden, zamanla fabrika, yap ve
deniz iilerinin, esnaf ve kk memur
snfnn, yaam kesitlerini; iirli bir dille
ileyen eserler yazd. Genellikle halk sy-
leyilerine yaslanan akc, yaln ve iirsel
diliyle Ege kent ve kasaba yaamn;
emekilerin iinde bulunduu koullar
izlenimci bir eletirellikle anlatr.
Gzel Avrat Otu hikaye kitab ile 1961
Trk Dil Kurumu Armaann, Yabann
Adamlar ile 1967 ve Ona Sevdiimi
Syle ile de 1985 Sait Faik Hikaye Ar-
maann, Kurun Ata Ata Biter roman
ile 1984 Orhan Kemal Roman Armaa-
nn, mrm mrm hikaye kitab ile
1987 Bankas Byk Edebiyat d-
ln, Aalar Gibi Ayakta ile de 1991
Yunus Nadi Yaymlanm Roman Arma-
ann ald.
Tark Dursun K. 11 Austos 2015 gn z-
mirde yaamn yitirdi.
 zmir Ah! adl kitaptan
Saadet Erciyas

Yoksulluun senfonisi
Erefpaa Caddesinin bir ucu Mezarlkbana aardnda ie giden kadnlarn akam i nce incirci kzlar geerdi. Yapkan bir ko-
uzanr. dn ayn anda kard ritmik takunya kuydu yaydklar. Ardndan burnunuzun di-
Akam saatleri, iki tarafnda dkkanlarn seslerini Yoksulluun senfonisi gibiydi diye reini kracak kadar keskin kokularyla t-
sraland yokuta esnafn saat ayar gibi tanmlyor Tark Dursun. O anlatrken incirin, tncler geer. En son zmcler, parafin
ayn saatte dkkanlarn nn suladn ttn ve parafin kokan zmlerin kokusunu kokularyla geerdi. Byk bir grltyd.
sylyor Tark Dursun. Mumcu Kahvenin alyorsunuz sanki... Tam zamannda paydos edildii iin du-
mdavimi, Erefpaann delikanllarnn Ttn, incir, zm maazalarnda kadnlar yulmamas imkanszd. Arkasndan tam bir
Mumcunun oradan Heykel yollarn gzle- yneten ustalar vard. Maazalar sahiple- sessizlik yaanrd. Paydosa yarm saat kala
diini anmsyor. (zmirin ne kadar bo ol- rinin adyla deil, ustalarn adyla bilinirdi. Mezarlkba esnaf, ankayada yollar su-
duunu varn siz dnn.) Akam fabrikadan kan kadnlarn, eve d- lard serinlik yaratmak iin.
Delikanllarn bekledii szller, yavuklular nerken takunyalaryla kard ritmik sesler Tketim toplumu olmaya koullandrlma-
ve aftoslar o yllarda arlkla ttn, incir yoksulluun senfonisi gibiydi. Koro halinde, dmz zamanlard ve insanlar yetinmeye
ve zm maazalarndan alan kadnlar. grltyle acele acele yrrlerdi. Akamst altrlmlard. Kimse kimseye kt gzle
Servislerin, otobsn olmad yllar. Gn Heykelden Mezarlkbana yrrlerdi. bakmazd diyor zlemle Tark Dursun.

Saadet Erciyas - zmir Ah

Tark Dursun - Doum Gn zmir Ah Kitap Kapa

KIS, 2016 75
 zmir benim ocuum
Canl tarih, ayakl
ktphane, duayen
gazeteci, Trkiye rehberi,
Emeritus Profesr
Dr. fiadan Gkoval,
Sevilmeyen yer vatan
olmaz. Yafladmz
yerden sorumluyuz. zmir,
benim ocuum. zmirliler
de flehrini sevmek iin
ilknce onu tanmal sonra
iletiflim kurmal diyor

