SAHH- MUSLM

MUHTASARI
eviren;
Hanefi AKIN

SAHIH-I MSLM MUHTASARI I ........................................................................................................ 14

nsz ..................................................................................................................................................... 14
Snnet: .................................................................................................................................................. 14
Sahih-i Mslimn zellikleri: .................................................................................................. 15
Sahih-i Mslim zerine Yaplan erh almalar: ...................................................... 17
Sahh-i Mslim zerine Yaplan Muhtasar almalar:............................................ 17
Gnmz Trkiye'sinde Mslim zerine Yaplan Belli Bal almalar: ............ 17
Sahih- Mslim Muhtasar almamzdaki Metod: ........................................................ 18
mam Mslim'in Ksa Biyografisi ............................................................................................. 19
Eserleri: ................................................................................................................................................ 20
Fazileti: ................................................................................................................................................. 20
Mukaddime......................................................................................................................................... 20
1- Resulullah (s.a.v.) zerine Yalan Uydurmann Pek Ar Bir ftira Olmas...... 20
2- Her Isttn Sylemenin Yasak Olmas .......................................................................... 21
3- Ehliyetsiz Kimselerden Hadis Alrken Temkinli Davranmak ............................... 21
4- Senedin Dinden Olmas, Rivayetin Ancak Sika/Gvenilir Kimselerden

Alnmas, Kendilerinde Bulunan Kusur Sebebiyle Ravileri Cerh Etmenin Caiz

Olmas ................................................................................................................................................... 22

1- MAN BLM...................................................................................................................................... 24
1- man, slam Ve hsann Tanm ............................................................................................ 24
man: ...................................................................................................................................................... 24
slam: ..................................................................................................................................................... 25

hsan: ..................................................................................................................................................... 25
1- Cariyenin Kendi Efendisini Dourmas: .......................................................................... 25
2- plak, Yaln Ayak (Takm Kimselerin), nsanlara Lider Olmas: ...................... 25
2- slam'n art Olan Namaz ..................................................................................................... 25
3- slam'n artlarn Sorup renme.................................................................................... 26

4- Kendisiyle Cennete Girilen mann Mahiyeti ................................................................ 27

5- slam'n artlar ile Yce Temelleri ................................................................................... 27
6- Yce Allah'a Ve Resulullah (s.a.v.)'e man, Dinin Hkmlerini renmek,

Dine Davet, Dinin Mahiyetini Sorup renmek Ve Kendisine Din Ulamam

Kimseye Din Tebli Etmek ........................................................................................................ 28

7- Kelime-i ahadete Ve slam'n Hkmlerine Davet Etmek.................................... 29
8- Allah'tan Baka lah Olmadna Ve Hz. Muhammed'in Allah'n Resul

Olduuna ahitlik Edinceye Kadar nsanlarla arpmak ........................................... 29

1- Dinden Tamamen Dnenler: ................................................................................................ 29
2- Namaz ile Zekt Birbirinden Ayranlar:......................................................................... 30
9- lmek zere Olan Bir Kimsenin, Komaya Girmedii Mddete slam'a

Girmesinin Sahih Olduuna, Mrikler iin Balanma steinde Bulunmasnn

Yrrlkten Kaldrlmas ............................................................................................................. 30

10- Tevhid zere len Kimsenin Kesinlikle Cennete Girecei .................................. 31
11- Rab Olarak Allah', Din Olarak slam' Ve Peygamber Olarak Muhammed

(s.a.v.)'i Seen Kimsenin Mmin Saylmas ......................................................................... 34

1- mann ubelerinin Says ...................................................................................................... 34
Birinci Ksm: Tasdik ile lgili tikat. ....................................................................................... 35

Bu, 30 ubedir:.................................................................................................................................. 35
ikinci Ksm: Dil ile lgili Ameller. ............................................................................................ 36
Bu Da, 7 ubedir: ............................................................................................................................. 36
nc Ksm: Beden ile lgili Ameller. ................................................................................. 36

A- Belirli eylere Ait Olanlar ...................................................................................................... 36

B- Kendisine Tabi Olanlarla lgili eyler Bunlar, 6 ubedir: ...................................... 36
C- Kamu ile lgili eyler Bunlarda, 18 ubedir: ................................................................. 36
13- slam'n En Ozlu Tanm ........................................................................................................ 37
14- slam'da Hangi lerin Daha Faziletli Olduu Meselesi ......................................... 38
15- mann Tadn Alabilmek iin Sfat Edinilmesi Gereken Haslatler .................. 38
16- Resulullah (s.a.v.)'i; Aileden, ocuktan, Babadan Ve Btn nsanlardan

Daha ok Sevmek ............................................................................................................................ 39

17- Kiinin Kendisi iin stediini Din Kardei iin De stemesinin, mann

Hasletlerinden Olmas................................................................................................................... 39
18- Komuya Eziyet Etmenin Haram Olmas ..................................................................... 39
19- Komuya Ve Misafire kram Etmeyi Tevik Etmek, Hayr Sz Konusu Deilse

Susmak ................................................................................................................................................. 41
1- Hayr Sylemek yada Susmak: .............................................................................................. 41
2- Komuya kramda Bulunmak: ............................................................................................. 41
3- Misafire ikramda Bulunmak:................................................................................................ 41
20- Ktlkten Al Koymannm And An Olmas, mann Amel Ynnden Artp

Eksilmesi Ve yilii Emr ile Ktlkten Men Etme.......................................................... 42

21- Mminlerin man Ynnden Birbirlerinden Farkl Olmalar Ve Yemenlilerin

man Konusundaki stnlkleri .............................................................................................. 43

22- Cennete Ancak Mminlerin Girmesi, Mminleri Sevmenin mandan Olmas

Ve Selamlamann Sevgiye Neden Olmas ........................................................................... 43

23- Dinin Nasihat Olmas ............................................................................................................. 44
24- Gnahlar Sebebiyle mann Kemal Ynndeneksilmesi ...................................... 44
25- Mnafn zellikleri ............................................................................................................. 45

26- mslman Kardeine: Ey Kafir Diyen Kimsenin mannn Durumu ........... 45

27- Bile Bile Babasn nkar Eden Kimsenin mannn Durumu ............................... 46
28- mslman Svmenin Faklk Olmas Ve Onunla arpmasnn ise

Kfr/Nankrlk Olmas ............................................................................................................. 46

29- Peygamber (s.a.v.)'den mslmanlarn, Birbirlerinin Boyunlarn Vuran

Kafirler Gibi Olmamalar ile lgili Uyar ................................................................................ 47

30- Nesebe Dil Uzatmann Ve lye Alamann Kfr/Nankrlk Olmas ........ 47
31- Yldzn Dgup Batmasyla Yamura Kavutuk Diyen Kimsenin Kfr ........ 47
32- Ensar' ile Hz. Ali'yi Sevmenin mandan Olmas Ve Onlar Sevmemenin ise

Nifak Alametlerinden Olmas .................................................................................................... 48

33- Namaz Terk Eden Kimsenin Durumu .......................................................................... 48
34- Yce Allah'a man Etmenin, Amellerin En Faziletlisi Olmas ............................. 49
Cihad:..................................................................................................................................................... 49
35- irkin Gnahlarn En irkin Olmas Ve Ondan Sonraki Gnahlarn En

By.................................................................................................................................................. 50
36- Byk Gnahlar Ve Bunlarn En By..................................................................... 51

1- Allah'a irk Komak:................................................................................................................. 52

2- Sihir: ................................................................................................................................................. 52
3- Allah'n Haram Kld Cana Kymak: ............................................................................... 52
4- Yetim Mal Yemek:..................................................................................................................... 52
5- Riba Yemek: .................................................................................................................................. 52
6- Dmana Hcum Srasnda Savatan Kamak:............................................................ 52
7- Namuslu ve kendi halinde bulunan mmin kadnlara zina iftiras atmak: .... 52

37- Kibirli Olmann Haram Olmas ......................................................................................... 53

38- Allah'a Hibir eyi Ortak Komadan len Kimsenin Cennete Ve irk Koan

Kimsenin ise Cehenneme Girmesi ........................................................................................... 54

39- Allah'tan Baka lah Yoktur Dedikten Sonra Kafiri ldrmenin Haram

Olmas ................................................................................................................................................... 54
40- Bize Silah eken Bizden Deildir Hadisi .................................................................. 55
41- Bizi Aldatan Bizden Deildir Hadisi ........................................................................... 55
42- Yanaklara Vurmann, Yakalar Yrtmann Ve Cahiliye Davetiyle armann

Haram Olmas.................................................................................................................................... 55
43- Koucoluun iddetli Bir ekilde Haram Klnmas ............................................... 56
44- Elbise ile Eteini Yerde Srmenin, yilii Baa Kakmann, Mal Yeminle

Satmann iddetli Bir ekilde Haram Klnmas ............................................................... 56

45- nsann Kendisini ldrmesinin iddetle Haram Klnmas............................... 58
46- Ganimete Hainlik Etmenin iddetle Haram Klnmas Ve Cennete

Mminlerden Baka Hikimsenin Girememesi................................................................. 59

Ganimet: ............................................................................................................................................... 60

47- Kendisini ldren Kimsenin Tekfir Edilmemesi ..................................................... 61

48- Kyamete Yakn Ortaya kacak Ve Kalbinde Bir Para man Bulunan

Kimselerin Ruhlarn Alacak Olan Rzgar ........................................................................... 61

49- Kyametten nce Fitneler Ortaya kmadan Amellere Sarlmaya Tevik .... 61
50- Mmin Kimsenin, Amelinin Boa Gitmesinden Korkmas .................................. 62
51- Cahiliye Dnemi Amellerinden Dolay Sorumlu Olunup Olunmayaca

Meselesi ................................................................................................................................................ 62
52- slam'n, Kendisinden nceki Dnemlere Ait Gnahlar Yok Etmesi Ve

Hicret ile Haccn Da Byle Olmas ........................................................................................... 63

53- Kafirin, mslman Olmazdan nceki Amelinin Hkm ....................................... 64

54- manda Samimiyet Ve hlas ................................................................................................ 64
55- Yce Allah'n, Kullarna G Yetrelemeyecek eyleri Teklif Etmemesi ....... 65
56- Knn iinden Geen eyler Ve Kalbe Gelen Kt Fikirler, Szl Ve Fiili

Olarak Eyleme Gemedii Mddete Allah'n Affetmesi .............................................. 66

57- Kul, Bir yilik Yapmay Gnlden Geirdii Zaman Onun Yazlmas Ve

Ktlk Yapmay Gnlden Geirdii Zaman Yazlmamas........................................ 66

58- manda Vesvese Ve Vesveseyi Kendinde Hisseden Kimsenin Ne Diyecei

Meselesi ................................................................................................................................................ 67
59- Bir mslmann Hakkn Yalan Yere Yeminle Alan Kimsenin Cehennemle

Tehdit Edilmesi ................................................................................................................................ 68

60- Haksz Yere Bakasnn Maln Almak steyen Ka-Stnn Kendi Hakknda

Kan Heder, ldrlrse Cehennemlik Ve Mal Urunda ldrlen Kimsenin De

ehit Olmas ....................................................................................................................................... 70

61- daresi Altndakileri Aldatan Valinn/darecnn Cehennemi Hak Etmesi .. 70

62- Baz Kalplerden Emanet le mann Kaldrlmas Ve Baz Kalplerde ise Fitne

Meydana Gelmesi ............................................................................................................................ 71

63- slam'n Garip Olarak Balayp Garip Olarak Sona Ermesi Ve iki Mescid

Arasna ekilmesi ............................................................................................................................ 71

64- Ahir Zamanda mann Elden Gitmesi............................................................................. 73
65- Korkan Kimsenin mann Gizlemesi ............................................................................. 73
66- man Zayf Olduu iin manna Kar Korku Duyulan Kimsenin Kalbini

slam'a Altrma Ve Kesin Delil Olmadka Kati Surette man Hkm Vermenin

Yasak Olmas ...................................................................................................................................... 73

67- Delillerin Birbirini Desteklemesi Suretiyle Kalbin tminann Artrma ........ 74
68- Peygamber (s.a.v.)'in Tm nsala Peygamber Olarak Gnderilmesi Ve

Dier Btn Dinlerin Yrrlkten Kaldrlmas ............................................................... 75

69- Resulullah (s.a.v.)e Vahyin Balamas Sahih-i Mslim Muhtasar .................. 75
70- Resulullah (s.a.v.)'in Geveleyin Semalara Yrtlmesi Ve Be Vakit

Namazn Farz Klnmas ............................................................................................................... 77

71- Sidretul-Munteha .................................................................................................................... 79
72- Peygamber (s.a.v.)'in Mira Gecesi Rabbini Grp Grmedii Meselesi ...... 80
73- Peygamber (s.a.v.)'in O, Bir Nurdur. Onu Nasl Grebilirim Ki Sz .......... 80
1- Allah'n Dnyada Grlmesi:................................................................................................ 80
2- Allah'n Ahirette Grlmesi: ................................................................................................. 81
74- Allah'n Uyumamas, Perdesinin Nurdan baret Olmas, Perdeyi Kaldracak

Olsa Yznn Parltlarnn Gznn Ulaabildii Btn Mahlukat Yakmas .. 81

75- Mminlerin Ahirette Rablerini Greceklerinin spat ........................................... 81
76- Kyamet Gnnde Allah' Grmenin Yolunu Bilme................................................. 82

77- efaatin spat Ve Mminlerin Cehennemden karlmas ................................. 85

78- Cehennemden En Son karlan Kii .............................................................................. 86
79- Cennette Makam En Aa Olanlar ................................................................................ 87
80- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Cennet In ilk efaat Edecek Kii Ve

Peygamberlerin En ok Tabisi Bulunan Olmas ............................................................. 91

81- Peygamber (s.a.v.)'in efaat Duasn mmeti iin Saklamas ............................ 92
82- Peygamber (s.a.v.)'in Duas Ve Onlara efkatinden Dolay Alamas ............ 93
83- Kafir Olarak len Kimsenin Cehennemde Ebedi Kalaca iin Hibir efaata
Nail Olamamas Ve Onlarn, Allah'n Yakn Dostlarna Akraba Olmalarnn

Kendilerine Hibir Fayda Salamamas ................................................................................ 94

1- Sorumlu Olmadn Benimseyenler: ............................................................................... 94

2- Ahirette mtihan Edileceklerini Benimseyenler: ........................................................ 95
3- Kyamette Sorgulandktan Sonra Yok Edileceklerini Benimseyenler: ............. 95
4- Sorumlu Olacaklarn Benimseyenler: ............................................................................. 95
84- Yce Allah'n En Yakn Akrabalarn Uyar 98

Sahabi Mrselleri yle sralanmtr; .................................................................................. 99

85- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Amcas Ebu Talibe efaati Ve Bu Sebeple Azabnn

Hafifletilmesi ...................................................................................................................................100

86- Cehennemliklerden En Hafif Azab Grecek Olan .................................................101

87- Kafir Olarak len Kimseye Hibir Amelinin Fayda Vermemesi .....................101
88- Mminlerin Birbirleriyle Dostluk Kurmalar Ve Bakalarndan ise

Uzaklamalar ..................................................................................................................................102

89- mslmanlardan Bir ok Taifenin Hesapsz Ve Azabsz Olarak Cennete

Girmesi ...............................................................................................................................................102
1- Mubah Olan Rukye: .................................................................................................................103
2- Haram Olan Rukye: .................................................................................................................104
3- irk olan Rukye: ........................................................................................................................104
90- Cennetliklerin Yarsn, Bu mmetin Oluturmas................................................104
91- Yce Allah'n Adem (a.s.)'a: Cehenneme Gnderilenlerin Her Bir

Tanesinden Dokuz Yz Doksan Dokuzunu kar Buyurmas.................................105

2. TAHARET (=TEMZLK) ..................................................................................................................105

1- Abdest Almann Fazileti........................................................................................................106
2- Namaz iin Temizliin art Olmas..................................................................................106

3- Abdestin Aln ekli Ve Tam Hali ....................................................................................107

4- Abdest Almann Ve Abdest Aldktan Sonra Namaz Klmann Fazileti ............107
5- Byk Gnahlardan Kanmak Suretiyle Be Vakti Namaz, iki Cuma Ve iki

Ramazann, Kendi Arasndaki Kk Gnahlara Kefaret Olmas ...........................108

6- Abdest Alndktan Sonra Okunmas Mstehab Olan Dualar ...............................109
7- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Abdest Al ekli..................................................................109

8- Burnu Ayklamada Ve Tala Temizlenmede Tek Yapma ......................................110

9- Ayaklar Tastamam Ykamann Farz Olmas...............................................................110
10. Ykanacak Yerlerin Her Tarafn Kaplayarak Ykamann Farz Olmas .........110

11- Abdest Suyuyla Birlikte Gnahlarn kp Gitmesi ...............................................111

12- Abdestte Yuz, El Ve Ayaklardaki Parlakl/Nuru Uzatmann Mstehab

Olmas .................................................................................................................................................111

13- Mminin Nurunun, Abdest Suyunun Ulat Yere Kadar Varmas ..............113
14- Zorluklara Ramen Abdesti Yerli Yerinde Tastamam Almann Fazileti .....113
15- Misvak.........................................................................................................................................114

16- Ftrat Hasletler! ......................................................................................................................115

a- Snnet Olmak:............................................................................................................................116

b- Kasklar Tra Etmek: .............................................................................................................116

c- Byklar Ksaltmak: .................................................................................................................116
d- Trnak Kesmek: .........................................................................................................................116
e- Koltuk Altndaki Kllar Yolmak: .......................................................................................116
1- Haram olduu gr. ...........................................................................................................117
2- Mubah olduu gr. ...........................................................................................................117
17- stinca .........................................................................................................................................119
18- Sa Elle Taharetlenmenin Yasak Olmas ....................................................................121
19- Temizlik Ve Dier lerde Hep Sadan Balama ....................................................121
20- Yollara Ve Altnda Oturmak iin Tahsis Edilen Glge Olan Yerlere, Byk

Yda Kk Abdest Bozmann Yasak Olmas ...................................................................121

21- Byk Abdest Bozduktan Sonra Suyla Taharetlenme.........................................122

22- Mestler zerine Mesh Etmek ..........................................................................................122

23- Aln Ve Sarn zerine Mesh Etme ..............................................................................124

24- Mestler zerine Mesh Etmenin Mddeti ...................................................................124

25- Btn Namazlar, Bir Abdestle Klmann Caiz Olmas.........................................124

26- Abdest Alan Kimsenin, Baka Bir Kimsenin Pislendii pheli Olan Elini

Defa Ykamadan Kaba Daldrmasnn Mekruh Olmas ................................................125

27- Kopein Kab Yalamasnn Hkm ...............................................................................125

30- drar ile Dier Pis eyler Mescitte Vuku' Bulursa Onlar Ykamann Vacip

Olmas Ve drar Deen Yeri Kazmayp Suyla Temizlenmesi ....................................127

31- St Emen ocuun drarnn Hkm Ve Deen Yerin Nasl Ykanaca

Meselesi ..............................................................................................................................................127
32- Mennn/Spermn Hkm.................................................................................................128

33- Kann Pis Olmas Ve Onun Nasl Ykanaca Meselesi .........................................129

34- drarn Necs Ve Ondan Korunmann Vacip Olmas .............................................129
1- Ruh asndan: ...........................................................................................................................130
2- Beden Asndan:......................................................................................................................130

3- HAYIZ/AY HAL BLM ..............................................................................................................130

1- Hayzl Kadna Gmlek zerinden Yaklamak ...........................................................130
2- Hayzl Kadnla Ayn Yorgan Altnda Yatmak .............................................................131
3- Hayzl Kadnn, Kocasnn Ykayp Taramasnn Caiz Olmas, Artnn Temiz

Olmas Ve Kocasnn Onun Kucana Yaslanarak Kur'an Okumas .......................131

4- Mezi ................................................................................................................................................133
5- Uykudan Uyannca Yz Ve Elleri Ykamak ................................................................134
6- Cnpken Uyumann, Uyumak, Bir ey Yemek Veya Bir ey mek

stediinde Abdest Almann .....................................................................................................134

Mstehab Olmas ...........................................................................................................................134

7- Meninin Gelmesi Sebebiyle Kadnn Boy Abdesti Almasnn Vacip Olmas .135

8- Erkek ile Kadnn Sperminin zellikleri Ve ocuun, Her ikisinin

Sperminden Yaratlmas ............................................................................................................136

9- Cnplkten Dolay Ykanmann ekli ..........................................................................137
10- Cnplkten Dolay Ykanrken Mstehab Olan Su Miktar Ve Erkek ile

Kadnn Ayn Kaptan Ykanmas Ve Birbirlerinden Artan Suyla Ykanmalar .138

11. Boy Abdesti Alrken Baa Ve Dier Yerlere Suyu Defa Dknmenin

Mstehab Olmas ...........................................................................................................................139

12- Boy Abdesti Alan Kadnn Sa rglerinin Hkm...............................................139
13- Hayzdan Dolay Ykanan Kadnn, Kan Gelen Yere Bir Para Kokulu Br ey

Srmesinin Mstehab Olmas..................................................................................................140

14- Mstehaza, Olan Kadnn Ykanmas Ve Namaz ....................................................140
15- Hayzl Kadna Namaz Degl, Sadece Orucun Kazasnn Vacip Olmas ........141
16- Boy Abdesti Alan Kimsenin Elbise Ve Ona Benzer Bir eyle Perdelenmesi

................................................................................................................................................................141

16- Boy Abdesti Alan Kimsenin Elbise Ve Ona Benzer Bir eyle Perdelenmesi

................................................................................................................................................................142

17- Bakalarnn Avret Yerlerine Bakmann Haram Olmas.....................................142

18- Avret Yerini Almaktan Korumaya Dikkat Gsterilmesi ..................................142

19- Boy Abdestnn, Meninin Gelmesinden Dolay Olmas ........................................143

20- Boy Abdestinin Meniden Dolay Olmasyla lgili Hadisin Yrrlkten

Kaldrlmas Ve Snnet Yerlerinin Birbirlerine Kavumasyla Gusln Vacip

Olmas .................................................................................................................................................144
21- Atete Pien eylerden Dolay Abdest Almann Gerekmesi .............................144
22- Atete Pien eylerden Dolay Abdest Almann Gerekmemesi .......................144

23- Deve Eti Yemekten Dolay Abdest Almann Gerekmesi ......................................145

24- Abdestli Olduunu Yakinen Bilen Bir Kimse, Sonra Abdestinin

Bozulduundan phe Etse O Abdestle Namaz Klabileceinin Delili.................145

25- Olu Hayvan Derilerinin Tabaklamak Suretiyle Temizlenmesi ........................146
26- Teyemmm ..............................................................................................................................146
27- mslmann Necis Olmamas ..........................................................................................148

28- Cnplk Halinde Ve Dier Hallerde Allah' Anmak ............................................149

29- Abdestsiz Kimsenin Yemek Yemesinin Caiz Olmas, Bunun Mekruh

Olmamas Ve Abdest Almasnn Hemen Vacip Olmamas ..........................................149

30- Tuvalete Girmek steyen Kimsenin Okuyaca Dua .............................................150
31- Oturarak Uyumann Abdesti Bozmamas ..................................................................150

4. SALT (=NAMAZ) BLM ..........................................................................................................150

1- Ezann Balamas .....................................................................................................................151
2- Ezann ift, Kametin Tek Lafzlarla Okunmas ..........................................................153

3- Ezann Sfat ................................................................................................................................153

4- Bir Mescitte Ik Mezzin Bulundurmann Mustehab Olmas ..............................154
5- Yannda Gz Gren Biri Bulunduunda mnn Ezan Okumasnn Caiz

Olmas .................................................................................................................................................154
6- Aralarnda Ezan Sesi Duyulduu Zaman Kfr Diyarnda Bulunan Bir Kavme

Baskin Yapmaktan Kanma.....................................................................................................155

7- Ezan iten Kimseye, Mezzinin Sylediklerini Sylemenin, Sonra

Peygamber (.A.V)'E Salevat Getirmenin, Sonra Da Ona Vesileyi stemenin

Mstehab Olmas ...........................................................................................................................155

1- Fiil cabet: Bu iki ksm ayrlr: .........................................................................................156

2- Kavl cabet: ................................................................................................................................156
8- Ezann Fazilei Ve eytann, Ezan Duyunca Kamas ............................................156
9- ftitah Rkuya Giderken Ve Rkudan Dorulur-Ken Tekbir Getirmeyle

Beraber Elleri Omuz Hizasna Kaldrmann Mstehab Olmas Ve Secdeden

Dorulukken Bunun Yaplmamas ........................................................................................157

10- Namaz iindeki Her Eilme Ve Dorulmada Tekbir Getirme, Bundan

Rkudan Dorulma Halinin Mstesna Olmas, nk Bu Durumda "Semiallahu

Limen Hamide" Denildii ..........................................................................................................160

11- Her Rekatta Fatiha Okumann Vacip Olmas, Fatiha Okumay Beceremeyen
Ve renme mkan Bulamayan Kimsenin, Kolayna Gelen Baka Bir Sure

Okumas .............................................................................................................................................161
Gizli ve Ak Okumann ls: ..............................................................................................162
12- mama Uyan Kimsenin, mamn Arkasnda Aktan Okumasnn Yasak

Olmas .................................................................................................................................................164
13- Besmele Namazda Aktan/Sesli Okunmaz Diyenlerin Delili..........................164
14- Besmele, Tevbe Suresinin Dndaki Her Surenin Bandan Bir Ayettir

Diyenlerin Delili .............................................................................................................................164

15- Namaz Klan Kimsenin, ftitah Tekbirinden Sonra Sa Elini Sol Elinin

zerine Balayarak Gbeinin stne Ve Gsnn Altna Koymas Ve Secdede

ise Ellerini Omuzlarnn Hizasnda Yere Demesi .......................................................165

16- Namazda Teehhd..............................................................................................................166
17- Teehhudden Sonra Peygamber (s.a.v.)e Salavat Getirme...............................167
18- Tesmi\ Tahmd Ve Temin .................................................................................................169

19- Cemaatn mama Uymas ...................................................................................................170

20- Tekbir Ve Dier Rkunlarda mamdan nce Davranmann Yasak Olmas 171
21- Kendisine Hastalk, Yolculuk Gibi Bir ey Arz Olduu Zaman mamn

Cemaata Namaz Kldracak Bir Kimseyi Yerine Brakmas, Ayakta Duramayacak

Durumda Olduu Zaman Oturarak Namaz Klan mamn Arkasndaki Cemaatin

G Yetirdii Takdirde Ayakta Durmas Ve Ayakta Durmaya G Yetiren Kimse

Hakknda Oturarak Klan mamn Arkasnda Oturarak Namaz Klmann Neshi

................................................................................................................................................................171

22- mam Ge Kald Ve ne Geirmekle Herhangi Bir Problemle Korkulmad

Zaman Cemaatn, Kendilerine Namaz Kldracak Bir Kimseyi ne Geirmeleri

................................................................................................................................................................174

23- Namazdayken Kendilerine Bir ey Arz Olduunda Erkeklerin Subhanallah

Demesi Ve Kadnlarn ise El rpmas .................................................................................175

24- Namazn Gzel, Tastamam Ve Huljyla Klnmas Emri .....................................175
25- Rku, Secde Ve Benzeri Fiilleri mamdan nce Yapmann Haram Olmas 176

26- Namazda Gzleri Havaya Dikmenin Yasak Olmas ...............................................176

27- Namazda Skunetin Salanmas, Selam Verirken Elleri Kaldrmann Yasak

Olmas Saflar Smsk Yapmann Emrolunmas .............................................................177

28- Saflarn Dz Ve Doru Tutulmas, ilk Saftan Sonra Srayla teki Saflarn

Fazileti, ilk Safa Skma Ve Ona Girmek iin Yarma, Fazilet Sahiplerini n

Safa Geirme Ve mama Yaklatrma ...................................................................................177

29- Erkeklerin Arkasnda Namaz Klan Kadnlarn, Erkeklerden nce Balarn

Secdeden Kaldrmamalar .........................................................................................................180

30- Fitneye Sebep Olmamak Kaydyla Kadnlarn Mescitlere kmalar, Fakat

Koku Srnmemeleri ..................................................................................................................180

31- Aktan Okunan Namazda Sesli Okumak Yznden Bir Bozgunculuk

kacandan Korktuu Zaman Kraatte Sesli ile Sessiz Aras Orta Bir Yol

Tutmak ...............................................................................................................................................182

32- Kraati Dinleme ......................................................................................................................182

33- Sabah Namaznda Kurann Aktan Okunmas Ve Cinlere Kur'an Okuma 183
34- le Namaz ile ikindi Namaznda Kraat ..................................................................184

35- Sabah Namaznda Kraat ...................................................................................................185

36- Yats Namaznda Kraat ......................................................................................................186
37- mamlarn Namaz Kldrrken Namaz Hafif Tutmalar ......................................187
38- Namazn Rukunlarn Tam Yapmak Ve Namaz Tam Klmak...........................189
39- mama Uyma Ve Rkudan Kalkld Zaman Okunacak Dua ............................189
40- Namaz Klan Kimsenin, Ban Rkudan Kaldrd Zaman Ne Okuyaca

Meselesi ..............................................................................................................................................189
41- Rku Ve Secde Srasnda Kuran Okumann Yasak Olmas ................................190
42- Rku Ve Secde Srasnda Okunacak Dualar ..............................................................191
43- Secdenin Fazileti Ve Secdeye Tevik............................................................................192
44- Yedi Organ zerine Secde Etme, Namazda Sa ile Elbiseyi Toplamann Ve

Sa Arkadan Topuz eklinde Balamann Yasak Olmas ..........................................193

45- Secdede tidal, Avular Yere Koyma, Dirsekleri Yanlardan Kaldrma Ve

Karn Uyluklardan Kaldrma ....................................................................................................194

46- Secde Srasnda Kollarn Ne Kadar Alaca Meselesi........................................194

47- Namaz Klan Kimsenin Sutres .......................................................................................195

Mina: ....................................................................................................................................................196
48- Namaz Klan Kimsenin, nnden Geen Kimseyi Engellemesi ......................196
49- Namaz Klan Kimsenin Streye Yakn Durmas .....................................................197

50- Namaz Klan Kimsenin nne, Enine Doru Yatmak ..........................................198

51- Bir Tek Elbise erisinde Namaz Klma ......................................................................198

5. MESACD (=MESCITLER) VE MEVAD'S-SALAT (=NAMAZ KILINAN YERLER)

BLM ......................................................................................................................................................199
Yeryznde Kurulan ilk Mescit ..............................................................................................199
Peygamber (s.a.v.)in, Dier Peygamberlerden stn Klnd zellikleri.......200
1- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Btn nsanla Peygamber Olarak Gnderilmesi:

................................................................................................................................................................201

2- Dmanla Aralarnda Bir Aylk Yol Nisbetinde Mesafe Varken Dmann

Ondan Ve Ordusundan Korkmas: .........................................................................................201

3- Yeryznn Mescd Klnmas:........................................................................................201

4- Ganimetin Helal Klnmas:..................................................................................................201
5- Kyamet Gn nsanlara efaat Etmesi: ........................................................................201
6- Su Bulunmadnda Toprakla Teyemmm Yapmas: .............................................202
7- Cevamiu'l-kelim (=az szle ok ey syleme) Kabiliyeti Verilmesi: ...............202
8- Yeryz Hazinelerinin Anahtarlarnn Verilmesi: ...................................................202
9- Peygamberliin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'le Son Bulmas: ......................................202

10- mslmanlarn Saflarnn, Meleklerin Saflar Gibi Klnmas: .........................202

1- Resulullah (s.a.v.)'in Mescidinin nas .........................................................................202
2- Kblenin Kuds'ten Kabe'ye evrilmesi ........................................................................204
3- Mezarlarn zerine Mescit Yapmann, Mescitlerin erisinde Resim

Bulundurmann Ve Mezarlar Mescit Edinmenin Yasak Olmas .............................205

4- Mescit Yapmann Fazileti Ve Buna Tevik ...................................................................207

5- Rkuda Elleri Dizler zerine Koymak Ve Avular Birbiri zerine Kapamann

Neshi ....................................................................................................................................................207
6- Namazda keler zerine melmenin Caiz Olmas .............................................208
7- Namazda Konumann Haram Klnmas .....................................................................208
8- Namaz Srasnda eytana Lanet Etmenin, Ondan Allah'a Snmann Ve

Namaz erisinde (Namaz Dyla lgili) Az Bir Amelle Uramann Caiz Olmas

................................................................................................................................................................210

9- Namazda ocuk Tamann Caiz Olmas .......................................................................211

1- Amel- Kesr (ok ): .............................................................................................................211

2- Amel- Kall (Az ): .................................................................................................................211

10- Namazda Bir-iki Adm Yrmenin Caiz Olmas ......................................................211
11- Namazda Elleri Bre Dayamann Mekruh Olmas ..............................................212
12- Namaz Srasnda Yerdeki Ufak Talar Kaldrp Atmann Ve Secde Yerindeki

Tora Dzeltmenin Mekruh Olmas .................................................................................212

13- Namaz Srasnda Ve Namaz Dnda Mescide Tkrmenin Yasak Olmas 213

14- Ayakkablarla Namaz Klma .............................................................................................213

15- izgili Elbise erisinde Namaz Klmann Mekruh Olmas ................................214

Hamisa: ...............................................................................................................................................214
16- Akam Yemei Hazrken Namaz Klmann Mekruh Olmas ..............................214
17- Sarmsak, Soan, Prasa Veya Bunlara Benzer Bir ey Yiyen Kimsenin

Mescide Gelmesinin Yasak Olmas ........................................................................................215

18- Mescitte Kayp Aramann Yasak Olmas Ve Buna Ramen Kayp Arayan

Kimsenin Sesi Duyulduunda Sylenilecek Sz .............................................................216

19- Namazda Yanlma Ve Yanlmadan Dolay Sehiv Secdesi Yapma ....................216

20- Tilavet Secdesi ........................................................................................................................220
21- Namazda Nasl Oturulaca Ve Ellerin Uyluklar zerine Nasl Konulaca

Meselesi ..............................................................................................................................................221
22- Namazdan kmak iin Namazn Sonunda Selam Vermek Ve Bunun

Mahiyeti .............................................................................................................................................222

23- Namazdan Sonra Zikir ........................................................................................................222

24- Kabir Azabndan Allah'a Snmann Mstehab Olmas .....................................222
25- Namazda ken Kendisinden Allah'a Snlacak eyler .......................................223
26- Farz Namazdan Sonra Kaplan Zikrin ekli Ve Bu Zikri Yapmann Mstehab

Olmas .................................................................................................................................................224

27- Balang Tekbiri ile Kraat Arasnda Okunacak Dua ..........................................227

28- Namaza Vakarla Ve Skunetle Gelmenin Mste-Hab Olmas Ve Koarak

Gelmenin Yasak Olmas ..............................................................................................................228

29- Cemaatin Farz Namaz Klmak iin Ne Zaman Ayaa Kalkaca Meselesi .229
30- Namazn Bir Rekatna Yetien Kimsenin, O Namaza Yetimi Saylmas ...230
31- Be Vakit Namazn Vakitleri ............................................................................................231
32- iddetli Scak Olduunda Ogle Namazn Serinlie Brakmann Mstehab

Olmas .................................................................................................................................................233
33- iddetli Scak Olmad Zaman le Namazn ilk Vaktinde Klmann

Mstehab Olmas ...........................................................................................................................233

35- ikindi Namazn Karmann Cezas .............................................................................235
36- Orta Namaz, ikindi Namazdr Diyenlerin Delili................................................235

37- Sabah Ve Iknd Namazlarnn Fazileti Ve Bu Ik Namaz Cemaatle Klmaya

Devam .................................................................................................................................................236
38- Akam Namaznn ilk Vaktinin, Gnein Batmasndan Sonra Olduu

Meselesi ..............................................................................................................................................238
39- Yats Namaznn Vakti ile Yats Namazn Geciktirme .........................................238
Ateme: .................................................................................................................................................240
40- Sabah Namazn, Alaca Karanlk Hal Olan ilk Vaktinde Klmann

Mstehabl Ve Sabah Namaznda Kraatin Miktar ...................................................240

41- Namaz Gereken Vaktinden Geri Brakmann Mekruh Olmas Ve mam

Namaz Geciktirdiinde Cemaatn Ne Yapmas Gerektii Meselesi ......................242

42- Cemaatle Namaz Klmann Fazileti Ve Cemaata Devam Etmeyen Kimselerin

Durumu ..............................................................................................................................................242
43- Ezan iten Kimsenin Mescide Gitmesi......................................................................243

44- Cemaatla Namaz Klmann, Snneti Hda'dan Olmas........................................244

1- Snnet-i Hda:..........................................................................................................................244

2- Snnet-i Zevaid: ........................................................................................................................244

45- Mezzin Ezan Okuduunda Mescitten kmann Mekruh Olmas.................244
46- Yats Namaz ile Sabah Namazn Cemaatle Klmann Fazileti ........................245
47- Bir zr Sebebiyle Cemaattan Geri Kalma Hususunda Ruhsat ......................245
48- Nafile Namazda Cemaat Olmann Ve Hasr, Yayg : Seccade Tr eyler

zerinde Namaz Klmann z Olmas ...................................................................................246

49- Namaz Cemaatle Klmann Ve Namaz Beklemenin Fazileti ...........................247
50- Mescitlere Doru ok Adm Atmann Fazileti .........................................................248

51- Namaza Gitmekle Gnahlarn Yokedilmesi Ve Derecelerin Ykseltilmesi 249

52- Sabah Namazndan Sonra Namaz Klnan Yerde Oturmann Ve Mescitlerin

Faziletleri...........................................................................................................................................250
53- mamla En Layk Olan Kimse .......................................................................................250
54- mslmanlarn Bana Bir Sknt Geldii Zaman Btn Namazlarda Kunut

Yapmann Mustehab Olmas ....................................................................................................251

55- Gemi Namazlarn Kazas Ve Kaza Namazn abucak Klmann Mstehab

Olmas .................................................................................................................................................253

6. SALTU'L-MUSAFRIN VE KASRIHA (YOLCULARIN NAMAZI VE BU NAMAZI

KISALTILMASI) BLM ....................................................................................................................257

1- Yolcularn Namaz Ve Bu Namazn Ksaltlmas ........................................................257

A- Vatan- Asl (Srekli kametgah):.....................................................................................261

B- Vatan- kamet (Geici kametgah): ................................................................................261
C- Vatan- Skn (Yolculuk kametgah): ...........................................................................261
A- Vatan- Asl (Srekli kametgah):.....................................................................................262

B- Vatan- kamet (Geici kametgah): ................................................................................262

C- Vatan- Skn (Yolculuk kametgah): ...........................................................................262
2- Mina'da Namaz Ksaltma ....................................................................................................262
3- Yamurlu Zamanda Namazn Meskenlerde Klnmas ...........................................263
1- Yolculuk:.......................................................................................................................................263
2- Yamur, Kar, Dolu: ..................................................................................................................263
3- Hastalk: ........................................................................................................................................263
4- htiya, Meguliyet ve Sknt: ............................................................................................264

4- Yolculuk Srasnda Hayvan zerinde, Hayvann Dnd Tarafa Doru Nafile

Namaz Klmann Caiz Olmas..................................................................................................265

5- Yolculuk Srasnda iki Namaz Birletirerek Klmann Caiz Olmas.................266
6- kamet Halinde/Yerleik Hayatta iki Namaz Birletirerek Klma...................266
7- Namaz Bitirdikten Sonra Sadan Ve Soldan kp Gitmenin Caiz Olmas ...267
8- Cemaat Halinde Namaz Klarken mamn Sanda Bulunmann Mstehab

Olmas .................................................................................................................................................267
9- Mezzin Kamete Baladktan Sonra Nafile Namaza Balamann Mekruh

Olmas .................................................................................................................................................267

10- Mescide Giren Kimsenin Okuyaca Dua ...................................................................268

11- iki Rekat Tahiyyetu'l-Mescid Namaz Klmann Mustehab Olmas,
Tahiyyetu'l-Mescid Namaz Klmadan Oturmann Mekruh Olmas Ve

Tahiyyetu'l-Mescid Namaznn Her Zaman iin Meru Olmas ...............................269

12- Yolculuktan Gelen Kimsenin, Gelir Gelmez Mescitte iki Rekat Namaz

Klmasnn Mstehab Olmas ...................................................................................................269

13- Duha (Kuluk) Namaznn Mstehab Olmas, En Aznn iki Rekat, En

Mkemmelinin Sekiz Rekat, Ortasnn Drt Yada Alt Rekat Olmas Ve Bu

Namaz Devaml Surette Klmaya Tevik ...........................................................................270

Tebih: ................................................................................................................................................271
Tahlil: ..................................................................................................................................................271
14- Sabah Namaznn Ik Rekat Snnetini Klmann Mstehab Olmas ..............272
15- Farz Namazlardan nce Ve Sonra Klnan Rtibe (=Mekked) Snnetlerinin

Fazileti Ve Saylar.........................................................................................................................273
16- Nafile Namaz Ayakta Ve Oturarak Klmann, Bir Rekatn Bir Ksmn Ayakta

Ve Bir Ksmn Da Oturarak Klmann Caiz Olmas ........................................................274

17- Gece Namaz Ve Peygamber (s.a.v.)'in Geceleyin Kld Namazlarn Rekat

Says, Vitir Namaznn Bir Rekat Olduu Ve Bir Rekat Namazn Sahih Olmas

................................................................................................................................................................275

18- Uyuyakalmak Yada Hasta Olmak Suretiyle Gece Namaz Klamayan

Kimsenin Durumu .........................................................................................................................278

19- Evvabin Namaznn, Kumlarn Scaklndan Deve Yavrularnn Ayaklar

Yand Zamanda Klnmas ......................................................................................................279

20- Gece Nafilesinin ikier ikier, Vitrin ise Gecenin Sonunda (Namaz) Tek

Yapmas ..............................................................................................................................................280
21- Gecenin Sonunda Kalkamayacandan Korkan Kimse, Vitri, Gecenin

Evvelinde Klmas ..........................................................................................................................280

22- Namazn En Faziletlisi, Kyam Uzun Olandr ..........................................................281
23- Geceleyin Dualarn Kabul Edildii Bir Saatin Varl ...........................................281
24- Gecenin Sonunda Allah' Anma Ve Duaya Tevik ile O Zamanda Yaplan

Duann Kabul ................................................................................................................................281

25- Ramazan Aynda Gece badetine Ve Teravihe Tevik .........................................282

26- Gece Namaznda Ve Kyamnda Dua ............................................................................284

27- Gece Namaznda Kraati Uzun Tutmann Mstehab Olmas ............................287
28- Geceden Sabaha Kadar Uyuyup Ta Namaza Kalkamayan Kimsenin Durumu

................................................................................................................................................................288

29- Nafile Namaz Evde Klmann Mstehab Olmas Ve Mescitte Klmann Da

Caiz Olmas .......................................................................................................................................289

30- Gece Namaznda Yada Dier Namazlarda, Devaml Olan Amelin Faziletli

Olmas .................................................................................................................................................290

31- Namaz Klarken Uyuyan Ve Bundan Dolay Namazda Kuran Okumaktan Ve

Dua Etmekten Aciz Kalan Kimsenin, Bu Halin Kendisinden Gitmesi iin

Uyumasn Veya Oturmasn Emretmek .............................................................................290

32- Kurann Faziletleri Ve Kuran ile lgili Hususlar ......................................................291

33- Kur'an Okurken Sesi Gzelletirmenin Mstehab Olmas.................................292
34- Peygamber (s.a.v.)'in, Mekke'nin Fethi Gn Fetih Suresini Okumas ....292
35- Kurann Okunmas Sebebiyle Sekinetin nmesi .....................................................293
36- Kuran Hafznn Fazileti ....................................................................................................293
37- Kur'an Okumada Mahir Olan ile Okumada Zorluk eken Kimsenin Fazileti

................................................................................................................................................................294

38- Kur'an Okuyan Kimsenin, Dinleyen Kimseden Daha Deerli Olsa Da Fazilet

Ve Okumada Maharet Sahibi Kimseye Kar Kur'an Okumann Mustehab Olmas

................................................................................................................................................................294

39- Kuran Dinlemenin, Onu Dinlemek iin Bir Hafzdan Okumasn stemenin

Ve Kuran Okunurken Alayp Tefekkr Etmenin Fazileti .........................................295

40- Namazda Kuran Okumann Ve Kuran renmenin Fazileti............................296
41- Kuran Ve Bakara Suresini Okumann Fazileti ........................................................296
42- Fatiha Suresi ile Bakara Suresinin Son iki Ayetinin Fazileti Ve Bu iki Ayeti

Okumaya Tevik .............................................................................................................................297

43- Kehf Suresi ile Ayete'l-Krs'nin Fazileti ...................................................................298

44- hls Suresini Okumann Fazileti ...................................................................................299
45- Felak Ve Nas Surelerini Okumann Fazileti ..............................................................299

46- Kuran renip reten Kimsenin Fkh Yada Baka limler Bakmndan

Hikmetlerini renen Ve Onlarla Amel Edip Bakalarna Da reten Kimsenin

Fazileti ................................................................................................................................................300
47- Kurann Yedi Harf/Okunu zerine Olmas .............................................................300
48- Kuran- Yava Yava Okumak, frat Derecede Hzlca Okumaktan Saknmak

Ve Bir Rekatta iki Yada Daha Fazla Sure Okumann Mubah Olmas .....................302
49- Kurann eitli Kraatleri/Okuyu Tarzlar ile lgili Hususlar ......................302
51- Amr bn Abese'nin mslman Olmas ........................................................................304
52- Namaznz iin Gnein Dogmasn Ve Batmasn Aramayn Hadisi ........305
53- Peygamber (s.a.v.)in ikindi Namazndan Sonra Klmakta Olduu iki Rekat

Namaz .................................................................................................................................................305
54- Akam Namaznn Farzndan nce iki Rekat Nafile Namaz Klmann

Mstehab Olmas ...........................................................................................................................306

55- Her iki Ezan Arasnda Bir Namazn Olmas ..............................................................307
56- Korku Namaz .........................................................................................................................307

7. CUMA NAMAZI BLM ................................................................................................................308

Cuma Namaz: .................................................................................................................................308

Cuma Namazna Giderken Boy Abdesti Almak ...............................................................309
1- Akl Ve Ergenlik ana Girmi Herkese Cuma Gn Ykanmann Vacip

Olmas .................................................................................................................................................309
2- Cuma Gn Koku Srnmek Ve Misvak Kullanmak ...............................................310
3- Cuma Gn Hutbe Srasnda Hibir ey Konumamak .........................................310
4- Cuma Gn Duann Kabul Edildii Zaman...................................................................310

5- Cuma Gnnn Fazileti.........................................................................................................311

6- Bu mmetin, Cuma Gnne Hidayet Buyurulmas .................................................312
7- Cuma Gn Namaza Erken Gitmenin Fazileti ............................................................313
8- Hutbe Srasnda Susarak Dinleyen Kimsenin Fazileti ............................................313
9- Cuma Namaznn, Gne Tam Tepe Noktasndan Batya Doru Kaydnda

Klnmas ............................................................................................................................................313
10- Cuma Namazndan nce Ik Hutbe Okunmas Ve Bu iki Hutbe Srasnda

Oturma................................................................................................................................................314
11- Yce Allah'n, Onlar Bir Ticaret Veya Elence Grdkleri Zaman Ona Doru

Koutular, Seni Ayakta Braktlar Ayeti Hakknda.....................................................314

12- Cuma Namazn Terk Eden Kimselerin Urayaca Ceza ...................................315

13- Cuma Namazn Ve Hutbeyi Ksa Tutma ....................................................................316

14- mam Hutbe Okurken Tahiyyatu'l-Mescid Namaz' Klma ................................318

15- Hutbe Srasnda Birisine Bir ey retme ................................................................319
16- Ccma Namaznda Okunacak Sureler ............................................................................319
17- Cuma Gn Okunacak Sureler ........................................................................................320

18- Cumann Farzndan Sonra Klnan Namaz ................................................................320

8- SALATU'L-IYDEYN (=BAYRAM NAMAZLARI) BLM .................................................320

d: ..........................................................................................................................................................320
Ramazan Bayram ile Kurban Bayram Namazn Bayram Hutbesinden nce

Klma Ve Bu iki Bayram Namaz Srasnda Ezan ile Kametin Okunmamas .....320
1- Ramazan Bayram ile Kurban Bayramnda Kadnlarn Namazgaha kmalar

Ve Erkeklerden Ayr Olarak Hutbe Dinlemelerinin Mubah Olmas ......................322

Avtik: .................................................................................................................................................322
2- Ramazan Bayram ile Kurban Bayram Namazndan nce Ve Sonra

Namazgahta Baka Namaz Klmama ....................................................................................323

3- Ramazan Bayram Namaz ile Kurban Bayram Namaznda Okunacak Dualar

................................................................................................................................................................323

4- Bayram Gnlerinde, erisinde Masiyet Bulunmayan Oyunlara zin Verilmesi

................................................................................................................................................................323

1- Gayeli Oyunlar:..........................................................................................................................324
2- Zararl Oyunlar: ........................................................................................................................324

3- Oyalayc Oyunlar: ...................................................................................................................324

9- SALTU'L-STSKA' (= YAMUR STEME NAMAZI) BLM .....................................324

lstisk1: ..............................................................................................................................................324

1- Yamur Duas Srasnda Elleri Kaldrma ......................................................................325

2- Yamur Duas Srasnda Dua ..............................................................................................325
Sel: ........................................................................................................................................................326
3- Rzgar ile Bulutu Grnce Allah'a Snma Ve Yamur Grnce ise Sevinme

................................................................................................................................................................326

4- Saba (=Gndousu) Rzgar ile Bati (=Gnbats) Rzgar .................................326

10- KSF ( GNE TUTULMASI) NAMAZI BLM...........................................................327

1- Kusuf (Gne Tutulmas) Namaz ....................................................................................327
2- Husuf (Ay Tutulmas) Namaznda Kabir Azabnn Anlmas...............................328
3- Gne Tutulmas Namaznda ken Peygamber (s.a.v.)'e Arz Olunan Cennet ile

Cehennemin Halli ..........................................................................................................................329

4- Peygamber (s.a.v.)'in Gne Tutulmas Namaznda Sekiz Rkuu ile Drt

Secde Yaptn Syleyenler .....................................................................................................330

Gne Tutulmas Namaz Klnaca Zaman nsanlara Haydi Namaz

Toplaycdr Diye Seslenilmesi ..............................................................................................330

11- CENAZ (=CENAZELER) BLM ..........................................................................................331

1- lmek zere Olan Kimselere La lahe llallah (Allah'tan Baka lah Yoktur)

Sznn Telkin Edilmesi ...........................................................................................................331

Telkin: .................................................................................................................................................331
2- Musibet Srasnda Sylenilecek Soz ................................................................................332
3- Hastann Yada lmek zere Olan Kimsenin Yannda Sylenecek Sz ...........332
4- len Kimsenin Gzlerini Kapatma Ve Can Boaza Geldii Zaman Ona Duada

Bulunma.............................................................................................................................................332
5- len Kimsenin Dikilip Kalan Gzlerinin Ruhunu Takip Etmesi ........................333
6- len Kimsenin Ardndan Alamak ..................................................................................333

7- Hastalar Ziyaret Etmek ........................................................................................................334

8- Musibetin ilk Geliinde Sabretme ....................................................................................334
Sabr: .....................................................................................................................................................334
9- len Kimsenin, Ailesinin Ona Alamas Sebebiyle Azab Olunmas .................335
10- lnn Ardndan zelliklerini Sayarak Feryadu Figanla Alama

Hususundaki Haramn iddeti ................................................................................................337

11- Kadnlarn Cenaze Arkasnda Yrmesi Meselesi .................................................338

12. Cenazeyi Ykama ....................................................................................................................338
Sidr: ......................................................................................................................................................339

Kfur: ...................................................................................................................................................339
13- len Kimsenin Kefeni ..........................................................................................................339
a- Snnet zere Olan Kefenleme: ..........................................................................................339
b- Yeterli Olan Kefenleme Kefen-i Kifayet:........................................................................339
c- Zaruri Olan Kefenleme Kefen-i Zaruret: ........................................................................339
14- lnn rtlmesi..................................................................................................................340
Hibera: ................................................................................................................................................340

15- len Kimsenin Kefenini Gzel Yapmak ......................................................................340

16- Cenazeyi Defnetmede Hzl Davranmak .....................................................................341
17- Cenaze Namaz Klmann Ve Cenaze Arkasndan Yrmenin Fazileti ........341

Krat: ....................................................................................................................................................342
18- Bir Kimsenin Cenazesnn Yuz Knn Klmas Halinde O Kimse Hakknda

efaatlarn Kabul Edilmesi ........................................................................................................342

19- Bir Kimsenin Cenazesini Krk Kii Klarsa Kendilerine O Kimse Hakknda

efaata zin Verilmesi ..................................................................................................................342

20- len Kimselerin Hayr Yada erle Anlmalar ...........................................................343

21- Rahata Ermi Ve Kendisinden Krtulunm Kimse .............................................343

22- Cenaze Namaznda Alnan Tekbirler ...........................................................................343
23- Kabirin Yannda Cenaze Namaz Klmak....................................................................344
24- Cenaze iin Ayaa Kalkma ................................................................................................345
25- Cenaze iin Ayaa Kalkmann Hkmnn Kaldrlmas .....................................346
26- Cenaze Namaznda l iin Okunan Dua...................................................................346

27- Cenaze Namaz Klmak iin mamn, Cenazenin Neresine Doru Duraca

Meselesi ..............................................................................................................................................346
28- Cenaze Namaz Klan Kimsenin, Namazdan Sonra Bir Vastaya Binmesi ..347
29- Kabir erisinde Lahid Oymak Ve lnn Etrafna Kerpi Dizmek ..............347

Lahd: ....................................................................................................................................................347
30. Kabre Kadife Koymak .........................................................................................................347
31- Yerle Ayn Hizada Bulunan Kabrin Yerle Bir Edilmesi........................................347

32- Kabri Kirelemenin Ve Kabir zerine Bina Yapmann Yasak Olmas ..........348
33- Kabir zerine Oturmann Ve Kabir zerinde Namaz Klmann Yasak Olmas

................................................................................................................................................................348

34- Cenaze Namaznn Mescitte Klnmas ........................................................................348

35- Kabristana Giderken Okunacak Dualar Ve Orada Yatanlara Dua Etme ......348
36. Peygamber (s.a.v.)in, Annesinin Kabrini Ziyaret iin Allah'tan zin stemesi

................................................................................................................................................................349

37- ntihar Eden Kimsenin Cenaze Namazn Klmay Terk Etme .........................350

SAHIH-I MSLM MUHTASARI

nsz

slam'n gnderiliinden bu yana, Resulullah (s.a.v.)'in snneti; Allah'n kitabyla

delil getirme gibi alglanm, kabul grm ve bu delil sunma biimi, slam alimleri
ve mctehidlerinin tespit etmi olduklar kurallara uygun olarak yaplmtr.

Bilindii gibi snnet; Resulullah (s.a.v.)'in, tebli, teri ve beyana taalluk eden sz,

fiil ve takrirlerinden olumaktadr. Ve btn mslmanlar, ite bu anlay ierisinde

snnet ile delil getirme; akl zaruret ve ftr bedahet araclyla Allah'n dininin bir
gerei olduunu bilirler.
Snnet:

Kur'an'n mcmelini aklar, ayetlerini izah eder ve hkmlerini tatbik eder. Bazen
zahiren umm ifade edeni tahsis, zahiren mutlak olan da takyit edebilir. te bu
konumuyla snnet, her zaman Kur'an ile i ie olmutur.

Snnet Resulullah (s.a.v.)'in yaad dnemdeki aklama ve uygulamalardan ibaret

olup, ayn zamanda, slam'n itima, iktisad ve fikri karakteristiklerini yanst-

maktadr. Dolaysyla anlama metotlarn renip-almann, en nemli ve zorunlu

almalardan olduu kabul edilmelidir. Gerekten de bu merhale, Allah'n yeryznde olmasn istedii yntemin somut bir rneini tekil etmektedir. Nitekim

yce Kur'an, pratikte olmas gereken yntemin hayata aktarlmas ve uygulanmas

hareketini bizzat kendisi ynetmekte, yntemine uygunluk arz etmesi iin bu

hareketin btn ynlerini gzetip-kollamakta, ebed olarak insanln kendisine

bavurmas iin meramn en kmil bir ekilde ifade etmektedir. Hatta Kur'an'n
yet-i kermeleri ok defa uygulamadaki bir hatay dzeltme, onu tenkit, tahlil veya

tasvip etmek, doruya ynlendirmek ya da eksikleri tamamlamak zere iniyordu.

Nitekim bu husus, Al-i mrn, Enfl vb. srelerin bir ok yetlerinde aka ve canl
olarak gzkmektedir. 1[1]

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Mekke'de iken hadisleri yazmak isteyen herkese izin

vermek istemedii bilinmekle birlikte Resulullah (s.a.v.)'den bu konuda izin alan

sahabiler, duyup rendikleri hadisleri, hem ezberlediler ve hem de yazdlar. 2[2]

Sahfe adyla anlan bu belgeleri kaleme alan sahabiler arasnda, 1000 civarnda
hadis htiva eden "es-Sahfet's-Sdka"nn sahibi Abdullah bn Amr bata olmak

zere Sa'd b. Ubde, Muz b. Cebel, Hz. Ali, Amr b. Hazm el-Ensr, Semure b.

Cndub, Abdullah bn Abbs, Cbir b. Abdullah, Abdullah b. Ebi Evf ile Enes b.
Mlik bulunmaktadr.

Ebu Hureyre tarafndan talebesi Hemmm b. Mnebbih'e yazdrlan ve iinde 138

hadis bulunan Sahfet Hemmm b. Mnebbih (es-Sahfet's-Sahha) ilk defa

Muhammed Hamidullah tarafndan yaymlanmtr.

Ebu Musa el-E'ar'den olunun, ondan da torunun rivayet ettii Msned Breyd
adyla tannan 40 hadislik cz de vardr. 3[3]

Hz. Osman'n ehid edilmesi olayndan hemen sonra Havric ve Galiye gibi siyas

frkalarn, I (7.) yzyln sonlarndan itibaren Kaderiye ve Mrele, bir mddet sonra
da Cehmiyye ve Mebbihe gibi mezheplerin ortaya kmas sebebiyle hadislerin

tedvin almalarna balanr. nk bu frka ve mezhep taraftarlarnn, ilerine

gelmeyen hadisleri inkar etmeleri, grlerini glendirmek maksadyla hadis uy-

durmalar, hadisleri toplamakla megul olan kiileri konu zerinde dnmeye ve

nlem almaya sevk etmitir.

I (7.) yzyln ilk yarsndan itibaren rivayette, isnad konusu gndeme gelmitir.
snadn balamasndan itibaren Ehl-i snnete mensup ravilerin rivayetleri kabul
grm, Ehl-i bid'atin rivayetleri alnmamt. 4[4]
1[1]

Yusuf Kardavi, Snneti Anlamada Yntem, Rey Yaynclk, Kayseri 1993, s. 2-4.

Msned, 2/403.
Sleymniye ktphanesi, ehid Ali Paa, nr. 541, vr 136-174.
4[4] Mslim, Mukaddime 5.
2[2]
3[3]

Bunun sonucu olarak; hadisi bir uzmanlk sahas olarak gren kimseler tarafndan

raviler titizlikle takip edilmi; yaaylar, dine ballklar ve drstlkleri, bid'atle

ilgileri bulunup bulunmad, zellikle yalan syleyip sylemedikleri, hafzalarnn

zayf olup olmad aratrlm ve bylece daha I. yzylda cerh ve ta'dil ilmi
domu, bunun sonucunda ravilerin hal tercmeleri (biyografileri) hakknda geni
bir birikim meydana gelmitir.

Sahabe tarafndan kaleme alman sahifeler bir yana, bir tespite gre; I. (7.) yzyln

ikinci yars ile II. (8.) yzyln ilk yarsnda 400 kadar muhaddis tarafndan hadislerin yazld artk belgeleriyle bilinmektedir.

Hadislerin tedvini tamamlannca, bunlarn sistemli bir kitap haline getirilmesi ve

bylece aranan hadisleri kolayca bulmaya imkan verecek usullerin gelitirilmesi

ynndeki almalar arlk kazanmtr.

ilk tasnif almalaryla tannan baz muhaddislerin II. (8.) yzyln ortalarnda vefat

etmesi, bu almalarn ayn yzyln ilk eyreinden itibaren hazrlanm olduunu

gstermekte, dolaysyla tedvin ve tasnif ilerini kesin bir izgiyle birbirinden
ayrmaya imkan bulunmadn ortaya koymaktadr.

III. (9.) yzylnda hadis kitaplarnda deiik ihtiyalara gre muhtelif sistemler
uygulanmtr. Bunlarn en yaygn iki ekli hadislerin raui adlaryla (ale'r-Ricl) ve
konularna (ale'l-Ebvb) gre tasnif edilmesidir. 5[5]

Ravi adlaryla (ale'r-Ricl)'e gre hazrlanan kitaplar, Msnedler ile Mu'cemlerdir.

Konularna (ale'l-Ebvb) gre tasnif edilen kitaplar ise Musannefler, Camiler ve

Snenlerdir.

Musannef, Snen'lerdeki merfu hadislere ilaveten mevkuf ve maktu hadisleri

ihtiva eden hadislerdir.

Snenler, taharetten vasiyete kadar btn fkh konulara ait merfu hadisleri ihtiva
eden fkh kitaplar tertibndek hadis kitaplardr.
5[5]

M. Yaar Kandemr, Hadis, DA, XV, 30-33.

Cmi'Ier din konularn hemen tamamn kapsayan sekiz ana blm kapsama

zelliine sahiptirler. Her birine Kitap denilen bu sekiz blmn ierikleri ksaca
yledir: man, Ahkam veya Snen, Rikak veya Zhd, Et'ime ve Eribe veya dab,

Tefsir, Tarih-Syer-Cihad, Menakb, Fiten ve Melahm. Cmi'ler, bu blmlerden

herhangi birine dahi olmayan bir takm konular da ihtiva ederler. Yine Cami'ler, bu

8 bmden herhangi birini ihtiva etmezler veya naks olarak htiva ederlerse Cami

olmaktan karlar. Bu sebeple Tefsir blm eksik oiduu ve sistematik olmad

gerekesiyle

Mslim'in

kitabnn

Cami

saymak

istemeyen

grler

ileri

srlmtr. Cam'ler ayn zamanda Sahih adyla da anlmaktadrlar. rnein,

Buhr, Mslim ve Tirmiz'nin kitaplarnn ad el-Camiu's-Sahhtir.

III. (9.) yzylda tasnif edilen en nemli hadis kitaplar olarak Ktb-i Sitte kabul

edilmektedir. Bunlarn iinde sadece sahih hadisleri toplamay hedef aldklarndan

Buhr ile Mslim'in el-Cmiu's-Sahhleri, Kur'an'dan sonra slam'n en gvenilir

iki kitab saylr.

Buhr'nin el-Cmiu's-Sahhi, tamamen sahih hadislerden meydana geldii kabul

edilen mehur bir hadis kitabdr. Deiik konulardaki hadisleri bir araya toplayan
Cami trnde bir eserdir.

Sahih-i Mslimn zellikleri:

Mslim'in Sahih adl eserinin zelliklerini ksaca yle sralamak mmkndr:

1- Mslim'in el-Cmiu's-Sahhi ise hadisin altn ai kabul edilen 3. asrda yazlm

ve tamamen sahih hadislerden meydana gelmitir. slam aleminde daha ok Sahih-

i Mslim adyla mehur olmutur. Bu eser, Kur'an'dan sonra en sahih hadis kitab
olarak kabul edilen Buhr'den sonra gelen en muteber ikinci sahih hadis kitabdr.

2- Mslim Sahhini, iittii yz bin hadisten seerek ald hadislerden

meydana getirmitir. Eserini on be ylda tamamlad rivayet edilir. Kitabna ald

her hadisi muhakkak bir delile gre alm, almadn da yine bir delili gz nnde

bulundurarak terk etmitir. Kendisinden nakledildiine gre Mslim Sahhine

hadisilerin shhati zerinde birletikleri hadisler almtr. 6[6]

3- Mslim, Sahhini tamamladktan sonra devrinin hadis otoriterlerinin tetkikine

sunmutur. Sahhi tetkik eden Ebu Zur'a er-Rz'nin zayf grd hadisleri
karmtr.

4- Sahih-i Mslim, Cami tr hadis kitaplarnda bulunan ana konulara ait

hadisleri kapsamaktadr.

Mslim, kitabnn Mukaddime ksmnda, tekrarlardan imkan nispetinde katn

belirtmekte, fakat 'hi tekrara yer vermedim' de dememektedir. Mslim'de

tekrarlaryla birlikte 7275 hadis bulunmaktadr. Muhammed Fuad Abdulbaki (.
1377/1958)'nin, Mslim'e yapt tahkikli neirde tekrarlar tespite byk nem
verir onlar teker teker gstermeye alr.

54 ana blmde mevcut bablar da tekrarlar hari 3033 hadis var denilse de bu

hadisler ierisinde de bir miktarda olsa tekrar hadisler vardr. Tercmeye esas ald-

mz nshann fihrist blmnde bu tekrar edilen hadislerin says 137'dir. Bunlardan bir ksm ayn blmler erisinde tekrar edilirken, 71 tanesi farkl blmlerde

tekrar edilmektedir. rnein, Ahmed Davudolu'nun Sahih-i Mslim Tercme ve

erhinde zaman zaman hadislerde arka arkaya gelen rakamlarn sray birden

kaybettii grlr. Sraya uymayan o rakam, hadisin ilk getii yerde ald hadis
numarasna delalet eder ve bu durum, o hadisin tekrar olduunu gsterir.

Yine almama esas aldm eyh Mslim Osman'n, Mslim'e yapt tahkik de, bu

tekrar edilen hadislerin; hangi sahabiden geldii, hadisin kitab bal ve hadis
numaras belirtilmek suretiyle hadisin nerede getii teker teker gsterilmitir.

Mslim'in bablarnn says ise 1322'dir. Bu alma, bir muhtasar zeliini tad
iin Mslim'in Mukaddime'inde yer alan bablar da dahil edildiinde 1307 bab
bulunmaktadr. Bu karlan bablarda, ya benzer hadis bulunduundan yada eitli

nedenlerden dolay bab says azalmtr. Bununla birlikte karlmayan bablar olduu gibi kalmtr. Fazladan bab ismi verilmemitir. ncekiler olduu gibi korunmu6[6]

Ulumu'l-Hadis, s. 16.

tur.

5- Mslim'in kitab, tertip gzellii ve rivayet inceliklerinde gsterdii hassasiyet ve

asla sadakat konularnda Buhr'yi geer. nk Mslim, kitabna ald hadisleri,

prensip olarak konularna gre tanzim etmitir. Yalnz bu ii yaparken de, bir

hadisin btn farkl senet ve metinlerini bir arada toplamay n plana almtr. By
bir hadisi; tarn olarak ihata ve kavrama imkan olmakta, tekrar edilen hadisler en
aza indirilmi ve hadisler blnmeye uramadan tam olarak verilmitir.

Daha nce de belirtildii zere, Mslim, kitabna ald hadisleri, bizzat iiterek

ald 300 binden fazla ierisinden setiini, kitabna delilsiz hibir ey koymadn

ve hibir eyi de delilsiz kitabnn dnda tutmadn belirtmitir. Kitabndaki

hadisler, shhati hususunda hocalarnn icma ettikleri hadislerdir.

6- Mslim'deki bu hadisler, genelde ezber ve salamlk ynnden orta

seviyedekilerin rivayetleri ve zayf ravilerin rivayetleri olmak zere gruptur.
Takip ettii metot gerei, ezber ve salamlkla tannm ravilerin rivayetlerine

ncelik vermi, sonra da hadisin dier geli yollarna iaret etmek zere teki iki
gruba dahil ravilerin rivayetlerini nakletmitir. Sahihte asl olan ilk rivayetlerdir.

7- Sahih-i Mslim, slm alemine brahim b. Muhammed b. Sufyan rivayetiyle

yaylmtr. Marib lkelerinde bu rivayetle birlikte Ebu Muhammed Ahmed b. Ali

el-Kalnis rivayeti mehur olmutur. Sahih zerine almalar yapan iki mehur
alim, Kad yaz ile Nevevi'nin rivayet yollar da el-Kalnisf nin rivayetine ular.

8- Sahih-i Mslimin en nemli zelliklerinden biri; ba tarafnda bir mukaddimenin olmasdr. 6 babdan

oluan Mukaddime'de Mslim, srasyla yalanc

ravilerden rivayeti terk ederek sikadan rivayet ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e yalan

snadndan kanmak; Hz. Peygamber (s.a.v.)'e snad ederek yalan sylemenin en

ar yalan olduu; her iitileni rivayet etmenin doru olmad; zayf ravilerden rivayetin men edilmesi ve zayf bilinen ravinin hadislerini almakta ihtiyatl

davranlmas; isnad ve ravilerin tenkidi; nihayet mu'an'an hadisle delil getirmenin

sahih olduu konularna yer vermi; bu konulardaki rivayetlere dayanarak kendi

grlerini aklamtr. zellikle altnc babda aklad birbirlerinden An

lafzyla rivayette bulunan ravilerin birbirleriyle ada olup grmeleri imkan

olduu ve ilerinde tedlis yapan bulunmad zaman isnadlannn mevsl hkmnde

saylacana dair gr mehurdur. Mslim'in art denilen bu husus, onun

Buhr'den ayrld nemli bir noktadr.

9- Yukarda da deinildii gibi Mslim, Sahihte verdii hadisleri deiik isnadlar

ve lafzlaryla bir arada toplam, fkhn hangi konusuna giriyorsa oraya koymutur.

Bu hadisleri sralarken nce ezber ve salamlk itibariyle isim yapm ravilerin

rivayetlerini vermi, ezber ve salamlk asndan orta seviyede olanlarn
rivayetlerini sona brakmtr. Zayf ve metruk ravilerin rivayetlerini en sona koy-

mutur. Bu hususta da, Buhr'den ayrlmtr. Ancak Mslim'in bu metoduyla ara-

nan hadis hem daha kolay bulunur, hem de bir hadisin btn isnadlar ve metin
farkllklar bir arada olmakla hkm karma kolaylar. Sahihi Mslimi,
Buhar'ye stn klan aslnda bu teknik yndr. Ayn hadisin orta seviyede ve zayf

ravilerden gelen rivayetlerine yer vermesi ilk bakta tenkit edilmise de bunun

sadece mutba'at ve evahid iin yapld sylenmitir, Nevev'ye gre Mslim,

isnadnda baz zayf ravilerin yer ald rivayetleri de vermise bu tamamen
mutbaat kuvvetlendirmek veya metinde bulunan bir ziyade yzndendir. 7[7]

10- Sahh-i Mslimin tertibi ok gzel olmakla birlikte, ya ihtisar dncesiyle

yada daha baka sebeplerle mam Mslim tarafndan, Buhr'nin bab balklar gibi
bablara ayrlmamtr. Bablarma, fkh hkmler yerletirilmi de deildir. Alimler

bunu babn ihtiva ettii hadisten faydalanmay okuyucuya brakt eklinde yormulardr. Bugn elde bulunan Mslim nshalarndaki bab balklar Nevev
tarafndan konulmutur. Bu konuda Nevev unlar sylemitir:

Bazlar, Mslim'in bablarna balklar koymulardr. Bunlarn bir ksm gzeldir.

Ne var ki bir ksm, ya ibare kusuru, ya lafzlarnn bozukluu, ya da baka sebepler
yznden hi de uygun dmemitir. 8[8]

Buradan anlaldna gre Nevev'den nce de Mslim'in Sahhine bab balklar

koyanlar olmusa da bunlar uygun bulunmamtr.

11- mam Mslim'in kitabna ald eserler, genellikle merfu hadislerdir. O,

7[7]
8[8]

Buhr'de bulunmayan 820 merfu hadisi de kitabna almtr.

Nevev, Mslim, erhi, I, 25.

Nevev, Mslim, erhi, I, 21.

Hakim en-Nsbr:

Gk kubbenin altnda Mslim'in kitabndan daha sahih hibir kitap yoktur

demitir. Onun bu sznn gerekesi, ondaki merfu hadislere hibir kimsenin
sznn karmam olmasdr.

12- Buhr, kitabna ald hadisleri daha ok fkh meseleyi gz nnde bulundurarak ald iin kitabnda hadisleri blerek tekrar etmektedir. Dolaysyla
Buhr, bir hadisi naklederken, bu hadis baka yerde de konuyla ilgisi olduu zaman
ayn hadisi nakledebilmektedir.

Mslim'in, kitabna hadis almadaki asl gayesi; fkh deildir. Onun asl gayesi, fkh

yapmak deil, hadislerin senedlerni bir araya getirmektir. Dolaysyla bir hadisin

eitli geli yollar ve metinleri hakknda bilgi edinmek Buhr'de problem oluturmakta iken bu husus Mslim'de ok kolaydr. nk bir hadisin ne kadar geli
yolu ve farkl metni varsa hepsini bir arada kaydetmektedir.

13- Sahih-i Mslimin bir zellii de, mevkuf rivayetlere nadir olarak yer

vermesidir. Bu tr rivayetler ancak rivayetin balam iinde gelmise verilmitir.

Saylar, son derece azdr. Ayn ekilde mu'allak hadislere de yer verilmitir. Mslim
hadisleri iinde sadece 17 (veya 14 yada 12) muallak rivayete rastlanr.

9[9]

Hatta

Sahih-i Mslimde 14 tane maktu hadis olduu eletirisine cevap olarak bu

konudaki hadisleri vasletmeye ynelik olarak Reiduddin Yahya b. Ali el-Attr

Gureru'l-fevidi'l-mecma f beyn m veka'a f Sahh-i Mslim mine'l-ehdisi'lmakt'a adl eserini yazmtr.

14- Mslim, Buhr'den hi hadis rivayet etmemitir.

Sahih-i Mslim zerine Yaplan erh almalar:

Gemite en ok Kuzey Afrika, Marib lkeleri ile Endls'te ve kendi halkmz

9[9]

Mcteba Uur, Ansiklopedik Hadis Terimleri Szl, T.D.V. Yaynlar, Ankara 1992, s. 349-350.

arasnda da mehur olan Sahih-i Mslimin zerine bir ok erh yazlmtr. Katip
eleb (. 1067/1656)'nin Kefu'z-Znn adl eserinde bu erhlerden 15 kadar

zikredilmektedir. Fuat Sezgin'de Trhu't-Tursda 30'a yakn erhin adn verir.

Mcteba Uur'da Hadis limleri Edebiyat adl eserinde Mslim'in Sahhi zerine
yazlan erhlerin saysn 40, ksm erhlerin saysn 10 olarak vermektedir.
nemli erhlerinden bazlar unlardr:

10[10]

1- Muhammed b. Ali el-Mazir (. 536/1141)'nin Mu'lim bi-Fev'idi Mslim!.

Mzir, Mslim'deki btn hadisleri erh etmemi, sadece lzum grd yerleri
erh etmitir. Onun Mslim'e yapt bu erh tarz, kendisinden sonra gelenlere de
bir rnek tekil etmitir. Bu eser, 1988 ylnda Tunus'ta 3 cilt olarak baslmtr.

2- Kad yaz (. 544/1149)'n kmlu'l-Mu'lim f erhi Mslimi. Kad yaz, bu

eserini, Mazer'nin eserine yapt ilavelerden olumutur. Kad yaz'n bu erh

almas, Mazer'nin erhini tamamlamaya yneliktir. Kad yaz, bu eserinde, Ms-

lim'e kapsaml ve aklayc yorumlar getirmitir. Dolaysyla Kad yz'dan sonra

gelen sarihler, onun Mslim'e yapt bu yorumlar ondan bolca nakilde bulunmalarna sebep olmutur. rnein, Nevev, Mslim'deki hadisleri aklarken zellikle
Kad yz'dan bol miktarda alntlara yer verir. Bu eser, 1910 ylnda Kahire'de baslmtr.

3- Nevev (. 676/1277)'nin Minhc f erhi Mslim bnil-Haccc. Bu erh,

Mslim erhleri ierisinde en yaygn oian erhtir. Mslim'in erhi denilince akla
Nevev'nin erhinden bakas gelmez. Nevev, bu erhinde, Mazer ve Kad yz'dan

alntlar yapm, bu ikisi Mslim'in ilk iki sarihi olmalar hasebiyle konuyla ilgili olarak onlarn ilgili grlerine bavurur. Bazen onlara muhalefet ettii de grlr.
4- Muhammed b. Yusuf el-Kunev (. 788/1386)'nin kml f erhi Mslim!,

5- bb (. 827/1423)'nin kmlu'l-kmn. bbi, bu eserinde; Mazin, Kad iyaz,

Kurtub ve Nevev'nin erhlerini birletirmeye alr.

6- Suyt (. 911/1505)'nin Dbc l Sahihi Mslim bnil-Haccc.

10[10]

Mcteba Uur, Hadis limleri Edebiyat, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara 1996, s. 263-267.

7- Kastalln (. 923/1517)'nin Minhcui-btihc bi-erhi Mslim bnil-Haccc.

8- Aliyyu'1-Kr (. 1014/1605)'nin erhu'l-Mslimi,

9- Sddk Hasan Han (. 1307/1889)'n Sircul-Vehhc min Kefi Metlibi Sahihi

Mslim bni'l-Haccc,

10- Cbir Ahmed Usmn {. 1353/1934)'nin Fethu'l Mulhim erhu Sahh-i

Mslimi. Bu, 2 cilt halinde 1934'de baslmtr.

11- Safiyyu'r-Rahman Mbarekfr (1353/1934)'nin Minnetu'l-Mn'im f erhi

Sahh-i Mslim adl eseri. Bu eser, 1999'da Riyad'da drt cilt halinde baslmtr.

12- Musa ahin'in Fethu'l-Mn'im erhu Sahh-i Mslim adl eseri. Bu eser, 10 cilt
halinde baslmtr.

Sahh-i Mslim zerine Yaplan Muhtasar almalar:

Sahih-i Mslim zerine bir ok muhtasar almas yaplmtr. Mcteba Uur

Hadis limleri Edebiyat adl eserinde Mslim'in Sahhi zerine yaplan Muhtasar
almalarnn saysn 8 olarak vermektedir.

olanlar unlardr:

11[11]

Bunlar ierisinde en mehur

1- Mnzir (. 656/1258)'nin Muhtasar. Elbn, bu esere tahkik yapm ve 2 cilt

halinde 1969 Kuveyt'te baslmtr.

2- Kurtub (. 656/1258)'nin Mftm lim'kele min telhisi Kitabi Mslim adl

muhtasar almas. Bu eser, mellifi tarafndan tekrar erh edilmitir.

Osmanl dneminde ve gnmz Trkiye'sinde hadise ve hadis ilimlerine deerli

hizmetler verilmi olup bu dnemlerde Sahih-i Mslmi erh edenler, Trke'ye
evirenler olmutur. smail Nureddin skdr, Celeb lakabyla mehur Mustafa b.
11[11]

mer skdr, stanbullu Sleyman Fazl Efendi, Yusuf Efendi zade Abdullah b.

Mcteba Uur, a.g.e., s. 267.

Muhammed, Diyarbakrl Kurunlu zade Mustafa Efendi bunlardandr.

Gnmz Trkiye'sinde Mslim zerine Yaplan Belli Bal almalar:

1- Sahih-i Mslimin Trke tercmeleri arasnda rahmetli Rp Efendi'nin

tercmesi anlmaya deer bir eser. Fakat bu eser baslmamtr.

2- Mehmet Sofuolu'nun Sahih-i Mslim zerine yapt tercme, 8 cilt halinde

baslmtr.

Sofuolu'nun almas, tercme olduundan dolay gerekli grd yerlerde

aklamalar yapm, bu aklamalarda; Sahih-i Buhr'yi de tercme ettiinden do-

lay Mslim'de geen hadisi bazen Buhr'de geen hadisle aklam, Mslim'in

Nevev erhinden bazen direkt alnt yaparken, bazen de kaynak beiirtmeksizin

dolayl olarak Mslim'in Nevev erhinden yararlanm, bazen de kendi zgn

dncelerine yer vermitir.

Mslim'i 1960'l yularda tercme ettii iin tercme de kulland dil de, olduka
adal ve ar bir slup kullanmtr. Bundan dolay tercmedeki kelimeler, bazen

tam anlalamamakta yada kelimenin anlamn renmek iin bir szle bavurmay gerektirmektedir. eviri de hadisin aslna bal kalmakla birlikte metnin daha
kolay bir ekilde anlalmasn salamak iin hadisin Trke ifadelerine fazladan
aklamalar ilave etmitir.

Sofuolu'nun bu almasna, Davudolu'nun fihristine benzer yeni bir fihrist

hazrlanmtr.

3- Ahmed Davudolu'nun tercme ve erhi ise 11 cilt ve bir de fihristten olu-

maktadr. Davudolu'nun Sahih-i Mslim Tercme ve erhi de, M. Sofuolu'nun

tercmesine yakn bir zaman da hazrlanmtr. nk Sofuolu'nun Mslim

tercmesine yazd nsz de 1965 tarihini belirtilirken, Davudolu'nun Mslim'e
yapt tercme ve erh de ise, 1968 tarihi yer almaktadr.

Davudolu'nun ki erh zellii tad iin Sofuolu'nunkinden daha kapsaml ve

daha orijinal. Hadisin senedi ierisinde yer alan ravilerin ve sahabinin hayat

hakknda bilgi vermi, aklamalara bazen geni bir ekilde yer verirken, bazen de

aklamay ksa bir ekilde geitirmektedir. Hadisin tercmesinden sonra hadisin

nerede getiine dair bilgiler vermekte, hadisle ilgili aklamalar yaptktan sonra

genellikle Hadisten karlan Hkmler bal altnda hadiste geen fkh hkmleri ksa bir ekilde zetleyerek okuyucuya sunmaktadr. Bu aklamalar.

Genellikle Nevev'nin Mslim'e yapt erhi esas alm, bazen aklamalarnda

Nevev'nin ismine yer verirken, bazen de Nevev'nin ismine hi yer vermemektedir.

Bu nedenle de sanki Nevev'nin Mslim erhinin tercmesini yapm gibi bir grn-

t ortaya koymaktadr, nk Davudolu'nun Mslim'e yapt erh iyice incelendi-

inde, Nevev'nin Mslim'e yapt erhe ok yakn bir benzerlik olduu grlr.
Bununla birlikte Nevev'nin erhinde olmayan bir ok aklamalara da yer vermitir.
Bu tr aklamalar, fkh konularda afi mezhebine mensup olan Nevev'ye cevap

vermek iin ounlukla Hanef alimi olan Ayn'den yararland grlmektedir. Bu

ynyle Davudolu'nun Mslim erhi, Nevev'ye nispetle Hanef erhi zellii

tamaktadr.

Davudolu'nun almas kabul grmekle birlikte 11 cilde varan geni hacmi, tekrar

edilen hadislerin saysnn ok olmas, ravi bilgileri ve Nevev'nin aklamalarina

kar cevap vermeye altndan dolay bir ok okuyucu tarafndan hadislerin bir
btnlk ierisinde ksa mddet ierisinde okunmasna engel olmaktadr.

Bununla birlikte Davudolu'nun terceme ve erhi, ncelikli tavsiyeye her zaman

uygun bir almadr.

4- Sahh'in muhtasarlar arasnda mehur bir yere sahip olan Mnzir'nin

Muhtasar Sahih-i Mslim Tercmesi de cilt halinde 1984'de tercme edilip yaynlanmtr. Bu muhtasar da, 2179 hadis yer almaktadr. Bu almada, hadisin
tercmesinden sonra zah bal altnda hadisle ilgili ksaca aklamalara yer
verilmektedir.

Gerek Sofuolu'nun ve gerekse de Davudolu'nun Mslim zerine yaptklar bu

almalar, byk bir boluu doldurmaktaysa da ok hacimli olmalar hasebiyle

gnmz insannn ihtiyacna yeterince ve gerekli olanaklarda cevap verememekte-

dir. Dolaysyla da insanlarn ou, bu iki nemli eserden yararlanmakta zorluk

ekmektedirler.

Gnmzde okuyucularn ou, Mslim'de var olan ve ou tekrarlardan baret

olan 7275 hadisi defalarca okuyacana tekrarlar karlm ksa ve zl almalar

daha ok tercih etmektedirler. nk ayn hadisi tekrar tekrar okuyacana ksa ve

zl almalar daha ok houna gitmektedir. Bu tr almalar, hem okuyucuya

kolaylk salamakta ve hem de okuyucu hadise daha ok ynlendirmektedir. Bylece hadis okuyucularnn says her geen gn biraz daha artm olmaktadr. Bu da,
sevindirici bir durumdur.

Sahih- Mslim Muhtasar almamzdaki Metod:

Daha nce de getii zere, eitli zamanlarda Mslim zerine Muhtasar almalar
yaplmtr. Bunlar ierisinde en mehur olan Mnzir ile Kurtub'nin muhtasar

almalardr. Mnzir'nin eserinde 2179 hadis yer alrken, Kurtub'nin almasnda ise 2934 hadis bulunmaktadr.

Sahih-i Mslimde tekrarlar karldktan sonra 3033 hadis olmas ve yine bunlarn
ierisinde de 137 tane tekrarn yer ald dnlrse tekrarsz hadisin says 2896

olmaktadr.

Bu almamzda, ksa ve zl bir almay esas almamzdan dolay klelik, cariye,

Fiten gibi konulardaki hadislerin gnmz asndan okuyucuya yeterli ve pratik
yararnn olmayacan dnerek bu say 2800'e drlmtr. Bylece okuyucuya, daha zl bir alma sunulmaya allmtr.

zetleme almamzda, eyh Mslim b. Mahrnd Osman'n 5 cilt halinde

hazrlad 2003 tarihli Dru'1-Hayr basksn esas aldk.

Mslim zerine yaplan bu muhtasar almamzda yer alan hadislerin hepsi, hem
Arapa ve hem de Trke ksm yeniden numaralandrlmtr. Hadisler seilirken,

az nce de belirtildii zere daha ok Mslim'in Sahhte takip ettii metot gerei,
ezber ve salamlkla tannm ravilerin rivayetlerine ncelik verilmi, sonra da

hadisin dier geli yollarna iaret etmek zere teki iki gruba dahil ravilerin
rivayetlerinden tercih edilmitir. nk Sahhte asl olan, ilk rivayetlerdir.

Mslim'in Sahhini zellikle de senedlerinde sahabi isimlerinden sonra ounlukla

Radiyallah anh ifadesi mevcut deildir. Tercmelerde bu husustaki genel

uygulamaya bal kalnarak Sahabi isimlerinden sonra yer yer Tardiye denilen
Radiyallahu anh ifadesine yer verilmitir. Trke metinde ise bu ifade (r.a)

eklinde ifadelendirilmir. Resulullah (s.a.v.)'e getirilen salat ve selamlar iin ise

(s.a.v.) ifadesi kullanlmtr.

Hadisin senedi uzun yer kaplayaca iin, gerek hadisin Arapa metninde ve gerekse
de Trke metinde sadece hadisi rivayet eden son kiinin ismine yer verilmitir.

Ayn sahabiden rivayet edilen hadislerden birisi alnm, tekrar nedeniyle karlan

hadislerde eer mana fazlal veya farkllklar varsa bazen o fazlalk, ya bir cmle
olarak alnd yada hadis olarak alnd.

Bu alma, ilk nce bir cilt olarak dnlrken sonradan okuyuculardan gelen

neriler zerine aklamalara daha fazla yer verilmesi gerektii dncesi hasl olmutur. Bunun iin de kitabn hacmi bym olup bundan dolay da bazen ksa ve
bazen de uzunca aklamalara yer verilmitir.

Hadislere yaplan aklamalar, ya kaynaka blmnde belirtilen eserlerden yararlanlarak yada ahsi grlere dayanarak yaplmtr. Aklama ksm, ncelikle
Trkiye'de yaayan insanlarn durumu gz nnde bulundurularak hazrlanmtr.
Alnt yaplrken, anlalmayan yada adal veya imla kurallarna aykr kelimeler
olduunda bunlar zerinde gerekli dzeltmeler de bulunulmutur.

Gerek hadisin Trke metninde ve gerekse aklamalarda geen kelimelerin daha

iyi anlalmas iin kitabn sonuna szlk konulmutur.

Yedi Hadis mamnn ttifak Ettikleri Hadislerde kullandmz metodun aksine bu

almamzda, hadisle ilgili aklamalara, dipnotta deil, hadisin tercmesinden
sonra yer verilmitir.

Bu almamz srasnda hadislerin yer ald dier kaynaklarn tespitinde

Concordance usul esas alnd iin, biz de ayn usul esas aldk ve dolaysyla

Mslim zerine yaptmz bu almada yer alan hadisler, Concordance usulne

gre verilmitir. Concordance erisinde yer almayan hadislerin, nerede getii ounlukla tespit edilerek bu eserlerin bazen cilt ile sayfa numaras gsterilmi ve ba-

zen de sayfa numaras yerine parantez ierisinde hadis numaras verilmitir.

almada kullanlan eserlerin neler olduunu gsteren liste ise kitabn sonunda
Kaynaka bal altnda sralanmtr.

Eserin tercmesi esnasnda hadisin orijinal metnine bal kalnmtr. Zaman zaman

kastedilen manann okuyucu tarafndan iyice anlalmas iin Anlalabilir bir dille
serbest davranldg da olmutur.

Azami dikkat ve gayretlere ramen, farknda olunmadan tercme hatalar olabilir.

Yapc eletiri ve uyarlara her zaman ihtiya duyduumuz lim sahipleri ile btn
okuyucularmzn tenkit, uyar ve katklarna imdiden kranlarm sunacam
belirtmek isterim.

Gerek bu almam srasnda ve gerekse dier almalarmda hep samimi desteini

grdm ve hadis alannda Trkiye'nin nde gelen hadis hocalarndan biri olan
Prof. Dr. Zekeriyya Gler Bey'e, bana kar her zaman sabrl davranan deerli

dostum Zekeriyya Eflolu Bey'e, nerilerinden dolay Nuri Grhan Bey'e, tercme
edilen ve aklama yaplan metinlerin bir ksmn okuyan Levent lhan'a, iindekiler

blmn hazrlayan Salih Kendrli'ye, her zaman yakn ilgi ve desteklerini grdm Hseyin Kavuncu'ya, Abdulkadir Ermutafa, Remzi Ylmaz'a, Zabit Keke'e,

Mustafa Yldz'a, Selahattn Dlek'e, Cemal Glistan'a, Cumali Borazan'a, Mustafa

Yldrm'a, Metin Mengilli'ye, baldzm Songl Atlas'a, K. Ahmet elik'e, eitli illerden arayarak grlerini benimle paylaan deerli okuyucularma ve ismini burada
belirtemediim daha bir dostuma ve son olarak, hadis kitaplar ierisinde nemli

bir yere sahip olan bu deerli eserin tercme edilip ksa zamanda okuyuculara
ulatrlmasnda byk emei geen Polen Yaymlan'nm sahibi deerli dostum
Feyzullah Birk'a kranlarm arz ederim.

mmetin, Buhr'den sonra ikinci sahih hadis kayna olan bu eserden en yeterli
seviyede faydalanmasn temenni ve niyaz ederim.

aba bizden, baar elbette Allah'tandr.

Hanifi AKIN

ehitkamil/GAZANTEP
06 EKM 2005

mam Mslim'in Ksa Biyografisi

Ebu'l-Hseyin Mslim bnu'l-Haccc el-Kueyr, h. 202, 204 yada 206 tarihinde

Nisabur'da dnyaya gelmitir. Mehur Arap kabilesi Kueyr'e mensuptur. Lakab,

Askiru'd-Dindir.

ocukluk yllar hakknda pek az bilgi bulunmaktadr. Kk yata iken Arap

Edebiyatnn eitli alanlaryla ilgilenmitir.

Btn hayatn hadise adamtr. Hadis tahsili iin o dnemin ilim merkezleri olan

Irak, Hicaz, am ve Msr'a gitmitir. Birka defa Badad'a gidip gelmitir. Bu

yolculuklar srasnda Buhr'nin hocalar ile daha bir ok kimseyi dinleme frsat

bulmutur. Hadis ald kimseler arasnda; Buhr, shk b. Rhye, Ebu Zr'a erRz, Kuteybe b. Sad, Abdullah bn Mesleme el-Ka'neb, Harmele b. Yahya, Ahmed
bn Yunus, Sad b. Mansr, Yahya bn Yahya, Ahmed b. Hanbel gibi kimseler bulunmaktadr.

Kendisinden de Ebu sa et-Tirmiz, Ebu Hatim er-Rz, Muhammedh b. shak bn

Huzeyme ve Ahmed b. Mbarek el-Msteml gibi mehur kimseler de hadis rivayet
etmitir.

mam Mslim hadis tahsilini bitirdikten sonra Nisabur'a yerleip orada ticaret

yaparak geimini salamtr. Babas Hccc, bugnn tabiriyle manifaturaclk denilen Bezzzla uramaktayd.

Mslim, mrnn sonlarna doru Buhr'yle tanm, dnemin siyas ekime-

lerinden dolay herkes Buhrf den uzaklarken Mslim onu yalnz brakmamtr.
Mslim, hocas Muhammed b. Yahya ez-Zhl'nin:

Kim Kur'an'n lafzn telaffuz etmenin mahluk olduu meselesinde Buhr'nin

fikrine katlyorsa bizim meclisimizden ayrlsn demesi zerine, herkesin gz

nnde kalkp meclisi terk etmi, hocas Zhl'den dinledii hadisleri bir uvala
koyarak hocas Zhl'ye gnderecek kadar cesur ve hocas Buhr'ye de bal bir
kimseydi.

Buna ramen Mslim, hocas Buhr'den hadis rivayet etmemitir. 261/874'de 57

yandayken Nisabur'da bir hadisi aratrrken vefat etmitir.
Eserleri:

1- el-Cmiu's-Sahh.

2- el-Msned'1-Kebr ala'r-ricl.
3- Kitbu'1-Cmi' ala'l-Ebvb.

4- Kitbu'1-Esm' ve'1-Kun.
5- Kitbu't-Temyz.
6- Kitbu'i-lel.

7- Kitbu'I-Vuhdn.
8- Kitbu'l-Efrd.

9- Kitbu'l-Akrn.

10- Kitbu Sultihi Ahmed bn Hanbel.

11- Kitbu Hadsi Amr bn uayb.

12- Kitbu'l-ntif' biUhubb's-Sib.

13- Kitbu Meyihi Mlik.
14- Kitbu Meyihi u'be.

15- Kitbu Men Leyse Lehu ll Rvin Vahidin.

16- Kitbu' 1-Muhadramn.

17- Kitbu Evldi's-Sahbe.

18- Kitbu Evhmi'I-Muhaddisn.

19- Kitbu't-Tabakt.
20- Kitbu'l-Efrd..
Fazileti:

Mslim, yaad devrin en bata gelen hadis imamlarndan birisidir. phesiz ki

bunda Buhr, Ahmed b. Hanbel ve shak b. Rahuye gibi mehur hadisilere talebelik
yapm olmasnn byk pay vardr.
Nes, onun hakknda:

mmet, bu iki kitabn sahih olduu ve onlardaki hadislerle amel etmenin vacip
olduu zerinde icma etmitir der.
Hakim en-Nsbr'de:

Gk kubbenin altnda Mslim'in kitabndan daha sahih hibir kitap yoktur der.

Mukaddime

Hamd, alemlerin Rabbi olan Allah'a ve iyi sonu, takva sahibi kimselere mahsustur.
Allah, peygamberlerin sonuncusu olan Muhammed (s.a.v.)'e, btn nebilere ve
resullere salat eylesin.

1- Resulullah (s.a.v.) zerine Yalan Uydurmann Pek Ar Bir ftira Olmas

1- Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Benim zerime yalan uydurmayn. nk kim benim zerime yalan uydurursa,

cehennemi boylar. 12[12]

2- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Sizlere ok hadis rivayet etmeme gerekten Resulullah (s.a.v.)'in,

Kim bile bile kasten benim zerime bir yalan uydurursa cehennemdeki yerine hazrlansn eklinde hadisi engel olmaktadr. 13[13]
3- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim benim zerime bile bile kasten yalan uydurursa cehennemdeki yerine
hazrlansn. 14[14]
Buhr, lm 39; Tirmiz, lim 8/2660; bn Mce, Mukaddime 431, 538.
Buhr, lm 39; Tirmiz, lim 8/2661; bn Mce, Mukaddime 432; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/98.
14[14] Buhr, lm 39; Tirmiz, Rya 2/206; Ebu Dvud, Melahim 4314; bn Mce, Mukaddime 434; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/410, 469, 519.
12[12]
13[13]

4- Mure b. ube (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in yle buyurduunu iittim:

Benim zerime sylenen bir yalan, baka br kimse zerine sylenen yalan gibi
deildir. O halde kim benim zerime bile bile kasten yalan uydurursa cehennemdeki
yerine hazrlansn15[15]

Aklama:

Hadisi Resulullah (s.a.v.) zerine yalan hadis dayandran yada sz syleyen kimseyi

k namaktadr. Cenab- Hak, bu kimseye, hak ettii cezay dilerse verir ve dilerse
affeder. Bylelerin muhakkak surette Cehenneme gireceklerine kesinlikle

hkmedilemez. nk kfrden ve irkten baka byk gnah ileyenler hakknda

verilecek hkm budur. Bunlar, Cehenneme girecek olsalar bile orada ebedi
kalmazlar. Zira Tevhid dini zere len bir kimse Cehennemde ebedi kalmaz.

Yalan; ister kasten, ister kastsz olsun bir eyi olduunun aksine haber vermektir.
nk yalan, bazen kasten ve bazen de kastsz sylenmemi olsa da, Hz.
Peygamber (s.a.v.):

Kasten yalan sz sylerse diye kayt koymazd. Sadece unutan ile yaralan kimselere
gnah yoktur.

Resulullah (s.a.v.) zerine yalan uydurmak, pek byk bir gnah ve ok irkin bir
iftiradr. nk bu, slam'n temellerini ykmaya, dinin hkmlerini bozmaya kadar

vanr. Onun iin sahabilerden bir zmre, eksik veya fazla kelimeye meydan
vermekten korkarak ok hadis rivayet etmekten kanmlardr. 16[16]

Baz rivayetlerde; daha Hz. Peygamber (s,a.v)'in salnda ona yalan sz

15[15]
16[16]

Buhr, Cenaiz 34; Tirmiz, Cenaiz 23, 1000; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/245, 252 255.
Buhri, lim 39; Ebu Dvud, lm 4, 3651; bn Mce, Mukaddime, 4, 36; Hkim, Mstedrek, 3/362.

dayandranlar km olsa bile, hadis uydurma, bir hareket olarak, h. 34-35

yllarnda baladn syleyebiliriz.

eitli zamanlarda, bidatiler km ve bunlar; almalarn, ideolojilerini ve

dncelerini hakl gstermek iin yalan hadis uydurmular; baz fkhlar ise srf

mezheplerini ve dncelerini savunmak iin kitaplarnda uydurma hadislere yer

vermiler; baz zahid ve tasavvufular ise insanlar salih amellere tevik etmek iin,
ya yalan hadis uydurmular yada yalan hadislere yer vermiler; zndk yada din

dmanan, karlar iin yada slam'a zarar vermek iin hadis uydurmular;

kssaclar ise ya devlet adamlarna yaranabilmek iin yada maddi kazan elde etmek

iin hadis uydurmular; bazlar da halk arasnda bilgilik taslamak iin hadis
uydurmulardr. 17[17]

2- Her Isttn Sylemenin Yasak Olmas

5- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Kiiye, her iittii (bakalarna) sylemesi yalan olarak yeter. 18[18]

Aklama:

Burada, kiinin, her iittiini bakalanna aktarmamas gerektii belirtilerek bu

konuda yalana dlebileceine dikkat ekilmektedir.

Daha geni bilgi iin b.k.z: bn Kayyim el-Cevziyye, Uydurma Hadisleri Tanma Yollan, ev. Hanifi Akn, Karnca
Yaynlar, stanbul 2004, s. 47-109.
18[18] Ebu Dvud, Edeb 80, 4992.
17[17]

3- Ehliyetsiz Kimselerden Hadis Alrken Temkinli Davranmak

6- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

mmetimin sonunda baz insanlar ortaya kacak ki, onlar size; sizin ve atalarnzn
iitmedii eyleri rivayet edecekler. Onlardan saknn. 19[19]

7- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

hir zamanda deccaller ile yalanclar ortaya kacak. Onlar size; sizin ve atalarnzn
iitmedii hadisleri getirecekler. Onlardan saknn. Yoksa sizi, saptrlar ve fitneye
drrler

Aklama:

Burada, ahir zamanda deccal ve yalanc kimselerin kp o zamanda yaayan

mslmanlara, daha nce hi duyulmam hadisler nakledeceklerini, dolaysyla

onlarn uydurma hadislerine aldanlmamas, onlardan saknlmas gerektii ve en

nemlisi, getirilen hadislerin kaynaklarnn aratrlmas gerektii belirtilmektedir.
8- Tvs'tan rivayet edilmitir:

Beyr b. Ka'b, Abdullah bn Abbs'a gelip ona hadis rivayet etmeye balad.
19[19]

Abdullah bn Abbs, ona:

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/321, 349.

Filan ve filan hadisi tekrarla! dedi. O da tekrarlad. Sonra yine Abdullah bn

Abbs'a hadis rivayet etti. Abdullah bn Abbs, ona:

Filan ve filan hadisi tekrarla! dedi. O da tekrarlad. Daha sonra Abdullah bn

Abbs'a:

Bilmiyorum, acaba benim rivayet ettiim btn hadisleri bildin de sadece bunu mu
bilmedin? Yoksa btn rivayet ettiim hadisleri bilmedin de sadece bunu mu
bildin? diye sordu. Abdullah bn Abbs, ona:

Dorusu biz, Resulullah (s.a.v.) zerine yalan uydurulmad zamanda ondan hadis
rivayet ederdik. Fakat insanlar, hrn ve uysal deveye binmeye balaynca, biz de
ondan hadis rivayet etmeyi braktk diye cevap verdi.
9- Mchid'den rivayet edilmitir:

Beyr el-Adev, Abdullah bn Abbs'a gelip Resulullah (s.a.v.) yle buyurdu

Resulullah (s.a.v.) yle buyurdu diyerek hadis rivayet etmeye balad. Abdullah

bn Abbs ise onun hadis rivayetini dinlemiyor ve ona bakmyordu. Bunun zerine
Beyr:

Ey Abdullah bn Abbs! Ne oluyor ki, rivayet ettiim hadisi dinlediini

grmyorum. Halbuki sana Resulullah (s.a.v.)'den hadis rivayet ediyorum. Sen ise
dinlemiyorsun dedi. Abdullah bn Abbs:

Dorusu biz, bir ara bir kimseyi Resulullah (s.a.v.) yle buyurdu derken
iittiimizde gzlerimizi hemen ona doru evirir ve kulaklarmz ona verip
dinlerdik. nsanlar hrn ve uysal deveye binmeye balaynca, biz de tandmz
hadislerden bakasn onlardan almaz oldukdiye cevap verdi
Aklama:

Sahabiler dneminde balayan, hadis alnacak insanlar konusunda titiz davranma

geleneini srdren insanlarn, belli bir sre ravilerinin belirtilmesi konusunda

herhangi bir mdahalede bulunmadklar anlalmaktadr. Buraya kadar, hadis

rivayetinde stee bal olarak sregelen ravinin belirtilme keyfiyeti, bu aamada

yava yava zorunlulua dnmeye balamtr. nce hadisi nakledenin istei esas

iken, ikinci aamada ise dinleyenin talebi esas unsur haline gelmi, hatta hadisin
kabul de zikretmek zorunda olduu ravinin durumuna balanmtr.

Ravinin sorulmas, yeni kimliklerin ncelendii, naslarn te'villerle arptld, yani

ilmin ifsat edildii bir dnemde, hadisin sahih olduu konusunda muhaddise gven
telkin edecek bir k yolu olarak grlmtr... te bu ve benzeri rivayellerdeki,

hadis naklini terk etmeyi, ihtiyata ynelik bir vurgu olarak anlamak gerekmektedir.

Zira ortaya kan bir takm olumsuzluklar, hadis rivayetinde ihtiyatl davranmay
zorunlu hale getirmi olsa bile, dinin temel kaynaklarndan birisi olan hadisleri
dier insanlara retmek de, bir o kadar zorunludur. 20[20]

4- Senedin Dinden Olmas, Rivayetin Ancak Sika/Gvenilir Kimselerden

Alnmas, Kendilerinde Bulunan Kusur Sebebiyle Ravileri Cerh Etmenin Caiz
Olmas

10- Muhammed b. rn'den rivayet edilmitir:

Bu isnad ilmi, din ilimlerdendir. Dininizi kimlerden aldnza dikkat edin!

11- Muhammed b. rn'den rivayet edilmitir:

nsanlar, nceleri hadisin isnadn sormazlard. Fitne ortaya knca, Bize

ravilerinizin adlarn syleyin demeye baladlar. imdi ise Ehl-i snnete dikkat

ediliyor ve onlarn hadisleri kabul ediliyor. Ehl-i bid'ata baklp onlarn rivayet
20[20]

ettikleri hadisler alnmyor.

Yavuz nal, Hadisin Dou ve Geliim Tarihine Yeniden Bak, Ett Yay., Samsun 2001, s. 287, 290.

12- Muhammed'den rivayet edilmitir;

Ebu shk brahim b. sa et-Tleknyi dinledim. O yle dedi:

Abdullah bn Mbrek'e:

Ey Ebu Abdurrahman! Kulamza, Dorusu kendi namaznla birlikte anne ve

babana da namaz klman, orucunla beraber onlara da oru tutman, iyilik stne

iyiliktendir eklinde bir hadis rivayet edilmektedir. Bununla ilgili olarak ne

dersin? dedi. Abdullah:

Ey Ebu shk! Bu hadis, kimden (nakledilmi)tir? dedi. Ben;

Bu hadis, ihb b. Hr'tan (rivayet edilmekte)di dedim. Abdullah:

O, gvenilir bir kimsedir. Peki o, bu hadisi kimden alm? dedi. Ben:

Haccc b. Dinar'dan (alm) dedim. Abdullah:

O, gvenilir bir kimsedir. Peki o, bu hadisi kimden alm? dedi. Ben:

Resulullah (s.a.v.) buyurmu dedi. Abdullah:

Ey Ebu shk! Dorusu Haccc b. Dinar ile Peygamber (s.a.v.) arasnda almas ok
g olan yle ller var ki, o llerde binek hayvanlarnn boyunlar kopar. Fakat
sadaka verme konusunda br gr ayrl yoktur dedi.
13- Sfyn bn Uyeyne'den rivayet edilmitir:

Bana, Buheyne'nin arkada Ebu Akl haber verdiine gre; Abdullah bn mer'in
oullarndan bazlar, Hz. mer'in torunlarndan olan Ksm'a bilmedii bir eyi
sormular.

Yahya bn Sad, ona, mer ile Abdullah bn mer'i kastederek:

Vallahi, hidayet imamnn olu olduun halde senin gibi bir kiinin, sorulan bir ey

hakknda bilgisiz bulunman gerekten byk bir kusur sayarm dedi. Ksm'da:

Vallahi, Allah katnda ve Allah iin dnen bir kimseye gre, benim ilimsiz

konumam yada gvenilir olmayan bir raviden haber nakletmem bundan daha
byk kusurdur diye cevap verdi.

slam Tarihi'nde zamann ilerlemesiyle mslmanlarn arasnda bir takm ihtilaflar

ortaya kt. Siyas anlamazlklardan kaynaklanan bu ihtilaflar, nce siyas
kamplamalara, ardndan da din bir hviyet kazanarak yeni oluumlara, yani

mezheplerin douuna neden oldu. Her iki aamada da, kazanlan yeni kimlikler

ne kt. Bu aamadan itibaren insanlar, Mervan, ii, Haric gibi yeni kimlikleriyle
anlmaya baland. Siyas yada din bir kaygyla grup oluturan bireyler, bu

psikolojiyle kendi sylemlerinin doruluunu, dolaysyla muhaliflerin sapklkta

olduunu ispat etme uraasma dtler. Bu amac gerekletirmek iin ilk

bavurulan yol, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den beri bilinen, zellikle te'vilin kullanlmas
olmutur.

Bu aamada yaplan mdahale, hl szl ve mana olarak aktarlabilen hadis

metinlerine, girebilecei boluklar yakalad. Zira mana, mefhum ve muhteva

rivayeti caizdi. Bu artlarda te'ville ulalan yorumun, metne yansmas, hatta

metnin formal yapsn deitirmesi kanlmaz oldu. Bu nedenle sz konusu

gelime zerine ravilerin kim olduu sorulmaya baland. Eer ravi, Ehl-i snnetten

ise hadisi kabul edilmekte, deilse hadisi reddedilmektedir. Burada Ehl-i snnet

kavramna zel bir anlam yklenildii grlmekte; bylece kiinin, vlen dosdoru

bir yol zere olduu, yani kendileri gibi dnd vurgulanmaktadr. Daha ak bir

ifadeyle, kiinin, Ehl-i snnetten olmas, takip ettii izgi itibariyle naslar

arptmayaca konusunda muhaddise gven teikin etmektedir. te yandan onun

Ehl-i snnetten olup olmad da, tarih sre ierisinde oluan otoritelerin
deerlendirmeleriyle renilmekte, hatta bu bilgi de tpk hadis metni gibi dier
insanlara iletilmektedir.

Sz konusu siyas-din oluumun ortaya kard taassup, maddi veya manevi kar

temin etme, hatta slam'a hizmet arzulan gibi nedenler, hadislerin, dolaysyla Hz.

Peygamber (s.a.v.)'in nfuzunun kullanlmasna; kiilerin ahsi grlerini

destekleyen herhangi bir rivayet bulunmad takdirde mevcutlardan uygun

olanlarn te'viline yada yeni bir takm rivayetlerin uydurulup Resulullah (s.a.v.)'e
atfedilmesine yol at...

te bu aamada senedin, dileyenin dilediini sylemesine, dolaysyla dinden

olmayann dine sokulmasna engel olaca dnld. Hadis uydurmaclna kar

bir kalkan olarak gelitirilen bu yntemle, uydurma olanlar da dierlerinden

ayrtrlacak, haberin shhati de sadece isnadla belirlenebilecekti. Bu dnce,
hadis konusunda titiz olan insanlan, hem hadisi alrken ve hem de naklederken
kimden aldn iaret etmeye sevk etti...

Bu sre ierisinde, rivayet ettii hadisin kaynan bildirmeye taraf olanlar, hatta

bunu zorunlu grenlerin yannda, bundan rahatszlk duyanlarn bulunduu

mahade edilmitir. 21[21]

Burada karmza kan dier bir husus da; msteriklerin, hadis senedlerinin, II.
asrn sonu ile III. asrn banda hadis alimleri tarafndan uydurulduu

22[22]

iddiasdr. Hadislerin gvenirlilik lsn ilk kademede ortaya koyan isnad sistemi

hakkndaki bu ar thamn hi bir belgeye dayandrmamas, onun en nemli

konularda bile zan ve tahmin ile konumakta saknca grmediini kantlamaktadr.

Kendi kaynaklarndan biri olan ve II. (8.) yzyln balarnda yazlan bn shk'n

kk hacimli es-Sresinde bile 200'e yakn isnadn kullanlm olduunu

grmezlikten gelmesi, tpk hadis metinleri gibi isnadlann da daha sonralar icat
edildiini kabul etmesi 23[23] sebebiyledir

Halbuki hadislerin salamlk derecesini tespit etmek zere muhaddislerin ortaya

koyup gelitirdii sened tenkidi, rivayetleri bir tr n elemeden geirme faaliyeti
olup bundan sonra hadis metinleri de incelenerek bunlann Kur'an'a, mtevatr

snnete, te'vil edilemeyecek kadar akla, duyu ve mahadeye ve tarih gereklere

aykr olup olmad tespit edilmeye allmtr. Muhaddisler, bu llere gre

hadisin lafznda ve manasnda bir bozukluk bulunmasn ondan phelenmek iin

yeterli sebep kabul etmilerdir.

Erken devirlerden itibaren metin tenkidi alannda yaplan almalar geni

Yavuz nal, Hadisin Dou ve Geliim Tarihine Yeniden Bak, Ett Yay., Samsun 2001, s. 286-287, 291, 93, 94.
Caetani, slam Tarihi, I, 88.
23[23] slam Tarihi, 1/88.
21[21]
22[22]

aratrmalara konu olmutur. Bu almalara rnek olarak, Selahaddin b. Ahmed

Edlib'nin Menhec nakdi'1-metninde ulemi'l-hadsi'n-nebev
Gurmullah ed-Dmeyn'nin Mekyis nakdi mtni's-snne

Lokman

metnen

es-Selefi'nin

26[26]

Ihtimrn'l-muhaddisn

24[24]

25[25]

Misfr b.

Muhammed

bi-nakdi'1-hads seneden

ve

ve Muhammed Thir el-Cevb'nin Chd'l-muhaddisn f nakdi

metni'1-hads 27[27] adl eserleri zikredilebilir.

1- MAN BLM

Mslim, kitabna, btn ibadetlerin art olduu ve hepsinden stn bir mertebede

bulunduu iin man bahsiyle balam, sonra da ibadetleri sralamtr.

man kelimesi, szlkte; bir kiiyi syledii szde tasdik etmek, dorulamak,
sylediini kabullenmek, gnl huzuruyla benimsemek, karsndakine gven

vermek, gvenlikte olmak, pheye yer vermeyecek biimde iten yrekten

inanmak anlamlanna gelir.

Terim olarak ise; Hz. Peygamber (s.a.v.)'i, yce Allah'n getirdii kesin olarak bilinen

hkmler (=zarrt- diniyyey)i tasdik etmek, onun haber verdii eyleri

tereddtsz kabul edip bunlann gerek ve doru olduuna gnlden inanmak
demektir.

mann hakikati ve z, kalbin tasdikidir. Kalbin tasdiki, imann deimeyen asl

unsurudur. Yalnz kalpte neyin gizli olduunu insanlar bilemedii iin, kalpteki

inancn dil ile sylenip aa vurulmas, o kiinin, dnyada bu sz ve ikrarna gre

bir ileme tabi tutulmas gerekmektedir. Bu sebeple kalpte bulunan inancn dil ile
ifade edilmedi, imann bir paras deil adeta onun dnyevi artdr.

Amel: radeye dayal i, davran ve eylem demektir. Esasen tasdik ve ikrar da birer

eylemdir. Ancak amel deyince daha ok kalp ile dil dnda kalan organlarn ameli

Beyrut 1403/1983.
Riyad 1404/1984.
26[26] Riyad 1408/1987.
27[27] Tunus 1991.
24[24]
25[25]

anlalmaktadr. Bu durumda iman ve amel birbirinden ayn eyler olmasna, amelin

imann bir paras olmamasna ramen her ikisi arasnda ok sk bir ba ve iliki
bulunmaktadr. nk amelin geerli olabilmesi iin iman art klnmaktadr.
1- man, slam Ve hsann Tanm

14. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), br gn nsanlarn arasnda iken bir adam gelip ona:

Ey Allah'n resul! man nedir? diye sordu. Peygamber (s.a.v.):

man; Allah'a, meleklerine, kitabna, O'na kavumaya, peygamberlerine iman etmen

ve ldkten sonra son dirilmeye iman etmendir buyurdu. Adam:

Ey Allah'n resul! slam nedir? diye sordu. Peygamber (s.a.v.);

slam; Allah'a hibir eyi ortak komayarak O'na kulluk etmen, farz olan namaz
dosdoru klman, farz olan zekat vermen, Ramazan orucunu tutman buyurdu.
Adam:

Ey Allah'n resul! hsan nedir? diye sordu. Peygamber (s.a.v.);

hsan; Allah' gryormusun gibi O'na kulluk etmen, her ne kadar O'nu
grmyorsan da O seni grmektedir buyurdu. Adam:

Ey Allah'n resul! Kyamet ne zaman kopacak? dedi. Peygamber (s.a.v.):

Bu konuda soru sorulan kimse, soruyu sorandan daha fazla bilgili deildir. Fakat
sana alametlerini bildireyim: Cariye efendisini dourursa ite bu kyamet
alametlerindendir. Yine plak, yaln ayak (takm kimseler), nsanlara lider olursa ite
bu kyamet alametlerindendir. Kuzu, olak obanlar bina yapma konusunda
birbirleriyle yar ederlerse ite bu da kyamet alametlerindendir. Kyametin ne
zaman kopaca bilgisi, Allah'tan baka hi kimsenin bilemedii be gayba
girmektedir buyurdu.

Daha sonra Peygamber (s.a.v.),

Kyametin ne zaman kopaca hakkndaki bilgi, ancak Allah'n katndadr. Yamuru

O yadrr, rahimlerde olan O bilir. Hi kimse yarn ne kazanacan bilemez. Yine hi
kimse nerede leceini bilemez. phesiz Allah, her eyi bilendir, her eyden
haberdardr 28[28] ayetini okudu.

Ebu Hureyre szne devamla der ki:

Sonra soruyu soran adam ekip gitti. Peygamber (s.a.v.):

Onu bana geri arn buyurdu. Bunun zerine sahabiler, geri evirmek onun iin

peine dtler. Fakat onunla ilgili hibir ey gremediler. Bunun zerine

Peygamber (s.a.v.):

te bu gelen kimse, Cebrail idi. insanlara dinini retmek iin gelmiti

buyurdu.29[29]
man:

Hz. Muhammed (s.a.v.)'in Allah tarafndan getirdii kesinlikle bilinen eylerin

tmnde icmalen O'nu kalben tasdik etmek ve verdii haberlere teslim olmaktr.
slam:

er'i hkmleri kabul etmek, Allah'a boyun eip teslim olmaktr.

Bu durumda slam'n alametleri ve semereleri, kalpte gizli olan iman, kelime-i

ahadetle ve farz ibadetlerle ortaya karmaktr.
28[28]
29[29]

Lokmn: 31/34.
Buhri, man 37; bn Mce, Mukaddime 9, 64.

hsan:

Allah' gryormuasna ibadet etmektir. Yani btn gaye, btn ruh hali ieri-

sinde ibadet etmek iin gayret sarfetmektir. Kul ibadet ederken eer Allah'

grseydi, yce Rabbinin onun durumuna muttali, iini ve dn bilici ve onu kontrol
etmekte olduunu dnrd, dolaysyla da gafletten ve dnya meguliyetlerinden

kalbini uzak tutmaya, huu', huzur ve boyun emekle riayet etmeye olanca gcn

harcard. Kul, Allah' grmyor ise de Yce Allah'n onu grdn ve gzetlediini
dnrse ayn duyguyla ibadet etme imkan ve zevkini bulabileceine iaretler
hsanmahiyeti tantlm olmaktadr.

Kyamet'in alameti nedir? diye sorulduunda Resulullah (s.a.v.) burada iki alamet
bildirmektedir.

1- Cariyenin Kendi Efendisini Dourmas:

Alimlerin ouna gre bundan maksat; slam dininin yaylmas, mslmanlarn

geni apta fetihlerde bulunmas ve dmanlardan ok sayda esir almasdr.

mslmanlarn sahip olacaklan cariyelerden doma ocuklar hr sayldklar iin

babalarnn tm malna olduu gibi anneleri olan cariyelere de bir bakma sahip
olmu olurlar.

brahim el-Harb der ki:

Bununla kast eden; cariyelerin, hkmdarlar dourmas ve anne olan bu

cariyelerin herkes gibi hkmdar ocuklarnn teb'as durumuna dmesidir. 30[30]
Sind'ye gre ise bununla kast edilen; anne-babaya itaatsizliin oalmasdr.

30[30]

Nevev, Mslim erhi, 1/113.

2- plak, Yaln Ayak (Takm Kimselerin), nsanlara Lider Olmas:

Bununla kast edilen ise fakir ve bedevilerin, servet sahibi olup yksek apartman
yaptrarak bunlarla iftihar ederek ehir hayatnn bozulmasdr.

Burada Dinini retmek iin ifadesiyle kast edilen; slam, iman ve ihsann hepsine

birden din denilebileceine delalet etmektedir. Aynca bu hadis; ilim, edeb ve din
inceliklere ait bir ok nemli noktalar kapsamaktadr. Hatta Islamiyetin temelini

tekil etmektedir. Bu hadisteki nemli noktalardan birisi de; bir alimin meclisine
giren kii orada oturanlarn renmelerini gerekli grd ve hibirisinin sormak

niyetinde olmad er'i meseleyi kendisinin sormas ve ve bylece mecliste

bulunanlarn hepsinin renmelerini salamaktr. 31[31]
2- slam'n art Olan Namaz

15- Talha b. Ubeydullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Sa dank Necd ahalisinden bir adam, Resulullah (s.a.v.)'e geldi. Sesinin

uultusunu duyuyorduk, fakat ne dedii anlamiyorduk. Nihayet Resulullah (s.a.v.)'e

yaklap ona slam'n mahiyetin) sormaya balad. Resulullah (s.a.v.), ona:
Gece ve gndz be vakit namaz buyurdu. Adam:

Bunlardan baka zerime bir namaz var m? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Hayr! Yalnz nafile olarak namaz klabilirsin. Ayrca Ramazan aynn orucunu
tutabilirsin buyurdu. Adam:

Bundan baka zerime bir oru var m? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):
31[31]

Nevev, Mslim erhi, 1/159.

Hayr! Yalnz nafile olarak oru tutabilirsin buyurdu. Resulullah (s.a.v.), ona zekat
anlatt. Adam:

Bundan baka zerime bir ey var m? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Hayr! Yalnz nafile sadakalar verebilirsin buyurdu. Bunun zerine Adam:

Vallahi, bunlardan ne fazla yaparm ve ne de az yaparm diyerek arkasn dn(p

git)ti. Resulullah (s.a.v.), bu adamn arkasndan:

Eer doru sylyorsa, kurtulua ermitir buyurdu. 32[32]

Aklama:

Hadiste ad aklanmayan adamn, Dmam b. Sa'lebe olduunu syleyenler olduu

gibi, Dmm b. Sa'lebe ile ilgili hadis ile bu hadis arasndaki baz farkllklardan
dolay bu kiinin Dmm olmadn syleyenler de olmutur.

Bu hadiste; slam'n artlarndan olan namaz, oru ve zekatn farz olduu

bildirilmekte, bunlann yannda nafile olarak ayrca namazn,. orucun ve sadakann
olduu da vurgulanmaktadr.

Hz. Peygamber (s.a.v.) burada slam'; be vakit namaz klmak, Ramazan orucunu
tutmak ve zekat vermek olarak aklamaktadr. Yalnz bunlarn dnda daha baka

artlar Kur'anda bulmak mmkndr: yilii emredip ktlkten kandrma,

cihad, adalet, anne-babaya iyi davranma, infak, Peyaambere itaat etme gibi.
3- slam'n artlarn Sorup renme

32[32]

16- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Buhri, man 34; Ebu Dvud, Salat 1, 391; Nes, Salat 4, Siyam 1, man 23

Resulullah (s.a.v.)'e bir ey sormaktan yasaklanmtk. Bundan dolay l halkndan

akl banda bir adam gelerek biz de dinlemek artyla Hz, Peygamber (s.a.v.)'e soru
sormas ok houmuza giderdi. Derken l halkndan bir adam gelip:

Ey Muhammed! Bize senin elin gelip yle bir sz syledi. Gya sen, Allah'n seni

peygamber olarak gnderdii iddiasnda bulunuyormusun yle mi? dedi.

Resulullah (s.a.v.):

Evet, doru sylemi buyurdu. O zat:

u halde gkyzn yaratan kimdir? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Allah'tr buyurdu. O zat:

Ya yeri kim yaratmtr? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Allah'tr buyurdu. Adam:

Peki u dalar kim (bu ekilde) dikti ve onlarda her ne yaratt ise kim yaratt?
diye sordu. Resulullah (s.a.v.):
Allah'tr buyurdu. Adam:

yleyse gkyzn ve yeri yaratan, u dalar diken Allah akna seni Allah m
(peygamber olarak) gnderdi? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):
Evet buyurdu. Adam:

Hem senin elin, bize, gnmz ve gecemizde be vakit namazn farz olduunu
syledi? dedi. Resulullah (s.a.v.):

Doru sylemi buyurdu. Adam:

yleyse seni gnderen Allah akna, bunu sana Allah m emretti diye sordu.
Resulullah (s.a.v.):

Evet cevabn verdi. Adam:

Elin bize, mallarmzdan zekat vermenin farz olduunu syledi dedi. Resulullah

(s.a.v.):

Doru sylemi buyurdu. Adam:

Seni gnderen Allah akna, bunu sana Allah m emretti diye sordu. Resulullah
(s.a.v.):

Evet cevabn verdi. Adam:

Elin bize, ylda bir defa Ramazan ay orucunun farz olduunu syledi dedi.
Resulullah (s.a.v.):

Doru sylemi buyurdu. Adam:

Seni gnderen Allah akna, bunu sana Allah m emretti diye sordu. Resulullah
(s.a.v.):

Evet cevabn verdi. Adam:

Elin bize, yoluna gc yetenlerimize Beytullah hac etmenin farz olduunu

syledi. Resulullah (s.a.v.):

Doru sylemi buyurdu. Enes der ki: Sonra o adam:

Seni hak din ile gnderen Allah'a yemin ederim ki, bu farzlardan fazla ve eksik
yapmam diyerek dnp gitti. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):

Yemin olsun ki, eer bu adam doru syledi ise, mutlaka cennete girer buyurdu.
33[33]

Aklama:

Sahabiler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ok soru soruyorlard. Hatta bir defasnda Hz.

Peygamber (s.a.v.), bazlarnn kendisini zor durumda brakmak iin soru

Buhr, lm 6; Ebu Dvud, Salt 23 (486); Tirmiz, Zekt 2,19); Nes, Sym 1; bn Mce, kme 194, 99; Ahmed b.
Hanbel, 3/109.

33[33]

sorduklarn hissederek gazaba gelip yz kpkrmz olmutu. Onlara, kzgn ve

fkeli bir ekilde ne sorurlarsa cevap vereceini syledi. Bunun zerine sahabiler
sormaktan ekinir olmulard. Bunun zerine
ok eyler sormayn

34[34]

ayeti inmitir. Artk bu ayetten sonra bir mddet kimse

Hz. Peygamber (s.a.v.)'e soru sorumaz olmutu. Enesin sz buna iaret

etmektedir.

Soru sormak yasak edildikten sonra sahabiler, l halkndan birinin sormasn arzu
etmeleri, onlara henz bu yasan ulamadndan tr onlann mazur saylacaklar
iindir.

Akl banda biri olmasn istemeleri, byle bir kimsenin, kendileri iin lzumlu olan
eyleri sormas iindir. Bylece herkes bundan yararlanabileceklerdi.

Bu kii, Dmm bn Sa'lebe olup Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna Mekke'nin

fethinden sonra hicretin dokuzuncu ylnda gelmitir. Bu yl, Heyetler Yl oLarak

bilinir.

Dmm bn Sa'lebe'nin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna gelmeden nce, mslman

olup olmad konusu ihtilafldr. ye gre, mslman olup Hz. Peygamber (s.a.v.)'e

sorduklar sorular gerekte sorular olmayp tekrar etme mahiyetindedir. Abdullah

bn Abbs'dan gelen rivayete gre ise; Dmm'n, sorularn bitirdikten sonra
kelime-i ahadet getirdii, sonra kavminin yanna dnerek onlara slamiyeti
anlatt ve hepsinin mslman olduklar kaydedilmektedir.
4- Kendisiyle Cennete Girilen mann Mahiyeti

17- Ebu Eyyb (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir yolculuk srasnda nne bir bedevi kp devesinin yularnn
burun zerinden geen ksmndan yada yularndan tutmu, sonra:

34[34]

Maide: 5/101.

Ey Allah'n resul yada Ey Muhammed1 Beni cennete yaklatracak ve

cehennemden uzaklatracak eyi bana haber ver! dedi.

Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) sustu. Sonra sahabilerine bakt. Daha sonra:

Dorusu iler yolunda gitti yada doru olan gsterildi buyurdu. Sonra da adama:
Nasl demitin? diye sordu.

O da, sorduu eyi tekrar etti. Daha sonra Peygamber (s.a.v.):

Allah'a hibir eyi ortak komayarak O'na kulluk etmen, namaz dosdoru klman,
zekat vermen ve akrabalk ban sr dr mendir. Artk deveyi brak buyurdu. 35[35]
Aklama:

Kiiyi cennete yaklatracak ve cehennemden uzaklatracak durum; ilk nce Allah'a

hibir eyi ortak komamak, O'na kulluk etmek, namaz dosdoru klmak, zekat

vermek ve bir de akrabalk ban srdrmek olarak belirtilmektedir. irk koan bir
kii, asla cennete giremez.

18- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir bedevi, Resulullah (s.a.v.)'e gelip
ona:

Ey Allah'n resul! Bana yle bir amel gster ki, onu yaptm zaman cennete
gireyim dedi. Resulullah (s.a.v.):

Allah'a hibir eyi ortak komayarak O'na kulluk etmen, farz olan namaz dosdoru
klman, farz olan zekat vermen ve Ramazan orucunu tutman buyurdu. Bedevi:

Nefsimi elinde bulunduran Allah'a yemin ederim ki, ebediyen bun(lar)a ne fazla bir
35[35]

ey yaparm ve ne de eksik bir ey brakrm dedi. Resulullah (s.a.v.):

Buhr, Zekt 1, Nes, 10.

Cennetliklerden birisini grmek isteyen, ite u adama baksn buyurdu. 36[36]

Aklama:

Buhr sarihi Ayn'ye gre; bu bedevinin ad, Sa'd bnu'l-Ahrm'dr. Peygamber

(s.a.v.) bu adamn, sznde durarak ibadetine devam edeceini ve cennete

gireceini bilmitir. nk Kelime-i ahadet getirerek namaz, oru, zekat, hac gibi
ibadetleri yerine getiren kimse irk komadka ve kfr bir sz yada eylem

yapmad mddete, hatta hrszlk da yapsa ve zina da etse sonunda cennete

girecektir. Dolaysyla btn din grevleri hakkyla yerine getiren bir mmin
cennetle mjdelenir.

19- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Nu'man b. Kavkal, Peygamber (s.a.v.)'e gelip ona:

Ey Allah'n resul! Ne dersin? Farz olan namaz kldm, haram haram ve helali de
helal bildiim zaman cennete girer miyim? diye sordu. Peygamber (s.a.v.):
Evet buyurdu. 37[37]

Bu hadis, iman gerektiren hususlar ile helal-haram her eyi kapsamaktadr. nk

haram haram, helali da helal bilmek, eriatn btn emir ve yasaklarna uymaktan
kinayedir.

5- slam'n artlar ile Yce Temelleri

Buhr, Zekt 1.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/316; Ebu Avne, Msned, 1/4-5; Ebu Ya'l, Msncd, 3/445; Beyhak, Snen'lKbr, 10/9.
36[36]
37[37]

20- Tvs'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Abdullah bn mer'e:

Gazveye kmyor musun? diye sordu. Abdullah bn mer:

Ben, Peygamber (s.a.v.')in yle buyurduunu iittim:
slm be esas zerine kurulmutur:

1- Allah'tan baka ilh olmadna ahadet etmek,

2- Namaz dosdoru klmak,
3- Zekat vermek,
4- Ramazan orucu tutmak,
5- Kabe'yi haccetmek diye cevap verdi. 38[38]

Allamak:

slam'n artlarn belirten bu hadis, Be art olarak bilinmektedir. Yalnz bunlarn

dnda daha baka artlan Kur'an'da bulmak mmkndr: yilii emredip

ktlkten kandrma, cihad, adalet, anne-babaya iyi davranma, infak, Peygambere

itaat etme gibi.

Bu be art, slam'n ibadete ynelik farzlardr. Bunun dnda slam'n inan

esaslan, Muamelat insanlar aras ilikiler, Ceza ile ilgili esaslar, Ahlak ile ilgili
esaslar, Siyaset ile ilgili esaslar vb. esaslar vardr. slam bu ekilde bir btn olur.
Yoksa ibadet ile ilgili be art, slam'n sadece kendisi deildir.

Abdullah bn mer'in, adama bu ekilde cevap vermesi, onun, cihad farz ayn

zannettii iindir. te Abdullah bn mer'de, ona cihad farz kifaye olduunu

anlatmaya almaktadr. Bunu da, hadisle anlatmak istemitir. Hadiste cihadn
38[38]

zikred ilmemesi, ya farz kifaye olduundan dolaydr. Hadiste belirtilen be ey ise,

Buhr, man 1; Nesi, man 13; Tirmiz, man 3,2609.

farz ayndr. Bununla ilgili olarak 23 nolu hadise bakabilirsiniz.

6- Yce Allah'a Ve Resulullah (s.a.v.)'e man, Dinin Hkmlerini renmek,
Dine Davet, Dinin Mahiyetini Sorup renmek Ve Kendisine Din Ulamam
Kimseye Din Tebli Etmek

21- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Abdulkays heyeti, Bahreyn taraflarndan Resulullah (s.a.v.)'in yanna gelip ona:

Ey Allah'n resul! Bizler, u kabile, Rebia'nn bir koluyuz. Bizim ile senin aranda

Mudarr kafirleri girmitir. Bundan dolay sana ancak haram ayda gelebiliyoruz.
Dolaysyla bize yle bir ey emret ki, onunla, hem biz amel edelim ve hem de geride
kalanlarmz ona davet edelim dediler. Resulullah (s.a.v.):

Size drt hususu emrediyorum ve drt hususu da yasaklyorum. Emrettiim hususlar

unlar:
1- Allah'a man. Sonra bunu onlara aklama mahiyetinde yle dedi: Allah'tan baka
ilah olmadna ve Muhammedin Allah'n resul olduuna ahitlik etmek.
2- Namaz dosdoru klmak.
3- Zekat vermek.
4- Harpte elde ettiiniz ganimetten bete birini vermek.
unlar ise size yasaklyorum:
1- Dubb: Su kabandan yaplm testiler.
2- Hantem: Topraktan yaplm kp.
3- Nakr: Hurma kknden ayrlan anak.
4- Mukayyer: Ziftlenmi kp.

Halef, kendi rivayetinde; Allah'tan baka ilah olmadna ahitlik etmek ifadesini
ilave edip bir parman yummutur. 39[39]
Aklama:

Abdulkays, kabileler ierisinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ilk gelen heyettir. Bu kabile,
Mekke'nin fethedildii yl gelmitir. Heyetin banda, Eeccu'l-Asar lakabn tayan

Mnzir b. Ali bulunuyordu. Bunlarn kii olduklar ihtilafldr.

Abdulkays

kabilesi,

Rebia

kabilesinin

bir

koludur.

Bahreyn

tarafnda

yaamaktaydlar. Mudar kabilesi, aslnda Rebia kabilesinin kardei olmakla birlikte

henz o srada mrik idiler. Bundan dolay Rebiallar, Medine'ye gidemyorlard.

Ancak haram aylarn gelmesini bekliyorlard. nk mrikler, haram aylara

hrmetten dolay savamazlard.

Haram aylar; Zilkade, Zilhicce, Muharrem, Receb. Bu konuda alimlerin ittifak

vardr. Bu aylarda savamak, Hz. brahim (a.s) zamannda haram klnmt. Bu
yasak, slam'n ilk yllarna kadar devam etmiti. Nihayet Receb aynda sava helal

klnm, dierlerinde yine haram olarak kalmtr. Hatta bazlanna gre, Receb
aynda bile savamak haramdr. Bunun sim, gvenlii salamaktr.

Humus bete bir vergisinden maksat, dmandan cihad yoluyla elde edilen mallarn, Biliniz ki, ganimet olarak aldnz eylerin bete biri; Allah'a, peygamber'e,
yakn akrabalara, kszlere, muhtalara ve yolculara aittir
ayette belirtilen yerlere vermektir.

40[40]

emrine uyarak

Hantem, Dubb, Nakr ve Mzeffet gibi kaplar kullanmama ile ilgili yasak, bir

mddet devam ettikten sonra Breyde hadisiyle nesh edilmitir. Ebu Hanfe, afi ve
alimlerin ounun gr de bu ekildedir. 41[41]

Buhr, mn 40, tim 25; Ebu Dvud, Eribe 7, 3692; Tirmiz, mn 5, 2611; Nes, mn 25; bn Mce, Zhd
18,4186, 4187; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/228.
40[40] Enfl: 8/41
41[41] Breyde hadisi iin b.k.z: Ebu Dvud, Eribe 7,3698.
39[39]

7- Kelime-i ahadete Ve slam'n Hkmlerine Davet Etmek

22- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Muz b. Cebel der;

Resulullah (s.a.v.), beni Yemen'e gnderdi. Gnderirken bana u talimat verip

buyurduk:

Gerekten sen, Kitap ehli olan bir kavme gidiyorsun. Onlar; Allah'tan baka ilah

olmadna, benim de Allah'n resul olduuma ahadet getirmeye davet eyle. Eer

buna itaat edecek olurlarsa, o zaman onlara, her gn ve gecede be vakit namazn

farz olduunu bildir. Buna itaat edecek olurlarsa, o zaman onlara, Allah'n,

kendilerine, zenginlerinden alnp fakirlerine verilecek olan zekat farz kldn

bildir. Eer buna da itaat edecek olurlarsa, o zaman sakn mallarnn en

kymetlilerini alma! Mazlumun bedduasndan m sakn! nk mazlumun yapt

dua ile Allah arasnda perde yoktur. 42[42]
Aklama:

Muafn Yemen'e vali olarak gnderilmesi, hicretin 9. ylnda Tebk gazasndan

sonra olmutur.

Kitap ehli: Kendilerine Allah tarafndan peygamber gnderilen ve kitap indirilen

gayri mslimlerdir. Yemenliler de, Kitap ehli idiler. et-Telvihde, Yemenlilerin, o

srada Yahudi oiduklar kaydedilmektedir.

Kitap ehli, her ne kadar Allah'n varln kabul etseler bile, Allah' mahlukatma
benzetip O'nu cisimletiren Yahudiler ile O'na ocuk ve e nispet eden Hristiyanlar,
gerekte, Allah' bilmi deillerdir. Dolaysyla Resulullah (s.a.v.), Muaz'a; onlara ilk

Buhr, Zekt 1, Mez 60; Ebu Dvud, Zekt 5 (1584); Trmiz, Zekt 6 (625); Nes, Zekt 1, 46; bn Mce, Zekt
1,1783; Ahmed b. Hanbel, 1/233.

42[42]

nce keime-i ahadeti teklif etmesini, daha sonra da namazn ve Zektn onlara farz
olduunu bildirmesini istemitir.

Oru hicretin 2. ylnda, hac ise hicretin 9. ylnda farz klnmasna ramen hadiste
gememesi ile ilgili olarak bunun, ravilere ait bir hata olduunu belirtir.

En kymetli mallardan zekt alnmamasnn nedeni; mal sahiplerine bir ltuf ve

onlann kalplerini slam'a sndrmaktr.

8- Allah'tan Baka lah Olmadna Ve Hz. Muhammed'in Allah'n Resul

Olduuna ahitlik Edinceye Kadar nsanlarla arpmak

23- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) vefat edince, Ebu Bekr (onun yerine) halife seildii ve baz Arap
topluluklar dinden dnd mer bn'l-Hattb, Ebu Bekr'e: Peygamber (s.a.v.):

nsanlar; Allah'tan baka ilah olmadna deyinceye, kadar (onlarla) savamakla

emrolndum. Kim Allah'tan baka ilah yoktur derse, slam hakk (olan had cezalar)
hari maln ve cann, bana kar emniyet altna alm olurlar. (Gizli hallerinden
dolay) hesap(lar)i ise Allah'a aittir buyurduu halde sen nasl onlarla savarsn'
diye sordu. Ebu Bekr:

Vallahi, namaz ile zekatn arasm ayran kimselerle mutlaka savaacam. nk

zekat, maln hakkdr. Vallahi, Resulullah (s.a.v.)'e verdikleri yularlar bana

vermeyecek olurlarsa vermediklerinden dolay onlarla herhalkarda savarm

diye cevap verdi. Bunun zerine mer bn'l-Hattb:

Vallahi, yce Allah'n, Ebu Bekr'in kalbini savaa atn kavradm. Bunun da hak
bir sava olduunu anladm dedi. 43[43]

Resulullah (s.a.v.), hicretin 11. ylnda Rebilevvel aynn 12'sinde Pazartesi gn

Buhr, Zekt 1, 'tisam 2, stitbetu'l-Murteddn 3; Ebu Dvud, Zekt 1,1556; Nes, Zekt 3; Tirmiz, mn
1,2610; bn Mce, Mukaddime 9,71; Ahmed b. Hanbel, 2/277, 423, 475, 476, 502
43[43]

leye doru vefat etmi, Benu Side Sakifes denilen yerde bir araya gelen
mslmanlarn istiaresi srasnda Hz. mer, Hz. Ebu Bekr'e hemen orada beyat

etmi, ondan sonrada oradakilerin hepsi Hz. Ebu Bekr'e beyat etmilerdi. Bylece
Hz. Ebu Bekr halife seilmi oldu.

O srada baz mslman gruplar, dinden dnmeye balamlard. Hattab (. 388/998)'ye gre, bunlar 2 snftr:

1- Dinden Tamamen Dnenler:

a- Mseylimetul-Kezzb'n peygamberlik iddiasn tasdik eden Benu Hanife ile

Esvedu'l-Ansye uyanlar. Bunlarn hepsi, Hz. Muhammed (s.a.v.)'in peygamberliini

inkar ediyorlard. Hz, Ebu Bekr, onlarla savap Mseylimetu'1-Kezzb'

Yemame'de, Esvedu'l-Ans'yi de San'a'da ldrtt. Onlara uyanlarn ou,

ldrld. Kalanlar ise kap daldlar.

b- Dinin btn hkmlerini inkar edip namaz-zekt gibi ibadetleri terk edenler.
Bunlar, cahiliyet dnemindeki eski hallerine dnmlerdi.
2- Namaz ile Zekt Birbirinden Ayranlar:

Bunlar, namazn farz olduunu kabul ediyor, fakat zekt vermiyorlard. Bunlarn

iinde zekt vermek isteyip de reislerinden kork-tuSar iin veremeyenler de

vard. Bazlar da, Allah'n,

Onlarn mallarndan, kendilerini temizleyecein bir zekt al

44[44]

Hz. Peygamber (s.a.v.)'e zg klp zekt vermekten kanmlard.

44[44]

hitabn, sadece

Sahabe-i kiram, namaz klmayan kimselerle harp edilecei ile ilgili icmas vard. Hz.

Tevbe: 9/103.

Ebu Bekr, zekt namaza kyas yaparak zekt vermeyen kimselere sava amaya
karar vermiti.

Burada, Hz. mer'in hadisin genel anlamn dikkate almasna karn Hz. Ebu Bekr'in
kyasla hkm vermesi, amm genel) bir hkmn kyasla tahsis edilebileceine
delildir.

24- Ebu Mlik, babas (Trik el-Eca) (r.a)'tan rivayet etmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in yle buyurduunu iittim:

Kim Allah'tan baka ilah yoktur deyip Allah'tan baka taplan eyleri inkar ederse
onun malna ve canna (dokunmak) haramdr. Gizli hallerinden dolay hesaplar ise
Allah'a aittir. 45[45]

Aklama:

Peygamber (s.a.v.), insanlarn kalplerinden ne gizlediklerini renmekle sorumlu

deildir. Zaten bu, bir sr olduu iin onu Allah'tan baka bilecek kimse yoktur.

Dolaysyla hadiste sz konusu edilen hususlar; zahir olarak, bir kimsenin

mslman olduuna delalet eden eylerdendir. Bunlar yapan mmin denilir.
Gnlden geen yada kalpte gizlenen srlardan dolay hesaba ekmek, sadece
Allah'a aittir.

9- lmek zere Olan Bir Kimsenin, Komaya Girmedii Mddete slam'a

Girmesinin Sahih Olduuna, Mrikler iin Balanma steinde
Bulunmasnn Yrrlkten Kaldrlmas

45[45]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/472, 6/394, 395; bn Ebi eybe, Musannef, 10/123, 12/375.

25- Sad bn'l-Mseyyeb, babas Hazn (r.a)'tan yle rivayet etmitir:

Ebu Talib'in lm yaklanca, Peygamber (s.a.v.) ona geldi. Ebu Talib'in yannda
Ebu Cehil ile Abdullah b. Ebi meyye bnu'l-Mure'yi buldu. Peygamber (s.a.v.),
amcasna:

Ey amca! Allah'tan baka ilah yoktur de. Bu sz syle ki, bu sebeple sana kyamet
gn Allah katnda ahitlik edeyim buyurdu. Ebu Cehil ile Abdullah b. Ebi meyye:

Ey Ebu Tlib! Abdulmuttalib'in bal olduu dinden dnmek mi istiyorsun?

dediler. Peygamber (s.a.v.), bu sz amcasna arz edip durdu. Nihayet Ebu Tlib,
sonunda onlara Abdulmuttalib'in bal olduu din zere bulunduunu belirtip
Allah'tan baka ilah yoktur szn sylemekten kand. Peygamber (s.a.v.):

Vallahi, ey Amca! Senin hakknda niyaz etmekten yasaklanmadm mddete

(balanman iin) sana mutlaka istifarda bulunacam buyurdu.
Bunun zerine yce Allah,

Cehennemlik olduklar anlaldktan sonra, akraba bile olsalar, mrikler iin

mafiret dilemek Peygambere ve mminlere yaramaz
yce Allah, Ebu Tlib hakknda

46[46]

ayetini indirdi. Yine

(Resulm!) Sen sevdiini hidayete erdiremezsin; bilakis, Allah dilediine hidayet verir
ve hidayete girecek olanlar en iyi O bilir 47[47] ayetini indirdi. 48[48]
Aklama:

Peygamber (s.a.v.)'in domadan nce babas, alt yandayken de annesi vefat

etmiti. Bunun zerine bakmn, dedesi Abdulmuttalib stlenmiti. Onun

vefatndan sonra Peygamber (s.a.v.), amcas Ebu Tlib'e kalmt. Ebu Talib, onu,
peygamberlik gelinceye kadar bir baba efkatiyle bytm, her skntl annda

Tevbe: 9/113.
Kasas: 28/56.
48[48] Buhr, Ceniz 80; bn Hibbn, Sahih, 3/262 (982); Ebu Ayne, Msned, 1/24-25.
46[46]
47[47]

imdadna yetimi, z evladndan daha ok barna basm. Peygamber olduktan

sonra da onun bu tavr devam etmiti. Amcas Ebu Talib, Kurey'in nice

dmanlklarna kar onu korumutu. Bu uurda lmle tehdit edildii halde bile
Resulullah (s.a.v.)'i onlara teslim etmemiti. Dolaysyla amcasnn mslman olarak
can vermesini ok arzu ediyordu. Bundan dolay da amcasnn Kelime-i ahadet

getirmesini istiyordu. Hatta Vallahi, ey Amca! Senin hakknda niyaz etmekten

yasaklanmadm mddete balanman iin sana mutlaka istifarda bulunacam

diyordu. Bunun zerine;

Cehennemlik olduklar anlaldktan sonra, akraba bile olsalar, mrikler iin

mafiret dilemek Peygamber'e ve mminlere yaramaz

49[49]

ayeti indi. Dolaysyla

da Ebu Talib, Kelime-i ahadet getirmeyip mrik olarak lmt.

10- Tevhid zere len Kimsenin Kesinlikle Cennete Girecei

26- Hz. Osman (r.a)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim Allah'tan baka ilah olmadn (kalben) bildii halde lrse cennete girer. 50[50]

Aklama:

Ehl-i Snnete gre; imann kurtaran kimse mutlaka cennete girecektir. Byk
gnah ileyen kimse, tevbe etmeden lrlerse durumlar Allah'a kalmtr. Dilerse

onlan affeder ve hi azab etmeden cennetine koyar, dilerse diledii mddet onlar
cehennemde cezalandrdktan sonra cennetine gtrr. Tevhid zere len bir
mmini, gnahlar ne kadar ok olursa olsun cehennemde ebedi brakmad gibi,

Tevbe: 9/113.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/65, 69; Nes, Amelu'l-Yevn ve'l-Leyl, 1113- 115; Ebu Avne, Msned, 1/6-7; bn
Hibbn, Sahih, 201
49[49]
50[50]

kafir olarak dnyadan giden bir insan hayr ve iyilikleri ne kadar ok olursa olsun
ebediyen cennetine sokmaz.
Kad yz'a gre;

Allah ve Resulne ehadet getirerek iman edenlerden Allah'a asi olanlar hakknda
alimler arasnda gr ayrl vardr.

Dolaysyla hadis; Ya asi kimsenin gnah affedilecektir yada efaat sayesinde

cehennemden karak cennete girecektir diye te'vil olunmutur. Resulullah

(s.a.v.)'in Cennete gider buyurmas da, Cehennemde azab olunarak cezasn

ektikten sonra girer manasna gelir. Aksi takdirde eriatn delilleri, birbiriyle
elimi olur.

Ehl-i Snnete gre; Kelime-i ahadet iie kalbin Allah' bilmesi, birbirine baldr. Biri
bulunurda dieri bulunmazsa o imann bir faydas yoktur.

27- Ebu Hureyre (r.a) yada Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Tebuk Gazvesinde insanlara iddetli bir alk isabet etti. Bunun zerine insanlar,

Resulullah'a gelip ona:

Ey Allah'n resul! Bize izin versen de yanmzda bulunan develerimizi boazlasak.

Bylece hem etini yeriz ve hem de yalarn kullanrz dediler. Resulullah (s.a.v.):
yle yapn! buyurdu. Derken mer kageldi. Resulullah'a (s.a.v.):

Ey Allah'n resul! Bunu yaparsan binilecek hayvan azalr. yle yapacana, bu

insanlara, yiyeceklerinin fazlasn getirmeye davet et. Sonra onlar iin bu yiyeceklere bereket vermesi iin Allah'a dua et. Bylece Allah'da yiyeceklere bereket
ihsan eyler dedi. Resulullah (s.a.v.):
Evet, doru sylyorsun buyurdu.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), deriden yaplma bir yayg getirip onu yayd. Daha
sonra insanlara, yiyeceinden fazla olann getirmesini istedi.

Hadisin ravisi diyor k: yle k bazs br avu msr, bazs bir avu hurma, bazs bir

para bir ey getirmeye balad. Nihayet deriden yaplma yaygnn zerinde bu

getirilenlerden az bir ey topland. Resulullah (s.a.v.), bu toplanan yiyecekler zerine bereket duasnda bulundu. Daha sonra Resulullah (s.a.v.):
Artk kaplarnza istediiniz kadar aln buyurdu.

nsanlar, kaplarna yiyecek aldlar. yle ki, askerler ierisinde doldurmadk bir tek

kap brakmadlar. Sonra da doyuncaya kadar bunlar yediler. Ayrca bir hayli de
yiyecek artt. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Allah'tan baka ilah olmadna ve benim, Allah'n resul olduuma ahitlik ederim.
Eer bir kul, phe etmemek suretiyle Allah'a bu iki ahadetle kavuursa cennete
girmekten alkonulmaz buyurdu. 51[51]
Aklama:

Tebk, am ile Medine arasnda bulunan bir ehirdir. Medine'ye on drt konak
mesafededir.

Bu gazaya klmasnn nedenlerinden birisi; Bizansllann byk bir orduyla

mslmanlarn zerine hareket hainde olduklar ile ilgili haberdir. Bu haberin
aratmlmasna yeterli zaman bulunamad iin Resulullah (s.a.v.) derhal gerekli
hazrlklar yaparak yola kmtr. Sava olunmadan geri dnlmtr.

Yine burada da Kelime-i ahadet getiren kimsenin cennete girecei belirtilmektedir.

28- Ubde bnu's-Smit (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Kim Allah'tan baka ilh olmadna, O'nun bir ve ortaksz olduuna ve

51[51]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/11; Ebu Yala, Msned, (1199); bn Hibbn, Sahh, 6530.

Muhammed'in, O'nun kulu ve resul olduuna, yine sa'nn da O'nun kulu, kadn
kulunun olu, Meryem'e att bir kelimesi ve kendinden bir ruh olduuna, yine
cennetin hak ve cehennemin de hak olduuna ahadet ederse, her ne amel zere
olursa olsun Allah o kimseyi cennetin sekiz kapsndan hangisini dilerse oradan
cennete koyacaktr 52[52]

Aklama:

man ile ilgili hadislerin en kapsaml olanlarndan birisi budur. Hadiste, slam

akidesinin temel esaslar aklanmakta ve belli bal baz batl inanlar

reddedilmektedir: Tevhid inanc, Hz. Muhammed (s.a.v.)'in peygamberlii, Ahiret

inanc, Hz. sa'nn babasz olarak yaratlmas, imanl olarak len kimsenin irk ve
kfr dnda byk gnah lemi bile ebedi olarak cehennemde kalmayp iman ve

az da olsa iledii amel sebebiyle cennete gidecei inanc. Hz. sa (a.s)'a Kelime

denilmesinin sebebi, Ol kelimesi nedeniyle dnyaya gelmesindendir. Ruhullah

denilmesinin sebebi ise Cebrail tarafndan annesinin gmleinin yenine frlen

ilahi emirden vcud bulmasndandr.

29- Sunbh yoluyla Ubde bnu's-Smit (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Sunbhderki:

lmek zere olan Ubde bnu's-Smit'in yanna girdim. Onun bu halini grnce
aladm. Bana:

Hele dur bakalm! Niye alyorsun? Vallahi, bu halimde bile seninle ilgili benden
ahitlik istense senin iin mutlaka ahitlik ederim. Bana efaat hakk verilse senin

iin mutlaka efaatte bulunurum. Gcm yetse sana mutlaka faydal olurum dedi.
Daha sonra da yle dedi:
52[52]

Buhr, Enbiy 47; bn Hibbn, Sahh, 207.

Vallahi, bir hadis hari, Resulullah (s.a.v.)'den, ierisinde sizin iin hayr bulunan
hibir hadis iitmemiimdir ki, onu sizlere rivayet etmi olmayaym. O hadisi de,
bugn sizlere son anm yaarken rivayet edeceim. Ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Kim Allah'tan baka ilah olmadna ve Muhammed'in Allah'n resul olduuna

ahadet getirirse Allah o kimseye cehennemi haram klar buyururken iittim.53[53]
Aklama:

Sunbh, Ubde bnu's-Smit'in lahi huzura kaca iin alamaktadr.

Bu hadiste, daha nce geen hadisler gibi, Kelime-i ahadet getiren kimseye Allah'n
cehennemi haram klaca belirtilmektedir.

30- Muz b. Cebel (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ufeyr denilen eein zerinde Resulullah (s.a.v.)'in terkisinde idim. Bana:

Ey Muz! Allah'n, kullar zerinde ve kullarn da Allah'n zerindeki hakknn ne

olduunu biliyor musun? diye sordu. Ben:

Allah ve resul daha iyi bilir? dedim. Resulullah (s.a.v.):

Dorusu Allah'n kullar zerindeki hakk; Allah'a kulluk etmeleri ve O'na hibir eyi
ortak komamalardr. Kullarn yce Allah zerindeki hakk ise; O'na hibir eyi ortak
komayan kimseye azab etmemesidir buyurdu. Ben:

Ey Allah'n resul! Bunu insanlara mjdeleyeyim mi? diye sordum. Resulullah

(s.a.v.):

Mjdeleme! nk (buna) gveni(p de amel ilemeyebilirler buyurdu.54[54]

53[53]
54[54]

Tirmiz, mn 17, 2638; bn Hibbn, Sahih, 202

Buhr, Libas 101, Cihad 46; Tirmiz, man 18 2643; Nes, Kbr, 8/411-412; bn Hibbn, Sahh, 210.

Aklama:

Hak: Mevcut veya kesinlikle meydana gelecek olan her eydir. Buna gre lm, cennet, cehennem haktr. nk bunlar, kesinlikle meydana geleceklerdir.

bb'ye gre kullarn Allah zerindeki hakk, er'an onlara verilmesi lazm gelen
eylerdir. 55[55]

Baz alimlere gre ise Resulullah (s.a.v.)'in, Kullarn Allah'n zerindeki hakk
buyruundan maksat; Allah'n kullar zerindeki hakkna mukabele olmak iindir.
Yoksa kullarn yce Allah zerinde bir hakk olamaz.
Ufeyr, Peygamber (s.a.v.)'in merkebinin ismidir.

Mslim, man 53 (32)'de getiine gre, Muz, lm deindeyken gnah

boynundan gitmesi iin bu hadisi nakletmitir.
31- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir defasnda bir toplulukta beraberimizde Ebu Bekr ile mer'de olduu halde
Resulullah (s.a.v.)'in etrafnda oturuyorduk. Derken Resulullah (s.a.v.) yanmzdan

kalkp gitti. Tekrar yanmza dnmesi uzun srd. Biz, ona bir ktlk yaplmasndan korkup endieye dtk. Hemen kalktk. ilk telaa kaplan bendim. Bunun ze-

rine Resulullah (s.a.v.)'i aramaya ktm. Nihayet Ensar'dan Neccar oullanna ait bir
baheye gelince, bahenin kapsn bulabilir miyim diye onun etrafn dolatm. Fakat bahenin kapsn bulamadm. Bir de baktm ki, akar bir kuyudan gelen bir ka-

naln bir bahenin iine giriyor. Derhal tilkinin bzld gibi bzlerek
Resulullah'n yanna giriver)dim. Bana:

Ebu Hureyre misin? diye sordu. Ben de:

55[55]

bb, Mslim erhi, 1/199-200

Evet, ey Allah'n resul! dedim. Resulullah (s.a.v.):

Niye geldin? diye sordu. Ben de:

Aramzdaydn. Birden kalkp gittin. Sonra da yanmza dnmede geciktin. Sana bir

ktlk yaplmasndan korkup endieye dtk. ilk endie eden de ben oldum.
Dolaysyla

seni aramak zere bu baheye kadar geldim. Tilkinin bzld

bzlerek ieri girdim. Dier insanlar da seni aramak zere arkamda

gelmektedirler dedim. Resulullah (s.a.v.):

Ebu Hureyre deyip bana ayakkablarn verdi ve:

u iki ayakkabm gtr. Bu bahenin arkasnda kalbi yzde yz inanarak Allah'tan

baka hibir ilah yoktur diye ahadet getiren kime rastlarsan onu hemen cennetle
mjdele buyurdu.

ilk rastladm mer oldu. mer, bana:

Ey Ebu Hureyre! Bu ayakkablar da nedir? diye sordu. Ben de:

Bunlar, Resulullah (s.a.v.)'in ayakkablardr. Beni bunlarla gnderip kalbi yzde

yz inanarak Allah'tan baka bir ilah yoktur diye ahadet getiren kimseye

rastlarsam onu hemen cennetle mjdeleyeceim dedim. mer, iki eliyle mememin
arasna vurdu. Ben de kalamn zerine dtm. mer:

Ey Ebu Hureyre! Geri dn dedi. Ben de Resulullah (s.a.v.)'in yanma geri dndm.
Nerdeyse alamak zereydim. mer, beni takip etmi. Bir de baktm ki, mer
peimden beni takip ediyor. Resulullah (s.a.v.):

Ey Ebu Hureyre! Ne oldu sana? diye sordu. Ben de:

Sylediini yapmak zere yolda giderken mer'e rastladm. Benimle gnderdiin

haberi ona syledim. Bunun zerine mer, bana, iki mememin arasna yle bir
vurdu ki, kalamn zerine dtm. Bana:

Geri dnemrini verdi dedim. Resulullah (s.a.v.), ona:

Ey mer! Bu yaptna seni sevk eden ey nedir? diye sordu, mer:

Ey Allah'n resul! Annem-babam sana feda olsun. Sen, kalbi yzde yz inanm
olarak Allah'tan baka hibir ilah yoktur diye ahadet getiren kime rastlarsa onu

cennetle mjdelesin diye Ebu Hureyre'yi ayakkablarnla gnderdin mi? dedi.

Resulullah (s.a.v.):

Evet gnderdim buyurdu. mer:

Aman byle yapma! nk korkarm ki, insanlar buna gvenip (amel ilemekten

geri) kalrlar. Dolaysyla brak da u yaptklarn amel etsinler. dedi. Resulullah

(s.a.v.):

yleyse brak unlar buyurdu. 56[56]

Aklama:

Ebedi cehennemden kurtaracak iman; kalple tasdik ve dille ikrardan meyadan gelir.

Resulullah (s.a.v.)'in, ayakkablarn Ebu Hureyre'ye vermesi, onu grdne bir

alamet olsun ve onun kendisine syeleyecei eyleri daha kolay kabul etmeleri
iindir.

Hz. mer'in, Ebu Hureyre'nin gsne vurmas onu yere sermek veya ona eziyet
etmek iin deil, syledii szden vazgeirmek iindir.
Bu hususta Kad yz ile baz alimler derler ki:

Hz. mer'in bu fiili ve Peygamber (s.a.v.)'e mracaat etmesi, ona itiraz ve emrini

kabul etmemek deildir. nk Resulullah (s.a.v.)'in Ebu Hureyre'yle gnderdii

szde mmetinin gnln almak ve onlara mjdede bulunmaktan baka bir ey
yoktur. Dolaysyla Hz. mer, mmet bu mjdeye gvenerek amel ve ibadeti terk

eder endiesiyle onun gizlenmesi ve bu gizlemenin mslmanlar iin o pein

mjdeden daha hayrl olaca deerlendirmesinde bulunmutu. Nitekim bu
56[56]

dncesini Resulullah (s.a.v.)'e arzettiinde Peygamber (s.a.v.) onun bu fikrini

Ebu Avne, Msned, 1/9-10.

onaylamt. 57[57]

Ayrca bu hadiste; aralarndaki dostluk ve dier sebeplerden dolay raz olacan

bildii bir kimsenin mlkne izinsiz girmenin caiz olduu grlmektedir. nk
Ebu Hureyre, o baheye izinsiz girmitir. Peygamber (s.a.v.)'de ona bir ey
dememitir. zin meselesi, sadece mlkle geerli olmayp hayvanna, arabasna

binmek, ara-gerecini kullanmak, yemeini yada meyvesini yemek gibi hususlar hep
ayn hkme tabidir.

32- Mahmd b. Reb' yoluyla tbn b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Mahmd b. Reb der ki:

Medine'ye gelmitim. tbn'la karlatm. Ona:

Kulama, senden bir hadis geldi dedim. tbn:

Gzme bir ey isabet etmiti. Resulullah (s.a.v.)' e, Bana kadar gelip evimde
namaz klman ve evimi namazgah yapmay arzuluyorum diye haber yolladm.

tbn sznde devamla der ki:

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), Allah'n diledii kadar ashabyla birlikte gelip

ieri girdi. O, evimde namaz klyordu. Sahabileri de, kendi aralarnda

konuuyorlard. Daha sonra (mnafklarn, mslmanlara yaptklar sz konusu

irkin davranlarn) en ounu ve en byn Mlik b. Duhum'a isnat ettiler.

Peygamber (s.a.v.)'in ona beddua etmesini, bu nedenle de onun helak olmasn
istediklerini ve onun bana bir bela gelmesini arzu ettiklerini sylediler. Derken
Resulullah (s.a.v.), kld namaz bitirip:

Bu adam, Allah'tan baka ilah olmadna ve benim de Allah'n resul olduuma

ahadet etmiyor mu? diye sordu. Sahabiler:

Dorusu bunu, kalbinde olmad halde sylyor dediler. Resulullah (s.a.v.):

57[57]

Nevev, Mslim erhi, 1/237.

Allah'tan baka lah olmadna ve benim de Allah'n resul olduuma ahadet

getirmeyen bir kimse, cehenneme girer yada cehennem ateini tadar buyurdu.
Enes der ki:

Bu hadis, benim houma gitti. Oluma da:

Bu hadisi yaz dedim. O da bu hadisi yazd. 58[58]

Aklama:

Orada haklarnda sz edilenler, mnafklard. Onlarn irkin halleri ile kt

uygulamalardan ve mslmanlara reva grdkleri zahmetlerinden bahsedilmi,

sonu itibariyle de kabahatin by, Mlik b. Duhum'a ykletilmiti. Halbuki

Mlik b. Duhum, Bedir gazasna katlmt. Dolaysyla da ondan nifak

beklenemezdi. mslman olduktan sonra yapt btn icraat, byle bir sulama

altnda kalmasna engeldi. Bundan dolay Peygamber (s.a.v.), sahabilerin bu

konudaki dncesine katlmayp Allah'tan baka ilah yoktur, Muhammed O'nun

Resuldr diye ahitlik eden bir kimsenin cehenneme girmeyeceini bildirmitir.

nk Peygamber (s.a.v.), onun, Kelime-i ahadeti samimane getirdiine kanaat

getirmitir. Dolaysyla da onun imannn sadakat ve samimiyetinde asla phe

etmemek gerektiini ortaya koymutur.59[59]

Ayrca bu hadis, hadis ve dier ilimleri yazmann caiz olduunu gstermektedir.

11- Rab Olarak Allah', Din Olarak slam' Ve Peygamber Olarak Muhammed
(s.a.v.)'i Seen Kimsenin Mmin Saylmas

58[58]
59[59]

33- Abbs b. Abdulmuttalib (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Abbs, Resulullah

Buhr, Salat 46; Nes, Sehv 73; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/449; Ebu Avne, Msned,1/13.
Nevev, Mslim erhi, 1/242.

(s.a.v.)'in yle buyurduunu iitmitir:

mann tadn; Rab olarak Allah'a, din olarak slam'a ve peygamber olarak da
Muhammed'e raz olan kimse tatmtr. 60[60]
Aklama: bnu'l-Hmm'a gre; bir eye raz oldum demek, onunla yetindim,

onunla beraber bakasn istemem demektir. Buna gre hadisin manas da: Yce
Allah'tan bakasn Rab olarak istemeyen, slam yolundan bakasna gitmeyen ve

sadece Muhammed'in eriatna uygun olan yolda yryen kimse imann tadn
tatm demektir. 61[61]

Kad yz'a gre ise byle bir kimsenin man sahih, nefsi mutmain olmu ve ii
rahat olur. 62[62]

1- mann ubelerinin Says

34- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

man, yetmi ksur yada altm ksur ubedir. mann en alt seviyesi, yoldan eziyet
verecek eyleri gidermektir. Haya da, imandan bir ubedir. 63[63]

Aklama:

mann hakikati ve z, kalbin tasdikidir. Kalbin tasdiki, imann deimeyen asl

unsurudur. Yalnz kalpte neyin gizli olduunu insanlar bilemedii iin, kalpteki

inancn dil ile sylenip aa vurulmas, o kiinin, dnyada bu sz ve ikrarma gre

bir ileme tabi tutulmas gerekmektedir. Bu sebeple kalpte bulunan inancn dil ile

Tirmiz, man 10, 2623; bn Hibbn, Sahh, 1694.

Nevev, Mslim erhi, 2/1.
62[62] Nevev, Mslim erhi, 2/1.
60[60]
61[61]

Buhr, mn 3; Ebu Dvud, Snnet 14,4676; Tirmiz, mn 6,2614; Nes, mn 16; bn Mce,Mukaddime 9,57;
Ahmed b. Hanbel, 2/414, 445.

63[63]

ifade edilmesi, imann bir paras deil adeta onun dnyevi artdr. Bu hadis;
imnn, amellerden teekkl eden bir takm ubeleri ve dallar olduunu, bu
dallardan ve ubelerden tecrid edilmi bir imnn kamil bir man olmayacan ifade

etmektedir. Ayrca imnn yetmi ksur ubeden meydana geldii ve imnn, haya

gibi da vuran alametleri olduu ifade edilerek imnn da vuran alametleri olduu
belirtilmitir.

Beyhak, uabu'l-mannda, imann altm yada yetmi ksur ubesi bulunduunu

belirten hadisten hareketle bunlarn nelerden ibaret olduunu ayet ve hadislerin
yardmyla tespite almtr.

mann ubeleri konusunda bn Hibbn'in Vasfu'1-mn ve uabuh, Ebu Abdullah Hseyin el-Halm'nin Fevidu'l-Minhc, eyh Abdulcelil'in uabu'1-man,
shak bn'l-Kurtub'nin Kitbu'n-Nesh adl eserleri yer almaktadr.

Bununla birlikte Ayn, bu kitaplardan hibirini, imann ubelerini tespitte yeterli

bulmadn belirtmektedir.

Konumuzla ilgili hadislerde belirtilen ubelerin mahiyeti hususunda genel olarak

karmza gr ortaya kmaktadr:

1- Bunlarla; saysal deer deil, mnn tezahrlerinin saysal deerlerle

kaytlanamayaca belirtilmitir. Bu saysal deerlere Ksur kelimesinin

ilavesiyle, imann ubelerinin belli bir sayya gelmeyecek kadar ok olduu, belli bir
saysal deer belirtilseydi, bu hususun kapal braklmayaca, Arapa'da yetmi,

altm veya katlanyla ifade edilen saysal deerlerin mbalaa iin kullanld
belirtilmitir.

2- Zikredilen bu saysal deerin, imann ubeleri olduu, bundan maksadn da bu

ubeleri saymak olduunu belirten kimseler de olmutur. rnein, bn Hibbn,

Vasfu'1-mn ve uabuh adl eserinde; bu hadisin manasn aratrdn, bu

maksatla; ibadetlerin hadiste belirtilen miktar ok atn, Snen kitaplarnda ise

mandan saylan ibadetlerin yetmi ksurdan az ktn, bunun zerine Allah'n

Kitabna ynelip orada yce Allah'n imandan belirttii her ibadeti saydn,

bylece yetmi ksura ulatn, Kitap ile Snnette gelenleri birbirine ilave ettiini,
tekrarlan saydn, sonu olarak Allah ve Resulnn imandan saydklar eylerin

toplamnn ne fazla ve ne de eksik olarak yetmi ksura ulatn, Resulullah

(s.a.v.)'in kastnn; Kitap ve Snnette gelmi olanlar miktar olduunu anladn

kaydetmitir.

3. a- Kad yz'da; bu hususun detayl olarak bilinmemesin in imana bir eksiklik

getirmediini, nk imann usul ve fru'nun bilindiini, dolaysyla mann bu
kadar ubesi olduuna kabaca inanmann vacip olduunu belirtmitir.

b- Ayn'de; Peygamber (s.a.v.)'in, imann en yksek derecesi ile en aa derecesini

konumuzla ilgili hadiste belirttiini, gerisinin bu ikisi arasnda yer aldn, bunlar

teker teker bmesek bile toptan inandmz, nitekim meleklerden pek aznn
ismini bildiimiz halde hepsine nandmz, dolaysyla da bunun bizim melek
inancmza bir eksiklik getirmediini belirtmitir.

Bununla birlikte Ayn, imann sz konusu ubelerini teker teker sayma denemesini
yapar ve bunu, 77 ubeye yle tamamlar:
Birinci Ksm: Tasdik ile lgili tikat.

Bu, 30 ubedir:

1- Allah'a iman, Allah'n zatna, sifatlanna, birliine ve benzeri olmadna inanmak.

2- Allah'dan baka hereyin sonradan yaratldna inanmak.
3- Meleklere inanmak.
4- Kitaplara inanmak.

5- Peygamberlere inanmak.

6- Kadere, hayr ve errin Allah'tan olduuna inanmak.

7- Ahirete inanmak, kabir sorgusuna, kabir azabna, tekrar dirilmeye, maherde

top-larraya, hesaba, mizana, srat kprsne... inanmak.
8- Cennete ve oradaki ebed hayata inanmak.

9- Cehenneme, cehennem azabna, kfirlerin ebediyyen orada kalacana inanmak.

10- Allah' sevmek.

11- Allah iin sevmek, Allah iin buzetmek. Muhaciri ve Ensar ve Resulullah
(s.a.v.)'in ev sikini sevmek.

12- Peygamber (s.a.v.)'i sevmek, ona salat ve selam okumak, snnetine uymak.

13- hlasl olmak ve riya ile nifak terk etmek.

14- Tevbe ve pimanlk.

15- Allah'tan korkmak.

16- Allah'n rahmetinden mid etmek.

17- midsizlk ve ye'si terketmek.

18- kretmek.

19- Ahde vefa gstermek.

20- Sabrl olmak.

21- Tevazu, byklere sayg.

22- efkatli ve merhametli olmak, kklere efkat gstermek.

23- Allah'n kazasna raz olmak.

24- Allah'a tevekkl etmek.

25- Amele gvenmemek, kendini vmeyi ve kusursuz grmeyi terketmek.

26- Hasedi terketmek.

27- Kin ve intikam terketmek.

28- fkelenmeyi terketmek.

29- Aldatmamak, su-i zan sahibi olmamak, hilekr olmamak.

30- Dnya sevgisini terketmek. Mal ve makam sevgisini terk etmek.

Kalp ile ilgili gze! veya kt ameerden herhangi biri aklna gelir de burada
zikredilmemi bulursan, o esas tibariyle, bu saydklarmzn dnda kalmaz,
bunlardan birine dahil olduunu azck bir tefekkrle grrsn.
ikinci Ksm: Dil ile lgili Ameller.

Bu Da, 7 ubedir:

1- Kelime-i tevhidi diliyle sylemek.

2- Kur'an' tilvet etmek.

3- lim renmek.
4- lim retmek.

5- Allah'a dua etmek.

6- Allah' zikretmek, istifar.

7- Bo eylerden kanmak.

nc Ksm: Beden ile lgili Ameller.

Bu da, 40 ubedir: Bunlar da, kendi aralarnda 3 eittir:

A- Belirli eylere Ait Olanlar

Bunlar, 16 ubeye ayrlrlar:

1- Temizlik. Buna beden, elbise ve mekn temizlikleri de girer. Bedeni manevi

kirlilikten temizlemek iin abdest almak, cnpikten, hayzdan, nifastan

temizlemek iin ykanmak.

2- Namaz klmak ferz, nafile ve kaza namazlar.

3- Zekat vermek; sadaka vermek, sadaka- ftr demek, cmertlik, fakirlere ve

misafirlere yedirip ikram etmek.
4- Farz ve nafile orular.
5- Haccetmek, umre.

6- 'tikafa girmek. Kadir gecesini aramak.

7- Dnin yaanabilecei yere gitmek, irk diyarndan hicret.

8- Adaklarn yerine getirmek.

9- Yeminleri yerine getirmek.

10- Keffaretlerini demek.

11- Namaz iinde ve dnda ayp yerlerini rtmek, tesettre riayet etmek.

12- Kurbanlar kesmek, adak kurban varsa onu da kesmek.

13- Cenaze ilerine bakmak.

14- Borcu demek.

15- Muamelelerde doru olmak, ribadan kanmak.

16- Dorulukla hidik etmek, hakk gizlememek.

B- Kendisine Tabi Olanlarla lgili eyler Bunlar, 6 ubedir:

1- Meru nikahla evlenip iffeti korumak.

2- Aileye kar vazifelerini yerine getirmek. Hizmetilere iyi muamele etmek

3- Anne-babaya iyi muamele etmek. Onlara kar hakszlktan kanmak.
4- ocuklarn terbiyesi.

5- Sla-i rahm.

6- Byklere itaat.
C- Kamu ile lgili eyler Bunlarda, 18 ubedir:

1- darecilii adaletle yrtmek,

2- Cemaate uymak,

3- Ulu'1-emre itaat etmek,

4- nsanlan bartrmak. Hricilere ve silere kar mcadele etmek.

5- yilikte yardmlama.

6- Emr-i bi'1-ma'ruf nehy-i ani'l-mnkerde bulunmak insanlara iyilii emretmek,

ktlkten menetmek.

7- Hududu (=cezalar) tatbik etmek.

8- Cihad etmek.

9- Emaneti ed etmek. Ganimetten bete biri (hurns) demek.

10- demek artyla bor vermek.

11- Komuya iyi muamele etmek.

12- Geimli olmak.

13- Mal yerinde harcamak. sraftan kanmak.

14- Selam almak.

15- Haprana Yerhamukllah demek.

16- nsanlara zarar vermekten kanmak.

17- Elenceden kanmak.

18- Yoldan rahatszlk veren bir cismi kaldrmak. Btn bunlar, toplam 77 ube
yapar.

35- mrn b. Husayn (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Haya, ancak iyilik getirir. 64[64]
Aklama:

64[64]

Buhr, Edeb: 77.

Haya: Utanmak demektir. Knamay gerektiren bir sz ve davrantan dolay kiinin

Allah'a ve insanlara kar utanmas, Haya szyle ifade edilmitir.

Haya, insan ahlak iin en gzel bir ldr. nsann haddini bilmesi, utanacak bir

iten dolay sklp yznn kzarmas, byk bir fazilettir. Bu fazilet, sahibini
ktlklerden uzak tutar. Utanp knanmayaca iler yapmasna da sebep olur.
Gerek haya, kiinin, yce yaratcna kar duyaca hayadr.

Burada hayann mana balanmas, utanmann yerini ve lsn dinin ve imann

tayin etmesidir.

Hz. Peygamber (s.a.v.) hayann kemale ermesine yle iaret etmektedir:

Allah'tan hakkyla haya edin! Biz de:

Ey Allah'n resul! Zaten biz, hayal davranyoruz, Elhamdlillah dedik. Resulullah

(s.a.v.):

Bu haya ekli, sizin anladnz utanma biimi deildir. Fakat Allah'tan hakkyla haya
etmek; ba ve bata bulunan organlarla, karn ve karnnn ierisine ald organlar
her trl gnah ve haramlardan korumak, lm ve toprak altnda rmeyi daima
hatrlamaktr. Ahiret isteyen kimse, dnyann ssn brakr. te kim bu ekilde
davranrsa Allah'tan hakkyla haya etmi olur buyurdu. 65[65]

Haya, mann hakikatinden deil, kemalin dendir. Bir eyin kemalinin bulunmamas,
o eyin bulunmamasn gerektirmez.

Kii de, kuvvet ve zayflk, kalbin diri ve l olmasna gre farkllamaktadr. nk

kalp, diri olduu zaman haya tamamlanm olur. Kalp l olursa, o zaman haya
tamamlanm olmaz.

Bazlar, Bazen haya, sahibini ifrata gtrerek onun Allah'a kar vazifelerini

grmesine engel olur, dolaysyla byle bir hayada hayr yoktur demilerse de,
65[65]

Mslim sarihi bb, bunu; Baz haya iyilikten baka bir ey getirmez, baz hayada

Tirmiz'nin, Sftu'l-Kymet 24,2458.

ise iyilik yoktur eklinde zme ulatrmtr.66[66]

Ksacas, haya denilen utanma, bir fazilet olduuna gre onun da ifrat ve tefrit
taraflar vardr. Hayann ifrat taraf, gevekliktir. Tefrit taraf ise bana

buyrukluktur. Geveklik irkinliktir. nk yaplmas gerekli grevi terk etmeye ve

bir ok hayrl ileri yapmamaya sebep olur. Bana buyrukluun irkinlii ise
ortadadr.

13- slam'n En Ozlu Tanm

36- Sfyn b. Abdullah cs-Sckaf (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! slam hakknda bana yle bir sz syle ki, onu senden sonra hi

kimseye sormayaym dedim. Resulullah (s.a.v.):

Allah'a iman ettim de, sonra da dosdoru ol buyurdu. 67[67]

Aklama:

Bu hadis, Peygamber (s.a.v.)in cevamiu'l-kelim (=az szle ok mana ifade eden)

szlerindendir. nk dosdoru olan mslmanlar, Allah' birledikten sonra

istikamet yolunu tutup lnceye kadar yce Allah'a itaat etmeye devam ederek
tevhidden sapmazlar.

stikamet, her eyin kemali olduu ve her ey onunla tamamland iin iyilik hayr
ve hasenatn meydana gelmesi onun varlna baldr.

66[66]
67[67]

bb, Mslim erhi, 1/219.

Tirmiz, Zhd 60, 2470; bn Mce, Fitcn 12,3972; bn Hibbn, Sahih, 942.

14- slam'da Hangi lerin Daha Faziletli Olduu Meselesi

37- Abdullah bn Amr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Resulullah (s.a.v.)'e:
slam'n hangi (davran modeli) daha hayrhdr? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Yemei yedirmen ve tandn tanmadn herkese selam vermendir buyurdu. 68[68]

Aklama:

Hadisin metninde geen eyyu'l-slam hangi slam kelimesinde slam kelimesinden

nce gizli bir hisl/hasletler kelimesi mevcuttur. Haslet ise ahlak, huy ve model
demektir. Bu takdirde cmlenin anlam, slam'n getirdii ahlak esaslanndan en
hayrl olan hangisidir' manasna gelmektedir.

Soruyu soran kimsenin, kim olduu gemiyorsa da Ebu Zerr olduu ileri
srlmtr.

nsanlarn birbirlerini sevip saymalan, slam nizamnn temeli oluturan; yemek

yedirmek, selam yaymak ve birbirine hediye gndermek gibi eylere tevik etmi,

bunlarn zdd olan ksme, rntgencilik, dedikodu, ikiyzllk gibi kt hususlar

yasaklamtr.

Resulullah (s.a.v.)'in burada en hayrl huy-ahlak olarak yemek yedirmek ve her

mslmana selam vermekten bahsetmesi, gerekten bu iki huyun en hayrl huylar

olduundan deildir. :Bu soruyu soran kimsenin bunan hakkyla yerine
getirmediini bildiindendir. nk Peygamber (s.a.v.) burada muhatabnn
durumuna gre cevap vermitir. 69[69]

Ayrca gnah leyen kimselere gnah iledii srada ve Kur'an okuyana, namaz

Buhr, man 6, 20, sti'zan 9; Ebu Dvud, Edeb 130-131, 5194; Nes, man 12; bn Mce, Etime 1,3253; Ahmed b.
Hanbel, 2/169-170, 196, 295, 323, 324, 391, 442, 495, 512
69[69] A. Davudolu, Mslim erhi, 1/255
68[68]

klana, vaaz veren kimseye, ilim mzakeresinde bulunan gibi kimselere selam
verilmez.

38- Abdullah bn Amr bnu'l-As (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Resulullah
(s.a.v.)'e:

Hangi mslman daha hayrldr? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Dilinden ve elinden (dier) mslmanlarn emin olduu kimsedir buyurdu. 70[70]

Aklama:

Hadisin metninde geen mslman kelimesiyle; kamil mslman kast edilmitir.

Burada mslmanlarn elinden ve dilinden emin olmalan yannda slam'n dier

emirlerini de yerine getiren ve yasaklarndan kaman kamil mslman anlalmak

isteniimektedir. Yoksa mslmanlarn elinden ve dilinden emin olmad kimseler

mslman deildir demek istenmemitir.

Ayrca burada mslmanlarn hak ve hukukuna riayete tevik edilmekte, ondan

daha nemlisi olan Allah'n hukukunun ncelikle yerine getirilmesi gerektii

vurgulanmaktadr.

Burada mslmanlar kelimesiyle, hem erkek mslmanlar ve hem de kadn

mslmanlar kast edilmektedir. Bu bakmdan kamil bir mslman, eliyle ve diliyle
erkekleri incitmedii gibi kadnlan da incitmez.

nsann btn duygu ve dncelerine tercman olmas hasebiyle hadiste insan

organlar ierisinde zellikle zikredildii gibi btn ilerin yaplmasnda kendisine

en ok ihtiya duyulmas bakmndan da El zikredilmitir.

Buhr, man 4; Ebu Dvud, Cihad 2,2481; Ahmed b. Hanbel, 2/187, 191; bn Ebi eybe, Musannef, 9/64-65; bn
Hibbn, Sahh, 400.

70[70]

15- mann Tadn Alabilmek iin Sfat Edinilmesi Gereken Haslatler

39- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

haslet vardr. Bu haslet kimde bulunursa, imann tadn duyar:

1- Kendisine, Allah ve Resulnn, bakalarndan daha sevimli olmas.
2- Bir kimseyi, sadece Allah iin sevmesi.
3- Allah'n, bir kulu imanszlktan kurtarp ona slm' nasib ettikten sonra o kimsenin
tekrar kfre dnmeyi, atee atlmaktan holanmad gibi holanmamas. 71[71]

Aklama:

Dine gerek anlamda bal olma, ancak Allah ve Resuln her eyden ok
sevmekten geer. Bunun aksini dnmek zaten mmkn dedir. Allah ve Resul
dnda kalan kimseleri sevmedeki l ise; Allah' honut etmeyecek sevgilerden ve

kzgnlklardan kanmaktr. Bu da; Allah'n sevecei dostlar sevmek, Allah'n

sevgisine layk olmayan kimseleri sevmemektir. Kendisini mslman bildii halde
sevgi alemini; samimi mslmanlara, Allah dostlarna deil de slam d hayat

sren kimseleri kendilerine l alan kimse ise kendisini muhasebe ve murakabe

etmelidir.

71[71]

Buhr, man 9, 14, krah 1; Tirmiz, man 10, 2624; Nes, man 3, 4.

16- Resulullah (s.a.v.)'i; Aileden, ocuktan, Babadan Ve Btn nsanlardan

Daha ok Sevmek

40- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Bir kul, ben, kendisine ailesinden, malndan ve btn insanlardan daha sevgili
olmadka (kamil anlamda) iman etmi olmaz. 72[72]

Aklama:

Burada mutlak anlamdaki iman deil de, kemle erdirici iman kast edilmektedir,

Dolaysyla bir kiinin imannn kemle ermesi iin, Allah Resuln; babasndan,

ocuklarndan, malndan, ailesinden ve btn insanlardan daha ok sevmelidir. Bu

hadisi, bir nceki hadis balamnda da deerlendirildiinde; mslmann, slam d

bir hayat sren kimseleri deil de islam'n yaamsal boyutunu bize bizzat yaayarak
gsteren Allah Resuln rehber almas gerektii ortaya kmaktadr.

17- Kiinin Kendisi iin stediini Din Kardei iin De stemesinin, mann
Hasletlerinden Olmas

41- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi, kendisi iin istediini (din) kardei yada komusu iin de istemedike
(kamil anlamda) iman etmi olmaz. 73[73]
Buhr, man 8; Nes, man 19.
Buhr, man 10; Tirmiz, Sftu'-Kymet 59,2515; Nes, man 19; bn Mce, Mukaddime, 9,66; Ahmed b.
Hanbel, 3/176, 206, 251, 272, 278, 289.
72[72]
73[73]

Aklama:

bn Salh'a gre; kiinin, kendisi iin istediini din kardei iin de istemesi, adeta

imkansz derecede g saylan eylerdendir. Halbuki mesee hi de yle deildir.

nk hadisin manas; slam'da sizden birisi kendisi iin istedii eyin aynsn deil

benzerini din kardei iin de dilemedike kamil anlamda iman etmi olmaz
demektir. Bunu yapmak, kendine verilen nimetten hibir ey noksan kalmamak ve
kendine verilene dokunmamak artyla din kardeine de byle bir nimetin

verilmesini istemekle olur. Bu, kalbi selim sahibi olan bir kimse iin kolaydr. Yalnz
bozuk kalbli olana g gelir.

Kamil iman sahibi olmak iin kendine istedii eylerin benzerini din kardeine
istemek lazm geldii gibi kendisi iin kt grd eyleri din kardei iin de kt
grmek mann kemale ermesindendir.

18- Komuya Eziyet Etmenin Haram Olmas

42- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

Komusu ktlklerinden emin olmayan kimse cennete giremez. 74[74]

Aklama:

Komu: Ev, iyeri, arazi, ky, ehir ve lke bakmndan yakn olanlarn birbirlerine
74[74]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/373; Eb Avane, Msned, 1/30.

gre aldklan ad.

Konuyla ilgili olarak Kur'n- Kerim'de komu ilikisinden syle sz edilir:

Anaya, babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, yakn komuya, uzak komuya,

yannzdaki arkadaa, ve mliki bulunduunuz kimselere iyilik edin
buyurulmaktadr.

75[75]

Bu ayette geen Yakn komu kelimesinin; birbirine bitiik komu, Uzak komu
kelimesinin; birbirine bitiik olmayan uzak komu olduu belirtilmitir.

Bir mslmanm bakalarna zarar vermemesi, herkese iyilik yapmas en nemli

ahlk grevlerindendir. Srekli karlkl ilikiler sebebiyle komu gven
konusunda daha nceliklidir.

M'minin, kendi nail olduu nimetlere dier m'min komularnn da nail olmasn,
kendisi iin istemedii eyleri m'min komusu iin de arzu etmemesi esast. 76[76]

Bu prensipten hareket edilince komu komuyu rahatsz edemez. Burada, herkese

uygulanabilen objektif bir l sunulmutur. Grnt yaparak veya balkon, saak

vb. yaplarla komunun arsasna taarak zarar veren kimse, ayn davran kendisine
yaplsa raz olmayacaksa, kalbine danarak doruyu bulabilecektir.

Komusunun, kendisinde ne gibi haklar bulunduunu soran bir sahabeye Hz.

Peygamber (s.a.v.) yle cevap vermitir:

Hastalanrsa ziyaretine gidersin, vefat ederse cenazesini kaldrrsn. Senden bor

isterse bor verirsin. Darda kalrsa yardm edersin. Bana bir felket gelirse teselli
edersin. Evinin damn onunkinden yksek tutma ki, onun rzgrn kesmeye-sin. Ya
senin ne piirdiini bilmesin, ya da piirdiinden ona da ver. 77[77]
Bu hadisin nda komularmza kar yerine getirmemiz gereken grevlerimizin
neler olduuna gelince:

en-Nis: 4/34.
Buhri, man 5.
77[77] Y.Kandehlevi, Hay-t's-Sahbe, III, 1068.
75[75]
76[76]

1- Komularmza kar tatl szl, gler yzl olmal, onlarla karlatmzda

selamlamay, h hatr sormay, ne'e ve kederlerini paylamay ihmal etmemeliyiz.

2- Salk ve hastalklarnda, znt ve sevinli anlarnda, dn ve bayramlarda

kendilerini ziyaret etmek, onlardan biri vefat etmek, onlardan biri vefat ederse
yaknlarna

basal

dilemek,

kendilerine

destek

olmak,

cenazenin

kaldrlmasnda yardmc olmak, davetlerini kabul etmek, ocuklarm kendi

ocuklarmz gibi sevmek, koruyup gzetmek de komuluk grevlerindendir.
3- Peygamberimiz:

Allah'a ve hiret gnne iman eden komusuna iyilik etsin.

78[78]Allah

katnda

dostlarn en iyisi arkadana, komularn en yisi de komusuna en iyi davranandr

79[79]

buyurmutur.

4- Komularmza ikramda bulunmak d ahlk grevlerimizdendir. Raslllah

(s.a.v.):

Allah'a ve hiret gnne iman eden komusuna ikramda bulunsun demitir.

Yine Peygamber

80[80]

Ya Eb Zerr! orba piirdiin zaman suyunu oalt ve komularn da unutma,

tavsiyesinde bulunmu, ayrca Komusu aken tok olarak yatan kimse bizden
deildir 81[81] buyurmutur.

5- Fakir ve muhta komularn yardmna komak, gerekirse onlara maddi

yardmda bulunmak, dn para vermek, alabilecek durumda olanlara,

Buhr, Edeb, 31; Mslim mn, 74, 76, 77; bn Mce, edeb, 4; Drim, Et'ime, 11.
Buhr, man, 31; Tirmiz, Birr, 28.
80[80] Buhr, Edeb 31; Mslim, mn 74, 76, 77; bn Mce, Edeb, 4.
81[81] Mslim, man 74 Birr; Ahmed b. Hanbel, 1/55.
78[78]
79[79]

geimlerini salayacak br i salamak mslmanin grevidir. Kimsesiz ve yal

komularmzn, ilerini takip etmek, yapmak veya yaptrma da ok gzel bir

davrantr. 82[82]

6- Komuda olup bitenleri aratrmamak, ayp ve kusurlann ortaya karmamak,

bize hatal sz ve davranlarda bulunmularsa, onlar anlayla karlayp

balamak kendilerine dnya ve hiret ilerinde yol gsterici olmak da komuluk

grevleri arasndadr. Kur'an- Kerim'de birbirinin kusurunu aratrmak ve

bakasnn gizli kalm yanlarn ortaya karmaya almak yasaklanmtr. 83[83]

7- Komulara ktlk yapmamak, zarar vermemek gerekir. Hz. Peygamber bunun

nemini:

Komusu, ktlklerinden emin olamayan kii iman etmi olmaz 84[84] ve

Allah'a ve hiret gnne man eden komusuna eziyet etmesin

mslmanlara komu hakknn nemini belirtmitir.

85[85]

buyurarak

Komuya ya maddi veya manev yoldan eziyet yaplr. Maddi ktlk, evine,

bahesine, malna, mlkne tecavz etmek; onlar bozmak, ykmak, kirletmek, zorla

ele geirmek, kendisini dvmek ve hrpalamaktr. Manev ktlk rz ve namusuna

tecavz etmek, aile srlarn evreye yaymaktr. zellikle komunun namusuna gz

dikmek gnahn katlanmasna sebep olur.

evresindeki insanlarla iyi komuluk mnasebetleri kurmak her mslmann

grevidir. Bu grevi yerine getirmeyen ve komularm rahatsz eden insanlara da
her zaman rastlanmaktadr. Hz. Peygamber, kt komunun fenalklarna kar
sabrl olunmasn tavsiye etmitir.

bk. Eh Dvud, Zekt, 25; Mlik, Muvatta, Zekt, 29; Ahmed b. Hanbel, Msned, III, 31, 40.
el-Hucurt: 49/12.
84[84] Buhr, Edeb, 29; Mslim, man, 73; Tirmiz, Kyame, 60.
85[85] Mslim, iman, 73, 75.
82[82]
83[83]

8- Kt komunun, nasl evresindeki insanlara zarar dokunuyorsa aksine iyi

komunun da dnya ve hirette yaknlarna yilik ve yardm dokunacaktr.

19- Komuya Ve Misafire kram Etmeyi Tevik Etmek, Hayr Sz Konusu

Deilse Susmak

43- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kim Allah'a ve ahiret gnne iman ediyorsa, ya hayr sylesin yada sussun! Kim de
Allah'a ve ahiret gnne iman ediyorsa, komusuna ikram etsin. Kim de Allah'a ve
ahiret gnne iman ediyorsa, misafirine ikramda bulunsun. 86[86]
Aklama: Bu hadiste konu ele alnmaktadr:
1- Hayr Sylemek yada Susmak:

mslmann son derece dikkatli ve uyank olmas gereken hususlardan birisi de; bir
gnaha yada bir fitnenin kmasna sebep olaca korkusuyla azndan kacak

szlerdir. Bunlara dikkat etmesi ve kesinlikle hayr olacandan emin olmadka

sylemek istedii sz sylememesidir. nk azndan kacak bir sz, sebep

olaca neticeye gre hkm alr. Harama sebep olusa haram, sevaba sebep
olmusa sevap hkmn alr. Bu da, ancak hayr sylemekle gerekleir.
2- Komuya kramda Bulunmak:

Buhr, Edeb 31, Rikak 23; Ebu Dvud, Edeb 122-123,5154; Tirmiz, Sifatu'I-Kyamet 50,2500; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/174, 267, 269, 463.

86[86]

Komuya ikram etmek ve ona iyilikte bulunmak, ihtiyac annda onu teselli etmek;

sevilen ve emredilen bir davran eklidir. er'i hkm de bunu getirmekte,

Kur'an'da bunu belirtmektedir. Komuya iyi davranma ve ona eziyet vermeme

hususunda bir ok hadis gelmitir.

Komuluk, genel olup mslman, kafiri, takva sahibini, gnahkar kimseyi, arkada,

dman, yabancy ve yakn kapsamaktadr. Yalnz bunlar arasnda farkllk vardr.

Bu vlm sfatlar ve gzel hasletler kimse bir araya gelirse, o kimse en yce
mertebeye ulam olur. Bu tr gzel nitelikleri oaltmaya alan kimse de,
mertebe bakmndan ncekine baldr. nk bu kimse de, konumu ve makam
gerei her hak sahibine hakkn verir.
3- Misafire ikramda Bulunmak:

Alimler, misafirliin hkm hususunda htilaf etmilerdir. A'zam, fii, Mlik ve

dierlerinden oluan cumhura gre; misafirlik, snnettir. nk misafirlik, yce

ahlaktan, sam adabndan, peygamberlerin ve Salih kimselerin ahlakmdandr.
Cumhur, buna, misafirine hediyesini ikram etsin ifadesini delil olarak

getirmilerdir. Bu da ancak kiinin kendi isteiyle gerekleir. nk kram etsin

ifadesi, iyi davransn demektir.

Bazlar ise bu konuda gelen hadislerin d grnne bakarak misafirliin vacip

olduu ile ilgili gr te'vil edip bunun, slam'n ilk yllarnda geerli olduunu
belirtmilerdir.

Leys ile mam Ahmed ise bir gn bir gece olan misafirliin vacip olduunu ileri
srmlerdir. Bu grlerine, Misafirin birinci gecesinde onu arlamak her
mslman ev sahibi zerine den bir grevdir 87[87] hadisi ile Ukbe'den gelen

Eer bir kavme misafir olur da sizin iin (yaplmas gereken ikram ve arlama ile
ilgili) ileri(n yaplmasn hizmetilerine) emrederlerse bunu kabul edin. (Bunu)

87[87]

Ebu Dvud, Et'ime 5,3750.

yapmazlarsa kendilerine yaraan misafir hakkn onlardan aln

olarak getirmilerdir.

88[88]

hadisini delil

Misafir kabul etmenin; ehirde oturanlara ve bedevilere mi, yoksa sadece

bedevilere mi vacip olduu meselesinde ihtilaf vardr. Hadislerin d grn,

bunun, genel olduu dorultusundadr. Yine de doruyu en iyi bilen Allah'tr.

Ebu Davud'un sarihi Sehrenfr (. 1346/1927)'ye gre, misafirin arlanma

mddetiyle ilgili bu hadis ekilde tefsir edilmitr:

1- Misafire bir gn bir gece zel olarak hazrlanan yemekler sunmak suretiyle
ikramda bulunulmal. te hadisin metininde geen caize hediye)den maksat, budur.
Eer bu caize, misafire sunulmazsa ona ikram etmi olunmaz.

Fakat misafire hergnk yenilen mutad yemeklerden yedirilmeli. O zaman evde

gn misafir edilir. Onu bu ekilde gn misafir etmekle misafire ikram etme

grevini yerine getirilmi olunur.

2- Misafire gn gece misafir ettikten sonra ona yolculuunda bir gn bir gece

yetecek ekilde zel bir yemek hazrlayp azna konulmal. te onun caizesi
budur. Bu yaplmad takdirde misafire ikram edilmi olunmaz.

3- Ev sahibi olarak bir gn bir gece misafirle ok yakndan ilgilenmeli. Ona zel
hazrlanm yemekler sunmakla ve sohbetinde bulunmakla arlanmaya allmal.
te onun caizesi budur.

Bundan sonraki iki gn iinde ise onun iin mkellef sofralar sunulmaya gerek

yoktur. Mutad yemekler sunmakla yetinilebilir. Misafire kar grev bu ekilde

yerine getirilmi olunur. Bu, mam Mlik'in grdr.
88[88]

Ebu Dvud, Et'ime 5,3752.

20- Ktlkten Al Koymannm And An Olmas, mann Amel Ynnden Artp

Eksilmesi Ve yilii Emr ile Ktlkten Men Etme

44- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'in yle
buyurduunu iittim:

Sizden kim bir ktlk grrse, onu eliyle deitirsin. Buna gc yetmezse, onu diliyle
deitirsin. Buna da gc yetmezse, o zaman onu kalbiyle deitirsin. Bu da, imann en
zayfdr. 89[89]

Aklama:

Maruf, eriatn emrettii; mnker, eriatn yasaklad ey demektir. Baka bir

deyimle Kur'an ve snnete uygun den eye maruf; Allah'n raz olmad, inkr
edilmi, haram ve gnah olan eye de mnker denilir.

Yani marufu emretmek iman ve itaata armak; mnkerden sakndrmak ise

Allah'a bakaldrmaya kar durmaktr.

slm bilginleri, bir eyden korkarak ktle engel olmamann deta o ktl
kabul etmek ve ona katlmak anlamna geldiini; asl korkunun Allah'tan korkmak
olduunu;

iyilii

emretmek

ve

ktl

engellemek

grevinin

ecei

yaklatrmadn ve rzk kesmediini; ancak gz gre gre takat d belya

direnmenin de caiz olmadn sylemilerdir.

Marufu emretmek, mnkerden sakndrmak grevini slm mmeti iinden

ncelikle lim olanlar stlenir; yoksa bu i chillere braklmaz. nk chiller her

eyi altst ederler, kavram ve deer kargaasna yol aarlar. Grevin yerine

Ebu Dvud, Salat 239-242,1140, Melahim 17,4340; Tirmiz, Fiten 11,2172; Nes, man 17; bn Mce, Fiten
20,4013; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/10, 20, 49, 52, 53, 54, 92

89[89]

getirilmesinde ana ilke, her mslmanin ahirette hesap vereceini bilmesi

bilincidir.

Toplumlar

genelde ikiye ayrlrlar: Maruf toplumlar, mnker

toplumlar.

mslmanlarn, her mnker toplumu maruf toplum, slam'n yaand toplum

haline getirmeleri farz klnmtr.

Maruf, tek kelimeyle slm'n kendisidir. Mnker de, asl itibariyle veya ahlk

adan sadece kt eyler deil, tam anlamyla slm'n yasaklad her eydir.

Yeryznn deiik yerlerinde, deiik artlarda yasayan msimanlar iin

deimeyen l budur.

Marufun emredilmesi, mnkerin yasaklanmas meselesi, sadece bir fetva olay deil;
aile, hukuk, siyaset ve ekonominin her zaman ie gemi bir ekilde eriatn
gerekleri dorultusunda savunulmas ve yaanmas demektir.

Bir toplumda ma'rfu emreden, ktlkten sakndranlar olmazsa giderek mnker

olan ier brer kural haline, bir yaama biimi haline gelirler. eytanlar hak ile btl

kartrr, doruyu bozarlar; nsanlara Allah' unuttururlar. Byle bir toplumda

mslmann tavnn yine lemlere rahmet olarak gnderilen Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in u buyruunda bulmak mmkndr:

"Sizde iki sarholuk ortaya kmadka Allah tarafndan gelen hak din zere devam

edersiniz: Cehalet sarholuu ve dnyaya an dknlk. Siz iyilii emreder,

ktle engel olur ve Allah yolunda cihad ederken iinizde dnya sevgisi

oluuvernce iyilii emretmez, ktle engel olmaz ve Allah yolunda cihad

brakrsnz. O gn Kitap ve snnetin emirlerini yaymaya alanlar Ensr ve Muhacirlerden slm'a ilk giren kimseler gibidirler. 90[90]

Bu manada gelen merfu' bir hadis ise u ekildedir:

Resulullah (s.a.v.)'in yle buyurduunu iittim:

Yce Allah, aralarnda ktl grp de onu engelleyecek gce sahip olduklar
halde onu engelleme durumu olmad mddete zel bir gnah ameli sebebiyle

90[90]

Heysem, Mecmauz Zevid, 7/271.

genele azab etmez. Bu ktl iledikleri zaman, Allah, herkese azab eder. 91[91]

45- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Benden nce Allah'n herhangi bir mmete gnderdii peygamberin, mmetinden

Havarileri, snnetine tabi olan ve emrine uyan sahabileri olmutur. Daha sonra
onlarn ardndan; onlarn yapmadklarn syleyen ve emrolunmadklar eyleri yapan
baz nesiller meydana kmtr. te kim bunlara kar eliyle savarsa o mmindir,
kim onlara kar kalbiyle savarsa o da mmindir, fakat bunun tesinde imandan bir
hardal tanesi kadar yoktur. 92[92]

Aklama:

mmet: Bir peygamberin tabileri ve ashab demektir. Bazen peygamberin dine

davet ettii kimseler manasnda da umumi olarak kullanlr. Bu takdirde mmetin

manasna kafirler de dahil olduundan mslmanlara mmet-i icabet ve kafirlere
mmet-i davet denilir. Fakat mmet denilince genellikle birinci mana kastedilir.
Havari: Yardmc kimseler demektir.

Bu hadis, zahiren Bir peygamber gelir, onunla bir veya iki kii beraber olur, baka

bir peygamber gelir, onunla beraber hi kimse yoktur hadise ters gibi gzkse de
hakikatte aralarnda bir terslik yoktur. nk buradaki hadisten maksat,

unluktur. Yani her peygamber, ounluk itibariyle her peygamberin mmetinden

havarileri vardr demektir.
Burada

her

peygambere

uyan

havariler

olduu,

bu

havarilerin

szkonusupeygamberin snnetine bal kaldklar, fakat daha sonra yapmadklarn

91[91]
92[92]

syleyen ve emrolunmadklar eyleri yapan baz nesiller meydana kacan, ite

mam Ahmed, Msned, 4/192.

Ebu Avne, Msned, 1/35-36; Beyhak, Snemi'1-Kbr, 10/90.

peygamberin ve havarilerin yolunda olan kimselerin bu tr bozuk nesillere kar

mcadele etmesi gerektii vurgulanmaktadr

21- Mminlerin man Ynnden Birbirlerinden Farkl Olmalar Ve

Yemenlilerin man Konusundaki stnlkleri

46- Ebu Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) eliyle Yemen tarafn
gsterip:

man urada Yemen'lidir. Dikkat edin ki! Sertlik ve kat kalplilik; develerin kuyruklar
dibinde haykrp baranlarda, eytann iki boynuzunun/-topluluunun doduu
yerde ve Rabia ve Mudarr kabilelerindedir buyurdu. 93[93]
Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.) burada Yemen'den gelip mslman oian kimselerin

hallerinin

kemal

zere

olduunu

belirtmek

suretiyle

man

Yemenlidir

buyurmutur. nk bunlar, Yemen diyarndan kalkp gelerek mslman

olmulardr. Rabia ile Mudarr kabilelerini ise mslman olmadklarndan dolay

yermektedir.

Resulullah (s.a.v.)'in:

Sertlik ve kat kalplilik; develerin kuyruklar dibinde haykrp baranlarda

buyurmas; hayvanlar gtrrken yaygara ve grlt kardklar dandr. eytann
iki boynuzunun/topluluunun doduu yerde ve Rabia ve Mudarr kabilelerindedir
ifadesi ise onlann yaygarac kimseler olduunu vurgulamaktadr.

93[93]

eytann iki boynuzundan iksat; Bann iki yan olduunu syleyenler varsa da

Buhar, Bed'u'1-Halk 15; Tabern, e]-Kebr, 17/577.

iki topluluk anlam daha uygundur.

47- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resululah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kfrn ba, dou tarafnda dr. Kendini beenme; at ile deveyle uraanlarda ve
haykrp baran bedevilerdedir. Vakar ise koyunlarla uraanlardadr. 94[94]

Aklama:

Kad yz'a gre doudan maksat, Necd tarafdr. Bir nceki hadiste geen Mudarr
ile Rabia kavimleri burada yaamaktadr. Bu iki kabile, karde olup at ve deve gibi

hayvanclkla ve iftilikle geinirlerdi. Sert tabiatl ve kat kalpli kimselerdi. Laftan

anlamazlard. Bedevi bir hayat tarzlar vard. Bu nedenle de Hz. Peygamber (s.a.v.)
burada smen belirtmese de onlar kastetmektedir.

22- Cennete Ancak Mminlerin Girmesi, Mminleri Sevmenin mandan

Olmas Ve Selamlamann Sevgiye Neden Olmas

48- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

man etmedike cennete giremezsiniz. Birbirinizi sevmedike de kamil anlamda man

etmi olmazsnz. Size bir ey gstereyim mi; onu yaparsanz birbirinizi seversiniz.
Aranzda selam yayn. 95[95]

Buhr, Bed'u'I-Halk 15.

Ebu Dvud, Edeb 130-131,5193; Tirmiz, sti'zn 43,2688; bn Mce, Mukaddime 9,68; Ahmed b. Hanbel, 2/442,
477, 512.

94[94]
95[95]

Aklama:

Birbirinizi sevmedike de (tam) iman etmi olmazsanz ifadesinden maksat; Sizin

imannz ancak birbirinizi sevmekle kemal bulur. Eer byle iman etmediyseniz
cennetlikler dorudan doruya cennete girerken sizler giremezsiniz demektir.
96[96]

Yani

siz,

kamil

man

etmedike

dorudan

doruya

giremezsiniz..Birbirinizi de sevmedike kamil iman sahibi olamazsnz.

cennete

Nevev der ki:

Selam vermek; birleip kaynamann ve sevgi kazanmann en bata gelen

sebeplerindendir. mslmanlarn birbirleriyle tanmalan ve kendilerini, dier

dinlerden ayran iaretlerini meydana karmalar selam yayma sayesinde

mmkn olur. Yine selam verme de; nefsi alak gnllle altrma,
mslmanlarn hrmetini ta'zim, birbirleriyle ksp alakay kesmeyi ve ara
bozmay ortadan kaldrma gibi nice gzel manalar vardr. 97[97]
23- Dinin Nasihat Olmas

49- Temm ed-Dr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.):

Din nasihattir buyurdu. Ona:

Kimin iin nasihattir? diye sorduk. O da:

Allah'a, kitabna, resulne, mslmanlarn mamlarna ve btn mslmanlara diye

cevap verdi. 98[98]

Nevev, Mslim erhi, 2/35.

Nevev, Mslim erhi, 2/35.
98[98] Ebu Dvud, Edeb 59,4944; Nesa, Biat 31.
96[96]
97[97]

Aklama:

Nush kelimesi, Trke'de; nasihat ve t anlamna gelmektedir. Fakat Arapa'da

kelimenin asl anlam; kendisine nasihat edilen kimsenin iyiliini istemek demektir.

Hadis, nasihatin dinde nemli bir yer tuttuunu ve dinin z olduunu

belirtmektedir.

Nasihatin, Allah iin olanna gelince, bunun anlam; Allah'a iman etmek, irk komamak, Allah' btn kemal ve cemal sfatlaryla nitelendirmek, btn noksan
sfatlardan Allah' mnezzeh tutmak, O'na tam teslimiyetle itaat edip O'na asi
gelmekten uzak olmak, O'nun iin sevmek, O'nun iin buzetmek, O'na itaat edeni

sevip isyan edene dman olmak ve daha bir ok nimeti itiraf etmek ve
kretmektir.

Kitab iin olanna gelince; Kur'an'n Allah'n kitab olduuna, nsan szlerinin hibirisine benzemediine, bozuk tevil edenlere ve ona saldranlara kar onu korumak
eklinde alglanmaldr.

Peygamberi iin olan nasihat ise; Hz. Muhammed (s.a.v.)'in peygamberliini onaylamak, onun getirdiklerine tmyle iman etmek, onun her trl emir ve yasaklarna

boyun emek, ona dman olana dman ve dost olana dost olmak, davetini her

yere duyurup snnetini yaanlr bir model haline getirmek eklinde anlamak
gerekmektedir.

mslmanlarn devlet bakan iin yaplan nasihat ise; doru olan konularda onlara
yardmc olmak ve onlara itaat etmek, onlara tavsiyelede bulunmak, yanllarn bil-

dirmek, merhametli olmalar gerektiini hatrlatmak, mslmanlara ve kontrol

altnda bulunan gayri mslimlere adaletli davranmalann ve haklarn vermeleri
gerektiini sylemek, hakszlk ve zulm yaptklarnda ise onlar uyarmak ve slam'
uygulamada mslmanlarn onlara itaat etmelerine yardmc olmak suretiyle olur.

Hadis, nasihatin; din veya slam diye adlandrlabileceine, dinin szle olduu gibi

amel-e de olduuna iaret etmektedir.

24- Gnahlar Sebebiyle mann Kemal Ynndeneksilmesi

50- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Zina eden kimse, zina ederken mmin olarak zina etmez. Hrsz, alarken mmin
olarak almaz. ki ien kimse de,) ikiyi ierken mmin olarak imez.

Aklama:

Konu ile ilgili bir rivayette ise u ifade yer almaktadr: nsanlarn gzleri nnde
yamaclk eden yksek mevki sahibi/zalim kimse, yamalarken mmin olarak
yamalamaz. 99[99]

Burada zina yapmak, iki imek, hrszlk yapmak, ganimet malndan armak gibi

gnah olan fiilleri yapan kimse, bu yaptklar eylemleri helal saymad mddete,
onun iin tevbe kaps aktr. Tevbe ederlerse, cezalar der. Tevbe etmeden
lecek olurlarsa, ileri Allah'a kalr. Dilerse affeder, dilemezse affetmez.

Mminler, bu tr gnahlar ilemeleri sebebiyle dinden kmazlar. Mmindirler,

fakat gnahkardrlar. Bu gnahlar ilemek suretiyle imnlar zayflar.

Yce Allah, kullarnn, gerek kendi nefislerinden ve gerekse de eytann

saptrmalarna kar zaaflarn bildii iin gnahkarlara bir rahmet olmak zere
tevbe kapsn onlara ak tutmutur. Can boaza gelmedii mddete, yaplan tevbe
her zaman geerlidir.

Bhri, Mezalim 30, Eribe 1; Ebu Dvud, Snnet 15, 4689; Tirmiz, mn 11, 2627; Nesa, Srik 1; bn Mace, Fiten
3, 3936; Ahmed b. Hanbel, 2/376.

99[99]

25- Mnafn zellikleri

51- Abdullah bn Amr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Drt haslet vardr ki, bunlar kimde bulunursa, o kimse saf mnafk olur. Kimde de bu
hasletlerden birisi bulunursa onu brakncaya kadar kendisinde nifaktan bir haslet
var demektir:
1- Konutuunda yalan syler,
2- Sz verdiinde sznde durmaz,
3- Vaad ettiinde vaadinden dner,
4- Kavga ettiinde/tarttnda hakszlk eder. 100[100]

Aklama:

Mnafk: iinden kafir olup dndan mslman grnen kimsedir. Eer bu renkli
grn, man hususunda ise mnafkl Kfrdr. man hususunda deil de,
Amel hususunda ise o kimsenin mnafkl, Ameli olur.

Burada Mnafklk ile kast edilen, itikad ynnden olan mnafklk deil de
Amel ynnden mnafklk kast edilmektedir. nk bu ve benzeri ameller, kamil
mslmanlar da deil de mnafklarda bulunan amellerdir. Bu amelleri ileyen

mslman da, yapt bu davran gerei zahiren mnafa benzemi olmaktadr.

Dolaysyla mslmanlar, bu tr davranlardan sakndrlmaktadr. Zira mslman;

100[100]

Buhr. man 24, Mezlim 17, Cizye 17; Ebu Dvud, Snnet 15, 4688; Tirmiz, mn 14, 2632;Nes, man 20.

konutuunda yalan konumayan, sz verdiinde sznde duran, tarttnda

hakszlk yapmayan ve kendisine br ey emanet edildiinde onu koruyup sonradan
sahibine veren kimsedir. Bylece gerek mslman ile amel ynnden zayf olan
mslman arasnda bir izgi ortaya konulmaktadr.

26- mslman Kardeine: Ey Kafir Diyen Kimsenin mannn Durumu

52- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden herhangi br kimse, din kardeine: Ey Kafir derse, bu tekfir sebebiyle

ikisinden biri kafir olur. Eer o kimse, syledii gibiyse o kafir olur. Fakat (o kimse
dedii gibi kafir deilse ite o zaman sylemi olduu) sz kendisine geri dner.
101[101]

Aklama:

Tekfir, kelam (=ilahiyat) ve fkh (=slam hukuku) ilmini ilgilendiren bir mesele
olduu iin fkh ve kelam ilminin inceliklerini bilmeyen kimselerin bu konuda
verecekleri hkmn isabetli olacan sylemek gtr. Bu sebeple tekfire karar

verecek kii, kelam ilminde mnakaa edilen meseleleri derinlemesine kavrayacak,

fkhn ve fkh metodolojisinin inceliklerini anlayabilecek ve bunlara gre olay

deerlendirip sonuca varabilecek kapasite ve bilgide olmak zorunludur. nk

iman dairesindeki bir kiiyi kafir saymak; onun kannn helal kabul edilmesi,
hanmnn kendisinden ayrlmas, cenaze namaznn knmamas, mslman mezar-

lna gmlmemesi, ahirette de ebedi cehennemde kalacana hkmedilmesi gibi

nemli hukuk ve din sonular douracandan tekfir ilemini yapacak kiide bir

Buhr, Edeb 73, Fcraiz 29; Ebu Dvud, Snnet 15, 4687; Tirmiz, man 16, 2637; Muvatta', Kelam 1; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/18, 23, 44, 47, 124, 142; Ebu Avne, Msned, 1/22-23; bn Hibbn, Sahih, 249, 250.

101[101]

takm artlarn bulunmas gerekmektedir. Bu sebeple bu kadar ar sonulan olan

bir hkm; ciddiyet, samimiyet ve ehliyetten uzak, maddi servet, manevi g ve

hret peinde koarak kendisinin ykselmesi iin ahsnda yetenek ve kapasite

bulamay bakalarna saldran kimseler veremezler. Bu nedenle de Ehl-i snnet

kelamciar ile fkhlannn ounluu, tekfir konusunda insafl ve temkinli

davranmaya gayret etmiler, rastgele herkesi tekfir etmekten kanmlardr. yle
ki alimler, genellikle, Byk gnah ilemi olsalar bile Ehl-i kbleden kimseyi tekfir
etmeyiz

102[102]

demilerdir. slam alimleri bu derece temkinli ve msamakahar

davranmaya sevk eden unsur, tekfire karar vermenin ok g ve tekfirin douraca

sonularn ar olmasdr. Bilgili, geni grl, insafl ve msamakahar alimler,

kelime-i ahadeti getirip Ben mslmanm diyen insan tekfir etmezken,
kendilerine rnek aldklar kainatn efendisinin u hareketlerine uyuyorlard:

Bizim gibi namaz klan, kblemize ynelen ve kestiimizi yiyen kimse, Allah'n ve
Resulnn teminatn elde etmi kabul edilir. O halde (bylelerini ldrmek
suretiyle) Allah'n verdii teminat ve ahdi bozmayn. 103[103]

Kim bir insan kafir dye arrsa yada yle olmad halde Ey Allah dman
derse, syledii sz kendisine dner. 104[104]

Mmine lanet etmek onu ldrmek gibidir. Bir mmini kfrle itham etmek onu
ldrm gibi olur. 105[105]

Yemenli alim ve hadisi bn'l-Vezr (. 840/1436) bu konuda yle der:

ayet bir her nmze geleni tekfir etseydik, pek byk bir topluluu kafir saym
olurduk ki, Allah'a hamd olsun, bizi byle bir eyi yapmamakta muvaffak kld
106[106]

mam Gazzl'de el-ktisad fi'l-tikadda bu konuda tekfirin te'ville deil de nasia

olaca ilkesini getirmitir.

bn Teymiyye, Mecmuu'l-Fetv, 3/151, 282; Mecrnuatu'r-Resili'l-Kbr, 1/400; E'ar, bne, s. 10.

Buhr, Salat 28; Ebu Dvud, Cihad 95.
104[104] Buhr, Feriz29; Mslim, man 27.
105[105] Buhr, Eyman 7; Tirmiz, man 16.
106[106] bn'l-Vezr, saru'1-Hak, s. 430. B.k.z: Do. Dr. A. Saim Klavuz, man-Kfr Snn, s. 240-254..
102[102]
103[103]

27- Bile Bile Babasn nkar Eden Kimsenin mannn Durumu

53- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, o, Resulullah (s.a.v.)'in yle buyurduunu iitmitir:

Kim babas olmadn bildii halde babasndan bakasnfn olu olduunu) iddia
ederse, nankrlk etmi olur. Kim de kendisinin olmayan bir eyi (kendisininmi gibi)
iddia ederse, o kimse bizden deildir. Kim de bir kimseyi Kafir diye arr yada
Allah'n dman olmad halde ona Allah'n dman derse, o kimse dedii gibi
deilse o zaman sz kendi aleyhine dner. 107[107]

Aklama:

Bu hadisten maksat; bir kimsenin, bile bile kendi z nesebini bir tarafa brakp

kendisinin baka birinin olu olduunu ve o kimsenin de kendi babas olduunu

iddia etmesidir. Bu olay, cahiliye dneminde ok yaygnd ve hi yadrganmazd. Bir

kimse bu yolla bakasna ait bir ocuu evlat edinirdi. O ocuk, bundan sonra artk
Falancann olu diye arlmaya balanrd. Nihayet slam'n gelmesiyle;

Evlatlklar babalarna nisbet edin, bu Allah katnda en doru olandr. Eer

babalarnn kim olduunu bilmiyorsanz, bu takdirde onlar din kardei ve dostlarnz
olarak kabul edin. iinizden kasdederek yaptklarnz bir yana, yanlmalarnzda size
bir sorumluluk yoktur. Allah, balar ve merhamet eder 108[108] ayeti kerimesi nince
bu irkin uygulama yrrlkten kaldrld ve artk herkes hakiki babasna nispet
edildi. 109[109]

Grld zere bir kimsenin, kendisini bile bile babasndan baka birine nispet

Buhri, Menkb 5.
Ahzb: 33/5.
109[109] bn Hacer, Fethu'1-Br, Msr 1959, 15/57.
107[107]
108[108]

etmenin nankrlk olduu, dolaysyla yapt bu davrann doru olmad

vurgulanmaktadr.

Kendisinin olmayan bir eyi benimdir diye iddiaya gelince; er'an hak etmedii bir

eye, bakasnn hakk taalluk etsin yada etmesin mutlak ekilde ona sahip kmak
haramdr.

Gnmzde de baz insanlar, gz akl yaparak er'an kendisinin olmad eyleri

hak etmeye altklar, dolaysyla onlarn bu davrannn doru olmad aktr.
Bizden deildir ifadesi, bizim gzel yolumuzda deildir demektir.

28- mslman Svmenin Faklk Olmas Ve Onunla arpmasnn ise

Kfr/Nankrlk Olmas

54- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

mslmana kt szler anlamnda svmek fasklktr, onunla savamak ise

kfrdr/nankrlktr. 110[110]

Aklama:

Buradaki Kfr ise nimetlere kar yaplan nankrlk olup dinden kma
anlamnda deildir. nk Ehl-i Snnetin icmana gre, mmin kii; dier
mslmanlarla savamas, irk dnda baka bir masiyet ilemesi sebebiyle ve
zarurat- diniyyeden kabul edilen bir haram helal saymadka tekfir edilemez. Bu

tr konularda Kfr kelimesinin kullanlmas, abartl bir ekilde sakndrmay

ifade etmek iindir.

110[110] Buhri, man 36, Edeb 44, Fiten 8; Tirmiz, Birr 52, 1983, man 15, 2635; Ncs, Tahrimu'd-Dem 27; bn Mace,
Mukaddime 9, 69, Fiten 4, 3939; bn Hibbn, Sahih, 5939.

Ayrca burada bir kimsenin, bir mslman sadece dininden ve mslman

olmasndan dolay sverse fask olaca, eer ldrrse kafir olaca, dininden ve
mslman olmasndan dolay deil de ahsi meselelerden dolay ve hataen
ldrlmesi halinde kafir olmayaca belirtilmektedir.

Bununla birlikte mslmanla svmek, onun haklarn nkar etmektir. nk Allah

mslmanlar karde Kilmi, birbirlerini sevmelerini, deer vermelerini, iyilikte
bulunmalarn birer hak olarak onlara vermitir.

Kfr kelimesi hangi manaya alnrsa alnsn hadis, mslmann hakknn byk ve

yce olduuna, bu hakka saygl olmann gerekliliine ve buna riayet etmemenin

kt sonular ortaya karacana dikkat ekmektedir.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in buradaki maksad; mslmanlara svmenin fasklarn

adetinden olduunu ve onlarla savamann ise kafirlerin adetinden olduunu

vurgulamaya almaktadr.

29- Peygamber (s.a.v.)'den mslmanlarn, Birbirlerinin Boyunlarn Vuran

Kafirler Gibi Olmamalar ile lgili Uyar

55- Cerr b. Abdullah (r.a) tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.) bana:

u insanlar sustur dedi. Daha sonra da:

Benden sonra biribirinizin boyunlarn vuran kafirlerin/nankrlerin (haline)

dnmeyin buyurdu. 111[111]
Aklama:

111[111] Buhar, lm 43, Mez 77, Diyt 2, Fiten 8; Nes, Tahrimu'd-Dem 28; bn Mce, Fiten 5, 3942; bn Hibbn,
Sahih, (5940.

Hz. Peygamber (s.a.v.) bu sz Veda hutbesinde sylemitir. Dolaysyla sahabilerin

ve ondan sonra gelen tm mslmanlarn, birbirlerine kar iyi davranmalar,

birbirlerinin boyunlann vuran kafirler gibi olmamalar gerektii hususunda

uyarda bulunmaktadr. nk kafirler, eitli nedenlerden dolay birbirlerinin

boyunlann vurmadaki kt tavr burada mslmanlara rnek olarak sunulmakta,
byle irkin bir ii yapmamalar gerektii konusunda uyarlmaktadrlar. Fakat Hz.

Peygamber (s.a.v.)'in bu tavsiyesi, ondan sonra mslmanlar tarafndan yeterince

dikkate alnmad tarih olaylarda grlmektedir.

30- Nesebe Dil Uzatmann Ve lye Alamann Kfr/Nankrlk Olmas

56- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

nsanlarda iki haslet vardr ki, bu iki haslet onlarda kfr/nankrl gerektirir:
1- Soya dil uzatmak,
2- lye feryat ederek alamak. 112[112]

Aklama:

Nesebe dil uzatmak; bir kimsenin, babasndan bakasna intisap etmesi veya meru

surette doduunu pheye drecek ekilde konumasdr. Bununla ilgili olarak

53 nolu olarak hadise bakabilirsiniz.
112[112]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/377, 441, 496; bn Ebi eybe, Musannef, 3/390; bn Hibbn, Sahh, 1465.

lye feryat etmek ise; len bir kimsenin iyiliklerini sayarak feryatla alamasdr.

Bu iki eyin kfr saylmas; bazlarna gre bunlarn cahiliye dnemi adetlerinden

ve kafirierin davranlarndan olmasdr. Bazlarna gre ise bunlarla kast edilen,

nankrlktr. Bazlarna gre ise bunlar helal kabul edenlerle ilgilidir.

Burada nesebe dil uzatma ve lnn arkasndan feryat ederek alamann haram
olduu ar bir ekilde ifade edilmektedir.

31- Yldzn Dgup Batmasyla Yamura Kavutuk Diyen Kimsenin Kfr

57- Zeyd b. Hlid el-Chen (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Hudeybiye'de, sabah namazn bize geceleyin yaan yamurdan

sonra kldrd. Namaz bitince, cemaata dnp onlara:

Rabbinizin ne buyurduunu bilir misin? diye sordu. Sahabiler:

Allah ve resul daha iyi bilir? dediler. Resulullah (s.a.v.):

Allah yle buyurdu: Kullarmdan bazs, bana mmin olarak ve bazs da

kafir/nankr olarak sabahlad. Kim Allah'n fazl ve bereketiyle yamura kavutuk
dediyse ite o kimse buna iman etmi ve yldza ise kfretmitir. Kim de filanca ve
filanca yldzn domasyla ve batmasyla yamura kavutuk dediyse, ite o kimse
bana kfr etmi ve yldza ise iman etmitir buyurdu. 113[113]
Aklama:

Bu hadiste yldzlara bakarak yeryznde meydana gelecek olaylar hakknda

hkm karmann kfr ve bu olaylarn Allah'n kazasyla olmadna inanp

113[113]

Buhr, Ezan 156, stiska' 28, Meazi 35; Ebu Dvud, Tb 22 (3906); Nes, stiska' 16; bn Hibbn, Sahh, 188.

kendisinin gayb bildiini iddia eden kimsenin kafir olduu belirtilmektedir.

Bununla birlikte her olayn yaratcsnn Allah olduuna inanmak artyla

Astronomi ilmiyle uramak, insann Allah'a imannn glendiren ok deerli bir i

olmas hasebiyle nemli bir yere sahiptir.

32- Ensar' ile Hz. Ali'yi Sevmenin mandan Olmas Ve Onlar Sevmemenin ise
Nifak Alametlerinden Olmas

58- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ensar'i sevmek, kamil anlamda imann alametidir. Onlara buzetmek ise

mnafkln alametidir. 114[114]

59- Ber' bn zib (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) Ensar
hakknda yle buyurmaktadr:

Onlar ancak mmin kimse sever ve mnafk kimse de onlara ancak buzeder. Onlar
kim severse Allah da onu sever. Onlara kim buzederse Allah da ona buzeder. 115[115]

60- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) Ensar
hakknda ye buyurmaktadr:

Allah'a ve ahiret gnne iman eden bir kimse, Ensar'a buzetmez. 116[116]

Aklama:
Buhar, man 2, Menakibui-Ensar 4; Nes, man 19.
Buht, Menakbu'l-Ensar 4; Tirmiz, Menakb 66,3900; bn Mce, Mukaddime 11,163.
116[116] Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/34, 45, 72, 93.
114[114]
115[115]

Buradaki Ensar'dan maksat; Hz. Peygamber (s.a.v.) ile muhacirlere Medine'de

evlerini ve gnllerini ap konuk etmek, onlara ailelerinden daha fazla muamele
etmek, mallarn ve canlarn onlara tahsis etmek, dostlarna dost ve dmanlarna
dman olmak, her trl yardm etmek, slam dinini ykseltmek iin gayret

sarfeden Medineli mslmanlardr. Bununla birlikte slam'a ve mslmanlara

yardm eden kimseler anlamna da gelebilir.

Ensar' sevmek; pek tabii imann shhat ve sadakatini gsterir. nk onlar

sevmek,

slam

dininin

geliip

yaylmasna

ve

mslmanlann

oalp

kuvvetlenmesine sevinmek demektir. Ensar' bu yararl ilerinden dolay sevmemek

ve slam'n ycelmesine altklan iin onlara dmanlk ile nefret duymak, elbette

mnafkln alametidir.Ensar hakknda bu manada buzetme yasakl, dier

dahabiler

hakknda

da

aynen

mevcuttur.

Btn

sahabileri,

hizmet

ve

fedakarlklarndan dolay sevmek, her mminin grevidir. Onlara bu nedenle

buzetmek ise mnafklarn iidir.

61- Zirr'den rivayet edildiine gre, Hz. Ali yle demitir:

Taneyi yaran ve insan yaratan Allah'a yemin ederim ki, beni, mminden bakasnn
sevmemesi ve mnafktan bakasnn buzetmemesi ile ilgili mmi olan Peygamber
(s.a.v.)'in bana ahdi vardr. 117[117]

Aklama:

Ehl-i snnete gre; Ebu Bekr, mer, Osman'dan sonra mmetin en stn ahsiyeti,

Resululah (s.a.v.)'in drdnc halifesi ve damad, kk yatan itibaren slam'a

sarlarak btn gcyle dine yapt byk hizmet ve fedakarl bilinen bu byk

zat sevmek, elbette mminin iar ve er'i hibir neden yokken ona buzetmek de

117[117]

Tirtniz, Menkb 21,3736; Nes, man 19; bn Mce, Mukaddime 11, 114; bn Hibbn, Sahh, 6924.

mnafk olann ii olur.

Bununla birlikte Ali (r.a) iin istenen sevgi, ifrat derecesine vardrlmayan ve

laykyla beslenen muhabbettir. nk an sevgi, istenilmi bir davran olmayp

imann alametlerinden de saylmaz. Bilakis saptmaya ve kfre yol aabilir.
33- Namaz Terk Eden Kimsenin Durumu

62- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Adem olu Kur'an'n deiik yerlerinde geen secde ayetini okuyup pei sra secde
ederse, eytan alayarak oradan uzaklap:
Vay haline! Adem olu secde etmekle emrolundu. O da hemen secde etti. Dolaysyla
cennet onundur. Ben de secde etmekle emrolundum. Fakat ben secde etmekten
kandm. Dolaysyla benim iin cehennem var der. 118[118]

Aklama:

Bu hadis; secde ayeti okunduunda secde edilmesinin faziletine, eytann zikirden

kap uzaklatna, iman ve ibadetin cennete vesile olduuna, kfr ve isyann

cehenneme srkleyici olduuna delalet etmektedir.
63- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'in yle buyurduunu iittim:

118[118]

bn Mce, kmetu's-Salat 70,1052; bn Huzeyme, Sahih, 1/276 (549); bn Hibbn, Sahih, 6/465 (2759.

Kii ile irk ve kfrn arasnda (sadece) namaz terk etmek vardr. 119[119]

Aklama:

nsan, namazla gnde be defa Allah'n huzuruna karak O'na imann ve

teslimiyetini tazelemektedir. Namaz, kul ile Rabbi arasnda en byk badr. Bu
ba kesenin, ayn zamanda kfre dme tehlikesi vardr.

Hadisin zahiri anlamndan; insan ile kfr arasndaki vastann namaz terk etmek

olduu ifade edilmektedir. Ehli Snnet alimlerinin, namaz kasden terk eden kimse
hakkndaki Srlerini u ekilde zetleyebiliriz:

1- mam Ahmed ile ona tabi olan kimseler, nakle olan ballklarndan dolay onlara
gre; tembellik sebebiyle bile olsa zrsz namaz terk eden kimse kafir olur.

2- mam Mlik ile mam afi'ye gre namaz klmayan kimseye namaz klmas

emrolunur. Klmazsa kafir olduu iin er'i ceza olarak ldrlr. Byle bir kimse
kafir olmad iin cenaze namaz klnr.

3- Ebu Hanife'ye gre ise namaz terk eden kimse kafir olmaz. Namaz klmad iin
de ldrlmez. Fakat namaz klmcaya kadar hapsedilerek uygun telkinat ve
cezalarla te'dib edilir ve namaz klmas salanr.

Namaz terk etmenin kfre gtrc bir vasta olduunu ifade eden hadisin yorumu
hakknda Suyt yle der:

Tirmiz, 9,2618, 2619, 2620; Ebu Dvud, Snnet 14,4678; Nes, Salat 8; bn Mce, kmetu's-Salat 77,1078;
Drim, Salat 29,1236; bn Hibbn, Sahih, 1453.
119[119]

a- Hadis, namaz brakmann mubah olduuna inanan kimse hakkndadr.

b- Namaz terk etme ii, kafire yakr bir itir.

c- Namaz brakan kimse, kafir gibi cezalanmay hak etmitir ki, bu ceza onun
ldrlmesidir.

Ahmed Ferd'in, Bid'ati Tekfircilere Reddiye, s. 15'de yaynevinin mukaddimesi

ksmnda konuyla ilgili olarak u ifade yer almaktadr:

Namaz klmamak: Vucubiyetini inkar etmemekle tembelliinden dolay klmyor,

ancak namaz klmaya da byk bir itiyak duyuyorsa, bylece kk kfre

dmektedir. nk Resulullah (s.a.v.):

Bizimle onlar arasnda sava yapmamza mani olan ahid (=anlama) namazdr
120[120]

buyurmutur. Burada kk kfre iaret olup sahibi dinden kmaz. Ancak

namaz terk edenin slam'dan kacan sylemilerdir. Tercih olan gr ise u

hadisi eriften dolay ilkidir:

Allah'n; onlardan hibirini zayi etmeden, hafife almadan hakkm vererek eda edene,
karlnda cennete koymaya dair ahdi olduu be vakit namaz kullarna fazr
klmtr ki, kim onlar zayi ederse Allah'n ona bir ahdi yoktur. Dilerse azab eder,
dilerse cennete koyar. 121[121]
Ancak kim o namazlar inkar eder, Allah'n eriatnda olmadn iddia ederse,
alimler arasnda en ufak bir ihtilaf olmakszn o kimse, kafir ve mrted olur.
34- Yce Allah'a man Etmenin, Amellerin En Faziletlisi Olmas

64- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Amellerin hangisi slam adan daha faziletlidir? diye soruldu. Resulullah (s.a.v.):
120[120]
121[121]

Tirmiz.
Tirmiz.

Allah'a iman buyurdu. Soruyu soran kii:

Sonra hangisi? dedi. Resulullah (s.a.v.):

Allah yolunda cihad buyurdu. Soruyu soran kii:

Hacc- mebrur/Kabul olunmu hac buyurdu. 122[122]

Aklama:

Cihad:

Resulullah (s.a.v.)'in peygamber olarak gnderilmesinden kyametin kopmasna

kadar en son mslman kii kalncaya mslmanlar ile mslman olmayanlar

arasnda devam edecek olan sava.

Hacc- mcbrur; bazlarna gre, ierisine gnah karmayan hatr. Bazlarna gre
ise makbul hac demektir.

65- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Hangi amel slam adan daha faziletlidir? diye sordum. Resulullah (s.a.v.):
Vaktinde klnan namaz buyurdu. Ona:
Sonra hangisi? diye sordum. O da:

Anne-babaya iyi davranmak buyurdu. Ona:

Sonra hangisi? diye sordum. O da:

Allah yolunda cihad buyurdu. 123[123]

122[122]

Buhr, man 18, Hac 4; Nes, Hac 4, Cihad 17, man 1; Abdurrezzk, Musannef, 20296; bn Hibbn, Sahih, 153.

Aklama:
,

Namaz tekbir ile balayan selam ve son bulan, belli fiil ve szleri iine alan bir
ibadettir. Allah'a kar tesbh, ta'zm ve krn ifadesidir.

Namaz, Kur'an'da doksandan fazla ayette zikredilir. nceki eriatlerde be vakit

namaz yoktu. Ancak vakitleri belirsiz genel anlamda namaz vard. Namaz, hicretten
bir buuk yl kadar nce Mi'rac (sr) gecesinde farz klnmtr.

Namazlar, vakitlerinin girilerinde klmak mstehabtr. nk bu, hem ihtiyatl

olmaya ve hem de grevi vaktinde yapma alkanl kazandrmaktadr.

slam dini aileye byk nem verir. Ailenin temel unsurlar anne, baba ve

ocuklardr. Aile bireyleri arasnda bir takm karlkl haklar vardr. Aile ierisinde
ocuk asndan en ok hukuku olan annedir. nk ocua en fazla hizmeti geen
annedir. Anne hamile kald andan itibaren ocuk ile ilgili bir takm zorluklar

eker, doum olay ile hayat tehlikesi gndeme gelebilir, doumdan sonra da
ocuun emzirilmesi, giydirilmesi, temizliinin yaplmas, eitilmesi gibi bir ok

hallerde ncelikle anne ilgilenir. te annenin bu hizmetlerine, ocuun maddi bir

karlkla demesi mmkn deildir. Yapabilecei tek ey, annesinin kendisine

sunduu anneliin bilincinde olmas ve minnettarlnn farknda olmasdr. ocuk

zerinde elbette babann da haklan var. nk maddi ihtiyalarnn salanmasnda

gerekli fedakarlklar genellikle baba yapar. Dolaysyla slam dini, ocuun

annesine ve babasna kar olan sevgi ve sayg duymasna dikkat eker.

123[123]

Buhr, Mevkt'us-Salat 5, Cihad 1, Edeb 1, Tevhid 48; Tirmiz, Salat 127, 173; Nes, Mevkt 51

35- irkin Gnahlarn En irkin Olmas Ve Ondan Sonraki Gnahlarn En

By

66- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Allah katnda en byk gnah hangisidir? diye sordum. O da:

Seni yaratm olduu halde Allah'a herhangi bir eyi ortak koman buyurdu. Ona:

Dorusu bu, gerekten byk. Bundan sonra hangisi? diye sordum. O da:

Seninle birlikte yemek yiyeceinden korkarak ocuunu ldrmen buyurdu. Ona:

Sonra hangisi diye sordum. O da:

Komunun hanmyla zina etmen buyurdu.124[124]

Aklama:

Gnah:leyen kimseyi er'an yerilmeye gerektirecek masiyete denir. Drt eit

gnah vardr:

1- Tevbe etmedike balanmayan gnah. Bu, irktir.

2- stifar etmekle ve dier iyiliklerle balanmas umulan gnahtr. Bunlar, kk

gnahlardr.

3- Tevbeyle ve tevbe etmeden balanmas umulan gnahlardr. Bunlar, namaz ve

zekat gibi farzlar terk etmekle ve sadece Allah hakkyla ilgili gnahlardr.

124[124] Buhr, Tefsiru Sure-i Bakara 3, Tefsiru Sure-i Furkan 2, Edeb 20, Diyt 1, Tevhid 46; Ebu Dvud, 48-50 Talak
2310; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 26, 3182; Nes, Tahrimu'd-Dem 4.

4- Sadece kul hakkyla ilgili gnahlardr. Bunlar, ya hak sahibine iade etmekle yada
onunla helallemekle balanm olur.

Eer mazluma hakk dnyada verilmezse hak sahibi teki dnyada Allah huzurunda
zalimden davac olacaktr.

Rzk endiesiyle ocuk ldrmek, byk gnahlar ierisinde, irkten sonra ikinci

sray almaktadr. ocuu rzk endiesiyle ldrmekse ayr bir gnahtr. nk

burada rzkn Allah'tan gelmedii eklinde bir gaflete dlmekedir.

Zina, mutlak surette haram ve byk gnah olmakla birlikte burada Komunun
hanmyla diye kaytlanmas, onunla zina etmenin daha da irkin ve byk bir su

olduunu belirtmek iindir. Burada komu kz, gelini ve nikahls olmayan herhangi
bir komu kadnyla zina etmek, bu hkmn dnda kalmamaktadr.

Komuluk, sadakat gerektirir. Kiinin, komusu evde yokken onun maln ve ailesini

korumas, onlara her trl zararn gelmesine engel olmas ve komusunun gzlerini
arkada brakmamas gerekmektedir. nk komuya ikramda ve ihsanda

bulunmak, hem Allah'n ve hem de Peygamber (s.a.v.)'in emridir. Bu nedenle

komunun hanmyla zina meselesi, bu ekliyle dnlrse, bu fiiiin ne derece

irkin bir fiil ve byk bir gnah olduu kendiliinden ortaya kmaktadr.
36- Byk Gnahlar Ve Bunlarn En By

67- Ebu Bekre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Biz, Resulullah (s.a.v.)'in yarmdaydk:

Dikkat edin ki, size byk gnahlarn en byn haber vereyim mi? (szn)
defa (tekrarlayp sonra da):
1- Allah'a irk komak,
2- Anne-babaya itaatsizlik etmek,
3- Yalanc ahitlik etmek yada yalan sylemek buyurdu.

Resulullah (s.a.v.) dayanmt. Dorulup oturdu. Bu sz, o derece tekrarlad ki,

artk biz:

Keke sussa dedik. 125[125]

Aklama:

irk: Allah'n varln ve birliini kabul etmekle beraber, O'nun tasarruflannda tek

kudret sahibi olmadn, hkm ve irdesinin dnda baka bir eyin bulunduunu
kabul etmektir. irk'in zdd tevhiddir.

Anne ve babann haklar, denemeyecek kadar byktr. Ne kadar alrsa

allsn denmesi imkanszdr. Bu nedenle bir kimse ancak onlarla iyi geimde
bulunmak suretiyle onlarn gnllerini raz eder ve bu yolla Allah'n rzasn
kazanrsa, o zaman anne ve babasnn haklarn demi olabilir.

126[126]

Yoksa

onlarn haklar denebilecek cinsten olmad iin onlar raz etmenin dndaki bir
gayret fayda salamaz.

Anne ve babadan biri, ocuklanna mubah veya adabdan olan iin yaplmasn

emrederlerse bu emre itaat edip onu yerine getirmeleri zerlerine farz olur. Yalnz
bu emir ve yasaklar, slam'n koyduu helal ve haramlar dorultusunda olmaldr.

Tevhide aykr olan, Allah'n ve Peygamber (s.a.v.)'in emirlerine ters den irke,

kimden gelirse gelsin, itaat etmemek gerekir. slm dini annebabaya son derece

itaat etmeyi, onlara saygda bulunmay emrettii halde, irk olan hususlarda,
onlarn szn dinlememeyi ve onlara tabi olmamay istemektedir. Konuyla ilgili
olarak Ankebut: 29/8 ile Lokman: 31/14,15 ayetlerine bakabilirsiniz.

Yalan yere ahitlik meselesine gelince, bunda; hak zayi olmaktadr. Kiiler hakszla uramaktadrlar. Hakkn zayi olmas, byk veya kk olmas arasnda

hkmen bir fark yoktur. nemli olan, hakkn zayi olmasdr. Bunun iin de, yalan

Buhr, ehdt 10, Edeb 6, sti'zan 35, stitbu'l-Mrteddin 1; Tirmiz, Birr 4, 1901, ahadet 3, 2301, Tefsiru'IKur'an 5, 3019; Tirmiz, email, 131; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/36, 38.
126[126] sra: 17/23-24.
125[125]

yere ahitlik, byk gnahlar ieririsnde yer almaktadr.

68- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Helak edici yedi eyden saknn! buyurdu. Ona:

Ey Allah'n resul! Onlar nelerdir? diye soruldu. O da:

1- Allah'a irk komak,
2- Sihir yapmak,
3- Allah'n haram kld bir can haksz yere ldrmek,
4- Yetim nal yemek,
5- Faiz yemek,
6- Dmana hcum srasnda savatan kamak,
7- Namuslu ve kendi halinde bulunan mmin kadnlara zina iftiras atmak
buyurdu.127[127]
Aklama:

Alimler, konu ile ilgili eitler hadisler olmas itibariyle, byk gnahlarn belirli bir
sayyla ifade edilemeyeceini belirtmilerdir. Abdullah bn Abbs'a:

Byk gnahlar dokuz tane midir? diye sorulduunda; bir rivayette:

Onlar, yetmie yakndr demi, bir baka rivayette ise yedi yze yakndr demi
ve baka bir rivayette ise Allah'n yasaklarnn tm byk gnahtr demitir.

Kurtub'ye gre byk gnah: Kur'an ve Snnet'te zenb/gnah ismi verilen yada
byk olduuna dair icma bulunan veya ileyenler iin ahirette iddetli azab tehdidi
127[127]

Buhr, Vesy 23, Tb 48, Hudd 44; Ebu Dvud, Vesy 10 (2874); Nes, Vesy 12

bulunan, dnyada ise had lazm gelen yahut ileyenin Allah'n iddetli intikamna
hedef olduu gnahlardr.

imdi bu yedi byk gnah zerinde duralm:

1- Allah'a irk Komak:

irkten daha byk gnahtr. Allah'a irk koan kimse ebedi olarak cehennemde
kalr. Bu konuda Nisa: 4/48, 116 ayetlerine bakabilirsiniz.
2- Sihir:

nsana ynelik olarak doast gizli glerin yardm ve araclyla belli bir
maksad gerekletirmek iin uygulanan ve etkili olduu kabul edilen bir itir.

Bu olay, slam'n kesinlikle yasaklad bir inan olup bir eyin ve bir olayn
gerekliinden uzak olarak baka halinin gsterilmesidir.
3- Allah'n Haram Kld Cana Kymak:

Haksz yere adam ldrmek, Hanefilere gre ebedi olmasa da cehennemde uzun

zaman kalacaktr. Dnyevi cezas ise ksasen ldrlmektir. Yalnz ldrlen

kimsenin ailesi, ldreni affeder yada uzlarlarsa ksas edilmez. Hanefilere gre,
kasten haksz yere insan ldrmede kefaret verilmez. nk kefarette ibadet
manas vardr. Dolaysyla kasten ldrmede, byk gnah olan kati denemez.

4- Yetim Mal Yemek:

Yetim; babas len kk ocuktur. Yetim mal yemek, mutlak surette haramdr. Bir

velinin yada vasinin, yetimin malndan yemesinin caiz olabilmesi iin u artn
bulunmas gerekir:

a- Alnan maln miktar, ihtiya miktarn gemeyecek.

b- Yetimin mal sermaye yaplarak kazan temin edip yetim ergenlik ana erince
sermayesini verip ticaretine ise sahiplenme gidilmeyecek.

c- Yetim ergenlik ana girmeden frsat ganimet bilerek menfaatlenme yoluna

gidilmeyecek. 128[128]
5- Riba Yemek:

Riba; mal verip karlnda mal alrken alnan veya verilen karlksz fazlalktr
veya haksz kazantr.

Burada Yemek ifadesinden maksat; riba muamelesi yani faizcilik yapmaktr.

Faizcilikle kazanlan mallarn ou yenildii iin szkonusu kazanca mecazen

Yemek denilmitir. Riba. bir ok ayet ve hadislerde en iddetli bir lisanla haram
klnmtr.

6- Dmana Hcum Srasnda Savatan Kamak:

Bu ka, bir mslmana kendilerinin iki mislinden fazla olmayan bir dman
128[128] B.k.z: Buhr, urt 19, Veklet 12; Mslim, Vasiye 15; Ebu Dvud, Vesaya 8, 2872; Tirmiz, Ahkam 36; Nes,
Vesaya 11; bn Mce, Vesaya 9; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/13, 216.

kuvveti karsnda bulunduu zaman haramdr. Daha fazla olurlarsa fazla kayp
vermeyi nlemek iin geri ekilmekte bir saknca yoktur.

7- Namuslu ve kendi halinde bulunan mmin kadnlara zina iftiras atmak:

Bu hkme, erkeklere edilen zina iftiras da dahildir. nk gerek kadn olsun ve

gerekse erkek olsun, akll, ergenlik ana girmi ve namuslu olan bir mslmana
zina iftirasnda bulunmann cezas, seksen denek vurmaktr.

69- Abdullah bn Amr bnu'1-As (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Bir kimsenin, anne-babasna svmesi byk gnahlardandr buyurdu. Sahabiler:

Ey Allah'n

(s.a.v.):

resul! Kii, anne-babasna sver m? diye sordular. Resulullah

Evet, sver. Kii, bir adamn babasna sver, o da onun babasna sver. Kii, (bir
adamn) annesine sver, o da onun annesine ser. te bylece kii, anne-babasna
svm olur buyurdu. 129[129]

Aklama: Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, insann kendi babasna svmesinden

bahsedince, sahabilerin bunu hayretle karlayp:

Ey Allah'n resul! Kii, anne-babasna sver mi? diye sormaktan kendilerini

alamamalar, o devirde babaya isyan ve svme olaylarnn slam cemaati arasnda

hi kalmadndan deil, tam tersine cemiyette anne ve babaya saygnn hakim

olmasndandr. Fakat gnmzde maalesef anne ve babalara dvp svmeler, her

gn grlen olaan olaylardan olmutur.

Hadiste; bir kimsenin, anne ve babasna svmek suretiyle onun ayn ekilde karlk

vermesine sebep olmann, o kiinin yapm olduu bu svme gnahnn altna

129[129]

Buhr, Edeb 4; Ebu Dvud, Edeb 119-120, 5141; Tirmiz, Birr 4, 1902; Ahmed b. Hanbel, 2/216.

girmeyi gerektireceini ifade tmektedir. Nitekim bir ayette, Allah'tan baka yal
vardkla, rina svmeyin ki, onlarda bilmeyerek ar gidip Allah'a svmesinler
buyurulmaktadr.

130[130]

37- Kibirli Olmann Haram Olmas

70- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.):

Kalbinde zerre miktar kibir bulunan kimse cennete giremez buyurdu. Bir kii:

nsan, elbisesinin ve ayakkabsnn gzel olmasn ister? dedi. Resulullah (s.a.v.):

phesiz ki Allah gzeldir. Gzellii sever. Kibir, hakk inkar etmek ve insanlar kk
grmektir buyurdu. 131[131]
Aklama:

Kibir: Byklenmek, byklk taslamak, ululuk iddia etmek, kendini bakalarndan

yksek grerek onlar aalamak gibi anlamlara gelmektedir.

Kibir inkrda nemli bir rol oynadndan Allah Tel Kur'an'da kibirden ve bu
kelimenin trevleri olan istikbr, mstekbir ve kibriya'dan sk sk bahsetmektedir.

Kibir, haram olan kt huylardan birisidir. Ahlk bir zellik olarak kibir,

bakalarn kk grmek ve onlarla alay etmek anlamyla dnlrse bu zellik

insan dinden karan bir zellik deildir. Ancak haramdr, insan dinden
karabilecek fiiller ilenmesine sebep olabilir. Byle bir zellik sahibi de
130[130]
131[131]

En'am: 6/108.
Thniz, Birr 61/1999.

cehennemde kibrinin cezasn ektikten sonra Allah'n affyla ve mafretiyle

cennete girecektir. Nitekim bir yet-i kerime'de Yce Allah:

Biz onlarn kalplerindeki kin ve hasedi karacaz 132[132] buyurarak, cennete giren

insanlarn kalbinden dnyadaki ahlk kusurlarnn temizleneceini anlatmaktadr.

Bu tr hadisler, ahlk bir kusur olan kibrin Allah katnda ne derece kt kabul
edildiini anlatmaktadr.

Bir baka kibir ekil olan hakka kar byklenmek ise kfirlikle bir kabul edilmi
ve lanetlenmitir. Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurur:

Mtekebbirler kyamet gnnde, insan yeklinde kk karncalar gibi hasredilir.

Btn her taraflarndan zillet onlar kuatr... 133[133]
Hz. Peygamber (s.a.v.) kibri zemmettii gibi, kibrin olumlu kart olan tevzuyu da
vmtr. Bir hutbelerinde Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurmutur:

an yce olan Allah bana yle vahyetti: Mtevaz olun! yle mtevaz olun ki,
biriniz dierine kar vnmede bile bulunmasn 134[134]
slm bir ahlk kusur olan kibir, Allah'n rahmetinden kovulma sebebidir.

Ancak bir kibir daha vardr ki Kur'an bunu Mstekbir ifadesiyle ifade etmitir.
Mstekbirler, Allah'n arznda bizzat kendi gzelliklerini tesis etmek iin gayret

gsteren azgnlar ve zorbalardr. Bunlar Allah'n kullarn kendi kleleri yapmak

iin Allah'n dinine kar byklenirier. Allah Tel bu eit insanlar iin yle

buyurmaktadr: te hiret yurdu; Biz onu yeryznde byklenmeyi ve bozgunculuk

karmay istemeyenlere armaan klarz. Gzel sonu muttakilerindir. 135[135]

71- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Hicr: 15/47
Tirmiz, Kyme 47; Ahmed b Hanbel, 2/179
134[134] bn Mce, Zhd, 16
135[135] Kasas: 28/83.
132[132]
133[133]

Kalbinde hardal tanesi kadar iman bulunan kimse cehenneme girmez. Kalbinde
hardal tanesi kadar kibir bulunan kimse ise cennete giremez. 136[136]

Aklama:

Hattab'ye gre; buradaki Kibirden maksat; kendinin beenmek suretiyle iman et-

meyerek imansz bir ekilde len kimsenin cennete girememesi yada cennete giren
bir kimsenin kalbinde oraya girerken kibir bulunmamasdr.

Nevev'ye gre ise kendini bakalarndan stn grerek onlar kk grmeyi ve

hakk bertaraf etmeyi yasaklamaktr.

Kad Iyz ile baz muhakkik alimlere gre ise cezasn ekmedike cennete

girememektir. Bazlarna gre ise kibirli kimselerin, cennete ilk giren kimselerle
birlikte girememesidir.

38- Allah'a Hibir eyi Ortak Komadan len Kimsenin Cennete Ve irk Koan
Kimsenin ise Cehenneme Girmesi

72- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Peygamber (s.a.v.)'e
gelip ona:

Ey Allah'n resul! Cennet ile cehennemi gerekli klc iki ey nedir? diye sordu.
Peygamber (s.a.v.):

Allah'a hibir eyi ortak komadan len kimse cennete girer. Allah'a herhangi bir eyi
ortak koarak len kimse ise cehenneme girer buyurdu. 137[137]

Aklama: Bu hadiste, Allah'a hibir eyi irk komadan len kimsenin cennete

136[136]
137[137]

Ebu Dvud, Libas 26, 4091; Tirmiz, Birr 61, 1998; bn Mce, Mukaddime 9, 59.
Ahmcd b. Hanbel, Msned, 3/391, 325, 374, 391; Abd b. Humeyd, Msned, 1060, 1063.

girecei ve herhangi bir eyi Allah'a irk koan kimsenin ebedi olarak cehenneme
girecei belirtilmektedir.

73- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'e geldim. zerinde beyaz bir elbise olduu halde uyuyordu.
Dnp geri gittim. Sonra yine geldim. Bir de baktm yine uyuyor. Dnp geri
dndm. Sonra yine geldim. Bu defa uyanmt. Hemen yanna oturdum. Bana:

Allah'tan baka hibir ilah yoktur' diyen ve ikrar zerine len her kul mutlaka
cennete girer buyurdu. Ben;

Zina etse de, hrszlk yapsa da m? diye sordum. Peygamber (s.a.v.):

Evet, zina etse de, hrszlk etse de buyurdu. Ben tekrar:

Zina etse de, hrszlk etse de yle mi? diye sordum. Peygamber (s.a.v.):
Evet, zina etse de, hrszlk etse de buyurdu.

Bu soru-cevap ekli defa tekrarland. Nihayet Peygamber (s.a.v.) drdnc de:

Ebu Zerr patlasa da, o kimse cennete girecektir buyurdu.138[138]

Aklama:

irk komad mddete son sz L ilahe illallah olan mmin kimsenin gnahlarndan dolay, velev ki zina da etse, hrszlk ta etse Allah'n affna mazhar olmasa

bile cehennemde azabn ektikten sonra cennete girecektir. Yalnz bu hadis,

gnahkar kimselere mit verip onlar daha ok gnaha sevketme mahiyetinde
olmayp aksine gnahkar kulu tevbe etmeye tevike ynlendirmektedir.

138[138]

Buhr, Libas 24

39- Allah'tan Baka lah Yoktur Dedikten Sonra Kafiri ldrmenin Haram
Olmas

74- Mikdd bnu'l-Esved (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Ne dersin? Kafirlerden birisine rastlasam, benimle savasa ve

ellerimden birine klla vurup onu kesse, sonra da benden kap bir aaca srsa:

Ben Allah'a teslim oldum' dese bu sz syledikten sonra ey Allah'n resul onu
ldrebilir miyim? dedi. Resulullah (s.a.v.):
Onu ldrme! buyurdu. Ben:

Ey Allah'n resul! Fakat o, (nce) benini elimi kesti, sonra da bu sz syledi.

Dolaysyla onu ldreyim mi? dedim. Resulullah (s.a.v.):

Onu ldrme! nk onu ldrrsen, o, senin onu ldrmezden nceki haline geer.
Sen de onun syledii sznden nceki halinde olursun? buyurdu. 139[139]
Aklama:

Burada

sava

srasnda

mslman

olduunu

ikrar

eden

bir

kimsenin

ldrlemeyecei vurgulanmaktadr. nk kii, mslman olduunu ikrar etmekle

mslman olmaktadr. Kalbi, Allah'a aittir. Kalbinin yarlp bakma durumu sz

konusu olmad iin o kiinin szne baklarak ona gre dauranlr.
75- Usme b. Zeyd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bizi bir askeri birlikle bir yere gndermiti. Cheyne kabile-

139[139]

Buhar, Mez 45, Diyt 2; Ebu Dvud, Cihad 95, 2644.

sinden Hurukt'a sabahleyin baskn yaptk. Derken onlardan bir adama yetitim.
Adam: ilahe llallah/Allah'tan baka hibir ilah yoktur dedi. Fakat onu (silahmla)

vurdum. Bundan dolay iime bir phe dt. Medine'ye geldiimde bu olay,
Peygamber (s.a.v.)'e anlattm. Peygamber (s.a.v.):

L ilahe illallah/Allah'tan baka hibir ilah yoktur dedi mi? Sen de onu ldrdn
yle mi? buyurdu. Ben:

Ey Allah'n resul! O, bu sz ancak silahtan korktuu iin syledi dedim.

Peygamber (s.a.v.):

Kalbini yarp ta bu sz doru syleyip sylemediini bilseydin ya! buyurdu.

Peygamber (s.a.v.), bu sz, bana o kadar ok tekrarlad ki, keke o gn yeni

mslman olmu olaydm diye temenni ettim. 140[140]
Aklama:

Hadiste szkonusu edilen olayn meydana geldii sava, hicretin 7. ylnda vuku bulmutur. Hkim'e gre ise bu olay hicretin 8. ylnda medana gelmitir.

Resulullah (s.a.v.) burada Kelime-i tevhidin deerini, kafirin azndan bile km bu

yce ifadeye kar gsterilecek saygy ve sahibine kar taknlacak tavr ifade
etmek istemitir.

Fakat same'nin, zaten Hurakat kabilesini ldrmek zere gnderilmi olmas ve

Azabmz grdkleri zaman iman etmeleri onlara fayda verecek deildir Mmin:

40/85 ayetine bakarak Kelime-i tevhid getirmesinin o anda mslna saylabilmesi

iin yeterli olmayaca zannyla adam ldrm olmas gibi sebeplerle Resulullah
(s.a.v.) onu mazur grp ona ksas yada diyet ycezalarndan biriyle cezalandrmaya

gerek duymamtr. Sadece byle davrann azarlam ve bir daha byle

yapmamas gerektiini ona bildirmitir.
140[140]

Buhr, Mez 45. Diyt 1; Ebu Dvud, Cihad 95, 2643.

same'nin Keke o gn yeni mslman olmu olaydm diye temenni ettim. sz; o

gne kadar slamyete girmemi olmay deil, iinde hibir gnah bulunmayan

slam bir hayat yaam olmay temenni etmitir. nk kfr zere kalmay
istemek caiz deildir. Dolaysyla bu temenni, hakikat deil mecazdr. Hatta bu

olaydan sonra hibir mslmanla savamayacana yemin etmi, Sffn savanda

Hz. Ali'ye yardm etmemitir.

40- Bize Silah eken Bizden Deildir Hadisi

76- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim biz (mminler)e kar silah tarsa, o, bizden deildir. 141[141]

Aklama:

Haksz yere, yani savamay meru klan er'i bir neden yokken te'vil etmeden ve
savamay mubah saymakszn mslmanlara silah ekip silahl atmaya giren bir
kimse bu hareketinden dolay asi ve gnahkar olmakla birlikte kafir saylmaz. Eer
giritii savamay mubah telakki ederse bu takdirde kafir olur ve slam'dan kar.
41- Bizi Aldatan Bizden Deildir Hadisi

77- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), bir ekin ynna uramt. Elini onun ierisine daldrd.

141[141]

Buhr, Fiten 7; Nes, Tahrimu'd-Dem 26; bn Mce, Hudd 19, 2576.

Parmaklarna slaklk dokundu. Bunun zerine:

Ey ekin sahibi! Bu ne? diye sordu. Ekin sahibi:

Ey Allah'n resul! Ona yamur isabet etti dedi. Resulullah (s.a.v.):

O slak ksm insanlar grsn diye ekinin stne koysaydn ya! Aldatan benden
deildir buyurdu. 142[142]
Aklama:

Hadis; maln deerli gstermek, onu satabilmek iin hile yapmann caiz olmadn

gstermektedir. mslman kii, maln iyi tarafn ste getirip ktsn altna
saklayamaz. Malnn alt st ve ii d ayn kalitede olmaldr. Yoksa yapt
sahtekarlk olur. Bu ise caiz deildir.

Benden deildir ifadesi; bizim yolumuza, ahlakmza, ilmimize, amelimize ve gzel

gidiatmza uygun olmayp baka bir yol zerindedir. nk bir kimseye hile yapan

ve onu aldatan kimse Peygamber (s.a.v.)'e uymay ve onun yoluna sarlmay terk
etmitir.

42- Yanaklara Vurmann, Yakalar Yrtmann Ve Cahiliye Davetiyle

armann Haram Olmas

78- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

len kimselerin arkasndan eliyle yanaklarna vuran yada yakalarn yrtan veya
cahiliye adeti zere uygunsuz dua eden kimse bizden deildir. 143[143]
142[142]
143[143]

Tirmiz, By' 74, 1315; Ebu Dvud, cre 50, 3452; bn Mcc, Ticrt 36, 2224; bn Hibbn, Sahih, 4905.
Buhr, Ceniz 36, 40, Menkb 8; Nes, Cenaiz 17; bn Mce, Ceniz 52, 1584.

Aklama:

Bu hareketler, Allah'a kar ak bir isyan ve hkmne rza gstermemek mahiyetini

tad iin yasaklanmtr. Hadis, bu tr hareketlerin haram olduuna delat eder.

Hadiste Cahiliye adeti zere uygunsuz dua eden kimse sznden maksat; alarken

sylenmesi dinen caiz olmayan ve cahiliyet devri insanlarnn dedikleri: ldm,

Helak oldum, Mahvoldum gibi szleri sylemektir.

Bizden deildir ifadesinden maksat ise; byle yapanlar, bizim snnet ehlimizden

ve mkemmel yolumuzun yolcularndan deildir. Gaye, tehdit olup bu tr

hareketlerin nlenmesidir. Hadisteki ifadeden maska, byle yapann dinden
karlmas hkm deildir. Nasl ki ocuunu azarlayan baba:

Ben senden deilim, sende ben de deilsin demekle, sen benim yolumda deilsin
demek ister. Fakat bile be bu hareketleri helal gren veya Allah'n hkme kar
karak Allah'a kzan kimse dinden kar.

79- Ebu Burde b. Ebi Musa'dan rivayet edilmitir:

Babam Ebu Musa ok hasta olup baylmt. Ba, hanmlarndan birinin kucana

dt. Bunun zerine hanmlarndan biri, onun ldn dnerek stn ban

yolmaya balad. Ebu Musa, baygnlk geirdiinden dolay onun bu davrann

engellemeye ynelik herhangi bir eye g yetiremedi. Ayld zaman:

Resulullah (s.a.v.)'in byle bir davrantan uzak olduu bir eyden ben de uzam.

nk Resulullah (s.a.v.) barp aran, san ban yolan ve stn ban yrtan
kadnlardan beridir dedi.144[144]

144[144]

Buhr, Ceniz 37; Nes, Cenaiz 21; bn Mce, Ceniz 52, 1586.

Aklama:

Bu hastalk olay, Hz. mer dneminde Ebu Musa el-E'ar Basra'da vali iken

meydana gelmiti. Nes'ide Ebu Musa'nn hanmnn adnn mm Abdullah bint.

Devme olduu gemektedir. Bazlar ise onun isminin Safyye olduunu sylerler.

Grld zere hadiste; lmek zere olan birisinin yannda barp armann,
san bam yolmann ve stn ban yrtmann haram olduu ifade edilmektedir.

Peygamber (s.a.v.)'in de yaplan byle bir iten uzak olduu ve raz olmad
belirtilmektedir.

43- Koucoluun iddetli Bir ekilde Haram Klnmas

80- Hemmm bnu'I-Haris'ten rivayet edilmitir:

Bir adam, mminlerin Emiri Osman'a laf tayordu. Bir gn mescide oturuyorduk.

Cemaat:

Bu adam, mminlerin Emiri Osman'a laf tayanlardan birisidir dediler.

Derken bu adam gelip bizim meclisimize oturdu. Bunun zerine Huzeyfe (bn'lYemn,) Resulullah (s.a.v.)'i:

Laf gtrp getiren/koucu kimse, cennete giremez dedi. 145[145]

Aklama:

Burada kouculuun; sahibini cehenneme srkleyecei ve onu cennee girmekten

145[145]

Buhar, Edeb 50; Ebu Dvud, Edeb 33, 4871; Tirmiz, Birr 79, 2026.

mahrum edecei haber verilmektedir. Dolaysyla bu hadis, koucu kimseler iin

byk bir tehdit ifade etmektedir. Bu tehdide gre, yce Allah'n aff ve ltf

erimedii takdirde hibir koucu cennete giremeyecektir. Ancak yce Allah'n ltf
ve balamas, imdada yetitii takdirde onun bykl karsnda hibir byk
gnah kalmaz.

Hattb'ye gre; iittii szleri ilgililere olduu gibi aktaran kimsenin durumu byle
olunca, iittiklerine bir eyler ilave ederek aktaran kii ayn zamanda yalanclk da
yapm olacandan onun gnah ve sorumluluu daha ar ve sonu daha vahimdir.
44- Elbise ile Eteini Yerde Srmenin, yilii Baa Kakmann, Mal Yeminle
Satmann iddetli Bir ekilde Haram Klnmas

81- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.):

kii vardr ki, kyamet gnnde onlarla konumayacak, onlara bakmayacak,

onlar ar ndjrmay a aktr. Onlar iin ac verici bir azab vardr buyurdu.
Aklama:

Hadisin ravisi der ki: Peygamber (s.a.v.) bu sz defa tekrarlad. Ebu Zerr:

Adlar batsn! steklerine kavuamasnlar! Ey Allah'n resul! Onlar kimlerdir?

diye sordu. Peygamber (s.a.v.):

1- Kibirinden dolay elbisesini yerde srkleyen,

2- Yapt iyilii baa kakan,
3- Ticaret malna yalan yere yemin etmek suretiyle ilgi gsterten kimse

buyurdu.146[146]
Aklama:

Burada byklk/kibirlilik duygusundan dolay elbisesinin eteini topuklarnn

aasna kadar uzatp sarktan kii haram ilemi olmaktadr. Kibir duygusundan
doay elbisesini sarktyorsa bu durumda byle bir davran haram olmamaktadr.

Verdii ihsan yada sadakay baa kakan kimsenin durumuna gelince, iyilik, Allah

rzas iin yaplmaldr. Allah'n verdii maldan Allah'n kuluna bir ey verildiinde
baa kakmak, irkin bir davran olup mslman kiiye yakmaz. Byle bir hareket,
elem verici bir azab gerektirir. Bu kt huyu alkanlk haine getiren kimseler,

ilahi azaba maruz kalr. Hele yapt iyilik sadaka ise bunu baa kakmak daha da
ktdr. Hatta byle bir hareket, Bakara: 2/264'de inanmayan kimsenin
davranna benzetilmitir

Bir maln satlmas iin yalan yere yemin edilmesi yasaktr. Burada sadece yalan

yemin deil, doru yere de yemin etmek de yasaklanm ve edilen yeminle mala
rabet salansa bile bu satn hayrl bir i olmad, maddi ynden de maln
bereketini giderdii ve mal mahvettii bildirilmektedir.

82- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

kii vardr ki, kyamet gnnde Allah onlarla konumaz, onlar arndrmaz ve
onlara bakmaz. Onlar iin ac bir azab vardr. Bunlar:
1- Zina eden yal kimse.

2- Yalan syleyen hkmdar.

Ebu Dvud, Libas 25, 4087, 4088; Tirmiz, By' 5, 1211; Nes, Zekat 69, By' 5, Zinet 105; bn Mce, Ticrt
30, 2208.

146[146]

3- Kibirlenen fakir. 147[147]

Aklama:

Burada sz konusu edilen grup, olduundan farkl grndkleri iin Allah onlarla
kyamet gn fayda verecek ve memnun edecek ekilde konumayacak, hayr

hasenat sahiplerine gsterdii hsn kabul ve rzay onlara gstermeyecek, aksine

onlarla gazabna urayanlara olduu gibi gazabl konuacaktr. nk bu grup,

yapmamalar gereken davran yapmak suretiyle hem insanlarn yannda ve hem

de Allah katnda deersiz bir konuma dmektedirler. Bunun iin de, bu grup
kimseye korkutma mahiyetinde Allah'n onlara kar
anlatlmaktadr.

sergileyecei

tavr

83- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

kii vardr ki, Allah, kyamet gnnde onlarla konumaz, onlara bakmaz ve onlar
arndrmaz. Onlar iin acs bir azab vardr. Bunlar:
1- Ak arazide fazla suyu olup da onu yolcuya vermeyen kimse.
2- ikindiden sonra bir kimseye bir ticaret mal satp sonra da bu mal u, u kadar
fiyata aldna dair Allah adna yemin etmek suretiyle baka bir hal zere olan
mteriyi raz eden kimse.
3- Hkmdara sadece dnyalk bir menfaat iin biat eden, dnyalk bir menfaat
verirse bu biati ile ilgili sznde duran, vermezse sznde durmayan kimse. 148[148]

147[147]
148[148]

Beyhak, Snen'l-Kbr, 8/161; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/433; bn Hibbn, Sahih, 4413.
Buhr, Muskat 5, Eribe 10, Ahkam 48; Ebu Dvud, cre 60, 3474; bn Mce, Ticrt 30,2207, Cihad 42,2870.

Aklama:

Bu hadiste de; bedbaht kimselerin ahirette urayacaklar ok kt durumlar ifade

edilmekte ve Allah'n onlarla konumayaca, onlara bakmayaca, onlar temize
karmayaca ve onlar iin elem verici bir azab olduu bildirilmektedir.
Bu grup insan ise unlardr:

1- Su bulunmayan lde yada krda ihtiyacndan fazla suyu bulunduu halde

susam yolcudan su esirgeyen kimsedir. Byle davranan kat yrekli, merhametsiz
ve acmasz kimsenin bu irkin hareketi byk bir gnahtr. Fazla suyunu

hayvanlardan esirgemek haram iken bit insandan ve susam bir yolcudan suyu
esirgemek ok daha kt bir durumdur.

2- ikindiden sonra bir maln satmak isteyen ve mteriyi inandrmak gayesiyle

yalan yere yemin ederek Bu mal u fiyatla aldm diyen ve bylece malm satan
kimsedir.

Burada ikindiden sonra kaydnn hikmeti hakknda Hattb yle der:

Yalan yere yemin etmek her zaman haramdr. Burada ikindiden sonra kaydnn
konulmasnn hikmeti, bu vaktin Allah katnda deerli olmasdr. nk Yce Allah,
melekleri bu vakitte toplatr ve gnlk ameller bu vakitte sonulanr. Her eyin

sonucu nemli ve muteberdir. Bu nedenle bu vakitte ilenen sularn cezas daha

ar klnmtr. Ta ki inanan kimse zellikle bu vakitte su ilemeye cesaret

edemesin. Bir kimse bu vakitte su ilemeye cesaret ederse baka vakitlerde de su

ilemeye alm olur.

3- Srf ahsi kar iin devlet byne biat edip umduu yarar bulduunda
biatnda sadakat gsteren ve umduu ahsi menfaati bulamaynca isyan eden

kimsedir. nk bu karaktere sahip kimse, devlet byn de mslmanlar da

aldatr, beklenmedik fitne ve bozgunculua sebebiyet verebilir.

45- nsann Kendisini ldrmesinin iddetle Haram Klnmas

84- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kendisini bir demir parasyla ldren kimse ise, elinde o demir paras olduu halde,
onu karnna saplar bir vaziyette cehennem ateinde ebedi olarak kalacaktr. Zehir
yutup da canna kyan kimse, o zehiri cehennem atei iinde ebedi ve daimi olarak
yutmaya alacaktr. Kendisini dadan aaya atp da anna kyan kimse, cehennem
atei iinde ebedi ve daimi olarak yuvarlanp duracaktr.

149[149]

Aklama:

ntihann helal olduuna inanarak bir ekilde canna kyan kimse ebedi

cehennemliktir. nk bu kimse, canna kymay helal grmektedir. Bu sebeple de

ebedi cehennemde kalmay hak etmektedir. Fakat nefsine uyarak intihar eden

kimse ise ebedi cehennemlik deildir. Bunlar hakknda cehennemde ebedi kalmak,
uzun mddet orada yanmaktan kinayedir.

Ayrca Allah Rasulu bu hadisinde, eitli metotlarla canna kyan kimsenin yapt
bu iin, son derece irkin bir eylem olduuna dikkat ekmekte ve inananlar bu tr

eylemlerden sakndrmak terhib iin iddetli bir cehennem azab tehdidinde

bulunmutur.

ntihar eden kimsenin cenaze namaz; Ebu Yusuf'a gre klnmaz. nk intihar
eden kimse nefsine zulmetmitir. Bu sebeple de yol kesen ekya hkmndedir. Ebu
Hanife'ye gre ise klnr. nk onun kan heder olup eceliyle len kimseye benzer.

Buhar, Tb 56; Ebu Dvud, Tb 11, 3872; Ncs, Ceniz 68; Tirmiz, Tib 7,2044; bn Mce, Tb 11, 3460; Ahmcd
b. Hanbel, 2/254, 478.

149[149]

85- Sabit b. Dahhk (r.a)'tan rivayet edilmitir:

"Sabit b. Dahhk, Resulullah (s.a.v.)'e aacm altnda biat ettiini ve onun yle
buyurduunu haber vermitir:

Kim slamdan baka bir adna yalan yere yemin ederse, o kimse dedii gibidir. Kim de
bir eyle kendini ldrrse kyamet gnnde o eyle azab olunur. Bir kimsenin, sahip
olmad bir eyi adamas geerli deildir. 150[150]

Aklama:

Bu yeminden maksat; yle edersem kafir olaym, Yahudi olaym...... tr

yeminlerdir.

Bu tr yeminler, tehdit ve azab bakmndan mbalaaya iaret etmektedir.

Byle yemin eden kimsenin, bu yeminiyle, Yahudi olaca yada slam'dan beri
olaca deildir. Sanki Yahudi gibi bir cezaya mstehak olacak demektir.

bn Hacer (. 852/1447) de, hadisteki O dedii gibi olur sznden maksadn;

tehdit ve azabda mbalaaya delalet etmesinin yada kiinin o dinden olduuna

hkmedilmemesinin muhtemel olduunu syler.

slam'dan baka bir adna yemin ettikten sonra yeminin sahih veya yalandan
olmasnn bir fark yoktur. Hadiste yalanc olarak diye kaytlanmas; bir kayd
vukdir, yani ounlukla byle yeminler yalan yere yapld iindir.

bn Battal'a gre ise O kimse dedii gibidir sznden maksat; o kimse yalancdr.
Kafir deildir. Bu szle slam'dan kp yemin ettii dine girmez. nk bu kimse, bu
eylere inanarak sylemedi. Dolaysyla kafir deil, yalanc olur.

Buhri, Cenaiz 84, Eymn 7; Ebu Dvud, Eymn 7, 3257; Tirmiz, Eymn 16, 1543; Nes, Eymn 7; bn Mce,
Keffrt 3, 2098; Ahmed b. Hanbel, 4/33, 34.

150[150]

bn Hacer (. 852/1447) ve Mnzir (. 656/1258)'de, bu tr szlerle yemin eden

kimsenin, Yahudi ve kfir olmayaca dorultusundadr.

Bu tr szler, eriat rfnde yemin saylr m, saylmaz m? Bu szlerin yerine

getirilmemesi halinde kefaret gerekir mi, gerekmez mi meselesi ihtilafldr.

bn Cevz (. 597/1200)'ye gre; kfr olan dinlerden birine yemin eden kii,
kfire benzer.

mam afi (. 204/819) ile mam Mlik (. 179/795)'e gre; bu tr szler yemin
olmayp bu tr bir szde durmamak kefareti gerektirmez.

mam Ebu Hanfe (. 150/767), mam Ahmed (.241/795), Neha, (. 95/713),

Evz (. 157/774), Sevr (. 161/777) ise bu tr szlerin yemin mahiyetinde olup
bozulmas halinde kefaretin gerekli olduu grndedirler. rnein, Allah zhar

yapana kefareti emretmitir. nk zhar, gnah ve yalan bir szdr. Anlan szlerle
yemin etmek de gnahtr. Bundan dolay kefaret gerekir.

Bir kimsenin malik olmad bir eyi adamas; mam afii'ye gre bu art ister genel

olsun ve ister zel olsun bir ey lazm gelmez. Ebu Hanife'ye gre ise her iki surette
de aklama yapmak sahihtir.

Ayrca bu hadiste; kendisini br eyle ldren kimsenin kyamet gnnde

ldrd eyle azab olunaca belirtilerek bu iin ne kadar ciddi ve

neml'olduuna vurgu yaplmaktadr. Bundan nceki hadiste de; intihar

ekllerinden bazlar zikredilmi, burada ise genel ifade zerinde durulmutur.
86- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Huneyn'de bulunduk. Resulullah (s.a.v.), mslman

adyla arlan kimselerden birisi iin:
Bu adam, cehennemliktir buyurdu.

Sava yerine vardmzda o adam, iddetli bir ekilde dmanla arpp yaraland.
Bunun zerine sahabiler:

Ey Allah'n resul! Kendisi iin Cehennemliktir dediin kimse bugn iddetli bir
ekilde dmanla arpp daha sonra da ld dediler. Resulullah (s.a.v.) yine:
Cehenneme girecek buyurdu.

Bunun zerine baz mslmanlar bu konuda nerdeyse pheye dtler, Onlar bu

haldeyken birden adamn lmedii, fakat ar bir ekilde yaraland sylendi.
Akam olduunda adam yaralarnn aasna dayanamayarak klcnn kabzasn yere,
sivri ucunu da gsne dayayp sonra da arln basmak suretiyle kendisini
ldrd. Bu durumu, Resulullah (s.a.v.)'e haber verdiler. Resulullah (s.a.v.):

Allahu Ekber/Allah En Byktr ahadet edct ederim ki, ben, Allah'n kulu ve
resulym buyurdu.

Daha sonra Bill'e bu hususta emir verdi. O da, insanlarn ierisinde:

mslman kimseden baka hi kimse cennete giremez. Dolaysyla Allah, bu dini,

facir/gnahkar bir adamla da destekler diye seslendi. 151[151]
Aklama:

Huneyn sava: Bu sava, hicretin 8. ylnda Mekke'nin gney dousunda yer alan

Hevazin kabilesine kar yaplm olup mslmanlar bu savata zaferle

dnmlerdi.

Burada Hz. Peygamber (s.a.v.)'in gelecee dair verdii haberin doru olarak kmas
yer almaktadr.

Resulullah (s.a.v.)'in bu olayda szkonusu kimse hakknda ya vahiy suretiyle onun

mmin olmadn yada kendisini ldrmeyi helal itikat ederek dinden ktn
bildirmitir.

Sava meydannda iyi arpp da yaralannca acsna dayanamayarak kendisini

151[151]

Buhr, Cihad 182, Kader 5.

ldren bu ahsn, Kuzman adnda birisi olduu sylenmitir.

Burada dikkate deer bir hususta; amellere aldanarak onlara gvenilmemesidir.

nk halin her zaman deimesi mmkndr.
87.

Cndeb

buyurmaktadr:

(r.a)'tan

rivayet

edildiine

gre,

Peygamber

(s.a.v.)

yle

Sizden nceki mmetlerden bir adamda yara kmt. Yara, bu adam rahatsz
etmeye balaynca ok antasndan bir ok karp yaray yoldu. Derken kan dinmedi,
Nihayet adam ld. Rabbiniz: Ben bu kimseye cenneti haram ettim buyurdu. 152[152]
Aklama:

Bundan nceki hadislerde de getii zere; yaral yada lmek zere olan kulun,
ruhunun Allah tarafndan alnncaya kadar sabredemeyerek kendisini ldren

kimseye cennetin haram klnmas, bu kimsenin ntihan helal saym olmasndandr.

nk bu kimse, yaray tedavi ettirip iyiletirme yoluna deil de, yarann etkisine
dayanamayarak ok antasndan bir ok kartarak yaray yolmak suretiyle hayatna
son vermeyi uygun grdnden dolay adam lm, Allah'da o bu kimseye cenneti
haram klmtr.

46- Ganimete Hainlik Etmenin iddetle Haram Klnmas Ve Cennete

Mminlerden Baka Hikimsenin Girememesi

88- mer bnu'l-Hattb (r.a)'tan rivayet edilmitir:

152[152]

Buhr, Ccnaiz 83, Enbiya: 21/50.

Hayber savann meydana geldii gn, Peygamber (s.a.v.)'in sahabilerinden birka

kii gelip:

Filanca ehid, hatta bir adamn yanna urayp onun hakknda da filanca ehiddir
dediler. Peygamber (s.a.v.):

Hayr! Hayr! Dorusu ben, dediiniz o kimseyi, ganimetten ard bir hrrka yada
bir yamurluktan dolay cehennemde grdm buyurdu. Daha sonra da:

Ey Hattb'n olu! Git, insanlarn ierisinde Cennete, mminlerden baka hi kimse

giremez eklinde seslen buyurdu. Ben de kp:

Dikkat edin ki! Cennete, mminlerden baka hi kimse giremez diye seslendim
dedi. 153[153]

89- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'le birlikte Hayber savana kmtk. Allah bize fetih ihsan

eyledi. Ganimet olarak, altn ve gm almadk. (Sadece) eya, yiyecek ve giyecek

aldk. Sonra vadiye ekildik. Resulullah (s.a.v.)'in yannda bir klesi vard. Bu kleyi,
ona, Czam kabilesinden Dubeyb oullarndan Rifa bnu'z-Zeyd adnda bir kimse

hibe etmiti. Vadiye indiimiz zaman, Resulullah (s.a.v.)'in bu klesi ganimet mal

toplanan yerden Peygamber (s.a.v.)'in hayvannn palann armak iin ayaa

kalkmt. O srada bir ok atld. Eceli de, bundan oldu. Bunun zerine:

Ey Allah'n resul! Klenin ahadeti kutlu olsun dedik. Resulullah s.a.v. :

Hayr! Hayr! Muhammed'in nefsi elinde olan Allah'a yemin ederim ki, Hayber
savann meydana geldii gn paylatrlmam ganimet mallarndan alm olduu
u hrka onun iin ate olmu, onun zerinde yanmaktadr buyurdu.

Bunun zerine herkesi korku sard. Derken bir adam, bir yada iki tane ayakkab
ba getirip:

Ey Allah'n resul! (Bunu yada bunlar,) Hayber (savann meydana geldii) gn

153[153]

Tirmiz, Siyer 21 1574.

(ganimet datlmadan nce kendime) almtm' dedi. Resulullah Ateten bir ayakkab
ba yada ateten iki ayakkab ba... buyurdu. 154[154]
Aklama:

Hadisin metninde sz konusu edilen vadi, Medine'ye yakn buluna Vadi'l-Kuradr.

Bu klenin ad, Mid'am idi.
Ganimet:

mslman olmayanlarla yaplan sava esnasnda veya savaan iki ordunun

karlamalar srasnda gazilerin kuvveti ile dmandan alnan maldr.

Ganimet mallarndan tanabilir olanlarna, Ganim-i me'lufe; tanmaz mallara,

Ganaim- gayr-i me'lufe denir. Enflde denilen ganimet mallarna, genel anlamda

Ganim-i hlise; bete biri devlet hazinesine aynldktan sonra gazilere datlan
ganimet mallarna, Ganim-i maksme; dmandan alnp da henz gaziler
arasnda taksim edilmeyen ganimet mallarna, Ganim-i gayr- maksme; devlet

bakannn veya ordu emrinin, savaa tevik iin gazilere fazladan verdii ganimet
mallarna Nel (oulu enfl) denir.

Ganimete ihanete edilerek o maldan bir ey almak kesinlikle haramdr. alnan

eyann az yada ok olmas nemli deildir. nemli olan, ganimete ihanet

edilmesidir. Fakat ganimetten alnan bir maln, tekrar ganimete geri iade edilmesi
halinde kabul edilmesi gerekir.
Peygamber (s.a.v.)'in;

Ateten bir ayakkab ba yada ateten iki ayakkab ba buyurmas; ganimet

154[154]

Buhar, Mcz 38, Eymn 33; Ebu Dvud, Cihad 2711; Nes, Eymn 38.

mallan arasndan bu mal alan kimseye bu ihanetinden tr verilecek uhrevi

cezadan kinayedir. Yani alnan eyann ate haline getirilerek alann bu atele
azab edilecei anlatlmak istenmektedir. Bununla birlikte ibarenin byle geliiyle
mana: Hyanet edenler, ganimetten aldklar eya yznden cehennemde azab
olunurlar eklinde de olabilir.

Burada dikkkate deer bir hususta, hain kimsenin savata ldrlmesi zerine ona
ehit denilmemesi ve bir kimse hakknda Cennetlik yada Cehennemlik
denilmesinin doru olmamasdr.

Bazlar, bu olay Huneyn'de getii ileri srmlerse de dorusu bu hadiste de

belirtildii zere olayn Hayber'de gemi olmasdr.

47- Kendisini ldren Kimsenin Tekfir Edilmemesi

90- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Tufeyl b. Amr ed-Devs, Mekke'de mriklerin basks altnda bulunan Peygamber

(s.a.v.)'e gelip ona:

Ey Allah'n resul! Salam ve gvenli bir kalede olmak ister misin? dedi.
Cbir der ki:

Cahiliye dneminde Devs kabilesine ait bir kale vard.

Peygamber (s.a.v.), buna raz olmad. nk Allah, (Peygamber'i) koruma grevini

Ensar'a vermiti.

Peygamber (s.a.v.) Medine'ye hicret edince, Tufeyl b. Amr'da, Peygamber (s.a.v.)'in

yanma hicret etti. Kavminden bir adam da onunla birlikte hicret etmiti. Medine'de
sklmlard. O adam hastalanmt. Hastalnda sabrszlk edip oklar alm,

onlaria parmak boumlarn kesti. Derken ellerinden kan fkrd. Nihayet ld.
Daha sonra Tufeyl b. Amr, bu adam ryasnda grd. Klk-kyafeti gzeldi. Fakat

elleri sanl vaziyetteydi. Ona:

Rabbin sana ne yapt? diye sordu. O da:

Peygamber (s.a.v.)'in yanna hicret ettiim iin beni affetti diye cevap verdi.
Tufeyl:

Ellerini niin sarm olarak gryorum? dedi. O da:

Bana, Bozduun bir organn biz dzeltemeyiz? dediler diye cevap verdi. Tufeyl,
bu ryay, Resulullah (s.a.v.)'e anlatt. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
Allahm! Onun ellerini de affeyle! diye dua etti. 155[155]

155[155] Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/370-371; Ebu Ya'l, Msned, 2175; bn Hibbn, Sahh, 3017; Hkim, Mstedrek,
4/76; Ebu Nuaym, Hilye, 6/261; Beyhak, Snen'l-Kbra, 8/17.

Aklama:

Hadis, kendisini ldrmeyi helal grmeyerek nefsine yenilerek intihar eden

kimsenin yada byk gnah ileyen bir kimsenin tekfir edilmemesi gerektiini ifade
etmektedir. Boylelerinin cehennemlik olduklarna hkmedilmez.

Ayrca bu hadis, intihar edenleri ve dier byk gnah ileyenleri ebedi

cehennemde kalacaklarm gibi gsteren dier hadisleri aklamakta ve bu tr

gnahkarlarn ceza greceklerini belirtmektedir. nk bu tr bir gnah ileyen
kimse, helal grmedii mddete, iledii bu gnahtan dolay gnahkar olur.

Byk gnah ileyenlerin ebedi cehennemde kalaca gr Mutezile mezhebine

ve byk gnah ileyenin kafir olaca gr ise Harici mezhebine ait bir grtr.
48- Kyamete Yakn Ortaya kacak Ve Kalbinde Bir Para man Bulunan
Kimselerin Ruhlarn Alacak Olan Rzgar

91. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Dorusu Allah, Yemcn'den, ipekten daha yumuak bir rzgar gnderecek. Bu rzgar,
kalbinde, bir tane yada zerre arlnda iman bulunan hi kimseyi sa
brakmayacaktr. 156[156]

Aklama:

156[156]

Buhr, Tarih, 5/109; Hkim, Mstedrek, 4/455.

Bu hadiste, kyametin kopmasna doru rzgarn Yemen'den gelerek kalbinde bir

tane yada zerre arlnda iman bulunan mminin ruhunu alaca bildirilmektedir.

Neuev, bu hadisi, zahiri anlamna gre brakp yoruma gerek olmadn

belirtmitir.

Bu hadis, konuyla ilgili dier hadislere muhalif deildir. nk mminler, kyamet

gnnn yakn olup alametleri ortaya kt zaman ruhlarn bu yumuak rzgar

alncaya kadar hak zerinde olmaya devam edeceklerdir. 157[157]

49- Kyametten nce Fitneler Ortaya kmadan Amellere Sarlmaya Tevik

92- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

Karanlk gecenin (zifiri) karanlklarna benzeyen fitneler ortaya kmadan amellere

sarln. nk fitneler ortaya kt zaman kii, mmin olarak sabahlayacak, kafir
olarak akamlayacak yada mmin olarak akamlayacak, kafir olarak sabahlayacak,
dinini bir dnya mal karlnda satacaktr. 158[158]

Aklama:

Burada kyamet kopmadan nce gece karanlklar gibi yn yn fitneler ortaya

kp i iten gemden amel ve ibadetlere tevik edilmektedir. nk bu fitneler o

kadar byk ve korkun olacak ki, onlarn errinden bir kimse ibadet ve amelleri
yapmaya vaki bulamayacaktr.

Resulullah (s.a.v.)'in, Kii, mmin olarak sabahlayacak, kafir olarak akamlayacak

szyle; fitnenin dehetinden insan bir gnde bu derece byk deiiklikler geire-

157[157]
158[158]

Nevev, Mslim erhi, 2/132.

Tirmiz, Fitcn 30, 2195; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/304, 372, 390-391, 523; bn Hibbn, Sahh, 6704.

cek; gn gnne ve saati saatine uymayacaktr. 159[159]

50- Mmin Kimsenin, Amelinin Boa Gitmesinden Korkmas

93- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Yce Allah'n

Seslerinizi Peygamber'in sesinin stne kaldrmayn

inince, Sabit b. Kays evine kapanp:

160[160]

ayeti, sonuna kadar

Ben, cehennemliklerdenim diyerek kendisini Peygamber (s.a.v.)'le grmekten

alkoydu.

Derken Peygamber (s.a.v.), Sa'd b. Muz'a:

Ey Ebu Amr! Sabit (b. Kays)'tan ne haber? Hasta m oldu? diye sordu. Sa'd b. Muz:
O, benim komumdur. Bir ikayeti olduunu bilmiyorum dedi.

Bunun zerine Sa'd b. Muz, Sabit b. Kays'a gidip (ona) Peygamber (s.a.v.)'in
sylediklerini anlatt. Sabit b. Kays:

Sesleri, Peygamber'in sesinin zerine kaldrmay yasaklayan u ayet indirildi.

Bilirsin ki, Resulullah (s.a.v.)'e kar sizin en yksek sesl(e hitap ed)eniniz benim. O
halde ben cehennemliklerdenim dedi.

Sa'd b. Muz, bu oalyi (gidip) Peygamber (s.a.v.)'e anlatt. Resulullah (s.a.v.):

Aksine o, cennetliktir buyurdu. 161[161]
Aklama:
Nevev, Mslim erhi, 2/132.
Hucurt: 49/2.
161[161] Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/137, 146; Ebu Ya'l, Msned, 3331, 3427; bn Hibbn, Sahh, 7168.
159[159]
160[160]

Bu hadis, Sabit b. Kays'n biyografisini anlatmaktadr. Sabit, Ensar'n ve Resulullah

(s.a.v.)'in hatibi idi. Yksek sesli bir kimse olup konuurken sesi fazla grleirdi. Bu
sebeple herkesten fazla kendisi bu hareketinden dolay endieye kaplmt. Fakat

Resulullah (s.a.v.) onu cennetle mjdeleyince btn zntleri bir anda sevince
boulmutur.

Hucurt: 49/2 ayeti, bir rivayete gre Sbt b. Kays hakknda ve dier bir rivayete
gre ise Ebu Bekr ile mer, Peygamber (s.a.v.)'in huzurunda bir meseleyi yksek
sesle tarttklar iin inmitir.

Ayrca hadis, alim veya bir kimsenin, arkadalarndan bazsn bir ka defa

gremedii takdirde onun halini aratrp soruturmann caiz olduunu

gstermektedir.

51- Cahiliye Dnemi Amellerinden Dolay Sorumlu Olunup Olunmayaca

Meselesi

94- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir: Baz nsanlar, Resulullah

(s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Cahiliye dneminde yaptklarmzdan dolay sorumlu tutulacak

myz? dediler. Resulullah (s.a.v.):

Sizden her kim, slam'da iyi ameller ilerse cahiliye dnemindeki yaptklarndan
dolay sorumlu tutulmaz. Fakat kim ktlk ederse, hem cahiliye dnemindeki ve hem
de slam'da yaptklarndan dolay sorumlu tutulur buyurdu. 162[162]
Aklama:

162[162]

Buhr, istitbetu'I-Mrteddn 1; Ibn Hibbn, Sahih, 396.

Burada kafir bir kimse mslman olup mslmanlkta kalmaya devam ederse kfr

halinde iledii gnahlarn hepsinin balanaca, fakat slam dininde kalmaya

devam etmeyip tekrar kfre dnp dinden karsa o zaman o kimse hem nceki

kfr halinde iledii gnahlardan ve hem de mslman olduktan sonraki dinden

kmasyla sorumlu olduu bildirilmektedir.

mam Nevev ise bu hadisi yle tefsir etmitir: Hakiki mslman olmakta devam

eden bir kimsenin, mslman olmazdan nceki yaptklarndan sorumlu

tutulmayaca Kur'an nass, bir ok sahih hadisle ve mslmanlarn icmayla

sabittir.

Nitekim konuyla ilgili bir hadiste,

slam,

kendisinden

nceki

(dnemlere

ait)

gnahlar

buyurulmaktadr.

yok

eder

163[163]

Hadisin metninde geen Ktlkten maksat; slam'a kalbiyle girmeyip zahiren

Kelime-i ahadeti getirerek teslim olmak ve kalbiyle slam'n hak olduuna

inanmamaktr. Byle bir kimse, btn mslmanlarn icmayla mnafk olup kfr
zere baki olup mslman suretinde grnmezden nce ilemi olduu cahiliye
dnemi amellerinden sorumlu olduu gibi mslman grnd zaman
yaptklarndan da sorumludur. nk bu adam, kfrnde devam etmitir. 164[164]

bb'de, Nevev'nin bu yorumunu beenip konuyla ilgili olarak yle demitir:

Nevev, slam'daki iyi ameli hlasla ve kt ameli de hlasszlkla tefsir etmitir.
nk samimi mslman olmayan bir kimseyi, btn amelleriyie sorumlu tutmak

doru olmad gibi slam'daki iyi amel Taat ve kt ameli de Muhalefet diye
aklamak doru deildir. nk byle bir aklama, slam'n kendinden nceki
amelleri hkmsz brakmasn taata ve gelecekte eriata muhalefet etmemeye
bal olmay gerektirir. Halbuk mesele, byle deildir. 165[165]

Ksacas: mslman olmak; kii ve toplumlan, slam ncesi yada slam d

(Mslim, man 192, 121.

Nevev, Mslim, erhi, 2/135.
165[165] bb, Mslim erhi, 1/380-381.
163[163]
164[164]

yaaylarnn maddi-manevi kirlerinden temizler, yepyeni bir kimlik ve kiilie

kavuturur. Bu anlamda slam; zihn, fikr, siyas, ekonomik ve ahlak kirlilii,

kargaay ve anariyi ortadan kaldracak en gereki bir arnma sistemi ve frsatdr.
52- slam'n, Kendisinden nceki Dnemlere Ait Gnahlar Yok Etmesi Ve
Hicret ile Haccn Da Byle Olmas

95- Ibn imse el-Mehr'den rivayet edilmitir:

lm deinde olduu bir srada Amr bnu'l-s'in yanma vardk. Uzunca bir sre
alad. Sonra da yzn duvara evirdi. Olu:

Ey babacm! Resulullah (s.a.v.), seni, filanca eyle mjdelemedi mi? Resulullah

(s.a.v.), seni, filanca eyle mjdelemedi mi? demeye balad. Bunun zerine Amr
bnu'1-As yzn bize evirdi:

Dorusu hazrlamakta olduumuz eylerin en faziletlisi, Allah'tan baka ilah

olmadna ve Muhammed'in Allah'n resul olduuna ahadet etmektir. phesiz ki

ben (hayatm boyunca) hal zere bulundum:

1- Dnyorumda bir zamanlar Resulullah (s.a.v.)'e benim kadar ar buzeden

hi kimse yoktu. O srada bana gre, imkann bulup ta onu ldrm olmak kadar

deerli bir i daha yoktu. Eer bu hal zere lm olsaydm, dorusu ce-

hennemliklerden olurdum.

2- Allah slam' kalbime yerletirdii zaman Peygamber (s.a.v.)'e gelip:

Sa elini uzat, sana biat edeyim dedim. Hemen sa elini uzatt. Ben de elimi
ektim. Resulullah (s.a.v.):

Ey Amr! Ne oldu sana! buyurdu. Ben de:

art komak istedim dedim. Resulullah (s.a.v.):

Neyi art kouyorsun? buyurdu. Ben de:

Balanmam dedim. Resulullah (s.a.v.);

Biliyorsun ki, slam, kendinden nce gnahlar yok eder. Hicret te, ondan nceki
gnahlar yok eder. Hac ta, ondan nceki gnahlar yok eder! buyurdu.

Bundan sonra benim nazarmda Resulullah (s.a.v.)'ten daha sevgili ve ondan daha

byk bir kimse kalmad. Ona kar duyduum saygdan dolay kendisine doyasya

bakamyordum. Benden, onun zelliklerini anlatmam isteseler, buna g

yetiremem. nk ona doyasya bakamazdm. Eer bu hal zere lm olsam,
cennetliklerden olmam kuvvetli bir ekilde mit ederdim.

3- Sonra baz eyleri zerimize aldk. Bu iler hakknda halimin ne olacan

bilemiyorum. ldm zaman beraberimde hibir alayc ve hibir ate takip et-

mesin. Beni gmdnz zaman zerime toprak serpin. Sonra mezarmn etrafnda
bir deve boazlanp eti dathncaya kadar durun ki, sizlerle nsiyet edeyim ve

Rabbimin beni sorgulamakla grevli elilerini nasl karlayacam dneyim

dedi. 166[166]
Aklama:

Bu hadis, sahabeden olan Amr bn s'in vefat halini anlatmaktadr. O, akll, fikir ve

lisan itibariyle Araplarn dahisi idi. Hz. mer zamannda Msr'da on yl ay, Hz.
Osman zamannda drt yl ve Muaviye dneminde ise iki yl ay valilik yapmtr.

Hicretin 36. ylnda Hz. Ali ile Muaviye arasnda gerekleen Sffn savanda

Muaviye'nin yenilmesiz szkonusu olduunda Kur'an sahifelerini mzraklara

takarak kaldrmay ve Hz. Ali'yi Kitabullah'a davet ederek durudurulabileceini

Muaviye'ye telkin eden, her iki taraf arasnda Hakem iini teklif eden ve hile
sonucuyla Hz. Ali'nin hilafetten alnp yerine Muaviye'nin atanmasn salayan kii,

Amr bn As'tr. Amr bn As, bu yardm karlnda Muaviye'den Msr valiliini

Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/199, 205; bn Huzeyme, Sahih, 2515; Beyhak, Snen'I-Kbr, 9/98. Bu konuda
daha geni bilgi iin b.k.z: Prof. Dr. I. Sreyya Srma, rnek Halifeler Dnemi, s. 154-161.

166[166]

istemi, Muaviye'de bu teklifi kabul etmiti. 167[167]

Amr bn Asn,

Sonra baz eyleri zerimize aldk. Bu iler hakknda halimin ne olacan

bilemiyorum szyle, bu olay ve Msr valilii dneminde yap baz ileri

kastetmi olabilir.

96- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Mriklerden baz kimseler; bir takm insanlar ldrmler ve bunda an

gitmiler, zina etmiler, sonra da Muhammed (s.a.v.)'e gelip ona:

Dorusu senin sylediine ve kendisine davet ettiin din, ok gzel. Bize, (bu)
yapttklanmiza keffaret olacak bir eyi bildirirsen mslman oluruz dediler.
Bunun zerine;

Onlar ki, Allah ile beraber baka bir laha dua etmezler; Allah'n haram kd cana
haksz yere kymazlar ve zina da etmezler; kim bunlar yaparsa ar br cezaya
arplr 168[168] ayeti indi. Bir de;

De ki: Ey nefislerine kar aar giden kullarm, Allah'n rahmetinden mit kesmeyin
169[169]

ayeti indi. 170[170]

Aklama:

Burada adam ldrme, zina ileme hususunda am gidip sonradan mslman olan
kimselerin, bu yaptklarndan dolay Allah'n rahmetinden umut kesmemeleri
gerektii belirtilmektedir. Zaten Zmer: 39/53 ayeti de; en ar sular ve cinayet

bn Kesir, Muhtasar, 1/174-17.

Furkan: 25/68.
169[169] Zmer: 39/53.
170[170] Buhr, Tefsiru Sure-i Zmer 1; Ebu Dvud, Fiten 6 {4274); Nes, Tahrimu'd-Dem 2.
167[167]
168[168]

ileyen kimselerin mitsizlie dmeyerek tevbe ve istifar etmek suretiyle iiah

yardma urayacaklar belirtilmektedir.

53- Kafirin, mslman Olmazdan nceki Amelinin Hkm

97- Urve bnu'z-Zbeyr'den rivayet edilmitir: Hakm b. Hizam, Resulullah

(s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Baz ilere ne dersin? nk ben cahiliyet dneminde sadaka

vermek, kle azad etmek yada akrabayla iyi iliki kurma (gibi) ilerle ibadet
ederdim. Bu yaptklarmda bir sevab var mdr? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):
Sen zaten nceden yaptn bu hayrlarla mslman oldun buyurdu. 171[171]

Aklama:

Mzir Sen zaten nceden yaptn bu hayrlarla mslman oldun sz hakknda

alimlerin gr ayrlna dtkten sonra yle der: Bu cmlenin zahiri, usuln

gerektirtii manaya muhaliftir. nk kafirin ibadeti sahih deildir k, yapt
taattan dolay sevaba nail olsun. Fakat ibadet deil de itaat gstermi olmas
sahihtir. Bu aklamadan sonra hadis ekilde yle tevil edilmitir:

1- Sen zaten nceden yaptn bu hayrlarla mslman oldun sz, Daha nce gzel

adetler kazanmsn. Onlardan, mslman iken de faydalanyorsun; sana hayrl iler

iin bu adetler bir hazrlk ve yardmc oluyor anlamna gelebilir.

2- Bu yaptklarnla gzel bir nam kazandn. Bu namn, mslmanken de devam edecektir anlamna da gelebilir.
171[171]

Buhr, Zekat 24, Buyu' 100, Itk 12, Edeb 13.

3- mslman olduktan sonra yapt hayr ve hasenata gemi iyilikleri sebebiyle

fazla sevab verilmesi imkan dahilindedir. 172[172]

Kad yz'a gre bu szn anlam; Gemite yaptn hayrlar bereketine yce Allah

seni slam'a hidayet etti eklindedir. nk daha nce bir kimsenin hayr yapm
olmas, akbetinin saadetine delildir. 173[173]
54- manda Samimiyet Ve hlas

98- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Yce Allah'n

man edip de imanlarna zulm bulatrmayanlar

174[174]

ayeti indii zaman

Resuiullah (s.a.v.)'in sahabileri: Hangimiz nefsine zulm yapmaz ki? dediler.

Bunun zerine ResuLullah (s.a.v.):

Burada sz konu edilen zulm, sizin zannettiiniz zulm gibi deildir. Buradaki
zulm ancak; Lokman'n, oluna syledii (gerekte anlamda kullanlan zulm
gibidir: Yavrucuum! Allah'a irk koma. Dorusu irk, gerekten byk br
zulmdr 175[175] buyurdu. 176[176]
Aklama:

Zulm kelimesi Kur'an'da deiik anlamlarda kullanlmtr. Bunlardan birisi de,

Bir kimsenin gnah ileyerek kendisine yazk etmesi anlamdr. Sahabiler,

177[177]

Nevev, Mslim erhi, 2/139-140.

Nevev, Mslim erhi, 2/140.
174[174] En'am: 6/82.
175[175] Lokman: 31/13.
176[176] Buhr, man 23, Enbiya 8, 41, Tefsiru Sure-i En'am 3, Tefsiru Sure-i Lukman 1, stitbetu'l-Mrteddin 1;
Tirmiz, Tefsiru'I-Kur'an 7,3067.
177[177] En'am: 6/82.
172[172]
173[173]

da geen Zulm kelimesini bu manada anlayarak Hangimiz zulm yapmaz ki?

yani hangimiz gnah ilemez ki? emek istemilerdi. Yalnz
kelimesi, irk/Allah'a ortak koma anlamnda kullanlmtr.

178[178]

deki Zulm

Zulm bir kimseyi hakkndan mahrum etmek ve adaletsizce davranmaktr. irk

byk bir zulmdr. nk insan yaratcs, rzk ve nimet verenine, yaradl,

rzklan ve bu dnyada holand eylerle nimetleniinde hibir katks ve

ortakl bulunmayan varlklar ortak komaktadr. Bundan daha byk bir

adaletsizlik olamaz. nsann yalnzca Allah'a tapmas, Yaratc'nn nsan zerindeki

hakkdr. Fakat mrik, bakalarna tapmakta ve Allah'n bu hakkn inemektedir.

Dahas o, Allah'tan bakasna taparken yapt her ite, kendi akl ve bedeninden
tutun, yer ve gklere kadar birok ey sarfeder; oysa bu harcadklar, bir Allah

tarafndan yaratlmtr ve insann Allah'tan bakasna kulluk ederek onlardan

hibirini sarfetmeye hakk yoktur. Hem sonra insann nefsi zerinde bir hakk
vardr ki bu, kendisini alatmamak ve cezaya mstehak klmamaktr. Fakat

Allah'tan bakasna tapan kii cezaya mstehak olduu gibi kendisini de

aialtmaktadr. Bu ekilde mrikin btn hayat, her yn ve zamanyla zulm

haline gelir. Artk onun ald her soluk adaletsizlik ve zulmn bir ifadesi halindedir.
55- Yce Allah'n, Kullarna G Yetrelemeyecek eyleri Teklif Etmemesi

99- Ebs Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e,

Gklerdeki ve yerde bulunan herey Allah'ndr. Siz, iinizdekini aklasamz da

saklasanz da Allah, sizi onunla hesaba eker; sonra dilediim balar, dilediine
azap eder. Allah, hereye gc yetendir

179[179]

ayeti indii zaman, bu ayet,

Resulullah (s.a.v.)'in sahabilerine ar geldi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)'e gelip

nnde diz kp:
178[178]
179[179]

Lukman: 31/13.
Bakara: 2/284.

Ey Allah'n resul! Daha nce bize namaz, oru, cihad ve sadaka gibi gcmzn

yetecei ameller teklif olunmutu. imdi ise sana u ayet indirildi. Biz buna g
yetiremeyiz? dediler. Resulullah (s.a.v.):

Sizden nce geen iki Ehl-i kitap (kavm)in dedikleri gibi iittik ve syan ettik demek
mi istiyorsunuz? Aksine siz ittik ve itaat ettik. Affna sndk. Ey Rabbimiz! Dn
ancak Sanadr deyin! buyurdu. Bunun zerine sahabiler:

ittik ve itaat ettik. Affna sndk. Ey Rabbimiz! Dn ancak sanadr dediler.

Halk Resululah'n rettii bu sz okuyunca, dilleri buna alt. Bunun peisra

yce Allah, Peygamber, Rabbi tarafndan kendisine indirilene man etti, mminler
de iman ettiler. Her biri Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine iman
ettiler. Allah'n peygamberlerinden hibiri arasnda ayrm yapmayz. ittik, itaat
ettik. Ey Rabbimiz! Affna sndk! Dn ancak sanadr dediler. 180[180]
Sahabiler bunu yapnca, yce Allah bu yaeti nesh edip:

Allah, her ahs, ancak gcnn yettii lde mkellef klar. Herkesin kazand
(hayr) kendine, yapaca (er) de kendinedir. Rabbimiz! Unutursak veya hataya
dersek bizi sorumlu tutma 181[181] ayetini indirdi.
Peygamber, bu duay okuyunca, yce Allah:
Peki buyurdu. Peygamber:

Rabbimiz! Bizden ncekilere yklediin gibi bize de ar bir yk ykleme

duasn okuyunca, yce Allah:
Peki buyurdu, Peygamber:

182[182]

Rabbimiz! Bize gcmzn yetmedii ileri ykleme! 183[183] duasn okuyunca, yce

Allah:

Peki buyurdu. Peygamber:

Bakara: 2/285.
Bakara: 2/286.
182[182] Bakara: 2/286.
183[183] Bakara: 2/286.
180[180]
181[181]

Bizi affet! Bizi bala! Bize ac! Sen bizim mevlmzsn. Kfirler topluluuna kar
bize yardm et! 184[184] duasn okuyunca, yce Allah:
Peki buyurdu. 185[185]
Aklama:

Nesh: er'i bir hkmn, kendinden nce gelen er'i bir hkm kaldrmasdr.

Bu ayetin, br nceki iddet ayetini nesh edip etmedii ihtilafldr. Abdullah bn

Abbs'tan gelen bir rivayete gre bu ayet nesh edilmi, bir rivayete gre ise nesh

edilmemitir. Kad fyaz'a gre de bu ayet nesh edilmitir. Bazlarna gre bu ayet,
bir nceki ayeti tahsis etmitir, azlarna gre ise buradaki neshden maksat;

sahabilerin kalplerndeki endie ve korkuyu 9'derrnektir. Bu endie ve korku, sonra

inen ayetle giderilmi, gnlleri rahat olmutur.

100- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Yce Allah'n, u

imzdekileri aa vursanz da gizleseniz de Allah ndan dolay sizi hesaba

ekecektir 186[186] ayeti inince, sahabilerin kalplerine baka hibir eyden girmeyen
bir endie girdi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):
ittik, itaat ettik ve teslim olduk deyin buyurdu.

Daha sonra Allah, iman onlarn kalplerine yerletirip u ayeti indirdi:

Allah, her ahs, ancak gcnn yettii lde mkellef klar. Herkesin kazand
hayr kendine, yapaca er de kendinedir. Rabbimiz! Unutursak veya hataya dersek

Bakara: 2/286.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/412; Ebu Avne, Msned, 1/76-77.
186[186] Bakara: 2/284.
184[184]
185[185]

bizi sorumlu tutma. 187[187]

Peygamber, bu duay okuyunca, yce Allah:
Yaptm buyurdu. Peygamber:

Rabbimiz! Bizden ncekilere yklediin gibi bize de ar bir yk ykleme

okuyunca, yce Allah:

Yaptm buyurdu. Peygamber:

Bizi affet! Bizi bala! Bize ac! Sen bizim mevlmzsn

Allah:

189[189]

188[188]

okuyunca, yce

Yaptm buyurdu. 190[190]

Aklama:

Bu ayetin, sahabilere ar gelmesinin sebebi; gnlden eylerden korunmalar

gerektiini zannettikleri iindir. Zaten byle bir teklif, insan gcnn stndedir.

Vhid'ye gre, buna g yetiremeyeceklerini Peygamber (s.a.v.)'e arz eden

sahabiler; Ebu Bekr, mer, Abdurrahman b. Avf, Muaz b. Cebel ve Ensar'dan birka
kiidir. Bu husus, bir sonraki hadiste sz konusu edilmektedir.

56- Knn iinden Geen eyler Ve Kalbe Gelen Kt Fikirler, Szl Ve Fiili
Olarak Eyleme Gemedii Mddete Allah'n Affetmesi

101- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

Bakara: 2/286.
Bakara: 2/286.
189[189] Bakara: 2/286.
190[190] Tirmz, Tefsiru'l-Kur'an 3, 2992; bn Hibbn, Sahh, 2992.
187[187]
188[188]

yurmaktadr:

Dorusu dilleriyle sylemedikleri mddete yada fiilen yapmadklar mddete, Allah,

ilerinden geirdikleri eylerden dolay mmetimi balamtr. 191[191]

Aklama:

Yce Allah, insann gnlnden geirip de tabik sahasna koymad kt dnceleri

atfetmitir. slam'n ilk yllarnda mslmanlar, bu eit dncelerden dolay
sorumlu saylrlard. Yce Allah,

Allah kimseye gcnn stnde bir ey teklif etmez

bu tr bir sorumluluktan kurarmtr.

192[192]

ayetiyle mslmanlar

57- Kul, Bir yilik Yapmay Gnlden Geirdii Zaman Onun Yazlmas Ve
Ktlk Yapmay Gnlden Geirdii Zaman Yazlmamas

102- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Yce Allah, yazc meleklere hitaben:

Kulum bir ktlk yapmay iinden geirirse onu hemen aleyhine yazmayn. Eer o
ktl yaparsa onu sadece bir ktlk olarak yazn. Fakat bir iyilik yapmay
iinden geirir de onu yapmazsa onu bir hasene/iyilik olarak yazn. Eer bu iyilii
yaparsa, bunu on (kattan yediyz kata kadar onun lehine) yazn buyurdu. 193[193]
Buhri, 6, Talk 11, Eymn 15, Ebu Dvud, Talk 14-15, 2209; Tirmiz, Talk 8, 1183; Nes, Talk 22; bn Mce,
Talak 14, 2040; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/398, 425, 474,481,491.
192[192] Bakara: 2/286.
193[193] Buhr, man 31; Tirmiz, 3073; bn Hibbn, Sahh, 380-382.
191[191]

103- Ebu Hureyre'den gelen bir rivayette ise Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Yazc melekler:
Ya Rabb! Filanca kulun bir ktlk yapmak istiyor derler. Allah, onu grd halde
meleklere:
Onu gzetleyin. Eer (o ktl) yaparsa onu kendisine misliyle yazn. Eer
yapmazsa bunu ona bir hasene/iyilik olarak yazn. nk kulum, o ktl ancak
benim hatrm iin terk etmitir buyurur. 194[194]
Aklama:

Ayn konuyla ilgili olarak yle der: yilik ile ktln ikisi de, kalple ilgili ameller

olduu halde ktlk katlanmayp sadece iyiliin katlanmas Allah'n (kuluna

verdii) bir ltuftur. Bu byk ltuf olmasayd cennete hi kimse giremezdi. nk

kullarn kt amelleri, iyiliklerinden ok olur. te bu sebeple yce Allah kullarna

ltuf buyurarak iyilikleri katlam; ktlkleri de olduu gibi brakmtr. Kul bir
ktlk yapmak isteyip de yapmazsa nihayet o ktlk yazlmaz. Fakat o kimseye
bir de iyilik yazlmas nereden gerekiyor? diyenler olmutur. Onlara:
Ktlkten vazgemek, bir iyiliktir diye cevap verilmitir.
Bir hayrl amele kar on sevab verilmesi, yce Allah'n

Her kim bir iyilikle gelirse o iyiliin on misli vardr

kadar katlanmas,

195[195]

ayetinden yedi yze

Mallarn Allah yolunda infak eden kimselerin misali, yedi baak srerek her baakta
yz danesi bulunan bir ekin danesi gibidir. Allah, dilediine daha da katlar

196[196]

194[194] Ahmed b. Hanbcl, Msned, 2/315, 317; Ebu Avne, Msned, 1/83-84; bn Hibbn, Sahh, 379; Bev, erhu'sSnne, 4148.
195[195] En'am: 6/160..
196[196] Bakara: 2/261.

ayetinden mlhemdir.

Ayette Allah, dilediine daha da katlar buyurulmas; bunun, Allah'n dilemesine

kalm bir i olmasndandr. Allah dilerse bundan fazlasn da ihsan eder.

58- manda Vesvese Ve Vesveseyi Kendinde Hisseden Kimsenin Ne Diyecei

Meselesi

104- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'in sahabilerinden baz kimseler, gelip ona:

lerimizden yle eyler geiyor ki, herhangi birimiz onlar sylemeyi bile byk
bir (su) sayyor diye sordular. Peygamber (s.a.v.):

Gerekten (iinizde) byle bir ey hissettiniz mi? diye sordu. Sahabiler:

Evet diye cevap verdiler. Peygamber (s.a.v.):

te bu, imann apak halidir buyurdu.197[197]

Aklama:

eytann vesevese vermek iin ncelikli olarak imanl kalpleri setiinde phe
yoktur. Dolaysyla eytann bir kimseye vesvese vermeye almas o kimsenin

iman sahibi olduunun bir alameti olduu gibi, eytann verdii vesveseleri
gidermeye almak da bir iman iidir. Mmin kimse eytandan gelen vesveselerden

Allah'a snmal ve endieye kaplmadan o vesveseyi ilmi delillerle ve eitli dualar

okumak suretiyle gidermelidir.
197[197]

Ebu Dvud, Edeb 108-109, 5111; Nes, Amelu'I-Yevm vel-Leyl 664; bn Hibba, Sahh, 148.

105- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'e, (kiinin ierisine doan) vesveseden (dolay sorumlu olunup

olunmayaca) soruldu. O da:

O, imann ta kendisidir buyurdu. 198[198]

Aklama:

O, imann ta kendisidir szyle kastedilen; gnlnzden geen vesveseleri, hatta

onlar anmay byk bir gnah yada su saymanz imann ta kendisidir. nk

bunlara inanmak yle dursun, onlar byk su sayarak korkmak ve sylemekten

bile ekinmek, kamil mandandr. Byle bir iman, asla phe gtrmez demektir.

Yalnz buradan, Vesvese, imann ta kendisidir zahiri anlam karlmamaldr.

nk vesvese, eytandan ve onun hilesindendir. Dolaysyla vesvese, asla iman
olmaz. man, onu irkin bir ey olduunu anlayarak ondan nefret etmektir.

106- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

nsanlar birbirlerine soru sormakta devam edecekler. Hatta Mahlukat Allah

yaratt, o halde Allah' kim yaratt bile denilecek. te kim bu tr bir eye rastlarsa
hemen:

Allah'a iman ettim desin buyurdu. 199[199]

198[198]
199[199]

Ebu Avne, Msned, 1/79; Tahv, Mkil, 2/251; bn Hbban, Sahih, 149; Tabern, Dua 1269.
Buhar, Bed'u'l -Halk 11; Ebu Dvud, Snnet 18, 4721.

Aklama:

Bu hadis; kalbe gelen batl fikirlere ilgi gstermeyip onlardan yz evirmenin ve

onlardan kurtulmak iin Allah'a snmann gereini ifade etmektedir.

107- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

eytan sizden birine gelip: Filanca ve filanca eyi kim yaratt? der. Hatta (en
sonunda) o kimseye:

Rabbini kim yaratt? deyinceye kadar vesvese vermeye devam eder.

te o kimse, bu dereceye vardnda hemen Allah'a snsn ve byle bir dnceden

vazgesin. 200[200]

Aklama:

Bu hadis, akla gelen bu tr batl fikirlerden yz evirmek ve bunlar gidermesi iin

Allah'a yalvarmaktr.

Akla gelen ey, iki eittir:

1- Zihinde etki salamayan ve bir phenin celbetmedii eydir. Bu ekilde akla

gelen ey, sadece brakivermekle yok olup gider. Bu, vesvese denilen eydir. Bunlar

bir delile ve asla dayanmadklar iin, bir asl ve delil getirmeye gerek kalmadan yok
olup gider.

2- Bir phenin meydana getirdii kararl dnceler ve fikirlerdir. Bunlar, ancak

deliller yok edilirler.
200[200]

Buhar, Bed'u'l-Halk 11; Ebu Dvud, Snnet 18, 4721.

108- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) bana bir
defasnda:

Ey Ebu Hureyre! insanlar sana soru sormakta devam edecekler. Hatta te her eyi
yaratan Allah! yleyse Allah' kim yaratt? diyecekler.

Ebu Hureyre szne devamla der ki: Bir defasnda mescidde iken yanma
bedevilerden baz kimseler kageldi. Bunlar:

Ey Ebu Hureyre! 'te (her eyi yaratan) Allah! yleyse Allah' kim yaratt? dediler.
Aklama:

Hadisin ravisi der ki: Bunun zerine Ebu Hureyre avucuyla akl talan alp onlara
att. Sonra da yannda bulunan kimselere:

Kalkn! Kalkn! Dostum Resulullah doru sylemi dedi. 201[201]

Aklama:

Burada Allah' kim yaratt? eklinde bir szle karlaldnda, byle bir eyden
Allah'a snmak ve bu tr bir vesveseyi derhal terk etmek emrolunmaktadr.

Fakat kardaki insana cevap verilemsi gerekiyorsa Allah'n varln ispat etmeden
nce ona Allah' tantmak gerekmektedir.

Allah'n varln ispat etme noktasnda, kelamclar; Hudus delilini, mkan delilini,

Gaye ve Nizam delilini, Umumun kabul delilini ve lm-i evvel delilini

kullanmlardr. 202[202]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/282, 317, 387; bn Hibbn, Sahh, 6722.

Bu konuda daha geni bilgi iin Prof. Dr. S. Toprak. Prof. Dr. . Glck, Kelam, Tekin Kitapevi, Konya 1991, s.
141-152.

201[201]
202[202]

59- Bir mslmann Hakkn Yalan Yere Yeminle Alan Kimsenin Cehennemle
Tehdit Edilmesi

109- Ebu mme (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Kim yemin etmek suretiyle bir mslmann hakkn elinden alrsa o kimseye Allah
cehennemi vacip klar, cenneti de haram klar buyurdu. Bunun zerine bir adam,
Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! mslmann elinden alnan bu hak, az bir ey olsa bile (yine bu
ceza geerli) mi? diye sordu. Resulullah (s.a.v.);

Misvak aacndan bir ubuk bile olsa byledir buyurdu.203[203]

Aklama:

Burada mslman bir kimsenin hakkn bile bile yalan yere yeminle koparan

kimseye cennetin haram vs cehennemin ise vacip olduu ile ilgili cmleleler, iki
ekilde yorumlanmtr:

1- Sz konusu ekilde bir hak koparmann helalnt itikad edip bu inan zerine

len bir kimseye cennet haram ve yasak klnr. Cehennem ise vacip olur. nk
bunu helal itikad etmek kfrdr. Haliyle ona cennet haram olur ve cehennem vacip
olur.

2- Adam bu suu ilemekle cehenneme mstahak olmu olur. Fakat Allah'n

kendisini balamas mmkndr. Bu adam, cennete ilk giren zmrelerle birlikte

giremeyecektir. Onlarla girmesi haram ve yasaktr.

203[203]

Nes, dbul-Kudt 30; bn Mce Ahkam 8 (2324); Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/260.

Hadiste mslman bir kimse ifadesi, mslman olmayan bir kimsenin hakkn ya-

lan yere yeminle koparmann caiz olduunu ifade etmez. Bu ifade, msimann
hakknn daha nemli olduunu ve bu hakka saldnnn gerektirdii azabn daha da

iddetli olduunu ifade etmek iindir. nk mslmann mslmana kan, mal ve

rz haramdr.

Hadiste szkonusu edilen iddetli azab, mslman bir kimsenin hakkn yemin

etmek suretiyle koparan ve tevbe etmeden lenler iin geerlidir. Tevbe edip

yapt iten pimanlk duyan ve haklar sahiplerine iade eden veya hak sahiplerine
gerei anlatp onlar tarafndan balanan bir kimse, bu suu bir daha ilememek
azim ve kararn verirse bu gnahtan kurtulmu olur.

Misvak aacndan bir ubuk bile olsa ifadesiyle ise mslmanlarn hukukunu ihlal
etmenin iddetle haram olduu belirtilmektedir.

110- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Kim yemininde gnahkar olduu halde yalan yere mslman bir kimsenin maln
sabr- yemin ederek alrsa, kyamet gn Allah'n gazabna urayarak O'nun
huzuruna kar buyurdu.

Derken E'as b. Kays gelip (Abdullah bn Mes'ud'u kast ederek):

Ebu Abdurrahman size ne anlatyor? diye sordu. Orada bulunan kimseler:

yle yle syledi dediler. E'as b. Kays:

Ebu Abdurrahman doru sylemi. Benim hakkmda konuyla ilgili olarak yle bir
ayet indi:

Bir adam ile benim aramda Yemen'de (tartmal) bir yer vard. Onu, Peygamber
(s.a.v.)'e dava ettim. Peygamber (s.a.v.) bana:
Kantn var m? diye sordu. Ben de:

Hayr dedim. Resululah (s.a.v.):

O halde (dava edilen kimsenin) yemin etmesi lazm buyurdu. Ben de:

O, (yemin istenildii zaman) yemin eder dedim. O zaman Resululah (s.a.v.):

Kim yemininde gnahkar olduu halde (yalan yere) mslman bir kimsenin maln
sabr- yemin ederek alrsa,

kyamet gn Allah'n gazabna urayarak O'nun

huzuruna kar buyurdu.

Bunun zerine de;

Allah'a kar verdikleri sz ve yeminlerini az bir bedelle deitirenlere gelince

204[204]

ayeti sonuna kadar indi. 205[205]

Aklama:

Hadis, bakasnn maln almak iin yalan yere yemin eden kiiye Allah gazabaya
urayanlara yapt muameleyi yapacak ve onlara azab edecektir.
Yemin, 3 ksma ayrlmaktadr:

1- Yemin-i Lav: Yanllkla veya doru olduu zannyla yalan yere yaplan
yemindir.

2- Yemin- Mn'akide: Mmkn veya gelecek ile ilgili bir ey hakknda yaplan yemindir.

3- Yemin-i Gamus: Yalan yere kasten yada Allah adna yaplan yemindir.

zerine yemin edilen eyin, iinde bulunulan zamandan nce ilenmi bir fiil olmas
art deildir. Ama bazen yle de olabilir. rnein, bir kimsenin, bir baka kimseyi
dvd halde Vallahi, onu dvmedim diyerek ettii yemin, Gamus yeminidir.

Al-i mrn: 3/77

Buhr, Musakat 4, Rehn 6, ehdt 19, 23, 25, Husumt 4, Tefsiru Sure-i l-i mrn 3, Eymn 11, 17, Ahkm 30,
Ebu Dvud, Eymn 1 3243; Tirmiz, By' 42, 1269; Tefsiru'I-Kur'an 4, 2996; bn Mce, Ahkm 7, 2322.

204[204]
205[205]

Gamus yemini, Allah adna yemin etmekten baka durumlarda dnlemez. nk

bu yeminin, keffareti yoktur. Yemin eden kii, gnahkar olduu iin tevbe etmesi
gerekir. Zira burada hem Allah'n ad hie saylmakla ve hem de bir kimsenin mal

haksz yere gasbedilmeye allmaktadr. Bu nedenle de yemin sahibi, Allah'n

gazabyla kar karya kalmaktadr. Bundan kurtulmak iin ilk nce tevbe etmeli,

sonra da kimin maln gasbettiyse o mal geri sahibbne vermelidir.

Sabr- yemin; Sabr, hapsetmek demektir. Yemin eden kimse, kendini yemin iin

hapsettii yada gerektiinde kendisini hakim yemin iin hapsettii iin ona bu isim
verilmitir.

Kad yz'a gre; Yemin-i sabrn anlam udur: Yemin vermeye zorlamak yada

yemin etmek cretkarlnda bulmaktr. Bu yeminin hadiste bu derece byk

gsterilmesi, yemin-i gamus olmasndandr. nk yemin-i gamus, en byk

gnahlardandr.

Davac, davasn ahidle ispat etmek durumundadr. Davac mslman olup daval
gayri mslim bile olsa hkm bu ekildedir.

Davac, davasn ahidle ispat edemedii takdirde hakim davalya yemin teklif eder.
Daval yemin edince dava sona ermi olur.

l-i mrn: 3/77 ayeti ise bir dnyalk iin yalan yere yemin etmenin ne kadar ar

bir su olduunu ve byle davrananlann ahiretteki ok kt durumlarn

aklamaktadr.

60- Haksz Yere Bakasnn Maln Almak steyen Ka-Stnn Kendi Hakknda
Kan Heder, ldrlrse Cehennemlik Ve Mal Urunda ldrlen Kimsenin
De ehit Olmas

111- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Resulullah (s.a.v.)'e gelip
ona:

Ey Allah'n resul! Ne dersin? Bir kimse gelip benim malm almak istese ne
yapaym? dedi. Resulullah (s.a.v.):

Ona maln verme buyurdu. Adam:

Eer malm almak iin benimle savarsa (o zaman ne yapaym)? dedi. Resulullah
(s.a.v.):

Sen de onunla sava buyurdu. Adam:

Ya beni ldrrse? dedi. Resulullah (s.a.v.):

O zaman ehid olursun buyurdu. Resulullah (s.a.v.):

Ya ben onu ldrrsem? dedi. Resulullah (s.a.v.):
O zaman o cehennemde olur buyurdu. 206[206]

112- mer b. Abdurrahman'm azadh klesi Sbit'ten rivayet edilmitir:

Abdullah bn Amr ile Anbese bn Ebi Sfyn arasnda (olumsuz bir olay) olmutu.
Bunun zerine (birbirleriyle) savamak iin hazrlandlar. Bunun zerine Hlid

bnu'1-s, (bineine) binip Abdullah bn Amr'a gidip ona nasihatta bulundu.

Abdullah bn Amr, ona:

Sen, Resulullah (s.a.v.)'in:

Kim mal urunda ldrlrse o kimse ehiddir buyurduunu bilmez misin? dedi.
207[207]

Aklama:

206[206]
207[207]

Ebu Avne, Msned, 1/43-44; Beyhak, Snemi'1-Kbr, 3/265-266.

Buhr, Mezalim 33; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 2/206.

ehidlik, Muhammed mmetine tahsis edilmi stn bir paye ve byk bir mertebedir. ehid kimseye ehid denilmesinin sebebi; cennete gireceine ahitlik
edilmesi, lm annda birtakm rahmet meleklerinin hazr bulunmas ve Cenab-
Allah'n manevi huzurunda hazr olarak rzklandrlmasdr.

Bir ok hadiste hangi durumda bir mslmann ehid olaca konusuna aklk
getirilmitir. slam hukukular, ilgili hadislerden yola karak dnyev ve uhrev
hkmler bakmndan ehidleri ksmda deerlendirmilerdir.

Korunmas dinin amalar arasnda yer alan can, mal ve namus uruna lmenin

ehid olarak nitelendirilmesi, bu hususlara dinimizde ne kadar nem verildiini

gstermektedir.

61- daresi Altndakileri Aldatan Valinn/darecnn Cehennemi Hak Etmesi

113- Hasen'den rivayet edilmitir:

Ubeydullah b. Ziyd, Ma'kil b. Yesr el-Mzen'yi lm deindeyken ziyaret

etmiti. Ma'kil:

Sana, Resulullah (s.a.v.)'den dinlediim bir hadisi rivayet edeceim. Eer daha

yaayacam bilseydim onu sana rivayet etmezdim. Dorusu ben, Resulullah

(s.a.v.)'in:

Allah, bir halk kitlesinin bana bir kulu geirip de o kul lrken halkn aldatm
olarak lrse, Allah ona cenneti haram klar buyurduunu iittim.
Aklama:

Ma'kil'i ziyarete gelen Ubeydullah b. Ziyd, o srada Muaviye'nin Basra valisi idi.

Ma'kil'in bu hadisi lm deine dmeden sylememesi; ya mrnn sonunda bu

hadisi gizlemi olmann vebalinden korkarak bunu rivayet etmi yada daha nce
sylemi olsa Ubeydullah zerinde bir etkisinin olmamas dncesiyle onun bu

kt halini halkn kalplerine yerletirmeye sebep olaca endiesiyle o ana kadar

gizlemitir.

Bir halk kitlesinin bana bir kulu geirip ifadesinden maksat; halkn bana ge en

idarecilerdir. Bunlar, halka din ve dnyev btn konularda yardmc ve retici

konumundadrlar. Dolaysyla hakkn ve adaletin uygulanmas hususunda adil
olmazlarsa grevlerini suistimal etmi olurlar.

Byle kimselere cennetin haram olmasndan maksat; ya zulmn mubah olduuna

inanp dinden kklar iin ebediyen cennet yz grememeleridir yada zulmn

haram olduuna inandklar halde onu mazlumlara reva grdkleri iin cennete
dorudan doruya giren bahtiyarlarla birlikte girmek onlara haramdr.

62- Baz Kalplerden Emanet le mann Kaldrlmas Ve Baz Kalplerde ise

Fitne Meydana Gelmesi

114- Huzeyfe (r.a)'tan rivayet edilmitir:

"Resulullah (s.a.v.) bize iki hadis syledi. Bunlardan birini grdm. Dierini(n de
olmasn) bekliyorum:

Resulullah (s.a.v.), bize (nce) emanetin; insanlarn kalplerinin derinliine indiini

ve sonra da Kur'an indiini, insanlarn (emanetin blmlerini) Kur'an'dan ve
Snnet'ten rendiklerini anlatt. Sonra da bu emanetin kaldrlmasndan bahsedip:

nsan uykusunu uyur. Bu srada emanet, kalbinden alnverir de ufack bir siyah

leke halinde izi kalr. Sonra yine uykuya dalar. Bu defa kalbinden emanetin kalan

ksm da alnr. Bunun izi de, kabarck gibi kalr. Ayann zerine bir kor yuvarlanp
da nasl kabarck hasl olur ve iinde bir ey olmad halde onu kabarm grrsn.
Onun gibi bir ey. Sonra ufak talar alarak onlar ayann zerinde yuvarlad.

nsanlar yle bir hale gelecek ki al-veri yapacaklar, birinin doru drst hareket
ettii grlmez: Filan oullarnda gvenilir bir kimse var' denilecek. Hatta bu

adamm kalbinde hardal tanesi kadar iman olmad halde onun hakknda: 'O ne
salam! O ne zarif! O ne akll adamdr! denilecek.

Huzeyfe szne devamla der ki: Vallahi, yle gnler grdm ki, sizin hanginizden

al-veri yapacam diye hi gam yemezdim. (nk alt-verite bulunduum

kimse mslmansa bana ihanetten ona dini men ederdi. Hristiyan yada Yahudi ise
ona da amiri izin vermezdi.

Bugn ise sizlerden filan ve filandan baka hi kimseden al-veri yapamaz oldum.208[208]
Aklama:

Hadiste konu edinen Emanet kelimesiyle kastedilen mana hususunda deiik

grler ileri srlmtr: Hyanetin kart olan gvenilirlik, iman, Allah'a itaat,
kullarn Allah'a kar ykmllkleri, Allah'n kullarndan ald ahid gibi.
bn'l-Hmm gre ise bu hadiste sz konusu edilen Emanet,
Biz emaneti gklere, yere ve dalara teklif ettik

209[209]

ayette ifade edilen

Emanetin aynsdr. Dolaysyla Emanet kelimesi, hem bu hadiste ve hem de

szkonusu ayette man anlamnda kullanlmtr. Bu manada Emanet kalbe iyice

yerleince emirlere itaat edilir ve yasaklardan kanlr.

Hadisin al-veri etmek, kimsenin emaneti yerine getirmeye yanamamas, gvenle

alveri edebilecek kiilerin saysnn azhyla ilgili ifadeleri ise Emanetin burada
Gvenilirlik anlamnda olduunu gstermektedir.

Kur'an indiini, insanlarn emanetin blmlerini Kur'an'dan ve Snnet'ten

rendiklerini anlatt szyle kastedilen; iman kalplere indikten sonra biz Kur'an

208[208]
209[209]

Buhr, Rikak 35, Fitcn 13, 'tisam 2; Tirmiz, Fiten 17, 2179; bn Mce, Fiten 27, 4053.
Ahzab 33/72.

ve Hadislerle imana olan ballmz pekitirdik, iyice uurlandk ve iimizi de

dmz da gzelletirdik.

Grld zere burada Snnet ile kastedilen, sahabilerin Peygamber (s.a.v.)'den

aldklar ve rendikleri hadislerdir.

Emanetin kaldrlmas; bu manevi ve kutsal deerin insanlarn kalplerinden

tedricen alnaca ve halkn ounun bunu yitirecei ebedi bir kural ve
rneklemeyle ifade eilmektedir.

63- slam'n Garip Olarak Balayp Garip Olarak Sona Ermesi Ve iki Mescid
Arasna ekilmesi

115- Huzcyfe (r.a)'tan rivayet edilmitir: mer'in yannda idik. Bize:

Resulullah (s.a.v.) fitneleri anlatrken (bunlar) hanginiz iitti? diye sordu.

Bazlar;

Biz iittik dediler. mer;

Herhalde siz, kiinin, ailesi ve komusu hakkndaki fitnesini kast ediyorsunuz?

diye sordu. Onlar;

Evet dediler. mer:

Sizin kast ettiiniz bu fitnelere; namaz, oru ve sadaka kefaret olur. Fakat

Peygamber (s.a.v.)'i, deniz dalgas gibi dalgalanacak olan fitneleri anlatrken bunlar
hanginizin iittiini soruyorum? dedi.

Huzeyfe der ki: Bunun zerine cemaat sustu. Ben:

Ben (iittim) dedim. mer:

Sen mi? Allah hayrn versin! dedi. Huzeyfe der ki: Resulullah (s.a.v.)'i:

Fitneler kalplere (tpk) hasr ubuklar gibi dal dal sunulur. Artk onlar hangi kalbe
ilerse o kalpte siyah bir leke meydana gelir. Hangi kalp onlar kabul etmezse o kalpte
beyaz bir leke meydana gelir. Bylece fitneler, iki eit kalbe yerlemi olur. (Bu
kalplerden) biri, cilal ta gibi bembeyaz olup gkler ve yer durduka ona hibir fitne
zarar veremez. Dieri ise alaca siyah renginde olup tepesi aa duran testi gibidir. Bu
kalp; iyilii de tanmaz, mnker idde inkar etmez. Sadece iine ileyen heva ve
arazusunu bilir derken iittim.
mer'e:

Senin ile bu fitneler arasnda krlmak zere olan kapal bir kap var! dedim. mer;

Bravo sana! O kap gerekten krlacak m? Alm bile olsa belki tekrar kapanr
diye sordu. Ben de:

Hayr, aksine krlacak dedim.

Sonra da ona; bu kapnn, ldrlecek yada lecek bir kimse(den kinaye) olduunu,
yanlma olmayan dosdoru bir hadis/sz olduunu anlattm.210[210]
Aklama:

Fitne kelimesi szlkte imtihan, ibtila ve deneme gibi anlamlara gelmektedir. Bazen
kfr, rezalet, azab, sava, musibet, sapklk ve gnah anlamlarnda da kullanlr.

Bir kimsenin ailesi hakknda fitneye dmesi; onlar tarafndan bana gelen elem,
keder, znt, ktlk ve phelerdir. Komusu hakkndaki fitneden maksat;

komusu zenginse onun gibi zengin olmak iin zlmesidir. Bu tr fitnelerin

kefareti; be vakit namaz vaktinde klmak, orucunu tutmak ve zekatn vermektir,

yilikler, gnahlar giderir.

ayeti de, byk gnahlardan saknmak artyla

be vakit namaz, kk gnahlar giderir diye tefsir edilmitir.

210[210]

3955.

211[211]

211[211]

Buhr, Mevkitu's-Salat 4, Zekat 23, Savm 3, Menkb 25, Fiten 17; Tirmiz, Fiten 71, 2258; bn Mce, Fiten 9

Hud: 11/114.

Yine burada ortaya kacak fitnelerin bykl, deniz dalgasna benzetilmitir.

Yani kkremi denizin dalgalan nasl alkalanr ve birbirine arparsa fitneler de

ylece birbirini takip edecek demektir.

Fitnelerin kalplere yerlemesi de, hasra benzetilmitir. Buradaki Sunulur

ifadesinden maksat; fitnenin kalbe hasr gibi denmesi yani yerlemesidir. Hasr
zerinde yatan bir kimseye hasr nasl yapr da vcudunda iz brakrsa fitne de
ayn ekilde kalbe yerleir ve orada iz brakr.

Hadiste fitnenin etkisine kaplmayan kalpler, cilal taa ve fitneye kaplanlar da

alaca siyah renginde olup tepesi aa duran testiye benzetilmitir.
Huzeyfe'nin, Hz. mer'e:

Senin ile bu fitneler arasnda krlmak zere olan kapal bir kap var demekle;

onun hayatnda bu fitnelerin ortaya kmayacan anlatmak istemektedir.

Krlmak ifadesiyle, fitnelerin nlenemeyeceine iaret etmitir. nk krlan bir
eyin yerine iadesi zordur.

Huzeyfe, Hz. mer'in ehid edileceini bilmi, fakat bunu Hz. mer'in yzne kar
sylemekten ekinereke kapal brakmtr. nk Hz. mer, kapdan kastn kendisi

olduunu biliyordu. Huzeyfe'nin maksad, Hz. mer'in ldrleceini haber vermek

olmayp lmnden sonra fitnelerin ortaya kacan bildirmek istemektedir.

116- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

slm (eine rastlanmadk bir ekilde) garib olarak balad, yine ilk balad gibi
garb olarak (eski) haline dnecektir. Gariblere mjdeler olsun! 212[212]

Aklama:

212[212]

bn Mce, Fiten 15, 3986; Hatb el-Badd, Tarihu Badad, 11/307.

Garip, yabanc yerde bulunan kimseye denir. Hadis, mminin; hangi artlarda
olursa olsun gelecek hakknda karamsar ve ktmser olmamas gerektiini
belirtmektedir, yleyse hadisi; slam, tarihte eine rastlanmayan fevkalade hzl bir

ykselmeyle balad. Ahir zamanda da tekrar byle bir ykselmeye mazhar olacak

eklinde anlamak, o mutlu gnleri hazrlayan Garipler olma emel ve gayretine

girmek daha uygundur.

u halde Resulullah (s.a.v.), slam d adetleri hayattan kararak asli hviyetiyle

slam' hayata tatbik edecek olan garipleri mjdelemekte, mmete de byle bir
istikbali mjdelemektedir.

Hadisin baz lafzlarnda karamsarlk belirten ifadeler varsa bile, mjdeli hali
anlatan u hadis, garipleri yle anlatmaktadr:

Garipler, benden sonra insanlarn ifsat edip bozduklar snnetimi dzeltecek olan

kimselerdir 213[213]

117- Abdullah bn mer (r.anhm)'dan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.)

yle buyurmaktadr:

slm eine rastlanmadk bir ekilde garib olarak balad, yine ilk balad gibi garib
olarak (eski) haline dnecek ve ylann deliine ekildii gibi iki mescidin arasna
ekilecektir. 214[214]

Aklama:

Bu hadiste; slam'n eine rastlanmadk bir biimde garib olarak balad,

kyametin sonuna doru garib olarak eski haline dnecei ve slam'n ilk balang

yerleri olan Mekke ile Medine'ye yani Mekke'deki Mescid-i Haram ile Medine'deki

Mescid-i Nebev'ye ekilecei belirtilmektedir. Dolaysyla da kyamete yakn

213[213]
214[214]

Tirmiz, man 13.

Kuz, Msnedu ihb, 1054; bn Hibbn, Sahh, 3727; Bezzr, Msned, 1182.

slam'n balad devre dnecei, mslmanlarn saysnn az olaca ve bunlarn

da zorluklarla kar karya kalaca bildirilmektedir. Ksacas; bu hadiste, kyamete
doru meydana gelecek bir hakikati haber verme vardr.
64- Ahir Zamanda mann Elden Gitmesi

118.

Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Yeryznde Allah, Allah diyen kimse kalmadka kyamet kopmayacaktr. 215[215]

Aklama:

bb'ye gre, kyamet, mminlerin ruhlar alnp yeryznde hi mmin

kalmadktan sonra kafirlerin zerine kopacaktr. Dolaysyla yeryznde Allah,

Allah yani L ilahe illallah/Allah'tan baka ilah yoktur diyen kimse olduu srece
kyamet kopmayacaktr. 216[216]

Bu durum, kyametin btn alametlerinin ortaya ktn ve artk kyametin kopma

annn geldiini ifade etmektedir.

65- Korkan Kimsenin mann Gizlemesi

119- Huzeyfe (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Tirmiz, Fiten 35, 2207; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/162, 268; Ebu Ya'l, Msned, 3526; Ebu Avne, Msned,
1/101; bn Hibbn, Sahih, 6848, 6849; Bev, erhu's-Snne, 4284; Ma'cer, Cami', 20847.
216[216] bb, Mslim erhi, 1/430.
215[215]

slam'n ilk yllarnda Resulullah (s.a.v.)'le birlikte idik. Bize:

slam kelimesini syleyenlerin ka kii olduunu bana sayn? buyurdu. Biz de:

Ey Allah'n resul! Saymz, alt yz ile yedi yz arasnda olduu halde (Mekke'li
mriklerin) bize bir ktlk edeceinden mi endieleniyorsunuz?
dedik. Resulullah (s.a.v.):

Sizler bilmezsiniz. Belki (bir eyle) imtihan edilirsiniz buyurdu.

Huzeyfe der ki: Bunun zerine imtihana uratldk. O derece ki, bizden birisi,
namazn bile ancak gizli klmaya balad.

217[217]

Bu konumann ve talimatn,

Hendek kazlrken yada Uhud savama klaca zaman veya Hudeybiye seferinde
meydana geldiinle dair deiik grler vardr.

Resulullah (s.a.v.), mslmanlarn saysn tespit etme emrini verdii zaman

sahabiler ok olduklarn ileri srerek bu kalabalk kitle iin korkma hikmetini

bilememilerdi. Resulullah (s.a.v.) ise verdii cevapla balarna bir belann
gelmesinin beklendiini bir mucize mahiyetinde haber vermitir.

Sahabilerin bana bela geldiine ve o esnada baz sahabilerin namazlarn bile gizli
kldklar ile ilgili olarak Nevev, bunun, Peygamber (s.a.v.)'in vefatndan sonra

meydana gelen fitneler dnemindeki durum olabaileceini belirtmitir. nk bu

dnemde baz sahabiler, fitnelere bulamamak iin nzivaya ekilerek tenha yerlere

saklanr ve nerede olduunun halk tarafndan bilinmesini istemez ve namazlarn

gizli klarlard. 218[218]

Buhr'deki rivayete gre verilen talimat zerine 1500 mslmann ismi

yazlmtr. Buhr'deki baka bir rivayette ise mslmanlarn 500 kii olduu tespit

edilmitir. Burada ise mslmanlarn says 600-700 aras olduu belirtilmektedir.

Bu rivayetler arasnda grlen farkl durumla ilgili olarak Nevev yle der:

500 kiiye dair rivayet, Medine ve evresindeki mslmanlarn tamamndan

oluan asker listesidir. 660 ile 700 arasndaki sayya ait rivayet ise sadece
217[217]
218[218]

Buhr, Cihad 181; bn Mce, Fiten 23, 4029; bn Hibbn, Sahh, 6273.
Nevev, Mslim erhi, 2/178-179.

Medine'deki mslman asker saysdr. 219[219]

66- man Zayf Olduu iin manna Kar Korku Duyulan Kimsenin Kalbini
slam'a Altrma Ve Kesin Delil Olmadka Kati Surette man Hkm
Vermenin Yasak Olmas

120- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), bir toplulua dnyev bir takm hediyeler vermiti. Bunlarn
ierisinde Sa'd'da oturmaktayd.

Sa'd der ki: Resulullah (s.a.v.), onlardan birini brakp ona hibir ey vermemiti.
Halbuki o, bana, onlarn ierisinde en houma giden kiiydi. Resulullah'a:

Ey Allah'n resul! Filanca kimseye niye bir ey vermedin? Allah'a yemin ederim ki,
dorusu ben, onu mmin olarak grmekteyim dedim. Resulullah (s.a.v.):
Ya da mslman buyurdu.

Bunun zerine biraz sustum. Sonra o kimseyle ilgili bilgim bana galebe alp:

Ey Allah'n resul! Filanca kimseye niye br ey vermedin? Allah'a yemin ederim ki,
dorusu ben, onu mmin olarak grmekteyim dedim. Resulullah (s.a.v.):
Ya da mslman buyurdu.

Bunun zerine biraz daha sustum. Sonra o kimseyle ilgili bilgim yine bana galebe
alp:

Ey Allah'n resul! Filanca kimseye niye bir ey vermedin? Allah'a yemin ederim ki,
dorusu ben, onu mmin olarak grmekteyim dedim. Resulullah (s.a.v.):

Ya da mslman. Ben, bakas benim iin ondan daha makbul olduu halde bazen
srf bir adam yz st cehenneme atlr endiesiyle ona bir eyler veriyorum buyurdu.

219[219]

Nevev, Mslim erhi, 2/178.

220[220]

Aklama:

Bu hadiste; Peygamber (s.a.v.)'in bir kimseye bir ey vermesini ve ihsanda

bulunmasn haber vermektedir. Sa'd b. Ebi Vakks'n grp anlatt bu

paylatrmada Resulullah (s.a.v.)'in iman zayf baz kimselere ihsanda bulunmu,
iman gl baz fakir kimselere ise bir ey vermemiti. Bunu gren Sa'd, Ey
Allah'n resul! Filanca kimseye niye bir ey vermedin? Allah'a yemin ederim ki,

dorusu ben, onu mmin olarak grmekteyim demi, Peygamber (s.a.v.) ise buna

sadece Yada mslman cevabn vermekte yetinmitir. Bu szden kasd; Filanca

mmindir diye kestirip atma, nk kalben iman edip inanmadn bilmezsin.

Mmin diyeceine mslman de. Zira mslman, teslim olan anlamna

gelmektedir. nk imann batn ve yalnz Allah'n bildii gayb hallerinden olmas,

zahir teslimiyete bakarak mslman demenin daha uygun olduu ifade

edilmektedir.

Sa'd'n gsterdii bu kii, Cil b. Suraka'dr. Fakir bir kimse olup Uhud ve dier
gazalara katlmt. Peygamber (s.a.v.)'in onu brakp da iman zayf olanlara bir

eyler vermesi, onun dininden dnmeyeceini bildii iindir. man zayf kimselere
bir eyler vermesi ise onlarn kalplerini slam'a sndrmak iindir. Bunlara,
Mellefe-i kulub denilir. Nitekim Resulullah (s.a.v.),

Bakas benim iin ondan daha makbul olduu halde (bazen srf) bir adam yz st
cehenneme atlr endiesiyle ona bir eyler veriyorum demekle bu olayn bu ynn
anlatmak istemitir. Kendisine bir ey verilmedii takdirde dinden dnmesi yada
Peygamber (s.a.v.)'i cimrilikle sulayarak dinden kmasdr.

220[220]

Buhar, man 19, Zekat 53; Ebu Dvud, Snnet 15, 4683, 4685; Nes, man 7.

67- Delillerin Birbirini Desteklemesi Suretiyle Kalbin tminann Artrma

121- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

brahim (a.s):
Ey Rabbim! ly nasl dirilttiini bana gster, demiti. Rabb, ona:
Yoksa inanmadn m? dedi. brahim:
Asla! nandm, fakat kalbimin mutmain olmas iin grmek istedim 221[221] dediinde
eer onun bu szn bir phe olarak alglarsanz bu konuda biz brahim'den daha
fazla pheye laykz.
Allah, Lt (a.s)'a da rahmet eylesin! O, kavminin eziyetlerine kar:
Keke benim size kar bir kuvvetim olsayd yada salam bir kaleye snablseydim
222[222]

derken zaten salam bir kaleye Allah'a snmt.

Eer ben de Yusuf (a.s)'n kald kadar uzun sre hapiste kalsaydm, hapisten
karlacam haberini getiren haberciye gasb edilen hakkn geri verilmesine ynelik
hkmn sonucunu beklemeden icabet ed(ip hemen kverirdim. 223[223]

Aklama:

Peygamber (s.a.v.) burada olaya iaret etmektedir:

1- brahim (a.s)'n, llerin nasl diriltileceine dair rnein kendisine gsterilmesi

Bakara: 2/260.
Hd: 11/80.
223[223] Buhr, Tefsiru Sure-i Bakara 46, Tefsiru Sure-i Yusuf 5; bn Mce, Fiten 23, 4026; bn Hibbn, Sahih, 6208.
221[221]
222[222]

isteiyle ilgilidir. Konuyla ilgili Bakara: 2/260 ayeti inince, baz sahabiler: brahim
(a.s) llerin diriltilmesi hususunda pheye dm, fakat Peygamberimiz (s.a.v.)

byle bir pheye dmedi' deyince, Resulullah (s.a.v.) stn tevazu ve brahim
(a.s)' kendi nefsine tercih ederek:

Eer onun bu szn bir phe olarak alglarsanz bu konuda biz) ibrahim'den daha
fazla pheye laykz buyurmak suretiyle Hz. brahim (a.s)'da phenin szkonusu
olmadn ifade etmitir.

Buradaki pheden maksat; kalbe geici olarak gelen vesvesedir. phenin terim

anlam olan Tereddt durumu, kesinlikle brahim (a.s)'da meydana gelmemitir.

nk kalbinde iman kklemi olan bir insanda byle bir teredddn bulunmas
dnlemez. Peygamberlik mertebesine erimi bir kimsede byle bir eyin

olmas mmkn deildir. Hz. brahim (a.s) llerin diriltilip diriltilmeyeceim

sormam, sadece diriltmenin mahiyetini ve eklini renmek istemitir.

2- Lut (a.s)'n misafirlerini kendi kavminin kt emellerinden korumak iin Allah'a

snmas olaydr. Lut kavmi, gen delikanllarla cinsel ilikide bulunma ktln
alkanlk haline getirdikleri iin Allah bu kavmi helak etmeyi dileyince Cebrail,

Mikail ve srafil'i yakkl delikanllar suretinde Lut (a.s)'a misafir olarak

gndermitir. Olayn detay, Hud: 11/77-83'de gemektedir.

Lut (a.s) Salam bir kale ifadesiyle, Allah' kastetmitir. Bu sz, srf misafirlerinin
gnllerini ho etmek iin sylemitir.

3- Yusuf (a.s)'n mehur kssasnn bir blmdr. Yusuf: 12/50, 52'de getiine
gre; Yusuf (a.s)'n susuzluu kabul edilip bu kadar uzun sren haksz mahkumiyet

karsnda hemen hapisten kmam, suunun tahkikat yaplmasn istemiti.

Peygamber (s.a.v.), burada, Hz. Yusuf (a.s)'n sabrn ve rnek davrann anlatmaya

almaktadr. Yoksa byle bir davran karsnda ondan geri kalacan anlatmak
istememektedir.

Resulullah (s.a.v.) bu hadiste bu peygamberi vm ve takdir etmitir. Ayn

zamanda tevazu da gstermitir. nk bilindii gibi Resulullah (s.a.v.) her

bakmdan dier peygamberlerden stndr. nk onun iman, Allah'a tevekkl

ve sabn, btn peygamberlerin -kinden daha stndr. O, tm yaratklarn en

ereflisidir... Allah bizi onun efaatna kavutursun ve izinde yrmeye muvaffak

eylesin.

68- Peygamber (s.a.v.)'in Tm nsala Peygamber Olarak Gnderilmesi Ve

Dier Btn Dinlerin Yrrlkten Kaldrlmas

122- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

nsan olunu imana getirecek mucizeler verilmemi hibir peygamber yoktur. Bana
verilen (mucize) ise Allah'n bana vahyettii (Kur'an')du. Ben, kyamet gn
peygamberlerin ierisinde kendisine en ok tabisi olan olmay mit etmekteyim.
224[224]

Aklama:

Her peygambere zamanna gre insanlar nanmaya mecbur eden baz mucizeler

verilmitir. Benim en byk ve en ak mucizem ise Kur'an'dr. nk Kur'an'n

slubundaki belagat, ihtiva ettii gayb haberleri, iman hakikatler, kssalar, ahiret

hayat, toplumsal hayat, ahlak keler, kyamete kadar koruma altnda olmas, tm
insanla gnderilmi olmas ve daha bir ok zellii sebebiyle byle bir kitap baka

bir peygambere verilmemitir. Dier peygamberlerin mucizeleri ise onlarn hayat

zamannda var olmu, vefat edince mucizleri de srekli olmamtr. Onlarn

mucizelerini grmek, ancak o peygamberlerle birlikte yaayanlara zg kalmtr.