Neslihan PEREMBE
9 Eyll Gazetesi yazar

Fotoraflar: Aydn ETNKAYA

D
uayen gazeteci, Trkiye rehberi,
Emeritus Profesr Dr. adan G-
koval, yarm yzyldr yerli, yabanc
gezginlere, turist rehberi adaylarna yur-
dumuzu anlatyor. Anlatmn eitli diller-
deki kitaplar, yzlerce radyo program,
onlarca TV belgeseli ve konferanslarla da
srdryor. Gkoval'ya bu soyad bouna
konulmad. Mula'nn Gkova ilesinde
doan adan Gkovalnn ad ilede sokaa,
caddeye ve tiyatroya verildi. Halikarnas
Balks'nn manevi olu olarak eserlerini
lmnden sonra yaymlad ve tm kitap-
larna nsz yazd. Bundan da te Gkoval,
Balk'nn manevi mirasn yaatan kii.
Ayn zamanda Azra Erhat'n da manevi
olu olan Gkoval, Turizm alannda Trki-
yede kltr turlarnn Halikarnas Balk-
s'ndan devralp srdren kii. zmir ktisadi
ve Ticari limler Akademisini bitirmesinin
ardndan turizm zerine yksek lisans ve
doktora yapan Gkoval, letiim Bilimleri
dalnda da doent oldu. Ege niversitesi
Basn Yayn Yksek Okulu ile Dokuz Eyll
niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi, Ege
niversitesi eme Meslek Yksek Okulu
ve zmir Yaar niversitesi'nde retim
yelii yapan adan Gkoval'nn ou
Trkiyenin turistik yerleri hakknda olmak
zere yirmiden fazla kitab eitli dillerde Ka niversite bitirdiniz?
yaymland. Gerekletirdii kltr ve Trkiye
- niversite bitirdim. Bunlar; Halikarnas
turlaryla, turist rehberlerinden ve ren-
Balks, zmir ktisadi ve Ticari limler Aka-
cilerinden te insanmza Anadoluyu tantt.
demisi, Ege Ekspres.
Profesyonel gazetecilie 1 ubat 1959'da
DE Gzel Sanatlar Fakltesi'nde mitoloji
Ege Ekspres'te balayan canl tarih, ayakl
dersine girdiniz. Ayn faklteyi bitirdiim
ktphane, air, yazar, gazeteci, Trkiye
halde maalesef sizden ders alamadm.
rehberi, mitolog ve Emeritus Profesr a-
Ancak ders alanlarn sizden nasl vgyle
dan Gkoval hoca ile Alsancak'taki evinde
bahsettiklerine tank oldum. Nedir hocam
rportaj yaptk.
bu kadar sevilmenizin srr?
nsann hayatnda dnm noktalar olan
yllar vardr. Sizin iin bu yl hangi yld? - Ben her eyden nce renmeyi sevdim.
rendiklerimi de paylamay nk bilgi
- 1958 yl benim iin dnm noktasyd. paylatka oalr. Bu nedenle kltr tur-
1958de niversiteye baladm. Ayn yl ga- larn gerekletirdim. Anlatmlarmda oyu-
zetede ie baladm ve Halikarnas Balks nu kullanyordum ve anlatlanlar gncel-
ile tantm. letiriyordum. rnein Afroditi anlatyor-

76 KIS, 2016
 Mitolojinin edebiyata etkisi nedir?

- Mitoloji olmasayd edebiyat yoksul kalrd.

Dnyada kutsal kitaplardan sonra en fazla
satlan lyada ve Odyssiann temel kayna
mitolojidir. Ayn ekilde Dede Korkutta
da mitoloji vardr. Aristophanesdan Lysistra,
Bulutlar, Eek Arlar; Shakespearein Sezar
ile Kleopatra, Antonius ile Klepatra, Romeo
Juliet, Kral Lear, Hamlet, Macbeth, Yanl-
lklar Komedyas gibi oyunlar, mitolojik
unsurlarla beslenmitir. Bizden Gngr
Dilmenin Kurban, Midasn Kulaklar, Semih
Sergenin nar Dede ile Ihlamur Nine,
Orhan Asenann Tanrlar ve Krallar ile Tru-
val Helenas, Melih Cevdet Andayn kimi
iirleri, Halikarnas Balksnn, Azra Erhatn
birok yapt mitoloji kkenlidir.

Pamuk Prenses ve Yedi Cceler gibi ma-

sallar yerine, anlayacaklar ekle brn-
drp ocuklarn mitolojiyle tantrsak
geliimlerine ve yaamlarna daha ok
ey katmaz myz?

- Tabi ki. Fabl denilince ilk akla gelen La

Fontaine'den 2 bin 500 yl nce Anadolu'da;
Bodrum taralarnda yaam Ezop dier
adyla Aisopos var. Ezop Anadolulu ama
yle mi tantlyor?

Sanat ve kltr nasl tanmlarsanz ho-

cam?

- Sanat; gzellik karsnda duyulan heyecan.

Kltr ise; her ey unutulduktan sonra ge-
ride kalandr.

Nasl bir rehbersiniz?

- Atatrkiye'yi severiz. nclerimizi bilir,

sayarz. Bilir bildiririz ki Homeros iirle,
Thales bilimle, Heredot tarihle, Strabon
corafya ile anlatmtr Akdeniz'i. Kazmasz
kaz, malasz restoran yapan, kalemsiz
sam, bir rencim Afrodit oluyordu. Can-
landrlan ey unutulmaz. Ad stnde can
verirsiniz. Bir retmenin rencileri ba-
arszsa sorun rencilerde deil, ret-
mende ve retim yntemlerindedir. -
renmenin en iyi yolu da retmektir.

Mitoloji yaammzda olmasayd nasl

bir kayba urardk?

- Ktphane ralar, mze salonlar, antik

kentler mitolojik rnlerle doludur. Mi-
tolojiyi karrsanz mzelerde eser, tarihi
kentlerde yapt kalmaz. Mitolojide gkteki
yldzlara, psikiyatrideki komplekslere ye-
tecek kadar isim var. Benden istenen
Sylence kitabm da bu dorultuda yaz-
dm. Mitoloji, edebiyat ve ok sayda di-
siplini besler.

KIS, 2016 77
bar antlamas imzalayan rehberleriz biz.
Kldan ince, kltan keskince aracmz
var bizim; ykte hafif, pahada ar g-
lm silah: bilgi, sevgi, drstlk. Zeus'u
ve kabinesindeki bakanlar, analarnn
kzlk soyadlarna kadar biliriz de, tapmayz
onlara. nsana atei verdi diye Promethe-
us'u, dnyaya bereket sat diye Demeter'i,
bar getirdi diye Eirene'yi sever, veriz.
nsanmza tannmayan yerin sevileme-
yeceini, sevilmeyen yerin vatan olama-
yacan belletiriz. Sevdamz Anadolu, yo-
lumuz Atatrk'n kl yoludur.
vgyle bahsedilen kltr turlarnza
da deinelim.
- 1973e kadar Balk, zmirde kltr turlarn
yapt. Sonra ben bu trleri ben devralp
srdrdm. 20 kere Anadolu'ya tur d-
zenledim. Bir yeri tanmanz iin en az 20
kere oraya gitmeniz gereklidir.
Halikarnas Balks ile tanmak, beraber
iler yapmak ve onun manevi olu olmak
nasl bir duygu?
- Doup bydm yerde Halikarnas Ba-
lks, efsanevi bir isimdi. rettiklerinden
ve almalarmzdan te bana ok iyi ar-
kada, dost oldu. Bizim iletiimimiz Mevlana
78 KIS, 2016
ve ems, Mnir Nurettin ve Yahya Kemal da anlatarak, baktm baktm da hayret
gibiydi. Ayn ekilde Azra Erhat da. Balk, ettim, baktm baktm da hayran oldum
bir kitabnda da belirttii gibi adan G- diyorsunuz. Bir de Trk Gzne dei-
kovalya arkadam, olum desem azdr. niyorsunuz. Nedir Trk Gz?
nk mevcut insanlar arasnda beni de-
vam ettirecek en msait insan odur. lsem, - Sonsuz gkyznde saysz yldz asl.
lm bana galebe almam olacak. nk Birbirlerine gz krpyor ve ara sra birbirlerini
adan var dedi. Bu byk bir mutluluk ziyaret ediyorlar. Gndzleyin, gkte gne
benim iin. Kitap ve makalelerini daktilo varken bile yldzlar grebilen gzlere Trk
Gz deniyor. Dnyada 7 milyar insan, bir
edecek birini aryordu. Bu ie talip oldum.
ulu aata yarm milyar yaprak var. Odunu
O gnden sonra lmne dek makale, ro-
oduna srtyorsunuz, ate kyor. Krlang,
man ve yklerini daktilo ettim. Onunla
yarasa bir uuyor, yuvasnda bekleyen yav-
olan iletiimimin daha gl olmas ve
rularna sinek tayor. Kartal, kabuunu k-
Anadoluyu daha iyi tanmak iin Turizm
ramad kaplumbaay 25-30 metre yk-
Bakanlnn dzenledii kursa katldm.
sekten kayalara atp paralayarak iini yiyor.
Bu kursu birincilikle bitirdim. Anadoluyu
Tavan, korkudan iini salarak stne ul-
gezdike ve tandka tannmayan yerin
lanan kartaln gzlerini kr ediyor. Kuzu,
sevilemeyeceini, sevilmeyen yerin vatan
binlerce koyun arasnda kendi anasn
olamayacan rendim. Balk ile beraber
bulup emiyor ve ana koyun yavrusunu ta-
iler yapmann ve onun manevi olu ol-
nyor. te bunlar gibi yaamdaki ok sayda
mann at kaplar gryor musunuz? olaya baktm baktm da hayret ettim, baktm
Tabi ki tm bunlar, benim yaamm an- baktm da hayran oldum.
lamlandrd, mutluluk verdi. Balk, Tarihi
deerlere dokunmak, uyuyan ocuu uyan- Gazetecilere nereceiniz ilk be insan,
drmak gibi bir ey derdi. Balk rettik- kadn, arkeolojik merkez, slam eserleri,
leriyle bana bir vatan balad. doa harikalar ve gazeteciler kimlerdir?
Baktnz ve hayran olduunuz ok ey - lk be insan; Atatrk, zmirli Homer, Skeli
olduunu biliyoruz. Bunlar dersleriniz- Thales, Efesli Heraklit ve smet nn'dr.
de, kltr turlarnzda ve kitaplarnzda Be kadn; Miletli Aspasya, Midillili Sappho,
Hitit mparatoriesi Pudu Hepa, Nene Hatun,
Zbeyde Ana'dr. Arkeolojik merkez; Efes,
Bergama, Hattua, Nemrut Doruu, Sa-
galassos'dur. slam eserleri; Edirne'deki Se-
limiye, stanbul'daki Sleymaniye ve Sultan
Ahmet, Antkabir ve zmir'deki Hisar Ca-
misi'dir. Doa harikalar; Pamukkale, Ban-
drma'daki Ku Cenneti, Doal Yaam Park,
Gkova Krfezi, Dden ve Ddenba e-
laleri'dir. lk be gazeteciyse Hasan Tahsin,
Naci Sadullah, Halikarnas Balks, Abdi
peki ve Mete Akyol'dur.

zmir Gazeteciler Cemiyeti'nin yayn-

lad Atatrk ve zmir adl kitabnza
deinelim.