Peygamberimizin Kur'an mucizesi ise kyamet gnne kadar devam edecektir.

123- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

224[224]

Buhr, Fezailu'l-Kur'an 1, 'tisam 1.

yurmaktadr:

Muhammed'in nefsi elinde olan Allah'a yemin ederim ki, eer bu mmetten bir
yahudi yada Hristiyan beni iitip sonra da benimle gnderilene iman etmeden
lrse mutlaka cehennemliklerden olur.225[225]
Aklama:

Benim zamanmda ve benden sonra kyamete kadar mevcut olanlarn hepsinin

slam'a girmeleri vaciptir. Resulullah (s.a.v.) burada Yahudi ve Hristiyanlan,

dierlerine bir tenbih olarak anmtr. nk Yahudiler iie Hristiyanlarn kitaplar

vardr. Kitaplar varken onlaran slam'a girmeleri vacip olunca, kitab olmayan
dier topluluklardan nce slam'a girmesi daha ncelikli olmaktadr. 226[226]

Hadis, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in peygamber olarak gnderilmesiyle btn dinleri

yrrlkten kaldrldna delil tekil etmektedir.

69- Resulullah (s.a.v.)e Vahyin Balamas Sahih-i Mslim Muhtasar

124- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir;

Resulullah (s.a.v.)'e ilk vahyin balamas, uykuda, sadk/doru rya grmekle

olmutur. Grd (her) rya, sabahn aydnl gibi (apak) ortaya kard.

Sonra ona, yalnz bana bir tarafa ekilmek sevdirildi. Artk Hra maarasna ekilip

ailesinin yanma dnmeden nce orada birka gn ibadet ederdi. Bu maksatla da

yanna azk alrd. Az bittiinde hanm Hatice'nin yanma dner, yine bir o kadar
mddet iin azk hazrlard.
225[225]
226[226]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/317, 350; Ebu Avne, Msncd, 1/104.

Nevev, Mslim erhi, 1/365.

Nihayet Hra maarasnda bulunduu bir srada anszn ona Hakikat geldi: Melek
gelip ona:

Oku! dedi. Resulullah (s.a.v.):

Ben okuma bilmem dedi.

Resulullah (s.a.v.) szne devamla buyurur ki:

O zaman melek beni tutup gcm kesilinceye kadar skt. Sonra beni brakp yine:

Oku! dedi. Ben de:

Ben okuma bilmem dedim.

Melek beni yine ikinci defa gcm kesilinceye kadar skt. Sonra beni brakp yine:
Oku! dedi. Bende:

Ben okuma bilmem dedim.

Nihayet beni nc defa tutup gcm kesilinceye kadar skt. Sonra beni brakp
u;

Yaratan Rabbinin adyla oku! O, insan bir kan phtsndan yaratt! Oku! Rabbin, en
byk kerem sahibidir. O Rab ki kalemle (yazmay) retti. O, insana bilmedii eyleri
retti 227[227] ayetlerini okudu.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) o skma sebebiyle (heyecandan) boyun etleri

titrer bir vaziyette (eve) dnd. Hatice'nin yanna varp ona:

Beni rtn, beni rtn dedi. Bunun zerine onu rttler. Nihayet rperti ondan
gitti. Daha sonra Hatice'ye:

Ey Hatice! Bana ne oluyor? deyip bandan geenleri ona anlatt. Sonra da:

Kendimden korktum! dedi. Bunun zerine Hatice, sakinletirmek iin ona:

Aksine mutlu ol! Allah'a yemin ederim ki, Allah seni hibir zaman utandrmaz.

227[227]

Alak: 96/1-5.

nk sen akrabayla ilgilenirsin, szn dorusunu sylersin, iini grmekte aciz

olan kimselerin ykn yklenirsin, fakire hi kimsenin kazandramayacan

kazandrrsn, misafiri doyurursun ve Hak yolunda ortaya kan olaylar karsnda
(insanlara) yardm edersin dedi.

Bunun zerine Hatice, Resulullah (s.a.v.)' alp amcasnn olu yani babasnn

kardeinin olu olan Varaka b. Nevfel'in yanma gtrd. Varaka, cahiliye dnemin-

de Hristiyan dinine girmi bir kimse olup Arapa yazmasn bilen, Allah'n yazmas-

n diledii kadar ncil'den branice bir ksm eyler yazan ve gzleri kr olmu yal
bir kimseydi. Hatice, ona:

Ey amca (olu)! Yeenini bir dinle! dedi. Varaka:

Ey yeenim! Ne grrsn? dedi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) ona grd eyleri anlatt. Varaka, Resulullah
(s.a.v.)'e:

Bu, Musa'ya indirilen Namusu Ekber/Cebrail'dir. Keke davet gnlerinde gen

olsaydm. Keke kavmin seni karacaklar zaman hayatta bulunsaydm dedi.

Resulullah (s.a.v.):

Onlar, beni karacaklar m? diye sordu. Varaka:

Evet, karacaklar. nk senin gibi bir ey getiren her adam/peygamber mutlaka

kavmi tarafndan dmanla urar. Eer senin davet gnlerine yetiirsem sana
son derece yardm ederim dedi. 228[228]

Aklama:

Vahiy kelimesi szlkte; gizli konumak, emretmek, ilham etmek, ima ve iaret

etmek, acele etmek, seslenmek, fsldamak, mektup yazmak gibi anlamlara

gelmektedir.

228[228]

Buhar, Bed'u'1-Vahy 1, Tefsiru Sure-i Alak 1; bn Hibbn, Sahih, 33.

Terim olarak ise Allah'n eraitlardan ve haberlerden peygamberlerine tebli etmek

istedii eyleri gizlice ve kendilerinde bunun Allah'tan olduuna zaruri ve kesin lim
hasl olacak ekilde bildirmesidir.

Bu hadiste; vahyin nasl balad bildirilmektedir. Kur'an'n ilk inen ayetleri Alak
suresinin ilk be ayetidir. Bu rivayette ise sadece ilk ayet belirtilmitir.

Yine bu hadis; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in getirdii gayb hallere ve er' emirlere
kesinlikle 'nanmay gerektiren bir giri niteliindedir. nk vahyin hakikati, kendi

kafasndan dnp akl ve gryle kanun yapmaya kalkan insan ile herhangi
bir deitirme ve ksaltma yada fazlalk yapmadan dorudan doruya kendi

Rabbnden ald emir ve yasaklar insanlara tebli eden insan arasnda yegane
ayrc bir izgidir.

Vahyin perde arkasndan gelme imkan olduu halde niin Resulullah (s.a.v.) ilk

defasnda, Cebrail'i dnya gzyle grd? Niin yce Allah, Resulnn kalbine,

Cebrail'i grmesinden dolay korku brakt ve onu hayrete drd? Niin bundan

sonra vahiy, uzun bir mddet kesilmiti? Bu ve benzeri sorular, vahyin ilk balad
ekle nispetle ok tabidir. nk bunda; slam'a fikr sava aanlarn ortaya
attklar irke dmekten, batl ve uydurma hileleriyle etkilenmekten koruyacak saf

hakikat yer almaktadr. Dolaysyla bu hadis, slam'a phe sokarak din dmanl
yapan

kiilerin, insanlar, Allah'n

Resulullah

(s.a.v.)'e ikram

buyurduu

peygamberlik ve vahiy konusunda yanl bilgilere sevk etmek iin gsterdikleri tm

abalan boa karmaktadr.

Resulullah (s.a.v.)'in vahiy gelmezden nce Hra danda yapt ibadetin mahiyeti

hakknda alimler ittifak etmilerdir. Bazlarna gre kendinden nceki eriatlardan

birine tabi olarak ibadet etmitir. Bu gr ileri srenler de kendi aralarnda

ihtilafa dp bu ihtilaf neticesinde sekiz gr ileri srlmtr.

Alimlerin cumhuruna gre ise hibir eriata tabi olmadan yce Allah'n kendisine
ihsan ettii marifet nuruyla ibadet ederdi. Resulullah (s.a.v.)'in o zamanki ibadeti,
tefekkr ve ibret alma suretiyle olmutur.

bn Sa'd'rn rivayetine gre Cebrail'in vahiy getirmesi, Ramazan aynn 17. gnne
rastlamaktadr. Peygamber (s.a.v.) o srada 40 yanda idi.

Peygamber (s.a.v.) kendisine gelenin eytan deil de Cebrail olduunu acaba

nereden bilmitir? Yine Cebrail'in getirdii vahyin batl deil de hak olduunu nasl
anlamtr? Bu sorulara Ayn yle cevap vermitir: Peygamber (s.a.v.)'in yalanc

deil sadk olduunu ispat iin Yce Allah bize mucize denilen delili nasl ikame
ettiyse, Peygamber (s.a.v.)'e de gelenin eytan deil melek olduuna ve Allah
tarafndan gnderildiine delil yaratmtr.

Resulullah (s.a.v.)'in ibadet iin Hra dan tercih etmesi, bazlarna gre zerinden
Kabe grnd iindir.

70- Resulullah (s.a.v.)'in Geveleyin Semalara Yrtlmesi Ve Be Vakit

Namazn Farz Klnmas

125- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ebu Zerr (r.a)'n anlattna gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurdu:

Mekke'de bulunduum bir srada evimin tavan aralanp Cebrail ndi, gsm yard,
sonra onu zemzem suyuyla ykad, sonra hikmet ve imanla dolu altndan bir tas
getirip onu gsme boaltt. Sonra da gsm kapatt. Daha sonra elimden tutup
semaya kard. Birinci semaya geldiimiz zaman Cebrail onun bekisine:
Kapy a dedi. Beki:
Kim o? diye sordu. Cebrail:
O, Cebrail'dir diye cevap verdi. Beki:
Yannda kimse var m? diye sordu. Cebrail:
Evet, yanmda Muhammed (s.a.v.) var dedi. Beki:
O peygamber olarak gnderildi mi? diye sordu. Cebrail:
Evet gnderildi dedi.

Bunun zerine semann bekisi kapy at. Birinci kat semaya ykseldiimiz zaman
bir de baktm ki orada bir kii duruyor. Sa tarafnda baz karaltlar ve sol tarafnda
da baz karaltlar vard. Sa tarafna baktnda glyor, sol tarafna baktnda ise
alyordu. Bu kii, bana:
Salih peygamber ve salih evlat, ho geldin! dedi. Ben:
Ey Cebrail! Bu kim? diye sordum, O da:
Bu, Adem (a.s)'dr. Sanda ve solundaki u karaltlar, ocuklarnn ruhlardr.
Sadakiler cennetlikler ve sol tarafmdakiler ise cehennemliklerdir. Dolaysyla sa
tarafna baknca glyor, sol tarafna baknca da alyor dedi.
Daha sonra Cebrail beni daha yukarya kard. Nihayet ikinci kat semaya geldi. Onun
bekisine:
Kapy a dedi.
ikinci kat semann bekisi de, ona, birinci kat semann bekisinin sylediini syleyip
sonra da kapy at.
Enes der ki: Ebu Zerr, Peygamber (s.a.v.)'in gklerde Adem, dris, sa, Musa ve
brahim'in -Allah'n salati onlarn hepsinin zerine olsun- bulduunu anlatt. Fakat
onlarn yerlerinin nasl olduunu tespit etmedi. Sadece Adem (a.s)' birinci kat semada
ve ibrahim (a.s)' da altnc kat semada bulduunu syledi.
Dedi ki:
Resulullah (s.a.v.) ile Cebrail, dris (a.s)'n yanna uradklar zaman dris (a.s):
Salih peygamber ve salih karde, ho geldin! deyip onlarn yanndan geip gitti.
Cebrail'e;
Bu kim? dedim. O da:
Bu, idristir dedi.
Daha sonra Musa (a.s)'a uradm. O da:

Salih peygamber ve salih karde, ho geldin! dedi. Cebrail'e:

Bu kim? dedim. O da:
Bu, Musa (a.s)'dr dedi.
Daha sonra sa (a.s)'a uradm. O da:
Salih peygamber ve salih karde, ho geldin! dedi. Cebrail'e:
Bu kim? dedim. O da:
Bu, Meryem olu sa (a.s)'dr dedi.
Daha sonra brahim (a.s)'a uradm. O da (bana):
Salih peygamber ve salih karde, ho geldin! dedi. Cebrail'e:
Bu kim? dedim. O da:
Bu, brahim (a.s)'dr dedi.
Resulullah (s.a.v.) (szne devamla) yle buyurdu: Sonra Cebrail beni daha yukarya
kard. Nihayet yle bir seviyeye ktm ki, orada kalemlerin hrtsn iitiyordum.
Yine Resulullah (s.a.v.) (szne devamla) yle buyurdu: Allah mmetime elli (vakit)
namaz farz kld. Ben bunu alp dnerken Musa'nn yanna uradm. Musa (a.s):
Rabbin mmetine neleri farz kld? dedi. Ben:
Onlara elli (vakit) namaz farz kld dedim. Musa (a.s) bana:
yleyse Rabbine dn. nk senin mmetin buna g yetiremez dedi.
Bunun zerine Rabbime dndm. O da, bu namazlarn bir ksmn azaltt. Tekrar
Musa (a.s)'a dnp durumu ona anlattm. Musa (a.s):
Rabbine dn. nk senin mmetin buna g yetiremez dedi. Bunun zerine
Rabbime (beinci defa) dndm. Rabbim (sonunda):
Bu namazlar be vakittir. Fakat bu be vakit namaz, sevap itibariyle elli vakit sevaba

e deerdedir. Ben de sz (bir olup artk) deimez buyurdu.

Bunun zerine Musa (a.s)'a dnp durumu ona anlattm. Musa (a.s):
Rabbine dn dedi. Ben de:
Artk Rabbimden utanr oldum dedim.
Daha sonra Cebrail beni daha ileriye gtrp ta Sidretu'I-Mnteh'ya vardk. Onu
yle bir renkler kaplamt ki, bunlarn ne olduklarn bilmiyorum. Sonra beni cennete
girdirildim. Bir de baktm ki, cennette inciden kubbeler var. Topra da misk
(gibiydi). 229[229]

Aklama:

Mira: Mescid-i Aksa'dan Allah ile grmesine kadar geen olaya ise, Mira denilmektedir.

sra: Hz. Peygamber (s.a.v.), bir gece Kabe'nin avlusunda Hatim ksmnda yada
Hcr'da uyku ile uyanklk arasnda iken Cebrail gelip onun gsn yanp kalbini

imanla ve hikmetle dolu altndan bir kap ierisinde zemzemle ykadktan sonra
Burak denilen bir hayvan getirip Hz. Peygamber (s.a.v.)'i ona bindirip Mescid-i

Haram'dan Kuds'teki Mescid-i Aksa'ya gtrr. te geceleyin yaplan bu yrye,

sr denilir.

sr olay, Kur'an'n sr: 17/1 ayetinde de gemektedir. sr olay, hicretten 1 yada

1.5 yl nce meydana gelmitir.

Burak; merkepten byk, katrdan kk beyaz bir hayvandr. Resulullah (s.a.v.),

mi'rac gecesi bununla yolculuk yapmtr.

Yce Allah, Kur'an'n; Bakara: 2/29, sr: 17/44, M'minn: 23/86. Fussilet: 41/12,
Talk: 65/12, Mlk: 67/3, Nh: 71/15 ayetlerinde gn yedi kat olduundan

229[229]

Buhr, Salat 1, Enbiya 5, Hac 76; Nes, Salat 1; bn Mace, kametu's-Salat 194,1399.

bahsetmektedir.

Hz. Peygamber (s.a.v.), Mira yolculuu srasnda gn birinci katnda Hz. Adem,

ikinci katnda Hz. sa ile Hz. Hz. Yahya, nc katnda Hz. Ysuf, drdnc katnda
Hz. dris: beinci katnda Hz. Harun, altnc katnda Hz. Musa, yedinci katnda Hz.
brahim'le grp onlara selam vermitir.

Hz. Peygamber (s.a.v.), gn her katnda karlat peygamberin bedeniyle deil

de, ruhuyla konumutu. nk bedenler, toprak altndadr. Ruhlar, bedenlerden

ayr yaamaktadrlar. Bu durum, ikinci surun frlmesine kadar devam eder. ikinci
sur frldkten sonra ruhlar rekrar bedenlerine girip maher yerine doru gider.

slam alimleri, bedenden ayrlan ruhlarn nerede olduklar konusunda eitli

grler ileri srmlerdir. Bunlar ksaca derecelerine gre yle sralayabiliriz:

1- Peygamberlerin ruhlar. Bunlar, bedenden ktktan sonra misk ve kfura benzer

bir ekilde Cennete gider ve orada kendileri iin hazrlanm olan nimetlerle
nimetlenirler. Yalnz peygamberlerin ruhlarnn dereceleri birbirinden farkldr.
Nitekim Hz. Peygamber (s.a.v.), Mirac'ta peygamberlerin her birini ayr bir makam
(=sema)da rastlamt.

2- Allah yolunda ehit olmu olanlarn ruhlar. Bunlar, cennette yeil kularn
kursaklarnda cennet nimetlerini yer ve nzklanrlar.

3- Mminlerin itaatkar olanlarn ruhlan. Bunlar da, cennette olup sadece

makamlarna bakarak nimetlenirler.

4- Mminlerden asi olanlarn ruhlan. Bunlar, sema ve yer arasndadrlar.

5- Kafirlerin ruhlar. Bunlar ise, yedi kat yerin altndaki Siccnde siyah kularn
aznda veya kursaklarnda azab olunmaktadrlar.

Ruhun mahiyeti konusunda Allah ve Resulnden detayl bir bilgi gelmemitir. Bizim
ruh hakknda bildiklerimiz ise; onun cisme girdii, ona canllk verdii, ruh
sayesinde cisimde idrakin, tefekkrn, ilmin, irade ve ihtiyarn, sevgi ve nefretin

ortaya kmasdr ki, bu zellikler onu cisimden ayrr. Bu sebeple de lm, insan
iin yok olmak deil, ruhun g etmesidir.

Namaz kelimesinin Arapa karl, Salaftr. Bu kelime; dua, yalvarma ve niyaz

anlamlarna gelmektedir. Terim olarak ise; belirli vakitler ierisinde Allah iin eda
edilen, zel bir takm hareketlerle yaplan bir ibadettir.

slam'n artlarndan birini oluturan namaz, bizi, Allah'a yaklatran ve ruhumuzu

ktlklerde/ arndran ibadetlerin banda gelir.

Be vakit namaz, Mira gecesinde farz klnmt. Bu husus, Kur'an'n, Nisa: 4/103.
ayetinde mminler zerine vakitleri belli bir farz olduu belirtilmitir. Bylece be

vakit namaz, sabah, le, ikindi, akam ve yats olmak zere tayin edilmi, zel
snrlaryla snrlanmas ve nasl klma Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan aklanp

zah edilmi ve o zamandan beri mslmanlar arasnda yaplmas zorunlu

grevlerden biri olmutur.

Hz. Peygamber fs.a.v.), Mirac dnnde semann altnc katnda Hz. Musa (a.s)'a

urayp ona, yce Allah'n, kendi mmetine hergn elli vakit namaz klmay farz
kldn haber verdi. Hz. Musa (a.s), Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, Rabbine geri

dnmesini ve bunu mmetinden hafifletmesi gerektiini belirtti. nk yce Allah,

srailoullarna iki vakit namaz farz kld halde onlar bunu yapmamlard.
stelik Hz. Musa (a.s), onlara en iddetli muameleyi uygulad halde yine baarl
olamamt. te Hz. Musa (a.s}, bu gerei grdnden tr Hz. Peygamber
(s.a.v.)'i, yce Allah'a geri gndermeye alt.

Hz. Peygamber (s.a.v.), namaz, be vakite ininceye kadar Hz. Musa (a.s) ile Rabbi

arasnda gidip gelmeye devam etti. Fakat bundan sonra gitmeye raz olmad.
Bylece Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mmetine Be vakit namaz farz klnd.

Daha nce mslmanlar, sabah-akam olmak zere gnde iki defa namaz

klyorlard. Hicretten 1 yada 1.5 yl nce meydana gelen sr gecesinde be vakit

namaz mslmanlara farz klnm oldu.

Kur'an'da, namazn, mminler zerine dzenli ve belirli vakitlerde yazl kesin bir
farz olduu belirtilmektedir.

230[230]

Yine bu vakitler, Kur'an'n, sr: 17/78, Hd:

11/114, Tha: 20/130, Rm: 30/17-18 gibi ayetlerinde le, ikindi, akam, yats ve

230[230]

Nisa: 4/103.

sabah olmak zere be vakit olarak tayin edilmitir. zel snrlanyla snrlanmas ve
nasl klnacaklar da, Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan aklanm ve o zamandan

beri yaplagelerek de mslmanlar arasnda yaplmas zorunlu grevlerden biri

olarak korunmutur.

71- Sidretul-Munteha

126- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) gklere karld gece Sidretu'l-Mnteh'ya gtrld.

Sidretu'l-Mnteh, altnc kat semadadr. Yeryznden semaya karlan orada son

bulur ve sonra alnr. Onun yukarasmdan inen eyler de onda karar klar, sonra
ondan alnr.

Abdullah bn Mes'ud burada der ki;

Sidre'yi kaplayan kaplyordu

231[231]

ayetini okuyup Sidretu'l-Mntehy,

'altndan yaplma pervaneler diye tefsir etmitir.

Sonra Resulullah (s.a.v.)'e orada ey verildi:
1- Be vakit namaz verildi.

2- Bakara suresinin son ayetleri (=Amenerresulu) verildi.

3- mmetinden Allah'a irk komayan kimselerin byk gnahlar balanmtr.

232[232]

Aklama:

231[231]
232[232]

Necm 53/16.
Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 54, 3276; Nes, Salat 1.

Sidretu'l-Mnteh: Mnteh kelimesi szlkte; son, nihayet, biti anlamlarna

gelmektedir. Sidre kelimesi de, aa anlamna gelmektedir.

Allahu Tel'nin zt lemi demektir ki, buraya ne meleklerin bykleri, ne de

Peygamberlerin bykleri dhil olabilir. Nitekim hadis-i erifte de Hz. Peygambere

refakat eden Cebrail aleyhisselm da Peygamberimizi buraya kadar gtrm,

buradan ileriye gemeye izinli olmadn ifade ederek, bundan sonra Cenb-
Hakk'n daveti sebebiyle Hz. Peygamberin yalnzca gideceini bildirmitir. te bu
yzden bu terkib Son snr, son hudud veya snrn sonu diye anlalmtr.

Ayrca Cennetin ulanndandr, zerinde Snds ve Istebrekn cennetlerinin

etekleri vardr, diye aklanm, Keafta da Sidretl-Mnteh', Cennetin
nihayetinde ve sonundadr diye gemektedir.

Sidretl-mnteh eklinde Kur'n- Kerim'de Necm suresinin 14. yetinde

gemektedir. Ayrca Peygamberimiz Hz. Muhammed'in Mirac'n anlatan ve bir ok
sahabeden rivayet edilen Hadis-i erifte de gemektedir.

Sidr denilen bu aa cennetin en st ksmndadr. Eskilerin ve yenilerin ilminin

ulat son noktadr. Arn sanda yer almaktadr. Mi'rac gecesinde bu mevkiye
vardklarnda Cibril geride kalm; Rasulullah (s.a.v.) geri kalmasnn sebebini
sormu, Cibril yle cevap vermitir:

Bu makam dostun dostta kalaca bir makamdr. Eer kl kadar ileri gidersem
yanar kl olurum. Bundan sonrasn gemek sadece sana bahedilmitir... 233[233]

Sidreti-Mnteh denilmesinin sebebi, buraya hem byk meleklerin, hem de

byk peygamberlerin geememesi ve buras hakknda bilgilerin yeterli

olmamasdr. Bunun iin bu tabir kullanlm ve beeri, yani insanlara ait ilmn son
snr diye de aklanmtr. Gerek peygamberlerin, gerekse dier yaratlmlardan
her limin ilmi burada son bulur, ondan ileri geemez.

Byk mfessirlerden Fahruddn er-Rz, Sidret'l Mnteh'y; akllarn hayretle

kald, bundan daha iddetli bir hayretin tasavvur edilemeyecei, insann son

derecede hayrete dt bir makam olarak tavsif ettikten sonra; sadece, Hz.

233[233]

Keafu stil hati'1-Fn un, Sidret'l-Mnteh maddesi.

Peygamberin hayrette kalmadn, amadn, grdklerini aka grdn

kaydetmektedir. yleyse biz ciz insanlarn Sidret'l-Mnteh'y kesin olarak

udur veya budur diye aklamamz mmkn grlmemektedir. Necm suresinin
9. yetine ve hadis-i erifteki rivayete gre, sadece Peygamberimize Kb-

Kavseyne kadar yaklamasna msaade edilmitir. Sidret'l Mnteh'dan ilerisi

Sayb lemidir ki, Allah Tel'dan baka hi kimsenin ilmine ve bilgisine giremez,

yani insan son snrdr. Buradan tesi Allah Tel'nn Zt lemi diye

adlandnld iin. Bu deyimi ak ve seik bir tarzda ortaya koymamz mmkn

deildir. B.k.z. amil slam Ansiklopedisi, Sidretu'l-Mnteh maddesi.

72- Peygamber (s.a.v.)'in Mira Gecesi Rabbini Grp Grmedii Meselesi

127- Mesrk'tan rivayet edilmitir; Aie'nin yannda yaslanm oturuyordum. Bana:

Ey Ebu ie! ey vardr ki, kim bunlardan birini sylerse Allah'a en byk ftira
etmi olur dedi. Ben:

Bunlar nedir?' dedim. ie:

1- Kim, Muhammed (s.a.v.)'in Rabbini grdn sylerse Allah'a en byk iftira

etmi olur dedi.

Bu srada yaslanm vaziyetteydim. Hemen oturup:

Ey Mminlerin annesi! Beni bir dinle, acele etme. Yce Allah,

Dorusu onu (Cebrail'i) apak ufukta grmtr 234[234]
Dorusu onu Cebrail'i bir iniinde daha grmt
dedim. ie:

235[235]

buyurmuyor mu?

Bu mmetten, Resulullah (s.a.v.)'e bu meseleyi ilk soran benim. nk Resulullah

(s.a.v.):

234[234]
235[235]

Tekvin 81/23.
Necm: 53/13.

O, Cebrail'dir. Bu iki grmem dnda onu asli eklinde bir daha grmedim. Onu,
vcudunun bykl yer ile gk arasm kaplam halde semadan inerken grdm
buyurdu.

Yce Allah'n,

Gzler O'nu grp idrak edemez. O ise btn gzleri grp idrak eder. Ve O, Latiftir,
Habr'dir 236[236] buyurduunu duymadn m?. Yine Yce Allah'n,

Allah, bir insanla ancak vahiy yoluyla yada perde arkasndan konuur veya bir eli
gnderip izniyle ona dilediini vahyeder. O, Aliyy (pek yce)dir, Hakim (=hkm ve
hikmet sahibi)dir 237[237] buyurduunu iitmedin mi? dedi.
ie szne devamla yle dedi:

2- Kim, Muhammed (s.a.v.)'in Allah'n kitabndan bir ey gizlediini sylerse Allah'a

en byk iftira atm olur. nk Allah, Ey Resul! Rabbinden sana indirileni tebli et.
Eer bunu yapmazsan O'nun eliliini yapmam olursun 238[238] buyurmaktadr.
Yine ie szne devamla yle dedi:

3- Kim, yarn ne olacan bildirebileceini sylerse Allah'a en byk iftira atm olur.
nk Yce Allah, De ki: Gklerde ve yerde, Allah'tan baka kimse gayb bilemez
239[239]

buyurmaktadr. 240[240]

Aklama:

Hz. ie, Allah'n grlmesi meselesini kabul etmemektedir.

En'am: 6/103.
ra: 42/51.
238[238] Mide: 5/67.
239[239] Neml: 27/65.
240[240] Buhr, Tefsiru Sure-i Mide 7, Tefsirul-Sure-i 1, Tevhid 4; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 7, 3068, 54, 3278.
236[236]
237[237]

73- Peygamber (s.a.v.)'in O, Bir Nurdur. Onu Nasl Grebilirim Ki Sz

128- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s,a.v)'e:

Mira gecesinde Rabbini grdn m? diye sordum. O da:

O, bir nurdur. Onu nasl grebilirim ki! buyurdu. 241[241]

Aklama:

Allah'n grlp grlemeyecei meselesi, alimler arasnda tartmaldr. Baz

alimler,

Allah'n

grlemeyeceini

iddia

ederken,

bazlar

da

Allah'n

grlebileceini ileri srmlerdir. Allah'n grlp grlemeyecei iki ekilde ele

almak lazm:

1- Allah'n Dnyada Grlmesi:

Dnyada uyankken Allah'n grlmesi meselesinde de ihtilaf edilmitir. Bazlar,

bunun mmkn olduunu, bazlar da mmkn olmadn ileri srmlerdir.

a- Mmkn olduunu syleyenler, bu konuda, Mira gecesi Hz. Peygamber (s.a.v.)'in

Allah' gordnne delalet eden hadisleri delil getirmilerdir.

b- Mmkn olmadn syleyenler ise, bu konuda yine Mira gecesinde Resulullah

(s.a.v.)'in, Rabbini grmediine delalet eden hadisler ile Hz. Musa (a.s)'n Allah'
grmek isteyip de gremedii ile ilgili A'raf: 7/143 ayetini delil getirmilerdir.

241[241]

Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an (3282); Ebu Avne, Msned, 1/146-147; bn Huzeyme, Tevhid, s. 205-207.

2- Allah'n Ahirette Grlmesi:

Ehl-i Snnet ve'1-Cemaat, mminlerin cennette Allah' greceklerini ileri

srmlerdir.

iiler, Hariciler, Mutezililer ile Mrcie mezhebinden bazlar, Allah'n Cennette

grlemeyeceini ileri srmlerdir. Bunlar, bir eyin grnmesi iin; o eyin, bir

cisim olmas, bir yerde bulunmas, br engel bulunmakszn grenin karsna

gelmesi gibi akil ve dayanaksz bir takm artlar komulardr.

Ehl-i Snnet ve'1-Cemaat ise; grlecek eyin vcudundan baka hibir art

komamtr. nk grmek, Allah'n yaratt bir idraktir. Mminler, Allah'; hem

maherde ve hem de Cennette greceklerdir. Bu konuda Kur'an- Kerim'den

Kyme: 75/22-23 ayetleri delil olarak getirilmitir.

74- Allah'n Uyumamas, Perdesinin Nurdan baret Olmas, Perdeyi

Kaldracak Olsa Yznn Parltlarnn Gznn Ulaabildii Btn Mahlukat
Yakmas

129- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) aramzda ayaa kalkp u be cmleyi syledi:

phesiz ki yce Allah uyumaz. Zaten O'na uyumak da yakmaz. Adalet terazisini
indirir ve kaldrr. Gndzn amelinden nce O'na gecenin ameli, gecenin amelinden
nce de gndzn ameli arzolunur. O'nun perdesi, Nurdan ibarettir. Eer perdeyi
kaldracak olursa yznn nur ve parltlar, gznn ulaabildii btn mahlukatm
yakard. 242[242]

Buhr, Tefsiru Sure-i Hud 2, Tevhid 19; bn Mce, Mukaddime 13, 195, 196; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/395,
401, 405; bn Huzeyme, Tevhid, s. 19-20; bn Hibbn, Sahih, 266.

242[242]

Aklama:

Bir nceki hadiste, O, bir nurdur. Onu nasl grebilirim ki! ifadesi gemektedir.

Burada ise bir nur grd belirtilmektedir. Zahiren bu iki rivayet birbirine ters

grnse de gerekte aralarnda ztlk yoktur. nk birinci rivayetteki Nur,

gzlerin tahamml edemedii Kahir Nr'dur. ikincide ki Nur ise gzn tahamml
edebeilece Nur manasndadr.

Kad yz konuyla ilgili olarak yle der: Bu rivayet, bize gelmedi, bunu esas

nshalarn hibirinde grmedim. Yce Allah'n zatnn nur olmas imkanszdr.

nk nur, cisim kabilindendir. Yce Allah ise bundan mnezzehtir. Btn Ehl-i

snnet imamlarnn mezhebi budur. Dolaysyla;

Allah, gklerin ve yerin nurudur

243[243]

ayeti ile hadislerde Allah'a nur ifadesinin

verilmesi, onlardaki nurun sahibi ve yaratcs demektir. Bazlar Gklerde ve yerde

yaayanlarn hidayetisidir demitir, bazlar da Mmin kullarnn kalplerini

nuriandncdr demilerdir.244[244]

Allah uyumaz. nk uyku, dalgnlk ve akln almamas halidir. Uyuyan kimseden his dahi gider. Yce Allah ise byle eylerden mnezzehtir.

Adalet terazisini indirip kaldrmaktan maksat; bazlarna gre Allah, kyamet Sn

kullarnn amellerini tartarken ve rzklann verirken mizann kefelerini kaldrp

indirmek suretiyle rzk takdirini, mizanla tartmaya benzetmektedir.

Bazlarna gre ise metinde geen Kist kelimesiyle Rzk kast edilmitir.

Dolaysyla her yaratn rzkna Kist denilir. nk yce Allah, baz yaratklarn
rzkn ok vermekte, bazsn ise az vermektedir.

Perdenin hakikati ancak snrl olan cisimlerde dnlebilir. Yce Allah ise
cisimden, had ve hududdan mnezzehtir. Dolaysyla burada kastedilen, O'nu
grmeye engel olan eydir. Bu engel olan eye Nur denilmesi, deten nur ile atein
ualar grmeye engel olmasndandr.

243[243]
244[244]

Nr: 24/35.
Nevev, Mslim erhi, 3/15-16.

Allah'n yznden maksat, zat olduu gibi, Gznn ihata ettii ifadesiyle de

btn mahlukat kastedilmitir.nk yce Allah'n grmesi, btn kainat ihata

etmektedir.

Eer perdeyi kaldracak olursa yznn nur ve parltlar, gznn ulaabildii

btn mahlukatm yakard ifadesinden kastedilen ise Allah, nur ve celalini bir asa
o nur btn mahlukat yakard demektir.

75- Mminlerin Ahirette Rablerini Greceklerinin spat

130- Suheyb (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Cennetlikler cennete girdii zaman Yce Allah:

Sze daha ziyade bir ey vermemi ister misiniz? buyuracak. Onlar da:

Sen bizim yzlerimizi aartmadn m? Bizi cennete koyarak cehennemden

kurtarmadn m? (Bize bu yeterli) diyecekler.

Bunun zerine Yce Allah perdeyi kaldracak, artk onlara, Rablerine bakmaktan
daha sevimli bir ey verilmi olmayacaktr. 245[245]

Yce Allah'n,

Gzel amelde bulunan kimselere Husna daha gzeli, bir de Daha fazlas Allah'
grme vardr

246[246]

ayetine gre; Gzel amel yada yi i yapma, Allah'n

beenisine layk ve rzasna uygun eyler yapmaktr. Bundan Daha gzel olan ise,
Cennettir, Daha fazlas ise, Cennette Allah' grmedir.

Cenab- Allah, ltfuyla ve rahmetiyle, kendisine samimi ve iyi niyetle yaplan

amellere karlk Cenneti vaat etmitir. Yoksa hi kimsenin ameli, kendisini Cennete

245[245]
246[246]

Tirmiz, Sfatu'l-Cennet 16, 2552; bn Mce, Mukaddime 13, 187.

Yunus: 10/26.

gtrecek durumda deil.

Cennetlikler, Allah'n rahmeti ve ltfuyla, Cennete girdii zaman, Yce Allah, onlara,

Cennetin yan sra Daha fazla bir ey vermek isteyecek. Onlar da, Bizi Cennete
koyarak Cehennemden kurtarmak suretiyle yzlerimizi aarttn, Daha fazla ne

isteyebiliriz ki? diyecekler. Bunun zerine Yce Allah, perdeyi kaldrp onlara
grnecektir. te bu durum, mminler iin Cennetin yan sra bir fazlalktr.
76- Kyamet Gnnde Allah' Grmenin Yolunu Bilme

131- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Baz insanlar, Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Biz kyamet gnnde Rabbimizi grecek miyiz? dediler.

Resulullah (s.a.v.):

Dolunay halindeki bir gecede hibir engel yokken Ay hakknda pheye der
misiniz? buyurdu. Sahabiler:

Hayr, ey Allah'n resul! dediler. Resulullah (s.a.v.):

Hibir engel yokken Gne hakknda pheye der misiniz? buyurdu. Sahabiler:
Hayr dediler. Resulullah (s.a.v.):

Siz Allah' ite byle kesinlikle greceksiniz, insanlar kyamet gn toplanr, daha
sonra yce Allah:

Kim dnyada neye kulluk ettiyse onun ardna dsn buyuracak.

Bunun zerine dnyadayken gnee tapan kimse gnein, aya tapan kimse ayn
ardna taklacak, putlara/tautlara tapanlar da onlarn pelerine deceklerdir.
lerinde mnafklar da olduu halde (sadece) bu mmet kalacak. Derken yce Allah
onlara daha nce tandklarndan baka bir suretle tecelli edip:
Ben sizin Rabbinizm buyuracak. Onlar Allah' tanyamadklar iin:

Biz senden Allah'a snrz! Rabbmiz bize gelinceye kadar bizim yerimiz

burasdr. Rabbimiz geldii zaman biz O'nu tanrz diyecekler. Bunun zerine vce
Allah, (karlarnda) onlarn tandklar suretiyle tecelli edip:
Ben sizin Rabbinizim buyuracak. Onlar da:

Evet, bizim Rabbimiz sensin! diyerek O'na tabi olacaklar.

Cehennemin zerine srat (kprs) kurulacak; ondan ilk geen ben ve mmetim
olacak. O gn peygamberlerden baka konuan hi kimse olmayacak. O gn
Peygamberlerin duas:

Allahm! Selamet ver. Selamet ver demek olacak. Cehennemde deve dikeni gibi
engeller olacak. Sz hi deve dikenini grdnz ? buyurdu. Sahabiler:
Evet, ey Allah'n resul! dediler. Resulullah (s.a.v.):

Arabistan'da yetien, hurma diken de denilen demir dikenine benzer dikenli

birbitkidir.
ite o engeller, deve dikeni gibi olacak. u kadar var ki, onlarn byklnn
miktarn Allah'tan baka bilen olmayacak. Bu engellerr, (kt) amellerinden dolay
insanlardan bir para koparacak. Bunlardan bazs mmin olduu iin ameli
nedeniyle (kurtulup) kalacak, bazs da kurtarlncaya kadar ceza grecek.
Nihayet Allah kullar arasnda verecei hkm bitirince, rahmetinden dolay cehennemliklerden dilediini oradan karmak isteyince, meleklere (dnyada iken)
Allah'a hibir eyi irk komayan cehennemlikleri, Allah'n kendilerine rahmet buyurmak dilediklerini 'Allah'tan baka ilah yoktur1 diyenleri karmalarn emredecek.
Melekler, bunlar cehennemde tanyacaklar. Onlar secde izinden bilecekler. nk
ate, Adem olunu yiyip bitirecek. Yenilmedik sadece secde yeri kalacak. Allah, secde
yerini yemeyi cehenneme haram klmtr.
Bu suretle sz konusu kimseler kavrulmu bir ekilde cehennemden karlrlar.
Ardndan zerlerine hayat suyu dklr. Sonunda bunlar, sel suyunun biriktirdii
toprakta aan iek tohumu gibi hemen yetiip bitivereceklerdir.

Daha sonra Yce Allah, kullar arasnda verecei hkm bitirecek. Ortada yzn
cehenneme doru dnm sadece bir kii kalacak. Bu kii, cennetliklerin cennete en
son girecei olup:

Rabbim! Benim yzm cehennemden evir. nk onun kokusu beni zehirleyip

ldrd Yaln atei de yakp kavurdu diyecek. Yce Allah:

Bu istediini yaparsam bunun dnda baka bir ey isteyecek misin? buyuracak. O

da:

Hayr, senden bundan bakasn istemem deyip Allah'n diledii kadar Rabbine
yeminler ve szler verecek. Bunun zerine Allah onun yzn cehennemden

evirecek. Bu kii, cennete doru dnp de onu grnce, Allah'n diledii kadar
susacak. Sonra:

Rabbim! Bari beni cennetin kapsna gtr diyecek. Yce Allah, ona:

Hani sana verdiimden baka benden bir ey istemeyeceine dair yeminler ve szler
vermemi miydin? Ey Adem olu! Yazklar olsun sana! Ne kadar da gaddarmsm?
buyuracak.O da:

Rabbim! diye yalvaracak. Nihayet yce Allah ona:

Bu istediini yaparsam bunun dnda baka bir ey isteyecek misin? buyuracak. O

da:

Hayr! izzetine yemin ederim ki (artk senden bir ey istemem)!' deyip Allah'n

diledii kadar Rabbine yeminler ve szler verecek. Bunun zerine Allah onu
cennetin kapsna gtrecek. Cennetin kapma dikildii zaman cennet ona alarak
iindeki hayrh ve mutlu eyleri grecek. Allah'n diledii kadar susacak. Sonra:
Rabbim! Beni cennete koy! diyecek. Yce Allah ona:

Hani sana verdiimden baka benden bir ey istemeyeceine dair yeminler ve szler
vermemi miydin? Ey Adem olu! Yazklar olsun sana! Ne kadar da gaddarmsn?
buyuracak.O da:

Rabbim! Mahlukatnn en bedbaht ben olmayaym? diye niyazda bulunacak.

Allah'a dua ede ede, nihayet Yce Allah ona gler yzle muamele edecek. Allah ona
glmser muamelesi edince ona:

Haydi cennete gir bakalm! buyuracak. Cennete girdii zaman ona:

Dile benden ne dilersen buyuracak.

Artk Rabbinden isteyebilecei kadar istekte bulunacak ve dilek dileyecek. yle ki

Allah ona:

unu da iste, unu da' diye (istenecek eyleri) hatrlatacak. Nihayet istekler(in arkas)
kesilince Yce Allah ona:
Btn bunlar ve daha bir o kadar senindir buyuracak. 247[247]
Aklama:

Hadiste, Yce Allah'n mminlere nce tanmadklar bir surette tecelli edecei,
bunun iin mminler:

Biz senden Allah'a snrzdiyecekleri, sonra mminlere onlarn tand sfatyla

tecelli edecei, onlarn da: Evet, Rabbimiz sensindiyerek Allah'a tabi olacaklar
bildirilmektedir.

Ayet ve hadislerde geen Yce Allah'n sfatlan hususunda iki ekol olumutur.
Birinci ekole gre bu sfatlar yorumlanamaz, olduu gibi iman etmek

gerekmektedir. Selef-i salihin ile baz kelam alimleri bu grtedir. Bunlara,

Selefiyye denilmitir.

ikinci ekole gre ise Allah'n sfatlan yerine gre layk olduu ekilde yorumlanr.
Kelam alimlerinden byk bir ksmnn gr bu ekildedir. Bunlara ise Halef
denilmitir. Bu grte olanlara gre, bu hadiste geen Allah onlara gelecek
ifadesiyle kastedilen, Allah'n onlara grnerek tecelli etmesidir.

Buhr, Ezan 129, Tevhid 24, Rikak 52; Nes, ftitah 171; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/275-276, 293-294, 533534; bn Hibbn, Sahih,. 7429.

247[247]

132- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) zamannda
baz insanlar;

Ey Allah'n resul! Kyamet gnnde Rabbimizi grecek miyiz? diye sordular.

Resulullah (s.a.v.):

Evet! Gnei len st, ak ve nnde hi bir bulut yokken onu grmek iin itiip
kakmak suretiyle birbirinize zarar verir misiniz? Ve siz) ay, dolunay olduu gece,
(hava) ayaz iken ve zerinde hibir bulut yok ken onu grmek iin birbirinize zarar
verir misiniz? diye sordu. Onlar:

Hayr! Ey Allah'n resul! dediler. Resulullah (s.a.v.):

te bu iki kreden herhangi birisim grme hususunda birbirinize zahme

vermediiniz gibi, kyamet gnnde Yce Allah' grme hususunda da birbirini
zahmet vermeyeceksiniz. Kyamet koptuu zaman bir delll:
Her mmet dnyada neye (ve kime) tapyorduysa onun peine takls diye seslenecek.
Bunun zerine Yce Allah'tan baka eylere, putlara ve heykellere tapm ola lardan
ne kadar mrik varsa, onlardan hibiri geri kalmakszn cehenneme dkl eklerdir.
Artk ortalkta yalnzca Allah'a ibadet eden iyi ve kt kimseler ile Kite ehlinin
bakiyeleri kalacak.
nce Yahudiler arlarak onlara:
Siz (dnyadayken) kime tapardnz ederdiniz? dye sorulur. Onlar:
Biz, Allah'n olu zeyr'e tapyorduk diye cevap verirler. Bunun zer onlara:
Yalan sylediniz! Allah, hibir e ve oul edinmedi. imdi siz ne iyorsunuz? diye
sorulur. Onlar:
Rabbimiz! Biz ok susadk. Bize su ver derler. Bunun zerine onlara:
Suya buyurmaz msnz? diye iaret olunur ve cehenneme doru sevk c nurlar.
Cehennem onlara serb gibi grnr. Onlar birbirlerini ineyerek gideri atee

dklrler.
Sonra Hristiyanlar arlr. Onlara da:
Siz dnyadayken kime tapardnz ederdiniz? diye sorulur. Onlar da:
Allah'n olu Mesih sa'ya tapardk derler. Onlara da:
Yalan sylediniz. Allah, hi bir e ve hi bir oul edinmedi denilir. Onlara da:
imdi ne istiyorsunuz? diye sorulur. Onlar:

Rabbmiz! ok susadk. Bize su ver derler. Onlara:

Suya buyurmaz msnz? diye iaret olunur. Nihayet cehenneme doru sevk

olunurlar. Cehennem onlara bir serab gibi grnr. Birbirlerini ezerek cehenneme
drler.

Artk ortada sadece Yce Allah'a kulluk eden iyi ve ktlerden baka hikimse

kalmaynca, lemlerin Rabbi olan Yce Allah, onlara, orada grdkleri en yakn bir
sfatta tecelli eder ve Allah bu kimselere:

Ya siz ne bekliyorsunuz? Her mmet, ibadet ettii eyin ardna dyor buyurur.
Onlar da:

Rabbimiz! Biz dnyada iken, kendilerine en ok muhta olmamza ramen bu

insanlardan ayr yaadk ve onlarla arkadalk etmedik derler. Bunun zerine Allah:
Ben, sizin Rabbinizim buyurur. Onlar:

Biz, senden Allah'a snrz. Allah'a hi bir eyi ortak komayz derler. Bunu, iki

yada defa tekrarlayacaklar. Hatta bazlar, meydana gelen bu imtihann iddetinden dolay doru olandan dnmeye yaklaacak. Allah:

Allah ile sizin aranzda onu tanyacanz bir almet var m? diye soracak. Onlar:
Evet diye cevap verecekler.

Bunun zerine iddetler kaldrlr, dnyada) kendiliinden Allah'a secde edenlerden

hibiri stisna edilmemek suretiyle Allah onlarn herbrine secde iin zin verir. ster

.-takvasndan ve ister riya iin olsun (dnyada) secde edenlerden hibiri stisna
edilmemek kaydyla Allah onlardan herbirinin srtn muhakkak tek bir tabaka
haline getirecek. Her secde etmek isteyen, kafas zerine decek. Sonra balarn

kaldracaklar. Bir de bakacaklar ki, Allah, ilk defa grm olduklar surete/sfata
dnm, onlara:

Ben sizin Rabbinizim der. Onlar da:

Bizim Rabbimiz sensin derler.

Daha sonra cehennem zerine bir kpr kurulur ve efaata izin verilir. nsanlar:
Allahm! Selmet ver, selmet ver diye dua edip dururlar. Resulullah (s.a.v.)'e:
Ey Allah'n resul! Bu kpr nedir? diye soruldu. Resulullah (s.a.v.):

O, kaypak ve kaygan bir eydir. Orada kancalar, engeller ve demirden dikenler

vardr. Bunlar, Necd'de meydana gelen ve deve dikeni denilen sert dkencikler
halindedir. Mminler, kimi gz krpacak kadar zaman iinde, kimi imek gibi, kimi

rzgr gibi, kimi ok hzl giden en iyi cins at ve deve gibi hzlca onun zerinden

geerler. Mminlerden kimi sapsalam olduu gibi kurtulur. Kimi trmklar iinde
perian olmu olarak salverilir. Kimi de cehennem atei iine ylp der.

Nihayet mminler ateten kurtulduklar zaman, nefsim elinde olana yemin ederim

ki sizden hi kimsenin, hakk tamamyla kurtarmak hususunda Allah'a yalvarp

yakarmas, kyamet gnnde mminlerden atete olan kardeleri iin Allah'a yalvarmalar kadar iddetli olmaz. Onlar:

Rabbimiz! Bu kalanlar, bizimle beraber oru tutarlar ve hacc ederlerdi derler.

Onlara:

Tandnz kimseleri dar karn, onlarn suretleri atee haram edilir denir.

Artk bunlar kimi inciklerine, kimi de dizlerine kadar atee gmlm olduu halde
pekok nsan dar karrlar. Sonra onlar:

Rabbimiz! Cehennemde emrettiklerinden hi kimse kalmad derler. Yce Allah:

Geri dnn! Kalbinde bir dnar arlnda hayr olan her kimi bulursanz onu da
(cehennemden) karn!
karrlar. Sonra yine onlar:

buyurur. Onlar yine pek ok insan (cehennemden)

Rabbimiz! Cehennem iinde, emrettiklerinden hi kimseyi brakmadk derler.

Sonra Yce Allah:

Dnn! Kalbinde yarm dnar arlnca hayr olan her kimi bulursanz onu da
(cehennemden) karn! buyurur. Onlar yine pekok insan (cehennemden)
karrlar. Sonra tekrar:

Rabbimiz! Bize emrettiklerinden hi bir kimseyi cehennemde brakmadk derler.

Sonra Yce Allah:

Dnn! Kalbinde zerre arlnca hayr olan her kimi bulursanz onu da
(cehennemden) karn buyurur. Yine onlar pek ok insan cehennemden karrlar.

Sonra tekrar onlar:

Rabbimiz! Orada hayr sahibi olan hibir kimseyi brakmadk derler.

Eb Sad el-Hudr: Eer bu sylediim hadis hususunda beni tasdik etmiyorsanz:

phesiz ki Allah zerre kadar zulmetmez. Eer bir hasene/iyilik olursa onu kat kat
artrr. Bir de tarafndan pek byk mkfat verir 248[248] ayetini okuyun' derdi.
Bundan sonra Yce Allah:

Melekler efaat ettiler, peygamberler efaat ettiler, mminler de efaat ettiler. efaat
etmedik bir Erhamu'r-Rahimin kald buyurur. Bundan sonra ateten bir topluluu

toplar ve dnyada iken hi bir hayr ilemeyip de cehennemde kmre dnm

birok kimseleri karr ve cennetin yollar zerinde olup Hayat Nehri ad verilen
bir nehir iinde onlar daldrr.

Bunlar, sel urunda kan yaban reyhan tohumlar gibi onun iinden karlar.
Grmez misiniz ki? Yaban reyhan; bazen bir ta yada br aa dibinde glgede bittii
de olur. Gnee doru olan san olur, yeil olur, glgede olan ise beyaz olur buyurdu.
248[248]

Nisa: 4/40.

Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Sanki lde obanlk etmi gibisiniz dediler. Resulullah

(s.a.v.) szne devamla:

Artk onlar, Hayat Nehri'nden boyunlarnda halkalar olduu halde nci gibi gzel
olarak karlar. Cennet halk, onlar o almetle tanrlar. (Cennet halk:) 'lenmi hi
bir amelleri, nden gnderdikleri hi bir hayrlar olmad halde Allah'n cennete
girdirdii azadlklar te bunlardr diyecekler.
Sonra Yce Allah, onlara:

Cennete girin! Gznzn grebildii her ne varsa sizindir buyuracak. Onlar:

Rabbimiz! Sen lemlerden hi kimseye vermediini bize verdin diyecekler. Onlara:

Size bundan daha stn bir hediyem daha var buyuracak. Onlar:

Rabbimiz! Bundan da daha stn ne olabilir? diyecekler. Yce Allah:

Benim rzam! Artk bundan sonra ebediyyen size gadab etmeyeceim buyuracak.
249[249]

Aklama:

Bu hadiste; Allah'n kyamet gn grlmesi, kafirlerin ackl durumu, Yahudi ve

Hristiyanlarn hali, iyi ve kt mminlerin konumu bir tablo halinde

sunulmaktadr. Bir de, kyamet gn gnahkar mminlere efaatin nasl yapld ile
ilgili bir sahne betimlenmektedir.

efaat kelimesi, szlkte; nsanlar arasnda meydana gelen sular ve gnahlarn

balanmasn isteme anlamna gelmektedir. efaat, genel olarak, iki ksma
ayrlmaktadr:
249[249]

Buhr, Tefsiru Sure-i Nisa: 4/5. Tevhid 24; Tirmiz, Sfatu Cehennem 10 (2598.

1- Dnyev efaat: insanlarn dnyada ilemi olduklar sular ve gnahlar olup iki
eittir:

a- Kul hakk ile ilgili sular: insanlar bir toplum ierisinde yaadklar iin
birbirleriyle bir takm problemler ve sorunlar yaayabilirler. Burada meydana gelen

problemler, ahsidir, insanlar, bu problemlerden meydana gelen sulan affedebilir

de, affetmeyebilir de. nk konu, ahsa ait bir olaydr.

b- Allah ile ilgili sular: Ailah'a kar ilenen sulardr. Bu sular affetme yetkisi de,
Allah'a aittir.

2- Uhrev efaat: Hariciler ile baz Mutezililer hari btn Ehl-i Snnet alimleri,

ahirette, efaatin gerekleecei zerinde ittifak etmitir. efaat, be ksma

ayrlmaktadr:

a- Resuiullah (s.a.v.)'e zg efaat: Bu efaat, mevkifin korkun hallerinde insanlar

sakinletirme ve hesabn acele grlmesi ile ilgilidir.

b- Muhammed mmetinden bir grup insann, hesaba ekilmeden Cennete girmesi

ile ilgili efaat.

c- Cehenneme girecek olan bir ksm insana, Resuiullah (s.a.v.) ile Allah'n diledii
baka kimselerin yapaca efaat.

d- Gnahkarlardan Cehenneme girecek olanlar hakknda yaplacak efaat. Bu

efaati; Hz. Peygamber (s.a.v.), dier peygamberler, melekler ve Allah'n izin verdii
baz mmin kimseler yapacaktr.

e- Cennetliklerin, Cennetteki derecelerinin artmasn salayacak efaat.

Btn bu efaat trleri, sahih hadislerde gemektedir. Kur'an, sahte ilahlarn ve

tanrlarn, insanlara hibir fayda vermeyeceini bildirerek bu tr ilahlarn efaatte

bulunamayacan belirtmitir. 250[250]

Serap, lde grlen su hayalidir. Uzaktan su gibi grlr. Yanna varldnda

hibir ey grlmez. te kafirlerin hali de, kyamet gnnde byledir. Su var

250[250]

B.k.z: Meryem: 19/81-82, Zmer: 39/43-44, M'min: 40/18.

zannyla ona doru koacaklar, fakat su deil atele karlaarak iine

deceklerdir.

Rabbimiz! Biz dnyada iken, kendilerine en ok muhta olmamza ramen bu

insanlardan ayr yaadk ve onlarla arkadalk etmedik ifadesinin anlam; balarna
gelen iddet ve korkunun giderilmesi hususunda Allah'a niyaz edilmektedir. nk
mminler Allah'a ibadet hususunda dnya geimi ile ilgili olarak mmin olmayan

olmayan yaknlarna muhta olduklar halde onlara yaklamam ve onlardan uzak

durmulardr. Bu durum, gerek sahabiler ve gerekse onlardan sonra gelen bir ok
mslmann bana gelmitir.

Hatta bazlar, dnmeye yaklaacak ifadesinden maksat; geirdikleri iddetli

mihan sebebiyle bazlar doruyu sylemekten dnmeye az kalacak demektir.

Allah onlardan herbirinin srtn muhakkak tek bir tabaka haline getirecek. Her secde
etmek isteyen, kafas zerine decek ifadesinden maksat ise hepsinin srt, sahife
eklinde dmdz olacaktr.

Kalbinde bir dnar arlnda hayr olan her kimi bulursanz onu da (cehennemden)
karn ifadesinde geen Hayrdan maksat; Kad Iyz'a gre yakn yani iman,

Nevev'ye gre ise mcerred iman olmayp imanndan fazla bir ey bulunandr.
nk tasdikten ibaret olan iman, bir btn olup paralanamaz. Dolaysyla bir
dinar, yarm dinar ve zerre kadar fadeleriyle bildirilen paral ey mutlaka, ya salih

amel yada gizli zikir veya fakire acmak, Allah'tan korkmak ve iyi niyet sahibi olmak
gibi kalp amellerinden bir ameldir. 251[251]

77- efaatin spat Ve Mminlerin Cehennemden karlmas

133- Ebu Sad cI-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resululah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allah cennetlikleri cennete koyacak. Dilediini de rahmetiyle cennete koyar.

251[251]

Nevev, Mslim erhi, 3/30.

Cehennemlikleri de cehenneme koyup sonra grevli meleklere:

Bakn, kalbinde hardal tanesi kadar iman olan kimi bulursanz onu cehennemden
karn buyuracak.
Bunun zerine byleleri cehennemden kmr gibi kavrulmu olarak karlrlar.
Sonra da Hayat yada Haya Nehri'ne atlrlar. Orada sel (suyunun getirip biriktirdii
topran) kenarnda aan iek tohumu gibi hemen yetiip bitivereceklerdir. Siz onun
nasl sapsar kvrlm olarak ktn grmediniz mi? 252[252]

134- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Cehennem ehli olan cehennemliklere gelince onlar, cehennemde ne lrler ve ne de

dirilirler. Fakat baz insanlara, gnahlar yada hatalar sebebiyle (cehennem) atei
isabet etmi olup onlar adam akll ldrmtr. Nihayet (yanp) kmr olduklar
zaman (onlar hakknda) efaata izin verilecek. Gruplar halinde getirilip cennetin
nehirlerine serpitirilecekler. Daha sonra (cennetliklere hitaben):
Ey cennetlikler! unlarn zerine su serpin denilecek.
Bunun zerine bunlar, sel suyunun getirip biriktirdii toprakta aan iek tohumlar
gibi hemen yetiip bitivereeklerdir' buyurdu. srada orada bulunan) topluluktan biri:
Galiba Resulullah (s.a.v.) lde bulunmu dedi. 253[253]
Cehennem ateinin gerek liyakatlisi ve ebedi mstahakki olan kafirler, cehennemde
ne lrler ve ne de yararlanabilecekleri ve dnlenebilevekleri bir yaay bulabilirler.
Nitekim konuyla ilgili olarak;
lmlerine hkmedilmez ki lsnler ve onlardan cehennem azab da hafifletilmez
254[254]

ve

Buhar, man 15, Rikak 51; bn Hibbn, Sahih, 182.

bn Mce, Zhd 37, 4309; Ahmed b. Hanbel, Msncd, 3/11, 78-79; Ebu Avte, Msned, 1/186; bn Hibbn,
Sahih, 184; bn Huzeyme, Tevhid, s. 274, 279, 280, 281
254[254] Ftr: 35/13
252[252]
253[253]

Sonra orada ne lecek ve ne de hayat bulacaktr 255[255] buyurulmaktadr.

Aklama:

Fakat baz insanlara, gnahlar yada hatalar sebebiyle (cehennem) atei isabet

etmi olup onlar adam akll ldrmtr ifadesinden maksat; gnahkar mminler

Allah'n diledii mddete azab edildikten sonra hakikaten lrler ve artk azab

acsn duymazlar. Sonra Allah onlar iin takdir buyurduu mddet tamamlannca
kmr haline gelmi olan cesetleri cehennemden karlp gruplar halinde cennet

nehirlerine gtrlrler ve hayat suyu onlarn zerlerine dklr. Bunun zerine

selin kalnts durumundaki amurdan tohumun arabuk filizlenip bittii gibi

onlarn cesetleri de canlanr ve normal gce sahip olduktan sonra cennetteki
yerlerine gtrlrler.

Kad yz ise bu lmn iki ekilde yorumlanacan; birisi az nce belirtildii gibi,
dieri de u ekildedir: Cehennemde azab edilen mminler, bir mddet sonra azab

acsn duymayacak hale gelecek veya acs ok hafifleyecek, bylece l gibi

olacaktr. 256[256]

Grld zere burada cennetliklerin sonsuza kadar ilah nimetlerden

yararlanaca ve cehennemde ebedi kalacak olan kafirlerin sonsuza kadar devaml
azab ekecekleri belirtilmektedir.

78- Cehennemden En Son karlan Kii

135- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Cennete en son bir adam girecektir. Cennete doru giderken bu kii; bazen yrr,

255[255]
256[256]

Ala: 87/13
Nevev, Mslim erhi, 3/37

bazen yzst der ve bazen de yzn ate yalar. Cehennem ateini getii
zaman, geriye dnp bakar ve ona:

Beni senden kurtaran Allah'n an yce olsun. Yemin olsun ki, Allah, gelmi ve
gemilerden hi kimseye vermediini bana vermitir diyecek.
Derken ona (uzakta) bir aa gsterilir. O:

Rabbim! Beni u aaca yaklatr da, onun altnda glgeleneyim ve suyundan

ieyim der. Yce Allah:

Ey Adem olu! Onu sana verirsem benden bakasn da istersin? buyuracak. Oda:

Hayr, Ey Rabbim! Senden baka bir ey istemeyeceim deyip baka bir ey

istemeyeceine dair Allah'a sz verir. Yce Allah, onu mazur grr. nk O, kulun

zerinde sabredemeyecei eyi grr. Bunun zerine onu aaca yaklatrr. O da

aacn glgesinde glgelenir ve suyundan ier.

Daha sonra ona, birinci aatan daha gzel bir aa gsterilir. Aac grnce
dayanamayp:

Ey Rabbim! Beni u aacn yanna yaklatr da glgesinden faydalanaym ve

suyundan ieyim. Senden bundan bakasn istemeyeceim diyecek. Yce Allah:

Ey Adem olu! Bundan bakasn stemeyeceim diye bana sz vermedin miydi? Seni
bu aaca yaklatrrsam yine sen bakasn isteyeceksin? buyuracak.

O kii, bundan bakasn istemeyeceine dair Allah'a yine sz verir. Rabbi ise onu
mazur grr. nk O, onun grnce sabredemeyecei eyleri bilir.

Bunun zerine yce Allah, onu, o aacn yanna yaklatrr. O kii, aacn yanna
varnca, glgesinden faydalanr ve suyundan ier.

Daha sonra ona, cennet kaps yannda ncekilerden daha gzel baka bir aa
gsterilir. Bu aac grnce:

Ey Rabbim! Beni u aacn yanma yaklatr da glgesinden faydalanaym ve

suyundan ieyim, Bundan bakasn senden istemem diyecek. Yce Allah:

Ey Adem olu! Bundan bakasn istemeyeceim diye (daha nce) bana sz vermedin
miydi? buyuracak. O kii:

Evet, Ey Rabbim! Bu (son olsun). Senden bundan bakasn istemeyeceim

diyecek.

Rabbi onu mazur grr. nk O, onun sabredemeyecei eyi grmtr. Sonra onu
o aacn yanma yaklatrr.

Aaca yaklatrlnca, cennet halknn seslerini duyup:

Ey Rabbim! (Buraya kadar gelmiken bari) beni cennete koy diyecek. Yce Allah:

Ey Ademolu! Beni senin isteklerinden kurtaracak ey nedir? Dnya kadarn ve

onunla birlikte bir mislini sana versem raz olur musun? buyuracak. Kul:

Ey Rabbim! Benimle alay m ediyorsun? Sen ki alemlerin Rabbisin! diyecek.

Abdullah bn Mes'ud bu arada glp (yanndakilere):

Niye gldm sormayacak msnz? dedi. Orada bulunanlar:.

Niye gldn? diye sordular. Bunun zerine Abdullah bn Mes'ud:

nk Resulullah (s.a.v.)'de byle glmt. Sahabiler, ona:
Ey Allah'n resul! Niye gldn? diye sormulard. O da:

Bu kii, Allah'a: Benimle alay m ediyorsun. Sen ki alemlerin Rabbisin' dedii

zaman, Allah'n glmesine gldm. nk yce Allah, ona:
Ben, seninle alay etmiyorum. Fakat
buyuracakdedi. 257[257]

Ben, dilediimi

yapmaya kadirim

Aklama:

257[257] Buhr, Rikk 51; Tirmiz, Sfatu Cehennem 10, 2595; bn Mce, Zhd 39, 4339; Ahmed b. Hanbel, Msned,
1/391-392, 410-411, Ebu Ya'l, Msned, 4980, 5290; Ebu Avne, Msned, 1/142-144; bn Hibbn, Sahih, 7430.

En son cehennemden kp cennete giren kiinin ismi hakknda farkl grler ileri
srlmtr. Bazlarna gre Hennd ve bazlarna gre ise Cheyne'dir.

Resulullah (s.a.v.)'in burada durumu belirtilen adamn kavuaca bunca ltuf ve

ikram belirttikten sonra az dileri grlcek ekilde glmesinin sebebi; Allah'n,
gnahkar mmin kuluna olan merhamet, ltuf ve keremine sevinmesi ve
memnuniyetidir.

79- Cennette Makam En Aa Olanlar

136- Mure b. u'be (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Musa (a.s), Rabbine:

Rabbim! Cennetliklerin makam itibariyle en aas kimdir? diye sordu. Yce Allah
yle buyurdu:

Cennetlikler cennete konulduktan sonra gelecek bir adamdr. Ona:

Cennete gir denilecek. O da:

Ey Rabbm! Nasl gireyim? nsanlar yerlerine yerlemiler ve alacaklarm almlar!

diyecek. Ona:

Dnya hkmdarlarndan bir hkmdarn mlk kadar mlkn olmasna raz

deil misin? denilecek. O da:

Rabbim! Raz oldum diyecek. Bunun zerine Yce Allah, (ona):

Bu kadar ve onun bir misli daha, bir misli daha, bir misli daha ve bir misli daha
senindir buyuracak. O adam, beinci defa da:

Rabbim! Raz oldum diyecek. Bunun zerine Yce Allah, (ona):

Bunlar ve bunlarn on misli daha senindir. Cannn istedii ve gznn beendii her
ey de senindir buyuracak. O adam:

Rabbim! Raz oldum diyecek. Bunun zerine Musa:

Rabbim! Cennetliklerin makam itibariyle en yksek olan kimdir? diye sordu. Yce
Allah:

Onlar, yle kimselerdirler ki, diledim de yceliklerini elimle diktiim ve zerlerine

mhr vurdum. Dolaysyla (onlar) ne bir gz grm, ne bir kulak iitmi ve ne de bir
insann hatrndan gemilerdir buyurdu.

Yce Allah'n kitabnda bunun delili,

Hi kimse onlar memnun etmek iin kendilerine neler gizlendiini bilemez

ayetidir. 259[259]

258[258]

Aklama:

Hz. Musa (a.s)'n sorduu soran maksat; cennetliklerin en aa mertebede

olanlarnn sfat ve alametleridir. Yani onlarn en aa derecede olduunu hangi

sfat ve alametle bileceim demek istemitir.)

137- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyur-

maktadr:

Ben, cennetliklerin cennete en son gireni ile cehennemliklerin cehennemden en son

kann pekala biliyorum.

258[258]
259[259]

Secde: 32/17.
irmiz, Tefsiru'l-Kur'an 33, 3198); bn Hibbn, Sahih, 6216, 7426.

Kyamet gn bir adam getirilip:

Buna kk gnahlarn gsterin, byk gnahlarn ondan kaldrn denilecek.
Bunun zerine ona kk gnahlar gsterilip:
Sen filanca ve filanca gn u ve u ii yaptn. Filanca ve filanca gnde unu ve unu
yaptn denilecek. O adam:
Evet diyecek.
Yaptn inkar edemeyip byk gnahlarnn kendisine gsterilmesinden korkacak.
Derken ona:
Senin iin, her ktln yerine bir iyilik vardr denilecek. O adam:
Rabbim! Ben baz eyler yaptm ki, onlar burada gremiyorum diyecek.

Aklama:

Hadisin ravisi der ki: Yemin olsun ki, Resulullah (s.a.v.)'i glerken grdm. yle ki
az dileri grnyordu. 260[260]

138. Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Cbir'e, Vurd ( = kyamet gn insanlarn maher yerine doru geli ekli)

soruldu. O da yle dedi:

Biz kyamet gnnde filanca ve filanca yerden yani nsanlarn st ksmndan

geleceiz. Derken mmetler, putaryla ve taptklaryla teke tek arlacaklar.

Bundan sonra Rabbimiz bize gelip:

Siz kimi bekliyorsunuz? buyuracak. Orada bulunan kimseler:

Tirmiz, Sifatu Cehennem 10, 2596; Tirmiz, emi, 229; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/157, 170; Ebu Avne,
Msned, 1/169; bn Hibbn, Sahh, 7375..

260[260]

Rabbimizi bekliyoruz diyecekler. Allah:

Rabbiniz benim! diyecek. Onlar:

yleyse seni bir grelim!' diyecekler. Bunun zerine yce Allah onlara tebessm
edip tecelli edecek ve onlar da O'na tabi olacaklar.

Mmin veya mnafk her insana bir nur verilecek. Sonra o nurun peine takla-

caklar.

Cehennem kprsnn zerinde engeller ile dikenler vardr. Bunlar, Allah'n

dilediklerini tutacaklar.

Daha sonra mnafklarn nuru snecek, daha sonra mminler kurtulacak.

ilk zmre, yzleri dolunay gecesindeki ay gibi (parlak) yetmi bin kii olarak hesap

grmeden cehennemden kurtulacaklar. Sonra onlarn arkasndan gelenler, birbirini

izleyen gkteki yldzlarn nurlar gibi onlar takip edecekler. Sonra dierleri de bu
ekilde onlar takip edecekler.

Sonra efaat helal olacak. efaat ehli Allah'tan baka lah yoktur diyenler ile
kalbinde bir arpa tanesi arlnda iman bulunanlar cehennemden karmcaya

kadar efaat edecekler. Bu karlanlar, cennetin iine konacak. Cennetlikler, bunlarn zerlerine su serpmeye balayacak. Nihayet bunlar, sel suyu nnde ot biter gibi

bitivereceklerdir. Cehennemden kan kimsede, (bylece) yank izi kalmayacak,

Daha sonra ona dnya ve onunla birlikte dnyann on misli verilinceye kadar dilekte bulunacak. 261[261]

139. Yezd el-Fakr'den rivayet edilmitir:

Haricilerin bir gr kalbime ilemiti. Derken haccetmek, sonra halka kar

karak propaganda yapmak niyetiyle kalabalk bir topluluk ierisinde yola ktk.

(Giderken) Medine'ye uradk. Bir de baktm ki, Cbir b. Abdullah bir direin yanna
oturmu, bir toplulua Resulullah (s.a.v.)'den hadis rivayet ediyor. Bir ara
261[261]

Ebu Avne, Msned, 1/139-140.

cehennemliklerden bahsetti, Ona:

Ey Resulullah'in arkada! Sizin rivayet ettiiniz hadis de ne yle? Halbuki Yce

Allah,

phesiz ki Sen kimi cehenneme atarsan onu muhakkak rezil rsvay edersin
ve

Cehennemlikler, cehennemden kmak istedike oraya geri iade edilirler

buyurmaktadr. Siz ise (bunlar) sylyorsunuz? dedim. Cbir:

262[262]

263[263]

Sen Kur'an okur musun? diye sordu. Ben de:

Evet, (okurum) diye cevap verdim. Cbir:

Muhammed (s.a.v.)in makam/makam- mahmud'un neresi olduunu hi iittin

mi? diye sordu. Ben de:

Evet, (iittim) dedim. Cbir:

Muhammed (a.s)'n makam, vlm bir makam olup; Allah'n onun sayesinde
(cehennemden) karacaklarn karr dedi.

Daha sonra Cbir sratn konulmasn, insanlarn onun zerinden geiini anlatt.
Ben bunlar ezberimde tutamam olmaktan korkarm.

Ayrca bir topluluun cehennemde bir mddet kaldktan sonra oradan yani susam
pleri gibi karlarak cennet nehirlerinden bir nehre atlacaklarn ve orada
ykanarak kat sayfalar gibi (bembeyaz) karlacaklarn syledi.
Daha sonra hatan dndk. (Birbirimize:)

Yazklar olsun! Siz, bu eyhin, Resulullah (s.a.v.) zerine yalan syleyeceini mi

zannediyorsunuz? deyip Haricilik dncesini braktk. Vallahi, imizden bir adam

dnda Haricilikte hi kimse kalmad.

262[262]
263[263]

Ali mrn: 3/192.

Secde: 32/20.

Aklama:

Harici, kelime anlamyla, kan anlamna gelmektedir. Hariciler de, kanlar anlamna gelmektedir.

Hariciler, Hz. Osman'n ehid edilmesiyle balayan i karklklarn sonunda ortaya

kan bir fitne grubunun addr. Bunlar, Sffn savandan sonra Hz. Ali ile Muviye
arasndaki htilafn, iki hakem tarafndan Kur'an'a gre zmlenmesi eklinde bir

karara varlnca, b ukarar, Kur'an'a uygun bulmamlardr. Hz. Ali fiilen halife
seilince, onlarn zerine giderek onlarla savamtr. Hz. Ali'ye kar siyas bir

eylem olarak ilk toplandklar yerin ad, Harra olduu iin bunlara Harrler de
denmitir.

Hariciler, Byk gnah ileyen kimse kafir olur diye ortaya attklar bir prensible
hareket ettikleri iin zamanla Kelam, Siyas bir frka mahiyetini kazanmlardr.

Hariciler, deiik kollara aynlmtr. Zamanmza kadar varln srdren kolu,

badiye'dir. Bugn Tunus,. Cezayir ve Umman'da bunlara rastlanmaktadr.
Zengibar'n resm mezhebinin badiye olduu bilinmektedir.

slam Tarihnde ortaya kan Hariciler ile ilgili olarak, onlarn, slam dininden kp
kafir olduklarn sylemek, ok zor bir olay. O zamana kadar sahabe arasnda bir
takm farkllklar olmasna ramen, onlar, dnce ve eylem anlamnda yeni bir

Kelam-Siyas bir ekol ve frka olarak ortaya ktklar iin onlara "Hariciler"

denmitir. Yoksa "ayrlanlar" anlamna gelen Mu'tezile Mezhebi iin onlara mensup
kimselerin direkt olarak kafir olduklar ileri srlmemitir. Bu durum, Kelam,

Siyas, Tasavvuf! vb. bir yapya sahip her mslman topluluk iin geerlidir. Ama
bazen bu topluluklar ierisinde yer alan baz kimseler, ileri srdkleri fikirler gerei

tekfir edildikleri olmusa da, bu topluluklarn, tmden kafir olduklarn ileri srmek
ve bunlarn ebedi olarak Cehennemde yanacaklarn sylemek, yakk almaz.
sr: 17/79'da da geen Makam- Mahmd, 3 ekilde tefsir edilmitir:
1- Kyamet gn, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in duraca makam,

2- Livu'1-Hamd sancann kendisine verilecei makam.

3. efaat Makam. Cumhur'un gr de budur.

Kyamet gn Hz. Muhammed (s.a.v.) dnda peygamberler de dahil btn insanlar,

kendi nefsini kurtarmaya alacak. nsanlar bu duruma gtren durum, mevkifin

korkun halleridir.

nsanlar kendilerini kurtarabilmek iin ilk nce Hz. Adem'e, sonra Hz. Nuh'a, Hz.

brahim'e. Hz. Musa'ya, Hz. sa'ya ve en sonunda ise Hz. Muhammed (s.a.v.)'e
gidecekler. Hz. Muhammed fs.a.v.) dnda, hibir peygamber yardm edemeyecek.
nk Kyamet gn insanlarn efendisi, Hz. Muhammed (s.a.v.)'dir. Onlara, efaat

edecek ilk kii, O'dur. Zira O, hem vu'l-Hamd Hamd Sanca'n)a ve hem de

Makam-Mahmda sahip olacaktr. Bu sayede insanlara efaatte bulunacaktr. Bu

efaat yetkisini, O'na, Yce Allah verecektir.

Her peygamber, Allah katnda kabul edilecek dua hususunda acele etmesine

ramen, Hz. Muhammed, bu konudaki hakkn, mmeti iin ahirete brakmtr. te

bu hakk, bu ekilde kullanacaktr.

te Hz. Muhammed (s.a.v.), burada, nsanlar ile Allah arasnda bir arac (=vesle) olmaktadr. Bu sayede Hz. Muhammed (s.a.v.), bu insanlar, Cehenneme girmekten
kurtarp Cennete girmelerine vesile olacaktr.

Yezd el-Fakir'in, Hariciler ierisinde yer almas nedeniyle o da byk gnah ileyen
kimselerin ebedi olarak cehennemde kalaca dncesindeydi. Yezid, hac dn

halka propaganda etmek stedii gr de buydu. Fakat Cbir'in hadisini

dinledikten sonra tevbe ederek birisi hari beraberinde bulunan kimseler Haricilik
propagandas yapmaktan vazgemiti.

140- Ebu Hurcyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e bir gn et yemei getirilip kol tarafndan bir para ayrlp

nne konuldu. nk Resulullah (s.a.v.) etin bu ksmn severdi. Ondan n

dileriyle bir lokma koparp sonra da yle buyurdu;

Ben, kyamet gnnde btn insanlarn efendisiyim. Bu neden biliyor musunuz?

Dnyada nce ve sonra gelmi gemi ne kadar insanlar varsa bunlarn hepsini
Allah kyamet gnnde dz ve geni bir sahada toplar. yle dz ve geni bir meydan

ki, orada bir ana seslenince sesini herkese duyurur ve bakan bir kiinin Sz
maher halkn bir bakta grr.

Bir de gne yaklar. Artk insanlarn meakkati dayanamayacaklar ve tahamml

ede miy e ekleri bir dereceye varr. Bu srada, insanlarn bazs bazsna:

iinde bulunduumuz u korkun durumu grmyor musunuz? Banza gelen bu

hali grmyor musunuz? Rabbnz katnda size efaati olacak birisine niye
bakmazsnz? der. Bunun zerine (maher halknn) bazs, bazsna:

Haydi Adem'e gidin diyecek. Bunun zerine maher halk, Adem'e gelip:

Ey Adem! Sen insan nsanlarn babassm. Allah seni eliyle yaratt ve sana kendi

ruhundan hayat verdi. Sonra meleklere emretti, onlar da sana secde ettiler. Bizim

iin Rabbinden efaat dile. iinde bulunduumuz u skntl hali grmyor musun?
Bamza gelen u musibeti bilmiyor musun? derler. Adem'de:

phesiz Rabbim bugn yle bir gazaba gelmitir ki, ne bundan nce byle bir

gazaba gelmitir ve ne de bundan sonra bu tr bir gazab eder. Hem Yce Allah, beni

u aatan (bir eyi) yasaklamt. Ben ise (o aatan bir ey yemekler suretiyle)
O'na kar isyankar oldum. Artk size efaat edemem, imdi ben kendimi

dnyorum. Vay nefsim, nefsim! Siz benden baka bir efatya gidiniz. Nuh'a
gidin der. Onlar da Nuh'a varp:

Ey Nuh! Sen yeryznde Allah'dan baka eye tapan insanlara rislet vazifesiyle
gnderilen peygamberlerin birincisisin. Allah sana Kur'an'da:

ok kreden kul

264[264]

diye niteledi. Bizim hakkmzda Rabbinden efaat ste. Ne

ackl vaziyette olduumuzu grmyor musun? Bize ulaan azab grmyor

musun? derler. Nuh, onlara:

Muhakkak ki Rabbim bugn yle bir gazaba gelmitir ki, ne imdiye kadar byle
264[264]

sr': 17/3.

gazablanm ve ne de bundan sonra byle gazablanr. Dorusu benim bir dua ediim
var; vaktiyle kavmimin aleyhine bununla dua etmitim.

265[265]

bundan dolay

kendimi dnyorum. Vay nefsim, nefsim! imdi siz brahim'e gidin der. Bunun
zerine onlar da, brahim'e varp:

Sen yeryzndeki insanlardan Allah'n peygamberi ve Allah'n dostu/halili bir

ztsn. Bizim iin Rabbinden efaat dile. iinde bulunduumuz hali gryor ve bize
ulaan azab da biliyorsun? derler. brahim, onlara:

Bugn Rabbimn yle bir gazaba geldi ki, ne bundan nce byle gazab etmi ve ne

de bundan sonra da byle gazab eder der. Ve yalanlarn zikrederek, imdi kendimi
dnyorum nefsim, nefsim! Artk siz benden bakasna gidin, Musa'ya gidin' der,
Onlar da, Musa'ya varp:

Ey Musa! Sen Allah'n peygamberisin! Allah seni risletleriyle ve konumasyla

insanlar zerine stn kld. Bizim iin Rabbinden efaat iste. Ne kadar zdrap
iinde olduumuzu gryor ve bamza gelen musibeti biliyorsun derler. Musa da
onlara:

Rabbim bugn yle bir gazaba gelmitir ki, ne imdiye kadar bu derece gazab

grlm ve ne de bundan sonra grlr. Ben ise ldrlmesine emrolun-madm

halde bir nefsi/canly ldrdm. (imdi ben nefsimi dnyorum) Ah nefsim,

nefsim! Siz imdi sa'ya gidin der. Onlar da, sa'ya gidip:

Ey sa! Sen Allah'n Resulsn ve Allah'n Meryem'e koyduu bir kelime (=bir
rnu'cize), ayn zamanda O'ndan bir rh'sun. Ki sen beikte bir ocuk iken insanlara

sz syledin. Dolaysyla Rabbinin yannda bize efaat eyle. iinde bulunduumuz

hali grmyor ve bize erien azab bilmiyor musun? derler. sa'da, onlara:

Rabbim bugn yle bir gazaba gemitir ki, bundan nce byle bir gazaba gelmemi

ve bundan sonra da asla byle bir gazab etmez. (sa) kendisi iin bir gnah

belirtmeksizin, h nefsim, nefsim! szleriyle endiesini ortaya koyup:

Benden bakasna gidin. Muhammed'e gidin der. Nihayet onlar, bana gelip:
265[265]

Nuh: 71/26-27.

Ey Muhammedi Sen Aiah'm Resul ve Peygamberlerin sonuncususun. Allah,

gemi ve gelecek btn gnahlarn balamtr. Rabbin huzurunda bize efaat et.
iinde bulunduumuz ackl hali gryor ve bize ulaan azab biliyorsun! derler.

Bunun zerine ben, hemen gidip Ar'n altna varr ve Rabbime secde ederek
kapanrm. Sonra secdemde, Allah bana kendisine yaplacak hamdlerinden ve en

gzel vgsnde yle bir ey ilham eder ki, imdiye kadar onu benden nce hi bir
peygambere ilham etmemitir. Ben ilham olunduum surette Allah'a hamd ve sena
ettikten sonra Allah tarafndan:

Ey Muhammedi Ban kaldr! (Ne) istersen sana verilir. efaat eyle, efaatin kabul
edilir buyurulur. Bunun zerine secdeden bam kaldrp:

Rabbim! mmetim, mmetim! diye efaat ederim. Bunun zerine:

Ey Muhammed! mmetinden hesaba gerek olmayanlar cennet kaplarndan, sa

kapdan cennete koy. Onlar, cennetin bundan baka br kaplarndan da insanlarla
ortaktrlar buyurulur.

Hayatm elinde olan Allah'a yemin ederim ki, cennetin kaplarnn iki kanadnn

aras muhakkak Mekke ile Bahreyn'de byk bir ehir olan) Hecer yada Mekke ile

(bugnk am'n 90 km gney dousunda bulunan Busra aras kadar

genitir. 266[266]
Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Kyamet gnnde btn insanlarn efendisiyim sz;

vnmek iin deil, Allah'n verdii nimeti belirtmek iindir. nk efendi, her
trl skntlarda insanlarn kendisine bavurduu kimsedir. Bu nedenle bir
topluluun ileri gelenlerine efendi/seyyid denilir.Hz. Peygamber (s.a.v.)'de

insanlarn efendisi olmas hasebiyle kyamet gn kendisine gelen maher yeri

Buhr, Enbiya 3, 9; Tefsiru Sure-i sr' 1, Tirmiz, Et'ime 34 (1837), Sfatu'l-Kyamet 10 (2434); bn Mce,
Et'ime 28,3307.

266[266]

halknn skntlarna are bulmaya alarak onlarn balanmas iin Allah'tan

efaat dilemi, Allah'da onun bu dileini kabul ederek insanlara efaati olmutur.

Sz konusu Allah'n gazabndan maksat; Allah'n asilerden intikam almas ve

iddetle azab grmeleri ile Maher halknn ektii korku, sknt ve zdraplardr ki
bunlarn, daha nceden ne bir benzeri grlm ve ne de sonradan grlecektir.

Peygamberlerin Nefsim, Nefsim demelerinin anlam; ben kendimle ba basaym,

burada sz geecek olan ben deilim demektir. nk onlar, Allah katnda direkt
kabul edilecek dua hususunda acele davranmlard. Hz. Peygamber (s.a.v.) ise bu

konudaki hakkn mmeti iin Ahirete brakarak maher yerindeki insanlar iin

kullanacaktr. te buna, Byk efaat denilmektedir. Daha sonra her peygamber,

yce Allah tarafndan kendi mmeti hakknda efaat etmeye yetkili klnacaktr.
nk 132 nolu hadiste de belirtildii zere, peygamberler de efaat edeceklerdir.

Hz. Adem (a.s)'n yasak aatan yemesi meselesi; Bakara: 2/35, 38; A'raf: 7/19, 23;
Th: 20/115, 121-122'de gemektedir. Yce Allah, Hz. Adem'in verilen emri

unutarak bu aatan yedii ve bu hareketinde bir kast olmamas nedeniyle onu

balamtr. 267[267]

Hz. Nuh (a.s)'n kavrriyle arasnda geen olaylar hakknda daha geni bilgi iin
b.k.z: M. AH Sabuni, a.g.e., s. 301-331.

Hz. brahim (a.s)'n syledii yalan unlardr:

1- Hasta olmad halde srf putlar krmak iin mriklere: Hastaym 268[268] deyip
puthanede kalarak putlar krmas.

2- Putlar krd halde: Ben krmadm, herhalde onlar u byk put krd
demesi.

269[269]

3- Hanm Sare hakknda: Kz kardeim demesi. 270[270]

Taha: 20/115. Bu konuda daha detayl bilgi iin b.k.z: M. Ali Sabuni, Peygamberler Tarihi, ev. Hanifi Akn,
Ahsen Yaynlar, stanbul 2003, s. 127-133.

267[267]

Saffat: 37/89.
Enbiya: 21/63
270[270] Bu konuda daha detayl bilgi iin b.k.z: M. Ali Sabuni, a.g.e., s. 148-151.
268[268]
269[269]

Hz. Musa (a.s)'n bir canly ldrmesi olay ise yle gereklemiti: Kasas

sresinin 15-22 ayetleri arasnda anlatld zere; Firavun'un adamlarndan bir

Msrl ile Musa'nn kavminden biri dvyordu. Musa'nn kavminden olan zt,

Musa'dan yardm istedi, Musa da yardma kotu ve dmann gsne bir yumruk
att. te bu yumruk, onu ldrmt. Musa:

Rabbim! Dorusu ben, nefsime zulmettim. Beni bala' dedi. Allah'da onu balad.
271[271]

te bu ayetle Allah, onu balamt.

Hz. sa (a.s)'n bir ey belirtmeksizin maher halkn direkt olarak Hz. Muhammed

(s.a.v.)'e ynlendirmesi, onun Allah katndaki yceliini ve kadru kymetini bildii

iindir.

Bu hadis; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in btn insanlardan, cinlerden, peygamberlerden,

meleklerden daha faziletli ve Hz. Adem, Hz. Nuh, Hz. brahim, H2. Musa, Hz. sa'dan
daha stn olduunu gstermektedir.

80- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Cennet In ilk efaat Edecek Kii Ve

Peygamberlerin En ok Tabisi Bulunan Olmas

141- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cennet (iin insanlara) ilk efaati ben olacan. Peygamberler ierisinde benim
kadar ok tasdik edilen bir peygamber daha yoktur. Peygamberler ierisinde ylesi
var ki, mmetinden onu sadece bir kii tasdik etmitir. 272[272]

Aklama:

271[271]
272[272]

Kasas: 28/16
bn Ebi eybe, Musannef, 11/436; Ebu Avne, Msned, 1/109; bn Hibbn, Sahih, (6243 )

Btn peygamberlerin grevi, insanl kurtarmak ve karanlklardan aydnla

karmaktr. Hepsi de devaml hayra davet etmiler, slahatn nderleri olmular ve
karanlklar iinde yzen dnyada hidayet mealesini tamlardr. Her biri
dierinin ardndan yapt binay tamamlamak iin gelmitir. Her biri, bu binaya bir

tula daha eklemitir. Ve bina, son peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.)'le son eklini
almtr.

Getirdii din, gemi btn dinlerin zeti ve daveti ise, ebedi yaamaya layk bir

davet olmutur nk getirdii din, hayatn esaslarn ve slahn temellerini ihtiva

etmitir.

Bugn dininizi kemale erdtrdim, size nimetimi tamamladm. Size din olarak slm'
beendim. 273[273]
Hak dinin tamamlanmasyla Allah'n insanlara indirdii ve kendisinden bakasna

ihtiya olmayan hidayet nimeti, tamamlanm oldu. Bu tamamlanmayla,

peygamberlik kesildi ve risalet son eklini ald.

Muhammed, sizin erkeklerinizden hibirinin babas deildir. Fakat o, Allah'n Resul

ve nebilerin sonuncusudur. 274[274]
Nbvvet bittii iin risalet de haliyle bitmi oldu. Hz. Muhammad (s.a.v.)'in

nbvvet ve risaletinden sonra artk nbvvet ve risalet sz konusu deildir.

Resulullah (s.a.v.) bu konuda yle buyurmaktadr:

Benimle dier peygamberlerin misali, bir bina yapp bir tulann yeri dnda her
eyini gzelce tamamlayan adamn misali gibidir. O binaya girenler: Bu bina, u
tulann yeri dnda ne kadar gzeldir derler. te ben, o tulann yeriyim ve onu
doldurdum. Peygamberler benimle son buldu. 275[275]
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in gerekletirdii ve davetinde baarl olduunu gsteren
ok byk iler vardr. Bu ileri yle zetlemek mmkndr.

1- Putperestlii kknden kurutmu, yerine Allah'a ve ahiret gnne iman

Mide: 5/3
Ahzb: 33/40
275[275] Buhr, Menakb 18; Mslim, Fezail 23; Tirmiz, Edeb 87; mam Ahmed, Msned, 5/7, 13, 3/9
273[273]
274[274]

yerletirmitir.

2- Cahiliyye hayatnn btn pislik ve ktlklerini kaldrm, yerine faziletleri,

gzellikleri ve her trl edebi getirmitir.

3- nsan, takdir olunan kemalin zirvesine ulatran hak dini, yerletirmi ve hakim
yapmtr.

4- Durumlar, akllar, kalpleri ve cahiliyye hayatnn uygulaya geldii hayat

dzenini deitiren byk bir inklab gerekletirmitir.

5- Arap kabilelerini birletirmi ve Kur'an'in sanca altnda en byk devleti

kurmutur,

Resulullah (s.a.v.)'in baarsn gsteren saysz iler arasndan sadece bunlar,

gerekletirdii en byk ilerdir. Grld zere hepsi de bal bana byk bir

olaydr. Hepsini, hatta bir tanesini bile gerekletirmek son derece riskli bir eydir.
Hepsini gerekletirmek bir tarafa, sadece birinde bile baarl olmak her insann
yapabilecei ey deildir.

Bu byk ileri gerekletirmek ve bu kadar parlak baar gstermek, hi kukusuz

Resulullah (s.a.v.) iin byk bir mucizedir. Hz. sa'nn lleri diriltmesi, Hz.

Musa'nn asas gibi mucizeler, phesiz Resulullah (s.a.v.)'in bu byk zaferleri ve

ak mucizeleri yannda daha c'zi kalmaktadr. 276[276]

te cennetliklerin ounun Muhammed mmetinden olmas, Hz. Peygamber

(s.a.v.)'in daha faziletli olduundandr. 277[277]

142- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
B.k.z: Seyyid Sabk, nanc Salamlatran Unsurlar, ev. Hanifi Akn-Hanife Akn, Karnca Yaynlar, stanbul
2004, s. 250-252.

276[276]

Peygamberler konusunda daha geni bilgi iin b.k.z: M. Al-i Sabuni, Peygamberler Tarihi, ev. Hanifi Akn,
Ahsen Yaynlar, stanbul 2003.

277[277]

buyurmaktadr:

Ben kyamet gn cennetin kapsna gelip almasn isteyeceim. Cennetin bekisi

bana:
Sen kimsin? diye soracak. Ben de:
Ben, Muhammed'im diyeceim.Bunun zerine beki:
Ben (bu kapy) ancak sana amakla emrolundum. Senden nce hibir kimseye
(cennetin kaplarn) amayacaktm diyecek. 278[278]
phesiz peygamberlerin en stn, peygamberlerin sonuncusu Hz. Muhammed
(s.a.v.)'dir. Yce Allah bu konuda yle buyurmaktadr:

O peygamberlerin bir ksmn dierlerinden stn kldk. Allah onlardan bir ksm ile
konumu, bazlarn da derece derece ykseltmitir. Meryem olu sa'ya ak
mucizeler verdik ve onu Rhu'1-Kuds le glendirdik. 279[279]
Allah'n derecelerle ykselttii kii, Hz. Muhammed (s.a.v.)'dir.

Buna en ak delil; Al-i imrn suresinde de getii zere, dier peygamberlerin, Hz.
Muhammed (s.a.v.)'in geleceini mjdelemeleri ve kendisine yetitikleri taktirde
ona iman edip desteklemek zere sz vermeleridir.
Hani Allah, peygamberlerden:

Ben size Kitap ve hikmet verdikten sonra yannzda bulunan (kitaplar) tasdik eden
bir peygamber geldiinde ona mutlaka iman edip yardm edeceksiniz diye sz
almtk. Allah, onlara:

Kabul ettiniz ve bu ahdimi yklendiniz mi? dediinde, (onlar:) Kabul ettik cevabn
vermilerdi. Bunun zerine Allah: 'O halde ahit olun; ben de sizinle birlikte ahitlik
edenlerdenim buyurmutu. 280[280]

Cbir'den rivayet edilen bir hadiste, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/136; Abd b. Humeyd, Msned, 1271.

Bakara: 2/253.
280[280] Al-i mrn: 3/81.
278[278]
279[279]

Allah'a yemin ederim ki, Musa aranzda sa olsayd bana uymaktan baka yol ona
helal olmazd. 281[281]
Hz. Peygamber (s.a.v.); peygamberlerin sonuncusu, makam, yer ve mevki itibariyle

peygamberlerin en stndr. Zira Allah, peygamberlik kapsn onunla kapatm

ve peygamberlerine indirdii vahyi de Kur'an'la kapatmtr.

81- Peygamber (s.a.v.)'in efaat Duasn mmeti iin Saklamas

143- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Her peygamberin (Allah katnda) kabul edilen bir duas vardr. Her peygamber
duasn daha nce yapmt. Fakat ben, duam, kyamet gnnde mmetime efaat
etmek iin sakladm, inallah, mmetimden Allah'a hibir eyi ortak komadan len
kimselere nasip olacaktr. 282[282]

Aklama:

Her peygamber, mmeti iin yada kendisi iin bir dua etme hakk vardr. Her

peygamber, kabul edilen duasnn hangisi olduunu bilir. Geri kalan dualarnn
kabul olup olmayaca Allah'a ait bir husustur. rnein, Hz. Nuh (a.s), kafir oan

olunun balanmas iin Allah'a dua etmi, fakat Allah Hz. Nuh (a.s)'n bu isteini

kabul etmemitir. nk Allah, Hz. Nuh'a, olunun kafir olduunu bildirmi ve

kafirler iin mafiretin sz konusu olmadn belirtmitir.

283[283]

Hz. brahim

(a.s)'da, babas iin Allah'tan mafiret dilemiti. Fakat babsnn, Allah'n dman

mam Ahmed, Msned, 3/338, 387) B.k.z: Seyyid Sabk, a.g.e., s. 248-250.
Bhr, Deavat 1, Tevhid 31; Tirmiz, Deavat 131 (3602); Muvatta', Kuran 26; Drim, Rikak 85, 2808; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/486; Ebu Avne, Msned, 1/90; Kuz, Msned,u ihb, (1045); Bev, erhu's-Snne, 1236.
283[283] B.k.z: Hd: 11/45.
281[281]
282[282]

olduunu anlaynca, bu isteinden vazgemiti. 284[284]

Ayrca Hz. Nuh (a.s), yeryznde bir tane bile kafir braklmasn istememektedir.
285[285]

Hz. Zekeriyya (a.s) ise, bir ocuk istemektedir. 286[286] Hz. Sleyman (a.s) ise,

kendisinden sonra kimseye nasip olmayacak bir mlk istemektedir. 287[287]

Bu hadis, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, mmetine kar son derece efkat ve merhametli

olduuna ve mmetini ok dndne delildir. Bundan dolaydr ki, mmeti

hakknda kabul edilecek duasn, mmetin en fazla zorda kald kyamet gnne
saklamtr. Bu ise, byk gnah ileyen mminler hakknda yapaca efaattir.
82- Peygamber (s.a.v.)'in Duas Ve Onlara efkatinden Dolay Alamas

144- Abdullah bn Amr bnu'1-s (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), Yce Allah'n brahim (a.s) hakkndaki

Rabbim! phesiz ki onlar, insanlardan bir ounu batan kardlar. Bundan sonra
kim bana tabi olursa o bendendir 288[288] ayetini okudu. sa (a.s) hakkndaki

Eer onlara azab edersen, onlar senin kullarndr, eer onlar balarsan, phesiz
sen Azz daima stnsn, Hakm (=hkm ve hikmet sahibesin 289[289] ayetini okudu.
Daha sonra ellerini havaya kaldrp:

Ya Rabbi! mmetim, mmetim...! diye dua edip alad. Bunun zerine yce Allah:

Ey Cebrail! Muhammed'e git. Ona niye aladn sor. Rabbin, onun niye aladn
pekala bilir ya! buyurdu.

Cebrail, Peygamber (s.a.v.)'e gelip ona (alamasnn nedenini) sordu. Resulullah

(s.a.v.), ne sylediini ona anlatt. Halbuki Allah onun ne sylediini pekala bilir.

B.k.z: Meryem: 19/47, Mmtehine: 60/4.

Nh: 71/26.
286[286] Meryem: 19/5
287[287] Sd: 38/35.
288[288] brahim: 14/36.
289[289] Mide: 5/118.
284[284]
285[285]

Nihayet Allah:

Ey Cebrail! Muhammed'e git. Ona unu unu syle seni mmetin hakknda honut
edeceiz ve seni zmeyeceiz buyurdu. 290[290]

Hz. Peygamber (s.a.v.), mmetine kar son derece efkatli ve merhametlidir. Onun
sevgi ve efkati o kadar oktu ki, herhangi bir kimseyi sknt ierisinde grmek, onu
fazlasyla zerdi. Nitekim Yce Allah, onun bu duygularndan;

Dorusu size bir peygamber geldi ki, sizin skntya dmeniz onu incitir ve zer.
nk o, size ok dkn, mminlere kar ok efkatli ve merhametlidir

291[291]

buyurulmaktadr. Bu ayet, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in zdrap ierisinde grd

kiiler karsndaki durumunu sade bir ekilde anlatmaktadr. Sizi nciten ve size

sknt veren her ey, onu da ncitmektedir. nk o, sizin zdrabnz kendi

zdrab, glklerinizi kendi gl bilir.
Bir

gn

sahabeden

bazlar,

mriklerin

ikencelerine

dayanamayp

Peygamberimize gelip mrikler iin beddua etmesini ister. Bunun zerine

Peygamber (s.a.v.);

Ben dnyaya beddua etmek iin gnderilmedim. Ben sadece rahmet olarak
gnderildim 292[292] buyurdu.

Yine bir ayeti kerimede,

Eer sen kaba ve kat yrekli olsaydn hi phesiz insanlar etrafndan dalp
giderlerdi 293[293] buyurulmaktadr.

te bu ve benzeri rnekler, Peygamberimizin insanlk iin ne kadar sevgi, efkat ve

merhamet dolu olduunu ak bir ekilde gstermektedir.

bn Hibbn, Sahih, (7234, 7235); Beyhak, el-Esm' ve's-Sft, 2/341-342; Bev, erhu's-Srne, 4337.
Tevbe: 9/128.
292[292] Mslim, Birr 87.
293[293] I- mran: 3/159.
290[290]
291[291]

83- Kafir Olarak len Kimsenin Cehennemde Ebedi Kalaca iin Hibir
efaata Nail Olamamas Ve Onlarn, Allah'n Yakn Dostlarna Akraba
Olmalarnn Kendilerine Hibir Fayda Salamamas

145- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam (Resulullah'a):

Ey Allah'n resul! Babam nerededir? diye sordu. Resulullah (s.a.v.);
Cehennemdedir buyurdu.

Bunun zerine adam dnp gidince Resuluilah (s.a.v.) o adam geri artp:
Benim babam da, senin babanda cehennemdedir buyurdu. 294[294]
Aklama:

Fetret kelimesi szlkte; krgnlk, geveklik, fersizlik, takatsizlik, zaaf ve kopukluk,

bir eyin hiddetten sonra skunete kavumas, iddetten sonra yumuamas
anlamna gelmektedir.

Terim olarak ise dilbilginlerine gre; iki peygamber arasnda risaletin yeni hak dine
davetin kesintiye urad zaman dilimidir. Mfessirler ise

Ey Ehl-i kitap! Bize bir mjdeleyic ve uyarc gelmedi demeyesiniz diye size
peygamberlerin arasnn kesildii bir srada hakk aklayan resulmz geldi

295[295]

mea'indeki ayette yer alan Al fetretin mine'r-Resul ifadesinden hareketle

Peygamberlerin gnderilmesinin kesilmesi zerine tarznda aklamlardr.

ada alimlerden I. smail Hakk ise Bir peygamberin lm ile dierinin gelmesi

Ebu Dvud, Snnet 17, 4718; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/119, 268; Ebu Avne, Msned, 1/99; bn Hibban,
Sahih, 578.
295[295] Mide: 5/19.
294[294]

arasnda geen zaman, zellikle Hz. sa ile Hz. Muahmmed (s.a.v.) arasnda din

duygularda durulma ve geveme devresi olan zaman eklinde tanmlamtr. Bu ve

benzeri tanmlardan fetreti yle tanmlamak uygundur: Fetret; bir vahiy ve

risaletin kesilip hak dinin temel hakikatlerinin unutulmaya yz tutmas ve din

hayatn zayflamas; fetret dnemi ise. zellikle de Hz. sa ile Hz. Muhammed (s.a.v.)

arasndaki peygambersiz geen ara dneme alem olmu, gerekte herhangi iki

peygamber arasnda vahiy ve risaletin gnderilmesine ara verildii, hak dinin temel
mesajlarnn silinmeye yz tuttuu din durgunluk ve zayflk dnemleridir. 296[296]

Konu ile ilgilenen mslman alimlerin bir ksm fetret ehlini herhangi bir tasnife
tutmak-szn genel olarak deerlendirmi, bir ksm da fetret ehli iine girebilecek

insanlar tek bir kategoride ele almann baz yanl deerlendirmelere yol aaca
dncesiyle snflandrarak incelemeyi uygun bulmulardr. 297[297]

slam bilginleri arasnda tartma zemini oluturan fetret ehli ve bu hkmde olan
kimselerin sorumluluu konusu, esas itibariyle akl-din ilikisine dayanmaktadr.

Dier bir fadeyle konu, bilgi edinme ve sorumluluk ykleme asnda akln gc ve
yetkisi ile dinin salahiyeti gibi bir ynyle epistemolojik ve dier ynyle de hukuk
temele dayanan bir problem olma niteliine sahiptir.

Fetret ehli ve bu hkmde bulunanlarn itikad sorumluluklar hususunda genel

olarak drt gr ileri srlmtr:

1- Sorumlu Olmadn Benimseyenler:

Bu grte olanlara gre fetret ehli ile slam daveti dahil olmak zere hibir
peygamberin daveti kendilerine ulamayan, herhangi bir din inanca ve metafizik

dncelere sahip olmadan tam bir gaflet iinde yaayan kimseler, hibir din
ykmlle sahip deildirler. Byleleri putperest, mrik ve hatta ateist bile olsa-

B.k.z: Yrd. Do. Dr. Mustafa Akay, ada Dnyada nsan ve Din Sorumluu (Fetret Ehli rnei), Ik Yaynlar,
zmir 2000, s. 17-20.

296[296]
297[297]

B.k.z: Yrd. Do. Dr. Mustafa Akay, a.g.e, s. 300-311.

lar mazurdurlar. Din anlamda herhangi bir sorumluluklar buiunmamaktadr.

nk din (sem1) gelmeden ve davet ulamadan nce insanlarn fiillerine Allah'n
herhangi br hkm taalluk etmez, hibir ekilde akla itibar edilerek din bir

ykmllkten bahsedilmez, din geldii zaman ise akla deil, ona itibar edilir. eriat
gelmeden nce akl tek bana iyi ile kt hakknda doru hkm vermekten aciz

olduundan, din olmad halde din adna insana bir ksm sorumluklar ykleme
yetkisine sahip deildir. Bu itibarla kfr haram, man da vacip deildir.

Binaenaleyh fetret ehli ile slm'dan nce veya sonra da balarnda ya da slam

corafyasna uzak blgelerde yaamalar gibi sebeplerle kendilerine din davet hi

ulamayan kimselerin herhangi bir din sorumluklar yoktur. Onlar dnce ve
inanlanndan dolay mazurdurlar, hirette kendilerine ceza verilmeyecek ve

kurtulua erenlerden olacaklar (Ehl-i necat) dr. Bu; grte olanla bylelerini din
sorumluluklar ve uhrev hkmleri bulunmama bak ocuklar, deliler ve hatta
hayvanlarla ayn kategoride saylmlardr.

Evz (. 159/775), Sfyan es-Sevr (. 161/778), imam Mlik (. 179/795), Dvd

ez-Zhiri (. 270/884), afi (. 204/820), E'r (1 324/936), bn Eb Zeyd el-

Kayrevn (. 386/996), Isferayin (. 41), Kad Eb Ya'l (. 453/1066), bn Hazm

(. 456/1064), Tcuddin es-.Subki (. 771/1370), Beyzv (. 685/1286), bn'lHmam (. 861/1457), M. Hacer el-Heysem (. 974/1597), Celleddin es-Suyt (.

911/1505), Cemaleddin el-Ksm (. 1866-1914), Abdurrahman el-Cezr, Ferit

Kam ve Said Nurs gibi slm bilginleri, E'ar ve afi mezhebine mensup limlerin
byk ounluu, Hanbel ve Malklerin bir ksm ve ;ada limlerden Red Rz
bu gr benimsemilerdir.

Buhral Mtrd bilginler de bu gr kabul etmilerdir. Kueyr (. 465/1072}

ise din sorumluluun ancak sem1 yoluyla gerekleebileceini belirterek1187
dolayl

olarak

fetret

ehli

ve

kendilerine

davet

ulamayanlarn

din

sorumluluklarnn bulunmayacan benimsemitir. Bunlar bu konuda Bakara:

2/233, 286, Nisa: 4/165, Mide: 5/19, En'am: 6/19, 130-131, 152, 156, A'raf: 7/42,
sr: 17/15, Taha: 20/134, Mminun: 23/62, uara: 26/208-209, Kasas: 28/59,
Fatr: 35/37, Zmer: 39/71, Mlk: 67/8-9 ayetlerini grlerine delil olarak
getirmilerdir.

2- Ahirette mtihan Edileceklerini Benimseyenler:

Ebu Hureyre gibi fetret ehlinin ahirette imtihan edileceklerine ilikin hadisleri

rivayet eden baz sahabenin yan sra mam Ahmed (. 241/855), Beyhak (.

458/1066), bn Teymyye (. 728/1328), bn Kayyim el-Cevziyye (. 751/1350),

bn Kesir (. 774/1373) gibi Selefiyye mensubu bilginlere gre fetret ehli ve bu

hkmde bulunanlar, dnyada herhangi bir sorumluluklar olmamakla beraber

ahirette dorudan cennet veya cehenneme gitmeyeceklerdir. Kyamet gnnde

onlar, Allah tarafndan cehenneme girmeleri eklinde bir imtihana tabi tutulacak,
Allah'n emrine itaat ederek cehenneme girenlere cehennem souyarak gvenlikli
bir yere dnecek, itaat etmeyenler ise cehenneme gnderilecektir.

Bu gr benimseyenler fetret ehli ve davet ulamayanlarn sorumlu

olmadklarn, ehl-i necat olduklarn kabul edenlerin delil olarak ileri srdkleri
298[298]

gibi yetleri zikrederek sz konusu yetlerin kendi grleri iin de delil

olduunu belirtmilerdir. Bu grte olanlara gre Allah hi kimseye peygamber

gndermeden azap etmeyecei gibi cennete de mrikler deil, ancak m'minler ve

mslmanlar; cehenneme ise dine muhatap olduu halde peygamberleri ve

getirdiklerini inkr edenler girecektir. Binaenaleyh dnyada hak din kendilerine

ulamayan kimseler, ocukken len, mecnun ve fetrette len kimseler gibi ahirette

imtihana tabi tutulacaklardr.

3- Kyamette Sorgulandktan Sonra Yok Edileceklerini Benimseyenler:

mam Rabbn'ye gre herhangi br peygamberin daveti ulamam fetret ehli

mrikleri, da balarnda yaayan putperestler ve mut1 riklern ocuklar sorumlu

olmamakla birlikte ne cennete ne de cehenneme gireceklerdir. Onlar diriliin
298[298]

Nisa: 4/165, sr1: 17/15, Kasas: 28/59, Mlk: 67/8-9.

akabinde hesaba ekilecek ve cezalan mddetince maher yerinde azap grdkten

sonra hayvanlarla birlikte yok olacaklardr. Zira bir kimse mkellef deilse onun
iin ebedlik sz konusu Ayrca;

Kim Allah'a ortak koarsa muhakkak Allah ona cenneti klar, artk onun yeri
cehennemdir

299[299]

mealindeki yet gereince cennete ancak iman edenler

girebilir. mana ilikin gayb konular ahirette akla kavuacandan bunlara

orada inanmann bir nemi kalmayacaktr. Maherde imtihana tabi tutulacak

olmalar ise hiret hayatnn imtihan yeri deil ceza ve mkfat yeri olmasna

aykrdr. Cennetle cehennem aras bir yerin varl da sabit deildir. Bu noktada sz

konusu olabilecek A'raf ehli dahi bir sre sonra cennete gireceklerdir. Zira ebedilik
ancak cennet veya cehennemdedir. Fetret ehli mrikleri peygamber davetine
muhatap olmadklar iin bunlarn sorumlu tutularak cehenneme girmesi de ilh
adalete uygun deildir.

mam Rabbn bu grn insan aklnn ma'rifetullahda tek bana yetersizlii ile
din sorumluluun peygamber davetinin ulamasna bal olduu esasna

dayandrmtr. Nitekim ona gre ilk Yunan filozoflar, deh apnda zeklarna
ramen Allah'n varl konusunda yanlmlar ve kinatn yaratln zamana

nisbet etmilerdir. Fakat sonralar peygamberlerin davetle ri tedricen ortaya kp

insanlar onlarn davet ettikleri hakikatlerden haberdar olduka peygamberlerin

getirdikleri hakikatlerin bereketiyle sonrakiler, ilk filozoflarn grlerini reddetmi, Allah'n varlk ve birliini geneli itibariyle kabul etmilerdir. Binaenaleyh
insan akl, nebevi rehberliin destei olmakszn bu ilah gerei bilmekten acizdir.

Kfr ve ebed cehennemde kalma hkm ancak ak bir ekilde peygamberlerin

teblii ulatktan sonra yrrlkte olabilir. Bu noktada akl tek bana yeterli bir

delil olmayp, yeterli hccet peygamberlerin gnderilmesine baldr. Geri akln,

Allah'n delillerinden bir delil olduu inkar edilemezse de o, delil getirilmesi
gereken konularda kmil bir delil olmad iin srf onun varl sebebiyle insana

ebed azap terettp etmez. Mtridlerin Allah'n varlk ve birliini bilme gibi baz
konulan idrak etmede akln mstakillen buna g yetirebileceklerine dair

kanaatlerini ve buna dayanarak da'vet kendilerine ulamam kimseleri sorumlu

tutarak kfir olduklarna ve ebediyyen cehennemde kalacaklarna hkmetmelerini

299[299]

Mide: 5/72.

anlamak mmkn deildir.

4- Sorumlu Olacaklarn Benimseyenler:

Genel olarak bata Eb Hanfe Eb Mansr el-Mtrd (. 333/944) olmak zere bu

mezhebe bal Semerkantl bilginler, Mu'tezle'nin ou, Kerramyye, bir ksm ia,

Zeydiyye ve Havari mensuplar bu gr savunmulardr. Buna gre insann

sorumlu olmasnn art sadece dinin mevcudiyeti deildir, din gelmeden nce de
insan srf aklyla Allah'a iman ve O'na kretmek mecburiyetindir.

Fetret ehli ve kendilerine davet ulamayan kimseler, peygamber gnderilmemesi

veya din davet u-lamamas gereke gsterilerek her trl din sorumluluktan
muaf tutulamaz. Bu gibi kimseler akl sahibi olduklar takdirde, ferd irade ve akl

abalaryla Allah'n varlk ve birliine inanmak, akl yrtmek suretiyle

bilinebilecek olan btn iyi fleri yerine getirmek ve kt ilerden kanmakla
ykmldrler. Bunu yerine getirenler kurtulua erecek, getirmeyenler ise

ebediyyen cehenneme gireceklerdir. Zira ergenlik ana ulaan her insan normal

artlar altnda tecrbe (enfs) ve d dnyadaki (=afaki) varlklar zerinde

dnmek suretiyle Allah'n varl ve birliini bilebilecek enteliektel dzeye ve
yeterli olgunlua ulam demektir. Akl mutlak ve mkemmel bir bilgi kayna
olmamakla birlikte yine de ma'rifetullahi, nesne ve fiillerin gzel ve irkin, yararl
ve zararl ynlerini bilebilecek ftr bir gce sahiptir. Peygamberler ise akln

mnferiden bilebilecei bu gibi hususlan desteklemek, akln tek bana

bilemeyecei ahiret halleri, Allah'n raz olaca ibadet ve kulluk ekilleri gibi er'i
hkmleri ise retmek iin gelmilerdir. Bu itibarla her insan sadece normal akl
dzeyine sahip bulunmakia. peygamberlerin gnderilmesine ve davetin ulamas

artna bal kalmakszn bunu gerekletirmekle sorumludur. Akln varl

kendilerinin ahirette sorumlu tutulmalarn zorunlu klar.

Bu grte olanlar; Bakara: 2/161, li mran: 3/137, Nisa: 4/48, 116, En'am: 6/11,
74, 76, 79, Nahl: 16/36, Ankebut: 29/20 ayetlerini grlerine delil olarak
getirmilerdir. Ayrca ebeveyn-i resulle ilgili hadisleri, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in

annesi iin Allah'tan mafiret dilemek zere izin isteyip de izin verilmedii, sadece
kabrini ziyarete msaade edildii hadisi ve cahiliye dneminde len babasnn

durumunu soran kimseye, hem kendi ve hem de o adamn babasnn cehennemde

olduunu belirten hadisi de delil olarak getirmilerdir. 300[300]

Resulullah (s.a.v.)'in anne-babas hakknda Onlarn ehl- necat olduklar dieri

Mmin olmamalar sebebiyle muazzep olacaklar ve bu konuda susmay tercih

etme eklinde temel gr bulunmaktadr.

A- Azimabadi, Snen-i Ebu Davud'a erh olarak yazd Avnu'l-Ma'bud, 12/494495'de, hem Resulullah (s.a.v.)'in anne ve babasnn cehennemlik olduu grnde

olanlar ve hem de cennetlik olduunu savunanlar grleriyle birlikte

deerlendirerek bu konuda en doru olannn susmak olduunu belirtmitir.

B-

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in anne-babasmn cehennemlik olduu grn

benimseyenlere gelince, Beyhk ve bn Teymiyye gibi selefiyye mensuplar

mrikler iin af istenmesini yasaklayan yetin kapsamna Hz. Peygamber'in

ebeveyninin de dahil olduunu ileri srerek onlarn mmin ve sorumsuz

saylamayacaklarn benimsemilerdir.

301[301]

Ali el-Kr de aslnda istinsah

hatasndan kaynakland halde yanl olarak Eb Hanfe'ye nisbet edilen Ebeveyn-i

resuln mmin olmayarak ldklerini ifade eden grten hareketle onlarn iman-

sz ldklerini savunan Edillet'l-mu'takati Eb Hanfe fi ebeveyni'r-resl adl

mstakil bir risale telif etmitir.

C- Ehl-i necat olacaklann kabul edenler farkl yaklam ortaya koymulardr.

1- Onlarn fetret ehlinden olmakla beraber mrik deil, haniflerden olduklann

benimseyen gr. lerinde Fahreddin Razi gibi byk slm mtefekkirlerinin de

bulunduu baz ilim adamlar da Hz. Peygamber'in anne ve babasnn cennetlik
olduklarn, kfir lmediklerini ileri srmlerdir.

Bunlara gre, ne Hz. Muhammed'in ne de dier peygamberlerin anne ve babalan

ierisinde bir kfir vardr. Bu iddialarn eitli ynlerden isbat etmilerdir.

Delillerinden birisi de.

300[300]
301[301]

B.k.z: Yrd. Do. Dr. Mustafa Akay, a.g.e, s. 313-371.

Beyhk, Delil'n-Nbvve, I, 189-193; bn Teymiyye, Mecm'u fetv, IV, 325-327.

O ki (gece namaza) kalktn zaman seni gryor secde edenler arasnda dolaman
da (gryor)

302[302]

yet-i kerimesidir. Baz mfessirler; bu yet-i kerimeleri ta Hz.

Adem ve Havva'dan Abdullah ve Amine (r.a)'ye gelinceye kadar Hz. Mu-hammedin

nuru dedelerinden ninelerine intikal ede ede nihayet Abdullah'dan Amine'ye gelmi
ve ondan da asl sahibi olan fahr-i lem Muhammed Mustafa (s.a)'ya intikal etmitir
eklinde anlamlardr.

Bu tefsire gre, yet-i kerimenin manas, "Habibim, Allah senin namaz kldn ve
bundan evvel de senin nurunun bir sacidden br sacide intikal ettiini grr"
demektir. Bu tefsire gre Hz. Adem'den Abdullah'a gelinceye kadar babalan ve
dedeleri arasnda Allah'a secde etmeyen, kimse yoktu. Her ne kadar Hz.

Peygamber'in dedelerinden Hz. ibrahim'in babas Azer'in putperest olduu kesin ise

de, onun putperestlii alnndaki Hz. Muhammed'e ait olan nbvvet nurunun Hz.
brahim'in annesine intikal ettikten sonraki zamana tesadf ettiinden bu gerei

deitiremez ve Azer'in Hz. brahim'in babas olmayp amcas olduunu isbat iin
bir te'vile de'ihtiya brakmaz.

2- Resulullah (s.a.v.)'in saygnl gerei Allah'n onlar daha sonra diriltip Hz.
Peygamber'e iman ettiklerini kabul eden gr. Alimlerden bazlar, Hz.
Peygamber'in anne ve babasnn mrik olmadn ispat iin Cenab- Hakk'm Hz.

Peygamber'in anne ve babasn vefatlarndan sonra diriltip iman etmelerini nasip

ettiine dair baz zayf haberleri rivayet etmilerdir. Hz. mine'nin hayatta iken

syledii iddia edilen iman dolu iirleri de bu iddialarna delil olarak gstermilerse
de bu rivayetlerde zayflk bulunduundan nakletmeye lzum grmyoruz.

3- Resulullah (s.a.v.)'in anne-babas, Peygamber (s.a.v.)'in peygamber olarak

gnderilmezden nce ldkleri iin din cehalet ve gaflet iinde bulunan fetret
ehlinden

olduklarn

bu

yzden

grmeyeceklerini benimseyen gr.

akidedeki

cehaletlerinden

dolay

azab

Kymetli ilim adamlarmzdan merhum Kamil Miras Efendi Tecrid-i Sarih isimli

eserinde bu konuyu incelerken Hz. Peygamber (s.a.v.)'in anne ve babasnn mrik

olmayp Ehl-i necattan olduklarn ispat mahiyetinde u delilleri nakletmektedir:

302[302]

uara: 26/218-219.

1- Biz bir eli gndermedike (hibir kavme) azab edecek deiliz. 303[303]
2- Biz bir lkeyi helak etmek istediimiz zaman onun varlkllarna emrederiz, orada
fsk yaparlar. Bylece o lkeye sz(mz) hak olur. Biz de oray darmadan ederiz.
304[304]

3- Bu byledir. nk Rabbin halk habersiz iken lkeleri zulm ile helak edici
deildir. 305[305]
4- Kendi elleriyle yaptklar (gnahlar) yznden balarna bir felaket geldii zaman
Ey Rabbimiz, bize bir eli gndersen de yetlerine uyup m'minlerden
olsaydkdiyecek olmasalard seni gndermezdik. Bu bahanelerine frsat vermemek
iin seni gnderdik. 306[306]
5- ayet onlar ondan nce bir azab ile helak etseydik Rabbimiz, bir eli
gnderseydin de byle-alak ve rezil olmadan nce senin yetlerine uysaydk,
derlerdi. 307[307]
6- Rabbin, ehirlerin anas olan Mekke de onlara yetlerinizi okuyan bir eli
gndermedike lkeleri helak edici deildir. 308[308]
7- te bu Kuran da mbarek kitaptr. Onu biz indirdik. Ona uyun ve Allahdan
korkun ki size rahmet edilsin.

Onu sizeindirdik ki -Kitap yalnz bizden nceki

toplulua yahudilerle hristiyanlara indirildi. Biz ise onlarn okunmasndan

habersizdik demeyesiniz. 309[309]
8- Bizim helak ettiimiz her memleket halknn mutlaka uyarclar vard. Onlara
ihtar ederler, gidilerinin nereye varacan hatrlatrlard. Biz zul metmi deiliz.
310[310]

9- Onlar orada Rabbimiz bizi kar, (nce) yaptmzdan bakasn yapalm? diye
feryad ederler. Biz de onlara Biz sizi t alacak olann, t alaca kadar
sr':17/15.
sr': 17/16.
305[305] En'am: 7/131.
306[306] Kasas: 17/47.
307[307] Taha: 20/134.
308[308] Kasas: 28/59.
309[309] Enam: 7/155-156.
310[310] uara: 26/208, 209.
303[303]
304[304]

yaatmadk m? Size uyarc da geldi fakat inanmadnz. yle ise tadn (azab).
Zalimlerin yardmcs yoktur, cevabn veririz. 311[311]
Btn bu yeti kerimelerin fetret devrinde yaayp len bir kimsenin cehennemlik
olmayacana Hz. Peygamberin anne ve babasnn da fetret devrinde yaayp fetret

devrinde ldkleri iin, cehennemlik olmamalar gerektiine delalet ettiklerini

syleyen merhum Kmil Miras Efendi fetret devri hakknda da u bilgileri veriyor:
Aklama:

Zaman- fetret nedir? Fukaha fetret deyince sa aleyhisselam ile Rasl- Ekrem
arasndaki zaman kasdederler. Bu alt yz ksur sene zarfnda gelip geenlere ehl-i

fetret denilir. Ehl-i fetret ksmdr:

1- Cenab Hakkn birliini zekas ile dnp bulan ve bilen kimselerdir. Bunlardan
bir ksm hi. bir eriate dahil olmamtr. Kus bn Saide, Zeyd bn Amr bnNfeyl
gibi. Bir ksm bir eriate dahil olmutur. Tbba ve kavmi gibi.

2- Tevhidi, tebdil ve tayir edip irki kabul eden ve kendisi iin bir eriat uydurup

tahlil ve tahrimedenlerdir. Amr b. Luhayy gibi ki araplar arasnda putperestliin

vazdir. Yukarda izah olunduu zere Bahire, aibe, Vasile, Ham gibi putlan teri

etmitir. Arablardan cinlere, meleklere ibadet edenler vard. Kz ocuklarm yz

karas addedenler, diri diri topraa gmenler bulunuyordu.

3- Ne mrik ne de mvahhid olup bir peygamberin eriatine dahil olmayan ve

kendisi iin ne bir eriat ne bir din icad ve htiyar etmeyip btn mrn gafletle
geiren ve zihni byle metafizik dncelerden tamamiyle hali bulunan kimselerdir.
Cahiliyyet devrinde byle nc bir snf halk davard.

Ehl-i Fetret'in bu snf, halktan ikinci snfn ta'zib olunacaklar kfrleri

muktezas muhakkaktr. nc snf, hakiki ehli fetrettir. Bunlarn da muazzeb

olmadklar yukarda asllarm ve tercemelerini zikrettiimiz nas-larn ehadetleri

311[311]

Fatr: 26/37

ile sabit bir hakikattir.

Birinci ksmda zikrettiim Kus bn Saide ile Zeyd, mmeti vahide olarak ba's

olunacaklardr. Tbba ve emsali hakknda ilmin verecei hkm de bunlardan devri

Islm idrak edip de mslman olanlardan baka idrak edememi bulunanlarn ehli
din ve sahibi iman olduklardr.

u hads-i erif de, fetret devrinde yaayan drt snf insann ahirette imtihana tabi

tutulacaklarn, imtihan kazanann cennete kazanamayann da cehenneme

gideceini ifade etmektedir:

Drt snf insan vardr ki bunlar kyamet gnnde kendilerinin cehenneme gitmeye
mstehak olmadklarn iddia ederler.

1- Hibir ey itmeyen sar.

2- Ahmak ve akl kt olan kimse.

3- Bunak.

Fetret devrinde lenler. Sar: Ya Rabb geri ben devri slm idrak ettim, fakat

msl-manlk nedir, ne gibi ahkm ihtiva eder? Benim iin iitip renmek

mmkn olmamtr. der. Ahmak ve bn kimse de: Ya Rabbi, mslmanlk

geldiinde aklm kt idi. ocuklar beni deve kna tutarlard, der. Bunak ihtiyar da:

Ya Rabb, geri ben mslmanlk devrini idrak ettim. Fakat benim iin onun
ahkml aliyesini idrak ve ihata etmek mmkn deil idi. Fetret zamannda vefat

eden kimse de: Ya Rabbi benim yaadm srada mslmanl bana talim edecek

bir peygamber gelmemitir k onun ahkmn renip ona muti ve mnkad olaym,
der. 312[312]

Hafz Suyut (r.h.a)'de Meslek'I-Hunefa fi valideyi'l-Mustafa sallallah aleyhi ve

sellem isimli eserinde Peygamber (s.a.v.)'in anne ve babasnn kfr zere

lmediklerine ve cennetlik olduklanna dair pek ok ayet ve hadis olduunu belirtip
daha sonra bunlardan bazlar yle sralamtr:

1- Ben kendi sulbnden geldiim u slaleye kadar Adem oullarnn en hayrl

312[312]

B.k.z: Kmil Miras, Tecrid-i Sarih, 4/693, 694 1. bask

slalesinden nesilden nesile intikal ederek gnderildim.

313[313]

Her ne kadar Hz.

Peygamberin dedeleri arasnda Hz. brahim'in babas Azer gibi bir putperest varsa
da onun putperestlii Hz. Peygamber'in nuru He. brahim'in annesine intikal
ettikten sonra balamtr.

2- Allah, brahim oullarndan smail'i seti; smail oullarndan, Kinane oullarn

seti, Kinane oullarndan Kurey'i seti. Kurey'ten Haini oullarn seti. Haim
oullarndan da beni seti. 314[314]

3- Mslim'in rivayet ettii Benim babam da senin baban da cehennemdedir. 315[315]

mealindeki hadis-i erife gelince, bu hadisi Hammad b. Seleme, Sabit'ten rivayet

etmitir. Ancak bunu Ma'mer b. Raid de Sabit'ten rivayet etmitir. Ma'mer'in

rivayetinde Benim babam da senin baban da cehennemdedir cmlesi yoktur. Bu

cmlenin yerinde Eer bir kfirin mezarna urayacak olursan onu cehennemle
mjdele ibaresi bulunmaktadr.

Hadis limlerince Hammad, zabt ynnden pek ok tenkid edilmi olmasna

ramen, Ma'mer hi bir tenkide uramam ve rivayet ettii hadisler Bu-hr ve

Mslim tarafndan tasvib edilmitir. Binaenaleyh Hammad'n rivayetinin Ma'mer'in

rivayeti karsnda hibir nemi yoktur. Nitekim bu hadisi Bezzar ile Taberan ve

Beyhak de Ma'mer'den rivayet etmilerdir. Ayrca bn Mace de bu hadisi Ma'mer'in

lafzlarnn ayn olan u mandaki lafzlarla rivayet etmitir:
Bir a'rabi Peygamber (s.a)'e gelerek:

Ey Allah'n resul! Babam gerekten yaknlaryla gerektii gibi ilgilenirdi. yle idi,
byle idi (diyerek babasn vd ve:) babam nerededir? diye sordu, Efendimiz:

Atetedir buyurdu. Abdullah (r.a) demitir ki: Bana yle geliyor ki; adam bu cevaptan dolay ilenerek:

Ey Allah'n resul! Senin baban nerededir? diye sordu. Reslullah (s.a.v.):

Sen nerede bir mrikin kabrine urarsan onu atele mjdele buyurdu.
Buhar, Menakb 23; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/373417
Mslim, Fezail 1; Tirmiz, Menakb 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/107
315[315] Mslim, man 347; Eb Dvud, Snnet 17 (4718); Ahmed b. Hanbel, 3/119, 268
313[313]
314[314]

Abdullah (r.a) demitir ki:

Bu a'rabi, bilahare mslman oldu ve dedi ki: Raslullah (s.a.v.) bana cidden

yorucu bir grev ykledi. Ben yanndan geip de onu cehennemle mjdelemediim
hi bir kafirin kabri yoktur. 316[316]
Aklama:

Bu da gsteriyor ki, Hammad'n rivyetindeki Benm babam da senin baban da ce-

hennemdedir cmlesi hadisin aslnda yoktur. Bu cmleyi Hammad b. Seleme,

Sabit'ten o da Enes b. Malik'ten rivayet etmitir. Bu rivayeti de Mslim Sahih'ine

almtr. Halbuki hadisi Ma'mer b. Reid de Sabit'ten rivayet etmitir ve Hammad b.

Seleme'ye muhalefet ederek bu cmleyi zikretmemitir. Neticede kesinlikle unu

renmi oluyoruz ki Hammad rivayetinde, ravi kendi fehm ve idrakine gre hadisi
man cihetiyle naklederken hadiste tasarruf etmitir. 317[317]

Sz konusu grler iinde yaygn kabul gren onlarn din cehalet iinde yaayan

fetret ehlinden olduklar ile fetret ehli haniflerinden olduklarn kabul eden
grlerdir.

84- Yce Allah'n En Yakn Akrabalarn Uyar 318[318]

146- Ebu Hureyrc (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Yce Allah'n, Resulullah'a hitaben Kavminden) en yakn olan akrabalarn uyar

319[319]

ayeti inince, Resulullah (s.a.v.) Kurey'i ard. Onlar da bir yerde

toplandlar. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) bazen genel ve bazen de isim vermek

bn Mce, Ceniz 148.

B.k.z: Kmil Miras, Tecrid- Sarih, V, 685 1. bask.
318[318] uara: 26/214.
319[319] uara: 26/214.
316[316]
317[317]

suretiyle zel hitap ederek:

Ey Ka'b b, Ley oullar! Kendinizi cehennemden kurtarn. Ey Mrre b. Ka'b oullar!

slam' kabul edip mana gelmeniz suretiyle kendinizi cehennemden kurtarn. Ey Abdu
ems oullar! slam' kabul edip mana gelmeniz suretiyle kendinizi cehennemden
kurtarn. Ey Abdu Menf oullan! slam' kabul ediplmana gelmeniz suretiyle)
kendinizi cehennemden kurtarn. Ey Him oullar! slam' kabul edip imana
gelmeniz suretiyle kendinizi cehennemden kurtarn. Ey Abdu'l-Muttalib oullar!
(slam' kabul edip imana gelmeniz suretiyle) kendinizi cehennemden kurtarn. Ey
kzm Ftma! Kendini cehennemden kurtar. nk ben iman etmediiniz mddete
sizin iin Allah'tan hibir eye malik deilim. Bununla birlikte sizinle bir akrabalk
bam var. Sla-i rahmi, (yine bu) akrabalk bayla sulayacam/devam ettireceim
buyurdu.320[320]
Aklama:

Yce Allah, Resulullah (s.a.v.)'e yakn akrabalarn uyarmasn emrettii zaman Pey-

gamber (s.a.v.) Kureyin oymaklarn davet etti. Bunlar ierisinde nesebi Resulullah
(s.a.v.) ile babasnda birleenler olduu gibi nc babada, drdnc babada,
beinci babada, yedinci babada, hatta bunlardan daha uzak babalarda birleen

akrabas da vard. Ancak hepsi de Kurey kabilesine mensup olmakla bu kabile

onlar bir araya topluyordu.

Resulullah (s.a.v.)'in hadiste akrabalarna birer birer kabile ve ahs isimleriyle

hitap etmesi, en yakn akrabas olduklarndandr.

Kendinizi cehennemden kurtarn ifadesinden maksat; iman nlmayanlarn iman

etmesi ve iman olanlarn da onu kuvvetlen di rmesidir.

Ebu Hureyre Medine'de mslman olmu ve bu hadiste geen olay ise Mekke'de

getiine gre Ebu Hureyre'nin rivayet ettii bu hadisin durumu ne olacak gibi bir
320[320]

Buhr, Vesaya 11, Tefsiru Sure-i uara 3; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 27 (3185); Nes, Vesay 6.

soru akla gelebilir. Hadis terminolojisinde buna, Sahabenin Mrseli ismi

verilmektedir.

Mrsel: Hadis terimi olarak; sahabiden hadis rivayet etmi bulunan tabiinin
isnadnda sahabiyi atlayp dorudan doruya Hz. Peygamber (s.a.v.)'den rivayet

ettii hadislere denir. Sahabeyle grp onlardan ilim renen tabiiler, hadis
rivayet eden ikinci nesildir.

Sahabi Mrseli ise bir sahabnin bizzat Hz. Peygamber (s.a.v.)'den iiterek deil
ondan iiten baka bir sahabden duyarak renip Hz. Peygamber (s.a.v.)'den

kendisi iitmicesine rivayet ettii hadise de mrsel diyenler olmutur. Fakat hadisi

aslnda iitmi olduu sahabiyi snadnda zikretmeden dorudan doruya Hz.

Peygamber'den rivayet eden sahabnin bu rivayet ekline mrsel denilince ilk akla
gelen tbi'nin sahabiyi atlayarak Allah Resulnden rivayet ettii hadisten ayr

mtalaa etmek gerekir. Bu fark belirtmek zere, sahabnin sahabden Hz.

Peygamber'e isnad ederek rivayet ettii hadise ahab mrsel denilmitir. 321[321]

Bilindii gibi, Hz. Peygamber Mekke'de peygamberliini aklad zaman kendisine

ok az kimse iman etmiti. Peygamberliin Mekke devrinde mslman olanlarn

saysnda nemli bir art olmamt. Medine'ye hicretleri sonra saylan hzla artan

mslmanlar, bir taraftan inen Kur'n- Kerim ayetlerini renirlerken, bir taraftan

da Hz. Peygamber'n hadislerini ve onunla ilgili olaylar renmeye baladlar.

Haliyle hicretten nceki olaylar ve Medine'de konulan hkmlerin uygulan

ekillerini gsteren hadisler btn sahablerin Hz. Peygamber'den gr iiterek
rivayet

etmelerine

imkan

yoktu.

Halbuki

sahablerin

hemen

hepsi

Hz.

Peygamber'den bizzat iitmedii veya kendisinin hazr bulunmad yahutta

mslman oluundan nceki zamanlara ait olaylar nakleden hadisler rivayet
etmilerdir.

Sz gelii Ebu Hureyre hicretin yedinci ylnda Hz. Peygamber'! grm olmasna

ramen hicretle ilgili baz hadisler rivayet etmitir. Ebu Hureyre'nin bunlar bizzat
grerek veya iiterek rivayet etmedii aktr. Yine Hz. Aie, rnek vermek iin

syleyelim. ilk vahyin geliini anlatan mehur rivayetin sahibidir. Oysa Allah
Resulne ilk vahy geldii zaman henz hayatta bile deildi. Bu itibarla gerek Ebu

321[321]

Nuhbe Tercmesi, 103.

Hureyre, gerekse Hz. Aie her ikisi de hazr olmadklar, gzleriyle grmedikleri
olaylar anlatan hadisler rivayet etmilerdir. Bizzat iitmedikleri hadisleri rivayet

ettikleri de olmutur. Ancak bu gibi hadislerin isnadlarma bakld zaman bunlan

Hz. Peygamber'den kendileri grp iterek rivayet etmi grnrler. O halde

sahabilerin Hz. Peygamber'den rendiklerini aralarnda mzakere ederlerken

veya baka vesilelerle dier sahablere nakletmeleri sonunda renilen hadisler,

hadis sylendii veya hadiste anlatlan olayn getii srada Hz. Peygamber'in

yannda bulunmayan sahabler tarafndan da rivayet edilmilerdir. Byle

rivayetlere ahab mrseli denilmitir.

Sahabilerin hepsi cerh ve ta'dil bakmndan adil, yani tam manasyla adalet sahibi
kabul edilirler. Bu bakmdan mrselleri mevsul saylr. Bir baka deyile mrsel

hadiste olduu gibi, sahablerin aslnda hadisi renmi olduklar ahabnn ismini
anmadan rivayet ettikleri hadisler, dorudan doruya Hz. Peygamber (s.a.v.)'den
rivayet edilmi kabul edilirler.

Sahabi Mrselleri yle sralanmtr;

1- Hz. Peygamber (s.a.v.)'den rivayeti olduu halde bilinen sahaberin mrselleri.

2- Hz. Peygamber (s.a.v.)'i grd halde ondan hadis iitmemi olan sahaberin
mrselleri.

3- Muhadramun denilen ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in peygamberlik devrine yetitii

halde onu grme erefinden ahrum kalanlarn mrselleri.

Sahabiler, adalet sahibi kabul edildiklerinden dolay birbirlerinden rivayetleri, Hz.

Peygamber (s.a.v.)'den rivayet hkmnde mevsul hadistir. Zayf saylmazlar. 322[322]

Yine Ebu Hureyre ile Hz. Aie dnda Enes b. Mlik, Abdullah bn Abbs, Abdullah

bn mer gibi baz sahabiler de Hz. Peygamber (s.a.v.)'den direkt iitmedikleri

322[322]

339.

B.k.z: Do. Dr. Mcteba Uur, Ansiklopedik Hadis Terimleri S2, T.D.V. Yaynlan, Ankara 1992, s. 302, 338-

hadisleri ondan iitmi gibi rivayet etmilerdir. rnein, bir sonraki Abdullah bn
Abbs'tan gelen hadis de bu tarzdadr.

147- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Yce Allah'n, Resulullah'a hitaben, Kavminden en yakn olan akrabalarn uyar

323[323]

ayeti inince, Resulullah (s.a.v.) Safa tepesine kp Baskn var diye seslendi.

Mrikler, birbirlerine:

Bu haykran da kim? dediler. Onu grenler:

Muhammedi deyip ne diyeceini dinlemek iin onun yanna toplandlar.

Resulullah (s.a.v.), Kurey'in dier mensuplarn da armak iin;

Ey filan oullar! Ey filan oullar! Ey filan oullar! Ey Abdu Menf oullar! Ey

Abdu'I-Mutta! ibrahimoullar! diye seslendi. Bunun zerine bunlar da onun
yanna toplandlar. Resulullah (s.a.v.):

Ne dersiniz? Size, u dan eteinde baz atllarn kp geleceini haber versem, beni
dorular msnz? buyurdu. Onlar da:

Biz senin hibir zaman yalan sylediini grmedik dediler. Resulullah (s.a.v.):

O halde ben, size iddetli bir azabn nnde (o azab bildiren) bir uyarcym
buyurdu. Bunun zerine amcas Ebu Leheb:

Yazklar olsun sana! Bizi, srf bunun iin mi (buraya) topladn? dedi

Sonra da kalkp gitti. Bunun zerine Ebu Leheb'in elleri kurusun. Kurudu da 324[324]
(eklindeki Tebbet) Suresi indi. 325[325]

Ebu Leheb'in asl ad, Abduluzza b. Abdulmuttalib'tir. Yani Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
amcasdr.

Kehf: 18/24.
Tebbet: 11/1, 5.
325[325] Buhar, Cenaiz 98, Menkb 13, Tefsiru Sure-i Sebe' 2, Tefsiru Sure-i Tebbet 1; Tirmiz, Tefsiru'1-Kur'an 92,
3363.
323[323]
324[324]

Bazar ona, Ebu Leheb knyesinin verilmesinin nedeni olarak Leheb adnda bir
olu olduu iindir demilerdir. Bazlar da yanaklarnn pek krmz olduu iin ve
bazlarna gre de yz pek gzel olup alev gibi parlad iin ona Ebu Leheb yan,
Alevin babas denildiini sylemilerdir. Ona bu knyenin verilmesi akbeti

asndan da uygun dmtr. nk ebedi olarak cehennemin alevli ateinde

azab grecektir.

Ebu Leheb, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in en byk dmanlarndan biridir. Bu

dmanl lnceye kadar devam etmitir. Hatta Resulullah (s.a.v.)'e:

Yazklar olsun sana! Bizi, srf bunun iin mi (buraya) topladn? demesi de, bu
eziyetler trndendir.

Ayette Ebu Leheb'in elleri kurusun. Kurudu da.... ifadesinden maksat; helak

olmasdr. Sz konusu ayette de grld zere bu ifade iki defa tekrarlanmtr.

Birincisi, Ebu Leheb'in helaki iin beddua tarznda ve ikincisi ise hakikaten helak

olduunu haber verme eklindedir.Ayeti kerime de mecaz- mrsel kabilinden El

zikredilmi, bununla btn vcudun helaki kastedilmitir.

85- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Amcas Ebu Talibe efaati Ve Bu Sebeple

Azabnn Hafifletilmesi

148- Abbs bnu'l-Muttalib (r.a)'tan rivayet edilmitir: (Resulullah'a:)

Ey Allah'n resul! Ebu Tlib'e (cehennemdeki hali hususunda) herhangi bir eyle

faydan dokundu mu? nk o, (mriklere kar her zaman) seni koruyup savunur
ve senin namna (onlara) kzard dedi. Resulullah (s.a.v.):

Evet, (oldu). O, cehennemin (topua kadar ayaklar rten) s bir yerindedir. Eer
ben olmasaydm, cehennemin en derin yerinde olurdu! buyurdu. 326[326]

326[326]

Buhr, Menkbu'l-Ensr 40, Edeb 115, Rikak 51.

Aklama:

Bu hadis, Resulullah (s.a.v.)'in, amcas Ebu Talib'e efaatta bulunduuna ve bu

efaatla onun cehennemdeki azabnn hafifletildigi belirtilmektedir.

Ebu Talib'in iman edip etmedii meselesi alimler arasnda ihtilafldr.

1- manl olduunu ileri srenler; bn shak'n, Abdullah bn Abbs'tan rivayet ettii

bir hadisi delil getirmilerdir. Bu hadise gre Ebu Talib'in vefat yaklat zaman

Resulullah (s.a.v.) ona L ilahe illallah demesini telkinde bulunmu, ilk nce o

bundan kanm, fakat orada bulunan Abbs Ebu Talib'in dudaklarnn

kprdadn grerek ne sylediini dinlemi ve Peygamber (s.a.v.)'e dnp:

Ey kardeimin olu! Vallahi, kardeim Ebu Talib senin emrettiin kelimeyi syledi
demitir.

Hadis alimleri bu hadis iin senedinde ismi zikredilmeyen bir ravi vardr. Hadis
sahih bile olsa konumuzla ilgili hadislere ters dmektedir. nk bu hadisler,
ondan daha sahihtir' diyerek Abdullah bn Abbs hadisini rtmlerdir.
2- Baz alimlerde Ebu Talib'in kafir olarak ldn belirtmilerdir.

3- Bir ksm alim ise Ebu Talib'in kafir olup olmad hususunda sz syleyemeyi
fazlalk

grerek

ve

bu

konuda

konumay

Hz.

Peygamber

(s.a.v.)'i

gcendirebileceinden yola karak Resulullah (s.a.v.)'in hem anne-babas ve hem

de ecdad hakknda susmay ihtiyata daha uygun grmlerdir. Ebu Talib'le ilgili
aklama iin 25 nolu hadise bakabilirsiniz.

86- Cehennemliklerden En Hafif Azab Grecek Olan

149- Nu'mn bnu'l-Ber (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Dorusu cehennemliklerin en hafif azab grecek olan, (ayanda) ateten iki

ayakkab ile iki ayakkab ba bulunan kimsedir. Onun beyni, bunlardan tencere
kaynar gibi kaynar. Kendisi cehennemliklerin azab ynnden en hafif olan olduu
halde, hi kimseyi kendisinden daha fazla azaba duar olduunu grmez. 327[327]
Aklama:

Cehennem'de grlecek azabn miktar, iddet ve ekillerini ancak Allah ve

Rasl'nn bizlere bildirmesiyle ve bildirdikleri kadaryla bilmekteyiz. Kur'an-
Kerm'de belirtildiine gre;

a- Cehennem kfirleri epeevre kuatr:

Cehennem inkr edenleri phesiz epeevre kuataaktr. 328[328]

b- Cehennem atei snmez:

Biz sapk kimseleri kyamet gn yz koyun, krler, dilsizler ve sarlar olarak

hasrederiz. Varacaklar yer Cehennemdir. Onun atei ne zaman snmeye yz tutsa
hemen alevini artrrz.. 329[329]

c- Cehennem dolmak bilmez:

O, gn Cehennem'e: Doldun mu? deriz. O: Daha var m? der. 330[330]

d- Kaynarken kard ses:

Rablerini inkr eden kimseler iin Cehennem azab vardr. Ne kt bir dntr.
Oraya atldklar zaman onun kaynarken kard uultuyu iitirler. Nerede ise
fkesinden atlayacak gibi olur. iine her bir topluluun atlmasnda bekileri onlara:
Size br uyarc gelmemi miydi diye sorarlar. Onlar evet, dorusu bize br uyarr
geldi; fakat biz yalanladk ve Allah hi bir ey indirmemitir, siz byk bir sapklk

Buhr, Rikk 51; Tirmiz, Sfatu Cehennem 12, 2604.

el-Tevbe, 9/4.
329[329] sr: 17/97.
330[330] Kaf: 50/30.
327[327]
328[328]

ierisindesiniz, demitik derler. 331[331]

e- Ate onlarn yzlerini yalar, dileri srtp kalr. 332[332]
f-

Boyunlarnda halkalar ve zincirler olarak kaynar suya srlr, sonra atete

yaklrlar. 333[333]
g- nkr edenlere ateten elbiseler kesilmitir. Balarna kaynar su dklr de
bununla karnlarndakiler ve derileri eritilir. Demir topuzlar da onlar iindir. Orada
uradklar gamdan ne zaman kmak isteseler, her defasnda oraya geri evrilirler.
Ve kendilerine: Yakc azab tadndenir. 334[334]
h- Derileri yandka azab tatmalar iin yeniden baka derilerle deitirilir. 335[335]
i- lm isterler fakat azablar devamldr, lmezler. 336[336]
Ayrca cehennemdeki cezalar, ilenen sular cinsinden olacaktr. Dilleriyle su
ileyenlerin cezalar dillerine; elleriyle gnah ileyenlerin cezalar ellerine us. tatbik
edilecektir.

Bu hadiste, cehennemliklerin azab itibariyle en hafif ceza greninin; ayanda

ateten iki ayakkab ile iki ayakkab ba bulunan kimse olduu belirtilmektedir. En
hafifi byleyse gerisini iyi dnmek gerekmektedir.

Cehennemde cezas en hafif olanlar, gnahkar mminlerdir. Bunlar, cezalarn

ektikten sonra cennete gireceklerdir.

nsann eitimi ve iyi davranlara ynlendirilmesi asndan Cennet ve Cehennem

inancnn dnya hayatna etkileri aktr. Kii, gizli ve ak yapt her eyin

karln, bulacan ve Cehennem'deki cezann dehetini hatrladnda, elbette

hareketlerine eki dzen verme ihtiyacn duyacaktr.

Mlk: 67/6, 9.
M'minn: 23/104.
333[333] M'min: 40/70, 72.
334[334] Hcc, 22/19, 22.
335[335] Nisa, 4/56.
336[336] B.k.z: Fatr 35/36; Zuhruf: 43/74,.77.
331[331]
332[332]

87- Kafir Olarak len Kimseye Hibir Amelinin Fayda Vermemesi

150- ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: (Resulullah'a:)

Ey Allah'n resul! bn Cd'n cahiliyet dneminde akrabasna iyi davranr ve

yoksulu doyururdu. Acaba bu (yaptklar) ona bir fayda salar m? diye sordum.
Oda:

Hayr, fayda salamaz. nk o hibir zaman: 'Rabbim! Kyamet gnnde benim

gnahlarm bala!' demedi buyurdu.337[337]
Aklama:

bn Cd'an, misafirperver bir adam olup Kurey'in ileri gelenlerindendi. nceleri ahlaksz birisi olup iledii cinayetlerin bedelini kabilesi dermi. Zamanla

istenmeyen adam haline gelince intihar etmeyi dnerek da yollarndan birinde

dolarken bir maara grr, maaraya girdiinde ierisinde heykelden br ylan

grr, ilk nce onu gerek ylan olduunu sanr, sonradan onun yapma bir yalan

olduunu anlayarak ban koparr, sonra maarann ierisindeki bir odaya girip
ieride Crhrn kabilesinin eski krallarna ait cesetler bulur, odann ortasnda ise

altn, yakut, inci ve zebercetten oluan bir yn grr, bunlardan alabildiini alp
babasna gnderir, bunun zerine babas ve kabilesi onu balar. Derken bulduu
defineden kavmine yardmlarda bulunmu, sonra da kavminin kral olmu. Fakiri
gzetir ve gelen misafirleri en iyi bir ekilde arlam.

Hz. Aie'nin, Resulullah (s.a.v.)'e bn Cd'an'n durumunu sormas/kendisinin onun

kabilesinden olmasndan dolaydr.

Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 15, 3121; bn Mce, Zhd 33, 4279; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 6/101; bn Hibbn,
Sahih, 330, 331; Hkim, Mustedrek, 2/405.
337[337]

Hadis, kafir olarak len bir kimsenin; sla-i rahim yapmak, fakirleri doyurmak,
misafirlere ikramda bulunmak gibi hayrl ilerin ahirette kendisine bir fayda

vermeyeceini bildir-mekedir. "nk o hibir zaman: 'Rabbim! Kyamet gnnde

benim gnahlarm bala!' demedi" sznn manas da budur. Yani bu adam,

Mekkel mriklerin de inanmad gibi, kyamet gnne inanmamtr. Kyamete

man etmeyen bir kimse ise dnyada yapt iyiliklerin hibir faydas yoktur.
Kad yz der ki:
Kafirlerin

amellerinin

fayda

vermeyeceine,

bunlardan

dolay

sevab

grmeyeceklerine, azablan da hafifletilmeyeceine cma- mmet olumutur. Fakat

sularna gre kafirlerin azablan birbirinden iddetli olacaktr.

Resulullah (s.a.v.)'in, efaati sayesinde Ebu Talib'in azabnn hafifletilrnesine

gelince, Kad yz bu konuyla ilgili olarak ise yle der:

Bu hafifletme; Ebu Talib'in, Resulullah (s.a.v.)'i koruduu ve ona yardm ettii iin
mkafat olarak deil, Peygamber (s.a.v.)'in hatr iindir. nk kafirlere azabn
hafifletilmesi yoktur. Sadece onlarn birbirlerine nispetle bazlarnn hafiftir. 338[338]
88- Mminlerin Birbirleriyle Dostluk Kurmalar Ve Bakalarndan ise
Uzaklamalar

151- Amr bnu'1-s (r.a)'tan rivayet edilmitir:

O, Resuluilah (s.a.v.)'i gizli bir ekilde deil de aka bir biimde yle
buyurduunu iitmitir:

Dikkat edin ki! Ebu filan ailesi, benim dostlarm deildir. Benim dostlarm ancak
Allah ile mminlerin salihleridir. 339[339]

338[338]
339[339]

Nevev, Mslim erhi, 3/86.

Buhr, Edeb 13; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/203; Ebu Avne, Msned, 1/96.

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in Ebu filan ailesi ifadesiyle kimi kastettiini belirtmemitir. Bunu; ya kendi nefsi hakknda, ya sahabilerine ait bir fitne yada bozgunculuk ifade
edecei iin aklamamtr.

Kad yz, bununla, Hakem b. Ebi'l-As'in kastedildiini belirtir.

Hadiste anlatlmak istenilen husus; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in velsi/dostu sadece

Allah ve salih mminler olduudur. Yani salim mminler, akrabam olmasa bile

onlar benim iin dostturlar. Salih mmin olmayanlar ise akrabam bile olsalar oniar
benim iin dost olamazlar demektir.

89- mslmanlardan Bir ok Taifenin Hesapsz Ve Azabsz Olarak Cennete

Girmesi

152- Sehl b. Sa'd (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

mmetimden yetmi bin kii yada (ravi phe ederek) yedi yz bin kii kesinlikle
cennete girecektir. Bunlar, birbirlerine tutanacak, bazs bazsnn elinden tutacak,
sondakileri girmedike ndekiler de girmeyecek. (Cennete girerken) yzleri dolunay
gecesindeki ay suretinde olacaktr. 340[340]

Aklama:

Bu hadis; Yce Allah'n, Hz. Peygamber (s.a.v.) ile mmetine son derece ikram ve ih340[340]

Buhr, Bed'u'I-Halk 8, Rikak 51.

sanda bulunduunu gstermektedir.

Hesaba ekilmeden cennete girecek olan kimselerin, Allah'a tevekklleri tamdr.

slam d inanlara inanmazlar. Allah'a kar tam bir teslimiyetleri vardr. Takva ve
ihlas sahibidirler.

te bu tr vasflara ve niteliklere sahip olan baz: mminler, Allah'n bir ltfr ihsan
olarak hesaba ekilmeksizin Cennete gireceklerdir.

153- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.)

yle buyurmaktadr:

Bana (btn) mmetler gsterildi: Beraberinde kk bir topluluk olan peygamber

grdm, yannda bir-iki kii olan peygamber grdm, (yine) beraberinde hi kimse
olmayan peygamber de grdm. Derken bana byk bir karalt/kalabalk gsterildi.
Bunlar, benim mmetim zannettim Bana:

Bunlar, Musa (a.s) ile onun kavmidir denildi. Fakat bana:

Ufka bak! denildi.

Baktm. Bir de ne greyim, byk bir karalt/kalabalk. Bana:

Dier ufka bak denildi.

Bir de baktm ki, byk bir karalt/kalabalk. Bunun zerine bana:

te bu, senin mmetin. Onlarla birlikte cennete hesabsz ve azabsz br ekilde

yetmi bin kii girecek denildi.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.) kalkp evine girdi. Bunun zerine (oradaki) topluluk

bu hesabsz ve azabsz bir ekilde cennete gireceklerin kimler olduu) hakknda

sze daldlar. Bazlar:

Herhalde bunlar, Resulullah (s.a.v.)'le sohbette bulunan kimselerdir dediler.

Bazlar da:

Herhalde bunlar, slam geldikten sonra doup da Allah'a irk komayan

kimselerdir dediler. Ve buna benzer baka eyler zikrettiler. Derken Resulullah
(s.a.v.) onlarn yanna kagelip:

Konutuunuz eyler neydi? buyurdu. Sahabiler, (ne) konutuklarn ona anlattlar.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Onlar; rukye yapmayanlar ve yaptrmayanlar, herhangi bir eyi uursuzlua

yormayanlar ve Rablerine gvenip dayananlardr buyurdu.
Bunun zerine Ukke b. Mhsan ayaa kalkp:

Allah'a dua et de beni de onlardan eylesin dedi. Peygamber (s.a.v.):

Sen onlardansn buyurdu.

Bunun zerine bir adam da ayaa kalkp:

Ey Allah'n nebisi! Allah'a dua et de beni de onlardan eylesin dedi Peygamber

(s.a.v.):

Ukke bu konuda seni geti buyurdu.341[341]

Aklama:

Rukye: Dua, efsun, muska; sihirbaz ve frklerin okuduklar eyler anlamna

gelmektedir.

bn Hacer el-Askaln (. 852/1447), alimlerin u artn bulunmasyla rukyenin

caiz olaca zerinde gr birlii ierisinde olduklann bildirmektedir:

a- Allah Teala'nn kelamyla (yetlerle), isimleri veya sfatlaryla olmas;

b- Arap diliyle veya baka bir dille anlalr olacak ekilde yaplmas;
341[341]

Buhr, Enbiya 31, Tib 17, 42, Rikak 21, 50; Tirmiz, Zuhd 16, 2446.

c- Yaplan rukyenin bizzat faydasnn dokunduuna deil, umulan faydann Allah

Tel tarafndan gnderildiine inanlmas. 342[342]

Rukye; mubah, haram ve irk olmak zere eittir.

1- Mubah Olan Rukye:

Kur'n- Kerim'den ayetlerle Allah Tel'nn isim ve sfatlaryla, Oslm ve anlam

anlalr bir dille yapld takdirde mubahtr. Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilen
bir hadis-i erifte yle denilmektedir:

Raslllah (s.a.s) son hastalnda muavvizeteyni okuyup kendisine flyordu.

Hastal arlat zaman onlar okuyarak zerine flyor ve onlarn bereketi iin
elini meshediyordum. 343[343]

Yine Hz. Ae (r.anh) Raslllah (s.a.v.)'n hastalndan bahsederken unlar

sylemektedir:

Raslllah (s.a.s) yataa dt zaman, hlas sresi ve Mu'avvizeteyn'in tamamn

okuyarak avucuna fledi ve sonra elleriyle yzn ve vcudunun elinin yetitii her
tarafn meshetti 344[344]

Yine akrep sokmasna kar Fatiha suresi ile rukye yapldna dair hadis varid
olmutur.

345[345]

Ve yine Raslllah (s.a.s)'n hastalanan baz kimselere,

Muavuizeteyn okuyup, onlar sa eliyle meshettii ve peinden de yle syledii

rivayet edilmektedir:

Ey insanlarn Rabbi olan Allah'm hastal gider; buna ifa ver. ifa veren yalnz
sensin. Senin ifandan baka ifa yoktur. Hastalk brakmayan ifa ver. 346[346]
Bu anlamda rivayet edilen hadisler oktur, Baz alimler Raslllah (s.a.v.)'in;

Fethul-Bar, X/206.
Buhar, Tb 32; Mslim, Selm 51-52.
344[344] Buhar, Tb 39.
345[345] Buhar, Tb 33.
346[346] Buhar, Tb 37.
342[342]
343[343]

Gz demesi ve hummann dnda rukye yoktur

347[347]

hadisine dayanarak, gz

demesi, ylan ve akrep sokmas dnda rukyenin caiz olmad kanatine

varmlardr. Ancak dier baz alimler de bu hadisin, rukyenin en fazla faydal

olaca anlamna sarfedildiini, Zlfikardan baka kl yoktur szne kyas

yaparak cevaplandrmlardr. nk dier hadislerde grld gibi, Raslllah

(s.a.v.) baka eyler iin de rukyeye cevaz vermitir.
2- Haram Olan Rukye:

Anlalmaz szler, anlamsz kesik harfler, bilinmeyen isimler, bilenlerin Arapadan

baka bir dille rukye yapmas, demir, tuz kullanarak veya ip balayarak rukye

yaplmas haram klnmtr. Fayda verdii tecrbe edilmi uygulamalar bunun

dndadr. abr (r.a)'dan yle rivayet edilmektedir:

Raslllah (s.a.s) rukye yaplmasn yasaklad. Amr bn Hazm'n ocuklar gelip

yle dediler:

Ya Reslullah! Biz bir tr rukye yapardk ve onunla akrep sokmalarna kar

korunurduk. Reslullah;

Ona dnn onda bir ktlk grmyorum. Sizden her kim kardeine fayda vermeye
g yetirirse ona faydal olsun 348[348] demiti.

zz b. Abdsselamdan anlam bilinmeyen harflerle yaplan rukye sorulduu zaman,

kfr gerektirecek anlamlar ierip iermediinin bilinmemesinden dolay buna

cevaz vermemitir.

3- irk olan Rukye:

347[347]
348[348]

Buhar, Tb 17.
Mslim, Selam, 63.

Allah Tel'dan bakasna dua ederek, snarak veya yardm dilenerek yaplan

rukye, irktir. Meleklerin, peygamberlerin, cinlerin ve benzeri varlklarn isimleriyle

rukye

yapmak gibi... Bunlarn tamam Allah Tel'ya irk komaktr. Nitekim

Raslllah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Efsun, nazarlk boncuklar, ve muhabbet iin yaplan muhabbet muskalar irktir.

349[349]Yine;

"iinde irk bulunmayan eyle rukye yapmakta bir ktlk yoktur

buyurmaktadr.

350[350]

Aklama:

bn Hacer bu konuyu yle aklamaktadr:

Baz rukyelerde irk bulunmaktadr. nk onu yapanlar kendilerine dokunan

zarar defetmek ve lavda elde etmeyi Allah'tan baka kimselerden stemektedirler.

351[351]

mslman, tamamyla Allah Tel'ya tevekkl etmekten baka eylerden fayda

dilemez. Nitekim Raslllah (s.a.s) yle buyurmaktadr:

mmetimden yetmi bin kii hesapsz olarak Cennete girecektir. Onlar, efsun yapmayanlar, tee'um etmeyenler, vcudlann dalamayanlar ve ancak Rablerne tevekkl
edenlerdir. 352[352]

Kendiliinden, istenmedii halde mslman kardeine rukye yapmas bunun

dndadr. Bu Raslllah (s.a.s)'in u hadisine gre mstehaptr:

iinizden her kim kardeine yardm etmeye g yetiriyorsa bunu yapsn. 353[353]
Hesabsz ve azabsz bir ekilde ifadesinden maksat; Peygamber (s.a.v.)'in mmetidir. Yalnz cmlenin takdiri hususunda iki olaslk var:

Ebu Davud, Tb 17; bn Mace Tb, 39; Ahmed b. Hanbel, 1/381.

Mslim, Selam 64.
351[351] bn Hacer el-Askalan, Fethul-Bar, X/260.
352[352] Buhr, Tb 17; Mslim, man 372.
353[353] Mslim, Selm 63.
349[349]
350[350]

1- Bu yetmi bin kii, ufukta gsterilenlerden bakadr.

2- Yetmi bin kii ona gsterilenler cmlesindendir. Buhr'nin konuyla ilgili

rivayeti, bunu desteklemektedir.)

90- Cennetliklerin Yarsn, Bu mmetin Oluturmas

154- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) bize:

Cennetliklerin drtte biri olmaktan honut olmaz msnz? buyurdu. Bunun zerine
Allahu Ekber diye tekbir getirdik. Sonra:

Cennetliklerin te bri olmaktan honut olmaz msnz? buyurdu, Bunun zerine

(yine) Allahu Ekber diye tekbir getirdik. Sonra;

Ben, sizin cennetliklerin yars olmanz umarm. Bunu size yle bildireyim;
mslmanlar (say bakmndan), kafirlere oranla siyah bir kzn zerindeki beyaz
kl yada beyaz bir kzn zerindeki siyah bir kl gibidir buyrudu. 354[354]
Aklama:

Resulullah (s.a.v.), cennetlik olan mmetinin cennetliklerin kata ka olacan

belirtirken bunu soru eklinde sahabilerine sormas, mjdeyi pekitirmek iindir.

Bu mmetin, siyah bir kzn zerindeki beyaz bir kla veya beyaz bir kzn
zerindeki siyah bir kla benzetilmesi, mslmanlarn say bakmndan kafirler
ierisinde ve onlara nazaran aznlkta kalmasn belirtmek iindir.

354[354]

Buhr, Rikk 45, Eyman 3; Tirmz, Sfatu'l-Cennet 13 (2547); bn Mce, Zhd 34, 4283.

91- Yce Allah'n Adem (a.s.)'a: Cehenneme Gnderilenlerin Her Bir

Tanesinden Dokuz Yz Doksan Dokuzunu kar Buyurmas

155- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:
Yce Allah:

Ey Adem!.buyurdu. Adem'de:
Emret Allahm! Senin sayende mutluluu elde ederim. yilik, Senin elindedir der,
Allah:
Cehennemlikleri seip kar buyurdu. O da:
Cehennemliklerin says ne kadardr? dedi. Allah:
Her bin kiiden, dokuz yz doksan dokuz! buyurdu.
te bu (kyamet) yle bir zamandr ki; ocuk, ihtiyarlar/sa aarr ve her hamile
kadn ocuunu drr. nsanlar hep sarho grrsn, halbuki sarho deillerdir.
Fakat Allah'n azab ok iddetlidir. 355[355]

Aklama:

Bu aklama, sahabilere ar geldi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Geriye kalan) bu kii hangimizdir? diye sordular. Resulullah

(s.a.v.):

Sevinin ki, Ye'cc ile Me'cc'ten bin ve sizden bir kii! buyurdu. Daha sonra

355[355]

Hac: 22/2.

Resulullah (s.a.v.):

Nefsimi elinde bulunduran Allah'a yemin ederim ki, cennetliklerin drtte biri
olmanz ok arzu ediyorum buyurdu. Bunun zerine Allah'a hamd edip Allahu
Ekber diye tekbir getirdik. Sonra:

Nefsimi elinde bulunduran Allah'a yemin ederim ki, cennetliklerin te biri olmanz
ok arzu ediyorum buyurdu. Bunun zerine Allah'a hamd edip Allahu Ekber diye
tekbir getirdik. Sonra:

Nefsimi elinde bulunduran Allah'a yemin ederim ki, cennetliklerin yars olmanz ok
arzu ediyorum. nk mmetler erisinde sizin misaliniz; (say bakmndan) siyah bir
kzn zerindeki beyaz kl yada eein n ayandaki bere gibidir buyurdu. 356[356]
Aklama:

Yce Allah'n kyamet gnnde Hz. Adem'e Cehennemlikleri seip kar sznden

maksat; cehenneme gidecek olanlar bakalarndan ayrmasn emredecek

demektir. Bu iin, Hz. Adem (a.s)'a verilmesi; ya btn insanlarn atas yada
cehenneme gidecek kimseleri bildiindendir.

Ayrca burada-Ye'cc ile Me'cc'n, say bakmndan mslmanlarn bin kat

olduuna dikkat ekilmektedir.

3- HAYIZ/AY HAL BLM

Hayz, Fkh literatrnde; ergenlik ana giren salkl kadnn rahminden dzenli
aralklarla akan ifade eder. Kadnlarda ergenlikten menopoza kadar grlen bu
fizyolojik olaya da; hayz hali (=regl/mensturasyon), adet grme, adet kanamas, ay

356[356]

Buhr, Enbiy 7, Rikak 46, Tefsiru Sure-i Hac 1, Tevhid 32; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/32-33.

ba hali gibi isimler verilir.

Hayz hali; kadnda dl yatann (=rahmin) i yzn kaplayan zarn, yumurtann

dllenmeyip lmesi ve hormon salgsnn kesilmesi zerine paralanarak kanla
birlikte dan atlmasndan ibarettir.

Hayz kannn kesilmesiyle kadnn temizlik dnemi balar. iki hayz kan arasndaki
sreye, temizlik sresi denilir.

Fkh bilginlerinin ounluuna gre; kadnlar, 9 yalarndan itibaren adet grmeye

balayp yaklak 50-55 yalarna geldiklerinde adetten kesilirler. Bu rakamlar, fkh

bilginlerinin tecrbe birikimlerine gre verilmi sreler olup bu konuda fiil adet

grmenin balamas ve sona ermesi, esastr. Bugnk tbb bilgiler, adet

kanamasnn 11-13 yalarnda balayp 45-50 yalarnda sona erdiini, adet
sresinin de 3-6 gn civarnda olduunu ifade etmektedir. Bu rakam, Hanefi

mezhebine gre adetin en az sresi 3, en uzun sresi ise 10 gndr. iki adet

arasnda kalan en az temizlik sresi de 15 gndr. Yalnz fizik bnye, psikolojik

durum ve evre artlarna bal olarak kadnlarn adet a ve sresi, farkllk
gsterebilmektedir.

1- Hayzl Kadna Gmlek zerinden Yaklamak

222- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Biz hanmlarndan birisi hayz/ay hali olduu zaman, Resulullah (s.a.v.) ona hayznn
iddetli zamannda (diz kapa ile gbei arasn rtecek bir petamal/nlk
giymesini emrederdi. Sonra da ona (cinsel iliki olmakszn sadece tenini dedirme
mahiyetinde dokunurdu. Sizden hanginiz Resulullah (s.a.v.) gibi uzvuna/ehvetine
hakim olabilir ki? 357[357]

Buhar, Hayz 5; Ebu Dvd, Taharet 106, 268, 273; Tirmiz, Taharet 99, 132; Nes, Hayz 12, 13; bn Mace,
Taharet 121, 635; Ahmed b. Hanbel, 6/33, 34, 78, 90, 113, 123, 128, 143, 174.

357[357]

223- Meymne (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), hanmlar hayzl/ay halinde iken onlara cinsel iliki olmakszn
sadece tenini dedirme mahiyetinde diz kapa ile gbei arasn rtecek bir
petamal/gmlek zerinden dokunurdu. 358[358]

Aklama:

Hadisin metninde geen Mbaeret kelimesi; plak olarak, vcudu vcuda dokundurmaktr. Baz durumlarda, cinsel iliki iin kullanlyorsa da, burada, ittifakla
birinci manada kullanlmtr.

Hadis, Resulullah (s.a.v.)'in, diz kapa ile gbei aras kapal olan hayz halindeki
hanmlarndan istifade ettiini gstermektedir. Buna gre kiinin, her ne ekilde

olursa olsun, hanmnn, gbek ile diz kapa aras hari vcudun geri kalan ksmyla
faydalanmas helaldir.

Hayzl kadnla cinsel iliki, Kur'an'n ak ifadesi ve sahih hadislerle yasaklanmtr.

Hanefilere gre, kiinin, haram olduunu bildii halde hayzl hanmyla cinsel
ilikide bulunmas gnahtr. Tevbe edip istifar etmesi lazmdr. Cumhura gre ise,
bir yada yarm dinar sadaka vermesi mstehaptr. Bazlarna gre ise vaciptir.

Hanefilere gre, kan kesildikten sonra gusl abdesti almad halde, zerinden bir

namaz vakti gemesi halinde kiinin hanmyla cinsel iliki de bulunmasnda bir
saknca yoktur.

2- Hayzl Kadnla Ayn Yorgan Altnda Yatmak

224- Meymne (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

358[358]

Buhar, Hayz 3; Ebu Dvud, Nikah 45-46, 2167.

Resulullah (s.a.v.), hayzl olduum srada benimle beraber yataa yatard. Benim
ile onun arasnda (sadece) bir elbise bulunurdu. 359[359]
225- mm Seleme (r.anh)'dan rivayEt edilmitir:

Bir ara ben Resulullah (s.a.v.)'le birlikte kadife bir araf altnda yatarken hayz

olmutum. Hemen onun yanndan svp hayz halinde giydiim elbisemi alfp
giydim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) bana:
Hayz m oldun? diye sordu. Ben de:

Evet! diye cevap verdim. Derken beni ard. Onunla kadife arafn altnda
beraberce yattm.
Aklama:

mm Seleme'nin kz Zeyneb) der ki:

Annem mm Seleme ile Resulullah (s.a.v.), cnplk halinde ikisi de ayn kaptan
ykanrlard. 360[360]

Burada hayzl kadnla bir yorgan altnda yatmak caizdir. Yalnz plak tenlerin
gbek ile diz kapa arasnda birbirine demesine engel bir rt bulunmas
la?mdr. Ayrca kadnn byle bir durumda normal elbisesi dnda hayz iin elbise
kullanmas mstehabtr.

359[359]
360[360]

Ebu Avne, Msned, 1/310; Beyhak, Snen'l-Kbr, 1/311.

Buhri, Hayz 4, 21, 22, Savm 24; Nes, Taharet 179, Hayz 10.

3- Hayzl Kadnn, Kocasnn Ykayp Taramasnn Caiz Olmas, Artnn

Temiz Olmas Ve Kocasnn Onun Kucana Yaslanarak Kur'an Okumas

226- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) (mescidde) itikafa girdii zaman ban bana yaklatrr, ben de
onun san tarardm. nsann hacetinden baka hibir ey iin eve girmezdi. 361[361]
227- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ben itikafta iken hacet iin eve girerdim. Evde hasta bulunduu halde onun halini
ancak geerken sorardm. Resulullah (s.a.v.) mescidde (itikafta) ken ban bana
uzatr, hayzl olduum halde onun san tarardm. Resulullah (s.a.v.) itikafta iken eve
ancak hacet iin girerdi. 362[362]

228- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) itikafta iken mescidden ban bana doru karr, ben de hayzl
olduum halde onun ban ykardm. 363[363]

Aklama:

'tikf kelimesi, szlkte; Durmak, kalmak, devam etmek gibi anlamlara gelir.

Terim olarak ise; tikaf niyetiyle cemaatin toplanp namaz kld, imam ve
mezzini bulunan bir camide durmak demektir.

Buhr, Hayz 2, 'tikaf 3; Ebu Dvud, Savm 2467.

Buhar, Hayz 2, 'tikf 2, 3, 4, 5, 19, Libs 76; Mslim, Hayz 6-10, 297; Ebu Dvud, Sym 79, 2467, 2468, 2469;
Tirmiz, Savm 80, 804; Nes, Hayz 20, 21; bn Mce, Sym 63, 1776; Ahmed b. Hanbel, 6/32, 81, 100, 208, 27.
363[363] Buhr, 'tikaf 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/32; Beyhak, Sncn'l-Kbr, 1/308.
361[361]
362[362]

'tikf, Ramazn aynn son on gnnde yaplr. I'tikfa durmak, snnettir.

Resulullah (s.a.v.)'in hammlannn odalar, Mescd-i Nebevi'nin etrafnda idi.

Odalardan mescide alan pencereler vard. te Hz. Peygamber (s.a.v.) itikafta iken,
ban Hz. Aie'nin odasna alan pencereden uzatrd. O da, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in ban ihtiyaca gre ya ykarda yada tarard.

Yine hadis, itikafta olan kiinin camiden kmamas gerektiine delildir. Ayrca
itikafl kiinin, vcudunun bir ksmn mescitten karmas, onun itikafna zarar
vermez.

tikafta bulunan kiinin, ban ykamas ve salarn taramas yada hayzl bir
kadna ykatmas ve taratmas caizdir.

Ayrca alimler; sa tra etmeyi, koltuk altlarn yolmay ve trnaklar kesmeyi de

buna dahil etmilerdir,

Hadisin metninde geen Hacet kelimesinden maksat; kk abdest yada byk

abdest bozma olduu hususunda ittifak vardr. Bunun dndaki baz gereksinimleri
konusunda gr ayrl vardr.

229- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bana mescidden:

u kk hasr/rty bana uzatver! buyurdu. Ben de.

Ben hayzlym! dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Dorusu hayz halin, senin elinde olan bir ey deildir! buyurdu.

Aklama:

Resulullah (s.a.v.) Hayz halin ifadesiyle; hayzn kir ve pis olmas senin elinde
deildir demek istemitir.

Kad yz ile Nevev'ye Sre ise bu ifadeyle anlatlmak istenilen ey; hayzm, kan
olduudur.

230- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) br ara mescidde
iken;

Ey ie! Bana u elbiseyi uzatver! buyurdu. Aie:

Ben hayzhyim! dedi. Resulullah (s.a.v.);

Dorusu hayz halin, senin elinde olan bir ey deildir! buyurdu. Bunun zerine
ie'de elbiseyi ona uzatp verdi. 364[364]
Aklama:

Hayz olan kadn, genel kabule gre; namaz klamaz, oru tutamaz, kocasyla cinsel

ilikide bulunamaz. Bunun yan sra Hanefiler dahil fakihlerin ounluuna gre,
hayzl kadnn; Kur'an okumas, Mushaf eline almas, mescide girip orada kalmas

ve diz kapa ile gbek arasndaki yerini kocasna plak olarak dokundurmas caiz
deildir. Bu konuda hayzl kadn, cnp kimse gibidir.

Hadiste sz konusu edilen Mescd, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in evinin bitiiinde

bulunan Mescid-i Nebevi'dir. Hayzl halde olan Hz. ie evinde bulunurken,
Peygamber (s.a.v.) mescidde itikafta idi. Hz. ie, elbiseyi yada kk hasn/rty

Peygamber (s.a.v.)'e uzattnda mescide girmi olmayp sadece bulunduu evinden

vermitir.

Hz. ie, hayz halinde olduu iin Peygamber (s.a.v.)'e istedii eyi vermekten

364[364]

Nes, Hayz 18.

kanmtr. Peygamber (s.a.v.) ise ona hayz halinin, kendi elinde olmadn

belirterek hayzl kadnn vcudunun temiz olduunu ifade etmitir. nk

Peygamber (s.a.v.) hayz ile ilgili olarak;

Bu, Allah'n Adem kzlar zerine yazd bir itir

hayz hali, kadnn elinde olan bir husus deildir.

365[365]

buyurmutur. Dolaysyla

231- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ben hayz halinde ken bir ey ier, sonra onu Peygamber (s.a.v.)'e verirdim. O da
azn benim azmn dedii yere koyarak (o eyi) ierdi. Yine ben hayzl iken

kemiin etini srr, sonra onu Peygamber (s.a.v.)'e verirdim. O da azn benim
azmn dedii yere koyarak o eyi srrd. 366[366]
Aklama:

Burada hayzl kadnn artnn necis olmad ifade edilmektedir. Dolaysyla

erkek, hayzl hanmnn aznn dedii yerden bir ey imesinde yada yemesinde
bir saknca yoktur.

232- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ben hayzl iken Resulullah (s.a.v.) kucama yaslanr, sonra da Kur'an okurdu.
367[367]

Buhr, Hayz 1.
Ebu Dvud, Taharet 102, 259; Nes, Taharet 56, 177, 178, Miyah 10, Hayz 15; bn Mce, Taharet 125, 643;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/127, 210.
367[367] Buhr, Hayz 3, Tevhid 52; Ebu Dvud, Taharet 102, 260; Nes, Taharet 175, Hayz 16; bn Mce, Taharet 120,
634; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/69, 331, 334.
365[365]
366[366]

Aklama:

Buhr'nin rivayetinde de Resulullah (s.a.v.)'in ba benim kucamda olduu halde

Kur'an okurdu 368[368] denildiine gre, buradaki yaslanmaktan maksat, bam onun

dizine koymaktr. Dolaysyla burada da hayzh kadna dokunmann caiz olduu

belirtilmektedir.

233- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Yahudiler, kadnlar hayz/ay hali olduu zaman onlarla bir ey yemezler, imezler,

onlarla birlikte oturup kalkmazlar, evlerde onlarla bir arada bulunmazlard.

Peygamber (s.a.v.)'in sahabileri, bu durumu Resulullah (s.a.v.)'e sordular. Bunun
zerine yce Allah,

Sana kadnlarn ay halini sorarlar. De ki: O, bir rahatszlktr. Bu sebeple ay halinde

olan kadnlardan uzak durun ayetini sonuna kadar indirdi. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):

Cinsel iliki dnda onlarla yeme, ime, evde bir arada bulunma gibi her ey yapn
buyurdu.

Resulullah (s.a.v.)'in bu sz, Yahudilere ulat. Bunun zerine yahudiler:

Bu adam, bize muhalefet etmedik hibir ey brakmayacak dediler. Sahabeden

Useyd b. Hudayr ile Abbd b. Bir, Resulullah'a gelip ona:

Ey Allah'n resul! Yahudiler yle yle sylyorlar. Srf yahudilere muhalefet

olsun diye hayz halindeyken kadnlarla cinsel ilikide bulunalm m? diye sordular.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)'in yznn rengi deiti. yle ki biz, Resulullah
(s.a.v.)'in, o ikisine ok kzdn zannettik.

Bu iki sababi, Resulullah'in yanndan kp gittiler. O srada Peygamber (s.a.v.)'e bir

368[368]

Buhr, Hayz 3.

miktar hediye st geldi. Peygamber (s.a.v.), bu st, o iki sahabinin pei sra onlara
gnderdi. Onlar da bu st itiler. Dolaysyla bu iki sahabi, Peygamber (s.a.v.)'in,
kendilerine kzmadn (bylece) anladlar.369[369]
Aklama:

Yahudiler, haytzl kadnla bir sofrada yemek yemezler, ayn yatakta yatmazlar, hatta

hanmnn bulunduu eve girmezlerdi. Bir pislik veya vebadan kaar gibi onlardan

kaarlard. Kadnn n ksmna, arka taraftan yaklald takdirde doacak ocuun

a olacana inanrlard.

slam geldikten sonra Yahudilerde grlen bu ifrat ve tefriti kaldrp her konuda
olduu gibi bu meselede de orta yolu gstermitir.

Resulullah (s.a.v.), yzndeki deiiklii grerek canlarnn sikildiini anlam ve

onlarn zldklerini dnerek onlarn gnllerini ho etmek iin Useyd ile

Abbd'n arkasndan onlara st gndermitir. Bu olay, Resulullah (s.a.v.)'in
insanlara son derece efkatli ve merhametli olduunu gstermektedir.
4- Mezi

234- Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, mezi aknts ok olan birisiydim. Peygamber (s.a.v.)'e bu meseleyi kz

Fatma'nn nikahm altndaki konumdan dolay sormaya utanyordum. Bu nedenle

Mkdd bnu'l-Esved'e, bunu, Peygamber (s.a.v.)'e sormasn syledim. O da bunu
ona sordu. O da:

369[369] Ebu Dvud, Taharet 102, 258, Nikah 45-46, 2165; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 3, 2977, 2978; Nes, Taharet 181,
Hayz 8; bn Mce, Taharet 125, 644.

Mezi gren kimse, cinsel organn ykar ve abdest alr buyurdu. 370[370]
Aklama:

Erkeklerden kan maddeler drt eittir:

a- drar: drar, ittifakla necistir. Affedilen mikdar at takdirde ykanmas arttr.

b- Ved: Bazen idrarn peinden kan yapkan bir maddedir. Bu da idrar gibi
necistir.

c- Meni (=sperm): ehvetten dolay akan svdr. Boy abdestini gerektirir.

d- Mezi: Beyaza benzeyen yapkan bir svdr. Oynama veya pme esnasnda ba-

zen erkekten yada kadndan gelir. Fakat boy abdestini gerektirmez. Bundan dolay
ancak abdest almak gerekir. nk necistir. Dolaysyla mezinin gelmesiyle abdest
bozulur. Bundan dolay da cinsel organnn ykanmas emredilmitir.

mam A'zam Ebu Hanife ile mam afi, mezinin mutlak ekilde abdest almay gerektiine dair bu hadisi delil getirmitir.

Soru sormak ve fetva istemek hususunda vekil tayin etmek caizdir. Kiinin, hanmn
yaknlaryla, rfen ayp kabul edilen meselelerde direkt olarak konumayp bir arac
kiiyle zmlemesi uygundur.

5- Uykudan Uyannca Yz Ve Elleri Ykamak

235- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), geceleyin kalkm ve gidip byk abdestini yapmt. Sonra

Buhr, lm 51, Vud' 34, Gusul 13; Ebu Dvud, Taharet 82, 206, 207, 208, 209; Tirmiz, Taharet 83, 114; Nes,
Taharet 112, Gusul 28; bn Mce, Taharet 70, 504; Ahmed b. Hanbel, 1/124, 126.

370[370]

yzn ve ellerini ykam, sonra da geri uykuya yatmt. 371[371]

Aklama:

Kad yz'a gre; burada yz ykamaktan maksat, uykunun etkisini gidermektir. Eli
ykamaktan maksat, ellerine bulaan bir eyi temizlemek iindir.

Bu hadis, geceleyin uyandktan sonra tekrar uyumann mekruh olmadna delildir.

6- Cnpken Uyumann, Uyumak, Bir ey Yemek Veya Bir ey mek
stediinde Abdest Almann
Mstehab Olmas

236- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) cnp olduunda bir ey yemek istediinde yada uyumak

istediinde namaz abdesti gibi abdest alrd. 372[372]

Aklama:

Hadisin zahirinden anlaldna gre, cnp kimsenin bir ey yemek isterse,

ellerini ykamaldr.

mam Ahmed b. Hanbel (. 241/795)'e gre; cnp olan kiinin uyumazdan, ikinci
Buhr, Deavat 10; Ebu Dvud, Edeb 96-97, 5043; Nes, ftitah 153 ; bn Mce, Taharet 71, 508.
Buhr, Gusul 25, 27; Ebu Dvud, Taharet 87, 222, 223, 88, 224; 89, 226, 228, Vitr 8, 1437; Tirmiz, Taharet 87,
118, 119; Nes, Taharet 163, 164, 165, 166, Gusul 5; bn Mce, Taharet 99, 584, 104, 593; Ahmed b. Hanbel, 6/92,
102, 103, 119, 120.

371[371]
372[372]

defa ilikide bulunmazdan veya yiyip imezden nce cinsel organn ykamakla
beraber abdest almas mstehabtr.

mam Mlik (. 179/795) ile mam afi (. 204/819)'ye gre; ellerine pislik
bulamsa onlar ykar.

mam A'zam Ebu Hanfe (. 150/767)'ye gre ise, cnp olan kii, bir ey yemek

isterse, ellerini ykar, azn da suyla alkalar. Abdest almadan uyumasnda bir
saknca olmamakla birlikte almas daha uygundur.

Yalnz burada abdest almak, ruhsat olarak gsterilmektedir. Boy abdesti almak ise
azimet olarak fade edilmektedir. Azimet ise, ruhsattan daha faziletlidir.

237- Abdullah bn mer (r.anhm)'dan rivayet edilmitir: mer, Resulullah

(s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Bizden birisi cnp olduu halde uyuyabilir m? diye sordu.
Resulullah (s.a.v.):

Evet, abdest aldnda (uyuyabilir) dedi. 373[373]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in, Hz. mer'e Abdest al, cinsel organn yka, sonra da uyu

buyurmas, abdest almann ne alnmasn gerektirmez. nk cmleleri birbirine

balayan atf edat olan Vav harfi, tertibe delalet etmez. Sadece iki eyin bir arada

toplanmasn ifade eder. Buna gre hadiste, abdest almakla cinsel organn ykama

ilerinin ikisinin de yaplmas emredilmektedir. Nitekim hadisin mam Mlik (.

179/795)'ten rivayet, Cinsel organn yka, abdest al, sonra da uyu eklindedir.
Hadiste abdestin nce alnmas, onu tazim ve teberrk iindir. Buhr'nin

Buhr, Gusul 25, 27; Ebu Dvud, Taharet 86, 221; Tirmiz, Taharet 88, 120; Nes, Taharet 167; bn Mce,
Taharet 99, 585; Ahmed b. Hanbel, 1/125.

373[373]

rivayetinde abdest alma, emir sasyla deil, Abdest ald zaman uyur eklinde
art sasyla gelmitir.

Cnp olan kimsenin, uyumadan nce abdest almas merudur. Ancak bunun
hkm hususunda ihtilaf edilmitir.

Sfyan es-Sevr, Sad bnu'l-Mseyyeb, mam Ebu Ysufa gre; cnp kimsenin
abdest almadan uyumas caizdir.

Evz (. 157/774), mam afi (. 204/819), mam Mlik (. 179/795), mam

Ahmed b. Hanbel (. 241/795), mam A'zam Ebu Hanfe (, 150/767) ve alimlerin

ouna gre; cnp kimsenin uyumadan nce abdest almas mstehabtr. Bunlar,

konu ile lgili hadiste, Abdestin emredilmesini mendub olma eklinde

yorumlamlardr.

Bir grup alim de, burada, Abdestin ahnmasndan maksadn; Szlk anlam
tibariyle abdest alma olduunu belirtmilerdir. Bunlara gre, gerekli olan, elleri ve

cinsel organn ykamaktr. bn'l-Cevz (. 597/1200), bunun hikmetinin;

meleklerin pislik ve kt kokudan uzaklap eytanlarn yaklamas olduunu

sylemektedir. ah Veliyyullah Dihlev (. 1176/1762)'de, Cnplk, meleklerin

melekliine zt olduuna gre, mmin hakknda uygun olan, cnp olarak

uyumamak ve yemei uzatmamaktadr. Eer boy abdesti almas mmkn olmazsa

abdestiterk etmemesi gerekir der.

238- Abdullah b. Ebi Kays'tan rivayet edilmitir:

ie'ye, Resulullah (s.a.v.)'in vitir namazn sordum deyip hadisi zikretti. Sonra da:

Cnplk srasnda ne yapyordu? Uyumadan nce ykanr myd? Yoksa

ykanmazdan nce mi uyurdu? dedim. Aie:

Bunlarn her ikisini de yapyordu. Bazen ykanp yle uyur ve bazen de abdest alp
uyurdu dedi. Ben:

Bu ite serbestlii var eden Allah'a hamd olsun! dedim. 374[374]

Aklama:

Burada Resulullah (s.a.v.)'in cnp olduu zaman bazen guslederek uyuduu ve

bazen de gusletmeden sadece abdest alarak uyuyup daha sonra kalkarak ykand
belirtimekedir.

239- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi ailesine (cinsel ynden) yaklap sonra bunu tekrarlamak isterse abdest
alversin! 375[375]

Aklama:

Cnp olan kimsenin, uyumadan nce abdest almas merudur. Ancak bunun
mstehab m? yoksa vacip mi olduu hususunda ihtilaf edilmitir.

Sfyan es-Sevr, Sad bnu'l-Mseyyeb, mam Ebu Ysufa gre; cnp kimsenin abdest almadan uyumas caizdir.

Evz (. 157/774), mam afi (. 204/819), mam Mlik (. 179/795), mam

Ahmed b. Hanbe! (. 241/795), mam A'zam Ebu Hanfe (. 150/767) ve alimlerin

ouna gre; cnp kmsenin uyumadan nce abdest almas mstehabtr. Bunlar,
konu ie ilgili hadiste, Abdestin emredlmesini mendub olma eklinde

374[374] Ebu Dvud, Vitr 8, 1437; Tirmiz, Salat 330, 449; Fezailu'l-Kur'an 23, 2924; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/47,
138, 167.
375[375] Ebu Dvud, Taharet 85, 220; Tirmiz, Taharet 107, 141; Ncs, Taharet 169; bn Mce, Taharet 100, 587.

yorumlamlardr.

Bir grup alim de, burada, Abdestin alnmasndan maksadn; Szlk anlam
itibariyle abdest alma olduunu belirtmilerdir. Bunlara gre, gerekli olan, elleri ve
cinsel organn ykamaktr. bn'l-Cevz (. 597/1200), bunun hikmetinin;
meleklerin pislik ve kt kokudan uzaklap eytanlarn yaklamas olduunu

sylemektedir. ah Veliyyullah Dihlev (. 1176/1762)rde, Cnplk, meleklerin

melekliine zt olduuna gre, mmin hakknda uygun olan, cnp olarak

uyumamak ve yemei uzatmamaktadr. Eer boy abdesti almas mmkn olmazsa

abdesti terk etmemesi gerekir der.

7- Meninin Gelmesi Sebebiyle Kadnn Boy Abdesti Almasnn Vacip Olmas

240- mm Seleme (r. anh)'dan rivayet edilmitir: mm Sleym, Peygamber

(s.a.v.)'e gelip:

Ey Allah'n resul! phesiz ki Allah, hak(k aklamak)tan haya etmez. Acaba

ihtilam olduu zaman kadna boy abdesti almak lazm mdr? diye sordu.
Resulullah (s.a.v.):

Evet! Suyu (=spermi) grrse, (kadnn boy abdesti almas) lazmdr diye cevap
verdi. Bunun zerine mm Seleme:

Ey Allah'n resul! Kadn hi ihtilam olur mu? dedi. Resulullah (sav):

Allah iyiliini versin. ocuk, kadna neden benziyor (sanyorsun)? diye cevap verdi.
376[376]

241- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Bir kadn, Resulullah (s.a.v.)'e gelip
ona:

Buhr, lim 50, Gusul 22, Enbiya 1, Edeb 68, 79; Ebu Dvud, Taharet 95, 237; Tirmiz, Taharet 90, 122; Nes,
Taharet 131; bn Mce, Taharet 107, 600; Ahmed b. Hanbel, 6/306.

376[376]

Kadn ihtilam olup suyu/spermi grdnde ykanr m? diye sordu. Resulullah

(s.a.v.):

Evet! diye cevap verdi. ie, bu kadna:

Allah hayrn versin! Kahrolas! dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Brak onu! Benzerlik bundan baka bir sebepten mi meydana geliyor? Kadnn
spermi, erkein spermine galip gelince ocuk daylarna benzer. Erkein spermi
kadnn spermine galip gelirse o zaman ocuk amcalarna benzer! buyurdu. 377[377]
Aklama:

Kadnn htilam olmasnn hkmn Peygamber (s.a.v.)'e sormak, kadn iin adeten

ayp bir ey sayld iin kadn, ilk nce Peygamber (s.a.v.)'e nezaketle ve zr
belirterek soruyu sormaktadr. Halbuki kii, yaranna uygun olan eyleri sormaktan

utanmamas gerekir. Utanlacak cinsten de olsa, bilmedii bir eyi soran kimseyi
ayplamak doru deildir. Kadn da erkek gibi ihtam olur ve ondan da sperm gelir.

ocuk, kadna neden benziyor sanyorsun? sznden maksat; Bu ifadeden; erkein

suyunun galip gelmesi halinde ocuunun amcaya, kadnn suyunun galip gelmesi
halinde ise ocuun dayya benzeyecei anlatlmaktadr. Dolaysyla doan ocuk,
babasna benzedii gibi annesine de benzeyebilir.

8- Erkek ile Kadnn Sperminin zellikleri Ve ocuun, Her ikisinin

Sperminden Yaratlmas

242- Resulullah (s.a.v.)'in azadls Sevbn (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah

(s.a.v.)'in yannda ayakta duruyordum. Derken yahudi bilginlerinden birisi gelip:

377[377]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/92; Ebu Ya'l, Msned, 4395.

es-Selmu aleyke y Muhammed! dedi. Bunun zerine ben, onu yle bir ittimki az
daha yere dyordu. Bana:

Beni niin itiyorsun? dedi. Ben de:

Ey Allah'n resul! desene! dedim. Yahudi:

Biz, onu ancak ailesinin verdii ismiyle arrz dedi. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.):

Gerekten benim adm, ailemin bana isim olarak verdii Muhammeddir buyurdu.
Yahudi:

Sana baz eyler sormaya geldim dedi. Resulullah (s.a.v.):

Sorduklarna cevap verirsem sana bir faydas olur mu? buyurdu. Yahudi:

Kulaklarmla dinlerim diye cevap verdi. Resulullah (s.a.v.) yanndaki bir sopayla
yere bir takm izgiler izerek:

Sor bakalm buyurdu. Yahudi:

Yer ile gklerin baka bir kla deitirilecei gn insanlar nerede olacak? dedi.
Resulullah (s.a.v.):

Kprnn yannda karanlk iinde olacaklar buyurdu. Yahudi:

O halde insanlardan kpry ilk geen kim olacak? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):
Muhacirlerin fakirleri buyurdu. Yahudi:

yleyse cennete girerken onlarn hediyesi ne olacak? dedi. Resulullah (s.a.v.):

Balk cierinin ziydesi! buyurdu. Yahudi:

Bunun arkasndan onlarn yiyecekleri ne olacak? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Onlara, cennetin etrafnda otlayan cennet kz kesilecek buyurdu. Yahudi:
Bunun stne ne iecekler? dedi. Resulullah (s.a.v.):

Orada Selseb ad verilen bir kaynaktan (iecekler) buyurdu. Yahudi:

Doru syledin deyip sonra da:

Hem ben sana yeryznde yaayan bir peygamberden yada bir veya iki kiiden
baka hibirinin bilmeyecei bir eyi sormaya geldim dedi. Resulullah (s.a.v.):
Sorduklarna cevap verirsem sana bir faydas olur mu? buyurdu. Yahudi:
iki kulamla seni dinlerim deyip sonra da:

Sana ocuun nasl meydana geldiini sormaya geldim dedi. Resulullah (s.a.v.):

Erkein menisi beyaz, kadnn menisi ise sardr. Bunlar bir yere gelirde, erkein
menisi kadnnkine galebe alarsa Allah'n izniyle kadn, erkek ocuk dourur. Kadnn
menisi erkei menine galebe ald zaman da Allah'n izniyle kadn, kz dourur
buyurdu. Yahudi:

Doru syledin! Sen gerekten bir Peygambersin dedi. Sonra da ekip gitti. Daha
sonra Resulullah (s.a.v.):

Gerekten bu adam bana soracan sordu. Ama ben onun sorduklarndan bir ey
bilmiyordum. T ki Allah onlar bana bildirdi buyurdu.378[378]

Aklama: Alimlerin aklamasna gre, erkek sperminin/menisinin zellii

vardr:

1- Ya olduu zaman kokusu hamur kokusuna, kuru olduu zaman ise yumurta
kokusunu andrr.
2- Atla atla gelir.

3- Darya lezzetle kar. ktktan sonra da bir geveklik meydana gelir.

Alimlerin ouna gre bu zellikte erkek ile kadn spermleri arasnda bir fark

yoktur. Sz konusu bu sfatlarn bir tanesi spermi ispat etmek iin yeterlidir. Bu

zelliklerden hibirisi bulunmazsa o zaman kan suya meni/sperm hkm

378[378]

Ncs, retu'n-Nisa, 188; bn Hibbn, Sahih, 7422; Hkim, Mustedrek, 3/481-482.

verilmez.

Erkek ve kadn meniyi grd zaman ykanmalar farzdr. nk Peygamber

(s.a.v.)'in bir kiiye verdii hkm geneli de kapsar.
9- Cnplkten Dolay Ykanmann ekli

243- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) cnplkten dolay ykanaca zaman (ilk nce) ellerinden

balayp onlan ykard. Sonra sa eliyle sol eline su dkp avret yerini ykard. Sonra
namaz abdesti gibi abdest alrd. Sonra suyu alp parmaklarn salarnn diplerine
sokar(ak ban gzelce bir ekilde ykar)di. yice temizlendiine kanaat getirdiinde
bana avu su atar, sonra btn vcuduna su dokunurdu. Sonra da ayaklarn
ykard. 379[379]

244- Hz. Meymne (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) cnplkten dolay ykanmak iin suyunu getirmitim. ilk nce

ellerini iki yada defa ykad. Sonra elini kaba daldrd. Sonra ondan ald suyu
avret yerine dkp onu sol eliyle ykad. Sonra sol elini yere srp onu iddetle
ovdu. Sonra namaz abdesti gibi abdest ald. Sonra bana avu dolusu avu su
dkt. Sonra bedeninin dier yerlerini ykad. Sonra bulunduu yerden ekilerek

ayaklarm ykad. Sonra ona kurulanmas iin havlu getirdim. Fakat o bunu kabul
etmedi. 380[380]
Aklama:
379[379] Buhr, Gusul 1, 15; Ebu Dvud, Taharet 97, 240, 241, 242, 243, 244; Tirmiz, Taharet 76, 104; Nes, Taharet
152, 153, 155, 156, 157; bn Mce, Taharet 94, 574; Ahmed b. Hanbel, 6/52, 70, 72, 96, 101, 110, 143
380[380] Buhar, Gusul 1, 5; Ebu Dvud, Taharet 97, 245; Tirmiz, Taharet 76, 103; Nes, Taharet 161, Gusul 14, 15, 22;
bn Mce, Taharet 94 573; Ahmed b. Hanbel, 6/236, 325, 330, 2/129

Cnplk,

Fkh

literatrnde,

cinsi

mnasebet

veya

ehvetle

meninin

gelmesi/inzal sebepleriyle meydana gelen ve belirli ibadetlerin yaplmasna engel

olan hkm kirlilik halinin addr.

Meni gelsin yada gelmesin cinsel iliki sonunda kadn da erkek de cnp olur.
Cnplde yol aan cinsel ilikinin ls ve balang snr, erkeklik organnn

snnet ksmnn girmi olmasdr. Erkek yada kadndan ehvetle cinsel zevk vererek

meninin gelmesi cnpln ikinci sebebidir. Meninin, uyku halinde yada uyankken,

irad yada irade dnda gelmesi sonucu deitirmez. afiiler hari, fakihlerin
ounluuna gre; cnplk iin meninin ehvetle gelmesini art grdklerinden
ar kaldrma, dme, hastalk gibi sebeplerle meninin gelmesini cnplk sebebi
saymaz.

Cnp olan kimsenin, ilk frsatta abdest almas, deilse cinsel organn, el ve azn
ykamas tavsiye edilmitir.

Boy abdesti ve namaz abdesti srasnda aza ve buma su vermenin hkmnn ne

olduu konusunda alimler arasnda gr aynl vardr:

Ahmed b. Hanbel (. 241/795)'e gre; boy abdesti ve namaz abdesti srasnda aza
ve buma su vermek farzdr.

mam Mlik (. 179/795) ve mam f (. 204/819) alimlerine gre ise; hem boy
abdestinde ve hem de namaz abdestinde snnettir.

Hanefilere gre ise; boy abdestinde farz olup namaz abdestin de farz deildir.

Resulullah (s.a.v.)'in ayaklarn ykamak iin yerini deitirdii ve ayaklarn ykama

ini en sona brakt anlalmaktadr.

Cumhur, bu tr rivayetlere dayanarak mutlak olarak boy abdestinde ayaklan en son

ykamann mstehab olduu grne varmtr.

mam A'zam Ebu Hanfe (. 150/767) ve rencilerine gre, gusledilen yer; leen,
kvet gibi suyun biriktii bir yer durumunda ise ayaklan ykama iini en sona

brakmak, deilse abdestin hemen sonunda ykamak mstehabtr.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, avret yerini ykama esnasnda eline herhangi bir kokunun

bulam olma htimaline karlk ellerini yere iyice srtt anlalmaktadr. Bu da,
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, temizlie ne derece nem verdiini ve ho olmayan
kokularn bedeni zerinde kalmamas iin ne kadar dikkat ettiini gstermektedir.

Bana avu dolusu avu su dkt. Sonra bedeninin dier yerlerini ykad
ifadesinden; Resulullah (s.a.v.)'in salarnn arasn ovalamad, sadece suyu
dkmekle yetindii anlalr. Fakat baka rivayetlerde, daha su dknmeye

balamadan vcutta kl olan yerlerini ovalad zikredilmitir. Burada ravinin,

hadisi uzatmamak iin bunu zikretmemi olduu anlalaca gibi, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in ovalamay bazen terk ettii de anlalabilir.

Cabir b. Abdullah (. 74/693), bn Ebi Leyla (. 148/765) ve Sad b. Mseyyeb (.

92/712), bu hadise dayanarak, boy abdesti ve namaz abdestinden sonra

kurulanmann mekruh olduunu sylemilerdir.

filerin mehur olan grne gre, silinmeyi terk etmek mstehabtr.

Hz. Osman, Hasan b. M, Enes b. Mlik, Hasen el-Basr, mam Mlik, mam Ahmed ve
mam A'zam Ebu Hanfe'ye gre; boy abdesti ve namaz abdestinden sonra

kurulanmada bir mekruhluk grmemilerdir. Bunlar grlerine, bn Mce'nin

Selmn el-Fris'den rivayet ettii, Resulullah (s.a.v.) abdest ald, zerinde olan yn

cbbeyi ters evirdi ve onunla yzn sildi hadisi ile Tirmiz'nin Hz. Aie'den

rivayet ettii Resulullah (s.a.v.)'in bir bez paras vard. Abdestten sonra bununla
kurulanrd hadisini delil olarak kabul etmilerdir.

Resulullah (s,a.v)'in havlu kullanmamas, her zaman kullandnn aksinedir. Onun

bu hareketi, o gn havlu kullanma ihtiyacn hissetmemesinden veya serinleme
isteinin bulunmamasndan olsa aerektir.

10- Cnplkten Dolay Ykanrken Mstehab Olan Su Miktar Ve Erkek ile

Kadnn Ayn Kaptan Ykanmas Ve Birbirlerinden Artan Suyla Ykanmalar

245- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Kadeh denilen bir kabta ykanrd ki, o da Farak demektir. Ben
ve Resulullah.(s.a.v.}, ayn kaptan ykanrdk. 381[381]

Aklama:

Farak, yaklak olarak sekiz litre su alabilen bir l birimidir.

Srkek ve kadnn, gerek ayn anda bir kaptan ve gerekse de birbirlerinden artan
suyla ykanmalar caizdir. Ayn kaptan abdest almalar ittifakla caizdir.
246- Ebu Seleme b. Abdurrahman'dan rivayet edilmitir:

Ben, ie'nin st kardeiyle birlikte ie'nin yanna girdim. St kardei, ona;

Peygamber (s.a.v.)in cnplkten kmak iin nasl ykandn sordu. Bunun

zerine ie, bir sa' kadar (su alan) bir kap isteyerek (o suyla) ykand. Bu srada
bizim ile onun arasnda bir perde vard. Bann zerine defa su dkt.
Ebu Seleme b. Abdurrahman der ki:

Peygamber (s.a.v.)'in hanmlar salarn ksaltp perem gibi olurdu. 382[382]

Ebu Seleme b. Abdurrahman, ie'nin kz kardei mm Klsm'n st oludur. Bu

durumda ie, onun teyzesi konumundadr. ie'nin st kardeinin kim olduu

381[381]
382[382]

Buhri, Gusul 2; Ebu Dvud, Taharet 96, 238; bn Mce, Taharet 35, 376.
Buhri, Gusul 3; Ncs, Taharet 144.

hususunda deiik grler ileri srlmtr.

Kad yz'a gre; bu iki kii, Hz. ie'nin ban ve vcudunun mahrem kiilere
haram olmayan st ksmn ykarken grmlerdir. nk grmeyecek olsalar su

isteyerek onlarn huzurunda temizlik yapmasnn bir anlam olmazd. Onlarn

gremeyecei bir yerde olsayd o zaman Bize yle anlatt diye olay anlatrlard.
Demek ki, mahrem kiilerin grmesi helal olmayan yerlerini rtmek iin araya bir
perde koymutur.

Burada Hz. ie'nin, soruyu soranlara hemen fiilen retmesi, konuyu renme
asndan nemli bir durumdur. nk fiilin etkisi, szden daha etkili olup kalc bir
durumdur. Bunun iin de olay detayl bir ekilde deil de ksaca bir sa' kadar su
alan bir kap isteyerek o suyla uygulamal olarak gstermitir.

S', yaklak drtlitre su alabilen l birimidir. Bu, Irak fakihlerine gredir.

Bu hadis, ykanan kimsenin suyu vcuduna tekrar tekrar dknmesinin art

olmayp asl olann styun btn bedeni kaplamasdr.

Ayrca bu hadis, ihtiya halinde kadnlann, salarnn ksaltlab ileceine delil tekil
etmektedir.

247- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ben ve Resulullah (s.a.v.), aramzdaki bir kaptan ykanrdk. O benden nce

davranrd. Ben de ona:

Bana brak, bana brak! derdim.

Aie, (her) ikisinin de (bu srada) cnp olduunu belirtmitir. 383[383]

Aklama:

383[383] Nes, Taharet 58, 148; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/103, 118, 123, 161, 171, 172, 265; bn Huzeyme, Sahih,
236; bn Hibbn, Sahih, 1195.

Daha nce de getii zere, erkek ile kadnn bir kaptan beraberce yada biri
dierinden artan suyla ykanmalar caizdir.

248- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) bir mdd (su) ile abdest alrd. Bir s'dan be mdde kadar (su)
ile de boy abdesti alrd. 384[384]
Aklama:

Hadis, Resulullah (s.a.v.)'in namaz abdesti ve boy abdesti iin ne kadar su

kullandn gstermektedir. Daha nce de getii zere; br s' yaklak drt litre su
alabilen l birimidir. Bir mdd ise yaklak bit titre su alabilen l birimidir.
Buna gre Resulullah (s.a.v.), namaz abdesti iin bir litre civarnda su
kullanmaktayd. Boy abdesti iin ise drt yada be litre civarnda su
kullanmaktayd.

Bu da gsteriyor ki; boy abdesti iin yetecek su iin belli bir miktarla snrlama
getirilmemitir. nk vcudun her yerini slamak artuyla az su ile de ok suyla da

ykanmak caizdik Yalnz namaz abdesti ile boy abdestinde hadislerin gsterdii
miktardan daha az su kullanmamak mstehabtr. Bu rivayette, Enes, be mdd,
Resulullah (s.a.v.)'in boy abdestte kulland suya belli bir snrlama gstermise de

baz alimlerin kanaatlerine gre o, Peygamber (s.a.v.)'in daha ziyade kullandn

duymamtr. Yoksa 244 nolu Hz. Aie hadisinde de getii zere Resulullah (s.a.v.)

Farak denilen byk bir kaptan ykand rivayet edilmitir. Buna gre Enes'in,
Bir sa'dan be mdde kadar suyla ykanrd ifadesinden, Bundan teye gemezdi

manasn karmak doru olmaz. nk Enes, sadece grdn anlatm-tr. Onun

grd sadece bu miktardr. nk haller, ihtiyaca gre deiebilir.

Buhr, Vud' 7; Ebu Dvud, Taharet 44, 95; Tirmiz, Salat 429, 609; Nes, Taharet 59, 144, Mivah 14; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 3/112, 116, 259, 282, 290.

384[384]

11. Boy Abdesti Alrken Baa Ve Dier Yerlere Suyu Defa Dknmenin
Mstehab Olmas

249. Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) cnplkten ykanaca zaman bana avu su dkerdi.

(Hz. Ali'nin torunu) Hasan b. Muhammed, Cbir'e:

Dorusu benim sam ok dedi. Cbir der ki: Ona:

Ey kardeimin olu! Resulullah (s.a.v.)'in sa, seni sandan daha ok ve daha

temizdi dedim. 385[385]
Aklama:

Burada Benim sam ok ifadesiyle, ba ykamak iin avu suyun yetmeyecei

anlatlmak istenmitir. Cbir'de, ona; avu suyun, Peygamber (s.a.v.)'e yettiine

gre kendisine de yeteceini belirtmitir.

Ayrca bu hadiste; sa ok olsa da ba avu suyla ykamann yeterli olaca, suyu

fazlaca .israf etmenin doru olmad, ykanrken nce baa ondan sonra vcudun
dier yerlerine su dklmesi gerektii, dini konularda bilen kimselere soru
sorulmas lazm olduu ve Resulullah (s.a.v.)in boy abdesti alrken ban avu
suyla ykad anlatlmaktadr.

385[385]

Buhar, Gusul 3; bn Mce, Taharet 95, 577; bn Huzeyme, Sahih, 243.

12- Boy Abdesti Alan Kadnn Sa rglerinin Hkm

250- mm Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Ben bamn sa rgs ok olan bir kadnm. Cnplkten

ykanmak iin onu zeyim mi? diye sordum. O da:

Hayr! Bana sadece avu su dkmen sana yeter, sonra zerine suyu dokunup
temizlenirsin! buyurdu. 386[386]
Aklama:

Hadisten anlaldna gre; cnplkten dolay boy abdesti alacak olan kadnn sa
rglerini zmesine lzum yoktur.

afilere gre su, salarn dibine ve i ksmna ulayorsa rglerin zlmesine

gerek yoktur. Ulamyorsa rglerin zlmesi vaciptir. Bu, hem erkek iin ve hem

de kadn iin geerli br durumdur. Ykanmay gerekli klan sebepler arasnda fark
yoktur.

Hanefilere gre ise su, kadnn sa rglerinin dibine ulat takdirde rglerin
zlerek salarn ykanmasna gerek yoktur. nk bu mm Seleme hadisinde de
grld zere Resulullah (s.a.v.) mm Seleme'nin sa rglerini zmesini
istememi, sadece bana sadece avu su dkmeyi yeterli grmtr. Erkeklerin

salarn rglyse ykanrlarken rglerini zp suyu salarnn tamamna

ulatrmalar gerekir.
386[386]

Ebu Dvud, Taharet 99, 251; Tirmiz, Taharet 77, 105; Nes, Taharet 150; bn Mce, Taharet 108, 603.

251- Ubeyd b. Umeyr'den rivayet edilmitir:

ie'ye, Abdullah bn Amr'n, kadnlara ykanacaklar zaman sa rglerini

zmelerim emrettii bilgisi ulamt. Bunun zerine Aie:

u Abdullah bn Amr'a aarm! Kadnlara ykanacaklar zaman sa rglerim

zmelerini emrediyormu. Balarm/salarn tra etmelerini emretmiyor mu?
Dorusu ben ve Resulullah (s.a.v.) ayn kaptan ykanrdk. Bama defa su
dkmekten fazla bir ey yapmazdm dedi. 387[387]
Aklama:

Grld zere bu iki rivayette, boy abdesti alrken kadnn salarn zmesinin
gerekmedii belirtilmektedir. Dolaysyla ykanan kadnn salarnn iine ve dna
su iledii zaman onlar zmek vacip deildir.

Abdullah bn Amr'n, ykanrken kadnlara sa rglerini zmelerini emretmesi,

bunu vacip grd eklinde yorumlanr. Bu durumda Abdullah bn Amr, konuyla

ilgili mm Seleme hadisi ile Aie hadisini duymam demektir. Ayrca Abdullah bn

Amr'n bu emri mstehab olmak zere ihtiyaten vermi olmas da ihtimal

dahilindedir.

13- Hayzdan Dolay Ykanan Kadnn, Kan Gelen Yere Bir Para Kokulu Br
ey Srmesinin Mstehab Olmas

252- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

387[387]

Nes, Gusul 12; bn Mce, Taharet 108, 604.

Esma, Peygamber (s.a.v.)'e hayzdan nasl ykanlacam sordu. Peygamber (s.a.v.):

Sizden birisi suyunu ve (kokulu) sidresini alp temizlenir. Temizliini de gzel bir
ekilde yapar. Sonra suyunu bana dkp ban iddetli bir ekilde ovalar, ta ki su sa
diplerine kadar ulasn. Sonra vcuduna su d-knr, sonra zerine misk srlm bir
bez paras alarak onunla temizlenir buyurdu. Esma:

Bununla nasl temizlenecek? diye sordu. Peygamber (s.a.v.):

Subhanallah! Onunla temizlenirsin istet' buyurdu. Bunun zerine Aie, szn

gizlercesine (fsltyla) ona:
Kann (geldii) yere srersin! dedi.

Ayrca Esma, Peygamber (s.a.v.)'e, cnplkten nasl ykanlacam da sordu.

Peygamber (s.a.v.):

Su alp temizlenir ve temizlii gzel bir ekilde yaparsn yada temizlii mbalaal
bir biimde yaparsn. Sonra suyu bana dkp onu ovalarsn. Ta ki su salarnn
dibine varsn. Sonra suyu zerine dkersin buyurdu. Bunun zerine ie:

u Ensar kadnlar, ne iyi kadnlardr. Dinlerini renme hususunda kendilerine

haya/utanma engel olmuyor dedi. 388[388]
Aklama:

Burada zellikle hayzdan temizlenen bir kadnn snnete uygun ekilde nasl
temizlenecei aklanmaktadr. Hayzdan yada nifastan temizlenen bir kadn, nce

gzelce ykanp temizlendikten sonra bir pamuk yada bez parasna misk veya gl

ya gibi gzel kokular srerek onunla cinsel organn ve kan bulaan yerlerini
gzelce ovuturarak temizlii bu ekilde tamamlar.

Burada sz konusu edilen Sidreden maksat; ykanrken kullanlan sidre

388[388]

642.

Buhar, Hayz 13, 14, 'tisam 24; Ebu Dvud, Taharet 120 (314, 315); Nes, Taharet 159; bn Mce, Taharet 124,

yapradr. Rivayete gre; bu aacn yapraklan kurutularak dvlr ve onunla

hamamda ykanlrd.

Burada gzel koku srnmekten maksat; kadnn, ay halinden sonra gzel

kokmasn ve kan gelen yer ile evresini temizleyerek pis kokudan kurtulmasn
salamaktr. Bu, evli yada bekar olsun, hayz ve nifastan temizlenen kadnlara

mstehabtr. Kadn misk bulamazsa onun yerine herhangi gzel bir koku da
srebilir. Pis kokuyu giderecek bir ey bulamazsa suyla ykanmas da yeterlidir.

Peygamber (s,a,v)'e soru sormaya gelen kadn, Ensar'dan Esm'nn kim olduu
hususunda eitli grler ileri srlmtr. Bununla birlikte olayn eitli
zamanlarda meydana geldiini syleyenler de olmutur.
14- Mstehaza, Olan Kadnn Ykanmas Ve Namaz

253- Hz. Aie (r. anhj'dan rivayet edilmitir:

Fatma bint. Ebi Hubey, Ebu Hubey, Muttalib bn Esed'in oludur-Resulullah

(s.a.v.)'e:

Ben, (daimi surette) istihazal bir kadnnm. Hi temizlenemiyorum. Acaba namaz

brakaym m? diye sordu. Resulullah (s.a.v.), ona:

Bu, hayz (kan) deil, bir damar (kan)dr. Hayz kan(n) geldiinde namaz klma.
Hayz(n) bittii zaman kan yka ve namaz kl buyurdu. 389[389]

Ebu Hubey'in asl ad. Kays b. Muttalib'dir.

254- Hz. Aie (r. anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in baldz, Abdurrahman b. Avf in hanm Umm Habbe bint.

389[389]

Buhr, Vud' 63, Hayz 19, 24.

Cah yedi yl istihaze olmutu ve bu hususu Resulullah (s.a.v.)'e sordu. Resulullah

(s.a.v.):Bu, hayz kan deil, bir damar kandr. Boy abdesti al ve namazn kl'
buyurdu." bir bozukluk sebebiyle gelen M kandr. Dger bir rtadey lousalk
dndaki mm Habbe hadisinin, Fatma bint. Ebi Hubey hadisiyle nesh edildii
de ileri srlmtr.

Hattab (. 388/998)'ye gre; bu hadis, ksa bir ekilde rivayet edilmitir. Kadnn

hali, genie bir ekilde aklanmamtr. Her istihazal kadna boy abdesti aimak
vacip deildir. Boy abdesti alma emri; gelen kann, hayz kan m, yoksa istihaze kan

m olduunu ayra-mayan yada gnn, vaktini ve saysn unutan kimse kadn iin
geerlidir. Bylesi bir kadn, hibir namazn terk edemez ve her namaz iin
ykanmas gereklidir.

Hz. Peygamber (s.a.v.) zamannda dokuz tane msteha2al kadn vard. Bunlar;
Fatma bint. Ebu Hubey, mm Habbe bint. Cah, kz kardei Hamne, kz kardei

mm'I-M'minin Zeyneb bint. Cah, Sehle bint. Sehl, mm'l-M'minin evde,

Esma bint. Mrsid el-Hris, Zeyneb. Bint. Ebi Seleme, Bdine bint.Gayln es-

Sakaf'dir.

Burada gecen Hindin, hadisin ravisi olan Ebu Bekr bn Abdurrahrnan'n hanm
m, yoksa akrabas m olduuna dair hibir yerde bir bilgiye rastlanlmamtr. bn

Hacer (. 852/1447)'in, El-sbe adl eserinin sonunda bir Hindden bahsedilmi,

fakat kim olduu aklanmamtr.

15- Hayzl Kadna Namaz Degl, Sadece Orucun Kazasnn Vacip Olmas

255- Muze'den rivayet edilmitir:

Neden hayzl kadn orucu kaza ediyor da, namaz kaza etmiyor? diye soru
sordum. Aie:

Sen, Harriyye misin? dedi. Ben de:

Harriyye deilim, fakat (bunun hkmn renmek iin) soruyorum dedim.

Aie:

Peygamber hayattayken) bu i, bizim bamza gelirdi. Dolaysyla da orucu kaza

etmekle emrolunurduk. Fakat namaz kaza etmekle emrolunmazdk diye cevap
verdi. 390[390]
Aklama:

Harr: Kfeye iki mil uzaklktaki bir kyn addr. Haricilerin toplandklar ilk yen
Bu nedenle Haricilere, bu kye nispetle, Harriyye denilmitir.

Siffn savanda ortaya kan meselenin zmlenmesi iin hakem tayin edilmiti.
iler, Hkm ancak Allah'ndr szn dstur edindikleri iin, hem Hz. Ali (.

40/660) hem de Muaviye (. 60/679) ile taraftarlarn tekfir edip her iki taraftan da
ayrlmlard, nedenle onlar, din ile hakkn haricine ktklar ve Hz. Ali'den
ayrldklar iin Harici! (=kanlar/kar kanlar) diye mehur olmulardr.

Hadisi rivayet eden kadnn ad, Muze bint. Abdullah el-Adeviyye'dir. bn Man, bu
dinin, gvenilir birisi olduunu belirtmitir. Hicretin 83. ylnda vefat etmitir.

Hz. Aie'nin, kadna Sen Harriyye inisin? eklinde bir soru sormasnn nede
Haricilerin,

hayz

olan

kadnn

hayz

mddetince

klamad

temizlendikten so kaza etmesinin gerektiini kabul etmeleriydi.

namazlar,

Hayz olan kadn, genel kabule gre; namaz klamaz, oru tutamaz, kocasyla cinsel

ilkide bulunamaz. Bunun yan sra Hanefiler dahil fakihlerin ounluuna gre,
hayzl kc nn; Kur'an okumas, Mushaf eline almas, mescide girip orada kalmas

caiz deildir, konuda hayzl kadn, cnp kimse gibidir. Dolaysyla ihtiya halinde
mescide girebilir du ve zikir niyetiyle du ayetlerini, Fatiha, hlas gibi sureleri,
besmeleyi, kemle-i tevhid ahadeti okuyabilirler.

Buhr, Hayz 20; Ebu Dvud, Taharet 104, 262, 263; Tirmiz, Taharet 97, 130, Savm 68, 787; Nesa, Hayz 17,
Savm 64; bn Mce, Taharet 119, 631; Ahmed b. Hanbel, 6/231-232.

390[390]

Mliki fkhlar ise, baz sahabe ve tabiun alimlerinden rivayet edilen, grlerin
de: iyle, kadnn, hayz sresi ierisinde Kur'an okuyabileceini, fakat hayz kan

kesildii anc itibaren gusledip temizleninceye kadar cnp hkmnde olup Kuran
okuyamayacakla belirtmilerdir. bn Hazm (. 456/1063), bu art da aramaz.

Mlikler ve bn Hazm dahil bir grup slam alimi, cnplk halinin irad, hayzm ise
ri irad oluundan hareketle hayzl kadn lehine bir ayrm yapmay gerekli

grm,zell Mlikler, kadnlarn Kur'an retimi ve renimi iin byle bir

ruhsata ihtiyac bulund noktasndan hareket etmilerdir.

Hayzl kadnn, hayz sebebiyle ibadet edememesi, dinin ona tand bir muafiye
Bu ibadetleri yapamad iin din bir sknt, eksiklik ve sorumluluk duymas
yersizdir. baderde, say ve sreden ziyade niyet ve fkri-ruh younluk nemlidir.

Hadiste oru ile namaz arasnda bir ba kurulmasnn sebebi; namaz badetinin, bec

olma bakmndan oruca benzemesidir. Hayzl olan kadnlarn orucu kaza etmeleri

gere nk oru ibadeti, ylda bir defa yaplmaktadr. Dolaysyla tutulamayan oru
iin V edilmesinde bir glk yoktur. Hayz (=ay hali/regl) hali ise, genelde, her ay
meydana meinden tr gnlk ibadet olan namazn birikmesine, bylece de

ibadette glk do: sna sebep olur. Allah ise, kuluna glk dilemez. Bu nedenle

de slam, bu gl kaldn tr.

16- Boy Abdesti Alan Kimsenin Elbise Ve Ona Benzer Bir eyle Perdelenmesi

256- mm Hni' bint. Ebi Tlib (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

mm Hni, Mekke'nin feth edildii sene Resuluah (s.a.v.) Mekke'nin yukar

tarafnda bulunduu bir srada onun yanna gelmiti. Resulullah (s.a.v.) ise

ykanmaya kalkmt. Rahat bir ekilde ykanmas iin kz) Ftma, ona bir elbiseyle

perdelemiti. Sonra Resulullah (s.a.v.) elbisesini alp ona sarnm ve daha sonra da

sekiz rekathk kuluk nafile namaz klmt. 391[391]

Aklama:

mm Hni', Resulullah (s.a.v.)'in amcas Ebu Tlib'in kz ve Hz. Ali'nin de

kardeidir. Asl isminin ne olduu hususunda gr ayrl vardr. Mekke'nin feth
edildii gn mslman olmutur. Mekke, hicretin 8. ylnda feth edilmitir.

Burada boy abdesti alacak kimsenin, arada perde olmak kaydyla mahrem

akrabasndan bir kadnn yannda ykanabilir. Bununla ilgili olarak benzeri bir
rivayet 245 nolu hadiste gemiti.

Kuluk namazn 8 rekat olarak klmak caizdir.

16- Boy Abdesti Alan Kimsenin Elbise Ve Ona Benzer Bir eyle Perdelenmesi

256- mm Hni' bint. Ebi Tlib (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

mm Hni, Mekke'nin feth edildii sene Resulullah (s.a.v.) Mekke'nin yukar

tarafnda bulunduu bir srada onun yanna gelmiti. Resulullah (s.a.v.) ise

ykanmaya kalkmt. Rahat bir ekilde ykanmas iin kz Ftna, ona bir elbiseyle
perdelemiti. Sonra Resulullah (s.a.v.) elbisesini alp ona sarnm ve daha sonra da
sekiz rekathk kuluk nafile namaz klmt. 392[392]
Aklama:

391[391] Buhr, Gusul 21, Salat 4, Cizye 9, Edeb 94; Tirmiz, sti'zan 34, 2734, Siyer 26, 1579; Nes, Taharet 143; bn
Mce, Taharet 126, 645.
392[392] Buhr, Gusul 21, Salat 4, Cizye 9, Edeb 94; Tirmiz, sti'zan 34, 2734, Siyer 26, 1579; Nes, Taharet 143; bn
Mce, Taharet 126, 645.

mm Hni', Resulullah (s.a.v.)'in amcas Ebu Tiib'in kz ve Hz. Ali'nin de

kardeidir. Asl isminin ne olduu hususunda gr ayrl vardr. Mekke'nin feth
edildii gn mslman olmutur. Mekke, hicretin 8. ylnda feth edilmitir.

Burada boy abdesti alacak kimsenin, arada perde olmak kaydyla mahrem

akrabasndan bir kadnn yannda ykanabilir. Bununla ilgili olarak benzeri bir
rivayet 245 nolu hadiste gemiti.

Kuluk namazn 8 rekat olarak klmak caizdir.

17- Bakalarnn Avret Yerlerine Bakmann Haram Olmas

257- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Erkek erkein, kadn da kadnn avret yerine bakamaz. Erkek erkee bir elbisenin
iinde yana amaz. Kadn da kadna bir elbisenin iinde yanaamaz. 393[393]
Aklama:

Erkekler erkeklerin ve kadnlar da kadnlarn avret yerlerine bakamazlar.

Erkeklerle kadnlarn birbirlerinin avret yerlerine bakmas haramdr.

Peygamber (s.a.v.) erkeklerin birbirlerinin avret yerine bakmalarn yasaklamakla

onlarn kadnlarn avret yerine bakmalarnn da yasak olduuna iaret etmitir.

Hatta erkein avret yerine bakmak yasak olunca kadmnkine bakmann yasak ve
haram olaca nceliklidir.

Hanefilere gre, kar kocann birbirlerinin avret yerlerine bakmasnda bir saknca

393[393]

Ebu Dvud, Hamam 2, 4018; Tirmiz, Edeb 38, 2793; bn Mce, Taharet 137, 661.

yoktur.

Erkek erkein avretinden baka her yerine bakabilir. Kadnn yabanc bir bakmas

da erkekin erkee bakmasna kyas olur. Yani gbeinden diz kapann altna
kadar olan yerlerine bakamaz. Kadnn erkee bakmas da ayn hkme tabidir.

iki erkein ve yine iki kadnn, aralarnda bir engel olmakszn bir rt altna
girmeleri tahrimen mekruhtur.

18- Avret Yerini Almaktan Korumaya Dikkat Gsterilmesi

258- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Kabe ina edilirken Peygamber (s.a.v.) ile Abbs ta getirmeye gitmilerdi. Abbs,
Peygamber (s.a.v.)'e:

Talardan korunmak iin petemalm/izarm omzuna koy! dedi. O da yle yapt.

Fakat derhal yere dt. Gzleri semaya dikildi. Sonra ayaa kalkp, (Abbs'a):

Petemalm( ver), p ete malm ver! dedi.

Bunun zerine Abbs, ona elbisesini giydirdi. 394[394]

Aklama:

Bu olay, Resulullah (s.a.v.)'in ocukluu dneminde gemiti. Resulullah (s.a.v.)'in

bu srada ka yanda olduu meselesi ihtilafldr, tbn Battal ile Ibn Tn'e gre, 15

yanda idi. bn shk'a gre ise 35 yanda idi. Sheyl'ye gre isi bu olay iki defa
meydana gelmitir. Biri kklnde ve dieri de Kabe yaplrken gereklemiti.
394[394]

Buhr, Salt 8, Hac 42, Menkbu'l-Ensar 25.

Resulullah (s.a.v.)'in dp baylmasna sebep avret yerinin almasdr. Bu olaydan

sonra Resulullah (s.a.v.) hibir zaman ak sak grlmemitir.

Bu olay, Resulullah (s.a.v.)'in kklnden itibaren irkin eylerden, cahiliyet

ahlakndan ve her trl rezil eylerden korunmu, peygamberliinden nce ve

sonra daima en temiz bir hayat yaamtr. nk Yce Allah, Resulullah (s.a.v.)'i en

gzel ahlak ve en mkemmel haya ftratyla yaratmtr. Hatta evinden kmayan

bakire bir kzdan daha utanga idi. Bunun iin de avret yeri alnca dp baylm
ve bir daha asla plak olarak grlmemitir.

Bu hadis, hem insanlarn huzurunda ve hem de tenha bir yerde plak gezmenin caiz
olmadna delildir.

Yine avret yeri grlecek ekilde oturmak ta, plak gezmek hkmndedir. Bundan
dolay petemalsz hamama girmek yasaklanmtr.
259- Misver b. Mahreme'den rivayet edilmitir:

Tamakta olduum ar bir ta getirmitim. Bu srada zerimde hafif bir petamal

vard. Ta zerimde ken aniden petemalim zlverdi. Ta brakamadm ve bu

ekilde yerine kadar gtrdm. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
Dnp elbiseni al. plak gezmeyin! buyurdu. 395[395]
Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in plak gezmeyin ifadesi; bugn televizyonlarda, deniz

kenarlarnda yada ar ve caddelerde uygunsuz bir vaziyette gezip Biz de

mslmanz, Bizim de annemiz-babamz hac yada bartl, Zamann icab

byle, Modaya uymak lazm, Zaman sana uymuyorsa sen zamana uy trnde
bir ok sz syleyen kimselere aslnda pek ok sz sylemektedir. Bu tr

395[395]

Ebu Dvud, Hamam 2, 4016.

dncelerin ve uygunsuz giyimlerin slam'da yeri yoktur.

mslman, zamana deil de Kur'an'a ve Allah tarafndan gzel bir model olarak
tanmlanan Peygamber (s.a.v.)'e uymakla mkelleftir. Kur'an ve Peygamber

(s.a.v.)'de, mslmanlara; ak-sak ve plak bir vaziyette uygunsuz bir halde

giyinmelerini ve gezip dolamalarn mslmanln vakar ve erefiyle uygunluk

arzetmediini belirterek baz zel durumlar hari her zaman ve her yerde avret
yerlerini rtmeleri gerektiini emretmektedir.

19- Boy Abdestnn, Meninin Gelmesinden Dolay Olmas

260- Ebu Sad cl-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Pazartesi gn Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Kba'ya (gitmek zere yola) ktm.

Salim oullarnn bulunduu yer)e vardmzda Resulullah (s.a.v.) tbn'n

kapsnn nnde durup ona seslendi. Itbn, petemalini srkleyerek dar kt.
Resulullah (s.a.v.):

Adama acele ettirdik buyurdu. Itbn:

Ey Allah'n resul! Ne dersin? Bir adam, hammayla cinsel iliki halindeyken acele

ettiririlip de meni/sperm gelmezse o adama ne lazm gelir? diye sordu. Resulullah

(s.a.v.);

Su/boy abdesti, ancak suyun/meninin gelmesinden dolay gerekir buyurdu. 396[396]

Aklama:

Burada Boy abdesti, kinayeli olarak, Su eklinde belirtilmitir. Boy abdestinin

396[396]

Buhri, Vud' 34; Ahmed b.-Hanbel, Msned, 3/7, 36, 47; bs Ya'i, Msned, 1236; bn Huzeyme, Sahih, 2, 233.

gerei olarak ta, "meni'(nin gelmesi gsterilmitir. Bu hkmn, Ubey b. Ka'b'tan

Muhacir ve Ensar'dan bir takm genler, suyun (=boy abdestinim), sudan (meniden) dolay gerekip gerekmedii hususunu (aralarnda) tartalbilir. Bu kural,

Resulullah (s.a.v.)'in, slam'n balangcnda verdii bir ruhsat idi. Daha sonra
Resulullah (s.a.v.), erkein snnet yerinin, kadnn snnet yerine girmesinden
dolay) ykanmay emretmitir

397[397]

eklinde slam'n balangcnda geerli

olduu ve daha sonra bu hkmn kaldrld belirtilmitir.

liki de bulunursa, her ikisine de boy abdesti almak vacip olur 398[398] hadisiyle nesh
olunduu da belirtilmitir.

Drt mezhebin icma ettii gre gre de; gusln gerekmesi iin, meni gelmese bile,
erkeklik organnn u ksmnn kadnn organna girmesi gerekmektedir.
261- beyy b. Ka'b (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), hanmiyla cinsel ilikide bulunup da meni/sperm indirmeyen

erkek hakknda:

Cinsel organn ykar ve (namaz abdesti gibi) abdest alr buyurdu.399[399]

Sz konusu ilk uygulama kaldrld halde bunu bilmeyen yada duymayan baz

sahabiler, eski uygulamaya devam etmiler, sonra iin gerek yn kendilerine

bildirildiinde bu grlerinden dnmlerdir.

20- Boy Abdestinin Meniden Dolay Olmasyla lgili Hadisin Yrrlkten

Kaldrlmas Ve Snnet Yerlerinin Birbirlerine Kavumasyla Gusln Vacip
Olmas

Ebu Dvud, Taharet 84, 214, 215; Tirmiz, Taharet 81, 110; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/116.
Buhar, Gusul 28; Mslim, Hayz 87, 348; Ebu Dvud, Taharet 84, 216; Nesa, Taharet 129; bn Mce, Taharet
111, 610; Muvatta', Taharet 71.
399[399] Buhr, Gusul 29; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/113-114; bn Hibbn, Sahih, 1169.
397[397]
398[398]

262- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Erkek, kadnn drt kenar arasna oturup cinsel iliki de bulunmas mnasebetiyle
yorulana dein alrsa kendisine boy abdesti almak/ykanmak vacip olur. 400[400]

Aklama:

Boy abdestnin gerekmesi iin meninin gelmesi art deildir. Erkein snnet

mahallinin kadnn organnda kaybolmasyla, hem erkee ve hem de kadna boy

abdest almak gerekir. Bugn mesele hakknda herhangi bir gr ayrl yoktur.

Drt mezheb bu konuda icma etmitir. Bu gr ayrl, slam'n ilk yllarnda vard.
Daha nce de akland zere bu hkm daha sonra kaldrlmtr. Bir sonraki
gelen hadis de, bu gr desteklemektedir.

Yalnz drt organla neyin kastedildii hususunda ihtilaf edilmitir. Bu konuda eitli

yorumlar yaplmtr. Fakat burada asl kastedilen husus; cinsel iliki olup
Resulullah (s.a.v.) ise bu hususu kinaye ederek aka sylemekten kanmtr.
263- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Bir adam, Resulullah (s.a.v.)'e gelip ona; hanmyla cinsel ilikide bulunup da mensini
tutan kimsenin durumunu sordu. Sonra da bu kadn ile erkee boy abdesti gerekir
mi? dedi.

ie bu srada orada oturmaktayd. Resulullah (s.a.v.) (ie'yi gstererek):

Ben ve u, bu (dedii)n yapyoruz. Sonra da ykanyoruz/boy abdesti alyoruz!

buyurdu. 401[401]
Buhar, Gusul 28; Ebu Dvud, Taharet 83, 216; Nes, Taharet 129; bn Mce, Taharet 111, 610; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/234, 393
401[401] Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/68, 110; Beyhak, Snen'l-Kbr, 1/164
400[400]

(Daha ncede getii zere; erkeklik organnn u ksmnn kadnn organna

girmesi halinde meni gelmese bile hem kadna ve hem de erkee boy abdesti almak

gerekir. Tirmiz'ye gre, lim adamlarnn ounun nazanndaki uygulama: Bir

kimse, hanmyla cinsel iliki de bulunupta meni gelmese bile boy abdesti almak
gerekir 402[402] eklindedir,

Yalnz burada Resuluah (s.a.v.)'in Ben ve u, bu {dedii)ni yapyoruz. Sonra da

ykanyoruz/boy abdesti alyoruz! eklindeki sz; bir maslahattan ve ihtiyatan

kaynaklanan bir durum olup aralarndaki srr ortaya karmak eklinde

anlalmamaldr.

21- Atete Pien eylerden Dolay Abdest Almann Gerekmesi

264- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre,

Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Atete pien eylerden dolay abdest alnz! 403[403]

Aklama:

Atete pien bir eyi yemeden tr abdestli bir kimsenin tekrar abdest alp
almamas meselesi ihtilaf konusu olmutur.

Bir grup sahabe ile baz alimler, bu hadisle amel ederek atete pien bir eyin

yenilmesinden tr tekrar abdest alnmas gerektiini belirtmilerdir. Bunlar,

yukarda ismi geen kimseler ile rner b. Abdulazizi, Hasan Basri ve Ebu Klabe.

Atete pimi yiyecek sebebiyle abdest almann sebebi; benzerini meleklerin asla

yapmayaca dnya nimetlerinden en st dzeyde yararlanma olduu, byle bir

402[402]
403[403]

Tirmiz, Taharet 81, 110.

bn Mce, Taharet 65, 486; Tahv, erhu Men'l-sr, 1/63.

yiyecei yemek suretiyle meleklere benzemekten uzaklamaya sebep olaca ve

atete pimi yiyecein, kiiye, cehennem ateini hatrlataca, bu ise, insann

kalbinin megul olaca eklinde aklanmaya allmtr. Yalnz bu iddialar ve

gerekeler, gereki deil.

22- Atete Pien eylerden Dolay Abdest Almann Gerekmemesi

265- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) etli bir kemik yada et yemiti. Sonra namaz klmt. Fakat
abdest almam, suya da el dedirmemiti. 404[404]
Aklama:

Konu ile ilgili rivayetlerde; Resulullah (s.a.v.)'in bir koyunun krek kemii etinden

yedii, koyunun cierlerinin kzartld, kendisine hediye olarak getirilen et ve

ekmekten lokm'a yedii, fakat btn bunlardan dolay yeniden abdest gerek
grmeyerek namaz kld bildirilmektedir.

Dolaysyla sahabenin, mezhep imamlarnn ve alimlerin ou; bu konudaki hadisi

esas alarak, atete pimi yiyecekleri yemeden tr abdest almann gerekmeyecei
grn benimsemilerdir.

266- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.) st

imiti. Daha sonra su isteyip azn alkalad ve:

Buhar, Vud 50, Et'ime 18; Ebu Dvud, Taharet 75, 187; Nes, Taharet 122, 123; bn Mce, Taharet 66, 488,
490; Muvatta', Taharet 91; Ahmed b..Hanbel, Msned,-11/227, 281.

404[404]

Bunun ya var! buyurdu. 405[405]

Aklama:

Bu hadis, st ve benzeri yal eyleri yiyip itikten sonra az ykamann mstehab

olduunu gstermektedir. Bundan maksat; azn temizlenmesi ve yal maddeler ile

yemek krntlarnn dilerin arasnda kalarak gerek namaz esnasnda yutulmasna

ve gerekse de normal zamanlarda dilerde irkin grntnn olumasna engel

olmaktr.

23- Deve Eti Yemekten Dolay Abdest Almann Gerekmesi

267- Cbk b. Semaire (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Resulullah (s.a.v.)'e
gelip ona:

Koyuu eti yedikten sonra abdest alaym m? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):
stersen as istersen alma! buyurdu. Adam:

Deve eti yedikten sonra abdest alaym m? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Evet? Deve eti, gedikten sonra abdest al! buyurdu. Adam:

Koyun allarnda namaz klabirlir miyim? diye sordu. Resulullah (s.a.v.}:

Evet! buyurdu. Adam:

Deve allarnda namaz klabilir miyim? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Buhar, Vud' 52, Eribe 12; Ebu Dvud, Taharet 76, 196; Tirmiz, Taharet 66, 89; Nes, Taharet 124; bn Mce,
Taharet 68, 517; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/223,227, 329.

405[405]

Hayr! diye cevap verdi. 406[406]

Aklama:

Bu hadis, deve eti yemenin abdesti bozacan ifade etmektedir. Fakat bu mesele,

sa-habiler ile alimler arasnda ihtilaf konusu olmutur. mam Ahmed, Ishak b.
Rahuyeh ve baz sahabiler, bu hadisle amel ederek mutlak surette deve etinin
abdesti bozduunu ileri srmlerdir.

Ebu Bekr, mer, Osman, Ali, Abduah bn Mes'ud, beyy b. Ka'b, Abdullah bn
Abbs, Ebu Derd1, Ebu Talha, Ebu mame gibi baz sahabiler ile mam Ebu Hanife,
mam Malik, mam afi ve bu mezheplere bal kimseler, deve eti yemenin abdesti

bozmadn ileri srmlerdir. Bu konuda Resulullah (s.a.v.)'in son uygulamas,

atete pien bir eyden dolay abdest almamakt 407[407] eklinde Cbir'den gelen

hadisi delil olarak almlardr. Dolaysyla bu hadis, dier grte olan kimselerin
dayand hadisin hkmn ortadan kaldrmaktadr.

Koyun allannda namaz klmak ittifakla mubahtr. Deve allarnda namaz klmak
ise tenzihen mekruhtur. Buradaki mekruhluun sebebi ihtilafldr.

24- Abdestli Olduunu Yakinen Bilen Bir Kimse, Sonra Abdestinin

Bozulduundan phe Etse O Abdestle Namaz Klabileceinin Delili

268- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet.edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

Sizden birisi (mescide namaz klarken) karnnda bir ey hissedip de kendisinden br

ey kp kmadn kestiremezse, ses iitmedike yada koku duymadka sakn
406[406] bn Mce, Taharet 67, 495; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/86, 88, 93, 98, 100, 101, 102, 105, 106, 108; bn Ebi
eybe, Musannef, 1/46-47; bn Huzeyme, Sahih, 31; bn Hibbn, Sahih, 1124, 1127.
407[407] Ebu Dvud, Taharet 75, 191, 192; Nes, Taharet 123; bn Mce, Taharet 66, 489; Muvatta, Taharet 25.

mescidden kmasn! 408[408]

Aklama:
Namaz klan bir kimse, yellendiini ya koku duymak yada ses iitmek suretiyle bilir.

Bunlardan birisini iyice bilmedike namazdan kmas doru olmaz. Sesi kulayla
iitmek ve kokuyu da burnuyla duymak art deildir. nk sar olan bir kimse

sesi iitmez, burnu tkal olan kimse de kokuyu duymaz. Dolaysyla bunlarn
mevcut olduunu bilmek yeterlidir.

Soruyu soran kimse, baz rivayetlerden anlaldna gre Abdullah b. Zeyd b.

Asm'dr.

25- Olu Hayvan Derilerinin Tabaklamak Suretiyle Temizlenmesi

269- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Meymne'nin azadl bir cariyesine, bir koyun sadaka olarak verilmiti. Bir sre
sonra koyun ld. Resulullah (s.a.v.), koyunun yanndan geerken:

Onun derisini alsanz da tabaklayp sonra da ondan faydalasanz ya! buyurdu.

Oradaki sahabiler:

Bu koyun kendiliinden lmtr dediler. Resulullah (s.a.v.):

lm hayvann ancak etini yemek haramdr buyurdu. 409[409]

Aklama:

Ebu Dvud, Taharet 177; Tirmiz, Taharet 74, 75; bn Mce, Taharet 515; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/330.
Buhr, Zekat 61, By' 101, Zebih 30; Ebu Dvud, Libas 41, 4120, 4121; Tirmiz, Libas 7, 1727, 1728; Nes,
Fera' 9; bn Mce, Libas 25, 3609; Muvatta', Sayd 17; Drim, Edahi 20, 1991, By' 35, 2574; Ebu Avne, Msned,
1/211; bn Hibbn, Sahih, 1282.
408[408]
409[409]

Bu hadis; lm bir hayvann sadece etini yemenin haram olduunu, derisinin ise
tabaklanmak suretiyle helal olduunu belirtmektedir.

Ayrca bu hadise hkmce aykr olan hadisler de rivayetler edilmitir. Bu iki tr

rivayet arasndaki ztl gidermek iin; olumlu rivayetler, tabaklandktan sonra
kullanlmasnn

helal

olduuna

ve

olumsuz

mahiyetteki

rivayetlerin

ise

tabaklanmadan nce faydalanma ile kullanlmasnn yasak olduu eklinde

yorumlanmtr.

Ayrca bu hadis, lm bir hayvann btn ksmlannn haram olduunu ifade eden;
Size lm hayvan (=le) haram klnd

410[410]

mealindeki ayetin genel olan

hkmn tahsis ederek tabaklanm derisini kullanmann helal olduunu

bildirmektedir.

Ebu Hanfe'ye gre; domuzdan baka btn hayvanlarn lelerinin derileri

tabaklanmak suretiyle temizlenmi olur.
270- Ebu'l-Hayr'dan rivayet edilmitir:

bn Va'le es-Sebiyye zerinde bir krk grmtm. Ona dokundum. bn Va'le der
ki:

Ona neden dokunuyorsun? Ben, Abdullah bn Abbs'a (bunu) sorup:

Biz, Marib'te bulunuyoruz. Yanmzda Berberiler ile Mecusiler'de var. Bazen

onlarn kestikleri bir kou bize getirip veriyorlar. Biz de onlarn kestiklerini
yemeyiz. Yine bize, iine hayvan ya koyduklar tulumlar da getiriyorlar. Bu
tulumlardan bir eyler yiyip iebilir miyiz? dedim. Bunun zerine Abdullah bn
Abbs u cevab verdi:

Biz bu meseleyi Resulullah (s.a.v.)'e sorduk. O da:

410[410]

Bakara: 2/173, Mide. 5/3, Nahl: 16/115.

Derinin tabaklanmas, onun temizlenmesidir buyurdu. 411[411]

Aklama:

Tabaklama, ya derinin zerine toprak dkp veya deriyi topraa gmp yada
gnee koyup veyahut deiik bir ekilde kurutup murdar kokusunu gidermek ve
onu fesat hkmnden karmakla olur.

Tabaklama suretiyle deri, temizlenmi olur. Tabaklanmam deri, pis ve necistir.

Ebu Hanife'ye gre; domuz dnda lm btn hayvanlarn derileri, tabaklanmak
suretiyle derisi temizlenmi olur.
26- Teyemmm

271- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Seferlerinin birisinde Resulullah (s.a.v.)'le birlikte yola kmtk. Mekke ile Medjne

arasnda bulunan Beyd' yada Ztu'1-Cey denilen yere vardmzda gerdanlm

kopup dmt. Resulullah (s.a.v.), gerdanlm aramak zere konaklad. nsanlar

da onunla birlikte konaklad. Fakat su banda deillerdi. nsanlar, babam Ebu

Bekr'e varp ona:

ie'nin ne yaptn gryor musun? Resulullah (s.a.v.) ve insanlar su

bulunmayan bir yerde konaklattrd, stelik yanlarnda da su yok dediler.

Resulullah (s.a.v.) ban dizime koyup uyuduu srada Ebu Bekr kageldi:

Resulullah (s.a.v.)'i ve insanlar su bulunmayan bir yerde alkoydun! stelik

yanlarnda su da yok! deyip beni azarlad. yle ki Allah'n konumasn diledii

411[411]

Ebu Avne, Msned, 1/212.

kadar syleyeceini syledi, eliyle de brme vurmaya balad. Resulullah

(s.a.v.)'in dizimde uyuyor olmasndan dolay hi kprdyamadm.

Resulullah (s.a.v.) susuz olarak sabahladnda ayaa kalkt. Derken Allah teyemmm ayetini 412[412] ayetini indirdi. Bunun zerine teyemmm ettiler.

Bunun zerine Useyd b. Hudayr:

Ey Ebu Bekr ailesi! Bu, sizin (sebep olduunuz) ilk bereketiniz deildir dedi.

zerinde olduum deveyi harekete geirdiimiz de gerdanl devenin altnda

bulduk. 413[413]
Aklama:

Teyemmm kelimesi szlkte; bir ie ynelmek, bir eyi kast etmek anlamna

gelir. Din literatrde ise; suyu temin etme veya kullanma imkannn bulunmad
dnmlarda byk ve kk hkm kirlilii gidermek maksadyla temiz toprak veya

yer cinsinden saylan bir maddeye srlen ellerle yz ve iki kolu mesh etmekten
ibaret hkm temizlik demektir.

Abdest ve gusl normal durumlarda suyla yaplan ve madd bir temizlenme zellii
tayan hkm bir temizlik ken teyemmm istisnai hallerde bavurulan, abdest ve

gusl yerine geen sembolik bir ilemdir. slam'n, mkellefler iin byle bir imkan
getirmi olmas, hem namaz bata olmak zere ibadetlerin yerine getirlmesine
nem vermi olmasnn ve hem de kolayl ilke edinmi olmasnn sonucudur.

Teyemmmle, kiinin, farz namazlar ve diledii kadar nafile namaz klmas

mubahtr. Yalnz teyemmmle iki farz namaz klnmaz. Bir kimse farz namaz klmak
iin teyemmme niyet etse onunla farz ve nafile namaz TiJbilir. Fakat yalnz nafile
namaz iin niyet ederse o teyemmmle nafile namaz klabilir, farz klamaz.

Mide: 5/6.
Buhar, Teyemmm 1, Fezailu's-Sahabc 5, Tefsiru Sure-i Maide 3, Hudud 39, Nikah 125; Ebu Dvud, Taharet
121, 317; Nes, Taharet 194; bn Mce, Taharet 90, 568.

412[412]
413[413]

Yine kii, bir teyemmmle birka cenaze namaz klabilir.

Abdesti bozan her ey teyemmm de bozar. Hanefilere ve Mlikilere gre,

teyemmmde, tertip art deild.ir.

Hanefi alimlerinden bazlar, Abdullah bn Abbs hadisine dayanarak, suyu

kullanma imkan olduu halde abdestin yerine teyemmmn caiz olduunu

sylemilerdir. 414[414]

Kur'an'da teyemmm imkanyla ilgili olarak yle buyurulmaktadr:

Eer hasta olur veya yolculukta bulunursanz yada biriniz ayak yolundan gelirse
veyahut kadnlarla temasta bulunur da su bulamazsanz, temiz toprakla teyemmm
edin. Onunla yzlerinize ve kollarnza mesh edin 415[415]
Teyemmmle ilgili bu hkm,, hicretin 5. ylnda inmi olup Hz. Peygamber (s.a.v.)
tarafndan uygulamal olarak gsterilmitir.

Hz. e'nin kaybettii gerdanlk, kz kardei Esm'ya ait olup

kymetinde ucuz bir eydi.

416[416]

on iki dirhem

Bahsedilen seferin hangi sefer olduu meselesi tartmaldr. bn Abdilberr, bn

Sa'd, bn Hibbn gibi alimlere gre bu olay hicretin besince senesinde meydana
gelen Beni Mustahk gazasnda gereklemiti. Mehur fk olay da bu gazada
meydana gelmiti. Beni Mustalk gazasna, Mreysi gazas da denilir,

Ayrca bu hadiste; kadn evli bile olsa kadnla ilgili olarak babasna ikayette
bulunmann, bir kimsenin evli olan kzn te'dib ve terbiye etmek iin uyarda

bulunmasnn, uyuyan kimseyi rahatsz etmemek iin hareketi gerektiren bir

davran karsnda sabrederek onun kprdamamasn salamann, bu dorultuda

namaz klan yada Kur an okuyan veya ilimle megul olan kimseye kar da ayn
davran sergilemenin ciaz ve mstehab olduu ifade edilmektedir.

Bu hadis iin b.k.z: Ebu Dvud, Taharet 122, 329.

Mide: 5/6.
416[416] Mslim, Hayz 109.
414[414]
415[415]

272- Abdurrahman bn Ebz'dan rivayet edilmitir:

Adamn biri, Hz. mer'e gelip:

Dorusu ben cnp oldum. Fakat su bulamadm dedi. mer:

Namaz klma diye cevap verdi. Bunun zerine Ammr b. Ysir;

Hatrlar msn, Ey Mminlerin Emiri! Hani senle ben, bir seriyyede idik. ikimizde
cnp olmutuk, fakat su bulamamtk. Sen namaz klmamtn. Fakat ben,
toprakta yuvarlanp sonra da namazm klmtm. Bunun zerine Peygamber
(s.a.v.):

Sana sadece ellerini yere vurman, sonra ellerine bulaan topra frmen, sonra da
ellerinle, yzne ve kollarna mesh etmen yeterdi buyurmutu dedi. Bunun zerine
mer:

Ey Ammr! Allah'tan kork dedi. Ammr:

stersen, bunu hi sylememi olaym dedi. mer:

Bu teyemmm olayndan zerine aldn sorumluluu sana brakyoruz

dedi. 417[417]
Aklama:

Seriyye: Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bizzat katlmayp kendf.yerine bir komutan

eliinde gnderdii askeri birlie verilen isimdir.

Ammr, burada ictihad etmi ve cnplk halinin abdestsizlige benzemedii

zannyla teyemmm gusle kyas etmitir. Ayrca bu olayda, Ammr'n,

teyemmmn asln bildii anlalmaktadr.

Buhar, Teyemmm 4, 5, 7, 8; Ebu Dvud, Taharet 121, 322, 323, 324, 326, 327, 328); Nes, Taharet 196, 199,
200, 201; Tirmiz, Taharet 110, 144; hn Mce, Taharet 91, 569; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/320.

417[417]

Yine Resulullah (s.a.v.) zamannda sahabenin itihad caiz midir?, deil midir
meselesi Fkh Usul alimleri arasnda ihtilafldr. Esah olan gre gre, caizdir.

slam alimleri, teyemmmde, el ve kollardan nerelere kadar mesh yaplaca

konusunda gre ayrlmlardr:

a- Parmak ularndan omuzlara kadar mesh edilmesi grdr. Bu gr, mam

Zhri ye aittir.

b-Yalnz bileklere kadar mesh edilmesi gerektiini syleyenlerin gr. Bu gr

ise, Ammr b. Ysir'den gelen sahih bir hadise dayanmaktadr.

c- Dirsekler de dahil, dirseklere kadar mesh edilmesi gr. Bu gr; Hanefiler de

dahil, cumhurun grdr.

Ammr, cnp olduunda durumunu Peygamber (s.a.v.)'e sorunca, ona, yz ve

elleri mesh etmeyi emretmi. O da, Peygamber (s.a.v.)in kendisine rettii gibi yz

ve ellerde karar klmtr. nk Ammr, Hz. mer'le geen olayda, Peygamber

(s.a.v.)'in, kendisine yz ve elleri rettiini ve kendisinin, Peygamber (s.a.v.)den

rendii husus zerinde karar kldn gstermektedir.

273- Ebu Cehm bnu'l-Hris bni's-Smme el-Ensr (r.a)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Medine yaknlarnda bulunan Bi'ru Cemel tarafndan gelmiti.

Bir adam, ona rastlayp selam verdi. Fakat Resulullah (s.a.v.) onun selamna cevap

vermedi. Teyemmm almak iin orada bulunan) bir duvara ynelip yzn ve
ellerini mesh etti. Sonra da adamn selamn ald. 418[418]
Aklama:

Peygamber (s.a.v.)in, kendisine selam veren kimsenin selamn teyemmmden

418[418]

Buhr, Teyemmm 3; Ebu Dvud, Taharet 122, 329; Nes, Taharet 195; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/169.

sonra almas, Allah'n selamn taharetsiz almay uygun grmemesinden dolaydr.

Yoksa bu uygulama, kesin bir emir mahiyetinde deildir. nk abdestsiz de selam

alnabilir. Fakat teyemmm almak suretiyle abdestli iken selam almak daha uygun
bir davrantr.

274- Abdullah bn mer (r.anhm)'dan rivayet edilmitir;

Resulullah (s.a.v.) kk abdest yaparken ona bir adam urayp selam vermiti.
Resulullah (s.a.v.)'de (megul olduu iin) onun selamna cevap vermemiti. 419[419]

Aklama:

Bazlar, bunun, slam'n ilk zamanlarna zg olduunu, sonradan abdest alrken

verilen selam kabul ettiini sylemilerdir.

fiilerin ouna gre; byk abdest yada kk abdest srasnda selam almak ve

vermek mekruhtur. nk byle bir halde bir kimsenin; Allah' zikretme, tebihte

bulunma ve aksran kimseye karlk vermede bulunmas da mekruhtur. Zira byk

abdest yada kk abdest srasnda her tr sz mekruhtur. Yalnz zarurer hali

hari.

Bazlar da, bu olay, nesh meselesi erevesinde deil de mstehab olarak

deerlendirmilerdir. Bunlara gre, abdestsiz selam almak caiz ise de byk yada
kk abdest bittikten sonra selam almak mstehabtr.

Tahv'de, selam almama meselesinin; Mide: 5/6'daki abdest ayetiyle nesh

edildiini, bazlar da konuyla ilgili Hz. Aie'den rivayet edilen hadisle nesh
edildiini sylemilerdir.

419[419]

353.

Ebu Dvud, Taharet 8, 16; Tirmiz, Taharet 67, 90, sti'zan 27, 2720; Nes, Taharet 33; bn Mce, Taharet 27,

27- mslmann Necis Olmamas

275- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ebu Hureyre, cnp olarak, Medine sokaklarndan birinde, Peygamber (s.a.v.)'e

rastlamt. (Onu grr grmez) hemen onun yanndan svp gitmi, ykanm.
Peygamber (s.a.v.), onu(n niin svp gittiini) aratrm. Ebu
Hureyre geldii zaman, ona:

Ey Ebu Hureyre! Nerdeydin? diye sormu. Ebu Hureyre'de:

Ey Allah'n resul! Bana, cnb olduum bir srada rastladn. Ben de ykanmadka
senin yannda oturmay doru bulmadm demi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
Subhanallah! M'min kimse pis olmaz buyurdu. 420[420]
Aklama:

Ebu Hureyre'nin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den geri kalmasnn sebebi udur:

Resulullah (s.a.v.), sah ab i ler inden biriyle karlatnda, onunla tokalar ve ona
dua ederdi. Ebu Hureyre, cnp olmas sebebiyle kendisinin pis olduunu

zannetmi ve dolaysyla Resulullah (s.a.v.)'le tokalamaktan korkmutur. Bundan

dolay da onun yanndan svarak ykanmaya gitmitir. Resulullah (s.a.v.)'de, onun

bu yaptn ararak Subhanallah! M'min kii pis olmaz buyurmutur.

M'minin pis olmamasnn nedeni; onun, cnplk sebebiyle pis olmayaca ve

bakasn.pisletmeyeceidir. Hatta insann derisi, ls, art, teri, salyas ve
gzya dahi temizdir. Daha dorusu btn Adem oullar temizdir. Bu sebeple

Buhr, Gusul 23, 24; Ebu Dvud, Taharet 91, 231; Tirmiz, Taharet 89, 121; Nes, Taharet 172; bn Mace,
Taharet 80, 534; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/471.

420[420]

cnp birisiyle konumak, ona dokunmak yada tokalamakta bir saknca yoktur.
Mrikler, necistir

421[421]

ifadesiyle kast edilen husus; onlarn inanlarnn ve

fiillerinin pisliidir. Bedenlerinin pislii deil.

lnn pis olup olmayaca tartma konusu olmutur. Hanefi alimlerinden Ayn'ye
gre; ister l ve ister diri olsun hibir ekilde mslman'n necis olamaz.

Subhanallah kelimesi, burada, taaccp ve hayret etmek iin kullanlmtr.

28- Cnplk Halinde Ve Dier Hallerde Allah' Anmak

276- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) her annda Allah' zikrederdi. 422[422]

Aklama:

Bu hadis, Peygamber (s.a.v.)'in genel bir tarzn anlatmaktadr. Bu da, onun btn

hallerde Allah' zikretme, tebih, tahlil, tekbir ve tahmidde bulunduunu ifade

etmektedir. Yalnz baz zel durumlarda, 272 nolu hadiste de getii zere, cnp
ken teyemmm yapp temizleninceye kadar Allah'n selamn almam ve yine 273
nolu hadiste de getii zere, kk abdest yaparken Allah'n selamn almamtr.

Dolaysyla bu hadis, byk abdest ve kk abdest bozma veya cinsel iliki

srasnda yada cnplk halindeki durumla tahsis edilmitir, Bu hallerin dnda

kalan durumlarda Resulullah (s.a.v.) her zaman Allah'n selamn almtr. Bu
durumlarda abdestli yada abdestsiz veya cnp bulunmak ile ayakta, oturur, yrr,

Tevbe: 9/28.
Buhr, Ezan 19; Ebu Dvud, Taharet 9, 18; Tirmiz, Deavat 9, 3384; bn Mce, Taharet 11, 302; Ebu Avne,
Msned, 1/217; bn Hibbn, Sahih, 802; bn Huzeyme, Sahih, 207.
421[421]
422[422]

yatar halde bulunmak arasnda hibir fark yoktur.

Bununla birlikte Resulullah (s.a.v.) cinsel iliki yapmak zereyken, tuvalete girecei
zaman gibi hallerde dua ve tebihte bulunmaktan da geri kalmamtr.

29- Abdestsiz Kimsenin Yemek Yemesinin Caiz Olmas, Bunun Mekruh

Olmamas Ve Abdest Almasnn Hemen Vacip Olmamas

277- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Biz, Peygamber (s.a.v.)'in bulunduu bir toplulukta onun yanndaydk. Bir ara
byk abdest yapmadan/tuvaletten gelmiti. Bu srada yemek getirilmiti.
Ona:

Abdest almayacak msn? diye soruldu. O da:

Niin? Namaz m klacam ki abdest abdest alayn! buyurdu. 423[423]

Aklama:

Bu hadiste, abdestsiz bir kimsenin yemek yiyebileceini ifade etmektedir.

Dolaysyla da alimler, abdestsiz haldeyken yemek yemek, su imek, Allah'

zikretmek gibi hususlann caiz olduunda ttifak etmilerdir. Bu hususta hibir
mekruhluk sozkonusu deildir.

Yalnz byle bir durumda yemek yemek ve bir ey imek gerektiinde elleri

ykamak temizlik asndan doru bir davrantr. Bununla birlikte yemekten nce
el ykamann mstehab veya mekruh olduu konusunda gr ayrl vardr.
423[423]

Tirmiz, Tam email-u erif Tercemesi, s, 77, 159, 160; bn Hibbn, Sahih, 5208.

30- Tuvalete Girmek steyen Kimsenin Okuyaca Dua

278- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) tuvalete girecei
zaman:

Allahmme inn ezu bike mine'l-Hubsi ve'1-Habis (=Allahm! Erkek ve dii

eytanlarn errinden sana snrm buyururdu. 424[424]
Aklama:

Hubus kelimesi, Habs kelimesinin oulu olup Erkek eytanlar anlamna

gelmektedir. Habis ise Habise kelimesinin oulu olup "dii eytanlar"

anlamna gelmektedir. b-n'1-Arab (. 643/1148)'ye gre, bu kelime; irkin eyler

iin kullanlr. Hubs, genellikle, szde svmeyi, inanta kfr, yiyeceklerde haram,
ieceklerde zararl eyleri ifade eder.

Tuvalete girmek isteyen kimse, bu duay okumaldr. nk tuvaletler, Allah'n

aka zikredilmesi uygun olmayan yerler olduu iin eytanlar, buralarda, oka

eleir ve nsan oluna daha ok musallat olurlar. Tuvalete girerken eytanlardan

Allah'a snmak, bu nedenden dolay gereklidir. Ak arazide abdest bozmak da,

tuvalette abdest bozmak gibi Allah'a snmay gerektirir. Tuvalete girerken Allah'a
snmay unutan kimse, slam alimlerinin ounluuna gre, girdikten sonra
kalben Allah'a snr.

31- Oturarak Uyumann Abdesti Bozmamas

Buhr, Vud' 9, Deavt 15; Ebu Dvud, Taharet 3, 4, 5; Tirmiz, Taharet 4, 5; Nes, Taharet 18; bn Mace,
Taharet 9, 296; Ahmed b. Hanbel, 3/409.

424[424]

279- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) bir adamla gizlice konutuu srada namaz iin kamet

getirilmiti. Fakat gizli konumaya devam etti. yle ki sahabileri, beklemeye

dayanamayp uyuyakalmlard. Konumas bittikten sonra gelip abdest aldrmadan

onlara namaz kldrd. 425[425]

280- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in sahabileri, (mescitte) uyurlar, sonra abdest almadan namaz

klarlard. 426[426]
Aklama:

Bu hadisin dier varyantlarndan anlaldna gre; sahabiler, yats namazn

klmak zere toplanmlar, namaz iin kamet getirilmiti. Tam bu srada bir kavmin

by olduu sylenen birisi gelip Resulullah (s.a.v.)'le bir meseleyi grmek

istemiti. O da mescidin bir kenarna ekilip onunla uzun uzun grm vg onu

slam'a kazandrmaya almt. Bundan dolay sahabiler uyuyakalmlard.

Resulullah (s.a.v.) konumay bitirdikten sonra gelip onlara namaz kldrmt.
Bu hadis, oturarak uyumann abdesti bozmadn gstermektedir.

Uyku hakknda alimlerden eitli grler ileri srlmtr. Sad bnu'l-Mseyyeb,

Ebu Miclez gibi baz kimselere gre uyku hibir surette abdesti bozmaz.

mam afi'ye gre ise namazda uyumak abdesti bozmaz, fakat namaz dnda
uyumak abdesti bozar.

Ebu Hanife'ye gre ise uyku rku', secde, kyam ve oturma gibi gerek namazda
olsun ve gerekse namaz dnda olsun abdest bozulmaz. Yalnz bir eye dayanarak

425[425]
426[426]

Buhar, sti'zan 48.

Buhr, Ezan 17; Tirmiz, Taharet 57, 78.

yada srt st yatarak uyuyan kimsenin abdesti bozulur.

Yine bu hadiste; bir yerde bir kimseyi yalnz brakp ta iki kimsenin gizli
konumaan yasak edilmesine ramen burada bir topluluun huzurunda iki kiinin
gizlice konumalarnn caiz olduu, zaruret gerei farz namaz ile kametin arasn

ayrmann caiz olduu, bir ok mesele bir araya geldiinde nce en nemli olann
aresine baklmasnn caiz olduu belirtilmektedir.

4. SALT (=NAMAZ) BLM

Namaz diye tercme edilen Salt kelimesi, Arapa'da; dua etmek, vmek, ta'zim
etmek gibi anlamlara gelmektedir.

Terim olarak ise belli eylemler ve zel rknlerle yce Allah'a kulluk etmektir.

Namaz, yce yaratcnn bir emri olduu iin yerine getirilir. Ayrca namaz klan
kimsenin; yce Allah'n kudret ve kuvvetini, azabn, rahmetini, hayal ve hafzasna

nakederek nefsini tehzib etmesi ve bu suretle kendisini her trl fenalklardan,

hatalardan, sulardan alkoy ar. nk Allah dncesi ve kalbi Allah'a balama,

insan her trl fenalktan alkoyar. Namaz da, Allah' srekli hatrlamann en byk
vesilesidir.Nitekim ayette,

Beni hatrlamak/anmak iin namaz kl 427[427] buyurulmaktadr.

slam'n balang yllarnda namaz, sabah ve akamleyin klnan ikier rekatten

ibaret iken

428[428]

yaygn kabul gren gre gre, Mi'rac olayndan sonra be vakit

namaz farz klnmtr.

1- Ezann Balamas

427[427]
428[428]

Th; 20/14.
A'raf: 7/205.

281- Abdullah bn mer (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

mslmanlar, Medine'ye geldikleri zaman toplanp namazlarn vakitlerini) g-

zetirlerdi. Namaz iin hi kimse ezan okumazd. Derken bir gn namaz iin bir arda bulunulmas gerektii hususunda konuup bazlar:

Hristiyanlarn an gibi bin an edinelim! dediler. Bazlar da:

Yahudilerin borusu gibi bir boru (edinelim)! dediler. mer'de:

Bir adam gnderseniz de halk namaza arsa! dedi. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.):

Ey Bilal! Kalk, (halk) namaza ar! buyurdu. 429[429]

Aklama: Ezan kelimesi szlkte; duyurmak, bildirmek anlamna gelmektedir.

Terim olarak ise farz namazlar iin belli vakitlerde okunan bilinen zel szlerdir.
Ezan okuyan kimseye, mezzin denir.

slam'n ilk yllannda bugn bildiimiz ekilde ezan okunmuyordu. Namaz, Mekke
dneminde farz klnd halde, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Medine'ye geliine kadar

namaz vakitlerini bildirmek iin bir yol dnlmemiti. Medine'ye gelindiinde bir
sre sokaklarda es-Salh es-Salh (=namaza namaz) veya es-Saltu camia

(=namaz insanlar toplayc veya bir araya getiricidir yada namaz bir ok
gzellikleri ve kr eitlerini kendisinde toplar) diye banlrnsa da bu yeterli
olmamt.

Hicretin ik ylnda Medine'de Mescid-i Neb'nin inas tamamlanp mslmanlar

dzenli bir ekilde toplanp cemaatle namaz klmaya balaynca, Peygamberimiz

namaz vakitlerinin girdiini ve topluca namaz klnacan duyurmak iin ne

yaplabileceini arkadalanyla grmeye balad. Sonunda birka ahabnn ayn

ekilde rya grmeleri zerine bugnk bilinen ekliyle ezan ilk defa olarak Hz.
Bilal tarafndan sabah namaznda Neccaroullar'ndan bir kadna ait ykseke bir

evin damnda okunmu ve artk mslmanln bir iar, alameti haline gelmitir. Bu
bakmdan esasen mekked snnet olmakla birlikte bir blgede hi okunmamasna
429[429]

Buhar, Ezan 1; Tirmiz, Salat 139, 190; Nes, Ezan 1.

kar sert yaptrmlar bulunduu iin vacip veya farz- kifaye arlnda olduu

kabul edilmektedir.

Ezann Trke okunmas meselesine gelince, Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Hayatmzdaki slam adl eserinde konu ile ilgili olarak yle der:

Kur'n- Kerim Son Peygamber (s.a.v.), Allah'n elisi ve peygamberlerin

sonuncusu olarak takdim etmektedir. 430[430] lh Kitaba gre O,
Alemlere rahmettir 431[431]

Btn insanlara mjdeleyici ve uyarc olarak gnderilmitir. 432[432] Bu yetlerin ilk

muhatab olan Htemu'l-enbiy Efendimiz (s.a.v.) vazifesinin uuru iinde hareket

ederek slm davetini Araplara ve Arap Yanmadas'na zg klmam, dni bu dar

ereve iinde tebli etmekle yetinmemi, ran, Habeistan, Bizans, Msr gibi o
an dnyasnn bilinen kltr ve medeniyet merkezlerine mektuplar ve

temsilciler gndererek farkl din, renk, dil ve corafyadan olan insanlan slm'a
armtr. Kendisi bu fni dnyadan ayrldktan sonra samim ve sadk mensuplar
dnyann drt bir yanna yaylarak slm' tebli etmiler, in'den spanya'ya kadar

byk bir corafya zerinde slm'n tannmasn, benimsenmesini ve yaylmasn

salamlardr.

Bu apak yetlere ve tarih gereklere ramen, nndeki aac grp koca orman
gremeyen zihin miyoplar gibi;

Sen ancak uyancsn ve her bir kavmin de bir yol gstericisi (rehberi) vardr

433[433]

mealindeki yete taklarak Peygamberimiz (s.a.v.)'in eliliini ve slm'n kapsamn

daraltmaya, Araplara zg klmaya yeltenenler byk bir gaflet ve yanlg
iindedirler.

Peygamberimiz (s.a.v.)'in Kur'an'da saylan vasflar ve zellikleri yetlerin

balamlarna, ilenen konulara uygun olarak serpitirilmitir. Uyanclk vasfnn

zikredildii yet, hireti inkr eden ve Peygamber'e Rabbinden, kendilerini

Ahzb: 33/40.
Enbiy :21 /107.
432[432] Sebe: 34/28.
433[433] Ra'd: 13/7.
430[430]
431[431]

inandracak bir mucizenin gelmesini isteyen kfirlere cevap olarak gnderilen

yetler arasnda indirilmitir. Bu yetler balamnn ifade ettii mn udur:

Peygamber insanlan hidyete getiremez, onun vazifesi tebli etmek ve uyarmaktr,

bu kavme olduu gibi bundan nceki kavimlere de hidyet rehberleri, yol

gstericiler gnderilmitir. nsanlar hr iradeleriyle o hidyet rehberlerine

uyarlarsa doru yolu bulurlar, uymazlarsa doru yoldan sapm olurlar.

u halde Son Peygamberin (s.a.v.) gnderildii kavme bir uyarc, bir de hidyet

rehberi gnderilmitir. Bu kavim/kavimler slm'n ilk muhataplar olmalar

itibariyle Araplar'dr, slm'n evrensellii itibariyle de mildi 610 ylndan itibaren

btn dnya insanldr. Gnderilen uyarc Hz. Peygamber (s.a.v.) olduuna gre

hidyete gtren, rehber olan (hd) kimdir veya nedir? Kur'n- Kerim'de yzlerce
yette bu sorunun cevab yle verilmitir: "Hd Allah'tr, nsanlar irdelerini
deerlendirerek- saptran veya doru yola kavuturan O'dur, O istemedike -

peygamberler dahil-hibir kimse bir bakasn doru yola getiremez, man etmesini

salayamaz. Allah Tel'nm yol gstericilii ve hidyet rehberlii, peygamberleriyle

gnderdii kitaplar vstasyle olmaktadr. O'nun btn kitaplar doru yolun

rehberleridir (hd, hd), doru yolun ad slm'dr, btn peygamberler

kavimlere Allah'n kullarna onu tebli etmiler, hayatn ona gre yaayanlar
mjdelemiler, sapanlar ise uyarmlardr.

Htemu'l-enbiya da (s.a.v.) ayn hidyetin temsilci ve teblicisidir.

434[434]

Kendisi

rnektir, uyarcdr, mjdeleyicidr, hidyetin ahididir, dvetisidir, insanln

ufkunu aydnlatan ve aan ktr; onunla gnderilen rehber hd ve hd
Kur'n'dr, muhatab da bir kavim deil, btn insanlktr. Son Peygamber (s.a.v.)

den sonra ulusal veya evrensel bir peygamber daha gelmeyecektir; hangi sosyal ve
siyas ltlere gre blnrlerse blnsnler btn insanln son peygamberi,

ncekilerin getirdikileri dinlerin zn tasdik ve teyit eden Muhammed

Mustaf'dr (s.a.v.).

Evrensel bir din olan slm'n mensuplanna Arapa'da Mslim denir, bu kelime

Trke'mize mslman olarak gemitir. mslmanlk ayn zamanda bir kimliktir;

bu kimlii tayanlar, dil, renk, vatandalk, corafya, sosyal snf, mill kltr, etnik

434[434]

En'am: 6/84, 90.

zellikler stnde bir birliin yeleridirler; bu birliin ad slm mmetitir.

slm mmetini (mslmanlar btnn) dier din ve ideoloji mensuplarndan

ayran ve tannmalarn salayan iaretlere, sembollere, belliklere i'r, oulu:

e'ir denir. mslmanlar birbirine balayan ve guruplara gre farkl olan tabi,
sosyal, siyas, coraf... balar vardr. Bu balar mmet birliine, dolaysyla slm'a

aykr olmadka merudur, ou tevik de edilmitir. Ancak btn bu balann

stnde olan; onlar destekleyen, kontrol eden ve aan ba Dindalk badr,
mslman kimliinin temsil ettii ilikidir. Kur'n'a gre bu ilikiyi ifade eden ve

ynlendiren temel kavramlar Kardelik, velayet birbirinin velsi, koruyucusu,

temsilcisi, taraf olmak, yardmlama, dayanma, hep birden Allah'n ipine

sarlmadr.

mslmanlar bu kavramlar hayatlann yneten ve ynlendiren kurallar haline

getirmedike mmeti oluturamazlar, mmeti oluturmadka da gl olamaz,
dier kltr ve medeniyetlere alternatif olacak ada slm Medeniyetini dnyaya
takdim edemezler. Tarihte oluturulan slm medeniyeti ne Araba, ne Aceme, ne

Trk'e, ne de baka bir kavme aittir; o, btn mslman kavimlerin ortaklaa

oluturduklar ve katk saladklar mslmanlar medeniyeti veya slm
Medeniyetidir.

Yukarda tanm geen iarlar, mslman kavimlerden, uluslardan, guruplardan

birine veya birkana deil, btn mslmanlara (mmete) ait iarlardr; semboller,

iaretler ve belliklerdir. Onlar kimliklerdeki vatandalk sembollerine benzerler, bir

kimsenin kimliinde TC. kelimesi veya ay-yldiz iareti grldnde onun Trk ve

TC. vatanda olduu anlalr; bir kimsede, gurupta, kurumda, yerleim

blgesinde... slm iarlar grldnde veya iitildiinde de o kimsenin, o eyin ve

orasnn mslman olduu, slm'a ait bulunduu anlalr. slm iarlar iin
verilen listelerde unlar zikredilmektedir: Besmele, selm, din gnler ve bayramlar,
ezan, kble, cematle namaz, cum'a namaz, cm, minare, Kur'n, Hac ibdeti,
Peygamber (s.a.v.)in snneti.

Kur'n- Kerim'de -yer yer bazlar zikredilerek- slm iarlarn korunmas

nemsenmi ve emredilmitir. 435[435] Fkh ve Siyaset-i er'iyye kitaplarnda, ezan,

cematle namaz gibi iar-bdetleri toptan terk eden blgelerin, cebr tedbirlerle
uygulamaya zorlanabileceklerinden bahsedilmitir.

Hz. Peygamber (s.a.v.), ilerinde mslmanlarn bulunup bulunmad bilinmeyen

bir blgeye (dru'l-harbe) sefer ettiinde uygun bir yerde konaklar ve sabah
namaznn vaktini beklerdi, vakit gelince ezan sesi duyulursa oraya baskn

yaplmazd, duyulmaz ise orada oturanlarn mslman olmadklarna hkmedilir ve

buna gre davranlrd. 436[436] Bu tarihi vaka da mesel ezann slm sembol olma
zelliine aklk getirmektedir.

slm iarlar belli bir kavme (ulusa, guruba) mahsus olmad, btn mslmanlara
(mmete) ait bulunduu iin bunlarn korunmas, dilin ve eklin korunmasna

baldr. Dil ve ekil deitirildii zaman iar deimi, belli bir gurubun mal olmu
olur, iar koruma emri gerekletirilmi, yerine getirilmi olmaz.

Ezann ortaya k ile ilgili sahh hadsler gsteriyor ki, ezan rya ve ilham yoluyla
bir iki sahbye retilmi, Peygamberimiz (s.a.v.) bunun ilh bir yoldan geldiini
tasdik etmi, benimsemi ve sesi msait bulunan ilk mezzin Bill'e okumasn
emretmitir. Baka mezzinler edindike de onlara bizzat kendisi bu ezan

retmitir. u halde ezn- Muhammed slm'dan nce Araplarn bildii bir usl
ve metin deildir, slm'dan sonra bulunup uygulanmtr, kayna da ilhidir,
nebevidir ilham edilmi, Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan da benimsenmitir.

te o tarihte bu metinle balayan ezan on be asrdr btn slm aleminde Ayn

ekilde, ayn metinle, ayn dilde okunmu, dili ve kavmiyeti ne olursa olsun btn
mslmanlar onu duyduklarnda ezan olduunu anlamlar, gerekli tepkiyi

gstermiler, ary almlardr. Ezann dili deitirilecek olursa onun iar olma

zellii kaybolur, mmete ait olmaktan kar, snnete aykr "ulusal ezan" olur.
Ezan byle bir deiiklie uratmak caiz deildir.

Baz fkh kitaplarnda bulunan Baka dilde okunan ezann ezan olduu anlalrsa
okunan yeterli olur cmlesi Baka dilde ezan okumann caiz ve snnete uygun

olduunu ifade etmez, Byle okunduu takdirde ezan okunmu olur, tekrar

435[435]
436[436]

Bakara: 2/158; Mide: 5/2; Hac: 22/32, 36.

Buhari, Ezan, 6.

okunmas gerekmez mnsna gelir.

Geen haftann yazsnda Eb Hanfe'nin de, Kur'n' namazda -dili yatmayanlarn-

baka dilden okumalar caiz olsa bile snnete aykr olduu iin mekruhtur

dediini nakletmitik. Ana dili ne olursa olsun btn mslmanlar 15 asrdr conan
ezan anlamakta, bundan byk bir haz duymakta, minarelerinden bu ezann eksik
olmamas iin Mevl'ya dua ve niyaz etmektedirler.

Cumhuriyetin ilk yllarnda Kur'n'n ibdetlerde Trke okutulmasna teebbs

edilmi, fakat daha balamadan vazgeilmitir. Ezan da 1932 ylnda Trke'ye

evrilerek cebren Trke okutulmaya balanm, mslman halkn gsterdii tepki

ve aslna dnme konusundaki srarl talep zerine, 1950 den sonra, Hz.
Peygamber'in (s.a.v.) okuduu ve rettii metne dnlmtr.

Bu konuyu gndeme getirenler, namaznda niyaznda olan mslmanlar deil...

Niin istiyorlar? sorusuna verilebilecek cevaplar arasnda ikisini nemsiyorum:

1- Trk mslmanlarn! dnyann dier lkelerinde yaayan mslmanlardan

ayrmak istiyorlar.

2- Kur'an- Kerim ibadetlerde asl dilinde okunursa mslman ocuklannn Kur'an

renmeleri, bunun iin hocaya gitmeleri gerekir, hoca ocuklara Kur'an retirken

ayn zamanda din eitimi verir, ibadetlerde Kur'an- Trke okutarak din eitimini
baltalamak istiyorlar....

Ezan, Trke veya baka bir dilden okunamaz; nk o, Evrensel slm'n iardr.
437[437]

2- Ezann ift, Kametin Tek Lafzlarla Okunmas

282- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

437[437]

Prod. Dr. Hayrettin Karaman, Hayatmzdaki slam, z Yaynclk, 3. bask, stanbul 2003, s. 13-25.

Bilal, ezan ift ve kameti ise tek okumas emrolundu. 438[438]

Aklama: Kamet kelimesi szlkte; namaz iin seslenmek, kamet getirmek, ifa ve
eda etmek demektir. Asl kmet olup, trkede siz kullanlr.

Terim olarak ise farz namazlardan nce, tek bana namaz klacak olan kimsenin

cemaatle klnacak farz namazdan nce ise mezzinin okuduu ezan benzeri
szlerdir.

Bu hadis, ezan kelimelerinin ikier ikier ve kamet kelimelerinin de birer birer

okunacan syleyen mam f ile mam Ahmed'in delilidir.

Hanefilere gre ise, ezann banda bulunan tekbirler drt kere, bunun dndaki
cmleler ise ezann sonundaki kelime-i tevhid hari hepsi iki kere okunur. Tevhid
ise bir kere okunur. Toplam on be cmledir. Kamet de ise ayrca iki kere Kad

kameti's-saltu denilir. Hanefilerin bu konudaki delili; Tirmiz, Ezan 25; Ebu

Dvud, Salt 28, 499; bn Mce, Ezan 1; Drim, Salt 3; Ahmed b. Hanbel, 4/43'de
geen Abdullah b. Zeyd hadisidir.

Erkekler, yalnz balarna yada cemaatle farz namaz klacaklar zaman kamet

getirilir. Kaza namaznda da bu byledir. Ancak Vitir, Teravih, Bayram, Cenaze ve

Nafile namazlarda kamet getirilmez.

Kamet cemaatn mstehab olan snneiierindendir. Mahalle camiinde yaplan kamet

evler iin geerlidir. Evde namaz klan kii kamet getirmese de olur. Kamet getirirse
daha iyidir.

Ezan ar okunur. Fakat kamet hzl yaplr. Kamet ayakta yaplr. Kamet getiren kii

kbleye dner. Kamette, ezann szleri aynen okunur. Sadece Hayye ale'l-felhtan
sonra iki kere Kad kameti's-salh (=namaz balad) denilir. Kamet, vakit

namazlarnda snnettir. Kamet, vaktin deil namazn snneti olduu iin kaza
namaz klarken de kamet okumak snnet kabul edilmitir.

Buhar, Ezan 1, 2, 3, Enbiya 50; Ebu Dvud, Salt 29, 508; Tirmiz, Salat 141, 193; Nes, Ezan 2; bn Mce, Ezan
6, 730; Ahmed b. Hanbel, 3/103.

438[438]

3- Ezann Sfat

283- Ebu Mahzre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Nebiyyullah, (bana) ezan yle retmiti:

Allahu Ekber, Allahu Ekber

Ehed en Lailahe illallah, Ehed en Lailahe llallah

Ehed enne Muhammeden Reslullah, Ehed enne Muhammede Reslullah

Sonra dnp yle buyurdu: Ehed en Lailahe illallah, Ehed en Lailahe illallah
Ehed enne Muhammeden Reslullah, Ehed enne Muhammeden Reslullah
Hayya ala's-salh, iki defa
Hayya ala'l-felh, iki defa

Hadisin ravisi shk u cmleyi de ilave etmitir:

Allahu Ekber, Allahu Ekber
La lahe illallah
Aklama:

Anlam: Allah en byktr, Allah en byktr,

Allah'tan baka ilah olmadna ahadet ederim, Allah'tan baka ilah olmadna
ahadet ederim,

Muhammed'in Allah'n resul olduuna ahadet ederim, Muhammed'in Allah'n

resul olduuna ahadet ederim,

Allah'tan baka ilah olmadna ahadet ederim, Allah'tan baka ilah olmadna

ahadet ederim,

Muhammed'in Allah'n resul olduuna ahadet ederim, Muhammed'in Allah'n

resul olduuna ahadet ederim,

Haydin namaza, Haydin namaza, Haydin kurtulua, Haydin kurtulua, Allah en

byktr, Allah en byktr Allah'tan baka ilah yoktur. 439[439]
Aklama:

Bu hadis, Mslim'in ou nshalarnda bu ekildedir. Yani ezann banda iki defa

tekbir getirilecei belirtilmektedir, Fakat Mslim'in dndaki dier hadis

imamlarnn

rivayetlerinde,

kaydedilmektedir.

ezann

banda

drt

defa

tekbir

alnaca

Bununla birlikte Kad yz, Sahih-i Mslim'in Fris yoluyla gelen baz nshalarda
tekbirin drt defa getirileceinin zikredildiin belirtir. Ayn problem, Abdullah b.

Zeyd hadisinde de vardr.

Mehur olan gre gre, ezann bandaki tekbirler, drttr. Mezhep imamlarndan
Ebu Hanife, mam afi ve mam Ahmed ile alimlerin ounun gr de bu
ekildedir.

4- Bir Mescitte Ik Mezzin Bulundurmann Mustehab Olmas

284- Abdullah bn mer (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

439[439] Ebu Dvud, Salt 28, 500, 501; Tirmiz, Salat 110, 191, 192; Nes, Ezan 3, 4, 56; bn Mce, Ezan 2, 708, 709;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/408, 409.

Resulullah (s.a.v.)'in iki mezzini vard. Biri Bilal ve dieri ise m olan bn mm
Mektum'dur. 440[440]
Aklama:

Mezzin, namaz vakitlerinde ezan dabna uygun bir ekilde okumakla grevli
kimseye denir.

Bu hadiste, mezzinlerle kastedilen; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Medine'deki

mezzinleridir. Mekke'deki mezzinleri ise Ebu Mahzura ile Sa'd idi.

bn mm Mektum'un asl ad, bazlarna gre Amr b. Kays b. Zide'dir ve bazlarna

gre ise Abdullah b. Zide'dir. Annesi, mm Mektum'dur. Annesinin asl ad ise

tike'dir. bn mm Mektum, Kadisiye Savanda ehit olmutur.

Bu hadise gre, bir mescitte iki mezzin bulundurmak mstehabtr. htiyaca gre

bu say artabilir. nk mslmanlann says artnca Hz. Osman mescitte drt

mezzin bulundurmutur.

Mezzinin ezan okumas karlnda cret almasnn caiz olup olmad ihtilaf
konusudur. htiyac varsa, almasnda bir saknca grlmemitir.

Mezzinin, mslman ve akll olmas arttr. Bulu art deildir. Mmeyyiz

ocuklar da ezan okuyabilirler. Sarhoun, byk gnah ileyenin, kadnn, oturann,
cnbn ezan okumas mekruhtur.

Mezzinin haramdan saknmas, gvenilir takva sahibi ve ihlasl olmas, namaz

vakitlerini bilmesi, abdestli olmas, cemaati karabilecek kiileri ikaz etmesi, ezan

yksek bir yerde ve kbleye ynelerek uslne uygun bir ekilde okumas, gzel ve
yksek sesli olmas mstehaptr.

Mezzin, ezan okurken basit sz, konuma ve hareketlerden saknmal, vakar ve

ciddiyet sahibi olmaldr.

440[440]

bn Ebi eybe, Musannef, 1/222.

Mezzin Hayye ale's-salah derken saa; Hayye ale'l-felah derken sola dner.
Minarede okuyorsa kbleye ynelerek ezana balar ve sa tarafa doru erefeyi
dolar. Kbleyi arkasna almamaya dikkat eder.

5- Yannda Gz Gren Biri Bulunduunda mnn Ezan Okumasnn Caiz

Olmas

285- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir;

Abdullah bn mm Mcktm, m olduu halde Resulullah (s.a.v.)'e mezzinlik

yapard. 441[441]

Aklama:

Bu hadis, beraberinde gz gren bir mezzin bulunduu takdirde m kimsenin

mezzinlik yapabileceini gstermektedir.

6- Aralarnda Ezan Sesi Duyulduu Zaman Kfr Diyarnda Bulunan Bir

Kavme Baskin Yapmaktan Kanma

286- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) fecir (=tan yeri) doduu zaman (yle) baskn yapard:

Ezan dinletirdi. Eer ezan (orada sesi) iitirse (baskndan) vazgeer, iitmezse

baskn yapard. Bir defasnda Allahu Ekber, Allahu Ekber diyen bir adam iitti.
441[441]

Ebu Dvud, Salat 41, 535.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Ftrat slam zere galiba! buyurdu. Sonra o kimse:

Ehedu enl ilahe illallah, Ehedu enl ilahe illallah' dedi. Resulullah (s.a.v.):
Cehennemden ktn buyurdu.

Daha sonra bir baktlar k, o adam, bir kei obanym. 442[442]

Aklama:

Ezan okunan bir yere baskn yaplmaz. nk ezan sesi o yer halknn mslman
olduunu yada orada mslmanlann bulunduunu gsterir.

Kafirleri dine davet etmeden zerlerine hcum etmekte caizdir. Ancak nce dine
davet etmek mstehabtr. Ebu Hanife, mam afi ile mam Ahmed bu grtedir.

Bir kimse kelime-i ahadet getirmekle mslman olur. Velev ki bunu teklife binaen
deil de kendiliinden yapm olsun.

Resulullah (s.a.v.)'in, Ftrat( slam) zere galiba! sz; sen bu sz insanlarn yaratld slam ftrat zere syledin! anlamndadr. O kimsenin kelime- tevhidi

sylediini iitince Cehennemden ktn buyurmakla, onun Tevhid sayesinde bu

ftrat zere olduunu belirtmektedir.

7- Ezan iten Kimseye, Mezzinin Sylediklerini Sylemenin, Sonra

Peygamber (.A.V)'E Salevat Getirmenin, Sonra Da Ona Vesileyi stemenin
Mstehab Olmas

442[442]

Ebu Dvud, Cihad 91, 2634; Tirmiz, Siyer 48, 1618.

287- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ezan iittiiniz zaman mezzinin syledii gibi siz de syleyin. 443[443]

288- Abdullah bn Anr bnu'1-As (r.a)'tan rivayet edildiine gre, o, Peygamber

(s.a.v.)'in yle buyurduunu iitmitir:

Mezzini iittiiniz zaman onun syledii gibi siz de syleyin. Sonra bana Salt
getirin. nk kim bana bir defa Salt getirirse Allah'da ona o Salt sebebiyle on defa
Salt eyler. Sonra Allah'tan benim iin vesileyi isteyin. nk vesile, cennette bir
makamdr ki, Allah'n kullarndan sadece bir kii ona layktr. Umarm ki, o kii ben
olurum. O halde kim benim iib vesileyi isterse (kyamet gn) ona efaatim vacip
olur. 444[444]

Aklama:

Salt, rahmet ve du anlamna da gelmektedir. Burada Salt, hem Hz. Peygamber

(s.a.v.)'e ve hem de onun aile halkna yaplmaktadr. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e Salt
getirilmesinin nedeni hakknda eitli grler ileri srlmtr.

Namaz dnda Hz. Peygamber (s.a.v.)'e salavat getirmenin hkm ihtilafldr.

Hanefiler, bu konuda.Ahzab: 33/56 ayetini gz nnde bulundurarak mrde bir
defa salavat getirmenin farz, bunun dnda her anldnda salavat getirmenin vacip
ve mecliste birka defa anldnda her defasnda salavat getirmenin mstehab
olduu grndedir.

Vesile, maksada ulamak iin ara olarak kullanlan hususlara denir. Yine vesile,

Cennette en st makamn ze! addr ki, bu da, Resulullah (s.a.v.)'in makamdr.

Buhar, Ezan 7; Ebu Dvud, Salt 36, 522; Tirmizi, Salat 154, 208; Nes, Ezan 33; bn Mcc, Ezan 4, 720; Ahmed
b- Hanbel, 3/6, 53, 78
444[444] Ebu Dvud, Salt 36, 523; Tirmiz, Menakb 1, 3614; Nes, Ezan 37.
443[443]

Cennette O'nun kalaca yurt, Allah'n arna Cennetteki en yakn mekandr.

Ezan duasnn ierisinde yer alan Veslenin, sr: 17/79'da geen Makam
Mahmd olduu ifade edilmektedir. Makam- Mahmd, 3 ekilde tefsir edilmitir:
1- Kyamet gn, Hz. Peygamber (s.a.v.)in duraca makam.
2- Livu'1-Hamd" sancann kendisine verilecei makam.
3- efaat Makam. Cumhur'un gr de budur.

Kyamet gn Hz. Muhammed (s.a.v.) dnda peygamberler de dahil btn insanlar,

kendi nefsini kurtarmaya alacak. Fakat kyamet gn insanlarn efendisi, Hz.

Muhammed (s.a.v.) olduu iin efaat isteyen kimselere efaat edecek ilk kii,

O'dur. Zira O, hem Livu'f-pfemd (=Hamd Sancag'nja ve hem de MakamMahmda sahip olacaktr. Bu sayede insanlara efaatte bulunacaktr. Bu efaat
yetkisini, O'na, Yce Allah verecektir.

289- mer bnu'l-Hattb (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Mezzin, Allahu Ekber, Allahu Ekber dedii zaman sizden birisi de Allahu Ekber,

Allahu Ekber der. Sonra mezzin Ehed en Lailahe illallah dedii zaman o da

Ehed en Lailahe illallah der. Sonra mezzin Ehed enne Muhammeden

Reslullah dedii zaman o da Ehed enne Muhammeden Reslullah der.

Mezzin Hayya alas-salh dedii zaman o da L havle vel kuvvete ill billh der.

Sonra mezzin yine Hayya ala'l-felh dedii zaman o da L havle vel kuvvete ill
billh der. Sonra mezzin Allahu Ekber, Allahu Ekber dediinde o da Allahu

Ekber, Allahu Ekber der. Sonra mezzin La ilahe illallah dediinde o da btn

kalbiyle La ilahe illallah deyip (bunlar kabul ve ikrar ettii iin) cennete girer.
445[445]

290- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
445[445]

Ebu Dvud, Salt 36, 527.

buyurmaktadr:

Kim, mezzinin (okuduu ezan) iittiinde (ezann bitiminde) "Ehedu enl ilahe
illallhu vahdehu l erike lehu ve enne Muhammeden abduhu ve resluhu radtu
billahi rabben ve bi Muhammedin reslen ve bi'1-slmi dnen ahadet ederim ki;
Allah'tan baka ilah yoktur, tektir, orta yoktur, Muhammenin O'nun kulu ve
resuldr. Rabb olarak Allah', resul olarak Muhammed'i ve din olarak slam' setim
derse, gnah balanr. 446[446]

Aklama:

Namaza ar mesabesinde olan ezana icabet ile ilgili bu hadis, fiil ve kavl olmak
zere iki durumda incelenebilir:

1- Fiil cabet: Bu iki ksm ayrlr:

a- Ezanla namaz vakti bildirildiine gre, vakit ierisinde mkellefin namaz klarak

yapm olduu fiil icabettir, b- artlarn yerine getiren mkellefin, namazn

cemaatle eda etmek iin cemaate katlma icabetidir.
2- Kavl cabet:

Mezzinin sylediklerini aynen tekrar ederek yapaca icabettir.

Ezan iiten kimse, hayye ale'lerin dnda btn cmleleri aynen sylemesi, hayye

alelerde ise La havle vel kuvvete ill billahil-aliyyi'1-azm demesi mendubtur.

446[446]

Ebu Dvud, Salt 36, 525; Tirmiz, Salat 156, 210; Nes, Ezan 38; bn Mce, Ezan 4, 721.

447[447]

Ezana sadece kalb icabet etmek yeterli olmayp dil ile de telaffuz etmek

mendubtur.

Her ne kadar 285, 286 nolu hadislerin zahirine gre ezana icabet etmek farz gibi

grnse de. hadisteki Ezan sesi duyunca, mezzinin syledii gibi siz de syleyin
emrinin hkmn farz olmaktan karp mstehaba eviren delil, Mslim, Salt 9'da
geen u hadistir: Resulullah (s.a.v.) fecr doduu zaman baskn yapard. Ezan

dinletirdi. Eer ezan sesi iitirse, baskndan vazgeer. itmezse, baskn yapard. Bir

defa Allahu Ekber, Allahu Ekber diyen birini iitti. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.):

slam (ftrat) zere galiba buyurdu. Sonra o kii:

Ehed enl ilahe illallah, Ehed enl ilahe illallah dedi. Resulullah (s.a.v.) ise:

Cehennemden kt buyurdu. Daha sonra ezan okuyan kimsenin, bir kei oban
olduunu anladlar.

Ezan araclyla insanlara hem namaz vaktinin girdii ve cemaatla namaz klnaca

duyurulmu olmakta ve hem de Allah'n bykl, Peygamberimiz Hz. Muhammed

(s.a.v.)'in O'nun kulu ve resul ile namazn kurtulu yolunun kaps olduu ilan

edilmektedir. Namaz vakitleri, gnein hareketine gre dzenlendii iin

yeryznde namaz vakitleri deiik anlara rastlamakta ve bu suretle sz konusu
olan bu hakikatler, gece-gndz devaml bir ekilde haykmlm olmaktadr.

Ayrca bu hadiste: namaz vakitlerinde rahmet iin gk kaplarnn ald zaman

mminleri duaya tevik etmektedir.

Bunun yan sra ezan okunurken ve kamet getirilirken cemaatin konumamas,

mescit dnda bulunanlarn Kur'an okumamas, selam almamas, ksacas mezzine

cabetten baka bir eyle megul olmamas gerekir.

Ezan okumak sadece namaz vaktini duyurmak maksadyla okunmakta ise de yeni
doan ocuun kulana ezan okumak gibi bazen baka bir sebeple de okunabilir.
447[447]

B.k.z: Mslim, Salt 12; Ebu Dvud, Salt 36, 527.

8- Ezann Fazilei Ve eytann, Ezan Duyunca Kamas

291- Muuiye (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyur-

maktadr:

Mezzinler kyamet gn insanlarn en uzun boylular olacaklardr. 448[448]

Aklama:

Mezzinlerin kyamet gnnde insanlarn en uzun boyunlu olmasndan ne kast

edildii selef ve halef alimleri arasnda ihtilafl bir meseledir.

Bazlarna gre bundan maksat; mezzinlerin ilahi rahmeti grmeye en fazla

zenen insanlar olmalardr. nk bir eyi grmeye zenen ona doru boynunu
uzatarak bakar.

Bazlarna gre de pek ok sevap grmeleridir.

Bazlarna gre de insanlarn reisi ve kavmin by olmalarndan kinayedir.

Bazlarna gre de kyamet gnnde onlara tabi olanlar oktur.
292- Sheyl'den rivayet edilmitir:

Babam beni bir ey iin Harise oullarna gndermiti. Yanmda bizim bir klemiz
yada bir arkadam vard. Bir kimse, ona, bir baheden ismiyle seslendi. Yanmdaki

o kii, sesin geldii baheye bakt, fakat hibir ey gremedi. Daha sonra bu olay,
babama anlattm. Babam yle dedi:
448[448]

bn Mce, Ezan 725; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/95, 98.

Senin byle bir eyle karlaacan bilseydim seni (oraya) gndermezdim.

Bundan byle bir ses iitirsen hemen ezan oku. nk ben, Ebu Hureyre'yi,
Resulullah (s.a.v.)'ten;

phesiz ki eytan, (insanlar) namaza arld zaman sesli bir ekilde yellenerek
/hzl bir biimde koarak (oradan) kap gider eklinde hadis rivayet ederken

iittim. 449[449]

293- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

nsanlar namaza arld zaman eytan, ezan iitmemek iin sesli bir ekilde
yellenerek (oradan) ekip gider. Ezan okuma bittiinde dnp geri gelir. Namaza
kamet getirildii zaman yine ekip gider. Kamet okuma bittiinde tekrar dnp geri
gelir. yle ki kii ile kalbi arasna girip ona; 'unu hatrla, bunu hatrla' diyerek
nceden aklnda olmayan eyleri hatrlatr. Nihayet bu kimse, ka rekat namaz
kldn bilemez olur 450[450]

Aklama:

Kad yz'a gre, eytann, ezan iittiinde sesli bir ekilde yellenerek oradan

kamas hakikat anlamnda kullanlm olabilir. nk eytan bir cisimdir.

Dolaysyla da yellenmesi mmkndr.

AynYye gre ise burada bir temsil olup eytann ezandan kamas, korkudan

perian olmu br adamn haline benzetilmitir, te eytan da, byk bir felaket ve
belaya uram kimse gibi ne yapacan arp kamaya balar.

Bazlarna gre eytann kamasn, mitisizliine yorumlarlar. nk eytan

Tevhid lann duyunca insana vesvese vereceinden midini keser. Fakat namaz

449[449]
450[450]

Ebu Avne, Msned, 1/334.

Buhr, Ezan 4; Ebu Dvud, Salat 31, 516; Nes, Ezan 30; Ebu Avne, Msned, 1/334.

klan ve Kur'an okuyarak Allah'a yakarta bulunan kimseden kamaz. nk bu

hallerde ona vesvese kaplar aktr. stedii gibi kulun damarlarna kadar

sokularak vesvesenin her trlsn hatrna getirir. O derecede ki, namaz klan

kimse kendinden geerek ka rekat namaz kldn bile unutur. Bundan

kurtulmann yolu; hatra gelen eyi derhal dnmekten vazgemektir.

eytann, Kur'an okumadan ve namazdan kamayp ezan sesinden kamas; kyamet

gnnde onu iittiinde ahadet etmemek iindir.
Ayrca eytan insana grnmeden de seslenebilir.

9- ftitah Rkuya Giderken Ve Rkudan Dorulur-Ken Tekbir Getirmeyle

Beraber Elleri Omuz Hizasna Kaldrmann Mstehab Olmas Ve Secdeden
Dorulukken Bunun Yaplmamas

294- Abdullah bn mer (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) namaza iftitah (=balama) tekbiri ald zaman rku-ya

varmadan nce ve rkudan dorulduunda onu ellerini omuzlar hizasna kadar
kaldrrken grdm. Secdeler arasnda ellerini kaldrmyordu. 451[451]

Aklama:

Gerek namaz ve gerekse dier konularda, bir taraftan zayf hadisle amel edilmez,
sahih hadisle amel edilmesi gerektiini syleyenler oFduu gibi, dier taraftan zayf
hadisle amel edenler olduu iin burada zayf hadisle amel edip etmeme meselesi
zerine yaptm bir almay aktarmak istiyorum:

Zayf hadis, sahih veya hasen hadislerde bulunmas gereken zelliklerden biri veya

Buhr, Ezan 83, 84, 85, 86; Ebu Dvud, Salt 114-115, 721, 722, 115-116, 741, 742, 743; Tirmiz, Salt 190,
255; Nes, ftith 1, 2, 3, 86; bn Mce, kme 15, 858; Ahmcd b. Hanbel, 2/147.

451[451]

birkann bulunmayna gre derecelere ayrlrlar ve her biri deiik isimler

alrlar. lerinde on-on be kadarna zetsinler verilmitir. Bunlar, daha ok hadis
usul alimlerinin tarifinde gr birliine vardklardr.

Zayf hadislerin zayflk sebepleri ayn sayld halde derecelendirilmelerinde ve

her dereceye giren zayf hadislerin hangileri olduu konusunda alimler arasnda

gr birlii bulunmamaktadr. Ayrca sayian konusunda alimlerin verdikleri

rakamlar da birbirini tutmamaktadr. rnein, bn Hibbn 49, bnu's-Salh 42,

Abdurrauf el-Mnv 81 eit zayf hadis olduunu belirtmitir. Zayf hadisin

derecelen dirilmesinde ki farkllk, her alimin konuyu az da olsa deiik adan

bakmasndan kaynaklanmaktadr. Say farkll ve bir ksm zayf hadis eitlerinin

kabark rakamlara ulamas zayf hadise deiik isimler verilmesinden ileri gelmek-

tedir. 452[452]

Zayf hadis kavram, hicri birinci asrn ortalarnda fitne tabir edilen mslmanlar
arasndaki i sava ve paralanmalardan sonra balayan cerh ve ta'dil faaliyetinin

balangcndan itibaren bu mefhumu ifade iin Merdd, Metruk, Mnker ve

Sakm gibi ifadeler kullanlmtr.

Zayf hadis teriminin en erken kullanm, hicri nc asrn ortalarmdadr. rnein,

bn Sa'd, Ahmed b. Hanbel, Mslim, Ebu Dvud, Tirmiz gibi alimler zayf terimini
deiik vesilelerle kullanmlardr.

Hem ilk fkh usul ve hem de hadis usul kitab olarak kabul edilen mam afi'nin
Risale sinde zayf terimine yer vermemekle birlikte ayn mefhumu fade eden

kabul, red, terk, inkar gibi kklerden treyen kelimelerle ifads etmekte, zayf hadis
eitlerine ait munkat'. mrsel ve mdelles gibi tabirleri kullanmtr.

Herhangi bir zayf hadisle amel edilip edilmeyeceine karar vermeden nce onun

zayf olup olmadnn tespit edilmesi gerekmektedir.Bunun iin hadisin sahih ve

zayf oluunda, hadis ravilerinin sika olup olmad konusunda hadisilerin ne

dediine bakmak gerekmektedir. nk hadis ravileri hakknda verilen zayf veya

sika; hadis hakknda verilen sahih veya zayf hkm, alimlerin kiisel ictihadlanna
dayanmaktadr. Birine gre zayf olan bir ravi, dierine gre sika, birine gre zayf

452[452]

Uur, Do.Dr. Mcteba, Hadis Terimleri Szl, TDV Yay. Ankara 1992, s. 428.

olan hadis dierine gre sahih ya da hasen olabilmektedir. Buna gre Sahihinde
baz zayf kiilerden rivayette bulunmakla sulanan Mslim, bnu's-Salh ile Nevev
tarafnda cerh ve ta dilin itihad oluuyla savunulmutur.

453[453]

Yine cerhe tabi

tutulan Buhr'nin ravileri de bn Hacer tarafndan ayn dnceyle savunulmutu.

454[454]

Yine Elbn'nin eitli hadis kitaplar zerine yapt zayf hadis almalarndan
tr, bn Kayyim'in Zdu'1-Med" ve Fkhu's-Siyre adl eserinde delil olarak

naklettii bir ok hadis ya zayf ya da ok zayf kabul edilmitir. Dolaysyla bn

Kayyim'in sahih kabul edip delil getirdii hadis, Elbn tarafndan baka bir
kategoride deerlendirilebilmektedir. 455[455]

Yalnz zayf bir ravinin btn rivayetlerinin zayf olmas gerekmeyebilir. nk

zayf ravinin makbul rivayetleri de olabilir. 456[456]

Bu konuda dikkat edilmesi gereken dier bir hususta, haberlerin kabul iin

hadisiler ile fkhlar arasnda nemli htlaflann olmasdr. nk rical kitaplarna

gz atldnda ayn ravi hakknda deiik kiilerin tamamen birbirine zt, cerh ve
ta'dil fadelerine rastlanmaktadr. Bunun nedeni, dier ilm meselelerde olduu gibi

cerh ve ta'dil konusunda da alimler arasnda da ihtilafn olmasndan

kaynaklanmaktadr. rnein,

Kim ak olur, iffetli davranr ve (bu akn) gizlerse .... hadisinin ravisi Sveyd
hakknda; Yahya b. Man, onun kannn helal olduunu sylemitir.

Htim'de, onun, saduk/salam bir kimse olduunu belirtmitir.458[458]

457[457]

Ebu

Yine hadislerin farkl deerlendirmelere tabi tutulmasnn en nemli sebeplerinden

birisi de, illet meselesidir. Zahiren sahih grnmesine ramen herkesin

gremeyecei gizli bir kusur bulunan hadislere muallel denir. lletin varl kesin
delillerle ispat mmkn olmayp karinelec, yalanla itham edilen, ok hata yapan

Nevev, erhu'l-Mslim, Msr 1349, 1/25.

bn Hacer, Hedyu's-Sr, Bulak 1301, s. 381; Polat, Salahattin, Hadis Aratrmalan, nsan yay., st. tarihsiz, s.
Polat, Salahattin, Hadis Aratrmalan, nsan yay., st. tarihsiz, s. 112.
455[455] B.k.z: bn Kayyim, Fkhu's-Siyre, Haz. md Zeki el-Brd, Mektebetu't-Tevfkiyye, tarihsiz, s. 12, 26, 34, 35, 39,
41, 46, 47, 50, 54, 56, 59, 66, 67, 68, 76, 79, 81, 91, 97, 103, 106, 117, 119, 121,128, 145, 147, 156, 159, 218, 226, 227,
242, 244, 254, 272, 314, 324, 328, 340, 348, 396, 398, 399, 407.
456[456] Tehnev, Kavid, s. 408-409.
457[457] Zeheb, el-Mzn, 2/250.
458[458] Aliyyu'1-Kr, el-Esrr, Tahk. M. Sebb, Beyrut 1971, s. 46.
453[453]
454[454]

kiilerin rivayetleri ile azz hadislerin zayfl iddetlidi. 459[459]

Ravisi sdk ve dindar olmakla vasflanmakla birlikte gizli, seyyiu'1-hfz, muhtelit

olan hadislerle irsal, tedlis, nkta' gibi seneddeki kopukluk sebebiyle zayf saylan
hadislerin za'f iddetli deildir.460[460]

Zayf

hadisle

toplanmaktadr:

amel

konusundaki

grler

baz

kaynaklarda

grupta

1- Mutlak olarak zayf hadisle amel edilmez. Bu grte olanlar ierisinde; Yahya b.
Main, Ebu ame, Mslim, bn'l-Arab gibi alimler yer almaktadr.
2- Mutlak olarak amel edilir.

3- Baz artlarla amel edilir. Bu grte olanlara gre ahkam konularnda amel

edilmez; amellerin faziletleri, edeb, t, terib, terhib, zhd ile ilgili konularda
amel edilir.

bn Hacer gibi baz muhakkik alimler, fezailde de olsa zayf hadisle amel edebilmek
iin art ileri srerler: a. Hadisteki zayfln iddetli olmamas, b. Hadisin, slam

dininin genel esaslarndan birisine uygun olmas, c. Amel ederken hadisin Hz.
Peygamber (s.a.v.)'den sabit olduuna kesin bir ekilde inanlmamas. Al, birinci
artta alimler arasnda ittifak olduunu sylemektedir. Son iki art da, bn Abdi'sSelam ile bn Dakk el-ld zikretmitir. 461[461]

Dikkat edilirse birince artta sz edilen zayflk; iddetli olmayan hadis, baka bir
yoldan gelmekle hasen olmaya uygun olan hadistir.

Ahkam konulan dndaki faziletlere dair konularda zayf hadisle amel edilecei

grne varlrken hangi esastan hareket edildiini bn Hacer, zetle yle

demektedir:

Eer hadis gerekten sahih ise hadisin gerei yerine getirilmi olur. Eer gerekte
zayf ise amel etmekle helal bir eyi haram ve haram bir eyi de helal klma veya

bn Hacer, Nuhbe, s. 57; bn Receb, Ilelu't-Tirmiz, s. 101-102; Suyt, Tedribu'r-Rv, 1/298-299.

bn Hacer, Nuhbe, s. 70; bnu's-Salh, Ulmu'1-Hadis, s. 15-16; Tahnev, Kavid, s. 78-82; Polat, Salahattin,
Hadis Aratrmalar, nsan yay., st. tarihsiz, s. 118.
461[461] Leknev, Ecvibe, s. 40-41; Tehnev, Kavid, s. 94; Suyt, Tedrib, 1/298-9.
459[459]
460[460]

haklarn zayi olmas sz konusu olmayaca iin sakncal bulunmamaktadr.

462[462]

Yalnz ahkam konularnda zayf hadislerle amel edilemeyecei konusu kaynaklarda

sk k zikredilmesine, hatta bu konuda ittifak edildiine belirtilmesine ramen
uygulamada bu hkme her zaman uyulmamtr. Fezail iin ileri srlen artlardan
farkl bir takm artlarla, ahkamda da zayf hadisle amel edilmitir. Fakat burada sz

konusu edilen ahkam, helal ve haram dindakilerdir. nk helal ve haram, sbut

ve delaleti kat'i olan delillerle sabit olmaktadr. Baz artlan tasa da zayf hadisin
sbutu zannidir. 463[463]

Fkhtaki asli ve ikincil derecedeki delillerle dorudan veya dolayl olarak

desteklenmek suretiyle kuvvet kazanan zayf hadisler, ahkam konulannda delil

olarak kullanlmaktadr. Fakat burada tek bana zayf hadisten deil, o konudaki
btn delillerin bir araya gelmesiyle hkm karma sz konusudur. rnein,

Gndz namazlar dilsizdir hadisi merfu olmayp batldr. Fakat bu hadis baka

hadislerdeki iar birtakm karinelerle ve mslmanlarn gndz namazlarnda

sessiz okuma tatbikatnn nesilden nesile nakledilmesiyle desteklenmektedir.
Dolaysyla fkhlar bu hadisle amel etmilerdir. Yine;

mmetimin ihtilaf rahmettir hadisinin hibir senedinin olmadn syleyen

Karadavi, bir yandan zayf hadisle amel etmeye kar karken, (Kardavi, Yusuf,

Snneti Anlamada Yntem, Rey Yay, Kayseri) dier taraftan bu hadsi eitli
ifadelerle sahih konumuna getirmeye almaktadr. 464[464]

Yine hadisilerin ltlerine gre zayf saylan baz hadislerle slam'n ilk
devirlerinden itibaren amel edilegelmitir. Bu uygulama, hadis iin takviye unsuru
olmaktadr. rnein, mam afi,

Varis iin vasiyet yoktur hadisi hakknda:

Hadisiler bu hadisi sabit grmezler. Fakat mme bu hadisi kabui edip amel

ettikleri iin fkhlar vasiyet ayetinin bu hadisle mensuh olduunu belirtmilerdir

Tehnev, Kavid, s. 93; Polat, Salahattin, Hads Aratrmalar, nsan yay., ist. tarihsiz, s. 122.
Polat, Salahattin, Hadis Aratrmalar, nsan yay., st. tarihsiz, s. 124.
464[464] Kardavi, Yusuf, htilaflar Karsnda slami Tavr, ilke yay. st. 1992, s. 87-115.
462[462]
463[463]

der. 465[465]

Yine bn Kayyim, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Muaz b. Cebel'i Yemen'e gnderirken

varid olan ictihad hadisinin mehul kimseler tarafndan nakledildiinden dolay

zayf olduunu, fakat alimlerin ve herkesin bu' hadisi kabul edip amel ettikleri iin
sahih derecesine ktn belirtmektedir. 466[466]

Ahkamla lgili bir konuda zayf hadisle amel etmek ihtiyata daha uygunsa, zayf
hadisle amel edilecei baz alimlerce benimsenmitir. rnein, gnete snm suyu

kullanmann mekruh olduunu belirten Hz. ie'den gelen hadis zayf olmasna
ramen ihtiyaten fkhlar bu hadisle amel etmilerdir.

Herhangi bir konuda baka delil yoksa ravisi yalanla itham edilmeyen, batl,

mnker, azz olmayan zayf hadislerle de amel edilecei Ahmed'in grne

dayanmaktadr. rnein, Ebu Hanife kyasa aykr olmalanna ramen Namazda

kahkaha Hurma srasyla abdest, Hayzn azami mddetinin on gn olduu, On
dirhemden aa mehir olmayaca gibi zayf hadislerle amel etmitir.

Senedinden sahabinin dt yada senedinde her trl kopukluk bulunan mrsel

hadis meselesi de "Mrsel Hadisle Amel bal altnda mstakil olarak

incelemilerdir .

Salahattin Polat'n dedii gibi, zayf hadislerin hibir ie yaramayaca kanaati son

derece yanltr. Bu kanata varlmasnda ou zaman zayf hadislerin mevzu

hadislerle kartrlmas rol oynad gibi zayf hadislerin mertebeleri olduunun

gz nne alnmaynn da etkisi var. Za'f iddetli olmamak kaydyla birtakm

karine ve delillerle desteklenen zayf hadislerin, itikad ve haram-helal konular

dnda delil olabilecei gr makul gzkmektedir. Fakat zayf hadisle Fezail
konusunda herkesin amel edebilmesi mmkn iken, fkh bir konudaki zayf hadisle

ancak alimler ve fkhlar amel edebilirler. nk zayf hadisle ancak alimler ve

fkhlar amel edebilir. nk zayf bir tarafa, sahih hadislerle bile amel etmek ve
onlardan hkm karmak belli bir formasyonu gerektirmektedir.

Sonu olarak, zayf hadisleri mutlak kabul veya red yerine zelliklerine ve

465[465]
466[466]

afi, Risale, s. 139-143.

bn Kayyim, 'lmu'l-Muvakin, 1/175-176.

kullanlacaklar konuya gre ayr ayr deerlendirmek en doru yoldur. Nitekim

alimlerin ounun gemi uygulamas da bu ekildedir. 467[467]

Bu yaz; Polen dergisi, 2005, Temmuz saysnda yaynlanmtr.

295- Mlik bnu'l-Huveyris (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) tekbir ald zaman ellerini ta kulaklarnn hizasna kadar

kaldrrd. Rkuya vardnda ise ellerini ta kulaklarnn hizasna kaldrrd. Ban

rkudan kaldrd zaman da Semiallahu limen hamideh diyerek byle yapt.

Dier bir rivayette ise Peygamber (s.a.v.)'i (bu ekilde namaz klarken) grd ve
Peygamber (s.a.v.) ellerini iki kulann hizasna kadar kaldrd ifadesi yer
almaktadr. 468[468]

Namaz iin iftitah tekbiri alnrken eller kaldrlr. Fakat ellerin nasl kaldrlaca
ihtilafldr. Tahv'ye gre parmaklar yaylarak ellerin ii kbleye kar gelmek

artyla kaldrlr. Tahv, konuyla ilgili hadisi Tabern'nin el-Eusatndan naklen

Abdullah bn mer'den nakl etmitir.

Buhar'nin rivayetinde ellerin balama tekbiriyle beraber kaldrlaca, Mslim'in

bir rivayetinde ise nce eller kaldrlp sonra tekbir alnaca bildirilmektedir.

Hadisin zahirine gre eller omuzlarn hizasna kadar kaldrlr. mam Malik, mam

afii ile mam Ahmed'de bu grtedir. Hanefilere gre ise eller kulak yumuana
kadar

kaldrlr.

Mslim'in

Malik

bnu'l-Huveyrs'ten

naklettii

rivayette

469[469]

denilmektedir. Tahv'nin Malik bnu'l-Huveyris'ten yapt rivayette

Peygamber (s.a.v.) ellerini kaldrd zaman ta kulaklarnn hizasna vardrrd

Resulullah (s.a.u)'in ellerini kulaklarn altna kadar kaldrd

470[470]

Vil bn

Hucr'dan yapt rivayette ise Resulullah (s.a'.v)'in ellerini kulaklarnn hizasna

kadar kaldrd

471[471]

ve Ber bn zib'ten yapt rivayette ise Resulullah

Polat, Salahattin, Hadis Aratrmalar, nsan yay., st. tarihsiz, s, 128429.

Buhri, Ezan 84; Ebu Dvud, Salt 115-116, 745; Nes, ftitah 4, 85, 108, 126, 174.
469[469] Mslim, Salat 25.
470[470] Tahv, erhu Meni'1-sr, 1/289.
471[471] Tahv, erhu Meni'l-sr, 1/289.
467[467]
468[468]

(s.a.v.)'in ellerini kulaklarnn yumuana kaldrd 472[472] ifade edilmektedir.

Hadis, rkuya giderken ve rkudan dogrulurken de tekbir getirileceine delildir.

mam afii ile mam Ahmed bu grtedir. Hanefilere gre ise namazda eller sadece
balama tekbiri alnrken kaldrlr.-Sfyn es-Sevr, brahim en-Neha, Alkame b.

Kays, bn Ebi Leyl gibi bir ok alim de bu grtedir. Hz. mer, Vil b. Hucr,
Abdullah bn Abbs, Abdullah ibr Mes'ud, Cbir b. Semure, Ber bn zib, Abdullah
bn mer ile Ebu Sad el-Hudr'nin bv grte olduu belirtilmiti. 473[473] Hanefilerin
nesh ile ilgili delili; Ber bn zib'ten,

Peygamber (s.a.v.) nama iin balama tekbiri getirdii zaman ellerini ta ba

parman kulak yumuaklanna deinceye kadar kaldrr, bunu bir daha

tekrarlamazd

474[474]

eklinde gelen hadistir. Ayrca Hanefiler, rkuya giderken ve

rkudan dorulurken ellerin kaldrlmas meselesi ile ilgili hadislerin slam'n ilk
yllarna ait olduunu ileri srmlerdir. Delili ise Tahv'nin sahih bir senedle
Mcahid'den rivayet ettii hadiste Mcahid der ki:

Abdullah bn mer'in arkasnda namaz kldm. Balama tekbirinin dnda namazn

hibir yerinde ellerini kaldrmad demitir. 475[475]

Hadis, ayrca secdede ve secdeden dorulurken ellerin kaldrlmayacana delildir.

10- Namaz iindeki Her Eilme Ve Dorulmada Tekbir Getirme, Bundan
Rkudan Dorulma Halinin Mstesna Olmas, nk Bu Durumda
"Semiallahu Limen Hamide" Denildii

296- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resululah (s.a.v.) namaza kalkt zaman, namaza dururken tekbir alr, rkuya

giderken tekbir alr, sonra belini rkudan dorulturken Semiallahu limen

Tahv, erhu Meni'1-sar, 1/290.
B.k.z: Tahv, erhu MenH-sr, 1/252, 253, 254, 290, 291 292, 294, 295.
474[474] Tahv, erhu Meni'1-Asr, 1/253, 290.
475[475] Tahv, erhu Meni'1-sr, 1/292.
472[472]
473[473]

hamiden der, sonra tam dorulduunda Rabbena ve leke'1-hamd der, sonra

secdeye varrken tekbir alr, sonra secdeden bann kaldrrken tekbir alr, sonra

(ikinci secdeye giderken) tekbir alr, sonra ban (secdeden) kaldrrken (yine)
tekbir alrd. Bundan sonra namazn bitirinceye kadar her rekatta byle yapard. iki
rekattaki oturutan sonra kalkt srada da tekbir alrd.
Daha sonra Ebu Hureyre:

Dorusu iinizde namaz Resululah (s.a.v.)'m namazna en fazla benzeyeniniz

benimki derdi. 476[476]
Aklama:

Burada rkudan dorulurken tekbir yerine Semiallahu limen hamidch denilmesi

gerektii belirtilmektedir.

Tekbir meselesi Ebu Hureyre dneminde ihtilafl idi. Bunun iin Ebu Hureyre her
eilip dorulduunda tekbir ald. Namaz bitirdikten sonra Dorusu iinizde
namaz Resulullah (s.a.v.)'in namazna en fazla benzeyeniniz benimki derdi.
Bundan sonra hadisin beyan ettii tarzda her eilip dorulduka tekbir almak kabul
edildi. Bu suretle amel istikrar kazanarak bugne kadar byle geldi.
297- Mutarrif ten rivayet edilmitir:

Ben ve mrn b. Husayn, Ali b. Ebi Tlib'in arkasnda namaz kldk. Ali, secdeye
varrken tekbir alr, ban secdeden kaldrd zaman tekbir alr, iki rekat kldktan

sonra ayaa kalkarken de tekbir alrd. Namaz bitirdiimizde mrn elimden tuttu,
sonra:

Vallahi, bu kimse bize, Muhammed (s.a.v.)'in namaz gibi bir namaz kldrd yada
476[476]

Buhar, Ezan 117; Ebu Davud, Salt 115-116, 738; Nes, fttah 180.

bu kimse bana Muhammed (s.a.v.)'in namazm hatrlatt dedi. 477[477]

Aklama:

Buhrinin rivayetinde Hz. Ali'nin bu namaz Basra'da kldrd rivayet

edilmektedir, n'ye gre ise bu namaz kldrma olay Cemel vakasndan olmutur.

Hem bu rivayette ve hem de bir nceki Ebu Hureyre hadisinden anlaldna gre;

o zaman kadar tekbirlerin terk edilmi olduunu gstermektedir. Hz. Ali ile Ebu
Hureyre namazda tekbir getirerek bu uygulamann Peygamber (s.a.v.)'in namaznda

olduunu vurgulam olmaktadrlar. nk Tahavi, Ebu Musa el-E'ar'den konuyla

ilgili olarak yle bir hadis rivayet etmektedir:

Bize vaktiyle Resulullah (s.a.v.)'le kldmz namaz hatrlatt. Sonradan biz onu
unuttuk yada kasten terk ettik

Namazda intikal tekbirleri almak; Ebu Hanfe'ye, mam Malik, mam afi ile mam
Ahmed'e gre snnettir. Bu tekbirlerin vacip olup olmad meselesi ihtilafldr.

ntikal tekbirlerinin her namaz klan iin meru olmasnn hikmeti hususunda yle
denilmitir:

Mkellef olan bir kimsenin namaza tekbirle birlikte niyetlenmesi emrolunmutur.

Bunun yerine gelmesi, niyetin ta namaz sonuna kadar devam etmesidir. Bu sebeple

namaz srasnda niyetin tekbirle yenilenmesi emrolunmutur. nk tekbir niyetin

iardr.

477[477]

Buhr, Ezan 115; Ebu Dvud, Salt 135-136, 835; Nes, ftitah 180, Sehv 1.

11- Her Rekatta Fatiha Okumann Vacip Olmas, Fatiha Okumay

Beceremeyen Ve renme mkan Bulamayan Kimsenin, Kolayna Gelen
Baka Bir Sure Okumas

298- Ubde bnu's-Smit (r.a)'tan rivayet edildiine gre Peygamber (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Ftihatu'I-Kitb/Ftiha (suresini) okumayan kimsenin namaz yoktur. 478[478]

Aklama:

Namazda Fatiha'nn okunmas; mam afi, mam Mlik ve mam Ahmed'e gre farz
ve Ebu Hanfe'ye gre ise vacibtir. Ebu Hanfe, Kur'an'dan bir miktarn okunmasn

yani kraati farz anlamtr. Bu konudaki dayana ise Kur'an'dan kolay geleni (ne
ise onu) okuyun

Kur'an okumaktr.

479[479]

ayetidir. Dolaysyla farz olan ey Fatiha okumak deil

299- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.) defa:

Kim ierisinde mm'l-Kur'an'/Fatiha'y okumakszn bir namaz klarsa o namaz

noksandr, tamam deildir buyurdu.
Hadisi rivayet eden Ebu Hureyre'ye:

Bizler, imamn arkasnda bulunuyoruz. Dolaysyla Fatiha suresini okumuyoruz

denildi. Ebu Hureyre:

Buhar, Ezan 94; Ebu Dvud, Salt 131-132, 822; Tirmiz, Salt 183, 247); Nes, ftith 24; bn Mcc, kme 11,
837; Ahmed b. Hanbel, 5/321, 322.
479[479] Mzzemmil: 73/20.
478[478]

O zaman mm'l-Kur'an' iinden oku. nk ben, Resulullah (s.a.v.)'i yle

buyururken iittim:

Yce Allah yle buyurdu: Namaz (da okunan fatiha suresini), kendim ile kulum
arasnda iki ksma ayrdm. stelik kulumun diledii ey de onundur. Kul:
el-Hamdu Hllhi Rabbi'l-lemn Hamd, alemlerin Rabbi olan Allah'a mahsustur
dedii zaman Yce Allah:
Kulum beni hamd etti buyurur. Kul:

er-Rahmni'r-Rahm (=Rahman ve Rahim'dir) dedii zaman Yce Allah:

Kulum bana vgde bulundu buyurur. Kul:

Mliki yevmiddn (-Hesap gnnn sahibidir dedii zaman Yce Allah:

Kulum beni yceltti buyurur.

Bir defasnda ise Kulum (her hususta) bana yetki verdi buyurur, dedi. Kul:

yyke na'budu ve iyyke nesten (Ancak Sana kulluk ve ancak Senden yardm
isteriz) dedii zaman Yce Allah:

Bu, kulum ile benim aramdadr. stelik kulumun diledii ey de onundur buyurur.
Kul:

hdin's-Srtai-mustekm srtallezne en'amte aleyhim ayri'1-madbi aleyhim

vel'd-dlln Bizi dosdoru yola. Nimet verdiin kimselerin yoluna ilet. Gazaba
uramlarn ve sapmlarn yoluna deil dedii zaman Yce Allah:

te bu, kulumundur. stelik kulumun diledii ey de onundur buyurur, dedi. 480[480]

Aklama:

480[480]

Tirmz, Tefsiru'1-Kur'an 2, 2953; Ebu Avne, Msned, 2/128; bn Hibbn, Sahih, 1788, 1789, 1795.

Namaz, Fatihasz olmad iin burada Fatiha'ya mecazen Salt denilmitir. Dolaysyla Fatiha'nm dier bir ismi de Salf'tr.
Nevev bu konuda yle der:

Burada kast edilen, Fatiha'nn mana itibariyle taksimidir. nk Fatiha'nn ilk

yars Allah'a; hamd etme, yceltme, vgde bulunma ve her trl yetkiyi O'na
verme eklindedir. ikinci yars ise kulun ihtiyac, talebi ve niyazn iermektedir.
481[481]

300- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Her namazda kraat vardr. Allah'n Peygamberi (s.a.v.) bize neyi duyurduysa biz

de sze onu duyuruyoruz. Bizden neyi gizlediyse biz de sizden onu gizleriz. Kim

mm'l-Kitb'/Ftiha'y okursa bu ona yeterlidir. Kim de namazda ondan fazla

bir ey okursa o daha faziletlidir. 482[482]
Aklama:

Szlkte Okumak anlamna gelen kraat, Kur'an okumak demektir. Namazda bir

miktar Kur'an okumak gerekir. Namazda Kur'an, kyam halinde iken yani ayakta
dururken okunur. Namazda okunmas gereken asgari miktar, ksa ayet veya buna

benzer denk bir uzun ayettir. Namazn asl iskeletini oluturan ve biimini veren

kyam, rku ve secde gibi rknlere nispetle kraat, namazn zaid rkn olarak
kabul edilir. Bu yzden kyam, rku, secde ve son oturu, gerek cemaatle namaz

klarken ve gerekse tek bana namaz klarken terk edilmedii halde, kraat, imama
uyan kiiden der. Bu kurallar, Hanefi mezhebi iin geerlidir.

Dier mezhepte ise kraatin asgari miktar, her rekatta Fatiha suresinin
Nevev, Mslim erhi, 4/102.
Buhar, Ezan 104; Tahav, erhu Meni-sr, 1/208; Ebu Avne, Msned, 2/125; Beyhak, en'l-Kbr,
2/40; bn Hibbn, Sahih, 1781.
481[481]
482[482]

okunmasdr. ilk iki rekatta Fatiha'dan sonra Kur'an'dan bir sure yada birka ayet

daha okumak (=zamm sure) snnettir. Bu mezheplerde kraat, imam ve yalnz

bana klan kimse iin olduu gibi imama uyan kimse iin de geerlidir.

Fakhlerin namazda kraat rknn, dier rklerden daha hafit tuttuu, bunun
yerine getirilmesinde azami kolaylklar gsterdii, hatta bazen -imama uyan kimse

de olduu gibi-bunu aramad grlr. Bunun iin de kraat rknnn ifas iin
ayetin okunmas yeterli grlm, bylece Arapa bilmeyenlerin veya telaffuzda

zorlananlann da yerine getirebilecei ortalama bir l konulmutur. On drt asrlk

slam gelenei iin de, namazn ana dilde klnmas taleplerinin ve bunu konu olan
tartmalarn

ciddi

kaynaklanmaktadr.

lekte

gndeme

gelmeyii

de

bu

kolaylktan

Bu hadiste, Resulullah (s.a.v.)'in kraati aikar/ak okuduu namazlarda bizim de

aikar okumamz, onun gizli okuduu namazlarda bizim de gizli okumamz gerektii
belirtilmektedir. Peygamber (s.a.v.)'in aikar okuduu namazlar; akam, yats,

sabah, Cuma ve bayram namazlardr. Gizli okuduu namazlar ise le, ikindi ve
akam namaznn son rekat ile yatsnn son iki rekatdr. Nafile namazlarda ise
gndz klnanlarda gizli okunur, gece nafilelerinde ise kii serbesttir.
Gizli ve Ak Okumann ls:

Bir yazy hi ses karmadan ve dili dahi kprdatmadan okumak mmkndr. Buna
Trke'de iinden okumak veya sessiz okumak denildii gibi Gzyle szmek de
denilir. Ezberlenmi herhangi bir metni, mesela bir iiri dili hareket ettirmeden ve

ses karmadan tekrarlamak ise iinden okumak olarak adlandrlmaz. Belki

iinden geirmek, zihinden tekrar etmek denilir. Fakat anlam olarak iinden

okumaya yakndr. Bir yazy fsltyla kendisi yada yaknnda bulunanlarn

duyabilecei bir tonla okumaya ise Alak sesle okumak, bu ekilde bir-iki kiinin

duyabilecei bir sesle konumaya ise Fsldamak, fsltyla konumak, alak sesle
konumak denilir.

Namazda kraatin cehr/aktan yaplmasnn anlam; bakalarnn duyaca ses

tonuyla okumak demektir. Buna, aktan okumak veya yksek sesle okumak

denilmektedir. Kur'an' aktan okumann anlam belli olduu iin bu konuda gr

ayrl olmamtr. Fakat haf/gizli okuyuun anlam ve tanmlanmas konusunda
farkl grler bulunmaktadr.

Fakihler ezberlenmi olan Fatiha sresinin ve dier srelerin namazda dili

kprdatmakszn ve ses karmakszn zihinden tekrarlanmasn okuma (kraat)

saymamlardr; yani byle yapmakla, namazn rkn olan kraatin yerine getirilmi
olmayacan sylemilerdir.

Hi se karmamakla birlikte harfleri diliyle dzeltmenin okuma saylp

saylmayaca

ise

tartmaldr.

Dilin

hareketinin

okuma

saylmayacan

syleyenlere gre kendi duyabilecei bir sesle, fsldar gibi, harfleri yerlerinden
kartmak ve niteliklerini uygulamak suretiyle kraat etmek en dorusudur.

Kimi limler ise, ezberdeki bir sreyi ses karmadan, fakat dili hareket ettirerek
tekrarlamann okuma saylacan sylemilerdir.

Bu konuda kesin bir l getirmek zor olduu iin namaz klan kii, kendisi hangi

durumda daha fazla huu ve kalp huzuru duyuyorsa o ekilde davranmal;

bakalaryla birlikte toplu olarak namaz klnan yerlerde bakalarnn huu ve kalp

huzurunu ihll edecek ekildeki okumalardan kanmaldr. Genellikle aktan

okumann alt snr, bir bakasnn iitebilecei derecede yksek sesle okumak
eklinde, gizli okumann st snr ise en fazla kendi iitecei ekilde okumaktr.
Alak sesle okumann tarifi yaplrken, dayanlan gerekelerden biri;
Vel techer bi saltike ucl tuhfit bih vebtai beyne zlike sebl

483[483]

yetidir.

Ayetin iersinde geen Salt kelimesine, iki farkl anlam verildii iin, bu yet iki
farkl ekilde anlalmaya msaittir.

Kimileri yette gecen Salt kelimesine kraat Kur'an okuma, kimileri de dua
anlam vermilerdir. Her iki anlam destekleyen rivayetler de bulunmaktadr. Ayete
verilen birinci anlam Kur'an okurken sesini ykseltme; tamamen de ksma; bu ikisi

483[483]

sr 17/110.

arasnda bir yol tut eklindedir. Bu anlam destekleyen rivayet. AMullah bn

Abbas'tan gelmektedir. Abdullah bn Abbas'n ifadesine gre, Hz. Peygamber

yksek sesle Kur'an okuyordu. Bunu duyan kfirlerin, Kur'an'a, onu getirene,

gnderene ve Kur'an'n geldii kiiye svmeleri zerine Hz. Peygamber hi kimse

duymayacak derecede sesini kst. Bunun zerine yukandaki yet indi. 484[484]

Ayete verilen ikinci anlam Dua ederken sesini ykseltme, tamamen de ksma. Bu
ikisi arasnda bir yol tut eklindedir. Bu anlam destekleyen husus, Hz. ie'nin,
yette geen Salt kelimesini Dua olarak aklam olmasdr.485[485]

Salt kelimesinin Kur'an'da, Hz. Peygamber'in szlerinde ve Arap dilinde hibir

ekilde Kraat anlamna gelecek biimde kullanlmayp Dua anlamnda

kullanld, aynca yetin ba tarafnda

De ki: ster Allah deyin, ister Rahman deyin, hangi isimle dua etseniz, en gzel isimler
O'nundur

486[486]

denilerek Dua etmenin emredildii veya "dua"dan bahsedildii

dikkate alnnca bu ikinci anlamn daha uygun olduu sylenebilir.

301- Ebu Hureyre (r.a)'ta rivayet edilmitir:

Resulullah {s.a.v.} mescide girmiti. Derken bir adam da mescide girip namaz kld.

Sonra gelip Resulullah (s.a.v.)'e selam verdi. Resulullah (s.a.v.) adamn selamn ald.
Sonra adama:

Dn de namazn kl, nk sen namaz klmadn buyurdu.

Adam dnp nce kld gibi namaz tekrar kld. Sonra Peygamber (s.a.v.)'e gelip
ona selam verdi. Resulullah (s.a.v.):

Dn de (namaz yeniden) kl, nk sen namaz klmadn buyurdu. Bunu defa

tekrarlad. Nihayet o adam:

Seni hak (din)'le gnderen Allah'a yemin ederim ki, ben bundan daha iyisini

beceremiyorum. Bana namazn nasl doru klndn ret dedi. Resulullah

(s.a.v.):

Buhr, Tefsiru Sure-i sr 14/V, 229.

Buhr, V, 229; Mslim, Salt, 31/1, 329-330.
486[486] sr 17/110.
484[484]
485[485]

Namaza kalktn zaman tekbir al, sonra (ezberinden) kolayna geldii kadar Kur'an
oku, sonra azalarn rkuda yerli yerinde durana dein rkuda kal. Sonra dimdik
durana kadar (ban rkudan) kaldr. Sonra azalar secdede yerli yerinde durana
dein secde et. Sonra azalarn oturarak yerli yerinde durana dein (ban secdeden)
kaldr. Namazndaki dier rekatlarn tmnde de ite byle yap! buyurdu. 487[487]
Aklama:

Alimler arasnda Ms Hadisi diye bilinen bu hadis, bir ok ihtilafl meseleleri

ihtiva etmekte ve taraflarn hepsi iin delil olma zellii tamaktadr.

Resulullah (s.a.v.)'in arkasndan mescide girip namaz klan kii, Halld b, Rfi'dir.

Hadis te Dn de (namaz yeniden kl ifadesini; namazn sahih olmad anlamnda

alglayanlar olduu gibi Ayn gibi baz kimseler de bundan kast edilenin, namazn

keml zere klnmam olduunu belirtmilerdir. nk hadisin bir varyantnda

Bunu yaptnm namazn tamam oldu demektir. Bundan noksan yaparsan namaznda

noksan kalr buyurulmutur. Noksan olarak klnan namaza, namaz hkm

verildiine gre burada nk sen namaz klmadn buyurulmas, istenildii

ekilde mkemmel olarak klmadn demektir.

Ksacas; buradaki olumsuzluk anlam, namazn bizzat kendisine deil de sfat ile

lgilidir. Eer Halld'in kld namaz fasit olsayd Resulullah (s.a.v.)'in onunla
megul olmasna gerek kalmazd.

Sonra (ezberinden) kolayna geldii kadar Kur'an oku ifadesinden kast edilen

husus ise Nevevle gre Fatiha sresidir. Hanefilere gre ise Fatiha'dan sonra
okunan zamm suredir.

Azalarn yerli yerinde durana dein ifadesinden kast edilen husus ise mam A'zam

Ebu Hanife ile mam Muhammed'e gre rku ve secdelerde azalarn yerli yerinde
durana dein durmak vaciptir.

487[487] Buhr, Ezan 94, 122, sti'zan 18; Ebu Dvud, Salat 143-144, 856; Tirmiz, Salat 226, 303; Nesa, ftiah 7; bn
Mce, Salat 72, 1060; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/437.

12- mama Uyan Kimsenin, mamn Arkasnda Aktan Okumasnn Yasak

Olmas

302- mrn b. Husayn (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bize le namazn yada ikindi namazn kldrd. Namaz bittikten
sonra bize dnp;

Benim arkamda Sebbihi'sm rabbike'1-a'I (A'l) suresini hanginiz okudu? diye

sordu. Bir adam:

Ben (okudum), fakat onu okumakla hayrdan baka bir ey kast etmedim dedi.
Resulullah (s.a.v.):

Gerekten anladm ki, biriniz bunu benim azmdan ald/benimle ekiti buyurdu.
488[488]

Aklama:

Hadisin metninde geen Muhacele kelimesi, ekimek anlamna gelmektedir.

Bununla kastedilen ise Resulullah (s.a.v.)'in azndan kapp alrcasna onun

okuduunu onunla birlikte okumaktr.

Irmma uynalara kraatin gerekmedii grnde olan Hanefiler, hadiste geen

olayn le namaznda meyfana geldiine bakarak buradaki ekime/muhalece

kelimesinin, namaza uygun dmeyen ve Resulullah (s.a.v.)in holanmad bir ii

yapmak anlamnda kullanldn sylemilerdir. Bu i ise imamn arkasnda olduu
halde kraatte bulunmaktr.
488[488]

Ebu Davud, Salat 133-134, 828; Nes, ftiiah 27.

Resulullah (s.a.v.)'in, arkasnda A'l Suresini okuyan kimse iin Bunu benim azmdan ald sznn anlam; benim irkin grdm bir i yapt demektir.

Bu hadisten aka anlald zere; Resulullah (s.a.v.)'le ekime ve ona muhalefet

etmek, o okurken okumaktr.

13- Besmele Namazda Aktan/Sesli Okunmaz Diyenlerin Delili

303- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)in, Ebu Bekr'in, mer'in ve Osman'n arkasnda namaz kldm.

Bunlar,

namaza,

aktan

el-Hamdu

lillhi

ile

balarlard.

Bismillhirrahmnirrahmi, kraatin banda ve sonunda sylemezlerdi. 489[489]

Aklama:

Besmele, Kur'an'da 2 ekilde ele alnmtr:

a- Enfal suresi ile Tevbe suresi aras hari btn sureler arasnda bulunan, bir
sureyi

dierinden

ayran

besmele.

Buna

gre

Kur'an'da

113

besmele

bulunmaktadr. Bu besmelelerin hepsi, Tevbe suresi hari dier btn surelerin

banda bulunmaktadr.

b- Nemi suresinin 30. ayetinin bir paras olan besmele. Buradaki besmele, Nemi:

27/30. ayetinin bir ksmn oluturmaktadr. Bu besmelenin, ayetten bir para

olduu iin okunup okunmayaca hususunda bir gr ayrl yoktur.

Buhar, Ezan 89; Ebu Dvud, Salt 121-122, 782; Tirmiz, Salt 68, 246; Nes, ftith 21, 22; bn Mce, kme 4,
813; Ahmed b. Hanbel, 3/101, 111, 114, 168, 178, 183 Drekuin, Snen, 1/316; Tahv, erhu Men'1-sr, 1/203.

489[489]

14- Besmele, Tevbe Suresinin Dndaki Her Surenin Bandan Bir Ayettir
Diyenlerin Delili

304- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir gn aramzda idi. Bir de baktk ki uykuya dalm. Sonra
Glmseyerek ban kaldrd. Biz:

Ey Allah'n resul! Niye gldn? dedik. O da:

Biraz nce bana bir sure indirildi buyurdu.
Daha sonra:

Bismilahirrahmanirrahim/Rahman ve Rahim olan Adyla: Gerekten Biz sana

Kevser'i verdik. O halde Rabbin iin namaz kl, kurban kes! Sana dmanlk eden yok
mu? te o, soyu kesik olandr. 490[490] okudu. Sonra da:

Kevser'in ne olduunu bilir misiniz? diye sordu. Biz de:

Allah ve Resul daha iyi bilir dedik. Resulullah (s.a.v.):

O, Yce Rabbimin bana verdii bir nehirdir. Onun zerinde pek ok hayr vardr. O, bir
havuzdur. Kyamet gnnde mmetim ona gelecek, kaplan yldzlarn saysmcadr.
Derken bunlarn ilerinden bir kul karlp atlacak. Bunun zerine Ey Rabbim! O,
benim mmetimdendir' diyeceim. Yce Allah'ta: mmetinin senden sonra ne
bid'atler kardn sen bilmezsin? buyuracak. 491[491]
Aklama:

Vahiy, Hz. Muhammed (s.a.v.)'e deiik ekillerde gelmitir:

Kevser: 108/1, 3.
Ebu Dvud, Salat 121-122, 784, Snnet 2223, 4747; Nes, ftilah 21; Drekutn, Snen, 1/308, 311; Hkim,
Mstedrek, 1/223.

490[490]
491[491]

1- Sadk Ryalar,

2- Kalbine ilka olmas,

3- Cebrail'in insan eklinde gelmesi,

4- ngrak/zil sesinde gelmesi,

5- Cebrail'in asli suretinde gelmesi,

6- Peygamber (s.a.v.)'in uyankken vahyi Allah'tan dorudan almas,

7- Uyku halinde gelmesi. te bu hadise gre, Kevser suresi uyku halindeyken Peygamber (s.a.v.)'e indirilmitir.

Aktan okunan namazlarda imamn besmeleyi aktan okuyup okumamas

meselesi, ilim adamlar arasnda gr ayrlklarna sebep olmutur.
1- Baz sahabiler, namazda besmele okumamlardr.

2- Baz sahabiler ise, namazda besmele okumulardr. Namazda besmelenin

okunacan syleyenler ise kendi aralarnda 2 gruba ayrlmtr:
a- Besmele, namazda aktan (sesli) okunur.
b- Besmele, namazda gizli (sessiz) okunur.

Bu gr aynl, besmelenin, Fatiha'dan bir ayet olup olmad meselesine

dayanmaktadr. Haneflere ve Hanbelilere gre; Resulullah (s.a.v.), Fatiha suresini

okurken besmeleyi de mutlaka okumu, fakat gizli okuduu iin iitilme mistir.

afiilere gre ise; besmele, Fatiha'nn ilk ayetidir. Dolaysyla da okunuta Fatiha'ya
tabidir. Fatha'nn gizli okunduu yerlerde gizli, aktan okunduu yerlerde ise

aktan okunur. mam Mlike gre ise, farz namazlarda besmele hi okunmaz. Nafile
namazlarda ise dileyen okur, dileyen okumaz. nk besmele, Fatiha'dan bir ayet
deildir.

Kevser kelimesi szlkte okluk anlamna gelen Arapa Kesret kelimesinden

tremitir. Yalnz Kevser'in, asl itibariyle ne olduu ve din dilinde zel bir anlam
olup olmad meselesinde 26 kadar gr bulunmaktadr. Bu grler ierisinde en

ok bilineni ve mehur olan, Kevser'in cennette bir nehrin zel ismi olmasdr.
15- Namaz Klan Kimsenin, ftitah Tekbirinden Sonra Sa Elini Sol Elinin
zerine Balayarak Gbeinin stne Ve Gsnn Altna Koymas Ve
Secdede ise Ellerini Omuzlarnn Hizasnda Yere Demesi

305- Vil b. Hucr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Vil, Peygamber (s.a.v.)'i, namaza balarken ellerini kaldrdn grm, tekbir

alm, hadisin ravisi Hemmm, Resuluah'm ellerini kulaklarnn hizasna kadar

kaldrdn gstermi, sonra elbisesine sarnm, sonra sa elini sol elinin zerine
koymu, rkuya varmak isteyince ellerini elbisesinden karm, sonra ellerini

kaldrm, sonra tekbir alp rkuya varm, Semiallhu limen hamiden dedii
zaman yine ellerini kaldrm, secdeye vardnda iki elinin arasna secde etmiti.
492[492]

Aklama:

Ellerin namazda balanp balanmayaca meselesi ihtilafldr. Hanefilere, afiilere

gre eller balanr. bn'l-Mnzir'in rivayetine gre ise Abdullah b. Zbeyr ile Hasan

el-Basr ile bn irin namazda ellerini yanlara salarlarm. mam Malik'ten mehur
olan rivayet de bu ekildedir.

Bununla birlikte ellerin nasl balanaca meselesi de ihtilaf konusu olmutur.

Bazlanna gre sa avucunun iini, sol bilein zerine koymak ve bilei avucun
ortasna koymak gerekmektedir. Bazlarna gre de sol bilein bknts, sa elin

avucuyla tutulur. Bazlarna gre de sa elin orta parmaklar bilein zerine

uzunluuna yatrlr. Bilek ba ve kk parmaklarla tutulur.

492[492] Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/317; Tabern, Mu'cemu'I-Kebr, 22/61; Drekutn, Snen, 1/291; Beyhak,
Snen'l-Kbr, 2/71.

Yine ellerin nereye balanaca hususunda da tartma vardr. aflere gre eller
gsn zerine balanr. Hanefilere gre ise gbein altna balanr.

Elleri, gsn zerine yada gbein altna balamann hikmeti; Yce Allah' ta'zim
iindir.

Ellerin ne zaman balanaca meselesine gelince, ierisinde vlm zikir bulunan

her kyam halinde eller balanr. vlm zikir bulunmayan kyamda eller salnr.
Kunut duas okurken yada cenaze namaz klarken eller balanr. Fakat rkudan
dorulduktan sonra ve bayram tekbirlerinin arasnda eller yanlara salnr.
16- Namazda Teehhd

306- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'in arkasnda namaz klarken Allah'a selam, filancaya selam
derdik. Bir gn Resulullah (s.a.v.) bize:

Hi phe yok ki, Selm, Allah'n kendisidir. Dolaysyla sizden birisi namazda
oturduu zaman;
et-Tehiyytulilhi ve's-Selevtu ve't-Tayyibtu es-Semu aleykey-yuhe'n-Nebiyyu ve
Rahmetullhi ve Beraktuhu es-Selmu aleyn ve al bdillhi's-slihn tn
tehiyyeler, salavt ve tayyibt Allah'adr. Selam sana ey Peygamber! Allah'n rahmet
ve bereketleri de senin zerine olsun. Selam, bizim ve Allah'n salih kullan zerine
olsun) desin. nk bunu dediinde bu sz, gkte ve yerde Allah'n her salih her
kuluna isabet eder. Bundan sonra Ehedu enl ilahe illallah ve ehedu enne
Muhammeden abduhu ve resluhu (=Ben, Allah'tan baka ilah olmadna ahadet
ederim. Ben, Muhammed'in; Allah'n kulu ve resul olduuna da ahadet ederim)
(desin). Bundan sonra istediini dilemekte serbesttir buyurdu. 493[493]
Buhr, Ezan 148, 150, Deavat 17; Ebu Dvud, Salat 177-178, 969; Tirmiz, Salat 215, 289; Nes, ftitah 190,
Sehv 41, 43; bn Mcc, kametu's-Salat 24, 899; Ahmed b. Hanbel Msned, 1/437.

493[493]

307- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) bize

Kur'an'dan bir sure retir gibi teehhd retip:

et-Tehiyytu'1-Mubraktu's-Salevtu't-Tayyibtu lillhi es-Selmu aleyke eyyuhe'nNebiyyu ve Rahmetullhi ve Beraktuhu es-Selmu aleyn ve al ibdillhi's-slihn
Ehedu enl ilahe illallah ve ehedu enne Muhammeden reslullhu Btn
mbarekler, tehiyyeler, salevat, tayyibeler hep Allah'adr. Selam sana ey Peygamber!
Allah'n rahmet ve bereketleri de senin zerine olsun. Selam, bizim ve Allah'n salih
kullar zerine olsun. Ben, Allah'tan baka ilah olmadna ahadet ederim. Ben,
Muhammed'in; Allah'n resul olduuna da ahadet ederim buyurdu. 494[494]
308- Httn b. Abdullah er-Rak'den rivayet edilmitir:

Ebu Musa el-E'ar'yle birlikte bir namaz kldm. Oturmaya sra gelince, cemaattan
biri:

Namaz, iyilik ve zekatla birlikte mi ikrar olundu? diye sordu. Ebu Musa el-E'ar
namaz tamamlayp selam verdi ve namazi bitirip cemaata dnd ve onlara:

Biraz nce yle yle sz syleyen hanginizdi? diye sordu. Cemaat sustu. Sonra
yine:

Biraz nce yle yle sz syleyen hanginizdi? diye sordu. Cemaat yine sustu.
Bunun zerine Ebu Musa el-E'ar:

Ey Httn! Galiba bu sz sen syledin? dedi. Httn:

Onu ben sylemedim. Bu sz sebebiyle beni azarlarsn diye de korktum dedi.

Derken cemaattan biri:

Onu ben syledim, fakat bu szle hayrdan baka bir eyi kast etmi deilim dedi.
Bunun zerine Ebu Musa el-E'ar yle dedi:

Siz namaznzda ne diyeceinizi biliyor musunuz? Gerekten Resulullah (s.a.v.) bize

hutbe okuyup snnetimizi aklad ve namazmz bize retti. Resulullah (s.a.v.)

494[494]

Ebu Dvud, Salat 177-178, 974; Tirmiz, Salat 216, 290; Nes, ftitah 193; bn Mce, kametu's-Salat 24, 900.

yle buyurdu:

Namaz klacanz zaman saflarnz dzeltin. Sonra iinizden birisi size imam olsun.
O tekbir aldnda sz de tekbir aln. Gayri'l-madbi aleyhim ve-l'd-dlln gazaba
uramlarn ve sapmlarn yoluna deil

495[495]

dediinde siz de min deyin ki,

Allah duanza icabet etsin. mam tekbir alp rkuya vardnda siz de tekbir alp
rkuya gidin. nk imam sizden nce rku edip sizden nce rkudan dorulur.
Daha sonra Resulullah (s.a.v.):

Bu, bununla kapanr. mam Semiallhu limen hamideh (Allah kendisine hamd eden
kiiyi iitir dedii zaman siz de Allahmme Rabbena leke'l-hamd Allahm! Rabbimiz!
Hamd sadece Sana mahsustur deyin. Allah sizin bu sznz kabul eder. nk Yce
Allah, Peygamber (s.a.v.)'in dilinden Semiallhu limen hamideh buyurdu. mam

tekbir alp secdeye vardnda siz de tekbir alp secdeye gidin. nk imam sizden
nce secde edecek ve yine sizden nce ban secdeden kaldracaktr.
Daha sonra Resulullah (s.a.v.):

Bu, bununla kapanr. Oturma annda sizden herhangi birisinin sz; et-Tehiyytu'tTayyibtu's-Salevtu lillhi. es-Selmu aleyke eyyuhe'n-Nebyyu ve Rahmetullhi ve
Beraktuhu es-Selmu aleyn ve ala ibdillhi's-slihn Ehedu enl ilahe illallah ve
ehedu enne Muhammeden abduhu ve resluhu Btn tehiyyeler, tayyibeler, salevat
hep Allah'adr. Selam sana ey Peygamber! Allah'n rahmet ve bereketleri de senin
zerine olsun. Selam, bizim ve Allah'n salih kullar zerine olsun. Ben, Allah'tan baka
ilah olmadna ahadet ederim. Ben, Muhammed'in; Allah'n kulu ve resul olduuna
da ahadet ederim buyurdu. 496[496]
Aklama:

Teehhd kelimesi, szlkte; ehadet getirme anlamna gelmektedir. ehadet

Fatiha: 1/7.
Ebu Dvud, Salat 177-178, 972, 973; Nes, fttah 113, 191, 192, Sehv 44, mame 38; bn Mce, kametu's-Salat
13, 847, kametu's-Salat 24, 901.