- Mustafa Kemal Atatrk, 11 Ekim 1925de

Ben btn zmir ve zmirleri severim. Gzel
zmirin temiz kalpli insanlarnn da beni
sevdiklerinden eminim dedi. Atatrk,
iirlerle sslendi. Hi yaynlanmam fo- sorumluyuz. nsan tohum gibidir. Tohuma
1905den 1938e 17 kez zmire geldi ve bu
toralarn da yer almasyla zenginletirildi. bakarsanz aa olur. Aa meyve verir.
kentte 152 gn geirdi. te Atatrkn z-
Kitabn hazrlanmasn isteyen ve yaynla- zmir, benim ocuum. nsan ocuunu
mire gelilerinde yaadklar ve o dnemin
yansa zmir Gazeteciler Cemiyeti oldu. sevmez mi? zmirliler de ocuunu sev-
panoramasn anlatan Atatrk ve zmir ki-
tabn, Ege niversitesi Gazetecilik ve Halkla mek iin, ilknce onu tanmal, iletiim
Hayalinizdeki zmir nasl?
likiler Yksek Okulu retim grevlisi ola- kurmal. Sevilen insan gzelleir. Gzel-
rak altm dnemde, bakanlk yaptm - Tanmadnz topra sever misiniz? leen insan, yaad kenti de gzelletirir.
kiilik ekiple hazrladm. Kitapta Kurtulu Sevilmeyen yer vatan olmaz. Bu nedenle renmeyi ve aratrmay sevmemiz ge-
Savandan Cumhuriyete Atatrkn zmir yaadmz yeri antik dnemden bugne rekli. Bu sevgi ocuklara nasl verilir?
gelileri anlatld, kentteki konumalarna tarihi, kltr, sanat, maddi ve manevi Oyunla. Bir kenti iinde yaayan insanlara
yer verildi. Kitap, Atatrk sevgisini ileyen ynleriyle tanmalyz. Yaadmz yerden sevdirmek kimin elindedir?

KIS, 2016 79
 NE NEREDE?... NE NEREDE?...
Acil Telefonlar Resmi Daireler DZDARER ZEL SALIK STAR KADIN SALII
1394 Sok. No: 11 D:9 Alsancak Ali etinkaya Bul. No: 66/4
AKS 110 Valilik 0 232 455 82 82 Alsancak Tel: 0 232 464 71 51
Tel: 0 232 464 04 06
ACL SERVS 112 Bykehir Belediye Bakan TALATPAA TIP LAB.
DOU-AN ZEL AIZ VE
POLS MDAT 155 0 232 293 12 00 Talatpaa Bul. No: 61/2
D SALII POLKLN
JANDARMA 156 ZFA 0 232 497 10 00 Cumhuriyet Bul. No: 181 D:3 Alsancak Tel: 0 232 463 08 97
SU ARIZA 185 Ege Serbest Blge Md. Alsancak Tel: 0 232 421 59 65 TRKER D TEDAV
CENAZE HZMETLER 188 0 232 251 35 94 DR. CEVDET TURUL MEME ORTODONT MPLANT
TRT Blge Md. MER. ANKA ZEL SALIK 1438 Sok. No: 1 Sema Apt.
Ulaflm 0 232 463 02 03 Ali etinkaya Bul. No: 58/1 Alsancak Tel: 0 232 422 43 43
Otogar (zota) Basn Yayn ve Enformasyon TRK KANSER ARATIRMA
Alsancak Tel: 0 232 446 84 75
0 232 472 10 10 l Mdrl VE SAVA KURUMU ZMR
kuyular Terminali DR. A. KADR DEMREL
0 232 489 42 91 D KLN Mahmut Bozkurt Cad. No: 47 /2
0 232 259 88 62 Emniyet Mdrl Alsancak Tel: 0 232 464 85 84
Adnan Menderes Havaliman Ali etinkaya Bul. No: 70 K:2
0 232 489 05 00 D:204 Salk Sitesi Alsancak VEL LK ZEL TEDAV MERKEZ
0 232 274 26 26 Gney Deniz 1416 Sok. No: 11 Kahramanlar
THY 0 232 484 12 20 Tel: 0 232 421 89 12
Saha Komutanl www.kadirdemirel.net Tel: 0 232 425 85 45
TCDD Basmane Gar YAAM LABORATUVARI
0 232 463 01 00 DUYMER TME
0 232 484 53 53
Hava Eitim Komutanl CHAZLARI MERKEZ Kbrs ehitleri Cad.
TCDD Alsancak Gar
0 232 285 96 50 1720 Sok. No: 2 Karyaka 1447 Sok. No: 6/1
0 232 464 77 95
l Genlik ve Tel: 0 232 364 22 59 Alsancak Tel: 0 232 464 55 64
Denizcilik l. (Liman)
Spor Mdrl. Kbrs ehitleri Cad. No: 4 ZBEYDE HANIM TIP MERKEZ
0 232 425 87 00
0 232 464 82 08 Alsancak Tel: 0 232 463 74 55 Zbeyde Hanm Cad. No: 39/B
Konak Belediyesi l Mftl EL MKROCERRAH Alaybey Karyaka
Evlendirme Memurluklar 0 232 441 82 01 ORTOPED TRAVMATOLOJ Tel: 0 232 366 22 77
Meteoroloji Blge Mdrl HASTANES KONAK BELEDYES
Fuar Evlendirme Memurluu
0 232 285 39 65 1418 Sok. No: 14 Kahramanlar SEMT MERKEZLER
0 232 425 24 60
Defterdarlk Tel: 0 232 441 01 21
Erefpaa Evlendirme Nazime-Sacide Akarcal Semt
Memurluu 0 232 483 09 25 GELM EGE SPECT
Milli Eitim Mdrl TEHS MERKEZ Merkezi:
0 232 250 25 05 2814 Sokak. No: 7
Gltepe Evlendirme 0 232 477 21 00 Mimar Sinan Cad. No: 13/1
Ulatrma Blge Mdrl Kahramanlar Tel: 0 232 464 22 32 Tel: 0232 445 29 06
Memurluu Mersinli/zmir
0 232 457 49 90 0 232 495 20 00 DEAL AIZ VE D
Ege Blgesi Sanayi Odas SALII POLKLN Basmane Semt Merkezi:
Gzelyal mit Besen 1299 Sok. No: 7 Basmane
Evlendirme Memurluu 0 232 441 09 09 Talatpaa Bul. No:16 D:1
l Salk Mdrl (Oteller Soka) Tel: 0 232 445 93 79
0 232 285 05 07 Alsancak Tel: 0 232 463 09 39
0 232 441 81 11 Agora Semt Merkezi:
www.idealclinic.com
Konak Belediyesi Mdrlkler 806 Sok. No: 7 Patlcan Yokuu
evre l Mdrl LGM KADIN HASTALIKLARI
Agora Tel: 0 232 483 05 98
Basn Yayn ve Halkla 0 232 341 68 00 VE DOUM MERKEZ
Saadet Mirci Semt Merkezi
likiler Mdrl Dokuz Eyll niversitesi Talatpaa Bul. 1434 Sok. No: 1/6
(Giysi Bankas):
0 232 489 45 22 0 232 464 80 47 Alsancak Tel: 0 232 463 89 29 843 Sok. No: 50 kiemelik
Bilgi lem Mdrl Ege niversitesi www.ilgim.com.tr Tel: 0 232 425 35 10
0 232 445 19 40 0232 388 01 10 RENBE TIP VE TP smetpaa Semt Merkezi:
evre Koruma ve Yksek Teknoloji Enstits BEBEK MERKEZ 360/1 Sok. No: 5 smetpaa
Kontrol Mdrl 0232 750 60 00 Talatpaa Bul. 1436 Sok. No:6 Tel: 0 232 457 37 40
232 482 10 36 Alsancak Tel: 0 232 464 58 88 (pbx) Ballkuyu Semt Merkezi:
Emlak ve stimlak Mdrl Hastaneler Hastane Poliklinik KENT HASTANES Kocatepe Mah.
0 232 489 45 18 AIZ BRL AIZ VE D 8229 Sok. No:30 ili Hac Efendi Cad. No: 232
Fen leri Mdrl SALII POLKLN Tel:0 232 386 70 70 Ballkuyu Tel: 0 232 446 00 40
0 232 489 48 58 Ali etinkaya Bulvar No: 34/1 KLTR TIP LABORATUVARI Erefpaa Semt Merkezi:
Hukuk leri Mdrl Alsancak Tel: 0232 463 86 88 1394 Sok. No: 11 Alsancak kiemelik Cad. No: 5 Cicipark i
0 232 489 31 73 ATA D POLKLN Tel: 0 232 464 42 32 Tel: 0 232 250 71 00
nsan Kaynaklar Vasf nar Bulvar elebi Apt. LAMED ZEL SALIK HZM. Gltepe Semt Merkezi:
ve EitimMdrl No: 25 K:2 D:4 Alsancak 1359 Sok. No:1 K:2 D: 5-6 Plevne Cad. No: 18 Gltepe
0 232 484 14 99 Umut Sitesi Alsancak
Tel: 0 232 464 86 26 Tel: 0 232 433 25 77
Kltr ve Sosyal ler Tel: 0 232 464 22 33
ATAKALP HASTANES Kadn Danma Merkezi:
Mdrl ORTE AIZ D SALII
1418 Sok. No: 16 Kahramanlar 442 Sokak No:73 Konak
0 232 422 68 07
Tel: 0 232 483 14 14 Ali etinkaya Bul. No: 67/3 Tel: 0 232 425 35 01
Mali Hizmetler Mdrl
BAKENT NVERSTES Alsancak Tel: 0 232 465 05 50
0 232 484 09 99 Oteller
ZBEYDE HANIM HAST. ZEL INARLI HASTANES
Plan ve Proje Mdrl
0 232 489 45 59 6371 Sok. No: 34 Bostanl Anadolu Cad. No: 14 narl AKSAN OTEL
Park ve Baheler Mdrl Tel: 0 232 241 10 00 Tel: 0 232 462 27 27 Gaziler Cad. No: 214-216
0 232 445 43 90 DENTAKD ZEL ZEL KENT TIP MERKEZ Basmane Tel: 0 232 441 70 61
Salk leri Mdrl SALIK HZMETLER Kbrs ehitleri Cad. No: 140 ANEMON ZMR
0 232 482 20 75 Kbrs ehitleri Cad. No: 53/4 Alsancak Tel: 0 232 488 28 28 Mrsel Paa Bul. No: 40
Temizlik leri Mdrl Alsancak Tel: 0 232 465 11 05 ZEL SMYRNA ART Kahramanlar Tel: 0 232 446 36 56
0 232 433 36 30 DENTORON AIZ D TP BEBEK MERKEZ ANEMON FUAR OTEL
Ulam Hizmetleri Mdrl ESTETK MERKEZ Anadolu Cad. No: 34 Bayrakl 1362 Sok. No: 57 Montr Alsancak
0 232 459 97 95 Mustafa Bey Cad. No:1/1 D:18 Tel: 0 232 461 93 33 - 461 68 63 Tel: 0 232 446 06 46
Veteriner Mdrl Alsancak Tel: 0 232 464 88 11 RETNA GZ MERKEZ BABADAN OTEL
0 232 459 24 10 DIET INN BESLENME VE Talatpaa Bul. 1488 Sok. No:3 Gaziosmanpaa Bul. No: 50
Zabta Mdrl DYET DANIMA MERKEZ Alsancak Tel: 0 232 464 49 49 ankaya Tel: 0 232 483 96 40
0 232 484 15 10 Kbrs ehitleri Cad. Mays Apt. SERDAR ZLER GZ KLN BALCA OTEL
Merbel Genel Mdrl No: 4/7 Alsancak 1382 Sok. No: 32/4 1484 Sok. No:11
0 232 464 41 52 Tel: 0 232 463 53 67 - 463 53 29 Alsancak Tel: 0 232 463 98 76 Alsancak Tel: 0 232 422 30 74