495[495]
496[496]

getirmekten kast ise, Kelime-i ehadeti sylemektir. Bir de, teehhd, bir namaz
terimi olarak; ka'delerde oturmalarda okunan ve ierisinde Kelime-i ehadetin de

yer ald zel br duadr. Bu nedenle de namazda bu duann okundupu blme,

teehhd denilmitir.

Teehhd duas; Resulullah (s.a.v.j'in mira yolculuu srasnda yce Allah'la yapt

konumay anmsatmaktadr. u halde Mminin mirac olarak nitelendirilen

namazdaki teehhd, ruhen ve kalben hyar olan mminlere, gnde be vakit,

Resulullah (s.a.v.)'in kulluk hayatndaki en zirve olan mira safhasn yaatmaktadr.

Bundan sonra istediini dilemekte serbesttir ifadesiyle kastedilen mana; namaz

klan kimsenin teehhdden sonra diledii duay yapabileceini gstermektedir.
Fakat Kur'an lafzlarna benzeyen ve Peygamber (s.a.v.)'den rivayet edilen

dualardan istediiyle du edilebilir. Yalnz fesaddan saknmak iin insanlarn

szlerine benzeyen eylerle du edilmez.

Ebu Bekr el-Bezzr (. 292/904), Abdullah bn Mes'ud'dan gelen bu teehhd ile

ilgili olarak yle der:

Bu, teehhd hakknda gelen en sahih hadistir. Yirmi ksur yoldan rivayet edilmitr.
Mslim'de:

nsanlar, Abdullah bn Mes'ud'un teehhdnde icma etmilerdir. nk onun

arkadalar, birbirine muhalif deildir. Dierleri ise muhaliftir demektedirler.

Hanefilere ve Hanbelilere gre, teehhd hadisler ierisinde tercihe ayan olan,

Abdullah bn Mes'ud'unkidir.

Abdullah bn Abbs'dan gelen teehhd ise, alt hadis kitabnn hepsinde geme-

mektedir. Abdullah bn Abbs'n teehhd hadisinde sadece Mubarekt kelimesi

fazladr.

Hanefilerdeki sahih olan gre gre, her iki oturuta teehhd okumak vaciptir.

Tahiyyt: Selam demektir. Azamet, mlk ve her trl noksanlklardan selamet anlamna gelmektedir.

Salevt: Namazlardr. Ezher'ye gre ise ibadetler demektir.

Tayyibt: Gzel, temiz ve ho eylerdir.

Salih: Gerek yce Allah'n ve gerekse kullarn haklarna riayet eden kimsedir.

Selm: Allah'n isimlerinden olup yce Allah'n kemalatnn tmnn ispatn ve

noksan sfatlarn tmnn O'ndan uzaklatrmay iermektedir. Dolaysyla

Peygamber (s.a.v.), Selm'in Allah olduunu belirterek selamete muhta olann

sadece kullar olduunu, yce Allah'n byle bir eye ihtiyac olmadn kast
etmitir.

Bu, bununla kapanr sznden maksat; rku tekbirini mamn tekbirinden sonra

almanz, rkuyu imamn rkusundan sonra yapmanz, rkudan imamdan sonra

dorulmanz, imamn rkusuna eitlenmi olur. nk cemaat rkuya varma

hususunda bir an imamdan geri kalrsa dorulurken de geri kalmas gibi bir durum

szkonusu our ki imamn rkusu ile cemaatin rkusu tamamen eitlenmi olur.
Ayn husus, secde iin de geerlidir.

Bazlar da bu szden maksat; namazn sahih olmas ancak bu ekilde imama tabi ol-

makla salanr demilerdir.

Bazlar da Amin sznn fatihann sonuna balamaya ait olduunu ileri

srmlerdir.

iinizden birisi size imam olsun ifadesiyle, farz namazlar iin cemaat

emrolunmutur. Bu hususta alimler arasnda ihtilaf yoksa da bu emrin vaciplik mi,

yoksa mendubluk mu? ifade ettii hususunda gr ayrl vardr.

Cemaatn balama tekbiri, imamn tekbirinden sonra olacaktr. nk cemaatn,

imamn tekbirinden sonra vakit kaybetmeyerek hemen tekbir almalar mstehabtr.

Ayrca bu hadiste cemaatn Amin demesine tevik vardr.

mamn rkudan dorulurken Semiallhu limen hamdeh demesi ve cemaatn da

Allahmme Rabbena leke'1-hamd demesi belirtilmektedir.

17- Teehhudden Sonra Peygamber (s.a.v.)e Salavat Getirme

309- bn Ebi Leyl'dan rivayet edilmitir:

Bana, Ka'b b. Ucre (r.a) rastlamt. Bana yle dedi:

Sana bir hediye takdim edeyim mi? Br defasnda Resulullah (s.a.v.) yanmza kp
gelmiti. Ona:

Ey Allah'n Resul! Sana nasl Selm vereceimizi rendik. Fakat sana nasl
Salt okuyaca rzk bilmiyoruz dedik. Resulullah (s.a.v.)'de:

Allahmme Salli al Muhammedin ve al Ali Muhammedin kem salleyte al li

brahim'e inneke hamdun mecd. Allahmme Brik al Muhammedin ve al li
Muhammedin kem brekte al li ibrahim'e nneke hamdun mecd Allahm!
Muhammed'e ve O'nun aile halkna, brahim'e salat buyurduun gibi salat eyle!
phesiz ki Sen, Hamd ve Mecdsin. Allahm! Muhammed'e ve O'nun aile halkna,
brahim'e ihsan eylediin bereket gibi bereket ihsan eyle! nk Sen, Hamd ve
Mecdsin deyin buyurdu. 497[497]

Ey mn edenler! Ona (peygambere) salevat ve selam getirin

498[498]

ayeti nazil

olunca, sahabeler, Resulullah (s.a.v.)'e gslip salevat getirmenin keyfiyetini

sormular. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sorulan sorunun, Salevat nedir? tarznda deil
de, Sana nasl salevat okuyalm? eklindedir. Bu ifade; sahabilerin salevat kelimesi

hakknda bilgilerinin olduunu, fakat salevatn keyfiyetini renmek istediklerini

gsterir,

Namazda ikinci teehhdden sonra salli-barik okumak; mam afii ile mam
Ahmed'e gre farz, mam Malik ile Hanefilere gre ise snnettir.

Resulullah (s.a.v.)'e selam verme, tahiyyat duasnda Ey Peygamber! Selam,

497[497] Buhr, Dcavt 32, Enbya 10, Tefsiru Sure- Ahzab 10; Ebu Dvud, Salt 178-179, 976; Tirmiz, Salt 351, 483;
Nes, Sehv 51; bn Mce, Salt 25, 904; Ahmed b. Hanbel, 4/241, 242.
498[498] Ahzab: 33/56.

Allah'n rahmeti ve bereketi zerine olsun eklinde gemektedir. Bu nedenle de

teehhdde okunan tahiyyat dusyla, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e selam verilmi

olunmaktadr.

Salt, rahmet ve dua anlamna gelmektedir. Burada salt, hem Hz. Peygamber

(s.a.v.)'e ve hem de onun aile halkna yaplmaktadr. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e salt
getirilmesinin nedeni hakknda eitli grler ileri srlmtr.

Namaz dnda Hz. Peygamber (s.a.v.)'e salavat getirmenin hkm ihtilafldr.

Hanefiler, bu konuda Ahzab: 33/56 ayetini gz nnde bulundurarak mrde bir

de,fa salavat getirmenin farz, bunun dnda her anldnda salavat getirmenin
vacip ve mecliste birka defa anldnda her defasnda salavat getirmenin
mstehab olduu grndedir.

Muhammed'in aile halk ifadesinden maksadn ne olduu hakknda deiik grler ileri srlmtr. Bunlar yle zetlemek mmkndr:

1- Resulullah'a yaknlndan dolay kendisine zekt verilmesi caiz olmayanlar,

bunlarn da kim olduklar konusunda ihtilaf edilmitir:
a- Sadece Haim oullar.

b- Haim ve Muttalib oullar. Hz. Fatma ile Ali'nin ocuklar olan Hasan ve
Hseyin'in soyundan Kyamete kadar gelecek olan nesil.

2- Kaytsz artsz Hz. Peygamber (s.a.v.)'e yaknl olanlar.

3- Kyamete kadar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in izinden giden btn mslmanlar.

4- mslmanlarn takva sahipleri.

Yalnz bu kelimeyle; duada mmet, vgde takva sahipleri, zekt konusunda

kendilerine zekt verilmeyenler kast edilebilir.

Resulullah (s.a.v.), Hz. brahim'den daha faziletli olduu halde neden kendisine Hz.

brahim gibi salevat niyaz edildii alimler arasnda tartma konusu olmutur. Kad

yz'a gre; Resulullah (s.a.v.) bu salevat, kendisi ile aile halk istemitir. Ta ki yce
Allah kendisine tahsis buyurduu nimetini, Hz. brahim ile onun aile halkna nasl

tam olarak ihsan ettiyse ylece ihsan buyursun.

Bazlar da, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in salevat istemesi kendisi iin deil de mmeti
iin istemitir demilerdir.

Bazlar da, bundan maksat; nimetin kyamete kadar devam olduunu

sylemilerdir.

Ayrca Resulullah (s.a.v.)'m bu ekilde salevat istemesi, kendisinin Hz. brahim

(a.s)'dan efdl olduunu bilmezden nceye idtir diyenler de olmutur.

Ayn'de bu konuda: Bu mesele; alt sevideki birini, st seviyedeki birine benzetme

trnden deil de, hli bilinmeyen bir zt, hli bilinen bir zatla aklama
eklindedir diyor.

Bu konuda gr rivayet olunur: Birinci gre gre Peygamber (s.a.v.)'e salevat:

Ya Rabbi! Muhammed'e salt eyle! cmlesidir. Muhammed'in ev halkna dah

ibrahim ye ibrahim'in ev halkna salt buyurduun gibi salt eyle! ifdesi ayr bir

cmledir. Yni brahim ile brahim'in ev halkna ihsan buyurulan rahmetin misli
Peygamber (s.a.v.)n kendisine deil, mmetine istenir.

ikinci gre gre ma'n: Muhammed (s.a.v.) ile ev halkna ihsan buyuracan rah-

met, brahim ile onun ev halkna ihsan buyurduun rahmet gibi olsun demektir. Bu
gre gre istenilen ey, rahmetin mikdannda deil, aslna ortak olmaktr.

nc gre gre: Hadisten maksat, zahir ma'nsdr. Yn Y Rabbi!

Muhammed (s.a.u) 'e de ibrahim (a.s)'a ihsan ettiin kadar rahmet ihsan buyur
demektir.

Ayrca bu hadisten anlalan dier bir hususta; verilen emrin mahiyetini anlamayan
kimsenin onu sormas ve iyice anladktan sonra o emri yerine getirmesi

gerekmektedir.Kad yz'a ve Nevevi'ye Sure burada Peygamber (s.a.v.)'e sorulan

salevat, namaz dndaki salevat olmayp namazda okunan salevattr.
310- Ebu Humeyd es-Sa'd (r.a)'tan rivayet edilmitir: Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Sana nasl Salt getireceiz? diye sordular. Resulullah (s.a.v.):

Allahmme Salli al Muhammedin ve al ezvcihi ve zurriyyetihi kem salleyte al

li ibrahim'e ve brik al Muhammedin ve al ezvcihi ve zurriyyetihi kem
brekte al li ibrahim'e inneke hamdun mecd (= Allahm! Muhammed'e, onun
hanmlar iie soyuna; brahim'in aile halkna salat buyurduun gibi salat eyle!
Muhammed'e, onun hanmlar ile soyuna; brahim'in aile halkna ihsan eylediin
bereket gibi bereket ihsan eyle! nk Sen, Hamd ve Mecdsin deyin, buyurdu. 499[499]
Aklama:

Bu hadis, hkm tibariyle az nce belirtilenler gibidir. Sadece burada

Muhammed'in ev halk ifadesi yerine Muhammed'in hanmlar ile ile soyuna dua
edilmesi emredilmek-tedir.

Grld zere bu rivayetlerde Resulullah (s.a.v.)'e rahmet okunmamaktadr.

Bununla birlikte bazlar, Peygamber (s.a.v.)'e rahmet okunabileceini belirtirken,

bn Abdilberr gibi baz alimler de ona rahmet okunmasnn caiz olmadn

belirtmilerdir.

mam Ahmed ile baz alimler, konu e ilgili bu hadisleri delil alarak mstakil olarak
mminlere de salat getirmenin caiz olduunu ileri srmlerdir. Alimlerin

ounluuna gre ise peygamberlerden bakasna mstakil olarak salat getirilmez.

rnein, Allahmme Sall al Ebi Bekrin ve mer...... denilmez. nk selef
alimleri, salevat peygamberlere, takdis ve

tebihi Allah'a mahsus olmak zere kullanmlardr. rnein, Allahu Teala hakknda
Subhnehu, Tekaddeset Esmuhu, Tebreke ve Tela, Azze ve Celle

ifadelerini kullanmlardr. Fakat Peygamber (s.a.v.) hakknda bunlardan hibirini

kullanmamlardr.

Ancak Peygamber (s.a.v.)'le birlikte, yani ona bal olarak dier mminlere de salat

499[499]

Buhr, Enbiya 10, Deavat 33; Ebu Dvud, Salat 178-179, 979; bn Mce, kametu's-Salat 25.905.

getirilebilir. Nitekim konumuzla ilgili hadisler, bunu gstermektedir.

Dier peygamberlere ve meleklere salat getirmenin hkm konusu da tartma

konusu olmutur. Bazlarna gre bizim Peygamberimizden baka hi kimseye

mutlak surette salevat getirilmez. Bunlarn delili, bn Ebi eybe'nin Abdullah bn

Abbs'tan yapt rivayette Abdullah bn Abbs Resulullah (s.a.v.)'den baka hi

kimsenin bir kimseye salevat getirmesi gerektiini bilmiyorum demitir. Byle bir
rivayet, mer bn Abdulaziz ile Sfyan es-Sevr'den de nakledilmitir.

Bazlarna gre ise Peygamber (s.a.v.)'e tabi olmak artyla mutlak surette

peygamberlere, meleklere ve dier mminlere salevat getirmek caizdir. Yalnzca

mstakil olarak Hz. Muhammed (s.av)'ten bakasna salevat getirilmez. mam
A'zam'n gr bu ekildedir. Delili ise bu konuda sahabiden hibir nakil
bulunmamasdr. Dier peygamberlere salevat getirileceini bildiren hadisler de,
Peygamber (s.a.v.)'e tabi olmak artyla yaplacan gsterir.
18- Tesmi\ Tahmd Ve Temin

311- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

mam namazda rkudan dorulurken Semiallhu limen hamideh

Allah kendisine hamd eden kiiyi iitir dedii zaman siz de Allahmme Rabbena
leke'1-hamd Allahm! Rabbimiz! Hamd sadece Sana mahsusturdeyin. nk bir
kimsenin bu sz, meleklerin szne denk derse o kimsenin gemi gnahlar
balanr. 500[500]

Aklama:

500[500] Buhr, Ezan 125, Bed''1-Halk 33; Ebu Dvud, Salat 139-140 {848); Tirmiz, Salat 198, 267; Nes, ftitah 113;
bn Mce, kme 18 875; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/459.

Tesm': Semallhu limen hatndeh demek. Tahmd: AllahmmeRabbena leke'1hamd demek. Te'min: Amin demek.

Bu hadis; imamn rkudan dorulurken Semiallhu limen hamideh diyecei grnde olan Abdullah bn Mes'ud, Ebu Hureyre, Ebu Hanfe ile mam Mlik'in
delilidir.

Yalnz bana namaz klmakta olan kimseye gelince, Mliki ve Hanbeltlere gre; her
iki duay da okur.

afi alimlerine gre ise; namaz klan kimse, ister imam, ister cemaat, isterse tek

bana olsun bu iki cmleyi de okur.

Hanefilerine gre ise; yalnz bana namaz klan kiinin durumu ihtilafldr.
Bazlarna gre yalnz bana namaz klan kimse sadece, Rabbena leke'1-hamd
der. Hafz Zeylan gre; Hanefi alimlerinin byk ounluu bu grtedir. Ebu Bekr

er-Rz'ye gre ise; yalnz bana namaz klan kimse sadece Semiallhu limen
hamideh der. nk bu kimse, her ne kadar namaz tek bana klyorsa da aslnda
kendisinin imamdr.

Ksacas; bu dualar okumak mstehabtr. Zaten namazn her an bir zikirdir.

Dolaysyla namaz klan kimse namazda bu tr dualar hep okumaya almaldr.

312- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

mam namazda Fatiha'nn bitiminde Amin dedii zaman siz de Amin deyin.
nk bir kimsenin Amin demesi, meleklerin Amin demesine denk derse o kimsenin
gemi gnahlar balanr. 501[501]
Aklama: mn kelimesinin kkeni ve anlam hakknda bugne kadar eitli

grler ileri srlmtr. Bunlar ierisinde en makbul olan; Arapa nanmak,

Buhr, Ezan 111, Deavat 63; Ebu Dvud, Salt 167-168, 934, 935, 936; Tirmiz, Salat 185, 250; Nes, ftith 33,
34; bn Mce, kme 14, 851, 852; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/458.

501[501]

Gvenmek anlamndaki Emn kknden tredii eklinde olandr.

mn kelimesi Kur'an'da gemeyip sadece Hz. Peygamber (s.a.v.)'in eitli

hadisleriyle imamn Fatiha suresini tamamlamann arkasndan cemaatin amin

demesini istemitir. Dolaysyla Kur'an'n ilk suresi olan Fatiha'nn sonunda,

Mushaflarda yazl olmamakla birlikte mn kelimesinin okunmas snnet kabul
edilmitir.

Kur'an ayetlerinden sonra mn deme snnetinin yalnzca Fatiha'ya inhisar

edilmesinin sebebini; Fatiha'nn ilk sure olmasnda, tad manada ve namazn

temel unsurlarndan birini tekil etmesinde aramak gerekmektedir. nk

Kur'an'n z olduu kabul edilen ve A, Giri anlamnda bir isim olma

zelliini tayan Fatiha suresi, en baa konulmak suretiyle arkasndan gelen

kitabn tamam hakknda fikir vermekte ve bylece okuyucu, surenin sonunda mn

demek suretiyle Kur'an'n tamamna iman ettiini belirtmi olmaktadr. te yandan

eitli hadislere gre ibadetin zn duann tekil etmesi ve namazn da aslnda
duadan ibaret olmas, 502[502] her rekatta okunan Fatiha'y temel dua haline getirmi,
dolaysyla sonunda Amn demek bu adan da gerekli klmitr.Cemaatle klnan

namazlarda iki husus zerinde gr aynl vardr. Bunlar, krat aktan yaplan

namazlarda imamn Amn deyip demeyecei ve Amnin aktan m, gizlice mi

sylenecei hususlardr. Hanef, afi ve Hanbel mezheplerine gre imamn Amn

demesi mendubtur. mnin gizlice veya aktan sylenmesi hususunda ise

Hanefilere gre hem imamn ve hem de cemaatin her ikisinin birden gizlice, afiiler

ile Hanbelilere gre ise her ikisinin birden aktan sylemesi mendub kabul
edilmitir.

Bir kimsenin Amin demesi, meleklerin Amin demesine denk derse sznden
maksat; Nevev'ye gre birlikte amin demeleridir. Kad yz'a gre ise Aminin; sfat,
huu ve samimiyet hususunda meleklerin aminine uymasdr.

Buradaki meleklerden maksat; bazlarna gre Hafaza melekleridir. Bazlarna gre

ise dier meleklerdir.

502[502]

b.k.z: bn Kesir, Tefsir, 5/128.

19- Cemaatn mama Uymas

313- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), bir attan dp vcudunun sa taraf zedelenmiti. Bunun

zerine biz, ziyaret iin onuna yanma girdik. Derken namaz vakti geldi. Peygamber

(s.a.v.), bize oturarak namaz kldrd. Biz de arkasnda oturarak namaz kldk.
Namaz bitirince:

mam ancak kendisine uyulmak iin imam olmutur. O tekbir ald zaman sizde
tekbir aln. Secde ettii zaman siz de secde edin. Ban secdeden kaldrdnda siz de
kaldrn. mam, Semiallahu limen hamideh (=Allah, kendisine hamd eden kimseyi
iitir) dedii zaman siz de, Rabbena ve leke'1-hamd Rabbirniz! Hamd yalnzca Sana
mahsustur) deyin. mam oturarak namaz kldnda siz de toptan oturarak namaz
kln buyurdu.503[503]
Aklama:

bn Hibbn (. 354/965)'n rivayetinden anlaldna gre; hadiste anlatlan olay,

hicretin 5. ylnda olmutur. eitli rivayetlerin ifadesinden anlaldna gre;

Resulullah (s.a.v.) attan derek bir hurma ktne arpp aya kmt. Bunun
zerine sahabiler, onu ziyarete gittiler. Namaz vakti gelince Resulullah (s.a.v.)
oturduu yerden mam olarak kendilerine namaz kldrmt. Sahabiler, namaz

ayakta kldklarn grnce, oturmalarn iaret etmiti. Onlar da oturarak

klmlard.

Yine bu rivayetlerden; bu namazn mescide deil de Aie'nin evinde kld

anlalmaktadr. Rivayetlerin bazsnda Resulullah (s.a.v.)'in namaz tamamlamak

503[503] Buhr, Salt 18, Ezan 51, Taksiru's-Salt 17; Ebu Dvud, Salt 68, 601; Tirmiz, Salt 267, 361; Nes, tmme
16, 40, bn Mce, kme 144, 1238; Ahmed b. Hanbel, 3/162..

iin kendi yerine Hz. Ebu Bekr' i geirdii de zikredilmektedir.

Bununla birlikte eitli rivayetlerin ifadelerindeki farkllklar, olaylarn ayr ayr

zamanlarda meydana gelmi olmas ihtimalini de mmkn klmaktadr. Yalnz
oturarak klnan bu namazn, farz veya nafile olduu hususu ilim adamlar arasnda
ihtilafldr.

Hanbeliler; ayakta namaz klmaya qc yeten kimselerin, ayaa kalkmaktan aciz

olan kimse arakasnda oturarak klmasnn caiz olduunu kabul ediyorlarsa da bu

namazn sahih olabilmesi iin imamn grevli mahalle imam yada devlet reisi

olmasn art komular ve bunlarn dndaki imamlarn arkasnda bu ekilde

klnacak namazn caiz olmadn sylemilerdir.

afiiler ile Hanefilere gre ayaa kalkamayan kimsenin arkasnda namaz klmak

caizdir, Yalnz cemaatin namaz ayakta klmas arttr. Bu konuda Buhr ile
Mslim'in Hz. Aie'den rivayet ettikleri Peygamber (s.a.v.)'in son hastalnda
namaz kldrmakta olan Ebu Bekr'in soluna gelip oturarak oturduu yerden namaz
kldrdna dair olan hadisi 504[504] delil getirmilerdir.
314. Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) hastalanmt. Biz de, o oturduu halde arkasnda namaz kldk.

Ebu Bekr, Resulullah (s.a.v.)'in tekbirini cemaata iittirmek iin tekbir almak

suretiyle duyuruyordu. Resulullah (s.a.v.) bir ara bize bakp ayakta kldmz
grd. Hemen bize iaret etti. Biz de oturduk ve namazmz ona uyarak
oturduumuz yerden kldk. Selam verince:

Demin nerdeyse ranllarla, Romallarn yaptm yapyordunuz. Onlar krallar

otururken ayakta dururlar. Siz yle yapmayn. mamlarnza uyun. Eer imam ayakta
namaz klarsa siz de namaz ayakta kln, oturarak namaz klarsa siz de oturarak
namaz kln buyurdu. 505[505]

Aklama: Baz alimler, burada Resulullah (s.a.v.)'in hastalanmas meselesini, attan

dmesi olayyla balant kurarak bu hadisi bir nceki hadisle birletirmeye

504[504]
505[505]

Buhr, Ezan 51; Mslim, Salat 90.

Ebu Dvud, Salat 68, 606; Nes, Sehv 11; bn Mce, kametu's-Salat 144, 1240.

almlardr.

Resulullah (s.a.v.)'in namazn iinde cemaata dnmesi, onlarn hallerine muttali

olmak ve onlarn hatalarn dzeltmek iindi. Namaz iindeyken byle bir hareket
yapmak sadece Resulullah (s.a.v.)'e mahsustur.

Burada bir de, mezzinin veya herhangi bir kimsenin, imamnn sesini cemaata
iletmek iin tekbir almasnn caiz olduu anlalmaktadr.

Bu hadiste; oturarak namaz kldran imama uyan cemaatin de oturarak namaz

klmalar emredilmitir. Sununla ilgili aklama 301 nolu hadiste gemiti.

20- Tekbir Ve Dier Rkunlarda mamdan nce Davranmann Yasak Olmas

315- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) bize namaz
klmasn retip:

mamdan nce davranmayn. O tekbir aldnda sz de tekbir aln. O, Vele'd-dlln

dedii zaman siz de Amn deyin. Rkuya vard zaman siz de rkuya varn.
Semiallhu limen hamideh Allah kendisine hamd edeni iitir dedii zaman siz de
Allahmme!

Rabbena leke'1-hamd Allahm! Rabbimiz! Hamd sadece Sana

mahsustur deyin buyururdu. 506[506]

Aklama:

Hdiste; cemaattakilerin imamdan nce rkunlan yapmamalar istenmektedir. mam

tekbir aldnda cemaatn da tekbir almas, imam Vele'd-dlln dediinde
cemaatin Amin demesi, imam rkudan dorulduunda Semiallhu limen hamideh

Ebu Avne, Msned, 2/110. Hz. Yusufun bu kssasna dair daha geni bilgi iin b.k.z: M. Ali Sabuni,
Peygamberler Tarihi, ev. Hanifi Akn, Ahsen Yaynlan, s. 152-168, 587-598.

506[506]

dediin de cemaatin de Allahmme! Rabbena leke'1-hamd demesi gerektii

belirtilmektedir. nk 312 nolu hadiste de getii zere, mam ancak kendisine

uyulmak iin imam olmutur. Bylece namazda itidal, dzen, huzur ve birliktelik
olur. Kark bir namaz klma ekli olmaz. Yoksa cemaatin mama uymayp stedii
gibi namaz klmas, bir ok problemi de beraberinde getirir.

21- Kendisine Hastalk, Yolculuk Gibi Bir ey Arz Olduu Zaman mamn
Cemaata Namaz Kldracak Bir Kimseyi Yerine Brakmas, Ayakta
Duramayacak Durumda Olduu Zaman Oturarak Namaz Klan mamn
Arkasndaki Cemaatin G Yetirdii Takdirde Ayakta Durmas Ve Ayakta
Durmaya G Yetiren Kimse Hakknda Oturarak Klan mamn Arkasnda
Oturarak Namaz Klmann Neshi

316- Ubeydullah b. Abdullah'tan rivayet edilmitir: Aie'nin yanma girmitim. Ona:

Bana, Resulullah (s.a.v.)'in hastaln anlatr msn? dedim. Aie:

Evet diyerek unlar syledi:

Peygamber (s.a.v.)'in hastal arlamt. Bir ara:

Cemat namaz kld m? buyurdu. Biz:

Hayr, ey Allah'n resul! Onlar seni bekliyorlar dedik.

yleyse benim iin leene su koyun buyurdu.Dediini yaptk. Resulullah (s.a.v.)

ykand. Sonra kalkmak iin davrand. Fakat bayld. Sonra ayld.
Yine:

Cemat namaz kld m? diye sordu. Biz:

Hayr, ey Allah'n resul! Onlar seni bekliyorlar dedik. Yine:

Benim iin leene su koyun buyurdu. Dediini yaptk. Ykand. Sonra kalkmak iin

davrand fakat yine bayld. Sonra ayld ve:

Cemat namaz kld m? diye sordu. Biz:

Hayr, ey Allah'n resul! Onlar seni bekliyorlar dedik. Resuiullah (s.a.v.)

Benim iin leene su koyun buyurdu. Biz bunu da yaptk. Resuiullah (s.a.v.) ykand.
Sonra kalkmak iin davrand. Fakat yine bayld. Sonra aylp:
Cemat namaz kld m? diye sordu. Biz:

Hayr, ey Allah'n resul! Onlar seni bekliyorlar dedik.

Cemat mescide kapanm yats namaz iin Resuiullah (s.a.v.)'i bekliyorlard.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) cemaata namaz kldrmas iin Eb Bekr1 e haber
gnderdi. Gnderilen kimse, Eb Bekr'e varp:

Resulullah (s.a.v.), cematanamaz kldrman sana emrediyor dedi. Eb Bekr

yumuak kalpli bir kimse id:

Ey mer! Cemaata namaz sen kldr dedi. mer:

Buna sen daha lyksn dye cevap verdi. Bunun zerine o gnlerde cerna-ata Eb

Bekr namaz kldrd. Sonra Resuiullah (s.a.v.), kendinde bir para iyi hafiflik

hissederek biri Abbs olmak zere iki kiinin arasnda le namazna kt. Eb

Bekr cemaata namaz kldryordu. Eb Bekr onu grnce geri ekilmeye davrand,
fakat Peygamber (s.a.v.) ona geriye ekilmemesini iaret etti. Yanndaki iki kimseye:

Beni onun yan bana oturtun' buyurdu. Onlar da, Peygamber (s.a.v.)'i Eb Bekrin
yan bana oturttu. Eb Bekr ayakta Peygamber (s.a.v.)in namazna uymu, cemat

da Eb Bekr'in namazna uymu olarak namaz klyorlard. Peygamber (s.a.v.) ise

oturuyordu.
Aklama:

Hadisin ravisi Ubeydullah der ki:

Derken Abdullah bn Abbs'n yanma gidip ona Resuiullah (s.a.v.)'in. hastal

hakknda ie'nin bana anlattklarn sana arzedeyim mi? dedim. O da:

Anlat dedi. ie'nin. sylediklerini ona arzetm. O da bu anlattklarmdan hi bir

eyi inkr etmedi. Yalnz:

Aie, Abbs'la birlikte Resuiullah (s.a.v.)'in koluna giren ztn adn sana syledi
mi? dedi. Ben de:

Hayr dedim. O da:

O, Aliydi dedi. 507[507]

317- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) hastal srasnda benim evime girdiinde;

Ebu Bekr'e emredin de cemaata namaz kldrsn! buyurdu. Ben:

Ey Allah'n resul! phesiz ki Ebu Bekr yumuak kalpli bir kimsedir. Kur'an okuduu
zaman gz yan tutamaz, onun iin sen Ebu Bekr'den bakasna emretsen daha iyi
olur dedim.

Allah'a yemin ederim ki, iimde, Resulullah (s.a.v.)'in yerine geecek kimsenin

insanlar tarafnda uursuz saylaca endiesinden baka bir ey yoktu. Bu nedenle

Resulullah (s.a.v.)'e iki yada defa bu mesele iin mracaat ettim. Sonunda
Resulullah (s.a.v.):

Cemaata Ebu bekr namaz kldrsn. Kukusuz sizler, Yusuf'un zamanndaki kadnlar
gibisiniz! buyurdu.508[508]

507[507]
508[508]

Buhri, Ezan 51; Nes, mame 40.

Buhri, Mez 83; Ebu Avne, Msned, 2/187.

318- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in hastal arlat zaman, namaz vaktinin geldiini kendisine

haber vererek iin Bill geldi. Resulullah (s.a.v.):

Eb Bekr'e emredin de cemaata namaz kldrsn' buyurdu. Ben:

y Allah'n resul! Gerekten Eb Bekr, yufka yrekli bir kimsedir. Senin yerine

getii zaman cemaata iittiremez. Dolaysyla sen bu namaz kldrma iini mer'e
emretmelisin!dedim. Resulullah (s.a.v.) yine:

Bu Eb Bekr'e emredin de cemaata namaz kldmversin buyurdu. Bunun zerine

Matsa ya:

Peygamber (s.a.v.)'e syle, Eb Bekr yufka yrekli bir adamdr; senin makamna
getii zaman cemaata iittiremez. Sen mer'e emretmelisin de dedim. Hafsa,
bunlar, ona syledi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Hi phe yok ki, sizler Ysuf (a.s)'m zamannn kadnlarsnz, Eb Bekr'e emredin de
cemaata namaz kldrsn buyurdu.

Artk Eb Bekr'e emrettiler, o da cemaata namaz kldrd. O namaza balaynca,

Resulullah (s.a.v.) kendinde bir hafiflik hissetti ve iki kii arasnda ayaa kalkt.
Ayaklar yerde srnyordu. Mescide girdii zaman Eb Bekr onun ayak sesini

iiterek geri ekilmeye davrand, fakat Resulullah (s.a.v.) ona 'yerinde dur' diye
iaret etti. Derken Resulullah (s.a.v.) ilerleyerek Eb Bekr'in sa tarafna oturdu.

Artk Resulullah {s.a.v.) cemaata oturduu yerden namaz kldryor, Eb Bekr de

ayakta duruyordu. Eb Bekr, Peygamber (s.a.v.)'in namazna uyuyor, cemat da Eb

Bekr'in namazna uyuyordu.509[509]
Aklama:

Bu hadisin bir ok muhtelif rivayetleri vardr. Bunlarn bazsnda Resulullah

509[509]

Buhar, Ezan 39, 67; bn Mce, kamtu's-Salat 142, 1232.

(s.a.v.)'in Hafsa'ya ait bakrdan bir leen iinde ykand, sonra dar karak

Allah'a hamdu senada bulunduu, Uhud savanda ehit denler iin istifar ettii,

dier bazlarnda Resulullah (s.a.v.)'in ba Hz. Aie'nin dizindeyken bayld, Hz.

Aie'nin ona ifa duasnda bulunduu ayld zaman Hz. Aie'ye: ifa iin dua etme!
Allah'tan Cebrail, Mikail ve srafil'le birlikte Refik-i A'la'y ite! buyurduu gibi farkl
ayrntlar yer almaktadr.

Rivayetlerin toplumundan anlalan mana udur: Resulullah (s.a.v.) hastal

esnasnda iki defa namaz klm, bunlarn birinde imam, dierinde ise cemaat

olmutur. Nitekim rivayetlerin birinde; Peygamber (s.a.v.)'in, Hz. Abbs ile Hz.

Ali'nin kollarna girerek mescide kt, baka bir rivayette ise Breyde ile
Nvebe'nin yardmlaryla kt bildirilmektedir. Bu rivayetler, olayn iki defa
meydana geldiini gstermektedir. Ebu Htim'in rivayetinde ise Peygamber (s.a.v.)
iki cariyenin arasnda kapya kadar km, kapdan onu Hz. Abbs ile Hz. Ali

almtr. Drekutn'nin rivayetinde ise Peygamber (s.a.v.)'in kollarna giren

kimselerin, sme ile Fadl olduu bildirilmektedir. Bazlar, Peygamber (s.a.v.)'i
mescide

gtrmek

iin

sahabilerin

nbetleerek

kollanna

girdiklerini

sylemektedirler. Hz. Aie'nin yalnz Hz. Abbs' zikretmesi; Peygamber (s.a.v.)'in

bir kolundan devaml surette Abbs, dier kolundan ise srayla Ali, sme ve Fadl

tuttuu iindir. Peygamber (s.a.v.)'in evi ile mescidi arasnda uzun mesafe olmad
halde, sahabilerin nbetleerek kollarna girmeleri ona fazlasyla saygda bulunmak
iindir.

Bir rivayette, Peygamber (s.a.v.)in imam olduu ve Ebu Bekr'in okuduu sureyi
9nun brakt yerden okuduu bildirilmitir.

Baz rivayetlerde; Resulullah (s.a.v.)'in hastayken mescide kld namazn le,

bazlarnda ikindi olduu kaydedilmitir. Daha baka namaz olduunu syleyenler
de olmutur.

Hz. Aie'nin tekrar tekrar Resulullah (s.a.v.)'e mracaat ederek babasn imam

yapmamaya almas; ya halkn Ebu Bekr'i sevmeyeceklerinden ve onu uursuz

sayacaklarndan endie etmesi ya da insanlar Ebu Bekr'in hilafete en elverili bir

kimse olduunu bildikleri iin, onu imam grnce Resulullah (s.a.v.)'in vefat yakn
olduunu anlayacaklan iindir.

Resulullah (s.a.v.):

Siz Yusuf zamannn kadnlarsnz szyle; hanmlarn bir eyde fazla srar
hususunda Yusuf (a.s) zaman kadnlarna benzetmitir. nk Hz. Ebu Bekr'i imam

yapmama hususunda ie ile Hafsa fazla srar etmilerdir. Bazlarna gre ise Yusuf
(a.s) zaman kadnlarndan maksat; Zleyha'dr. nk Zleyha'nn Hz. Yusuf (a.s)'a
kar srar mehurdur. Buradaki hitap ta sadece ie'ye mahsustur. Bu takdirde
Resulullah (s.a.v.), Aie'ye:

Sen bu srannla Zleyha'ya benziyorsun demektedir. 510[510]

Hz. Aie'nin babas hakknda ileriye srd zr ise onun son derece yumuak
kalpli olmasdr.
Hz. Ebu Bekr'in:

Ey mer! Cemaata namaz sen kldr! eklindeki sz ile ilgili olarak Nevev; Hz.

Ebu Bekr'in bu sz tevazu iin sylediini kaydediyorsa da, Ayn bu gre

katlmayp bu szn Hz. Ebu Bekr'in yumuak kalpli olduunu ve ok alad iin
sesinin duyulmamas endiesiyle sylendiini kaydetmektedir.

Bu hadiste; Resulullah (s.a.v.)'in yryemeyecek derecede hasta ken bile iki kiinin

koltuklarnda mescide kmas, cemaata devam meselesinin pek nemli ve faziletli

olduu, Hz. Ebu Bekr'in btn sahabiye tercih ve takdim edildii, fazilet itibariyle
Ebu Bekr'den sonra mer'in geldii, marmayacandan emin olmak kaydyla bir
kimseyi yzne kar vmenin caiz olduu, Ebu Bekr'in Resulullah (s.a.v.)'in

geldiini fark ettiinde saftan geri ekilmek istemesi bykler huzurunda edeb ve

terbiye gstermenin lzumuna delil olduu, Allah iin alamann namaz bozmad,

aretin sz yerine getii, imamn tekbirlerini cemaata duyurmann caiz olduu,

ayakta klmaya g yetiren kimsenin oturarak namaz klan imama uymasnn caiz
olduu gibi bir ok husus vurgulanmaktadr.

319- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Hz. Yusufun bu kssasna dair daha geni bilgi iin b.k.z: M. Ali Sabuni, Peygamberler Tarihi, ev. Hanifi Akn,
Ahsen Yaynlan, s. 152-168, 587-598.

510[510]

Peygamber (s.a.v.)'in lmyle sonulanan hastal gnlerinde Ebu Bekr, cemaata

namaz kildrmt. Vefat olan Pazartesi gn oldu. Sahabiler, sabah namaz iin saf

saf durmulard. Resulullah (s.a.v.) Aie'nin odasnn kap perdesini aarak ayakta

bize bakmt. Mbarek yz, mushaf yapra gibi bembeyazd. Sonra Resulullah
(s.a.v.) bizim bu halimizi grp tebessm ederek glmt.
Enes der ki:

Biz namazda olduumuz halde Resulullah (s.a.v.)'in kna sevincimizden

hayrette kaldk. Eb Bekr, Resulullah (s.a.v.)'in namaz klmak arzusuyla ktn

sanarak topuklar zerinde gerideki safa ulamak iin geriledi. Resulullah (s.a.v.),
eliyle cemaata;

Namaznz tamamlayn diye iaret etti, Sonra Resulullah (s.a.v.) Aie'nin odasna
girip perdeyi indirdi. te Resulullah (s.a.v.) o gn vefat etti. 511[511]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in bu defaki k sahabileriyle son grmesidir.

Mbarek yz Mushaf yapra gibiydi sznden maksat; yznn son derece

gzellii ve mbarek teninin yaprak gibi beyaz ve nurlu olmas itibariyledir. Yalnz
burada Mushaf kelimesi, ravinin ifadesinden kaynaklanmaktadr. nk o srada
daha Kur'an henz Mushaf eklinde yazlm eklinde deildi.

Resulullah (s.a.v.)'in, sahabilerinin melekler gibi saf balayp namaza durduklarn

grdnde tebessm etmesinin sebebi; sahabilerinin slam birliine riayet ve
yapageldikeri bir uygulamay ikame etmeleriydi.

511[511]

Buhri, Ezan 46, Mez 83; Ceniz 7.

22- mam Ge Kald Ve ne Geirmekle Herhangi Bir Problemle

Korkulmad Zaman Cemaatn, Kendilerine Namaz Kldracak Bir Kimseyi
ne Geirmeleri

320- Sehl b. Sa'd es-Sa'd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) aralarn bulmak iin (bir defasnda) Amr b. Avf oullarnn
yurduna gitmiti. Namaz vakti girince mezzin Eb Bekr'e gelip:

Cemaata namaz kldrr msn? Ben de ikmet ederim' dedi. Eb Bekr;

Evet diye cevap verip namaz kldrd. Derken cemat namazda iken Resulullah

(s.a.v.) kageldi ve saflar yara yara gelip birinci safa durdu. Bunun zerine cemat
el rpm. Eb Bekr namazda bakmmazd.

Cemat fazla el rpnca baknd ve Resulullah (s.a.v.)'i grd, fakat Resulullah

(s.a.v.), ona;

Yerinde dur! diye iaret etti. Derken Eb Bekr, ellerini kaldrarak Resulullah
(s.a.v.)'in kendisine verdii emirden dolay Yce Allah'a hamd-u sena etti. Sonra geri

ekilerek birinci safa durdu. Peygamber (s.a.v.)'de ileri geerek namaz kldrd.
Namazdan ktktan sonra:

Ey Eb Bekr! Ben sana emretmiken yerinde durmaktan seni bundan alkoyan ey

nedir? diye sordu. Eb Bekr:

Eb Kuhfe'nin olu, Resulullah (s.a.v.)'in huzurunda ona namaz kldrs uygun

deildir dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) cemaata dnerek:

Size ne oluyordu? El rpmay neden bu kadar oalttnz grdm. Bir kimsenin

namaz esnasnda bana bir ey gelirse tebih edin/Subhanallah deyin! Zra tebih
ettiiniz/Subhanallah dediiniz de o zaman elbette (bu yapnz imam tarafndan)
dikkate alnr. El rpmak yalnz kadnlara mahsustur buyurdu. 512[512]

Aklama: Amr b. Avf oullar, Evs kabilesinin bir koludur. Bunlarn yurtlan,

512[512]

Buhar, Ezan 48; Ebu Dvud, Salat 168-169, 940.

Kba'da idi. Resulullah (s.a.v.)'in bunlarn yanna gitmesinin sebebi; aralanndaki

krgnlk ve dargnl gidermekti. Aralarnda meydana gelen dargnln nedeni

yleydi: Kba halk bir defasnda kavga etmilerdi. Birbirlerine gidip ta
atmlard. Durum Resulullah (s.a.v.)'e haber verildi. Bunun zerine;

Haydi gidip onlar bartralm buyurdu. te Resulullah (s.a.v.)'in cemaata ge

kalnn nedeni, mslmanlarn arasn dzeltmek gibi ok nemli bir grevi yerine
getirmek iin uzunca bir yolu katetmiti.

Grld zere cemaat ayaktayken birinci saffa varmak iin saflar yararak
ilerlemesi imam iin caizken imamdan bakas iin mekruhur.

Namaz iinde bir tarafa dnmek yasaklanmsa da metindeki ibareden de

anlald zere ihtiya halinde bunun caiz olduu ortaya kmaktadr.

Cemaatn el rpmas, Resulullah (s.a.v.)'in geldiini Ebu Bekr'e haber vermek iindi.
Buna, Tasfh Tasfk denir. Baz dilcilere gre tasfih; bir elin arkasn dier elin

avucuna vurup ses karmaktr. Tasfik ise avular birbirine rpmakr. Bazlarnca
da, sa elin iki parman sol avucuna vurup ses karmaktr.

Namazda bir ihtiya halinde el rpmak, kadnlara zgdr. Erkeklerin ise Lah
demesi gerekmektedir.

321- Mure b. u'be (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) byk abdest yapmak iin bir ukura doru gitti. Ben sabah

namazndan nce ona bir su kab getirmitim. Resulullah (s.a.v.) byk abdestten

sonra yanma dnnce bu kaptan ellerine su dkmeye baladm. Ellerini defa

ykad. Sonra yzn ykad. Sonra cbbesini kollarndan karmaya alt. Fakat

cbbesinin yenleri dar geldi. Bu defa ellerini cbbenin iine doru ekerek kollarn
cbbenin aasndan kard ve kollarn dirsekleriyle beraber ykad. Sonra
mestleri zerine abdest ald. Sonra namaz kldrmak iin cematin yanma geldi.
Mugre der ki:

Ben de onunla beraber geldim. Cemat, Abdurrahman b. Avfi ne geirmi, o da

onlara namaz kldrrken bulduk. Resulullah {s.a.v.) iki rek'tn birine yetiti ve

cemaatla birlikte son rek't kld. Abdurrahman b. Avf selm verince, Resulullah
(s.a.v.) namazn tamamlamak zere ayaa kalkt. Namaza Peygamber (s.a.v.)'den

nce balam olmalar, cemaati telaa drd. nsanlar tebihi oalttlar.

Peygamber (s.a.v.) namazn bitirince cemaata dnd ve sonra:

Gzel yaptnz yada Doru yaptnz buyurdu. Resulullah (s.a.v.) bu szleriyle ne

gemeleri ve namaza kendisinden nce balamalarndan dolay onlara gpta ve
namaz vaktinde klma hususundaki kararllklarndan dolay onlara baz eyleri
tavsiye ediyordu. 513[513]
Aklama:

Bu olay, hicretin dokuzuncu ve miladi ise 930 ylnda Tebuk seferi srasnda
meydana gelmiti.

Sahabilerin telaa kaplmalarnn nedeni; Resulullah (s.a.v.)'i beklemeden namaza

durmu olmalaryd. Resulullah (s.a.v.) geldiinde birinci rekat klmlard. Namaz

bitirip de Resulullah (s.a.v.)'i grnce durumu anlayp Subhanallah demekten
kendilerini alamamlard.

Burada hadis sarihlerinin zerinde durduklar nemli bir mesele de; Resulullah
(s.a.v.) gelince Abdurrahman b. Avf (r.a)'m namaza devam edip Resulullah (s.a.v.)'i
ne geirmek iin geriye ekilmemesidir. Halbuki ayn olay, Hz. Ebu Bekr es-

Sddk'n bana da gelmi, fakat o geriye ekilerek Resulullah (s.a.v.) 'i ne

geirmiti. Bu iki olay aklamak iin bazlar, Bu iki olay tamamen farkldr. nk
Resulullah (s.a.v.), Ebu Bekr (r.a.)' namaz kldrrken bulduunda daha birinci

rekt bitirmemiti. Halbuki Abdurrahman (r.a) birinci rekt bitirmiti. Resulullah

(s.a.v.) ne geseydi, birinci rekt klarken brleri ikinci rekt klacak dolaysyla

Buhr, Taharet 35; Ebu Dvud, Taharet 60, 149; Nes, Taharet 96, 97; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/249, 251;
Abdurrezzak, Musannef, 748; bn Huzeyme, Sahih, 203, 1515, 1642; Beyhak, Snen'l-Kbr, 1/274.

513[513]

bir kargaalk meydana gelecekti. Bu yzden Resulullah (s.a.v.) ne gemedi demilerdir.

Ebu Davud'un sarihi Sehrenfr ise bu meseleyi yle aklamtr: Resulullah

(s.a.v.), Hz. Eb Bekr (r.a.)'a geriye ekilmemesini iaret ettii gibi Abdurrahman b.
Avf (r.a.)'a da iaret etmitir. Byleyken Eb Bekr (r.a.) geriye ekilmi,
Abdurrahman (r.a.) ise ekilmemitir. Hz. Eb Bekr bu iarete uymann farz

olmadna, fakat geriye ekilmenin ise edep gerei olduuna, bu gibi hallerde
edebin gzetilmesinin lzumuna inanm ve yle hareket etmitir. Abdurrahman

(r.a.) ise Resulullah (s.a.v.)'in iaretine uymann farz olduuna inanm ve ona gre
hareket etmitir.

23- Namazdayken Kendilerine Bir ey Arz Olduunda Erkeklerin

Subhanallah Demesi Ve Kadnlarn ise El rpmas

322- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Namazda yanlan imam uyarma mahiyetinde tebih Subhanallah demek erkeklere,

el rpmak ise kadnlara mahsustur. 514[514]
Aklama:

mamn, namaz esnasnda namazla ilgili hareketlerinde veya kraatte yanldn

kendisine haber vermek iin erkeklerden oluan cemaatin Subhnallah demesinin
caiz olduu hususunda ittifak vardr. Bunun dndaki kelimelerin sylenip
sylenmeyecei konusunda alimler arasnda gr ayrl vardr.

Hadis, namazda ihtiya hasl olduu zaman kadnlarn el rpmasn gerekli

grmektedir, Hanefilere gre, kadn, namazda bir ihtiyatan dolay el rpacak

514[514] Buhr, Amel fi's-Salat 5; Ebu Dvud, Salat 168-169, 939; Tirmiz, Salat 272, 369; Nes, Sehv 16; bn Mce,
kamtu's-Salat 65, 1034; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/479.

olursa namaz bozulur. nk onlara gre, kadnlarla ilgili bu ifade, namazla ilgili
deildir. Bu izin, kadnlarn, namazn dnda bulunduklar zamanlarda geerlidir.

Mlikilere gre, kadnlarn namazda el rpmalar mekruhtur. afi ve Hanbelilere

gre ise, el rpma, ok yaplrsa namaz bozulur.

24- Namazn Gzel, Tastamam Ve Huljyla Klnmas Emri

323- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bize namaz kldrd. Sonra namaz bitirip:

Ey filan! Namazn gzel klsana! Hi namaz klan kimse nasl namaz kldn hi
bakmaz m? nk kii namaz ancak kendisi iin klar. Dorusu ben, nmden nasl
gryorsam arkamdan da yle grmekteyim buyurdu. 515[515]
324- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Rke ve secdeyi tamamlayn. Vallahi, rku ve secde ettiiniz zaman en szi arkamdan
pekala grmekteyim. 516[516]

Aklama:

Alimler, buradaki Grmek'nin anlam ile keyfiyeti hususunda ihtilaf etmilerdir.

Bazlarna gre grmekten maksat; vahiy yoluyla cemaatin nas namaz kldklarnn
bildirilmesi ada bunu ilham yoluyla anlamasdr.
515[515]
516[516]

Buhr, Salat 40; Nes, imame 63.

Buhr, Ezan 88.

Bazlarna gre ise bundan maksat; Resulullah (s.a.v.)'in sandaki ve solundaki

cemaatin nasl namaz kldklarn gz ucuyla grmesidir.

Alimlerin ouna gre ise bundan maksat; Peygamber (s.a.v.) hakiki bir idrakle
arkasnda olnalar grrd. Bu, ona verilmi harikulade ilerden biridir.

Burada dikkate deer bir husus da; imamn, cemaattan birinin namazla ilgili bir
eksikliini grdnde onu bundan men etmesi ve ona gerekli aklamay yaparak
ibadetini mkemmel yapmaya tevik etmesidir.

Ayrca zaruret olmakszn srf dikkatleri belli bir yne ekmek iin Allah'n adna
yemin etmek de caizdir.

25- Rku, Secde Ve Benzeri Fiilleri mamdan nce Yapmann Haram Olmas

325- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bize namaz kldrd. Namaz bitirince, yzn bize evirip:

Ey cemaat! Ben sizin imamnzm. yleyse rku, secde, kyam ve namazdan kma
(gibi) hususlarda erken davranp beni gemeyin. nk ben sizi nmden ve
arkamdan da grmekteyim buyurdu. Sonra da:

Muhammed'in nefsini elinde bulunduran Allah'a yemin ederim ki, aiz benim
grdm grm olsaydnz, gerekten az gler ok alardnz buyurdu.

Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Ne grdn? diye sordular. Resulullah (s.a.v.):

Cennet ile cehennemi grdm buyurdu.

Aklama:

Bu hadis, cemaatin, btn namaz fiillerinde imama tabi olmalar gerektiine

delildir. Resulullah (s.a.v.) burada Namazdan kma ile kastedilen, selam
vermektir.

Peygamber (s.a.v.)'in cenneti grd halde ok alamas; ya ondan mahrum

kalacaklara acdndan yada cennete gtrecek ameller az yapldndandr.

Buna gre namaz klarken Yce Allah'n huzurunda olduumuzu dnerek namaz

klmalyz, biz onu grmyorsak da O'nun bizi grd ihsan makamnda olmalyz.
Bunun iin de gereksiz hareketlerden kanmalyz, aceleci tavrlardan uzak
durmalyz. Gzlerimizi ve bamz, saa-sola evirmemeliyiz, dikkatimizi tamamen
namaza vermeliyiz. Saflarmz sk ve dzgn tutarak aramza eytan sokmamalyz
ve eytann ibadetlerimize mdahale etmesine izin vermemeliyiz.

326- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Muhammed (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ban imamdan nce rku yada secdeden kaldran kimse, Allah'n, onun ban eek
bana evireceinden korkmuyor mu? 517[517]

Aklama:

Hadis; imamdan nce ban secdeden kaldran yada imamdan nce rkudal kalkan
kimse iin byk bir tehdit iermektedir.

bn Hacer ile Ayn, bu suret deiikliinin, hakiki manada olduunu sylemilerdir.

Fakat Kad Ebu Bekr bn'l-Arab (. 543/1148)'ye gre ise; Allah'n eek bana

evirdii bir kimse bu mmette mevcut deildir. nk bu mmet, bir baka ekle

Bufer, Ezan 53; Ebu Dvud, Salt 75, 623; Tirmiz, Salt 409, 582; Nes, mame 38; bn Mce, kme 41, 961;
Ahmed b. Hanbel, 2/456.

517[517]

dnmekten mnezzehtir. Burada kastedilen husus; olsa olsa, eein huyu olan
ahmaklk ve inatlktr. nk byle bir kimse, imama uymaya niyet etmi
olmasna ramen imama uymamakta, dolaysyla da avami ifadeyle, eeklik
etmektedirler.

Alimlerin byk ounluuna gre; ban imamdan nce kaldrmak haram ise de
bundan dolay namazn adesi gerekmez.

26- Namazda Gzleri Havaya Dikmenin Yasak Olmas

327- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Namazda gzlerini semaya diken baz kimseler, ya bundan vazgeerler ya da gzleri

kendilerine geri dnmez. 518[518]

Aklama:

Bu rivayette mutlak surette namaz esnasnda semaya bakmak yasaklanmaktadr.

Bununla birlikte bu rivayetten ne kast edildii alimler arasnda ihtilafldr.

Bazlarna gre, tehdit kast edilmitir. Bu takdirde gzleri semaya dikmek haramdr.

Bazlarna gre ise namaz klanlarn zerine inen meleklerin indirdikleri nurdan
dolay gzlerinin kr olacandan endielendiklerinden tr semaya bakmaktan
kamdrlmtr.

Bazlarna gre ise ibret iin gzleri semaya kaldrmakta bir saknca yoktur. Fakat

bn Battl'n ifadesine gre, namazda semaya bakmann mekruh olduu hususunda

518[518]

Ebu Dvud, Salat 162-163, 912; bn Mce, kametu's-Salat 68, 1045.

alimlerin ttifak vardr. Namaz dndaki dualarda ise alimlerin oununa gre
semaya bakmak caizdir, nk duann kblesi sema olduunu bildiren hadisler
vardr.

27- Namazda Skunetin Salanmas, Selam Verirken Elleri Kaldrmann Yasak

Olmas Saflar Smsk Yapmann Emrolunmas

328- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resusullah (s.a.v.) mescidde namazda bulunduumuz bir srada yanmza gelip:

Niin szleri yerinde duramayan hrn atlarn kuyruklar gibi, ellerinizi kaldrm
gryorum! Namazda sakin olun! buyurdu. Sonra baka bir defa yine yanmza
kp bizi halkalar halinde grp:

Niin sizleri dank cemaatlar halinde gryorum! buyurdu. Sonra yine bir defa
yanmza gelip:

Siz meleklerin Rableri katnda saf saf durduklar gibi saf balayp durun! buyurdu.
Biz:

Ey Allah'n resul! Melekler Rableri katnda nasl saf olurlar? dedik.

Resulullah (s.a.v.):

ilk saflar tamamlarlar ve safta skk olurlar! buyurdu. 519[519]

Aklama:

Sahabiler, namazda selam verirken elleriyle iki tarafa iaret ederlerdi. Resuiullah

Ebu Dvud, Salat 93, 661, 162-163, 912; Nes, mame 28; bn Mce, kametu's-Salat 50 (992); Ahmed b.
Hanbel, Msned, 5/93.

519[519]

(s.a.v.) onlarn bu davranlann onaylamayrp bu hareketlerini yerinde duramayan

hrn atn kuyruuna benzeterek bunu onlara yasaklamakta ve namazda sakin
sakin durmalarn tavsiye etmektedir.

Bazlar, Resulullah (s.a.v.)'in, sahabilerini mescitte ayr ayr halkalar halinde

grmesini; kuvvetli br olaslkla namaz dnda olduunu belirtmilerdir. Onlar bu

halde grnce, dinin emrettii slam birliinin zedeleneceinden endie edip onlara
dank bulunmay yasaklamtr.

Bazlar, bunun, namazda olduuna ihtimal vermilerdir. nk namazda dank

halde bulunmak, saflarn paralanmasna sebep olur.

Ksacas; namazda saflar tamamlanmal, saflarda smsk durmal ve saflar dmdz

tutulmaldr

329. Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte namaz kldmz zaman es-Selmu aleykum ve

rahmetullh, es-Selmu aleykum ve rahmetullh derdik. Cbir, eliyle iki tarafa da

iaret etmiti. Resulullah (s.a.v.):

Siz neden yerinde duramayan hrn atlarn kuyruklar gibi ellerinizle iaret
ediyorsunuz? Sizden birisi, elini uyluunun zerine koymas yeterlidir, sonra sa ve sol
tarafnda bulunan kardelerine selam verir buyurdu. 520[520]
Aklama:

Bu hadis de, namazda selam verirken elle iaret etmenin yasak olduuna ve ayrca
snnet ekliyle selam vermenin keyfiyetine delildir. Selamun hkm ve keyfiyeti
alimler arasnda tartmaldr.
520[520]

Ebu Dvud, Salat 183-184, 998, 999; Nes, Sehv 5, 69, 72; Ahmed b. Hanbel. Msned, 5/86, 88, 102, 107.

afiiler ile Hanbelilere gre selam vererek namazdan kmak farzdr. Yalnz aflece
bir defa selam vermek farz, ikinci selam farzdr.

Haneflerde ise namazdan Selam lafzyla kmak farz deil, vaciptir. Snnet
ekliyle selam nce sa tarafa, sonra da sola bakarak es-Selmu aleykum ve
rahmetullh diyerek verilir.

Selam verirken sa ve sol taraftaki erkek ve kadnlar, hafaza meleklerini, cemaatla

klnyorsa mam niyet etmek Sa ve sol tarafnda bulunan kardeleri ierisindeki

ifadeye girmektedir. nk hadiste sz konusu edilen Kardeten maksat; namaz
klann sa ve sol taraflarnda bulunan kimselerdir. Buna gre imam iki taraf selam

verirken sanda ve solunda bulunan cemaata niyet eder. Tek bana namaz klan

kimse ise yannda insan bulunmad iin sadece hafaza meleklerini niyet ederek
selam verir.

28- Saflarn Dz Ve Doru Tutulmas, ilk Saftan Sonra Srayla teki Saflarn
Fazileti, ilk Safa Skma Ve Ona Girmek iin Yarma, Fazilet Sahiplerini n
Safa Geirme Ve mama Yaklatrma

330- Ebu Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) namazda

omuzlarmza dokunup:

Dorulun! Kark durmayn kitalpleriniz de karmakark olmasn. Benm arkama,

akl banda kl-bg olanlarnz, daha sonra derece itibariyle onlardan sonra
gelenler, onlarn arkasna daha sonra gelenler dursun! 521[521]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.) namazda omuzlarmza dokunurdu ifadesinden maksat; namaza

521[521]

Ebu Dvud, Salat 95, 674; Nes, mame 23, 26; bn Mce, kametu's-Salat 45 976.

balanaca zamandr. Yoksa namaz iinde konumak, cemaatn omuzlarna

dokunarak saflar dzeltmek gibi fiiller caiz deildir.

Ayrca hadis; cemaatn en faziletli ve akl banda olanlarnn derece derece imama

yakn durmalar gerektiini gstermektedir. nk cemaatn ierisinde en faziletli

olanlar, en fazla saygya layktrlar. Bir de bazen mam namazda iken bir zr
sebebiyle namazdan kmak mecburiyetinde kalaca yada ayeti hatrlamayarak

tkanabilecei durumda cemaattan faziletli kimselerden birini yerine geirmek iin

bu tr kimselerin imama yakn bulunmalar gerekir. Bylece imama yardmc
olurlar.

Faziletli kimselerin n safa geirilmesi sadece namaza zg bir durum olmayp

onlar ilim, mavere, hkm, fetva ve dier meclislerde de n safta bulundurmak

alnacak kararlarda daha etkili olaca aktr.

Ayrca mslmanlarn daima fiilen ve kalben tslam birlii korumalar ve

birbirlerine srt evirerek dalmamalar gerektii de belirtilmektedir.

331- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Saflarnz dzeltin. nk saff dzeltmek, namazn tam olmasndandr. 522[522]

332- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Saflar, tam yapn. nk ben sizi arkamdan da grmekteyim. 523[523]

333- Ebu Hureyrc (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:
522[522]
523[523]

Buhr, Ezan 77; Ebu Dvud, Salat 93, 668; bn Mce, kametu's-Salat 50, 993.
Buhr, Ezan 72; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/286; Ebu Avne, Msned, 2/39; Beyhak, Siinen'l-Kbr, 3/100.

Namazda

saflar

doru

yapn.

nk

saflar

doru

yapmak,

namazn

gzelliindendir. 524[524]

334- Nu'mn b. Ber (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) namaza balamayacamz zaman saflarmz dzeltir, onlar

oklar gibi oluncaya kadar dzeltirdi. Buna, ta biz anlayp reninceye kadar byle

yapmakta devam etti. Sonra bir gn mescide kp namaza kalkt. Tam tekbir alaca
zaman gs saftan km bir adam grd. Bunun zerine:

Ey Allah'n kullar! Saflarnz kesinlikle dmdz tutun, yoksa Allah aranza

anlamazlklar koyar buyurdu. 525[525]
Aklama:

Saflarn dzeltilmesinden maksat, bir safta bulunan cemaatin tamamyla bir hizaya
durmalarn salamaktr. Saflarn arlanndaki boluklar doldurmaya, tesviye denir.

Hadisin eitli rivayetlerindeki Tesviye, tmam ve kame kelimeleri hep saflar

dzeltme manasnda kullanlmtr.

Saflarnz kesinlikle dmdz tutun, yoksa Allah aranza anlamazlklar koyar

ifadesinden maksat ise saflar dz tutmayanlar hakkndaki tehdittir. Cemaat farkl

ynlere dnerek saflar bozulunca cezalan sulan cinsinden olmak zere yzleri de

baka klklara dndrlecektir. Bazlar: bu ifadeyi; Allah aranza dmanlk ve kin

sokar, kalplerinizi deitirir eklinde yorumlamlardr. nk cemaatin saflar
bozmas zahiri bir muhalefettir. Zahirin muhalefeti ise batnn muhalefetine
sebeptir.

Bazlar da hadisten zahiri manasnn kast edildiini sylemilerdir. Bu takdirde

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/314; bn Hibbn, Sahih, 2177; Abdurrezzak, Musannef, 2424..
Buhr, Ezan 71; Ebu Dvud, Salt 93, 662, 663; Tirmiz, Salt 167, 227; Nes, mame 25; bn Mcc, kme 50,
994; Ahmed b. Hanbel, 4/271, 272, 276, 277.

524[524]
525[525]

mana:

Saflarnz dzeltin! Dzeltmezseniz Allah'ta sizin yzlerinizi asli eklinden

bozarak kafanz tarafna evirir. Sonu itibariyle, irkin bir hai alrsnz eklinde
olmaktadr.

Zahiri manasna gre hadis, balarn imamdan nce rku ve secdeden kaldranlar
hak-kmda rivayet edilen tehdit hadisi trnde olmaktadr.

Namazda saflar dzeltmek; Ebu Hanfe, mam f ile mam Mlik'e gre
snnettir.)

335- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

nsanlar, ezan ile ilk safta ne (tr hayr ve bereket)ler olduunu bilselerdi bunlara
nail olmak iin kur'a ekmekten baka are bulamasalard mutlaka kur'a ekerlerdi.
Namaza erken gitmekte ne(tr hayr ve bereketler olduunu bilselerdi, (ona yetimek
iin) mutlaka yar ederlerdi. Yats namaz ile sabah namaznda ne (tr ilah ltuf)lar
olduunu bilselerdi mutlaka bu iki namaza emekleyerek dahi olsa giderlerdi. 526[526]

Aklama:

Burada anlatlmak istenilen husus; insanlar ezann faziletini ve ecrinin

bykln bilseler bu ecri vaktin darlndan yada mescitte yalnz bir mezzin
ezan okuduu iin ikinci bir ezan okumaya imkan bulamasalar onun iin kur'a
ekerler ve bu ecre nail olmaya alrlar. Namazn ilk safnda olan sevap ve faziletin

miktarn bilseler, onu elde etmek iin hep birden ona koarlar, mescit kendilerine
dar gelince o fazilete nail olmak iin aralarnda kur'a ekerlerdi. Camiye erken

gitmekte ne derece sevap olduunu bilseler, erken gitmek iin birbirleriyle yar
526[526]

Buhr, Ezan 9, 32, 72, ehdt 30; Tirmiz, Salat 166, 225; Nes, Mevakit 22, Ezan 31.

ederlerdi. Yats namaz ile sabah namaznda ne derece sevap olduunu bilseler,

yryemeyecek derecede hasta veya sakat bile olsalard srnerek gitmeye

alrlard. 527[527]

ilk saftan maksat, imamn arkasndaki saftr. Tartmal haklarda Kur'a ekmek
caizdir.

Ayrca yats namazr ile sabah namaz iin cemaata tevik edilmektedir. Bu iki
namazda-nefse meakket vardr. nk biri uykunun ilk zamanna ve dieri de
sonuna rastlamaktadr. Bunun iin de mnafklara en ar gelen namazlar, bunlard.
Fakat nimetin, klfeti orannda elde edildii de unutulmamaldr.
336- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), sahabilerinin namaz saflarnda gerilediklerini grp onlara;

ilerleyin de bana uyun! Sizden sonrakiler de size uysunlar. Bir topluluk gerileye
gerileye nihayet Allah onlar geriletir buyurdu. 528[528]

Resulullah (s.a.v.) saflarda baz aklklar grd iin sahabelere bu ihtarda

bulunmak lzumunu hissetmitir.

Sahbe-i Kiram'dan baz kimselerin grHaflardaki akl kapatmadan arka saflara

durmalarnn sebebi, Benim arkama akll, uslu olanlar dursun. Sonra (bu

vasflarda) onlardan sonra gelenler, sonra da onlardan sonra gelenler dursun

anlamndaki 327 nolu hadisi duyup da bu vasflan kendilerinde grmemelerine

balanabilir.

Gerekten de hi bir sebeb yokken sahabenin birinci saftan uzak durmasn baka
trl izaha, imkn yoktur. nk pnlarn birinci safta namaz klmak hususunda ne
kadar hrsl., olduklar bilinen bir husustur.

Sizden sonrakiler de size uysunlar cmlesinin mnsn, n safta bulunanlar arka

safta bulunanlar kendilerine imam' abuFetsirler eklinde anlamak yanltr. Bu

527[527]
528[528]

A. Davudolu, Mslim erhi, 3/198.

Ebu Dvud, Satat 97, 680; Nes mame 17; bn Mce, kametus-Salat 45, 978..

cmlenin anlam udur:

n saflara durun, hareketlerinizi bana uydurun! Arkada bulunduu iin beni

gremeyenler de sizin hareketlerinize bakarak benim hareketlerimi anlam
.olurlar. Dolaysyla sizin hareketlerinize uyarak bana uymu olurlar.

Demek ki, kii nnde buCrian. kimseyi kendisine imam etmiyor, sadece nndeki
adamn hareketlerinden imamn hareketlerini'anlayarak imama uyma imkn
buluyor.

Bu hadis-i erif ayn zamanda imrun tekbirlerini yksek sesle tekrarlayarak arka

saflara eritiren mbelliin sesine kulak vererek imama uyum salamann da caiz
olduuna dellet etmektedir.

Gerileye gerileye ifadesinden maksat ise; n safn faziletini kazanmay nemse-

meyen ve bu fazileti kmseyen kimseler bu davran alkanlk haline getirip

bunda srar ederlerse yce Allah'n ahiret gn onlar geriletir. Yani cehennemden
ilk karaca mminler ierisinde onlar karmayacak, n saftan geri durularna
karlk onlar cehennemden gecikmeli karacaktr.

Neveviye gre ise Allah bylelerini rahmetinden, muazzam fazlndan, yksek

mertebeden, ilimden ve benzeri zelliklerden geri brakr demektir. 529[529]

Hadisin zahirine gre bu iddetli tehdit, birinci safa gememeyi alkanlk hline

getirenlere aittir. Aslnda byle yapan kimse yni geri saflarda durmay itiyat hline
getiren veya namazn cemaatla deil tek bana klan ahs, bu davranndan

dolay cehenneme mstahak olmaz. u halde szkonusu tehdit n saftan kanma

yznden namazn terkeden veya vaktinden karp kazaya brakan kiiye

mahsstur, diye yorum yapmak mmkndr.

Ayrca n safn yce sevabn karmamak iin bu saffa gemeye nem verilmelidir.
Ancak n saffa gemek iin bakasna eziyet etmemelidir. Aksi takdirde sevap

yerine gnah olur. Bakasna eziyet edecei endiesiyle n saffa gemekten vaz

geen ahsn sevab n safta namaz klann sevabndan daha fazladr. nk

Tabern'nin Abdullah bn Abbs(r.a)'tan rivayet ettii bir hadiste Peygamber

529[529]

Nevev, Mslim erhi, 4/158.

(s.a.v.) yle buyurmakadr:

Bir kimseye eziyet edecei endiesi ile n saff brakan adam iin Allah ilk sarfn
sevabnn iki katn verir. 530[530]

337- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

ilk safta ne (tr bir hayr ve berekat) olduunu bilseniz yada (insanlar) bilseler,
muhakkak kur'a ekilirdi. 531[531]

Aklama:

Hadis, ilk safta durmann ne kadar hayr ve berekete olduuna iaret etmektedir.
Ebu'-eyh'in rivayetinde Hayr ve bereket ilavesi olduu iin tercemede parenez
ierisinde bu ifadeye yer verilmitir.

338- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Erkek saflarnn en hayrls, ilk saftr. En hayrszi da son saftr. Kadn saflarnn en
hayrls ise son safir. En hayrsz da ilk saftr. 532[532]

Aklama:

Tabern, Mu'cemu'l-Evsat, 1/171.

bn Mcc, kametu's-Salat 51, 998; bn Huzeyme, Sahih, 1555.
532[532] Ebu Dvud, Salat 97, 678; Tirmiz, 166, 224; Nes, mame 32; bn Mce, kametu's-Salat 52, 1000; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/485.
530[530]
531[531]

Bilindii gibi erkek saflarnn birincisinin hayrl oluu sevab ynnden daha stn
olu-undandr. nk Allah'n rahmeti nce birinci saffa sonra dier saflara iner.

Melike-i kiram nce ilk saflar iin istifarda bulunurlar, sonra da dier saflar iin
stifarda bulunurlar. 327 nolu hadiste birinci saffa akl banda, faziletli kiilerin
durmas emredilmitir. Ayrca birinci saffa duran kiiler, imamn okuduunu

rahata iitip zabt edebilmek imknna sahiptirler. Peygamber (s.a.v.)'in birinci

saffa defa ikinci saffa bir defa dua ettii de rivayet edilmitir. Allah birinci saflar

dolduranlara rahmet eder, melekler de dua ederler ve saflar doldurmak iin atlan
admdan Allah'a daha sevgili bir adm yoktur.

Kadnlarn aftlarna gelince, eer erkeklerle beraber namaz klarlarsa sevab en

ok olan kadn saf en geridekidir. nk erkeklerden en uzak olandr. Sevab en az
olan kadn saf ise en ndekidir. nk erkeklerin saffna en yakn olandr.

ayet kadnlar erkeklerle beraber deil de yalnz kendi aralarnda cemat olurlarsa
sevab en ok olan ilk saf ve sevab en az olan da son saftr.

Kadn saflarnn en hayrlsnn son saf olmasnn hikmeti, erkeklerden uzak

bulunduklar iin onlar grmemeleri ve hareketlerini grmedikleri, seslerini

iitmedikleri iin de kalbleri bozulmadan huzur ve huu1 iinde namaz
klabilmeleridir. Ancak hadis-i erifteki "kadn saflarndan maksat erkeklerle
beraber namaz klan kadnlarn tekil ettii saflardr,

Nevev'nin aklamasna gre, kadnlar kendi aralarnda cemaat tekil ederlerse

onlarn saflarda hkm itibariyle erkek saflar gibidir. Birinci saflar aynen
erkeklerin birinci saf gibi fazilet ve sevab ynnden stndr. 533[533]

29- Erkeklerin Arkasnda Namaz Klan Kadnlarn, Erkeklerden nce

Balarn Secdeden Kaldrmamalar

339- Sehl b. Sa'd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

533[533]

Nevev, Mslim erhi, 4/158.

Dorusu ben baz kimseleri, elbiselerinin darlndan dolay ocuklar gibi

boyunlarna asm olduklar halde namaz klarken grdm. Bir kimse, kadnlara
hitaben:

Ey kadnlar topluluu! Erkeklerden nce balarnz secdeden kaldrmayn! dedi.

534[534]

Aklama:

Sahabilerin, bir paradan ibaret olan elbiselerini ocuklar gibi boyunlarna

asmalar, elbiselerinin yetersizliinden dolaydr. Bu durum, slam'n ilk yllarnda
mslmanlarn ne kadar byk bir sknt ve imknszlk iinde olduklarn gsterir.
Baka bir giyecekleri de olmadndan tek paradan ibaret olan elbiselerini namaz
ierisinde alr korkusuyla boyunlarna balamak mecburiyetinde kalmlardr.

Ancak byle bir durumda cemaate gelen kadnlarn erkeklerden nce secdeden

balarn kaldrmalar halinde erkeklerin avret mahallini grme ihtimali

bulunduundan hadis-i erifte belirtildii gibi, bir kimse bu duruma dikkatleri
ekerek kadnlara hitaben bir konuma yapm ve erkeklerden nce balarn
secdeden kaldrmamalarn sylemitir.

Hafz bn Hacer el-Askaln, bu kimsenin, Bill-i Habe olmasnn kuvvetle

muhtemel bulunduunu sylyorsa da, Eb Davd ile Beyhak'nin, Esma bint. Eb

Bekr (r.anh)'dan gelen rivayetlerinden bu kimsenin bizzat Resulullah (s.a.v.)
olduu anlalmaktadr.

30- Fitneye Sebep Olmamak Kaydyla Kadnlarn Mescitlere kmalar, Fakat

Koku Srnmemeleri

534[534]

Buhri. Salat 6, Ezan 136, Amel fi's-Salat 14; Ebu Dvud, Salat 78, 630; Nes, Kble 16.

340- Abdullah bn mer (r.anhm)'dan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.)

yle buyurmaktadr:

Sizden birisinin hanm, mescide gitmek iin izin isterse onu (mescitten) alkoymasn.
535[535]

341- Abdullah bn mer (r.anhrrv)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Kadnlar, geceleyin mescide kmaktan alkoymayn buyurdu. Bunun zerine

Abdullah iten mer'in olu (Bill yada Vkd):

Onlarn kmalarna izin vermeyiz. nk onlara izin verdiimiz takdirde bunu,

kocalarna kar bir alkanlk/fitne haline getirirler dedi.
Abdullah bn mer, bu szden dolay olunu azarlayp:

Ben, Resulullah (s.a.v.) (yle) buyurdu diyorum. Sen halen Biz onlara izin
veremeyiz diyorsun dedi. 536[536]
Aklama:

Grld zere Abdullah b. mer, olu kadnlarn fitneye deceinden korktuu

iin, kendi itihad ile yemin ederek Onlarn kmalarna izin vermeyiz dedii iin
onu azarlam ve Ben, 'Resulullah (s.a.v.) (yle) buyurdu diyorum. Sen halen 'biz

onlara izin veremeyiz' diyorsun' demitir. phesiz Abdullah b. mer'in olu Bill
yada Vkd'in bu sz, hadise kar kmak maksadyla deil, fitne kapsn kapamak
gayesiyle sylenmitir.

Yalnz sz syleme ekli ho olmam, bu yzden babas onu azarlamtr. Byle

deil de Zaman deiti, insanlar arasnda fsklar oald, onun iin bu devirde

535[535]
536[536]

Buhr, Ezan 162, Nikah 116; Ebu Dvud, Salat 52, 567; Nes, Mesacid 15.
Buhri, Cum'a 13; Ebu Dvud, Sallat 52, 568; Tirmiz, Salat 400, 570; bn Mce, Mukaddime 2, 16.

kadnlar mescide salmayz" gibi ifdeler kuliansayd herhalde babasnn gazabna

maruz kalmazd.

342- Zeyneb bint. Abdullah es-Sekfiyye (r.a)'tan rivayet edildiine gre Resulullah
(s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Siz kadnlardan birisi yats namazn klmak iin mescide kt zaman o gece koku
srnmesin. 537[537]

343- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Herhangi bir kadn kadn koku srnrse, bizimle birlikte yats namaznda
bulunmasn. 538[538]

Aklama:

Bu iki hadiste Peygamber (s.a.v.) koku srnen kadnlarn yats namazna

gelmemelerini stemektedir. Yats namaz vakti, etrafn karanlk olduu insanlarn

tannmad bir vakittir. Koku srnen hanmlarn yats namazna gelmemelerini

istemek, dier namazlara da gelmemelerini gerektirir. nk nemli olan bir vakit
namaz deil; erkeklerin, kadnlarn ekiciliini hissetmeleridir.

Konu ile ilgili btn hadisler hanimlann sslenip parfmler srerek yabanc
erkeklerin yanlarna kmalarnn caiz olmadna da dellet etmektedir.

Kadn; kocas iin gzelleebilir, sslenir ve ona etki edeck kokular srnr.
Yabanc erkekler iin ise, bunlarn hi birisi caiz deildir. Bu tr davranlar
ehvetlerin kabarmasna, akllarn gelinmesine ve irkin sonularn domasna

537[537]
538[538]

Nes, Zinet 37; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/363; Ebu Avne, Msned, 2/16, 59.
Ebu Dvud, Tereccl 7, 4175; Nesa, Zinet 37.

sebep olabilir. Bu da, en byk gnahlarn ilenmesi, ailelerinin dalmas ve

toplumun kokumas sonucunu dourur.

Fert, aile ve toplumun refah ve saadeti slm'n emir ve yasaklarna rivayetle

gerekleir.

344- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Eer Resulullah (s.a.v.), kadnlarn sonradan ortaya kardklar (moda tr) eyleri
grseydi, onlar srail oullarnn kadnlarnn alkonulduu gibi mescide gitmekten
alkordu. 539[539]

Aklama:

Bu hadisler, kadnn mescide giderken koku srnmemesi gerektiini ifade

etmektedir.

Dolaysyla bu hadislerin zahiri, kadnn mescide kmasnn yasaklanamayacan

gstermektedir. Bununla birlikte mescide gelen kadnn koku srnmemesi, an

sslenmemesi, sesi duyulacak ayak bilezikleri takmamas, erkekler arasna

karmamas ve mescide giderken yolda korkulacak herhangi bir eyin olmamas

gerektii belirtilmitir. Kadnn koku srnmesi, mescide kaca zaman
yasaklanmtr. Yoksa evinde koku srnmesinde bir saknca yoktur.

Abdullah bn mer'in rivayetine gre babas Hz. mer'in sabah ve yats namazlarn
cemaatle mescitte klan bir hanm vard. Birisi, bu kadna:

mer'in bunu ho grmediini ve kskandn bildiin halde mescide kp niin

cemaatla birlikte namaz klyorsun? demi. O da:

Ona beni bundan men etmeye onun ne engeli var ki? demi. Soruyu soran kii:

539[539]

Buhri, Ezan 163; Ebu Dvud, Salat 53, 569.

Onu

meneden

ey,

Resulullah

(s.a.v.)'in:

Allah'n

mescitlerinden men etmeyin! buyruudur demi. 540[540]

cariyelerini

Allah'n

Hz. mer'in bu hanm, tike bint. Zeyd'dir. Bu kadn, daha hayatta iken cennetle
mjdelenen on kiiden birisi olan Sad b. Zeyd'in kz kardeidir. Hz. mer, namaz
klmak iin mescide ktka o da arkasndsn gidermi. mer, ona:
Bilirsin ki, ben byle bir eyi sevmem dermi. Kadn da:

Vallahi, sen beni men etmedike ben cemaate gelmekten vazgemem! dermi. Bu
hal, Hz. mer'in ehadetine kadar devam etmi. Hatta Hz. mer ehit edildii zaman
bile bu kadn mescitteymi.

Hafz bn Hcer el-Askalan, baz kiilerin Hz. Aie'nin szne dayanarak

kadnlarnn mescide kmalarn kaytsz artsz men etmeyi caiz grdklerini,

fakat bunun doru olmadn syler. nk Askaln'nin ifdesine gre, Hz. ie

hkm bir arta balamtr. Yani Eer Resulullah kadnlarn bu yaptklarn

grseydi men ederdi demitir. Demek ki Reslullah (s.a.v.) bunlar grmemi ve

onlar mescide kmaktan men etmemitir. yleyse Reslullah'n koyduu hkm

devam etmektedir. Ayrca Yce Allah ileride olacak olan olaylar bildii halde
Peygamberine kadnlar mescidden men etmesini emretmemitir. Eer onlarn

yaptklan eyler alkoymaya sebeb olabilecek nitelikte eyler olsayd men ederdi.
Askaln'nin ifdesi, kadnlar mescidden men etmenin caiz olmadn isbatlar
mahiyette devam etmektedir.

Hz. ie'nin bu sz, mcerred re'ye dayanarak sylenmi bir sz deildir.

Resulullah (s.a.v.)'in kadf'nlan, fesada meydan vermemek iin baz eylerden

alkoymas, 338 nolu hadiste Kadnlar, geceleyin mescide kmaktan alkoymayn

buyurmas Hz. Aie'nin bu sz sylemesine etkili olmutur.

540[540]

Buhr, Cum'a: 62/11.

31- Aktan Okunan Namazda Sesli Okumak Yznden Bir Bozgunculuk

kacandan Korktuu Zaman Kraatte Sesli ile Sessiz Aras Orta Bir Yol
Tutmak

345- Abdullah bn Abbas (r.anhma);

Namaznda pek barma, sesini pek de ksma. 541[541] ayeti hakknda u hadisi haber
vermitir:

Bu ayet, Rasulullah (s.a.v.) Mekkede (slam) gizli (tebli ettii) srada indi.
Rasulullah (s.a.v.) sahabilerine namaz kldrrken Kuran okuduunda sesini

ykseltirdi. Mrikler bunu iitince hem Kurana, hem de onu indirene ve hem de
getirene svyorlard. Bunun zerine yce Allah, Peygamber (s.a.v.)e;

Namaznda pek barma nk msrikler senin ne okuduunu duyarlar da

Kurana sverler. Senin pek de ksma Kurandan okuduklarn sahabilerine duyur.
Fazla yksek sesle okuma. Bunun ikisi arasnda bir yol tut buyurdu. Yani Yksek
tonla okuma ile sessiz okuma arasnda demitir. 542[542]

Aklama:

Abdullah bn Abbasa gre bu ayet; Kurann orta derecede bir sesle okunmas

hakknda mazil olmutur. Buna sebep ise, mriklerin kfretmeleridir. Dolaysyla

hadis, slamn ilk yllarndaki durumu gzler nne sermektedir.
32- Kraati Dinleme

541[541]
542[542]

sra: 17/110.
Buhari, Tefsiru Sure-i sra: 17/14. Tevhid 34, 44, 52; Tirmizi, Tefsirul-Kuran 18, 1345, 3146; Nesai, ftihah 80.

346- Abdullah bn Abbs (r.a)nn, yce Allahn

Onu acele kavrayp ezber etmen iin dilini onunla Cebranle hareket ettirme
ayeti hakknda yle dedii rivayet edilmitir:

543[543]

Cebrail, Peygamber (s.a.v.)'e vahiy indirdii zaman Peygamber (s.a.v.) ok defa

dilini ve dudaklarn! hareket ettiriyordu. nk (inen vahiy) ona ar geliyordu.

Vahyin gelii onun bu halinden biliniyordu. Bunun zerine yce Allah,

Onu acele (kavrayp ezber) etmen iin dilini onunla Cebrail'le hareket ettirme
544[544]

ayetini indirdi. nk Kur'an' almak,

Onu toplayp bir araya getirmek ve onun okunmasn salamak Bize aittir.

545[545]

Zira onu kalbinde toplamak ve onun okunmasn salamak Bize aittir. Sen onu
okuyacaksn.

Biz onu okuduumuzda onun okunmasna uy! 546[546]

Onu, Biz indirdik. yleyse onu (susup) dinle. nk onun aklanmas Bize aittir!.
547[547]Yani

onu senin dilinden aklamak Bize aittir. Artk Cebrail Peygamber

(s.a.v.)'e geldii zaman susar. Cebrail gittiinde ise Allah'n vaat ettii zere o inen
vahyi okurdu. 548[548]
Aklama:

Cebrail vahiy getirdii zaman Peygamber (s.a.v.) onun okuduklarn hemen

bellemek ve inen ayetlerden bir ey karmamak iin acele eder. Okunan vahiy

bitinceye kadar sabretmeden Cebrail'in okuduklarn azndan almaya alrd.

Bunun zerine Yce Allah inen vahyi dinlemesini, vahyin okunmas bittikten sonra
Kyme: 75/16.
Kyme: 75/16.
545[545] Kyme: 75/17.
546[546] Kyme: 75/18.
547[547] Kyme: 75/19.
548[548] Buhar, Bed'u'I-Vahy 4, Tefsiru Sure-i Kyme 1, 2, Fezailu'l-Kur'an 28, Tevhid 43; Tirmiz, Tefsiru'1-Kur'an 72,
3329.
543[543]
544[544]

kendisinin de okumasn emretmitir.

Bu ayetlerin manas u ekildedir:

Cebrail sana getirdii vahyi okurken onu acele kavramak ve br ey karmamak

endiesiyle hemen Cebrail'in azndan alma! Gelen vahyin okunmas bitinceye

kadar sabret, gzelce dinle!. Belleyemem diye korkma! Cebrail okumasn

bitirdikten sonra sen de oku! nk gelen vahyi sana belletmeyi Ben stleniyorum.
Sonra inen ayetlerin manalarnda skntya urarsan onlan aklamak d Bana aittir.

Bu ayetler Mekke'de nazil olmutu. Abdullah bn Abbs ise bu srada henz daha
domamt. Dolaysyla bu hadisi, ona ya Resulullah (s.a.v.) sonradan nakletmi ya

da Abdullah bn Abbs bu hadisi baz sahabilerden itip kendisi iitmi gibi rivayet
etmitir. Byle hadislere ise Mrsel Hadis denmektedir. Sahabenin bu ekilde

rivayet ettikleri hadislere ise Sahabe Mrseli diye adlandrlmaktadr. Bu konuda

daha geni bilgi iin Diyanet Vakfi Yaynlar ierisinde kan Prof. Dr. Selahattin

Polat'n, Mrsel Hadisler ve Delil Olma Ynnden Deeri adl eserine

bakabilirsiniz.

33- Sabah Namaznda Kurann Aktan Okunmas Ve Cinlere Kur'an Okuma

347- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) ne cinlere bir ey okudu ve ne de onlar grd. Sadece u olay

meydana geldi:

Resulullah (s.a.v.) sahabilerinden bir toplulukla Ukaz panayrna kastederek yola

kmt.

Bu srada eytanlar ile gkten haber alma arasna engel girip haber toplayamaz
olmulard ve zerlerine de gk talar gnderilmiti. Bunun zerine eytanlar kavimlerine dnmler. Kavimleri, onlara:

Size neler oldu? diye sormular. eytanlar:

Gkten haber alma ile aramza engel girdi ve zerimize gk talar gnderildi' diye
cevap vermiler. Kavimleri:

Bu, mutlaka yeni ortaya km bir eyden dolay olmal. Siz hemen yznn
dousunu ve batsn gidip dolar. Sizin ile gkten haber alma sna giren eyin ne
olduuna bakn! demiler.

eytanlar da yeryznn dousunu ve batsn dolamaya gitmiler. Necd blnin

denize bakan Tihme taraflarn tutan grup, Ukz panayrna gitmekte olan

peygamber (s.a.v.) Mekke ile Medine arasnda bulunan Nahle denilen yerde sa-

bilerine sabah namazn kldrrken onun yanma uramlar. Cinler Kur'n' iitince
u dinleyip birbirlerine:

Gkten haber almamza engel olan ite budur demiler. Daha sonra kavinlerine
dnp;

Ey kavmimiz! Biz doru yolu gsteren alacak bir kraat dinledik. Ve ona iman

ettik, bundan sonra Rabbimize asla hi bir eyi ortak komayaz dediler. Bunun
zerine Yce Allah, Peygamberi Muhammed (s.a.v.)e:

De ki: Bana cinlerden bir ksmnn okuduu Kur'n' dinledikleri vahyolunda

ayetini indirdi. 550[550]

549[549]

Aklama:

Hadis, Peygamber (s.a.v.)in cinleri grmediini, onlara Kur'n Kerm okumadn

haber vermektedir. Bundan sonraki hadiste ise Resulullah (s.a.v.)'in cinlerin yanna
gittii ve nlara Kur'n okuduu bildiriliyor, onun iin ulem vakann iki defa

cereyan ettiini sylerer. Abdullah bn Abbs'n rivayeti slrniyetin ilk zamanlarna

aittir. Bu rivayete gre esulullah (s.a.v.) cinleri grmemi, onlara Kur'n da

okumam; fakat cinler dolarken Nahle lenilen yerde ona tesadf ederek okuduu
549[549]
550[550]

Cin: 72/1.
Buhri, Ezan 105, Tefsiru Sure-i Cin 1; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 70, 3323.

Kur'n' kendiliklerinden dinlemiler ve iman Emilerdir. Peygamber (s.a.v.)

cinlerin kendisini dinlediklerini vahy ile mi bildii, yoksa sonradan m rendii

konusu mfessirler arasnda ihtilafl bir meseledir.
348- mir'den rivayet edilmitir:

Alkame'ye sordum: Abdullah bn Mes'ud, Resulullah (s.a.v.) ile birlikte cin ge-

cesinde bulundu mu? dedim. Alkame:

Abdullah bn Mes'ud'a ben de bu meseleyi sorup:

Sizden birisi, Resulullah (s.a.v.) ile birlikte cin gecesinde bulundu mu? dedim.
Abdullah bn Mes'ud:

Hayr, fakat bir gece biz Resulullah (s.a.v.) ile birlikte bulunduk. Birara onu

kaybettik ve onu vadilerde, da yollarnda aradk, acaba (cinler tarafndan) uuruldu mu, yoksa gizlice ldrld m? dedik. Bylece bir kavmin geceleyebilecei en

kt geceyi geirdik. Sabahlaynca bir de baktk ki, Resulullah (s.a.v.) Hir

tarafndan ka geldi. Ona:

Ey Allah'n resul! Seni kaybettik, aradk, fakat bulamadk. Bu sebeple bir kavmin
geceleyecei en kt geceyi geirdik dedik. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bana, cinlerin dvetcisi geldi. Onunla gittim de cinlere Kur'n okudum buyurdu. Bizi
gtrerek cinlerin izlerini ve atelerinin eserlerini bize gsterdi. Cinler, Resulullah
(s.a.v.)'e azklarn sormulard. O da, (onlara):

Elinize geen zerine besmele ekilmi her kemik olabildii kadar bol etli olarak
sizindir. Her deve tezei de hayvanlarnza yemdir buyurmu. Daha sonra Resulullah
(s.a.v.) bize dnerek:

Artk siz bunlarla taharetlenmeyin! nk onlar, (din) kardelerinizin yiyeceidir

buyurdu. 551[551]
551[551]

Buhar, Menkbu'l-Ensr 32; Ebu Dvud, Taharet 42, 85; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 47, 3258.

Aklama:

Abdullah bn Mes'd (r.a) hadisinde bahsedilen bu olay, slmiyetin hret bulduu

zamanlarda olmutur. Bir nceki Abdullah bn Abbs rivayeti ile Abdullah bn
Mes'd rivayeti arasnda ne kadar zaman bulunduunu Allah bilir.

Ayn'ye gre; Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, cin heyetinin gelmesi olay, birka defa

gereklemitir. Mekke'de, Medine'de ve dier yerlerde. Bunlarn drdnde

Abdullah bn Mesud hazr bulunmuur 552[552]

34- le Namaz ile ikindi Namaznda Kraat

349- Ebu Katde (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bize namaz kldnrd. le namaz ile ikindi namaznn ilk iki

rekatnda Fatiha sresiyle birlikte iki sure okurdu. Bazen ayeti bize iittirirdi. le
namaznn ilk rekatn uzatr, ikinciyi ksaltrd. Sabah namaznda da yle yapard.
553[553]

Aklama:

Bu hadis-i erif, le ikindi ve sabah namazlarnda okunacak Kur'n'n miktarn ve

mhiyetini aklamaktadr

Fatihayla beraber iki sre okurdu szden maksat, Birinci rekatta Fatihadan son-

ra bir sre, ikinci rekatta da yine bir sre olmak zere ilk iki rekatte toplam iki sure

Ayn, Umdetu'1-Kr, 13/391.

Buhri, Ezan 96, 97, 107, 109; Ebu Dvud, Salat 124-125, 798; Nes, ftitah 57, 58, 59, 60; bn Mce, kametu'sSalah 8, 829.
552[552]
553[553]

okurdu demektir. Bu ifdeden ayn zamanda, namazda ksa bile olsa bir sreyi tam

olarak okumann, uzun bir srenin bir blmn okumaktan daha faziletli olduu

anlald gibi, sre okumann sadece birinci ve ikinci rektlara tahsis edildii de
anlalr.

Bazen ayeti bize iittirirdi ifadesinden maksat; gizli okunmas gereken namazlarda

isterse bile bile olsun Fatiha'dan veya sureden bir ayei sesli okumann bir sakncas
olmadn, bu durumun sehiv secdesini gerektirmediini ifade etmektedir.

le namaznn ilk rekatn uzatr, ikinciyi ksaltrd ifadesinden maksat ise Ebu

Dvud, Salat 124-125 (800)'de de getii zere, Peygamber (s.a.v.) halkn cemaate
yetiebilmesini

aklanmaktadr.

salamak

iin

birinci

rekat

uzatrd

eklindeki

hadiste

350- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) le namaznn ilk iki rekatnn her birinde otuzar ayet kadar,

son iki rekatnda ise on beer ayet yada bunun yars kadar okurdu. ikindi
namaznn ilk iki rekatnn her birinde on beer ayet kadar, son iki rekatta ise
bunun yars kadar ayet okurdu. 554[554]
Aklama:

Bu hads, le ve ikindi namazlarnn ilk iki rekatnda ne kadar Kur'an okunacan

aklamaktadr.

Ayrca bu hadis, le ve ikindi namazlarnn farzlarnn nc ve drdnc

rekatlarnda da Kur'an okunduunu gstermektedir. Hanefilere gre le ve

ikindinin farz namazlarnn nc ve drdnc rekatta Resulullah (s.a.v.)'in Kur'an

okumas, bunun snnet olduunu belirmek iin deil, caiz olduunu gsermek
554[554]

Ebu Dvud, Salat 125-126, 804; Nes, Sala 16.

iindir. nk Resulullah (s.a.v.) le ve ikindi namazlarnn son iki rekatnda

sadece Fatiha okurdu. Cabir b. Abdullah hadisi buna delildir 555[555]
351- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Kufeliler, Sa'd (b. Ebi Vakkas)', mer bnu'l-Hattb'a ikayet ettiler. Kldrd

namfiz ile ilgili sz ettiler. Bunun zerine mer, yanna gelmesi iin ona haber

gnderdi. Sa'd'da onun yanma geldi. mer, ona, Kufelilerin namaz meselesinden
dolay kendisini aypladklarn sylemi. Bunun zerine Sa'd:

Ben onlara Resulullah (s.a.v.)'in namazn kldryorum. Onadan hibir ey

eksiltmiyorum. ilk iki rekat onlara uzunca tutuyorum. Son iki rekatta ise ksa
kesiyorum dedi. Bunun zerine mer:

Ey Ebu shak! Senden zaten bu beklenir dedi. 556[556]

Aklama:

Sa'd b. Ebi Vakkas, Hz. mer dneminde Kfe validi idi. Kufeliler, Sa'd' eitli
nedenlerle Hz. mer'e ikayet etmilerdi. ikayetleri ierisinde onun gya gaziler
arasnda ganimetleri ei datmad, ganimetlerden bete birinin satnda baz

kiilere torpilde bulunduu, arya yakn bir yerde bina ettii konan arnn

grltsnn kendisini rahatsz etmemesi iin tahtadan bir kap yaptrd, ava
merak yznden savalara kmad gibi aslsn bir takm sulamalar vard. Hz.
mer'in yaptrd denetleme sonucunda konaa kap yaptrma dndaki

iddialardan hibirisinin doru olmad ortaya kt. Hz. mer, konan kapsnn
derhal sklerek yklmasn emretti.

Burada ise namaz uzatmasyla ilgili ikayet dile getirilmektedir. Hz. mer, Sa'd'an

ikna edici cevab almt. Hz. mer'in Senden zaten bu beklenir eklindeki ifadesi

555[555]
556[556]

Kasani, Bedyiu's-Sanai, 1/110.

Buhar, Ezan 94, 103; Ebu Dvud, Salat 125-126, 803; Nesa, ftitah 74.

bunu gstermekedir.

Bu olay zerine Sa'd kendi isteiyle grevini brakmtr. Hz. mer, ayn greve
devam etmesi iin Sa'd'a rica etmise de Sa'd bu teklifi kabul etmemitir.
352- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Dorusu le namaz klnrd da, bir kimse, Bak kabristanlna gider orada uygun
bir yerde byk abdestini yapar, sonra abdest alp geri gelirdi. Resulullah (s.a.v.) ilk
rekat uzattndan dolay bu mdde zarfnda hl ilk rekatta olurdu.557[557]

Aklama:

Bu hadis de, konuyla ilgili nceki hadisler gibi le namaznn farznn birinci
rekatnn ne kadar uzun olduunu gstermektedir.
35- Sabah Namaznda Kraat

353- Abdullah bnu's-Sib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) Mekke'de bize Sabah namazn kldrmit. M'minun suresini

okumaya balad. Musa ile Harun'un 558[558] yada sa'nn isminin getii yere 559[559]

gelince Peygamber (s.a.v.)'i ksrk tuttu. Hemen rkuya vard. Abdullah bnu'sSib'de bu namazda hazr bulunmutu. 560[560]

Nes, ftitah 56; bn Mce, kametus-Salat 7, 825.

M'minun; 23/1, 45.
559[559] M'minun: 23/1, 50.
560[560] Buhr, Ezan 106; Ebu Dvud, Salat 88, 649; Nes, ftitah 76; bn Mce, kametu's-Salat 5, 820.
557[557]
558[558]

354- Amr b. Hureys (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Amr b. Hureys, Peygamber (s.a.v.)'i Sabah namaznda;

Karanlk bast zaman geceye yemin ederim ki!.. 561[561] ayetinin bulunduu sureyi
okurken iitmitir. 562[562]

355- Kutbe b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Sabah namaz klmtm. Namaz, bize Resulullah (s.a.v.) kldrd. Namazda Kf, anl
Kur'an'a yemin ederim ki! 563[563] ayetinden,

Uzam hurmalar 564[564] ayetine kadar okudu. 565[565]

356- Simk'tan rivayet edilmitir:

Cbir b. Semure'ye, Peygamber (s.a.v.)'in nasl namaz kldn sordum. O da:

Resulullah (s.a.v.) namaz hafif kldrrd. Bunlarn kldrd namaz gibi uzun
kldrmazd dedi.

Ravi der ki: Cbir b. Semure, bana, Rssulullah (s.a.v.)'in Sabah namaznda,
Kf, anl Kur'an'a yemin ederim ki!
haber vermitir. 567[567]

566[566]

suresini ve onun benzerini okuduunu

357- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) le namaznda Leyl suresini, ikindi namaznda da onun gibi

Tekvr: 81/17.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/306-307; bn Ebi eybe, Musannef, 1/353.
563[563] Kf: 50/1.
564[564] Kf: 50/10.
565[565] Tirmiz, Salat 228, 306; Nes, ftitah 43; bn Mce, kametu's-Salat 5, 816.
566[566] Kf: 50/1
567[567] Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/91, 102, 103, 105; bn Ebi eybe, Musannef, 1/353.
561[561]
562[562]

bir sure, Sabah namaznda ise bunlardan daha uzun bir sure okurdu. 568[568]
358- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) le namaznda A'l suresini, Sabah namaznda ondan daha

uzun bir sure okurdu. 569[569]

359- Ebu Berze el-Eslem (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Sabah namaznda altm ile yz ayet aras okurdu 570[570]

360- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Annem mm Fadl bintu'l-Hris, bir defa beni, namazda Mrselt suresini

okurken iitmiti. Namaz bitiminde bana:

Yavrucuum! Dorusu bu sureyi okumanla bana unu hatrlattn. Bu sure,

Resulullah (s.a.v.)'in son defa Akam namaznda okuduunu iittiim suredir! dedi.
571[571]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in son kld namazn hangisi olduu meselesi alimler arasnda
tartma konusu olmutur. nk Buhr'nin Hz. Aie'den rivayet ettii hadiste,

Resulullah (s.a.v.)'in son kld namaz le namazdr. Hadis alimleri bu iki hadisi
yle uzlatrmtr:

Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/101, 108.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/86, 88; bn Huzeyme, Sahih, 510.
570[570] Buhr, Mevkitu's-Salt 11; Nes, fttah 42; bn Mce, kam etu's-Salat 5, 818.
571[571] Buhar, Ezan 98, Megz 83; Ebu Dvud, Salat 127-128, 810; Tirmiz, Salat 230, 308; Nes, ftitah 64; bn Mce,
kametu's-Salat 9 831; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/338, 340.
568[568]
569[569]

Hz. Aie'nin rivayet ettii hadis mescitte, mm Fadl'n rivayet ettii hadis ise

evinde imam olarak kld son namazdr. Nesde geen bu hadis, bu gr

desteklemektedir.

361- Cbeyr b. Mut'im (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'i, Akam namaznda Tr suresini okurken iittim. 572[572]

Aklama:

Bu hadisler; sabah, le, ikindi ve akam namaznda Kur'an'dan hangi sureleri yada
ne kadar ayet okuduunu bildirmektedir.

Abdullah bnu's-Sib hadisinde; ksrk sebebiyle okumann kesilebilecei, yine

surenin bir ksmn okumann caiz olduu belirtilmektedir.

mm Fadl hadisinde ise Resulullah (s.a.v.)'in en son kld namaz, Akam namaz

olduu ifade edilmektedir. Halbuki Hz. Aie hadisinde bunun le namaz olduu
bildirilmitir. Alimler bu iki rivayetin arasn; Hz. ie'nin rivayet ettii namaz

mescitte ve mm Fadl'n rivayet ettii ise evinde imam olarak kld son namaz
eklinde yorumlanmtr.

Cbeyr b. Mut'im hadisinde ise Resulullah (s.a.v.)'in Akam namaznda Tr

suresini okuduu belirtilmektedir.

Uzun ve ksa surelerin neler olduu mezhep imamlan arasnda htilafldr.

afiilere gre uzun sureler Hucurftan Nebeye kadar, orta sureler Nebeden
Duhaya kadar, ksa sureler ise Duhadan Kur'an'n sonuna kadar olanlardr.

Hanefilere gre ise uzun sureler Hucurftan Burca kadar, orta sureler

572[572] Buhr, Ezan 99, Cihad 172, Mez 12, Tefeiru Sure-i Tur 1; Ebu Dvud, Salat 127-128, 811; Nes, ftitah 65;
bn Mce, kametu's-Salat 9, 832.

Burctan Beyyine"ye kadar, ksa olanlar ise Beyyineden Kur'an'n sonuna kadar
olan surelerdir.

Btn bu rivayetlerden anlalyor ki; Resulullah (s.a.v.), kldrd namaz,

mminlerin hallerine gre kldrm, onlar da namaz uzun klma arzusu hissederse
uzun kldrr, kendisinin yada cemaatin bir zr bulunursa namaz ksa tutarm.
nk Resulullah (s.a.v.)'in rnein;

Akam namaznda Kafirun suresi ile Mas suresi okuduu, yine Zilzal, Adiyt

ile Nasr surelerini okuduu, Akam ile Yats da Leyl ile Duba, le de A'l ile
Asr surelerini okuduu bildirilmitir.
Btn

bunlar, namazn

duruma gre klnacan

gstermektedir. Zaten

Hanefilere.ore de cemaat ar gelmeyeceini bilirse imamn kraati uzatmas

snnettir. Ar geleceini bildii halde uzatmas mekruh olur.
36- Yats Namaznda Kraat

362- Ber bn Azib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'i Yats namaznda iki rekatn birinde Tn suresi okurken

dinledim. Ses bakmndan ondan daha gzel olan bir kimseyi dinlemi deilim!
573[573]

Aklama:

Bir rivayette bu namaz seferde klnmtr. 574[574] Bunun iin Resulullah (s.a.v.) ksa
surelerden birisini okumutur. Seferi olmad durumlarda ise Yats namaznda

Buhar, Ezan 100, 102, Tefsiru Sure-i Tin 95, 1, Tevhid 52; Ebu Dvud, Sefer 6, 1221; Tirmiz, Salt 231, 310;
Nes, ftith 73; bn Mce, kmetu's-Salat 10, 834, 835; Ahmed b. Hanbcl, 4/284, 286, 291, 298, 301, 302, 303, 304.
574[574] Mslim, Salat 175.
573[573]

ems, Leyl ve nikk gibi sureleri okuduu rivayet edilmitir.

Zaruret olmadka Yats namaznda orta sureleri okumak snnettir. nk Yats

namaz, dinlenme ve uyku zamanna tesadf eden bir namazdr. Onu fazla uzatmaya

cemaatin tahamml olmayabilir. Akam namaznda olduu gibi hafif kldrmaya

dahi bir sebep bulunmadndan onda bile orta sureler okumak snnet olmutur.
363- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Muz b. Cebel el-Ensr, arkadalarna yas namazn kldrmt. Fakat onlara

kraai onlara uzun tuttu. Bunun zerine bizden bir kimse, cemaattan ayrlarak namaz yanz bana kld. Onun bu yaptn Muaz haber alnca:
O adam, mnafktr dedi.

Bu sz, o adamn kulana ulat. Bunun zerine adam, Resulullah (s.a.v.)'in yanna
girip Muz'n kendisi hakknda syledii sz ona anlatt. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.), Muz'z:

Ey Muz! Sen fitneci mi olmak istersin? Cemaata imam olduun zaman ems ile
A'l ve Alak ile Leyl surelerini oku! buyurdu. 575[575]
Aklama:

Bir rivayette Muz, sahabilere Bakara suresini okumutu. 576[576]

Muz'n arkasnda namazn bozan zatn kim olduu ve namazn bozup bozmad
ihtilafldr. Baz rivayetlerde bu zatn Hazm b. Ebi Ka'b, bazsnda Haram b. Milhn
ve daha baka isim syleyenler de olmutur.

Bu kii namazda sonra hurma bahesini sulamak niyetindeymi, bu sebeple de

575[575]
576[576]

Ebu Dvud, Salat 123-124, 790; Nes, ftitah 71; bn Mce, kmetu's-Salat 10, 836, 48, 986.
Mslim, Salat 178.

namazda ayrlarak yalnz bana namaz klp bahesine gitmitir.

Bazlar da namazda kan kimsenin namazn bozmadan saftan karak ayn namaz

kendi kendine tamamlad sylemilerse de Mslim, Salat 178'de getii zere bu

kii namazdan selam vererek kmtr.

Dolaysyla cemaatin halini gz nne alarak namaz hafif kldrmak mstehabtr.

Cemaatle namaz klnan bir mescitte tek bana namaz klmak caizdir. Sadece
cemaat sevabndan mahrum kalnm olunur.

364- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Muz, Resulullah (s.a.v.)'Ie birlikte Yats namazn klar, sonra kavminin mescidine
gelip onlara da Yats namazn kldrrdi. 577[577]

Aklama:

Bu hadis; Muz'n Yats namazn bir defa Resulullah (s.a.v.)'in arkasnda cemaatle
ve bir defa da kavmine imam olarak kldrmaya devam ettiini gstermektedir.

Bazlar bu hadisi delil getirerek Muz'n kavmine kldrd namaz, Peygamber

(s.a.v.)'in arkasnda kldrd namazn ayns olduunu belirtmilerdir. Bazlar da

ayn namaz deildir demilerdir.

Tahv'ye gre ise Muz'n ayn namaz iki defa klmas, farzlarn ikier defa

klnd zamanlarda olmutur. nk slam'n ilk yllarnda bu yaplrd. Tahv, bu

grne delil olarak Abdullah bn mer'den Bir namaz, gnde iki defa klnmaz
eklinde bir hadis getirmitir.

Buna gre Muz'n Resulullah (s.a.v.)'le birlikte kld namaz kendisi iin farz,
577[577]

Buhri, Ezan 60; Ebu Dvud, Salat 67, 600; Nes, mame 41: Tirmiz, Salat 410, 583.

kavmine kldrdm namaz ise kendisine nafile olmaktadr.

37- mamlarn Namaz Kldrrken Namaz Hafif Tutmalar

365- Ebu Mes'ud el-Ensr (r.a)'atn rivayet edilmitir: Bir adam, Resulullah
(s.a.v.)'e gelip:

Ben, filanca kimsenin bize namaz uzun kldrmas sebebiyle Sabah namazna
gelemiyorum! dedi.

Ben, Peygamber (s.a.v.)'i t verirken o gnk kzgnlndan daha iddetli

kzgnla sahip olduunu grmedim.
Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Ey cemaat! Gerekten iinizde (namazdan) nefret ettiren kimseler var. Bunda byle
hanginiz bir cemaata imam olursa namaz hafif kldrsn! nk arkasnda
byk/yal, zayf ve ihtiya sahibi kimseler var! buyurdu. 578[578]
366- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi bir cemaata imam olduu zaman namaz hafif kldrsn! nk onlarn
iinde kk, byk/yal, zayf ve hasta kimseler vardr. Yalnz bana namaz kld
zaman namazn istedii kadar uzatsn. 579[579]

Aklama:

578[578]
579[579]

Buhar, lm 28, Ezan 61, 63, Ahkam 13; bn Mce, kmetu's-Salat 48, 984.
Buhr, Ezan 62; Ebu Dvud, Salat 123-124, 794; Tirmiz, Salat 175, 236.

Burada Peygamber (s.a.v.)'e ikayete gelen zatn kim olduu ve kimden ikayet

ettii bildirilmemitir. ikayet edilen ile ilgili baz simler ileri srlmse bu kesin
deildir.

Resulullah (s.a.v.)'in zellikle namaz uzun tutan kimseye deil de btn cemaata
hitaben:

Ey cemaat! Gerekten iinizde (namazdan) nefret ettiren kimseler var buyurmas,

kzmasna ramen onun ne kadar nezaketli ve ltuf sahibi birisi olduuna delildir.
nk o, cemaat ierisinde hi kimseyi utandrmamak iin hep bu yolu takip
etmitir.

Bu tr hadisler; mamn, namazn farz, vacip ve snnetine zarar vermemek

kouluyla hafif kldrmas gerektiini, yalnz bana kld zaman ise uzatmaya

tahamml bulunan kimsenin kraat, rku, secde ve teehhd gibi rkunlan istedii
kadar uzatmakta serbest olduunu belirtmektedir.

Sahabeden Enes b. Mlik, Zbeyr b. Avam, Ammr b. Ysir, Ebu Hureyre hep namaz

hafif kldrrlarm. Sa'd b. Ebi Vakks'ta, namaz mescitte kldrd zaman rku ve
secdeyi hafif tutajr, evinde kld zaman ise bu ikisi ve btn namaz uzun tutarm.

Ayrca burada; imamn adeti namaz ok uzun tutmak olduu takdirde olduu

bilinirse onun arkasnda namaz klmamann caiz olduu, mslman bir kimsenin
dier mslmanlarn houna gitmeyen bir davran sergilediinde onu uygun bir

biimde uyarmann caiz olduu, cemaat raz olmad zaman namaz uzun kldran
imam szle uyarmann caiz olduu hkm ortaya kmakadr.

367- Osman b. Eb'l-s es-Sekf (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.),

kendisine:

Kavmine imam ol! buyurmutu. Osman der ki:

Ey Allah'n resul! Ben kendimde bir ey hissediyorum dedim. Resullah (s.a.v.):

Yakla! buyurup beni huzuruna oturttu. Sonra avucunu gsme, iki kiinin

arasna koydu. Sonra da bana:

Dn! buyurdu. Bu defa avucunu srtma, iki kreimin arasna koydu, sonra:

Kavmine mam ol! Her kim bir kavme imam olursa namaz hafif klsn! nk
ilerinde yal olanlar, hasta olanlar, zayf olanlar ve hacet saleri vardr. Sizden birisi
namazn yalnz bana kl(mak iste)dii zaman ! nasl isterse yle klsn buyurdu.
580[580]

368- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) namaz ksa tutar, fakat rkunlarn tam yapard. 581[581]
369- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'den daha hafif ve ondan daha tamam namaz kldran hibir
imamn arkasnda namaz klmadm. 582[582]

370- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bazen namaz uzun kldrmak niyetiyle namaza balarm. Fakat bir ocuun
alayn duyunca, annesinin ona kar gsterdii fazla (efkat ve) zntden dolay
ksa br sure okumak suretiyle namaz hafif kldryorum. 583[583]

Aklama:

Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/21, 216.

Buhar, Ezan 64; bn Mce, kmctu's-Salat 48, 985.
582[582] Buhar, Ezan 65.
583[583] Buhr, Ezan 65; bn Mce, kametu's-Salat 49, 989.
580[580]
581[581]

Resulullah (s.a.v.)'in ocuun alamas sebebiyle namaz hafif kldrmas, kraati

ksa tutmak suretiyle olmutur. Yoksa rku ve secdeyi ksa tutmas eklinde
olmamtr. Bu da. Resulullah (s.a.v.)'in sahabilerine kar ne kadar merhametli ve
efkatli davrandn, bylesi durumiarda onlan skntya sokacak davranlardan
iddetle

kandn

gstermektedir.

gnderilmesinin bir sonucuydu.

Bu,

onun

alemlere

rahmet

olarak

Ayrca burada ocuklarn mescide gtrlmesinin caiz olduu ve kadnlarn arka

safta olmak kaydoyla erkeklerle birlikte cemaatle namaz klmalarnn caiz olduunu
bildirmektedir.

38- Namazn Rukunlarn Tam Yapmak Ve Namaz Tam Klmak

371- Ber bn Azib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Muhammed (s.a.v.)'le birlikte klnan namaz dikkatlice (yle) izledim: Onun

kyamn (=ayakta durmasn), sonra rkuya varmasn, sonra rkudan dorulmasn,
sonra secdeye varmasn, sonra iki secde arasnda oturmasn, sonra tekrar secdeye
varmasn, sonra selam vermek ile kalkp gitme arasndaki oturuunu takriben
birbirine eit buldum. 584[584]

Aklama:

Bu hadiste, kraat ve teehhdn hafif ve rku ile secde ve bu ikisinden dorulurken

rkunlan yerli yerinde olacak kadar durmay uzunca tutmaya delildir.

Takriben birbirine eit buldum ifadesi; namazdaki fiillerin dierlerinden biraz daha

uzun olduunu gsterir. Bu, kyam haline mahsus olduu gibi teehhd haline de
mahsus olabilir.

584[584]

Buhr, Ezan 121, 127, 140; Ebu Dvud, Salat 142-143, 852, 854; Tirmiz, Salat 207, 279, 280; Nes, ftitah 179.

Selam vermek ile kalkp gitme arasndaki oturuunu takriben birbirine eit buldum
ifadesi ise Resulullah (s.a.v.)'in namazda ken selam verdikten sonra orada bir
mddet oturduuna delildir.

372- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, tamam olmak kaydyla Resulullah (s.a.v.)'den daha ksa namaz kldran bir

kimsenin arkasnda namaz klmadm. Resulullah (s.a.v.)'in namaz (fiilleri itibariyle)

birbirine yaknd. Ebu Bekr'in namaz da, fiilleri itibariyle birbirine yaknd. mer
halife olunca sabah namazn uzatt.

Resulullah (s.a.v.) Semiallahu limen hamiden Allah kendisine hamd edeni iitir

dedii zaman, biz: 'Galiba vehmetti' diyecek kadar ayakta durur, sonra secde eder,
iki secde arasnda ise yine biz:

Galiba vehmetti diyecek kadar otururdu. 585[585]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in kyam ile oturma hali dndaki namaz fiilleri takriben birbirine

eitti. bn Battal'a gre ise bu zellik cemaatie klnan namazn en mkemmel

eklidir. Yalnz klan ise rku ve secdede kyamdakinden kat kat fazla olabilir.

Rkuda dorulmann uzun mu, yoksa ksa m bir rkn olduu ihtilafldr. iki secde
arasnda bir mddet durmak mstehabtr.

Vehmetti kelimesi, Terk etti yada Yanld anlamlarna gelmektedir. Bu kelime,

Terk etti manasna alnrsa o zaman hadisin manas: Galiba secdeyi terketti.
Tekrar kyama dnd derdik eklinde olur. Yanld manasna alnrsa o zaman
mana: Galiba yanld eklinde olur.
585[585]

Buhar, Ezan 140; Ebu Dvud, Salat 142-143, 853.

Resulullah (s.a.v.) namaz yerine gre uzun ve yerine gre de ksa kldrrd. Yalnz
namaz ksa kldrrken, tadil ve erkanna riayet ederdi.

39- mama Uyma Ve Rkudan Kalkld Zaman Okunacak Dua

373- Ber' bn Azib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Sahabiler, Resulullah (s.a.v.)'in arkasnda namaz klarlard. Resulullah (s.a.v.)

bam rkudan kaldrd zaman alnn yere koymadka hi kimsenin belini

elttigini grmedim. Ban yere koyduunda arkasndakiler de secde edip yere
kapanrlard. 586[586]
Aklama:

Bu hadiste; cemaatin namazn btn fiillerinde imama uymas gerektiini

bildirmektedir. mamn fiillerine uymak iin cemaatin namazda imama bakmas
caizdir. mamn secdeye varmadan cemaatn secdeye gitmemesi snnettir.

40- Namaz Klan Kimsenin, Ban Rkudan Kaldrd Zaman Ne Okuyaca

Meselesi

374- Abdullah bn Ebi Evf (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) belini rkudan dorulttuu zaman:

Semiallhu limen hamiden. Allahmme Rabbena leke'l-hamdu miru s-semvti ve

586[586]

Buhri, Ezan 52, 91, 133; Ebu Dvud, Salat 74 (620); Tirmiz, Salat 208, 281; Nes, mame 38.

mil'u'1-erdi ve mil'u m i'te min ey'in ba'du, Allah, kendisine hamd eden kimseyi
iitir. Allahm! Rabbimiz! Gkler ile yer dolusu ve onlardan baka dilediin her ey
dolusu hamd sadece Sana mahsustur derdi. 587[587]
375- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:
Resulullah (s.a.v.) bam rkudan dorulttuu zaman:

Allahmme Rabbena leke'l-hamdu mil'u's-semvti ve mil'u'l-erdi vem beynehum

ve mil'u m i'te min ey'in ba'du ehle's-seni ve'1-mecdi l mnia Hm e'tayte vel
mu't lim mena'te vel yenfeu z'1-ceddi minke'l-ceddu (=Allahm! Rabbimiz! Gkler
ile yer dolusu ve ikisi arasndaki her ey dolusu, onlardan baka dilediin her ey
dolusu hamd sadece Sana mahsustur. Ey bykle ve vgye layk olan Allahm!
Senin verdiine engel olacak hikimse yoktur. Senin vermediini verecek hi kimse de
yoktur. Senin katnda hibir varlk sahibine varl fayda verecek deildir derdi.
588[588]

Aklama:

Bu iki hadisle ilgili eitli varyantlar daha var. Bunlarn hepsi, Resulullah (s.a.v.)'in
rkudan dorulttuktan sonra okuduu duay gstermektedir.

Bir kulun syleyecei en layk szn bu olmas; kiinin, btn ilerinde Allah'

yetkili klmas, Allah'n varln ve birliini itiraf, hayrn, errin O'ndan geldiini,
kuvvet ve kudreti O'nun yarattn, salih ameller peinde komann gerekliliini
iermektedir.

587[587]
588[588]

Ebu Dvud, Salat 139-140, 846; bn Mce, kmetul-Salat 18, 878.

Ebu Dvud, Salai 139-140, 847; Nes, fiitah 115.

41- Rku Ve Secde Srasnda Kuran Okumann Yasak Olmas

376- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) vefat etmeden nceki hastalk srasnda evinin perdesini amt.
nsanlar, Ebu Bekr'in arkasnda saf olmulard. Bunu grnce:

Ey insanlar! Dorusu mslmann grecei yada ona gsterilecek salih ryadan

baka peygamberliin mjdecilerinden hibirey kalmamtr.
Dikkat edin ki! Ben, rku veya secde halinde Kur'an okumaktan nehy olundum.
Rkuda, yce Allah' ta'zim edin. Secde halinde ise dua etmeye aln. nk secde
halinde (iken yaptnz) duanzn kabul olunmas pek uygundur buyurdu. 589[589]
377- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) vefat etmeden nceki hastalk srasnda evinin perdesini at.
Vefatna neden olan bu hastalk srasnda ba sarlyd. defa:
Allahm! Tebli ettim mi? buyurdu. Daha sonra da:

Dorusu salih bir kulun grecei yada kendisine gsterilecei ryadan baka
peygamberliin mjdecilerinden hibir ey kalmamtr buyurdu. 590[590]
378. Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) ben rku ve secde srasnda Kur'an okumay yasaklad. 591[591]
Ebu Dvud, Salat 147-148, 876; Nes, ftitah 98, 152; bn Mce, Ta'biru'r-R'ya 1, 3899.
Ebu Avne, Msned, 2/171.
591[591] Ebu Dvud, Libas 8, 4044, 4045, 4046; Tirmiz, Salat 195, 264, Libas 13, 1737; Nes ftitah 97, 151; bn Mce,
Libas 21, 3602.
589[589]
590[590]

Aklama:

Bu hadisler, rku ve secde srasnda Kur'an okumann yasak olduunu

bildirmektedir. Sebebi ise kulun rku ve secde halinde tevazulu bir hal almasndan

dolaydr, Bunun iin de bu iki durum, Kur'an'dan ayetler yerine zikir ve dua ile ilgili
ifadelere tahsis edilmitir.

Kendisine gsterilecei ryadan baka peygamberliin mjdecilerinden hibir ey

kalmamtr sznden maksat; Resulullah (s.a.v.)'in vefatndan sonra peygamberlik alametlerinin sona ereceidir.

Salih ryadan maksat ise mutlaka gerek rya deil uygun olan ryadr. nk

sadk rya, bazen ac verebilir. Halbuki mjde arzu edilen bir ey, meydana geldii
zaman yaplr. Byle bir ryann mslmana zg klnmas, mslmann sadk rya
grmesi hususundaki hali Peygamber (s.a.v.)'in haline uyduu iindir.
42- Rku Ve Secde Srasnda Okunacak Dualar

379- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kulun Rabbine en yakn olduu an, secdede bulunduu haldir. Dolaysyla (secde
halindeyken) duay ok yapn! 592[592]

Aklama:

Kulun Allah Tel'ya yakn olmasndan murad O'nun rahmetine ve affna yakn

592[592]

2/180.

Ebu Dvud, Salat 147-148, 875; Ncs, ftitah 168; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/421; Ebu Avne, Msned,

olmas demektir. nk tevzuun en son haddi secde halinde gereklemektedir.

Secdede ayn zamanda kibrin ortadan kalk, nefsniyetin krlp yok oluu vardr.
nk nefis, sahibine hibir zaman bylesine bir tevzuyu emretmedii gibi
sahibinin bu ekilde tevazu ve mezellet gstermesine de tahamml edemez. Bu

bakmdan kul secdeye varnca nefsine kar koymu ve ondan uzaklam olur.

Bilindii gibi kul nefsinden uzaklanca Allah'a yaklar. te bunun iindir ki,
Resulullah (s.a.v.), secdede iken duann oka yaplmasn tavsiye etmitir.
380- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) secde halindeyken: Allahmme'firl zenb kullehu dikkehu ve

cillehu ve evvelehu ve hirahu ve alaniyetuhu ve sirrehu (=Allahm! Gnahmn

hepsini; kn byn, nn-sonunu, ak olann gizli olann bana bala!

derdi. 593[593]

. .

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in hibir gnah olmad halde btn gnahlarnn azn ounu,
nn sonunu, an gizlisini dile getirmek suretiyle btn bunlann balanmasn
dilemesi; onun kulluundaki samimiyeti, yce Allah'a muhta olduunu itiraf ve
mmetine bu duay retmek istemesiyle aklanabilir.
381- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) rku ve secde halindeyken:

Subhneke Allahmme Rabbena ve bihamdike Allahmme'firl Allahm! Sen

ycesin! Rabbimiz! Seni hamdinle tebih ederim. Allahm! Beni bala derdi.
593[593]

Ebu Dvud, Salat 147-148, 878; bn Hibbn, Sahih, 1931.

Kur'an'a sarlp onunla amel ederdi. 594[594]

Aklama:

Peygamber (s.a.v.)'in mafiret dilemesine gelince, bu dilek, tevaznn en

mkemmel ifadesidir. Yce Allah'n emrine uymann byk bilincine varmak ve

mmeti iin rehberlik nianesidir.

382- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) vefatndan nce:

Subhnellhi ve bihamdihi estafirullhe ve etbu ileyh Allah' hamdine brnerek

tebih ederim, Allah'tan balanma dilerim, O'na tevbe ede rim! szlerini ok
sylyordu. Ben:

Ey Allah'n resul! Gryorum ki: Subhnellh ve bi-hamdihi estafirullhe ve

etbu ileyh Allah', hamdine brnerek tebih ederim, Allah'ta balanma dilerim,
O'na tevbe ederim! szlerini ok sylyorsun dedim. Reslullah (s.a.v.):

Rabbim bana mmetim hakknda bir almet greceimi haber verdi. B alameti
grdm de:

Subhnellh ve bhamdihi estafirullhe ve etb ileyh Allah',

hamdine brnerek tebih ederim, Allah'tan balanma dilerin O'na tevbe ederim!
szlerini ok syleyeceim. te o almeti grdm: lm udur: z ce nasrulthi
ve'1-fethu -bu fetih, Mekke'nin fethidir ve reyte'n-nse yedhulne f dnillhi efvcen.
Fe sebbih bi-hamdi rabbike ve' tefirhu, innehu kne tevvben Allah'n yardmyla
fetih yni Mekke'nin fet geldiinde, sende insanlarn takm takm Allah'n dinine
girdiklerini grdne hemen Rabbinin hamdine brnerek tebih et ve ondan
mafiret dile! nk tevbeleri ok kabul edicidir 595[595] buyurdu..

594[594]

889.

595[595]

Buhr, Ezan 123; Ebu Dvud, Salat 147-148, 877; Nes, ftitah 100, 154, 155; bn Mce, kametu's-Salat 20,

Nasr: 110/1, 3.

383- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'i bir gece kaybettim. Kadnlarndan birinin yanma gittiini

zannederek onu aratrdm, sonra dndm. Bir de baktm ki, o rkya yada secdeye
varm:
Subhneke ve bi-hamdike l ilahe ill ente Seni hamdine brnerek tebih ederim,
Senden baka hi bir ilh yoktur diyor. Bunun zerine ona:
Annem-babam sana feda olsun! Ben ne hl peindeyim, sen ne hldesin! dedim.
596[596]

Aklama:

Seni hamdine brnerek tebih ederim cmlesinin anlam; Rabbim! Seni kendi

gcm ve kudretimle deil, ancak bana verdiin hidayet ve ihsannla enzih ederim
demektir.

384- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'i bir gece yataktan kaybettim. Bunun zerine onun nereye gittiini
aratrdm. Derken elim, secdeghmda iken onun ayaklarnn altna dokunuverdi.
Ayaklar dikilmi vaziyette:
Allahmme ezu bi-ridke min sehatike ve bi-muftike min ukbetike ve ezu bi-ke
minke l uhs senen aleyke ente kem esneyte al nefsike
Allah'm senin gadabmdan senin rzana; Azbndanda affna snrm! Hem senden
sana snrm! Sana kar vgy bitiremem! Sen kendini vdn gibisin! diyordu.
597[597]

596[596]
597[597]

Nes, ftitah 162.

Ebu Dvud, Salat 147-148, 879; Nesa, ftitah 16l.

Aklama:

Senden sana snrm cmlesinin anlam hususunda Hattb yle der:

Bu szde ince bir mana vardr. yle ki: Resulullah (s.a.v.), yce Allah'ln
gazabndan yine O'nun rzasna, azabndan affna snmtr. Rza ile gazab ve azab
ile af, birbirine tekabl zt kelimelerdir. Konu, zdd olmayan Allah'a varnca ayn

karl eklen devam ettirerek Allah'tan yine Allah'a snmr. Bunun manas;
O'na kar yapt bade ve vglerde meydana gelen kusurlarndan dolay Af
dilemekir. 598[598]

Resulullah (s.a.v.)'in Sana kar vgy bitiremem! Sen kendini vdn gibisin

buyurmas, acizliini itiraf iindir. Yani Rabbim! Ben, Sana ne kadar vgde
bulunsam layk olduun vgy Sana yapmaya gcm yetmez demektir.
Aklama:

Bu hadis; kadnn, evlenmesi haram olmayan erkein vcuduna dedii zaman

erkein abdestinin bozulmayacana delil olarak getirilmitir.
385- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) rku ve secde srasnda: Subbh Kudds Rabbu'l-meliket ve'rRhi (=Mnezzehsin! Mukaddessin! Melekler ile rhun Cebrail'in Rabbisin! derdi.
599[599]

598[598]
599[599]

Nevev, Mslim erhi, 4/203.

Ebu Dvtd, Salat 146-147, 872; Nes, ftitah 165.

Aklama:

Subbh kelimesinin anlam; yce Allah'ln kendisine layk olmayan eylerle,

ortaktan ve benzerden mnezzeh olmasdr

Kudds kelimesinin anlam ise yce Allah' kendisine layk olmayan her eyden
temizlenmim olmasdr. Bazlarna gre Kuddsn anlam, mbarektir.

Rhtan maksat ise bazlanna gre byk melektir. Bazlanna gre Cebraildir.
Bazlarna gre ise meleklerin de gremedikleri bir takm mahluklardr.
43- Secdenin Fazileti Ve Secdeye Tevik

386- Ma'dn b. Ebi Talha el-Ya'mer den rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)
azatls Sevbn'a rastlamtm. Ona:

Bana bir amel haber ver ki, onu yaparsam Allah beni onun sebebiyle cennete
koysun dedim. Yada yle demi:

Allah katnda en makbul amel haber ver! dedim. Sevbn sustu. Sonra ondan (ayn
eyi bir daha) istedim. Yine sustu. Sonra nc defa (yine ondan ayn eyi bir
daha) istedim. Bunun zerine Sevbn unlar syledi:
Ben, bu meseleyi, Resulullah (s.a.v.)'e sordum. O da:

Allha ok secde etmeye bak: nk eer sen Allah iin bir secde yaparsan onun
sayesinde Allah senin bir dereceni ykseltir ve onun sayesinde bir gnhn siler
buyurdu.

Ma'dn:

Sonra Eb'd-Derd'ya rastladm. Ona da ayn eyi sordum. O da, bana; Sevbn'n

dedii gibi syledi dedi. 600[600]

Aklama:

Bu hadis, oka secde etmeye tevik etmektedir. Buradaki secdeden maksat, namaz

iindeki secdedir. Yani bol namaz kl ki, bol secde edesin. ok secdeye tevikte
bulunmann sebesi, 376 nolu hadiste de getii zere, Kulun Rabbine en yakn
olduu an, secdede bulunduu haldir hadisidir.

Kulun yapt her secdeye karlk, Allah, onun mertebesini bir derece ykseltir, bir
gnahn siler ve ona bir sevab yazar.

387- Reba b. Ka'b el-Eslem (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'ie birkte gecelemekteydim. Ona, abdest suyunu ve bu anda

ihtiyac olan eyleri getirdim. Bunun zerine bana:

Benden iste buyurdu. Ben:

Cennette senin yoldalm istiyorum! dedim. Resulullah (s.a.v.)

Veya bundan baka bir ey istesen! buyurdu. Ben de:

Dileim ancak budur dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

yleyse ok secde yapmak suretiyle nefsin lehine bana yardmc ol! uyurdu. 601[601]
Aklama:

600[600]
601[601]

Tirmiz, Salat 286, 388, 389; Nes, ftitah 139; bn Mce, kametu's-Salat 201, 1423.
Ehu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 22, 1320; Tirmiz, Deavat 27, 3416; Nes, ftitah 169; bn Mace, Dua 16, 3879.

Burada geen Secde kelimesiyle kast edilen, namazdr. Secdenin okluundan

maksat; secdenin uzun olmas deil, namazn ve ibadetin ok olmasdr. Ancak

nefsin gururunu kran ve slah eden en etkili faktr secde olduu iin namaz yerine
secde ifadesi zikredilmitir. nk cennetteki yksek makamlara eriebilmek iin

nefsin slah arttr. Bu da, ok namaz klp, ok ok secdeye varmakla mmkndr.

Nitekim Nefsin iin bana yardmc ol sz, Cennette yksek makamlara
eriebilmek iin nefis tezkiyesinin ve terbiyesinin ehemmiyetini en veciz bir ekilde

ifde etmekte ve ok secde etmek suretiyle sz de namazn ve secdenin nefis

tezkiyesindeki ehemmiyetine dikkat ekmektedir.

Peygamber (s.a.v.) bir hadis-i erifte secdenin nemini ifde etmek iin yle bu-

yurmaktadr:

Herhangi bir kul Allah iin bir secde yaparsa, o secde sebebiyle Allah onun makamn
bir derece ykseltir ve bir yanl iini affeder. 602[602]

Aklama:

Rabia'nn cennette Peygamber (s.a.v.)'le beraber olmay istemesi, aslnda imknsz

olan bir ey deildir. nk Cennette Peygamber (s.a.v.)'le birlikte olmay stemek

her bakmdan ona denk olmay stemek deildir. Fakat yine de Cennette Peygamber

(s.a.v.)'le beraber olmay istemek ulalmas ok zor olan bir makam istemektir.
te Rabi'a'nn Cennette seninle beraber olmay istiyorum szne karlk olarak,
Peygamber (s.a.v.)'in Bundan baka birey (istesen)? demesi, istein eriilmesi ok

zor bir istek olduunu ifade etmek iindir. Bazlarna gre ise, bu istek Cennette
Peygamber (s.a.v.)'le her bakmdan denk olmay istemek demektir. Bu ise

imknszdr. Duada ise gereklemesi mmkn olmayan eyleri istemek caiz

deildir ve duann dabna aykrdr.
Peygamber (s.a.v.):
602[602]

Tirmiz, salat 169.

Bundan baka birey istesen? buyurmakla Elde edilmesi mmkn olan birey iste

demek istemilerdir. Fakat gerekte Rabia'nn byle imknsz bir talebte bulunduu
dnlemeyecei gibi Peygamber (s.a.v.)'in de onun duasn byle deerlendirmi
olmas dnlemez. Belki Rabia, ulalmas ok zor bir makam istemitir. Peygamber (s.a.v.)'de;

Ben senin bu makama erimen iin dua edeceim, sen de ok namaz klarak bana
yardmc ol demek istemitir.

Hanef alimlerinden Aliyy'l-Kr'nin ifadesine gre, byle ok yksek makamlara

erimesi iin sdece dua etmek kfi deildir. Ayn zamanda Hz. Peygamber (s.a.v.)'in

duasna da ihtiya vardr. ok secde etmek suretiyle nefsin iin bana yardmc ol
sznde bu mnya iaret vardr.

44- Yedi Organ zerine Secde Etme, Namazda Sa ile Elbiseyi Toplamann Ve
Sa Arkadan Topuz eklinde Balamann Yasak Olmas

388- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Ben, yedi kemik; aln, burun, eller, dizler ve ayaklarn ular zerine secdeye
etmeye ve namaz srasnda sa ile elbisemi toplamamaya emrolundum. 603[603]
Aklama:

Yedi kemik yada yedi organ; yz, eller, dizler ile ayaklardr. Yedi organ zerine
secde etmek, afi ile Hanbelilere gre farzdr. Ebu Hanfe'ye, Mlikilere ve fkh

alimlerinin ounluuna gre ise. sadece aln zerine secde etmek farzdr. Dier

organlar zerine secde etmek, snnettir. afi'nin bir gr de byledir. Yalnz

Buhr, Ezan 133, 134, 137, 138; Ebu Dvud, Salt 150-151, 889, 890; Tirmiz, Salt 203, 273; Nes, ftith 40;
bn Mce, kmetu's-Salat 19, 883, 884; Ahmed b. Hanbel, 1/285, 286.

603[603]

bnu'l-Hmam'a gre ise eller, dizler ile ayaklar zerine secde etmek vaciptir.
Namazda san ve elbisenin toplanmas mekruhtur.

389- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Abdullah bn Abbs, Abdullah bn Hris'i bann sa arkaya topuz yaplm olduu

halde namaz klarken grm, onu zmeye kalkmt. Abdullah bn Haris namaz
bitirince, Abdullah bn Abbs'n yanna varp ona:

Benim bam senin ne iine yaryor? diye sordum. O da:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Byle bir kimsenin misali, kollar arkasna bal olarak namaz klan kimsenin
durumu gibidir buyururken iittim diye cevap verdi. 604[604]
Aklama:

Bu hadis, sa arkadan topuz eklinde bal olarak namaz klmann mekruh

olduuna delildir. Kollar sval, sa topuz eklinde tepesinde bal yada serpuun

altna kvrlm ekillerde namaz klmak btn alimlere gre tenzihen mekruhtur.
Kiinin san namazda iken balamas namaz bozar.

ster namaz iin, isterse baka bir maksatla san br yere toplayarak balamak
yada sa keeletirecek bir ila kullanmak suretiyle dalmasna engel olmak
alimlerin ouna gre mekruhtur.

604[604]

Ebu Dvud, Salt 87, 647; Nes, ftitah 147.

45- Secdede tidal, Avular Yere Koyma, Dirsekleri Yanlardan Kaldrma Ve

Karn Uyluklardan Kaldrma

390- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Secdede itidal zere bulunun. Sizden hibirisi kollarn, kpein yayld gibi
yaymasn. 605[605]

391- Ber' bn zib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Secde ettiin zaman avularn yere koy ve dirseklerini kaldr. 606[606]

Aklama:

Secdede itidal zere bulunun ifadesinden maksat; Tamamen bzlerek kollarnz

yanlarnza, karnnza, uyluklarnza bititirmediiniz gibi kollarnz da tamamen

gerilerek kpein yapt gibi yere sermeyin. Aksine secde halinde ellerinizi yere

koyarak dirseklerinizi kaldrn, iki taraftan kanat gibi an, karnnz da

uyluklannzdan uzak tutun demektir.

Alimlere gre; dirsekleri yerden kaldrarak koltuklarn alt grnecek derecede

amak mstehabtr. Bunun aksini yapan kimsenin namaz sahih olmakla birlikte
tenzihen mekruhtur.

Bu ekilde namaz klmak; kibirden uzak, tevazuya daha uygun, aln ile bumun yere
secde etmelerine daha msait ve tembel kimselerin haline benzemekten daha

uzaktr. nk kollarn yere sererek secde eden kimse, hadiste de belirtildii zere,

Buhar, Ezan 141, Mevakatu's-Salat 8; Ebu Dvud, Salt 153-154, 897; Nes, ftitah 50; Titmiz, Salat 205, 276;
bn Mce, kametu's-Salat 21, 892; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/115, 177, 179,274.
606[606] Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/283, 294; Ebu Avne, Msned, 2/183; bn Huzeyme, Sahih, 656; bn Hibbn,
Sahih, 1916.
605[605]

kpein yere serilerek yatmasna benzer. Byle bir kimsenin bu ekildeki hali, onun
namaza nem vermedii intiban gsterir.

Kollarn bu ekilde yere serilerek kpein yatna benzetilmesi; mmetin bu

davrantan tiksinmesi ve byle bir eyden uzaklamas iindir.
46- Secde Srasnda Kollarn Ne Kadar Alaca Meselesi

392- Abdullah b. Mlik bn Buhayne (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) namaz klarken (secdede) koltuk altndaki pazularnn beyazl

grnecek derecede kollarn aarm. 607[607]

393- Meymne (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) secde ettii zaman bir kuzu kollarnn arasndan gemek
istese geebilirdi. 608[608]

394- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Meymne (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) secde ettii zaman kollarm o kadar aard ki, arkasndan

koltuklarnn beyazl grnrd. Oturduu zaman da sol uyluunun zerine

kerdi. 609[609]
Aklama:

Buhr, Salat 27, Ezan 130; Nes, ftitah 141.

Ebu Dvud, Salat 153-154, 898; Nesa, ftitah 142; bn Mce, kamctu's-Salat 19, 880; Drim, Salat 79, 1337;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/331.
609[609] Nes, ftitah 178.
607[607]
608[608]

Hadisler, secde halinde kollar aarak karnn kasklardan ayrlmas gerektiini

belirtmektedir.

Ebu Nuaym'a gre Peygamber (s.a.v.)'in koltuk altlarnn beyaz olmas

peygamberliinin alametlerindendir.

395- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir;

Resulullah namaza tekbirle, krata da Fatiha'y okumakla balard. Rkya vard

zaman ban, ne yukarya diker ve ne de aaya eer, ikisinin arasnda tutard.
Bam rkdan kaldrd zaman, iyice dorulmadka secdeye gitmezdi. Ban
secdeden kaldrd zaman dahi iyice dorulup oturmadka ikinci secdeye gitmezdi.
Her iki rekt sonunda Tahyyt duasn okurdu. Sol ayan yere der, sa ayan da
dikerdi. eytan oturuunu yasaklar; insann vahi hayvanlar gibi ellerini yere yayarak
oturmasn da yasak eder, namaz selm vererek bitirirdi. 610[610]

Aklama:

Namaza tekbirle balanr. Yalnz tekbir manasn ifade eden baka kelimelerle
namaza balamann caiz olup olmad meselesi ihtilafldr.

Bu hadis, Besmele'nin fatihadan olmadn syleyenlerin delillerindendir.

Rkuda snnet oan, srt ile ban bir hizada bulunmasdr.Rkudan dorulduktan
sonra ve dier yerlerde ta'dili erkan vaciptir.

Yine bu hadis, namazda sol ayan yere denerek zerine oturulmas ve sa ayan
dikilmesi gerektiini ileri sren Ebu Hanife'nin delillerindendir.

Yine bu hadis, selam vermenin vacip olduuna delalet etmektedir.

Ebu Dvud, Salat 121-122, 783; bn Mce, kametu's-Salat 4, 812, 16869, 22 (893); Ahmcd b. Hanbel, Msned,
6/31, 171, 194, 281

610[610]

eytan oturuu ifadesinden maksat, kpek gibi oturutur. Bununla kastedilen de;
yere oturarak kpekler gibi dizlerini dikmek ve iki taraftan elleriyle yere
dayanmaktr.

47- Namaz Klan Kimsenin Sutres

396- Talha b. Ubeydullah (r.a)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi nne 'semerin arka ka' gibi bir ey koyduu zaman (ona doru)
namazn klsn, te yanndan geenlere aldr etmesin. 611[611]

397- Abdullah bn mer (r.anhrn)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah

(s.a.v.)

bayram

gn

(namaza)

ktnda

mzran/kargnn

getirilmesini emrederdi. Bu mzrak/karg, onun nne dikilir, o da ona doru

namaz klard. Cemaat da, arkasnda dururdu. Resulullah (s.a.v.) bunu yolculukta da

yapard. Emirlerin bayram namazlarnda mzrak/karg tamas buradan kalmtr.

612[612]

398- Abdullah bn mer (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) mzra yere dikip ona doru namaz klard.

399- Abdullah bn mer (r.anhm)'dan rivayet edilmitir: "Peygamber (s.a.v.)
devesine doru namaz klard.613[613]

Ebu Dvud, Salat 101 (685); Tirmiz, Salat 250 (335); bn Mce, kametu's-Salat 36 (940)
Buhar, Salat90; Ebu Dvud, Salat 101 (687)
613[613] Buhar, Salat 98; Ebu Dvud, Salat 103 (692); Tirmiz, Salat 261 (352)
611[611]
612[612]

400- Ebu Cuhayfe (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), Mekke'de Ebtah denilen yerde kzl sahtiyandan yaplmse,

nnden geilmesini engel olmakla ykmldr. Fakat namaz esnasnda nnden
geen kimseye mdahale etme hakknn olumas iin stre olma nitelii tayan bir
nesnenin nne konulmu olmas lazmdr. 614[614]
Aklama:

Ebu Dvud, Salt 107 (700)'de getii zere; namaz klmakta olan kimse, nnden
geen kimse kendisine yaknsa ona eliyle engel olur, uzaksa iaretle yada
Subhanellah diyerek sesini ykseltmekle engel olur.

Hanefi alimlerine gre; efdal olan, namaz klan kimsenin, nnden geen kimseye

mdahale etmemesidir. nk mdahalede bulunan kimsenin dikkati, daha da

dalacaktr.

mam Mlik, mam afi ve Ebu Hanfe'ye, selef ve halef imamlarnn cumhuruna
gre namaz klmakta olan kimsenin nnden kpek, kadn, eek ve daha baka bir

eyin gemesiyle namaz bozulmaz. Bu konudaki grlerinin delili, Ebu Dvud,

Salt 114 (720)'de geen Kiinin namazn hibir ey bozmaz hadisi ile konumuzla
alakal Abdullah bn Abbs-rn, Veda hacemda bir eek zerinde Hz. Peygamber

(s.a.v.)'in Mina'da cemaate namaz kldrrken nlerinden gemesine ramen bir

tepki gstermemeleri ile ilgili hadistir. Aynca bu tr varlklarn namaz bozmalar,

namaz klan kimsenin dikkatinin dalmasndan dolay namaz klan kimsenin

huu'suna engel tekil etmelerinden kinayedir. nk namaz klan kimse. nnden

bu tr varlklarn gemesiyle dikkati daldndan namazdan elde edecei sevab
azalmaktadr.

Peygamber (s.a.v.)'in ona bir ey demesi, namazn bozulmadn gstermektedir.

614[614]

B.k.z: Ebu Dvud, Salt 102 (689), 107 (700)

Eek, kpek, domuzun; namaz klmakta olar kimsenin dikkatini datmas,

yaratllarndaki fevkalade dikkat ekici zelliklerle ilgilidir.

Kadnn dikkat datmas ise; onun cinsel cazibesi, ve erkekler iin zaaf kayna
olmasyla ilgilidir. Namazda gaye; ibadet olmas ve Allah'a ballk olmas hasebiyle
kadnn, namaz klan kimsenin nnden gemesiyle, namaz klan kimsede olmas

gereken bu durumlar ile kadn sevgisiyle kanrsa o zaman namazn hikmetinin

ortadan kalkaca bilinen bir durumdur. te burada kadnn zikredilmesinin nedeni

budur.
Mina:

Mekke ile Arafat arasnda, ikisini birbirine balayan yol zerinde bir yerdir. Buras

birinci ve ikinci Akabe bey'atlarnda Hz. Peygamber (s.a.v.) ile Medineliler

arasndaki grmenin gerekletii yerdir. Kuzeyinde Sabir da bulunmaktadr.
Akabe Cemresi ile Muhassir Vadisi arasnda kalan yere Mina denilir.

48- Namaz Klan Kimsenin, nnden Geen Kimseyi Engellemesi

402- bn Hill'dan rivayet edilmitir:

Bir defasnda bir arkadamla beraber bir hadisi mzkere ederken birden Eb
Salih es-Semmn:

Ben, Eb Sad'den iittiimi ve grdm sana syleyeyim deyip unu anlatt:

Ben, Eb Sad'le beraber bulunduum bir srada Eb Sad, Cum' gn, kendisini
insanlardan koruyacak bir eye kar namaz klyordu. Derken Eb Muayt oullan
oymandan gen bir kimse kagelip Eb Sadin nnden gemek istedi. Eb Sad
onun gsne dokunarak kendisini uzaklatrd. Gen adam etrafna baknd. Fakat

Eb Sad'in nnden baka geecek yer bulamad. Bunun zerine yine oradan

gemeye kalkt. Eb Sad onun gsne ilk defkinden daha iddetli vurarak

kendisini uzaklatrd. Bu defa o adam, Eb Sad'in karsna dikilip ona svd,

sonra cemati sktrarak kt gitti ve Medine valisi Mervn'm yanma girerek Eb

Sad'den grd davran ona ikyet etti: Sonra Eb Sad'de, Mervn'm yanma
girdi. Mervn ona:

u kardein oluyla ne alp veremiyorsun? Baksana, seni ikyete gelmi? dedi. O

zaman Eb Sad:

Ben, Reslllah (s.a.v.)'i:

Sizden birisi kendisini insanlardan koruyacak bir eye kar namaza durup sonra da
nnden biri gemek isterse onu gsne dokunarak uzak-latrsn. Dinlemezse
onunla dvsn. nk o, ancak bir eytandr buyururken iittim dedi. 615[615]
Aklama:

Namaz klan kimsenin, nnden geen kimseyi uzaklatrmasnn vacip mi, yoksa
mendup mu oduu konusunda ihtilaf vardr.
bn Battal der ki:

Alimlere gre namaz klan kimsenin, nnden geeni uzaklatrmas streye kar

kld zamandr. Stresiz klarsa hibir tasarrufta bulunamaz. nk o yerden

gemek herkese mubahtr. Dolaysyla oradan geeni engel olmaya hak kazanmas
iin bir delil lazmdr. O da, stredir.
Buna, Ebu Hureyre'den gelen;

Sizden birisi namaz kld zaman nne bir ey koysun, hibir ey bulamazsa br
sopa diksin. Sopa da yoksa nne bir izgi izsin. Bundan sonra nnden ne geerse

615[615]

Buhar, Salat 100, Bed'u'l-Halk 11; Ebu Dvud, Salt 107, 700.

gesin ona zarar vermez 616[616] hadisi ile 398 nolu hadis delil olarak getirilmitir.

Kad yz'a gre silahla yada nden geen kiinin lmne sebep olacak bir aletle

mdahalede bulunmann caiz olmadna ve tehlikeli olmayan bir mdahale sonucu

len bir kimse iin ksas gelmediine dair alimlerin gr birlii vardr.

Namaz klan kimsenin nnden geen kimseyle mcadele etmedeki sebebin ne

olduu konusunda iki gr vardr;

1- Namaz klan kimsenin nn kesen kimseyi, gnahtan alkoymak.

2- Bu kiinin namaza zarar vermesini nlemek. 617[617]

Hanefi alimlerine gre efda olan, namaz klann, nnden geene mdahale
etmemesidir. Kasani, Bedayi adl eserinde konuyla ilgili olarak Dorusu namazda

ancak namazla ilgili fiillerle megul olunur hadisini buna delil olarak getirir. Kavga

ve mcadele, namazla ilgili bir hareket olmadna gre bu fiillerle megul olmak
doru ve caiz deildir. Konumuzla ilgili Ebu Said hadisini de; namaz klann

nnden geene engel olmak bir grev deil aksine bir izindir. Engel olmamak ise
daha faziletlidir. nk engel olma hareketi namazn dnda bir harekettir eklinde
yorumlamlardr.

403- Bsr b. Sad'den rivayet edilmitir:

Zeyd b. Hlid el-Chen, namaz klann nnden geen kimse hakknda Resulullah

(s.a.v.)'den ne iittiini sormak zere Bsr', Ebu Cuheym'e gndermiti. Bunun

zerine Ebu Cuheym unlar sylemiti: Resulullah:

Namaz klann nnden geen kimse, ne kadar gnah ilediini bilseydi, krk
beklemeyi, namaz klann nnden gemekten daha hayrl bulurdu.
Ebu'n-Nadr:

Zeyd b. Hlid'in krk gn m, krk ay m, yoksa krk yl m? Dediini bilemiyorum

616[616]
617[617]

Ebu Dvud, Salat 102, 689; bn Mce, kametu's-Salat 36; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/249, 255, 266.
Nevev, Mslim erhi, 4/222.

dedi. 618[618]
Aklama:

Namaz klmakta olan kimsenin nnden gemek, ok irkin bir itir. Bunu yapan

kimse gnahkar olur. Namaz klan kimse, namazn, ister tek bana ister imama

uyarak klyor olsun nnden gemek isteyen kimseye engel olmaldr. Bunun
nedeni, namaz klan kimsenin zihnini bozmak ve huu'sunu bozmaktr.

Geilmesi mekruh olan yerin mikdar, bazlarna gre; secde yeri, bazlarna gre ise

iki yada saf, bazlarna gre ise arn, bazlarna gre ise be arn, bazlarna
gre ise krk arndr.

49- Namaz Klan Kimsenin Streye Yakn Durmas

404- Sehl b. Sad es-Sid (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in namaz kld yer ile duvar arasnda bir koyun geecek kadar
yer vard. 619[619]

Resulullah (s.a.v.) minberin yan bana durarak cemaata imam oluyordu. nk

Mescidi Nebev'de mihrab yoktu. Minber ile kble duvarnn arasnda da koyun
geecek kadar bir aralk vard. Bunun sebebi de ilk safta olanlarn birbirlerini
grebilmeleridir.

405- Seleme bnu'1-Ekva' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

618[618] Buhr, Salt 101; Ebu Dvud, Salt 108, 701; Tirmiz, Salt 134, 336; Nes, Kble 8; bn Mce, kmetu's-Salat
37, 945; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/116.
619[619] Buhr, Salat91; Ebu Dvud, Salt 196, 696.

Seleme, mescitte Mushaf- erifin konduu yeri aratrp orada namaz klard.

Resulullah (s.a.v.)'in de bu yeri aratrdn syledi. Sz konusu yer, minber ile

kble arasnda bir koyun geecek kadar bir yerdi. 620[620]
Aklama:

Burada ise Resulullah (s.a.v.)'in mescidinde mushafn konulmasna mahsus bir yer
vard. Bu yer, bir rivayete gre mescitteki bir direin yanndayd. Bu direk,

Muhacirler direi adyla bilinmekteydi. nk muhacirler bu direinde

toplanrlard.

Buna gre imamn streye yakn durmas mstehabtr.

Bazlar, imam ile stre arasndaki mesafeyi bir kan ve bazlar ise arn diye
belirtmilerdir.

50- Namaz Klan Kimsenin nne, Enine Doru Yatmak

406- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) geceleyin namaz klard. Ben de, onun ile kble arasnda cenaze
gibi enine doru uzanm bir vaziyette bulunurdum

621[621]

407- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ae'nin yannda; kpek, eek ve kadn, namaz klan kimsenin nnden geerse
namaz bozar denildi. Bunun zerine Aie:
620[620]
621[621]

Buhr, Salat 91, 95; Ebu Dvud, Salt 215-216, 1082; bn Mce, kmetu's-Salat 204, 1430.
Buhr, Salat 22, 103; bn Mce, kme tu's-Salat 40, 956.

Bizi, eek ve kpeklerle bir tuttunuz. Vallahi, ben, Peygamber (s.a.v.)'i namaz klarken
grdm. Ben de, Peygamber (s.a.v.) ile kble arasndaki yatan zerinde uzanm bir
vaziyetteydim. Bu srada hacetim gelirdi, karsna oturup da ona eziyet vermekten
ekindiim iin ayaklarnn yanndan syrlp geerdim dedi. 622[622]
408- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'n huzurunda ayaklarm kblesine doru gelecek ekilde

uyurdum. Secde ettii zaman beni drter, ben de ayaklarm ekerdim. O, secdeden
kalkt zaman ayaklarm (yine onun kblesine doru) uzatrdm. O zaman evlerde
henz kandiller yoktu. 623[623]

Aklama:

Bu hadislerde grld zere; erkek kadna kar namaz klabilir. Kadnn, erkein
karsnda bulunmas namazn bozmaz.

409- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Meymne (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) namaz klard. Ben de hayzh/ay hali olduum halde onun
hizasnda bulunurdum. ok defa secde ettii zaman elbisesi bana deerdi. 624[624]

410- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) geceleyin namaz klard. Ben de hayzh/ay hali olduum halde
zerimde bir dikii olmayan bir elbiseyle onun yan banda dururdum. Bu elbisenin

Buhr, Salat 102, 105, sti'zan 37.

Buhr, Salat 22, 104, Amel fi's-Salat 10; Ebu Dvud, Salt 111, 713; Nes, Taharet 120.
624[624] Buhr, Hayz 30, Salat 19, 107; Ebu Dvud, Salt 90, 656; bn Mce, kametu's-Salat 63, 1028.
622[622]
623[623]

bir ksm, yanbanda onun zerinde bulunurdu. 625[625]

Aklama:

Bu hadisler, hayzh kadnn vcudunun temiz olduunu, onunla bir arada

bulunmann caiz olduunu, namaz klan bir kimsenin elbisesine kadnn dokunmas

onun namazna zarar vermediini ve hayzl kadnn elbisesinin temiz olduunu

gstermektedir.

51- Bir Tek Elbise erisinde Namaz Klma

411-Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir kimse, Resulullah (s.a.v.)'e; bir tek elbise erisinde namaz klmann hknn
sordu. Resulullah (s.a.v.):

Herbirinizin ikier elbisesi var m? buyurdu. 626[626]

412- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buryurmaktadr:

Sizden birisi, iki omzunda bir ey yokken, bir tek elbise ierisinde namaz klamaz.
627[627]

413- mer b. Ebi Seleme (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ebu Dvud, Taharet 133, 370; Nes, Kble 17; bn Mce, Taharet 131, 652.
Buhar, Salat 4; Ebu Dvud, Salat 77, 625; Nes, Kble 14.
627[627] Buhr, Salat 5; Ebu Dvud, Salat 77, 626; Nes, Kble 18.
625[625]
626[626]

Resulullah (s.a.u)'i mm Seleme'nin evinde bir elbisenin ierisinde iki ucunu

apraz balam olarak namaz klarken grdm. 628[628]
414- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Peygamber (s.a.v.)'i, omzundan brnm olarak bir tek elbise ierisinde
namaz klarken grdm. 629[629]

415- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ebu Sad el-Hudr, Peygamber (s.a.v.)'in huzuruna girmiti. Devamla da der ki:

Onu, bir hasr zerinde namaz klarken grdm. Hasrn zerine secde ediyordu.
Elbiseyi boynuna brnm olarak onu bir tek elbise ierisinde namaz klarken
grdm dedi. 630[630]
Aklama:

Hadisin metninde geen Sevb kelimesi, elbise demektir. Kelimenin asl anlam;
dokunu bez, keten, ipek ve yn gibi kumalar iin kullanlr.

O zamann tam takm elbisesi; bir zar ve dieri de Rida olmak zere iki ayr

kumatan meydana gelirdi. zar, futa gibi bele balanr, Rida ise ihram gibi
omuza atlrd. te bu ikisi, bir elbise tekil ederdi. Dolaysyla burada Bir tek

elbise sznden maksat; omuza atlan ridadr. nk rida; bir ucu sol omuzun
zerinden, dier ucu da sa omuzun altndan geirilerek yada gs tarafndan veya
arkadan balamak suretiyle brnlen elbisedir. Byle apraz bir ekilde
brnmeye; Teveuh, ltihaf ve stimal denir.

Buhar, Salt 4; Ebu Dvud, Salt 77, 628; Tirmiz, Salt 254, 339; Nes, Kble 14; bn Mce, kametu's-Salat 69,
1049; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/256, 265, 303, 320.
629[629] Buhr, Salat 3; bn Mce, kametu's-Salat 66, 1038, 1039.
630[630] Tirmiz, Salat 247, 332; bn Mce, kametu's-Salat 63, 1029, 69, 1048.
628[628]

Kuman iki ucunu balamaktaki hikmet; rku esnasnda rtnn dmemesini ve

namaz klan kimsenin kendi avret yerlerini grmemesini salamaktr. Yalnz bu

rtnn, btn avret yerlerini rtecek kadar geni ve uzundu. Yoksa beline
balard.

bn Cerr (. 676/1277), Tavus (. 106/724), brahim en-Neha (. 95/713) ve bir

rivayette Ahmed b. Hanbel (. 241/795) bu gre katlmayarak bir tek elbise

ierisinde namaz klmann mekruh olduunu sylemilerdir. Bunlar, bu konuda

Abdullah bn mer'den gelen "iki elbise ierisinde namaz klma"yi ifade eden hadisi
delil almlardr.

mam Mlik (. 179/795), mam afi (. 204/819), bir rivayette Ahmed b. Hanbel

ve Ebu Hanfe (. 150/767); bir tek elbise ierisinde nama klmann caiz olduunu
belirtmilerdir.

Tek elbise ierisinde erkeklerin namaz klma durumu; slamiyet'in ilk yllarnda
mslmanlarn sknt ve imkanszlklarndan dolay bir paradan ibaret olan

elbiseyi giymeleri ve bu elbiseyi de, namaz ierisinde avret yerleri gzkmesin diye
boyunlarna balama mecburiyetinden kaynaklanmaktayd.

Tek elbise ierisinde namaz klmay caiz gren alimler, iki elbiseyi giymeyi emreden

Abdullah bn mer hadisini daha faziletli olmakla tefsir etmilerdir. nk asl olan,
elbiseyi, omuzdan aaya doru sarktarak rtnmektir. Bu ekilde rtlen elbise,
avret mahallini kapamaya yetmiyorsa, o zaman bele balayarak rtnmek lazmdr.

Ayrca 411 nolu hadis, hasr zerinde namaz klmann caiz olduuna delildir. Sonu
olarak; nemli olan, elbisenin says ve cinsi deil, avret yerlerinin rtlrnesidir.

5. MESACD (=MESCITLER) VE MEVAD'S-SALAT (=NAMAZ KILINAN YERLER)

BLM

Yeryznde Kurulan ilk Mescit

416- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e yeryzne kurulan ilk mescidin hangisi olduunu sordum. O da:
Mescid-i Haram buyurdu. Ben:

Sonra hangisi kuruldu? dedim. O da:

Mescid-i Aksa buyurdu. Ben:

ikisi arasnda ne kadar zaman var? dedim. O da:

Krk yl. Sonra unu iyi bil ki; yeryz senin iin mesciddir. Dolaysyla sana namaz
vakti nerede gelirse hemen orada namaz kl buyurdu.631[631]

Aklama:

Aksa; pek uzak, en uzak anlamna gelir. Kuds'teki mescide bu ismin verilmesi;

bazlarna gre, Kabe'ye Pek uzak olduu iindir. Bazlarna gre ise ondan daha

gerilere doru baka bir ibadet yeri bulunmad iindir. Bazlarna gre ise
pisliklerden temiz ve mukaddes olduu iin bu ismin verildiini sylemilerdir.

Grld zere Ebu Zerr, nce yeryznde kurulan ilk mescidin hangi mescit
olduunu, sonra ikinci mescidi sormu ve nc olarak da iki mescid'in bina
edilmeleri arasnda ne kadar zaman getiini anlamak istemidir. Resulullah (s.a.v.)

onun sorularna srayla cevap vermi; ilk mescid'in Kabe, ikincinin Mescid-i Aksa
olduunu, aralarnda krk yllk bir zaman bulunduunu bildirmitir.

Ibn'l-Cevz, Kabe'yi brahim (a.s)'n, Mescid-i Aks'yt ise Sleyman (a.s)'n bina
ettiini, aralarndan bin seneden fazla bir zaman bulunduunu syleyerek

631[631]

Buhr, Enbiy 10, 40; Nes, Mesacid 3; bn Mce, Mesacid 7, 753.

meselenin problemli olduuna iaret etmitir. Bu problemi Kurtub yle

cevaplandrmtr:

Gerek bu hususdaki yet ve gerekse bu hads, brahim (a.s) ile Sleyman (a.s)'n

szkonusu mescitleri yeni yaptklarna deil, bakalar tarafndan yaplan eski

binalarn yenilediklerine dellet ederler. Kabe'yi ilk bina edenin dem (a.s) olduu

da rivayet edilmidir. Bu takdirde Adem (a.s)'dan krk sene sonra oullarndan

birisi Mescid-i Aks'y bina etmi olabilir.

Ayn'nin ifadesine gre Kabe'yi ilk defa melekler bina etmi; sonra brahim (a.s),

daha sonra srayla Amlika, Crhm ve Kurey onu yenilemilerdir. Kurey'in bina

etmesi, Resulullah (s.a.v.)'in genliine rastlamtr. Daha sonra Abdullah bn

Zbeyr ve Haccac bina etmilerdir.

bni Kesr ise Mescid-i Aksa'y ilk mescid yapan zat'n srail (a.s) olduunu, Hz. Sleyman'a ise onu tamir emir buyurulduunu sylemitir. Bu hussda daha baka
rivayetler de vardr.

Eb Zerr'in sorusu, iki mescid'den hangisinin trih itibariyle daha nce yapldna
yahut hangisinin daha faziletli olduuna dirdir. 632[632]

Peygamber (s.a.v.)in, Dier Peygamberlerden stn Klnd zellikleri

417- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Benden nce hibir peygambere verilmeyen be ey bana verildi:

1- Daha nce her peygamber zellikle kendi kavmine gnderiliyordu. Ben ise kzl ve
siyah btn insanlara gnderildim.
2- Bana ganimetler helal klnd. Halbuki benden nce hibir (peygambere) helal
klnmamt.
632[632]

A. Davudolu, Mslim erhi, 3/348-349.

3- Yeryz, bana, tertemiz ve mescit klnd. Dolaysyla her kime namaz vakti gelirse
bulunduu yerde namazn klar.
4- Bir aylk yol kadar yerden dmann kalbine korkutmakal yardm edildi.
5- Kyamet gn mmetime efaat etme verildi. 633[633]

418- Huzeyfe (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Biz, (dier) insanlar zerine eyle stn klndk:

1- Saflarmz meleklerin saflar gibi yapld.
2- Yeryznn her taraf bizim iin mescit klnd.
3- Su bulmadmz zaman toprak bize temizleyici bir ara klnd. Bir haslet daha
syledi. 634[634]

Aklama:

Burada belirtilmeyen bu zellii; Nes, Snen'l-Kbr, 5/15 (8022)'de

zikretmitir. Bu zellik de udur:

Bir de, Bakara suresinin u son ayetleri arn altndaki defineden bana mahsus
olmak zere verildi.

419- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Buhar, Teyemmm 1, Salat 56, Farzu'l-Hms 8; Nes, Gusl 26, Mesacid 42; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/304.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/383; bn Ebi eybe, Musannef, 11/435; Ebu Avne, Miisned, 1/303; bn Huzeyme,
Sahih, 263, 264.

633[633]
634[634]

Ben, dier peygamberler zerine alt eyle stn klndm:

1- Bana, Cevmiu'l-kelim (=az szle ok ey syleme) verildi.
2- Dmanlarmn kalplerine korku salmakla yardm edildim.
3- Bana ganimetler helal klnd.
4- Yeryz bana temiz ve mescit klnd.
5- Btn yaratklara peygamber olarak gnderildim.
6- Peygamberlik benimle sona erdirildi.

420- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

1- Ben, dmam(m)n zerine korku salmakla yardm edildim.

2- Bana, Cevmiu'l-kelim (=az szle ok ey syleme) verildi.
3- Bir ara ben uyurken yeryz hazinelerinin anahtarlar bana getirilip ellerime
konuldu. 635[635]

Aklama:

Grlecei zere konuyla ilgili hadislerin bazlarnda Hz. Peygamber (s.a.v.)

Bana be ey verildi buyurmu, bazlarnda bunun ey olduu, bir rivayette de

alt eyle dier dier peygamberlere stn klnd belirtilmitir. ilk grnte bu
konudaki farkl rivayetler arasnda bir eliki var gibi gzkyorsa da gerekte bu

rivayetler arasnda hibir ztlk bulunmamaktadr. Bu konuda Kurtub yle der:

635[635]

Buhr, Cihad 122; Nes, Cihad 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/26.

Bunun eliki olduu zannedilmesin. eliki dncesi, ancak saylarn inhisara

delalet ettii vehimden doar. Halbuki mesele yle deildir. nk bir kimse:

Bende be altn var dedii zaman bu sz o kimsede baka altn olmadna delalet
etmez. O adam, baka bir defa:

Bende yirmi altn var, baka bir defa yine:

Bende otuz altn var diyebilir. nk otuz atn bulunan bir kimse iin yirmi altn

yada on altn var demek dorudur. Burada hibir eliki ve aykrlk yoktur.nk
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, yce Allah'n, kendisine zellik verdiini, sonra be,
daha sonra alt zellik verdiini haber vermi olmas caizdir.

Bu konuda daha bir ok rivayet vardr. Bunlarn toplamndan anlalan husus udur:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'e zg olan zellikler, be deil, on taneden bile fazladr.

Hatta Ebu Sad en-Nsbr erefu'l-Mustafa adl eserinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
zg olan zellikleri toplayarak altma kadar karmtr.
Bu hadislerde geen balklar yle sralayabiliriz:

1- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Btn nsanla Peygamber Olarak Gnderilmesi:

bn'l-Cevznin ifadesine gre; eskiden bir kavme peygamber gnderilirken

bakalarna da ayr ayn peygamberler gnderilir, bu suretle bir zamanda birok

peygamber gelirdi. Bizim Peygamberimiz ise tek bana gnderilmi, onun
zamannda kendinden baka hibir peygamber gnderilmemidir.

2- Dmanla Aralarnda Bir Aylk Yol Nisbetinde Mesafe Varken Dmann

Ondan Ve Ordusundan Korkmas:

Aradaki mesafenin bir aylk yol ile snrlandrlmas bundan daha uzakta olanlar

korkmazlard mnsna gelmez. O gn iin Medine ile islm dmanlar arasnda bir

aylk yoldan daha uzakta olanlar bulunmad iin bir aylk mesafe son snr olarak
zikredilmitir. Yoksa ne kadar uzakta olursa olsun Resulullah (s.a.v.) ile slm

ordusunun karsna kacak dmann kalbine korku siner. Geri mehur bir
kumandann karsnda harb etmekden korkan insanlar bulunabilir. Fakat o

mcerret bir korkudur. Peygamber (s.a.v.)'in dman ise onun mutlak surette
muzaffer olacandan korkar.

3- Yeryznn Mescd Klnmas:

Bundan maksat,

secde yerleri yada bilinen mescidlerdir. Kad yz, gemi

peygamberlere ancak kilise ve havra gibi zel yerlerde; bz alimler de temiz

olduunu yzde yz bildikleri1 yerlerde namaza durmak mubah klndn. bu

mmete ise eriatn belirttii bz yerler mstesna olmak zere btn yer yznde
namaz klmaya izin verildiini sylemilerdir. Geri sa (a.s) yeryznde ok dolar
ve namaz vakti geldiinde bulunduu yerde namazn klard, fakat ona her yerden
teyemmm caiz deildi. Her yerde namaz klmak ve teyemmm etmek yainz
Peygamber (s.a.v.)'e mahsustur.
4- Ganimetin Helal Klnmas:

Ganimet: Muzaffer olan slm ordusunun kafirlerden ald mallardr. Buna

manem de denilir. Hallabi'nin beynna gre ganimet hususunda eski mmetler iki
ksma ayrlmlard. Bir ksmna ganimet almaya hi izin verilmemidi. Dierlerine

bu hussda izin verilmi fakat aldklar ganimetleri yemek hell klnmamt. Bir
ate gelir onlarn aldklar ganimetleri yakard. Bzlar:

Ganimet meselesinden murd onu istedii gibi tasarruf hususunda Peygamber

(s.a.v.)'e imtiyaz verilmesidir demilerse de birinci gr yni eski milletlere

ganmetden istifde helal klnmamtr demek daha dorudur.

5- Kyamet Gn nsanlara efaat Etmesi:

efaat: bir kimsenin iyilik yapmasn istemek bakasna zarar vermekden

vazgemesini niyaz eylemekdir. Bzlar efaatin, dua mnsna geldiini sylerler

ve: efaat hkmdar huzurunda ef'in bakas iin bir hacet talebi hususundaki
konumasdr. derler.

bn Dakk el-Id'e gre, bundan maksat; Maherin dehetinden insanlara rahatlk

verip nefes aldracak olan efat- uzm'dr, k vukuu hususunda hibir gr

ayrl yoktur diyor. Bzlar da, buradaki efat'dan maksat; Resulullah (s.a.u)'in

reddedilmeyen huss efaatidir demi, bazlar da bunun kalplerinde zerre kadar

imn bulunanlar cehennemden karmak iin yaplacak efaat, bakalar cennette

derece verilmesi hususundaki efaat, daha bakalar cennete hesap sorulmadan

girme hususundaki efaat olduunu sylemilerdir.

6- Su Bulunmadnda Toprakla Teyemmm Yapmas:

Evinde yada bulunduu yerde su bulunmad zaman ve namaz vaktinin

geeceinden korkulduu takdirde teyemmm ederek namaz klnr. Teyemmm
toprak cinsinden temiz olan eyler zerine yaplr.

7- Cevamiu'l-kelim (=az szle ok ey syleme) Kabiliyeti Verilmesi:

Baz hadislerde de grld zere metni bir satn doldurmad halde aklamas

hakknda ok detay bulunan ifadeler yer almaktadr. Byle az szle ok mana ifade

etme, insanlar ierisinde sadece Peygamber (s.a.v.)'e verilmi bir zelliktir.

8- Yeryz Hazinelerinin Anahtarlarnn Verilmesi:

Hz. Peygamber (s.a.v.), bu szyle; ileride Kisralarn, Kayserlerin ve dier

krallklarn hazinelerinin mslmanlarnn ellerine geeceini mjdelemitir. Sonu

itibariyle, Hz. Peygamber {s.a.v.)'in verdii bu mjdeli haber zamanla kmtr.
9- Peygamberliin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'le Son Bulmas:

Hz.

Peygamber (s.a.v.), son peygamberdir. Ondan sonra baka bir peygamber

gelmeyecektir.

10- mslmanlarn Saflarnn, Meleklerin Saflar Gibi Klnmas:

Bu da, sadece Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ve onun mmetine verilmi bir zelliktir.
Baka bir mmete yada peygambere byle bir zellik verilmemitir.
1- Resulullah (s.a.v.)'in Mescidinin nas

421- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) (Mekke'den hicret ederek) Medine'ye gelmiti. Avf b. Amr

oullar denilen mahallede ehrin en yksek yerine konaklad. Peygamber (s.a.v.)

onlarn arasnda on drt gece kald. Sonra daylar olan Neccr oullarnn ileri
gelenlerine haber gnderdi. Onlar da kllarn kuanarak onun yanma geldiler.
Enes devamla der ki:

Devesinin zerinde Peygamber (s.a.v.)'i terkisinde Ebu Bekr'i ve etrafnda Neccr

oullarnn ileri gelenlerini halen grr gibiyim.

Sonunda (deve.sini) Ebu Eyyb'un avlusuna kertti.

Peygamber (s.a.v.) namaza eritii yerde klmay severdi. Davar allarnda bile
namaz klard. Bir gn mescidin yaplmasn sahabilere emretti ve Neccr oullarna
haber gnderip:

Ey Neccr oullar! u bahenizin fiyatn bana bildirin! buyurdu. Onlar:

Hayr, vallahi biz onun bedelini ancak Allah'tan isteriz dediler.
Enes devamla der ki:

Bu bahede size u syleyeceklerim vard: Burada hurma aalar, mriklere ait

mezarlar ve harabe ykk evler vard.

Peygamber (s.a.v.) emir verdi; hurma aalar kesildi, mrik mezarlar baka bir

yere tand ve harabe ykk evler dzeltildi. Sonra hurmalar kble tarafna doru

direkler halinde dizip mescidin kapsnn iki tarafn tatan rdler. Sahabiler, iir
ve maniler sylyorlard. Resulullah (s.a.v.)'de onlar birlikte yle diyorlard:
Allahmme innehu L hayra ill hayru'I-hira Fensuri'l-Ensra ve'l-Muhcira

Allahm! Ahiret hayrndan baka hibir hayr yoktur. Ensar ve Muhacire yardm eyle!
636[636]

Aklamas:

Buhr, Salat 48, Fezil-u Medine 1, Menkbu'l-Ensar 46, By' 41, Vesy 27; Ebu Dvud, Salat 12 (453);
Nes, Mcsacid 12; bn Mce, Mesacid 3 (742)

636[636]

Bu hadis; Hz. Peygamberin Mekke'den Medine'ye hicret ettikten sonra Mescid-i

Nebev'yi ina ediini anlatmaktadr. Burada anlatldna gre, Efendimiz

Medine'ye terif edince nce ehrin Necid istikametindeki yksek ksmnda bulunan
Ben Amr b. Avf kabilesinin yanna inmi, orada on drt gn kaldktan sonra Neccr

oullar yurduna gelmi ve Neccr oullarna ait bir baheyi satn almak istemitir.

Ancak Neccr oullar bu baheyi madd bir karlk beklemeden Allah rzas iin

vermek istemilerdir. Bu rivayette Neccr oullarnn bu rzsna karlk

Reslullah'n para deyip demedii belirtilmemektedir. Halbuki baka riva-

yetlerde, bu bahenin, Sehl ve Sheyl adnda iki yetime ait olduu, bu yetimlerin

baheyi karlksz hbe etmek istedikleri, fakat Hz. Peygamberin buray hbe olarak
kabul etmedii ve parasnn Hz. Eb Bekir tarafndan denerek satn alnd ifade

edilmektedir. Bu farkl rivayetler bir araya getirilince, Neccr oullannn baheyi

karlksz vermek istemeleri zerine, Hz. Peygamber burasnn, o kabileden iki
yetime ait olduunu renmi ve hbe olarak kabul etmemi, satn almakta srar

etmi, sonunda paras Eb Bekir (r.a.) tarafndan denerek satn alnm olduu
anlalmaktadr.

Bu hadis- erifin belirledii en nemli konulardan birisi de; mescid yaplacak

arazideki mrik kabirlerinin baka tarafa nakledilmesi meselesidir. Bu blm

ncelenince u hususlar karmza kar:

1- Kabristanda namaz klnmas men'edilmi olduu halde, Hz. Peygamber,

kabristann yerini mescid yapmtr.

2- Mriklerin kabirleri alm ve ierisindeki kemikler baka tarafa nakledilerek

yerine mescid yaplmtr.

3- htiya annda mslmanlarn kabristanna da ayn uygulamann yaplmas caiz

midir?

imdi tecer teker bu maddeleri aklamaya alalm:

1- Maddede belirtilen konu iin, Hattb aynen unlar syler:

Bu hadisten anlyoruz ki, kabirler alp topraklan nakledilerek burada yere

karan bir necaset kalmaynca orada namaz klmak caizdir. Kabristanda namazn

men'edmesi, orann toprana llerin irin ve kanlan kart iindir. Ama toprak

baka tarafa nakledilince artk oraya kabristan denmez ve araz tekrar temiz
hkmne dner.

2- htiya annda mriklerin kabirlerinin alp alamayaca konusunda limlerin

deiik grleri vardr. Evz, Hz. Peygamber mriklerin evlerine girmeyi

men'etmitir. yle olunca kabirlerine girme ncelikle yasaktr. O halde mriklerin

kabirleri alarak iindeki llerin kemikleri kartlamaz, der.

Alimlerin

ounluu

ise,

ihtiya

duyulduunda

mriklerin

alabilecei ve yerine mescid ina edilebilecei grndedir.

kabirlerinin

Hattb bu konuda da yle der:

Bu hadisten renmi oluyoruz ki, ihtiya annda kfirlerin kabirlerinin almas

mubahtr. Nitekim rivayet edilmitir ki, Hz. Peygamber Taife giderken ashabna Eb

Rigal'in kabrinin almasn emr etmi ve onunla beraber altndan bir daln;
gmlm olduunu sylemi. Ashab da kabri ap o dal karmtr.

3- mslmanlarn kabristanna cm yaplp yaplamayaca veya bir baka ey iin

kullanlp kullanlamayaca konusunda limlerin gr de udur:
Mliklerden bn Kasm yle der:

mslmanlarn kabirlerinin izi silinirse, oraya mescid na edilmesinde bir beis

grmyorum. nk kabristan mslmanlann llerini gmmek iin bir vakftr.

Dolaysyle oraya bir kimsenin mlik olmas caiz deildir. Kabirlerin izi kaybolur ve
oraya l gmmeye ihtiya olmazsa, orann mescide sartedilmesi caizdir. nk
mescid de mslmanlar iin vakftr.

Hanef limlerinden Ayn bu konuda yle der:

Hanef alimleri.der ki; mescid harb olup eskidii ve etrafnda cemaat kalmad,

kabristan da harap olup kabirlerin .izleri kaybolduu zaman eski sahiplerinin

mlkne dnerler. Buralar mlk olduuna gre. mescidin yerine baka bir bina,

kabristana da mescid veya baka bir ey yaplmas caizdir. Eer eskiyip harab olan
mescid veya kabristann sahibi yoksa buralar bey t imle intikal eder.

uras unutulmamal ki; Haneflere gre cami olarak yaptrlan yer ile llerin

defnine tahsis edilen yerler iinde namaz klnr veya bir l defnedilirse vakf olur.
Onun defnedildii yer; vakfn ise, alnp satlmayaca, zel mlk olarak
kullanlmayaca hkm olarak bilinmektedir. slm diyarndaki uygulamalar da bu
ekilde olmutur.

zerinde durduumuz hads-i erifte, Hz. Peygamber'in ierisinde mriklerin

kabirleri bulunan baheyi sahiplerinden satn almas, Ayn'nin szlerinin isabetini
ortaya koymaktadr.

Bu grlerden anlalyor ki, eskiyen ve cenaze defnedilmeye ihtiya olmayan

kabristanlarn baka bir maksatla kullanlmas, Mliki, Hanbel ve Hanef

mezheblerine gre caiz, afilere gre ise mekruhtur.

Hadis-i erifin son ksmnda, Reslullah (s.a.v.)n ta tarken ashab: ile beraber
recez syledii ifade edilmektedir. Burada yle bir soru, hatra gelebilir:
Yce Allah:

Biz ona iiri retmedik, O'na yakmaz da...

637[637]

yet-i kerimesiyle Hz.

Peygamber'in iir sylemesini yasaklamaktadr. Nasl oluyor da Hz. Peygamber

mescidi in ederken iir sylemitir?

Hatra gelmesi muhtemel bu soruya iki ekilde cevap verilmitir:

a- Hz. Peygamberin syledii iir deil, seci'li szdr.

b- Hz. Reslullah'm sylediinin iir olduu kabul edilirse, Hz. Peygamber kendi iir

yamamtr. Bakalarnn yazd iiri sylemitir. Bu iir syleme deil, iir

okumadr. Bu da haram deildir. Cenab Allah'n men'ettii Hz. Peygamber'in kendi

iirini sylemesidir.

Ayrca unu belirtelim ki, Arapada iir nedir?

637[637]

Ysn: 36/69.

Arapa'da iir, Bahir denilen belirli kalplar iinde uyum salanarak sylenen
vezinli szlerdir. Buna gre sylenen sz tesadf eseri bir kalba uyarsa kast art

bulunmadndan buna iir denmez. Yine seili olan veciz ifadeler vezne uymad
takdirde r olmamaktadr.

Reslullah'n bakasna ait olan bir iiri tekrarlamasna gelince tam bir beyti ayn

kalplar iinde tekrarladn ifde eden bir delile rastlanmamaktadr.. Hatta

Muallaka irlerinden Lebd'e ait bir iirin bir beytinin bir msrasn syledii ikinci
msrasn tamamlamad siyer kitaplarnda aka nakledilmektedir. Bundan da

anlalyor ki, Reslullah iir sylememi, sylenmi bir iirin yarsn irlerin
sylediinin en dorusu diyerek ashabna: Allah'tan baka her ey yok olacaktr ve
yok olmaya mahkumdur mnasna gelen Lebd'in msrasn nakletmitir. 638[638]
2- Kblenin Kuds'ten Kabe'ye evrilmesi

422- Ber' b. Azib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Peygamber (s.a.v.)'le beraber on alt ay Beytu'l-Makdis'e doru namaz kldm.

Nihayet;

Nerede bulunursanz bulunun yznz Kabe'ye doru evirin

639[639]

ayeti indi. Bu

ayet, Peygamber (s.a.v.) namaz kldktan sonra indi. Bunun zerine cemaattan biri
oradan ayrld. Bu kii, namaz klmakta olan Ensar'dan baz kimselerin yanna

urayp onlara kblenin deitiini syledi. Onlar da yzleriniKabe tarafna doru

evirdiler. 640[640]

423- Abdullah bn mer (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

638[638]
639[639]
640[640]

716.

B.k.z: N. Yeniel, H. Kayapnar, Snen-i Ebu Dvud Terceme ve erhi, amil Yaynevi stanbul 1988, 2/211-214.

Bakara: 2/144.
Buhri, Tefsiru Sure-i Bakara 18; Tirmiz, Salat 255, 340; bn Mce, kametu's-Salat 56, 1010; bn Hibbn, Sahih,

Cemaat Kba'da sabah namazn klarken aniden onlara biri gelip:

Gerekten bu gece Resulullah (s.a.v.)'e Kuran indirildi ve Kabe'ye doru dnmesi

emrolundu. Dolaysyla siz de Kabe'ye dnn! dedi.

Bu srada Kballarn yzleri, am blgesine doru bulunuyordu. Bu ifade zerine

derhal Kabe'ye dndler. 641[641]

424- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Beytu'l-Makdis'e doru namaz klyordu. Sonra;

Biz senin yzn ge doru evirdiini elbette gryoruz. Seni, raz olacan bir
kbleye mutlaka evireceiz. Artk yzn Mescid-i Haram'a doru evir 642[642] ayeti

indi.

Bunun zerine Seleme oullarndan bir kimse, kabilesi sabah namaz namaznda

rku halindeyken onlarn yanlarna uramt. Henz daha onlar bir rekat klmlard. Onlara:

Dikkat edin! Kble, (Kabe'ye) evrilmitir diye seslendi. Bunun zerine onlar,
olduklar vaziyette kble tarafna dndler. 643[643]
Aklama:

Bu hadisler, ilk defa kblenin deimesi ile lgilidir. Haberin konuyla balants,

Kballarn kblenin deitiini bilmedikleri iin Mescid-i Aksa'ya kar namaz

klmalar ve bunu renince derhal Kabe istikmetine dnp namazlarn

tamamlamalar, iade etmemeleridir.

Buhr, Salat 32, Ahbru'1-hd 1; Nes, Salat 24, Kble 3.

Bakara: 2/144.
643[643] Ebu Dvud, Salat 199-200, 1045; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/284; bn Huzeyme, Sahih, 430, 431.
641[641]
642[642]

Hz. Peygamber Mekke'de iken ulem arasnda ihtilafl olmakla beraber esah oan
gre gre, Kabe'ye doru namaz klyor fakat Mescid-t Aksa'yi da arkasna

almyordu. Yani yn hem Kabe'ye ve hem de Mescid-i Aksa tarafna dnk

oluyordu. Medine'ye hicret edince, her iki mescidi nne alma imkn ortadan
kalkt. nk Medine, Mekke ile Kuds arasnda bulunuyordu. Bu durum karsnda

Hz. Peygamber Mescid-i Aksa'ya doru namaz klyor ve mecburen Mescid-i Haram

arkasnda kalyordu. Bu da Reslullah'n zntsne sebep oluyordu. Onun iin

Efendimiz kblenin Kabe'ye evrilmesini arzu ediyor, fakat vahy gelmedii iin de
kendisi kbleyi deitiremiyordu. Bu hal farkl rivayetlere gre, on , on alt veya
on yedi ay devam etti. Bundan sonra kblenin Mescid-i Aksa'dan Mescid-i Haram'a
deitirildiini bildiren yukarda mealini verdiimiz Bakara suresininin 144. yet-i

kerimesi nazil oldu ve Hz. Peygamber ynn deitirip Kabe'ye doru namaz
klmaya balad. Ancak Kballarn bundan bir mddet haberleri olmad. Bu
mddetin ne kadar olduuna dair bir ey bilmiyoruz.

Haberden anladmza gre, bir gn Kballar Mescid-i Aksa tarafna dnk bir

vaziyette sabah namaznn rkunda iken Selime oullarndan bir zat, kendilerine

gelip kblenin deitiini haber vermitir. Haberde bu ahsn ismi aklanmamtr.

Baka rivayetlerden istifde ederek bunun Abbd b. Nuheyk veya Abbd b. Bir el-

Ehel olduunu syleyenler varsa da, bunlarn her ikisi de Ben Selime'den

deildir. Halbuki zerinde durduumuz haberde kblenin deitiini bildiren zatn

ben Selime'den olduu aklanmaktadr. Buna gre, bu zatn smi hakknda ileri
srlen grlerle Eb Davud'un rivayeti arasnda bir tezat ortaya kmaktadr.

Selime oullarndan, bir zt, Kballara gelip de kblenin deitiini bildirince, onlar

olduklar halde tam ters dnmler ve arkalar Mescid-i Aksa, ynleri Mescid-i
Haram'a gelecek bir duruma gelmitir. Buna gre mamn ve varsa kadnlarn ya da

erkeklerin yerlerini yryerek deitirmi olmalan gerekir. yle olmayp da herkes

olduu yerde dnm olsa idi, kadnlarn en nde erkeklerin, onlann arkasnda,

imamn da en arkada kalm olmas gerekirdi ki bu caiz deildir. O halde imamn ve

kadnlann veya erkeklerin yerlerini yryerek deitirmi olmalarn kabul etmek
gerekir. Bu durumda da u mesele karmza kar; yer deitirmek iin bu kadar

yrme amel-i kesr (=ok i)dir. Amel-i kesir de, namaz bozar. Halbuki

aklamakta olduumuz hadiste onlann namaznn bozulduuna dair br iaret

olmad gibi, bu haberi duymam olmas mmkn olmayan Hz. Peygamber'den

onlarn namaznn fasit olduuna dair bir aklama da gelmemitir. Alimler akla
gelmesi tabii olan bu soruya trl cevap vermilerdir;

1- Bu hadisenin namazda amel ve kelm haram klnmadan nce meydana gelmi

olmas muhtemeldir.

2- Zikredilen zel mazeretten dolay bu hareket balanm olabilir.

3- Yon deitirme bir anda olmam, admlar teker teker atlmtr.

Hadis-i erifin zahirinden, kbleden baka bir yne doru namaza durup da hatasn
namazda iken' anlayan bir kimsenin hemen kbleye ynelmesi ve namaznn

kalann o ekilde tamamlamasnn gerektii anlalmaktadr. Vakti ktktan sonra

kble istikmetinde hata ettiini anlayan kimsenin de namazn iade etmeyecei

anlalmaktadr. nk kblenin deitiine dair olan ayet, Reslullah ikindi

namazn klarken geldiine gre, Kballarn en azndan akam ve yats namazlann
yanl istikmete doru klm olmalar gerekir. Haberde ise, onlann namazlarn
kaza ettiklerine dair bir iaret mevcut deildir.

Hanefilerin kblenin tayininde hata eden kimse hakkndaki gr yukarda ifdeye

altmz esasa uygundur. Bunlara gre, kblenin ne tarafa olduunda phe edip

de yannda soracak bir kimse bulunmayan bir mslman, kendi kendine kbleyi

aratracak ve kanaatine gre hareket edecektir. Aratrma gnee veya yldzlara

bakmakla, pusula ile veya baka yollarla olabilir. Bu ekilde aratrarak namazn

klan kimse, namaz bitince, kbleden baka yne namaz kldn anlasa bir daha
namazn iade etmez.

Kblede tereddt edip, yannda kbleyi bilen bir kii olduu halde ona sormadan
kendi aratrmasna gre namaz klan kimsenin kanaati isabetli olur da kbleye
yneldii meydana karsa namaz sahih, baka tarafa yneldii anlalrsa, fsid
olur. 644[644]

644[644]

B.k.z: N. Yeniel, H. Kayapnar, Snen-i Ebu Dvud Terceme ve erhi, amil Yaynevi stanbul 1988, 4/115-116.

3- Mezarlarn zerine Mescit Yapmann, Mescitlerin erisinde Resim

Bulundurmann Ve Mezarlar Mescit Edinmenin Yasak Olmas

425- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

mm Habibe ile mm Seleme, Habeistan'da grdkleri, ierisinde resimler

bulunan bir kiliseyi Resulullah (s.a.v.)'e anlatmlard. Bunun zerine Resulullah

(s.a.v.):

Dorusu onlar, ilerinde iyi bir kimse bulunup da vefat ederse, onun kabri zerine bir
mescit yaparlar. O resimleri, bu mescide asarlar. Onlar kyamet gnnde Allah
katnda yaratklarn en ktleri olacaklardr buyurdu. 645[645]
Aklama:

mm Habibe ile mm Seleme, Habeistan'a hicret edenlerdendi.

Bu ikisi, Habeistan'daki Mariye kilisesinde grdkleri resim ve heykelleri

Resulullah (s.a.v.)'e bahsetmilerdi.

Kurtub konuyla ilgili olarak yle der: Eski Habelilern bu suretleri yapmalar,
gelecek nesil bunlar grsn de eskiler gibi salih ameller yapmaya alsnlar ve

kabirlerinin yannda Allah'a ibadet etsinler diyedir. Sonralar baz kt nesiller

tredi. Bunlar, eskilerin maksadn anlayamadlar. eytan da onlara:

Sizden nce geenler, bu suretlere taparlar, ta'zimde bulunurlar diye vesvese

verdi. Nihayet bu kimseler, bu suretlere tapmaya baladlar. te Peygamber

(s.a.v.)'in Sedd-i zeria ktle sebep olan yollan kapatma kabilinden sahabilerini
byle eylerden sakndrmtr.

645[645]

Buhar, Salat 48, Menkbu'l-Ensar 37; Ncs, Mesacid 13.

Bu hadiste de grld zere kabir zerine mescit yapmak yasaktr.

426- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) bir daha
kalkamad hastalnda;

Allah, Yahudilere ve Hristiyan!ara lanet etsin. Onlar, peygamberlerinin mezarlarn

(ibadet yeri amacyla) mescit yaptlar buyurdu,

Aie:

Eer bu endie olmasayd, Peygamber (s.a.v.j'in mezar akta bulundurulacakt.

Fakat onun (mezarnn) da mescit edinilmesinden korkuldu dedi. 646[646]
Aklama:

Peygamber (s.a.v.) o srada mescidin darsnda bulunan Hz. ie'nin evinde vefat

ettii iin onun evinin ierisine gmlmt. nk Peygamberler, vefat ettikleri

yere gmlrler. 647[647]

Peygamber (s.a.v.)'in, Hz, ie'nin evine gmlmesi zerine Hz. ie'nin evi ikiye

blnd. Birisinde mezar vard, dierin de ise Hz. ie yayordu. Arasra mezarn
bulunduu yere getii de olurdu. Bazen ondan Peygamber (s.a.v.)'in mezarn ap
gstermesi iin izin alnd da olmutur.

Daha sonralar nfusun oalmas zerine mescit geniletildi. mer b. Abdulaziz

dneminde Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarna ait odalar satn alnp mescide katld.

Peygamber (s.a.v.)'in kabrinin bulunduu yeri mescitten ayr tutmak iin byk bir
duvar rld. Bu nedenle mezar, her nekadar mescidin ierisinde kalsa da
duvarlarla ayrlm oldu.

Bu hadiste kabrin akta braklmamas; mezarn, mescid edinilme endiesinden

646[646]
647[647]

Buhr, Cenaiz 61, Mezi 83.

Tirmiz, Cenaiz 32; bn Mce, Cenaiz 65.

dolaydr. Bu nedenle mezar, devaml kapal tutulmutur. Bugn bile ziyaretler,

mezann gerisinden yaplmaktadr.

427- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allah Yahudilere ve Hrstiyanlara lanet etsin. nk onlar, peygamberlerinin

mezarlarn mescit edindiler. 648[648]

428- ie ile Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) son hastal srasnda ektii zahmetten dolay yannda bulunan

bir Hamisa'y ikide bir yzne rter dururdu. Bunaldka onu yznden ayordu.
Bu haldeyken bile yahudiler ile hristiyanlarn yaptklarndan mmetini
sakndrmak iin:

Allah'n laneti, yahudiler ile Hristiyanlarn zerine olsun! nk onlar,

peygamberlerinin mezarlarn mescit edindiler! buyurdu.649[649]
429- Cndeb (r.a)'tan rivayet edilmitir: Vefatndan be gn nce Peygamber
(s.a.v.)'i:

Sizlerden bir dostum olmasndan Allah'a snrm. nk Yce Allah, ibrahim'i nasl
dost edindiyse, beni de yle dost edinmitir. Ben, mmetimden dost edinecek olsam,
Ebu Bekr'i dost edinirdim. yi bilin k! Sizden nce geenler, peygamberlerinin ve
(ilerinde bulunan) salih kimselerin mezarlarn mescit edinmilerdir. Dikkat edin ki!
Sakn siz de mezarlar mescit edinmeyin. Ben, sizi bundan men ediyorum buyururken
iittim. 650[650]

648[648]

518.

Bihr, Salat 55; Ebu Dvud, Cenaiz 70-72, 3227; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/284, 285, 366, 396, 453-454,

Buhar, Salat 55, Enbiya 50, Meaz 83, Libas 19; Nes, Mesacd 13.
bn Hibbn, Sahih, 14/334, 6425; Ebu Avne, Msned, 1/335, 1/401; bn Ebi eybe, Musannef, 2/150;
Tabern, Mu'cemu'l-Kebir, 2/168

649[649]
650[650]

Aklama:

Baz hadis alimlerine gre, Resulullah (s.a.v.) bazen kabirleri mescid yapanlar

lanetlerden yahudilerle hristiyanlar birlikte zikrettii halde bazen sadece

yahudileri zikretmesinin ebebi, bu ii ilk defa yapanlarn yahudiler olmasdr. nk

yahudiler daha zam ve bu lususta daha ardrlar.

Alimlerden bazlar bu hususta yahudilerle birlikte hristiyanlara da lanet

buyurulmasn roblemli saymlardr. nk Hz: sa ile Peygamberimiz Muhammed
Mustafa (s.a.v.) arasnda ristiyanlara gelen baka bir peygamberi yoktur.

sa (a.s) ise diri olarak ge ekildii iin zaten kabri yoktur. Binaenaleyh bu mesele
roblemlidir. Bazlar bu problemi zmek iin, hristiyanlann Hz. sa'dan baka bir

takm leygamberleri bulunduunu, yalnz o peygamberlerin mrsel olmadklarn

sylemilerdir. ;akat bu cevap tatminkr grlmemitir. Bazlar: "Hadisten maksat:

Peygamberlerle onlara abi olanlarn bykleridir. Yalnz hadiste tabi olanlar

zikredilmemidir" derler. Bu takdirde iadisin mans yle olur:
Allah

yahudilerle,

hristiyanlar

rahmetinden

uzak

eylesin!

nk

mlar

peygamberleri ile onlara tabi olan baz byklerin mezarlarn mescid edindiler.
425 nolu hadis, bu gr desteklemektedir. nk Cndeb hadisinde:

Sizden nce eenler, peygamberlerinin ve (ilerinde bulunan) salih kimselerin

mezarlarn mescit edinlilerdir buyurulmutur. Bu hususda daha baka aklama
yapanlar da olmutur.
Raslullah (s.a.v.)'in:

Peygamberlerinin kabirlerini mescid edindiler buyurmas, mukader bir soruya

cevaptr. Sanki:

Yahudiler ile hristiyanlara lanet etmenin sebebi nedir? diye orulmu da, o da bu
cevab vermitir.

Ebu Dvud'daki rivayette ravinin:

Raslullah (s.av.) mmetini onlarn yaptklarndan sa-ndirmak iin sz dahi bu

kabildendir. Yani sanki raviye:

Raslullah (s.a)'in vefat ederken u sz sylemesinin hikmeti nedir? diye

sorulmu da bu cevab vermi gibidir.

Buradaki nehyin hikmeti bu iin zamanla tedricen putperestlik halini almas veya
ona enzemesi endiesidir.
Nevev der k:

Alimler unlar sylemilerdir: Peygamber (s.a.v.)'in kendi kabri ile ba-alannn

kabirlerini mescid ittihaz etmekden nehy buyurmas, kendisine ta'zim hususunda

sterilecek mbalaadan ve bu sebeple vuku'a gelecek fitneden korktuu iindir.

nk lbalaal ta'zim ok defa kfre meddi olur. Nitekim gemi mmetlerde hal
byle olmudur.

mslmanlar oalp da Mescid-i Nebev'nin bytlmesine ihtiya grlnce

mmin sen annelerinin ve bu dorultuda Raslullah (s.a) ile iki dostu Eb Bekir ve

mer (r.a)'nn abirlerini ihtiva eden Hz. Aie'nin odas dahi mescidin iinde kald.
Bu ha! karsnda-ashab-kiram mezkur kabirlerin etrafna yksek duvarlar

evirerek kabirlerin mescidden grnmesi-i ve dolayis ile avam tabakasnn onlara

kar dnerek namaz klmalarn nlediler. 651[651]

4- Mescit Yapmann Fazileti Ve Buna Tevik

430- Hz. Osman (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Osman, Peygamber (s.a.v.)'in mescidini geniletirken halkn onun hakknda

konumas zerine:

651[651]

Nlevev, Mslim erhi, 5/12-13.

Siz bu ii biraz byttnz. Ben, Peygamber (s.a.v.)'i:

Kim Allah'n rzasn isteyerek bir mescit yaparsa Allah da o kimseye cennette bir ev
yapar diye buyururken iittim dedi. 652[652]
Aklama:

Hz. Osman'n Mescid-i Nebev'yi bina etmesinden maksat; onu genileterek nakl
talarla yenilemesidir. Begav:

htiml, Hz. Osmn'n yaptn ashabn ho karlamas binay yalnz genilettii ve

nakl talarlayenilediindendir diyor.

Mescid, Resulullah (s.a.v.) zamannda kerpiten yaplmt. Tavan hurma

dallarndan, direkleri de hurma ktklerindendi. Hz. Eb Bekr (r.a),ona hi bir ey

ilve etmemi; mer (r.a) bir para ilve yapm; fakat binay deitirmemiti.
Hz.Osman (r.a) ise fazla deiiklikler yapmtr.
Hadisin bz rivayetlerinde:

Bir kimse bartlak kuunun yuvas kadar yada daha kk bir mescid yaparsa Allah
ona cennette bir ev yapar buyurulmutur.

Alimler bunu aklama hususunda ikiye ayrlmlardr. ouna gre bu sz,

mbalaaya

hamledilmidir.

nk

bartlak

kuunun

tneyecei

ve

yumurtlayaca yuva namaz klmaya msait deildir. Dierlerine gre hadisten

maksat, zahir mansdr.Yni bir mescide ku yuvas kadar bir ilve yapmak
gerekirde birisi onu yaparsa yada bir cemaat ortaklaa bir mescit yapar da her

birinin hissesine ku yuvas kadar yer derse vaad edilen sevaba na olur
demektir.

Konu ile ilgili hadislerin genelinden anlalyor ki; bir kimse, byk veya kk bir
mescid yaptrrsa bu hussda v'd buyurulan mkfata nail olacakdr.

652[652]

Buhr, Salat 65; Ebu Avne, Msned, 1/391; bn Hibbn, Sahih, 1609.

5- Rkuda Elleri Dizler zerine Koymak Ve Avular Birbiri zerine

Kapamann Neshi

431- Esved ile Alkame'den rivayet edilmitir: Abdullah bn Mes'ud'u evinde ziyaret
etmitik. Bize:

u arkanzda bulunan kimseler, namaz kldlar m? diye sordu. Biz de:

Hayr! dedik. Bunun zerine bize:

yleyse kalkn, namaz kln! dedi. Fakat bize, ezan ve kameti emretmedi. Biz de,
onun arkasnda namaza durmak iin peisra gittik. Hemen bizim ellerimizden

tutarak birimizi sama ve dierimizi de soluna durdurdu. O rkya vard zaman

biz de ellerimizi dizlerimizin zerine koyduk. Fakat o, bizim ellerimize vurarak

avularn birbiri zerine kapad. Sonra ellerini uyluklar arasna soktu. Namaz bitirince:

Dorusu ileride size bir takm emirler gelecek, namaz vaktinden geriye brakacak

ve onu vaktin sonuna sktracaklar. te onlarn byle yaptklarn grdnz

zaman sz hemen namaz vaktinde kln! Onlarla kldnz namaz nafile namaz

olsun! kii olursanz namaz beraber kln! Bundan daha ok olursanz (yine yle

yapn. iinizden biri, size imam olsun. Biriniz rkya vardnda kollarm uyluklar
zerine deyerek eilsin! Avularnn da birbiri zerine kapasn. Gerekten

Resulullah (s.a.v.)n parmaklarnn hareketi hl gzmn nndedir. Onlar grr

gibiyim dedi.653[653]

Abdullah bn Mes'ud, rkuya varnca avu ilerini birbirine yaptrarak dizlerin

arasna koymann snnet olduunu ifade etmektedir. Yalnz Nevev, bu

uygulamann, slam'n ilk yllarnda geerli olduu, sonradan bu uygulamann

yrrlkten kaldrldn belirtmitir. 654[654]
653[653]

1875.

654[654]

Ebu Dvud, Salat 145-146, 868; Nes, Mesacid 27; Ebu Avne, Msned, 2/164, 165; bn Hibban, Sahih, 1874,

Nevev, Mslim erhi, 5/14.

Bu bakmdan Tatbik ad verilen bu hareketi yapmak, alimlerin byk ounluuna

gre mekruhtur.

432- Mus'ab b. Sa'd b. Ebi Vakks'tan rivayet edilmitir:

Babam (Sa'd)'in yan banda namaza durdum. Rkuda ellerimi birbirine geirerek
dizlerimin arasna koymutum. Bunun zerine babam bana:
Avularn diz kapaklarnn zerine koy! dedi.

Sonra bunu baka bir defa (yine) yaptm. Bu defa babam ellerime vurup:

Dorusu biz bunu yapmaktan yasaklandk. Ellerimizi dizlerimizin zerine

koymakla emrolunduk dedi. 655[655]
Aklama:

Rkuya varnca iki elin parmaklarn birbirine geirerek dizlerin arasna koymaya
Tatbk denir. slam'n ilk yllarnda uygulama byle iken sonradan yasaklanarak

yrrlkten kaldrlmtr. Ahmed Naim efendi, tatbikin, haram deil de tenzihen

mekruh olduunu belirtmitir. Bu konuda mer ile Sa'd'n, tatbikden yasakladklar
halde namazn iadesini emretmediklerini delil getirir.
Elleri diz kapaklan zerin koymaya ise Tefrc denir.

Tefricin tatbike tercih edilmesinin hikmeti olarak Hz. Aie yle der:

Tatbik,

Yahudilerinden

fiillerinden

olduu

iin

Peygamber

(s.a.v.)

bunu

yasaklamtr. Hakknda yasak nazil olmayan hususlarda Ehl-i Kitaba uymak,

Peygamber (s.a.v.)'in houna giderdi. Sonralar onlara muhalefet etmek kendsine

Buhar, Ezan 118; Ebu Dvud, Salt 145-146, 867; Tirmiz, Salt 192, 259; Nes, ftith 91 (=Tatbk 1); bn
Mce, kme 17, 873; Ahmed b. Hanbel, 1/182.

655[655]

emrolundu. 656[656]

6- Namazda keler zerine melmenin Caiz Olmas

433- Tvs'tan rivayet edilmitir:

Abdullah bn Abbs'a, namazda iken ayaklarn zerine melmeden bahsettik.

Oda:

Bu, snnettir dedi. Ona:

Dorusu biz bunu insana eziyet olarak grmekteyiz dedik. Bunun zerine

Abdullah bn Abbs:

Bilakis bu, Peygamber (s.a.v.)'inin snnetidir dedi. 657[657]

Bu hadis, Ik' denilen oturu eklinin namazda snnet olduunu bildirmektedir.

Bu hususta Resulullah (s.a.v.) 'den yalnz iki hadis rivayet edilmitir. Tirmiz ve
dier hadis imamlarnn rivayet ettikleri ikinci hadiste k' menedilmektedir.
Szkonusu hadis birka yoldan rivayet edilmise de senedlerinin hepsi zayfdr.
Alimler, k'nn hkm ve ekli hususunda ihtilf etmilerdir.
Nevev diyor ki:

Dorusu k' iki eittir. Birisi, mak'adn yere yayarak dizlerini dikmek, elleriyle
de yere dayanarak kpek oturuuna benzer bir ekilde oturmakdr. Lgat ulems
dahi kry bu ekilde tefsir etmilerdir. Nehy edilen ve mekruh olan k' da bu-

dur. Hatt Mlikler'e gre bu ekil oturu haramdr. Yalnz namaz bozmaz. Onlara
gre mekruh olan ekil ayak parmaklarnn hepsini yere dikerek kelerinin

zerine oturmak yahut ayaklann srtn yere getirmek suretiyle zerlerine

oturmakdr.
656[656]
657[657]

B.k.z: Ahmed Naim, Tecrid Tercemesi, 2/793.

Ebu Dvud, Salat 138-139, 845; Tirmiz, Salat 210, 283; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/313.

k''nn ikinci eidi ise secdeler arasnda mak'adn topuklarnn zerine deyerek
oturmakdr. Abdullah bn Abbs (r.a)'n:

Peygamberinizin snnetidir sz ile kasdettii ik' budur... 658[658]

Haneflere gre namazda snnet ekliyle oturu, erkeklerin sol ayaklarn yere

deyerek, zerlerine oturmalar, sa ayaklarn da dikerek parmaklarn kbleye

evirmeleridir. Kadnlar ise sol ant zerine oturarak ayaklarn sa taraftan

karacaklardr. 659[659]

7- Namazda Konumann Haram Klnmas

434- Muviye bnu'l-Hakem es-Slem (r,a)'tan rivayet edilmitir:

Ben bir defasnda Resulullah (s.a.v.)'le namaz klarken cemaattan biri aksn-verdi.
Ben hemen Yerhamukallh! Allah sana rahmet eylesin! dedim. Cemat bana kt
kt bakt. Ben:

Vay bama gelenler! Size ne oluyor ki, bana byle kt bakyorsunuz! dedim.
Bunun zerine elleriyle uyluklanna vurmaya baladlar. Bunlarn beni susturmaya

altklarn grnce kzdm. Fakat sustum. Resulullah (s.a.v.) namaz bitirince ne

diyeyim annem-babam ona feda olsun! Ne ondan nce ve ne de ondan sonra

Peygamber (s.a.v.) kadar gzel reten hibir eitmen grmedim. Vallahi beni ne
azarlad, ne dvd ve ne de svd. Sdece:

u namaz var ya! Onun iinde; insan sznden hi bir ey konumak caiz deildir. O
ancak tesbh, tekbr ve Kur'n okumakdan ibarettir buyurdu. Yada Resulullah
(s.a.v.)'in buyurduu gibidir. Ben:

Ey Allah'n resul! Ben chiliyyetten yeni kurtulmu bir kimseyim. Geri Allah

slm' getirdi. Ama bizden yle adamlar var ki, hl kahinlere giderler dedim.
Resulullah (s.a.v.):

658[658]
659[659]

Nevev, Mslim erhi, 5/18.

A. Davudolu, Mslim erhi, 3/387.

Sen onlara gitme! buyurdu.

Bizden bzlarda kularla uursuzlua yormada bulunuyorlar dedim. Resulullah

(s.a.v.):

Bu, onlarn lerinden gelen bir eydir. Sakn onlar yoldan karmasn! buyurdu.
Ben:

Bizden bir takm adamlar da izgi iziyorlar' dedim. Peygamber (s.a.v.):

Peygamberlerden biri izgi izerdi. Her kim onun izgisine uygun drr s c
isabet etmi olur buyurdu.
Muviye der k:

Benim bir cariyem vard. Uhud ve Cevnyye taraflarnda koyunlarm gderdi. Bir
gn onu ziyarete gittim. Bir de ne greyim!.. Gtt koyunlardan birini kurt

gtrm! Ben de, Adem oullarndan bir adamm. Onlar gibi ben de zlrm!
Fakat cariyeye yle bir tokat vurdum ki...

Daha sonra Resulullah (s.a.v.)'e geldim. Ona bu davranm anlattm. O da, bu

yaptm bana fazla buldu. Ben:

Ey Allah'n resul! O halde cariyeyi azat edeyim mi? dedim. Resulullah (s.a.v.)

Sen onu bana getir buyurdu. Hemen gidip onu getirdim. Peygamber (s.a.v.), ona:
Allah nerededir? diye sordu. Criye:

Gktedir diye cevap verdi. Resulullah (s.a.v.):

Ben kimim? diye sordu. Cariye:

Sen, Allah'n resulsn! diye cevap verdi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
Onu zd et; nk o, mmin bir kadndr buyurdu. 660[660]

660[660]

Ebu Dvud, Salat 166-167, 930, Eyman 16, 3282; Tb 23, 3909; Nes, Sehv 20.

Aklama:

Muaviye'nin namazda konumas zerine sahabilerin uyluklarna vurmak suretiyle

onu susturmaya almalar, bu husus iin tebihte bulunmak meru olmadan

nceye yorumlanmtr.

Grlyor ki, Peygamber (s.a.v.) namazdan sonra Muaviye'ye kendisine zg bir

nezaketle

nasihatta

bulunmu,

namazda

konumann

namaz

bozacan

bildirmitir. Muaviye ise Resulullah (s.a.v.)'in bu nezaketine hayran kalarak

kendisinin yeni mslman olduundan bahsederek zr dilemitir.

Tetayyur; kularla uursuzlua yorma olup u tarafa uarsa bu ite hayr var, aksi
ynde uarsa hayr yok diye inanmaktr.

Bu, onlarn ilerinden gelen bir eydir. Sakn onlar yoldankarmasn! ifadesinden

maksat ise uursuzlua yorma denilen ey, iinizde doar. Urap durduunuz bir

ey olmad iin bundan dolay size bir sorumluluk yoktur. Fakat ondan dolay

ilerinize bakmaktan geri durmayn. Sizin yapabileceiniz ite budur ve bununla

mkellefsiniz.

Hadiste szkonusu izgi izmekten maksat; faln bir tr olan remildir. Onunla
megul olan peygamber, rivayete gre dris (a.s)'dr. Alimler, remil yapmann yasak
olduu hususunda ittifak etmilerdir.

Cariye meselesine gelince; Nasihat adl kitabnda ynlerle ilgili olarak yle der:

lah irade, evreni yaratmak istediinde, onun alt ve st ynlere sahip olmasn

dilemitir. Allah, sonradan var olmann gerektirdii sfatlardan mnezzehtir. O,

evreni yaratm, onun iin alt ve st ynleri belirlemitir. lahi hikmet, yaratlm ve
bir Rabb'e boyun emi olmasndan dolay evrenin alt ynde olmasn
gerektirmitir. Rabbani azamet de, sonradan yaratlan evrene kyasla evrenin
stnde olmay dilemitir.

Bu kyas, Teklii itibariyle deildir. nk Teklikte ne st vardr ve ne de alt...

Yce Allah, kendi bana var olmasnda, ezeli oluun da ve tekliinde olduu

gibidir..... O'na, herhangi bir surette iaret edilirse aaya, saa, sola doru iaret
edilemez. Bilakis st ve yukar ynlerinden baka bir yne iaret edilmesi uygun
olmaz. Bu ekildeki aret; evrene, evrenin yaratlna ve evrenin aa noktasna

nispetledir. Gerekte ise iaret, evrenin en st noktasma ve anna layk bir surette
Rabb'in azametinedir. Yoksa bizim anladmz ekilde

bir cisme iaret deildir. O, isbata ve ikrara iarettir..... Alt ile kuatlm varlk,

yaratcsn ancak stte oluuyla tanyacaktr. Ar'a ynelen iaret gerekten

akledilebilir bir iarettir. Cihet ve ynler ise arta son bulur. Onun tesinde akln

drak edemedii, kuruntu ve zanlarn anlamak iin yeterli olmad gerekler vardr.
661[661]

Cariyenin mmin olup olmadnn aratrlmas; kefaret olarak azad edilecek

klenin mmin olmas gerektii iindir. Mliki, afi ve Hanbelilere gre; btn
kefaretlerde azad edilecek klenin mmin olmas arttr. Dolaysyla kafir olan
klenin azad edilmesi kefareti demede yeterli deildir. Haneflere gre ise yemin

kefareti iin azad edilecek klenin mslman olmas art deildir. Ebu Hanife de,
ldrme ile ilgili kefaret dnda kalan hususlarda mmin olmayan klenin azad

edilebileceini belirtmitir. Ayrca bu hadis; slam dininin, mslmann emri altnda

bulunan hizmeti, a gibi kimselere iyi muamele etmesi gerektiini de
bildirmektedir.

435- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulllah (s.a.v.)'e (nceleri) namazda olduu srada ona selam rdik. O da
selammz alrd. Nec'nin yanndan dndmzde ona nazda iken) selam
verdiimizde selammz almad. Bunun zerine biz:

Ey Allah'n resul! (Daha nce) namazda olduun srada sana selam yorduk, sen de
selammz alyordun, artk almyorsun dedik. O da:

phesiz ki namazda selamdan daha nemli olan Allah'la bir megu-t vardr!

661[661]

B.k.z: Yusuf el-Kardav, htilaflar Karsnda slam Tavr, ilke Yaynlan, stanbul 1992, s. 159-162.

buyurdu. 662[662]
Aklama:

slam'n ilk zamanlarnda namazda konumak mubaht.

663[663]

Sonra bu hkm

yrrlkten kaldrlarak haram klnd. Konumann ne zaman hakhnd meselesi,

alimler arasnda ihtilafldr. Bazlan, hicretten nce Mekke'de derken azlar da

hicretten sonra Medine'de haram klndn sylemitir.

Namazda olan bir kimsenin selam alp almamas, alimler arasnda ihtilafldr.
436- Zeyd b. Erkam (r.a)'tan rivayet edilmitir:

nceleri namaz klarken konuurduk. nsan yan banda namaz klan arkayla
konuurdu. Nihayet;

Gnlden boyun eerek Allah iin namaza durun ayeti ind. Bunun zerine
namazda susmakla emrolunduk ve umaktan yasaklandk. 664[664]

Aklama:

Hadis, namazda konumann caiz olmadna iaret etmektedir. Konumann

bilerek yada bilmeyerek bir htiyaca binaen veya sebepsiz olmas arasnda bir fark
yoktur. nk yasaklama, mutlak olarak gelmitir.

Buhri, Amel fi's-Salat 2, Menkibu'I-Ensar 37; Ebu Dvud, Salat 165-166, 923; Ebu e, Msned, 2/139; Nes,
Snemi'1-Kbr, 540.
663[663] Ebu Dvud, Salat 166-167.
664[664] Buhar, Amel fi's-Salat 2, Tefsiru Sure- Bakara 43; Ebu Dvud, Salat 173-174, 949; izi, Salat 297, 405; Nes,
Sehv 20.
662[662]

437- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Beni Mustahk kabilesine doru giderken) Peygamber (s.a.v.)'le birlikte idik.

Derken beni bir ihtiya iin bir yere yollad. Dndmde hayvannn zerinde namaz klyordu. Yz de kbleden baka bir tarafa doru idi. Selam verdim. Fakat
selamm almad. Namaz bitirince:

Senin selamn almamama engel olan ey, ancak namaz klyor olmamdr buyurdu.
665[665]

Aklama:

Bu hadis de, namazda konumann yasak olduunu gsteren hadislerdir. Ayrca

hayvan zerinde klnan nafile namaz iin baka kbleden baka tarafa doru
dnmek caizdir.

8- Namaz Srasnda eytana Lanet Etmenin, Ondan Allah'a Snmann Ve

Namaz erisinde (Namaz Dyla lgili) Az Bir Amelle Uramann Caiz Olmas

438- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cinlerden bir ifrt namazm bozmak iin dn akam anden bana bir oyun

oynamaya kalkt. Ama Allah beni ona kaptrmad. Ben de onu bodum. Dorusu u

u mescidin direklerinden birinin yan bana balamay ok isterdim. Bu suretsabahladnzda sizlerde toptan ya da hepiniz onu grrdnz; fakat sonradan
kadeim Sleyman'n u szn hatrladm:

Rabbi'fir I ve heb l mulken l yenbe li-ehadin min ba'd Rabbim! mi affet ve bana
Buhr, Amel fi's-Salat 15; Ebu Dvud, Salat 165-166, 926; Tirmiz, Salat 260, 351; Ahmed b. Hanbel, Msned,
3/351, 363.

665[665]

yle bir mlk/saltanat verki benden sonra hibir kimseye lyk masn! 666[666] demiti.
Allah,, onu, kpek kovar gibi kovdu buyurdu. 667[667]
439- Ebu'd-Derd' (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) ayaa kalkt. Biz,
onu:

Ezu billahi minke Senden Allah'a snrm dediini kulamzla ettik. Sonra
defa:

El'anuke bi-la'netillhi Seni, Allah'n lnetiyle lanetlerim dedi. Sanki bir ey

alacakm gibi elini uzatt. Namazdan ktktan sonra, biz:

Ey Allah'n resul! Gerekten namazda yle bir eyler sylediini iittik ki, ndan
nce bunlar sylediini hi duymamtk. Hem senin elini uzattn grdkdik.
Resulullah (s.a.v.):

Dorusu Allah'n dman blis, yzme arpmak iin bir ate parasyla karma
geldi. Bunun zerine defa: Senden Allah'a snrm dedim Sonra yine defa:

Seni, Allah'n lnetiyle lanetlerim dedim. Fakat o vine geri ekilmedi. Sonra onu
yakalamak istedim. Vallahi, eer kardeimiz Sleyman (a.s)'n duas olmasayd, blis
muhakkak

bal

olarak

sabahlayacak

Medine

halknn

ocuklar

onunla

oynayacaklard buyurdu. 668[668]

Cin kelimesi, szlkte; rtmek, gizlemek anlamna gelen Cenne kknden

tremitir. ilk asrlardan beri cinlerin varl kabul edilegelmitir. Yahudiler,

Hristiyanlar ve dier topluluklar, cinlerin varlndan haberdar idiler. Filozoflar ile

baz Mutezililer dnda Ehl-i Snnet, cinlerin varln kabul etmilerdir.

Yalnz cinlerin tarifinde gr birliine varlamamtr. mslmanlarn ortak

kanaatine gre; cinler, bdenleri ate, hava, rayiha gibi maddelerden olumu, kil ve
irade sahibi, latif, grnmez varlklardr. Bu zelliklerinden dolay da duyu
organlarmzdan gizli bulunmaktadrlar. Bu nedenle onlara, Cin denilmitir.

Sd: 38/35.
Buhar, Salat 75, Amel fi's-Salai 10, Bed''l-Halk 11, TeJsiru Sure-i Sd 2; Ahmed b. nbel, Msned, 2/298.
668[668] Nes, Sehv 19; bn Hibbn, Sahih, 1979; Beyhak, Snen'l-Kbr, 2/263-264.
666[666]
667[667]

frit kelimesi baz alimlere gre; zel isim olmayp bir varlk trnn belirtilen
niteliklere sahip olanlarn ifade ettii iin Kur'an'da Cinden, nsandan vb.

aklamalarla kullanlmaktadr. Bununla birlikte cin kavramndaki belirsizlik

sebebiyle ifritin mahiyetini tespit etmek zordur. Bir taraftan gl ve sil'at gibi ifritin
de cinlerin bir tr olduu belirtilirken, dier taraftan Kur'an'daki ifritin cinlerden

bir taifenin zel ad olmayp Nemi suresinin 39. ayetinin batarafinda da belirtildii
zere Asi, marur anlamna geldii ileri srlmtr.

Baz Islam kaynaklarda anlatldna gre cinlerden olan ifrit, dier cinlerdeki
zellikleri tayan, onlar gibi irade sahibi, erkei-diisi bulunan, eitli ekillere
girebilen bir varlktr. 669[669]

Kardeimiz Sleyman (a.s)'n duas olmasayd ifadesinden maksat; Kad Bey

zv'ye gre, cinler zerinde tasarrufun Sleyman (a.s)'a mahsus olmasdr. Tuttuu
ifriti, serbest brakmas bundan dolaydr. Yada tevazu ve edepten dolay da
brakm da olabilir.

9- Namazda ocuk Tamann Caiz Olmas

440- Ebu Katde (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'i, omzunda kendi kz Zeyneb'in kz ocuu olan mme bint.

Ebi'l-As omzunda olduu halde cemaate imam olarak namaz kldrrken grdm.
Rkuya vardnda onu yere brakyor, ban secdeden kaldrdnda ise onu tekrar
(eski yerine) koyuyordu. 670[670]
Aklama:

669[669]
670[670]

13.

B.k.z: Ali Erba, frit, slam Ansiklopedisi, T.D.V., stanbul 2000, 21/516-517.
Buhri, Salat 106, Edcb 18; Ebu Dvud, Salat 164-165, 917, 918, 919, 920; Nes, mame 37, Mesacid 19, Sehv

Bu hadis, namaz klarken namazla ilgisi olmayan az bir harekette bulunmann

namaz bozmayacan gstermektedir.

Namaz srasnda yaplan ve namazla ilgisi olmayan harektler ikiye ayrlr:

1- Amel- Kesr (ok ):

Namaz klan bir ahsa dardan bakan bir kimse o ahsn namazda olup olmad

hususunda phe etmezse, yani namaz klan ahs karsndakine namazda olmad

kanaatini verecek derecede namazla lgisi bulunmayan ilerle megul olmas

szkonusudur.

2- Amel- Kall (Az ):

Bu dereceye varmayan fiil ve davranlardr.

Resulullah (s.a.v.)'in, mme'yi namazda kucanda bulundurmasnn srr

hususunda; Araplarn kz ocuklarna kar gsterdikleri hain tavr reddetmekte

ve onlara bu hususta son derece muhalif olduunu gstermek iin namazda bile kz
ocuunu barna basmtr grn ileri srenler olmutur.

Bununla birlikte rahmet peygamberi olmas hasebiyle torununu omuzuna alarak

cemaata namaz kldrmas, onun ne kadar efkat ve merhamet sahibi olduunu da

gstermektedir.

Umme, annesi Zeyneb'in hicretin 8. ylnda lmesi sebebiyle ve teyzesi Hz.

Fatma'nn vasiyeti zerine, Fatma'dan sonra Hz. Ali'yle nikahlanmtr.

10- Namazda Bir-iki Adm Yrmenin Caiz Olmas

441- Ebu Hzim (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Minberin hangi aatan yapldnda ihtilf eden bz kimseler, Sehl b. Sa'd'a gelip
sormular. O da:

Vallahi ben onun neden yapldn ve kimin yaptn bilirim. Resulullah (s.a.v.)'in
onun zerine oturduu ilk gn de grdm dedi.
Rv derki: Ben, Sehl'e:

Ey Ebu Abbs! Bize (bunu) anlatsana! dedim. Bunun zerine unlar syledi:
Resulullah (s.a.v.) bir kadna haber gndermiti. Eb Hzim der ki;

Sehl, o zaman bu kadnn ismini sylemiti. Marangoz olan klene bak da benim iin
basamaklar yapsn; onlarn zerinde halka hitab edeyim! buyurdu. Bunun zerine o
kle u basama yapt. Sonra Resulullah (s.a.v.) onlarn nereye konacan
emretti ve u yere konuldu. Bu, Medine ile am arasnda, Medine'ye 9 mil uzaklkta
bulunan Gbe ormanlndaki lgn aacndan yaplmt.

Dorusu ben, Resulullah (s.a.v.)'in minber zerindeyken ayaa kalkarak tekbr

aldn, arkasndan cemaatn da tekbr getirdiini grmmdr, Sonra rkdan

dorulup minberden inerek geriye doru gitti ve minberin dibine secde etti. Sonra
tekrar minber zerine dnd. Namazn bitirinceye kadar byle yapt. Sonra halka
dnp:

Ey insanlar! Ben bunu bana uyasmz ve benim namazm renesiniz diye yaptm
buyurdu.671[671]

671[671]

Buhr, Cum'a 26; Ebu Dvud, Salat 214-215 (1080); Nes, Mesacid 45; bn Hibbn, Sahih, 2142.

Aklama:

Hadisten anlaldna gre, Hz. Peygamber, klesi marangoz olan bir kadna haber

gnderip kendisi iin cemaate hitbettiinde zerine kabilecei bir minber

yaptrmasn istemi, o da Efendimizin arzusunu yerine getirmitir. Buhr'nin

Cbir'den yapt rivayette ise, sz edilen kadn Hz. Peygamber'e zerine oturmas
iin bir minber yaptrmay teklif etmitir. Grnrde rivayetler arasnda bir ihtilf

gze arpmakta ise de aslnda byle bir ztlk yoktur. nce kadnn Hz. Peygamber'e

minber yaptrmay teklif etmesi, Reslullah'n da bu teklifi uygun bulup daha sonra
kadna haber gndermi olmas, gayet tabiidir. Byle olunca ortada bir ihtilf
kalmaz.

Hadisten anladmza gre; Hz. Peygamber minberi sadece hutbe iin kullanmakla

kalmam zerinde namaz da klmtr. Ancak orada secde etmek mmkn olmad
iin, gsn kbleden ayrmamak maksadyle geri geri inip minberin dibinde

secdesini yapm. Sonra dier rekat iin tekrar minbere dnmtr. Efendimizin
byle minber stnde namaz klmas kendisinin de ifde ettii gibi, cemaatin ona
uymasn salamak ve namaz kln retmek maksadna dayanmaktadr.
11- Namazda Elleri Bre Dayamann Mekruh Olmas

442- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) bir kimsenin elleri brnde namaz klmasn yasaklamtr.

672[672]

Aklama:
672[672]

Buhr, Amel fi's-Salat 17; Nes, ftitah 12; Tirmiz, Salat 281 383.

Grld zere namazda elleri bre koyarak namaz klmak yasaklanmaktadr.

Elleri bre koymann yasak oluunun nedeni hakknda eitli grler ileri

srlmtr. Bazlarna gre blis cennetten elleri brnde k iin, bazlarna

gre bunu yahudiler oka yapt iin, bazlanna gre kibirli kimselerin adeti

olduu iin ve bazlarna gre ise byle yapmak felaketzede ekillerinden olduu
iindir.

Nanlazda elleri brne balamann hkm ise ihtilafldr. Ebu Hanfe ile mam
afii'ye gre mekruhtur.

12- Namaz Srasnda Yerdeki Ufak Talar Kaldrp Atmann Ve Secde

Yerindeki Tora Dzeltmenin Mekruh Olmas

443- Muaykb (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) mescitte namaz srasnda akl talarn kaldrp atmay

zikredip:

Eer mutlaka yapacaksan bunu bari bir defa da yap! buyurdu. 673[673]
Aklama:

Hz. Peygamber {s.a.v.), namaz klan kimsenin secde yerinde bulunan kk akl
talarn dzeltmekten men etmektedir. Eer mutlaka yaplmas gerekiyorsa,

bunun, bir defada yaplmasn emretmektedir. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in sadece

kk akl talann sz konusu etmesi, yasan sadece bu talara mahsus olmasn

673[673] Buhr, Amel fi's-Salt 8; Ebu Dvud, Salt 170-171, 146; Tirmiz, Salt 279, 380; Nes, Sehv 7; bn Mcc,
kmetu's-Salat 62, 1026; Ahmed b. Hanbel, 3/426, 5/42.

gerektirmez. Secde yerindeki kum ve topraklarn dzeltilmesi de ayn yasan

hkm ierisine girmektedir.

Ebu Dvud, Salt 170-171 (145)'de; Hz. Peygamber (s.a.v.), kk talarn dzeltilmesini yasaklarken buna illet olarak; o esnada rahmetin namaz klan kimseye

ynelmekte olduunu gstermi ve rahmete nem gstererek yasaktan nce illetini

belirtmitir.

13- Namaz Srasnda Ve Namaz Dnda Mescide Tkrmenin Yasak Olmas

444- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) mescidin kble tarafndaki duvarnda bir tkrk grp kzm
ve cemaate dnp:

Sizden birisi namaz klarken yznn dnd tarafa tkrmesin. nk Allah'n

kblesi, namaz kld zaman yznn dnd taraftadr buyurdu. 674[674]
445- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) mescidin kble tarafnda tkrk grp onu akl ta-lyla
ovalam, sonra da bir kimsenin sana yada nne tkrmesini yasaklam, fakat
sol tarafna yada sol ayann altna tkrmeyi emretmitir. 675[675]
446- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) mescidin kble tarafnda bir balgam grm ve cemaata dnp:

Sizden birinize ne oluyor ki, Rabbinin kblesine ynelip dikiliyor da rne smkryor?

674[674]
675[675]

Buhr, Salat 33, Nes, Mesacid 31.

Buhri, Salat 34, 35, 36; Nes, Mesacid 32; bn Mce, Mesacid 10, 761.

Sizden birisi, kendisine dnlp de yzne doru smirlmesini ister mi? O halde
sizden birisi smkrecei zaman sol tarafn-ki ayann altna smkrsn. Buna
imkan bulamazsa elbisesinin ucunu ine alp smkrd, sonra da bir ksmn dier bir
ksm zerine bkp drek suretiyle byle yapsn! buyurdu. 676[676]
447- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi namazda olduu srada Rabbine yalvarr. Bu sebeple nne ve sa

tarafna tkrmesin. Fakat sol sol tarafndaki ayann altna tkrsn. 677[677]

448- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Mescitte tkrk bulunmas, bir gnahtr. Bu gnahn giderilmesi/kefareti, onu

topraa gmmektir. 678[678]

449- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

mmetimin iyi, kt, gzel, irkin btn amelleri bana gsterildi. yi amellerin
ierisinde yoldan atlan eziyet verici eyleri buldum. Kt amellerinin ierisinde ise
mescidde tkrlp de topraa gmlmeyen tkr grdm. 679[679]

450- Abdullah bnu'-ihhr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'le birlikte namaz kldm. Smkrdn, sonra da o balgam

Nes, Taharet 193; bn Mce, kametu's-Salat 61, 1022.

Buhri, Salat 33, 36, Amel fi's-Salat12.
678[678] Buhri, Salat 37; Ebu Dvud, Salat 22, 475; Tirmiz, Salat 407, 572; Nes, Mesacid 30.
679[679] Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/178; Ebu Avne, Msned, 1/406; bn Hibbn, Sahih, 1641; Buhri, Edeb'lMfred, 230; Tayls, Msned, 483.
676[676]
677[677]

ayakkabsyla ovaladn grdm. 680[680]

Aklama:

Mescit iine tkrmek veya smkrmek, mutlak surette yasak ve gnahtr. Buna h-

tiyc olanlar, yanlarnda mendil, selpak, peete gibi eyalar bulundurmal ve ona
tkrmeli burnunu da onunla temizlemelidir. Mescitte smkrmenin kefareti o

pislii defnetmektir. Buradaki Defin sznden ne kastedildii alimler arasnda

htilafldr. Cumhr'a gre bundan maksat; pislii mescidin yerdeki toprana veya

kumuna gmmektir. Mescidin yerinde byle bir ey bulunmaz da hal ve benzeri

eylerle deli olursa o zaman Defnden maksat, pislii darya kanp atmak

olur. Zten alimlerden bazlar: Definden maksat, onu mescitten kartmaktr

demilerdir. Sonra az ve burundan kan irendirici eylerin temizlenmesi yalnz
mescide mahss deildir. Bu her yerde gereklidir.

Grlyor ki, btn bu rivayetler, insanlar irendirecek balgam ve smk gibi

eylerin grlecek yerlere atlmasn menetmek de, bunlar iin mendil gibi eyler
kullanmaya ve sonu itibariyle de, temizlie tevik etmektedir.
14- Ayakkablarla Namaz Klma

451- Ebu Mesleme Sad b. Yczd'den rivayet edilmitir: Ene b. Mlik'e:

Resulullah (s.a.v.) ayakkablarla namaz klar myd? diye sordum. O da:

Evet diye cevap verdi. 681[681]

680[680]
681[681]

Ebu Dvud, Salat 22, 482, 483.

Buhar, Salat 24, Libas 37; Tirmiz, Salat 293, 400; Nes, Kble 24.

Aklama:

Bu hadis, temiz olmak kaydyla ayakkablar karmakszn namaz klmann caiz

olduunu gstermektedir. Ayakkablarn zerinde yada altnda pislik varsa

temizlenip sonra namaz klnr. Bazlar, ya pislie basan kimsenin onu toprakla
silmek suretiyle namaz klabileceini belirtmilerdir. Ebu Hanife'ye gre
ayakkabdaki ya pislik, ancak suyla temizlenebilir. Eer kuru ise kazmak suretiyle
temizlenir.

15- izgili Elbise erisinde Namaz Klmann Mekruh Olmas

452- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Hamsa denilen izgili bir elbise ierisinde namaz klmaya
kalkp elbisenin izgileri gzne iliti. Namaz bitirince:

Bu hamisay Ebu Cehm b. Huzeyfe'ye gtrn. Bana, onun yerine izgisi olmayan
kaln bir aba getirin. nk bu hamisa az nce beni namazmdan alkoydu
buyurdu.682[682]

Hamisa:

Drt keli ve izgili kuma demektir. pekten ve ynden yaplr. Yalnz bu ismin
verilebilmesi iin, bunun siyah ve izgili olmas arr. Bu kuma; yumuak, ince ve
hacmi kk olduu iin ona bu isim verilmiir.

Ebu Cehm'in asl ad, mir b. Huzeyfe'dir. Ubeyd olduunu syleyenler de var. Mek682[682]

Buhr, Salat 14; Ebu Dvud, Salat 162-163, 914, Libas 8, 4053; Nes, Kble 20; bn Mce, Libas 1, 3550.

ke'nin feth edildii gn mslman olmutur.

Resulullah (s.a.v.)'in bu izgilerle gnlnn megul olmas, houna gitmemitir.

nk o, her zaman sade bir yaanty tercih etmitir. Debdebeli, gsterili
eylerden her zaman kanmtr. Sade yaam, onun iin daha nemlidir. Byle bir
tavr varken, kendisini aal gsterecek byle bir giyimden uzaklamay seerek
elbiseyi sahibine geri iade etmitir.

Bu elbiseyi Resulullah (s.a.v.)'e hediye eden, Ebu Cehm idi. Hediyesi kabul
edilmediinden dolay kalbinin krlaca endiesiyle Hz. Peygamber (s.a.v.) bu
hediyeyi tekrar geri istemek suretiyle onun gnln ho etmitir.

16- Akam Yemei Hazrken Namaz Klmann Mekruh Olmas

453- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Akam yemei hazr olup bu srada namaza kamet getirilmise ilk nce akam
yemeine balayn. 683[683]

454- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Sizden birisinin nne akam yemei konulup ta bu srada namaza kamet

getirilmise (ilk nce) akam yemeine balayn. Yemei bitirmedike acele
davranmasn. 684[684]

455- bn Ebi Atk'ten rivayet edilmitir:

683[683]
684[684]

Buhr, Et'ime 58; Tirmiz, Salat 262, 353; Nes, mame 51; bn Mce, kametti's-Salat 34, 933.
Buhar, Ezan 42; bn Mce, kametu's-Salat 34, 934.

Ben ve Kasm, Aie (r.anha)'nn yannda bir eyer konutuk. Kasm,

konumalarnda ok hat eden bir kimseydi. Kendisi bir mmveled'in ocuu idi.
Aie, ona:

Sana ne oluyor ki, kardeimin u olu gibi konumuyorsun? Fakat bu konumann

sana nereden geldiini ben bilirim. Bunu annesi terbiye etti, seni de annen terbiye etti
dedi. Bu szlerden dolay Kasm Aie'ye kzd ve ona gcendi. Aie'ye yemek sofras
getirildiini grnce ayaa kalkt. Aie:
Nereye? dedi. Kasm:

Namaz klacam diye cevap verdi. Aie:

Otur foraya dedi. Kasm:

Ben gerekten namaz klacam dedi. Aie:

Otur foraya vefasz! Ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Yemek hazr olduunda byk ve kk abdest bozaca geldiinde namaz klnmaz
buyururken iittim dedi.685[685]
Aklama:

Hadis, sofra kurulmuken veya yemein sofraya getirilmesi szkonusuysa, farz veya
nafile herhangi bir namaz klmay erteleyip nce yemein yenilmesi gerektiini

belirtmektedir. Yalnz karnn a olmas sebebiyle kalbin yemekle megul olmas

htimalinden dolay yemein namazdan nceye alnmas iin, yemek yedikten sonra
namaz klmak iin zaman msait olmaldr.

Bundan maksat, namazn huzur ve hususunu salamaktr.

Alimler, buradaki yeme emri zerinde ihtilaf etmilerdir. Bazlar da buradaki emrin
685[685]

Buhr, Ezan 42; Ebu Dvud, Taharet 43, 89.

farz olduunu sylemilerdir. Zahirilerden bn Hazm bu grtedir. Cumhura gre

buradaki emir, mendubluk iindir. Yani bu emre uymak mendubtur. Dolaysyla

karn a olan bir kimse, sofra hazr bulunduu takdirde nce yemek yerse iyi bir i
yapm olur.

Mendub: lenmesi iyi karlanan fiillere ve uyulmas dinen tercih edilen

davranlara denir. Umm'l-Veled: Sahibinden ocuk dnyaya getiren cariyeye

denir.

17- Sarmsak, Soan, Prasa Veya Bunlara Benzer Bir ey Yiyen Kimsenin
Mescide Gelmesinin Yasak Olmas

456- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim u sebzeden yani sarmsaktan yerse kokusu gidinceye kadar sakn mescitlerimize
yaklamasn. 686[686]

457- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim u bitkiden yerse sakn bize yaklamasn ve bizimle birlikte namaz klmasn.
687[687]

458- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) soan ve prasa yemeyi yasaklad. Bir defasnda bize ihtiya
erimiti. Bu sebeple bunlardan yedik. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Buhr, Ezan 160; Ebu Dvud, Et'ime 40, 3825; bn Mce, kameiu's-Salat 58, 1016; Drim, Et'ime 21, 2059;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/20.
687[687] Buhar, Ezan 160; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/186; Ebu Avne, Msned, 1/412.
686[686]

Kim bu pis kokulu bitkiden yerse sakn mescidimize yaklamasn. nk (yanmzda

bulunan) melekler, insanlarn eziyet grd eylerden eziyet grr buyurdu. 688[688]
459- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Kim sarmsak yada soan yerse bizden veya mescidimizden uzak uzak dursun! Evinde
otursun buyurdu.

u da var ki, Resulullah (s.a.v.)'e ierisinde yeil sebzeler bulunan bir tabak getirildi.
Bunlardan ho olmayan bir koku duyup bunlarn ne olduunu sordu. erisinde

bulunan sebzelerin neler olduu ona haber verildi. Bunun zerine sahabi-lerinden

birine iaret ederek: Bunu ona gtrn! buyurdu. Fakat o da bunu grnce,
sebzeleri yemekten kand. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.), o sahabiye:

Sen ye! nk ben, senin yalvarmadklarnla yalvarrm buyurdu. 689[689]

460- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Hayber'in fethinden henz daha Medine'ye dnmemitik. Biz Resulullah (s.a.v.)'in

sahabileri, bu sebzenin sarmsan- tarlalarna rastladk. Halk alk ierisindeydi. Bu

sebeple sarmsa doyasya yedik. Sonra Resulullah'n namaz kldrd mescide

gittik. Resulullah (s.a.v.) kokuyu hissedip:

Kim bu pis kokulu sebzeden bir ey yerse sakn mescitte bize yaklamasn buyurdu.
Bunun zerine halk:

Sarmsak haram klnd, sarmsak haram klnd dediler. Bu haber, Peygamber

(s.a.v.)'e ulat. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Ey cemaat! Allah'n bana helal kld bir eyi haram klmak, benim elimde deildir.
Dorusu ben bu sebzenin kokusundan hoalnmyorum buyurdu.690[690]

Tirmiz, Et'ime 13, 1806; Nes, Mesacid 16; bn Mce, Et'ime 59, 3365; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/374, 387,
397; Ebu Avnc, Msned, 1/411; Ebu Ya'l, Msned, 2226; bn Huzeyme, Sahih, 1668.
689[689] Buhr, Ezan 160; Ebu Dvud, Et'ime 40, 3822; Ebu Avne, Msned, 1/410.
690[690] Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/12; bn Huzeyme, Sahih, 1667; Beyhak, Snen'l-Kbr, 3/77.
688[688]

Aklama:

Arapa'da ecer kelimesinin, gvdesi ve dal olan aalar iin kullanld

bilinmekteyse de Peygamber (s.a.v.) burada bu kelimeyi, soan ve sarmsak iin de

kullanmas, bu kelimenin; gvdesi, dal-buda olmayan sarmsak ve soan gibi

bitkileri de kapsadn gstermektedir.

456 nolu Ebu Sad el-Hudr hadisinde de grld zere, sarmsak yemek haram

deildir. Fakat mescit gibi toplumsal yerlere gitme szkonusu olduunda ya

sarmsak yemek mekruhtur. Pimii mekruh deildir.

Buna gre irkin kokulu dier sebzeleri i olarak yemek de mekruhtur. Bunlar
yiyen kimseler, kokulan kayboluncaya kadar mescide gitmemeleri gerekmektedir.

Bu tr sebzeleri yiyenlerin mescide girmelerinin yasaklanmasnn sebebi; oradaki

insanlar ve melekleri rahatsz etmektir. Kyas yoluyla az ve yaras ar

kokanlarn, st-ba kirli olan kasap ve balk gibi kimseler ile czaml ve alaca
hastalna yakalanm kimselerin cemaata devam etmemelerine fetva verilmitir.
Sigaray da bu ekilde dnmek gerekmektedir.

461- Ma'dn b. Ebi Talha'dan rivayet edilmitir: mer bn Hattb, Cuma gn

hutbe verip sonra da:

Siz ey insanlar! Benim ancak pis kokulu grdm iki sebzeyi yiyorsunuz. u soan
ile sarmsa... Dorusu ben, Resulullah (s.a.v.)'i, mescitte bir kimsede bunlarn
kokusunu duyduu zaman emrederek o kimseyi Bak kabristanlna karttn
grmmdr. Buna gre eer bir kimse bunlar yiyecekse hi olmazsa piirmek
suretiyle onlarn kokularn gidersin dedi. 691[691]

691[691] Nes, Mesacid 17; bn Mce, kametu's-Salat 58, 1014, Feraiz 5, 2726, Et'ime 59, 3363; Ahmcd b. Hanbel,
Msned, 1/15, 26; bn Ebi eybe, Musannef, 2/510-511, 8/304

Aklama:

Bu hadis, sarmsak yada soan gibi pis kokulu bir sebze yada buna benzer bir

yiyerek mescide gelen kimsenin, koku duyulduu takdirde bir ceza ve t olarak o
kimsenin mescitten kanlabileceini gstermektedir.

18- Mescitte Kayp Aramann Yasak Olmas Ve Buna Ramen Kayp Arayan
Kimsenin Sesi Duyulduunda Sylenilecek Sz

462- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

Kim bir kimseyi mescitte kayp ararken iitirse Allah onu sana geri vermesin desin.
nk mescitler bu tr iler iin bina edilmemilerdir. 692[692]

463- Breyde (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) namaz kldrd zaman bir adam ayaa kalkp:

Krmz deveyi bulan yok mu? dedi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Onu bulamayasn! nk bu mescitler, neye yarayacaksa ancak onun iin

yaplmlardr buyurdu. 693[693]
Aklama:
692[692] Ebu Dvud, Salat 21, 473; bn Mce, Mesacid 11, 767; Ebu Avne, Msned, 1/406; bn Huzeyme, Sahih, 1302;
bn Hibbn, Sahih, 1651.
693[693] bn Mce, Mesacid 11, 765; Ebu Avne, Msned, 1/407; bn Huzeyme, Sahih, 1301; bn Hibbn, Sahih, 1652;
Beyhak, Snen'l-Kbr, 6/196, 10/103.

Hadisler, kaybedilen oir mal halka ilan etmek iin mescitte sesi ykseltmeyi men
etmektedir. Bunun dnda mescitte alveri yapmak, ihtiya yokken mescitte sesi

ykseltmek de bu hkme girmektedir. nk mescitler, cemaati gereksiz yere

uratracak trden zel ilerin konu edilmesi iin yaplmamlardr. Buralar Allah'
anmak, ibadet etmek, Kur'an okumak gibi ibadet tr ilerle megul olmak iin
yaplmlardr.

Dolaysyla

buralarn,

ticaret

merkezi

ve

yerleri

haline

getirilmemesi gerekmektedir. Bununla birlikte cihad aletlerini dzeltmek, toplamak

gibi btn mslmanlar lgilendiren hususlar mescitlerde yapmakta bir saknca

yoktur.

19- Namazda Yanlma Ve Yanlmadan Dolay Sehiv Secdesi Yapma

Sehiv kelimesi, szlkte; Yanlma, unutma ve dalgnlk gibi anlamlara gelmektedir.

Buna gre sehiv secdesi; yanlma, unutma veya dalgnlk gibi durumlar yznden
namazn vaciplerinden birini terk yada geciktirme durumunda namazn sonunda
yaplan secdelere denilir.

Sehiv secdesi sayesinde namazda meydana gelen kusur dzeltilmi, eksiklik telafi
edilmi olur. Namaz esnasnda huu'Iu olmak esas olmakla birlikte, eitli

nedenlerle insanlar namazlarnda yanlabilirler. Peygamberimiz bu tr durumlarda

namaz klan kimsenin kendini sulamasn ve karamsarla dmesinin nne

geerek kiiyi rahatlatmak, vesveseden kurtarmak ve her yanlmada namaz yeni

batan klmann nne gemek maksadyla, asli olan bir farzn terk edilmedii
durumlarda bir telafi ve bir dzeltme mekanizmas olarak sehiv secdesi
uygulamasn ngrmtr.

Sehiv secdesi, Hanefilere gre vacib, Mk ve afiilere gre snnet, Hanbelilere

gre ise bazen vacip, bazen snnet, bazen de mubah olur. Hanefilere gre sehiv
secdesi gerektii halde bunu yapmayan kii, gnah ilemi olur. Fakat namaz batl
olmaz.

464- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Ezan okunduu zaman eytan geriye doru kaar. Ezan iitmemek iin onun bir sesli
yellenmesi vardr. Ezan bittiinde dnp geri gelir. Namaz iin kamet getirildiinde
yine geri dnp kaar gider. Kamet bittiinde dnp geri gelir. Namaz klan kii ile
nefsinin/kalbinin arasna girip: Filanca eyi hatrla, filanca eyi hatrla diyerek
namazdan nce insann hi aklnda olmayan eyleri hatrlatp durur. Nihayet insan,
ka rekat kldn bilemez oluncaya kadar onunla urap durur, ite sizden birisi, ka
rekat kldn bilemedii zaman oturduu yerde iki sede yapsn. 694[694]

Aklama:

Alimler, bu tr hadislere dayanarak eytann

yellenmeyecei konusunda ihtilaf etmilerdir.

gerek anlamda yellenip

Ayn (. 855/1451), bu yellenmenin bir temsil olduunu belirtir. eytann Ezandan

kamas, korkudan perian olmu bir adamn haline benzetilmitir.

Bazlarna gre; eytann Kur'an okumadan ue namazdan kamayp Ezan sesinden

kamas, Kyamet gnnde onu iittiine ahadet etmemek iindir. nk bir
hadiste getiine gre; mezzinin sesini iiten insan, cin ve her ey Kyamet
gnnde onu iittiine ahadet edecektir.

Bazlarna gre ise; eytann kamas, Ezann azametindendir. nk Ezan, dinin

btn kurallarna kpsayan ve slam'n iarn ilandan ibarettir. Dolaysyla eytan,
bunlan iitmeye tahamml edemez.

Bazlarna gre ise; eytann kamas, yeis ve mitsizlik halindendir. nk eytan,

tevhidin ilann duyunca insana vereceinden midini keser.

Buhr, Sehv 6, 7; Ebu Dvud, Salt 191-192, 1030, 1031; Tirmiz, Salt 291, 397; Nes, Sehv 25; bn Mce,
kme 135, 1216, 1217; Ahmed b. Hatibel, 2/330.

694[694]

Namaz klan ve Kur'an okuyarak Allah'a mnacatta bulunan kimseden eytan

kamaz. nk o hallerde kendisine vesvese kaplar aktr. stedii gibi kulun

damarlanna kadar sokularak her trl vesveseyi onun hatrna getirebilir. O

derecede ki, namaz klan kimse kendinden geerek ka rekat kldn bile

unutabilir. Bundan kurtulmann yolu, hatra gelen eyi derhal reddetmek ve hatra
gelen vesveseyi dnmemektir.

Hadis; namaznda kld rekat saysnda phe edip de bir taraf tercih edemeyen
kimsenin, namaznn sonunda sehiv secdesi yapmasna iaret etmektedir.

Hanefilere gre; rekat saysnda phe eden kimseye bu hal ilk defa meydana
geliyorsa namazn iade eder. Bu konudaki delil, Tabern (. 360/970)'nin ElKebir adl adl eserinde geen u hadistir:

Namazn ka rekat kldn hatrlamayan bir kimsenin ne yapaca, Resulullah

(s.a.v.)'e soruldu. Resulullah (s.a.v.):

Namazn iade etsin. Namazn sonunda da oturarak iki defa secde yapsn buyurdu.

Bir kimseye bu phe ilk defa deil de, fazlaca meydana geliyorsa, kendi kendine
aratrr. Kanaati ne tarafa meylederse, ona gre hareket edip namazn tamamlar.
Namaz iadeye gerek yoktur. Eer kanaati bir tarafa ynelmezse o zaman
phesindeki az tarafa itibar eder.

465- Abdulmuttab oullarnn anlamals Abdullah b.

rivayet edilmitir:

Buhayne el-Esda'tan

Resulullah (s.a.v.) len namaznda birinci oturuu yerine getirmeden irekti ayaa
kalkmt. Sonra namazn tamamlaynca her secdede tekbir mak suretiyle selam

vermezden nce unuttuu oturuun yerine oturduu rden iki secde yapt. Bu
secdeleri onunla birlikte cemaatta yapt. 695[695]

Buhr, Ezan 146, 147, Sehv 1, 5, Eyman 15; Ebu Dvud, Salat 193-194, 1034, 1035; miz, Salat 288, 391; Nes,
ftitah 196, Sehv 21, 28; bn Mce, kametu's-Salat 1311206, 07.

695[695]

Aklama:

Peygamber (s.a.v.) bir le namaznn ikinci rekatndan sonra teehhde oturmadan

aa kalm ve namazn tamamlayarak selamdan nce sehiv secdesi iin iki secde
yapm, ra selam vermitir.

Hadis, 'namazda bir eksiklik dolaysyla selamdan nce secde edilir' diyen kimseler
iin ilk niteliindedir. Ayrca ilk teehhd ve onun iin oturuun, namazn farzlarn

olmadna lalet etmektedir. nk eer bunlar farz olasyd, dier farzlar gibi sehiv
secdesyle onarl-zlard. Sahabilerin ou, mam afi, mam Malik ile Ebu Hanife bu

grtedir.

466- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.)le

buyurmaktadr:

Sizden birisi namazda pheye dp m, drt m ka rekat kldbilemezse

pheyi atp namaz yakinen bildiinin zerine bina etsin. Sonselam vermezden nce
iki secde yapsn. Eer be rekat namaz klmsa bu secde, onun namazn ift yapar.
Eer drt rekat tamamlamak iin naz kldysa bu iki secde eytan atlatmak iin
yaplm olur. 696[696]

Aklama:

Hadis, namazda pheye dp herhangi bir rekat klmadnda pheye den

kimsenin bu rekati klmam kabul etmesini ve namaznn geri kalan ksmn,

kldn kesin olarak bildii rekat zere bina etmesini gerekli klmaktadr. rnein,
rekat m, yoksa drt rekat m kldnda tereddt eden bir kimse, kendisini

rekat klm kabul edecek ve namazna bir rekat daha ilave edip sonunda sehiv
696[696]

Ebu Davud, Salat 190-191, 1024, 1026, 1027; Nesa, Sehv 24; bn Mce, kametu's-at 132, 1210.

secdesi yapacaktr,

Namazda phe etmeyi alkanlk haline getiren kimse ise ka rekat kldn
aratrmal ve kuvvetli kanaatine gre hareket etmelidir. Eer her iki ihtimale ait

kanaati eit ise az olan rekat saysna gre namazn tamamlamal, fakat namazn
sonunda sehiv secdesi yapmas gerekmektedir.

Namaz iadeye lzum yoktur. Ancak sonunda sehv secdesi yapar. Bu gr Hz.
Peygamber'in u hadisine dayanr:

Her kim namaznda phe ederse dorusunu aratrsn. 697[697]

Kanaati bir tarafa ynetmezse, mesel sabah namazn bir rekat m yoksa iki rekat

m kldnda phe eder de bir taraf tercih edemezse, phesindeki az tarafa itibar

eder. Misalimize gre, namaz bir rekat klm kabul eder. Ancak tereddt ettii
rekatin sonunda oturup, ettehiyyat'y okur, sonra kalkar ve bir rekat daha klp
sonunda sehv secdesi yapar. Hz. Peygamberden rivayet edilen u hadis buna dellet
etmektedir:

Sizden biri namaznda tereddt eder de ka rek'at m, yoksa drt m kldn

bilemezse, namazn az zerine bina etsin.
Drt rek'atli bir namaza balayan bir kimse kld rekatin bir mi, yoksa iki mi
olduunda phe edip de bir tarafa karar veremezse kendisini bir rek'at klm
kabul eder ve namazn buna gre tamamlar. Ancak iki rekat klm olma ihtimalini

de gz nne alarak bu tereddt ettii rekatten itibaren her rekatin sonunda

oturur. Namaz bitirirken de sehv secdesi yapar.

iki rek'atli bir namazda iki rek'at mi yoksa rek'at m; drt rek'atli bir namazda da
drt rek'at m yoksa be rek'at m kldnda phe eden kimse oturur, tahiyyt
okur selm vermeden kalkp bir rek'at daha klar ve sonunda sehv secdesi yapar.
Sonraki rek'at ilveye sebeb iki rekatli namaz , drt rek'atli olan da be rek'at

olmusa fazlaln nafile olmas iindir. nk Hanefilere gre tek rek'atli nafile
olmaz.
697[697]

bn Mce, kametu's-Saiat 133; 1212.

Bu-rivayetler anlalyor ki limler, teharri (=aratmna) ve kesin olarak bilinen

rekat zerine bina konularnda ihtilf etmilerdir. Hanefler bunlar ayr ayr eyler

kabul ederken, afi, Dvd ve bn Hazm bunlarn ayn ey olduunu sylemilerdir.

Nevev bunun cumhurun gr olduunu nakleder. Eb Hatim ve bn Hbbn,

Hanefilerin grndedirler. 698[698]

467- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) namaz

kldrmt. Selam verince ona:

Ey Allah'n resul! Namaz hakknda yeni bir ey mi var? denildi. O da:

Ne oldu? buyurdu. Soruyu soran kimseler:
Namaz yle, yle kldn dediler.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) hemen bacaklarn bkp kbleye kar du ve iki

secde yapt. Sonra da selam verdi. Sonra yzn bize evirip:

Gerekten namaz hakknda yeni bir ey olsayd ben onu size bildirir. Fakat ben de
ancak bir insanm. Sizin gibi unuturum. Dolaysyla bir nuttuum zaman hemen onu
bana hatrlatn. Sizden birisi namaznda leye derse doruyu aratrp namazn
onun zerine tamamlasn. Sonra ki secde yapsnbuyurdu.

468. Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.)

buyurmaktadr:

Peygamber (s.a.v.) le namazn be rekat kldrmt. Selam verdii zaman ona:

Namaza ilave m yapld? denildi. Peygamber (s.a.v.):

Ne oldu? diye sordu. Sahabiler:

698[698]

B.k.z: N. Yeniel, H. Kayapnar, Snen-i Ebu Dvud Terceme ve erhi, 4/87-88.

Namaz be rekat kldn dediler. 699[699]

469- brahim b. Sveyd'den rivayet edilmitir:

Alkame bize le namazn be rekat kldrd. Selam verince, namazdaki cemaat:

Ya Eba ibil! Namaz be rekat kldrdn dediler. Alkame:
Hayr! Ben bunu yapmadm dedi. Cemaat:
Evet! Yaptn dediler.
Aklama:

Hadisin ravisi brahim b. Sveyd der ki: ocuk olduum halde ben de cemaatin
tarafnda dim. Ben dahi:

Evet! Be rekat namaz kldrdn dedim. Alkame, bana:

Ey a gzl sende mi bunu sylyorsun? dedi. Ben de:

Evet! cevabn verdim.

Bunun zerine Alkame kbleye dnp iki secde yapt. Sonra da selam verdi. Daha
sonra da yle dedi: Abdullah bn Mes'ud yle dedi ki:

Resulullah (s.a.v.) bize be rekat namaz kldrd. Namaz bitirince, cemaat kendi
arasnda kargaalk kard. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
Ne oluyor size? buyurdu. Cemaat:

Ey Allah'n resul! Acaba namaza

(s.a.v.):

bir ey mi ilave edildi dediler. Resulullah

699[699] Buhar, Salt 31; Ebu Dvud, Salt 189-190, 1019; Tirmiz, Salt 289, 392; Nesa, Sehv 25, 26; bn Mce,
kmetu's-Salat 130, 1205.

Hayr! diye cevap verdi. Cemaat:

Dorusu be rekat namaz kildrdnda.. dediler. Bunun zerine esulullah

(s.a.v.) kbleye dnd ve iki secde yapt. Sonra selam verdi. Sonra:

Ben de ancak ve ancak szi gibi bir insanm. Sizin unuttuunuz gibi de unuturum
buyurdu. 700[700]
Aklama:

Sahabilerin, fazla rekata kalkan Hz. Peygamber (s.a.v.)'i ilk anda uyarmaylarnn

nedeni, rt rekatli fatz namazn be rekata kmas ihtimalinin mevcudiyetindendir.

nk Sahabiler, Hz. peygamber (s.a.v.)'in beinci rekata kalkmasyla namazn be

rekata ktn zannetmilerdi. Hz. peygamber (s.a.v.) yapt hatann farknda

varmad iin onlara, Ne oldu? diye sorarak ortada ey olup olmadn anlamak
istemitir. Namazda hata ettii kendisine haber verilince, hemen jleye kar

teehhd durumunda oturmu ve iki sehiv secdesi yapmtr. Namazdan sonra da

habilerine ksa bir konuma yapmtr.

Peygamberlerden fiil hususunda hatann meydana gelip gelmeyecei konusu

alimler arasn-tartma konusu olmutur. Cumhura gre fiiller hakknda unutmak

peygamberlere de caizdir, lnz onlar hatalar zere braklmazlar. Yce Allah,

onlarn hatalarn kendilerine bildirerek onlara doru olan gsterir.

Namazda konumak, namaz bozduu halde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in konutuktan

sonra secdesi yapmas, namazda konumann haram klnmazdan nceki zamanlara

yorumlanmtr.

Bu hadis, bize; kii hata yapt zaman etrafndaki insanlar tarafndan uyarld
zaman, kendi tasna klflar ve bahaneler deil, hatasnn telafisi yoluna gitmesi
gerektiini gstermektedir, nk insan hata yapabilir, dolaysyla hata dzeltilmesi
gereklidir. Hata zerinde srar edilmemelir.

700[700]

Ebu Dvud, Salt 189-190, 1022; Nesa, Sehv 26.

Hanefilere gre sehiv secdesi yapldktan sonraki oturuta tahiyyat okumak ve

selamla mazdan kmak vaciptir. Salli ve Barik Dualarnn sehiv secdesinden nce
mi, yoksa sehiv desinden sonra m okunaca konusunda iki farkl gr vardr.

Son oturuta sehiv secdesi ncesinde her iki tarafa selam verilecei gr, Ebu

Hanfe 150/767 ile Ebu Yusuf (. 182/797)'a aittir. mam Muhammed (.

189/805)'e gre ise dece sa yana selam verdikten sonra sehiv secdesi yaplr.)
470- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bize gn devrildikten sonra klnan namazlardan birini, ya leyi

yada ikindiyi kldrp ikinci rekatta selam verdi. Sonra mescidin kiblesindeki bir
hurma ktne gelip kzgn bir vaziyette ona dayand. Cemaatn ierisinde Ebu

Bekr ile mer'de vard. Bu ikisi, Resulullah'm kldrd namazla ilgili konumaktan
ekindiler. Cemaatn aceleci takm dar ktlar. Kendi kendilerine yada birbirlerine:

Namaz ksaltld dediler. Derken Zu'1-Yedeyn ayaa kalkp:

Ey Allah'n resul! Namaz ksaltld m, yoksa unuttun mu? dedi. Bunun zerine
Peygamber (s.a.v.) saa ve sola bakp:

Zu'1-Yedeyn ne diyor? buyurdu. Sahabiler:

Zu'1-Yedeyn doru sylyor. nk drt rekat namaz kldracana sadece iki

rekat namaz kldrdn dediler.

Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) iki rekat namaz kld ve selam verdi. Sonra tekbir
alp secde etti. Sonra yine tekbir alp ban secdeden kaldrd. Sonra tekbir alp
secdeye gitti. Sonra yine tekbir alp ban secdeden kaldrd.
Aklama:

Hadisin ravisi Muhammed bn rn der ki: mrn b. Husayn'dan haber aldma

gre, o:

Peygamber ban secdeden kaldrdktan sonra selam verdi demitir. 701[701]

Aklama:

Zu'1-Yedeyn'in asl ad hakknda eitli grler ileri srlmtr. Mslim'deki

mran b. Husayn hadisine dayanarak bir ok alim, bu zatn, Hrbak es-Slem
olduunu szylemitir. bn Hibbn ise, Hirbak ile Zu'1-Yedeyn'in ayr kiiler

olduunu belirtmitir. bn Hacer (. 852/1447) ise El-sabede Zu'1-Yedeyn'in

Abdi Amr b. Nedla el-Huza olduunu kaydetmitir, Hz. Peygamber (s.a.v.), ona,

elleri uzun oduu iin yada ok cmert olduundan dolay iki el sahibi anlamnda
Zu'1-Yedeyn adn vermitir.

Hz. Peygamber (s.a.v.)in hiddetlenmesine neyin sebep olduu kesin olarak belli

deildir. Baz alimler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mslmanlarla ilgili bir iten dolay

namazdan nce hiddetlendii ve bu halde namaza durup bu yzden yanldn

sylemilerdir. Bazlar da Mslim'deki mran b. Husayn hadisine dayanarak, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in yanllkla selam verdikten sonra kendi evine girdiini, fakat

Zu'1-Yedeyn'in Unuttun mu, yoksa namaz sorusuna can skldn ve bu halde

mescide geri geldiini ve hadisi metilen ve geri almann olduunu belirtmilerdir.

Ahmed Naim Efendi'de Tecrid Tersirinde bu ikinci gr tercih ettii iin dier
olasla hi temas etmemitir.

Konu ile ilgili bu rivayetler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in drt rekatl bir namazn ikinci

reka-sonra selam verip bir mddet bekledikten, yerinden ayrldktan hatta

konutuktan namazn kalan ksmn kldrdn ifade etmektedir. Bu konuda

mezheplerin grleri u ekildedir:

afi'den iki gr nakledilmitir. Bunlardan en salam olanna gre, namaza demek

Buhar, Salat 88, Ezan 69, Sehv 3, 4, 5; Ebu Dvud, Salt 188-189, 1008, 1009, 1010, 1011, 1012; Tirmiz, Salt
289, 394, 292, 399; Nes, Sehv 22, 23; bn Mce, kame 134, 1214; Ahmed b. Hanbel, 2/460.

701[701]

sahihtir. Yalnz mam afi'nin, namazn batl olduuna dair olan itihad da
fisnda mevcuttur.

nam Mlik, abdest bozulmadka zaman ve ara verme, ne kadar uzun olursa olsun, a
devam etmenin caiz olduu grndedir.

A'zam Ebu Hanfe ve rencilerine gre ise; imam, sehven iki rekatta selam verir-

unduu yerde yzn kbleden evirmedike ve insan kelam konumadka

namazn eda edilir. Mescidin tamam, namaz mahalli olduu iin tek mekan

hkmndedir. ayla imam konumad mddete ynn kbleden evirmi de olsa,

namazna demesi, caizdir. Fakat camiden ktktan sonra yanldn hatrlarsa artk
devam edemez, atan klmaldr.

Grlyor ki, sehiv secdesi konusunda Hanefilerin itihad, dier mezheplere gre
da bir durumdadr. nk bu, namazda olmas gereken huu1 ve huzu'ya daha
uygun-

Hanefiler; bu hadise, Abdullah bn Mes'ud ve Zeyd b. Erkam'n rivayet ettikleri

hadislere .rak namazda sadece ima ve iaretin caiz olduunu, bilmeyerek ve

unutarak konuulamaz bozaca grne sahip olmulardr.
1- mrn b. Husayn (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) ikindi namazn kldrrken nc rekatnda selam verdi, kalkp

odasna girdi. Bunun zerine kendisine Hrbk denilen ve elleri olan bir adam
Resulullah (s.a.v.)'e doru ayaa kalkarak ona varp:

Ey Allah'n resul! diyerek Resulullah (s.a.v.)'in namazda eksik kldrmas olayn

ona anlatt. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) kzgn bir halde hrkasn srkleyerek

darya kt ve cemaatn yanna gelip onlara:

Bu, doru mu sylyor? dye sordu. Sahabiler:

Evet, doru sylyor dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) bir rekat daha
kildrd. Sonra selam verdi. Sonra iki secde yapt, sonra da selam verdi. 702[702]
702[702]

Ebu Dvud, Salat 188-189, 1018; Nes, Sehv 23, 76; bn Mce, kametu's-Salat 134, 1215.

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in namaz klarken yanlp sehiv secdesi yapt ve bunun
birden fazla olduu ile ilgili rivayetler var. Alimlerin tespitine gre; Hz. Peygamber
(s.a.v.), namazdaki bir sehiv (=yanlma)dan dolay be defa secde yapmtr. Bunlar;

1- Buhr'deki bn Buhayne hadisinde grld zere; Hz. Peygamber (s.a.v.)'la iki

rekat kldktan sonra teehhdsz nc rekata kalkmas,

2- Konumuzla alakal Zu'1-Yedeyn hadisinde getiine gre; nc rekattan sonra

selam vermesi.

3- mran b. Husayn hadisinden anlaldna gre; be rekat klmas.

4- Abdullah bn Mes'ud hadsinde getiine gre; be rekat klmas.

5- Ebu Sad el-Hudr hadisinde getiine gre; phe etmesi.
20- Tilavet Secdesi

472- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) Kur'an okurdu. (Bazen) ierisinde secde ayeti bulunan bir sure
okuyup hemen secde ederdi. Biz de onunla beraber secde ederdik. yle ki kalabalk

ve skk bir halde olduumuz iin bazlarmz alnn koyacak yer bulamazd.
703[703]

473- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

703[703]

Buhr, Sucdu'l-Kur'an 8, 12; Ebu Dvud, Sucudu'l-Kur'an 6, 1412.

Peygamber (s.a.v.) Mekke'deyken Necm suresini okuyup burada secetmi,

beraberinde bulunan kimseler de onunla birlikte secde etmilerdi. lnz ihtiyar br

adam, bir avu akl veya toprak alm ve onu alnna kald.
Bana bu kadar yeter! demi,
Aklama:

Abdullah bn Mes'ud der ki: Dorusu o adam sonralar grdm. Bedir vanda kafir
olarak ldrlmt. 704[704]

474- At' b. Yesr'dan rivayet edilmitir:

At' b. Yesr, Zeyd b. Sbt'e namazda imamla birlikte cemaata kratn

gerekmediini sordu. O da:

Hibir namazda imamla birlikte kraat yoktur' demi ve Resulullah (s.a.v.)'e

Necm

suresindeki

sylemitir. 705[705]

secde

ayetini

okuduunu,

fakat

secde

etmelini

Aklama:

Tahv konuyla ilgili olarak yle der:

Bu hadiste Necm sresinde secde lzm gelmediine dell yoktur. nk o sre

704[704] Buhr, Sucdu'l-Kur'an 1, Menakibu'l-Ensar 29, Mez 8; Ebu Dvud, Sucudu'l-Kur'an 3 06; Nes, fttah 49.
Buhr, Tefsiru Sure-i Kamer 62'de getiine gre, bu kiinin ad, meyye b. Haleftir.

Buhr, Sucdu'l-Kur'an 6; Ebu Dvud, Sucudu'l-Kur'an 2, 1404; Tirmiz, Sefer 404, 6; Nes, fttah 50. Buhr,
Tefsiru Sure-i Kamer 62'de getiine gre, bu kiinin ad, meyye b. Haleftir.

705[705]

okunurken Peygamber (s.a.v.)'in abdestsiz bulunmu as ve bundan dolay secde

etmemesi muhtemeldir. Ayet secde etmenin helal olmayaca bir vakitte okunduu
iin secde etmemi olmas da bir ihtimldir demi ve bir ka ihtiml daha
gstererek unlar sylemitir:

Reslullah (s.a.v.)'in secdeyi terk etmesi bu ihtimailerden dolay olunca bu srede

secde olup olmadnn hkmn aratrmamz iin baka hadislere ihtiya duyar.

te biz byle hadisleri ararken bundan nce geen Abdullah b. Mes'd hadisini
bulduk. Onda hakikaten szkonusu srede secde edildiini grdk. Binaenaleyh o
hadisle amel etmek daha uygun olur. 706[706]

475- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Reslullah (s.a.v.)'le birlikte Inikk suresi ile Alak sresindeki ilgili

ayetlerde secde ettik. 707[707]

Aklama:

Kur'an'daki sureler, tertip srasna gre uzunluklar u ekilde snflandrlr:

a- Seb'u't-Tval: Fatiha'dan sonra gelen 7 uzun sure. Bunlar; Bakara, Al-i mrn,
Nisa, Mide, En'am, A'raf

b- Min: Ayet saylar 100'den fazla veya buna yakn olan surelere denir,
c- Mesn: Ayet saylar 100'den az olan surelere denir.

d- Mufassal: Daha ksa ve besmeel faslalar ok olan surelere denir. Bu da, 3 ksma

ayrlr:

Tahv, erhu Meni'l-Kur'an, 1/457.

Buhar, Ezan 101; Ebu Dvud, Sucudu'l-Kurfan 4, 1407; Tirmiz, Sefer 402, 573; Nes, ftitah 52; bn Mce,
kametu's-Salat 71, 1058.
706[706]
707[707]

Hucurt suresinden Burc suresine kadar olan olan surelere Tval, Burc
suresinden Beyyine suresine kadar olan surelere Evsat, 3. Beyyine suresinden Ns
suresine kadar olan surelere ise Ksar denir.

Hanefilere gre; Kur'an'da tilavet secdeleri 14 tanedir. Bunlar; A'raf: 7/206, Ra'd:

13/15, Nahl: 16/49-50, sr: 17/107, Meryem: 19/58, Hac: 22/18, 77; Furkn:

25/60, Neml: 27/25, Secde: 32/15, Sd: 38/11, Fussilet: 41/37, Necm: 53/62,
nikk: 84/21, Alak: 96/19 Hanefilerden baka dier btn alimlere gre; tilavet
secdesi snnettir. Tilavetin nasl yaplaca hususunda gr ayrl vardr.

21- Namazda Nasl Oturulaca Ve Ellerin Uyluklar zerine Nasl Konulaca

Meselesi

476- Abdullah bnu'z-Zbeyr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) namazda teehhd duasn okumak iin oturduu sol ayan

uyluu ile baldr arasna koyar, sa ayan da yere derdi. Sol elini sol dizinin
zerine ve sa elini de sa uyluunu zerine koyup iarmayla iaret ederdi. 708[708]
477- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) namazda oturduu zaman ellerini dizleri zerine koar, ba

parmaktan sonra sonra gelen ehadet parman kaldrp onunla ua eder ve sol elini
yayarak sol dizinin zerine koyard. 709[709]
Aklama:

708[708]
709[709]

Ebu Dvud, Salat 180-181, 988; Nes, Sehv 39.

Tirmiz, Salat 220, 294; Ncs, Sehv 35; bn Mce, kametu's-Salat 27, 913.

Bu iki hadis, namaz klarken nasl oturalacan, ellerin nereye ve nasl konacan
ve nrmaklann grevini gstermektedir.

22- Namazdan kmak iin Namazn Sonunda Selam Vermek Ve Bunun

Mahiyeti

478- Ebu Ma'mer'den rivayet edilmitir;

Mekke'de emirlik yapan bir kimse namazdan karken iki defa selam verirmi.
Bunun zerine Abdullah bn Mes'ud:

Bu kii, bu doru snneti nereden elde etti? dedi.

Aklama:

Hadisin raverinden biri olan Hakem, kendi hadisinde:

Gerekten Resulullah (s.a.v.) bunu yapard dedi. 710[710]

479- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'i sana ve soluna selam verirken grdm. yle ki yanann
beyazln bile grrdm. 711[711]
Aklama:

710[710]
711[711]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/444; Ebu Avne, Msned, 2/238; Beyhak, Snen'l-Kbr, 2/176.
Nes, Sehv 68; bn Mce, kametu's-SaJat 28, 915; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/180-181.

B hadisler, namazdan karken saa ve sola ba dnderip iki defa selam vermenin
meru olduuna delalet etmektedir. Bu hususta imam, cemaat ve tek olarak namaz
klanlar arasnda bir fark yoktur. Sahabilerin cumhurunun gr budur.
23- Namazdan Sonra Zikir

480- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'in namaznn bittiini tekbirle anlardk. 712[712]

481Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Cemaatn farz namazdan knca yksek sesle zikirde bulunmas, Peygamber

(s.a.v.) zamannda vard.
Aklama:

Hadisin ravsi Ebu Ma'bed der ki:

Abdullah bn Abbs (r.a):

Ben cemaatin yksek sesle zikirde bulunmasn iittiim onlarn namazdan

ktklarn bilirdim dedi. 713[713]

Abdullah bn Abbs, kk yata olduu srada cemaata katlmad zamanlarda

mescidin darsnda iken cemaatle namazn sona erdiini onlarn yksek sesle

712[712]
713[713]

2/242.

Buhar, Ezan 155; Ebu Dvud, Salat 184-185, 1002; Nes, Sehv 79.
Buhr, Ezan 155; Ebu Dvud, Salat 184-185, 1003; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/367; Ebu Avne, Msned,

zikirde bulunmalarndan anladn belirtmektedir.

Hadisler, sahabilerin namazdan sonra zikrettikleri ve bu zikrin; namazdan sonraki

istifar, tebih, tekbir, hamd gibi tmn iermekteydi. Ayrca hadis, namazdan
sonra zikrederden sesi ykseltmenin meru olduunu gstermektedir.

24- Kabir Azabndan Allah'a Snmann Mstehab Olmas

482- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) yanma girmiti. Yanmda Yahudi bir kadn vardr. Bu kadn:

Biliyor musun, siz kabirlerde fitneye maruz kalacaksnz diyordu. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.) irkilip:

Fitneye maruz kalacaklar, ancak yahudilerdir buyurdu. ie der ki:

Bylece birka gece geirdik. Sonra Resulullah (s.a.v.):

Biliyor musun, bana; siz, kabirlerde fitneye maruz kalacaksnz diye vahiy geldi
buyurdu.
ie:

Ben, bundan sonra Resulullah (s.a.v.)'in hep kabir azabndan Allah'a sndn
iittim dedi. 714[714]
483- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Medine'deki Yahudilerin yal kadnlarndan ikisi yanma girmiti. Kendi

aralarnda konuurlarken:

Kabirlerde olanlar, kabirlerinde azab grrler dediler. Ben onlarn bu szlerini

714[714]

Nes, Cenaiz 115; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/89, 238, 248.

yalanladm. Onlar tasdik etmek iin Evet demeye gnlm raz olmad. Daha sonra
kp gittiler. Derken Resulullah (s.a.v.) yanma girdi. Ona:

Ey Allah'n resul! Medine Yahudilerinin yal kadnlarndan ikisi yanma gelip

Kabir halk, kabirlerinde muhakkak azab olunurlar dediler dedim. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):

O kadnlar, doru sylemilerdir. Onlar, kabirlerinde yle bir azab ger ki, o azab
konuamayan hayvanlar bile iitir buyurdu.
Aie:

Bundan sonra Resulullah (s.a.v.)'i her namazda kabir azabndan (Ala) snrken
grmmdr dedi. 715[715]
Aklama:

Tahvnin ifadesine gre bu olay iki defa meydana gelmitir: Birincisinde;

Resulullah, Yahudi kadnn szne karlk Fitneye maruz kalacaklar, ancak

yahudilerdir buyurmutur. ikincisinde ise Yahudi kadn bir arkadayla gelerek Hz.
Aie'nin yannda kabir ndan bahsetmi, Aie yine bunu kabul etmemi, sonra bu

olay Resulullah (s.a.v.)'e mas zerine bu konuda vahiy inmi ve kabir azabnn
meydana gelmesinin bir hakikat bu bildirilmitir.

Bu olaydan nce Resulullah (s.a.v.)'in mmeti iin kabir azab olup olmad ile ilgili
ola-ir ey bilmedii anlalmaktadr. Bunu, mam Ahmed'in Hz. e'den rivayet
ettii u ten anlamaktayz:

Bir Yahudi kadn, Aie'ye hizmet ederdi. Aie, bu kadna her ne zaman bir :te
bulunsa kadn ona:

Allah senin kabir azabndan korusun diye dua eder. Nihayet Aie, Resulullah
(s.a.v.)'e:

715[715]

Buhar, Deavat 37; Nes, Cenaiz 115.

Ey Allah'n resul! Kabirde azab var midiye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Yahudiler yalan sylemitir. Kyamet gnn nce hibir azab yoktur buyurdu. Bu
olayn zerinden Allah'n diledii aman getikten sonra Resulullah (s.a.v.) bir gn
le zaman darya karak ildiine yksek sesle:

Ey insanlar! Kabir azabndan Allah'a snn nk Haktr diye seslendi.

Grlyor ki, Resulullah (s.a.v.) mminler hakkndaki kabir azabn son zamanlarda

mesele renmi ve bundan son derece korunmalar gerektiini mmetine

retmitir. 716[716]

Bu iki hadisten anlald zere; kabir azabn nceki peygamberlerde mmetlerine

haber vermilerdi. Yalnz eldeki Tevrat nshalarnda kabir azab ve bahsi

gememektedir. Fakat Yahudi kadnn, bunu, ie'ye sylemesi; ya Tevrat'n ya da

nceki peygamberlerin arnn bugn elde bulunmayan eski nshalarnda var

olduuna delalet etmektedir. 717[717]

25- Namazda ken Kendisinden Allah'a Snlacak eyler

484- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'in namazda iken Deccl'in fitnesinden Allah'a sndn

iittim. 718[718]

485- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet eddiine gre, Resuluilah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

Sizden birisi teehhd yapt zaman u drt eyden Allah'a snsn: Allahmme inn
ezu bike min azbi cehenneme ve min azbi'I-kabri ve min fitneti'l-mehy ve'1A. dolu, Mslim erhi, 3/513-514.
Kabir azab ile ilgilibilgi iin 220 nolu hadisin aklamasna baknz.
718[718] Buhr, Ezan 149.
716[716]

717[717]

memti ve min erri fitneti'l-Meshi'd-Deccli. Allahm! Cehennem azabndan. Kabir

azabndan, Hayatn ve lmn fitnesinden, Mesh Deccl'in fitnesinden Sana
snyorum buyurdu. 719[719]
486- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:
Peygamber (s.a.v.) namazda:

Allahmme inn ezu bike min azbi'I-kabri ve ezu bike min fitneti'l-Meshi'dDeccli ve ezu bike min fitneti'l-mehy ve memti. Allahmme inn ezu bike mine'lme'semi ve'1-merami Allahm! Kabir azabndan Sana smyorum, Mesh Deccl'in
fitnesinden Sana smyorum, lmn ve hayatn fitnesinden Sana smyorum,
Allahm! Gnahtan ve bortan Sana smyorum diye dua ederdi.
ie der ki: Birisi, Peygamber (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Bortan ne kadar da ok Allah'a snyorsun! dedi. Peygamber

(s.a.v.):

nk insan borlandnda konuup yalan syler, sz verdiinde sznde durmaz

buyurdu. 720[720]
Aklama:

Resulullah (s.a.v.) namazn sonunda selam verdikten hadislerde de ifade edildii

ekilde dua ederdi. Bu iki hadiste u be eyden Allah'a snmtn

1- Cehennem azabndan Allah'a snmak.

2- Kabir azabndan Allah'a snmak.

719[719]
720[720]

Buhr, Cenaiz 87; Ebu Dvud, Saiat 178-179, 983; Nes, Sehv 64; bn Mce, karaetu's-Salai 26, 909.
Buhr, Ezan 149; Ebu Dvud, Salat 148-149, 880; Nes, Sehv 64.

3- Hayatn ve lmn fitnesinden Allah'a snmak .

4- Mesih Deccal'in fitnesinden Allah'a snmak.

5- Gnahtan ve borlanmaktan Allah'a snmak.

Resulullah (s.a.v.)'in bu be eyden Allah'a snmas, kendisinin bu tehlikelere

maruz kaldndan dolay deil, bu tehlikelerin mmetini beklediinden ve onlara

bunlar haber vermek ve Allah'a nasl dua edileceini retmek istemesindendir.
Ayn zamanda bu dua sayesinde mminler, kendilerini bekleyen bu tehlikeleri

tanmak ve onlardan korunmak iin daha nceden tedbir almak imkann bulmu
olurlar.

26- Farz Namazdan Sonra Kaplan Zikrin ekli Ve Bu Zikri Yapmann

Mstehab Olmas

487- Sevbn (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) (farz) namaz bitirdii zaman defa istifar eder ve sonra da:

Allahmme ente's-Selmu ve minke's-Selm tebrekte y z'l-Celli ve'I-krm (=

Allahm! Selm sensin. Selamet te ancak sendendir. Mbareksin. Ey Cell ve kram
sahibi) derdi.
Aklama:

Hadisin ravisi Veld der ki: Hadisin dier ravisi Evz'ye:

Resulullah'n yapt bu istifar nasl olacak? diye sordum. O da:

Estafirullah Allah'a snyorum, Estafirullah Allah'a snyorum dersin dedi.

721[721]

Resulullah (s.a.v.) selam verdikten sonra defa Estafirullah Allah'a snyorum

deyip sonra da bu duay okurdu. Bazen szkonusu bu zikri okuyacak kadar otururdu. Bununla birlikte bu miktardan fazla oturduu da sabittir. Bu duay okurken
kbleye

kar

duruunu

istikametinden dnerdi.

bozmaz,

duay

okuyup

bitirdikten

sonra

kble

Namazn sonra istifar edilmesinden maksat; kulun kld namazla gururlanmayp

yapt taatleri azmsamas ve nefsini teskin etmesi gerektiine iarettir. nk

kulun sorumlu tutulduu eylerin tamamn, gereince yapmas mmkn deildir.

stifarn defa tekrarlanmas, amelde noksanlk olduu inancndaki mbalaadan
dolaydr.

stifardan sonra Allahmme ente's-Selmu ve minke's-Selm tebrckte y z'1Celli ve'1-krm eklinde dua etmek de snnettir.

Namazdan sonra okunacak dua konusunda farkl rivayetler bulunmaktadr. Bu, Hz.

Peygamber (s.a.v.)'in deiik zamanlarda baka baka dualar okuduunu gsterir.

Yalnz bunlardan bir ksmna dierlerinden daha ok devam etmi ve mehur
olmutur. Bu dua da, bunlarn en mehurlarndandr.
488- Mure b. u'be (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) (farz) namaz bitirip selam verdiinde:

L lahe illllhu vahdehu l erike lehu, lehu'l-mulku ve lehu'I-hamdu ve huve al

klli ey'in kadr. Allahmme l mania lim e'tayte vel mu'tye lim mena'te vel
yenfeu z'1-ceddi minke'l-ceddu Allah'tan baka ilah yoktur. Tektir. Orta yoktur.
Mlk, O'nundur. Hamd, O'na mahsustur. Her eye g yeti-rendir. Allahm! Senin
verdiine engel olacak hi kimse yoktur. Vermediini de verecek hi kimse yoktur.
Senin katnda hibir varlk sahibine varl fayda verecek deildir derdi. 722[722]
721[721]
722[722]

Ebu Dvud, Vitr 25, 1513; Tirmiz, Salat 224, 300; Nes, Sehv S; bn Mce, kametu's-Salat 32, 924.
Buhr, Ezan 155, Deavat 17, Kader 12, 'tisam 3; Ebu Dvud, Vitr 25, 1505; Nes, Sehv 85, 86.

Aklama:

Bu hadis de, Resulullah (s.a.v.)'in namaz bitirdikten sonra dier dualarndan farkl
olarak bu duay okuduunu belirtmektedir. Daha nce de belirtildii zere, selam
verdikten sonra sylenmesi snnet olan baka szler ve dualar da vardr.
489- Ebu'z-Zbeyr'clen rivayet edilmitir:

Abdullah bnu'z-Zbeyr, her namazn sonunda selam verdiinde: L ilhe llllhu

vahdehu l erike lehu, lehu'I-mulku ve lehu'l-hamdu ve huvc al klli ey'in kadir.

L havle vel kuvvete ill billahi l ilahe illllhu vel na'budu ill iyyhu lehu'nNi'metu ve lehu'l-Fadlu ve lehu's-Senu'I-hasenu l ilahe illllhu muhlisine lehu'd-

Dne ve lev kerihe'l-Kfirne (=Allah'tan baka ilah yoktur. Tektir. Orta yoktur.
Mlk, O'nundur. Hamd, O'na mahsustur. Her eye g yetirendir. G ve kuvvet
ancak Allah'a zgdr. Allah'tan baka hibir ilah yoktur. Biz de ancak O'na ibadet

ederiz. Nimet, O'nundur. Fazilet, O'nundur. Gzel vg de, O'nundur. Kafirler

istemese de dinde samimi olarak Allah'tan baka ilah yoktur derdi.

Abdullah bnu'z-Zbeyr der ki: Resulullah (s.a.v.), bu kelimeleri, her namazn

sonunda yksek sesle sylerdi. 723[723]

Aklama:

Bu hadis de, Resulullah (s.a.v.)'in namaz bitirdikten sonra okuduu farkl bir duay
gstermektedir.

723[723]

Ebu Dvud, Vitr 25, 1506; Nes, Sehv 83, 84.

490- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Muhacirlerin fakirleri, Resulullah

(s.a.v.)'e gelip ona:

Zengin kimseler, yksek dereceleri ve devaml nimetleri alp gittiler, bize br ey

brakmadlar dediler. Resulullah (s.a.v.):
Neymi o? diye sordu. Muhacirler:

Onlar, bizim kldmz gibi namaz klyor, bizim tuttuumuz gibi oru tutuyor.
Onlar sadaka veriyor; fakat biz onlar gibi sadaka veremiyoruz; onlar kle azd

ediyor, biz onlar gibi kle azad edemiyoruz dediler. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.);

Ben size bir ey reteyim mi? Onunla, sizi geenlere yetiir; sizden sonrakileri de
geersiniz. Hem hi bir kimse sizden daha faziletli olamaz; meer ki sizin yaptnz
gibi yapm olsun? buyurdu. Muhacirler:

Evet, ey Allah'n resul! dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Her namazdan sonra otuz kere tesbh (=subhanallah), tekbr (=Allahu Ekber) ve
tahmd (=Elhamdlillah) edersiniz buyurdu.
Aklama:

Hadisin ravisi Eb Salih der ki: Bunun zerine fakr muhacirler, bir mddet sonra
Resulullah (s.a.v.)'ednp geldiler:

Mal ve mlk sahibi (dn) kardelerimiz, bizim yaptmz iitmi; bunun mislini
onlar da yaptlar! dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Ne yapalm! Bu, Allah'n bir ihsandr. Onu dilediine verir buyurdu. 724[724]

724[724]

749.

Buhr, Ezan 155, Deavat 18; Ebu Avne, Msned, 2/248, 249; bn Hibbn, Sahih, 2014; bn Huzeyme, Sahih,

Aklama:

Muhacirlerin fakirleri, Ensar'n fakirlerinden daha oktu. nk muhacirler,

Mekke'deki ile mlklerini, evlerini ve eyalarn brakarak Medine'ye gelmilerdi.

Bir rivayete gre soran Ebu'd-Derd' ve baka br rivayete gre ise Ebu Zerr'dir.

Macirlerin bu sorusuna karlk Resulullah (s.a.v.)'in namazdan sonra belli miktarda

tahmid ve tekbirde bulunmak suretiyle muhacirlerin sevab hususunda herkesi
geek ifade etmitir.

Burada yle bir soru hatra gelebilir: Bu kelimeler bu kadar kolay ve meakkatsiz

u hlde nasl olur da cihd gibi en g ve en faziletli ibdetlere denk olabilir?. Bu

byle cevap verilmitir:

Fakir olduu hlde bu kelimelerin, szkonusu hamd'in hakk olan ihls eda etmek,

en ve en meakkatli amellerdendir. Sonra sevabn, mutlaka meakkata gre

verilmesi lidir. Kelime-i ehdeti sylemekle kazanlan sevap, bir ok meakkatli
ibdetlerin dan daha fazladr. Alimlerin ifadesine gre Resulullah (s.a.v.)'le bir an

sohbette bunlara hayr ve fazileti hi bir amelin sevabyla llemez. Ve o dereceye,

baka hi bir ulalamaz.

de fakr muhacirlerin niyetleri, zengin olsalar zenginler gibi amel etmek idi. Bir
hadis bulduuna gre; M'minin niyeti amelinden daha hayrldr. Dolaysyla bu
ulunan muhacirlerin niyetlerine gre cevap verilecek demektir.

Burada da yle bir soru hatra gelebilir: Namaz sonundaki zikirleri zenginler de
yaptkirde vaad edilen sevaba nail olurlar. O hlde vaziyet yine muhacirlerin ikyet

ettii alr. Yni zenginler yine fakirlerden daha faziletli ve sevapl olurlar. nk
zikir hususun da fakirlerle denk olmakla beraber cihd ve benzeri meakkatli ml
ibdetlerde onlar Buna da yle cevap verilmitir: muhacirlerin maksad, mutlaka

zenginlerden fazla sevap ve derece kazanmak derecelere ve ebed nimetlere

kendilerinin de nail olmalardr.

Riyetlerin ounda namazdan sonra nce tebih, sonra tahmd, daha sonra tekbr

zkredilmise de bz rivayetlerde tekbr, tahmd'den nce zikredilmi, bzlarnda

da, tesbhden nce yaplaca bildirilmitir. Rivyetlerdeki bu farkllk bu hususta

terti art olmadn gsterir. Lkin yine de ie tesbhden balamak ondan sonra

tahmd; ra tekbrde bulunmak daha uygundur. nk tebih, Yce Allah'n btn

noksan uzak olduunu iermektedir. Tahmd'de, Yce Allah'a keml sfatn ispat

vardr, tn hamd- senalar, O'na aittir. Ondan sonra sra tekbre gelir. nk

tekbrde, fdr. Btn noksanlklardan mnezzeh ve btn hamd senalara

mstahak olan bir ide bulunmak elbetde vcib olur. te bu ta'zm, tekbrle eda
olunur. Btn bunlara bir de tehll getirilerek zikre son verilir. Tehllden maksat,
La ilahe llallah Bu cmle, Allah'n birliine ve tek olduuna dellet etmektedir.

Bu zikirlerin ne zaman yaplacan belirtme hususunda bz rivayetlerde: Her

namazdan sonra, dier bz rivayetlerde: Her namazdan sonraki dualarda, bir

rivyette; Her namazn peinde denilmitir. Buradaki Namaz ifadesiyle, farz ve

nafile her nadasa da alimlerin ou onu farz namaz eklinde yorumlamlardr.

nk 487 nolu cra rivayetinde Namazdan maksadn, Farz namaz olduu

belirtilmitir. Anlalyorki, alimler mutlak olan dier rivayetleri bu rivayet

dorultusunda yorumlamlardr.

491- Ka'b b. Ucre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Baz muakkibt (farz namazn peisra sylenecek gzel kelimeler vardr ki, bunlar
her farz namazn ardndan syleyen yada yapan kimse hibir zaman ziyanda olmaz.
Bunlar; otuz defa tebih ekmek, otuz defa hamd etmek, otuz drt defa da tekbir
getirmektir. 725[725]

492- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.)'in yle
buyurmaktadr:

Kim her namazn sonunda Allah'a otuz defa tebih, otuz defa hamd eder ve
725[725]

Tirmiz, Deavat 25, 3412; Nes, ehv 92.

otuzr defa da tekbirde bulunursa bunlarn toplumu doksan dokuz eder. Yzn
tamamnda ise L ilahe illllhu vahdehu l erike lehu, lehu'l-mulku ve lehu'l-hamdu
ve huve al klli ey'in kadir (Allah'tan baka ilah yoktur. Tektir. Orta yoktur. Mlk,
O'nundur. Hamd, O'na mahsustur. Her eye g yetirendir derse gnahlar denizin
kp kadar bile olsa yine balanr. 726[726]

Aklama:

Konuyla ilgili hadislerde szkonusu tebihlerin says, farkl ekillerde gelmitir.

Bzlarnda otuz adet olaca belirilmitir. Nitekim 486, 487, 488 nolu hadisler bu
ekildedir. Nes'nin rivayet ettii Zeyd b. Sabit hadisinde tebihlerin says

yirmibe; Abdullah bn mer hadisinin bz geli yollarnda onbir, Tirmiz ile

Nes'nin rivayet ettikleri Enes hadisinde on; Enes hadisinin bz geli yollarnda
bir; Tabern'nin rivayet ettii Chen hadisinde yetmi;

Nes'nin rivayet ettii Eb Hureyre hadisinin bz geli yollarnda yz defa tebih,

tekbr ve tahmd edilecei; bu yaplrsa yapan kimsenin gnahlar denizin

kpnden bile ok olsa balanaca ifade edilmitir.

Acaba zikir hususundaki bu farkl saylarn belirtilmesin deki hikmet nedir?

Alimlerin ifadesine gre bunlardaki hikmet srrn bilmesek bile her eyden nce
emre sarlmaktr. nk Peygamber (s.a.v.)'in szleri hikmetten uzak deildir.

Ayn konuyla ilgili olarak yle der:

Tebihlerin says hakkndaki ihtilf; ahslara, hl ve zamanlara gre deiiktir.

Bunlar yle aklanabilir: Namazdan sonra bir defa zikirde bulunmay emretmesi,
bir adedi en kk say olup ondan aa baka say bulunmadndandr. Alt defa

zikir emredilmesi, gnlerin says alt olduu iindir. Dolaysyla namaz sonunda alt

defa zikirde bulunan kimse haftann her gnnde bir defa zikir etmi ve btn
726[726] Ahmcd b. Hanbel, Msned, 2/371, 483; bn Hibbn, Sahih, 2016; bn Huzeyme, Sahih, 2/187; Nes, Amelu'1Yevm ve'I-Leyl, 143.

gnlerini zikir bereketiyle doldurmu gibi olur. On defa zikir tavsiye edilmesi, her

hayr on kat sevapla karlk greceindendir. Onbir de yledir. Bunda onun

muhakkak olduuna kesin bir ekilde hkm meydana gelsin diye bir de fazlalk
vardr. Yirmibe defa zikir tavsiye edilmesi, gnde ve gecede yirmidrt saat

bulunduundandr. Onbir de olduu gibi bunda da yirmidrt adedi kesin olarak

anlalmak iin zerine bir say daha ilve edilmitir. O hlde namazdan sonra

yirmibe defa zikr-u tesbhde bulunan kimse, gn ve gecenin her saatinde zikir

etmi gibi olur. Zikrin otuz aded yaplmasnn tavsiye buyurulmas, bu say ie

arpld zaman doksan dokuz ettii iindir. Binaenaleyh bu mikdr zikirde

bulunan kimse Allah Tel'y doksandokuz smi ile zikretmi gibi olur.

Zikrin yetmi defa yaplmasnn emir buyurulmas, bire on hesab ile yetmie kar
yediyz sevap verilecei iindir. Nitekim Chen hadisinde bu ekilde belirtilmitir.

Yz defa zikirden ise oklukta mublega kasdolunmudur. nk yz adedi,

saylarn nc derecesidir.

Bu saylarn hangisinin tercih edilmesi meselesine gelince; zikrin her eidini otuz

er defa yapmak yni otuz defa Sbhnallah, otuz defa Elhamdlillah,

otuz defa da Allhu Ekber demek hepsinden daha uygundur. Kad yz:
Bu, hadisin ravisi Eb Salih'in te'vlinden daha uygundur diyor.

Tekbrlerin sonunda L ilahe illallahu vahdehu l erike leh denilirki, bununla yz

tamam olur. Bir rivayette, tekbrin otuzdrt adet yaplaca belirtilmitir. Bunlar,

mevsuk rvler tarafndan yaplm ilaveler olduu iin kabul edilmeleri gerekir.
Nevev'nin ifadesine gre; insan ihtiyatla hareket etmeli ve otuz defa tesbh,

otuz tahmd, otuzdrt defa da tekbrde bulunmal; en sonunda da tehlli

yapmaldr. Ona gre, bu ekilde btn rivayetlerin aras uzlatrlm olur.

Acaba szkonusu saylardan az veya ok tesbh veya tahmdde bulunulursa vaad

edilen sevap verilir mi, verilmez mi?

Alimlerden bzlarna gre; fazlalk veya noksanlk, kasten yaplrsa vaad edilen

sevap verilmez. nk olabilir, bu saylarn bir hikmeti ve zellii bulunur da say

noksan braklmak veya fazla yaplmak suretiyle bu hikmet ve zellik, zayi olur.

Fakat dier bz alimler, bu gr doru bulmam, istenilen say dolduruldukdan

sonra yaplan fazlalk, vad edilen sevab gidermez, demilerdir. Bu gr daha

makbul grnmektedir. 727[727]

27- Balang Tekbiri ile Kraat Arasnda Okunacak Dua

493- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) namaza balamak iin tekbir ald zaman Kur'an okumazdan
nce ksa bir mddet susard. Ben bir gn ona:

Ey Allah'n resul! Annem-babam sana feda olsun. Biliyorsun ki, u balang

tekbri ile kraat arasndaki susman srasnda ne diyorsun? diye sordum. O da:

Allahmme bid beyn ve beyne hatyy kem badte beyne'l-merk ve'1maribi. Allahmme nakkin min hatyy kem yunakka's-sevbu'l-ebyedu mine'ddenesi. Allahmme'siln min hatyy bi's-selci ve'l-mi ve'I-beredi (Allahm! Benim
ile gnahlarmn arasn dou ile bat aras gibi uzak eyle! Allahm! Beni
gnahlarmdan beyaz elbisenin kirden temizlendii gibi temiz eyle! Allahm! Beni;
gnahlarmdan karla, suyla ve doluyla yka! derim dedi. 728[728]

Aklama:
Allahm! Benim ile gnahlarmn arasn dou ile bat aras gibi uzak eyle sznn
mns; gemi gnahlarm affet ve de beni gnah ilemekten koru demektir.

Gnahlardan temenni edilen uzakln dou ile bat arasndaki uzakla

benzetiliindeki
imknszldr.

benzetme yn, dou ile batnn

bir

araya gelmesinin

Kiinin gnahlara yaklamas, dou ile batnn birbirine

yaklamasna benzetilmitir. Buna gre bu duann mns yledir:

727[727]
728[728]

A. Dauudolu, Mslim erhi, 3/538-539.

Buhr, Ezan 89; Ebu Dvud, Salat 120-121, 781; Nes, Taharet 48, ftitah 15; bn Mce, kametu's-Salat 1, 805.

Allahm! Beni gnahlardan dou ile bat arasndaki uzaklk kadar uzakJatir. Dou

ile bat nasl birbirine uzak ve birlemeleri imknsz iki yn ise, gnahlarm ile
benim aram da ayn derecede uzaklatr ve birlemesi imknsz iki zt kutub hline
getir

Allahm! Beni gnahlarmdan beyaz elbisenin kirden temizlendii gibi temiz eyle
cmlesinde; gnahlardan arnma, beyaz kuman kir ve pastan arnmasna

benzetilmitir. nk beyaz kuma kir ve pas bakalarna nispetle daha ok belli

ettii ve kir gtrmedii iin zerinde en kk br kir veya pas olsa beyazln
kaybeder. Byle bir kuman beyaz rengini muhafaza edebilmesi en kk bir

lekeden dahi uzak olmasna baldr. Yani bu dua ile gnahlardan en kk bir izin
bile kalmamas istenmitir.

Beni; gnahlarmdan karla, suyla ve doluyla yka duasnda geen gnahlarn; kar,

su ve doluyla ykanmas sznde de mecaz vardr. Gnahlar adeta kar, su ve doluyla

temizlenebilen bir kere benzetilmitir. Bu maddenin tabiatnda kirleri temizleme
zellii bulunduu gibi ate sndrme zellii de vardr. Gnah da, hem pistir ve
hem de sahibini cehenneme srkledii iin bir ate mesabesindedir.
Resulullah (s.a.v.)'in bu duas zaman nazaran yaplm olabilir:
1- Gnahlardan uzaklatrmak gelecee,

2- Beyaz kuma gibi temizlemek imdiki zaman,

3- Ykamak da gemi zaman ait olabilir.

Hadis, farz olsun yada nafile olsun iftitah/balang tekbri ile Fatiha arasnda dua
okumann meru olduunu gstermektedir.

Namaza stiftahn/balamann neyle yaplaca, alimler arasnda tartma konusu

olmutur. mam Ahmed ile mam A'zam Ebu Hanife'ye gre namaza balama,

Subhaneke duasyla olur. Delilleri, Hz. ie'den gelen hadistir. Bu hadiste,

Resulullah (s.a.v.)'in namaza Subhaneke duasyla balad bildirilmektedir. Hadis,

sahihtir. 729[729]
494- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) ikinci rekattan nc rekata kalkt zaman kraate Fatiha

sresiyle balayp susmazd. 730[730]

Aklama:

Bu hadis, ilk oturutan nc rekata kalkld zaman susmak gerekmeyeceine

yani orada Subhaneke ve benzeri gizli bir dua okumann meru olmadn
gstermektedir.

Zaten bunu iddia eden de olmamtr. Sadece ikindi yada yats namazndan nce

klnan drder rekat snneti gayri mekkedelerde nc rekata kalkldnda

Subhanake duas okumak gzel grlmtr. Yine Teravih namaz da drt rekat
klndnda bunun hkm de byledir.

495- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam cemaatle namaza yetimek iin hzlca nefes nefese mescide gelip hemen
safa girip:

el-Hamdu lillhi haniden kesran tayyiben ve mubreken fh Allah'a hayr

ok ve devaml bol bol hamd olsun dedi. Resulullah (s.a.v.) namaz bitirince:

O szleri syleyen hanginizdi? diye sordu. Cemaat sustu. Resulullah (s.a.v.) tekrar:
O szleri syleyen hanginizdi? diye sordu. Bunun zerine bir kimse:

Mslim, Salat 52; Ebu Dvud, Salat 119-120, 776; Tirmiz, Salat 65, Vitr 19; bn Mce, kametu's-Salat 1; Drim,
Salat 33; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/50, 69.
730[730] bn Hibbn, Sahih, 1936; bn Huzeyme, Sahih, 1603.
729[729]

Cemaata soluk solua koarak yetitim. Bunun iin de onlar ben syledim dedi.
Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Dorusu oniki melek grdm ki, bu sz hangisi Hakk'n huzuruna karacak diye
yar ediyorlard buyurdu. 731[731]
Aklama:

Bu hadiste sz geen kimse, okumu olduu duay; ister cemaate yetitiinden

dolay ve isterse iten gelen bir arzuyla mcerred bir ta'zim ve kr maksadyla
okumu olsun, her iki halde de Resulullah (s.a.v.)'in tasdik ve onayna mazhar
olmutur. On iki tane melein bu hamd- senann sevabn yazmakta yar

ettiklerini haber vermesiyle de bu szleri namazda syleyen bir kimsenin byk bir
ecir ve sevaba nail olacan belirterek bu fiile tevik etmitir.

Mslim ve Nes'nin rivayetlerinde ise, hdise: Resulullah (s.a.v.) namazn

bitirince, O szleri syleyen hanginizdi? diye sordu. Cemaat skt etti. Bunun
zerine Resulullah tekrar:

Bunlar syleyen hanginizdi? Zira zararl bir ey sylemedi buyurdu ilamna gelen
lfzlarla anlatlmaktadr. Hanefiler bu gibi zikirlerin ancak nafile namazlarda

plabileceini farz namazlarda ise, teehhdden sora caiz olduunu sylerler. Bu

duann vabn yazan meleklerin saysnn on iki olmasnn hikmetini ancak Allah ve
Resul bilir.

Humeyd'in bu hadise ilave ettii cmleden de anlalyor ki, Reslullah (s.a.v.)

namaza arak gitmeyi ho karlamamtr. nk bilindii gibi imama teehhdde

bile yetien nse cemaat sevabna nail olur. mam selm verdikten sonra da kalkar
cemaatle klamad tatlan yalnz bana klar.

Hadisin zahirine baklrsa buradaki melike-i kiramdan maksat Hafaza melekleri

Ebu Dvud, Salat 118-119, 763; Nes, ftitah 19; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/106, 188, 191, 269; bn Hbbn,
Sahih, 1761; bn Huzeymc, Sahih, 466.

731[731]

deil. Nitekim Buhr ile Mslim'in Eb Hureyre (r.a)'den ittifakla rivayet ettikleri
hadis, bunu stermektedir. nk szkonusu hadiste; Allah Tel'nm yle melekleri
vardr ki nlar yollarda dolaarak zikir ehlini ararlar buyurulmaktadr. 732[732]
496- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir defasnda Reslullah (s.a.v.)'le birlikte namaz klarken birden cemaattan biri;

Allahu Ekber kebran ve'1-hamdu lillhi kesran ve subhnellhi kraten ve esl

(Allah en byktr. O'na ok hamd olsun. Allah', sabah-akam tebih ederim dedi.

Reslullah (s.a.v.):

Filanca ve filanca szleri syleyen kimdir? diye sordu. Cemaattan biri:

Ey Allah'n resul! O szleri syleyen bendim dedi. Bunun zerine Rasulullah

(s.a.v.):

Ben bu szlere atm. yle ki, bu szler iin gk kaplar ald buyurdu.
Abdullah bn mer:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'in bunu syleiini duyudm duyah bir daha bu szleri
sylemeyi brakmadm dedi. 733[733]
Aklama:

Hadis, aynen bundan nceki hadisin manasndadr. Olmas da, bir ok defa olmas
da muhtemeldir.

Gk kaplarnn almas"ndan maksat; bu kelimelerle yaplan duann kabul edilmesidir. nk dualarn kblesi, gkyzdr.
732[732]
733[733]

Buhr, deavt 67, slam, Zikr 25.

Tirmiz, Deavat 127, 3592; Nes, ftitah 8.

Abdullah bn mer'in sz, bu ekilde yaplan duann devaml surette yaplmasn

tevik mahiyetindedir.

28- Namaza Vakarla Ve Skunetle Gelmenin Mste-Hab Olmas Ve Koarak

Gelmenin Yasak Olmas

497- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'in:

Farz namaza kamet getirildii zaman ona koarak gelmeyip yryerek gelin. nk
size skunet yarar. Yetiebildiinizi imamla kln. Yetiemediinizi de (imamn selam
vermesinden sonra kendi banza tamamlayn buyurduunu iittim. 734[734]
Aklama:

Hadis, namaza kamet getirilirken koarak ona yetimeye alan kimse, yorulur ve
bitkin der. Namaza bu ekilde balar. Byle yorgun ve bitkin bir halde klnan
namazda ise beklenilen huu meydana gelmez. Fakat namaza vaktinde, vakar ve

skunetle giden kimse mescide kametten nce varaca iin dinlenme frsat bulur.
Bu suretle hibir tela ve yorgunluk hissetmeden klnan namaz elbette huu
itibariyle daha mkemmel olur.

Skunet ile Vakar kelimeleri, bazlarna gre ayn manadadr. Nevev'ye gre ise
skunet, harketlerinde arbal davranmak, abes saylan eylerden kanmaktr.

Vakar ise durula olur. Yani ba bara konumamak gibi davranlardan

kanmakla olur. 735[735]

734[734] Buhar, Cun'a 18; Ebu Dvud, Salat 54, 572; Tirmiz, Salat 244, 329; Nes, mame 57; bn Mce, Mesacid 14,
775; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/282, 386, 472.
735[735] Nevev, Mslim erhi, 5/98

498- Ebu Katde (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir defasnda Resulullah (s.a.v.)'le birlikte namaz klyorduk. Derken bir grlt
iitti. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Size ne oluyor yle? buyurdu. Sahabiler:

Namaza yetimek iin acele ettik dediler. Resulullah (s.a.v.):

Bir daha byle yapmayn. Namaza geldiiniz zaman skuneti salayn. Namazdan
yetiebildiiniz kadarm imamla birlikte kln, yetiemediinizi de imam selam
verdikten sonra tek banza tamamlayn buyurdu. 736[736]
Aklama:

Hadisin deiik rivayetlerinde geen Kaza kelimesi ile Tamamlama kelimesinin

ayn anlama gelip gelmedii hususunda ihtilaf edilmitir. te imama sonradan

yetien bir kimsenin, imamla birlikte kld rekatlar, namaznn banda m, yoksa

sonunda m olaca meselesindeki gr ayrl buradan kmaktadr. Bu konuda

drt gr vardr:

1- Cemaata sonradan yetien kimseye mesbk derler. Mesbkun imamla birlikte

kld rektlar namaznn badr, imam selm verdikten sonra yalnz bana kld
rek'tlar namaznn sonudur. mam afi, shk ve Evz'nin grleri bu ekildedir.

2- Mesbkun imamla beraber kld rek'tlar fiillere nispetle namaznn badr.

Dolaysyla geri kalan ksmn o fiillerin zerine bina eder. Fakat kalan ksmlara
nispetle namaznn sonudur. u hlde geriye kalan ksmlan kaza eder. mam Mlik
'in gr bu ekildedir.

3- Mesbk'un imamla beraber kld rek'tlar namaznn badr.u kadar var ki

imama yetitii rektlarda fatiha ile birlikte bir sre okur, mamdan sonra kld
rek'tlarda ise yalnz fatihay kaza eder. nk bu rek'tlar onun namaznn

736[736]

Buhri, Ezan 20; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/306; Ebu Avne, Msned, 2/83; bn Hibbn, Sahih, (2147)

sonudur. Zahirler, Mzeni ve shk'n gr bu ekildedir.

4- Mesbk'un imamla birlikte kld rek'tlar, namaznn sonudur. mamdan sonra

mesbk namazn kalan fiil ve ksmlarn kaza etmi olur. mamA'zam'la bir
rivayette mam Ahmed b. Hanbel 'in gr bu ekildedir.

Hanefiler, afiilerin deliline; Tamamlaynz emrinin, mesbukun namaz imamn

namazna bal olduu iin verilmitir eklinde cevap vermilerdir. Yani mesbukun
yetiemedii

rekatlarn

tamamlamaktr. 737[737]

kaza

etmesi,

namazn

noksan

kalan

yerlerini

29- Cemaatin Farz Namaz Klmak iin Ne Zaman Ayaa Kalkaca Meselesi

499- Ebu Katde (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Namaza kamet getirildii zaman beni grmedike ayaa kalkmayn! 738[738]

500- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Namaza kamet getirilmiti. Biz de kalkp Resulullah (s.a.v.) yanmza kmadan

nce saflar dzelttik. Derken Resulullah (s.a.v.) geldi. Namazgahna durdu, tekbir
almadan nce gusl abdesti almas gerektiini hatrlad.
Derhal oradan ayrld, bize de:
Yerinizde durun! buyurdu.

Biz, Resulullah (s.a.v.) yanmza kp gelinceye kadar ayakta onu bekledik.

Ykanmt. Bandan su damlyordu. Tekbir ald ve bize namaz kldrd. 739[739]

B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 3/554-555

Buhr, Ezan 22; Ebu Dvud, Salat 45 (539, 540); Tirmiz, Sefer 415 (592); Nes, Ezan 42 mame 12; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 5/304
739[739] Buhar, Gusl 17; Ebu Dvud, Taharet 93 (235)
737[737]
738[738]

501- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bilal, gne tam tepeden bat ynne doru kaydnda ezan okurdu. Peygamber
(s.a.v.) hcresinden kmadka namaz iin kamet getirmezdi. Hcresinden kp da
onu grdnde namaza kamet getirirdi. 740[740]
Aklama:

497 nolu hadiste Bill, Peygamber (s.a.v.) hcresinden kmadka namaz iin

kamet getirmezdi manasndaki hadis ile 495 nolu hadis arasnda bir eliki yoktur.
Hafz bn Hacer, bu iki hadisin arasn yle birletirmektedir: Hz. Peygamber

(s.a.v.)'in hcresinden ktn gren Bill (r.a.) hemen kamete balard. Cemaat de,

ondan sonra Hz. Peygamber (s.a.v.)'in gelmekte olduunu grr ve saf tutmaya

balard. Dolaysyla bu iki hadis arasnda bir fark yoktur. Yine 496 nolu Namaza
kamet getirildi, biz de Reslllah (s.a.v.) yanmza kmadan nce kalkarak saf olduk

hadisi ile Namaz iin kamet getirildi. Cemaat saflarn dzenledi. Sonra Peygamber
hcresinden kt

741[741]

hadisi arasnda da bir eliki sz konusu deildir. nk

bu hadisler, Hz.Peygamber (s.a.v.)'in odasndan kaca tecrbe ile bilinen saatte

kamet edip saf tutmann caiz olduuna dellet ederken; konumuzu tekil eden
hadis-i erifleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'in odasndan kt grlnceye kadar

kamet getirmemenin ihtiyata daha uygun olduuna, nk Hz.Peygamber (s.a.v.)'in

aniden kan bir mazereti sebebiyle odasndan kmakta gecikmesi halinde

cemaatin uzun sre ayakta beklemesi icab edeceine, bunun da bkknla sebeb

olacana dellet etmekte ve bu ekilde acele davranmaktan nehy etmektedir.

Dolaysyla bu iki husus arasnda bir elikiden sz edilemez.

Kamet getirilirken cemaatin hangi cmlelerde ayaa kalkaca meselesi de fkh

imamlar arasnda ihtillaf konusu olmutur. Alimlerin bu konudak grlerini u

740[740]
741[741]

Ebu Dvud, Salat 43 (537); Tirmiz, Salat 148 (202); bn Mce, Ezan 3 (713); Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/91
Bu-hr, Ezan 27

ekilde zetleyebiliriz:

Mliklere gre: Cemaatin namaza kalkmas iin belli bir vakit yoktur. sterse
ikmet edilirken isterse ikmet bittikten sonra namaza kalkabilir.

aflere gre ise, mezzin ikmeti bitirdikten sonra ayaa kalklr.

Hanbellere gre, Mezzin Kad kameti's-Salt derken ayaa kalklr, fakat imam

ayaa kalkmamsa, mezzin Kad kameti 's-Salt demi olsa bile yine de
kalklamaz.

Haneflere gre; Mezzin Hayye ala'l-Felh derken ayaa kalklr. Kad kmeti's-

Salt denildii anda imam namaza balar, imam olan zat bu hareketiyle mezzini
tasdik etmi olur. Bununia beraber ikamet bittikten sonra da tekbir almasnda bir

beis yoktur. Hatta mam Eb Ysufla dier mezheb imamna gre uygun olan da
budur. 742[742]

30- Namazn Bir Rekatna Yetien Kimsenin, O Namaza Yetimi Saylmas

502- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kim, imamla birlikte klnan namazn bir rekatna yetiirse o namaza yetimi
demektir. 743[743]

Aklama:

742[742]

N. Yeniel-H. Kayapnar, Snen-i Ebu Dvud Terceme ve erhi, 3/173, amil Yaynevi, stanbul 1988, 2/364.

Cabir b. Semure hadisinde; ezan ile kamet arasnda bir fasla verilmesinin meru olduuna delalet etmektedir.
Buhri, Mevktu's-Salt 17, 28; Ebu Dvud, Salt 233-235, 1121; Tirmiz, Cuma 377, 524; Nes, Mevkt 30;
bn Mce, kmetu's-Salat 91, 1122; Ahmed b. Hanbel, 2/280.
743[743]

Hadis, zahiri anlamyla mutlaktr. Dolaysyla btn namazlarla alakaldr.

Bununla birlikte bir rekata yetien kimsenin namaza yatimi olmasndan maksat;

cemaatn farzna yetimi, eda hkmne yetime veya vcubuna yetime

manalarndan biri de olabilir.

503- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Kim gne domadan nce sabah namaznn (farznn) bir rekatna yetiirse sabah
namazna yetimi demektir. Kim de gne batmadan nce ikindinin (farznn) bir
rekatna yetiirse ikindi namazna yetimi demektir. 744[744]

Aklama:

Hadis; gne batmadan nce ikindinin veya gne domadan nce de sabahn birer
rekatine yetien kimsenin bu vakitlere yetimi olacana iaret etmektedir.

Bununla birlikte ikindi namaznn bir rekatin kldktan sonra gne batverse,
btn alimlerin ittifakyla, namaz bozulmaz., o namazn tamamlanmas gerekir.

afi, mam Mlik ile Ahmed b. Hanbe'e gre; sabah namaz, ikindi namaz gibi-Yani

bir rekatini kldktan sonra gne doarsa namaza devem etmek gerekir.

Ebu Hanfe'ye gre ise; sabah namaz klnrken gnein domas halinde namaz
boiu olur.

504- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bunaktadr:

Buhr, Mevktu's-Salt 17, 28; Ebu Dvud, Salt 5, 412; Tirmiz, Salt 137, 186; Nes, Mevkt 11, 28, 30; bn
Mce, kmetu's-Salat 11, 699; Ahmed b. Hanbel, 2/348; Muvatta', Mevakit 5.

744[744]

Kim gne batmadan nce ikindi namaznn farznn bir secdesine ya gne
domazdan nce sabah namaznn (farznn) bir secdesine yetiirse, anaza yetimi
demektir. 745[745]

Aklama:

Bu hadise gre, bir kimse ikindi namaznn bir rekatn kldktan sonra selam

vermeden t ksa namaz bozulmaz. Bu namaz tamamlamak gerekir. Btn alimler

bu konuda k etmilerdir.

Sabah namazna gelince; afii, Malik ile Ahmed'e gre hkm yine edir. Ebu
Hanife'ye gre ise sabah namazn klarken gne doarsa namaz batl olur.

Tahv'ye gre buradaki Yetimek kelimesinden maksat; gne domazdan nce

klarn ergenlie girmesi, hayzl kadnlarn temizlenmesi ve Hristiyanlarn slam'

kabul etmesi anlamnda olabilir. nk hadiste Yetimek ifadesi gemekte, fakat

namazdan bahmemektedir. Dolaysyla szkonusu bu kimseler ile benzeri

durumdakiler, sabah namaz yetimi olurlarsa onu kaza etmek kendilerine farz
olur.

Burada Secdeden maksat; Mslim'in rivayetinde akland zere Rekaftr.

Zaten bn Mce es'nin rivayetinde de Secde ifadesi yerine Rekat ifadesi
gemektedir.

31- Be Vakit Namazn Vakitleri

505- Ebu Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

ResuluLlah (s.a.v.)'i, be vakit namaz parmaklaryla sayarak:

745[745]

Nes, Mevakit 28; bn Mce, Salat 11, 700.

Cebrail inip bana imam oldu; ben de onunla namaz kldm, sonra onunla namaz
kldm, sonra (yine) onunla namaz kldm, sonra (yine) onunla namaz kldm, sonra
(yine) onunla namaz kldm buyururken iittim.746[746]
Aklama:

Hadis, namazn edas iin vaktin art olduunu belirtmektedir. Zaten Vakit,

namazn farzlar ierisinde yer almaktadr. Dolaysyla vakit gelmeden klnan

namaz, vakit namaznn yerini tutmaz. Bu konuda alimler arasnda bir gr ayrl
yoktur.

Ayrca hadis, namaz vakitlerinin Cebrail tarafndan gsterildiini anlatmaktadr.

506- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) ikindi namazn gne benim hcremde grnmekteyken henz

(odamn duvarna) glge dnmeden klard. 747[747]

Aklama:

Benim odamda grnmekteyken ifadesi; Peygamber (s.a.v.)'in ikindi namazn

vaktin banda kldn aklamaktadr.

Henz odamn duvarna glge dnmeden ifadesi; glgenin odann ierisine

yaylmasdr. Zuhur ykselme kelimesinin; gnee nispetle odadan kmak ve

glgeye nispetle ise odann iine yaylmak manasnda gelmesi itibariyle birbirine zt
Buhr, Mevakit 1, Meazi 12, Bed'u'1-Halk 6; Ebu Dvud, Salat 2, 394; Nes, Mevakit 1; bn Mce, Salat 1, 668.
Buhr, Mevktu's-Salt 13, Farzu'1-Hums 4; Ebu Dvud, Salt 5, 407; Tirmiz, Salt 120, 159; Nes, Mevkt 8;
bn Mce, Salt 5 683; Ahmed b. Hanbel, 6/37, 85, 199, 204, 279.

746[746]
747[747]

deildir. nk glgenin yaylmas, ancak gne ktktan sonra mmkn olur.

Ayrca Hz. Aie'nin odas, dar ve alak idi. Bu nedenle de gne abucak ekilir ve
grnmez olurdu.

Bu hadis; ikindi namazn edada acele etmenin daha faziletli olduunu syleyen
mam afi, Hattb ile Nevev gibi alimlerin grlerini desteklemektedir.

Hanefilere gre; ikindi namazn, vaktin banda deil de sonunda klmak klmak
mstehabtr.

507- Abdullah bn Amr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Sabah namazn kldnz vakit yok mu o vakit t gnein ilk douncaya kadar

devam eder. Sonra leyi kldnz vakit (yok mu) o vakit, t ikindi oluncaya kadar

devam eder. ikindi namazn kldnz zaman yok mu o vakit, t gne sararncaya
kadardr. Akam namazn kldnz m, onun vakti de, t afak kayboluncaya kadar

devam eder. Yatsy kldnz vakit (yok mu) o vakit de, gecenin yarna kadar
devam eder. 748[748]

508- Abdullah bn Amr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

le'nin vakti, gne tam semann ortasndan batya doru meylettii zamandan
balayarak, bir kimsenin glgesi uzunluu kadar oluncaya kadar yni ikindinin vakti
girmedii mddetedir. ikindinin vakti, gne sararmad mddet etmektedir.
Akamn vakti, afak kaybolmad mddetedir. Yats namaznn vakti, mutedil
uzunluktaki gecenin yarsna kadardr. Sabah namaznn vakti; tan yeri aardktan,
gne domasna az kalncaya kadar devam eder. Gne doduuunda namaz
klmay brak. nk gne, eytann iki boynuzu arasndan doar. 749[749]

748[748]
749[749]

Ebu Dvud, Salt 2, 396; Ncs, Mevakit 15.

bn Hibbn, Sahih, 1473.

Aklama:

Hadis, namaz vakitlerinin k zamanlarn tespit etmektedir.

Mslim'in sarihlerinden bb'nin ifadesine gre bu hadis, hi bir namazn ilk vaktini
etmemekte, yalnz vakitlerin nerede son bulduunu bildirmektedir.

Sabah namaznn ilk vakti Fecr-i sdk yahut Fec-i sni denilen hakk aydnlkla

balar. Bu aydnlkdan nce ufukda sark'dan, garb'a doru ykselen bir aydnlk

grnr, buna Fecr-i kzip yni yalanc fecr derler. Ondan sonra cenb'dan,
iml'e doru yaylan bir aydnlk daha zuhur eder ki buna Fecr-i sdk yni hakki
fecir denilir. te sabah namaznn ilk vakti bununla balar.

Grlyor ki sabah namaznn vakti gne domakla sona ermektedir. Gne

doduk-dan sonra klnan sabah namaz kaza olur.

Bu hadiste lenin, ilk vakti bildirilmedii gibi vaktinin sonu dah sarahaten beyn
edilmemi; yalnz ikindi vaktinin girmesiyle sona ereceine iaret buyurulmutur.
le'nin vakti gnein zevalinden balar.

mam A'zam'a gre,lenin vakti, her eyin glgesi iki misli olduunda lenin
namaznn vakti kar.

Bu hadis-i eriften ikindinin vaktinin gnein sarard ana kadar devam ettii
anlalmaktadr. Halbuki baka rivayetlerde ikindi namaznn gne batmcaya

kadar klnabilecei beyn edilmekte idi. Buna gre hadisler arasnda bir tearuz

olduu grnm ortaya kmaktadr. Alimler bu elikiyi ortadan kaldrmak zere

bu hadis-i erifte gsterilen ikindi vaktinin kmil vakit olduunu sylemilerdir.
Buna gre ikindi namazn gne sararmadan nce klmak efdal, fakat gnein
batmasndan nce klmak kerheten caizdir.

Alimlerden bir ksm akam namaz vaktinin batdaki krmz afan kaybolmas ile
son bulduu, dier bir ksm da krmzlktan sonra meydana gelen beyazln
kaybolmas ile son bulduu grndedirler. mam afi, Eb Ysuf ve mam

Muhammed birinci grtedir. Bu hadis-i erif bu gr takviye etmektedir. mam

Azam ve Evz de ikinci grtedirler. Hanef mezhebinde fetva, Eb Ysuf ve

Muhammed'in grlerine gre verilmitir.

Yatsnn vakti, afan kaybolmasndan balayarak tan yeri aarncaya kadar devam
eder.

509- Breyde (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Bir adam, Peygamber (s.a.v.)'e gelip ona namaz vakitlerini sordu. Resulullah
(s.a.v.), o adama:

Namazda bizimle beraber hazr bulun! buyurdu. Derken Bill'e emretti, o da alaca
karanlkta ezan okudu, Resulullah (s.a.v.) fecir doduu zaman sabah namazn
kldrd. Sonra gne, gn ortasndan biraz meyil ettii vakit, Bilal'e le ezann
okumasn emretti. Sonra gne yksekte iken Bilal'e ikindi ezann okumasn

emretti. Sonra gne batt zaman Bilale) akam ezann okumasn emretti. Sonra
afak kaybolduu zaman Bilal'e yats ezann okumasn emretti.

Ertesi gn Bill'e yine emretti, o da sabah ezann; ortalk aydnlandkdan sonra

okudu. Sonra le ezann (Bilal'e) okumasn emretti. Bill, le ezann serinlik

zamannda okudu. Sonra gne henz beyaz, tertemiz olup rengine hi bir sarlk
karmam bir hlde iken (Bilal'e) ikindi ezann okumasn emretti. Sonra afak

kaybolmadan (Bilal'e) akam ezann okumasn emretti. Sonra gecenin te bri

yada bir ksm (hadisin rvs Harm, burada pheye dmtr) gittiinde (Bi-

lal'e) yats ezann okumasn emretti. Sabah olunca:

Soruyu soran kimse nerede? te u grdn zamanlarn aras, namaz vakitleridir

buyurdu. 750[750]
Aklama:

750[750]

Tirmiz, Salat 115, 152; Nes, Mevakit 12; bn Mce, Salat 1, 667.

Resulullah (.a.v)'in, soruyu soran kimseye, her namaz iki gn bilfiil klarak

gstermesi, namazn biri fazilet ve dieri de ihtiyar olmak zere iki vakti olduuna

delildir.

32- iddetli Scak Olduunda Ogle Namazn Serinlie Brakmann Mstehab

Olmas

510- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Scak arttnda (len) namazn serinlie brakn. nk scan iddeti,

cehennemin kaynamasndan dolaydr. 751[751]

511- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in mezzini le namaz iin ezan okumak istedi. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.), mezzine:

Namaz serinlie brak, serinlie brak yada bekle, bekle! nk scan iddeti,
cehennemin kaynamasndan dolaydr. Scak arttnda namaz serinlie brakn
buyurdu.

Ebu Zerr:

Tepeciklerin glgelerini grnceye kadar bekledi. Namaz yle kldk. dedi. 752[752]

Buhr, Mevktu's-Salt 9; Ebu Dvud, Salt 4, 402; Tirmiz, Salt 5, 157; Nes, Mevkt 5; bn Mce, Salt
4, 677; Ahmed b. Hanbel, 2/266, 394; Muvatta', Mevakit 28.
752[752] Buhr, Mevkitu's-Salt 9, 10, Ezan 18; Ebu Dvud, Salat 4, 401; Tirmiz, Salat 119, 158.
751[751]

Aklama:

Bu hadis; yaz aylarnda le namazn, ortalk serinleyinceye kadar ertelenmesi

tavsiye edilmektedir. Yalnz le namaznn ortalk serinleyinceye kadar

ertelenmesinin hikmetinin ne olduu konusunda ihtilaf edilmitir. Baz alimlere

gre; geciktirme, meakkati uzaklatrmak iindir. nk scak, huuya engel olur.

Bazlarna gre ise; scan iddetlendii bu vaktin, azabn yaylma vakti olmasdr.

Bazlarna gre ise nedenini aratrmak lzumsuzdur. nk namaz serinlie

brakmay bizzat Peygamber (s.a.v.) bildirmitir. yleyse bununla ilgili aratrmann
bir anlam yoktur.

Bu hkmn; sadece cemaati mi, yoksa tek bana klanarda kapsayp kapsamad

konusu ihtilafldr. Fakat hadisin zahirine gre; cemaat ile tek bana klan kimse
arasnda fark yoktur.

Alimler, cehennemin kkremesini iki ekilde aklamlardr:

1- Bu, bir tebih ve temsildir. Yani le vaktinin sca, cehennemin kkremesi gibi
iddetli olur.

2- Bu sz, hakiki manasnda kullanlmtr. le vaktindeki iddetli scak,

cehennemin kkremesinin etkisiyledir. Nevev, bu gr savunanlar erisinde yer
almaktadr.

512- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cehennem, Rabbine ikayette bulunup:

Rabbim! Bir ksmm bir ksmm yedi dedi.
Bunun zerine Allah ona; biri k aynda ve biri de yaz aynda olmak ere iki defa nefes
alma izni verdi. Duyduunuz scan en iddetlisi ile hisettiniz souun en iddetlisi

ite bundan dolaydr. 753[753]

Aklama:

Cehennemin, Rabbine ikayeti, biri hakikat ve dieri de mecaz olmak zere iki
ekilde jnebilir.

1- Kad yaz, Kurtub ve Nevev, bunun hakikat olduunu ileri srmlerdir.

Ayn'de yle der:

Allah'n kudreti, byktr. nk Sleyman (a.s)'n, hdhdne ilim ve anlay

veren Allah, cehenneme de konuma imkan yaratabilir. Nitekim hdhde ilim

verdiini Kur'an'da haber vermitir. Cehennemin de Daha var m? diyeceini de
hika

2- Bu gre gre cehennemin ikayeti, lisan- hal iledir. Kad Beyzv, bu ikayeti,

meeklinde yorumlayp: Cehennemin ikayeti, galeyana gelmesinden mecaz olduu

gibidi kendini yemesi de, paralarnn skp birbiri zerine ylmasndan, nefes
almas da inen ksmn dar kmasndan mecazdr.

33- iddetli Scak Olmad Zaman le Namazn ilk Vaktinde Klmann

Mstehab Olmas

513- Cabir b. Semure (r.a.)tan rivayet edilmitir.

Peygamber (s.a.v.) le namazn gne tam tepeden bat ynne doru kaydnda
klard. 754[754]
753[753]
754[754]

Buhr, Mevkitu's-Salt 9; Beyhak, Snen'l-Kbr, 1/437; Muvatta', Mevakit 28.

Ebu Dvud, Salat 126-127, 806; Nes, ftitah 60; bn Mce, Salat 3, 673; Ahmed b. Hanbel. Msned, 5/106.

Aklama:

Bu hadis, le namaznn vaktinin, gnein tam tepe noktasndan biraz bat ynne
doru kaymasyia giren ilk vaktinde, vakit geirilmeden klnmasnn gerekliliini
vurgulamaktadr. Zaten le namazn, vakit girer girmez klmak mstehabtr.
514- Habbb (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Scak kumlarn zerinde namaz klmann zorluunu Resulullah (s.a.v.)'e ikayet

ettik. Fakat bu ikayetimizi kabul etmedi. 755[755]
Aklama:

Bu hadiste, szkonusu edilen namaz, le namazdr. O zaman hadisler arasnda

zahiren birbiriyle elikili olduu grlr.

Tahv'ye gre bu hadis, le namazn serinlie brakmayla ilgili hadslerce

yrrlkten kaldrlmtr.

Bazlar gre ise Habbb hadisi, sahabilerin, le namaznn serinlik zamanndan

daha sonraya braklmasn istemiler, fakat Resulullah (s.a.v.) bunu kabul
etmemitir.

Bazlarna gre ise Habbb hadisi Mekke'de, le namazn serinlie brakma ile
ilgili hadisler ise Medine'de sylenmitir.

755[755]

Nes, Mevakit 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/108; bn Ebi eybe, Musanncf, 1/323-324.

515- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, scan iddetli olduu zamanda Resulullah (s.a.v.)'le birlikte namaz klardk.
Birimiz scaktan dolay alnn yere koymaya g yetiremezse yere yayp secdeye

vard zaman onun zerine secde ederdi. scak gnlerinde leyi serinlik
zamannda klmak mstehabtr. Namaz klan kimsenin ;rni olduu elbisenin bir

ucuna eitli nedenlerden tr secde etmesi caizdir. mam m Ahmed ve mam-

A'zam Ebu Hanife bu grtedir.

516- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Raslullah (s.a.v.) ikindi namazn gne henz yksek ve dipdiri iken Namazdan

sonra Medine civarnda iki mil ile sekiz mil arasndaki lan Avl'ye giden bir kimse
gne daha henz yksekteyken oraya isin zahiri, ikindi namazn klmakta acele
etmenin mstehab olduuna delalet etmektedir.

517- Al' b. Abdurrahman'dan rivayet edilmitir:

Ala' b. Abdurrahman, le namazndan ktktan sonra Basra'daki evinde Enes b

Mlik'in yanna girdi. Enes'in evi, mescidin yanbanda idi. l der ki: Enes'in
yanna girdiimizde, bize:

ikindiyi kldnz m? diye sordu. Biz de, ona:

Biz leden ancak imdi ktk dedik. Enes:

yleyse ikindiyi kln! dedi. Biz de kalkarak ikindiyi kldk. Namazdan knca,
(Enes):

Ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Bu ekil namaz, mnafn namazdr. O, oturup gnei gzetir. Gne eytann iki
boynuzu arasnda bulunduu zaman kalkar, namaz drt rekt olarak (kuun yemi
gagalamas gibi) gagalar. O namazn iinde Allah' pek az zikreder! buyururken

iittim dedi. 756[756]

518- Ebu mme b. Sehl (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mer bn Abdulaziz'le birlikte le namazn kldk. Sonra mescitten karak Enes b.

Mlik'in yanna girdik. Onu, ikindi namazn klarken bulduk. Ben:
Amca! Bu kldn namaz nedir? diye sordum. Enes:

ikindi namazdr. Bu namaz, Resulullah (s.a.v.)'in namaz, vaktiyle onunla birlikte

kldmz namazdr dedi.757[757]
Aklama:

mer b. Abdulaziz'in, Enes'in evine giderek onunla grmesi, Hz. mer'in hilafeti

zamannda deil, niyabeten Medine valisi olduu srada gereklemitir. nk

Enes, mer b. Abdulaziz'in hilafetinden dokuz sene kadar nce vefat etmitir.

Bu iki hadis, ikindi namaznn vakti girer girmez klnaca hususunda ve ikindi

namaznn vaktinin, her eyin glgesi bir misli olduu vakit girdiini belirtmektedir.
Bunun iindir ki, mer b. Abdulaziz'den nceki yneticiler, leyi o vakte kadar

geciktirirlerdi. mer b. Abdulaziz'de, ikindi namaznn vaktinin girer girmez

klnmas gerektiini bildiren hadisi duymadan nce onlar gibi leyi ge kld, bu
hadisi duyunca leyi vakti girer girmez kld anlalmaktadr.

eytann iki boynuzu arasndan maksat; gnein altna girerek onu iki boynuzunun
arasna alm gibi gstermesidir.

519- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

756[756]
757[757]

Ebu Dvud, Saiat 5, 413; Tirmiz, Salat 120, 160; Ncs, M e vakit 9.
Buhr, Mevkits-Salt 13; Nes, Mevakit 8.

Resulullah (s.a.v.) bize ikindi namazn kldirmt. Namaz bitirince, ona, Seleme
oullarndan birisi gelip:

Ey Allah'n resul! Biz bir devemizi boazlamak istiyoruz. Boazlarken senin de

hazr bulunman istiyoruz dedi. Resulullah (s.a.v.):

Tamam buyurdu. Daha sonra belirtilen yere gitti. Onunla birlikte biz de gittik.

Deveyi henz boazlanmam bulduk. Derken deve boazland. Sonra paraland,

sonra ondan bir miktar piirildi, sonra gnez batmadan nce onu yedik.758[758]
520- Rfi' b. Hadc (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte ikindi namazn klardk. Sonra deve boazlanp on
paraya blnr, sonra piirilirdi. Biz de gne batmadan nce pimi et yerdik.
759[759]

Aklama:

Bu hadisler, ikindi namaznn vakti girer girmez klnacana delalet etmektedir.

35- ikindi Namazn Karmann Cezas

521- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

ikindi namazn karan kimse, ailesi ve mal (elinden) karlm (kimse) gibidir.

758[758]
759[759]

bn Hibbn, Sahih, 1516; Drekutn, Snen, 1/255.

Buhar, erike 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/141-142.

760[760]

Aklama:

Hadis, ikindi namazn karma ve geciktirmenin ok kt bir hareket olduuna ve

bu durama den bir kimsenin aile ve maln katbetmi gibi zlmeye layk
olduuna iaret etmektedir.

36- Orta Namaz, ikindi Namazdr Diyenlerin Delili

522- Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ahzab/Hendek savann yapld gn Resulullah (s.a.v.) kafirler hakda:

Allah'n kabirlerini ve evlerini atele doldursun. nk onlar, gne batncaya kadar

bize engel olup orta namaz klmaktan alkoydular buyurdu. 761[761]
Aklama:

Hendek Sava: Baz rivayetlere gre, hicretin 4. yl evval aynda, bazlarna gre
ise hicretin 5. yl Zi'l-Ka'de aynda meydana gelmitir.

Mekkeliler ile Gatafan mrikleri ile Yahudiler ortaklaa olarak mslmanlarla

savatklar iin bu savaa Ahzb Savada denilir.

760[760] Buhr, Mevktus-Salt 14; Ebu Dvud, Salt 5, 414, 415; Tirmiz, Salt 128, 175; Nes, Salt 17; bn Mce,
Salt 6, 685; Ahmed b. Hanbel, 2/75.
761[761] Buhr, Cihad, 97, Mez 27, Deavt 57: Ebu Dvud, Salt 5, 409; Tirmiz, Tefsiru Sure-i Bakara; 2/2987; Nes,
Salt 14; bn Mce, Salt 6, 684; Ahmed b. Hanbel, l/79, 154.

Hendek Sava denilmesinin sebebi ise; ran asll olan Selman- Fris'nin fikriyle
Medine etrafna hendek kazlarak Medine'nin savunulmasdr.

Bu savata mslmanlarn says 3.000, kar tarafn says ise 10 yada 12. 000 kii

idi. 24 gn karlkl ok atndan sonra, Resulullah (s.a.v.)'in kulland bir casus

vastasyla dman kuvvetlerinin aras alm, sonunda iddetli bir frtna kp

mriklerin arlklarn uurunca mrikler geri dnp gitmek zorunda

kalmlard. Bu savata, mslmanlar 6 ehid: mrikler ise 3 l vermilerdi.

Bu savata, Hz. Peygamber (s.a.v.) ile sahabileri, ikindi namazn vaktinden geriye

brakmlard. Henz meru olmad iin korku namazn klmamlard. Bu gn

iin sava sebebiyle namaz ertelemek caiz deildir. nk byle bir durumda artk
Korku Namaz klnr.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, mriklere bedduada bulunmasnn nedeni; Hendek

savanda

mslmanlar

vermemeleridir.

megul

edip

ikindi

namazn

klmalarna

frsat

Bu hadis, bize; zalimler iin zulmne uygun olarak beddua etmenin caiz olduunu
gstermektedir.

Saltu'l-Vusta (=Orta Namaz)n, hangi namaz olduu konusu alimler arasnda tar-

tma konusu olmutur. Hafz Dimyat (. 749/1348), bu konuda Kefu'l-Muatta

ani's-Salti'l-Vusta adnda bir kitap yazm ve burada 19 gr zikretmitir.

Abdullah bn Mes'ud, Ebu Hureyre, Ahmed b. Hanbel, filerin ouna ve

Hanefilerin sahih olan grne gre, Saltu'l-Vusta, ikindi namazdr.
523- Hz. ie'nin azadls Ebu Ynus'tan rivayet edilmitir:

ie, bana, kendisine bir Mushaf yazmam emredip Namazlara ve orta namaza
devam edin

762[762]

ayetine vardnda bana haber ver dedi. Ben o ayete varnca

kendisine haber verdim. O ayeti bana:

762[762]

Bakara: 2/238.

Namazlara, orta namaza ve ikindi namazna devam edin. Gnlden boyun eerek
Allah iin namaza durun 763[763] eklinde yazdrd.
ie:

Ben bunu Resulullah (s.a.v.)'den duydum dedi. 764[764]

Aklama:

Burada orta namazdan maksadn, ikindi namaz olduu manas ortaya kmaktadr.

Yalnz Hz. ie'nin, ayeti bu ekilde yazdrmas azdr. Bu bakmdan itibar edilmez.
Hz. ie'nin, bunu aklama mahiyetinde yazdrm olmas ihtimali olduu gibi,
neshedilmi olmas da muhtemeldir.

Hadisin konuyla ilgisi; ikindi namazna devam etmeyi emretme ve ikindi namaznn
belli bir vaktinin olmasn gerektirmesidir.

524- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mer bnu'l-Hattb, Hendek gazasnda Kureyli kafirlere ar szler syledi ve:

Ey Allah'n resul! Gne batmak zere. Vallahi, ben halen ikindi namazm
klamadm' dedi. Resulullah (s.a.v.):
Vallahi, onu bende klamadm buyurdu.
Aklama:

763[763]
764[764]

Bakara: 2/238.
Ebu Dvud, Salat 5, 410; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 3, 2982; Nes, Salat 14.

mer der ki:

Medine'de bulunan Buthn vadisinde konakladk. Resulullah (s.a.v.) hemen abdest

ald, biz de abdest aldk. Resulullah (s.a.v.), gne battktan sonra nce ikindiyi,
sonra da onun arkasndan akam namazn kld. 765[765]

Hz. mer'in Kureyli kafirlere ar szler sylemesi; hendek kazmakla megul

olurken ikindi namazn geciktirdikleri, buna da kafirlerin sebep oldukar iindir.
Ayn'ye gre;

Hz. mer, gne kavuuncaya kadar ikindiyi klamam, onu kazaya brakmtr.

Baz alimlere gre de; hadisin metninde geen Kde fiilinden, Hz. mer'in gne
kavumaya yakn ikindi namazn kld manasn anlamlardr.

37- Sabah Ve Iknd Namazlarnn Fazileti Ve Bu Ik Namaz Cemaatle Klmaya

Devam

525- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Baz melekler geceleyin ve baz melekler de gndz nbetlee aranza gelirler.

Bunlar, sabah namaz ile ikindi namaznda bir araya toplanrlar. Sonra sizin aranzda
geceleyenler semaya karlar. Rableri, kullarnn hallerini en iyi bildii halde onlara:
Kullarm ne halde braktnz? diye sorar. Melekler:
Onlar namaz klarken braktk. Onlar(n yamn)a vardmzda da onlar namaz
klarken bulmutuk derler. 766[766]
Meleklerin, sabah ve ikindi namazlarnda toplanmalar, Allah'n mmin kullarna bir

ltfudur. nk bu iki zaman, kullarn ibadet vakitleridir. Bunun iin melekler, hem

765[765]
766[766]

Buhar, Mevkitu's-Salt 36, 38, Ezan 26, Havf 4; Tirmiz, Salat 132, 180; Nes Sehv 105.
Buhar, Mevkitu's-Salt 16, Tevhid 23, 36; Nes, Salat 21.

geldikleri ve hem de giderken mminleri namaz klarken grp lah huzurda da

buna ahitlik etmeleridir.

526- Cerr b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'in yannda oturmakta idik. Ayn on drd olan o gecede
Resulullah (s.a.v.) aya bakp:

Dikkat edin ki! Dorusu siz Rabbinzi u ay grdnz gibi greceksiniz. Onu
grme hususunda st ste skp birbirinizin zerine ylmayacaksnz. Eer gne
domazdan ve batmazdan nce namazlarn hibirinden yani sabah namaz ile ikindi
namazndan ahkonmamaya gcnz yeterse onu yapn buyurdu.

Daha sonra Cerr,

Gnein domasndan ve batmasndan nce Rabbini hamd ile tebih et

ayetini okudu. 768[768]

767[767]

Aklama:

Hadis, kyamet gnnde mminlerin, kameri aylarn banda hilali grmek iin

ekilen zahmeti ekmeden, kameri aylarn ondrdnde dolunay grmenin rahatl

ierisinde bulunduklar yerden Rablerini rahata grebileceklerini ifade etmektedir.

Hadisin;

Gnein domasndan ve batmasndan nce Rabbini hamd ile tebih et

769[769]

ifadesiyle; sabah ve ikindi namazna ehemmiyet verilmesi, bu namazlar brakmak

veya tehir etmek yolunda eytana yenilmemeye dikkat edilmesi isteniyor. Ne sabah

uykusu ne de gndz al veri meguliyeti gibi m'minlerin gcnn yettii

Th: 20/13.
Buhri, Mevkitu's-Salt 16, 26, Tevhid 24; Ebu Dvud, Snnet 19, 4729; Tirmiz, Sfat I-Cennet 16, 2551; tm
Mcc, Mukaddime 13 177.
769[769] Th: 20/13.
767[767]
768[768]

engellerin namazdan alkoymamas gereine dikkatlar ekiliyor. Kul gcnn

dahilindeki ilerden sorumludur, Takatinin dnda kalan eylerle mkellef deildir.

Mesel: Baylma, unutma, uykudan uyanmama gibi irade d mazeretler gcn

dnda kalan eyler olduu iin kul bu gibi hallerde namaz klmakla mkellef
deildir. Bu hallerin gemesinden sonra sorumluluk tekrar balar.

Esasen farz olan 5 vakit namazlar arasnda nem ve fazilet bakmndan bir fark

yoktur. Bununla beraber her birinin kendine has bir meziyeti ile dier namazlardan

mmtaz olmasnda da bir saknca yoktur. Sabah ve ikindi namazna zg meziyet,

gece ve gndz meleklerinin bu iki namaz vaktinde bulumalar, m'minlerin

amellerinin bu iki vakitte Allah'n huzuruna arzedilmesidir.

Hadisin ba ksmnda Allah'n grlecei belirtildikten sonra, artk sabah ve ikindi

namazna dikkat edilsin, eklinde bir mnasebet kurulduuna gre bu iki namaz

muntazaml bir ekilde vaktinde eda eden m'min'in Allah Tel'nn cemalini
grmeye liyakatli olduuna hadiste iaret ediliyor.

527- Umre b. Rucybe (r.a)'tan rivayet edilmitir: Rssulullah (s.a.v.)'i:

Gnein domasndan ve batmasndan nce namaz klan yani sabah namaz ile ikindi
namazn eda eden bir kimse, cehenneme girmez buyururken iittim.
Bunun zerine Basrallardan birisi, Rueybe'ye:

Bunu, Resulullah (s.a.v.)'den sen mi iittin? diye sordu. Rueybe:

Evet diye cevap verdi. Soruyu soran kii:

Ben de ehadet ederim ki, bunu, Resulullah (s.a.v.)'den ben de dinledim. Bunu,
kulaklarm dinledi ve kalbim de dinledi dedi. 770[770]

Aklama:
770[770] Ebu Dvud, Salat 9, 428; Nes, Salat 13, 21; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/261; bn Huzeyme, Sahih, 318; bn
Hibbn, Sahih, 1738, 1740.

Bu hadis, sabah ve ikindi namazlarn, vaitlerinde eda etmek gerektiini

belirtmektedir. Dier namazlarla birlikte bu namazlar muntazam bir biimde klan

kimseler, ebed,yen cehennem ateinde kalmayacaktr.

Hadisteki Cehenneme girmez ifadesi, Ebedi azab iin oraya girmez eklinde anlalmaldr. nk kii, oraya girebilir veya urayabilir.

Bir de bu hadisteki vaad; ya namazlara devama tevik bakmndan sylenmi

olabilir yada kld namaz ktlklere engel olacak ekilde namaz kianlar
kastedilmi olabilir.

528- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

iki serinlik/sabah namaz ile ikindi namazn klarsa cennete girer. 771[771]

Aklama:

Hadisin metninde geen Berdeyn yani iki serinlik namaz, sabah ve ikindi
namazyla tefsir edilmitir.

Grld zere Resulullah (s.a.v.) burada da bu iki namaz klmaya tevik

emektedir. nk ikindi vakti, meguliyetlerin ok olduu ve sabah namaz da

tembelliin baskn geldii zamanlardr. Bu iki zor vaktin namazlarna riayet edip
devam eden kimse, ok defa dier vakitlerin namazlarn da klma alkanlna nail
olur.

771[771]

Buhri, Mevkitu's-Salt 26; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/80; bn Hibbn, Sahih, 1739.

38- Akam Namaznn ilk Vaktinin, Gnein Batmasndan Sonra Olduu

Meselesi

529- Seleme bnu'1-Ekva' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), akam namazn, gne batt ve perdenin arkasna gizlendii

zaman klard. 772[772]
Aklama:

Hadisin metninde geen Hicab kelimesyle, Ufuk kastedilmitir. nk ufuk,

perde gibi gne ile ona bakanlar arasna girer ve o zaman gne, onun arkasnda
gizlenmi olur.

530- Rfi' b. Hadc (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte akam namazn klardk. Bizden birisi, namazdan
ktnda att okun dt yerleri pekala grrd.773[773]
Aklama:

Burada Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, akam namazn erken kldna ve akam

namaznda ksa sureler okuduuna delalet etmektedir. nk erken klmasayd ve

ksa surelerle yetinmeseydi, namazdan kanlarn, attklar oklarn dt yerleri

772[772]
773[773]

Buhar, Mevkitu's-Salt 18; Ebu Dvud, Salat 6, 417; Tirmiz, Salat 122, 164; bn Mce, Salat 7, 688.
Buhar, Mevkitu's-Salt 18; bn Mce, Salat 7,687.

grebilmeleri mmkn deildir.

39- Yats Namaznn Vakti ile Yats Namazn Geciktirme

531- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir gece yats namazn, karanlk basncaya kadar geciktirdi,
iteme (=karanlk) denilen namaz, ite budur. Resulullah (s.a.v.), (o gece odasn-an
erken) kmad. Nihayet mer bnu'l-Hattb sesli bir ekilde;
Kadnlar ile ocuklar uyudu dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), namaza kt.
Mescittekilerin yanna varnca, onlara:
Bu namaz sizden baka yeryznde yayanlarin hi biri beklemez buyurdu.
Aklama:

Bu sylediklerim, slmiyet henz insanlar arasnda yaylmadan nce idi.

bn ihb der ki:

Bana anlatldna gre, Resulullah (s.a.v.):

Resulullah'a namaz hususunda srar etmeye hakknz yoktu buyurdu. Resulullah

(s.a.v.), bu sz, mer bnul-Hattb'n bara bara seslendii bu htan zerine

sylemitir. 774[774]
Aklama:

774[774]

Buhri, Mevkitu's-Salt 22; Nes, Mevakit 21; bn Hibbn, Sahih, 1535.

slamiyetin yaylmasndan maksat; Medine'den baka yerlere yaylmasdr. O yerlere slamiyet, ounlukla Mekke'nin fethinden sonra yaylmtr.

Kadnlar ile ocuklardan maksat; evlerinde uyuyanlar deil, mescide gelmi kadn
ve

ocuklardr.

zellikle

de

bunlarn

zikredilmesi;

bunlann,

uykuya

sabredemeyecekleri ve bir de, efkat ve merhamete daha layk olduklar iindir.

Bu namaz sizden baka yeryznde yayanlarm hi biri beklemez ifadesinden

maksat ise; ya o gn Medine'den baka hibir'yerde namaz klnmad iindir yada

baka topluluklarn dinlerinde o srada namaz bulunmadndandr.

Hz. Aie'nin Resulullah (s.a.v.) bir gece yats namazn, karanlk basncaya kadar

geciktirdi demesinden maksat; Peygamber (s.a.v.)'in ounlukla yats namazn

vaktinin banda kldna delalet etmektedir. Alimler, yatsnn, vakti girer girmez
mi, yoksa sonra m klnmas daha faziletli olduu hususunda ihtilaf etmilerdir.

Bu hadiste, szkonusu geciktirmeden maksat; yatsy ihtiyari vaktinde klmaktr.

Yatsnn ihtiyari vakti; bazlarna gre, gecenin yars ve dier bazlarna gre ise
gecenin te biridir.

532- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Br gece Resulullah (s.a.v.)'i yats namaz iin bekledik durduk. Derken gecenin

te biri gittii zaman yada daha sonra yanmza kageldi. Onu, ailesi hususunda

bir ey mi, yoksa daha baka bir ey mi megul ettiini bilmiyoruz. Yanmza kp
geldii zaman:

Gerekten siz yle bir namaz bekliyorsunuz ki, onu sizden, baka hi bir din ehli
beklemez; eer mmetime ar gelmeseydi, onlara yatsy mutlaka bu saatte kl dr
irdim buyurdu. Sonra mezzine emretti, o da namaza kamet getirdi. Sonra da
Resulullah (s.a.v.) yats namazn kldrd. 775[775]

775[775]

Buhr, Mevkitu's-Salt 24; Ebu Dvud, Salat 7, 420; Nes, Mevakit 21.

Aklama:

Bir nceki hadis ile bu hadisin, ayn olaya ait olmalar mmkn olduu gibi, ayr ayr
olmas da mmkndr.

Uykunun abdesti bozup bozmayaca konusunda ihtilaf edilmitir. Bazlarna gre

uyku mutlak ekilde abdesti bozmaz. Bu gr; sahabeden Ebu Musa el-E'ari,
tabiundan Said bnu'l-Mseyyeb, Ebu Miclez ile u'be'ye aittir.

Dier bazlarna gre ise uyku mutlak surette abdesti bozmaz. Hasan Basri, Mzeni,
shak b. Rahaveyh, Ebu Ubeyd Kasm b. Sellam'da bu grtedir.

Bazlarna gre ise ok uyku mutlak surette abdesti bozarsa da az uyku hibir

ekilde abdesti bozmaz. Evza, Zhri, mam Malik ve bir rivayette mam Ahmed bu
grtedir.

Bazlarna gre de sadece rku ve secde halindeki uyku abdesti bozar. Bu gr de,
imam Ahmed'den nakledilmitir.

mam afii'ye gre ise makadni yere deyerek oturan kimsenin uykusunda baka
az olsun yada ok olsun namaz ierisinde veya dnda her uyku abdesti bozar.

Bazlarna gre ise namaz klan bir kimsenin, duruunda yani rku, secde, kyam ve

oturu hallerinden birinde uyumas abdesti bozmaz. Bu hallerden birinde uyuyan

bir kimsenin, namaz ierisinde yada namaz dnda olmas hkmen eittir.
Yaslanarak yada srt st uyumak abdesti bozar. mam A'zam Ebu Hanife ile Davud
ez-Zahiri bu grtedir.

533- Sbit'ten rivayet edilmitir:

Enes (r.a)'a, Resulullah (s.a.v.)'in yz sormular.

Enes'te dedi ki:

Bir gece Resuluah (s.a.v.) yats namazn gecenin yarsna yada gecenin yans

emen hemen geecek vakte kadar yatsy geciktirdi. Sonra gelip:

phesiz ki insanlar namazlarn klp uyudular. Sizler ise namaz bek-edinz

mddete namazda saylrsnz buyurdu.
Enes:

Gmten yaplm yznn parltsn halen grr gibiyim deyip sol elinin
sere parman kaldrd. 776[776]
Aklama:

Enes'in sol elinin sere parman kaldrmas, yzn, Resulullah (s.a.v.)'in sol
elinin sere parmanda olduunu gstermek iindir.

Bu hadis de, yatsnn ihtiyari vaktinde klndn gstermektedir. Bununla ilgili

olarak 527 nolu hadisin aklamasna baknz.
1- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben ve benimle birlikte (Yemen'den) gemide gelen arkadalarm Medine'de bir

vadi olan Buthn arazisinde konaklamtk. Peygamber (s.a.v.) Medine'de idi. Her

gece yats namaznda bunlardan bir topluluk srayla Peygamber (s.a.v.)'in yanna

giderdi. Ben ve arkadalarm bir defasnda Peygamber (s.a.v.)'i kendisine ait bir ile

urarken rastladk. Gece yans oluncaya kadar namaz geciktirdi. Sonra Pey-

gamber (s.a.v.) kp cemaate namaz kldrd. Namaz bitirdiinde hazr bulunanlara:

Yerinizde kaln, sizlere bildiriyorum; mjdeler olsun ki, insanlar iinde sizden baka
bu saatte namaz klan hi kimsenin bulunmamas Allah'n size olan nimetlerinden
biridir yada bu saatte sizden baka hi kimse namaz klmamtr buyurdu.

Ebu Musa:
776[776]

Buhar, Libs 48; Nes, Zinet 80.

Bunun zerine biz de Resulullah (s.a.v.)'den dinlediklerimize sevinerek yerimize

dndk dedi. 777[777]

Eb Msa'l-E'ar, Hayber'in fethi esnasnda Resulullah (s.a.v.)'le merref

olmutur. E'arler, Yemen kabilelerin dendir. Bunlar, Reslullah'n peygamber

oluu senelerini Yemen'de iken haber almlar, ilerinden Eb Musa el-E'ar

kendisinden daha yal olan kardeleri Eb Burde ile Eb Ruhm ve kabilesinden eili

iki, elli kimse ile birlikte Medine'ye hicrete karar vermiler. Bir gemiye binip yola
kmlar. Frtnalar gemiyi Habe sahillerine, Nec'nin yurduna atm. Orada
Peygamber'in amcasnn olu Cafer bn Eb Tlib'le bulumular. Ca'fer, onlara:
Resulullah bizi buraya gnderip ikamet ediniz diye emretti. Siz de burada kaln

demi. Onlar da, orada kalmlar. Nihayet hepsi beraber Medine yolunu tutmular.
Peygamber ile Hayber'in fethi esnasnda buluup Peygamberimiz, Ca'fer ile

cematine ve Eb Musa ile arkadalarna bu savata hazr olmadklar halde

ganimet mallarndan hisse ayrm ve bu gazada hazr olmayanlardan onlardan

baka hi kimseye bir ey vermemitir. E'arilerin misafir olduklan Buthan, Medine

etrafndaki vadiden biridir. 778[778]
Aklama:

Bu hadis de, konuyla ilgili daha nceki hadisler gibi, yats namaznn ihtiyari
vaktinde klndna delalet etmektedir.

535- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Allah'n peygamberi, yats namazn bir gece ge vakte kadar geciktirmiti. yle ki

cemaattan bazs uyuyup uyandlar. tekrar uyuyup uyandlar: Bunun zerine mer
bnu'l-Hattb, ayaa kalkp:
777[777]
778[778]

Buhr, Mevkitu's-Salt 24.

B.k.z: Mehmet Sofuolu, Mslim Tercemesi, s. 2/269-270.

Haydi namaza! diye seslendi.

Derken Peygamber (s.a.v.) kp geldi. Bandan su damladn ve elini bann

yarsna koyarak geldiini imdi grr gibiyim.
Peygamber (s.a.v.):

Eer mmetime zorluk verecek olmasayd yats namazn hep byle (ge) klmalarn
emrederdim buyurdu. 779[779]
Aklama:

Burada

Resulullah

edilmektedir.

(s.a.v.)'in

namaza

kmadan

nce

ykandna

iaret

536- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) btn namazlar aa yukar sizin namaznz gibi klard. Sadece

yats namazn sizin kldnzdan biraz sonraya geciktirirdi. Bu namaz hafif

kldrrd. 780[780]

537- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sakn bedeviler yats namaznn ismi hususunda size galebe almasnlar! nk yats
namaz, Allah'n Kitabnda diye belirtilmitir. Bu namaz, develeri samakla
megul olduklarndan karanla kald iin bedeviler ona Ateme diyorlard. 781[781]

Buhr, Mevkitu's-Salt 24, Temenni 9; Nes, Mevakit 20.

Ebu Ya'l, Msned, 13/445; Tabern, Mu'cemu'I-Kebr, 2/234, 1974.
781[781] Ebu Davud, Edcb 78, 4984; Nesa, Mevakit 23; bn Mce, Salat 13, 704.
779[779]
780[780]

Ateme:

Gece karanl demektir. Araplar, yats namazna Ateme diyorlard. nk onlar,

develeri samakla megul olduklarndan dolay yats namazn iddetli karanla erteliyorlard. Halbuk Allah'n yats namaz Ve yats namazndan sonra

782[782]

kita-

bnda 1 olarak gemektedir. Bu sebeple de ona a demek gerekmektedir.

783[783]

Sahih hadislerde, yats namaznn ismi Ateme diye gemektedir. Peygamber

(s.a.v.) yats namazna;

Bir taraftan Ateme isminin verilmemesini emrediyor; dier taraftan kendileri bu

namaz hakknda Ateme ismini kullanyor diye bir soru hatra gelebilir. Buna iki
ekilde cevap verilir:

1- Ateme isminin verilmesine ait yasaklama, tenzihen mekruh iindir. Tahrim iin
deildir. Ateme isminin kullanlabileceini aklama mahiyetinde bunu Peygamber
(s.a.v.) kullanmtr.

2- O gnk Araplar, yats namazna, f adnn verildiini bilmedikleri ve

denlince akam namazn anladklarndan dolay bir yanlla meydan verilmemesi

iin Peygamber (s.a.v.) yats namaz hakknda Ateme ismini kullanmtr.
40- Sabah Namazn, Alaca Karanlk Hal Olan ilk Vaktinde Klmann
Mstehabl Ve Sabah Namaznda Kraatin Miktar

538- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Dorusu mmin kadnlardan bazs araflarna brnp Resulullah (s.a.v.)'le

birlikte sabah namazna gelirlerdi. (Namaz kldktan) sonra evlerine dnerlerdi.

782[782]
783[783]

Nur: 24/58.
Nevev, Mslim erhi, 5/142.

Resulullah (s.a.v.), sabah namazn alaca karanlkta kldrd iin (evlerinden gelip
giderken) tannmazlard. 784[784]

Aklama:

Bu hadis; sabah namazn ortalk yice aydnlanmadan alaca karanlkta klmann

daha faziletli olduuna delalet etmektedir. mam Mlik, mam afi ile mam Ahmed

bu grtedir.

Hanefiler ise; sabah namazn biraz aydnla brakmak daha faziletlidir. Bu gr,

Hz. Ali ile Abdullah bn Mes'ud'dan da rivayet edilmitir. Bu gr sahiplerinin

delili; Rafi b. Hadc'ten gelen Sabah namazn aydnla braknz hadisi ile Buhar
ile Mslim'in Abdullah bn Mes'ud'dan gelen, Resululah (s.a.v.)'i iki namaz hari

hibir namaz vakti dnda kldn grmedim. Bunlar, (Mzdelife'de) akam ile
yatsy cem etti. O gn sabah namazn da vaktinden evvel kld hadisidir.

Ksacas; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in sabah namazm, bazen alacakaranlkta ve bazen

de rtahk aardnda kldn gsterir. nk her iki uygulama da vardr.

Ayrca bu hadis, kadnlarn mescitlere gidebilecekleri ve erkeklere karmakszm

namaz mteakip hemen mescidi terk edip evlerine dnmelerine aret etmektedir.
539- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Haccc, Medine'ye gelince (namazlar geciktirmeye balad. Bunun zerine Cbir b.

Abdillh'a, namaz vakitlerini sorduk. Cbir:

Resulullah (s.a.v.) le namazn gne tan tepe noktasndan batya doru

kaydnda, ikindi namazn gne henz berrak iken, akam namazn gne
battnda, yats namazn da bazen ge klar ve bazen de vakti girdiinde erkenden

Buhri, Salt 13, Mevktu's-Salt 27, Ezan 165; Ebu Dvud, Salt 8, 423; Tirmiz, Salt 116, 153; Nes, Mevkt
21; bn Mce, Salt 2 669; Ahmed b. Hanbel, 6/33, 37, 179, 248.

784[784]

klard. Sahabilerin toplandklarn grrse vaktin banda kldrr; geciktiklerini

grrse ge klard. Sabah namazn, onlar yada Peygamber (s.a.v.) alaca karanlkta
klard dedi. 785[785]
Aklama:

Hadisin metninde geen Hacira, gnein tam tepe noktasndan batya doru
kaymasndan sonra gnein hararetinin iddetli olduu zamandr.

Hads, sabah namaznn alaca karanlkta klndna delalet etmektedir.

540- Ebu Berze (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) yats namazn gecenin yarsna kadar geciktirmekte bir saknca
grmezdi. Yatsdan nce uyumay ve yatsdan sonra konumay sevmezdi.
Aklama:

Hadisin ravisi Seyyar der ki:

Peygamber (s.a.v.) gnein (tam tepe noktasndan batya doru kaydnda klard.
ikindi namazn da insann, gne dipdiriyken Medine'nin en uzak yerine

gidebilecei bir zamanda klard. Ebu Berze'nin) akam namaz ile ilgili hangi vakti
sylediini bilmiyorum.

Hadisin ravisi Seyyar, Ebu Berze'den naklen) der ki: Peygamber (s.a.v.) sabah

namazn; birisi, yanmdakne bakp onu tanyacak hale geldiinde kldrr ve

785[785]

Buhr, Mevkitu's-Salt 18, 21; Ebu Dvud, Salt 3, 397; Ncs, Mevkt 18.

namazda altm ile yz ayet aras okurdu. 786[786]

Resulullah (s.a.v.)'in yatsdan nce uyumay niin sevmediini alimler yle aklamlardr: nk yats namazndan nce uyuyan kimse uykuya iyice dalarak
yatsnn vaktini yada efdal ve muhtar olan vaktini karabilir. Bir de, buna izin

verilirse cemat bu hususta yumuak davranmaya balar; sonu itibariyle de toptan

yatsy klmadan sabahlayabilirler.

Yats namazndan sonra konumay sevmemesi ise uykusuz kalmaya sebep olaca

iindir. Zra yatsdan sonra oturup konuan kimselerin yattklar zaman uykuya

dalarak gece namaz veya zikir iin yahut sabah nmaz iin kalkmamalarndan

korkulur. Bir de, geceleyin ok oturmak, gndz vazifeleri hususunda tembellik

gstermeye sebep olur.

Yatsdan sonra konuulmas mekruh olan eyler, faydas olmayan konumalardr.

Faydal ve hayrl eyler konumakta hi bir kerahet yokdur. Ders mzkere etmek,

salih kimselerle ilgili hikyeler sylemek, misafire ikramda bulunmak, oluuocuuyla muhabbet etmek, dargnlar bantrmak gibi eyler hep hayra ynelik
eyler olduklarndan onlar hakknda konumak mekruh deildir.

Yatsdah nce uykuyu Hz. mer ile olu Abdullah, bni Abbs (Radiyallah anhm)

ve daha birok sahabe nekruh grmtr. mam Mlik ile filer'in gr de

budur.

Abdullah bn Mes'd (r.a) ile Kufeli alimlerine gre, yatsdan nce uyumakta bir
saknca yoktur. Tahv:

Buna, yannda uyandracak kimse bulunmak art ile ruhsat verilir demidir.
Abdullah bn mer (r.a)'dan da byle bir rivayet nakledilmitir.

Sabah namaznda altm'dan yz'e kadar yet okurdu cmlesini, Seyyar b.

Selme'den yalnz u'be rivayet etmitir.

Resulullah (s.a.v.)'in sabah namaznda yirmidokuz yetten ibaret olan Tekvr

sresini, krkbe yetten ibaret bulunan Kf sresini, yzotuzik yeti htiva eden

786[786] Buhar, Mevakitu's-Salat 11, 13, 39, Ezan 104; Ebu Dvud, Salt 3, 398, Edeb 23, 4849; Nes, Mevkt 2, 16, 20;
bn Mcc Salat 3, 674.

Safft sresini, altm yetlik Rm sresini, doksansekiz yetlik Hac sresini

okuduu rivayet olunduu gibi Kur'n- Kermin en ksa iki sresi ile sabah namaz

kldrd da rivayet edilmitir. Bu ihtilafn sebebi, zaman ve artlarn deimesine

gre hareket etmesidir. 787[787]

41- Namaz Gereken Vaktinden Geri Brakmann Mekruh Olmas Ve mam

Namaz Geciktirdiinde Cemaatn Ne Yapmas Gerektii Meselesi

541- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), bana:

Sana namaz vaktinden geri brakan yada vaktinden kararak namaz ldren
emirler ynetime gelirse acaba halin ne olacak? buyurdu. Ben:

Bu durumda bana ne yapmam emredersin diye sordum O da:

Namaz vaktinde kl! Eer namaza o tr emirlerle birlikte yetiirsen namaz tekrar
kl! nk bu ikinci defa klman, senin iin nafile olur buyurdu. 788[788]

542- Ebu'l-Iiye el-Berr'dan rivayet edilmitir:

Abdullah bnu's-Smit'e:

Biz, Cuma gn namaz, baz emirlerin arkasnda klyoruz. Onlar ise namaz

geciktiriyorlar. Bu durumda ne yapalm? diye sordum. Abdullah, uyluuma yle

vurdu ki, canm yakt ve yle dedi:

Ben bu meseleyi Ebu Zerr'e sormutum. O da, benim uyluuma vurarak: Ben, bu

meseleyi, Resulullah (s.a.v.)'e sordum. O da:

Bu durumda namaz vaktinde kl! Cemaatla birlikte klacanz (ikinci) namaz ise
nafile yapn! buyurdu dedi.

787[787]
788[788]

B.k.z: A. Davudolu, Mslim erh 1,3/658-659.

Ebu Dvud, Salat 10, 431; Tirmiz, Salat 129, 176; bn Mce, kametu's-Salat 150, 1256, Cihad 39, 2862.

Abdullah:

Bana anlatldna gre; Allah'n peygamberi (s.a.v.) Ebu Zerr'in uyluuna vurmu
dedi. 789[789]
Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Ebu Zerr'e namaz vaktinde klmasn emretmesi; namaz
vaktine riayet etmesi iindir.

Hadislerde, baz emirlerin namaz vaktinden karak kldracaklan bildirilmekte

790[790]

ve fertlerin evlerinde vaktine namaz kldktan sonra onlarla birlikte tekrar

klmalar uygun grlmektedir. Hadisler de durumlar anlatlan bu emirler namaz

tamamen brakanlar deil, geciktirenlerdir.

Emirlerle birlikte tekrar namaz klmann hikmeti; vaktin faziletini kazanmak, slam

toplumuna muhalafet etmemek ve mslmanlar arasnda bulunmas gereken birlii

zedelememe olabilir.

Hadis, ilk klnan namazn farz yerine getiini ve ikinci kez klnan namazn nafile
hkmnde olduunu aka ortaya koymaktadr.

42- Cemaatle Namaz Klmann Fazileti Ve Cemaata Devam Etmeyen

Kimselerin Durumu

543- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resuluilah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Cemaatle klnan bir namaz, kiinin yalnz bana kld namazdan yirmi be derece

789[789]
790[790]

Nes, mame 2, 55.

bn Mce, kametu's-Salat 150, 1257.

daha faziletlidir.
Devamla:

Gece melekleri ile gndz melekleri de sabah namaznda toplanrlar buyurdu.

Ebu Hureyre:

sterseniz Sabah vakti de namaz kl. nk sabah vakti de ahitlidir

ayetini buna delil olarak okuyun dedi. 792[792]

791[791]

544-

Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Cemaatle klnan bir namaz, yalnz bana klnan namazdan yirmi yedi derece daha
fazilitlidir. 793[793]

Aklama:

Grld zere baz rivayetlerde Yirmibe ve baz rivayetlerde ise Yirmiyedi

ifadesi yer almaktadr. Bu iki saydan hangisinin kuvvetti olduu hususunda ihtilf
edilmitir. Yirmibein rvileri ok olduu iin bu rivayet tercih edilir diyenler
olduu gibi, Yirmiyedi rivayetinde di ve hafz rvinin ilvesi bulunduu iin bu
rivayet tercih edilmelidir, diyenler de olmutur.
Nevev der ki:

sr: 17/78.
Buhr, Ezan 31, Tefsiru Sure- sra 10; Tirmiz, Salat, 216; Nes, mame 42; bn Mce, Salat 16, 787; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/464
793[793] Buhr, Ezan 30; Nes, mame 42; bn Mce, Salat 16, 789.
791[791]
792[792]

Bu iki rivayetin arasn uzlatrmak ynden mmkndr:

1- iki rivayet arasnda bu eliki yoktur. Az olan derecelerin zikredilmesi, ok

dereceye engel deildir. Usul alimlerinin ouna gre saylarn mefhumu muhalifi
btldr.

2- Peygamber {s.a.v.), nce az. olan dereceleri haber vermitir. Sonra da Yce Allah,
fazilet derecesinin daha fazla olduunu bildirince, Peygamber (s.a.v.} bu defa fazla
olan haber vermitir.

3- Perece says, namaz klanlarn hallerinin deiikliiyle ve namazn deiikliiyle

deiir. Namaz klanlarn bzlarna yirmibe derece, dier bir ksmna yirmiyedi
derece verilir. Bu farkllk, namazn dabna riyet

etmek, huu ve tevazu

artlarna riyet etmek, cematin okluu, cemaata katlanlarn stnl, namaz

klnan yerin daha kutsal oluu gibi nedenlerden bu farkl dereceler meydana gelir.

Rivayetler arasn bulmak iin, gvenilir cevaplar bunlardr. Baka cevaplar de

verilmise de bunlar; nakletmeye gerek yoktur.

Bizim arkadalarmz ve cumhur, bu hadisleri delil gstererek; Namazn shhati

iin cemat art deildir demilerdir. Dvd ez-Zahiri muhalefet ederek arttr
demitir. Yine bu hadisler, cematin farz- ayn olmadna delildir. limlerden bir

cemat, buna muhalif kalarak: Namaz cemaatla klmak; farz- ayr'dr demilerdir.

Tercih edilen hkm; cemaatn, farz- kfye olmasdr. Snnettir diyenler de

vardr. Ben, anlan grlerin delillerini ak olarak el-Mhezzebin erhinde

bildirmiimdir. 794[794]

545- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

phesiz ki mnafklara en ar gelen namaz, yats ile sabah namaz. Fakat onlar,
sabah ile yats namazlarnda neler olduunu bilseler eyerek bile olsa kesinlikle bu iki
namaza gelirlerdi. imden yle geti inaz iin kamet getirilmesini emredeyim de

794[794]

Nevev, Mslim erhi, 5/150.

kamet getirilsin, sonra bir emredeyim de cemaata namaz kldrsn. Sonra yanlarnda
odun de-i bulunan baz adamlar yanma alarak namaza gelmeyen o gruba gi-ve
evlerini onlarn zerine atele yakaym! hadisin vurud sebebi, Resulullah (s.a.v.)'in,

baz sahabileri sabah ve yats namazlarnda iinde grememesidir. nk sabah ve

yats

namazna

devam

etmeme

iinin,

mnalit

bir

zellik

olduunu

vurgulamaktadr. Ki bylece gerek sahabiler, mnafklardan ilmi olsun. tr

hadisler, cemaate gelemeyip namaz evde de klmayan mnafklar da ilgilenedir.

nk mnafklar, gsteri iin namaz camide klp evlerine gittiklerinde kilmaz
olaysyla hadis; mnafklar hakknda deil, cemaata katlm devaml salamak iin
an sahabiler hakknda varid olmutur.

Rasulullah (s.a.v.), camiye gelmeyen kimselerin evlerini yaktrmamtr. Kad yz

(. l:9)'n ifadesine gre; namaz iin cemaatin farz oluu, slam'n ilk zamanlarnda
namaz terk etmelerine engel olmak iindi. Daha sonra bu farziyetin hkm kalr.

diin tehdit ve korkutmasnn zahirinden, btn namazlarda cemaatle namaz kilma

ayr olduu anlalmaktadr. Bu gr; Hanbeliler, Evza gibi alimlere aittir.
fi ve Mliki alimlerine gre ise, cemaatle namaz klmak, farz kifayedir.

Halifelere gre ise; snnet-i mekkededir. Hanefiler bu konuda Cemaatle klnan

namaz bana klnan namazdan yirmi be derece daha faziletlidir hadisidir.

546- Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.), Cuma'ya gelmeyen

baz kimseler hakknda: Dorusu iimden yle geldi ki, bir adama emredeyim de,

cemaata namaz kldrsn! Sonra Cuma'ya gelmeyen baz kimselerin zerlerine

evlerini (kendileri ierideyken) yakaym buyurdu. 795[795]

Br nceki hadiste yatsya gelmeyenlerin, burada ise Cuma namazna gelmeyenlerin

ve baka rivayetlerde ise mutlak surette cemaatla namaz klmaya gelmeyenlerin

evleri yaklmak istenilmitir. Bu hadislerin hepsi sahih olup aralarnda hibir eliki

yoktur. nk olayn, ayr ayr zamanlarda bir ok defa gemi olmas mmkndr.
Bu tehdit, Cuma namazna gelmeyenler hakknda aktr. nk Cuma namaznda

795[795]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/394, 422, 449, 461; bn Huzeyme, Sahih, 1853. 1854.

cemaat arttr. Dier namazlar cemaatla klma ilgili gr aynlyla ilgili bilgi bir
nceki hadisin aklamasnda gemiti.

43- Ezan iten Kimsenin Mescide Gitmesi

547- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.)'e kr bir adam
gelip (ona):

Ey Allah'n resul! Gerekten beni, mescide gtrecek bir yardmcm yok diyerek
Resulullah (s.a.v.)'den evinde klmak iin izin istedi. O da, ona izin verdi. Bu adam
dnp gidince onu arp:

Sen namaz iin okunan ezan iitmiyor musun? buyurdu. Adam:

Evet diye cevap verdi. Resulullah (s.a.v.):
yleyse ezana icabet et! buyurdu. 796[796]
Aklama:

Hadiste szkonusu edilen kr kimseden maksat, Abdullah bn mm Mektum'dur.

Hadis, cemaatla namaz klmaya tevik etmektedir.

Baz alimler, ezan duyulduu zaman camiye gidip orada cemaatla namaz klma

zorunluluunun; slam'n Medine'deki ilk dnemlerinde geerli bir uygulama

olduu, bundan dolay hi kimseye zr tannmad, bunun nedenin de
mnafklarn cemaat terk etmelerinin nlenmesi olduu, sonradan bu hkmn

yrrlkten kaldrldn belirtmilerdir. Bununla ilgili olarak 544, 548 nolu

hadislere bakabilirsiniz.
796[796]

Nes, mame 50; Ebu Avne, Msned, 2/6.

44- Cemaatla Namaz Klmann, Snneti Hda'dan Olmas

548- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Kim yrn Allah'a, msman olarak kavumak isterse, namazlar iin ezan okunan
her yerde u namazlara devam etsin! nk Allah, Peygamberiniz (s.a.v.) iin

snen-i hd'y (=hidayet yollarn) meru klmtr. Bu namazlar da, snen-

hddandr. Eer cemati terkedip, namaz evinde klann yapt gibi siz de evlerinizde klarsanz Peygamberinizin snnetini terk etmi olursunuz. Peygamberinizin
snnetini terk ederseniz, muhakkak sapkla dersiniz. Hi bir kimse yoktur ki,

tertemiz abdestini alsn, sonra u mescitlerden birine gitsin de Allah, ona att her
adm karlnda bir sevap yazmasn; her adm karlnda onu bir derece ykselt-

mein ve her adm karlnda onun bir gnhn affetmesin! Dorusu ben yle
gnmz grmmdr ki, nifak malum mnafktan baka hi birimiz cemati

terk etmiyordu. Dorusu insan iki kii arasnda; bacaklar yerde srnerek
(mescide) getirilir de saffa durdurulurdu. 797[797]
Aklama:

Bu hadis, be vakit namaz cemaatla klmann ve buna devam etmenin, Snen-i H-

da'dan olduunu bildirmektedir. Hda snnetleri; Resulullah (s.a.v.)'in ibadet

maksadyla farz veya vacip dnda yapt ve edas dinin kemalinden olan

snnetlerdir. zrsz olarak srarla bu snnetleri terk eden ayplanr. Bunlar,

Resulullah (s.a.v.)'in uyumas, oturmas gibi olan Zevaid snnetlerinin aksine ibadet
cinsinden amellerdir.

Snnet, balaycl asndan iki eittir:

797[797]

1483.

Ebu Dvud, Salat 46, 550; Nce, mame 50; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/414, 419, 455; bn Huzeyme, Sahih,

1- Snnet-i Hda:

Terk edilmeleri ho karlanmayan yani mekruh

klmak, ezan, kamet bu tr snnetlerdendir.

olanlardr. Cemaatla namaz

2- Snnet-i Zevaid:

Terki ayplanmayan, kt grlmeyen amellerdir. Resulullah (s.a.v.)'in giymesi,

ayakta durmas ve oturmasndaki tavr gibi. 798[798]

45- Mezzin Ezan Okuduunda Mescitten kmann Mekruh Olmas

549- Ebu'-a's'dan rivayet edilmitir:

Ebu Hureyre ile birlikte mescitte oturuyorduk. Derken mezzin ezan okudu. Bir

adam, mescitten kalkp gitti. Ebu Hureyre onu mescitten kncaya kadar gzyle
takip etti. Sonra da:

Dorusu u adam, ezan okunduunda mescitten kp gitmekle Ebu'l-Ksm

(s.a.v.)'n snnetine isyan etti dedi. 799[799]
Aklama:

B.k.z: Dr. Mehmet Erdoan, Akl-Vahiy Dengesi Asndan Snnet, M.. lahiyat Vakf Yaynlar, stanbul 1995, s.
260-261.

798[798]
799[799]

Ebu Dvud, Salat 42, 536; Tirmiz, Salat 150, 204; Nes, Ezan 40; bn Mce, Ezan 7, 733.

Hadisin zahiri, ezandan sonra mescitten kmann haram olduuna delalet

etmektedir. Hanefilere ve afiilere gre, ezan okunduktan sonra namaz klmadan

mescitten kp gitmek mekruhtur.

Hanef alimlerinden bn Hmam Fethu'l-Kadr isimli eserinde Ezandan sonra

mescitten kp gitmenin mekruh oluu bir takm artlara baldr diyor.

Ancak bu artlar gerekleirse o zaman mescidi terketmek mekruh olur. Bu artlar

unlardr:

1- Namaz klmadan kp giderse.

2- Baka bir cemaate yetimek niyyeti olmadan giderse.

3- Terkettii mescit kendi mahallesinin mescidi olursa.

4- Kendi mahallesinin mescidinde namaz klnd halde iinde bulunduu mescidi

terk ederse. Ama henz mahallesinin mescidinde namaz klnmamsa o zaman

bulunduu mescidi terk ederek mahallesinin mescidine gitmesi caizdir, gitmemesi

ise daha evldr.

5- Btn bunlar mazereti olmayan kimseler iindir. Fakat abdest almak gibi bir

mazeretle ve tekrar dnmek niyetiyle veya daha nce namazn kild iin mescidi

terk eden kimse hakknda mekruhluk szkonusu deildir. Yolcu olup cemaati
bekleyememe, hasta bakc olup acil durumda olanlar gibi kimselerin namaz klp
kmalarnda bir saknca yoktur.

46- Yats Namaz ile Sabah Namazn Cemaatle Klmann Fazileti

550- Abdurrahman b. Ebi Amre'den rivayet edilmitir:

Osman b. Affn, akam namazndan sonra mescide girip tek bana oturmutu. Ben
de yanna oturdum. Osman:

Ey kardeimin olu! Ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Kim yats namazn cemaatle klarsa gecenin yansn namazla geirmi gibi (sevap
alm) olur. Kim de sabah namazn cemaatle klarsa btn gece namaz namaz klm
gibi (sevap alm) olur buyururken iittim dedi. 800[800]
551- Cndeb b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resuuah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim sabah namazn cemaatle klarsa o kimse Allah'n gvencesi altndadr. Allah,
korumasnn terk olunmasna karlk sizden hibir ey istemez. Allah, gvencesini
terk eden kimseye yetiip onu cehennem atei iine yz st atar. 801[801]
Aklama:

Hadste geen Zimmet kelimesi; ahid, teminat, gvence ve kefalet mnlarna

gelir. Burada kastedilen husus; namaz klmann, zellikle sabah namaznn stn
faziletini belirtmek ve mslmanhn namaz gibi aleni bir ibdetle aklayan bir
kimsenin her trl haklarnn Allah'n gvencesi ve teminat altnda olduunu
bildirmektir.

47- Bir zr Sebebiyle Cemaattan Geri Kalma Hususunda Ruhsat

552- Mahmd bnu'r-Reb'den rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'in Bedir gazasna katlan sahabelerinden ve Ensr'dan tbn ,

Ebu Dvud, Salat 47, 555; Tirmiz, Salat 165, 221.
Tabern, Mu'cemu'l-Kebr, 1683, 1684; Beyhak, Simen'I-Kbr, 1/464; Taylis, Msned, 938; bn Hibbn,
Sahih, 1743.

800[800]
801[801]

Resulullah (s.a.v.)'e gelip:

Allah'n resul! Gzlerim grmez oldu. Ben kavmime namaz kldn. Yamurlar

yad zaman kavmim ile aramzda bulunan dere akyor; onlarn mescidine gidip
onlara namaz kl duramyorum. Ey Allah'n Evime gelip herhangi bir yerinde namaz
klman dilerim! O zaman o yeri namazgah edinirim! dedi. Resulullah (s.a.v.):
naallah, bunu yaparm buyurdu der ki:

Ertesi gn Resulullah (s.a.v.) ile Eb Bekr-i Sddk gn ykseldii ma) geldi.

Resulullah (s.a.v.) ieri girmek iin izin istedi. Ben de ona izin Eve girdiinde hi
oturmad. Sonra: Hadisinin neresinde namaz klmam istersin? buyurdu. Ben, evin

bir kret ettim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) namaza kalkarak tekbir ald. Biz
arkasna durduk. Bize iki rekt namaz kldrd. Sonra selm verdi. Biz, Resulullah

(s.a.v.)'i, kendisi iin hazrladmz bir Hazre yemeini yemesi iin alkoyduk.
Derken o mahallenin erkeklerinden bir grup, Peygamberin geldiini haber alarak

birer birer yanmza gelip etrafmz evirdi. Bu suretle evde bir hayi adam
topland. lerinden biri:

Mlik bn Duhun nerede? diye sordu. Baka birisi:

O, mnafktr. Allah ve Resuln sevmez diye cevap verdi. Bunun zerine

Resulullah (s.a.v.):

Onun hakknda byle ey syleme! Grmyor musun ki, Allah'tan baka hi bir ilh
yoktur diyor ve bununla, Allah'n rzsn istiyor! buyurdu. Sahabiler:

Allah ve Resul daha iyi bilir dediler. Onun mnafk olduunu syleyen kimse
yada tbn;

Biz onun mnafklara kar hep yz verdiini ve onlara kar hep iyi davrandn
gryoruz dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Allah, Allah'n rzsn dileyerek La ilahe illallah Allah'tan baka ilah yoktur diyen
bir kimseye cehennemi haram klmtr buyurdu.

Aklama:

Hadisin ravisi bn ihb der ki: Sonra ben, Salim oullarndan ve onlarn ileri
gelenlerinden biri olan Husayn b. Muhammed el-Ensr'ye, Mahmud bnu'r-Reb'
hadsini sordum, o da bu hususta onu tasdik etti. 802[802]

Hazire: Yal br orbadr. Un ve ufak kylm etle olan bulama ana denir.

Bu hadisten; herhangi bir zrden dolay cemmatla namaz klmay terk etmenin
caiz olduu, bir kimsenin kar karya kald bir skntsn bakasna anlatmasnn

caiz olduu, namaz iin belli bir yerin tahsis edilmesinin caiz olduu, salih bir
kimsenin bir yere davet edilmesi halinde kibirlenmeyerek oraya gitmesinin caiz

olduu, hakknda yeterli bilgi sahibi olunmadan bir kimsenin aleyhine

konuulmamas gerektii, evine gelen alini bir ev sahibinin misafirine ikramda
bulunmasnn caiz olduu, ev sahibinin izniyle misafirin imam olmasnn caiz

olduu, alim yada salih bir kimsenin bir yere davet edilmesi halinde yannda birisini

de gtrmesinin caiz olduu, hakknda kt szler sylenen fakat gerekte o

ktlklerden uzak olan kimseyi savunmann caiz olduu, Kelime-i Tevhid zere
len mmin bir kimsenin ebedi olarak cehennemde kalmayaca gibi bir ok
hususlar anlalmaktadr.

48- Nafile Namazda Cemaat Olmann Ve Hasr, Yayg : Seccade Tr eyler

zerinde Namaz Klmann z Olmas

553- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Enes'in) ninesi Mleyke (r.a), Resulullah (s.a.v.)'i kendisi iin yapt yemee giyip
o da bu yemekten yemiti. Sonra da:

Haydi kalkn, size namaz kldraym! buyurdu. Enes:

802[802]

Buhr, Salt 46; Nes, mame 46.

Bunun zerine kalkp ok kullanlmaktan kararm hasrmz geldim-gittim ve

onun zerine (biraz) su serptim. Sonra Resulullah (s.a.v.) erinde namaza durdu.
Yetim ile ben, Resulullah (s.a.v.)'in arkasnda rduk. Yal kadn da bizim arkamzda
durdu. Resulullah (s.a.v.) bize namaz kldrd, sonra evimizden ayrld dedi

803[803]

haydi kalkn! Size namaz kldraym ifadesi; cemaat ierisinde kadnlar da bu

zaman nasl saf oluturularak namaz klnacan retmek iin size namaz

demektir. Resulullah (s.a.v.)'in evlerde bu ekilde cemaat oluturarak namaz kl

camiye gelemeyen kadnlara da cemaatle namazn nasl klnacan retmi olca
bu hadis, cemaat Aklama: Ayrca bu hadisde klnan namazda kadnlarn safn
arkasnda ayrca saf n gstermektedir.

Davete icabetin; snnet mi, vacip mi, yoksa farz kifaye mi olduu meselesi tartma
buyurmutur.

Hasnn zerine su serpmesi; onu yumuatmak ve tozunu almak olduu gibi. det
kullanlmas sebebiyle bir pisliin bulam olmas ihtimalinden dolay da olabilir.

Yalnz burada geen Nadh kelimesi, su serpmek anlamna geldii gibi, ykamak

anlamna da geldiinden dolay Enes'in hasr ykam olmas da mmkndr.

Ancak birinci ihtimal daha kuvvetlidir.

Yal kadnla kast edilenin, Enes'in annesi mm Sleym yada Mleyke olduu
ileri srlmtr. Bununla kast edilenin, Enes'in annesi mm Sleym yada
Mleyke olduu ileri srlmtr.

Bu hadis; cemaatle namaz klmann caiz olduunu gstermektedir.

Yetim diye adlandrlan kimse, Resulullah (s.a.v.)'in azatls Damira b. Ebi

Damira'dr.

Grld zere bu hadiste, yemek, namazda ne geirilmitir. 548 nolu hadiste

nce namaz klnm, sonra da yemek yenmiti. nk Itban, Hz. Peygamber

(s.a.v.)'i namaz klmas iin armt. Mleyke'nin daveti ise yemee idi. Resulullah
(s.a.v.) hangi iin arlrsa onu ne geirirdi.

Salt 20, Ezan 78, 161, 164, Teheccd 25; Ebu Davud, Sat 70, 612, 91, 658; Salt 173, 234; Ncs, Mescd 43,
mame 19; bn Mce, Salt 44, 975; Ahmed b. 217.

803[803]

554- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) ahlak ynnden insanlarn en gzeli idi. Resulullah (s.a.v.) bizim
evde bulunduu

srada namaz

vakti

gelirdi. Hemen

altndaki

yaygnn

temizlenmesini emrederdi. Derhal yayg sprlrd. Sonra da yaygnn zerine su

serpilirdi. Daha sonra Resulullah (s.a.v.) o yaygnn zerinde bize imam olur, biz de

arkasna dururduk. Bylece bize namaz kldrrd. Onlarn yaygs, hurma

yaprandand. 804[804]
Aklama:

Hadis; hasr, post, elbise, seccade, yayg ve sergiler zerinde namaz klmann caiz

olduunu aklamaktadr. Bu yayglarn, hurma yapra gibi bitkilerden yada

hayvan derilerinden yaplm olmas nemli deildir. nemli olan bunlarn temiz
olmasdr.

555- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) yanmza girmiti. Evde ben, annem ve teyzem mm Ha-Ti'dan

baka hi kimse yoktu. Resulullah (s.a.v.):

Kalkn size namaz kldraym! buyurdu. Bu teklif, namaz vakti dnda. Bunun
zerine bize namaz kldrd.

Bir adam, (hadisin ravisi) Sbit'e:

Resulullah (s.a.v.), Enes'i nereye durdurmutu? diye sordu. Sabit:

Onu, sa tarafna durdurmutu diye cevap verdi.
804[804]

Buhri, Edcb 81, 112; Tirmiz, Salat 248, 333.

Enes der ki:

Sonra Resulullah (s.a.v.), bize, ev halkna; btn dny ve hiret yalarmn hepsiyle
dua etti. Annem:

Ey Allah'n resul! Bu Enes, senin kk hizmetkrndr. Allah'a, un iin dua et!

dedi.

Bunun zerine bana, btn haydarla dua etti. Bana yapt duann sonunda: Eksir
mlehu ve veledehu ve Brik lehu fh (=Allahm! Bunun ilmi ve zrriyetini oalt!
Ona, bu hususta bereket ihsan eyle! diyordu. 805[805]
Aklama:

Bu hadislerde, Resulullah (s.a.v.)'in kldrd namazn, nafile namaz olduu ve nafile

mazn, cemaatla klnmasnn caiz olduunu gstermektedir.

Ayrca misafirin, ev sahibine dua etmesinin caiz olduu ve zel bir dua istenildiin
de jn iin de dua edilmesinin caiz olduu bu hadisten anlalmaktadr.

Enes'in teyzesi mm Haram, Resulullah (s.a.v.)'in st annesidir. mm Haram,

Enes'in si mm Sleym ile birlikte otururdu. Bu bakmdan Resulullah (s.a.v.), sk
sk bu iki dini ziyarete giderdi. Bazen bu ziyaret saatlerine, namaz vakti isabet
ederdi. Bu sebeple de nazn ilk snnetini yada farz namaza bal olarak klnan
revatib snnetlerinden birini da klard.

556- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Enes ile annesine yada teyzesine namaz kldrd. Enes;
Buhar, Edeb'l-Mfred, 88; Nes, mame 20; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/193, 217; Avne, Msned, 2/76-77;
Taylis, Msned, 2027.

805[805]

Resulullah (s.a.v.), beni sa tarafna ve kadn da arkamza durdurdu dedi. 806[806]

Aklama:

Bu hadis, bir erkek ile bir kadnn imamn arkasnda namaz klmak istedikleri

zaman nasl saf oluturacaklann aklamaktadr. Buna gre imama uyan kimseler,

bir erkek ve bir kadndan ibaret olduu zaman erkein imamn sanda ve kadnn
da ikisinin arkasnda durmas gerektiini ifade etmektedir.

Kadn, erkeklerin safnda namaza durduu zaman cumhura gre namaz sahihtir.
Hanefilere gre ise kadnn namaz sahihtir, fakat erkeklerin namaz bozulur.
557- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Meymne (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) namaz klar, ben de onun hizasnda bulunurdum. Secde ettiinde
bazen elbisesi bana deerdi.
Aklama:

Hurma yapraklarndan rlm kk bir hasr zerinde namaz klard. 807[807]

558. Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ebu Sad el-Hudr, Resulullah (s.a.v.)'in yanna girip onu bir hasr zerinde namaz
klar, secde ederken bulmutu.

808[808]

550 nolu hadisin aklamasnda da getii

Ebu Dvud, Salat 69, 609; Nes, mame 20, 21; bn Mce, kametu's-Salat 44, 975.
Buhar, Hayz 30, Salt 19, 107; Ebu Dvud, Salat 90, 656; bn Mce, kametu's-Salat 63, 1028.
808[808] Tirmz, Salat, 332; bn Mce, kametu's-Salat 63, 1029, 69, 1048.
806[806]
807[807]

zere; hasr ve benzeri sergiler zerinde namaz klmak caizdir.

bn Battal, seccade zerinde namaz klmann caiz olduu hususunda ilim adamlar
arasnda gr birlii bulunduunu, sadece mer b. Abdulaziz'in seccade zerine
toprak dkerek secde ettiini, bunun da onun seccade zerine secde etmeyi caiz
grmediine deil tevazu ve huudaki derecesine delalet ettiini sylemitir.
49- Namaz Cemaatle Klmann Ve Namaz Beklemenin Fazileti

559- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kiinin, cemaatla kld namaz, evinde ve pazarnda kld namazndan yirmi

ksur derece fazla olur. Bu da, undandr: Cemaattan biri abdest alp onu tastamam

yapar; sonra mescide gider, kendisini namazdan baka hi br ey harekete geir-

mez, namazdan baka hi bir niyeti de olmazsa mescide girinceye kadar att her

adma karlk ona bir derece ykseltilir. Yine att her adma karlk bir gnh
balanr. Mescide girdii zaman da kendisini orada namaz hapsettii mddete

namazda saylr. Bylesi namaz kld mecliste bulunduu mddete melekler ona

salt eyler ve Allahmmehamhu Allahmme'fir lehu Alahmme tub aleyhi mlem

yu'zi fhi mlem yuhdis fh (=Allahm! Ona rahmet eyle. Allahm! Ona mafiret eyle!
Allahm! Burada eziyet vermedike, abdestini bozmadka onun tevbesini kabul et!
derler. 809[809]

Abdestini bozmadka ifadesinden maksat; o ahsn, namaz kld yerde bir son-

raki namazn girmesini beklemesi ve yerinden ayrlmasdr. Buna gre namaz

klnan yerde oturup dier namaz vaktini bekleyen bir kimse sanki namaz

iindeymi gibi sevaba mstahak olur Her ne kadar o kise, gerek anlamda namazda

deilse bile hkmen namazda saylr. nk bu kimsenin evine, ailesini yanma

dnmemesine sebap, namaz beklemesidir.

Buhr, Salt 61, 87, Ezan 36; Ebu Dvud, Salt 20, 469, 470, 471; Tirmiz, Salt 245, 330; Nes, Mescd 40; bn
Mce, Mescd 19, 799; Ahmed b. Hanbel, 2/486.

809[809]

Baz alimler, mescitte yeni karmann haram olduunu belirtmilerse de, alimlerin

ou bunun haram olmadn, fakat saknlmas gereken bir husus olduunu

sylemilerdir. Mescitte abdestsiz olarak oturmak, meleklerin dualarna engel ise
de caizdir.

Meleklerin salat etmesi, mminlerin balanmalarn dileme mahiyetinde yaptk-

lar dualardr. Bunun iin abdest alarak mescitte namaz bekleyen bir kimse iin,

istifarda bulunurlar. Dolaysyla Allah'tan mafiret ve rahmet dilerler. Yalnz

mafiret ile rahmet arasnda fark vardr. Mafiret, gnahlar rtbas etmektir.
Rahmet ise kula bol bol ihsanda bulunmaktr.

Hadis, cemaatla klnan namazn, tek bana klnan namazdan yirm ksur derece
daha faziletli olduunu belirtmektedir.

Ayrca mescitte olsun yada baka bir yerde olsun, namaz beklemek mutlak surette
faziletli bir itir.

50- Mescitlere Doru ok Adm Atmann Fazileti

560- Ebu Musa el-E'ar (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Namazdaki sevap asndan insanlarn en by, derece derece uzaktan mescide

doru yryp gelen kimse alaca sevabdr. Namaz vaktini bekleyip onu imamla
birlikte klan kimsenin alaca sevab ise, onu hemen klarak uyuyan kimsenin alaca
sevabdan daha byktr. 810[810]

561- beyy b. Ka'b (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam vard ki, mescide ondan daha uzakta olan hi bir kimse bilmem. Bu kimse,
hibir cemat namazn karmyordu.Ona yada ben ona:

810[810]

Buhri, Ezan 31.

Bir eek satn alsan da karanlkta ve scakta ona binersin denildi yada dedim. O:

Evimin mescidin yanbanda olmas, beni memnun etmez. nk ben, mescide

gidiimin ve evime dndm vakit dnmn lehime yazlmasn isterim dedi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Allah senin iin bunlarn hepsini bir araya toplad buyurdu. 811[811]
562- beyy b. Ka'b (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ensr'dan bir kimse vard ki, evi Medne'de mescide en uzak evdi. Bu kimse,

Resulullah (s.a.v.) ile birlikte klman hi bir namaz karmazd. Biz, onun bu haline
acdk. Ona:

Ey filnca kimse! Br eek satn alsan, hem seni scaktan ve hem de yerin zehirli
haertndan korur dedim. O:

Dikkat edin! Vallahi, ben, evimin, Muhammed (s.a.v.)'in evine adr ipleriyle
balanm kadar yakn olmasn istemem dedi.

Onun bu sz, bana, ok ar geldi. Nihayet Allah'n Peygamberi (s.a.v.)'e gelip

bunu ona anlattm. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) o adam yanma ard. O
kimse, Peygamber (s.a.v.)'e de ayn eyi syleyip adm att izlerden sevab umduunu belirtti. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.), o adama:

Senin iin, gerekten umduun ey iin sevab vardr buyurdu. 812[812]

Aklama:

Mescitlerden uzakta yaayanlarn daha ok sevab kazanmas, uzak mesafeden

Ebu Dvud, Salat 48, 557; bn Mce, Mesacid 15, 783.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/133; bn Ebi eybe, Musannef, 2/207-208; Ebu Avne, Msned, 1/389-390; bn
Huzeymc, Sahih, 1500; bn Hibbn, Sahih, 2040.
811[811]
812[812]

gelerek meakkata katlandktan iindir, ibadetin en faziletlisi, en zahmetli olandr.

Dolaysyla meakkata katlanarak uzak mescide gitmek ve namaz orada klmak
daha sevabldr.

Hadis, ok adm atmaya sebep olan uzak mescide gitmenin faziletine delildir.
563- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Mahallemiz, mescitten uzakta idi. Bu sebeple evlerimizi satarak mescide yak-

lamak istedik. Fakat Resulullah (s.a.v.), bize bunu yasaklayp:

Sizin gerekten (attnz) her admda bir derece sevab vardr buyurdu. 813[813]
564- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir ara mescidin etrafndaki arsalar, evlerden uzak kald. Ensar'dan Seleme
oullan, mescidin yaknna tanmay istedi. Bu, Resulullah (s.a.v.)'e ulatnda onlara:

Bana ulat k, sizler, mescidin yaknma tanmak istiyormusunuz buyurdu. Onlar:

Evet, ey Allah'n resul! Bunu istedik dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Ey Seleme oullar! Mahallenizden ayrlmayn ki, attnz admlarn izlerinizin

sevab ok) yazlsn. Mahallenizden ayrlmayn ki, mescide doru yryp attnz
admlardan dolay) izlerinizin sevab ok yazlsn buyurdu. 814[814]
Aklama:

Seleme oullarnn oturduklan yer, mescide takriben bir mil uzaktayd. Bunun iin

813[813]
814[814]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/336; Abd b. Humeyd, Msned, 1058.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/333-334; Ebu Avne, Msned, 1/387; bn Hibbn, Sahih, 2042.

mescidin yaknna tanmak istemilerdi. Bylece Resulullah (s.a.v.)'e daha yakn

olacaklar ve namazlarn hep onunla birlikte klm olacaklard. Fakat Resulullah

(s.a.v.) buna raz olmam. nk Seleme oullarnn yaadklar semt, adeta

Medine'nin bekisi durumunda idi. Onlar oradan ayniacak olurlarsa o zaman

Medine korumasz kalacakt. Bunun iin Resulullah (s.a.v.), onlar, mescide gelmek
iin yryerek kazanacaklar sevaba tevik etmitir.

Burada sevablann yazlmasndan maksat, sevablann amel defterlerine yazilmasdr.

Bununla, salih kimselerle birlikte olma da kastedilmi olabilir.

Onlar iin byle sevablar yazlm olmas, hem bakalannin mescide yakn
tanmalar engellenmi olunmakta ve hem de cemaata devam ederek alacaklan

sevabn okluuna dikkat ekilerek cemaatla namaz klmalar tevik edilmi

olunmaktadr.

51- Namaza Gitmekle Gnahlarn Yokedilmesi Ve Derecelerin Ykseltilmesi

565- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

Kim evinde temizlenir, sonra Allah'n evlerinden birine; Allah'n fazlarndan birini

eda etmek iin giderse admlarnn birisi bir gnah yok eder, dieri de bir derece
ykseltir. 815[815]

566- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Ne dersiniz? Sizden birisinin kapsnn nnden bir nehir aksa, gnde be defa o
nehirde ykansa (vcudunun) kirinden bir ey kalr m? buyurdu. Sahabiler:
Hayr! Onun kirinden hibir ey kalmaz! dediler. Resulullah (s.a.v.):

815[815]

Ebu Avne, Msned, 1/390; bn Hibbn, Sahih, 2044; Beyhak, Snen'I-Kbr, 3/62.

Be vakit namazn misali de ite bunun gibidir. Onlarla, Allah gnahlar yok eder
buyurdu. 816[816]
567- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Be vakit namazn misali, sizden birisinin kapsnn nnden grl grl akan ve
iinde her gn be defa ykand bir nehir gibidir. 817[817]

Aklama:

Be vakit namazn, evin nnde akan nehirde be defa ykanmaya benzetilmesinden

masat; bn'l-Arabi'ye gre, insan, var olan pisliklerle kirlenir, gerek bedeni ve

gerekse elbisesi pislenir. Onu bol suyla nasl ykarsa be vakit namazda yledir.
Bunlar kulu gnah kirlerinden temizler. O derece ki, yok etmedik, kefaret olmadk
hibir gnah brakmaz

Buradaki gnahlarla, kk gnahlar kastedilmitir. nk Resulullah (s.a.v.)

gnahlar kire benzetmitir. Kir ise kendisinden daha byk eylere nispetle
kktr.

568- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kim sabahleyin ve akamleyin mescide gidip gelirse; her gidi geliinde, Allah, o
kimseye cennetten konaklayaca yerini hazrlar. 818[818]

Buhri, Mevkitu's-Salt 6; Tirmiz, Emsal 5, 2868; Nes, Salat 7.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/426, 3/305, 317, 357; bn Ebi eybe, Musannef, 2/389; Ebu Avne, Msned, 2/21;
bn Hibbn, Sahih, 1725.
818[818] Buhr, Ezan 37; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/508-509; bn Huzeyme, Sahih, 1496; bn Hibbn, Sahih, 2037.
816[816]
817[817]

Aklama:

Hadisin metninde geen Gudv kelimesi, sabahtan gnein zevaline kadar olan
yrye denir. Ravh ise, gnein zevalinden gecenin balangcna kadar devam

eden y-ryee denir. Bu iki kelime, mecazen Gidip geldi anlamnda da

kullanlmaktadr. Burada bu iki kelimeyle kastedilen; bu iki belirli vakit yani sabah
ve akam olmayp btn namazlara devamdr.

52- Sabah Namazndan Sonra Namaz Klnan Yerde Oturmann Ve Mescitlerin

Faziletleri

569- Simk b. Harb'ten rivayet edilmitir: Cbir b. Semure'ye:

Sen, Resulullah (s.a.v.)'le birlikts bir mecste oturur muydun? diye sordum. O da:

Evet, pek ok defa (oturdum). Sabah -yada gadt- namazn klm olduu namaz
yerinden ta gne douncaya kadar kalkmazd. Gne dounca (yerinden) kalkard.
Sahabiler, Peygamber (s.a.v.)'Ie birlikte bu mddet zarfnda konuurlard. Bazen
cahiliye devri ilerine dalarlard da sahabiler glrler, Resulullah (s.a.v.)'de
tebessm ederdi dedi. 819[819]
570- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Allah'a en sevimli olan beldeler, o beldelerin mescitleridir. Allah'a en sevimsiz olan

beldeler ise o beldelerin arlardr. 820[820]

819[819]
820[820]

Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 12, 1294; Nes, Sehv 99

bn Huzeyme, Sahih, 1293; bn Hbbn, Sahih, 1600; Bezzr, Msned, 408; Ebu Avne, Msned, 1/390.

Aklama:

Sahabilerin chiliyet ilerinde muhabbete dalmalar, nceki topluluklarn trihine

it eyleri konumaktan ibaretti. Gne douncaya kadar sabah namaz klnan

yerde oturmak ve iyice ykselip nafile bdet zaman gelince, o ibdete balamak

mstehabdr. Sahabilerin konumalar nafile ibdet zamanndan ncedir. nk o

zaman muhabbete dalmak mekruh idi.

Bu hadis, glmek ile tebessm etmenin caiz olduuna delildir. ikinci hadiste ise,

Allah katnda en makbul yerlerin, mescitler olduu bildirilmektedir. Kad yz'a

gre, onlarn makbul olmasna sebep; ihls ve takva zere bina edilmeleridir. En
sevimsiz yerlerin ise ar ve pazarlar olmas, o yerlerde srf dny iin alld,
Yce Allah'n zikredilmedii, yalan yere yemin etmek suretiyle insanlar aldatld
iindir.

Allah'n muhabbet ve buzu, hayr ve errin irdesi yahut bunlar yaratmasdr. Yn

muhabbetinden maksat, bz kimseleri bahtiyar etmesi; buzundan maksat da bir

takmlarn bedbaht etmesidir. Mescitler, Yce Allah'n rahmetinin indii yerlerdir.

ar ve pazarlar ise bunun aksinedir. 821[821]
53- mamla En Layk Olan Kimse

571- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Namaz klacak kimseler, kii olursa, biri kendilerine imam olsun, tlarn imamla
en layk olan, (Kur'an') en iyi okuyandr. 822[822]
572- Ebu Mes'ud el-Ensr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

821[821]
822[822]

B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 4/36.

Nes, mame 5, 43; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/34; bn Ebi eybe, Musanncf, 1/343.

Cemaata, Allah'n kitabn en yi okuyan kimseler imam olur. Eer uma hususunda
eit iseler, snneti en iyi bilenleri; snnet hususunda da t iseler hicret itibariyle en
kdemlileri; hicret hususunda da eit iseler, m' kabulde en kdemlileri imam olur.
Sakn sizden birisinin hkim oldu yerde, baka biri ona imam olmasn! Ve hi bir
kimse, bakasnn evin-onun izni olmakszn yaygsnn zerine oturmasn!
Eb Sad el-Eecc, kendi rivayetinde: Silmen slam'a giri yerinenen yaa
ifadesine yer vermitir. 823[823]
Aklama:

Bu hadis-i erifte imamla lyk olmann en bata gelen ls olarak belirtilen

Allah (itabn en iyi okumak cmlesinin mns, Kur'an- Kerimi tecvid kaidelerine
gre en okumak demektir.

Okumada en kdemli olmak cmlesinin mns ise, Kur'an- Kerimi daha ok ezberlemi olmak demektir.

Hkim'in Mstedrekinde Snneti en iyi bilenler yerine En fakih olanlar cmle

ifadesi gemektedir.

Hicret bakmndan en kdemli olmak cmlesinin mns, Mekke fethedilmeden

nceki zamanlarda Mekke'den Medine'ye daha nce g etmi olmaktr. Bu
dnemlerde Mekke kfr diyan olduundan bir an nce, slm diyar olan Medine'ye

g edenler ilim ve irfan bakmndan daha gelimi olduklarndan g etmeyenlere

nisbetle imamla daha lyk Grlmlerdir. Ancak Mekke fethedildiktene sonra

oras da slm diyan olduundan Resulullah (s.a.v.) Fetihden sonra hicret yoktur
buyurmak kaydyla Mekke'nin Medine gibi erefli bir yer olduu vurgulanmtr.

Hanefilere gre bir toplum ierisinde imamla en layk olanlar, snneti en iyi bilen

kimselerdir. Eer bu noktada eit olurlarsa Allah'n kitabn en iyi okuyanlan, bunda
da eit olurlarsa en fazla vera ve takva sahibi olanlar, bunda da eit olurlarsa en

823[823]

Ebu Dvud, Salat 60, 582, 583, 684; Tirmiz, Salat 174, 235; Nes, mame 3, 6; bn-i, kam s. Salat 46, 980.

yal olanlar imam olur.

573- Mlik bnu'l-Huveyris (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bizler, (yaa) birbirine akran genler Peygamber (s.a.v.)'in yanma geldik. Onun
yannda yirmi gn yirmi gece kaldk. Resulullah (s.a.v.) ok merhametli ve ok

yumuak huylu birisiydi. Ailelerimizi zlediimizi anlaynca, geride kimleri

braktmz sordu. Biz de ona geride braktmz kimseleri haber verdik. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.):

Haydi ailelerinizin yanna geri dnn. Onlarn ierisine yerlein. Onlara burada
rendiiniz hususlar retin ve onlara, filanca namaz filanca vakitte ve filanca
namaz da filan vakitte klmalarn emredin. Namaz vakti geldiinde iinizden biri
size ezan okusun. Sonra (yaa) daha byk olannz ise size imam olsun buyurdu.
824[824]

Aklama:

mamla layk olmann en nde gelen art; bazlarna gre, fkh en iyi ekilde
bilen, bazlarna gre ise Kuran- en gzel ekilde okuyan, daha sonra ise gnahtan

saknmakta daha titiz olan, daha yal olan, ahlak en gzel olan tercih edilir. Eitlik
halinde kura ekilir yada cemaatin tercihiyle birisi imamla seilir.

Daha yal olan kimseden maksat; mslman olarak yaanan yatr. Yoksa yeni
mslman olmu bir ihtiyar daha nce mslman olan bir gence tercih edilemez.

Bu rivayete gre, imamlk iin kraatta eitlik olunca yaa byk olan tercih edilir.

Burada Haydi ailelerinizin yanna geri dnn. Onlarn ierisine yerlein. Onlara
burada rendiiniz hususlar retin ve onlara, filanca namaz filanca vakitte ve

Bihr, Ezan 17, 18, 49; Ebu Dvud, Salt 60, 589; Tirmiz, Salt 151, 205; Nes, Ezan 7, 8, mame 4; bn Mce,
kme 46, 979; Ahmed b. Hanbel, 3/436, 5/53.

824[824]

filanca namaz da filan vakitte klmalarn emredin. Namaz vakti geldiinde

iinizden biri size ezan okusun ifadesi baka bir rivayette Namaz vakti geldii
zaman ezan okuyun eklindedir. Ayrca dier bir rivayette, Yolculua ktnz
zaman ezan okuyun, kamet getirin ifadesi yer almaktadr. Bu iki ifade arasnda
grnte iki ayr hkm ifade etmektedir:

1. a- Birinci rivayete gre, ailelerinin yanna varp onlara namaz emrettikten sonra
ezan okumalan emredilmektedir.

b- ikinci hadise gre ise, hemen Medine'den kar kmaz daha ailelerinin yanna
varmadan yolculuk halinde iken ezan okumalar emredilmektedir.
2- Bu iki rivayet arasndaki bir baka farkllk ise yledir:

a- Birinci rivayette, ezann ilerinden biri tarafndan okunmas emredilmektedir.

b- ikinci rivayette ise, ikisine birden ezan okumalar emredilmektedir.

Her ne kadar grnte bu rivayetler arasnda fark varsa da, gerekte en kk bir

ayrlk dahi yoktur. nk bir hadiste, evlerine vardklan zaman ezan okumalarnn

emrediimesi, yolculuk esnasnda ezan okumalarna engel deildir. Yine ikinci

hadiste, yolculuk esnasnda ezan okumalarnn emrediimesi, yolculuk bittikten
sonra evlerinde ezan okumalarna engel deildir.

ikisine birden ezan okumalarnn emredilmesinin hikmeti, ikisinin de ezan okumaya

liyakat bakmndan eit olmalardr. nk ezan okuma hususunda yal olmak gibi

artlar aranmaz. nk bir rivayette, Namaz vakti geldiinde iinizden biri size
Ezan okusun, yaa byk olannz size imam olsun ifadesi yer almaktadr.

54- mslmanlarn Bana Bir Sknt Geldii Zaman Btn Namazlarda Kunut
Yapmann Mustehab Olmas

574- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), sabah namaznn kraatini bitirip tekbr ald ve ban kal-

drd zaman: Semiallahu li men hamideh. Rabbena ve leke'l-hamd (Allah,

kendisine hamd edenin hamdini kabul eder. Rabbmiz! Hamd de, sadece Sana
mahsstur) der, sonra ayakta iken unlar okurdu:

Allahm! Veld b. Veld'i, Seleme bn Him', Ayya, b. Eb Reba'y ve m'minlerin

zayf olanlarn kurtar! Rabbim! Mudar kabilesine olan iddet ve baskn arttr!

Bunu, onlara, Ysuf'un ktlk yllar gibi yap! Allahm! Lihyn, Ri'I ve Zekvn ile
Usayye kabilelerine lanet eyle. nk onlar, Allah ve Resulne isyan ettiler!

Sonra Kullarn iin hibir ey sana ait deildir. Allah, ya onlarn tevbesini kabul
eder yada onlar, kendileri zalim olduklar iin azablandrr

825[825]ayeti

indiriiince

Resululah (s.a.v.)'in bu dualarla kunut yapmay terk ettii bize ulat. 826[826]

575- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Vallahi,

ben

size

kldracam(dedi).

Resulullah

(s.a.v.)'in

namazna

yakn

bir

namaz

Bunun zerine Ebu Hureyre le, yats ve sabah namazlarnda kunut okuyup
mminlere dua eder, kafirlere de lanet ederdi. 827[827]
576- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Bi'ri Maune (Maune kuyusu) sahiplerini ldrenlere otuz sabah

beddua etti. Ayrca Resulullah (s.a.v.), Allah ile Resulne isyan eden Ri'l, Zekvn,
Lihyn ve Usayye kabilelerine de beddua etti.
Enes dedi ki:

Yce Allah, Bi'ri Maune Maune kuyusu banda ldrlen sahabiler hakknda

Al-i mran: 3/128.

Buhri, Ezan 128; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/255; bn Huzeyme, Sahih, 619; bn Hibbn, Sahih, 1969, 1972;
Ebu Avne, Msned, 2/201, 280, 281, 283; bn Ebi eybe, Musannef, 2/316-317.
827[827] Buhr, Ezan 126; Ebu Davud, Vitr 10, 1440; Nesai, ftitah 118.
825[825]
826[826]

bilahare nesh edilinceye kadar: ehitlerin azndan: Kavmimize tebli ediniz ki, biz

Rabbimize kavutuk. O, bizden raz oldu ve biz de O'ondan raz olduk eklinde
okuduumuz Kur'an (ayetin)i indirdi. 828[828]

577- Muhammed'den rivayet edilmitir; Enes b. Mlik'e:

Resulullah (s.a.v.) sabah namaznda hi kunut okudu mu? diye sordum O da:

Evet, rkudan sonra birka zaman diye cevap verdi. 829[829]

578- sm'dan rivayet edilmitir:

Enes'e; Kunut'un, rkudan nce mi, yoksa rkudan sonra m olduunu sordum. O
da:

Rkudan nce idi diye cevap verdi. Ben:

Baz

insanlar,

Resulullah

(s.a.v.)'in

rkudan

sonra

sylyorlar.Buna ne dersin? diye sordum. Bunun zerine Enes:

kunut

okuduunu

Resulullah (s.a.v.) ancak bir ay kunut okudu. Sahabilerinde Kurr denilen baz
kimseleri ldren baz kimseler aleyhine beddua ediyordu diye cevap verdi.
830[830]

579- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'i, Bi'ri Maune Maune kuyusu gn suikast dzenlenen yetmi

sahabiye zld kadar hibir seriyyeye/askeri birlie zldn grmemitim.

Onlar, Kura diye adlandrlrlard. Resulullah (s.a.v.), bir ay boyunca onlarn
katillerine beddua etmiti. 831[831]

Buhr, Mez 28, Cihad 19; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/210, 215, 289; Ebu Avne, Msned, 2/286.
Buhr, Vitr 7; Ebu Dvud, Vitr 10, 1444; Nes, ftitah 117;bn Mce, kametu's-Salat 120, 1184.
830[830] Buhr, Vitr 128, Cenaiz 41, Cizye 8, Meazi 28, Deavat 58.
831[831] Buhr, Deavat 58.
828[828]
829[829]

580- Huff b. m' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resululfah (s.a.v.) rkuya vard. Sonra ban (rkudan) kaldrp:

Gfr (kabilesine) Allah mafiret eylesin! Elem (kabilesine de) Allah lamet versin!

LJsayya (kabilesi) ise Allah'a ve Resulne isyan etmitir. lahm! Lihyn oullarna
lanet eyle! Ri'I ile Zekvn (kabilelerin)e de lanet buyurup sonra secdeye kapand.
Huff:

Kafirlere lanet ite bu sebepten tr meru klnmtr dedi. 832[832]

Aklama:

Bu hadislerde iaret edilen kunuta sebep, tarihte Bi'r Mune facias denilen
olaydr.

Ri'l, Zekvan ve Usayye kabileleri, kendilerine Kur'an retmek iin yanlarna

gnderilen tmi kadar kuray ldrmlerdi. Bu olayn detay, Siyer ve Tarih

kitaplarnda mevcuttur.

Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) bir ay bunlara beddua etmeye devam etmi, fakat

bu bilelerin iman edip slam'a hizmet edecekleri ilahi ilimde muhakkak olduu iin
aleyhlerine plan beddua, Al-i mran: 3/128. ayetin inmesi zerine son bulmutur.

Bu hadislerin hepsi, Hz. Peygamber (s.a.v.)in vitir namaz dnda da kunut

yaptna laet etmektedir.

Resulullah (s.a.v.)'in baz rivayetlerde , baz rivayetlerde ise iki, baz rivayetlerde

ise gece bir vakit kunut yapt ve baz rivayetlerde ise gnn be vaktinde kunut

yapt geiktedir. Yalnz bu hadislerin hepsinde, kunutun meydana gelen

832[832]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/57.

musibetler zerine yapld rl inektedir.

Alimlerin ounluu, bela ve musibet anlarnda farz namazlarda kunut yapp dua
etmek meru olduu grndedirler. Byle bir musibet olmad zamanlarda ise
le, ikindi, akam ve yats namazlarnda kunutun yaplmayaca hususunda tm

alimler gr birlii risindedirler. Fakat sabah namazndaki kunutta ihtilaf

edilmitir. Hanefilere gre yukarda 'ilan vakitlerde kunut yapldn gsteren
hadisler neshedilmitir.

Baz alimlere gre ise sabah namaz hari dier vakitlerde kunut mensuh olmutur.
Ebu kr, mer, Osman, Ali, gibi sahabiler bu grtedir.

Hanefilere gre musibet olmad zamanlarda vitr dndaki hibir namazda kunut
yanaz. Ancak musibet anlarnda yaplacak kunut konusunda baz Hanefi

kitaplannda sabah naz tahsis edilmiken, bazlarnda imamn btn cehri

namazlarda kunut okuyarak dua bilecei bildirilmektedir.

zetle; Hz. Peygamber (s.a.v.), baz felaket ve musibet anlarnda gn be vaktinde

ut yapm, mslmanlar iin dua ve kafirler iin ise beddua etmitir.
Kunut, namazlarn son rekatinde ve rkudan sonra yaplr.

55- Gemi Namazlarn Kazas Ve Kaza Namazn abucak Klmann Mstehab

Olmas

581- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Hayber gazasndan dnd srada bir gece yrmt. Nihayet
uyku basarak dinlenmek iin mola verdi. Bill'e:

Sen, bizim iin geceyi gzet buyurdu. Bill, kendisine takdir edildii kadar nafile

namaz klm, Resulullah (s.a.v.) ile sahabileri uyumulard. Sabah yaklanca Bill
fecr'in doaca tarafa doru dnerek hayvanna dayanm, ve hayvanna dayal

olduu hlde uyuya kalmt. T gne yzlerine vuruncaya kadar ne Resulullah

(s.a.v.), ne Bill ve ne de Sahbe'den hibiri uyanmamt. Neticede, ilk uyanan

Resulullah (s.a.v.) oldu. Tela kaplarak:
Ey Bill! diye seslendi. Bill:

Annem-babam sana feda olsun ey Allah'n resul! Senin nefsini tutan Allah, benim
nefsimi de tuttu dedi. Resulullah (s.a.v.):

Develeri (yularlarndan tutarak ekip yrtn! emrini verdi. Sahabiler, biraz

develerini ekerek ilerlediler. Sonra Resulullah (s.a.v.) abdest ald ve Bill'a

emrederek namaz iin kamet getirtti. Daha sonra sahabilerine sabah namazn
kldrd. Namaz bitirdiinde:

Her kim namazn unutursa, onu hatrlad zaman klversin! nk Alllah Beni
anman iin namaz kl 833[833] buyurdu' dedi.834[834]
Aklama:

Hadis-i erifte haber verilen olay, metinde aka ifde edildii gibi, Hayber
savandan dnerken meydana gelmitir.

Hz. Peygamber (s.a.v.), sahabilerinin uykusu gelip de konaklama mecburiyetinde

kalnca, sabah namaz vaktinde kendilerini uyandrmas iin Bill' grevlendirmi

ve sahabilerle birlikte dinlenmeye ekilmitir. Bu grevi bir bakasna deil de

Bill'e vermesinin sebebi; onun mezzin oluu ve namaz vaktini daha iyi bilmesi
olsa gerektir. Ancak dier sahablere arz olan uyku Bill'e de gelmi, zerine ald
grevi

yerine

uyandramamtr.

getirememi

ve

Resulullah

(s.a.v.)'i

sabah

namazna

Burada akla yle bir soru gelebilir: Resulullah (s.a.v.), bir baka hadis-i erifte,

Benim gzlerim uyur, kalbim uyumaz buyurmaktadr. Buna gre, bu hadisler

833[833]
834[834]

Taha: 20/14.
Ebu Dvud, Salat 11, 435, 436; Nes, Mevakit 54, 55; bn Mce, Salat 10, 696.

arasnda bir eliki yok mu?

Bu mukadder soruya, iki ekilde cevap verilmitir ve mehur olan yledir:

Kalb ancak kalble ilgili hisleri idrk edebilir. Hades, elem, vs. bu kabildendir. Ama
gzle alkal olan fecrin domas gibi eyleri idrk edemez. Efendimizin kalbi uyank ise de gzleri uyumakta idi.

579 nolu mrn b. Husayn'dan yaplan rivayette, ilk uyanann Hz. Eb Bekir, sonra

da Hz. mer olduu zikredilir. Sahihaynda, mrn ve Eb Katde'den yaplan

rivayet de sefer ismi zikredilmezken, Mslim'de de ayrca bn Mes'd'dan naklen

Hudeybiye'den dnerken eklinde rivayetler gelmitir. Bunlar gstermektedir ki,

bu olay, bir defa deil daha fazla olmutur. Dolaysyle rivayetler arasnda ztlk

yoktur. Birisinde ilk uyanan Hz. Peygamber (s.a.v.) ise, bir dierinde Hz. Eb
Bekr'dir.

Resulullah (s.a.v.) ve sahabileri kalktktan sonra yerlerini deitirmiler, bir miktar

yrmlerdir.

Hadis-i erifin devamnda, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Bill'e emrettii, onun da

namaz iin kamet ettii zikredilmi, ezan hi sz konusu edilmemitir. Bu, kaza

namazlarnda ezan okunmayaca grnde olan Malik, Evz ve afi'nin sonraki

grne delil olmaktadr. Bunlar ayrca Eb Said el-Hudr'den gelen Hendek gn

vaktinde klnamayan le, ikindi, akam ve yats namazlannn ezan anlmadan
sadece kametle klndna dir rivayeti de delilleri arasna alrlar.

Ahmed, Eb Sevr ve Eb Hanfe'ye gre, kaza namazlar ien de ezan okunur.

Bunlar, zerinde durduumuz hadis-i erifin Sahihayn'daki Sonra Bill ezan okudu
ve Re-slullah (s.a.) iki rekat namaz kld. Sonra da sabah namazn kld...

eklindeki rivayeti kendilerine delil almlardr. Bu rivayette nce ezan, sonra iki

rekat snnet daha sonra da sabah namaznn zikredilmesi, zikri geen Ezandan

maksadn, kamet deil, ezan olduunu gsterir. Mslim, Mesacid 312; Ebu Dvud,
Salat 11 (442)'de geen mrn b. Husayn hadisi ile Ebu Dvud, Salat 11 (444)'de
geen Amr b. Umeyye ed-Damr'nin rivayetleri de bu gr sahiblerini aka

desteklemektedir.

Birincisi : Aslnda nce ezan okunmu sonra kamet getirilmi, fakat ezan sylenmemitir.

ikincisi: Ezan terketmenin de caiz olduunu bildirmek iin ezan terk edilmitir.

Hendek savandaki uygulama hususunda hem hem de kametin mevcut olduuna

dir rivayetler de mevcuttur. stelik birden fazla namaz ayn anda kaza edilirse, her

birisi iin ayr ayr ezan okunmasnn snnet olup olmad konusunda bu gr
sahipleri arasnda fikir birlii yoktur.

Beni anman iin namaz kl ifadesinden maksat; namaz, erisinde beni zikretmek
iin kl. yle ki ben seni verek zikredeyim. Namaz vakitlerinde namaz kl. Riyasz
olarak sadece beni anmak iin namaz kl demektir.

Bu hadis, unutan ile uyuya kalp namaz klmayana lazm olduunun delilidir.

Kasten namaz klmayan kazann vacip olduunu syleyenler olduu gibi olmadn
syleyenler de vardr.

Ayrca bu hadisten; vakti geirilmi namazlarn cemaatla kaza edilebilecei

anlalmaktadr. Yalnz sabah namaznn snnetinin de klnp klnmayaca

konusunda gr ayrl vardr.

582- Ebu Katde (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) bize hutbe okuyup:

phesiz ki sizler, bu gn leden sonra ve bu gece yryecek ve inallah yrn suya

varacaksnz buyurdu.

Bunun zerine halk, kimse kimseye bakmadan yola koyuldular.

Eb Katde der ki:

Resulullah (s.a.v.), ben yanbanda olduum hlde yoluna devam ederken gece

yars oldu. Derken Resulullah (s.a.v.) uyuklad. Hayvannn zerinden eildi. Drhl
yetiip onu uyandrmadan hayvannn zerinde dimdik oturuncaya kadar

dorulttum. Sonra yine yoluna devam etti. Gecenin ou gidince hayvannn

zerinden bir daha eildi. Ben yine onu hi uyandrmadan, hayvannn zerinde

iyice dengeyi salaymcaya kadar dorulttum. Sonra tekrar yrd. Seher

vaktinin^sonu gelince, yle bir eildi ki, bu ncekinden daha iddetli oldu. yle ki

nerdeyse dyordu. Ben, hemen yanma varp onu dorulttum. Bunun zerine
ban kaldrarak:

Kim o? buyurdu. Ben:

Eb Katde dedim. Resulullah (s.a.v.):

Bu benimle beraber yryn, ne zamandan beridir? diye sordu.

Bu geceden beri yrym bu ekilde devam etmektedir diye cevp verdim.

Resulullah (s.a.v.):

Peygamberini koruduundan dolay Allah da seni korusun buyurdu. Sonra:

Halkm gznden kaybolduk mu dersin? Hibir kimse grebiliyor musun? buyurdu.

Ben:

te bir svari! dedim. Sonra:

te bir daha! dedim. Nihayet toplanarak edi kiilik bir kafile olduk. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.) yoldan saparak uyumak bam yasta koydu. Sonra:

Bize namazmz geciktirmeyin! buyurdu. Ama ilk uyanan da, Resulullah (s.a.v.)
oldu. Gne, srtna vurmutu. Biz, tella kalktk. Sonra Resulullah (s.a.v.):

Binin! emrini verdi. Derhl hayvanlarmza binerek yola koyulduk. Gne gece
ykselince Resulullah (s.a.v.) hayvanndan indi ve yanmda bulunan, iinde e biraz
su olan bir su kabn istedi. Ondan hafife bir ekilde abdest ald. Kapta bir ara su
da kald. Sonra Eb Katde'ye:

Su kabn bizim iin muhafaza et! Az sonra onun iin bir haber kaak! buyurdu.
Sonra Bill namaz iin ezan okudu. Resulullah (s.a.v.) iki rek't namaz kld. Daha

sonra sabah namazn kldrd, (yni) hergn yapt gibi yapt. Son- Resulullah

(s.a.v.) (hayvanna) bindi, onunla beraber biz de (hayvanlarmza) bir-iki. Bunun

zerine birbirimize:

Acaba namazmzda yaptmz bu kusurumuzun kefareti ne olacak? diye

fisldamaya baladk. Sonra Resulullah (s.a.v.):

Dikkat edin! Sizin iin, bende bir rnek vardr buyurdu. Daha sonra:

Dikkat edin k! Uyku sebebiyle namaz karmak da bir kusur yoktur, usur ancak
baka namazn vakti gelinceye kadar namazn klmayan kimide vardr. Dolaysyla bu
uyuyup kalma iini kim yaparsa uyand zaman, namaz klversin! Ertesi gnde ise,
o namaz vaktinde klsn! buyurdu. Dnra da:

nsanlarn (bizim hakkmzda) ne yaptklarn/sylediklerini zannederniz? buyurup

sonrada:

Bir grup insan, Peygamberlerini kaybetmi vaziyette bahladlar. Eb Bekr ile

mer;

Resulullah (s.a.v.) sizden sonra gelmektedir, o sizi arkada brakamaz demilerdi.

Bakalar ise:

Resulullah (s.a.v.) sizin nnzdedir. Eer Eb Bekr ile mer'e taat ederlerse
doru yolu bulurlar buyurdu.

Bu suretle cemaatn yanna gndz ilerledii ve her ey kzt zaman vardk.

Ey Allah'n resul! Helak olduk, susadk! diyorlard. Bunun zerine sulullah

(s.a.v.):

Size helak yoktur! buyurdu. Sonra:

Bana kk su bardam getirin' buyurdu. Su kabn da istedi. Artk suyu dkyor,

Eb Katde de cemaata su veriyordu. Halk kbn iinde su olduunu gr grmez
kabn zerine yldlar. Resulullah (s.a.v.):

Terbiyenizi taknn! Hepiniz suya kanacaksnz! buyurdu. Sahabiler, hemen onun

dediini yapt.

Eb Katde der ki:

Resulullah (s.a.v.) suyu dkmeye, ben de cemaata su vermeye devam ettik. Nihayet

Resulullah (s.a.v.) ile ikimizden baka hi kimse kalmaynca suyu dkerek bana:
! buyurdu. Ben:

Ey Allah'n resul! Sen imedike, ben iemem! dedim. Resulullah (s.a.v.):

phesiz k br kavmin su datcs, suyu en son iendir buyurdu. Bunun zerine,

ben itim. Resulullah (s.a.v.)'de iti. Artk cemat, kanm ve msterih olarak suya
geldiler.

Aklama:

Hadsin ravs Abdullah b. Rabh der ki: Ben, bu hadisi, Kufe'deki mescid-i cmi'de
rivayet ediyordum. Birden mrn b. Husayn ileriye atlarak:

Ey delikanl! Nasl rivayet ettiine dikkat et! nk ben, o geceki kafileden birisiyim dedi. Ben:

O hlde bu hadisi, sen daha iyi bilirsin! dedim. mrn, bana:

Sen kimlerdensin? dedi. Ben de:

Ensr'danm diye cevap verdim. mrn:

Anlat! nk siz hadisinizi daha iyi bilirsiniz dedi. Artk ben de cemaata hadisi

rivayet ettim. Bunun zerine mrn:

Dorusu ben, o Qece oradaydm. Fakat bu hadsi, senin gibi belleyen hi bir kimse
duymadm dedi. 835[835]
Aklama:

835[835] Buhar, Mevakitu's-Salat 35, Tevhid 31; Ebu Dvud, Salat 11, 437, 438, 439, 440, 441; Tirmiz, Salat 130, 177;
Nes, Mevakit 54, mame 47; bn Mce, Salat 10, 698; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/307; bn Hibbn, Sahih, 1460.

Bu hadis; gemi namazlarn kazasnda ezan okumann meru olduunu, sabah

namaznn snnetinin farzyla birlikte leye kadar kaza edilebileceini ve uyku

yada unutma sebebiyle namaz vaktinden sonraya brakmakta gnah olmadn

gstermektedir.

Ertesi gn de ise o namaz vaktinde klsn ifadesi; alimler arasnda baz gr

ayrlklarna sebep olmutur. Bu szn zahiri, geirilen bir namazn bir defa,

hatrland zaman da bir de ertesi gnk vaktinde olmak zere iki defa kaza
edilmesini gerekli, gstermektedir. Nitekim baz alimler, bu cmleyi bu ekilde

anlamlar, ancak ertesi gnk vakitte kazay mstehab kabul etmilerdir. u da var
ki, cumhuru ulema, bu gr benimsememi, seleften hi birisi kaza edilen bir

namazn ertesi gnk vaktinde tekrar klnmasn mstehab grmemitir. nk

Menhel adl kitabn yazar, bunun, ravinin bir vehmi olduu sylemitir. Ayrca
Tirmiz ile bakalan, Buhr'nin, bu hadisi, galat kabul ettiini sylemilerdir.

Yine Alt hadis imamnn Enes'den rivayet ettii Bir namaz unutan kimse onu ha
trlad zaman klsn. O namaz iin bundan baka bir kefaret yoktur hadisi ik

Nes'nin mran b. Husayn'dan rivayet ettii Sahabiler: Ey Allah'n resul! Bu

geer namaz yarnki vaktinde tekrar kaza etmeyelim mi? dediler. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):

Hayr, Allah sizi ribadan men ettii halde onu sizden alr m? Buyurdu hadisi, bu
cmlenin galat olduu yada raviden bir vehmin olduu fikrini dorulamaktadr.

Kusur ancak dier namaz vakti girinceye kadar namaz klmayan kimsede vardr
sznden maksat; zrsz olarak uyuma ve unutma sebebiyle namaz vaktinde klamamaktan dolay gnah yoktur. Gnah, zrsz olarak vaktinde klamamaktan
dolaydr.

583- mrn b. Husayn (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir yolculuunda Peygamber (s.a.v.)'e beraberdim. Btn gece yrdk. Sabah

yaklanca biraz mola verdik. Derken t gne douncaya kadar uyuya kalmz.

imizden ilk uyanan, Eb Bekr oldu. Peygamber (s.a.v.) uyuduu zaman kendiliinden uyanmadka, biz onu uyandrmazdk. Sonra mer uyand ve Peygamber

(s.a.v.)'in yannda durarak yksek sesle tekbir almaya balad. Nihayet Resulullah
(s.a.v.) uyand. Ban kaldrarak gnein domu olduunu grnce:

Yola koyulun! buyurdu. Bizi hareket ettirdi. Gne, beyazlamca, konaklad ve bize
sabah namazn kldrd. Bu srada cemaattan bir adam ayrlarak bizimle beraber
namaz klmad. Namazdan knca Resulullah (s.a.v.), ona:

Ey filanca kimse! Bizimle beraber namaz klmaktan seni ne alkoydu? diye sordu.
O kimse:

Ey Allah'n peygamberi! Cnub olmuum' dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.),

ona(teyemmm) emretti, o da toprakla teyemmm ederek namazn kld. Sonra

Resulullah (s.a.v.) beni yanndaki birka kiilik kafileyle beraber acele su aramaya

gnderdi. Adam akll susamtk. Yolda giderken birdenbire, (devesi zerinde)

ayaklarn iki su tulumu arasna salarak oturmu bir kadna rastladk. Ona:
Su nerede? diye sorduk. Kadn:

Heyhat! Heyhat! Size su yok! dedi.

Senin ailen ile suyun arasnda ne kadar mesafe var? dedik.

Bir gn bir gecelik yol! diye cevp verdi. Biz:

Yr bakalm Resulullah (s.a.v.)'in huzuruna dedik. Kadn:

Resulullah'da ne oluyor? dedi. Biz, kadn kendi hline brakmayarak gtrdk ve

Resulullah (s.a.v.)'in huzuruna kardk. Peygamber (s.a.v.), ona sordu. Kadn bize

haber verdii gibi ona da haber verdi. Kendisinin yetim sahibi olduunu; birka
yetim ocuu bulunduunu da syledi. Derken Resulullah (s.a.v.) onun devesinin

ktrlmesini emretti. Hemen deveyi kerttiler. Peygamber (s.a.v.) tulumlarn st

ksmlarndaki azlarna su pskrd; sonra kadnn devesini kaldrd. Biz,

karncaya kadar su itik. Biz, o srada ok susam krk kiiydik. Yanmzdaki btn
tulum ve su kaplarn doldurduk. Cnup olan arkadamz da ykadk. Ancak hibir

deveye su vermedik. Halbuki onlar yni kadnn su tulumlar patlayacak derecede

suyla doluydular. Sonra Resulullah (s.a.v.), sahabilerine:

Yannzda ne varsa getirin! buyurdu. Artk kadna kimi ekmek paras ve kimi de
kuru hurma olmak zere bir hayli yiyecek topladk. Resulullah (s.a.v.) kadna
verilmek zere bunlar, bir bohaya sard. Sonra da ona:

Haydi git de bunlar oluuna ocuuna yedir! Bilmi ol ki, biz, senin suyundan hibir
ey eksiltmedik buyurdu. Kadn, ailesinin/kabilesinin yanna varnca:

Dorusu ben, insanlarn en sihirbazna rastladm. Yada o kimse, gerekten dedii

gibi Peygamberdir. yle ve yle iler yapt dedi.

te bu kadn sebebiyle Allah onun obasna hidyet verdi. Hem kadn ve hem de
kabilesi mslman oldu. 836[836]
Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu hadiste sz konusu edilen seferinin hangi sefer olduu
ihtilafldr. 577 nolu Eb Hureyre'den gelen benzer bir rivayette olayn Hayber'den
dnerken olduu, Abdullah bn Mes'd'dan gelen bir rivayette ise

837[837]

olay

Hudeybiye zamannda, mam Mlik'in Muvattda Zeyd b. Eslem'den mrse olarak

yapt rivayette Mekke yolunda, Abdurrezzak'n Musannef'de Ata b. Yesr'dan
yapt nakilde Tebk yolunda ve yine Eb Davud'un bir rivayetinde de

838[838]

Cey'l-Umer/Emrler Ordusu Mte veya Hayber seferinde olduu ifde

edilmektedir.

Ancak bu olayn, Eb Davd'da 577 nolu hadiste de ifde edildii gibi Hayber gazve-

sinden dnerken olmas daha kuvvetli grnmektedir. Hadis, bundan nceki

rivayetlere ok benzemektedir. Gerekli aklama daha nceki hadislerin
aklamasnda verilmitir.

Buhr, Teyemmm 6, Menakb 25.

Ebu Dvud, Salat 11, 447; Nes, Mevakit 55.
838[838] Ebu Dvud, Salat 11, 438.
836[836]
837[837]

Cnp olan kimse; su bulamad zaman namaz terk edemez, teyemmm yapmak
suretiyle namazn klar.

Ayrca bu hadiste, Peygamber (s.a.v.)'in kadna iyi davranmas ve ona ikramda

bulunmasyla, hem kadnn ve hem de kabilesinin mslman olmasndaki etkisi
aka grlmektedir.

584- Ebu Katde (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) sefer srasnda geceleyin dinlenmek iin mola verdiinde sa

yanna yatard. Sabahdan az nce mola verdiinde kollarn diker ve ban

avucunun stne koyup yat)ard. 839[839]

585- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.);

Kim bir namaz unutursa onu hatrlad zaman klsn. O namazn bundan baka
kefareti yoktur buyurdu. 840[840]

Aklama:

Hadisin ravisi Katde:

Beni hatrlamak iin namaz kl 841[841] ayetini okudu.

Aklama:

Tirmiz, email, 257.

Buhr, Mevktu's-Salt 37; Ebu Dvud, Salt 11, 442; Tirmiz, Salt 131, 178; Nes, Mevkt 52, 53; bn Mace,
Salt 10, 695, 696; Ahmed b. Hanbel, 3/100, 282.
841[841] Th: 20/14.
839[839]
840[840]

Hadis; unutularak vaktinde klnmayan namazn, hatrland zaman kaza etmekten

baka bir kefaretinin olmadn belirtmektedir.

Yalnz unuttuundan dolay gnahkar olmaz. Kerahat vakti dnda hatrlad

zaman o namaz klmas gerekir.

6. SALTU'L-MUSAFRIN VE KASRIHA (YOLCULARIN NAMAZI VE BU NAMAZI

KISALTILMASI) BLM

Kasr: Yolculuk esnasnda drt rekatl farz namazlar ksaltp ikier rekat klmaktr,

Sr-u Salat ifadesi daha mehurdur. Kur'an'da da bu ekilde fade edilmitir. Buna
gre az ksaltma; sadece le, ikindi ve yats namazlarnda olur. Namaz
ksaltmann an'daki dayana Bakara: 2/230. ayet ile Nisa: 4/101. ayettir.
1- Yolcularn Namaz Ve Bu Namazn Ksaltlmas

586- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Namaz, ikamet/yerleik hayat halinde ve yolculukta ikier rekat olarak klnmt.

Sonra yolculuk namaz olduu gibi brakld, ikamet halinde-amaza ilave yapld.
842[842]

Aklama:

Yce Allah, akam namaznn dnda kalan farz namazlar Mira gecesinde ikier

rekat olarak farz klmt. Hz. Peygamber Medine'ye hicret ettikten sonra hazar

842[842]

Buhri, Salat 1; Ebu Dvud, Salatu's-Sefer 1, 1198; Nes, Salat 3.

namazlar, iki rekat daha ilve edilerek drt rekata karlm, ancak sabah namaz
ile yolculuk namaz yine eski hali zerine iki rekat olarak braklmtr. nk sabah
namaznn kraati uzundur. Yolculukta ise meakkat ve sknt vardr. Akam namaz
da gndz klnan namazlarn vitri olduu iin rekat olarak braklmtr.

Bu hadis-i erifin anlalabilmesi iin u iki meselenin aklanmas gerekmektedir:

1- Bu hadis-i erifte yolculuk namaznn aslnda iki rekat olduu ifade ediliyor. Bu
durumda seferi namazlarda, namaz ksaltmak diye bir ey yoktur. nk asl iki
rekattr. Nisa: 4/101. ayeti yolculuk esnasnda namazn ksaltlmasn emrediyor.

2- Nes, Taksiru's-Salat fi's-Sefer 4'de; Hz. ie'nin Hz. Peygamber birlikte

Medine'den Mekke'ye gittiinde namazlan drt rekat olarak kld belirtilmektedir.

Birinci meselenin anlalmas Nisa Sresi'nin 101. yetini iyi anlamakla

mmkndr. Hanefi ulemsna gre bu yetteki Seferden maksat harb ve hicret
seferidir.

Buna gre yet-i kerimedeki Namazdan ksaltmak sznden maksat, namazn rekatlarn ksaltmak deil, evsafn ksaltmaktr ki, bu da iki ekilde olur:

a- Kyam yerine oturarak veya hayvan stnde binitli olarak, secde yerine ima ile
yetinerek namaz klmakla olur. Nitekim Cenab- Hak yle buyuruyor:
Fakat korkarsaniz o halde yryerek yahut svari olarak kln. 843[843]

b- Btn bu kolaylklardan yararlanarak, namaz eda etmek, mmkn olmad

takdirde de namaz kazaya brakmakla olur. Bilindii gibi Resuluah (s.a.v.)
efendimiz Hendek Savanda byle yapt.

Baz mfessirlere gre bu yet-i kerimedeki Namazdan ksaltmak sznden

maksat, drt rekatli namazlar yarya indirerek klmaktr.

filer de bu manay vermilerse de namazlar ksaltmak iin korku halini art

komamsardr. Ve namazlan ksaltarak klmay caiz, tam klmay ise evla
grmlerdir.
843[843]

Bakara: 2/239.

Ayet-i kerimeye Hanef alimleri gibi mn verilecek olursa, konumuzu tekil eden

hadis-i erif ile ayet-i kerime araspda herhangi bir eliki sz konusu deildir. Eer

yet-i kerimedeki Ksaltmak szne drt rekatli namazlarn rekatlarn yarya

indirmek mns verilecek olursa, o zaman seferde namazlarn yarya indirilerek
klnmasndan maksat, seferdeki rekat saysnn deil, hazerdeki rekat saysnn

yarya indirilerek klnmas demek olur ki, bu durumda da herhangi bir eliki sz
konusu deildir.

ikinci mesele olan bu hadisin Hz.ie'den rivayet edildii halde Hz. ie'nin fiiline
ters dmesi meselesine gelince, bu mesele de hadisin shhatine bir zarar getirmez.
Aslnda bu mevzuda haneflerin mehur bir kaidesi vardr: Bir rvinin reyi veya

ameli rivayetine uymazsa, onun rivayeti ile amel vcib deildir. Fakat Hz. ie'nin

bu hadisle amel etmemi olmas, Haneflerin bu kaidelerini geersiz duruma

dremez. nk Hz. ie seferde namaz iki rekat klmay da drt rekat klmay

da caiz gryordu. u halde kendisi iki caizden biri ile amel edivermi demektir.
Eer ie (r.anh) seferde namaz iki rekat klmay caiz grmemi olsayd, o zaman

Haneflerin kaidesi burada geersiz kalaca iin, Haneflerin bu hadisle amel etmesi

gerekmezdi. Hanefi alimlerinden Aynnin ifadesine gre, Hz. ie'nin seferde drt

rekatl namazlan drt klmasnn dayanann u hadis-i erif olmas mmkndr:

Resulullah (s.a.v.) iki ey arasmda muhayyer brakld zaman haram olmad

mddete mutlaka en kolay olann tercih ederdi.

844[844]

Bu gerei ok yakndan

bilen Hz. ie'ye gre, seferde drt rekatli namazlar tam klmak caiz olduu halde,
Resl-i Ekrem (s.a.v.) mmetine kolaylk getirmek iin drt rekatli namazlar ikier

rekat klmtr. Hz. Aie ise iki rekat klmaya da izin olduunu bildii halde daha ok
sevaba erimek midiyle drt rekat klmay tercih etmitir.

Bu durum Hz. ie'nin fiili ile bu hadis-i erif arasnda herhangi bir tearuz eliki
bulunmadn gsterir.

Hadis-i erifteki kamet namazna ilve yapld cmlesinde geen lave yapld
sznden ne kast edildii de ulem arasnda ihtilafldr.

Eb shak el-Harb ile Yahya b. Sellm'a gre hazarda yni evinde veya yurdunda
oturanlar iin lve yaplmak dan maksat, namazn vakitlerinin saysdr. nk

844[844]

Buhar, Menakb 27, Hudud 10, Fezail 77-78; Ebu Dvud, Edeb 4.

sr hadisesinden nce namaz biri, gn batmadan; dieri de domadan nce olmak

zere iki vakitten ibaretti. Hz. Aie'nin bu hadisi, sz geen iki vakte vakit daha
ilve edilerek namaz vakitlerinin be vakte karlm olduunu ifde eder.

Dier bazlarna gre bu hadis-i eriften maksat sra gecesi be vakit namaz

klnrken, evvel ikier rekat takdir buyumlduunu, sonra hazarda yani evinde

veya yurdunda) olanlan iin ikier rekat ilve edildiini anlatmaktr. Bu takdirde
yaplan ilve, namaz vakitleriyle deil, namazn rektlaryla ilgilidir,

Bazlar da bu sz Namaz iki rekat olarak farz klnmtr. Yani Yolcu dilerse,
namazn iki, dilerse, drt rekat klabilir eklinde tefsir etmilerdir.
Yolculukta namazn ksaltlmas ruhsat m, azimet mi?

Bu hadis-i erif yolcu namaznn aslnda iki rekat olarak farz klndm ve onu iki
rekat klmann bir ruhsat deil, azimet olduunu ifde etmektedir. Nitekim sahbe-i

kiramdan Hz. mer, Ali, bn Abbs, bn Mes'd, bn mer ve Cbir (r.anhum)

hazretleri ile Hanef ulemsnn gr de byledir. Hanef alimleri bu grlerinin

isabetli olduuna u hadisleri de delil olarak gsterirler:

1- Yce Allah, namaz farz kldnda hazarda da seferde de ikier rekat olarak farz

klmt. Sefer namaz iki olarak brakld da hazer hlindeki namaza iki rekat ziyde
klnd. 845[845]

2- Cenab-i Hak (le, ikindi, yats) namazlarnn hazerde drt, seferdeiki, harp
hlinde de bir rekat klnmasn Peygamberimizin dili ile farz klmtr.

846[846]

3- Reslullah ile birlikte seferde bulundum. Allah ruhunu kabzedinceye kadar

(seferde) iki rekattan fazla namaz klmad. Eb Bekir'le beraber bulundum. O da

Allah Tel ruhunu kabzedinceye kadar iki rekatten fazla namaz klmad. 847[847]

4- O size Allah'n bir sadakasdr. Onu kabul ediniz. 848[848]

Mslim, Msafirin 2.
Mslim, Msafirin 5; Nes, Taksiru's-Salat fi's-Sefer 1.
847[847] Mslim, Msafirin 8.
848[848] Ebu Dvud, Salatu's-Sefer 1, 1199, 1200; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 5, 3034; Nes, Taksiru's-Salat fi's-Sefer 1; bn
Mce, kametu's-Salat 73, 1065.
845[845]
846[846]

N. Yeniel-H. Kayapnar, Snen-i Ebu Davud Terceme ve erhi, 4/368-371.

587- Ya'l b. Umeyye'den rivayet edilmitir:

mer bnu'l-Hattb'a: Yce Allah,

Eer yolculuk srasnda kafirlerin, size ktlk yapacandan endie ederseniz,

namaz ksaltmanzda sizin bir saknca yoktur

849[849]

buyurmaktadr. imdi ise

insanlar emniyettedir. O halde niin yolculuk srasnda namaz ksaltarak klyoruz?

diye sordum. mer:

Senin atn bu eye ben de amtm. Bunu, ben de Resulullah (s.a.v.)'e sordum.
Resulullah (s.a.v.):

Bu, Allah'n size tasadduk olarak verdii bir sadakadr. Dolaysyla siz, O'nun
sadakasn kabul edin! buyurdu. 850[850]

Yeryznde sefere ktnz zaman eer kafirlerin size fenalk yapacandan endie
ederseniz, namaz ksaltmanzda zerinize bir vebal yoktur. phesiz ki kafirler sizin
iin apak dmandrlar

851[851]

ayetinin zahirinden; seferde namaz ksaltmann

caiz olmad, ancak kfirlerin fitne ve fenalk yapma tehlikesi olduu zaman caiz
olaca anlalmaktadr. Her ne kadar slmiyetin ilk yllannda yolculuklar genellikle
dman tehlikesinden emin deil idiyse de Arab yanmadasnn mslmanlamas
ve mslmanlarn kuvvetlenmesiyle bu tehlike ortadan kalkmt. Bu emniyet

ortamnn domasyla artk yolculuklarda dman tehlikesi kalmadndan drt

rekatli namazlann ikier rekat olarak klnabilmesi iin art olan korku da
kalmamt. Bu sebeble yolculuk namaznn ksaltlarak klnp klnamayaca

mslmanlann zihnini megul etmeye balad. te bu meselenin zihnini megul

ettii mslmanlardan biri de Ya'la b. meyye idi. Hz. Yala bu meseleyi Hz. mer'e

anca Hz. mer Resulullah (s.a.v.)'den iitmi olduu hadisi naklederek onun sorusunu cevablandrd.

Seferde drt rekatli namazlan ksaltarak klmak bir ruhsattr. Bu bakmdan seferde
drt rekatli namazlan iki rekat klmak caizse de drt rekat klmak daha evladr,
diyenler bu hadis- erifi kendi grleri iin bir delil olarak kabul ettikleri gibi,

Nisa: 4/101.
Ebu Dvud, Salatu's-Sefer 1, 1199, 1200; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 5, 3034; Nes, Taksiru's-Salat fi's-Sefer 1; bn
Mce, kametu's-Salat 73, 1065.
851[851] Nisa: 4/101
849[849]
850[850]

seferde drt rekatli namazlan ikier rekat olarak klmak azimettir diyenler de
kendileri iin yine bu hadisi delil kabul ediyorlar. 852[852]
588- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Allah, namaz, Peygamberimiz (s.a.v.)'in dilinden ikamet halinde drt, yolculukta

iki ve korku zamannda ise bir rekat olarak farz kld. 853[853]

Aklama:

Korku namaznn bir rekat olmasndan maksat; cemaatn, bir rekat mamla birlikte

ve dier bir rekat da tek balarna klmasdr. Nitekim korku halinde Resuluilah
(s.a.v.) ile sahabilerin bu eklide namaz kldklar sabittir.

589- Musa b. Seleme el-Huzel (r.a)'tan rivayet edilmitir: Abdullah bn Abbs'a:

Yolculuk srasnda) Mekke'de bulunduum srada namazm imamla klmazsam o

zaman nasl klacam? diye sordum. O da:

Ebu'l-Ksm (s.a.v.)'in snneti olmak zere iki rekat olarak kl! diye cevap verdi.
854[854]

590- Hafs b. Asm b. mer bnu'l-Hattb'tan rivayet edilmitir:

Mekke yolunda Abdullah bn mer'le beraber bulundum. le namazn bize iki

rek't kldrd. Sonra dnd geldi. Biz de onunla beraber dndk. Yerine gelip

oturdu. Onunla beraber biz de oturduk. Bir ara namaz kld yere bir gz atarak
baz kimselerin ayakta olduklarn grp:

852[852]
853[853]

1068.

854[854]

N. Yeniel-H. Kayapnar, Snen-i Ebu Davud Terceme ve erhi, 4/374-375.

Ebu Dvud, Salatu's-Sefer 18, 1247; Nes, Salat 3, Taksim's-Salat fi's-Sefer 1; bn Mce, kametu's-Salat 73,
Nes, Taksiru's-Salat fi's-Sefer 2.

Bunlar ne yapyor? diye sordu.

Tesbhde bulunuyorlar dedim. Abdullah bn mer:

Ben tebih yapacak olsam mutlaka namazm tamamlardm. Kardeim olu!

Gerekten ben ResuluSlah (s.a.v.) ile birlikte seferde bulundum. Allah ruhunu

kabzedinceye kadar iki rek'ttan fazla namaz klmad. Eb Bekr'le birkde

bulundum, o da Allah ruhunu kabzedinceye kadar iki rek'tdan fazla klmad.
mer'le de beraber bulundum, o da Allah ruhunu kabz edinceye kadar iki rektdan

fazla namaz klmad. Sonra Osman'la beraber bulundum; o da Allah ruhunu

kabzedinceye kadar iki rekttan fazla namaz klmd. Yce Allah,

Gerekten Reslullah'da sizin iin gzel bir rnek vardr 855[855] buyurmutur dedi.
856[856]

Aklama:

Hadis, Resulullah (s.a.v.) ile Raid halifelerin yolculukta be vakit namaza bal
olarak klnan revatib snnetleri klmadn ifade etmektedir. Fakat Abdullah bn
mer'den gelen bir rivayette Resulullah (s.a.v.)'in yolculuk srasnda hayvan

zerinde hayvann gidi ynne doru ynelerek nafile namaz kld ifade
edilmektedir. 857[857] Bu da gsteriyor k, yolculukta nafile klmakta bir saknca

yoktur.

Yalnz alimler, be vaktin snnetlerinden baka nafile namazlarn yolculuk srasnda

klnabilecei hususunda gr birliine varmtr.

Bununla birlikte baz sahabiler, mam Ahmed, mam afi, Ebu Hanfe ve alimlerin
ouna gre; yolculukta snnet namazlarn klnabileceini belirtmilerdir.

afi alimlerinden olan mam Nevev (. 676/1277) bu konu ile ilgili olarak yle

Ahzab: 33/21.
Buhr, Taksini's-Salt 11; Ebu Dvud, Salatu's-Scfer 7, 1223; Nes, Taksim's-Salat 8's-Sefer 5; bn Mce,
kametu's-Salat 75, 1071; Ahmed b. Hanbel, 2/20, 44, 45, 56, 57, 83, 84.
857[857] Buhar, Vitr 5, 6, Taksir 7, 8, 12.
855[855]
856[856]

der:

htimal Peygamber (s.a.v.)'in snnetleri konuklad yerde klmas muhtemeldir.

Fakat Abdullah bn mer, onun, snnetleri kldn grmemi olabilir. nk

nafileyi evde klmak, daha faziletlidir. Yada snnetlerin bazen terk edilebileceine
dikkatleri ekmek iin onlar baz vakitlerde klmamtr.
591- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) le namazn Medine'de drt rekat klmt. ikindi namazn ise
Medine'den 6-7 mil uzaklkta olan Zu'1-Huleyfe'de iki rekat klmt. 858[858]
Aklama:

Hadis, Resulullah (s.a.v.)'in yolculua kmadan nce farz namazlan tam kld, yola
ktktan sonra ise drt rekatl farz namazlan ikier rekat kldn gstermektedir.
592- Yahya b. Yezd el-Hun'den rivayet edilmitir:

Enes b. Mlik'e, namazn ksaltlmas meselesini sordum. O da:

Resulullah (s.a.v.) mil yada fersah mesafeye gitmek zere yola ktnda
namaz iki rekat klard diye cevap verdi. 859[859]
593- Cbeyr b. Nufeyr'den rivayet edilmitir:

urahbil b. Simt'le birlikte onyedi yada onsekiz m mesafede bulunan bir kye

gitmek zere yola ktm. urahbil, namaz iki rekat kld. Bunu niin yaptn ona

858[858]
859[859]

Buhar, Taksiru's-Salt 5, Hac 24, 25, 27; Ebu Dvud, Menasiku'1-Hac 24, 1796; Nes, Sal at 17.
Ebu Dvud, Salatu's-Sefer 2, 1201.

sordum. O da yle cevap verdi:

mer'i, Zuhuleyfe'de iki rekat klarken grdm. Ben de ona bunu sordum. mer:
Ben ancak Resulullah (s.a.v.)'den grdm gibi yapyorum dedi. 860[860]
Aklama:

Kiinin herhangi bir nedenle ikamet ettii yerden kalkp baka bir yere gitmesi veya
gitmek iin yola koyulmas, Arapa'da Sefer veya Msaferet olarak

adlandnlmakta olup bu ekilde yola km kiiye de seferi veya msafr denilir.

Seferinin karl mukimdir ve mukim bir yerde yerleik bulunan, yolcu olmayan

kii anlamndadr. Trkemiz'de seferlik veya msaferet yerine, ounlukla yolculu

k tabiri kullanlmaktadr. Fkh ve ilmihal kitaplarnda seferlik veya yolculuk szlk
anlamna yakn olmakla birlikte, ondan farkl olarak, belirli bir mesafeye gitmek

anlamndadr. Yolcu olan kiiyi ilgilendiren baz zel ruhsat hkmleri bulunduu
iin seferin tanmnn ve mahiyetinin iyi belirlenmesi gerekir.

nceki fakihler yolcu olmann tanmnda iki farkl kriteri gz nnde bulundurmu;
kimi gidilecek mesafeyi, kimide bu mesafe kat edilirken harcanan zaman l

almtr. Her iki kriter de, yaya yry veya kafile ierisindeki deve yryne
gre hesaplanmtr. Hanefiler'in ounluunun kabulne gre yolculuk, orta bir

yryle gnlk br mesafeden ibarettir. Buna konak veya merhale de

denir. Bir kiinin gnde ancak alt saat yolculuk yapabilecei kabul edilince

gnlk yolculuk on sekiz saatlik bir zamana tekabl etmi olmakta ve buna gre
karada byle bir yry ile denizde ise mutedil bir havada yelkenli bir gemi ile on
sekiz saat srecek bir mesafe Sefer sresi saylmtr.

Seferlik belirlenirken yolun yalnz gidi mesafesi esas alnr, dn mesafesi hesaba
dahil edimez. Yolculuk yapan kimse sratli gider ve bu mesafeyi daha ksa srede
kat ederse, bu mesafe hesabna gre yine yolcu saylr.
860[860]

Nes, Taksiru's-Salatfi's-Sefer 1.

Yolculukta gnn esas alnmas ve gnn zaman ve mesafe olarak ifade

edilmesi konusunda herhangi bir yet ya da hadis bulunmayp ayarlama slm

hukukulan tarafndan, yaplmtr. Onlar bu zaman ve mesafe ayarn yaparken

byk lde, sahabenin Hz. Peygamberin uygulamasn tavsif edilerine ve onlarn

kendi uygulamalanna dayanmlardr. ;el Hanefier gnik yolculuun seferilik

hkmlerine esas olduunu tespit ederken k lde, yolcu olan kiinin gn

gece mest zerine meshedebileceini bildiren u ii esas almlardr: Mukim kimse

tam bir gn bir gece, yolcu ise gn gece le eder. 861[861]

Daha sonra bu gnlk yol veya on sekiz saatlik yolculuk asrmzda deiik ince
hearla kilometreye evrilmitir. Bu evirmenin de asl sebebi, amzda hzl ulam
arala ortaya kmas sonucu, gnlk sre ltn uygulamann neredeyse

imknsz hale li olmasdr, Bu hesaplara gre, kiinin yolcu saylaca ve yolculuk

ruhsatlarndan istiedecei mesafe, kk baz farkllklarla 85-90 km. arasnda
tespit edilmitir. Ancak her yani zaman veya mesafeyi, esas almann ayr ayr

problemleri vardr. Mesafe esas lnda, son derece hzl ve konforlu vastalarn
ortaya kmas sebebiyle, bu 90 kilomet yolun olduka meakkatsiz ve ok ksa bir

sre erisinde kat edilebilmesidir. Zamann alnmas durumunda ise yine birok
problem ortaya kmakta, gelecek birka yl iinde lik ruhsatlan diye bir ey

kalmayaca, hatta zamann esas alnmas halinde bugn bile lik hkmlerinden
istifade edilemeyecei ileri srlmektedir. Bununla birlikte ada bilginleri, bu

ikisinden mesafe lsnn daha objektif veya uygulanabilir olduu kandedirler.

Hanefler dndaki ounlua gre, namazlarn ksaltlmasn mubah klan luk,

ortalama iki gnlk yolculuk veya ar ykle ve yaya olarak iki konaklk mesafedir.

Seferilik meselesinin zerinde durulmas, doru bir tanmnn yaplmaya

allmas, bu n iin tannm baz ruhsat ve kolaylklardan stifade edilebilmesine

yneliktir. Baka bir ile, seferin ne olduu salkl bir ekilde ortaya konulmal ki,
seferi deilken seferilik mlerinden istifa edilmi olmasn veya seferi olunduu halde
sefer ruhsatlarndan mallar alnarak gereksiz yere sknt ekilmesin sefer bir yerde
yerleik bulunan kii iin normal ve sradan bir i deil, gelip geici ve n d bir
durumdur. Olaan d bir durum olduu iin sefer halindeki meakkat, kiiye im

ruhsatlarn verilmesine sebep olmutur, fakat hamallk gibi ar bir ite almada

861[861]

Mslim, Taharet 85; Eb Dvd, Taharet 60.

fazla meakkat bulunduu halde, olaan durum olmas sebebiyle bu gibi ar iler
yol durumuna kyas edilmemitir.

Yolculuktaki ruhsatlarn verili nedeni, yolculuun meakkat, tel ve normal

dzenin nasn iermesidir. Fakat bunlar, deiken (=izafi) bir kavram olduu iin
fakihlerin yerine daha objektif ve herkes iin geerli bir kriter arayna girmiler ve
mesafe ayan ak zorunda kalmlardr.

Yolculuun ierdii meakkat tek boyutlu deildir. En bata yolculuun getirdii

yorgun-bedensel, skntlar vardr. Bunun yannda yolcunun, yolculuun amacyla

ilgili endie kulan, geride brakt i, ei, ailesi ile ilgili endieleri bulunabilir. Buna
bir de yol gendiesi eklenirse yolcu iin tannan ruhsatlarn mnas daha iyi

anlalr. Hal byle yolculua kan kiinin zaman kaybna tahamml yoktur. O bir

an nce iini bitir normal yerleik hayatna dnmek arzusundadr. O halde onun
yolculuk esnasnda ihtiyalar dnda oyalanmamas gerekir. te yola kan kiinin

bir an nce normal sna, evine, iine dnme doal arzusunu abuklatrmak iin
dinimizde, baz kolaylk zikredilmitir. 862[862]

594- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le Medine'den Mekke'ye doru yola ktk. Resulullah (s.a.v.),
Mekke'den Medine'ye geri dnnceye kadar akam namaz dnda namazlar ikier
rekat kld.

Aklama: Hadisin ravisi Yahya der ki: Enes'e:

Resulullah (s.a.v.) Mekke'de ka gn kald? diye sordum. O da:

On gn! diye cevap verdi. 863[863]
Aklama:
862[862]

329.

B.k.z: Heyet, lmihal (man ve badetler}, SLAM T.D.V slami Aratrmalar Merkezi, stanbul tarihsiz, 1/323-

863[863] Buhr, Taksiru's-Salt 1, Mez 52; Ebu Dvud, Salat f's-Sefer 10, 1233; Tirmiz, Sefer 392, 548; Nes,
Taksiru's-Salat fi's-Sefer 1; bn Mce, kametu's-Salat 76, 1077.

Veda Hacc iin hicretin 10. ylnda Zilka'de aynn 25 Cumartesi gn le ile ikindi

arasnda Medine'den Mekke'ye doru yola klmtr. O gn le namaz

Medine'de drt, ikindi namaz ise Zulhuleyfe'de iki rekat olarak kldrlm ve

Zilhicce'nin 4. Pazar sabah Mekke'ye varlmtr. Hac ibadeti yerine getirildikten

sonra Zilhicce'nin 14. aramba gn sabah Mekke'den klp Medine'ye

dnlmt.

Resulullah (s.a.v.)'in Mekke'de ka gn kald konusu alimler arasnda

tartmaldr. Enes .hadisi, bu mddetin 10 gn olduunu gstermektedir. Hanefiler

ise bu konuda Ebu Dvud, Sefer 10, 1231; Nes, Taksiru's-Salt 4; bn Mce, kme

76'deki hadisleri esas alarak Resulullah (s.a.v.)'in Mekke'de 15 gn kaldn ileri

srmlerdir. Dolysyla da bir yerde 15 gnden daha az kalmaya niyet eden kimse,
Akam namaz hari, namazlarn, ikier rekat olarak klar.

Yalnz Enes hadisinde geen 10 gn ifadesi; Resulullah (s.a.v.)'in sadece Mekke'de

deil, Mekke ile birlikte Mina'da kald gn belirtmektedir. Ayrca Enes hadisi,
Mekke'nin Fethi ile ilgili olmayp Veda Hacc ile ilgilidir.

Resulullah (s.a.v.), slamiyet'in ilk yllannda le, ikindi, yats ve sabah namazlarn
ikier rekat, akam namazn ise rekat olarak klard. O, bu namazlan, henz

kble, Kabe'ye evrilmezden nce klmtr. Resulullah (s.a.v.), bir le namazn iki
rekat olarak Beyt-i Makdis'e doru kldktan sonra Cebrail gelmi, onu Kabe'ye
doru evirerek iki rekat daha klmasn iaret etmi, bundan sonra ikindi ve yatsy
drder rekat, sabah namazn iki rekat klmasn emredip:

Ey Muhammedi ilk kldn farz, mmetinin yolcular ile gazilerine aittir demitir.

Bundan sonra yolculua kan kimseler, Akam namaz hari drt rekatli farz
namazlan ikier rekat olarak klmaya devam etmilerdir.

Mekke'de kalmaktan maksat; Mekke ile etrafnda bulunan Mina, Arafat ve

Mzdelife'deki ikametlerin toplam kastedilmitir. Yoksa yalnz Mekke'deki ikamet
szkonusu deildir.

Seferi kimse bir beldede onbe gn ve daha fazia kalmaya niyet edince mukim olur
ve artk namazlarn tam klar. Eer on be gnden az kalmaya niyet ederse
seferlii devam eder.

Asl vatana dnmekle yolculuk haii sona erer. Burada sefer hkmleriyle ilikili
olarak oluturulan vatan anlayndan ksaca bahsedelim.
A- Vatan- Asl (Srekli kametgah):

Bir insann doup byd veya evlenip iinde yaamak istedii veya iinde
barnmay kastettii yere vatan- asl denir. Vatan- aslden baka yere i, grev vb.
sebeplerle veya yerlemek zere glnce yeni yer vatan- asl olur, eski yer bu
vasfn kaybeder.

B- Vatan- kamet (Geici kametgah):

Bir kimsenin doduu, evlenip ailesini yerletirdii veya kendisi yerlemeye karar

verdii yer olmamak kaydyla, kiinin on be gnden fazla kalmak istedii yere
vatan- ikmet denir.

C- Vatan- Skn (Yolculuk kametgah):

Bir yolcunun on be gnden az kalmay planlad yere vatan- skn denir. Bir
kimse, doup yerletii veya hanmnn yerletii yere varnca seferi olmaz. Sadece
gidecei bu yer, sefer mesafesi uzaklnda ise yolculuk esnasnda seferi olur. 864[864]

864[864]

329.

B.k.z: Heyet, lmihal (man ve badetler), SLAM T.D.V slami Aratrmalar Merkezi, stanbul tarihsiz, 1/328-

595- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Mina'da ve daha baka yerlerde yolcu namazn ikier rekat kld.

Ebu Bekr, mer ve hilafetinin ilk yllarnda Osman'da yolcu namazn hep byle
ikier rekat kld. Daha sonra Osman, (yolcu namazn Mina'da) drt rekata
tamamlad. 865[865]

Aklama:

Mekke'de kalmaktan maksat; Mekke ile etrafnda bulunan Mina, Arafat ve

Mzdelife'deki ikametlerin toplam kastedilmitir. Yoksa yalnz Mekke'deki ikamet
szkonusu deildir.

Seferi kimse bir beldede onbe gn ve daha fazla kalmaya niyet edince mukim olur
ve artk namazlarn tam klar. Eer on be gnden az kalmaya niyet ederse
seferlii devam eder.

Asl vatana dnmekle yolculuk haii sona erer. Burada sefer hkmleriyle ilikili
olarak oluturulan vatan anlayndan ksaca bahsedelim.
A- Vatan- Asl (Srekli kametgah):

Bir insann doup byd veya evlenip iinde yaamak istedii veya iinde
barnmay kastettii yere vatan- asl denir. Vatan- aslden baka yere i, grev vb.

sebeplerle veya yerlemek zere glnce yeni yer vatan- asl olur, eski yer bu
vasfmi kaybeder.
865[865]

Buhr, Taksim s-Salt 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/8, 140, 148.

B- Vatan- kamet (Geici kametgah):

Bir kimsenin doduu, evlenip ailesini yerletirdii veya kendisi yerlemeye karar

verdii yer olmamak kaydyla, kiinin on be gnden cazla kalmak istedii yere
vatan- ikmet denir.

C- Vatan- Skn (Yolculuk kametgah):

Bir yolcunun on be gnden az kalmay kanlad yere vatan- skn denir. Bir
kimse, doup yerletii veya hanmnn yerletii yere arnca seferi olmas. Sadece
gidecei bu yer, sefer mesafesi uzaklnda ise yolculuk esnasnla seferi olur.866[866]
2- Mina'da Namaz Ksaltma

595- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Mina'da ve daha baka yerlerde yolcu namazn ikier kat kld.
Ebu Bekr, mer ve hilafetinin ilk yllarnda Osman'da yolcu mazn hep byle ikier

rekat kld. Daha sonra Osman, yolcu namazn Mina'da drt rekata tamamlad.
867[867]

596- Abdurrahman b. Yezd'den rivayet edilmitir:

866[866]

329.

867[867]

B.k.z: Heyet, lmihal (man ve badetler), SLAM T.D.V slami Aratrmalar Merkezi, s-anbul tarihsiz, 1/328-

Buhr, Taksim s-Salt 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/8, 140, 148.

Osman, bize, Mina'da namaz drt rekat kldrd. Bunu, Abdullah bn Mes'ud'a
sylediler.

Abdullah bn Mes'ud, nn lillahi.... lm haberi duyulduunda sylenen Bakara:

2/156 ayetini deyip:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'le Mina'da namaz iki rekat kldm. Ebu Bekr'le de Mina'da
namaz iki rekat kldm. mer bnui-Hattb'la da Mina'da namaz iki rekat kldm.
Keke nasibim, drt rekatl namaz yerine kabul edilmi iki rekat olsayd! dedi.
597- Harise b. Vehb el-Huz (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'in arkasnda Mina'da namaz kldm. nsanlar alabildiine

kalabaklktlar. Resulullah (s.a.v.), bu Veda Haccnda namaz iki rekat kldrd.

868[868]

Aklama:

Mekke'ye giren hacnn, gerek Mekke'de ve gerekse de Mina'da ve gerekse dier hac

yerlerinde namaz ksaltmas zerinde ttifak edilmitir. Mekke yalnz Mekkeliler ile
orada ikamete niyet edenler iin ikamet yeridir. Muhacirlere ise Mekke'de ikamet

etmemek farz olduundan Resulullah (s.a.v.); ne Mekke'de ve ne de Mina'da

ikamete niyet etmitir.

Mekke'den bir fersah beride olan Mina'da namaz ksaltma yada tam klma
hususunda gr ayrl vardr. Hz. Osman, tam klmada daha meakket olduu iin
bunu tercih etmitir. nk ibadetin zahmetlisi daha makbuldr.

Buhr, Taksiru's-Salt 2; Ebu Dvud, Menasik 76, 1965; Tirmiz, Hac22/52, 882; Nes, Taksiru's-Salat fi'sSefer 3.

868[868]

3- Yamurlu Zamanda Namazn Meskenlerde Klnmas

598- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Souk ve rzgarl bir gecede namaz iin ezan okuyup:

Dikkat edin k! (Namazlarnz) konakladnz yerlerde kln! dedi. Sonra da:

Resulullah (s.a.v.) yolculuk srasnda souk ve yamurlu gece olduu zaman

mezzine emreder, o da:

Dikkat edin! Namazlarnz konakladnz yerlerde kln! dye seslenirdi. 869[869]

599- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'Ie birlikte yolculua kmtk. Yolda giderken yamura

tutulduk. Bunun zerinize Resulullah (s.a.v.):

Sizden her kim isterse namazm konaklad yerde klsn! buyurdu. 870[870]
600- Abdullah bn Abbs (r.a)'ta rivayet edilmitir: Abdullah bn Abbs, yamurlu
bir gnde mezzinine:

Ehedu enl ilhc illallah, ehedu enne Muhammeden Resulullah

ehadet ederim ki, Allah'tan baka ilah yoktur. (Yine) ehadet ederim ki, Muhammed,
Allah'n resuldr dediin zaman, Hayye ale's-Selh (=Haydi namaza) deme.
Namazlarnz evlerinizde kln de! dedi.
Aklama:
869[869]
870[870]

Buhr, Ezan 18; Ebu Dvud, Salat 207-298, 1063; Nes, Ezan 17.
Ebu Dvud, Salat 207-208, 1065; Tirmiz, Salat 301, 409.

Hadisin ravisi der ki: Halk bu emirden holanmam gibi oldu. Bunun zerine
Abdullah bn Abbs:

Siz buna hayret mi ediyorsunuz? Bunu, benden ok daha hayrl olan bir zat olan
Resulullah yapmtr. Dorusu Cuma namaz farzdr. Fakat ben, size zorlua/gnaha
sokup da amur ve kaygan yerde yrmenizi istemedim dedi.871[871]

Cem kelimesi, szlk anlam itibariyle iki veya daha fazla eyi bir araya getirmek,
toplamak anlamlarna gelir. Cem'in fkhtaki terim anlam ise, birbirini takip eden

iki namazn le ile ikindinin veya akam ile yatsnn, bu ikisinden birinin vaktinde,
birlikte ve pei peine klnmasdr. Eer birlikte klma, birinci namazn vaktinde ise
buna cem-i takdim, ikincisinin vaktinde ise cemi te'hir denilir.

Alimler, hac zamannda Arafat'ta le ile ikindinin le namaznn vaktinde birlikte

klnmas (=cem-i takdim) ve Mzdelife'de akam ile yatsnn yats namaznn

vaktinde birlikte klnmas (cem-i te'hr) konusunda gr birlii etmilerdir. Bu iki

yer dnda iki namaz cem ederek birlikte klmann caiz olup olmadnda ve cem
etmeyi caiz klan mazeretlerin neler olduunda farkl grler ne srmlerdir.

Hanefi mezhebinde, hac zamannda Arafat ve Mzdelife'de ki cemin dnda, iki

namazn bir vakitte cem edilmesi caiz grlmez.

Dier mezheplerde cem, belirli sebep ye artlarla caiz grlmtr. Cem'i kabul

edenlere gre, iki namazn cem edilmesini caiz klan sebepler, ayrntdaki gr
ayrlklar bir tarafa braklacak olursa unlardr:
1- Yolculuk:

Hanefiler dndaki ounluk limler, yolculuu bir mazeret kabul ederek,

yolculukta cem yaplmasn caiz grmlerdir. Ancak baz ayrntlarda aralarnda

871[871]

Bhr, Ezan 41; Ebu Dvud, Salat 207-208, 1066; bn Mce, kametu's-Salat 35, 939.

gr ayrl vardr.
2- Yamur, Kar, Dolu:

Yamur, iddeti konusundaki gr ayrlklar bir tarafa braklacak olursa, Mliki,

afi ve Hanbel mezheplerinde, yolcu olmayan (mukim) kiiler iin bir mazeret

kabul edilmi ve byle gnlerde namazn cemi belli artlarla caiz grlmtr. Mlkler ve Hanbeller, sadece akam ile yatsnn mescitte cem-i takdim olarak cem

edilmesini caiz grrken, filer buna le ve ikindinin cemini de ilve etmilerdir.

Bu ve benzeri sebepler, evde deil, sadece mescitte cemaatle birlikte cem1 yapmay
caiz hale getirir.

filer, yerlerin amurlu olmasn cem yapmay caiz klan mazeret kabul etmezken,

Hanbelier bunu bir mazeret saym, Mlikler ise cemin caiz olabilmesi iin amurla
birlikte zifiri karanlk durumunun bulunmasn art komulardr,
3- Hastalk:

Mliklere gre hasta bir kii, ikinci bir namazn vaktine kadar durumunun namaz
klamayacak derecede ktleeceinden veya baylacandan endie ediyorsa, cem

yapabilir. Hanbeller de hastalk sebebiyle meakkat sz konusu olduunda cemi

caiz grmler ve emzikli kadn, stihze kan gren kadn, zr sahibi kiileri ve

her vakit iin abdest almaktan ciz olan kiileri de ayn hkmde tutmulardr.
fiere gre ise hastalk sebebiyle cem caiz deildir.
4- htiya, Meguliyet ve Sknt:

htiya ve sknt sebebiyle cem genelde caiz grlmemitir. Cem' konusunda en

geni gre sahip olan Hanbeli mezhebinde sknt ve meguliyetin cemi caiz

klaca sylenmektedir. Hanbel fakihi Eb Ya'la'nin bu hususta getirdii l

udur:

Cumann ve cemaatle namazn terk edilmesini caiz klan her sebep, cemi de caiz
klar.

Mezheplerin cem konusunda gr ayrlna dme sebepleri noktada

toplanabilir:

1- Namazlarn vakitlerini tayin eden hadisler yannda, cem konusunda birbiriyle

eliir gzken haberlerin bulunmas.

Bu durumda kimi limler, cem konusundaki haberlerin, vakitlemeye ilikin

hadisleri tahsis ettiini ileri srerek cemi caiz grrken, kimileri de cem
konusundaki haberleri te'vil ederek ceme kar kmlardr.

2- Arafat ve Mzdelife'de cem yapmann meruluunda ittifak vardr. Dier zaman

ve yerlerdeki namazn buna kyas edilip edilmeyecei, tartma konusu olmutur.

Bu kyas caiz grenler, cemi de caiz grmlerdir.

3- Namazlarn mterek vakitleri olup olmad noktasndaki tartma da, cem

konusundaki gr ayrlnn nemli bir nedeni olmutur.

Be vakit namazn ilk ve son vakitleri, ayrntdaki ihtilflar bir yana, bellidir ve
herkes tarafndan kabul edilmektedir.

Burada em'i caiz grenlerin ve caiz grmeyenlerin gerekeleri tartlmayacaktr.

Hane-fler iki yer dnda cemi kabul etmemi, dier mezhepler belli, mazeretler

sebebiyle cemi kabul etmilerdir. Hanef mezhebinin gr, teorik olarak daha
tutarl ve savunulabilir olmakla birlikte, gnmzde cemn yaplmasnn namaz

klanlara salayaca birtakm kolaylklar bulunmaktadr. Cem' yapmak sonradan

ortaya km, uydurulmu bir uygulama deildir. Nitekim Arafat ve Mzdelife'de

cem yaplacan btn mezhepler sylemektedir. Bunun yannda Hz, Peygamber'in

eitli zamanlarda ve eitli durumlarda iki namaz birletirerek bir vakitte kld

ynnde rivayetler bulunmaktadr. Gerek Arafat ve Mzdelife'de ki cemin, gerekse

teki rivayetlere gre eitli zamanlarda yaplan cemin gerekesi ve hikmeti, namaz
klanlara kolaylk salanmasdr.

Hz. Peygamber'in, korku ve yolculuk durumu olmakszn da le ile ikindiyi ve

akam ile yatsy birlikte kldna dair rivayetler bulunduu gibi
sahblerin de cem yapt nakledilmektedir.

872[872]

baz

Cem'in Arafat ve Mzdelife dnda caiz olmadn savunan Hanefiler ise byk
lde namazlarn belli vakitlere gre belirlendiini bildiren ayetlere

873[873]

ve

Cebrail'in pe pee iki gn Hz. Peygamber'e mamlk yaparak namazlarn ilk ve son

vakitlerini gstermesine dayanmlardr. Bu yetler ve bu rivayet, her bir namazn

kendine zel bir vakti bulunduuna ve bu vaktin ncesine veya sonrasna
alnmasnn caiz olmadna dellet etmektedir. Hanefler ayrca, namazn kasten

geciktirilerek vaktinin kmasna yol amay tehditti ifadelerle yasaklayan hadislere

ve Abdullah bn Mes'd'dan gelen mukabil rivayetlere de tutunmulardr.

Namaz iin zel vakitler konulmu ve bu vakitler namazn vcbu iin sebep

klnmtr. Kur'an'da mcmel olarak belirtilen vakitler, Hz. Peygamber tarafndan

belirlenmi ve namaz vakitleri tevatrle sabit olmutur; tevatrle sabit olan bir eyi

de haberi vahidle terk etmek kesinlikle caiz deildir. u kadar ki, namaz vakitlerini

fiil olarak uygulayan ve belirten Hz. peygamber olduu gibi, cemin meriyetini sz
ve fiili ile belirten de odur. Snnetin bir ksm alnp bir ksm atlamayacana gre,
bunlarn arasn uzlatrmak gerekir.

Buna gre, olaan ve normal durumlar iin be vakit namazn vakitlerine titizlikle
uyulmas kuraldr. Ancak baz zel durumlarda, ihtiya ve zaruret sahiplerine de
cem ruhsat tannm olmaktadr. Burada dikkat edilmesi gereken nokta udur:

Cem, bir ruhsat ve kolaylatrmadr; gerektiinde bu ruhsattan istifade edilmelidir.

Snn fkh mezheplerine gre kural, her namazn kendi zel vaktinde klnmasdr.

Ancak geerli bir mazeretin olmas durumunda cem yaplabilir. Namaz dinin direi
kabul edildii iin, hibir mazeret nedeniyle terkine izin verilmemi, fakat

klnabilmesi iin birtakm kolaylklar getirilmitir. Bu bakmdan olaan d

872[872]
873[873]

Mslim, Salt'l-msfirn 49.

Bakara: 2/238, Nisa: 4/103.

durumlarda, alkanlk haline getirmemek kaydyla ve belirli artlarla cem yapla-

bilir. Namaz vaktinde klmalarnda bir sknt ve glk sz konusu olan kiilerin,
kendi durumlarn yukandaki bilgi ve ruhsatlar erevesinde deerlendirerek netice

itibariyle Allah'a kar ahsi sorumluluunu ilgilendiren bu konuda kedilerinin

karar vermesi en uygun olan yoldur.

Ayrca bilinmelidir ki, cem-i takdim veya cemi te'hr yapmak, namazn amacnn
gereklemesi bakmndan, namazn kazaya kalmasndan daha uygun bir zm
olarak grnmektedir.

Cem' Yaparken Dikkat Edilecek Hususlar

Sabah namaz hibir ekilde cem edilemez. Cem1 yalnzca le ile ikindi ve akam
ile yats arasnda olabilir.

1- ayet cemi takdim yaplacaksa, mesel le ile ikindi, lenin vaktinde birlikte
klnacaksa, le namazna balarken cemi yapmaya niyet etmek gerekir. Kimilerine
gre, birinci namaz bitirmedike de niyet edilebilir. Cem-i tehirde ise, birinci
namazn vakti ierisinde cem yapmaya niyet etmek gerekir. Aksi takdirde, namaz
vaktinden sonraya ertelemi olur ki bu haramdr.

2- Cem'-i takdimde, sray gzetmek tertibe riayet etmek gerekir. le ile ikindi cem
ediliyorsa nce le, sonra ikindi klnmaldr. Cem'-i te'hr de ise sraya riayet

edilmezse Hanbellere gre sahih olur; filere gre de sahih olmakla birlikte ikinci
namaz kaza olarak klnm olur.

3- Cem' yaplrken, iki namazn ara vermeksizin pei peine klnmas (=muvlt)
gerekir. Mlikler, birlikte klman iki farzn arasna nafile katmay dahi uygun

grmemilerdir. afi ve Hanbellere gre eer cem1 birinci namaan vaktinde

yaplyor (cem-i takdim) se, pe peelik arttr; ikinci namazn vaktindeki yaplyor

ise bu art deildir. iki namaz arasnda verilebilecek aranr belirlenmi bir miktar
olmayp, abdest alacak ve kamet getirecek kadar bir sre olduu sylenmektedir.

4- Akam ile yatsnn cem-i takdim olarak birlikte klnmas durumunda vitir

namaznn ne olaca konusunda da arlkl gr, bunun yats namazna tbi

olduu ve dolaysyla yats namaz klndktan sonra klnabilecei ynndedir.

874[874]

4- Yolculuk Srasnda Hayvan zerinde, Hayvann Dnd Tarafa Doru

Nafile Namaz Klmann Caiz Olmas

601- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) nafile namazn devesi hangi tarafa dnerse o yne doru
klard. 875[875]

602- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Mekke'den Medine'ye gelirken devesinin zerinde yznn

olduu tarafa doru namaz klard.

Her nereye dnerseniz dnn Allah'n vechi (=yn/zat) oradadr

onun hakknda indi.877[877]

876[876]

ayeti

603- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), yolculuk srasnda yz nereye dnerse dnsn hayvan

zerinde nafile namaz klar, vitri de onun zerinde klard. Bununla birlikte
hayvann zerinde farz namaz klmazd. 878[878]

874[874]

3333.

B.k.z: Heyet, lmihal (man ve badetler), SLAM T.D.V tslami Aratrmalar Merkezi, stanbul tarihsiz, 1/329-

Buhr, Vitr 5; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/4, 13, 38, 57, 124, 3/73; bn Ebi eybe, Musannef, 2/303.
Bakara: 2/115.
877[877] Tirmiz, Tcfsiru'J-Kur'an 3, 2958; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/20, 4l.
878[878] Buhr, Vitr 5, 6, Taksiru's-Salt 7, 8, 12; Ebu Dvud, Sefer 8, 1224, 1226; Tirmiz, Vitr 14, 472, Tefsire Sure-i
Bakara 2, 2958; Nes, Kble 2, Kymu'1-Leyl 33; bn Mce, kme 127, 1200; Ahmed b. Hanbel, 2/4, 7, 13, 20, 38, 40,
41, 44.
875[875]
876[876]

604- mir b. Reba (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mir b. Reba, Resulullah (s.a.v.)'i, yolculukta geceleyin devesinin zerinde

hayvann dnd tarafa doru nafile namaz klarken grd. 879[879]
605- Enes b. Srn'den rivayet edilmitir:

Enes b. Mlik am'a geldii zaman (dnnde onu) karladk. Onunla 'Ayn-u
Temr'de karlatk. Onu, bir merkep zerinde namaz klarken grdm. Yz u
yne doru idi.
Aklama:

Hadisin ravisi Hemmrn, kblenin sol tarafna iaret etti. Ben, ona:

Seni kbleden baka tarafa doru namaz klarken grdm! dedim. Enes:
Resulullah (s.a.v.)'in

byle yaptm grmemi olsaydm ben de bunu

yapmazdmdiye cevap verdi. 880[880]

Aklama:

Hadis, binek zerinde nafile namaz klnabileceine, vitir namaznn da binek

zerinde klnabileceine, fakat farz namaz klmann caiz olmadn ifade

etmektedir.

Hanefilere gre; binek nereye dnerse namaz o tarafa doru klmak mendubtur.
Binein dnd taraf brakp ta baka tarafa dnmek caiz deildir. nk bunun

879[879]
880[880]

Buhr, Taksiru's-Salt 12; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/444, 445, 446..

Buhr, TaksiruVSalt 10; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/126, 204.

iin bir zaruret yoktur. Ayrca binek zerinde namaz kimak iin yolculuk art

deildir. Namaza niyetlenirken kbleye kar dnmek art deildir. Yine bu namaz,
ima ile de klnr.

Farz ve vacip namazlar ile sabah namaznn snnetini, binek zerinde klmak caiz

deildir. Fakat mam Muhammed'e gre; farz namaz klamama gibi bir zr
durumunda binek zerinde farz namaz klmak caizdir.

5- Yolculuk Srasnda iki Namaz Birletirerek Klmann Caiz Olmas

606- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir

Resulullah (s.a.v.) sefere acele ettii zaman akam namaz ile yats namazn
birlikte klard. 881[881]

607- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) gne tam tepeden bat tarafna doru kaymadan nce yola
ktnda le namazn, ikindi namaz vaktine geciktirirdi. Sonra hayvanndan inip

ikisini birden klard. Yola kmadan nce gne bat tarafnda kaymsa le
namazn klp sonra hayvanna binerdi. 882[882]
608- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) yolculukta iki namaz birletirerek klmak istedii zaman leyi,
ikindinin ilk vakti girinceye kadar geciktirip sonra ikisini birletirip klard. 883[883]

Buhr, Taksiru's-Salt 6; Nes, Mevakit 46.

Buhr, Taksini s-Salat 15; Ebu Dvud, Salaru's-Sefer 5, 1218; Nes, Mevakit 45.
883[883] Ebu Avne, Msned, 2/351; bn Hibbn, Sahih, 1456; Drekutn, Snen, 1/389-390; Beyhak, Sncn'l-Kbr,
3/161, 162.
881[881]
882[882]

6- kamet Halinde/Yerleik Hayatta iki Namaz Birletirerek Klma

609- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Medine'de hibir korku ve yolculuk hali yokken le namaz ile
ikindi namazn birletirerek ve akam namaz ile yats namazn da birletirerek
kld. 884[884]

610- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Tebuk gazvesinde yapt br yolculukta namaz birletirmiti.

yle ki; le namaz ile ikindi namazn ve akam namaz ile yats namazn
birletirdi.
Aklama:

Hadisin ravisi Sad der ki: Abdullah bn Abbs'a:

Resulullah (s.a.v.)'i bunu yapmaya sevk eden ey nedir? diye sordum. O da:
mmetini zorlua/gnaha sokmamak istedi diye cevap verdi. 885[885]
611- Muz (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Tebuk gazvesine, Resulullah (s.a.v.)'Ie birlikte kmtk. le namaz ile ikindi

namazn birletirerek ve akam namaz ile ikindi namazn birletirerek klyordu.

886[886]

Ebu Dvud, Salatu's-Sefer 5, 1210; Nes, Mevakit 47.

bn Huzeyme, Sahih, 967.
886[886] Ebu Dvud, Salatu's-Sefer 5, 1206, 1208; Nes, Mevakit 42; bn Mce, kametu's-Salat 74, 1070.
884[884]
885[885]

612- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'le birlikte le ile ikindiyi birletirerek sekiz rekat ve akam ile
yatsy birletirerek yedi rekat namaz kldm. 887[887]

613- Abdullah b. akk'ten rivayet edilmitir:

Abdullah bn Abbs bir gn ikindi namazndan sonra gne batp yldzlar

grnnceye kadar bize hutbe verdi. Halk:

Namaz, namaz! demeye baladlar. Derken Temm oullarndan bir adam onun
yanma gelip ciddiyetsizce ve szn hi esirgemeksizin:

Namaz, namaz! dedi. Bunun zerine Abdullah bn Abbs:

Anasz kalasca! Bana, snneti sen mi retiyorsun? deyip sonra da:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'in, le namaz ile ikindi namazn ve akam namaz ile yats
namasm birletirerek kldn grdm! dedi. Abdullah b. akk:

Bu szden iime bir phe dt. Ebu Hureyre'ye gidip ona bu belirtilen vakitlerde
namazlar birletirmenin doru olup olmadn sordum. O da, Abdullah bn
Abbs'm bu szn dorulad dedi. 888[888]

Aklama: Baz alimler, hazarda, namazlar birletirmenin zrsz oiarak caiz

olmadn sylemitir. Bazlar ise, bu hadisi delil getirerek bir ihtiyatan dolay
hazarda iki namazn arasn birletirmek suretiyle bir arada klnabileceini

sylemiler, ancak bunun det edinilmemesini art komulardr. bn rn, bn'lMnzir, Kaffl el-Kebr bu grtedirler.

Buhri, Mevkitu's-Salt 12, Teheccd 30; Ebu Dvud, Salatu's-Sefer 5, 1214; Tirmiz, Salat, 187; Nes, Mevakit
44, 47; bn Mce, Salat 74, 1069; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/221, 223, 251, 273, 283.
888[888] Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/251, 351.
887[887]

7- Namaz Bitirdikten Sonra Sadan Ve Soldan kp Gitmenin Caiz Olmas

614- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Sizden birisi (namazndan) Ancak sa tarafndan dnp ayrlmas gerekir ekliyle

eytana kendi nefsinden bir para ayrmasn! Beni ounlukla, Resulullah (s.a.v.)'in,
sol tarafndan ayrldn grdm. 889[889]

615- Sdd'den rivayet edilmitir: Enes'e:

Namaz kldm zaman, samdan m, yoksa solumdan m ayrlaym? diye sordum.

O da:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'i ounlukla sa tarafndan ayrldn grdm diye cevap

verdi. 890[890]
Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.) namaz bitirdikten sonra mihrabtan ayrlrken bazen sa ve

ou kere de sol taraftan dnd ve bazen sol ve ou kere de sa tarafndan

dnd bu hadislerden anlalmaktadr.

Her iki sahabi, kendince daha ok zannettii ekli rivayet etmitir. Bu hadisler,
namazdan karken sadan yada soldan kalkp gitmenin caiz olduuna delalet

etmektedir. Hibirini yapmakta mekruhluk yoktur. Abdullah bn Mes'ud'un

sznden anlalan mektuhluk, sadan yada soldan kalkamnn asl olmas itibariyle

deil, sadan kalkmay vacip itikat eden kimseler hakkndadr. nk byle bir

889[889]
890[890]

Buhr, Ezan 159; Ebu Dvud, Salatu's-Sefer 197-198, 1042; Nes, Sehv 100; bn Mce, kametu's-Salat 33, 930.
Nes, Sehv 100; bn Ebi eybe, Musannef, 1/305; Ebu Aune, Msned, 2/250; bn Hibbn, Sahih, 1996.

itikatta bulunmak, hatadr. Ancak sa taraftan kalkmak, daha efdaldir. Hadislerin

ou, sa tarafn faziletini aka gstermektedir. Bununla birlikte sa veya sol

taraflardan birinde grlecek bir ihtiyac olan kimsenin, o taraftan kp gitmesi

mstehabtr. nk Ebu Dvud'daki rivayette, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in odalarnn
sol tarafta olduu iin o taraftan ekildii belirtilmektedir.

8- Cemaat Halinde Namaz Klarken mamn Sanda Bulunmann Mstehab

Olmas

616- Ber' b. zib (r.a)'dan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'in arkasnda namaz kldmz zaman onun sa tarafnda

olmak houmuza giderdi. Yzn de bize dnerdi. Ben, onun:

Rabbi! Kn azbeke yevme teb'asu -ev tecmau- ibdeke Rabbim! Kullarn tekrar
diriltecein yada toplayacan gn beni azabndan koru! derken iittim dedi.
891[891]

Aklama:

Bu hadisten, Resulullah (s.a.v.)'in namaz bittikten sonra sa tarafa dnerek sa

tarafta bulunan cemaata yneldii, bu sebeple cemaatin, onun tevecchne mazhar

olmak

midiyle

anlalmaktadr.

sa

tarafta

bulunmaya

fevkalade

Tirmiz'nin bu konuda rivayet ettii hadiste ise,

rabet

gsterdikleri

Resulullah (s.a.v.) bize mam olur, namazdan sonra (kbleden) her iki yanna da

891[891]

Ebu Dvud, Salat 71, 615; Nes, mame 34; bn Mce, kametu's-Salat 55, 1006.

dnerdi 892[892] ifadesi yer almaktadr. Tirmiz'nin rivayet ettii bu hadis, hasendir.

mam Bev bu konuda yle der: Efdal olan, kbleden dnerken sa tarafa
dnmektir. Bununla birlikte dnmek iki ekilde olabilir:

1- Sana kbleyi, soluna da cemaat alarak dnmek. Ebu Hanife bu grtedir.

2- Soluna kbleyi ve sana da cemaatyi alarak dnmek. Kbleden saa veya sola

doru dnmenin hikmeti ise namaz klndktan sonra camiye gelen kimsenin,
namazn klndnn anlamasn salamak ve yanllkla cemaatin arasna katlarak
imama uymasn nlemektir.

9- Mezzin Kamete Baladktan Sonra Nafile Namaza Balamann Mekruh

Olmas

617- Ebu Hureyre! (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Namaza kamet getirildii zaman farz namazdan baka bir namaz yoktur. 893[893]

Aklama:

Hadis, farz namaz iin kamet getirildikten sonra nafile namaza niyetlenmenin yasak

olduuna delalet etmektedir. Bu hususta revatib denilen be vaktin snnetleri ile

dier nafile namazlar arasnda fark yoktur. Bu, alimlerin ou ile afii mezhebinin
grdr. Hanefilere gre ise sabah namaznn snnetini klmayan bir kimse farzn
ikinci rekatna yetieceine yakinen bilirse kametten sonra nce snneti klar.
892[892]
893[893]

1151.

Tirmiz, Salat 112.

Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 5, 1266; Tirmiz, Salat 312, 421; Nes, mame 60; bn Mce, kametu's-Salat 103,

618- Abdullah b. Mlik bn Buhayne (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) sabah namazna kamet getirilmiken snnet klmakta olan

birisinin yanna urayp (ravi diyor ki) ona bir ey syledi, fakat ne olduunu
bilmiyoruz. Namazdan ktmz zaman o kimsenin etrafn sarp ona:
Resulullah (s.a.v.), sana ne syledi? diye sorduk. O da:

Bana, neredeyse sizden birisi sabah namazn drt rekat olarak klacakt buyurdu
dedi. 894[894]
Aklama:

Neredeyse sizden birisi sabah namazn drt rekat olarak klacakt sznden

maksat; yaplan ii inkar ve bunu niin men ettiine iarettir. Mezzin sabah

namaznn farz iin karnet getirirken snnet klmann yasak edilmesi sedd-i zerai
kabilindendir. Yani bu i byle yapla yapla ileride daha ok adet olmasna yol aar
da cemaat sabah namaznn farznn drt rekat olduunu sanr endiesiyle
yasaklanmtr.

619- Abdullah b. Sercis (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam, Resulullah (s.a.v.) sabah namaznda iken mescide girip mescidin bir
tarafnda iki rekat namaz kld. Sonra Resulullah (s.a.v.)'in kld namaza dahil oldu.
Resulullah (s.a.v.) selam verince:

Ey filanca kimse! Sen bu iki namazdan hangisini namaz sayyorsun? Tek bana
kldn namaz m, yoksa bizimle birlikte kldn namaz m? buyurdu. 895[895]
894[894]
895[895]

Buhr, Ezan 38; Nes, mame 60; bn Mce, kametu's-Salat 103, 1153.
Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 5, 1265; Nes, mame 61; bn Mce, kametu's-Salat 103, 1152.

Aklama:

Ey filanca kimse! Sen bu iki namazdan hangisini namaz sayyorsun? Tek bana
kldn namaz m, yoksa bizimle birlikte kldn namaz m sznden maksat ise;
bu konuda ikinci bir illeti ortaya koymaktadr. 0 da, imamlar hakknda almas
szkonusu olan ihtilaf kapsn kapamaktr.

Ayrca bu soruyu yneltmekle, adamn farza balamay geciktirmesi ve snnetle

megul olmasnn hatal olduu bildirilmektedir.
10- Mescide Giren Kimsenin Okuyaca Dua

620- Ebu Humeyd (r.a) yada Ebu Useyd (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah
(s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Sizden birisi mescide girdii zaman: Allahmme'ftah l ebvbe rahmetike Allahm!

Bana, Rahmet kaplarn a desin. kt zaman ise Allahmme inn es'eluke min
fadlike Allahm! Ben, Senin fadlndan isterim desin. 896[896]
Aklama:

Bu hadiste, Hz. Peygamber (s.a.v.), mmetine camiye girip karken ne ekilde dua
edeceklerini retmektedir.

Duann mescide girerken rahmet ve karken fadl'a tahsis edilmesindeki hikmet,

Dihlev'nin Hccetullahi'l-Blia adl eserinde yle aklanmaktadr:

896[896]

Ebu Dvud, Salat 18, 465; Nes, Mesacid 36; bn Mce, Mesacid 13, 772.

Girerken rahmetin, karken fazlu keremin istenmesinin hikmeti udur: Allah'n

kitabnda rahmetin mns, velayet, nbvvet gibi nefsn ve uhrev nimetlerdir. Bu

mnda olmak zere Allah Tel yle buyurmaktadr:

Rabbinin rahmeti, onlarn topladklar dnyalklardan daha hayrldr 897[897]

Fazl u kerem ise, dnyev nimetler iin kullanlr. Nitekim;

Rabbinizden gelecek bir fazl u keremi aramanzda size herhangi bir gnah yoktur
898[898]

yetinde bu mnda kullanlmtr. Keza,

Namaz bitince yeryzne dalr ve Allah'n Fazl u kereminden isteyin

899[899]

yetinde de ayn mndadr. Mescide giren kii, Allah'a yaklamak niyetiyle girer,
k an ise rzik arama zamandr. Bylece mescide giri ve k esnasnda yaplan
dualarn hikmeti anlalm olur.

900[900]

Dihlev'nin bu aklamas, gerekten

yerinde ve vakaya uygundur. nk her ne kadar insan, mrnn her safhasnda

Allah' zikretmeli ve onu hatrlamal ise de, insann ahireti, en ok duyduu ve

Rabbini kendisine en yakn hissettii yer, ibadethanedir. Cami dndaki en byk

sknt da rzik endiesidir. Her halde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in duas, bu hikmete
bal olarak nakledilmitir.

11- iki Rekat Tahiyyetu'l-Mescid Namaz Klmann Mustehab Olmas,

Tahiyyetu'l-Mescid Namaz Klmadan Oturmann Mekruh Olmas Ve
Tahiyyetu'l-Mescid Namaznn Her Zaman iin Meru Olmas

621- Ebu Katde (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) cemaatin arasnda oturduu srada mescide girmitim. Gidip bo

bir yere oturdum. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Oturmadan nce iki rekat (tahiyyetu'l-mescid) namaz klmaktan seni alkoyan ey

Zuhruf: 43/32.
Bakara: 2/198.
899[899] Cum'a: 62/10.
900[900] Dihlev, Hccetullahi'l-Blia, 1/545-546.
897[897]
898[898]

nedir? buyurdu. Ben de:

Ey Allah'n resul! Seni cemaatin ierisinde otururken grdm. Cemaat da

oturuyordu. Bunun iin girite namaz klmadm. dedim. Resulullah (s.a.v.):

O halde sizden birisi mescide girdii zaman iki rekat namaz klmadan oturmasn!
buyurdu. 901[901]
622- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Benim, Peygamber (s.a.v.)'den bir alacam vard. O, bana, alacam fazlasyla

dedi. Mescide onun yanna girdiim (de) bana:

iki rekat (tahiyyetui-mescid) namaz kl! buyurdu. 902[902]

Aklama:

Tahiyyatu'l-mesci mescidi selamlama namaz, mescidin selamlanmas, sayg

gsterilmesi anlamna gelmi olsa bile, esasnda mescitlerin sahibi olan Allah'a
sayg ve tazim anlamn iermektedir.

Her ne kadar burada hadisin zahiri tahiyyatu'l-mescid namaznn vacip olmasn

gerektiriyorsa da, Buhr, Mslim, Ebu Dvud ve Nesa'nin Dmm bn Salebe'den

rivayet ettikleri hadis, be vaktin dndaki namazlar tatavvu nafile olarak

nitelendirmektedir. Dolaysyla tahiyyatu'l-mescid namaz, vacip deildir.

Hanefilere gre, tahiyyatu'l-mescid namaz mstehabtr. En az iki rekat ve en ou

iin ise bir snr yoktur. Namaz klnmas mekruh olan vakitlerde ve Cuma n
hatip hutbe okurken tahiyyatu'l-mescid namaz klmak mekruhtur.

901[901] Buhar, Salt 60, Teheccd 25; Ebu Dvud, Salt 19, 467, 468; Tirmiz, Salt 118, 316; Nes, Mesacd 37; bn
Mce, kme 57, 1013; Ahmed b. Hanbel, 5/311, 295, 303.
902[902] Buhr, Salat 59, stikraz 7, Hibe 23, Cihad 198; Ebu Dvud, By 11, 3347; Nes, By 53.

Tahiyyatu'l-mescid namaz, mescide girildiinde hemen klnmas m gerektii yada

biraz oturduktan sonra klnp klnamayaca meselesi htilafldr. Hanefi ve

Mlikere gre; mescide girince uzun zaman da gemi olsa bile oturduktan sonra
tahiyyatu'l-mescid namaz khnabilir. Ayrca bir gnde birka defa. camiye giren

kimsenin bir defa tahiyyatu'l-mescid namaz klmas kafidir.

Dihlev, tahiyyatu'l-mescid namaznn hikmeti ile ilgili olarak yle der:

Bu namazn meru klnmasnn hikmeti udur: zel olarak namaz iin hazrlanm

bir yere girildiinde namaz kmmamas bir kayp ve pimanlktr. Tahiyyetu'Imescid (=mescidi selamlama) namaz, namaza kar olan arzunun duyularla
alglanabilir bir ekilde ortaya konulmas demektir. Ayrca mescide sayg anlam da
tamaktadr. 903[903]

12- Yolculuktan Gelen Kimsenin, Gelir Gelmez Mescitte iki Rekat Namaz
Klmasnn Mstehab Olmas

623- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'le br gazveye kmtm. Dnte devem ben geride

brakp yryemez olmutu. Sonra Resulullah (s.a.v.) Medine'ye benden nce vard.

Ben de ertesi gn Medine'ye ulatm. Mescide vardmda onu mescidin kapsnda

buldum. Bana:

imdi mi geldin? diye sordu. Ben de:

Evet! diye cevap verdim. Resulullah (s.a.v.):

O halde deveni brak, mescide gir ve iki rekat geli namaz kl! buyurdu.

Bunun zerine mescide girip iki rekat namaz kldm. Sonra da evime
dndm.904[904]
903[903]
904[904]

Dihlev, Hccetullahil-Blia, 1/546.

Buhar, Salat 59, Veklet 8, By 34.

624- Ka'b b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir yolculuktan ancak gndzn kuluk vakti gelirdi. Geldii
zaman (ilk nce) mescitte balar, orada iki rekat namaz klar, sonra da orada
otururdu. 905[905]
Aklama:

Bu iki hadis, yolculuktan gelen bir kimsenin, evine uramadan nce mescide

giderek orada iki rekat namaz klmasnn mstehab olduunu gstermektedir. Bu

namaz, Tahiyyetu'l-mescid namaz olmayp seferden geli namazdr.

Bu namaz klmann hikmeti, yolculuktan sapasalam dnd iin seferden geli

nimetine kr iin olmasdr.

13- Duha (Kuluk) Namaznn Mstehab Olmas, En Aznn iki Rekat, En

Mkemmelinin Sekiz Rekat, Ortasnn Drt Yada Alt Rekat Olmas Ve Bu
Namaz Devaml Surette Klmaya Tevik

625- Abdullah b. akk'ten rivayet edilmitir: ie'ye:

Peygamber (s.a.v.) Duha (=kuluk) namazn klar myd? diye sordum. ie:
Hayr, fakat bir yolculuktan gelmi ola! dedi. 906[906]
626- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

905[905]
906[906]

Buhr, Cihad 198; Ebu Dvud, Cihad 161, 2773; Nes, Mesacid 38.
Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu 12, 1292; Nes, Siyam 35.

Ben, Resulullah (s.a.v.)'in Duha nafilelerini kldn hi grmedim. Dorusu bu

namaz ben klyorum. Resulullah (s.a.v.), insanlar amel eder de zerlerine farz olur
endiesiyle yapmak istedii bir ii (bazen) terk ederdi. 907[907]

Aklama:

Bu hadisten anlalyor ki; Hz. Peygamber (s.a.v.) bu namazn sahip olduu

faziletten dolay arasra bu namaz klar, ok kere de farz olur korkusuyle terk
ederdi. Hz. Aie'nin arasra klnan bu namazdan haberdar olmamas da pek

mmkndr. nk Resulullah, ounlukla kuluk vaktinde mslmaniann ilerini

tedbir iin ya mescide yahut baka bir yere gider, bazen de seferde bulunurdu. Buna
bir de kasm yani zevceler arasnda nbet taksimi dolaysyla Aie'nin odasnda

dokuz gnde bir ancak bulunabildiini ilve edersek, olumsuz klmasnn yn daha
kolay meydana kar. Ya da Hz. Aie bu szn Devaml olarak klmazd ma'nsna

sylemi olabilir. Nitekim 623 nolu rivayette Duha namazn Rasulullah drt rek'at
olarak klard demi olmas bu son ihtimali glendirmektedir.

Bununla beraber Abdullah bn mer'in duh namaz hakknda bid'atdr dedii de

sahih yollarla sabit olmutur. Lkin bu da, Abdullah bn mer'in, Peygamber'in bu

fiilinden haberdar olmadna yahut gsteri suretiyle mescidde klnmas yahut da

bu namaza devam edilmesi bidatdr demek istemi olduu eklinde yorumlanmtr.
Her ne hal ise cumhur, duh namaznn mstehab olduu grne varmtr.
621 nolu Hz. Aie hadisi hakknda bn Abdilberi yle der:

Sahblerden her fert iin Peygamber'in hadislerinin hepsini bilmesi mmkn

deildi. Birisinin bildii bir olay, dierleri bazen bilemezdi. Btn hadisleri
bilircesine vkf olmak daha sonraki devirlerde btn hadsler hads kitablarnda
toplandktan sonra o dnemin insanlar iin myesser olmutur.

Resulullah (s.a.v.), duh vaktinde Aie'nin yannda ok az bulunurdu. ou zaman

907[907]

Buhari, Teheccd 5; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu 12, 1293.

mescidde yahut misafir olarak ashabnn birinin yannda yahut da hanmlarndan

birisinin odasnda bulunurdu. Bu sebeble Aie, Raslullah'n duh namaz kldn

grmemiti de:

Raslullah'n duh namaz kldn grmedim demitir. Sonra bu olumsuz klma

ve inkr, duh namaznn aslna deil muttariden devaml olarak klmaya ynelik

olabilir. Bu yn: Muze bint. Abdillah el-Adeviyye'nin rivayet ettii 623 nolu
hadisler dorulamaktadr. 908[908]

627- Muzc'den rivayet edilmitir: ie'ye:

Resulullah (s.a.v.), Duha namazn ka rekat klard? diye sordu. Aie:

Drt rekat klar, diledii kadar da artrrd diye cevap verdi. 909[909]
Aklama:

Kuluk/Duha namaz: Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kuluk vaktinde nafile namaz

kldna ve arkadalarna da bu vakitte namaz klmay tavsiye ettii namazdr.

Kuluk namaz klmak, mstehab olup gnein bir mzrak boyu ykselmesinden,
yani gnein domas zerinden takriben 45-50 dakika gemesinden zeval vaktine
kadar olan mddet ierisinde iki, drt, alt, sekiz yada oniki rekat klnabilirse de en
faziletlisi drt rekat klmaktr,

Sonu olarak; kuluk namaz, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in devaml surette klmad,
baz zamanlarda arasra kld bir namazdr.

628- Abdurrahman b. Ebi Leyl'dan rivayet edilmitir:

908[908]
909[909]

B.k.z: M. Sofuolu, Mslim Tercemesi, 2/358.

bn Mce, kametu's-Salat 1381.

Bana, hi kimse Peygamber (s.a.v.)'i Duha namaz klarken grdn haber

vermedi. mm Hni' hari. nk o, Mekke'nin fethedildii gn Resulullah

(s.a.v.)'in onun evine girip sekiz rekat namaz kldn rivayet edip:

Onun bu namazdan daha hafif bir namaz kldn grmedim. Fakat rku ile secdeyi
tam yapyordu dedi. 910[910]

629- mm Hni (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Mekke'nin fethedildii sene Resulullah (s.a.v.)'e gitmitim. Onu ykanrken buldum.

Kz Ftma da onu bir elbiseyle rtyordu. Ben selm verdim. Resulullah (s.a.v.):
Bu kadn kimdir? diye sordu. Ben:

Eb Tlib'in kz mm Hnt dedim. Resulullah (s.a.v.):

Ho geldin mm Hn! dedi. Ykanmasn bitirdikten sonra ayaa kalkt ve bir

elbiseye brnerek sekiz rek't namaz kld. Namaz bitirince, ona:

Ey Allah'n resul! Annem olu Ali bn Eb Tlib, benim kendisine gvence

verdiim bir kimseyi, Hbeyrenin olu filancay ldreceini syledi dedim. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.):

Ey mm Hni! Senin gvence verdiin kimseye, biz de gvence verdik buyurdu.

Bu olay, kuluk vakti oldu. 911[911]
Aklama:

Hubeyre, mm Hn'nin ei olup Mekke'nin fethi zerine Necran'a kap orada irk

zere lmtr. mm Hn'nin, Hubeyre'den drt olu vard. Himaye edilen kimse

910[910]

474.

911[911]

Buhr, Taksiru's-Salat 12, Teheccd 31, Meazi 50; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 12, 1291; Tirmiz, Sal at 346,

Buhar, Salat 4; Nes, Snen'l-Kbr, 486; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/342, 343; bn Huzeyme, Snen, 1233.

de, fetih gn Hz. Peygamber tarafndan ilan edilen eman kabul etmeyerek Halid b.

Velid komutasndaki askeri birlie kar sava aan kk bir zmreye dahil
olanlardand. Bu kiinin ismi hususunda yedi kadar isim sylenmitir. te bu kimse,

daha sonra mm Hn'ye snm, kardei Ali'de bunu yada bunlar ldrmeye
kalkmt. mm Hn'de gelip onun balanmas iin arac olmutur.

te bu olay, mmin bir kadnn, kafire verdii emann mslmanlarca kabul

edildiini ortaya koymaktadr. Dolaysyla bu olay, slam kadnnn, siyasi hakka

sahip olduunun aka rneklerinden birisidir.

Bu olay, kuluk vakti olmutu. Resulullah (s.a.v.) bu olay srasnda sekiz rekat
kuluk namaz klmt.

630- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden her birinin, her bir mafsalna karlk bir sadakas vardr. Her tebih, bir
sadakadr. Her tahmid, bir sadakadr. Her tahlil, bir sadakadr.
Her tekbir, bir sadakadr. yilii emretmek ve ktlkten men etmek de birer
sadakadr. Btn bunlara, kiinin klaca iki rekat Duha namaz yeterlidir. 912[912]

Tebih:

Subhanallah demektir. Tahmid: el-Hamdullah demektir.

912[912]

168.

Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 12, 1285, 1286, Edeb 159-160, 5243, 5244; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/167,

Tahlil:

L ilahe illallah demektir. Tekbir: Allahu Ekber demektir.

Hadisin metninde geen Sulm kelimesi, parmaklarn eklemleri arasndaki

ksmlar ifde ederse de, zamanla bu kelime bedenin btn kemikleri ve eklemleri
iin kullanlr olmutur. Burada da bu kelimeyk btn eklemler ve kemikler kasd
edilmitir.

Sadaka ise iyilik ve gereklik gibi mnlar tar. Allah yolunda yaplan harcamalar
ifde eder. Sadaka vermeye Tasadduk denir.

Sadaka sadece fakirlere verilen mal veya para deildir. Fertlere ve cemiyete yarar

salavan her faydal sz, davran ve i bir nevi sadakadr. Hadis-i erifte bu geree
iaret edilerek madd imknlaryla sadaka vermekten ciz kalan fakir kimselerin de

tasadduk imknlarnn bulunduu ifde edilmekte ve onlara da sadaka yollan

gsterilmektedir. Ayrca hadiste hergn Allah'n nimetlerini gz nnde

bulundurmak hergn bu nimetlerin krn eda iin hlis niyyetlerle almak
zerinde duruluyor.

Sayya hesaba gelmez nimetlerden bahsedilirken insan vcudundaki eklem ve

kemiklerin birbiriyle baland yerler sz konusu ediliyor. Bu eklemler, insann

hareket kabiliyetini te'min eder. Bunlar vastasyle insan pekok hareketi rahatlkla
yapar.

Kemikler olmasa insan bir et yn hlini alr. Vcudda az miktarda bir kirelenme

olmas bile insan doktordan doktora koturduu dnlrse, kemiklerin ve

eklemlerin maddi llere smayan deeri karsnda kr borcunu yerine
getirmenin lzum ve ehemiyyeti kolayca anlalr.

te bu nimetlerin borcu, hadiste rnekleri verilen ve sadakann kapsamna giren

iyilikleri yapmakla denebilir. Esasen hadis-i erifte Sadaka olarak isimlendirilen

ilerin gnlk hayatmzn ayrlmaz birer paras olduu da muhakkaktr. Ancak

bunlar Allah rzas urunda yapmak hem nimetin kr, hem de sevab getirecek

birer sadaka olur.

Kuluk namazndaki fazileti ve sevabn bu fiillerin hepsinin fazileti ve sevabna

denk olduu da ifde ediliyor. nk namaz btn vcudun itirakiyle klnd iin
btn organlarla birlikte eklemler de Allah'a olan borcunu demi olur. Ayn
zamanda namaz btn iyilikleri iine alr. nk namaz klan kimse nefsini iyilie

ve hayra arm olduu gibi, ktlklerden de sakndrm olur. nk namaz

btn ktlklerden uzaklaarak ilh huzura gelmenin ve bu uura ermenin bir
ifadesidir. Nitekim Yce Allah Kur'an- Kerim'de;

Gerekten namaz btn kt ilerden alkoyar 913[913] buyurmaktadr.

Bu ifdelerle kuluk namaznn faziletinin ve konumunun derecesi veciz bir ekilde

aklanmtr.

Ayrca bu hadiste; herkesin kendi imknlarna gre dereceler elde edebilecei

anlatlmaktadr. Allah'a iyi bir kul olabilmek iin mutlaka zengin, yahut mutlaka
fakr olmak gerekmez. Kadn veya erkek shhatli veya hasta, mir veya me'mur

hangi tabakadan olursa olsun her insan bulunduu duruma gre Yce Allah'a iyi bir
kul olabilir. Ancak bunun iin, insann bulunduu durumu iyi tyin etmesi elinde

bulunan imknlarn iyi ler, iyi kullanrsa, bunlarla kendini kurtarmas,

kmsenmeyecek dereceler elde etmesi zor deildir. Btn yet ve hadislerin
gsterdii hakikatlerden biri budur.

631- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Dostum (s.a.v.), bana; eyi; her aydan gn oru tutmay, iki rekat Duha
namazn ve uyumadan nce vitir namazn klmam vasiyet etti. 914[914]

14- Sabah Namaznn Ik Rekat Snnetini Klmann Mstehab Olmas

913[913]
914[914]

Ankebut: 29/45.
Buhar, Teheccd 33; Nes, Kyamu'I-Leyl 28.

632- Mminlerin annesi Hz. Hafsa (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), mezzin sabah namaz iin okuduu ezan bitirip) sustuu ve
sabah namaz vakti iyice belirdiinde farz namaz klnmadan nce hafife/ksa iki
rekat namaz klard. 915[915]

633- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), sabah namaznn vaktini bildiren ezan iittii zaman sabah
namaznn iki rekat snnetini klar ve bu iki rekat namaz hafif/ksa tutard. 916[916]

634- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) sabah namaznda ezan ile kamet arasnda iki rekat namaz
klard. 917[917]

635- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), sabah namaznn iki rekat snnetini klar ve bu iki rekat namaz o
kadar hafif/ksa tutard ki, ben kendi kendime; Acaba bu iki rekatta mm'lKur'an'/Fatiha suresini okudu mu derdim! 918[918]
636- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), hibir nafile namaza, sabah namazndan nce kld iki rekat
namaza gsterdii devamll gstermezdi. 919[919]
Buhri, Ezan 12, Teheccd 29, 34; Tirmiz, Salat 320, 433; Nes, Kyamu'1-Leyl 57, 60; bn Mce, kametti'sSalat 1145.
916[916] Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu 26, 1339; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/204; bn Hibbn, Sahih, 2464; Beyhak,
Snen'l-Kiibr, 3/44
917[917] Buhr, Ezan 12.
918[918] Buhar, Teheccd 28; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu 3, 1255; Nes, ftitah 40.
919[919] Buhr, Teheccd 27; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu1 2, 1254; Tirmiz, Salt 307, 416; Nes, Kymu'1-Leyl 56;
bn Mce, kme 102 1150; Ahmed b. Hanbel, 6/265.
915[915]

637- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Sabah namaznn iki rekat (snnet) namaz, dnyadan ve dnyadaki her eyden daha
hayrldr. 920[920]

Aklama: Hadisler; sabah namaznn farzndan nce klnan iki rekat snnetin,

mekked snnetlerden olduunu gstermektedir. Hatta Hanefi alimlerinden bnu'l-

Hmm (. 861/1457)'a gre, snnet namazlar ierisinde en faziletli sabah

namaznn snnetidir. nk Resulullah (s.a.v.), hazarda ve seferde sabah

namaznn snnetini hi terk etmemitir. Hatta sabah namaz kazaya kaldnda, bu

iki rekatlk snnet namazn da kaza olarak klmtr.
638- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), sabah namaznn iki rekat snnet namaznda Kafirun suresi ile
hlas suresini okurdu. 921[921]
Aklama:

Hadis, konumuzu tekil eden balkla ilgisi, sabah namaznn snnetinde Kafirun
suresi ile hlas suresi gibi ksa surelerin okunacan ifade etmesidir. Hadiste,

Fatiha'dan bahsedilmemesi, Resuluah (s.a.v.)'in sabah namaznn snnetinde

Fatiha suresini okumadna delalet etmez. nk Fatiha'sz namazn olmayacana
delalet eden hadisleri, Fatiha'nn okunacanda pheye ve bunu ayrca zikretmeye
lzum brakmamaktadr.

920[920]
921[921]

Tirmiz, Salt 307, 416; Nes, Kyamu'l-Leyl 56.

Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu 3, 1256; Ncs, ftitah 39; bn Mce, kamctu's-Salat 102, 1148

Bundan dolay sabah namaznn snnetinin birinci rekatnda Fatiha'dan sonra

Kafirun suresi ve ikinci rekatta ise hlas suresini okumak mstehabtr. Bu

cumhurum grdr.

639- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), sabah namaznn iki rekat (snnet) namaznn ilk rekatnda
Bakara sresindeki;

Deyin ki: Biz; Allah'a ve bize indirilene iman ettik ......

okudu ve ikinci rekatta ise

923[923]

922[922]

ayetini sonuna kadar

Biz, Allah'a iman ettik. ahid ol ki, biz

mslmanlararz 924[924] ayetini okudu. 925[925]

Aklama:

Dier nafilelere nispetle sabah namaznn snnetini ok ksa bir ekilde klmak

caizdir. Tahavnn rivayetine gre, sabah namaznn snneti hususunda alimler drt
ayr grtedirler:

a- Sabah namaznn snnetinde kraat yoktur: Alimlerden Ebu Bekir b. el-Esam ile
bn Uleyye ve Zahirilerden bir grup bu grtedirler.

b- Sabah namaznn snnetinde yalnz Fatiha okunur ve namaz bu suretle ha-

fifletilir: Bu gr, Abdullah b. Amr (r.a.)'dan rivayet olunmutur. mam Mlik'in

mehur olan gr de budur.

c- Bu namaz, Fatiha ile ksa bir sre okuyarak hafifletilir: mam Mlik ile mam
afi'nin birer grleri budur.

d- Sabah namaznn snnetinde, uzun sreler okumakta bir beis yoktur: Bu

Bakara: 2/136.
Al-i mrn suresinde bulunan.
924[924] Al- mrn: 3/52.
925[925] Ebu Dvud, Salatu't Tatavvu1 3, 1259; Nes, fiitah 38.
922[922]
923[923]

gr, brahim en-Neha ile Mchid'den rivayet olunmutur. mam- A'zam'n,

Bazen ben, bu iki rekatta Kur'an- Kerim'den iki hizb okurum dedii rivayet

olunur. Hanefi imamlarnn gr budur. Abdullah b. Mes'd (r.a.) ile tabinden

Said b. Cbeyr, Muhammed b. rn, Abdurrahman b. Yezd, Sveyd b. Gafele ve

Guneym b, Kays'n grleri de budur. mam afi de bu gre katlmtr. 926[926]
15- Farz Namazlardan nce Ve Sonra Klnan Rtibe (=Mekked)
Snnetlerinin Fazileti Ve Saylar

640- mm Habbe (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Kim bir gn ve bir gece ierisinde farz namazlardan hari on iki rekat nafile namaz
klarsa o namazlar sebebiyle o kimseye cennette bir ev yaplr dediini iittim. mm
Habbe:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'den iittiimden beri artk bunlar hi terk etmedim

dedi. 927[927]
Aklama:

mam afi ile mam Ahmed, bu hadisi delil alarak farz namazlara bal olarak
klnan revatib/mekked snnetlerin on rekat olduunu sylemilerdir.
641- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte leden nce iki rekat, leden sonra iki rekat,
akam namazndan sonra iki rekat, yatsdan sonra iki rekat ve Cuma namazndan

926[926]
927[927]

B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 4/188-189.

EbuDvud, Salatu't-Tatavvu' 1, 1250.

sonra iki rekat namaz kldm. Akam, yats ve Cuma namazlarnn snnetlerini
Peygamber (s.a.v.)'le onun evinde kldm. 928[928]
Aklama:

Hanefilere gre farz namazlara bal olarak klman revatib/mekked snnetleri,

oniki rekattr. Delilleri; bu hadis, bir nceki hadis ile Tirmiz'nin hasen yolla
Peygamber (s.a.v.) lenin farzndan nce drt ve sonra da iki rekat klard 929[929]
eklinde rivayet ettii hadistir.

Hadiste ayrca cumadan sonra klman snnetlerden de bahsedilmektedir.

Resulullah (s.a.v.) Mekke'nin fethi srasnda cumadan sonra alt rekat ve Medine'de
ise cumadan sonra evinde sadece iki rekat kld fade edilmektedir. 930[930]

Bu konudaki rivayetlerin farkl olmasndan tr alimler cumadan sonra klnacak

snnetlerin rekat says hususunda ihtilaf etmitir. mam afi ile mam Ahmed'e

gre cumadan sonra iki rekat snnet klnr. Ebu Hanfe'ye gre ise drt rekat ve
Ebu Yusuf'a gre ise a!t rekat snnet klnr.

Sonu itibariyle; mam afi ile mam Ahmed bu konuda Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
fiili uygulamasn 931[931] Ebu Hanife szl uygulamasn
fiil ve hem de szl uygulamasn delil getirmitir.

932[932]

ve Ebu Yusuf da hem

16- Nafile Namaz Ayakta Ve Oturarak Klmann, Bir Rekatn Bir Ksmn
Ayakta Ve Bir Ksmn Da Oturarak Klmann Caiz Olmas

642- Abdullah b. akk'ten rivayet edilmitir:

Buhr, Teheccd 29; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu1 1, 1252; Tirmiz, 425, 432, 433.
Tirmiz, Salat 315.
930[930] Ebu Dvud, Salat 236-238, 1130; Beyhak, Snen'l-Kbr, 3/240.
931[931] Tirmiz, Salat 376.
932[932] Tirmz, Salat 376.
928[928]

929[929]

Aie'ye, Resulullah (s.a.v.)'in nafile namazn sordum. O da:

Resulullah (s.a.v.), benim evimde eden nce drt rekat nafile namaz klar, sonra
mescide kp cemaata lenin farz namazn kldrr, sonra tekrar evime girip iki
rekat nafile namaz daha klard. Cemaata akam namaznn farzn kldrr, sonra
ejime gelip iki rekat nafile namaz klard. Cemaata yats namazn(n farzn) kldrr,
evime gelip iki rekat nafile namaz klard. Geceleyin ise ilerinde vitir de dahil olmak
zere dokuz rekat namaz klard. Baz geceler, namaz ayakta uzunca bir ekilde klar,
baz gecelerde ise oturarak uzunca bir biimde klard. Kraati ayakta iken okursa,
ayaktayken rku ve secd'j eder, kraati otururken okursa oturduu yerden rku ve
secde ederdi. Fecr doduunda sabah namaznn iki rekat nafilesini klard diye
cevap verdi. 933[933]

643- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'i, gece namazlarnn hibirinde oturarak (Kur'-an)

okuduunu grmedim. htiyarlad zaman oturarak okumaya balad. yle ki
okuduu sureden otuz yada krk ayet kalnca, ayaa kalkp onlar da ayakta okur,
sonra rkuya varrd. 934[934]

644- Abdullah b. akk'tan rivayet edilmitir: Aieye:

Peygamber (s.a.v.) hi oturduu yerden namaz klar myd? diye sordum. O da:

Evet, insanlar onu ihtiyarlattktan sonra oturarak namaz kld diye cevap verdi.
935[935]

645- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Buhar, Taksiru's-Salt 20, Teheccd 16; Ebu Davud, Salat 174-175, 953, 954, 955, 956; Tirmis, Salat 275, 374,
375; Nes, Kymu'1-Ley! 18, 19, 22; bn Mace, kme 140, 1226, 1227, 1228; Ahmed b. Hanbel, 6/30, 98, 100, 112.
934[934] Buhr, Taksim s-Salt 20, Teheccd 11.
935[935] Nes, Kyamu'1-Ley! 19.
933[933]

Peygamber (s.a.v.) bir ok namazn oturarak klmadan vefat etmedi. 936[936]

646- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in ya ilerleyip (bedeni) arlanca ounlukla namazn

oturarak kld. 937[937]

647- Hz. Hafsa (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'in vefatndan bir yl ncesine kadar nafile namaznda

oturduunu hi grmedim. Fakat bundan sonra artk nafile namazn oturarak

klmaya balad. Sureyi tertil ederek okurdu. Bylece bu ekilde oturarak okuduu
surenin miktar, kalktnda okuduu uzun surelerden daha uzun olurdu. 938[938]
648- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) oturarak namaz klmadan vefat etmedi. 939[939]

Aklama:

Bu hadisler; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, hem ayakta ve hem de oturarak namaz

kldn gstermektedir. Bu, ya ayn gecede olmu yada ayr gecelerde olmutur.

Nafileye ayakta balayan kimse, rkusunu da ancak ayakta, oturduu yerde

balayan kimse de ancak oturarak yapabilir. Bu, Mlikiler ile Hanefilerin grdr.
649- Abdullah b. Amr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Nes, Kyamu'l-Leyl 19.

Ahmed b. Hanbcl, Msned, 6/257.
938[938] Tirmiz, Salat 275, 373; Nes, Kyamu-Leyl 19.
939[939] Tabern, Mu'cemu'I-Kebir, 2008.
936[936]
937[937]

Bana, Resulullah (s.a.v.)'in:

Kiinin, oturarak kld namaz, ayakta kld namazn yars sevabm alr
buyurduu anlatld.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)'e gelip onu oturarak namaz klarken buldum.
Elimi onun bann stne koydum. Bana:

Ey Abdullah b. Amr! Neyin var? diye sordu. Ben de:

Ey Allah'n resul! Senin;

Kiinin oturarak kld namaz, ayakta kld namazn yars sevabn alr
buyurduun bana anlatld. Halbuki sen oturarak namaz klyorsun' dedim.
Resulullah (s.a.v.):

Evet, ama ben, sizden herhangi birisi gibi deilim! buyurdu. 940[940]
Aklama:

Hadisten, bir kimsenin ayakta durmaya gc yettii halde oturarak kld nafile
namazn sevabnn yars kadar olduu anlalmaktadr. Bu, nafile namazlarla
ilgilidir. Ayakta durmaktan aciz olan, namazn oturarak klarsa bunun sevabnda
herhangi bir noksanlk yoktur.

Farz namazlarda ise ayakta durmaya gc yetenin oturarak namaz klmas asla caiz
deildir.

Hz. Peygamberin Ben, sizden herhangi birisi gibi deilim buyurmasn; limler iki
ekilde deerlendirmilerdir;

1- Hz. Peygamberin ayakta durmaya gc yettii halde oturarak kld nafile

namaz, bakalarnn oturarak kld nafile gibi deildir. Onun, oturarak kld
940[940]

Ebu Dvud, Salat 174-175, 950; Nes, Kiyamu'I-Leyl 20.

namaz aynen ayakta kld gibidir, sevabnda herhangi bir eksilme yoktur.

2- Kad yz'n dediine gre; Hz. Peygamber (s.a.v.), zr olmamas bakmndan

dier insanlar gibi deildir. nk Hz. Peygamber, bunu mrnn sonuna doru,
yallndan dolay yapmtr. nk normal hallerde Hz. Peygamber devaml en

efdal yapard. O zaman efendimizin sznn manas, Ben sizden biri gibi deilim,
yalandm, onun iin oturarak namaz klyorum eklinde olacaktr.

Ancak Kad yz'n bu grne itiraz edilmitir. nk zr halinde oturarak

klnan namazn sevabnda noksanlk olmamas sadece Hz. Peygambere zg deil,

geneli kapsamaktadr.

17- Gece Namaz Ve Peygamber (s.a.v.)'in Geceleyin Kld Namazlarn Rekat

Says, Vitir Namaznn Bir Rekat Olduu Ve Bir Rekat Namazn Sahih Olmas

650- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) yats namazn -ki insanlar buna Ateme derler- bitirdikten sabah
namazna kadar on bir rekat nafile namaz klard. Her iki rekat arasnda selam verir,
bir rekat da vitir klard. Sabah namaznda mezzin ezan okuyup sustuu, sabahn
olduunu iyice anlad ve kendisine haber vermek iin mezzin geldii zaman kalkp
hafif/ksa iki rekat namaz klard. Sonra kamet iin mezzin gelinceye kadar sa
tarafna yaslanrd. 941[941]

651- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) geceleyin on rekat (nafile) namaz klard. Yalnz son rekatta
selam teehhdne oturmak zere bunlarn besiyle vitir yapard. 942[942]
Buhr, Ezan 15, Deavat 5; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 26, 1337; Tirmiz, Salat 325, 440, 441; Nes, Ezan 41,
Sehv 74.
942[942] Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu 26, 1338; Tirmiz, Vitr 337, 459; bn Mce, kametu's-Salat 181, 1359; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 6/50, 123.
941[941]

Aklama:

fiiler, bu hadisi delil alarak, vitir namazn, bir selamla be rekat olarak klmann
caiz olduunu sylemilerdir.

Hanefilere gre bu hadis, muzdarib olup delil olma niteliinden uzaktr.

652- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edmitir:

Resulullah (s.a.v.) (geceleyin) sabah namaznn iki rekat (snnet)iyle birlikte on

rekat namaz klard. 943[943]
653- Ebu Seleme b. Abdurrahman'dan rivayet edimitir:

Ebu Seleme, Aie'ye; Resulullah (s.a.v.)'in Ramazan ayndaki namaz nasld? diye
sordu. ie dedi ki;

Resulullah (s.a.v.), Ramazanda ve Ramazan'dan baka gecelerde on bir rekattan

fazla namaz klmazd. Drt rekat namaz klard ki, onun gzelliini ve uzunluunu

sorma! Sonra drt rekat daha namaz klard ki, onun gzelliini ve uzunluunu da
sorma! Sonra rekat namaz klard.
Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Vitri klmadan m uyuyacaksn? diye sordum. O da:

Ey ie! Gerekten benim gzlerim uyur, fakat kalbim uyumaz buyurdu. 944[944]
654- Ebu Seleme'den rivayet edilmitir:
943[943]
944[944]

Buhri, Teheccd 10; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 26, 1360.

Buhr, Teheccd 16; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 26, 1341; Tirmiz, Salat 325, 439; Nes, Kyamu'1-Leyl 55.

e'ye, Resulullah (s.a.v.)'in geceleyin ka rekat namaz kldn sordum. ie:

Resulullah (s.a.v.)'in (geceleyin) on rekat namaz klard. nce sekiz rekat klar,
sonra vitir yapard, sonra oturduu yerden iki rekat daha namaz klard. Rkuya
varmak istediinde ayaa kalkar da yle rku ederdi. Sonra sabah namaznda ezan
ile kamet arasnda iki rekat namaz klard' diye cevap verdi. 945[945]

655- Ebu Seleme'den rivayet edilmitir: Aie'ye gelip ona:

Ey anne! Bana, Resulullah (s.a.v.)'in gece namazn haber ver! dedim. ie:

Resulullah (s.a.v.)'in namaz, sabah namaznn iki rekat snneti de dahil olmak zere
Ramazan'da ve Ramazan'dan baka gecelerde on rekat (geceleyin) namaz klard
diye cevap verdi. 946[946]
656- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in gece namaz on rekat idi. Bir secdeyle vitir yapar ve sabah
namaznn iki rekat snnetini de klard. Bylece geceleyin kld namazlarn rekat
says, on rekat olurdu. 947[947]

657- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) gecenin banda uyur, sonunu ihya ederdi. Sonra ailesine cinsel
ynden bir ihtiya duyarsa, onunla ihtiyacn grr, sonra da uyurdu. Birinci nida
vakti olduunda deinden srard.

Aklama:

Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 26, 1340; Nes, Kiyamu'I-Leyl 60.

Buhr, Teheccd 10; Nes, Snemi'1-Kbr, 392; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/39.
947[947] Buhr, Teheccd 10; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 26 (1334.
945[945]
946[946]

Hadisin ravisi der ki; Hayr, vallahi, Aie Kalkt demedi. Sonra zerine su

dokunurdu. Ravi der ki: Hayr, vallahi, Aie Ykand demedi. Fakat ben, onun ne
demek istediini biliyorum. Eer cnp deilse bir insann namaz iin ald abdest
gibi abdest alr, sonra iki rekat namaz klard. 948[948]
658- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) geceleyin namaznn sonu vitir oluncaya kadar namaz klard.
949[949]

659- Mesrk'tan rivayet edilmitir:

ie'ye, Resulullah (s.a.v.)'in amelini sordum. O da:

Resulullah (s.a.v.) devaml olan ameli severdi diye cevap verdi. Ona:
Resulullah (s.a.v.) ne zaman namaz klard? diye sordum. O da

Horozun sesini iittii zaman kalkar, namaz klard dye cevap verdi. 950[950]
660- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Son seher vakti, Resulullah (s.a.v.)'i, benim evimde yada yanmda ancak uyur halde
bulurdu. 951[951]

661- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Buhr, Teheccd 16; Nes, Kyann'-Leyl 17.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/253.
950[950] Buhr, Teheccd 7, Rikk 18; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 22, 1317; Nes, Kyamu'l-Leyl 8.
951[951] Buhr, Teheccd 7; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 22 (1318); bn Mce, kametuVSalat 126, 1197.
948[948]
949[949]

Peygamber (s.a.v.), sabah namaznn iki rekat (snnet)ini kld zaman, eer ben o
srada uyank isem benimle konuurdu. Uyank deilsem (dinlenmek iin sa tarafna)
yatp uzanrd. 952[952]

662- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir;

Resulullah (s.a.v.), geceleyin namazn, nnde ie yanlamasna yatt halde klard.

Geriye sadece vitir namaz kald zaman ie'ye uyandrr, o da vitir namaz klard.
953[953]

663- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), gecenin banda, ortasnda ve sonunda olmak zere br parasnda

vitir namaz klard. Vitri seher vaktinde son bulurdu. 954[954]

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.), ilk zamanlarda, yats namazn ve son snneti kldktan
sonra bir re uyur ve gecenin ikinci yansnda kalkp vitir namazyla birlikte iinde
bulunduu artlara yedi ile on rekat arasnda deien sayda gece namaz klard.

Farz olsun, nafile olsun, gece klnan btn namazlara Gece Namaz denilmekle
birlik-br Fkh terimi olarak, Gece Namaz denilince; geceleyin klnan vitir ve
teheccd namazlar anlalr. Her ne kadar akam ve yats namazlar geceleyin
klnrlarsa da bunlar Gece Namazndan saylmazlar. nk geceleyin yats

namazndan sonra uyumadan veya bir miktar uyuduktan sonra klnan namazlara
Gece Namaz (Saltu'l-Leyl) denir. Gece maz klmak, mendubtur.

Buhr, Taksiru's-Salat 20, Teheccd 24, 26; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 4, 1262; Tirmiz, Salat 309, 418.
Buhr, Salat 103; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/259.
954[954] Buhr, Vitr 2; Ebu Dvud, Vitr 8 1435, 1437; Tirmiz, Vitr 4, 456, Fezilu'l-Kur'an 16, 924; Nes, Kymu'1-Leyl
30; bn Mce, kmetu's-Salat 121, 1185; Ahmed b. Hanbel, Nisned, 6/46, 47, 73, 94, 100, 107.
952[952]
953[953]

Teheccd namaz ise, bir miktar uyuduktan sonra kalkp klnan namazlara denir,

heccd namaz, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e farz bir namazd. Fakat bu namaz nasl

kld nusunda mezhep imamlar arasnda gr ayrl vardr. Teheccd namaz

ile ilgili htilafn sadece eda edili tarz ile ilgili olduu, fakat onun mmet zerine
vacip olmadna dair fak bulunduu, vitrin ise hem edasnda ve hkmnde ihtilaf
bulunduu anlalr.

Hz. Peygamber (s.a.v.), Teheccd Namazn, eitli zamanlarda farkl ekillerde

kld gece namazlarnn rekat saylan ve keyfiyetleri de birbirinden farkldr. Bu

farkllk,

Hz.

ygamber

(s.a.v.)'iy

iinde

bulunduu

zaman

ve

artlarda

kaynaklanmaktadr. Ancak demeyen bir ey varsa o da, hi aksatmadan ve devaml

olarak gece namazn klm olmas-. Karacak olursa, Tirmiz'de geen ifadeye
gre, gndzleyin on iki rekat klard.

in gerei u ki; Hz. Peygamber (s.a.v.), ilk zamanlardaki ruh ve tabi duruma
gre, zen yedi, bazen dokuz ve bazen de sabah namaznn iki rekat snnetiyle
birlikte on ;at gece namaz klmtr.

Bu on rekat namaz, u ekilde aklanmtr:

1- Vitir ile birlikte dokuz rekat,

2- Vitirden sonra oturarak iki rekat,

3- Sabah namaznn Ezan ile kameti arasnda iki rekat daha.

Vitrin bir rekat klnacana delil gsterilen bu hadislerden hi birisi, bal bana
bir rekat niyet edilerek vitir klndn ak olarak ifade etmemektedir. Vitrin, bal
bana bir rekat rak klnm olmas, sadece bir kanaatten ibarettir.

Resulullah (s.a.v.)'in geceleri vitir namaz ve vitir namazndan sonra oturarak kld
iki rekat ile birlikte on rekat namaz klarken, daha sonra bunlarn iki rekatn

terk ederek vitirden sonra oturarak kld iki rekat namaz dahil vitirle birlikte
topiam on bir rekat gece namaz klmaya balamtr. Daha sonra ya ilerleyince, iki

rekat daha azaltarak vitirden sonra oturarak kld iki rekat dahil vitirle birlikte
kld gece namazlarnn saysn dokuz rekata indirmitir.

Geceleri dokuz rekat namaz klmaya devam ettii gnlerde vefat etmitir.

Burada anlatlan saylara, sabah namaznn iki rekatlk snneti dahil deildir. nk
sabah namaznn iki rekatlk snnetini klmay asla brakmamtr.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in uykusunun, abdestini bozmamas; onunla ilgili zel bir
durumdur.

18- Uyuyakalmak Yada Hasta Olmak Suretiyle Gece Namaz Klamayan

Kimsenin Durumu

664. Zrre'den rivayet edilmitir:

Sa'd bn Him b. Amir, Allah yolunda gazaya niyet ederek Medine'ye gelip

Medine'de kendisine it (gelir getiren tanmaz) bir mal satarak bedeliyle silh ve
at satn almak, bylece lnceye kadar Bizansllara kar cihdda bulunmak
istemiti. Medine'ye gence, Mednelilerden bz kimselere rastlad. Onlar, onu, bu

iten nehy etmiler ve ona Allah'n nebisi (s.a.y)'in haytnda alt kiilik bir

cematin bunu yapmak istediini, fakat Allah'n nebisi (s.a.v.), onlar bundan
nehyettiini ve kendilerine:

Benim ahsmda sizin iin gzel bir rnek yok mudur? buyurduunu haber verdiler.
Onlar, bunu syleyince Sa'd daha nce boad- hanmna pimanlk duyarak

hanmnn iddet dnemi ierisinde geri dnm ve hanmna geri dndne hid
de getirmiti.

Daha sonra Abdullah bn Abbs'a gelerek ona Resulullah (s.a.v.)'in vitir namazn
sordu. Abdullah bn Abbs:

Ben, sana Resulullah (s.a.v.)'in vitrini yeryznde yaayanlarn en iyi bilenini

gstereyim mi? dedi. Sa'd:

Kimdir o? diye sordu. Abdullah bn Abbs:

Aie'dir. Ona git ve bu mesleyi ona sor. Sonra gel de sana verdii cevb bana haber
ver dedi. Sd der ki:

Bunun zerine ben, Aie'ye gitmek zere yola ktm ve Hakm b. Eflh'a varp
ie'ye beraber gitmek zere onu yanma almak istedim. Hakm:

Ben, ona yaklamam. nk ben, onu, Ali ile Muaviye'nin frkalarndan ibaret olan
u iki frka hakknda bir ey sylemekten nehyettim de o, buna raz olmayarak

bildiini yapt dedi. Ben, Hakm'e benimle birlikte gelmesi iin yemin edip durdum.

Bunun zerine Hakm, benimle geldi. Beraberce Aie'ye gittik. Yanna girmek iin
izin istedik. Aie'de, bize izin verdi. Yanna girdik. Hakm'i grnce onu tanyp:
Sen, Hakm misin? dedi. Hakm:
Evet diye cevp verdi. ie:

Beraberindeki kimdir? dedi; Hakm:

Sa'd bn Him'dr diye cevp verdi. Aie:

Hangi Him? dedi. Hakm:

Amir'in olu! dedi. Bunun zerine Aie, ona rahmet okudu, sonra da:
Hayrdr inallah! dedi.

Rv Katde; Him, Uhud savanda vurulmutu der.) Sa'd der ki: Bunun zerine
ben:

Ey M'minlerin annesi! Bana, Resulullah (s.a.v.)'in ahlkm anlat! dedim: Aie;

Sen, Kur'n okuyorsun deil mi? dedi. Ben:
Evet, okuyorum! dedim. Aie:

te Allah'n nebisi (s.a.v.)'in ahlk Kur'n idi dedi. Bunun zerine kalkmay ve
bundan sonra hi kimseye lnceye kadar hibir ey sormamaya karar verdim.
Sonra aklma unu sormak geldi. Ona:

Bana, Resulullah (s.a.v.)'in gece namazn anlat dedim; Aie:

Sen Mzemmil sresini okuyorsun deilmi? dedi. Ben:
Evet, okuyorum! diye cevp verdim. Aie:

te Yce Allah, bu srenin banda gece namazn farz kld. Bunun zerine Allah'n
nebisi (s.a.v.) ile sahabileri, bir sene boyunca gece namazna kalkt. Allah, bu srenin
sonunu oniki ay gkte tuttu. Nihayet bu srenin sonunda tahfifi indirdi de artk gece
namaz farzdan sonra klnan bir nafile oldu dedi. Ben:

Ey M'minlerin annesi! Bana, Resulullah (s.a.v.)'in vitrini anlat dedim. Aie:

Biz, onu misvakn ve abdest suyunu hazrlardk. Allah'da, onu geceleyin ne zaman
uyandrmak dilerse, uyandrrd. Kalknca, dilerini misvaklar, abdest alr ve dokuz
rek't namaz klard. Bu dokuz rektn sadece sekizinci rekatnda oturup Allah'
zikreder, O'na hamd eder ve O'na dua ederdi. Sonra selm vermeden ayaa kalkar,
dokuzuncu rek't da klard. Sonra oturarak Allah' zikreder, O'na hamd eder ve O'na
dua ederdi. Sonra bize iittirecek derecede selm verirdi. Selm verdikten sonra
oturduu yerden iki rek't (daha) namaz klard.
Ey yavrum! te bu namaz, onbir rek'ttr. Allah'n peygamberi (s.a.v.) yalanp

imanlaynca vitir namazn yedi rek't klmaya balad. Bu iki rek't, yine eskiden
kld gibi kld. Bylece bu da, dokuz rek't oldu yavrucuum! Allah'n peygamberi
(s.a.v.) bir namaz kldnda, artk ona devam etmeyi severdi. Eer kendisine uyku

basar veya bir rahatszlktan dolay gece namazm klamaz ise, o zaman (onun

yerine) gndzleyn oniki rekt namaz klard. Allah'n peygamberi (s.a.v.)'in btn
Kur'n bir gecede okuduunu, btn bir gece sabaha kadar namaz kldn ve
Ramazandan baka tam bir ay oru tuttuunu bilmiyorum dedi.

Bunun zerine ben, Abdullah bn Abbs'a giderek Aie'nn sylediklerini ona

anlattm. Abdullah bn Abbs:

Aie doru sylemi! Ona yakn olsam yada yanna girseydim bu konumay onun
azndan dinlemek iin muhakkak onun yanna giderdim dedi. Ben:

Eer senin, Aie'nin yanna girmez olduunu bilseydim, onun bu sylediklerini

sana sylemezdim dedim. 955[955]

Aklama:

Hadisin ravisi Sa'd, Allah yolunda daha serbest cihad edebilmek iin cihad iin engel

grd hanmn boam ve gelir getiren gayri menkul tanmaz bir maln da

satmaya karar vermiti. Medine'de rastlad bir sahabi topluluu, kendilerinin de

buna benzer bir teebbsleri olduu, fakat Resulullah (s.a.v.)'in buna izin

vermediini sylediler. nk Resulullah (s.a.v.), hem evlenmi ve hem de Allah

yolunda cihad etmiti. Sz konusu sahabilerin; Osman b. Ma'zun'un evinde toplanan

u on kiiden alts olma ihtimali var: Ebu Bekr, mer, Ali, Abdullah bn Mes'ud, Ebu
Zerr, Ebu Huzeyfe'nin azatls Salim, Mkdad, Selman el-Fris, Ma'kil b. Mukrin,
Osman b. Maz'un. Bunlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bir vaazn dinledikten sonra

gndzleri oru tutmaya, geceleri ihya edip uyumamaya, et yememeye, kadnlara

yaklamamaya ve erkeklik organlarn kestirip yeryznde gezgin olup gezmeye

hep birlikte karar vermilerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) bunun duyunca onlar bundan
men etmitir. 956[956]

Bu sahabiler, Resulullah (s.a.v.) ile aralarnda geen bu olay Sa'd'a anlatnca Sa'd
daha nce boadi hanmna tekrar dnm ve dndne dair de ahit getirmitir.

Hz. Peygamber (s.a.v.); Allah'n, Kur'an'da vd btn gzel huylarla bezenmi ve

ktlemi olduu btn huylardan da arnm, bundan dolay da Kur'an'da;
Dorusu sen, en byk ahlak zeresin 957[957] vgsn kazanmtr.

Mzzemmil suresinin;

Gecenin biraz hari olmak zere kalk

958[958]

ayeti inince, sahabiler, Resulullah

(s.a.v.)'e uyarak btn geceyi ayaklar iinceye kadar namazla geirdiklerine ve

Ebu Dvud, Salatut-Tatavvu' 26, 1342; Nes, Kyamu'1-Leyl 2, 18.
Buhr, Nikah 1; Mslim, Nikah 1; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu1 26, 1342; Nes, Nikah 4; Drim, Nikah 3.
957[957] Kalem: 68/4.
958[958] Mzzemmil: 73/2.
955[955]
956[956]

daha sonra yce Allah onlara ltfederek

Geceyi gndz Allah saymaktadr. O, bunu sizin tayamayacanz bildii iin size
kar ruhsat ynne dnd. Artk Kur'an'dan kolay geleni oku

959[959]

ayetini

indirerek gece namazn en az snra indirdiine ve hkmn de farz olmaktan

karp klnmas mendub bir nafile haline getirdiine iaret edilmek istenmitir.

Ayrca hadis, Resulullah (s.a.v.)'in iinde bulunduu artlara gre yedi rekat ile
onbir rekat arasnda deien miktarlarda gece namaz kldn ve yaland

sralarda vitrden sonra da nafile kldn, gece namazlarn herhangi bir zr

sebebiyle klamad zaman onu gndzn iki rekat olarak kldn ifde
etmektedir. Bu durum, Resulullah (s.a.v.)'in vitr namazn kazaya brakmadn

gsterir. nk vitri kazaya brakm olsayd, o zaman vitri de gndzn kld

nafilelerle beraber kaza etmesi gerekirdi ki, o zaman da bunlarn toplam rekat
says on iki deil, tek sayl olurdu.

Resulullah (s.a.v.)'in sekizinci rekata kadar hi oturmamasndan maksat; selm

vermek veya istirahat iin oturmamasdr. Yoksa teehhd iin otu; olmas gerekir.

665- Hz. mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kim hizbini yada hizbinin bir blmn okumadan uyur da onu sabah namaz ile
le namaz arasnda okursa kendisine onu gece okumu gibi (sevab) yazlr. 960[960]
Aklama:

Hizb: Kur'n- kermin yirmi sayfadan oluan her bir cz'nn drtte biri olan be
sahifeye denir.

Hadis, Kur'an'dan okumas gerekli hizbini gece okuyamayan bir kimsenin, bu

Mzzemmil: 73/20.
Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 19, 1313; Tirmiz, Sefer 408, 581; Nes, Kyamu'I-Leyi 65; bn Mcc, kametu'sSalat 177, 1343.

959[959]
960[960]

hizbini ertesi gn sabah namaz ile le namaz arasnda okuduu takdirde gece
okumu gibi sevab alacan bildirmekte ve virdlerini gece okuyamayan kimseleri,
gndz okumaya tevik etmektedir.

Kad yz bu konuda yle der:

Bu, Yce Allah tarafndan ihsan buyurulan bir fazilettir. Gece nafilesinin efdal

olduuna delalet eder. nk bu fazilet, yalnz uykunun galebe almasna kar

ihsan buyurulmutur.

19- Evvabin Namaznn, Kumlarn Scaklndan Deve Yavrularnn Ayaklar

Yand Zamanda Klnmas

666- Kasm e-eybn'den rivayet edilmitir:

Zeyd b. Erkam, Duha (=kuluk) zaman namaz klan baz insanlar grp onlara dedi
ki:

Bu kimseler bilirler ki, bu saatten baka zamanda namaz klmak daha faziletlidir
nk Resulullah (s.a.v.):

Evvabin namaz, kumlarn scaklndan deve yavrularnn ayaklarnn yand

zaman klnr buyurdu. 961[961]

Evvb, gnhlan terk ve hayrl iler yapmak suretiyle Allah'a dnen demektir. oulu, Evvbin'dir. Evvbin namaz, Allah'a ok itaat edenlerin namaz demektir.
Aklama:

Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/366, 367, 372, 374-375; Ebu Avne, Msned, 2/271; bn Huzeyme, Sahih, 1227;
bn Hibbn, Sahih, 2539.

961[961]

Bu hadiste, namazn ka rekt klnaca belirtilmemitir. slm limleri, scan

ykseldii bu vaktin, kuluk namaz iin en elverili ve faziletli olduunu

sylemilerdir. nk kuluk namaznn vakti, gnn evveli olup, daha erken

saatlerde de klnabilmektedir.

20- Gece Nafilesinin ikier ikier, Vitrin ise Gecenin Sonunda (Namaz) Tek
Yapmas

667- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam, Resulullah (s.a.v.)'e gece namaznnn ka rekat olduunu sordu.

Resulullah (s.a.v.):

Gece namaz ikier ikierdir. Szden birisi sabah vaktinin girmesinden endie ettii
zaman bir rekat klar. Bu tek rekat namaz, (daha nce) klm olduu namaz
vitir/tekli yapar buyurdu. 962[962]
668- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.)'den
yle rivayet edilmitir:

Vitri, sabah vakti girmeden nce kln. 963[963]

669- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

"Kim geceleyin namaz klarsa namaznn sonunu vitir/tek yapsn. nk Resulullah

(s.a.v.) bunu emrederdi. 964[964]

962[962] Buhr, Salt 84, Teheccd 10, Vitr 1-2; Ebu Dvud, Tatavvu' 24, 1326, Vitr 3, 1421; Tirmiz, Salt 323, 437;
Nes, Kymul-Leyl 26, 30, 34, 35; bn Mce, kme 171, 1318, 1319, 1320; Ahmed b. Hanbel, 2/49, 66, 71, 77, 79
963[963] Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/38; Ebu Avne, Msned, 2/332; bn Huzeyme, Snen, 1088.
964[964] Buhar, Vitr 4; Nes, Kyamu'l-Leyl 30.

670- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Vitir namaz, gecenin sonunda bir rekattr. 965[965]

Aklama:

Gece namazlar ikier rekattr. Yani her iki rekatta bir selam verilir. mam afi,

mam Mlik, mam Ahmed ile Hanefilerden Ebu Yusuf ile mam Muhammed, bu
grtedir.

mam A'zam Ebu Hanfe'ye gre ise gece namazlar drt rekattr. Delili ise; Aie'den,

Peygamber (s.a.v.) yats namazn cemaatle klp evin dnerdi. Sonra da drt rekat
namaz klp yatana uzanrd 966[966] eklinde rivayet edilen hadistir.

Yine mam Ahmed'in, Msned, 4/4'inde, Abdullah bnu'l-Zbeyr'den, Peygamber

(s.a.v.) yatsy kldktan sonra drt rekat daha klard. Bir rekatla da vitir klard.
Sonra uyur, ondan sonra gece namazn klard eklinde rivayet edilen hadis de bu
gr dorulamaktadr.

Sahabe-i kiram hibir nafile namaz klmadan bir rekat vitir namaz kldklar sahih

hadislerle sabittir. lerinde mam afi ile mam Mlik'in de bulunduu cumhuru
ulemaya gre, vitir namazn bir rekat olarak klmak merudur.

Hanefilere gre ise vitir namazn bir rekat olarak klmak asla caiz deildir. Delilleri
ise: Aienin rivayet ettii, Resulullah (s.a.v.) vitir namaznn ikinci, rekatnda selam
vermezdi

967[967]

hadisi ile Hkim'in Mstedrekinde, Buhr ile Mslim'in

artlarna gre sahih senedle rivayet ettii Resulullah (s.a.v.) vitri rekat olarak
klard. Selam da ancak sonunda verirdi hadisi delil getirmilerdir.

Nes, Kiyamu'1-Leyl 34.

Ebu Dvud, Tatavvu' 26, 1346.
967[967] Nes, Kymu'1-Leyl 36.
965[965]
966[966]

21- Gecenin Sonunda Kalkamayacandan Korkan Kimse, Vitri, Gecenin

Evvelinde Klmas

671- Cbir (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah fs.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kim gecenin sonunda kalkamayacandan korkarsa vitir namazn gecenin evvelinde

klsn. Gecenin sonunda kalkacan mit eden kimse ise vitri gecenin sonunda klsn.
nk gecenin sonunda klnan namaz ahitlidir ve bu, en faziletli olandr. 968[968]

Aklama:

Bu hadis, gecenin tamamnn vitir namaz iin vakit olduuna delalet etmektedir.

Fakat cumhura gre, vitir namaznn vaktinin balangc, yats namazndan sonradr.
Yani yats namaz klnmadka vitir namaz vakti girmi olmaz.
22- Namazn En Faziletlisi, Kyam Uzun Olandr

672- Cbir (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:
Namazn en faziletlisi, kyam/ayakta duruu uzun olandr. 969[969]

Aklama:

Tirmiz, Salat 334, 455; bn Mce, kametu's-Salat 121, 1187; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/315, 389; bn
Huzeyme, Sahih, 1806; bn Hibbn, Sahih, 2565.
969[969] Tirmiz, Salat 285, 387; bn Mce, kametu's-Salat 200, 1421; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/391.
968[968]

Hadis, krat uzun tutulan namazn krat ksa tutulup rekat says ve dolaysyla
rku ve secdesi ok olan namazdan daha faziletli olduuna delalet etmektedir.

Irki konuyla ilgili olarak yle der:

Kyam uzun tutmann daha faziletli oluu ile ilgili hadislerin, cemaatla klnmas

meru olmayan nafile namaza ve tek bana klnan farz namaza ait olarak

yorumlanmas daha uygun olur. nk imm, farz namazlarda ve cemaatla

klnmas meru olan nafilelerde kyam hafif tutmakla emrolunmutur. Ancak

kendisine uyanlar, belirli kiiler olup, uzatmay tercih etseler ve ocuk alamas gibi
hafif tutmay gerektiren bir mazeret olmazsa, kraati uzatmakta bir saknca yoktur.
23- Geceleyin Dualarn Kabul Edildii Bir Saatin Varl

673- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Dorusu gece ierisinde yle bir saat vardr ki, mslman bir kimse, dnya ve ahiret
ileri hususunda Allah'tan bir hayr isterken duasn o ana denk drrse, Allah
muhakkak o kimseye istediini verir. Bu, her gece byle)dir buyururken iittim.
970[970]

Aklama:

Bu hadis, her gece dualarn kabul edildii bir kabul saati bulunduunu mutlak bir

ekilde ifade etmektedir. Dolaysyla bu saate rastlamak midiyle mminlerin

geceleri ibadet ve taatla ihya etmeleri gerektiine tevik etme vardr.

Gndz ise bu saat, sadece Cuma gnnde vardr. Bu saatin, gecenin son te
birinde yada gece yarsndan sonra olduu 670 nolu hadiste gemektedir.

970[970] Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/313, 331; Ebu Ya'l, Msned, 2281; Ebu Avne, Msned, 2/289-290; bn Hibbn,
Sahih, 2561.

24- Gecenin Sonunda Allah' Anma Ve Duaya Tevik ile O Zamanda Yaplan
Duann Kabul

674- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

an Yce olan Rabbimiz her gece, gecenin son te biri kaldnda dnya semasna
inip:

Kim Bana dua ederse, onun duasn kabul ederim! Kim Benden bir ey isterse,

istediini ona veririm! Kim Benden balanma dilerse, onu balarm! buyurur.
971[971]

Aklama:

Nzul Hadisi diye bilinen bu hadis, yirmi kadar sahabiden rivayet edilmitir. Hadi-

sin rivayetleri arasnda baz farkllklar vardr. Bazlarnda Gecenin ilk te biri
getii zaman iner, bazlarnda Gecenin yars yada te ikisi getii zaman iner
bazlarnda Gece yars yada gecenin son te birinde iner ifadesi yer almaktadr.
Nevev bu hadis hakknda unlar sylemektedir:

Bu, sfat hadislerinden (yani mteabih hadislerdendir. Bunda limlerin iki

mezhebi vardr: Biri selefin cumhuru ile baz kelamclarn mezhebidir ki, onlar

Allah'n intikal, hareket vesair mahlk alametleri olan mahlk sfatlarndan

tenzihini itikad ederek bunun Allah Tel'ya yakacak surette hak olduuna,

hakkmzda mteref olan zahirinin kast edilmemi olduuna inanp te'vli

hususunda sz etmezler.
971[971]

Buhr, Teheccd 14, Deavt 14, Tevhid 35; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 21, 1315; Tinniz, Deavat 79, 3498.

ikincisi, birok kelamclarn ve selef den bir takm cemaatlerin mezhebidir: Onlara
gre bu gibi lafzlar; eitli yerlere gre ve lyk olacak surette te'vl olunur. Bu esas

zerinde olanlar bu hadisi iki trl te'vl ettiler: Biri Mlik b. Enes ve dierlerinin
te'vilidir ki, hadisin manas; Allah'n rahmeti, emri yahut melekleri iner demektir.

Nitekim tbi'ler hkmdarn emrini yerine getirdiklerinde, Sultan yle yle

yapt denir. ikincisi bunun istiare zere olmasdr. Bunun da mns Allah'n dua
edenlere icabet ve ltufla ikbli ve tevecchdr. Allah, yegne bilendir. 972[972]

Selefin salihinin bir ksm, bu tr mteabih hadis ve ayetleri olduu gibi kabul
etmi, bu tr mteabihlerde geen el, yz, inmek gibi kelimelerin, yaratklarda olan

ele, yze ve inmeye benzemediini, fakat mahiyetini ancak Allah'n bilecei bir

inme, bir el ve yz olduunu syleyerek icmali bir te'vil yoluna gidip yce Allah'
mahlukatna benzetmekten, O'na keyfiyet ve kemiyet snadndan kanmlardr.

Selefi salihinden sonra gelen mteahhirin alimlerine gre; baz mteabih ayet ve

hadislerin, baz hallerde slam'n genel erevesine, akla, Arap dili gramerine uygun,
yce Allah'a layk bir ekilde tafsili olarak te'vil etmilerdir.

Mteahhirin alimleri, bu yolu seerken hibir ekilde selefin yolundan ayrlmay d-

nmemilerdir. Ancak iinde bulunduklar artlar onlar buna zorlamtr. nk

sahabe, Hz. Peygamber (s.a.v.) ile birlikteliin verdii bir imkanla bu tr konularda
tereddtlere dmekten olduka uzakt. Zamanla eitli mezheplerin ortaya
kmasyla ortam tamamen deimi ve bu tr naslar yce Aiiah'a uygun br

ekilde, akl tatmin edici ve m'minleri zararl akmlarn etkisinden koruyucu bir
te'vil yoluna gitme zorunluluu ortaya kmtr. Hatta bunlardan bazlar; Eer biz,

selefi salihinin artlan ierisinde bulunmu olsaydk, asla bu tr htilafl konulara

girmezdik demilerdir.

Bununla birlikte mteahhirin alimlerinin mdekkikleri, yaptklar te'vilin, yegane ve

en isabetli bir te'vil olduunu sylemekten de kanmlar ve Bu kelimelerin en

doru manasn Allah bilir demilerdir.

mam Mlik, Nzlu iki ekilde te'vil ettii rivayet edilmektdir:

972[972]

Nevev, Mslim erhi, 6/35-36.

1- Allah'n emri, Rahmeti, Melekleri nazil olur demektir.

2- Yce Allah'n Du edenin Duasn kabul etmesi, ona ltuf ve merhametle

muamele etmesi demektir.

mam Kurtub (. 671/1273) gibi baz alimler; Yunzil fiili, ndirir manasna
mteaddi (=geili) bir fiil olduundan, bu fiile bir meful takdir ederek bu cmleyi,

Allah, bir melek indirir eklinde tamamlamlardr. Kurtub (. 671/1273), bu

grne delil olarak, Sonra (Allah,) bir mnadiye; Du eden yok mu? demesini
emreder eklinde Nes (. 303/915)'de geen rivayeti gstermektedir.

Bazlarna gre ise, Nzul fiili, baz rivayetlerde, Yetenezzel eklinde

Tenezzl anlamnda getiinden dolay buradaki inmenin, Manevi nzul

olduunu belirtmilerdir. nk yce Allah'n azamet ve celali, fakir ve hakir

kimselere nem vermemeyi gerektirdii halde yce Allah, bir ltuf olarak onlann
hallerine rahmet buyurmay tenezzl eder.

Ayn (. 855/145)'ye gre ise, Nzul kelimesi; lam, kavi, ikbl, tevecch, bir hk-

mn ortaya kmas gibi eitli manalar olan mterek bir kelime olduu iin bu
kelimenin, yce Allah'n, kendisiyle vasflanmas
yorumlanmas en doru bir harekettir.

caiz

olan

bir manada

Aklama:

Hadiste, Dua, istek ve istifar kelimeleri bir arada zikredilmitir. Oysa bu

kelimeler, mana itibariyle birbirine ok yakndr. Bu nedenle bu kelimenin bir

arada zikredilmesi, alimlerin dikkatini ekmi ve bu mesele zerinde yle bir

aklamada bulunmulardr: stenilen bir ey, ya zararn uzaklatrlmas yada

menfaatin elde edilmesine ynelik olur. Menfaat de, din veya dnyev olmak zere
ikiye ayrlr. te metindeki istifar iie zarann uzaklatrlmasna, istek ile dnyev
menfaatin elde edilmesine, dua ile de din menfaatin elde edilmesine iaret

buyurulmustur. Burada duas kabul olmayan bir kimsenin aklna: Madem ki Allah

gece kendisine dua eden bir kimsenin duasn mutlaka kabul ederdi de benim

duam niin kabul etmedi? diye bir soru gelebilir. Bu soruya Ayn u cevab
vermektedir: Duann kabul edilmemesi ya duann artlarndan bazsna riyet

edilmedii, yahut acele edildii yahut da duas bir gnha ve sila- rahmi kesmeye
ait olduu iindir.

25- Ramazan Aynda Gece badetine Ve Teravihe Tevik

675- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

Kim Ramazan ayn (Allah'a) iman ve (sevabn O'ndan) bekleyerek ibadetle geirirse,
o kimsenin gemi gnahlarndan bazs) balanr.
Bir rivayete ise: Durum byle iken, Resulullah (s.a.v.), vefat etti. Ebu Bekrin hilafeti
dneminde ve mer'in hilafetinin ilk yllarnda da durum byleydi ifadesi yer
almaktadr. 973[973]
Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.), mmetine farz olur endiesiyle teravihin mescitte cemaatle
klnmasn emretmekten kand iin herkes Ramazn gecelerini evinde kendi
bana ihya etmekteydi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ebedi yurda intikal etmesinden

sonra Ebu Bekr'in halifelii esnasnda da durum byleydi. Ancak mer'in halifelii
zamannda baz hikmet ve maslahatlar gerei mescitte cemaatle klnmaya baland.

Her kim hak olduunu kabul ve tasdik ederek ihlasla, riyadan uzak, sadece Allah'n

rzasn dnerek Ramazn gecelerini ibadetle ihya eder ve gndzlerini de orulu

Buhr, mn 25, Saltu't-Teravih 1, 2; Ebu Dvud, crhu Ramazan 1, 1371; Tirmiz, Savm 83, 808; Nes,
Kyamu'1-Leyl 3, Siyam 39, 40; bn Mce, kametu's-Salat 173, 1326; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/281, 289.
973[973]

olarak geirirse, gemi gnahlar balanr.

bn Hacer (. 852/1447) ile Nevev (. 676/1277)'ye gre; bir Ramazn gecesini

ihya etmi olmak iin o gecenin tmn ibadetle geirmek art deildir. Sadece
yats namazyla birlikte tervhi de klm olmak, o geceyi ihya etmi olmak iin
yeterlidir.

Buhr sarihi Kirman (. 786/1384)'nin ifadesine gre; bir Ramazn gecesinin ihya

edilmi olmas iin, yats namazyla birlikte tervhi de klm olmann yeterli
olduuna dair ilim adamlar arasnda gr birlii vardr.

Yalnz Ramazn gecelerini hya etmi olmak iin, btn Ramazn gecelerini ihya
etmi olmak gerekir. Ramaznn sadece baz gecelerini ihya etmi olmak, hadisteki
mjdeye erimek iin yeterli deildir.

Hadisin zahirinden, Ramaznn gndzlerini orula geiren ve gecelerini de

badetle ihya eden kimsenin byk ve kk btn gnahlarnn balanaca

anlaimaktaysa da, gerekte sz konusu affn kasamna giren gnahlar sadece

kk gnahlardr. Zaten kul hakknn, sahibiyle helallemedike hibir ekilde

balanmayacan sylemeye gerek yoktur. Nitekim mam Nevev (. 676/1277)

ile mamu'l-Harameyn (. 478/1085), burada affedilecei mjdelenen gnahlarn
sadece kk gnahlar olduunu sylemektedirler. Hatta Kad yz (. 544/1149),

bu grn, Ehl-i Snnete ait genel bir gr olduunu belirtmektedir. Bazlar da,
Byk gnahlarn bir ksm hafifletilir demilerdir.

676- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

Kim Ramazan ayn (Allah'a) iman ve (sevabn O'ndan) bekleyerek oru tutarsa o
kimsenin gemi gnahlarndan bazs) balanr. Kim Kadir Gecesinde (Allah'a)
iman ve (sevabn O'ndan) bekleyerek ibadetle geirirse, gemi gnahlarndan bazs)
balanr. 974[974]

974[974]

Buhr, man 28, Saltu't-Teravih 2, Savm 6.

Aklama:

Hadisin metninde geen manen ve htisaben ifadeleriyle anlatlmak istenilen

husus; kim hak olduunu kabul ve tasdik ederek ihlasla, riyadan uzak, sadece

Allah'n nzasin dnerek Kadir gecesini ibadet ederek geirirse, gemi

gnahlarndan bir ksmnn bailanmasdr.

677- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) geceleyin evden kp gitti mescitte namaz kld. Bz kimseler

de, onun namazna uyarak namaz kldlar. Derken halk bu mesele zerinde lf
etmeye balad. Bu sebeple ncekilerden daha ok cemat topland. Resulullah
(s.a.v.) ikinci gece de mescide kt ve cemat da ona uyarak arkasnda namaz

kdlar. Cemat (yine) bunun zerinde lf etmeye balad. Derken, nc gece mes-

cidin cemati oald, fakat Resulullah (s.a.v.) yine karak cemaata namaz kldrd.
Drdnc gece olunca, artk mescid cemati almaz oldu. Resulullah (s.a.v.)'de,
cemaata kmad. Bunun zerine cematten bz kimseler: Namaza! diye seslenmeye balad. Fakat Resulullah (s.a.v.) yine onlarn yanna kmad. Nihayet sabah

namazna kt. Sabah namazn klnca, cemaata doru dnd, sonra ehdet getirerek:

Bundan sonra bilesiniz ki, akam ki hliniz bana gizli kalm deildir. Fakat ben, bu
gece namaz, size farz klnr da onu klmakta zorlanrsnz diye endie ettim
buyurdu.975[975]
Aklama:

975[975]

Buhar, Ezan 80, Cuma 27, Teheccd 5, Saltu't-Teravih 1.

Hadisin son fkrasna Resulullah (s.a.v.)'in Ben, bu gece namaz, size farz klnr da

onu klmakta zorlanrsnz diye endie ettim buyurmas ve gece namazna mescidde
bu ekilde devam edilmesine izin vermeyip bu suretle zr bildirmesi Peygamber'in
mmetine olan efkat ve merhametinin en ak delillerinden biridir.
Buhari sarihi Hattb der ki:

Gece namaz Raslullah'a vcib idi. Raslullah'n devam ettii er' fiillerde
kendisine rnek edinmek ve uymak Kur'n naslar gereince mmete vcibdir.
Mescide kp gece namaz klmay itiyd etmeleri farz namazlardan baka yeni bir

farz ins deil kendisine teess ve uymas vcib olmas yznden mmete belki
vcib olur diye sakndlar. Bu, bir kimsenin kendi zerine adad bir namaz vcib

klmas gibidir ki o namaz adayan hakknda farz olmakla beraber asl dinde farz
edilmi bir namaz deildir.

Cemat iinde alan bir rn toplumsal bir olay olarak nesillere yerlemesi,

deimez bir det haline gelmesi ve bu suretle dne kendiliinden bir ilve ve
artrma yaplm olmas endiesi Reslullah' buna sevk etmitir. nk eski

mmetlerde sonradan yerlemi ve insanla yk olmu nice fazlalklarn yerleip

kkleti ve dnden sayld sabittir. Bu, toplumsal bir ruh yaps ve kanunlatrma
eilimidir. 976[976]

678- Zirr'den rivayet edilmitir:

Ubeyy b. Ka b in yle dediini sttm: Ubeyy'e:

Abdullah bn Mes'ud, Kim sene boyunca gece namaz klarsa, o kimse Kadir
gecesine isabet eder diyor denildi. beyy:

Kendisinden baka ilah olmayan Allah'a yemin ederim ki, Kadir gecesi Ramazan
ayndadr deyip nallah ifadesini istisna yapmakszn yemin etti. Sonra da:

Vallahi, dorusu ben Kadir gecesinin hangi gece olduunu biliyorum. Kadir gecesi;

Resulullah (s.a.v.)'in bize namaz klmamz emrettii gecedir. O da, Ramazan aynn

976[976]

B.k.z: M. Sofuolu, Mslim Tercemesi, 2/404.

yirmi yedinci gnnn gecesidir. O gecenin belirtisi; sabahnda gnein ziyasz

olarak bembeyaz domasdr dedi. 977[977]
Aklama:

Kadir Gecesi, bilip bilmediimiz bir ok hikmet ve maslahatlarla yln Ramazan

aynn hangi gnnde olduu gizlenmitir. Resuiullah (s.a.v.)'in salnda bu

gecenin hangi gn olduu merak ve aratrma konusu olduu gibi vefatndan sonra
bata Hz. mer olmak zere sahabiier tarafndan da aratrma konusu olmutur.
Genellikle Ramazan ay erisinde olduu kuvvetli ihtimal olarak ortaya kmakta
ise de, Ramazan'n ilk onunda m, orta onunda m, son onunda m olduu meselesi

htilaf konusu olmutur. Ramazan'n son onunda ve 21, 23, 25, 27 gibi tek gecelere

tesadf ettiini goruiayan rivayetler var. bn Hacer, Kadir Gecesinin hangi gn

olduuna dair er'i delillere dayanarak ileri srlen grlerden 46 tanesini
kaydeder. Bunlardan birine gre, Kadir Gecesi Ramazan ay ierisinde deil de se-

nenin herhangi bir gecesindedir. Dolaysyla da mmin kii, her gecede hazrlkl ve
tevbe linde olmaldr. Ubey b. Ka'b'tan gelen rivayete dayanarak mminler
tarafndan genellikle bu gecesi olarak kutlanan gece, Ramazan aynn 27. gecesidir.

Seleften mam A'zam Ebu Hanife, mam Ahmed gibi bir oklar da bu gr
benimsemitir.

26- Gece Namaznda Ve Kyamnda Dua

679- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bu. gece teyzem Meymne'nin yannda kalmtm. Peygamber (s.a.v.) geceleyin

kalkp hacetine gitti. Sonra yzn ve ellerini ykad. Sonra uyudu, sonra kalkp su
977[977]

Ebu Dvud, erhu Ramazan 2, 1378; Tirmiz, Savm 72, 793.

tulumuna gitti. Onun az ipini zd, sonra iki abdest aras yni haddinden fazla,

lzumundan az dkmemek artyla bir abdest ald. Suyu ok dkmedi, fakat

organlarn her yerine ulatrd. Sonra kalkp namaz kld. Ben de kalktm ve onun

iin uyanm olduumu grmesini stemediimden yle bir uzanp kalktm, sonra
abdest aldm. Resulullah (s.a.v.) namaz kld. Ben de sol tarafna durdum. O, elimden
tutarak beni sa tarafna evirdi. Bu ekilde Resulullah (s.a.v.)'in tam on rekt
namaz tamam oldu. Sonra uzanp yatt ve uyudu, hatt horlad. Zten uyuduu

vakit horlard. Daha sonra Bill gelip ona sabah namazn haber verdi. Resulullah
(s.a.v.) hemen kalkt ve namaz kld; ama abdest almad. Duasnda:

Allahmme ic'al f kalb nran ve f basar nran ve f sem' nran ve an yemn nran
ve an yesr nran ve fevki nran ve taht nran ve ernm nran ve half nran ve
azzim l nran Allahm! Benim kalbime nur, gzme nur, kulama nur, sama nur,
soluma nur, stme nur, altma nur, nme nur ve arkama nur ver. Benim nurumu
bylt!) cmleleri vard. 978[978]

Aklama:

Bu hadis; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in geceleyin namaza kalkt zaman bu duay

okuduunu ifade etmektedir.

Hattb (. 388/998)'de, Allah'n Nr ismini aklarken; Grmeyen O'nun nuruyla

grr. aran O'nun hidayetiyle yol bulur. te Allah gklerin nurudur sz de bu
anlamdadr. Yani gkler ile yerin nuru, Allah'tandr demektir.
680- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Abdullah bn Abbs, bir gece teyzesi mminlerin annesi Meymne'nin yannda

gecelemiti.

Buhar, Teheccd 1, Deavt 9; Ebu Dvud, Salt 118-119, 771; Tirmiz, Deavt 29, 3418; Ncs, Kymul-Leyl 9;
bn Mce, kme 180 1355; Ahmed b. Hanbel, 1/298.

978[978]

Abdullah bn Abbs der ki:

Ben, bam yastn enine doru koyarak uzanmtm. Resulullah (s.a.v.) ile hanm
ise (yastn boyuna doru balarn koyarak uzunlamasna yattlar. Derken

Resulullah (s.a.v.) uyudu. Gece yars yahut ondan az nce veya az sonra uyand.

Yznden eliyle uykuyu silmeye balad. Sonra Al- mrn sresinin sonlarndaki on
yeti okudu. Sonra kalkp asl duran kk bir krbaya uzand. Ondan abdest ald.
Abdestini de gzel ald. Sonra kalkp namaz kld. Abdullah bn Abbs der ki:

Ben de kalkp Resulullah (s.a.v.)'in yapt gibi yaptm. Sonra (onun yanna)

giderek yambanda durdum. Derken Resulullah (s.a.v.), sa elini bamn zerine

koydu ve sa kulamdan tutarak onu bkt. Sonra iki rekt namaz kld. Sonra iki

rekt daha, sonra iki rekt daha, sonra iki rekt daha1 sonra iki rekt daha, sonra
iki rekt daha kld. Sonra vitr yapt. Sonra uzanp yatt. Nihayet mezzin armaya
gelince kalp hafif/ksa iki rekt daha namaz kld. Sonra mescide kp sabah
namazm kldrd. 979[979]

Resulullah {s.a.v.)'in eliyle Abdullah bn Abbs'n kulan tutmasndan maksat;

onun uykusunu datmaktr.

Burada Hz. Peygamber (s.a.v.) vitr namaz da dahil 13 rekat namaz klmtr. Bilalin
namaz vaktinin geldiini hatrlatmasya beraber derhal uykudan kalkp kld iki
rekat ise sabah namaznn snnetidir.

Uykudan uyannca abdest almadan namaz klmak, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e zg

zel bir durumdur. nk Resulullah (s.a.v.)'in gzleri uyur, fakat kalbi uyumazd.
681- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'in hanm Meymne'nin yannda geceledim. O gece Resulullah

(s.a.v.) onun yannda idi.

Resulullah (s.a.v.) abdest ald. Sonra kalkp namaz kld. Ben de kalkp sol tarafnda
Buhar, Vud' 36, Vitr 1, Amel fi's-Sal at 1; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 26, 1364, 1367; Nes, Kyamui-Leyl 9;
bn Mce, kametu's-Salat 181, 1363.

979[979]

namaza durdum. Fakat Resulullah (s.a.v.) beni tutup sama durdurdu. O gece

Resulullah (s.a.v.) on rekat namaz kld. Sonra uyudu, hatta horlad. Uyuduu
zaman horlard. Sonra (sabah namazna armak iin) ona mezzin geldi. O da
mescide kp namaz kldrd. Fakat namaz kldrmadan nce abdest almad. 980[980]
682- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir gece Resulullah'n hanm olan teyzem Meymne bintu'l-Hris'in yannda

geceledim. Ona:

Resulullah (s.a.v.) (gece namazna) kalkt zaman beni uyandr dedim.

Sonra Resulullah (s.a.v.) kalkt. Ben de kalkp sol tarafnda namaza durdum.

Resulullah (s.a.v.) elimden tutup beni sa tarafna durdurdu. Uyukladmda

kulamn yumuan tutard. On bir rekat namaz kld. Sonra elleriyle dizlerini
dolayarak oturdu. yle ki oturduu yerde uyurken nefesini iitiyordum. Sabah

namaznn vaktini girdiini anlaynca sabah namaznn snnetini klmak iin

hafif/ksa iki rekat namaz kld. 981[981]

683- Zeyd b. Hlid el-Chen (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir gece Resulullah (s.a.v.)'in namazn nasl ve ka rekat kldn grmek iin
dikkatlice izledim. nce hafif/ksa iki rekat namaz kld. Sonra ok uzun olarak iki

rekat namaz kld. Sonra ncekilerden ksa iki, sonra ncekileren ksa iki ve sonra

ncekilerden ksa iki rekat namaz kld. Sonra vitir namaz kld, ite bunlarn
toplam, on rekat etmektedir. 982[982]

684- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, bir seferde Resulullah (s.a.v.)'Ie birlikteydim. Yolda giderken bir su arkna

Buhri, lm 41, Vud' 5, Ezan 57.

Buhri, Vud' 36, Ezan 77, 159, Vitr 1, Tehcccd 10, Amel fi's-Salat 1.
982[982] Ebu Dvud, SaJatu't-Tatavvu' 26, 1366; bn Mce, kametti's-Salat 181, 1362; Muvatta', Salatu'1-Leyl 12.
980[980]
981[981]

vardk. Resulullah (s.a.v.):

Ey Cbir! Hayvann sulamayacak msn? diye sordu. Ben de:

Evet, sulayacam! diye cevap verdim.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) hayvanndan indi. Ben de devemi suyun iine
soktum.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.) haceti iin gitti. Ben de onun iin abdest suyu

hazrladm. Gelip abdest ald. Sonra kalkp elbisesinin iki tarafn aprazlama yapp
sarnarak namaza durdu. Ben de arkasna durdum. Fakat kulamdan tutup beni sa
tarafna geirdi. 983[983]

685- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) geceleyin namaz klmak iin kalktnda ilk nce namazna
hafif/ksa iki rekatla balard. 984[984]

686- Ebu Hureyre (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi geceleyin namaza kalktnda ilk nce hafif/ksa iki rekatla namaza
balasn. 985[985]

Aklama:

Bu iki hadiste; gece namazna, hafif iki rekat balamaktan bahsetmektedir. Bundan
Buhr, Salt, 11; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 3/351.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/30, 203.
985[985] Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 23, 1323; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/232, 278, 399; bn Huzeyme, Sahih, 1150;
Tirmiz, email, 268.
983[983]
984[984]

maksat, kraati uzatmadan iki rekat namaz klmaktr. nk namaza byle kraati

uzatmadan iki rekatle balamak, kalpte ibadet evkini artrr. Kraati uzatarak
balamak ise uykunun etkisinden dolay baz kimselere zor gelebilir.

Buradaki emir ifadesi, farziyet iin olmayp mstehablk fade etmektedir.

687- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) gece yars namaza kalkt zaman:

Allahmme leke'l-Hamdu. Ente Nru's-Semavti ve'1-Ardi ve leke'l-Hamdu ente

Kayymu's-Semavti ve'I-Ardi ve leke'l-Hamdu ente Rabbu's-Semavti ve'1-Ardi ve
men fhinne ente'l-Hakku ve va'duke'l-Hakku ve Iikuke Hakkun ve'1-Cennetu hakkun
ve'n-Nru hakkun ve's-Satu hakkun. Allahmme leke eslentu ve bike mentu ve
aleyke tevekkeltu ve ileyke enebtu ve bke hsamtu ve ileyke hkemtu. Fefir m
kaddemtu ve ehhartu ve esrartu ve e'lantu ente ilah l ilahe ill ente (=Allahm!
Hamd, Sana. mahsustur. Gkler ile yerin Nur'u Sensin. Hamd, Sana mahsustur. Gkler,
yer ve bunlarn ierisinde bulunanlarn Rabbi Sensin. Hak Sensin. Senin vaadin haktr.
Szn haktr. Sana kavumak haktr. Cennet haktr. Cehennem haktr. Kyamet haktr.
Allahm! Ben yalnzca Sana teslim oidum. Yalnz Sana man ettim. Yalnz Sana
tevekkl ettim ve yalnz Sana yneldim. Hasmna kar ancak Senin iin savatm ve
(Hakk inkar eden ile kendimin arasna Seni hakem ettim. O halde gerek nceden
yaptm ve gerekse sonradan ilediim gnahlarm ile gizli ve aikar yaptklarm
hep bana bala! nk ebnim ilahm Sensin. Senden baka hibir ilah yoktur diye
dua ederdi. 986[986]

Aklama:

Hadis, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in geceleyin namaza kalkt zaman bu duay

Buhr, Teheccd 1, Deavt 10. Tevhd 8, 24, 35, 64; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 118-119, 771; Tirmiz, Dcavat
29, 3418; Nes, Kymu 1-Leyl 9; bn Mce, kme 180, 1355; Ahmed b. Hanbel, 1/298.

986[986]

okuduunu belirtmektedir.

Gklerin, yerin ve bunlarn iindekilerin nuru ifadesinden maksat; gkler ile yerin
nurunu yaratarak onlar nurlandran Sensin demektir.

Ebu Ubeyde, bu cmlenin; Yerde ve gkte bulunanlar, klarn ancak Senden

alrlar manasna geldiini sylemitir.

Kayyim, Kayym ve Kayym kelimeleri ayn manada olup; Varl kendisinden

olup bakasn var eden, ayakta tutan demektir.

Burada geen Hakk kelimesinin manas; varl kesin demektir. Varl

gerekleecek olan her ey, haktr. Yce Allah'n varl, ezelden ebede kadar
uzanan ve kendi zatnn gerektirdii bir varlktr.

Hasmna kar ancak Senin iin savatm sznden maksat; bana verdiin kuvvet

ve delillerle Seni inkar edenlere kar mcadele ettim ve onlar kesin delillerle ve
kuvvetle malup ettim.

Hakk inkar eden ile kendimin arasna Seni hakem ettim sznden maksat; hakk

inkar eden kimselere kar yalnzca Seni hak tamdm. Kafirlerin ve mriklerin
yaptklar gibi, putlar, kahinleri, atei deil ancak Senin hkmn tanrm.

Gerek nceden yaptm ve gerekse sonradan ilediim gnahlarm ile gizli ve

aikar yaptklarm hep bana bala sz; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Allah'n huzurunda iken O'na kar olan mtevazilii, O'na kar besledii ta'zim duygular ve
ayrca mmetine, duann adab ve erkann retme arzusu vardr.
688- Ebu Seleme b. Abdurrahman b. Avf'tan rivayet edilmitir:
Aie'ye:

Allah'n Peygamberi (s.a.v.) geceleyin kalkt zaman namazna neyle balard? diye
sordum. O da:
Geceleyin kalkt zaman namazna: Allahmme Rabbe Cebrail'e ve Mkl'e ve

srafil'e ftra's-Semvti ve'1-Ardi lime'l-aybi ve'-ehdeti ente tahkumu beyne

ibdike fm kn fhi yehtelifne'hdin lima'tulife fhi mine'l-Hakki biiznike inneke
tehd men teu il sratn mtekim (=Allahm! Ey Cebrail, Mikail ve srafil'in Rabbii
Gkler ile yerin yaratan (Allahm)! Gayb e ehadet (alemini) bilen Allahm!
Kullarnn gr ayrlna dt hususlarda, onlarn aralarnda ancak Sen
hkmedersin. Gr ayrlna dlen konuda beni Hak olana ynlendir! nk
dilediini dosdoru yola ancak Sen ynlendirirsin! eklinde dua ederek balard.
987[987]

Aklama:

Bu hadis, geceleyin nafile namaz klmak iin kalkan kimsenin iftitah tekbirinden
sonra bu duay sonuna kadar okumasnn caiz olduunu gstermektedir.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, kendisi hak ve hakikatin doruunda bulunduu halde

byle hak ve hakikate erimesi iin duada bulunmas; duada tevazu, huu, ihlas ve

samimiyetin esas olduunu mmetine retmektedir.

Cebrail, Mikail ve srafil denilmesi; bunlarn, dier melekler ierisinde bu me-

lein tad erefin stnln ve bu melee duyulan saygy ifade etmek

iindir. nk bunlar, btn kullarn dnyev ve uhrev ilerinin dzeni ierisinde

yrtlmesi ile grevlidir.

Kullarnn gr ayrlna dt hususlarda sznden maksat; din mesele-

lerdir. Dnyalk ilerinde herkesin helal olmak artyla ayr bir kazan yoluna ve

meslee gre hareket etmede bir saknca yoksa da din ilerinin asllarnda ihtilafa
dmek sakncaldr.

Doru yoldan maksat, slam dinidir.

987[987] Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 118-119, 767, 768; Tirmiz, Deavat 31, 3420; Nesa, Kyamu'l-Leyl 12; bn Mce,
kametu's-Salat 180 1357.

689- Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) (geceleyin) namaza kalkt zaman:

Veccehtu vechiye li'llez fatera's-semvti ve'I-arda hanfen ve m ene mine'lmurikn. Inne salt ve nusk ve mahyye ve memt li'llhi Rabbi'l-lemn. L erike
lehu ve bi-zlike umirtu ve ene mine'l-muslimn. Allahmme! Enet'l-meliku l ilahe ill
ente. Ente Rabb ve ene abduke. Zalemtu nefs ve'taraftu bi-zenb, fefir l zunb
ceman. Innehu l yafiru'z-zunbe ill ente. Vehdini l ahseni'l-ahlk. L yehd liahsenih ill ente. Vasrif ann seyyieh, l yasrif ann seyyieh ill ente. Lebbeyk! Ve
sa'deyk! Ve'1-hayru kullunu f yedeyk ve'-erru leyse ileyk. Ene bikc ve ileyk.
Tebrekte ve teleyte, estafiruke ve etbu- ileyk; Yzm hak dne meylederek
gkler ile yeri yaradana evirdim. Ben, mriklerden deilim. phesiz ki benm
namazm, ibdetlerim, yaamm ve lmm; lemlerin rabbi olan Allah'a aittir. O'nun
hi bir orta yoktur. Ben, bununla emrolundum ve ben mslmanlardanm. Allah'm!
Melik ancak Sensin! Senden baka hi bir ilh yoktur. Sen, benim Rabbimsin. Ben de
senin kulunum! Nefsime zulmettim. Gnhm da itiraf eyledim. Artk btn
gnahlarm bana bala! nk gnahlar Senden baka affedecek yoktur. Beni,
ahlkn en gzeline yol gster! Onun en gzeline Senden baka yol gsterecek yoktur.
Kt ahlk benden jzaklatr! Onu Senden baka benden uzaklatracak yoktur. Senin
emrine tekrar :ekrar icabet ederim, dnine tekrar tekrar tbi' olurum! Btn hayrlar,
Senin elindedir. Ktlk, Sana it deildir. Varlm seninledir; sonu da sana
varacaktr. Mbareksin, ycesin. Senden mafiret dilerim, Sana tevbe eylerim! derdi.

Rkuya vardnda zaman:

Allahmme! Leke reka'tu ve bike mentu ve leke eslemtu. Haa leke em' ve basar ve
muhh ve azn ve asab Allahm! Ancak sana rk ettim, Sana mn ettim ve ancak
Sana teslim oldum. Kulam, gzm, iliim, kemiim ve sinirim hep sana itaat
etmektedir derdi.

Ban rku dan kaldrd zaman:

Allahmme! Rabbena ve leke'l-hamdu mire's-semvti ve mil'e'l-ard ve nil'e m

beynehum ve mil'e m i'te min ey'in ba'du Allahm! Rabbimiz! 3kler dolusu, yer
dolusu ve bunlarn arasndaki her ey dolusu, bunlardan baka lilediin her ey dolusu

hamd ancak Sana mahsstur derdi.

Secdeye vard zaman:

Allahmme! Leke secedtu ve bike mentu ve leke eslemtu. Secede vec- li'Ilez
halakahu ve savverahu ve akka sem'ahu ve basarahu. Tebre-ca'llhu ahsenu'Ihlkn Allahm! Ancak Sana secde ettim, yalnz Sana mn ittim ve sadece Sana
teslim oldum. Yzm; kendisini yaratana, suret ve eklini ve-ene, gz ve kulan yarp
yaratanna secde etti. Yaratanlarn en gzeli olan Allah, ok ycedir derdi.

Sonra teehhd ile selm arasnda syledii duann sonu yle olurdu:

Allahmme'ofir l m kaddemtu ve m ahhartu ve m esrertu ve m 'lentu ve m

esreftu. Ve m ente a'lemu bih min ente'l-mukaddimu ve ente'l-muahhiru. L ilahe
ill ente (=AIIahim! Evvel ve hir, gizli ve aikr ileliim btn gnahlar ve
yaptm btn israflarm ve Senin benden daha iyibildiin kusurlarm bana bala!
ne geiren ancak Sensin! Geride brakan da ancak Sensin! Senden baka hi bir lh
yoktur! 988[988]

Aklama:

Bu hadiste, geceleyin klnan namaz erisinde okunacak dualar ile yerleri

gsterilmek.

27- Gece Namaznda Kraati Uzun Tutmann Mstehab Olmas

690- Huzejrfe (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, bir gece Peygamber (s.a.v.)'le birlikte namaz kldm. Bakara suresini

Ebu Dvud, Salat 115-116, 744, 118-119, 760, 761, Vitr 25, 1509; Tirmiz, Salat 197, 266, Deavat 32, 3421,
3422, 3423; Nes, ftitah 17; bn Mce, kametu's-Salat 15, 864, 70, 1054.

988[988]

okumaya balad, iimden yz ayeti tamamlaynca rku eder, dedim. Sonra devam
etti. Yine iimden btn sureyi bir rekatta okuyacak, dedim. O yine okumaya devam

etti. Bu sureyle rkuya varr, dedim. Sonra Nisa suresini okumaya balad. Onu da

okudu. Sonra Al-i mrn suresini okumaya balad. Onu da okudu. Ar ar

okuyor, ierisinde tebih bulunan bir ayete gelince tebih ediyor, istek ayetine

gelince (Allah'tan) istekte bulunuyor, snma ayetine gelince Allah'a snyordu.

rkuya gidip:

Subhne Rabbiye'I-Azm; Byk Allahmi tenzih edelemeye balad. Resulullah

(s.a.v.)'in rkusu da kyam/ayakta durmas hali (uzun)du. Sonra: 'Semiallahu limen
hamideh (= Allah kendisini hamd eden ile iitir buyurdu. Sonra rkusuna yakn uzun
bir mddet ayakta durdu. Son-deye varp: Subhne Rabbiye'I-A'l Yce Allahm
tebih ederim bu-Secdesi de kyamna/ayakta durmas haline yaknd.

989[989]

hadis,

gece namaznda rkudan dorulduktan sonra ve secde halinde, kyamdaki kamann

caiz olduuna, rku ve secde halinde tebihlerin oka yaplmasnn mstehab na ve

kyamda tebih ayeti okunduunda tebih, istek ayeti okunduunda dilekte tann
mstehab olduuna delalet etmektedir. nk Resulullah (s.a.v.) namazda kraat da

Allah'n rahmetini, cennetini mjdeleyen ve vaad eden ayetlere geldiinde durur

limetlere nail olmasn Allah'tan dilerdi. Yine kraati esnasnda bir azab ayetine de
nca durur ve ondan Allah'a snrd. Bir tebih ve tekbir ayetine rastlaynca tebih
ve etirir, dua ve istifar ayetine gelince de dua ve istifarda bulunurdu.
H. Abdullah bn Mes'ud (r.a)'dan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte gece namaz kldm. Kraati o kadar ki, ben kt
bir ey ilemeyi dndm. Ona:

Ne yapmak istedin? dediler. O da:

Oturup onu yalnz brakmay dndm dedi. 990[990]

Aklama:
989[989]

1351.

990[990]

Dvud, Salat 146-147, 871; Tirmiz, Salat 194, 262, 263; Nes, fttah 77, 78; bn kametu's-Salat 23, 897, 179,

Buhar, Teheccd 9; bn Mce, kametu's-Salat 200, 1418.

Hadis de, geceleyin klnan nafile namazda kyam uzun tutmann faziletine
iaretdir.

Adullah bn Mes'ud'un Kt bir ey ilemeyi dnmesi; Resulullah (s.a.v.)'e

muhadinde edebi terk etmesinden dolaydr.

28- Geceden Sabaha Kadar Uyuyup Ta Namaza Kalkamayan Kimsenin

Durumu

692- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in yannda, geceden sabaha kadar uyuyup ta namaza kalkmayan

bir kimse anld. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bu yle bir adamdr ki, eytan onun kulaklarna yada kulana bevletmitir
buyurdu. 991[991]
Aklama:

Hattab'ye gre; burada adamn uykusunun arl ve bu halinin, namaz klmaktan

gaflet etmesine sebebiyet vermesi ynnden, kulana bevledilip iitme duygusu
bozulan kimseye benzetilmektedir.

Tahv'ye gre ise bu hal, eytann bu adam zerindeki etkisinin derecesini ve onun
da eytana olan itaatini ifade etme mahiyetine bir benzetme cmlesidir.

991[991]

Buhr, Teheccd 13; Nes, Kyamu'1-Leyl 5; bn Mce, kametu's-Salat 174, 1330.

693- Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a,v) bir gece kz Fatma ile Ali'nin kapsn alp onlara:
Namaz klmyor musunuz? diye sordu. Ali der ki: Ben:

Ey Allah'n resul! Canmz, Allah'n elindedir. O, bizi uyandrmak isterse

uyandrr dedim.

Ben bunu ona syleyince, Resulullah (s.a.v.) bana cevap vermeden yanmzdan
ayrld. Dnp giderken dizlerine vurup:

Zaten insan ok tartmacdr 992[992] ayetini okuduunu iittim. 993[993]

Hz. Ali'nin Canmz, Allah'n elindedir sz; Zmer: 39/42 ayetinden alnmadr.
Cann braklmas, uurun iadesi ve uykudan uyanma. keyfiyetidir. Resulullah
(s.a.v.) Hz, Ali'nin bu szne tatminkar br taaccp ve hayret duymu olduu
grlmektedir.

Fakat herkesin, Hz. Ali gibi olamayaca dnldnde namaza kalkma

hususunda tedbir almakta her zaman yarar vardr.

694- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edidigine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi uyuduu zaman eytan onun ensesinin kkne dm atar. Her bir
dmle birlikte 'Haydi gecen uzun ola!' diye dm atar. O kimse uyanp ta Allah'
zikrettii zaman bir dm zlr. Abdest alrsa iki dm zlr ve namaz klarsa
(btn) dmler zlr. Neeli ve gnl rahat olarak sabahlar. Eer byle
yapmazsa gnl skntl ve tembel bir ekilde sabahlar. 994[994]

Aklama:
Kenf: 18/54.
Buhr, Teheccd 5, Tefsiru Sure-i Kehf 1, 'tlsam 18, Tevhd 31; Nes, Kyamu'1-Leyl 5.
994[994] Buhar, Teheccd 12, Bed'u'1-Halk 11; Nes, Kiyamu'I-Leyl 5; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/243.
992[992]
993[993]

Bu, bir tembellik ve atlet dmdr ki eytan bu tembellik ve atleti gafillerin

stne ykler

Tyb'ye gre; bu, eytann gaflet ehlini arlatrmas ve bunlar balam gibi
hareketten alkoymasdr.

Beydv'ye gre ise; eytann dm, eytann uykuyu sslemesinden ve o

kimsede uykuya kar derin bir sevgi uyandrmasndan istiare edilmitir.

Dmlerin tane olmas da zikrullaha, abdeste, namaza kar birer dm

edinmi olmasndan ve eytann bu ibdetten nevi saptrmayla
alkoymasndan dolaydr der.

eytann bu dmlerinden tabi ve hakki bir dm kast edilmeyip mecaz ve

temsil bir dm anlalmaldr.

Ayrca bu hadiste; Allah' zikretmenin, abdestin, namazn; eytan ve onun

telkinlerini, nefsin ser ve fesada olan eilimini uzaklatrmasna ve teheccd namaz

klan kimselerin yzlerinin nurlu, gnllerinin sevinli olarak yeni gnn sabahna
girmelerine dikkat ekilmektedir.

29- Nafile Namaz Evde Klmann Mstehab Olmas Ve Mescitte Klmann Da

Caiz Olmas

695- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Namazlarnzn bir ksmn evlerinizde klnz. Namazlarnzn nafilelerini evlerinizde

klmamak suretiyle evlerinizi kabirlere evirmeyin. 995[995]

995[995] Buhar, Salt 52, Teheccd 37; Ebu Dvud, Salt 198-199, 1043, Vitr 11, 1448; Tirmiz, Sait 213, 451; Nes,
Kymul-Leyl 1; bn Mce, kmetu's-Salat 186, 1377; Ahmed b. Hanbel, 2/16.

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in evlerde klnmasn tavsiye ettii namazlar, nafile

namazlardr. Ayrca Evlerinizi kabirlere evirmeyin szyle; ierisinde namaz

klnmayan evleri kabirlere, taat ve ibadetten gafil olanlar da llere
benzetmektedir.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, nafile namazlar, evde klmaya tevik etmesindeki hikmet;

riyadan uzak ve evlere rahmet meleklerinin inmesine sebep olmasdr. Ayrca bu

sebeple evde kadn ve ocuklara namaz retmek ve ocuklar namaza altrmak
gibi baka byk faydalan da vardr.

696- Cbr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Sizden birisi namaz kld mescidinde namaz bitirdiinde namazndan evine de bir
pay braksn. nk Allah, onun namazndan evinde bir hayr yaratr. 996[996]

Aklama:

Allah, onun namazndan evinde bir hayr yaratr sznden maksat; o namaz
sebebiyle evine melekler gelir, eytan ise orada kaar, evdekiler rahat eder
demektir.

Burada evde klnacak namazdan maksat, nafilelerdir.

697- Ebu Musa el-E'ar (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:
996[996]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/316; bn Huzeyme, Sahih, 1206; bn Hibbn, Sahih, 2490.

erisinde Allah anlan ev ile ierisinde Allah anlmayan evin misali, l ile diri
gibidir. 997[997]

Aklama:

Burada Ev ile kast edilen; orada oturan kimselerdir.

Allah' zikreden kimse ile l arasndaki benzerlik ilikisi; insann bilfiil hayatn

ierisinde olmas hasebiyle hem din ve hem de dnyev ilerini yrtme

durumunda olduundan lye nispetle farkl bir konumdadr.

698- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Evlerinizi kabirlere evirmeyin. nk eytan, ierisinde Bakara suresi okunan evden

kaar. 998[998]

699- Zeyd b. Sabit (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), kendisine hurma yaprandan yada hasrdan bir oda yapt da
kp orada namaz kld. Derken bir takm kimseler, kendisini takp ettiler ve oraya

gelerek arkasnda onun kld namaza uydular. Sonra bir gece gelip orada hazr

oldular. Resulullah (s.a.v.) ar davranarak yanlarna kmad. Bunun zerine onlar,

seslerini ykselttiler ve namaza hazr olduklarn Resulullah' haber vermek iin

kapya kk akl talar attlar. Derken Resulullah (s.a.v.) fkeli bir hlde onlarn
yanna kp onlara:

Yaptnz eye o kadar devam ettiniz ki, bunun size farz olacandan korktum.
Buhr, Deavt 66; bn Hibbn, Sahih, 854.
Tirmiz, Fezail'l-Kur'an 1, 2877; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/284, 337, 388; Nesa, Amel'1-Yevm ve'1-Leyl,
965; bn Hibbn, Sahih, 783.

997[997]
998[998]

Dolaysyla sz, bu namaz evlerinizde klmalsnz. nk yalnz farz namaz mstesna

kiinin en hayrl namaz evinde kld namazdr buyurdu. 999[999]
Aklama:

Nafile namaz evde klmak, mescitte klmaktan daha faziletlidir. Bu konuda 691 nolu
hadisin aklamasna baknz.

30- Gece Namaznda Yada Dier Namazlarda, Devaml Olan Amelin Faziletli
Olmas

700- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in bir hasr vard. Geceleyin onu kendisine hcre yapp yada
etrafna iaretler koyup ierisinde namaz klard. Gndzleyin ise onu yere yayp
zerinde otur)urdu. Derken insanlar Resulullah (s.a.v.)'in arkasnda toplanp onun
namazna uymaya baladlar. Yine bir gece Resulullah'n yannda namaz klmak iin)
toplanmlard. Resulullah (s.a.v.) onlara:
Ey insanlar! Gcnzn yetecei ilere bakn. nk siz usanmadka Allah da sevap
vermekten usanmaz. Allah katnda amellerin en sevimli olan, az da olsa devam zere
olandr buyurdu.
Aklama:

999[999]

Buhar, Ezan 81; Ebu Dvud, Salat 198-199, 1044, Vitr 11, 1447; Tirmiz, Salat 331, 450; Nes, Kyamu'l-Leyl 1.

Hadisin ravisi diyor ki: Muhammed (s.a.v.)'in ev halk, bir amel ilediklerinde ona
devam ederlerdi. 1000[1000]

Hadisi erif, ibadet ile ilgili olarak ksaca unu ifade etmektedir: Gcnzn yettii

amelleri ileyin. Gcnzn yetmedii iin devam edeceiniz amellere girimeyin.

nk gcnzn yetmeyecei ameller, size bkknlk verir. Bu sebeple de onu
terk1 etmek zorunda kalrsnz.Siz bkmadan ibadete devam ettiiniz mddete,

Allah da o ibadetin mkafatn vermeye devam eder. Fakat siz bkp ta bu amelinizi
brakverecek olursanz, Allah sizin bu bkknlnza ve amelinizi terk ediinize
karlk olarak bu ibadetiniz iin size vermekte olduu mkafat keser. Yani siz
ibadetinize son vermedike Allah da sevab vermeye son vermez.

Her ne kadar bu hads, ibadetlerle ilgili olarak insann gcnn yettii ve devaml
yapabilecei amellere sarlmay tavsiye ediyorsa da bu tavsiye aslnda, sadece
ibadetlere ait deildir. badetler dnda kalan dier meru iler de bu tavsiyenin

kapsamna girmektedir. Meru olan ilerin Allah'a en ho geleni ve mkafata en ok

layk olan, az bile olsa, devaml ve dzenli olandr. nk nemli olan, okluk deil,
dzenli ve devaml olandr. Bu da, ifrat ve tefritten saknarak iki u arasnda bir
orta yolu tutmakla mmkndr.

Allah usanmaz ifadesi, Allah terk etmez anlamndadr.

701- Alkame'den rivayet edilmitir: Mminleri annesi Hz. ie'ye sorup:

Ey mminleri annesi! Resulullah (s.a.v.)'in ibadeti nasld? Belirli gnlere ey tahsis

eder miydi? dedim. Aie:

Hayr! Onun ameli devamlyd. Resulullah (s.a.v.)'in gcnn yettii eye hanginizin
gc yetebilir ki? diye cevap verdi. 1001[1001]
Aklama:
1000[1000] Buhar, mn 31, Savm 52, Rikk 18; Ebu Dvud, Tatavvu1 27, 1368, 1370; Tirmiz, Edeb 70, 2856; Nes,
Kymu'I-Leyl 17; bn Mce, Zhd 28, 4238; Ahmed b. Hanbel, 6/84, 128, 244, 249.
1001[1001] Buhr, Savm 64, Rikak 18; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 27, 1370.

Hadisi erif, ibadete devam tevik etmektedir. nk devaml olarak yaplan az

ibadet, bir mddet sonra braklan ok badetten daha hayrhdr. Zira devaml olarak

yaplan ibadet az bile olsa, Allah'a taat, zikir, murakabe ve ihlas devam ettirir. Bu
devamllk sayesinde az amel, devam etmeyen ok ameli kat kat geer.

Hz. Peygamber (s.a.v.) her ayn banda, ortasnda ve sonunda gn, haftann
Pazartesi ve Perembe gnlerinde oru tutmas, buna bir rnektir.

31- Namaz Klarken Uyuyan Ve Bundan Dolay Namazda Kuran Okumaktan Ve

Dua Etmekten Aciz Kalan Kimsenin, Bu Halin Kendisinden Gitmesi iin
Uyumasn Veya Oturmasn Emretmek

702- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) mescide girmiti. O srada mescitte iki direk arasna bir ip
gerilmiti. Orada bulunan kimselere:

Bu ip de ne yle? diye sordu. Sahabiler:

Zeyneb'in ipi! Bununla namaz klyor, yorulduu zaman yada geveklik hissettii
zaman buna tutunuyor dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

zn o ipi! Sizden birisi dizinde olduu srece namazn klsn! Yorulduu yada
gevedii zaman oturup dinlensin buyurdu. 1002[1002]
Aklama:

Buhr, Teheccd 18; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 1312; Nes, Kiyamu'1-Leyl 17; bn Mce, kmetu's-Salat
184, 1371.

1002[1002]

Hadiste, an yorgunluk halinde nafile namazlarn oturarak, zindelik ve dinlik

hallerinde ise ayakta klnmas gerektii belirtilmektedir. nk ar yorgunluk,

namazn zn tekil eden huuya engel olur.

Hadis, ibadetlerde ll olmaya ve shhate engel olacak ekilde kendini ibadete

zorlamaktan saknmaya tevik etmektedir.

Bir ipe tutunmak yada yaslanmak suretiyle ferz namaz klmak alimlerin byk ounluuna gre mekruhsada, nafile namaz srasnda ayakta uzun sre durabilmek
iin bir bastona yada benzer bir eye dayanmak mubahtr.

703- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Havle bint. Tuveyt b. Habb b. Esed b. Abduluzza, ie'ye uramt. O srada

ie'nin yannda Resulullah (s.a.v.) vard.
ie der ki: Resulullah (s.a.v.)'e:

Bu, Havle bint. Tuveyt'tir. Geceleyin uyumayp devaml ibadet ettiini sylerler
dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Geceleyi uyumuyor yle m! G yetirebileceiniz ileri yapn. Vallahi, Siz

usanmadka Allah'da usanmaz buyurdu. 1003[1003]
Aklama:

Rivayetlerin bazsnda Hz. ie'nin yannda isim belirtilmeksizin bir kadn olduu

ve baz rivayetlerde ise Havle adnda bir kadn olduu belirtilmektedir. Dolysyla
olayn, bir olmas da ve eitli olmas da imkan dahilindedir.

Buhr, man 32, Teheccd 18; Nes, Kyamu'1-Leyl 17; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/247; Abd b. Humeyd,
Msned, 1485; bn Hibbn, Sahih, 359, 2586.
1003[1003]

Havle, muhacirlerden olup dinine bal bir kadnd. ok ibadet yapan birisiydi.
Burada btn gece namaz klma yerine kiinin g yetirebilecei ekilde devam
zere olmak kaydyla ibadetin az yaplmas tavsiye edilmektedir. nk devam
zere yaplan az ibadet, devaml olmayan ok ibadetten daha makbuldr.

Hadiste muhatab kadnlar olduu halde, erkeklere zg oul kipiyle G

yetirebileceiniz ileri yapn. Vallahi, Siz usanmadka Allah'da usanmaz
buyurulmas, hkmn, erkek ve kadn btn mmeti kapsamasndan dolaydr.
704- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi namazda uyuklarsa, uykusu gidinceye kadar yatsn. nk uykulu halde
namaz klacak olursa, belki istifar edeyim derken kendisine sver. 1004[1004]

Aklama:

Farz veya nafile namazlan klarken, ister gndz ve ister gece olsun, kiiyi uyku
basacak olursa bu uykuyu datncaya kadar kiinin yatp uyumas mstehabtr.
Ancak farz namazlar iin bu durum, namaz vaktinin kmamas artna baldr.
32- Kurann Faziletleri Ve Kuran ile lgili Hususlar

705- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) geceleyin Kur'an okuyan bir kimseyi iitip:

Allah o kimseye rahmet etsin! Gerekten bana filan ve filan ayetleri hatrlatt. Ben, o
1004[1004]

Buhr, Vud' 53; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 1310; bn Mce, kmetu's-Salat 184 1370.

ayetleri filan ve filan surelerden drmtm buyurdu. 1005[1005]

Aklama:

Geceleyin Kur'an okuduundan bahsedilen kiinin, Abdullah b. Yezd el-Ensr

olduu, baka bir rivayette ise Abbd b. Bir 1006[1006] olduu belirtilmitir.

Bu drmenin keyfiyeti, ilah tasarruf erevesinde meydana gelen ilerdir. Yoksa

risalet vazifesinin eksik yaplmasn douracak ahs bir yanllk deildir. nk

peygamberlik ve tebli hususlannda unutmak asla caiz ve mmkn deildir.

Bununla birlikte bn Melek, bu hadisteki Drme, ayetlerin drlmesi

manasnda deil de sadece o anda tilavetini hatrlamam olmak manasna geldiini
ifade etmitir.

Yada Allah'n, neshetmey murad ettii ayetleri Resulullah (s.a.v.)'in kalbinden ekip

almas suretiyle olur. Bu, Seni okutacaz da asla unutmayacaksn. Allah'n diledii
baka 1007[1007] ayetinde kastedilen unutmadr.

706- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kur'an okuma ve ezberine sahip kimsenin misali, bal deve gibidir. Eer sahibi
devesini korursa, onu eli altnda tutar. Eer salverirse deve kap gider. 1008[1008]

Aklama:

Buhr, Fezilu'l-Kur'an 27; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 25, 1331; Nes, Fezailu'l-Kur'an, 31; bn Hibbn,
Sahih, 107
1006[1006] Buhr, ehadat 11.
1007[1007] A'l: 87/6. n
1008[1008] Buhr, Fezilu'l-Kur'an 23; Nes, ftitah 37
1005[1005]

Hadiste, Kur'an' okumak ve tilavetine devam etmek, kaacandan korkulan deveyi

balamaya benzetilmitir. Deve gzetim altnda olduu mddete nasl ki ipini

zp kaamazsa Kur'an'da devaml okunursa unutulmaz, ezberde kalr.

Hadis, Kur'an' ezberlemeye ve okumaya tevik ile unutmaktan sakndrmayi kapsamaktadr.)

707- Abdullah b. Mes'ud (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kur'an okuma ve ezberine sahip kimselerden birisinin: u, u ayetleri unuttum

demesi ne kt bir eydir. Aksine o ayetler o kimseye unutturulmutur. Ey Kur'an
okuyan ve ezberlereyen kimseler! Kur'an' daima okuyup mzakare edin! nk
Kur'an'n, bu tr kimselerin gnllerinden ayrlp kamas, devenin balarndan
ayrlp kamasndan daha abuktur. 1009[1009]

708- Ebu Musa el-E'ar (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kur'an' srekli hatrda tutup gz nnde bulundurun. Muhammed'in nefsi elinde

olan Allah'a yemin olsun ki, Kur'an'n hafzalardan kap gitmesi, devenin bandan
kap gitmesinden daha abuktur. 1010[1010]

33- Kur'an Okurken Sesi Gzelletirmenin Mstehab Olmas

709- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

1009[1009]
1010[1010]

Buhr, Fezilu'l-Kur'an 23; Tirmiz, Kraat 100 (2942); Nes, ftitah 37

Buhr, Fezilu'l-Kur'an 23; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/397, 411; bn Ebi eybe, Musannef, 10/477

Allah, Kur'an' nameli ve yksek sesle okuyan Peygamber'ine nem verdii kadar
hibir eye nem vermemitir. 1011[1011]

Aklama:

Sesi, Kur'an tertiliyle sslemek, mstehabtr. u da bilinmelidir ki; Kur'an'n hem

lafz ve hem de manas, gzelliklerle doludur. Kur'an'n; ince ve derin manalar,
konuya uygun, ahenkli ve tabii bir anlatm dzeni vardr.

te Kur'an okurken bunlar grmeye, duymaya ve duyurmaya almak; ses, huu,

ahenk, yerine gre de hzn ve hareket kazandrarak gzel okumaya gayret etmek

gerekmektedir. Yalnz harflerin ve kelimelerin okunuunda uyulmas gerekli olan

kurallara mutlaka uyulmaldr, Bu artla, Kur'an- namelerle okumaya kar

karken, bir ok alim ve Ebu Hanife buna cevaz vermitir.

710- Ebu Musa el-E'ar (r.a)'tan rivayet edilmitir: Rasulullah (s.a.v.), Ebu
Musa'ya;

Dn gece senin Kur'a okuyuunu dinlerken beni bir grmeliydin!. Gerekten sana
Davud ailesinin mizmarlarndan bir mizmar verilmi buyurdu. 1012[1012]
Aklama:

Bu hadiste; Hz. Peygamber (s.a.v.), Ebu Musa el-Earnin Kur'an okuyuunu tevik
etmekte ve sesini beenmektedir.

Buhr, Fezilu'l-Kur'an 19; Ebu Dvud, Vitr 20 (1473); Nes, ftitah 83

Buhr, Fezilu'I-Kur'an 31; Tirmiz, Menakib 56 (3855); Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/349, 351, 359; bn Ebi
eybe, Musannef, 10/463; Beyhak, Snen'l-Kbr, 10/230-231; bn Hibbn, Sahih, (7197)

1011[1011]
1012[1012]

Hz. Dvud (a.s), gzel bir sese sahip idi. Burada Ebu Musa'nn sesi, Hz. Dvud

(a.s)'n sesine benzetilmektedir. nk Hz. Dvud (a.s), Zeburu okumaya

baladnda; dalardaki kular, kurtlar bile hznlenirmi. Gzel sesle okumak,
onda son bulmutur.

34- Peygamber (s.a.v.)'in, Mekke'nin Fethi Gn Fetih Suresini Okumas

711- Abdullah b. Muaffel (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) Mekke'nin Fethi ylnda bir yolculuu srasnda hayvan

zerindeyken Fetih Suresini okudu. Okuyuunu nameli yapt.

Aklama:

Hadisin ravisi Muaviye:

nsanlar etrafma toplanmasayd ben de Abdullah bn Muaffel'in Resulullah'n

okuyuunu anlatmak suretiyle name yapt gibi bu sureyi nameyle okurdum

dedi. 1013[1013]

Bu hadisten anlaldna gre; Kur'an' okurken kraati gzelletirmek iin makam

yapmak, sesi titretmek caizdir. Yalnz name yapacam diye de ii rndan

kararak Kur'an' haa bir musiki havasna sokmak da caiz deildir. Her eyde
olduu gibi bu konuda da en uygun tarz, itidalli olmaktr.
35- Kurann Okunmas Sebebiyle Sekinetin nmesi

1013[1013]

Buhr, Mez 48, Fezailu'l-Kur'an 24, Tevhid 50; Ebu Dvud, Vitr 20 (1467)

712- Ber' b. zib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam, Kehf Suresini okuyordu. Yannda da iki uzun iple bal bir at

duruyordu. Derken o kimsenin etrafn bir bulut kaplad. Bulut, dnmeye ve

yaklamaya balad. Dolaysyla bu kimsenin at, bundan rkmeye balad. Sabah
olunca bu kii Peygamber (s.a.v.)'e gelip bu olay ona anlatt. Peygamber (s.a.v.):
Bu, sekinettir. Kur'an iin inmitir buyurdu. 1014[1014]

713- Ebi Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Useyd bn Hudayr bir gece hurma sergisinde Kur'n okurken birdenbire at

ahland. Fakat o yine okumaya devam etti. Sonra at tekrar ahand. Useyd yine
okumasna devam etti. Sonra at bir daha ahland.

Useyd der ki: Atn, olum Yahya'y ineyeceinden endie ettim, kalkp atn yanma
gittim. Bu srada bamn stnde bulut glgesine benzer bir sis ierisinde kandiller

gibi bir ok parltlar grdm. Bu glge tabakas, iindeki k grnmyle birlikte

ge doru ekilip kt. Nihayet onu gremez oldum. Ertesi sabah Resulullah
(s.a.v.) 'e gidip ona:

Ey Allah'n resul! Dn akam, gece yars hurma kurutulan sergimde (Kur'n)

okurken birden atm ahland dedim, Resulullah (s.a.v.) hemen:
Oku, ey Hudayr'n olu! buyurdu.

Okumaya devam ettim. Sonra at yine ahland. Resulullah (s.a.v.) yine:

Oku, ey Hudayr'n olu! buyurdu.

Ben yine okudum, at yine ahland. Resulullah (s.a.v.) yine:

Oku, ey Hudayr'n olu! buyurdu.

Buhr, Menkb 25, Fezailu'l-Kur'an 11; Tirmiz, 2885; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/281, 284, 293, 298; bn
Hibbn, Sahih, 769
1014[1014]

Artk okumaktan vazgetim. Olum Yahya ata yakn bir yerderdi. Atn ocuu

inemesinden endie ettim. O srada bulut glgesi gibi bir beyazln iinde kandiller
misali yldzlarn parlamakta olduklarn grdm. Artk bu beyaz glge tabakas,

iindeki parlaklklar grnmyle ge doru ekilip kt. Nihayet onu gremez

oldum. Resulullah (s.a.v.):

Onlar, meleklerdi. Senin Kur'n okuman dinliyorlard. Eer Kur'an' okumaya devam
etseydin, sabaha kadar seni dinlerlerdi. nsanlar da onlar grrlerdi. Onlar,
insanlardan gizlenmezlerdi buyurdu. 1015[1015]
Aklama:

Useyd bn Hudayr, mehur sahblerden olup Akabe Bey'atinde ve Bedir'de

bulunmak gibi en yce mertebelere sahiptir. Onun en yksek bir zellii de, ho
ada ve eda ile Eb Msa'l-E'ar derecesinde etkili Kur'n okumasdr. Kur'n
okumada sahabilerin nde gelenlerinden idi.

Reslullah (s.a.v.), Eb Musa'nn gzel sesini vd gibi, bunun da gzel sesini vmtr. Bu ses ve eda gzelliinden dolay melekler bile okuduu Kur'n dinlemek
iin yanna gelmilerdi.

Bu hadiste bulut glgesi gibi grnen eyin ad, Sekine olduu bildirilmitir. Sekine

kelimesi, mutebih bir lafzdr. Ne anlama geldii hususunda eitli grler ileri
srlmtr. Bir gre gre Sekine; Allah'n sekneti, vakar ve rahmetini tayan
bir mahlkudur. Dier bir gr de, melekleri ihtiva eden bir varlk olduudur.

Bu hadisler, Adem oullarnn melekleri grmelerinin caiz olduuna, Bedir'den

Kuds'n fethine kadar btn hayatn cihadla, Kur'na hizmetle geiren o byk
sahbnin yksek faziletine dellet eder. Hicri 20 ylnda vefat ettii zaman Bak"

kabristanlna konaca srada mminlerin emiri Hz. mer, tabutun iki kolunu
yklenmek suretiyle ona byk hrmet gstermitir.

1015[1015]

Buhar, Fezilu'l-Kur'an 19; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 3/81; bn Hibbn, Sahih, 779.

36- Kuran Hafznn Fazileti

714- Ebu Musa el-E'ar (r.a)'tan rivayet ediidiine gre, Reslullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Devaml Kuran okuyan m'min; kokusu ho, tad gzel turungillerden aa

kavunu/trce meyvesi gibidir.
Devaml Kur'an okumayan m'min de; tad gzel, kokusu olmayan hurma gibidir.
Kuran okuyan mnafk kimse ise; kokusu gzel, tad ac olan fesleen gibidir.
Kur'an okumayan mnafk kimse ise; tad ac, kokusu olmayan Ebu Cehil karpuzu
gibidir. 1016[1016]

Aklama:

Hadis, Fatiha suresi gibi be vakit namazda okunmas gereken surelerden fazla
olarak her gn Kur'an okumay kendisine prensip edinen bir m'mini; kokusu ho,
tad gzel bir portakala benzetmektedir.

Devaml Kur'an okuyan m'minin tatll; kalbinde kkleip yerlemesinden, ho

kokulu oluu ise Kur'an okumay alkanlk haline getirip Kur'an' sk sk

okumasndan Kur'an' okurken, hem kendisini ve hem de dinleyenleri huzura ve

sknete kavuturmasndan ve ayn zamanda hem kendine ve hem de dinleyenlere

sevap kazandrmasndan ve Kur'an'n hikmetler hazinesinden nasip almaya vesile

olmasndan kaynaklanmaktadr.

Devaml Kur'an okumayan m'min ise; tad gzel olup kokusu olmayan bir hurmaya

1016[1016] Buhr, Fezilu]-Kuran 17, 36; Ebu Dvud, Edeb 16, 4830; Tirmiz, Edeb 79, 2865; Nesa; man 32; bn Mce,
Mukaddime 16, 214; Ahmed b, Hanbcl, 4/404, 408.

benzetilmektedir. nk her ne kadar m'min man sahibi olarak ok tatl ise de

srekli Kur'an okumad zaman okunan Kur'an'n etrafa yayd, ho koku

meselesindeki huzur, huu ilim ve hikmet nimetlerinden mahrum kalr.

Bubakmdan tad olup da etrafa ho kokular yayamayan meyvelere dnr.

Yine Kur'an okuyan mnafk kimse; kokusu gzel, tad ac fesleene benzetilirken,

Kur'an okumayan mnafk kimse ise; tad ac olup kokusu olmayan Ebu Cehil

karpuzuna benzetilmitir. nk mnafklk, neticesi itibariyle Ebu Cehil karpuzu

gibi acdr. Bu bakmdan mnafk bir kimsenin, Kur'an okuyarak etrafa Kur'an'n
hayat baheden nurlarn, cennet kokusunu mjdeleyen namelerini sayorsa, o
zaman kokusu olmayan ac; Ebu Cehil karpuzundan fark kalmaz.

Mnafk oluuyla birlikte Kur'an okuyan bir kimse, mnafkl ynyle sevimsiz ve

tatsz olmakla birlikte okuduu Kur'an ile etrafa tatl ve huzur verici kokular
nerettii iin tad ac, fakat kokusu ho fesleene benzetilmitir. 1017[1017]

37- Kur'an Okumada Mahir Olan ile Okumada Zorluk eken Kimsenin Fazileti

715- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

Kur'an' okumada maharetli olan kii, Sefere denilen kerm ve itaatkar

peygamberlerle/meleklerle beraberdir. Kendisine zor geldii halde kekeleyerek
Kur'an okuyan kimseye ise iki kat sevap vardr. 1018[1018]

Aklama:

1017[1017]

B.k.z: Muhammed b. Allan, Delil'I-Flihn, 3/490-491.

Buhr, Tefsiru Sure-i Abese 1; Ebu Dvud, Vitr 14, 1454; Tirmiz, Fezilu'l-Kur'an 13, 2904; Nes (el-Kbra),
Fezilu'l-Kur'an, 5/20 8045, 5/21, 8046 Tefsir, 6/506, 11646; bn Mce, Edeb 52, 3779; Ahmed b. Hanbel, 6/98, 170,
239, 266.

1018[1018]

Maharet kelimesi burada; Kur'an' iyi okuyan, ezberi gl olan kimse demektir.

Sefere ise, Safir kelimesinin oulu olup arac anlamna gelmektedir. Bu

kelimenin tefsirinde birka gr ileri srlmtr:

1- Katib meklekler, Levh-i tayan meleklerdir. Bunlar, kutsal kitaplar

peygamberlere aktardklan iin bu ismi almlardr.
2- Kullarn amellerini yayzan yazc meleklerdir.

3- Allah ile peygamberler arasnda elilik yapan meleklerdir.

4- Allah'n insanlara gnderdii peygamberlerdir.
5- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in sahabileridir.

Hadisten anlaldna gre; Kur'an' dzgn bir ekilde okuyan kimselerin, bu

Kur'an okumalar, onlar gzel vasflarla vlen meleklerle/peygamberlerle birlik

olma mertebesine kartacaktr. Okumas iyi olmad iin, kendisine zor geldii
halde Kur'an okuyan kimselere ise, iki sevap vardr. Biri, Kur'an okuduu iin ve
dieri ise, zorluk ektii iindir.

Yalnz bu ifade, kt Kur'an okuyan kimsenin, iyi okuyan kimseden daha fazla sevap

alaca eklinde bir kanaate gtrmemelidir. Bundan maksat; okumas zayf olup da
okumakta glk eken kimseleri okumaya tevik iindir.

38- Kur'an Okuyan Kimsenin, Dinleyen Kimseden Daha Deerli Olsa Da

Fazilet Ve Okumada Maharet Sahibi Kimseye Kar Kur'an Okumann
Mustehab Olmas

716- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), beyy b. Ka'b'a:

Gerekten Allah bana, sana kar Kur'an okumam emretti buyurdu. beyy b.Ka'b:

Allah benim adm gerekten aka sana and m? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Evet, Allah bana senin ismini syledi buyurdu.

Hadisin ravisi der ki: beyy, sevincinden alamaya balad. 1019[1019]

Beyyine suresi nazil olunca Cebrail (a.s), Resulullah (s.a.v.)'e:

Rabbin, bu sreyi, beyy'e okuman emrettidedi. Bunun zerine Peygamber

(s.a.v.), beyy'e:

Gerekten Allah bu sreyi sana okumam emir buyurdu dedi. Bunun zerine beyy'
de alamtr.

Bu srenin Hz. beyy'e okunmasndaki hikmet; ondan bir ey renmek iin deil,
bu sreyi ona da retmek ve kendilerini srf Kur'n- Kerm okumaya tahsis eden

hafzlara Kur'n- Kerm'i arzetmenin snnet olduunu bildirmek iindir. Bununla

Hz. beyy'in faziletine tenbh ve mslmanlan ondan Kur'n renmeye tevik kast
edilmi oimak da caizdir. Nitekim yle de olmutur. Resulullah (s.a.v.)'in vefatndan
sonra beyy, Kur'n- Kerim'de mehur bir imam olmutur.

beyy'e okunmak iin Beyyine suresinin tahsis buyurulmas; bu srenin ksa

olmasna ramen pek byk dsturlar, kurallar, ileri bir araya getirdii iindir.
Kurtub der ki:

Bu srenin zellikle zikredilmesi, ksa olmakla beraber ihtiva ettii tevhd, rislet,

ihls, Peygamberlere ndirilen sahifeler il kitaplar, namaz, zekt, kyamet, cennetlikler ve cehennemliklerden dolaydr.

beyy (r.a)'n isminin Yce Allah tarafndan anlmasna pek ziyde aarak bu

hususta Resulullah (s.a.v.)'den aklama istemi, ismini hakkaten andn iitince

sevincinden kendini tutamayarak alamdr. Zira Resulullah (s.a.v.)'in okuduunu

dinlenmek iin Allah Tel tarafndan beyy'in ad ile an ile tyin buyurulmas

onun iin pek byk bir ereftir. Ubeyy, nce kendisinin bu erefe lyk olmadn
zannettii iin, smimi hakkaten Allah Tel and m? diye sormutur.

Bzlar Hz. beyy'in alamasn, bu byk nimete kar krde kusur edeceinden

1019[1019]

134.

Buhar, Menkbu'l-Ensar 16, Tefsiru Sure-i Beyyine 1-3; Tirmiz, Menakb 33, 3792; Nes; Fezailu's-Sahabe,

korktuu eklinde de yorumlamlardr. 1020[1020]

39- Kuran Dinlemenin, Onu Dinlemek iin Bir Hafzdan Okumasn stemenin
Ve Kuran Okunurken Alayp Tefekkr Etmenin Fazileti

717- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), bana:

Bana Kur'an oku! buyurdu. Ben:

Ey Allah'n resul! Kur'an sana indirildii halde onu sana ben mi okuyaym?
dedim. Resulullah (s.a.v.):

Ben onu bakasndan dinlemek istiyorum' buyurdu.

Bunun zerine Nisa suresini okumaya baladm.

Her mmetten bir ahit getirdiimiz ve seni de onlarn zerine bir ahit yaptmz
zaman bakalm kfirlerin hali ne olacak!.

1021[1021]

ayetine vardm zaman bam

kaldrdm yada birisi yanm drtt de bam kadrdm. Grdm ki, Resulullah
(s.a.v.)'in gzlerinden yalar boalyor. 1022[1022]
Aklama:

Kur'an okunurken can kulayla dinlemek ve ayetlerin manalarn dnerek

alamak mstehabtr. Yine Kur'an' gzelce dinlemek iin onu bakasna okutmak

da mstehabtr. Bu suretle hasl olan tefekkr ve tedebbr, kendi kendine

okumadan daha fazla olabilir.

B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 4/361-362.

Nisa: 4/41.
1022[1022] Buhr, Tefsim Sure- Nisa 9, Fezilu'l-Kur'an 35; Ebu Dvud, llm 13 (3668); Tirmiz, Tefsiru'I-Kur'an 5, 3024,
3025.
1020[1020]
1021[1021]

718- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir: Humus'taydm. Halktan biri,

bana:

Bize Kuran oku! dedi.

Bunun zerine onlara Yusuf suresini oku(maya bala}dm. Halktan biri okumama
itiraz ederek:

Vallahi, bu sure byle indirilmemitir dedi. Ben de:

Yazklar olsun sana! Vallahi, ben bu sureyi Resulullah (s.a.v.)'e bu ekilde okumutum.
Bana:Gzel okudun buyurmutu, dedim.

Ben o ahsla (byle) konuurken birden bire ondan arap kokusu geldiini

duydum. Ona: Hem arap iiyor ve hem de Allah'n Kitab'n m yalanlyorsun? Sana
iki imenin cezas olan haddi vurmadka buradan ayrlamazsn' deyip ona had
cezas vurdum. 1023[1023]
Aklama:

Bu sarho kimsenin adnn, Nuheyk bn Sinan olduu belirtilmektedir.

Hadisin zahirine baklrsa, zerinde arap kokusu bulunan adama hadd cezasn
bizzat Abdullah bn Mes'd (r.a) vurmutur.
Nevev bu konuda yle der:

Abdullah bn Mes'd'un hadd vurmas, bu hususta hkmdarn genel veya zel

vekili olduuna; bir de, o adamn zrsz arap itiini i'tirf ettiine hamlolunur.

Aksi takdirde srf arap kokusunu duymakla hadd cezas vurulmaz. O adamn
yalanlamas dah bilmeyerek Kur'an'dan olan bir ey'i inkr ettiine hamlolunur.
1023[1023]

Buhar, Fezilu'I-Kur'an 8.

1024[1024]

Bzlar: htiml ki Abdullah bn Mes'd 'un Ona hadd cezas vurdum sznden
maksad; devlet reisine haber vermesidir. Bu suretle ona hadd vurulmasna sebep
olduu iin mecazen had vurmay kendisine isnd etmitir derler.
Kurtub'de der ki:

Abdullah bn Mes'd 'un, o adama hadd vurmas, kendisini bu hususta yetkili

sayd iindir. Yahut hkmdar adna bir vacibi yerine getirdiini dnmektedir....

Abdullah bn Mes'd, o adama ancak i'tirf sebebi ile hadd cezas vurmutur. Bir de
srf koku, arap itiine kesin delil olamaz. arap kokusuna benzer baka bir ey

yemi veya imi olabilir. rnein, ayva yiyen insann az, arap kokusu gibi kokar.

pheyle ise hadd cezas: vurulamaz. Hadd vurmak iin ya hid yahut ienin i'tirf
arttr.

40- Namazda Kuran Okumann Ve Kuran renmenin Fazileti

719- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Sizden birisi evine dnd zaman orada tane iri, semiz, gebe deve bulmasn ister
mi? diye sordu. Biz de:

Evet!' diye cevap verdik. Resulullah (s.a.v.):

O halde sizden birisinin namaznda okuyaca ayet, kendisi iin iri, semiz ve
gebelii belli olmu deveden daha hayrldr buyurdu. 1025[1025]
720- Ukbe b. Amir (r.a)'tan rivayet edilmitir:
1024[1024]
1025[1025]

Nevev, Mslim erhi, 6/87.

bn Mce, Edeb 52, 3782; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/397, 466, 497.

Biz, Suffa'da iken Resulullah (s.a.v.) (evinden dar) kp:

Hanginiz hergn hibir gnaha girmeden ve akrabalk balarm kesmeden

Medine'ye yakn bir yer olan Buthn'a yada Medine'ye yakn bir vadi olan) Akk'a
gidip oradan iki tane iri hrgl dii deve getirmek ister?
diye sordu. Biz de:

Ey Allah'n resul! Bunu hepimiz isteriz dedik. Resulullah (s.a.v.):

O halde sizden birisinin mescide gidip yce Allah'n Kitabndan iki ayet renmesi
veya okumas onun iin iki dii deveden daha hayrldr. ayet onun iin deveden,
drt ayet drt deveden ve okunacak ayetler kendi saylarnca deveden daha
hayrldrlar buyurdu. 1026[1026]
Aklama:

Suffa, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mescidinin geri tarafnda set, seki gibi ykseke bir

eyvandr. Halk arasnda buna Sofa ifadesi kullanlr. Suffa ehli, buraya nispet
edilmilerdir.

Suffa'nn bir taraf Mescid-i Nebev'ye bitiik olup st rtl, fakat etraf akt.

Buras, daha ok muhacirlerden yer ve yurtlan olmayan bir ksm fakr sahblere
tahsis edilmiti.

Onlar burada yatarlar, ibdetle, Kur'n kratyla megul olurlard. Bunlarn baka

megaleleri olmad iin ounlukla vakitleri Hz. Peygamber (s.a.v.)in huzurunda

geerdi. Ondan Kur'n ve ilim renirlerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan ta'yn

edilen eitmenler marifetiyle de onlara Kur'n retilip ezberletilirdi. Bunlardan

yetienleri mslman olan kabilelere Kur'n eitmeni olarak yollanrd. Bu cihetle

bunlara, Kuran ismi de verilirdi. Suffaya da. Dru'l-Kurn demek en uygun bir
isimdi.
1026[1026]

Ebu Dvud, Vitr 14, 1456; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/154; bn Ebi eybe, Musannef, 10/503-504.

Hadis, Allah'n kelam Kur'an' okumann, renmenin ve retmenin ne derece

byk sevablara vesile olduunu ortaya koymaktadr.
41- Kuran Ve Bakara Suresini Okumann Fazileti

721- Ebu mme el-Bhil (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i yle
buyururken iittim:

Kur'an' okuyun! nk Kur'n, okuyanlara kyamet gn efaati olarak gelecektir.

Zehrvayn' yani Bakara ile Al-i Imrn surelerini okuyun! nk bu iki sure, kyamet
gn iki bulut yada iki glge veya gkyznde kanatlarn am saf saf iki ku srs
gibi gelip okuyucularn (cehennem ateinden) koruyacaklardr.
Bakara suresini okuyun! nk Bakara suresini okumak berekettir. Okumamak ise
pimanlktr. Kahramanlar/sihirbazlar, onu(n faydalarn ve bereketlerini elde
etmeye) g yetiremezler. 1027[1027]

722- Nevvs bn Sem'n el-Kilb (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.)i:

Kur'an ve onunla amel eden kimseler, kyamet gnnde getirilecekler. Kur'an'n

nnde Bakara ve Al-i Imrn sureleri bulunucak derken iittim.

Resulullah (s.a.v.) bu iki sure iin rnek getirdi ki ben bunlar halen unutmadm.
Resulullah:

Bu iki sure, sanki iki bulut yada aralarnda bir nur bulunan iki siyah glgelik veya
okuyanlarn (cehennem ateinden) koruyan gkyznde kanatlarn am saf saf iki
ku srs gibi olacaktr buyurdu. 1028[1028]
1027[1027] Ahmed

b. Hanbel, Msned, 5/249, 254, 257; Beyhak, Snen'l-Kbr, 2/395.

Fezailul-Kur'an 5, 2883; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/183.

1028[1028] Tirmiz,

Aklama:

Fatiha suresi, btn Kur'an'n z ve asl olduu gibi, Bakara ve Al-i mran sureleri
de, bu zn bir detay mahiyetindedir. Bu iki sure, slam'n esaslanni ve
hmklerini geni bir ekilde ortaya koymaktadr.

42- Fatiha Suresi ile Bakara Suresinin Son iki Ayetinin Fazileti Ve Bu iki Ayeti
Okumaya Tevik

723- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Cebrail, Peygamber (s.a.v.)'in yannda oturmaktayd. O srada Peygamber (s.a.v.),

stnden kap sesine benzer bir ses iitti. Ban kaldrd. Cebrail:

Bu kap, imdiye kadar asla almayp sadece bugn senin iin alan bir gk
kapsdr dedi.

Derken o kapdan bir melek indi. Cebrail:

Bu, yeryzne (ancak imdi) inen bir melektir. Bu gne kadar yeryzne hi
inmemitir dedi.

Melek (gelip) selam verdi. Peygamber (s.a.v.):

Sadece sana verilen ve senden nce hibir peygamabere verilmemi iki nur ile
mjdelen! Bu iki nur, Fatiha suresi ile Bakara suresinin son ayetleridir. Bunlardan
okuyacan her harfe karlk mutlaka istediin sana verilecektir dedi. 1029[1029]
Aklama:

1029[1029]

Nesa, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 722; bn Hibbn, Sahih, 778; Hkim Mstedrek, 1/558-559.

Bu sure aslnda, Allah'n kendi kitabn okumak isteyenlere rettii bir duadr.
Okuyucuya u dersi retmek iin Kitab'n en bana yerletirilmitir: Eer samimi
olarak Kur'an'dan yararlanmak istiyorsan, Alemlerin Rabbi'ne bu ekilde dua
etmelisin.

Bu nsz, okuyucunun kalbinde Alemlerin Rabbi'nden hidayet dileme -hidayeti

ancak O verebilir- konusunda kuvvetli bir istek uyandrmay amalar. O halde

Fatiha, dolayl olarak incelemek ve Alemlerin Rabbi'nin, bilginin tek kayna olduu

gereini kabul etmek olduunu retmektedir. Bu nedenle, kii Kur'an'

incelemeye, O'ndan Hidayet dileyerek balamaldr.

Konusu nedeniyle, Fatiha ile Kur'an arasndaki ilikinin, bir giri ve kitap ilikisi

deil, bir dua ve ona cevap niteliinde bir iliki olduu aa kmaktadr. Fatiha,

kulun duas, Kur'an ise, Mbud'un kuluna verdii cevaptr. Kul, kendisine doru

yolu gstermesi iin Allah'a yalvarr; Allah da duaya cevap olarak, tm Kur'an'
onun nne koyar ve sanki yle der:

te, benden dilediin Hidayet! 1030[1030]

724- Ebu Mes'ud el-Ensr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim bir gece ierisinde Bakara suresi'nin sonundaki u iki ayeti , bu iki ayet o kimseye
her konuda yeterlidir 1031[1031]

Aklama:

1030[1030]

B.k.z: Mevdudi, Tefhimu'l-Kur'an, nsan Yaynlar, stanbul 1991, 1/39.

Buhr, Mez 9, 12, Fezilu'l-Kr'an 10, 27; Ebu Dvud, ehru Ramazn 9, 1397; Tirmiz, Fezlu 1-Kur'an 4,
2881; Ncs (el-Kbr); Fezilul-Kuran 5/9, 8003, 8004, 5/10, 8005, 5/14, 8018, 8019, 8020, Amell-yevm ve'1-Leyl ,
6/180, 10554, 6/181, 10555, 10556, 10557; bn Mce, kmetu's-Salat 183, 1368; Ahmed b. Hanbel, 4/118, 121, 122.
1031[1031]

Fatiha, Kur'an'm z olduu gibi dnyann baka bir dilinde rastlanmayan deer ve
ykseklikte bir duadr. Fatiha suresinin fazileti hakknda pek ok ey sylenmitir.
Bilindii zere, Bakara Sresinin son iki ayeti, Amenerrasldr.

Rivayetin sonunda yer alan Ona yeterlidir ifadesini birka ekilde anlamak
mmkndr:

1- Geceyi ihya ynnden yeterlidir. Bu, qece namaz yerine geer. nk bn Adiyy
(. 365/975)'in Abdullah bn Mes'ud'dan naklettii rivayet
dorulamaktadr.

bu manay

2- eytana kar yeterlidir. Yine Tabern (. 360/970)'nin, ceyyid bir senedle

eddd b. Evs'ten naklettii rivayet bu gr desteklemektedir.

3- Btn ktlklere kar yeterlidir.

4- nsanlardan ve cinlerden gelecek ktlkleri uzaklatrmaya yeterlidir.

Bakara Sresinin son iki ayetine, byle bir faziletin tahsis edilmesinin hikmeti;
muh-tevalan bakmndandr. nk burada temel olarak imann esaslanna vurgu
yaplmakta ve

kullarn,'Rablerine kar durumlar aa kavuturulmaktadr.

43- Kehf Suresi ile Ayete'l-Krs'nin Fazileti

725- Ebu'd-Derd' (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Kim Kehf suresi'nin bandan on ayet ezberlerse, Deccl'den korunmu olur. 1032[1032]

1032[1032]

Ebu Dvud, Melahim 14, 4323; Tirmiz, Fezailu'I-Kur'an 6, 2886; Ahmed b. Hanbei Msned, 5/196, 6/446.

Aklama:

Kehf, suresinin ilk ayetleri, hakk batla kartran Hristiyanlarn en esasl

akidelerini szkonusu eder. Deccl'de hakk batla kartracandan dolay, bu

surenin on ayetini okuyan kimse, Hristiyanlarn rnek olarak verilen bu sapkl

gzlerin nne serilerek Deccalin fitnesinden de korunmu olacaktr. Kehf
suresinin ilk on ayetinin meali u ekildedir:

Hamd olsun Allah'a ki kulu Muhammede, Kitab' indirdi ve ona hibir erilik
koymad. Onu dosdoru bir Kitab olarak indirdi ki katndan gelecek iddetli azaba

kar insanlar uyarmak ve yararl iler yapan mminlere kendileri iin gzel
mkafat bulunduunu mjdelemek iin. Onlar orada ebed kalacaklarlardr. Ve

Allah evlt edindi diyenleri de uyarmak iin. Ne onlarn Allah evlt edindi,
diyenlerin, ne de atalarnn bu konuda hibir bilgisi yoktur. Azlarndan kan bu
sz ne byk oldu! Yalandan baka bir ey sylemiyorlar. Bu yeni Kitab'a
inanmazlarsa ve bu yzden helak olurlarsa arkalarndan zntyle neredeyse

kendini harap edeceksin. Biz, insanlarn hangisinin daha gzel amel edeceini
deneyelim diye yeryzndeki her eyi dnyann kendine mahsus bir zinet yaptk.

Bununla beraber biz mutlaka oradaki her eyi kupkuru bir toprak yapacaz.

Resulm! Yoksa sen, bizim yetlerimizden sadece Kehf ve Rakm sahiplerinin ibrete

ayan olduklarn m sandn? Yoksa sen Ashab- Kehf i ve Rakimi isimlerinin yazl
bulunduu ta kitabeyi alacak yetlerimizden mi sandn? 1033[1033]

726- beyy b. Ka'b (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), (beyy b. Ka'b'a):

Ey Ebu'l-Mnzir! Bilir misin? Allah'n Kitab'ndan ezberinde bulunan hangi ayet daha
byktr? diye sordu. Ben;

Allah ve Resul daha iyi bilir dedim. Resulullah (s.a.v.):

Ey Ebu'I-Mnzir! Bilir misin? Allah'n Kttab'ndan ezberinde bulunan hangi ayet

1033[1033]

Kehf: 18/1, 10.

daha byktr? diye tekrar sordu. Ben:

Ayete'1-Krs'dir diye cevap verdim. Bunun zerine Resuluilah (s.a.v.) gsme

vurup:

Vallahi, Ey Ebu'l-Mnzir! lim sana afiyet olsun! buyurdu. 1034[1034]

Aklama:

Ebu'l-Mnzir, beyy b. Ka'b'n knyesidir. beyy, Resuluilah (s.a.v.) dneminde

Kur'an'n tamamn bilen hafzlardand.

Resulullah (s.a.v.)'in lim sana afiyet olsun szyle de, onun, Kur'an'i ezberlemedeki ve Kur'an'n mahiyetini bilmedeki deerine iaret etmitir. beyy'in bu
durumu ile ilgili olarak 712 nolu hadise bakabilirsiniz.
Ayete'I-Krs'nin meali u ekildedir:

Allah, O'ndan baka tanr yoktur; O, hayydir, kayymdur. Kendisine ne uyku gelir

ne de uyuklama. Gklerde ve yerdekilerin hepsi O'nundur. zni olmadan O'nun

katnda kim efaat edebilir? O, kullarnn yaptklarn ve yapacaklarn bilir. (Ona

hibir ey gizli kalmaz.) O'nun bildirdiklerinin dnda insanlar O'nun ilminden

hibir eyi tam olarak bilemezler. O'nun krss gkleri ve yeri iine alr, onlar
koruyup gzetmek kendisine zor gelmez. O, ycedir, byktr. 1035[1035]

Hadis, Ayet'l-Krs'nin sevab itibariyle Kur'n- Kerim'in en byk yeti olduunu

bildirmektedir. Nevev'nin beynna gre, bu stnlk mezkr yetin Allah'n btn

isim ve sfatlarnn asllarn yani ilhlk, vahdaniyet, hayat, ilim, mlk, kudret ve
irdeyi kendisinde toplam olmasdr. Bu yedi sfat, yce Allah'n isim ve

sfatlarnn esaslardr. Bu yet-i kerime, tm kemltn Allah'a ait olduuna ve

Cenb- Hakk'n btn noksanlklardan mnezzeh bulunduuna dellet eden ana
meseleleri iinde toplamaktadr. Allah'n biriii, azameti, yce isim ve sfatlar hep

1034[1034]
1035[1035]

Ebu Dvud, Vitr 17, 1460; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/141.

Bakara: 2/255.

bu yette yer almtr, ierisinde Allah'n ad ak vs gizli onyedi defa

zikredilmektedir.

Ayet'l-Krs'nin bu derece byk faziletlere sahip olmas, dier ayetlerin

noksanln gerektirmez. nk Allah'n kelamnda noksanlk dnlemez.

yleyse stnlk, ya sevab ynndendir yada birbirine nispetledir.
44- hls Suresini Okumann Fazileti

727- Ebu'd-Derd' (r.a)tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.):

Sizden birisi bir gecede Kur'an'n te birini okumaktan aciz midir? diye sordu.
Sahabiler:

Bizden birisi, bir gecede Kur'an'n te birini nasl okuyabilir? dediler. Peygamber
{s.a.v.):

hlas suresi, Kur'an'n te birine denktir buyurdu. 1036[1036]

728- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Toplann! nk size Kur'an'n te birini okuyacam! buyurdu. Bunun zerine

sahabilerden toplanan topland. Sonra Allah'n Peygamberi (s.a.v.) evinden dar
kp Ihls suresi'ni okudu. Sonra evine geri girdi. Birbirimize:

Sanrm, ona gkten bir haber geldi. Girmesine sebep o oldu dedi.
Sonra Allah'n Peygamberi (s.a.v.) yanmza geri kp:

Ben size 'Kur'an'n te birini okuyacam demitim. Dikkat edin ki! Bu sure,

1036[1036] Ahmed

b. Hanbel, Msned, 5/195, 6/442, 443, 447; Nesi, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 701;

Abd b. Humeyd, Msned, 211.

Kur'an'n te birine denktir buyurdu. 1037[1037]

729- Hz. Aie (r.nh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir kimseyi askeri bir birliin banda komutan olarak savaa
gndermiti. Bu kimse, yanndakilere namaz kldrrken kraatini daima hlas
sresiyle bitiriyordu. Seferden dndklerinde sahabiler bu durumu Peygamber
(s.a.v.)'e bildirdiler. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):
Bunu hangi ey iin yaptn ona sorun? buyurdu. Sahabiler (gidip bunun sebebini)
o kimseye sordular. O da: nk hlas suresi, Rahman'n sfatlarn iermektedir.
Dolaysyla da ben bu sureyi okumay seviyorum' diye cevap verdi. Sahabiler, o
kimsenin bu szn Resulullah'a sylediler. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):
Ona haber verin ki, Allah'ta onu seviyor! buyurdu. 1038[1038]

Aklama: hls suresi; alemlerin yaratcs yce Allah'n birliini ve her trl
ihtiyatan uzak bulunduunu, btn mahlukatin kendisine muhta olduunu,

dourmaktan ve dorulmu olmaktan mnezzeh olduunu, ortann ve benzerinin

bulunmadn ifade etmektedir. Ayrca yce Allah ile ilgili btn batl inanlar ve
iddialar reddetmekte ve Allah ile ilgili gerei tm aklyla ortaya koymaktadr.

Alimler, hls suresinin, Kur'an'n te birine denk olmasnn keyfiyetini eitli

ekillerle aklamlardr:

1- Kur'an, genel olarak; tevhid, peygamberlik, ahiret olmak zere ksma ayrlr.
hls suresi de, srf Allah'n sfatlarna zgdr. Bu nedenle de hls suresi, Kur'an'n
te birine denk olmaktadr.

2- hls suresinin sevab katlanarak, Kur'an'n te birinin katlanmayan sevab kadar olur.

1037[1037] Titmiz,
1038[1038]

Fezailu'l-Kur'an 11, 2900; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/429.

Buhr, Tevhid 1; Nes, ftitah 69.

Allah'n, kulunu sevmesi'ne gelince, Mzr'ye gre, bundan maksat; kullarna

sevab ve nimet vermeyi dilemesidir. Bazlarna gre ise onlara sevab ve nimet
vermeyi vaad etmesi deil, fiilen bu sevab ve nimeti vermesidir.

Kullarn Allah' sevmesi ise bazlarna gre; Yce Allah'a meyletmelerinden

ibarettir. Bazlarna gre ise O'na ibadet ve taata devam etmeleridir.
45- Felak Ve Nas Surelerini Okumann Fazileti

730- Ukbe b. mir (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Grmedin mi? Bu gece bir benzeri (daha nce) hi grlmemi baz ayetler indirildi.
Felak ve Nas (sresindeki) ayetler. 1039[1039]

Aklama:

Kur'an'n bu son iki suresi, ayr ayr iki sure ise de ve Kur'an'da byle yazl olmakla
birlikte, aralarndaki yakn ilgi ve konulannn yaknl nedeniyle iki sureye ortak
isim konularak Muavezeteyn denilmitir. Yani Snma sureleri ismini
almlardr.

Mmin kul, bu iki sureyle, btn varlklardan ve insanlardan gelebilecek madd ve

manevi ktlklerden korunmu olur. te bunun iin Kur'an, bu dualaryla son

bulmu, Allah tarafndan insanla en gvenilir snma yolu gsterilmitir.

Resulullah (s.a.v.), her gece yatana girerken bu sureleri okumak suretiyle
mmetine en gzel bir uygulama rnei gstermitir.

1039[1039] Tirmiz,

Fezailu'l-Kur'an 12, 2902; Nes, ftitah 46; Ahmed b. Hanbei, Msned, 4/151.

46- Kuran renip reten Kimsenin Fkh Yada Baka limler Bakmndan
Hikmetlerini renen Ve Onlarla Amel Edip Bakalarna Da reten Kimsenin Fazileti

731- Abdullah bn mer (r.a}'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yie
buyurmaktadr:

mrenmek ancak iki kimseye caizdir:

1- Allah'n kendisine Kur'an ilmi verdii bir kimse ki, gece ve gndz vakitlerde bu
Kur'an'la ayakta durur.
2- Allah'n kendisine mal verdii bir kimse ki, gece ve gndz vakitlerde bu mal Allah
yolunda infak eder. 1040[1040]

732- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

mrenmek ancak iki kimseye caizdir:

1- Allah'n kendisine mal verip de bu mal hak yolunda harcamaya musallat kld
kimse.
2- Allah'n kendisine hikmet verdii bir kimse k, bu hikmetle hkm verir ve bu
hikmeti bakalarna retir. 1041[1041]

Aklama:

Hadisin metninde geen Hased kelimesinden maksat, gptadr.

Buhr, Fezilu'I-Kur'an 20, Tevhid 45; Tirmiz, Birr 24, 1936; bn Mce, Zld 22, 4209; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/8, 36, 88, 152.
1041[1041] Buhr, lm 5, Zekat 5, Ahkam 3, i'tisam 13; bn Mce, Zhd 22, 4208; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/385, 432.
1040[1040]

Haset: Bir kimsenin, baka bir kimsede grd bir nimetin ondan alnarak
kendisine verilmesini istemesidir. Bu nedenle haset, kt bir haslettir.

Gpta: Bakasnda grd bir nimeti, ondan alnmasn istemeden kendine temenni
etmesidir. Dolaysyla gpta, makbul bir haslet olarak grlmtr.

Hadisin metninde geen Hikmet kelimesi, bazlarna gre, Kur'an'dr. Bazlarna

gre ise rendii dini ilimle kiinin amel etmesi ve bakalarna retmesidir,
bazlarna gre ise eyay, dinin belirttii ekilde bilmektir.
47- Kurann Yedi Harf/Okunu zerine Olmas

733- Hz. mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Him b. Hakm'i, Furkan suresini, benim okumadm bir biimde okurken iittim.

Halbuki Resulullah (s.a.v.), bu sureyi bana okutmutu. Nerdeyse onun bu okuyu

ekline mdahaele etmede acele edecektim. Sonra okuyuunu bitirinceye kadar ona

mhlet verdim. Okuyuunu bitirdikten sonra elbisesinden/ridasndan tutup onu

Resulullah (s.a.v.)'e getirdim. Ona:

Ey Allah'n resul! Ben bunu Furkan suresini bana rettiinden baka ekilde
okurken iittim dedim. Resulullah (s.a.v.):

Brak onu! Ey Him! Oku! buyurdu. Bunun zerine Him, bu sureyi, benim
kendisinden iittiim kraatle okudu. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
Bu sure, bu ekilde indirildi buyurdu. Sonra da bana:

Oku! buyurdu. Ben de bana rettii ekil zere okudum. Bana da:

Bu sure, bu ekilde indirildi. Bu sure, yedi harf/okunus zerine indirildi. Bunlardan

hangisi kolaynza gelirse o ekilde okuyun! buyurdu. 1042[1042]
Buhr, Husumt 4, Fezil'l-Kur'an 5, 27, Tevhid 53; Ebu Dvud, Vitr 22, 1475; Tirmiz, Kraat 11, 2943;
Nes, ftitah 37; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/40.

1042[1042]

734- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cebrail bana ilk nce Kur'an' bir harf/okunu zere okuttu. Sonra ben kendisine
mracaat edip bunu daima artrmasn istemede srar ettim. Bylece bu isteim yedi
trl harfte/okunuta son buldu. 1043[1043]

735- beyy b. Ka'b (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Mescitteydim. Birisi ieri girip namaza durdu. Tanmadm bir kraat okudu. Sonra
baka biri ieri girdi. O da, arkadann okuduundan baka bir kraat okudu.
Namaz bitirdiimiz zaman her birden Resulullah (s.a.v.)'in yanma girdik. Ben:

Bu kimse, namazda benim tanmadm bir kraat okudu. Sonra teki girdi. O da,
arkadann okuduundan baka bir kraat okudu' dedim. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.), onlara okumalarn emir buyurdu. Onlar da okudular. Peygamber (s.a.v.)
onlarn ikisinin de okuyularn beendi. Bunun zerine iime Peygamber (s.a.v.)'i

yle bir tekzb etmek geldi ki, bylesi chiliyet devrinde bile gnlme esmedi.

Resulullah (s.a.v.) beni kaplayan bu (kt) hli hissedince, gsme vurdu. Bunun
zerine benden bir ter boand. Sanki korkudan Yce Allah' gryor gibiydim.
Resulullah (s.a.v.), bana:

Ey Lebeyy! Kur'an'i, bir harf/okuyu zere oku diye bana Cebrail gnderildi. Ben,
ona: mmetime vazifesini hafiflet diye mracaatta bulundum. O da, bana ikincide:
Onu iki harf/okuyu zere oku! diye cevap verdi. Ben tekrar ona: '

mmetime (vazifesini) hafiflet diye mracaat ettim. ncde bana:

Onu, yedi harf/okuyu zere oku! Ayrca sana verdiim bu her cevapla birlikte
kabul edilmesi kesin olarak isteyebilecein (nc) bir istein daha vardrdedi.
Bunun zerine ben:
1043[1043]

Buhr, BedV-Halk 6, Fezailu'l-Kur'an 5; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/263, 299, 313.

Allahmme'firl mmeti, Allahmme'fir l mmeti (=Allahm! mmetimi

bala! Allahm! mmetimi bala!) dedim.

Kabul kesin olan nc isteimi de, brahim fa.s) dahil btn mahlukatn bana
ihtiya duyup feryat edecekleri bir gne braktm buyurdu. 1044[1044]
736- beyy b. Ka'b (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), bir gn Gfr oullarnn kk gl gibi su birikintisinin yannda

bulunuyordu. Derken Cebrail gelip ona;

Gerekten Allah, mmetinin, Kuran bir harf/okuyu zere okumasn sana

emrediyor! dedi. Resulullah (s.a.v.):

Ben, Allah'tan bunun af ve mafiret buyurulmasn dilerim. nk benim mmetim

buna g yetiremez' buyurdu. Sonra Cebrail, ona ikinci defa gelip: Allah, mmetinin
Kuran iki harf zerine okumasn sana emrediyor! dedi. Resulullah (s.a.v.) tekrar:

Allah'tan bunun afv ve mafiret buyurulmasn dilerim! nk mmetim buna g

yetiremez buyurdu. Sonra Cebrail ona nc defa gelip:

Allah, mmetinin Kuran c harf zere okumasn sana emrediyor! dedi.

Resulullah (s.a.v.):

Allah'tan bunun afv ve mafiret buyurulmasn dilerim! nk mmetim buna g

yetiremez buyurdu. Sonra Cebrail ona drdnc defa gelip:

Gerekten Allah, mmetinin yedi harf zere Kur'n okumasn sana emrediyor.
Onu hangi harf zere okurlarsa, isabet etmi olacaklardr dedi. 1045[1045]

Aklama: Hadiste geen yedi harften/okuyutan tam olarak ne kastedildii

meselesi alimler arasnda tartma konusu olmutur. Bu konuda eitli grler ileri
srlmtr.

1044[1044] Ahmed
1045[1045]

b. Hanbel, Msned, 5/127.

Ebu Davud, Salat 22, 1478; Nes, ftiiah 37.

slam bilginleri arasnda reva bulan grlerden biri de; Kur'an- Kerim'in yedi

harf/okuyu zerine nazil olmasndan kast, onun, yedi lehe ve yedi lgat oluudur.
htilaf, ekil ve surette olup madde ve lafz da deildir.

Hadiste geen yedi rakam, gerek Kur'an'da ve gerekse de dier kutsal kitaplarda,
okluktan kinaye olarak kullanlmaktadr.

Hadisin baz varyanlarnda; Cebrail, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna defa gidip
gelmekte, drdnc de yedi harf zerinde anlamaya varlmaktadr. Dolaysyla da
burada yedi rakam, yedi saysndan ok bir okluk ifadesidir.

Balangta, kitabetin yok denecek kadar az oluu sebebiyle, Kur'an-, bir lafz

zerine okumak ok zordu. mslmanlar iin kolaylk ve genilik olmak zere bir
ruhsat bahedilmitir.

rnein, Hz. mer, Cuma suresinde geen;

Allah' anmaya koun 1046[1046] ayetini eklinde; Abdullah bn Mes'ud'da;

Dalar, atlm renkli yne dnt 1047[1047] ayetini, eklinde okumutur. Burada
ayetteki kelime, tamamen deimek suretiyle okunmaktadr.

Bir de, mana deimeyip harflerin deimesiyle meydana gelen ekil vardr.

Bazen de harfler takdim edilir, tehir edilir ve noksan ile ziyadelikler yaplarak
meydana gelen ekiller vardr.

Grld zere, yedi harf/okuyu, lafzdaki deiikliktir. Manada ise, bir deiiklik
yoktur. Bu da, Kuran'n belirli yerlerindedir.

Birinci asrn ilk yansndan itibaren Kurey lehesinin yaylmas, Arap ve Arap

olmayan mslmanlarn bu lehe zerine terbiye edilmesiyle, yedi harf/okuyu

meselesi nemini kaybetmitir. Bu mesele, ilk zaman iin Arizi bir ruhsat olmu,
bugn ise lmi bir mesele olmaktan baka bir kymeti yoktur.

1046[1046]
1047[1047]

Cum'a: 62/9.
Kria: 101/5.

48- Kuran- Yava Yava Okumak, frat Derecede Hzlca Okumaktan

Saknmak Ve Bir Rekatta iki Yada Daha Fazla Sure Okumann Mubah Olmas

737- Ebu Vil (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Nehk b. inn denilen bir adam, Abdullah'a gelip ona:

Ey Ebu Abdurrahman! u harfi nasl okursun? Elif mi, yoksa Ye mi? Yani min
gayri sinin mi, yoksa Min min gayr mi? dedi. 1048[1048] Abdullah:

Sen bundan baka btn Kur'an' aratrdn m? dedi. Nehk:

Ben hakikaten bir rekatta (Kur'an'n) Mufassal blmn okurum diye cevap
verdi. Bunun zerine Abdullah:

iir okur gibi acele acele mi? Baz insanlar, Kur'an' okurlar, ama Kur'n onlarn
kprck kemiklerinden teye gemez. Kur'n kalbe varp da oraya yerleirse
faydal olur. Namazn en faziletli rkn, rk' ve secdedir. Ben, Resulullah (s.a.v.)'in

bir arada okuduu nazri pek iyi bilirim deyip her rektta iki sre olmak zere
mufassaldan yirmi sure sayd. Sonra Abdullah kalkp dar kt. Onun arkasndan
ieri Alkame girdi. Sonra o da dar kt. Sonra:

Abdullah bunu bana da haber verdi dedi. 1049[1049]

Aklama: Nezir: Uzunlukta ve ksalkta birbirine benzeyen surelerdir. Bazlarna

gre, say itibariyle birbirine benzeyen surelerdir.

Kur'an'daki sureler, tertip srasna gre uzunluklar u ekilde snflandrlr:

1- Seb'u't-Tval: Fatiha'dan sonra gelen 7 uzun sure. Bunlar; Bakara, l-i mrn, Nisa, Mide, En'am, A'raf

1048[1048]
1049[1049]

Muhammed: 47/15.
Buhr, Ezan 106, Fezailu't-Kur'an 6;Tirmiz, Sefer 422, 602; Nes, ftitah 75.

2- Min: Ayet saylar 100'den fazla veya buna yakn olan surelere denir.
3- Mesn: Ayet saylar 100'den az olan surelere denir.

4- Mufassal: Daha ksa ve besmeleli faslalar ok olan surelere denir. Bu da, 3 ksma
ayrlr:

a- Hucurt suresinden Burc suresine kadar olan olan surelere Tival

b- Burc suresinden Beyyine suresine kadar olan surelere Evsat

c- Beyyine suresinden Ns suresine kadar olan surelere ise Ksar denir.

Hadiste, iir okur gibi acele bir ekilde Kur'an' okuma yerine ar ar okumak ve

manalarn tedebbr ederek okunmas gerektii belirtilmektedir. Alimlerin ou da,

Kur'an'n manalarn tefekkr ve tedebbre engel olduu iin ifrat derecede hzl
Kur'an okumay mekruh grmlerdir. Bununla birlikte abuk abuk okumann da
caiz olduu hususunda da gr birlii ierisindedirler. Dorusu tedebbr ve
tefekkrle manalarn anlamaya alarak okumakta elbette sevab daha byktr.
49- Kurann eitli Kraatleri/Okuyu Tarzlar ile lgili Hususlar

738- Ebu shk'tan rivayet edilmitir:

Esved b. Yezd mescitte insanlara Kur'an retirken bir adamn ona yle soru

sorduunu grdm:

u fehel min muddekir

1050[1050]

yoksa zl dye mi? dedi. Esved:

ayetini nasl okuyorsun? v (dl) harfiyle mi,

Dl harfiyle okuyorum. nk ben Abdullah bn Mes'ud'un yle dediini iittim:

Resulullah (s.a.v.)'i Muddekir eklinde V (dl) harfiyle okurken iittim

1050[1050]

Kamer: 54/15, 17, 22, 32, 40, 51.

dedi. 1051[1051]
Aklama:

Muddekir: bret alan anlamna gelir. Kelimenin asl, mztekirdir. Bu da, Zikir

kelimesinden alnarak ftil babna nakledilmi, sonra Te harfi, Dal harfine

dnm, Zel harfi de Dal harfine evrilerek idgam yaplm, bylece kelime
Muddekir olmutur.

739- Alkame'den rivayet edilmitir:

am'a gelmitik. Derken yanmza Ebu'd-Derd' gelip:

iinizde Abdullah bn Mes'ud'un okuyuu zere okuyan kimse var m? diye sordu.
Ben de:

Evet, ben okurum dedim. Ebu'd-Derd:

Abdullah bn Mes'ud'un, u Velleyli iz ye

nasl iittin? diye sordu. Ben:

1052[1052]

ayetini nasl okuduunu

O ayeti Velleyli iz ye diye okurken iittim dedim. Ebu'd-Derd:

Vallahi, ben de Resulullah (s.a.v.)'in bu ayeti bu ekilde okuduunu iittim. Bu

amllar bu ayeti Vem haleka eklinde okumam istiyorlar, fakat ben onlara bu
hususta uymuyorum dedi. 1053[1053]
Aklama:

Buhar, Enbiya 3, 6, Tefsiru Sure-i Kamer 2; Ebu Dvud, 26 Huruf ve'1-Kraat (3994); Tirmiz, Kraat 5 (2937)
Leyl: 92/1.
1053[1053] Buhar, Tefsiru Sure-i Leyl 7; Tirmiz, Kraat 7, 2939.
1051[1051]
1052[1052]

uan elimizde bulunan Kur'an, yalan sylemeleri aklen mmkn olmayan bir

topluluk araclyla nesilden nesile aktarlarak gelmitir. Tevatr denilen bu yolla

Kur'an, Resulullah (s.a.v.)'den bize kadar ulamtr. Hz. Ebu Bekr dneminde
Kur'an, gvenilir bir kurul topluluk tarafndan ortaya konulan almayla Mushaf

haline getirilmi, Hz. Osman dneminde ise bu asl nshadan yedi rnek nsha daha
karlarak oaltlmtr. Abdullah bn Mes'ud gibi baz sahabenin sadece kendisini

balayan Mushaf almas varsa da bunlar tamamen kiisel Mushaf olduu iin
bunlar yok edilmiler ve dolaysyla tarihte kalmtr. mmeti de hibir zaman
balamamtr

Mzir'ye gre, bu olay, Hz. Osman'n mushafndan nce meydana gelmitir, nk

bu mushaf duyduktan sonra hibir kimsenin bu mushafa muhalefet edecei

dnlemez, zira Hz. Osman mushafndan btn mensuh ayetler karlmtr.

Ayrca Abdullah bn Mes'ud'dan, bu trde sabit grlmeyen bir ok rivayet

nakledilmitir. O, bu tr rivayetleri, mushafna, kendi kanaati olarak eklemitir.

Dolaysyla onun hazrlad Mushaf itibar grmeyip yakrlmtr. Bugn elimizde

bulunan Mushaf, Osman mushafdr. Bunda da ittifak edilmitir. 1054[1054]

740- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kendilerinden raz olunmu bir ok adamlar, ki, bence onlarn en raz olunan, mer
bnul-Hattb'tr. Peygamber (s.a.v.)'in, sabah namazndan sonra gne irak edinceye
o vakte gelinceye kadar nafile namaz klmaktan yasaklam olduunu benim yanmda
ahadet etmilerdir. 1055[1055]

Aklama:
B.k.z: smail Cerraholu, Tefsir Usul, T.D.V. Yaynlan, Ankara 1991, s. 68-88.
Buhr, Mevktu's-Salt 30; Ebu Dvud, Tatavvu 10, 1276; Tirmiz, Salt 134, 183; Nes, Mevkt 32; bn
Mce, kmetu's-Salat 147 1250; Ahmed b. Hanbel, 1/18.
1054[1054]
1055[1055]

Kerahat vakitlerinin snrn aklayan hadisler, farkl lafzlarla geldikleri iin, konu
ile hkmler de bu rivayetler erevesinde deerlendirilmi, dolaysyla fakihler bu

konuda gr ayrlna dmlerdir. rnein, hadisin metninde Gne irak

edinceye aydnlk verinceye kadar lafz, baz yerde Gne tulu edinceye kadar
eklinde gelmektedir. Tulu'nun balangcndan iraka kadar olan vaktin, namaz iin
yasaklanm vakit olduuna delalet eden hadisler oktur.

Yine gnein ykselmesine kadar olan zaman kerahet vakti sayanlar; lafzn,
manasnda zei bir tulu ile aklamlardr. Dolaysyla her iki lafzla gelen rivayetler
arasnda fark gzetmezler.

Hanefiler, bu tr hadisleri delil getirerek sabah namazndan sonra gne doup bir
mzrak boyu ykselinceye kadar, ikindi namazndan sonra da gne batncaya
kadar; tahiyyet'l-mescid namaz, abdest namaz, tavaf namaz gibi bir sebebe bal

olarak klnan nafile namazlarn mekruh olduu hkmne varmlardr. filere

gre; bu iki vakitte tahiyyet'l-mescid, abdest namaz ve tavaf namaz gibi

namazlar klmak caizdir. Bunun dnda kalan nafileleri klmak ise caiz deildir.

741- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Namaznz, gnein douu ve batna ayarlamayn. 1056[1056]

Aklama:

Hadisin metninde geen Taharri kelimesinden maksat; namaz klmayp ta o

zaman gzetmektir. Peygamber (s.a.v.)'in bu yasaklamas, gnein ve dou bat
vakitlerini aratran gneperestlere benzememe hikmetine dayanmaktadr.
1056[1056]

Buhr, Mevkitu's-Salat 30; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/29, 33, 36, 63.

Hanefiler, bunu mstakil bir yasaklama kabul edip taharri olsun yada olmasn bu

vakitlerde namaz klmay tahrimen mekruh kabul ederler. Caiz olduunu

syleyenlere gre ise bu yasaklama mstakil olmayp bir aklama mahiyetinde
olup sabah ile ikindi namazndan sonra namaz klmann kerahati sadece gnein
douu ile batn namaz iin gzetleyen kimseler iindir.

742- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Gnein ucu doduunda ykselene kadar namaz klmay erteleyin. Gnein ucu
battnda da kaybolana kadar namaz klmay erteleyin. 1057[1057]

743- Ebu Basra el-Gfr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Muhannes denilen yerde ikindi namazn kldrp:

Dorusu bu namaz, sizden ncekilere arz edildi. Fakat onlar, onu zayi ettiler. imdi
kim bu namaza devam ederse o kimseye iki kat mkafat vardr, ikindi namazndan
sonra ahid/yldz douncaya kadar hibir namaz yoktur buyurdu. 1058[1058]
Aklama:

ahid douncaya kadar ifadesinden maksat, gnein batmasndan kinayedir.

nk gnein batmasyla yldz gzkr.

744- Ukbe b. Amir el-Chen (r.a)'tan rivayer edilmitir:

1057[1057]
1058[1058]

Buhar, Mevkitu's-Salat 30; Nes, Mevakit 35; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/13, 19, 24, 106.
Nes, Mevakit 14; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/396, 397.

 vakit vardr ki, Resulullah (s.a.v.) bu vakitlerde namaz klmamz ve

cenazelerimizi gmmemizi yasaklad.

1- Gne doduu andan ykselinceye kadar

2- Tam gkyznn ortasndan batya doru meyledinceye kadar

3- Gne batmaya yaklatkta batncaya kadar. 1059[1059]

Aklama:

Hadisin zahiri, lleri, szkonusu bu zamanda kabre koymann caiz olmadn

ifade etmektedir. Ibn Hazm, bu hadisin zahirini esas alarak bu zamanda cenaze
defnetmenin! haram olduunu belirtmitir.

Hanefilere ve afiilere .gre ise bu hadiste yasaklana bu zamanda cenaze

defnetmek deil, cenaze namaz klmaktr. Hanefilere gre bu vakitlerden biri

girdikten sonra ykanp kefenlenerek namaznn klnmas iin hazrlanm olan bir
cenazenin namazn klp defnetmekte hibir mekruhluk yoktur.
51- Amr bn Abese'nin mslman Olmas

745- Ebu mme (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Amr b. Abese yle der:

Ben, chiliyet dneminde iken btn insanlarn sapklk zere olduklarn ve hibir

doru ey zerinde olmadklarn bilirdim. nk insanlar, putlara taparlard.

Derken Mekke'de birtakm haberler veren bir kimsenin ktn iittim. Devemin

zerine oturup bu zatn yanma geldim. Geldiim zaman Resulullah (s.a.v.) gizlenmi
bir halde, kavmi de kendisine kar fkeli idi. Bunun zerine kalbim iyice yumuad.

Ebu Dvud, Cenaiz 50-51, 3192; Tirmiz, Cenaiz 41, 1030; Nes, Mevakit 31 34 I Cenaiz 89; bn Mce, Cenaiz
30, 1519; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/152.

1059[1059]

Nihayet Mekke'de bir frsatn bulup onun yanma sokuldum. Ona:

Sen nesin? dedim. O:

Ben, bir Peygamber'im dedi. Ben:

Peygamber ne demektir? dedim. O:

Beni, Allah gnderdi dedi. Ben:

Allah, seni, neyle gnderdi? dedim. O:

Akrabalara iyilik edilmesi, putlarn krlmas, Allah'n bir tannmas, O'na hibir eyin

ortak klmmamas ile dedi. Ben:

O halde bu hususta sana yardm etmek zere yannda kimler var? dedim. O:
Bir hr kimse ile bir kle kimse var dedi. Rv:

O gn yannda ona inananlardan sadece Eb Bekr ile Bill vardr der. Ben:

Ben de, sana tbi olacam dedim. O:

Sen u gnnde buna muktedir olamazsn. Benim halimi ve halkn halini grmyor
musun? Fakat imdi sen ailenin yanma dn. Benim ne zaman muzaffer olduumu
ortaya ktm ittiin zaman hemen bana gel dedi.

Bunun zerine ben, kabilemin yanna gittim. Resulullah (s.a.v.), Medine'ye gel-

diinde ben hl ailemin/kabilemin arasnda bulunuyordum. Bu arada O, Medine'ye

geldii zaman, haberlerini almaya ve insanlardan onu soruturmaya baladm.
Nihayet Yesrib halkndan yani Mednelerden birka kii bana geldi. Onlara:

u Medine'ye gelen zat ne yapt? dedim. Onlar:

Halk sr'atle onun tarafna kouyor. Kavmi onu ldrmek istedi, fakat buna gleri
yetmedi dediler. Bunun zerine hemen Medine'ye gelip onun yanna girdim ve:
Ey Allah'n resul! Beni tanyor musun? dedim. Resulullah (s.a.v.):
Evet. Sen, Mekke'de benimle buluan bir kimsesin buyurdu. Ben:

Evet, o kimseyim dedim. Sonra da:

Ey Allah'n Peygamberi! Allah'n sana rettii ve benim bilmediim eylerden

bana da haber ver. Bana namazdan haber ver dedim. Resulullah (s.a.v.):

Sabah namazn kl. Sonra gne doup ykselinceye kadar namaz klma. nk
gne, eytann iki boynuzu arasndan kar. te kafirler o zamanda gnee secde
ederler. Sonra namaz kl. nk namaz, ispatl ve ahitlidir. Namaz, mzran glgesi
dimdik duruncaya kadar klmaya devam et. Sonra namaz klmay kes. nk o vakitte,
cehennem iyice alevlendirilir. Glge (batya doru) dnd zaman yine namaz kl.
nk namaz, nk namaz, ispatl ve ahitlidir. Onu, ta ikindiye kadar klmaya
devam et. (ikindiyi kldktan sonra) namaz klmay kes. Gne kavuuncaya kadar
namaz klma. nk gne, eytann iki boynuzu arasmdan batar. te kfirler o
zamanda ona secde ederler buyurdu. Ben:

Ey Allah'n Peygamberi! Bana abdest almadan bahset dedim. Resulullah (s.a.v.):

Sizden biri abdest suyunu yaknna alr, azn alkalar, burnuna su ekip karrsa
suyla beraber yznn, aznn ve burnunun gnahlar muhakkak dklr. Sonra
Allah'n emrettii gibi yzn ykadnda suyla beraber sakalnn etrafndan
yznn gnahlar der. Sonra dirseklere kadar ellerini ykar, bunda da suyla
birlikte ellerinin gnahlar parmaklarnn ucundan dklr. Sonra bana mesh eder,
bann gnahlar sann ularndan suyla birlikte der. Sonra topuklara kadar
ayaklarn ykar, yine ayaklarnn gnahlar suyla beraber parmaklarnn ularndan
dklr. Kalkp namaza durur, Allah'a hamd eder, O'na vgde bulunur, lyk
olduu ekliyle Allah' yceltir, kalbini srf Allah iin dier eylerden boaltrsa namazn sonunda gnahlarndan muhakkak anasnn onu dourduu vaziyetinde olarak
ayrlr buyurdu.

Amr b. Abese, bu hadisi, Resuluilah (s.a.v.)'in sahabisi Ebu mme'ye anlatmt.

Eb Umme, ona:

Ey Amr bn Abese! Bu zata verilmi olan peygamberlik makam hususunda ne

sylediini iyi dn dedi. Amr:

Ey Ebu Umme! Dorusu yam ilerledi, kemiklerim nceldi, ecelim yaklat. Bu

haldeyken Allah'a ve Allah'n resul zerine yalan syelemeye hibir ihtiyacm

yoktur. Bu sz, Resulullah (s.a.v.)'den bir defa yada iki defa veya defa yedi

defaya kadar sayd iitmemi olsaydm, bunu ebediyen rivayet etmezdim. Fakat ben
bunu Resulullah (s.a.v.)'den bir ok defa iittim dedi. 1060[1060]
Aklama:

Bu hadisin konumuzla ilgisi; gne doarken, tam tepedeyken ve batarken olmak

zere vakitte namaz klmann yasak olduuna delalet etmektedir.

52- Namaznz iin Gnein Dogmasn Ve Batmasn Aramayn Hadisi

746- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

mer ikindi namaznn farzndan sonra namaz klmann yasak olduu ile ilgili
rivayetinde yanlmtr. nk Resulullah (s.a.v.) namaz iin ancak gnein domas
ve batmas zamanlarnn kollafyp da namazn o srada klnmasn yasaklamtr.
1061[1061]

Aklama:

Beyhak'ye gre; ie, Peygamber (s.a.v.)'i ikindi namaznn farzndan sonra namaz
klarken grd iin bunu Peygamber (s.a.v.)'in yasaklamasna deil de vakti

geciktirip klma kastna yorumlamtr. Halbuki mutlak yasaklama, bir ok

Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 10, 1277; Tirmiz, Deavat 119, 3579; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/111, 112; bn
Huzeyme, Sahih, 1147.
1061[1061] Nes, Mevakit 35; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/124, 255.
1060[1060]

sahabiden eitli hadislerle sabit olduu iin Hz. mer yanlmtr demek doru

olmaz. Peygamber (s.a.v.)'in ikindinin farzndan sonra kld bu namaz, ya kaza idi
yada kendi zatna zg bir zelliiydi.

742 nolu hadiste, Peygamber (s.a.v.), lenin son iki rekat snnetini vaktinde

meguliyetinden klamad iin ikindiden sonra kaza olarak kld bizzat

belirtilmektedir.

zelliklerdendir.

Byle

snneti

kaza

etmek,

onun

kendi

Peygamberlik

53- Peygamber (s.a.v.)in ikindi Namazndan Sonra Klmakta Olduu iki Rekat
Namaz

747- Abdullah bn Abbs (r.a)'in azadls Kureyb'ten rivayet edilmitir:

Abdullah bn Abbs, Abdurrahman b. Ezher ile Misver b. Mahreme, Kureyb'i

Peygamber (s.a.v.)'in hanm Aie'ye gnderip:

Aie'ye hepimizden selam syle. Sonra ona ikindi namazndan sonra iki rekat
namazn klnp klnmayacam sorup de ki:

Bize, senin bu iki rekat namaz kldn haberi ulat. Halbuki Resulullah (s.a.v.)'in
bu iki rekat namaz yasaklad bize ulamt dediler. Abdullah bn Abbs:

mer bnu'-Hattb'la birlikte bu namaz klan insanlar dverdim dedi. Kureyb

der ki:

Aie'nin yanma girip benimle gnderdikleri haberi ona ilettim. Aie baha:

Bu meselenin doruluunu mm Seleme'ye de sorabilirsin? dedi.

Derhal beni gnderen kimselerin yanna gidip onlara Aie'nin sylediklerini haber

verdim. Onlar, bu defa beni; Aie'ye gnderdikleri eyin bir benzerini sormak zere
mm Seleme'ye de gnderdiler. Meseleyi ona sordum. mm Seleme:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'in bu iki rekat namaz klmay yasakladn iittim. Fakat

daha sonra ikindi namazn kldktan sonra onu bu iki rekat namaz klarken
grdm.

Aklama:

Bu olay yle olmutu: Resulullah (s.a.v.) benim yanma girmiti. Yanmda

Ensar'dan Haram oullar kabilesinden baz kadnlar vard. Resulullah (s.a.v.) bu iki

rekat namaz o zaman kld. Bu namaz kld srada ben ona bir kz ocuunu
gnderip:

Resulullah (s.a.v.)'in yanbanda dur. Ona:

mm Seleme:

Ey Allah'n resul! Ben senin bu iki rekat namaz klmay

yasakladn iitiyorum. Halbuki imdi bu namaz kldn gryorum diyor diye

syle. Eer eliyle iaret ederse geri ekil dedi.

Kz ocuu, mm Seleme'nin dediini yapt. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)

eliyle iaret etti. Kz ocuu da geri ekildi. Namaz bitirince bana:

Ey Ebu meyye'nin kz! ikindi namazndan sonra kldm iki rekat namaz
sormusun. Bunun sebebi udur: Bana Abdulkays kabilesinden baz kimseler
kavimlerinden ayrlp mslman olmak iin yanma gelmilerdi. le namazndan
sonra klmakta olduum iki rekat nafileden beni alkoydular. te bu iki rekat namaz,
o namazn rekatlardr buyurdu. 1062[1062]
Aklama:

bn Hacer'e gre metinde geen Kz ocuuyla kast edilen, mm Seleme'nin Ebu

Seleme'den olan kz Zeyneb olmas mmkndr.

1062[1062]

Buhri, Sehv 8, Mez 69; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu 9, 1273.

Ebu meyye ile kast edilen ise, mm Seleme'nin babasdr. Asl ismi, Huzeyfe'dir.
Sheyl b. Mure olduunu syleyenler de var.

Bu hadiste, Resulullah (s.a.v.)'in le namazndan sonra klmay ihmal etmedii iki

rekatlk nafile namazn ikindi namaznn sonuna kadar geciktirmesine sebep olarak
Abdukays

kabilesinden

belirtilmektedir.

baz

kimselerin

mslman

olmak

iin

geldii

Resulullah (s.a.v.)'in ikindiden sonra bu nafile namaz kld sabit olunca, geirilen
bir nafile namazn kerahet vaktinde kaza edilip edilmeyecei meselesi tartma
konusu olmutur. Bazlar:, bu hadisin zahirine bakarak geirilen nafile namazlarn
kerahet vaktinde bile olsa kaza edilebileceini sylerken, bazlar da geirilen bir

nafile namaz kerahet vaktinde kaza etmenin Resulullah (s.a.v.)'e zg bir durum
olduunu sylemilerdir.

748- Ebu Seleme'den rivayet edilmitir:

Ebu Seleme, Aie'ye, Resulullah (s.a.v.)'in ikindi namazndan sonra klmakta olduu
iki rekat namaz sordu. ie:

Resulullah (s.a.v.) bu iki rekat namaz ikindi namaznn farzndan nce klard. Sonra
bu iki rekat namaz klmaktan ahkonuldu yada onlar unutup da ikindinin farzndan
sonra kld. Sonra her iki ekli de klar oldu. Zaten bir namaz kldnda artk onu
devaml yapard diye cevap verdi. 1063[1063]
749- Hz. Aie (r.a)'tan rivayet edilmitir:

iki rekat namaz vardr ki, Resulullah (s.a.v.) bunlar evimde gizli olarak da ve ak
olarak da hi brakmamtr. Bunlar, sabah namazfnn farz)ndan nceki iki rekat
namaz ile ikindi namaznn farzndan sonraki iki rekat namazdr. 1064[1064]

1063[1063]
1064[1064]

Nes, Mevakit, 36; bn Huzeyme, Sahih, 1278; bn Hibbn, Sahih, 1577.

Buhr, Mevkit'us-Salat 33; Nes, Mevakit 36; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/159.

54- Akam Namaznn Farzndan nce iki Rekat Nafile Namaz Klmann
Mstehab Olmas

750- Muhtar b. Fulful'dan rivayet edilmitir:

Enes b. Mlik'e, ikindi namaznn farzndan sonra nafile namaz klmann hkmn
sordum. O da:

mer, ikindi namaznn farzndan sonra namaz klan kimselerin ellerine vururdu.
Biz, Peygamber (s.a.v.) dneminde gne battktan sonra akam namazmn
farznndan nce iki rekat namaz klardk diye cevap verdi. Ona:

Bu iki rekat namaz, Resulullah (s.a.v.) klar myd? diye sordum. O da:

Bizi klarken grrd, fakat bu iki rekat namaz klmay bize emretmezdi ve
yasaklamazdi dedi. 1065[1065]

751- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Medine'deydik. Mezzin akam namaz iin ezan okuduunda sahabler mescitteki

direklerin yanma koar, orada ikier rekat namaz klarlard. Hatta bazen yabanc bir

kimse mescide girerdi de bu iki rekat namaz klanlarn okluundan farz namaz
klnm zannederdi. 1066[1066]
Aklama:

Hadis, akam namaznn farzndan nce iki rekat nafile namaz klmann mstehab

Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 11, 1282.

Buhr, Salat 95, Ezan 14; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/129, 199, 280, 282; bn Mce, 1163; bn Huzeyme,
Sahih, 1288; Beyhak, Snenii'l-Kbr, 2/485.

1065[1065]
1066[1066]

olduunu gstermektedir.
55- Her iki Ezan Arasnda Bir Namazn Olmas

752- Abdullah b. Muaffel el-Mzen (r.a)'tan rivayet edilmitir: Rasulullah (s.a.v.):

Her iki ezan arasnda bir namaz vardr buyurdu. Bunu defa tekrarlad.
ncsnde ise:

Dileyene buyurdu. 1067[1067]

Aklama:

Hattb'nin ifadesine gre; metinde geen iki ezndan birisi ezan, dieri de
kamettir. Araplar, dile kolay geldii iin iki ayr ismi talib yoluyla tensiye siasyla
ifade ederler. Kara olmadklar halde su ve hurma iin Esvedeyn iki kara, Ebu Bekr
ve mer iin mern iki mer, gne ve ay iin Kamereyn iki ay demeleri gibi.

Hadisin metninde geen Namaz kelimesinden, nafile namaz anlamnda

kullanlmtr. Hadiste geen Dileyen kimse iin kayd, bu namazdan maksadn

nafile namaz olduunu gsterdii gibi, namaz kelimesinin nekre olarak gelmi
olmas da ezan ile kamet arasnda belli bir nafilenin deil, btn nafilelerin
klnabileceine aret etmektedir.

Hanefilere gre, ezan ile kamet arasnn ne kadar ayrlaca meselesinde gr

ayrl vardr.

Buhr, Ezan 14, 16; Ebu Dvud, Salatu't-Tatavvu' 11, 1283; Tirmiz, Salt 136, 185; Nes, Ezan 39; bn Mce,
kmetti's-Salat 110 1162; Ahmed b. Hanbel, 4/86, 5/54, 56.

1067[1067]

56- Korku Namaz

753- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) korku namazn ilk nce iki gruptan birine bir rekat olarak
kldrd. Bu srada dier grup dmann karsnda idi. Sonra bunlar namazdan

ayrlp arkadalarnn yerine dmana kar durdular. Sonra dier grup geldi.

Resulullah (s.a.v.) bunlara da bir rekat namaz kldrd. Sonra selam verdi. Sonra hem
ilk grup ve hem de ikinci grup birer rekat kaza ettiler. 1068[1068]
754- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte korku namaznn klnmasnda hzr bulundum.

Bizi iki saf yapt. Bir saf, Reslullah'n arkasnda durdu. Dman da bizimle kble
arasnda bulunuyordu. Peygamber tekbr ald. Biz de onunla birlikte tekbir aldk.

Sonra kraatin peisra rkya vard. Biz de onunla birlikte rkya vardk. Sonra

ruk'dan ban kaldrd. Biz de onunla birlikte bamz rkudan kaldrdk. Sonra

Resulullah (s.a.v.) ile onu takp eden halk secdeye gitti. Bu srada geride braklan
saf, dman karsnda durdu. Peygamber (s.a.v.) ile onu takip eden saf, secdeyi
bitirip kalknca, gerideki saf secdeye vard, sonra da ayaa kalktlar.

Sonra geride braklan saf, ileri geti, ndeki saf da geriye ekildi. Sonra kraatin

peisra Peygamber (s.a.v.) rkya vard. Biz de onunla birlikte rkya vardk.

Sonra rkudan ban kaldrd. Biz de onunla birlikte bamz rkudan kaldrdk.
Sonra Peygamber (s.a.v.) ve ilk rekat klarken geride braklm olup imdi hemen
Peygamber (s.a.v.)'in ardnda bulunan saf secdeye vard.

Bu defar geride dman karsnda bulunan saf ayaa kalkt. Peygamber (s.a.v.) ile
onu takp eden saf, secdeyi bitirince geriye braklan saf secdeye varp secde ettiler.

1068[1068] Buhr, Salatu'1-Havf 1, Mez 31; Ebu Dvud, Salatu's-Sefer 16, 1243; Tirmiz, Sefer 398, 564; Nes,
Salatu'1-Havf 1.

Sonra Peygamber (s.a.v.) selm verdi. Biz de onunla birlikte selm verdik. Cbir:

Sizin u muhafzlarnzn, emirlerini/komutanlarn korumak iin yaptklar gibi

dedi. 1069[1069]

755- Sehl b. Ebi Hasme (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) korku annda sahabilerine namaz kldrmt. yle ki: Onlar ilk

nce arkasna iki saf yapt. Arkasnda bulunanlara br rekat namaz kldrd. Sonra
ayaa kalkt. Arkasndakiler, bir rekat namaz klncaya kadar ayakta durdu. Sonra

geri safta olanlar ilerledi, n safta olanlar ise gerilediler. n safa doru ilerleyenlere
de bir rekat namaz kldrd. Daha sonra Resulullah (s.a.v.), gerileyenler br rekat
namaz klncaya kadar oturdu. Sonra da selam verdi. 1070[1070]
756- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'le birlikte bir gazada bulunuyorduk. Nihayet Ztu'r-Rika'ya vanp

glgeli bir aacn yanna geldiimizde bu aac Resulullah (s.a.v.)'e braktk. Daha
sonra mriklerden biri kageldi. Resulullah (s.a.v.)'in klc da bir aata asl

vaziyetteydi. Gelen mrik bedevi, Peygamber (s.a.v.)'in klcn asl bulunduu

yerden alp knndan syrarak Resulullah (s.a.v.)'e:
Benden korkar msn? dedi. Resulullah (s.a.v.):
Hayr, korkmam buyurdu. Bedevi:

Benim saldrmamdan u anda seni benden kim koruyabilir? dedi. Resulullah (s.a.v.):
Beni senden Allah korur buyurdu.

Bu srada Resulullah (s.a.v.)'in sahbleri yetiip onu tehdit ettiler. Bunun zerine

bedevi klc knna soktu ve aaca ast. Derken namaz iin ezan okundu. Resulullah

Nes, Salatu'I-Havf 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/319.

Buhr, Mez 29, 31; Ebu Dvud, Sefer 13, 1237, 14, 1238, 1239; Tirmiz, Cuma 46, 565; Nes, Saltu'1-Havf
1; bn Mce, kmetu's-Salat 151, 1259; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/448.
1069[1069]
1070[1070]

(s.a.v.) bir gruba iki rekat namaz kldrd. Sonra onlar, geri ekildiler. Dier gruba da
iki rekat namaz kldrd. Rv:

Resulullah (s.a.v.) drt rekat, cemat ise iki rekat namaz klm oldudedi. 1071[1071]
Aklama:

Zatu'r-Rik Gazvesi; Necd blgesinde Gatafan topraklarnda meydana gelmi bir

gazvenin addr. Buhr'ye gre; bu sava, hicretin yedinci ylnda, bazlarna gre
hicretin drdnc ylnda ve bazlarna gre ise hicretin beinci ylnda meydana
gelmitir.

Bu savaa, Zatu'r-Rika denilmesinin sebebi; mslman askerlerin ayaklan

delindii ve bu sebeple de ayaklarna bez baladklar iin Yamal anlamnda bu

isim verilmitir. Yine bu savan meydana geldii yerde; siyah, beyaz ve krmz
renkleri olan bir da bulunduu n bu savaa bu smin verildii de sylenir.

Burada korku ile kast edilen, zelzele, deprem ve yangn gibi musibetler annda
klnmas tavsiye edilen nafile namazlar deil, sava devam ederken klnacak vakit

namazlardr. nk savan en iddetli annda bile be vakit namazn kazaya

braklmasna ruhsat verilmemitir. Savan iddetli anlarnda bile namazn edas
emredilmitir.

Abdullah bn mer, mam Mlik, mam afi, Hanefiler ile alimlerin ouna gre;

sava korkusunun rekat saylarna hibir etkisi yoktur. Bunlara gre; namazn
ksaltlmas, sava ile ilgili deil, sefer ile ilgilidir. nk sahabeler, bu yerlerde,
yolcu konumunda idiler.

Korku; namaz, Mzen (. 264/878) ile Ebu Yusuf (. 182/798) dnda btn
alimlere gre her zaman geerlidir.

1071[1071]

Buhr, Mez 32; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/364; bn Huzeyme, Sahih, 1352.

7. CUMA NAMAZI BLM

Cuma Namaz:

Cuma slam dininde ok nemli kabul eden haftalk toplu ibadet gndr. Cuma
gnnn nemine ve haftalk toplu ibadet gn seilmesinin anlamna ilikin olarak
Hz. Peygamber (s.a.v.)'den bir ok hadis rivayet edilmektedir.

Cuma gn iin perembe gn akamndan balamak zere maddi ve manevi

temizlie her zamannkinden daha fazla nem vermek gerekir. Bunlarn banda

boy abdesti almak gelir ki, Cuma gn boy abdesti almak, alimlerin ouna gre
snnet, bazilanna gre farzdr. Mmin, byle deerli ve nemli bir gnn manevi
havasna girmeli, du ve tevbesni bu gnde sakl olup du ve tevbelerin kabul

edilecei vakit olduu bildirilen cabet saatine denk drmeye almal, ayrca
Kur'an okumal, tezekkr ve tefekkr etmeli, Resulullah'a salt ve selam getirmeli,
samimi bir kalp ile yce Allah'a du ve istifarda bulunmaldr.

Cuma namaz, farz ayndr. Farz olduu; kitap, snnet ve icma ile sabittir. Ayrca

gerek Cuma namaznn fazileti, gerekse kuvvetli bir farz olduu ve bu namaz
zrsz olaraka terk etmenin byk gnah sayld konusunda sahih hadisler

bulunmaktadr.

Hz. Peygamber'in, Cuma namazn, ilk defa hicret esnasnda, Medine yaknlarndaki
Ranuna vadisinde Salim b. Avf kabilesini ziyaretleri srasnda oradaki namazgahta
kldrm olduu, alimlerce kabul edilmektedir. te yandan kaynaklarda, daha
hicretten

nce

Es'ad

b.

Zrare'nin

Medine'de

Cuma

namaz

kldrd

kaydedilmekrtedir. Bu durum karsnda Cuma namaznn ne zaman farz klnd

hususunda iki farkl rivayet ve gr ortaya kmtr. Bunlardan birincisine gre,

Cuma namaz, Mekke'de farz klnm olmakla birlikte mriklerin basklar
yznden orada klmamamtr. Dier rivayete gre ise Cuma namaz, hicret esna-

snda farz klnm olup ilk cumay, Hz. Peygamber, Ranuna vadisinde ktldrmtr.

Bu rivayeti benimseyenlere gre, Es'ad b. Zrare'nin Cuma namazn kldrma

uygulamas, farz deil, nafile hkm kapsamndadr.
Cuma Namazna Giderken Boy Abdesti Almak

757- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Sizden birisi Cuma namazna gelmek isterse boy abdesti alsn/ykansn yle
buyururken iittim. 1072[1072]

758- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mer bnu'I-Hattb, bir Cuma gn halka hutbe okurken Resulullah (s.a.v.)'in

sahabilerinden birisi o srada mescide girdi. mer, hutbe vermeyi brakp o adama:

Bu saat, hangi saattir? diye seslendi. O da:

Bugn altm. Evime dnemeden ezan iittim. Abdest almaktan fazla bir ey
yapamadm diye cevap verdi. mer:

Abdestle yetindin yle mi! Bilirsin ki, Resulullah (s.a.v.) Cuma namazna gelinirken
ykanmay/boy abdesti almay emrederdi dedi. 1073[1073]

1- Akl Ve Ergenlik ana Girmi Herkese Cuma Gn Ykanmann Vacip

Olmas

Buhr, Cuma 2, 12, 26; Tirmiz, Cuma 29, 492; Nes, Cuma 7; bn Mce, kametu's-Salat 80, 1088; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/3, 41, 48, 55, 64, 75, 77, 78, 101, 105, 115, 141, 145; Muvatta, Cuma 2, 4, 5.
1073[1073] Buhr, Cuma 2; Ebu Dvud, Taharet 127, 340; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/15, 46; bn Huzeyne, Sahih,
1748.
1072[1072]

759- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cuma gn boy abdesti almak, her ihtilam olan kimseye vaciptir/sabittir. 1074[1074]

Aklama:

nsanlarn mutlaka ykanmalar ve temizlenmeleri gereken bir gn olmaldr. Zira

bu, insanlarn gerekli ve gzel olan itiyatlarndandr. Hergn ykanma mkan

bulamayan kimsenin Cuma gn ykanmas gerektii belirtilmitir. nk Cuma,

vakit olarak belirlenmeye en uygun gndr ve bu Cuma namaz iin de tamamlayc
bir unsurdur.