80 KIS, 2016
NE NEREDE?... NE NEREDE?... NE NEREDE?...
BEYOND HOTEL
Kzlay Cad. 1376 Sok. No: 5
Alsancak Tel: 0 232 463 05 85
BLUE BOUTQUE HOTEL
Mrselpaa Bul. 1265 Sok. No: 13
Basmane Tel: 0 232 484 25 25
COMFORT OTEL
Mrselpaa Bul. No: 159
Tel: 0 232 425 26 00
CROWNE PLAZA
Crowne Plaza zmir 10 Sok. No: 67
nciralt Tel: 0 232 292 13 00
OTEL DOKUZ EYLL
Mustafa Kemal Sahil Bul. No: 273
Kkyal Tel: 0 232 445 94 80
EGE PALAS OTEL
Cumhuriyet Bul. No:210
Alsancak Tel: 0 232 463 90 90
EGE SALIK OTEL
Ege niversitesi Arkas
Bornova Tel: 0 232 373 48 62
SMRA OTEL
Gazi Osman Paa Bul. No: 26
Alsancak Tel: 0 232 445 60 60
ZMR HLTON
Gazi Osman Paa Bul. No: 7
Alsancak Tel: 0 232 497 60 60
ZMR PALACE
Vasf nar Bul. No: 2
Alsancak Tel: 0 232 421 55 83
KARACA OTEL
1379 Sok. No: 55
Alsancak Tel: 0 232 489 19 40
KAYA PRESTGE
Tel: 0 232 483 03 23
KLM OTEL
Atatrk Bulvar Alsancak
Tel: 0 232 484 53 40
KORDON OTEL
Akdeniz Cad. No: 2
Pasaport Tel: 0 232 425 04 45
MOVENPCK HOTEL ZMR
Cumhuriyet Bul. No: 138
Pasaport Tel: 0232 488 14 14
OTEL MARLA
Kazm Dirik Cad. No: 7
Pasaport ZMR Tel: 0 232 441 40 00
Faks: 0 232 441 11 50
OTEL BAYLAN
1299 Sok. No: 8
Basmane Tel: 0 232 483 01 52
OTEL KAYA
Gazi Osman Paa Bul. No: 45
Alsancak Tel: 0 232 483 97 71
PALM CITY OTEL
ZMR DEVLET TYATROSU
Tel: 0 232 445 89 41
DT KONAK SAHNES
Tel: 0 232 483 50 35
SMET NN SANAT MERKEZ
Tel: 0 232 489 09 26
ZMR TYATRO
BAB-I SANAT SAHNES
ehit Fethi Bey Caddesi Pasaport
Tel: 0 232 446 77 95
DE SABANCI
KLTR SARAYI
Tel: 0 232 441 90 09
HAMLE TYATROSU
Tel: 0 232 446 88 57
ZMR DEVLET
OPERA VE BALES
Tel: 0 232 441 01 73
ZMR DEVLET SENFON
ORKESTRASI
Tel: 0 232 489 09 26
ZMR SANAT
Tel: 0 232 483 63 34
KARIYAKA AIK HAVA
TYATROSU
Tel: 0 232 362 61 61
Kltr Merkezi
KONAK BELEDYES
TRKAN SAYLAN
ALSANCAK KLTR
SANAT MERKEZ
Kbrs ehitleri Cad.
No: 12 Alsancak Tel: 0 232 422 52 36
KONAK BELEDYES
SELAHATTN AKEK
EREFPAA KLTR
MERKEZ
nn Cad. No: 2/1 Bayramyeri
Tel: 0 232 262 45 90 - 262 99 84
KONAK BELEDYES GZELYALI
KLTR MERKEZ
32 Sok. No: 4 Fuat Gztepe Park
Gzelyal Tel: 0 232 224 24 30
AHMED ADNAN SAYGUN
SANAT MERKEZ (AASSM)
Mithatpaa Cad. 1087 Sok.
Gzelyal Tel: 0 232 293 38 00
ALMAN KLTR MERKEZ
Tel: 0 232 489 56 87
E ATATRK KLTR MER.
Tel: 0 232 483 85 20
FRANSIZ KLTR MERKEZ
Cumhuriyet Bul. No: 152
Alsancak Tel: 0 232 466 00 13
CNEBONUS KONAK PER
Tel: 0 232 446 90 40
DESEM SNEMALARI
Tel: 0 232 422 53 10
ZMR Tel: 0 232 421 42 61
Mzeler
KONAK BELEDYES
NEE VE KARKATR MZES
Tel: 0 232 465 31 05
KONAK BELEDYES
ZMR MASK MZES
Tel: 0 232 465 31 07
KONAK BELEDYES
MRAN BARADAN OYUN
VE OYUNCAK MZES
Tel: 0 232 425 75 13
KONAK BELEDYES
RADYO VE DEMOKRAS MZES
Tel: 0 232 484 14 83
KONAK BELEDYES
KADIN MZES
Tel: 0 232 484 04 81-489 45 22
AGORA AIKHAVA MZES
Tel: 0 232 483 46 96
ARKEOLOJ MZES
Tel: 0 232 489 07 96
ATATRK MZES
Tel: 0 232 464 80 85
BERGAMA MZES
Tel: 0 232 631 28 83
EME MZES
Tel: 0 232 712 66 09
EFES MZES
Tel: 0 232 892 60 10
ETNOGRAFYA MZES
Tel: 0 232 489 07 96
NN EV MZES
Tel: 0 232 445 55 99
ZMR RESM VE
HEYKEL MZES
Tel: 0 232 482 03 93
DEM MZES
Tel: 0 232 545 11 84
TABAT TARH MZES
Tel: 0 232 388 26 01
TCDD MZE VE SANAT GALERS
Tel: 0 232 464 31 31
EGE NVERSTES
KAIT VE KTAP
SANATLARI MZES
Tel: 0 232 374 59 31
1 2 3 4 5 6
1 F O A A T
Sosyal kulpler
ADA YAAMI DES. DERNE
1451 Sok. No: 17/3
Alsancak Tel: 0 232 464 33 59
EGE AIKDENZ YACHT KULB
Levent Marina Bak Bul. No: 72
nciralt Tel: 0 232 278 79 22
EGE ORMAN VAKFI
1452 Sok. No: 10/A K:3
Tel: 0 232 464 51 60
ZMR DACILIK VE DOA
SPORLARI HTSAS KULB
1456 Sok. No: 96/3 Alsancak
Tel: 0 232 421 30 10 - 0 541 421 30 90
ZMR FOTORAF SANATI DER.
1457 Sok. No: 12/3
Alsancak Tel: 0 232 464 32 12
ZMR KLTR SANAT
ETM VAKFI
Mithatpaa Cad. No: 38
Karata Tel: 0 232 482 00 90
YEN YKSEKTEPE KLTR DER.
1482 Muzaffer zg Soka No: 5
Alsancak Tel: 0 232 464 57 39
1710 Sok. No: 11 Karyaka
Tel: 0 232 381 67 76
Tenis Kulpleri
KK KULP
Tel: 0 232 463 87 47
KLTRPARK TENS KULP
Tel: 0 232 483 33 52
Turizm Danflma
ADNAN MENDERES HAVALMANI
Tel: 0 232 274 26 26
L TURZM MDRL
Tel: 0 232 483 51 17
BERGAMA Tel: 0 232 631 28 51
EME Tel: 0 232 712 66 53
FOA Tel: 0 232 812 12 22
SELUK Tel: 0 232 892 63 28
Konsolosluklar
ABD Tel: 0 232 464 87 55
NGLTERE Tel: 0 232 463 51 51
TALYA Tel: 0 232 463 66 76-96
YUNANSTAN Tel: 0 232 464 31 60
7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
T A A T A N A C A R