Cuma gn alnan boy abdesti, hem temizlii ikmal etmekte, hem temizlik hasletine
kar nefis ar derecede uyarlmakta, alkanlk kazanlmakta ve hem de ibadet
szkonusudur. Bylece hem temizlenilmi olunmakta ve hem de ibadete ait bir
husus yaplm olunmaktadr.

Bylece vcuttaki kirler, yalar ve kt kokular giderilmi olur.

Bu hadisleri dikkate alan baz alimler, Cuma gn ykanmann vacip olduunu ileri
srmlerdir.

Cuma gn ykanmann vacip deil de mstehab olduunu syleyen alimlere gre

ise hadistelf Vaciptir ifadesi, Sabittir eklinde anlalmaldr. nk Cuma gn
ykanmann vacip olmadn gsteren bir ok rivayet mevcuttur. 755, 756 nolu
hadislere ve Semure'den gelen Nes, Cuma 9 ile Abdullah bn mer'den gelen
Nes, Cuma 25'e baknz.

Hattb, bu kelimenin, bilinen manada vacibin karl olmadn yle belirtir:

Buradaki Vacip kelimesinin manas, Vcubu ihtiyari ve istihbabidir, vcubu
farz deildir.

1074[1074] Buhr, Cuma 2, 3, 12, Ezan 161, ehdt 18; Ebu Dvud, Taharet 127, 341; Nes, Cuma 8; bn Mce,
kametu's-Salat 80, 1089.

760- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

nsanlar ehir dnda bulunan yaylalardaki evlerinden nbetlee olarak Cuma

namazna gelirlerdi. Aba iinde gelirlerdi de zerlerine toz bulard. Dolaysyla da
onlardan ter kokusu kard.
Bir defasnda Resulullah (s.a.v.) benim yanmdayken ona bunlardan bir adam geldi.
Resulullah (s.a.v.) onun bu halini grnce ona:
Keke siz bugnnz iin temizlenmi olsaydnz ne iyi olurdu! buyurdu. 1075[1075]
761- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

nsanlar i g sahibiydiler. Dolaysyla da onlarn yeterli zamanlar olmayabiliyordu.

Bu sebeple de kirli pasl i elbiseleriyle Cuma namaz gn mescide geldiklerinde kt
koktuklar olurdu. Bunun iin onlara:
Keke Cuma gn yikansaydnz/boy abdesti alsaydnz ne iyi olurdu denilirdi.
1076[1076]

Aklama:

Asr- Saadette kendi ilerinde alan sahabiler, Cuma gn namaza geldiklerinde,

zerlerinde ter kokusu olurdu. Bu durum, cemaati rahatsz ederdi. Bundan dolay
onlara, Keke ykansanz ne iyi olurdu denilmitir. Bu da, sahabilerin ykanmay
emir telakki etmeyip temenni suretinde bir tavsiye olduundandr.

1075[1075]
1076[1076]

Buhr, Cuma 15; Ebu Dvud, Salat 205-206, 1055; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/62.
Buhr, Cuma 16; Ebu Dvud, Taharet 128, 352.

2- Cuma Gn Koku Srnmek Ve Misvak Kullanmak

762- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Resulullah (s.a.v.) Cuma gn ykanmak/boy abdesti almak ve misvak kullanmak her

ihtilam olan kimseye gereklidir. Bulabildii kadaryla koku da srnr. 1077[1077]

763-

Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Her yedi gnde bir boy abdesti alp ban ve bedenini ykamak, her mslman
zerinde Allah'n bir hakkdr. 1078[1078]

764- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim Cuma gn cnp gusl gibi ykanr, sonra Cuma namazna giderse, bir deve
sadaka vermi gibi sevaba nail olur. ikinci saatte giderse bir sr sadaka vermi gibi
sevaba nail olur. nc saatte giderse boynuzlu bir ko sadaka vermi gibi sevaba
nail olur. Drdnc saatte giderse bir tavuk sadaka vermi gibi sevaba nail olur.
Beinci saatte giderse bir yumurta sadaka vermi gibi sevaba nail olur. mam minbere
ktnda melekler hutbeyi dinlemeye gelirler. 1079[1079]

Aklama: Cumhur, burada geen Saat kelimelerini, Zaman manasnda

yorumlamlardr. Ancak bu saatlerin ne zamandan itibaren balayaca hususunda

Buhr, Cuma 3; Ebu Dvud, Taharet 127, 344; Nes, Cuma 6, 11; Ahmed b. Hanbel, Msned,3/30, 69.
Buhr, Cuma 12, Enbiya 54; Ibn Huzeyme, Sahih, 1761.
1079[1079] Buhr, Cuma 4, 12, 31; Ebu Dvud, Taharet 128, 351; Tirmiz, Cuma 358, 499; Nes, Cuma 13, 14; bn Mace,
kmetu's-Salat 82, 1092; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/460.
1077[1077]
1078[1078]

gr ayrlklar vardr.

Rf'ye gre, burada geen Saat kelimesinden maksat; gece ve gndzn zaman

dilimleri olan saatler deil, dereceleri tertibe koymak ve nce gelenlerin, sonra
gelenlerden daha ok fazilete nail olduklarn bildirmektedir.
3- Cuma Gn Hutbe Srasnda Hibir ey Konumamak

765- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

Cuma gn imam hutbe okurken, yanndaki arkadana: Sus! dersen bo yere

konumu olursun. 1080[1080]

Aklama:

mam hutbedeyken, yanndakine Sus diyen kimsenin, Cumann faziletinden

mahrum olaca sylendii gibi, Cumann deerini de eksiltmi olaca sylenmitir.

Cuma gn hutbe verilirken susmak, bo eyleri terk etmek gerekmektedir. Bo ve

gereksiz eyleri yapma yerine hutbeyi dinlemek ve hutbe zerinde dnmek

lazmdr.

4- Cuma Gn Duann Kabul Edildii Zaman

766- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

1080[1080]

Buhr, Cum'a 36; Tirmiz, Cuma 368, 512; Nes, Cuma 22.

Resulullah (s.a.v.) Cuma gnn anp:

Bugn de yle bir saat/sre vardr ki, eer mslman bir kul namaz klarken o
zamana rastlar da Allah'tan bir ey isterse Allah o kimseye dilediini mutlaka verir'
buyurup bu zamann ksa olduunu eliyle iaret ederek gsterdi. 1081[1081]

767- Ebu Brde b. Ebi Musa el-E'ari'den rivayet edilmitir: Abdullah bn mer,
bana:

Baban Ebu Musa'nn Cuma saati hakknda Resulullah (s.a.v.)'den hadis rivayet
ettiini iittin mi? diye sordu. Ben de:

Evet! Babam yle derken iittim: Resulullah (s.a.v.)'i:

cabet saati, imamn minber zerinde oturmas ile Cuma namaznn eda edilmesi
arasndaki zamandadr buyururken iittim dedi. 1082[1082]
Aklama:

Hadiste, Cuma gnndeki dualann kabul edildii vaktin imamn hutbe okumak iin
minbere kp oturmas ile namazn bitimi arasndaki vakit olduu belirtilmektedir.

Konuyla ilgili baka rivayetlerin olmas, alimlerin bu konuda gr ayrlna

dmesine sebep olmutur. Bazlar, bu konudaki grleri krk ikiye kadar
karmaktadr. Bunlardan bazlar unlardr:

1- mam Ahmed ile Hkim'in, Ebu Sad el-Hudr'den rivayet ettikleri bir hadise gre;

Yce Allah, Kadir gecesini gizledii gibi, bu vakti de tm gn ierisinde

gizlemitir.Bu vaktin gizlenmesi, Cuma gn mminlerin ibadet, dua ve Allah'
anmalarn tevik etmek iindir.
1081[1081]
1082[1082]

Buhr, Cuma 37; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/485.

Ebu Dvud, Salat 201-202, 1049; bn Huzeyme, Sahih, 1739.

2- Dualarn kabul edilme saati, Cuma gn ierisinde deiik vakitlerdedir. Belli bir
vakitte deildir.

3- Fecr ile gnein domas ve ikindi ile gnein batmas arasndadr.

4- Zevalden gnein batmasna kadar ki zamandr.
5- Cuma ezan ile namazn bitimi arasndadr.
6- iki hutbe arasndaki oturu andr.
5- Cuma Gnnn Fazileti

768- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

zerine gne doan her hayrl gn, Cuma gndr. nk Adem, o gn yaratld, o
gn cennete konuldu ve o gn cennetten karld. Kyamet de ancak Cuma gn
kopacaktr. 1083[1083]

Aklama:

Cum'a gnnn faziletini dile getiren hadislerde kullanlan stnlk ifdeleri farkl

olmakla birlikte, hepsi de hemen hemen ayn mnay vurgulamaktadr. Birinde

Gnlerinizin en faziletlilerinden buyurularken, bir bakasnda Gnlerin efendisi ve

fazilete en by tesbiti yaplmaktadr. Hatta cum'ann, kurban ve ramazan

bayram gnlerinden de stn olduu belirtilmektedir. Onun, Fakirlerin haca

demek olduu, Allah katnda nafile hacdan daha sevimli olduu da dier
hadislerdeki tespitlerdendir.
1083[1083]

Nes, Cuma 4; Tirmiz, Cuma 353, 488.

Hadisimize baktmz zaman cuma gnnn hayrllk sebebi olarak Hazreti

Adem'in o gn yaratlmas, o gn cennete konmas, o gn cennetten karlmas ve

kyametin o gn kopaca saylmaktadr. Bunlardan ilk ikisini anlamakta bir glk

olmasa gerektir. Zira insanolunun yaratl ve cennete konulmas, hayrllk olarak

yeterlidir. Fakat cennetten karlmann ve kyametin kopmasnn, cum'anm

hayrllndaki yeri, pek yle kolayca anlalabilir gibi deildir. Aynca hadisin dier
rivayetlerinde Hz. Adem'in tevbesinin Cum'a gn kabul edildii vevdualarn kabul
edildii an demek olan icabet saati'nin de cum'a gnnde bulunduu saylmaktadr.

Hadis sarihleri, cennetten karlp yeryzne indirilmekte, insann halifelik

vasfnn ortaya kmas; Hz. Adem'e ve ocuklarna ilh kitaplann ndirilmesi
sonucunu grerek, fazilet ve hayrll burada bulmaktadrlar. Cennetten ihra,

insanolunu zelil klmak iin deil, keml yollann ona amak iindir. Onun da gn
cum'adr. Ayrca unu da sylemek mmkndr. Cum'a gnnde ilenecek bir

crm, yksek mertebelerden kovulmaya vesile olacak kadar byk bir crmdr.
Bu suretle de bu gnn kudsiyetine ve faziletine riyet etmek gerektiine dikkat
ekilmi olmaktadr.

Hadiste saylan ileri, o gnn faziletini gsteren deliller olarak deil, o gnde

olmu ve olacak olan byk ilerin saym olarak anlamak gerektii gr de

bulunmaktadr. Ancak bu genel bir kabul grmemitir.

Kyametin cum'a gn kopacann o gnn hayrllna delil olmas ise, olgun

insanlarn kendileri iin hazrlanm ilh nimetlere kavumalar ynyle

yorumlanmtr.

nsanolunun ve kinatn hayatn ilgilendiren en byk olaylarn sahnesi olan

cum'a gn, mslmanlarn haftalk ibdet ve zikir gn olarak beliden misse,

bunun krn yerine getirmek ve kymetini bilmek gerekir. Hazreti Peygamber,

daha nceki mmetlere de aslnda bu gnnn ibdet ve zikir gn olarak

verildiini ancak onlarn buna riyet etmediklerini, baka baka gnleri

benimsediklerini bildirmi ve bu durumun, mmet-i Muham-med'in en sonra

dnyaya gelmi olmasna ramen, kyamet gn en bata olacan gsterdiini

aklam, sonunda da,

Yahudilerin ibdet gn yarn (=Cumartesi), Hristiyanlarnki de br (=Pazar)

gndr buyurmutur.

Hadisimizden ilk karabileceimiz sonu; ibdet ve zikrin daha youn olduu

gnlerin m'minler iin daha Hayrl olduudur. 1084[1084]
6- Bu mmetin, Cuma Gnne Hidayet Buyurulmas

769- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Bizler mmetler ierisinde en son gelenleriz. Fakat kyamet gnnde herkesi geenler
de biz olacaz. u kadar var ki, her mmete Kitap bizden nce verilmi, bize ise
onlardan sonra verilmitir. Sonra onlar, Allah'n bize farz kld haftann u bayram
gn hakknda gr ayrlna dmlerdir. Allah ise onunla ilgili bize yol gsterip
bu gnn Cuma olduunu belirtti. Dolaysyla dier insanlar bugn hakknda bizim
arkamzdan gelirler. Yahudilerin haftalk bayram yarn cumartesi gn ve Hristiyanlarn haftalk bayram ise br gn Pazar gndr. 1085[1085]

770- Ebu Hureyre (r.a) ile Huzeyfe (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah
(s.a.v.) yle buyurmaktadr;

Bizden nce geen mmetleri Allah Cuma'dan artmtr. Bu sebeple yahudilerin

gn Cumartesi, Hristiyanlarn gn Pazar olmutur. Sonra Allah bizi dnyaya
getirmi ve bize Cuma gnn bulmada yol gstermitir. Dolaysyla Cuma,
Cumartesi ve Pazar gnlerini ibadet iin vermitir. Kyamet gn de onlar bizim
arkamzdan geleceklerdir. Biz dnya halknn en sona kalanlaryz, fakat kyamet

gnnde en bata bulunanlar ve btn yaratklardan nce kendilerine hkm

1084[1084]
1085[1085]

B.k.z: Prof. Dr. . Ltf akan, Hadislerle Gerekler, Erkam Yaynlan, stanbul 2005. s. 354-355.
Buhr, Cuma 1; Nes, Cuma 1; Ahtned b. Hanbel, Msned, 2/243, 249, 274, 341; bn Huzeyme, Sahih, 1720.

verilenleriz. 1086[1086]

Aklama:

Cum'a, bayram ve ramazan gibi mstesna gnlere dikkat edecek olursak, her

birinde dier gnlerden farkl ibdet ve zikirler bulunduunu grrz. Yani bu

gnler kesinlikle gnmzde anlald ya da anlalmak stendii gibi birer Tatil
gn deil; birer bdet ve zikir gndr.

Zaten dinimizde Tatil gn yoktur. Cum'a gnnn hafta tatili olarak resmen
kabul, Tanzimat sonras yllara rastlanmaktadr. 1935'de kabul edilen Hafta Tatili

Kanunu ile de bu uygulamadan vazgeilmi nce Pazar daha sonra da cumartesi

gn hafta tatili gnleri olarak kabul edilmi, haftalk i ve mesa gnleri buna gre
dzenlenmi ve dzenlenmektedir. te bu alkanlkla mslmanlarn Hafta tatili,
cum'a gn olduu sanlmaktadr.

Cum'a, curn'a ibdeti ve zikir gndr. Dier dinlerde olduu gibi halkmzn
deyimiyle, Kitli Pazar, Kapal cumartesi uygulamasna benzer bir Cum'a tatili
yoktur. Sadece i ezannn okunmasndan cum'anm farznn bitimine kadar geecek

olan azam yarm saatlik bir zaman kesiminde i ve ticaret yasaklanmtr. Bu sre,
haftalk ibdet ve zikir andr ve btn mslmanlarca birlikte yerine getirilecek
cum'a namaz ve hutbe saatidir.

Namazdan sonra, Allah'n ltuf ve ihsannn tecellisi olan rzk aramak maksadyla

yeryzne dalmak, iinin basma dnmek herkesin tabi hakkdr. Ama ite hi bir
mslmna ne kendisi ne de bir bakas haftada bu yanm saati ok grmemeli, onu
bundan akkoymamaldr. nk bu ibdeti kmsemek ve terketmek kiiyi ok ac

sonulara itecektir. Kle, kadn, ocuk ve hasta olmayan nnislman erkekler

zerine cumay cemaatla klmak farzdr

1087[1087]

Bu sebeple Mazeretsiz cumay

terkeden kii, silinmez ve deimez bir kitaba mnafk diye kaydedili. Bu konudaki
1086[1086]
1087[1087]

Nes, Cuma 1; bn Mce, kametu's-Salat 78, 1083.

M.A.Nasf, Tac 1/273.

ihmal, Hz. Peygamberi;

...Cum'aya gelmeyenlerin iinde bulunduklar binalar yakasn geliyor

hiddetlendirmitir.

1088[1088]

diye

Cum'anin haftalk ibdet ve zikir gn olduu, dualarn kabul edildii ksa bir

sreden ibaret olan saatn hafife icabet saat'nin cum'a gnnde olduundan da
anlalmaktadr. te yandan dinimize gre bir farz, ancak kendisinden daha stn

bir farz iin terkedebilir. le namaz farzdr. Cum'a gn cum'a namaz iin
terkedilmektedir. Bu da cum'a namaznn, normal vakit namazlarndan daha stn

olduuna bir baka delildir. Ayrca cum'a namaznn m'mine salad fayday
Peygamber Efendimiz bir hadisinde ylece belirtmitir:

Her kim abdestini gzelce aldktan sonra cum'a namazna gelir ve imama yaklap
sesini karmaz, hutbeyi dinlerse hem o cum'a ile dier cum'a arasnda hem de fazla
olarak daha gn iinde ileyecei gnahlar balanr
mslmann u ya da bu sebeple eda edemedii her cum'a ve her din grev,

yreinde bir sz: kendisini bundan alkoyana kar bir nefret yuma oluturur.

Hatta bana yle geliyor ki, anlamszl ve isabetsizlii kesin olan cum'a klnr m
klnmaz m mnkaalarnda d mdhalelere duyulan nefretin tesiri olduka
byktr.

Cum'a ibdetini rahatlkla yerine getirebilecek bir dzenleme yaplmas halinde

btn gerginliklere, kurum ve kurululardaki huzursuzluklara son verilmi

olacaktr. Bu da byk ounluu mslman olan milletimize kar gsterilecek

anlayla halledilecektir. Yoksa hla birbirimize sknt vermekten millete bkmadk

m? Hangi meden lkede Hristyanlar pazar ibdetinden, hangi Yahd cumartesi

ibdet ve istirahatinden menedilmektedir? mslmanlarn kendi lkelerinde cum'a

ibdetlerini serbeste ve rahata yapmalar onlarn hem insan hem de din
haklardr. Bunu anlamak iin insan olmak yeter.

Zaman slm ile donatmak, En hayrl gn cum'ay cum'a olarak yaamak

yaayabilmekle balayacak ya da g kazanacaktr. 1089[1089]

1088[1088] Ahmed
1089[1089]

b Hanbel, Msred, 1/402, 422, 449, 461.

B.k.z: Prof. Dr. . Ltf akan, a.g.e., s.357-358.

7- Cuma Gn Namaza Erken Gitmenin Fazileti

771- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Cuma gn olduunda mescidin btn kaplarnda melekler bulunur. Bunlar, ilk

gelen kimseleri yazarlar. mam minbere oturduu zaman sahifeleri drp hutbeyi
dinlemek zere ieri girerler. Mescide ilk gelen kimse, bir deve kurban etmi gibi
sevaba nail olur. Ondan sonra gelen kimse ise nek kurban etmi gibi sevaba nail olur.
Ondan sonra gelen ise ko kurban etmi gibi sevaba nail olur. Ondan sonra gelen ise
tavuk kurban etmi gibi sevaba nail olur. Ondan sonra gelen ise yumurta kurban
etmi gibi sevaba nail olur. 1090[1090]

Aklama:

Bu hadisin rivayetleri arasnda ufak-tefek baz farkllklar gze arpmaktadr.

Bununla birlikte hepsinin ittifak ettii manaya gre; cumaya gelenlerin alacaklar

sevaplar, geli srasna gre farkldr. Hatip minbere knca, melekler, bu yazma

iini brakp okunacak hutbeyi dinlemek zere minberin yanna gelirler. Artk bu
vakitten sonra gelenler, sz konusu olan sevaplardan faydalanamazlar. Sadece
Cuma namazna ait sevaplara nail olurlar.

Camiye erken gelenlere verilen sevaplarn farkl oluu, gelenlerin; namaz klmak,
Kur'an okumak, tebih ekmek gibi ibadetleri daha ok yapacaklar iindir.

1090[1090]

Buhr, Cuma 31; Nes, Cuma 13.

8- Hutbe Srasnda Susarak Dinleyen Kimsenin Fazileti

772- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim boy abdesti alp Cuma namazna gelir ve kendisine takdir edilen namaz klar,
sonra imam hutbesini bitirinceye kadar dinler, sonra onunla birlikte Cuma namazn
klarsa, o kimsenin o Cuma ile br Cuma arasndaki gnahlar ile gnlk fazla
gnah balanr. 1091[1091]

9- Cuma Namaznn, Gne Tam Tepe Noktasndan Batya Doru Kaydnda

Klnmas

773- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Cuma namazn klar, sonra dnp su tadmz
develeri dinlendirirdik.

Hadisin ravisi Hasan der ki:

Cafer'e: Bu hangi saatte oluyordu? diye sordum. O da:

Gnein tam tepe noktasndan batya doru kaymas vaktinde diye cevap verdi.
1092[1092]

774- Sehl (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz ancak Cuma namazndan sonra le uykusuna yatardk ve le yemeini

1091[1091]
1092[1092]

bn Hibbn, Sahih, 2780.

Nesa, Cuma 14; Ahmed b. Hanbe], Msned, 3/331.

yerdik.

Hadisin ravisi Hucr:

Resulullah (s.a.v.) zamannda ilavesini yapt. 1093[1093]

Aklama:

Hadis, Cuma namaznn hi geciktirilmeden ve le namaznn vakti girer girmez

hemen klndn ifade etmektedir.

Sahabiler, Cuma gnleri Cuma namazna hazrlanmakla megul olduklan ve Cuma

namazna erken gittikleri iin le yemeini ve stirahatini cumadan sonraya

brakrlard.
775-

Seleme bnu'1-Ekva' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte gne tam tepe noktasndan batya doru
kaydnda Cuma namazn klardk, sonra blgeyi aratrp geri dnerdik. 1094[1094]
Aklama:

Hadis, Cuma namazndan sonra cemaat daldnda duvarlarn glgesinin az oldu1093[1093]

1099.

Buhr, Cuma 40, Muzara 21, Et'ime 17, sti'zan 16; Tirmiz, Cuma 378, 525; bn Mce, kametu's-Salat 84,

Buhr, Mez 35; Ebu Dvud, Salat 218, 1085; Nes, Cuma 14; bn Mce, kametu's-Salat 84, 1100; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 4/46, 54.

1094[1094]

undan oradan geenin glgeden istifade edemediini belirtmektedir. Durum bu

olunca, Cuma namaznn, lenin ilk vaktinde eda edildii ortaya km olmaktadr.
10- Cuma Namazndan nce Ik Hutbe Okunmas Ve Bu iki Hutbe Srasnda
Oturma

776- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Cuma gn ayakta hutbe okur, sonra oturur, sonra yine kalkard.
Tpk sizin bugn yaptnz gibi.
Aklama:

Bu hadis, iki hutbe arasnda oturmann caiz olduunu gstermektedir. Hanefilere

gre birinci hutbe vacip, ikinci hutbe snnettir. Hanefilerin ikinci hutbenin vacip

olmayna, baz sahabilerin bunu terk ettiklerini delil olarak gstermilerdir.

Birinci hutbenin vacip oluuna deiil, Cuma: 62/9'daki Allah'n zikrine koun
ifadesidir. Buradaki Zikirden maksat, hutbedir. 1095[1095]
777- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) ayakta hutbe okur, sonra oturur, sonra yine kalkp hutbe okurdu.
Buna gre kim sana Resulullah (s.a.v.)'in oturarak hutbe okuduunu haber verirse
muhakkak yalan sylemitir. Vallahi, ben Resulullah (s.a.v.)'le birlikte iki binden
fazla namaz kldm. 1096[1096]

Buhr, Cuma 27; Tirmiz, Cuma 363, 506; Nes, Cuma 33; bn Mce, kametu's-Salat 85, 1103; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/35.
1096[1096] Ebu Dvud, Sala 220-222, 1093; Nes, Cuma 35; kametu's-Salat 85, 1105, 1106; Ahmed b. Hanbel, Msned,
5/90, 91, 100.
1095[1095]

Aklama:

Hadiste ayakta hutbe okumann meru olduuna delildir. Yalnz ayakta hutbe
okumann hkm hususunda gr ayrl vardr. Cumhura gre hutbenin ayakta

okunmas farzdr. Bunlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hutbelerini ayakta okuduu ile
ilgili bu tr hadisleri grlerine delil olarak getirmilerdir.

mam Ahmed'den bir rivayete ve Hanefilere gre ise hutbenin ayakta okunmas

snnettir. Bunlara gre, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ve Raid Halifelerin ayakata hutbe
okumalar, ayakta durmann, farz yada vacip olmasn gerektirmez.

Ben Resulullah (s.a.v.)'le birlikte iki binden fazla namaz kldm ifadesi; ya ok-

luktan kinayedir yada be vakit namaz kastetmitir. nk cumann klnmasndan

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in vefatna kadar deil ikibin, yars kadar bile Cuma namaz
klnmamtr.

11- Yce Allah'n, Onlar Bir Ticaret Veya Elence Grdkleri Zaman Ona
Doru Koutular, Seni Ayakta Braktlar 1097[1097] Ayeti Hakknda

778- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) Cuma gn ayakta hutve veriyordu. Bu srada am'ddan bir

kervan geldi. Derken cemaat, kervann geldiini duyunca Peygamber brakp) ona

doru yneldiler. yle ki Peygamber'in yannda on iki kiiden baka hi kimse

kalmad. Bunun zerine Cum'a sresindeki

Onlar, bir ticaret yada elence grdkleri zaman ona doru koutular, seni ayakta
braktlar 1098[1098]eklindeki ayet indi. 1099[1099]
1097[1097]
1098[1098]

Cuma: 62/11.
Cum'a: 62/11.

Aklama:

Bu olay, hadis rivayetlerinde Cabir bin Abdullah, bn Abbas, Ebu Hureyre, Ebu

Malik, Hasan Basr, bn Zeyd, Katade ve Mutakl bin Hayyaridan yle

nakledilmitir:

Bir Cuma namaz vaktinde, am'dan Medine'ye bir ticaret kafilesi gelir ve kafile

mensuplar, geldiklerinde ehirlilerin haberi olsun diye def ve davul almaya

balarlar. Tam bu esnada Hz. Peygamber (s.a.v.) hutbe irad etmektedir. Davulun

sesini duyan cemaat sabrszlanr ve 12 kii dnda hepsi, kafilenin bulunduu yere
koarlar

Konuyla ilgili btn rivayetler bir arada ele alndnda, geride kalanlardan isimleri

bilinenler unlardr: Hz. Ebu Bekir, Hz.mer, Hz. Osman, Hz. Ali, bn Mes'ud, Ammar
bin Yasir, Huzeyfe'nin klesi Salim ve Cabir bin Abdullah.

Bu olay, hicretten ksa bir zaman sonra vuku bulmutur. Bu dnem sahabenin

sosyal eitiminin henz yeni balad bir dnemdi. Dier yandan Mekke

mriklerinin ekonomik ambargo uygulamas nedeniyle, Medine'deki halk gnlk

ihtiyalarn karlamada dahi zorluk ekiyordu. Hasan Basri, Medine'de o gnlerde

halkn neredeyse alktan lecek bir hale geldiini ve fiyatlarn ok yksek

olduunu nakleder bn Cerir. Hal byleyken ticari bir kafile gelir ve herkesi Namaz

bitene kadar belki de her ey satlm olur eklinde bir endie kaplar. Bu endie
sebebiyle cemaat kafileye doru koarak gider.

Grld gibi eitimin eksik, artlarn g olduu bir zamanda ortaya km bir
zaaf ve hata idi. Fakat bu insanlarn slm iin yaptklar fedakarlklar, ibadet ve

muamelatta hayatlarnn nasl deitiini ve takvann timsali olduklarn gznne

alan herhangi bir kimse onlar, dnyay ahirete tercih etmekle sulamaya cesaret
edemez.

Bu

itham

sahipleri,

esasnda

sahabeye

buzetmek

hastalna

yakalanmlardr. Ancak uras kesin bir gerektir ki; bu hadise sahabeye ta'n

1099[1099]

Bhr, Cum'a 38, By' 6, 11, Tefsire Sure-i Cum'a 3; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/313, 370.

edenleri nasl teyid etmiyorsa, sahabenin hibir ekilde hata yapmayacan

syleyip, onlar gklere karanlar ve bu kimselerin Sahabeden sadr olan bir

hatann zikredilmesi onlar kltmek demektir ve bu onlarn izzet ve kymetlerinin
mminlerin kalbinden silinmesine neden olur biiminde iddialarn da ayn ekilde
nakzeder. Oysa bu her iki gr de ayet ve hadislere ters dmektedir.

Zira bu sahabiler ayet ve hadislerde Allah'tan mafiret kazanm ve O'nun indinde

makbul kimseler olarak zikredilirler. ikinci gr de ar bir tutumun sonucudur.

Ve o da ayet ve hadislere dayanmaz. nk ok sayda sahabenin tad bir ok
zaaf ve hatay Kitab'nda bizzat Allah Tel zikretmitir.

stelik bu Kitab' Kur'an mmet kyamete kadar okuyacaktr. Ancak bununia

birlikte sahabenin affedilmi ve Allah katnda yaknlk kazanm kimseler olduklar
da bildirilmitir. Ayrca bu zaaf ve hatalar sahabeden Ehli snnet byklerine kadar

ayrntl bir ekilde nakledilerek, tefsir ve hadis kitaplarnda yer almtr. imdi tm
bunlardan, Allah'n bu hadiseleri sahabenin sevgisini kalblerimize sokmak ve ayn

zamanda onlarn sevgisini kalplerimizden karmak iin zikrettiinden bahsedebilir

miyiz? Sahabenin, tabiunun, mfessir ve muhaddislerin bu hadiseyi tm

aynntlaryla zikretmelerinin nedeni, acaba onlann bu er'i ilkeden haberleri

olmamas myd? Ayrca bu sureyi okuyan ve tefsirini mteal eden kimselerin

kalbinde sahabe sevgisi azalm mdr? ayet bu sorulara, olumsuz cevap veriliyorsa
-ki kesinlikle olumsuzdur- o takdirde sahabeye hrmet adna, baz kimselerin
yaptklar yersiz mdafa ve gsterdikleri ar tutum hi de akllca deildir.

Ayrca onlar da, bu dnyada domu insanlardr. Onlara sahip olduklar bu sekin
zellikleri, Hz. Peygamberin (s.a) eitimi vermitir. Bu eitim yllarca ve tedricen

(aama-aama) devam etmitir. Bu eitimin slub ve metodunun, Kur'an ve

snnette yle olduunu grmekteyiz: Toplumda ne zaman bir zaaf ortaya kmsa

hemen Allah ve Rasul o zaafa toplumun dikkatini ekmi ve tedrici bir eitim

programyla szkonusu zaaf ortadan kaldrlmtr. Ayn metodu Cuma namaz

esnasnda meydana gelen hadisede gryoruz. yle ki bir ticaret kafilesinin

gelmesi zerine bu hadise vuku bulur ve Allah Tel Cuma suresinin bir blmn
(9-11) inzal ederek, sahabeyi ikaz eder. Bu ayetler vastasyla, onlara Cuma
namaznn kurallar retilir. Bunun yansra, Hz, Peygamber (s.a.v.) de

hutbelerinde peisra Cuma namaznn farziyetni ve nemini mslmanlarn

zihinlerine yerletirir.

Bu ekilde retilen Cuma namaznn kurallan ile ilgili ayrntlar hadisler vastasyla
bize kadar ulamtr.

Ayrca sahabenin yapt hatann mahiyeti hemen anlalmaktadr. ayet onlann

imanlar -maazallah- eksik olsayd, yahut bile bile dnyay ahirete tercih etselerdi,
elbette o zaman Allah'n onlara hiddeti ve tenkid biimi daha farkl olurdu. Ancak
burada sahabiler iman eksikliinden deil, eitim eksikliinden dolay zaaf

gsterdikleri iin, kullanlan slup da bu bakmdan reticidir. Nitekim ayetlerde

Cuma namaznn kurallar retilmi ve ders verir bir slup ile yle
buyurulmutur:

Cuma hutbesini dinlemek ve namaz klmak, elenceden de, kazanacanz krdan da

hayrldr! 1100[1100]

779- Ka'b b. Ucre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ka'b, mescide girmiti. Abdurrahman b. mm'I-Hakem oturduu yerden hutbe

okuyordu. Ka'b:

u kt herife bakn! Oturduu yerden hutbe okuyor. Halbuki yce Allah,

Onlar, bir ticaret yada elence grdkleri zaman ona doru koutular, seni ayakta
braktlar 1101[1101] buyurmaktadr. 1102[1102]
12- Cuma Namazn Terk Eden Kimselerin Urayaca Ceza

780- Abdullah bn mer (r.a) ile Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

B.k.z: Mevdudi, Tefhimu'l-Kur'an, nsan Yaynlan, stanbul 1991, 6/314-318.

Cum'a: 62/11.
1102[1102] Ncs, Cuma 18.
1100[1100]
1101[1101]

Bu ikisi, Resulullah (s.a.v.)'i minberinin basamaklar zerinde yle buyururken

iitmilerdir:

Baz kimseler, ya Cuma namazn terk etmekten vazgeerler yada Allah onlarn
kalplerine mhr vurur, sonra da muhakkak gafillerden olurlar. 1103[1103]

Aklama:

Kurtub'ye gre, kalbi mhrlemekten maksat; Allah'n szkonusu kimselerin

kalplerinde yarataca cehalet, kasvet ve cefadr.

Hadis, uma namaznn nemini vurgulamakta ve Cuma namaz klmaya tevik

etmektedir.

13- Cuma Namazn Ve Hutbeyi Ksa Tutma

781- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'e birlikte namaz klardm. Onun namaz ve hutbesi, orta
dzeyde idi. 1104[1104]

782- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) hutbe okuduunda gzleri kzarr, sesi ykselir ve hiddeti

artard. Hatta bir orduyu tehdit etme mahiyetinde: Dman akama-sabah size

baskn yapacak diyen ordu komutan gibi olur ve ehdet parma ile orta
parman yan yana getirerek:
1103[1103]

Nes, Cuma 2; bn Mce, Mesacid 17, 794; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/239, 254, 335, 2/84.
Cuma 364, 507; Nes, ydeyn 24

1104[1104] Tirmiz,

Ben kyamete unlarn bir birine olan yaknl gibi yakn bir zamanda gnderildim
der ve szne yle devam ederdi:

Bundan sonra bilginiz ola ki; szn en hayrls, Allah'n kitabdr. Yollarn en
dorusu da, Muhammed'in yoludur. lerin en kts, sonradan karlanlardr. Her
bidat dallettir buyurur, sonra da:

Ben her mmine kendi nefsinden ileriyim. Bir kimse lrken mal brakrsa o mal onun
yaknlarna aittir. Fakat bor veya oluk-ocuk brakrsa bana it ve benim
zerimedir buyururdu.
Aklama: Bir rivayette ise u ifade yer almaktadr: Peygamber (s.a.v.)'in Cuma
gnk hutbesi yleydi:

ilk nce) Allah'a hamd eder, vgde bulunur, sonra da bunun ardndan sesi
ykseltmi olarak konuurdu. 1105[1105]
Szn en hayrls, Allah'n kitabdr. Yollarn en dorusu da, Muhammed'in
yoludur sz hakknda Ltf akan unlar sylemektedir;

mslmanlarn temel dnce yapsn, Kitab ve Snnet'e bakn tesbit eden

hadisimiz,

zndeki

neme

mnsip

bir

syleyi

gzelliine

de

sahip

bulunmaktadr: Szlerin en gzeli Allahn kelm; yollarn en dorusu,

Muhammed'in yoludur.

Fesahat ve belagat ynnden tm incelikleri en st seviyede ihtiva ettii, ya pek

ak ekilde veya iaret yoluyla her eyi aklad iin szlerin en gzeli, en hayrls
ve en dorusu Allah'n kelm, Kur'an- Kerim'dir. Nitekim Sana bu kitab, her eyi
aklayan ve msltnanlara yol gsterici,

rahmet ve mjde

olarak

indirdik

1106[1106]

buyurulmutur. Bu Her ey, din ve dnya ilerinden aklanmasna ihtiya

duyulacak itikad, amel, siyas, iktisad, itima ve ahlk her konudur. Btn bu
1105[1105]
1106[1106]

Nes, ydeyn 22; bn Mce, Mukaddime 7, 45; Ahmed Hanbel, Msned, 3/ 319, 338, 371.
Nahl: 16/89.

konulan aklamakta, slb ve muhteva olarak Allah'n kelm hi phesiz, szlerin

en gzeli ve en mkemmelidir.

Hadisimizin ihtiva ettii lafz farkllklar sanki bir anlamda, Allah kelmnn
eriilmez gzelliinin deiik ynlerini gstermektedir. Verdii haberler ve iaret
ettii gereklerin doruluu asndan en doru asdak

1107[1107]

koyduu kaidelerle

inananlarn dnya ve hiret hayatlar ve iki cihan mutluluklarn temin bakmndan

en hayrl hayr olan Allah kelm, syleyi olarak edeb adan da en gzeldir.
ylesine gzel ve farkldr ki, bu konuda bir hads-i erifte yle buyurulmutur:

Allah kelmnn teki szlere stnl; Allah'n yarattklarna stnl gibidir

1108[1108]

Aslnda bu nitelii kendisine bizzat Kur'an vermitir:

Allah, yetleri birbirine benzeyen ve yer yer tekrar eden Kur an szlerin en gzeli
olarak indirmitir. 1109[1109]
Bylesine gzel, doru ve hayrl olan sze itibar etmek, onu benimsemek, yaamak

ve gelecek nesillere benimsetmek, hem en stn i, hem de en byk mutluluktur.

Nitekim bir hads-i erifte Sevgili Peygamberimiz, Allah, milletleri bu kitap ile
yceltir veya alaltr.

1110[1110]

buyurmu; bu en gzel kelmn toplumlarn

hayatndaki yerini en ak ekilde duyurmutur. Bir baka hadislerinde de;

Sizin en hayrlnz Kur'an' renen ve retenlerinizdir

1111[1111]

suretiyle Kur'an eitim ve retiminin nemine iaret etmilerdir.

buyurmak

Tebli ve telkinde de en etkili yol, Kur'an okumak yani szlerin en gzeliyle

insanlara hitap etmektir. Kur'an yetleriyte veya yetlerden iktibaslarla

zenginletirilmemi szler, sohbetler, yazlar, kitaplar, nutuklar, hutbeler ve

va'azlar asla messir olamaz, kalpleri yumuatamaz.

Hadisimizdeki yol ve gidiat anlamna gelen hedy kelimesi dellet ve irat etmek

Nahl: 16/87.
Sevabu'l-Kur'an 25; Drim, Fezailu'l-Kur'an 6.
1109[1109] Zmer: 39/23.
1110[1110] Drim, Fedilu'i-Kur'an 9.
1111[1111] Buhr, Fedlu'l-Kur'an 21; Tirmiz, Sevabu'l-Kur'an 15; bn Mce, Mukaddime 16; Drim, Fedilu'l-Kur'an,
2.
1107[1107]

1108[1108] Tirmiz,

anlamna hd kelimesiyle de rivayet edilmitir. Her iki ekle gre mna yle
olmaktadr:

a- Yollarn en dorusu en gzeli, Muhammed'in yoludur.

b- Hidyet ve iradn en gzeli, en dorusu, Muhammed'in iraddr.

Bu iki mnadan, yollarn en gzeli, Hz Muhammed'in snneti ve slm olduu

anlalmaktadr. Zira onun yolu, snneti; onun ird ve teblii slm'dr.

Hadisin bu ksmnda yer alan, yollarn en stn (efdalu'1-hedy) ve yollarn en

hayrls (hayrul-hedy) kaytlar, Hz. Peygamber'in yol ve iradnn en gzel ve en
doru oluunu ahsen ve asdak, iki ayr ynden aklamaktadr.

Hayat, Kur'an lisanyla, inananlara En gzel rnek olarak tantlm olan Hz.
Peygamber'in yaay tarz, elbette yollarn en gzelidir. Binenaleyh, bu gzellikler
manzumesine yabanc btn anlay ve uygulamalar, birer yozlama ve sapklk

sebebi ve birer Bidaftir. lerin en zararls ve erlisi de ite bu sebeple,

bid'atlerdir.

slm anlay ve yaayn prensipleri, szlerin en gzeli Kur'an- Kerim ile en gzel

ekilde; uygulama ekilleri de yollarn en dorusu Hz. Peygamber'in ird ve rnek

hayat ile en gzel ve mkemmel biimde ortaya konulmu bulunmaktadr. Bu

sebeple, bu gzelliklere ters decek hi bir sz, fikir ve uygulama, asla iltifata lyk
deildir; aldatcdr, saptrcdr. Mutlak surette bylesi yabanc unsurlara kar tam

bir uyanklk iinde olunmaldr. Sz, Allah'n sz; Hz. Muhammed (s.a.v.)'in izidir.
1112[1112]

783- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) cemaate hutbe okurken ilk nce Allah'a hamd eder, layk olduu
ekliyle O'na vgde bulunur, sonra da:

Men vehdihillhu fel mudille lehu ve men vudlil fel hdiye lehu ve hayru'l-hadsi
1112[1112] Prof.

Dr. . Ltf akan, a.g.e., s. 324-326.

kitbu'llhi Allah bir kimseye hidayet verirse onu saptracak yoktur. Allah'n
saptrdna da hidayet verecek yoktur. Szn en hayrls, Allah'n Kitabdr derdi.
1113[1113]

784- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Dmd Mekke'ye gelmiti. O, Ezd-i ene kabilesinden olup delilere nefes ederdi.

Mekkelilerden baz aklszlarn: Muhammed delidirdediklerini iitmiti. Bunun

zerine kendi kendine: u zt bir grsem! Belki Allah ona benim elimde if nasp
eder dedi. Sonra bir gn Resulullah'a rastlayp ona:

Ey Muhammed! Ben delilere okurum. Hem Allah, benim elimde dilediine if

ihsan eder.Okumamnstermisin? dedi. Resulullah (s.a.v.):

Inne'l-hamde li'ilh, nahmeduhu ve nestenuhu, men yehdihi'hhu fel mudille leh ve

men yudlil fel hdive leh, ve ehedu en l ilahe illllhu vahdehu l erike leh ve
enne Muhammeden abduhu ve Resuluh. Amma ba'du phesiz ki hamd, Allaha
mahsustur. Biz O'na hamdeder, O'ndan yardm dileriz. Allah, her kime hidyet verirse
artk onu artacak hikimse yoktur. Kimi de artrsa onu da hidyete erdirecek
yoktur. Ben, Allahdan baka ilh olmadna, bir Allah olup orta bulunmadna,
Muhammed'in de onun kulu ve resul olduuna ehdet ederim. Bundan sonra
diyerek sze balad. Dmd:

u szlerini bana bir daha tekrarla! dedi. Resulullah (s.a.v.) bu szleri ona defa
tekrarlad. Bunun zerine Dmd:

Dorusu ben khinlerin szlerini de, sihirbazlarn szlerini de, irlerin szlerini
de dinledim. Fakat senin u szlerin gibi hi bir sz iitmedim. Bunlar, gerekten
denizin dibine vard. Ver elini sana slmiyet zerine biat edeyim! diyerek ona biat
etti. Resulullah (s.a.v.):

Bu biat, kavmin iin de olsun mu? buyurdu. Dmd:

Evet. kavmim adna da olsun dedi.

1113[1113] Ahmed

b. Hanbel, Msned, 3/310.

Derken Resulullah (s.a.v.) bir tarafa askeri bir birlik gnderdi. Bunlar, Dmd'n
kavmine uramlard. Askeri birlii komutan, askerlerine:

Bunlardan bir ey aldnz m? diye sordu. Oradakilerden biri:

Ben onlardan bir matara/temizlik kab aldm dedi. Komutan:

Onu sahibine iade edin. nk bunlar Dmd'n kavmidir dedi. 1114[1114]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.), gerek Cuma hutbelerinde ve gerekse asker, siyas, toplumsal,

eitim ve dier herhangi bir sebeple olursa olsun yapt btn hitabelerinde sze
Allah'a hamd ve. sena ile balard. ounlukla hamd ve senadan sonra ehadet

kelimelerini de sylerdi. Bunu takiben Amma ba'du hitabyla giri konumasn

bitirir, bundan sonra maksad olan konumay yapard. Konumas; gayet ak, zl

ve sade olurdu. ounlukla konumasnn ieriini Kur'an ayetleri olutururdu.

Resulullah (s.a.v.)'in hemen hemen btn konumalarnn giri ksm hep bu tarzda
hamd ve sena olduunu gsteren sadece Buhar'de otuz kadar hadis vardr. Hatta

Kettn, Mtevatir Hadislerde bunun mtevatr olduunu belirtmektedir.

1115[1115]

Bu, en makul ve en gzei ve en eskimez bir hitabet eklidir. nk Kur'an El-

hamdu ile balyor, namaz El-Hamdu ile balyor, Resulullah (s.a.v.)'in bunca
hitabeleri de hep El-Hamdu ile balyor. Konumaya, konuma nimetini hsan
eden Allah'a hamd ile balamak; ne kadar ma'kul ve ne derece yakan bir hitabet
tarz olduu byle anlalmak olmaktadr. 1116[1116]
785- Ebu Vil'den rivayet edilmitir:
Nes, Nikah 39; bn Mce, Nikah 19, 1893; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/302, 350.
Kettan, Mtevatir Hadisler, Kannca Yaynlar, ev. Hanifi AKIN, stanbul 2003, s. 240-242.
1116[1116] B.k.z: M. Sofuolu, Mslim Tercemesi, 3/30-31; A. Davudolu, Mslim erhi, 4/535.
1114[1114]
1115[1115]

Ammr bize hutbe okudu. Fakat hutbeyi, ksa ve ak bir ekilde okudu. Minberden
inince ona:

Ey Ebui-Yekzn! Gerekten ksa ve ak bir hutbe okudun. Biraz daha uzatsan iyi

olurdu dedik. Bunun zerine Ammr:

Ben Resulullah (s.a.v.)'i:

phesiz ki kiinin namaz uzun, hutbeyi ksa tutmas, kavrayl olduunun

alametidir. Dolaysyla siz namaz uzun tutun, fakat hutbeyi ksa kesin. Dorusu
beyanda sihir vardr buyururken iittim dedi. 1117[1117]
786- Adiyy b. Hatim (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam, Peygamber (s.a.v.)'in yannda hutbe okuyup:

Kim Allah'a ve Resulne itaat ederse doru yolu bulmu olur. Kim de onlara isyan
ederse sapm olur dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) yle buyurdu:

Sen ne kt bir hatibsin! Onlara diyeceine Allah'a ve Resulne isyan ederse

sapmtr de. 1118[1118]

787- Ya'l (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ya'l, Peygamber (s.a.v.)'i, minberde

Ve ndev, y Mliku Cehennemlikler: Ey Mlik diye seslendiler

okurken iitmistir. 1120[1120]
788- Amre (r.anh)'dan rivayet edilmitir:
1117[1117] Ahmed

b. Hanbel, Msned, 4/263; bn Huzeyme, Sahih, 1782.

Ebu Dvud, Salat 221-223, 1099, Edeb 85, 4981; Nes, Nikah 40.
1119[1119] Zuhruf: 43/77.
1120[1120] fiuhr, Bed'u'I-Halk 7; Ebu Dvud, Huruf ve'I-Kraat 1, 3992; Tirmiz, Cuma 365, 508.
1118[1118]

1119[1119]

ayetini

Ben, Kf suresini Cuma gn Resulullah (s.a.v.)'in azndan belledim. Onu her

Cuma gn halka hutbe verirken minberde okurdu. 1121[1121]
789- Umre b. Rueybe (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Umre, Bir b. Mervr' minberde elerini kaldrrken grp:

Allah bu ellerin cezasn versin! Dorusu ben Resulullah (s.a.v.)'i dua ederken

grdm. Elini u kadarcktan fazla kaldrmyordu deyip ehadet parmayla ne

kadar kaldrdna iaret etti. 1122[1122]

14- mam Hutbe Okurken Tahiyyatu'l-Mescid Namaz' Klma

790- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) bir Cuma gn (minberde) hutbe okurken bir adam kageidi.
Peygamber (s.a.v.), ona:

Ey filanca kimse! Namaz kldn m? diye sordu. O kii:

Hayr diye cevap verdi. Peygamber (s.a.v.):

yleyse kalk, namaz kl! buyurdu. 1123[1123]

791- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.) hutbe

okurken:

Sizden birisi, imam Cuma gn minbere ktktan sonra mescide gelirse iki rekat

Ebu Dvud, Salat 221-223, 1100, 1102, 1103; Nes, ftitah 43.
Ebu Dvud, Salat 221-223, 1104; Tirmiz, Cuma 371, 515; Nes, Cuma 29.
1123[1123] Buhar, Cuma 32, 33; Ebu Dvud, Salt 229-231, 1115, 1116, 1117; Tirmiz, Cuma 367, 510; Nes, Cuma 21,
27; bn Mce, kmetu's-Salat 87, 1112, 1114; Ahmed b. HanbeJ, Msned, 3/369, 380.
1121[1121]
1122[1122]

namaz klsn! buyurdu. 1124[1124]

Aklama:

Bu iki hadis; imam hutbe okurken camiye gelen bir kimsenin iki rekat tahiyyet'lmescid (=mescidi selamlama) namaz klmas; filerde gre mstehab,
Hanefilerde ise esah olan gre gre tahrimen mekruhtur.
Hanefilerin bu konudaki delilleri u ekildedir:

1- Sleyk'in camiye gelmesi, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hutbeye balamasndan

ncedir. nk Nes, Sleyk Hadisi iin zel bir bab am ve bu bab, Hutbeden

nce namaz diye isimlendirmitir. Sonra da Ebu Zbeyr yoluyla Cbir'den u hadisi
nakletmitir; Resulullah (s.a.v.) Sleyk el-Gatafn ka gelmiti. Sleyk, (hibir)
namaz klmadan yere oturdu. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), ona:
iki rekat namaz kldn m? diye sordu. Sleyk:
Hayr! diye cevap verdi. Resulullah (s.a.v.):
Kalk, iki rekat namaz kl buyurdu.

Yine bu hadisi, Mslim'de, Cum'a 58 (875)'da rivayet etmitir.

2- Sleyk mescide geldiinde st ba yrtkt. Resulullah (s.a.v.), onun bu halini

grsnler de yardm etsinler diye cemaate gstermek iin onun namaz klmasn

emretmiti. Dolaysyla bu olay, genel bir durum olmayp zel bir durumdur.

3- Bu olay, namazda konumann caiz olmas nesh edilmeden nce meydana

gelmitir. Namazda konuma nesh edilince, hutbe esnasnda konuma da nesh
edilmitir. nk hutbe, Cuma namaznn yars yada artdr.

Tahav (. 321/933) der ki:

1124[1124]

Buhar, Teheccd 25; Nes, Cuma 21.

Cuma gn imam hutbe okurken yanmdakine Sus diyen kimsenin bo laf ettiine
dair Resulullah (s.a.v.)'den gelen rivayetler tevatr derecesine ulamtr. nsann,

yanndakine Sus demesi, bo laf olunca, imamn cemaate, Kalk, namaz kl demesi
de ayn ekilde bo laf olur. Bu da gsteriyor ki, Resulullah (s.a.v.)'in, Sleyk'e: Na-

maz kl buyurduu olay, hutbe annda konuma yasaklanmadan nce olmutur. O

zaman ki hkm ile konumann bo laf olduu zamanki hkm birbirine

muhaliftir. 1125[1125]

15- Hutbe Srasnda Birisine Bir ey retme

792- Ebu Rifa (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Hutbe okurken Peygamber (s.a.v.)'in yanna varmtm. Ona:

Ey Allah'n resul! Yabanc bir kimse. Gelmi, dinini soruyor, dininin ne olduunu
bilmiyor dedim. Bunun zerine Resuullah (s.a.v.), bana dnd ve hutbesini

brakarak ta yanma kadar geldi. Ona bir sandalye getirildi. Sandelyenin ayann
demirden olduunu zannediyorum. Resuullah (s.a.v.), bu sandalyenin zerine
oturdu. Sonra da Allah'n kendisine rettii bilgilerden bana da retmeye balad.
Sonra tekrar hutbesine dnerek onu sonuna kadar tamamlad. 1126[1126]
Aklama:

Nevev'ye gre; bu hutbenin, cuma hutbesinden baka herhangi bir emir hutbesi

olmas ihtimali var. Bunun iin bu uzun retme arasyla, hutbeyi kesmi olabilir.
Yine bunun bir cuma hutbesi olmas ve retimi yaptktan sonra yeniden balam

olmas da muhtemeldir. Yada belki de bu srada ok uzun bir ara vermemitir. Veya
1125[1125] Tahv,
1126[1126]

1164.

erhu Menfl-sr, 1/477.

Ncs, Zinet 123; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/80; bn Huzeyme, Sahih, 1457, 1800; Buhr, Edeb'l-Mfred,

Resuullah (s.a.v.)in bu yabanc, arb kiiye syledii szler belki de hutbeyle

alkal olup bu sebepten hutbenin devam gibi olmu olabilir. Bu halde hutbe
esnasnda yrmek zarar vermez. 1127[1127]

Her ne halde olunursa olunsun hakk renip retmek slm'n en nde gelen bir
hedefidir. Bunu her frsatta uygulayp gerekletirmek, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
devaml bir tutumu ve snneti olmutur.

16- Ccma Namaznda Okunacak Sureler

793- bn Ebi Rfi'den rivayet edilmitir:

Medine valisi olan Mervan, Ebu Hureyre'yi kendi yerine brakarak Mekke'ye gitti.
Bu nedenle de bize cumay Ebu Hureyre kldrmtt. ilk rekatta Cuma suresini

okuduktan sonra, son rekatta Munafkun suresini okumutu. Namaz bitirdikten

sonra, Ebu Hureyre'ye yetiip ona:

Gerekten de seni Ali b. Ebi Tlib'in Kufe'de iken okuduu iki sureyi okudun
dedim. Ebu Kureyre:

nk ben, Resulullah (s.a.v.)'i Cuma gn bu sureleri okurken iittim

dedi. 1128[1128]

794- Nu'mn b. Ber (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Resulullah (s.a.v.) Ramazan ile Kurban bayram namazlarnda ve Cuma namaznda,

A'I suresi ile Giye surelerini okurdu. Bayram ile Cuma ayn gne rastlarsa bu
sureleri her iki namazda da okurdu.1129[1129]

Nevev, Mslim erhi, 6/165.

Ebu Dvd, Salat 234-236, 1124; Tirmiz, Cuma 374, 519; Nes, Snen'l-Kbr, 1661; bn Mce, kametu'sSalat 1118; Ahmed b. Hanbel, Miisned, 2/429.
1129[1129] Ebu Dvud, Salat 234-236, 1122; Tirmiz, ydeyn 385, 533; Nes, Cuma 40, ydeyn 13; bn Mce, kametu'sSalat 157, 1281; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/273, 276, 277.
1127[1127]
1128[1128]

17- Cuma Gn Okunacak Sureler

795- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) Cuma gn sabah namaznn birinci rekatnda Secde suresi ve

ikinci rekatnda ise nn suresini okurdu. 1130[1130]
18- Cumann Farzndan Sonra Klnan Namaz

796- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Sizden birisi Cuma namaz(nn farz)m kldnda arkasndan drt rekat daha namaz
klsn. 1131[1131]

797- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber

(s.a.v.)

klard. 1132[1132]

Cuma

namaznn

farzndan

sonra

iki

rekat

namaz

Aklama:

791 nolu hadis Cumadan sonra iki, 790 nolu hadis ise Cumadan sonra drt rekat na-

Buhr, Cuma 10, Sucudu'l-Kur'an 2; Nes, ftitah 47; bn Mce, kametu's-Salat 6, 823.
Ebu Dvud, Salat 236-238, 1131; Tirmiz, Cuma 376, 523; Nes, Cuma 42; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/499;
bn Huzeyme, Sahih, 1873, 1874.
1132[1132] Tirmiz, Cuma 376, 521; Nes, Snen'l-Kbr, 326, 415, 1670; bn Mce, kametu's-Salat 95, 1131; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/11; bn Huzeyme, Sahih, 1198, 1871.
1130[1130]
1131[1131]

maz kldn gstermektedir. Bu, cumadan sonraki snnetin en az iki, en ou drt

rekat diyen Hanbelilerin mezhebine esas olmutur. Ama daha ok snnetin alt
rekt olduunu syleyenlere de delildir.

filer bu namazn en az iki, en fazla drt rekat olduunu sylerler. Haneflere gre,
drt rekt tek selmla eda edilir.

Bu konudaki hadisler, Cumadan sonra klnan snnetin iki, drt veya alt rekat
oluuna dellet ynnden ihtilf arz etmektedir.

Cuma namaz ile ilgili hadisler burada sona ermitir. Bundan sonra bayram
namazna ait olan hadis-i erifler gelecektir.

8- SALATU'L-IYDEYN (=BAYRAM NAMAZLARI) BLM

d:

Bayram demektir. Bu kelime, Avdet kelimesinden alnmtr. Avdet ise dnmek

demektir. Bayramlara d denilmesinin sebebi, baz alimlere gre; her sene

tekerrr ettii iindir. Bazlarna gre ise bayramlarda sevin tekerrr ettii iin

onlara bu isim verilmitir. Bazlarna gre ise bayramlarn dnnp gelmesiyle

onlara erienlere imkan salad iin bu isim verilmitir.

mslmanlarn, birisi Ramazn'dan sonra Ftr Bayram ve dieri de Zilhicce'nin

10. gn balayan Kurban Bayram olmak zere iki bayram vardr.

Ramazan Bayram ile Kurban Bayram Namazn Bayram Hutbesinden nce

Klma Ve Bu iki Bayram Namaz Srasnda Ezan ile Kametin Okunmamas

798- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ramazan bayram namaznda Allah'n peygamberi (s.a.v.), Eb Bekr, mer ve

Osman ile beraber bulundum. Hepsi bayram namazn hutbeden nce klar, sonra

hutbe okurlard. Bir defa Allah'n peygamberi (s.a.v.) minberden indi. Onun eliyle
erkekleri oturttuunu hen grr gibiyim. Sonra erkek saflarn yararak kadnlarn
saflarna kadar geldi. Bill'de, onunla birlikte idi. Resulullah (s.a.v.):

Ey Peygamber! Eer m'min kadnlar Allah'a hi bir eyi ortak komamak artyla
sana biat etmeye gelirlerse... kabul et
okumay bitirdii zaman, kadnlara:

1133[1133]

ayetini sonuna kadar okudu. Ayeti

Siz, bu yette zikredilen artlar zere devam ediyor musunuz? diye sordu.
lerinden bir tek kadn:

Evet, ey Allah'n peygamberi! dedi. Kadnlar ierisinde Resuluilah (s.a.v.)'e ondan

baka cevap veren olmad. O anda bu kadnn kim olduu bilinmiyordu. Resuluilah
(s.a.v.):

O hlde sadaka verin! buyurdu. Bunun zerine Bill elbisesini yere yayp:

Haydi buyurun! Annem-babam size feda olsun' dedi.

Bunun zerine kadnlardan kimi halkalarn ve kimi de yzklerini Bill'in elbisesi

iine atmaya baladlar. 1134[1134]
Aklama:

Hadiste O anda bu kadnn kim olduu bilinmiyordu sz, hadisinin ravisine aittir.

Bu kadndan maksat bazlarna gre Esma bint. Yezid'dir. Bu kadn, kadnlarn

hatibi unvanyla anlmaktayd.

Mmtehine: 60/12.
Buhr, lm 32, ydeyn 8, 16, S, Zekat 33, Tefsiru Sure-i Mmtehine 3, Nikh 124, Libas 56, 57, 'tisam 16; Ebu
Dvud, Salt 247-250 1159; Tirmiz, ydeyn 387, 537; Nes, ydeyn 29; bn Mce, kmetu's-Salat 155, 1273; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 1/280, 340, 355.

1133[1133]
1134[1134]

Resuluilah (s.a.v.)'in Mmtehine: 60/12 ayetini kadnlara okumas; kadnlara,

Mekke'nin fethi srasndaki biati hatrlatmak iindir. Mekke fethedildikten sonra

Resulullah (s.a.v.) Safa tepesine karak oturmu, halk da etrafna toplanarak nce
erkekler ve sonra da kadnlar ona biat etmiti.

Hadis, bayram namazndan nce ve sonra snnet bir namazn olmadn gsterir.
Yalnz alimler, bunda ittifak etmekle birlikte mutlak manada nafile klmann caiz
olup olmad konusunda ihtilaf etmilerdir

Abdullah bn Abbs, Abdullah bn Mes'ud, mer, Ali, Abdullah bn mer, Cbir,

Huzeyfe gibi sahabeler ve Mesrk, Kasm, Salim, mam Ahmed gibi alimlere gre ise;

bayram namazndan nce ve sonra nafile namaz klmann mekruh olduunu

belirtmilerdir.

Iraki (. 805/1402)'nin belirttiine gre ise; Enes, Breyde, Raf' b. Hadc, Sehl b.

Sa'd gibi sahabeler ve brahim en-Neh, Said b. Cbeyr, Hasen el-Basr, Said bn'IMseyyeb gibi alimler, bayram namazndan nce ve sonra nafile namaz klmann
caiz olduu grndedirler.

Bazlar ise namazdan nce klnan nafile ile sonra klnann arasn ayrmlar; her
birini ayr ayr hkmler altnda ele almlardr. Bu grte olanlar ise; bn'lMnzr, Mcahid, Sevr gibi alimlerdir.

Basrallar ise tam aksine namazdan nce klmann caiz, sonra klmann ise caiz
olmad grndedirler.

Hanefilere gre ise; musallada hem namazdan nce ve hem de sonra namaz klmak

mekruhtur. Evde ise, klmakta bir beis yoktur. Hanefiler bu konuda, Resulullah
(s.a.v.), bayram namazndan nce bir ey klmazd. Evine dnd zaman ise iki
rekat namaz klard eklinde Ebu Said el-Hudr'den gelen rivayete dayanmlardr.
Bu ihtilaflara sebep; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in,

Biriniz mescide geldii zaman iki rekat namaz klsn buyurmasna ramen,
kendisinin bayram namazna kt zaman sadece iki rekat bayram namaz
klmakla yetinmesi, nce ve sonra buna bir ey. ilave etmemesidir.

Ayrca bayram namaznn kendinden nce ve sonra nafile namaz klmann hkm

bakmndan farz namazlara benzeyip benzememesi konusunda da tereddt

edilmitir.

Bayram namazn yukardaki manada snnet namazlar gibi grp Musallaya,

mescid denilemez diyenler, ne bayramdan nce ve ne de sonra nafile namaz

klmay uygun grmemilerdir. Bundan dolay Mliki mezhebinde bayramn camide

klnmas halinde hkmn ne olacanda tereddt edilmitir.

bn Rd (. 520/1126)'n Bidyet'l-Mctehiddeki ifadesine gre; musallaya,

mescid ad verilir diyenler ve Resulullah (s.a.v.)'in bayram gnlerinde bayram

namazndan baka bir namaz klmayn ruhsat kabul edenler, bayramdan nce

nafile namaz klmay mstehab grmlerdir. Bayram namazn, farz namazlara

benzetenler ise, hem bayramdan nce ve hem de bayramdan sonra nafile namaz
klmay mstehab grmlerdir.

Baz alimler de, bayram namazndan nce ve sonra nafile namaz klmay, mekruh ve
mstehab deil de, mubah kabul etmilerdir.

799- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet ediimitir:

Peygamber (s.a.v.), Ramazan Bayram gn kalkp namaz kldrd; hutbeden nce

namazla ie balad. Sonra cemaata hutbe okudu. Allah'n peygamberi (s.a.v.)

hutbeyi bitirince minberden ndi. Kadnlarn yanma geldi. Bilal'n eline dayanm
vaziyette onlara vaaz ve nasihatta bulundu. Bunun zerine Bill, elbisesini yere at.
Kadnlar da onun iine sadakalarn attlar.
Aklama:

Hadisin ravisi bn Creye der ki: Ben, Ata (b. Rebh)'a:

Kadnlarn bu verdikleri Ramazan Bayram zekt myd? diye sordum. O da:

Hayr. Fakat bu, onlarn o zamana zg verdikleri bir sadaka di. Kadnlar
yzklerini atyor da atyorlard diye cevap verdi. bn Creye, At'ya:

imdi de imamn hutbeyi bitirince kadnlarn yanna gelerek onlara vaaz ve

nasihatta bulunmasn, zerine bir grev olarak gryor musun? dedim: Ata:

Evet. mrme yemin ederim ki, bu, onlar zerinde gerekten bir grevdir. Bunu
niin yapmazlar bilmem dedi. 1135[1135]
Aklama:
Kadnlarn verdikleri sadaka, ftr sadakas deil, mutlak manada batr.

Kadnlarn hemen olarnda ellerindekini balamalan, onlarn kocalarndan izin

almadan kendi mallarn sadaka olarak vermelerinin caiz olduunu gstermektedir.
800- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Ramazan bayram namaz ile Kurban bayram
namazn bir deil, iki deil, bir ok defa ezan ve kametsz olarak kldm. 1136[1136]
801- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), Ebu Bekr ile mer; Ramazan bayram namaz le Kurban
bayram namazn, bayram hutbesinden nce kldrrlardi. 1137[1137]
802- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Kurban ve Ramazan bayram gnleri namazgaha kard. Orada

nce namazla ie balard. Namazn kldrp selm verdiinde ayaa kalkp cemaata

Buhr, ydeyn 7, 19; Ebu Dvud, Salat 239-242, 1141; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/242, 3/296.
Ebu Dvud, Salat 241-244, 1148; Tirmiz, ydeyn 384, 532; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/19,5/91,94.
1137[1137] Buhr, ydeyn 8; Tirmiz, ydeyn 383, 531; Nes, ydeyn 9; bn Mce, kametu's-Salat 155, 1276.
1135[1135]
1136[1136]

kar dnerdi. Cemat ise namazgahlarnda otururlard. Eer bir tarafa bir askeri
birlik gndermeye ihtiyc varsa, onu cemaata hatrlatr ve bundan baka bir
ihtiyc olursa, onu da onlara emrederdi. Hutbe esnasnda:
Sadaka verin, sadaka verin, sadaka verin! buyururdu.

En fazla sadaka veren de kadnlar olurdu. Ondan sonra namazghdan ayrlrd.

Mervn b. Haksm zamanna kadar durum, bu eksende devam etti. Bir defa ben

Mervn'la el ele tutuarak namaza ktm. Namazgaha vardmzda ne grelim!

Kesir bn Salt, amur ile kerpiten bir minber yapm. Bir de baktm ki, Mervn'n eli

beni ekitiriyor. Galiba beni minbere doru ekiyordu. Ben de onu namaza doru
ekiyordum. Onun bu hlini grnce:

e namazdan balamak nerede kald? dedim. Mervn:

Hayr, ey Ebu Said! Senin bildiin (metod artk) terkedildi dedi. Ben de, ona:

Asla olmaz! Nefsimi elinde bulunduran Allah'a yemin ederim ki, benim bildiimden
daha hayrlsn yapamazsn dedim.

Ebu Sad, bunu, defa tekrarladktan sonra oradan ayrld. 1138[1138]

Aklama:

Namazgah'tan maksat, Medine'de bilinen bir namazgahtr. Mescid-i Nebevi'den bin

adm kadar uzaklktadr.

Ebu Sad el-Hudri'nin Mervn b. Hakem'ie el ele tutuarak namazgaha gitmesi, Mervan'n Medine valisi olduu srada gereklemiti.

Buhr, ydeyn 6; Nesi, ydeyn 20; bn Mce, kametu's-Salat 158, 1288; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/31, 36,
42, 54; bn Huzeyme, Sahih, 1445, 1449.

1138[1138]

1- Ramazan Bayram ile Kurban Bayramnda Kadnlarn Namazgaha

kmalar Ve Erkeklerden Ayr Olarak Hutbe Dinlemelerinin Mubah Olmas

803- mm Atiyye (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), bize, akl ergenlik ana giren ve girmeyen gen kzlarn
bayram namazlarna gitmemizi ve hayzl kadnlarn ise mslmanlarn namazgah
namaz kldklar yer)den ayrlmalarn emretti. 1139[1139]
Avtik:

Henz ergenlik ama girmi kz, gen kz, ergenlik ama yaklam kz, evlenme
ana geldii halde henz evlenmemi kz manalarnda kullanld belirtilir.

Perde ehli gen kzlardan maksat; evin bir kesinde bakire kzlar iin perdelerle
ayrlm blme denir.

Konu ile ilgili tm hadisler, gen-ihtiyar, evli-bekar, hayz ve temiz fark

gzetmeden btn kadnlarn bayram namazna kmalarnn meru olduunu

gstermektedir. Ancak hayzl olanlar, namaz klmazlar. Yalnz bu cevazn, fitne
korkusu olmamas artyla kaytl olmas gerekir.

Hayzl kadnlarn, cemaate katlp namaz dndaki du ve tekbir gibi ibadetlere

katlmalar

tavsiye

edilmektedir.

Aynca

gitmelerinin meru olduu anlalmaktadr.

kadnlarn

bayram

namazlarna

Buhr, ydeyn 15, 20; Ebu Dvud, Salt 238-241, 1136, 1137, 1138, 1139; Tirmiz, ydeyn 388, 539, 540;
Nes, ydeyn 3, 4; bn Mce, kmetti's-Salat 165, 1307, 1308; Ahmed b. Hanbel, 5/84, 85.

1139[1139]

2- Ramazan Bayram ile Kurban Bayram Namazndan nce Ve Sonra

Namazgahta Baka Namaz Klmama

804- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir;

ResuIullah (s.a.v.) Kurban bayram ve Ramazan bayram gn namazgaha/namaz

klnan yere kp iki rekat namaz kld. Bu iki rekat namazdan nce ve sonra hibir

namaz klmad. Sonra beraberinde Bill olduu halde kadnlarn yanna gelip onlara
sadaka vermelerini emretti. Bunun zerine baz kadnlar halkasn ve bazs da
gerdanln Bill'in elbisesinin ierisine atmaya balad. 1140[1140]
Aklama:

Hadis, bayram namazndan nce ve sonra snnet bir namazn olmadn gsterir.
Yalnz alimler, bunda ittifak etmekle birlikte mutlak manada nafile klmann caiz
olup olmad konusunda ihtilaf etmilerdir.

Abdullah bn Abbs, Abdullah bn Mes'ud, mer, Ali, Abdullah bn mer, Cbir,

Huzeyfe gibi sahabiler ve Mesrk, Kasm, Salim, mam Ahmed gibi alimlere gre ise;

bayram namazndan nce ve sonra nafile namaz klmann mekruh olduunu

belirtmilerdir.

Irk (. 805/1402)'nin belirttiine gre ise; Enes, Breyde, Raf1 b. Hadc, Sehl b.

Sa'd gibi sahabiler ve brahim en-Neh, Said b. Cbeyr, Hasen el-Basr, Said bn'lMseyyeb gibi alimler, bayram namazndan nce ve sonra nafile namaz klmann
caiz olduu grndedirler.

Bazlar ise namazdan.nce klnan nafile ile sonra klnann arasn ayrmlar; her

Buhr, ydeyn 8, 16, 18; Ebu Davud, Salt 247-250, 1159; Tirmiz, ydeyn 387, 537; Nes, ydeyn 29; bn
Mce, kmetu's-Salat 155 1273; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/280, 340,355.

1140[1140]

birini ayr ayr hkmler altnda ele almlardr. Bu grte olanlar ise; bn'lMnzir, Mcahid, Sevri gibi alimlerdir.

Basrallar ise tam aksine namazdan nce klmann caiz, sonra klmann ise caiz
olmad grndedirler.

Hanefilere gre ise; musallada hem namazdan nce ve hem de sonra namaz klmak

mekruhtur. Evde ise, klmakta bir beis yoktur. Hanefiler bu konuda, Resulullah
(s.a.v.), bayram namazndan nce bir ey klmazd. Evine dnd zaman ise iki
rekat namaz klard eklinde Ebu Sad el-Hudr'den gelen rivayete dayanmlardr.
Bu htilaflara sebep; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in,

Biriniz mescide geldii zaman iki rekat namaz klsn buyurmasna ramen,
kendisinin bayram namazna kt zaman sadece iki rekat bayram namaz
klmakla yetinmesi, nce ve sonra buna bir ey ilave etmemesidir.

Ayrca bayram namaznn kendinden nce ve sonra nafile namaz klmann hkm

bakmndan farz namazlara benzeyip benzememesi konusunda da tereddt

edilmitir.
Bayram

namazn

yukardaki

manada

snnet

namazlar

gibi

grp

Musallaya/namazgaha, mescid denilemez diyenler, ne bayramdan nce ve ne de

sonra nafile namaz klmay uygun grmemilerdir. Bundan dolay Mliki
mezhebinde bayramn camide klnmas halinde hkmn ne olacanda tereddt
edilmitir.

bn Rd (. 520/1126)'n Bidyet'l-Mctehiddeki ifadesine gre; musallaya,

mescid ad verilir diyenler ve Resulullah (s.a.v.)'in bayram gnlerinde bayram

namazndan baka bir namaz klmayn ruhsat kabul edenler, bayramdan nce

nafile namaz klmay mstehab grmlerdir. Bayram namazn, farz namazlara

benzetenler ise, hem bayramdan nce ve hem de bayramdan sonra nafile namaz
klmay mstehab grmlerdir.

Baz alimler de, bayram namazndan nce ve sonra nafile namaz klmay, mekruh ve
mstehab deil de, mubah kabul etmilerdir.

3- Ramazan Bayram Namaz ile Kurban Bayram Namaznda Okunacak

Dualar

805- mer bnu'l-Hattb (r.a)'tan rivayet edilmitir: mer, Ebu Vkd e-Leys'ye:

Resulullah (s.a.v.), Ramazan bayram namaz ile Kurban bayram namaznda ne

okuyordu? diye sordu. O da:

Resulullah (s.a.v.), bu iki bayram namaznda Kf suresi ile nikk suresi okurdu
diye cevap verdi. 1141[1141]

4- Bayram Gnlerinde, erisinde Masiyet Bulunmayan Oyunlara zin

Verilmesi

806- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Bir defasnda yanma babam Ebu Bekr girdi. Yanmda Ensar'n cariyelerinden iki
cariye vard. Buas svanda Ensar'n birbirlerine syledikleri iirleri sylyorlard.
Fakat bu cariyeler, arkc deildiler. Ebu Bekr:

Resulullah (s.a.v.)'in evinde eytan sl m alyorsun? Hem de bu bayram

gnnde? dedi. Bunun zerine o srada orada bulunan Resulullah (s.a.v.):

Ey Ebu Bekr! Her topluluun bir bayram vardr. Bu da bizim bayrammzdr

buyurdu. 1142[1142]
807- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ebu Dvud, Salt 243-246, 1154; Tirmiz, ydeyn 385, 534, 535; Nes, ydeyn 12; bn Mce, kmetu's-Salat
157, 1282.
1142[1142] Buhri, ydeyn 3; bn Mace, Nikah 21, 1897.
1141[1141]

Vallahi, Resulullah (s.a.v.)'i odamn kapsnda dururken grdm. Habeliler de

Resulullah (s.a.v.)'in mescidinde mzraklaryla oynuyorlard. Resulullah (s.a.v.)'de,
benim, onlarn oyunlarn grmem iin elbisesiyle beni rtyordu. Bakmaktan
vazgeinceye kadar benim iin ayakta duruyordu. Gen yataki bir kadnn elenceye
ne kadar dkn olduunu siz dnn! 1143[1143]

808- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Bir defa Kurban bayram gnlerinde yanmda Buas ezgilerini def alarak okuyan iki
criye olduu hlde ieriye Resulullah (s.a.v.) girdi ve yataa uzanp yzn evirdi.
Derken Ebu Bekr'de ieride girdi. Hemen beni azarlayp:
Resulullah (s.a.v.)'in yannda eytan dd m flyorsunuz? dedi. Bunun zerine

Resulullah (s.a.v.), Ebu Bekr'e dnp:

Onlar brak! buyurdu. Ebu Bekr'in zihni baka bir eye dalnca, ben cariyelere
aret ettim, onlar da ktlar.

O gn bayram idi. Sudanllar kalkan ve mzrak oyunu oynuyorlard. Ben, Resulullah

(s.a.v.)'den onlara bakmak iin izin istedim yada o kendiliinden;
Bakmak ister misin? dedi. Ben:

Evet diye cevp verdim. Bunun zerine beni, yanam yanana deecek ekilde
arkasna durdurdu. Sudanllara da:

Ey Erfide oullar! Haydi bakalm oyuna devam edin! buyurdu. Bktm fark

edince bana:

Artk yeter mi? diye sordu. Ben de:

Evet dedim.

yleyse haydi git! buyurdu. 1144[1144]

1143[1143]
1144[1144]

Buhar, Salat69; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/84, 85, 166, 247, 270.
Buhar, lydeyn 13, Cihad 81.

Aklama: Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, gerek ocuklar iin ve gerekse de bykler iin
baz kaytlar erevesinde oyuna yer verdii grlmektedir.

Oyun ile ilgili rivayetler ncelendiinde, Snnette, oyunlarn grupta ele alnd
grlr:

1- Gayeli Oyunlar:

Bu tr oyunlar, hayata hazrlayc mahiyettedir. Bunlara, gerek ocuklar ve gerekse

de bykler tevik edilmitir. Erkekler iin at, yzme, ata binme, atletizm; kzlar
iin ise bebeklerle ve ev ileriyle ilgili oyunlar gibi.
2- Zararl Oyunlar:

Bu tr oyunlar, dinen yasaklanmtr. Uursuzluk karma, kumar, bahisli

yarmalar gibi. Bunlara mutlaka yasaklanm bir husus bulamaktadr veya

bulama ihtimali vardr. Aslnda meru olan btn oyunlar, bu ekle dkld

takdirde zararl bir hale dnr. Yasaklanm olan veya bu hviyete girmi olan
oyunlardan herkesin uzak durmas gerekmektedir.
3- Oyalayc Oyunlar:

Bu tr oyunlar, insanlarn ho vakit geirmelerine yardmc olan oyunlardr.

Yasaklanm cinsten olmamak kaydyla megul edip elendirici her eit oyun, bu
erevede deerlendirilebilinir. rnein, gvercin, ku ve kpeklerle yaplacak

oyunlara genelde cevaz verilmitir. Fakat burada mekruh grlen husus, btn
vaktini bu tr oyunlara harcanmasdr.

9- SALTU'L-STSKA' (= YAMUR STEME NAMAZI) BLM

lstisk1:

Su istemek anlamna gelir. htiyalar olup su bulamayanlann, geni alanlara kp

du ve yakarta bulunarak yce Allah'tan yamur niyaz etmelerine Istisk' yamur

isteme duas, bu niyaz esnasnda klnan namaz da stisk' namaz denir.

Yamur duasnn meru oluunda, btn alimler gr birliine varmlardr.

Meruiyeti, Kitap ve snnetle sabittir. Kitaptan delili;

Ey kavmim! Rabbinizden balamasn dileyin. Sonra da tevbe edin ki, size gkten
bol bol yamur gndersin 1145[1145] ile

Dedim ki: Rabbinizden balanma dileyin. Dorusu O, ok balayandr. Size gkten

bol bol yamur indirsin. 1146[1146]
Burada Hd ile Nh peygamberlerin, du ve istifar konusundaki tavsiyeleri kendi

mmetlerine ise de, Allah'n ve Resul'nn bunu reddetmemesi, onlara ait olan
hkmn bizim iin de geerli olmasn gerektirir.

zerinde durduumuz hadisler, snnetten olan delillerdir.

Hz. Peygamber (s.a.v.), yamur duas iin bo bir araziye kmt. Yamur duasnda
iki rekat namaz klmt. Bu namaz srasnda kraati aktan okumutu. Halka
namazdan nce hutbe vermiti. Elbisesini ters evirmiti.

1145[1145]
1146[1146]

Hd: 11/52.
Nh: 71/10-11.

809- Abdullah b. Zeyd el-Mzn (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) namazgaha kp yamur duas yapt. Kbleye dnd. Elbisesini

ters evirdi. iki rekat namaz kld. 1147[1147]

Aklama:

Baz rivayetlerde, nce namaz klnd sonra da du edildii, baz rivayetlerde ise

nce du edildii sonra da namaz klnd, yine baz rivayetlerde nce hutbe

verildii sonra namaz klnd ve yine baz rivayetler de nce namaz klnd sonra
da hutbe verildii eklinde ifadelerin farkl olmasnn nedeni; Resulullah (s.a.v.)'in,

birden ok yamur duasna km olup her birinde ayr ayr ekilleri uygulam
olmasndandr.

1- Yamur Duas Srasnda Elleri Kaldrma

810- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Ben, Resulullah (s.a.v.)'i, Yamur duas srasnda ellerini ta koltuklarnn altndaki

beyazlk grnnceye kadar kaldrrken grdm. 1148[1148]
811- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir

Peygamber (s.a.v.) Yamur duas yapt. Ellerinin arkasyla gkyzne iaret etti.
1149[1149]

Buhr, stisk' 1, 4, Deavt 24; Ebu Dvud, stisk' 1, 1161, 1162, 1163, 1164; Tirmiz, Sefer 395, 556; Nes,
stisk' 2, 5, 7, 8, 11, 12, 14; bn Mce, kmetu's-Salat 153, 1267; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/38, 39, 40, 44.
1148[1148] Buhr, stisk' 22; Nes, siiska' 9, Kyamu'1-Leyl 52.
1149[1149] Ebu Dvud, stisk' 2, 1171; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/153, 241.
1147[1147]

Aklama:

Burada Resulullah (s.a.v.)'in dua esnasnda ellerinin iini yere doru ve arka ksmn
ise gkyzne doru tuttuu belirtilmektedir.

Baz alimler, ktlk gibi felaker anlarnda felaketin kalkmas iin yaplan dualarda
avularn i ksmnn aaya doru ve bir hayr istenildiinde ise gkyzne doru
tutulmasnn snnet olduunu belirtmilerdir.
2- Yamur Duas Srasnda Dua

812- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Cuma gn bor deme evi olan Dru'1-Kaz tarafndaki bir kapdan mescide bir

adam girdi. O srada Resulullah (s.a.v.) ayakta hutbe okuyordu. Adam, onun
karsna dikilip:

Ey Allah'n resul! Mallar helak oldu. Yollar kesildi. Dolaysyla dua et de, Allah bize
yamur versin dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) ellerini kaldrp:

Allahmme! Eisn. Allahmme! Eisn. Allahmme! Eisn Allahm! Bize yamur

ver! Allahm! Bize yamur ver! Allahm! Bize yamur ver! eklinde dua etti.
Enes der ki:

Vallahi, gkyznde ne bir ince bulut ve ne de kaln bir bulut gryorduk. O srada
bizim ile Sei1 da arasnda hi bir ev ve bina yoktu. Derken dan ardndan kalkan

eklinde bir bulut belirdi. Bu bulut gkyznn ortasna gelince yayld. Sonra
yamur yad. Vallahi, bir hafta gnei gremedik. Ertesi Cuma yine o kapdan bir

adam girdi. O srada Resulullah (s.a.v.) ayakta hutbe okuyordu. Gelen zt, Resulullah
(.a.v)'in karsna dikilip:

Ey Allah'n resul! Mallar helak oldu, yollar kesildi. Ne olur, Allah'a dua et de artk
bu yamuru bizden dindirsin' dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) yine ellerini
kaldrp:

Allahmme! Havlen ve l aleyn. Allahmme! Al'l-kmi ve'z-zirb ve butni'levdiyeti ve menbiti'-eceri (Allahm! zerimize deil, etrafmza yadr. Allahm!
Dalara, tepelere, vadi ilerine ve ormanlara yadr) diye dua etti.

Bunun zerine yamur dindi. Biz de namaz klp bitirdiimizde gneli havaya
ktk, yrdk.

Hadisin ravisi erik der ki: Enes b. Mlik'e:

ikinci hafta gelen bu zt, nceki hafta gelen kimse miydi? diye sordum. O da:
Bilmiyorum diye cevap verdi.. 1150[1150]

Aklama:

Dru'1-Kaz: Bu ev, Hz. mer'e aitti. Vefatndan sonra borlarn demek iin satldndan dolay ona bu isim verilmitir.
Sel:
Medine civarnda bulunan br dan addr.
813- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz bir defasnda Resulullah (s.a.v.)'le birlikte iken yamura tutulduk. Resulullah
(s.a.v.) elbisesini kard. yle ki yamurdan sland. Biz:

Buhr, Cum'a 34, 35, stisk' 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, Menkb 25, Edeb 68, Deavat 24; Ebu Dvud, stiska' 2,
1175; Nes, stiska' 1, 9, 10.

1150[1150]

Ey Allah'n resul! Niin byle yaptn? diye sorduk. O da:

Bu yamur, yce Allah tarafndan yeni geldii iin! buyurdu. 1151[1151]

3- Rzgar ile Bulutu Grnce Allah'a Snma Ve Yamur Grnce ise Sevinme

814- Peygamber (s.a.v.)'n ham Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Hava rzgarl ve bulutlu olduu gn, bu, Resulullah (s.a.v.)'in yznden bilinirdi.
nk o bu durumda ileri geri gidip gelmeye balard. Yamur yad zaman ise bu
yamur sebebiyle sevinir ve bu skntl hal ondan giderdi.
ie der ki:

Bu durumu, Resulullah (s.a.v.)'e sordum. O da:

Dorusu ben (havann ve rzgarl olmas halinde bunun) mmetime musallat
klnacak br azab olmasndan korktumbuyurdu.
Resulullah (s.a.v.), yamuru grnce:

Bu, rahmettir buyururdu.

Bir rivayette ise u ifade yer almaktadr:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'i ciddi bir ekilde kk dili grnecek derecede gldn
grmedim. O sadece tebessm ederdi. Bir bulut veya iddetli bir rzgar grd
zaman skntl hali yznden bilinirdi. 1152[1152]

815- Peygamber (s.a.v.)'in haim Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

iddetli rzgar estii zaman Peygamber (s.a.v.):

Buhr, Edeb'J-Mfred, 571; Ebu Dvud, Edeb 104-105, 5110; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/133, 267.
Buhr, Bed'u'1-Halk 5, Edeb 68; Ebu Dvud, Edeb 103-104, 5098; Beyhak, Snen'l-Kbr, 3/361; bn
Hibbn, Sahih, 658.

1151[1151]
1152[1152]

Allahmme inn es'eluke hayrah ve hayra m fh va hayra m ursilet bihi ve ezu

bike min errih ve erri m fh ve erri m ursilet bihi (=Allahim! Senden bu iddetli
rzgarn hayrn ve bunun kapsad eyin hayrla gnderildii grevinin hayrn
dilerim. Bunun errinin kapsad eyin ve gnderildii grevinin errinden Sana
snrm) buyururdu.

Hava bulutland zaman yznn rengi deiir, yerinde duramayp ieri girip kar,

ileri-geri gidip gelirdi. Yamur yad zaman yznn rengi alrd. Ben, bunun
onun yznden anlardm. Ona, bunun sebebini sordum. O da:

Ey ie! Umulur ki, bu bulut; Onlar o azab vadilerine doru gelen bir bulut
halinde grdkleri zaman:

Bu, bize yamur getiren buluttur dediler.

1153[1153]

ayetinde helak olan Ad kavminin

syledii gibi bir ey olabilir buyurdu. 1154[1154]

4- Saba (=Gndousu) Rzgar ile Bati (=Gnbats) Rzgar

816- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ben, Gndousu rzgaryla yardm olundum. d kavmi ise Gnbats rzgaryla helak
edildi. 1155[1155]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in gndousu rzgaryla yardm olunmas, Hendek sava ndadr.

1153[1153] Ahkf:

46/24.
Buhr, Tcfsiru Sure-i Ahkf 2; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 47, 3257, Deavat 49, 3449; Nes, Kyamu'1-Yevm
ve'1-Leyl, 940, 941; bn Mce, Dua 21, 3891; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/240.
1155[1155] Buhr, stisk' 26, Bed'u'1-Halk 5, Enbiya 6, Meazi 29; Nes, Snemi'1-Kbr, 6386; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 1/228, 324, 355.
1154[1154]

Bu savata, oniki bin kiiden oluan bir orduyia Medine kuatlmt.

mslmanlarn, sava kazanacaklarna midinin kesildii bir srada Yce Allah

oniann imdadna Gndousu Rzgar ile yetiti. Mevsi k olduu iin souk
gecelerde esen bu dondurucu rzgar, mriklerin atelerini sndrm, kazanlarn

devirmi, adrlarn alt st etmiti. Bu suretle de bozguna uramlard. Sonra

oradan kap gittiler. Braktklar eyalar da, mslmanlara ganimet olarak kalmt.
Nitekim bu olaya, Ahzab: 33/9'da deinilmektedir.

Ad kavmine, Hud (a.s) peygamber olarak gnderilmiti. Bir ksm man ettiyse de

ou iman etmekten kandlar. Bununla da kalmayp akl almaz taknlklarda

bulundular. Nihayet Allah'n gazabna urayarak zerlerine Debur denilen
gnbats rzgarn gndererek onlar helak etti. Bu rzgar, yedi gece sekiz gn ara

vermeksizin esmiti. Nitekim bu olaydan; Fussilet: 41/16, Ahkaf; 46/24-25, Zriyat:

51/41-42de bahsedilmektedir.

10- KSF ( GNE TUTULMASI) NAMAZI BLM

Ksuf kelimesi szlkte; kararma, siyahlama anlamna gelir. Husuf kelimesi ise

szlkte; gitme, eksilme manasna gelir. Ksuf, gne tutulmasna ve Husuf da ay

tutulmasna denir. Bu stlah anlamlann, szlk anlamlaryla olan balants; gne

tutulduu zaman yzeyinin kararmas ve ay tutulduunda ise nn eksilip
gitmesi ynnden olmaldr.

Gne tutulmasna sebep; normal dnleri esnasnda ayn dnya ile gne arasna

girip gnei glgelemesidir. Ayn tutulmasnn sebebi de; dnyann, gne ile ay
arasna girmesidir.

te bu astronomik olaylar srasnda namaz klmak, snnettir, Yce Allah'n

kudretine delalet eden byle byk bir olay karsnda mminin secdeye kapanp

Rabbinin gcnn hatrlamas ve o byk gce dua etmesi kadar tabii bir ey
yoktur. Bu blm ierisinde geen hadislerdeki Ksuf kelimesini baz raviler Husuf
eklinde de rivayet ederler.

1- Kusuf (Gne Tutulmas) Namaz

817- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) zamannda gne tutulmutu. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)

ayaa kalkp halka namaz kldrd. Kyam gerekten uzatt. Sonra rkuya vard.
Rkuy gerekten uzatt. Sonra ban rkudan kaldrd. Kyam gerekten uzatt. Bu,
ilk kyamdan daha az idi. Sonra rkuya vard. Rkuyu gerekten uzatt. Bu, ilk
rkudan daha az idi. Sonra secdeye vard. Sonra Resulullah (s.a.v.) (namazdan)
ayrld. Gne ald. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), halka hutbe irad edip Allah'a
hamd etti ve vgde bulundu, sonra da:
Gne ve ay, Allah'n varlnn delillerindendir. Hi bir kimsenin lm yada hayat
iin tutulmazlar. Tutulduklarn grdnz zaman tekbir alp Allah'a dua edin,
namaz kln ve sadaka verin!
Ey Muhammed mmeti! Kle ve cariyesinin zina etmesine, Allah'tan daha ok
kskanlk gsteren hi kimse yoktur.
Ey Muhammed mmeti! Allah adna yemin ederim ki, eer benim bildiimi
bilseydiniz, mutlaka az glp ok alardnz. Dikkat edin ki! Tebli ettim mi?
buyurdu. 1156[1156]
Aklama:

Hicretin 10. ylnda Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Mariye'den olan olu brahim

lmt. Bu srada gne tutulmas gereklemiti. te bu gne tutulmas olay,

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in olu brahim'in lmne denk gelmiti. Bu nedenle baz

kimseler, gnein, brahim'in lmnden dolay tutulduu inancna varmlard.

1156[1156]

Buhri, Ksf 2; Ebu Dvud, stisk' 7, 1191; Ncs, Ksuf 10; Ahmed b. Hanbel, 6/32, 164, 168.

Aslnda bu zan, onlara, baz mneccimlerin: Gne, baz byklerin lm veya

baz byk ilere haberci olmak zere tutulur szlerinden gsmiti.

Hattb (. 388/998)'nin bildirdiine gre; cahiliyye dneminde insanlar bu

kanaate sahiptiler. Hz. Peygamber (s.a.v.), bu yanl kanaati kaldrmak iin gne ve

ayn baz insanlarn lm veya hayat iin tutulmadklarn, bunun, yce Allah'n
kudret ve azametine delalet eden olaylardan olduklarn sylemitir.

Hz. Peygamber (s.a.v.), bu szleriyle; gne ve ayn hibir gce sahip olmadklarna,
btn kuvvetin Allah'n elinde olduuna, onlann Allah'n emrine amade iki yaratk
olduklarna iaret ermitir. Ayrca byle bir eyle karlatklar zaman, hemen
namaza slmasn emretmitir.

Bu, korku ve felaket anlarnda namaz, du ve istifar gibi yollarla yce Allah'a sn-

maya tevik etmektedir.

818- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resullulah (s.a.v.) zamannda gne tutulmuu. Bunun zerine Resullulah (s.a.v.)

mescide kt ve namaza durup tekbir ald. Cemat da onun arkasna saf oldu. Derken
Resullulah (s.a.v.) uzun bir kraati uzun tuttu. Sonra tekbir ahp uzunca bir rk yapt.
Sonra ban (rkudan) kaldrp:
Semia'lhu limen hamideh, Rabbena ve leke'1-Hamd (Allah, kendisine hamd edenin
hamdini iitir. Rabbimiz! Hamd de sadece sana mahsstur dedi.

Sonra ikinci rekata kalkp kraati uzun tuttu. Yalnz bu kraat, birinci rekattaki

kraattan daha ksayd. Sonra tekbir alp uzunca bir rk yapt. Fakat bu rk,
birinci rekattaki rkudan daha ksayd. Sonra yine:

Semia'llhu limen hamideh, Rabbena ve leke'1-Hamd (Allah, kendisine hamd edenin

hamdini iitir. Rabbimiz! Hamd de sadece Sana mahsstur) dedi.
Sonra secde etti. Hadisin ravisi Eb't-Thir:

Sonra secde etticmlesini zikretmedi. Sonra ikinci rekatta da bu ekilde hareket

etti.

Bylece drt rk ile drt secdeyi tamamlad. O, namazdan kmadan gne de

ald. Sonra kalkp cemate hutbe okudu. Allah'a lyk olduu ekliyle vgde
bulunduktan sonra:

phesiz ki gne ile ay, Allah'n yetlerinden iki yettirler. Bunlar, hi bir kimsenin
hayt veya lm iin tutulmazlar. Onlar tutulmu grrseniz, hemen namaz
klmaya koun buyurdu. Sonra da:

Allah, bu hli sizden giderinceye kadar namaz kln buyurdu. Sonra da;

u makammda (iken) size vaadedilen her eyi grdm. Hatt ileriye doru gitmeye
baladm grdnzde cennetten bir salkm almak istedim. Beni gerilerken
grdnz zaman da cehennemi grdm. Bir ksm, dier bir ksmn tahrip
ediyordu. Cehennemde bn Luhayy' da grdm. Ki o, putlar iin hayvanlar serbest
brakan kimsedir buyurdu. 1157[1157]

Ksf namaz, eitli ekillerde rivayet edilmitir. zet olarak:

1- iki rekattr, dier nafileler gibi klnr.

2- iki rekattr, ancak her rekatta iki rku vardr.

3- iki rekattr, ancak her rekatta rku vardr.

4- iki rekattr, ancak her rekatta drt rku vardr.

5- iki rekattr, ancak her rekatta be rku vardr.

Bu farkl rivayetler, Ksf
olmutur.

Namaznn keyfiyetinde alimlerin htilafna sebep

eukn (. 1250/1834), alimlerin, bu namazn snnet oluunda ittifak etmekle

birlikte kln biiminde farkl grlere sahip olduklarn belirtir.

Nevev'de bu konuyu yle zetler: Mlik, afi, Ahmed ve cumhura gre bu namaz,

Buhr, Ksf 4, Amel fi's-Salat 11; Ebu Dvud, stisk1 3, 1177, 4, 1180, 5, 1187, 1188, 6, 1190; Tirmiz, Sefer
396, 561, 397, 563; Nes, Ksf 6, 7, 11; bn Mce, kametu's-Salat 152, 1263.

1157[1157]

iki rekat olup her rekatta iki rku vardr. Ebu Hanfe, Sevr ve Neha ise bu namazn,
dier nafileler gibi her rekatta tek rku olmak zere iki rekat olduu grndedir.

bn Lhayy'n asl isminin ne olduu konusunda farkl grler gelmitir. Bazlarna

gre mer, bazlarna gre Amr, bazlarna gre Ebu Temme, bazlarna gre ise
Amr bn Amir el-Huz'dir.

Hz. brahim'in Hanif dinini ilk deitiren kii bu adamdr. badet iin putlar dikmi
ve onlara kurban kesilmek zere develer tahsis etmitir.
819- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) Husuf ay Tutulmas namaznda kraati aktan yapp iki rekatlk
namaz, drt rku ve drt secde'yle kld. 1158[1158]

Aklama:

afi ve Hanbelilere gre; Husuf Namaz, her rekatta ikier rku olmak zere iki

rekattr. Cemaatle klnr. Delilleri ise; Beyhak (. 458/1066) 'in, Hasan el-Basr
yoluyla Abdullah bn Abbs'a izafeten rivayet ettikleri bir haberdir. Bu haber de,
Abdullah bn Abbs, Basra'da emir iken ay tutulduunda, cemaate iki rekat namaz

kldrd ve her rekatta ikier defa rku yapt bildirilmektedir. Yalnz senedindeki
brahim b. Muhammed'den dolay bu hadis zayf kabul edilmitir.

Mliki ve Hanefilere gre ise; Husuf Namaz, iki rekattr. Dier nafileler gibi
rekatlar tek rkuludur. Bu namaz, mnferiden klnr.

Bu namazla ilgili ihtilaflar, Ksf Namaz ile ilgili ihtilaflarda kaynaklanmaktadr.

1158[1158]

Buhr, Ksf 19; Ebu Dvud, stisk' 6, 1190; Nes, Ksf 18, 21.

2- Husuf (Ay Tutulmas) Namaznda Kabir Azabnn Anlmas

820- Amre'den rivayet edilmitir:

Yahudi bir kadn, bir ey istemek zere Aie'nin yanna gelmiti. Ona:

Allah seni kabir azabndan korusun dedi. Aie der ki: Bunun zerine ben:

Ey Allah'n resul! insanlar kabirlerinde azab edililer mi? diye sordum. Amre der ki:
ie dedi ki:

Resulullah (s.a.v.):

Allah'a snrm buyurdu.

Sonra bir sabah Resuluilah (s.a'v) bir merkebe bindi. Derken gne tutuldu. Ben de,
odalarn arasndan kadnlarla birlikte mescide ktm. Resuluilah (s.a.v.)'de
merkebinden inip geldi ve mescidindeki namaz kld yere vard. Hemen namaza

durdu. Cemat da arkasnda namaza durdu. Resuluilah (s.a.v.) uzun bir kyam yap-

tktan sonra rkuya gitti. Uzunca bir rk yaptktan sonra ban rkudan kaldrd
ve yine uzunca bir kyam yapt. Fakat bu kyam, nceki kyam kadar uzun deildi.

Sonra rkya varp uzunca bir rk yapt. Bu da, birinci rk kadar uzun deildi.
Sonra rkdan doruldu, Gne almt. Sonra:

Ben, sizi, kabirlerde Deccal'in fitnesi gibi fitnelere mruz braklrken grdm
buyurdu.

Amre der ki: Ae'yi:

Bundan sonra Resulullah (s.a.v.)'in hep cehennem azabndan ve kabir azabndan

Allah'a sndn iitrdim derken iittim. 1159[1159]

1159[1159]

Buhr, Ksf 7, 12; Nes, Ksf 11, 12, 22; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/53.

3- Gne Tutulmas Namaznda ken Peygamber (s.a.v.)'e Arz Olunan Cennet

ile Cehennemin Halli

821- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) zamannda Resulullah (s.a.v.)'in olu brahim'in vefat ettii gn

gne tutuldu. Halk derhal:

Bu gne, ancak brahim'in vefat iin tutulmutur dediler.

Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) ayaa kalkp cemaata drt secde ile alt rkdan

oluan iki rekat namaz kldrd: nce tekbir ald, sonra Kur'n okudu. Fakat kraati
uzatt. Sonra aa yukar kyam derecesinde uzunca bir rk yapt. Sonra ban
rkdan kaldrp birinci krattan daha ksa olmak zere Kur'n okudu. Sonra aa

yukar kyam derecesinde bir rk yapt. Sonra ban rkdan kaldrp ikinci
krattan daha ksa olmak zere Kur'n okudu. Sonra ayakta kald kadar uzun
sren bir rk yapt. Sonra ban rkdan kaldrd. Sonra secdeye kapand ve iki

secde yapt. Sonra ayaa kalkp yine rk yapt ki, bu rkdan her biri ken-

dinden sonrakinden daha uzundu. Rksu, yaklak olarak secdesi kadar oluyordu.
Sonra geriledi, arkasndaki saflar da geriledi. Bylece son safa vardk.
Rv Ebu Bekir:

Bylece kadnlarn safna vardk dedi.

Sonra Resulullah (s.a.v.) (tekrar) ilerledi, onunla birlikte cemat da ilerledi. Nihayet

Resulullah (s.a.v.) nceki yerine durdu. Namaz bitirdiinde gne de eski hline
dnmt.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Ey insanlar! Gne ile ay ancak Allah'n yetlerinden iki yettirler. Bunlar,

insanlardan hibir kimsenin lmnden dolay tutulmazlar. Ebu Bekir:

Beer'in lmnden dolay dedi. Siz byle bir ey grdnzde alncaya kadar
namaz kln. Size vaad edilen hi bir ey yoktur ki, ben onu u namazmda grm
olmayaym. Sizi temin ederim ki, cehennem bana doru getirildi. Bu da, yaln bana
dokunur korkusuyla geri geri geldiimi grdnz srada oldu. Hatt orada omakt
adamn ate iinde barsaklarn srdn grdm. Vaktiyle, o, haclarn
paralarn omayla alard. Eer malnn alndm anlayan olursa: 'omama
takld' derdi. Farkna varan olmazsa alp gtrrd. Ben, orada kedi sahibi kadn da
grdm. O kadn ki, vaktiyle kediyi balayarak a tutmutu. Ona, yerin haertndan
yemesine msaade etmemi, nihayet hayvan alktan lmt. Sonra cenneti de bana
doru getirildi. Bu da, eski yerimde duruncaya kadar ilerlediimi grdnz srada
oldu. Dorusu elimi cennete uzattm, siz gresiniz diye cennetin meyvelerinden
koparmak istedim. Sonradan bunu yapmamaya karar verdim
te bu suretle size vaadedilen her eyi ben bu namazmda grm oldum buyurdu.
1160[1160]

822- Esma' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) zamannda gne tutulmutu. Kz kardeim Aie'nin yanna

girdim. O srada Aie namaz klyordu. Ona:

Bu insanlara ne oluyor ki, namaz klyorlar? dedim. Bayla gkyzne iaret etti.
Ben:

Bu bir ayet midir? diye sordum. Aie:

Evet diye iaret etti.

Bunun zerine ben de, Peygamber (s.a.v.)'e uyarak namaza durdum. Resulullah

(s.a.v.) kyam gerekten ok uzatt, hatt zerime baygnlk geldi. Bunun zerine

yanbama bir tulum su alarak, ondan bama veya yzme serpmeye baladm.

Derken Resulullah (s.a.v.) namazdan kt, gne de almt. Cemaata bir hutbe
okudu. nce Allah'a hamd ve senada bulundu. Sonra da:
1160[1160]

Ebu Dvud, stiska' 4, 1178; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/317; bn Huzeymc, Sahih 1386.

Bundan sonra; grmediim bir ey kalmad ki, u makammda bana gsterilmi

olmasn. Cennet ve cehennemi bile grdm. Bana muhakkak surette bildirildi ki, siz,
kabirlerde, Mesh Decclin fitnesine yakn yada onun kadar -Esm'nn bu iki szden
hangisini sylediini bilmiyorum- bir imtihan geireceksiziniz. Kabre girmi olan
sizden birisine gelinecek, Resuullah kastedilerek ona:

Bu kimse hakknda bilgin nedir? diye sorulacak. M'mm yada yakn sahibi kimse, -

Esm'nn bunlardan hangisini sylediini bilemiyorum- o Muhammed'dir. O,

Allah'n Resuldr. Bize apak delillerle hidyet getirdi. Biz de ona icabet ettik ve
itaat ettik diyecek. Bu sz, defa tekrarlanacak. Bunun zerine o kimseye:

Sen uyu. Zten biz, senin ona muhakkak surette inandn bilirdik. Sen rahata
uyu diyecekler.

Mnafk veya pheci kimseye -ki Esma, bunlardan hangisini sylediini bilemiyorum gelince, o kimse, bu soruya:

Ben ne bileyim. nsanlarn bir eyler sylediini iittim. Ben de syledimdiye

cevap verecek. 1161[1161]

823- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) zamannda gne tutulmutu. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)

cemaatia birlikte namaza durdu. Bakara suresini okuyacak kadar uzun bir kyam
yapt, Sonra uzunca bir rk yapt, sonra ban rku'dan kaldrd ve uzun uzadya
ayakta durdu. Yalnz bu kyam/ayakta durma, birinci kyamdan daha ksayd. Sonra

uzun bir rk yapt. Fakat bu da, birinci rkudan daha ksayd. Sonra secde etti,

sonra (tekrar) uzunca bir kyam yapt. Fakat bu da, birinci kyamdan daha ksa idi.
Sonra uzunca bir rk yapt. Fakat bu da, birinci rkudan daha ksa idi. Sonra ban

rkudan kaldrarak uzunca bir kyama durdu. Bu da, birinci kyamdan daha ksa idi.

Sonra uzunca bir rk yapt. Bu da, birinci rkudan daha ksa idi. Sonra secde etti.
Sonra namaz bitiridi. Gerekten gne almt. Daha sonra:
1161[1161]

Buhr, lm 24, Vudt 37, Cuma 29, Ksuf 10, Sehv 9, 'tisam 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/345.

phesiz k gne ile ay, Allah'n yetlerinden iki yettirler. Bunlar, bir kimsenin
hayt veya lm iin tutulmazlar. Siz, byle bir ey grdnzde hemen Allah'
zikredin buyurdu. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! u makamnda seni bir ey almak iin uzanrken grdk, sonra
bundan vazgetiini gzlemledik dediler. Resulullah (s.a.v.):

Ben, cenneti grmtm. Ondan bir salkm zm koparmaya altm. Eer ben o
salkm alm olsaydm, dny durduka siz ondan yerdiniz. Ben cehennemi de
grdm. Bugnk grdm manzara gibi imdiye kadar hi bir manzara grm
deilim. oka dedikodu yapmalar, yalan sylemeleri, elerini aldatmalar gibi kt
hasletleri olan kt) kadnlarn, cehennemliklerin ounu oluturduunu grdm
buyurdu. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Ne sebeple kadnlarn ou buna mstahak olmulardr? diye

sordular. Resulullah (s.a.v.):

Kfrleri/Nankrlkleri sebebiyle diye cevap verdi. Ona:

Allah'a kar m kfrediyorlar/nankrlk ediyorlar? denildi. Resulullah (s.a.v.):

Bu kt kadnlar, kocalarna kar nankrlk ederler ve iyilie kar da

nankrlkte bulunurlar. Onlardan birine her zaman iyilik etsen, sonra da senden
memnun olmayaca bir ey grse hemen:

Senden hi bir hayr grmedim der, buyurdu.

1162[1162]

metinler arasndaki bu

farkll gz nnde bulundurarak, rivayetleri arasn ulatrmak iin, Hz.

Peygamber (s.a.v.) dneminde birden fazla gne tutulmas olaynn gerekletiini

syleyerek Hz. Peygamber (s.a.v.)'in her birinde deiik bir uygulamada bulunmu

olabileceini ileri srmtr.

Buhr, Salat 51, Ezan 91, Ksf 9, Nikah 88, man 21, Bed'u'1-Halk 4; Ebu Dvud, stiska' 5, 1189; Ncs,
Ksuf 17. bn Hacer (. 852/1447.

1162[1162]

4- Peygamber (s.a.v.)'in Gne Tutulmas Namaznda Sekiz Rkuu ile Drt

Secde Yaptn Syleyenler

824- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), gne tutulduu zaman sekiz rku ile drt secdelik iki rekat
namaz kld. 1163[1163]

Gne Tutulmas Namaz Klnaca Zaman nsanlara Haydi Namaz

Toplaycdr Diye Seslenilmesi

825- Abdullah bn Amr bnu'1-s (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) dneminde gne tutulduu zaman Haydin namaz toplaycdr

diye seslenildi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) bir rekatta iki rku yap(arak

namaz kl)d. Sonra ikinci rekata kalkp bir rekatta iki rku daha yapt. Sonra gne
ald.
Aie:

imdiye kadar bundan daha rku ve secde hi yapmadm dedi. 1164[1164]

826- Ebu Mes'ud el-Ensr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

phesiz ki gne ve ay, Allah'n ayetlerinden iki ayettirler. Allah, onlarla kullarn
korkutur. Onlar, insanlardan hibir kimsenin lm iin tutulmazlar. Bu gibi

1163[1163]
1164[1164]

Ebu Dvud, stiska' 4, 1183; Tirmiz, Sefer 396, 560; Nesa, Ksuf 8; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/225.
Buhar, Ksf 3, 8; Ahmed b. Hanbei, Msned, 2/175, 220; bn Huzeyme, Sahih, 1375.

ayetlerden bir ey grdnz de hemen namaz kln ve Allah'a dua edin. Ta ki

banza gelen bu skntl hal alncaya kadar namaz kln ve Allah'a dua
edin. 1165[1165]

827- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) zamannda gne tutulmutu, Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)

kyametin kopmasndan korkarak tella yerinden kalkt ve mescide geldi.

Kalkp hi bir namazda yaptn grmediim en uzun kyam, rk ve secdeyle namaz kld. Sonra da:

phesiz ki Allah'n gnderdii bu almetler, hi bir kimsenin hayt ve lm iin

meydana gelmez. Fakat Allah, onlar kullarn korkutmak iin gnderir. u hlde siz,
bu almetlerden bir ey grdnzde hemen Allah'n zikrine, Allah'a dua ve O'na
istifar etmeye koun buyurdu. 1166[1166]
Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in korkmas meselesi, rvi tarafndan yaplan bir temsildir.

Kyametin kopmasndan korkan bir kimse gibi tell olarak yerinden kalkt demi
gibidir. Yoksa Peygamber (s.a.v.), kendisi sahabilerinin arasndayken kyametin
kopmayacam bildirmitir.

828- Abdurrahman b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben bir defasnda Resulullah (s.a.v.) zamannda oklarm atarken birden bire gne
tutuldu. Ben de oklarm bir tarafa attm ve iimden:
1165[1165]
1166[1166]

Buhr, Ksf 1, 13, Bed'u'1-Halk 4; Nes, Ksuf 4; bn Mce, kametu's-Salat 152, 1261.
Buhar, Ksf 14; Nes, Ksuf 25; bn Huzeyme, Sahih, 1371.

Bu gn gnein tutulduu esnada Resulullah (s.a.v.)'e neler yapacana mutlaka

dikkat edip gzleyeceim dedim.

Bunun zerine onun yanma vardm. Ellerini kaldrm dua ediyor, tekbr getiriyor,
hamd ediyor ve tehlilde bulunuyordu. Bu hl, t gne alncaya kadar byle
devam etti. Resulullah (s.a.v.), iki sre okudu ve iki rekat da namaz kld. 1167[1167]
11- CENAZ (=CENAZELER) BLM

Cenaiz, cenaze kelimesinin ouludur. Cenaze: Gmlmemi ve gmlmeye hazrlanm insan ls. ly gmmek iin yaplan tren ve ilemler.

slm bu tren ve ilemler ile ilgili olarak baz emir ve nehiyler getirmitir.
Genellikle bunlar snnet ile sabit olan ve Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan bizzat
uygulanan ve bize kadar intikal eden hususlardr.

lm, Allah'n deimez snneti ierisinde doal bir olaydr. slam nanc
bakmndan lm, bir son olmayp yeni bir hayatn balangcdr. Mutlaka
yaanacak olan bu yeni hayat iin nsann bu dnyada iken hazrlk yapmas gerekir.

Bunun iin de, konu ile ilgili tavsiyeler dikkate alnp onlara uygun davranlar
sergilenir. Bu emir ve tavsiyeler, bu geici dnyann en gzel ekilde yaanmasn

salamaya yetecei gibi, gelecekteki hayat iin de bir hazrlk tekil edecek
zelliktedir.

1- lmek zere Olan Kimselere La lahe llallah (Allah'tan Baka lah

Yoktur) Sznn Telkin Edilmesi

829- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

1167[1167]

Ebu Dvud, stiska' 9, 1195; Nes, Ksuf 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/61; bn Huzey-mc, Sahih, 1373.

Tehlil: L ilahe illallah demek.

buyurmaktadr:

lmek zere llerinize L ilahe illallah (Allah'tan baka ilah yoktur) szn telkin
edin. 1168[1168]

Telkin:

Cenaze kabre konduktan sonra ve banda Kur'an okuma da tamamlandktan sonra,

kalabaln oray terk edip geride kalan bir kimsenin kabrin banda yksek sesle ve
lye hitaben iman esaslarn hatrlatmas ileminin addr.

Hadiste geen Mevtkum (lleriniz) ifadesinden; alimlerin ounluu tarafndan,

lmek zere olan kimse eklinde anlalm ve bunlar telkinin sadece lm

deindeki hasta iin olduunu, definden sonraki telkinin meru olmadn

sylemilerdir. Fakat llere telkin yapmay ifade eden Ebu mme hadisi zayf

olduu iin metruktr. nk llerin, dirileri duyamayaca; Rm: 30/52, Ftr:

35/22'de gemektedir. Ayrca Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Bedir'de Ehl-i Kalibe'ye

yapm olduu hitap da, aslnda sahabilerine vaaz ve nasihat eklindedir. Bunun
yan sra mam afii ile mam Ahmed, hadisteki "ller" ifadesinin zahiri manasn
esas alarak llere telkin yaplabileceini sylemilerdir.

Baz Hanefi alimleri ise, bu konuda ak bir hkm bulunmadn, yani l

defnedildikten sonra telkin vermenin tavsiye edilmedii gibi yasaklanmadn da

ileri srmlerdir. Hanefi mezhebinde mkelleilik yana girdikten sonra len

kimsenin mezar banda telkin verilmesi meru grlmtr. Telkin yaplmaz,
Ne yapn denir, ne de yapmayn diyen Hanefi fkhlar da vardr.

lmek zere olan kimseye, ahiret hayatna ynelik olarak yaplan en gzel .iyilik,
telkin yapmaktr. Telkin iin L ilahe illallah Allah'tan baka lah yoktur ifadesinin
seci lii, onun; slam zikirler ieisinde tevhidi ifade eden, irki reddeden en stn

ve en erefli zikir oluundandr. Yasin suresinin seilii ise onun; Kur'an'n kalbi ve

1168[1168] Ebu Dvud, Cenaiz 15-16, 3117; Tirmiz, Cenaiz 7, 976; Nes, Cenaiz 4; bn Mce, Cenaiz 3, 1445; Ahmcd b.
Hanbel, Msned, 3/3

t iin yeterli olmasndandr. lm annda bu sz tekrarlayan len kimse,

imanl olarak gider.

2- Musibet Srasnda Sylenilecek Soz

830- mm Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Bana musibet gelen hibir mslman yoktur ki, Allah'n emrettii ekliyle: Inn
lillhi ve inn ileyhi rcin. Allahmme ucurn f musibeti ve ehlif l hayran m inha ill
ehlafellhu lehu hayran minh (Biz Allah'tan geldik ve ancak O'na dncleriz.
Allahm! Musibetim hususunda bana mkafat ver ve bana bunun arkasndan daha
hayrlsn ihsan eyle desin de Allah ona mutlaka bundan daha hayrlsn ihsan eder)
buyururdu

mm Seleme der ki:

Eim Ebu Seleme vefat edince ben kendi kendime:

Hangi mslman Ebu Seleme'den daha hayrl olabilir ki? nk o, ailesiyle birlikte
Resulullah (s.a.v.)'e hicret eden ilk ev halkdr' dedim

Bunu syledikten sonra Allah, onun yerine bana Resulullah (s.a.v.)'i ihsan eyledi.
Resulullah (s.a.v.), bana, Htb b. Ebi Beltea'y dnrc olarak gnderdi. Ona:

Benim bir kzm var. Hem de ben kskan birisiyim dedim. Bu szme karlk
Resulullah (s.a.v.):

Kzna gelince, onu annesinden mstani klmas iin Allah'a dua ederiz. Kskanlm
gidermesi iin de ben Allah'a dua ederim buyurdu. 1169[1169]

Musibet zamannda Inn lillhi ve inn leyhi rcin Biz Allah'tan geldik ve ancak
O'na dncleriz

1169[1169] Ahmed
1170[1170]

1170[1170]

b. Hanbel, Msned, 6/309.

Bakara: 2/156.

ayetinin okumaya, stircatirca denilir. Bu szde,

hereyin hatta canlarmzn bile Allah'n mlk olduu, Allah'n ise kendi mlknde
diledii gibi tasarruf ettiini itiraf vardr.

3- Hastann Yada lmek zere Olan Kimsenin Yannda Sylenecek Sz

831- mm Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Hastann yada lmek zere olan kimsenin yannda bulunursanz hayr sz syleyin.
nk melekler sizin sylediklerinize: min derler buyurdu.

Eim Ebu Seleme vefat ettii zaman Peygamber (s.a.v.)'in yanna gidip ona:
Ey Allah'n resul! Ebu Seleme vefat etti dedim. Resuiullah (s.a.v.):

Allahmme'fir l ve lehu ve e'kbn minhu ukb haseneten (Allahm! Beni ve onu

affet. Onun ardndan bana gzel bir bedel ihsan eyle!) de buyurdu.

Ben de bu ekilde dua ettim. Bunun zerine Allah bana Ebu Seleme'den daha
hayrls olan Muhammed (s.a.v.)'i ihsan eyledi. 1171[1171]
Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.) burada hasta yada lmek zere olan bir kimsenin yanna

varld zaman, hayrl szler sylenmesini tevik ederek onlarn yannda

sylenecek hayrl szlere ve dualara meleklerin amin diyeceklerini haber
vermektedir.

Ebu Dvud, Cenaiz 14-15, 3115; Tirmiz, Cenaiz 7, 976; Nes, Cenaiz 3; bn Mce, Cenaiz 4, 1447; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 6/291, 306, 322.

1171[1171]

4- len Kimsenin Gzlerini Kapatma Ve Can Boaza Geldii Zaman Ona Duada
Bulunma

832- mm Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Ebu Seleme'nin yanna girdi. Gzleri ak kalmt. Onlar kapad.
Sonra da:

Dorusu ruh alnd zaman gz onu takip eder buyurdu.

Derken Ebu Seleme'nin ailesinden baz kimseler, Ebu Seleme'nin lm zerine

barp ardlar. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Kendinize hayrdan baka dua etmeyin! nk melekler sylediklerinize: Amin

derler buyurdu. Daha sonra da:

Allahmme'fir li-Eb Selemete ve'rfa' derecetehu fi'1-mehdiyyne ve'hlufhu f

akbihi f'1-birne ve'fir len ve lehu Y Rabbe'l-lemne ve'f-sah lehu f kabrihi ve
nevir lehu fhi (Allahm! Ebu Seleme'yi affet. Derecesini, hidayete eren kimselere
ykselt. Arkasnda brakt ailesinin baki kalanlar: arasnda onun iini zerine al.
Bizi de onu da bala. Ey alemlerin Rabbi! Kabrini genilet ve orada onu nurlandr)
buyurdu. 1172[1172]
Aklama:

Hadis, lnn gzlerinin ak kalmasnn sebebini belirtmekte ve lnn gzlerinin

kapatlmasnn mstehab olduunu gstermektedir. lnn gzlerini kapatmann
faydas, bakld zaman irkin grlmemesidir.

Gzlerin ruhu takip etmesinden maksat; ruh cesetten kt zaman gz de gitmi

olur. Artk ak kalmasnda bir fayda yoktur.

1172[1172]

Ebu Dvud, Cenaiz 16-17, 3118; bn Mace, Cenaiz 6, 1454.

len kimsenin yannda, onun oluk-ocuunun dnya ve ahireti iin hayrl duada
bulunmann mstehab olduu da bu hadisten anlalmaktadr.

5- len Kimsenin Dikilip Kalan Gzlerinin Ruhunu Takip Etmesi

833- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.);

nsan ld zaman gznn nasl dikilip kaldn grmyor musunuz? buyurdu.

Sahabiler;

Evet, gryoruz dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.);

te bu; onun gz, ruhunu takip ettii zaman olur buyurdu. 1173[1173]
6- len Kimsenin Ardndan Alamak

834- mm Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Ebu Seleme vefat edince:

Bir garip kimse, hem de gurbet yerde len bir garip kimse! Ona yle bir alayaym
ki, dillere destan olsun dedim.

Tam ona alamaya hazrlanmtm ki, birden bire Medine'nin etrafnda yksek

yerler olan Sad tarafndan bir kadn kageldi. Ebu Seleme'nin ardndan alama
hususunda bana yardm etmek istiyordu. Onu, Resulullah (s.a.v.) karlayp:

Sen eytan, Allah'n kard eve tekrar sokmak m istiyorsun? buyurdu. Bunu iki
defa tekrarlad. Bunun zerine alamaktan vazgetim. Alamadm. 1174[1174]

1173[1173]

Beyhak, Snen'l-Kbr, 3/385 Burada Nefis kelimesi, Ruh anlamnda kullanlmtr.

b. Hanbel, Msned, 6/289.

1174[1174] Ahmed

Aklama:

Bir garip kimse, hem de gurbet yerde len bir garip kimse ifadesiyle kast edilen;

Ebu Seleme'nin, Mekkeli olduu ve oraya nispetle gurbet diyar saylan Medine'de
vefat ettiidir.

835- sme b. Zeyd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Peygamber (s.a.v.)'in yanndaydk. Bir ara kzlarnda birisi haber gndererek

Resulullah (s.a.v.)'i ard. Babasna, kendisinin bir ocuunun yada bir olunun
vefat etmek zere olduunu haber verdi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.)
gnderilen kimseye:

Onun yanna dn ve ona: Allah'n ald da, verdii her ey kendisine aittir. Her ey,
Allah katnda belli bir mddete balanmtr de. Yine ona yle de:
Sabretsin ve sevap mit etsin! buyurdu.

Daha sonra eli geri Zeyneb'in yanna dnd. Zeyneb, babasnn gelmesi iin eliyi
yine Resulullah'a gnderdi. Eli, Resulullah'n yanma varp ona:

Kznz Zeyneb, yemin etti! Mutlaka yanma gelmeliymisin dedi. Bunun zerine
Peygamber (s.a.v.) kalkt. Onunla beraber Sa'd bn Ubde ile Muz bn Cebel'de
kalkt. Ben de onlarla birlikte Zeyneb'in evine gittim. ocuu, Peygamber (s.a.v.)'e

verdiler. ocuk can ekiiyordu. Sanki can, eski br tulum ierisindeki su gibiydi. Bu
hali grnce, Resulullah (s.a.v.)'in gzlerinden yalar boand. Sa'd b. Ubde, ona:

Ey Allah'n resul! Bu alay da nedir? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Bu gz ya, Allah'n kullarnn gnllerine koyduu bir rahmettir. Yce Allah

kullarndan ancak merhametli olanlarna merhamet edecektir buyurdu. 1175[1175]
Buhr, Ceniz 32, Merda 9, Kader 4, Eyman 9, Tevhid 2, 25; Ebu Dvud, Cenaiz 23-24 (3125); Nes, Cenaiz
22 bn Mce, Cenaiz 53 1588; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 5/204, 205.

1175[1175]

Aklama:

bn Hacer'e gre; hadiste sz konusu edilen ocuk, Hz. Zeyneb'in, Ebu'l-As'tan olan
mme isimli kzdr. Bu ocuk, lmemi ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in vefatndan
sonra uzun sre yaam, Hz. Fatma'nn vefatndan sonra Hz. Ali'yle evlenmitir.

Sessiz bir ekilde alayp gzya dkmenin de haram olduunu zanneden Sa'd, Resulullah (s.a.v.)'in alayp gzya dkmesini grnce bunu yadrgayarak:

Bu (alay) da nedir? sorusunu sormaktan kendisini alamamtr. Resulullah

(s.a.v.) ise gzyalarnn Allah'n kullarnn kalplerine yerletirdii acma
duygusunun bir eseri ve neticesi olduunu, feryadu figan etmeden, bu ekilde
gzya dkmekte bir saknca olmadn, ancak sabrszlk gstererek feryadu

figanla alamann sakncal olduunu az veya ok merhamet eden kullara Allah'n

da merhamet edeceini belirtmitir.

836- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Sa'd b. Ubde, (rahatszl sebebiyle) hastalanmt. Bunun zerine Resululah

(s.a.v.), yannda Abdurrahman b. Avf, Sa'd b. Ebi Vakks ile Abdullah bn Me'ud

olduu halde onu ziyaret etmeye geldi. Yanna girdiinde onu ev halk tarafndan
epeevre kuatlm vaziyette buldu. Orada bulunan kimselere:
ld m? diye sordu. Onlar da:

Hayr, ey Allah'n resul! dediler.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) alad. Onun aladn grnce orada bulunan
kimseler de aladlar. Bunun zerine Resululah (s.a.v.):

itmiyor musunuz? Allah, gz yandan ve kalbin hznlenmesinden dolay (insana)

azab etmez. Fakat -diline iarete ederek- bundan dolay Allah kiiye azab eder yada
rahmet eder buyurdu.

7- Hastalar Ziyaret Etmek

837- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le oturmaktaydk. Derken Ensar'dan bir adam gelip selam
verdi. Sonra bu Ensar'l kimse geri dnp gitti. Resulullah (s.a.v.):

Ey Ensar'n kardei! Kardeim Sa'd b. Ubde ne durumdadr? diye sordu. Bu kii:

yi durumdadr diye cevap verdi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Sizden onu kim ziyaret edecek? diyerek ayaa kalkt. Onunla birlikte biz de ayaa

kalktk. On ksur kimse idik. stmzde bamzda ayakkab, mest, kalansve, ve

gmlek yoktu. u orak yerlerde yrdk. Nihayet onun yanna vardk. Yaknlar
etrafndan geri ekildiler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) ile beraberindeki
sahabileri ona yaklat. 1176[1176]

8- Musibetin ilk Geliinde Sabretme

838- Enes b. Malik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Kamil anlamdaki sabr, musibet ilk baa geldii andadr. 1177[1177]

839- Enes b. Malik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resululah (s.a.v.), ocuuna alayan bir kadnn yanna urayp ona:

Allah'tan kork ve bana gelen skntdan dolay sabret buyurdu. Kadn:

bn Askir, Trih, 7/123.

Buhr, Cenaiz 7, 32, 43, Ahkam 11; Ebu Davud, Cenaiz 22-23, 3124; Tirmiz, Cenaiz 13, 988; Nes, Cenaiz 22;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/130, 143, 217.

1176[1176]
1177[1177]

Sen, benim musibetime aldr etmezsin? buyurdu. Resulullah (s.a.v.), kadnn

yanndan ayrlp gidince, kadna:

O, Resulullah (s.a.v.) idi denildi.

Bunun zerine kadnn iine 'lm acs' gibi bir ey kt. Resulullah (s.a.v.)'in
kapsna geldi. Fakat kapsnn nnde bekleyen kapclar bulamad. Bunun zerine:
Ey Allah'n resul! Ben seni tanyamadm diyerek zr diledi. Resulullah (s.a.v.):

Kamil anlamdaki sabr ancak musibet ilk baa geldii andadr yada musibetin basa
geldii ilk andadr buyurdu. 1178[1178]
Sabr:

Szlkte, skntlara tahamml etmek, szlanmamak, dayanmak, kendini tutmak

anlamlarna gelir. Tasavvuf erbabna gre, sabr: Nefsi, iyi olmayan ilerden

alakoyan, nefsin salah ve kvam kendisiyle mmkn olan bir huydur. Said b.
Cbeyr (r.a) sabr Kulun kendisine gelen musibetlerin Allah'dan geldiini itiraf
edip, ecir ve sevabn Allah'dan beklemesidir diye tarif etmitir. Sabr
1- Musibetlere kar sabr,

2- Taatn ykledii zorluklara kar sabr,

3- Gnah ileme arzusuna kar gsterilecek sabr olmak zere ksma ayrlr.

Rasl- Zian Efendimizin sz geen kadna, Allah'dan korkup sabretmesini

tavsiye etme lzumunu hissetmesi, kadnn yksek sesle feryad figan ederek
alamasndan ileri gelmi olabilir. Aslnda, bu kadna sabr tavsiye etmek istedii

halde, birdenbire sabrdan sz etmemi nce Allah'dan kork diyerek onu sabra
hazrlam, ondan sonra Sabret diyerek sabr tavsiyesinde bulunmutur.
1178[1178]

Buhr, Ceniz 32.

9- len Kimsenin, Ailesinin Ona Alamas Sebebiyle Azab Olunmas

840- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Hafsa, yaralanmas zerine mer'in banda alad. mer:

Ey kzcazm! Yava ol. Resulullah (s.a.v.)'in:

Gerekten l, ailesinin ona alamas sebebiyle azab grr buyurduunu bilmez

misin? dedi. 1179[1179]

841- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mer vurulduu zaman Suheyb evinden gelip mer'in yanma girdi. Onun
yanbamda ayakta durup alamaya balad. Bunun zerine mer, ona:
Ne alyorsun? Bana m alyorsun? dedi. Suheyb:

Evet, vallahi, sana alyorum ey mminlerin emiri! diye cevap verdi. mer:
Vallahi, dorusu sen Resulullah (s.a.v.)'in:

zerine alanan kimse azab grr buyurduunu bilmektesin dedi.

Hadisin ravisi Abdulmelik bn Umeyr der ki:

Bu hadisi, Mus'ab bn Talha'ya syledim. O da dedi ki:

ie, zerine alamadan dolay azab gren kimseler, ancak Yahudilerdir derdi.
1180[1180]

1179[1179]
1180[1180]

Buhr, Ceniz 34; Nes, Cenaiz 14, 15; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/36.
Buhr, Ceniz 32, Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/39.

842- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Kalkp Aie'nin yanna girdim ve ona Abdullah bn mer'in lnn, ailesinin ona
alamas sebebiyle azab grecei ile ilgili syledii hadisi naklettim. Aie:

Hayr, vallahi! Resulullah (s.a.v.): l, bir kimsenin alamas sebebiyle azab grr
eklinde kesinlikle bir ey sylememitir. Fakat o, Ailesinin alamas sebebiyle Allah
kafirin azabm artrr demitir. nk Allah, Dorusu gldrendir, alatandr ve
Hibir gnahkar, dierinin gnah ykn yklenmez 1181[1181]

843- Abdullah bn Ebi Mleyke'den rivayet edilmitir:

Osman bn Affn'n Mekke'de bir kz vefat etmiti. Biz de cenazesinde bulunmak

zere onun yanna geldik. Cenazeye, Abdullah bn mer ile Abdullah bn Abbs'ta
geldi. Ben, ikisinin arasnda oturmaktaydm.

nce birisinin yanma oturmutum. Sonra dieri gelip yanma oturdu. Abdullah bn
mer, Amr b. Osman'n yzne kar:

Sen, (len kimsenin arkasndan) alamay yasaklamyor musun? Halbuki

Resulullah (s.a.v.);

Dorusu l, ailesinin ona alamas sebebiyle azab grr buyurmaktadr dedi.

1182[1182]

844- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mer vefat edince, ben, l, ailesinin alamas sebebiyle azab grecei ile ilgili bu
hadisi Aie'ye anlattm. Aie:

Allah, mer'e rahmet eylesin! Hayr, vallahi, Resulullah (s.a.v.):

Allah, mmini, bir kimsenin alamas sebebiyle azab eder demedi. Fakat Ailesinin
1181[1181]
1182[1182]

Ftr: 35/18, Necm: 53/38.

Buhar, Ceniz 23; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/42.

alamas sebebiyle Allah kafirin azabn artrr buyurdu dedi.

Daha sonra Aie:

Size Kur'an yeter! nk yce Allah Hibir gnahkar, dierinin gnah ykn
yklenmez 1183[1183] buyurdu dedi. O zaman Abdullah bn Abbs:
Dorusu Allah,

Gldrendir, alatandr 1184[1184] dedi.

Aklama: Abdullah bn Ebi Mleyke:

Vallahi, Abdullah bn mer bundan sonra hibir ey sylemedi dedi. 1185[1185]

845- Urve'den rivayet edilmitir:

ie'nin yannda, Abdullah bn mer'in:

l, ailesinin alamas sebebi azab grr eklindeki sz anld. Bunun zerine

ie yle dedi:

Allah, Ebu Abdurrahnan'a rahmet eylesin! Bir ey iitmi, fakat on (doru-drst)

ezberi eyememi. Dorusu Resulullah (s.a.v.)'in yanndan bi yahudi cenazesi gemiti.
Yahudiler ona alyorlard. Resulullah (s.a.v.):
Siz alyorsunuz, fakat o sizin bu alamanzdan dolay elbette azal gryor buyurdu.
1186[1186]

846- Urve'den rivayet edilmitir:

Ftr: 35/18, Necm: 53/38.
Necm: 53/43.
1185[1185] Buhr, Ceniz 23.
1186[1186] Buhr, Ceniz 32, Megz 8; Ebu Dvud, Cenaiz 24-25 (3129); Nes, Cenaiz 15; Ahm b. Hanbel, Msncd,
2/38, 57, 78, 95, 209.
1183[1183]
1184[1184]

ie'nin yannda, Abdullah bn mer'in: Dorusu l, ailesinin ona alamas

sebebiyle kabrinde azab grr eklinde Peygamber (s.a.v.)'e dayandrd hadis

zikredildi. Bunun zerine Aie yle dedi:

O hata etmitir. nk Resulullah (s.a.v.) ancak:

l, suu yada gnah sebebiyle elbette azab grr. Ailesi ise imdi ona
alamaktadr buyurmutur.

Abdullah bn mer'in bu sz, yanllk bakmndan u sze de benzemektedir:

Resulullah (s.a.v.) Bedir savanda Kalb ukurunun banda durdu. 0 ukurda,

Bedir savanda ldrlen mriklerin cesetleri bulunmaktayd. Resulullah (s.a.v.)
onlara ne sylediyse syleyip sonra da:

Dorusu onlar benim szlerimi iitiyorlar buyurdu.

Abdullah bn mer, bunda da yanlmtr. nk Resulullah (s.a.v.):

Bu ller, kendilerine sylemekte olduum szlerimin doru olduunu bilmektedirler buyurdu.

Daha sonra ie,

phesiz ki sen llere iittiremezsin 1187[1187]ile

Sen kabirlerde olanlara iittiremezsin 1188[1188] ayetlerini okudu.

Aklama:

Yce Allah, Ateten ibaret olan yerlerine yerletikleri srada demek istiyor dedi.

Kalb: Bedir savanda kafir cesetlerinin atld kuyudur. Bu kuyuda bulunan

cesetlere Resulullah (s.a.v.)'in bir eyler sylediini ifade iin: Onlara ne sylediyse

1187[1187]
1188[1188]

Neml: 27/80.
Ftr: 35/22.

de syledi denilmitir. Bundan maksat:

Size vaad olunann hak olduunu anladnz m? buyurmu olmasdr. 1189[1189]

847- Ali b. Reba'dan rivayet edilmitir;

Kufe'de kendisine yas tutulan ilk kii, Karaza b. Kab'tr.

Bunun zerine Mure b. u'be, Resulullah (s.a.v.)'i:

Kime yas tutulursa o kimse kyamet gnnde kendisine yaplan (st ba yrtp
bana toprak saarak feryadu figan edilmesi sebebiyle azab grr buyururken
iittim dedi. 1190[1190]
Niyaha:
lnn iyiliklerini say saya yksek sesle alamadr, Trke'de buna At denilir.

lnn arkasndan feryadu figanla alamadan dolay lnn azab grmesi"

hususunda gelen bu hadislerin zahirine gre; l, aile halknn ve evrede bulunan

kimselerin alamasndan dolay azab grr. Sahabelerden, tabiundan ve etbau't-

tabiinden bir grup bu grtedir. Daha sonraki alimlerin byk ounluu, bu

hadisin manasn tevil yoluna gitmiler, Fakat hadisin tevili konusunda ihtilafa
dmlerdir.

filerden Mzeni (. 264/878), Nevev (. 676/1277) ile Hanefilerden Ebu Leys

es-Semerkand'ye gre; salnda, lnce kendisi iin alanmasn vasiyet eden bir
kimse, aile halknn alamasndan dolay azab grr. Fakat salnda byle bir

vasiyette bulunmayan kimseler, ldkten sonra yaknlarnn alamasndan dolay

1189[1189]
1190[1190]

Buhr, Ceniz 86, Mez 8; Nes, Cenaz 11.

Buhr, Ceniz 33; Tirmiz, Cenaiz 23, 1000; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/245, 252, 255.

azab grmezler. Nitekim"Hibir gnahkar, bakasnn gnahn ekmez 1191[1191]

ayeti de buna delalet etmektedir.

Davud ez-Zhir (. 270/884) ile bir grup alim, l salnda aile halkn lye

yksek sesle alamaktan yasaklamay ihmal etmedii iin kendisi lnce onlann
alamasndan dolay azab grr demilerdir.

Hafz bn Hacer (. 852/1447) bu grlerin arasn yle birletirir: Bu mesele,

ahslarn durumuna gre deiir. Adeti lm karsnda feryadu figan etmek olan
bir kimse, lnce yaknlarnn alamalar iin vasiyet etmise, o kimse, yaknlarnn

bu admdan dolay azab grd gibi zalim olan bir kimse de yaknlarnn

dnyadaki bu irkin amellerini saya saya alamalarndan dolay azab grr. Yine
kendi lmne yaknlarnn feryadu figan ederek alayacaklarn bilen bir kimse,

eer salnda onlan bu konuda ikaz etmeyi ihmal ederek ve onlarn bu

hareketinden holanarak lrse, onlarn atlarndan dolay azab grr. Fakat onlar
ikaz etmeyi hmal etmi olmakla beraber salnda onlarn bu hareketinden

holan-mamsa, azab grme. Fakat ihmalinden dolay azarlanr. Onlarn bu

hallerinden holanmayan bir kii, salnda onlar gerektirdii ekilde ikaz ettii

halde, onlar, bunu yine de yksek sesle alayacak olurlarsa, l, bunlarn, Allah'n
raz olmad bir ii yapmalarn grmekten dolay yine rahatsz olur.
Hz. Aie,

Hibir gnahkar, bakasnn gnahn ekmez ayetini delil getirerek konumuzu

tekil eden Abdullah bn mer hadisini reddetmi, Abdullah bn mer'in yanldn,

hata ettiini veya hadisin asln unuttuunu belirtmi ve olayn asl kayna ile ilgili
olay anlatmtr. Nitekim Ebu Hureyre ile filerden bir topluluk bu gr
benimsemitir.

10- lnn Ardndan zelliklerini Sayarak Feryadu Figanla Alama

Hususundaki Haramn iddeti

1191[1191]

sr: 17/15.

848- Ebu Mlik el-E'ar (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.):

mmetimde cahiliyet adetlerinden kalma drt ey vardr k, onlar terk edemezler.

Bunlar:
1- Asaletle vnme,
2- Soylara svme,
3- Yldzlarla yamur isteme,
4- lnn ardndan st ba yrtp bana toprak saarak feryadu figan etme
buyurdu.

Daha sonra Peygamber (s.a.v.);

lnn ardndan st ba yrtp bana toprak saarak) feryadu figan eden kadn,
lmeden nce bu amelinden dolay tevbe etmezse kyamet gnnde zerinde
katrandan bir elbise ve uyuzlu bir gmlek olduu halde kabrinde kaldrlr buyurdu.
1192[1192]

849- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e -Mte ehitleri- Zeyd bn Hrise'nin, Ca'fer bn Eb Tlib'in ve

Abdullah bn Ravha'nm ehdet haberleri geldiinde Resullah (s.a.v.) oturdu.
Kendisinde hzn ve keder almetleri grlyordu. Ben kapnn grlebilecek bir
aralndan kendisine bakyordudum. Bu srada Resullah (s.a.v.)'e birisi gelip:
Ey Allah'n resul! Cafer'in kadnlar alayorlar deyip feryadu figanla
alatklarn zikretti. Reslullah (s.a.v.), o kimseye, gidip o kadnlar bu ekilde
alamaktan nehyetmesini emretti. Bunun zerine o kimse gitti. Sonra yine Peygamber
(s.a.v.)'e gelip kadnlarn kendisine itaat etmediklerini syledi. Resulallah (s.a.v.), ona,
ikinci defa gidip kadnlar (bundan) nehyetmesini emretti. O da gitti. Sonra tekrar geri
gelip:

1192[1192] Ahmed

b. Hanbel, Msned, 5/342, 343, 344.

Ey Allah'n resul! Vallahi kadnlar bize galebe ettiler dedi.

Hadisin rvsi Amre der ki: Hz. Aie:

Raslullah, o adama: Haydi git, o kadnlarn azlarna toprak sa buyurduunu

syledi.

ie der ki:

Ben, o adama: Allah senin cezan versin! Vallahi, sen, ne Rsulullah (s.a.v.)'in sana
verdii emri yerine getirdin ve ne de keder iinde bulunan Resulullah (s.a.v.)'i kendi
hline braktn! dedim. 1193[1193]

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Zeyd, Ca'fer ile Abdullah b. Revaha'nn lmne son

derece zlmesine sebep olan olay, hicri 8. ylda mslmanlar ile Bizansllar

arasnda meydana gelen Mute muharebesidir. Bu savata, saylar bin kadar olan
mslmanlar, yzbin kiilik Bizans ordusuyla arpmtr.

Bu hadisten, bir musbitle karlaldnda mescide gidip oturmann mstehab

olduu ve bana musibet gelen bir kimse Peygamber (s.a.v.)'in bu tavrna uyarak
feryadu

figan

anlalmaktadr.

etmekten,

san

ban

yrtmaktan

kanmas

gerektii

850- mm Atiyye (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bizden biatla birlikte lnn ardndan st ba yrtp bana

toprak saarak feryadu figan etmeme hususunda da sz ald. Fakat be kadndan

baka bizden hibir kadn bu sznde durmad. Bu be kadn: mm Sleym,

mm'1-Al', Muz'n hanm Ebu Sebre'nin kz yada Ebu Sebre'nin kz ile Muz'n
hanmdr.1194[1194]

Kad yz'a gre Be kadndan baka bizden hibir kadn bu sznde durmad sznden maksat; mm Atiyye'yle birlikte biat edenlerden be kadn mstesna
olmak zere hibiri sznde durmad demektir. Be kadndan baka hi kimse

1193[1193]
1194[1194]

Buhr, Ceniz 41, 46, Mez 44; Ebu Dvud, Cenaiz 20-21, 3122; Nes, Cenaiz 14.
Buhr, Ceniz 45; Nes, Biat 18.

feryadu figan terk etmedi demek deildir. 1195[1195]

851- mm Atiyye (r.anh)'dan rivayet edilmitir:
Yce Allah'n

Sana, Allah'a hibir eyi irk komayacaklarna iyi bir ite sana kar
gelmeyeceklerine dair biat edenler

1196[1196]

eklindeki ayeti inince, Resulullah

(s.a.v.)'in kadnlardan ald biatta lnn ardndan st ba yrtp bana toprak

saarak feryadu figan etmeme de vard. Ben:

Ey Allah'n resul! Yalnz filanca aileye yaplacak feryadu figan mstesna olsun.

nk onlar, cahiliyet dneminde benim feryadu figanma katlmlard. Dolaysyla

benim de onlarn feryadu figanma katlmam gerekmez mi?' dedim. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):

Tamam, filanca aileye yaplacak feryadu figan mstesna olsun! buyurdu. 1197[1197]
Aklama:

Feryadu figan ederek len kimsenin arkasndan alamak haramdr. nk bunda,

elem ve kederi heyecana getirmek ve sabr gidermek vardr.
11- Kadnlarn Cenaze Arkasnda Yrmesi Meselesi

852- mm Atiyye (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Nevev, Mslim erhi, 6/237.
Mmtehne: 60/12.
1197[1197] Buhri, Tefsiru Sure-i Mmtehine 3; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/85, 407, 408.
1195[1195]
1196[1196]

Biz cenazelerin arkasnda yrmekten yasaklanyorduk. Fakat bu, dier yasaklar

gibi zerimize kesinlikle haram klnmad/sk tutulmad. 1198[1198]
Aklama:

Kadnlarn, cenazenin arkasndan gidip gitmeme hususunda alimler arasnda gr

ayrl vardr. Fakat kadnlarn cenazenin gidip gitmeyeceklerime ilgili ihtilaf,;
rtnmeye dikkat edip sslenmeksizin ve alayp siz amakszm cenazeyi takipeden

Hz. Peygamber (s.a.v.) dnemindeki kadnlar hakkndadr. Bu hususlara dikkat

etmeyen kadnlarn cenazenin peinden gitmelerinin haram olduunda ittifak

vardr.

12. Cenazeyi Ykama

853- mm Atiyye (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) yanmza girdi. Kz Zeyneb'n cenazesini ykyorduk. Bunu

grnce:

Onu, su ve sidrle defa yada be defa, hatta gerek grrseniz daha fazla ykayn.
Sonuncu da kafur yada kafura benzer bir ey kullann. Ykama iini bitirdiiniz de
bana haber verin buyurdu.

Ykama iini bitirdiimiz zaman ona haber yolladk. Gelip Hakve denilen kendi
gmleini bize uzatp:

Bunu, kzma giydirin/i gmlei yapn buyurdu. 1199[1199]

Buhr, Hayz 12, Cenz 29; bn Mce, Cenaiz 50, 1577; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/408
Buhr, Ceniz 8, 9, 12, 15, 16; Ebu Dvud, Ceniz 28-29, 3142, 3144, 3146; Tirmiz, Ceniz 15, 990; Nes,
Ceniz 28, 30, 31, 31, 32, 33, 34, 36; bn Mce, Ceniz 8, 1458, 1459; Ahmed b. Hanbel, 5/84, 6/407.
1198[1198]
1199[1199]

854-

mm Atiyye (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Biz onun salarn tarayp rg yaptk. 1200[1200]

855- mm Atiyye (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) kznn cenazesini ykama iini mm Atiyye'ye emrettii zaman

ona:

Ykama iine, onun sa tarafndan ve abdest azalarndan balayn buyurdu.

1201[1201]

Aklama: Resulullah (s.a.v.)'in, cenazeyi; bir, , be veya yedi defa, lzum

grld takdirde daha fazla ykama emri, tek olmak kaydyla yediden fazla

ykamann mstehab olduunu gstermektedir. nk fazla ykamak, daha fazla

temizlie sebep olur.

lye abdest aldrmann hikmeti; onun mslmanln bir defa daha ortaya
koymak ve abdest organlarnn ahirette daha ok parlamasn salamaktr.

mm Atiyye, kadnlarn cenazelerini ykamakla grevli bir kadnd. mm Atiyye,

Zeyneb'i ykarken yannda Esma bint. Umeys ile Leyl bint. Kanif vard. 1202[1202]

Sidr:

Buhr, Ceniz 9; Ebu Dvud, Ceniz 28-29, 3143; Nes, Ceniz 35.
Buhr, Vudu' 31; Ceniz 10; Ebu Dvud, Ceniz 28-29, 3145; Tirmiz, Cenalz 15, 990; Nes, Ceniz 31.
1202[1202] B.k.z: Ebu Dvud, Ceniz 3157.
1200[1200]
1201[1201]

Arabistan kiraz denilen bir aacn ismidir. iki eittir. Birinin yemii, gayet gzeldir.
Yaprayla l ykanr. Sdr, lnn kirini gidermek iin sabun yerine kullanlrd.
Kfur:

Cenazeyi ylarken suya katlan kokulu bir maddedir. Hindistan'da yetien bir aacn
zamkndan yaplr.

Resulullah (s.a.v.)'in, srtndaki elbisesini vererek kznn vcuduna sarlmasn emir

buyurmas; asar- erifesi ile teberrk olunmak iindir. Bunu, btn iler bittikten
sonra vermesi, elbise cesetten cesede geerken araya fasla girmemesi iindir.

Hanefilere gre kadnn sa iki bukle yaplp kadnn gsnn zerine konulur.
13- len Kimsenin Kefeni

856- Habbb b. Erett (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Allah yolunda O'nun rzasn isteyerek hicret ettik.

Dolaysyla mkafatmz vermek Allah'n zerine gerekli oldu. Kimimiz hicret

mkafatndan hibir ey yemeden ahrete gp gitti. Bunlardan bri de, Mus'ab bn
Umeyr'dir. O, Uhud gn ehid olmutu da bir kaftan/hrkadan baka ona kefen

yapacak bir ey bulunamad. Kaftan onun ba tarafna koyduumuzda aa ksmdan ayaklar darda kalyor, kaftan ayaklarnn zerine koyduumuzda ba
akta kalyordu. Bu yokluk karsnda Resulullah (s.a.v.) bize:

Kaftan bandan itibaren sarn, ayaklarnn zerine de zhr denilen kokulu ottan
koyun buyurdu.

Kimimize de hicret semeresi ulaan ve bu meyveyi devirenler de vard. 1203[1203]

ly kefenlemek, farz- kifayedir. Kefende farz olan, vcudun rtlmesidir. Zaruret

halinde ne kadar bulunursa o kullanlr. Hibir ey bulunamad takdirde temiz bir

hasr paras veya ot ve benzeri eylerle de olsa her tarafn tamamen rtlmesi
gerekir.

Kefen konusunda, ergenlik ana yaklam erkek ocuklar ile kz ocuklar,

ergenlik ana girmi bykler hkmndedir. Henz ergenlik ana yaklamam

ocuklarn kefenleri, yalnz izar ile lifafedir yada bir kat olarak yaplr. kat
yaplmas daha iyidir.

Her ahsn kefeni, kendi malndan karlanr. Kefen harcamalar bortan yaplan
vasiyetten ve varis hakkndan ncedir.

Geriye mal brakmam olan bir lnn kefen masraf, hayattayken, nafakasn

vermekle ykml bulunduu kimselere aittir. Byle bir kimsesi bulunmazsa,

hazine tarafndan karlanr. Bu da mmkn olmazsa, mslmanlar tarafndan
kefen ihtiyac karlanr.

Kefenleme u 3 ekilde olur:

a- Snnet zere Olan Kefenleme:

Bu, erkekler iin kams boyun ksmndan ayaklara kadar uzanan gmlek yerinde bir
bez, izr bir don veya eteklik yerinde, batan ayaa kadar uzanan bir bez ve liffe

sarg yerinde olup batan yaa kadar uzanan, ba ve ayak taraflarndan dmlenen
bir bezden ibaret olmak zere kattr. Kadnlar iin ise, bu, para ile beraber bir
barts ile bir gs rtsnden ibaret be kattr.

Buhr, Ceniz 27, Menakbu'l-Ensar 45, Megz 17, 26, Rikak 7, 16; Ebu Dvud, Vesy 11, 2876; Tirmiz,
Menakb 54, 3853; Nes, Ccnaiz 40.

1203[1203]

b- Yeterli Olan Kefenleme Kefen-i Kifayet:

Bu, erkekler iin izar ile lifafe olur. Kadnlar iin ise, bunlarla birlikte bir barts
olur.

c- Zaruri Olan Kefenleme Kefen-i Zaruret:

Bu, hem erkekler iin ve hem de kadnlar iin yalnz bir kattr. Bu durumda l,
bulunabilen bir para ile elbiseye sarlr. Fakat bir zaruret bulunmadka byle bir
kat kefen ile yetinilmez.

Hanefilere gre; kefenleme de, sark ve gmlein bulunmas mstehabtr.

Peygamberimiz (s.a.v.), beyaz elbisenin, elbiseler ierisinde en hayrls olduunu

syleyerek lleri beyazla kefenlemeyi tavsiye etmitir.
kefenin beyaz olmas, mstehabtr.

1204[1204]

Dolaysyla da

857. Hz. e (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Sehuliyye denilen pamuklu para beyaz Yemen bezi iine
kefenlendi. Bunlarn ierisinde gmlek ile sark yoktu. Bir Yemen elbisesi eidi olan ve
izar ile ridadan ibaret olan hlleye gelince, bunun, Resulullah (s.a.v.)'e kefen yapmak
iin satn alnp alnmad hususunda insanlar pheye dtnden hlle
kullanlmad. Dolaysyla Resulullah (s.a.v.), Sehuliyye denilen para pamuklu beyaz
Yemen kuma erisine kefenlendi.
Bu elbiseyi, Abdullah bn Ebi Bekr alp:

Ben bu hlleyi kendime kefen yapmak iin muhafaza edeceim dedi. Daha sonra
1204[1204]

bn Mce, Libas 5; Tirmiz, Cenaiz 17.

da:

Yce Allah, buna, Peygamber (s.a.v.)'i iin raz olsayd ona kefen yapard diyerek
hlleyi satt, parasn da sadaka olarak verdi. 1205[1205]
Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kefenin tekil eden bez kumalarn says ve zellikleri,
eitli rivayetlerde farkl anlatlmtr. Ancak bu rivayetlerin ounda fark sadece

kelimelere aittir. Bir rivayette, kefenin; Hibera yada Sehuliyye denilen Yemen
kuma olduu belirtilirken, Ebu Davud'un bir rivayetinde bunun sadece bir Yemen

kuma olduu kaydedilirken, baka rivayette ise bunun Necrn kuma olduu ve
yine baka bir rivayette Resulullah (s.a.v.)'in iki kumatan meydana gelmi bir
elbise ierisinde kefenlendii de sylenmitir.
Tirmiz, bu farkl rivayetler hakknda:

Peygamber (s.a.v.)'in kefeni hakknda eitli rivayetler gelmi ve Aie'nin rivayet

ettii hadis bu konuda rivayet edilen hadislerin en sahihidir diyerek en bata

mealini sunduumuz hadisin bu konudaki hadislerin en sahihi olduunu

belirtmitir.

bn Sa'd (. 230/844)'n "Tabakf'nda, Resulullah (s.a.v.)'in kefenlendii para

bezin ad; ffe, z'ar ve Rid olarak nakledilmitir.

Cumhur, bu rivayeti; lnn kefenlendii bezler ierisinde sark ve kams, mutlak

manada yoktur eklinde anlamaktadrlar.

mam Mlik, Ebu Hanfe ve onlara tabi olan kimseler ise bu hadisi hccet kabul
ederek

kefenlemede

sark

ve

kams

kullanmann

mstehab

olduunu

belirtmilerdir. Bunlar, hadisteki, Sark ve kams yoktu szn, Resulullah

(s.a.v.)'in kefenlendii para kuma ierisinde Sank ve kams (gmlek) yoktu

Buhr, Ceniz 19, 24, 25, 94; Ebu Dvud, Ceniz 29-30, 3151; Tirmiz, Ceniz 20, 996; Nes, Ceniz 39; bn
Mce, Ceniz 11, 1469; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/40, 93, 118, 132.

1205[1205]

eklinde anlamaktadrlar. Ayrca Hanefiier, bu konudaki delili; Ebu Dvud, Ceniz

29-30 (3153)'de Abdullah bn Abbs'tan naklen, Resulullah (s.a.v.) vefat ederken

zerinde bulunan gmlekle kefenlendi hadisi ile bn Adiyy (. 365/975)'in ElKmil adl eserinde Cabr b. Semure'den ayn mealdeki hadistir.

Kams: Yakasz, yensiz, etraf diki ile bastrlmam, gs taraf almam gmlek
demektir.

Hlle, Bir cinsten olmak zere st elbisesi olan izar ve alt elbisesi oan ridadr. Bu
elbise, Yemen kumalarndan yaplr.

Bu, Abdullah bn Ebi Bekr'in kendisine kefen yapmak zere ald bir kumatr. Bu
kuma, ilk nce Hz. Peygamber (s.a.v.)'in cesedinin zerine rtlm, daha sonra bu
kuman kefen olmaya msait olmamasndan dolay vcudundan kaldrlm ve
vcudu, adet pamuklu Yemen kuma erisine sanlmtr.

Sehuliyye: Yemen'de dokunan beyaz bez parasna denir. Sehul ise Yemen'de kuma
dokunan bir ehrin addr.
14- lnn rtlmesi

858- M'minlerin annesi Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) vefat ettii zaman Hibera denilen pamuklu bir Yemen elbisesiyle
rtld. 1206[1206]

Aklama:

Hadis, vefat eden bir kimsenin zerini bir rtyle rtmenin mstehab olduuna
1206[1206]

Buhar, Libs 18; Ebu Dvud, Ceniz 18-19, 3120; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/89, 153, 269.

delalet etmektedir. Bu hususta alimler gr birliindedirler.

Hibera:

Pamuktan yada ketenden yaplma izgili Yemen kumalarna verilen bir isimdir.
15- len Kimsenin Kefenini Gzel Yapmak

859- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) bir gn hutbe okudu. Hutbe srasnda sahabilerinden birisinin

vefat edip bedenini tam rtmeyen bir kefen ierisine sarlp geceleyin gmldn
syledi.

Bunun zerine bir kiinin buna mecbur kalmas hslini hari tutup kiinin geceleyin
namaz klnp gmlmesini men etti ve:

Sizden birisi din kardeini kefenledii zaman onun kefenini gzel yapsn buyurdu.
1207[1207]

Aklama:

Hadiste, yasaklanmak istenen, namaz klnm olan bir lnn geceleyin

defnedilme-sidir. Namaz klnmayan bir lnn ise geceleyin gmlmesinin yasak

olduu gibi, gndzn defnedilmesinin de yasak olduu bilinen bir gerektir.

Binaenaleyj, bu hadis-i eriften Namaz klnmayan bir lnn geceleyin kabre
1207[1207]

Ebu Dvud, Cenaiz 29-30, 3148; Nes, Cenaiz 37, 89; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/295.

konulmasnn yasak olup da gndzn defnedilmesinin caiz olduu mansn

karmak doru deildir.

Geceleyin cenaze defnedilmesinin nehiy buyuruimas, bazlarna gre: Geceleyin

onu tey'e ve namazn klmaya pek az kimseler gelebilecei iindir. Gndzn

defnedilirse, bittabi cemaat kalabalk olur. Ulemdan bazlar, ashab- kiram ie

yarayacak kefenlik bulamadklar iin cenazelerini geceleyin defne deb ldiklerin i

sylemilerdir. Zira karanlk olduu iin geceleyin kefenin iyisi kts seilemez.

Kefen meselesine nem gstermek ve kefeni gzel yapmaktan maksat; krfrnin en

nefis ve en pahal kumatan yaplmas deil, temiz olmas, sade bir grnme sahip

olmas ve vcudu rtmesidir. nk btn ilerin en hayrls, orta halli olduuna

gre kefenlii de orta halli bir kumatan semek, en doru bir harekettir.
16- Cenazeyi Defnetmede Hzl Davranmak

860- Ebu Hurcyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Cenazeyi defnetmede acele edin. Eer cenaze iyi kimse ise onu bir an nce kabre
gtrmeniz hayrdr. Eer byle iyi bir kimse deilse, o halde onu bir an nce kabre
gtrmeniz onun iin ktdr. nk onu kabre abuk indirmi olursunuz
buyururken iittim. 1208[1208]
Aklama:

Hadisin metninde geen Sratle gtrn emrinden maksat; hzl hzl yrmek
deil, lye zarar vermeyecek, tayanlar ve uurlayanlar zorlua sokmayacak
derecede mutedil bir yrytr. Ki bu ekildeki yrme, mstehabtr.

1208[1208] Buhar, Ceniz 52; Ebu Dvud Cenaiz 45-46, 3181; Tirmiz, Ceniz 30, 1015; Nes, Cenaiz 44; bn Mce,
Cenaiz 15, 1477; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/240, 269, 280, 488.

Baz alimlere gre, Cenazeyi, kabre sratle gtrn ifadesinden maksat; kiinin

ld kesinlikle anlaldktan sonra, hi beklemeden ve vakit geirmeden hemen

tekfin ve tehiz ilerine balamak mstehabtr.

nemli olan; lnn, rahat ve huzurlu bir ekilde gmlmesidir. nk lnn

cenaze namazn klan, cenazenin arkasndan giden ve l mezara defnedilinceye
kadar mezarn banda bekleyenler iin iki krat mkafat olduu ile ilgili hadis,
lnn dostlan ve ailesinin, lnn gmld srasnda hazr bulunmalarna iaret
etmektedir. Dolaysyla gnmzde uzak yerde oturan lnn dostlan ve ailesinin,

cenazeye katlmasn bir mddet beklemek, hem lye ve hem de lnn

yaknlarna saygy gerektirir.

17- Cenaze Namaz Klmann Ve Cenaze Arkasndan Yrmenin Fazileti

861- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kim, namaz khnncaya kadar bir cenazenin yannda bulunursa, onun iin bir krat
mkafat vardr. Kim de, cenaze, mezara konuluncaya kadar cenazenin banda
beklerse, onun iin iki krat mkafat vardr. Resulullah'a:
iki krat nedir? diye soruldu. O da:

iki krat, iki byk da gibidir buyurdu. 1209[1209]

862- Nfi'den rivayet edilmitir: Abdullah bn mer'e:
Ebu Hureyre:

Ben Resulullah (s.a.v.)'i Kim bir cenazenin arkasndan yrrse ona bir krat

mkafat vardr buyururken iittim diyor denildi. Bunun zerine Abdullah bn

Buhr, man 35, Ceniz 57, 58, 59; Ebu Dvud, Ceniz 40-41, 3168, 3169; Tirmiz, Ceniz 49, 1040; Nes,
Ceniz 79; bn Mce, Ceniz 34, 1539; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/401.

1209[1209]

mer:

Ebu Hureyre'de bize hadis rivayet etmede ok oluyor deyip e'ye birini

gndererek bu meseleyi sordurdu. Aie, bu konuda Ebu Hureyre'yi dorulad.

Bunun zerine Abdullah bn mer:

Dorusu biz cenazenin arkasndan yrmemekle pek ok kratlk ihsanlar almada

kusur ettik dedi. 1210[1210]
Aklama:

Bir mslmann cenazesi, Allah katnda ok muhteremdir. Vefat ettii andan

itibaren defnedilinceye kadar, cenazeye gerekli hizmetlerde bulunmak ok

faziletlidir. Yce Allah'n, cenazeye hizmet edenlere bol sevap vaat etmesi, asnda
cenazeye olan fadlu ihsannn bykln gsterir.
Krat:

Kelime olarak Denkin yansdr. Burada Nasip anlamnda kullanlmtr. l

olarak kullanlan Krafn, az ve kk deil, Allah katnda daha byk bir mkafat

olduunu ifade etmek iin iki byk da gibi ve baka bir rivayette ise Uhud da
gibi ifadeler kullanlmtr. Dolaysyla burada verilecek mkafatn bykl
anlatlmak istenilmektedir.

1210[1210]

Buhr, Ceniz 51, 58.

18- Bir Kimsenin Cenazesnn Yuz Knn Klmas Halinde O Kimse Hakknda
efaatlarn Kabul Edilmesi

863- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

mslmanlardan saylar yz kiiye ulaan bir cemaatn hepsi cenaze iin efaat
ederek cenaze namaz klarlarsa, bunlarn o kimse hakkndaki efaatlar muhakkak
kabul edilir. 1211[1211]

19- Bir Kimsenin Cenazesini Krk Kii Klarsa Kendilerine O Kimse Hakknda
efaata zin Verilmesi

864- Abdullah bn Abbs (r.a)'m azadhs Kureyb'ten rivayet edilmitir:

Abdullah bn Abbs'm, Mekke ile Medine arasnda bulunan Kudeyd^de yada

Usfn'da bir olu vefat etmiti. Bunun zerine Abdullah bn Abbs:

Ey Kureyb! Bak, olumun cenazesine ne kadar cemaat toplanm dedi. Kureyb der
ki:

Bunun zerine darya ktm. Bir de baktm ki, olunun cenazesine bir ok insan
toplanm. Bunu ona haber verdim. Abdullah bn Abbs:

Bu toplananlarn krk kii olduunu syleyebilir misin? diye sordu. Kureyb:

Evet diye cevap verdi. Abdullah bn Abbs:

yleyse cenazeyi musallaya karn. nk ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

1211[1211] Tirmiz,

Cenaiz 40, 1029; Nes, Cenaiz 78; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/266.

Hibir mslman kii yoktur ki, lp de Allah'a kesinlikle irk komayan krk kii
cenazesinde bulunup namazn klarsa Allah bunlarn o kimse hakkndaki efaatlarn
kabul eder buyururken iittim. 1212[1212]
Aklama:

Bu hadiste krk kiinin ihlasl bir ekilde, br mslmann cenaze namazn klmalar

neticesinde, Yce Allah'n onlarn cenaze namazn kldklar mslman kardeleri

hakknda yaptklar dualar kabul edecei ifade buyurulmaktadr. Dolaysyla bu

hadis, cenaze namaz klacak cemaatin en az krk kii olmasnn mstehablna

delalet etmektedir.

Aliyyu'l-Kari'nin aklamasna gre, krk kiinin duasnn kabul edilmesinin hikmeti;

Krk kiilik mslman bir cemaatin ierisinde mutlaka bir velinin bulunmasdr.

Bu hadis, bir nceki 857 nolu hadis ile saflk bir cemaatin zerine namaz kld
bir cenazenin gnahlarnn affedilip cennete gireceini ifade eden Mlik b. Hubeyre
hadisini

1213[1213]

aykr deildir. nk Nevev'nin de aklad gibi, htimal ki

Peygamber (s.a.v.)'e nce bir cenaze zerine namaz klan yz kiinin cenaze

hakkndaki dualarnn kabul edilecei bildirilmi, o da bunu mmetine haber

vermitir. Fakat bir sre sonra cenaze zerine namaz klan krk kiilik bir cemaatin

o cenaze hakkndaki dualarnn kabul edilecei kendisine bildirilince mmetine

bunu da haber vermi, daha sonra da kendisine saylan az bile olsa saflk bir

cemaatin namazn kldklar bir cenaze hakkndaki dualarnn kabul edilecekleri

haber verilince, mmetine bu mjdeyi de eritirmitir. 1214[1214]

Kd yz, bu konu ile ilgili olarak yle der;

Cenaze zerine namaz kldklar iin, dualarnn kabul edilecei vadedilen cemaatin

says hakknda deiik rakamlar ortaya koyan bu hadisler, eitli zamanlarda

Ebu Dvud, Cenaiz 41-42, 3170; bn Mce, Cenaiz 19, 1489; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/277.
Ebu Dvud, Cenaiz 38-39, 3166; Tirmiz, Cenaiz 40; bn Mce, Cenaiz 19.
1214[1214] Nevev, Mslim erhi, 7/16.
1212[1212]
1213[1213]

sorular soran kimselere cevap olmak zere sylenmi, Resuiullah (s.a.v.) herkese
sorusuna gre cevap vermitir. 1215[1215]

Hadiste yz kiinin duasnn kabul edileceinden bahsedilmesi, yz kiiden daha az

sayda bir cemaatin duasnn kabul edilemeyecei anlamna gelmeyecei gibi, krk

kiinin duasnn kabul edileceinden bahsedilmesi de saylan krk kiiden az olan

saflk bir cemaatin de, o cenaze hakkndaki dualarnn kabul edilemeyecei

anlamna gelmez. Binaenaleyh bu mevzuda gelen hadislerin hepsiyle amel edilebilir.

20- len Kimselerin Hayr Yada erle Anlmalar

865- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir cenaze geiriiirken onu hayrla yd edenler oldu. Bunun zerine Peygamber
(s.a.v.):

Vacip oldu, vacip oldu, vacip oldu buyurdu.

Baak bir cenaze geirilirken onu da erie yd edenler oldu. Bunun zerine
Peygamber (s.a.v.):

Vacip oldu, vacip oldu, vacip oldu buyurdu. mer:

Annem-babam sana feda olsun! Bir cenaze geirilirken cenaze hayrla yd olundu.
Sen:

Vacip oldu, vacip oldu, vacip oldu buyurdun. Baka bir cenaze geirilirken bu
cenaze erle yd olundu. Sen yine:

Vacip oldu, vacip oldu, vacip oldu buyurdun? dedi. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.):

Siz kimi hayrla yd ederseniz ona cennet ve kimi de erle yd ederseniz ona da

1215[1215]

Nevev, Mslim erhi, 7/16.

cehennem vacip olur. nk sizler Allah'n yeryzndeki ahitlerisiniz, sizler Allah'n

yeryzndeki ahitlerisiniz, sizler Allah'n yeryzndeki ahitlerisiniz buyurdu.
1216[1216]

Aklama:

Hadis, deiik lafzlarla gelmitir. Bu ekilde gelen lafzlarda, sahabiler; ller

hakknda iyi eyler ve kt eyler sylemektedirler. Ktienen hakknda Allah'a ve

Resulne buzeder, Allah'a isyan eder ve bu yolda alrd denildii baka

lafzlarda gemektedir.

Vacip oldu sz, birinci kimse hakknda cennetin vacip olduunu, ikinci kimse
hakknda ise cehennemin vacip olduunu ifade etmektedir.

Vacip olmak; sabit olmak, kesinlik kazanmak anlamna gelir.

l hakknda kt sz sylenmesi, baka hadislede yasakland halde burada izin

verilmi olmas, buradaki cenazenin, mnafk bir kimseye ait olmasndan dolaydr.
Nitekim Allah ve Resulne buzettii belirtilmitir. Ayrca sahabilerin bu szleri,
ahirette yaplacak hesap iin de, onlarn ahitleri konumuna gelmektedir.
21- Rahata Ermi Ve Kendisinden Krtulunm Kimse

866- Ebu Katde b. Rib' (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Resulullah (s.a.v.)'in yanndan bir cenaze geirildi. Bunun zerine Resulullah

(s.a.v.):

Rahata ermi yada kendisinden kurtulunmu buyurdu. Sahabiler:

1216[1216]

Buhr, Ceniz 85; Tirmiz, Cenaiz 63, 1058; Nes, Cenaiz 50; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 3/179, 186, 281.

Bu rahatlayan ve kendisinden kurtulunan ne demektir?' diye sordular. Resuiullah

(s.a.v.):

Mmin br kul, ldnde dnyann yorgunluundan rahata kavuur. Facir bir

kuldan ise insanlar, memleketler, aalar ve hayvanlar kurtulup rahata ererler
buyurdu.1217[1217]

Burada Mmin kuldan maksat; zellikle takva sahibi olan mmin kul kastedilmi
olabailecei gibi, her mmin de kastedilmi olabilir.

Facir bir kuldan maksat ise zellikle kafir veya genel anlamda btn asi kimseler
kastedilmi olabilir.

nsanlarn, len kimseden kurtulup rahata kavumalar, onun zulmnden

kurtulmakla olur. Memleketin rahata ermesi, mah mlk gasp ve yama etmesinden

ve hak inemesinden kurtulmakla olur. Aalarn rahat ise onlar gasp ederek,
kesmemekle yada meyvelerini almamakla olur. Hayvanlarn rahat, a susuz
kalmaktan ve tayamayacaklar yk yklemekten kurtulmalanyla dnlebilir.
22- Cenaze Namaznda Alnan Tekbirler

867- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Habe hkmdar Nec ld gn, onun ldn sahabilere

bildirdi. Onlar musallaya karp saf yapt. Necnin lm zerine drt tekbir
al(p gyabi cenaze namaz kld. 1218[1218]

868- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Habeistan hkmdar Necai vefat ettii gn lm haberini

Buhr, Rikk 42; Nes, Cenaiz 48; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/296, 302, 304.
Buhri, Ceniz 4, 55, 61, 65; Ebu Dvud, Ceniz 56-58, 3204; Tirmiz, Ceniz 37, 1022; Nes, Ceniz 76; bn
Mce, Ceniz 33, 1534; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/290, 381, 399.
1217[1217]
1218[1218]

bize bildirdi. Sonra da:

Kardeiniz iin balama dileyin buyurdu. 1219[1219]

869- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Habeistan hkmdar Necai Ashame'nin cenaze namazn kld

ve bu namazda drt tekbir getirdi. 1220[1220]

870- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Bugn Allah'n salih bir kulu olan Ashame/Necai vefat etti' buyurdu. Daha sonra
kalkp bize imam oldu ve onun cenaze namazn kldrd. 1221[1221]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.) burada Neca'nin lmn, gn gnne haber vermitir.

Nec, Habe mparatoru demektir. Niteki Roma mparatoruna Kayser, Trk

Hkmdarna Hakan denilirdi.

863 nolu hadiste de grld zere, Neca'nin ismi, Ashame'dir.

bn Sa'd'n Tabaktnda getiinde gre; Resulullah (s.a.v.), Hudeybiye'den

dndkten sonra hicretin 7. ylnda Amr b. Umeyye'yi Nec'ye eli olarak

gndermi, Nec'de Resulullah (s.a.v.)'in mektubunu alarak yzne srm,

tahtndan aaa inerek tevazu gstermek iin yere oturmu, sonra da mslman
olmu, mslman olduunu Resulullah (s.a.v.)'e de bildirmiti.
Buhr, Ceniz 61; Nes, Ceniz 27, 103.
Buhr, Ceniz 54, 55, 65, Menkbu'l-Ensar 38.
1221[1221] Buhr, Ceniz 54, 55, 65, Menkbu'I-Ensar 38.
1219[1219]
1220[1220]

Yalnz bu Neca'nin, Habeistan'a hicret eden mslmanlara sahip kp onlarn

Habeistan'da barnmalarna izin veren Nec mi, yoksa ondan sonra onun yerine
geen baka bir Nec mi olduu meselesi alimler arasnda tartma konusu
olmutur.

Ayrca bu hadiste, bir kimsenin ldrdn haber vermenin mubah olduu hkm

ortaya kmaktadr. Bu maksatla, gerek halk arasnda: Filanca kimse lmtr

diye seslenilmesi ve gerekse de eitli ekillerde insanlara duyurulmas caizdir.
nk byle yaplmakla, halkn cenazeye katlm salanm olur. mam A'zam Ebu
Hanife'ye gre de lm ilan etmekte bir saknca yoktur.
23- Kabirin Yannda Cenaze Namaz Klmak

871- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) yeni gmlm bir kabrin yanna varp cemaat da arkasnda saf
olup drt defa tekbir getirerek zerine cenaze namaz kld. 1222[1222]

872- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), bir kabrin yannda cenaze namaz kld. 1223[1223]

873- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Siyah bir kadn yada gen br kimse mescidin temizlik ilerine bakard. Resulullah
(s.a.v.) bir gn onu gremedi. Sahabilere, bu kadna yada gen kimseye ne oldu diye
sordu. Sahabiler:

Buhr, Ezan 161, Ceniz 5, 55, 56, 57, 60, 67, 70; Ebu Dvud, Ceniz 52-54, 3196; Tirmiz, Ceniz 47, 1037;
Nesi, Ceniz 94; bn Mce, Ceniz 32, 1530; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/224, 283, 338.
1223[1223] bn Mcc, Ceniz 32, 1531; Ahmed b. Habel, Msned, 3/130
1222[1222]

O, ld! dediler. Bunun zerine Resuiuah (s.a.v.):

Onun ldn bana bildirmeli deil miydiniz? buyurdu.

Hadisin ravisi der ki: Galiba sahabiler, bu kadnn yada gencin durumunu
kmsemilerdi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bana onun kabrini gsterin' buyurdu.

Sahabiler, ona, onun kabrini gsterdiler; O da kabrinin zerine cenaze namazn

kld. Sonra da:

Dorusu bu kabirler, sahipleri iin karanlkla doludur. Yce Allah benim namazm
sebebiyle kabirleri onlara aydnlatr buyurdu. 1224[1224]
874- Abdtrrahman b. Ebi Leyl'dan rivayet edilmitir:

Zeyd b. Erkam, cenaze namazlarmzda drt tekbir alrd. Bir cenaze namaznda be
tekbir ald. Bunu ona sordum. O da:

Resulullah (s.a.v.) be tekbir ahrd diye cevap verdi. 1225[1225]

Aklama:

Burada cenaze namaznda bulunmayan bir kimsenin, cenazenin kabrine giderek

kabrin zerine namaz klmasnn caiz olduunu ifade etmektedir. Yalnz bu

mddetin, ne kadar devam ettii meselesi, alimler arasnda ihtilafldr.

Hanefilere gre; namaz klnmadan defnedilen bir kimsenin, henz cesedinin

Buhri, Salat 72, 74, Ceniz 67; Ebu Dvud, Ceniz 55-57, 3203; bn Mce, Ceniz 32, 1527.
Ebu Dvud, Ceniz 52-54, 3197; Tirmiz, Cenaiz 37, 1023; Nes, Cenaiz 76; bn Mce, Ceniz 25, 1505; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 4/267, 372.

1224[1224]
1225[1225]

ryp dalmadina zann- gab hasl olursa, onun kabri zerine namaz klnr.
Fakat cesedin rdne kanaat getirilirse, kabri zerine asla namaz klnmaz.

Ayrca kabir zerine namaz klmann, Peygamber (s.a.v.)'e ait zel bir durum olduu
ileri srlmse de, bu gr, Eer bu, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in sadece kendisine

ait zel bir durum olsayd sahabilerini kabir zerine namaz klmaktan yasaklard
denilerek reddedilmitir.

Kad yz (. 544/1149)'n ifadesine gre; sahabe-i kiram, cenaze namaznda ka

tekbir alaca konusunda ihtilafa dm, tekbirden dokuz tekbire kadar

deien saylarda tekbir alnabileceine dair eitli grler ileri srmlerse de,

bn Abdilberr (. 463/1071)'in de dedii gibi, sonradan drt tekbir alnaca

konusunda icma meydana gelmitir. Fkh alimleri, Badat, Basra, Kfe, Medine gibi

mehur kltr merkezlerindeki fetva ehli de bu konuda ittifak etmilerdir. nk

bu konuda gelen sahih hadislerden elde edilen sonu budur. Bununla birlikte bu
grn dnda kalan aykr grlere iltifat edilmemelidir.
24- Cenaze iin Ayaa Kalkma

875- mir b. Reba (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cenazeyi grdnz zaman, sizi geride brakana kadar yada yere konuluna kadar
ayaa kalkn. 1226[1226]

876- mir b. Reba (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi cenazeyi grdnde onunla birlikte yrmeyecekse cenaze onu geride

1226[1226]

Buhar, Ceniz 47.

brakana kadar yada geride brakmadan, yere konana kadar ayakta dursun. 1227[1227]

877- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir cenazenin arkasndan gittiiniz zaman o cenaze yere konulmadan oturmayn.

1228[1228]

878- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Br cenaze geti. Resulullah (s.a.v.) onun iin ayaa kalkt. Onunla birlikte biz de
ayaa kalkp:

Ey Allah'n resul! Bu cenaze, yahudi bir kadna aittir dedik. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):

Dorusu lm, korkun bir durumdur. Dolaysyla bir cenaze grdnzde ayaa
kalkn! buyurdu. 1229[1229]
879- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) ile sahabileri, bir yahudi cenazesi, ta grnmez oluncaya kadar
ayakta durdular. 1230[1230]

880- Abdurrahman b. Ebi Leyl'dan rivayet edilmitir:

Kays b. Sa'd ile Sehl b. Huneyf, Kdisyye savanda bulunmulard. Bir gn

Buhr, Ceniz 47, 48; Ebu Dvud, Ceniz 42-43, 3172; Tirmiz, Ceniz 51, 1042; Nes, Ceniz 45; bn Mce,
Ceniz 35, 1542; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/445
1228[1228] Buhr, Ceniz 49; Tirmiz, Ceniz 51, 1043; Nes, Ceniz 44, 45, 80; Ahmed b. Han-bel, Msned, 3/25, 41, 48,
51.
1229[1229] Buhr, Ceniz 49; Ebu Dvud, Cenaiz 42-43, 3174; Nes, Cenaiz 46; Ahmed b. Hanbel Msned, 3/319, 334,
354.
1230[1230] Nes, Cenaiz 47; Ahmed b. Hanbel, Msned. 3/295, 329, 346.
1227[1227]

yanlarndan bir cenaze geti. Bunun zerine derhal ayaa kalktlar. Onlara:
Bu cenaze, yerli halka aittir denildi. Onlar:

Resulullah (s.a.v.)'in yanndan bir cenaze gemiti. O da ayaa kalkt. Ona, bu

cenazenin bir yahudi adama ait olduu sylenildi. O da:

O, yaayp len) bir can/insan deil mi? buyurdu dediler. 1231[1231]

Aklama: Burada bir yerde otururken oradan bir cenazenin gemekte olduunu
gren kimselerin, hemen ayaa kalkmalan ve cenaze yanlarndan geip gidinceye

kadar yada onlar geride brakmadan nce omuzlardan indirilip yere konuncaya
kadar ayakta durmalan emredilin ektedir.

Yalnz bu ayaa kalkma eylemi, ly tazim iin deildir. lmn dehetli ve

korkun bir olay olduunu ortaya koymak iindir. Bu grte olanlar ierisinde; Hz.
mer, Abdullah bn Mes'ud, Ebu Musa el-E'ar'de bulunmaktadr.
25- Cenaze iin Ayaa Kalkmann Hkmnn Kaldrlmas

881- Vkd b. Amr b. Sad b. Muz'dan rivayet edilmitir:

Biz, bir cenaze iin ayakta dururken Nfi b. Cbeyr beni grd. O, ayakta durmayp
oturmu, cenazenin yere indirilmesini bekliyordu. Bana:
Niin ayakta duruyorsun? dedi. Ben de:

Cenazenin yere indirilmesini bekliyorum. nk Ebu Sad el-Hudr bu konuda

hadis rivayet ediyor dedim. Bunun zerine Nfi' b. Cbeyr:

Bana; Mes'ud b. Hakem, Ali b. Ebi Tlib (r.a)'tan naklen rivayet ettiine gre, Ali:
1231[1231]

Buhr, Ceniz 50; Nes, Cenaiz 46.

Resulullah (s.a.v.) (cenaze iin nceleri) ayaa kalkmt, sonra kalkmay brakp
oturdu dedi. 1232[1232]
Aklama:

Hadis, cenaze geerken ayaa kalkmann hkmnn kaldrldn syleyen

cunhurun delilidir. Bununla ilgili aklama iin 972 nolu hadisin aklamasna
baknz.

26- Cenaze Namaznda l iin Okunan Dua

882- Avf b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'i bir cenazenin namazn klarken yle dua ettiini iittim;

Allahmme'fir lehu ve'rhamhu va'fu anhu ve fihi ve erkim nuzulehu ve vessi'

mudhalehu ve'silhu bi m in ve selcin ve beredin ve nekkihi mine'l-haty kem
yunakk's-sevbu'l-ebyedu mine'd-denesi ve ebdilhu dren hayran min drihi ve ehlen
hayran min ehlihi ve zevcen hayran min zevcihi ve khi ftncte'l-kabri ve azbe'n-nr;
Allahm Bu kimseyi bala, ona merhamet eyle, her trl ktlklerden uzak eyle.
Bunu affeyle, vard yerde ona ikramda bulun. Girdii yeri (kabri)ni genilet. Onu
suyla, kar ve doluyla yka. Onu, beyaz elbiseyi kirden temizlediin gibi gnahlarndan
da ylece temizle. Ona dnyadaki yurdunun yerine daha hayrl bir yurt, ailesinin
yerine daha hayrl bir aile ve hanmnn yerine daha hayrl bir hanm ihsan eyle. Onu,
kabir fitnesinden ve cehennem azabndan koru!.
Avf der ki:

Resulullah (s.a.v.)'in o cenazeye yapt bu duadan dolay Keke bu cenaze ben

Ebu Dvud, Ceniz 42-43, 3175; Tirmiz, Ceniz 52, 1044; Nes, Ceniz 47; bn Mce, Ceniz 35, 1544; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 1/82.

1232[1232]

olaydm' diye temenni ettim dedi. 1233[1233]

Aklama:

Bu hadis, cenaze namaznda dua okunacana, dua okumann mstehab olduuna

ve cenaze namaznda duann sesli okunacam delalet etmektedir.
Hanefilere gre cenaze namaznda Kur'an okunmaz.

Bu, Resulullah (s.a.v.)'in cenaze namaznda okuduu dulardan biridir. nk

Resulullah (s.a.v.) cenaze namaznda eitli dualar okumutur.

27- Cenaze Namaz Klmak iin mamn, Cenazenin Neresine Doru Duraca
Meselesi

883- Semure b. Cndub (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Lohusa halindeyken vefat eden (Ensar'dan) Umm Ka'b adndaki kadnn cenaze
namazn Peygamber (s.a.v.)'in arkasnda kldm. Resulullah (s.a.v.), cenaze
namazn klmak iin cenazenin tam orta hizasna doru durdu. 1234[1234]
Aklama:

Hadisin metninde geen vesetah kelimesinden maksat; bazlarna gre lnn

kalalardr, bazlarna gre ise lnn gs ksmdr.

Hanefilere gre; vcudun ortas, Gs ksmdr. Ba ve ayaklar, vcuddan

Tirmiz, Cenaiz 38, 1025; Nes, Taharet 50, Cenaiz 77; bn Mce, Ceaiz 23, 1500; Ahmed b. Hanbel, Msned,
6/23, 28.
1234[1234] Buhri, Hayz 29, Ceniz 63, 64; Ebu Dvud, Ceniz 51-53, 3195; Tirmiz, Ceniz 45, 1035; Nes, Ceniz 75;
bn Mce, Ceniz 21 1493; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/19.
1233[1233]

saylmaz. Esas vcudu tekil eden ksm, kasklar ile boyun kk arasnda kain
ksmdr. Bu ksmn ortas da, hi kukusuz gstr.

Bu bakmdan hem vcudun her tarafnn namazdan payn eit olarak almas iin,
hem de lim ile hikmet madeni olan kalbe yakn olmak iin imam, cenaze namazn
klarken lnn gs hizasnda durur.

Her ne kadar Ebu Dvud, Ceniz 51-53, 3195; Tirmiz, Ceniz 45; bn Mce, Ceniz

21'de geen Enes hadisinde; erkein namazn kldrrken cenazenin ba tarafnda,

kadnn cenazesini kldrrken de kalalar tarafnda durduu ifade ediliyorsa da,
aslnda bu farkllk, ravinin yanlmasndan barettir.

Aslnda Enes, her iki cenazede de lnn gs hizasnda durmutur. Fakat erkein

cenazseinde biraz ba tarafa doru, kadnn cenazesinde de biraz kala tarafna

doru meylettii iin, ravi, bu iki durumun birbirinden tamamen farkl olduunu
zannetmi ve kendi kanaatini rivayet etmitir. 1235[1235]

Lohusa halinde iken len kadn, her ne kadar ehidse de, cenaze namaz klnmadan

kabre konulmaz. Cenaze namaz klnmadan kabre konulup konulamayaca

konusunda ihtilaf sz konusu olan ehid, Allah yolunda len ehiddir.

28- Cenaze Namaz Klan Kimsenin, Namazdan Sonra Bir Vastaya Binmesi

884- Semure bn Cndub (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), bn Dahdh'n cenaze namazn kld. Sonra ona, plak bir at

getirildi. At, bir adam tuttu. Resulullah (s.a.v.)'de ata bindi. Derken at ahlanmaya
balad. Biz onu takip edip arkasndan kouyorduk. Bu srada cemaattan biri,
Peygamber (s.a.v.):

Cennette, bn Dahdah iin aslm yada sarktlm nice hurma salkmlar vardr

1235[1235]

B.k.z: Ksn, Bedayiu's-Senai, 1/312

buyurdu dedi. 1236[1236]

Aklama:

bn Dahdh'n asl ismi bilinmemektedir. Bazlar ondan Ebu Da'hdah diye bahsetmektedir.

Burada Resulullah (s.a.v.)'in cenaze namazn kldktan sonra bir hayvana bindii
belirtilmektedir.

mam Malik, mam afi ile mam Ahmed'e. gre cenazeyi yryerek uurlamak
mste-hab, bir hayvana yada bir vastaya binerek uurlamak ise mekruhtur.

Hanefilere gre cenazeyi uurlarken cenazenin arkasndan bir vastayla gitmekte

bir saknca yoktur.

29- Kabir erisinde Lahid Oymak Ve lnn Etrafna Kerpi Dizmek

885. Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Sa'd b. Ebi Vakks, lm deinde:

Benim iin kabrimin kble tarafnda bir lahid an. Beni onun ierisine

koyduunuzda benim yan tarafma, Resulullah (s.a.v.)'e yapld gibi kerpiler dikip
gzelce sralayn dedi. 1237[1237]

Ebu Dvud, Cenaiz 43-44, 3178; Tirmiz, Cenaiz 29, 1013, 1014; Nes, Cenaiz 95; Ahmed b. Hanbel, Msned,
5/90, 95, 102.
1237[1237] Nes, Cenaiz 85; bn Mce, Ceniz 39 (1556); Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/169, 184.
1236[1236]

Lahd:

Kabrin kble tarafndan altna doru oymaya denir. akk: Kabrin dibini dere gibi
oymaya denir.

Resulullah (s.a.v.)'e lahd yaplm ve zerine onbir tane kerpi dizilmitir. mmeti
hakknda da mstehab olan uygulama bu ekildedir.
30. Kabre Kadife Koymak

886- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'m kabrine krmz bir kadife konuldu. 1238[1238]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)in srtna aldna ve altna koyduu br kadifesi vard. Resulullah

(s.a.v.) vefat edince, hizmetisi akran, bu kadifeyi, Resulullah (s.a.v.)'den baka hi

kimsenin giymesini istemediinden tr bu kadifeyi, Resulullah (s.a.v.)'in kabrine
koymutur.

afiiler ile dier alimler; kabrin ierisinde lnn altna kadife gibi eyler koymay
mekruh kabul etmilerdir.

31- Yerle Ayn Hizada Bulunan Kabrin Yerle Bir Edilmesi

1238[1238] Tirmiz,

Cenaiz 55, 1048; Nes, Cenaz 88; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/228, 355.

887- Smme b. ufeyy'den rivayet edilmitir:

Biz, Fudle bn Ubeyd'in maiyetinde Rum diyarmdaki Rodos (adasn)da bulunuyorduk. Derken bir arkadamz vefat etti. Bunun zerine Fudle bn Ubeyd, onun
gmlp kabrinin yerle ayn hizada yaplmasn emretti. Sonra da:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'i;

Kabirlerin yerle ayn hizada yaplmasn emrederken iittim dedi. 1239[1239]

Rodos, Muaviye dneminde hicretin 53. ylnda fethedilmitir. Olu Yezid

dneminde kafirlerin eline gemitir. Sonra II. Selim zamannda tekrar
mslmanlarn ellerline gemitir. Bugn Yunanistan'n elindedir.
Aklama:

Hadis, kabirlerin yer seviyesinden yksek yaplmasnn caiz olmadna delalet

etmektedir.

mam Ahmed, mam Malik ile mam afi'nin arkadalarndan bir ksm, kabirleri,
msaade

edilen

sylemilerdir.

miktardan

daha

fazla

ykseltmenin

haram

olduunu

Hanefiler bu konuda gelen hadislere dayanarak kabrin stne bir kar

yksekliinde toprak ylmasnda bir saknca olmadn sylemilerdir.

Hanefilere gre ihtiya hasl olduunda kabrin zerine yaz yazmakta bir saknca
yoktur.

888- Ebu'I-Heyyc el-Esedden rivayet edilmitir:

Alib. Ebi Tlib, bana:

1239[1239]

Ebu Dvud. Ceniz 66-68, 3219; Nes, Cenaiz 99; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/18, 21.

Resulullah (s.a.v.)'in beni gnderdii bir ie ben de seni gndereyim mi? Yok
etmediin hibir heykel ve yer stnde ykselmi iken dmdz etmediin hibir
kabir brakmayasn! dedi. 1240[1240]

Hz. Peygamber (s.a.v.), Ali'yi, haddinden fazla ykseltilmi olan kabirleri yer

seviyesine indirmekle grevlendirmi Hz. Ali de bu grevi yerine getirdii gibi, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in vefatndan sonra da bu grevi unutmam ve devaml olarak

yerine getirilmesi iin gereken gayreti gstermi, kendisi bizzat bu grevi yerine
getiremeyeceini anlad zaman bakalarm grevlendirerek bu mesuliyetten
kurtulmutur.

32- Kabri Kirelemenin Ve Kabir zerine Bina Yapmann Yasak Olmas

889- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) kabrin kirelenmesini, zerine oturulmasn ve zerine bina

yaplmasn yasaklad. 1241[1241]

33- Kabir zerine Oturmann Ve Kabir zerinde Namaz Klmann Yasak

Olmas

890- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisinin bir kor stne oturup da o korun, elbisesine ve cildine sirayetle
vcudunu yakmas, kabir zerine oturmasndan daha hayrldr. 1242[1242]
1240[1240]

96, 128.

Ebu Dvud, Ceniz 66-68, 3218; Tirmiz, Cenaiz 56, 1049; Nes, Cenaiz 99; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/89,

Ebu Dvud, Cenaiz 70-72, 3225, 3226; Tirmiz, Cenaiz 58, 1052; Nes, Cenaiz 96, 97; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 3/295, 339.
1242[1242] Ebu Dvud, Cenaiz 71-73, 3228; Nes, Cenaiz 105; bn Mcc, Cenaiz 45, 1566; Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/311, 444, 528.
1241[1241]

891- Ebu Mersed el-Ganev (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah {s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kabirlerin zerine oturmayn ve onlara doru namaz klmayn. 1243[1243]

34- Cenaze Namaznn Mescitte Klnmas

892. Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Sa'd b. Ebi Vakks vefat edince Peygamber (s.a.v.)'in hanmlar, cenazenin mescide

getirilip kendilerinin de onun cenaze namazn klacaklarn (bildirmek zere

cenaze sahiplerine) haber yolladlar. Bunun zerine cenaze sahipleri, onlarn

dediklerini yaptlar. Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarnn, onun cenaze namazn
klmalar iin cenaze onlarn odalarnn nnde durduruldu. Daha sonra cenaze,
oturaklar tarafna doru bulunan cenazeler kapsndan darya karld. Derken
insanlarn bunu aypladklarna dair haber onlara ulat. nk insanlar:

Cenazeler mescide sokulmamalyd diyorlard. Dolaysyla bu haber, ie'ye ulat.

ie:

nsanlar bilgileri olmayan bir konuyu ayplamada ne kadar hzl davranyorlar. Bir
cenazenin mescide uratlmasndan dolay bizi ayplamlar. Halbuki Resulullah
(s.a.v.), Sheyl b. Beyd'nn cenaze namazn ancak mescidin ierisinde klmt! dedi.
1244[1244]

35- Kabristana Giderken Okunacak Dualar Ve Orada Yatanlara Dua Etme

Ebu Dvud, Cenaiz 71-73, 3229; Tirmiz, Cenaiz 57, 1050, 1051; Nes, Kble 11; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 4/135.
1244[1244] Ebu Dvud. Cenaiz 49-50, 3189; Tirmiz, Cenaiz 44, 1036; Nes, Cenaiz 70; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/79,
133, 169.
1243[1243]

893- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Aie'nin yannda geceledii zaman gecenin sonunda Medine

kabristan Bak'ya kp orada:

Es-Selmu aleykum dre kavmin mu'minne ve etkum m tadne aden

mueccelne ve inn inallhu bi-kum lhikne. Allahmme'fir liehli Bakt'larkad; Ey Mminler diyar! Selm sizin zerinize olsun! Size yarn verilecei vaad
olunan ey verilmitir. bekletilmektesiniz, inallah biz de size katlacaz. Allahm!
Bak'i arkad'da yatanlari bala! buyururdu. 1245[1245]
894- Breyde (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), sahabiler kabristana ktklar zaman onlara nasl ne syleyeceklerini retirdi. Onlardan birisi:

Es-Selmu aleykum ehle'd-diyri mine'l-m'minne ve'l-muslimne ve inn

inallhu le-Ihikne es'elullhe len ve lekumui-fiyyete; Selam size ey bu diyarn

m'min ve mslman halk! Bizler de inallah yaknda size katlacaz. Allah'tan

bize ve size afiyet dilerim! derdi. 1246[1246]
Aklama:

Hadis, kabir ziyaretine gidildiinde yada oradan geilirken bu duay yapman

mstehab olduuna delalet etmektedir.

Malikiler dnda Hanefilere, afiilere ve Hanbelilere gre mezar banda yada

mezarla girildiinde Kur'an okmakta bir saknca yoktur, hatta mstehabtr.
Sadece Malikilere gre mezar banda Kur'an okumak mekruhtur.

Hanbeli mezhebi kitaplannn nde gelenleri ierisinde yer alan Munde konuyla

1245[1245]
1246[1246]

Nes, Cenaiz 103; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/180.

Nes, Cenaiz 103; bn Mce, Cenaiz 36 1547.

ilgili olarak u ifadeler yer almaktadr: mam Ahemd'in yle dedii rivayet
edilmitir: Mezarla girdiin zaman defa Ayetel'-Krs ile hlas suresini oku.
Sonra da:

Allahm! Bunun sevab, u mezarlk halknadr de. llere dua, istifar, sadaka ve

hac gibi hayrl ilerin sevabnn balanmasnda bir gr ayrl bilmiyoruz.

Ahmed:

lye, hayrn her eidi ular. nk bu hususta rivayet edilen naslar vardr
demitir.

36. Peygamber (s.a.v.)in, Annesinin Kabrini Ziyaret iin Allah'tan zin

stemesi

895- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), annesinin kabrini ziyaret edip alad. Beraberindekileri de

alatt. Sonra:

Annemin balanmas iin Rabbimden izin istedim. Fakat bana izin verilmedi.
Kabrini ziyaret etmek iin izin istedim. Bu konuda bana izin verildi. Dolaysyla sizler
de kabirleri ziyaret edin. nk kabirleri ziyaret etmek, lm hatrlatr buyurdu.
1247[1247]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in anne ve babasnn durumu ile ilgili olarak 145 nolu hadisin
aklamasna bakabilirsiniz.
1247[1247]

Ebu Dvud, Cenaiz 75-77, 3234; Nes, Cenaiz 101; bn Mce, Cenaiz 47, 1569, 48, 1572.

896- Breyde (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Ben sizi kabirleri ziyaret etmeyi yasaklamtm. Artk onlar ziyaret edin. Kurban
etlerini gnden fazla tutmay da yasaklamtm. Artk onlar da uygun grdnz
zamana kadar tutun. Deri kaplarn dnda kalan btn kaplara ra koymanz da
yasaklamtm. Bundan byle btn kaplardan ra ebilirsiniz. Sadece sarholuk
veren ikileri imeyin. 1248[1248]

Aklama:

Bu hadiste, u eyin, slam'n ilk zamanlarnda yasaklanp sonradan yasa

gerektiren swebep ve sakncalar ortadan kalknca bu yasaklann da hkm

yrrlkten kaldrld ifade edilmektedir:

1- Kabir ziyareti: slm'n ilk yllan, mslmanlarn cahiliye detlerinden yeni

kurtulmaya altklar bir dnem olduu iin Rasl-i Zian Efendimiz mslmanlar

kabir ziyareti esnasndaki slm d davranlardan korumak amacyla, slm'n

onlarn kalplerine ve itimai hayatlarna yerleip onlara tam manasyla hkim

olmasna kadar kabir ziyaretini yasaklamt. slam hkmler onlarn hayatna

iyice hkim olduktan sonra, kabir ziyareti iin gereken dab ve erkna riayet etmek

artyla, isteyen kabirleri ziyaret etsin fakat ziyaret esnasnda sakn kt sz

sylemeyiniz. 1249[1249]

2- Kurban etlerinin gnden fazla bekletilmesi: slam'n ilk yllarnda bir kurban

bayramnda fakir fukarann kurban eti toplamak iin topluluklar halinde Medine'ye

akn ettiklerini gren Resulullah (s.a.v.), gelen kimselerin ellerinin bo dnmemesi

iin

kurban

sahiplerinin

ellerinde

gnlk

et

ihtiyacndan

fazla

et

Ebu Dvud, Eribe 7, 3698; Nes, Ceniz 100, bahaya 36.

Mslim, Ceniz 106, Edahi 37; Eb Dvd, Eribe 7; Tirmz, Ceniz 7; Nes, Ceniz 100, Dahaya 39, Eribe
40; bn Mce, Ceniz 47; Ahmed b. Hanbel, 145, 452, III, 38, 63, ,66, 237, 250, V, 350, 355-357, 359, 361.
1248[1248]
1249[1249]

bulundurmalarn yasaklam, bir yl sonra szkonusu fakir kimselerin Medine'ye

gelmemesinden dolay bu yasa kaldrmtr. Bu yasan kalktna; Hz. Aie hadisi
1250[1250]ve

bu Breyde hadisi delil olarak getirilmitir.

3- nce deriden yaplm kaplar dndaki kaplarn ra kab olarak kullanlmas:

Abdulkays heyeti mslman olmak iin geldiinde Resulullah (s.a.v.), onlara, ra

yapmada kullandklar u kaplar kullanmalarn) yasaklad: Dubb su kabandan

yaplm testiler, Hantem topraktan yaplm kp, Mzeffet ii ziftle yada katranla
cilalanm kap, Nakr hurma kknden ayrlan anak kaplar yasaklamt. Daha

sonra bu yasa, Breyde hadisiyle yrrlkten kaldrmtr. Ebu Hanfe, afi ve

alimlerin ounun gr de bu ekildedir. Abdulkays heyeti ve bu kaplarn

yasaklanmas ile ilgili olarak 21 nolu hadise bakabilirsiniz.

37- ntihar Eden Kimsenin Cenaze Namazn Klmay Terk Etme

897- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'e, kendini oklaryla ldren bir adam getirildi. O da, o kimsenin
cenaze namazn klmad. 1251[1251]
Aklama:

ntihann helal olduuna inanarak bir ekilde canna kyan kimse ebedi

cehennemliktir. nk bu kimse, canna kymay helal grmektedir. Bu sebeple de

ebedi cehennemde kalmay hak etmektedir. Fakat nefsine uyarak intihar eden

kimse ise ebed cehennemlik deildir. Bunlar hakknda cehennemde ebedi kalmak,
Buhr Hudud, 31; Mslim, Cihad 49, Edahi 28-29; Ebu Dvud, Dahaya 9-10, mare 19; Muvatta; Dahaya 7;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/56, 6/51, Nbeye hadisi bn Mce, Edahi 16; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/76.
1251[1251] Nes, Cenaiz 68.
1250[1250]

uzun mddet orada yanmaktan kinayedir. 1252[1252]

Ayrca Allah Rasulu bu hadisinde, eitli metotlarla canna kyan kimsenin yapt
bu iin, son derece irkin bir eylem olduuna dikkat ekmekte ve inananlar bu tr

eylemlerden sakndrmak terhib iin iddetli bir cehennem azab tehdidinde

bulunmutur.

1252[1252]

B.k.z: Ahmed Davudolu, Sahh-i Mslim Tercme ve erhi, Snmez Yaynlan, stanbul 1973, 1/424-426.

II. SAHH- MSLM MUHTASARI ................................................................................................................ 18

12- Zekt Blm ...................................................................................................................................... 18

1- r Yada Yarm r Gereken eyler ...................................................................................... 20

2- Mslmann, Klesi le At in Zekatn Gerekmemesi ...................................................... 20
3- Zekat Zaman Gelmeden nce Verme Ve Zekat Vermekten Kanma ....................... 21

4- Mslmanlara Hurma le Arpadan Ftr Sadakas Vermenin Vacip Olmas............. 21

5- Ftr Sadakasnn Bayram Namazndan nce Verilmesi ................................................... 22
6- Zekat Vermeyen Kimsenin Gnah .............................................................................................. 23

7- Zekat Toplayan Memurlar (lerini Kolaylatrmak Suretiyle Onlar) Honut

Etmek .............................................................................................................................................................. 24

8- Zekat Vermeyen Kimselerin Ar Cezaya arptrlmas .................................................... 24

9- Sadaka Vermeye Tevik Etme ........................................................................................................ 24

10- Mal Biriktirip Hapsedenler le Bunlar zerindeki Gnahn Arl ........................ 25

11- nfak Etmeye Tevik Ve nfak Eden Kimseye, Verdiinin Yerine Mal Verilmesini
Mjdeleme .................................................................................................................................................... 25
nfak: ................................................................................................................................................................ 25
12- Aile Bireylerine Ve Eli Altnda alanlara nfak Etmenin Fazileti le Onlar

Perian Edenin Yada Nafakalarn Vermeyenin Gnah ......................................................... 26

13- nfak Vermeye; nce Kendinden Balayarak, Sonra Aile Fertlerine, Sonra Da
Akrabalara Verme ..................................................................................................................................... 27

Mdebber: ..................................................................................................................................................... 27
14- Nafaka le Sadakay; Akrabaya, Hanmna, ocuklarna Ve Mrik Bile Olsalar

Anne-Babaya Vermenin Fazileti......................................................................................................... 27

15- len Kimse Adna Verilen Sadaka Sevabnn lye Ulamas ..................................... 29
16- Yaplan Her Trl yilie Sadaka Ad Verilmesi ............................................................. 29
Sadaka:............................................................................................................................................................ 29
17- Maln nfak Eden Kimse le Etmeyen Kimsenin Durumu ............................................. 31

18- Sadakay Kabul Edecek Kimselere, Kt Zaman Meydana Gelmeden nce Onlara
Sadaka Vermeye Tevik ......................................................................................................................... 32
19- Helal Kazantan Verilen Sadakann Kabul Ve Sevabnn Artrlmas .................... 32
20- Yarm Bir Hurma Veya Gzel Bir Szle De Olsa Sadakaya Tevik Ve Sadakann

Cehennemden Koruyan Bir Perde Olmas ..................................................................................... 33

21- cretle Yk Tayarak Sadaka Vermek Ve Sadaka Veren Kimseyi (Az Verdi Diye)

Kmsemekten Kesinlikle Kanmak ............................................................................................ 34

22- Samal Hayvanlar Bir Mddetliine Bir Kimseye Kullanmak zere Emaneten

Verilip Sonra O Hayvanlarn Tekrar Sahibine ade Edilmesinin Fazileti ....................... 34

23- Cmert Kimse lecimri Kimsenin Misali................................................................................. 34
24- Sadaka, Layk Olmayan Kimselerin Eline Gese De Sadaka Veren in Sevabn

Gereklemesi ............................................................................................................................................. 35
25- Gvenilir Vekil, Mal Sahibinin Malndan Ve Kadnda Kocasnn Malndan,

Bunlarn Ak Ve rfi zinleriyle Zararsz Bir ekilde Sadaka Verdiklerinde Bunlara

Sevab Olmas................................................................................................................................................ 35

26- El Altnda alan Kimsenin, Efendisinin Malndan nfak Etmesi ........................... 36

27- Sadaka le Hayr lerini Biraraya Getiren Kimseler ......................................................... 36
28- nfak Etmeye Tevik Ve Cimriliin Ktlenmesi ............................................................... 37

29- Az Bir ey De Olsa Sadaka Vermeye Tevik Ve Az eyi Kk Grerek

Vermekten ekinmemek Gerektii Meselesi ............................................................................... 37

30- Sadakay Gizli Vermenin Fazileti ............................................................................................... 37

31- Sadakann En Faziletlisinin, Shhatli Kimsenin le Mala ok Dkn Olan

Kimsenin Sadakas Olduu Meselesi ................................................................................................ 38

32- Veren Elin, Alan Elden Daha Hayrl Olmas .......................................................................... 39

33- Dilenmenin Yasak Olmas ............................................................................................................. 39
34- Geinecek Bir ey Bulamayan Ve Haln Anlayp Ta Kendisine Sadaka Veren

Bulunmayan Fakir Kimse ...................................................................................................................... 39

35- nsanlar in Dilenmenin irkinlii .......................................................................................... 40
Biat: .................................................................................................................................................................. 41
36- Dilenmeleri Helal Olan Kimseler ............................................................................................... 41
37- stemeden Ve Gz Dikmeden Kendisine Bir ey Verilen Kimsenin Onu Almasnn

Mubah Olmas ............................................................................................................................................. 41

38- Dnyaya Kar Hrsl Olmann Mekruh Olmas ................................................................... 41
39- Adem Olunun ki Vadi Dolusu Mal Olsa, Bir ncsn stemesi ...................... 42
40- Zenginliin, Mal okluundan baret Olmamas ................................................................ 42
41- Bol Bol Verilen Dnya Nimetlerinden Korkma................................................................... 43
42- Bir ey stememenin Ve Sabrn Fazileti ................................................................................. 43
43- htiyaca Yeten Rzk Ve Kanaat ................................................................................................... 43
44- irkin Ve Kaba fadelerle Bir eyler steyen Kim-Sfcye, Bir Bata Bulunma.... 44
Necran: ........................................................................................................................................................... 45
45- mannda Sebat Etmede Endie Edilen Kimselere (mann Salamlatrmak

Maksadyla) Atiyye Verilmesi .............................................................................................................. 45

46- Mslmanln Srdrmesinden Endie Edilen Kimselere (=Meellefe-i Kulb),

mann Salamlatrmak Maksadyla Bata Bulunulmas Ve man Kuvvetli Olan
Kimselere se Sabr Tavsiye Edilmesi .............................................................................................. 45

47- Hariciler Ve Onlarn zellikleri .................................................................................................. 47

48- Haricilerle Savamaya Tevik ..................................................................................................... 48
49- Haricilerin, nsanlarn Ve Yaratklarn En Kts Olduklar ....................................... 49

50- Resulullah (s.a.v.) le Hasm Oullar Ve Muttalib Oullarndan Oluan Ailesinin

Sadaka Almasnn Haram Olmas....................................................................................................... 49

51- Resulullah (s.a.v.)'in Ev Halkndan Olanlarn Sadaka Memuru Olarak

altrlmamas ......................................................................................................................................... 50
52- Hediye Veren Kimse, Verdii Hediyeyi Sadaka Yoluyla Elde Etse Bile Peygamber

(s.a.v.)e, Him Oullarna Ve Muttalib ullarna Hediye Almalarnn Mubah

Olmas, Kendisine Sadaka Verilen Kimse Sadakay Eline Ald Zaman O eyde
Sadaka zellii Kalkp Sadaka Almak Haram Olan Kiilerin Her Birine Helal Olmas

............................................................................................................................................................................ 51

53- Peygamber (s.a.v.)'in Hediyeyi Kabul Etmesi, Sadakay se Reddetmesi ............... 51

54- Sadaka Veren Kimseye Dua Etme ............................................................................................. 52
55- Haram Bir ey stemedike Zekat Memurunu Honut Etme ....................................... 52

13. SYAM (ORU) BLM .......................................................................................................................... 52

1- Ramazan Aynn Fazileti ................................................................................................................... 52

2- Hilalin Grlmesiyle Ramazan Orucunun Farz Olmas, Yine Hilalin Grlmesiyle

Bayram Yaplmas, Ayn Banda Veya Sonunda Hava Bulutlu Olursa Ramazan
Aynn Otuz Gn zerinden Tamamlanmas ................................................................................ 53
3- Ramazandan Bir Veya ki Gn nce Oru Tutmann Yasaklamas .............................. 53
4- Ayn Yirmi Dokuz Gun Olmas ....................................................................................................... 53

5- Her Belde Halk in Ay' Kendileri Grmelerinin Geerli Olduu Ve Bir Beldede
nsanlar Hilali Grrlerse Onlardan Uzak Olan Yerler in Bu Hkmn Sabit
Olmamas....................................................................................................................................................... 53

6- Hilalin Byk Ve Kklne tibar Olmadn, Yce Allah'n Hilalin Grlmesi

in Ona mdad Buyurduunu, Bulutlu Ve Sisli Olursa Otuza Tamamlanmas ............ 54

7- Peygamber (s.a.v.)in Bayram Aylar Noksan Olmazlar Hadisinin Anlam......... 54

8- Oruca Giriin Fecrin/afan Domasyla Gerekletii, Fecrin Domasna Kadar

Yemek Ve Dier eylerin Yaplmasnn Caiz Olduu, Oruca Balamann Sabah

Namaznn Vaktinin Girmesiyle Olduu Ve Fecr le lgili Dier Hususlar ...................... 54

9- Sahur Yemei Yemenin, Sahuru (Sabah Namaznn Vaktinin Girmesine Kadar)

Ertelemenin Ve ftar Acele Yapmann Mstehab Olmas ...................................................... 55

10- Orucun Sona Ermesi Ve Gndzn kmas......................................................................... 57
11- Visal/Ara Vermeden Pepee ftarsz Oru Tutmann Yasak Olmas....................... 57
Visal Orucu: .................................................................................................................................................. 57

12- Oruluyken pmenin, ehveti Harekete Gemeyen Kimselere Haram Olmamasi

............................................................................................................................................................................ 58

13- Cnp Olduu Halde zerine afak Doan Kimsenin Orucunun Sahih Olmas .. 59

14- Orulu Kimsenin Ramazan Gnnde Hanmyla Cinsel likide Bulunmasnn

Kefareti ........................................................................................................................................................... 60
15- Masiyet Sebebiyle Olmamak zere Ramazan Aynda Yolculuk Eden Kimsenin

Gidecei Yer Bir-ki Konak Veya Daha Fazla se Oru Tutup Tutmamasnn Caiz
Olmas, Oru Tutmaya G Yetiren Kimsenin Oru Tutmasnn Ve Oru Tutmada
Zorluk ekecek Kimsenin se Tutmamasnn Daha Faziletli Olmas ................................ 61

16- Bir Grmek Kaydyla Yolculukta Oru Tutmayan Kimsenin Sevab Almas ...... 62
17. Yolculukta Oru Tutmak le Oru Tutmamak Arasnda Serbestlik Olmas............ 63

18- Hac Kimsenin, Arefe Gn, Oru Tutmamasnn Mstehab Olmas ........................ 63
19- Aure Gn Oru Tutmak.............................................................................................................. 64
20- Aura Orucunun Hangi Gn Tutulaca Meselesi .............................................................. 65
21- Aura Gn Oru Tutmayan Kimsenin,

O Gnn Kalan Ksmn Yemeden

Geirmesi Gerektii Meselesi............................................................................................................... 66

22- Ramazan Ve Kurban Bayram Gnlerinde Oru Tutmann Yasak Olmas ............. 67
23- Terik Gnlerinde Oru Tutmann Haram Olmas ............................................................ 67
24- Sadece Cuma Gn Oru Tutmann Mekruh Olmas ........................................................ 67
25- Yce Allah'n;....................................................................................................................................... 68
Oru Tutmaya G Yetiremeyen Kimselere Fidye Lazmdr Ayetinin, ........................... 68

Sizden Herkim Bu Aya Eriirse O Ayda Oru Tutsun Ayetinin Hkmyle Yrrlkten
Kaldrlmas .................................................................................................................................................. 68
26- Ramazan Aynda Tutulamayan Orucun, aban Kynda Kaza Edilmesi ................... 68
27- len Bir Kimse Adna Orucun Kaza Edilmesi ...................................................................... 69

28- Yemee Davet Edilen Orulu Kimsenin, Ben Oruluyum Demesi Gerektii
Meselesi .......................................................................................................................................................... 70
30- Oru Tutmann Fazileti................................................................................................................... 70

31- Zarar Gelmemek Ve Hibir Hakk Zayi Etmemek Kaydyla Oru Tutmaya G
Yetiren Kimselerin Allah Rzas Urunda Oru Tutmasnn Fazileti................................. 71

32- Nafile Oruca Gunduzleyin Zevalden nce Niyet Etmenin Ve Nafile Orucu Tutan
Kimsenin zrsz Yere Orucunu Bozmasnn Caiz Olmas .................................................. 71
33- Unutan Kimsenin, Yeyip mesi Ve Cinsel likide Bulunmas Sebebiyle

Orucunun Bozulmamas......................................................................................................................... 71

34- Peygamber ()'in, Ramazan Ayi Dndaki Zamanlarda Oru Tutmas Ve Az Da

Olsa Her Ay erisinde Oru Tutmann Mstehab Olmas ..................................................... 71
35- Oru Sebebiyle Bir Hakk Yerine Getiremeyen Kimseyi Ve ki Bayram ile Terik

Gnlerinde Oru Tutmayan Kimseyi Devaml Oru Tutmasn Yasaklama Ve Bir Gn

Oru Tutup Bir Gn Oru Tutmamann Fazileti.......................................................................... 72

36- Her Aydan U Gn, Arefe, Aura, Pazartesi ile Perembe Gnleri Oru
Tutmann Mstehab Olmas ................................................................................................................. 74
37- aban Aynn Sonunda Oru Tutmak ....................................................................................... 74

38- Muharrem Aynda Tutulan Orucun Fazileti ......................................................................... 75

39- Ramazan Ayndan Sonra evval Ayndan Alt Gn Oru Tutmann Mstehab
Olmasu ............................................................................................................................................................ 75

40- Ramazan Ay erisinde Yer Alan Kadir Gecesinin Fazileti Ve Bu Gecenin Hangi
Gece Olduunu Aratrmak................................................................................................................... 75

14. TKAF BLM........................................................................................................................................... 76

l- Vacip Olan tikaf: ................................................................................................................................... 77
2- Kifaye Yoluyla Snneti Mekked Olan tikaf: ......................................................................... 77
3- Mstehab Olan tikaf: ......................................................................................................................... 77
1- Ramazan Aynn Son On Gnnde Itikaf ................................................................................... 77

2- tikafa Girmek steyen Kimsenin, Itkaf Yerine Ne Zaman Girecei Meselesi ......... 77

3- Ramazan Aynn Son On Gnnde badete Daha Fazla Gayret Gsterme ................ 78
4- Zilhiccenin Son On Gnnde Oru Tutmak ............................................................................. 79

15. HACC BLM.............................................................................................................................................. 79

1- Hac Veya Umre iin hrama Giren Kimseye, Mubah Olup Olmayan eyler ile Koku

Srnmesinin Haram Olmas............................................................................................................... 79

2- Hac ile Umre iin Mi Katlar/hrama Girme Yerleri.............................................................. 80

Mkat:............................................................................................................................................................... 80
3- Telbiye'nin Getirili ekli ile Vakti............................................................................................... 81
Telbiye: ........................................................................................................................................................... 81
4- Medinelilere, Zulhuleyfe Mescidi Yannda hrama Girmelerinin Emredilmesi ..... 82
5- Telbiyeye, Hayvann Kalkt Yerden Balamak ................................................................... 82
6- Zulhleyfe Mescidinde Klnacak Namaz .................................................................................. 83

7- hraml Kimsenin, hrama Girerken Koku Srn.................................................................. 83

8- hraml Kimsenin, Ihramlyken Avclk Yapmasnn Haram Olmas............................ 83

9- hraml Yada hramsz Kimsenin Harem Blgesinde Ya Da Harem Blgesi Dnda

ldrmesi Mendub Olan Hayvanlar ................................................................................................. 84

10- hraml Kiinin, Hastalk Yada Bana Gelen Bir Eziyetten Dolay Bir Engelle
Karlamas Durumunda Ne Yapmas Gerektii Meselesi ................................................... 84
11- hraml Kimsenin, Kan Aldrmasnn Caiz Olmas ............................................................. 85
12- Ihraml Kimsenin, Gzlerini Tedavi Ettirmesinin Caiz Olmas.................................... 85
13- hraml Kimsenin, Ba ile Bedenini Ykamasnn Caiz Olmas.................................... 85
14- hraml Bir Kimse Olduu Zaman Yaplacak Muamele ................................................... 86

15- hraml Bir Kimsenin, Hastalk Gibi Bir zrden Dolay hramdan kmay art
Komasnn Caiz Olmas ......................................................................................................................... 86
16- Nifasl Ve Hayzl Kadnn, hraml ken Ykanmalarnn Mstehab Olmas ......... 87

17- hram eitleri, Yalnz Hac Yapmakla Temett ile Krann Ve Hacc Umreyle
Birlikte Yapmann Caiz Olmas Ve Kran Hacc Yapan Kimsenin hramdan Ne Zaman

kaca Meselesi ....................................................................................................................................... 87

Ten'im: ............................................................................................................................................................ 87
1- frd Hacc: .............................................................................................................................................. 87
2- Temmettu' Hacet: ................................................................................................................................ 88

3- Kran Hacc:............................................................................................................................................. 88
19- Peygamber (s.a.v.)in Hacc .......................................................................................................... 90
20- Arafat'n Her Tarafnn Vakfe Yeri Olmas ............................................................................ 92
1- Arafat Vakfesi: ....................................................................................................................................... 93
2- Mzdelife Vakfesi:................................................................................................................................ 93
21- Vakfe ile lgili Olarak Yce Allah'n; ......................................................................................... 93

Sonra nsanlarn (Sel Gibi) Akt Yerden Siz De (Sel Gibi) Akn Edin Ayeti Kerimesi
............................................................................................................................................................................ 93

22- Temett Haccn Umreye evirmenin Caiz Olmas Ve Hacc Tamamlamann

Emredilmesi ................................................................................................................................................. 94
23- Temett' Haccnn Caiz Olmas ................................................................................................... 94
24- Temett Hacc Yapan Kimseye, Kurbann Vacip Olmas, Kurban Bulamayan

Kimseye; Gn Hata Ve Yedi Gn De Ailesinin Yanna Dndnde Oru Tutmas

............................................................................................................................................................................ 94

25- Kran Hacc Yapan Kimsenin, Ancak frd Hacc Yapan Kimseni kt Zaman
hramdan kmas ..................................................................................................................................... 95
26- Kuatma Sebebiyle hramdan kmann Ve Byle Durumda Kran Haccnn Caiz

Olmas ............................................................................................................................................................. 95
27- frd Hacc ile Umreyi Birlikte Yapma .................................................................................... 95
28- Hac iin hrama Girerek Mekke'ye Gelen Kimseye Gerekli Olan Tavaf Ve Say.... 95

29- Kabe'yi Tavaf Edip Safa ile Merve Arasnda Say Yapan Kimseye, hramda
Kalmak Ve hramdan kmamay Terk Eylemekten Dolay Ne Lazm Gelecei
Meselesi .......................................................................................................................................................... 96

30- Hacda Umreden Yararlanma ....................................................................................................... 97

31- Hac Zamannda Umrenin Caiz Olmas ..................................................................................... 97

Mebrur:........................................................................................................................................................... 97
32- hrama Girerken Kurbanla aret Takmak Ve Srtna Bir Alamet izmek ......... 97
33- Umrede Sa Ksaltma....................................................................................................................... 98
34- Peygamber (s.a.v.)in Telbiyesi ile Kurbanl ..................................................................... 99

35- Peygamber (s.a.v.)'in Umrelerinin Says Ve Bunlar Ne Zaman Yapt Meselesi

............................................................................................................................................................................ 99

36- Ramazan Aynda Yaplan Umrenin Fazileti .......................................................................... 99

Umre: .............................................................................................................................................................100

37- Mekke'ye Yukar Taraftaki Yoldan Girip Aa Taraftaki Yoldan kmann Ve Bir

Yere Baka Yoldan Girip Baka Yoldan kmann Mstehab Olmas .............................100

38- Mekke'ye Girilmek stenildiinde Z-Tav'da Gecelemenin, Oraya Girmek iin

Ykanmann Ve Mekke'ye Gndz Girmenin Mstehab Olmas ........................................100

39- Tavaf ile Umrede Ve Haccn ilk Tavafnda Remel (=Hzl Admlarla Yrmenin
Ve Yrrken De Omuzlar Sallaman)in Mstehab Olmas..................................................100

40- Tavafta ki Rkn Yem Ani'ye Selam Vermenin Ms-Tehab Olmas Ve Dier ki
Rkne Selam Vermenin Gerekmedii Meselesi ........................................................................101
41- Tavaf Srasnda Hacer'l-Esved'i pmenin Mste-Hab Olmas ................................102

42- Deve ile Baka Bir ey zerinde Tavaf Etmenin Ve Hayvan zerinde Bulunan Bir
Kimsenin Hacer'l-Esved'i Baston Yada Benzeri Bir eyle Selamlamasnn Caiz
Olmas ...........................................................................................................................................................102

43- Safa ile Merve Arasndaki Sayin Bir Rkn Olduu Ve Haccn Ancak Onunla
Sahih Olmas ..............................................................................................................................................102
44- Safa ile Merve Arasndaki Sayin Tekrarlanmamas ........................................................103
45- Telbiyeyi, Kurban Bayram Gn Akabe Cemresinde Ta Atmaya Balayncaya

Kadar Devam Ettirmenin Mstehab Olmas ...............................................................................103

46- Arefe Gn Arafat'tan Mina'ya Giderken Telbiye Ve Tekbir Getirilmesi .............104
47- Arafat'tan Mzdelife'ye Dn Ve O Gece Akam Namaz ile Yats Namazn

Mzdelife'de Beraberce Klmann Mstehab Olmas .............................................................104

48- Mzdelife'de Bayram Gn Sabah Namazn Erken Klmann Mstehab Olmas

..........................................................................................................................................................................105

49- Mzdelife'den Mina'ya Dnerken Kadnlar ile Dier Zayf Kimselerin

zdihamdan Dolay (Herkesten) nce Gnderilmesinin Ve Dierlerinin De, Mzdeli

Fe'de Sabah Namazn Klncaya Kadar Beklemelerinin Mstehab Olmas.................105

50- Akabe Cemresinde Talar Vadinin iinden Atmak, Mekke'yi Sol Tarafna Almak

Ve Her Ta Atarken Tekbir Getirmek ...........................................................................................106

51- Bayram Gn Akabe Cemresinde Hayvan zerinde Ta Atmann Mustehab

Olmas Ve Peygamber (s.a.v.)'in .......................................................................................................106

Hac badetlerini Almalsnz Hadisinin Mahiyeti ...................................................................106
52- Cemre Talarnn Fiske Kadar Olmasnn Mste-Hab Grlmesi ............................107
53- Ta Atmann Mstehab Vakti ....................................................................................................107
54- Cemre Talarnn Yedi Tane Olmas .......................................................................................107

55- Sa Kestirmenin, Sa Ksaltmaya Tercih Edilmesi Ve Sa Ksaltmann Da Caiz

Olmas ...........................................................................................................................................................107

56- Kurban Bayram Gn nce Cemreye Ta Atma, Sonra Kurban Kesme, Sonra
Tra Olma Ve Trata Da Tra Olann Bann Sa Tarafndan Balamann Snnet
Olmas ...........................................................................................................................................................107
57- Kurban Kesmeden Tra Olan Yada Cemreye Ta Atmadan Kurban Kesen

Kimselerin Durumu ................................................................................................................................108

58- Ziyaret Tavafnn Bayramn (Birinci) Gn Yapmann Mstehab Olmas ...........108

59- Mina'dan Dn Gn Muhassab'e nip Orada Namaz Klmann Mstehab

Olmas ...........................................................................................................................................................109
Muhassab: ...................................................................................................................................................109
60- Terik Gnlerinde Birka Gece Mina'da Kalmann Vacip Olmas Ve Haclara Su

Datma Vazifesi Grenler iin Bunun Terkine zin Verilmesi ..........................................109

61- Kurbanlk Hayvanlarn Etlerini, Derilerini Ve ullarn Sadaka Olarak Vermek

..........................................................................................................................................................................109

62- Kurbanda Ortaklk Ve Srla Deveden Herbiri Nin Yedi Kiiye Yeterli Olmas 109

63- Develerin Bal Olarak Ayakta Boazlanmas ...................................................................110

64- Bizzat Gitmek stemeyen Kimseye, Hareme Kurbanlk Gndermesinin Ve

Kurbanla Nian Takarak Nian plerini rmenin Mstehab Olmas, Kurbanlk

Gnderen Kimsenin hraml Saylmamas Ve Bununla O Kimseye hramn Haram

Kld Hibir eyin Haram Olmamas ...........................................................................................110

65- htiyac Olan Kimsenin Kurbanlk Olarak Gnderilen Deveye Binmesinin Caiz

Olmas ...........................................................................................................................................................111

66- Kurban Hayvanlk Yolda Giderken Sakatlandnda Ne Yaplmas Gerektii

Meselesi ........................................................................................................................................................111
67- Veda Tavafnn, Hayzl Kadnlar Dnda Herkese Vacip Olmas.............................111

68- Hac Olan ile Hac Olmayan Kimsenin, Kabe'ye Girip iinde Namaz Klmasnn Ve
Kabe'nin Her Tarafnda Dua Etmesinin Mstehab Olmas ..................................................112
70- Kabe'nin Hicri (=nndeki Duvar) Ve Kaps ..................................................................114
71- Ktrm, Yallk Gibi Durumlar ile lm Sebebiyle Hac Yapmaktan Aciz Kalan

Kimse Adna Hac Etme ..........................................................................................................................115

72- ocuun Yapt Haccin Sahih Olmas Ve Onu Hac Ettiren Kimseye Sevab

Verilmesi......................................................................................................................................................115
73- Haccin mrde Bir Defa Farz Olmas ....................................................................................115
74- Kadnn, Hacca Ve Yolculua Mahremiyle Gitmesi..........................................................116
75- Bir Kimsenin Hac Yolculuuna Veya Baka Bir Yolculua kaca Zaman

Okuyaca Dua ..........................................................................................................................................117

76- Hatan Ve Dger Yolculuklardan Donen Kimsenin Okuyaca Dua .........................117
77- Hac Veya Umreden Dndkten Sonra Zulhuley-Fe'de Mola Vererek Orada

Namaz Klma ..............................................................................................................................................117

78- Mriklerin Hac Etmesinin, plak Olan Kimselerin De Kab'yi Tavaf Etmelerinin
Yasaklanmas Ve Hacc-I Ekber Gnn Aklama ...................................................................118

79- Hac, Umre Ve Arefe Gnnn Fazileti ...................................................................................118

80- Hac Kimsenin, Mekke'ye nmesi Ve Mekke Evlerinin Miras Olarak Alnmas ..118
81- Mekke'den Hicret Eden Bir Kimsenin, Hac ile Umreyi Bitirdikten Sonra lavesiz

Gn Mekke'de Kalmasnn Caiz Olmas ..................................................................................119

82- Mekke'nin Devaml Olarak Harem (=Dokunulmaz) Klnmas, Avnn

ldrlmemesi, Bitkjinin Koparl-Mamas, Aacnn Kesilmemesi Ve Yitiinin De

lan Ederek Sahibini Arayacak Kiiden Baka Hikimse Tarafndan Alnmamas ...119
zhir:...............................................................................................................................................................120

83- htiya Yokken Mekke'de Silah Tamann Yasak Olmas ............................................120

84- Hac Ve Umre Dnda Mekke'ye hramsz Girmenin Caiz Olmas ............................120
85- Medine'nin Fazileti, Peygamber (Sav) n Medine Hakknda Bereket Duas

Yapmas, Medine ile Orann Avnn, Aacnn Harem (Dokunulmaz) Klnmas Ve

Haremin Snrlar .....................................................................................................................................121

Ayr: .................................................................................................................................................................122
86- Medine'de Yaamaya Ve ilesine Katlanmaya Tevik ...................................................122
87- Medine'nin, Taun Hastal ile Deccal'den Korunmas..................................................123

88- Medine'nin, Kt nsanlar Atmas .........................................................................................123

89- Allah'n, Medinelilere Ktlk Etmek steyen Kimseleri Eritmesi..........................125
90- ehirler Feth Edildii Zaman Medine'de Yaamaya Tevik ........................................125
91- Medine Halknn, Onu Terk Edecekleri Zaman Medine'nin Durumu .....................125
92- Kabir ile Minber Arasnn, Cennet Bahelerinden Bir Bahe Olmas .....................125
93- Uhud Bizi Sever, Biz De Uhud'u Severiz Hadisi.............................................................125
94- Mekke ile Medine'nin ki Mescidinde Namaz Klmann Fazileti...............................126

95- Mescid Dnda Bir Mescidi Ziyaret iin Yola klmamas...................................126

96- Takva zerine Kurulan Mescidin, Peygamber (s.a.v.)in Medine'deki Mescidi

Olduu Meselesi .......................................................................................................................................126

97- Kba Mescidi'nin Ve Bu Mescidde Klnan Namaz ile Onu Ziyaret Etmenin
Fazileti ..........................................................................................................................................................126

16. NKAH BLM .........................................................................................................................................127

1- Cinsel likiye Kar Ar stekli Olup Nikah Masraflarn Bulabilen Kimseye,

Evlenmenin Mstehab Olmas Ve Masraflar Bulamayan Kimsenin ise Oru Tutmas

..........................................................................................................................................................................127

2- Bir Kadn Grp De Onda Gz Kalan Kimsenin, Hanmna Gelip Onunla Cinsel

likide Bulunmasnn Mendub Olmas .........................................................................................129

3- Mut'a Nikah Ve Bu Nikahn; nce Serbest Klnp Sonra Yrrlkten Kaldrlmas,

Sonra Tekrar Serbest Braklp Yeniden Yrrlkten Kaldrlmas Ve Haram

Klnmasnn Kyamet Gnne Kadar Devam Etmesi.............................................................129

4- Bir Kadn, Halas Yada Teyzesyle Bir Nikah Altnda Toplamann Haram Olmas
..........................................................................................................................................................................132

1- Srekli Haram Olanlar:....................................................................................................................132

2- Geici Olarak Haram Olan Kadnlar: .........................................................................................132

5- hraml Kimsenin, Nikahlanm Asnn Haram Olmas Ve Dnr Yollamasnn ise

Mekruh Olmas .........................................................................................................................................132

6- Din Kardei zin Vermedike Yada Vazgemedike Onun Dnrl zerine

Dnr Gndermenin Haram Olmas ..............................................................................................133
7- iar (Dei-Toku Yoluyla Yaplan) Nikahn Haram Klnmas Ve Batl Olmas 133
8- Nikahta Koulan artlar Yerine Getirme ...............................................................................134

9- Nikahta Dul Kadndan zin Almann Szle Ve Gen Kzdan ise Susmak Suretiyle
Olmas ...........................................................................................................................................................134
10- Babann, Gen Kzn Evlendirmesi.........................................................................................135
11- evval Aynda Evlenmenin Ve O Ayda Gerdee Girmenin Mstehab Olmas ....135

12- Bir Kadnla Evlenmek steyen Kimsenin, O Kadnn Yzne Ve Ellerine

Bakmasnn Mendub Olmas ..............................................................................................................136

13- Kuran retmenin, Demir Yzn Ve Az ok Baka eylerin Mehir Olmasnn

Caiz Olmas Ve Kendisini Fakir Drmeyecek Kimse iin, Mehrin Be Yz Dirhem
Olmasnn Mstehab Olmas ..............................................................................................................136
Mehir: ............................................................................................................................................................138
Velme: ..........................................................................................................................................................138

14- Bir Kimsenin, Cariyesini Hrriyetine Kavuturup Sonra Da Onunla

Evlenmesinin Fazileti ............................................................................................................................138

15- Zeyneb Bint. Cah'n Evlenmesi, rt Ayetlerinin nmesi Ve Dne Davet .....139
16- Bir Davete aran Kimseye, cabette Bulunma...............................................................140
17- Talakla Boanan Bir Kadnn Baka Bir Kocayla Evlenmedike, Yeni Kocas

Onunla Cinsel likide Bulunmadka Ve ddeti Gemedike Boayan Kocasna Helal

Olmamas.....................................................................................................................................................141
18- Cinsel likiye Girme Srasnda Okunmas Mste-Hab Olan Dua .............................141

19- Bir Kimsenin, Makata Dokunmakszn, Hanmnn Cinsel Organna nnden

Veya Arkadan ne Doru likide Bulunmasnn Caiz Olmas...........................................142
20- Kadnn, Kocasnn Yatana Girmekten Kanmasnn Haram Olmas .................142
21- Kadnn Srrn Yaymann Haram Olmas ............................................................................142
22- Azlin Hkm ......................................................................................................................................143

Azil:.................................................................................................................................................................144
23- Esir Edilen Hamile Kadnla Cinsel likide Bulunmann Haram Olmas ...............145
24- Emzikli Kadnla Cinsel likide Bulunmann Caiz Olmas ............................................145

17. RAD (=ST EMZRME) BLM ....................................................................................................146

1- Doum tibariyle Haram Olan Her eyin, St tibariyle De Haram Olmas ............146

2- Sut Haramlgnn, Erkein Menisinden ileri Gelmesi ....................................................146

3- St Erkek Karde Kznn Evlilik Asndan Haram Olmas ...........................................147
4- vey Kz ile Baldzn Evlilik Asndan Haram Olmas .....................................................147

5- Bir Defa Emme ile ki Defa Emme ..............................................................................................148

6- St Emme Hahamlnn, Be Defa Emmekle Gereklemesi .......................................148
7- Byk Kimsenin Emmesi ...............................................................................................................148
8- St Emmenin, Ancak Alktan Dolay Meydana Gelmesi ................................................150
9- Esir Kadnn, Eer Kocas Varsa Esirlik Sebebiyle Nikahnn Bozulmas Ve

Rahiminin Temizlenmesinden Sonra Onunla Cinsel likide Bulunmann Caiz Olmas

..........................................................................................................................................................................150

10. ocuun Yatak Sahibine Ait Olmas Ve pheden Korunma ......................................151

11- z Srcnn, ocuu Birinin Nesebine Katmasyla Amel Etmek ...........................152

12- Gerdek Gecesinden Sonra Kocalarn, Gen Kz Ve Dul Kadnlarn Yanlarnda Ne

Kadar Kalmas Gerektii Meselesi ...................................................................................................152
13- Eler Arasnda Gn Taksimi Ve Her Birine Gndzyle Birlikte Bir Gece

Ayrmann Snnet Olmas ...................................................................................................................152

14- Kadnn, Geceki Nbetini Ortana Balamasnn Caiz Olmas ..............................153

15- Dinine Bal Kadnla Evlenmenin Mustehab Olmas......................................................153
16- Gen Kzla Evlenmenin Mstehab Olmas ...........................................................................154
17- Dnya Metann En Hayrlsnn, Saliha Kadn Olmas ....................................................154
18- Kadnlar Hakknda Vasiyet .........................................................................................................154
19- Kadnn, Kocasna Hakszlk Etmesi .......................................................................................155

18. TALK (=BOANMA) BLM...........................................................................................................155

1- Ric' Talk: .............................................................................................................................................155

2- Bin Talk:.............................................................................................................................................156
1- Hayzl Kadn, Rzas Olmadan Boamann Haram Olmas, Kocas Buna Muhalefet

Ederse Talakn Meydana Geldii, Fakat Hanmna Dnmesinin O Kimseye

Emrolunmas .............................................................................................................................................156

1- Snn Talk: ..........................................................................................................................................156

2- Bid' Talk: ............................................................................................................................................156
2- Talak ..................................................................................................................................................156
3- Hanmn Kendine Haram Klp Boamay Niyet Etmeyen Kimseye Kefaret Vacip

Olmas ...........................................................................................................................................................157
4- Kadn Serbest Brakmann Ancak Talak Niyeti Olmas ..................................................158
5- l, Kadnlardan Uzaklama Ve Onlar Serbest Brakma .................................................159
6- Talakla Boanan Kadna Nafaka Verilmemesi ...............................................................160

7- Bain Talakla Boanm Olan Kadn ile Kocas len Kadnlarn, ddetleri
erisindeyken Kendi htiyalar iin Gndzleri Dar kmalarnn Caiz Olmas 161

8- Kocas len Kadn ile Dier Kadnlarn ddetlerinin, ocuk Dourmakla Sona
Ermesi ...........................................................................................................................................................162
ddet: .............................................................................................................................................................162

1- lm ddeti: ..........................................................................................................................................162
2- Boanma yada Fesih ddeti: ..........................................................................................................162

9- Kocann lmnden Dolay Beklenen ddet Mddetinde Kadnn Sslenmeyi Terk

Etmesinin Vacip Olmas Ve Kocadan Bakasnn lmnde ise gn Mstesna

Sslenmeyi Terk Etmesinin Haram Olmas ................................................................................163

19. LN (=LANETLEME) BLM .......................................................................................................164

Lin; ...............................................................................................................................................................165

20. ITK (=KLE AZAT ETME) BLM .................................................................................................168

1- Klenin altrlmas.......................................................................................................................168
2- Velann (Hrriyete Kavuturulan Bir Klenin Velilik Hakknn) Sadece Azad Eden

Kimseye Ait Olmas.................................................................................................................................169

Kitabet Yada Muktebe: .......................................................................................................................169
3- Azad Edilen Kimsenin Velilik Hakknn, Satlmas Nn Ve Hibe Edilmesinin Yasak

Olmas ...........................................................................................................................................................169
4- Azad Edilen Kimsenin Kendini Azad Eden Kimselerden Bakasn Veli

Edinmesinin Haram Olmas................................................................................................................170

Lanet: .............................................................................................................................................................170
5- Kleyi Hrriyete Kavuturmann Fazileti ..............................................................................170
6- Kle Olan Babay Hrriyete Kavuturmann Fazileti .......................................................170

21. BY' (=ALIVER) BLM ...........................................................................................................171

1- Mlmese Ve Mnbeze (Suretiyle Yaplan) Alverilerin Batl Olmas ...............171
2- Ta Atm Satnn Ve erisinde Aldatma Bulunan Alveriin Batl Olmas.......171
3- Gebe Devenin Yavrusunu Gebeliine Kadar (Vadeyle Yaplan) Satn Haram

Klnmas ......................................................................................................................................................172
4- Bir Kimsenin, Din Kardeinin Sat zerine Sat, Onun Pazarl zerine Pazarlk

Yapmasnn, Mteri Kztrmann Ve Memede St Biriktirmenin Haram Olmas 172

a- reticiyi korumak: .............................................................................................................................172
b- Tketiciyi korumak: .........................................................................................................................173
Nece: ............................................................................................................................................................173

5- Satmak iin Pazara Getirilen Mallar Karlamann Haram Olmas ...........................173

6- ehirlinin, Koylu Adna Sat Yapmasnn Haram Olmas ..............................................173
7- Memesinde St Biriktirilen Hayvan Satmann Hkm ..................................................174
8- Satlm Olan Mal Teslim Alnmadan nce Satlmasnn Batl Olmas .....................174

9- Miktar Bilinmeyen Hurma Ynn, Miktar Belli Hurma Yn Karlnda

Satmann Haram Olmas ......................................................................................................................175

10- Satc ile Alcnn Birbirlerinden Ayrlana Kadar Meclis Muhayyerliinin Geerli
Olmas ...........................................................................................................................................................175

11- Alverite Ve Hertrl Durumda Doru Szl Olmak .................................................176

12- Alverite Aldanan Kimse ..........................................................................................................177

13- Olgunlat Ortaya kncaya Kadar Meyveyi Satmann Yasak Olmas ...............177

14- Ariyeler Mstesna Olmak zere Kuru Hurma Karlnda Ya Hurma Satmann
Haram Olmas............................................................................................................................................177
Ariye: .............................................................................................................................................................178
Vesk:...............................................................................................................................................................178
Muzbene: ...................................................................................................................................................178
15- zerinde Meyvesi Olan Hurmal Satan Kimse ...............................................................179
16- Muhkale, Muzbene, Muhaberenin Ve Meyveyi Olgunlamadan Satmann Ve

Birka Yllna Sat Demek Olan Muvemenin Yasak Olmas .........................................179

Muhkale: ....................................................................................................................................................179
Muhabere: ...................................................................................................................................................179

Muveme: ....................................................................................................................................................179
stisnal Sat:.............................................................................................................................................180

Bey'u's-Sinn: .............................................................................................................................................180
17- Bir Yeri Kiraya Verme ...................................................................................................................180
18- Bir Yeri Yiyecek Karlnda Kiraya Verme.......................................................................181

19- Araziyi, Altn Ve Gm Karlnda Kiraya Verme ......................................................181

20- Muzraa Ve Mucere .....................................................................................................................182
21- Seniha Olarak Verilen Yer ...........................................................................................................182

Menha: .........................................................................................................................................................182

22. MSAKAT (BA-BAHE SULAMA ORTAKILII) BLM.................................................182

Mskt:.......................................................................................................................................................182
1- Meyve Ve Ekinin Bir Ksmnn, inin Olmak Kaydyla, iyle Sulayp Bakma Ve

alma Szlemesi Yapma .................................................................................................................182

2- Fidan Dikmenin Ve Ekin Ekmenin Fazileti ............................................................................183
3- Satcnn, Afetlerin Telef Ettii Zarar Karlayacak Miktar Alcnn Hesabndan

Drmesi ...................................................................................................................................................183

4- Borlunun Borcunda, Alacaklnn ndirme Yapmasnn Mstehab Olmas............183

5- Satt Mal, flas Etmi Haldeki Mterinin Yannda Bulan Kimsenin, O Sat Fesh

Etme Hakknn Olmas ..........................................................................................................................183

6- Fakir Borluya Mhlet Vermenin Fazileti ..............................................................................184
7- Zengin Knn, Borcunu demeyi Uzatmasnn Haram Olmas, Havalenin Geerli

Olmas Ve Zengin Bir Kimseye Havale Edildii Zaman Onu Kabulnn Ms-Tehab
Olmas ...........................................................................................................................................................184

8- Krda Bulunan Ve Etrafnda Hayvan Otlatmak iin Kendisine htiya Duyulan

Suyun Fazlasn Satmann, Datm Ve Sarfn Engellemenin Haram Olmas ile

Damzlk Erkek Hayvann Tohumunu Satmann Haram Olmas ......................................185

9- Kpek Bedelinin, Kahinlik cretinin, Zina Kazancnn Haram Olmas Ve Kedi

Satmann Yasak Olmas ........................................................................................................................186

10- Kpeklerin ldrlmesini Emir, Bu Emrin Yrrlkten Kaldrlmas; Av, Ziraat,

oban Ve Benzeri Hizmetler iin Olanlar Mstesna Kpek Edinilmesinin Haram

Olmas ...........................................................................................................................................................186

Krat: ..............................................................................................................................................................187
11- Kan Aldrma cretinin Helal Olmas ......................................................................................187

1- Deriyi yarmadan yapdan hacamat: ...........................................................................................187

2- Deri yarlarak yaplan hacamat fasd:........................................................................................187
12- ki Satmann Haram Olmas .....................................................................................................188
13- ki, Le, Domuz Ve Putlar Satmann Haram Olmas ....................................................189
14- Riba ........................................................................................................................................................189
1- Nese (=Veresiye) Ribasi: ...............................................................................................................190
2- Fazlalk Ribas: ....................................................................................................................................190
Ribann lleti: .............................................................................................................................................190
15- Sarraflk Yapmak Ve Altn Gmle Nakden Satmak ...................................................190
16- Altn, Gm Karlnda Veresiye Satmann Yasak Olmas ....................................191

17- erisinde Boncuk Ve Altn Bulunan Gerdanln Sat................................................191

18- Ayn Cins iki Yiyecek Maddesinin Birini Dieriyle Misli Misline Satmak .............192
19- Riba (Faiz) Yiyen ile Yedirene Lanet......................................................................................193

20- Helal Olan eyleri Almak Ve pheli Olan eyleri Terk Etmek.................................193
21- Yolculuk Srasndayken Bir Mddet Daha Binmesini stisna Ederek Yaplan Deve

Satm ............................................................................................................................................................194

22- Bir ey dn Alp Da Ald eyi Daha Hayrl Olarak deyen Kimse ile Sizin En

Hayrlnz Borcunu En yi ekilde deyeninizdir Hadisi .......................................................195

23- Bir Canly Kendi Cinsinden Olan Bir Canl Karlnda Birbirinden Fazla Olarak
Satmann Caiz Olmas ............................................................................................................................196
24- Rehin Ve Rehnn, kamet Ve Yolculuk Srasnda Caiz Olmas ....................................196
Rehin: ............................................................................................................................................................196
Rehin Akdi ile lgili artlar iki Ksma Ayrlr:.............................................................................196
Rehnin Rknleri: ...................................................................................................................................197
Rehnedilenle lgili artlar: ..................................................................................................................197

Rehnin Hkmleri: .................................................................................................................................197

Rehnin Gelirinden Yararlanma:........................................................................................................197
1- Rehin alann yararlanmas: ...........................................................................................................197

2- Rehnedenin yararlanmas: ............................................................................................................198

25- Selen ......................................................................................................................................................198
26- htikarn/Stokuluun Haram Olmas ..................................................................................198
27- Alverite Yemin Etmenin Yasak Olmas............................................................................199

28- ufa.........................................................................................................................................................199
29- Komunun Duvarna Hatl akmak ........................................................................................200
30- Zulm Etmenin, Arazi Ve Dier eyleri Gasp Etmenin Haram Olmas ..................200

Gasp: ..............................................................................................................................................................200

31- Arazi Sahipleri Yol Hakknda Gr Ayrlna Dtkleri Zaman Yol Geniliinin
Miktar ..........................................................................................................................................................201

23. FERZ (MRAS HUKUKU) BLM ................................................................................................201

1- Miras Paylarnn Sahiplerine Verilmesi Ve Bu Paylardan Geri Kalann se En Yakn

Erkee Ait Olmas ....................................................................................................................................201

a- Snfta Yaknlk: ...................................................................................................................................202

B- Bakas le Birlikte Asabe Olanlar (Bigayrihi Asabe): ......................................................202
C) Bakasnn Bulunmas le Asabe Olanlar (Maagayrihi Asabe):....................................202
2- Kelalenin Miras ..................................................................................................................................203
3- En Son ndirlen Ayetin, Kelle Ayeti Olduu Meselesi .....................................................204

4- Ardndan Mal Brakan Kimsenin Malnn Miraslarnn Olmas ................................204

24. HBT (HBELER/BAILAR) BLM ........................................................................................204

1- Bir nsann, Sadaka Olarak Verdii Kimseden Sadaka Olarak Verdii eyi Satn

Almasnn Mekruh Olmas ...................................................................................................................205

2- Verilen Sadakadan Ve Batan Dnmenin Haram Olmas............................................205

3- Bata ocuklardan Bazsn stn Tutmann Mekruh Olmas .................................205

4- Umr (mr Boyunca Kullanmas iin Verilen Mlk) .....................................................206
Umr: .............................................................................................................................................................206

25. VASYET BLM .....................................................................................................................................206

Vasiyet: .........................................................................................................................................................206
Vasiyet eitleri: ......................................................................................................................................207
1- Maln te Birini Vasiyet Etmek .................................................................................................207
2- Sadakalardan Hasl Olan Sevabn lye Ulamas .............................................................208

3- ldkten Sonra nsana Eriecek Sevap ...................................................................................208

1- Sadaka-i Cariye: ..................................................................................................................................208

2- Kendisinden (Srekli Olarak) Faydalanlan lim: ...............................................................209

3- Dua Eden Salih Evlt: .......................................................................................................................209

4- Vakf..........................................................................................................................................................209
5- Vasiyet Edecek Bir ey Bulamayan Kimsenin, Vasiyeti Terk Etmesi ........................209

26. NEZR (ADAK) BLM ..........................................................................................................................211

1- Adan Yerine Getirilmesinin Emredlmes...........................................................................212

2- Adak Adamay Yasaklama Ve Adan Bir eyi Geri evirmemesi ..............................212

3- Allah'a Masiyet iin Yaplan Adak ile Kulun Elinde Olmayan Bir eye Yaplan
Adan Yerine Getirilmesi Gerekmedii Meselesi ...................................................................213
4- Kabe'ye Yryerek Gitmeyi Adayan Kimsenin Durumu .................................................214

5- Adan Kefareti ...................................................................................................................................214

27. EYMN (YEMNLER) BLM ...........................................................................................................214

1- Yemin-i Lav: .......................................................................................................................................214
2- Yemin-i Mn'akid: .............................................................................................................................214
3- Yemin-i Gamus: ...................................................................................................................................215
Yemin-i Gamus: ........................................................................................................................................215
1- Yce Allah'tan Bakas Adna Yemin Edilmesinin Yasak Olmas ...............................215
2- Lt Ve Uzza Putlarna Yemin Eden Kimsenin Derhal Allah'tan Baka lah Yoktur

Demesi ..........................................................................................................................................................215
Lt: ..................................................................................................................................................................215
Uzz:...............................................................................................................................................................215

3- Kim Bir eye Yemin Eder De O eyin Yeminden Daha Hayrl Olduunu Grrse O
Hayrl Olan eyi Yaparak Yemininden Dolay Kefaret Vermesinin Mendub Olmas

..........................................................................................................................................................................216

4- Yemin Eden Kimsenin Yemininin, Yemin Ettiren Kim-Senin Niyetine Gre Olmas
..........................................................................................................................................................................217

5- Yeminde stisna ..................................................................................................................................218

6- Haram Olmayan, Fakat Yemin Sahibinin Ailesini Rahatsz Eden Bir ey

Hususunda Yeminde Israrnn Yasak Edilmesi .........................................................................219

7- Kafirin Ada Ve mslman Olduunda Hakknda Yaplacak Muamele ..................219
8- Klelerle/Yannda alanlarla yi Geinme Ve Klesini Tokatlayan Kimsenin

Kefareti .........................................................................................................................................................219

9- Klesine/Yannda alana Zina snadnda Bulunan Kimseye Ar Ceza Verilmesi

..........................................................................................................................................................................219

10- Kleye/Yannda alana Kendi Yediinden Yedirme, Giydiinden Giydirme Ve

Ona Yapamayaca eyi Teklif Etmeme ........................................................................................219

11- Sahibine Kar Samimi Olup Allah'a badetini Gzel Yapt Zaman
Klenin/Yannda alan Kimsenin Alaca Sevab..................................................................220
12- Mterek Bir Kledeki Hissesini Azad Eden Kimse........................................................220
13- Mdebberi Alp Satmann Caiz Olmas .................................................................................220
1- Tedbir-i Mutlak: ..................................................................................................................................220

2- Tedbir-i Muallak:................................................................................................................................221
3- Tedbir-i Muzaf:....................................................................................................................................221

4- Tedbir-i Mukayyed:...........................................................................................................................221

28. KASAME, MUHARBN (MUHARIPLER), KISAS VE DYT (DYETLER) BLM .....221

Muharipler:.................................................................................................................................................221
Ksas: .............................................................................................................................................................221
Diyet: .............................................................................................................................................................221

1- Kasame ....................................................................................................................................................222
2- Mslmanlara Sava Aanlar ile Mrtedlerin Hkm .....................................................223
3- Ta Ve Dier Keskin eylerle Meydana Gelen lmde Ksasn Gereklemesi Ve

Kadn ldrmesi Sebebiyle Erkein ldrlmesi ..................................................................225

4- nsann Kendine Veya Bir Organna Saldran Kimseyi, Saldrlan Uzaklatrr Da

ldrr Veya Bir Organn Telef Ederse Bunu demesinin Gerekmemesi .................226

5- Dilerde Ve Di Hkmnde Olan eylerde Ksasn Sabit Olmas ................................226

6- Mslmann Kann Mubah Klan eyler ................................................................................227
7- ldrme rn Aan Kimsenin Gnah................................................................................227
8- Kan Dkmek Suretiyle Ahirette Verilecek Ceza Ve Kyamet Gnnde nsanlara

Arasnda Grlecek ilk Davann Da Kan Davas Olmas .......................................................227

9- Kanlarn, Irzlarn Ve Mallarn Hahamlnn Arl........................................................227

10- ldrme Fiilini krar Etmenin Sahih Olmas, ldrlenin Velisine Ksas mkan

Verilmesi Ve ldrlen Velisinden Balanma Dilemenin Mstehab Olmas ..........228

11- Ceninin Diyeti, Hataen ldrme ile Kasten ldrmeye Benzer Durumda Caninin
klesine (Baba Tarafndan Olan Akrabalarna) Diyetin Vacip Olmas.........................229

29. HUDD (HAD CEZALARI) BLM .................................................................................................230

Had: ................................................................................................................................................................230
slm Ceza Hukuku: ................................................................................................................................230

1- Hrszln Cezas Ve Hrszlk Cezasnn Uygulanmas iin Gerekli Nisap Miktar

..........................................................................................................................................................................230

2- Toplumsal Mevkisi Yksek Olan Ve Olmayan Her Hrsza El Kesme Cezasnn

Uygulanmas Ve Seri Cezalarda Arac Olmann Yasak Olmas ...........................................231

3- Zina Eden Kimseye Uygulanacak Had Cezas .......................................................................232

4- Zina Eden Evli Kimsenin Recm Edilmesi ................................................................................232

5- Kendi Nefsi Aleyhine Zinay tiraf Eden Kimse....................................................................233
6- Zmmi Olan Yahudilerin Zina Sebebiyle Recm Edil-Mfsi ................................................234
7- Doum Yapm Kadnn Had Cezasnn Ertelenmesi ........................................................234

9- Ta'zir Cezasnn Miktar ..................................................................................................................236

10- er' Cezalarn, Uygulandklar Kimseler in Bi Rer Kefaret Olmas .....................236
11- Madenin, Kuyunun Ve Hayvanlarn Verdii Zararn Heder Olmas ........................236
1- Hayvann Yaralamasn Heder Olmas: ....................................................................................237

2- Madende Uranlan Zararn Heder Olmas: ..........................................................................237

3- Kuyuda Uranlan Zararn Heder Olmas:..............................................................................237
4- Rkz Define Mallarnda Bete Bir Hak Olmas: ..................................................................237

30. AKDYYE (=DAVALAR) BLM .......................................................................................................237

1- Yeminin, Davalya Ait Olmas .......................................................................................................237
2- Yemin Ve Bir ahitle Hkm Verme .........................................................................................237
3- Hkmn Zahire Ve Delili Duzgun fade Etmeye Gre Olmas ......................................238
4- Hind'e Verilen Hkm .....................................................................................................................238

5- htiya Olmakszn ok Soru Sormann, Hakk Men Etmenin Ve Hakszca Bana

Ver' Demenin Yasak Olmas ...............................................................................................................239

Tevhid: ..........................................................................................................................................................239

Yan:.................................................................................................................................................................239
Dedikodu: ....................................................................................................................................................239
Mal boa harcamak: ..............................................................................................................................240
ok Soru Sormak: ....................................................................................................................................240
6- Hakim ctihadda Bulunup Da sabet Ettiinde Ve Hata Ettiinde De Sevab Almas

..........................................................................................................................................................................240

7- Hakimin, fkeli ken, Hkm Vermesinin Mekruh Olmas ............................................241

8- Batl Hkmleri Ykma Ve Bidat Olan eyleri Ret Etme..................................................241

9- ahidlerin En Hayrls ......................................................................................................................242

10- ki Muctehdn htilaf ...................................................................................................................242
11- Bir Hakimin, Ik Davacnn Arasn Bulmasnn Mstehab Olmas ..........................243

31. LUKATA (BULUNTU/YTK MAL) BLM .................................................................................243

Lukata: ..........................................................................................................................................................243
1- Hac Kimsenin Yitii .........................................................................................................................244
2- Sahibinin zni Olmakszn Hayvann Stn Samann Haram Olmas ...................245
3- Konukluk Ve Benzerlerine kramda Bulunmak ..................................................................245
4- Maln Fazlasyla Yardmda Bulunmann Mustehab Olmas ...........................................246

5- Yiyecekler Azald Zaman Onlar Kartrmann Ve Bu Hususta Yardmlamann

Mstehab Olmas .....................................................................................................................................246

32. CHD VE SYER BLM ....................................................................................................................246

1- Kendilerine slam Daveti Ulam Olan Kafirler zerine Habersiz Baskn

Yapmann Caiz Olmas...........................................................................................................................247

2- Devlet Bakannn Ordu Birlikleri zerin Komutan Tayin Etmesi Ve Onlara Sava

dab ile Benzer! Hususlarda Tavsiyede Bulunmas..............................................................247

3- Kolaylatrmay Emretme Ve Nefret Ettirmeyi Terk Etme ............................................248
4- Ahde Vefaszln Ve Hainlik Etmenin Haram Olmas ......................................................248

5- Savata Dman Aldatmann Caiz Olmas ............................................................................249

6- Dmanla Karlama Temennisinin Mekruh Olmas Ve Karlama Srasnda se

Sabrl Olmann Emredilmesi.............................................................................................................249

Peki Olan Nedir?.......................................................................................................................................249
Cennet Silahlarn Glgesinde .............................................................................................................250
En stn ..................................................................................................................................................251
7- Dmanla Karlald Zaman Zafer Elde Etmek in Dua Etmenin Mstehab

Olmas ...........................................................................................................................................................251
8. Savata Kadnlar ile ocuklar ldrmenin Haram Olmas ...........................................251
9- Kadnlar ile ocuklarn Gece Basknlarnda Kastsz Olarak ldrlmesinin Caiz

Olmas ...........................................................................................................................................................251
10- Sava Srasnda Kafirlerin Aalarn Kesmenin Ve Yakmann Caiz Olmas .......252
11- Ganimetlerin Sadece Bu mmete Helal Klnmas ..........................................................252

12- Mcahitlere Fazladan Verilen Ganimetler ..........................................................................253

Ganimet: .......................................................................................................................................................253

Ganimetlerin Taksimi:...........................................................................................................................254

13- ldren Kimsenin, lnn zerindeki Eyay Hak Etmesi ........................................254

Seleb: .............................................................................................................................................................255

14- Gazilere Fazladan Ganimetler Vermek Ve mslman Esirleri Dman Esirleri

Karnda Kurtarmak .......................................................................................................................256

15- Fey'in Hkm ....................................................................................................................................257
A- Savala Ele Geirilen Araziler. .....................................................................................................257
B- Gayrimslim Halkn Sava Korkusuyla Baka Yere G Etmesi Sonucu Bo Kalan

Araziler. ........................................................................................................................................................257
C- Sulh Yolu le Savasz slm lkesine Katlan Topraklar................................................257
16- Peygamber (s.a.v.)n: ....................................................................................................................258
Bize Miras Olunmaz. Bizim Braktmz Her Mal Sadakadr Sz ............................258
Birinci Ksm: .............................................................................................................................................258

kinci Ksm: ...............................................................................................................................................258

nc Ksm: ...........................................................................................................................................258

17- Savaa Katlan Gaziler Arasnda Ganimetin Nasl Taksim Edilecei Meselesi ...260

18- Bedir Savanda mslmanlara Meleklerle Yardm Edilmesi Ve Ganimetlerin

Mubah Klnmas Solumu.....................................................................................................................260
20- Yahudilerin Hicaz Blgesinden Srgn Edilmesi ............................................................261
21- Yahudiler ile Hristiyanlarn, Arap Yarm Adasndan karlmas ...........................262
Necid:.............................................................................................................................................................262
22- Ahdi Bozan Kimselerle Savamann Ve Kuatlan Bir Kale Halkn, Hkm

Vermeye Ehliyetli Adil Bir Hakimin Hkmne Havale Etmenin Caiz Olmas.............262

23- Dmanla Savamaya Gitmede Acele Etmek Ve Birbiriyle atan ki ten Daha

nemlisini ne Geirmek ....................................................................................................................263

24- Muhacirlerin, Ensar Tarafndan Kendilerine Ariyet Olarak Verilen Aa Ve

Meyve Trnden Balarn Fetihler Sebebiyle Bunlara htiyalar Kalmad

Zaman Ensar'a Geri Vermeleri ..........................................................................................................264
25- Savaa Alannda Ganimet Yiyeceklerinden Yemenin Caiz Olmas...........................264
26- Peygamber (s.a.v.)'in slam'a Davet in Hrakl'e Mektup Gndermesi................264

27- Peygamber (s.a.v.)'in Kafir Krallara, Kendilerini Allah'a Davet Etmek in

Yazd Mektuplar ...................................................................................................................................266

Kisra:..............................................................................................................................................................266
Kayser: ..........................................................................................................................................................266
Necai: ...........................................................................................................................................................267
28- Huneyn Gazas ..................................................................................................................................267
29- Taif Gazas...........................................................................................................................................268

Taif: ................................................................................................................................................................268
30- Bedir Gazas .......................................................................................................................................268
31- Mekke'nin Fethi ...............................................................................................................................269
32- Kabe'nin Etrafndaki Putlarn Kaldrlmas ........................................................................269
33- Mekke'nin

Fethinden

Sonra

Hibir

Kureylinin Balanp Hapsedilerek

ldrlmemesi .........................................................................................................................................270
34- Hudeybiye'de Mekkeli Mriklerle Yaplan Hu-Deybiye Bar Anlamas ...270

Birisi: .............................................................................................................................................................271

kincisi: .........................................................................................................................................................271

35- Verilen Szde Durma.....................................................................................................................272

36- Hendek Gazas ..................................................................................................................................272
37- Uhud Gazas .......................................................................................................................................273

38- Resullullah (s.a.v.)'in ldrd Kimseye Allah'n Gazabnn ok iddetli Olmas

..........................................................................................................................................................................274

39- Peygamber (s.a.v.)'in Mriklerden Ve Mnafklardan Grd Eziyetler ........274

40- Peygamber (s.a.v.)'in slam'a armas Ve Mnafklarn Ezasna Kar

Sabretmesi ..................................................................................................................................................275
41- Ebu Cehlin ldrlmesi ...............................................................................................................275
42- Yahudi Tautu Ka'b B. Erefin ldrlmesi .......................................................................276
43- Hayber'n Gazas ..............................................................................................................................276
44- Hendek Gazas ..................................................................................................................................278

45- Zukared Gazas ile Dier Gazalar .............................................................................................278

Z Kared: .....................................................................................................................................................278
Hudeybiye: ..................................................................................................................................................281

46- Yce Allah'n, .....................................................................................................................................281

Onlarn Ellerini Sizden Men Eden Odur Ayetinin Tefsiri ...................................................281
47- Kadnlarn, Erkeklerle Birlikte Savamalar.......................................................................282

48- Gazi Kadnlara Bahi Verilip Hisse Verilmemesi Ve Dman ocuklarn

ldrmenin Yasak Edilmesi ...............................................................................................................282
49- Peygamber (s.a.v.)'in Gazalarnn Says ..............................................................................283
Gaza:...............................................................................................................................................................283

50- Zatu'r-Rika Gazas ...........................................................................................................................284

51- Gaza Srasnda Kafirden Yardm stenmesinin .................................................................284
Vebera:..........................................................................................................................................................285

33. MARET (=YNETCLK) BLM .................................................................................................285

maret: ..........................................................................................................................................................285
1- nsanlarn Kurey'e Tabi Olmas Ve Hilafetin Ku-Rey'te Olmas ..............................285

2- Yerine Halife Brakp Brakmama ..............................................................................................286

3- Ynetici Olmay stemenin Ve Ynetici Olma Hususunda Hrs Gstermenin Yasak

Olmas ...........................................................................................................................................................286
4- Zaruret Yokken Emir Olmann Mekruh Olmas ...................................................................286
5- Adil Hkmdarn Fazileti, Zalim Olann Cezas, Halka Yumuak Davranmaya

Tevik Ve Onlara Zorluk karmann Yasak Olmas ...............................................................287

6- slam'da Toplum Malna Yaplan Hyanetin Haram-Lnn Ar Olmas................288
7- Memurlara Hediye Vermenin Haram Olmasi .......................................................................288

8- Hkmdarlara Masiyetten Baka Hususlarda taatin Vacip Olmas Ve Masiyet

Hususunda taatin Haram Olmas ...................................................................................................289

Ulu'1-Emr:...................................................................................................................................................290

9. Komutann Bir Kalkan Olmas, Arkasnda Savalmas Ve Onunla Korunulmas 291

10- Halifelerin Biatna Sralarna Gre Uymann Vacip Olmas ........................................291
11- Diren Gsterilemeyecek Durumlarda Ynetici Lerin Zulmne Ve Kayrmasna

Sabredilmesi ..............................................................................................................................................292
12- Bakalarnn Haklarn Vermeseler Bile Yneticilere taatin Gerekmesi .............292

13- Fitneler Ortaya ktnda Herhalkarda mslmanlarn Cemaatna Devamn

Vacip Olmas Ve slam Cemaatinden Ayrlmann Haram Olmas .....................................292
14- Mslmanlarn Kurulu Dzenini Datan Kimsenin Durumu ...................................294
15- ki Halifeden Meru Olmayann ldrlmesi ....................................................................294

16- eriata Aykr Hususta Hkmdarlara tiraz Etmenin Ve badetleri Yaptklar

Mddete Onlarla Savamaktan Vazgemenin Vacip Olmas ............................................294
17- darecilerin/mamlarn yileri Ve Ktleri .........................................................................294
18- Savamak stedii Zaman Komutann, Askerlerden Biat Almasnn Mustehab

Olmas Ve Aa Altnda Yaplan Rdvan Biati ............................................................................295

19- Muhacirin, Vatan Edinmek in Tekrar Yurduna Geri Dnmesinin Haram Olmas
..........................................................................................................................................................................296

20- Mekke'nin Fethinden Sonra slam, Cihad Ve yilik zerine Biat Edilmesi Ve
"Fetihden Sonra Hicret Yoktur" Hadisi .........................................................................................296
21- Kadnlarn Nasl Biat Edecekleri Meselesi ..........................................................................297
22- Gcn Yettii Hususlarda Dinleyip taat Etmek artyla Biat....................................297

23- Ergenlik Yan Belirleme ............................................................................................................297

24- Kafirlerin Ellerine Geeceinden Endie Edildii Zaman Kafirlerin Yurduna

Mushafla Yolculuk Yapmann Yasak Olmas...............................................................................298
25- Atlar Arasnda Kou Yar Yapmak Ve Atlar dmana karmak ............................298
Seniyyetl-Veda/Veda Tepesi: ..........................................................................................................299
Hafya: ............................................................................................................................................................299
Beni Zureyk Mescidi: .............................................................................................................................299
26- Kyamet Gunune Kadar yiliin Atlarn Alnlarnda Olmas .......................................299

27- Atn Sfatlarndan Hoa Gitmeyen eyler ............................................................................299

28- Cihadn Ve Allah Yolunda Gazaya kmann Fazileti .....................................................300
29- Yce Allah'n Rzas Urunda ehid Olmann Fazileti ...................................................300

30- Allah Yolunda Sabah Ve Akam Yrynn Fazileti .................................................301

31- Yce Allah'n Cennette Mcahidler in Hazrlad Dereceler .................................302

32- Allah Yolunda ehid Olan Kimsenin, Bortan Baka Dier Gnahlarnn
Balanmas ..............................................................................................................................................302

33- ehidlerin Ruhlarnn Cennette Bulunmas Ve Onlarn Rableri Katnda Diri

Olup Rzklanmalar................................................................................................................................302
34- Chad Ve Snrda Nbet Beklemenin Fazileti .....................................................................302

35- Biri Dierini ldrdkten Sonra kisi De Cennete Giren ki Kimsenin Mahiyeti
..........................................................................................................................................................................303

36- Bir Kafir ldrdkten Sonra Doru Yolu Tutan Kimse ................................................303
37- Allah Yolunda Sadaka Vermenin Fazileti Ve Bunun Allah Katnda Kat Kat

Artrlmas ...................................................................................................................................................303

38- Allah Yolunda Gaza Edene Binek Ve Baka eylerle Yardm Etmenin Ve
Yokluunda Ailesine yilikte Bulunmann Fazileti ..................................................................303

39- Mcahidlerin Kadnlarna Hrmet Ve Kadnlar Hususunda Mcahidlere Hainlik

Yapanlarn Gnah ..................................................................................................................................304
40- Mazeretli Olan Kimselerden Cihad Farznn Dmesi ...................................................304

41- ehidin Cennete Girmesinin Kesin Olmas..........................................................................304

42- Allah'n Kelimesinin Yce Olmas in Savaan Kimsenin Allah Yolunda Olmas
..........................................................................................................................................................................306

43- Riya Ve hret in arpan Kimsenin Cehennemi Hak Etmesi..............................306

44- Gaza Edip Ganimet Alan Ve Almayan Kimsenin Sevab Miktar ...............................307

45- Amellerin Niyetlere Gre Olmas Hkmne, Gaza Ve Dier Amellerin De Girmesi
..........................................................................................................................................................................307

46- Yce Allah'n Yolunda ehitlii stemenin Mste-Hab Olmas ..................................308

47- Gaza Etmeden Ve Kendi Kendine Gazadan Bahsetmeden len Kimsenin

Yerilmesi ......................................................................................................................................................308
48- Gazadan Kendisini Hastalk Veya Baka Bir zr Men Eden Kimsenin Sevab 308

49- Denizde Gaza Etmenin Fazileti .................................................................................................308

50- Allah Rzas Urunda Snrda Nbet Beklemenin Fazileti ...........................................309

51- ehitlerin Ksmlar ........................................................................................................................309

52- Atcln Fazileti, Atacla Tevik Ve Atcl renip De Sonradan Atcl

Unutan Kimsenin Yerilmesi................................................................................................................310

53- Peygamber (s.a.v.)in mmetinden Bir Topluluun Hakka Yardm Etmekte

Devam Etmeleri Ve Onlara Muhalefet Edenlerin Onlara Zarar Verecek Olamamalar

..........................................................................................................................................................................311

54- Yrrken Hayvanlarn Menfaatini Gzetmek Ve Gecenin Sonunda Dinlenme

Molasn Yol zerinde Yapmann Yasak Olmas .......................................................................311

55- Yolculuun Azabtan Bir Para Olmas Ve Seferde Olan Bir Yolcunun lerini
Bitirmesi Halinde Acele Ailesine Dnmesinin Mstehab Olmas .....................................312
56- Yolculuktan Gelen Kimsenin Ailesinin Yanna Geceleyin Girmesinin Mekruh

Olmas ...........................................................................................................................................................312

II. SAHH- MSLM MUHTASARI

12- Zekt Blm

Zekt, kelime olarak; artma, oalma, artma ve bereket anlamna gelmektedir.

Terim olarak ise Allah'n, belirli yerlere sarfedilmek zere din adan zengin saylan
kiilerin mallarndan belli bir payn alnmas ilemini ifade eder.
Kur'an'da zekt kelimesi, iki yerde

1[1]

szlk anlamnda; sekizi Mekke dneminde inen

surelerde olmak zere otuz ayette ise terimsel anlamda kullanlmtr. Bu ayetlerin yirmi

yedisinde namazla birlikte zikredilmitir. Bundan anlaldna gre; slam'n ilk

dnemlerinden itibaren mslmanlar zekt fikrine altrlm, daha sonra da zengin
olanlarn bu imkann belli oranda fakirlerin ve toplumun ihtiyac iin harcamas
gerektii, bunun namaz ibadeti kadar nemli olduu hususu vurgulanmtr.

Zekatn Medine dneminde farz klnd bilinmekle birlikte bunun hangi ylda
gerekletii tartmaldr. Bir tespite gre zekat, hicretin 2. ylnda Ramazan orucundan

nce, dier bir tespite gre ise ayn yl Ramazan orucundan sonra farz klnmtr.

Zekat, servet biriktirip onu atl hale getirmenin amansz dmandr. Biriken servet , zekatn tarh edildii birinci kalem matrahtr.

Zekat, sermayeyi yatrma zorlar. nk elde atl tutulup yatrma ynlendirilmeyen

sermaye, yldan yla zekat demeleri sebebiyle erimeye yz tutar.

Sosyal dayanma sisteminin temelini oluturan zekatn, bir ibadet anlayyla ele aln-

mas ve fakir, kimsesiz, muhta, yetim, yolda kalm ve boriu gibi yardma muhta

btn snflar kaayacak kadar geni olmas, slam dininin toplumsal btnleme,
kaynama ve dayanmaya byk bir nem atfettiini gsterir.
1[1]

Kehf: 18/81, Meryem: 19/13.

Zekat teriminin tad artma ve reme nema dikkat ekicidir. nk yoksul zmrelerin

eline geen para her eyden nce insan onurunu gelitirir, i gc kalitesini artrr, bunun yannda artan satn alma gc sayesinde ykselen umumi, talep hacmi ekonomik
hayata yansr.

slam dininde imandan sonra ilk akla gelen iki rknden birincisi, namaz; ikincisi de zekattr. Kur'an, Namaz kln derken, ardndan da Zekat verin diye emreder.

Zekatn namazla ayn dorultuda emredlmesi, slam dininin, sadece ahiret hayat ve

ibadetle megul olan bir din olmayp bir medeniyet dini olduunun, dnya hayatn
ahiret hayatndan, ahiret hayatnn da dnya hayatndan ayrmayan, ikisini bir mtalaa
eden bir hayat dinidir.

Zekat vermek suretiyle, hem maddi ve hem de dnyevi hayatmz dzenlenecektir.

Zekatla; zenginin mal gnahtan, ruhu cimrilikten temizledii gibi, fakirin de gnl

zengine ve dnyaya kar kinden temizlenmi olur. Bylece toplumun iki zmresi, sulha
kavumu olur. Dolaysyla da bir mslmanm, az da olsa, bir hurmann yars kadar bile
sadaka vermesi, kendini cehennem kurtulmasn salar.

898- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Be veskten daha az olan hurma, zm ve hububat gibi mahsulde zekat yoktur. er

yandaki be dii deveden daha az olan (deve)de zekat yoktur. Be ukiyye'den daha az
olan gmde zekat yoktur. 2[2]

Aklama:

Evsk kelimesi, Vesk yada Visk kelimesinin ouludur. Vesk yada visk'in anlam;
deve, katr ve merkebin yk demektir. Burada ise altm sa anlamnda kullanlmtr.

Buhri, Zekt 4, 32; Ebu Ovud, Zekt 2, 1558, 1559; Tirmiz, Zekt 7, 626; Nes, Zekt 5, 18, 24; bn Mce, Zekt 6,
1793; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/6, 30, 86, 92.

2[2]

Bir vesk'in, 60 sa olduu konusunda ittifak vardr. Dolaysyla be vesk, 300 sa

etmektedir. S'nn deeri ise, Irakl ve Medineli alimlere gre farkllk gstermektedir.
Hanefilere gre; 1 dirhem-i rfi, 3,12 gramdr. 1 Rtl- Badad ise, 130 dirhemdir.

Bir rtl= 130 x 3,12: 405,6 gr.

Bir s= 8 rtl x 130 dirhem: 1040 dirhem.

Bir s= 1040 x 3,12: 3,244 k.

Bir vesk= 60 s1 x 1040 dirhem: 62400 dirhem

Bir vesk= 62400 x 3,12: 194,688 k.
Be vesk= 5 x 194,688: 973,440 k.

Hanefilere gre; 1 dirhem-i er', 2,8 gramdr. 1 Rti- Badad ise 130 dirhemdir.
Bir rtl= 130 x 2,8: 364 gr.

Bir s= 8 rtl x 130 dirhem: 1040 dirhem

Bir s= 1040 dirhem x 2,8: 2,912 k.

Bir vesk= 60 s x 1040 dirhem: 62400 dirhem.

Bir vesk= 62400 x 2,8: 174,720 k.

Be vesk= 5 x 174,720: 873,600 k.

Bununla birlikte gnmzdeki baz fikhlar, toprak mahslleri Zektnda nisabn art
ve nisabn, be vesk (653 k.) olduu, bu nisaba ulamayan rnlerin Zekta tabi
olmayaca grndedir. 3[3]

Yalnz Ebu Hanfe'ye gre; toprak mahsllerinde nisab art aranmaz. Zira rnler, ister
az ve ister ok olsun zekta tabidir.

Zevd alimlerin ouna gre; ten ona kadar olan deve srsne denir. Bazlar da,
3[3]

B.k.z: Komisyon, lmihal, T.D.V. 1/447; Y. Kerimoiu, Emanet ve Ehliyet, 1/472.

kiden dokuza kadar olan deve srdr demilerdir.

Buna gre hadisin, Beten az ola devede zekt yoktur ifadesi, develerinin zekt

nisabnn be deve olduuna delalet eder. u halde beten az devesi olan kimse,
develerinin zektn vermekle mkellef deildir.

Hz. Peygamber {s.a.v)'in hadislerinde develerin zekt nisbetleri yle gsterilmitir. 4[4]

5'ten 9'a kadar 1 koyun,

10'dan 14'e 2
15'den 19'a 3
20'den 24'e 4
25'den 35'e 5
36'dan 45'e 6
46'dan 60'a 7
61'den 75'e

76'dan 90'a 9

91'den 120'e 10

Bu cetvel, Hz. Peygamber (s.a.v.) ile Raid halifeler'den gelen uygulama rneklerine
dayand iin slam alimleri arasnda bu konuda bir gr ayrl yoktur.

Deve miktarnn bundan fazla olmas halinde zektn hangi l ve usule gre alnaca
konusunda fkh mezhepleri, farkl yntemler belirlemilerdir.

Evk kelimesi, Ukiyyenin ouludur. Bir ukiyye, 40 dirhemdir. Ukiyye, dilimizde yer
alan Okka" kelimesinin tam karl deildir.

1 Ukiyye, 40 dirhem olduuna gre; 5 ukiyye ise 200 dirhem etmektedir. Bu, gmn
nisap miktardr. Ukiyye ile dirhemin nisap miktar, Peygamber (s.a.v.)'in sahabeleri

4[4]

Buhr, Zekt 37-38.

tarafndan bilinmekteydi. nk o zamanda verilen zektlar, alveriler ve nikh iin

geerli mehirler hep ukiyye ve dirhemle yaplmaktayd. Ayrca o dnemde her 10

dirhemin, 7 miskal olduu hususunda btn alimlerin ittifak vardr. Bu, dirhem-i er'
diye bilinir. Fakat bu dirheme sonradan gerekli nem verilmemi ve baz memleketlerde
baka arlkta olan dirhemler ortaya kmt.

Bu durum, baz alimleri; Her memlekette muteber olan dirhem, o memleketin dirhemi-

dir demeye sevk etmitir. Bylece ortaya, dirhem-i er'den baka bir dirhem daha kt

ki, buna da, Dirhem-i rf denilmitir. Fakat cumhur; zekt, mehir, diyet ve hrszln
nisabnda muteber olan dirhemin, dirhem-i er' oiduu grndedir. Hanefilerin
mehur fkh kitaplarndan olan Drrde;

Fetva, her memleketin kendine mahsus lsnn nazar itibara alnmasna gredir

denilmitir. Serahs'de bu grtedir.

Yalnz dirhem-i er'nin, krat ve taneye gre llmesine gelince, bu konuda ihtilaf
edilmitir.

Hanefilere gre: Bir dirhem-i er', 14 krattr. Bir krat ise, ortalama be arpa tanesi
arlndadr. Buna gre bir dirhem-i er', 70 arpa arlndadr.

Br mskal ise 20 krata eittir ki, 100 arpa arlna denktir. 7 mskal er', 10 dirhem-i
er'ye eit olduuna gre bir dirhem er' ile bir mskal er' ksaca yle gsterilebilir.
Bir dirhem= 14 krat=70 arpa: 7/10 miskal.

Bir miskal= 20 krat= 100 arpa: 3/7 dirhemdir.

Dirhem-i rf ise, 16 krattr. Bir krat, rf'de drt buday tanesi arlndadr. Buna
gre dirhem-i rf, 60 buday tanesi arlndadr.

Dirhem-i rf ile bir miskal-i rf ksaca yle gsterilebilir:

Bir dirhem= 16 krat= 64 buday: 2/3 miskal.

Bir miskal= 24 krat= 96 buday: 1,5 dirhemdir.

Grld gibi dirhem-i er' ile dirhem-i rf arasndaki fark ok azdr. Bu farkn; bu-

day tanesinin, arpa tanesinden biraz ar olmasndan ileri gelecei kuvvetli

muhtemeldir. Bu kuvvetli ihtimal gz nne alnnca, iki dirhem arasnda hakiki bir fark
kalmam olmaktadr. Belki de Hanefi alimlerinin, dirhem-i rfyi dikkate almalan bu
sebeptendir.

Dirhemlerin grama evrilmesinin esas, ortalama buday taneleri ile ularndaki klklar
kesilmi ortalama arpa tanelerinin tartlmasna bal olduundan bir dirhemin ka gram
olduu hususunda sonular farkldr.

Merhum . Nasuhi Bilmen'e gre, bir dirhem-i rf, 3,2 gramdr. Bir dirhem-i er' ise,

2,8'dir. Buna gre gmn nisab; 200 x 2,8= 560 gramdr. Buna gre miskal-i rf ise

4,8 gram, miskal-i er' ise 4 gramdr. Buna gre altnn nisab, miskal-i rfye gre; 20 x

4,8= 96 gramdr. Miskal-i er'ye gre ise; 20 x 4= 80 gramdr.

Hanefiler, son zamanlarda bu konuda dirhem-i miskale mukayese yoluyla nceleme

yapanlar izale edip yle bir sonuca varmlardr:

Miskal, cahiliyye dneminde ve slam dneminde de birdi noktasndan hareket edile-

rek dou ve batdaki mzelerde o zamanlardan kalma miskaller tartlp arl

renilmitir. Her 10 dirhemin, 7 miskale eit arlkta olduunda ttifak olduuna gre,
miskalin arln bilmek meseleyi zer. Mzelerde yapla tartma ileminde, bir

miskalin 4,25 gram arlmda olduu anlalmtr. Buna gre bir dirhem; 7 x 4,25 +
10= 2,975 gramdr. Bu yol, dirhem-i er' ve miskalin arln bilmede hatadan en uzak

olan yoldur. Buna gre gram olarak gmn nisab; 2,975 x 200= 595 gramdr. Altnn
nisab ise; 4,25 x 20= 85 gramdr. Dolaysyla gm ve altn bu ekilde hesaplamak

daha uygundur.

1- r Yada Yarm r Gereken eyler

899- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, o, Peygamber (s.a.v.)'in yle
buyurduunu iitmitir:

Nehirler ile yamur sularnn sulad toprak mahsullerinde onda bir (1/10) nispetinde,

hayvanla sulanan toprak mahsullerinde ise yirmide bir (1/20) r vardr. 5[5]

Aklama:

Toprak rnlerinin zekt, Sulama tekniine gre de belirlenmektedir. Toprak, emek

sarfedilmeden yamur, nehir, dere, rmak ve bunlarn kanallaryla sulanyorsa, zekt

olarak mahsuln 1/10'u; kova, dolap, motor veya cretle alnan suyla sulanyorsa,
1/20'si verilecektir.

Eer arazi, hem yamur veya nehir sularyla ve hem de dolap gibi emekle elde edilen su
ile sulanyorsa, hangisiyle daha ok sulanm ise, ona itibar edilir.

Gnmzde arazinin sulama masrafndan ziyade gbre, mazot ve iilik masraflarnn

nemli yekn tuttuu gz nnde bulundurulursa, bu tr masraflar yaplarak elde edilen

zira mahsuln de emek ve masrafla sulanan arazinin mahsulne kyaslanmas daha

uygun olur. Ayrca sulama dnda kalan girdilerin, zekt matrahndan dlmesi, geri
kalandan sulama usulne gre zekt verilmesi gerekir diyen ada alimler de vardr.
2- Mslmann, Klesi le At in Zekatn Gerekmemesi

900- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr;

Mslmana, klesi ve at iin zekat yoktur. 6[6]

Aklama:

Ebu Dvud, Zekat 12, 1597; Nes, Zekat 25; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/341, 353.
Buhri, Zekt 45, 46; Ebu Dvud, Zekt II,.1594, 1595; Tirtniz, Zekt 8,.628; Nes, Zekt 16; bn Mce, Zekt 15,
1812; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/407, 420.
5[5]
6[6]

Btn alimlerin ittifakyla; ticaret mal olarak alnp satlan kleler, Zekta tabidir. Hizmet iin kullanlan kleler, Zekta tabi deildir.

Atlarda zekt tahakkuk edip etmeyecei konusunda gerek Hz. Peygamber (s.a.v.), gerek-

se Hz. mer'den rivayet edilen hadislerden, Hz. Peygamber (s.a.v.) dneminde

Medine'de ve civarnda atlann deve kadar ok bulunmad, mslmanlarn at sadece

savalarda kullanmak in yetidirdikleri, ayrca ileride satp para kazanmak maksadyla

topluca at besleme detinin henz yerlememi olduu anlalmaktadr.

Nitekim Hz. mer, am'dan gelen bir grup mslmanm, atlarndan zekt almas iin

yaptklan teklifi, -Hz. Peygamber (s.a.v.) ve Ebu Bekr zamannda benzer bir uygulama
olmad gerekesiyle- nce reddetmi, sonra olumlu karlam, daha sonra da atlann

tamamen ticar gayelerle nesilleri elde edilmek iin yetidirildiklerini grnce, bu

hayvanlardan zekt tahsili cihetine gitmitir. 7[7]

Mslman hukukularn ounluu, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in,

Atlarn zekttan istisna edildiini bildiren hadislerini esas alp btn atlarn zekt
istisnas olduu grn benimsemilerdir.
Ebu Hanfe ile rencisi Zfer'e gre ise;

Nesli elde edilip ileride satlmak maksadyla, erkei-diisi kark bir halde yaayan,

senenin ounu otlaklarda otlayarak geiren (sime) atlar, ya at ba bir dinar veya
pareaya gre kymetlendirilerek, bu deeri zerinden 1/40 (% 2.5) nisbetinde zekta
tabi tutulur.

Yalnz mslman hukukular, ticarete konu olan btn atlann zekta da mevzu olacanda ittifak etmilerdir.

O halde zekta mevzu olup olmayaca tartma konusu olan at; sadece nesli elde edil-

mek maksadyla, erkeidiisi kark bir halde bulundurulan ve senenin ounu

otlaklarda otlayarak geiren sime atlardr. Bu konudaki ihtilafn sebebi; Hz. Peygamber
(s.a.v.) zamannda bu hususta herhangi bir uygulamann grlmemesidir.

7[7]

Ebu Ubeyd, Emval, nr. 1364, 1365.

Hayvanlarn zekt ile ilgili hkmler konulurken, o toplumdaki yaygn ve bilinen hay-

van trlerinin esas alnd ve onlar zerinden rneklendirme yapld gzden uzak
tutulmamaldr. Gnmzde retimi yaplan ve srler halinde beslenen dier hayvan
trlerinin, bu ller iinde zektnn verilmesi gerekir.

3- Zekat Zaman Gelmeden nce Verme Ve Zekat Vermekten Kanma

901- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), mer'i zekat toplamaya gnderdi. Daha sonra mer tarafndan
Resulullah (s.a.v.)'e:

bn Cemil, Hlid b. Veld ile Resulullah (s.a.v.)'in amcas Abbs zekat vermedi denildi.
Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

bn Ceml, zekat vermekten nasl kanabilir ki? O, fakir iken Allah onu zengin yapmtr.
Hlid b. Velde gelince; siz Hlid'den zekat istemekle ona hakszlk ediyorsunuz. O btn
zrhlar ile sava ara-gerelerini Allah yolunda cihada vakfetmekle hapsetmiti. Abbs'a
gelince, onun zekat, (mddetinden nce) bir misliyle beraber verilmi olup benim
zerimdedir buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.):

Ey mer! Sen kiinin amcasn, babasnn aslndan olduunu bilmez misin? buyurdu. 8[8]
Aklama:

Sadaka kelimesi, nafile sadaka anlamna geldii gibi Zekat anlamna da gelmektedir.

Kurtub, cumhurun, bu kelimeyi bu hadiste Farz olan zekat anlamnda anladklarn

8[8]

Buhr, Zekt 49; Ebu Dvud, Zekt 22, 1623, Nes, Zekat 15; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/322.

kaydetmektedir.

1- bn Mhelleb'in dediine gre;

bn Cemil, mnafk bir kimse olduu iin zekat vermemitir. Tevbe: 9/74 ayetinin de,

bn Cemil ve benzeri mnafklar hakknda indii belirtilmitir.

2- Halid b, Velid ise zrh, at ve sava malzemelerini Allah yoiunda cihada vakfetmiti.

Zekatn verildii sekiz snftan birisi de Allah yolunda cihad edenlerdir. Cihada
malzemeleri zekata tabi olmadndan Hz. Peygamber (s.a.v.) ondan zekat istenilmesini
zulm saymtr.

3- Abbs'in durumuna gelince, Resulullah (s.a.v.) onun iki senelik zekatn vaktinden nce pein almtr.

4- Mslmanlara Hurma le Arpadan Ftr Sadakas Vermenin Vacip Olmas

902- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Ramazan aynda Ftr sadakasn mslmanlarn hr veya kle, erkek

veya kadn her birine kuru hurmadan bir sa veya arpadan bir sa' olmak zere farz
klmtr. 9[9]
Aklama:

Sadaka: nsann bakasna, sevap gayesiyle Allah rzas iin verdii eydir.

Ftr sadakas: Ramazn bayramna kavuan ve temel ihtiyalarnn dnda belli bir
miktar mala sahip olan Mslmanlarn kendileri ve velayetleri altndaki kiiler iin

9[9] Buhr, Zekt 70, 71; Ebu Dvud, Zekt 20, 1611, 1612, 1613, 1614, 1615; Tirmz, Zekt 35, 676; Nes, Zekt 30,
31, 32, 33, 34, 41; bn Mce, Zekt 21, 1826; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/114.

yerine getirmekle ykml olduklar mal bir ibadettir.

Ftr sadakasna, Ba zekt ve Beden zekt denilmesinin sebebi; fitrenin, ahsa bal,
ahs bana konulmu bir mal ykmllk olmas zelliine dayanmaktadr.

Ftr sadakas, Ramazn orucunun farz olduu hicri 2. yln aban aynda, zekttan nce
farz klnmtr. Din bir ykmllk oluunun dayana, hadislerdir. Bu hadisler, ayn

zamanda Hz. Peygamber (s.a.v.) dnemindeki ftr sadakas uygulamalarn da

gstermektedir.

S: Bir sann arl, 1040 dirhemdir. rfi dirhem esa.s alndnda, 3,334 kg'dr. Dolaysyla Arpa, Hurma ve Kuru zm'den itibariye kymeti hesaplanrken, bunun esas

alnmas fakirler iin daha uygundur. Buday iin yarm s ise, 1,667 k'dr. Bunlann
bizzat kendileri verilebildii gibi, kymetleri de Fitre olarak verilebilir. er'i dirheme
gre ise bir sa, 2,917 kg'dr.

Fr sadakas; budaydan yarm sa, hurma ve arpadan bir sa verilir. Kuru zm konusunda ise ihtilaf edilmitir. Ancak zahir rivayete gre; kuru zmden de bir s verilir.

Hanefilere gre; mkellef kimse, kk ocuklarn ftr sadakasn vermek zorundadr.

Fakat akil-bali olmu, zengin ve byk ocuklarn ftr sadakasn vermek zorunda
deildir.

Mslmanlardan sz; ftr sadakas vermesi gereken kiinin, mslman olmasnn

olduuna, dolaysyla mslman olmayan kimseye gerekmediine delalet etmektedir.

Her hr veya kle ifadesinin zahiri manasna gre her hr ve kleye kendi ftr sada-

kasn vermesi gerekir. Fakat cumhur, bu hadisin;

Klenin, ftr sadakas hari at ve klede Zekt yoktur 10[10] hadisi ile
Mslmana, klesinden ve atndan dolay Zekt yoktur

11[11]

eklinde Ebu Hureyre'den

gelen hadis tarafndan kayt altna alndn ileri srmtr. Dolaysyla da klenin ftr
sadakasnn bizzat kleye deil de, efendisine ait olduunu belirtmitir.

Mslim, Zekt 10.

Buhr, Zekt 45, 46; Mslim, Zekt 8, 9; Tirmiz, Zekt 8; Nes, Zekt 16, 17; bn Mce, Zekt 15; Drim, Zekt
10; Muvatta1, Zekt 37; Ahmed b. Hanbel, 2/242, 249, 410, 420, 432, 454, 469, 477.
10[10]
11[11]

Kadn yada erkek ifadesinin zahiri anlamna gre; erkee ftr sadakas gerektii gibi

kadnn da evli olsa bile ftr sadakasn kendi malndan vermesi gerektii ifade
edilmektedir. Ebu Hanfe ve akadalan bu grtedir.

Farz klmtr ifadesi hususunda bn Abdilberr'e gre iki ihtimal vardr:

1- Farz klmaktan maksat, takdir etmektir. rnein, Hakim, yetime nafaka farz kld
denilir. Bununla, hakimin yetime nafaka takdir ettii kast edilir.

2- cap manasndadr.

Hanefilere gre Ftr sadakas, terim anlamnda vaciptir.

903- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Ftr sadakasn; yiyecekten bir sa, arpadan bir s, kuru hurmadan bir s1, yourt
kurusundan/kelekten bir s, kuru zmden bir s olarak verirdik. 12[12]
Aklama:

Yiyecek kelimesinin Arapa karl olan Taam kelimesinin szlk anlam; azk trnden olan yiyecektir. Buna gre bu kelime; buday, arpa ve hurma gibi yiyecek

maddelerinin tmn kapsar. Durum byleyken, bu kelimeden sonra arpa, hurma, ke

ve kuru zmn zikredilmesi, o devirde yiyecek maddelerini bunlar tekil ettii iindir.

Yourt kurusunun/kelein, ftr sadakas olarak verilip verilmeyecei konusu ihtilaf

edilmitir. Hanefilere gre, ke, ancak kymet itiban ile verilebilir. Bununla birlikte ftr
sadakas olarak verilen maddelerin kymetinden az ise, verilmesi caiz deildir.

12[12] Buhr, Zekt 72, 73; Ebu Dvud, Zekt 20, 1616, 1617, 1618; Tirmiz, Zekt 35, 673; Nes, Zekt 37, 38, 39, 42,
43; bn Mce, Zekt 21, 1829; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/73, 98.

904- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.) iimizde olduu halde, biz, fitr sadakasn; kk-byk ve hr-

kle her kes iin yiyecekten bir s yada kuru hurmadan bir s yada kuru zmden bir s
olmak zere snftan verirdik.

Muaviye hac yada umre etmek iin Medine'ye gelip minberde halka konuma yapp am
budayndan iki mdd'n, bir s kuru hurmaya denk olduu grn belirtinceye
kadar byle vermeye devam ettik.
Ebu Sad der ki:

Bana gelince, onu eskisi gibi vermeye devam edeceim. 13[13]

Aklama:

Ebu Sad el-Hudr, bu szyle; Muaviye'nin, am budayndan iki mdd'n, bir s kuru

hurmaya denk olduu ile ilgili grne katlmadn syiemek istemitir. ki mdd,
yarm sa karldr. Sanki buday dierlerine kyas ederek ondan bir sa verilmesi
gerektiini ima etmitir. Mlik, afi, mam Ahmed, shak ve Hasen el-Basri bu
grtedir. Sahabilerden Ebu Sad el-Hudr, Ebu'l-liye ile Cabir b. Zeyd'de bu

grtedir.

Hanefiler ise, budaydan yarm sann yeterli olduu grndedirler. Sahabilerden Ebu
Bekr, mer, Osman, Ali, Ebu Hureyre, Cabir b. Abdullah, Abdullah bn Abb's, Abdullah
bn'z-Zbeyr bu grtedir.

5- Ftr Sadakasnn Bayram Namazndan nce Verilmesi

13[13]

Buhar, Zekt 75.

905- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Ftr sadakasn, halk Bayram namazna kmadan nce verilmesini
emretti. 14[14]
Aklama:

Hadis, Ftr sadakasnn vaktinin bayram namazndan nce olduuna delalet etmektedir.
Ancak szkonusu ncelik belirli bir zamanla snrlandmlmad iin vacip olduu vakit
hususunda ihtilaf edilmitir.

1- Ebu Hanfe ve bir rivayete gre mam Mlik:

Ftr Sadakas, bayram sabah fecrin domasyla vacip olur demilerdir.

2- Sevr, afi, shak ve mam Ahmed'e gre ise; Ftr sadakas, Ramazn aynn son
gnnde gnein batmasyla vacip olur.

Hanefiler, ilgili hadislerin rivayet yollann dikkate alarak Ftr sadakasnn farz deil, va-

cip olduu grne varmlardr. Dolaysyla yerine getirilmesi gerekli mal bir ibadet
olup yerine getirilmemesi din sorumluluu ve ahirette cezay gerektirir.

Ftr sadakasnn, bayramdan bir-iki gn nce verilmesinin caiz oluu hususunda

sahabelerin icmann bulunduu bildirilmitir. Ancak bundan daha nce verilmesi
hususunda ihtilaf edilmitir.

Ftr sadakasnn, bayramn birinci gnnde bayram namaznda sonra verilmesinin

hkmne gelince:

1- filere, Hanbelilere, bir rivayette ise Mlikilere gre; kerahatle caizdir.

2- Hanefilere gre ise kerahatsiz caizdir.

14[14] Buhr, Zekt 76; Ebu Dvud, Zekt 19, 1610; Tirmz, Zekt 36, 677; Nes, Zekat 45; Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/151, 154.

Fakat bu sadakay, bayramn birinci gnnden sonraya brakmak ise, drt mezhebe ve
alimlerin ouna gre, haramdr. Kaza edilmesi gerekir.
6- Zekat Vermeyen Kimsenin Gnah

906- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Altn ve gmn hakkn vermeyen btn altn ve gm sahipleri iin, kyamet gn

olduunda bu altn ve gmler ateten levhalar haline getirilerek cehennem ateinde
kzdrlr, bu kimselerin br, aln ve srt dalanr. Bunlar souduka -sresi elli bin yl
olan bir gn ierisinde kullar arasnda yarglama bitene kadar dalama tekrarlanr durur.
Nihayet cennete mi cehenneme mi gidecek olan yolu kendisine gsterilir buyurdu. Ona:
Ey Allah'n Raslu! Deve nasl? denildi O da:

Hakk verilmeyen her devenin sahibi de -k, bu haklardan biri de develer su bana
getirildiinde stnden fakirlere ikram etmektir- kyamet gn olduunda dz ve geni bir
alana serilip yatrlr, bir tek deve yavrusu bile kalmakszn btn develer ayaklaryla onu
iner, azlaryla srrlar. -Sresi elli bin yl olan bir gn ierisinde kullar arasnda
yarglama bitene kadar- deve srsnn ba onu getike gerisi gelir durur/sonu bir trl
bitmek bilmez. Nihayet cennete mi cehenneme mi gidecek olan yolu kendisine gsterilir
buyurdu. Ona:

Ey Allah'n Rasl! Sr ve. davar nasl? denildi. O da:

Hakk verilmeyen her sr ve davarn sahibi de, kyamet gn olduunda dz bir alana
serilip yatrlr ve ne boynuzlusu, ne boynuzu kr-bk hi biri kalmakszn btn sr
onu boynuzuyla sser, ayaklaryla da inerler. -Sresi elli bin yl olan bir gn ierisinde
kullar arasnda yarglama bitene kadar- srnn ba onu getike gerisi gelir durur/sonu
bir trl bitmek bilmez. Nihayet cennete mi cehenneme mi gidecek olan yolu kendisine
gsterilir buyurdu. Ona:

Ey Allah'n Rasl! Atlar nasl? denildi. O da:

Atlarn ise durumu vardr. Atlar, kimisi iin arlk (gnah) kimisi iin perde kimisi iin
de sevap olur. Bir kimse iin arlk/gnah olan at, vnmek, gsteri yapmak ve
Mslmanlara dmanlk yapmak iin bir kimsenin bal tuttuu attr ki, bu o kimse iin
bir arlktr/gnahtr. Bir kimse iin perde olan at ise, Allah yolunda bal tutulan, atin ne
boyunduruunda ve ne .de srtnda, Allah'n koyduu hukuku unutmayan kimsenin bal
tuttuu attr ki, bu at o kimse iin perdedir. Bir kimse iin sevap olan at ise, Allah yolunda
ve Mslmanlar iin bir kimsenin ayrda ve bahede bal tuttuu attr ki, bu at o ayrda
veya bahede ne yerse yedii eyler saysnca bu kimse iin sevaplar yazlr. Atn dklar ve
idrar saysnca da bu kimse iin sevaplar yazlr, o at ipini koparp da bir iki tepeye
ahlanp tur atsa bu ahlanmadaki her ayak izi ve brakt her dk da bu kimse iin birer
sevap olur. Sahibi onunla bir nehirden geerken -onu sulamay istememi olsa bile- onun
itii miktarca o kimseye Allah sevab yazar buyurdu. Ona:

Ey Allah'n resul! Eekler nasl? denildi. O da:

Eekler konusunda bana bir hkm indirilmedi, ancak bu hususta u, zl ve toplayc bir
ayet vardr:
Kim zerre miktar hayr ilerse onu grr, kim de zerre miktar er ilerse onu grr
buyurdu. 16[16]

15[15]

907- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i yle buyururken
iittim:

Kendilerindeki zekat hakkn vermeyen her deve (sr) sahibine, kyamet gnnde o
develer muhakkak olduklarndan daha ok halleriyle gelecekler, kendisi de onlar iin geni
ve dz bir alanda oturacak. Develer ahlana ahlana yani n ve arka ayaklarn ikier
ikier beraberce yukar kaldrp indirerek sahibinin zerine basacaklar.
Kendilerindeki haklar yerli yerine yapmayan her sr srs sahibine de kyamet gn
o srlar olduklarndan daha ok halleriyle gelecekler, kendisi de onlar iin geni ve dz

bir alanda oturacak. Srlar muhakkak boynuzlaryla onu toslayacak ve ayaklaryla da

15[15]
16[16]

Zilzl: 99/7-8.
Buhr, Zekat 3, Cihd 84, Msakat 12,Tefsiru Sure-i l-i mran 14, Hayl 3; Nes, Hayl 1.

ineyeceklerdir.

Kendisinde gerekleen haklar yerli yerinde demeyen her byk servet sahibine de bu

serveti kyamet gnnde gayet zehirli erkek bir ylan suretinde gelecek, azn am
vaziyette sahibini kovalayacaktr. Ylan o kimseye saldrdka o ylandan kaacaktr.
Bunun zerine ylan, ona:

Biriktirip sakladn hazinem al! diye seslenecek. O da:

Ona ihtiyacm yok! diyecek. Fakat bundan kurtulu olmadn grnce, zorunlu olarak
elini onun azmn iine sokacak. Ylan da onu byk erkek bir devenin yiyii gibi
yiyecektir.

Ebu'z-Zbeyr der ki: Ubeyd b. Umeyr'i yle derken iittim: Bir adam:

Ey Allah'n resul! Devedeki hak nedir? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Onu su banda sap orada bekleyen fakirlere ve oradan geen kimselere iirmek, st
kovalarn acele ihtiyac olan kimselere) emanet vermek, erkek develeri (ihtiyac olan
kimselere tohumluk iin dn vermek ve Allah yolunda zerlerinde yk tamaktr
buyurdu. 17[17]
7- Zekat Toplayan Memurlar (lerini Kolaylatrmak Suretiyle Onlar) Honut
Etmek

908- Cerr b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir: Baz bedeviler, Resulullah (s.a.v.)'e
gelip ona:

Zekat toplayan memurlardan baz kimseler bize gelip zulmediyorlar dediler. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.):

Zekatlarnz toplayan memurlara yumuak davranmak ve zorluk karmamak suretiyle

17[17]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/321.

onlar honut edin! buyurdu. 18[18]

8- Zekat Vermeyen Kimselerin Ar Cezaya arptrlmas

909- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Kabe'nin glgesinde oturduu srada Peygamber (s.a.v.)'in yanna vardm. Beni

grnce:

Kabe'nin Rabbine yemin ederim ki! Zarar edenler kendileridir! buyurdu.

Gelip yanma oturdum. Fakat yerimde rahat edemeyip hemen ayaa kalkp:

Ey Allah'n resul! Anne-babam sana feda olsun! Onlar, kimlerdir? diye sordum, O da:

Onlar, mallar ok olan kimselerdir. -nne, arkasna, sana ve soluna iaretle yalnz
yle yle ve yle yapanlar hari. Fakat onlar da azdr. Zekatlarn vermeyen deve, sr
ve davar sahibi herkese kyamet gnnde bu hayvanlar olduklarndan daha byk ve daha
semiz olarak gelecekler. Boynuzlanyla sahipleriyle toslayacak ve sert ayaklaryla da onlar
ineyeceklerdir. Btn insanlar arasnda hkm bitinceye kadar o srlerin sonu bittike
n taraflar tekrar dndrlecektir buyurdu. 19[19]
910- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Benim Uhud da kadar altnm olsa, nc gece gelirken yanmda ondan bir dinar
kalmasn arzu etmem! Yalnz borcum iin hazrladm dinar hari. 20[20]

18[18]
19[19]
20[20]

Ebu Dvud, Zekt 6, 1589; Nes, Zekat 14.

Buhr, Zekat 43, Eymn 3; Tirmiz, Zekat 1, 617; Nes, Zekat 2, 11; bn Mce, Zekat 2, 1785.
Buhr, stikraz 3, Temenni 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/457, 467.

Aklama:

Hadisler, zekatn verilmesine tevik etmekte ve zekat vermekten kanan kimselerin

ebedi deil de lemi olduklar gnahtan dolay cehennemde azab greceklerine delalet

etmektedir. Eer zekatn farz olduunu inkar ederek demeyen kimse kafir olduu iin
ebedi olarak cehennemde azab grr.
9- Sadaka Vermeye Tevik Etme

911- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Medine'nin karatalk semtinde yats zaman, Peygamber (s.a.v.)'le birlikte hem

yryordum ve hem de Uhud dana bakar vaziyyetteydik. Bir ara Resulullah (s.a.v.),
bana:

Ey Ebu Zerr! buyurdu. Ben de:

Buyur, ey Allah'n resul! diye cevap verdim.

u Uhud da, benim yanmda altn olsa, bir borcu demek iin bekletmekte olduum
dinar hari ondan benim yanmda bir dinar kalm olarak nc bir gece geirmeyi
istemem. Onun tamamn, Allah'n kullarna -nne, sana ve soluna birer avu atma

iareti yaparak- yle, yle ve yle datmak isterim buyurdu. Sonra biraz daha

yrdk. Yine:

Ey Ebu Zerr! buyurdu. Ben de:

Buyur, ey Allah'n resul! diye cevap verdim.

Hi phe yok ki, dnyada mal ok olan kimseler, kyamet gn sevab en az olanlardr.
Yalnz yle, yle ve syle yapanlar mstesna buyurdu. Bunu sylerken ilk defki gibi
bunu insanlara datma eklinde iarette bulundu. Sonra bir az daha yrdk. Yine:

Ey Ebu Zerr! Ben sana geri gelinceye kadar olduun yerden ayrlma buyurdu.

Sonra oradan ayrlarak gzmden kayboldu gitti. Ben bir grlt ve bir ses iittim. Kendi
kendime:

Galiba Resulullah (s.a.v.)'e cinler musallat oldu' diyerek arkasndan gitmeyi dndm.
Sonradan onun bana: Ben gelinceye kadar buradan ayrlma' dediini hatrlayarak onu
bekledim. Geldiinde iittiim eyleri ona anlattm. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)
yle buyurdu:

O, Cebrail idi. Bana gelip:

mmetinden her kim Allah'a irk komayarak lrse cennete girecektir dedi. Bunun
zerine ben:

Zina etse de, hrszlk yapsa da m? diye sordum. Resulullah (s.a.v.):

Evet, zina etse de, hrszlk yapsa da cennete girecektir buyurdu. 21[21]
10- Mal Biriktirip Hapsedenler le Bunlar zerindeki Gnahn Arl

912- Ahnef b. Kays'tan rivayet edilmitir:

Medine'ye gelmitim. Bir defasnda ilerinde Kurey'in ileri gelenlerinden bir

topluluun bulunduu bir halkada otururken son derece kaba elbiseli, sert vcutlu ve
sert yzl bir adam kageldi. Cematin yannda dikilip:

Altn ve gmleri/mal biriktirip nfak etmeyenlere, zeri cehennem ateinde kzdrlm

talar mjdeliyorum! Bu talar, onlardan her birinin memeleri ucuna konacak, t iki krek
kemiinden kacak. Krek kemikleri zerine konacak, ta memeleri ucundan kacak.
Bylece krek kemimleri iler memeleri arasnda gidip gelecekler dedi. Bunun zerine
yopluluk, balarn nlerine indirdiler. Bunlardan hi birinin bu adama cevap verdiini
grmedim. Daha sonra adam dnp gitti. Ben de onun peinden gittim. Nihayet bir

21[21]

166.

Buhri, stikraz 3, Rikk 13, Bedvi-Halk 6, stizan 30; Tirmiz, man 18, 2644; Ahmed b. Hanbel. Msned, 5/152,

direin yanna oturdu. Ona:

Bu insanlarn, senin kendilerine sylediin szlerden holanmadklarn grdm

dedim. Bu adam:

Bunlar hibir eyi ekletmiyorlar. Dostum Eb'l- Kasm (s.a.v.) beni ard, ben de ona

icabet ettim. Bana;

u Uhud dan gryor musun? diye sordu.

Kendisinin bir ihtiyac iin beni oraya gndereceini zannederek gnein batmasna ne
kadar zaman kaldna baktm. Ona:

Evet, Uhud dan gryorum dedim. Bunun zerine:

Uhud da kadar altnm olup dnr altn mstesna bunun hepsini infk etmi olmam
beni sevindirir buyurdu. Sonra bu insanlar, dny maln toplayp biriktiriyorlar. Baka
bir ey dnmyorlar! dedi.
Ahmed der ki: Ben:

Senin ile Kureyli kardelerin arasnda ne var ki, onlarn yanna uramyor ve onlardan
bir ey almyorsun? dedim. O da:

Rabbine yemin ederim ki, Allah ve Resulne kavuuncaya kadar ben onlardan ne
dnyalk bir mal isterim ve ne de onlara dn ile ilgili bir ey sorarm! dedi. 22[22]
Aklama:

Ebu Zerr'e gre aile nafakasndan fazla mal biriktirmek haramd. O, bu ekilde fetva ve-

rirdi. am'a gittiinde de bu ekilde konumalar yapmt. Bu konumalar, Muaviye'nin

houna gitmeyince, onu Hz. Osman'a ikayet etmiti. Hz. Osman'da onu yanna ard.
Mecne'ye gelince, ona Rebeze kynde ikamet etmesi sylendi. Hz. Osman dneminde
22[22]

Buhr, Zekt 4; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/160, 167, 1691.

Rebene kynde vefat etti.

Azab gerektiren kenz/mal biriktirme, zekat verilmeyen maldan ibarettir. Zekat verilen
mal, kenz deildir.

11- nfak Etmeye Tevik Ve nfak Eden Kimseye, Verdiinin Yerine Mal
Verilmesini Mjdeleme

913- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:
Yce Allah:

Ey Adem olu! nfak et ki, Ben de sana infak edeyim! buyurdu.

Resulullah (s.a.v.) de:

Allah'n bu yemini, sehavetlc doludur. Onu, gece ve gndz hibir ey eksiltmez buyurdu.
23[23]

nfak:

Nafaka verip geindirme, besleme, Allah yolunda harcama. Bir terim olarak; gerek
hsmlardan ve gerekse dier insanlardan yoksul ve muhta olanlara para veya maiet

yardm yaparak, onlarn geimini salama, demektir. Zarur ihtiya ve maiet iin
sarfolunacak paraya ve azk eidine Nafaka denir.

slm hukukunda infakn kapsam genitir. Aile reisinin bakmakla ykml olduu kimselere harcama yapmasn kapsad gibi; dier yoksul ve muhtalara yaplan zekt,

23[23] Buhr, Tefsiru Sure-i Hud 2, Tevhid 35; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 6, 3045; bn Mce, Mukaddime 13, 197, Zekat
15, 2123.

sadaka ve benzeri yardmlar da anlam iine alr.

Kur'an- Kerm'in pek ok yetinde, varlkl mminlere Allah yolunda infak emir ve
tavsiyesinde bulunulmu, Allah yolunda harcayanlar vlmtr.

Ey iman edenler, kazandklarnzn ve sizin iin yerden kardmz rnlerin en hell ve

iyisinden Allah yolunda harcayn zekt ve sadaka verin. 24[24]
Mallarn gizli ve ak olarak gece ve gndz harcayan kimseler var ya, iste onlarn,
Rableri katnda ecirleri vardr. Onlara hibir kortu yoktur ve onlar mahzun da
olmayacaklardr. 25[25]
Mallarn Allah yolunda harcayanlarn hli, her baa yz daneli yedi baak bitiren bir
tohumun hli gibidir. Allah diledii kimseye daha kat kat verir,. Allah'n ihsan ok genitir.
Her eyi hakkyle bilendir. 26[26]
Bakara Suresi'nin ilk ayetlerinde takva sahiplerinin vasflar saylrken, Allah yolunda
harcayanlar; gayba inanan ve namaz klandan sonra nc srada zikredilir. 27[27]

Allah yolunda yaplan harcamann, maln sevilen eidinden yaplmas, kiiyi Birr derecesine ulatrr. Ayette yle buyurulur:

Sevdiiniz eylerden Allah yolunda harcayncaya kadar Cennete ve iyiliin en gzeline

birr eremezsiniz

28[28]

Bu ayet inince, Eb Talha (r.a) en ok sevdii mal olan Brh

bahesini Allah yolunda tasadduk etmek istemi, Hz. Peygamber'in;

Yakn hsmlarna ve amcasnn oullarna vermesi tavsiyesine uyarak byle yapmtr.

29[29]

Hz. mer Hayber'den hissesine den deerli ganimet topran vakfetmitir. 30[30]

Bakara: 2/267.
Bakara: 2/274.
26[26] Bakara: 2/261.
27[27] bk. el-Bakara: 2/3; l-i mrn: 3/134.
28[28] l-i mrn: 3/92
29[29] Buhr, Zekt, 44, Vesy, 17, 26; Mslim Zekt, 43; Ahmed b. Hanbel, III, 141, 256.
30[30] bn Kesr, Muhtasaru Tefsir, Beyrut 1981,1, 299. B.k.z: amil slam Ansiklopedisi, nfak Maddesi.
24[24]
25[25]

12- Aile Bireylerine Ve Eli Altnda alanlara nfak Etmenin Fazileti le Onlar
Perian Edenin Yada Nafakalarn Vermeyenin Gnah

914- Sevbn (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Bir kimsenin infak edecei en faziletli dinar, oluuna-ocuuna infak ettii dinar ile
Allah yolunda hayvanna infak ettii dinar ve Allah yolunda arkadalarna harcad
dinardr.
Ebu Klbe:

Resulullah (s.a.v.), infak iine oluocuktan balamtr dedi. Daha sonra da:

Kk ocuklarnn namuslu yetimesini salayan yada onlar Allah'n menfaatiendirip

kendisiyle zengin klaca nafakay oluuna-ocuuna infak eden bir adamdan daha
sevabl kim olabilir? dedi. 31[31]

915- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Allah yolunda infak ettiin bir dinar, kle azad iin infak ettiin bir dinar, bir fakire
sadaka olarak verdiin bir dinar ve aile bireylerine harcadn bir dinar vardr. Bunlarn
sevab itibariyle en by, ailene harcadndr. 32[32]

916- Hayseme'den rivayet edilmitir:

Biz, Abdullah bn Amr'la birlikte oturuyorduk. Derken ilerinin vekilliini yrten kii
gelip ieriye girdi. Abdullah, ona:
31[31]
32[32]

Tirmiz Birr 42, 1966; bn Mce, Cihad, 2760; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/279, 484.
Buhri Edeb'l-Mfred, 751; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/473, 476.

Klelerin yiyeceklerini verdin mi? diye sordu. O kimse:

Hayr! diye cevap verdi. Abdullah:

yleyse git de onlara yiyeceklerini ver. nk Resulullah (s.a.v.):

Bir kimseye gnah olarak,

sahibi bulunduu kimselerin yiyeceini vermemek yeter

buyurdu dedi. 33[33]

Aklama:

nfakm en faziletlisi ve en nde geleni kiinin muhta durumda bulunan hsmlarna

yapt harcamalardr. Ayette yle buyurulur:

Erkekler kadnlar zerinde hakimdirler. nk Allah birini cihat, imamet ve miras gibi
baz konularda dierinden stn yaratmtr. Bir de erkekler, mallarndan onlarn geimini
salamaktadrlar
yle buyurulur:

34[34]

Aile fertlerine yaplacak harcama sadaka hkmndedir. Hadiste

Hadiste zikredilen aile bireylerine; kars, ocuklan, nafakas kendisine gerekli olan
erkek ve kz kardelen ile amcas ve amcasnn ocuklan, evinde besledii yabanc yoksul

ocuklar dahildir. Bir kimsenin bakmakla ykml olduu kimseleri geindirmesi, onun
zerine vaciptir. Eer bu masraflan yaparken Allah rzasn kazanmay kastederse,
srekli sadaka ecri alr. Ancak bu konuda Allah rzasn kasdetmezse, zerinden bor
der, fakat ayrca bir ecir alamaz.

13- nfak Vermeye; nce Kendinden Balayarak, Sonra Aile Fertlerine, Sonra Da
Akrabalara Verme

33[33]
34[34]

bn Hibbn, Sahih, 4241; Ebu Nuaym, Hilye, 4/122, 5/23, 87.

Nisa: 4/34.

917- Cbr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Uzre oullar kabilesinden Ebu Mezkur adnda bir adam, klesini, mdebber olarak

azad etti. Daha sonra bu adam, klenin bedeline muhta oldu. Bu durum, Resulullah
(s.a.v.)'e ulat. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), bu kimseyi yanna artp ona:
Senin bundan baka bir maln var m? diye sordu. O da:

Hayr diye cevap verdi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), bu kleyi mzadeye
kartp:

Bu kleyi, benden satn alacak kimse var m? diye sordu.

Nuaym b. Abdullah el-Adev, bu kleyi, Resulullah (s.a.v.)'ten 800 dirheme satn alp

parasn da hemen Resulullah (s.a.v.)'e getirip teslim etti. Daha sonra Resulullah (s.a.v.) o
kimseye:

lk nce kendinden bala ve kendine sadaka ver. Eer br ey artarsa onu ailene ver,
ailenden de bir ey artarsa akrabana ver, akrabandan da bir ey artarsa yle ve yle
yap! buyurdu. 35[35]

Bu son ksm sylerken nndeki, sandaki ve solundaki ihtiya sahiplerine ver diye
iaret ediyordu.
Mdebber:

Hrriyete kavumas, efendisinin lmne bal olan kleye denir. Bu ekilde kle azad

etmeye de, Tedbir denir.

mam afi, bu hadise dayanarak mdebber olarak kleyi satmann caiz olduu hkmne
varmtr. Ebu Hanfe ise, klenin ancak efendisinin lmnden sonra hrriyetine
kavuacandan dolay bu tr satn caiz olmadn ileri srmtr.

35[35] Buhr, By 59, 110, stikraz 16, Husumt 2; Ebu Dvud, Itk 9, 3955, 3956, 3957; Tirmiz, By 11, 1219; Nes,
By 84; bn Mce, Itk 1, 2512, 2513; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/305.

Hafz Zeyla'nin ifadesine gre; konu ile ilgili hadislerde, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, sa-

tlmasna izin verdii kleden maksat; tedbir-i mukayyedle mdebber klnm kle
olabilecei gibi, bu klenin satlmasndan maksat; gerek anlamda satlmas olmayp
kiraya verilmi olmas da mmkndr. 36[36]

Resulullah (s.a.v.)'in, mdebber olarak azad edilen bir kleyi satmas, sahibinin baka
mal olmad iindir. Halbuki Ebu Mezkr, borlu idi. Bu nedenle de Resulullah (s.a.v.),

son olarak elinde kalan klesini de azad ettiini ve bu suretle kendini borlu lmek

tehlikesine kar maruz braktn grnce, onun bu fiilini nakzetmeyi maslahata daha
uygun bulmu ve klenin kymetini kendisine gndermitir. 37[37]

nfak, hadiste belirtilen tertip zere verilir. Ayrca sevab olarak verilen sadakada, maslahata gre bir deil eitli hayr yollanna riayet etmek gerekir..

14- Nafaka le Sadakay; Akrabaya, Hanmna, ocuklarna Ve Mrik Bile Olsalar

Anne-Babaya Vermenin Fazileti

918- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Hurmalk bakmndan Ebu Talha Ensar'n en zengini idi. Onun en ok sevdii mal ise
Bayruh Hurmal idi. Buras, Mescid-i Neb'nin karsnda olup Resulullah (s.a.v.)

orann ierisine girer, iindeki tatl sudan ierdi. Sevdiklerinizden Allah yolunda
harcamadka iyilie asla ulaamazsnz
Resulullah (s.a.v.)'in yanna gitti. Ona:

38[38]

ayeti indii zaman Ebu Talha kalkp

Ey Allah'n resul! Dorusu Yce Allah:

Sevdiklerinizden

Allah

yolunda

arcamadka

iyilie

asla

ulaamazsnz

39[39]

buyurmaktadr. Benim en ok sevdiim malm ise, Bayruh, Hurmaldr. Artk oras,

Allah iin sadakadir. Bu sadakann Allah katnda iyilik ve ahiret az olmasn arzu

36[36]
37[37]
38[38]
39[39]

B.k.z: Tehanv, 'lau's-Snen, 11/311

B.k'.z: A. Davudolu, Sahh- Mslim Tercme ve erhi, 5/346
Al-i Imrn: 3/92
Al-i mrn: 3/92

ederim.

Ey Allah'n resul! Onu istediin yere harca dedi. Resulullah (s.a.v.):

ok gzel! Bu ok kazanl bir mal oldu. Bu bahe hakknda sylediklerini duydum. Ben
bunu akrabalarn arasnda datman uygun gryorum buyurdu.

Bunun zerine Ebu Talha, bu baheyi yaknlar ve amca oullar arasnda paylatrd.
40[40]

Aklama:

Sadakay, ilk nce muhta olan akrabalara ve yaknlara vermek, bakalarna vermekten
daha faziletlidir. Yalnz bu faziletli durum, nafile sadakaya mahsustur.
919- Meymne bintu'l-Hris (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Meymne, Resulullah (s.a.v.) zamannda bir cariye azad etmiti. Bu azad iini,
Resulullah (s.a.v.)'e anlatt. Resulullah (s.a.v.):

Eer bu cariyeyi, daylarna hediye etseydin sevabn daha byk olurdu buyurdu. 41[41]
920- Abdullah bn Mes'ud'un hanimi Zeyneb (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah
(s.a.v.):

Ey kadnlar topluluu! Zinet eyalarnzdan da olsa sadaka verin buyurdu. Bunun

zerine ben, kocam Abdullah'n yanma dnp:

Sen, fakir bir adamsn. Resulullah (s.a.v.), bize, sadaka vermemizi emretti. Dolaysyla
Buhr, Zekat 44, Veklet 15, 40, Vesy 10, Tefsiru Sure-i l-i mrn 5, Eribe 13; Drim, Zekat 23;
Muvatta', Sadaka 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/141, 256, 262
41[41] Buhr, Hibe 15; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/332
40[40]

ona git ve ondan unu sor: Sana ve himayem altnda bulunan yetimlere infakta
bulunmam benden sadaka yerine geer mi, yoksa sadakam sizden bakalarna m
vereyim? dedim. Abdullah, bana:

Hayr! Ona, sen git sor dedi. Ben de ona bu soruyu sormaya gittim. Resulullah (s.a.v.)in

kapsnda Ensar'dan bir kadn bekler vaziyette buldum. Onun meselesi de, benim

meselem gibi idi. O srada Resulullah (s.a.v.)'i skntl bir hal kaplamt. Derken
yanmza Bill kt. Ona:

Resulullah (s.a.v.)'e git de, ona, kapda iki kadn var, sizden; kocalarna ve himayeleri
altnda bulunan yetimlere sadaka verip infak vermeleri, kendilerine sadaka yerine geip

gemeyeceini soruyorlar diye haber ver. Fakat bizim kim olduumuzu ona syleme
dedik.

Bunun zerine Bill, Resulullah (s.a.v.)'in yanna girip meseleyi ona sordu. Resulullah
(s.a.v.), Bilal'e:

Kim onlar? diye sordu. Bill:

Ensar'dan bir kadn ile Zeyneb diye cevap verdi. Resulullah (s.a.v.):
Zeyneb'lerin hangisi? diye sordu. Bill:

Abdullah (bn Mesu'd)'un hanm Zeyneb diye cevap verdi. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.), Bilal'e; 42[42]

Onlarn ikisine de ikier ecir vardr; birisi akrabalk ecri ve dieri de sadaka ecri
buyurdu.
Aklama:

lerinde Hasan el-Basr, Sfyan es-Sevr, mam Mlik, bir rivayete gre mam Ahmed ve
Ebu Hanife'nin de bulunduu fkhlarn ou, buradaki sadakay, nafile manasnda
42[42]

Buhr, Zekt 48; Tirmizi, Zekat 12, 635, 637: bn Mace, Zekat 24, 1834; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/502.

yorumlamlardr. Bunlara gre; kadn, kendi malnn zekatn kocasna veremez.

mam Muhammed ile Ebu Yusuf'a gre ise kadn, kendi malnn zekatn kocasna verebilir.

Hanefi mezhebine gre; kii, kendi zekatn; usul ve furu'na yani babasna, annesine,

bunlann annesine, babasna, kendi ocuklarna ve torunlarna veremez. Kendi hanmna

da veremez.

Baz alimler, bu hadisteki sadakay, genel anlamda deerlendirerek kadnn kendi kocasna hem sadaka ve hem de zekat verebileceini sylemilerdir.

lerinde mam afii, bir rivayete gre mam Ahmed, Hanefilerden Ebu Yusuf ile mam
Muhammed'in de bulunduu baz alimler, bu hadiste geen sadakay, zekat anlamnda
deerlendirerek kadnn, fakir olan kocasna zekat verebileceini belirtmilerdir.
921- mm Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)e:

Ey Allah'n resul! Ben, nceki kocam olan Ebu Seleme'nin oullarna nafaka veriyorum.
Onlar yle ve yle kt durumda brakacak da deilim. Onlar, ancak benim

oullarmda. Acaba onlara yaptm bu nafakadan dolay bana bir mkafat var mdr?

diye sordum. O da:

Evet! Sana, onlara verdiin nafakann mkafat vardr buyurdu. 43[43]

922- Ebu Mes'ud el-Bedr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Mslman, Allah'n rzasn hesaba katarak ailesine infakta bulunursa bu, o kimse iin bir
sadaka olur. 44[44]

Buhr, man 41, Zekat 48, Mez 11, Nafakt 1; bn Mace, Zekat 24, 1835; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/292,
310, 314.
44[44] Buhr, man 41, Zekt 48, Nafkt 1, Mez 12; Tirmiz, Birr 42, 1965; Nes, Zekat 60.
43[43]

Aklama:

Konuyla ilgili olarak 1008 nolu hadisin aklamasna bakabilirsiniz.

923- Esma' bint. Ebi Bekr (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Mrik olan annem bana geldi. Benden ilgi bekliyor yada ekiniyor.
Ona yaknlk gstereyim mi? diye sordum. O da:
Evet diye cevap verdi. 45[45]
Aklama:

Esma, Hz. Ebu Bekr'in kzdr. Annesinin ad, Kuteyle'dir. Hz. Ebu Bekr, bu kadn,
cahiliye dneminde boamt.

Hattb'ye gre; Peygamber (s.a.v.)'in, Esma'ya annesine yardmda bulunmasn ve ona

ilgi gstermesini emretmesi, aradaki akrabalk bandan dolaydr. Fakat ona zekat
verememekle birlikte ona sadaka vermesi zerine vaciptir.

15- len Kimse Adna Verilen Sadaka Sevabnn lye Ulamas

924- Hz. isc (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Bir adam, Peygamber (s.a.v.)'e gelip ona:

Ey Allah'n resul! Annem anszn ld. Vasiyet de etmedi. Sanrm ki, konumu
olmaya g yetirse di, sadaka verilmesini vasiyet ede)rdi. imdi onun adna sadaka

versem, annem sevabna nail olur mu? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

45[45]

Buhr, Hibe 29, Cizye 18, Edeb 7, 8; Ebu Davud, Zekat 34, 1668.

Evet diye cevap verdi. 46[46]

Aklama:

Bu hadiste, lnn ardndan verilen sadakalarn sevabnn lye ulaaca ifade edil-

mektedir. bn Mace, Vesaya 8 (2717)'de; lnn ardndan verilen sadakalarn onun

gnahlarna kefaret olaca belirtilmektedir. Yine bn Mace, Vesaya 8 (2718)'de ise
lnn arkasndan verilen sadakann sevabnn, hem lye ve hem de sadakay veren
kimseye yazlaca belirtilmektedir.

Bir lnn arkasndan sadaka verebilmek iin, lnn bu sadakann verilmesini vasiyet
etmi olmas art deildir.

16- Yaplan Her Trl yilie Sadaka Ad Verilmesi

925- Huzeyfe (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle buyurmaktadr:
Yaplan her iyilik, sadakadr. 47[47]

Aklama:

Hadis, yaplan her iyiliin ve haynn sadaka sevab gibi sevab olduunu ifade etmektedir.
Ma'ruf, mnkerin zdd olup iyilik demektir.

Buhri, Cenaiz 95; Ebu Davud, Vesaya 15, 2881; Nes, Vesaya 7; bn Mace, Vesaya 8, 2717; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 6/51.
47[47] Buhari, Edeb'l-Msned, 233; Ebu Dvud, Edeb 60, 4947; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/383, 397, 405.
46[46]

Sadaka:

Allah rzas iin verilen her eydir.

Sadaka denilince, akla ilk gelen husus, maddi balar yada yardmlardr. Halbuki

Resulullah (s.a.v.), iyilik saylan her eyin, sadaka olduunu belirtmitir. Yine Resulullah
(s.a.v.), bunun yan sra tebih, tekbir, tebessm gibi hususlarnda sadaka olduunu
sylemitir.

O halde sadakay, maddi yardmlar ile snrlandrmayp tam aksine sadakann alann

daha da genileterek tatl bir sz, bakalarn rahatsz edici davranlardan kanma gibi

hususlar da dahil etmek gerekmektedir. Bylece herkes, mutlaka bir sadaka da bulunma

imkanna kavumu olmaktadr. Buna gre maddi imkanszlk iinde bulunan yada
muhta olan kimseler bile, iyilik yapmak suretiyle sadaka yapma imkanna kavumu

olmaktadrlar. Yalnz yaplan iyiliin ibadet saylabilmesi iin, onun, iyi niyetle yaplm
olmas gerekmektedir.

Nitekim konuyla ilgili olarak Ebu Zerr (r.a)'tan yle bir hadis nakledilmitir:

Din kardeinin yzne glmsemen, senin iin bir sadakadr. yilii emredip ktlkten

men etmen, senin iin bir sadakadr. Sapklk yurdunda bir adam irat etmen, senin iin

bir sadakadr. Yoldan ta, dikeni ve kemii kaldrp yolun kenarna atman, senin iin bir
sadakadr. Su kovandan din kardeinin kovasna su boaltman, senin iin bir sadakadr.
48[48]

926- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'in sahabilerinden baz kimseler, Peygamber (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Servet sahibi kimseler sevaplar alp gittiler; bizim kldmz gibi
namaz klyorlar, bizim gibi oru tutuyorlar ve mallarnn fazlalarn sadaka olarak
veriyorlar dediler. Resulullah (s.a.v.):
48[48]

Tirmiz, Birr 36.

Allah size tasadduk edecek br ey vermemi mi? Her tebih subhanallah szn)e karlk
bir sadaka, her tekbir Allahu Ekber szne karlk bir sadaka, her tahmid
Elhamdlillah szne karlk bir sadaka, her tahlil L lahe illallah szne karlk bir
sadaka, emr-i bi'l-ma'ruf bir sadaka, ktlkten alkoyma bir sadakadr. Hatta sizden
birisinin (hammyla yapt) cinsel iliki de bile bir sadaka vardr buyurdu. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Birimiz ehvetini meru erevede tatmin ederse onda da bir sevab
var mdr? diye sordular. Resulullah (s.a.v.):

Ne dersiniz? O kimse ehvetini haramla tatmin ederse ona gnah olmayacak m? te

bunun gibi, helal yolla ehvetini tatmin ettii zaman da ona sevab vardr buyurdu. 49[49]
Aklama:

Bir nceki hadiste genel anlamda sadaka zerinde durulurken, burada nelerin sadaka
grubuna

girecei

belirtilmektedir.

Buna

gre

Subhanallah,

Allahu

Ekber,

Elhamdulillah, La ilahe illallah demek, yilii emredip ktlkten men etmek, hatta
Kiinin hanmyla cinsel ilikide bulunmas bile sadaka ierisinde yer almaktadr.

927- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Dorusu Adem oullarndan her insan 360 mafsal/eklemle yaratlmtr. Buna gre kim
bu 360 eklem saysnca Allah'a tekbir getirir, hamd eder, tehlil ile tebih eyler ve istifarda
bulunur, insanlarn yolundan bir ta yada dikeni veya kemii kenara atar, bir iyilii
emreder veya bir ktlkten al oyarsa gerekten, o gn kendini cehennemden
uzaklatrm olarak hareket der. 50[50]

49[49]
50[50]

Ebu Duud, Salatu't-Tatavvu' 12, 1285, 1286, Edeb 159-160, 5243, 5244; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/167, 168.
Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 837.

928- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.):

Her mslmana sadaka vermek vaciptir buyurdu. Bunun zerine ona:

Ya sadaka verecek bir ey bulamazsa, o zaman ne dersin? denildi. Peygamber (s.a.v.):

ki eliyle alr, bylece hem kendisine yarar salar ve hem de sadaka verir buyurdu.
Ona:

Ya buna gc yetmezse, o zaman ne dersin? denildi. Peygamber (s.a.v.):

Skntda olan ihtiya sahibi kimseye yardm eder buyurdu. Yine ona:

Ya buna da gc yetmezse, o zaman ne dersin? denildi. Peygamber (s.a.v.):

yilii yada hayr emreder buyurdu. Soru soranlardan birisi:

Eer buna da gc yetmezse, o zaman ne buyurursun? diye sordu. Peygamber (s.a.v.):

Ktl yapmaktan kendini tutar. nk bu da, bir sadakadr buyurdu. 51[51]

Burada herhalkarda sadaka vermeye tevik edilmektedir. Yani durumum kt diye

sadaka vermekten kurtulunamayaca belirtilmektedir. Hatta maddi durumu kt olan

bir kiinin ktle engel olmas bile, vermesi gereken sadaka gibi olduu vurgulanarak
kii maddi olarak sadaka vermenin yansra manevi olarak da sadaka verebileceine
dikkat ekilmektedir.

929- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

inde gne doan her gnde, eklemi iin vermesi gereken bir sadaka vardr. rnein, iki
kiinin arasnda adaletle hkmen, bir sadakadr. Hayvanna binmek isteyen bir kimseye
yardm ederek hayvanna bindirmen yada eyasn hayvanna yklemen, bir sadakadr.
Gzel bir sz, sadakadr. Namaza giderken attn her adm, bir sadakadr. Yoldan eziyet
verici eyleri gidermen, bir sadakadr. 52[52]
51[51]
52[52]

Buhar, Zekt 30, Edeb 33; Nes, Zekat 56; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/395, 411.
Buhr, Sulh 11, Cihad 128; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/312, 316.

Aklama:
Bu hadise gre; kemikler, insann vcdunda ess olan organlardr. Zira insann hareket

ve hareketsiz olma hali ancak onlarla mmkn olur. Dolaysyla kemikler, Allah
Tel'nn insana bahettii en byk nimetlerdendir. Her kemik nimetine karlk bir

sadaka vacip klmak suretiyle onlann krn istemek, Allah Tel'nn hakkdr. Lkin
Yce Allah, ltfu merhamet buyurarak bunu istememi, insanlar arasnda adalete riyet

ve yoldan insanlara eza verecek eyleri atmak gibi fiilleri sadaka kabul ederek kullarnn

kr borcunu hafifletmitir. Bu dorultuda namaza giderken. atlan her adm dah

sadaka saylmtr. Bundan maksat; her adm karlnda bir derece ykseltmek ve bir

gnh affetmektir. Onun iindir ki, Resulullah (s.a.v.) camiye giderken ok adm atmay
tevik etmi, koarak gitmeyi yasaklamtr. 53[53]

17- Maln nfak Eden Kimse le Etmeyen Kimsenin Durumu

930- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kullarn sabahlad her gn mutlaka iki melek yeryzne inip birisi:

Allahm! Maln infak eden kimseye, verdiine bedel olarak mal ver diye dua eder. Dieri
de:
Allahm! Maln infak etmeyen kimseye, vermediine karlk olarak maln telef et diye
beddua eder. 54[54]

Aklama:

53[53]
54[54]

B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 5/374.

Buhar, Zekat 27.

Mal tamamyla Allah'ndr ve nsanlarn bu malda yararlanma hakkna sahip olmaktan

te bir sahiplikleri yoktur. Allah, infakta bulunma iini, insanlarn arzusuna brakmtr.

Zaten insanlarn infak etmemeleri de alacak bir durum deil midir? nk onlar,
Allah'n kendilerine rzk olarak ihsan ettii ve onlara verdiinden bakasndan infsk
etmiyorlar. Nitekim yce Allah,

Allah'a ve ahiret gnne iman edip de Allah'n kendilerine nzk olarak verdiinden infak
etmi olsalard, bu kendilerine zarar m idi? 55[55] buyurmaktadr. Allah, insanlara infakta

bulunmalarn her emrettiinde, Allah'n kendilerine vermi olduu ve onlar

rzklandrd maldan infak edeceklerini de hatrlatmtr. Bu konudaki ayetlerden
bazs unlardr:

Herhangi birinize lm gelmeden nce size verdiimiz rzktan infak edin. 56[56]
Ey iman edenler! inde ne bir alveri ve ne bir dostluk bulunmayan bir gn gelmezden
evvel, sze verdiimiz rzktan infak edin. 57[57]
man eden kullarma de ki: Namaz dosdoru klsnlar ve kendilerine rzk olarak
verdiimizden gizli ve ak infak etsinler. 58[58]
Onlar yle mminlerdir ki, gayb'a imn ederler, namaz dosdoru klarlar ve kendilerine
rzk olarak verdiimizden infak ederler. 59[59]
Mal Allah'n mal olduuna ve zerinde halifelie getirmi olduu insanlarn elinde bir
emanet ularak bulunduun gre, Allah'n mal hakknda kendilerine vermi olduu

emirleri yerine getirmekten geri kalmak imkn insanlar iin szkonusu deildir. O halde
Allah, insanlara bu maldan bir kimini baz kimselere vermelerini emr etmi ise, bunu

yerine getirmeye almalar gerekmektedir. nk bu kimselere Allah' ait olan maldan

baka bir maldan veriyor deillerdir.

Bir de onlara, Allah'n size vermi olduu kendi malndan verin. 60[60]
Elinde bir miktar mal bulunan her kiiye den grev, bu konuda Allah'a itaat etmektir.
Nisa: 4/39.
Mnafikun: 63/10.
57[57] Bakara: 2/254.
58[58] brahim: 14/31.
59[59] Bakara: 2/3.
60[60] Nur: 24/33.
55[55]
56[56]

Elinde bulunan bu mal, ister az olsun, isterse de ok fark etmez.

Rzk kendisine daraltlm bulunan da Allah'n ona verdiinden infak etsin. Allah, hibir
nefse ona verdiinden bakasn yklemez. 61[61]
Sakn hibir kimse, Allah'a ait olan maldan elinde bulunan yalnzca kendisinin olmak

zere verdiini sanmasn ve hibir ekilde hak sahiplerine o maldaki haklarn vermek
konusunda cimrilik etmesin. nk Allah'n insanlar rzklandrmas ve mlknden

onlara bireyler vermesi, O'nun emir ve yasaklan erevesinde onu ynetmeleri iindir.
Allah, birtakm kimselere rzk bakmndan dierlerine oranla bir stnlk vermi ise,
fazla rzka sahip olan. infak ettiinde veya bakasna bireyler verdiinde sakn kendi

rzkndan bireyler verdiini sanmasn. O, Allah'n malndan infak etmekte olduunu,

kendi yanndan hibir ey vermediini iyice bilmelidir. u da unutulmamaldr k, insan

yalnzca bir aracdr. Allah'n malndan kendisi iin bireyler alkoyduu gibi, ayn
maldan bakasna da vermitir o kadar.

Buna gre vakti ve durumu varken elini abuk tutup kendisinde emaneten duran maldan sadaka vermeyen kimselerin mal telef olmay hak eder.

Hadis, aile fertlerine, yaknlara ve fakirlere infak gibi hayrlara tevik etmektedir.
18- Sadakay Kabul Edecek Kimselere, Kt Zaman Meydana Gelmeden nce
Onlara Sadaka Vermeye Tevik

931- Harise b. Vehb (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i yle buyururken
iittim:

Sadaka verin! nk yaknda yle bir zaman gelecek ki, bir adam sadakasn diyar diyar
dolatracak da kendisine sadaka vermek istedii kimse:
Bu sadakay bana dn getirmi olsaydn kabul ederdim. Fakat imdi benim ona ihtiyacm

61[61]

Talk: 65/7.

yok diyecek. Sonu olarak sadakasn kabul edecek hi kimse bulamayacak. 62[62]
932- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

nsanlara mutlaka yle br zaman gelecek ki, bir kimse altndan olan zekatn diyar diyar
dolatracak, onu alacak hi kimse bulamayacak. Yine bu zamanda erkeklerin az
olmasndan ve kadnlarn ok olmasndan dolay bir erkein peinden ona snmak isteyen
40 kadnn gittii grlecek. 63[63]

Aklama:

Buradaki Krk says, okluktan kinaye olabilir.

Hadiste gelecei haber verilen zaman, kyamet alametlerinin belirdii vakittir. Herkes
dnyann sonu geldiini anlayarak mal biriktirmekten vazgeecektir.

933- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kyamet u hal meydana gelmedike kopmaz: Mal oalr, hatta dolup taar. yle ki bir
adam, malnn zekatn karr, fakat bu zekat kabul edecek hi kimse bulamayacak. Hatta
Arabistan/Arap topraklar, ayrlklara ve nehirlere dnr. 64[64]

Aklama:

Buhr, Zekat 9, 16, Fiten 25; Nes, Zekat 64; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/306.
Buhri, Zekat 9.
64[64] Buhr, Zekat 9; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/370, 417.
62[62]
63[63]

Hadis, Arap diyarnn ayr ve imenliklere dnmsenden maksat; bu topraklarn, son

derece ziraata elverili hale getirilmesidir.

934- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

Yer btn cierpare zenginliklerini, altn ve gmten stunlar halinde kusar. Derken
katil gelip:
Ben bunun yznden ldrmtm der. Yol kesici gelip:
Ben bunlar iin (insanlarla olan ilikimi) kesip kopardm der. Hrsz
Elim, bunun iin kesildi der.
Daha sonra bu zenginlikleri terk edip bunlardan hibir ey almazlar. 65[65]

Aklama:

Hadis, kyamet alametlerini bildirmektedir. Bu hal, kyamete yakn ortaya kaca iin-

dir ki, vaktiyle altn le gm urunda can veren katil kimse, yol kesici kimse ile hrsz
bunlar nnlerinde hazr bulduklar halde bile bunlarn bir parasn bile almayacaktr.
nk kyametin kopmas yaklamtr

19- Helal Kazantan Verilen Sadakann Kabul Ve Sevabnn Artrlmas

935. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:
65[65]

Tirmiz, Fiten 36 2208.

Bir kimse, helal kazancndan sadaka verirse, Rahman Allah bunu saiy-fa/cani gnlden
kabul eder. Zaten Allah sadece temiz (kazantan) bakasn kabul etmez. Eer bu verdii
sadaka bir hurma tanesi kadar olsa bile Rahman, sizin tay veya deve yavrusunu
byttnz gibi bunu katma alp byk bir da olana kadar bytr. 66[66]

936- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Ey insanlar! Dorusu Allah, Tayyib noksanlklardan paktr. Tayyb temiz ve helal olandan
baka bir ey kabul etmez. Allah, peygamberlere emrettii eyleri mminlere de emredip:
Ey peygamberler! Temiz ve helal olan eylerden yiyin; gzel amel ve hareketlerde
bulunun. nk ben sizin yaptklarnz bilirim 67[67] buyurmaktadr. Baka bir ayette ise
Ey iman edenler! Size verdiimiz rzklarn temiz olanlarndan yeyin
buyurmaktadr.

68[68]

Daha sonra Resulullah (s.a.v.):

Bir kimse Allah'a itaat yolunda uzun sefere kar, salar dalm, toza topraa bulanm
bir halde ellerini semaya kaldrp:
Ya Rabbi! Ya Rabbi! diye dua eder. Halbuki yedii haram, itii haram, giydii haram,
ksacas kendisi haramla beslenmi olursa bylesinin duas nasl kabul edilir?! buyurdu.
69[69]

20- Yarm Bir Hurma Veya Gzel Bir Szle De Olsa Sadakaya Tevik Ve Sadakann
Cehennemden Koruyan Bir Perde Olmas

66[66] Buhr, Zekat 8, Tevhd 23; Tirmiz, Zekat 28, 661; Nes, Zekat 48; bn Mce, Zekat 28, 1842; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/331, 418, 431, 538.
67[67] M'minun: 23/51.
68[68] Bakara: 2/172.
69[69] Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 3, 2989; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/328.

937- Adiyy b. Hatim (r.a)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i yle buyururken
iittim:

Szden her kim yarm hurmayla bile olsa (sadaka vermek suretiyle) cehennemden
korunabilecekse hemen bunu yapsn. 70[70]

Aklama:

slam dininde imandan sonra ilk akla gelen iki rknden birincisi, namaz; ikincisi de zekattr. Kur'an, Namaz kl derken, ardndan da Zekat verin diye emreder.

Zekatn namazla ayn dorultuda emredilmesi, slam dininin, sadece ahiret hayat ve

ibadetle megul olan bir din olmayp bir medeniyet dini olduunun, dnya hayatn
ahiret hayatndan, ahiret hayatnin da dnya hayatndan ayrmayan, ikisini bir mtalaa
eden bir hayat ve devlet dinidir.

Zekat vermek suretiyle, hem maddi ve hem de dnyevi hayatmz dzenlenecektir.

Zekatla; zenginin mal gnahtan, ruhu cimrilikten temizledii gibi, fakirin de gnl
zengine ve dnyaya kar kinden temizlenmi olur. Bylece toplumun ki zmresi, sulha

kavumu olur. Dolaysyla da bir rrislmann, az da olsa, bir hurmann yars kadar bile
sadaka vermesi, kendini cehennem kurtulmasn salar.

938- Adiyy b. Hatim (r.a)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allah, sizin her birinizle arada tercman olmakszn kesinlikle konuacaktr. Bu srada o
kimse sana bakacak, nceden gnderdiinden baka bir ey gremeyecek; soluna
bakacak, nceden gnderdiinden baka bir ey gremeyecek. nne bakacak, karsnda
cehennemden baka bir ey gremeyecek. Dolaysyla yarm hurmayla bile olsa

70[70]

Buhar, Zekat 10; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 4/256, 258, 259, 277.

cehennemden sadaka vermek suretiyle korunun. 71[71]

939- Adiyy b. Hatim (r.a)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), defa cehennemden sz edip ondan Allah'a snd ve yzn

evirdi. Sonra da:

Yarm hurmayla bile olsa cehennemden sadaka vermek suretiyle korunun. Eer sadaka
verecek yarm hurma bulamazsanz, o zaman gzel br sz sylemekle cehennemden
korunun buyurdu. 72[72]
940- Cerr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz gndzn ortasnda Resulullah (s.a.v.)'in yannda oturuyorduk. Derken yaln ayak,

kaplar postu rengindeki gmleklerini veya abalarn balarna geirmi, kllarn

ekmi, ou hatt hepsi Mudarr kabilesine mensup plak bir takm adamlar Peygamber

(s.a.v.)'e geldiler. Resulullah (s.a.v.), onlarn muhta hlini grnce yz deiti. eri

girip ktktan sonra Bill'e emretti. Bill, ezan okuyup kamet gelirdi. Resulullah (s.a.v.)
namaz kldrd. Sonra hutbe okudu ve:

Ey insanlar! Szi bir tek candan yaratan Rabbmizden korkun 73[73] yetini sonuna yni;

phesiz ki Allah sizin zerinizde tam bir gzeticidir

74[74]

yetine kadar okudu. Sonra

Har sresindeki Allah'tan korkun. Her nefis yarn ahiret iin ne gnderdiine bir baksn.
Allah'tan korkun 75[75] ayetini okudu.

Bir adam dinarndan, dirheminden, elbisesinden, bir sa budayndan, bir sa kuru

hurmasndan sadaka vermelidir. Velev ki yarm hurma olsun buyurdu.

Derken Ensr'dan bir kimse hemen hemen elinin tayamayaca kadar, hatt elinin
tamaktan ciz kald bir kase getirdi. Sonra bir biri ardnca herkes bir eyler getirdi.
Buhar, Zekat 49, Rikak 49, Tevhid 24, 36; Tirmiz, Sfatu'l-Kyamet 1, 2415; bn Mce, Mukaddime 13, 185
Buhri, Edeb 34, Rikak 49, 51; Nes, Zekat 63.
73[73] Nisa: 4/1.
74[74] Nisa: 4/1.
75[75] Har: 59/18.
71[71]
72[72]

Sonuta, yiyecek ve elbiseden olumu iki yn grdm. Resulullah (s.a.v.)'in (mbarek)

yzn, altnla yaldzlanm gibi parladn grdm. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Her kim slam'da gzel bir r aarsa, o rn ecriyle kendisinden sonra o rla amel
edenlerin ecirlerinden hi bir ey noksan edilmemek artyla sevaplar kendine aittir. Ve
her kim slm'da kt bir r aarsa o rn vebaliyle kendisinden sonra onunla amel
edenlerin vebal hi bir noksanlar olmamak zere ona aittir buyurdu. 76[76]
21- cretle Yk Tayarak Sadaka Vermek Ve Sadaka Veren Kimseyi (Az Verdi
Diye) Kmsemekten Kesinlikle Kanmak

941- Ebu Mes'ud (r.a)'tan rivyat edilmitir:

Sadaka vermekle emrolunduk. Sadaka verecek bir ey salamak iin hamallk

yapyorduk. Ebu Akl, yarm sa sadaka getirdi. Bir bakas da onunkinden daha ok bir
ey getirdi. Derken mnafklar:

phesiz ki Allah, bunun getirdii sadakadan ok yukardadr. Dieri de, yapt hayr
ancak ve ancak gsteri olsun diye yapmtr dediler. Bunun zerine:
M'minlerden,

sadaka verme

hususunda gnlden

davrananlar ile

glerinin

yetebileceinden bakasn bulamayanlar alaya alanlar var ya! te Allah, onlar

maskaraya alr. Onlar iin ac veren bir azab vardr 77[77] ayeti indi. 78[78]
22- Samal Hayvanlar Bir Mddetliine Bir Kimseye Kullanmak zere Emaneten
Verilip Sonra O Hayvanlarn Tekrar Sahibine ade Edilmesinin Fazileti

942- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.). yle

76[76]

359.

77[77]
78[78]

Tirmiz, lim 15, 2675, Nes, Zekat 64; bn Mce, Mukaddime 14, 203; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/357, 358,

Tevbe: 9/79.
Buhr, Zekat 10, cre 13, Tefsiru Sure-i Tevbe 11; Ncs, Zekat 49; bn Mce, Zhd 4155.

buyurmaktadr:

Dikkat edin ki! Sabahleyin bir kap, akemleyin bir kap st veren bir deveyi, stnden
faydalanmas iin bir aileye emaneten veren bir kimse in, bunun sevab ok byk olur.
79[79]

943- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), baz hasletleri syleyip bunlar yasaklad, sonra da:

Kim bir mddet faydalanp tekrar sahibine iade edilmek zere samal bir hayvan

birilerine emaneten verirse, o hayvann sabahki samndan bir sadaka alm ve akamki
samndan da bir sadaka alm olurbuyurdu.80[80]
23- Cmert Kimse lecimri Kimsenin Misali

944- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

ntak edici kimse ile sadaka verici kimsenin misali, zerinde memelerinin yanndan
kprck kemiklerine kadar vcutlarnn kaplayan demirden iki cbbe veya iki zrl
bulunan kimsenin misali gibidir.
nfak edici kimse dier ravi: Sadaka verici dedi sadaka vermek istediinde zrh onun
bedeni zerinde geniler yada uzar.
Cimri olan kimse ise bir ey infak etmek istediinde zrh zerinde bzlr ve her bir halka
kendi yerini alr. yle ki o kimsenin parmak ularn kaplar ve izlerini yok eder. 81[81]

Buhar, Hibe 35, Eribe 12; Ahned b. Hanbel, Msned, 2/242.

Buhr, Hibe 35; Beyhak, Snemi'I-Kbr, 4/184.
81[81] Buhr, Zekat 28, Cihad 89, Libas 9; Nes, Zekat 61; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/256.
79[79]
80[80]

Aklama:

Bu hadislerde cmert ile cimrinin ruh halleri en ak bir temsille tasvir edilmektedir:
Cmert, ihtiya iinde bulunanlara yardma komakla gnlnde bir rahatlk ve sevin

duyar. Bu i aklnn ve hazzn parmaklarna kadar btn vcdunu kapladn

nefsinde hisseder. Bir de bu cmertlik, onun ruh ve hrici btn ayblarn tamamyla
rter.

Cimri ise, dknlere ve fakirlere kar kaln yrekli olmakla beraber, gnlnde ftr bir
merhamet duygusu da vardr. Fakat cimrilii bu asl duyguyu galebe etmektedir. O,
gnlndeki bu iki zt eilimden dolay dima bir zdrp iindedir. Bu izdrap Allah'n

ftrat gereince cahillerde yaratt bir i znts, bir gnl darldr ki hadiste ifade

edildii gibi bu ruh hal cimriyi batan aaya kadar cendere iinde gibi sktrr durur.
Bir fakire yardm edip de bu gnl azabndan kurtulmay baaramaz. 82[82]

24- Sadaka, Layk Olmayan Kimselerin Eline Gese De Sadaka Veren in Sevabn
Gereklemesi

945- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

srail oullarndan bir adam:

Ben bu gece mutlaka bir sadaka vereceim deyip sadakasn karp bilmeden zinakar bir
kadnn eline verdi. Bunun zerine halk:
Bu gece zinakar bir kadna sadaka verildi diye laf etmeye baladlar. Sadakay veren
kimse bundan etkilenmeyip:
Allahm! Zinakar bir kadna sadaka verdiim iin sana hamd olsun. Yine birisine mutlaka
sadaka vereceim deyip sadakasn karp bilmeden zengin bir adamn eline verdi. Bunun
82[82]

B.k.z: M. Sofluolu, Mslim Tercemesi, 3/212.

zerine halk:
Bir zengine sadaka verildi diye laf etmeye baladlar. Sadakay veren kimse bundan da
etkilenmeyip:
Allahm! Bir zengine sadaka verdiim iin sana hamd olsun. Yine birisine mutlaka sadaka
vereceim deyip sadakasn karp bilmeden hrsz bir adamn eline verdi. Bunun zerine
halk:
Bir hrsza sadaka verildi diye laf etmeye baladlar. Sadakay veren kimse bundan da
etkilenmeyip:
Allahm! Zinakar bir kadna, bir zengine ve bir hrsza srf senin rzan kazanmak iin
sadaka verdiim iin sana hamd olsun dedi.
Daha sonra bu kimseye ryasnda gelinip ona:
Senin sadakan kabul olundu. Zinakar kadna gelince; umulur k bu sadaka sebebiyle zina
etmekten vazgeip iffetli bir hayata kavuur. Umulur ki zengin kimse de bundan ibret alp
Allah'n kendisine verdii maldan insanlara infak eder. Yine umulur ki hrsz kimse de bu
sadaka sebebiyle hrszlndan vazgeip temiz bir hayata kavuur dye mjde verildi.
83[83]

Aklama:

Yani sadakalarm bu kt kimselere kendi irdemle deil, senin irdenle verdim. Senin
irden ise pek gzeldir, irdenin mekruh bir eye ilimesinden dolay senden bakas

hamd olunmaz. te ben haddizatnda gzelden baka br ey olmayan bu irde

tecellilerine de hamd ediyorum demek oluyor.

Hadisten, zekt ve sadakann ahlk gzelletirmekte etkili olduu anlalyor. Baz n-

sanlar, ne kadar kt olurlarsa olsunlar, grdkleri iyiliin etkisiyle kt hayatlarndan

dnebilirler. Zaruretler ve ihtiyalar sebebiyle bu kt yollara denler de, zektlarn ve
83[83]

Buhr, Zekat 14; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/322.

sadakalarn uyarc rolleri elbette byktr.

Bu hadisten, sadakann gizlice ve ihlsia verilmesinin faziletli olduu da anlalmaktadr.

84[84]

25- Gvenilir Vekil, Mal Sahibinin Malndan Ve Kadnda Kocasnn Malndan,

Bunlarn Ak Ve rfi zinleriyle Zararsz Bir ekilde Sadaka Verdiklerinde
Bunlara Sevab Olmas

946- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Mslman, gvenilir, kendisine emredileni eksiksiz bir ekilde yerine getiren, kendisine
emredilen kimseye denmek istenileni deyen vekil kimse, sadaka veren iki kiiden bridir.
85[85]

Aklama:

Bu hadis, bakasnn maln koruyup verilmesi gereken yere onu ulatran vekilin, mal

sahibi gibi ecir alacan belirtmektedir.

947- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kadn, kocasnn evinin yiyeceinden ktlk kast etmeksizin nfak ederse, ona intakn
sevab, kocasna da kazanmasnn sevab verilir. Hizmetisine de, o kadar sevap verilir.

B.k.z: M. Sofuolu, Mslim Tercemesi, 3/214.

Buhar, Zekat 25, care 1, Vekale 16; Ebu Dvud, Zekat 43, 1684; Nes, Zekat 67; Ahmed b. Hanbel, Msned,
4/394, 404, 409.

84[84]
85[85]

Bunlardan birisi, dierinin sevabndan bir ey eksiltmez. 86[86]

Aklama:

Bu hadis; kadnn, erkein kazancndan tasarrufta bulunmas, baz kayt ve artlara ba-

lanmtr. Hadiste geen Ktlk kast etmeksizin kayd; intak edilen eyin, adeten veri-

len eylerden olmas, rfen belirlenmi miktarlar gememesi, israf snrlarna

varmamas, aile dirliini bozmamas gibi hususlar iermektedir.

Asl nemli olan; kadn yada hizmetinin, mal sahibinin infaka rzasnn olup olmadn
bilmesidir. Bu bakmdan kadnn, kocasna ait maldaki tasarrufunun sahih olmas,
erkein aka veya delaleten iznini bilmesine baldr. Koca ile dier insanlar arasnda
bu bakmdan bir fark yoktur.

rnein, kadn, rfen verilecek miktarda ve verilmesi adet olan bir eyi vermise, koca-

nn delaeten izni var saylr. Eer rf, kesin olarak izne delalet etmiyorsa, kocann izni
pheli ise veya verilen maln benzelerine, kocann cimrilik yapt bilinir ve onun bu
halinden raz olmayaca anlalrsa, kadnn yada bakasnn o mal bir bakasna
sadaka niyetiyle vermesi caiz olmaz. Aka mal sahibinin izninin alnmas gerekir.
26- El Altnda alan Kimsenin, Efendisinin Malndan nfak Etmesi

948- Abi'l-Lahm'n azadls Umeyr'den rivayet edilmitir: Ben, kle idim. Bir gn
Resulullah (s.a.v.)'e:

Efendilerimin mallarndan bir eyi sadaka olarak verebilir miyim? diye sordum. O da:
Evet, edebilirsin. Sevab da aranzda yar yarya olur buyurdu. 87[87]

86[86] Buhr, Zekt 17, 26; Ebu Dvud, Zekt 44, 1685; Tirmiz, Zekt 34, 671, 672; Nes, Zekt 57; bn Mce, Ticart
65, 2294; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/44, 278.
87[87] Nes, Zekat 56; bn Mce, Ticarat 66, 2297.

949- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kocas yannda iken onun izni olmakszn kadn nafile oru tutmasn. Kocas yannda iken
onun izni olmadan onun kazancndan kadn ne infak ederse, sevabnn yars kocasnn
olur. 88[88]

Aklama:

Hadisi, Kadn, kocasnn bilgisi dnda kendi nafakasna den erkein malndan ar ve

onu infak ederse eklinde anlamak gerekmektedir. Bylece erke, verilen mal kendi ka-

zancndan olduu ve kadn da kendi nafakasndan verdii iin ecre nail olur.

Buradaki ecrin yars, verilecek sadakadan hasl olacak sevabn yars anlamnda deil-

dir. nk 1039 nolu hadiste Bunlardan birisi, dierinin sevabndan bir ey eksiltmez
hkm yer almt. O halde bu hadisteki Ecrin yars ifadesini; kadn da, erkek gibi ecri
hak kazanr eklinde yorumlamak gerekmektedir.

Kirmni'ye gre Bunlardan birisi, dierinin sevabndan bir ey eksiltmez hkm,

kadnn infak kocasnn emri ve ak izniyle olursa geerlidir. Bu hadiste olduu gibi,

erkein emri bulunmaz, fakat rzasnn bulunduu sanlrsa onlardan her birine hasl
olacak ecrin yars vardr. Byle bir yorum ise, hadisin zahirine gre olmaktadr.
27- Sadaka le Hayr lerini Biraraya Getiren Kimseler

950- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

88[88]

Buhr, Nikah 86; Ebu Dvud, Zekat 44, 1687, Siyam 74, 2458; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/316.

Kim Allah yolunda iki ift/eit infakta bulunursa cennet kaplarndan ona:

Ey Allah'n kulu! Bu bir hayrdir' diye seslenilir. Namaz klan kimselerden ise namaz
kapsndan, cihad edenlerden ise cihad kapsndan, sadaka verenlerden ise sadaka
kapsndan ve oru tutanlardan ise Reyyn kapsndan arlacaktr buyurdu. Ebu Bekr:

Ey Allah'n resul! Bir kimsenin bu kaplarn hepsinden arlmasnda bir problem var

m? Acaba bir kimse bu kaplarn hepsinden arlabilir mi? diye sordu. Resulullah
(s.a.v.):

Evet, ben senin bu kimselerden olacam umuyorum buyurdu. 89[89]

951- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Bugn iinizden kim orulu olarak sabahlad? diye sordu. Ebu Bekr:
Ben diye cevap verdi. Resulullah (s.a.v.):

Bugn iinizden kim bir cenazenin pein gitti? diye sordu. Ebu Bekr:
Ben diye cevap verdi. Resulullah (s.a.v.):

Bugn iinizden kim bir dkn doyurdu? diye sordu. Ebu Bekr:
Ben diye cevap verdi. Resulullah (s.a.v.):

Bugn iinizden kim bir hasta ziyareti yapt? diye sordu. Ebu Bekr:
Ben diye cevap verdi. Resulullah (s.a.v.):

Bu hasletler kendisinde toplanan bir kimse, elbette cennete girer buyurdu. 90[90]

89[89] Buhr, Savm 4, Fezalu's-Sahabe 5; Tirmiz, Menakb 16, 3674; Nesa, Zekat 1, Siyam 43, Cihad 20; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/268, 449.
90[90] Buhri Edeb'l-Mfred, 515; Nes, Fezilu's-Sahbe, 6; bn Huzeyme, Sahih, 2131.

28- nfak Etmeye Tevik Ve Cimriliin Ktlenmesi

952- Esma bint. Ebi Bekr (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), bana:

nfak et yada dk veya ver! Verdiinin saysn sayma, Allah'da sana kar nimetlerini
sayar buyurdu. 91[91]

953- Esma bint. Ebi Bekr (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Esma, Peygamber (s.a.v.)'e
gelip ona:

Ey Allah'n peygamberi! Eim Zbeyr'in bana getirdii eylerden baka hibir eyim

yok. Onun bana getirdiklerinden bir para infak etsem bana bir gnah var mdr? dedi.
Peygamber (s.a.v.):

Gcnn yettii kadar infakta bulun. Malnn fazlasn saklama ki, Allah'da sana kar
nimetlerini saklar buyurdu. 92[92]
29- Az Bir ey De Olsa Sadaka Vermeye Tevik Ve Az eyi Kk Grerek
Vermekten ekinmemek Gerektii Meselesi

954- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Ey mslman kadnlar! Bir koyun paras bile olsa komu bir kadn, komusunun verdii
sadakay sakn kk grmesin! 93[93]

Buhr, Zekat 21, Hibe 15; Nes, Zekat 62; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/345, 346, 354.
Buhr, Zekat 22, Hibe 15; Zekat 62.
93[93] Bhr, Hibe 1, Edeb 30; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/264, 307, 432493, 506.
91[91]
92[92]

30- Sadakay Gizli Vermenin Fazileti

955- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Yedi snf insan vardr ki, Allah onlar kendi arnn glgesinden baka hibir glge
bulunmayan kyamet gnnde arnn glgesinde glgelendirecektir. Bunlar:
Adaletli devlet bakan.
Allah'a ibadet ederek temiz bir hayat ierisinde serpilip byyen gen.
Gnl, mescitlere bal olan kimse.
Allah iin birbirlerini seven ve bu sevgiyle birleip bu sevgiyle ayrlan iki kimse.
Gzel ve mevki sahibi bir kadn, kendisini kt bir eyleme davet ettii halde:
Ben Allah'tan korkarm diyen kimse,
Sol elinin verdiini sa eli duymayacak derecede gizli sadaka veren kimse,
Tenha bir yerde Allah' lisanen yada kalben zikrederek gzlerinden yalar akan kimse.
94[94]

Aklama:

Bu nebevi hadiste; dnyada iyi davranlarn ne geirmeleri ve gzel hasletlerle nitelenmeleri sebebiyle Ahiret'te lahi ltfa ve ebedi mutluluu elde eden kimseler, gzel ve
vc bir ekilde tantlmaktadr.
94[94]

Buhr, Ezan 36, Zekat 16, Rikk 24, Hudd 19; Tirmiz, Zhd 53, 2391; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/439.

Grld zere, Resulullah (s.a.v.), burada, bize, Allah ve Resul' nn sevdii bu hasletlerden biriyle vasflanan herkesi Kyamet gnnde Allah'n arnn glgesi altnda
lahi ltuflarla glgelendirileceim haber vermektedir.

Nitekim Resulullah (s.a.v.)'de, bunu; mminlerin bizzat kendilerini tevik etmek iin ve

ilerinde bulunan erefli ruhu, samimiyeti ve iyi davran ileme ile ilgili duygular
harekete geirmek iin n gzel bir tarzda ve gzel bir slupla aklamtr.

Bu da, onlar, salam bir yn ile metoda yrtp gtrmek ve Allah'n iyi kullarndan
olan kimselere uymalarn salamak iindir.

Dikkat edilirse, Resulullah (s.a.v.), bu hadiste, ilk nce; idareci kimsenin, insanlarda
ada]eti salamaya ynelmesin ve Mslmanlarn ilerinden bir ii stlenen veya

lmanlann idaresini ele alan herkesin idaresi altndaki insanlara zulmetmekten kanma
iaret etmektedir. ster bu, halifelik gibi genel ynetim olsun veya ister valilik ve kadlk

bize ynetim olsun. nk insanlar arasnda adaleti uygulamak, Allah'n farz kld bir

hkmdr. Zira Allah, kayna ne olursa olsun insanlara zulmedilmesinden holanmaz

ve ho grmez.

Nitekim Yce Allah, insanlar arasnda adaletle hkrnedilmesi ve zulmedilmemesi ile

ilgili olarak yle buyurmaktadr:

Ey Davud! Biz, seni, yeryznde halife yaptk. O halde insanlar arasnda 'hak ve adaletle'
hkmet. Heva ve hevese uyma. Yoksa bu, seni, Allah'n yolundan saptrr. 95[95]
Resulullah (s.a.v.), bu hadiste, ikinci olarak ta; genlerin, hayata baladklar andan ve

trnaklarnn kmaya balamasndan itibaren Allah'n emirlerini ve yasaklarn yerine

getirmedeki itaate Allah'n ve kula kulluktan kurtulup tek olan Allah'a ibadet etmeye
ynelmelerine iaret etmektedir.

Bu da, o genlerin, ierisinde yaadklan topluma yn verecek gelecein insanlar olma-

larndan ve slam Dini'nin istedii rnek bir nesil toplumu gerekletirebilirlerinden

trdr. Nitekim Yce Allah, rnek bir genlik grubunu oluturmu Ashab Kehfi yani
bir maarada uyuya kalan genleri, Kur'an- Kerim'de yle vmektedir:
95[95]

Sd: 38/26.

Hakikaten maarada kalan o genler, Rab'lerine inanm genlerdi. Biz de, onlarn
hidayetini artrdk. 96[96]
Grld zere, genler, midin ve arzunun var olduu yerdir. nk onlar, gelecein
slam Toplumu'nu oluturacak kimselerdir.

nc haslette ise; iman sayesinde kalbini dzgn bir hale getiren ve vcudunun

organlar ile kalbi, dinin temeli olan namaza devam etme yolunda Allah' zikretmeye
bal olan bu iyi kimsenin erdemliliini yceltme vardr. Bunun sebebi de; Mescitte
devaml olarak namaz klmak suretiyle bir araya gelme sevgisi ile bundan kaynaklanan

dostluu kalplere yerletirmek ve toplumsal yolda varln devam ettiren mmetin

saflarn Allah'n Mescitlerinde birletirmek iindir. Nitekim Yce Allah, toplum
ierisinde varln devam ettiren bu grubu yle vmektedir:

Allah'n yksek tutulmasna ve ilerinde adnn anlmasna izin verdii evler mescitler de,
insanlar, sabah-akam Allah' tebih ederler. 97[97]
Drdnc haslette de; Resulullah (s.a.v.), dnyevi bir maksat veya maddi bir kazan

yada kt bir menfaat iin deil de, Allah rzas dorultusunda bir kimseyi, srf Allah iin
sevmeye iaret etmektedir.

nk din; Allah iin sevmeyi, Allah'n rzas iin bir araya gelmeyi ve Resulullah
(s.a.v.)'in getirdii Hak Davete sarlmay gerektirmektedir. Bunun sebebi de, Allah iin
olan sevginin; temiz, berrak, saf ve kutsal olmasdr!.

Beinci haslette de; insanln, temizlik ve berraklk adna dndn aklama var.
Bu da; sahibini, irkin hallere dmekten koruyan vicdan temizlii ile imann berrakldr. Bu irkin hal ise; mevki ve soy sahibi gzel bir kadna gnl verme ii olan fitneyle
sapitmadr. nk bylesi bir kadn, erkei, zina etmek iin kendisine armakta ve bu

arzusu nedeniyle irkin iini bu erkee yaptrmak istemektedir. Fakat bu kimse,

Allah'tan korkarak byle bir eyi yapmaktan kanmaktadr.

Altnc haslette de; burada, Resulullah (s.a.v.)'in en gzel bir ekilde tasvir ettii ak-

lamann ahaneliini grmekteyiz. nk bu ikram sahibi kimsenin zellii, Allah'n

96[96]
97[97]

Kehf: 18/13.
Nur: 24/36.

rzas iin insanlarn gzlerinin gremeyecei bir biimde gizli olarak sadakasn veren
kimseyi andrmaktadr. Zira Resulullah (s.a.v.)'in tasvir ettii bu kimse, verecei
sadakasn, rahatlkla ulaabilecei en yaknndaki sol elinden bile gizlemektedir.

te Resulullah (s.a.v.), bu durumu, bize, sa elin Allah yolunda infak ettii sadakay, sol
elin hissetmeyecei eklinde tasvir etmektedir.

Sonuncu olarak ise; Resulullah (s.a.v.), bu hadisi erifi, tenha bir yerde Allah korkusun-

dan dolay alayan kimsenin faziletiyle bitirmektedir.

Grld zere, Resulullah (s.a.v.)'in, insanlara, en gzel yolu gstermesi ve onlara bilge oluu, srf Allah nzasn kazanmak iindir. nk en gzel yol gsterme, nebevi
klavuzluk ve Muhammedi bilgeliktir. 98[98]

31- Sadakann En Faziletlisinin, Shhatli Kimsenin le Mala ok Dkn Olan

Kimsenin Sadakas Olduu Meselesi

956- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Resulullah (s.a.v.)'e gelip ona:

Ey Allah'n resul! Sevab itibariyle hangi sadaka Allah katnda daha byktr? diye
sordu. Resulullah (s.a.v.):

Sevab byk olan sadaka; shhatli, son derece mala dkn olduun, fakirlikten
korktuun ve zenginlii umduun halde verdiin sadakadr. Bu sadaka verme iini, can
grtlaa dayanp da filana u kadar, filana u kadar verilsin deyinceye kadar geri brakma.
Dikkat et ki, o mal, zaten filann olmutur buyurdu. 99[99]
Aklama:

B.k.z. M. Ali Sabuni, Min Kunuzi's-Snne.

Buhr, Zekat 11, Vesy 7; Ebu Dvud, Vesaya 3, 2865; Nes, Zekat 60, Vesaya 1; bn , Vesaya 4,2706; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/231, 250, 415, 447.

98[98]
99[99]

nsan shhati, gc ve kuvveti yerinde olup hayat ve mit dolu olduu yllarda mala ve

mlke kar daha dkn olduundan hayatnn bu dneminde Allah rzas iin malnn
bir ksmn tasadduk etmesi, o kimsenin ihlasma, sadakatna ve dolaysyla sevabnn da
o nispette byklne dellet eder.

nsan hayattan midini kestii ya da lm deine dt zaman, dnya malna kar

hrs ve dolaysyla cimrilii kalmad iin hayatnn bu dneminde verecei sadakalarn
sevab da az olabilir.

te bu hadiste, bu gereklere iaret edilerek insann verecei sadakay lm deine

dnceye kadar bekletmenin doru olmayaca ifade edilmektedir. nk lm

deine den bir kimsenin malna miraslarn hakk tealluk etmi olduundan
malnn tm zerinde yetkisi kalmam, sadece tebiri zerinde tasarruf etme hakk
kalmtr. Geriye kalan teikisi ise varislerin olmutur.

te metinde geen Mal, zaten filann olmutur cmlesiyle bu gerek ifade edilmek
istenmitir. Bu cmleden nce geen Filana u kadar, filana u kadar lafzlar ise
kendilerine vasiyyet yaplacak kimseler ile vasiyyet edilecek maldan kinayedir.

Sonu olarak, sadakann en faziletlisi, insann vcudu shhate ve mala ihtiyac varken

verdii sadakadr. lm deine den kimsenin vasiyette bulunmaktan baka

yapabilecei bir hayr yoktur. Bilindii gibi o da snrldr. Hele insann yapaca hayr

son nefesine kadar bekletmesi ise son derece byk bir gaflettir. nk insann son
nefesinde yapaca tasarruflarn hibiri geerli deildir.
32- Veren Elin, Alan Elden Daha Hayrl Olmas

957- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) minberde sadaka vermeyi ve dilenmekten uzak durmay anlatrken:

Yukardaki el, aadaki elden daha hayrhdr. Yukardaki el, infakta bulunan eldir ve

aadaki el ise dilenen eldir buyurdu. 100[100]

958- Hakim b. Hizam (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Yukardaki/veren el, aadaki/alan elden daha hayrldr. Sadaka verme iine, nce
bakmn stlendiin kimselerden bala. 101[101]

959- Hakm b. Hizam (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'den bir ey istedim. O da istediim eyi bana verdi. Sonra tekrar

ondan bir ey istedim. O da istediim eyi bana verdi. Sonra tekrar bir daha ondan bir
ey istedim. O da istediim eyi bana verdi. Daha sonra:

Gerekten u mal, yeil ve tatldr. Dolaysyla onu kim gnl holuuyla alrsa o mal
hususunda o kimseye bereket verilir. Kim de ona gz dikerek alrsa o mal hususunda o
kimseye bereket verilmez. Bu kimse, yiyip de doymayan kimse gibi olur. Veren el, alan elden
daha hayrhdr buyurdu. 102[102]
960- Ebu mme (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Ey Adem olu! Senin fazla maln sadaka olarak vermen, kendin iin hayr, vermemen ise
serdir. Fakat kendine yetecek kadar elinde mal bulundurduundan dolay sorumlu
tutulmazsn. Sadaka verme iine, nce bakmn stlendiin kimselerden bala. Veren el,
alan elden daha hayrldr. 103[103]

Aklama:
Buhri, Zekat 18; Ebu Dvud, Zekat 28, 1648; Nes Zekat 52; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/67, 98
Buhr, Zekat 18; Nes Zekat 60; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/402, 434.
102[102] Buhr, Zekat 50, Vesy 9, Farzu'l-Hums 19, Rikk 11; Tirmiz, Sfatu'l-Kyamet 29, 2463; Nes, Zekat 50
103[103] Tirmiz, Zhd 32, 2343; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/262.
100[100]
101[101]

Burada insann zaruri ihtiyalanndan fazla olan maln hayr yollarna harcamasnn se-

vap ynnden daha hayrl olduu, vermeyip biriktirmenin insann kendisine hibir hayr
ve sevab salamayaca ifade edilmektedir.
33- Dilenmenin Yasak Olmas

961- Muviye b. Ebi Sfyn (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Mal hususunda benden bir ey istemekte srar etmeyin. Vallahi, iinizden birisi benden bir
ey ister de raz olmadm halde benden bir ey kopartrsa verdiim maln asla bereketini
grmez. 104[104]

962- Muviye b. Ebi Sfyn (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Muviye, hutbe okurken yle dedi: Ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Allah kime bir iyilik dilerse onu dinde derin kavrayl/fakih klar. Ben datcym. Allah
ise verendir buyururken iittim. 105[105]
34- Geinecek Bir ey Bulamayan Ve Haln Anlayp Ta Kendisine Sadaka Veren
Bulunmayan Fakir Kimse

963- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Miskin/fakir; insanlar dolap ta insanlarn bir-iki lokma ve bir-iki hurma verdii kimse
104[104]

105[105]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/98.

Buhri, lm 13, 'tisam 10, Farzu't-Hums 7; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/101.

deildir buyurdu. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! O halde miskin kimdir? diye sordular. Resulullah (s.a.v.):

Miskin; kendini gcendirecek bir ey bulamayan, halini anlayp ta kendisine sadaka veren
bulunmayan ve insanlardan bir ey istemeyen kimsedir buyurdu. 106[106]
Aklama:

Sadakaya muhta olan gerek fakir, kap kap dolap dilenen kimse deil yiyecek bu-

lamayan, halini hibir kimseye arzetmedii iin kimseden en ufak bir yardm grmeyen
yoksul kimsedir. Burada kaplarda dolaan dilencilerin fakir saylmayaca deil, onlarn
tam manasyla fakir saylmad klan ifade edilmektedir.

Dolaysyla sadaka vermek iin ehlini aratrmak ve ncelikli olarak onu dilenmeyen fakirlere vermek gerekir.

35- nsanlar in Dilenmenin irkinlii

964- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden bir ksm, dilenmekten asla vazgemez. Nihayet kyamet gn yznde bir para et
olmakszn Allah'a kavuur. 107[107]

965- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

106[106]
107[107]

Buhri, Zekat 53.

Buhr, Zekat 52; Nes, Zekat 83; Ahmcd b. Hanbel, Msned, 2/15, 88.

Kim maln oaltmak iin insanlardan mallarn isterse, o ancak ve ancak ate paras
ister. Artk bunun ster azn ve ister ounu dilesin fark etmez. 108[108]

Aklama:

Bu hadis, er'an zengin saylan kimseler hakkndadr. er'an zengin kimse ise Hanefi-lere

gre; borcundan ve asl ihtiyalarndan fazla olarak zekata tabi mallarn herhangi
birisinden nisap miktarna veya onun deerinde baka bir mala sahip olan kimsedir.

966- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i yle buyururken
iittim:

Sizden birisinin gidip srtyla odun tamas, bununla sadaka vermesi ve insanlara muhta
olmamas, birisinden dilenmesinden ok daha iyidir. stedii kimse, ya verir ya vermez.
Veren el, alan elden daha stndr. Sadaka verme iine, nce bakmn stlendiin
kimselerden bala. 109[109]

Aklama:

Hadis, alp kazanmaya gc yeten bir kimsenin mutlaka hellinden kazanarak yemesi
gerektiini bildirmektedir.

Grlyor ki, srtla odun tayarak yahut hammallk ederek geim salamak, ne ayptr
ve ne de gnah!.. Ayp hatt haram olan meslek, el ayak tutarken dilencilik etmektir.
Dilencilik bir kazan salasa da salamasa da irkin bir itir. Resulullah (s.a.v.);

stedii kimse, ya verir ya vermez buyurmakla buna iaret etmitir. Zira dilecinin

108[108]
109[109]

bn Mce, Zekat 26 (1838); Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/231.

Buhri, By' 15; Tirmiz, Zekat 38, 680; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/300, 475.

istedii verilirse kendisi minnet ve dilenme zilleti altnda kald gibi, verilmedii
takdirde ise hsran zilletiyle karlaabilir. Kndan dolaydr ki, sahabilerden birinin
kams yere dse onu hi kimseden istemezlermi.

967- Avf b. Mlik el-Ec (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, dokuz yada sekiz veya yedi kii Resulullah (.a.v)'in yannda idik. Resulullah (s.a.v.),
bize:

Allah'n resulne biat etmez misiniz? buyurdu. Biz:

Ey Allah'n resul! Bizler, sana, oktan biat ettik dediler. Sonra yine:

Allah'n resulne biat etmez misiniz? buyurdu. Bunun zerine biz ellerimizi aarak:

Ey Allah'n resul! Biz sana biat ettik. Bir daha niye biat edeceiz? diye sorduk.
Resulullah (s.a.v.):

Allah'a kulluk edeceinize, O'na hibir eyi ortak komayacanza, be vakit namaz
klacanza, itaat edeceinize ve -iitmediimiz bir kelime syledikten sonra
bakalarndan bir ev istemeyeceinize dair biat edeceksiniz buyurdu.

Daha sonra bu arkadalardan bazlarn grdm. Bunlardan birisinin kams yere

derdi, onu kendisine uzatverecek olan bir kimseden bunu istemezdi. 110[110]

Biat:

Mslmanlarn, slam devlet bakanna, emirlerine itaat etmek zere sz verdikleri

szdr.

110[110]

Ebu Dvud, Zekat 27, 1642; Nes, Salat 5; bn Mce, Cihad 41, 2867.

36- Dilenmeleri Helal Olan Kimseler

968- Kabsa b. Muhrik el-Hill (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir defasnda bir kefillikten dolay ar bir bor altna girmitim. Bu hususta bir eyler
istemek zere Resulullah (s.a.v.)'e geldim. Bana:

Biraz otur. Bize zekat mal mal getiren olur, sana ondan vermelerini emrederiz buyurdu.
Daha sonra Resulullah (s.a.v.):

Ey Kabsa! stemek sadece u snf insanlardan herhangi biri iin helaldir:

1- Bir kefillikten dolay ar bor altna giren kimseye, o mal elde edinceye kadar dilenmek
helaldir. Sonra bundan vazgeer.
2- Btn maln helak eden, bir felaketle kar karya kalan kimsenin geim ihtiyacn
salayncaya kadar yada ihtiyacn giderinceye kadar dilenmesi helaldir.
3- Yoksullua maruz kalan, o derece ki kavminden akl banda kimsenin geim
ihtiyacn salayncaya kadar yada htiyacn giderinceye kadar dilenmesi helaldir.
Ey Kabsa! Dilenmenin bundan tesi haramdr. Dilenen kimse, dilendii eyi haram olarak
yer. 111[111]

Aklama:

Fakirlere, acizlere yardm etmeyi iddetle emreden slam dini, zarureti olmakszn istemedi de ayn iddetle yasaklamaktadr. htiya ve zaruret snrlarn da son derece
daraltmtr. Bir gnlk yiyecei ve giyecei olmak ve bunu kazanmaya kudret ve

yetenee sahip, olmak, insanlardan bir ey istemeyi engelleyen bir snr ve l kabul

111[111]

Ebu Dvud, Zekat 1640; Nes, Zekat 80; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/477, 5/60.

edilmitir.
37- stemeden Ve Gz Dikmeden Kendisine Bir ey Verilen Kimsenin Onu
Almasnn Mubah Olmas

969- Hz. mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bana bata bulunurdu. Ben de, ona:

Onu, benden daha fakir olana ver derdim. Hatta bir defasnda bana bir mal vermiti.
Ben de ona:

Onu, benden daha fakir olana ver dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bunu al. stemediin ve gz dikmediin halde sana bu maldan br ey gelirse onu al, fakat
byle olmayana gnl balama buyurdu. 112[112]
38- Dnyaya Kar Hrsl Olmann Mekruh Olmas

970- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

htiyar kimsenin kalbi, iki eyi sevme hususunda gentir:

1- ok yaama sevgisi.
2- Mal sevgisi. 113[113]

971- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

112[112]
113[113]

Buhr, Zekat 51, Ahkam 17; Nes, Zekat 94; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/21.
Buhr, Rikak 5; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/358, 443, 447.

buyurmaktadr:

Adem olu, yalanr. Fakat onun iki eyi gen kalr:

1- Mala kar hrsl olmas.
2- Yaamaya kar hrsl olmas. 114[114]

Aklama:

Yallk dneminde gerek mal sevgisi ve gerekse yaama sevgisinin glenmesi geneldir,
insanlarn ounda grlr. nk dindar kimse hirete daha ok ibdetle gidebilmek

iin ok yaamak ister. Pek dindar olmayan kimseler de dnya hayatnn zevkine
altklar iin uzun sre yaamak isterler, Mal sevgisine gelince dindar kimseler,

yalandktan sonra bakma ve hizmete daha ok ihtiya olduunu dnerek bu

htiyalarnn giderilmesi bakmndan onlarda mal sevgisi kendini gsterir. Din

duygulan zayf olan ve nefsi arzulara dalanlarda zevk ve sefa srdrmek iin mal
dknl glenir.

Dolaysyla iki hadiste, yaama sevgisi ile mal sevgisinin zikredilmesi; insann en ok nefsini n plana karp onu sevmesiyle olur. Bundan dolay da uzun mrl olmak ister.
39- Adem Olunun ki Vadi Dolusu Mal Olsa, Bir ncsn stemesi

972-

Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Adem olunun iki vadi dolu mal olsa bir nc vadi dolusu daha isterdi. Adem olunun
karnn topraktan baka bir ey doldurmaz. Fakat Allah, tevbe eden kimsenin tevbesini
114[114] Buhar, Rikak 5; Tirmiz, Zhd 28, 2339; bn Mce, Zhd 27,4234; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/115, 119, 192,
256, 275.

kabul eder. 115[115]

973- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Adem olunun bir vadi dolusu mal olsa, bir kat daha olmasn ster. Adem olunun
nefsini, ancak toprak doldurur. Allah, hrs ve ihtiras gibi kt hasletlerden dolay tevbe
eden kimsenin tevbesini kabul eder buyururken iittim. 116[116]

Aklama:

Hadis, ounlukla nsanlarn dnyaya kar tamahkar olduklarn bildirmektedir.

Resulullah (s.a.v.)'in Allah, tevbe eden kimsenin tevbesini kabul eder buyurmas da bunu

gstermektedir. nk bu cmlenin anlam; Allah, hrs, ihtiras ve benzeri kt

hasletlerden dolay tevbe eden kimsenin tevbesini kabul eder demektir.
40- Zenginliin, Mal okluundan baret Olmamas

974- Ebu Hureyrc (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Zenginlik mal okluundan ibaret deildir. Fakat (asl) zenginlik, gnl zenginliidir.
117[117]

Aklama:

Buhar, Rikak 10; Ahmed b. Hanbe!, Msned, 3/122, 176, 192, 238, 243, 272.
Buhri, Rikak 10; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/370.
117[117] Buhari, Rikak 15; bn Mce, Zhd 9, 4137; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/243.
115[115]
116[116]

Zenginlik denilince, genellikle akla mal mlk, servet saman sahibi olmak gelir. Gerekten zenginlik bundan m ibarettir? Bir baka ifde ile zenginlik, kasa-kese ile balayp
orada biten, sadece maddeye ynelik bir mesele midir?

Hadisimizde ite bu suallere gayet ak ekilde cevap verildiini grmekteyiz: Allah katnda makbul ve hirette faydas grlebilecek olan vgye lyk zenginlik, mal

okluundan ibaret olan zenginlik deildir. As! zenginlik, -mal okluu veya yokluuna
baklmakszn- gnl tokluu, kalb zenginliidir. Bylesine bir duygu zenginlii olmadan
servet saman sahibi olmak pek fazla bir ey ifde etmez.

insanlar bu konuda eitli konumdadrlar. Kiminin hem mal oktur, hem gnl toktur.
Kiminin mal oktur fakat gz atr, snrsz bir mal hrs iindedir. Nereden ve nasl

olursa olsun kazanmak ve mal sahibi olmaktan baka bir dncesi yoktur. Bylesi

kimseler mal zengini olsalar da gnl fakiridirler. Kimilerinin de mal yoktur ama, gnl
toktur. Kimsenin malnda mlknde gz yoktur. Eline geenle geinir. Daha fazla
kazanmaya alr ama, asla rzszlk, krszlk etmez, bakalarnn kazancna gz
dikmez, hased ekmez.

Btn bunlar dikkate alan hadisimiz, gerek zenginliin, mal zenginliinden ok, duygu
zenginlii olduunu ortaya koymu, gz ve gnl a olann fakirliinin, aslnda, mal
okluu ils telfi edilemez bir alk olduuna iaret etmitir.

Hemen kaydedelim ki hadisimiz, mal zengini olmay reddetmemekte, mal okluunun

gerek zenginlik saylmasna kar kmaktadr. Bir baka ifde ile, Ne kadar malnz
olursa olsun siz, gnl tok, kalbi zengin olmaya bakn mesajn vermektedir. nk

hakiki zenginlik, Mevl'nn verdiklerine kanaat etmek, dnyalara sahip olma hrsna
kaplmamaktr.

Gnl zenginlii, Allah'n verdii rzka raz olma temeline dayanr. Bu, en byk zengin-

lik ve izzettir. nk bunun sonucu Allah'n taksimine ve emirlerine teslimiyettir.

Allah'n takdirinin kendisi iin daha hayrl olduunu kabullenmektir. Bu sebeple gnl
tokluu insam, Allah'tan baka her eyden (msiv) mstani klar. te bu da asi
zenginlik demektir. Tam hrriyet ve en byk ereftir.

Allah'n verdiine raz olmamak, insan, neye sahip olursa olsun, hrsa, snrszla ve sonu gelmez bir tatminsizlie srkler. Kii iin varlk iinde yokluk bylece balar. 118[118]
41- Bol Bol Verilen Dnya Nimetlerinden Korkma

975- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) kalkp insanlara
hutbe okuyup:

Hayr, vallahi, ey topluluk! Ben sizin iin ancak Allah'n size verecei dnya sslerinden
korkuyorum buyurdu. Bunun zerine bir adam:

Ey Allah'n resul! Hi hayr olan bir ey, erri getirir mi? diye sordu. Resulullah (s.a.v.)
bir mddet sustu. Sonra o adama:
Nasl dedin? buyurdu. Adam:

Ey Allah'n resul! Hi hayr, erri getirir mi? dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Dorusu hayr olan bir ey, ancak hayr getirir. Fakat mal, hayr m demek midir? u
muhakkak ki, derenin yetitirdii otlardan ylesi vardr ki, hayvan, ya ikinlikten ldrr
yada ldrecek hale getirir. Sadece yeillik yiyen hayvanlar hari. Bunlar karn dolusu
yerler, brleri dolduunda gnee kar durup rahat bir ekilde dksn yapar yada
bevleder, sonra da gevi getirir sonra tekrar bir daha dnp ot yerler.
O halde kim hakkyla bir mal alrsa o malda kendisine bereket verilir. Kim de hakk
olmad halde bir mal alrsa onun misali, yiyip yiyip doymayan obur gibidir
buyurdu.119[119]
Aklama:

118[118]
119[119]

B.k.z: Prof. Dr. . Ltf akan, Hadisler Gerekler, s. 410-411.

Buhr, Zekat 47, Cihad 37, Rikak 7; bn Mce, Fiten 18, 3995; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 3/7.

Resulullah (s.a.v.) burada bakmdan hayr olan bir eyin dima hayr getirdiini, fakat

dnya malnn her bakmdan hayr saylamayacan belirtmitir. Evet, dnya mal ve

rzk ne kadar bol olsa bile meru yolla kazanld, zekt gibi haklarna rivyet edildii
ve cimrilik ile israftan kanld zaman hayrldr. Fakat anlan cimrilik ve israf gibi

nedenlerle mal hayrl olmaktan kp erre dnebilir. Yine mal gayri meru yolla
kazanld veya byle yollara harcand zaman nimet ve hayr olmaktan kp er olur.

Hadiste iki rnek var: Birincisi, dnya maln toplamakta ar giden, ifrata kaan, hell-

haram demeden servet biriktiren ve iyi yolda harcamayan kimse iindir. Byle bir kimse
yamur veya rmak suyunun bitirdii otlar tka-basa yiyen, hazm iin; gevi getirmek,

gnelenmek gezip-tozmak gibi relere bavurmayan ve kamn imesi ile derhal len
veya lme yaklaan hayvan gibidir. Mal o kimseyi helak eder. kincisi ise dnya maln
belli ller iinde ve meru yolla kazanan ve kazancndan yararlanmasn bilen, bir

ksmn yi yollarda, hayr ilerinde harcayan kimse iindir. Byle bir kimse iin iyi bir

besin maddesi olan ayrla karnn doyuran, bunu hazmetmek zere gneleyip gevi

getiren ve nihayet kolayca tersleyip bevleden, sonra ayn ekilde otlanan hayvan misli
verilmitir.

42- Bir ey stememenin Ve Sabrn Fazileti

976- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ensar'dan baz kimseler, Resulullah (s.a.v.)'den zekat malndan bir eyler istediler. O da,
onlara istediklerini verdi. Sonra yine bir eyler istediler, o da onlara istedikleri eyleri
yine verdi. Sonunda yanndakiler bitip tkendi. Bunun zerine onlara:

Yanmda bir mal bulunursa elbette onu sizden saklamam. Kim bir kimseden bir ey
istemeyerek iffetli kalmay isterse Allah onu ffetli yapar. Kim zenginlik isterse Allah onu
zengin yapar. Kim sabretmeye alrsa Allah'da onu sabrettirir, hi kimseye sabrdan daha
gzel ve daha hayrh bir ba verilmemitir buyurdu. 120[120]
120[120] Buhar, Zekat 50, Rikak 20; Eb Dvud, Zekat 1644; Tirmiz, Birr 77, 2024; Nes, Zekat 85; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 3/93.

Aklama:

Hadis, zaruret halinde insanlardan bir ey istemenin caiz olmasyla birlikte istemeyip Allah'n bir taraftan bir geim kaps amasna kadar sabretmenin daha faziletli olduunu
ifade etmektedir.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, yannda bir ey kalmayncaya kadar fakirlere ihsanda bulunmas; insanla en yksek bir cmertlik ve fazilet rneidir.
43- htiyaca Yeten Rzk Ve Kanaat

977- Abdullah bn Amr bnu'1-s (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.)
yle buyurmaktadr:

Mslman olup da kendisine yetecek kadar rzk verilen ve Allah'n kendisine verdiiyle
kanaat getirdii kimse dorusu kurtulua ermitir. 121[121]

Aklama:
Burada inan, ekonomi ve ahlk'n birbiriyle yakndan ilgili ve yekdierini etkileyen
unsurlar olduu grlmektedir.

Gnl tokluu, duygu ve uygulama olarak kendi kendine yetmek, kimsenin hakkna te-

cvz etmemek, inan ve hukuk izgisi dna kmamak, maddi beklentilerin esiri

olmamak demektir. Yani bir anlamda gnl tokluu, smrgecilie asla geit
vermemektir.

Dier taraftan gnl tokluu insan, vakitlerini olgunluklar kemlt ve gzellikler

121[121]

Tirmiz, Zhd 35,2348; bn Mce, Zhd 9,4138; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/168.

peinde harcamaya sevkeder. Devaml olan bu stnlkler, yok olmaya mahkum madd
zenginliklerden elbette insan in daha faydal ve gereklidir.

lim ve nefsin kemli ynnde gsterilen gayretler, gerek zenginlie kavuma abasdr.

nk mal, ksa srede zeval bulur, yok olur ama ilim bitmek-tkenmek bilmeyen bir

hazinedir.

Dnyann ekonomik deerlerini paylama savann akl almaz boyutlara ulat gn-

mzde, sabah-akam ekonomi dnmekten yorgun dm lks ve dnya insanna,

biraz olsun insan onuruna yarar biimde gz gnl tok davranmann asl zenginlik,

stn fazilet ve gerek mutluluk olduunu bir ekilde anlatmak gerek. Kurum ve
kurululardaki milli felket haline gelmi madd yolsuzluklarn, kar kavgalarnn en
insanc! resi de insanmz gnl tokluu demlen duygu zenginliine sahip klmaktr.

Sefil karcln asla kimseye mutluluk getirmedii grle grle hl bir marifetmi
gibi tevik edilmesi, toplumlarn kendi elleriyle kendi ac sonlarn, maddi felketlerim

hazrlamalar demektir. Binenaleyh bu anlamsz gidie ahlk bir yon ve disiplin

kazandrmadka hi bir ekonomik tedbir paketinin faydas olmayacaktr.

Bize yle gelmektedir ki bizim bu gn ekonomi bilgisinden ok ekonomiye ynelik ahlk

ilkelere sahip kmaya ihtiyacmz bulunmaktadr. Zira gerek zenginlik, ekonomik deil,

ahlak zenginliktir. 122[122]

978- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) ailesi hakknda:

Allahmme'c'al rzka Al-i Muhammedin kten Allahm! Muhammed'in ev halknn rzkn,

geinecek kadar ver eklinde dua ederdi. 123[123]
Aklama:

122[122]
123[123]

B.k.z: Prof. Dr. . Ltf akan, Hadisler Gerekler, s. 412-413.

Buhr, Rikk 17; Tirmiz, Zhd 38, 2361; bn Mce, Zhd 9, 4139; Ahmed b.Hanbel, Msned, 2/232, 446, 481.

O byk Peygamber'in hayat, bunca imknlara ramen sok sde idi. Dei, ii hurma
lifi ile doj bir sahtiyand. Peygamber'in bu ok sde hayatn dile getiren hadisler bir
hayli fazladr.

Dnya yzndeki bitmeztkenmez savalarn, sefaletlerin, huzursuzluklarn balca sebeplerinden biri; her toplumda veya baz toplumlarda, ok ks ve israflar iinde yayan

snrl zmrelerin mevcudu yannda, br tarafta her trl insani ve medeni

imkanlardan mahrum a, plak ve sefil bir hayatla mcdele eden milyonlarn

mevcudiyetidir. Bu byk insani dertlerin yegne aresi ise, slam'n rettii ue Hz.

Muhammed (s.a.v.)'in tatbik ederek rnek olduu ilh emirlere ve tavsiyelere gre
yryp yaamaktr. 124[124]

44- irkin Ve Kaba fadelerle Bir eyler steyen Kim-Sfcye, Bir Bata Bulunma

979- Hz. mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah {s.a.v) bir mal (baz kimseler arasnda) taksim etmiti. Ben:

Vallahi, Ey Allah'n resul! Bu mala, bu kimselerden bakalar daha layktr dedim.

Resulullah (s.a.v.):

Bunlar, ya benden irkin szlerle benden mal istemek yada cimrilie nispet etmek
arasnda beni serbest braktlar. Dolaysyla da ben de cimri birisi deilim buyurdu.
125[125]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.) burada gerek mal verdii, gerekse de adamlarn irkin ve kaba szler

syleyerek mal istemelerine ve gerekse de kendisini cimrilie nispet etmelerine meydan

124[124]
125[125]

B.k.z: M. Sofuolu, Mslim Tercemesi, 3/244.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/20, 35.

vermemi, ne tr bir adam olduklarn hallerinden anlayarak, istemeden onlara mal

vermitir.

Grld zere hadis, gerektiinde, irkin-kaba ve cahil kimseleri idare ynne gitmenin ve bu maksatla kendilerine mal vermenin caiz olduuna delalet etmektedir.
980- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte yryordum. zerinde Necran kumandan yaplm

kaln kenarl bir kaftan vard. Derken bir bedevi Resulullah (s.a.v.)'in arkasndan yetiip

iddetli bir ekilde onun kaftann ekti. yle ki boynu ile iki omuzu arasn grdm.

Bedevinin iddetli aslmasndan dolay kaftannn kenar iz brakmt Daha sonra

bedevi, Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Muhammedi Yanndaki Allah'n malndan bana da verilmesini emret! dedi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) bedeviye dnp gld. Sonra yanndaki sahabilere ona
bir takm ba vermelerini emretti. 126[126]

Aklama:

Hadis, gerektiinde, cahil kimselerin kabalna tahamml gstermek, bu yaptklarndan

dolay onlara karlk vermemek gerektiini fade etmektedir. Zaten ktle iyilikle
karlk vermek, mslmann iardr.

Grlyor ki, Hz. Peygamber (s.a.v.) bedevinin iddetle kaftann ekmesine darlmami,

onun nezaketsizliinden etkilenmemi, adamn tavrna kar tahamml gstererek onun

gnln kazanmak iin kendisine gsterilen nezaketsizlii affetmitir.

126[126]

Buhri, Farzu'I-Hums 19, Libas 18, Edeb 68; bn Mce, Libas 1, 3553.

Necran:

Yemen tarafnda bir ehirdir.

981- Misver b. Mahreme (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), baz kimselere bir takm hrkalar/kaftanlar datt. Mahreme'ye ise
hibir ey vermedi. Bunun zerine babam Mahreme bana:

Ey yavrucuum! Haydi seninle Resulullah (s.a.v.) gidelim! dedi. Ben de onunla birlikte
Resulullah'n yanna gittim. Bana:

eri gir de bana Resulullah (s.a.v.)'i ar! dedi. Ben de ieri girip Resulultah (s.a.v.)'i

dar gelmesi iin ardm. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), zerinde datt
hrkalardan biri olduu halde babamn yanna kp geldi ve babama:

Bunu, seni iin sakladm buyurdu. Babam, hrkaya bakt. Bunun zerine;
Mahreme raz oldu! buyurdu. 127[127]

45- mannda Sebat Etmede Endie Edilen Kimselere (mann Salamlatrmak

Maksadyla) Atiyye Verilmesi

982- Sa'd b. Eb Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), ben de ilerinde oturduum halde birka kiiye baz bata bulundu.
Fakat ilerinden benim en ok beendiim bir kimseye hibir ey vermedi. Resulullah
(s.a.v.)'in yanna kalktm, onunla gizlice konuup;

Ey Allah'n resul! Filanca kimseye niye hibir ey vermedin? Vallahi, ben onun mmin

Buhr, Hibe 19, ehdt 11, Libs 12, Farzul'-Hums 11; Ebu Dvud, Libas 4, 4028; l Edeb 53, 2818; Nes, Zinet
100; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/328.

127[127]

yada mslman olduunu grmekteyim dedim. O da:

Mslman de! buyurdu. Biraz sustum Sonra yine o adamn bildiim hli yine bana
galebe alp:

Ey Allah'n resul! Filnca kimseye niin bir ey vermedin? Vallahi ben onu salam bir
m'min gryorum dedim. Resulullah (s.a.v.) tekrar:

Yahut mslman de! buyurdu. Ben, yine biraz sustum. Sonra o adamn bildiim hli
bana tekrar galebe alp:

Ey Allah'n resul! Filnca kimseye niin bir ey vermedin? Vallahi, ben, onu salam bir
mmin gryorum dedim. Resulullah (s.a.v.) yine:
Yahut mslman de! deyip sonra da:

Bazen daha ok sevdiim bir kimse varken onu brakrm da baka baka birisine dnyalk
veririm. Bu tercihimin sebebi, Allah'n bu kimseyi mal hrsyla yz st cehenneme atmas
endiesidir buyurdu. 128[128]
46- Mslmanln Srdrmesinden Endie Edilen Kimselere (=Meellefe-i
Kulb), mann Salamlatrmak Maksadyla Bata Bulunulmas Ve man Kuvvetli Olan Kimselere se Sabr Tavsiye Edilmesi

983- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Yce Allah, Huneyn Gn, Resulne Hevzin kabilesinin mallarndan bol bol ganimet
verdii ve Resulullah (s.a.v.) Kurey'ten bz kimselere 100'er deve vermeye balad
zaman Ensr'dan bz kimseler:

Allah, Resulullah' affetsin! Kurey'e bir eyler veriyor da, bizi brakyor. Hlbuki bizim
khnlarmzdan onlarn kanlar damlyor! dediler.
128[128]

Buhri, Zekat 53. Bu mahrum edilen kimsenin ad, Cuayl bn Suraka ed-Damr'dir.

Enes b. Mlik der ki:

Ensr'n bu szleri Resulullah (s.a.v.)'e anlatld. O da, onlara haber gnderip onlar
deriden yapma bir adr altna toplad. Ensr toplannca Resulullah (s.a.v.), onlarn
yanlarna gelip:

Sizden kulama gelen bu szler nedir? buyurdu. Ensr'n anlayllar:

Ey Allah'n resul! Bizim sz sahibi olanlarmz hi bir ey sylemedi, fakat aramzdan

yaa gen olan bz kimseler:

Allah, Resuln affetsin! Kurey'e veriyor da, bizi brakyor. Hlbuki bizim

khnlarmzdan onlarn kanlar damlyor! dediler cevbn verdiler. Bunun zerine

Resulullah (s.a.v.);

Gerekten ben kfrden yeni kurtulmu bz kimselere dnyalk vererek, kalplerini

yattryorum. Sizler bunlarn mallarla gitmelerine, sizin de evlerinize Resulullah'la
dnmenize raz deil misiniz? Vallahi sizin beraberinde dndnz zt, onlarn
beraberlerinde gtrdkleri mallardan daha hayrldr buyurdu. Ensr:

Evet, ey Allah'n resul! Biz, elbette seninle birlikte Medine'ye dnmeye razyz dediler.
Resulullah (s.a.v.):

Benden sonra yakn bir zamanda bakalarnn sizlere stn tutulmasna ahit olacaksnz.
Sizler, Allah'a ve Resulne kavuuncaya kadar sabrediniz. Ben, Kevser Havzunun banda
olacam buyurdu. Bunun zerine Ensar hep birlikte:
Sabrl olacaz dediler. 129[129]
Aklama:

Huneyn gazas, hicretin 8. yl evval aynda meydana gelmitir.

129[129]

Buhr, Farzu'1-Hums 19, Mez 56; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/165, 224.

Resulullah (s.a.v.) Mekke'nin fethinden sonra mslman olan Kurey'in ileri gelenlerinden bazsna yz deve vermi ve bazsna da yz deveden daha.az ihsanda bulunmutur.

Kendilerine Mellefe-i Kulb nvarii verilen bu kimseler. Mekke'nin nde gelen

kimseleriydi. Resulullah (s.a.v.), bunlarn bir ezalarndan korunmak iin ve bazlarna da

onlar vastasyla kendilerine uyan kimseleri de mslman olmalarn salamak midiyle
ve bazlarna da kalbleri slam'a yatsn diye ganimetten fazlaca vermitir.

Ganimetten yada slam devlet hazinesinden yaplan bu tr harcamalar, slam toplumunun imdiki ve gelecekteki meafaatleriyle ilgilidir. nk bu tr harcamalar; siyas,

asker, psikolojik, idar, gvenlik gibi eitli alanlarda son derece faydal sonular ortaya
koyabilir. Bunun iin de bu tr uygulamalar, her zaman duruma gre yaplabilir.
984- Abdullah bn Zeyd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Huneyn'i fethedip ganimetleri paylatrdnda mellefe-i kulb'a

kalpleri slam'a altrlan kimselere ganimetten fazlaca bir eyler vermiti. Sonra

Ensr'n da, bakalarnn ellerine geen paylara nail olmak istedikleri haberi, Resulullah
(s.a.v.)'e ulamt. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) ayaa kalkp onlara hutbe okuyup
Allah'a hamd ve senada bulunduktan sonra:

Ey Ensr topluluu! Ben, sizi yolunu arm sapklar halinde bulup Allah size benim
vstamla hidyet vermedi mi? Fakir bulup Allah benim vstamla sizi zengin etmedi mi?
Dank bulup Allah, sizi benim vstamla bir yere toplamad m? buyurdu. Ensr, bu
sorulara hep:

Allah ve Resulnn ihsan pek byktr diye cevap verdiler. Resulullah (s.a.v.):
Bana cevap versenize! buyurdu. Ensr yine:

Allah ve Resulnn nimetleri pek byktr dediler. Resulullah (s.a.v.):

Eer siz isteseydiniz benim bu sorularma; unu, unu syler ve u, u iler oldu diye cevap
verebilirdiniz buyurdu.

Amr, Resulullah (s.a.v.) burada bir ok eyler saydn ve kendisinin bunlar

ezberleyemediini syledi.

Resulullah (s.a.v.) szne devamla:

Bakalarnn koyunlarla ve develerle gitmesine, sizin de evlerinize Resulullah'la

dnmenize raz olmaz msnz? Ensr, i elbiseler/samimi dostlardr. Dier insanlar ise d
elbiseler/Ensar'dan sonra gelen dostlardr. Eer hicret (erefi) olmasayd ben mutlaka
Ensr'dan bir fert olmak isterdim. Btn insanlar bir vdye ve da yoluna gitseler, ben
mutlaka Ensr'n vadisine ve da yoluna girip giderdim. Dorusu sizler, benden sonra
bakalarnn size stn tutulmasn ve bakalarnn sizlere tercih edilmesini greceksiniz.
(Kevser)

havuzunun

banda

bana

kavumanz

iin

daima

sabrl

davrann

buyurdu.130[130]
Aklama:

Hallb'ye gre; Resulullah (s.a.v.);

Eer hicret (erefi) olmasayd ben mutlaka Ensr'dan bir fert olmak isterdim sz ile

Ensr'n gnllerini almak, dinleri hususunda kendilerini vmek istemi, hatt hicret
olmasa Ensr'dan saylmasn temenni eylemitir.

985- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Huneyn gn sava olup bitince, Resulullah (s.a.v.) ganimet datm hususunda

Kureyli bz insanlara fazla vermek suretiyle tercihte bulundu. Bu sebeple Akra1 b.

Hbis'e yz deve verdi. Uyeyne'ye de bunun kadar verdi, Araplarn ileri gelenlerinden

bz kimselere de atiyyeler verdi. Ksacas; o gn ganimet datm hususunda onlar

bakalarna tercih etti. Bunun zerine bir adam:

Vallahi, bu datmda adalet gzetilmedi. Bununla Allah'n rzs istenmedi! dedi. Ben.

Vallahi, bunu Resulullah (s.a.v.)'e haber vereceim dedim. Bunun zerine gidip onun
sylediklerini Resulullah (s.a.v.)'e haber verdim. Resulullah (s.a.v.)'in mbarek yz
130[130]

Buhr, Mez 56.

deiti ve kan gibi kpkrmz oldu. Sonra da:

Eer Allah ve Resul adalet gstermezse o zaman kim adalet gsterir? buyurdu. Daha
sonra da:

Allah, Musa'ya rahmet eylesin. O, bundan daha ok szlerle eziyet grm, fakat hep
sabretmitir buyurdu. Abdullah:

Dorusu bundan sonra Peygamber (s.a.v.)'e hi bir sz gtrmem diye (kendi kendime)
sz verdim dedi. 131[131]

47- Hariciler Ve Onlarn zellikleri

986- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah

(s.a.v.)

Huneyn'den

dnerken

Mekke'ye

yakn

bir

olan

Ci'rne

mevkisindeyken yanma bir adam geldi. O anda Bill'n elbisesi ierisinde gm olup
Resulullah (s.a.v.) bundan avuluyor ve halka veriyordu. Bu kimse:
Ey Muhammed! Adalet gster! dedi. Resulullah (s.a.v.):

Yazklar olsun sana! Ben, adalet gstermezsem o zaman kim adalet Ssterir? Adalet
gstermezsem o zaman eli bo kalm ve hsrana uramndr demektir buyurdu.

Bunun zerine mer bn Hattb (r.a):

Ey Allah'n resul! Bana izin ver de u mnfk ldreyim dedi. Resulullah (s.a.v.):

nsanlarn, Muhammed sahabilerini ldrtyor demelerinden Allah'a snrm. Dorusu

bu kimse ile arkadalar; Kuran okurlar, fakat okuduklar Kur'n onlarn grtlaklarndan
aa gemez. Onlar, Kur'an'n emirlerinden okun avdan delip kt gibi karlar
buyurdu. 132[132]

131[131]
132[132]

Buhr, Farzu'1-Hums 19, Mez 56.

Buhr, Farzu'1-Hums 15; Nes, Fezailu'l-Kur'an, 112, 113; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/353, 354.

Aklama:

Bu tr hadislerde, sonradan ortaya kmas muhtemel bir takm kimseler ve bu kimsele-

rin zellikleri saylmaktadr. Baz slam alimleri, bu. zellikleri gz nnde

bulundurarak, bu kimselerin, Hariciler olduunu sanmlardr.

Harici, kelime anlamyla, kan anlamna gelmektedir. Hariciler de, kanlar anlamna
gelmektedir. te Hz. Peygamber (s.a.v.), burada bir durum tespiti yaparak, mslman
gibi grnp de gerekte ise okun yaydan kmas gibi slam Dininden kan kimseleri

anlatmaktadr. Bunlarn, Haricler olabilecei gibi, bu zelliklere sahip ve Mslman

gzken her topluluk olabilir. slam Tarihinde ortaya kan Hariciler ile ilgili olarak,
bazlar onlarn dinden ktn iddia etmise de onlarn, slam dininden kp kafir
olduklarn sylemek, ok zor bir olay. O zamana kadar sahabe arasnda bir takm

farkllklar olmasna ramen, onlar, dnce ve eylem anlamnda yeni bir Kelam-Siyas
bir ekol ve frka olarak ortaya ktklar iin onlara Hariciler denmitir. Yoksa

Atlanlar" anlamna gelen Mu'tezile Mezhebi iin onlara mensup kimselerin direkt
olarak kafir olduklan ileri srlmemitir. Bu durum, Kelam, Siyas, Tasavvuf vb. bir

yapya sahip her Mslman topluluk iin geerlidir. Ama bazen bu topluluklar erisinde
yer alan baz kimseler, ileri srdkleri fikirler gerei tekfir edildikleri olmusa da, bu

topluluklann, tmden kafir olduklarn ileri srmek ve bunlarn ebedi olarak

Cehennemde yanacaklarn sylemek, yakk almaz.

Bir sonraki hadiste, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in onlar ldrmek istemesi, devlet bakanna
isyan edeceklerinden dolaydr.

987- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Yemen'deyken Resulullah (s.a.v.)'e zerinde topra olan bir altn klesi gnderdi.
Resulullah (s.a.v.) bunu (u) drt kii arasnda paylatrd: Akra' b. Habis el-Hanzal,

Uyeyne bn Bedr el-Fezr, Alkame bn Ulse el-Amir, sonraki ya Kilb oullarndan bir
olan Zeyd el-Hayr et-T yada Nebhn oullarndandan biri. Kureyliler buna kzp:

Resulullah, bizi brakp da Necid'in byklerine mi veriyor? dediler. Bunun zerine

Resulullah (s.a.v.):

Ben, bunu ancak onlarn kalplerini slam'a sndrmak iin yaptm buyurdu. Derken gr
sakall, yanann iki elmac kk, gzleri ukur, aln yksek ve ba tral bir adam
gelip:

Ey Muhammedi Allah'tan kork! dedi. Resulullah (s.a.v.):

Eer ben, Allah'a isyan edersem, o zaman O'na kim itaat eder? Sizler bana gvenmezseniz,
O, beni yeryznde yaayan insanlar iin gvenir mi? buyurdu.

Sonra o adam dnp gitti. Topluluktan biri -ki bunun, Hlid b. Veld olduu zannediliyoronu ldrmek iin Resulullah (s.a.v.)'den izin istedi. Resulullah (s.a.v.):

Bu adamn soyundan yle birtakm insanlar gelecek ki; onlar, Kur'n- okuyacaklar, fakat
okuduklar Kur'an onlarn grtlaklarndan gemeyecek, mslmanlar ldrecekler ve
putlara tapanlar brakacaklar, slm'dan okun av delip getii gibi kacaklar. Eer ben
onlarn zamanna yetimi olsaydm Ad kavminin ldrl gibi onlar ldrrdm
buyurdu. 133[133]

Ey Allah'n resul! Adalet gster! dedi. Resulullah (s.a.v.):

Yazklar olsun sana! Ben, adalet gstermezsem o zaman kim adalet gsterir? Adalet
gstermezsem o zaman ben eli bo kalm ve hsrana uramm demektir buyurdu.

Bunun zerine mer bn Hattb (r.a):

Ey Allah'n resul! Bu konuda bana izin ver de onun boynunu vuraym! dedi.

Resulullah (s.a.v.):

Brak sen onu. nk onun yle birtakm arkadalar var ki, kldklar namazn yannda
szden biriniz kendi namazn kmser, orularnn yannda kendi orucunu kmser. Bu
adamlar; Kur'n- okurlar, fakat okuduklar Kur'na onlarn kprck kemiklerinden
gemez. slm'dan, okun av delip getii gibi karlar. Hani) byle bir okun demirinde
nesil/kan nmna bir eyi bulunmaz, sonra giri yerine baklr, yine bir ey bulunmaz,
Buhr, Menkb 25, Mez 61, Tefsiru Sure-i Tevbe 10, Edeb 95, stitbe 7, Tevhid 23; Ebu Dvud, Snnet 2728 (4764); Nes, Zekat 79, Tahrimu'd-Dem 26; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/31, 68, 72, 73

133[133]

sonra aa ksmna baklr, orada da bir ey bulunmaz, ty ksmna baklr, orada da bir
ey bulunmaz. Hlbuki ok, avn ikembesini ve kan delip gemitir.
Onlarn almeti kara bir adamdr. Bu adamn pazlarndan biri, kadn memesi yada
sallanan et paras gibidir. Bunlar, insanlarn tefrikaya dtkleri zaman ortaya kar
buyurdu. Eb Sad:

Ben, bunu, Resulullah (s.a.v.)'den iittiime ahadet ederim. Yine ahadet ederim ki, ben

de beraberinde olduum hlde Al bn Eb Talb (r.a), Peygamber'in haber verdii bu

adamlarla savat. Savan bitiminde Ali, bu kara adamn aranmasn (askerlerine)

emretti. Adam aranp bulundu ve Ali'nin yanna getirildi. Ona baktm, tpk Resulullah
(s.a.v.)'in niteledii sfatta idi dedi. 134[134]

989- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), mmeti ierisinden ortaya kp insanlarn tefrikaya dtkleri

zamanda ortaya kacak ve belirtileri; balarn tra etmek olacak bir kavim zikretti,
sonra da onlar hakknda:

Bunlar, insanlarn en ktleridir yada en kt mahlukattandr. Onlar, ki topluluun

hakka en yakn olan ldrecektir buyurdu.
Ebu Sad el-Hudr der ki:

Peygamber (s.a.v.), onlar iin misal getirdi yada u sz syledi:

Bir adam, nasl av vurur yada hedefe atar da okun demirine bakar, kan izi gremez, aa
ksmna bakar kan izi gremez, yayn giri yerine bakar yine bir kan izi gremezse bunlar
da yledir. 135[135] Nevev der ki:

Bu rivayetler, Ali'nin hakl, Muaviye taraftarlannm haksz olduklarn aka

gstermektedir. Yine bu rivayetlerden, her iki tarafn da mmin olduklarna, birbirleriyle savamakla dinden kmadklarna, fask olmadklanna aka delil vardr. 136[136]
Buhr, Mez 61, Tefsiru Sure-i Tevbe 10, Edeb 95, stitbe 7, Tevhid 23
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/5.
136[136] Nevev, Mslim erhi, 7/167.
134[134]
135[135]

48- Haricilerle Savamaya Tevik

990- Sveyd b. Gafeie (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ali; Size, Resulullah (s.a.v.)'den bir hadis naklettiim zaman, yemin ederim ki, gkten

dsem, benim iin onun sylemedii bir eyi sylemekten daha makbul olur. Sizinle
aramzda meydana gelen bir ey hakknda konutuumuz zaman ise byle deildir.
nk sava, bir hileden ibarettir. Ben, Resulullah (s.a.v.)'i yle buyururken iittim:

hir zamanda yalar gen, akllar ermez bir kavim meydana kacak. Bunlar,
mahlkatm en hayrl szlerini syleyerek Kur'n okuyacaklar, fakat okuduklar Kur'n
onlarn grtlaklarndan aa gemeyecektir. Dinden, okun av delip getii gibi kacaklar.
Bylelerine rastladnz zaman onlar ldrn. nk onlar ldrenlere kyamet gnnde
Allah katnda byk ecir vardr dedi. 137[137]
991- Zeyd b. Vehb el-Chen'den rivayet edilmitir:

Zeyd b. Vehb, Ali'yle birlikte Haricilere kar savaan ordunun ierisinde idi. Bu srada
Al-i (r.a):

Ey insanlar! Ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

mmetimden yle bir kavim kacak k, Kur'n okuyacaklar, fakat sizin Kur'n okumanz
onlarnkinin yannda bir ey deildir. Orucunuz da onlarn orucuna nispetle bir ey
deildir. Kur'an' okuyacaklar, fakat onu kendi lehlerinde zannedecekler. Halbuki
aleyhlerine olacak. Kldklar namazlar, kprck kemiklerinden teye gemeyecek.
slam'dan, okun av delip getii gibi kacaklar buyururken iittim dedi. 138[138]

137[137] Buhr, Menakb 25, stitbe 6; Ebu Dvud, Snnet 27-28, 4767; Nes, Tahrimu'd-Dem 26; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 1/81, 113, 131.
138[138] Buhr, Menkb 25; Ebu Dvud, Snnet 27-28, 4768; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/91.

Aklama:

Hariciler, Hz. Osman'n ehid edilmesiyle balayan i karklklarn sonunda ortaya -

kan bir fitne grubunun addr. Bunlar, Sffn savandan sonra Hz. Ali ile Muviye
arasndaki ihtilafn, ki hakem tarafndan Kur'an'a gre zmlenmesi eklinde bir

karara varlnca, bu karan, Kur'an'a uygun bulmamlardr. Hz. Ali fiilen halife seilince,
onlarn zerine giderek onlarla savamtr, Hz. Ali'ye kar siyas bir eylem olarak ilk
toplandklar yerin ad, Harra olduu iin bunlara Harriler de denmitir.

Hz. Ali'nin bunlarla yapt sava neticesinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in onlar hakknda
verdii haberler birer birer ortaya kmtr.

Hariciler, Byk gnah leyen kimse kafir olur diye ortaya attklar bir prensible hareket ettikleri iin zamanla Kelam, Siyas bir frka mahiyetini kazanmlardr.

Hariciler, deiik kollara ayrlmtr. Zamanmza kadar varln srdren kolu,

badiye'dir. Bugn Tunus, Cezayir ve Umman'da bunlara rastlanmaktadr. Zengibar'n
resmi mezhebinin badiye olduu bilinmektedir.

49- Haricilerin, nsanlarn Ve Yaratklarn En Kts Olduklar

992- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Dorusu benden sonra mmetimden bir kavim yada benden sonra mmetimden bir kavim
gelecek. Onlar; Kur'an' okuyacaklar, fakat okuduklar Kur'an onlarn boazlarndan
aaya gemeyecek. Dinden, okun av delip getii gibi kacaklar, br daha da dine geri
dnmeyecekler. Btn insanlar ile yaratklarn en kts, ite bunlardr. 139[139]

993- Yuseyr b. Amr'dan rivayet edilmitir: Sehl b. Huneyn'e:

139[139]

bn Mce, Mukaddime 12, 170; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/31.

Peygamber (s.a.v.)'i, Haricilerden bahsederken hi iittin mi? diye sordum de:

Evet, onun Hariclerden bahsettiini iittim. Eliyle dou tarafna doru iaret ederek:

Bir kavim, dilleriyle Kur'an okuyacaklar, fakat okuduklar Kur'an kprck kemiklerinden
aaya gemeyecek. Dinden, okun av delip getii gibi kacaklar buyurdu. 140[140]
Aklama:

Burada Haricilerin mahlukat ierisinde en kt varlklar olduu, bunlarn dou

tarafndan ortaya kacaklar, Kur'an okuyup onun hkmleriyle amel etmeyecekleri
belirtilmektedir.

50- Resulullah (s.a.v.) le Hasm Oullar Ve Muttalib Oullarndan Oluan

Ailesinin Sadaka Almasnn Haram Olmas

994- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ali'nin olu Hasan, sadaka hurmalarndan bir hurma tanesi alp azna att. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.):

Kaka, kaka! Onu azndan kar. Bizim zekat yemediimizi sen bilmiyor musun?
buyurdu. 141[141]
Aklama:

140[140]
141[141]

Buhr, stitbe 7; Nes, Fezalu'l-Kur'an, 115; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/386.

Buhr, Zekat 57, 60, Cihad 188; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/279, 406, 409, 467, 476.

Hurmalarn toplanma mevsiminde Resulullah (s.a.v.)'e sadaka olarak hurma getirilirdi.

Bu hurmalar, Resulullah (s.a.v.)'in yannda bir hurma yn olutururdu. te byle bir

zamanda Hasan, bu hurma yndan bir tane hurma alp azna atm, fakat Resulullah
(s.a.v'in uyars zerine azndan karmtr.
995-

Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resululiah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Bazen ailemin yanna dnp deimin zerine dm bir hurma bulurum. Sonra onu
yemek iin yerden alrm. Daha sonra onun sadaka olduundan korkarak onu elimden
atarm. 142[142]
996- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) bir hurma tanesi bulduunda:

Eer bu, sadaka olmasayd onu muhakkak yerdim buyururdu. 143[143]

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, farz olan zekat ile nafile olan sadaka haramd. Hatta Hz. Pey-

gamber (s.a.v.)'in kendisine bir yiyecek gelince, bu hediye mi, yoksa sadaka m diye
sorup Hediyedir! denirse, kabul edip, Sadakadr! denirse kabul etmedii; kabul etse
biie, kendisi faydalanmayp Ashab- Suffe'ye gnderdii herkese bilinen br husustur.

Baz alimler, Haimoullarna, sadaka almann haram olduuna dair icma bulunduunu

sylemilerdir. Bunun yan sra Resulullah (s.a.v.)'in, sadaka almasnn haram olup olmad hususunda alimlerin ihtilaf ettiini ileri srenler de olmutur.
142[142]
143[143]

Buhr, Lukata 6; bn Hibbn, Sahih, 3292; Beyhak, Snen'l-Kbr, 7/29.

Buhr, By' 4; Ebu Dvud, Zekat 29, 1651, 1652; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/184, 192, 258, 291.

Buradaki ihtilaf, haram olan hususun; zekat m, yoksa nafile olan sadaka m olduu me-

selesidir. Bu konuda mezhepler aras ve Hanefi mezhebi iinde eitli grler ileri
srlmtr. Ebu Yusuf'a gre; Haim oullannn, bakalarndan zekat almalar
haramdr. Fakat birbirlerine zekat vermeleri helaldir.

Haimouar; Hz. Ali, Abbs, Ca'fer, Akl, Haris b. Abdulmuttalib kollarna ayrlmaktadr.

Haimoullarna sadakann haram klnmasnn sebebi; sadakann, insanlarn gnahlarnn karmas sebebiyle bunlar bu gnahlardan tenzih etmek iindir.

51- Resulullah (s.a.v.)'in Ev Halkndan Olanlarn Sadaka Memuru Olarak

altrlmamas

997- Abdulmuttalib b. Reba bnu'l-Hrs'ten rivayet edilmitir: Reba bn Haris ile

Abbs b. Abdulmuttalib bir yere gelip:

Vallahi, u iki olan -beni ve Fadl b. Abbs'- Resulullah (s.a.v.)'e gndersek de bunlar

Peygamber (s.a.v.)'le konusalar, Peygamber (s.a.v.)'de bunlara u sadakalar zerine

me'mr tyin etse, onlar da baka me'mrlarn grdkleri vazifeyi eda etse ve onlarn
ald maatan bunlar da alsa ok iyi olur. dediler.

Onlar, byle konuurlarken (yanlarna) Al bn Eb Tlib kagelip onlarn yanlarnda

durdu. Meseleyi ona da sylediler. Al bn Ebi Tlib:

Bundan vazgein! Vallahi, Peygamber (s.a.v.) bu dediinizi yapmaz dedi. Reba bn

Haris, Ali'ye itiraz edip:
Vallahi,

sen,

bunu ancak bize hasedinden dolay yapyorsun. Vallahi, Resulullah

(s.a.v.)'in dmdlna nail olduun halde biz sana bu hususta haset etmedik dedi. Al:
yleyse onlar Resulullah'a gnderin! dedi.

Gnderilen genler gittiler. Al de o srada biraz uzand. Resulullah (s.a.v.) le namazn

kldrnca ondan nce odasnn yanna gidip odann nnde onu bekledik. Resulullah

(s.a.v.) geldi ve bizim kulaklarmz ektikten sonra:

Gnlnzde olanlar karn bakalm buyurdu. Sonra da ieri girdi, biz de yanna girdik.

O gn Resulullah (s.a.v.) Zeyneb bint. Cah'n yannda bulunuyordu. Biz sz birbirimize

havale ettik. Sonra birimiz konuup:

Ey Allah'n resul! Sen insanlarn en iyisi ve en yardm sevenisin. Biz artk ergenlik
ama girmi bulunuyoruz. u sadaka ilerinin, bazsna bizi memur tyin etmen iin

geldik, Edersen biz de dier me'mrlar gibi vazifemizi yerine getirir, onlar gibi maa
alrz dedi.

Resulullah (s.a.v.) uzun bir mddet sustu, hatt kendisiyle konumak istedik. Zeyneb
bize perdenin arkasndan:

Artk Peygamber (s.a.v.)'le konumayn diye iaret etmeye balad. Sonra Resulullah
(s.a.v.):

phesiz ki sadaka memurluu, Muhammed'in ev halkna uygun dmez. O, ancak

insanlarn kirleridir. Siz, bana; ganimetlerin bete biri zerinde grevli olan Mahmiyye ile
Nevfel b. Haris b. Abddulmuttalib'i arn! buyurdu.

Bunlar arlp Resulullah'n yanma geldiler. Resulullah (s.a.v.) Mahmiyye'ye, Fadl b.

Abbs' gstererek:

Kzn, bu gence ver! buyurdu. BunUn zerine Mahmyye, kzn ona nikahlad. Nevfel b.
Hris'e hitaben:

u gence de sen kzn ver buyurdu. O da, kzn bana nikahlad. Mahmyye'ye:

Her iki kza, ganimetlerin bete birinden u kadar ve u kadar da mehir ver buyurdu.
144[144]

Aklama:

144[144]

2343.

Ebu Dvud, Hara 19-20, 2985; Nes, Zekat 95; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/166; bn Huzeyme, Sahih, 2342,

Hadiste, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in evlenme ana geldikleri halde fakirlikten

evlenemedikleri iin kendisinden zekat memurluu isteyen Fadl ile Abdulmuttalib'e

phesiz ki sadaka memurluu, Muhammed'in ev halkna uygun dmez. O, ancak
insanlarn kirleridir gerekesiyle red cevab verdii ifade edilmektedir.
Aslnda Hz. Peygamber (s.a.v.) onlarn bu isteklerini reddederken

Onlarn mallarndan bir miktar sadaka al ki, onunla onlar temizleyesin..

dayanmtr.

145[145]

ayetine

Grlyor ki, Peygamber (s.a.v.)'in ailesi diye vasflandrd Haim oullan ile Muttalib
oullarna zekat almay yasaklad gibi, onlarn cret karlnda zekat memurluu
yapmalarn da yasaklamtr.

Hz. Peygamber kendisine mracaat eden genlere verilmek zere, ganimet mallarnn
bete bir gelirlerinin bir miktarnn ayrlmas iin Mahmiyye'ye emretmesi, ganimetlerin

bete birinin br ksmnn Peygamber (s.a.v.)'in yaknlarnn hakk olduuna delalet

etmektedir. nk bu genler Hz. Peygamberin yaknlarndan idiler.

Hz. Peygamber (s.a.v.) ile soyundan saylan dier insanlara zekat ve sadakann yasak-

lanm olmasnn nedenlerinden birisi de; Resulullah (s.a.v.)'in, zekat maln, nsanlar
kiri sayarak kendi soyunun halkn kazancndan ve. srtndan geinmeyi nlemesidir. Bu

nleme olmasayd, insanln kendine minnettar, sevgi ve saygs duyduu kimsenin

konumundan, soyundan saylan kimseler faydalanmaya alacaklar ve koyduu mal

ilerden nce kendileri menfaatlenmek isteyeceklerdi. Resulullah (s.a.v.) ise insanla
yapt irat ve rehberliine kar nsanlardan, ne kendisinin ve ne de soyundan saylan

kimselerin hibir maddi menfaat grmesini istemiyordu. nk o, bu tebli gevine

karlk insanlardan hibir mkafat istemiyordu. Dolaysyla da soyu saylan kimselerin,
nsanln srtna bir yk olmalarna raz deildi.

Bununla birlikte ganimetin bete biri, Resulullah (s.a.v.)'e ait idi. Grld zere,

Resulullah (s.a.v.), soyu saylan kimseleri ypranmamas iin de; oran Allah tarafndan
belirlenmi olan ganimetten gelen bete bir paydan yararlanmalarn salyordu.
145[145]

Tevbe: 9/3.

52- Hediye Veren Kimse, Verdii Hediyeyi Sadaka Yoluyla Elde Etse Bile
Peygamber (s.a.v.)e, Him Oullarna Ve Muttalib ullarna Hediye Almalarnn
Mubah Olmas, Kendisine Sadaka Verilen Kimse Sadakay Eline Ald Zaman O
eyde Sadaka zellii Kalkp Sadaka Almak Haram Olan Kiilerin Her Birine Helal
Olmas

998- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Cveyriye (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah

(s.a.v.), hanm Cveyriye'nin yanna girip ona:

Yannda yiyecek bir ey var m? diye sordu. Cveyriye:

Hayr, vallahi, ey Allah'n resul! Yanmzda azadlma sadaka malndan verilmi olan etli

bir koyun kemiinden baka hibir yiyecek yoktur dedi. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.):

Onu getir. nk ondan sadaka hkm kalkp hediye konumunda olmas hasebiyle yerine
ulamtr buyurdu. 146[146]
999- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Berre, kendisine sadaka olarak verilen bir eti, Peygamber (s.a.v.)'e hediye etti. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.):

Bu et; Berre'ye sadaka, bize ise hediyedir buyurdu. 147[147]

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.) bu iki hadiste, bakasna sadaka olarak verilen eyin o kimseler
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/429, 430.
Buhar, Zekat 62, Hibe 7; Ebu Dvud, Zekat 30, 1655; Nes, Umra 5; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/117, 130,
180, 276.

146[146]
147[147]

iin geerli olduu, verilen bu eyin bir bakasna gemesi halinde sadaka hkmnn
kalkarak hediye hkmne gireceini belirtmektedir. nk hediye, Resulullah (s.a.v.) ile
ailesine helal idi.

1000- mm Atiyye (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bana sadaka malndan bir koyun gnderdi. Ben de onun bir parasn
Aie'ye yolladm. Resulullah (s.a.v.), Aie'nin yanma gelince, ona:

Yannzda (yiyecek olarak) bir ey var m? diye sordu. Aie'de:

Hayr, bir ey yoktur. Sadece Nseybe, kendisine gnderdiiniz koyunun etinden br para
et de bize de gndermi dedi. Resulullah (s.a.v.):
O, yerine ulat buyurdu. 148[148]
Aklama:

Burada fakir kimsenin sadakay almakla o maldan sadaka vasfnn ve hkmnn kalk-

tn, artk onu satn almann yada bir bakasna hediye olarak verilmesinin caiz olduu
ortaya kmaktadr.

mm Atiyye'nn dier ad, Nseybe yada Nesbe'dir.

53- Peygamber (s.a.v.)'in Hediyeyi Kabul Etmesi, Sadakay se Reddetmesi

1001- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'e bir yiyecek getirildii zaman onufn sadaka m, yoksa hediye mi
148[148]

Buhri, Zekat 31, Hibe 6; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/407.

olduunu sorard. Hediye olduu sylenirse ondan yerdi, sadaka olduu sylendiinde
ondan yemezdi. 149[149]

54- Sadaka Veren Kimseye Dua Etme

1002- Abdullah bn Ebi Evf (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir kavim, Resulullah (s.a.v.)'e sadakalarn getirdii zaman fonlar hakknda:

Allahmme! Sall aleyhim Allahm! Onlara salat eyle/rahmet ve mafiret ihsan eyle

diye dua ederdi. Bir defasnda babam Ebu Evf'da sadakasn Resulullah (s.a.v.)'e
getirmiti. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) babam hakknda:

Allahmme salli l-i Ebi Evf Allahm! Ebu Evf'nn ev halkna salat eyle diye dua
etti. 150[150]

Aklama:

Burada Salat ile kastedilen, rahmet ve mafirettir.

Alimler, peygamberlerden baka kimselere salat getirilip getirilmeyecei konusunda gr ayrlna dmtr. Bata mam Ahmed ve Zahiriler olmak zere baz alimlere
gre peygamberlerden bakalarna salat getirmek caizdir. mam Malik, mam afi, mam
A'zam Ebu Hanife gibi alimlere gre ise peygamberlerden baka bir kimseye mstakil
olarak salat getirmek caiz deildir.

Buhr, Hibe 7; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/302, 305, 338, 406, 492.
Buhar, Zekat 64, Mez 35, Deavt 19; Ebu Dvud, Zekat 7, 1590; Nes, Zekat 13; bn Mce, Zekat 8 1796;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/353, 354, 355, 381, 383.

149[149]
150[150]

55- Haram Bir ey stemedike Zekat Memurunu Honut Etme

1003- Cerr b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Zekat memuru size geldii zaman sizden honut olarak ayrlsn! 151[151]

Aklama:

Burada kastedilen husus; bu tr kimselerin grevlerini zamannda yapmas in onlara

yumuak davranlmas, ilerinde kolaylk gsterilmesi ve problem kartlmamasdr. Bu

suretle grevini yapan kimsenin, grevinin aksatlmas engellenmi olunmaktadr.

Bunlarn hepsi; grevli kimselerin haika zulm ve hakszlk yapmad mddete

uyulacak tavsilerdir. Eer zulm ve hakszlk yapmak isterlerse bu takdirde onlann bu
davranlarna itaat szkonusu deildir. 152[152]
13. SYAM (ORU) BLM

Oru, Farsa'daki Rze kelimesinin Trkelemi eklidir. Arapa's, Savm ve

Symdr. Savm kelimesi, Arapa'da; bir eyden uzak durmak, br eye kar kendini
tutmak, engellemek anlamnda kullanlmaktadr.

Terim olarak ise imsak vaktinden iftar vaktine kadar bir ama uruna ve bilinli olarak
yeme-ime ve cinsel ilikiden uzak durmak demektir.
151[151]
152[152]

Tirmz, Zekat 20 (647, 648); Nes, Zekat 14; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/364, 365.
B.k.z: Nevev, Mslim erhi, 7/185.

Oru, Peygamberimiz'in Medine'ye hicretinden bir buuk sene sonra aban aynn 10.
gn farz klnm olup slam'n be artndan biridir.

Oru, nefsin isteklerinden rad olarak uzak durma olmas ynyle bir irade eitimine,

alk ve susuzluun verdii skntya dayanma ynyle de bir sabr eitimine

dnmektedir, insann hayatta baarl olabilmesi iin rade hakimiyeti ve glkler

karsnda dayanabilme gc de nemli bir role sahiptir. Nefsin isteklerinin kontrol
altna alnmasnda, ruhun arndrlp yceltilmesinde oru etkili bir yoldur.
1- Ramazan Aynn Fazileti

1004- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ramazan ay geldiinde cennet kaplar alr, cehennem kaplar kapanr. eytanlar

balanr. 153[153]

2- Hilalin Grlmesiyle Ramazan Orucunun Farz Olmas, Yine Hilalin Grlmesiyle

Bayram Yaplmas, Ayn Banda Veya Sonunda Hava Bulutlu Olursa Ramazan
Aynn Otuz Gn zerinden Tamamlanmas

1005- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.), Ramazan

ayndan sz edip:

Hilali grmedike oru tutmayn. Yine hilali grmedike iftar etmeyin/bayram yapmayn.
Eer hava size bulutlu olursa Ramazan hilalini takdir edin buyurdu. 154[154]

153[153]
154[154]

Buhr, Savm 5, Bed'u'1-Halk 11; Nes, Siyam 3, 4; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/281, 357, 378, 401.
Buhr, Savm 11; Ncs, Siyam 10; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/63.

1006- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Biz, mmi okuma-yazma bilmeyen bir mmetiz. Biz, ne yaz yazarz ve ne de hesap
yaparz. Ay yle, yle ve yle olur buyurup, on parman iki defa gsterdi, nc de

on parmann ba parman yumdu. Bylece ayn yirmi dokuz ektiini gsterdi. Sonra
da on parman defa gstermek suretiyle;

Ay bazen de yle, yle ve yle olur yani otuz eker buyurdu. 155[155]
1007- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Hilali grdnz zaman oru tutun, onu grdnz de iftar edin/bayram yapn. Eer
hava bulutlu olursa otuz gn oru tutun. 156[156]

3- Ramazandan Bir Veya ki Gn nce Oru Tutmann Yasaklamas

1008- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ramazan orucunu bir veya iki gn nce tutmayn. Ancak bir kimsenin tutageldii orucu
tutuyorsa onu tutsun. 157[157]
Bir-iki gn orula Ramazn'n ne alnmasndan maksat; ihtiyat maksadyla veya
Ramazn' karlamak iin Ramazn'dan nce bir yada iki gn oru tutmaktr.

Hz. Peygamber (s.a.v.), daha nceden belirli gnlerde oru tutmay adet edinip tutmakta
olduu orucu bu gnlere rastlayanlarn dnda Ramazn'dan nce bir veya iki gn oru
tutmay yasaklamtr.

Buhr, Savm 11, 13, Talak 25; Ebu Dvud, Savm 4, 2319; Nes, Siyam 17.
Buhri, Savm 11; Nes, Siyam 10; bn Mce, Siyam 7, 1655; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/263.
157[157] Buhri, Savm 14; Ebu Dvud, Sym 11, 2335; Tirmiz, Savm 2, 684; Nes, Siyam 31, 32; bn Mce, Siyam 5,
1650; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/422, 430, 454.
155[155]
156[156]

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, bu gnlerde oru tutmay yasaklamasnn hikmeti; oruca balamay hilalin grlmesine veya aban'n otuza tamamlanmasna balamasdr. Durum
byle iken daha hilal grlmeden veya aban otuza tamamlanmadan oruca balamak,

nasla sabit olan bir eyi beenmemek gibidir. nk hadisin baz varyantlarnda
Ramazn'a, Ramazn hilalinin grlmesiyle yada aban' otuza tamamlamakla

balanaca, bayramn da evval hilali grlnce yada Ramazn otuza tamamlannca

yaplaca ifade edilmektedir.

Ayrca havann bulutlu olmas gibi sebeplerden dolay aban aynn yirmi dokuzundan
sonraki gnn aban ayna m, yoksa Ramazn ayna m ait olduu konusunda phe

olumas mekruhtur. Dolaysyla bugne, ek gn denilir. te bu sebeple Resulullah

(s.a.v.), Ramazn'a bir iki-gn nce balamay yasaklamtr.
4- Ayn Yirmi Dokuz Gun Olmas

1009- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Saymakta olduum yirmi dokuz gece geince Resulullah (s.a.v.) yanma girdi. Ben:

Ey Allah'n resul! Sen bizim yanmza bir ay girmemeye yemin etmitin. Halbuki yirmi
dokuzuncu gnde girdin. nk ben bunlar sayyordum dedim. Resulullah (s.a.v.);

Ay bazen yirmi dokuz gn olur buyurdu. 158[158]

1010- mm Seleme (ranh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) bir ay hanmlarndan bazlarnn yanma girmemeye yemin etti. Yirmi
dokuz gn geince sabahleyin yada akam zeri yanlarna girdi. Ona:

Ey Allah'n peygamberi! Sen, bizim yanmza bir ay girmemeye yemin ettin dediler.
Resulullah (s.a.v.):

158[158]

Buhr, Savm 14; Tirmiz, Tefsir 66, 3318; Nes, Siyam 14.

Ay bazen yirmi dokuz gn olur buyurdu. 159[159]

5- Her Belde Halk in Ay' Kendileri Grmelerinin Geerli Olduu Ve Bir Beldede
nsanlar Hilali Grrlerse Onlardan Uzak Olan Yerler in Bu Hkmn Sabit
Olmamas

1011- Kureyb'ten rivayet edilmitir:

mm'1-Fadl bint. Hrs, Kureyb'i, Muviye'nin yanma am'a yollamt. Kureyb der ki:

am'a varp Umm Fadl'n hacetini yerine getirdim. Ben, am'da bulunduum srada
Ramazan hilli grnd. Ben de, hilli cuma gecesi grdm. Sonra Medine'ye ay'n

bitiminde geldim. Abdullah bn Abbs (r. anhma) bana bz eyler sordu. Sonra hillden
sz ap:

Hilli ne zaman grdnz? diye sordu. Ben:

Biz, onu cuma gecesi grdk diye cevap verdim. O:

Hilali sen mi grdn? diye sordu. Ben de:

Evet. Halk da hilali grdler ve oru tuttular. Muviye de oru tuttu dedim. Bunun
zerine Abdullah bn Abbs:

Ama biz hilali cumartesi akam grdk. Bunun iin de ya otuzu tamamlayncaya yada
hilli grnceye kadar oruca devam ediyoruz dedi. Ben:

Muviye'nin grmesi ve oru tutmasyla yetinmiyor musun? dedim. O da:

Hayr. Bize, Resulullah (s.a.v.) byle emretti diye cevp verdi. 160[160]

159[159]
160[160]

Buhr, Savm 11, Nikah 92; bn Mce, Talak 25, 2061; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/315.
Ebu Dvud, Savm 9, 2332; Tirmiz, Savm 9, n693; nNes, Siyam 7; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/306.

6- Hilalin Byk Ve Kklne tibar Olmadn, Yce Allah'n Hilalin

Grlmesi in Ona mdad Buyurduunu, Bulutlu Ve Sisli Olursa Otuza Tamamlanmas

1012- Ebu'l-Bahter'den rivayet edilmitir:

Umre yapmak iin yola kmtk. Batn- Nahle denilen yere konakladmz zaman
hilli grmeye altk. Bunun zerine cemaattan bzs:
Bu ay, gnlktr dedi. Dier bzs da:

ki gnlktr dedi. Derken Abdullah bn Abbs'a rastladk. Ona:

Biz hilli grdk. Cemaattan bzs onun gnlk olduunu ve dier bzs da iki
gnlk olduunu sylediler dedik. Abdullah bn Abbs:
Onu hangi akam grdnz? diye sordu. Biz:

Filn ve filn akam dedik. Bunun zerine Abdullah bn Abbs:

Dorusu Resulullah (s.a.v.):

Allah, onu grlmesi imdat etti buyurdu. Dolaysyla o, sizin grdnz geceye aittir
diye cevap verdi. 161[161]

7- Peygamber (s.a.v.)in Bayram Aylar Noksan Olmazlar Hadisinin Anlam

1013- Ebu Bekre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle buyurmaktadr;

ki bayram ay, saylar otuzdan az olsa da sevaplar noksan olmazlar. Bunlar, Ramazan
161[161]

bn Huzeyme, Sahih, 1919.

bayram ile Zilhicce Kurban bayram aydr. 162[162]

Aklama:

Ramazan ve Kurban aylar, otuzar gn deil yirmidokuz gn ekmekle sayca noksan

olsalar bile sevap ve ecir bakmndan noksan olmazlar.

Bu aylarn birinde oru ve dierinde hac ibadeti bulunduu iin hadis, bu aylarn faziletini belirtmektedir.

8- Oruca Giriin Fecrin/afan Domasyla Gerekletii, Fecrin Domasna

Kadar Yemek Ve Dier eylerin Yaplmasnn Caiz Olduu, Oruca Balamann
Sabah Namaznn Vaktinin Girmesiyle Olduu Ve Fecr le lgili Dier Hususlar

1014- Adiyy b. Hatim (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Yce Allah'n;

Sizin iin afaktaki beyaz iplii siyah ipliinden ayrt edilinceye kadar yiyip iin
ayeti inince, Adiyy b. Hatim, Resulullah (s.a.v.)'e:

163[163]

Ey Allah'n resul! Ben, yastmn altna biri beyaz ve biri de siyah olmak zere iki ip
koydum. Bylece geceyi gndzden ayrt ediyorum dedi. Resululah (s.a.v.):

Senin yastn ok genimi. Bu beyaz iplik ile siyah iplik, ancak gecenin karanl le
gndzn aydnlndan ibarettir buyurdu. 164[164]
162[162] Buhr, Savm 12; Ebu Dvud, Savm 4, 2323; Tirmiz, Savm 8, 692; bn Mce, Siyam 9, 1659; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 5/38, 47, 50.
163[163] Bakara: 2/187.
164[164] Buhr, Savm 16, Tefsiru Sure-i Bakara 28; Ebu Dvud, Savm 17, 2349; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 3, 2971; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 4/377; bn Huzeyme, Sahih, 1925.

Aklama:

Hadis ve hadiste belirtilen ayet; oru tutulan gnlerin gecelerinde fecr douncaya yeme

ime, cinsel iliki gibi oruca aykr davranlarn caiz olduuna delalet etmektedir. Yalnz
fecrin douundan maksadn ne olduu hususunda ihtilaf edilmitir.

Fecrin belirmesinden maksat; fecrin domas m, yoksa mkellef tarafndan grlmesi

mi olduu meselesi de ihtilaf konusu olmutur. nk ayette;
Fecirdeki/afaktaki

165[165]

ifadesi, her iki yoruma da imkan vermektedir. Cumhurun

grne gre, fecrin belirmesinde mkellefin gr esastr. Dolaysyla bir kimse,

fecrin doup domadnda phe ederse kendisine yemek-imek helal olur. Ancak
fecirden sonra, yedii kesinlikle belli olursa o gn tuttuu orucu kaza etmesi gerekir.

Orucun balama vaktinin, fecrin dousuyla m, yoksa aydnln yaylyla m olduu

hususunda gr ayrl vardr. Alimlerin ounluuna gre, fecr yaylncaya kadar
yeme-imek caizdir.

1015- Sehl b. Sa'd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Yce Allah'n;

Sizin iin beyaz iplik siyah iplikten sizce ayirdedilinceye kadar yiyip iin

166[166]

ayeti

inince, bir kimse eline bir beyaz ve bir de siyah ip alp renklerinin ne olduu aka belli
olana kadar yiyip ierdi. Bunun zerine yce Allah afaktaki
siyah iplik ile beyaz ipliin ne demek olduunu aklad. 168[168]

167[167]

ifadesini indirerek

1016. Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bakara: 2/187.
Bakara: 2/187.
167[167] Bakara: 2/187.
168[168] Buhr, Savm 16, Tefsiru Sure-i Bakara 28.
165[165]
166[166]

Dorusu Bilal geceleyin ezan okur. Bu nedenle bn mm Mektm'un ezan okumasn

iitinceye kadar yiyip iin. 169[169]

Aklama:

Bilal ezan vaktin yaklatn belirtmek iin okurdu. Bir sonraki hadis, bunu aklamaktadr. Abdullah bn mm Mektum ise vaktin girdiini belirtmek iin ezan okurdu.
1017- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Bilal'in ezan okumas yada Bilal'in nidas, sizden birisinin sahurundan alkoymasn. nk
o, ayakta olannzn/namaz klannzn artk ara vermesi ve uyuyannzn artk uyanmas
iin geceleyin ezan okur yada seslenir buyurdu. Daha sonra Resulullah (s.a.v.):

afak yle yle olmakla deil, yle oluncaya kadardr buyurup iki parmann arasn

aralad. 170[170]
Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in afak yle yle olmakla deil, yle oluncaya kadardr

buyurmas; fecri kazibin/yalanc afan, ufukta ba tarafa doru uzayan uzun bir beyazlk olduuna iaret etmek istemitir. Fecri sadkn/doru afan da, ufukta enlemesine
grnen beyazlk olduuna iaret etmek dilemitir. Her iki fecri anlatmak iin bu iki
trl iaretten daha uygunu olamaz.

Buhr, Ezan 11.

Buhr, Ezan 13, Talak 24, Ahbaru'l-hd 1; Ebu Dvud, Savn 17, 2347; Nes, Ezan 11, Siyam 30; bn Mce,
Siyam 23, 1696; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/386, 392, 435; bn Huzey-me. Sahih. 402, 1928.

169[169]
170[170]

9- Sahur Yemei Yemenin, Sahuru (Sabah Namaznn Vaktinin Girmesine Kadar)

Ertelemenin Ve ftar Acele Yapmann Mstehab Olmas

1018- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sahurda yemek yiyin. nk sahurda yemek yemede bereket vardr. 171[171]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.), baz hadislerde, sahura kalkmay emretmektedir. Alimler, baka riva-

yetleri de gz nne alarak bu emrin, vacip deil de mendubu ifade ettiini sylerler.
nk Belaat'ta Emr ifade eden bir kelime, 9 anlama gelebilmektedir. Buna gre her
Emr ifade eden kelime, vacip olmamaktadr.

Sahura kalkmak ve sahur yemei yemek, oru tutacak kimsenin, orucun balama imsak
vakti olan fecirden nce bir eyler yemesidir.

Sahur iin vaad edilen Bereketten kast; ecr ve sevaptr. Sahurun vercei gle oru
daha canl, daha evkli tutulur. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in snnetine uyulmu olunur.

Sahur yemeine tevik edilmesinde birtakm hikmetler vardr. Burada da grld ze-

re, Rasulullah (s.a.v.), sahurun berekete vesle olacan belirtmitir. Ayrca sahur, seher
vaktinde uyank olmaya bylece ilhi feyzlerden istifdeye sebeptir. Oruca balarken

yenilen yemek, gn boyu ala katlanmada kolaylk salar. Bylece mslmanlarn oru
ibdetinden kanmalarna engel olur.

171[171]

Buhr, Savm 20; Tirmiz, Saum 17, 708; Nes, Siyam 18; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/99, 258, 281.

1019- Amr bn'I-As (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bizim orucumuz ile Ehl-i kitabn orucu arasndaki ayrc fark, sahur yemei yemektir.
172[172]

Aklama:

Hristiyan ve Yahudiler oru tuttuklarnda akam uyuduktan sonra yemek ve imek

kendilerine harmd. Artk oru fiilen balam saylrd. slamiyetin ilk gnlerinde
mslmanlar iin de durum ayn idi. 173[173]Daha sonra Mslmanlar iin fecr douncaya
kadar yeme-ime ve cinsel ilikide bulunmaya izin verildi, bir de sahur yemei yemeleri
tevik edildi.

1020- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Zeydb. Sabit (r.a);

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte sahur yemei yedik. Sonra da namaza kalktk dedi.
Enes, Zeyd b. Sbit'e:

Sahur ile namaz arasnda ne kadar mddet vard? diye sordum. Zeyd b. Sbit'de:
Elli ayet kadar diye cevap verdi. 174[174]
Aklama:

Elli ayetten maksat; ne uzun ve ne de ksa olmayp orta halli elli ayet olup bunu acele
etmeden ve ok ar davranmadan vasat bir ekilde okumakla geen suredir.

Ebu Dvud, Savm 15, 2343; Tirmiz, Savm 17, 709; Nes, Siyam 27; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/197, 202
Ebu Dvud, Savm 2313.
174[174] Buhr, Mevkitu's-Salat 27, Savm 19; Tirmiz, Savm 14, 703, 704; Nes, Siyam 21; bn Mce, Siyam 23 1694;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/182, 185, 186, 188, 192.
172[172]
173[173]

1021- Sehl b. Sa'd (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

nsanlar iftar acele yapmaya devam ettikleri mddete devaml hayr zerinde olurlar.
175[175]

Aklama:

Hadis, iftar geciktirmeden amann mstehab olduuna delalet etmektedir. Bu hadisin

anlam; nsanlar bu snneti korumaya devam ettikleri srece daima hayr ilemi
saylrlar. ftar geciktirirlerse, bu, onlarn fesada deceklerine bir alamettir demektir.

nk iftarda acele davranmak, gn boyunca oru tutan kimse iin en uygun olandr.
Oru tutma badetine kar daha dayankl olur.
1022- Ebu Atiyye'den rivayet edilmitir:

Yanmda Mesrk olduu halde, Aie'nin yanna girdim. Ona:

Ey mminlerin annesi! Muhammed (s.a.v.)'in sahabilerinden iki kimse var ki, birisi hem

iftar acele ediyor ve hem de namaz acele klyor. Dieri de, hem iftar ve hem de namaz
geciktiriyor dedik. Ae:

Bunlarn hangisi, hem iftarda ve hem de namaz klmada acele davranyor? diye sordu.
Biz:

Abdullah bn Mes'ud diye cevap verdik. Aie:

Resulullah (s.a.v.) ite byle yapard dedi.
Hadisin ravisi Ebu Kureyb:

175[175]

Buhr, Savm 45; bn Mce, Siyam 24, 1697; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/331, 334, 336, 337, 339.

Dieri de, Ebu Musa el-E'ar ilavesini yapt. 176[176]

Aklama:

Orulunun iftar amakta ve kiinin akam namazn klmakta acele etmesi mstehabtr.

Buna/gre Abdullah bn Mes'ud snnet zere ve Ebu Musa el-E'ar ise caiz olmak zere
hareket etmi oluyurlar. Dolaysyla her ikisi dei hayr zeredirler.
10- Orucun Sona Ermesi Ve Gndzn kmas

1023- Hz. mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu Gece gelip
gndz gittiinde ve gne de battnda orulu orucunu iftar eder. 177[177]

Gece gelip gndz gitmesinden maksat, aydnln kaybolup karanln kmesidir.

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.) burada gndz gidip gece gelip gne batnca iftar vaktinin gelmi
olduunu, Orulu orucunu iftar eder szleriyle ifade etmitir.
1024- Abdullah bn Ebi Evf (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Ramazan aynda bir seferds bulunuyorduk. Gne
batnca, Resulullah (s.a.v.):

176[176]
177[177]

Ebu Dvud, Savm 20, 2354; Tirmiz, Savm 13, 702; Nes, Siyam 23; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/48.
Buhr, Savm 43; Ebu Dvud, Savm 19, 2351; Tirmiz, Savm 12, 698; Ahmed b. HanbeJ, Msned, 1/28, 35, 48.

Ey filanca kimse! Hayvanndann de bize hurma ras hazrla buyurdu. O da:

Ey Allah'n resul! Henz daha gndz var dedi. Resulullah (s.a.v.) yine;
Bize hurma ras yap buyurdu.

Bunun zerine o kimse hayvanndan inip hurma ras hazrlayp onu Resulullah
(s.a.v.)'e getirdi. Peygamber (s.a.v.) o radan iti. Sonra da eliyle iaret edip:

Gne, uradan batp gece de uradan geldiinde orulu kimse orucunu iftar eder
buyurdu. 178[178]
Aklama:

Grld zere, Hz. Peygamber (s.a.v.) gnein battn farkedince, Bill'e inip kendi-

leri iin hurma ras ezmesi yapmasn emretmitir. Ancak Bill iki kere stste henz
akamn olmadn syleyerek Rasulullah'a biraz daha beklemesini arzetmitir. Fakat

efendimiz nc kez emrini tekrarlaynca, Bill hayvanndan inmi ve emrolundugu

eyi yapmtr.

Billin iki defa st ste akamn henz olmadn belirtmesi onun kesinkes akam ol-

mad kanaatinde olduundan dolaydr. nk Hz. Peygamberin bunu tam fark

edememi olmas mmkndr. Bill'e gre gne henz batmamtr. nk aksi

takdirde Bilal'in, emri yerine getirmede gecikmesi dnlemez. nk bu inat olur.

Bilal gibi birisi byle ey yapmaz.

11- Visal/Ara Vermeden Pepee ftarsz Oru Tutmann Yasak Olmas

1025- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

178[178]

Buhr, Savm 33, 43, 44, 45; Ebu Dvud, Savm 19, 2352; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/380, 382.

Peygamber (s.a.v.) visal

Sahabiler:

ara vermeden pepee iftarsz oru tutmay yasaklad.

Fakat sen de ara vermeden pepee iftarsz oru tutuyorsun dediler. Peygamber
(s.a.v.):

Ben, szin gibi deilim. nk ben Rabbim tarafndan doyurulurum ve su iirilirim

buyurdu. 179[179]
Visal Orucu:

ki veya daha ok gn, geceleri hi iftar etmeden oruca devam etmektir. Bunun, oru

tutulmas mekruh olan gnlerde de kesmemek artyla btn sene oru tutmak
olduunu syleyenler de vardr. Ancak bu gr pek benimsenmemitir.

Visal orucu tutmak, mekruhtur. Hattb'ye gre, Visal orucunun mekruh olmasnn se-

bebi; orulunun zayf zayflayp kuvvetten dmesi, byiece farz olan oruca ve dier
ibadetlere gc yetmez bir hale gelmesi veya orutan usanmalar ve onlarn
karlatklar skntnn, farz olan orucu da terk etmelerine sebep olma ihtimalidir.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu orucu mmetine yasaklamasndan sonra kendisine Sen de

ara vermeden pepee iftarsz oru tutuyorsun denildiinde Resulullah (sav), buna,

Ben, sizin gibi deilim. nk ben Rabbim tarafndan) doyurulurum ve su girilirim

karln vermitir.

Resulullah (s.a.v.)'e Allah tarafndan yedirilip iirilmesinden maksadn ne olduu husu-

sunda birka ihtimal vardr:

1-Yce Allah, Hz. Peygamber'e yemi-imi gibi kuvvet verir. Dolaysyla yeme-ime

htjyac duymadan ibdetine devam edebilir.

2- Gerekten Allah ona geceleri yedirip iirir. Bu hal de onun visaline engel deildir. E

sdece ona zg bir haslettir. mmete yasak olduu halde, Raslullah'n yapmasnda
179[179]

Buhr, Savm 48; Ebu Dvud, Savm 24, 2360; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/21, 23, 102, 112, 128, 143, 153

ve\, onu uygulamasnda saknca olmayan eylerin baka rnekleri de vardr. rnein,

Hz. Penmber (s.a.v.)'in gs altn bir tastaki su ile melekler tarafndan ykanmtr.
Oysa alt: kabn dnyada kullanlmas yasaktr.

3- Hz. Peygamber'in visal orucu esnasnda geceleyin yeyip imesi, uyku halinde yey

ienin haline hamledilir, uyku halinde yeyip ienin al ve susuzluu gittii halde oru
bozulmad gibi, bu durumda iken Hz. Peygamber'in orucu da bozulmaz. Bu akiam;
bnu'l-Mnzr'e aittir.

Yce Allah, Reslullah (s.a.v.)'i; kendi azametini dndrmek, sevgi ve muhabbetiy iini
doldurmak ve marifetiyle gdalandrmak sureti ile onu yemekten imekten msta klar.
1026- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Reslullah (s.a.v.) visal/ara vermeden pepee iftarsz oru tutmay yasal lad. Bunun
zerine mslmanlardan birisi:

Ey Allah'n resul! Fakat sen de ara vermeden pepee iftarsz oru ti tuyorsun? dedi.
Reslullah (s.a.v.):

Hanginiz benim gibi olabilir? nk ben, Rabbim beni doyurup su iirmi olarak
gecelerim buyurdu.

Sahabiler, ara vermeden pepee iftarsz oru tutmay brakmaktan ka nnca Reslullah
(s.a.v.) onlara bir gn, sonra bir gn daha olmak zere iki gn ste ara vermeden

pepee iftarsz oru tutturdu. Derken nc gn hile grdler. Bunun zerine

Reslullah (s.a.v.), onlarn ara vermeden pepee iftars oru tutmaktan vazgemeyi
kabul etmediklerinden dolay onlara ibret dersi verircesine:

Eer hilal gecikseydi, ibret dersi olsun diye size daha fazla visal yatracaktm buyurdu.
Aklama:

Sahabenin visal orucundan vazgememeleri, Peygamber (s.a.v.)'e muhalefet iin deil,

bu konudaki yasan tenzih manas anladktan iindir.

Peygamber (s.a.v.)'in visal orucuna izin vermesi, yasan mahiyetini dorulatmak ve bu

konuda oluacak zarar ile sknty gstermektir. Visal orucundan ortaya kacak
problem; badetten bkmak, zayf ve gsz derek baka ibadetleri yapamamaktr.
1027- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Ramazan aynda namaz klyordu. Ben de gelip yanbanda namaza
durdum. Baka bir adam gelip o da bizimle birlikte namaza durdu. Sonunda, bir cemaat

olduk. Peygamber (s.a.v.) benim arkasnda olduumu hissedince, namazda ksaltma

yapmaya balad. Namaz bitirdikten sonra evine girip (orada) yle bir namaz kld ki,
onu bizim yanmzda kld gibi klmad. Sabahladmzda ona:

Dn geceki namazda arkanda bizim olduumuzu anladn m? diye sorduk. O da:

Evet. Zaten yaptm ksa klma iine beni sevk eden ey de budur buyurdu.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) visal orucu tutmaya balad. Bu oru tutma ii, ayn

sonuna rastlamt. Derken sahabilerinden baz kimseler de visal orucu tutmaya

baladlar. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Baz kimselere ne oluyor da, ara vermeden pepee iftarsz oru tutuyorlar? Dorusu siz,
benim gibi deilsiniz. Bakn, vallahi, eer ay uzam olsayd size yle bir ara vermeden
pepee iftarsz oru tuttururdum ki, bu iin derinliine dalanlar bu yaptklarndan
vazgeerlerdi buyurdu. 180[180]
1028- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) sahabileri ara vermeden pepee iftarsz oru tutmay yasaklad.
Onlar:

180[180]

Buhr, Temenni 9; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/193; Abd. Humeyd, Msned, 1266.

Takat sen de ara vermeden pepee iftarsz oru tutuyorsun dediler. Bunun zerine
Peygamber (s.a.v.):

Ben, sizin gibi deilim. nk Rabbim beni doyuruyor ve su iiriyor buyurdu. 181[181]
12- Oruluyken pmenin,

ehveti Harekete Gemeyen Kimselere Haram

Olmamasi

1029- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: ie:

Resulullah (s.a.v.) oruluyken kadnlarndan birini perdi deyip sonra da gld. 182[182]
1030- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) orulu olduu halde beni perdi. Fakat sizin hanginiz, Resulullah
(s.a.v.)'in nefsine hakim olduu gibi kendine sahip olabilir? 183[183]

1031- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Ramazan aynda orulu olduu halde hanmlarn perdi 184[184]

1032- mer b. Ebi Seleme (r.a)'tan rivayet edilmitir: mer, Resulullah (s.a.v.)'e:

Orulu bir kimse hanmn pebilir mi? diye sordu. Resulullah (s.a.v.), ona mm
Seleme'yi iaret ederek:

Buhr, Savm 48.

Buhr, Savm 24; Nes, Snemi'1-Kbr, 3053, 3054, 3055, 3056; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/192, 193, 307,
241, 252.
183[183] Buhr, Savm 23; bn Mce, Siyam 19, 1684; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/44.
184[184] Ebu Dvud, Savm 33, 2383; Tirmiz, Savm 31, 727; Nes, Snen'I-Kbr, 3090; bn Mce, Siyam 19 1683;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/130, 220, 256, 258, 264.
181[181]
182[182]

Bu meseleyi ona sor buyurdu. mm Seleme'de, Resulullah (s.a.v.)'in bu ii yaptn

ona haber verdi. Bunun zerine mer:

Ey Allah'n resul! Allah, senin, gelmi ve gemi btn gnahlarn balamtr dedi.
Resulullah (s.a.v.), ona:

Dikkat et! Vallahi, Allah'a kar en fazla takval olannz ve ondan en fazla korkannz
phesiz ki benim buyurdu
Aklama:

pmenin orucu bozup bozmayaca meselesi, alimler arasnda tartma konusu olmu-

tur. Bu konuyu rivayet eden alimler, Hz. Peygamber (s.a.vj'in orulu iken hanmlarn
ptn belirtmilerdir. Yalnz Hz. Aie'den gelen bir rivayette; Resulullah (s.a.v.)'in,

nefsine, herkesten daha fazla hakim olduunu belirterek orulu iken pmenin riskine
dikkat ekmektedir. Alimler, rivayetlerdeki ihtiyati kaytlar da dikkate alarak meseleyi
yumuak bir slupla hkme balamaya almlardr.

Yine alimler, meninin gelmesine sebep olmadka orucu bozmayaca hususunda ihtilaf
etmezler. Bu konuda Resulullah (s.a.v.)'e,

pmenin orucu bozup bozmayaca sorulduunda;

Abdest srasnda azn ykaman orucu bozar m? 185[185] buyurarak;

Hep bilirsiniz ki, su imenin bir nceki hali olan aza su alma orucu bozmaz, bunun gibi,
cinsel ilikinin bir nceki hali olan pme de orucu bozmaz demek istemitir.

Ebu Hanife'ye gre ise; orulu iken pme gen insana mekruh olup yalya caizdir.

185[185]

Ebu Dvud, Savm 33, 2385.

13- Cnp Olduu Halde zerine afak Doan Kimsenin Orucunun Sahih Olmas

1033- Hz. ie (r.anh) ile mm Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Ramazan aynda ihtilamdan dolay deil de, cinsel ilikiden tr
cnp olarak sabahlar, sonra boy abdesti alp oru tutard. 186[186]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in kendisine gusl gerekli olduu halde sabahlamasndan maksat; fec-

rin doduu vakte kadar gusln geiktirmesidir. Gnein domasna kadar deil, nk
onun sabah namazn geirmesi dnlemez.

Hadiste; Resulullah (s.a.v.)'in cnp olarak sabahlamasnn, ihtilamdan dolay deil,

hanmlarndan biriyle cinsel ilikiden dolay olduu aka ifade edilmitir. Bu ifade,
bize, iki konuyu aklamaktadr:

1- htilam, eytandan dolay olur. ResuluIah (s.a.v.)'e ise eytan yaklaamaz.

2- Cinsel iliki, kasd bir davrantr. htilam ise insann elinde olan br ey deildir. Hadiste, Resulullah (s.a.v.)'in, kendi kasd ile cnp olduu halde sabahlayp oruca devam

ettii bildirilmektedir. yleyse kasde dayanmayan ihtilam olmaktan dolay cnp olan
kii de, tereddtsz olarak orucuna devam edebilir.

Hadis, hkm ynnden; geceyi cnp olarak geirmenin orucun shhatine engel ol-

madn ortaya koymaktadr. Bu hkm, cnplgn, cinsel ilikiden veya ihtilamdan

olmas orucun farz veya nafile olmas hallerini kapsar.

Gusln, afaktan nce yada sonra olmas da hkm deitirmez. nk Resulullah

Buhr, Savm 21, 22, 25; Ebu Dvud, Sym 36, 2388, 2389; Tirmiz, Savm 63, 779; Nestif Taharet 123; bn
Mce, Sym 27, 1703, 1704; Ahmed b, Hanbel, Msncd, 6/156.

186[186]

(s.a.v.)'in mmetine cevaz belirtmek iin yapt bu hareket, btn olaslklar iine
almaktadr. Ulemann cumhurumun gr byledir. Nevev (. 676/1277), bu konuda
icma oldu unu nakleder.

1034- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Bir adam, fetva sormak iin Peygamber (s.a.v.)'e geldi. ie'de, konuulanlar, kapnn
arkasndan iitiyordu. Gelen kii:

Ey Allah'n resul! Bazen ben cnpken namaz vakti geliyor. O gn oru tutaym m?
diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Ben, cnpken de namaz vakti geliyor. Fakat ben oru tutuyorum buyurdu. O kii:

Ey Allah'n resul! Sen bizim gibi deilsin. Allah, senin gemi ve gelecek btn
gnahlarn balamtr dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Vallahi, ben Allah'tan en fazla korkannzm ve O'ndan neyle korktuunu en iyi bileniniz
olmay gerekten mit ederim buyurdu. 187[187]
Adamn, Resulullah (s.a.v.)'e:

Sen, bizim gibi deilsin. Allah, senin, gemi ve gelecek btn gnahlarn atfetmitir

demesi; Resulullah (s.a.v.)'in, gnah ileyebilecei manasna alnmamaldr. Bundan

maksat;

Sen, gnah ilemedin ve ilemezsin de demektir.

Kad yz'a gre, bu hadis; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yaptklarnn, kendisine zg bir
zellik olduuna dair bir delil yoksa, ona uymann vacip olduunu gstermektedir.
Bu hususta Fkh Usul kitaplarndaki tafsilt u ekildedir:

1- Resulullah (s.a.v.)'in oturup kalkmak, yiyip imek gibi tabii fiilleri, mmetinin
fiilleriyle eittir.

187[187]

Ebu Dvud, Savn 36, 2389; Muvatta', Siyam 9; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/67, 156, 245.

2- Kuluk namaz, vitir ve teheccd gibi ona zg farz olan namazlar ile drtten fazla
kadnla evlenmek hususunda mmeti, onun gibi deildir.

3- Mutlak ve mcmeli aklamak iin ledii fiiller, ittifakla mmetini de kapsamaktadr.

4- Bu maddenin dnda Resulullah (s.a.v.)'den meydana gelen bir fiile, o fiilin sfatna
gre hkmverilir. Fiil, Resulullah (s.a.v.) hakknda vacip ise mmetine de vacip,

mendub ise mmetine de mendubtur. Sfat bilinmeyen fiiller hakknda ihtilaf

olunmutur. 188[188]

14- Orulu Kimsenin Ramazan Gnnde Hanmyla Cinsel likide Bulunmasnn

Kefareti

1035- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir; Peygamber (s.a.v.) 'e bir adam gelip:
Ey Allah'n resul! Helak oldum dedi. Resulullah (s.a.v.);
Seni helak eden ey nedir? diye sordu. O kimse;

Ramazanda hanmmla cinsel ilikide bulundum dedi. Peygamber (s.a.v.):

Bir kle azad edecek bir ey bulabilecek misin? buyurdu. Adam:

Hayr dedi. Resulullah (s.a.v.):

ki ay pepepe oru tutabilecek misin? dye sordu. Adam yine:

Hayr dedi. Peygamber (s.a.v.):

yleyse altm fakiri doyuracak bir ey bulabilecek misin? buyurdu. Adam yine:

Hayr dedi. Sonra o adam oturdu. Derken Peygamber (s.a.v.)'e iinde hurma dolu bir
zembil getirildi. Resulullah (s.a.v.), o adama:

Bunu al da birilerine sadaka olarak ver buyurdu. Adam:

188[188]

B.k.z: A. Davudolu, Sahih-i Mslim Tercme ve erhi, 6/97.

Bizden daha fakir bir kimseye mi vereceim? Medine'nin karatal iki taraf arasnda

buna bizden daha muhta bir aile yoktur dedi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) gld,
hatta yan dileri grnd. Sonra o adama:

Haydi git, bunu ailene yedir buyurdu. 189[189]

Aklama:

Ramazn'da gndz hanmyla cinsel ilikide bulunup Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelen za-

tn kim olduu kesin olarak belli deildir, bn Ebi eybe (. 235/849) gibi baz

hadisilerin rivayetine dayanarak bu ahsn, Selmn veya Seleme b. Sahr el-Beyd

olduunu syleyenler varsa da, bu gr pek tutulmamtr. nk bn Hacer'in belirttii

zere; bn Ebi eybe'nin rivayetinde ad geen zatn, Ramazn'da gndzleyin hanmyla

cinsel ilikide bulunduu iin deil, zhar yapt halde, geceleyin cinsel ilikide

bulunduu iin kefaret vermekle emrolunduu belirtilmektedir. Buna gre Seleme olay
ile zerinde durduumuz hadiste anlatlan olay, ayr ayrdr. Yine ayn bu kanaati, bn
Abdilberr (. 463/1071)'de belirtmitir.

Orucu bozup hem kazann ve hem de kefareti gerektiren durumlarn banda, Ramazn

gn orulu iken yaplan cinsel iliki gelmektedir. Zaten Hz. Peygamber (s.a.v.), oru

kefarefi hkmn, o zaman vuku bulan byle bir cinsel iliki olay zerine vermitir.
Oru kefareti konusunda eldeki tek rnek ve delil, sadece budur.

Bu bakmdan btn fkh mezhepleri, Ramazn gn orulu ken bilerek ve isteyerek

normal .cinse! ilikide bulunmann, hem kaza ve hem de kefareti gerektirecei
konusunda gr birlii etmilerdir. Fakat bir ey yiyip imenin kefareti gerektirip

gerektirmedii konusu ise mezhepler arasnda tartmaldr. Hanefer, bilerek ve

isteyerek bir gda ve gda zellii tayan her trl maddeyi almay da bu hkme kyas
ederek bu durumda da hem kaza ve hem de kefaret gerekeceini sylemilerdir.

Ramazn'da oru bozmann kefaretle cezalandrlmasnn altnda; Ramazn aynn say-

189[189] Buhari, Savm 30, 81, Hibe 19; Ebu Davud, Siyam 2390, 2391, 2392, 2393; Tirmiz, Savm 28, 724; Nes elKbra, Siyam 2/212, 3117, 2/213, 3118, 3119; bn Mce, Siyam 14, 1671; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/273.

gnlna kar ilenmi bir su bulunmas yatar. Ramazn'da oru bozmak, Ramazn
ayna ve Ramazn orucuna kar yaplm bir hrmetsizlik olduu iin byle yapan
kimseler iin kefaret ngrlmtr.

Mahvoldum ifadesi; helak olmama sebep olacak bir gnah iledim manasndadr.
Adam, yapt suun byklne iaret iin byle bir ifade kullanmtr.

Ayrca bu ifadene; aka sylenmesi irkin saylan konularn kinaye yoluyla anlatlmasnn caiz olduu hususu ortaya kmaktadr. Yine gnah ileyen kimsenin, pimanlk
duymas ve gnahn affettirme arelerini aramas gerektii de buradan anlalmaktadr.

Orucu bozmann kefareti, hadisin metninde belirtildii zere; kle azad etme, iki ay arka
arkaya oru tutma ve altm fakir doyurmaktr. Bunlar, srayla denir. Yani ncekine
gc yeten kii, sonrakine geemez. Herkes istediiyle kefaretini deyemez. Ebu Hanfe,
afi ve Mlikilerden bn Habb bu grtedir.

Hanefilere gre; Ramazn'da, kendi istekleriyle cinsel ilikide bulunan kadna ve erkee
kefaret gerekir, Fakat kocasnn zorlamasyla cinsel ilikide bulunan kadna kefaret
gerekmez.

Konu ile ilgili rivayetlerde; gelen zatn Ramazn'da hanmyla cinsel ilikide bulunduunu syledii bildirildii halde, bu cinsel ilikinin Gndz olduu kayd yer
almamaktadr.

1036- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e bir adam gelip:

Yandm dedi. Resulullah (s.a.v.):

Niin? diye sordu. Adam:

Ramazn'da hanmmla cinsel ilikide bulundum dedi. Peygamber (s.a.v.):

Sadaka ver, sadaka ver! buyurdu. Adam:

Ben de sadaka olarak verecek hibir ey yoktur! dedi.

Bunun zerine Peygamber (s.a.v.), ona oturmasn emretti. Derken Resulullah (s.a.v.)'e

ilerinde yiyecek bulunan iki zembil geldi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), o adama,
iledii gnaha kefaret olarak bunlar verip insanlara sadaka olarak datmasn emretti.
190[190]

Aklama:

Hz. Aie'nin bu rivayetine gre; Peygamber (s.a.v.), kendisine gelen ahsa orucunu

bozma kefareti olarak, kle azad etme ve pepee iki ay oru tutmay hi anmdan dorudan doruya sadaka vermesini emretmitir. Baz alim ler bu rivayeti gz nne alarak,

ramazan gnlerindeki cinsel ilikide bulunmadan dolay gerekli olan keffretin sadece

fakir doyurmak veya sadaka vermekle deneceini sylemilerdir. Ancak bu rivayet,

muhtasar olduu iin byle bir gre dayanak olmas mmkn deildir. Rivayetin

tamam, bn Huzeyme'nin Sahihinde Buhr'nin Tarihinde ve Beyhk'nin

Sneninde u ekilde gemektedir:

Raslullah (s.a.v.) Medine'deki Fri'nin glgesindeyken kendisine Ben Beyda

Kablesi'nden bir adam gelip:

Yandm, Ramazan'da aileme yaklatm dedi. Peygamber (s.a.v.):

Bir kle azd et buyurdu. Adam:

Onu bulamam dedi. Peygamber (s.a.v.) bu defa:

Altm fakir doyur buyurdu... 191[191] Beyhk:

Bu rivayetteki lveler, Eb Hureyre'nin zabtnn daha sahh olduuna dellet eder der.
Bilindii gibi, Eb Hureyre'nin rivayetinde, iki ay oru da emredildii halde, Hz. Aie'den
gelen rivayette mevcut deildir.

Eb Hureyre'nin rivayeti ile Hz. Aie'nin rivayetinde anlatlan olayla ayndr.

Beyhk'ninde iaret ettii gibi, Eb Hureyre, Hz. Aie'nin zabtedemedii bz eyleri
190[190]
191[191]

Buhr, Savm 29, Hudd 26; Ebu Dvud, Savm 37, 2394; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/140, 276.
bn Huzeyme, Sahih, 1946, 1947; Beyhak, Snen'l-Kbr, 4/223.

zbtetmitir. Bu bakmdan, bu konuda dell olacak olan hads, Eb Hureyre'nin

rivayetidir. 192[192]

15- Masiyet Sebebiyle Olmamak zere Ramazan Aynda Yolculuk Eden Kimsenin
Gidecei Yer Bir-ki Konak Veya Daha Fazla se Oru Tutup Tutmamasnn Caiz
Olmas, Oru Tutmaya G Yetiren Kimsenin Oru Tutmasnn Ve Oru Tutmada
Zorluk ekecek Kimsenin se Tutmamasnn Daha Faziletli Olmas

1037- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Mekke'nin fethi ylnda Ramazan'da Medine'den Mekke'ye doru yola
kmt. Medine'ye yedi konak mesafedeki Kedd denilen yere varncaya kadar oru
tuttu. Sonra oru tutmay brakt.

Resulullah (s.a.v.)'in sahabesi de, onun hep uygulamalarndan daima en yeni olanlara
uyarlard. 193[193]

1038- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Mekke'yi feth etmek iin Ramazan aynda yolculua kt. Usfan'a
varncaya kadar oru tuttu. Sonra ierisinde su bulunan bir kap istedi. nsanlarn,
kendisini grmesi iin gpegndz suyu iti. Bundan sonra Mekke'ye girinceye kadar

oru tutmad.

Abdullah bn Abbs (r.anhm) der ki:

Grld zere Resulullah (s.a.v.) Ramazan aynda hep oru tuttu ve hem de oru
tutmad. Dolaysyla Ramazan aynda yolculua kan kimse isterse oru tutar ve dilerse
oru tutmaz. 194[194]

B.k.z: N. Yeniel, H. Kayapnar, Snen-i Ebu Dvud Terceme ve erhi, 9/270-271.

Buhr, Savm 34, Cihad 106, Meazi 47; Nes, Siyam 60.
194[194] Buhr, Savm 38, Meazi 47.
192[192]
193[193]

1039- Abdullah bn Abbs (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Ramazan aynda yolculua kan kimselerden moru tutan da ve oru tutmayan da

ayplama. nk Resulullah (s.a.v.) Ramazan ayndaki yolculukta, hem oru tutmu ve

hem de oru tutmamtr. 195[195]

1040- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Mekke'nin fethi ylnda Ramazan aynda Mekke'ye doru yola
kmt. Mekke ile Medine arasndaki Kuru'l-Gamm denilen yere varncaya kadar

oru tuttu. Beraberindeki insanlar da oru tuttu. Sonra bir kadeh su istedi. Kadehi
herkesin grebilecei bir ekilde kaldrp sonra o suyu iti. Bundan sonra ona:

nsanlarn bir ksm halen oru tutuyorlar denildi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Onlar asi kimselerdir, onlar asi kimselerdir buyurdu.

Bir rivayette ise u ifade yer almaktadr: Resulullah (s.a.v.)'e:

Oru, insanlara meakket vermektedir. Onlar, senin ne yapacana bakmaktadrlar

denildi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), ikindiden sonra bir kadeh su istedi. 196[196]
1041- Cbir b. Abdullah (r.anhm)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Ramazan aynda bir yolculukta bulunuyordu. Bir ara bana insanlar
toplanm ve glgelendir ilmekte, olan bir. adam grd. Orada bulunanlara:

Bunun nesi var? diye sordu. Onlar da:

Bu, oru tutan bir kimsedir dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
195[195]
196[196]

Buhri, Savm 34, 38, Meazi 47; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/232.
Trmiz, Savm 18, 710.

Yolculukta bu ekilde oru tutmanz, iyilik deildir buyurdu. 197[197]

1042- Humeyd'den rivayet edilmitir:

Enes (r.a)'a, yolculuk srasnda Ramazan orucunu(n tutulup tutulmayaca soruldu.

Bunun zerine Enes b. Mlik:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Ramazan aynda yolculua ktk. Oru tutan oru
tutmayan ve oru tutmayan kimse de oru tutan ayplamad dedi. 198[198]
Aklama:

Alimler, yolculuk esnasnda oru tutmann m, yoksa tutmamann m daha faziletli oldu-

u konusunda ihtilaf etmilerdir. Hattab (. 388/998), bu grleri ve bu gr

sahiplerini maddede toplamtr:

1- Oru tutmamak, daha faziletlidir. mam Ahmed, shak b. Rhye, Evz gibi alimler bu
grtedir.

2- Yolculukta oru tutmak, daha faziletlidir. Enes b. Mlik, Said b. Cbeyr, mam Mlik
mam afi ile Hanefiler, bu grtedir.

3- Mkellef, hangisi kolayna gelirse yle hareket eder. Bu gr ise Mcahid, mer bn
Abdulaziz ve Katade'den nakledilmitir.

Memleketinde iken Ramazn ay girdii halde bilahare yolculua ktnda orucu bozduuna' dair Hz. Peygamber (s.a.v.)'den pek ok hadis nakledilmitir.
Sizden Ramazn ayna erien o ayda oru tutsun

199[199]

ayeti ise, kendisinde oru

tutmaya engel bir zr bulunmad halde Ramazn ayna erien kiilerle ilgilidir.
Buhar, Savm 36; Ebu Davud, Savm 43-44 2407.
Buhar, Savm 37; Ebu Dvud, Savm 42, 2405; Muvatta', Siyam 23.
199[199] Bakara: 2/185.
197[197]
198[198]

16- Bir Grmek Kaydyla Yolculukta Oru Tutmayan Kimsenin Sevab Almas

1043- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Peygamber (s.a.v.)'le birlikte bir yolculukta idik. Bazmz orulu ve bazmz da
oruu deildik. Scak bir gnde br yerde mola verdik. ounlukla ggelenenenlerimiz,
elbisesi olan kimselerdi. Bazmzda gneten eliyle korunuyordu. Derken oru tutan
kimseler, dermansz dtler. Oru tutmayanlar ise kalkp adrlar kurdular ve develeri
su iirdiler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bugn oru tutmayan kimseler, sevab alp gtrdler buyurdu. 200[200]

Aklama:

Sahabilerin ounun, elbiseleriyle ve bazlarnn da elleriyle gneten korunmaya a-

lmalar, adrlar olmadn gstermektedir. nk mslmanlarn o srada saylar

azd ve yeterli miktarda mal gce sahip deillerdi.

Bugn oru tutmayan kimseler, sevab alp gtrdler sznden maksat; oru tutmayan

kimselerin, tutanlardan ok kazandklarn anlatmaktadr. Yoksa oru tutan kimseler, hi

kazanmad demek deildir. Maksat, oru tutmayanlarn, tutanlardan daha ok sevab
kazandklarn belirtmektir. nk oru tutanlarn sevab, sadece kendilerine aittir.

Tutmayanlar ise adr kurmak, hayvanan sulamak ve yemek hazrlamak gibi umuma ait

olan ileri grdkleri iin hem grdkleri iin sevabna nail olmu ve hem de oru
tutanlara hizmet ettikleri iin onlara verilen ecrin bir kat da kendilerinin olmutur.
201[201]

200[200]
201[201]

Buhar, Cihad 71; Nes, Siyam 52; bn Huzeyme, Sahih, 2032, 2033.
B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 6/124.

1044- Kazea'dan rivayet edilmitir:

Ebu Sad el-Hudr'ye, yolculukta oru tutup tutmann hkm soruldu. O da yle dedi:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte orulu olduumuz halde Mekke'ye doru yolculua
kmtk. Bir yerde mola verdik. Resuluah (s.a.v.):

Dorusu sizler, dmannza yaklatnz. Artk oru tutmamak, sizi daha da kuvvetletirir
buyurdu.

Bu, bir ruhsat/geici izin idi. Bundan dolay bazmz oru tuttu, bazmz da oru tutmad.
Sonra baka bir yerde mola verdik. Bu defa Resulullah (s.a.v.):

Dorusu sizler, yarn sabah dmannzla karlaacaksnz. Oru tutmamak, sizi daha da
kuvvetletirir. Dolaysyla oru tutmayn buyurdu.

Bu ise, azimet/kesin bir emir idi. Derhal oru tutmay braktk.

Daha sonra Ebu Sad el-Hudr:

Dorusu bundan sonraki yolculuklarda da Resulullah (s.a.v.)'le birlikte oru

tuttuumuzu bilmekteyim dedi. 202[202]

17. Yolculukta Oru Tutmak le Oru Tutmamak Arasnda Serbestlik Olmas

1045- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Hamza b. Amr es-Eslemf Resulullah (s.a.v.)'e, yolculukta oru tutup tutmamann

hkmn sordu. Resulullah (s.a.v.):

stersen oru tut, dilersen oru tutma! buyurdu. 203[203]

Ebu Dvud, Savm 42, 2406; Cihad 13, 1684; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/35; bn Hzeyme, Sahih, 2023.
Buhr, Savm 33; Ebu Dvud, Siyam 42, 2402; Tirmiz, Savm 19, 711; Nes, Siyam 56, 58; bn Mce, Siyam 10,
1662; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/46, 193, 202, 207.
202[202]
203[203]

Aklama:

Bu hadiste, Hamza el-Eslem'nin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e yolculuk esnasndaki Ramazn

orucunu mu, yoksa nafile oru tutmay m sorduu konusunda bir aklk yoktur. Fakat

baka bir hadiste Hamza'nn sorusunun Ramazn orucu ile ilgili olduu anlalmaktadr.
204[204]

Yalnz sorunun; birisi Ramazn iie ilgili ve dieri de nafile orula ile ilgili olmak

zere ki defa sorulmu olmas da muhtemeldir.

1046- Ebu'd-Derd' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Ramazan aynda pek scak bir gnde yolculua

kmtk. Scan iddetinden her birimiz, elini bana koyuyordu. imizde, Resulullah
(s.a.v.) ile Abdullah b. Revha'dan baka oru tutan hi kimse yoktu. 205[205]
18- Hac Kimsenin, Arefe Gn, Oru Tutmamasnn Mstehab Olmas

1047- mm'l-FadI binti'l-Hris (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Baz kimseler, Arefe gn mm'l-Fadl'n yannda Resulullah (s.a.v.)'in orulu olup

olmad hususunda tarttlar. Bazlar,

Resulullah (s.a.v.) oruludur dediler. Bazlar da,

Orulu deildir dediler.
mm'-Fadl) der ki:

Bunun zerine ben, Resulullah (s.a.v.)'e bir kadeh st st gnderdim. O srada

Resulullah (s.a.v.), devesinin zerinde vakfe yapyordu. Resullullah (s.a.v.) gnderdiim

204[204]
205[205]

6/444.

Ebu pvud, Sym, 42, 2403; Beyhak, Snen'l-Kbr, 4/241.

Buhr, Savm 35; Ebu Dvud, Siyam 45, 2409; bn Mce, Siyam 10, 1663; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 5/194,

st iti. 206[206]

1048- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Meymne (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

nsanlar Arefe gn Resulullah (s.a.v.)'in orulu olup olmad hususunda kararsz

kaldlar. Bunun zerine Meymne, Resuuliah (s.a.v.)'e bir kap st gnderdi. O srada

Resulullah (s.a.v.), vakfe yerinde vakfe yapmaktayd. Resuuliah (s.a.v.) gnderdiim

st, insanlarn gz nnde iti. 207[207]

(Peygamber (s.a.v.)'in Arefe qn Arafat'ta iken orulu olup olmad konusunda mnakaa etmilerdir. Bu, Hz. Peygamberin daha nceleri seferde olmad zamanlarda Arafe
gnleri oru tuttuunu gsterir.

Hz. Peygamber'in orulu olmadn iddia edenler, Raslullah'm seferde olmas dolay-

syla orulu olmad kanaatine varmlard. nk seferde olan kiinin nafiie bir yana
farz orucu bile tutmamasna ruhsat vardr.

Orulu olduu kanaatinde olanlar da onun seferde deilken arefe gnleri orulu olduunu bildikleri iin iddialarnda srar ediyorlard.

Birinci hadiste mm'1-Fadl ve ikinci hadiste ise Meymne, bu mnakaa zerine ger-

ei anlamak iin Peygamber (s.a.v.)'e bir bardak st gndermi. Raslullah da bu st

imitir. Bu durumda Peygamber (s.a.)'in arafe gn Arafat'ta orulu olmadn gsterir.
19- Aure Gn Oru Tutmak

1049- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir;

Kurey, cahiliye dneminde Aure gn oru tutarlard. Resulullah (s.a.v.)'de Ramazan

orucu farz klnmazdan nce bu orucu tutard. Medine'ye hicret edince, bu orucu yine tuttu
ve bu orucun tutulmasn da sahabilere emretti. Ramazan aynda oru farz klnnca:

206[206]
207[207]

Buhr, Hac 85, 88, Savm 65, Eribe 12; Ebu Dvud, Siyam 63, 2441; Ahmed b. Hanbel, sned, 6/339, 340
Buhr, Savm 65; bn Huzeyme, Sahih, 2829.

Aure orucunu, isteyen kimse tutsun ve dileyen de tutmasn buyurdu. 208[208]

1050- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Cahiliye halk Aure gn oru tutarlard. Resulullah (s.a.v.) ile Mslmanlar da,

Ramazan orucu farz klnmazdan nce Aure orucu tutarlard. Ramazan orucu farz
klnnca, Resulullah (s.a.v.):

Dorusu Aure, Allah'n gnlerinden bir gndr. Artk o gn, dileyen oru tutar ve isteyen
de oru tutmaz buyurdu. 209[209]
Aklama:

Aure kelimesi, szlkte; On anlamna gelen Ar kelimesinden alnmtr. Bu konuda

eitli grler ileri srlmtr.

Aure orucu, Muharrem aynn 9. ve 10. yada 10. ve 11. gn tutulan orutur. Aure
orucunun iki gn tutulmasnn sebebi; Yahudilerin, Muharrem aynn sadece 10. gn
oru tutmalardr.

Araie gn tutulan oru se, kurban bayramndan bir gn nce tutulan orutur.

Arafe gn oru tutmamay ifade eden hadisler, haclar iindir. nk haclar, o gn, dua
ve hac amelleriyle uramaktadr. Hac olmayanlar iin ise Arafe gn oru tutmak,
mstehabtr.

Aure gn orucu ile Arafe gn tutulan orucun, gemi yla kefaret olmas; kk gnahlar iindir. Arafe gn tutulan orucun, gelecek yla da kefaret olmas; kiinin, gelecek
yl ierisinde Allah'tan korkarak gnah ilemekten kanmasdr. .

Buhar, Savm 1; Ebu Dvud, Siyam 64, 2442; Tirmiz, 49, 753; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/29, 50, 162; bn
Huzeyme, Sahih, 2080.
209[209] Buhar, Savm 1, 69, Tefsiru Sure-i Bakara: 2/24.
208[208]

Kiinin, bugnlerde tuttuu oru sebebiyle kk gnahlarnn balanabilecein! ifade

etmektedir. Byk gnahlarn aff, tevbeye ve Allah'a bal bir durumdur.
1051- Kays b. Seken'den rivayet edilmitir:

E'as b. Kays, Aure gn Abdullah bn Mes'ud'un yanna girmiti. O srada Abdullah

bn Mes'ud yemek yiyordu. E'as b. Kays'a:

Ey Ebu Muhammedi Yakla da yemek ye dedi. E'as:

Ben oruluyum diye cevap verdi. Abdullah bn Mes'ud;

Biz vaktiyle Ramazan orucu farz klnmazdan nce devaml surette bu orucu tutardk.
Sonra Ramazan orucu farz klndktan sonra bu orucu tutmak brakld dedi. 210[210]
Aklama:

Cahiliye dneminde Kureyliler Aure gn oru tutarlard. Hz. Peygamber (s.a.v.)'de, o

gnde oru tutard.

211[211]

Yalnz Hz. Peygamber (s.a.v.)'n, o gnde oru tutmas;

kendisine peygamberlik verilmezden nceki devrede olabilir yada peygamberlikten

sonra ve hicretten nceki devreyle de ilgili olabilir. Medine'ye hicret edince, Aure gn
oru tutmaya devam etti ve sahabilere o gnde oru tutmalarn emretti.

Bu hadis; Ramazan orucu farz klnmazdan nce sahabilerin, aure gn oru tuttuklar-

n ve Ramazan orucu farz klnnca bu orucu tutup tutmada serbest brakldklarn ifade
etmektedir.

1052- Humeyd b. Abdurrahman'dan rivayet edilmitir:

210[210]
211[211]

Buhr, Tefsiru Sure-i Bakara: 2/24.

Ebu Dvud, Siyam 64, 2442.

Humeyd, Muviye'nin Medine'ye gelilerinden birisinde Medine'de onu hutbe okurken

iitmiti. Muviye, Aure gn Medinelilere yle hutbe okudu:

Ey Medineliler! Alimleriniz nerede? Biliniz ki, ben, bu Aure gn hakknda Resulullah

(s.a.v.):

Bugn, Aure gndr. Allah, bugnn orucunu size farz klmantir. Fakat ben
oruluyum. Dolaysyla sizden her kim bugnde oru tutmak sterse oru tutsun, kim de
oru tutmak istemezse o da oru tutmasnbuyururken iittim dedi. 212[212]
1053- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Medine'ye gelmiti. Yahudileri Aure gn oru tutarken buldu.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) onlara:

Oru tuttuunuz bugn nedir? diye sordu. Yahudiler:

Bu, ok byk bir gndr. Bugnde Allah, Musa ile kavmini kurtard ve Firavun ile

kavmini ise suda bodu. Musa'da bir teekkr ifadesi olarak (bugn de) oru tuttu.

Dolaysyla biz de bugnn ansna bu orucu tutuyoruz dediler. Bunun zerine

Resulullah (s.a.v.) onlara:

yleyse biz Musa'ya sizden daha yakn ve daha evlayz buyurdu. Bundan sonra
Resulullah (s.a.v.), bu orucu tuttu ve sahabilerine tutmalarn emretti. 213[213]
Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Yahudilere Aure gn oru tutmalarnn sebebini sormas; bu

oruca yabanc olmasndan dolay deil, bu orucu tutmalarnn sebebini renmek iindi.

nk daha nce de belirtildii zere, Resulullah (s.a.v.) Mekke'deyken hu orucu

Buhar, Savm 69; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/95, 97; bn Huzeyme, Sahih, 2085.
Buhar, Savm 69, Menakbu'l-Ensar 52; Ebu Dvud, Siyam 64, 2444; Nes, Snen'I-Kbr, 2835, 2836; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 1/340; bn Huzeyme, Sahih, 2084.
212[212]
213[213]

tutmutur.
1054- Ebu Musa el-E'ar (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Hayber halk Aure gn oru tutar, o gn bayram edinirler, o gn kadnlarna

ziynetlerini ve gzel elbiselerini giydirirlerdi. Peygamber (s.a.v.):

Aure gn siz de oru tutun buyurdu. 214[214]

Aklama:

Bu hadiste, Yahudilerin aure gnn bayram kabu! edip bugnde oru tuttuklar ve
hanmlanni ssledikleri belirtilmektedir.

1055- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Abdullah bn Abbs'a, Aure gn orucu ile ilgili soru soruldu. O da:

Resulullah (s.a.v.)'in bugnden baka dier gnler zerine faziletini dileyerek oru

tuttuu bir gn ve bu aydan yani Ramazan'n dnda faziletini dileyerek oru tuttuu bir
ay bilmiyorum dedi. 215[215]

20- Aura Orucunun Hangi Gn Tutulaca Meselesi

1056- Hakem bnu'l-A'rac'tan rivayet edilmitir:

Abdullah bn Abbs (r.a)'n yanma vardm. Abdullah bn Abbs o srada zemzemin

214[214]
215[215]

Buhr, Savm 69, Menkibu'l-Ensar 52; Nes, Snen'l-Kbr, 2848; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/409.
Buhr, Savm 69; Nes, Siyam 70; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/222, 313, 367;bn Huzeyme, Sahih, 2086.

yannda kaftann bann altna koyup uzanmt. Ona:

Bana, Aura orucu ile ilgili haber ver dedim. Abdullah bn Abbs:

Muharrem aynn hilalini grdn zaman gnleri sayfmaya bala. Dokuzuncu gn

orulu olarak sabahla dedi. Ben:

Resulullah (s.a.v.)'in Aura orucunu byle mi tutard? diye sordum. O da:

Evet diye cevap verdi. 216[216]
Aklama:

Burada Aure'nin, Muharremin dokuzuncu gn olduu meselesi, Abdullah bn Abbs'in

kendi yorumudur. Seleften ve haleften bir ok alim, Aure gnnn, Muharrem'in

onuncu gn olduunu belirtmilerdir. 217[217]

Ayn'ye gre Abdullah bn Abbs'n bu sznden maksat; 9. ve 10. gn oru tutmaktr.

Abdullah bn Abbs'n Evet demekle de bir sonraki hadiste de grlecei zere

Gelecek seneye inallah Muharrem aynn dokuzuncu gn oru tutarz szne iaret
etmitir. Kad yz'da bu grtedir.

1057- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Aura gn oru tuttuu ve sahabilerine de tutmalarn emzaman,

sahabiler:

Ey Allah'n resul! phesiz ki bugn, Yahudiler ile Hristiyanlarn tazim ettikleri bir
gndr dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Gelecek seneye inallah Muharrem aynn dokuzuncu gn oru tutarz buyurdu.

Abdullah bn Abbs:

Ebu Dvud, Siyam 65, 2446; Tirmiz, Savm 50, 754; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/239, 280, 344; bn Huzeyme,
Sahih, 2097, 2098.
217[217] Nevev, Mslim erhi, 8/11.
216[216]

Gelecek sene gelmeden Resulullah (s.a.v.) vefat etti buyurdu. 218[218]

Aklama:

Hadisten, Aure gnn, hem Yahudilerin ve hem de Hristiyanlarn kutsal bir gn kabul
ettikleri anlalyor. Yahudilerin kutsal saymalarnn sebebi; Musa'nn ve srail
oullarnn ad geen gnde Firavn'n ordusundan kurtulmu olmalardr.

Aure gnne Hristiyanlarn sayg gstermelerinin sebebinin, ne olduuna dair ak ve

kesin bir bilgi mevcut deildir. Ancak baz limler, Hz. Musa'nn eriatnn baz
hkmlerinin. Hz. sa'nn eriatnda da devam ettiini gz nne alarak Hz. sa'nn da
ad geen gnde oru tutmu olabilecei ihtimalinden bahsederler.

Alimlerin byk ounluu Aure gnnn, Muharrem'in 10. gn olduunu sylerler.

Buna gre Peygamber (s.a.v.)'in ertesi yl dokuzunda oru tutmay istemesinden
maksad, Yahudilere benzememek iin bir gn ncesiyle birlikte oru tutmak

istemesidir. nk Hz. Peygamber hicretin ilk zamanlarndaki davranlarnda ehl-i

kitaba muvafakati istemekte idiyse de, sonralar onlara'muhalefeti tercih etmitir.

21- Aura Gn Oru Tutmayan Kimsenin, O Gnn Kalan Ksmn Yemeden

Geirmesi Gerektii Meselesi

1058- Seleme bnu'1-Ekva' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Aura gn Elem kabilesinden bir adam gnderip ona insanlar
arasnda unu ilan etmesini emretti:

Bugn kim orulu deilse oru tutsun, yemek yemi olan da orucunu geceye kadar

218[218]

Ebu Dvud, Siyam 65, 2445.

tamamlasn. 219[219]

1059- Rubeyyi bint. Muavviz b. Afra (r.anh)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)
Aura sabah Medine'nin etrafndaki Ensar kylerine:

Bugn kim orulu olarak sabahladysa orucunu tamamlasn. Kim de orusuz olarak
sabahladysa o gnn geri kalann tamamlasn eklinde haber gnderdi.

Bundan sonra biz bu orucu tutmaya ve kk ocuklarmza da Allah'n izniyle

tutturmaya baladk. Mescide gidip onlara ynden yaplma oyuncaklar verirdik.

Onlardan biri yiyecek iin aladnda iftar anma kadar bu oyunca ona veri(p bylece
onu bu ekilde elendirildik. 220[220]
Aklama:

Bu hadisler, Aure orucunun, Ramazan orucundan nce farz olduunu gstermektedir.

Hanefilere gre Ramazan orucu, belirli bir adak orucu ile nafile oru iin geceden kuluk
vaktine kadar niyetlenmek caizdir. Ramazann kazas, kefaret ile mutlak adak orucu iin
ise geceden niyet etmek arttr. Gndzn niyet etmek, ancak daha nceden bir ey
yememek artyla caizdir.

Cumhuru ulemaya gre ise gndzn hibir oruca niyet etmek caiz deildir.

Oru tutmad halde gnn geri kalan ksmnn yemek yemeden geirmek, o gne bir
eit hrmek gstermek iin yada o srada Aure orucunun farz olduundan dolaydr.

Bu hadis, yiyip imeden sabahlayan bir kimsenin, o gn bir ey yiyi imemek artyla
niyet etsin yada etmesin orulu saylacan gstermektedir. nk Resulullah (s.a.v.),

bir ey yemeden sabahlayan kimselerin orulann tamamlamalarn emretmitir. Bir

Buhr, Savm 21, Ahbru'1-hd 4; Nes, Siyam 66; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/47, 48, 50; bn Huzeyme,
Sahih, 2092.
220[220] Buhar, Savm 47; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/359.
219[219]

eyin tamamlanmas, nceden onun bir ksmnn mevcut olmasn gerektirir.

22- Ramazan Ve Kurban Bayram Gnlerinde Oru Tutmann Yasak Olmas

1060- bn Ezher'in azadhs Ebu Ubeyd'den rivayet edilmitir:

Ben, mer bnu'l-Hattb'Ia birlikte (Kurban) bayramnda bulundum. mer, gelip

bayram namazn kldrd. Sonra namaz bitirip cemaata hutbe verip:

Dorusu Resulullah (s.a.v.) sizlere u iki bayram gnnzde oru tutmay yasaklamtr.
Biri, oru tutmaya ara verdiiniz gn ve dieri de, kurban etlerini yediiniz gndr
dedi. 221[221]

1061- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

"Resulullah (s.a.v.) u iki gnde oru tutmay yasaklamtr: Ramazan bayram gn ile
Kurban bayram gn. 222[222]

1062- Ziyd b. Cbeyr'den rivayst edilmitir:

Bir adam, Abdullah bn mer'e gelip ona:

Ben, bir gn oru tutmaya adak adadm. O da, Kurban yada Ramazan bayramna
rastlad. Bu durumda ne yapmalym? diye sordu. Abdullah bn mer:

Yce Allah, adan yerine getirilmesini emretmitir. Resulullah (s.a.v.) ise bu bayram
gnlerinde oru tutmay yasaklamtr diye cevap verdi. 223[223]

Buhri, Savm 65, Edah 16; Ebu Dvud, Siyam 49, 2416; Tirmiz, Savm 58, 771; Nes, Dahy 35; bn Mce,
Siyam 36, 1722; Ahmed b. Hatibe], Msned, 1/60, 61, 70.
222[222] Buhr, Fadlu Salati fi Mescidi Mekke ve'1-Medine 6; Ebu Dvud, Siyam 49, 2417; Tirmiz, Savm 58, 772; Ahmed
b, Hanbel, Msned, 3/96.
223[223] Buhar, Savm 67; Ncsi, Snen'l-Kbr, 2833; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/2, 59, 138.
221[221]

Aklama:

Buradaki bayram gnlerinden maksat; Ramazn ve Kurban bayramlarnn birinci

gnleridir. Kurban bayramnn dier gnlerinde oru tutmann yasak olduuna delil;
terik gnlerinin, mslmanlarn bayram gnleri olduu, bu gnlerin yeme ve ime
gnleri olduu le ilgili hadislerdir. Buna gre Ramazn bayramnda bir gn, Kurban
bayramnda ise drt gn oru tutmann caiz olmad ortaya kmaktadr.

Orucun, Ramazn bayramnda yasaklarrlmas; o gnn, oruca son verme gn ve

Mslmanlarn bayram gn oluu sebebine dayanr. Dolaysyla Ramazn bayram

gn oru tutulursa, farz olan oru, nafile orula karacak ve bunlar biribirinden
ayrmak zor olacaktr.

23- Terik Gnlerinde Oru Tutmann Haram Olmas

1063- Nbeye el-Huzel (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr. 224[224]

Terik gnleri, Zilhicce aynn 11, 12, 13. gnleridir. Bugnlerde kurban etleri gnee kar
serilerek kurutulduu iin bunlara terik gnleri denilmitir. nk terik, gnee kar
sermek anlamna gelir. Terik gnlerinde, Arefe gn sabah namazndan balayp
bayramn 3. gn ikindi namazna kadar tekbirler getirilir.
Bugnlerde haclar, hem duayla ve hem de hac menasikleriyle uramaktadrlar. Dier
insanlar ise, kurban bayram nedeniyle kurbanlarn kesmekteler. Byle gnlerde bayram
yapma yerine oru tutmak suretiyle kendini bayramdan alkoymak doru deildir. nk
bugnler, yeme ve ime gnleridir.
224[224]

Terik gnleri, yeme ve ime gnleridir.

Ebu Dvud, Dahy 9-10, 2813; bn Mce, Edh 16, 3160; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/75, 76.

24- Sadece Cuma Gn Oru Tutmann Mekruh Olmas

1064- Muhammed b. Abbd b. Ca'fer'den rivayet edilmitir: Cbir b. Abdullah, Kabe'yi

tavaf ederken ona:

Resulullah (s.a.v.), Cuma gn oru tutmay yasaklad m? diye sordum. Oda:

Evet, u evin/Kabe'nin Rabbine yemin olsun ki yasaklad dedi. 225[225]

1065- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi Cuma gn oru tutmasn. Ancak ondan nce yada sonra oru tutarsa
baka. 226[226]

Aklama:

Hadisler, haftann sadece Cuma gn oru tutmann yasak olduuna ve fakat Perembe

ile yada Cumartesi ile beraber oru tutmann yasak olmadna iaret etmektedirler.

1066- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Geceler arasndan Cuma gecesini nafile oru iin tahsis etmeyin. Ancak bu, sizden birisinin

Buhr, Savm 63; Nes, Siinenii'I-Kbr, 2745, 2746; bn Mce, Siyam 37, 1724; Ahmed b. Hanbel, Msned,
3/296, 312.
226[226] Buhar, Savm 63; Ebu Dvud, Siyam 51, 2420; Tirmiz, Savm 42, 743; Nes, Snen'l-Kbr, 2756; bn Mce,
Siyam 37, 1723; Ahmed b. Hanbel, Musned, 2/495.
225[225]

tutmakta olduu oruca rastlarsa o baka. 227[227]

Aklama:

Bu hadis ise ayn belirli gnlerinde oru tutmay adet edinen bir kimsenin, adeti Cuma
gnne denk gelirse o gn or tutmasnn caiz olduunu belirtmektedir.
25- Yce Allah'n;
Oru Tutmaya G Yetiremeyen Kimselere Fidye Lazmdr 228[228] Ayetinin,
Sizden Herkim Bu Aya Eriirse O Ayda Oru Tutsun

229[229]Ayetinin

Hkmyle

Yrrlkten Kaldrlmas

1067- Seleme bnul-Ekva (r.a.)tan rivayet edilmitir:

Yce Allah'n;

Oru tutmaya g yetiremeyen/dayanamayan kimseler lr 'kiri doyuracak bir fidye

vermeleri gerekir

230[230]

ayeti inince, dileyen kimse oru tutmayp fidye verirdi. Nihayet

ondan sonraki 231[231] ayeti inip bunun hkmn yrrlkten kaldrd

Bir rivayette ise u ifade yer almaktadr:

Resulullah (s.a.v.) dneminde Ramazan aynda bizden dileyen oru tutar, dileyen de
oru tutmayp bunun yerine bir fakiri doyuracak fidye verirdi. Nihayet yce Allah'n;
Sizden herkim bu aya eriirse o ayda oru tutsun

Nes, Snen'l-Kbr, 2751; bn Huzeyme, Sahih, 1176.

Bakara: 2/184.
229[229] Bakara: 2/185.
230[230] Bakara: 2/184.
231[231] Bakara: 2/185.
232[232] Bakara: 2/185.
227[227]
228[228]

232[232]

ayeti inip bu uygulamay

yrrlkten kaldrd. 233[233]

Aklama:

Hadiste geen Bakara Sresinin 184. yetine mfessirler iki farkl mn vermilerdir
Bunlardan bir ksm fiilin bana bir La harfi takdir ederek Oruca dayanamayanlar...

eklinde anlamlar, bazlar ise tam aksini yani oruca gc yetenler eklinde izah
etmilerdir.

Seleme bnu'1-Ekva (r.a)'nn bildirdiine gre szkonusu yet-i kerime inince; gen ihti-

yar, hasta shhatli gibi bir ayrm olmadan mslmanlardan istiyenler orularn tutuyor,

isteyenler de oru tutmayp her gn iin bir fakire bir fidye yani bir fitre Hanefilere gre,

budaydan yarm sa1, arpa, kuru zm ve hurmadan miktar veriyordu. Bu hal bir
sonraki yet-i kerime

234[234]

ininceye kadar devam etti. Bu yetin ierisindeki Sizden

herkim bu aya eriirse o ayda oru tutsun ayeti, nceki yetin hkmn yrrlkten
kaldrmtr.

Mslmanlann ilk gnlerde oru tutmak ya da fidye vermek arasnda muhayyer

tutulmalarndaki hikmet, onlarn henz slama tam olarak snm olmamalar ve uzun
mddet orulu kalmaya almam olmalardr.

26- Ramazan Aynda Tutulamayan Orucun, aban Kynda Kaza Edilmesi

1068- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Bazen zerimde Ramazan ayndan kalma oru borcu olurdu da, onu, Resulullah (s.a.v.)'le
megul olmam veya Resulullah (s.a.v.)'den dolay ancak ta aban aynda kaza etmeye g
Buhn, Tefsiru Sure-i Bakara 26; Ebu Dvud, Siyam 2, 2315; Tirmiz, Savm 75, 798; Nes, Siyam 63; bn
Huzeyme, Sahih, 1903.
234[234] Bakara Suresi 185.
233[233]

yetirebilirdim. 235[235]

Aklama:

Kazann zaman genitir. aban ayna kadar ne zaman istenilirse oru o zaman kaza
edilir. aban ay girdiinde kazaya kalan orucu o ayda tutmak gerekir.

Bu hadiste; Hz. Aie, zr dolaysyla Ramazn'da tutamad orularn ancak ertesi

Ramazn'dan nceki aban aynda kaza ettii belirtilmektedir. Buna sebep ise; Hz.

Aie'nin. H.z. Peygamber (s.a.v.)'in ihtiyalaryla megul olmas, btn benliini onu
memnun etmeye adamasdr. Ertesi yl aban ay geldiinde, bu ayda, hem Hz.

Peygamber (s.a.v.) ounlukla oru tutuyor ve hem de hanmlar kaza orularn tutmu

oluyorlard. Ayrca Ramazn'a az bir zaman kald iin geen yldan kalan orucunu
mecburen kaza ediyordu.

Bu hadis, Ramazn'da hastalk, hayz, sefer gibi meru bir mazeret dolaysyla tutulamayan orucun kazasnn aban'a kadar geciktirmenin caiz olduuna aka delalet

etmektedir. Herhangi bir meru zr olmad halde orucun kazasn geciktirmenin

hkm ise, alimler arasnda ihtilafldr.

Hanefilere gre; zrl yada zrsz, Ramazn'da tutulamayan oru, lnceye kadar

kaza edilebilir. Bu, herhangi bir zamanla kaytl deildir. Yalnz kiinin, orucu, kaza etme
azminde olmas gerekir.

Ramazan aynda kazaya kalan orularn tutulmas iin ka ay beklendiini daha ak

grmek ve kyaslayabilmek iin Hicr aylarn isimleri srasyla yledir:
1- Muharrem.
2- Safer.

3- Reb'l-Evvel.

Buhr, Savm 40; Ebu Dvud, Sym 40, 2399; Tirmiz, Savm 66, 783; Nes, Sym 64; bn Mce, Sym 13,
1669; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/188, 189, 233, 242, 249, 268.

235[235]

4- Reb'1-hir.

5- Cumde'1-l.

6- Cumde'l-Uhr.
7- Receb.
8- aban.

9- Ramazan.
10- evval.

11- Zi'1-ka'de.
12- Zi'1-hicce.

27- len Bir Kimse Adna Orucun Kaza Edilmesi

1069- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Kim zerinde oru borcu olduu halde lrse onun yerine o orucu velisi tutar. 236[236]

1070- Abdullah bn Abbs (r.a)'dan rivayet edilmitir: Bir kadn, Resulullah (s.a.v.)'e

gelip ona:

Ey Allah'n resul! Annem, zerinde nezir orucu olduu halde ld. Onun yerine bu
orucu ben tutabilir miyim? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Eer annenin baka bir borcu olsa, bu borcu, deseydin, bu bor onun adna geer miydi?
buyurdu. Kadn:

236[236] Buhr, Savm 42; Ebu Dvud, Siyam 41, 2400; Nes, Snen'l-Kbra, 2919; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/69;
bn Huzeyme, Sahih, 2052.

Evet! dedi. Resulullah (s.a.v.):

yleyse annenin yerine orucu tut buyurdu. 237[237]

Aklama:

Hadisin zahiri, lnn borlarnn denmesini gerekli olduuna delildir. Ancak borcun
eidi ve cinsine gre alimler arasnda farkl grler vardr.

Eer bor, kullara ait mal bir bor ise lnn terekesinden bu bor verilir. Bu konuda
herhangi bir ihtilaf szkonusu deildir.

Bor, adaktan dolay ise, bu adak, ya maldir yada bedendir. Adak da, ya ld zamanki
hastal esnasnda olmutur yada nce olmutur.

1- a- Eer adak, mal ise ve lm anndaki hastalndan nce olmu ise, filere gre;

len vasiyet etmemi olsa bile brakt terekeden denir. Miktarn, az yada ok olmasna
baklmaz. Hanefi ile Mlikilere gre ise; len, adak borcunun denmesini vasiyet
etmise, o takdirde varisler bunu demek zorundadrlar. Aksi halde byie bir

mecburiyetleri yoktur. Bunda vasiyet art olduuna gre, terekenin te birini geerse
varisler fazlasn demek zorunda deildirler. Bu grte olanlar, Hz. Peygamber

(s.a.v.)'in, Sa'd'e:

Onun yerine sen de 238[238] buyurmasndaki emri, mendubluk eklinde anlamlardr.

b- Adak, lenin lm hastalnda olmu ise; afiilere gre bu adak maln te birinden

olmaldr. len, mal olan adan denebilecei kadar mal brakbrakmamsa, varislerin

bunu deme zorunluluklar yoktur. Ancak demeleri mstehabtr. Bu konuda drt

mezheb ittifak halindedir.

2- Adak, beden ibadetlerle ilgili ise; genelde prensip olarak bu adak, bakas tarafndan

Buhr, Savm 42; Ebu Dvud, Eymn 24, 3317, 3318, 3320; Tirmiz, Savm 22, 716; Nes el-Mcteb, Vesay 8,
9, Eymn 34, 35, el-Kbr, Siyam 2/174, 2915, 2917; bn Mce, Sym 51, 1758, Keffrt 19, 2132; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 1/224, 227, 258, 362.
238[238] Ebu Dvud, Eymn 24, 3317.
237[237]

eda edilemez. nk beden ibadetlerde niyabet caiz deildir. Hz. Peygamber (s.a.v.),
Nes'nin rivayet ettii bir hadiste:

Bir kimse, bir baka kimsenin yerine namaz klmasn ve yine bir kimse baka bir

kimsenin yerine oru tutmasn, Abdullah bn mer'den bir hadiste ise Bir kimse,

zerinde Ramazn orucu borcu olduu halde lrse, onun iin her gnn yerine bir fakir
doyursun 239[239] Aie'den gelen hadiste ise;

llerinizin yerine oru tutmayn. Onlarn adna yemek yedirin (sadaka verin)

buyurmutur. Ayrca bu grte olanlar; Buhr'de dahil konu ile lgili hadislerin
muzdarib olduunu, muzdaribliin ise bir vehmin eseri olduunu, vehmin ise hadisi
zayflatan amillerden olduunu belirtmilerdir.

mam Mlik, mam Ebu Hanfe ile mam afi'nin bir gr bu dorultudadr. Bunlara
gre; orucun yerine fakir doyurulur Ahmed b. Hanbel'e ve mam afi'nin dier bir

grne gre, oruta niyabet caizdir. Hata ise ittifakla niyabet caizdir, Bir kimse, bir
bakasn yerine haccedebilir.

28- Yemee Davet Edilen Orulu Kimsenin, Ben Oruluyum Demesi Gerektii
Meselesi

1071- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi orulu iken bir yemee davet olunduu zaman Ben oruluyum desin.
240[240]

Aklama:

239[239]
240[240]

2/242.

Tirmiz, Savm 23, bn Mce. Sym 50.

Ebu Dvud, Siyam 76, 2461; Tirmiz, Savm 64, 781; bn Mce, Sym 47, 1750; Ahmed b. Hanbef, Msned,

Hadis, nafile orulu olan kiinin bir yemee arldnda, dvetiden zr dilemek iin
orulu olduunu sylemesinde mahzur olmadn ifade etmektedir.

Nafile orucu gizlemek mstehab ise de, davete gitmemesi veya gittii halde yemek yememesi davet sahibini zecei iin orulu olduunu aklar. Eer dveti ona msamaha

etmezse gitmesi gerekir. nk oru davete gitmemek iin mazeret deildir. stelik
davete Bittii halde ill yemek yemesi art deildir. Ama-yemek yememesi ziyafet
sahibini zerse, orucunu bozar ve yemekten yer. Fakat bu art deildir.

1072- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi bir gn orulu olarak sabahladnda kt sz sylemez ve cahilce

davranmaz. Eer bir kmse onunla dvrse yada satarsa, o: Ben oruluyum desin.
241[241]

Aklama:

Kt sz sylemez ve cahilce davranmaz ifadesinden maksat; orulu kimsenin; yalan,

iftira, gybet, sz tama gibi davranlarda bulunmamal ve bu davranlara sebep olan

eylerden uzak durmasdr. Yalnz ilerinde drt mezhebin de bulunduu cumhura gre;
bunlar, orucu bozmaz. Fakat bu tr davranlar, orucun sevabnn eksilmesine sebep
olur.

Orulunun, kendisine sataan kimseye kar Ben oruluyum demesi, ktlklerden

sakndrmayi te'kid iindir. Baz alimler, riyay gz nnde bulundurarak bu szn;

orulunun, kendi kendisine kar syleceini ileri srmierse de, Nevev (. 676/1277)
gibi baz alimler de, karda bulunan kimseye syleneceini belirtmilerdir. nk
satamada bulunan kimse; satamas sebebiyle, orulu kimsenin orucunun sevabn

Buhar, Savm 2; Ebu Dvud, Siyam 25, 2363; Nes, Snemi 1-Kbr, 3252, 3253; Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/245, 257, 465.

241[241]

eksiltecek davranlara sebep olacandan dolay girecei gnah hatrlatma ve onu, bu

davranndan men etmedir.

bn'l-Arab (. 543/1148)'nin de iinde bulunduu bir grup alim; riyann sadece nafile

orular iin sz konusu olduunu gz nne alarak; Ramazn'da ise orulu kimse bu
sz karsndakine aktan, nafile oru ise orulu kimse bu sz kendi kendisine syler
demilerdir.

30- Oru Tutmann Fazileti

1073- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Oru, bir kalkandr. 242[242]

Oru, orulu kimseyi ktlklerden korur. Orulunun, kt sz sylememesini ve gnah

ilememesini salayarak onun cehennem ateine girmesine engel olur. stelik orulu bir
kimseye birisi gelip satar veya ona kfrederse, o kimsenin saldrmasna karlk
sabredip: Ben oruluyum demelidir.

1074- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v..) yle
buyurmaktadr:

Adem olunun iledii her iyi amel, on mislinden yedi yz misline kadar katlanr.
an yce olan Allah:
Oru, mstesna! nk oru, benim iin tutulur. Onun mkafatn ancak Ben veririm. Zira
orulu kimse, benim iin; yemesini ve cinsel arzusunu brakr buyurdu.
Orulu kimse iin iki sevin vardr: Biri; iftar anndaki sevinci, dieri ise; Rabbine

242[242]

Buhr, Savm 2, 9, Libas 77.

kavutuu andaki sevincidir.

Emin olun ki, orulunun az kokusu, Allah katnda misk kokusundan daha gzeldir.
243[243]

1075- Sehl b. Sa'd (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cennette Reyyn denilen bir kap vardr ki, bu kapdan kyamet gn oru tutan
kimseler girer, onlardan baka hi kimse giremez. O gn: Oru tutan kimseler nerede?
denilir. Onlar ayaa kalkp bu kapdan cennete girerler. Onlarn en son kiisi cennete
girdiinde kap kilitlenir. Bundan sonra hi kimse o kapdan cennete giremez. 244[244]

31- Zarar Gelmemek Ve Hibir Hakk Zayi Etmemek Kaydyla Oru Tutmaya G
Yetiren Kimselerin Allah Rzas Urunda Oru Tutmasnn Fazileti

1076- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Kim Allah yolunda bir gn oru tutarsa Allah o kimsenin yzn yetmi yl cehennemden
uzak tutar buyururken iittim. 245[245]
32- Nafile Oruca Gunduzleyin Zevalden nce Niyet Etmenin Ve Nafile Orucu Tutan
Kimsenin zrsz Yere Orucunu Bozmasnn Caiz Olmas

1077- M'minlerin annesi Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.),
bana:

Buhr, Savm 2, 9, Libs 77; bn Mce, Siyam 1, 1638; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/266, 393, 443, 461, 474,
474, 480.
244[244] Buhr, Savm 4; Tirmiz, Savm 55, 765; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/333, 335; bn Huzeyme, Sahih, 1902.
245[245] Buhr, Cihad 36; Tirmiz, Fezailu'l-Cihad 3, 1623; Nes, Siyam 44, 45; bn Mce, Siyam 34, 1717.
243[243]

Ey ie! Yannzda yiyecek bir ey var m? diye sordu. Ben de:

Ey Allah'n resul! Yanmzda hibir ey yok dedim. Resulullah (s.a.v.):
yleyse ben, oruluyum buyurup dar kt. Derken bize bir hediye getirildi yada bize
ziyareti kimseler yanlarnda baz yiyeceklerle geldi. Resulullah (s.a.v.) dnp geldii
zaman:
Ey Allah'n resul! Bize bir hediye getirildi yada bize ziyareti kimseler (yanlarnda baz
yiyeceklerle) geldi. Sana onlarn getirdiklerinden bir para sakladm dedim. Resulullah
(s.a.v.):
Neymi o? diye sordu. Ben de:
ekirdei karlm hurma, saf ya ve ke gerei biribirine kartrlmak ve bazen de sevik
katlmak suretiyle yaplan Hays yemei dedim. Resulullah (s.a.v.):
yleyse onu getir buyurdu. Bunun zerine bu yemei ona getirdim. O da bu yemei yedi.
Sonra da:
Ben orulu olarak sabahlamtm buyurdu. 246[246]

33- Unutan Kimsenin, Yeyip mesi Ve Cinsel likide Bulunmas Sebebiyle

Orucunun Bozulmamas

1078- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim orulu iken unutarak yeyip ierse orucunu tamamlasn. nk ona ancak Allah
yedirip iirmitir. 247[247]

Ebu Dvud, Siyam 72, 2455; Tirmiz, Savm 35, 733, 734; Nes, Siyam 67; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/49, 207;
bn Huzeyme, Sahih, 2141.
247[247] Buhr, Savm 26; Ebu Dvud. Siyam 39, 2398; Tirmiz, Savm 26, 721; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/425, 491,
493, 513; bn Huzeyme, Sahih, 1989..
246[246]

34- Peygamber ()'in, Ramazan Ayi Dndaki Zamanlarda Oru Tutmas Ve Az Da

Olsa Her Ay erisinde Oru Tutmann Mstehab Olmas

1079- Ebu Seleme'den rivayet edilmitir: Aie'ye, Resulullah (s.a.v.)'in orucunu

sordum. Aie'de:

Resulullah (s.a.v.), bazen o kadar ok oru tutard ki, biz; Artk hep oru tutacak derdik.
Bazen de orucu o kadar brakrd ki, biz: Artk hi oru tutmayacak derdik. Ben, onun,
hibir ayda aban ayndaknden daha ok oru tuttuunu grmedim. Bazen aban aynn
tamamnda oru tutard. Bazen de ok az bir ksm hari aban' orula geirirdi dedi.
248[248]

Aklama:

Hadisten anlaldna gre; Hz. Peygamber (s.a.v.), nafile oru tutmaya balad zaman
epey devam eder ve sahabilerden bazlar:

Galiba Resulullah (s.a.v.) hi ara vermeden devaml oru tutacak derlermi. Hz.

Peygamber (s.a.v.), bir de orucu brakt m, uzun mddet tutmaz ve sahabiler, onun, bir

daha oru tutmayacan zannederlerm. Yani Hz. Peygamber (s.a.v.)'in orulu gnleri
de, oru tutmad gnleri de uzun zaman devam edermi.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in en ok nafile oru tuttuu ay, aban aydr. Hz. Peygamber

(s.a.v.)'in aban aynda her zamankinden daha ok oru tutmasndaki hikmet; amellerin
bu ayda Allah'a arz edilmesi ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in amellerinin orulu iken arz
edilmesini istemesidir.

Yine u olaslklar gz nnde bulunduranlar da vardr:

Buhr, Savm 52; Ebu Dvud, Sym 57, 2431, 59, 2434; Tirmiz, Savm 37, 736; Nes, Sym 70; bn Mce,
Siyam 30, 1710; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/84, 107, 143, 153, 165.
248[248]

1- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in aban aynda ok oru tutmas, Ramazn' tazim iindir.

2- Resulullah (s.a.v.), her ay gn oru tutard. Bir zr sebebiyle daha nceki aylarda
tutamad gnleri aban aynda kaza ederdi.

3- aban aynda insanlar gafil olduu iin, Hz. Peygamber (s.a.v.) onlara rnek olmak
isterdi.

4- Yl ierisinde leceklerin simleri aban aynda yazlr. Nitekim Peygamber (s.a.v.),

Aie'ye;

Ey Aie! Bu ayda lm meleinin ruhlarn alaca kimselerin isimleri yazlr. Ben,

smimin, orulu iken kaydedilmesini isterim buyurmutur.

5- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hanmlar, geen Ramazn'da tutamadklar orular aban

aynda kaza ederlerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'de, bunun iin, bu ayda ok oru tutard.
1080- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), senenin hibir aynda aban ayndakinden daha fazla oru tutmaz ve:
Amellerden gcnzn yetebileceini yapn. nk siz usanmadka Allah usanmaz
buyurur ve:
Allah katnda en sevimli amel, sahibinin az da olsa devaml iledii ameldir buyururdu.
249[249]

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.), mmetini, daima hayrl ilere tevik buyurmu, onlara ancak

glerinin yetecei ibadetleri tavsiye etmi, bkknlk verecek ekilde fazlasna

gitmekten saknmalarn emir buyurmutur.

249[249]

Buhar, Savm 52; Nes, Siyam 35.

1081- Abdullah bn Abbs (r.a)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Ramazan ayndan baka hibir zaman btn bir ay oru tutmazd.
Bazen oru tuttuu zaman yle tutard ki, insan:

Hayr, vallahi, artk orucu brakmaz derdi. Bazen de oru tutmad zaman, insan;
Hayr, vallahi, artk oru tutmaz diyecek kadar orucu terk ederdi
Bir rivayette ise u ifade yer almaktadr;

Resulullah (s.a.v.), Medine'ye geldi geleli pepee bir ay oru tutmad. 250[250]
Aklama:

Bu hadiste; Resulullah (s.a.v.), Medine'ye geldi geleli pepee bir ay oru tutmad
denilirken, 1171 nolu hadiste aban aynn tamamnda oru tuttuu belirtilmektedir.

Bazlar da, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, bazen aban'n banda, bazen ortasnda ve bazen
de sonunda oru tuttuunu belirtmektedirler.

Bazlarna gre ise birinci hadis, ikinci hadisi aklayc durumdadr.

Baz alimler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, bir yl aban aynn tamamn orulu geirdiini,
bir yl da aban aynn baz gnlerinde oru tuttuunu sylemektedirler.
Ksacas, bu iki hadis arasnda herhangi bir tezat sz konusu deildir.

250[250] Buhr, Savm 53; Tirmiz, email, 300; Nes, Siyam 70; bn Mce, Siyam 30, 1711; Ahmed b. Hanbel, Msned,
1/227, 241, 271, 301, 321.

35- Oru Sebebiyle Bir Hakk Yerine Getiremeyen Kimseyi Ve ki Bayram ile
Terik Gnlerinde Oru Tutmayan Kimseyi Devaml Oru Tutmasn Yasaklama Ve
Bir Gn Oru Tutup Bir Gn Oru Tutmamann Fazileti

1082- Abdullah bn Amr bnu'1-s (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.),

benim:

Yaadm mddete mutlaka geceleyin namaz klacam ve gndzleyin de mutlaka

oru tutacam dediim haber verilmi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) beni artp
bana:

Bunu, sen mi sylyorsun? diye sordu. Ben de, ona:

Evet, ey Allah'n resul! Bunu, ben syledim dedim. Resulullah (s.a.v.):

Fakat senin buna gcn yetmez. Sen bazen oru tut, bazen tutma, bazen uyu ve bazen de
kalk geceleyin namaz kl. Her aydan gn oru tut. nk yaplan bir hayrh amele
karlk olarak on katyla sevab verilir. Bu ekilde tuttuun gn oru, bir yl boyunca
tutulan oru gibidir buyurdu. Ben:

Ben, bundan daha fazlasna g yetirebilirim dedim, Resulullah (s.a.v.):

yleyse bir gn oru tut, bir gn tutma. Bu, Davud (a.s)'in orucudur. Bu, en dengeli bir
oru tutma eklidir buyurdu. Ben:

Ben, bundan daha fazlasna g yetirebilirim dedim. Resulullah (s.a.v.):

Artk bundan daha faziletlisi olmaz buyurdu.
Abdullah bn Amr bnu'1-s (r.a):

Resulullah (s.a.v.)'in Her ay gn oru tutma teklifini kabul etseydim, bu, bana, ailem

ve malmdan daha sevimli olurdu dedi. 251[251]

Her ay tutulan gn oru, mr boyu tutulan oruca denk tutulmas; fazilet ve sevap

itibar iledir. Yoksa buradaki benzerlikten, hakikatte, eitlik lazm gelmez. nk her ay

bir gn oru tutan kimse ile on gn oru tutan kimsenin birbirinden fark ortadadr. Zira
biri on kat sevaba layk bir hasene. dieri ise onar kat sevab kazanan on hasene
ifadetmitir.

1083- Abdullah bn Amr bnu'1-s (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, btn sen oru tutuyor ve her gece Kur'an okuyordum. Ya Peygamber (s.a.v.)'e,

benim bu ekilde yaptklarm anlatlmt yada o, bana haber gndermiti. Bunun

zerine ben de onun yanma gittim. Bana:

Ben, senin btn sene oru tuttuun ve her gece Kur'an okuduun bana bildirilmedi mi
sanyorsun? buyurdu. Ben:

Evet yle, ey Allah'n Peygamberi! Mutlaka yaptklarmdan haber almssmdr. Fakat ben
bununla ancak hayr istemekteyim dedim. Resulullah (s.a.v.):

Dorusu her aydan gn oru tutman sana yeterlidir buyurdu. Ben:

Ey Allah'n Peygamberi! Ben, bundan daha fazlasna g yetirebilirim dedim.

Resulullah (s.a.v.):

Hanmnn senin zerinde hakk var, misafirlerinin senin zerinde hakk var, vcudunun
senin zerinde hakk var. Dolaysyla sen, Allah'n peygamberi olan Davud (a.s)'n (tuttuu
oru gibi) oru tut. nk o, insanlarn en fazla ibadet edeni idi buyurdu. Ben:

Ey Allah'n Peygamberi! Davud orucu nasldr? diye sordum. Resulullah (s.a.v.):

Davud (a.s), bir gn oru tutar, bir gn tutmazd. Kur'an' da, her ayda hatim et buyurdu.
Ben:

Buhri, Teheccd 7, 19, Savm 54, 55, 56, 57, 58, 59, Enbiy 37, 38, Fezilu'l-Kur'an 34, Edeb 84, sti'zn 38; Ebu
Davud, ehru Ramazn 8, 1389; Tirmiz, Savm 57, 770; Nes, Sym 76, 77, 78; bn Mce, Sym 28, 1706; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/164, 190, 199, 212.

251[251]

Ey Allah'n Peygamberi! Ben, bundan daha fazlasna g yetirebilirim dedim.

Resulullah (s.a.v.):

O halde Kur'an', her yirmi gnde bir defa hatim et buyurdu. Ben:

Ey Allah'n Peygamberi! Ben, bundan daha fazlasna g yetirebilirim dedim.

Resulullah (s.a.v.):

yleyse onu her on gnde bir defa hatim et buyurdu. Ben:

Ey Allah'n Peygamberi! Ben, bundan daha fazlasna g yetirebilirim dedim. Resulullah

(s.a.v.):

O halde onu, her hafta hatim et. Fakat bundan ilerisine gitme. nk hanmnn senin
zerinde hakk var, misafirlerinin senin zerinde hakk var ve vcudunun da senin
zerinde hakk var buyurdu.

Ben, bu ibadet hususunda an istek gsterdim, dolaysyla da bana ar iddet gsterildi.

Peygamber (s.a.v.), bana: Sen bilmezsin, belki mrn uzun olur buyurdu.

Sonu itibariyle; Peygamber (s.a.v.)'in sylediime geldim. htiyarladmda:

Keke Allah'n Peygamberi (s.a.v.)'in belirttii ruhsat kabul etseydim diye hep
hayflandm dedi. 252[252]
Aklama:

Hadisin muhtelif varyantlarndan anlaldna gre; Abdullah b. Amr'n, gndzleri oru

tuttuu, geceleri de namaz klmak ve Kur'an' hatmetmek suretiyle ihya edeceine yemin
etmiti. Bunu haber alan Hz. Peygamber (s.a.v.), Abdullah'a; bunu yapmamasn, nk

gerek nefsinin, gerek gzlerinin ve gerekse ailesini ve gerekse de misafirlerinin kendisi

zerinde haklan olduunu ve mrnn sonlarna doru bu vazifeleri yapamayacan

anlatmt. Abdullah ise, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in tavsiyelerini kendisi iin az bulmu,

Buhr, Teheccd 7, 19, Savm 54, 55, 56, 57, 58, 59, Enbiy 37, 38, Fezilu'l-Kuran 34, Edeb 84, sti'zn 38;
Nes, Sym 76.

252[252]

her tavsiyesine karlk daha fazlasn istemiti.

Abdullah ise, kendinde ibadet iin kuvvet grdnden daha fazlasn rica ediyordu.

Netice de, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in haber verdikleri ortaya kt. nk Abdullah,
ihtiyarlaynca, bu ibadetleri yapmada glk ekmeye balamt. O zaman Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in tavsiyelerini hatrlayp:

Keke (Resulullah'n bana tavsiye ettii ruhsat(lar)i yapsaydm diye hayflanrd.

Bunun anlam; Abdullah'n, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in tavsiyelerine haa itiraz deildi.
nk Abdullah, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu tavsiyelerinin emir mahiyetinde olmadn
biliyordu. nk Hz. Peygamber (s.a.v.), bu tavsiyeleri, Abdullah'a yapt amel
hususunda srf bir hafifletme ve kolaylk olmas iin yapyordu.

Hanmnn hakkndan maksat; cinsel iliki, nafaka ve gzel muamelede bulunmak gibi
hususlardr.

Vcudunun hakkndan maksat; onun shhatine dikkat etmek ve ona iyi bakmaktr. nk

devaml surette nafile oru tutmak sebebiyle vcut dermansz ve halsiz der. Bylece
vcut, telef olmaya maruz kalr.

36- Her Aydan U Gn, Arefe, Aura, Pazartesi ile Perembe Gnleri Oru
Tutmann Mstehab Olmas

1084- Muze el-Adeviyye'den rivayet edilmitir: Muze el-Adeviyye, Peygamber

(s.a.v.)'in hanm Aie'ye:

Resulullah (s.a.v.) her ay gn oru tutar myd? diye sordu. Aie:

Evet diye cevap verdi. Aie'ye:

Ayn hangi gnlerinde oru tutard? diye sordum. O da:

Ayn hangi gnlerinde oru tutacana itina etmezdi dedi. 253[253]

Aklama:

Hadisin zahirinden, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in her ayn gnnde oru tuttuu fakat bu
gnleri ayn her hangi bir blmne denk getirmeye zenmedii anlalmaktadr.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in byd her ayn 13, 14, 15. gnlerinde veya bir hafta Pazartesi ve

Perembe, dier haftada da sadece Pazartesi gnleri oru tuttuu eitli hadislerde
belirtilmektedir.

Buna gre Resulullah (s.a.v.)'in ayn belirli gnlerinde oru tutmay tavsiye etmesi, mmetine aittir. Kendisinin oru tutaca bu gnlere itina etmemesi ise hepsinin caiz

olduuna aret iin ahsna ait bir i olmas mmkndr. nk Hz. Peygamber

(s.a.v.)'in karsna bir ok iler kyor ve bu gnlere riayete imkan vermiyordu. Yada
Hz. Peygamber (s.a.v.) her an oru tutmann caiz olduuna iaret iin ayn herhangi bir
gnnde oru tutuyordu. Bunlarn hepsi, onun iin efdaldir.

1085- Ebu Katde (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam Peygamber (s.a.v.)'e gelip ona:

Nasl oru tutarsn? diye sordu. Resulullah (s.a.v.) bu sorunun ekline kzd. mer (r.a)
onun kzdn grnce:

Biz, Rabb olarak Allah'a, din olarak slm'a, Peygamber olarak da Muhammede raz
olduk. Allah'n gazab ile Resulnn gazabndan Allah'a snrz dedi.

mer (r.a) bu sz, Peygamber (s.a.v.)'in gazab yatncaya kadar tekrarlayp durdu.
Nihayet mer:

Ey Allah'n resul! Btn sene oru tutan kimsenin hali ne olacak? dedi. Resulullah
(s.a.v.):

253[253]

Ebu Dvud, Siyam 70, 2453; Tirmiz, Savm 54, 763; bn Mce, Siyam 29, 1709.

Byle bir kimse ne oru tutmutur ve ne de tutmamtr yada oru tutmamtr ve iftar
etmemitir buyurdu. mer tekrar:

ki gn oru tutup bir gn tutmayan kimsenin hli ne olacak? diye sordu.

Resulullah (s.a.v.):

Bir kimse, buna, g yetirebilir mi? buyurdu. mer yine:

Bir gn oru tutup bir gn tutmayan kimsenin hli nasl olacak? diye sordu. Peygamber
(s.a.v.):

Bu, Dvud (a.s)'n orucudur buyurdu. mer :

Bir gn oru tutup iki tutmayan kimsenin durumu nasl olacak? diye sordu. Resulullah
(s.a.v.):

Dorusu ben, byle bir orucu tutabilmek bana g verilmesini isterim buyurdu. Daha
sonra da:

Her aydan gn oru tutmak ve Ramazan ayndan Ramazan ayna kadar oru tutmak,
ite btn sene oru tutmak demektir.
Arefe gn oru tutmaya gelince, Allah'n, bununla nceki senenin ve sonraki senenin
(kk) gnahlarn rtmesini mit ederim.
Aure gnndeki oruca gelince ise Allah'n bunu da nceki senenin (kk) gnahlarna
kefaret yapmasn umarm buyurdu. 254[254]
Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in, soru soran kimseye kzmas; sorusunu ho karlamad iindir.

nk sorulan soruya cevap vermek gerekir. Resulullah (s.a.v.) ise bu soruya verecei
254[254]

1738.

Ebu Dvud, Siyam 54, 2425; Tirmiz, Savm 46, 749; Nes, Siyam 73; bn Mce, Siyam 31, 1713, 40, 1730, 41,

cevaptan tr bir problemin meydana gelmesinden endielendi yada Resulullah

(s.a.v.)'in tuttuu orucun o kimseye az grnmesi olana da vard. nk Resulullah

(s.a.v.) ibadetlerde hep orta hali gzetirdi.

37- aban Aynn Sonunda Oru Tutmak

1086- mrn b. Husayn (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.), bir kimseye:

Bu aban aynn sonunda oru tuttun mu? diye sordu. O kii:

Hayr diye cevap verdi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Ramazan ayndan kp iftar ettiin zaman aban aynn sonunda tutamadn orucun
yerine iki gn oru tut buyurdu. 255[255]
Aklama:

Bu kimse, ya aban aynn sonunda oru tutmay kendisine adamt yada her ayn sonunda oru tutma adeti vard. Ramazan'dan bir-iki gn nce oru tutmay yasaklayan

hadislerle amel ederek orucunu tutmamt. Peygamber (s.a.v.), bu hadisle, bu tr oru

tutma ekillerinin yasak edilmediini ifade ederek bugnlerde oru tutmayan kimsenin,
Ramazan ayndan sonra tutmas gerektii belirtmitir.
38- Muharrem Aynda Tutulan Orucun Fazileti

1087- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
255[255]

Buhr, Savm 62; Ebu Dvud, Siyam 8, 2328.

buyurmaktadr:

Ramazan ayndan sonraki en faziletli oru, Allah'n ay olan Muharrem'de tutulan

orutur. Farz namazdan sonraki en faziletli namaz da, gece namazdr. 256[256]

Aklama:

Hadis, oru iin Ramazan'dan sonra en faziletli ayn Muharrem olduunu belirtmektedir.
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Muharrem'de deil de aban'da fazla oru tutmas; ya Muharrem'de oru tutmann faziletini hayatnn son gnlerinde rendii iindir yada
Muharrem'de yolculuk ve hastalk gibi bir mazeretten dolay fazla oru tutmamtr.

Ayrca hadis, farz namazdan sonra en faziletli namazn gece namaz olduuna delildir.
39- Ramazan Ayndan Sonra evval Ayndan Alt Gn Oru Tutmann Mstehab
Olmasu

1088- Ebu Eyyb el-Ensr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim Ramazan orucunu tutup sonra da buna evval'den alt gn oru daha eklerse, btn
sene oru tutmu gibi sevab kazanm olur. 257[257]

Bugn mslmanlar genel olarak ki eit takvim kullanmaktadrlar:

1- Gne Takvimi: 365 gn 6 saat ve 12 aydr.

2- Kameri Takvim: 355 gn ve 12 aydr.

Ebu Dvud, Siyam 8, 2429; Tirmiz, Salat 324, 438; Nes, Kyamu'1-Leyl 6; bn Mce, Siyam 43, 1742; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/344.
257[257] Ebu Dvud, Siyam 58, 2433; Tirmiz, Savm 52, 759; Nes, Snen'l-Kbr, 2862-2866; bn Mce, Siyam 33,
1716; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/417, 419.
256[256]

Kameri takvimde aylar, 29 yada 30 gndr, Kameri takvim, Gne takviminden 10 gn

nce geldiinden Ramazan ve hac aylarnn vakitleri her yl deiir. Kameri takvim, 36

ylda bir devir yapmas sebebiyle Ramazan ve hac ibadetleri; bazen yaz, bazen k ve

bazen de dier mevsimlere rastlar. mminler, ilk dnemden beri orularn, haclarni ve
dini hkmlerini hep Kameri takvim hesabyla yaparlar. Bir ylda 12 ay olduu hususu,
Tevbe: 9/36'da gemektedir.

Hadis; Ramazan orucundan sonra evval ay ierisinde 6 gn daha nafile oru tutmay
tevik etmektedir. Bylece bir yllk oru tutmann sevab vaad edilmektedir. Alimler, bu
hususu, u ekilde aklamlardr:

Yce Allah, Kur'an- Kerim'de her bir hayr amelinin on misliyle kabul edileceini

258[258]

bildirmektedir. yleyse Ramazan aynda tutulan oru, 10 ile arpldnda 10 ay eder.

evval aynda tutulan 6 oru ise, 10 ile arpldnda 2 ay eder. Sonu itibariyle;
Ramazan orucu + 6 gnlk evval orucu= 12 ay eder. Bu da, bir yla denk gelir.

Bu orucu, evval aynn eitli gnlerinde tutan yada evval aynn ortasnda veya
sonuna brakan dahi pei peine tutmu gibi sevaba nail olur.

Hanefiler, Ramazan bayramndan sonra Ramazan orucuna eyval'den 6 gn eklemenin

mendub olduunu belirtmilerdir.

40- Ramazan Ay erisinde Yer Alan Kadir Gecesinin Fazileti Ve Bu Gecenin Hangi
Gece Olduunu Aratrmak

1089- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Peygamber (s.a.v.)'in sahabilerinden birisine, ryada, Kadir Gecesinin, Ramazan aynn

son yedi gecesinde gsterilmiti. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Gryorum ki, Kadir Gecesi ile ilgili ryalarnz; Ramazan aynn son yedi gecesinde
olduuna rastlamtr. Buna gre kim Kadir Gecesini arayacaksa onu Ramazan'n son yedi
258[258]

En'am: 6/160.

gecesinde arasn buyurdu. 259[259]

1090- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam, Kadir Gecesininin, Ramazan'n yirmi yedinci gecesi olduunu ryasnda
grd. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Kadir Gecesi ile ilgili ryalarnzn, Ramazan'n son on gn iinde olduunu gryorum.
Dolaysyla siz onu bu (son) on gnn tek gecelerinde arayn buyurdu. 260[260]
1091- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Ramazan aynn ortasndaki on gnde itikaf yapard. Yirminci gece

geip de yirmibirinciyi karlayaca zaman evine dnerdi. Onunla birlikte itikaf

yapanlar da dnerlerdi. Sonra bir Ramazan aynda evine dnmeyi itiyat edindii gece

mescitte kalarak cemaata hutbe okudu ve Allah'n diledii eyleri onlara emretti. Sonra
da:

Ben, bu on gnde itikaf yapyordum. Daha sonra u son on gnde itikaf yapmak hatrma
geldi. Buna gre benimle birlikte kim itikaf yapmsa, tkf yerinde gecelesin. Ben, bu
geceyi gerekten ryamda grdm, fakat o bana unutturuldu. Siz onu, son on gn
ierisindeki tek gecelerde arayn. Ben, kendimi, bir su ve amura secde ederken grdm
buyurdu.

Ebu Sad el-Hudr:

Yirmibirinci gece yamura tutulduk. Mescidin ats, Resulullah (s.a.v.)'in namaz kld

yere akt. Resulullah (s.a.v.) sabah namazndan karken ona baktm. Yz, amur ve
suyla slanmt dedi. 261[261]

Buhar, Fezilu Leyi eti'1-Kadr 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/5, 17; bn Huzeyme, Sahih, 2182.
Buhar, Fezilu Leyi eti'1-Kadr 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/8, 36, 37.
261[261] Buhri, Ezan 41, 134, 151, Fczilu Leyleti'1-Kadr 2, 3, tikaf 1, 9, 13; Ebu Dvud, Salat 152-153 (894, 895), 161162 (911), erhu Ramazan 3, 1382, Nes, ftitah 132, Sehv 98: bn Mce, Siyam 56, 1766, 62, 1775.
259[259]
260[260]

1092- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Kadir Gecesini, Ramazan'n son on gecesinde arayn. 262[262]

1093- Zitr b. Hubey'ten rivayet edilmitir: beyyb.Ka'b'a:

mslman kardein Abdullah bn Mes'ud:

Kim bir yl ibadete devam ederse Kadir Gecesine rastlar diyor dedim. beyy b. Ka'b:

nsanlarn buna gvenmemelerini kast etmitir. Yoksa o, bu gecenin Ramazan aynda

olduuna, Ramazan'n da son on gecesinde, o gecenin de yirmi yedinci gece olduunu

pekala bilir dedi.

Daha sonra da Kadir Gecesinin, Ramazan'n yirmi yedinci gecesi olduuna stisnasz
yemin etti. Ben:

Ey Ebu'l-Mnzir! Bunu, hangi eye dayanarak sylyorsun? dedim. O da:

Alametine yada Resulullah (s.a.v.)'in bize bildirdii iarete gre sylyorum. nk

Kadir Gecesinin sabahnda gne uasz olarak doar dye cevap verdi. 263[263]
Aklama:

Kadir gecesi, ok mbarek bir gecedir. Zira Kur'r- Kerim bu geceden itibaren

Resulullah (s.a.v.)e inmeye balamtr. Ayrca bu gecede Allah tarafndan takdir edilmi

ilerin ayrd edildii nakledilir. Bu gece yeryzne o kadar ok melek iner ki yeryz
onlar almaz.

Buhri, Fezilu Leyleti'1-Kadr 3; Tirmiz, Siyam 72, 792; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/50, 56, 204.
Ebu Dvud, ehru Ramazan 2, 1378; Tirmiz, Siyam 72, 793, Tefsiru'l-Kur'an 86, 3351; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 5/130.

262[262]
263[263]

Kadir gecesini ibadetle geirenin gemi gnahlarnn affedilecei haber verilmitir.

264[264]

Yine Peygamber (s.a.v.), Kadir Gecesinin gnnde orucun btn sene tutulacak

oruca eit olduunu belirtmitir.

265[265]

Bu gecenin bir an vardr ki ona rastlayann

duas her halde kabul buyurulur. Bunun iin btn geceyi bdetle, dua ve tevbe ile

geirmek, gerekir. Bunu yapamayanlar hi olmazsa teravihten sonra br miktar ibadetle

megul olarak bu gecenin ounu veyahut tmn ihya etmelidirler.

Kadir gecesinde klnacak nafile namazlarn belirli bir ekli yoktur. Asl maksat, bu
geceyi mmkn olduu kadar ihya etmektir.

Resulullah (s.a.v.), Kadir gecesini Ramazan aynn son on gn iindeki tek gecelerden
biri olduunu ve muhtemelen yirmiyedinci gecesi olduunu belirtmitir.
14. TKAF BLM

tikaf kelimesi szlkte, mutlak olarak; durmak, kalmak, devam etmek gibi manalara
gelmektedir.

Fkh terimi olarak ise; bir mescitte ibdaet niyetiyle ve belirli kurallara uyarak inzivaya
ekilmek demektir.

Hadis kaynaklar, Hz. Peygamber {s.a.v.)'in Medine'ye hicretten sonra her yl Ramazn
aynn son 10 gnnde itikafa ekildiini, hanmlarnn da genelde Resulullah (s.a.v.) ile
birlikte itikaf yaptn nakletmektedir.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu tatbikatndan hareketle alimler, orulunun zellikle

Ramazn'n son on gnnde itikafa girmesini mstehab kabul etmilerdir. Hatta
Hanefiler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bunu devaml yapm olmasndan hareketle itikaf,
kif nitelikte mekked snnet saymtr. Buna gre tikaf eittir:

264[264]
265[265]

Drim, Savm 54.

bn Mce, Siyam 39.

l- Vacip Olan tikaf:

Bir arta bal olarak veya artsz olarak adanm itikaftr.

2- Kifaye Yoluyla Snneti Mekked Olan tikaf:

Ramaznn son on gnnde yaplan itikaftr.

3- Mstehab Olan tikaf:

Bu ikisinin dnda, bir mescitte, ibadet niyetiyle yaplan itikaftr.

tikafa girmek, nefsi, yasaklardan korumada daha etkili bir yntem olduu gibi,
Ramazn'm son on gnnde olmas tahmin edilen Kadir gecesine rastlama imkan ve
umudunu da artrr. tikaf, insan dnyev megalelerden uzaklatrp daha fazla ibadete

vesile olmas yannda, genei anlamda, hayatn anlam zerinde tefekkr etme imkan da
salar. nsanlarn zaman zaman byle derin tefekkre ihtiyac vardr. tikaf, bu tefekkr
gerekletirmek iin bir frsat olarak kullanlabilir. 266[266]
1- Ramazan Aynn Son On Gnnde Itikaf

1094- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), Ramazan aynn son on gnnde itikafa girerdi. 267[267]

266[266]
267[267]

B.k.z: Heyet, lmihal, T.D.V, 1/404-405; Y. Kerimolu, Emanet ve Ehliyet, 1/432.

Buhr, tikaf 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/133.

1095. Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), Yce Allah onun ruhunu alana kadar hep Ramazan aynn son on
gnnde itikafa girerdi. Vefatndan sonra da hanmlar itikafa girdi. 268[268]

2- tikafa Girmek steyen Kimsenin, Itkaf Yerine Ne Zaman Girecei Meselesi

1096- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), itikafa girmek istedii.zaman sabah namazn klar, sonra itikaf yerine
girerdi. Bir defasnda Ramazan'n son on gnnde itikafa girmek isteyip adrnn
kurulmasn emretti. Bunun zerine adr kuruldu. Zeyneb'de, adrnn kurulmasn
emretti. Ona da adr kuruldu. Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarndan bir bakas da,
adrnn kurulmasn emretti. Ona da adr kuruldu. Resulullah (s.a.v.), sabah namazn
klnca, bakt ki adrlar kurulmu. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
Acaba bu yaptklarnzla iyilik m istiyorsunuz? buyurup derhal adrnn sklmesini
emretti. adr skld. Artk o Ramazan aynda tikaf terk etti. Ta evval aynn ilk on
gnnde itikafa girdi. 269[269]

Aklama:

tikafa girmeye niyet eden kiinin, itikafa ne zaman balayaca konusunda alimlerin
grleri farkldr. Bu konudaki ihtilaf, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in itikafa balad zaman

ile adra girdii zamann birbirine kartrlmasndan kaynaklanmaktadr.

Buhr, Fadlu Leyleti I-Kadr 3, tikaf 1, 14; Ebu Dvud, Siyam 77, 2462; Tirmiz, Savm 71, 790; Nes, Snen'lKbr, 3338; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/92, 232, 279.
269[269] Buhri, 'tikaf 6, 14, 18; Ebu Dvud, Siyam 2464; Tirmiz, Savm 791; Nes, Mesacid 18; bn Mce, Siyam 59,
1771; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 50, 80, 92, 109, 166, 168, 232.
268[268]

lerinde drt mezhep imamnn da bulunduu alimlerin ounluuna gre; itikafa,

gnein batmasndan biraz nce girilir. Bu konudaki delii, Ebu Sad el-Hudrden gelen

hadistir. Bu hadise gre, Hz. Peygamber (s.a.v.), itikaf iin mescide akamdan girerdi.

Sabah namazndan sonra da mescidin iinde kurulan adra geerdi. Bu adra

girmesinden maksat; yalnz kalmaktr. Geceleyin mescitte kimse olmad iin zaten
yalnzd. Onun iin adra girme ihtiyac hissetmemiti. Ksacas, Hz. Peygamber

(s.a.v.)'in adra, sabah namazndan sonra girmesi, onun itikafa o zaman girdiini
gstermez. Hanefilere gre, itikatta en az bir gn durulmaldr. tikaf, ancak orua.
birlikte eda edilir.

Hadisin metninden anlald zere; Hz. Peygamber (s.a.v.), mescitte kurulan adrlar

grnce, bunu yadrgam ve hanmlarna yaptklarnn iyi bir i olmadn sylemitir.

Hatta bununla da kalmayp kendi iin kurulan adr bile bozdurarak itikafn ileri bir
tarihe ertelemitir. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu tavr u iki sebebe dayanabilir:

1- Hanmlarnn hareketini kendisine yaknlk konusunda bir yar ve vnme vesilesi

olarak deerlendirmi olabilir. nk byle bir maksatla itikafa girmek caiz deildir.

2- tikaf iin mescidin iinde kurulan adrlar mescidin daralmasna, dolaysyla

cemaatin skntya dmesine sebep olmutur. Bu sebeple de Resulullah (s.a.v.), adrlar
sktrmtr.

tikafa girildikten sonra ihtiya halinde itikattan klabilir. Yalnz mam Mlik'e gre bu

tikafn kazas vaciptir. Dier imama gre ise itikaf vacip bir itikaf deilse, kazas

gerekmez. Vacip itikafn kazas lazmdr. nk Peygamber (s.a.v.), hanmlarna,

tikaflarn kaza etmelerini emretmemitir. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, bu itikaf,

kendisinin kaza etmesinin sebebi; bu itikafn vacip oluundan deil, bir amel ilediinde
onu tam yapmasndan dolaydr.

Fitneden korkulduu takdirde, kadnlarn, iinde oturduklar evlerin mescidinde itikaf

yapmalar daha uygun grlm. Bu durumda itikaf yaptklar yerler, kadnlar hakknda,

cemaatin namaz kld mescitler gibi olur. nk kadnn evinde yapm olduu itikaf,
dardaki mescitte yapm olduu tikattan daha faziletlidir.

3- Ramazan Aynn Son On Gnnde badete Daha Fazla Gayret Gsterme

1097- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Ramazan aynn son gn girdiinde geceyi ibadetle ihya eder, ailesini
gece ibadetine uyandrr, ibadete kar daha fazla ciddiyet gsterir ve paalar svard.
270[270]

Aklama:

Hadisin zahirinden, Ramaznn gndzlerini orula geiren ve gecelerini de ibadetle

ihya eden kimsenin byk ve kk btn gnahlarnn balanaca anlalmaktaysa

da, gerekte sz konusu affn kasamna giren gnahlar sadece kk gnahlardr. Zaten
kul hakknn, sahibiyle helallemedike hibir ekilde balanmayacan sylemeye

gerek yoktur. Nitekim mam Nevev (. 676/1277) ile mamu'l-Harameyn (. 478/1085)

burada affedilecei mjdelenen gnahlarn sadece kk gnahlar .olduunu

sylemektedirler. Hatta Kad yz (. 544/1149), bu grn, Ehl-i Snnete ait genei bir
gr

olduunu

belirtmektedir.

hafifletilirdemilerdir.

Bazlar

da,

Bk

gnahlarn

bir

ksm

Ramazn aynn son 10 gecesini ihya etmekten maksat; bunlardan her birini sabaha ka-

dar ibadetle geirmek deil, ancak bunlardan her birinin ounu ibadetle geirmek
demektir. nk Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Osman b. Maz'n'a yapt nasihatte;
Namaz da kl, uyku da uyu

271[271]

ifadesiyle, btn bir geceyi .sabaha kadar ibadet ve

taat ile geirmeyi tavsiye etmemitir.

Her ne kadar cumhur-u ulema; Gecenin tmn ibadetle geirmek mekruhtur

Buhr, Fadlu Leyleti'1-Kadr 5; Ebu Dvud, ehru Ramazn 1, 1376; Tirmiz, Savm 73, 796; Nes, Kymu'1Leyl 17; bn Mce, Sym 57, 1767, 1768; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/41, 66, 67, 68.
271[271] Ebu Dvud, Tatavvu', 27, 1369, Drim, Nikh 3, Savm 17.
270[270]

demilerse de, bu szleriyle, devaml olarak her geceyi sabaha kadar ihya etmeyi kast

etmilerdir. Ramazn aynn son 10 gecesini, Kadir gecesini ve bayram geceleri gibi baz

geceleri sabaha kadar ihya etmeyi kast etmi deillerdir. Bu sebepledir ki, bayram

geceleri ile baz gecelerin tmn ibadetle ihya etmenin mstehab olduunda ittifak
etmilerdir. Nitekim mam Mlik, sabah namazna kalkmaya engel olmuyorsa, btn bir
geceyi ibadetle geirmek te bir saknca olmadn sylemitir.

hyann geceye nispet edilmesi; Mecaz-i akldir. Bununla; kiinin, ibadetle geen gecesi
canl gibi, ibadetsiz geen gecesi de cansz gibi kabul edilmitir.

Geceyi ihya etmek szyle; insann, geceleyin kendisini ihya etmesi de kast edilmi

olabilir. nk uyku, tam bir hareketsizlik olmas bakmndan lm haline ok yakndr.

Evlerinizi, kabir edinmeyin hadisi de bu manaya gelmektedir. Yani Uyuyup da ller

gibi olmayn. Evlerinizi de iinde lleri barndran kabirler haline getirmeyin

demektir.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Ramaznn son 10 gecesinde ailesini ibadete kaldrm olmas,

kendisinin 'tikfta olmadna delalet etmez. nk i'tikfa giren bir kimse, meru ve
zaruri bir ii iin dar kabilir. Yine ailesini uyandrmas iin mescitten dar
kmadan mescidin penceresinden de uyandrm olabilir.

Burada Resulullah (s.a.v.)'in uykudan kaldrd ailesinden maksat; kendisiyle birlikte

i'tikfa giren ailesidir.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Ramaznn son 10 gecesinde ailesini ibadete kaldrm olmas,
kendisinin 'tikfta olmadna delalet etmez. nk 'tikfa giren bir kimse, meru ve

zaruri bir ii iin dar kabilir Yine ailesini uyandrmas iin mescitten dar kmadan
mescidin penceresinden de uyandrm olabilir.

Burada Resulullah (s.a,v)'in uykudan kaldrd ailesinden maksat; kendisiyle birlikte

i'tikfa giren ailesidir.

Paalar svamak; ibadete soyunmak, ibadete koyulmak gibi anlamlara gelir. Hattab (.
388/998)'ye gre; bu sz iki ekilde te'vil etmek mmkndr:
1- Kadnlardan uzak kalmak,

2- Daha ok ibadet yapmak iin daha ok gayret etmek.

Bu kelimeyle; her bu her iki ihtimal de kast edilmi de olabilir.

Ayrca hem hakiki ve hem de mecazi anlam da kullanlm olabilir. Bu durumda bu kelime, u manalara gelebilir:
a- Kadlardan uzak kalrd,

b- Eskiye oranla daha ok ibadet etmek iin gayret ederdi,

c- zarn skca balar, onu bayrama kadar zmezdi.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Ramazn aynn son 10 gnnde geceleri ihya etmek iin zel

bir titizlik gstermesinin sebebi, Kadir gecesine erimenin bu yolla mmkn olacan
mmetine gstermekten baka bir ey deildi.

1098- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Ramazan aynn son on gnnde, baka zamanlarda ibadet hususunda
gstermedii gayreti gsterirdi. 272[272]

4- Zilhiccenin Son On Gnnde Oru Tutmak

1099- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'in Zilhicce aynn ilk on gnnde oru tuttuunu hi grmedim.
273[273]

Aklama:
272[272]
273[273]

Tirmiz, Savm 73, 796, bn Mace, Siyam 57, 1767; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/122, 255.
Ebu Dvud, Siyam 62, 2439; Tirmiz, Savm 51, 756; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/42, 124, 190.

Hz. ie'nin, Resulullah (s.a.v.)'in o gnlerde oru tuttuunu grmemesi; Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in oru tutmam olmasn gerektirmez. Hz. Aie, bildiini haber vermitir. Peygamber (s.a.v.) belirtilen gnlerde devaml olarak oru tutmazd. Bazen tutar ve bazen
de terk ederdi.

15. HACC BLM

Hac kelimesi szlkte; kast etmek, ynelmek anlamna gelmektedir. Terim olarak ise;

Mekke ehrindeki Kabe'yi ve civarndaki kutsal saylan yerleri, zel vakit iinde, usulne
uygun olarak ziyaret etmek ve yaplmas gereken dier Mensiki yerine getirmek
demektir.

islam'n be temel esasndan biri olan hac, hicretin 9. ylnda farz klnmtr.

Haccn nostaljik boyutu; inanan bir kimsenin inan kkleriyle balantsn tazelemesi

bakmndan nemlidir. mslmanlk asndan dnldnde islam peygamberinin ve

arkadalannn tevhid ve adaleti hakim klma mcadelesi, bu srete yaanm ac tatl

anlar, adeta bir film eridi gibi bu kutsal yerleri ziyaret eden kiinin gznn nnden
geer. Bu nostalji, inanan kiiye, daha youn bir dinamizm kazandrr ve daha st
dzeyde bir sahiplenme uuru verir.

Haccn rabbani boyutu ise; maheri andrmasdr. Farkl dil, rk, blge ve kltrlere,
sosyal tonum ve ekonomik gce sahip insanlarn eit statde ve ayn renk ve tip elbiseler

iinde toplanmas, akn akn kouturmas ve topluca ibadetler etmesi, bir bakma
ahirette yaratcnn huzurunda dirilii ve toplan hatrlatr. Hac, mmin kimseyi;
ahiretteki bu dirili ve toplanmaya hazrlar, bu bilinci kazanmasnda ona yardmc olur

Gerekten de hac ibadetinde mslman, slam'a gnl vermi olmann mutluluunu ve

hazzn daha yakndan idrak eder, yeryzndeki btn mslmanlarla birlikteliin ve

kardeliin kolektif uuruna erer.

Dnyann eitli blgelerinden adeta her biri bir temsilci ve gzlemci sfatyla Mekke'ye

akn eden mslmanlar, Mikat denilen belirli snrlarda; dnyay, dnyev farkll,
hatta bencillii ve ihtiraslar temsil eden elbiselerini karp hepsini eitleyen,

birletiren, onlan dnya mslmanlnn bir yesi olmann bilincine erdiren ihram
elbiselerini giyerler. Artk Ben yok, Biz vardr. mminler, br ufuktan dierine akan

beyazlar seli iinde yok olur, adeta lmeden nce lm ve ahiret hayatn yaarlar.
274[274]

1- Hac Veya Umre iin hrama Giren Kimseye, Mubah Olup Olmayan eyler ile
Koku Srnmesinin Haram Olmas

1100- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam, Resululah (s.a.v.)'e; ihraml kimsenin ne tr elbise giyebileceini sordu.

Resulullah (s.a.v.):

Gmlek, sark, don, bornoz ve mest giymeyin. Yalnz bir kimse (dikisiz) ayakkab
bulamazsa o zaman mest giysin. Fakat mestleri, topuklardan aa olacak ekilde kes (ip
yle giy)sin. Ayrca safran yada alaehre ieiyle boyanm hibir elbise giymeyin
buyurdu. 275[275]
Aklama:

Hacca niyet eden kimsenin; dikili elbise, serpu, eldiven ve dikili ayakkab giymesi

haramdr. Niyet ederken zerinde bu tr elbise bulunanlar, o elbisleri kanriar. Fakat

gmlei, giymeden sarnmak caizdir. Mest giymeni caiz olmas iin, kolarnn kesilmesi
arttr. Hanefilere gre; ykandktan sonra silkmekle rengi dalmayan elbiseyi ihramda

B.k.z. Heyet, ilmihal, T.D.V, 1/512.

Buhr, Hac 21, Cezu's-Sayd 13; Ebu Dvud, Mensik 31, 1823, 1824, 1825, 1826; Tirmiz, Hac 18, 833; Nes,
Mensik 28; bn Mce, Mensik 19, 2929; Ahmed b. Hanbel, Msncd, 2/8, 34.
274[274]
275[275]

giymekte bir saknca yoktur.

Safran ve alaehre Yemen'de yetien sar bir iek gibi eylerle boyanm elbise giymek,
hadisin zahirine gre mutlak surette yasaktr. nk ihram halinde erkek ve kadn
btn haclara her trl koku srnmek haramdr. Fakat meyve iek gibi eyleri
koklamak haram deildir nk bu tr eyler, kokulanmak amacyla kullanlmazlar.

Koku srmenin ve kadnlara yaklamann haram klnmasdaki hikmet; dnya ziyneteri

ile dnya lezzetlerinden ve efahdan uzak kalarak btn dncesini uhrev maksatlara
tahsis etmektir.

Hacca niyet eden kimse, sz konusu eylerin haram klnmas; hac olacak kimseyi, refah
halinden uzaklatrp hacn huu ierisinde devam ettirmesi iindir. nk hac olacak

kii, hac mddetince ihraml olduunu hatrlayacak, bu suretle daha fazla Allah' anma
ve ibadetle megul olacak, kendini murakabe edecek, ibadetini gnahlardan koruyacak,

haram olan eylerden saknacak, ihram elisesiyle; lm, kefeni ve Kyamet gnnde
insanlann yaln ayak, ba ak huzuru ilahiye kacaklarn hatrlayacaktr.
1101- Ya'I b.meyye (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), Mekke ile Taif arasndaki Ci'rne denilen mevkide iken yanma
umreye niyet etmi, sakaln ve san sarya boyam, zerinde de bir cbbe olan bir
adam gelip:

Ey Allah'n resul! Ben, umreye niyet ettim. Grdn gibiyim dedi. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):

zerinden cbbeyi kar. Sar boyay yka. Byle bir durumda haccn srasnda ne yapacak
idiysen umren srasnda da onu yap buyurdu.

276[276]

bn Hazm ile bir ok kimseye gre

bu olay, hicretin 8. ylnda Huneyn'den dnte olmutur. Soruyu soran kimsenin, Ya'l
b. meyye'nin kardei At' bn meyye olduu belirtilmitir.

276[276] Buhar, Hac 17, Ebvbu'1-Umre 10, Cezau's-Sayd 19, Mez 56, Fezilu'l-Kur'an 2; Ebu Dvud, Mcnsik 30,
1819, 1820, 1821, 1822; Tirmiz, Hac 7, 836; Nes, Menasik 29; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/224.

2- Hac ile Umre iin Mi Katlar/hrama Girme Yerleri

1102- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Medineliler iin Zulhuleyfe'yi, amllar iin Cuhfe'yi, Necidliler iin
Kamu Menzil'i ve Yemenliler iin ise Yelemlem'i mikar/ihrama girme yeri olarak
belirleyip:

Bu ihrama girme yerleri; bu yerlerin halk ile hac ve umreye niyet edip de buralarn
halkndan olmayp da buraya bu ynlerden gelen kimselerin de mikatdr. Bu yerlerden
daha yakn olan kimseler ise, bulunduklar yerlerden ihrama girerler. Daha yakn olanlarn
hkm de byledir. Hatta Mekkeliler, Mekke'de ihrama girerler buyurdu. 277[277]
Mkat:

Muayyen vakit demektir. Fakat istiare yoluyla, Hacca niyet edilmek iin durulan yer
manasnda kullanlmaktadr.

Hz. Peygamber (s.a.v.), salnda eitli yerlerden hacca gelenlerin nerede ihrama gireceklerini bu hadisle belirlemektedir.

Sz konusu mikatlar, evrlerinde bulunan halk ihrama girecekleri yerler olarak tayin
edilmilerdir. Bu evrelerde bulunan halk, kendi evrelerinde bulunas mnasebetiyle
kendilerine tahsis edilen yerden ihrama girecekleri gibi, yolu kendilerine tahsis edilen
mikatn dnda bir mikata urayan kimselerin kendi memleketlerine mahsus bir

mikatlannn bulunup bulunmamas nemli deildir. Her iki halde de ihrama, yollarnn
uram olduu mikattan girerler.

Bir kimse, gerek karada ve gerekse de denizde iki mikat arasndan geen bir yol taki
277[277]

Buhr, Hac 12; Ebu Dvud, Mensik 8, 1738; Nes, Menasik 20; Ahmet! b. Hanbel, Msned, 1/238.

edecek olursa, Hanefilere gre, bu kimse kendi kanaatine gre bu iki mikattan herhangi
birisinin hizasna geldiini anlaynca, ihrama girer.

Hac ve umre yamak isteyen bir kimsenin, yolu zerinde bulunan bir mikati ihramsz
olarak gemesi caiz deildir, Bu konuda alimler arasnda gr birlii vardr.

Zulhuleyfe: Medinelilerin mikat yeridir. Bu yer, Medine'nin gneybatsnda, Mekke ile

Medine arasnda olup Medine'ye 10 km., Mekke'ye ise 450 km. mesafededir. Mekke'ye
en uzak olan mikattr. Hz. Peygamber (s.a.v.), burada ihrama girmitir.

Buras, baka memleketlerden olup da oradan geen hac adaylarnn da mikat yeridir.
Cuhfe: Mekke'nin kuzeybatsnda ve Mekke'ye 187 km. uzaklkta bir yerdir.

Karn: Bu ismi tayan iki yer bulunmaktadr. Birisi, Mekke'nin kuzeydousunda Arafat'n
kuzeyinde ve Arafat'a bir gn ve gecelik mesafede bulunan bir dadr. Buraya, Kam-

Menzil denir. Mekke'ye yaklak 96 km. uzaklktadr. Dieri ise, Kam- Selibtir.
Burann, Mina'nn aasnda bulunan Mina mescidine 500 zira uzaklkta bir da

olduunu iddia edenler de vardr. Bu durumda burann mikattan saylmas mmkn

deildir.

Yelemlem: Yemen ve Hindistan tarafndan gelenlerin mikati olup Mekke'nin gneyinde

ve Mekke'ye iki 54 km. uzaklktadr.

Necid: Arap yarmadasnn kuzey ve bat taraflarn kalayan geni bir yerdir. taraftan lle sarl, yalnz bir taraftan Hicaz ve Yemen'e aktr.
3- Telbiye'nin Getirili ekli ile Vakti

1103- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'in telbiyesi:

Lebbeyk Allahmme lebbeyk, lebbeyke La erike leke lebbeyk, inne'l-hamde ve'n-Ni'mete

leke ve'l-Mlk, L erike lek.
Allahm! Tekrar tekrar icabet sana. Tekrar tekrar icabet sana. Tekrar tekrar icabet sana.

Senin ortan yoktur. Emret! Hamd, Sana mahsustur. Nimeti veren Sensin. Mlk Senindir.
Senin benzerin ve ortan yoktur eklindeydi.

Hadisin ravisi Nfi der ki: Abdullah bn mer'de bu telbiye ekline:

Lebbeyk, lebbeyk ve sa'deyk, ve'1-Hayru bi yedeyk, lebbeyk ve'r-Rabt ileyke ve'1-

Amel Emret, emrine amadeyim, emret! Senden saadetler dilerim, hayr(lar) Senin
elindedir, emret, dilekler Sana arz edilir, ameller de Sana'dr ifadesini ilave ederdi.
278[278]

Telbiye:

Kelime olarak, Lebbadan gelir. stten geen bir emre yada davete kar aralksz icabet
anlamn tar. Telbiye u ekilde yaplr:

Lebbeyk! Allahmme lebbeyk. Lebbeyke l erike leke lebbeyk. nne'l-hamde ve'n-

ni'mete leke ve'1-mlk. L erikelek

Anlam: Allahm! Tekrar tekrar icabet sana. Tekrar tekrar icabet sana. Tekrar tekrar

icabet sana. Senin ortan yoktur. Emret! Hamd, Sana mahsustur. Nimeti veren Sensin.
Mlk Senindir. Senin benzerin ve ortan yoktur.

Bu telbiye ekli, slam'dir. Cahiliye Araplannkinden farkldr. Bu telbiye eklini, Hz.

Peygamber (s.a.v.)e, Cebrail retmiti.

Telbiyeyi, erkekler yksek sesle sylerler. Kadnlar da alak sesle sylerler.

Telbiye, ihrama brndkten sonra inilerde, yokularda, bakalaryla konumalarda,

gece veya gndzde, oturmalarda, kalkmalarda, namazlann ardndan, bir eye binerken,

mescid gibi her deiiklikte tekrar edilir. Her tekrar, pepee kere yaplr. Telbiyeden
sonra Du edilir.

Telbiyeye, haclar, Akabe Cemresindeki eytan talama anna, yani bayramn birinci

278[278] Buhr, Hac 26, Libas 69; Mslim, Hac 19, 1184; Ebu Dvud, Mensik 26, 1812; Tirmiz, Hac 13, 825; Nes,
Mensik 54; bn Mce, Mensik 15, 2918; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/3, 34, 40, 43, 42, 53.

gn sabahna kadar devam ederler. Umre yapanlar da, tavafa balayncaya kadar
devam ederler.

Buraya kadar telbiye ile ilgili anlatlanlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in uygulamasndan
alnmtr.

Telbiye'nin hikmeti ise; insanlarn, Beytullah'a misafir oiarak gelmelerinin Allah'n,

kendilerine byk bir ltuf ve ihsan olduuna dikkatleri ekme ve Allah'n adnn
yceltilme vardr.

Telbiye'nin hkm konusuda alimler ihtilaf etmilerdir;

Hanefilere gre; telbiye, ihramn artdr. hramn sahih olabilmesi iin telbiye arttr.
Telbiye, dille yaplr. Allah' ta'zim kastyla yaplan her trl tehlil, tekbir, tebih ve
tahmid telbiyenin yerini tutar.

Alimler, Lebbeyk kelimesi zerinde ihtilaf etmilerdir. Sbeveyh'e gre, bu lafz,

tesniyedir. Yalnz onunla okluk ve sayda tekrar kast edilir. Ynus'a gre ise, mfred bir
kelimedir.

Telbiye'nin manas zerinde de ihtilaf edilmitir. Bazlar, Tekrar tekrar icabet ederim

manasnda olduunu sylemilerdir. Bazlarna gre ise, Sana tekrar tekrar itaat
ederim, bazlarna gre ise Tevecchm Sanadr, bazlarna gre ise, Muhabbetim
sanadr bazlarna Gre ise Samimiyetim Sanadr anlamndadr.

Doru olan, birincisidir. nk ihrama giren bir kimse, Allah'n davetine icabet etmi
demektir.

Kad yz (. 544/1149)pa gre bu icabet, Hz. brahim'den kalmtr.

4- Medinelilere, Zulhuleyfe Mescidi Yannda hrama Girmelerinin Emredilmesi

1104- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Sizin Beyd'nz, Resulullah (s.a.v.)'e iftira ettiiniz u yerdir: Fakat Resulullah (s.a.v.)

ancak Zulhuleyfe Mescidi yannda ihrama girerdi. 279[279]

Aklama:

Metinde geen Beyd kelimesi, l ve sahra demektir. Burada ise, Zulhuleyfe'nin

Mekke tarafna den ve oraya yakn bulunan bir tepe kast edilmektedir. Orada bina ve
benzeri eyleri bulunmad iin l anlamna gelen Beyd ismi verilmitir.

Alimler, Resulullah (s.a.v.)'in hrama nereden girdii konusunda ihtilaf etmilerdir. Bazlarna gre, Zulhueyfe mescidinde iken ihrama girdiini, bazlar da mescitten ktktan
sonra Beyd' denilen tepede telbiye getirdiini sylemilerdir.

Hanefi imamlarndan Tahv (. 321/933), Abdullah bn mer'in rivayet ettii bir ha-

diste, Abdullah bn Abbs'tan naklen; Resulullah (s.a.v.)'in, hacca, namazgahnda iken

niyetlendiini, hem hayvanna bindii zaman ve hem de Beyd dzlne ktnda

telbiye getirdiini kaydetmitir. Ayrca Tahv, Ebu Hanfe ile Ebu Yusufun da bu
grte olduunu belirtmitir. 280[280]

5- Telbiyeye, Hayvann Kalkt Yerden Balamak

1105- Ubeyd bn Creyc'ten rivayet edilmitir: Ubeyd b. Creyc, Abdullah bn mer

(r.a) 'ya:

Ey Ebu Abdurrahman! Arkadalarnn yapmad drt eyi yaptn gryorum dedi.

Abdullah bn mer:

Ey bn Creye! Nedir onlar? dedi. Ubeyd:

279[279] Buhar, Hac 20; Ebu Dvud, Mensik 21, 1771; Tirmiz, Hac 8, 818; Nes, Mensik 56; bn Mce, Mensik 14,
2916; Ahned b. Hanbel, Msned, 2/48, 55, 65.
280[280] B.k.z: Tahv, erhu Menil-Asr, 2/123.

Senin Kabe rknlerinden sadece iki rkn- yemniye dokunduunu grdm. Siptiyye
denilen ayakkablar giydiini grdm. Sarya boyandn grdm. Mekke'ye vardnda
baskalan hilli grdkleri zaman teibiyede bulunurken senin Zilhicce'nin 8. gn terviye

gnne kadar telbiye getirmediini grdm dedi. Bunun zerine Abdullah b. mer
(r.a):

Rkunlara gelince; ben, Resulullah (s.a.v.)'i iki rkn- yemniden bakasna

dokunurken grmedim.

Siptiyye denilen ayakkablar giymeye gelince; Resulullah (s.a.v.)' klsz ayakkab

giyerken grm olmamdr. Onlarla abdest alrd. Dolaysyla ben de yle ayakkab
giymek isterim.

Sar boyaya gelince; ben, Resulullah (s.a.v.)i sar boyal elbise giyerken grdm. Bu
sebeple ben de sar boyal elbiseyi giymeyi severim.
Telbiye

meselesine

gelince;

Resulullah

(s.a.v.)'in

hayvan,

kendisini

dorultuncaya kadar telbiye ederken grmedim diye cevap verdi. 281[281]

kaldrp

Aklama:

Rkn- Yemn: Kabe'nin kelerinden Hacer'l-Esved'in bulunduu kedir. Bu ke,

Irak tarafna bakt iin ona Rkn- Irk de derler.

Bazlarna gre ise Rkn- Yemn, Hacer'l-Esved'in bulunduu keden nceki ke-

dir. Yemen tarafna bakt iin ona Rkn- Yemn denilmitir. Bu iki keye de,
Yemniyyn derler.

Geri kalan keye de, amiyyn denilmitir.

Yemn denilen keler, Hz. brahim (a.s)'n att temel zerinde kalmlardr. m
denilen yer deitirildii iin Rkn- emn denilen iki keye istilam yaplmaz.

Buhr, Vud' 30, Hac 15, 20, 56, 57, Ebvbu'1-Umre 14; Tirmiz, email, 78; Nes, Taharet 95, Menasik 54; bn
Mce, Libas 34, 3626; Ahmed b. Hantal, Msned, 2/17, 66, 110, 138.

281[281]

stilam, Yemn denilen kelere yaplr.

stilam: Hacer'l-Esved'e elle dokunmak yada pmektir.

Sibt: Msr dikeni denilen bir bitki yaprayla tabaklanm deriye ve meine yada tabaklanm sr derisinden yaplan ayakkabya denir.

Hadiste Sarya boyama ile kastedilen, elbisenin boyanmasdr,

1106- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'i, Zulhuleyfe'de hayvanna binerken grdm. Sonra hayvan

onu kaldrp dorulttuu zaman telbiye getirdi. 282[282]
6- Zulhleyfe Mescidinde Klnacak Namaz

1107- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), haccimn balangcnda Zulhuleyfe'de geceledi. Orann mescidinde

namaz kld. 283[283]

Aklama: Zulhuieyfe'de geceleme; hac menasiklerinden ve haccn snnetlerinden

deildir.

7- hraml Kimsenin, hrama Girerken Koku Srn

1108- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) ihrama girecei zaman ihram iin ve tra olup eytan taladktan

282[282]
283[283]

Buhr, Hac 80, 105, Cihad 53, Libs 37; Nes, Menasik 56.
Nes, Menasik 24.

sonra Kabe'yi tavaf etmeden nce ihramdan kaca zaman ona koku srdm. 284[284]

1109- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'e Veda Hacc srasnda hem ihrama girerken ve hem de ihramdan
karken kark bir koku eidi olan Zerre denilen kokuyu kendi elimle srdm. 285[285]

Aklama:

Hacca niyet eden bir kimseye; kadnla cinsel iliki, dikili elbise, kara avcl, koku srnme, tmak kesme ve benzeri fiiller yasak klndndan, hacca niyet etmeye hram

ad verilmitir. Bu bakmdan metinde geen hrama girme szyle, hacca niyet etme
manas kast edilmitir.

Bir baka ifadeyle ihram; harama girmek, Hllde ihramdan kmak demektir.

Metinde geen Koku srdm sznden maksat; hacca veya umreye niyet edecei iin

bedeninin ve elbisesinin bir ksmna gzel kokulu misk srdm demektir. Bu ifade;
Nes, Mensik 41'de bu ekilde izah edilmektedir.

Metinde geen Beyt-i tavafdan maksat; tavaf- ifzada denilen Ziyaret tavafdr.
Bilindii zere, haclarn Arafat'tan indikten sonra yaptklar bu tavaf, haccin
rkunlarndan olup bunun drt avt her hac edene farzdr.

Akabe cemresi atlup kurban kesildikten ve tra olunduktan sonra ve ziyaret tavafndan

nce her hac aday iin cinsel iliki dndaki hac ile ilgili btn yasaklar helal olur.
Buna, Birinci helal denir. te Hz. Aie'nin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e koku srmesi bu
esnada olmutur.

Buhar, Hac 18, 143, Libs 72; Ebu Dvud, Mensik 10, 1745, 1746; Tirmiz, Hac 77, 917; Nes, Mensik 41, 42;
bn Mace, Mensik 18, 2926, 2927, 2928; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/38, 79, 109, 124.
285[285] Buhr, Libas 80; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/200, 244.
284[284]

1110- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in ihraml iken sa ayrmndaki kokunun parltsn grr gibiyim.

286[286]

Aklama:

Metinde geen Vebs kelimesi; parlaklk anlamna gelir. Bundan maksat; miskin

maddesi deil, tesiri ve kokusudur. Ayrca hadis, ihrama girerken koku srnmenin
msehab olduunu ve bu kokunun tesirinin, koku ve renginin hramdan sonra da devam
etmesinde bir saknca bulunmadn ifade etmektedir.

8- hraml Kimsenin, Ihramlyken Avclk Yapmasnn Haram Olmas

1111- Sa'b b. Cessme (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Sa'b b. Cessme, Resulullah (s.a.v.)'e, (Mekke ile Medine arasndaki) Ebv'da yada
Veddn'da bulunduu srada (avlad) bir yaban eei hediye etmiti. Resulullah (s.a.v.)
onu geri evirdi.

Sa'b der ki: Resulullah (s.a.v.), yzmdeki znty grnce, bana:

Biz onu sana ancak ihraml olduumuz iin geri verdik buyurdu. 287[287]
Aklama:

Buhr, Gusl 14, Hac 18; Ebu Dvud, Menasik 10, 1746; Nes, Mensik 41; Ahmed b. Hanbel, Msncd, 6/38, 41,
109, 124, 128, 173, 175, 186, 191, 212, 224, 345, 354.
287[287] Buhr, Cezau's Sayd 6, Hibe 6; Tirmiz, Hac 26, 849; Nes, Mensik 79; bn Mce, Menasik 92, 3090; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 4/37, 38.
286[286]

Resulullah (s.a.v.)'in kendisine hediye edilen av ihraml olduu iin geri evirmitir.
Bunun sebebi ise ihraml olan kimselere, av, kendileri iin avlanmadndan dolaydr.
Bir sonraki hadiste bu husus ele alnacaktr.

Ayrca yaban eei avlamann ve etinin yenilmesinin caiz olduu da bu ve bir sonraki
hadisten anlalmaktadr.

1112- Ebu Katde (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Hudeybiye ylnda Resulullah (s.a.v.)'le birlikte yola ktk. Mekke ile Medine

arasnda Suky kyne 1 mil uzaklkta olan Kha vadisine vardmzda, bazmz ihraml
ve bazmzda ihramsiz idi. Derken arkadalarmn bir eye baktklarn grdm. Ben de o
tarafa doru baktm. Bir de ne greyim, bir yaban eei. Hemen atm eerledim,
mzram aldm, sonra atma bindim. Bu srada krbacm yere dt. hraml olan
arkadalarma:

u krbac bana verin dedim. Onlar da:

Vallahi, ihraml olduumuz iin sana bu konuda hibir yardm edemeyiz dediler.

Bunun zerine hayvandan inip krbac aldm. Sonra tekrar hayvana bindim. Yaban eei

bir tepenin gerisinde bulunduu srada ardndan yetiip onu mzramla yaraladm,
sonra da onu kestim. Daha sonra onu arkadalarmla getirdim. Arkadalarmn bir ksm:
Onu yeyin diyordu. Br ksm da:
Onu yemeyin diyordu.

Bu srada Peygamber (s.a.v.) nmzde bulunuyordu. Atm mahmuzlayp ona yetitim.

Ona durumu anlattm. Bunun zerine:
O helaldir, yeyin buyurdu. 288[288]

Bu olay, Hudeybiye umresi ylnda meydana gelmitir.

Arkadalarnn ihrama girdii halde bu yolculukta Ebu Katde'nin ihrama girmemesi,

henz o tarihlerde mikatlerin tayin edilmeyiinden ileri gelmi olabilir.

Buhr, Cezau's-Sayd 2, 3, 4, Hibe 3, Cihad 46, 88, Zebih 10, 11, Et'ime 19; Ebu Dvud, Mensk 40, 1852;
Tirmiz, Hac 25, 847; Nes, Hac 78; bn Mce, Menasik 93, 3093: Ahmed b. Hanbel, Menasik, 5/301.

288[288]

Ebu Katde'nin avlad avn etinden arkadalarnn yememeleri ise, pheli ilerden kanmak gayesine matuf olabilecei gibi,

hraml olduunuz mddete kara av size haram klnmtr

289[289]

hkmyle amel etmek istemi olmalanndan kaynaklanm da olabilir.

ayetinin genel

Resulullah (s.a.v.)'in, Bu ancak Allah'n size yedirdii bir yiyecektir buyurmas;

yakalayp kesmek mmkn olmayan bir hayvan yaralayarak ldrmenin, onu

boazlamak yerine getiini ifade eder.

hraml bir kimsenin avlad hayvann etini yemesi haramdr. Bu konuda alimler ittifak
etmitir.

Yine ihraml olmayan bir kimsenin, ihraml bir kimse iin avlam olduu bir av o ih-

ramlnn yemesi de, alimlerin byk ounluuna gre haramdr. Fakat ihraml bir

kimsenin, ihramsz avcya o av avlamas iin avn yerini gstermek gibi bir yardmda
bulunmam olmas arttr.

Hanefi alimlerinin gre, bu av, o ihramlnn yemesinde bir saknca yoktur. Yalnz ihramlnn, herhangi bir yardm olmadan o av ihramsz bir kimse kendisi iin avlamsa o

av herhangi bir ihramlnn yemesinde saknca yoktur. Bu konuda cumhuru ulema ile
Hanefi alimlerinin gr ayndr. nk Resulullah (s.a.v.)'in,

Sizlerden herhangi bir kimse, Ebu Katde'ye, o yaban eei zerine saldrmasn emr yada
bir eyle iarette bulundu mu? sz buna ifade etmektedir.
9- hraml Yada hramsz Kimsenin Harem Blgesinde Ya Da Harem Blgesi
Dnda ldrmesi Mendub Olan Hayvanlar

1113- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle

buyurmaktadr;

Be hayvan vardr ki, bunlarn hepsi fasktr. Bunlar, Harem blgesi dnda ve Harem
289[289]

Maide: 5/96.

blgesinde de olsa ldrlr. Bunlar; ylan, alaca karga, fare, kuduz kpek ve aylak.
290[290]

Aklama:

Bu hayvanlara, Fasik isminin verilmesi; bakalarna eziyet vermek ve kargaa kar-

mak suretiyle hayvanlarn ounun yolundan km olmalardr. Bunlar, Harem blgesi

ve Harem blgesi dnda ldrlmeleri hususunda dier hayvanlara ait hkmden

klar sebebiyle de bu isim onlara verilmi olabilir.

Bu be hayvann ldrlmesi, ihraml kimseye caizdir. Bu, ihraml kimse iin caiz olunca
ihramsz kimseler iin ise ncelikli olarak caizdir.

10- hraml Kiinin, Hastalk Yada Bana Gelen Bir Eziyetten Dolay Bir Engelle
Karlamas Durumunda Ne Yapmas Gerektii Meselesi

1114- Ka'b b. Ucre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Ka'b'n yannda durmutu. O srada Ka'b'n bandan bitier

salyordu. Onun bu durumumu gren Resulullah (s.a.v.), bana:

Bceklerin sana eziyet veriyor mu? buyurdu. Ben de:

Evet diye cevap verdim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

yleyse ban tra et buyurdu.

iinizden hasta olan yada bandan bir rahatszl bulunan ve bundan tr tra olmak
zorunda kalan) kimseye, orutan yada sadakadan yada kurbandan bir fidye lazm gelir

Buhr, Cezau's-Sayd 7; Nes, Menasik 83, 113; bn Mce, Menasik 91, 3087; Ahmed b. Hanbel, 6/97, 203; bn
Huzeyme, Sahih, 2669

290[290]

291[291]

ayeti, benim hakknda inmitir. Bu ayetin inmesi zerine Resulullah (s.a.v.), bana:

gn oru tut yada yaklak 9 k. arlnda olan bir farak zahireyi alt fakire sadaka
olarak ver yada kolayna gelen bir kurban kes buyurdu. 292[292]
Aklama:

Ka'b, Hudeybiyye seferi srasnda bana bit musallat olmutu. hraml olmas hasebiyle
de ban ykamamt. nk bandaki bitleri ldrmekten korkuyordu. Bir taraftan da
scan iddetinden dolay gzlerine bir zarar geleceinden endielenmeye balam ki,
yce Allah onun hakknda Bakara: 2/196. ayeti indirdi. Bunun zerine Ka'b, bandaki

rahatszlktan dolay salarn kesti. Bu hareketinden dolay fidye olarak kurbanlk bir
koyun kesip etini Harem-i erifte bulunan fakirlere datt.

Hanefilere gre; hraml bir kimseye salarn izale etmesinden dolay fidye gerekmesi

iin salarnn en az drtte birini tra etmesi veya kesmesi gerekir. Drtte birinden daha
azn kesen ihraml iin ise sadaka olarak yarm sa (1667 gr.) buday vermek gerekir. Bu,

bir Ftr sadakas miktardr. Hanefilere gre, bir organn drtte biri, btn
hkmndedir.

Hadisin zahirine gre fidye olarak; kurban kesmek, gn oru tutmak ve fakirlere
yemek yedirmek olmak zere eit deme yolu tavsiye edilmi, fakat bunlarn nerede

eda edilecei konusunda herhangi bir aklama yaplmamtr. Hanefilere gre; yemek

yedirmek iin belli bir yer yoksa da, kurban kesmek iin belli bir mekan tayin edilmitir.

Bu da, Harem'in snrlardr. Zaman tayini se, kurban iin szkonusu deildir. Oru iin,
belli bir zaman ve mekan tayin edilmedii grnde btn alimler ittifak etmitir.

Bakara: 2/196.
Buhr, Muhsar 5, 6, 7, 8, Merd 16, Tefsiru Sure-i Bakara 32; Ebu Dvd, Mensik 42, 1856, 1857, 1858, 1859,
1860, 1861; Tirmiz, Hac 107,953: Nes, Mensik 96; bn Mce, Mensik 86, 3080; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/241.
291[291]
292[292]

11- hraml Kimsenin, Kan Aldrmasnn Caiz Olmas

1115- bn Buhayne (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), Mekke yolunda ihraml iken bann ortasndan kan aldrmtr.
293[293]

Aklama:

Bu hadis; Resulullah (s.a.v.)'in, ihraml iken kan aldrdn haber vermektedir. Bununla
birlikte, ihraml bir kimsenin kan aldrmas caizdir. mam Ahmed, mam afi ile Ebu
Hanfe bu grtedir.

Bunlara gre, ihraml kimsenin, sa kesilmemek kaydyla kan aldrmadan dolay fidye
dermek gerekmez. Yalnz kan aldrrken sa kesilecek olursa, o zaman sahibine fidye
vermek serekir. Delilleri, Bakara: 2/196. ayettir.

12- Ihraml Kimsenin, Gzlerini Tedavi Ettirmesinin Caiz Olmas

1116- Nubeyh b. Vehb'den rivayet edilmitir:

Biz, Ebn b. Osman'la birlikte yola kmtk. Medine'ye 28 yada 22 m mesafede

bulunan Melel denilen yere vardmzda, mer b. Ubeydullah gzlerinden

rahatszland. Ravh'ya vardmzda rahatszl artt. Bunun zerine Ebn b. Osman'a
bu durumu sormak iin adam gnderdi. Ebn'da ona gzlerine ac bir ila eidi olan
Sabr ekmesi iin haber gnderdi. nk Osman (r.a);

293[293]

Buhr, Cezau's-Sayd 11, Tb 14; Ncs, Menasik 95; bn Mce, Tb 21, 3481; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/345.

Resulullah (s.a.v.)'in ihramh iken gzleri aryan bir kimsenin gzlerine Sabir
ektirdiini haber vermiti. 294[294]

Sabr, ac bir aacn zdr. Hadis, ihramh kimsenin tedavi maksatla gzlerine sabr denilen ile ve srme gibi kokusuz eyleri ekmesinin caiz olduunu gstermektedir.
13- hraml Kimsenin, Ba ile Bedenini Ykamasnn Caiz Olmas

1117- Abdullah b. Huneyn'den rivayet edilmitir:

Abdullah bn Abbs (r.a) ile Misver b. Mahrame (r.a), Ebv' denilen yerde anlamazla

dtler. Abdullah bn Abbs:

hraml kimse ban ykayabilir dedi. Misver b. Mahrame se:

hraml kimse ban ykayamaz dedi.

Bunun zerine Abdullah bn Abbs, beni, Ebu Eyyb el-Ensr (r.a)'a gnderdi. Ona,
kuyunun banda iki direk arasnda bir elbiseyle perdelenmi bir vaziyette ykanrken
buldum. Selam verdim. Bunun zerine Ebu Eyyb el-Ensr:
Bu gelen kimdir? diye sordu. Ben de:

Ben, Abdullah b. Huneyn. Abdullah bn Abbs, beni:

Resulullah (s.a.v.) ihraml iken ban nasl ykard? diye sormam iin sana gnderdi
dedim.

Ebu Eyyb el-Ensr, elini perdelenmi olduu elbiseye koyup hafife aa indirdi. Bu
suretle ban grdm. Sonra kendisine su dken kimseye:

Su dk dedi. O da, onun bana su dkt. Sonra ellerini ne ve arkaya ekerek ban
outurdu. Sonra da:
294[294]

Ebu Dvud, Menasik 36, 1838, 1839; Tirmiz, Hac 106, 952; Nes, Menasik 45.

te Resulullah (s.a.v.)'i byle yaparken grdm dedi. 295[295]

Aklama:

Burada ihraml bir kimsenin sa dklmemesinden emin olduu zaman ban ykarken

eliyle bann ovalamasnn caiz olduu belirtilmektedir. Hanefi imamlar ile mam afii
bu grtedir.

14- hraml Bir Kimse Olduu Zaman Yaplacak Muamele

1118 Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'le birlikte ihraml olan bir kimseyi, devesi drp boynunu krmt.
Sonra da o adam lmt. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), o kimsenin cenazesinin su
ve sidirle ykanlmasn!, koku srnl memesini ve bann da rtlmemesini emretti.

nk o kimse, kyamet gnnde salar keelemi olarak diriltilecektir buyurdu. 296[296]

Aklama:

hraml iken vefat eden bir kimse, beline sard izar denilen eteklik ile omuzuna ald
rida denilen petemali ierisinde kabre konur. Kefen iin, bu iki elbise yeterlidir. Baka

bir kefene ihtiya yoktur. nk esasen ihram hali, lmekle sona ermediinden, ihraml

Buhr, Cezau's-Sayd 14; Ebu Dvud, Menasik 37, 1840; Nes, Menasik 27; bn Mce, Menasik 22, 2934; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 5/418.
296[296] Buhr, Ceniz 20, 21; Ebu Dvud, Ceniz 78-80, 3238, 3239, 3240, 3241; Tirmiz, Hac 105, 951; Nes, Mensik
97, 98, 99, 100, 101; bn Mce, Mensik 89, 3084, 3085; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/328
295[295]

olarak len bir kimsenin ihramll devam eder. Dolaysyla zerine izar ve ridann

dnda kefen ismiyle de olsa baka bir elbise giyemez, rtlemez. nk ehidler,
kyamet gnnde, ehid edildii andaki haleriyle Allah'n huzuruna gelecekleri gibi
ihraml iken vefat eden bir kimse de, Allah'n huzuruna ihraml olarak ve telbiye
okuyarak gelecektir. Bu, mam afi ile mam Ahmed'in grdr.

mam Ebu Hanfe ile mam Mlik'e gre ise; ihraml kimse lnce ihramllk hali sona
erdiinden aynen dier cenazeler gibi kefenlenir, ba rtlr, zerine gzel kokular

srlebilir. Hz. Aie ile Abdullah bn mer'de bu grtedir. Bu grte olanlar,

konumuzla ilgili hadisin, len o kimseyle alakal olduunu belirterek hadisin hkmnn,
sadece sz konusu ahsa ait olduu, bakalar iin geerli olmadn sylemilerdir.

15- hraml Bir Kimsenin, Hastalk Gibi Bir zrden Dolay hramdan kmay art
Komasnn Caiz Olmas

1119- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), Duba bint. Zbeyr'in
yanna girip ona:

Hacca gitmek istiyordun? diye sordu. O da:

Vallahi, kendimde rahatszlktan/hastalktan baka bir mazeret bulamyorum dedi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
Haccn yap/niyet et. Sonra da:

Allahm! hramdan k yerim benim alkoyduun yere kadar olsun'diyerek art ko

buyurdu.

Duba, Mikdad b. Esved'in hanm idi. 297[297]

Duba, Resulullah (s.a.v.)'in amcasnn kzdr. Rahatszl sebebiyle hac fiillerini

tamamlayamayacandan korktuu iin durumunu Resulullah (s.a.v.)'e anlatm, o da
ibadetten aciz kald yerde ihramdan kmay art komasn tavsiye etmitir.

297[297]

Buhar, Nikah 15; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/164, 202; bn Huzeyme, Sahih, 2602.

Byle bir artn caiz olup olmayaca konusunda ihtilaf edilmitir. lerinde Hz. mer,

Hz. Osman, Abdullah bn Mes'ud, Abdullah bn Abbs, mam afi, mam Ahmed'in bulunduu toplulua gre byle bir art ileri srmek caizdir.

Abdullah bn mer, Hz. ie, mam Malik ile Ebu Hanife'nin bulunduu toplulua gre
ise bu ekilde ileri srlen bir art geersizdir.

16- Nifasl Ve Hayzl Kadnn, hraml ken Ykanmalarnn Mstehab Olmas

1120- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Esma bint. Umeys, Zulhuleyfe'de bulunan aacn altnda ihramti iken Ebu Bekr (r.a)'n
olu Muhammedi dourmutu. Bunun zerine ResululIah (s.a.v.), Ebu Bekr'e; Esma bint.
Umeys'in ykanp telbiye getirmesi gerektii talimatn verdi 298[298]

Aklama:

Hadis, nifasl ve hayzl kadnlann ihrama girebileceklerine delildir. Bunlarn ihram iin
ykanmalar Hanefiier iie afilere gre mstehabtr. Hayzl ve nifasl kadnlar, tavaf ile
iki rekat tavaf namazndan baka btn hac fiillerini yapabilirler.

17- hram eitleri, Yalnz Hac Yapmakla Temett ile Krann Ve Hacc Umreyle
Birlikte Yapmann Caiz Olmas Ve Kran Hacc Yapan Kimsenin hramdan Ne Zaman kaca Meselesi

1121- Hz. ii (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

298[298]

Ebu Dvud, Menasik 9, 1743; bn Mce, Menasik 12, 2911.

Biz, Veda Hacc ylnda Resulullah (s.a.v.)'le birlikte yola ktk. Umre niyetiyle ihrama
girdik. Dolaysyla kurban edilmek zere Kabe'ye bir kurban gndermemitim. Sonra
Resulullah (s.a.v.):
Kimin yannda kurban edilmek zere Kabe'ye gnderilen bir kurban varsa hacca, umreyle
birlikte niyet etsin, sonra da ihrama devam edip her ikisinin ihramndan birlikte ksn
buyurdu.
Ben, Mekke'ye hayzh olarak vardm. Bundan dolay Kabe'yi tavaf edemedim ve Safa ile
Merve arasnda da sa'y yapamadm. Bu durumu, Resulullah (s.a.v.)'e ikayet ettim. Bana:
San z, taran ve hacca niyet et. Umreyi brak buyurdu.
Ben de yle yaptm. Hacc eda ettiim srada Resulullah (s.a.v.), beni, kadeim
Abdurrahman b. Ebi Bekr'le birlikte hac olarak varp da ihramdan kmadm umre
yerim olan Ten'im'e gnderip umremi braktm yerden bana umre yaptrd. Bylece
umreyi de yapm oldum. Resulullah (s.a.v.), bana:
Bu, kazaya kalan umrenin yerine geer buyurdu.
Bunun zerine umreye niyet edenler; Kabe'yi tavaf ve Safa ile Merve arasnda sa'y yaptlar.
Sonra da ihramdan ktlar. Mina'dan dndkleri zaman haclar iin son bir tavaf daha
yaptlar.
Hac ile umreyi birlikte yapanlara gelince, onlar, sadece bir tavaf yaptlar. 299[299]

Aklama:

Veda Hacc, hicretin 10. ylnda yaplmtr. Resulullah (s.a.v.), Medine'ye hicret ettikten
sonra sadece bu hacc fa etmitir.

Hz. Aie, Zilhicce aynn nc gn erif denilen yerde hayz grm ve Kurban
bayram gn temizlenmitir.

299[299] Buhr, Hayz 16, 17, 18, Hac 33, 77; Ebu Dvud, Menasik 23, 1781; Nes, Taharet 183, Menasik 58; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/140, 6/35, 37, 119, 163, 177, 243, 245.

Umreyi brak ifadesi, Hz. Aie'nin Kran Haccna niyet ettiine delildir.
Ten'im:

Kabe'nin am tarafna den kenardr.

Harem snrlar ierisinde bulunan bir kimse, umre yapmak istedii zaman ihrama-girmek iin harem snrlar dna kar.

Hac, yapl biimi eda asndan eittir:

1- frd Hacc:

Umresiz yaplan hacdr. Sadece hac ibadeti yapld iin Umresiz hac anlamnda olmak
zere bu ad verilmitir.

Hac aylar iinde, hacdan nce umre yapmayp sadece hac niyetiyle ihrama girerek hac
mensikini eda edenler, frad hacc yapm olurlar. ster mikat snn dnda ve ister
mikat srr iinde ikmet etsin, herkes ifrad hacc yapabilir.
2- Temmettu' Hacet:

Ayn yln hac aylarnda umre ayr ihramla ve hac ayr ihramla yapld zaman, iki ihram
arasnda, ihramsz, yani ihram yasaklarnn bulunmad yasaksz zaman dilimi, umre ile
hac arasnda hac yasaklannn sz konusu olmad serbest bir vakit bulunduu iin bu ad

verilmitir.

Temett hacc; ayn yln hac aylar iinde, umre ve hacc ayr ayr niyet ve ihramla

yapmaktr. Hac aylar iinde umre yapp ihramdan ktktan sonra, ayn yl hac iin

yeniden ihrama girip hac mensikini de eda eden uzak blgelerden gelmi haclar,
temett' hacc yapm olurlar.
3- Kran Hacc:

Umre ve haccn her ikisine birlikte niyet edilerek ayn yln hac aylar iinde umre ve

hacc bir ihramda birletirmektir. Hac ve umre, tek ihramla yapld iin Birletirmeli
hac anlamnda bu ad almtr.

Umre ve hacca, ikisine birden niyet edip umreyi yaptktan sonra ihramdan kmadan,

ayn ihramla hac Mensikini de tamamlayan Afakiler Harem dndan gelen kimseler,
Kran hacc yapm olurlar. 300[300]

Kran hacc yapacak kii; mikatte yada daha nce, umre ile hacca birlikte niyet edip iki
rekat namaz klar, sonra umre ile birlikte hacca niyet eder. Daha sonra telbiyede bulunur
ve ihramn artlarn yerine getirir.

Hanefilere gre; bu eit haccn fazilet bakmndan sralan u ekildedir:

1- Kran.

2- Temett.
3- frd.

Btn ibadetlerde olduu gibi hac badetinde de fazilet; o biim yada bu biimde

yaplmasndan ziyade, edasnda gsterilen gayret, samimiyet, huzur, huu ve ihlas

nispetindedir.

1122- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

300[300]

B.k.z: Komisyon, lmihal, T.D.V., 1/549.

Resulullah (s.a.v.)'le hacc aylarnda, hacc yerlerinde ve hacc gecelerinde hacca niyet
ederek yola ktk. Mekke'nin snrnda olan erif denilen yerde konakladk. Peygamber
(s.a.v.) sahabilerinin yanna kp:
Sizden kimin yannda hedy kurban edilmek zere Kabe'ye gnderilen kurban yoksa ve
haccn umreye evirmek isterse haccn fesh edip umre yapsn! Beraberinde kurban
edilmek zere Kabe'ye gnderilen kurban olanlar bunu yapmasn! buyurdu.
Bunun zerine beraberinde kurban edilmek zere Kabe'ye gnderilen kurban
olmayanlardan bzlar umreye niyet etti ve bzlar da bunu terk etti. Resulullah (s.a.v.)'in
yannda kurban edilmek zere Kabe'ye gnderilen kurban vard. Sahabilerinden durumu
iyi olan bz kimselerin de kurban edilmek zere Kabe'ye gnderilen kurbanlar vard.
Daha sonra Resulullah (s.a.v.) benim yanma girdi. Ben alyordum. Bana:
Niye alyorsun? diye sordu. Ben de:
Sahabilerine sylediklerini iittim, umreyi de duydum. Hlbuki ben, umreden mahrumum
dedim, Resulullah (s.a.v.):
Neyin var? diye sordu. Ben de:
Namaz klamyorum! dedim. Resulullah (s.a.v.):
Zarar yok! Sen, hacca niyetinde sabit ol! Umulur ki Allah sana umreyi nasip eder. Sen de,
ancak Adem'in kzlarndan birisin. Allah onlara neyi takdir buyurduysa, sana da onu takdir
etmitir buyurdu.
Bunun zerine haccma devamla yola ktm. Arafattan sonra Mina'da konakladk. Artk
temizlenmitim. Sonra Mekke'ye gelip Beytullah' tavaf ettik. Mina'dan son gelite
Resulullah (s.a.v.), Muhassab denilen yerde konaklad. Abdurrahman b. Eb Bekr'i yanna
arp:
Kz kardeini haremden kar. O, harem dnda umreye niyetiyle ihrama girsin, sonra da
Beytullah' tavaf etsin! Ben, sizi burada bekleyeceim buyurdu.
Biz de Ten'm'e ktk, orada umreye niyetlendim. Sonra Beytullah' tavaf ve Safa ile Merve
arasn sa'y ettim. Daha sonra Resulullah (s.a.v.)'in yanma geldik. O, gece yars,

konaklad yerde duruyordu. Bana:

Umreyi bitirdin mi? diye sordu. Ben de:
Evet, bitirdim diye cevp verdim.
Bunun zerine sahabilerine hareket emrini verdi. Kendisi de yola koyuldu. Beytullah'a
sabah namazndan nce varp onu tavaf etti, sonra Medine'ye doru yola kt. 301[301]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.) hicretin 10. ylnda halka haccedeceini duyurdu. Bunun zerine
Resulullah 8s.a.v.) Zilkade aynn sonlarna doru sahabileriyle birlikte Medine'den
Mekke'ye doru yola kt. "erif denilen yere geldiklerinde Resulullah (s.a.v.),
sahabilerine;

beraberinde

kurban

bulunmayanlarn,

haclarn

umreye

evirebileceklerini, kurban bulunann ise haccn umreye evire meyeceini bildirdi.

Mekke'ye vannca kesinlikle kurban beraberinde olmayanlarn, haclarn, umreye

evirmelerini ve ihramdan kmalarn, kurban beraberinde olanlarnise ihramda
kalmalann emretti. Haccn fesh edilerek umreye evrilmesini Resulullah (s.a.v.)'den 14
sahabe rivayet etmitir. Bunlar;
1- Hz. Aie.
2- Hafsa.

3- Hz. Ali.

4- Hz. Fatma.

5- Esma bint. Ebi Bekr.

6- Cbir b. Abdullah.

Buhar, Hac 33, Ebvbu'1-Umre 9; Ebu Dvud, Menasik 85, 2005, 2006; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/207; bn
Huzeyme, Sahih, 2998, 3076.

301[301]

7- Ebu Sad el-Hudr.

8- Ber b. zib.

9- Abdullah bn mer.
10- Enes.

11- Ebu Musa el-E'ar.

12- Abdullah bn Abbs.

13- Sebra b. Ma'bed el-Chen.

14- Srka b. Mlik el-Mdlic.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, sahabilerine; hacc, umreye evirmelerini emretmesi yle

aklanmaktadr: Araplar cahiliye dneminde hac aylan iinde umre yapmann
yeryznde en byk gnahlardan sayldna inanyorlard. Sahabilerde, bunu bu
ekilde biliyorlard, ite Resulullah (s.a.v.) bu inanc mertebeyle yok etti:

1- nce ihramlanrken dileyen umre, dileyen de hacca ihramlansn diye serbest brakt.

2- erif denilen yerde bunu Kurban: olmayan kimse istiyorsa haccn umreye evirsin
diye bir derece artrd.

3- Mekke'deki Safa ve Merve'den kurban olmayan herkese bunu vacip yapt.

Resulullah (s.a.v.) sahabileriyle birlikte Mekke'ye doru hac iin yola ktklarnda ilk nce sadece hacca niyet edildii halde, sonradan hac umreye evrilmi, umreden sonra
tekrar hacca geilmiti. Alimler, hacc feshederek umre yapma keyfiyetinin sadece
Resulullah (s.a.v.)'in sahabierine zg bir durum olduunu ifade etmilerdir. Bakara:

2/196'da hacca niyet edenlerin hacc tamamlamalar emredilmi olmas, hatan umreye

gemek mmkn deildir. Bugn haclar, mikat yerinde ne eit hac yapacaklarsa

niyetlerini belirtmeleri gerekir. Haccn umreye evrilmesi sadece o yla aittir. Abdullah
bn Abbs ise, bu grn aksini savunmutur.

1123- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), Zi'1-Hicce aynn drdnc sabah gelip bize ihramdan kmamz
emretti. Sonra da:

hramdan kn, kadnlarnzla cinsel ilikiye girebilirsiniz! buyurdu.

Hadisin ravisi Ata der ki:

Peygamber (s.a.v.), sahabilerine, kadnlarla cinsel ilikiye girmeyi kesin olarak

emretmedi, fakat kadnlar onlara hell klmtr.
Cbir szne devamla der ki:

Biz: Arefe ile aramzda ancak be gece kalmken Resulullah (s.a.v.) kadnlarmzla
cinsel ilikiye girmeyi, sonra erkeklik organlarmzdan sperm damlayarak Arafat'a
gelmemizi mi bize emretti? dedik.
Ata der ki:

Cbir bunu sylerken eliyle Peygamber (s.a.v.) aramzda ayaa kalktn iaret
etmekteydi. Elini hareket ettirerek yapt iareti hl grr gibiyim.
Sonra Peygamber (s.a.v.) ayaa kalkp:

Bilirsiniz ki, ben, sizin Allah'dan en fazla korkannz, en doru syleyeniniz ve en iyinizim.
Yanmda kurban edilmek zere Kabe'ye gnderilen kurbanm olmasayd mutlaka ben de
sizin ktnz gibi ihramdan kardm. Hac aylarnda umrenin caiz oluu ihrama girerken
nme ksayd yanmda kurban edilmek zere Kabe'ye gnderilen kurban getirmezdim.
Artk ihramdan kn! buyurdu.

Bunun zerine ihramdan ktk. Resulullah (s.a.v.)'in emrini dinledik ve ona itaat ettik.
Hadisin ravisi Ata der ki: Cbir dedi ki:

Az sonra Ali Yemen'deki vergi toplama grevinden geldi. Resulullah (s.a.v.), ona:
Neye niyetlenerek ihrama girdin? diye sordu. Ali:

Peygamber (s.a.v.) neye niyetlenerek ihrama girdiyse ben de ona niyet ederek ihrama
girdim diye cevp verdi.
Resulullah (s.a.v.), ona:

Kurban edilmek zere Kabe'ye kurban evket ve ihramli olarak bekle! buyurdu. Bunun
zerine Al, hac iin kurban edilmek zere Kabe'ye kurban evketti. Surka bn Mlik bn
Cu'um:

Ey Allah'n resul! Hac aylarnda umrenin caiz olmas, bu ylmza m zg mdr,

yoksa ebedi midir? diye sordu. Resulullah (s.a.v.)'de:
Ebedidir diye cevap verdi. 302[302]

1124- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir: Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte hac
iin:

Lebbeyk diyerek Mekke'ye geldik, Resulullah (s.a.v.), bize, bu hacc umreye

evirmemizi emretti. 303[303]

Aklama:

Hadiste iaret olunduu zere, temett haca nce umre iin tavaf ve sa'y yaparak ihramdan karak, sonra Zilhicce'nn 8. gn olan tevriye gn hacca niyet ederek tekrar
ihrama girmek suretiyle yaplan hatr.
19- Peygamber (s.a.v.)in Hacc

Buhr, Hac 81, erike 15; Ebu Dvud, Menask 23, 1787; Nes, Menasik 77; bn Mce, kametu's-Salat 76,
1074; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/317.
303[303] Buhr, Hac 35; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/356, 365.
302[302]

1125- Muhammed b. Ali b. Hseyin b. Ali'den rivayet edilmitir;

Cbir b. Abdullah'n yanna girdik. O, yanma girenlerin kimler olduunu sordu. Sra
bana gelince:

Ben, Muhammed b. Ai b. Hseyin'im dedim. Bunun zerine eliyle bama uzanarak st

dmemi kard. Sonra alt dmemi de kard. Sonra avucunu memelerimin arasna
koydu. Ben, o zaman gen bir ocuktum. Bana:

Ho geldin kardeimin olu! Dilediini sor dedi. Ben de sordum.

Onun gzleri grmyordu. Namaz vakti gelince bir dokumaya sarnarak namaza kalkt.

Dokuma kk olduu iin omuzlarna koyduka iki taraf geriye dnyordu, Cbbesi de
yanbanda askda duruyordu. Bize namaz kldrd. Daha sonra ona:

Bana, Resulullah (s.a.v.)'in haccn anlat dedim. Cbir eliyle dokuz iareti yaparak:

Dorusu Resulullah (s.a.v.) haccetmeden dokuz sene Medine'de durdu, sonra onuncu

sene kendisinin haccedeceini halka bildirdi. Bunun zerine Medine'ye birok insan
geldi. Bunlarn hepsi, Resulullah (s.a.v.)'e uymann aresini aryor, onun ameli

gibi

amelde bulunmak istiyorlard. Derken onunla birlikte yola ktk. Medinen'nin

gney dousunda, Mescid-i Nebev'ye 18 km. mesafede bir yer olan Zu'1-Huleyfe'ye
varnca Esma bint Umeys, Muhammed b. Ebi Bekr'i dourdu. Nasl hareket edeyim diye
Resulullah (s.a.v.)'e haber gnderdi. Peygamber (s.a.v.), ona:

Ykan, bir elbiseye sarn ve ihrama gir! diye cevp verdi. Daha sonra Resulullah (s.a.v.)
(oradaki) mescitte namaz kld, sonra devesi Kasv'ya bindi. Devesi, Resulullah (s.a.v.)'i

Beyd dzlne kard zaman onun nnde gzmn grebildii kadar binekli ve

yayal grdm. Bir o kadar sanda, bir o kadar solunda, bir o kadar da arkasnda vard.

Resulullah (s.a.v.) aramzda bulunuyordu. Kur'n ona iniyor, aklamasn da o biliyordu.

O ne yaparsa biz de onu yapyorduk. Derken:

Lebbeyk! Allahmme lebbeyk. Lebbeyke l erike leke lebbeyk. Inne'l-hamde ve'n-ni'mete

leke ve'1-mlk. L erike lek Allahm! Tekrar tekrar icabet sana. Tekrar tekrar icabet
sana. Tekrar tekrar icabet sana. Senin ortam yoktur. Emret! Hamd, Sana mahsustur.
Nimeti veren Sensin. Mlk Senindir, Senin benzerin ve ortan yoktur tevhid szlerini

yksek sesle syledi.

nsanlar da, teden beri getirmekte olduklar bu telbiyeyi yksek sesle getirdiler.
Resulullah (s.a.v.) bundan dolay kendilerine bir ey demedi. O, kendi telbiyesine devam

etti. O sralarda biz ancak hacca niyet ediyor, umreyi bilmiyorduk. Onunla birlikte

Kabe'ye vardk. O, Haceru'I-Esved'i selamlad. tur hzl, drt de normal yryle

tavaf yapt. Sonra brahim (a.s)'n makamna ulap;

Siz de, brahim'in makamndan namazgah edinin! 304[304] ayetini okudu.

Makam, kendisi ile Beytullah arasna ald. ki rekat namaz kld. Birinci rekatta

Fatiha'dan sonra hlas suresini, ikinci rekatta ise Fatiha'dan sonra Kafirun suresini
okudu.

Hadisin ravisi Ca'fer b. Muhammed:

Babam Muhammed, Cbir'in, bunu, kendiliinden deil, bizzat Peygamber (s.a.v.)'den

duyarak sylediini biliyorum dedi.

Sonra tekrar Haceru'I-Esved'e dnp onu selamlad. Sonra Safa kapsndan Safa
Tepesine kt. Safa Tepesine yaklanca:

Dorusu Safa ile Merve, Allah'a ibadet etmeye vesile olan nianelerdir
okudu ve:

305[305]

ayetini

Allah'n baladndan balyorum diyerek Saf'dan balad. Ta Beytullah' grnceye

kadar onun zerine kt. Beytuilah' grnce kbleye dnd. Daha sonra u szlerle
Allah' tevhid eyledi ve O'na tekbir getirip:

L ilahe illallhu vahdehu l erike leh. Lehu'l-mulku ve lehu'l-hamdu ve huve ala klli
ey'in kadr. L ilahe illallhu vahdehu ve enceze va'dehu ve nasara abdehu ve hezemetu'lahzbe vahdehu Bir tek Allah'tan baka hi bir ilh yoktur,O'nun orta yoktur. Mlk,
O'nundur. Hamd de, O'na mahsstur. O, her eye kadirdir! Bir tek Allah'tan baka ilh
yoktur. Vaadini yerine getirdi. Kulunu muzaffer kld. Yalnz bana btn hizipleri
bozguna uratt buyurdu.
304[304]
305[305]

Bakara: 2/125.
Bakara: 2/158.

Bu arada dua okudu. Bu sylediklerini defa tekrarlad. Sonra Merve'ye doru indi.
Ayaklar, vadinin ortasna indiinde hzlca yrd. Ayaklan vadiden knca normal

yryne devam etti. Nihayet Merve'ye seldi. Merve'de dah Saf'da yapt gibi

hareket etti. Merve zerinde son tavafn yaparken:

Eer hac aylarnda umrenin caiz oluu ihrama girerken nme ksayd, kurban edilmek
zere Kabe'ye kurban sevketmezdim. Haccm da, umre klardm. Sizden heer kimin
yannda kurbanl yoksa hemen ihramdan ksn ve haccim umreye evirsin! buyurdu.
Bunun zerine Srka bn Mlik b. Cu'um ayaa kalkp:

Ey Allah'n resul! Hacc umreye evirme ii, sadece bizim bu senemize mi zg, yoksa
ebedi mi? diye sordu. Resulullah (s.a.v.) parmaklarn birbirine kenetleyip iki defa:
Umre, hacca dhil olmutur. Hayr, ebed olarak devam edecektir! buyurdu.

Ali (r.a), Yemen'den Resulllah (s.a.v.)'in develerini getirdi. Ftma (r.anh)'y ihramdan

kanlar ierisinde buldu. Ftma, boyal elbiseler giymi ve srme ekinmiti. Ali, onun
bu yaptn beenmedi. Ftma:

Bunu, bana babam emretti! dedi. Ali, Irak'ta iken yle derdi:

Bunun zerine ben Ftma'y bu yaptndan dolay azarlatmak ve Resulullah (s.a.v.)

nmna sylediklerini sormak iin Resulllah (s.a.v.)'e gittim. Ona, Ftma'nm yaptklarn
beenmediimi ona haber verdim. Resulullah (s.a.v.):

Doru sylemi, doru sylemi. Sen, hacca niyetlenirken ne dedin? buyurdu. Ben:

Rabbim! Resuln neye niyetlenerek ihrama girdiyse, ben de ona niyetlenerek ihrama
girdim cevabn verdim. Resulullah (s.a.v.):

Benim yanmda kurbanlm var. Dolaysyla ben ihramdan kmyorum. Sen de ihramdan
kma! buyurdu.

Ali'nin Yemen'den getirdikleri ile Peygamber (s.a.v.)'in beraberinde getirdikleri

kurbanlklarn toplam, yz adet idi. Derken cematin hepsi ihramdan kp salarn

ksalttlar. Sadece Peygamber (s.a.v.) ile yanlarnda kurbanlk bulunanlar hari idi.

Zilhicce'nin 8. gn olan Terviye gn gelince, hacca niyetle ihrama girip telbiye

getirerek Mina'ya doru hareket etti. Resulullah (s.a.v.) hayvanna binmiti. Mina'da
le, ikindi, akam, yats ve sabah namazlarn kld. Sonra gne douncaya kadar biraz

daha orada durdu. Sonra Arafat'a yakn bir yer olan Nemira denilen yerde kendisi iin
kldan bir adr kurulmasn emretti.

Daha sonra Resulllah (s.a.v.) yola koyuldu. Kurey kendilerinin chiliyet devrinde
yaptklar gibi onun da Mzdelife'de bir dan ismi olan Me'ari Haram'da vakfe
yapacan ileriye gemiyeceini dnyordu. Resulullah (s.a.v.) Mzdelife'yi geip

Arafat'a vard. adrn, Nemira denilen yerde kurulmu olarak buldu. Orada konaklad.
Gne, tam tepe noktasndan batya doru meyledince, devesi Kasv'nn hazrlanmasn
emretti. Bunun zerine Kasva'ya semer vuruldu.

Daha sonra Urane vrisine geldi ve cemaata hutbe okuyup:

Dorusu sizin kanlarnz ve mallarnz u beldenizde, u aynz da, u gnnzn hrmeti

gibi birbirinize haramdr.
Dikkat edin! Chiliyet ilerine ait her ey ayaklarmn altna konmutur.
Chiliyet devrinin kandvalar da kaldrlmtr. Bize ait olan kan dvalarndan ilk
kaldrdm ilk kan dvas, Raba bnu'l-Hris'in olunun kan davasdr. Raba'nn olu,
Sa'd oullar kabilesinde ocuu iin st anne aramaktayken Huzeyl kabilesi onu
ldrmt.
Chiliyet devrinin ribas da kaldrlmtr. ilk kaldrdm rib, bizim yni Abbs b.
Abdlmuttalib'n ribsdr. Bu ribnn hepsi muhakkak kaldrlmtr.
Kadnlar hakknda Allah'tan korkun. nk siz, onlar Allah'n emnyla aldnz ve onlar
Allah'n kelimesiyle kendinize hell kldnz. Deklerinize, sevmediiniz bir kimseye ayak
bastrmamalar sizin, onlar zerindeki hakknzdr. Bunu yaparlarsa, onlar zarar
vermemek artyla dvn. Onlarn sizin zerinizdeki hakk da, yiyeceklerini ve giyeceklerini
mr-uf ekilde vermenizdir.
Size yle bir ey braktm ki ona smsk sarhrsanz bir daha asla sapmazsnz. Size,
Allah'n Ktab'n braktm.

Size, kyamet gn ben sorulacam. O zaman ne diyeceksiniz? buyurdu. Sahabiler:

Risletini tebli ettiine, grevini yerine getirdiine ve nashatta bulunduuna ahitlik

ederiz dediler.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), ehdet parman ge doru kaldrp onunla

insanlara iaret ederek defa:

Rabbim! hid ol! Rabbim! hid ol! buyurdu.

Daha sonra ezan okutup kamet getirterek le namazn kldrd. Sonra kamet getirterek
ikindiyi de kldrd. Bu iki farz namaz arasnda baka namaz kldrmad.

Bundan sonra hayvanna binerek vakfe yerine geldi. Devesi Kasv'nn gsn kayalara

evirdi. Yayahlanrn topland, yeri nne ald ve kbleye dnd. Artk gne

kavuuncaya kadar vakfe hlinde kald. Gnein sarl biraz gitmiti. Nihayet tamamen
kayboldu. Resulullah (s.a.v.), sme'yi terkisine alp yola koyuldu. Kasv'nn yularn o
kadar kasmti ki, nerdeyse ba, semerinin altndaki deriye arpyordu. Sa eliyle de:
Ey cemat! Skneti koruyun, skneti koruyun! diye iaret ediyordu.

Kum tepeciklerinden birine geldike hayvann dizginini, dze kncaya kadar biraz

gevetiyordu. Nihayet Mzdelife'ye vard. Orada akam ile yatsy bir ezan ve iki kametle
kldrd. Bu iki farz namaz arasnda hi bir nafile namaz klmad. Sonra Resulullah (s.a.v.)
afak douncaya kadar uzand. Sabah aydnlannca bir ezan ve bir kametle sabah
namazn kldrd. Sonra Kasva'ya binip Me'ar-i Harm'a geldi.

Kbleye kar dnp Allah'a dua etti, tekbr Allahu Ekber getirdi, tehll ve tevhdde La
ilahe illallah'da bulundu. Ortalk iyice aydnlayncaya kadar vakfeye devam etti.

Daha sonra gne domadan yola koyuldu. Terkisine de Fadl b. Abbs' ald. Fadl; sa

gzel, beyaz ve yakkl bir kimseydi. La ilahe illallah yola knca bir takm kadnlar
yanndan koarak geti. Fadl onlara bakmaya balad. Bunun zerine yanndan koarak

elini Fadl'n yzne koydu. Fadl da yzn br tarafa evirerek bakmaya balad. Bu

defa Resulullah (s.a.v.)'de elini br tarafa evirerek Fadl'n yzne kapad. Fadl yzn
br tarafa evirerek bakyordu. Nihayet Muhassir vadisinin ortasna vard. Hayvann
biraz daha srd. Sonra 'byk cemre'ye kan orta yolu tuttu. Nihayet aacn yanndaki

cemreye/Akabe Cemresine vard. Oraya, yedi ufak akl ta att. Bunlar, atlan ufak
talar gibiydi. Onlar, vadinin iinden att. Her birini atarken tekbir getiriyordu.

Daha sonra kurban yerine gidip kendi eliyle aitm deve boazlad. Sonra ba Ali'ye
verdi. Geri kalan otuzyedi deveyi de Ali boazlad. Resulullah (s.a.v.), Ali'yi kendi

kurbanlklarna ortak yapmt. Sonra her deveden bir para alnmasn emretti. Bunlar
bir mlee konarak piirildi. kisi de develerin etinden yeyip orbasndan itiler.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.) devesine bindi, Beytullah'a varp orada veda tavaf yapt.

Tavaftan sonra Mekke'de le namazn kldrd. Sonra da zemzem suyu datan

Abdulmuttalib oullarnn yanlarna gelip onlara:

Ey Abdulmuttalib oullar! Su karn! nsanlarn hac fiillerinden sanarak su karmanz

hususunda bakalarnn size galebe alacandan endie etmeseydim, ben de sizinle
birlikte su karrdm buyurdu.

Bunun zerine onlar, Resulullah (s.a.v.)'e bir kova zemzem suyu takdim ettiler.
Resulullah (s.a.v.)'de bu zemzem suyundan iti. 306[306]
Aklama:

Resulullah (s.a.v.), Arafat'ta Cuma gn bineinin zerinde insanlara bir hutbe okuyup
konumasnda slam'n temel esaslarn aklad. irk ve cahiliye adetlerini, o

konumasyla kertti. O hutbede; dinlerin haramlnda ittifak ettii kan, mal ve rz gibi

haklarn inenmesinin haram oluunu ilan etti. Cahiliye dnemi faizinin hepsini

kaldrd. Kadnlara iyi davranlmasn tavsiye etti. O hutbede Muhammed mmetine,

Allah'n kitabna smsk sanlamalrn haber verdi. Sonra onlara kendi yapt tebliden

kyamet gn sorulduunda ne diyeceklerini sordu. Onlarda, tebli yaptn, Allah'n

emanetini yerine getirdiini sylediler. O zaman ahadet parman ge doru kaldrp

onlar kere ahit tuttu. Sonunda ise; orada bulunanlarn, bulunmayanlara bunu tebli
etmelerini onlara emretti.
306[306]

Ebu Dvud, Menasik 56, 1905, 1909; bn Mce, Menasik 84, 3074; Ahmed b. Hanbel, Msncd, 3/320.

Hutbe bitince, Bill'e ezan okumasn emretti. O da ilk nce ezan okudu. Ardndan da

namaz iin kamet getirdi. ik nce leyi, kraati gizliyerek iki rekat kldrd. Sonra tekrar
kamet getirtdi. kindiyi de aynen iki rekat kldrd. Beraberinde bulunanlarda cem
ederek namazlann kldlar. O gn, Cuma idi.

slam Tarihi'nde bu hutbe; Veda Hutbesi olarak bilinir. Arafat'ta vakfenin hikmeti
udur: mslmanlarn ayn zaman ve mekanda, Allah'n rahmetini arzulayarak

samimiyetle dua ve niyaz ederek yalvarp yakararak bir araya gelip toplanmalarn,
bereketlerin inmesi hususunda byk etkisi olur. Bu sebeple eytan, o gn, son derece
hakir ve perian olur. Ayrca mslmanlarn bir tek vcut halinde bu kutsal mekanda
toplanmalar bir tr gvde gsterisi mahiyetindedir.
20- Arafat'n Her Tarafnn Vakfe Yeri Olmas

1126- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ben urada kurban kestim. Mina'nn her taraf, kurban kesme yeridir. Dolaysyla Mina'da
konakladnz yerlerde kurban kesin.
Ben urada vakfe yaptm. Arafat'n her taraf, vakfe yeridir. Ben, urada da vakfe yaptm.
Mzdelife'nin her taraf da, vakfe yeridir. 307[307]

Aklama:

Vakfe kelimesi, szlkte; durmak demektir. Hacc terimi olarak ise; haccn farzlarnda
birini ifade eder.

Hacc ibadetinin iki vakfesi vardr;

307[307]

Ebu Dvud, Menasik 56, 1907, 1908, 1936; Nes, Menasik 202, 211.

1- Arafat Vakfesi:

Bu rkndr. Vakfe deyince, ilk akla gelen budur. Bu, herhangi bir sebeple eksik
oluyorsa, hacc sahih olmaz. Daha sonraki ylda yenilenmesi gerekir.
2- Mzdelife Vakfesi:

Bu, rkn deildir, vaciptir. Herhangi br sebeple eksik olduu takdirde kurban keserek
hataki eksiklik giderilebilir. Haccn daha sonraki ylda iadesi gerekmez.
Arafat Vakfesinin sahih olmas iin art vardr:
a- hraml olmak

b- Arafat snrlar iinde vakfeyi yapmak

c- Zilhicce'nin 9. gn gnein leden tepe noktasna ulama anndan Zilhicce'nin 10.

gn tan yerinin aarmasna kadar olan vakittir. Bu vakit iinde Arafat'ta bulunmak
esastr. uur, niyet, bilgi aranmaz. Bu vakit iinde Arafat'ta bir an olsun durmak yeter.
21- Vakfe ile lgili Olarak Yce Allah'n;
Sonra nsanlarn (Sel Gibi) Akt Yerden Siz De (Sel Gibi) Akn Edin
Kerimesi

1127- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

308[308]

Bakara: 2/199.

308[308]

Ayeti

Kurey ile onlarn dininde bulunan kimseler, Mzdelife de vakfe yaparlard. Onlara,
Hums' denilirdi. Dier Arap kabileleri ise, Arafat'ta vakfe yaparlard. slam gelince, yce
Allah, Peygamber (s.a.v.)'e; Arafat'a giderek orada vakfe yapmasn, sonra oradan
hareket etmesini emretti. te bu, Yce Allah'n;

Sonra insanlarn sel gibi akt yerden siz de akn edin

309[309]

ayeti kerimesidir.

Arafat: Urane vadisinden balayarak karki dalara doru uzanan sahadr.

310[310]

Arafat'ta vakfe durma zaman, Arefe gn zeval vaktinden kurban bayramnn birinci,

gnnn fecrinin douuna kadar olan herhangi bir zamandr. Bu sre ierisinde bir an
dahi durmakla vakfe yerine getirilmi olunur.

Haclarn Arafat'tan sklerek yollan doldurmalar; dereleri doldurup taran sellere

benzedii iin Bakara: 2/199'da fza akn etme tabiri kullanlmtr.

Mzdelife ise; Mina ile Arafat arasndadr. Aralarndaki mesafe, iki saattir. Bu yerde,
Mina'ya yaklald veya Allah'a yaknlk elde edildii iin oraya Mzdelife denilmitir.

Arap kabilelerinden olan Nadr kabilesi, Harem dahilinde birbirleriyle karp toplandkt
iin kendilerine Toplamak anlamnda Kurey denilmitir.

Hums, cahiliye dneminde Kurey'in icat ettii din bir asalet ve ereflilik unvandr.

Kureyliler, Fil Olayndan nce yada sonra, Harem iinde yaayan Kurey, Huza, Kinne

gibi kabilelerin Hll denilen yerlerde yaayanlarla eit olmadklarn, Harem dahilinde
yaayanlarn Kabe'ye nispetle asaletli olduklarn iieri srp bu asaletli kabilelere
Hums unvan vermi ve bunlarn Arafat'ta dier Arap kabileleleriyle bir arada vakfe ve
ifada yapmalarnn uygun olmayacana karar vermilerdi. Bylece herkes, Arafat'ta

vakfe ve ifada yaparken bu Hums kabeleleri Mzdelife'de toplanp ze olarak vakfe

yaparlard.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'de, kendisine peygamberlik verilmezden nce Arafe gnnde

Arafat'ta vakfe yapanlarla birlikte vakfe yapt gibi ertesi gn sabahleyin Kureylilerle
birlikte Mzdelife'de vakfe yapard. 311[311]

Bakara: 2/199.
Buhr, Hac 91, Tefsiru Sure-i Bakara 35; Ebu Dvud, Menasik 57, 1910; Tirmiz, Hac 53, 884; Nes, Menasik
202; bn Mce, Menasik 58, 3018; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/141, 162, 186, 214.
311[311] bn Hacer, Fethu'I-Br, 4/263.
309[309]
310[310]

islamiyet gelince, yce Alah, hacc farz kld. Haccn rkn olarak Arafat'ta vakfe
yaplmasn emretti. Oradan da Mzdelife'ye akn edilmesini istedi.
1128- Cbeyr b. Mut'm (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir devemi kaybetmitim. Arefe gn onu aramaya gittim. Resulullah (s.a.v.)'i, halkla
birlikte Arafat'ta vakfe halinde grdm. Bunun zerine kendi kendime:

Vallahi, bu, Hums'tandr. Onun burada ne ii var? dedim. nk Kurey, Hums'tand.

312[312]

Cbeyr b. Mut'im, Veda haccndan nce Mekke'nin fethi srasnda mslman olmu,

fakat Bakara: 2/199. ayetinden ve Hums'un kaldrldndan haberi yoktu. Hatta

Humeyd'nin Msnedinde geen rivayete gre Cbeyr, Veda haccna da katlmam,

devesini arayarak Arafat'a gemi, Peygamber (s.a.v.)'i halkla birlikte vakfede grnce
Haim oullannn z evladnn halk ierisine kanarak vakfe etmesi garibine gitmiti.

Hums'a dahil olanlarn Arafat'ta kurbanla bir arada vakfe ve bunu yapmann doru

olmayaca hurafesi ve imtiyazl bir snf ayrm Bakara: 2/199 tarafndan yasaklanm
ve yasaklama, bizzat Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan uygulanmtr.

22- Temett Haccn Umreye evirmenin Caiz Olmas Ve Hacc Tamamlamann

Emredilmesi

1129- Ebu Musa el-E'ar (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Bath'da mola verdii bir srada yanma varmtm. Bana:
Hacca niyetlendin mi? diye sordu. Ben:

Evet! diye cevap verdim. Resulullah (s.a.v.):

312[312]

Buhar, Hac 90; Nes, Menasik 202; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/80; bn Huzeyme, Sahih, 3060.

Neyi niyet ederek ihrama girdin? diye sordu. Ben:

Peygamber (s.a.v.)'in niyetlenerek ihrama girii gibi niyetlenerek ihrama girerek

Lebbeyk dedim diye cevap verdim. Resulullah (s.a.v.):

yi etmisin. yleyse Beytullah' tavaf ve Safa ile Merve'yi sa'y et, sonra da ihramdan k!
buyurdu.

Bunun zerine Beytullah' tavaf ve Safa ile Merve'yi sa'y ettim. Sonra Kays oullarndan
bir kadnn yanna vardm. Bam bitlenmiti. Kadn bam ayklad. Sonra hacca niyet
edip ihrama girdim.

Ebu Musa el-E'ar der ki: Bakalarna da byle fetva verirdim. mer (r.a) hilfete
geince bir adam:

Ey Ebu Musa! Yada:

Ey Abdallah b. Kays! Hac ile umreyi birletirme ile ilgili fetva verme hususunda biraz
ar ol! nk sen, mminlerin Emirinin hacc ibdetleri hakknda senden sonra nasl br
uygulama ortaya koyduunu bilmiyorsun! dedi. Bunun zerine ben, halka hitaben:

Ey cemat! Biz, kime hac hakknda bir fetva verdkse, o kimse teenniyle hareket etsin!

nk mminlerin Emri yannza gelmektedir. Siz, ancak ona uyun! Benimkine

uymayn dedim.

Daha sonra mer geldi. Bunu, ona anlattm. mer:

Eer Allah'n Kitab'yla amel edecek olursak phe yok ki, Allah'n Kitab' ihram
tamamlamay emretmektedir

313[313]

Eer Resulullah'n snnetiyle amel edecek olursak

phe yok ki Resulullah'da kurbanlk kendi yerine ulamadka ihramdan kmamtr

dedi. 314[314]

313[313]
314[314]

4/395.

Bakara: 2/196.
Buhr, Hac 32, 34, 125, Ebvbu'I-Umre 11, Mez 60, 77; Nes, Menasik 50; Ahmed b. Hanbel, Msned,

23- Temett' Haccnn Caiz Olmas

1130- Abdullah b. akk'ten rivayet edilmitir:

Osman, hacda umreden yararlanmay yasaklyordu. Ali ise bunu yaplmasn emrederdi.
Bunun zerine Osman, Ali'ye bir sz syledi. Sonra Ali:

Dorusu bilirsin ki, biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Temett Haca yapmzdr dedi.
Osman:

Evet, ama biz kork tuumuz iin bunu yapmtk dedi. 315[315]
1131- mrn b. Husayn (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bilmi ol ki, Resulullah (s.a.v.), hac ile umreyi birletirmitir. Kur'an'da bu konuyu
yasaklayan bir hkm inmemi ve Resulullah (s.a.v.)'de bunu yasaklamamtr. Fakat bir
kimse kendi gryle istediini yapp sylyor. 316[316]

24- Temett Hacc Yapan Kimseye, Kurbann Vacip Olmas, Kurban Bulamayan
Kimseye; Gn Hata Ve Yedi Gn De Ailesinin Yanna Dndnde Oru
Tutmas

1132- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Veda haccnda umre ile hacc birletirerek temett yapt ve yannda

getirdii kurbanln kesti. Kurbanl, Zulhuleyfe'den beraberinde gtrd. nce umre,

315[315] Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/61, 97. Temett Hac ile ilgili bilgi iin 1213 nolu hadisin aklamasna
bakabilirsiniz.
316[316]

Buhr, Tefsiru Sure-i Bakara 33; Nes, Menasik 49.

sonra da hacca iin tebiye getirdi. Halk da, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte umre ile hacc

birletirerek temett yaptlar. Halktan bzlar hedy kurban alp Kabe'ye gndermi,
bzlar da almamt. Resulullah (s.a.v.) Mekke'ye varnca halka hitaben:

Sizden her kim hedy kurban getirdiyse o kimse haccni eda edinceye kadar kendisine
haram olan hi bir eyi kendisine helal klamaz. Sizden kim hedy getirmediyse hemen

Beytullah' tavaf ve Safa ile Merve'ye sa'y etsin, san ksaltarak ihramdan ksn! Daha
sonra da hacca telbiye getirerek kurban kessin! Hedy kurban bulamayan, hacc
esnasnda , ailesinin yanna dnd zaman ise yedi gn oru tutsun' buyurdu.

Resulullah (s.a.v.) Mekke'ye vardnda tavaf yapt. ilk ii, rkn/Kabe'yi selamlamak

oldu. Sonra yedi tavafn nde hzl admlarla, drdn ise normal yryle yrd.
Nihayet Beytullah'n tavafn bitirince Makam-i brahim'in yannda iki rek'at namaz kld.

Sonra selm vererek namazdan kt. Safa'ya gidip Safa ile Merve arasnda yedi defa

tavaf yapt. Sonra btn hac fiillerini bitirip Kurban bayram gn kurbann kesinceye

kadar ihramlya haram olan eylerin hibirini yapmayarak ihramdan kmad. Bunlar

bitirdikten sonra Mekke'ye inip BBeytullah' tavaf etti. Bundan sonra ihrama girince
kendisine haram klman her eyi kendisine helal kld. Halktan yannda kurbanlk
gtrenler de, Resulullah (s.a.v.)'in yapt gibi yaptlar. 317[317]

25- Kran Hacc Yapan Kimsenin, Ancak frd Hacc Yapan Kimseni kt Zaman
hramdan kmas

1133- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. Hafsa (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah
(s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Bu insanlara ne oluyor ki, sen umrenden dolay kmadn halde
onlar umreyle ihramdan kyorlar? dedi. Resulullah (s.a.v.):

Ben sam toparlayp yaptrdm. Kurbanm belirledim. Artk kurbanm kesene kadar

317[317]

Buhr, Hac 104; Ebu Dvud, Menasik 24,1805; Nes, Menaslk 50.

ihramdan kamam buyurdu. 318[318]

26- Kuatma Sebebiyle hramdan kmann Ve Byle Durumda Kran Haccnn
Caiz Olmas

1134- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Abdullah bn mer, Yezid'in, Kabe'yi kuatma altna alp da mancnkla topa tuttuu
kargaalk ylnda hac iin deil de sadece umreye niyet ederek yola kmt. iinden de:

Eer Kabe'yi tavaf etmekten ahkonulursam ben de Resulullah (s.a.v.)'le birlikte

olduumuz (Hudeybiye ylnda umre iin yola kp ta Kureyli kafirlerin, Resulullah ile

Kabe arasna girip bizi engellemelerinden dolay ihramdan kmak suretiyle yaptmz
gibi ben de aynsn yaparm dedi.

Bylece yola kt. Umreye telbiye getirerek yrd. hrima girilen Zulhuleyfe'ye yakn
bir blge olan Beyd denilen yere kt zaman arkadalarna bakp:

Hac ile umrenin durumu birdir. Sizi ahit klarm ki, ben umreyle birlikte hacca da niyet
ettim dedi

Bylece yoluna devam etti. Kabe'ye varnca onu yedi defa tavaf etti. Safa ile Merve

arasnda da yedi defa sa'y yapt. Buna ilave etmedi. Bunun kendisine yeterli olduunu
grp kurbann kesti. 319[319]

27- frd Hacc ile Umreyi Birlikte Yapma

1135- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir

Buhr, Hac 34, 107, 126, Mez 77, Libas 69; Ebu Dvud, Menasik 24, 1806; Nes, Menasik 40; bn Mace,
Menasik 72, 3046; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/283, 284, 285.
319[319] Buhr, Muhsar 4, Mez 35; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/63, 138.
318[318]

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte sadece hacca telbiye getirdi/niyet etti. 320[320]
1136- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Peygamber (s.a.v.)'i, hac ile umrenin her ikisi iin telbiye getirirken iittim.
Hadisin ravisi Bekr der ki:

Bunu, Abdullah bn mer'e anlattm. O da:

Resulullah (s.a.v.) sadece hac iin telbiye getirdi dedi.

Derken Enes'e rastlayp Abdullah bn mer'in bu konuyla ilgili szn ona anlattm.
Enes:

Siz bizi galiba ocuk sayyorsunuz? Ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Umre ve hac iin Lebbeyk buyururken iittim dedi. 321[321]
Aklama:

Hz, Peygamber (s.a.v.)'in hacc hususunda sahih olan, ihramnn banda ifrad hacca
niyet ettii, sonra umreyi hacca katt ve bylece kran hacc yapm olduudur.
Abdullah bn mer hadisi, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ihramnn bayla ve Enes hadisi de

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yapt haccn ortalar ile sonlaryle alakaldr. Enes, Hz.

Peygamber (s.a.v.)'i, ilk ihrama girerken iitmemi gibi.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, temett hacc yaptn syleyen sahabiler ise; Hz. Peygamber

(s.a.v.)'i, umre iin ihrama girerken grm oiup hafif sesle hac iin niyet edii yznden

duyamam olmaldrlar. Yada Hz. Peygamber (s.a.v.) temett hacc yapt szyle, hacc
kran kast edilmitir. nk Araplarn eskiden Kran kelimesi yerine Temett

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/97.

Buhr, Taksiru's-Salt 5, Hac 24, Mez 61; Ebu Dvud, Mensik 24, 1795; Tirmiz, Hac 11, 821; Nes,
Mensik 49; bn Mce, Mensik 38, 2968, 2969; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/41, 53, 79, 99, 3/99.
320[320]
321[321]

kelimesini kullandklar bilinmektedir. Ayrca Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Veda haccnda

kran hacc yaptn ifade eden hadisler, aksini ifade eden hadislere nispetle tercihe
ayandr.

28- Hac iin hrama Girerek Mekke'ye Gelen Kimseye Gerekli Olan Tavaf Ve Say

1137- Vebere'den rivayet edilmitir:

Ben, Abdullah bn mer'in yannda oturmaktaydm. Derken bir adam gelip:

Ben vakfe yerine gelmeden nce Kabe'yi tavaf etsem olur mu? diye sordu. Abdullah bn
mer:

Evet diye cevap verdi. Adam:

Fakat Abdullah bn Abbs:

Vakfe yerine gelmeden nce Kabe'yi tavaf etme diyor dedi. Bunun zerine Abdullah
bn mer:

Resulullah (s.a.v.) hac etmiti. Vakfe yerine gitmeden nce Kabe'yi tavaf etti. Eer

samimi birisiysen byle bir durumda Resulullah (s.a.v.)'in szyle amel etmen mi, yoksa
Abdullah bn Abbs'n szn alman m daha dorudur? dedi. 322[322]
1138- Amr b. Dinar'dan rivayet edilmitir: Abdullah bn mer'e:

Umreye niyet ederek gelip de Kabe'yi tavaf eden, fakat Safa ile Merve arasnda sa'y
yapmayan bir adam hanmna yaklaabilir mi? dye sorduk. O da:

Resulullah (s.a.v.) umre iin Mekke'ye gelmiti. Kabe'yi yedi defa tavaf etti. Makam-i

brahim'in arkasnda iki rekat namaz kld. Safa ile Merve arasnda yedi defa sa'y yapt.
322[322]

Nes, Menasik 141.

Dorusu Resulullah (s.a.v.)'de sizin iin gzel bir rnek vardr dedi. 323[323]
29- Kabe'yi Tavaf Edip Safa ile Merve Arasnda Say Yapan Kimseye, hramda
Kalmak Ve hramdan kmamay Terk Eylemekten Dolay Ne Lazm Gelecei Meselesi

1139- Muhammed b. Abdurrahman'dan rivayet edilmitir: Kendisine, Irak halkndan

bir kimse:

Urve bn'z-Zbeyr'e: Hac iin ihrama giren bir kimse Kabe'yi tavaf ettiinde ihramdan
kabilir mi, kamaz m? diye sor. Eer hramdan kamaz derse, ona, bir kimse,
kabileceini sylyor de dedi.

Bu soruyu, Urve'ye sordum. O da:

hramdan kamaz. Hac iin ihrama giren kimse ancak hac bitiminde ihramdan
kabilir dedi. Ona:

Fakat bir kimse bunun olabileceini sylyor? dedim. O da:

yi sylememi dedi.

Daha sonra soruyu soran kimse, benimle karlat. Bana, Urve'nin ne cevap verdiini
sordu. Ben de ona Urve'nin verdii cevab ona bildirdim. O da:
Ona de ki:

Bir kimse, Resulullah (s.a.v.)'in bunu yaptn syledi. Esma' ile Zbeyr'in yaptna ne
dersin? dedi.

Bunun zerine Urve'ye gittim. Ona durumu anlattm. O da:

Bu kimse, kimdir? diye sordu. Ben de:

Buhar, Salat 30, Hac 69, 72, 80; Nes, Menasik 162, 167; bn Mce, Menasik 33, 2959; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/15, 3/309.
323[323]

Bilmiyorum dedim. Urve:

Niye kendisi gelip de bu meseleyi bana sormuyor? Herhalde bu adam rakl olmal
dedi. Ben de:

Bilmiyorum dedim. Urve:

Bu kimse, doru sylemiyor. Resulullah (s.a.v.) hac etti. Bununla ilgili bilgileri bana ie
anlatt. Peygamber (s.a.v.) Mekke'ye geldiinde ilk yapt ey, abdest aalp Kabe'yi tavaf
etmek olmutur. Daha sonra da Ebu Bekr'de hac etti. Onun da ilk yapt ey, Kabe'yi

tavaf etmek olmu, bundan baka bir ey olmamtr. Sonra da mer'de aynsn
yapmtr. Daha sonra Osman'da hac etti. Onun da ilk yapt ey, Kabe'yi tavaf etmek

olduunu, bundan baka bir ey yapmadn grdm. Daha sonra Muaviye ve Abdullah

bn mer'de aynsn yapt. Sonra babam Zbeyr b. Avvm ile birlikte hac ettim. Onun da
ilk yapt ey, Kabe'yi tavaf etmek oldu. Bundan baka bir ey olmad. Sonra Muhacir ve

Ensar'n da byle yaptn, bundan baka bir ey yapmadn grdm. Byle yaptn
grdm en son kii, Abdullah bn mer'dir. Hac iin girdikleri ihramdan umreyle

ikmadlar. te Abdullah bn mer aralarndadr. Bunu ona sormazlar m! Gemilerin

hepsinin Mekke'ye ayak bastklarnda yaptklar ilk ey, Kabe'yi tavaf etmek olup bunun
ardndan ihramdan kmamalardr. Annem Esma'nn ve teyzem Aie'nin Mekke'ye

geldiklerinde ilk yaptklar eyin, Kabe'yi tavaf etmek olduunu, bunun ardndan

ihramdan kmadklarn grdm. Annem, bana unu bildirdi:

Kendisi, teyzem ie, babam Zbeyr, filan ve filan kimse sadece umre iin gelmiler,
Kabe'nin rkunlarm selamladktan sonra ihramdan kmlar.

Bu konuda seninle konuan kimse doruyu sylemeyip yanlmtr. 324[324]

1140- Esma bint. Eb Bekr (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Biz, hraml olarak yola
ktk. Derken Resulullah (s.a.v.):

Kimin yannda kurbanlk varsa ihram zere kalsn. Yannda kurbanl olmayan
ihramdan ksn buyurdu.

324[324]

Buhr, Hac 63, 78; bn Huzeyme, Sahih, 2699.

Benim yanmda kurbanlk yoktu. Bu nedenle ihramdan ktm. Zbeyr'in yannda

kurbanlk vard. Bu sebeple o, ihramdan kmad. Ben elbisemi giydim. Sonra dar kp
Zbeyr'in yanna oturdum. Zbeyr:
Yanmdan kalk dedi. Ben de:

zerine ullanacam diye mi korkuyorsun? dedim. 325[325]

1141- Esma bint. Ebi Bekr (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Esma bint. Ebi Bekr,

Muhassab'taki Hacun mevkisine her uraysmda:

Allah, Resul (s.a.v.)'e salat eylesin. Onunla ite uraya konaklamtk. O gn ykmz
hafif, bineimiz ile erzamz az idi. Ben, kzkardeim Aie, Zbeyr, filan ve filanca
kimselerle umre yapmtm. Kabe'ye el srp tavaf ettiimiz zaman ihramdan kmtk.
Sonra leden sonra hac iin ihrama girmitik dedi. 326[326]
30- Hacda Umreden Yararlanma

1142- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), umreye ve sahabileri de hacca telbye getirmiti/niyet etmiti.

Peygamber (s.a.v.) ile sahabilerden kurbanlk gnderenler ihramdan kmad. Geri

kalanlar ise ihramdan kt. Talha b. Ubeydullah, kurbanlk gnderenler arasndayd.
Dolaysyla o da ihramdan kmad. 327[327]

31- Hac Zamannda Umrenin Caiz Olmas

Nes, Menasik 186; bn Mce, Menasik 42, 2983; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/350, 351.
Buhr, Ebvbu'1-Umre 11.
327[327] Ebu Dvud, Menasik 24, 1804; Nes, Menasik 77; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/240.
325[325]
326[326]

1143- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Cahiliye dneminde mrikler, hac aylarnda umre yapmann yeryznde en byk

gnah olduu grndeydiler. Muharrem ayn da Safer yapp:

Devenin arkasndaki yara iyi olur, izi kalmaz. Safer ay da karsa umre yapmak
isteyene umre helal olur derlerdi.

Peygamber (s.a.v.) ile sahabileri de, Zilhicce aynn drdnc gecesinin sabahnda hac

iin ihrama girmi olarak Mekke'ye geldiler. Sahabilere; hacc, umreye evirmelerini

emretti, yapmalarn emretti. Sahabilere gre bu uygulama, alageldikleri uygulamaya

kar ok byk bir ey olup:

Ey Allah'n resul! hramdan ktktan sonra hangi ey helal olur? dediler. Resulullah
(s.a.v.):

hramdan ktktan sonraki btn helal olan eyler, imdi de hac iin ihrama girene
kadar helaldir buyurdu. 328[328]
1144- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bu, bizim yaptmz bir umredir. Dolaysyla kimin yannda kurbanlk yoksa derhal
ihramdan ksn. nk umre, kyamet gnne kadar hacca dahil olmutur. 329[329]

1145- Ebu Hamza ed-Duba'den rivayet edilmitir:

Temett hac yapmtm. Fakat baz kimseler, bana, bunu yasaklad. Bunun zerine
Abdullah bn Abbs'a gidip bu meseleyi ona sordum. O, bana, temett hacc yapmam
emretti. Daha sonra Kabe'ye gidip onun yannda uyudum. Ryamda bana biri gelip:
Kabul grm bir umre, kabul edilmi bir hac demektir dedi.
328[328]
329[329]

Buhr, Taksiru's-Salat 3, Hac 34, Menakbu'l-Ensar 26; Nes, Menasik 77; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/252
Ebu Dvud, Menasik 23, 1790; Nes, Menasik 77; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/236, 341.

Uyannca Abdullah bn Abbs'n yanma gelip grdm ryay ona anlattm. Bunun
zerine Abdullah bn Abbs:

Allahu Ekber, Allahu Ekber! Bu, Ebu'I-Ksm (s.a.v.)'in snneti dedi. 330[330]
Mebrur:

Makbul, gereklerine uygun olarak yerine getirilmi, gnah ve isyan kartrlmam,

sonras, ncesinden daha iyi, zulm ve ihanetten arndrlm, hlas ve samimiyetle srf
Allah iin ifa edilmi olan anlamlarna gelmektedir.

Haccn mebrur olmas; daha ok hac sonrasnda grlen olumlu tavr ve davranlarla
llmektedir. O halde bu tr davranlarn sreklilii, hacdan beklenen ferdi ve sosyal
faydann temini bakmndan ok nemlidir. 331[331]

32- hrama Girerken Kurbanla aret Takmak Ve Srtna Bir Alamet izmek

1146- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) le namazn Zulhuleyfe'de kld. Sonra devesini istedi. Onu,

hrgcnn sa tarafndan kesici bir eyle izerek kan aktp nianlad. Boynuna iki
naln takt. Sonra devesine bindi. Deve, onu, Beyd' mevkisine doru karnca hacca
niyet edip telbiye getirdi. 332[332]
Aklama:

Buhr, Hac 34, 102; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/241.

B.k.z: L Ltf akan, Hadislerle Gerekler, s. 363-368.
332[332] Ebu Dvud, Menasik 14, 1752, 1753; Tirmiz, Hacc 65, 906; Nes, Menasik 63, 64, 70; bn Mce, Menasik 96,
3097; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/344, 372.
330[330]
331[331]

Hrgcn sa tarafn izmekten maksat; devenin hrgcnn sa tarafndan bak veya

sivri bir eyle izerek kan aktmaktr. Bu, o hayvann Harem-i erife gnderilecek bir
hayvan olduuna alamettir.

Kurbanln boynuna na'ln takmaktan maksat; Harem-i erifte buluna fakirlerin o

na'lnlar giymeleridir.

1147- bn Creye'ten rivayet edilmitir:

Ata, bana; Abdullah bn Abbs'n:

Kim Kabe'yi tavaf ederse gerek hac iin olsun ve gerekse de hac dnda olsun ihramdan
kar dediini haber verdi. At'ya:

Bunu neye dayanarak sylyor? dedim. O da:

Yce Allah'n,

Sonra onun ihramdan k yeri, Kabe'dir 333[333] szne dedi. Ben:

Takat bu, Arafat'taki vakfeden sonra deil mi? dedim. At'da:

Abdullah bn Abbs, bunun, Arafat'tan sonra da nce de olabileceini sylerdi. Bu

dayana, Peygamber (s.a.v.)'in Veda haccnda sahabilere ihramdan kmalarn
emrettii sradaki emrinden almaktadr dedi.334[334]
Aklama:

Bu, Abdullah bn Abbs'n kendi grdr. Bu selef ve halef limlerinin cumuhrunun

grne muhalif bir grtr. nk Abdullah bn Abbs'n dndaki dier limlere

333[333]
334[334]

Hac: 22/33.
Buhar, Mcz 77.

gre hac kimse, mcerred kudm tavaf ile hramdan kamaz, hatta Arafat'da vakfe
yapp dier ileri de grmedike yine ihramdan kamaz. Abdullah bn Abbs'n

zikredilen yeti bu hususa delil getirmesi de uygun bir delil ekli deildir. Bu ayetin
mans, ihramdan kmakla ilgili olmayp kurbanlarn ancak Harem'de Mina'da

kesileceini gstermektedir. Peygamber'in Veda haccndaki emri de Abdullah bn

Abbs'a dell olmaz. nk Peygamber (s.a.v.), o sene, sahblere, hacc, umreye

evirmelerini emretmiti. Bu emir, hacca niyet etmi kimselerin ihramdan kmalarna

delil olmaz. 335[335]

33- Umrede Sa Ksaltma

1148- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir: Muviye, bana:

Benim, Merve'de, Resulullah (s.a.v.)'in san mkas denilen enli bir ok ve bakla
ksalttmdan haberin var m? diye sordu. Ben de, ona:

Ben, bunun, ancak senin aleyhine bir kant olduunu biliyorum! diye cevap verdim.
336[336]

Aklama:

hramdan karken tra olmak daha faziletli olmakla birlikte salar ksaltmakla
yetinmek de caizdir.

Her nekadar ihramdan kmak iin harem snrlar ierisinde herhangi bir yerde tra ol-

mak veya salar ksaltmak yeterliyse de umre yapan br kimsenin bu i iin Merve'yi
semesi, hac yapan kimsenin de Mina'y semesi mstehabtr. 337[337]

Nevev, Mslim erhi, 8/229.

Buhr, Hac 127; Ebu Dvud, Menasik 24, 1802, 1803; Nes, Menasik 50; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/95, 86,
98, 102.
337[337] Nevev, Mslim erhi, 8/230.
335[335]
336[336]

1149- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte hac iin yksek sesle telbiye getirerek Mekke'ye doru
yola ktk. Mekke'ye vardmz zaman, beraberinde kurbanlk getirenler hari, bu hacc,

umreye evirmemizi emretti. Zilhicce aynn 8. gn olan Terviye gn gelip de

Mina'ya gitmek istediimiz zaman hac iin ihrama girip telbiye getirdik. 338[338]

Hadis, yksek sesle telbiye getirmenin mstehab olduuna delildir. Bununla birlikte kiinin kendisine zarar verebilecek ekilde barmamas da gerekir. Kadniar ise
kendilerinin iitebilecekleri kadar telbiye getirirler.

34- Peygamber (s.a.v.)in Telbiyesi ile Kurbanl

1150- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ali, Yemen'den Mekke'ye gelmiti. Peygamber (s.a.v.), ona:

hrama hangi niyetle girdin? dye sordu. Ali:

Peygamber (s.a.v.) ihrama ne niyetle girdiyse, ben de o niyetle ihrama girdim diye
cevap verdi. Peygamber (s.a.v.):

Beraberimde kurbanlk getirmemi olsaydm, ben de Arafat'a kana kadar ihramdan

kardm buyurdu. 339[339]
1151- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir; Resuluah (s.a.v.)'i:

Umre le hac iin Lebbeyk!, umre ile hac iin Lebbeyk! buyururken iittim. 340[340]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/5, 71.

Buhri, Hac 32; Tirmiz, Hac 109, 956; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/185.
340[340] Ebu Dvud, Menasik 24, 1795; Nes, Menask 49; bn Mce, Menasik 38, 2968; Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/240, 272, 513.
338[338]
339[339]

Aklama:

Bu rivayetler, Resulullah (s.a.v.)'in, hac ile umreye birlikte niyet ettiini gstermektedir.
35- Peygamber (s.a.v.)'in Umrelerinin Says Ve Bunlar Ne Zaman Yapt Meselesi

1152- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) drt defa umre yapt. Veda haccyla birlikte yapt umre hari olmak
zere, bunlarn hepsi Zilkade ayndadr:

1- Hicretin 6. yl Zilkade aynda Hudeybiye'den yada Hudeybiye zamannda yapt

umre.

2- Kureyli mriklerin engelledii Hudeybiye'deki anlama gerei ertesi yl Zilkade

aynda yapt kaza umresi.

3- Hicretin S. Ylnn Zilkade aynda Mekke ile Taif arasnda bulunan Ci'rane'den, Huneyn
ganimetlerini datt yerden yapt umre.

4- Veda haccyla birlikte yapt umre.341[341]

Resulullah (s.a.v.), bu umrelerinin her birini ayr senelerde yapmtr. Alimlerin byk
ounluuna gre bir ylda umreyi tekrarlamak mendubtur. Resulullah (s.a.v.)'in

umrelerini ayr ayr zamanlarda yapmas, bir sene ierisinde umre yapmann mendub
olmasna engel deildir. nk Resulullah (s.a.v.) mmetine zorluk vermemek iin baz
menduplan terk etmi olabilir. Kendisi, sahabilerine umre yapmay tevik etmitir.

341[341] Buhr, Ebvbu'1-mre 3, Cihad 186, Mez 35; Ebu Dvud, Menasik 79, 1994; Tirmiz, Hac 6, 815; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 3/134, 245, 256,

1153- Ebu shk'tan rivayet etmitir: Zeyd b. Erkam'a:

Resulullah (s.a.v.)'le birlikte kaz gazvede bulundun? diye sordum. O da:

On yedi diye cevap verdi.

Zeyd b. Erkam'n bana anlattna gre; Resulullah (s.a.v.), on dokuz gazve yapm.
Hicretten sonra sadece bir hac yapm, o da Veda hacadr. 342[342]

1154- Urve bn'z-Zbeyr'den rivayet edilmitir:

Ben ve Abdullah bn mer, srtmz Aie'nin odasna dayanm halde oturuyorduk.

Aie'nin, dilerini misvaklarken misva dileri zerine srtnn sesini itiyorduk.
Ben, Abdullah bn mer'e:

Ey Ebu Abdurrahmn! Peygamber (s.a.v.), Recep aynda umre yapt m? diye sordum.
O da:

Evet diye cevap verdi. Bunun zerine Aie'ye:

Ey anneciim! Eb Abdurrahmn'in ne sylediini iitmiyor musun? dedim. Aie:

Ne sylyor? dedi. Ben:

Peygamber (s.a.v.) Receb aynda umre yapt diyor dedim. Bunun zerine Aie (r.anh):

Allah, Eb Abdurrahmn' mafiret eylesin! mrm hakk iin Peygamber (s.a.v.), Receb
aynda umre yapmamtr. Peygamber (s.a.v.)'in yapt umrelerin hepsinde, Abdullah bn
mer muhakkak Resulullah (s.a.v.)'le birlikte bulunmutur dedi. Urve:

Abdullah bn mer, ie'nin bu szlerini iittii halde Hayr ve Evet demeyip sadece
sustu dedi. 343[343]

Buhr, Mez 1, 77; Tirmiz, Cihad 6, 1676; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/368, 370, 373.
Buhar, Ebvbu'1-Umre 3; Tirmiz, Hac 93, 936; bn Mce, Menasik 47, 2998; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/72,
6/55, 157.

342[342]
343[343]

36- Ramazan Aynda Yaplan Umrenin Fazileti

1155- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), Ensr'dan bir
kadna:

Senin bizimle beraber hacc etmene engel olan ey nedir? diye sordu.

Hadisin rvisi bn Creye; Abdullah bn Abbs, bu kadnn adn syledi, fakat ben onun
adn unuttum dedi. Kadn:

Bizim su tayan iki devemizden baka malmz yoktur. Olum ile babas develerin
birine binerek hacca gittiler. Bize su tamak iin yalnz bir deve braktlar dedi.
Resulullah (s.a.v.):

yleyse Ramazan geldii zaman umre yap. nk Ramazan'da yaplan umre, hacca
denktir buyurdu. 344[344]
Umre:

Belli zamanda deil de yln herhangi bir zamannda ihraml olarak Kabe'yi tavaf etmek

ve Safa ile Merve tepeleri arasnda sa'y yapmak komaktr. Yalnzca Arafe gn ile
Kurban bayramnn drt gn iinde umre yapmak mekruhtur.

Hadis; Ramazan aynda yaplan umrenin sevap itibariyle hacca denk olur. Bu ynyle
hacla ortaklk eder. Fakat bu umre, hibir ekilde farz olan haccn yerini tutmaz.

Ramazan aynn rahmet, bereket ve oru ay olmas hasebiyle bu ayda yaplan umrenin
sevabnn fazla olduu belirtilmektedir.

344[344]

Buhri, Ebvbu'1-Umre 4; Nes, Siyam 6; bn Mce, Menasik 45, 2994; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/229, 208.

37- Mekke'ye Yukar Taraftaki Yoldan Girip Aa Taraftaki Yoldan kmann Ve

Bir Yere Baka Yoldan Girip Baka Yoldan kmann Mstehab Olmas

1156- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Medine'den karken aacn bulunduu yerden kar, girerken de

Muarras yolundan girerdi. Mekke'ye girerken yukar taraftaki yoldan girer ve aa

taraftaki yoldan kard. 345[345]

1157- Hz. Ae (r.anh)'dan rivayet edilmitir;

Peygamber (s.a.v.), Mekke'ye geldii zaman oraya st tarafndan girer, alt tarafndan
kard. 346[346]

38- Mekke'ye Girilmek stenildiinde Z-Tav'da Gecelemenin, Oraya Girmek iin

Ykanmann Ve Mekke'ye Gndz Girmenin Mstehab Olmas

1158- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Mekke'ye girecei zaman geceyi sabaha kadar Z-Tv'da geirir,
sonra Mekke'ye girerdi. 347[347]

Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Kabe tarafndaki yksek da ile kendisi arasnda kalan daa kan iki

yol azn, kblesine almt. Abdullah bn mer, burada namaz klarken iki yol azn
Buhr, Hac 15; Ebu Dvud, Menasik 44, 1866; Nes, Menasik 105; bn Mce, Menasik 26, 2940; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/14, 21, 29, 142.
346[346] Buhr, Hac 41; Ebu Dvud, Menasik 44, 1869; Tirmiz, Hac 30, 853; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/40, 58, 201.
347[347] Buhr, Hac 39; Ebu Dvud, Menasik 44, 1865; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/16.
345[345]

kblesine alarak burada yaplan mescidi tepenin eteindeki namazgahn soluna alm
olurdu.

Resulullah (s.a.v.)'in namaz kld yer, siyah tepe zerindeki mescidin altndadr.
Tepeden on arn yada buna yakn ayrlp senin ile Kabe arasna den dan iki yol
azn kble alarak namaz klard. 348[348]

39- Tavaf ile Umrede Ve Haccn ilk Tavafnda Remel (=Hzl Admlarla Yrmenin
Ve Yrrken De Omuzlar Sallaman)in Mstehab Olmas

1160- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Kabe'yi ilk tavaf ettiinde ilk avtta koar admlarla, son drtte de
yryerek tavaf ederdi. Safa ile Merve arasnda sa'y yaptnda Mesil vadisinde koar
admlarla sa'y ederdi.

Bunu, Abdullah bn mer de yapard. 349[349]

1161- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Hacer'I-Esved'den Hacer'l-Esved'e kadar defa koar admlarla,

son drtte de yryerek tavaf ederd.

1162- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), sahabileriyle birlikte kaza umresi iin Mekke'ye gelmiti. Onlar,
Yesrib Medine'nin stmas zayf drmt. Mrikler:

Yarn size yle bir kavim gelecek ki stma, onlar bitirmi, ondan ok ac ekmiler

Buhr, Salat 89.

Buhri, Hac 63; Ebu Dvud, Menasik 50, 1891; bn Mce, Menasik 29, 2950; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/13,
75, 98, 100, 123.
348[348]
349[349]

dediler.

Bunun zerine Hicr'in arkasna oturdular.

Yce Allah'n, mriklerin sylediklerini Peygamber'e bildirmesi zerine, Peygamber

(s.a.v.), mrikler, mslmanlarn dinliini grsnler diye sahabilerine tavafn her

turunda koar admlarla yrmelerini, iki ke arasnda ise normal yryle
yrmelerini emir buyurdu. Bunun zerine mrikler:

Stmann, kendilerini bitirdii adamlar bunlar m? Bunlar, filan ve filancadan daha

salammlar dediler.

Abdullah bn Abbs devamla:

Resulullah (s.a.v.), sahabilerine btn turlarda koar admlarla yrmelerini emir

buyurmaktan men eden ey, ancak onlara acmas olmutur dedi. 350[350]

slamiyetten nce Medine, Yesrib dye anlrd. slamiyetten sonra ise Dr,

Medne, Taybe ve Tbeisimleriyle anlmaya balamtr.

Hicretten nce Medine, veba gibi salgn hastalklarn en ok bulunduu bir beldeydi.
mslmanlar, oraya hicret edince, Hz. Ebu Bekr ile Bilal hastalanmlard.

Kaza umresinde, Resulullah (s.a.v.)'in, sahabilerine; Rkn-i Yemn ile Rkn-i Hacer

arasnda normal yryle yryp, dier iki rkn arasnda ksa ve hzl admlarla

yrmelerini, emretmesinin sebebi; mriklerin, Kabe'nin kuzeyinde bulunmalardr. Bu

sebeple mrikler, mslmanlar, Rkn-i Yemn ile Rkn-i Hacer arasnda gre

iniyorlard. Resulullah (s.a.v.)'in, sahabilere; sadece mriklerin grebildii rknler

arasnda koar admlarla, dier iki rkn arasnda ise normal di admla yrmlerini
emretmiti.

nsann, dmanlarnn, kendisine kar besledikleri kt emelleri yok etmek kuvvet gsterisinde bulunmas caiz olmaktadr.

Remel, Asr- saadetten sonraki nesiller iin de bir snnet olarak devam etmitir.
350[350] Buhr, Hac 55, Mez 43; Ebu Dvud, Mensik 50, 1886, 1889; Tirmiz, Hac 39, 863; Nes, Mensik 155; bn
Mce, Mensik 29, 2953; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/373.

Tavafn her bir turuna, avt denir.

Hcr, Hatm denilen yerin iidir. Hatm, Kabe'nin altn oluk tarafndaki yarm duvarla
evrilmi yerdir. Vaktiyle bu yer, Kabe'den idi. Hkmen yine Kabe'nin iinden sayld
cihetle tavaf, Hatm'in arkasndan yaplr.

40- Tavafta ki Rkn Yem Ani'ye Selam Vermenin Ms-Tehab Olmas Ve Dier ki
Rkne Selam Vermenin Gerekmedii Meselesi

1163- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Kabe'yi tavaf ederken Hacer'l-Esved ile Rkn- Yemn'den baka
hibir yeri selamlamamtr. 351[351]

1164- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'i, u iki rkn/keyi yani Yemen ile Hacer'l-Esved kelerini

selamladn grdmden bu yana o ikisini selamlamay zorlukta ve rahat zamanda
terk etmedim. 352[352]

Kabe'nin drt rkn vardr:

1- Hacer'l-Esved'in bulunduu rkne Rkn-i Hacer denilir,

2- Gney batsndaki rkne Rkn-i Yemn,
3- Kuzey batisndakine Rkn-i m,

4- Kuzey dousundakine de Rkn-i Irk denilir.

Bu rknlerden ilk ikisine Yemniyyn Yemn rknler denildii gibi son iki rkne de
Buhr, Hac 59; Ebu Dvud, Mensik 47, 1874; Nes, Mensik 156; bn Mce, Mensik 27, 2946; Ahmed b.
Hanbcl, Msned, 2/114, 120.
352[352] Buhar, Hac 57; Ncs, Mensik 158; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/3, 57, 108.
351[351]

miyyn m rknler de denilir.

Resulullah (s.a.v.), bu rknlerden sadece Rkn-i Hacer ile Rkn-i Yemniyi

selmlamtr. Rknler ierisinde istilm iin bu iki rkn tercih etmesi sebebsiz
deildir:

a- stilm iin Rkn-i Hacer'yi semesinin birinci sebebi; Hacer'l-Esved'in o rknde

bulunmu olmasdr. Dier sebebi de, bu rknn, Hz. brahim'in att temeller zerine
oturmu olmasdr. Bu sebeple Resulullah (s.a.v.), bu rkn, hem eliyle selamlam ve
hem de pmtr.

b- Rkn-i Yemn'ye gelince; bunun da fazilet ynnden son iki rkne stnl sadece

Hz. brahim'in att temeller zerine oturmasndan ileri gelmektedir. Bu sebeple de

Resulullah (s.a.v.), bu rkn sadece selamlamakla yetinmitir.

Rkn-i m ile Rkn-i rk'ti selamlamak veya pmek gerekmez. nk bu iki rkn,
Hz. brahim'in att temeller zerinde deildir. Hz. mer, Abdullah bn Abbas, Hanefi
alimleri, mam Malik, mam afii ile mam Ahmed bu grtedir.

41- Tavaf Srasnda Hacer'l-Esved'i pmenin Mste-Hab Olmas

1165- Abdullah b. Sercis'ten rivayet edilmitir:

Dazla, yani mer bn'-Hattb', Hacer'l-Esved'i perken grdm. O, Hacer'lEsved'i perken:

Vallahi, seni pyorum. Biliyorum ki, sen bir tasn. Fayda yada zarar veremezsin. Eer

Resulullah (s.a.v.)'in, seni ptn grm olmasaydm, seni asla pmezdim diyordu.
353[353]

Aklama:
Buhar, Hac 50, 57, 60; Ebu Dvud, Mensik 46, 1873; Tirmiz, Hac 37, 860; Nes, Mensik 147; bn Mce,
Mensik 27, 2943; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/16, 17, 21, 26, 34, 39, 46.

353[353]

Hz. mer'in, bu sz sylemesine sebep; mslmanlarn putperestlik devrinden yeni

kurtulmu olmalardr.

Hz. mer, eer Hacer'l-Esved'i perse, cahillerin, bu iin eski hal zere devam ettii

zannna kaplmalarndan korkmu ve istilam iki avu iini tan zerine koyup azla
pmeden maksadn, yalnzca Allah' tazim ve Peygamber (s.a.v.)'in emrine itaat

olduunu, istilamn cahiliyet devrindeki putperestlik olmadn anlatmak istemitir.

nk cahiliyet devrinde Araplar, putlarn, insan Allah'a yaklatrdna inanrlard.

Abdullah bn mer, Resulullah (s.a.v.)'in, Hacer'l-Esved'i pmesini u ekilde anlatr:

Resulullah (s.a.v.), Hacer'l-Esved'in yanma vard. Sonra dudaklarn, zerine koyup

uzun sre alad. Sonra ban evirince bir de bakt ki karsnda Hz. mer! Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.):

Ey mer! te burada gzya dklr! buyurdu. 354[354]

42- Deve ile Baka Bir ey zerinde Tavaf Etmenin Ve Hayvan zerinde Bulunan
Bir Kimsenin Hacer'l-Esved'i Baston Yada Benzeri Bir eyle Selamlamasnn Caiz
Olmas

1166- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Veda haccnda Haccr'l-Esved kesini deve zerinde ucu kvrk bir
bastonla selamlayarak tavaf etti. 355[355]
Aklama:

B.k.z: bn Mce, Mensik 27; Hakim, Mstedrek, 1/454.

Buhar, Hac 58, 61, 62; Ebu Dvud, Menasik 48, 1877; Tirmiz, Hac 40, 865; Nes, Mesacd 21, Menasik 159,
160; bn Mce, Menasik 28, 2948; Ahmed b. Hanbel, 1/214, 237, 304.

354[354]
355[355]

Hz. Peygamber (s.a.v.) Veda haccnda insanlarn kendisini kolayca grmeleri ve halkn
problemlerini rahata sormalan iin Beytullah', Safa ile Merve'yi hayvan zerinde tavaf
etmitir.

afiilere gre Kabe'yi zrsz olarak hayvan zerinde tavaf etmek caizdir. Bundan dolay da kurban gerekmez.

Hanefilere gre ise zr bulunmadka tavaf yryerek yapmak vaciptir. zrsz olarak
hayvan zerinde yaplan tavafn iadesi gerekir. ade edilmeyecek olursa kiiye kurban
kesmek gerekir.

Hacer'l-Esved'i, baston ve benzen bir eyle selamiamak caizdir. Acak bu cevaz, elle

dokunmak veya selamiamak mmkn olmad zamanlara aittir. Yoksa elle

selamlama'nn daha faziletli olduu bilinen bir gerektir. nk Hz. Peygamber (s.a.v.)
ounlukla elle selamlamtr. Alimlerin byk ounluu bu grtedir.

Hacer'l-Esved'e; elle, baston ve benzeri bir eyle dokunmak mmkn deilse, ona
doru iarette bulunarak tekbir getirilir.

Tavaftan sonra klnan iki rekatlik namaza, Tavaf namaz denir. Hanefilere gre bu
namaz, bal bana bir namazdr. Snnet deildir. Vaciptir. Dolaysyla farz olsun, nafile
olsun her tavafn sonunda iki rekat namaz klmak meru klnmtr. Bu namazn,
Kabe'yi tazimle bir ilgisi yoktur. Sadece Allah' tazim ve O'na kulluk iin meru
klnmtr. Dolaysyla bu namazda, Kafirun ve hlas surelerinin okunmas mstehabtr.
1167- mm Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e rahatsz olduumu ikayet ettim. O da:

O zaman hayvana binip halkn gerisinden tavaf et! buyurdu.

Bunun zerine ben de bu ekilde Kabe'yi tavaf ettim. Resulullah (s.a.v.)'de bu srada

Kabe'nin yannda namaz klyor ve Tr suresini okuyordu. 356[356]

43- Safa ile Merve Arasndaki Sayin Bir Rkn Olduu Ve Haccn Ancak Onunla
Sahih Olmas

1168- Urve'den rivayet edilmitir:

ie'ye:

yle zannediyorum ki, bir adam, Safa ile Merve arasnda sa'y yapmazsa zarar olmaz

dedim. Aie:

Niin? diye sordu. Ben de:

nk yce Allah,

Safa ile Merve tepeleri, Allann emrine itaati belirlemek iin koyduu iaretlerdendir
357[357]

buyurmaktadr dedim. Bunun zerine Aie:

Allah Safa ile Merve tepeleri arasnda sa'y yapmayan bir kimsenin, haccn ve umresini

tamam klmamtr. Eer bu ayetin hkm, senin dediin gibi sa'y mubah olsayd, ayet

Safa ile Merve tepeleri arasnda sa'y etmemekte bir gnah yoktur eklinde olurdu. Bu
ayetin ne hususta indiini bilir misin? Bu ayet, ancak u hususta inmitir:

Ensar, cahiliye dneminde deniz kenarnda buiunan saf ile Naile adnda iki put iin

ihrama girip sonra Mekke'ye gelip Safa ile Merve tepeleri arasnda sa'y yaparlard. Sonra
da tra olurlard.

slam gelince, Ensar, cahiliye dneminde yaptklarna bakarak Safa ile Merve tepeleri
arasnda sa'y yapmaktan ekindiler. te bunun zerine Yce Allah,

Safa ile Merve tepeleri, Allann emrine itaati belirlemek iin koyduu iaretlerdendir

356[356] Buhr, Salat 78, Hac 64, 71, 74, Tefsiru Sure-i Tr 1; Ebu Dvud, Menasik 48, 1882; Nes, Menasik 138; bn
Mce, Menasik 34, 2961; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/290, 319.
357[357] Bakara: 2/168.

358[358]
359[359]

ayetini indirdi. Bylece onlar, Safa ile Merve tepeleri arasnda sa'y yaptlar dedi.

1169- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ensar, cahiliye dneminden kalan adetlerinden dolay Safa ve Merve tepeleri arasnda
sa'y yapmaktan ekindiler. Bunun zerine yce Allah'n;

Safa ile Merve tepeleri, Allann emrine itaati belirlemek iin koyduu iaretlerdendir.
Dolaysyla kim hac yada umre yaparsa bu ikisinin arasn sa'y etmesinde bir gnah
yoktur 360[360] ayeti indi. 361[361]
Aklama:

slamiyet geldikten sonra saf, Naile, Menat da dahil btn putlar krld iin Ensar,
putlara ait btn hatralarn silinip gitmesi lazm geldiini dnerek slamiyet'ten

sonra Safa ile Merve arasnda sa'y etmenin kaldrlacan zannediyorlard. Bu

dncelerle, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den Safa ile Merve arasnda sa'y etmenin hkm
sorulunca, yce Allah, Bakara: 2/158. ayeti indirmitir.

Bu iki tepe arasnda komak, aslnda Hz. brahim'in hanm Hacer iie ilgili bir hatradr.
Hz. smail'in annesi Hacer, su bulmak iin ocuunu Harem'in bulunduu yere koyup iki

tepe arasnda komaya balad. Bu srada Allah'n yardm yetimi ve Zemzem

kuyusunun yerinden su fkrmt. te onun hatras iin bu iki tepe arasnda komak,
haccn ibadetleri arasna konulmutur.

Bu koma, Allah'n yardmnn insanlara yetieceinin bir simgesidir.

Bakara: 2/168.
Buhar, Hac 79, Ebvbu'l-Umra 10, Tefsiru Sure-i Bakara 21, Tefsin Sure-i Necin 3; Ebu Dvud, Mensik 55,
1901; Tirmiz, Tefsiru Sure-i Bakara 12, 2965; Nes, Mensik 168; bn Mce, Mensik 43, 2986; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 6/144, 162, 163, 227.
360[360] Bakara: 2/168.
361[361] Buhri, Hac 80, Tefsiru Sure-l Bakara 21; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 3, 2966.
358[358]
359[359]

Safa ile Merve arasnda komak, Mliki ve afi mezheplerine gre farz iken, Hanefilere
gre vaciptir.

44- Safa ile Merve Arasndaki Sayin Tekrarlanmamas

1170- Cbir b. Abdullah (r.a) tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) ile sahabileri, Safa ile Merve tepeleri arasnda br sa'ydan baka sa'y
yapmazlard. 362[362]
Aklama:

Kran Hacc'na niyet etmek suretiyle ihrama giren kimse iin bir tavaf ve bir sa'y yeterlidir. Cumhurun gr budur.

Hanefilere gre ise bir tavaf ve bir sa'y yeterli deildir. nk Kran Hacc'na niyetlenen
kimsenin, iki tavaf ve iki sa'y yapmas gerekir. Bir tavaf ile bir sa'y umre iin ve dier bir

tavaf ile bir sa'y ise hac iindir. Bu gr; Ebu Bekr, mer, Ali ve Abdullah bn
Mes'ud'dan rivayet olunmutur.

45- Telbiyeyi, Kurban Bayram Gn Akabe Cemresinde Ta Atmaya Balayncaya

Kadar Devam Ettirmenin Mstehab Olmas

1171- Abdullah bn Abbs'n azadls Kureyb yoluyla sme b. Zeyd (r.a)'tan rivayet
edilmitir:

362[362] Buhar, Hac 80; Ebu Dvud, Menasik 53, 1895; Tirmiz, Hac 102, 947; Nes, Menasik 144; bn Mce, Menasik
39, 2973; Ahmed b. Hanbcl, Msed, 3/317, 387.

Arafat'tan ekilirken Resulullah (s.a.v.)'in terkisine binmitim. Resulullah (s.a.v.),

Mzdelife yaknnda sola doru giden da yoluna varnca devesini kertip kk

abdestini yapt. Sonra geldi. Ben, ona, abdest suyu dktm. Hafife bir ekilde abdest
ald. Sonra da:

Ey Allah'n resul! Haydi namaza dedim. Resulullah (s.a.v.):

Namaz, ilerde klnacaktr buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.) hayvanna binip Mzdelife'ye geldi. Namaz (orada) kld.
Sonra Resulullah (s.a.v.), Mzdelife sabah terkisine Fadl b. Abbas' bindirdi. 363[363]
1172- Abdullah bn Abbs yoluyla FadI (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Akabe cemresinde talar alncaya kadar telbiyeye devam etti.
364[364]

Aklama:

Hac adaynn Akabe cemresini talayncaya kadar telbiyeye devam etmesi gerekir.
mam afi iie mam Ahmed, bu grtedir.

Hanefiler ile bir rivayette mam afi'ye gre; frad Hacc ile Temett yada Kran Hacc

yapan bir hac aday, bayramn birinci gn Akabe cemresine kadar ilk ta att andan
itibaren telbiyeyi keser. nk Abdullah bn Mes'ud'dan gelen bir hadiste:

Ben, Peygamber (s.a.v.)'in telbiyesini takip ettim. Akabe cemresine ilk ta atncaya
kadar telbiyeye devam etti buyurulmaktadr.

363[363]
364[364]

Buhr, Hac 93.

Buhr, Hac 93.

46- Arefe Gn Arafat'tan Mina'ya Giderken Telbiye Ve Tekbir Getirilmesi

1173- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte sabahleyin Mina'dan Arafat'a hareket ettik. Bazmz
telbiye getiriyor, bazmz da tekbir getiriyordu. 365[365]

1174- Muhammed b. Ebi Bekr es-Sekaf'den rivayet edilmitir:

Muhammed b. Ebi Bekr ile Enes b. Mlik, birlikte Mina'dan Arafat'a doru giderken,

Muhammed b. Ebi Bekr, Enes'e:

Bugnde Resulullal (s.a.v.)ie birlikte bulunduunuz zamanlarda ne yapardnz? diye

sordu. Enes b. Mlik:

Telbiye getirenler telbiye getirir, ona bir ey denilmez. Tekbir getirenler de tekbir
getirir, ona bir ey denilmez diye cevap verdi. 366[366]

Yani haclarn br ksm tehlil getirirken dier bir ksm da tekbir getirmitir. Sahabiler
bu hususta Resulullah (s.a.v.)'e uymulardr.
Telbiye: Lebbeyk duasn okumaktr.

Telbiye, haclarn ihrama girmesiyle balar ve ihramdan kma zamanna kadar ska
sylenilen bir zikirdir. zellikle de Arafat'a karken haclar ska telbiye getirirler.

Tekbir: Allahu Ekber Allahu Ekber, L ilahe illallah vallhu Ekber, Allahu Ekber ve
lillhi't-Hamd demektir.

365[365]
366[366]

Ebu Dvud, Menasik 27, 1816; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/22; bn Huzeyme, Sahih, 2805.
Buhr, ydeyn 12, Hac 86; Nes, Menasik 192; bn Mce, Menasik 53, 3008; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/110.

47- Arafat'tan Mzdelife'ye Dn Ve O Gece Akam Namaz ile Yats Namazn

Mzdelife'de Beraberce Klmann Mstehab Olmas

1175- sme b. Zeyd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resuluah (s.a.v.) Arafat'tan hareket edip Mzdelife'den nceki da yoluna vard

zaman hayvanndan inip kk abdestini yapt. Sonra abdest ald. Fakat abdesti
mkemmel bir ekilde almad. Ona:

Namaza buyurun! dedim. Resulullah (s.a.v.):

Namaz ilerdedir buyurup hayvanna bindi.

Mzdelife'ye gelince, hayvanndan inip abdest ald. Bu defa mkemmel bir abdest ald.
Sonra namaz iin kamet getirildi. Akam namazn kldrd. Sonra herkes hayvann
yerine yatrd. Sonra yats namaz iin kamet getirildi. Resulullah (s.a.v.) yats namazn
da kld. Bu iki namazn arasnda baka bir namaz klmad.

367[367]

1176- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), terkisinde sme olduu halde Arafat'tan dnmt. sme:

Resulullah (s.a.v.), Mzdelife'ye gelinceye kadar Arafat'taki hali zere yrmeye devam
etti dedi. 368[368]

1177- Ebu Eyyb (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ebu Eyyb, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Veda haccnda akam namaz ile yats namazn
Mzdelife'de birlikte klmt. 369[369]
367[367]

5/208.

368[368]
369[369]

Buhar, Vud 6, 35, Hac 93, 95; Ebu Dvud, Menasik 63, 1925; Nes, Menasik 206; Ahmed b. Hanbel, Msned,

Buhr, Hac 22.

Buhr, Hac 96.

1178- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Mzdelife'de akam namaz ile yats namazn birletirerek kld. kisi
arasnda nafile namaz yoktu. Akam namazn rekat ve yats namazn da drt rekat

kld.

Bundan sonra Abdullah bn mer'de, Yce Allah'a kavuuncaya kadar Mzdelife'de bu

iki namaz bu ekilde kld.

Bir rivayette ise u ilave yer almaktadr: Bu iki namaz, bir kametle kld. 370[370]
48- Mzdelife'de Bayram Gn Sabah Namazn Erken Klmann Mstehab Olmas

1179- Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, iki namaz hari, Resulullah (s.a.u)'in vaktinden baka zamanda namaz kldn
grmedim. Bunlar;

1- Mzdelife'deki akam namaz ile yats namaz.

2- Bir de, o gn sabah namazn da Mzdelife'de allagelen vaktinden nce

kldrd.371[371]

49- Mzdelife'den Mina'ya Dnerken Kadnlar ile Dier Zayf Kimselerin

zdihamdan Dolay (Herkesten) nce Gnderilmesinin Ve Dierlerinin De,
Mzdeli Fe'de Sabah Namazn Klncaya Kadar Beklemelerinin Mstehab Olmas

Buhar, Taksiru's-Salat 6, Hac 96; Ebu Dvud, Menasik 64, 1930, 1931, 1932; Tirmiz, Hac 56, 888; Nes, Salat
20, Ezan 19, 20, Mevakit 49, Menasik 207.
371[371] Buhri, Hac 97, 99; Ebu Dvud, Menasik 64, 1934; Nes, Mevakit 49, Menasik 201, 207, 210; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 1/384, 326, 434.
370[370]

1180- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

evde, Mzdelife gecesi, Resulullah (s.a.v.)'in hareketinden ve insanlarn izdihamndan

nce kendisinin Mina'ya gnderilmesi hususunda Resulullah (s.a.v.)'den izin istedi. nk
evde, iri yapl ar bir kadnd. Resulullah (s.a.v.)'de ona izin verdi. Bunun zerine evde,
Resulullah (s.a.v.)'in hareketinden nce Mina'ya doru yola kt. Resulullah (s.a.v.) ise bizi
yannda alkoydu. Nihayet sabahladk. Sonra onunla birlikte Mina'ya hareket ettik.
Sevde'nin Resulullah (s.a.v.)'den izin istedii gibi izin istemi olup da onun izniyle Mina'ya
herkesten nce hareket etmem, beni sevindirecek herhangi bir eyden daha sevimli
olurdu. 372[372]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.), Kurban bayram gecesi Mzdelife'de iken kalabala tahamml ol-

mayan kadnlara, ocuklara, acizlere, zayflara ve yallara ortaln aarmasn

beklemeden Mzdelife'den Mina'ya S'dip sabah namazn orada klmalarna ve halk,

Akabe'ye ylmadan nce gidip orada gne doduktan sonra Akabe cemresine rahata
ta atmalarna izin vermitir.

Hz. ie'de, yolda halkn izdihamndan zahmet ektii iin Keke Sevdenin yapt gibi
ben de Mina'ya nden hareket etseydim1 tarznda temenni etmitir.

1181- Esm'nn azadls Abdullah'tan rivayet edilmitir: "Esma', Mzdelife alanndayken

bana:

Ay gzden kayboldu mu? diye sordu. Ben de;

Hayr, henz batmad diye cevap verdim.

Bunun zerine bir mddet/saat daha namaz kld. Sonra yine:

Buhar, Hac 98; Ebu Ovud, Mensik 65, 1939, 1940; Tirmiz, Hac 58, 892, 893; Nesi, Mensik 208; bn Mce,
Mensik 63, 3026; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/272.

372[372]

Evladm! Ay gzden kayboldu mu? dedi. Ben de:

Evet, batt dedim. Esma:
Beni gtr dedi.

Bunun zerine beraberce yola koyulduk. Nihayet cemre talarn att, sonra Mina'daki
konaklad yerde sabah namazn kld. Ona:

Ey anneciim! Galiba biz meru vaktinden nce gecenin sonundaki alacakaranlk iinde
geldik' dedim. Bana:

Hayr, evladm! Peygamber (s.a.v.) byle durumlarda kadnlara izin verdi dedi. 373[373]
1182- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), beni, Mzdelife'den yknn ierisinde veya zayf kimselerin yanna
gnderdi. 374[374]

1183- Salim b. Abdullah'tan rivayet edilmitir:

Abdullah bn mer, ailesinin zayf olanlarn Mina'ya nden gnderir, geri kalanlarla
birlikte Mzdelife'deki Me'ar-i Harem'de geceleyin vakfeye dururdu. Burada akllarna
gelen dualarla Allah' zikrederlerdi. Sonra imam/-ynetici gelip vakfeye durmadan ve
oradan ayrlmadan nce oradan ayrlrlard. Cemaatin bazs Mina'ya sabah namazndan

nce ve bazs da (sabah namazndan) sonra varrd. Oraya vardklarnda cemreleri

talarlard. Abdullah bn mer;

Resulullah (s.a.v.), byle nde gidenler hakknda ruhsat verdi dedi. 375[375]

Buhr, Hac 98; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/347, 351; bn Huzeyme, Sahih, 2884.
Buhr, Cenaiz 80, Hac 98, Cezau's-Sayd 25; Ebu Dvud, Mensik 65, 1939; Nes, Menasik 208.
375[375] Buhr, Hac 98; bn Huzeyme, Sahih, 2871, 2883.
373[373]
374[374]

50- Akabe Cemresinde Talar Vadinin iinden Atmak, Mekke'yi Sol Tarafna
Almak Ve Her Ta Atarken Tekbir Getirmek

1184- Abdurrahman b. Yezd'den rivayet edilmitir:

Abdullah bn Mes'ud, Akabe cemresinde vadinin iinden yedi ufak ta att. Her ta
atarken tekbir getiriyordu. Ona:

Baz kimseler talar vadinin st tarafndan atyorlar denildi. Bunun zerine Abdullah
bn Mes'ud:

Kendisinden baka ilah olmayan Allah'a yemin ederim ki, buras zerine hac ibadetinin
byk bir ksmn ieren Bakara suresi indirilen zatn ta att yerdir dedi. 376[376]
Aklama:

Cemrelere ta atma, bayramn birinci gn balanr. ilk nce Akabe cemresinden 7 ta

atlr, ikinci, nc ve drdnc gn, her cemreye birden 21 tane ta atlr. Bylece
toplam say, 70'e ular.

Akabe cemresine ta atlrken Kabe sola ve Mina vadisi ise saa alnmaldr. Halifeler ile
mam Mlik, bu grtedir.

Akabe, Mekke'ye 2 mil uzaklkta bir tepedir. Buras, Akabe bey'atnn yapld yerdir.

Buhari, Hac 135, 136; Ebu Dvud, Menasik 77, 1974; Tirmiz, Hac 64, 901; Nes, Menasik 226; bn Mce,
Menasik 64, 3030; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/422, 427, 430, 456, 458.

376[376]

51- Bayram Gn Akabe Cemresinde Hayvan zerinde Ta Atmann Mustehab

Olmas Ve Peygamber (s.a.v.)'in
Hac badetlerini Almalsnz Hadisinin Mahiyeti

1185- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'i kurban bayram gn hayvannn zerinde ta atarken ve;

Hac ibadetlerini almalsnz. nk bilmiyorum, belki bu haccimdan sonra bir daha

haccedemem buyururken iittim. 377[377]
Aklama:

Hac ibadetlerini almalsnz sznden maksat; hac ibadetlerini, sz ve fiil olarak nasl

yapmsam sizin de bunlar ayn ekilde yapmanz meru olmutur. Bunlar benden
grdnz gibi belleyin ve bakalarna da retin demektir.
1186- mm'I-Husayn'dan rivayet edilmitir:

Ben, Veda haccnda Resulllah (s.a.v.)'Ie birlikte hac yaptm. Onu, Akabe Cemre'sinde ta

atarken ve oradan ayrlrken hep devesinin zerinde grdm. Beraberinde Bill ile
sme de vard. Biri devesini(n yularn tutmu gtryor, dieri de Resulullah (s.a.v.)'i

gneten korumak iin elbisesini onun bana kaldryordu. Resulullah (s.a.v.) (orada)
birok szler syledi. Sonra da onu:

Eer size organ kesilmi bir kle emir tayin edilir de sizi Allah'n kitab ile ynetirse

Ebu Dvud, Mensik 77, 1970; Nes, Menasik 220; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/301, 318, 332, 337, 367, 378;
bn Huzeyme, Sahih, 2877.

377[377]

mutlaka onu dinleyin ve ona itaat edin! buyururken iittim. 378[378]

52- Cemre Talarnn Fiske Kadar Olmasnn Mste-Hab Grlmesi

1187- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Peygamber (s.a.v.)'i, cemrede fiske ta kadar talar atarken grdm. 379[379]
Aklama:

Cemre kelimesi, szlkte; ate koru, kz, kk akl ta gibi anlamlara gelir. Burada
ise haccn artlarndan olan cemre ve cemrelerin atld yer anlamndadr.

Akabe, ilk ve orta diye cemre vardr. Cemrelerin de, Mina'dadr. Akabe byk
cemre, kurban kesme gn talanr. Bu, Mzdelife'den Mina'ya gelindiinde yaplr.
ilk ve orta cemreler, Hayf mescidinin yukarsndadr.

Cemrelere ta atlrken, Allah'a hamd ve sena edilir, tekbir ve tahlil getirilir. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e Salt ve selam okunur. Ayrca arzu edilen baka dualarda okunur. Du
edilirken, eller havaya kaldrlr.

53- Ta Atmann Mstehab Vakti

1188. Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

378[378] Ebu Duud, Mensik 34, 1834; Nes, ydeyn 17; bn Mce, Cihad 39, 2861; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/69,
5/381, 6/402, 403.
379[379] Tirmiz, Hac 61, 897; Nes, Menasik 226; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/313, 319, 356, 371.

Resulullah (s.a.v.), kurban bayramnn birinci gn kuluk vaktinde cemreye ta att.

Bundan sonraki (gnler) de ise gnein tam tepe noktasndan bat tarafna doru
kaymasndan sonra yapt. 380[380]

54- Cemre Talarnn Yedi Tane Olmas

1189- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Byk abdest srasnda tala temizlenmek tek, cemre talar tek, Safa ile Merve arasnda
yaplan sa'y tek ve tavaf tektir. Sizden birisi byk abdest srasnda tala temizlenmek
istedii zaman tek adet talarla temizlensin. 381[381]
Aklama: Cemrelerdeki tek, yedier yedier; tavaftaki tek, yedi; sa'ydeki tek yine yedi,
tala silinmekteki tek ise tr.

55- Sa Kestirmenin, Sa Ksaltmaya Tercih Edilmesi Ve Sa Ksaltmann Da Caiz

Olmas

1190- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.);

Allahm! Salarn tamamen kestirenlere merhamet eyle! buyurdu. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Salarn ksaltanlara da dediler. Resulullah (s.a.v.):

Allahm! Salarn tamamen kestirenlere merhamet eyle! buyurdu. Sahabiler yine:

Ey Allah'n resul! Salarn ksaltanlara da dediler. Resulullah (s.a.v.):

Ebu Dvud, Mensik 77, 1971; Tirmiz, Hac 59, 894; Nesi, Menasik 221; bn Mce, Menasik 75, 3053; Ahmed b.
Hanbel, Musned, 3/312, 319, 399.
381[381] Beyhak, Snemi'1-Kbr, 5/90.
380[380]

Salarn ksaltanlara da merhamet eyle! buyurdu. 382[382]

1191- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Veda haccnda ban tamamen tra ettirmitir. 383[383]

56- Kurban Bayram Gn nce Cemreye Ta Atma, Sonra Kurban Kesme, Sonra
Tra Olma Ve Trata Da Tra Olann Bann Sa Tarafndan Balamann Snnet
Olmas

1192- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), cemrede talarn att, kurbann keserek tra olduu zaman nce
bann sa tarafn berbere uzatt. O da, onu tra etti. Sonra Ensar'dan Ebu Talha'y
arp bu salar ona verdi. Sonra bann sol tarafn berbere uzatp:

Tra et! buyurdu. Bunun zerine berber, bann o tarafn da tra etti. Resulullah
(s.a.v.), bu salar Ebu Talha'ya verip:

Bunlar, halk arasnda paylatr! buyurdu. 384[384]

57- Kurban Kesmeden Tra Olan Yada Cemreye Ta Atmadan Kurban Kesen
Kimselerin Durumu

1193- Abdullah bn Amr bnu'1-As (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Buhr, Hac 127; Ebu Dvud, Menasik 78, 1979; Tirmiz, Hac 74, 913; bn Mce, Menasik 71, 3044; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/16, 34, 79, 119, 138, 141, 151.
383[383] Buhr, Hac 127; Ebu Dvud, Menasik 78, 1980; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/88, 128.
384[384] Buhar, Vud' 33; Ebu Dvud, Mcnasik 78, 1981, 1982; Tirmiz, Hac 73, 912; Ahmed b. Hanbel. Msncd, 3/111,
214, 256.
382[382]

Resulullah (s.a.v.)'i kendisine sorulan sorular ile ilgili yle buyurduunu iittim:
O, Nahr Kurban bayram gn cemrede dururken yanna bir adam gelip:

Ey Allah'n resul! Ben, cemreye ta atmadan nce tra oldum dedi. Resulullah (s.a.v.):
Talarn at, zarar yok buyurdu. Bir bakas daha gelip:

Ben, cemreye ta atmadan nce Beytullah'a gidip ifaza ziyaret tavaf yaptm dedi.
Resulullah (s.a.v.):

Talarn at, zarar yok buyurdu. O gn kendisine bir ey sorulup da:

Yapn, zarar yok demekten baka bir ey sylediini grmedim. 385[385]

Aklama:

Konu ile ilgili bu rivayetler, gz nnde bulundurulduunda konumuzu tekil eden bu

hadiste drt meselenin sz konusu ediidii,anlailmaktadir:

1- Bayramn birinci gn yanlilkl'kurban kesmeden tra olmak.

2- Akabe cemresine talan atmadan kurban kesmek.
3- Talar atmadan nce tra olmak.

4- Talan atmadan ncelfaza tavafn yapmak.