Mrsel Paa Bul. No: 149 KED KLTR SANAT MER. 2 A Y A R K A R I Y A K A L D E R

Basmane Tel: 0 232 445 80 80 Atatrk Cad. No: 86/A 3 Y A R I L A M A K A B A R T A N T E

RESDENCE BUTK OTEL Alsancak Tel: 0 232 464 99 35
4 T E Z A N A A R A C A L Y
Mrsel Paa Bul. No: 28 www.kedikultursanat.org
5 O H A A R S E N K A S A Y
Basmane Tel: 0 232 441 90 90 NARLIDERE BELEDYES
SC INN BOUTIGUE HOTEL KLTR SANAT MERKEZ 6 N A Z T E K P

Mrsel Paa Bul. No: 2 Tel: 0 232 238 80 55 7 A K A T N A

Basmane Tel: 0 232 446 54 00 TRK-AMERKAN DERNE 8 A L T A Y L D L

SUSUZLU ATLANTS OTEL Tel: 0 232 464 20 95 9 Y A L E L K
Gazi Bul. No: 128 TRK-TALYAN KLTR DER.
10 M O P E T A T S
ankaya Tel: 0 232 483 55 48 Kbrs ehitleri Cad. No: 58
11 A B A T P E K A
SWISSOTEL GRAND EFES Alsancak Tel: 0 232 421 52 42
Gazi Osman Paa Bul. Heykel ZYA GKALP KLTR MER. 12 E Z C O F S M A A

Tel: 0 232 414 00 00 Tel: 0 232 366 44 59 13 R A Z A K A R A M A K F L K A

YUMUKOLU OTEL 14 E K N L S A N P A L A M A R K
air Eref Bul. 1371 Sok. No: 8 Sinemalar 15 A T S I L A A Z A M E T P O Z
ankaya Tel: 0 232 483 65 65 AFM PASTEL 16 A D E T Z A B I T K A T S A N A L
Tel: 0 232 489 22 00 17 B E A F M L S N A M E M A
Tiyatrolar - Sahneler AGORA
18 M A L A T Y I K I M F A R E A G
ATATRK L HALK Tel: 0 232 277 25 25
19 D Z E E T E K R E M E L G N
KTPHANES BATI
Tel: 0 232 425 08 97 Tel: 0 232 347 58 25 20 E K P A K E T K A N O T Y E E N