Bilindii gibi hac ile ilgili bu fiillerin sras yledir:

a- Bayramn birinci gn nce Akabe cemresine yedi ta atlr.

b- Sonra kurban kesilir.

c- Kurban sonra tar olunarak ihramdan klm olunur, daha sonra da Mekke'ye gidilip

385[385] Buhr, lm 23, Hac 131; Ebu Dvud, Menste 87, 2014; Tirmiz, Hac 76, 916; Nes, Snen'l-Kbr, Mensik
2/446, 4106, 4107, 2/447, 4108, 4109; bn Mce, Mensik 74, 3051, Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/159, 160, 202.

ifaza tavaf yaplr.

Grlyor ki, Resulullah (s.a.v.)'e yneltilen btn sorular bu srann bozulmasyla ilgilidir. Hz. Peygamber (s.a.v.), bu sorularn hepsine olumlu cevap vermi, hepsine de Bu

sray bozduundan dolay bu amellere bir noksanlk gelmedii bu yzden herhangi bir
ceza da lazm gelmez anlamnda Zarar yok buyurmutur.

Hadiste sz konusu edilen btn bu fiiller, bayramn birinci gnne aittir. Bu fiilleri
yaparken aralarndaki sraya uygun olarak yapmak, mam Ebu Yusuf, mam Muhammed,

mam afi ile mam Ahmed'e gre snnettir. Terkinden dolay fidye lazm gelmezse de
kmseyerek terk etmek gnahkar olur.

Alimlerin byk ounluuna gre ise, bu sray terk etmekte herhangi bir saknca

yoktur. nk bu sray terk eden kimse, gnahkar olmad gibi kendisine herhangi bir
kefaret de gerekmez.

Ziyaret Tavaf, farz olup haccn bir rkndr. Bu tavaf yaplmadka, hac tamam olmaz.
1194- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'e; kurban kesmek, tra olmak, eytan talama ve bu hususlar nce
yada sonra yapma hususunda sorular soruldu. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):
Zarar yok buyurdu. 386[386]

58- Ziyaret Tavafnn Bayramn (Birinci) Gn Yapmann Mstehab Olmas

1195- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Kurban bayramnn birinci gn ziyaret tavaf yapt, sonra dnp
le namazn Mina'da kld. 387[387]
386[386]
387[387]

Bthr, Hac 130; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/258, 269.

Ebu Dvud, Menasik 82, 1998; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/34.

1196- Abdulaziz b. Rufey'den rivayet edilmitir:

Enes b. Mlik'e soru sorup:

Bana, Resulullah (s.a.v.)'den aklnda tuttuun bir eyi haber ver: Resulullah (s.a.v.),
Terviye Zilhicce aynn S. gn le namazn nerede kld? dedim. Enes:
Mina'da 7 diye cevap verdi. Sonra:

Resulullah {s.a.v.), Mina'dan dn Zilhicce aynn on nc gn ikindi namazn

nerede kld? dedim. Enes:
btan da deyip sonra da:

Amirlerin ne yapyorsa sen de onu yap! dedi. 388[388]

59- Mina'dan Dn Gn Muhassab'e nip Orada Namaz Klmann Mstehab
Olmas

1197- Nfi'den rivayet edilmitir:

Abdullah bn mer, Muhassab'a inmeyi snnet kabul eder, Mina'dan dn Zilhicce

aynn on nc gn le namazn Muhassab'de klard.
Nfi' der ki:

Resulullah (s.a.v.) ve ondan sonra Raid halifeler de Muhassab'e inmilerdir. 389[389]

Buhr, Hac 83; Ebu Dvud, Menasik 58, 1912; Tirmiz, Hac 116, 964; Nes, Menasik 190; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 3/100.
389[389] Tirmiz, Hac 81, 921; bn Mce, Menasik 81, 3069; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/89, 238.
388[388]

Muhassab:

Hicun ile Nur da arasnda bulunan ve Mekke mezarlna kadar uzanan geni bir

deredir. Bu saha, Mina ile Mekke arasnda yer alr. Buraya Ebtah, Bahta, Hasba ve Hayfi
Beni Kinane gibi isimler de verilmitir.

1198- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ebtah'a inmek snnet deildir. Resulullah (s.a.v.)'in oraya inmesi Medine'den dnerken
yola kmak iin daha kolayna geldiindendir. 390[390]

1199- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Muhassab'ta kalmak, hac ibadetinden deildir. Buras sadece Resulullah (s.a.v.)'in

konaklad bir yerdir. 391[391]

1200- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Mekke'ye girmeden nce Mina'da bulunduumuz srada Resulullah (s.a.v.), bize:

Yarn konaklayacamz yer, inallah Kinne oullarnn, kfr zere Kurey'le

szletikleri yurtlar olacaktr buyurdu.
Hadisin ravisi Zhr der ki:

Sz konusu Kinne ile Kurey arasndaki szleme, Haim oullar ile Muttalib
oullan'na kar Resulullah (s.a.v.)'i kendilerine teslim edene kadar onlarla evlenmemek
ve al veri yapmamak zere yazl anlama yapmalardr.

390[390] Buhr, Hac 147; Ebu Dvud, Mensik 86, 2008; Tirmiz, Hac 82, 923; bn Mce, Menasik 81, 3067; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 6/41, 190, 207, 230.
391[391] Buhar, Hac 147; Tirmiz, Hac 81, 922; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/221.

Kinne oullarnn yurtlaryla kast edilen, Mekke'nin yukarsndaki Mina yolu zerinde
bulunan, Muhassab'tr. 392[392]

60- Terik Gnlerinde Birka Gece Mina'da Kalmann Vacip Olmas Ve Haclara Su
Datma Vazifesi Grenler iin Bunun Terkine zin Verilmesi

1201- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Abbs b. Abdulmuttalib, haclara su datmak maksadyla Mina gecelerinde Mekke'de

kalmak zere Resulullah (s.a.v.)'den izin istedi. O da, ona izin verdi. 393[393]

61- Kurbanlk Hayvanlarn Etlerini, Derilerini Ve ullarn Sadaka Olarak Vermek

1202- Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), Ali'ye; kurbanlk develerine bakmasn, btn develerinin etlerini,

derilerini ve ullarna fakirlere datmasn, bunlardan kasaplk hakk olarak bir ey
vermemesini emretti. 394[394]

62- Kurbanda Ortaklk Ve Srla Deveden Herbiri Nin Yedi Kiiye Yeterli Olmas

1203- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Hudeybiye ylnda Resulullah (s.a.v.)'le birlikte yedi kii iin bir deve ve yine yedi kii
Buhfir, Hac 45; Ebu Dvud, Mensik 86, 2011; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/237, 263, 353, 540.
Buhr, Hac 75; Ebu Dvud, Mensik 74, 1959; bn Mce, Menasik 80, 3065; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/19,
22, 28, 88.
394[394] Buhr, Hac 113; Ebu Dvud, Mensik 77, 1769; bn Mce, Menasik 97, 3099; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/79,
123, 132, 143, 154, 159.
392[392]
393[393]

iin bir sr kurban ettik. 395[395]

1204- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le umreyle birlikte temett hacc yaptk. Bir sr yedi namna
kesip onda ortak olurduk. 396[396]

1205- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), hanmlar namna kurban kesti.

63- Develerin Bal Olarak Ayakta Boazlanmas

1206- Ziyd b. Cbeyr'den rivayet edilmitir:

Abdullah bn mer, Mina'da kurbanlk devesini yere yatrp kurban kesen bir adamn
yanma varp ona:

Deveyi kaldrp onu ayakta ve aya bal olarak kes. Devenin bu ekilde boazlanmas,
Peygamberimiz (s.a.v.)'in snnetidir dedi. 397[397]
Aklama:

Devenin ayakta bal olarak kesilmesinden maksat, sol n ayann iple balandktan
sonra boazlanmasdir. Sr ile koyunu yatrarak kesmek ve ayan balayarak sa

395[395] Ebu Dvud, Dahy 7, 2809; Tirmizi, Hac 66, 904, Edh 8, 1502; bn Mce, Edhi 5, 3132: Ahmed b. Hanbel,
Msned, 3/293, 301, 378.
396[396] Ebu Dvud, Dahy 7, 2807, 2808; Nes, Dehya 16; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/304, 318, 363
397[397] Buhr, Hac 118; Ebu Dvud, Menasik 20, 1768; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/3, 86, 139.

arka ayan serbest brakmak mstehabtr.

64- Bizzat Gitmek stemeyen Kimseye, Hareme Kurbanlk Gndermesinin Ve
Kurbanla Nian Takarak Nian plerini rmenin Mstehab Olmas, Kurbanlk
Gnderen Kimsenin hraml Saylmamas Ve Bununla O Kimseye hramn Haram
Kld Hibir eyin Haram Olmamas

1207- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Biz, Beytullah'a gnderilecek kurbanlk koyunlarn boyunlarna gerdanlk takardk. Sonra

da onlar Beytullah'a gnderirdik. Resulullah (s.a.v.) ise, gnderdii bu kurbanlklardan
dolay kendisine hibir ey haram olmayarak ihramsz halde aramzda bulunurdu. 398[398]

Aklama:

Beytullah'a gnderilen hayvann boynuna kurbanlk olduunu gsteren bir nian

takmaya Takld denir. Hayvann boynuna alamet olmak zere; bklm ip, deri
paras gibi bir tasma takmak, alimlerin byk ounluuna gre snnettir. Yalnz
niann, naln gibi kk ba hayvanlara zor gelecek ve onlar zayflatacak derecede ar
bir tasma olmamasna dikkat etmek gerekir.

Hanefilere gre; koyun, hedy kurban olur. Fakat boynuna tasma taklamaz nk
mslman toplumu arasnda byle bir uygulama grlmemitir. Eer Peygamber
(s.a.v.)'in byle bir uygulamas olsayd, mslmanlar onu terk etmezlerdi.

Ayrca Beytuah'a gnderilen kurbanlk koyun, hac ve umre ile ilgili bir koyun deildir.
Resulullah (s.a.v.)'in, bu kurbanl gnderdikten sonra orada ihrama girmeden kalm

olmas, bu kurbanlk koyunlarn hac veya umre ile ilgili olarak Beytullah'a gnderilen bir

398[398] Buhr, Hac 107, 109, 110, Veklet 14, Edh 15; Ebu Dvud, Mensik 14, 1755, 1757, 1758, 1759; Tinniz, Hac
69, 908, 70, 909; Nes, Mensik 65, 66, 68, 69; bn Mce, Mensik 94, 3094, 3095, 95, 3096; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 6/30, 41, 42, 78, 82, 85, 90, 110.

kurbanlk olmadn gsterir. Bunun aksini ifade eden hibir rivayete rastlamak
mmkn deildir.

Resulullah (s.a.v.), bu kurbanlklarn, hicretin 9. ylnda Hz. Ebu Bekr ile birlikte Beytullah'a gndermitir.

Sahabenin byk ounluu, mam Mlik, mam afi, mam Ahmed ve Hanefilere gre;

Hac yapmak niyetinde olmayan bir kimsenin, Beytullah'a kurbanlk gnderip te

memleketinde kalan bir kimseye, elbiselerinden soyunmas ve ihrama giren bir kimseye

yasak olan hareketlerden kanmas gerekmez, ancak hac ve umre iin ihrama girdii
zaman bu yasaklara uymas lazm gelir. Hatta Hanefi alimlerinden Tahv (. 321/933),
bu grteki ilim adamlarnn dayandklar delilleri gstermek iin bu hadisi 18 senedle
rivayet etmitir.

Hanefilere gre; Beytullah'a kurbanlk gnderen bir kimsenin ihrama girmi saylabilmesi iin u artn bulunmas gerekir:

1- Hac veya umre ibadeti iin niyet etmi olmak.

2- Kurbanlkla birlikte hac iin yola km olmak,

3- Kurbanln boynuna gerdanlk takmak.

Ksacas, bir kimse, sadece Beytullah'a kurbanlk gndermekle ihrama girmi saylmaz.

Yine bir kimsenin, kurbanln kendi memleketinde iken iaretlemesi ve boynuna ger-

danlk takmas mstehabtr. Ancak hac veya umre yapmak isteyen kimsenin, kurbanl
aretlemeyi ve boynuna gerdanlk takmay, mikat'e kadar ertelemesi mstehabtr.

65- htiyac Olan Kimsenin Kurbanlk Olarak Gnderilen Deveye Binmesinin Caiz
Olmas

1208- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Kabe'ye doru kurbanlk devesini nne katm srp gtren bir

adam grp ona:

Deveye bin! dedi. Adam:

Ey Allah'n resul! Bu deve, kurbanlktr dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), ikinci
yada nc defa da:

Yazklar olsun sana! Bin u deveye buyurdu. 399[399]

Aklama:

Kurbanlk deve veya sra zarar vermiyorsa onlara binmek caizdir. Binmeye htiya du-

yuisa da duyulmasa da fark etmez. Yalnz Hanefilere gre zaruret yoksa kurbanlk
hayvana binilmez.

1209- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Cbir b. Abdullah'a, kurbanlk hayvana binilip binilemeyecei soruldu. Oda:

Ben, Peygamber (s.a.v.)'i:

Zorda kaldn zaman srtna binecein baka bir hayvan buluncaya kadar kurbanlk
hayvana ma'ruf bir ekilde bin' buyururken iittim. 400[400]
Aklama:

Ma'ruf bir ekilde binmekten maksat, hayvana eziyet vermeyerek onu ho tutmaktr.
Buhar, Hac 103, 112, Vesy 12, Edeb 95; Ebu Dvud, Mensik 17, 1760; Nes. Mensik 74; bn Mce, Mensik
100, 3103; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 2/254, 481, 487.
400[400] Ebu Dvud, Mensik 42, 1861; Nes, Mensik 76; Ahmecl b. Hanbel, Msned, 3/317, 324, 325, 348.
399[399]

66- Kurban Hayvanlk Yolda Giderken Sakatlandnda Ne Yaplmas Gerektii

Meselesi

1210- Zeyb Eb Kabsa (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), kurbanlk

develeri, Zeyb'le birlikte gnderir, sonra da ona:

Bu kurbanlk develerden yolda yrmekten aciz kalp leceinden endie edersen, hemen
onu boazla. Sonra boynundaki nian nalmm kanna bulatr. Sonra da bu kanl na'l ile
hrgcnn yan tarafn damgala. Onun etinden sen ve yol arkadalarndan hibirisi
yemesin' emrini verirdi. 401[401]

Aklama:

Mekke'ye gtrlen kurbanlk yryemeyip yolda kalrsa onu keserek etini fakirlere da-

tmak gerekir. Sahibi ile yol arkadaian onu keserek yiyemezler. Bu yasaklamann
sebebi de, baz kimselerin bu tr hayvanlar zamanndan nce yorup onlar kesmeleri ve
yolculuk annda onlar yemeleri olasln nlemektir.

67- Veda Tavafnn, Hayzl Kadnlar Dnda Herkese Vacip Olmas

1211- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Halka, veda tavaf yaplmas iin son varacaklar yerin Kabe olduu emredildi. Sadece
hayzl kadna veda tavafn yapmamas konusunda izin verildi.402[402]
401[401]
402[402]

bn Mce, Mensik 101, 3105; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/225; bn Huzeyme, Sahih, 2578.
Buhar, Hayz 27, Hac 144, 145; bn Huzeyme, Sahih, 2999.

1212- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Safiyye bint. Huyey, ziyaret tavaf yaptktan sonra hayz grd. Ben onun hayz olduunu
Resulullah (s.a.v.)'e bildirdim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.);
O, bizi yolumuzdan alkoyacak m? dye sordu. Ben de:

Ey Allah'n resul! O, ziyaret tavafn yapm ve Kabe'yi tavaf etmitir. Ziyaret tavafnn
ardndan hayz olmu dedi. Resulullah (s.a.v.):
yleyse yola ksn buyurdu. 403[403]
Aklama:

Bu olay, Mekke'den Medine'ye dnlecei srada meydana gelmiti.

faza ziyaret tavaf, haccn rkunlanndandr. Bu tavafn sahih olabilmesi iin, temiz ofma
hali arttr. faza tavafn yapmadan hayz gren bir kadn, temizlenip de ifaza tavafn

yapmadka memleketine dnemez. Vasta sahiplerinin, bu durumda kalan kadnlar iin

yolculuu ertelemeleri zerlerine vacip deilse de byle bir iyilii esirgemeleri uygun bir
davran deildir.

68- Hac Olan ile Hac Olmayan Kimsenin, Kabe'ye Girip iinde Namaz Klmasnn
Ve Kabe'nin Her Tarafnda Dua Etmesinin Mstehab Olmas

1213- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), beraberinde sme, Bilal ve Kabe'nin hizmetisi Osman b. Talha

Buhar, Hayz 27, Hac 129, 145, Meaz 77; Ebu Dvud, Menasik 84, 2003; Tirmiz, Hac 99, 943; Nes, Hayz 23;
bn Mace, Menasik 83 3072, 3073, Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/164, 202, 207.

403[403]

olduu halde Kabe'ye girip Kabe'nin kapsn kapad. Sonra orada bir mddet kald.
Abdullah bn mer der ki: Bilal kt zaman ona:

Resulullah (s.a.v.) ierde ne yapt? diye sordum. O da.

ki direk soluna, bir direk sana ve direk de arkasna ald. O zaman Kabe alt direk
zerinde idi- Sonra da namaz kld diye cevap verdi. 404[404]
Aklama:

Kabe, mavi talardan yaplm 15 metre yksekliinde, Mescid-i Haramn'n ortasnda,

kuzey cephesi 10 metre, bat cephesi 12 metre, gney cephesi 16 metre, dou cephesi 11
metre uzunluunda kp seklinde bir binadr.

Kur'an'n fadesine gre; yeryznde insanlar iin yaplm ilk bina Kabe'dir. Kabe'nin

ina tarihi ile lgili pek ok rivayetler vardr. Kur'an- Kerim'de, Kabe'yi ina edenlerin;
Hz. brahim ile olu smail olduu belirtilmektedir. 405[405]

Resulllah (s.a.v.) Kabe'ye girerken yanna ok sevdii Zeyd'in olu olduu iin same'y,
mezzini olduu iin Bilal', Kabe'nin hizmetisi olduu iin Osman b. Talha'y almtr.

Kabe'nin iine girdikten sonra kapy zerlerine kapatmalarnn hikmeti; izdiham nlemek yada kalblerinin skunet bulup tam bir huuya ermesini salamaktr.

ki direkle kast edilen; Rkn- Esved ile Rkn- Yemn'dir. Rkn- Esved'in iki fazileti

vardr. Biri, Hz. brahim'in att temel zerinde bulunmu olmas, dieri de Hacer'lEsved'in bulunmasdr.

Rkn- Yemn'nin ise bir fazileti vardr. O da, Hz. brahim'in temeli vardr. O da, Hz.

brahim'in temeli zerinde bulunmasdr. Hacer'l-Esved, sz edilen iki faziletinden

dolay istilam edilmek ve plmek suretiyle temayz etmitir. Rkn- Yemn ise;

Buhr, Salt 30, 81, 96, Teheccd 25, Hac 51, 52, Cihad 127, Mez 77; Ebu Dvud, Mensik 92, 2023; Tirmiz,
Hac 47, 874; Nesa, Kble 6, Mescd 5, Mensik 126, 127; bn Mce, Mensik 79, 3063; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 2/3,
45, 46, 50, 55, 82, 139, 153.
405[405] Bakara: 2/127.
404[404]

istilam edilir, fakat plmez.

Bu hadis; Resululah (s.a.v.)'in Kabe'deki namaz, Yemn rkunlar arasnda bulunan iki

direk arasnda kld ifadesi; Resulllah (s.a.v.)'in sanda ve solunda birer direk
bulunduu bildirilmise de aslnda burada direin biri, ya dier iki direkle ayn hizada

bulunmadndan
zikredilmemitir.

yada

Resulullah

(s.a.v.),

namaz

ona

kar

kldndan

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, beraberinde same, Osman b. Ebi Talha, Fadl b. Abbas ve Bilal
olduu halde Ka'be'nin ierisinde namaz kldna dair bir ok hadis gelmitir. Hz. Pey-

gamber (s.a.v.)'in, Ka'be'nn ierisine girip orada namaz kldn syleyenlerin yan sra
klmadn syleyenler de vardr. Bu gr ayrln sebebi, bu konuda same b.
Zeyd'den iki farkl rivayetin gelmi olmasdr.

Btn bunlara ramen, Resulullah (s.a.v.)'in Ka'be'nn ierisinde namaz kld umumiyetle kabul edilmi, hatta yeri ve ekli zerinde baz detaylara bile yer verilmitir.

Abdullah bn mer, Kabe'ye girince, yz istikmetinde ileri doru yryp kapy arka-

snda brakarak karsndaki duvara arn kalncaya kadar ve Bilal'n haber verdii
yeri bulur, orada namazn kilarm

Resulullah (s.a.v.) zamannda Kabe'nin iinde o zaman alt direk vard. Kabe'nin, hadisin

ravisi Mik dneminde Kabe iinbdeki direklerden biri alnm ve be direk kalmt.
Metindeki

bu

gstermektedir.

ifade, Kabe iindeki

direklerin

saysnn

sonradan

deitiini

Baz alimler de, rivayetlerdeki bu farkllklara bakarak olayn ayr ayr zamanlarda iki
defa meydana geldiini ileri srmlerdir.

1214- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Mekke'nin fethi ylnda same b. Zeyd'e ait dii bir deve zerinde
gelip onu Kabe'nin Harm'ine ktrd. Sonra Osman b. Talha'y arp ona:

Bana Kabe'nin anahtarn getir buyurdu. Osman hemen Kabe'nin anahtarn getirmek

iin annesine gitti. Fakat annesi Kabe'nin anahtarn ona vermek istemedi. Osman:
Vallahi, ya o anahtar bana verirsin yada u kl belimden kar dedi.

Bunun zerine annesi, anahtar ona verdi. O da, Peygamber (s.a.v.) gelip anahtar ona
teslim etti. Resulullah (s.a.v.), Kabe'nin kapsn at. 406[406]

1215- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) Kabe'ye girdi. Kabe'nin ierisinde alt direk vard. Bir direin
yannda durup dua etti, fakat Kabe'nin iinde namaz klmad. 407[407]

1216- smail b. Ebi Hlid'den rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'in sahabisi olan
Abdullah bn Ebi Evf'ya:

Peygamber (s.a.v.), Kaza umresi esnasnda Kabe'ye girdi mi? diye sordum. O da:

Hayr! diye cevap verdi. 408[408]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in bu umresinden maksat, hicretin 7. senesinde yaplan Kaza Umresidir.

Resulullah (s.a.v.)'in Kabe'ye girmemesinin sebebi, ierisinde bulunan putlardan dolaydr.

Kurtub'ye gre Kabe'nin ierisinde 360'dan fazla put vard. Resulullah (s.a.v.) Mekke'yi
feth edince Kabe'yi putlardan temizlemitir.

Buhar, Cihad 127, Mez 77.

Buhr, Salai 30; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/237, 311.
408[408] Buhar, Hac 53, Ebvbu'l-Umre 11, Mez 35, 43; Ebu Dvud, Menasik 55, 1902; Ahmed b. Hanbel, Msned,
4/355.
406[406]
407[407]

Resulullah (s.a.v.)'in Kabe'nin ierisine ne zaman girdii de ihtilafldr.

1- Bazlarna gre, Mekke'nin fethi gn girmitir.
2- Bazlarna gre, Umretu'l-Kaza'da girmitir.

3- Bazlarna gre ise Veda hacc srasnda girmitir.

4- Rivayetlerdek ihtilaf birletirmeye alan bir grup alim ise, Fetih gn ve Veda hacc
srasnda girdiini ileri srmtr.

1217- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir; Resulullah (s.a.v.), bana;

Eer kavmim kfrden yeni kurtulmu olmasayd ben Kabe'yi ykp brahim (a.s)'n
temelleri zerine yemden kurardm. nk Kurey, Kabe'yi yaparken brahim (a.s)'n
yapt temellerden noksan yapt. Dorusu ben bir de Kabe'ye arka br kap yapardm
buyurdu.409[409]
1218- At'dan rivayet edilmitir:

Yezid b. Muaviye zamannda amllar Mekke'ye saldrp Beytullah yand ve olan

olduu zaman Abdullah bn Zbeyr, Kabe'yi, hacc mevsiminde insanlar gelinceye kadar

harap hli zere brakt. Bununla, halk, amllar zerine harbe cretlendirmek yada
sevketmek istiyordu. Halk, hatan dalnca Abdullah bn Zbeyr;

Ey cemaat! Kabe hakkndaki grnz bana syleyin. Onu ykp yeniden mi yapaym,
yoksa harb olan yerlerini onaraym m? diye sordu. Abdullah bn Abbs:

Bana bu konuda bir fikir belirdi. Harap olan yerlerini tamir etmeni ve halkn mslman

olduklar zaman bulduklar bu beyti, mslman olduklar zaman bulduklar talar,

Peygamber (s.a.v.)'in de Peygamber olarak gnderildii zaman bulduu bu eyleri hli

zere brakman uygun gryorum dedi. Bunun zerine Abdullah bn Zbeyr:
409[409]

Buhr, Hac 42; Nes, Menasik 125; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/57; bn Huzeyme, Sahih, 2742.

Sizden birinizin evi yansa onu yenilemedike gnl raz olmaz. u halde Rabbinizin
Beytine nasl raz olabiliyorsunuz? Ben, Rabbime defa istiharede bulunacam. Sonra
yapacam ie niyet edeceim dedi.

gece getikten sonra Kabe'yi ykmaya karar verdi. Halk Kabe'nin zerine kan ilk

insann bana gkten bir bel inecei korkusuyla onu bu iten vazgeirmeye alt.
Nihayet Beytullah'm zerine bir adam karak ondan bir ta att. Halk onun bana bir

ey gelmediini grnce hep birden Abdullah bn Zbeyr'e tab' olup Beytullah' ykarak

yer seviyesine kadar indirdiler. Abdullah bn Zbeyr, K'be'nin binas ykselinceye

kadar kble vazifesi grmek zere bir takm direkler diktirdi ve zerlerine perdeler
ektirdi.

Abdullah bn Zbeyr der ki: Ben, ie'yi yle derken iittim: Peygamber (s.a.v.):

Halk, kfrden yeni kurtulmu olmasayd ben mutlaka Hicr'dan be arn miktar bir yeri
Kabe'ye ilave ederdim ve ona insanlarn birinden girecekleri bir kap ile dierinden
kacaklar bir kap yapardm. Fakat bende Kabe'nin bina masrafna yetiecek para
yoktur buyurdu.

Abdullah bn Zbeyr:

te ben bugn Kabe'nin binas iin sarfedecek paray salyorum, insanlardan da

korkacak deilim dedi.

Hadisin ravisi Ata szne devamla der ki:

Abdullah bn Zbeyr, Kabe'ye Hicr'dan be arn yer ilave etti. Hatt bir temel aarak
halka gsterdi. Halk ona baktlar. Sonra da binay onun zerine kurdu.

K'be'nin uzunluu, onsekiz arnd. Abdullah bn Zbeyr, ilveyi yapnca bunu ksa

grerek uzunluuna on arn ilave etti. Beytullah'a iki kap yapt. Bunlarn birinden
girilir, dierinden klrd. Abdullah bn Zbeyr ehit edilince, Haccc, Mervn'a mektup

yazarak bunu ve Abdullah bn Zbeyr'in Kabe'yi Mekkelilerden dil bir takm kimselerin
grdkleri bir temel zerine bina ettiini haber verdi. Abdlmelik'de, ona:

Biz, Abdullah bn Zbeyr'in berbat ettii bir eyde yokuz. Uzunluuna yapt ilaveyi
olduu gibi brak, fakat Hicr'dan yapt ilaveyi eskiden yapld ekle evir, at kapy

da kapa! diye yazd.

Bunun zerine Haccc, Kabe'nin binasn ykarak eski ekline iade etti. 410[410]
Aklama: Ka'be, Allah'a ibadet etmek zere ve orada Allah' birlemek iin Allah adna
yeryznde yaplm ilk binadr.

Peygamberlerin babas diye bilinen Hz. brahim (a.s), putlarla savatktan sonra ve

iinde dikili bulunan putlar yktktan sonra Allah'tan kendisine gelen emir zerine
Ka'be'yi ina etmitir.

Ka'be, Allah katnda byk bir eref ve kutsilie mazhar olmasna ramen zarar yada
faydas dokunmayan ta bir binadr.

Ka'be'nin nemi; yeryznde Allah'n birliini ve kulluun yalnzca O'na yaplacann

temsilini ve irk ile puta tapcln batlln belirtmede ortaya kmaktadr. nk

nsanln putlara, talara ve tautlara ibadet ve kulluk etmeyi din kabul ettii dnemde
onlarn batl ve tmnn deersiz olduklarnn anlalmas iin bu mabetlerin yerine
Tevhid inancn temsil ederi bir simge olarak Ka'be yaplmtr.
Rivayetlere gre Kabe 11 defa yaplmtr:

1- Yce Allah, gk halknn Beyt-i Ma'muru tavaf ettikleri gibi yeryz halknn da tavaf

ve ziyaret etmeleri iin Beyt-i Ma'mur'un yeryzndeki bir rnei olmas zere
melekleri gnderip ilk Kabe'yi yaptrmtr.

2- Kabe'nin ikinci yapl, Hz. Adem (a.s) tarafndandr.

3- Hz. Adem (a.s)'n vefatndan Hz. Adem'in oullar Kabe'yi ta ve amurla tekrar
yapmlardr.

4- Tufan ile Kabe'nin binas yok olduundan dolay Hz. brahim (a.s) ve olu sml (a.s)
tarafndan ina edilmitir.

5- zerinden zaman geip yklnca Kabe'yi bu seferde Amalikalilar yapmtr.

410[410]

Buhr, Hac 42; bn Huzeyme, Sahih, 2741, 3023.

6- Crhmller tarafndan yaplmtr.

7- Kusayy b. Kilb tarafindan yaplmtr.

8- Kureyler tarafndan yaplmtr.

9- Abdullah b. Zbeyr tarafndan yaplmtr.

10- Haccc- zalim rarafndan yaplmtr.

11- Osmanl padiahlarndan Ahmed ve olu Murad tarafndan yaplmtr. Ayrca

gnmzde Kabe'nin etrafnda yeni dzenlemeler de yaplmtr. 411[411]
70- Kabe'nin Hicri (=nndeki Duvar) Ve Kaps

1219- Hz. e (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Hicr Kabe'nin nndeki duvar, Kabe'den midir? diye sordum. Resulullah (s.a.v.)'de:
Evet, Kabe'dendir diye cevap verdi. Bu defa da ona:

yleyse onu niin Kabe'ye ilave etmemiler? dedim. O da:

nk senin kavminin o dnem yklan Kabe'yi yeniden yaparken btesi buna yetmedi
buyurdu. Ona:

Kabe'nin kaps neden yksek? diye sordum. O da:

Kavmin, istediklerini ieriye almak ve istediklerini de ondan uzaklatrmak iin bunu

yapmtr. Eer kavmin cahiliyetten yeni kurtulmu olmasayd ve ben de onlarn
kalplerinin inkarndan endie etmeseydim Hcr'n duvarn Kabe'ye ilave etmeye ve kapsn
da zemin seviyesine getirmeye mutlak surette dnrdm buyurdu.412[412]

411[411]
412[412]

Kabe'yle ilgili bilgiler iin b.k.z; Bakara: 2/127-129; l-i mrn: 3/96-97.
Buhar, Hac 42, Temenni 9; Tirmiz, Hac 47, 875; bn Mce, Mcnsik 31, 2955.

Aklama: Hicr-i smail, Kabe'nin kuzey cephesinde bulunan bir sahann ismidir. Hcr

kelimesi szlkte; menetme, akl ve himaye gibi mnlara gelir. brahim (a.s)'n olu
smail (a.s) bu sahada yetitirilip himaye edildii iin bu isim verilmitir.

Hicr smail, 131 cm. yksekliinde ve yanm dire biiminde bir duvarla evrilidir. Bu

duvar ile Kabearasmda kalan sahaya, Hicr-i smail denilir. Duvarn bir kesi, Kabe' nin

Rkn-i irk denilen kesinin hizsmdadr ve iki ke arasnda 230 cm. geniliinde bir
boluk var. Bu boluktan Hicr'e girilip klr. Duvarn dier kesi se Kabe'nin Rkn-i

m denilen kesinin hizsmdadr. Bu iki ke arasnda da 223 cm.lik bir boluk

bulunur. Buradan da Hicr'e girilip klr. Yarm dire biimindeki duvarn iki kesi

arasndaki mesafe ise 800 cm.dir. Kabe'nin kuzeyindeki duvarnn ortas ile Hicr'in
yarm dire biimindeki duvann ortas arasnda kalan mesafe de 844 cm.dir.

Hicr-i ismail denilen sahann tamam, Kabe'den saylr. Fakat bz rivayetlere gre bu
sahann bir ksm Kabe'dendir. Bir ksm rivayetlerde Kabe'den olan ksmn 6 zira olduu
belirtilmitir. 6 zira yaklak olarak 3 metreye tekabl eder.

Hicr-i smail'in bir ksmnn Ka'beden bir para olduu kesin olduundan Kabe tavaf

edilirken Hicr-i smail'in etrafndaki mevcut duvann arkasndan dolamak gerekir. Br

kimse tavaf ederken Hicr- smail'in Kabe duvar arasndaki bir giriten girip dier bir
giriten kmak suretiyle dolarsa tavaf sahih deildir. nk Kabe'nin iinden gemi
olur. mam Malik, mam afii ve mam Ahmed bu grtedir.

Hanefilere gre ise tavafn anlan duvann arkasndan yaplmas vaciptir. Hicr ierisinden
gemek suretiyle tavaf eden kimse, tavafn yenilemekle mkelleftir.

71- Ktrm, Yallk Gibi Durumlar ile lm Sebebiyle Hac Yapmaktan Aciz
Kalan Kimse Adna Hac Etme

1220- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Fadl b. Abbs, Veda hacc ylnda Mzdelife'den Mina'ya giderken Resulullah (s.a.v.)'in

terkisinde bulunuyordu. Derken Yemen'deki Has'am kabilesinden gen bir kadn gelip

Resulullah (s.a.v.)'e fetva sordu. Bu srada Fadl kadna, kadn da Fadl'a bakmaya balad.

Resulullah (s.a.v.) derhal Fadl'in yzn eliyle kadndan baka tarafa evirmeye balad.
Kadn:

Ey Allah'n resul! Allah'n kullar zerinde bulunan hac hususundaki farizas babama

ok ihtiyarlnda eriti. Deve zerinde durmaya g yetiremiyor. Ben vekaleten onun

yerine hac edebilir miyim? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Evet, vekaleten onun yerine hac edebilirsin buyurdu. Bu olay, Veda hacc srasnda
meydana geldi. 413[413]
Aklama:

mam Malik'e gre hayatta olan bir kimse namna bakasnn hac etmesi caiz deildir.
Yalnz hac etmeden len kimse namna bakas hac edebilir.

Hanefiler, mam afii ile mam Ahmed'e gre bizzat haccetmekten aciz olan kimse namna bakasnn hac etmesi caizdir.

72- ocuun Yapt Haccin Sahih Olmas Ve Onu Hac Ettiren Kimseye Sevab
Verilmesi

1221- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Medine'ye 36 mil mesafede olan Ravha'da bir deve kervanna
rastlayp onlara:

Hangi kavimdensiniz? diye sordu. Onlar da:

Buhr, Hac 1, Cezu's-Sayd 23, 24, Mez 77, stizan 2; Ebu Dvud, Menasik 25, 1809; Nes, Menasik 7, 8, 9,
11; Ahmed b. Hanbel, Musned, 1/219, 251, 329, 346, 359.

413[413]

Mslmanlarz diye cevap verdiler. Onlar, Resulullah'a:

Siz kimsiniz? dye sordular. Resulullah (s.a.v.):
Allah'n resulym! diye cevap verdi.

Bunun zerine bir kadn, Resulullah (s.a.v.)'a bir ocuk uzatp:

Bunun yapt hac geerli midir? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Evet, geerli! Sana da sevab var! buyurdu. 414[414]
Aklama:

mam Malik, mam afii ile mam Ahmed'e gre kk ocuun hacc sahihtir. Yalnz
nafile yerine getii iin ergenlik ana girdikten sonra imkan bulduu takdirde hac
etmesi gerekir.

Ebu Hanife'ye gre ise ocuun hacc sahih deildir.

73- Haccin mrde Bir Defa Farz Olmas

1222- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) bize hutbe okuyup:

Ey insanlar! Allah size hacc farz klmtr. Dolaysyla hac edin! buyurdu. Bunun zerine
bir adam ayaa kalkp:

Ey Allah'n resul! Her sene mi hac yapalm? diye sordu.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) sustu, yle ki o adam, bu szn defa tekrarlad.
Derken Resulullah (s.a.v.):

Ebu Dvud, Menasik 7,1736; Nes, Menasik 15; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/219, 244, 288, 344; bn Huzeyme,
Sahih, 3049.

414[414]

Soruya Evet diye cevap verseydim, o zaman hac size her sene vacip olurdu. Siz de buna
g yetremezdiniz buyurdu. Daha sonra da:

Ben sizi serbest braktm srece gereksiz yere soru sormamak zere beni brakn. Sizden
ncekiler, ancak ok soru sormalar ve peygamberlerine ters dmeleri sebebiyle helak
olmulardr. Dolaysyla ben size bir ey emrettiimde onu gcnz yettiince yerine
getirin. Bir eyi yasakladmda ise ondan kann buyurdu. 415[415]
Aklama:

Haccn mrde bir defa farz olmas hususunda mmet ittifak etmitir.
74- Kadnn, Hacca Ve Yolculua Mahremiyle Gitmesi

1223- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kadn, yannda nikah dmeyen bir kimse olmad mddete gecelik yola gitmesin.
416[416]

1224- Kazaa'dan rivayet edilmitir:

Ebu Sad el-Hudr'den bir hadis dinledim ve ok houma gitti. Ona:

Bu hadisi sen bizzat Resulullah (s.a.v.)'den dinledin mi? diye sordum. O da:
Resulullah (s.a.v.)'den duymadm onun zerinden mi syleyeceim? dedi.

Buhar, 'tisam 2; Nes, Menasik 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/447, 456, 467, 508; bn Huzeyme, Sahih, 2508.
Buhr, Taksim's-Salat 4; Ebu Dvud, Menasik 2, 1727; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/13, 19, 142; bn Huzeyme,
Sahih, 2521.

415[415]
416[416]

Kaza der ki: Ebu Sad el-Hudr'yi yle derken iittim: Resulullah (s.a.v.):
Binekler ancak Mescid iin koulur:
1- Benim u Mescidim.
2- Mescid-i Haram.
3- Mescid-i Aksa buyurdu.

Ebu Sad el-Hudr der ki: Resulullah (s.a.v.)'i:

Yannda, ei veya nikah dmeyen bir yakn olmayan bir kadn iki gnlk yolculua
kmasn diye buyururken iittim. 417[417]

1225-

Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Bir mslman kadna, yannda kendisine nikah dmeyen bir kimse olmakszn bir gecelik
vere yolculuk etmesi helal deildir. 418[418]

1226- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.)'i hutbe

okuyup:

Hibir erkek, yannda nikah dmeyen bir kimse olmakszn bir kadnla ba baa
kalmasn. Bir kadn da, yannda nikah dmeyen bir kimse olmakszn yolculua kmasn
buyururken iittim. Bunun zerine bir adam ayaa kalkp:

Ey Allah'n resul! Benim eim, hac iin yola kt. Ben de u, u gazaya yazldm dedi.
Resulullah (s.a.v.):

Buhr, Fadlu's-Salati fi Mescid-i Mekke ve'1-Medine 1, 6, Cezu's-Sayd 26, Savm 67; Tirmiz, Salat 243, 326; bn
Mce, kametu's-Salat 147, 1249, Siyam 36, 1721; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/7, 34, 51, 59, 71.
418[418] Buhr, Taksim's-Salat 4; Ebu Dvud, Menasik 2, 1723; Tirmiz, Rada 15, 1170; Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/250, 340, 423, 437, 445, 493, 506.
417[417]

Git, einle birlikte hac et! buyurdu. 419[419]

Aklama:

Bu

hadislerde

ortak

nokta,

kadnlarn

mahremsiz

yolculuk

yapmalarnn

yasaklanmasdr. Ancak bu hadislerde belirtilen sreler, birbirinden farkldr. En uzunu,

gnlk bir sre, en ksas ise bir Beridlik yaklak 22 km. sredir. Srelerin deiik
olmas lnn bir noktada deil de yzeysel olduunu gsterir.
Yusuf el-Karadavi bu konuda yle der:

Bu yasan arkasndaki illet; yolculuun deve, katr ve,eek zerinde yaplp genellikle

de neredeyse yerleim merkezleri ve yaayanlann pek bulunmad sahra ve llerin

ald bir zamanda kocasz ve mahremsiz yolculuundan dolay kadn hakkndaki

korkudur. Bylesi bir yolculukta kadnn kendisine bir ktlk yaplmasa dahi en

azndan hakknda kt eyler yu bulabilirdi. Fakat -asrmzda olduu gibi- durum

deiip yolculuun en az yz veya daha fazla yolcunun bindii bir uak yahut yzlerce
yolcu taya1; bir trende yaplmas halinde ise, yalnz bana yolculuk yapan kadn
hakknda korkmaya gerek yoktur. Dolaysyla bu hususta er'an kadn hakknda bir
gnah glk yoktur ve bu, hadise muhalefet de saylmaz.

Bilakis bunu, Adiy bn Htim'in merfu olarak rivayet ettii u hadis destekleyebilir: Bir
kadnn Hira denilen yerden kp yannda kocas olmakszn ta Beytullah'a/Kabe'ye
kadar gelmesi yakndr 420[420]

Hadis, slamn zuhurunu, lemlerde onun nurunun ykselmesini ve yeryznde gvenliin yaylmasn medhetmek zere sylenmitir ki bylesi yolculuun caiz olduuna
delalet etmektedir. Nitekim bu hususta bn Hazm da bu hadisi delil gstermitir.

Yine bu konuda baz imamlann, gvenilir kadnlarla birlikte veya kendilerine gvenilen
bir cemaat ile bir kadnn mahremi ve kocas olmakszn hacc yapmasn caiz

419[419]

346.

420[420]

Buhr, Cezu's-Sayd 26, Cihad 140, Nikah 111; bn Mce, Menasik 7, 2900; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/222,

Buhr, Menakb 25..

grdklerini bulmamzda alacak birey yoktur. Nitekim Hz. mer dneminde Hz. Aie
ve

m'minlerin

annelerinden

bir

grub,

yanlannda

mahremleri

olmakszn

haccetmilerdir. Hatta Buhr'nin Sahihinde olduu gibi Osman bn Affn ve

Abdurrahmn bn Avf onlara arkadalk etmilerdir. 421[421]

75- Bir Kimsenin Hac Yolculuuna Veya Baka Bir Yolculua kaca Zaman
Okuyaca Dua

1227- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Abdullah bn mer onlara unu retmitir: Resulullah (s.a.v.) bir yolculua karken
devesine bindii zaman defa Allahu Ekber diye tekbir getirir, sonra da:

Subhnellez sahhara len haz ve m kunn lehu mukrinn ve inn il rabbin lemunkalibn. AUahmme! nn nes'eluke f seferin haz el-bir-ra ve't-takv ve mine'lameli m tarda. Allahmme! Hevvin aleyn seferen haz ve atvi ann bu'dehu.
Allahmme! Ente's-shibu fi's-seferi vc'1-halfctu fii-ehli. Allahmme! nn czu bike min
va'si's-seferi ve kebeti'I-manzari ve si'l-munkalebi fi'1-mli ve'1-ehliBize, bunlar,
msahhar klan Allah'n ann tenzih ederim. Yoksa biz buna g yetiremezdik. phesiz ki
biz Rabbimize dncleriz. 422[422]
Allahm! Senden bu yolculuumuzda hayr ve takva, amellerden de senin raz olacaklarn
dileriz. Allahm! Bu yolculuumuzu bize kolaylk ver. Bize onun uzakln ksalt. Allahm!
Seferde arkada, ailede vekl sensin. Allahm! Yolculuun meakkatinden, manzarann
ktye deimesinden, mal ve aile hususunda kt dnden Sana snrm! derdi.

Yolculuktan dnd zaman da bu duay okurdu. Ayrca bana unlar da ilave etti:

Ayibne, Tibne, Scidne, bi-Rabbn Hmdn Yolculuktan selametle dnenleriz,

Allah'a tevbe edenleriz, ibadette ihlas sahipleriyiz, secde edenleriz, ancak Rabbimize hamd

421[421]
422[422]

B.k.z: Yusuf Karadavi, Snneti Anlamada Yntem, Rey Yaynclk, Kayseri 1993, s. 243-245
Zuhruf: 13-14.

edenleriz. 423[423]

1228- Abdullah b. Sereis (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) yolculua karken; yolculuun zorluklarndan, fena dnlerden, iyi

halden ktye dnmekten, mazlumun bedduasndan, aile ve mal hususunda kt halden

Allah'a snrd. 424[424]

76- Hatan Ve Dger Yolculuklardan Donen Kimsenin Okuyaca Dua

1229- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) gazalardan yada seriyelerden veya hac yada umreden dnd
zaman bir da eteine veya bir bayra ktnda defa tekbir getirir, sonra da:

L ilahe illallahu vahdehu l erike lehu, lehu'l-Mulku ve lehu'l-Hamdu ve huve al klli

ey'in kadir. Abiyne, Tibne, Abidne, Scidne l-Rabbin Hmidne. Sadaka'llahu
va'dehu ve nasara abdehu ve hezeme'l-ahzbe vahdehu Bir olan Allah'tan baka ilah
yoktur. O'nun orta yoktur. Mlk, O'nundur. Hamd'de, O'nadr. O, her eye hakkyla g
yetirendir. Dnenleriz, tevbe edenleriz, kulluk edenleriz, secdeye kapananlarz, ancak
Rabbimize hamd edenleriz. Allah, vaadinde sadktr. Kuluna yardm etmi ve O, tek basma
biraraya gelen ordular perian etmitir buyururdu. 425[425]
77- Hac Veya Umreden Dndkten Sonra Zulhuley-Fe'de Mola Vererek Orada
Namaz Klma

Ebu Dvud, Cihad 72, 2599; Tirmiz, Deavat 47, 3447; Nes, Amelu'l-Yevm ve'I-Leyl, 548; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/150; bn Huzeyme, Sahih, .2542.
424[424] Tirmiz, Deavat 42, 3439; Nes, Amelu'l-Yevm ve'I-Leyl, 499; bn Mce, Dua 20, 3588; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 5/82, 83; bn Huzeyme, Sahih, 2533.
425[425] Buhr, Deavat 52; Ebu Dvud, Cihad 158, 2770; Tirmiz, Hac 104, 950; Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 539,
540; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/5, 10, 15, 21, 38, 63, 105.
423[423]

1230- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Zulhuleyfe'deki Batha vadisinde devesini kertip orada namaz kld.
Hadisi nakleden ravinin anlattna gre, Abdullah bn mer'de byle yapard. 426[426]
1231- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Zulhuleyfe'deki konaklama yerindeyken ona Allah tarafndan bir

melek gnderildi. Sonra da ona:

Dorusu sen, mbarek Bath vadisindesin denildi. 427[427]

Buhr, Menakb 25.Hac yada umreden sonra Mekke'den Medine'ye dnte veya hac ile

umre dnda yaplan herhangi bir yolculukta urand zaman Zulhuleyfe'deki Batha'ya
inip orada namaz klmak mstehabtr.

78- Mriklerin Hac Etmesinin, plak Olan Kimselerin De Kab'yi Tavaf

Etmelerinin Yasaklanmas Ve Hacc-I Ekber Gnn Aklama

1232- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in hac emiri olarak grevlendirdii Veda haccndan nceki hacda Ebu
Bekr es-Sddk, Kurban bayram gn:

Bu yldan sonra hibir mrik haccedemeyecek ve hibir plak kimse de Kabe'yi tavaf

edemeyecektir diye halka bildirmesi iin gnderdii topluluk ierisinde Ebu Hureyre'yi
ele gndermitir. 428[428]

Buhri, Hac 14; Ebu Dvud, Menasik 96-97,2044; Nes, Menastk 24; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/28, 112, 138.
Buhr, Hac 16, Muzraa 1, 'tisam 16; Nes, Menasik 24; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/87, 90, 104, 136; bn
Huzeyme, Sahih, 2616.
428[428] Buhr, Salat 10, Hac 67, Cizye 16, Mez 66, Tefsiru Sure-i Tevbe 2-4; Ebu Dvud, Menasik 66, 1946; Nes,
Menasik 161.
426[426]
427[427]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in, Ebu bekr'i hac emiri tayin etmesi olay, hicretin 9, ylnda meydana
gelmitir.

Hacc Ekber: Byk Hac demektir. Hacc Asar: Kk hac demektir. Kk hatan
maksat, umredir.

79- Hac, Umre Ve Arefe Gnnn Fazileti

1233- Hz. ie (r.anhj'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Arefe gnnde olduu kadar Allah'n kendisinden ateten ok kul kurtard hibir gn
yoktur. Dorusu o gn Allah, Arafat'ta vakfe yapanlara mutlaka yaknlar, sonra onlarla
meleklere kar vnp:
Bunlar, ne istediler ki her ilerini brakp burada toplanyorlar? buyurur. 429[429]
Aklama:

Allah'n arefe gn kullarn cehennem ateinden kurtarmasndan maksat; Allah'n, onlara rahmeti, mafireti ve ikramdr.

1234- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resuluah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:
429[429]

Nes, Menasik 194; bn Mce, Menasik 56, 3014.

Umre, dier umreye kadar olan sre arasndaki gnahlara keffarettir. Kabul olunmu
haccn ise cennetten baka bir karl yoktur. 430[430]
Umrenin kefaret olduu bildirilen gnahlardan maksat, kk gnahlardr. Buna gre

m'min bir kimse umre yapar, bir sre sonra tekrar umre yaparsa ikinci umre, bu sre
zarfnda ilenen kk gnahlara keffret olur.

Mebrr Hac'dan maksat, makbul hac'tr. Bzlarna gre Mebrr Hac ile kasdedilen mn; hac ibadetiyle megul olunduu srece btn gnahlardan uzak kalnarak if edilen

hac'dr. Nevevi bu yorumu tercih etmitir. Kurtub'ye gre ise Mebrr Hac'tan maksat;

mkemmel bir ekilde, btn hkmlerine riyet edilerek istenilen biimde

tamamlanan hatr.

1235- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim u Beytullah'a gelir de bu arada kt sz sylemez ve gnah ilemez ise hacdan,

annesinden doduu gnk gibi gnahsz olarak evine dner. 431[431]

Aklama:

Cinsel iliki, kadnla oynamaya ynelik szler ve irkin laflar etmeden ve gnah ile-

meden hac ibadetini srf Allah rzas iin yerine getiren bir mmin, annesinden doduu
gn gibi btn gnahlarndan arnm olur.

80- Hac Kimsenin, Mekke'ye nmesi Ve Mekke Evlerinin Miras Olarak Alnmas

Buhr, Ebvbu'1-Umre 1; Tirmiz, Hac 90, 933; Nes, Menasik 5; bn Mcc, Menasik 3, 2888; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/246, 461, 462; bn Huzeyme, Sahih, 2513.
431[431] Buhr, Muhsar 9, 10; Tirmiz, Hac 2, 811; Nes, Menasik 4; bn Mce, Menasik 3,2889; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/248, 410, 484, 494.
430[430]

1236- sme b. Zcyd b. Harise (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Mekke'deki evine mi ineceksin? diye sordu. Resulullah (s.a.v.)'de:

Akl, bize, evler ve haneler brakt m ki? diye cevap verdi.

Akl ile Tlib, Ebu Tlib'fin evlerine miras olmutu. Cafer ile Ali'de hibir eye miras
olamamt. nk bu ikisi o srada mslman idi. Akl ile Tlib ise o srada kafir idi.
432[432]

81- Mekke'den Hicret Eden Bir Kimsenin, Hac ile Umreyi Bitirdikten Sonra
lavesiz Gn Mekke'de Kalmasnn Caiz Olmas

1237- Al' bnu'I-Hadram (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Muhacir olan bir kimse, Veda tavafndan sonra Mekke'de gn kalabilir diye
buyururken iittim. 433[433]
Aklama:

Veda Tavaf, cumhura gre vaciptir. Terk edilmesi, dier vaciplerin terki gibi kurban

kesmeyi gerektirir. Bu tavaf, hacnn Kabe'den aynlaca en son an olsun diye k

vaktinde yaplr.

Mekke feth edilmeden nce Mekke'li muhacirlerin Mekke'de ikmet etmeleri haram k-

lnmt. Sonralan hac ve umre sebebiyle Mekke'ye girenlere hac ibadetlerini bitirdikten
sonra Mekke'de sadece gn kalmalarna izin verilmitir.

Buhr, Hac 44, Cihad 180, Mez 48; Ebu Dvud, Menasik 86,2008, Feraiz 10, 2910; Tinniz, 2107; bn Mce,
Menasik 81, 2942, Feraiz 6, 2730; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/200, 201, 202.
433[433] Buhar, Menkbu'l-Ensr 47; Ebu Dvud, Menasik 91, 2022; Tirmiz, Hac 103, 949; Nes, Taksiru's-Salat 4; bn
Mce, kametu's-Salat 76, 1073; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/339, 5/52.
432[432]

afi alimlerinden Nevev (. 676/1277)'ye gre, bu hadisin manas; Mekke'den Medine'ye hicret edenlere br daha Mekke'ye yerlemelerinin haram klnmasdr. Kad yz

(. 544/1149)'a gre, alimlerin ounluu bu grtedir. Ancak Resulullah (s.a.v.)'in

Medine dnda istedikleri yerde oturmalarna izin verdii kimseler bu hkmn

dndadrlar.

Baz alimler de, Mekke'nin fethinden sonra muhacirlerin Mekke'ye yerlemelerini caiz
grm, bu hadisin hicretin vacip olduu zamanlara zg olduunu sylemitir.

Mekke'nin fethinden nce hicretin vacip olduunda btn alimler gr birliine varmtr. Muhacir olmayanlarn, istedikleri yerde yaayabileceklerinde irtifak vardr.

Muhacirlere Mekke'de kalmak iin verilen gnlk izin, ikmet hkmne girmez. Onlar
yine misafir saylrlar.

nancndan dolay bir yerden baika bir yere hicret eden kimsenin, kendisi iin mevcut
tehlike ortadan kalktktan sonra oraya dnp dnemeyecei meselesi, alimler arasnda
ihtilafldr.

Bazlarna gre; bu kimse, Alah ve Resulne hizmet iin memleketini terk etmise,
muhacirler hkmndedir. Bir daha oraya dnemez. Fakat hicret ederken maksad

memleketini terk deil de sadece inancn korumak idiyse fitne bittikten sonra
memleketine geri dnebilir. bu grtedir.

82- Mekke'nin Devaml Olarak Harem (=Dokunulmaz) Klnmas, Avnn

ldrlmemesi, Bitkjinin Koparl-Mamas, Aacnn Kesilmemesi Ve Yitiinin De
lan Ederek Sahibini Arayacak Kiiden Baka Hikimse Tarafndan Alnmamas

1238- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), Mekke'nin feth
edildii gn:

Artk Mekke'den Medine'ye hicret yoktur. Fakat cihad ve niyet var. Savaa arldnz
zaman hemen gidin buyurdu.

Yine Resulullah (s.a.v.), fetih gn, Mekke'nin fethi gn:

Dorusu Allah gkleri ve yeri yaratt gn bu ehri haram klmtr. Benden nce bu
beldede hi kimseye sava helal olmamtr. Bana da anacak gndzn bir
saatinda/vaktinde sava helal olmutur. Buras, Allah'n haram klmasyla kyamet gnne
kadar haramdr. Burann dikeni koparlmaz, av rktlmez, ilan edenden bakas orada
bulduu eyay alamaz ve ya otu da koparlmaz buyurdu. Bunun zerine Abbs:

Ey Allah'n resul! zhir hari olsun. nk o, Mekkelilerin demircileri/dkmcleri ve

evleri iin zaruri bir ihtiya maddesidir dedi. Resulullah (s.a.v.):
O zaman izhir hari olsun! buyurdu. 434[434]
Aklama:

Mekke'nin ya otlarn kesmek haramdr, imam Malik ve Ebu hanfe bu grtedir. mam

afii ile mam Ahmed'in dier bir grne gre hayvanlarn maslahat iin ya otlarn
hayvanlara otlatlmasnda bir saknca yoktur. Halkn tatbikat da bu ekildedir. Kuru
otlara

gelince, bunlarn kesilmesinde yada koparlmasnda bir saknca yoktur.

Abbas'n Izhr otunu istisna yapmas iin Resulullah (s.a.v.)'e telkinde bulunmas zerine
Resulullah (s.a.v.)'in bu otu istisna yapmasnn; vahiy suretiyle mi, yoksa kendi
itihadyla m yapld meselesi ihtilafldr.
zhir:

Mekke ayr denilen kokulu bir ottur.

Bur, Cenaiz 77, Cezu's-Sayd 10, Cihad 1, 27, 194, Cizye 22; Ebu Dvud, Menasik 89, 2018; Tirmiz, Siyer 33,
1590; Nes, Menasik 110, 111.

434[434]

83- htiya Yokken Mekke'de Silah Tamann Yasak Olmas

1239- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Hibirinize ihtiyac olmad halde Mekke'de silah tamak helal deildir. 435[435]
Aklama:

Resulullah (s.a.v.) mescit, ar ve benzeri halka ak yerlerde dier insanlara zarar

verebilecek silah ve benzeri eylerin tanmas yasaklamaktadr. Bununla birlikte

umretu kaza srasnda Peygamber (s.a.v.), kllarn knlarna sokulmasn art klarak
Mekke'ye girmesi ve fetih ylnda savaa hazr bir ekilde Mekke'ye girmesi gibi

durumlar gz nnde bulundurulduunda belirli kaytlar dahilinde Mekke'de silah

tanmasnn caiz olduu belirtilmitir.

84- Hac Ve Umre Dnda Mekke'ye hramsz Girmenin Caiz Olmas

1240- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) Mekke'nin fethi ylnda Mekke'ye banda bir mifer olduu halde
girdi. Onu kard zaman yanma bir adam gelip:

bn Hatal, Kabe'nin rtsne brnp saklanm dedi. Bunun zerine Resulullah

(s.a.v.):

Onu ldrn! buyurdu. 436[436]

435[435]

Buhar, lm 39, Diyt 8.

Aklama:

Hattab (. 388/998)'nin aklamasna gre, bu hadis; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Mek-

ke'nin fethinde, Mekke'ye, banda miferle girmesi; saldrya urayacandan, bir

kimsenin ihram terk ederek zrh ve mifer gibi kendisin koruyacak elbiseler giymesinin
caiz olduuna delalet ettii gibi, hac veya umre niyeti olmakszn herhangi bir ihtiyacn
grmek isteyen bir kimsenin de ihrama girmesi gerekmediine delalet etmektedir.

Hanefilere gre; bir kimse, hac veya umre niyetiyle yada bir ihtiya dolaysyla Mekke'ye

girmek isterse, o kimsenin, ihramsz girmesi caiz olmaz. Hicaz'da mikat dahilinde
oturmayan bir kimsenin, Mekke'ye ihramsiz girebilmenin yolu; Mekke'ye deil de, mikat

dahilinde bulunan bir kye yada ehre gitmeyi kast etmesidir. Bu takdirde o kimsenin,
ihramsz bir ekilde mikati gemesi caiz olur. nk bu niyetiyle kii, bir mikati gemeyi
kast etmitir. 437[437]

mam Ahmed, mam Mlik ile mam Ebu Hanfe'ye gre; Mekke, harp yoluyla feth edil-

mitir.

bn Hatal, Benu Teymu'l-Edrem b. Galiplerden idi. Asl ad, Abduluzza b. Hatal idi. Baz
kaynaklara gre ise ismi, Hilal b. Abdullah b. Abdu Menafu'i-Edrem'dir.

bn Hatal, mslman olup Medine'ye hicret etmiti. Hz. Peygamber (s.a.v.), onu, Zekt ve

sadaka memuru grevine tayin etmiti. bn Hatai'm hizmetini gren azadl mslman bir
klesi vard. Hz. Peygamber (s.a.v.), bu kleyi de onun yanna vererek bn Hatal' Zekt

tahsilatna gnderdi. Bir yerde konakladklarnda, kle, bn Hataln istediini, uyuya

kalmas sebebiyle yerine getiremeyince, bn Hatal, kleyi, dve dve idrd. Kleyi
ldrd zaman; Vallahi, Muhammed'in yanna varrsam, bu suumdan dolay,

muhakkak beni ldrr deyip irtidat etti ve slam'dan mriklie dnd. Toplad
zektlar da yanna alarak Mekke'ye kamt.

436[436] Buhr, Cezu's-Sayd 18, Meaz 48, Chad 169, Libas 17; Ebu Dvud, Cihad 2685; Tirmiz, Cihad 18, 1693;
Nes, Menasik 107; bn Mce, Cihad 18, 2085; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/109, 164, 180, 185, 224, 231, 232, 240.
437[437] B.k.z: bn Hmam, Fethu'l-Kadr, 2/132, Hamiinde.

Hz. Peygamber (s.a.v.), Mekke'yi feth edince, Kabe'nin rts altna snm olarak
bulunsalar bile, ldrlmeleri emr ve kanlan heder kabul edilen kiiler arasnda bn
Hatal'da yer almaktayd.

bn Hatal', Ebu Berzeme el-Eslem ile Said b. Hureys el-Mahzm'nin elbirliiyle

ldrdkleri bildirildii gibi, erk b. Abdetu'l-Acian yada Ammar b. Yasir'in ldrd
de rivayet edilmitir. Fakat onu, Ebu Berze'nin ldrd rivayeti daha salamdr.
1241- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber {s.a.v.), Mekke'nin fethi gn oraya banda siyah bir sark olduu halde
girdi.438[438]
Aklama:
Resulullah (s.a.v.) Mekke'ye ilk girii srasnda banda mifer vard. Sonra bunun ar-

dndan miferi karp sank giymitir. Banda siyah bir sark olduu halde halka hitap
etmitir.

85- Medine'nin Fazileti, Peygamber (Sav) n Medine Hakknda Bereket Duas

Yapmas, Medine ile Orann Avnn, Aacnn Harem (Dokunulmaz) Klnmas Ve
Haremin Snrlar

1242- Abdullah b. Zeyd b. sim (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dorusu brahim Mekke'yi dokunulmaz klm ve bereketli olmas iin orada yaayanlara
dua etmitir. brahim Mekke'yi nasl dokunulmaz kldysa ben de Medine'yi dokunulmaz
kldm. Onun s' ile mdd hakknda ise brahim'in Mekkeliler iin yapt duann iki kat
438[438]

Nes, Menasik 107, Zinet 110.

dua ettim. 439[439]

Aklama:

slamiyetten nce Medine, Yesrib diye anlrd. slamiyetten sonra ise Dr,
Medne, Taybe ve Tbe isimleriyle anlmaya balamtr.

Hicretten nce Medine, veba gibi salgn hastalklann en ok bulunduu bir beldeydi.

S: er'i dirheme gre 2.917 kg, rfi dirheme gre se 3.333 kg miktar zahire alan bir
lektir.

Mdd: Sa'dan daha kk yani 832 gr.Ik bir lektir.

1243. Rfi' b. Hadc (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dorusu brahim Mekke'yi dokunulmaz klmtr. Ben de Medine'yi kastederek bunun iki
tal arasn dokunulmaz klyorum. 440[440]

1244- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dorusu brahim Mekke'yi dokunulmaz klmtr. Ben de Medine'nin iki tal arasn
dokunulmaz kldm. 441[441]

Aklama:

Buhari, By' 53; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/40.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/141.
441[441] Abd b. Humeyd, Msned, 1076.
439[439]
440[440]

Mekke, Hz. brahim (a.s)'dan bu yana haram lan edilmiti. Resulullah (s.a.v.)'de Medi-

ne'yi haram ilan etmiti. Bir yerin haram lan edilmesi; ncelikle ot, aa her eit

bitkinin koparlp kesilmesinin yasak edilmesi, yaban hayvanlarnn ldrlp

avlanmasnn yasaklanmas demektir. Kutsal beldeler iin dnlm olan bu tarihi
uygulama, gnmzde, Mill Park, Yeil Kuak, Yeil Saha, Sit Alan gibi farkl
dncelerle yaygn bir ekilde gndeme gelmitir.

Haram yerlerin snrlar hususunda farkl ifadeler vardr. Hz. Peygamber (s.a.v.), bu

yasan ciddiyetini ve nemini belirtmek iin, onu ihlal edenlere kar vicdani ve ameli

olmak zere gayet sert meyyideler koymutur. Haram blgenin korunmasnda, sadece
kasti ihlallere ceza ve meyyide konmakla kalmam, hataen meydana gelebilecek
ihlallere kar da meyyide getirilmitir.

Mekke ve Medine'nin bitki rtsnn kesilmekten ve hayvanlarnn ldrlmekten

yasaklanmasnn sebebi; bu iki ehirde ve evresinde bulunan canl rtnn koruma

altna alnmasdr.

1245- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Ben Medine'nin iki tal arasnn aac kesilmesini ve av ldrlmesini dokunulmaz

klyorum buyurdu. Sonra da:

Medineliler bilmi olsalar, Medine onlar iin daha hayrldr. Bir kimse ondan yz evirerek
ayrlp giderse Allah o kimsenin yerine oraya ondan daha hayrlisn getirir. Eer bir kimse
Medine'nin ile ve zorluuna katlanrsa kyamet gnnde ben ona efaati ve ahid
olurum buyurdu. 442[442]
1246- sm'dan rivayet edilmitir: Enes b. Mlik'e:

Resulullah (s.a.v.), Medine'yi dokunulmaz kld m? diye sordum. O da:

442[442]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/181, 184; Abd b. Humeyd, Msned, 153.

Evet. Medine'nin ura ve ura arasn dokunulmaz kld dedi. Daha sonra Resulullah
(s.a.v.), bana:

Bu pek iddetlidir. Kim orada Kur'an ve Snnet'e aykr bir i yaparsa Allah'n, meleklerin
ve btn insanlarn laneti onun zerine olsun. Allah, kyamet gnnde o kimsenin sarf/farz
ve adi/nafile ibadet adna hibir eyini kabul etmez buyurdu. 443[443]
1247- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Allahm! Medinelilerin leklerinde bereket ihsan eyle. Sa'larnda bereket ihsan eyle.
Mdlerinde bereket ihsan eyle! 444[444]

1248- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allahm! Medine'ye de, Mekke'ye verdiin bereketin iki katn ver! 445[445]

1249- brahim et-Teym yoluyla babas Yezd b. erk'ten rivayet edilmitir:

Ali b. EbTlib, bize hutbe okuyup:

Kim yanmzda Allah'n kitab ile u sahfeden hadisin ravisi: Klcnn knnda asl
bulunan bir sahife vard dedi. baka bir ey okuduumuzu iddia ederse muhakkak yalan
sylemitir. Bu sahfenin ierisinde;

diyet olarak verilecek develerin yalar ile

yaralanmalara ait baz eyler vardr. Bir de bu sahfenin ierisinde Peygamber (s.a.v.)'in:

Medine, Ayr ile Sevr aras olmak zere dokunulmaz blgedir. Dolaysyla orada kim bir
gnah iler veya gnah ileyeni barndrrsa Allah'n, meleklerin ve btn insanlarn laneti
onun zerine olsun. Kyamet gnnde Allah onun farz veya nafile hi bir ibdetini kabul
Buhr, Fezilu'l-Medine 1, Cihad 71, 'tisam 6; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/199, 238.
Buhr, By' 53, Cihad 71, 74, Et'ime 28, Deavat 36, 'tisam 16.
445[445] Buhr, Fezilu'-Medine 10; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/142.
443[443]
444[444]

etmez. mslmanlarn kafirlere verdii zimmeti birdir/muteberdir. mslmanlarn

mertebece en aada olan bile, bu zimmeti yerine getirmeye alr. Br kimse babasndan
bakasnn olu olduunu iddia eder yada zd edilen bir kle sahiplerinden bakasna
nispet ederse ona da Allah'n, meleklerin ve btn insanlarn laneti vardr. Kyamet
gnnde Alah onun farz veya nafile hi bir ibdetini kabul etmez buyurdu. 446[446]
Ayr:

Medine'nin dalarndan birisi olup byk ve yksektir. Medine'nin gneyinde takriben

iki saat kadar mesafede bulunmaktadr.

Sevr: Medine'nin dalarndan birisi olup kk ve krmzdr. Uhud dann kuzeyinde

bulunur. Bu iki da, gneyden ve kuzeyden Medinen'nin dokunulmaz blgesinin snrn
oluturmaktadr.

1250- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Medine'nin iki tal arasm dokunulmaz kld.

Yine Ebu Hureyre:

Ben Medine'nin bu iki tal arasnda ceylan bulsam onu rktmem. nk Resulullah
(s.a.v.), Medine'nin on iki mil evresini dokunulmaz kld dedi. 447[447]
Aklama:

Peygamber (s.a.v.) Medine'yi dokunulmaz blge ilan ettii iin aalan kesilmez, hay446[446]

2127.

447[447]

Buhr, Fezilu'l-Medine 9, Cizye 10, 17, Feraiz 21, 'tisam 5; Ebu Dvud, Menask 95-96, 2034; Tirmiz, Vel 3,

Buhr, Fezilu'l-Medine 4; Tirmiz, Menakb 68, 3921; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/236, 279.

vanlar avlanmaz.

mam Malik, mam afii ile mam Ahmed bu konuda gr birlii ierisindedir. Ebu

Hanife'ye gre ise Medine'nin dokunulmaz klnmasndan maksat, onun deerini

ykseltmektir.

86- Medine'de Yaamaya Ve ilesine Katlanmaya Tevik

1251- Mehr'nin azadls: Ebu Sad'den rivayet edilmitir:

Bunlara, Medine'de geim darl ve hayat zorluu isabet edince, bu kimse, Eb Sad el-

Hudr'ye gelip:

Ben, ailesi kalabalk bir kimseyim. Skntya maruz kaldk. Dolaysyla ailemi ekilip
biilen bir kye/araziye tamak istiyorum dedi. Eb Sad el-Hudr:

Byle yapma! Medine'de kal! nk biz, Allah'n peygamberi (s.a.v.)'le yoia ktk.
Zannederim yle dedi; Usfn'a geldik. Orada birka gece kald. Cemat:

Vallahi, bizim burada br iimiz yok. Ailemizin yannda onlar koruyacak hi kimse

yoktur. Onlarn bana gelecek bir ktlkten de emin olamyoruz dediler. Bu tr szler
Peygamber (s.a.v.)' ulat. Peygamber (s.a.v.):

Konutuklarnzdan bana ulam bu szler de nedir? Ravi:

Nasl dediini bilemiyorum dedi. Kendisine yemin ettiim Alah hakk iin yada nefsim
elinde olan Allah'a yemin ederim ki, gnlmden geti yahut dilerseniz bunlarn hangisini
dediini bilemiyorum deveme semerinin balanmasn emredeyim, sonra da Medine'ye
varncaya kadar onun bir dmn zmeksizin hzlca yola devam edelim buyurdu.
Daha sonra Resulullah (s.a.v.):

Allahm! Dorusu brahim Mekke'yi haram klarak onu dokunulmaz yapt. Ben de,
Medine'yi, onun iki da arasndaki alan iyiden iyiye haram kldm.
Bu snrlar arasndaki Medine'nin hareminde kan dklmemeli, sava iin silh

tanmamal, aacndan yaprak drlmemeli. Sadece hayvan yemlemek iin dal

krmama mstesna olmak zere hibir aacn kesilmemesini esas kldm.
Allahm! Bize Medine'miz hakknda bereket ihsan eyle!
Allahm! Bize s'mz hakknda bereket ihsan eyle!
Allahm! Bize mddmz hakknda bereket ihsan eyle!
Allahm! Bize s'mz hakknda bereket ihsan eyle!
Allahm! Bize mddmz hakknda bereket ihsan eyle!
Allahm! Bize Medine'miz hakknda bereket ihsan eyle!
Allahm! Bir bereketin yansra iki bereket ihsan eyle!
Nefsim elinde olan Allah'a yemn ederim k, Medine'nin her da yolu ve geidinde iki melek
vardr. Siz varncaya kadar onu korurlar buyurdu. Daha sonra da cemaata:
Haydi yola koyulun! buyurdu.

Bunun zerine biz de yola koyulup Medine'ye geldik. Kendisine yemin ettiimiz yahut
kendisine yemin olunan -buradaki phe hadisin rvsi Hammd'dan kaynak-

lanmaktadr- Allah hakk iin Medine'ye girdiimiz zaman henz hayvanlarmzn

semerlerini indirmemitik. Derken zerimize Abdullah b. Gatafn oullan kabilesi baskn
yapt. Halbuki bundan nce onlar harekete geirecek bir sebep yoktu. 448[448]
Aklama:

Halbuki bundan nce onlar harekete geirecek bir sebep yoktu sznden maksat; biz

yokken Medine'yi melekler korumutu, Medine'ye dner dnmez zerimize Abdillh b.

Gatafn oullar kabilesi baskn yapt. Halbuki daha nceden bu baskna engel olacak

zahir bir kuvvet bulunmad gibi, bu kabileyi megul edecek bir dmanlar da yoktu.
448[448]

Ahmed b. Han.be!, Msned, 3/34, 47, 91.

Bizim gelmemizden nce baskndan onlar alkoyan ey, Peygamber (s.a.v.)'in haber verdii ekilde meleklerin korunmas olmutu.

Hadis, Medine'nin faziletine ve melekler tarafndan korunduuna delildir.

1252- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir;

Mekke'den hicret ederek Medine'ye gelmitik. Oras vebal bir yerdi. Ebu Bekr ile Bilal,
rahatszland. Resulullah (s.a.v.), sahabilerinin rahatszlandn grnce:

Allahm! Bize, Medine'yi Mekke gibi yada ondan daha fazla sevdir. Oray salkl kl. Sa'y
ile mdd hususunda bize bereket ihsan eyle! Stmasn, Cuhfe'ye gnder buyurdu. 449[449]
Aklama:

Hicretin ilk yllarnda Medine'nin Bathan sahasndan akan ac ve pis bir suyun oluturduu bataklk, Medine'nin havasn bozuyor, stmal ve ar bir hal alyordu. Resulullah
(s.a.v.) salk tedbirleri almasnn yan sra byle dua da ediyordu.

Cuhfe: Msr ve am haclannn hrama girdikleri bir kasabann addr. Medine'ye sekiz
konak mesafededir.

87- Medine'nin, Taun Hastal ile Deccal'den Korunmas

1253- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Medine'nin geitlerinin zerinde melekler bulunur. Taun hastal ile Deccal, Medine'ye

449[449]

Buhr, Fezilu'l-Medine 12; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/56, 65, 82, 221, 260.

giremez. 450[450]

Aklama:

Hadis, Resulullah (s.a.v.)'in Medine'ye yapt duann bereketiyle Medine'nin Taun ve

Deccal'in errinden korunacan gstermektedir.
88- Medine'nin, Kt nsanlar Atmas

1254- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ben yle bir ehre hicretle emrolundum ki, bu ehir, dier ehirlere stn gelir. Mnafklar
bu ehre Yesrib derler. Bu ehir, Medinedir. nsanlarn ktlerini demirci krnn
demirin kirini giderdii gibi giderir. 451[451]

1255- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

l halkndan bir kimse, Resulullah (s.a.v.)'e biat etmiti. Medine'de kald sre
ierisinde o kimseyi iddetli stma yakalad. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.)'e gelip
ona:

Ey Muhammed! Biatimi fesh et! dedi. Resulullah (s.a.v.) o kimsenin bu isteini kabul
etmedi. Sonra o adam yine gelip:

Biatimi fesh et dedi. Resulullah (s.a.v.) o kimsenin bu isteini yine kabul etmedi. Sonra
o adam yine gelip:
450[450]
451[451]

Buhr, Fezilu'l-Medine 9, Tib 30, Fiten 27; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/237, 375, 378, 483.
Buhr, Fezilu'l-Medine 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/237, 247, 384.

Biatimi fesh et! dedi. Resulullah (s.a.v.) o kimsenin bu isteini yine kabul etmedi. l
halkndan olan bu kimse Medine'den kt. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Medine, demirci kr gibidir. Kirlisini atar, temiz olan ise tertemiz olarak orada kal
buyurdu. 452[452]
1256- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:
Resulullah (s.a.v.)'i;

Dorusu Yce Allah, Medine'ye Tbe ho ismini vermitir.

Aklama:

Medine'ye Yesrib diyenler, baz mnafklard. Resulullah (s.a.v.), ona layk olan ismin
Medine olduunu bildirmitir. Kur'an- Kerim'de

453[453]

Medine iim Yesrib

denilmise de bu mslman olmayanlarn szn nakilden ibarettir.

nk Yesrib, kelime olarak; bir kimseyi gnah ilemesinden dolay knamak mana-

sndadr. Bu kelime, fesat ve gnah manalarn tad iin hicretten sonra Yesrib'in ad

Resulullah tarafndan irkin grlp Taybe ve Tabe olarak deitirilmitir.

Medinetu'r-Resul terkibinin hafifletilmi ekli olarak Medine diye karar tamtr.

Kur'an'da da Medine eklinde gemektedir. Tevbe: 9/101, 120, Ahzab: 33/60,

Munafkun: 63/8. Bunun yan sra Medine; Haremu'r-Resul, Beytu'r-Resul, Daru'1-

man Daru's-Snne, Daru's-Selam, Daru's-Selamet, Daru'1-Feth, Daru'l-Hicret

gibi isimlerle de anmtr.

Ali Bula'da Medine ile ilgili olarak unlar syler: Medine kelimesi, Arapa'ya

Aramice'den gemi olup bu dilde bir mahkemenin yetkisi dahilinde kazay ve daha
sonra gelimi byk bir ehri ifade etmektedir. Kaynaklarn verdii bilgilere baklrsa,
452[452]
453[453]

Buhr, Fezilu'l-Medine 10, Ahkam 47, 'tisam 16; Tirmiz, Menakb 3920; Nes, Biat 22
Ahzab: 33/13.

ehir anlamndaki Medine kelimesi, slm'dan ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Medine'ye

hicretinden nce de bilinmekteydi. nk mslman olduktan sonra Peygamber

Efendimizin vgsne mazhar olan nl air Hassan b. Sabit'in slm ncesi yazd
iirlerinde hem Medine ve hem de Yesrib kelimesine rastlanmaktadr. Ancak

Yesribin terkedilmesi ve bunun yerine Medinenin kullanlmas ile bu kelimenin n

kazanmas Hz. Peygamber'in Mekke'den hicretinden sonra grlr. Dolaysyla bu
kelimeyi ehir veya yerleik topluluk anlamnda zellikle Hz. Peygamber'in

canlandrd sylenebilir. Bu da unu gsteriyor ki, muhtemelen Hz. Peygamber, Yesrib

ismini beenmedii ya da baka isimlerde olduu gibi bundada irk unsurlar bulduu
iin deil, fakat slm'n hicretle birlikte yerleik hale geliini simgelemek ve rnek bir

yerleik yaama modelini vurgulamak iin Medine ismini semi va bundan sonra da

Yesrib, Medine olmutur. Kur'an'da ok sayda ayette isimleri tarihte bilinen ehirlere
Medine, mdn denilmesi de, kelimenin olumlu ya da olumsuz salt ehir, ehirler
manasnda kullanldn gsterir. Ancak Peygamber'in bu ismi semesinin zel bir

anlam vardr ve slm'n somut ve sosyal bir mekan zerinde tezahrn ifade
etmektedir.

Netice itibariyle Din, Medine, Medeni ve Medeniyet kelimelerinin ayn kkten

geldiklerine baklrsa, Peygamber Efendimiz'in bu kelimenin semantiine yklemeye

alt anlam, insanlara tebli edilen dinin, yani slmiyet'in eski Yesrib denen mekan
paras zerinde tezahr etmesi, yaanabilir hale gelmesi, somutlamas ve insan

hayatnn mkemmelleme ynnde deimesi olmaktadr. Bu nemli din/beer

teebbsn ncs Hz. Peygamber'dir ve bundan dolay baz hadis kaynaklarnda eski

Yesrib Medinetu'n-Neb/Peygamber ehri ya da Medinet't-Tayyibe/Gzel ehir

sfatn kazanmtr.

Medine, Hz. Peygamber'in iinde yaad ve slm'n ilk uygulamasn gerekletirdii

ehir veya yerleik topluluk olmas bakmndan mslmanlar iin byk bir nem tar.

nk Hz. Peygamber ilk slm uygulamann tarihsel ve evrensel rneklerini bu ehirde

vermitir. Bundan dolay Buhr'de Medine'ye, Hicretin ve snnetin yurdu

454[454]

denilmitir. Medine, Nebevi rf Peygamber rf'n geliip hayat bulduu yerdir. nsan
ilikileri, toplumsal hayat, hukuk, ekonomi, siyaset, ahlk ve her trl insan ve sosyal

davran, Medine'de yeni dinin mesaj ve temel ilkeleri dorultusunda biim kazanm,

454[454]

'tisam, 16.

hayata geirilmitir. Medine rfnn, Hadisiler ve Fkihlar gznde bunca nemli

grlmesinin nedeni budur. Bugn de milyonlarca mslman bu Peygamber ehrine

Medinet'l Mnewere/Nurlandrlm, Nurlanm ehir demektedir; tabi tarihte

Emevler gibi bu kutsal ehre Kirli ehir diyen fasklar da grlmtr.

Kelime daha sonraki dnemlerde gerek etimolojik, gerekse terim anlamyla slm bilgin-

leri tarafndan ele alnm ve kendisine eitli anlamlar verilmitir. Sz gelimi Rgb elsfahn, yaklak bundan bin sene nce yazd (lm. 502 h.) nl stlah kitab

Mfredat ta bu kelimeye yer vermitir. Demek oluyor ki, kelimenin bizim irfan
hayatmza girii, batda nem kazanmasndan sonraki bir dneme rastlamyor. Belki

yaplabilecek itirazlar arasnda, kelimenin slm kaynaklarnda yalnzca etimolojik

anlamnda ele alnd noktas ne srlebilir. 455[455]

89- Allah'n, Medinelilere Ktlk Etmek steyen Kimseleri Eritmesi

1257- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Kim Medine halkna bir ktlk etmek isterse Allah o kimseyi tuzun suda eridii gibi
eritir. 456[456]

90- ehirler Feth Edildii Zaman Medine'de Yaamaya Tevik

1258- Sfyn b. Ebi Zheyr (r.a)'tan rivayet edilmitir; Resulullah (s.a.v.)'i:

Yemen diyar feth olunur. Bunun zerine bir ksm topluluk gelir. Bineklerini koturup
ailelerini ve kendilerine uyan kimseleri yklenip oraya gtrrler. Fakat bilselerdi, Medine,
kendileri iin daha hayrldr. am diyar da feth olunur. Bunun zerine bir ksm topluluk
455[455]
456[456]

B.k.z: Ali Bula, Tarih, Toplum ve Gelenek, z Yaynclk, stanbul 1996, s. 148-149
Buhr, Fezilu'l-Medine 7; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/180

gelir. Bineklerini koturup ailelerini ve kendilerine uyan kimseleri yklenip oraya

gtrrler. Fakat bilselerdi, Medine, kendileri iin daha hayrldr. Irak diyar da feth
olunur. Bunun zerine bir ksm topluluk gelir. Bineklerini koturup ailelerini ve
kendilerine uyan kimseleri yklenip oraya gtrrler. Fakat bilselerdi, Medine, kendileri
iin daha hayrldr buyururken iittim. 457[457]
91- Medine Halknn, Onu Terk Edecekleri Zaman Medine'nin Durumu

1259- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)i;

yle bir zaman gelecek ki, Medine'de yaayan kimseler, Medine'yi olanca gzelliiyle
brakp gidecekler. Rzkm arayan yrtc hayvan ve kulardan baka hikimse orada
kalmayacak. Sonra Mzeyne kabilesinden iki oban Medine'ye gitmek isteyip koyunlarna
seslenecekler. Fakat Medine'yi bombo bulacaklar. yle ki Seniyyetu'1-Ved Veda
Tepe'sine vardklar zaman bu ikikimse de yzleri st derek lecekler buyururken
iittim. 458[458]

92- Kabir ile Minber Arasnn, Cennet Bahelerinden Bir Bahe Olmas

1260- Abdullah b. Zeyd el-Mzin (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.)
yle buyurmaktadr:

Evim ile minberimin aras, cennet bahelerinden bir bahedir. 459[459]

Buhr, Fezilu'l-Medine 5; Ahmed b. HanbeJ, Msned, 5/220

Buhr, Fezilu'I-Medine 5; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/234, 385, 390.
459[459] Buhr, Fadlu's-Salati fi Mescid-i Mekke ve'1-Medine 5; Ahmed b. HanbeJ, Msned, 4/39, 40.
457[457]
458[458]

1261- Eb Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Evim ile minberimin aras, cennet bahelerinden bir bahedir. Minberim de, (cennetteki
Kevser) havzmm zerindedir. 460[460]

Aklama:

Hadisin metninde geen Ravda bahe, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hanm ie'nin odas

ile Hz. Peygamber (s.a.v.)'in minberi arasndadr. 10 metre eninde, 20 metre uzunluunda olup yzlm 200 metre kareye ular

Hattb'ye gre bu mbarek sahada ibadet, sahibini cennete ulatrr. Minber yaknnda
ibadet de, cennette Peygamber (s.a.v.)'in havzndan imeye vesile olur.
93- Uhud Bizi Sever, Biz De Uhud'u Severiz Hadisi

1262- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Uhud dana bakp:

Dorusu Uhud, bizi seven bir dadr. Biz de onu severiz buyurdu. 461[461]

Baz alimlere gre; Resulullah (s.a.v.), bu hadisle, Medine'ye ve Medinelilere olan

sevgisini veya Medine'nin bir paras saylan Uhud dana olan sevgisini ifade
etmektedir. Dolaysyla sevgi ve nefret gibi kavramlarn Uhud dana hakikat olarak

deil, ancak onun yaknnda yaayan Hz. Peygamber (s.a.v.) ile sahabeye kinaye olmak
zere onlar vd ifade etmektedir.
460[460]
461[461]

Buhr, Fadlu's-Salati fi Mescid-i Mekke ve'I-Medine 5; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/236, 376, 397, 401, 528.
Buhr, Cihad 71; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/140.

Ayrca da sevme olay, gerek olup Allah ona temyiz ve idrak vermi, o da bu sayede

bizi sevmektedir. nk Kur'an'n bir ok yerinde canl-cansz varlklarn Allah' tebih

ettii ve Snnette ise Resulullah (s.a.v.)'in avucunda talarn tebih etmesi, Mescitteki

kuru hurma ktnn inlemesi gibi bir ok haller gemektedir. Fiziki evre ile insan
arasnda bir iliki olduu zaten bilinen bir gerektir. u halde Uhud dann, Resulullah
(s.a.v.)'e kar sevgi beslemesi, yadrganmamas gereken bir husustur.

94- Mekke ile Medine'nin ki Mescidinde Namaz Klmann Fazileti

1263- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Benim u mescidimde klnan bir namaz, Mescid-i Haram dnda dier mescidlerde
klnan bir namazdan bin kat daha hayrldir. 462[462]

Aklama:

Hadis, Medine'deki Mescid-i Nebevide klnan bir namazn, Mescid-i Haram hari dier

mescitlerde klnan bir namazdan fazilet bakmndan daha hayrl olduunu belirtmek
suretiyle Mescid-i Nebevi'nin faziletine iaret etmektedir. nk bu mescit, Hz.

Peygamber (s.a.v.) ile muhacirler, Medine'ye hicret ettikten sonra tm mslmanlarn

katklaryla yaplmtr. Bu mescit, mslmanlarn hem ibadet yeri, hem sava

kararlarnn verildii yer, hem eitim-retim verilen bir yer olma zelliini

tamaktadr.

Buhar, Fadlu's-Salati fi Mescid-i Mekke ve'I-Medine 1; Jbn Mce, kametu's-Salat 195, 1404; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/239, 277.

462[462]

95- Mescid Dnda Bir Mescidi Ziyaret iin Yola klmamas

1264- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Binekler ancak Mescid iin yolculua karlr:

1- Benim u mescidim,
2- Mescid-i Haram,
3- Mescid-i Aksa. 463[463]
Mescid-i Haram'dan maksat, Harem-i erifin tamamdr.

Mescid-i Aksa: Kuds'teki mescittir. Bu mescit, Kabe'den ya mesafe yada zaman itibariyle uzak olduu iin ona En uzak manasna gelen Aksa sfat verilmitir. Hz.
Peygamber (s.a.v.), Kabe'ye dndrlnceye kadar namazlarn buraya doru ynelerek
klmtr.

Bu hadis, bu mescidin faziletine iaret etmektedir.

96- Takva zerine Kurulan Mescidin, Peygamber (s.a.v.)in Medine'deki Mescidi
Olduu Meselesi

1265- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), hanmlarndan birinin evinde bulunduu bir srada onun yanna
girdim. Ona:

Buhar, Fadlu's-Salati fi Mescid-i Mekke ve'1-Medine 1; Ebu Dvud, Menasik 94-95, 2033; Nes, Mesacid 10;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/234, 238, 278.

463[463]

Ey Allah'n resul! Takva zerine zerine kurulan Mescid, iki mescidden hangisidir?
diye sordum. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), bir avu akl ta alp onlara yere att.
Sonra Medine Mescidini kast ederek:

O, sizin u mescidinizdir buyurdu. 464[464]

Aklama:

Bu hadiste aklanmas istenen mescit, Tevbe: 9/108. ayetinde zikredilen mescittir. Bu

ayette bahsedilen mescidin; Kba mescidi mi, yoksa Mescid-i Nebevi mi olduu

hakknda farkl grler bulunmaktadr. Bu hadis, ayette szkonusu edilen mescidin; Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in Medine'deki mescidi olduunu belirtmektedir.

97- Kba Mescidi'nin Ve Bu Mescidde Klnan Namaz ile Onu Ziyaret Etmenin
Fazileti

1266- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Kba Mescidi'ne bazen binekli olarak ve bazen de yaya olarak gelir,
ierisinde iki rekat namaz klard. 465[465]

1267- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir: Abdullah bn mer, her

Cumartesi gn Kba Mescidine'gelip:

Ben, Peygamber (s.a.v.)'i, her Cumartesi gn buraya gelirken grdm demitir. 466[466]
Ahmed b. Hanbel. Msned, 3/24
Buhar, Fadlu's-Salati fi Mescid-i Mekke ve'1-Medine 6; Ebu Dvud, Menasik 95-96, 2040; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/4, 57, 58, 65, 101, 155
466[466] Buhari, Fadlu's-Salati fi Mescidi Mekke ve'1-Medine 6; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/30, 58, 65, 80, 107
464[464]
465[465]

Aklama:

Kba, Medine'nin gneyinde bulunan bir banliydr. Kba mescidi, Hz, Peygamber

(s.a.v.)'in hicreti esnasnda Kba'ya vardnda yapt mescidin addr. Resulullah

(s.a.v.), Kba'da, Klsm b. Hedm'in evinde misafir olarak kalmtr. Klsm b. Hedm'in
hurmalarn kuruttuu yerde ite bu Kba mescidini ina etmitir.

Urve'den gelen bir rivayete gre Kba mescidi'nin eski yzlm, uzunluu ve eni eit
olmak kaydyla 66 zira' idi. Hz. Osman dneminde oras geniletilmitir.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in cumartesi gnleri Kba'ya gitmesinin sebebi; Kba halk Cuma
gnleri Cuma namaz iin Medine'ye gelirdi. Bu nedenle de Cuma gnieri oras ssz

kalrd. Hz. Peygamber (s.a.v.) cumartesi gn oray ziyaret etmekle bu gariplii

gidermi oluyor ve oradaki halkn gnln kazanm oluyordu.
16. NKAH BLM

Nikh evlenme kelimesi, szlkte; birletirmek, katmak, evlenmek akdi ve cinsel iliki
gibi eitli manalara gelmektedir.

Terim olarak ise, er'an nikahianmalarnda bir engel bulunmayan bir erkek ile bir
kadnn birbirlerinden istifade etmek arzusuyla yaptklar szlemeye denir.

Nikah, kar-koca arasnda birlikte yaamaya ve karlkl yardmlamaya imkan veren ve

taraflara karlkl hak ve devler ykleyen bir szlemedir. Bu szleme, her eyden

nce birbirleriyle evlenmeleri dinen ve hukuken mmkn olan iki kii arasnda ve iki
ahit huzurunda yaplr.

ahitlerin mevcudiyeti, bu szlemeye aklk kazandrmak ve evlilik ilikisini etrafa

duyurma hedefine yneliktir.

1- Cinsel likiye Kar Ar stekli Olup Nikah Masraflarn Bulabilen Kimseye,

Evlenmenin Mstehab Olmas Ve Masraflar Bulamayan Kimsenin ise Oru
Tutmas

1268- Alkame b. Kays'tan rivayet edilmitir:

Mina'da, Abdullah bn Mes'ud ile birlikte yryordum. Derken ona Osman b. Affn
rastlad ve onunla konumaya balad. Osman, ona:

Ey Ebu Abdurrahman! Seni gen bakire bir kadnla evlendirsek! Olur ki, sana gemi

zamanndan kaybettiin baz eyleri, sana seri hatrlatr dedi. Bunun zerine Abdullah
bn Mes'ud:

Sen byle dedinse de, Resulullah (s.a.v.)'in, bize:

Ey genler topluluu! Sizden kimin evlenmeye gc yetiyorsa, hemen evlensin. nk

evlilik, gz harama daha ok kapattrc, namusu daha ok koruyucudur. Sizden kimin
evlenmeye qc yetmiyorsa, o da, oruca devam etsin. nk oru, o kimse iin, hayalarm
kesmek gibidir buyurdu. 467[467]
Aklama:

Hadisin ifadesine gre; Alkame, Mina'da Abdullah bn Mes'ud ile birlikte gezinirken Hz.
Osman'a rastlamlar. Hz. Osman, Abdullah bn Mes'ud'un, bakmsz ve perian halini

grnce, bekar olmas hasebiyle bu duruma dtne hkmetmi olsa gerektir ki, ona
evlenmesini teklif etmek maksadyla kendisiyle ba baa konumak istediini sylemi,

Abdullah bn Mes'ud'da onun bu teklifini kabul etmiti.

Abdullah bn Mes'ud, Hz. Osman ile biraz konutuktan sonra onun, kendisiyle zel olarak

Buhr, Savm 10, Nikh 2; Ebu Dvud, Nikh 1, 2046; Tirmiz, Nikh 1, 1081; Nes, Sym 43, Nikh 3; bn
Mce, Nikh 1, 1845; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/447.
467[467]

daha fazla konuma ihtiyac duymadn anlaynca, biraz ileride beklemekte olan

Alkame'yi yanlarna armt. Alkame, yanlarna vard srada Hz. Osman,

konumasna devam ederek Abdullah bn Mes'ud'a bakire gen bir kzla evlenmesinin
ok uygun olacan sylemekteydi. Szlerini bitirince, Abdullah bn Mes'ud, Alkame'ye,
Resululah (s.a.v.)'in bu konudaki szlerini aktarmtr.

Ebu Abdurrahman, Abdullah bn Mes'ud'un knyesidir.

Hadisin metninde geen Be kelimesiyle, ne kast edildii, alimler arasnda tartma

konusu olmutur.

Bazlarna gre, bununla; nikh masraflan ve bazlanna gre ise, cinsel arzu ile kudrettir.
Yalnz sonu itibariyle iki gr arasnda kkl bir ayrlk yoktur. Neticeleri ayndr.

Hadisin metninde geen Vic kelimesi; bazlarna gre, hayalann karlmas ve baz-

larna gre ise hayalar burmak anlamndadr. Resulullah (s.a.v.), bu kelimeyi, oruca
tevik etmek iin sylemitir.

Alimlerin byk ounluuna gre; evlenmenin er'i hkm iinde bulunan artlar, duruma gre deiir. yle ki:

1- ehevi arzularnn galebe almas sebebiyle, evlenmedii takdirde zinaya deceine

^sinlikle inanan bir kimsenin evlenmesi farzdr.

2- Evlenmedii takdirde zinaya deceinden korkan, kendini harama bakmaktan yada

baka bir ekilde kendi tatmin etmekten kendini alkoyamayan kimsenin evlenmesi
vaciptir.

3- Zinadan, farz veya snnetleri terk etme gibi tehlikelere den emin olduu halde ayn

zamanda evlenme masraflarn temin edebilen ve cinsel kudrete saghip olan bir
kimsenin evlenmesi ise snnet-i mekkededir.

4- An bir cinsel arzuya sahip olmad iin zinaya dme tehlikesi bulunmayan, nikh

snnetini ilemek gibi bir niyeti de olmayan, fakat sadece cinsel arzusunun tatmin etmek
isteyen bir kimsenin evlenmesi ise mubahtr. Bu maksatla yapt evlilikten dolay
sevaba da eriir. nk ehevi arzusunu meru yoldan tatmin etmi olur.

5- Evlendii takdirde aile hukukuna riayet edemeyeceini kesinlikle bilen bir kimsenin
evlenmesi haramdr.

6- Aile hukukuna riayet edemeyeceinden korkan bir kimsenin evlenmesi ise mekruhtur.

Bu hadisten u sonular karlabilir:

1- Bir kimsenin evlenmesinde fayda grd bir arkadan evlenmeye tevik etmesi
mstehabtr.

2- Kiinin evlenme iin bakire bir hanm tercih etmesi mstehabtr.

3- Cinsel kudrete sahip olduu halde evlenme masraflarn teminden aciz olan kimsenin
evlenmeyi brakp oruca devam etmesi gerekir.

4- Nefsi kendisini evlenmeye zorlayan ve evlenme masraflarna da gc yeten kimsenin,

hemen evlenmesi mstehabtr.

5- Hattb, bu hadisi delil getirerek; ehveti dindirmek iin geici olarak ila kullanmann
caiz olduunu belirtmitir.
6- Oru, ehveti krar.

7- Gz haramdan koruyacak, iffet ve namusun muhafazasna yarayacak yollara bavurmak tevik edilmitir.

1- Sen doru sylyorsun, zaten Resulullah (s.a.v.)'de bizleri evlenmeye tevik etmiti.

2- Sen byle diyorsun, ama evlenme teklifi genlere yaplmaldr. nk Resulullah

(s.a.v.), genleri evlenmeye tevik ederdi. Fakat benim evlenmeye ihtyacm yoktur.
1269- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'in sahabilerinden birka kii, Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarna onun

evde gizlice yapt nafile ibadetini sormular.

Aldklar cevap karlnda kendilerinin az ibadette bulunduunu dnerek bunlardan

birisi:

Kadnlarla evlenmeyeceim! dedi. Birisi:

Et yemeyeceim! dedi. Birisi de:
Dekte uyumayacam! dedi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) Allah'a hamd etti, O'na vgde bulunup:

Baz kimselere ne oluyor ki, yle yle diyorlar. Fakat buna ramen hem oru tutarm,
hem iftar ederim, hem namaz klarm, hem uyurum ve hem kadnlarla da evlenirim. te bu,
benim snnetmdir. Buna gre her kim snnetimden yz evirirse benden deildir
buyurdu. 468[468]
Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Feth: 48/2'de gemi ve gelecek btn gnahlarnn affedilmesi

zerine, Hz. Ali, Abdullah b. Amr ve Osman b. Ma'zun oluan bir grup mslman,
Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarnn odalarna gelerek Resulullah (s.a.v.)'in ibadetinin ne

ekilde olduunu sorarlar. Bunlar, Peygamber (s.a.v.)'in az ibadet ettiini renince

kendilerinin oka ibadet etmekle bu garantiye sahip olabileceklerini dnerek her biri
Gndzleri hep oru tutmak, Her gece namaz klmak ve Hi kadnlarla evlenmemek

zere karara vanrlar. Bunu duyan Peygamber (s.a.v.) onlara, amelde orta yolu takip

etmelerini belirtir. nk badet, sadece mafiret olmak iin yaplmayp kulluun gerei
olarak yaplr. Bunu da, Allah'tan en ok korkannz ve yasaklarndan en fazla kanannz benim ifadesiyle sylemitir.

Benden deildir ifadesi; Peygamber (s.a.v.)'in ortaya koyduu amelin stnde bir
dindarln ve farkl bir ibadet hayatnn olamayacan belirtmektedir. Fazlasn yapmak

isteyen kimse ancak Peygamber (s.a.v.)'in snnetinde gelen adab erevesinde

468[468]

Buhr, Nikh 1; Nes, Nikah 4; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/241, 259.

yapmaldr. Yoksa bu hitapla kar karya kalr. Dolaysyla oru tutmaya g kazanmak
iin yemek yemeye, gece kalkmaya takat getirmek iin uyumaya, ehveti krp nefsin
isteklerini salama almak ve nesli oaltmak iin evlenmeye gerek vardr.

Benden deildir ifadesinden maksadn; fan, nafile gibi btn ameli ve itikad kapsad

gibi, Peygamber (s.a.v.)'e muhalefet etmekle, kendi yapt ibadetin, onun yaptndan
daha stn ve daha yi olduunu gstermek isteyen kimsenin dinden kaca
belirtilmitir.

1270- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Osman b. Maz'un'un, kadnlardan uzak durup evlenmeme isteini

geri evirdi. Eer ona izin verseydi, biz de hadm olurduk. 469[469]
Aklama:

Erkein kadnla ve kadnn da erkekle tamamen ilikilerini kesip ayn bir hayat yaamas

slam'da yoktur. Byle bir davran ekli Hristiyanlarda olup buna da ruhbanlk
denilmektedir. Dolaysyla slam dini, insanla en adil bir hayat tarz ve yaama biimi
getirmitir.

2- Bir Kadn Grp De Onda Gz Kalan Kimsenin, Hanmna Gelip Onunla Cinsel
likide Bulunmasnn Mendub Olmas

1271- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Buhr, Nikh 8; Tirmiz, Nikah 2, 1083; Nes, Nikah 4; bn Mce, Nikah 2, 1848-Ahmed b. Hanbel, Msned,
1/175, 176, 183.

469[469]

Dorusu kadn, (bazen) eytan suretinde gelir, eytan suretinde gider. Sizden birisi br
kadn grdnde hemen ailesine gelsin. nk bu, o kimsenin nefsinde olan eyi giderir.
470[470]

Aklama:

Hadiste, fettan kadnlarla karlap da fitneye dme tehlikesine maruz kalan kimse-

lerin hemen o anda oradan uzaklaarak evine gitmesi ve nefsinin arzusunu helal yollarla
tatmin etmesi emredilme ktedir.

Kur'an bu konuda erkein kadna olan durumunu belirleme hususunda u ifadelere yer
vermektedir:

Mmin erkeklere, gzlerini harama dikmemelerini, rzlarn da koru Muhammed Accac

el-Hatblarn syle. nk bu, kendileri iin daha temiz bir davrantr. phesiz Allah,
onlarn yapmakta olduklarndan haberdardr.471[471]

Kadnlarn erkeklere kar olmas gereken tutumu ise yle belirtilmektedir:

Mmin kadnlara da syle: Gzlerini harama bakmaktan korusunlar; namus ve iffetlerini

esirgesinler. Grnen ksmlar mstesna olmak zere, zinet-lerini tehir etmesinler. Ba
rtlerini, yakalarnn zerine kadar rtsnler. Kocalar, babalar, kocalarnn babalar,
kendi oullar, kocalarnn oullar, erkek kardeleri, erkek kardelerinin oullar, kz
kardelerinin oullar, kendi kadnlar mmin kadnlar, ellerinin altnda bulunanlar
kleleri, erkeklerden, ailenin kadnna ehvet duymayan hizmeti vb. tbi kimseler, yahut
henz kadnlarn gizli kadnlk hususiyetlerinin farknda olmayan ocuklardan bakasna
zinetlerini gstermesinler. Gizlemekte olduklar zinetleri anlalsn diye ayaklarn yere
vurmasnlar Dikkatleri zerine ekecek tarzda yrmesinler. Ey mminler! Hep birden
Allah'a tevbe ediniz ki kurtulua eresiniz. 472[472]

Ebu Dvud, Nikah 42-43, 2151; Tirmiz, Rada 9, 1158; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/395.
Nur: 24/30.
472[472] Nur: 24/31.
470[470]
471[471]

3- Mut'a Nikah Ve Bu Nikahn; nce Serbest Klnp Sonra Yrrlkten

Kaldrlmas, Sonra Tekrar Serbest Braklp Yeniden Yrrlkten Kaldrlmas Ve
Haram Klnmasnn Kyamet Gnne Kadar Devam Etmesi

1272- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte gazaya kmtk. Yanmzda kadnlarmz yoktu.

ehvetimize hakim zorlannca, Resulullah (s.a.v.)'e:

Hayalarmz karfp hadm olsak m? diye sorduk.

Resulullah (s.a.v.), bize bunu yasaklad. Bundan sonra bir elbise karlnda bir kadnla
belirli bir sreye kadar evlenmemize izin verdi.
Daha sonra Abdullah bn Mes'ud,

Ey man edenler! Allah size helal kld temiz eyleri haram klmaynz ve haddi
amaynz. Dorusu Allah, haddi aan kimseleri sevmez

473[473]

ayetini okudu. 474[474]

Aklama:

Mut'a nikh, muvakkat bir zaman iin iki tarafn raz olduu bir cret karlnda kadn
kiralamaktr. Bu, bir nikh deildir. nk nikh, iftlerin btn hayat beraber yaamak

zere bir aile yuvas kurmalardr. Mut'a da, nikh da, ki tarafn rzsna uygun birer
akid olmakla beraber mut'a muvakkatlik, nikh devamllk vasflaryla biribirinden

ayrlr. Mut'a da ta'yn olunan bedel, di bir karlk mahiyetinde olduu halde nikhdaki
mehr, gayet erefli ve hibir akidde bulunmayan bir asalet ifde eder.

Mut'a chiliyet devrinde muteber ve yaygn olan hatta kendisine birtakm aile haklan

473[473]
474[474]

Mide: 5/87.
Buhr, Tefsiru Sure-i Mide 9, Nikah 6, 8; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/385, 390, 420, 432, 450.

terettb eden bir nikh nev'i idi. slm'n zuhurundan sonra baz gazalarda gazilerin zina

yapmalarn nlemek iin geici olarak, muvakkaten msde edilmitir. Mut'a nikhnn
mubah klnd hakkndaki bu hadis, daha baka sahbler tarafndan da rivayet

edilmitir. Btn bu rivayetlerde bunun yerleik hayat vaktine ait bir ruhsat olduuna
dir bir kayt ve iaret yoktur. Hepsi gaza seferlerine ve zaruret zamanlarna it olmak
zere rivayet olunmutur. Bu ruhsat, slm'da sadece harp ve cihd zaruretine tahsis

olunmutu. Mut'a nikhnn slm'da, l eti ve dier haramlann zaruretten dolay

yenmesine cevaz verilmesi gibi cevaz verildii, sonra nesh olunup kaldrld,
haramlnn ebed olduu hususlarnda ittifak edilmitir.

Mut'a nikhnn harml hakknda yalnz ia mezhebi muhalefet etmitir. Onlar bunu
hazarda da meru grr, tatbik ederler. 475[475]

1273- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.) ile Ebu Bekr dneminde bir avu kuru hurma ve un karlnda
birka gnlne mut'a yapardk. yle ki mer, Amr b. Hureys olaynda mut'a nikahn
yasaklad. 476[476]
Aklama:

Hz. mer, Amr b. Hureys'in hibir zaruret yokken mut'a nikah talebini red etmiti. Hz.

mer'in mut'a nikahn yasaklamas hususundaki dayana, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in de

bunu yasaklam olmasdr.

1274- Reb' b. Sebre yoluyla babas Sebre'den rivayet etmitir:

Babas Sebre, Mekke'nin fethinde Resulullah (s.a.v.) ile birlikte gaza edip demi ki:
475[475]
476[476]

B.k.z: M. Sofuolu, Mslim Tercemesi, 4/292.

Buhari, Nikh 31; Abdurrezzak, Musannef, 14028.

Orada onbe gece -yani geceleri de saylrsa otuz gn- kaldk. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.) bize kadnlarla mut'a yapmak iin izin verdi. Derken kavmimden bir kimseyle

birlikte dar ktm. Ben ondan daha gzeldim. Arkadam irkin suratl ve kk
csseliye yakn bir kimseydi. Her birimizin yannda bir kaftan vard. Fakat benim

kaftanm eski, amcaolunun kaftan ise yeni ve gzeldi. Mekke'nin alt tarafna yada st

tarafna vardmz zaman bize dii deve gibi uzun boyunlu gen bir dilber kadn
rastlad. Ona:

Bizden birisinin seninle mt'a nikah yapmasn arzu eder misin? diye sorduk.
Kadn:

Ne verirsiniz? dedi. Derhal ikimiz de kaftann yere at. Gen kadn her iki erkee
bakmaya balad. Arkadam kadnn yanbana baktn grnce:

Bunun kaftan eskidir. Benim kaftanm ise yeni ve gzel dedi. Gen kadn ise iki veya
defa bana iaret ederek:

Onun kaftannn zarar yok dedi.

Sonra o gen kadnla mt'a nikah yaptm. Resulullah (s.a.v.), mt'a nikahn haram
klncaya kadar gen kadnn yanndan dar kmadm. 477[477]

bn Atiyye'ye gre; Mut'a, bir kimsenin iki hid huzurunda kadnn velisinin izni ile be-

lirli bir sre iin ve veraset hakk olmamak zere aralarnda kararlatrdklar bir mehir
karlnda bir kadnla evlenmesidir. Tayin edilen sre bitince kadn gider adam onu

yannda tutamaz. Sadece ondan iddetini beklemesini isteyebilir. nk bu nikhdan

doacak ocuk kendisinindir. Artk iddet sonunda kadnn hmile olmad ortaya
karca, kadn istedii kimseyle evlenebilir. 478[478]

Konuyla ilgili hadislerden anlald zere; hicretin 7. yl Hayber savanda, 8. yl Mekke'nin fethi seferinde ve 10. yl Veda hacc srasnda Peygamber (s.a.v.) gazilerin zina
yapmalarn nlemek iin geici olarak nce Mut'a nikahna ruhsat vermi ve hemen
sonra da bunu yasaklamtr. Bylece haraml devam edegelmitir.

477[477]
478[478]

Ebu Dvud, Nikah 13, 2072; Nes, Nikah 71; bn Mce, Nikah 44, 1962; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/405.
Kurtub, el-Cmi li-Ahkmi'1-Kur'an, 5/132.

1275- Urve bnu'z-Zbeyr'den rivayet edilmitir:

Abdullah b. Zbeyr, Mekke'de ayaa kalkp bir kimseye yani Abdullah bn Abbs'm
mut'a nikahn caiz grmesinden doiay ona dolayl olarak laf dokundurarak:

Bir takm insanlar var ki, Allah onlarn gzlerini kr ettii gibi kalplerini de kr etmitir.

Bunlar, mut'a nikahna fetva vermektedirler' dedi. Bunun zerine kendisine dolayl
olarak laf dokundurulan Abdullah bn Abbs, halife olan Abdullah bn Zbeyr'e
seslenerek:

Sen gerekten kaba-saba bir adamsn. mrme yemin ederim ki, mt'a nikah,

muttakilerin imam zamannda yaplyordu dedi.

Abdullah bn Abbs, bununla, Resulullah (s.a.v.)'i kasdediyordu. Bunun zerine Abdullah

b. Zbeyr, ona:

yleyse sen kendi nefsinle bir dene. Vallahi, eer sen bu mut'a nikahn yaparsan seni
talarnla recm ederim diye karlk verdi.

bn ihb der ki: Bana, Halid b. Muhacir b. Seyfullah haber verdi ki:

Kendisi bir kimsenin/Abdullah bn Abbs'n yannda oturuyordu. Derken o kimseye bir

adam gelip mt'a nikah hususunda fetva istedi. O da mt'a yapmasn emretti. Bunun
zerine bn Eb Amra el-Ensr, ona:
Ar ol! dedi. Fetva veren kimse:

Ne o? Vallahi, mut'a nikah, muttakilerin imam olan Resulullah zamannda yaplmtr

diye cevap verdi, bn Eb Amra:

Mt'a nikah, slm'n ilk zamanlarnda zor durumda kalan kimseler iin: lm hayvan,
kan ve domuz etinde olduu gibi bir ruhsat olmak zere meru klnmt. Sonra Allah,
dnini salamlatrd ve mut'a nikahn yasaklad dedi.

bn ihb der ki: Bana, Reb' b. Sebre el-Chen haber verdi ki:

Babas Sebre unu syledi: Ben, Resulullah (s.a.v.) zamannda iki krmz kaftan

karlnda Amir oullar kabilesinden bir kadnla mt'a nikah yapmtm. Sonra
Resululah (s.a.v.) bize mt'a nikahn yasaklad.
bn hb:

Ben, Reb b. Sebre'yi, bunu, mer b. Abdulazz'e anlatrken oturduum yerden

dinledim dedi. 479[479]

Mut'a nikahnn mubah olup olmad konusundaki ihtilf ancak Hz. mer'in hilafetinin
son yllarna kadar devam etmitir. Hz. mer halifeliinin son yllarnda bu nikhn

Resulullah (s.a.v.) tarafndan yasak edildiini kesin bir dille ifde etmi, ondan sonra da
Abdullah bn Abbs'n dnda o devirde yaayan alimler mut'a nikhnn haram

olduunda ittifak etmilerdir. Abdullah bn Abbs'n bu grnden dndne dir de

Tirmiz'nin Sneninde yle bir rivayet vardr:
Abdullah bn Abbas der ki:

Mut'a nikah, slmiyetin balangcnda vard ve bir erkek, yabancs olduu bir beldeye
varnca orada bir kadnla evlenir, kadn onun eyasn korur ve elbisesini onarrd.
Neticede bu,

Ancak eleri ve ellerinin sahip olduu cariyeleri hari. Bunlarla ilikilerden dolay
knanm deillerdir 480[480] yeti inince kaldrld.
Abdullah bn Abbas:

Artk o iki cinsel organdan kars ile cariyesinin cinsel organlarndan baka her cinsel
organ haramdr dedi.

zayf kabul edilmitir.

481[481]

Yalnz bu hadis, senedinde Musa b. Lubeyde olduu iin

mam Tirmiz, bu konuda yle der:

Peygamber (s.a.v.)'in sahabilerinin ve sonraki ilim adamlarnn uygulamas bu hadis

zeredir. Abdullah bn Abbas'tan bir ruhsat rivayet edilmise de Resulullah (s.a.v.)'den

naklen mut'a nikahn hkm kendisine bildirilince bu konudaki grnden dnmtr.

Ebu Dvud, Nikah 13, 2073; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/404, 405.
M'minun: 23/6.
481[481] Tirmiz, Nikah 29, 1121.
479[479]
480[480]

lim adamlarmzn ou, mut'a nikahnn haram olduu zerinde mutabktr. Sfyn esSevr, bnu'l-Mbrek, afi, Ahmed ve shak'n gr budur. 482[482]

Her ne kadar Abdullah bn Abbas'n mut'a nikhnn mubah olduu grnden dndne dir Tirmiz'nin rivayet ettii hadis zayf ise de, Hattab'nin Said b. Cbeyr'den
naklen rivayet ettii u hadis, bunu takviye etmektedir:
Ben, Abdullah bn Abbs'a:

Senin fetvan ald yrd ve onunla ilgili olarak irler iir sylemeye balad dedim.
Bunun zerine Abdullah bn Abbas:

Vallahi, ben, byle bir fetva vermedim. Mut'a nikah, le gibidir, Sadece zaruret hlinde
kalanlar iin helldir dedi.

Nitekim Hattab'nin naklettii bu hadis, Beyhak tarafndan da rivayet edilmitir.

Beyhak'nin rivayetinin sonunda: O ancak le, kan ve domuz eti gibidir eklinde bir
cmle bulunmaktadr.

Ba kimseler Mut'a nikahnn Peygamber (s.a.v.) tarafndan haram klndna dair riva-

yetler zanndr, kesin bir hkm zann delillerle neshedilemez diyorlarsa da bu sz bir

iddiadan te gidemez. nk iddia edildii gibi mut'ann Kur'an- Kerimle hell klnd
kabul edilse bile onu hell klan yetin sbtu kat'i olmakla birlikte iki cihetten delleti
zanndir:

1- nk yet-i kerimedeki stimta 483[483] kelimesi, mut'a nikh anlamna gelebilecei

gibi, sahih nikhla kadndan faydalanma anlamna da gelebilir.

Onlarn delil diye gsterdikleri yetin lfz umm genellik ifde etmektedir, dolaysyla
delleti zanndir. Tirmiz'nin rivayet ettii hadiste Abdullah bn Abbas'n: Mut'a,

slmn balangcnda vard. Neticede bu, Ancak eleri ve ellerinin sahip oduu
cariyeleri hari 484[484] yet-i kerimesi inince kaldrld, artk bu ik kadnn cinsel orga-

nndan baka her cinsel organ haramdr demesi ise, mut'ann mubah olmadn
kesinlikle ifde etmektedir. Rivayete gre mam Ali de:
Tirmiz. Nikah 29, 1121.
Nisa: 4/24.
484[484] M'minun: 23/6.
482[482]
483[483]

Peygamberimiz kadnlar mut'a usl nikhlamay nehyetti. Bu nceleri kadn

bulamayanlar iindi, sonradan kadn ve erkek arasndaki miras iddet, talak, nikh
hkmleri inince mut'a adeti neshedidi buyurmutur. 485[485]
4- Bir Kadn, Halas Yada Teyzesyle Bir Nikah Altnda Toplamann Haram Olmas

1276- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir kadnla halas ve yine bir kadnla teyzesi bir nikah altnda toplanmaz. 486[486]

Aklama:

slam hukukunda, kendileriyle evlenmenin yasak olduu kimseler, Nisa: 4/22, 24 ayetleri ile snnette u ekilde snflandrlmtr:
1- Srekli Haram Olanlar:

a- Nesep kan akrabal sebebiyle nikhlar haram olanlar. Bunlar; anneler, kzlar, kz
kardeler, erkek ve kz kardelerin kzlar, hala, teyze.

b- Shriyet damat olma sebebiyle nikahlan haram olanlar. Bunlar; kay valide, vey kz,

gelin, vey anneler, c. St Emmek suretiyle Nikhlar haram olanlar. Bunlar ise; st anne,
st kzkarde.

Hzim, 'tibar, Haydarabad 1319, Humus 1386/1966, s. 179 B.k.z: Dr. Ali Osman Kokuzu, Hadiste Nesih
Mensuh, MFV Yaynlar, stanbul 1985, s. 301-302.

485[485]

Buhari, Nikh 27; Ebu Davud, Nikah 12, 2065; Tirmiz, Nikah 31, 1126; Nes, Nikah 20; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/462, 465, 516, 529, 532.

486[486]

2- Geici Olarak Haram Olan Kadnlar:

a- Bir kiinin, drtten fazla kadn bir nikh altnda toplamas. Buna gre drt kadnla
evli olan kimse, beinciyle evlenemez.

b- Ba-kalannn hakk sebebiyle nikh haram olan kadnlar. Bu nedenle bir kimsenin,
baka birisinin nikh altnda bulunan kadn nikhlayamaz.
c- Talk sebebiyle nikhlanmalar haram olan kadnlar.

d- irk yada din fark sebebiyle nikhlanmalar haram olan kadnlar.

e- ddeti bitmesi sebebiyle nikhlanmalan haram olan kadnlar.

f- Birbirinin mahremi olmas sebebiyle nikhlanmalar haram olan kadnlar. Buna gre
iki kz kardei yada bir kadn nesep ve st emme ynnden halas veya teyzesini ayn
nikh altnda birletiremez.

ki kzkardein, ayn nikh altnda birletirilemeyecei, ayetle sabittir. Fakat bir kadnn,
hala ve teyzesiyle ayn nikh altnda bir araya gelemeyecei ise snnetle sabittir.
1277- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), bir kadnn, halas yada teyzesinin zerine nikahlanmasn veya bir

kadnn, kz kardeinin kabnda olan boaltmak iin onun boanmasn istemesini

yasaklamtr. nk an yce olan Allah, onun rzkn verir. 487[487]

Bir kadn, kz kardeinin kabn boaltmak iin onun boanmasn isteyemez ifadesinden

maksat; yabanc bir kadnn, bir erkee hanmn boattrarak onunla kendisinin
evlenmek istemesi ve o kadnn nafaka gibi eylerinden kendisinin faydalanmak
istemesidir. Dolaysyla bu mana mecazen; Kabn boaltmak eklinde ifade edilmitir.

Buhr, Nikh 27; Tirmiz, Nikah 31, 1125; Nesa, 20, 47; bn Mce, Nikah 31, 1929; Ahmed b. Hanbet, Msned,
2/432, 474, 486, 508, 516.

487[487]

5- hraml Kimsenin, Nikahlanm Asnn Haram Olmas Ve Dnr Yollamasnn ise

Mekruh Olmas

1278- Nubeyh b. Vehb'den rivayet edilmitir:

mer b. Ubeyduliah, Talha b. mer'e, eybe b. Cbeyr'in kzyla evlendirmek istedi. O

srada hac emiri olan Ebn b. Osman'n nikahta bulunmas iin ona haber yollad. Bunun
zerine Ebn yle dedi:

Ben, Osman b. Affn': Resulullah (s.a.v.)'i:

hramh olan kimse, evlenemez ve dnrc de gnderemez buyururken iittim dedi.

488[488]

1279- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.) ihramlyken

Meymne'yle evlendi. 489[489]

1280- Meymne binti'I-Hris (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.),

Meymne'y'e ihramszken evlendi. 490[490]
Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in evlendii son ei, Meymne'dir. Resulullah (s.a.vj, Umretu'l-Kaza'y

yaptktan sonra Mekke'de yapt evlenmedir. Fakat kesin olarak ne zaman evlendii
hususunda gr ayrl vardr.

Ebu Dvud, Menasik 38, 1841; Tirmiz, Hac 23, 840; Nes, Menasik 91, Nikah 38; bn Mce, Nikah 45,1966;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/57, 64, 65, 68, 69, 73.
489[489] Buhr, Cezaus-Sayd 12, Mez 43, Nikh 30; Ebu Dvud, Menasik 38, 1844, 1845; Tirmiz, Hac 24, 844; Nes,
Menasik 90, Nikah 37; bn Mce, Nikah 45, 1965; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/221, 228, 270, 285, 324, 337, 362.
490[490] Ebu Dvud, Menasik 38, 1843; Tirmiz, Hac 24, 845; bn Mce, Nikah 45, 1964; Ahmed b. Hanbel, Msned,
6/332, 333, 335.
488[488]

Meymne'nin asl ad, Berre di. Resulullah (s.a.v.), onunla evlendikten sonra onun is-

mini Meymne diye deitirdi.

Resulullah (s.a.v.)'in, Meymne ile ihraml m, yoksa ihramsz m olarak evlendii hususunda gr ayrl vardr.

Abdullah bn Abbs hadisi, Hz. Osman'dan hraml kimse; evlenemez, evlendiremez ve

dnrlk yapamaz 491[491] eklinde gelen hadisle elimektedir.
Hafz bn Hacer el-Askaln (. 852/1447), Tethde der ki:

Abdullah bn Abbs hadisi ile Hz. Osman hadisinin aras birletirilebilinir. Fakat

Abdullah bn Abbs hadisi, mcmeldir. Bununla birlikte ihraml iken evlenme durumu,
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in zelliklerindendir.
bn Abdilberr (. 463/1071)'de yle der:

Bu konudaki rivayetler birbirinden farkldr. Fakat (doru olan) rivayet; Hz. Peygamber

(s.a.v.)'in, Meymne ile, ihramsz iken evlenmesi eklindedir. hramsz iken evlenmesi ile
ilgili rivayetler, eitli yollardan gelmitir. Yalnz Abdullah bn Abbs hadisinin snad da,

sahihtir. Fakat bir kiinin yanlma ihtimali, ounluun yanlma ihtimaline gre daha

fazla olur. hraml kimsenin nikhn geersiz klma ile lgili Hz. Osman hadisi ise, sahih
olup gvenilirdir.

Resulullah (s.a.v.)'in, ihramlyken Meymne ile evlendiine dair rivayet, Abdullah bn

Abbs'a dayanmaktadr.

lerinde mam Mlik, mam afi ile mam Ahmed'in de bulunduu cumhur-u ulemaya

gre; ihraml bir kimsenin nikhlanmas veya bakalarn nikahlamas helal deildir.
Bunlar bu konuda;

hraml kimse; evlenemez, evlendiremez ve dnrlk yapamaz hadisini esas almlardr.

Hanefiler, ihramlnn nikh akdi yapmasnn caiz olduunu belirtmilerdir, Hanefiler, bu

konuda ihramlnn nikh akdini deil de cinsel ilikiyi sz konusu etmilerdir.

Mslim, Nikh 41, 45; Tirmiz, Hac 23, Nes, Menasik 91, Nikh 38; bn Mce, Nikh 45; Drim, Nikh 17,
Muvatta, Hac 70, 73; Ahmed b. HanbeL 1/57, 64, 65, 68, 73.
491[491]

Baz alimler de, bu ihtilaf zme yle ulatrmaktadr: Resulullah (s.a.v.), hicri 7. yln

Zilkade aynda Umretu'1-Kaza iin Mekke'ye giderken erif denilen yerde

Meymne'yle ihraml olarak nikh akdi yapm, dnte ihramdan km oarak yine
erifte gerdee girmiti.

6- Din Kardei zin Vermedike Yada Vazgemedike Onun Dnrl zerine

Dnr Gndermenin Haram Olmas

1281- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir kimse din kardeinin sat zerine sat yapmasn. Dn kardeinin dnrl
zerine dnr de gndermesin. Ancak din kardeinin, kendisine izin verirse o baka.
492[492]

Aklama:

Hadis; br kimsenin, bir kadn ile olan dnrln bitirmedii mddete, dier bir
kimsenin o kadna dnrlkte bulunmasn yasaklamaktadr.

Sat zerine sattan maksat; alc ile saha arasnda anlama yaplp tam alveri
biterken bir bakasnn araya girerek fiyat artrmasdir. Anlamay bozduu iin bu
hareket, yasaklanmtr. Yalnz satc maln mteriye arz ettikten sonra henz

anlamaya yaplmadan nce bir mterinin araya girerek o mala fazla fiyat vermesinde
bir saknca yoktur.

Buhr, Nikh 45; Ebu Dvud, Nikah 16-17, 2081; Tirmiz, By 57, 1292; Nes, Nikah 20, 21; bn Mce, Nikah
10, 1868; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/21, 122, 124, 126, 130, 142, 153.

492[492]

7- iar (Dei-Toku Yoluyla Yaplan) Nikahn Haram Klnmas Ve Batl Olmas

1282- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), ir' yasaklamtr. ir; aralarnda mehir olmamak zere bir

kimsenin, kzn bakasna, o da kzn kendisine vermek artyla evlendirmesidir.

493[493]

1283- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

slam'da ir yoktur. 494[494]

Aklama:

ir kelimesi, szlkte; Kaldrmak ve Boalmak gibi manalara gelmektedir. Terim

olarak ise; karlkl dei toku yapmak suretiyle mehirsiz evlenmek demektir. Bir

baka fadeyle; ki erkein, kzlann yada velisi olduu kadnlar her biri dierinin mehri
olmak zere biribirlerine vererek evlenmelerine ir denir.

Bu tr evlenmelerde mehir hakk kaldrld iin byle evlenmeye Kaldrma anlamn-

da ir isimi verilmitir. Yine bu tr nikhlarda kadn mehirden boaltld iin byle

bir nikha iar ismi verilmitir.

Yalnz ir yoluyla yaplan evlenmenin sahih olup olmad meselesi, alimler arasnda
tartma konusu olmutur. Cumhura gre, bu tr bir evlenme batldr.

Hanefiler; mehri, nikhn art veya rkn kabul etmedikleri iin, bu nikhn Nisa: 4/3

493[493] Buhari, Nikah 28, Hiyel 4; Ebu Dvud, Nikh 14, 2074; Tirmiz, Nikh 30, 1124; Nes, Nikh 60, 61; bn Mce,
Nikh 16, 1883; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/7, 19, 439.
494[494] Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/35, 91.

ayetinin genel hkm ierisine girdii iin ve nikhdan sonra erkein kadna mehr-i
misil demesi hlinde bu nikhn geerli olduunu ileri srmlerse de, Hanefi
alimlerinden Ebu'l-Hasan es-Sind bu konuda slam'da ir yoktur

495[495]

hadisini

delil getirerek bu tr bir nikhn batl olduunu belirtmitir. nk byle bir nikh, hi
akd edilmemi olur. Batll buradan gelmektedir. Bu nedenle de bu nikh, akd edilmi

zel bir nikh eidi olarak kabul etmek de mmkn deildir. Dolaysyla cumhurun
gr daha isabetlidir.

8- Nikahta Koulan artlar Yerine Getirme

1284- Ukbe b. mir (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizin yerine getireceiniz artlarn en bata geleni, kendisiyle kadnlar helal kldnz ey
mehirdir. 496[496]

Aklama:

Bu hadis; nikhtan nce kz yada kzn temsilcileri tarafndan ileri srlen artlarn en

nce yerine getirilmesi gerektiine delalet etmektedir.

Nikh ile ilgili artlar ksmdr:

1- Yerine getirilmesinin farz olduunda ittifak edilen artlar: Bu, Allah'n emrettii; iyi

davranmak suretiyle evlilii srdrme yada iyilikle boamak artdr. Konumuzu tekil
eden hadiste, ncelik hakk tannan artlar bunlardr.

2- Yerine getirilmeyeceinde alimlerin ittifak ettikleri artlar: Nikhn mehirsiz, olmas,

Mslim, Nikh 60, Nes, Nikh 60, Hayz 15-16, Tirmiz, Nikh 30, bn Mce, Nikh 16.
Buhari, Nikh 52, urt 6; Ebu Dvud, Nikh 39-40, 2139; Tirmiz, Nikh 32, 1127; Nes, Nikh 42; bn Mce,
Nikh 41, 1954; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/144, 150, 152.

495[495]
496[496]

kadna nafaka verilmesi, verilen mehrin kocaya iade edilmesi, kocann hanmya cinsel

ilikide bulunmamas, evin ihtiyalarn temin etmemesi gibi. Bu tr artlarn nikhn

gayesine aykn olduu iin yerine getirilmesi gerekmedii hususunda alimlerin ittifak
var. Dolaysyla bu artlar geersizidir. Fakat bu artlarla akd edilen nikh sahihtir.

3- Yerine getirilip getirilmeyecei hususunda alimlerin ihtilaf ettii artlar: Kocann, hanm zerine bir daha evlenmemesi, kocasyla yolculua karlmamas gibi.

imam Evza ile mam Ahmed'e gre; bu tr artlarla akd edilen nikh sahihtir. Koca, bu
artlan yerine getirmekle mkelleftir.

mam Mlik, mam afi, Sevr, Hanef alimlerine gre; bu tr artlar batldr. Fakat bu
artlarla akd edilen nikh sahihtir. Erkein, bu artlarla evlenmi olduu kadna sadece
mehr-i misil demesi gerekir.

9- Nikahta Dul Kadndan zin Almann Szle Ve Gen Kzdan ise Susmak Suretiyle
Olmas

1285- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Dul kadn, kendisine danlmad mddete evlendirilmez. Kz da, kendisinden izin

alnmadka evlendirilmez buyurdu. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Kzn izni nasl olur? diye sordular. Resulullah (s.a.v.):
Susmasdr diye cevap verdi. 497[497]

1286- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)e:

Ailesinin evlendir(mek iste)di gen kzdan izin alnacak m, alnmayacak m? diye

sordum. O da, Aie'ye:

497[497] Bthr, Nikh 41, Hiyel 11; Tirmiz, Nikah 18, 1107; Nesai, Nikah 34; bn Mce, Nikah 11, 1871; Ahmed b,
Hanbel, Msned, 2/250, 279, 434.

Evet, ondan izin alnacak diye cevap verdi. Aie dedi ki: Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.) e:

Fakat kz utanr dedim. Resulullah (s.a.v.):

Sustuu zaman, bu onun iznidir buyurdu. 498[498]

1287- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dul kadn, kendisiyle ilgili nikah hususunda velisinden daha hak sahiBidir. Gen kz da,
nikah hususunda kendisinden izin istenir. Onun izin vermesi, susmasdr. 499[499]

Aklama:

Bu hadisler, babann yada velinin, ergenlik ana girmi gerek bakire ve gerekse de dul
olsun hibir kadn izni alnmakszn nikahlamaya hakk olmadn ortaya koymaktadr.

Ergenlik ana varm olan bakire kzlardan izin alnmadan babalan tarafndan nikahla-

r kyld takdirde kylan nikahn sahih olup olmad hususunda alimler ihtilaf
etmilerdir.

lim ehlinin ounluunun grne gre, kz, yaplan nikaha rza gstermedii takdirde
o nikah hkmszdr.

Ergenlik ana girmi olan dul kadndan izin alnmadan yaplan nikah da, tm alimlerce
hkmszdr.

Burada Dul ile kastedilen; shhatli veya fasit bir evlenmeyle bakirelii giderilmi olan
kadndr.

Buhr, Nikh 41, krah 3; Nes, Nikah 34; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/45, 165, 203.
Ebu Dvud, Nikah 24-25, 2098, 2099, 2100; Tirmiz, Nikah 18, 1108; Nes, Nikah 32; bn Mce, Nikah 11, 1870;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/219, 241, 261, 345, 362.

498[498]
499[499]

Bakire ile kastedilen ise bakirelik zar herhangi bir temasla giderilmemi veya atlama,
ar kan akma gibi hastalkla bakirelii zail olmu kadndr.

Gayri meru cinsel temasla kzl bozulmu olan kadn, bakire hkmnde mi, yoksa dul

hkmnde mi olduu meselesi ihtilafldr. mam Ahmed ile mam afii'ye gre bu kadn,
dul kadn hkmndedir. Ebu Hanife ile mam Malik'e gre ise bu kadn, bakire
hkmndedir.

10- Babann, Gen Kzn Evlendirmesi

1288- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) beni alt yamda iken nikh etti, dokuz yamda iken de benimle
gerdee girdi. Daha sonra Medine'ye geldik. Ben bir ay stmaya tutuldum. Bu sebeble de
salarm dkld. Nihayet salarm tekrar byyerek omuzlanma indi. Derken bana
annem mm Rumn geldi. Ben kz arkadalarmla birlikte br salncak zerinde
oynuyordum. Bana seslendi. Derhal yanna vardm. Benden ne isteyeceini bilmiyordum.
Elimden tutarak beni kapda durdurdu. Nefesim kesilmi, Heh, Heh diye soluyordum.
Nihayet hzl solumam geti. mm Ruman, beni, bir eve/odaya ald. Bir de ne greyim,
evde, Ensar'dan bir takm kadnlar var. Kadnlar, bana:
Hayrl, uurlu ve mbarek olsun dediler. Annem mm Rumn, beni, onlara teslim etti.
Kadnlar bam ykadlar. stm bam dzelttiler. Resulullah (s.a.v.), kuuk zaman
anszn ka geldi. Kadnlar beni ona teslim ettiler. 500[500]
Ebu Hanife'ye Sore baba, kk yataki kzn evlendirebilir. Fakat bu kz, ergenlik ama
girdii zaman nikahn feshedip etmeme hususunda serbesttir. Dilerse nikahn devam
ettirir, dilerse de devam ettirmez.

Buhr, Menkibu'l-Ensar 44; Ebu Dvud, Nikah 32-33, 2121; Nes, Nikah 29, 78; bn Mce, Nikah 13, 1876;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/118, 280.

500[500]

11- evval Aynda Evlenmenin Ve O Ayda Gerdee Girmenin Mstehab Olmas

1289- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), benimle evval aynda nikahland ve yine evval aynda benimle
gerdee girdi. Dolaysyla Resulullah (s.a.v.)'in hanmlarndan hangisi onun yannda
benden daha nasiplidir?
Hadisin ravisi Urve:

Aie, evlendirdii kadnlar evval aynda gerdee sokmay severdi dedi. 501[501]
Aklama:

Bu hadis; evlenme, evlendirme, nikh kyma ve gerdee girme lerinin evval aynda

yaplmasnn mstehablna dellet, eder. Baz alimler, ilerin, evval aynda

yaplmasnn mstehabln aka hkme balayarak bu hadisi delil gstermilerdir.

Chiliyyet devri insanlar ve bu gnn chil tabakas, evval aynda nikh kymaktan ve

gerdee girmekten holanmazlar ve bunu uursuz olarak anlayagelmilerdi. Bu gr

tamamen aslsz ve btl bir itikaddr. Chiliyyet devrinin btl kahntiarndandr. Aie
(r.anh) bu btl tikad reddetmek zere bu hadisi sylemitir.

Aie (r.anh), Peygamber (s.a.v.)'e uymak ve snnete riyet etmek iin kendi yakn olan
kadmlarn nikh ve gerdee girme ilerinin evval aynda yaplmasn arzu ve tercih
ederdi. Tercih sebebi anlatlan eydi, evval aynn kendisinde bir mutluluun varl
inan deildi.

Hz. ie der ki:

501[501]

Tirmiz, Nikah 9, 1093; Nes, Nikah 18, 77; bn Mce, Nikah 53, 1990; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/54, 206.

Bana baka kadnlara verilmeyen dokuz nimet verildi. Bunu vnmek iin sylemiyorum.
1- Melek benim klma girerek yere indi.
2- Yedi yamda ken Raslullah (s.a.v.) benimle evlendi. Ve dokuz yanda iken ona teslim
edildim.
3- Benimle kz iken evlendi.
4- kimiz bir yorgan altnda iken vahy gelirdi.
5- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in nsanlar ierisinde en sevdii bendim.
6- En sevdii kimsenin kzym.
7- mmet benim hakkmda helake srklenmek zere iken benim iin yet-i kerime nazil
oldu. Ve ben Cebrli grdm benden baka hibir kadn cebrili grmedi.
8- Rasl-i Ekrem ruhunu benim evimde teslim etti.
9- Kabri benim evimdedir. Melekler oray kuatmtr.

12- Bir Kadnla Evlenmek steyen Kimsenin, O Kadnn Yzne Ve Ellerine

Bakmasnn Mendub Olmas

1290- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'in yanndaydm. Derken bir adam geiip Resulullah (s.a.v.)'e,

Ensar'cfen bir kadnla evlenmek istediini haber verdi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.),
o adama:

Kadna baktn m? diye sordu. Adam:

Hayr, bakmadm diye cevap verdi. Adam:

yleyse git, ona bak. nk Ensar kadnlarnn gznde bir ey vardr buyurdu. 502[502]
Aklama:

Hadis, evlenmek isteyen bir kimsenin, evlenmek istedii kadnn yzne bakmasnn
mstehab olduunu gstermektedir.

Cumhura gre, kadna bakmak iin onun rzasn almak art deildir. Kadnn haberi
yokken onu grmek caizdir. nk Peygamber (s.a.v.), evlenilmek istenilen kadna

bakmaya mutlak surette izin vermi ve bu hususta kadndan izin almay art
komamr.

Kadnn iznine bavurumamasnn nedeni; kadnn utanabilecei ve beenilmeme

duygususunun oluabilecei olashdr.

13- Kuran retmenin, Demir Yzn Ve Az ok Baka eylerin Mehir Olmasnn

Caiz Olmas Ve Kendisini Fakir Drmeyecek Kimse iin, Mehrin Be Yz Dirhem
Olmasnn Mstehab Olmas

1291- Sehl b. Sa'd es-Sid (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir kadn, Resulullah (s.a.v.)'e
gelip ona:

Ey Allah'n resul! Nefsimi, sana hibe etmek iin geldim dedi.

Resulullah (s.a.v.), kadna bakt. Bakn, yukarya kaldrp dorulttu. Sonra da ban

aaya indirdi. Kadn, Peygamber (s.a.v.)'in, kendisi hakknda herhangi bir hkm
vermediini grnce oturdu. Bunun zerine sahabilerden birisi, ayaa kalkp:

Ey Allah'n resul! Senin bu kadna ihtiyacn yoksa, bu kadn, benimle evlendir dedi.
502[502]

Nes, Nikah 17; Ahmed b. Hanbe!, Msned, 2/286, 299.

Resulullah (s.a.v.), bu sahabiye:

Mehir olarak yannda neyin var? diye sordu. Sahabi:

Hayr, vallahi, ey Allah'n resul! Yanmda hibir ey yoktur diye cevap verdi.
Resulullah (s.a.v.):

Haydi ailenin yanna git, kadna mehir olarak bir ey vermen iin bir eylere bak. Bir ey
bulacak msn? buyurdu.

Bunun zerine sahabi, gitti. Sonra dnp geldi:

Hayr, vallahi! Hibir ey bulamadm dedi. Resulullah (s.a.v.):

Bak, demirden bir yzk bile olsun bul getir buyurdu. Bunun zerine sahabi, yine gitti.
Sonra dnp geldi:

Hayr, vallahi, ey Allah'n resul! Demirden bir yzk bile bulamadm. Sadece belimden
aasn rten u izann var.
Sehl b. Sa'd der ki:

Bu fakir sahabinin ridas bile yoktu. Bunun yarsn, kadna mehir olarak verebilirim
dedi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Bu izarnla ne yapabilirsin? Onu sen giyersen, kadnn stnde ondan bir ey bulunmaz,
akta kalr. Kadn giyerse, senin zerinde ondan bir ey kalmaz, budefa da sen plak
kalrsn buyurdu.

Bunun zerine o sahabi, bulunduu yere oturdu. Bu oturuu uzaynca mitsiz bir halde
kalkp gitti. Peygamber (s.a.v.), bu sahabinin mitsiz bir ekilde arkasn evirip gittiini

grnce, onun geri getirilmesini emretti. Bunun zerine o sahabi, arld. Geldii
zaman, ona;

Kur'an'dan senin ezberinde ne var? diye sordu. Sahabi:

Ezberimde; u sure, u sure var diye baz sureleri sayd. Peygamber (s.a.v.), ona:
Sen bu sureleri, ezberinden okuyabiliyor musun? diye sordu. Sahabi:

Evet, okuyabiliyorum diye cevap verdi. Resulullah (s.a.v.):

yleyse git! Kur'an'dan ezberindeki sureleri kadna retmen karlnda seni bu kadnla
evlendirdim buyurdu. 503[503]
Aklama:

Bir kadnn, mehirsiz olarak evlenmek zere kendisini Hz. Peygamber (s.a.v.)'e arzetmesi
caizdir. Nitekim Ahzab: 33/50 ayeti de bunu ifade etmektedir.

Mslim ise, bu hadisi bakarak bir kadnn kendisini salih bir kimseye arzetmesinin caiz

olduuna hkmetmi ve bunun sadece Resulullah (s.a.v.)'e zg bir durum olmadn,

bab balnda dile getirmitir.

Kadn, kendi mehrini, Resulullah (s.a.v.)'e hibe etmek suretiyle onunla evlenmek iste-

mektedir. Resulullah (s.a.v.) ise kadn, reddedilmi duruma drmemek iin susup
cevap vermemi.

Yine kadnn, kendisini, birinci ve ikinci arz ediinde, Resulullah (s.a.v.)'in susmak sure-

tiyle cevap vermesini, kadna red cevab vermekten utanmasyla aklamak mmkn
olduu gibi, bu mesele ile ilgili bir vahyin gelmesini beklemi olmasyla yada o kadna
uygun bir cevap vermek iin dnm olmasyla da aklamak mmkndr.

Evlenilmek istenen bir kadna, yeteri kadar mehir vermek gerekir. Ancak mehir, Nikh

akdinin shhatinin art olmayp lzumunun artdr. Evla olan, nikh akdedilirken mehri

szkonusu edip mikdarni tespit etmektir. ileride bu konuda kmas mmkn olan baz
anlamazlklar nlemek iin en uygun tedbir budur. Ayrca mehri acele olarak vermek,
mstehabtr.

Manas genel olan bir lafzn, karineyle tahsis edilmesi caizdir. nk metinde geen

Yannda mehir olarak verecek herhangi bir ey var m? cmlesindeki ey lafz, az da

ou da, kymetliye de kymetsizi de kapsayan genel bir lafzdr.

Buhr, Nikah 6, 32, 35, 37, Fezilu'l-Kur'an 23; Ebu Dvud, Nikh 29-30, 2111; Tirmiz, Nikh 23, 1114; Nes,
Nikh 62; bn Mce, Nikh 17, 1889; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/336.

503[503]

Mal denebilecek her ey ve mal ile deitirilmesi mmkn olan her menfaat, az da olsa
mehir olabilir. Nitekim alimlerin byk ounluu bu grtedir.

mam afi'ye gre; mehir karlnda kadna Kur'an retmek caizdir.

ilk dnem Hanefi alimlerine gre ise, Kur'an retme karlnda mehir kabul etmek
caiz deildir. nk mehrin, kendisinden istifade edilen bir mal olmas gerekir. Bu
konudaki delil;

Onlar, mallarnzla istemeniz size helal klnd 504[504] ayeti ile

Bir mehir belirlediiniz takdirde henz dokunmadan onlar boamsanz belirlediinizin

yarsn onlara verin

505[505]

ayetidir. Ayetin birinde mehirden, Mal olarak

bahsedilmekte, dierinde ise Yarsndan sz edilmektedir. Bir eyi ikiye blebilmek

iin o eyin maddi bir mal olmas gerekir.
Ayrca Resulullah

(s.a.v.)'in, Kur'an'dan

baz

sureler

karlnda bir

kadn

evlendirdiini ifade eden hadis, ahad yoluyla geldii iin bu konuda Kur'an'n hkm
terk edilemez.

bn ABidin'in ifadesine gre; son devir Hanefi alimleri, Kur'an retmenin mehir sayla-

bileceini sylemilerdir. Hanefi alimlerini son devri ile ilk devri arasndaki bu gr
ayrl; Kur'an', cret karlnda retmenin caiz olup olmad meselesinden
kaynaklanmaktadr.

Bu tr meseleerdeki ihtilaflarn kayna; hccet ve delillerin farkl oluu deil, asrn

getirdii ihtiya ve artlarn farkl oluudur. nk son devir alimlerinin iinde

bulunduu artlar, ilk dnem alimlerin zamannda bulunsayd, onlar da cret

karlnda Kur'an' okutmann caiz olduuna ve dolaysyla Kur'an'dan baz sureleri

retmenin mehir saylabileceine hkmedebilirlerdi.

Hanefilere gre; mehrin en az miktar, ilk asrda 10 dirhem gm, yani iki koyun bedelidir. En st snn yoktur.

504[504]
505[505]

Nisa: 4/24.
Bakara: 2/237.

1292- Ebu Seleme b. Abdurrahman'dan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.)'in hanm

Aie'ye:

Resulullah (s.a.v.)'in, hanmlarna verdii mehir ne kadard diye sordum. Aie'de:

Onun, hanmlarna verdii mehri on iki ukiyye ile bir ne idi. Ne'in ne olduunu bilir
misin? dedi. Ben de:

Hayr, bilmiyorum diye cevap verdim. Aie:

Yarm ukiyye'dir. Bunlarn toplam, be yz dirhem eder. te Resulullah (s.a.v.)'n,

hanmlarna verdii mehir, bundan ibarettir dedi. 506[506]

Mehir:

Evlenme srasnda kadna bu isimle denen mebladr. slm, Hristiyanlkta olduu gibi
kadnn erkee verilmek zere para biriktirilmesini drahoma deil de; aksine, erkeklerin

kadnlara rabetinin bir sembol olsun diye hediye kabilinden bir meblan ona
verilmesini emretmitir.

Mehir kadna deil, erkein zerine vaciptir. Dolaysyla mehir, kadnn bedeli veya on-

dan faydalanma mkannn karl deil, bir mr boyu beraber yaama arzusunun
sembolik alametidir ve hediye kabilindendir. 507[507]

Hadis, Peygamber (s.a.v.)'in elerinin mehirierinin 500er dirhem olduuna dellet et-

mektedir. M'minlerin anneleri olan elerinin ounun mehrnin bu kadar olduu,

bzlarnn byle olmad sabit olduu iin bu hadis, elerinin ounun mehirlerinin
500 dirhem gm olduu yolunda yorumlanmtr. nk Peygamber (s.a.v.)'in

elerinden mm Habbe bint. Ebi Sfyn (r.anh)'nn mehirinin drt bin dirhem olarak
Habeistan kral Nec tarafndan teberru mhiyetinde dendii, mm Habbe
(r.anh)'nn hadisiyle sabittir.
506[506]
507[507]

Ebu Dvud, Nikah 27-28, 2105; Nes, Nikah 66; bn Mce, Nikah 17, 1886; Ahmed b. Hanbjl, Msned, 6/93.
B.k.z: Hayreddin Karaman, Mukayeseli slam Hukuku, z Yaynclk, 1/282.

Yine Safiyye bint. Huyey b. Ahtab (r.anh) adl m'minlerin annesinin mehiri, onu
cariyelikten azd buyurmak olmutur.

Yine annelerimizdenCveyriyebint. el-Hris (r.anh),Sabitb.Kays(r.anha)'nn cariyesi idi.

Hrriyetine kavumak iin efendisiyle belirli bir mebl para veya mal vermek
karlnda zgrlne kavuma akdini yapm idi. Peygamber (s.a.v.)'e vki mracaat

zerine Peygamber (s.a.v.) onun yerine gerekli demeyi yapt ve denen mebl zerine

nikh akdi yaplmakla Cveyriye(r.anh), Resulullah (s.a.v.)'in ev halkndan olma

erefine kavumu oldu.

Ebu Hanife ile mam Malik'e gre mehrin en aa miktar, on dirhemdir. Yirmi, krk ve
elli dirhemi asgari miktar olarak grenler de vardr. Bu htilafn sebebi; Hz. Peygamber

(s.a.v.)'in, sahabe ve tabiun dneminde bu konudaki uygulamalar ve szlerin eitli

ekillerde yorumlanmasdr.

1293- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), Abdurrahman bn Avf in zerinde yeni evlenen damatlarn

kulland kokunun sanln grp ona:

Bu da ne? diye sordu. Abdurrahman bn Avf:

Ey Allah'n resul! Ben, yaklak 15 gr. arlnda bir nevat altn miktar mehir vererek
bir kadnla evlendim diye cevap verdi. Peygamber (s.a.v.):

yleyse Allah seni mbarek eylesin. Bir koyunla da olsa dn ziyafeti ver! buyurdu.
508[508]

Velme:

Dn yemei demektir. Araplar, hazrlan sebebine gre her ziyafete ayr bir sm

Buhr, Nikh 7, 49, Ebu Dvud, Nikh 28-29, 2109; Tirmiz, Nikh 10, 1094, Birr 22, 1933; Nes, Nikh 67; bn
Mce, Nikh 24, 1907; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/165, 190, 204.

508[508]

verirler, rnein, ocuk doduu zaman verilen ziyafete Akika, bir ocuun Kur'an-

hatmetmesi sebebiyle verilen ziyafete Hazk, snnet mnasabetiyle verilen ziyafete

'zr doum mnasebetiyle verilen ziyafete Hurs, bina yapmak suretiyle verilen

ziyafete Vekre, misafir iin verilen ziyafete Nakia, bir musibetle karlaldnda
musibet sahibi tarafndan veriekln yemee Vadyma, sebepsiz olarak verilen yemee
Me'dbe ve Me'debe ismi verilir. Yalnz vadyma yemei vermek, haramdr.

Hadisin zahirine gre; dn yemei vermek, vaciptir. Hanefere gre ise dn yemei,
vacip olmayp vacip kuvvetinde mekked bir snnettir.

Gc yeten kimselerin, dn yemeini bolca vermeleri gerekir. Alimlerin byk ounluuna gre; dn yemeinin, en az ve en ok olan miktarlar iin bir snrlama yoktur.
Bunu, imkanlarn elverdii miktarda hazrlamak yeterlidir. Mstehab olan da budur.
nemli olan, bu ziyafette Allah'n rzasn kazanmaya almak ve riyadan saknmaktr.

Yalnz dn yemeinin misafirlere ne zaman verilecei hususunda ihtilaf bulunmaktadr.

Davet yerinde iki gibi dinen yasak olan bir fiil veya durumun bulunduunu bilen bir
kimse davete icabet etmez.

14- Bir Kimsenin, Cariyesini Hrriyetine Kavuturup Sonra Da Onunla

Evlenmesinin Fazileti

1294- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Hayber gazasna kmt. Sabah namazn ortalk karanlk iken

Hayber yaknlarnda kldk. Sonra Peygamber (s.a.v.) ile Eb Talha, bineklerine bindiler.
Ben de, Eb Talha'nn terkisinde idim. Peygamber (s.a.v.) Hayber soka ierisinde
ilerledi.

Dizim Peygamber (s.a.v.)'in uyiuuna dokunuyordu. Sonra Hz. Peygamber (s.a.v.)'in

uyluunun beyazln greceim dereceye kadar kalabalk ve srtnme uyluundan

izarm syrd. ehre girdiinde: Allah Ekber, Hayber ehri harap oldu! Biz bir kavmin
yurduna indiimizde;

Uyarlm olanlarn sabah ne kt olur 509[509] buyurdu. Bu sz, defa tekrarlad.

Halk ilerinin bana ktnda:

Vallahi, Muhammedi dediler. Hayber ehrini kuvvet kullanarak ele geirdik, Esirler

topland. Bu srada Dhye gelip:

Ey Allah'n Peygamberi! Esirlerden bana bir cariye ver dedi. O da:

Git, bir cariye al buyurdu. Dhye de, Safiyye bint. Huyey'i ald. Ardndan bir adam
Peygamber (s.a.v.)'e gelip:

Ey Allah'n Peygamberi! Dihyeye Kurayza ve Nadir kabilelerinin hanmefendisi Safiyye

bint. Huyey'i verdin, ama bu ancak sana uygun der dedi. O da:

Onu, Safiyye'yle birlikte arn buyurdu. Dhye hemen Safiyye'yi getirdi. Peygamber
(s.a.v.), Safiyye'yi grnce, Dhye'ye:

Esirlerden bunun dnda bir cariye al buyurdu. Sonra Peygamber (s.a.v.) Safiye'yi azad
edip onunla evlendi.

Hadisin ravisi Sabit el-Bnn, Enes'e:

Ey Eb Hamza! Safiyye'nin mehri ne idi? dedi. O da:

Onun kendisi idi. Onu hrriyetine kavuturdu, sonra da onunla evlendi dedi.

Nihayet yoldayken Umm Sleym, Safiyye'yi ssledi, gecenin bir ksmnda Peygamber'e
teslim etti. Peygamber (s.a.v.), gveyi olarak sabaha kp:

Kimin yannda bir eyler varsa onu getirsin buyurup bir yayg serdi. Kimi hurma, kimi
de ya getirmiti. Sonra hurma, tereya, un ve kelek ile yaplan bir tr yemek olan

hays yemei yaptlar. te Raslllah (s.a.v.)'in dn yemei bu ekilde olmu oldu.

509[509]

Sfft: 37/177.

510[510]

Aklama:

Klenin, Allah'n hakkn yerine getirmesi; namaz, oru gibi ibadetlerini yapmakla ve
efendisinin hakkn yerine getirmesi ise; efendisinin hizmetinde bulunmakla olur.

Safiyye, Kureyza oullan ve Nadir oullar kabilesi ierisinde sosyal stats yksek bir

kadnd. Peygamber (s.a.v.) onunla evlenerek bu iki kabile zerindeki etkisini artrm
oldu.

15- Zeyneb Bint. Cah'n Evlenmesi, rt Ayetlerinin nmesi Ve Dne Davet

1295- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), Zeyneb bint. Cah'la evlendii zaman dn ziyafetine bir cemaat

davet etti. Onlar da yemek yediler. Sonra oturup sohbet ettiler. Resulullah (s.a.v.) onlarn
kalkp gitmelerini iaret ederek sanki kalkmaya hazrlanr gibi yapt, fakat onlar
kalkmadlar. Bunu grnce Resulullah (s.a.v.) kalkt. O kalknca, cemaattan bazlar da
kalkt.

Hadisin ravileri Asm ile Abdula'la der ki:

kii oturup kald. Peygamber (s.a.v.) ieriye girmek iin geldi. Bir de bakt ki,
cemaattan bazlar halen oturuyorlar. Sonra onlar da kalkp gitti. Ben, Peygamber

(s.a.v.)'e gelip cemaatn gittiini haber verdim. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) eve

gelip ieri girdi. Ben de ieriye girmeye hazrlandm, fakat Resulullah (s.a.v.) kendisi ile
benim arama perdeyi ekti. Bunun zerine Yce Allah:

510[510] Buhr, lm 31, Salat 12, Salatu'1-Havf 6, By 111, Cihad 145, Nikh 12, Itk 16, Enbiya 48; Ebu Dvud Nikh 5,
2053; Tirmiz, Nikh 25, 1116; Nes, Nikh 65; bn Mce, Nikh 42,1956; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/398, 414.

Ey iman edenler! Siz zamann gzetlemeksizn, bir yemee davet edilmedike,

Peyganber'in evlerine girmeyin. Ancak davet edildiiniz vakit girin. Yemei yediinizde
hemen dalr, sohbete dalmayn. nk bu hareketiniz Peygamberi zmekte, fakat o size
bunu sylemekten utanmaktadr. Ama Allah, hakk sylemekten ekinmez. Peygamber'in
hanmlarndan bir ey istediiniz zaman perde arkasndan isteyin. Bu, hem sizin
kalpleriniz, hem de onlarn kalpleri iin daha temiz bir davrantr. Sizin Allah'n Resuln
zmeniz ve kendisinden sonra onun hanmlarn nikahlamanz asla caiz olamaz. nk bu,
Allah katnda byk bir gnahtr 511[511] ayetini indirdi.512[512]
1296- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), Zeyneb'Ie evlendii zaman mm Sleym ona tatan yaplm bir
anak ierisinde hays yemei hediye etti. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), bana:
Git de mslmanlardan rastladklarn bana ar dedi.

Ben de rastladm kimseleri onun iin davet ettim. Davetliler, grup grup ieri girmeye
ve yemek yiyip kmaya baladlar. Peygamber (s.a.v.), elini yemein zerine koyarak

onun hakknda, Allah'n diledii szleri syleyerek dua etti. Ben rastladm hi bir

kimseyi brakmayp mutlaka dn yemeine davet etmitim. Davetliler doyuncaya

kadar dn yemeinden yediler, sonra da kp gittiler. Fakat davetlilerin ilerinden bir

grup kalarak Peygamber (s.a.v.)'in yannda sz uzattlar. Peygamber (s.a.v.) onlara bir

ey demekten sklyordu. Bu sebeple onlar evde brakarak kendisi dar kt. Bunun
zerine Yce Allah,

Ey iman edenler! Siz zamann gzetlemekszin, bir yemee davet edilmedike,

Peygamberin evlerine girmeyin. Ancak davet edildiiniz vakit girin. Yemei yediinizde
hemen datn, sohbete dalmayn. nk bu hareketiniz Peygamberi zmekte, fakat o size
bunu sylemekten utanmaktadr. Ama Allah, hakk sylemekten ekinmez. Peygamberin
hanmlarndan bir ey istediiniz zaman perde arkasndan isteyin. Bu, hem sizin
kalpleriniz, hem de onlarn kalpleri iin daha temiz bir davrantr

Ahzab: 33/53.
Buhri, Tefsiru Sure-i Ahzab 53, Etime 59, stizan 10.
513[513] Ahzab: 33/53.
511[511]
512[512]

513[513]

ayetini indirdi.

514[514]

Aklama:

Zeyneb, Resulullah (s.a.v.)'in halas meyme bint. Abdulmuttalib'in kzdr. ilk

mslmanlardan ve muhacirlerdendir.

Resulullah (s.a.v.), Zeyneb'Ie, bir rivayete gre hicretin nc yl ve dier bir rivayete
gre ise hicretin beinci ylnda evlenmitir. Zeyneb, daha nce, Resulullah (s.a.v.)'in
azadls Zeyd b. Harise'yle evliydi. Zeyneb, ondan ayrlnca Resulullah (s.a.v.)'le evlendi.

Resulullah (s.a.v.) bu mnasebetle tertip ettii davette misafirlerine ekmek ile et ikram
etmi, sofraya oturanlar doyduktan sonra bir hayli yemek artmtr.

Yemekten sonra cemaat dalm, yalnz iki- kii muhabbete dalarak oturduklar yerde
kalmlardr. Resulullah (s.a.v.)'in buna can sklmsa da bir ey diyememi, ancak

onlara hatrlatmak iin yanlarndan karak hanmlarnn odalan nnden gemi, onlara
selm vermitir. Nihayet oturanlar da kalkp gitmi ve Resulul'ah (s.a.v.) zifafa girmitir.
Bu arada tesettr yeti nazil olmutur.

Anlalyor ki, Peygamber (s.a.v.), Hz. Zeyneb iin, dier kadnlar iin yapmad bir
dn daveti dzenlemi, bu davete yz kadar sahabe katlmtr.

Nevev der ki: htimal ki, bunun sebebi; Hz. Zeyneb'i kendisine velisiz ve ahitsiz Yce

Allah tarafndan nikh ettiinden dolay bu dn yemeiyle kranda bulunmaktr.

515[515]

16- Bir Davete aran Kimseye, cabette Bulunma

514[514] Buhari, Tefsiru Sure-i Ahzab 53, Et'ime 59, sti'zan 10; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 34, 3218; Nes, Nikah 84;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/163.
515[515] Nevev, Mslim erhi, 9/228.

1297- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi dn yemeine arldnda yemee gitsin. 516[516]

1298- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi yemee arldnda icabet etsin. sterse yer, isterse yemez. 517[517]

1299- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi yemee arldnda icabet etsin. Eer orulu olursa davet eden kimseye
dua etsin. Eer orulu deilse yemei yesin. 518[518]

1300- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Kendisine zenginler arlp da fakirler arlmayan dn yemei ne kt yemektir.

Davete katlmayan kimse, Allah'a ve Resulne isyan etmitir. 519[519]
Aklama:

Hadis, zenginlerin arlmas ve fakirlerin anlmamas det hline getirilen dn

yemeinin fena olduunu hkme balamtr.
516[516]
517[517]

3/392.

518[518]
519[519]

Buhr, Nikah 71; Ebu Dvud, Efime 1, 3736; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 2/20.
Ebu Dvud, Et'ime 1, 3740; Nes, Snemi'I-Kbr, 6610; bn Mce, Siyam 47, 1751; Ahmed b. Hanbcl, Msned,
Nes, Snemi'I-Kbr, 6611.
Buhari, Nikah 107; Ebu Dvud, Et'ime 1, 3742; bn Mce, Nikah 25, 1913.

Nevevi der ki:

Bu hadisten kastedilen mn udur: Halkn, Peygamber (s.a.v.)'den sonra dn

ziyafetleri gibi davetlerde zenginleri arp fakirleri armamalar, zenginlere yemein
gzelliini semeleri, onlara ncelik tanmalar, davet yerinde iyi yerleri onlara ayrmalarnn ve benzeri eylerin det hline getirmelerinden haber vermektir.
saadet devrinde byle bir durum meydana gelmemitir.

520[520]

Fakat

1301- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Yemein en kts; davete gelen kimseye ikramda bulunulmayan ve gelmeyecek kimsenin

arld dn yemeidir. Kim byle bir davete katlmazsa, Allah'a ve Resulne isyan
etmitir. 521[521]

Aklama:

Dn yemei ile ilgili bilgi iin 1384 nolu hadisin aklamasna bakabilirsiniz.
17- Talakla Boanan Bir Kadnn Baka Bir Kocayla Evlenmedike, Yeni Kocas
Onunla Cinsel likide Bulunmadka Ve ddeti Gemedike Boayan Kocasna
Helal Olmamas

1302- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Rifa el-Kuraz'nin hanm, Peygamber

(s.a.v.)'e gelip:

Ben, Rifa'nn nikah altnda idim. Beni talakla boad. Boamay da, geri

520[520]
521[521]

Nevev, Mslim erhi, 9/236.

Buhr, Nikah 107; Humeyd, Msned, 1170.

dnlmeyecek ekilde kesin yapt. Ben de, Abdurrahman bn'z-Zebr'Ie evlendim. Fakat
onun erkeklik aleti, elbisenin saa gibi gevek idi dedi.
Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) glmseyerek:

Rifa'ya geri dnmek mi istiyorsun? Hayr, sen ikinci kocann baln ve o da senin
baln tatmadka, ilk kocana geri dnemezsin buyurdu.

Ebu Bekr, (o srada) Resulullah (s.a.v.)'in yannda oturuyordu. Hlid b. Sad bn'1-As
ise, ieriye girmek iin kapda kendisine izin verilmesini bekliyordu. Hlid, kadnn,
kocasn kk drc ak ifadelerini iitince, Ebu Bekr'e:

Ey Ebu Bekr! Bu kadnn, Resulullah (s.a.v.) in yannda apak bir ekilde neler
konutuunu iitmiyor musun? diye seslendi. 522[522]
Aklama:

Hanmn talakla boayan kiinin ad, Rifa b. Semel el-Kurazdir. Hanmnn ismi ise,

Temime el-Kuraz'dr. Kadnn evlendii ikinci erkein ad ise, Abdurrahman bn'z-

Zebr'dir.

Bu hadise gre; kocasndan talakla boanan bir kadnn, sahih bir nikhla baka bir

kocayla evlenip onunla cinsel ilikide bulunmadan ilk kocasna dnemeyeceini

bildirmektedir.

Hanbeli alimlerinin nde gelenlerinden birisi olan bn Teymiyye (. 728/1327), bu konuda Sedd'z-Zerai ilkesini ne kartarak ve konu ile ilgili baz hadisleri yorumlayarak

talakla boanan kadnn, tekrar eski kocasna bir talakla geri dnebileceini ileri
srmtr.

Hlid, ierdeki kadnn, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yannda erkeklik aletini dile getirerek

ak-sak konumalarn kapnn dnda iitmi ve Ebu Bekr'e hitap etmekle kadnn

Buhr, ehadat 3, Talk 4, 6, 7, Libs 6, Edeb 68; Ebu Dvud, Talk 47-49, 2309; Tirmiz, Nikh 27, 1118; Nes,
Talk 9, 10; bn Mce, Nikh 32, 1932; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 6/193.

522[522]

szlerini irkin olduunu ifade etmektedir. Peygamber (s.a.v.) ise, Halid'in bu szlerini
iittiine itimad ederek hibir ey demeyip sadece glmsemitir.

18- Cinsel likiye Girme Srasnda Okunmas Mste-Hab Olan Dua

1303- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Sizden birisi, hanmyla cinsel ilikide bulunmak istedii zaman: Bismillah, Allahmme
cennbn'-eytn ve cennibi-eytn Allah'n ismiyle! Allahm! Bizi eytandan uzak eyle!
Bize verecein (ocuk)tan da eytan uzak eyle! demi olsa, aralarndaki (bu birlemeden
dolay onlara) bir ocuk verilecek olursa, eytan o ocua hibir zaman zarar vermez.
523[523]

Aklama:

Hadis, hanmyla cinsel ilikide bulunmak isteyen bir kimsenin, bu birlemeden nce bu
duay okumas tavsiye edilmekte ve bu tavsiyeye uyan kimselerin doacak ocuklarnn
eytann zararndan uzak kalaca haber verilmektedir.

Bu birlemeden doan ocuun, eytann hangi zararlarndan kurtulup, hangi zararlarndan kurtulamayaca konusunda ilim adamlar arasnda gr ayrl vardr.

Ayrca bu hadis; kiinin, Allah' zikir, du, besmele ve istiaze ile eytandan ve btn ser-

lerden korunmaya almaldr. Her ne kadar eytan Adem olunu devaml surette takip
etse de, insan, Allah' gnlden zikrettii srece eytan ona yaklaamaz.

Buhari, Bed''l-Halk 11, Deavt 55, Tevhid 13; Ebu Dvud, Nikh 44-45, 2161; Tirmiz, Nikh 8, 1092; Nes,
Snen'l-Kbr, 5/327 (9030), 6/75, 10096, 10100) bn Mce, Nikh 27, 1919; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/217.

523[523]

19- Bir Kimsenin, Makata Dokunmakszn, Hanmnn Cinsel Organna nnden

Veya Arkadan ne Doru likide Bulunmasnn Caiz Olmas

1304- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Yahudiler:

Bir adam, hanmnn cinsel organna arkasndan ne doru ilikiye girerse doacak
ocuk a gzl olur derlerdi. Bunun zerine;

Kadnlarnz sizin tarlanzdr. Artk tarlanza nden yada arkadan ne doru olmak
kaydyla nereden isterseniz oradan gelin 524[524] ayeti indi. 525[525]
Aklama:

Yahudiler, erkein, karsyla arkadan kadnn rahim yolu olan tenasl organyla normal
cinsel ilikide bulunduu takdirde bu ilikiden doacak ocuun gznn a olacana
inanyorlard. Byle de sylyorlard. Onlarn iddiasna gre, bu ekilde yaplan cinsel

iliki doacak bebein gzlerine zararl ve dolaysyla yasaktr. Yce Allah, hadiste anlan

yet-i kerme'yi indirmekle onlarn nan ve iddialarnn yanl olduunu, kadnla

yaplan normal ilikide, kadnn srt st veya yz koyun yahut yan zerinde yatmas,

oturmas veya baka ekilde durmas doacak ocua zararl olmadn ve bunda dni
bir saknca bulunmadn bildirmitir

Ayet-i Celile'de, kadnlar ocuk yetitirme bakmndan tarlaya benzetilmitir.

Evlenmenin asl amac, insan neslinin devam ve oalmasdr. Ama bu olunca, erkek

karsyla ancak ocuk yetitirme yolu olan kadnn tenasl organyla iliki kurmaya
yetkilidir. Ayeti Kerime, ocuk yetitiren tarlanza varabilirsiniz hkmn belirtmek

Bakara: 2/223.
Buhr, Tefsiru Sure-i Bakara 39; Ebu Dvud, Nikah 44-45, 2163; Tirmiz, Tefsiru'I-Kur'an 3, 2978; bn Mace,
Nikah 29, 1925.

524[524]
525[525]

suretiyle kadnlarn direkt makat ksmna varlamayacana dellet eder. nk

makadn ocuk yetitirme tarlas olmad bilinmektedir.

20- Kadnn, Kocasnn Yatana Girmekten Kanmasnn Haram Olmas

1305-

Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Bir kimse hanmn yataa arp da hanm yataa gelmezse, kocas hanmna kzgn
olarak geceyi geirirse melekler sabaha kadar o kadna lanet eder. 526[526]

Aklama:

Yataa armaktan maksat, cinsel ilikidir. Lanetin sabaha kadar devam etmesi, afan
domasyla yada kadnn yaptna piman olarak yatana dnmesiyle son bulur.
21- Kadnn Srrn Yaymann Haram Olmas

1306- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Dorusu kyamet gn Allah katnda insanlarn derece bakmndan en kt olan, kocann

hanmna ve hanmn da kocasna cinsel ilikide bulunup sonra hanmnn srrn yayan
erkektir. 527[527]

526[526]
527[527]

Buhr, Bed'i-Halk 7, Nikah 85; Ahmed b. Hatibe, Msned, 2/255, 348, 386, 468, 519, 538.
Ebu Dvud, Edeb 32, 4870; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/69.

Aklama:

Burada erkek ile kadn arasnda meydana gelen cinsel ilikiyi, erkein; cinsel iliki hu-

susunu tavsif etmesi, bu konuda detay vererek kadnn neler konutuunu ve neler
yaptn bir zaruret olmakszn keyfi olarak insanlara anlatmasnn haram olduu
belirtilmektedir. nk bu tr eyler; toplumun yapsna, evlilik hayatna ve ahlaka
aykr durumlardr. Emanet olarak kalmas gereken srlardr. Bakalanna anlatlmas,
emanete hyanet demektir.

Gerek mslman, sr saklamay bilir ve birinin kendisine emanet etti i srr ifa etmez.
Sr saklamak, kiinin mertliinin, din salbetinin, iman ahsiyet ve ahlkisinin bir

gstergesidir. mslmanlarn sekin erkek ve kadnlarnn bu dini kaynandan

yudumlam olanlarnn ahlk yaplannn gereidir.

Esasen sr saklamak, selefin sadece erkeklerine mahsus bir meziyet deil, slam nurunu
alm, kalp ve kafalar bu nur ile aydnlanm ocuklar dahi bu gzel ahlkn gzle
grlr rnekleridir.

Sr ifa etmek ise, insanlarn mbtela olduu detlerin en ktsdr. Hayatta bilinen her

ey sylenmez. Baz eyler vardr ki mrvveti zedeler. eref ve ana halel getirir. Bu
gibi eylerin gizli kalmas gerekir. Bu srlar evlilik hayatiyle ilgiliyse daha da ok nem
kazanrlar. Bylesi srlar aklndan zoru olan ahsiyet ve ahlk dkn kimselerden
bakas ifa etmez.

Ancak, haksz yere kan dkldn, rza, mala ve cana tecavz edildiini gren kimse-

lerin bu grdklerini saklamas gerekmez. Bilakis ilgili mercilere ulatrmas zerlerine

den bir grev olur. Bu grevi yerine getirmedike sorumluluktan kurtulamaz.
Ayn durum, kadn iin de geerlidir.
22- Azlin Hkm

1307- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Mustahk oullar gazasnda bulunduk. Araplarn gzel

kzlarn esir aidk. Derken bekarlmz uzun srd. Dolaysyla bu kadnlar zerinden

fazlaca fidye almaya rabet ettik. Bunun iin de bu kadnlardan faydalanmay ve ocuk
tutturmamak iin azl yapmay istedik. Bunun zerine birbirimize:

Resulullah (s.a.v.) aramzdayken bu meseleyi ona sormadan m yapacaz? dedik.

Dolaysyla biz de bu meseleyi Resulullah (s.a.v.)'e sorduk. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.):

Bunu yapmamanzda bir saknca yok. Allah, kyamet gnne kadar ka can yaratmay
takdir ettiyse o canl mutlaka meydana gelecektir buyurdu. 528[528]
Aklama:

Ben Mustalik, mustalik oullar, Mekkenin gneyine yerlemi bir arap kabilesidir.
Islamiyetin ortaya kndan beri mslmanlar ile Mustalik ouilan arasndaki ilikiler
iyi deildi.

Hicretin beinci ylnda da Hendek harbinden nce mriklerin ittifak kurma almalar

srasnda Mustalik oullar kabilesi bakan Medine'ye hcuma karar verdi. Bu haberin

doruluunu tespit ettiren Hz. Peygamber (s.a.v.) daha abuk davranarak onlarn

zerine yrd. On kadar Mustalikli ldrld, yzden fazlas kadn olmak zere
altyz'n zerinde esir alnd. kibin deve ve bebin koyun ele geirildi. Bu sava

esnasnda mnafklar baz fesat hareketlerine giritiler. Bunlarn en bata geleni islam
tarihinde ifk iftira hadisesi diye bilinen, Hz. Aie'ye yaptklar iftiradr.
1308- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:
Buhr, Mez 32, Nikah 96, Kader 4, By 109, Itk 13, Tevhid 18; Ebu Davud, Nikah 47-48,2172; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 3/68, 72

528[528]

Peygamber (s.a.v.)'in yannda azldan bahsedildi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Bu sizin iin ne anlama geliyor? diye sordu. Sahabiler:

Bir adamn emzikli hanm olur, onunla cinsel iliki de bulunur ve hanmnn bu cinsel
ilikiden dolay hamile kalmasn arzu etmez. Yine bir adamn cariyesi olur, onunla cinsel

likide bulunur ve bu cariyenin bu cinsel ilikiden dolay hamile kalmasn istemaz.

Dolaysyla meniyi dar aktarak azl yapar dediler. Peygamber (s.a.v.):

Bunu yapmamanzda bir saknca yok. nk ocuun olup olmamas meselesi, ancak
kadere bal bir durumdur buyurdu. 529[529]
1309- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a'.v)'e, azlin hkm
soruldu. O da:

Her meniden ocuk olmaz. Allah br eyi yaratmak istediinde onu azl ve baka bir tedbir
trnde hibir ey engelleyemez buyurdu. 530[530]
1310- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Resulullah (s.a.v.)'e gelip
ona;

Benim bir cariyem var. O, hem hizmetiliimizi yapmakta ve hem de suyumuzu

tamaktadr. Ben, bu cariyeyle cinsel ilikiye girmekteyim. Fakat hamile kalmasn
istemiyorum dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

stersen o cariyeden azl yap. Fakat unda hi phe yok ki, o cariyeyle ilgili takdir edilmi
olan ey mutlaka onun bana gelecektir buyurdu.

Adam bir mddet bekledi. Sonra tekrar Peygamber (s.a.v.)'e gelip ona:
Cariye hamile kald dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Ben o cariyeye, takdir edilmi olan eyin onun bana geleceini sana haber yermitim
529[529]
530[530]

Buhr, By 109, Itk 13; Nes, Nikah 55; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/11.
Buhari, Tevhid 18; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/26, 47, 49, 59, 83, 93.

buyurdu. 531[531]
1311- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:
Biz, Kuran indii srada azl yapardk.
Hadisin ravisi Sfyan:

Eer azl yapmak yasaklanm olsayd Kur'an bunu yasaklard dedi. 532[532]
Azil:

Arap dilinde bir eyi yerinden ayrmaktr. Terim olarak ise cinse! liki zamannda
kadnn gebe kalmamas amacyla erkein geri ekilerek suyunu danya aktmasidr.

Bireysel ve ailev boyutuyla doum kontrolnn fkh hkm, kontrol usul ve ileminin
mahiyetiyle yakndan ilgilidir. Kadnn yumurtas ile erkein spermi birleip dllenme
olduktan sonra gebelie son verilmesi, yani ana rahminde olumu ceninin drlmesi,

halk arasndaki tabiriyle ocuk drme ve aldrma, doum kontrol kavramnn dnda
olup ayn din hkmlere tBidir ve bundan sonra ayrca ele alnacaktr. Burada ise
hamilelii nleyici tedbirler anlamndaki doum kontrolnden sz edilecektir.

slm dininde toplumun temeli olarak kabul edilen aile kurumuna byk nem verilmi,
bu kurumun korunmasn ve salkl bir bnyeye kavuturulmasn temin gayesiyle din

ve hukuk mahiyette bir dizi tedbir alnmtr. Hz. Peygamber imkn olan kimselerin

evlenmesini ve evliliin kolaylatrlmasn tavsiye etmi, kyamet gnnde mmetinin

okluu ile vneceini bildirmitir.

533[533]

Bunlar Reslullah'in neslin devamna ve

nfus artna nem verdii, doum kontrolne gidilmesini tasvip etmedii eklinde

yorumlanabilir. Buna ilveten kader, rzik ve tevekklle lgili inanlar, nfusun teden

beri topluluklarn en nemli g kayna olmas, ayrca iinde yaanlan toplumun

Ebu Dvud, Nikah 47-48, 2173.
Buhr, Nikah 96; Tirmiz, Nikah 39, 1137; bn Mce, Nikah 30, 1927; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/377.
533[533] Buhr, Nikh 2; Eb Dvd, Nikh 1, 4.
531[531]
532[532]

geleneksel kltr de elerin gebelii nleyici tedbirler almasnda, hatta fakihlerin

doum kontrolnn dn hkm konusunda ekimser veya kar bir tavr izlenmesinde
etkili olmutur.

Doum kontrolnn, daha ak ifadeyle elerin gebelii nlemesinin eski ve yeni birok
yntemi vardr. Tbb ve teknik gelimeler neticesinde, her gn yeni metot ve llar
ortaya kmaktadr. Azil, yani erkein cinsel iliki srasnda spermini dar aktmas

yntemi ok eskilerden beri bilinen bir usul olup ilk dnem msfmanlan tarafndan da
biliniyor ve uygulanyordu. Hz. Peygamber'in azli yasaklamam olmas

534[534]

slm

bilginlerinin byk ounluunun da azli caiz ve mubah grp bunu elerin irade ve

tercihlerine brakm olmalan, fert ve aile plannda doum kontrolnn kural olarak caiz
olduunun ilk delili saylabilir.

Elerin hangi durumlarda azil ve dier gebelii nleyici metotlara bavuraca ise genel-

de onlarn aile ii meselesi olarak grlmekle birlikte rnek olarak, fazla ocuk
yznden ailenip ve ocuklarn skntya dmesi, anne salnn bozulmas, ocuklar

gerei ekilde yestirememe tehlikesi gibi gerekeler saylmtr. Zahir hukuku bn

Hazm hari tutulursa, bu konuda Snn hukuk ekolleri ve i mezhepleri arasnda ciddi

bir gr farkll yoktur. Ancak slm bilginleri, elerin karlkl haklann koruma, aile
ii huzur ve mutluluu salama amacyla gebelii nleme metotlarnn iki tarafn
karlkl rzs dahilinde uygulanmasn telkin ve tavsiye ederler.

Azil dnda il almak, vaginaya gebelii nleyici bir madde koymak, prezervatif kullanmak gibi yollarla da gebeliin nlenmesi mmkndr. Ancak gebelii nleyici
metotlar ile balam bulunan gebelii sona erdirme ve dllenmi yumurtay dar atma

ilemlerinin birbirinden iyice ayrlmas gerekir. nk farkl bu iki ilem farkl din

hkmlere tBidir. Bu itibarla bir ksm yeni metot ve illarn gebelii nlemedii,
aksine dllenmi yumurtay imha ve izie ettii ve bu ekilde gebeliin devamn
nledii belirlendiinde, artk bunlarn ocuk drme kapsamnda ele alnmas gerekir.
Mesel bugn tbbn getirdii imknlardan biri olan spiralin, gebelii nleyici bir ilev
grd bilinmekle birlikte zaman zaman dllenmeyi engellemeyip rahimde teekkl

eden cenini dar atc bir fonksiyon icra ettii de anlalmaktadr. slm hukukulan azil

ve dier gebelii nleme yntemlerine kar olduka msamahal baktklar halde, ocuk
534[534]

Buhr, Nikh 96; Mslim, Nikh 125-138.

drmeyi hibir aamada tasvip etmemi, tbb ve din zaruret bulunmas durumu hari
byle bir lemi cinayet, byk gnah saymlardr. Bu itibarla ocuk drme ve
balam bulunan gebelii sona erdirme ilemlerinin doum kontrol olarak
deerlendirilmesi, gebelii nleme hakknda fkh kltrndeki mevcut hogr ve
msaadenin bu ilemlere de tarlmas mmkn deildir.

Rahime yumurta ulatran kanallarn balanmas veya erkein ksrlatrlmas da

ada doum kontrol metotlarndan biridir. Kadn veya erkein ocuk yapma

kabiliyetinin yok edilmesi demek olan ksrlatrma illa veya cerrah mdahale ile
olmaktadr. Ayet ve hadislerde konuyla dorudan ilgili bir hkm olmamakla birlikte,

slm bilginlerinin byk ounluu tbb veya din bir zaruret yokken bu ynteme
bavurulmasn caiz grmemektedir. Gereke olarak da bunun ftrat deitirme, Allah'n

doutan verdii kabiliyet ve nimetleri inkr, insann temel hak ve hrriyetine mdahale
olduu grndedirler. Bu sebeple de elerin artk hi ocuklar olmayacak ve geri

dnlmesi imknsz ekilde ksrlatrlmasmm dinen sakncal ve gnah olduunu ifade

eder, bunun ancak elerden birinde akl veya zhrev bulac bir hastaln bulunmas
ve ocuklara geeceinin sabit olmas halinde caiz olabileceini belirtirler.

Bir toplum politikas olarak aile veya nfus planlamas ise doum kontrolnn bir baka

ynn tekil eder. Dnyada iktisad kaynaklarn snrl olduu, hzl nfus artnn
iktisad gelimeyi durduraca ve madd kaynaklardan yararlanmada skntya yo!
aaca teziyle balatlan Toplumsal nfus ve aile planlamas ise siyasal bir karakter

arzettiinden aile i doum kontroln konu alan ferd erevenin dnda kalmakta,
ayn bir zeminde ele alnmas gerekmektedir.

Bat'da balayan ve iki yzyllk bir gemii bulunan bu toplumsal nfus planlamas
kampanyas, dier millerin de etkisiyle gelimi Bat lkelerinde nfus artn

yavalatm hatta durdurmutur. Bu durum karsnda nfusun giderek azalmasnn

yarataca tehlikeleri grdklerinden, artk Bat lkeleri nfuslarn arttrc, aile ve

ocuklan koruyucu, hatta tevik edici birtakm tedbirleri almaya ynelmilerdir. Bu

tutum ve uygulamalar halen devam etmektedir. lkede nfusun azalmas o lkede

kaynaklardan fertlere daha fazla pay dmesine, fert basma den mill gelirin
artmasna yol ayorsa da, eskiden olduu gibi amzda da nfus bal bana bir g

kayna ve iktisad zenginlik arac da olabildiinden nfus azalmas uzun vadede

toplumun aleyhine olmaktadr. Gelimi Bat lkelerinin gnmzde nfusu arttrc

tedbirlere bavurmas ve tevik etmesi bundan kaynaklanmaktadr.

te yandan zengin Bat lkeleri, gelimekte olan lkelerdeki nfus artm da ileriye ma-

tuf ciddi bir tehlike veya sknt kayna olarak grdklerinden, bunu nleyici tedbirler

zerinde titizlikle durmakta, gelimekte olan lkelerdeki, bu arada slm lkelerindeki

toplumsal nfus planlamasn organize veya finanse etmektedirler. Btn bu gelimeler,

esasen ferd erevede doum kontrolne hogr ile bakan slm bilginlerini,
amzdaki toplumsal nfus planlamas hakknda olumsuz bir tavr almaya
sevketmitir.

XX. yzyln zellikle ikinci yarsnda slm dnyasnda bu konuda birok eser kaleme
alnm, konuyla ilgili ok sayda ilm toplant yaplm, konunun din, sosyal ve siyas

boyutu tartlmtr. Deiik slm lkelerindeki fetva heyetlerinin ve lkemizde

Diyanet leri Bakanl bnyesindeki kurullarn yan sra, slm Konferans Tekilt'na

bal olup btn slm lkelerinin temsil edildii slm Fkh Akademisi de 10-15 Ocak
1988 tarihleri arasnda Kuveyt'te gerekletirdii V. Dnem Toplantsnda bu konuyu
geni biimde ele alp karara balamtr. zetle fade etmek gerekirse, bu kararlarda,

gebelii nleyici metotlarn kullanlmas elerin ortak karanna bal aile ii bir mesele

olarak deerlendirilmi ve caiz grlm, buna karlk bata tbb zaruretler olmak
zere dinen meru bir gerekeye dayanmadka ocuk drme, balam gebelii sona

erdirme, eleri ksrlatrma caiz grlmemitir. Toplum politikas olarak nfus ve aile
planlamasnn ise uzun vadede slm leminin aleyhine sonu verecei, bu ynde

yrtlen kampanyalarn farkl amalan tad ve siyaseten doru olmad kanaatine

varlmtr. 535[535]

23- Esir Edilen Hamile Kadnla Cinsel likide Bulunmann Haram Olmas

1312- Ebu'd-Derda' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), seferlerinin birinde bir adrn kaps nnde gebelii ilerlemi olan
535[535]

B.k.z: Heyet, lmihal slam ve Toplum, SAM T.D.V. slam Aratrmalar Merkezi, stanbul 1999, 2/134-136.

esir bir kadnn yanna uramt. Orada bulunanlara:

Galiba sahibi, bu kadnla cinsel ilikiye girmek istiyor? diye sordu. Onlar da:
Evet, istiyor diye cevap verdiler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Dorusu o ahsa, kendisiyle birlikte kabrine girecek bir lanet etmek iimden geti. Bu
ahs, kendisine helal olmad doacak olan bu ocuu nasl miras yapar? Yine kendisine
helal olmad o ocuu nasl kle edinip hizmet ettirecektir? buyurdu. 536[536]
Aklama:

Esir edilen bir kadn rahmini temizlemedike payna dt erkein onunla cinsel m-

nsebette bulunmas caiz deildir. Bu bakmdan esir edilen hmile bir kadnla
efendisinin cinsel mnsebette bulunabilmesi iin o kadnn ocuunu dourmas
gerektii gibi, hmile olmayan esir bir kadnla efendisinin cins mnsebette
bulunabilmesi iin de en az bir defa hayz grmesi gerekir. Bu mevzuda kadnn eski

kocasnn hayatta olup olmamas nemli deildir.. Seief ve halef ulemsnn byk
ounluu bu grtedir.

mm Eb Hanfe (rh.a)'e gre ise, kan-koca birlikte esir edilecek olurlarsa, eski nikahla-

r geerlidir. Binenaleyh kocasyla birlikte esir edilen bir kadnn criye edinilerek
kendisiyle cinsi mnsebette bulunulmas caiz deildir.

24- Emzikli Kadnla Cinsel likide Bulunmann Caiz Olmas

1313- Cudme bint. Vehb el-Esed (r.anh)'dan rivayet edimitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Dorusu emzikli kadnla cinsel ilikiyi yasaklamak iimden geti. Yalnz Romallar ile

536[536]

Ebu Dvud, Nikah 43-44, 2156; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/195.

ranllarn bunu yaptklarn, fakat ocuklarna bir zarar vermediini hatrlaynca bunu
yasaklamaktan vazgetim buyururken iittim. 537[537]
Aklama:

Resulullah (s.a.v.), zamanndaki doktorlarn kanaatine dayanarak emzikli kadnla cinsi

temasta bulunmann onun stn bozup ocuun beslenmesini olumsuz ynde

etkileyerek zihinsel salnn bozulmasna sebep olacandan bu fiili yasaklamak

istemitir. Bu fiilin ocuk zerinde mutlaka olumsuz bir tesir yapaca kabul edildii

takdirde kukusuz bunun sorumlusu ocuk st emerken cinsi mnasebette bulunan

annesi ile babasdr.

Bu fiilin, her zaman ocuk zerinde olumsuz bir tesir yapmadn anlaynca yasaklama

dncesinden vazgemi ve emzikli bir kadnla cinsi mnasebette bulunmaya izin

vermitir.

17. RAD (=ST EMZRME) BLM

Rad kelimesi, szlkte; mutlak surette meme emme demektir. Bu kelime; Rid', Rada
ve Rida ekillerinde okunmaktadr.

Terim olarak ise memede olan bir ocuun belirli bir vakitte bir kadndan st emmesidir. Emmekten maksat; stn, az veya burundan mideye inmesidir.

1- Doum tibariyle Haram Olan Her eyin, St tibariyle De Haram Olmas

Ebu Dvud, Tb 16, 3882; Tirmiz, Tib 27, 2076, 2077; Nes, Nikah 54; bn Mce, Nikah 61, 2011; Ahmed b.
Hanbef, Msned, 6/361, 434.

537[537]

1314- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Aie'nin yannda bulunuyordu. Aie, Hafsann evine girmek iin izin
isteyen bir adamn sesini iitti.

Aie der ki: Bunun zerine ben:

Ey Allah'n resul! Bu, senin evine girmek isteyen bir adam dedim. Resulullah (s.a.v.),
Hafsann st amcasn kast ederek:

Zannederim ki, o, filanca kimse olacak! buyurdu. Bunun zerine ie:

Ey Allah'n resul! Filanca kimse sa olsayd benim yanma girebilir miydi? diye sordu.
Resulullah (s.a.v.):

Evet! nk st, doumun haram kld her eyi haran klar buyurdu. 538[538]
Aklama:

Yce Allah, nesep kan ba sebebiyle nikhlanmas haram olan kimseleri, Nisa: 4/23'de 7
grup olarak yle sralamtr:
1- Anneler.
2- Kzlar.

3- Kz karde.
4- Halalar.

5- Teyzeler.

6- Erkek kardein kzlar yeenleri.

7- Kz kardein kzlar yeenleri.

538[538]

Buhr, ehdt 7, Nikah 20; Nes, Nikah 49; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/44, 51, 178.

Kan ba sebebiyle akraba olan kimselerle evlenmek nasl haramsa, bu kimseler, st yoluyla akraba olduklar zaman da yine kendileriyle evlenmek haram olur.

Bir kadnm stn emen ocuk, nikhnn haramlu bakmndan kadnn ve st sahibi
olan kocasnn z ocuu hkmndedir. Bu ocuk erkek ise; kendisine st annesi, st kz

kardei, st halas, st teyzesi, st kardelerinin kzlar ve yukarda 7 maddede

zikredilen kadnlarn st ynnden benzerlerinin hepsi haram olduu gibi, kz ise: st
annesi yada st babas ynnden akraba olan erkeklerle evlenmesi haramdr.

Emzirme sresi, 2 yldr. St yoluyla kurulan hsmlk, ocuun ilk iki ya iinde st
emmesi durumunda meydana gelir.

2- Sut Haramlgnn, Erkein Menisinden ileri Gelmesi

1315- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ebu'l-Kuays'n erkek kardei Eflah, rt emrinin inmesinden sonra benim yanma

girmek iin izin istedi. Ebu'l-Kuays, Aie'nin st babas idi.
ie der ki: Ben de, ona:

Vallahi, bu konuda Resulullah (s.a.v.)'den izin isteyinceye kadar, Eflah'a izin veremem.

nk beni, Eflah'n kardei Ebu'l-Kuays emzirmedi. Fakat beni, Ebu'l-Kuays'n hanm

emzirdi. dedim.

Bu srada Resulullah (s.a.v.), yanma girdi. Ben:

Ey Allah'n resul! Ebu'l-Kuays'n erkek kardei Eflah, gelip yanma girmek iin izin

istedi. Ben de bu konuda senden izin almadka onun yanma girmesini doru
bulmadm dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Onun senin yanna girmesinee izin ver. nk o, senin st amcandr. buyurdu.

Hadisin ravisi Urve bnu'z-Zbeyr der ki:

Bu hadiste zikredilen ey sebebiyle Aie:

Nesepden dolay haram olan, stten dolay da haram kln derdi. 539[539]
Aklama:

Eflah ve Ebu'l-Kuays"n asl sminin ne olduu, alimler arasnda tartma konusu ol-

mutur. Bazlarna gre; Ebu'l-Kuays'n ismi, Ca'd olup dolaysyla da Eflah'n Ebu'I-

Cuayd knyesini tadn ileri srmlerdir. Bazlarna gre ise, Vlib. Eflah'tr.

Ebu'l-Hasen el-Kbis'ye gre; Hz. Aie'nin iki tane st amcas vardr: Birisi, babas Hz.

Ebu Bekr'in st kardei Ebu'l-Kuays olup bu zat, Hz. Aie'nin st babas olup kardei
Eflah ise, st amcas olmaktadr. 540[540]

Dolaysyla st amca hakknda mahremiyet sabit olmaktadr.

3- St Erkek Karde Kznn Evlilik Asndan Haram Olmas

1316- Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Evlenme hususunda neden biz Haim oullarn brakp da Kurey'i
tercih ediyorsun? dedim. Resulullah (s.a.v.):

Sizin iinizde evleneceim uygun bir kimse var m? dye sordu. Ben de:
Evet, Hamza'nn kz var! dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

O, bana helal olmaz. nk o, benim st kardeim Hamza'nn kzdr buyurdu. 541[541]

Buhr, Farzu'I-Hums 4, ehadt 7, Tefsiru Surc-i Ahzab 9, Nikh 20, 22, 117; Ebu Dvud, Nikh 6, 2051;
Tirmiz, Rada1 1, 1147 Nes, Nikh 49, 52; bn Mce, Nikh 34, 1937; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/72.
540[540] B.k.z: A. Davudolu, Sahih-i Mslim Tercme ve erhi, 7/356.
539[539]

541[541]

Nes, Nikah 50; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/82, 114, 126, 158.

Aklama:

Hamza, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hem amcas ve hem de st kardei idi. Hz. Peygamber

(s.a.v.)'den iki ya byktr. Ebu Leheb'in azadls Sveybe, ilk nce Hamza'y, sonra da
Resulullah (s.a.v.)'i emzirmiti.

Hz. Ali, herhalde Hz. Peygamber (s.a.v.) ile Hz. Hamza arasnda byle bir st kardelii
olduunu bilmedii iin Resulullah (s.a.v.)'in Hamza'nn kzyla evlenmesini istemitir.
4- vey Kz ile Baldzn Evlilik Asndan Haram Olmas

1317- mm Habbe bint. Ebi Sfyn (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)
yanma girmiti. Ona:

Kz kardeim Ebu Sfyn'n kz olan Azze'yle evlenme hususunda bir arzun yok mu?
diye sordum. Resulullah (s.a.v.):

Ne yapacam! buyurdu. Ben de:

Onunla evlenirsin! dedim. Resulullah (s.a.v.):

Sen bunu ister misin? buyurdu. Ben de:

Ben senin bir tanen deilim. Dolaysyla bana hayrda kz kardeimin ortak olmasn
isterim! dedim. Resulullah (s.a.v.):

O, bana helal olmaz! buyurdu. Ben de:

Fakat ben, senin, Drre bint. Ebi Seleme'yle evlenmek istediini haber aldm! dedim.
Resulullah (s.a.v.):

mm Seleme'nin kz m? diye sordu. Ben de:

Evet! dedim. Resululah (s.a.v.):

O, benim terbiyem altnda bulunan vey kzm olmasa bile o bana yine de Itdet deildir.

nk o, benim st kardeimin kzdr. Onun babas ile beni, Sveybe emzirmitir. Artk
kzlarnz ve kz kardelerinizi evlenmem iin bana teklif etmeyin! buyurdu. 542[542]
Aklama:

Peygamber (s.a.v.)'in elerinden mm Habbe (r.anh), Habeistan'a hicret eden

mslmanlardan olup Medine'ye sonradan geldii iin bir adamn hanm hayatta ve

onun nikh altnda iken baldzyla evlenmesinin haram olduunu bilmedii iin kz
kardei Azze (r.anh)'yla evlenmeyi Peygamber (s.a.v.)'e teklif etmitir. Bu kadnn ismi,

Tabern'nin rivayetinde Hamne olarak gemitir. bn Hacer'in ifadesine gre kadnn

ismi hakkndaki en mehur olan, Azze' dir. Mnzir ise onuri isminin Hamne olduunu
sylemitir.

mm Seleme, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hanmdr. mm Seleme, daha nce Ebu Se-

leme Abdullah'la evliydi. Ondan Berre adnda bir kz olmutu. Ebu Seleme Abdullah'n
lm zerine mm Seleme, Resulullah (s.a.v.)'le evlendi. Bylece kz Berre'de,

Resulullah (s.a.v.)'in vey kz oldu. Resulullah (s.a.v.), Berre'nin adn, Zeyneb diye
deitirdi. Zeyneb, annesine nispetle Zeyneb bint. mm Seleme diye animtr.

Grld zere Zeyneb'in, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e harmaln gerektiren iki sebep
vardr: Birincisi, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in vey kz olmas ve dieri de babas Ebu
Seleme Abdullah'n Resulullah (s.a.v.)'le st kardei olmasdr. Her ikisini de Ebu
Leheb'in cariyesi Sveybe emzirmitir.
5- Bir Defa Emme ile ki Defa Emme

Buhr, Nikh 20, 25, 26, Nafakt 16; Nes, Nikah 44, 45, 46; bn Mace, Nikah 34, 1939; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 6/291, 428.
542[542]

1318- mm'1-Fadl (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) benim evimde bulunduu srada l halkndan bir adam ona gelip:

Ey Allah'n peygamberi! Benim bir hanmm var. zerine bir daha evlendim. Derken

birinci hanmm, yeni hanmm bir yada iki defa emzirmi olduunu syledi dedi.
Bunun zerine Nebiyyullah:

Br veya iki defa emzirmek, st haramh oluturmaz buyurdu.543[543]

afiilere gre, nikah haram klan st emzirme, be defa emildii kesinlikle bilinen st-

tr. Bundan az olan veya be defa emildii kesinlikle belli olmayan st, nikh haram
klmaz.

Cumhuru ulemaya gre ise bir defa emmekle haramlk hkm sabit olur. Hz. Ali, Abdullah bn Mes'ud, Abdullah bn mer, Abdullah bn Abbas, Ebu Hanife gibi bir ok
kimse bu grtedir.

Hanefilere gre mddeti ierisinde emzirilmek artyla stn az da ou da haramlk

ifade eder. Delilleri, Nisa: 4/23 ayeti ile 1405 ve 1406 nolu hadistir. nk szkonusu
ayette ve hadislerde stn miktar hakknda tafsilat verilmemitir. Dolaysyla bu
konuda stn az da ou da birbirine eittir.

St akrabalnn meydana gelebilmesi iin stn mutlaka az veya burun yoluyla alnmas ve stn karn boluuna ulamas arttr. Binaenaleyh rnga ile vcuda zerk
edilen, kulak ya da gzden alnan veya yara stne srlen stle st akrabal meydana
gelmez, nk bu yollarla alnan st ocuun vcudunu beslemez, ona bir gda veremez.

Eer ocuk meme ucunu azna alr da ondan emdii stn karn boluuna ulap

ulamad kesinlikle anlalamazsa, st akrabalnn meydana geldiine hkm

verilemez. nk hkm ancak kesin bilgiye dayanlarak verilir. phe zere hkm
verilemez.

Ebu Dvud, Nikah 10, 2063; Tirmiz, Rada 3, 1150; Nes, Nikah 51; bn Mce, Nikah 39, 1940; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 6/31, 95, 216.

543[543]

6- St Emme Hahamlnn, Be Defa Emmekle Gereklemesi

1319- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Kur'an'dan indirilenler ierisinde, nikah haram klan malum/doyurucu on defa emzirme

de vard. Sonra bu, malum/doyurucu be defa emzirmeyle nesh edildi. Kendilerine nesh

haberi ulamayan baz evrelerde bunlar, henz Kur'an'dan olmak zere okunurken
Resulullah (s.a.v.) vefat etti. 544[544]
Aklama:

Hz. Aie'nin konu ile ilgili rivayetlerinden anlald zere; st hakknda indirilen ilk
yette st hkmnn on defa emmekle sabit olaca bildirilmitir. Sonra bu yet st

hkmnn be defa emmekle sbut bulacan bildiren yetle neshedilmitir. Daha

sonra be defa yetinin tilveti de neshedilmi, fakat hkm kalmtr. Ancak son nesih o
kadar gecikmi ki, Resulullah (s.a.v.)'in vefatnda sahabeden bazlar bunu duymadklar

iin yeti hl Kur'n diye okurlarm. Tilvetin neshedildiini duyunca artk onu
okumaz olmular.

te filer bu hadisi delil getirerek St emme hkm ocuu ayr ayr zamanlarda doyuncaya kadar be defa emzirmekle sabit olur demilerdir. Yni onlara gre be defa

emmenin st emme hkmn ispat ettiini bildiren yetin tilveti neshedilmise de

hkm bakdir.

Hanefilerden bn Hmm, afiilerin bu deliline; ayetin sadece tilaveti deil, hkmnn

de nesh edildii eklinde cevap vermitir.

544[544]

Ebu Davud, Nikah 10, 2062; Tirmiz, Rada 3, 1150; Nes, Nikah 51; bn Mce, Nikah 36, 1944.

7- Byk Kimsenin Emmesi

1320- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ebu Huzeyfe'nin azadls Salim, Ebu Huzeyfe ve ailesiyle birlikte onlarn evinde
bulunuyordu. Derken Ebu Huzeyfe'nin hanm Sehle bint. Sheyl, Peygamber (s.a.v.)'e
gelip ona:

Slim artk erkeklerin bali olduu erkeklie ulat ve onlarn dndklerini de

dnmeye balad. Fakat halen yanmza girip kyor. Ben ise Ebu Huzeyfe'nin

gnlnde onun yanmza girip kmasndan dolay ona kar bir isteksizlik olduunu
zannediyorum dedi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.), ona:

Salim'i emzir. Bylece sen, hem Slim'e evlilik asndan haram olursun ve hem de Ebu
Huzeyfe'nin gnlndeki isteksizlik gider buyurdu.

Bunun zerine kadn dnp gitti. Daha sonra Sehle bint. Sheyl:

Slim'i emzirdim. Bylece Ebu Huzeyfe'nin gnlndeki dnce yok oldu dedi. 545[545]
Aklama:

Baz rivayetlerde belirtildii zere; Ebu Huzeyfe, Salim'i evlat edinerek kardei Velid b.

Utbe'nir kz Fatma'y'a evlendirmiti. Dolaysyla Salim, Ebu Huzeyfe ile ei Sehle'nin z

evlad gibi onlarn odasnda geceler, orada yatp kalkard. Cahiliye dneminden beri

devam edegelen Arap adetine gre, evlat edinilen kii, evlat edinen ahslarn evlad gibi
falann olu yada falann km diye isimlenir ve miras olurdu. Evlat edinmeyi iptal eden,

Evlt edindiklerinizi babalarna nisbet ederek arn. Allah yannda en dorusu budur.

545[545]

Nesi, Nikah 53; bn Mce, Nikah 27, 1943; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/38, 201, 249.

Eer babalarnn kim olduunu bilmiyorsanz, bu takdirde onlar din kardeleriniz ve

grp gzettiiniz kimseler olarak kabul edin

546[546]

ayeti inince, evlatln iptali

nedeniyle namahrem durumunda oan Salim, Sehle'nin odasna girmesini dini kurallara
aykr gren Ebu Huzeyfe odasna Salim eskisi gibi girmesinden holanmamtr.
Sehle'de, bu hali Ebu Huzeyfe'nin yznden sezince Hz. Peygamber (s.a.v.)'e mracaat

ederek durumu ona anlatm. Peygamber (s.a.v.)'de, Sehle'nin Salim'i emzirmesini

emretmitir. Salim, Sehle'nin stn emmeden nce Bedir savana katlmt.

Dolaysyla Salim'in st emdii srada ergenlik ana girdii ortaya km olmaktadr.

bn Abdilberr'e gre kadnn, yetikin bir erkei emzirmesinin metodu u ekildedir: Ka-

dnn st bir kaba salr. Sonra erkek onu ier. Kadnn, memesini erkein azna
vermesi suretiyle olan mezirmeyi hibir ilim adam uygun grmez.
1320- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet ediimitir:

Ebu Huzeyfe'nin azadhs Slm, Ebu Huzeyfe ve ailesiyle birlikte onlarn evinde
bulunuyordu. Derken Ebu Huzeyfe'nin hanm Sehle bint. Sheyl, Peygamber (s.a.v.)'e
gelip ona:

Salim artk erkeklerin bali olduu erkeklie ulat ve onlarn dndklerini de

dnmeye balad. Fakat halen yanmza girip kyor. Ben ise Ebu Huzeyfe'nin

gnlnde onun yanmza girip kmasndan dolay ona kar bir isteksizlik olduunu
zannediyorum dedi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.), ona:

Salim'i emzir. Bylece sen, hem Slim'e evlilik asndan haram olursun ve hem de Ebu
Huzeyfe'nin gnlndeki steksizlik gider buyurdu.

Bunun zerine kadn dnp gitti. Daha sonra Sehle bint. Sheyl:

Salim'i emzirdim. Bylece Ebu Huzeyfe'nin gnlndeki dnce yok oldu dedi. 547[547]
Aklama:
546[546]
547[547]

Ahzab: 33/5.
Nes, Nikah 53; bn Mce, Nikah 27, 1943; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/38, 201, 249.

Baz rivayetlerde belirtildii zere; Ebu Huzeyfe, Salim'i evlat edinerek kardei Velid b.

Utbe'nin kz Fatma'yla evlendirmiti. Dolaysyla Salim, Ebu Huzeyfe ile ei Sehle'nin z

evlad gibi onlarn odasnda geceler, orada yatp kalkard. Cahiliye dneminden beri

devam edegelen Arap adetine gre, evlat edinilen kii, evlat edinen ahslarn evlad gibi
falann olu yada falann kz diye isimlenir ve miras olurdu. Evlat edinmeyi ptal eden,

Evlt edindiklerinizi babalarna nisbet ederek arn. Allah yannda en dorusu budur.
Eer babalarnn kim olduunu bilmiyorsanz, bu takdirde onlar din kardeleriniz ve
grp gzettiiniz kimseler olarak kabul edin

548[548]

ayeti inince, evlatln iptali

nedeniyle namahrem durumunda olan Salim, Sehle'nin odasna girmesini dini kurallara
aykr gren Ebu Huzeyfe odasna Salim eskisi gibi girmesinden holanmamtr.
Sehle'de, bu hali Ebu Huzeyfe'nin yznden sezince Hz. Peygamber (s.a.v.)'e mracaat

ederek durumu ona anlatm. Peygamber (s.a.v.)'de, Sehle'nin Salim'i emzirmesini

emretmitir. Salim, Sehle'nin stn emmeden nce Bedir savana katlmt.

Dolaysyla Salim'in st emdii srada ergenlik ana girdii ortaya km olmaktadr.

bn Abdilberr'e gre kadnn, yetikin bir erkei emzirmesinin metodu u ekildedir: Ka-

dnn st bir kaba salr. Sonra erkek onu ier. Kadnn, memesini erkein azna
vermesi suretiyle olan mezirmey hibir ilim adam uygun grmez.

Kad yaz'a gre ise Sehle, stn bir kaba samitr. Sonra Salim, o st imitir. Salim,

Sehle'nin memesini emmemi ve onlarn tenleri birbirine dememitir. nk namahrem erkein, kadnn memesini grmesi ve herhangi bir organnn ona dokunmas caiz
deildir.

Nikahn haramlna ve mahremliine sebep olan st emmeye ait ya snr hususunda

alimler ihtilaf etmilerdir.

mam afii, mam Ahmed'e gre bu sre iki yatr. ki yan doldurmu olan bir ocuun
emecei st, muteber deildir. Yani bununla nikah haraml ve mahremlik gereklemez. Delilleri;

Anneler ocuklarn, emzirmeyi tamamlatmak isteyen baba iin, tam iki sene emzirirler
548[548]

Ahzab: 33/5.

549[549]

ayeti,

Ve ocuun ana rahminde yklenilmesi ve stten kesilmesi sresi otuz aydr 550[550] ayeti

ve konu ile ilgili hadislerdir. Buna gre hamileliin en az sresi alt aydr. Bu itibarla
stten kesilmek iin iki yl kalr.

Ebu Hanfe'ye gre ise bu sre, otuz aydr. Delili ise Ahkaf: 46/15 ayetidir. Ona gre bu
ayet, ocuun ana rahminde) yklenilmesi ve stten kesilmesi sresinin otuz ay
olduunu ifade eder.

1321- Peygamber (s.a.v.)'in hanm mm Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'in dier hanmlar, bu ekilde st emmek suretiyle bir kimsenin

yanlarna girmesine raz olmamlar. Aie'ye:

Vallahi, biz, bu uygulamay, Resulullah (s.a.v.)'in sadece Slim'e zg olmak zere

Sehle'ye verdii bir izin olarak kabul etmekteyiz. Dolaysyla bu ekilde st emmek
suretiyle, hikimse yanmza giremez ve bizi gremez dediler. 551[551]
8- St Emmenin, Ancak Alktan Dolay Meydana Gelmesi

1322- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) yanma girmiti. O srada yanmda bir adam oturuyordu. Bu adamn
yanmda oturmas ona ar geldi. Yzndeki kzgnl grdm. Ona:
Ey Allah'n resul! Bu adam, benim st kardeimdir dedim. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.):
St kardelerinizi iyi dnn! nk st emmeyle oluan haramlk ancak al

Bakara: 2/233.
Ahkaf: 46/15.
551[551] Nes, Nikah 53; bn Mcc, Nikah 37, 1947; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/312.
549[549]
550[550]

doyuracak ekilde st emme andaki ocuun emmesiyle olur buyurdu. 552[552]

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in St kardelerinizi iyi dnn sznden maksat; her emmenin

st haraml meydana getirmediini, bunun st ocukluu zamanna zg olduunu ve

dier artlar iyi dnn demektir.

St emmeyle oluan haramlk ancak al doyuracak ekilde st emme andaki

ocuun emmesiyle olur sznden maksat; nikahlamann haramlna ve bir kadn ile

bir erkein yalnzca bir odada durmalarnn cizliine sebep olan st emme ii, st
emicinin, aln stle giderecek, kk yasta bir ocuk olduu zamana mahsustur. n-

k ocuun midesi zayftr, st onu doyurup besler. Bu nedenle ocuk, emrizen kadnn
bir paras ve z ocuklan gibi olur. Hallbi byle yorumlamtr. Bu yoruma gre st
emenin ocuk olmas arttr Yetikin kiinin emdii st muteber deildir.

9- Esir Kadnn, Eer Kocas Varsa Esirlik Sebebiyle Nikahnn Bozulmas Ve

Rahiminin Temizlenmesinden Sonra Onunla Cinsel likide Bulunmann Caiz Olmas

1323- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Huneyn gn Evts'a bir grup asker gnderdi. Bunlar, dmanla
karlatlar. Onlarla arptlar. Sonunda onlara stn gelip bir ok esir almlard.

Resulullah (s.a.v.)'in sahabilerinden baz kimseler, esir alman kadnlarn mrik kocalar

bulunduundan dolay onlarla cinsel ilikiye girmekten kandlar. Bunun zerine yce
Allah, bu konuda;

552[552] Buhr, ehdt 7, Nikh 21; Ebu Dvud, Nikah 8, 2058; Nes, Nikah 49; bn Mce, Nikah 37, 1945; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 6/94, 138, 174, 214.

Kadnlarn evli olanlar da size haramdr. Yalnz sava esiri olarak sa ellerinizin malik
olduu kadnlar hari

553[553]

ayetini indirdi. Yani sava esiri kadnlar, iddetlerini

bitirdiklerinde onlarla cinsel ilikiye girmeniz size helaldir. 554[554]

Aklama:

Huneyn gazas, Mekke'nin fethinden sonra hicretin 8. ylnda evval aynda meydana

gelmitir. Dman ordusu, slam ordusu karsnda yenilmi, sava mslmanlarn

zaferiyle sonulamtr.

Evtas, Hevazin yurdunda bir vadidir. Evtas olay ise Huneyn savandan meydana gelmitir. Huneyn gazas srasnda mslmanlardan kaan dman askerleri Taife

snmt. slam ordusu Taifi 18 gn kuatmasna ramen bir sonu alnamadnda

kuatma kaldrlmtr.

Hadisten anlalyor ki, Evtas savanda mslmanlar mriklerden pek ok kimseleri

esir almlar, fakat esir edilen kadnlarn kocalan olduunu dnen baz ashab gnah

olur korkusuyla onlarla cins mnasebette bulunmaktan ekinmilerdir. Bunun zerine

ayeti kerime inerek iddetlerinden km olmalar artyla esir alnan kadnlarla cinsi
mnasebette bulunmakta herhangi bir saknca yoktur. Bu kadnn mrik kocasnn

hayatta olmasnn da nemi yoktur. nemli olan iddetten km olmas gebe olmamas
ve cinsi mnasebette bulunmak isteyen kimsenin hissesine dm olmasdr. nk bir
kimsenin baka bir kimsenin cariyesiyle birlemesi de zina olur.

mslmanlar, Hayber'de aldklar esir kadnlarla birlemek isteyince Hz. Peygamber, birinin yle barmasn emretmiti:

Kim Allah'a ve hiret gnne inanyorsa rahminde ocuk bulunan esir kadnla yatmasn.
555[555]

Nisa: 4/24.
Ebu Dvud, Nikah 43-44, 2155; Tirmiz, Nikah 36, 1132, Tefsiru'l-Kuran 5, 3016; Nes, Nikah 59; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 3/84.
555[555] Drim, Talak 36.
553[553]
554[554]

Konuyla ilgili olarak 1403 nolu hadisin aklamasna bakabilirsiniz.

10. ocuun Yatak Sahibine Ait Olmas Ve pheden Korunma

1324- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Sad bn Ebi Vakks ile Abd b. Zem'a, bir olan ocuunun nesebi konusunda tarttlar.
Bunun zerine Resulullah'a geldiler. Sa'd:
Ey Allah'n resul! Bu ocuk, kardeim Utbe bn Ebi Vakks'm oludur. Bunun, kendi olu
olduunu bana vasiyet etti. Ona benzeyiine bak! dedi. Abd b. Zem'a'da:
Ey Allah'n resul! Bu, benim kardeimdir. Babamn yata zerinde onun cariyesinden
domutur dedi.
Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) ocuun benzerliine bakp Utbe'ye apak bir benzerlik
grd. Daha sonra:
Ey Abd! Bu, sana aittir. nk ocuk, yatak sahibine aittir. Zaniye demahrumiyet vardr.
Ey evde bint. Zem'a! Sen de bu ocuun yannda rtl ol buyurdu. 556[556]

Aklama:

Sa'd ile Abd b. Zem'a arasndaki bu tartma, Mekke' nin fethedildii yl meydana gelmitir.

Abd b. Zem'a ise Peygamber (s.a.v.)'in hanm evde (r.anh)'nn kardei ve sahbilerin
ileri gelenlerin dendir.

Buhri, By 3, 100, Husumat 6, Itk 8, Vesaya 4, Meazi 53, Feraiz 18, 28, Hudud 23, Ahkam 29; Ebu Dvud,
Talak 33-34, 2273; Nes, Talak 48; bn Mace, Nikah 59, 2004; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/37, 129, 200, 226, 237
246.

556[556]

Bunlar arasnda ihtilf konusu olan ocuun ismi Abdurrahman'dir. Fakat ocuun anasnn ismi hakknda bir bilgiye rastlanlmamtr.

Zem'a' nin cariyesi ile zina eden ve ocuun kendisine ait olduunu Sa'd (r.a)'a vasiyet
edip ocuun alnmasn isteyen Utbe b. Ebi Vakkas ise Uhud savanda Peygamber
(s.a.v.)'in mbarek diini kran ve mbarek yanan yaralyan kiidir.

Mekke'nin fethediidii gn Sa'd (r.a), Mekke'de ocuu grnce kardei Utbeye

benzetmekle hemen tanm ve ocuu yakalamtr. Sa'd chiiiyyet devri usulnce

ocua sahip karak yeeni olduunu iddia etmitir. Abd b. Zem'a ise ocuun
kendisinin kardei olduunu, zira babasnn cariyesinden olduunu iddia etmitir. Dva

Peygamber (s.a.v.)'e intikal edince O, chiliyyet devrinin kt detini ykyor ve ocuun

Abd'n kardei olduuna hkmediyor. Ve kadn kocal ise, doan ocuun kocaya ait

olduunu, kadn kocal olmayp criye ise, doan ocuun cariyenin efendisine ait
olduunu, kadnla zina eden erkein ocukla ilgili hi bir hak iddia edemeyeceini

hkme balyor.

Peygamber (s.a.v.) burada slm hkm belirtmekle beraber ocuun zni Utbe'ye

benzediini gryor. Bunun iin Sevde'nin bundan sonra o ocua gzkmemesini yani
namahrem olduunu bildiriyor.

Cahiliyye dneminde cariyeler, efendilerine belli bir miktarda deme yaparlard. Bunu
kazanabilmek iin zina bile yaparlard. Bu sebeple Kur'an, cariyelerin zinaya
zorlanmasn yasaklamtr. 557[557] Ayrca bakalaryla zinaya giden cariyelerin sahipleri

de, onlarla cinsel ilikide bulunurlard. Cariye doum yapnca, efendisi veya zina yapt

kimse, ocuk bendendir diye ddia da bulunabilirdi. Efendi, ocuk hakknda Bendendir
yada Benden deildir diye bir aklamada bulunmadan lecek olsa, miraslarnn

isteiyle ocuk cariye sahibine verilirdi. Yalnz ocuk miras olamazd. Miras
olabilmesi iin miras taksiminden nce nesebinin aa kavumas gerekliydi. Efendi,
cariyesinden olan ocuun nesebini kabul etmeyebilirde. Bu durumda ocuun nesebi,
efendiye katlmazd. Hz. Peygamber (s.a.v.), ocuk, kimin yatanda dodu ise, yatak

sahibine ait olaca kuraln koyarak benzerlik veya kuru iddia gibi sebeplerle ocua
sahip olunamayacan belirtmitir. Nesep meselesinde hkm zahire gre verilir.

Benzerlik ve iddia gibi eylerle nesep sabit olmaz. Fakat zahire gre verilen hkm,

557[557]

Nr: 24/33.

batinen de o meseleyi helal klmaz. Bu sebeple evdeki kadn-erkek ilikileri de farkl

olur. Zina edenin, nesep ynnden doacak ocuk zerinde bir hakk yoktur. Bu nedenle
de zina eden kimse, ocuk zerinde nesep, sorumluluk ve hak iddia edemez. Ksacas,
zina eden kimse, bu tr haklardan mahrum kalmaktadr.

Hadisin metninde geen Hacer kelimesi, Ta anlamna geldii iin, baz fkihlar, hadisi; Zina edene de tala ldrlme vardr eklinde anlamlardr. Yalnz bu anlam,

hadis asndan uygun bulunmamaktadr. nk her zina eden talanmaz. Recm cezas,
bir ok artlarn olumasndan sonra verilmektedir. Hadis nesebin Hadisin nesebin

tesbiti ile ilgili olmas hasebi zina edenin ocuk zerinde bir takm haklardan mahrum

kald iin hadisin metninde geen Hacer kelimesini Mahrumiyet eklinde tercme
edildi.

11- z Srcnn, ocuu Birinin Nesebine Katmasyla Amel Etmek

1325- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) sevinli ve yz izgileri parlar bir halde yanma girdi. Sonra:
Grmedin mi, biraz nce insanlarn vcutlarndan neseplerini iz sren Mcezziz adndaki
kimse, Zeyd bn Hris'e ile sme'ye bakp:
Dorusu bu ayaklar, birbirinden meydana gelmitir dedi buyurdu. 558[558]
Aklama:

Bu hadise gre; iki kii arasnda benzer yanlan tespit konusunda uzman olan kimselerin
tespitlerine itibar etmek caizdir.

Buhr, Feraiz 31; Ebu Dvud, Talak 30-31, 2267, 2268; Tirmiz, Vela 5, 2129; Nes, Talak 51; bn Mce, Ahkam
21, 2349; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/38, 82, 226.

558[558]

Hanefilere gre ocuun klna bakarak hkm veren kimselerin szleriyle amel etmek

caiz deildir. nk bu, zan ve tahmine dayanan bir hkmdr. lm gereklere

dayanmayan ve sadce tahmins dayanan hkmlerle nesep tespiti gibi son derece nemli
ve toplumsal bir meselede amel etmek olduka sakncaldr.

Ksacas, bugn ilm verilerle nesep tespiti mmkn olduundan bu konuda ihtilaf
kalmamtr.

12- Gerdek Gecesinden Sonra Kocalarn, Gen Kz Ve Dul Kadnlarn Yanlarnda Ne

Kadar Kalmas Gerektii Meselesi

1326- mm Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), mm Seleme'yle evlendiinde onun yannda gece kalmt. Sonra

da:

Dorusu seninle kalmam geceyle snrlamam sana olan rabetimin az olmasndan

deildir. stersen bundan sonraki nbetimde senin yannda yedi gece kalrm. Eer senin
yannda yedi gn kaldm takdirde (senden sonra dier kadnlarmn yanlarnda da yedi
gn kalmam gerekir buyurdu. 559[559]
1327- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bi kimse, bakire kz, dul kadnn zerine alrsa onun yannda yedi gece kalr. Dul kadn,
bakire kzn zerine alrsa onun yannda gece kalr. 560[560]
Aklama:

559[559]
560[560]

Ebu Dvud, Nikah 33-34, 2122; bn Mce, Nikah 26, 1917; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/292, 307.
Buhari, Nikah 101; Ebu Dvud, Nikah 33-34, 2124; Tirmiz, Nikah 41, 1139; bn Mce, Nikah 26, 1916.

Bakire bir kzla evlenen kimsenin baka hanmlar da varsa, ilk yedi geceyi yeni hanm-

na tahsis etmesi mstehabdr. Eer yeni hanm dulsa, kendisine sadece ilk gecenin

tahsisi gerekir. Bu zifaf, evliliin banda yeni hanmn en tabii hakkdr. Bu sre
bittikten sonra normal olarak sra ile her gece birinin yannda kalmak gerekir. mam
Malik ile afi, Ahmed, shak, Eb Sever ve Cumhur-u ulema bu grtedirler.

Hanefi ulemsna gre ise, bakire olsun, dul olsun yeni hanmn ilk sray almakdan ba-

ka bir hakk yoktur. Binaenaleyh eski hanm veya hanmlar zerine evlenen bir erkek
ilk nbeti yeni hanmna tahsis eder. Yeni hanmn yannda ka gece kaldysa, srayla o

kadar da dier hanmlarnn yannda kalr. nk deliller birden fazla hanm olan
kimselerin, gecelerini hanmlar arasnda taksim etmekte adalete uymalarnn farz
olduunu ifde etmektedirler.

13- Eler Arasnda Gn Taksimi Ve Her Birine Gndzyle Birlikte Bir Gece
Ayrmann Snnet Olmas

1328- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'in 9 hanm vard. Bunlar arasnda gn taksimi yapt zaman

nbetini ilk nce aldt kadna ancak dokuz gn sonra varrd. Eleri her gece Peygamber
(s.a.v.)'in kendisine gidecei kadnn evinde toplanrlard.

Peygamber (s.a.v.) bir gece Aie'nin yannda bulunuyordu. Derken Zeyneb geldi.
Resulullah (s.a.v.), nbet sahibi zannyla elini ona uzatt. Aie:

O, Zeyneb'tr dedi. Peygamber (s.a.v.)'de elini geri ekti. Bunun zerine Aie ile Zeyneb,
kskanlk sebebiyle birbirleriyle atmaya baladlar. yle ki seslerini hayli ykselttiler.
Bu srada farz namaz iin kamet getirildi. Ebu Bekr grltnn olduu bu yerden
geiyordu. Onlarn seslerini iitip:

Ey Allah'n resul! Namaza k. Onlarn azlarna da toprak sa dedi. Bunun zerine

Peygamber (s.a.v.) namaza kt. Bunun zerine Aie:

imdi Peygamber (s.a.v.) namazn bitirir. Ebu Bekr'de gelip bana yapacan yapar dedi.

Peygamber (s.a.v.) namazn bitirdii zaman Ebu Bekr Aie'nin yanna gelip ona ar
szler syleyip sonra da:

Sen Resulullah'n yannda byle mi yapyorsun? diye serzenite bulundu. 561[561]

Bu olayn olduu srada Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mevcut olan ve kendisi vefat ettiinde

geride kalan dokuz hanm unlardr:

1- Aie.

2- Hafsa.

3- mm Habibe.
4- evde.

5- mm Seleme.
6- Safiyye.

7- Meymne.

8- Zeyneb bint Cah.

9- Cveyriye.

Bunlarn bei Kurey'ten ve dierleri ise eitli kabilelerdendi. Burada Zeyneb bint.
Huzeyme ile Hz. Hatice'nin ismi yoktur.

14- Kadnn, Geceki Nbetini Ortana Balamasnn Caiz Olmas

1329- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ben, evde bint. Zem'a'nn huyuna sahip olmak istemem asndan bana ondan daha
561[561]

Ahmed b. Hanbd, Msned, 3/104, 205, 337.

sevimli baka bir kadn daha grmedim., kendisinde zeka keskinlii olan bir kadnd. evde
yaland zaman, Resulullah (s.a.v.)'den hakkn olan nbet gnn Aie'ye hibe etmitir.
Bizzat evde:
Ey Allah'n resul! Ben senden olan nbet gnm Aie'ye hibe ettim dedi.

Aklama:

Bundan sonra Resulullah (s.a.v.), biri kendi gn ve biri de Sevde'nin gn olmak zere
Aie iin iki gn ayrr oldu. 562[562]

1330- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ben, kendilerini Resulullah (s.a.v.)'e mehirsiz olarak balayan kadnlar ayplayp:

Bir kadn hi kendini hibe eder mi? derdim.
Bunun zerine yce Allah,
Onlardan kimi dilersen nbetinden geri brakr, kimi de dilersen yanna alabilirsin.
Nbetinden geri braktklarndan kimi istersen yanna almak da sana glk yoktur
563[563]

ayetini indirince :

Vallahi, Rabbinin senin arzunu hemen yerine getirdiini gryorum dedim. 564[564]

1331- At'dan rivayet edilmitir:

Biz, Abdullah bn Abbas'la birlikte erifte Peygamber (s.a.v.)'in hanm Meymune'nin

cenazesinde bulunduk. Abdullah bn Abbas:

bn Mce, Nikah 48, 1972; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/68, 76.

Ahzab: 33/51.
564[564] Buhr, Tefsiru Sure-i Ahzab 7; Nes, Nikah 1; bn Mce, Nikah 57, 2000; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/134,
158, 261.
562[562]
563[563]

Bu kadn, Peygamber (s.a.v.)'in hanmdr. Dolaysyla tabutunu kaldrdmz zaman

sarsmayn, sallamayn, yava yava gtrn. Resulullah (s.a.v.)'in nikahnda 9 kadn
vard. Resulullah (s.a.v.) bunlarn arasnda gn taksimi yapard. Sadece birisine
yapmazd dedi. Ata:

Kendisine gn taksimi yapmad hanm Safiye bint. Huyey b. Ahtab idi dedi. 565[565]
15- Dinine Bal Kadnla Evlenmenin Mustehab Olmas

1332- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Kadn drt zellii iin evlenilir:

1- Mal iin.
2- Soyu iin.
3- Gzellii iin.
4- Dini iin. Sen bunlardan dinine bal olann elde et ki, rahat edesin. 566[566]

1333- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) zamannda bir kadnla evlendim. Sonra Resulullah (s.a.v.)'e rastladm.
Bana:

Ey Cbir! Evlendin mi? diye sordu. Ben de:

Evet, evlendim dedim. Resulullah (s.a.v.):

Evlendiin kadn; bakire mi, yoksa dul mu? diye sordu. Ben de:

Buhr, Nikah 4; Nes, Nikah 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/231, 348, 349.
Buhr, Nikah 15; Ebu Dvd, Nikah 2, 2047; Nes, Nikah 13; bn Mce. Nikah 6, 1858; Ahmed b. Hanbel,
Msnad, 2/428.
565[565]
566[566]

Dul dedim. Resulullah (s.a.v.):

Kendisiyle oynaacan gen bir kz alsaydn ya! buyurdu. Ben de:

Ey Allah'n resul! Babam ld iin bakmlar zerimde olan benim bekar kz

kardeimlerim var. Bakire gen bir kz alrsam benim ile onlar arasna girmesinden
korktum dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

O halde yle olsun. Dorusu bir kadnla; dini, mal ve gzelliinden dolay evlenilir.
Dolaysyla bunlardan dinine bal olann almaya bak ki, rahat edesin buyurdu. 567[567]
16- Gen Kzla Evlenmenin Mstehab Olmas

1334- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir gaza srasnda Resulullah (s.a.v.)'le birlikte idik. Gazadan Medine'ye doru
dndmz zaman yava giden bir deveme binerek herkesten acele davrandm.

Derken arkamdan bana bir svari yetierek elindeki sopayla deveme drtt. Bunun
zerine devem, grm olduun en iyi develer gibi komaya balad. Dndmde, bir
de baktm ki, Resulullah (s.a.v.)'le kar karyayim! Bana:
Ey Cbir! Niye acele ediyorsun? buyurdu. Ben:

Ey Allah'n resul! Ben, yeni evliyim dedim. Resulullah (s.a.v.):

Bakire ile mi evlendin, dul ile mi? diye sordu. Ben de:
Dul ile evlendim dedim. Resulullah (s.a.v.):

Bakire alsaydn ya! Sen onunla, o da seninle oynard! buyurdu. Medine'ye geldiimizde
ehre girmeye hazrlandk. Resulullah (s.a.v.):

Ar olun! T ki dank sal kadnn taranmas; kocas evde olmayann kasklarn tra
edebilmesi iin ehre geceleyin yni yats zaman girelim! buyurdu. Sonra da bana:

567[567]

Buhr, Nikah 10, Nafaka 12; Nes, Nikah 6, 10; bn Mce, Nikah 7, 1860; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/302.

Medine'ye vardn zaman cima etmeye bak, cima etmeye! buyurdu. 568[568]
Aklama:

Bu hadiste; gzel ahlak, mslmanlara efkat, gizlilikleri aratrmamak, sohbetin devamn salayc dier sebeplerin tedariki gibi medeniyet rnekleri gsterilmektedir.
17- Dnya Metann En Hayrlsnn, Saliha Kadn Olmas

1335- Abdullah bn Amr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Dnya bir meta'dr. Dnya meta'nn en hayrls ise saliha kadndr. 569[569]

18- Kadnlar Hakknda Vasiyet

1336- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim Allah'a ve ahiret gnne iman ediyorsa bir ey grdnde ya hayr sylesin yada
sussun! Kadnlar hakkndaki vasiyeti mi tutun. nk kadn, kaburga kemiinden
yaratlmtr. Kaburgann en eri yeri, st ksmdr. Eer bunu dorultmaya kalkarsan
krarsn. Olduu gibi brakrsan eri kalmakta devam eder. Kadnlar hakknda birbirinize
iyilii tavsiye edin! 570[570]
Buhr, Nikah 121; Ebu Dvud, Cihad 163, 2778; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 3/375.
Nes, Nikah 15; bn Mce, Nikah 5, 1855; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/449, 497.
570[570] Buhari, Nikah 80, Enbiya 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/304, 315, 349.
568[568]
569[569]

1337- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Mmin bir erkek, mmin bir kadna buzetmesin. nk onun bir huyunu beenmezse
baka bir huyunu beenir.

19- Kadnn, Kocasna Hakszlk Etmesi

1338- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Eer srail oullar olmasayd yemek bozulmayacak, et de kokmayacakt. Havva

olmasayd hibir kadn kocasna ebediyen hakszlk/hyanetlik etmezdi. 571[571]

Aklama:

srail oullar olmasayd yemek bozulmayacak, et de kokmayacakt ifadesine gre;

onlara her gn sabahtan akama kadar gkten bldrcn kuu ve kudret helvas yaard.

Kendilerine verilen emir gereince bunlardan yalnz gnlk ihtiyalarn alr, cuma ile
cumartesi gnlerinin nafakasn da biriktirirlerdi; fazla bir ey biriktirirlerse bozulur,
kokard. te yiyeceklerin bozulup kokmas bundan kalmtr.

ilk dnem alimleri, Havva olmasayd hibir kadn kocasna ebediyen hakszlk/hyanetlik
etmezdi ifadesi erevesinde; cennette Adem (a.s)' yasak olan aatan yemeye davet

edenin Hz. Havva olduu eklinde yorumlarda bulunmular ve bu konuda baz

rivayetlere yer vermilerdir.
571[571]

Buhr, Enbiya 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/168.

Baz alimler de, bunu, doru kabul etmenin gerekten g olduunu, nk bu dn-

cenin, srailiyat olduunu, slami olmadn sylemilerdir. Bunlara gre; Hz. Adem ile
Havva'nn yasak aatan yemesi ile ilgili tm ayetler, aatan yemeyi telkin edenin

Havva deil de blis olduunu belirten konu ile ilgili ayetleri grlerine delil olarak
getirmilerdir. 572[572]

Yine bu grte kimseler, grlerine, Tevrat'ta konuyla ilgili olarak geen u ifadelere

de yer vermilerdir; Rab Tanr'nn yaratt yabanl hayvanlarn en kurnaz yland.

Ylan kadna, Tanr gereklen, Bahedeki aalarn hibirinin meyvesini yemeyin dedi
mi? diye sordu.

Kadn, Bahedeki aalarn meyvelerinden yiyebiliriz diye yantlad, Ama Tarn,

Bahenin ortasndaki aacn meyvesini yemeyin, ona dokunmayn; yoksa lrsnz
dedi,

Ylan, Kesinlikle, lmezsiniz dedi, nk Tanr biliyor ki, o aacn meyvesini yediinizde gzleriniz alacak, iyiyle kty bilerek Tanr gibi olacaksnz.

Kadn aacn gzel, meyvesinin yemek iin uygun ve bilgelik kazanmak iin ekici
olduunu grd. Meyveyi koparp yedi. Yanndaki kocasna verdi, o da yedi. kisinin de

gzleri ald. plak oldukanni anladlar. Bu yzden incir yapraklar dikip kendilerine
nlk yaptlar. 573[573]

Bunun yan sra bu konuda susmak da szkonusu olabilir.

18. TALK (=BOANMA) BLM

Talk kelimesi szlkte; zmek, serbest brkmak anlamna gelmektedir. Terim olarak
ise; belli szlerle evlilik ban zmek ve kaldrmak demektir.

slm'a gre evlilikten maksat, huzurlu bir aile hayat kurmak ve byle bir yuvada iyi bir

Bakara; 2/35-37, Araf: 7/19-22, Taha: 20/120-122.

Yaratl, 3/1-9; B.k.z: Do. Dr. Abdullah Aydemir, slam Kaynaklara Gre Peygamberler, T.D.V. Yaynlar,
Ankara 1992, s. 27-28; Muhammed Gazali, Nebevi Snnet, slami Aratrmalar, stanbul 1992, s. 287-288.

572[572]
573[573]

nesil yetitirmektir. Ama byle yce gayelerle kurulan evliliklerin hepsinin baarya
ulamas mmkn deildir. Bazan lm ve hastalk gibi tabii engeller, bazan da
geimsizlik, mnaferet, elerin birbirini sevmemesi, anlaamama gibi elerden
kaynaklanan engeller evliliin baar ve devamna mani olur.

slm, evliliin asl gayesinden uzaklat, elerin bir arada huzurla yaamalanna imkan

kalmad, ihtiya ve zaruretlerin gerektirdii hallerde evliliin sona erdirilmesine izin

vermitir. Bu izin dorultusunda evlilie, erkek tarafndan dorudan ya da kadndan

ald bir bedel karlnda son verilebilecei gibi, talk hakkn elinde tutan kadn
tarafndan, hakim veya hakem kararyla da son verilebilir.

slam Hukuku'nda Talk (=Boanma) kelimesi; hem tek tarafl irade beyanyla

yaplan, boamay ve hem de taraflarn anlaarak evlilik birliliine son vermelerini, hem
de mahkeme karanyla meydana gelen boamay ierir.

slam Hukuku'nda boama; dnlebilir olup olmamasna gre; Ric'i ve Bin olmak zere

ayr ayr hukuki deerlendirmelere konu olur.

1- Ric' Talk:

Kocaya yeni bir nikha ihtiya olmadan boad hanmna dnme imkan veren boama
trne, dnlebilir boama Ric'i Talk denir.

Bir Ric'i talaktan bahsedebilmek iin; evliliin zifafla fiilen balam bulunmas,

Hanefilere gre boamann sarih szlerle ve iddet ve mbalaa ifade etmeyen bir
tarzda yaplm olmas, bu boamann nc boama olmamas arttr.

Bu durumda koca, iddet sre ierisinde dilerse eine geri dnebilir. Bunun iin yeni bir
nikh yapmaya, yeni bir mehir demeye gerek yoktur. Dnme, kocann ak bir beyanla
hanmna geri dndn sylemesiyle olabilecei gibi, evlilik yaamna fiilen geri

dnmesiyle de olabilir. Bu zellii dolaysyla Ric'i talakta eler, derhal birbirlerinden

ayrlmak zorunda deildirler. nk Ric'i talakta evlilik, iddet sresince de devam

ediyor kabul edilir. Dolaysyla dn hakknn bu sre iinde kullanlmas gerekir. Bu

sre, dn yapmadan geilirse iddetinin bitimiyle Ric'i talk, bain'e dnr.

Dolaysyla geri dnmek iin artk bain talakta arana artlar geerli olur.
2- Bin Talk:

Kocaya, boad eine ancak yeni bir nikhla dnme imkan veren boanma eklidir.
Nikh yaplp zifaf yaplmadan meydana gelen boanmalar, taraflarn anlaarak
boanmalar (=muhiea) veya kocann nc boama hakkn kullanarak yapt boama, bain talaktr. Bunlarn dnda Hanefifere gre; kocann kinayeli szlerle ve iddet ile
arl ifade eden kelimelerle yapt boamalar da bain Talk olarak kabul edilir.

Bain talk, evlilie derhal son verir. Eler derhal birbirinden ayrlmak zorundadrlar.
1- Hayzl Kadn, Rzas Olmadan Boamann Haram Olmas, Kocas Buna
Muhalefet Ederse Talakn Meydana Geldii, Fakat Hanmna Dnmesinin O
Kimseye Emrolunmas

1339- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Abdullah bn mer, hanmlarndan birini, hayz halinde iken bir talakla boamt.

Resulullah (s.a.v.), bu durumu haber alnca, ona, hanmna geri dnmesini, sonra hanm

temizlenip kendi yannda ikinci bir kez hayz grnceye kadar alkoymasn ve kadna o
hayzdan temizleninceye kadar mhlet vermesini emretmi. Eer kadn boamak
isterse, kadn temizlendii zaman onunla cinsel ilikide bulunmadan boamasn, ite

kadnlarn iinde boanmasn Allah'n emrettii iddet dneminin bu olduunu

bildirmitir. 574[574]

slam Hukuku'nda boama, Kur'an'daki genel ilkelere ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu

Buhar, Talk 2, 3; Ebu Dvud, Talak 4, 2179, 2180; Nes, Talak 1; bn Mcc, Talak 2, 2019; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/63, 102.

574[574]

yndeki aklama ve tavsiyelerine uygun olarak yaplp yaplmadna gre iki grupta
tasnif edilmektedir. Bu ayrm, hukuki olmaktan ok din-ahlak boyutlu bir ayrmdr.
Esas itibariyle, kocann objektif hukuk kriterlere balanamam boama yetkisini onun
dindarlna havale ederek kstlama ve snrlama amac gtmektedir.
1- Snn Talk:

Bu boama ekli; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu konuda getirdii l ve snrlamalara

riayet edilerek yaplan boama eklidir. Her eyden nce Snn boanmann, Ric' talk

olmas gerekmektedir. Ayrca kadnn temizlik sresi baladktan sonra ancak onunla
cinsel ilikide bulunulmadan boanmas ve bu boamann bir Talk olmas gerekmektedir. Bu da, yine ayne hedefe, evlilik birliini koruma hedefine yneliktir.
2- Bid' Talk:

Snnet'e aykr biimde gerekletirilen boamay ifade etmektedir. Kiinin temizlik

sresi dnda veya temizlik sresi iinde olmakla birlikte hanmyla cinsel ilikide

bulunduktan sonra ve ayn temizlik sresi iinde birden fazla boama durumunda
ortada Snnete'e uygun olmayan, yani Bid' bir boanma vardr.

Hanmn, hay izli iken boayan kimsenin ona dnmesi ve boamakta kararl ise, ikinci

bir hayz takip eden temizlik dneminin beklenmesi farzdr. mam Mlik, Ebu Yusuf ve
mam Muhammed bu grtedir. mam Ahmed , mam afi ve mam A'zam Ebu

Hanfe'ye gre ise hayz halinde verilen talakn caiz, fakat talak temizlik halinde
vermenin mendup olduu grndedirler.

Ksacas; bu tr boamalar, dinen ho grlmemekle birlikte hukuken geerlidir.

2- Talak

1340- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) ile Ebu Bekr dneminde ve mer'in hilafetinin ilk iki ylnda talak,

bir talak saylrd. Daha sonra mer bnu'-Hattb:

nsanlar, kendilerine mhlet verilmi olan bir i hususunda acele ettiler. Keke unu
onlara uygulasaydk! deyip onu onlara uygulad. 575[575]

Aklama:

Bir defada verilen talakn talak sayldn iddia edenler ierisinde Zbeyr b. Avam,

Abdurrahman b. Avf, Hz. Ali, Abdullah bn Abbs gibi sahabeden baz kimseler ile
Tabiundan krime, Tavus, mam Malik ile mam Ahmed'in arkadalanndan bazlan yer
almaktadr.

Hz. mer, bir szle talak veren kimsenin verdii bu talakn talak saylacan ve

eski uygulamann yrrlkten kalm olduunu ilan etmitir. Bu grte olanlara gre
hanmim talakla boayan bir kimse bu talak bir defada bile vermi olsa bir daha o

kadna dnemez. Bir defada verilen talakn birtaak saylmas yrrlkten

kaldrlmtr.

3- Hanmn Kendine Haram Klp Boamay Niyet Etmeyen Kimseye Kefaret Vacip
Olmas

1341- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

575[575]

Ebu Dvud, Talak 9-10, 2200; Nes, Talak 8; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/314.

Bir kimse, hanmnn, kendisine haram olduunu sylemesi, bir tr yemindir. Kefaret
vermesi gerekir.

Daha sonra Abdullah bn Abbs,

Sizin iin Allah'n resulnde gzel rnekler vardr 576[576] ayetini okumutur. 577[577]
Aklama:

Bir kimse, kendisine helal olan bir eyi haram klarsa bu szle o ey haram olmaz. Adam,
yemin kefaretini der ve o ey kendisine helal olur.
1342- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), bal ve helvay tatl tr eyi severdi. kindi namazn kldnda
hanmlarn dolar, onlara yaknlk gsterirdi.
Bir defasnda mer'in kz Hafsann yanna girmiti. Orada normal kalndan daha fazla
kald. Ben de onun orada bu ok kalnn sebebini sordum. Bana:

Hafsaya, kavminden bir kadn kk bir mlek bal hediye etti. O da, bu baldan
Peygamber (s.a.v.)'e erbet iirdi denildi. Ben de kendi kendime:

Vallahi, biz bunun iin muhakkak bir hile yaparz dedim. Daha sonra evde bint.
Zem'a'ya gidip ona:

Biraz sonra Resulullah (s.a.v.), muhakkak sana yaklaacaktr. Sana yaklatnda, ona:

Ey Allah'n resul! Sen, Meafir mi yedin? dersin. O da, sana Meafir! diyecektir.
Bunun zerine sen de, ona:

Senden hissetmekte olduumu bu koku nedir? diye sorarsn.

576[576]
577[577]

Ahzab: 33/21.
Buhri, Tefsim Sure-i Tahrim 1, Talak 8; bn Mce, Talak 28, 2073; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/225.

Hadisin ravisi Urve der ki:

Resulullah, kendi zerinde, ho olmayan bir kokunun kokmasndan holanmazd.

Muhakkak o da, sana:

Hafsa, bana, bal erbeti iirmiti! diyecektir. Sen de, ona:

O baln ars, galiba Urfut aacndan yemi! dersin. nk Resulullah (s.a.v.), bana

geldiinde ben de bunu ona syleyeceim. Ey Safiyye! Resulullah, sana geldiinde sen de
bunu ona syle! dedim.

Resulullah (s.a.v.), Sevde'nin yanna girdi. evde:

Kendinden baka ilah olmayan Allah'a yemin ederim ki, Ey Aie!;

Senden korktuum iin, bana emrettiin sz Resulullah (s.a.v.) daha kapnn nnde iken
nerdeyse syleyecektim dedi.

Resulullah (s.a.v.), Sevde'ye yaklanca, evde, Resulullah (s.a.v.)'e:

Allah'n resul! Sen, Meafir mi yedin? diye sordu. Resulullah (s.a.v.);

Hayr! dye cevap verdi. evde:

O halde senden hissetmekte olduum bu koku nedir? diye tekrar sordu. Resulullah
(s.a.v.):

Hafsa, bana bal erbeti iirmiti! diye cevap verdi. evde;

O baln ars, Urfut aacndan yemi! dedi.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.), benim yanma geldiinde, ben de bu szlerin benzerini

ona syledim. Sonra Safyye'nin yanma girdiinde, o da, bu szlerin benzerini ona

syledi. Sonra Resulullah (s.a.v.), dnp Hafsann yanma vardnda, Hafsa, ona:

Ey Allah'n resul! Sana bal erbetinden iireyim mi? diye sordu. Resulullah
(s.a.v.):

Hayr! Benim, o bal erbetine ihtiyacm yoktur! dye cevap verdi. Aie, rivayetine son

vererek dedi ki; evde, bana:

Vallahi! Biz, Resulullah (s.a.v.)'i, bal erbetinden mahrum ettik diyordu. Ben de,
Sevde'ye:

Sus! dedim, byleceve Hafsa hakkndaki hile ve oyunumuzun duyulmasn istemedim.

578[578]

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, bal erbetini ime olay; bir nceki hadiste Hafsann evinde
itii belirtilirken, bu hadiste Zeyneb bint. Cah'n evinde itii ifade edilmektedir.

Bezl'I-Mechd yazan Sehrenfr (. 1346/1927)'nin aklamasna gre; doru olan,

Zeyneb bint. Cah'n evinde itii bal erbetidir. Hafsann evinde itiine dair rivayet,
ravinin yanlmasndan kaynaklanmaktadr.

Bazlarna gre ise; bu olay, birka defa meydana gelmitir. Buna delilleri ise, Abd b.
Humeyd'in, Tefsirinde; bu olayn, Sevde'nin evinde getii belirtilmektedir.

Bazlar da, bu tr olayn; Peygamber (s.a.v.)'in hanmlar arasndaki gruplamadan

kaynaklandnu ileri srmlerdir. Buna gre birinci grupta; Aie, Hafsa, evde ile

Safiyye, ikinci grupta ise Zeyneb bint. Cah, mm Seleme ile dier hanmlar yer
almaktadr.

Bu hadis; Peygamber (s.a.v.)'in hanm bile olsa, kskanln ftr bir olay olduunu
gstermektedir. Ayrca burada kasti olarak Hz. Peygamber (s.a.v.)'e eziyet etmeyi
dnmemilerdir. Sadece kadnlar aras grlen kskanln bir sonucudur.

Mefr: Amman taraflarnda oka biten Urfut denilen bir aatan kan irkin kokulu,
yapkan ve tatl bir zamktr.

Resulullah (s.a.v.), sabah namazndan sonra hanmlarn ziyareti sadece onlara selam

vermek ve duada bulunmak iindi. ikindiden sonraki hanmlarn ziyareti ise; konuup

Buhri, Talk 8, Nikh 103, Et'ime 32, Talk 8, Eymn 25, Tefsiru Sure-i Tahrim 1; Ebu Dvud, Eribe 11, 3715;
Tirmiz, Et'ime 29, 1831; Nes, Talk 16; bn Mce, Et'ime 36, 3323; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/59.

578[578]

muhabbette bulunmak maksadyla olurdu.

Resulullah (s.a.v.)'in, burada, hanmlarna yaklamasndan maksat, cinsel iliki deildir.

4- Kadn Serbest Brakmann Ancak Talak Niyeti Olmas

1343- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), ayrlma konusunda hanmlarn serbest brakmayla emrolunduunda

bu i hususunda gr almaya ilk nce benden balayp:
Sana bir durumu anlatacam, fakat anne-baban bu konudaki grn almadan karar
vermekte acele etmemende senin iin bir saknca yok! buyurdu.

Aie der ki:

Halbuki Resulullah (s.a.v.), anne-babamn bana ondan ayrlmam emretmeyeceklerini

dorusu iyi biliyordu. Daha sonra bana:
Yce Allah,
Ey Peygamber! Elerine: Eer dnya hayatn ve ssn istiyorsanz gelin size boanma
bedellerinizi vereyim ve sizi gzelce bir ekilde boayaym. Yok eer Allah', Resuln ve
ahiret yurdunu istiyorsanz dor su Allah iinizden iyi davranan hanmlara byk
mkafat hazrlamt. 579[579] buyurdu dedi. Ben de:
Ne konuda anne-babamn grn alacakmm. Ben, Allah', Resi ln ve ahiret yurdunu
istiyorum dedim.
Resulullah (s.a.v.)'in dier hanmlar da bu konuda benim gibi yaptlar. 580[580]

Ahzab: 33/28-29.
Buhr, Tefsiru Sure-i Ahzab 4, 5; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 34, 3204; Nes, Nikah 2, Ti lak 26; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 6/77, 103, 152, 211, 248.

579[579]
580[580]

Aklama:

Peygamber (s.a.v.)'in hanmlar, ondan dnyalk ve bol nafaka istemilerdi. Bu sebepi

onlar bir ay terk etip ila yapmt. Bu mddet zarfnda sahabilerinin yanlarna da
kmamt

il ile ilgili olarak 1438 nolu hadisin aklmasna bakabilirsiniz.

1344- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:
Resulullah (s.a.v.), Yce Allah'n;

O, kadnlardan dilediini geriye brakr, dilediini de yanna alrsn 581[581] ayeti indikten
sonra yine de yannda kalaca kadnn nbet gnnde bizden izin alrd.
Hadisin ravisi Muze, Aie'ye:

Resulullah (s.a.v.), senden izin istediinde ona ne derdin? diye sordu. Aie:

zin verme ii bana kaldysa ben hi kimseyi kendime tercih edemem derdim dedi. 582[582]
1345. Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), bizi ayrlma konusunda serbest brakt. Fakat biz bunu tafak
saymadk. 583[583]
1346- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Eb Bekr, Resulullah (s.a.v.)'in yanna girmek iin izin istiyordu. nsanlara kapda
otururken buldu. Bunlarn hi birine izin verilmemiti. Derken Eb izin verildi, o da ieri
girdi. Sonra mer geldi. O da ieri girmek iin iz ona da izin verildi. mer, Peygamber

Ahzab: 33/51.
Buhr, Tefsiru Sure-i Ahzab 7; Ebu Dvud, Nikah 37-38, 2136; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/76.
583[583] Buhr, Talak 5; Tirmiz, Talak 1179; Nes, Nikah 2, Talak 27; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/97, 202, 205, 240.
581[581]
582[582]

(s.a.v.)'i, etrafnda kadnlar olduc kederli kederli susmu otururken buldu. Bunun
zerine kendi kendine: bir ey syleyip Peygamber (s.a.v.)'i gldrmeliyim diyerek:

Ey Allah'n resul! HRice'nin kzn bir grseydin! Benden nafaka is de kalktm onun
boazn sktm dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) yle buyurdu:

Etrafmda grdn gibi, bunlar da, benden nafaka istiyorlar buyurd Derken Eb Bekr
kz Aie'nin boazn, mer de kz Hafsann bomaa kalkt. kisi de:

Siz Resulullah (s.a.v.)'den onda olmayan bir eyi istiyorsunuz l diyorlard. Aie ile
Hafsa;

Vallahi, Resulullah (s.a.v.)'de olmayan bir eyi ebediyyen istemeyece ler. Daha sonra
Peygamber (s.a.v.), hanmlarndan bir ay yada yirmi do uzaklat. Daha sonra da ona,

Ey Peygamber! Elerine yle syle: Eer dirliini ve ssn refahn istiyorsanz, gelin size
boanma bedelleri reyim de, sizi gzellikle salvereyim. Eer Allah', Peygamberini ve ahi
dunu diliyorsanz, bilin ki, Allah, iinizden gzel davrananlar iin b mkfat
hazrlamtr 584[584] ayetine kadar indirdi.

Bunun zerine Peygamber (s.a.v.), Aie'den balayarak:

Ey Aie! Ben sana bir ey arzetmek isterim; fakat ebeveyninle etmeden cevap hususunda
acele etmemeni dilerim buyurdu. Aie:

Ey Allah'n resul! Nedir o? diye sordu. Peygamber (s.a.v.)'de, ona okudu. Aie:

Ey Allah'n resul! Ebeveynimle senin hakknda m istiare ede Elbette Allah', Resuln
ve ahiret yurdunu/gnn tercih ederim, benim bu sylediimi kadnlarndan hi birine
haber vermemeli dedi. Resulullah (s.a.v.):

Onlardan herhangi biri bana bunu sorarsa, muhakkak bunu om veririm. nk Allah beni;
zorlatrc ve artc deil, retici ve kotrc olarak gnderdi buyurdu. 585[585]

584[584]
585[585]

Ahzab: 33/28-29
Nes, Snen'l-Kbr, 9208; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/3.

5- l, Kadnlardan Uzaklama Ve Onlar Serbest Brakma

1347- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir yetin mnsn mer b. Hattab'a sormak niyetiyle bir sene bekledi Heybetinden
dolay bunu ona bir trl soramyordum. Nihayet hacc iin yol kt. Onunla beraber ben

de yola ktm. Dnte biraz yol alnca Mekke yakn, rnda bulunan Merru'z-Zahrn'da
bir haceti iin Erak-Misvak aalarna doru sapt. Byk abdestini bitirinceye kadar
onu bekledim. Sonra onunla birlikte yola bulyuldum. Ona:

Ey mminlerin emiri! Resulullah (s.a.v.) aleyhine hanmlarndan anlaan dier iki

kadmkimlerdir? diye sordum. mer (r.a):

Onlar, Hafsa ile Aie'dir diye cevap verdi. Bunun zerine ben:

Vallahi bu meseleyi bir seneden beri sana sormak istiyordum. Fakat he betinden dolay
(sana bu meseleyi soramyordum dedim. mer:

Bunu yapma! Benim bildiimi zannettiin bir eyi hemen bana sor, eer bu onu bilirsem
sana haber veririm dedi. Sonra da szne yle devam etti:

Vallahi cahiliyyet devrinde biz kadnlar insan yerine saymazdk. Nihayet Yce Allah
onlar hakknda indirdiklerini indirdi ve kendilerine yapt taksimi yap. Bir defa ben
kendi kendime bir eyi istiare ederken eim bana:

yle yle yapsan olmaz m? deyiverdi. Ben de, ona:

Sana ne oluyor da bu ie karyorsun, benim yapmak istediim bir eye neden burnunu
sokuyorsun? dedim. Kadn:

Ey Hattb olu! aarm sana. Sen kendine kafa tutulmasn istemiyorsun. Halbuki kzn,
Resulullah (s.a.v.)'e kafa tutupduruyor. O derecede ki, Resulullah (s.a.v.) btn gn
dnceli duruyor dedi. Bunun zerine kaftanm alp evimden ktm ve Hafsann
yanna girdim. Ona;

Kzcazm! Sen, Resulullah (s.a.v.)'e kafa tutarmsn, hatt bundan dolay Resulullah

(s.a.v.) btn gn dnceli duruyormu! dedim. Hafsa:

Vallahi, biz, ona ok mracaatta bulunuyoruz dedi.

Bilirsin ki, ben, seni Allah'n azabndan ve Resulnn gazabndansakmdmnm kzcazm!

Aie'yi kastederek sakn arkadann gzellii ve Resulullah (s.a.v.)'in ona olan sevgisi
seni aldatmasn! dedim.

Sonra oradan karak akrabalm olduu iin mm Seleme'nin yanna girdim ve

onunla konutum. mm Seleme, bana:

Ey Hattb'n olu! aarm sana! Her eye karrsn, hatt Resulullah(s.a.v.) ile
hanmlarnn arasna bile girmek stiyorsun! dedi.

mm Selemenin bu sz beni yle etkiledi ki, iimde hissettiim sknty ksmen

yattrd. Sonra onun yanndan ktm. Ensr'dan bir dostum vard. Mecliste
bulunamazsam bana haber getirir, o bulunamazsa ben ona haber getirirdim. O srada biz

Gassn hkmadarlarndan bir hkmdardan korkuyorduk. zerimize hcum etmek

istediini haber almtk. Ondandan gzmz korkmutu. Derken dostum Ensr, gelip
kapy ald ye:

A, a! dedi. Ben de:

Gassaml hkmdar m geldi? diye sordum. O da:

Ondan daha kt! Resulullah (s.a.v.), hanmlarndan ayrlp uzlete ekilmi diye cevap
verdi. Ben de:

Hafsa ile ie'nin burnu srtlsn! dedim. Sonra elbisemi alp ktm, nihayete
Resulullah'm bulunduu yere vardm. Bir de baktm ki, Resulullah (s.a.v.) birka

basamakla klabilen bir merubde/erbetlik denilen sekili bir yerde. Resulullah

(s.a.v.)'in siyah bir klesi de merdiven banda. Ona:

Ben merim dedim. Daha sonra Resulullah'n yanna girme hususunda bana izin
verildi. Ben de Resulullah (s.a.v.)'e bu olay anlattm.

mm Seleme kssasna gelince; Resulullah (s.a.v.) glmsedi. O srada Resulullah

(s.a.v.) kuru bir hasr zerindeydi. Vcdu ile hasr arasnda hi bir ey yoktu.

Bann altnda ii lif dolu deriden bir yastk vard. Ayaklarnn yannda Arap samk
denilen bir karaz/selem aalan yapra yn; vard. Ba ucunda da, asl birka deri
bulunuyordu. Resulullah (s.a.v.)'in yan tarafnda hasrn izini grnce aladm. Bana:
Niin alyorsun? diye sordu. Ben de:

Ey Allah'n resul! Kisr ile Kayser, bulunduklar mreffeh bir hal iinde yayorlar.

Halbuki sen, Allah'n Resulsn! dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Dnya onlarn ve hiret de senin olmasna raz deil misin? buyurdu. 586[586]
Aklama:

l kelimesi szlkte; Yemin etmek anlamna gelmektedir. Terim olarak ise kocann

yemin, adak veya bir arta balamak suretiyle eiyle cinsel ilikide bulunmay kendisine
yasaklamasdr. Kur'an' Kerimde Bakara: 2/226'da terim anlamnda bir defa geen ii,
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in elerine il yapmasna dair rivayet bata olmak zere baz
hadislerde de yer almaktadr.

sam'dan nce cahiliye dneminde Araplar ily zihr gibi bir boama yntemi olarak
uyguluyorlard. Yalnz bu yntem, geni bir zamana yayld iin daha ok kadn bask
altna almak, ona zarar vermek iin kulyordu, siam dini, eler arasnda meydana gelen

anlamazlktan cinsel adan dierini terk boyutuna varmas halinde bu davrann

zellikle kadn madur etmemesi iin belirli bir snr getirmitir. Elerin birlikte yaayp

yaamayacaklarna karar verebilmeleri amacyla yeterli bir deneme sresi olan drt

aylk bir zaman iinde dn olmamas aynhk konusunda bir kararlla iaret ettiinden

srenin bitiminde evlilie son verilerek ein serbest braklmas salanmtr. Bu

bakmdan ilnn, gnmzdeki beeri hukukta boanma sebebi saylan terkle yakn
benzerlii vardr.
l eittir:

Buhr, Nikh 83, 105, Tefsiru Sure-i Tahrim 2, Libas 31, Ahbru'1-hd 1; Tirmiz, sti'zan 3, 2691; bn Mce,
Zhd 11, 4153; bn Huzeyme, Sahih, 1921, 2178.

586[586]

1- ly muvakkat: Bu; drt ay, be ay gibi bir mddetle kaytlanan yemindir.

2- ly mebbed: Ebediyen kadna yaklamamak zere yaplan yemindir.

3- ly mehul: Hanmna yaklamama hususunda belli bir mddet belirtilmeden

yaplan yemindir.

Heybet: Saygyla kank korku.

Gassan: am taraflarnda bir suyun ismidir. Bu suyun civarnda yaayp ondan ienlere
Gassaniler denilmitir.

6- Talakla Boanan Kadna Nafaka Verilmemesi

1348- Ftma b. Kays (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ebu Amr b. Hafs, Fatma'y kesin bir ekilde talakla boamt. Ebu Amr'n
bulunmad bir srada Ebu Amr'm vekili, Ftma'ya nafaka olarak bir miktar arpa
gndermiti. Fatma'da nafaka olarak az bir ey gnderdii iin vekile kzmt. Vekil de:
Vallahi, senin bizim zerimizde hibir hakkn yoktur dedi.

Bunun zerine Ftma, Resulullah (s.a.v.)'e gidip bu durumu ona anlatt. Peygamber
(s.a.v.):

Senin Ebu Amr zerinde bir nafaka hakkn yoktur buyurup sonra da Ftma'ya, mm
erk'in evinde iddet beklemesini emretti. Sonra da:

Bu mm erik, sahabilerimin, yanna oka uradklar bir kadndr. Sen, bn mm

Mektum'un yannda iddet bekle. nk o, gzleri grmeyen bir adamdr. Dolaysyla
yannda d elbiseni karabilirsin. ddetini tamamladn zaman bana haber ver'
buyurdu.

Ftma der ki: ddetimi tamamlaynca, Muviye bn Ebi Sfyn ile Ebu Cehm'in benimle
evlenmek istediklerini Peygamber (s.a.v.)'e ilettim. Resulullah (s.a.v.):

Ebu Cehm'e gelince, o, sopasn omuzundan indirmeyen bir adamdr. Muviye ise son
derece fakirdir. Hibir mal yoktur. Sen, sme bn Zeyd'le evlen buyurdu.
Fakat buna raz olmadm. Sonra yine:
sme bn Zeyd'le evlen buyurdu.

Bunun zerine sme bn Zeyd'le evlendim. Allah, bu nikahta bir hayr yaratt, ben de
bundan ok memnun kaldm. 587[587]

Rivayetlerin bazsnda Fatma'nn talakla ve bazsnda ise bain talakla boand bildirildii gibi, bir rivayette ise talakn sonuncusu, baka bir rivayette kalan bir talakla
boand ifade edilmektedir. Hatta mutlak olarak Boad ifadesi de yer almaktadr. Bu

rivayetlerin aras yle balanmtr: Kocas, Fatma'y ilk nce iki defa boamitr. Son
defa boamakla talak says olmutur.

Kocas, Fatma'ya, vekili araclya bir miktar nafaka gndermise de Fatma bunu ya
arpa olduu iin yada az bulduundan kabul etmeyerek durumunu Resulullah (s.a.v.)'e

bildirmi, o da nafaka hakk olmadn sylemi ve iddetini, mm erk'in evinde

geirmesini emretmitir.

Umm erk, bir rivayette Kureydence dier rivayete gre ise Ensr'dan olup takvasy-

la mehur bir kadnd. smi, Guzeyye yada Gzeyle bint. Dvd'dur. Resulullah (s.a.v.),

sahabilerinin bu kadn anneleri gibi hrmet gstererek Sk sk ziyaret ettiklerini, bunun

ise gel-git ilerinde porblemler douracan dnerek sonradan bu tavsiyeden vaz

gemiti. Fatma'ya, Abdullah b. mm Mektum'un evinde iddet beklemesini emir

buyurmutur. nk Abdullah (r.a), m idi. Kendisini gremeyecei gibi, evine de fazla
gelen giden yoktu.

talakla boanan bir kadna nafaka ve mesken verilip verilemeyecei meselesi husu-

sunda alimler ihtilaf etmilerdir. mam Ahmed'e gre talakla boanan kadn hamile
deilse ona nafaka ve mesken vermek vacip deildir.

mam Malik, mam afii'ye gre ise talakla boanan kadn hamile olduu takdirde ona
nafaka ve mesken verilir. Delilleri ise Talak suresi 6. ayettir.

587[587] Ebu Dvud, Talak 37-39 (2284, 2286, 2289); Nes, Nikah 19, 22, Talak 15- Ahmed b Honbel, Msned, 6/412,
413, 414, 415, 416

Ebu Hanife, mam Muhammed ile Ebu Yusuf'a gre ise bir kadna hamile olsun yada
olmasn nafaka ve mesken verilir. Delilleri, Talak sresi 1. ayettir. Hz. mer, Aie ve
same b. Zeyd, Fatma b. Kays hadisine itiraz etmitir.

Ric'i talakla boanan kadna ittifakla nafaka ve mesken verilir. Kocas len kadna ise ittifakla nafaka yoktur.

Bain talakla boanan kadn, Hz. Aie ile Abdullah bn Mes'ud'a gre iddeti erisinde
evinde dar kamaz. Kadn, iddetini, boand evde bekler.
1349- Urve'den rivayet edilmitir:

Yahya b. Sad b. As, Abdurrahman bnu'I-Hakem'in kzyla evlenmiti. Derken Yahya bu

kadn boad. (Boanan kadnn o yerde iddet mddetini beklemeden kadnn babas

Abdurrahman,) kadn onun yanndan/evinden kard. Bunun zerine Urve, onlarn,

kadnn iddet mddetini beklemeden boand evden hemen karmalarndan dolay

onlar ayplad. Onlar da, bu yaptklarna mazeret olarak:

Fatma b. Kays'da kocasnn yannda iddet mddetini bitirmeden kmt dediler.

Urve der ki:

Bunun zerine Aie'nin yanna gelip ona bu meseleyi anlattm. Bu hadisi anmada
Fatma b. Kays iin bir hayr yoktur dedi. 588[588]

7- Bain Talakla Boanm Olan Kadn ile Kocas len Kadnlarn, ddetleri
erisindeyken Kendi htiyalar iin Gndzleri Dar kmalarnn Caiz Olmas

1350- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Teyzem boanmt. Derken hurmalarnn meyvelerini kesmek istedi. Fakat bir kimse,
588[588]

Buhari, Talak 41; Ebu Dvd, Talak 38-40, 2295.

onu dar kmasna engel oldu. Bunun zerine teyzem gelip bu durumu Peygamber
(s.a.v.)'e anlatt. O da:

Evet, sen kendi hurmalarnn meyvelerini kes. nk senin bu vesileyle sadaka vermen
veya bir iyilik yapman umulur buyurdu. 589[589]
Aklama:

Bu hadis, talakla boanm kadnn iddet mddeti srasnda ihtiyacn gidermek iin
gndzleri evden kmasnn caiz olduunu belirtmektedir. mam Malik ile mam afii ile

imam Ahmed'in gr bu ekildedir. Bunlara gre kocasnn lm dolaysyla iddette

bulunan kadnn da gndzleri iini grmek zere evden kabilir.

Hanefilere gre ise lmle ilgili iddet meselesinde bu alimlerin grlerine katlrlar, Fa-

kat talakla boanma ile ilgili iddet meselesine gelince, onlarla ayn grte deillerdir.
Bunlara gre, boanma iddetinde bulunan kadn, ancak mal, can veya namus tehlikesi

gibi ok zaruri bir mazeret halinde evinden kabilir. Baka iler ve mazeretler
dolaysyla evden dar kmazlar. Bunlarn delili ise Talak suresi 1. ayettir.

8- Kocas len Kadn ile Dier Kadnlarn ddetlerinin, ocuk Dourmakla Sona
Ermesi

1351- Abdullah bn Utbe b. Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Abdullah bn Utbe b. Mes'ud, mer b. Abdillh b. Erkan ez-Zhr'ye mektup yazarak

Sbey'a bnt. Haris el-Eslem'nin yanma girmesini, ona kendi hadisini ve Resulullah
(s.a.v.)'e fetva sorduu zaman kendisine ne sylediini sormasn emretti.

mer b. Abdullah da, Abdullah b. Utbe'ye mektup yazarak Sbey'a'nn kendisine unlar
589[589]

Ebu Dvud, Talak 39-41, 2297; Nes, Talak 71; bn Mce, Talak 9, 2034; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/321.

haber verdiini bildirdi:

Sbey'a, mir b. Ley oullar kabilesinden Sa'd b. Havle ile evliydi. Bu kimse, Bedir
gazasna katlanlardand. Daha sonra hanm hmileyken Veda haccnda Sa'd vefat

etmiti. Onun vefatndan sonra ok gemeden kars doup yapt. Lohusalmdan

temizlendii zaman kendisini isteyecekler iin giyinip kuanmt. Derken yanma
Abduddr oullar kabilesinden Eb's-Senbil b. Ba'kek isminde bir adam girerek:

Acep seni neden giyinmi kuanm gryorum! Galiba evlenmek istiyorsun. Vallahi
zerinden drt ay on gn gemedike sen evlenemezsin! dedi.
Sbey'a der ki:

Bu kimse, bana, bunu syleyince geceleyin zerimdeki elbiseyi kardm. Sonra

Resulullah (s.a.v.)'e gelerek bu meseleyi ona sordum. Bana dourduum anda hell
olduum fetvasn verdi ve istersen evlenmemi emir buyurdu iihb:

Dourduu zaman evlenmesinde bir saknca grmyorum. Velevki lohusalk iinde

olsun. Ancak temizlenmedike kocas ona yaknlk edemez dedi. 590[590]
ddet:

Boanma, evliliin feshi ve lm gibi bir sebeple evliliin sona ermesi durumunda
kadnn yeni bir evlilik yapmadan nce beklemesi gereken sreye denir.

ddet, kadnn, nceki kocasndan hamile olup olmadnn anlalmas, lm iddetinde

len kocasna hrmet ve Ric' talakta kocaya yeniden dnme imkan vermesi
dnceleriyle emredilmitir.

Dier bir anlatmla iddet; esas olarak kadnn hamile olup olmadnn ortaya kmas

amacna ynelik olmakla birlikte onun sadece bu amala snrlandrlmas doru

deildir.

Buhr, Mezi 10; Talak 39; Ebu Dvd, Talak 45-47, 2306; Nes, Talak 56; bn Mce, Talak 7, 2028; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 6/432.

590[590]

lm iddetinde, bunun yaratl asndan erkeklere gre daha duyarl ve yuvaya daha
bal olan kadnn lm kocasnn hatrasna sayg ve yuvaya ballk simgesi olarak
deerlendirilmelidir.

Boanma iddetinde ise; toplumun kt zanda bulunmasn engellemeye, dolaysyla

kadnn saygnlnn devamn salamaya ynelik bir nlem olarak deerlendirilmesi

mmkndr.

Bu itibarla, kadnn hamile olup olmadnn tbben anlalabildiini ne srerek iddet

beklemeye artk gerek bulunmad ileri srlemez.
ddet, ikiye ayrlr:
1- lm ddeti:

Kocas len kadnn bekledii iddettir. Eer hamile iseler, iddetleri, doumla biter. Eer

hamile deilse, drt ay on gn iddet bekler. Geersiz bir nikhla evli olanlar lm iddeti
beklemez.

Hamile olmayan e, Ric' talk iddeti beklerken koca lrse, boanma iddetini terk ede-

rek lm iddeti beklemeye balar. Bain talk iddeti bekleyen kadn ise, lm iddeti
beklemez. Balam olduu boanma iddetini tamamlar.
2- Boanma yada Fesih ddeti:

Bu grupta yer alan kadnlarn bekleyecekleri iddet sresi, hamile olup olmamalarna
gre deimektedir. Hamile iseler, iddetleri doumla biter. Hamile deilseler ve normal
olarak hayz gryorlarsa, iddet sreleri, hayz sresidir.

Kadn hayz halinde iken boanrsa, bu hayz hesaba katlmaz. Bu, Hanefiler ile
Hanbeliler'in kabul ettii grtr. Mliki ve filere gre ise bu durumdaki kadnlarn

beklemeleri gereken sre, temizlik mddetidir. Bu farklln sebebi, Bakara:

2/228'de geen Kuru szcnn; hem hayz ve hem de temizlik anlamnda farkl iki

anlama gelmesinden dolaydr. Mliki ile filer, bu szc, Temizlik anlamnda ve

Hanefiler ile Hanbeliler ise Hayz anlamnda almlardr.

Kk yada yal olmasndan dolay hayz gremeyen kadnlarn iddeti ise, aydr.
1352- Sleyman b. Yesr'dan rivayet edilmitir:

Ebu Seleme b. Abdurrahman ile Abdullah bn Abbs, Ebu Hureyre'nin yannda bir araya

gelip kocasnn lmnden birka gn sonra doum yapan kadnn hkm hakknda
konuuyorlard. Abdullah bn Abbs:

Bu kadnn iddet sresi, iki srenin en uzun olandr dedi. Ebu Seleme ise:

Kadn doum yapmakla iddet yasaklar helal olur deyip her ikisi de bu konuda
tartmaya baladlar. Ebu Hureyre, Ebu Seleme'yi kast ederek:
Ben de, yeenimin grndeyim dedi.

Bunun zerine bu meseleyi sormak iin Abdullah bn Abbs'm azadls Kureyb'i, mm

Seleme'ye gnderdiler. Kureyb, bu meseleyi sorup geri geldi. Kureyb, onlara, mm
Seleme'nin:

Sbey'a el-Eslem'nin, einin lmnden birka gn sonra doum yapmt. Kendisi

durumunu Resulullah (s.a.v.)'e bildirdi. O da evlenebileceini syledi dediini bildirdi.

591[591]

Aklama:

Hamile iken kocas len bir kadnn iddeti, ocuunu dourunca sona erer. mam Mlik,

591[591] Buhr, Tefsiru Sure-i Talak 2, 39, Tefsiru Sure-i Talk 2; Ebu Dvud, Talk 45-47, 2306; Tirmiz, Talk 17,
1193; Nes, Talk 56; bn Mce, Talk 7, 2027; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/314.

mam afi, mam Ahmed, Hanefler, Abdullah bn mer ile Abdullah bn Mes'ud, bu
grtedirler. Delilleri,

Hamile kadnlarn iddet bekleme sresi, yklerini brakmalar doum yapmalardr

592[592]

ayeti ile konumuzla ilgii hadistir. Dolaysyla hamile iken kocas len kadnn

ddet beklemesi, bu ayetin ierisine girmektedir.

Kocas lp fakat hamile olmayan kadnlarn iddetlerini ne kadar bekleyecekleri mese-

lesi; Sizlerden vefat edip de geride hanmlarn brakanlar yok mu? O kadnlar, bizzat drt
av on gn iddet bekler 593[593] ayetinin ierisine girmektedir.

Hamile iken kocas len bir kadn, ocuunu dourduu andan itibaren nifas kan henz
kesilmemi bile olsa evlenebilir. Fakat nifas kanndan temizlenmedike kocasyla cinsel
ilikide bulunamaz. Halef ve seleften cumhuru ulema bu grtedir.

ki srenin en uzun olan ifadesiyle kast edilen husus; iki iddetten biri, kocas len

kadnn iddetidir ki, bu sre, drt ay on gndr, ikincisi, gebe kadnn iddetdir ki, bu
sre ise ocuu douruncaya kadardr. Dolaysyla bu iki idden hangisi uzunsa o

muteberdir demektedir.

Sbey'a'nn, Hudeybiye anlamasndan sonra mslmanl kabul eden ilk kadn olduu
sylenir.

Sbey'a'nm kocas, Sa'd b. Havle'dir. Sahih olan gre gre, Veda Haccnda vefat etmitir.

9- Kocann lmnden Dolay Beklenen ddet Mddetinde Kadnn Sslenmeyi

Terk Etmesinin Vacip Olmas Ve Kocadan Bakasnn lmnde ise gn
Mstesna Sslenmeyi Terk Etmesinin Haram Olmas

1353- Zeyneb bint. Ebi Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Zeyneb bint. Ebi Seleme,
u hadisi haber verdi:

592[592]
593[593]

Talk: 65/4.
Bakara: 2/234.

Ben, babas Ebu Sfyn ld zaman Peygamber (s.a.v.)'in hanm mm Habbe'nin

yanna girmitim. mm Habbe, ierisinde sar renk bulunan Srre ile kark
maddelerden yaplan san renkli Halk adnda bir koku yada baka bir ey istedi.

Ondan nce bir cariyeye/gen bir kza srd. Sonra da kendi yanaklarna srd, sonra
da:

Vallahi, kokuya hibir ihtiyacm yok. Fakat Resulullah (s.a.v.)'i minber zerinde:

Allah'a ve ahiret gnne iman eden bir kadna, kocasnn lm zerine drt ay gn yas
tutmasndan baka, hibir l iin gnden fazla yas tutmak helal deildir! buyururken
iittim dedi. 594[594]

1354- Zeyneb bint. Ebi Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

2. Zeyneb bint. Ebi Seleme der ki: Kardei vefat ettii srada Zeyneb bint.

Cah'n yanna girmitim. Bir koku istedi. Kokuyu srnd. Sonra da:

Vallahi, kokuya hibir ihtiyacm yok. Fakat Resulullah (s.a.v.)'i minber zerinde:

Allah'a ve ahiret gnne iman eden bir kadna, kocasnn lm zerine drt ay gn yas
tutmasndan baka, hibir l iin gnden fazla yas tutmak helal deildir! buyururken
iittim dedi. 595[595]

1355- Zeyneb bint. Ebi Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

3. Zeyneb der ki: Annem mm Seleme'yi yle derken iittim: Bir kadn, Resulullah
(s.a.v.)'e gelip:

Ey Allah'n resul! Kzmn kocas ld. Kendisinin de gz aryor. Bu durumda kzmn

gzlerine srme ekebilir miyim? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):
Buhr, Cenaiz 30; Talak 46, 47, 50, Tb 18; Ebu Dvud, Talk 41-43, 2299; Tirmiz, Talak 18, 1195, 1196, 1197;
Nes, Talk 63, 67; bn Mce, Talk 34, 2084; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/324, 325.
595[595] Buhr, Talak 40; Ebu Davud, Talak 41-43, 2299; Tirmiz, Talk 18, 1195, 1196, 1197; Nes, Talk 63, 67; bn
Mce, Talk 34, 2084; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/324, 325.
594[594]

Hayr! buyurdu.

Kadn, iki yada defa bu isteini tekrarlad. Resulullah (s.a.v.), bunlarn hepsinde de:
Hayr! diyordu. Sonra Resulullah (s.a.v):

Kocas len kadnn iddeti, drt ay on gndr. Halbuki sizden birisi cahiliye dneminde bir
yl beklerdi de deve tezeini yln sonunda atard ve bylece yastan kard buyurdu.
Aklama:

Bu hadisi, Zeyneb'den nakleden Humeyd der ki: Zeyneb'e:

Bu, Deve) tezeini yln sonunda atard sznden maksat nedir? diye sordum.
Zeyneb:

Cahiliyye dneminde kadn, kocas ld zaman, kk bir eve girer, en kt

elbiselerini giyer, bir yl geinceye kadar, koku ve hibir ey srnmezdi. Byle ar bir

hapis hayatn tamamladktan sonra kadnn yanma eek yada koyun yada ku trnden
bir hayvan getirilirdi. Kadn efsunlamr gibi kendisine getirilen o hayvan, vcuduna

srterdi. Kadnn byle vcudunu srte srte ezdii hayvan genellikle lrd.

Sonra kadn, o irkin yerden darya kard. Bu defa kadnn eline, bir deve tezei

verilirdi. Kadn, onu (frlatp atard. Bu trenden)sonra artk kadn, istedii kokuyu
srnr ve dier eyleri yapard diye cevap verdi. 596[596]

mm Habbe ile Zeyneb bint. Cah, bu kokuyu sevdii iin deil, matemli grnmemek

iin yapmtr. nk bir kadnn, kocas dnda annesi, babas yada ocuu iin yas

tutaca mddet, sadece gndr. Bu gnden fazla yas tutamaz. Kocas iin ise, drt
ay on gn yas tutar.

hdad: Nikh nimeti elden gitmekle kadnn bana gelen musibete zldn ifade iin
iddeti sresince zineti, kokuyu terk etmesidir. Yas halinde iken kadn; koku srnemez.

Buhr, Talak 47; Ebu Dvud, Talk 41-43, 2299; Tirmiz, Talk 18, 1195, 1196, 1197; Nes, Talk 63, 67; bn
Mce, Talak 34, 2084; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/324, 325.

596[596]

Srme ekinemez. Kna yakmamaz, Usfur ve safran gibi kokulu eylerle boyanm elbise
giyemez. Bunlara ancak zr halinde ruhsat verilir.

Yas tutma; bir ibadet olduu iin akl-bali ve mslman olmayan kadnlara vacip deidir.)

1356- mm Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Bir kadnn kocas lmt. Kadnn yaknlar, kadnn gzne bir ey olmasndan

endie etmilerdi. Peygamber (s.a.v.)'e gelip kadnn gzne srme ekmesi hususunda
ondan izin istediler. Resulullah (s.a.v.):

Sizden birisi cahiliye dneminde kocas ldnde evinin en kt yerinde yada en kt

elbiseler ierisinde bir sene beklerdi. Nihayet bir yl dolup da oradan bir kpek getiinde
bir tezek atar da ylece yas tutmaktan kard. imdi ise drt ay gn beklemek size ok mu
geliyor? buyurdu.597[597]
1357- mm Seleme (r.anh) ile mm Habbe (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

kisi, bir kadnn, Resulullah (s.a.v.)'e gelip kznn kocasnn ldn, bunun zerine
kznn gzlerinin hastalandn, kendisi kznn srme ekmek istediini anlattn,
Resulullah (s.a.v.)'in:

Vaktiyle sizden birisi tezei yln sonunda atard, bylece yas tutmaya son verirdi. Bu iddet
ise ancak ve ancak drt ay gndr! buyurduunu konuuyorlard. 598[598]
1358- mm Atiyye (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Kocas iin drt ay on gn yas tutmak hari, hibir kadn, lye, gnden fazla yas
tutamaz. Yemen kuma hari olmak zere boyal elbise giyemez, srme ekemez, koku
597[597]
598[598]

Buhari, Talak 47.

Nes, Talk 63; bn Mce, Talk 34, 2084.

srnemez. Yalnz temizlendii zaman bir parack Bedevilerin kulland buhur olan
Kustyada siyah bir buhur eidi olan Ezfr srnebilir. 599[599]

19. LN (=LANETLEME) BLM

Lin: Kovmak ve uzaklatrmak anlamndadr. Lin yapan kar-koca Allah'n rahmetinden yada birbirlerinden uzaklatklar ve an yapar erkek beinci defada kendine
lanet ettii iin ona bu isim verilmitir.

Kocann karsn zina ile sulamas ve bunu drt ahitle ispat edememesi halinde, hkim
nnde zel ekilde ve karlkl olarak yemineme anlamnda bir slm hukuku terimi.

Hanef ve Hanbelilerin ortak tarifine gre, lin; koca tarafndan yalan sylyorsa Allah'n
laneti kendi zerine ekilerek, yeminlerle glendirilmi ehadetlerdir. Kadn da, eer

yalan sylyorsa, Allah'n gazabn zerine eker. Bu yemineme koca iin Kazf cezas
ve kadn iin zina cezas yerine geer, Lin, evlilii sona erdiren bir boanma yoludur.

Lin douran sebep udur. Bir erkek yabanc bir kadna zina ithamnda bulunursa, bunu

drt ahitle ispat etmesi gerekir. Aksi halde zina iftiras yapm saylr ve kendisine
seksen denek dayak vurulur. 600[600] Kazif cezas, nceleri, eine zina isnadnda bulunan

ve bunu drt ahitle ispat edemeyen koca iin de uygulanyordu.

1359- Sehl b. Sa'd es-Sid (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Uveymir el-Acln, Acin oullarnn ieri geleni olan sim b. Adiyy'e gelip:

Ey Asm! Hanmyla birlikte bir adam gren bir kimse hakknda ne dersin? Onu
ldrebilir mi? Bu yzden siz de kimseyi ldrr msnz, yoksa bu kimse

yapabilir? Ey Asm! Benim iin bu konuyu Resulullah (s.a.v.)'e soruver dedi.

ne

sim, bu konuyu Resulullah (s.a.v.)'e sordu. O da, byle sorulardan holanmad ve byle

Buhr, Hayz 12, Cenaiz 30, 31, Talak 46, 47, 48; Ebu Dvud, Talk 44-46, 2302; Nes, Talak 64; bn Mce,
Talk 35, 2087.
600[600] Nr: 24/4.
599[599]

sorular knad. Hatta Resulullah (s.a.v.)'den iittii szler sm'a ar geldi. sim, evine
dndnde Uveymir onun yanna gelip:

Ey sm! Resulullah (s.a.v.) sana benim sorumla ilgili olarak ne buyurdu? dedi. sim:

Sen bana hayr getirmedin. Resulullah (s.a.v), sorduun sorudan holanmad dedi.
Uveymir:

Vallahi, kendisine bunu sorana kadar soru sormaya son vermeyeceim dedi.
Resulullah (s.a.v.) insanlar arasnda bulunduu bir srada Uveymir kagelip:

Ey Allah'n resul! Hanmyla birlikte bir adam gren bir kimse hakknda ne
buyurursun? Onu ldrebilir mi? Bu yzden siz de bu kimseyi ldrr msnz, yoksa
bu kimse ne yapabilir? dedi. Resulullah (s.a.v.):

Allah, senin ve hanmnn hakknda hkm indirmitir. Git onu buraya getir buyurdu.

Sehl b. Sa'd es-Sid der ki:

Daha sonra ikisi de lanetlettiler. Ben, insanlarla birlikte Resulullah (s.a.v.)'in yannda
bulunuyordum. Lanetleme bittiinde Uveymir;

Ey Allah'n resul! Eer ben onu halen nikahm altnda tutarsam o zaman ben ona kar

yalanc duruma derim deyip Resulullah (s.a.v.), boama emri vermeden nce
talakla onu boad.

Hadisin ravisi bn ihb der ki:

Bu hareketi artk lanetleenlerin bir uygulamas/snneti olmutur. 601[601]

Lin;

Vcib, mekruh ve haram olmak zere ksma ayrlr:

Buhari, Tefsiru Sure-i Nur 1, Talak 4, 29, Hudud 43, Ahkam 18, 'tisam 5; Ebu Dvud, Talak 26-27, 2245, 2247,
2248, 2249, 2250, 2251, 2252; Nes, Talak 7; bn Mace, Talak 27, 2066.

601[601]

a- Adam karsn zn halinde yakalar veya kadn zn ettiini itiraf ederse ve zn olay

adamn karsna hi yaklamad bir temizlik dneminde vukua gelmise ve adam bu

iddiasndan sonra da karsna hi yaklamad halde kadn hmile karsa, adamn bu

ocuun kendisine ait olmadn isbt etmek iin Hn yoluna bavurmas zerine vcib
olur.

b- Bir kimse, kendi hanmnn yanna, yabana bir kimsenin girdiini grr ve zann- galibi ile onunla zn ettiine inanrsa, o zaman lan yolu na bavurmas kerahetle caizdir.

Hn yoluna bavurmamas daha iyi olur. nk iin yoluna bavurmad takdirde

srrn ifa etmemi olur. Binenaleyh bu durumda Hn yolunu deil, talk yolunu terch
ekmesi daha iyi olur.

c- Bu iki durum dnda Hn yoluna bavurmaksa haramdr. Karsnn zina ettii dedikodusu yaygnlaan bir kimsenin Hn yapmasnn caiz olup olmad meselesinde afi
ulemsyle Ahmed'den iki gr rivayet edilmitir.

Hn devlet bakannn veya hakimin huzurunda ve onlann emriyle yaplr. Kar-koca

kendi arzu ettikleri bir kimsenin huzurunda Hn yaparlarsa bu Hn geerli olamaz.

nk Hn iddetli bir cezadr. Bu iddetin gereklemesi, hakimin bulunmasyla olur.
1360- Sad b. Cbeyr'den rivayet edilmitir:

Mus'ab bn Zbeyr'in emirlii zamannda, bana, Lanetleene iki kiini aralan ayrlr

m? diye soruldu. Ben ne diyeceimi bilemedim. Bunun zerine Abdullah bn mer'in

Mekke'deki evine gidip hizmetiye:

Benim iin ieriye girmek iin izin iste! dedim. Hizmeti:

O, len uykusu uyumaktadr diye cevap verdi. Derken Abdullah bn mer, sesimi iitti
ve:

bn Cbeyr mi geldi? diye sordu. Ben de:

Evet dedim. Abdullah bn mer:

Gir! Vallahi, seni bu saatte buraya ancak bir ihtiya getirmitir dedi. Ben de ieri

girdim. Onu, altna bir hayvan keesi sermi, ii lifle dol olan bir yasta dayanm

vaziyette buldum. Ona:

Ey Ebu Abdirrahmn! Lanetleme yapanlarn aralar ayrlr m? diye sordum. Oda:

Subhnallah! Evet! Bu meseleyi ilk soran, filan olu filandr diye cevap verdi. Bu kimse,
Resulullah'a gelip ona:

Ey Allah'n resul! Ne buyurursun, birimiz karsn ktlk yaparken bulsa ne

yapmaldr? Konumu olsa pek byk bir ey hakknda konuacak, sussa yine byle bir
ey hakknda susacak! dedi.

Peygamber (s.a.v.), sustu, ona cevp vermedi. Bu sorunun ardndan biraz vakit geince o

adam tekrar gelip:

Ey Allah'n resul! Sana sorduum bama geldi dedi. Bunun zerine Yce Allah Nr
Suresi'ndeki:

Hanmlarna iftira atanlar.

602[602]

yetlerini indirdi. Peygamber (s.a.v), bunlar, o

kimseye okudu, ona vaaz etti ve nasihatte bulundu. Dnya azabnn hiret azabndan
daha hafif olduunu ona haber verdi. Adam:

Hayr! Seni hak din ile gnderen Allah'a yemin olsun ki, eime iftira etmedim dedi.

Sonra kadn ard. Ona da vaaz ve nasihatte bulundu. Dny azabnn hiret azabndan
daha hafif olduunu haber verdi. Kadn:

Hayr! Seni hak dn ile gnderen Allah'a yemin ederim ki, bu adam gerekten yalancdr
dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) lanetlemeye nce erkekten balad. Adam,

kendisinin gerekten doru syleyenlerden olduuna drt defa Allah'a ehdet etti.
Beinci ehdet:

Eer yalanclardansa Allah'n laneti kendi zerine olmas' idi. Sonra Peygamber

(s.a.v.) bunlar kadna tekrarlatt. O da, adamn gerekten yalanclardan olduuna drt
defa Allah'a ehdet etti. Beincisi de:

Eer kocas doru s yleye nlerdense Allah'n gazab kendi zerine olmas idi. Daha
602[602]

Nur: 24/6, 9.

sonra Resulullah (s.a.v.) onlar birbirinden ayrd. 603[603]

1361- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), lanetleen iki
tarafa:

Artk hesabnz Allah'a kalmtr. Sizden birisi, yalancdr. Erkei kast ederek senin, kadn
iin lian yapma hususunda bir delilin yoktur buyurdu. Erkek:

Ey Allah'n resul! Ona verdiim mal ne olacak? dedi. Resulullah (s.a.v.):

Senin iin bir mal yoktur. Eer sen kadn hakkndaki iddianda doru szl isen bu maln
onun namusunu/tercini helal klmana karlk saylmtr. Yok eer sen bu kadnla ilgili
iddianda yalanc isen bu mal talebi senin iin ondan daha uzaktr buyurdu. 604[604]

Lian yaplrken kadn eer liandan nce kocasyla bir yatakta yatmsa mehrinin tmn
almaya hak kazanr. Kocas ondan hibir hak iddia edemez. Bu konuda aiimier arasnda
ittifak vardr. Eer liandan nce kocas o kadnla bir yatakta yatmamsa o zaman Ebu
Hanife, mam Malik, mam afii'ye gre kadn mehrinin yarsn hak eder.
1362- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Ensar'dan bir erkek ile hanmnn arasnda lanetleme yapt. ocuu
anneye vermek suretiyle ikisini arasn ayrd. 605[605]
Aklama:

Hadis, lanetleme sonucunda doacak ocuun nesebinin annesine ait olduunu gs-

termektedir. nk erkek, ocuun kendisine ait olmadn ileri srd iin ocuun
Tirmiz, Talak 22, 1202), Tefsin'I-Kur'an 25, 3178; Nes, 41; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/12, 19, 42.
Buhr, Talak 53; Ebu Dvud, Talak 26-27, 2257; Nes, Talak 44; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/11.
605[605] Buhari, Talak 35.
603[603]
604[604]

nesebi babadan sabit olmaz. Anneye nispet edilir.

1363- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir Cuma gecesi mescidde idik. Anszn Ensrdan bir adam kagelip:

Eer bir adam, hanmnn yannda/yatanda birini bulur da ona lf sylerse, dayak
vurup ldrrse siz de o adam kssen ldrr msnz? Yoksa susarsa gazap edilmesi

gereken bir eye skut etmi olacaktr? Vallahi, ben, bunu mutlaka Resulullah (s.a.v.)'e
soracam! dedi. Ertesi gn Resulullah (s.a.v.)'e gelip sordu ve:

Eer bir adam, hanmnn yannda/yatanda birini bulur da lf sylerse ona dayak
vurup ldrrse siz de o adam kssen ldrr msnz? Yoksa susarsa gazap edilmesi
gereken bir eye skut etmi olacaktr? dedi. Resulullah (s.a.v.):

Allahmme'ftah Allahm! Bize bu konudaki hkmn akla buyurup dua etmeye

balad. Nihayet lin yeti, Hanmlarna iftira atp da kendilerinden baka hidleri
olmayanlar.

606[606]

indi. Daha sonra bu i, halk arasnda o adamn bana geldi, bylece

hem o adama ve hem hanm Resulullah (s.a.v.)'e gelip lnetletiler. nce erkek:

Kendinin hakikaten doru syleyenlerden olduuna Allah'a drt defa ehdette

bulundu. Sonra beincide: Eer yalanclardansa Allah'n laneti kendi zerine olmas
lanetini yapt. Arkasndan kadn lin yapmaya kalkt. Resulullah (s.a.v.), ona:

Lanetlemekten vaz ge! buyurdu. Fakat kadn raz olmad ve lin yapt. Onlar dnp
gittikten sonra Peygamber (s.a.v.):

Umulur ki bu kadn kara, clz bir ocuk dourur buyurdu. Daha sonra kadn kara, clz
bir ocuk dourdu. 607[607]

1364- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Hill b. meyye, hanmnn, erk bn Sehm' ile zina ettiini ileri syledi. Bu kimse,
606[606]
607[607]

Nur: 24/6, 9.
Ebu Dvud, Talak 26-27, 2253; bn Mace, Talak 27,2068; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/421.

Ber' b. Mlik'in anne bir kardei olup slam'da ilk lanetleme yapan kimsedir. Hill,
hanmyla lanetleti. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Kadn gzetleyin! Eer beyaz tenli, dz sal, bozuk gzl bir ocuk dourursa ocuk,
Hill b. meyye'ye; eer srme gzl, clz, ince baldrl bir ocuk dourursa erk b.
Schm'ya aittir buyurdu.

Daha sonra kadnn srme gzl, clz ve ince baldrl bir ocuk dourduunu haber
aldm. 608[608]
Aklama:

Hilal b. meyye, tarlasndan yats zaman evine dnmt, hanmn erk ile zina
ederken gzyle grm ve kulayla da her eyi iitmiti. Fakat ses karmayarak sabah

olduunda Resulullah (s.a.v.)'e gidip durumu ona anlatm, Peygamber (s.a.v.)'de ahit

getirmesini, yoksa kazl/iftira cezasna maruz kalacan bildirmi. Bunun zerine de lian

ayeti inmitir.

Lian olay hicretin 9. yl aban aymda oldu. Han ayetinin sebeb4 nzul hususunda
alimlerin ihtilaf vardr. Uveymir hakknda m, yoksa Hilal b. meyye hakknda m

olduu ile ilgili olarak grler ileri srlmtr. Ayetin Uveymir hakknda indiini ileri
srenler, 1449 nolu hadisi delil getirmilerdir. Alimlerin ou ise anetleme ile gili
ayetin Hilal b. meyye hakknda indiini belirtmilerdir.

Davudi ise bu iki gr birletirerek Bu iki hadiste haber verilen iki olayn birbirine
yakn tarihlerde vuku bulmu olmas ve ayetin, bu iki kimse hakknda inmi olma
ihtimalinden bahseder.

1365- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edmitir:

Resulullah (s.a.v.) yannda lanetlemeden sz edildi. sim b. Adiyy bu konuda bir sz

608[608]

Nes, Talak 37, 38; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/142.

syledi, sonra oradan ayrld. Derken hanmnn yannda bir adam grdn ikayet
eden, kabilesinden bir kimse ona geldi. Asm:

Ne bulduysam, dilimden buldum deyip o kimseyi Resulullah (s.a.v.)'e gtrd. O kimse,

hanmnn zerinde grd kiiyi Resulullah (s.a.v.)'e de anlatt. ddiay yapan kimse,

sarmtrak, kilosuz ve dz sal idi. Hanmnn yannda grdn idia ettii adam ise
dolgun bacakl, esmer tenli ve kilolu birisiydi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
Allahm! Gerei sen akla! buyurdu.

Sonunda kadn, kocasnn yannda grdn iddia ettii adama benzeyen bir ocuk
dourdu. Bunun zerine Resulullah (s.a.v) ikisini lanetletirdi.
Orada bulunan bir kimse, Abdullah bn Abbs'a:

Resulullah (s.a.v.)'in, Delilsiz/ahitsiz bir kimseyi recm etseydim o kadn recm ederdim"
buyurduu kadn, bu kadn myd? diye sordu. Abdullah bn Abbs:

Hayr! Bu kadn deildi. O kadn, mslman olduu halde ktl aka ilerdi diye
cevap verdi. 609[609]

sim b. Adiyy'e gelen kii, Uveymir'dir. nk sim b. Adiyy, Uveymir'in

kabilesindendir.

1366- Mure b. u'be (r.a)'tan rivayet edilmitir: Sa'd b. Ubde:

Eer hanmmn yannda bir kimseyi grrsem, klcn geni yzyle deil keskin
tarafyla onu vururum demiti.

Onun bu sz, Resulullah (s.a.v.)'e ulat. Resulullah (s.a.v.):

Sa'd'n bu kskanlna ayor musunuz? Allah'a yemin olsun ki, ben ondan daha
kskancm. Allah'da benden daha kskantr. Allah, bu kskanl nedeniyle ktlklerin
gizlisini de an da yasaklamtr. Allah'tan daha kskan olan hibirkimse yoktur. Bu
nedenle Allah, kullarn hesaba ekmeye gereke olmas iin uyarc ve mjdeleyici olarak
609[609]

Buhr, Talk 31, 35, Hudud 43, Temenni 9; Nes, Talak 39.

peygamberler gndermitir. Allah'dan daha fazla vlmeyi seven hi kimse yoktur. Bu

nedenle de kullarna cenneti vaat etmitir buyurdu. 610[610]

Nur: 24/6, 9. Kskanlk kelimesinin anlamjAllah'n iin baka ve insanlar iin bakadr.

nsanlar arasndaki kskanma; kadnn, kocas zerindeki, kocann kadn zerinde

duyduu iddetli heyecandr.

Allah'n kskanmas ise kullarna olan merhameti, onlara hayr ve mutluluk dilemesidir.
1367- Ebu Hureyri (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Fezre oullarndan br adam, Peygamber (s.a.v.)'e gelip ona:

Hanmm, siyah br olan ocuu dourdu dedi. Peygamber (s.a.v.):

Senin develerin var m? diye sordu. Adam:
Evet, var dedi. Peygamber (s.a.v.):

Onlarn renkleri nelerdir? diye sordu. Adam:

Kzl dedi. Peygamber (s.a.v.):

lerinde boz olan var m? diye sordu. Adam:

Evet, var dedi. Peygamber (s.a.v.):

O halde bu onlara nereden geldi? diye sordu. Adam:

Herhalde bir damar ekmitir dedi. Peygamber (s.a.v):

Herhalde bu senin olun da byle bir damara ekmitir buyurdu. 611[611]

Nur: 24/6, 9. Hanmnn dnyaya getirdii ocuun kendisinden olup olmad

hususunda pheye derek Resulullah (s.a.v.)'e gelip ona bu sorular ynelterek bu
konuya k tutmasna vesile olan sahb, Damdm b. Katde'dir.

Buhari, Talk 31, Hudud 40, Tevhid 20; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/248.
Buhari, Talk 26; Ebu Dvud, Talak 27-28, 2260; Tirmiz, Vela 4, 2128; Nes, Talak 46; bn Mce, Nikah 58,
2002; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/233, 234, 239.

610[610]
611[611]

Resulullah (s.a.v.)'e bu sorular ynelten sahb, bu sorularyla karsnn dnyaya getirdii ocuun kendisinden olup olmadndan pheye dtn ta'riz yoluyla ifde
etmek ve Resulullah (s.a.v.)'in bu ocuun kendisinin olmadna hkmetmesini

salamak istemitir. Fakat Hz. Peygamber (s.a.v.), ocuun annesinin nikh altnda

bulunduu kimseye it olduuna hkmetmi, renk farknn hkm vermek iin yeterli
bir dell olamayacan ifde etmek istemi, buna Tohumlar bir olan develerde grlen
eitli renkleri rnek gstermitir. Bu hadiste kyas ispat iin geerli bir dell olduuna
ve biribirlerine benzeyen iki eyin ayn hkmde olacaklarna, kinayeli szlerden hadd

lzm gelmediine, kazfn/iftira cezasnn ancak sarih szlerle sabit olabileceine dell
vardr.

Dolaysyla Bir kimse ocuunun renginin kendi kendine benzemediinden pheye derek, bu ocuun kendisinden olmadna hkmedemez. Dolaysyla bu ocuu
reddetmek iin davac olamaz.

20. ITK (=KLE AZAT ETME) BLM

Klelik: Bilindii kadaryla, eski Msr, Babil, Mezopotamya, eski Yunanistan ve Roma
medeniyetlerinden itibaren binlerce yllk gemii olan eski inan, felsefe ve
uygarlklarda kklemi bir kurumdur.

slam dini, klelik kurumunu, kademeli olarak kaldrmay hedeflemitir. lk nce klelerin durumlarn iyiletirme ynnde ok nemli yenilikler getirdi. ncelikle slam'n
getirdii eitlik ilkesine gre, hr-kle ayrm yaplmakszn btn insanlar bir erkek ile
bir kadndan yaratlmtr. 612[612]

Hz. Peygamber (s.a.v.), sava durumu dnda, hr bir insan yakalayarak kleltirmeyi
yasaklamtr.

Gnll olarak kle azad etme, en deerli ibadetlerden saylmtr. 613[613]

612[612]
613[613]

Hucurt: 49/13, Ebu Dvud, Edeb 111, Tirmiz, Menkib 73.

Buhr, Itk 1, Kefrt 6; Mslim, Itk 5, 6; Ebu Dvud, Itk 14; Tirmiz, Nzr 20; bn Mce, Itk 4.

Baz sularn ve hatal davranlarn gnahlarndan temizlenmek iin kle azad edilmesi
art koulmutur.

Kleliin devam ettii dnemlerde mslmanlar, Kur'an ve Snnetteki retiye uygun

olarak; ounlukla kle ve cariyelerine birer aile yesi olarak bakmlar, aynca kle satn

alp azad ederek Allah'n rzasn kazanmay ahlak bir uur olarak srekli canl
tutmulardr. 614[614]

1368- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir kimse, bir kledeki hissesini azad edip klenin geri kalan kymetini deyecek kadar
mala sahip bulunursa, kleye, o maldan adil bir kymet biilir. Ortaklarna hisselerini verir
ve kle onun namna azad olur. Eer hissesini azad eden ilk kimsenin, dier ortaklarn
hisselerini deyecek bir mal bulunmazsa, ite o zaman kleden azad ettii hissesi azad
olur. 615[615]

Aklama: Ortaklardan biri tarafndan yars azad edilen bir klenin dier yans, dier
ortak taraflarndan azad edilmeyince, klenin kalan ksmnn deerini sahiplerine
deyerek azad etme grevi, yine ilk yansn azad eden kimseye der. Fakat bu paray

demeye gc yetmezse, o zaman nasl hareket edilecei meselesi alimler arasnda

ihtilafldr.

Ebu Hanfe'ye gre; klenin ilk yansn azad eden kimse fakirse, ikinci yansn da azad
etmek iin kleyi altrabilir.
1- Klenin altrlmas

1369- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

B.k.z: Heyet, lmihal, T.D.V., stanbul 1999, 2/327-328.
Buhr, Itk 4, erike 5, 14; Ebu Dvud, Itk 6, 3940, 3941, 3942, 3943, 3944, 3945, 3946, 3947; Tirmiz, Ahkm
14, 1346, 1347; Nes, By 105, 106; bn Mce, Itk 7, 2523, Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/56, 2/34, 142.

614[614]
615[615]

Peygamber (s.a.v.), iki kii arasnda ortaklaa sahip olunmu bir kle bulunur da, o iki
kiiden biri kendi hissesini azad ederse/balarsa, byle bir kle hakknda:
Dieri de azad etmeye mkellef olur buyurdu. 616[616]

1370- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim klesi zerindeki hissesini azad ederse, mal bulunduu takdirde klenin deeri onun
malndandr. Mal yoksa ar iler yklememek artyla kle altrlr. 617[617]
Aklama: Bir kimse bir kledeki hissesini zadlad zaman durumuna baklr. Eer

ortaklarnn hisselerini normal bir fiatla satn alabilecek kadar mai var ise onlarn
hisselerini de satn almaya ve satn aldktan sonra kleyi kurtarmaya, yni hrriyetine
kavuturmaya mecburdur. ayet onun bu kadar mal yok ise kle yapabilecei ite
altrlmak suretiyle kalan hisselerin bedeli temin edilir ve ortaklara bylece haklan
verilmekle klenin kalan ksm da zadlanm olur.

2- Velann (Hrriyete Kavuturulan Bir Klenin Velilik Hakknn) Sadece Azad

Eden Kimseye Ait Olmas

1371- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Bir gn Berre, efendisiyle imzalam olduu ve henz borcundan bir ey demedii

yazma anlamasnda kendisine yardm etmesi iin Aie'ye gelmiti. Aie, ona:

Efendilerine dn! Eer senin, velayet hakkn, bana ait olmak zere senin bu borcunu senin
yerine dememe raz olurlarsa, bunu yaparm dedi.

Bunun zerine Berre gidip efendilerine bu durumu anlatt. Fakat onlar bunu kabul

616[616] Buhr, erike 5, 14, Itk 5; Ebu Dvud, Itk 4,3934, 3935, 3936, 5, 3937, 3938, 3939; Tirmiz, Ahkam 14, 1348;
bn Mce, Itk 7, 2527; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/255, 347, 426, 468, 472.
617[617] Buhr, erike 5.

etmeyip:

Sana yapaca bu iin sevabn Allah'tan umarak velayet hakk da bizim olmak zere
yapacaksa yapsn dediler.

Bunun zerine Aie, bu durumu, Resulullah (s.a.v.)'e arz etti. Resulullah (s.a.v.), Aie'ye:

Sen bu cariyeyi satn al ve hrriyetine kavutur. Onlarn ileri srd artlarn hibir
nemi ve geerlilii yoktur. nk velayet hakk, ancak kleyi hrriyete kavuturan
kimseye aittir buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.), mescide gidip orada ayaa kalkarak:

Baz insanlara ne oluyor da, Allah'n Kitabnda olmayan bir takm artlar ileri sryorlar.
Allah'n Kitabnda bulunmayan bir art ileri srmek suretiyle bir szleme yapm olan
kimse iin bu arta uyulmasn isteme hakk yoktur. sterse bu art yz defa kabul ettirmi
olsun. nk Kur'an'da bulunan Allah'n artlar en doru ve en salam olandr buyurdu.
618[618]

Kitabet Yada Muktebe:

Efendi ile kle arasndaki bir mal zerine yaplan szlemedir. Buna gre kle, kendisini,

efendisinden satn alr, borcunu deyince hrriyetine kavuur. Bu szlemeden sonra

kle, kendisi iin alr ve kazand mal kendisinin olur.

Mkatebe bir klenin, borcunun tmn efendisine demedike klelikten kurtulmu

olunmaz.

Ahmed b. Hanbel, mam Mlik'e gre, mkateb kleyi satmak caizdir. Ebu Hanfe i!e
mam afi'ye gre ise, mkatebe kleyi satmak caiz deildir.
Velayet hakk, kleyi hrriyetine kavuturan kimseye aittir.

Buhr, Itk 10, Mkatebe 2, 3; Mslim, Itk 5-14, 1504; Ebu Dvud, Itk 2, 3929, 3930; Tirmiz, Vel 1, 2125;
Nes, By 85, 86; bn Mce, Itk 3, 2521; Ahmed bn Hanbel, Msned, 5/103, 121, 161, 178.

618[618]

Berre'nin, efendisiyle, baz rivayetlerde; dokuz ukiyyeye pazarlk yapt ifade edilirken,

dier baz rivayetlerde be ukiyyeye pazarlk yapt ifade edilmektedir. Her iki rivayette

dorudur. nk dokuz ukiyyeden bahsedilen rivayetlerde, zerinde anlalan miktarn

tmnden bahsedilmekte iken; be ukiyyeden bahsedilen rivayetlerde ise drt yl

ierisinde drt ukiyye dendikten sonra kalan be ukiyyeden bahsedilmektedir. Bu

bakmdan sz konusu rivayetler arasnda bir eliki olduu zannedilmemelidir.

Vela kelimesi, szlkte; tasarruf, muavenet ve muhabbet anlamnda olup yaknlk

manasna olan Veli kelimesinden alnmadr.

Hukuki bir terim olarak ise; miraslga sebep olan hkmi bir akrabalktr.

Bu akrabalk, azat etme sonucu, efendi ile azatl arasnda meydana gelir ki, buna, Vel-i
itk denir.

Bu sebeple klesini azat eden kimse, kan bayla olan daha yakn asabesi bulunmadna,
azatlsnn mirass olur.

Velayet ise; bir eyi, kudret cihetiyle tasarruf etme, bir kiinin iine kefil olma ve iini
zerine alma demektir. Buna gre burada vel; efendinin, azat ettii kle veya cariyeye
miras demektir. nk miras hakkn kazandran vela, ancak kle yada cariyeyi azat
etmek suretiyle olur.

Yalnz slam'da klelik yoktur. Klelik, slam'n geldii ve hkm srd ve baz a-

larda mevcuttu. Herhalde slam buna kaytsz kalamazd. Bu nedenle de gerek Kur'an'da
ve gerekse de Snnette yer yer kle ve cariye ile ilgili hukuktan bahsedilir. Bu, slam'n,
insana verdii nemi gstermektedir.

Genel olarak, kefaretlerde kle azat edilmesi yer almaktadr. Hz. Peygamber (s.a.v.)'de,

kle ve cariyelerinin, zgrlklerine kavumalann ya tevik etmi yada bunu bizzat

uygulamtr.

3- Azad Edilen Kimsenin Velilik Hakknn, Satlmas Nn Ve Hibe Edilmesinin

Yasak Olmas

1372- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulllah (s.a.v.), azad edilen kimsenin velilik hakknn satlmasn ve hibe edilmesini
yasaklamtr. 619[619]
Aklama:

Burada yasaklanan veladan maksat, vela-i takadr. Vela-i takann sebebi ise azat etmek

deii, klenin azad olmasdr. nk bir kimse yakn akrabasndan bir kleye miras yolu
ile sahib olursa kle azad olur, vel hakk da sahibine verilir. Eer velnn sebebi azad

etmek olsayd sahibine verilmemesi icab ederdi. nk sahibi onu azad etmemiti, Azad
olan kle lrse onu azad eden kimse yahut vrisleri kleye miras olurlar. Arablar bu
hakk kimi satar, kimi birine hibe ederlerdi. Raslullah (s.a.v.) bunu men etti zira vel
hakk neseb gibidir. Hibe edilemeyecei hususunda ittifak vardr.

4- Azad Edilen Kimsenin Kendini Azad Eden Kimselerden Bakasn Veli

Edinmesinin Haram Olmas

1373- Ebu Hreyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Br kimse, kendisini azad eden kimselerin izni olmakszn br kavmi kendisine veli edinirse
Buhri, Itk 10; Ebu Dvud, Feraiz 14, 2919; Tirmiz, By 20, 1236; Nes, By 87; bn Mce, Feraiz 15, 2747;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/9, 79, 107.

619[619]

Allah'n, meleklerin ve btn insanlarn laneti onun zerine olsun! Kyamet gnnde onun
farz ve nafile hibir ibadeti kabul edilmeyecektir. 620[620]

Lanet:

Gazap ve reddetmek, hayrdan uzaklatrmak demektir. Fakat burada lanet ile kast

edilen; Medine'de gnah ileyen bir mslmann ebediyen cennet yz grememesi

deil, cennete dorudan doruya giremeyip bir mddet azab grmesidir. Yani bu lanet,
kafirler hakknda olan lanetle ayn manada deildir. nk kafirler, ilahi rahmetten
tamamen mahrum kalacak ve ebediyen cennet yz gremeyeceklerdir. 621[621]

Hadisin metninde geen Sarf kelimesi, farz olan ibadet anlamndadr. Adi, ise, nafile
ibadettir. Bunun aksini iddia edenler de olmu, yine bu ikisine baka anlamlar
ykleyenler de olmutur.

Yani o kimsenin ibadetini rzasyla kabul etmez. Yoksa o kimsenin ibadetiyle hak ettii
mkafat verir.

Konumuzu tekil eden bu hadis; hrriyetine kavuturulmu bir klenin kendisini azad
eden eski efendisinin izni olmadan, kendisini, baka birine nispet etmesi; Allah'n,

meleklerin ve btn ksanlarn lanetine sebep olacak irkin bir i olarak gsterilmitir.
nk hrriyetine kavumu bir klenin miras, kendisini nispet ettii kiiye

kalacandan, klenin yapt bu ite bakalarnn hukukuna saldn, nankrlk ve

akrabadan ilgiyi kesmek gibi syanlar vardr.

5- Kleyi Hrriyete Kavuturmann Fazileti

1374- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
620[620]
621[621]

Ebu Dvud, Edeb 109-110, 5114; Ahmed b. Hatibe], Msned, 2/417.

B.k.z: A. Davudolu, Sahih-i Mslim Tercme ve erhi, 7/579-580.

buyurmaktadr:

Kim, mmin bir kleyi hrriyetine kavuturursa, Allah, o klenin her organ karlnda
kleyi hrriyete kavuturan kimsenin organn cehennemden kurtarr. 622[622]

Aklama:

Bu hadis, kle ve cariye azad etmenin en faziletli amellerden biri olduuna delildir. Kle
azad sayesinde insan cehennemden kurtulup cennette girer. Bundan dolaydr ki, azad

edilecek kle ve cariyenin sakat ve organnn noksan olmamas mstehab grlmtr.

Geri sakat ve organnn noksan olmasyla da sevab kazanlr. Fakat ne de olsa, vcudu

noksansz olan derecesinde deildir. nk organa bedel organ azad edecei

aklanmaktadr.

Gemite olan klelik bugn tam anlamyla olmadna gre, kle azad etmek; Fakir bir

insan, normal bir yaama dndrmeye alacak kadar yardmda bulunma eklinde de
olabilir.

6- Kle Olan Babay Hrriyete Kavuturmann Fazileti

1375- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Babasn kle olarak bulur ve onu satn alp hrriyetine kavuturmas durumu hari hibir
evlat, babasnn hakkn deyemez. 623[623]

622[622] Buhr, Itk 1, Keffrtu'l-Eyman 6; Tirmiz, Nzur 13, 1541; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/420, 422, 429, 430,
447, 525.
623[623] Tirmiz, Birr 8, 1906; bn Mace, Edeb 1, 3659; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/230, 263, 376, 445.

Aklama:

Cumhura gre; bir kimse kle olan babasn satn ald zaman, baba zadlanm olur.
Yni o kimsenin babasn zadlamas akdine ihtiya yoktur.

Kle olan babay azadlamann, babann evldna yapt: yilie denk saylmas sebebi

udur: Bir kimseyi klelikten kurtarp hrriyete kavuturmak en byk nimettir. nk

kle olan kii, helak olan kimse gibidir. Onu klelikten kurtarmak onu hayata

kavuturmak gibidir. Baba, .ocuun hayata kavumasna vesile olduu gibi ocuk da
kle olan babasn satn almak suretiyle hrriyete kavuturmakla onu hayata
kavuturmu gibidir.

21. BY' (=ALIVER) BLM

Bey1, Alveri demektir. Szlk olarak anlam; mal mala veya mal semene deimektir.
Satmak veya satn almak manasnda da kullanlmtr.

Alveri: Deeri olan bir mah yine deeri olan baka bir mal veya para karlnda
deitirme. A-veri taraflarn karlkl onay ile yani cab ve kabul ile gerekleir. ki

taraftan biri mal, dieri karl olan para veya kymet tayan baka bir mal ele
geirmeleri neticesinde satn gerekletii sylenebilir.

slam dini, tabi ve ftr bir din olduundan bu dinde, insanlarn imkan ve kabiliyetlerine

gre alp kazanmalar, gerekli i birliini ve i blmn salamalan ve ihtiyalar

dorultusunda harcama yapmalar tabi kaianm, ancak bu konuda baz temel l ve

ilkeler getirilerek i ve ticaret hayatnn dzen ve gven iinde, hakszik ve suistimalden
uzak olarak ilemesine yardmc olamk istenmitir.

slam'n, ticar hayatla ilgili getirdii ilkeler, esasen hukuk alanda koyduu kurallarn bir
parasn tekil eder ve hepsi birden fkhn muamelt ahkmn oluturur.

1- Mlmese Ve Mnbeze (Suretiyle Yaplan) Alverilerin Batl Olmas

1376- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Mlmese ile mnbeze suretiyle yaplan iki alveri ekli yasakland. Mlmese; alc

veya satcdan birisi, ne olduunu incelemeden dierinin elbisesine dokunmasyia

gerekleen alveritir. Mnbeze ise iki taraftan birisinin elbisesini dierine atmas ve
bunlardan birisinin dierinin elbisesine bakmakszn gerekleen alveritir. 624[624]
Aklama:

Mlmese ile mnbeze tr alveri ekli, cahiliye dnemi alveri usullerindendi. slam gelince bu tr bir alveri yasakland.

2- Ta Atm Satnn Ve erisinde Aldatma Bulunan Alveriin Batl Olmas

1377- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), ta atm satn ve ierisinde aldatma bulunan alverii yasaklad.

625[625]

Aklama:

Buhari, Salat 10, Mevakitu's-Salat 31, By 63; Tirmiz, By 69, 1310; Nes By 24, 26; bn Mce, Ticarat 12,
2169; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/476, 480.
625[625] Buhari, By 63; Ebu Dvud, By 24, 3376; Tirmiz, By 17, 1230; Nes, By 27; bn Mce, Ticarat 23,
2194; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/250, 436, 439, 496.
624[624]

Hadisin metninde geen Garar; bir kimsenin sahip olmad ve ileride sahip olabilecei
yada ne kadanna sahip olabilecei beili olmayan bir eyi satmasdr. Sudaki bal, ha-

vadaki kuu, denizdeki inciyi, sahibinden kaan hayvan, bir hayvann henz domam
yavrusunu satmak gibi.

Bu satn sonunda; maln hi elde edilememesi yada umulandan daha az olmas

szkonusu olduu iin mterinin, umulandan daha fazla olmas mmkn olduu iin de

alcnn aldanma ihtimali vardr. Bu sebeple bu satlara Aldanma ve Aldatma

manasn tayan Bey'u'l-garar denilmitir.

Hattb'ye gre Bey'u'l-hasat (=ta am sat) iki ekilde tasavvur edilmektedir:

1- Satcnn elindeki ta atmas ve ta yere dt zaman alm-satm akdinin gerek-

lemi saylmas. Bundan sonra alcnn akdi kabul etmeme muhayyerlei kalmam
oluyor.

2- Bir kimsenin bir sr koyunu sata kanp att akl ta hangi koyuna deerse o
koyunun nceden belirlenen fiata satlmasdr. Hanefi fkh kitaplarnda bu tr sata,

lku'l-hacer {=ta atma) denilmektedir. bn'l-Hmam bu sat seklini bu ekilde

tasavvur etmi ve rneinde koyun yerine elbiseyi koymutur.

3- Gebe Devenin Yavrusunu Gebeliine Kadar (Vadeyle Yaplan) Satn Haram

Klnmas

1378- Abdullah bn mer (r.a)'dan rivayet edilmitir:

Cahiliyye halk, deve etlerini, birbirlerine gebe devenin yavrusu gebe kalncaya kadar
vadeyle satarlard. Gebe devenin yavrusunun gebeliinden maksat; devenin dourmas,

sonra da dourduu yavrusunun gebe kalmasdr. Resulullah (s.a.v.), bunu,

mslmanlara yasaklamtr. 626[626]

Aklama:

Habelu'l-Habele; cahiliye halknn uygulad bir alveri ekli idi. Kiinin, deve etini,

deve douruncaya kadar, sonra da karnndaki douruncaya kadar bir vadeyle

satmasdr.

Habelu'l-habelenin, bizzat ravi tarafndan yaplan tefsiri, Buhr'deki ve Mslim ile Ebu
Dvud'daki rivayetler arasnda biraz farkllklar gstermitir. Buna gre birisinde,

Hayvann karnndaki yavrusunun hamile olmas, tekisinde ise O yavrunun da

dourmas denilmitir.

Habelu'l-habelenin satndan maksadn ne olduunda da alimler ihtilaf etmilerdir. Bu

konuda alimler iki gruba ayrlmlardr:

1- Satcnn, Bu mal sana u deve kamndakini dourup sonra da o yavru douruncaya

kadar bir vadeyle sattm demesidir. mam f ile mam Mlik, bu grtedir.

2- Bir kimsenin, devesinin karnndaki yavrunun douraca yavruyu satmasdr. Yani

u devenin karnndaki yavrudan doacak olan yavruyu sana sattm demesidir. mam
Ahmed, shak b. Rahuyeh ve bn'l-Hmam'n ifadesine gre, Hanefler bu grtedir.

Her iki aklamaya gre de bu sat caiz deildir. nk birinci izaha gre vade belirsizdir. kinci izaha gre ise olmayan bir eyin sat sz konusudur. Ayrca iin ierisinde
garar da girmektedir.

Buhari, By 61, Selem 8, Menkb 26; Ebu Dvud, By1 24, 3380, 3381; Tirmiz, By1 16, 1229; Nes, By
67; bn Mce, Ticart 24, 2197; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/108, 144.

626[626]

4- Bir Kimsenin, Din Kardeinin Sat zerine Sat, Onun Pazarl zerine
Pazarlk Yapmasnn, Mteri Kztrmann Ve Memede St Biriktirmenin Haram
Olmas

1379- Abdullah bn mer (r.a)'dan rivayet edilmitir:

Bir kimse, din kardeinin sat zerine sat yapmasn. Onun dnrl zerine dnr
gndermesin. Din kardei kendisine izin verirse o baka! 627[627]
Aklama:

Konuyla ilgili olarak olarak 1372 nolu hadisin aklamasna bakabilirsiniz.

1380- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Binekli gelenler pazar yeri dnda sat iin karlanmaz. Birbirinizin sat zerine sat
yapmayn. ehirli, ihtikar sebebiyle kyl adna sat yapmasn. Sata karlacak develer
ile koyunlarn stlerini samamak suretiyle memelerinde biriktirmeyin. Kim st
salmayp gsnde biriktirilmi hayvan satn alrsa, alan ahs bu alveri szlemesinin
arkasndan kendisi o hayvan sadktan sonra iki tercihten birinde serbesttir. Eer bu
hayvandan raz olursa hayvan alkoyar, raz olmazsa hem o hayvan geri verir ve hem de
stn samas karlnda bir sa hurma verir. 628[628]

627[627] Buhari, By 5; Nikh 45; Ebu Dvud, Nikah 16-17, 2081; Tirmiz, By 57, 1292; Nes, Nikah 20, 21; bn
Mce, Nikah 10, 1868; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/21, 122, 124, 126, 130, 142, 153.
628[628] Buhari, By 58, 64, 70, urut 11; Ebu Dvud, Nikh 16-17, 2080; Tirmiz, Nikh 38, 1134; Nes, By1 19, 21;
bn Mce, Ticrt 13, 2172, 14, 2174; Ahmed b. Hanbel, lm, 2/402.

Aklama:

ehre getirilmekte olan mallan daha ehir dnda iken karlayp san almak, onlarn

ehre girmesini engel olmak. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bunu yasaklamasnn iki nemli
hikmeti vardr:

a- reticiyi korumak:

Genellikle yollara kp ticari kafileleri karlayanlarn maksad reticinin elindeki mal

ucuza almaktr. nk kyden retici ehirdeki fiat bilemez. zellikle kendilerini
karlayan tacirler, pazardaki fiatlan gizler yada olduklarndan daha az gsterirler-se,
reticinin aldanmas daha fazla olur.
b- Tketiciyi korumak:

ehre gelen mal yolda karlayan kimsenin maksad, fazla kazan elde etmektir.

Dolaysyla bu durumda oan kii, reticiden ald mal elinden geldii kadar pahalya
satmak steyecektir. Bu durum, tekelcilie de yol aabilir. Serbest rekabete engel olur.
Fiyatlarn dmesinde nemli pay olan rekabet imkan ortadan kalknca fiyatlar artar,
bundan da tketici zarar grr.

mam Mlik, mam afi, mam Ahmed'e gre; tacirlerin, reticileri ehir dnda karlamay mekruh kabul etmilerdir.

Hanefilerin bu konudaki grleri ise mam Merginn'nin el-Hidaye adl eserinde

yle anlatlr: ehre gelen mal yolda karlamak yasaklanmtr. Bu, ehir halkna
zarar geldii zamandr. Ama zarar gelmezse, bir saknca yoktur. Ayrca tacir, mal

getirenlerden ardaki fiyatlar gizlerse, yine mekruhtur. nk bunda, hem aldatma ve

hem de zarar verme sz konusudur.

Hadis; ehirlinin, bedevinin maln satyermesinin caiz olmadna delalet etmektedir. Bu

yasaktaki hikmet; hem ehir halknn ve hem de bedevinin zaranna engel olmaktr.

Bugn kyden ehre mal getiren kyl veya taradan byk ehirlere mai getirip

simsarlann eline den taral da bedevi hkmndedir. evkn (. 1250/1834)'ye gre

ise; hadiste, bedevinin tahsis edilii, o zamanki ounlua binaendir. Piyasa fiyatlann
biimeyen herkes bedevi hkmndedir.

Hanefilere gre bu ekildeki sat mekruhtur. Fakat hukuken bu sat geerlidir. Bura-

daki yasak; ehirli ktlk ve ihtiya ierisinde olduu zaman sz konusudur. nk bu

satta, ehirlilere zarar verecei iin yasaklanmtr. Ama ortalkta ktlk veya ihtiya

olmazsa, herhangi bir zarar sz konusu olmad iin bir saknca yoktur. nk

gnmzde alim satm sahalarnn fevkalade geniledii zamanmzda bu yolla yaplan

satlar, eer hem ehirliye ve hem de kylye zarar verecek durumda deilse, bu tr
satlarn caiz kabul edilmesinin uygun olduu kanaatindeyiz.

Stl grnsn de fiyat artsn diye hayvan samayp stn memesinde bekletmeye
Tasriye, bu durumdaki hayvana da Musarrt denir.

Ebu Hanfe'ye gre; mteri, hayvan sadktan sonra artk o hayvan satn ald kiiye
geri veremez. Fakat satcdan hayvann deerinin farkn talep edebilir.
1381- Abdullah bn mer (r.a)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), mteri kztrmay yasaklamtr. 629[629]

Nece:

Kiinin bir mal satn almak istemedii halde mteriler arasna girip fiyat ykseltmesine denir.

629[629]

Buhari, By 60, Hayl 6; Nes, By 17; bn Mce, Ticarat 14, 2173; Ahmed b. Hanbel, Msnad, 2/63, 108, 156.

5- Satmak iin Pazara Getirilen Mallar Karlamann Haram Olmas

1382- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), satmak iin pazara getirilen satlk mallar yolda karlamay
yasaklamtr. 630[630]

1383- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Satmak iin pazara getirilen satlk mallar yolda karlamayn. Kim karlarda ondan bir
ey satn alrsa sahibi pazara geldiinde serbesttir. 631[631]

Aklama:

1470 nolu hadisin aklamasna bakabilirsiniz.

6- ehirlinin, Koylu Adna Sat Yapmasnn Haram Olmas

1384- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), binekli gelenler pazar yeri dnda sat iin karlanmasnn ve
ehirlinin kyl adna sat yapmasn yasaklad.

Hadisin ravisi Tvs der ki: Abdullah bn Abbs'a:

630[630]
631[631]

Buhari, By 64, 71; Tirmiz, By 12,1220; bn Mce, Ticarat 16, 2180; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/430.
Nes, By 18.

ehirlinin kyl adna sznn anlam nedir? diye sordum. O da:

Ona simsar olmasn demektir! buyurdu. 632[632]

1385- Cbir (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

ehirli, kyl adna sat yapmasn. nsanlar brakn da, Allah onlar birbirleriyle
rzkandirsn. 633[633]

1386- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Kardei veya babas da olsa ehirli kimsenin, kyl adna sat yapmas bize
yasakland. 634[634]

7- Memesinde St Biriktirilen Hayvan Satmann Hkm

1387- Ebu Hureyrc (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim stl grnsn diye memesindeki st salmam bir koyunu satn alrsa, hemen onu
gtrp sasn. Eer stnden memnun kalrsa onu mlkiyetinde brakr, aksi taktirde
hayvan beraberinde sad stn karl olarak bir sa kuru hurmayla sahibine geri iade
eder. 635[635]

1388- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Buhr, By 68, 71, care 14; Ebu Dvud, care 45, 3439; Nes, By 18; bn Mce, Ticarat 15, 2177.
Ebf Dvud, care 45, 3442; Tirmiz, By 13, 1223; Nes, By 1, 17; bn Mce, Ticarat 15, 2176; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 3/307, 312, 386, 392.
634[634] Buhr, By 70; Ebu Dvud, care 45, 3440; Nes, By 17.
635[635] Buhari, By 65; Nes, By 13, 14; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/463.
632[632]
633[633]

Kim stl grnsn diye memesindeki st salmam bir koyunu aldanarak satn alrsa,
gn muhayyerdir. sterse bu koyunu elinde tutar, isterse sad stn akrh olarak
bir sa hurmayla hayvan sahibine geri iade eder. 636[636]

Aklama:

Mteriyi aldatmak iin hayvann stn memesinde biriktirmek caiz deildir. mam
Mlik, mam afii, mam Ahmed; bu hadisi delil getirerek:

Bir kimse st memesinde biriktirilmi bir hayvan satn alr da sadktan sonra onu
beenmezse, diledii takdirde hayvan sahibine verir, onunla birlikte bir sa da kuru

hurma verir demilerdir.

mam A'zam Ebu Hanfe ile mam Muhammed'e gre ise:

Mteri st biriktirilmi hayvan, Hyr- ayb denilen Kusur muhayyerlii ile

sahibine iade edemez. Ancak noksanl detir. nk burada iadeye engel olan ayn bir
fazlalk vardr demilerdir.

Noksanl detme hususunda Ebu Hanfe'den iki gr nakledilmitir. Birinci gre

gre, satcya hayvann parasn noksan eder. kinci gre gre ise satcdan bir ey
isteyemez. nk stn memede toplanmas bir kusur deildir.

Hanefilere gre, bu hadis, slam'n ilk yllarnda geerli olup daha sonra bu hkm nesh
edilmitir.

8- Satlm Olan Mal Teslim Alnmadan nce Satlmasnn Batl Olmas

1389- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

Buhr, By 65; Ebu Dvud, cre 46, 3443, 3444, 3445; Tirmiz, By 29, 1251, 1252; Nes, By 14; bn
Mce, Ticrt 42,2239; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/410, 420.

636[636]

buyurmaktadr:

Kim bir yiyecek maddesi satn alrsa onu tamamen teslim almadka satmasn.
Abdullah bn Abbs:

Dier eylerin de byle olduunu zannediyorum dedi. 637[637]

1390- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.) zamannda yiyecek maddesini satn alr ve onu teslim almadan

nce satmak ister idik. Resulullah (s.a.v.) ise bize birini gnderip o mal satmadan nce
satn aldmz yerden baka bir yere gtrlmesini emrederdi. 638[638]
1391- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, yiyecek maddesini, binekti gelenlerden gz kararyla alrdk. Sonra Resulullah (s.a.v.),
bizi, yiyecek maddesini aldmz yerden gtrmeden satmay yasaklad. 639[639]

Aklama:

Bir kimse, 10 milyon iiraya gda maddesi alr, fakat daha sonra onu teslim almadan 20
milyon liraya bir bakasna satar, bylece mteriye yiyecek maddesini teslim etmeden

10 milyon karlnda 20 milyon lira kazanm olur. te konumuzla ilgili hadisler,

yiyecek maddesi satn alan bir kimsenin o mal teslim almadan bir bakasna
satamayacan gstermektedir. Bu hkm, sadece yiyecek maddelerine mi, yoksa baka

maddeleri kapsayp kapsamad meselesi tartma konusu olmutur. Bu konuda drt

gr ileri srlmtr:

Buhr, By 55; Ebu Dvud, cre 65, 3497; Tirmiz, By 56, 1291; Nes, Buyu' 55; bn Mce, Ticarat 37,
2227; Ahmed b. Hamber, Msned, 1/215, 221, 270, 285.
638[638] Ebu Dvud, cre 65, 3493; Nes, By 57; bn Mce, Ticarat 38, 2229.
639[639] bn Mce, Ticarat 38, 2229.
637[637]

1- Cinsi ne olursa olsun her eit maln teslim alnmadan bir bakasna satlmas caiz deildir. Bu gr; afiiler ile Hanefilerden mam Muhammed'e aittir.

2- l ve tartyla alnp satlan mallarn teslim alnmadan satlmalar caiz deil, dierlerinin satlmalar caizdir. Bu gr ise mam Ahmed'e aittir.

3- Akar/tanmaz mallarn teslim alnmadan baka birisine sat caiz, dier mallarn
sat caiz deildir. Bu gr ise Ebu Hanife ile Ebu Yusuf'a aittir.

4- Yenilen ve iilen maddelerin teslim alnmadan sattlmalan caiz deil, bunlarn dndakilerin sat ise caizdir. Bu gr ise mam Malik'e aittir.

Gda maddelerinin teslim alnmadan satlmalar btn limlere gre caiz deildir. Dier
maddelerde ise alimler ihtilaf etmilerdir. Hz. Peygamber'den konuyla ilgili olarak gelen
hadisler genelde gda maddelerini konu edinmi, bir genelleme yapmamtr.

Zamanmzda bu yolla yaplan alverilerin yaygnl ve bundan kurtuluun mmkn

olmad gznne alnnca en yumuak gr olan Mliklerin grn taklidde

zaruret grnmektedir. Tabi bu gda maddelerinde uygulanamaz.

Bu meselede farkl grlere sahip bu kimselerin her birinin dayand ayr ayr delilleri
vardr.

1392- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, insanlar, Resulullah (s.a.v.) dneminde grdm; yiyecek maddesini gz kararyla

satn alrlarsa, aldklar eyi hemen orada satmalarndan dolay dayak yerlerdi. Bu
yasakllk hali, aldklar ey evlerine gtrnceye kadar devan ederdi. 640[640]
Aklama:

Suyt'ye gre; bu dvme, zabtalar/mu htesipler tarafndan gerekletirilmekte,

Buhr, By 49, Hudud 42; Ebu Dvud, cre 65, 3498; Nes, By 57; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/7, 40, 53,
150, 157.

640[640]

alveri ve muamelelerde er'i hkmlerin aksine hareket edildii iin bu yola

bavurulmaktadr.

Nevev'ye gre; bu hadis, fasid yolla alveri yapanlarn, yetkili makamlar tarafndan

cezalandrlacan ifade etmektedir. Verilecek cezann tayini, yetkili makamlara aittir.

Hatta beden cezada verebilir. 641[641]

9- Miktar Bilinmeyen Hurma Ynn, Miktar Belli Hurma Yn Karlnda

Satmann Haram Olmas

1393- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) l miktar bilinmeyen kuru hurma ynn, lei belli kuru hurma
karlnda satmay yasaklad. 642[642]

Aklama:

Hadis, miktar belli olmayan hurmann, miktar malm hurma ile satlmasn sarahaten
haram klmaktadr. Ulem buradaki mumseletin bilinmemesi hakkaten fazlalk

mnsnda olduunu sylemilerdir. Zr hurma da ribeviyyt denilen eylerden biridir,

Bunlar cinsi cinsine satldklar vakit birinin dierinden fazla olmas caiz deildir.
Birbirlerine msv olmalar nass- hadsle beyan buyurulmutur. Nitekim yeri gelince
grlecektir. ki hurmadan birinin miktar bilinmeyince msavat da tahakkuk edemez.

Budayla budayn, arpa ile arpann ve dier ribev eyann cinsi cinsine satlar dah
hurma ile hurmay satmann hkm gibidir. 643[643]

Nevev, Mslim erhi, 10/170.

Nes, By 74.
643[643] B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 7/623.
641[641]
642[642]

10- Satc ile Alcnn Birbirlerinden Ayrlana Kadar Meclis Muhayyerliinin

Geerli Olmas

1394- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Alveri yapan kimselerden her biri, birbirlerinden ayrlmadklar mddete, arkadana

kar muhayyerdir/pazarlktan vazgeme hakkna sahiptir. Ancak taraflardan birine
alverii iptal etme yetkisi veren sat tr bunun dndadr. 644[644]

1395- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

ki kii, alveri yaparlarsa, beraber bulunup birbirlerinden ayrlmadklar mddete,

onlardan her biri pazarlktan vazgeme hakkna sahiptir. Meer ki, biri dierini muhayyer
braka! Eer biri dierini muhayyer brakr da, bu artla alveri yaparlarsa, bu alveri
vacip olmutur. Eer al verii yaptktan sonra ayrlrlar da ikisinden biri sattan
vazgemezse, yine o zaman bu alveri ilemi geerli olmutur. 645[645]

Aklama:

Hadis, alc ve satcnn birbirlerinden ayrlmadklar mddete, yaptklar akdi fesh

edebileceklerine delalet etmektedir. Baz alimler, bu muhayyerlie, meclis muhayyerlie,

bazlar da kabul muhayyerlii demektedir. Bu ayr isimlendirmeye sebep, konunun hkmndeki farkl grlerdir.

a- Alc ve satc akdi yaptklar meclisten bedenen ayrlmadka taraflardan birisi akdi

bozmak yetkisine sahiptir. Buna gre taraflar arasnda icab (=alim veya satm teklifi) ve

Buhr, By 42, 43, 44; Ebu Dvud, care 51, 3454; Tirmiz, By 26, 1245; Nes, By1 9, 10; bn Mce,
Ticart 17, 2181; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/56.
645[645] Buhr, By 45; Nes, By1 9, 10; bn Mce, Ticarat 17, 2181.
644[644]

kabul (=yaplan teklifi kabul) tamamlanm, yani alveri yaplmsa, taraflar o mecliste
bulunduklar mddete, birisi:
Ben

bu

akdi

bozuyorum, almaktan

meclis muhayyerlii denilir.

tada satmaktan vazgetim diyebilir. Buna

b- Alc veya satc, fiyatta anlap: Aldm ve sattm diyerek akdi kesinletirdikten sonra

artk taraflarn hibirisinin akdi bozma yetkisi yoktur. Bu konudaki hadislerde sz

konusu sdilen muhayyerlikten maksat; kabul muhayyerliidir. Meclisten maksat; sz
meclisidir.

Bu gre gre, alverite bulunacak olan taraflardan birisi icabda bulunsa, alverile
lgili sz devam ettii mddete bu icab kabul edip etmemekte serbesttir.
11- Alverite Ve Hertrl Durumda Doru Szl Olmak

1396- Hakm b. Hizam (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Alc ve satc birbirlerinden ayrlmadklar mddete pazarlktan vaz-eme hakkna

sahiptir. Eer iki taraf drst olup birbirlerine ak davranr-rsa alverileri iki tarafa da
bereketli olur. Eer iki taraf birbirlerine kar ikl davranp yalan sylerlerse
alverilerinin bereketi gider. 646[646]

Aklama:

Burada alveri yapan mslmaniar drstle tevik edilmekte; drstln, akde

beket, hile ve yalancln ise zarar verecei belirtilmektedir. Bu arada; maln varsa

aybmin ka sylenmesinin berekete, gizlenmesinin ise zarara sebep olduu ifade

Buhr, By 19, 22, 42, 44, 46; Ebu Dvud, cara 51, 3459; Tirmiz, By 26, 1246; Nes, By 4, 8; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 3/402, 403, 434.

646[646]

edilmektedir.

Burada akla yle bir soru gelebilir: Peki, bu satn hukuk sonucu nedir? Herkes bana

lene raz m olacaktr, yoksa mal verip parasn geri almak hakkna sahip midir? Ksaca
bu konuya temas edelim;

nce ayp kusur ne demektir? Bunun tarifini verelim. Hanef limlerine gre; tacirler

arasnda fiata menfi ynden tesir eden yani fiat dren her kusur ayptr. Aybi tayinde
bavurulacak merci bu iin ehli olan tacirlerdir.

Aypl olan bir mal satn alan kii, eer mal alrken maldaki kusuru grr ve buna

raz'oiursa artk itiraz hakk kalmaz. Ama alc, mal ald zaman maldaki ayb farketmez
de daha sonra anlarsa isterse fiatta deiiklik yapmadan mal kabul eder, isterse satcya

geri verip parasn alr. te mterideki bu muhayyeriie; ayp muhayyerlii manasna

Hyru'l-ayb denilir. Mterinin, mal geri vermeyip de, fiatn drtmeye hakk

yoktur. Ancak mteri, satn ald mal zerinde onun zelliini deitirecek biimde bir

tasarrufda bulunur veya mal mterinin elinde de ayplanr ve daha sonra eski aybn

farkederse; eski aybn malda meydana getirecei deer farkn geri alr. Fakat sonraki

durumda satc maln yeni ayb ile birlikte geri almaya raz olursa alr. Bu durumda
mteri, mal vermeyip aypdan dolay parann bir ksmn geri isteme hakkna sahip
deildir. Ya eski ayba raz olup, mal elinde tutacak veya geri verip parasn alacaktr.

Maldaki ayptan dolay mterinin muhayyerlii olan Hyru'1-ayb; fkh kitaplarnn

bey1 (=alm-satm akdi) bahsinde mstakil bir balk altnda incelenmitir. 647[647]

12- Alverite Aldanan Kimse

1397- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam, Resulullah (s.a.v.)'e alverite aldandn anlatt. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.):
647[647]

N. Yeniel, H. Kayapmar, Snen-i Ebu Davud Terceme ve erhi, 12/547.

Kiminle alveri yaparsan: Aldatmaca yok! de buyurdu. Artk o kimse, alveri

yaparken: Aldatmaca yok! derdi. 648[648]
Aklama:

Bu kimsenin, Habbn b. Munkiz olduu rivayet edilmitir. Bu kimse, alveri yaparken

aldand gerekesiyle Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bavurunca Resulullah (s.a.v), ona; bir

alveri yapaca zaman Dinde aldatma yok demesini syledi. O zat da, bundan sonra

Reslullah (s.a.v.)'in dediini yapt. Bylece onunla alveri yapan mslman, onun
ticaretten anlamadn, fiatlara vkf olmadn anhyor ve onu kandrma cihetine
gitmiyordu.

13- Olgunlat Ortaya kncaya Kadar Meyveyi Satmann Yasak Olmas

1398- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), olgunlat meydana kncaya kadar meyveyi satmay yasaklad.

Bunu, hem satcya ve hem de alcya yasaklad. 649[649]

1399- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Meyveyi, olgunlat ortaya kp afetten kurtuluncaya kadar satmayn.

Abdullah bn mer:

Meyvenin olgunlatnn ortaya kmas; meyvenin kzarmas ve sararmasdr dedi.

Buhri, By 48; Ebu Dvud, care 66, 3500; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/44, 61, 72, 80,84, 107, 116.
Buhr, By 87; Ebu Dvud, By 22, 3367; Tirmiz, By 15, 1226, 1227; Nes, By 28, 40; bn Mce,
Ticrt 32, 2214; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/61.
648[648]
649[649]

650[650]

1400- Ebu'l-Bahter'den rivayet edilmitir: Abdullah bn Abbs'a, hurma satn

sordum. O da:

Resulullah (s.a.v.) sahibi yiyinceue yada yenilinceyc ve tartlmcaya kadar hurmay

satmay yasaklad dedi. Abdullah bn Abbs'a tekrar:

Tartlacak ne demek? diye sordum. Abdullah bn Abbs'm yannda bulunan bir kimse:
Gz kararyla llnceye kadar diye cevap verdi. 651[651]
1401- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), olgun olduu anlalncaya kadar meyve satn ve ya hurmay

kuru hurma karlnda satmay yasaklad. 652[652]
Aklama:

Meyvenin olgunlamasndan maksadn ne olduu hususunda deiik grler ileri srlmtr:

1- Meyvenin kzarmaya veya sararmaya balamas, yani olgunlamaya balamasdr. Bu

filerin grdr.

2- Afetten ve bozulmaktan zarar grmez duruma gelmesidir. Bundan maksat; rme,

dklme ve hastalanma vaktini geirmesidir. Bu, Hanefilerin grdr.

3- Meyvelerin ie yarar hale gelmesi. Bundan maksat; meyvenin, rnein hayvan yemi
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/37, 46, 52, 75, 79.
Buhr, Selem 3, 4; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/341.
652[652] Buhr, By 82; Nes, By 39, 40; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/8, 32, 150, 5/192.
650[650]
651[651]

olacak duruma gelmesi deil, istenilen kvama gelmesidir. Bu da, Kastallan'nin

grdr.

Bu hadiste konu edilen sat, phesiz aacn dalndaki meyveyle ilgilidir.

Dier mezhebin grnn aksine Hanefilere gre; henz olgunlamann meydana

kmad meyveyi satmak caizdir. nk Hanefilere gre mutlak olan akid, meyvenin

hemen toplanmasn gerektirir. Bu da, henz olgunlamann meydana kmad

meyveyi hemen toplamak artyla satmak gibidir.

14- Ariyeler Mstesna Olmak zere Kuru Hurma Karlnda Ya Hurma

Satmann Haram Olmas

1402- Zeyd b. Sabit (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), bu yasaklamasndan sonra ariyyenin taze veya kuru hurma

karlnda satlmasna ruhsat verdi, bundan bakasna izin vermedi. 653[653]
1403- Zeyd b. Sabit (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), ariyye sahibine, ariyyenin, gz kararyla kuru hurma karlnda

satmaya izin verdi. 654[654]
Ariye:

Sat haram klnanlarn dnda kalan meyve demektir. Buna gre ariye; meyve aac

veya paras olmayan ihtiya sahibi bir kimsenin, oluk, ocuuna taze meyve tattrmak

653[653] Buhr, By 75, 82, 84, Musakat 17; Tirmiz, By 63 (1300); Nes, By 32, 33, 35-bn Mce, Ticarat 55
(2268); Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/8, 5/182, 192
654[654] Tirmiz, Biiyu' 63 (1302); Nes, By 34; bn Mce, Ticarat 55 (2269)

kastyla elindeki kuru meyveyi verip gz kararyla aataki taze meyveden o miktarda
meyve satn almasna denir.

Ariye sat, elinde kuru meyve olduu halde, paraszlk yznden yeni kan ya meyveyi yiyemeyenlerin bavurusu zerine tannan bir ruhsattr.

Esas itibariyle, kuru meyve vererek ya meyve satn almak eklindeki mzabene sat

yasaklanmtr. Bu durum, kuru meyvesi olanlara! da turfanda meyve yetitirenlere baz

zorluklar getirmekteydi. Resulullah (s.a.v.) kaytl olarak bu dei-tokua izin vermitir.

Yalnz ariye suretiyle yaplacak alm-satm, 5 vesk yani 1 deve yk miktann

gememelidir.

Hanefilerden, ariyenin caiz olaca miktar konusunda bir gr nakledilmi deildir. Bu,
Hanefilerin ariyeyi, bir sat deil hibe telakki etmelerinden dolay olsa gerektir. nk
hibenin bir lyle snrlandrlmas art yoktur.

1404- Sehl b. Ebi Hasme (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), taze hurmay kuru hurma karlnda satmay yasaklayp:

Bu ribadr, bu nzbenedir buyurdu.

Yalnz ariyyenin ve bir-iki aa hurmann yemiini satmaya izin verdi. Onu, bir ev halk,
kuru hurmayla tahmin ederek alp taze taze yerlerdi. 655[655]
1405- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), be veskten daha az yada be vesklik ariyyelerin gz kararyla

satna izin verdi. 656[656]

655[655]

Buhr, By 83, Msakat 17; Ebu Dvud, By 19 (3363); Tirmiz, Buyu' 64 (1303); , By 34)

Nesai, By 34
Buhr, By 83, Msakat 17; Ebu Dvud, By 20 (3364); Tirmiz, By1 64 (1301); Nes, By 34; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/237

656[656]

Vesk:

Deve, katr ve merkebin yk demektir. Bir vesk, 60 sadr. Bir sa ise, 1040 dirhem olup
rfi dirhem esas alndnda, 3,334 kg'dr. Buna gre 60 X 3,334 = 200 kg. etmektedir.
1406- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), muzbeneyle yoluyla yaplan sat yasaklad. Mzbene; taze

hurmay kuru hurma karlnda lekle satmak ve taze zm kuru zm karlnda

lekle satmaktr. 657[657]

1407- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), muzbenefyle yoluyla yaplan sat yasaklad.

Mzbene; hurmann yemiini kuru hurma karlnda lekle satmak ve kuru zm

de taze zm karlnda lekle satmaktr. Bir de, gz kararyla yaplan her meyve
satn yasaklad. 658[658]
Muzbene:

Olgunlamam yada yeni meyvenin daha aacnda iken satn alnmasna denir.

Bu konuda gelen hadisler; meyveyi, olgunlamadan satmann yasak olduunu gster-

mektedir. Olgunlamaktan kast; san renkli meyvelerin sararmas, krmz olanlarn

kzarmas, hububat ve sebzelerin ise faydalanr hale gelmesidir.

Buhr, Byr 75, 82; Ebu Dvud, By 18 (3361); Tirmiz, By 63 (1300); Nes, By 39; bn Mcc, Ticarat
54 (2265); Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/5, 7, 16, 63, 64, 123
658[658] Buhri, By 91.
657[657]

mam A'zam'a gre; aata meyve grndkten sonra olgunlamaktan satmak caizdir.
Aa zerindeki meyveler, u artlara gre satlabilir:

a- Meyvenin olgunlaaca ortaya kmaldr. Souk vurmas, dolu vurmas gibi afetler
atlatlm, normal artlarda aataki meyvelerin olgunlaaca kanaati hasl olmusa
artk meyve hasat edilmeden, miktan tahmin yoluyla tespit edilerek satlabilir.

b- Sat muamelesi, faize giren artlarla olmamaldr. Yani ya hurma karlnda kuru
hurma deitirmek gibi.

Bu eit bir alm-satmda aldatma ve aldanma durumlar, ak ve nettir. Resulullah

(s.a.v.)'de, kiinin, alm-satmda aldatan yada aldanan kii olmamas iin bu tr bir
alverii yasaklamtr.

Kii de, alm gcnn oluabilmesi, temel hakk olan adaletin uygulanmasyla daha rahat

bir alveri yapabilme imkanna sahip olacaktr. Burada kii, koruma altna
alnmaktadr. Bylece aldatlmaktan kurtulmu olacaktr. nk slam dini, kiilerin;
hem dnyalanni ve hem de ahiretlerini ilgilendirmektedir. mslman bir kii, bu tr bir
halde insan aldatt takdirde, dnyada bunun hesabn vermediinde ahirette mutlaka

bunun hesabnn vereceini bilmektedir. Bu uur ve bilinle hareket eden kii, hem
dnyasn ve hem de ahiretini koruyabilmek iin iyi drst davranmak zorundadr.
15- zerinde Meyvesi Olan Hurmal Satan Kimse

1408- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Kim hurmal alama yaptktan sonra satarsa, alc da herhangi bir art komamisa
aataki rn satcnndr buyururken iittim. 659[659]
Aklama:
Buhar!, By 90, 92, Mskt 15, 17; Ebu Dvud, care 42, 3433, 3434; Tirmiz, By 25, 1244; Nes, By1 75,
76; bn Mce, Ticrt 31, 2210; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/6, 63.

659[659]

Hads, hkm itibariyle iki konuyu kapsamaktadr:

1- Elinde mal olan bir kle satld takdirde, mal satcya aittir. Ama mteri pazarlk
ederken mal da birlikte satn almay art komusa o zaman mal mterinin olur.
Bu, alimlerin ihtilaf ettii konulardandr.

2- Dalnda meyve olan alanm bir hurma aac satlrsa, aataki hurma satcya aittir.

Ama mteri hurmann kendisi iin omasin art komusa hurma mterinin olmu
o!ur.

Hanefilere gre; aa ister al olsun, ister asz olsun, meyve aacn satna girmez.

Satcya aittir. Mteri meyvenin kendisine ait olmasn art komusa mterinin olur.
Hanefiler, bu konuda Kim ierisinde hurma aac olan bir araziyi satn alrsa, meyve
satcya aittir. Mteri meyveyi kendisi iin art koarsa baka Zeyla, Nasburye
hadisine ve ekine kyas ederler.

16- Muhkale, Muzbene, Muhaberenin Ve Meyveyi Olgunlamadan Satmann Ve

Birka Yllna Sat Demek Olan Muvemenin Yasak Olmas

1409- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), mnkaleyi, muzbeneyi, muhabereyi ve meyveyi olgunlamadan

satmay yasaklad. Olgunlamam meyve, ariye tr sat hari sadece dinar ve dirhem
parayla satlabilir. 660[660]
Muhkale:

660[660]

Buhr, By 83, Msakat 17; Nes, By 39.

Baandan ayrlmam budayn tahmin olarak o kadar miktardaki buday karlnda

satlmasna denir.
Muhabere:

Mahsuln te yada drtte biri karlnda topra kiralamaya denir.

Muveme:

Bir aacn meyvesini, daha meyveler kmadan nce, iki- yada daha ok seneliine
satmaktr. Bu sat batldr.

1410- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), muhlekayi, muzbeneyi, muhabereyi ve ikh haline gelinceye

kadar hurma satn almay yasaklad.

kh; hurmann kzarmas yada sararmas veya baz tanelerinin yenilmeye balanmasdr.

Muhkale ise; ekinliin bilinen bir zahire karlnda lekle satlmasdr.

Muzbene ise; hurmaln meyvesi birka yk kuru hurma karlnda satlmasdr.

Muhabere ise; te bir, drtte bir ve buna benzer eylerdir.
Zeyd b. Uneyse der ki:
At'ya:

Sen, Cbir b. Abdullah', bu hadisi Resulullah (s.a.v.)'den naklederken iittin mi? diye

sordum. At':

Evet cevabn verdi. 661[661]

1411- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) muhkaleyi, muzbeneyi, muvemeyi ve muhabereyi yasaklad.

Hadisin ravilerinden birisi der ki:

Muveme, bir yeri yada bir eyi birka yllna sat yapmak demektir.
stisnal sat da yasaklad. Sadece ariyyelerin satna izin verdi. 662[662]
stisnal Sat:

Akid esnasnda satlk maln mehul bir miktarn pazarlktan hari brakp satmamaya

denir. rnein, ua aalar sattm, fakat bazs mstesna sz gibi. stisna edilen
miktar belli olmad iin bu sat sahih deildir.
Bey'u's-Sinn:

Bahe sahibinin, bahesindeki bir yada daha fazla aacn yada aalarn tmnn bir-iki

yada daha fazla sene zarfnda verecei meyveyi nceden satmasdr. Bu sat ekline,

Bey'u'l-Muveme denilir. Bu satta, henz meyve ortada olmad gibi, ileride olaca
yada ne kadar olaca da belli deildir.Bu nedenle de bu sat, olmayan bir eyin
satdr. Dolaysyla da bu sat tr, batldr.