KIS, 2016 81
BULMACA... BULMACA... BULMACA... BULMACA... BULMACA...
SOLDA SAA
1- zmir Krfezinin kuzeyinde yer
alan ve ekonomisi tarm, turizm ve
balkla dayal olan, tarihi eserler
ynnden zengin ile - ocuk di-
linde gezmek - Frlatan - Uyank,
gz ak 2- Normal llerine ge-
tirme -zmirin krfezde yer alan
merkez ilelerinden biri - nde gi-
den, bakan. 3- Bir iin ortasna
gelmek - Her eyi fazla byterek
anlatan - Bir cetvel 4- Eziyet etme -
Maara - Utanma - Baz mahalli i-
velerde lm, eceller 5- Rahatlama
sesi - En ldrc zehir - Toplum
dzeni 6- Cilve, ive - Takm 7- E-
lendirmek iin yaplan hareket veya
sylenen sz - zen 8- zmirin
kkl takm-Az boluunda, tat-
maya, yutkunmaya, sesleri boum-
lamaya yarayan etli, uzun, hareketli
organ 9- Hayret belirten sz - Da
keisi (halk) 10- Skc, zgn an-
lamna gelen bir mzik akmnn
ad - Hoa giden durum, lezzet,
zevk 11- Bayndr - Altn kk
12- stn gelen, yok eden, ar
basan - yeri, daire, bro - Ate
veya kzgn bir ey tutmaya, korlar
kartrmaya yarayan iki kollu metal
ara - ntikam 13- Kalnca kabuklu,
iri ve uzunca taneli, ekeri ok bir
tr zm - Birini veya bir eyi bul-
maya almak - Cankurtaran san-
dal 14- Tahln tarlaya atld andan
harman oluncaya kadar ald durum
- Konuulan dil - Gemileri iskele,
rhtm veya amandraya balamaya
yarayan kaln halat 15- Bir hayvan
- Gurbetteki bir kimse iin doup
byd ve zledii yer - Ululuk,
byklk, ycelik - Resim ve fo-
torafta duru 16- Say, tane - Tu-
tanak - Bir yapda iki deme ara-
snda yer alan daire veya odalarn
btn - Gerekte yeri olmayp zi-
hinde tasarlanan, mevhum, farazi,
tahmin 17- Berilyumun sembol
- Suu balamak - Sava sra-
snda orduya yardmc olarak top-
lanan silahl halk gc - Mektup
(eski) - Dolayl olarak anlatma
18- Ham madde ilenerek yaplan
her trl mal - Yok olmaya sebep
olabilecek ey, byk zarar, felaket
- Kemirgen bir hayvan - Gmn
sembol 19- iir satr, msra -
Giysinin belden aada kalan b-
lm - Klasik Trk mziinde bir
usul - Haset (halk) 20- lave -
inde bir veya birok ey bulunan,
kda sarlarak veya kutuya ko-
nularak balanm, elde tanacak
byklkte nesne - Dz kenarl
apka - Genilik
82 KIS, 2016
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Ei olmayan, biricik 7- Bozuk olan bilgilerin akla gelebilecek her
YUKARIDAN bir eyi onarma - Bir davann mah-
kemece nasl bir hkme balan-
trl yolla bakalarna aktarl-
mas, haberleme, komnikas-
AAIYA
dn gsteren resm belge - Tel- yon - Ba (eski) 17- Bir kiinin
lrn sembol 8- Kendinden ge- baka birini ldrmesi - Yass ve
me hali -Sinirlilik (eski) 9- Gl iri taneler eklinde kar ya -
sevgi - O yer - Soukla scak zmirin de iinde bulunduu co-
1- Gezinti iin kullanlan ssl at aras, ne souk ne scak 10- inde rafi blgemiz 18- sim - Akkanlk
bulunulan zaman dilimi - Bir d- (ticaret) - Sylenen szn tersini
arabas - Dnyann uydusu - Azotlu
besinlerin vcutta yanmasyla olu- nceye, bir inana ar lde kastederek kiiyle veya olayla
balanp ondan baka bir dnce alay etme 19- Kabul etmeme -
an, erimi bir durumda idrarla
dar atlan azotlu madde - Ant ve inan kabul etmeyen, banaz Tahl iin kullanlan, sekiz kiloluk
11- Elin i ksm - aret - Yan lek - Bitkileri topraa balayan
2- nce dantel ii - Etli bir yemek
yana, art arda olan ey veya kim- ve onlarn, topraktaki besi mad-
tr - Bilimsel nitelii olan 3- -
zm - Kii - Ar imanlk - Al- selerin tm, dizi 12- inden ye- delerini emmesine yarayan klo-
lm olandan, umulandan veya mek yediimiz kap - Bir ana yoldan rofilsiz blm - Yaknma veya
gerekenden eksik olarak 4- Bo- ayrlan yolun balang noktas - hafifseme yoluyla imdiki zaman
zulma - Sahte para basan veya Yasaklama 13- Gelir - Krehirin 20- Oy - Bir cins gvercin - Baz
piyasaya sren kimse - stek bir ilesi - Molibdenin sembol giyim eyalarnda veya de-
5- Bir nota - Atn yavrusu - Gelenek 14- ok taneli meyve - Gzellik, meliklerde kuma kenarlarna di-
ve ahlak kurallarnn tm - Bir holuk 15- Bakr orba kab - Afet- kilen ssl iplikten pskl - De-
nota 6- Anadoluda eski bir me- ler (eski) - Parasal 16- Kark nizden ayrlarak oluan kk
deniyet - ok zayf ve gsz - renkli - Duygu, dnce veya gl, deniz kula.