Buhari, By 85; Ebu Dvud, By 22, 3370; Tirmiz, By 55, 1290; Nes, By 74; Ahmed b. Hanbel, Msned,
3/319, 361, 391.
662[662] Ebu Dvud, By 33, 3404; Nes, By 74; bn Mce, Ticrt 33, 2218; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/313, 356.
661[661]

17- Bir Yeri Kiraya Verme

1412- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), bir yeri kiraya vermeyi yasaklad. 663[663]

1413- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resululah (s.a.v.)'in sahabilerinden baz kimselerin fazla yerleri vard. Resulullah

(s.a.v.):

Kimin fazla yeri varsa onu, ya eksin yasa din kardeine karlksz olarak emanet versin.
Karlksz emanet vermeyecekse yerine sahip olsun buyurdu. 664[664]
1414- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.) zamannda su kenarlarn sahibine vermek kouluyla araziyi te

birine yada drtte birine alrdk. Derken Resulullah (s.a.v.) bu mesele iin ayaa kalkp:

Kimin bir yeri varsa onu eksin. Ekmeyecekse din kardeine karlksz olarak emanet
versin. Dina kardeine de karlksz olarak vermeyecekse ona sahip olsun buyurdu.
665[665]

1415- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet ediimistir:

Abdullah bn mer, tarlalarn, Resulullah (s.a.v.) zamannda, Ebu Bekr, mer, Osman'n

devlet bakanl ile Muaviye'nin emirliinin ilk dnemlerinde kiraya verirdi.

Nes, Muzraa 2; bn Mce, Ruhun 8, 2454; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/369.
Buhari, Muzraa 18, Hibe 35; Nes, Muzraa 2; bn Mce, Ruhun 7, 2451; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/354
665[665] Beyhak, Snemi'I-Kbr, 6/130
663[663]
664[664]

Muaviye'nin emirliinin sonunda, Rfi' b. Hadc'in; Peygamber (s.a.v.)'in, tarlalar kiraya

vermeyi yasaklamas ile ilgili bir hadis rivayet ettiini duydu. Ben de, Abdullah bn

mer'in yannda olduum halde, hemen Rfi' b. Hadc'in yanma girip bu meseleyi sordu.
Rfi b. Hadc:

Resulullah (s.a.v.), ekinliklerin kiraya verilmesini yasak ediyordu dedi.

Bunun zerine Abdullah bn mer, bu iten vaz geti. Bir daha kendisine bu mesele
sorulursa, Rfi' b. Hadc:

Resulullah (s.a.v.)'in bunu yasak ettiini syledi derdi. 666[666]

Aklama:

Tarlann kiraya verilmesi konusunda genel olarak gr vardr:

1- Baz alimlere gre, ne karlnda olursa olsun tarlay kiraya vermek caiz deildir, bn
Hazm bu grtedir.

2- Ebu Hanfe, afi ve bir ok alime gre; karl ne olursa olsun araziyi kiraya vermek

caizdir. Fakat araziden kacak mahsuln bir ksm karlnda araziyi kiralamay caiz
grmezler.

Ebu Hanfe, arazinin verecei rnn miktar ve hatta meyvenin kp kmayaca belli

olmad iin bu muameleyi mehul bir cret karlnda yaplan kiralama olarak
grmektedir.

mam Muhammed ile mam Ebu Yusuf, bu tr uygulamann caiz olduunu belirtmilerdir. Bunlara gre, bu tr bir uygulama, mudarabeye benzer. nk her ikisi de elde
edilecek kazanta ortak olmak zere, sermaye bir taraftan ve emek kar taraftan olarak
kurulan bir ortaklktr. Mudarabede, elde edilecek kazan belli olmad halde caizdir.

mam Mlik'e gre ise; arazinin, yiyecek maddesi karlnda kiralanmas caiz deil, yi666[666]

Buhr, care 22, Muzaraa 18; Ebu Dvud, By 31 (3394); Nes, Muzaraa 2; bn Mce, Ruhun 8 (2453)

yecek maddesi dnda bir ey karlnda kiralanmas caizdir.

3- Tarlann belirli bir yerinden kacak olan mahsul, tarla sahibinin ve geri katan ise

emek sahibinin olmak zere yaplan bir zira ortaklk caizdir. Bunlarla ilgili geni
hkmler iin fkh kitaplarna baklabilir.

18- Bir Yeri Yiyecek Karlnda Kiraya Verme

1416- Rfi b. Hadc (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), bizim iin faydal olan bir eyi bize yasaklad. Fakat Allah ve resulne
itaat, bizim iin daha faydaldr. nk Resulullah (s.a.v.), araziyi mnkale yaparak te
birle, drtte birle ve belirli bir miktar mahsulle kiraya vermeyi bize yasaklad. Yine arazi

sahibine yerini, ya ekmesini yada ektirmesini emretti. Kiraya vermeyi ve bundan

bakasn ho grmedi. 667[667]

Aklama:

Arazi kiraclnn caiz olup olmad yada ne lde caiz olduu meselesi, teden beri

slam hukukuan arasnda tartma konusu olmutur. Arazinin parayla yada gda
maddesi karlnda kiralanmasn caiz grmeyenler olduu gibi, kalkacak mahsuln

belli bir oran karlnda kiralanmasn zira ortaklk caiz grmeyip birinci usul
tavsiye edenler de vardr.

Bu tartmalarn temelinde; arazi sahibini veya kiracy madur etmeme, beklenmedik

bir zararla kar karya brakmama dncesi yatar. Bu konudaki yasa da, o devirde
yaygn olan; Tarlann bir ksmn kiracya, daha verimli dier ksmn da arazi sahibine

ayrarak veya mahsulden belirli bir miktar art koarak araziyi kiralamann

Buhr, Muzraa 6, 12; Ebu Dvud, By 30 (3392, 3393), 31 (3395, 3397, 3398, 3399, 3400, 3401, 3402);
Tirmiz, Ahkm 42 (1384); Nes, Muzraa 2; bn Mcc, Ruhun 9 (2458); Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/465

667[667]

yasakland eklinde yorumlamak gerekir.

Bu sebeple, arazi kiralanrken veya ortaklk anlamas yaplrken taraflarn hak ve

borlarnn ileride bir ekimeye yol amayacak tarzda nceden ayrntl ekilde
belirlenmesi bu konudaki din ilkelerin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in emirlerinin gerei
olduu gibi, helal kazancn, kul hakk ihlal etmemenin de tabii bir yoludur. 668[668]
19- Araziyi, Altn Ve Gm Karlnda Kiraya Verme

1417- Hanzala b. Kays el-Ensr'den rivayet edilmitir:

Raf1 b. Hadc'e; araziyi, altn ve gm karlnda kiraya verme meselesini sordum. O

da:

Bunda saknca bir yoktur. nk insanlar, Peygamber (s.a.v.) zamannda su boylar ile
ark balar, tarla sahiplerine tahsis edilmek zere yada ekinden bir eyler vermek
artyla kiraya verirlerdi. Buna gre bazen birine ait olan yer telef olur, tekinin hissesi

kurtulurdu. Bazen de tekinin hissesi kurtulur, dierinin hissesi telef olurdu. O dnemde
insanlar iin bundan baka kiraya verme ekli yoktu. te bu sebepten dolay bundan
sakndrldlar. Fakat bilinen ve garantili bir ey olursa, byle bir durumda araziyi kiraya
vermede bir saknca yoktur dedi. 669[669]
Aklama:

Bu hadis; arazinin belirli ksmlarndan kacak mahsul tarla sahibinin, geri kalandan
kacak mahsul de kiracnn olmak artyla tarla kiralamann caiz olmadna delalet
etmektedir. Byle bir anlamann caiz olmay sebebi udur:

B.k.z: Heyet, lmihal T D V stanbul 1999, 2/380.

Buhr, Muzraa 7, 18, 21; Ebu Dvud, care 30, 3392, 3393; Nesai, Muzaraa 2; bn Mce, Ruhun 9, 2458;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/463, 4/140, 142.

668[668]
669[669]

Tarla sahibi iin art koulan ksmn mahsul verip geri kalan ksmdan hibir eyin k-

mamas mmkn olduu gibi, aksi de mmkndr. Bu ise zarardr. Dolaysyla bu

ekildeki bir zira ortaklk yada kiralama, Resulullah (s.a.v.) tarafndan yasaklanmtr.
Alimler arasnda bu tr uygulamann caiz olmay konusunda gr ayrl yoktur.

Bilindii gibi, alimlerin hkmnde ihtilaf ettii muzaraa ekli; kan mahsul, aralarnda
belirtilen oranda paylalmak zere kurulan ortaklktr.

Yine bu hadis; araziden kacak mahsuln belirli bir miktar mal sahibine, kalann da ki-

racya ait olmak zere tarla kiralamann caiz olmadn da ifade etmektedir. nk
araziden sadece mal sahibi iin art koulan miktann kp baka bir eyin kmamas
mmkndr. Hanefilere gre bir anlama, caiz deildir.

Grld zere yasaklanm olan muzraa; hisse ma'lum olan deil de, mehul olandr.
Araplarn muzraada baz fasid artlar komak, ark ve kanal kenarlarndakini mal sahibi

iin ayrmak gibi bir takm adetieri vard. Oysa muzraa, bir ortaklktr. Ortaklkta da,
taraflarn hisselerinin belli olmas gerekir.

Hattab (. 388/998)'de, mehur manasyla bilenen muzraamn caiz olduunu,

yasaklanan muzraamn ise fasid artlar koulan muzraa olduunu belirtmektedir.
20- Muzraa Ve Mucere

1418- Sabit bnu'd-Dahhk (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), muzraay yasaklad. Muacereyi bir yeri cretle kiralamay ise
emredip:

Bunda bir saknca yok buyurdu. 670[670]

670[670]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/33.

21- Seniha Olarak Verilen Yer

1419- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisinin, arazisini, din kardeine karlksz olarak emaneten vermesi, o yere
karlk bilinen bir eye iaret ederek unu ve unu almasndan kendisi iin daha hayrldr.
671[671]

Menha:

Bir mddet stnden ve ynnden istifade ederek sonra tekrar sahibine iade artyla bir
kimseye verilen koyun veya devedir.

Eb Ubeyd, Araplar arasnda menhann iki ekilde yapldn belirtir. Birinci ekle gre
menha: Bir mal birine balamaktr. kinci ekle gre ise bir deve veya koyunu bir
mddet istifade iin birine verip sonra tekrar geri almaktr.

Bu kelimenin asl mns batr. Burada da yeri bakasna muvakkaten balamak;

cretsiz vermek mnsna kullanlmtr.

22. MSAKAT (BA-BAHE SULAMA ORTAKILII) BLM

Mskt:

Ba veya bahe bir taraftan, bakm ve iilii dier taraftan ve kacak meyve aralarnda

671[671] Buhr, Muzraa 10, 18, Hibe 35; Ebu Dvud, care 30, 3389; Tirmiz, Ahkam 42, 1385; Nes, Muzaraa 2; bn
Mce, Ruhun 9, 2456, 11, 2464; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/234, 281, 349.

anlatklar orana gre bllmek zere kurulan bir ortaklktr. Buna Muamele de
denilir. mam Mlik, Sevr, mam afi, mam Ahmed, Hanefilerden mam Muhammed ile
Ebu Yusuf, Zahiriler ve cumhuru ulemaya gre msakat caizdir. Ebu Hanfe'ye sre ise,
hem mzaraa ve hem de msakat caiz deildir. Hanefilerde tercih edilen gr,
imameynin grdr.

1- Meyve Ve Ekinin Bir Ksmnn, inin Olmak Kaydyla, iyle Sulayp Bakma Ve
alma Szlemesi Yapma

1420- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Resulullah (s.a.v.), Hayber'de kan meyve yada ekinin yarsn Hayber halkna verdi.

Hanmlarna ise; her yl, kuru hurmadan seksen, arpadan yirmi vesk olmak zere yz
vesk veriyordu.

mer, hilafete geince, Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarn, ya kendilerine arazi ve su

blmek yada her yl onlara veskleri demek artyla serbest brakt. Onlar, kendi
aralarnda farkl davranlarda bulundular. Bazs, arazi ile suyu ve bazs da her yl

vesklerin verilmesini tercih ettiler. Aie ile Hafsa ise, arazi ile suyu tercih edenlerdendi.
672[672]

Aklama:

Hadis; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Hayber arazisi, ganimet mal olarak, emekleri kar-

lnda yarsn Hayberlilere ve yans kendisine ait olmak zere, bu anlamann, kendi
hayatnda ve kendisinden sonra devam etmesi eklinde, bu icare akdinin iki taraftan
birinin lm zerine fesh olunmayacana delildir.

Buhari, cre 22, Muzara 8, 9, 11; Ebu Dvud, By 34, 3408, 3409; Tirmiz, Ahkm 41, 1383; Nesai, Muzraa
3; bn Mce, Ruhun 14, 2467; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/17, 22, 37, 149,157.

672[672]

Hayber: Medine ile am arasnda Medine'ye 9 konak mesafede bulunan yeillikli bir
yerdir. Buras, hicretin 7. ylnda feth edilmitir.
2- Fidan Dikmenin Ve Ekin Ekmenin Fazileti

1421- Cbir (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Bir mslman bir aa dikerse, o aatan yenilen yemi mutlaka o kimse iin bir
sadakadr. O aatan alnan yemi o kimse iin sadaka, yabani hayvanlarn yedii sadaka,
kularn yedii bile o kimse iin bir sadakadr. zetle; bir kimse, o aacn yemiini yiyip
azaltrsa, bu o kimse iin mutlaka bir sadaka olur. 673[673]

3- Satcnn, Afetlerin Telef Ettii Zarar Karlayacak Miktar Alcnn Hesabndan

Drmesi

1422- Cbir (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr

Din kardeine yemi satar da o yemii doal afet vurursa, ondan bir ey alman sana helal
olmaz. Kardeinin maln haksz yere neyle alacaksn? 674[674]

Aklama:

Hadisin zahiri anlamna gre; bir kimse, meyvesini daha aacindayken satsa ve meyve

doal bir afetle telef olsa satcnn mteriden herhangi bir bedel almas caiz olmaz.
Alrsa haksz yere alm olur. Bu, mam Malik'in grdr.
673[673]
674[674]

Abd b. Humeyd, Msned, 1011.

Ebu Dvud, care 58, 3470; Nes, By 30; bn Mce, Ticarat 33, 2219.

slam alimlerinin ou, bu hadisteki yasan haramha delalet etmediini, fakat satcnn
afete urayan mal karlnda para istemesinin mstehab olduunu sylerler.

Ebu Hanife, en sahih olan grne gre mam afii ve baz alimler, zarar ve ziyann

tamam, mteriye aittir. Zararn satcnn alacandan dlmesi szkonusu deildir.

Yani vacip deildir. Fakat satcnn bunu hesaptan dmesi mstehabtr.

4- Borlunun Borcunda, Alacaklnn ndirme Yapmasnn Mstehab Olmas

1423- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) zamannda bir adam, satn ald meyvelere doal afet dedii iin

zarara urad. Bu sebeple borcu oald. Resulullah (s.a.v.):

Buna sadaka verin buyurdu. Bunun zerine insanlar, o adama sadaka verdiler. Fakat bu

verilen eyler borcuna yetecek miktara ulamad. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.),
alacakllarna:

Bulduunuz kadar eyi aln. Sizlere bundan daha fazlas yoktur buyurdu. 675[675]
1424- Ka'b b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ka'b b. Mlik, mescitte, bn Ebi Hedred'den alacan istemiti. Bu arada sesleri o kadar

ykselmi ki, Resulullah (s.a.v.) evindeyken bunu duymutu. Onlara doru kp odasnn
perdesini aarak:

Ey Ka'b! diye seslendi. Ka'b:

Buyur, ey Allah'n resul! dedi. Resulullah (s.a.v.) eliyle iaret ederek:

Alacandan u kadarn/yarsn bala buyurdu. Ka'b:

Ebu Dvud, carc 58, 3469; Tirmiz, Zekat 24, 655; Nes, By 30, 95; bn Mce, Ahkam 25, 2356; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 3/36, 58.

675[675]

Baladm, ey Allah'n resul! dedi. Resulullah (s.a.v.), bn Ebi Hedred'e:

Kalk, borcunu de! buyurdu. 676[676]

5- Satt Mal, flas Etmi Haldeki Mterinin Yannda Bulan Kimsenin, O Sat
Fesh Etme Hakknn Olmas

1425- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir kimse, iflas eden bir adamn yannda alaca olan maln aynsn bulursa, o kimse, o
mala bakasndan daha hak sahibidir. 677[677]
Aklama:

Hadisten anlaldna gre; bir kimse, birisine bir mal satsa ve alc maln bedelini demeden iflas etse, satc da maln, fazlasz yada eksiksiz verdii ekilde alcnn yannda
bulsa, o mal almaya baka alacakllardan daha fazla hak sahibidir.

Ebu Hanfe'ye Sre; iflas eden kimsenin yannda bulunan malda hak sahibi olma asndan btn alacakllar eittirler. nk mal satn alan kimse, artk o mala sahip

olmutur. Mal, alan kimsenin mlkiyetine girmi olup o mlkiyeti bozmak mmkn
deildir. Konu ile ilgili hadisin, emanet ve fasid alveriler ile ilgili olduunu belirtmitir.

Yalnz satc, bedelden bir miktarn tahsil etmise artk stnlk hakk kalmaz. Dier
alacakllarla ayn lde hak sahibi olur. 678[678]

Hanefilere gre de; satc, her halkarda dier alacakllarla ayn lde hak sahiBidir.
Alacandan bir miktar tahsil edip etmemi olmas fark etmez.

Buhr, Salat 71, 83, Husumat 4, 9, Sulh 14; Ebu Dvud, Akdiye 12, 3595; Nes, dbu'l-Kudat 20; bn Mce,
Sadakat 18, 2429; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/454, 460, 6/386, 390.
677[677] Buhr, stikraz 14; Ebu Dvud, cre 74, 3519, 3520, 3522; Tirmizi, By 36, 1262; Nes, By 95, bn Mce,
Ahkm 26, 2358, 2359; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/385, 413, 468.
678[678] B.k.z: Ebu Dvud, care 74, 3521.
676[676]

6- Fakir Borluya Mhlet Vermenin Fazileti

1426- Huzeyfe (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Melekler, sizden nceki mmetlerden bir adamn ruhunu alp ona:

Hayr namna bir ey iledin mi? diye sordular. O da:
Hayr, ilemedim dedi. Melekler:
yleyse dn! dediler. Adam:
Ben, insanlara veresiye mal verir; iilerime de:

Eli darda olana mddet tanmalarn ve eli genilikte olana da demede kolaylk
gstermelerini emrederdim dedi. Bunun zerine Yce Allah:
yleyse ona kolaylk gsterin! buyurdu. 679[679]
1427- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Vaktiyle bir adam, insanlara veresiye mal verir, iisine: Eli dar olana vardnda ona
kolaylk gster, umulur ki bu vesileyle Allah'da bize kolaylk gsterir derdi. Nihayet bu
kimse, Allah'a kavutu. Allah'da ona kolaylk gsterdi. 680[680]

1428- Ebu Katde (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ebu Katde, bir borlusunu aramt. Borlu kimse, ondan saklanmt. Sonra da onu
bulmutu. Borlu:
679[679]
680[680]

Buhar, By 17, stikraz 5, Enbiya 50; bn Mce, Sadakat 14, 2420.

Buhr, By 18, Enbiya 54; Nes, By 104; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/263, 332, 339.

Dorusu u an elim darda dedi. Bunun zerine Ebu Katde:

Allah adna yemin eder misin? diye sordu. Borlu:

Evet, Allah adna yemin ederim! dedi. Ebu Katde;

nk ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Her kim, Allah'n, kyamet gnnn dehetinden kendisini kurtarmasndam memnun

kalrsa eli darda olan borluya nefes aldrsn yada alaca borcu indirip yapsn
buyururken iittim dedi. 681[681]
Aklama:

Hibir maddi kar dncesi gzetmeksizin srf Allah'n rzasn kazanmak ve din kardeinin skntsn gidermek amacyla karlksz bor vermeye karz- hasen denir.

dn alnan bir maln denmesi misliyle olur. Kyemyat ad verilen ve piyasada ben-

zeri bulunmayan veya bulunsa da l ve deerce farkl olan mallar arasnda karz
muamelesi yaplmaz.

Karzn rkn cb ve kabul ile bu esnada maln tesliminden ibarettir. Karz akdinin sh-

hatli olabilmesi iin, taraflarn akll ve mmeyyiz olmas; piyasada misli olan maln
bulunmas, karz muamelesi esnasnda herhangi bir menfaatin art koulmamas
gereklidir. dn veren kiinin, verdii bu dn sebebiyle mstakrizden bir menfaat

talebi haramdr. nk karzn karlnda fazla bir ey istemek faizdir. Ancak mustakriz

dilerse muknza herhangi bir arta dayal olmakszn hediye verebilir, ikramda
bulunabilir.

681[681]

Beyhak, Snen'l-Kbr, 5/356-357.

7- Zengin Knn, Borcunu demeyi Uzatmasnn Haram Olmas, Havalenin

Geerli Olmas Ve Zengin Bir Kimseye Havale Edildii Zaman Onu Kabulnn MsTehab Olmas

1429- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Zengin kimsenin, borcunu geciktirmesi zulmdr. Sizden birisinin alaca zengin bir
kimseye havale edilirse onu kabul etsin. 682[682]

Aklama:

Konu ile ilgili hadis, iki konuya temas etmektedir:

1- Zenginin borcunu geciktirmesi: Borcunu deme imkanna sahip olduu halde, borcu
demeyip geciktirmenin zulm olduu belirtilmektedir. Buradaki Zenginden maksat,
borcu demeye kadir olan kiidir. Cumhura gre, borcunu kasten demeyen kimse fask

olur. Yalnz borcunu demekten aciz olduu iin demeyi geciktiren kii bu hkme
girmez.

2- Alacaklnn zengin birisine havale edilmesi hali: Burada zengin bir kimseye yaplan
havaleyi kabul etmenin vacip yada mstehab olduuna delalet vardr.

Havalenin sahih olabilmesi iin; borcun belli olmas, borcunu bakasnn zimmetine aktaran kiinin ve alacaklnn akll, kendisine havale edilen borcu kabul eden kimsenin
hem akll ve hem de ergenlik ana girmi olmas gibi artlar yer almaktadr.

Buhr, stikraz 12, Havale 1; Ebu Dvud, By 10, 3345; Tirmiz, By 68, 1308; Nes, By1 101; bn Mce,
Sadakat 8, 2403; Ahmed b. Hanbel. Msned, 2/260.

682[682]

8- Krda Bulunan Ve Etrafnda Hayvan Otlatmak iin Kendisine htiya Duyulan

Suyun Fazlasn Satmann, Datm Ve Sarfn Engellemenin Haram Olmas ile
Damzlk Erkek Hayvann Tohumunu Satmann Haram Olmas

1430- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), devenin

iftlemesini satmay, suyu ve ziraat yapmak iin araziyi cretli kiraya vermeyi
yasaklad. te Peygamber (s.a.v.) bunlar yasaklad. 683[683]

1431- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kendiliinden biten ota engel olur diye ihtiya d su fazlalndan bakasnn kullanmn
yasaklamayn. 684[684]

Aklama:

Hadisler, ihtiya fazlas suyu satmann haramlgna dellet eder. Hadisin zahirine gre
kiinin kendi mlknde ve arazisi iinde bulunan su ile sahipsiz arazide kii tarafndan

karlan su arasnda bir fark yoktur. Yine imek ve benzeri iler iin olsun, hayvanlar

suvarmak veya ekinleri sulamak iin olsun fark etmez. lde olsun baka yerde olsun
hkm ayndr. htiyatan artan satlmaz.

nsanlarn ortak mal olduu iin deniz, nehir, ay, pnar ve kuyu sular parayla satlmaz.
Herkes bundan iebilir, hayvanlarna iirebilir.

O evrede baka su bulunmamas hlinde hayvanlar suvarmak meselesine gelince; bir

683[683]
684[684]

500.

Nes, By 88, 94; bn Mce, Ruhun 18, 2477; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/338, 339, 356.
Buhri, Muskt 2; Tirmiz, By 44, 1272; bn Mce, Ruhun 19, 2478; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/244, 463,

lde bir adamn kazp meydana getirdii ve mlkiyeti altna giren bir kuyusu bulunur.
Kuyudaki su onun ihtiyacndan fazladr. Kuyunun yannda da umma ait bir otlak
bulunur. O semtte bu kuyudan baka su bulunmaz. Bu itibarla anlan kuyudan
hayvanlara su verildii takdirde o meradan yararlanmak ve hayvanlar orada otlatmak

mmkn olur. Aksi takdirde o meradan istifde edilemez. nk otlatlan hayvanlar

suvarlmad takdirde susuzluktan lebilir. te byle bir durumda kuyu sahibi kendi

ihtiyacndan artan suyu cretsiz olarak hayvanlara serbest etmekle mkelleftir.

Hayvanlann suvarmasna engel olmas haramdr. nk fazla suyu esirgedii takdirde

hayvan sahipleri hayvanlarn o , merada otlatmaktan ekinirler ve hayvanlarnn

susuzluktan helak olmasndan korkarlar. Kuyu sahibi suyu esirgemekle merada

otlatmaya engel olmu saylr.

Byle bir arazide, baka su bulunmamas hlinde su sahibinin ihtiyacndan artan fazla

suyu hayvanlar suvarmada kullanmaya msaade etmesi ve bir cret almamas vcibtir.
Su sahibinin bu durumda suyu satmas haramdr. nk adam suyu satt zaman o
evredeki meray satm gibi olur. Oysa kendisi ummun mal olan bir meray satma

hakkna sahip deildir. Bunun sebebi de udur: Hayvan sahipleri verecekleri paray srf

su iin deil, o su evresinde bulunan meradan yararlanmak gayesiyle de vermi olurlar.

Dolaysyla meray para ile satn alm duruma girerler.

Ksacas: Hadisler, kiinin shibsiz arazide kazp imar ettii kuyu suyu hakkndadr.

Kuyu sahibi ncelikle kendi su ihtiyacn giderme hakkna sahihtir. me, kullanma,
hayvanlar suvarma ve ekinleri sulama diye aklanan ihtiyatan artan su fazlas dier

insanlardan esirgenemez. Yni o evrede baka su bulunmad takdirde yaknndaki

meradan hayvan sahiplerinin yararlanmasna imkn vermek zere kuyu sahibi

ihtiyacndan artan suyu bunlara vermemezlik edemez. Bedava vermek durumundadr.

Bakasnn ekininin sulanmas iin vermemezlik edip edemeyecei hususunda ihtilaf

vardr.

Yalnz kiinin kendi arazisi iinde kazd kuyunun veya yapt havuzun suyu kesilir durumda ise, o zaman bu su, f ve kp ierisine alnan su hkmndedir. Yni sahibinin
mlkiyetine girmi kabul edilir ve bunda kimsenin ortaklk hakk kalmam olur. Kuyu
sahibi kendi mlknde kazd kuyu suyundan bakasnn bahe veya tarlasna su
vermek mecburiyetinde deildir.

9- Kpek Bedelinin, Kahinlik cretinin, Zina Kazancnn Haram Olmas Ve Kedi

Satmann Yasak Olmas

1432- Ebu Mes'ud eI-Ensr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.); kpein sat karlnda alman paray, fahienin zina karl
ald kazancn ve kahinin cretini yasaklamtr. 685[685]
1433- Ebu'z-Zbeyr'den rivayet edilmitir:

Cbir'e, kpek ve kedi bedelinin hkmn sordum. O da:

Peygamber (s.a.v.) bunu yasaklad diye cevap verdi. 686[686]

Aklama:

Hadis trl kazanc yasaklamtr:

1- Kpein sat karlnda alnan para: Bu konuda Sru vardr:

a- Ulemann cumhuruna gre; ister av kpei olsun, ister baka bir kpek olsun, ister

eitilmi olsun, ister olmasn her trlsnn sat karlnda alnan bedel haramdr.
Bunlar bu konuda geien hadislerin mutlak oluunu gz nne almlardr.

b- Ata' ve Neha'ye gre; sadece av kpeinin sat caizdir. Dierlerinin sat caiz deildir.

c- Hanefilere gre ise; ister eitimli olsun, ister eitimli olmasn her trl kpein sat

Buhr, By 113, cre 20, Talak 51; Ebu Dvud, cre 63, 3481; Tirmiz, Nikah 37, 1133; By 46, 1276; Nes,
By1 91; bn Mce, Ticrt 9, 2159; Ahmed b. Hanbd, Msned, 1/235, 356.
686[686] Nes, By 92; bn Mce, Ticrt 9, 2161; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/317, 339, 349, 386.
685[685]

caizdir. Karlnda alman para helaldir. Yalnz Ebu Yusuftan eitilmemi olan sran kpeklerin satnn caiz olmad rivayet edilmitir.

Bunlarn delilleri, Resulullah (s.a.v.), av kpei veya oban kpei dndaki kpeklerin

satn men etti anlamndaki hadistir. Ayrca kpek, avclkta ve bekilikte kullanlan
bir hayvandr. Satn yasaklayan hadisler, slam'n ilk yllar iindir.

2- Fahienin zina karlnda ald cret: Fahienin ald cret, hadiste, Mehir olarak

ifade edilmitir. nk kadnn, kendisini, bir erkee teslim etmesi karlnda ald
cret eklen mehre benzemektedir. Zira kadn, kendisini, kocasna teslim karl

mehir alr. Fahienin ald bu cret, haramdr. Bunda btn alimler, icma etmilerdir.
nk haram bir iin karlnda alna cret de haramdr.

3- Kahinin ald cret; Olaylarn sebeplerine ve n bilgilerine dayanarak gizli eyleri

bildiklerini iddia eden, ileride olacak olan olaylar bildiini iddia eden ve kendilerine
verilen bir kabiliyetle gizli eyleri bildiklerini iddia eden kimselerin tm hareketleri caiz
deildir, aldklar cret de haramdr.

Gnmzde eitli yollarla tatbik edilen falclk iin de hkm de ayndr. ster yldz,
ister kahve fal olsun yada baka bir usule dayansn, falclk yapmak ve fala inanmak

kesinlikle caiz deildir. nk gayb Allah'tan baka hi kimse bilemez. Fala inanmak,
kiiyi, imann dan edebilir.

10- Kpeklerin ldrlmesini Emir, Bu Emrin Yrrlkten Kaldrlmas; Av,

Ziraat, oban Ve Benzeri Hizmetler iin Olanlar Mstesna Kpek Edinilmesinin
Haram Olmas

1434- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) kpeklerin ldrlmesini emrederdi. Biz de Medine ile evresine

gidip ldrmedik kpek brakmazdk. Hatta l halkndan bir kadncazn ardndan

giden kpeini bile ldrdk. 687[687]

1435- Abdullah bn Muaffel (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) koyun, av ve ziraat kpei hakknda izin verdi. 688[688]

1436- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

oban kpei ile av kpei hari, her kim kpek edinirse amelinden her gn iki krat
eksilir. 689[689]

Aklama:

Kpek cinsi, kuduz mikrobu gibi baz zararl mikroplan bnyesinde tad iin insanlar
arasnda bir takm tehlikeli hastalklarn yaylmasna ve baz kpeklerin sahibinin haberi

yokken kaplar yalamalar ve sahibinin de haberi olmadan o kaplardan yiyip imesi,

abdest almas, evin ierisine pislemeleri gibi hususlara bazen sebep olabilmektedir.

Lzumlu kpek beslemek; hadiste, davar yada sr srs gibi krda otlatlan hayvanlar
ile ziraat rnlerini bekletmek ve kendisiyle av avlamak gayeleri esas alnmtr.
Lzumsuz kpek beslemenin mahiyeti ile ilgili aklamalara yer verilmemitir.

Lzumlu yada lzumsuz kpek beslemek olay; zamana, artlara, kiilere ve toplumlara
gre deien bir kavramdr. Her toplumun konuyla ilgili artlar vu lzum duyduklar
hususlar farkl olabilir.

Hz. Peygamber (s.a.v.), kuduz mikrobu gibi baz zararl mikroplar bnyesinde tad

Buhr, Bed'u'1-Halk 17; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/22, 116, 144, 146.
Ebu Dvud, Taharet 37, 74; Nes, Taharet 53, Miyah 8; bn Mce Taharet 31, 365, Sayd 1, 3200, 3201.
689[689] Buhari, Muzraa 3, Bed'u'1-Halk 17; Ebu Dvud, Sayd 21-22, 2844; Tirmiz, Ahkm 17, 1490; Nes, Sayd 14;
bn Mce, Sayd 2, 3204; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/425, 473.
687[687]
688[688]

iin ve baz kpeklerin sahibinin haberi yokken kaplan yalamalar ve sahibinin sahibinin

de haberi olmadan o kaplardan yiyip imeleri, abdest almalanndandan tr insanlann,

fazlaca kpekle megul olmamalar, sadece baz zel hususlarda kpek beslemelerine
izin vermitir. Bu nedenle de kpein zararlanndan insanlan uzaklatrmak iin, her gn
kiinin amelinden yada sevabndan bir yada iki kratn eksildiini belirtmitir.

Gnmzde kiilerin konumlan, artlar farkl farkl olduu iin mslmanlarn, kendi
art ve konumlarna gre kpek beslemeleri daha doru olacaktr.

Ayrca Ehl-i Snnete gre; seyyie ktlk karlnda hasene iyiliklerin eksilmesi sz
konusu olamaz. Dolaysyla bu hadisi, lzumsuz yere kpek besleyenin sevabnn

eksilecei manasnda deil de, lzumsuz yere kpek beslemenin yasaklg manasnda
alglamak daha uygun olur.

Aslnda hadis, hkm bildirmekten ok kpein zararlarndan nsanlar uzaklatirma

mahiyetinde terhib ve terib ieren bir hadis konumundadr.
Krat:

Szlkte; be arpa arl, yarm danik ve bir eyin yirmi drtte biri gibi manalara
gelmektedir. Burada Krat, Allah'n bildii bir miktar manasndadr.
11- Kan Aldrma cretinin Helal Olmas

1437- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir

Resulullah (s.a.v.) kan aldrd, kan alan kimseye de kan alma cretini verdi. Burnuna da
ila ekti. 690[690]

690[690] Buhr, care 18, Tb 9; Ebu Dvud, Tb 8, 3867; Nes, Snen'l-Kbr, 4/373, 7580; bn Mce, Ticarat 10,
2162; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/250, 258, 292, 293, 327.

1438- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Beyaza oullar kabilesinden bir kle, Peygamber (s.a.v.)'den kan ald. Peygamber

(s.a.v.) ona kan alma cretini verdi. Sahibiyle de konutu. Bunun zerine sahibi, onun
vergisini hafifletti. Eer kan alma creti haram olsayd, Peygamber (s.a.v.) o kimseye kan
alma creti vermezdi. 691[691]
Aklama:

Hacamat, szlkte; Emmek anlamna gelen Hacm kknden gelir. Tbb tabir olarak

Kan aldrma diye ifade edilir. Bu ii yapan kimseye, Hacim yada Haccm denir.

hticam, kan aldrma talebidir. Kan alma iinde kullanlan alete, Mihcem yada

Mihceme denir. Genellikle sr boynuzundan yaplr. i bo ve iki azl bir alettir.

Mihcem, bazem Haccm'n emdii kan toplayan alete ve hatta kan almada deriyi yarmak
zere kullanlan ucu sivri alete de denir. Aslnda bu yarma aletinin ismi, Miraftr.
O dnemde kan, iki ekilde alnmaktayd:
1- Deriyi yarmadan yapdan hacamat:

Mihcem denilen alet alnr; geni az, kan alnmak zere belirlenen yere tatbik edilir.
Haccm'da, aletin dier azndan aletin iindeki havay azyla emer. Alet ierisinde

hava azaldka kann dahili tazyikinin de tesiriyle kan ince damarlardan aletin iine, deri

mesamatndan akmaya balar. Bylece hacamat yaplan yerdeki kan tkankl izale
olur. nceden duyulan ar ve sz hafifler veya tamamen yok olur.

691[691]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/365.

2- Deri yarlarak yaplan hacamat fasd:

Mirat yada mihcem denilen ucu sivri bir aletle derinin zeri yarlr. Bu durumda,
mihcem'in havas emildike kan, bu yarlan yerden daha kolay ve daha abuk akmaya
balar. Tabern (. 360/970)'nin, Semure'den naklettii rivayette; Peygamber (s.a.v.)
bu tarzda kan aldrmtr.

Kan aldrma ile; kan alnan kiinin kan yapc merkezleri uyarlarak, gen ve dinamik
kan hcrelerinin olumas salanr. Bu hcreler, solunum hcreleri alyuvarlar/krmz
kan hcreleri yada savunma akyuvarlar/beyaz kan hcreleridir.

Bu yeni oluan gen ve dinamik hcreler, hastalklara kar daha amansz bir mcadele
vererek hastalklarn uzaklamasna sebep olduu gibi, evre artlarna kar daha

salam olmamz salar ve vcuttaki ie yaramayan temel ta niteliindeki ihtiyar

hcrelerin uzaklamasna ve bunlarn yerine gen hcrelerin yerlemesine yardmc

olurlar. Yaplan gzlemlerde, kan aldran kii de, hastalklara kar mukavemetin

gelitii, ba arsnn ortadan kalkt, grip gibi hastalklara yakalnamad grlmtr.

Dolaysyla kansere akr mukavemetin ve ADS'e kar mdafaann elde edebilecei de
dnlmektedir.

12- ki Satmann Haram Olmas

1439- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i, Medine'de
hutbe verip yle buyururken iittim:

Ey insanlar! Allah, ikinin haram olduunu ta'riz etmitir. Umulur ki Allah, yakn
gelecekte ikiler hususunda bir emr indirecektir. Dolaysyla her kimin yannda bu
ikilerden bir ey bulunursa, onu hemen satsn ve onunla bir menfaat salasn.
Ebu Sad der ki:

Ancak bir zaman eylenmitik. Nihayet Peygamber (s.a.v.):

Dorusu yce Allah, ikiyi haram kld. Artk her kimin yannda bu ikilerden br ey
bulunduu halde kendisine u 692[692] ayeti eriirse onu imez ve satmaz buyurdu.
Aklama:

Bunun zerine nsanlar, hemen evlerine dnp evlerinde bulunan ikileri Medine
sokaklarnda dktler.

ikinin yasaklanmasnda drt aama vardr:

1- ilk nce

Hurma ve zm gibi meyvelerden hem iki ve hem de gzel gdalar edinirsiniz. te

bunlarda da akln kullanan kimseler iin byk bir ibret vardr 693[693] inmi,
2- Daha sonra

Ey iman edenler! Sarhoken, ne dediinizi bilene kadar namaza yaklamayn 694[694]

3- Daha sonra ikinin zararnn faydasndan daha ok olduu iie ilgili Bakara: 2/219
ayeti inmi,

4- Son olarak ise;

Ey iman edenler! arap, kumar, dikili talar putlar, fal ve ans oklar birer eytan ii
pisliktir 695[695] ayeti inmitir.

1440- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Bakara suresinin sonundaki

Mide: 5/90-91.
Nahl: 16/67.
694[694] Nisa: 4/43.
695[695] Mide: 5/90.
696[696] Bakara: 2/275, 279.
692[692]
693[693]

696[696]

ayetler inince, Resulullah (s.a.v.) mescide kp bu

ayetleri insanlara okudu. Sonra da iki ticaretini insanlara yasak etti. 697[697]
Aklama:

Bu hadiste sz edilen Bakara: 2/275-279 ayetleri, faiz ile ilgili ayetlerdir. Bu ayetlerin
meali yledir:

Faiz yiyen kimseler, eytan arpm kimsenin kalkt gibi kalkarlar. Bu, onlarn:
Ticaret, tpk faiz gibidir. demeleri yzndendir. Oysa, Allah, ticareti helal, faizi haram

etti. Bundan byle her kim Rabb tarafndan kendisine bir t gelir de faizden
vazgeerse, artk gemite ald onundur ve hakkndaki karar Allah verecektir. Her kim

de dner, yeniden faiz alrsa, ite onlar cehennemin sakinleridirler, hep orada

kalacaklardr. Allah faizi eksiltir, sadakalari bereketlendirir. Allah pek nankr olan hibir
gnahkar sevmez. man edip iyi iler yapan, namaz klan ve zekt verenler var ya,

onlarn mkfatlar Rableri katndadr. Onlara korku yoktur, onlar znt de ekmezler.
Ey iman edenler! Allah'tan korkun. Eer gerekten inanyorsanz mevcut faiz
alacaklarnz terkedin. ayet faiz hakknda sylenenleri yapmazsanz, Allah ve Resul
tarafndan faizcilere kar alan savatan haberiniz olsun. Eer tevbe edip

vazgeerseniz, sermayeniz sizindir; ne hakszlk etmi ne de hakszla uram

olursunuz.

Nevev'nin dediine gre, Kad yaz ile bakalar konuyla ilgili olaral yle der:

iin haraml, Mide sresindeki yetlerle bildirilmitir. O yetler, faizin haraml

hakkndaki yetlerden uzun bir sre nce inmitir. nk faiz yetleri, son inen

yetlerdir veya son inen yetlerdendir. Durum byle olunca, iki ticretinin

yasaklanmasnn iki ime yasaklsndan sonra olmas muhtemeldir. yle de olabilir:

ki imek yasakland zaman bunun ticreti de yasaklanm, sonra faiz yasakland

zaman iki ticretinin yasakl tekrar bildirilmitir. Belki de faizin yasakl yetleri
tebli edildii zaman, iki ticretinin yasak klndn haber almam olan bz kimseler

Buhr, Salat 73, By 24, 105, Tefsiru Sure-i Bakara: 2/49-50-51-52; Ebu Dvud, care 64, 3490, 3491; Nes,
Buyu' 90; bn Mce, Eribe 7, 3382.

697[697]

o mecliste hazr bulunduu iin Resulullah (s.a.v.) iki ticreti yasakln da dile
getirmitir. 698[698]

13- ki, Le, Domuz Ve Putlar Satmann Haram Olmas

1441- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)i, Fatih ylnda Mekke'de iken yle buyururken iittim:

phesiz Allah; arap iki, le, domuz ve putlarn satm haram kld. Resulullah (s.a.v.)e:

Ey Allah'n resul! Lein i yalar konusunda ne buyurursun? Onlarla gemiler

boyanyor, deriler yalanyor ve insanlar aydnlanyor diye soruldu. Resulullah (s.a.v.):
Hayr, haramdr buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.) szne yle devam etti:

Allah, Yahudileri kahretsin! phesiz Allah, onlara, lein i yalarn yasaklad zaman,
onlar, onu erittiler, sonra da satp parasn yediler. 699[699]
Aklama:

Hadis, sz konusu drt eyin, hem kendilerinin ve hem de satlmalar karlnda alnan

parann haram olduunu ok ak bir ekilde bildirmektedir. Domuz ve lein haram

oluu, Bakara: 2/173'de; iki ve putlar ise Maide: 2/90'da gemektedir. .

Hadiste geen l hayvan etinin sat batldr, Domuz ve arabn, para karl deil de
baka bir mal karlnda sat fasiddir. Para karlnda satlmas ise batldr. arap

Nevev, Mslim erhi, 11/4.

Buhar, By 112, Tefsiru Sure-i En'am 6, Meazi 50; Ebu Dvud, cre 64, 3486; Tirmiz, By 61, 1297; Nes,
By 93; bn Mce, Ticrt 11, 2167; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/324.

698[698]
699[699]

veya domuz, herhangi bir mal karlnda satldnda, mal karlk konuulan arap

veya domuz verilemez. O maln kymeti para olarak verilir. nk Hanefilere gre; bir
mslman, bir zimminin arabn yada domuzunu telef etse bunlarn kymetini der.

Zira bunlar, her ne kadar bizim iin mal deilse de zimmilere gre maldr. Dolaysyla bu
telef etme, kymeti olan bir mal telef etmek olur.

Domuzun kendisini olduu gibi, kln da satmak caiz deildir. Klnn kullanlp
kullanlmayaca konusunda alimler arasnda ihtilaf vardr. Yalnz Hanefiler, baz i
dallarnda domuzun klnn kullanlabileceini sylemilerdir.

Hanefilere gre, hayvan gbresinin sat caizdir. nsan pisliinin sat, ise caiz deildir.
Ancak insan pislii, baka bir eyle kark olursa satlabilir.

En'am: 6/146'da getiine gre, yce Allah, Yahudilere; sr ve koyunun srtlarnda,

barsakjarinda yada kemiklerindeki yalar hari bu tr hayvanlarn i yanyemeyi

haram etmiti. Onlar ise lm hayvann i yan yeme yerine o ya eritip satmak
suretiyle parasn yediler. Bylece i yan yeme yerine parasn yemeyi tercih
etmilerdi.

slam hukukuna gre; mslmanlar, yenilmesi helal olan hayvanlar kesmek suretiyle
yemeleri helaldir. Yalnz yksek yerden dme, boulma, ba koparlma, baka bir

hayvann boynuzu yada tekmesiyle, yrtc hayvan tarafndan paralanma eklinde yada

kendi kendine lm herhangi bir hayvan veya gayri meru bir ekilde ldrlen bir
hayvan Meyte le hkmndedir. Byle bir hayvan temiz deildir. Eti de yenilmez.
nk lm hayvandan faydalanma yasa, genel olduu iin, hibir ekilde bu tr
hayvanalradan

yararlanlamayacana

hkmedilmitir.

Sadece

lm

tabaklanm derisi kullanlabilinir. Lein haram olmas ile ilgili olarak. 700[700]

hayvann

14- Riba

Riba kelimesi, szlkte; artmak, oalmak, fazlalamak gibi anlamlara gelir. Terim olarak
700[700]

Bakara: 2/173, Mide: 5/3, En'am: 6/145, Nahl: 16/115 ayetlerine baklabilir.

ise; akidlerde art koulmu bulunan Karlksz fazlalk veya ribevi mallarn ayn

snfna dahil ayn yahut ayr mallarn birbirleri mukabilinde Veresiye olarak
satlmasdr.

Szlk anlam itibariyle Riba ile Faiz kelimeleri arasnda fark varsa da, muamelelerde e
anlaml iki kelimedir. Yaplan muamelenin tamam ribay, fazlalk ise faizi oluturur.

Dolaysyla da faiz muamelesi ile riba muamelesi arasnda bir fark yoktur. Trke'de
daha ok Faiz kelimesi kulanlr.
Ribann eitleri:

1- Nese (=Veresiye) Ribasi:

Veresiye muamelelerden ve borlardan doan riba eididir. Ribanm illetinden en az

birisini kendisinde ortaka bulunduran iki mal Veresiye olarak deitirmek yada bor
verirken fazla almak suretiyle meydana gelen faizdir.
Bu riba tr, Kur'an'la sabittir. 701[701]

rnek, 1 gr. altn Veresiye olarak 1 gr. altnla deitirmek gibi. Nese ribas, ayn cins
iki maln yada ayn snfa dahil ik ayr cins maln birbirleriyle Veresiye olarak
deitirilmesinde ortaya kar.
2- Fazlalk Ribas:

Pein alveritekiFazlalktan ibaret olan riba eididir. Ribevi mallardan ayn cins iki
mal pein olarak biri dierinden fazla olmas artyla deistimek, fazlalk ribasdr.

rnek, 1 gr. altn Pein olarak 1,5 gr. yada 2 gr. altnla deitirmek gibi. Fazlalk ribas,
701[701]

Bakara: 2/275-276-278-279-280, I-i mrn: 3/130'da.

daima ayn cins mallarn birbirleriyie deitirilmesinde olur.

Ribann lleti:

Hanefler, hadiserdeki cinsin ayn cinsle deitirilmesine ve tart ile lee bakarak

ribann illetinin, Cins ve l birlii olduunu sylemilerdir. Buna gre btn

tartlabilen ve llebilen mallar, ribevi mallar ieisine girmektedir.

Fazlalk Ribas iin, cins ve l birlii tart ve l illetlerinin her iki madde de berabece

bulunmas gerekir. Ama Nese Ribasnda ise, yalnz cins veya yalnz l birlii yeterlidir.
Ayn zamanda mezruat ve ma'dudat olan eylerdede Nese ribas meydana gelir. Bu,
ribann, hadislerde geen 6 maddeyle snrlandrlmayacam gsterir.
1442- Ebu Sad el-Hudri (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Altnla altn, eit olmazsa satmayn, brini dierinden fazla yapmayn. Gmle gm,
eit olmazsa satmayn, birini dierine fazla yapmayn. Bunlardan halen mevcut olmayan
mevcut olanla satmayn. 702[702]

Mevcut olmayan mevcut olanla satmayn ifadesinden maksat; sat meclisinde her iki
tarafn kabz yani teslim ve tesellmdr.

1443- Hz. Osman (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Bir dinar iki dinara, bir dirhemi de iki dirheme satmayn. 703[703]

702[702]
703[703]

Buhar, By 7; Tirmiz, By 24, 1241; Nes, By 47; Ahmed b. Hanbel Msned, 51, 53, 61, 73.
Beyhak, Snen'l-Kbr, 5/278.

Aklama:

Dinar, altn paradr. Dirhem ise gm paradr.

15- Sarraflk Yapmak Ve Altn Gmle Nakden Satmak

1444- Mlik b. Evs (r.a)'tan rivayet edilmitir: Ben:

Altn, dirhem gm ile deitirecek var m? diye seslenerek geldim. mer tbn'l-

Hattab'n yannda bulunan Talha b. Ubeydullah:

Bize altnn gster! Sonra hizmetimiz geldii zaman gel de sana gmn verelim!
dedi.

Bunun zerine mer, Talha b. Ubeydullah'a hitaben yle dedi:

Vallahi, olamaz! Ya bunun gmn pein verirsin yada altnn geri verirsin! nk
Resulullah (s.a.v.):

Gm altn, buday buday, arpay arpa ve hurmay hurma karlnda satmak yada
satn almak ribadr. Ama ikisi de pein olursa mstesna buyurdu. 704[704]
1445- Ubde bnu's-Smit (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Altn karlnda altn, gm karlnda gm, buday karlnda buday, arpa

karlnda arpa, hurma karlnda hurma ve tuz karlnda tuz misli misline birbirine
eit olarak pein satlrlar. Fakat bu snflar deiirse pein olmak kaydyla istediiniz gibi
satn. 705[705]
704[704] Buhr, By 54, 74, 76; Ebu Dvud, By 12, 3348; Tirmiz, By1 24, 1243; Nes, By1 41; bn Mce, 48,
2253, 50, 2259; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/24.
705[705] Ebu Dvud, care 12, 3350; Tirmiz, By 23, 1240; Nes, By 44; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/314, 320.

1446- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Altna karlk altn, gme karlk gm, budaya karlk buday, arpaya karlk
arpa, hurmaya karlk hurma, tuza karlk tuz misli misli pein satlr. Kim fazla verir
veya alrsa dorusu riba yapmtr. Alan ile veren bu hususta eittir. 706[706]

1447- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dinar dinar karlnda satlr. Aralarnda fazlalk olmaz. Dirhem de dirhem karlnda
satlr. Aralarnda fazlalk olmaz. 707[707]

16- Altn, Gm Karlnda Veresiye Satmann Yasak Olmas

1448- Ebu Minhl'dan rivayet edilmitir:

Benim bir ortam, bir gm hac mevsimine yada hacca kadar veresiye satt. Derken
bana gelip durumu haber verdi. Ben:

Bu, caiz olmayan bir itir dedim. O da:

Fakat ben bunu pazarda sattm, bana hikimse bunun caiz olmadm sylemedi dedi.

Bunun zerine ben hemen Ber' b. zib'e gidip bu meseleyi ona sordum. O da yle dedi:

Peygamber (s.a.v.) Medine'ye geldiinde biz bu alverii yapyorduk. Bunun zerine

Peygamber (s.a.v.):

Hangi mal pein olarak satlyorsa onda bir saknca yok, fakat veresiye satlan ey ribadr
706[706]
707[707]

Nes, By 44; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/49, 66, 97.

Nes, By 45; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/379, 485.

buyurdu. Ber:

stersen Zeyd b. Erkam'a git bu mesleyi ona da sor. nk o, benden daha byk ticaret
yapmaktadr dedi.

Sonra Zeyd b. Erkam'a gidip bu meseleyi ona sordum, O da, Ber'nn syledii gibi
syledi. 708[708]

17- erisinde Boncuk Ve Altn Bulunan Gerdanln Sat

1449- Fadle b. Ubeyd el-Ensr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Hayber'de bulunduu bir srada ierisinde boncuk ve altn bulunan
bir gerdanlk getirildi. Bu gerdanlk, satlk ganimet mallarmdandi. Resulullah (s.a.v.),

gerdanlktaki altnn ayrlmasn emretti. Bunun zerine altn tek olarak karld. Daha
sonra Resulullah (s.a.v.), onlara:

Altna karlk altn, tarts tartsna satlr buyurdu. 709[709]

1450- Fadle b. Ubeyd el-Ensr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Hayber gazas gn Resulullah (s.a.v.)'le birlikte bulunuyorduk. Yahudilerden, bir

ukiyye altn, iki- dinara satn alyorduk. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
Altn karlnda altn ancak tarts tartsna satn! buyurdu. 710[710]

Aklama:

Buhar, By 8, 80, erike 10, Menakbu'l-Ensar 51; Nes, By 49; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/368, 372.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/19.
710[710] Ebu Dvud, care 13, 3353; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/22.
708[708]
709[709]

Bir ukiyye, yedi miskal yada 40 veya 12 dirheme tekabl eden arlktr. Bu durumda
sahabilerin, iki- dinar verip yedi miskal arlnda altn alm olmalan gerekir. Hz.
Peygamber (s.a.v.) bu szkonusu akdi yasaklamtr. nk altn, ta ve cevherden

mteekkil bir ukiye, altnn karlnda verilen iki- miskal altndan daha fazla

olmasndan dolaydr. Ukiyenin saf altndan olduunu dikkate alnrsa altn, altn

karlnda bir taraf fazla olarak satld iin Ribe'1-fadl olur. Dolaysyla da

Resulullah (s.a.v.) bunu yasaklamtr.

1451- Hane'ten rivayet edilmitir:

Biz, bir gazada Fadle b. Ubeyd'le birlikte bulunuyorduk. Derken bana ve ar-

kadalarma; ganimet pay olarak ierisinde altn, gm ve cevher/boncuk bulunan bir

gerdanlk dt. Bunu satn almak istedim. Bunu Fadle b. Ubeyd'e sordum. O da:

Gerdanln altnn kar, sonra o kardn altn terazinin bir kefesine ve bedel olarak

hazrladn altn da terazinin dier kefesine koy. Sonra da ancak misli misline olmak
zere alrsn. nk ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Allah'a ve ahiret gnne iman eden bir kimse, sakn misli mislinden fazla br ey almasn!
buyurdu.
18- Ayn Cins iki Yiyecek Maddesinin Birini Dieriyle Misli Misline Satmak

1452- Ma'mer b. Abdullah'tan rivayet edilmitir:

Ma'mer, hizmetisini, bir sa/lek budayla pazara gnderip: Bunu sat, sonra bunun
karlnda arpa al demiti. Hizmeti gidip bir sa/lek ve biraz daha fazla arpa satn
ald. Ma'mer'e gelip bunu ona bildirdi. Ma'mer, ona:

Neden byle yaptn? Git, bu arpay geri ade et! Sakn mislinden fazla bir ey alma!
nk ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Yiyecek maddesi ayn cins yiyecek maddesine karlk misli misline eit ekilde satlr
buyururken iitirdim. O gn bizim yiyecek maddemiz arpa idi dedi. Ma'mer'e:
Fakat bu arpa, buday cinsinden deildir ki riba olsun dediler. Ma'mer:

Ben, bu iki yiyecek maddesinin birbirine benzer olup haram klman riba hkmnde
olmasndan korkarm dedi. 711[711]

1453- Ebu Hureyre (r.a) ile Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Ensar'dan Adiyy oullarnn bir kardeini Hayber'e vali olarak

gndermiti. Daha sonra bu kimse, Medine'ye Cenb denilen en iyi cins hurma eidiyle
gelmiti. Resulullah (s.a.v.), ona:

Hayber'in btn hurmalar byle midir? diye sordu. O da:

Hayr, vallahi ey Allah'n resul! Hepsi byle deil. Biz bu iyi hurmann bir sa leini,

dk kaliteli hurmann iki sa lei karlnda satn almaktayz dedi. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):

Byle yapmayn! Fakat birbirine eit bir ekilde misli misline satn aln yada bunu para
karlnda satp da parasyla bu iyi hurmadan satn aln. Tartlabilen riba maddeleri hep
byle olup fazlalk haramidir buyurdu. 712[712]
Aklama:

Yani iyi kaliteli hurmay ilk nce satp onu paraya dntrerek o parayla dk kaliteli

hurma almak yada dk kaliteli hurmay satp onun parasyla kaliteli hurma almak.
Byle olduu takdirde faizden kanlrru olunur. Yoksa kaliteli hurma ile kalitesiz
hurma deitirildiinde faiz meydana gelir. Dier maddeleri de byle dnmek gerekir.
711[711]
712[712]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/400, 401.

Buhr, By 89, Vekale 3, Mez 39, 'tsam 20; Nes, By 41; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/45, 67.

1454- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bill, Resulullah (s.a.v.)'e Bern ad verilen iyi bir cins hurma getirmiti. Resulullah
(s.a.v.), ona:

Bu, nereden geldi? diye sordu. Bill:

Yanmzda dk kaliteli hurma vard. Onlar, Peygamber (s.a.v.)'e yemek yedirmek iin

iki sa dk kaliteliyi, bir sa' iyi cins hurma karlnda sattm dedi. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):

Eyvah! Ribann ta kendisi! Byle yapma! Eer sen iyi cins hurma satn almak istiyorsan
elindeki hurmay ayr bir sat ilemi zere sat, sonra da parasna iyi cins hurma satn al'
buyurdu. 713[713]
1455- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.) zamannda muhtelif kuru hurmalarn kartrlmasndan

meydana gelen dk kaliteli hurmay bir lek karlnda iki lek vererek satardk.
Resulullah (s.a.v.) bunu duyup:

iki lek hurmaya bir lek hurma, iki lek budaya bir lek buday ve iki dirheme bir
dirhem olmaz buyurdu. 714[714]

1456- Ebu Nadre'den rivayet edilmitir:

Abdullah bn Abbs'a sarrafl/para bozdurmay sordum. O da:

Pein mi? dedi. Ben de:

Evet dedim. O zaman Abdullah bn Abbs:

713[713]
714[714]

Buhr, Vekle 11; Nes, By 41; Ahmed. Hanbel, Msned, 3/62.

Buhr, By 20; Nes, By 41; bn Mce, Ticarat 48, 2256; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/48, 49, 50.

O halde bunda bir saknca yoktur diye cevap verdi. Daha sonra Eb Sad el-Hudr'ye
haber verdim:

Ben, Abdullah bn Abbs'a sarrafl/para bozdurmann hkmn sordum. O da:

Pein mi? dedi. Ben de:

Evet dedim. Abdullah bn Abbs:

O halde bunda bir saknca yoktur diye cevap verdi dedim. Bunun zerine Eb Sad elHudr:

O, bunu size syledi mi? Ona mektup yazacaz, size bu fetvay vermesin. Vallahi,

Resulullah (s.a.v.)'in hizmetkrlarndan biri kuru hurma getirmiti, fakat Resulullah

(s.a.v.) onu kabul etmeyip:

Galiba bu, bizim topran hurmasndan deil! buyurdu. Hizmeti:

Bu sene bizim topran hurmasna yada bizim hurmamza bir eyler oldu. Ben de bizim
hurmalardan fazla vererek bu iyi hurmay aldm dedi. Resulullah (s.a.v.):

Katladn, rib yaptn! Sakn bir daha bu ie yaklama! Hurmandan sana bir ey fazlalk
olursa ilk nce onu sat, sonra o parayla istediin hurmay satn al! buyurdu.
1457- Ebu Slih'den rivayet edilmitir: Ebu Sad el-Hudr'yi:

Dinar dinarla ve dirhem de dirhemle misli misline satlr. Kim fazla verir yada alrsa
muhakkak riba yapmtr derken iittim. Ona:

Abdullah bn Abbs byle sylemiyor dedim. Bunun zerine Ebu Sad el-Hudr:
Ben, Abdullah bn Abbs'la grtm. Ona:

Sylediin bu sz grdn m? Sen bu sylediini Resulullah (s.a.v.)'den iittin mi yada

Yce Allah'n Kitab'nda byle bir ey buldun mu? diye sordum. Abdullah bn Abbs'da:

Bunu, Resulullah (s.a.v.)'den iitmedim ve Allah'n Kitab'nda da bulmadm. Fakat

sme b. Zeyd, bana, Peygamber (s.a.v.)'in:

Riba sadece Nese veresiyede olur dediini haber verdi dedi. 715[715]
Aklama:

Altn altnla ve gm de gmle deitirmede bir saknca yok. Dikkat edilmesi gereken husus udur:

1- Her ikisinin de tart olarak ayn ve birisinin dierinden tart olarak fazla olmamas gerekir.

2- Altnn gmle ve gmn altnla deiimi srasnda fazlalk olabilir. Bu fazlalk haram olmaz. Haram oan husus, bunlardan birinin vadeye braklm olmasdr.
19- Riba (Faiz) Yiyen ile Yedirene Lanet

1458- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) ribay yiyene, yedirene, riba muamelesini yazana ve iki ahidine lanet
etti. Sonra da bunlarn gnah bakmndan eit olduunu buyurdu. 716[716]
20- Helal Olan eyleri Almak Ve pheli Olan eyleri Terk Etmek

1459- Nu'mn bn Ber (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Nu'mn, iki parmayla kulaklarna uzanp. Resulullah (s.a.v.)'in yle buyurduunu

iittim:
715[715]
716[716]

Buhr, By 79; Nes, By 50; bn Mce, Ticarat 49, 2257.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/304.

Dorusu helal belli, haram da bellidir. Fakat bunlarn arasnda helal mi, haram m olduu

belli olmayan baz pheli eyler vardr ki, insanlardan bir ou, onlar bilmez. Buna
gre kim bu pheli eylerden saknrsa, dinini ve rzn kurtarm demektir. Kim de bu

pheli eylere dalarsa, harama dalm olur. Korunan bir yerin etrafnda hayvan otlatan
obann hayvanlarn oraya karmas ok yakn olmas gibi.

Dikkat edin ki! Her hkmdarn bir korusu vardr. Dikkat edin ki! Allah'n korusu ise
haram kld eylerdir.

Dikkat edin ki! Bedende bir et paras vardr ki, bu para ie yarayl olursa, btn
beden yarayl olur. Eer bu para bozuk olursa, btn beden bozuk olur.
Dikkat edin k! Bu para, kalptir. 717[717]
Aklama:

Hattb (. 388/998)'ye bu pheli eyler, baz insanlar iin karktr. Yoksa bunlar,

haddizatnda kark ve pheli, eriatn aslnda beyan olmayan eyler deildirler.

nk yce Allah, hakknda hkm bulunmas gereken hibir eyi delilsiz ve beyansz

brakmamtr. u da var ki, beyan; herkesin bilebilecei ak beyan ve usul ilmine nem
veren, naslann manalarn iyice anlayan, kyas ve istinbat yollarn bilen ilim adamlarnn

dnda kimsenin anlayamayaca gizli beyan olmak zere iki eittir. Hadisteki, Onlar,
insanlarn ou bilmezler ifadesi, bu sylenilenlerin doruluuna delildir.

Daha sonra Hattb, bir eyin hkmnde phe eden kiinin durmas ve pheden korunmas gerektiini, aksi takdirde harama debileceini ifade eder.

te tespiti zor olan ve hkm ancak alimler tarafndan kartlabilenler bunlardr. Alimler, ya nalsa yada baka bir delille bu tr eylerin hkmlerini istinbat ederler. Onu, ya
haram yada helal snfna dahil ederler. Fakat bazen olur ki, mctehidin, bir eyin

hkmn delillerden ictihad ederek ortaya karmas da mmkn olmaz. O zaman o ey

Buhr, man 39, By 2; Ebu Dvud, By1 3, 3329, 3330; Tirmiz, By I, 1205; Nes, By' 2; bn Mce,
Fiten 14, 3984; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/267, 271.

717[717]

pheli olarak kalr. Peki bu durumda olan eylere ne hkm verilecektir?

Kad yz (. 544/1149) bu konuda;
1- Bu tr eyler helaldir,

2- Bu tr eyler haramdr,

3- Bunlarla ilgili hibir hkm verilmez1 eklinde grn olduunu bildirir.

pheli eylere tam olarak haram yada helal denilmemekte birlikte, bunlardan kanmann daha uygun olduunda phe yoktur. nk Peygamber (s.a.v.), bir hadisinde;
Sana phe veren eyi brak, phe etmediini yap buyurmaktadr.

Demek oluyor ki, haram yada helal olduu konusunda kesin bir hkm bulunmayan

eylerin haram olduuna fetva verilmese de, onlar ilemekten kanmak daha
uygundur. Yalnz daha iyi olanla amel edeceim diye vesveseye dmemek, vesvese ile
daha iyi olan birbirine kartrmak gerekir.

Hz. Peygamber (s.a.v.), haram olduu apak olan eyleri koruya, haram m, yoksa heial
mi olduu pheli olan eyleri de, korunun etrafna benzetmitir.

Yine Resulullah (s.a.v.), gnah olup olmad pheli olan eyleri yapan kiiyi, korunun

etrafnda hayvan otlatan obana benzetmi ve bu obanm hayvanlarnn her an koruya

girmesi muhtemel olduu gibi, pheli eyleri yapanlarn da her an gnaha
dalabileceklerini bildirmitir.

pheli eylerden saknan kii, dini asndan noksanlktan, rz asndan da ayplanma

ve dedikodudan korunmu olur. Buradaki Din sz, Allah'a; Irz de, insanlara taalluk
eden eylerle ilgilidir.

pheli eylere dalarsa, harama dalm olur sznn iki anlam var:

1- pheli eyleri adet haline getirip onlar devaml yapan kii nihayet haramlar
ilemeye cesaret edip haram iler.

2- Byle bir kimse, dikkatsizlii adet edinip yava yava haramlara dalar.

21- Yolculuk Srasndayken Bir Mddet Daha Binmesini stisna Ederek Yaplan
Deve Satm

1460- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) ile birlikte bir gazvede bulundum. Peygamber (s.a.v.), arkamdan bana
ulat. Ben, bize ait olan yryemez hale gelmi bir su tama devesi zerinde idi.
Resulullah (s.a.v.), bana:

Devenin neyi var? diye sordu. Ben de:

Hastadr dedim.
Cbir der ki:

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) arka tarafa geti. Deveyi azarlayp ona dua etti.
Bundan sonra devem, dier develerin nne doru gemeye balad. Sonra da onlarn
nnde yryordu.

Peygamber (s.a.v.), bana:

Deveni nasl gryorsun? buyurdu. Ben:

Devem hayrla beraberdir. Ona, senin bereketin dokundu dedim. Peygamber (s.a.v.):

Bu deveyi bana satar msn? buyurdu.

Ben, Resulullah'tan utandm. Bizim, ondan baka su tama devemiz yoktu. Ben:
Evet dedim.

Bunun zerine o deveyi, Resulullah (s.a.v.)'e, Medine'ye varncaya kadar srt kemikleri
binme hakk bana ait olmak artyla sattm. Ben:

Ey Allah'n resul! Ben yeni evliyim deyip ondan, nden gitmek hususunda izin
istedim. O da, bana izin verdi.

Bunun zerine ben, Medine'ye ulama yolunda insanlarn nne getim. Sonunda
Medine'ye geldim. Beni, daym karlad. Bana, devemi sordu. Ona, deve hakknda

yaptm ii anlattm. O da, baka devemiz olmad iin devenin sat hususunda beni
azarlad.

Resulullah (s.a.v.)'den izin istediim srada bana:

Kzla m, yoksa dul ile mi evlendin? diye sormutu. Ben de:

Dul kadn ile evlendim dedim. Resulullah (s.a.v.):

Senin onunla oynaacan ve onun da seninle oynaaca bir kz ile evlenseydin ya!
buyurdu. Ben:

Ey Allah'n resul! Babam vefat etti yada ehit edildi. Benim kk kz kardelerim var.
Onlar terbiye edemeyecek ve onlarn ilerini gremeyecek durumda onlara akran bir
kzla

evlenmemi ho grmedim. Bu sebeple onlarn ilerini grmesi ve onlar terbiye

edip yetitirmesi iin dul bir kadnla evlendim dedim.

Resulullah (s.a.v.) Medine'ye geldii zaman, ben, deveyi onun yanna gtrdm. O da,

bana, hem devenin bedelini verdi ve hem de deveyi bana geri verdi. 718[718]

mam Ahmed, bu hadisi delil getirerek istedii zaman satc binebilmek artyla hayvan
satmann caiz olduunu sylemitir. Yine bn Ebi Leyla ve mam Ahmed'in ikinci bir
grne gre; byle bir akid caiz, fakat art batldr.

Hanefiler ile mam afi'ye gre ise; byle bir akid, fasiddir. Bu konuda mesafenin hibir
nemi yoktur. Resulullah (s.a.v.), Cabir'e, devenin kymetini vermek istemi, fakat gerek

sat kast etmemitir. Bir de, buradaki artn akide dahil olmayp nce yaplmas
htimali vardr. Bu ise akde zarar vermez. art, akide dahil olursa o zaman akid fasid
olur.

Hz. Peygamber (s.a.v.), satn ald deveyi Medine'ye kadar Cbir'e iareten vermitir. Bu,
devenin sat esnasnda artn bulunmadn gsterir.

Buhr, Salat 59, Vekalet 8, By1 34; Ebu Dvud, cre 69, 3505; Tirmiz, By 30, 1253; Nes, By1 77; bn
Mce, Nikh 7, 1860; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/308, 314.

718[718]

Hadisin, satta art varm gibi rivayet edilmesine sebep; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, de-

veyi iade olarak vermeyi vaat etmesidir. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, vaadine muhalefeti
dnlemeyecei iin, sanki o art yerine gemitir. stelik Cbir'in, bu deve satma
olay dnldnde, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in alverite gzetilecek artlara riayet

etmedii grlr. rnein, maln teslim ve tesellm gerekletirilmemitir. Hz.

Peygamber (s.a.v.)'in, bu muameleden maksad; Cbir'in devesini satn almak deil, ona

yardmc olmak, ona menfaat salamaktr. nk Cbir'in babas Abdullah, Uhud

savanda ehid olmutu. Geriye ise kk ocuklar brakmt. Bunun iin de, deve
alveriini, bu maksada kalkan etmiti. Bu sebeple de ii pek sk tutmamtr. Medine'ye
varnca, hem deveyi ve hem de paray verince:

Sen, deveni alp gtrmek iin mi alveri yaptm zannediyorsun? buyurmas bunu
gsterir.
Cbir'in

devesinin

bedeli

hakkndaki

eitli

ihtilaflar

mevcuttur.

Kad

yz

(.544/1149)'a gre, bu ihtilaflarn sebebi; hadisin mana itibariyle rivayet edilmi

olmasdr.

Bu rivayetler arasnda Hz. Peygamber (s.a.v.) zamannda yrrlkte olan iktisad vaziye-

te gre, en ma'kul olan rivayet, Buhr'nin; Bir ukiyye olduu ile ilgili rivayetidir.

nk devenin zekat nisab, 5 deve idi. Gmn nisab ise, 200 dirhem olduuna gre,
bir devenin, Hz. Peygamber (s.a.v.) dneminde ortalama kymetinin 40 dirhem olduu
anlalr. Buhr'nn de rivayet ettii gibi, bu rivayet, daha sahihtir.
smail de der ki:

Ravilerin fiyat miktar hususundaki ihtilaflar hadise zarar vermez. nk hadisin

siyakndan maksat; Hz. Peygamber {s.a.v)',n kerem ve tevazu'unu, sahabilerine kar

gsterdii, efaki ve duasnn bereketini aklamaktr. Bununla birlikte baz ravilerin,

fiyat hakkndaki vehminden hadisin asln rtmek lazm gelmez

Ayn (. 855/1451)'de konu ile ilgili eitli rivayetlerin arasn yle bulamaktadr: Ha-

diste ukiyye, mutlak olarak zikredilmi, fakat bir rivayette: Bir ukiyye altn denilerek

bundan maksadn ne olduu bildirilmitir. Baka bir rivayette ise, Be ukiyye gme
sattm denilmitir. u halde sat altnla olmu, deme gmle yaplm demektir.

Ravi de, hadisi, bir defa sat anndaki fiyatla, baka defa deme zamanndaki fiyatla rivayet etmitir. iki yz dirhem rivayeti, be ukiyyeye uygundur. nk bir ukiyye, krk

dirhem gmtr. Drt dinar da, ukiyyeye uygundur. O zamann dirhem ve dinarlar

muhtelif id. htimal bir ukiyye alhn, drt dinar ederdi. iki ukiyye rivayetine gelince:
Bunlann biri hayvann kymeti, dieri de Resuullah (s.a.v.)'in sonradan ihsan ettii
ukiyye olabilir. Nitekim baz rivayetlerde: Bana bir ukiyye de fazla verdi denilmitir.

Hadis, bakire ile evlenmeye tevik etmek ve onun faziletini bildirmekle birlikte
evlenecek kiilerde denkliin nemini vurgulamaktadr.

Bu hadis, ilim adamlar arasnda Hadisu'1-Bar Deve Hadisi olarak bilinmektedir.

22- Bir ey dn Alp Da Ald eyi Daha Hayrl Olarak deyen Kimse ile Sizin

En Hayrlnz Borcunu En yi ekilde deyeninizdir Hadisi

1461- Ebu Rfi' (r.a)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir adamdan dn olarak gsn bir deve almt. Derken Resulullah
(s.a.v.)'e zekat mal baz develer gelmiti. Ebu Rfi'ye, o kimsenin alaca gen deveyi o
adama demesini emretmiti. Derken Ebu Rfi' gidip tekrar dnp geri gelerek:

Develerin ierisinden ancak alt yan bitirip yedi yana girmi onun devesinden daha
deerli bir deve buldum dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Onu o kimseye ver. nk insanlarn en hayrls, borcunu en iyi ekilde deyendir

buyurdu. 719[719]
1462- Ebu Hureyre (r.a)'dan rivayet edilmitir:

Bir adamn, Resulullah (s.a.v.)'ten alaca vard. Bu sebeple ona ar szler syledi.

Derken Peygamber (s.a.v.)'in sahabileri ona sert davranmak istediier. Bunun zerine
Ebu Dvud, By 11, 3346; Trmiz, By 75, 1318; Nes, By 62; bn Mce, Ticarat 2285; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 6/390.

719[719]

Peygamber (s.a.v.):

Hak sahibinin gerekten konumaya hakk var buyurarak sahabilere:

Bu adama, yaa devesine denk bir deve satn aln da onu ona verin buyurdu. Sahabiler:

Biz onun devesine yaa denk bir deve bulamyoruz. Ancak yaa onunkinden daha
deerli bir deve buluyoruz dediler. Peygamber (s.a.v.):

O halde daha iyi olan satn aln da onu ona verin. nk sizin bor verii en gzel
olanlarnz, en hayrl olanlarnzdandr yada sizin en hayrlnz borcunu en gzel bir
biimde deyeninizdir buyurdu. 720[720]

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu adama gsterdii bu arbal tavr, nsanlk tarihinde ben-

zeri az bulunur rneklerden biridir. O, bir peygamber olmas hasebiyle hem mmetine
ve hem de insanla en iyi, en gzel ve en doru davran eklini ortaya koymutur.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu tavn, o kaba ahs son derece etkileyerek onda byk bir
deiiklik yapm ve Resulullah (s.a.v.)'e dua ermitir.

23- Bir Canly Kendi Cinsinden Olan Bir Canl Karlnda Birbirinden Fazla
Olarak Satmann Caiz Olmas

1463- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir kle gelip Peygamber (s.a.v.)'e hicret etmek zere biat etti. Peygamber (s.a.v.), onun

bir kle olduunu fark etmedi. Derken sahibi gelip onun Peygamber (s.a.v.)'den istedi.
Buhr, Vekle 5, 6, stikraz 4, 6, 7, 13, Hibe 23, 35; Tirmiz, By 75, 1316, 1317; Nes, By 64, 103; bn
Mce, Sadakat 2423; Ahmed b. Hanbel. Msned, 2/377, 393, 431, 456, 476, 509.

720[720]

Peygamber (s.a.v.), sahibine:

Onu bana sat buyurup iki tane siyah kle vermek suretiyle o kleyi o adamdan satn

ald. Bundan sonra bir daha Bu kle midir? diye sormadka hi kimseden biat almad.
721[721]

Aklama:

Mallar; misl, aded ve kyem olamak zere e ayrlrlar. Buday, tuz gibi lek veya

tart ile alnp satlanlar misl, yumurta ve karpuz gibi tane ile alnp satlanlar aded,
hayvan gibi her biri dierinden eitli ynlerden ayr olan mallar da kyemdir. Bu son
gruptaki mallarn her birisinin kendisine ait bir deeri vardr. Bir hayvan, her ynden
dier bir hayvann ayn deildir.

Bu hadis, kyem mallarn birbirleri karlnda sat szkonusunu etmektedir.

Dolaysyla da pein olmak zere bir kleyi iki kle karlnda satn almann caiz
oluduuna dellet etmektedir.

24- Rehin Ve Rehnn, kamet Ve Yolculuk Srasnda Caiz Olmas

1464- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), bir Yahudiden veresiye yiyecek satn ald ve buna karlk zrhn ona
rehin olarak verdi. 722[722]

Ebu Dvud, care 17, 3358; Tirmiz, By 22, 1239, Siyer 36, 1596; Nes, Biat 21, By 66; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 3/349-350.
722[722] Buhr, By 14, 33, 88, Selem 5, 6, stikraz 1, Rehn 2, 5, Cihad 89, Mez 86; Nes, By 58, 83; bn Mce,
Ruhun 1, 2436; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/42, 160, 230, 237.
721[721]

Rehin:

Sabit ve devaml oma, habs ve men etme; mutlak surette alkoyma, mutekav-vim bir
mal, kymete sahip olan bir eyi, bir bor veya hakkn temin edilmesini salayacak
ekilde hak yerine getirilinceye kadar habs etme, elde tutma.

Mecelle'nin tarifi yledir: Rehin, bir mal ondan mmkn olan bir hak karlnda
hapsetmek ve alkoymaktr.

slm'dan nce Arap toplumunda rehin uygulamas vard. Ancak vadesi gelen bor

denmezse rehin alan rehnedilen eyi mlk edinebiliyordu. slm, rehin akdi
messesesini islh ederek her iki tarafn da haklarn salam esaslara balad. Bu arada,

bor vadesinde denmedii takdirde, rehnin kendiliinden rehin alann mlkiyetine

geecei deti yasakland.

Rehin akdi, delillerini Kitap ve Snnette bulur. Kur'n-i Kerim'de yle buyurulur:

Eer bir yolculuk yapyorsanz, bir yazc da bulamadysanz, o zaman borludan aldnz
rehinler de yeter. 723[723]
Rehin, zellikle alaca yaz ve ahitle belgelendirme mmkn olmad takdirde teminat

vazifesi grr. Borcun, vadesinde denmemesi halinde, rehinden karlanmas mmkn

olur.

724[724]

yette yalnz yolculuk srasnda rehinden sz edilmesi, genellikle

yolculuklarda senet tanziminin ve ahit bulmann mmkn olmamas yzndendir.

Dier yandan, rehnin yolculuk halinde olduu gibi, hazarda da alnp verilebilecei
hkm snnetle sabittir,

Rehin Akdi ile lgili artlar iki Ksma Ayrlr:

1- Rehin akdi, bir sreye balanamaz. iki veya ay sre ile rehin vermek gibi bir sre
723[723]
724[724]

el-Bakara: 2/285.
el-Casss, Ahkml-Kur'n, II. 258.

art, borcun ifa edilmemesi halinde rehni etkisiz klar. Dier yandan rehin akdini bir
sre ile snrlamak, asl borcun deme tarihinden veya henz ifa edilmesinden nce
rehnin geri verilmesine yol aabilir.

2- Rehin akdi bir arta balanamaz. Rehnin mhiyeti ile badaamayacak bir artn bu
akitte ileri srlmemesi gerekir.
Rehnin Rknleri:

Rehin akdinin rknleri, icab ve kabulden ibarettir. Akid, rehin verenle alann icab ve

kabul radelerini aklamalar sonunda meydana geiir. Rehnin teslim alnmasyla da

ilem tamamlanm olur.

Rehnedilenle lgili artlar:

Bir nakdin yahut menkul veya gayri menkul bir maln rehin olabilmesi iin aadaki
zelliklere sahip olmas gerekir.

1- Rehnedilenin alm-satma elverili bir mal olmas gerekir. slm'a gre alnp satlmas

caiz olan bir eyin rehnedilmes de caizdir.

2- Rehnedilenin mtekavvim bir mal olmas gerekir. slm'a gre l hayvan eti ve kan
gibi mal saylmayan eylerden rehin de olmaz.

3- Rehnedilecek maln hlen borlunun mlkiyetinde olmas art deildir. Bir kimse
bakasnn maln, sahibinin rzasyla veya er' velayet yetkisine dayanarak
rehnedebilir.

4- Rehnedilecek eyin ortak bir mlk olmamas gerekir. Haneflere gre taksimi kabil
olsun veya olmasn ortak bir mlkn rehni caiz deildir.

5- Rehnedilen eyin kabzdan sonra, rehin hakk sahibinin eli altnda bulunmas gerekir.
Mesel, aalar istisna edilerek yalnz bu aalarn zerindeki meyveleri rehnetmek
muteber olmad gibi, toprai rehnetmeden zerindeki ekinleri rehin de caiz olmaz.

nk aalar ve arazi rehne dhil edilmeyince, rn kabzedilmi ve rehin alann

kontrolne girmi olmaz.

6- Vakf mallarla, mir arazilerin rehnediimesi prensip olarak caiz deildir. nk bunlar
ahs mal saylmaz.

Rehnin Hkmleri:

Rehin akdi meydana gelip, rehnedilen ey kar tarafa teslim edildikten sonra taraftarn
aadaki hkmlere gre hak ve sorumluluklar doar:

1- Rehin hakk sahibi, alaca deninceye kadar rehni hapsetmek ve elinde alkoymak

hakkna sahiptir. Rehneden, rehin mal kurtanlmadan nce lrse, rehin alan dier
alacakllardan daha stn hak sahibi olarak ncelikle rehinden alacan alr.
Rehnedilen, borca yeterli olmazsa, bu kimse miras malndan da hakkn talep edebilir

2- Rehin, teminata balad borcun istenmesine engel olmaz. Rehni kabzettikten sonra
da rehin alann alacan isteme hakk devam eder.

3- Borcun bir blm denince, bu bor karlnda verilen rehnin de bir ksmn geri

almak gerekmez. Rehin alan, borcun tm deninceye kadar rehni elinde tutabilir.
Ancak denen borca, rehinden belli bir ksm karlk oluyorsa, o ksm geri verilebilir.
4- Rehin akdinde taraflardan birinin veya her ikisinin lm ile akid batl olmaz.

5- Rehin veren lrse, miraslar bykse, onun yerine geerek terekeden borcu
demek suretiyle rehni kurtarmalar gerekir.

6- Rehin alan lrse, rehin onun miraslarnn nezdinde de rehin olarak devam eder,

7- Rehnedilen ey, menkul bir mal olabilecei gibi gayri menkul de olabilir. Bir maln

satm halinde, sata dahil olan mtemilat rehin akdine de dahildir.

8- Rehnedilen eyden doan ilaveler, asl rehin ile birlikte rehnedilmi saylr.
Rehnin Gelirinden Yararlanma:

Rehin akdi, rehnin belli bir sre rehin alann elinin altnda kalmasn gerektirir. Bu sre
iinde rehnin kullanlmas, gelir ve semerelerinden yararlanlmas hakk kime aittir?

Mesel rehin hayvan ise st, yn; bir gayri menkul ise kira geliri; arazi ise, meyve ve
rnler sz konusu olur. Rehin akdi, bir borcu teminata balamak iin yaplr. Yni

ortada bir bor vardr ve rehin buna karlk olarak verilmitir. Durum byle olunca,

slm hukukunda bor karl herhangi bir menfaatin salanmas faiz sayldna gre,
rehin hakk sahibinin bu gelirlerden yararlanmas faiz hkmne girer mi? Konuyu rehin
alan ve veren bakmndan incelemekle karar vermek mmkndr.
1- Rehin alann yararlanmas:

Rehin alan rehni rehnedenin rzas ile kullanabilir ve rehnin meyve ve st gibi
gelirlerinden yararlanabilir Rehin kullanma veya yararlanma srasnda emnet

hkmlerine tabi olur. Telef olursa, karlnda bor dmez. Bu konuda Hz.
Peygamber'in dzenleyici baz hadisleri vardr.
2- Rehnedenin yararlanmas:

Hanefilere gre, rehin alann izni olmadka rehnedenin rehinden yararlanmas caiz
deildir. Rehin bir hayvan ise st, yn ve gcnden yararlanmas; ev ise oturmas veya

bunu kiraya verip kira gelirini almas; elbise ise, giymesi rehin alann izni olmadka caiz

bulunmaz. Geri rehnin geliri varsa bu, rehnedenin haklarndandr. Bunlar, borcun
deme tarihine kadar mevcut kalrsa rehne ilave edilerek bortan hisseleri orannda
hesaba dahil edilir. Vade tarihinden nce helak olursa, bortan birey dlmez ve
bunlann rehin alana tazmini de gerekmez. nk rehnin st, yn ve meyve gibi
semereleri, rehin hakk sahibi nezdinde emnet hkmlerine tabi olarak bulunur. 725[725]
25- Selen

1465- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Medine'ye geldiinde, Medineliler meyvelerde bir veya iki seneliine
selem yapyorlard. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), onlara:

Kim hurmada selem yapacaksa, belli lde yada belli tartda, belli bir mddete kadar
yapsn buyurdu. 726[726]
Aklama:

Selem kelimesi szlkte; vermek ve teslim etmek anlamna gelmektedir. Terim olarak
ise; para pein mal veresiye olmak artyla yaplan akiddir. Yani pein parayla mal satn
almaktr.

Selemin sahih olarak meydana gelmesi iin riayet edilmesi gerekli baz artlar vardr. Bu
artlar unlardr:

1- Para pein olarak hemen akid meclisinde denmelidir,

2- Para, belli olmaldr.

B.k.z: Rehin maddesi, ami slam Ansiklopedisi.

Buhr, Selem 1, 2, 7; Ebu Dvud, cre 55, 3463; Tirmiz, By 70, 1311; Nes, By 63; bn Mce, Ticart 59,
2280; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/282.

725[725]
726[726]

3- Mal, belli olmaldr.

4- Maln teslim zaman belli olmaldr.

5- Maln, eer teslimi bir masraf ve zorluk gerektiriyorsa, teslim yeri de tespit
edilmelidir.

6- Mal, misl bir mal olmaldr.

7- Maln, teslim edilebilir olmas arttr.

8- Mal, ta'yin ile taayyn eden eylerden olmaldr.

9- Mal, deyn zimmette bulunan olmaldr. 727[727]

26- htikarn/Stokuluun Haram Olmas

1466- Ma'mer'den rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kim ihtikar/stokuluk yaparsa asi/gnahkar olmutur. 728[728]

Aklama:

htikr, szlkte; biriktirmek, hapsetmek, toplamak demektir. Terim olarak ise oun-

luun grne gre; yiyecek cinsinden olan bir eyi satn alp depolamak,
pahalanmasn bekleyerek piyasaya srmemektir.

Bir mal toplayp bekletmenin ihtikr saylmas iin baz artlarn bulunmas gerekir:

l- Kii, beklettii mal kendi arazisinden kaldrm olmamaldr. Buna gre; bir kimse
727[727]

185.

Bu konuda daha geni bilgi iin b.k.z: Do. Dr. Orhan eker, Fkh Dersleri 1, Seha Ner. stanbul 1994, s. 177-

728[728] Ebu Dvud, care 47, 3447; Tirmiz, By 40, 1267; bn Mce, Ticarat 6, 2154; Ahmed b. Hanbel, Msned,
3/453, 6/400.

kendi arazisinden kaldrd mahsul piyasaya srmese ve bundan halk zarar da grse

muhtekir stoku saylmaz. nk kii, tarlasn ekmek zorunda olmad gibi kaldrd

mahsul satmak mecburiyetinde de deildir. Ancak, dier mslmanlar ihtiya iinde

yzerken, onun srf dahafazla para kazanmak maksad ile maln satmamas bir
mslmana yakmaz.

2- Stoklanan mal, bizzat o ehirden veya o ehrin banliysnden satn alnm olmaldr.
Baka ehirlerden mal getirip deposunda bekleten kii stoku muhtekir saylmaz.
Dolaysyla bu hareketi haram olmaz.

mam Eb Yusuf a gre ise, bu da ihtikrdr ve caiz deildir.

3- htikr, satlacak mal bir mddet satmayp bekletmekle gerekleir. Bu mddet bir
gre gre krk gn, dier bir gre gre de bir aydr.

Kiinin mal stokiamas, ktlk zamannda ve daha fazla kazan salamak maksadyla ya-

plm olmaldr. mam Nevev, bolluk zamanndaki stoklama ve ktlk zamannda kendi
ihtiyac iin mal bekletmenin ihtikr saylmayacan syler. Ancak, insanlara zarar
vermese bile gda maddelerini toplayp bekletmek mekruhtur.

nsanlarn ihtiyac olduu halde, Hatlarn artmasn bekleyerek, satn ald mal
satmayp bekletmek ihtikr caiz deildir. Bunu yapan gnahkrdr, hirette cezay
haketmitir. Bu, meselenin uhrev yndr.

Yetkili merci, kendisine halkn ihtiyac olduu halde baz kiilerin ihtikr yaptklar, mal-

larn satmadklar haber verilince; nce onlara nasihat eder, iyilikle mallarn piyasaya
srmelerini ister ve bir mddet bekler. Yine satmazlarsa, ihtikr terkedinceye kadar
hapseder ve onlara uygun grecei bir ceza verir.

mam A'zama gre mallarn ellerinden alp zorla satamaz. nk mam A'zam, kiilie

ok deer verir. Akil ve bali olan bir kimsenin, tasarrufuna hacr konulamayacan

syler. mam Eb Yusuf ve mam Muhammed's gre ise yetkili kii, ihtikrcmn maln
onun namna satabilir.

htiknn hangi tr mallarda cari olduu, artlan, caiz olmayan stoklama mddeti gibi
konular limler arasnda ihtilafldr. Bu konudaki grler zet olarak yledir:

1- htikr, her trl rnalda cereyan eder. Buna gre; piyasaya karlmamas halka zarar
verdii takdirde; insan ve hayvan yiyecei olan maddelerde, bezde, yada vs. ihtikr
caridir. Bunlar stoklamak caiz deildir. mam Mlik, Sfyan es-Sevr ile Eb Yusuf, bu

grtedir.

2- htikr, insanlarn ve hayvanlarn gda maddelerinde gerekleir. Bu gr, mam

Muhammed'e aittir.

3- htikr, sadece insanlar iin olan gda maddelerinde olur. mam Ahmed ile mam afi'nin grleri de, bu yndedir. 729[729]

27- Alverite Yemin Etmenin Yasak Olmas

1467- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Alveri srasnda yalan yere yaplan yemin, maln harcanmasna ve kazancnn da elden
gitmesine sebeptir buyururken iittim. 730[730]
1468- Ebu Katde (r.a)'tan rivayet edildiine gre, o, Resulullah (s.a.v.)'in yle
buyurduunu iitmitir:

Alverite oka yemin etmekten saknn! nk alveri srasnda yafan yere yaplan
yemin, mal harcattm, sonra da yok eder. 731[731]

Aklama:

729[729]
730[730]
731[731]

B.k.z: Hamdi Dndren, htikar maddesi, amil slam Ansiklopedisi.

Buhar, By 26; Ebu Dvud, care 6, 3335; Nes, By 5; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/235, 242, 413.
Nes, By 5; bn Mce, Ticarat 30, 2209; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/267, 301.

Hadis, kiinin maln satmak iin yemin etmesinin caiz olmadn ifade etmektedir.
Yemin iki ekilde olur:

1-Yalan yere, yani maida olmayan bir zelliin olduunu iddia ederek bir kusurunu gizleyerek veya kendisine pahalya mal olduunu syleyerek yemin etmek. phesiz yalan
yere edilen yemin, ticaretin dnda olduu gibi ticarette de haramdr, son derece
gnahtr.

2- Yalan yere olmamakla birlikte, maln reva bulmasn, satn salamak iin edilen
yemin. Hadiste, men edilen yeminin, yalanla kaytl olmay; bu kkn da hadisin

hkmne girdiini gsterir. Dolaysyla, yalan olmasa bile sat esnasnda yemin etmek
doru deildir.

Hadiste; maln satan kii yemin edince belki bunun; maln satmna fayda salayaca
fakat sonu itibaryla bereketi alp gtrecei belirtilmektedir.

Yine hadiste, yeminle artan ticaretin, grnte bir art salad ama aslnda bunun
bere 2 kazancn mahvna sebep olduu belirtilmektedir. bn Mce'nin rivayetinde; Allah

(c.c)'n kyamet gnnde grup ile konumayaca, onlara rahmet nazaryla

bakmayaca, onlar temize karmayaca belirtilmi ve Yalan yeminle malna reva
salamak isteyenler bunlar arasnda saylmtr.
28- ufa

1469- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), taksim edilmemi bulunan her ortaklkta ev olsun, bahe olsun uf'a

hakk olduunu bildirdi. Ortana haber vermeden dier ortan sat yapmas, kendisine
helal olmaz. Orta isterse ahr, isterse terk eder. Eer satar da ortana haber vermezse,
orta o mala en layk kimsedir. 732[732]

ufa kelimesi; ift yapmak, ilave etmek anlamna gelmektedir. Terim olarak ise; satlm

Buhr, ufa 1, By 96; Ebu Dvud, cre 73, 3513, 3514; Tirmiz, Ahkm 32, 1369, 33, 1370; Nes, By1 80,
107, 108, 109; bn Mace, uf'a 3, 2499; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/372, 399.

732[732]

olan bir akan belli artlar dahilinde mteri veya bayiin rzasna baklmakszn sat
fiyat zerinden nc bir ahsn cebren temellk etmesine denir.

nc ahsn ufa hakkna sahip olabilmek iin satlm bulunan akar cebren temellk

etmesi ii baz sebepler vardr. Bu sebepler olmad zaman, ufa hakk da sz konusu
deildir. uf ann sebeplerini sayarken kuvvetli sebepten zayf sebebe doru bir sra
izlenecektir:

1- Satlm olan akarn kendisinde ortak olmak.

2- Satlm olan akarn haklarnda ortak olmak.
3- Bitiik komuluk.

ufe hakknn kullanlmas iin, sebeplerin yan sra baz artlar daha aranr. Bu art-

lardan birisinin eksiklii, ufa hakknn kullanlmasna engel tekil eder. Sz konusu
artla unlardr:

1- Satlan akarn mlk olmas.

2- Satlann akar olmas.

3- nc ahsa ufa hakkn tanyan kimsenin kendi mlknn de akar olmas.

4- Satlan akarn, bakasna mali bir bedel karlnda intikal etmesi.

5- nc ahsn, ufa hakkn tanyan kimse zerindeki mlkiyet hakknn satlan akarn sat anndan onun cebren temellk edilmesi anna kadar devam etmesi.

6- Satlan akann, eski sahibinin mlkiyetinden hibir hakk tanmayacak ekilde km

olmas.

7- Satlm olan akar, ufa hakkna sahip olan kimseye ait olmamas.

8- nc ahsn, satlan akarn bakasna intikaline raz olmamas. 733[733]

733[733]

211.

Bu konuda daha geni bilgi iin b.k.2: Do. Dr. Orhan eker, Fkh Dersleri 1 Seha Ner. stanbul 1994, s. 191-

29- Komunun Duvarna Hatl akmak

1470- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Sizden birisi, komusunun hatln evinin duvarna koymasna engel olmasn buyurdu.
Daha sonra Ebu Hureyre:

Sizi neden buna yanamaz gryorum. Vallahi, bunu, sizin omuzlarnz arasna atacam
dedi. 734[734]
Aklama:

Bir mslmann dier bir mslmandan duvarna aa ucu sokmak yada hatl koymak
zere izin istemesi, komular arasnda olabilecek bir durumdur. Komulardan biri ev

yaptmr-ken yaptraca evin aalarnn bir ucunu ekonomik sebeplerle komusunun

duvar zerine koymak siretiyle komu duvanndan yararlanmak ve bu suretle masrafn

arlndan kurtulmak ister. Resulullah (s.a.v.), bu hadiste mmetine, kendi

duvarlarndan yararlanmak isteyen din kardelerinin bu isteklerini reddetmemelerini

tavsiye etmektedir.

Hattb'ye gre mam Ahmed'in dndaki tm alimlere gre bu hadiste geen Engel
olmasn emrinin hkm, farz deildir. yi komuluk mnasebetleri trnden bir tavsiye
niteliindedir.

Ayrca komunun komuya iyilik etmesi ve yardmc olmas hususunda bir ok tavsiye-

lerin bulunduu bilinmektedir. Komunun hatl balannn, duvarn zerine konulmasna

izin verilmesinin farz olmas veya mendub olmas, duvar sahibinin evine veya duvarna
bir zarar ve tehlike vermemesi artna baldr. nk bakasna zarar vermemek de

Buhr, Mezlim 20; Ebu Dvud, Akdiye 31, 3634; Tirmiz, Ahkam 18, 1353; bn Mce, Ahkam 15, 2335; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 2/240, 274, 463.

734[734]

slm'n bir emridir. Zarar vermeme gerei dkkattan uzak tutulmamaldr.

Hatl: Duvarlan salam tutmak, yukardan gelecek arl her tarafa blmek iin ara sra
konulan kereste yada tula tabakas

30- Zulm Etmenin, Arazi Ve Dier eyleri Gasp Etmenin Haram Olmas

1471- Sad b. Zeyd b. Amr b. Nufeyl (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.)
yle buyurmaktadr:

Kim zulm yoluyla bakasnn arazisinden bir kar yer alrsa, Allah o kimseyi kyamet
gnnde yedi kata yer(in dibn)den itibaren boynuna dolar. 735[735]

Gasp:

Bakasnn maln zulmen ve zorla almaktr. Gasp, sadece arazi ile ilgili olarak

kullanlmayp her eit maln zulmen alnmasdr. Konu ile ilgili hadis de, arazi ile ilgili
gasb anlatmaktadr.

Hadisin metninde geen ibr bir kar kelimesiyle; zulmen alnan eye terettp etti-

recek cezaya maruz kalmada alnan eyin, az yada ok olmasnn fark etmediine iaret
edilmitir.

Boynuna dolandrlrdan kast; gasbedilen eyin, gasbedenin boynuna bir halka olarak
konmasdr. Tabii ki bunu tamaya gc yetmeyecek ve dolaysyla da o gasb sebebiyle
ona azap edilecektir.

Yedi kat yer, gkler gibi tabakalar halindedir.

Grld zere slam dini; kiilerin, mal ve mlk edinebileceklerini, bu mal ve mlkne

735[735]

Buhri, Mezlim 13; Beyhak, Snen'l-Kbr, 6/98.

kimsenin zarar veremeyeceini, velev ki zarar verilmi olsa yada gasbedilmi olsa

dnyevi bir ceza verilmesi bile kyamet gn o kimsenin mutlaka cezalandrlacan

belirtmektedir.

31- Arazi Sahipleri Yol Hakknda Gr Ayrlna Dtkleri Zaman Yol

Geniliinin Miktar

1472- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Yol hakknda gr ayrlna dtnz zaman o gnn koullarna gre yolun genilii
yedi arn yaplr. 736[736]

Aklama:

Bir yerleim merkezi kurulurken yollarnn rahata gelip gemeye elverili olmas lazm-

dr. Bu yollarn ne genilikte olacan en iyi olarak zamann ve yerin ihtiyalar ile
devrin rfleri tayin eder. nk teknolojik gelimeler ve insanlarn ihtiyalar, bu tr
hususlarda dikkate alnacak en etkili faktrlerdir. Resulullah (s.a.v.)'de bu hususta bir
rnek olmak zere yol geniliini en azndan yedi arn tayin ve tespit etmitir.
23. FERZ (MRAS HUKUKU) BLM

Feriz; farzlar, belirli hisseler demektir. Fkhta; lnn geriye brakt mallann belli llerle varisleri arasnda paylatn masndan bahseden ime denir. slam Miras
736[736]

Buhr, Mezlim 29; bi Hibbn, Sahih, 5067; Beyhak, Snen'l-Kbr, 6/154.

Hukuku'nu ifade eder. Bu ilmin gayesi, hak sahiplerine haklarn ulatrmaktr.

Mirasn szlk anlam; gemek, intikal etmek, halef olmak, devam ettirmektir. Terim

olarak ise lnn geride brakt malda hak ve hissesi olan kimselerle her birinin
hissesinin miktann bildiren fkh ve hesap kurallardr.

Miras ile ilgili hkmler, Nisa: 4/11, 12, 176 ile Enfal: 8/75. ayetlerde gemektedir. Bu
ayetlerde geen hisseler; 1/2, 1/3, 2/3, 1/2, 1/6, 1/8 oranndaki paylardr.

Bu ayetlerin zeti u ekildedir; Bir lnn evvel borcu denir, vasiyyeti varsa yerine
getirilir. Sonra erkek veya kadna hisseleri verilir. lenin ocuklar yoksa, ana-babasnn

hissesi artrlr ve erkek kardeler ile kz kardelere hisseler ayrlr. ocuklar da anababas da olmayan bir lnn erkek kardeleri ve kz kardeleri btn mirasn alrlar.

1473- sme b. Zeyd (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Mslman, kafire, kafir de mslmana miras olamaz. 737[737]

Kafirin mslmana miras olamayaca konusunda btn slam alimleri ttifak halindedir. Muaz b. Cebel, Muviye, Sad bn'l-Mseyyeb, Mesrk ve bazlarna gre,

mslman da kafire miras olamaz. Buna gre mslmanl brakp baka bir dine
yada ideolojiye dnen kimse de mslmana miras olmaz.

1- Miras Paylarnn Sahiplerine Verilmesi Ve Bu Paylardan Geri Kalann se En

Yakn Erkee Ait Olmas

1474- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Kur'an'da bildirilen miras paylarn sahiplerine verin. Bu paylardan geri kalan herhangi
737[737] Buhr, Feriz 26; Mslim, Feriz 1, 1614; Ebu Dvud, Feriz 10, 2909; Tirmiz, Feriz 15, 2107; Nes,
Snen'l-Kbr, 4/80, 81, 82; bn Mce, Feriz 6, 2729; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/201, 202, 203, 209.

bir ey ise baba tarafndan en yakn erkek kiiye aittir. 738[738]

Asabe: Bir kiinin erkek vastasyla kendine balanan erkek hsmlar ile byle telakki
edilenlerdir. Ashab-i feraiz hisselerini aldktan sonra kaan asabe alr. Ashab-i feraizden

bir kimse yoksa terikenin tm asabenindir.

Asabe nce ikiye ayrlr:

1- Kan hsml sebebiyle asabe.

2- Kle ve cariyeyi hrriyetine kavuturmaktan doan asabe.

Kan hsml sebebiyle asabe e ayrlr:

A- Kendi bana asabe olanlar Binefsihi asabe: Bunlar lenle murisle aralarna kadn
girmeyen erkek hsmlardr. Bunlar drt snf olup unlardr:

1- lenin araya kadn girmeyen erkek usulu. Olu, olunun... olu gibi. Ayette:

lenin ocuu oul veya kz varsa ana ve babadan herbirine terikenin altda biri vardr
739[739]

buyurulur. Burada, babaya belli hisse verilerek, oul asabelikte artan almada

ondan ne alnmtr .

2- lenin araya kadn girmeyen erkek usl. Babas, babasnn... babas gibi. Ayette:

lenin ocuu olmayp da, O'na ana ve babas miras olduysa, te biri anasnndr
740[740]

buyurulur. Burada annenin hissesi belirlenmi, artann da babaya ait olacana

iaret edilmitir.

3- lenin babasnn araya kadn girmeyen erkek fru. lenin ana-baba bir veya baba

bir erkek kardeleri ile bunlarn ilnihaye oullar gibi. Bununla lgili olan Kur'an

hkm udur: Eer miras erkek karde ise ocuksuz ve babasz len kz kardeinin
lmyle brakt mirasn tamamn alr

741[741]

Cenb- Allah'n hkmne gre ocuu

ve babas olmayan kimse lr ve geride ana-baba bir veya baba bir erkek kardei kalrsa,
mirasn tamam, ashab'l-feriz'den kimse varsa, bunlardan artan bu erkek kardeindir.

Buhr, Feraiz 5; Ebu Dvud, Feraiz 7, 2898; Tirmiz, Feraiz 8, 2098; bn Mace, Feraiz 10, 2740; Ahmed b.
Hanbcl, Msned, 1/292, 313, 325.
739[739] Nis: 4/11.
740[740] Nisa: 4/11.
741[741] Nisa: 4/176.
738[738]

4- lenin dedesinin erkek fru. Ana-baba bir veya baba bir amcalarla, bunlarn nihaye erkek ocuklar. Hadiste yle buyurulur:

Neb (s.a.s.) miras ana-baba bir erkek kardee, sonra baba bir erkek kardee, sonra anababa bir erkek kardein oluna, sonra baba bir erkek kardein oluna verdi. Amcalarn
durumunu da aynen bunlar gibi zikretti 742[742]
Birden ok asabe birlikte bulunursa en yakn ve en kuvvetli olan tercih edilir. Dierleri
mirastan der. Resulullah (s.a.v.):

Ashab'l-Ferize hisseierini veriniz. Onlardan artan miras, en yakn erkek hsmndr

743[743]

buyurmaktadr.

Buna gre asabeye miras verilirken u prensiplere uyulur:

1- Yakn olan uzak olan drr. Bu da ikiye ayrlr:
a- Snfta Yaknlk:

Bir nceki snftan asabe varken sonraki snfta bulunanlar miras alamaz. Mesel, oul

varken baba veya erkek karde miras alamaz. Ancak baba ayn zamanda ashab'lferiz'den olduu iin bu durumda altda bir alr.

b- Derecede yakn olan uzak olan drr. Bu durum ayn snfta, birden ok asabe bu-

lunmas hlinde szkonusu olur ve lene en yakn olan tercih edilir. Mesel; birinci

snftan oul ile olun olu birlikte miras olsalar, derecede batnda yakn olan oul,
torunu drr.

2- Kuvvetli olan zayf drr. Bu durum, snf ve derecesi ayn olan birden ok asabe
birlikte bulunursa szkonusu olur. Mesel; ana-baba bir erkek karde ile baba bir erkek
karde birlikte bulunsalar, hsml kuvvetli olan z karde, baba bir kardei drr.

Asabe'ye miras verilirken bu, snf, derece, yaknlk ve kuvvet durumlarnn daima

742[742]
743[743]

Mavsil, el-htiyar, V, 93; Hafidu bn Rd, Bidyet'l-Mctehid, II, 321-322.

Buhr, Feriz, 5, 7, 9-10; Mslim, Feriz, 2-3; Tirmiz, Feriz, 8.

gznnde tutulmas gerekir. Ana-bir erkek kardelerle, ana bir amcalar zevi'l-erham
grubu iinde yer alrlar.

B- Bakas le Birlikte Asabe Olanlar (Bigayrihi Asabe):

Bunlar kadnlardan olmak zere drt eit hsmlardr. Erkek kardeleri ile birlikte
mterek asabe olurlar.

1- lenin kzlar. Bunlar lenin oullan ile mterek asabe olurlar. Cenb- Allah;

Allah size miras hkmlerini ylece emir ve tavsiye eder. ocuklarnz hakknda, erkein
hissesi iki kzn hissesi kadar 744[744] buyurur.

2- lenin olunun kizlan. Bunlarda lenin ayn derecede batndaki olun olu ile asabe

olurlar. Yukardaki ayette evlad kelimesi oul ve kz anlam yannda bunlar olmaynca
olunun olu veya kz anlamna da gelir. 745[745]

3- Ana-baba bir kz kardeler. Bunlar z erkek kardelerle birlikte olunca asabe olurlar.
746[746]

4- Baba bir kz kardeler. Bunlar da baba bir erkek kardelerle birlikte asabe olurlar.
747[747]

C) Bakasnn Bulunmas le Asabe Olanlar (Maagayrihi Asabe):

Bunlar lenin kzlar veya oul kzlar ile birlikte bulununca asabe olan kz kardelerdir.
Bunlar iki ksmdr:

en-Nis: 4/11.
bn Rd, Bidyet'l-Mctehid, II, 311-312.
746[746] en-Nis: 4/176.
747[747] en-Nis: 4/176.
744[744]
745[745]

1- Ana-baba bir kz kardeler. lenin kz veya olunun kz ile asabe olurlar. Hz. Peygamber (s.a.s.):

Kz kardeleri, kzlarla birlikte bulununca, asabe yapnz 748[748] buyurmaktadr.

2- Baba bir kz kardeler, yine lenin kz veya olunun kz ile asabe olurlar. Bu konudaki delil, yukarda zikrettiimiz hadistir. Ana-baba bir kz karde bulunmayp da, kz
veya oul kz ile beraber baba bir kz karde bulunursa asabe olur.

Burada asabe olan kz kardeler, lenin kz veya oul kz ashab'l-feriz sfatyla belirli
hissesini aldktan sonra, artan alrlar. Ayn kuvvette saylar birden fazla olunca, artan
kendi aralarnda eit olarak paylarlar. tane ana-baba bir kz kardein asabe olmas

gibi. 749[749]

2- Kelalenin Miras

1475- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Hasta olmutum. Resulullah (s.a.v.), Ebu Bekr'le birlikte yaya olarak beni ziyarete geldi.
Derken bayldm. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), abdest alp sonra abdest suyundan
zerime serpti. Bunun zerine ay dim. Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! ocuum olmad iin geride kalacak kz kardelerim olmas

hasebiyle malm hakknda nasl bir ilem yapaym? diye sordum.
Resulullah {s.a.v), bana hibir cevap vermedi. Nihayet;

Senden fetva isterler. De ki: Allah, kelle babas ve ocuu olmayan kimse)nin miras
hakkndaki hkmn yle aklyor 750[750] mealindeki miras ayetini indirdi. 751[751]

Buhr, Feriz, 12' Drim, Feriz, 4.

B.k.z: Hamdi Dndren, Delilleriyle slm Hukuku, ahs, Aile, Miras Hukuku, stanbul 1983, s. 495-507.
750[750] Nisa: 4/176.
751[751] Buhr, Vud' 44, Tefciru Sure-i Nisa 4, Merd 15, 21; Ebu Dvud, Feri2 2, 2886, 2887; Tirmiz, Feriz 7, 2097;
Nes, Taharet 103; bn Mce, Feriz 5, 2728; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/298, 307
748[748]
749[749]

Aklama:

Kelle'nin manas zerinde eitli grler ileri srlmtr:

1- Geride ocuk ve baba brakmadan len kimsedir. Lgat alimlerinin cumhuru, Hz. Ali
ile Abdullah bn Mes'ud bu grtedir.

2- Geride baba brakmadan len kimsedir. Hz. mer bu grtedir.

3- Erkek ocuk brakmadan len kimsedir.

4- Anne ve baba brakmadan len kimsedir.

5- Anne ve baba dnda kalan miraslar demektir. Hz. Ebu Bekr, Kurtub, Hanefi
alimlerinden Ayn bu grtedir.

Her ne kadar Cbir'in miras hakknda inen ayetin,

Senden fetva isterler. De ki: Allah, kelle babasz ve ocuksuz kimse)nin miras hakkndaki
hkmn yle aklyor

752[752]

mealindeki ayet olduu ifade ediliyorsa da, bn Cerr;

Cbir'in miras hakknda inen ayetin, Allah, size, ocuklarnz hakknda; erkee, kadnn
paynn

iki misli miras vermenizi emreder

754[754]

753[753]

mealindeki ayet olduunu rivayet etmitir.

Tirmiznin rivayeti de, bn Cerr (. 310/922)'in bu rivayetini desteklemektedir. 755[755]

Mlik alimlerinden olan bn'l-Arab (. 543/1148), bn Cerr'in rivayeti ile Tirmiz'nin.

rivayetini, konumuzu tekil eden hadise tercih ederek bu rivayetlerin arasn te'lif etme
yoluna gitmitir.

Sehrenfr (. 1346/1927), Bezlu'l-Mechd adl eserinde bu mkili u ekilde

zmeye almtr:

Ns: 4/176.
Ns: 4/11.
754[754] B.k.z: bn Cerr, Tefsir't-Taber, 4/276.
755[755] B.k.z: Tirmiz, Feriz 7, 2096.
752[752]
753[753]

Aslnda Nisa: 4/176 ayeti, Cbir'in miras hakknda inmitir. Fakat bu ayeti kerime de,
kelalenin miras aklanrken sz konusu edilen erkek ve kz kardeten maksat; anne-

baba bir yada baba bir erkek ve kz karde deil, anne bir erkek ve kz kardetir. Nitekim
Sa'd b. Ebi Vakkas'n rivayeti ile Abdullah bn Mes'ud'un kraatleri de buna delalet
etmektedir.

Durum byle olunca, anne bir kardelerin dnda kalan anne-baba bir kardelerle baba
bir kardelerin miras bu ayeti kerimede aklanmamtr. Bunun zerine sahabiler, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'den onlarn miraslar hakkndaki hkm sormaya balamlardr.

Nihayet Allah, Nisa suresinin 11. ayetini indirerek onlar hakkndaki hkmn de
aklamtr.

Sonu itibariyle; her iki ayetin inmesine de sebep, Cbir'in mirasdr. Her iki ayetin de,
Cbir hakknda indiini sylemek mmkndr. Bir baka ifadeyle, yukarda geen
rivayetler arasnda bir eliki yoktur.

1476- Ma'dn b. Ebi Talha'dan rivayet edilmitir:

mer bnu'l-Hattb, bir Cuma gn hutbe okuyup Peygamber (s.a.v.)'i ve Ebu Bekr'i

anp sonra da:

Ben arkamdan kendimce daha nemli bir ey brakmyorum. Resulllah (s.a.v.)'e kelle

hakknda bavurduum kadar hibir ey hakknda bavurmammda. O da bana kelle

hakknda yapt kadar hibir ey hakknda ar sz sylememitir. Hatta parmayla

gsme dokunup:

Ey mer! Sana Nisa' suresinin sonunda yazn inen ayet sana yetmiyor mu? buyurdu.

Ben eer yaarsam o hususta yle bir hkmedeceim ki, hem Kur'an okuyan kimseler

ve hem de Kur'an' okumayan kimseler benim hkmmle hkmedeceklerdir dedi.

756[756]

756[756] Nes, Mesacid 17; bn Mce, kametu's-Salat 58, 1014, Et'ime 59, 3363; Almed b. Hanbel, Msned, 1/15, 26,
48-49; bn Ebi eybe, Musannef, 2/510-511, 8/304; bn Hibbn, Sahih, 2091; bn Huzeyme, Sahih, 1666.

Aklama:

Yazn inen ayeften maksat; bazlarna gre ilk miras ayeti

757[757]

kn ve ikinci miras

ayeti yazn indii iin bu ad almtr. nk o yaz, Veda haccna gidilirken Medine'den

klmadan yada bazlarna gre yolda bu ayet inmitir. Bu ayet ise Nisa suresinin
sonuncu ayetidir.

Mirsfta ilgili ilk ayette kelle hakknda yeterli aklama bulunmadndan yce Allah
kelle hakknda yeterli aklama getiren Nisa suresinin son ayetini indirmitir.

Bu ayette kelle hakknda yeterli aklama ve mctehidierin ictihad etmeleri iin yeterli
aretler ve deliller bulunmaktadr.
Kelle ilgili ilk ayet u ekildedir:

Eer len bir erkek veya kadnn, ana-babas ve ocuklar bulunmad halde kelle
eklinde mal miraslara kalrsa ve br erkek yahut bir kzkarde varsa 758[758]
Kelle ilgili Nisa suresinin sonundaki ayet ise u ekildedir:

Senden fetva isterler. De ki: Allah, kelle babasz ve ocuksuz kimsenin miras hakkndaki
hkmn yle aklyor. 759[759]

3- En Son ndirlen Ayetin, Kelle Ayeti Olduu Meselesi

1477- Ber' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Tam olarak en son indirilen sure, Tevbe sresidir. Son inen ayet ise kelle ayetidir.
760[760]

Nisa: 4/12.
Nisa: 4/12.
759[759] Nisa: 4/176.
760[760] Buhr, Tefsiru Sure-i Nisa: 4/27; Ebu Dvud, Feraiz 3, 2888; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/298.
757[757]
758[758]

Aklama: Hadis, Kur'an'n son ayetini ve tam olarak indirilen son sresini
bildirmektedir. Bu hadise gre indirilen son ayet, Nisa suresinin sonundaki kelale
ayetidir.

Abdullah bn Abbs'tan en son nen ayetin, riba ayeti olduu ile ilgili bir rivayet
nakledilmitir. Fakat bu rivayet; Riba ayeti, riba konusunda inen ayetlerin en
sonuncusudur eklinde yorumlanmtr.

4- Ardndan Mal Brakan Kimsenin Malnn Miraslarnn Olmas

1478- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e, zerinde bor demesi bulunan bir kimsenin cenazesi

getirildiinde:

Geride borcunu deyecek bir ey brakt m? diye sorard. Eer borcuna yetecek bir ey
brakt sylenirse o kimsenin cenaze namazn klard, aksi takdirde:

Cenazenin namazn kln! buyururdu. Ne zaman ki Allah, ona, fetihler ihsan edince:

Ben mminlere kendi nefislerinden daha yaknm. Dolaysyla kim borlu olarak lrse o
borcun denmesi bana aittir, fakat kim de geriye mal brakrsa o mal miraslarnndr
buyurdu. 761[761]
Aklama:

Hadis, bir kimsenin salnda borlarn demesi gerektiine delalaet etmektedir.

Resulullah (s.a.v.)'in, bu borcu, kendi malndan dediini syleyenler olduu gibi,

Buhr, Kefle 5, Feraiz 4; Tirmiz, Cenaiz 60, 1070; Nes, Cenaiz 67; bn Mce, Sadakat 13, 2415; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/290.

761[761]

mslmanlarn yararna gelen mallardan dediini syleyenler de vardr. Bu demenin,

ona vacip olduunu ileri srenler olduu gibi, teberru suretiyle verdiini ileri srenler
de olmutur.

Asl nemli olan; Resulullah (s.a.v.)'in, len bir kimsenin borcunu zerine almas, onun
ahlaknn ne kadar yce olduunu ortaya koymaktadr.
24. HBT (HBELER/BAILAR) BLM

Hibe: Kelime olarak Balamak, ltfetmek, vermek anlamna gelmektedir. Terim

olarak ise; bir maln bedelsiz olarak br bakasna temk edilmesini konu alan
anlamadr.

Kur'an'da hukuk anlamda hibeden sz eden bir ayet bulunmamakla birlikte geni kapsaml bir terim olan Sadaka kelimesi, teberru ve hibeyi de iine almaktadr.

Hibe akdinin hukuk hkmleri; ksmen Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu konuyla ilgili hadislerine ve geni apta se slam hukukularnn yorum ve grlerine dayanr.

slam Hukukunda hibe akdi, genelde, Bir maln bedel art komakszn temliki olarak

tanmlanr. Hukuk ekollerinin bu tanma yaptklar baz ilaveler ve ifade deiiklikleri

hibeyi; vasiyet, vakf, ibra gibi benzeri hukuk ilemlerden ayrmaya yneliktir. 762[762]

1- Bir nsann, Sadaka Olarak Verdii Kimseden Sadaka Olarak Verdii eyi Satn
Almasnn Mekruh Olmas

1479- Hz. mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

yi cins bir atn Allah yolunda kullanmas iin bir kimseye sadaka olarak vermitim.
762[762]

B.k.z. Heyet, lmihal, T.D.V, 2/393.

Sahibi bu ata iyi bakamad. Bu sebeple o kiinin bu at ucuz bir fiyatla satacan
dndm. Resululiah (s.a.v.)e bu at satn alp alamayacam sordum. O da:

Onu satn alma! Sadakandan dnme! nk sadakasndan donen kimse, kusmuuna

donp onu yiyen kpek gibidir buyurdu. 763[763]
Aklama:

Kastalln (. 311/923) ve bn Sa'd (. 230/844)'n Tabakt adl eserinden naklen ifa-

desine gre; Hz. mer'in sadaka olarak verdii bu atn ad, Verd olup Temm ed-Dr,

bu at Hz. Peygamber (s.a.v.)'e hediye etmiti. Hz. Peygamber (s.a.v.)'de, bu at, Hz.
mer'e vermiti.

bn Hacer (. 852/1447); Hz. mer'in, kendisine o at sadaka olarak verdii gazinin

adnn bilinemedii syler.

Her ne kadar Hz. mer'in, bu at vakfettiini syleyenler varsa da, hadiste geen Sadakana dnme ifadesi, Hz. mer'in, at vakfetmediine delil gsterilmitir.

Bir kimsenin vermi olduu sadakay ayn ahstan satn almasnn hkmne gelince,
cumhur, bunun mekruh olduunu sylemitir. Bu hadisteki yasaklama, tenzihen mekruh
iindir.

Nevev (. 676/1277)'ye gre; bir mal sadaka, zekat, kefaret ve adak gibi ibadet niye-

tiyle veren bir kimsenin ayn mal ayn ahstan satn almas mekruhtur. Hibe yada baka
bir yolla onu kabul edip kendi iradesiyle mlkiyetine geirmesi de byledir.

Ayrca sadaka olarak verilen o mal alan ahs, onu, bir bakasna satsa yada devretse,

sonra sadakay veren kimse onu , nc ahstan satn alsa, bu, mekruh olmayp caizdir.

Buhr, Zekat 59, Vesy 31, Hibe 29, Cihad 136; Ebu Dvd, Zekat 10, 1593; Tirmiz, Zekat 32, 668; Nes,
Zekat 100; bn Mce, Hibt 5; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/25.

763[763]

2- Verilen Sadakadan Ve Batan Dnmenin Haram Olmas

1480- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Yapt sadakay satn alma geri dnen kimse, kusup da sonra kusmuuna geri dnp onu
yiyen kpek gibidir. 764[764]
Aklama: Hadis; mutlak olarak ve herhangi bir ayrm yapmadan, hibe eden kiinin
hibesinden dnemeyeceine delalet etmektedir.

Hanefi fkhlarndan Tahv (. 321/933), hibeden dnmenin, kusmuu yutmaya

benzetilmesinin, bunun haram olmasn gerektirdii, fakat baka bir hadisteki hibeden

dnmeyi kpein kusmuunu geri yutmasna benzeten ifadenin bu hkm ters

evirdiini syler. nk kpek mkellef deildir. Dolaysyka kpein kusmuunu

yutmas caiz olmaz. yleyse buna benzetilen ey hibeden dnmek haram olmaz. Hz.

Peygamber (s.a.v.)'in, hibeden dnmeyi men etmesi, tenzihen mekruh olduuna delalet
eder.

3- Bata ocuklardan Bazsn stn Tutmann Mekruh Olmas

1481- Nu'mn b. Ber (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Nu'mn'n babas Ber, Nu'mn', Resulullah (s.a.v.)'in yanma getirip: bu olum

Numn'a bir kle verdim dedi. Resulullah (s.a.v.):

ocuklarnn hepsine bunun benzerini verdin mi? diye sordu. Ber:

Hayr vermedim diye cevap verdi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Buhr, Hibe 14, 30, Hayl 13; Ebu Dvud, cre 81, 3538; Tirmiz, By 62, 1298; Nes, Hibe 2; bn Mce,
Sadakat 1, 2391; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/217.
764[764]

yleyse Numn'a verdiin kleyi ondan geri al buyurdu. 765[765]

Aklama:

slam alimleri, babann, salnda ocuklarndan bir ksmna mal balayp bir ksmn
mahrum etmenin caiz olup olmad konusunda htilaf etmilerdir.

1- Babann, ocuklarndan bir ksmn ayrp bir ksmna mal balamas bati olup
geerlilii yoktur. mam Ahmed ile baz alimler, bu grtedir.

2- Babann, baz ocuklarna, bu ekilde hibe bulunmas caizdir. Yalnz mekruhtur. Babann mal balamas hususunda ocuklarna eit davranmas mendubtur.

3- mam Ebu Yusuf, mam Muhammed, Ebu Hanfe ile baz alimler de bu grtedirler.
Bu alimler, konumuzla lgili hadisi, mendub olmakla yorumlamlardr.

Ayrca bu hadis, bize, bir konuda hakimi ahit tutmann vacip deil, caiz olduunu, hibeye sadaka denilebileceini ve ocuun yaranna annenin sz hakk olduuna
gstermektedir.

4- Umr (mr Boyunca Kullanmas iin Verilen Mlk)

1482- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr;

Herhangi bir kimseye ve ocuklarna, mr boyu kullanlmas iin bir mlk verilirse o
mlk, verilen kimsenindir. Verene geri dnmez. nk o kimse, yle bir ey vermitir ki,
onda miraslar meydana gelmitir. 766[766]
Buhr, Hibe 12, 13, ehdt 9; Ebu Dvud, cre 83, 3542, 3543, 3544, 3545; Tirmiz, Ahkm 30, 1367; Nes,
Nuhl 1; bn Mce, Hibt 1, 2375; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/270.
766[766] Buhr, Hibe 32; Ebu Dvud, cre 85, 3550, 3551, 3552, 86, 3553, 3554, 3555, 3556, 3557, 87, 3558; Tirmiz,
Ahkm 15, 1350; Nes, Umr 2, 3, 4; bn Mce, Hlbt 4, 2383; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/393.
765[765]

Umr:

Kmusta tarif edildiine gre; bir adamn, maln, bir kimseye, kendisinin veya onun
hayatna balayarak vermesi demektir.

rnein, birisi; mrm olduka veya mrn olduka bu ev senindir, lmden sonra
benimdir derse, bu muamele, umr olmu olur.

Bu ifadelerden anlaldna gre, umr; mal sahibinin mryle kaytlanabilecei gibi,

kendisine mal verilen kiinin mryle de kaytlanabilir.

Umr muamelesi, cahiliye dneminden kalma bir dettir. Araplar, bir araziyi yada evi,
mr boyunca birisine verir, o adam ldkten sonra da geri alrlard.

slam dini, bunu iptal etmi, hibelerdeki umr artn hkmsz sayarak maln hibe edilen kimseye ait olduunu ifade etmitir.

Alimlerin byk ounluu, genel manasyla, mrann caiz olduu grndedirler. Mal,
salnda, kendisine ait olduu gibi, ldkten sonra da miraslarna aittir.

Umr, maln aynn mlk olarak bir bakasna vermektir. Dolaysyla kendisime mal verilen kimse, o malda; satmak, hibe etmek, tasadduk etmek gibi her trl tasarrufta
bulunabilir.

Kaynaklarda genellikle umr anlatlrken genellikle gayri menkul olan ev ve arazi rnek

verilir. Menkul mallarda umr, tasavvur ve hkm olarak sz konusu edilmemitir.

Yalnz afi alimlerinden Rf, umry anlatrken kleyi de rnek vermitir. Bundan,
menkul mallarda da mrann caiz olduu sonucuna varlmaktadr.

Rukb: zel bir mal balama trne verilen isimdir. rnein, mal sahibinin, baka birine: u evi sana rukb yoluyla verdim. Sen benden nce lrsen, mal bana geri
dnecek. Fakat ben daha nce lrsem, mal senin olacak demesi suretiyle yaplr.

Rukb'nn, konulduu fkh mana ile ilgisi u yndedir: Rukb, gzetmek anlamndaki

murakabe masdanndan alnmadr. Bu muamaele de, tarflardan her biri, mala sahip
olabilmek iin, dierinin lmn gzetmektedir.
Rukb'nn hkm, ihtilafldr.

Baz alimler, umr ile rukby ayn hkm ierisinde mtalaa ederek Umr gibi rukb
da caizdir demilerdir. Resulullah (s.a.v.)'in sahabilerinden bazlar ile sonra ki
alimlerden mam Ahmed, mam f, Ebu Yusuf gibi alimler bu grtedir.

Hanefilerden mam Ebu Hanfe ile mam Muhammed ile mam Mlik'e gre , rukb caiz
deildir. Bunlara gre; rukb yoluyla verilen mal, verildii ahsn elinde ariyet hkmndedir. Dolaysyla veren ahs, diledii zaman alabilir. Bunlar bu konuda, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in, umrya izin verip rukby yasak ettiini bildiren hadisine dayanmaktadrlar.
25. VASYET BLM

Vasiyet:

Kelime olarak; Emretmek, bir ii birisine smarlamak, bir mal lmden sonra

balama anlamnda kullanlmaktadr. Terim olarak ise; din ilimlerden fkhta ve hadis
uslnde ayr ayr manalara gelmektedir.

Fkh stlahnda vasiyet, iki ayr manada kullanlmaktadr.

1- Bir mal veya menfaati lmden sonraya balayarak bir ahsa veya hayr kurumuna
karlksz olarak balamak. 767[767]

2- Bir kimsenin lmeden nce, kk ocuklannn ml ilerini yrtmekte veya

terikesinde tasarrufta bulunmakta birisini yetkili klmasdr. 768[768]

Tehanev, Keafu Istlahati'I Funn, 11/1526; . Nasuhi Bilmen, Hukuku slmiyye ve Istlahat Fkhyye
Kamusu, V/115.
768[768] Tehanev, ayn yer.
767[767]

Maln veya bir malnn menfaatna lmne balayarak bir ahsa veya hayr cihetine
hibe eden kiiye vas, kendisine mal veya menfaat braklan vasiyet edilen kiiye veya

hayr cihetine ms leh, vasiyet edilen mala ya da menfaate ms bih, vasiyette bulunma
olaynda sa denir.

Vasiyet, slm'n meru kabul ettii akitlerdendir. Tarih adan bakldnda vasiyetin
slm'dan nce de var olduu grlmektedir.
Vasiyet eitleri:

Vasiyet bir olay veya zamanla kaytl olmazsa, mutlak vasiyet, belirli bir olayla veya

zamanla u iim olursa, u zamana kadar lrsem. gibi kaytl olursa mukayyet

vasiyet; ms bihin miktar, maln te bri, drtte biri gibi bir oranla deil, belirli bir
miktarla belli olursa mrsei vasiyet; miktar belli edilmeden terikenin te biri drtte biri
gibi bir oran vasiyet edilirse bu vasiyete de gayri mrsei vasiyet denilir. Vasiyet edilen

eyin mal veya menfaat olmas bakmndan da vasiyetler, vasiyye bi'l-mal ve vasiyye
bil'l-menfaat ksmlarna ayrlrlar. 769[769]

1483- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Vasiyet etmek istedii bir ey olup da zerinden iki geen bir mslmann hakk ancak
vasiyetinin yannda yazl bulunmasdr. 770[770]

Aklama:

Bilmen, a.g.e., V/115; Vehbe ez-Zhayl, el-Fikhu'1-slm ve Edilletuhu, VIII/9 B.k.z: Hseyin Kayapmar,
Vasiyet maddesi, amil slam Ansiklopedisi.

769[769]

Buhr, Vesy 1; Ebu Dvud, Vesy 1, 2862; Tirmiz, Ceniz 5, 974; Nes, Vesy 1; bn Mce, Vesy 2, 2699;
Ahmed b, Hanbcl, Miisned, 2/34, 57, 80, 113, 128.

770[770]

Vasiyet, lme bal olan bir tasarruftur. Braklan mal yada menfaat, sadaka hkmndedir.

slam Hukukunda, vasiyet, mirasla ilgili hkmler gelmeden nce farz olan bir tasarruftu.

Hanefilere gre; vasiyet etmek vacip deil, mstehabtr.

Miraslar kabul etse de, etmese de vasiyet; maln te birini amamak artyla caizdir.

Dolaysyla vasiyet edilen kimsenin miras olup olmamasna lm vaktinde itibar edilir.
Vasiyet vaktinde itibar olunmaz.

Miraslardan bazsnn payn azaltmak, bazsnn payn ykseltmek iin varislerden bi-

rine vasiyet yapmak caiz deildir. Bu hususta icma meydana gelmitir. Yalnz bir
kimsenin hibir mirass yoksa, malnn tamamn vasiyet etmesinde bir saknca yoktur.

Vasiyet edebilir. nk vasiyete engel olan husus; yce Allah'n tand, miraslara
haktr. Engel ortadan kalknca, maln tamamn vasiyet etmek sahih olur. 771[771]
1- Maln te Birini Vasiyet Etmek

1484- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Veda hacc yl hastalmn artmas zerine, Resulullah (s.a.v.) beni ziyarete gelmiti.
Ona:

Ey Allah'n resul! Grdn gibi, hastalm ok iddetlendi. Ben mal sahibiyim. Bir

kzmdan baka da mirasm yok. Malmn te ikisini sadaka olarak verebilir miyim?
dedim. Resulullah (s.a.v.):

Hayr, veremezsin buyurdu. Sa'd:

771[771]

B.k.z. Yusuf Kerimolu, Emanet ve Ehliyet, l Yaynlar, stanbul 1985, 2/400-403.

Ey Allah'n resul! Malmn yarsn sadaka olarak verebilir miyim? dedim. Resulullah
(s.a.v.):

Hayr veremezsin buyurdu. Sa'd:

te birini verebilir miyim? dedim. Daha sonra Resulullah (s.a.v.):

te biri olur, aslnda te biri de sadaka olarak vermeye ok yada byktr.

Miraslarm zengin brakman, onlar, insanlara el aar bir halde brakmandan daha
harldr. Allah'n rzasn kazanmak iin verecein her nafaka, hatta hanmnn azna
koyduun her lokma bile sevap kazanmana vesile olur buyurdu. Sa'd:

Ey Allah'n resul! Ben arkadalarmn hicretinden geri mi kalacam? dedim.

Resulullah (s.a.v):

Dorusu sen hayatta kalp Allah rzas iin salih ameller ilersen, bununla ancak
yksekliin ve derecen artm olur. Hatta hicretten geri kalmakla baz insanlar
mslmanlar senden yararlanr, dier bir ksm mrikler de senden zarar grr.
Daha sonra da:

Allahm! Sahabilerimn hicretini tamamla, onlar keleri zerinde irke ve kfre geri
dndrme! buyurdu.

Fakat hali zntl olan Sa'd b. Havledir. Mekke'de lmesinden dolay, Resulullah
(s.a.v.), Sa'd b. Havle hakknda mersiye syledi. 772[772]
Aklama:

Sa'd b. Havle, Sa'd b. Ebi Vakkas'n babasdr. Mekke'ye Medine'ye hicret edip Bedir ve
dier baz gazvelere katlmtr. Veda haccnda lmtr.

Sa'd b. Ebi Vakkas, Mekke'deki hastalk gnlerinde babasnn vefat zerine, kendi ha-

Buhr, man 41, Ceniz 37, Vesy 2, 3; Ebu Dvud, Vesy 2, 2864; Tirmiz, Ceniz 6, 975; Nes, Vesy 3; bn
Mce, Vesy 5, 2708; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/172.

772[772]

yatndan da mit keserek vasiyet etmeye kalkmtr. Sa'd b. Ebi Vakkas, veda
haccndan sonra 45 yada 48 sene daha yaamtr.

Sa'd b. Ebi Vakkas, Mekke'den Medine'ye hicret eden muhacirlerdendi. Veda hacc srasnda Mekke'ye gelmiti. Burada hastalanmt. Hastal sebebiyle Mekke'de kalmak
zorunda olduundan, hicretinin bozulup bozulmayaca endiesini tayordu.

Sa'd b. Ebi Vakkas'n tek varis olarak brakacandan bahsettii bu kznn, Aie isminde
bir kz olduu ifade edilirken, baz rivayetlerde de mm Hakem el-Kbr isimli bir kz
olduu ifade edilmektedir.

Resulullah (s.a.v.)'in, Miraslarn zengin brakman daha hayrldr derken, Sa'd b. Ebi
Vakkas'n, bu hastalktan kurtulacan ve daha uzun yllar yaayp mevcut kzndan
baka ocuklar dnyaya geleceini mucize olarak haber vermi olabilir.

Sa'd b. Ebi Vakkas, bu hastalktan iyileip kalkm uzun mddet yaam ve 9 olu ile 12
kz dnyaya gelmitir.

Miraslarn szyle; Sa'd b. Ebi Vakkas'n kz ile yeenlerini kast etmi olmas da
mmkndr.

Hadis, maln te birini, vasiyet etmenin caiz olduunu, fakat bundan daha azn vasiyet
etmenin ise evla olduunu bildirmektedir.

1485- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

nsanlar vasiyet edecekleri eyin snrn te birden drtte bire inmelidirler. nk

Resulullah (s.a.v.):

te bir olur, te bir bile ok olur buyurdu. 773[773]

773[773]

Buhr, Vesy 3; Nesa, Vesy 3; bn Mce, Vesy 5, 2711; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/230.

2- Sadakalardan Hasl Olan Sevabn lye Ulamas

1486- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Peygamber (s.a.v.)'e:

Babam ld, mal da brakt, fakat vasiyet etmedi. Acaba onun namna sadaka versem
gnahlarna kefaret olur mu? diye sordu. Peygamber (s.a.v):
Evet, olur diye cevap verdi. 774[774]

1487- Hz. Ae (r.anha) dan rivayet edilmitir: Bir adam, Peygamber (s.a.v.)'e:

Annem anszn ld. Konumu olsayd, sanrm ki sadaka verirdi. Onun namna sadaka
versem bana ecir var mdr? diye sordu. Peygamber (s.a.v.): vet, var diye cevap verdi.
775[775]

Aklama: Konuyla ilgili olarak 1016 noluh hadisin aklamasna bakabilirsiniz.

3- ldkten Sonra nsana Eriecek Sevap

1488- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

nsan ldnde ey hari btn amelleri kesilir. Bunlar;

1- Sadaka-i cariye devaml suretteki sadaka.
2- Faydalanlan ilim.
3- Kendisine dua eden salih/iyi bir ocuk. 776[776]
Nes, Vesy 8; bn Mce, Vesy 8, 2716; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/37l..
Buhar, Cenaiz 95; Ebu Davud, Vesaya 15, 2881; Nes, Vesaya 7; bn Mace, Vesaya 8, 2717; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 6/51.
776[776] Ebu Dvud, Vesy 14, 2880; Tirmiz, Ahkam 36, 1376; Nes, Vesaya 8; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/372.
774[774]
775[775]

Aklama:

Bu hadiste, insann dnyada ilemekte olduu amellerinin sevab, lmyle birlikte sona
erdii ve artk bu amellerin sevab, o kimsenin amel defterine bir daha yazlmad, fakat
u amelin sevabnn insann lmnden sonra da yazlmaya devam ettii ifade edilmektedir.

1- Sadaka-i Cariye:

Bir kimsenin lmnden sonra da devam eden ve Allah rzas iin insanlarn istifadesine

sunulmu olan hayr messeseleri, mektepler, camiler, emeler ve vakflardr. Sz

geen bu hayrlarn sevaplar kesilmedii iin onlara Srekli hayr anlamna gelen
Sadakay- cariye ismi verilir.

2- Kendisinden (Srekli Olarak) Faydalanlan lim:

Kiinin salnda renip neretmi olduu ilimdir. Kitap yazp yaymlama eklinde
olabilecei gibi, renilen bilgileri bakalanna retme yoluyla da olabilir.
3- Dua Eden Salih Evlt:

bn Hacer el-Mekki'ye gre, burada Salih evlat szyle kasdedilen, mmin evlattr.
Mnavi ise konuyla ilgili olarak yle der:

Aslnda len bir kimsenin arkasndan dua eden her mslmann duas lye ulat

halde, burada sadece salih evladn duasndan bahsedilmesinin hikmeti; ocuklar, anne
ve babalarnn ardndan dua etmeye teviktir.
4- Vakf

1489- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mer, Hayber'de bir arazi elde etmiti. Gnn birinde bu arazi hakknda grn
almak iin Peygamber (s.a.v.)'e gelip ona:

Ey Allah'n resul! Ben, Hayber'de yle bir mlk elde ettim ki, u ana kadar byle gzel

bir mlk benim elime asla gememiti. Bu mlk hususunda bana ne buyurursunuz?

dedi. Peygamber (s.a.v.):

Dilersen asln vakf yap onu sadaka vermi olursun buyurdu.

Bunun zerine mer orann; Asl satlmaz, satn alnmaz, miras olmaz, ba yaplmaz
diye vakf yapt.

mer, buray; fakirlere, akrabalara, klelere, Allah yolunda bulunanlara, yolda

kalmlara, darda kalmlara sadaka olarak harcand. Bu maln iini stelenen kimsenin,

-mal sahibi olmaya kalkmamak suretiyle- yemesi veya arkadana yedirmesinde bir
saknca yoktu. 777[777]
Aklama:

Vakf kelimesi, szlkte; hapsetmek anlamndadr. Bundan dolay maherde insanlarn

hesap vermeleri iin hapsedildikleri yere Mevkif denilmitir. oulu, Evkaftr. Terim

777[777] Buhar. urt 19, Vesy 22, 28; Ebu Dvud, Vesy 13, 2878; Tirmiz, Ahkm 36, 1375; Nesa, hbs 2, 3; bn
Mce, Sadkat 4, 2396, 2397; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 2/114.

olara ise; bir mlkn menfaatini insanlara tahsis edip asln Allah'n mlk hkmnde
olmak zere, mlk edinme yada edindirmeden alkoymaktr.

Vakfedilen maln; alverie, hibeye ve mirasa konu olamayaca hususunda itifak vardr.
nk vakfta asl olan, belli bir sreyle snrlandmlmann olmamasdr.

Mlknn bir ksmn yada tamamn vakfetmek isteyen kii; vakfedecei eyin mahiyetini, ne iin vakfettiini ve nasl kullanlmas gerektiini kesinlikle beyan etmelidir.

Esasen vakf olay; yce Allah'a iman ve hesap gnne hazrlanma uuruyla yakndan
alakaldr. nk Kur'an'da;

Siz sevdiiniz eylerden Allah yolunda harcaymeaya kadar asla iyilie ermi olamazsnz.
Her ne nfak ederseniz, phesiz Allah onu bilir

778[778]

buyurulmaktadr. Bu ayetinden

inmesinden sonra sahaber, sevdii mallan infak etme hususunda yara girmilerdir.
Yine Resulullah (s.a.v.)'in, Medine'de bulunan ve kendi zel mlk olan Fedek

Arazsini, fakir mminlerin ihtiyalarnn karlanmas iin vakfettii bilinmektedir.

779[779]

5- Vasiyet Edecek Bir ey Bulamayan Kimsenin, Vasiyeti Terk Etmesi

1490- Talha b. Musarrf tan rivayet edilmitir: Abdullah b. Ebi Evf'ya:

Resulullah (s.a.v.) bir ey vasiyet etti mi? diye sordum. O da:
Hayr, bir ey vasiyet etmedi diye cevap verdi. Ona:

O halde mslmanlara vasiyet etmek niin farz oldu yada neden vasiyet etmekle
emrolundular? diye sordu. O da:

Resulullah (s.a.v.), Yce Allah'n Kitab'n sarlmay vasiyet etti diye cevap verdi. 780[780]
Al-i mrn: 3/92.
B.kz. Yusuf Kerimolu, Emanet ve Ehliyet, 2/459461 l Yaynlar, stanbul 1985.
780[780] Buhar, Vesy 1, Mezt 83, Fezilu'l-Kur'an 18; Tirmiz, Vesy 4, 2119; Nes, Vesy 2; bn Mce, Vesy 1,
2696; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/354, 355, 381.
778[778]
779[779]

Aklama:
Abdullah b. Ebi Evf burada Resulullah (s.a.v.)'in, bir sonraki hadiste de belirtilecei

zere, para ve hayvan namna bir vasiyet etmediini kastetmektedir. Yoksa 1582 nolu
hadiste de gelecei zere, mrikleri Arap yarmadasndan karlmasn, gelen heyetlere

ikramda bulunulmasn ve Mslim, Cihd 21 (1767); Ebu Dvud, Hara 27-28 (3029)'de
de getii zere Arap yarmadasnda iki dinn bir arada kalmayaca ve Yahudilerin Arap
yarmadasndan karlmasn vasiyet etmitir.
1491- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) dinar, dirhem, koyun ve deve namna hibir ey brakmad ve hibir eyi
de vasiyet etmedi. 781[781]

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in vefat srasndandaki vasiyeti malum olup Hz. ie bu vasiyetleri o srada duymam olabilir.

1492- Esved'den rivayet edilmitir:

Gnn birinde Aie'nin yannda, Ali'nin, Peygamber (s.a.v.)'in vasisi olduunu

sylediler. Bunun zerine Aie:

Peygamber (s.a.v.) ona ne zaman vasiyet etmi ki? nk Peygamber (s.a.v.) benim
gsme veya kucama dayanmt. Bir tas istedi, derken kucama dverdi. Onun
ldn bile anlayamadm. Bu haldeyken ona nasl vasiyette bulunmu olabilir? dedi.
781[781]

Ebu Dvud, Vesaya 1, 2863; Nes, Vesaya 2; bn Mce, Vesaya 1, 2695; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/44.

782[782]

Aklama:

Bu hadiste, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in vefat ederken geride hi bir deve ve koyun b-

rakmad ifade edilirken, baz kaynaklarda geride yirmi samal deve, yedi samal

koyun, dokuz da samal kei brakt aklanmakta ise de, bu rivayetler ile konumuzu
tekil eden hadis arasnda bir eliki bulunduu iddia edilmez. nk bu hayvanlar,
Resulullah (s.a.v.)'in zel mal olmayp zekat mal idiler. Bu sebeple bunlar, Ashab sufffa
gibi fakir sahabilere aitti ve onlar bu sahabiler otlatp stn ierlerdi.

Resulullah (s.a.v.)'in, Hayber ve Fedek'teki arazilerine gelince, onlan daha hayatta iken
mslmanlar iin sadaka olarak balamt.

1493- Sad b. Cbeyr'den rivayet edilmitir: Abdullah bn Abbs:

Ah o Perembe gn var ya, Perembe gn deyip sonra da alad. yle ki gzyalar

yerdeki akl talarn slatt. Bunun zerine ben ona:

Ey Abdullah bn Abbs! Nedir o bu Perembe gn? diye sordum. O da:

Resulullah (s.a.v.)'in hastal Perembe gn iddetlenmiti. Derken:

Benden sonra sapmamanz iin bana bir yaz malzemesi getirin de size bir yaz
yazdraym buyurdu.

Bunun zerine orada bulunanlar yaz malzemesi getirip getirmeme hususunda

birbirleriyle tarttlar. Derken Resulullah:

Bir Peygamberin yannda tartma uygun dmez buyurdu. Tartanlarn bazs:

Resulullah (s.a.v.)'e ne oluyor? Rahatszlndan dolay kendinden geip sayklyor mu?

782[782]

Buhar, Vesy 1; Mez 83; Nes, Vesaya 2; bn Mce, Cenaiz 64, 1626; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/32.

Kendisine sorun? dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Beni rahat brakn. Benim iinde bulunduum durum daha hayrldr. Size sev vasiyet
ediyorum:
1- Mrikleri Arap yarmadasndan karn!
2- Gelen heyetlere benim yaptm gibi ikramda bulunun!
Hadisin ravisi Sad b. Cbeyr:

Abdullah bn Abbs ncsnde sustu yada syledi de ben unuttum dedi. 783[783]
Aklama:

mam Malik ile mam afi, bu hadisi delil getirerek kafirlerin Arap yarmadasndan -

karlmasnn vacip olduunu sylemilerdir. Onlara gre akafirlerin Hicaz'a yerleip

yaamalarna zin verilmez. Hicaz ile kastedilen; Mekke, Medine ve Yemame'dir.

mam Azam'a gre, zimmi olan gayri mslimlerin Mescid-i Harm'a girmelerinde bir

saknca yoktur. nk Peygamber (s.a.v.), Sakif heyetini kendi mescidinde misafir

etmiti; halbuki bunlar kfir idiler. Tevbe: 9/29. ayeti;

Mriklerin, mslmanlar kendi hkmleri altna alarak istil suretiyle Mescid-

Harm'a giremeyecekleri eklinde yorumlanmtr. nk daha nce Mescid-i Harama
onlar bakarlard. Mekke'nin fethinden sonra byle bir ey kalmad yada yet,

mriklerin cahiliyyet devrinde olduu gibi Kabe'yi ml plak tavaf etmelerine msaade
edilmemesi gerektii eklinde yorumlanr.

1494- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

lerinde mer bnu'l-Hattb'n da olduu baz kimseler, Resulullah (s.a.v.)'in lm hali

783[783]

Buhr, Cihad 175, Cizye 6, Mez 83; Ebu Dvud, Hara 27-28, 3029; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/222.

geldiinde onun evinde bulunuyorlard. Resulullah (s.a.v.):

Gelin size bir ey yaz yazdr aymda ondan sonra sapmaya siiniz! buyurdu. Bunun

zerine mer:

Gerekten Resulullah (s.a.v.)'in hastal artt. Yanmzda Kur'an var. Bize Allah'n
Kitab' yeter dedi.

Derken evde bulunan kimseler gr ayrlna dp birbirleriyle tarttlar. Bunlardan

bazs:

Getirin, Resulullah (s.a.v.) size kendisinden sonra sapmayacanz bir yaz yazdrsn!
diyordu. Bazs da, mer'in dediini sylyordu.

Netice de, Resulullah (s.a.v.)'in yannda grlt ve anlamazl artrnca, Resulullah

(s.a.v.), onlara:

Yanmdan) kalkn buyurdu. 784[784]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in lm deinde iken ne yazdrmak istedii alimler arasnda ihtilafldr. Bazlar, belirli bir ahsa hilafeti vasiyet etmek ve bu suretle meydana gelecek fitne

ve fesatlarn nn almak istediini sylemi; bir takmlan nemli hkmleri ksaca

yazdrp aklamak istediini, nk nass vrid olmu bir delil hususunda ancak

bylelikle birleip tartma ortadan kalkacan ifde etmilerdir. Demek oluyor ki,
Peygamber (s.a.v.) nce bu dndklerini yazdrmak istemi yada bu cihet kendisine

vahyolunmu, sonra yazdrmamann daha uygun olduu kanaatine varm veya yine
vahiy gelerek ilk emir yrrlkten kaldrlmtr.

Hz. mer'in bu mesele hakkndaki sz kelm alimler tarafndan ittifakla onun faziletine
ve derin anlayna delil saylmtr. nk mer (r.a), Peygamber (s.a.v.)'in

mslmanlar iin katlanlmas g, terk edildii takdirde cezay gerektiren baz eyler
784[784]

Bhr, lm 39, Mez 83, Merd 17, Nisam 26; Ahtned b. Hanbel, Msned, 1/336.

yazdracandan,

nass

sabit

kalmayacandan endie ederek:

olan

bu

deliller

karsnda

itihada

da

gerek

Bize, Allah'n Kitab' yeter demiti. nk Yce Allah,

Biz bu kitapta hi bir eyi eksik brakmadk 785[785] ayeti ile

Bugn dininizi kemale erdirdim

786[786]

buyurmutu. Hz. mer, bunlardan, lah dinin

tamam olduunu, bu mmetin sapklktan uzak olduunu anlamt. 787[787]

26. NEZR (ADAK) BLM

Adak kelimesi, Arapa'da, nezir nezr olarak ifade edilmektedir. Terim olarak ise; bir

kimsenin dinen ykml olmad ibadet cininden bir eyi kendisi iin vacip klmasdr.
Dier bir ifadeyle; kiinin farz yada vacip cinsinden bir ibadeti yapacana dair Allah
adna sz vererek o ibadeti kendisine bor klmasdr.

Yaplan bir adan geerli olabilmesi iin, hem adakta bulunan kimseyle ve hem de
adan konusu ile ilgili baz artlar vardr:

1- Adan geerli olabilmesi iin adakta bulunan kimsenin; mslman, akll ve ergenlik
ana girmi bir kimse olmas gerekir.

2- Adan geerlilii iin adak konusunda aranan artlar ise u ekilde sralanabilir:

a- Adana eyin cinsinden bir farz veya vacip ibadetin bulunmas gerekir. Namaz klma,
sadaka verme kurban kesme, oru tutma gibi. Buna gre hasta ziyareti yada mevlit
okutma yada trbelerde buna benzer yaplan adetler adak konusu olamaz.

b- Adanan ey, bizzat hedeflenen ibadet cinsinden olmal, baka bir ibadete vesile olduu iin farz yada vacip saylan bir ibadet olmamaldr. Abdest alma, ezan ve kamet
okumay, mescide girmeyi konu alan adak geerli olmaz.

En'am: 6/38.
Maide: 5/3.
787[787] B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 8/195-196.
785[785]
786[786]

c- Adanan husus, adayan ahsn o anda veya daha sonra yapmas gereken farz veya vacip

bir ibadet olmamaldr. Klmakla mkellef olduu namaz, tutmakla mkellef olduu
namaz, tutmakla mkellef olduu Ramazan orucu; adak konusu olamaz.

d- Adanan eyin meydana gelmesi ve yaplmas maddeten ve dinen mmkn ve meru

olmas, mal ise adayan ahsn mlkiyetinde bulunmas gerekir. Bir kimsenin sahip
olmad mal adamas geersiz, sahip olduundan fazlasn adamas halinde ise sadece
sahip olduu kadar hakknda geerlidir.

e- Adanan fiil; Allah isyan, bidat gnah ve masiyeti iermemektedir. Bu takdirde adak
geersizdir.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, ba ak olarak hacca gitmeyi adayan kadna ban rtmesini
emretmesi, gnah olan bir eyi yapmak iin bulunulan adan geersiz olduuna delalet
etmektedir.

Hattb'ye gre; yaln ayak hacca gitme konusundaki adak geerlidir. Byle bir adakta
bulunan, gc yetti kadar yrr. Yryemez hale gelince, bir eye biner ve Mekke'de bir
kurban keser.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, gn oru tutsun sz; orucun, hedy kurban edilmek zere

Mekke'ye gtrlen hayvandan bedel olmasndan dolaydr. Kadn, oru ile hedy
arasnda muhayyer braklmtr. Bu, av ldren ihramlnm; bu avn varsa benzeri yada

kymetini fakirlere vermek yada her md budaya karlnda bir gn oru tutmak
arasnda muhayyer olmasna benzer.

1- Adan Yerine Getirilmesinin Emredlmes

1495- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Sa'd b. Ubde el-Ensr, Resulullah (s.a.v.)'den; annesinin borcu olan bir adak hakknda
fetva istedi. nk annesi, bunu deyemeden lmt. Resulullah (s.a.v.):

Onun adna o borcu sen de! buyurdu. 788[788]

Aklama:

Sa'd'iri annesinin ad, Amra idi. Sa'd b. Ubde'nin annesinin adann ne olduu konusunda kesin bir gr mevcut deildir. Bu meseleye k tutan haberler, birbirleriyle
eliki arz etmektedir. Bu rivayetlerde kadnn adann; oru, kle azad etmek ve
sadaka olduuna dair kaytlar yer almaktadr.

len kiinin adak borcunun eidi ve cinsine gre alimler arasnda farkl grler vardr.

Hanefilere gre; len kimsenin adak borcu, mal ise, o zaman bu borcunun denmesini,

lmeden vasiyet etmise, o takdirde miraslar bunu demek zorundadrlar. Aksi

takdirde byle bir mecburiyetleri yoktur. Vasiyette belirtilen bor, geride brakt maln

te birini gemesi halinde de miraslar, bu borcun fazlasn demek zorunda

deildirler.

Adak beden ibadetlerle ilgili ise, genelde prensip olarak bu adak bakas tarafndan eda

edilmez. nk beden ibadetlerde niyabet caiz deildir, mam Ebu Hanfe, mam Mlik

ve mam afi'nin bir gr, bu dorultudadr. mam Ahmed ile mam afii'nin dier bir
grne gre ise; oruta niyabet caizdir. Yani bir kimse oru tutmay adaa ve orucu
tutmadan lse, onun yerine bir bakas oru tutabilir. Hanefiler, Mlikiler ile afi'nin bir
grne gre ise oruta niyabet olmaz. Ancak orucun yerine fakir doyurulur.
Hacda ise niyabet kesinlikle caizdir. Bir kimse, bakasnn yerine hac edebilir.
2- Adak Adamay Yasaklama Ve Adan Bir eyi Geri evirmemesi

1496- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Buhr, Vesy 19, Eymn 30, Hayl 3; Ebu Dvud, Eymn 24, 3317) Tirmiz, Eymn 19, 1546; Nes, Eymn 35,
Vesy 8; bn Mce, Kcffrt 19, 2132; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/6.

788[788]

Resulullah (s.a.v.) bir gn bize adak adamay yasaklamaya balayp:

Adak, hibir eyi geri evirmez. Onunla sadece cimrinin elinden mal karlr buyurdu.
789[789]

1497- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Adak adamayn! nk adak adamak, kaderden hibir eye yarar salamaz. Onunla
sadece cimrinin elinden mal karlr. 790[790]

Aklama:

Hadiste; arzulad bir sonuca ulamak iin adakta bulunmann sonucu o arzulad eyin deimeyecei, nk olan her eyin Allah'n takdirinin eseri olduu ifade

edilmektedir. Ama adak sayesinde normal hallerde bir ey vermeyen cimrilerden mal
km olur. nk cimri, bir eyin olmas halinde sadaka vermeyi yada kurban kesmeyi
adar ve istedii olursa, adadn vermek zorunda kalacak ve kendisinden mal kacaktr.

Adan, maln kmasna sebep olmasnda sadece cimrilerin anlmas, cimri olmayanla-

nn adak sebebiyle mal vermeyecekleri manasna gelmez. Yalnz cmertler bir ey

adamadan da sadaka verip hayr ve hasenatta bulunduklar iin, hadiste, cimriler

anlmtr.

Bu sebeple mam f ile mam Ahmed bata olmak zere, slam Hukukularnn nemli
bir ksm, adak adamann mekruh olduu grndedir.

Hanefifer ise Allah'a ibadet ve taat ynnden adakta bulunmay mubah grmlerdir.

Sonuta, bir ibadetin ilenmesine vesile olduu iin bunu mstehab grenler de olmu-

Buhri, Kader 6, Eyman 26; Eb Dvud, Eyman 18, 3287; Nes,, Eyman 24, 25; bn Mce, Keffarat 15, 2122;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/61, 86.
790[790] Buhr, Eymn 26, Kader 6; Ebu Dvud, Eymn 18, 3288; Tirmiz, Eyman 11, 1538; Nes, Eymn 25, 26; bn
Mce, Keffrt 15, 2132; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/214.
789[789]

tur. 791[791]

Konuyla ilgili hadisler ve slam alimlerinin grleri ncelendiinde, kiinin hibir

dnyev menfaat ummadan srf Allah'n rzasn kazanmak, ona kretmek iin adak
adamasnda bir saknca bulunmad grlr. Kiinin, Allah'n takdirinin deimesine
vesile olmas dileiyle ve ihlastan uzak, belli artlara bal olarak adakta bulunmas ise

doru karlanmamtr.

Adaklar, Allah'n takdirini deitirmez. mslman kii, bunu bilerek, ileride olacak bir

eyin en hayrl ekilde meydana gelmesi dileiyle yce Allah'a yalvarmas, bunu
gerekletirmeye vesile olmas iin sadaka ve ibadet mahiyetinde bir adakta bulunmas
itikad bakmdan sakncal grlmemitir.

slam Hukukularnn, artsz ada daha ho karlamas, onda ibadet niyetinin daha
belirgin olmas sebebiyledir. Dnyev bir menfaati konu edinen artl adak ise, ibadet

niyetinden ziyade nerdeyse Allah ile bir pazarlk mahiyetini tayabilecei iin, sonuta

bir ibadetin yerine gelmesi sz konusu edilse bile htiyatla karlanm, hatta doru
bulunmamtr. Bununla birlikte Allah'a isyan ve masiyeti iermedii srece, hangi

grupta yer alrsa alsn, adakta bulunulduundan yerine getirilmesi dinen vacip
grlmtr. 792[792]

3- Allah'a Masiyet iin Yaplan Adak ile Kulun Elinde Olmayan Bir eye Yaplan
Adan Yerine Getirilmesi Gerekmedii Meselesi

1498- mrn b. Husayn (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Sakf kabilesi, Ukayl oullarnn anlamal mttefiki idi. Derken Sakf, Resulullah

(s.a.v.)'in sahabierinden iki kiiyi esr etti. Resulullah (s.a.v.)'in sahabileri de, Ukayl

oullarndan bir kiiyi esr ettiler ve bu kimsenin beraberinde bulunan Adbl ismindeki
deerli deveyi de aldlar. Adam bal olduu halde Resulullah (s.a.v.) onun yanndan
geiyordu. Adam:

791[791]
792[792]

B.k.z: N. Yeniel, H. Kayapnar, Snen-i Ebu Dvud Terceme ve erhi, amil Yaynevi stanbui 1991, 12/258.
B.k.z: Heyet, lmihal, T.D.V, stanbul 1999, 2/22-23.

Ey Muhammedi diye seslendi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) onun yanna gelip:
Ne istiyorsun? diye sordu. Adam:

Beni niin esir aldn? Btn yolcular geen Adb'y ne karlnda aldn?1 dedi.
Resulullah (s.a.v.):

Seni, anlamal mttefiklerin olan Sakf'in crmne karlk esir aldm diye cevap verdi.
Sonra onun yanndan ayrlp gitti. Adam tekrar ona seslenerek:

Ey Muhammedi Ey Muhammedi dedi. Resulullah (s.a.v.) merhametli ve nezaketli idi.

Bu sebeple ona dnp:

Ne istiyorsun? diye sordu. Adam:

Ben mslmanm dedi. Resulullah (s.a.v.):

Eer bu sz hrriyetin endeyken sylemi olsaydn tamamyla kurtulurdun! diye cevap

verdi. Sonra ekilip gitti. Adam tekrar Resulullah (s.a.v.)'e seslenerek:

Ey Muhammedi Ey Muhammedi dedi. Peygamber (s.a.v.) yine o adamn yanma gelip:

Ne istiyorsun? diye sordu. Adam:

Ben am, beni doyur. Susuzum, beni su ver! dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Senin hacetin bu mu? buyurdu. Sonra bu adam, Sakif kabilesinin elinde esir olarak
tutuklu bulunan o iki mslman kiiye karlk fidye olarak salverildi.
mrn b. Husayn der ki:

Ensr'dan da bir kadn, esr edildi. Bylece Adb da, dmanlar tarafndan alnp

gtrld. Bu kadn, bal vaziyetteydi. Onu gtren insanlar da, develerini evlerinin

nnde dinlendiriyorlard. Derken bir akam bu kadn badan kurtularak develerin

yanna geldi. Kadn, bir deveye yaklatnda hayvan brp barmaya balad.

Nihayet Adb'ntn yanna vard. Fakat o brmedi ve hem de pikin bir deve idi. Kadn,
hemen Adb'nn arka tarafna oturdu. Sonra hayvan srerek yola koyuldu.

Kadn esir alan kimseler, kadnn katn hissedip onu aradlar, fakat kadn onlar

yakalama hususunda ciz kalmt. Bir de eer Allah kendisini kurtarrsa bu deveyi
boazlamay Allah iin adad.

Kadn bu vaziyette Medine'ye gelince, insanlar, kadn grerek:

te bu, Resulullah (s.a.v.)'in devesi Adba'drl' dediler. Kadn ise eer Allah, kendisini bu

deve den dolay kurtarrsa onu mutlaka boazlamay adadn syledi. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.)'e gelerek meseleyi kendisine anlattklarnda, Peygamber (s.a.v.):

Subhanallah! Bu kadn, Adba'y ne kt cezalandrm! Eer Allah kendisine bu deve

zerinde kurtulu ihsan ederse, o kimse, bu deveyi mutlaka boazlayacan Allah iin
adamt.
Gnaha girmek iin yaplan adak ile kulun elinde olmayan bir eye yaplan adan ifs
yoktur buyurdu. 793[793]
Aklama:

Bir gnah ilemeyi adamak, muteber ve olumu bir adak saylmaz. Yine kii sahip ol-

mad bir malt nezretse bu da olumu ve sahih bir adak saylmaz.

4- Kabe'ye Yryerek Gitmeyi Adayan Kimsenin Durumu

1499- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) iki olunun arasnda gtrlen yal bir adam grp:
Bu adama ne olmu? diye sordu. Onlar da:

Yrmeyi adam diye cevap verdiler. Bunun zerine Peygamber (s.a.v):

793[793] Ebu Dvud, Eymn 23, 3316; Tirmiz, Siyer 18, 1568; bn Mce, Keffarat 16, 2124; Ahmed b. Hanbel, Msned,
4/426, 430, 432, 433.

Dorusu Allah, bu adamn kendi nefsine azab ettirmek suretiyle yapt ibadetten
mstanidir buyurup o adama hayvana binmesini emretmi. 794[794]
Aklama:

Bu hadis, yaya olarak hacca gitmeyi adayp da yrmekten aciz olan kiinin bir binee
binebileceini gstermektedir. Gerei burada bu durumda olan kiiye herhangi bir

kefaret szkonusu edilmemitir. Fakat Ebu Dvud, Eyman 19 (3295, 3296)'da bu

durumda olanlarn ya bir kurban kesecei anlalmaktadr.
1500- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), iki olunun arasnda onlara dayanarak giden yal bir adam grp
oullarna:

Buna ne olmu? buyurdu. Oullar:

Ey Allah'n resul! Ada var diye cevap verdiler. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Ey ihtiyar! Hayvana bin! nk Allah, senden ve adandan mstanidir buyurdu. 795[795]

1501- Ukbe b. mir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Kz kardeim yaln ayak olarak Beytullah'a Kabe'ye yrmeyi adad. Bana da, bu
meseleyi, onun namna Resulullah (s.a.v.)'e danmam emretti. Ben de bu meseleyi, ona
dantm. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Hem yrsn ve hem de yorulduunda hayvana binsin! buyurdu. 796[796]

Buhr, Cezu's-Sayd 27, Eyman 31; Ebu Dvud, Eymn 19,.3301; Tirmiz, Eyman 9,.1537; Nes, Eyman 42;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/106, 114, 183, 235.
795[795] bn Mce, Keffarat 20,.2135; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/373.
796[796] Buhr, Cezus-Sayd 27; Ebu Dvud, Eymn 19, 3293, 3294, 3299; Tirmiz, Eymn 17, 1544; Nes, Eymn 32;
bn Mce, Kefrt 20, 2134; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/152.
794[794]

5- Adan Kefareti

1502- Ukbe b. mir (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Adan kefareti, yemin kefaretidir. 797[797]

Aklama:

Hadis, adan ne olduunun belirtilmemesi ne bir yemin kefaretin gerektiini belirtmektedir. rnein, bir kimse:

Ben bir adak adadm yada Bir adak benim zerimde olsun gibi. Grld zere bu
adan; oru mu, yoksa baka bir ey mi olduu belirtilmektedir. te byle bir adan
kefareti, bir yemin kefaretidir. Dolaysyla bu hadis, kefaretin belirsiz adaa ait
olduunun delilidir.

27. EYMN (YEMNLER) BLM

Yemn kelimesi, szlkte; sa el, kuvvet anlamnda kullanlmaktadr. Terim olarak ise;
yce Allah'n adn zikrederek haberin takviyesidir.

Yemin eden kii, bir eyi yapmaya yada yapmamaya yce Allah' ahit tutarak karar verir.

Yemin, yapl ekline gre iki ksma ayrlmaktadr:

Ebu Dvud, Eymn 25, 3323; Tirmiz, Eynan 4, 1528; Nes, Eyman 41; bn Mce, Keffarat 17, 2127; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 4/146, 147, 148, 156.

797[797]

1- Yce Allah'n isim veya sfatyla yaplan yemin.

2- Yce Allah'tan bakasyla yaplan yemin. Bu yemin tr, caiz deildir. Yemin, 3 ksma
ayrlmaktadr:

1- Yemin-i Lav:

Yanllkla veya doru olduu zannyla yalan yere yaplan yemindir..

2- Yemin-i Mn'akid:

Mmkn veya gelecek ile ilgili bir ey hakknda yaplan yemindir.

3- Yemin-i Gamus:

Yalan yere kasten yaplan yemindir

Yemin-i Gamus:

Kiinin yalan kastederek yalan yere Allah adna yemin etmeye denir.

zerine yemin edilen eyin, iinde bulunulan zamandan nce ilenmi bir fiil olmas art

deildir. Ama bazen yle de olabilir. rnein, bir kimsenin, bir baka kimseyi dvd
halde Vallahi, onu dvmedim diyerek ettii yemin, Gamus yeminidir.

Gamus yemini, Allah adna yemin etmekten baka durumlarda dnlemez. nk bu

yeminin, kefareti yoktur. Yemin eden kii, gnahkar olduu iin tevbe etmesi gerekir.

Zira burada hem Allah'n ad hie saylmakla ve hem de bir kimsenin mal haksz yere
gasbedilmeye allmaktadr. Bu nedenle de yemin sahibi, Allah'n gazabjyla kar

karya kalmaktadr. Bundan kurtulmak iin ilk nce tevbe etmeli, sonra da kimin maln

gasbettiyse o mal geri sahibine vermelidir.

1- Yce Allah'tan Bakas Adna Yemin Edilmesinin Yasak Olmas

1503- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Babam mer bnu'l-Hattb' yle derken iittim: Resulullah (s.a.v.):

Dorusu Yce Allah, sizi, atalarnz/babalarnz adna yemin etmeyi yasaklyor

buyurdu.
mer:

Vallahi, Resulullah (s.a.v.)'in bunu yasak ettiini iittiimden beri kendim iin ve
bakas namna bu yemini hi etmedim dedi. 798[798]

2- Lt Ve Uzza Putlarna Yemin Eden Kimsenin Derhal Allah'tan Baka lah Yoktur
Demesi

1504- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim yemin edip, yemininde: Lfa yemin olsun ki diyen kimse, hemen L ilahe illallah
desin. Arkadana:
Buhar, Eymn 4; Ebu Dvud, Eyman 4, 3250; Tirmiz, Eyman 9, 1534; Nes, Eyman 5; bn Mce, Keffrt 2,
2094; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/7, 11, 48.

798[798]

Gel seninle kumar oynayalm diyen kii, sadaka versin. 799[799]

1505- Abdurrahman b. Semure (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Putlar/Tautlar ve babalarnza/atalarnz adna yemin etmeyin. 800[800]

Lt:

Taifde Sakf kabilesine ait bir putun ismidir. Bazlar da, bunun, Kurey'e ait oup
Nahle'de bulunduunu sylemilerdir. Mekke'de olduunu syleyenler de vardr. Bu put,
cahiliye devrinde Araplarn taptklar byk puttan birisinin addr.
Uzz:

Mchid'e gre; Gatafn kabilesinin tapt bir aatr. Dahhk'a gre ise; Gatafn
kabilesinin tapt bir puttur.
Aklama:

Bu hadiste, Lt ve Uzz gibi putlar anarak yemin eden kiinin yemininin sonunda L
ilahe illallah demesi emredilmektedir. Aliyyu'1-Kr (. 1014/1605), bu meseleye, iki
adan baklabilecein syler:

799[799] Buhr, Eymn 5, Tefsiru Sure-i Necm 2, Edeb 74, stizan 52; Ebu Dvud, Eymn 3, 3247; Tirmiz, Eyman 18,
1545; Nes, Eymn 11; bn Mce, Keffrt 2, 2096; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/309.
800[800] Nes, Eyman 10; bn Mce, Keffarat 2, 2095; Ahmed b. Hanbel. Msned, 5/62.

1- Kiinin sehven cahiliye devrinden kalma bir adet olarak Lt zerine yemin etmesi.

Bu durumda L ilahe illallah demesinden maksat; tevbe etmesi, tevhid kelimesini,

gnahna kefaret klmasdr. nk iyilikler, ktlkleri siler. Bu, gafletten dolay

tevbedir.

2- Bu yeminiyle Lf ta'zim etmesi. Byle olursa, anlan yeminden sonra tevhid kelimesi

sylenmesinden maksat; man tazelemektir. nk bu yemin, kiiyi dinden karr. Bu

durumda tevbe, masiyetten tevbedir.

Aliyyu'1-Kr, szne devamla der ki:

Bu hadiste; slam'dan baka bir eyle yemin edene kefaret gerekmeyip gnahkar
olduuna ve tevbe etmesi gerektiine delil vardr. nk Hz. Peygamber (s.a.v.), bu

yeminin cezasn, kiinin dininde klmtr. Malnda deil, sadece keli-me-i tevhidi
emretmitir. nk yemin, ma'kud ile olur. Lt ve Uzz'ya yemin edince, bu konuda
kafirlere benzemi olur. Onun iin Resulullah (s.a.v.), bunu, kelime-i tevhitle gidermeyi

emretmitir. 801[801]

mam afi (. 204/819), mam Mlik (. 179/795), Nevev (. 676/1277) ve alimlerin

cumhuru ise; yle yaparsam ben Yahudi ve Hristiyan olaym, slam'dan veya

Peygamber'den beri olaym ve benzeri szlerle yemin eden kiiyi de putlar adna yemin
etmeye benzetmi ve bunlarla yemin olmayacan, dolaysyla da bu szlerin kefareti
gerektirmeyeceini sylemilerdir.

Hanefilere gre ise; bir eyi yapp veya yapmamak iin, Yahudi olacana veya Hristiyan olacana dair yemin eden kiiye szn yerine getirmedii takdirde kefaret
gerekir.

3- Kim Bir eye Yemin Eder De O eyin Yeminden Daha Hayrl Olduunu Grrse
O Hayrl Olan eyi Yaparak Yemininden Dolay Kefaret Vermesinin Mendub
Olmas

801[801]

B.k.z: Aliyyu'1-Kr, Mirktu'l-Meftih erhu Mikti'l-Mesbih, 3/554.

1506- Ebu Musa e-E'ar (r.a)'tan rivayet edilmitir:

E'arilerden bir topluluk iinde, binmek ve yklerimizi tayacak deve istemek iin

Peygamber (s.a.v.)'e gelip ondan deve istedim. O da:

Allah'n adna yemin ederim ki, size deve veremem. nk ben de size verecek deve yok
buyurdu.

Bunun zerine Allah'n diledii kadar durduk. Sonra Resulullah (s.a.v.)'e bir takm
develer getirildi. Yanndakilere, bize yalar ile on arasnda olan tane beyaz
hrgl deve verilmesini emretti. Nihayet yola koyulduumuz zaman:

Allah bize bereket ihsan etmez. Biz kendisinden binecek ve yklerimizi tayacak deve
istemek iin Resulullah (s.a.v.)'e gitmitik, o da bize deve veremeyeceine yemin etti.
Sonra da verdi dedik yada birbirimizle byle konutuk.

Sonra Peygamber (s.a.v.)'e gelip ona bu konutuklarn anlattlar. Bunun zerine

Peygamber (s.a.v.):

Size yk hayvanlarm ben vermedim. Fakat onlar size Allah verdi. Dorusu vallahi, Allah
diler de ben bir eye yemin eder, sonra ondan daha hayrlsm grrsem hemen yeminime
kefaret verip o hayrl eyi yaparm buyurdu. 802[802]
1507- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam, Peygamber (s.a.v.)'in yannda kalp evine gitmeyi biraz geciktirmiti. Sonra

adam ailesinin yanna dnd, fakat kk ocuklar uyur vaziyette buldu. Derken hanm
ona yemeini getirdi. Adam ise ocuklarnn uyumasndan dolay yemek yememeye
yemin etti. Sonra fikrini deitirip yemei yedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)'e gelip
ona durumu anlatt. Resulullah (s.a.v.):

Bir kimseye bir eye yemin eder de baka bir eyi ondan daha hayrl grrse, o dier hayrl
grd eyi yapsn. Yemininden dolay da kefaret versin! buyurdu.803[803]
hr, Mez 78, Eyman 1, Keffaratu'l-Eyman 9; Ebu Dvud, Eyman 14, 3276; Nes, Eyman 15; bn Mce,
Keffarat 7, 2107; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/398.
803[803] Tirmiz, Eyman 6, 1530; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/361 Beyhak, Snen'l-Kbr, 10/32.
802[802]

1508- Temm b. Tarefe'den rivayet edilmitir:

Bir dilenci, Adiyy bn Htim'e gelip ondan bir hizmetinin deeri yada deerinin bir
ksm orannda bir nafaka istedi. Adiyy:

Yanmda sana verecek bir ey yok. Ancak zrhl gmleim ile miferim var. Dolaysyla
aileme yazaym da onlar sana bu nafakay versinler dedi.

Fakat o kimse buna raz olmad. Adiyy, adamn bu tavrna kzp:

unu iyi bil ki, Allah'n adna yemin ederim ki, sana hibir ey vermeyeceim diye
uemin etti. Sonra o kimse, Adiyy'in teklifine raz oldu. Bunun zerine Adiyy:

Yine unu da iyi bil ki, Allah'a yemin ederim ki, ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Kim bir eye yemin edip sonra o yemin ettii eyin dnda olan bir eyi Allah iin daha
takval br i grrse o takval olan eyi yapsn buyururken iitmi olmasaydm,
yeminimden asla dnmez, onun gerektirdiini muhakkak yerine getirirdim dedi. 804[804]
1509- Abdurrahman b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), bana:

Ey Abdurrahman b. Semure! dareci olmay isteme! nk bunu istemen halinde sana

verilirse onunla tek bana braklrsn. Eer istemeden sana verilirse bu konuda yardm
grrsn. Bir eye yemin edip sonra da bunun dnda olan ondan daha hayrl grrsen
derhal yemininden dolay kefaret ver ve o hayrl olan eyi yap! buyurdu.
Aklama:

Bu hadisler, iki hkm ihtiva etmektedirler:

804[804]

Nes, Eyman 16; bn Mce, Keffarat 7, 2108; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/256, 257, 258, 259.

A- Her hangi bir konuda yemin eden kiinin sznde durup yemine devam etmesi mi,
yoksa yemini bozup keffaret demesi m daha iyidir? Bu mesele, yemins konu olan eye
gre deiir:

1- Farz veya vacip bir eyi yapmak ya da bir haram yapmamak iin edilen yemin, tat-

tr. Dolaysyla yemine sadakat gerekir. Yeminin bozulmas gnahtr. Ramazan orucunu
tutmak veya iki imemek iin edilen yemin bu kabildendir.

2- Yukardaki maddenin aksi; yani, farz veya vacib bir ibadeti yapmamak ya da haram

bir eyi yapmak iin edilen yemin. Bu ekildeki bir yemin bozulur, yani szde durulmaz,
keffaret denir. nk yemine sadakatin icab ya bir borcu terketmek ya da bir haram
ilemektir.

3- Mstehap olan bir ii yapmak iin eden yemin bir tattr. Bu yemine devam yani
sznde durmak mstehap, yemini bozmak ise mekruhtur.

4- Mstehap bir ameli mesel bir hastay ziyareti yapmamak iin edilen yenlini bozup
keffaretini demek mstehap, yemine sadakat ile mekruhtur. zerinde durduumuz
hadis bu kla ilgili olsa gerektir.

5- Mubah bir ii yapmak ya da yapmamak; mesel, bir elbiseyi giymemek iin yemin

edilirse, yemin sahibi yeminine sadakat gsterip gstermemekte muhayyer olmakla

beraber szde durup yemine sadakat gstermek daha evldr.

B- Yemin edip de yeminini bozmay daha hayrl gren kii; keffareti, yemini bozmadan

m yoksa bozduktan sonra m der? Bu konu limler arasnda ihtilafldr. Keffaretin

hali vardr:

1-Yemin etmeden nce keffaret demek. Bu, hibir lim tarafndan caiz grlmemitir.
Yani nce yemin keffareti demek, sonra yemin edip daha sonra da yemini bozmak
meru deildir.

2-Yemin edip bozduktan sonra keffareti demek. Bu da btn limlerin ittifak ile caizdir. Yani kii bir ey iin yemin eder, yemininin gereini

yerine getirmemeyi uygun bulur ve yeminini bozar daha sonra da keffaretini derse, bu
keffaret ihtilafsz geerlidir.

3-Yemin edip yemini bozmadan nce keffareti deyip daha sonra yemini bozmak. te
bu konu htilafldr. Alimler bu konuda ayr gre sahiptirler:

a.Yemini bozmadan nce, ne ekilde olursa olsun kle azad, fakir doyurma, oru tutma
keffaret demek caizdir. Bu keffareti daha sonra gerekletirecek olan yemine riayet
etmemek iin yeterlidir. bn'l-Mnzir'in ifadesine gre; Raba, Evza, Mlik, Leys ve
Haneflerin dndaki ehirler alimler bu grtedir. Bunlar, bu hadislere dayanrlar.
nk Hz.Peygamber bu hadislerin ounda nce kefareti, sonra da yemini bozmay
anmhr. Hatta, bazlarnda, Keffareti de, sonra yemini boz ifadesini kullanmtr.

Kad yaz bu grn ondrt tane sahbden nakledildiini syler. Hattb de; bn mer,

bn Abbas, ie (r.anhma), Hasen el-Basr, bn rn, Mlik, Evza, afi, Ahmed b.

Hanbel ve shak'n bu grte olduklarn; ancak afi'nin, keffaretin orula denmesi
halini istisna ettiini kaydeder.

b- Keffaret mal bir yolla, yani kle azad etmek, fakir doyurmak veya fakir giydirmek

eklinde denecekse, yemini bozmadan nce keffaret denebilir. Ama, oru tutmak
suretiyle denecekle, yemin bozulmadan keffaret denmez.
Bu gr, filere aittir.

c- Yemin bozulmadan nce keffaret denemez. denirse bu yeterli deildir. Yemin bozulduktan sonra tekrarlanmas gerekir. Bu gr, Haneflere aittir.
Haneflerin, grlerini destekledikleri delilleri de unlardr:

1- Keffaret, gnah olan bir iin telafisi iin meru klnmtr. Yemin konusunda gnah

olan bizatihi yemin deil, yemini bozmaktr. nk yemin etmek merudur. Bu konuda
hibir tereddd ve ihtilf yoktur. Zaten Kur'n- Kerm'de ve hadislerde birok yemin
mevcuttur. O halde yemin merudur, mbahdr. yleyse, yemin bozulmadan keffaret
olmaz.

2- Bozulan yeminin keffareti farzdr. Yemin bozulmadan nc'e denen keffaret ise nafiledir. Nafilenin ise farzn yerini tutmas mmkn deildir.

3- Hadislerin bazlarnda, nce keffarelin sonra hinsin yemini bozmann anlmas da deli!
olamaz. nk Eb Davud'un da iaret ettii gibi baz rivayetlerde durum tam tersinedir.

Yani keffaret, yemini bozmadan sonra zikredilmitir. 805[805]

4- Yemin Eden Kimsenin Yemininin, Yemin Ettiren Kim-Senin Niyetine Gre
Olmas

1510- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Senin yeminin, konumakta olduunu arkadann seni tasdik edecei eye gre olur.
806[806]

Aklama:

Yemin, btn durumlarda, yemin eden kimsenin niyetine baldr. Bundan sadece ki-

inin kendisine ynelik bir davada hakim ile onun vekilinin yemin istemeleri

mstesnadr. Bu yemin, edenin deil istenenin niyetine bal olur. Bu hadisten murd
budur.

Ama hkim huzurunda onun teklifi olmakszn bir dvada biri yemn ederse burada ye-

mn sahibinin niyeti mu'teber olur. Bu hususta Allah'a yemn etmekle kadn boamaya
veya kle azadna yaplan yemn arasnda fark yoktur. u kadar var ki, kadn boamaya

veya kle azadna yemn vermeyi hkim teklif ederse niyetini gizlemesi kendisine fayda

verir; ve yemn edsnin niyetine itibr olunur; nk hkimin bu gibi eylere yemn
ettirmeye hakk yoktur. O yalnz Allah'a yemn teklif edebilir.

Niyet gizlemekle yeminden dnlm olmazsa da bunu bir kimsenin hakkn iptal ede-

cek yerde yapmak caiz deildir. Bu mesele de ulem arasnda ittifkdir. Bu aklama,
B.k.z: N. Yeniel-H. Kayapnar, Snen-i Ebu Dvud Terceme ve erhi, 12/236-238.
Ebu Dvud, Eyman 7, 3255; Tirmiz, Ahkam 19, 1354; bn Mce, Keffarat 14, 2120, 2121; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/228, 231.

805[805]
806[806]

mam afi ve arkadalarna aittir 807[807]

Hanefilere gre ise yemini teklif eden kimsenin buna hakk varsa onun niyeti, yoksa
yemin edenin kendi niyeti geerlidir. Onun, niyetini gizlemeye hakk vardr.

Yeminde niyetin hukuki ynden hkm budur. Ancak baka eye niyet edilen yemin, din
adan doru deildir.

Ksacas, davalarda, yemin edenin deil, yemin ettiren hakimin niyeti nemlidir. Yemin
edenin, deiik bir eye niyet etmesine itibar edilmez.
5- Yeminde stisna

1511- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet ediidiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dvud (a.s)'n olu Sleyman (a.s):

Bu gece mutlaka yetmi kadn dolaacam, bunlarn hepsi Allah yolunda savaacak bir
svari douracak dedi. Arkada, ona:

nallah Allah dilerse de! diye uyard ise de o inallah demedi. Kadnlarn hepsini
dolat, fakat ilerinden hibir kadn gebe kalmad. Sadece bir kadn, bir erkek yars
dourdu. Resulullah:

Muhammed'in nefsini elinde bulunduran Allah'a yemin ederim ki, nallah deseydi
ocuklar doup Allah yolunda svari olarak toptan cihad ederlerdi buyurdu. 808[808]
Aklama:

807[807]
808[808]

Nevev, Mslim erhi, 11/116.

Buhri, Nikh 19, Talk 40, Keffaratu'I-Eyman 9; Nes, Eyman 40; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/229, 275, 506.

Bu hadis,

Andolsun biz Sleyman' imtihan ettik. Tahtnn stne bir ceset brakverdik, sonra o,
yine eski haline dnd 809[809] ayeti arasnda bir ba grlmtr.

Ayette kapal olarak haber verilen fitne ile imtihann ve taht stne braklan cesedin

neden ibaret olduu hakknda mfessirler ok eitli yorumlar ileri srmlerdir.

Bunlann ou Kur'an'a uymayan, peygamberlik grevine asla yakmayan eylerdir.

Bunlar, gerekten deitirme ve tahrif eden Ehl-i kitabn uydurmalardr. Fahreddn er-

Rz, bu hurafeleri birok salam delillerle ret ettikden sonra o imtihan iin u bilgiyi
ileri srmektedir:

Sleyman peygamber bir gecede kadnlarn hepsini ziyaret edeceini, onlardan

herbirinin svari birer olan dnyya getirib bunlann Allah yolunda savaacaklarn
sylemi, nallah Allah dilerse dememi ve dolaysyla o kadnlar dolam, Fakat

ilerinden yalnz biri eksik doumlu bir olan dnyya getirmi, bunu babasnn krss

zerine brakvermiler. te onun istifar etmesi, bu inallah szn unutmu

olmasndandr. 810[810]

Bu hadisle ilgili olarak gr ileri srlmtr:

1- Bir gecede bu kadar kadnla birlikte olmann aklen mmkn olmadndan dolay kabul etmeyenler. 811[811]

2- Hadiste herhangi bir problemin olmad, ok kuvvetli ihtimale gre Hz. Peygamber

(s.a.v.)'in bu olay yahudilere istinaden ve baka birine rnek olarak anlatld,

dinleyenlerin de bunu yanl anlayarak Hz. Peygamber (s.a.v.)'den gerek bir olay gibi
anlatld gr. 812[812]

3- Bu olayn mucize olduu, dolaysyla bu hadisi olduu gibi kabul edenler.

Gelecekte yaplacak bir ii, nallah diyerek anlatmak mstehabtr. Yarn filanca ii
yapacam inallah demek gibi.
809[809]
810[810]
811[811]
812[812]

Sd: 38/34.
Fahreddin er-Razi, Tefsiri Kebir.

Muhammed Gazali, Do. Dr. Abdullah Aydemir. slami Kaynaklara Gre Peygamberler, s. 188-189.
Mevdudi, Tefhimu'l-Kur'an, 5/38..

nallah yani istisna sz, yeminin, mn'akid olmasna engeldir. Bir kimse, yemin etse,

sonra da bu szne ek olarak nallah dese zerine yemin verdii eyi yapmakla
yemininden dnm olmaz. Yalnz bunu iin iki art vardr:
1- nallah szn, yemine bitiik olarak sylemek.
2- Yemin etmezden nce istisnay niyet etmek.

6- Haram Olmayan, Fakat Yemin Sahibinin Ailesini Rahatsz Eden Bir ey

Hususunda Yeminde Israrnn Yasak Edilmesi

1512- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allah'n adna yemin ederim ki, ailesi ile ilgili yemin edip de yemininde srar etmesi, Allah
katnda kendisi iin yeminini bozup da Allah'n farz kld kefaretini vermesinden daha
gnahtr. 813[813]
Aklama: Yani yeminini bozmakta bir gnah olsa bile, yeminde inat ve srar etmek

daha ok gnahtr.

7- Kafirin Ada Ve mslman Olduunda Hakknda Yaplacak Muamele

1513- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir: mer, Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Ben, cahiliye dneminde Mescid-i Haram'da bir gn itikafta kalmay
adamtm dedi. Peygamber (s.a.v.), ona:
Adan yerine getir! buyurdu. 814[814]

Buhr, Eymn 1; b Mce, Keffarat 11, 2114; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/278, 317.
Buhr, 'tikf 5, 16; Ebu Dvud, Eymn 25, 3325; Tirmiz, Eymn 12, 1539; Nes, Eymn 36; bn Mce,
Keffrt 18, 2129; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/10.

813[813]
814[814]

Aklama:

Hadis; mslman olmayan bir kimse, bir adakta bulunur, sonra da mslman olursa,

adann gereini yapmakta mkellef olduuna delildir. Buhr, bn Cerr (. 310/922)

ile baz filer bu grtedir.

Baz filer, mam Mlik ile Hanefilere gre; bu tr adaklar, hkmszdr. Bu alimler,
bu hadisi, mstehab olma eklinde yorumlamlardr.

Bu konuma; Buhr, Mez 54'de getiine gre; Huneyn seferinden Mekke'ye dn

rasnda gemitir.

8- Klelerle/Yannda alanlarla yi Geinme Ve Klesini Tokatlayan Kimsenin

Kefareti

1514- Zdn Ebi mer'den rivayet edilmitir:

Abdullah bn mer'in yanma gelmitim. Bir kle azad etmiti. Yerden bir p/aa dal
yada bir ey alp:

Bu azad edite, teberruan azad etmedeki sevaba eit olacak bir ecir yoktur. Yalnz
Resulullah (s.a.v.)'i:

Kim klesine tokat atar veya dverse kefareti o kleyi azad etmesidir buyururken

iittim. 815[815]

815[815]

Buhr, Edeb'I-Mfred, 177, 180; Ebu Dvud, Edeb 123-124, 5168; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/25, 45, 61.

9- Klesine/Yannda alana Zina snadnda Bulunan Kimseye Ar Ceza

Verilmesi

1515- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Ebu'l-Ksm (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim klesine zina isnadnda bulunursa kyamet gn o kimseye had vurulur. Eer
syledii sz doru ise o zaman had vurulmaz. 816[816]

10- Kleye/Yannda alana Kendi Yediinden Yedirme, Giydiinden Giydirme Ve

Ona Yapamayaca eyi Teklif Etmeme

1516- Ma'rr b. Sveyd'den rivayet edilmitir:

Rebeze'de Eb Zerr'in yanma uradk. zerinde izgili bir kaftan vard. Klesinin
zerinde de ayn kaftann bir benzeri vard. Eb Zerr'e:

Ey Ebu Zerr! Bu iki kaftan birletirsen ikisi, bir takm elbise olurdu! dedik. Bunun
zerine Eb Zerr unlar syledi:

Benim ile dn kardelerimden bir kimse arasnda mnakaa gemiti. Onun annesi Arap

olmayp yabanc idi. Ben de onu annesi sebebiyle aypladm. Bunun zerine beni,
Peygamber (s.a.v.)'e ikyet etti. Derken Peygamber (s.a.v.)'e rastladm. Bana:

Ey Ebu Zerr! Gerekten sen kendinde chiyyet izleri bulunan bir kimsesin! buyurdu. Ben
de:

Ey Allah'n resul! Eer bir kimse insanlara sverse, insanlar da onun anasna-babasna

sverler! dedim. Peygamber (s.a.v.) tekrar:

816[816]

499.

Buhar, Hudud 45; Ebu Dvud, Edeb 123-124, 5165; Tirmiz, Birr 30, 1947; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/431,

Ey Ebu Zerr! Gerekten sen kendinde chiliyet izleri bulunan bir kimsesin! Onlar, sizin dn
kardei erinizdir. Allah onlar sizin elleriniz altna vermitir. O halde onlara kendi
yediinizden yedirin! Kendi giydiinizden giydirin! Onlara yapamayacaklar eyleri
yklemeyin! Eer kaldramayacaklar eyleri onlara yklerseniz o zaman onlara yardm
edin! buyurdu. 817[817]
1517- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v) yle
buyurmaktadr:

Yiyecei ve giyecei, klenin hakkdr. Ona, i namna da ancak gc yetecei ey

yklenir. 818[818]

1518- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birinize, hizmetisi, yemein scana ve dumanna katlanm olduu halde

nnze yemeinizi hazrlayp getirdii zaman o hizmetiyi kendisiyle birlikte sofraya
oturtsun. O da sizinle birlikte yesin. Eer yemek az ise o zaman o yemekten hizmetinin
eline bir yada iki inem koysun. 819[819]

11- Sahibine Kar Samimi Olup Allah'a badetini Gzel Yapt Zaman
Klenin/Yannda alan Kimsenin Alaca Sevab

1519- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v) yle
buyurmaktadr;

Dorusu kle, sahibine kar drst olup Allah'a ibadetini gzel bir biimde yerine
Buhr, man 22, Itk 15, Edeb 44; Ebu Dvud, Edeb 123-124, 5157; Tirmiz, Birr 29, 1946; bn Mce, Edeb 10,
3690; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/158, 161, 168, 173.
818[818] Buhr, Edeb'l-Mfred, (192, 193); Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/247, 342
819[819] Buhr, Et'ime 55; Ebu Dvud, Et'ime 50 (3846); Tirmiz, Et'ime 44 (1853); bn Mce, Et'lme 19 (3289); Ahmed
b. Hanbel, Msned, 2/259, 299, 277, 316, 406, 464, 505
817[817]

getirirse o klenin iki kat sevab olur. 820[820]

1520- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yie
buyurmaktadr:

Kle, Allah'n hakkn ve sahiplerinin hakkn yerine getirdii zaman onun iki kat sevab
olur. 821[821]

12- Mterek Bir Kledeki Hissesini Azad Eden Kimse

1521- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir kimse, bir kledeki hissesini balar ve klenin geri kalan kymetine yetecek kadar
mal bulunursa o pay iin kleye adaletli bir ekilde kymet konulur, dier ortaklarna da
hisselerini verir ve kle o kimsenin namna tamamen azad olur. Eer azad edenin,
ortaklarnn hisselerini deyecek mal bulunmazsa kleden azadlad hissesi azad olur.
822[822]

13- Mdebberi Alp Satmann Caiz Olmas

1522- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ebu Mezkr adnda Ensar'dan bir kimse, kendisine ait olan kleyi, mdebber olarak

azad etmiti. Bu kimsenin, bu kleden baka bir mal da yoktu. Dolaysyla zor duruma
dt. Bu durum, Peygamber (s.a.v.)'e ulat. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):
Bunu benden kim satn almak ister? buyurdu.

Buhr, Itk 16; Ebu Dvd, Edeb 124-125 (5169); Ahmed b. Hanbel, Msned 2/18, 20, 102, 142
Buhr, Itk 16; Tirmiz, Birr 54 (1985); Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/252, 390
822[822] Buhr, erike 5, 14; Ebu Dvud, Itk 4 (3935, 3936), 5 (3937, 3938, 3939); Tirmiz, Ahkm 14 (1348); Nes,
Snen'l-Kbr, 3/185; bn Mce, Itk 7 (2527); Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/472
820[820]
821[821]

Aklama:

Mzayede sonunda Nuaym b. Abdullah, bu kleyi, 800 dirheme satn ald. Daha sonra
Peygamber (s.a.v.), klenin bu bedelini, o kimseye gnderdi. 823[823]

Mdebber: Hrriyete kavumas, efendisinin lmne bal olan kleye denir. Bu ekilde
kle azad etmeye de, Tedbir denir.
Tedbir drt eittir:

1- Tedbir-i Mutlak:

Efendisinin lmne balanarak yaplan tedbirdir. Efendinin, klesine:

Ben ld zaman Sen hrsn demesi gibi.
2- Tedbir-i Muallak:

Bir arta balanm olan tedbirdir. Efendisinin, klesine:

Sen u ii yaparsan lmmden sonra hrsn demesi gibi. Bu durumda kle

efendisinin salnda bu arty yerine getirirse efendisinin lmnden sonra hrriyete

kavumu olur.

823[823] Buhr, By 59, 110, stikraz 16, Husumt 2; Ebu Dvud, Itk 9 {3955, 3956, 3957); Tirmiz, By 11 (1219);
Nesa, By1 84; bn Mce, Itk 1 (2512, 2513); Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/305

3- Tedbir-i Muzaf:

Bir vaktin gemesine yada kmasna izafe edilen tedbirdir. Sen yarndan itibaren
mdebbersin yada Sen falan ayn bitiminde mdebbersin denilmesi gibi
4- Tedbir-i Mukayyed:

Efendinin, bir vasf ile mukayyet olan lmne balad tedbirdir. Efendinin, klesine:

Ben bu hastalmdan lrsem yada Ben bu yolculuum esnasnda lrsem sen

hrsn demesi gibi. 824[824]

mam afi, bu hadise dayanarak mdebber olarak kleyi satmann caiz olduu hkmne
varmtr. Ebu Hanfe ise, klenin ancak efendisinin lmnden sonra hrriyetine
kavuacandan dolay bu tr satn caiz olmadn ileri srmtr.

Hafz Zeyla'nin ifadesine gre; konu ile ilgili hadislerde, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in,

satlmasna izin verdii kleden maksat; tedbir-i mukayyetle mdebber klnm kle
olabilecei gibi, bu klenin satlmasndan maksat; gerek anlamda satlmas olmayp
kiraya verilmi olmas da mmkndr. 825[825]

Resulullah (s.a.v)'in, mdebber olarak azad edilen bir kleyi satmas, sahibinin baka
mal olmad iindir. Halbuki Ebu Mezkr, borlu idi. Bu nedenle de Resulullah (s.a.v.),

son olarak elinde kalan klesini de azad ettiini ve bu suretle kendini borlu lmek

tehlikesine kar maruz braktn grnce, onun bu filini nakzetmeyi maslahata daha
uygun bulmu ve klenin kymetini kendisine gndermitir. 826[826]

B.k.z: . Nasuhi Bilmen, Hukuku slamiyye Kamusu, 4/39.

B.k.z: Tehanv, 'lau's-Snen, 11/311.
826[826] B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 5/346.
824[824]
825[825]

28. KASAME, MUHARBN (MUHARIPLER), KISAS VE DYT (DYETLER) BLM

Kasme kelimesi szlkte; gzel yzllk ve yemin gibi anlamlara gelmektedir. Terim
olarak ise mezheplere gre farkllk gsterir.

Hanefilere gre; katili bilinmeyen ve zerinde ldrme izleri bulunan bir maktuln bulunduu yer halkndan elli kiinin usulne gre yemin etmeleridir.

Buna gre bir kyde, kasabada yada mahallede yada mahallelere ses ulaacak bir mesafede yada birisinin mlknde bir l bulunsa ve bu lnn zerinde darb izi, bak ve
kurun yaras gibi ldrme alameti olsa ve katili bilinmese, o yerin halkndan elli kiiye:

Bu adam ben ldrmedim ve ldreni de bilmiyorum diye yemin ettirilir. te buna,

Kasme denilir. Yemin ettikleri zaman diyeti verirler, ksastam kurtulurlar. Yemin
etmeyen karsa, yemin edinceye kadar hapsedilir.
Muharipler:

Allah'a ve Resulne kar sava aan kimselerdir. Bunlar, Maide: 5/33-34'de getii
zere, bunlara uygulanacak ceza; ya ldrlmeleri, ya aslmalar, ya elleri ile ayaklarnn

aprazvari kesilmesi yada srlmeleridir. Bu, onlarn dnyadaki rsvayldr. Ahirette

de onlar iin byk bir azab vardr.
Ksas:

Bir slm hukuku terimi olarak ksas; ferdin hakk olarak yerine getirilmesi gereken, yet

ve hadislerde miktar belirlenen ve sulunun bedenine ynelik bulunan cezay ifade

eder. Ksas cezasn gerektiren sular.

Kasten adam ldrme ile baz kasten yaralama ve sakat brakma eylemlerini kapsamna
alr.

Diyet:

nsan veya insan uzvunun telef edilmesi karl olarak verilmesi gereken tazminat, kan
bedeli.

Diyetin meruiyeti, Kitap, Snnet ve Sahbe-i Kiram'n cm- ile sabittir. Bilindii gibi
kasten ldrme hadisesinde Ksas gndeme girer. Ksas cezasnda, hem Allah'

Tel'nn hukuku, hem kul hukuku bir aradadr. Ksasn icra edilebilmesi iin, ldrlen
kimsenin velisinin cezasnn tatbikini istemesi esastr. Zira Kur'n- Kerim'de:

Kim, mazlum olarak ldrlrse, biz onun ldrlenin velisine bir salhiyet vermiizdir. O
da ldrlenin velisi, ldrmekte ar gitmesin. nk o, zaten yardma mazhar olmutur
827[827]

hkm beyan buyurulmutur. ldrlen kimsenin velsi, ksas talep etmek veya

diyete raz olmak noktasnda serbesttir.

Ksasn tatbiki, affetme veya sulh yapma noktasnda tek yetkili, maktuln velsidir. Esasen, zarara urayanlarn banda da, maktuln velileri gelir.

nsan veya insann bir uzvunun telef edilmesi, kasten veya hataen olabilir. Mmin bir
erkek,

hataen

bir

kardeini

ldrrse,

mecburiyetindedir. Bu husus Kat'i nassla sabittir.

maktuln

velsine

diyet

vermek

ldrlen mmin bir erkein diyetinin bin dinar altn olduu Snnet'le sabittir. mam
Azam Ebu Hanfe (rh.a) diyetin yz deve

828[828]

veya bin dinar altn veya on bin dirhem

gm olarak verilmesinin esas olduunu sylemitir.

ldrlen kimsenin mslman olup olmamasnn diyetin miktarna etki edip etmemesi
hususunda iki ayn gr vardr. Hanef fukahas, Reslullah'n:
827[827]
828[828]

sr: 17/33.
Tirmiz, Diyet 1.

Her ahid sahibinin diyeti bin dinar altndr

829[829]

hadisini esas alarak, Dar'slm

tebaasndan olan gayrimslimin zimmnin diyeti, tpk mslmann diyeti gibidir,

hkmnde ittifak etmitir.

kinci gr gelince, mam afi Amr b. uyb (r.a)'dan rivayet edilen:

Zimmnin gayrimslimin diyeti; mslmanlarn diyetinin yansdr
alarak, eitlik szkonusu olmayacan beyan etmitir.

830[830]

hadisini esas

slm ulemas, Diyetin kim tarafndan ve nasl deneceini izah ederken, Akile ze-

rinde durmutur. Bilindii gibi, akl kelimesi, men etmek, tutmak ve korumak gibi
mnlara gelmektedir.

831[831]

Hataen bir crm ileyen kimseden diyet borcunu

kaldrmak ve onun su ilemesini nlemek, baba tarafndan en yakn akrabalann

grevidir. Raslullah (s.a.v.)'n, Huzeyl kabilesinden iki kadnn kavgas sonucu ortaya
kan cenin cinayetini hkme balarken, hamile kadnn karnna vurann klesine
hitaben:

Kalknz ceninin diyetini gurreyi veriniz 832[832] emri, bu hususta kat bir delildir. Kasden

iienen cinayetlerde akile herhangi bir demede bulunmaz.

Hanefi fukahas:

Be yz dirheme kadar olan cezalarda, akile, hibir ey demekle mkellef deildir.

Bunu cinayeti ileyen kimse bizzat kendisi der. Beyz dirhem gm yaklak 100

koyun fiyatn at zaman, sulunun klesine dahil olan kadn ve ocuklarn dndaki
her ferd veya drt dirhem demek durumundadr. Hz. mer (r.a), Raslullah'tan bu
demenin yl ierisinde olacan rivayet etmitir 833[833] hkmn esas almtr.

Hataen bir cinayet ileyen kimsenin, yakn veya uzak hibir akrabas veya bal bulunduu bir divan yoksa, Beyt't-Ml, kile grevini stlenir ve slm devleti diyeti der.
834[834]

Ebu Davud, Diyet 16.

Ebu Davud, Diyet 16-21.
831[831] Molla Hsrev, a.g.e., 11,124.
832[832] Mslim, Kasame 11; Ebu Davud, Diyet 21; Tirmiz, Diyet 18; bn/Mce, Diyet 17.
833[833] imam Serahs, a.g.e., 27, 127; mam Ksni, a.g.e., VII/256; Molla Hsrev, 11/125.
834[834] B.k.z: Yusuf Kerimolu, Diyet maddesi, amil slam Ansiklopedisi.
829[829]
830[830]

1- Kasame

1523- Sehl b. Ebi Hasmc (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Abdullah bn Sehl ile Muhayyisa, balarna gelen bir skntdan dolay Hayber'e
kmlard. Az sonra Muhayyisa gelip Abdullah bn Sehl'in ldrldn ve bir kuyuya
yada bir ukura atldn haber verdi. Ardndan Yahudilere gidip:
Vallahi, onu siz ldrdnz dedi. Yahudiler:
Vallahi, onu biz ldrmedik dediler.

Daha sonra dnp kavminin yanna geldi. Bunu, onlara anlatt. Daha sonra kendinden
byk olan kardei Huveyyisa ve Abdurrahman b. Sehl ile birkte geldiler. Muhayyisa
konumaya davrand. Hayber'de bulunan da o idi. Fakat Resulullah (s.a.v.), ya kast
ederek, Muhayyisa'ya:

Byk konusun, byk buyurdu.

Bunun zerine Huveyyisa konutu. Sonra Huveyyisa konutu. Resulullah (s.a.v.):

Ya arkadanzn diyetini verirler yada savaa hazr olduklarn bize bildirirler buyurdu.
Resulullah (s.a.v.), bu hususta onlara mektup yazd. Yahudiler:

Vallahi, onu biz ldrmedik diye cevap yazdlar. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.);
Huveyyisa, Muhayyisa ve Abdurrahman b. Sehl'e:

Sizden elli kii yemin verebilirseniz, arkadanzn kann hak edersiniz? buyurdu. Onlar:
Hayr dediler. Resulullah (s.a.v.):

O zaman Yahudiler(den elli kii, arkadanzn kendileri tarafndan ldrlmediine dair)

sze yemin etsinler! buyurdu. Onlar:

Onlar, mslman deildirler dediler.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), len kimsenin diyetini kendi yanndan verdi. Onlara,
yz dii deve gnderip bu devler onlarn ta evlerine/yurtlarna kadar gtrld.

Hadisin ravisi) Sehl:

Gerekten beni onlardan kzl bir dii deve tepti dedi. 835[835]
Aklama:

Hadis, Kasmenin meru olduuna delildir. Btn slam alimleri, Kasmenin meru
oluunda ittifak etmekle birlikte uygulamas ynnden baz farkl grlere sahiptirler.

Huveyyisa ile Muhayyisa, iki kardetirler. ldrlen Abdullah'n amcasnn oullardrlar. Abdurrahman ise, ldrlen Abdullah'n kardeidir. Bunlar, ldrlenin kardei
olan Abdurrahmandan daha byktrler. Dolaysyla konumaya ilk nce balamak
istemiti.

Bu hadisten anlaldna gre; seviyelerinin eit olduu yerlerde sz hakk byklere

verilir. Fakat kk, byklerden daha bilgili ve daha faziletli ise kn sz almasnda
bir saknca yoktur, hatta kk tercih edilir.

Bu hususta yle bir olay meydana gelmitir:

mer b. Abdulaziz, halife olunca, huzuruna Irak'tan bir heyet gelir. Aralarnda bir gen
sze balamak isteyince, mer b. Abdulaziz:

Byn konusun der. Bunun zerine gen:

Ey Mminlerin emri! Mesele byklk bala deil, eer yle olsayd mslmanlarn
arasnda senden daha ok yallar vard. Onlarn halife olmas gerekirdi deyince, mer
b. Abdulaziz:

Doru syledin. Konu. Allah senden merhametini esirgemesin dedi.

Buhr, Diyt 22, Sulh 7, Edeb 89, Cizye 12; Mslim, Kasme 1-6, 1669; Ebu Dvud, Diyt 8, 4520, 4523; Tirmiz,
Diyt 22, 1422; Nes, Kasme 4; bn Mce, Diyt 28, 2677; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/2, 3.

835[835]

1524- Ebu Seleme b. Abdurrahman ile Peygamber (s.a.v.)'in hanm Meymne'nin

azadls Sleyman b. Yesr yoluyla Resulullah (s.a.v.)'in ashab Ensar'dan bir kimseden
rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), kasameyi, cahilye dneminde olduu ekliyle uygulad. 836[836]

2- Mslmanlara Sava Aanlar ile Mrtedlerin Hkm

1525. Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ureyne kabilesinden baz insanlar, Medine'ye Resulullah (s.a.v.)'in yanna gelmilerdi.

Fakat ehrin havas onlara iyi bulmayp karn hastalna yakalanjdlar. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.)'e gelip durumlarn ona anlattlar. Resulullah (s.a.v.), onlara;

sterseniz zekat develerinin bulunduu yere gidin de onlarn stlerinden ve idrarlarndan

iin buyurdu.

Onlar da bunu yaptlar, sonra da iyiletiler. Sonra da obanlara saldrp onlar ldrdler
ve slam'dan dndler. stelik giderlerken de yanlarnda Resulullah (s.a.v.)'in develerini

de srp gtrdler. Bu durum, Peygamber (s.a.v.)'e ulat. Peygamber (s.a.v.), onlarn

pelerinden baz kimseler gnderdi. Bunun zerine Ureyneliler, Peygamber (s.a.v.)'e

getirildi. Peygamber (s.a.v.), mslmanlara sava amalarndan dolay onlarn ellerini ve

ayaklarn kesti, obanlan ldrmelerine ksas olarak gzlerine mil ekildi ve onlar
lnceye kadar Harre denilen yerde brakt. 837[837]
Aklama:

Nes, Kasame 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/62, 5/375, 432.

Buhr, Zekt 68, Hudd 1, 16, 17, Mez 36, Tub 5, 6; Ebu Dvud, Hudd 3, 4364, 4365, 4366, 4367, 4368,
4371; Tirmiz, Taharet 55, 72, Etime 39, 1846; Nes, Tahrimu'd-Dem 7, 8; bn Mce, Hudd 20, 2578; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 3/186.
836[836]
837[837]

Ureyne kabilesinden yedi sekiz kiilik bir grup Medine'ye gelerek mslman oldular.
Ancak Medine'deki ikametleri esnasnda, Medine'nin havas kendilerine ar geldi ve
hastalandlar. Renkleri soldu, zayf ve bitap bir hale dtler. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
mracaat ederek, ehri terkedip develerin yanna gitmek istediler. Resulullah (s.a.v.),

onlara, develerin yanna gitmelerine izin verdi ve tedavi olmalan iin, develerin idrar ve
stlerini imelerini tavsiye etti. Develer, Kba civarnda, Z'1-Hader denilen yerde idi.

Saylar 15 kadar olan bu develer salyordu. Bir ksm zekat devesi, bir ksm da
Resulullah (s.a.v.)'in ahsi mal idi.

Adamlar develerin yanma gittiler, efendimizin tavsiyesi istikametinde st ve idrarlarndan itiler. Allah'n izni ile tedavi oldular. yileip kendilerine gelince, irtidat ettiler ve
develerden birisini kestiler. obanlardan birisi olana Yesr'n ellerini ve ayaklarn

kestiler, gzlerine diken batrarak oydular ve gnein ortasnda lme terk ettiler. Geri
kalan develeri de alp gtrdler. Sa kalan oban, Medine'ye gelerek hadiseyi

Resulullah (s.a.v.)'e haber verdi. Resulullah hemen pelerinden yirmi kiilik bir svari

mfrezesi gnderdi. lerinde iz srcler de vard. Balannda Krz b. Cabir el-Cihr

bulunan bir mfreze ksa zamanda sululan yakalayp Resulullah (s.a.v.)'e getirdi. Hz.

Peygamber (s.a.v.)'de onlar kendi yaptklarna uygun bir ekilde cezalandrd. Ellerini ve

ayaklann kestirdi, gzlerine mil ektirdi ve Harre denilen yer-e gnein altna attrd.
Scan altnda: Su su! diye bardklar halde hi kimse bunlara su vermedi. Bylece
geberip gittiler.

slam'dan dnen, develeri alan ve oban ikence ederek ldren Ureynelilere verilen
bu ceza, bir ok alime gre hadislerin tercmesi esnasnda meali verilen, Maide

suresinin 33. ayetinin iniine sebep olmutur. aret edilen ayette, yce Allah, Allah'a ve

Resulne kar sava aanlara verilecek cezay beyan buyurmutur. Ayet-i kerimede
Resulullah (s.a.v.)'in uygulamasndan gzleri oyma dndakiler braklmtr.

Konu ile ilgili fkh hkmlere gemeden nce akla gelmesi muhtemel bir iki noktaya
iaret etmek istiyoruz.

1- Rivayetlerden birisinde Resululah (s.a.v.)'in, adamlarn el ve ayaklann kestirdikten

sonra damarlarn dalamayp, kann akmasna gz yumduuna iaret edilmektedir.

Hrszlk ve yol kesme gibi sulara uygulanan el ve ayak kesme cezalarnda, kann

durmas iin kesilen yer atele dalanp damar bzdriild halde acaba burada niin

yaplmamtr?

Bu soruya yle cevap verilmitir: Bu adamlar dinden ktklar iin zaten lm hak
etmilerdir. Dolaysyla lmlerini engelleyecek bir muamelede bulunmaya gerek
yoktur.

2- Reslullah (s.a.v.), bunlara; e! ve ayaklarnn kesmenin yan sra, gzlerini oymak, le

terkedip su vermemek, armha germek gibi ok kat cezalar vermitir. Oysa msle,
slam'da haramdr. Reslullah, bu cezalar niin vermi olabilir?
Bu muhtemel soruyu da yle cevaplamak mmkndr:

Kad yz (. 544/1149)'n bildirdiine gre; bu ceza, had cezalan ve muharebe ile ilgili
ayet inmeden nce verilmitir. Dolaysyla efendimiz bu cezay, had olarak deil, ksas

olarak vermitir. mslman obann gzn oyduklar iin ksas olarak Reslullah'da
onlarn gzlerini uydurmutur. Ama ayet indikten sonra bu ceza neshedilmitir. Baz

alimlere gre ise, muharebe ayeti, hadiste anlanlar hakknda inmi, ama Resuluah
onlarn obana yaptklarna karlk ksas olarak bu cezay vermitir.

le atldktan sonra bunlara su verilmemesi meselesine gelince, Hz. Peygamber'in su

veriimemesi yolunda bir emri yoktur. Suyu sahabeler vermemilerdir.

Kad yz'a gre, lme mahkum edilen birisinin bir de su verilmemek suretiyle cezalandmimas caiz deildir.

Nevev (. 676/1277)'ye gre ise, bu adamlar dinden dnp oban ldrdkleri iin, ne
su istemeye ve ne de baka bir iyi muameleyi beklemeye haklan yoktur. Hatta yannda
abdest alacak kadar su bulunan kiinin o suyu lmden ya da iddetli susuzluktan
korkan bir mrtede verip de teyemmm etmesi caiz deildir. Fakat suyu isteyen bir
zmmi veya hayvan olursa vermek gerekir.

Hadis-i eriflerde temas edilen Maide suresinin 33. ayetinde

phesiz Allah ve Resul ile savaanlarn ve yeryznde fesad karanlarn cezas.....

ldrlmeleri veya aslmalar yada ellerinin ve ayaklarnn aprazlama kesilmesi yada
yerlerinden srlmeleridir. Bu onlara dnyada bir rezilliktir. Onlara ahirette de byk bir
azab vardr eklinde anlan cezalarn Allah Raslne kar muharebe edenlere mahsus

olduunu gryoruz. Hadiste anlatlan hadisede se Ureyneler, dinden kmlar, oban

ldrmler ve deve almlardr.

Bunlarn yaptklar, Muharebe kelimesinden ilk aklmza gelen anlam iine girmemektedir. O halde ayet-i kerimedeki muharebe szcnden neyi anlayacaz? Bunu akla
kavuturmamz gerekir.

Aa yukar gr nakledilen alimlerin tmne gre ayetteki muharebe edenden

maksat, silahla nsanlara saldran, onlarn mallarna ve canlarna musallat olan kii ya da

kiilerdir. Ulem bu anlayta hem fikir olduklar halde saldrnn ehir ii ve ehir
dnda olmas halinde muharebe hkmlerinin uygulanp uygulanmayacanda ihtilaf
etmilerdir.

Ayet-i kerimede, Allah'a ve Raslne kar sava edenlere birtakm cezalar ngrlmektedir. Bu cezalann hepsi mi verilecektir? Hakim bu cezalardan istediini vermekte

muhayyer midir? Yoksa ayetteki belirli cezalar belirli sulara m hastr? Bu konu alimler
arasnda tartmaldr. imdi bu konudaki grleri Kurtubi'nin tefsirinden naklen
vermek istiyoruz:

1- Suluya suu nispetinde ceza verilir; yolda korku yaratp mal alann eli ve aya ap-

razlama sa eli sol aya kesilir. Eer hem mal alp hem de adam ldrrse nce eli ve

aya kesilir sonra aslr. Adam ldrp mal almazsa ldrlr. ayet adam ldrmez
mal da almazsa memleketinden srlr. Bu gr; Abdullah bn Abbas, Neha, Ata el-

Horasan ve tbn Miclez'e aittir.

2- mam- Azam Ebu Hanfe'ye gre; adam ldrrse ldrlr. Mal alp da adam
ldrmezse, eli ve aya aprazlama kesilir. Hem adam ldrr ve hem de mal alrsa,

otorite sahibi muhayyerdir; isterse elini ve ayan kesip ldrr ve asar, isterse elini
ayan kesmeden ldrr ve asar.

3- mam afi'ye gre; mal alrsa sa eli kesilir ve dalanr. Kann durmas iin bilein
damar atele veya kzgn yala bzdrlr, sonra sol aya kesilir, dalanr ve serbest

braklr. Adam ldrrse ldrlr. Hem mal alr hem de adam ldrrse ldrlr ve
aslr. mam afi'den, asmann gn srecei rivayet edilmitir.

4- Ahmed b. Hanbel'e gre; adam ldrrse ldrlr, mal alrsa afi'nin dedii gibi sa

eli ve sol aya kesilir.

5- Baz alimlere gre; devlet bakam, Allah ve Rasul ile savaana ayette anlan ceza-

lardan birisini vermekte muhayyerdir. Hem ldrmek hem asmak veya hem el ve ayak

kesip hem de ldrmek gibi birden fazla cezay ayn anda vermek caizdir. Bir rivayette

Abdullah bn Abbas, mam Mlik, Said b. el-Mseyyeb, mer b. Abdulaziz, Mcahid,

Dahhak ve Neh bu grtedirler. 838[838]

Hanefi mezhebine gre, yolculara baskn veren, fakat mala ve cana dokunmadan sadece

onlar korkutanlara verilecek ceza nefy yani srgndr. Alimler, ayette geen srgnden
maksadn ne olduunda da ihtilaf etmitir. Kimine gre maksat, slam lkesinden
karmak, kimine gre doup byd memleketinden baka bir yere srmek, kimine

gre hapsetmek, kimine gre yakalanp cezalandnlncaya kadar devaml olarak takip

edilmesi, kimine gre de suu iledii memleketten baka bir yere srlmeyidir.
Haneflerin muteber grne gre maksat hapistir. 839[839]

Yenilmesi ve ilmesi haram olan maddelerle tedavi konusunda slam alimlerince ortaya
konan grler eilim halinde zetlemek mmkndr.

1- slam alimlerinin bir ksm, haram maddelerle tedaviyi caiz grmezler. Hanbeliler bu

grtedir. Bu gr sahiplerinin, hastalk halini, haramlar mubah klan bir zaruret

olarak kabul etmedii ve dolaysyla alk yznden darda kalp murdar hayvan yiyen

kiiyle ilgili hkm bu duruma uygulamay isabetli grmedikleri anlalmaktadr. Bu

gruptaki baz alimler, bu iki durumu ayrt etmek zere yle derler:

Alk yznden dara dm kimse, zarureti giderecek -haram klnm yiyeceklerden

baka- bir ey bulunmamaktadr. Halbuki hastalk byle deildir. nk hastal tedavi

iin tek are bu yiyecek ve iecekleri kullanmak deildir. Bir ok ila vardr.

2- slam alimlerinin bir ksm ise, yenilip iilmesi haram maddelerle tedaviyi kural
olarak caiz grr. Bu grubu, Zahir alimleri tekil eder.

3- slam alimlerinin ounluu ise, haramla tedaviyi belli artlarla caiz grmektedir. Ancak her bir grup, helal olu iin farkl n art ve kayt ileri srmektedir. Bu grupta

838[838]
839[839]

Kurtb, el-Cmiu 'li Ahkmi'I-Kur'n, 6/151, 152.

B.k.z: N. Yenlel, H. Kayapnar, Snen-i Ebu Dvud Terceme ve erhi, amil Yaynevi, stanbul 1991, 15/37-40.

arlkl olarak, Hanefler ile filer yer alr.

Onlara gre, haram ile tedavi olmann cevaz, kesin olarak ifa vereceinin bilinmesine
hi deilse iyilemenin kuvvetle muhtemel olmasna baldr. ifa verecei kesin olarak

bilinmiyorsa, tedavi amal haram yiyecek ve iecekler kullanlamaz. la da gda

maddeleri gibi hayatn zaruri ihtiyacdr. Darda kalan kimse, haram ile tedavi grebilir.
Resulullah (s.a.v.), erkeklere ipek giymeyi yasaklad halde cilt hastal dolaysyla baz
sahabilere izin vermitir. 840[840]

Haram oluun delil olarak gsterilen hadis, helal ilacn bulunduu normal duruma g-

redir. Helal maddeyle tedavi imkan olmadnda, tedaviyi salayacak ila, mubah ila
haline gelir ve hadisin kapsamna girmez.

Fkhlann tarttklar konu; arap, idrar gibi nesnelerin tedavi iin dorudan alnmas
ve kullanlmasdr. Bu maddelerin ila yapmnda kullanlmas durumunda Karma ve

deime yoluyla pis ve haram olan nesnelerin hkmlerinin deiecei kural da

devreye girecektir. 841[841]

Buna gre tedavi maksad ile eti yenen hayvanlann idrarn imek caizdir. nk

Ureyneer hadisesindeki hkm, zarurete mebnidir. Zaruretin bulunduu yerde birok

haram mubah olur. Ama zaruret kalknca haram hkm devam eder.

Burada sz konusu olan dier bir mesele de; bir kiiye kar birden fazla kii bir cinayet
ilerse, ksas canilerin hepsine kar uygulanr.

3- Ta Ve Dier Keskin eylerle Meydana Gelen lmde Ksasn Gereklemesi Ve

Kadn ldrmesi Sebebiyle Erkein ldrlmesi

1526- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir yahudi gm zinetleri iin bir cariyeyi ldrmt. Onu tala ldrmt. Cariye,

can vermeye az bir zaman kala Peygamber (s.a.v.)'e getirildi. Peygamber (s.a.v.),
840[840]
841[841]

Buhr, Libs 29, Cihd 91.

B.k.z: Komisyon, lmihal, T.D.V., stanbul 1999, 2/164-166.

cariyeye:

Seni filanca kimse mi ldrmek istedi? diye sordu. Cariye bayla:

Hayr! diye iaret etti. Sonra ikinci defa yine onu ldrmek isteyenin filanca kimse mi
olduunu sordu. Cariye bayla:

Hayr! diye iaret etti. Sonra nc defa yine onu ldrmek isteyenir filanca kimse m
olduunu sordu. Cariye bayla:
Evet! diye iaret etti.

Bunun zerine Peygamber (s.a.v.), o yahudiyi, iki tala ldrd. 842[842]

Aklama:

Baz alimler, bu olayn, slam'n ilk yllarnda meydana geldiini, o zamanlar ldrlen

kiinin lmeden nceki verdii habere itibar edilirken, daha sonra bu hkmn nesh
edildiini sylerler.

Alimlerin ounluu ise; Katde yoluyla gelen rivayeti esas alarak, Hz. Peygamber

(s.a.v.)'in yahudiyi ldrlenin iddiasyla deil de, kendisinin itirafyla ldrdn

sylerler.

Ksas yaplrken, ldrene, ldrlene yaptnn ayns uygulanr. Yani ldren, ldrleni, neyle ve ne ekilde ldrdyse kendisi de o ekilde ldrlr. mam Mlik, mam
afi ile mam Ahmed, bu grtedir.

mam Azam Ebu Hanfe ve talebeleri ise, katii, ancak keskin bir aletle ldrlr. Baka
bir yolla ksas uygulanmaz. Hanefiler bu konuda Ksas ancak klla olur hadisiyle amel

etmilerdir.

Yine bu hadis, kadna kar erkein ksas olarak ldrlmesinin caiz olduunu gster-

Buhr, Diyt 4, 7, 12, 13; Ebu Dvud, Diyt 10, 4527, 4528, 4529, 4535; Tirmiz, Diyt 6, 1394; Nes, Kasme
12-13; bn Mce, Diyt 24, 2665, 2666; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/183, 193, 203, 269.

842[842]

mektedir.

Hadiste geen Radh, Raz iki ta arasnda ezmek ve Recm talamak kelimeleri, ayn
anlamdadr. nk her ikisi de, tala ldrmek demektir.

4- nsann Kendine Veya Bir Organna Saldran Kimseyi, Saldrlan Uzaklatrr Da

ldrr Veya Bir Organn Telef Ederse Bunu demesinin Gerekmemesi

1527- mrn b. Husayn (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ya'l b. Mnye yada Ya'l bn meyye, bir adamla kavga etmiti. Biri, dierini srmt.
O da, elini srann azndan ekerek onun n diini kard.
Hadisin ravisi bnu'l-Msenn:

ki n diini dedi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.)'in huzuruna kp ikayetlerini arz

ettiler. Peygamber (s.a.v.):

Sizden birisi erkek hayvann/devenin srp kopard gibi hi srr m? Onun, kan dii
iin diyet yoktur buyurdu. 843[843]
Aklama:

Hadis, kiinin kendisini savunmasnn meru olduuna delalet etmektedir. Ayrca kendisini savunurken kardakinin bir organnn telefine sebep olan kiiye cezann
olmadn gstermektedir.

Buhr, Diyt 18; Ebu Dvud, Diyat 22, 4584; Tirmiz, Diyat 20, 1416; Nes, Kasame 17, 19; bn Mce, Diyat 20,
2657; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/427, 428, 435.

843[843]

5- Dilerde Ve Di Hkmnde Olan eylerde Ksasn Sabit Olmas

1528- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Rubeyyi'in kz kardei mm Harise, bir adam yaralamt. Bunun zerine Peygamber

(s.a.v.)'in huzuruna kp ikayetlerini arz ettiler. Resulullah (s.a.v):
Ksas yapn, ksas yapn! buyurdu. Bunun zerine mm'r-Reb':

Ey Allah'n resul! Filanca kadndan hi ksas istenilir mi? Allah'n adna yemin ederim
ki, ondan ksas alnamaz dedi. Peygamber (s.a.v.):

Subhanallah! Ey mm'r-Reb'! Ksas, Allah'n yazl kanunudur buyurdu. mm'r-Reb':

Hayr, Allah'n adna yemin ederim ki, ondan kesinlikle ksas alnamaz dedi. Kadn bu

sz tekrarlaya tekrarlaya sonunda yaralnn velileri diyeti kabul ettiler de bu suretle

ksas dt. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Allah'n kullarndan yle kimseler vardr ki, bir meselede Allah zerine yemin etse Allah
muhakkak onu yemininde doru karr buyurdu. 844[844]
Aklama:

Konuyla ilgili ksas ayetleri unlardr;

Orada onlara cana can, gze gz, buruna burun, kulaa kulak, die dile ve yaralara
karlk ksas yazdk 845[845] ile

Eer ceza vermek isterseniz size yaplann aynyla mukabele edin. Sabrederseniz and

844[844] Buhr, Cihd 12; Ebu Dvud, Dyat 28, 4595; Nes, Kasame 15; hn Mce, Diyat 16, 2649; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 3/284.
845[845] Maide: 5/45.

olsun ki bu, sabredenler iin daha iyidir. 846[846]

Birinci ayette Di kelimesi zellikle zikredilmitir. Dolaysyla ayet ve hadis, dite ksasn uygulanacana delalet etmektedir.

Bir kimse baka birisinin diine kasden vurur da krarsa veya skerse, kendisinin dii de

krlr. Diler arasndaki byklk kklk farkna baklmaz. nk dilerinin salad

fayda byklk ve kkle gre deimez. Ancak, cinayete maruz kalan di hangisi ise,
caninin de o diinde ksas uygulanr.

Eer di kknden sklmse caninin dii de kknden sklr. Krlm ise o krlan
kadar ksm, caninin diinden trplenir. Eb Davud'un, Ahmed b. Hanbel'den naklettii
kayt da bunu gstermektedir. phesiz cinayet kasd deilse yada cinayete maruz kalan
kii raz olursa ksas yerine diyet uygulanr.

Ksas zulm deil, adalettir. nk herkesin hayat ve organlar eittir. Kimsenin hayat
tekinden daha stn deildir. slm hukuku eitlii ve adaleti salamak iin, ksas

emretmi, katilin be sene hapiste yattktan sonra kp, maktuln, madur

yaknlarnn karsna geip glmelerine izin vermemitir.
6- Mslmann Kann Mubah Klan eyler

1529- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allah'tan baka ilah olmadna, benim Allah'n Resul olduuma ahadet eden
mslman bir kiinin kan ancak eyden birisiyle helal olur:
1- Zina eden evli kimse,
2- Haksz yere adam ldren kimse,
3- Dinini terk edip slam topluluundan inan ynnden irtidat etmek suretiyle ayrlan
846[846]

Nahl: 16/126.

kimse 847[847]

Aklama:

Hadiste, belirtilen gruptan birisine giren bir mslmann ldrlebilecei, bunlarn

dndakilerin kanlarnn helal olmad bildirilmektedir.
7- ldrme rn Aan Kimsenin Gnah

1530- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Zulmen ldrlen her canl(nn gnah)ndan, Adem'in ilk olu Kabil'in hesabna
muhakkak bir pay ayrlmtr. nk Adem'in o olu, ldrme cinayetini adet edinenlerin
ilki olmutur. 848[848]

Aklama:

Bir kimse bir ktlk icat ederse o ktl ileyen her insann kazand gnahn bir
kat, kyamete kadar, icat eden kimseye de verilir. Hayr icat eden kimsenin hali de
byledir. Ona da, yolundan gidenlerin sevab verilir.

Buhr, Diyt 6; Ebu Dvud, Hudd 1, 4352; Tirmiz, Diyat 10, 1402; Nes, Tahrimu'd-Dem 5; bn Mce, Hudd
1, 2534; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/382, 444.
848[848] Buhr, Enbiy 1, Diyat 2, 'tisam 15; Tirmiz, lm 14, 2673; Nes, Tahrimu'd-Dem 1; bn Mce, Diyat 1, 2616;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/388, 440, 442.
847[847]

8- Kan Dkmek Suretiyle Ahirette Verilecek Ceza Ve Kyamet Gnnde nsanlara

Arasnda Grlecek ilk Davann Da Kan Davas Olmas

1531- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kyamet gn insanlar arasnda grlecek ilk davann, kan dkme davas olmas. 849[849]

Aklama:

Bu hadis, adam ldrmenin ar gnah olduunu ifde eder. nk kyamet gn ilk

hkme balanacak suun adam ldrme suu olduu ifade edilmektedir.

Eb Hureyre (r.a)'dan gelen bir hadiste ise kyamet gn kulun ilk grlecek hesabnn

namaza ait olaca bildirilmektedir. Bu iki hadis arasnda eliki yoktur. nk adam
ldrme suu, kul hakkna aittir. Namaz klmama suu ise Allah hakkdr. u halde kul

haklan arasnda en byk gnah insann canna kymaktr. Allah haklarnn en nemlisi
de, be vakit namazdr.

9- Kanlarn, Irzlarn Ve Mallarn Hahamlnn Arl

1532- Ebu Bekre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) Veda haccnda devesinin zerine oturup:

Dorusu zaman, Allah'n gkler ile yeri yaratt gnk ilk durumuna dnmtr. Bir yl,
on iki aydr. Bunlardan drd haram aylardr ki, arka arkaya gelir: Zu'lka'de, Zu'1-

Buhar, Rikk 48, Diyat 1; Tirmiz, Diyat 8, 1396, 1397; Nes, Tahrimu'd-Dem 2; bn Mace, Diyat 1, 2615, 2617;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/388, 440, 442.

849[849]

hicce ve Muharrem. Drdncs de, Mudar'n ay olan Receb'tir. Receb ay da, Cumde'1Ahir ile a'bn arasndadr buyurdu. Sonra da:

Bu iinde bulunduunuz ay, hangi aydr? buyurdu. Biz:

Allah ve Resul daha iyi bilir dedik. Bunun zerine sustu, hatt ona adndan baka bir
isim verecek sandk. Peygamber (s.a.v.):

Bu, Zu'1-hicce ay deil mi? buyurdu. Biz de:

Evet, Zu'1-hicce ay dedik. Peygamber (s.a.v.):

erisinde bulunduunuz hangi beldedir? diye sordu. Biz:

Allah ve Resul daha iyi bilir dedik. Bunun zerine yine sustu, hatt ona adndan baka
bir isim verecek sandk. Peygamber (s.a.v.):

Buras, Mekke beldesi deil mi? diye sordu. Biz de:

Evet, Mekke bekdesi dye cevap verdik. Peygamber (s.a.v.):

erisinde bulunduunuz hangi gndr? diye sordu. Biz:

Allah ve Resul daha iyi bilir dedik. Bunun zerine yine sustu, hatt ona adndan baka
bir isim verecek sandk. Peygamber (s.a.v.):

Kurban kesim gn deil mi? diye sordu. Biz de:

Evet, kurban kesim gn ey Allah'n resul! dedik. Peygamber (s.a.v.):

te sizin kanlarnz, mallarnz ve rzlarnz, u aynzda, u beldenizde, u gnnzn

hrmeti gibi birbirinize haramdr. Yaknda Rabbinize kavuacaksnz. O'da, size
amellerinizden sul edecek. Sakn benden sonra birbirinizin boyunlarm vuran kffr veya
sapklar olarak dnmeyin! Dikkat edin ki! Burada bulunan, bu anlattklarm,
bulunmayana tebli etsin! Olur ki, baz tebli olunan, bunu baz iitenden daha belleyili
olur buyurdu. Sonra da:

Dikkat edin ki! Tebli ettim mi? buyurdu. 850[850]

10- ldrme Fiilini krar Etmenin Sahih Olmas, ldrlenin Velisine Ksas
mkan Verilmesi Ve ldrlen Velisinden Balanma Dilemenin Mstehab Olmas

1533- Vil b. Hucr (r.a)'dan rivayet edilmitir:

Ben, Peygamber (s.a.v.)'le birlikte otururken anszn bir adam deriden yaplm kayn
ucuyla birini ekerek getirdi ve:

Ey Allah'n resul! Bu adam, benim kardeimi ldrd! dedi. Resulullah (s.a.v.), o

adama:

Bunun kardeini ldrdn m? diye sordu. ldrlenin velisi:

Eer iledii cinayeti itiraf etmezse onun aleyhine delil getireceim dedi. Getirilen
kimse:

Evet, ldrdm dedi. Resulullah (s.a.v.):

Onu nasl ldrdn? diye sordu. Adam:

kimiz bir aatan yaprak silkiyorduk. Derken bana sverek beni kzdrd. Ben de
baltayla onun bana vurdum ve ldrdm dedi. Peygamber (s.a.v.), ona:

Kendin namna ona verecek herhangi bir eyin var m? diye sordu. Adam:

Benim elbisem ile baltamdan baka benim hi malm yoktur diye cevap verdi.
Resulullah (s.a.v.):

Kavminin, senin adna diyeti vermek suretiyle seni ksastan kurtarabileceklerini dnr
msn? diye sordu. Adam:
Buhar, lm 9, 37, Hac 132, Mez 77, Tefciru Sure-i Tevbe 8, Edh 5, Fiten 8, Tevhid 24; Ebu Dvod, Menasik
67, 1948.

850[850]

Ben kavmimin yannda diyetten daha kymetsizim dedi. Bunun zerine Resulullah

(s.a.v.), adamn bal bulunduu kayn ucunu ldrlen kimsenin velisine doru
atarak:

Katili sana teslim ve havale ediyorum, arkadan al gtr! buyurdu. Adam da, onu alp
gitti. Adam ekip gittikten sonra, Resulullah (s.a.v.):

Eer ldrlen velisi, onu ldrrse, o da onun gibi katil olur buyurdu. Birisi gidip
syleneni o adama haber verdi. Derken adam geri dnp geldi ve:
Ey Allah'n resul! Senin:

Eer onu ldrrse o da onun gibi katil)olur buyurduun bana ulat. Halbuki ben bu
katili, senin emrinle alp gtrdm dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Onu ldrp de hem daha nceki ahs gnahlarnn ve hem de ldrlen) kardeinin
ahs gnahlaryla Allah'n huzuruna dnmek mi istiyorsun? buyurdu. Adam:
Ey Allah'n peygamberi! Galiba evet dedi. Peygamber (s.a.v.):
te bu, onun gibidir buyurdu.

Bunun zerine adam, elindeki kay att ve ksasn uygulanmas iin o kimseye yol
verdi. 851[851]
Aklama:

Nevev konuyla ilgili olarak yle der:

ldren kimse, cann telef ettii iin ldrlenin ve kardeinin acsn tattrd iin de
velisinin gnahn yklenir. 852[852]

851[851]
852[852]

Ebu Dvud, Diyat 3, 4499, 4500, 4501; Nes, Kasame 6, dabu'l-Kadat 26.
Nevev, Mslim erhi. 11/173.

11- Ceninin Diyeti, Hataen ldrme ile Kasten ldrmeye Benzer Durumda
Caninin klesine (Baba Tarafndan Olan Akrabalarna) Diyetin Vacip Olmas

1534- Ebu Hureyre (r.a)'tan-rivayet edilmitir:

Huzeyl kabilesinden iki kadn birbirleriyle dt. Bu kadnlarn biri, dierine ta att.
Ta atan kadn, dier kadn ve karnndaki cenini ldrd.

Daha sonra len kadnn ailesi ile ldren kadnn ailesi, diyet meselesini, Peygamber

(s.a.v.)'e getirdiler. Peygamber (s.a.v.), ceninin diyetinin; tam bir diyet bedelinin ondan

birinin yarsna ulaacak erkek bir kle yada bir cariye olduuna hkmetti. len kadnn
diyetini de, ldren kadnn asa-besi erkek akrabalar zerine hkmetti.

ldrlen kadnn ocuklarn ve onlarla beraber bulunanlar da ldren kadna miras

yapt. Derken ldren kadnn asabesinden olan Hamel b. Nbia el-Huzel:

Ey Allah'n resul! Ben yememi, imemi, konumam; doarken barmam bir

kimsenin diyetini nasl deyebilirim. Bylesi hkmsz saylr dedi. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):

Bu adam, yapt seili kafiyeli konumadan dolay ancak kahinlerin kardelerindendir

buyurdu. 853[853]

Cenin: Anne rahminde bulunan yavruya denir. Ceninler, ana rahminde canlanm olup
olmamalar itibariyle iki eittir;
1- Canl cenin,
2- Olu cenin.

Gurreyi, kilenin vermesi lazmdr. Cinayeti ileyen kimse, gurre vermez.

Kadn, dier kadn, ounlukla ldrmek iin kullanlmayan kk ta yada adr dire-

Buhr, Feriz 11, Diyt 25, 26, Tb 46; Ebu Dvud, Diyt 19, 4576, 4577; Tirmiz, Diyt 15, 1410, Feriz 19,
2111; Nes, Kasme 39-40; bn Mce, Diyt 11, 2639; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/274.

853[853]

iyle ldrmtr. Bu takdirde ise lm, ibh-i amd kasten olmayan ldrme ekli ile
meydana geldiinden dolay ldren kimseye, ksas ve diyet lazm gelmez. Diyetini,

kilesi der. len cenin iin ise, ldren kadnn velisine gurre, yani bir kle yada bir
cariye azad etmesi lazm gelir.

Gurre miktarnn o asrdaki deerine gre yaklak 212,5 gr. altn yada 1785 gr.
Hanefilere gre 1487,5 gr. gm olduu grlmektedir.

Gurre ceninin miras kabul edilir ve dmesine sebep olan kimse hari varisleri arasnda
paylatrlr. Gurrenin denmesi iin ocuk drmenin kasten yada hata ile olmas,
anne yada baba tarafndan ilenmesi fark etmez.

Bununla birlikte ceninin canllnn, mahiyetini hibir zaman bilemeyeceimiz ruhun

fenmesiyle ayn ey olduunu iddia etmek mmkn deildir. Byle bir iddia
iermeksizin belirtmek gerekirse, gnmzde ulalan ayrntl tbb bilgiler, ceninin,

dllenmeden itibaren ayr bir canllk ve btnlk kazandn, safha safha oluum ve

yaratln tamamlandn, ilk birka haftadan itibaren organlarnn olutuunu, hatta

kalp atlarnn hissedildiini ortaya koymaktadr. Byle olunca, ilk 120 gn iindeki
ocuk drmeleri, cinayet ve gnah olan ocuk drme fiilinin kapsam dnda

tutmak mmkn grnmemektedir. Nitekim slam Hukukularnn ou, hangi safhada

olursa olsun ocuk drmeyi caiz grmezler.

slam Hukuku'nda, tbb ve din bir zaruret bulunmadka anne karnndaki ocuun
drlmesi ve aldrlmas -anne ve baba tarafndan yaplm veya yaptrlm olsa bilecinayet (=su) olarak adlandrlp haram saylmtr.

slam dini, gebelii nleyici tedbirler almay hogrm ve elerin diledikleri zaman ve

sayda ocuk sahibi olmalanna imkan vermi, fakat balam bulunan gebelii sona
erdirmeyi ve anne kamnda olumu cenini imha etmeyi ise cinayet ve gnah saymtr.
854[854]

1535- Mure b. ube (r.a)'tan rivayet edilmitir:

854[854]

B.k.z; Heyet, lmihal, T.D.V., 2/137-140 Asabe: Baba tarafndan araya kadn girmeyen erkek akraba.

Bir kadn, kumasn, gebe olduu halde adr direiyle dverek ldrmt. Bunlardan
biri, Lihyn (kabilesin)den idi. Resulullah (s.a.v.); ldrlenin diyetini, karnndaki cenin

iin de bir gurreyi, ldren kadnn asabesinin vermesine hkmetti. Bunun zerine
ldren kadnn asabesinden bir adam:

Biz yememi, imemi, doarken barmam bir kimsenin diyetini nasl deyebiliriz.
Bylesi hkmsz saylr dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
Bu adam, Bedevilerin seci gibi seci konuuyor! buyurdu.

Ravi der ki: Resulullah (s.a.v.), diyeti, onlara ykledi. 855[855]

Aklama:

Konu ile ilgili baz rivayetlerde, Resulullah (s.a.v.)'in kafiyeli konumay eci'li yasak-

ladn bildiren ifadeler genel olmayp kahinlerin yaptklar gibi, batl fikirleri doru

gstermek iin yaplan seci'ler yasaklatr. Normal seci' caizdir. nk bizzat Resulullah
(s.a.v.)'in kendisinin de seci'li konumalar vardr.

Konu ile ilgili baz rivayetlerde kavga edip birbirini ldren kadnlarn ayn ahsn

Nikh altnda bulunan iki kuma olduu bildirilirken, bazlarnda bu yn hi

belirtilmemi, birisinde ise baka baka adamlarn hanmlar olduklarna dikkat
ekilmitir.

Rivayetler arasndaki kk farkllklar, olayn bir ok defa meydana geldiine gstermektedir.

29. HUDD (HAD CEZALARI) BLM

855[855] Buhr, Diyt 15, 'tism 13; Ebu Dvud, Diyt 19, 4568; Tirmiz, Diyt 15, 1411; Nesa, Kasme 39; bn Mce,
Diyt 11, 2640; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/244, 253.

Had:

Kelime olarak; Snr ekmek, bilemek dikkatle bakmak, ayrmak ve ceza tatbik etmek
anlamlarna gelmektedir. Bir isim olarak; snr, son, bak gibi az, tarif ve er' ceza.

oulu Hudd gelir. Bir hukuk terimi olarak hadler; slm ller, slm Dininin
ortaya koyduu hell-haram snrlan, miktar ve nitelii nasslarda belirlenmi olan er'

cezalar demektir.

Mkellef, yani akll ve ergin kiilerin yapt ilerin Allah ve Resulnn rzasna uygun
olup olmadn gsteren ller vardr. Bu ller Kur'n ve Snnetle bildirilmitir.

slm'da mkelleflerin yapt ilerin (efal-i mkellefin) deer hkmn gsteren ller

unlardr: Farz, vacip, Snnet, Mstehap, Hell, Mubah, Mekruh, Haram, Sahih, Fasit,

Batl. Mkellefin yapt her i, er' snrlan gsteren bu llere gre deerlendirilir.
Sonuta ona gre ceza veya mkfaat alr; yaplan i ya geerli sahih veya geersiz (fsid,
btl) olur.

er' hadlerin genel anlam Allah'n koyduu hell-haram lleridir. Bu mana aadaki

yet ve hadislerden anlalmaktadr: Nisa suresi 12. yette mirasla ilgili hkmler aklandktan sonra yle buyurulmaktadir:

Bunlar Allah'n snrlardr, Kim Allah'a ve elisine itaat ederse Allah onu, altndan
rmaklar akan cennetlere sokar, orada ebed kalrlar. te byk kurtulu budur. Kim de
Allah'a ve O'nun Elisine kar gelir, O'nun snrlarn aarsa. Allah onu eb'edi kalaca
atee sokar. Onun iin alaltc bir azab vardr.

856[856]

Burada Allah'n emirleri, O'nun

snrlar olarak ifade edilmi, bu snrlar aanlarn ceza ile karlaacaklar haber
verilmitir.

slm Ceza Hukuku:

856[856]

en-Nisa: 4/ 13-14.

Ukbat terimi olarak hadler; Belirli baz sulara slm'n tayin ettii cezalardr. Bu
cezay gerektiren sular be tanedir: zina, hrszlk, iki imek, kazf namuslu kadna zina
iftiras ve yol kesme hrbe.

slm Ceza Hukuku'nda Hadler Allah hakk olarak kabul edilmitir. Yani haddi slm'n tesbit ettii cezay gerektiren sular amme hukukuna tecavz anlam

tamaktadr. Ksas kul hakk olduu iin buna had denilmemitir. Haddin dnda kalan
yani Kur'an ve Snnetle tayin edilmeyip hkimin takdirine braklm cezalara ta'zir
cezalar denir. Hapis, tehir, srgn gibi. 857[857]

1- Hrszln Cezas Ve Hrszlk Cezasnn Uygulanmas iin Gerekli Nisap Miktar

1536- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), hrszn elini, eyrek dinar altnda ve daha fazlasnda keserdi. 858[858]

Aklama:

Hadis; hrszlk cezasnn nisab, yani bir hrszn kolunun kesilebilmesi iin ald maln
olmas gereken asgari deeri ile ilgilidir.

Konu ile ilgili deiik rivayetlerde, Hz. Peygamber (s.a.v)'in; eyrek dinar altn, fiyat
dirhem gm olan kalkan ve kymeti on dirhem gm yada bir dinar altn olan kalkan
alan hrszn elini kestii grlmektedir.

slam Hukukunda hrsza verilecek ceza hususunda Maide: 5/38'deki ayet mutlaktr.
Hrszlk yapan erkek ve kadnn elinin kesilmesi emredilmi, ama ald mahn miktar

Zhayl, el-Fkhu'1-slm ve Edilleth, 2. bask, Dimak 1405/1985, IV/284vd. B.k.z: Halt nal, Had maddesi,
amil slam Ansiklopedisi.
857[857]

Buhr, Hudd 13; Ebu Dvud, Hudd 12, 4383, 4384; Tirmiz, Hudd 16, 1445; Nes, Kat'u's-Srk 9, 10; bn
Mce, Hudd 22, 2585; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/104, 249.

858[858]

konusuna dein ilmemitir. Gerek bu ayetin mutlak oluu ve gerekse de hadislerdeki

farkl rivayetler, el kesme nisabnda alimlerin ihtilafna sebep olmutur.

Hanefilere gre; el kesmek iin hrszlktaki nisap miktar, on dirhem gm yada onun

kymetidir. alnan mal altn bile olsa gmle deerlendirilir. Yalnz muteber olan;
kle halindeki gm deil, baslm haldeki gmtr. 859[859]
1537- Hz. ig (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) dneminde hrszn eli, ancak Hacete denilen yada Turs denilen
bir kalkan kymetinin daha aznda kes ilmemitir. Bu iki kalkan da, kymet
sahibidir. 860[860]

Hadisin eitli varyantlarnda geen; Micenn, Hacefe ile Turs kelimelerinin delalet

ettii manalar, birdir. Yani kalkan demektir. Ancak yapl tarzlarna gre aralarnda fark

bulunmaktadr. Bunlarn kymetlerinin; dirhem gm yada on dirhem gm olma

olasl vardr.

1538- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir hrszn elini, kymeti dirhem gm olan bir kalkandan dolay
kesmitir. 861[861]
Aklama:

Hadis, hrszlk cezasnn haddinin nisab, yani bir hrszn elinin kesilebilmesi iin
ald maln olamas gereken asgari deeri ile ilgilidir.

Hanefilerin bu konudaki delilleri iin b.k.z: Mslim, Hudud 7; bn Mce, Hudud 22.
Buhr, Hudd 13; Nes, Kat'u's-Srk 10.
861[861] Buhar, Hudd 13; Ebu Dvud, Hudd 12, 4385; Tirmiz, Hudd 16, 1446; Nes, Kafu's-Snk 8; bn Mce,
Hudd 22, 2584; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/54, 64, 80, 82, 143, 145.
859[859]
860[860]

1539- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Allah, hrsza lanet eylesin. Bir yumurtay alar da bu hrszlnn balangc olup
sonunda eli kesilir. pi halat alar da bu hrszlnn balangc olup sonunda eli kesilir.
862[862]

Aklama: Bu hadisin yorumu hakknda gr ileri srlmtr:

1- Bazlarna gre hadiste geen Beyda ifadesiyle kastedilen; yumurta deil mifer ve
Habl kelimesiyle de ip deil vapur halat kastedilmitir.

2- Bazlarna gre ise elini tehlikeye dren hrsz, lanetlenip yerilirken basit ve kolay

bir mal uruna bu harekette bulunduunu ifade etmek daha uygundur. Buna gre
hrszla balayan kimse yumurta aldnda eli kesilmeyince cesaretlenir ve daha

kymetli mallan almaya balar. Sonra da deerli mal ald iin eli kesilir. O halde
yumurta hrszl, onun hrszl ilerletmesine ve elinin kestirilmesine sebebiyet vermi
olur.

3- Bazlarna gre ise bu hadis, hrszn elinin kesilmesine ait Maide: 5/38. ayeti indiinde miktar belirtilmeksizin icmalen sylenmitir.

2- Toplumsal Mevkisi Yksek Olan Ve Olmayan Her Hrsza El Kesme Cezasnn

Uygulanmas Ve Seri Cezalarda Arac Olmann Yasak Olmas

1540- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Mahzm kabilesine mensup, hrszlk yapan bir kadnn durumu Kurey'i zmt. Bunun
zerine;

862[862]

Nes, Kat'u's-Srk 1; bn Mce, Hudud 22, 2583; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/253.

Onun hakknda Resulullah (s.a.v.) ile kim konuur dediler. Bazlar:

Buna, Resulullah (s.a.v.)'in ok sevdii Usme b. Zeyd'den baka kim cesaret edebilir?
dediler.
Bunun zerine Usme, Resulullah (s.a.v.) ile o kadnn affedilmesi meselesini konutu.
Resulullah (s.a.v.), ona:
Allah'n cezalarndan bir cezaya efaat mi ediyorsun? buyurdu. Daha sonra Resulullah
(s.a.v.) kalkp halka hitaben:
phesiz sizden ncekiler, ilerinde itibarl birisi hrszlk yapt zaman brak ver diki eri
ve zayf birisi hrszlk yaptnda ise kendisine ceza uyguladklar iin helak oldular.
Allah'a yemin ederim ki, eer Muhammed'in kz Fatma bile hrszlk yapsa onun da elini
keserim buyurdu. 863[863]

Aklama:

Hadiste; hrszlk yapan bir kadnn elinin kesilmemesi iin yaplan mracaatta, Resu-

lullah (s.a.v.)'in fkelendii ve bunun eski mmetlerin helak sebeplerinden biri olduu
anlatlmaktadr.

Hadiste anlan kadn, Muhzm kabilesinden Fatma bint'l-Esved b. Abdi'l-Esed'dir. Ebu

Seleme'nin de yeenidir.

Baz rivayetlerde kadnn dn olarak baz eyalar alp sonradan bunlan geri vermedii

ve bunlar inkar etmedii bildirilmektedir. Bunlar esas alan baz slam Hukukular,
kadnn elinin kesili sebebinin, dn mallar inkar edii olduunu sylerler.

Ama ounluk, bu gr kabul etmez ve bundan maksadn kadnn tarif etmek olup el

kesme sebebinin hrszlk olduunu sylerler. Nitekim rivayetlerin ounda, kadnn

hrszlk ettii, mal ald aka grlmektedir.

Buhr, Hudd 11, 12, Menaklb 42; Ebu Dvud, Hudd 4, 4373, 4374; Tirmiz, Hudd 6, 1430; Nes, Kat'u'sSrik 6; bn Mace, Sark 6, 2547; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/42.

863[863]

Hadisten anlaldna gre; had cezasna taalluk eden bir cezann affedilmesi yada
hafifletilmesi iin yetkililer nezdinde efaati olmak caiz deildir.

Had cezas gerektirmeyen sularda ise, sulunun aff iin yetkililer nezdinde efaati
olmak ve efaati kabul etmek caizdir.

Yine hadisten anlaldna gre; yetkili kimsenin, had cezas gerektiren bir su ileyen
kiiyi balamas yada fidye karlnda salvermesi caiz deildir.
3- Zina Eden Kimseye Uygulanacak Had Cezas

1541- Ubde bnu's-Smit (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Benden renin! Benden renin! Dorusu Allah, zina eden o kadnlar iin bir yol tayin
etmitir. Evlenmemi olan evlenmemi olanla zina ederse bunlarn her birine yz denek ve
bir yl srgn cezas vardr. Evli veya dul olan da evli yada dul olanla zina ederse bunlarn
her birine de yz denek ile recm/talama cezas vardr. 864[864]

Aklama:

Yeryznde canl varlklann soylarnn devam zerine faaliyetine, bu da, genel olarak,
erkek ve dii olmak zere iki farkl cinsin ortak faaliyetine baldr. Kur'an'da varlklann
erkek ve kadn olarak iftler halinde yaratlm olduu

865[865]

nsanlarn da kadn ve

erkek olmak zere iki ayr cinste bir ift olarak yaratld bildirilir. 866[866]

slam'a gre, insan olmalar bakmndan kadn ve erkek arasnda herhangi bir ayrm sz
konusu deildir. Her ikisi de insan cinsine dahil olmalar bakmndan eittirler.

Ebu Dvud, Hudud 23, 4415; Tirmiz, Hudud 8, 1434; Nes, Fezailu'l-Kur'an, 5; bn Mce, Hudud 7, 2550;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/313, 317, 318, 320.
865[865] Ra'd: 13/3, Th: 20/53, Ysn: 36/36, Zriyt: 51/149.
866[866] Ftr: 35/11, ra. 42/11, Hucurt: 49/13.
864[864]

Cinsiyet, insan davranlann etkileyen nemli bir gddr ve her cins dierine kar
tabi olarak ilgi duymaktadr.

nsan tabiat, cins hayatla ilgili farkl istek ve ihtiyacn tatminine mkan veren faaliyet
ve davranlara kaynaklk eder:
1- Ruhsal tatmin ve huzur.

2- Bedensel lezzet ve zevk.

3- Neslin devam.

slam, kadn ve erkein Nikh akdine dayal beraberlii dnda, serbest iliki ve birle-

melere izin vermez. Cins ahlakta esas olan, iffet ve namusun korunmasdr ve bunun en
yaygn yolu da, evlenmedir. Genleri evlenmeye tevik eden Resulullah (s.a.v.), bunun,

insan gnah ilemekten koruyacan bildirmi, evlenme!, iin imkan bulamayanlara da

oru tutmay ve iffetlerini bu ekilde korumaya almalarn tavsiye etmitir. 867[867]

Evlilik d cinsel iliki demek olan Zina, teden beri insan aklnn, ahlak ve hukuk

dzenlerinin, dier semavi dinlerin yanl, ayp ve kt grd bir fiil olup slam
dininde de kesin olarak yasaklanmtr.

Bylesi zararl ve kt davrann sadece ahlak meyyidelerle yasaklanmas yeterli

olmayacandan Kur'an'da zina eden erkek ve kadna beden ceza (celde) uygulanmas
da emredilmitir. 868[868] Hz. Peygamber (s.a.v.)'in tatbikatnda ise bu konuda bir ayrma

gidilerek, Kur'an'da zikredilen beden ceza, evli olmayan kimselerin zinasna uygulanm

ve ayrca bu kimseler bulunduklar blge dna bir yllna srgn edilmi, zina eden
evli erkek veya kadnn ise talanarak ldrlmesi (=recm) ynnde uygulamalar
yaplmtr.

Bekar iken zina eden kimsenin bir yl srgn cezas almas, Hanefiler hari dier mezheplere gre vaciptir.

867[867]
868[868]

Buhr, Nikah 2, Savm 10; Mslim, Nikh 1; Nes, Nikh 6.

Nr: 24/3.

4- Zina Eden Evli Kimsenin Recm Edilmesi

1542- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mer bnu'I-Hattb, Resulullah (s.a.v.)'in minberi zerine oturmu vaziyette:

Yce Allah, Muhammed (s.a.v.)'i hakla gnderdi, kendisine kitap indirdi. Allah'n
indirdikleri arasnda recm yeti de vard. Biz onu okuduk, anladk ve ezberledik.

Resulullah (s.a.v.) recm cezas verdi. Ondan sonra da bizler de (recm cezas) verdik.
ahsen aradan fazla zaman geince, bazlarnn kp:

Allah'n kitabnda biz recm yeti bulamyoruz diyerek Allah'n indirmi olduu bir farz
terkedip saptmalarndan korkuyorum.

Recm, Allah'n kitabnda muhsan ergenlik ana girmi, akll, sahih bir evlilikle
evlenmi ve gerdek yapm olduu halde zina eden kadn ve erkeklere ispatlayc bir

delil veya hamilelik veya itiraf olduu takdirde uygulanmas gereken bir haktr dedi.
869[869]

Kur'an; Resulullah (s.a.v.) zamannda dzenlenmi, ayet ve sureleri, onun emri ve istei

dorultusunda tertip edilmitir. Dolaysyla baz sahabiler, baz ifadeleri ayet sanmlar

ve bunlar ayetlerle kartrmlardr. nk bu sahabiler, nde gelen kurralann ve

hafzlarn zihninde bulunan ayetlerin dnda ellerinde baa mushaflar, sayfalar ve

ezberledikleri metinler vard. Bu sayfalar ve metinler, farkl yazm ve imla stiileriyle

yazlmt.

Kur'an- Kerim, Hz. Ebu Bekr dneminde ve bir grup ahabnn, zellikle nde gelenlerin

gzetiminde, sahabenin nde gelenlerinin, kurraiann ve hafzlann zihninde bulunan

ayetlerin esas alnarak byk bir titizlik ve zen gsterilerek tertip edilmitir. 870[870]

Buhr, Hudd 30, 31, 'tism 16; Ebu Dvud, Hudd 23, 4418; Tirmiz, Hudd 7, 1431, 1432; Nesa, Snemi'1Kbr, 4/272, 273, 274; bn Mce, Hudd 9, 2553; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/23, 24, 47, 55.
870[870] Bu konuda daha geni bilgi iin b.k.z: zzet Derveze, Kur'anu'l-Mecd, Ekin Yaynlar, stanbul 1997, s. 49-101.
869[869]

5- Kendi Nefsi Aleyhine Zinay tiraf Eden Kimse

1543- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in mescitte bulunduu bir srada mslmanlardan bir adam, gelip
seslenerek:

Ey Allah'n resul! Ben zina ettim dedi.

Resulullah (s.a.v.) yzn ondan evirdi. Fakat adam, yzn evirdii tarafa dnp:
Ey Allah'n resul! Ben zina ettim dedi.

Resulullah (s.a.v.) yzn ondan yine evirdi. Ta ki bunu drt defa tekrarlad. Adam
kendi aleyhine drt defa ahadette bulununca Resululah (s.a.v.) o adam yanna arp:
Sende delilik var m? diye sordu. Adam:

Hayr, yok diye cevap verdi. Resulullah (s.a.v.):

Hi evlendin mi? diye sordu. Adam:

Evet dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bunu gtrp recm edin buyurdu. 871[871]

1544- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Miz b. Mlik, Peygamber (s.a.v.)'e getirildiinde onu grdm. Ksa boylu kasl bir

adamd. zerinde abas yoktu. Zina ettiine kendi nefsi aleyhine drt defa ahitlik
getirdi. Resululah (s.a.v.):

Olabilir ki sen.... buyurdu. Miz:

871[871]

2/453.

Buhri, Hudd 22, 29, Ahkam 19; Tirmiz, Hudud 5, 1428; bn Mce, Hudd 9, 2554; Ahmed b. Hanbel, Msned,

Hayr, vallahi, kendisini kast ederek bu alak gerekten zina etti dedi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) onu recm ettirdi. Sonra hutbe okuyup:

Dikkat edin ki! Biz Allah yolunda her gazaya gidiimizde bunlardan biri kalr, onun teke
melemesi gibi bir meleyii vardr. Bunlardan biri, kadna bir eyler verir.
Dikkat edin ki! Vallahi, Allah bunlardan biri hakknda bana imkan verirse bu iten dolay
onu mutlaka ibretlik ederim buyurdu. 872[872]
1545- mrn b. Husayn (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Cheyne kabilesinden bir kadn, zinadan hamile kalarak Peygamber (s.a.v.)'e gelip ona:

Ey Allah'n peygamberi! Ben had cezasn hak ettim. Onu bana uygulayver! dedi.
Allah'n peygamberi (s.a.v.), onun velisini ararak:

Buna iyi bak, dourduu zaman onu bana getir! buyurdu.

Velisi de yle yapt. Kadn ocuu dourunca, Allah'n peygamberi (s.a.v.), kadnla ilgili

emir vererek kadnn elbisesi zerine balanm, sonra emir buyurarak recm edilmi ve
cenazesi namazn da bizzat kendisi kldrm idi. mer, Allah'n peygamberi (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n peygamberi! Bu kadn zina etmi olduu halde sen onun cenaze namazn m
klacaksn? dedi. Allah'n peygamberi (s.a.v.)'de:

Gerekten o kadn yle bir tevbe etti ki, bu tevbe Medinelilerden yetmi kii arasnda
paylatrlsa onlara yeterdi. Sen Allah iin cann vermekten daha faziletli bir tevbe grdn
m? buyurdu. 873[873]
1546- Ebu Hureyre ile Zeyd b. Hlid el-Cuhen (r.anhm)dan rivayet edilmitir:
872[872]

108.

Ebu Davud, Hudud 23, 4422, 4423; Drim, Hudud 12; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/86, 87, 91, 92, 95, 102, 103,

873[873] Ebu Dvud, Hudud 24, 4440; Tirmtz, Hudud 9, 1435; Nes, Cenaiz 64; bn Mce, Hudd 9, 2555; Drim,
Hudud 17; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/429, 435, 437, 440.

Bir bedevi, oturduu bir srada Peygamber (s.a.v.)'e gelip:

Ey Allah'n Resul! Allah akna, hakkmda Allah'n Kitabyla hkmet! dedi. Bundan
daha anlayl olan dieri de:

Evet, aramzda Allah'n Kitabyla hkmet ve bana da izin ver! dedi.

Peygamber (s.a.v.):

Derdini syle! dinliyorum buyurdu. Adam:

Olum, bu adamn yannda cretli ii idi. Hanmyla zina etti. Olumun recm edileceini

haber aldm. Hemen olum namna yz koyun ile bir cariyeyi fidye verdim. Sonra da bu
yaptm bir de ilim adamlarna sordum. Bana:

Oluna yz denek ve bir yl srgn cezas gerekir, bu adamn karsna da recm cezas
gerekir dedilerdedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Nefsimi elinde tutan Allah'a yemin ederim ki, ikinizin arasn Allah'n Kitabna uygun
ekilde hkme balayacam:
Carye ve koyunlar sana geri verilecek. Oluna yz sopa ve bir yl srgn tatbik edilecek
buyurdu.

Daha sonra Elem kabilesinden bir adama seslenerek:

Ey neys! Bu adamn hanmna git, eer zina ettiini itiraf ederse, onu recmet! buyurdu.

Bunun zerine neys, kadnn yanna gitti. Kadn, suunu itiraf etti. Resulullah (s.a.v.)
kadnn recm edilmesini emretti. Kadn da recmedildi. 874[874]
Aklama:

Resulullah (s.a.v), adamlarn isteine karlk, Allah'n Kitab ile hkmedeceini syleye-

Buhr, Hudd 30, 32, urt 9, Eymn 3; Ebu Dvud, Hudd 24, 4445; Tirmiz, Hudd 8, 1433; Nes, Adabu'lKudt 22; bn Mce, Hudd 7, 2549; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/115, 116.

874[874]

rek, evli olan kadna recm, evli olmayan gence de sopa ve srgn cezas vermitir.

Bu hadis, Resulullah (s.a.v.)'in hayatnda, alim sahabilere soru sormak ve onlarn

fetvasyla amel etmenin caiz olduunu gstermektedir.

6- Zmmi Olan Yahudilerin Zina Sebebiyle Recm Edil-Mfsi

1547- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e zina etmi bir yahudi erkek ile bir yahudi kadn getirildi. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.) kalkp yahudilere geldi ve onlara:

Sz, zina eden bir kimseye Tevrat'ta ne ceza buluyorsunuz? diye sordu. Yahudiler:

Biz, zina eden erkek ile kadnn yzlerini karaya boyar, onlar bir hayvan zerine

bindirir, yzleri birbirinin aksine gelecek ekilde oturtur ve bylece onlar tehir
edilmeleri iin sokaklarda dolatrlrlar dediler. Resulullah (s.a.v.):

Eer doru sylyorsanz o halde Tevrat' getirin buyurdu. Yahudiler hemen Tevrat'

getirip onu okumaya baladlar. Recim yetine gelince, okuyan gen elini recim yetinin

zerine koydu ve elinin ncesindeki ve sonrasndaki ayetleri okudu. O srada Resulullah

(s.a.v.)'le birlikte bulunan Abdullah b. Selm, Peygamber'e:

Ona emret de elini kaldrsn dedi. Yahudi elini kaldrd. Bir de baktlar ki, recm ayeti,
gencin elinin altnda. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), zina eden erkek ile kadnn reme
dilmelerini emretti. Onlar da recrnedildiler.
Abdullah b. mer:

Ben de, onlan recmedenler arasnda bulundum. Dorusu erkek yahudinin, kadna atlan
talardan kendi vcuduyla koruduunu grdm dedi. 875[875]

Buhr, Menkb 26; Ebu Dvud, Hudd 25, 4446; Tirmiz, Hudd 10, 1436; bn Mce, Hudd 1, 2556; Muvatta'
Hudd 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/5, 7, 17, 61, 63, 76, 126.

875[875]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in, recmin Tevrat'taki hkmn Yahudilere sormas; onu renmek

iin olmayp kendi kitap ve inanlannda yaptklar tahrifat ortaya karmak iindir.

mslman olmayanlar, mslman hakime mracaat ettikleri zaman, hakimin, hasm-

lann eriatna gre mi, yoksa slam'a gre mi hkm verecei meselesi ihtilafldr. mam
Malik, mam afii'ye gre hakim serbesttir. Dilerse hasmlarn eriatna gre ve dilerse
de slam esaslara gre hkm verir.

Hanefilere gre ise hakim, Allah'n hkmyle hkm vermek zorundadr. Serbestlii
yoktur. Adaletle hkmektmek zorundadr.

7- Doum Yapm Kadnn Had Cezasnn Ertelenmesi

1548- Ebu Abdurrahman'dan rivayet edilmitir: Ali hutbe okuyup:

Ey insanlar! Evli olsunlar yada olmasnlar, klelerinize/cariyelerinize had cezasn

uygulayn. nk Resulullah (s.a.v.)'in cariyesi zina etmiti de, ona celde sopa vurmam
bana emretti. Bir de baktm ki, kadn daha yeni doum yapm. Ben ona dayak vurursam

onu ldrrm diye endielendim. Durumu Peygamber (s.a.v.)'e anlattm. Bunun

zerine Peygamber (s.a.v.):

yi etmisin buyurdu. 876[876]

1549- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'e, iki ien bir adam getirilmiti. Ona iki hurma dalyla krk kadar
celde sopa vurdurdu.
876[876]

Tirmizi, Hudd 13, 1441; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/156.

Enes der ki:

Bunu, Ebu Bekr'de yapt. mer halife olunca insanlara istiare etti. Abdurrahman b. Avf:

Had cezasnn en hafifini seksen sopa vur dedi. Bunun zerine mer'de bunu emretti.
877[877]

Aklama:

ki ien kimsenin cezas, Peygamber (s.a.v.) ve Eb Bekir devirlerinde krk sopa idi.
Buna, mer (r.a) zamannda da bir mddet daha devam edildi. Fakat fetihler genileyip

am ve Irak gibi zengin beldeler mslmanlarn eline geince halk su boylarna, verimli

topraklara yerlemi, ba ve baheler oalm, iki ienlerin says artmt. Bunun

zerine Hz. mer onlar ellier sopa vurmak suretiyle cezalandrmaya balam. Bunun
etkisi grlmeyince dayak adedini altma, nihayet seksene karmt.

Abdurrahmn b, Avf bu cezann huddi er'iyyenin en hafifi gibi olmasn teklif etmitir.
Kur'n- Kerm'de bildirilen er' cezalar: Hrszn eli kesilmesi

bir kimseye yz denek vurulmas

879[879]

878[878]

zina eden bekar

zina iftirasnda bulunanlara seksen denek

vurulmasdr. 880[880] Bunlarn ierisinde en hafifi, seksen denek olan iftira cezasdr.
1550- Hudayn bm'l-Mnzir Ebu Ssn'dan rivayet edilmitir:

Ben, Osman b. Affn'n yannda hazr bulunmutum. Ona, o srada Kfe valisi olan Veld
(b. Ukbe getirilmiti. Veld, sabah namazn iki rek'at kldrm, sonra cemaata dnp:

Size daha fazla kldraym m? demiti. Onun aleyhine iki kii ahitlik etti. Biri, Humran
olup arap itiine; dieri de onu kusarken grdne ehadette bulundu. Bunun
zerine Osman:

Buhar, Hudud 4; Tirmiz, Hudd 14, 1443; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/176, 272.
Maide: 5/38.
879[879] Nur: 24/2.
880[880] Nur: 24/4.
877[877]
878[878]

Bu adam, iki imese kusmazd! dedi. Sonra da:

Ey Ali! Kalk da una sopa vur! dedi. Ali'de, olu Hasan'a:

Kalk, ey Hasan! una sopa vur! dedi. Hasan, Osman'a fkelenmiesine:

Sen, bu sopa vurma iini; Osman'n devlet ynetiminin iyiliklerine nail olan, onun
ktlklerini de yklensin! dedi. Nihayet Ali:

Ey Abdullah b. Ca'fer! Kalk da una dayak vur!' dedi. O da kalkp Veld'e sopa vurdu. Ali
de sayyordu. Krka varnca:
Dur! dedi. Sonra da:

Peygamber (s.a.v.) iki ien kimseye krk sopa hadd cezas vurdu. Eb Bekir de krk
sopa vurdu. mer ise seksen sopa vurdu. Bunlarn hepsi snnettir. Ama bu krk sopa
vurma ii, bana daha makbuldr dedi. 881[881]
1551- Hz. Ali (r.a)'dan rivayet edilmitir:

Bir kimseye had cezas uygulayp da bu yzden len kimseden dolay iimde znt ve
pimanlk duymu deilim. Ancak iki ien kimse bunun dndadr. Eer bu kimse sz

konusu cezadan dolay lrse diyetini veririm. nk Resulullah (s.a.v.) bu cezann

snrn belirlemedi. 882[882]
Aklama:

Peygamber (s.a.v.), iki iene krk sopadan fazla olan darbe says hakknda belirli bir

rakam koymamtr. ki iene uygulanan ceza, daha sonra mer tarafndan

konulmutur. 1636 nolu hadiste bu konu gemitir. Bir nceki hadiste de getii zere,

Ebu Dvud, Hudd 35, 4480, 4481; Nes, Snen'l-Kbr, 5269, 5270; bn Mce, Hudd 16,2571; Ahmed b.
Hanbe], Msned, 1/82, 140, 144.
882[882] Buhri, Hudd 4; Ebu Dvud, Hudd 36, 4486; Nes, Snen'l-Kbr, 5271; bn Mce, Hudd 16, 2569; Ahmed
b. Hanbel. Msned, 1/125, 130.
881[881]

Hz. Ali, iki iene krk sopa vurma taraftar.

9- Ta'zir Cezasnn Miktar

1552- Ebu Brde el-Ensr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Yce Allah'n hadlerinden bir haddin dnda, on denekten fazla vurulmaz. 883[883]
Aklama:

Ta'zir kelimesi szlkte; te'dib etmek, yola getirmek gibi anlamlara gelmektedir. Terim

olarak ise; dini.yasaklad, ama karlnda ceza belirlemeyip devlet yetkilisinin

takdirine braktu cezadr.

slam Hukukulan, ta'zirin meru oluunda gr birliine varmakla birlikte ekil ve

miktarnda farkl grlere sahip olmulardr.

mam Ahmed, baz filer ile Zahiriler; bu hadisin zahiriyle amel ederek ta'zir iin on
denekten fazla vurulamayacan belirtmilerdir.

Hanefiler de dahil geri kalan alimler; ta'zir iin on denekten fazla vurulabileceini, fakat

bunun azami haddinin tespitinde ihtilaf etmilerdir. rnein, mam Ebu Hanfe ile mam
Muhammed'e gre; en fazla otuz dokuz, en az sopadr. Ebu Yusufa gre ise, ile
yetmi be yada yetmi dokuz sopadr. mam Ebu Hanfe ile mam Muhammed, ta'zir iin
azami mikdan kleleler iin meru klman en dk haddi, Ebu Yusuf ise hrler iin
meru klnan en dk haddi esas almtr. Ancak birer kam aasn takdir
etmilerdir.

Cumhurun bu hadisle amel etmemesinin nedenleri ierisinde; Hadisin eitli ekillerde

eletiriye uramas, hadisin hilafna sahabenin amelinin olmas, hadisin hkmnn

genel deil de zel ahsi bir kiiyle ilgili olmas, hadisteki snrlamann kamyla ilgili
olmas, hadisin hkmnn kaldrlmas gibi hususlar yer almaktadr.

883[883] Buhr, Hudd 42; Ebu Dvud, Hudd 38, 4491; Trmiz, Hudd 30, 1463; Nes, Snen'l-Kbr, Ebvbu'tTa'zirt, 4/320; bn Mce, Hudd 32, 2601; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/466.

Hattb ise ta'zirin mikdar konusundaki farkl grlerin su veya cinayetlerin

farkllndan kaynaklandn belirtmitir.

10- er' Cezalarn, Uygulandklar Kimseler in Bi Rer Kefaret Olmas

1553- Ubde bnu's-Smit (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir toplulukta Resulullah (s.a.v.)'le birlikteydik. Derken Resulullah (s.a.v.):

Allah'a

hibir

eyi

ortak

komayacanza,

zina

yapmayacanza,

hrszlk

etmiyeceinize, Allah'n haram kld nefsi haksz yere ldrmeyeceinize dair bana biat
edeceksiniz. Bundan sonra sizden her kim sznde durursa onun ecri Allah'a aittir. Kim de
bunlardan birini yapar da o sebeple cezalanrsa bu da onun iin keffrettir. Kim de
buniardan bir ey yapar da Allah onu rtbas ederse onun ii de Allah'a kalmtr. Dilerse
onu balar ve dilerse ona azb eder buyurdu. 884[884]
Aklama:

Biat, szlkte; kabul etmek, raz olmak ve tasdik etmek anlamna gelir. Terim olarak ise;

bir mkellefin, ehil olan bir cemaat (Ehlu'1-hall ve'l-akd) tarafndan tespit edilen

yneticiye itaat edeceine ve sadk kalacana dair sz vermesidir. Bu bir anlamda

mkellefin slm olan meru her emirde houna gitse de, gitmese de itaat edeceine
dair yapt bir sadakat yeminidir. Dolaysyla biat sonucunda ortaya kan itaat, slm

hkmlerle snrldr. Yce Allah'n indirdii hkmlerin hakk ile ed edilmesi ve

insanlar arasndaki ilikileri dzenlemesi iin, biat zaruridir.

Biat; kitap, snnet ve sahabe-i kirm'n icma ile sabit olan salih bir ameldir. Kur'an-

Kerm'de, Resul-u Ekrem (s.a.v.)'e hitaben:

Buhari, man 11, Menakbu'l-Ensar 43, Mez 12, Hudud 8, 14, Ahkam 49, Tevhid 31; Tirmiz, Hudd 12, 1439;
Nes, Biat 9, 17, 38, man 14; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/320.

884[884]

Sana biat edenler, ancak Allah'a biat etmi olur. Allah'n eli onlarn biat edenlerin elleri
stndedir. u halde kim bu biat ban, ahdini zerse, kendi aleyhine zm olur. Kim de
Allah ile szletii eye vefa ederse Allah ona byk bir ecir verecektir

885[885]

hkm

beyan buyurulmutur. Biat, insanlarn birbirleriyle olan ilikilerinde ve siyas otorite ile
olan mnasebetlerinde, slm'n hkmlerine raz olduklarn ihlsla ortaya koyan bir
akiddir.

11- Madenin, Kuyunun Ve Hayvanlarn Verdii Zararn Heder Olmas

1354- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr

Hayvanlarn yapt zararn diyeti hederdir. Kuyuda uranlan zarar hederdir. Maden de
uranlan zarar hederdir. Define mallarnda ise bete bir orannda hak vardr. 886[886]
Aklama:

Hadiste, drt konunun hkmleri aklanlmaktadr:

1- Hayvann Yaralamasn Heder Olmas:

Yannda hibir kimse olmayan bir hayvann her ne ekilde otursa olsun birisinin
yaralamas veya ldrmesi halinde sahibine diyet yada baka bir ceza verilmeyeceine
delildir.

Feth: 48/10.
Buhr, Zekt 66, irb 3, Diyt 28, 29; Ebu Dvud, Hudd 27-28, 4592, 4593, 4594; Tirmiz, Zekt 16, 642,
Ahkm 37, 1377; Nes, Zekat 28; bn Mce, Diyt 27, 2673; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/495.
885[885]
886[886]

2- Madende Uranlan Zararn Heder Olmas:

Bir kimse kendi arazisinde yada sahipsiz ve yerleim blgelerinin uzanda kk apta
gvenlik iin bir takm tedbirler gerektirmeyen bir yerde maden karmak iin yeri

kazar ve orya birisi dp bir zarara urarsa, madeni kazan sorumlu tutulmaz. Ama
gnmzde byk ve gvenlik tedbirleri gerektiren madenlerde iverenin kusurundan
dolay meydana gelen kazalan farkl deerlendirmek gerekir.
3- Kuyuda Uranlan Zararn Heder Olmas:

Maden de olduu gibi, kendi mlknde yada kuyu kazma hakk olduu baka bir yerde
kazd yada kazdrd kuyuya den bir insann veya hayvann zarar kuyu sahibi

demez. Fakat umuma ait bir yolda kuyu kazarsa, bu kuyunun verecei zarar heder
deildir. Eer birisi oraya dp de lrse, lenin diyetini kuyu sahibinin ailesi der.
4- Rkz Define Mallarnda Bete Bir Hak Olmas:

filere gre Rkz; cahiliye devrine ait definelerdir.

Hanefilere gre ise, Rkz ile maden ayn anlamdadr.

30. AKDYYE (=DAVALAR) BLM

Akdiye, Kadiyye kelimesinin ouludur. Kadiyye ve kad: Bir eyi salam yapmak ve
bitirmek demektir. Hkm uygulama manasna da gelir. Hakim, hkm salam bir

ekilde vererek yrrle koyduu iin ona da Kdi denilmitir.

slam'da adaleti hkmetmekle grevli kiilere kad yada hakim denir.

1- Yeminin, Davalya Ait Olmas

1555- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Eer insanlara mcerred davalar sebebiyle delilsiz ve ahitsiz istedikleri verilecek olsayd,
baz insanlar, baz kimselerin kanlarn ve mallarn iddia ederlerdi. Fakat davalya yemin
der. 887[887]

Aklama:

Hakim huzuruna gelen davacy dinledikten sonra eer daval, aleyhindeki iddialar ikrar

ederse, hakim onu ikranyla ilzam eder, aleyhine hkm vererek davay sonulandrr.
Fakat daval, aleyhindeki iddiay inkar ve reddederse hakim bu defa davacdan delil
ister. Davac, bu delili getirerek davasn ispat ettii takdirde hakim davalnn aleyhine
hkm verir. Davac davasn ispat iin delil getirmekten ve dolaysyla davasn ispattan

aciz kald takdirde, hakim davacnn isteiyle davalya yemin teklif eder. Eer daval
yemin ederse, davaly davadan men eder.

Eer daval yeminden kanrsa, hakim onun yeminden kanmasyla hkm verip davay sonulandrr. Daval yeminden kand iin davacya yemin teklif edilmez.

Buhri, ehdt 20, Tefsiru Sure-i l-i mrn 3, Rehin 6; Ebu Dvud, Akdiye 23, 3619; Tirmiz, Ahkm 12, 1342;
Nes, Adabu'l-Kudt 36; bn Mce, Ahkm 7, 2321; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/343.

887[887]

2- Yemin Ve Bir ahitle Hkm Verme

1556- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir yemin vg bir ahidle hkm verdi. 888[888]

Aklama:

Alimlerin oun, bu hadisi; Hz. Peygamber (s.a.v.), davasna ahitlik eden bir ahidi olan
ve davasnda hakl olduuna yemin eden bir kimsenin lehine hkm verdi eklinde

anlamlardr. Cumhura gre Hz. Peygamber (s.a.v.), bu davacnn kendi yeminini bir

ahit yerine koyarak onu iki ahidi olan bir kimse gibi kabul etmi ve bu suretle onun
lehine hkm vermitir.

Davacnn bir ahidi ve bir de yemini ile hkm verilemeyeceini syleyen Hanef ulemas ise bu hadisi;

Hz. Peygamber, davalnn bir ahidi ile birlikte birde yemini olmas halinde daval
lehine hkm verdi. nk bir ahid ile davac lehine hccet tamamlanmaz. En az iki
ahid olmas gerekir eklinde anlamlardr.

3- Hkmn Zahire Ve Delili Duzgun fade Etmeye Gre Olmas

1557- mm Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), kapsnn nnde davac grlts iitip onlarn yanlarna kt.
888[888]

Ebu Dvud, Akdiye 21, 3608; bn Mce, Ahkm 31, 2370; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/248, 315, 323.

Onlara:

Ben ancak bir insanm! Bana gerekten davaclar geliyor. Ama bazlarnz hakk
savunurken delilinini ifade etme hususunda bazlarnzdan daha gl olabilir. Ben de bu
artlar ierisinde onu daha doru zannederek onun lehine hkm vermi olabilirim. imdi
her kime, bir mslman kardeinin hakk olan bir eyin verilmesine hkmetmisem bu
ancak o kimse iin) ateten bir paradr. Artk bu artlar ierisinde o hkm dilerse alsn
yada almasn buyurdu. 889[889]
Aklama:

Burada kastedilen husus; eer zahire gre verdiim hkm, olayn i yzne ve geree
uymazsa, bldm ey ona haramdr, kendisini cehenneme gtrr dernektir.

Bu hadisin zahirinden anlaldna gre; Hz. Peygamber (s.a.v.), bazen zahiri, btna
muhalif hkm verebilir. Halbuki Fkh Usl alimleri, ittifakla, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in

ahkm hususunda hata zerine hkm vermeyeciini ve hkmlerinin terk

edilemeyeciini sylemilerdir.

Buna yle cevap verilir: Bu hadis ile Fkh Usl kaidesi arasnda eliki yoktur. nk
Fkh Usl alimlerinin bu konu ile ilgili kast ettikleri ey; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kendi

itihadyla verdii hkmlerdir. Bu hadiste kast edilen hkm ise; ictihadla ilgili olmayp
yemin ve ahid gibi bir delile dayanarak verilen hkmdr. Byle bir hkme hata
denilmez. nk hkm, lah teklife gre verilmi olup sahihtir. Buradaki lah teklif, iki

ahidin dinlenmesi gibi eylerdir. ahitler, yalanc iseler, vebal de onlara aittir. Hkmde
bir kusur yoktur.

Hz. Peygamber (s.a.v.), Ben ancak bir insanm buyurmakla; insanlk haline tenbihte

bulunmutur. nsan gayb ve olaylarn i yzlerini, yce Allah bildirmedike bilemez. Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in de, dier insanlar gibi, zahire gre hkm vermesi caizdir.

Hkmlerin srlarn ancak Allah bilir. O halde zahire gre ahit ve yemin gibi delillerle
Buhr, ehadt 27, Mezalim 16, Hayl 10, Ahkm 20; Ebu Dvud, Akdiye 7, 3583; Tirmiz, Ahkm 11, 1339;
Nes, Adabul-Kudt 13; bn Mce, Ahkm 5, 2317; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/290, 291, 308.

889[889]

hkm verir. Bu hkm, lah srra muhalif olabilir. Fakat o ancak zahire (=eldeki delile)
gre hkm vermekle mkelleftir. Ta ki bu hususta mmeti de ona tabi olsun.
4- Hind'e Verilen Hkm

1558- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ebu Sfyn hanm Hind bint. Utbe, Resulullah (s.a.v.)'in yanna girip:

Ey Allah'n resul! Dorusu Ebu Sfyn cimri bir adamdr. O, bana ve oullanma yetecek

kadar nafakay bana vermiyor. Ben, ona ait olan maldan onun bilgisi olmakszn alsam,

bu alma ii hususunda benim zerime bir gnah var mdr? diye sordu. Resulullah
(s.a.v.):

Sen onun malndan rfe gre sana ve oullarna yetecek miktarda al buyurdu. 890[890]
Aklama:

Eb Sfyn'n hanm Hind, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip ona kocasnn cimriliinden

sz aarak onun, kendisinin ve ocuklarnn ihtiyacn karlayacak mal vermedii iin

ikyette bulunmutu. Eb Sfyn'n cimriliini de ahh sz ile ifadeendirmitir.

nk Arapa'da cimri iin kullanlan esas kelime Bahildir. Ancak ahh, Bahlden
daha geneldir. Bahil, mal vermeyen kiiye deniiir. ahh ise her halkrda hibir ey
vermeyen kii iin kullanlr.

Hind, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e kocasnn, nafakasn vermekte kusur gsterdiini ikyet
ettikten sonra, onun haberi olmadan maln alp alamayacan sormu, Hz. Peygamber

(s.a.v.)'de rf mikdannca kendisine ve ocuklarna yetecek mikdan alabileceini

sylemitir.

Buhr, Nafkt 9, Menkbu'l-Ensr 23; Ebu Dvud, care 79, 3532; Nes, dabu'l-Kudat 31; bn Mce, Ticarat
65, 2293; Drim, Nikah 54; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/39, 50, 206.

890[890]

Aliyyl-Kr, buradaki rften maksadn; er' rf olduunu ve bunun da orta halli bir
nafaka olduunu sylemitir. bn Hacer'de hadisteki rften maksadn; halkn rf
olduunu ifade etmitir.

5- htiya Olmakszn ok Soru Sormann, Hakk Men Etmenin Ve Hakszca Bana

Ver' Demenin Yasak Olmas

1559- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dorusu Allah, sizin lehinize eyden raz olur ve sizin lehinize eyi de ho grmez.
Sizin lehinize raz olduu ey udur:
1- Sadece Ona kulluk etmeniz,
2- O'na hibir eyi ortak komamanz,
3- Hepinizin Allah'n ipine toptan sarlmanz ve tefrikaya dmemeniz. Sizin lehinize ho
grmedii eyde udur:
1- Bo sz/dedikodu.
2- ok soru sormak.
3- Mal boa harcamak. 891[891]

Tevhid:

Gerek ferd gerekse toplum olarak slm kimliinin teekkl ve tahakkuku, her eyden

nce tevhid inancna baldr. Bu sebeple Allah telann raz olup emrettii fiilin ilki,
891[891]

Buhri, Edeb'l-Mfred, 442; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/327, 360, 367.

Hi bir eyi ortak tutmakszn yalnzca Allah'a kulluk etmek olarak tesbit ve ilan

edilmitir. Bu demektir ki tevhid inancnn olmad yerde slm da yoktur. Tevhidin

herhangi bir ekil ve sebeple dland yerde, slm kimlii dlanm, terkedilmitir. O

halde ncelikle ve zellikle yreklerde tevhidi btn hususiyetleri ile birlikte diri

tutmak gerekmektedir. nk tevhid inanc, her eyin ba ve Allah'n rzasn

kazanabilmenin ilk ve temel artdr. nk tevhid, slm kimliinin almet-i farikasdr.

Vazgeilmezlii de buradan kaynaklanmaktadr.

Allah'n ipine smsk sarlmak, slm kimliinin korunmasn salayacak temel

prensiptir. Al-i mran Suresi'nin 103. ayetini hatrlatan bu ifadenin anlam inde,

Kur'an'n aklaycs Snnetin de bulunduu kesindir. Zira bir eye sarlmak iin nce
onu tanmak ve anlamak gerekir. Kur'an- Kerim'i, mslmanlara Hz. Peygamber
getirmi ve tantmtr.
Yan:

Snnet, Kur'an' anlamann ve dolaysyla yaamann yolunu evrensel planda izmi ve

rneklendirmitir. mmet-i Muhammed'in dirlii ve slm kimliinin sreklilii,

snnetteki yorumuyla Allah'n ipine yani Kur'an'a sarlmakla salanabilir. Allah Tel

habibinden razdr. Onun yaad ve biimlendirdii slm'dan da razdr. O halde Allah

Tel'nm raz olduu, Kur'an'a smsk sarlma iini de ancak Snnet-i Resl'e uymak

suretiyle baarmak mmkndr. Nitekim Allah Tel, Hz. Peygamber'e u gerei ilan
etmesini emretmitir:

De ki; eer Allah' seviyorsanz, bana uyun!

892[892]

Efendimiz de slm kimliim ve

izgisini srdrebilmenin, Allah'n kitab ve Resulnn snnetine sk sarlmakla

salanabileceini aklamtr.

Size, sk sarldnz srece saptmayacanz iki ey brakyorum: Allah'n kitab ve

Nebisinin snneti.. 893[893]
892[892]
893[893]

l-i mran: 3/31.

Muvatta, Kader, 3.

Gerek konuya ilikin yette gerekse hadisimizde yer alan Cemian/topluca kayd, slm

kimliinin mmet apnda korunabilmesinin yolunu gstermektedir. Ynetici ynetilen,

ii patron vs. toplumun btn kesimleri, Allah'n ipine hep birlikte sanlmakla

ykmldrler. mmetin dirlii ite bu birliktelie baldr. yetteki Sakn

paralanmayn kayd, hadisimizin Mslim'deki rivayetinde de yer almaktadr. O halde

slm kimlii, mmet olarak topyekn Allah'n kitabna smsk sarlmak ve ayrlk

aynltk peine dmemekle salanabilecektir. mmetin fikir ve uygulama birliini -tabi

sebeplere bal baz ekil farkllktan olsa bile- salayacak olan yegne esas, Snnet'tir.
mmet-i Muhammed hem kimliini hem de dirliini, snnetteki yorumuyla Allah'n
kitabna sarlmakla srdrebilecek, her trl kltrel, ekonomik ve siyasi bask ve
kirlenmelere ve yozlamalara kar kendisini ancak bu yolla koruyabilecektir.

slm kimliini korumaya ve mmet dirliini srdrmeye olumsuz etkisi olan olay da

Allah'n honud olmad, yasaklad fiil olarak dikkatlerimize sunmaktadr.

Bunlarn ilki dedikodudur.
Dedikodu:

Asll-aslsz sylenti, fertler ve toplum kesimleri arasnda gvensizliin ve dankln

ba sebebidir. mmetin bir kesiminin dier kesim veya kesimleri hakknda sylentilere
gre davranmas byk kargaa ve amazlara sebebiyet verir. Bu sebeple tahkik ve
tetkik edilmeden her sylentiyi gerekmi gibi ciddiye almak, her habere inanmak hi

kukusuz, mterek deerlere sahip sosyal bnyeler iin felaketlerin en byn

oluturur. Bu yolla toplumlar ve toplum kesimleri yekdierine kolayca dman edilir.

Souk harbin, propaganda savann en gelitirilmi metotlarnn uyguland bir

ortamda yaayan bizler, konuya ynelik lah honutsuzluun ne anlama geldiini

galiba fiilen yaamaktayz.

Basm-yayn organlarnn gdml haberlerine kar da son derece uyank davranmak,

Fasn haberini tetkik 894[894] emri gereidir, Dedikoduya rabet etmenin gereksizlerle
894[894]

Hucurat: 49/6.

meguliyet ve vakit zayii olduu da unutulmamaldr.

Mal boa harcamak:

Gereksiz ve gayr- meru yerlere harcamak suretiyle ekonomik deerlerin elden

kanimas da Allah Tel'nn raz olmad bir davrantr. Bu, fert plannda byle
olduu gibi, mmet plannda da byledir. Elindeki imkanlar akllca kullanmasn bil-

meyen fert ve toplumlar, neticede bakalanna hatta dmanlarna muhta olurlar. Olur
olmaz kii ve kitlelerden ar artlarla kredi almaya, deilse alp rpmaya mecbur

kalrlar. Kredi almaya alan emir almaya da hazr olaca iin, kimlik ve kiiliini
korumakta byk glklerle karlarlar. Kafa ve kalbini midesinin emrine verenler,
siyasal ve kltrel kirlenmeye ak hale gelirler.

Eldeki ekonomik deerleri iyi deerlendirmek, korumak, gelitirmek, gerekli yerlere

gerektii kadar harcamamak da Maln zayi edilmesi demektir.

Ekonomik deerlerine sahip kmayan milletler, smrgecilerin itirasn kabartrlar.

Hele de Mal zayii ekonomik sistem haline getirilmise, felaketin boyutlar fevkalade

bym demektir. Gnmzdeki kapitalist ekonomik sistemin acmaszlnn anlam

budur. slm kimlii ve mmet dirlii, slm lkelerindeki ekonomik deerlerin akllca
kullanlmasna, dmanlarna peke ekilmemesine bal gzkmektedir. Ellerindeki
ekonomik imkanlar can ve vatan dmanlarnn silah sanayiine destek olacak ekilde
kullandran mmet kesimlerinin vebali elbette ok daha ardr.

Elinizdeki nimetlere er'i erif dorultusunda sahip kn krederseniz, elbette onlar

arttrrm. Yok eer onlarn kadrini bilmeyip kfran-l nimette bulunursanz, bilesiniz ki
azabm ok iddetlidir. 895[895] yeti bu durumu aka ilan ve tesbit etmektedir.

895[895]

brahim: 14/7.

ok Soru Sormak:

Hadisimiz son olarak, gereksiz ve henz gereklememi bir takm farazi sualler ile

ortal kartrmay, faydasz teoriler ve tasarlarla toplumu megul etmeyi Allah

Tel'nn gazab ettii bir tutum olarak bildirmektedir. Zira din pratiktir, ameldir, araz
ve faydasz sorular se, dinin bu temel vasfna ters der ve dindarlar gerekilik ve

pratiklikten uzaklatrr. ok sual sormak br anlamda da ar tecesss demektir. Bu ise

zaten yasaklanmtr.

Hadis sarihleri kesret-i sualin, ihtiyac olmad halde dilenmek, insanlardan srarla bir
eyler istemek anlamna geldiine de iaret etmilerdir. 896[896] Bu anlayla da kesret'ssual Allah Tel'nn asla raz olmad bir tutumdur.

slm kimlii ve mmet dirlii asndan insanlarmzn, gnlk ve pratik dert ve problemleri hakknda bilgi sahibi olmayan ve gelecein, z deerlerine zarar vermeyecek

biimde ekillenmesi iin'gayret etmeleri, eitim-retim faaliyetleri iinde olmayan

gerekir. Pratii ve gerekilii olmayan tartma konularnn peine dmemeleri, daima

korumak zorunda olduklar byk deerlere sahip, kaygl ve gayretli uyank kii ve
toplumlar gibi davranmalar arttr. Gazaptan kurtulup rzaya komak, ancak byle
gerekleebilecektir. 897[897]

1560- Mure b. u'be (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dorusu Yce Allah, annelere kar itaatsiz davranmay, kz ocuklarn diri diri topraa
gmmeyi vermesi gerekeni vermeyip hak etmediini istemeyi size haram klmtr. Bo
sz/dedikoduyu, ok soru sormay ve mal boa harcamay da sizin iin iyi grmemitir.
898[898]

Zrkani, erhu Muvatta, V, 478-479.

B.k.z: Prof. Dr. . Ltf akan, Hadislerle Gerekler, s. 256-261.
898[898] Buhari, stikraz 19, Edeb 6; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/246, 249, 250, 254, 255; bn Huzeyme, Sahih, 742.
896[896]
897[897]

6- Hakim ctihadda Bulunup Da sabet Ettiinde Ve Hata Ettiinde De Sevab

Almas

1561- Amr bnuf-As (r.a)'tan rivayet edildiine gre, o, Resulullah (s.a.v.)'in yle
buyurduunu iitmitir:

Hakim, hkm verirken ictihadda bulunupda isabet ederse, onun iin iki sevap vardr.
Ama hkm verrken ictihad edipde yanlrsa, ona bir sevap vardr. 899[899]
Aklama:

ctihad ehliyetine sahip bir hakim hkm verirken yapt ictihaddan dolay iki sevap

kazanr. Birisi ictihad sevab, dieri de ictihadindaki isabet sevab. Fakat bu itihadnda
Allah'n hkmne isabet edememise isabet sevabndan mahrum olarak sadece bir
sevap

kalr- ctihad ehliyetine sahip olmad halde kendini zorlayarak ictihad eden kimselere

gelince; onlarn yapacaklar yanllklar asla mazur grlemez. Bilakis onlann yapt
yanllklar, gnahlardan saylr. Nitekim;

Hakimler snftr: Biri cennette, ikisi de cehennemdedir. Cennette olan, hakk bilip

ona gre hkm verendir. Hakk rendii halde hkmnde zulmeden hakimler ile
hakk bilmeden insanlar hakknda hkm veren hakimler de cehennemdedir 900[900]
7- Hakimin, fkeli ken, Hkm Vermesinin Mekruh Olmas

Buhari, 'tism 21; Mslim, Akdiye 15, 1716; Ebu Dvud, Akdiye 2, 3574; Tirmiz, Ahkm 3, 1326; Nes,
Adabu'l-Kudt 3; bn Mce, Ahkm 3, 2314; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/198, 204.
900[900] Ebu Dvud, Akdiye 2, 3573, bn Mce, Ahkm 3 hadisi buna delalet eder.
899[899]

1562- Abdurrahman b. Ebi Bekre'den rivayet edilmitir:

Babam, Sicistn'da kad olan Abdullah bn Ebi Bekre'ye:

fkeli olduun halde, k kii arasnda hkm verme! nk ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Hibir kimse fkeli olduu halde, iki kii arasnda hkm vermesin! buyururken iittim
diye mektup yazd. Mektubu, onun namna ben yazdm. 901[901]
Aklama:

fke akl giderir, insann tabii halini itidal izgisinden karr, dolaysyla ll ve dengeli hareket etmesine engel olur.

Hattb (. 388/998)'nin ifadesine gre; iddetli alk, korku, hastalk, ac, uykusuzluk,
iddetli scak ve souk, mide dolgunluu, an yorgunluk gibi hususlar, salkl
dnmeye engel olacandan fke hkmndedir.

8- Batl Hkmleri Ykma Ve Bidat Olan eyleri Ret Etme

1563- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, o Resulullah (s.a.v.)'n yle

buyurduunu iitmitir:

Kim bizim u iimizde/dinimizde ondan olmayan bir eyi ortaya koyarsa, ortaya koyduu
bu ey kabul edilmez. 902[902]

Aklama:
Buhari, Ahkm 13; Ebu Dvud, Akdiye 9, 3589; Titmiz, Ahkm 7, 1334; Nes, Adabu'l-Kudt 18; bn Mce,
Ahkm 4, 2316; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/46.
902[902] Buhr, Sulh 5; Ebu Dvud, Snnet, 4606; bn Mce, Mukaddime 14; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/73, 180, 240,
256, 270.
901[901]

Bid'at, szlkte; daha nce mevcut olmayan, sonradan ortaya kan amel ve inanlar.

Bid'at'm kapsam konusunda farkl bak alarnn olmasndan dolay slm bilginleri tarafndan farkl tarifler yaplmtr.

Kirni limlere gre bid'at, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den sonra meydana gelen her eydir.

Bu tarifi yapan limler, bid'ate szlk anlamndan daha geni bir anlam yklemilerdir.
Bu sebeple de sonradan kan amel ve inanlan iyi ve kt olmak zere ayrmak
mecburiyetinde kalmlardr. Sonradan ortaya kp Kur'n ve Snnet'e muhalif olmayan
ya da emirlerinin bir gerei olan eylere bid'at-i hasene gzel bid'at; muhalif olanlara ise,
bid'at-i seyyie kt bid'at ismini vermilerdir.

Bid'ati bu ekilde tarif edip taksimata tabi tutanlar, Kur'an ve snnete muhalif olmayan
ya da emirlerinin bir gerei olan eylere bid'at isminin verilmesine dayanak olarak, Hz.
mer'in u szn ileri srerler:

Hz. mer, bey b. Ka'b'in, (r.a) sekiz rekt olan teravih namazn yirmi rekt olarak kldn ve Raslllah (s.a.v.) dneminde mnferiden klnan bu namazn cemaat halinde
klndn grdnde:

Bu ne gzel bid f demitir. 903[903]

Dier limlerin bid'at tarifleri ise yledir: Hz. Peygamber (s.a.s.) den sonra ortaya kan,
din ile alkal olup bir ilve veya eksiltme mahiyetinde olan her eydir. 904[904]

Bu limlere gre nceki gruptakilerin Bid'at-i hasene kapsamna soktuklar eyler

haddi zatnda bid'at deildir. Onlara bid'at ismini vermek yanltr. nk bu gibi
eylerin Kur'n ve Snnet'te dayanaklar vardr. Bunlara sonradan km eyler
nazariyle baklamaz.

Aslnda her iki gruba gre de dinin asina olan ilve ya da aslndan yaplan eksiltmeler
yasaklanm olup, kt bir bid'attir. Ancak ikinci grup limlerin bd'atin tarifi konusunda
daha tutarl olduklar grlmektedir. nk ilk grubun bid'at-i hasene kapsamna
903[903]
904[904]

Muhammed Revvs Kal'ac, Mevsatu Fkh Umar b. el-Hattb, Kuveyt 1984, s. 125.
Hayreddin Karaman, slmn nda Gnn Meseleleri, stanbul 1982, II, 248.

soktuklar eyler, aslnda sonradan km eyler deildir; onlarn Kur'an ve Snnet'te

dayanaklar vardr.

u da bir vakadr ki, birinci gruba tbi olan fakat bu limlerin ne demek istediklerini
hakkyla anlamayan mukallidleri, dinde eksiltme ya da fazlalk durumunda olan eyleri

de bazen bid'at-i hasene kapsamna sokmular; ikinci gruptakilerin mukallidleri ise,

bid'at saylmamas gereken baz hususlar bid'at kapsamna sokarak onlara kar km
ve hemen hemen her itihada bid'at demeye balamlardr.

Gnmzde pek ok bid'at, mslmanlann hayatna girmitir. Bu sebeple dininin emirlerini yerine getirmek isteyen her kii, bu hususa dikkat etmeli; dinde eksiltme ya da

ilve mahiyetinde olan sz, tavr ve davranlarn yasaklanm eyler olduunu bilerek
bunlar hayatndan ayklayp atmaldr. Burada mracaat edilecek yegane kaynak ise,
Kur'n ve Snnet'tir. 905[905]
9- ahidlerin En Hayrls

1564- Zeyd b. Hlid el-Chen (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dikkat edin! Size ahidlerin en hayrlsn haber veriyorum; o, ahidlii-ni, ahitlik

kendisinden istenmeden nce yapan kimsedir. 906[906]

10- ki Muctehdn htilaf

1565. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

905[905]

B.k.z: M. Sait imek, Bid'at maddesi, amil slam Ansiklopedisi.

Ebu Dvud, Akdiye 15, 3596; Tirmiz, ehadat 1, 2295, 2296, 2297; bn Mce, Ahkam 28, 2364; Muvatta, Akdiye
3; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/115, 5/193.

906[906]

Vaktiyle iki kadn, ocuklaryla birlikte bulunduu bir srada kurt gelip bunlardan birinin
ocuunu alp gtrmt. Bunun zerine ocuunu kurt kapan byk kadn, arkada
olan kadna:
Kurt senin ocuunu gtrd! dedi. Dier kadn da:

Kurt ancak senin ocuunu gtrd! dedi. Daha sonra Davud'un huzurunda muhakeme

oldular. Davud, sa kalan ocuun, byk kadna ait olduuna hkmetti. Derken kadnlar
Sleyman b. Dvd (a.s)'n huzuruna karak meseleyi ona anlattlar. O da:

Bana ba getirin de sa kalan ocuu aranzda paylatraym! dedi. Bunun zerine

kk kadn:

Hayr! Allah sana rahmet buyursun! ocuk, onundur! dedi. Bunun zerine Sleyman
(a.s), ocuun, kk kadna ait olduuna hkm verdi. 907[907]

Aklama:

Dvd (a.s)'n, ocuun byk kadna ait olduuna hkmetmesi; ya aralarnda bir benzerlik grd iindir yahut onun eriatnda ya bykl tercih sebeplerinden
sayldndandr. ocuun kadnn elinde bulunmas da, onun eriatna gre tercih
sebebi olabilir.

Hz. Davud'un bu hkm ictihd suretiyle mi, yoksa fetva yoluyla m verdii ihtilafldr.
Bazlar:

Fetva olarak vermitir, onun iin de Sleyman (a.s)'m onu bozmas caiz olmutur
demilerse de Kurtub buna itiraz etmi ve:

Peygamberin fetvas da hkm gibidir. Uygulama asndan bunlarn ikisi de eittir

demitir.

Burada yle bir soru akla gelebilir: O halde Hz. Sleyman'a, Dvd (a.s)'n hkmn

907[907]

Buhr, Enbiy 40; Nes, Adabu'l-Kudat 14; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/322, 340.

bozmak nasl caiz olmutur?

Cevap: Eer her ikisinin verdikleri hkm vahiy yoluyla olmusa, Hz. Sleyman'n
hkm, Dvd (a.s)'n hkmn neshetmitir. ctihadla hkmetmilerse, Sleyman
(a.s)'n itihad daha kuvvetlidir, nk gzel bir hal resiyle hakikati meydana
karmtr.

bn'l-Cevz:

Her ikisinin hkmleri, ctihadla olmutur, nk vahiy yoluyla olsa, aksi caiz olmazd.
Bu gsteriyor ki, zek ve anlay Allah'n bir ihsandr diyor.

Bazlar, Davud (a.s)'n eriatnda ya byklnn tercih sebeplerinden sayldn kabul etmemi; bunun hat olduunu, byklk, kklk, uzunluk, ksalk gibi eylerin
srf tard birer vasf olup tercih gerektirmediini sylemilerdir.

Sleyman (a.s), hakikati anlamak iin gzel bir are bulmu; gya ocuu ikiye blerek

kadnlara paylatrmak iin bak istemitir. Dolaysyla gerek anne, ocuunun

kesilmesine raz olmayacaktr. Nitekim bu are sayesinde hakikat anlalmtr. ocuk,

byk kadna ait olmad iin o kesilmesine rza gstermitir. Zira kendi ocuunu da
kurt kapmtr. Kk kadnla dert orta olacaktr. Fakat hakiki anne olan kk kadn,
yavrusunun kesilmesine raz olamam; lmektense yabanc ellerde yaamasn tercih
etmi ve:

Hayr! ocuk onundur diye feryd ederek dvasndan vaz gemitir.

Alimler, bu gibi meselelerde hakikati meydana karmak iin hkimlerin byle arelere
ba vurmalarna cevaz vermilerdir. 908[908]

11- Bir Hakimin, Ik Davacnn Arasn Bulmasnn Mstehab Olmas

1566- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

908[908]

B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 8/420-421.

Bir adam, baka bir adamn akarn satn almt. Akar satn alan kimse, onun akarnda
ii altn dolu bir kp buldu. Bunun zerine akar satn alan adam:
Altnn benden al! nk ben, senden sadece arazyi satn aldm, altn satn almadm!
dedi. Araziyi satan kimse de:

Ben sana araziyi ve iinde olan sattm! dedi. Daha sonra bir kimsenin huzurunda
muhakeme oldular. Huzurunda muhakeme olduklar kimse:
ocuklarnz var m? diye sordu. Biri:
Benim bir olum var dedi. Dieri de:
Benim bir kzm var dedi. Hakim:

Bu olana, bu kz nikahlayn! Bundan her ikiniz de harcayn ve sadaka olarak verin

diye hkmetti. 909[909]
Aklama:

Bu hadisten, iki kiinin bir mesele hakknda nc bir kimseyi hakim edinmelerinin

caiz olduu anlalr. Fakat slm hukukularnn bu konudaki ictihdlar farkldr. Ebu
Hani-fe'ye gre hakem tayin etmenin caiz olmas, iki tarafn hkim kabul ettikleri

kimsenin hkmnn muteber olmas, memleketlerindeki resm hkimin hkm ve

itihadna uyguluu artna balanmdr. Muhalif olursa hakem tayin edilen kimsenin

verdii hkmn hibir hukuk kymeti yoktur. mm Mlik ile mam afi yalnz hkme
ehliyeti, hkmde adalet ve hakkaniyeti art klmlardr. Her iki tarafn hukuku

dzeltilerek hkm verilsin de devletin ta'yn ettii hkimin hkmne uygun olub
olmamasnda fark grmemilerdir.

Bulunan altnn veya kymeti hiz olan herhangi gml bir maln satc ve alcdan
hangisine it olduu yle belirtilmitir: Bulunan gm; eer ta, direk, mermer gibi arz

trnden ise alcya it olur. Eer altn, gm gibi bizatihi kymetli eyler ise baklr:
909[909]

Buhr, Enbiy 54; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/316.

Eer bu kymetli eyier, cahilyet devrine it bir define ise bu rikazdr, devletin onda
hakk vardr. Eer slm devrine it definelerden ise bulunmu mat, lukatadr. Bu
husustaki hkme tbidir. Definenin, slm veya chiliyet devirlerinden hangisine ait

olduu bilinmezse kayp mal saylarak beytulmlde saklanr. Orada beytu'1-ml yoksa
fakirlere, mslmanlarn umum ilerine, din ilerine harcanr. 910[910]

31. LUKATA (BULUNTU/YTK MAL) BLM

Lukata:

Mlkiyetini veya zerindeki hakkn terketme niyyeti olmakszn sahibinin iradesi

dnda kaybolmu ve bakas tarafndan bulunup sahibine verilmek zere alnm,

bulann sahibini bilmedii muhterem zerinde sahibinden bakasnn tasarruf hakk
olmayan mal.

Lukata ile ilgili hkmleri slm hukukunun iki temel kaynandan ikincisi olan Hz.
Peygamber'in snneti dzenlemektedir. Kur'an- Kerm lukata ile ilgili hkmleri
aklamamtr.

1567- Zeyd b. Hlid el-Chen (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Peygamber (s.a.v.)'e aln yada gm buluntunun hkm soruldu. Peygamber (s.a.v.):

Onun az ban ve kesesini muhafaza et! Sonra onu bir sene ilan et! Eer sahibini
renemezsen, onu harca yabilirsin. Buluntu senin elinde bir emanet olsun! Eer gnlerden
bir gn araycs gelirse, o buluntuyu ona ver! buyurdu.

Soruyu soran zat, Peygamber (s.a.v.)'e, kaybolan devenin hkmn de sordu. Bunun
zerine Peygamber (s.a.v.):
910[910]

B.k.z: M. Sofuolu, Mslim Tercemesi, 5/332.

Ondan sana ne? Brak onu! nk onun ar ve su tulumbas yanndadr. Sahipleri onu
buluncaya kadar suya gelir, aalar otlar! buyurdu. O zat, koyunu da sordu. Peygamber

(s.a.v.):

Onu al! nk o ancak ya senin, ya din kardeinin yada kurdundur! buyurdu. 911[911]
1568- Sveyd b. Gafele (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Zeyd b. Shn ve Selmn b. Reba gazaya kmtm. Yolda giderken bir kam
buldum ve onu yerden aldm. Her iki arkadam, bana:

Onu aldn yere brak nk o bakasna aittir dediler. Ben de:

Hayr, onu atmayacam. Fakat ben onu ilan ederim. Sahibini bulursam, ona teslim
ederim. Yoksa ondan kendim faydalanrm dedim.

Gazamzdan dnnce, haccetmem mukaddermi. Hac grevini yerine getirip Medine'ye

geldim.

bey b. Ka'b'a rastladm. Ona, bulmu olduum yitik kam meselesini ve arkadalarmn
bununla ilgili szn anlattm. bey yle dedi:

Ben, Resulullah (s.a.v.) zamannda, iinde yz altn bulunan bir kese bulmutum. Onu,
Resulullah (s.a.v.)'e getirdim. Resulullah (s.a.v.):
Onu bir sene ilan et! buyurdu.

Ben de onu br sene boyunca ilan ettim. Fakat onu bilen bir kimse bulamadm. Sonra
Resulullah (s.a.v.)'e vardm. Yine o:
Onu bir sene ilan et! buyurdu.

Tekrar ilan ettim. Fakat yine onu bilen bir kimse bulamadm. Tekrar Resulullah (s.a.v.)'e
vardm. Yine o:

Buhr, lm 28, Lukata 3, irb 12; Ebu Dvud, Lkata 4, 1704, 5, 1705, 6, 1706, 7, 1707, 8, 1708; Tirmiz, Ahkm
35, 1372, 1373; Nesa, Snen'l-Kbr, 3/416, 419, 420; bn Mce, Lukata 2, 2507; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/116.

911[911]

Onu bir sene ilan et! buyurdu.

lan ettim. Fakat yine onu bilen bir kimse bulamadm. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

O altnlarn saysn, kesesini ve az ban muhafaza et! Eer sahibi bir gn gelecek
olursa, onlar, ona teslim edersin; gelmezse, ondan kendin yararlanrsn! buyurdu.
Hadisin ravisi Seleme b. Kuheyl:

Sveyd b. Gafele, Onu bir sene ilan et szn defa m, yoksa bir defa m naklettiini
iyice bilemiyorum dedi. 912[912]
Aklama:

Para bulan kimsenin, kendi malna kartrmayarak kesesiyle aynca muhafaza etmesi

gerekir. nk gnn birinde sahibiyim diye birisinin kp gelmesi ve doru

zannedilerek verilmesi ihtimali bulunduundan byle bir yanlla meydan vermemek
iin bu tavsiye edilmitir. Bu nedenle mam Ebu Hanfe ile mam afi'ye gre, maln

kendisine ait olduunu iddia eden kimsenin delil gstermesi zorunludur, delil
gsteremezse, mal o kimseye verilmez.

Yitik bir para bulan bir kimsenin, onualrken, sahibini bulduu zaman vermek zere
alm olmas gerekir. Ona sahip olmak zere almas ise, gasb hkmndedir. Dolaysyla

bu ekilde alm olduu yitik bir paray telef yada kaybettii takdirde, herhangi bir
kusuru olmasa bile o paray demesi gerekir.

Bulunan bir parann sahibini bulmak iin yaplmas gereken ilan mddetinin, yl olup
olmad pheli grndnden bu mddet genellikle slam Hukukular tarafndan
Bir sene olarak kabul edilmitir.

Bulunan mal, uslne uygun olarak bir sene ilan edildikten sonra sahibi kmazsa, o

paray kendisi in harcayabilir. Yalnz bu paray bulan kimsenin sz geen esaslar

912[912] Buhr, Lukata 1, 10; Ebu Dvud, Lukata I, 1701; Trmiz, Ahkm 35, 1374; Nes, Snen'l-Kbr, 3/422; bn
Mce, Lukata 2, 2506; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/126, 127, 143.

dorultusunda ondan yararlabilmesi iin fakir olmas artnn aranp aranmamas husus
slam Hukukular arasnda ihtilafldr.

Ebu Hanfe'ye gre buluntu mal; on dirhemden az olursa, onu bir ka gn ilan etmek
yeterlidir. Eer on dirhem yada on dirhemden daha fazla olursa, bir yl ilan etmek

gerekir, imam Muhammed, az ile ok arasnda bir aynm yapmadan bir yl ilan etmek
gerekir demitir.

1- Hac Kimsenin Yitii

1569- Abdurrahman b. Osman et-Teym (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), hacnn yitiini yasaklamtr. 913[913]
Aklama:

Hadis, Harem blgesinde kaybedilmi olan yitik bir mal, bulunduu yerden almann caiz
olmadn ifde etmek iin sylenmi olabilecei gibi, ister Harem dahilinde olsun, ister

Harem snrlar dnda kaybedilmi olsun, hac adaylarnn yitik mallann almann caiz
olmadn ifde etmek iin sylenmi de olabilir.

Baz ilim adamlar bu hadise dayanarak haclara ait olduu anlaan yitik mallarla, her

kime ait olursa olsun, Harem snrlar ierisinde bulunan yitik mallar almann caiz
olmadn sylemilerdir.

Bu grte olan ulemya gre sz geen yitik mallara el srlemez, bu mallar olduu
yerde sahipleri gelip buluncaya kadar beklemeye terk edilirler.

Ulemnn byk ounluuna gre ise sz geen yitik mallar, uslne gre ve yeterince
913[913]

Ebu Dvud, Lukaia 19, 1719; Nes, Snemi 1-Kbr, 5805; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/499.

iln ettikten sonra sahibi kmad takdirde sahiplenmek gayesiyle bulunduklar yerden
alnamazlar, sadece sahibine duyurmak zere ilan etmek gayesiyle alnabilirler.

1570- Zeyd b. Hlid cl-Chcn (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim yitik bir hayvan yannda barndrrsa onu ilan etmedii mddete sapk bir
kimsedir. 914[914]

Aklama:

Burada yitikten maksat; deve, koyun, kei gibi mlk edinmek iin alnmas caiz olmayan
hayvanlardr. Bunlar ancak sahipleri adna korumak in alnrlar.

2- Sahibinin zni Olmakszn Hayvann Stn Samann Haram Olmas

1571- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sakn bir kimse, baka birisinin hayvannn stn onun izni olmakszn samasn! Sizden
birisi yiyecek ve ieceklerinin sakland kilerine gelinmesini, dolabnn krlmasn ve
oradaki yiyeceklerinin gtrlmesini ister mi? Hayvanlarn gs de, sahiplerinin
yiyeceini muhafaza eder. Dolaysyla izni olmakszn hi kimse, bakasnn hayvann
samasn! 915[915]
Aklama: Hz. Peygamber (s.a.v.) burada hayvann memesindeki st, sahibinin izni
olmakszn

alnmasnn

benzetmektedir.

uygun

olmayn,

dolapta

muhafaza

edilen

yiyecee

Nes, Snen'I-Kbr, 5806; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/117.

Buhr, Lukata 8; Ebu Dvud, Cihad 86, 2623; bn Mce, Ticarat 68, 2302; Muvatta, sti'zan 17; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/4, 6, 57.

914[914]
915[915]

3- Konukluk Ve Benzerlerine kramda Bulunmak

1572- Ebu ureyh el-Adev (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) konuurken kulaklarm duydu ve gzlerim grd. Peygamber

(s.a.v.):

Kim Allah'a ve ahirct gnne iman ediyorsa, misafirine, hediyesini ikram etsin' buyurdu.
Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Misafirin hediyesi nedir? diye sordular. Peygamber (s.a.v.):

Misafirin bu ziyaretine karhk dnyada hak ettii hediyesi, ev sahibinin hediyeleriyle

geen bir gn ve gecesdir. Misafirlik, gndr. Bundan fazlas ise misafire bir
sadakadr.
Yine kim Allah'a ve ahiret gnne iman ediyorsa, ya hayr sylesin yada sussun!
buyurdu.916[916]
Aklama:

Misafirin arlanma mddetiyle ilgili bu hadis ekilde tefsir edilmitir.

1- Misafire bir gn bir ece zel olarak hazrlanan yemekler sunmak suretiyle ikramda

bulunulmal. te hadisin metininde geen caize hediyeden maksat, budur. Eer bu caize,
misafire sunulmazsa ona ikram etmi olunmaz.

Fakat misafire hergnk yenilen mutad yemeklerden yedirilmeli. O zaman evde gn

misafir edilir. Onu bu ekilde gn misafir etmekle misafire ikram etme grevini yerine

Buhr, Edeb 31, 85; Ebu Dvud, Et'ime 5, 3748; Tirmiz, Birr 43, 1967, 1968; Nes, Simen'l-Kbr, 3/430,
5846; bn Mce, Edeb 5, 3675; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/385.

916[916]

getirilmi olunur.

2- Misafire gn gece misafir ettikten sonra ona yolculuunda br gn bir gece yetecek ekilde zel bir yemek hazrlayp azna konulmal. te onun caizesi budur. Bu
yaplmad takdirde misafire kram edilmi olunmaz.

3- Ev sahibi olarak bir gn bir gece misafirle ok yakndan iigilenilmeli. Ona zel hazrlanm yemekler sunmakla ve sohbetinde bulunmakla arlanmaya allmal. te onun
caizesi budur.

Bundan sonraki iki gn iinde ise onun iin mkellef sofralar sunulmaya gerek yoktur.

Mutad yemekler sunmakla yetinilebilir. Misafire kar grev bu ekilde yerine getirilmi
olunur. Bu, mam Mlik'in grdr.

1573- Ukbe b. mir (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Dorusu sen, bizi (seriyye halinde gazaya) gnderiyorsun. Biz de

(bazen) bir kavme misafir oluyoruz. Fakat onlar bize ikramda bulunmuyorlar. Bu
konuda ne buyurursunuz? dedik. Resulullah (s.a.v.), bize:

Siz bir kavme misafir olur da sizin iin misafire yaraan eyleri gste-rirlerse kabul edin!
Eer

misafirperverlik yapmazlarsa

o zaman

onlardan kendilerine yaraan misafir

hakkn aln! buyurdu. 917[917]

Aklama:

Bu hadise gre; ev sahibi, misafirine kar lzm gelen vazifesini yerine getirmezse misafir bu hakkn kerhen ve cebren alr demek olur.

Bunun vacip olduunu ileri sren alimler, bu konuda eitli hadislere dayanmlardr.
917[917] Buhari, Mezlim 18, Edeb 85; Ebu Dvud, Et'ime 5, 3752; Tirmiz, Siyer 32, 1589; bn Mce, Edeb 5, 3676;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/149.

Baz alimler de hadisin ifde ettii cebri hakk, toplumsal dzene uygun bulmayarak bu

hakkn ve misafirin cebren alma salhiyetinin, son derece alk hli olmas halinde
geerli olduunu sylemilerdir. Bu suretle misafir hakkn esirgeyen ev sahibinden

bunu almak hakkn yalnz alk halinde bulunan kimseye tahsis etmilerdir. Su ime
hakk da byle br hak kabul edilmitir.

Baz limler de misafir hakknn cebren alnmas sadaka millerine mahss idi demilerdir.

Bazlar da bu mecburiyet zmmlere zgdr. mslman askerleri bunlarn kylerine

uradka bu askerleri konuklamalar bu hususta akdedilmi bir anlamaya dayal idi
demilerdir.

4- Maln Fazlasyla Yardmda Bulunmann Mustehab Olmas

1574- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, bir defasnda, Peygamber (s.a.v.)'le birlikte bir yolculukta idik. Anszn bir adam

devesinin zerinde kageldi. Adam, gzn, saa ve sola evirmeye balad. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.);

Kimin yannda fazla hayvan varsa onu hayvan olmayana versin! Kimin de fazla az
varsa onu az olmayana versin! buyurdu. 918[918]
Aklama:

Bu hadis, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in sahabilerinin ihtiyalarnn karlanmasna gsterdii

zeni ve kavmin bynn ballarn gzel ahlaka ve muhtalara yardm etmeye

tevik etmesinin gerektiini aklamaktadr.
918[918]

Ebu Dvud, Zekat 32, 1663; Ahmed b. Habel, Msned, 3/34.

5-

Yiyecekler

Azald

Zaman

Onlar

Kartrmann

Ve

Bu

Hususta

Yardmlamann Mstehab Olmas

1575- Seleme (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, bir defasnda Resulullah (s.a.v.)'Ie birlikte bir gazaya kmtk da bize ktlk isabet

etmiti. Hatta baz binek develerimizi boazlamay iimizden geirdik. Derken Allah'n
Peygamberi (s.a.v.) emir buyurup yiyecek kaplarmz topladk. Bunlarn toplanmas iin
de yere bir yayg serdik. Sonra topluluun yiyecekleri yaygnn zerinde topland. Ben

toplann ne kadar olduunu tahmin iin uzandm. Toplanann, kei al kadar olduunu
tahmin ettim. Halbuki biz, yz on drt kiiydik. Hepimiz doyuncaya kadar ondan yedik.
Sonra daarcklarmz doldurduk. Sonra Allah'n Peygamberi (s.a.v.):

Abdest suyu var m? diye sordu. Bunun zerine bir adam, ierisinde biraz su bulunan
matarasn getirdi. Allah'n Peygamberi (s.a.v.), onu bir tasa boaltt. Derken hepimiz
ondan abdest aldk. Yz on drt kii onu arl arl dkyorduk.
Hadisin ravisi der ki: Bundan sonra sekiz kii daha gelip:
Abdest suyu var m? diye sordular. Resulullah (s.a.v.):
Abdest suyu bitti buyurdu. 919[919]

32. CHD VE SYER BLM

Cihd kelimesi, szlkte; g ve gayret sarfetmek, amelde mbalaa etmek ve zahmet

gibi anlamlara gelen Cehd kknden tremitir.

Terim olarak ise; yce Allah'n dini iin; can, mal, dil ve dier vastalarla g ve gayret
919[919]

Beyhak, Delilu'n-Nbvvet, 4/118-119.

sarfetmeye cihad denir.

slm'n ykselmesi, korunmas ve yaylmas iin her trl almada bulunmak, uramak, gayret sarfetmek ve bu yolda mcadele etmektir. Daha ak bir ifadeyle; Yce Allah

tarafndan kullarna verilmi olan beden, mal ve zihn kuvvetleri Allah yolunda

kullanmak, o yolda feda etmektir. nsann madd-manev btn varln Allah yolunda
ortaya koyarak Hakk'n dmanlarn ortadan kaldrmak iin savamas Cihaddr.

slam, insan toplumunun slahn, sulh iinde yaamalarn gaye edinmi ve insan hak ve
hrriyetlerini korumay esas almtr.

Sava halini meru klan sebepler unlardr:

1- Meru mdafaa denilen ve mslmanlara dorudan yada dolayl yollarla slam

toplumunun varlk ve bamszlna ve mslmanlarn dinlerinde fitneye yol aacak

ekilde lkelerine, mallarna ve kendilerine saldr ile slam tebli ve davetini

engellemek ve gerek bir tehlike saylacak ekilde mslmanlara kar kt niyet
beslenmesi.

2- nceden mevcut olan bir savan kesintiye uramasndan veya yaplm bir sulhun
dman tarafndan bozulmasndan sonra edeblendirme ve sulh halinin salanmas
maksadyla savaa devam edilmesi.

3- Zayf durumundaki aznlk mslman bir topluluun, onlara zulmeden ve haklarn

ineyen kendi gayri mslim devletlerine kar slam devletinden yardm istemeleri
halinde, onlara yardm maksadyla,

Hanefi, Hanbeli ve Mliki hukukulannn oluturduu cumhuru fukahaya gre; savan

illet ve sebebi, dmann slam'a ve mslmanlara kar sava ve saldrdr.
fiilere gre ise; savan illet ve sebebi, bizzat kfrn kendisidir. 920[920]

Siyer kelimesi Arapa Sre szcnn oulu olup Peygamber (s.a.v.)'in hayatn an-

latmak iin kullanlr. Zaman iinde; soy dizini, doumu, ocukluu, genlik yllar,
peygamberlii, Mekke ve Medine'de meydana gelen olaylar ve gerekleen savalar da
920[920]

B.k.z: Dr. Ahmed zel, slam Hukukunda lke Kavram, klim Yaynlar, 4. bask stanbul 1991, s. 70-93.

iine alacak ekilde, doumundan lmne kadar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hayatndan

szeden kitaplara Siyer-i Neb, es-Siret'n-Nebeviyye veya ksaca Siyer ad

verilmitir.

Siyer, bir ynyle Hadis'e ve bir ynyle de slm Tarihi'nin iine girmitir. Gerekten

Siyer, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in sz ve davranlarndan bahseden Hads ilminin

bilinmesini gerekli kld gibi; Resulullah (s.a.v.)'in hayatnn her safhasndan bilgi
vermesi itibariyle de slam Tarihi'nin bir blmn oluturur.

slm limlerinin ou, Siyerden itibaren slm tarihini bir btn halinde ele almlar ve
eserlerinde, Hz. Peygamber (s.a.vj'in hayatndan, hatt ncesinden balayarak slm
Tarihi ile ilgili olaylar, yaadklan dneme kadar anlatmlardr.

1- Kendilerine slam Daveti Ulam Olan Kafirler zerine Habersiz Baskn

Yapmann Caiz Olmas

1576- bn Avn'dan rivayet edilmitir:

Nfi'ye mektup yazp savatan nce insanlarn dine nasl davet edileceini sordum. O
da, bana yle cevap verdi;

Savatan nce davet etmek, ancak slam'n ilk yllarnda geerli idi. Resulutlah (s.a.v.),

Mustalik oullar kabilesi zerine gece baskn yapmtr. Onlar o srada gafil bir
durumda bulunuyorlard. Hayvanlar da su banda sulanyordu. Resulullah (s.a.v.)

onlardan savaa kalkanlar ldrd. Savaa elverili olmayanlarn ise esir etti.
Cveyriye'yi de o gn ald.
Aklama:

Bu hadisi, bana, kendisi o ordunun ierisinde bulunmu olan Abdullah bn mer

nakletti.. 921[921]

slam alimleri, savatan nce kafirleri slam'a davet etmenin hkm hususunda ihtilaf
etmilerdir.

1- Bazlarna gre savatan nce dman slam'a davet etmek mutlak surette vaciptir.
Bu, mam Malik'in grdr.

2- Kafirleri savatan nce slam'a davet etmek mutlak surette vacip deildir.

3- Kafirler daha nce slam'a davet olunmamlarsa onlar savatan nce slam'a davet
etmek vaciptir. Daha nce slam'a davet olunmularsa mstehab olur.

Buna gre slam ordusu, savaa gittii zaman dman nce mslman olmaya davet
eder. Dman bunu kabul etmezse cizye ismi verilen vergiyi demeye davet eder. Eer
dman bunu da kabul etmezse o zaman slam ordusu dmanla savar.

mam Nevev, bu grlerden birincisini zayf, ikincisinin batl ve ncsnn de sahih

olduunu ve cumhurun grnn de bu olduunu belirtmitir. 922[922]

Mreysi Gazvesi diye de anlan Ben Mustalik gazvesi, hicretin 5. ylnda meydana

gelmitir. Peygamber (s.a.v.) bu kabilenin mslmanlar zerine saldrya hazrlandn

renince onlardan nce davranp zerlerine yrd. On kadar Mustalikli ldrld.

Yzden fazlas kadn olmak zere alt yzn zerinde esir alnd. ki bin deve ve bebin

koyun ele geirildi. Esirler arasnda buiunan kabile bakannn kz Cveyriye fidye
karlnda azad edilmi, sonra da Hz. Peygamber (s.a.v.)'le evlenmiti.

2- Devlet Bakannn Ordu Birlikleri zerin Komutan Tayin Etmesi Ve Onlara

Sava dab ile Benzer! Hususlarda Tavsiyede Bulunmas

1577- Breyde (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), bir orduya yada askeri birlie bir komutan tayn ettii za-lan,

921[921]
922[922]

Buhari, Itk 13; Ebu Dvud, Cihad 91, 2633; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/31, 32, 51.
Nevev, Mslim erhi, 12/35.

komutana; zellikle Allah'tan korkmasn, beraberindeki mslmanlara da ayr tavsiye

eder, daha sonra da:

Allah yolunda besmele ile gaza edin! Allah'a kfredenlerle arpn! laza edin! Ama
ganimete hyanette bulunmayn! Ahdi bozmayn! llerin urunlarn ve kulaklarn
kesmeyin! ocuk ldrmeyin!
Mriklerden olan dmannla karlatn zaman ilk nce onlar aslete veya gzel eye
davet et! Bu eyden herhangi birisinde sana icabet derlerse onlarn bu icabetini kabul et
ve onlar serbest brak!
Sonra onlar, slm'a davet et! Eer onlar bu hususta sana icabet eder-rse onlarn bu
icabetini kabul et ve onlar serbest brak!
Sonra onlar, kendi yurtlarndan muhacirlerin yurduna gmeye davet et! mlara haber ver
ki, bunu yaparlarsa muhacirlerin lehine olan hususlar onla-n da lehine, aleyhine olan
hususlar da onlarn aleyhine olacaktr. Yurtlarn an gmeyi kabul etmezlerse onlara
haber ver ki, mslman bedeviler gibi lacaklarlardr. mslmanlar iin geerli olan
Allah'n hkm, onlar zerine e uygulanacaktr. mslmanlarla birlikte cihad etmeleri
durumu hari, on-ra ganimetten ve fey'den hibir ey ayrlmayacaktr.
Eer onlar bu mslman olma teklifini kabul etmezlerse o zaman onlaran cizye vergisi
iste! Eer onlar bu cizye verme ii hususunda sana icabet derlerse onlarn bu icabetini
kabul et. Onlar serbest brak!
Eer anlar, mslman olma ve cizye vergisini verme teklifini kabul etmezlerse o zaman
Allah'tan yardm dileyerek onlarla sava!
Bir kale halkn kuattn zaman senden Allah'n ahdini ve Peygamberinin ahdini
kendilerine vermeni sterlerse onlara, Allah'n ahdini ve Peygamberinin ahdini verme!
Fakat onlara kendi ahdini ve arkadalarnn ahdini ver! nk sizin kendi ahidlerinizi ve
arkadalarnzn ahidlerini bozmanz, Allah'n ve Resulnn ahdini bozmaktan daha
hafiftir.
Bir kale halkn kuattnda senden kendilerine Allah'n hkmn uygulaman isterlerse o
zaman onlara Allah'n hkmn uygula! Fakat onlara kendi hkmn tatbik et! nk

Allah'n onlar hakkndaki hkmne isabet edip etmiyeceini bilmezsin! buyurdu. 923[923]
Aklama:

Hadis, devlet bakannn, bir gazaya ordu gnderirken, ordu kumandanna Allah'tan
korkmasn ve beraberindeki m'minlere de hayr murad etmesini tavsiye etmesi

gerektiini ifade etmektedir. nk mslman, toprak igali veya maddi kar iin cihad
etmez. Cihdn ana gayesini, slm davas ve kfre kar mcadele tekil eder.
Dolaysyla, ordu kumandanna Allah'tan korkmasn tavsiye bu sebepledir.

Hz. Peygamber (s.a.v.), devlet bakannn, ordu komutannn ahsyla ilgili olarak Allah'tan korkmasn tavsiye ederken, yine ona emrindeki rncahidlerle ilgili olarak hayr

tavsiye etmesi, ordu komutannn, karlat tm meselelerde, bakalanna kar ise

kolaylk gstermesi gerektiine ve dolaysyla Kolaylatrn, zorlatrmayn, mjdeleyin,

nefret ettirmeyin anlamndaki hadise bir iarettir.

Seriyye: Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bizzat katlmayp bana komutan tayin etmek suretiyle gnderdii asker birlie denir.

Cizye: mslman olmayp da slam topra zerinde yaayan kimselerden fert bana
alnan bir, dergi trdr.

3- Kolaylatrmay Emretme Ve Nefret Ettirmeyi Terk Etme

1578- Ebu Musa el-E'ar (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), kendisini Muz'la birlikte Yemen'e gnderecei zaman ikisine:

Kolaylatrn, gletirmeyin. Mjdeleyin, nefret ettirmeyin. Birbiriniz-le uyumlu olun,

923[923]

Ebu Dvud, Cihad 82, 2612, 2613; Tirmiz, Siyer 48,1617, Diyat 14, 1408; bn Mca, Cihad 38, 2858.

gr ayrlna dmeyin buyurdu. 924[924]

Aklama: Hz. Peygamber (s.a.v.) burada dnyaya ait ilerde insanlara kolaylk

gsterilmesini ve ahiret ile ilgili ilerde de hayrl vaatler, sevindirici mjdeler

verilmesini emretmitir.

4- Ahde Vefaszln Ve Hainlik Etmenin Haram Olmas

1579- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allah kyamet gnnde ncekileri ve sonrakileri gelmi gemi btn insanlar) biraraya
toplad zaman, her vefasz kimse iin bir sancak ekilip:
te bu, filanca olu filancann vefaszldr denilecek buyurdu. 925[925]
1580- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kyamet gnnde her vefasz kimse iin bir sancak olup o kimse bu sancakla bilinecek
926[926]

Aklama:

Ahde vefaszlk gsteren ynetici ve halk kesiminden her kimse iin kyamet gn bir

sancak dikilmesinden maksat; o kimseyi, insanlar huzurunda tehir edecek bir alamet

Buhari, Mez 60, Cihad 164, Edeb 80, Ahkam 22; Ebu Dvud, Hudud 1, 4356; Ahmed b. Hanbel, Msned,
4/410, 417.
925[925] Buhr, Cizye 22, Edeb 99, Hayl 9; Tirmiz, Siyer 28, 1581; Nes, Snen'I-Kbr, 8737; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/16, 48, 96, 112, 142.
926[926] Buhri, Cizye 22; Ahmed b. Hanbei, Msned, 3/142, 150, 250, 270.
924[924]

dikil-mesidir. Eskiden bir kimse verdii sz yerine getirmezse, Araplar, Pazar

yerlerinde sancaklar dikerek onun vefaszln tehir ederlerdi.
5- Savata Dman Aldatmann Caiz Olmas

1581- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sava, aldatmadr. 927[927]

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in askeri ynlerinden biri de, haber almaya nem vemesi ve ha-

ber szdrmak iin gerekli tedbirleri almasdr. Bu husus, Nebevi Siyasefte nemli bir
yer tekil eder.

slam alimleri, sava srasnda dman aldatmak ve artmak iin her trl hilenin caiz
olduu hususunda ittifak etmilerdir.

Savan hile olmasndan kast; sava yapan iin en mkemmel, en iyi sava, hedefine
dmanla karlaarak ulalan sava deil, dman aldatarak yada artarak kazanlan

savatr. nk savata dmanla karlama, risklidir. Halbuki aldatarak sonuca

ulamada hibir risk mevcut deildir.

Dolaysyla hadis, savata, dmana her frsatta hile yapmann meru olduunu aka
ortaya koymaktadr.

927[927]

Buhr, Cihad 157; Ebu Dvud, Cihad 92, 2636; Tirmiz, Cihad 5, 1675; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/308.

6- Dmanla Karlama Temennisinin Mekruh Olmas Ve Karlama Srasnda

se Sabrl Olmann Emredilmesi

1582- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dmanla karlamay temenni etmeyin. Fakat onlarla karlatnz zaman sabredin.

928[928]

1583- Abdullah bn Ebi Evf (r.a)'tar rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), dmanla karlat savalarndan birisinde gne tam tepe

noktasndan batya doru meyledene kadar bekledi, sonra insanlarn ierisinde ayaa

kalkp:

Ey insanlar! Dmanla karlamay temenni etmeyin! Allah'tan afiyet dileyin! Onlarla

karlatnz zaman sabredin! Bilin ki, cennet, kllarn glgeleri altndadr buyurdu.

Daha sonra Peygamber (s.a.v.) tekrar ayaa kalkp:

Allahmme! Munzile'l-Kitbi ve mucriye's-sehbi ve hzime'l-ahzbi ihzimhum ve'nsurn

aleyhim; Ey Kitab indiren, bulutlan yrten, slam aleyhine toplanan gruplar datan
Aliahm! Onlar dat, hezimete urat, onlara kar bize yardm et diye dua etti. 929[929]
Aklama:

I. Ltf akan, konumuzla ilgili hadisleri, Hadislerle Gerekler adl kitabnda anl
Direni bal altnda yle aklamaktadr;

928[928]
929[929]

Buhr. Cihacl 156; Nes, Snen'l-Kbr, 8634; Ahmet) b. Hanbel, Msned, 2/523.
Buhr, Cihad 22, 32, 112, Temenni 8; Ebu Dvud, Cihad 89, 2631.

karc ve smrgeci Bat'nn, mslmanlarn yaad hemen her yrede ya dorudan

yada uaklar araclyla mslman milletler ve toplumlar zerinde srdrd

amansz ve acmasz savalar ve iki yzl politikalar, bu iki dnya arasnda kesin ve
topyekn bir hesaplamay hzla gndeme getirmektedir. Mevcut grntye baklrsa,

byle bir hesaplamada msimanlann ans hemen hemen hi yok gibi. Eer teknik ve
sna stnlk herey demekse bu byledir.

te yandan insanlann, inanlarndan yana tavr koyma, fedakrlkta bulunma, politikalarn gncel gereklere ve temel dnya grlerine gre dzenleme ve uygulama, bu
konuda yekdierine destek verme alarndan da dman, mslmanlardan daha ileride
bulunmaktadr.

Ne var ki, son yllarda yaanan Afganistan, Bosna ve nihayet eenistan direnilerinde,

yukarda szn ettiimiz grntye hi de uygun dmeyen gelimeler mahede

edilmektedir. Balangta bloklar aras rekabet ve kar hesaplan farkllnn etkisine
balanan bu gelimeler, Bosna ve eenistan rneklerinde olduu gibi, Bat ve Sovyet

bloklarnn birlemesine ramen, beklenenin aksine seyretmektedir. stelik slm

dnyasnn olaylar etkileyecek derecede bir destek ve ilgisinden de sz edilemezken.

Daha garibi, mslmanlarn kullandklar silah ve mhimmatn hemen tamam da

dman rn iken.
Peki Olan Nedir?

Herhalde olan hadisimizin izdii genel harekt stratejisidir. mslmanlar hi bir olayda,

sava rtkanl yapmamlardr. Dmanla karlamay istememiler, bu milletleri

delloya davet etmemilerdir. Dman, onlarn zerine gelmi, yurtlarn gal etmitir.
Dmanla lika/karlama bylece gereklemitir. imdi yaplan, hereye ramen
dmana kar dayannak, harbin btn iddet ve dehetine kar sabr ve sebat

gstermekten ibarettir. Harbin asl rkn sabrdr. Zafer byk lde sabr rndr. O
yzdendir ki yce kitabmz, dmanla karlaanlann Ayaklarnn sabit klnmas,

zerlerine sabr yadrlmas duasnda bulunduklarn bildirmektedir. 930[930]

Gryoruz ki bu son olaylarda dmann stn teknolojisi ve eitilmi nsan gc, sab-

reden mslman direnii karsnda bocalamaktadr. Dman, br taraftan kendi cephe

gerisini ve dnya kamu oyunu yapt zulme, iledii cinayete yeterince kna edemezken

te yandan slm'n, insan tanyan mesajnn yaylmasna btn gayretlerine ramen

engel olamamaktadr. Afgan cihadnn Trk illeri gereinin gn yzne kmasnda rol
olmad sylenebilir mi? eenistan ve Bosna direnilerinin nelere sebep olacan

kestirmek bu yzden yle pek kolay olmasa gerek. yllk zulm Bosna'da bir

mslman cephe oluturdu, bir milleti kendine getirdi. Moskof istilas, tevhid'i milli

mar haline getirmi een halkn tarih eyh mil izgisinde tek yrek halinde
birletirdi, destanlatrd. Yklan, yamalanan, bombalanan eenistan'in maddesidir.
Buna mukabil ahlanan slm'n devletleme sevdsdr.

yle grnyor ki, ne srp eei ne de moskof ays bylesi bir gelimeyi nceden tahmin edememilerdi. Yoksa bylesi bir gelimeye sebep olmamak iin daha baka yollar
deneyebilirlerdi.

Cennet Silahlarn Glgesinde

lme raz olmak, lmszl yakalamak demektir. Bakalarnn hayat sevdii kadar

ehdete vurgun olmak, gerek mutluluu kllarn ya da silahlarn glgesinde grmek

ve bilmek, asl gtr. Sabrn, sebatn, erefin ve zaferin kayna, ite bu rzdr, bu
bilintir, bu inantr.

Hadisimiz, bir strateji olarak ite bylesi bir izgiyi tm zamanlarda geerli olmak zere
dnya mslmanlarmn nne koymu bulunmaktadr. Mevzi ve mevkii atmalarda
da muhtemel bir topyekn hesaplamada da deimeyen harekt ilkesi budur. Dmanla
karlamay stememek, harbten uzak kalmaya son na kadar gayret etmek, karlanca

da sonuna dek sabretmek ve cennetin silahlarn glgesinde olduunu hi aklndan

karmamak.

930[930]

Bakara: 2/250.

Dmanla karlamay temenni etmenin yasaklanmas, nefse ve kuvvete gvenip d-

man kmsemek gibi yanllara ve tedbirsizlie sevkedecei iindir. Kendini

beenmek ve gcyle bbrlenmek, Allah'n yardmna mni olur. Bu sebeple nice gl

ordulann hi beklemedikleri zamanlarda perian olduklar, bozguna uradklar

grlmtr. mslmanlarn bile Huneyn Sava balanndaki bozgunlar ayn sebepten

kaynaklanmt. mslman, tedbirini alacak ama Allah'dan bakasna gvenmeyecek.

nk nefse ve kuvvete gvenmek bir eit zulmdr. Allah ise, zlime yardm etmez.

Allah'tan afiyet dilenmesi, gerek ferd, gerekse millet olarak id, dnya-hiret skntlarndan uzak tutulmay istemektir. Harb ise, bu skntlarn en youn olduu yegne
ortamdr.

Kanlmaz olarak dmanla karlalacak olursa, bu kez sonuna kadar sabretmek, bel-

ya sabrda dmandan daha dayankl olduunu isbat etmek, mslmanlarn tedenberi

gsterdikleri kahramanlklarn ve kazandklar zaferlerin temelinde yatan yegne srdr.

Kabul etmek gerekir ki, belya sabr hele hele harbin skntlarna sabr yle herkes iin
kolay bir ey deildir. Bu yzden afiyette olup kretmeyi, skntda kalp sabretmeye
tercih eden slm bykleri ok tabi olan bir geree dikkat ekmiler, anlamsz bir
kabadaylk gsterisine iltifat etmemilerdir.

Hadisimzdeki strateji, yce kitabmzn u yetleriyle tam bir uyum arzetmektedir. Yce
Rabbimiz yle buyurmaktadr:

Ey iman edenler! Bir dman ktasyla karlarsanz, sebat edin. Allah' ok ann ki
muzaffer olasnz. Allah'a ve Resulne itaat edin! Birbrinizle ekimeyin. Yoksa
baarszla urarsnz, kuvvetiniz kaybolur. Sabredin! phesiz Allah sabredenlerle
beraberdir. Sakn, yurtlarndan mararak, insanlara gsteri yaparak kan ve Allah
yolundan insanlar men edenler gibi olmayn! 931[931]
Cennetin kllarn glgesi altnda olmas ise, dman karsnda gsterilecek sabr ve

cengverliin hangi bilgi ve inanca dayannas gerektii konusuna aklk getirmektedir.

Askerin mnevi gcnn asl kaynan, lm sonrasna ynelik tereddtlere

dlmemesi lzm geldiini vurgulamakta, harbi ve sabr cennet yolculuu konumuna
getirmektedir. Bu, insanlarn tabi olarak ilerinde hissedecekleri lm sonras kaygsna

931[931]

Enfl: 8/46-47.

tam bir aklk ve kesinlik getirmektedir. Bu bilgi ve tesbittir k, irin ifadesiyle,

Bir gl bahesine girercesine u kara topraa girenler!, cennete uanlan gemite ve

gnmzde dosta dmana gstermitir.

Hadisimizin baz rivayetlerinde, Hz. Peygamber'in bir duasna da yer verilmektedir.

Ey kitab ndiren, bulutu oradan oraya sevkeden, asker ktalann bozguna uratan
Allahml Bu dmanlar perian, bizi onlara kar muzaffer kl
Sevgili Peygamberimizin Hendek harbi esnasnda yapt kaydedilen bu dua, zaferin ve
dman karsndaki baarnn asl kaynan gstermekte, Allah'n yardmm hakedecek

bir tavr ve niyaz iinde olmak gerektiine dikkat ekmektedir. Bu husus, tm slm
hareketlerde asla ihmal edilmemesi gerekli, rnslmanlara zel bir baar ilkesidir.
En stn

Zor zamanlar gelmeden zora dayannann ve zoru amann yolunu, yntemini, eitimini
almak gerek. nk lerin en stn, en g olanlardr. artlar agrlatka, yaplan

iin deeri artar. Bu sebeple zoru grnce kaan deil, zoru baaran mslmandr. O,
inancn zor artlarda yaamann deerini ve zevkini bilen insandr.

O halde Filistin, Bosna ve eenistandaki anl direnileri bu erevede deerlendirip

onlara Peygamber Efendimizin duasyla dua edelim. Her alandaki dman saldrsna ve

hesaplamasna bugnden hazr olmak gerektiini hatrlatan hadisimizi gnllerimizde

ve evlerimizde levhalatrmann zamanndayz. 932[932]

7- Dmanla Karlald Zaman Zafer Elde Etmek in Dua Etmenin Mstehab

Olmas

932[932]

B.k.z: Prof. Dr. . Ltf akan, Hadislerle Gerekler, s. 451155.

1584- Abdullah bn Ebi Evf (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Hendek sava gn gelen dman gruplarna kar beddua edip:

Allahmme! Munz ile'I-Kitabi sera'I-hisbi hzimi'l-ahzbe. AHahm-mehzimhum ve

zelzilhum; Ey Kitab indiren, hesab hzl olan Allahm! slam aleyhine toplanan dman
gruplarn dat. Allahm! Onlar hezimete urat ve sars! diye dua etti. 933[933]
1585- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Resulullah (s.a.v.), Uhud sava gnnde:

Allahmme! nneke in tee' l tu'bed fi'l-ard Allahm! Sen dilersen yeryznde sana kulluk
edecek kimse kalmaz! diye dua etti. 934[934]
8. Savata Kadnlar ile ocuklar ldrmenin Haram Olmas

1586- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in gazalarndan birisinde bir kadn ldrlm olarak bulundu.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), kadnlarn ve ocuklarn ldrlmesini uygun
grmeyerek yasaklad. 935[935]
Aklama:

Buhr, Cihad 98, Mez 29, Deavat 58, Tevhid 4; Tirmiz, Cihad 9, 1679; bn Mce, Cihad 15, 2796; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 4/353, 355, 381.
934[934] Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/152, 2521.
935[935] Buhari, Cihad 147; Ebu Dvud, Cihad 111,2668; Tirmiz, Siyer 19, 1569; bn Mce, Cihad 30, 2841; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/22, 23, 75, 91, 100, 115, 122, 123.
933[933]

Cihad, slam dmanlarnn ktln defetmek ve onlarn mukavemetini krmak iin

meru klnmtr.

nsan ancak ilemi olduu bir masiyet sebebiyle ldrlebilinir. Bunlardan birisi de,
slama kar savamak. slam'a ve mslmanlara kar silah ekmeyen veya bizzat

savamayan erkekler, kadnlar, din adamlar, yallar ve ocuklar ldrlmezler.

Bunlarn ldrlmemelerindeki neden, onlarn savaa katlmamalandr. Eer savaa

bizzat katlp mslmanlara kar savaacak olurlarsa, ldrlmeleri caiz olur. nk

bunlar, sava etmekle birlikte mminlere kar su ileyen muharip durumuna gemi
durumdadrlar.

9- Kadnlar ile ocuklarn Gece Basknlarnda Kastsz Olarak ldrlmesinin Caiz

Olmas

1587- Sa'b b. Cessme (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'e, gece baskn yaplan saldrlarda ldrlen mriklerin

ocuklarnn hkm soruldu. nk bu basknlarda onlarn kadnlarna ve ocuklarna

da isabet alyorlard. Peygamber (s.a.v.):
Onlar da onlardandr buyurdu. 936[936]
Aklama:

Cihad, slam dmanlarnn ktln defetmek ve onlarn mukavemetini krmak iin

meru klnmtr.

nsan ancak ilemi olduu bir masiyet sebebiyle ldrlebilinir. Bunlardan birisi de,
slama kari savamak. slam'a ve mslmanlara kar silah ekmeyen veya bizzat

936[936] Buhri, Cihd 146; Ebu Dvd, Cihd 112, 2672; Tirmiz, Siyer 19, 1570; Nes, Snen'l-Kbr, 5/185, 8622;
bn Mce, Cihd 30, 2839; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/38, 71, 73.

savamayan erkekler, kadnlar, din adamlar, yallar ve ocuklar ldrlmezler.

Bunlarn ldrlme-melerindeki neden, onlarn savaa katlmamalardr. Eer savaa

bizzat katlp mslmanlara kar savaacak olurlarsa, ldrlmeleri caiz olur. nk

bunlar, sava etmekle birlikte mminlere kar su ileyen muharip durumuna gemi
durumdadrlar.

Bununla birlikte baz asker operasyonlarda bunlar dorudan hedef yaplmad halde
elde olmayan nedenlerle kastsz olarak sz konusu olup grup zarar grrse, onlar da
bulunduklar kimselerin arasnda saylmtr. Ancak bunlar asker operasyondan ayrma
imkan varsa ayrmak ve hedef yapmamak genel bir esastr.

Yalnz mam Mlik, filer ile mam Ebu Hanfe'ye gre; gece basknnda kadn ve
ocuklar ldrlmesi caizdir.

Yine mam Ahmed, sahih olan grne gre mam afi, Ebu Hanfe, mam Ebu Yusuf,

mam Muhammed, Sevr ile shak'a gre; kafirlerin ldrlmesine ocuklar ile kadnlarn
ldrlmesinden baka bir are yoksa bunda bir saknca yoktur. Hatta Hanefiler ile
Sevr'ye gre; ierisinde mslman esirleri yada ocuklan yada mriklerin ocuklan
bulunan kalelere ve gemilere ate amakta da bir saknca yoktur. Byle bir savata
mslmanlardan len olursa, diyeti denmez. Kefaret de gerekmez. Sevr'ye kefaret
gerekir. 937[937]

10- Sava Srasnda Kafirlerin Aalarn Kesmenin Ve Yakmann Caiz Olmas

1588- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), yahudi olan Nadr oullar kabilesinin Buveyre ehrinin

hurmalklarn kestirip yakt. Bunun zerine yce Allah,

Hurma aalarndan her hangi bir ey kesmeniz veya kkleri zerinde brakmanz hep
Allah'n izniyle ve O'nun, yoldan kanlar cezalandrmas iindir
937[937]
938[938]

B.k.z. A. Davudolu, Mslim erhi, 8/474-475.

Har: 59/5.

938[938]

ayetini indirdi.

939[939]

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Nadr oullan yahudilerinin hurmalklarnn bir ksmn kesti-

rip yaktrmas olay, Uhud savandan sonra hicretin 4. ylnda mslmanlar ile Nadr

oullan arasnda olan savata gereklemitir. Bunun zerine eman dileyip develerini

ykleyip gtrebildikleri kadar mal alp gtrmek zere gitmelerine izin verildi.
Bunlardan bir ksm am'a, bir ksm Filistin'deki Eriha'ya gitmilerdir.

mam Mlik, mam afi, mam Ahmed ile mam Ebu Hanfe'ye gre, savata dman

ordusuna korku salmak iin onlarn ya aalarn kesmek ve yakmak caizdir. Yalnz
savata dmann mallarn yakp ykmann caiz olmas iin, bu yakp ykmann
mslmanlara bir menfaat salamas gerekir.

11- Ganimetlerin Sadece Bu mmete Helal Klnmas

1589- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Peygamberlerden bir peygamber gazaya kmt. Kavmine:

Nikhla bir kadna malik olup da onunla gerdee girmeye istedii halde henz girememi
bir adam, benim arkamdan savaa gelmesin! Baka biri ev yapm, fakat tavann
ekememise o da benimle birlikte gelmesin! Bir bakas koyun veya gebe develer satn alp
dourmalarn bekliyorsa (o da benimle birlikte gelmesin! dedi.

Bunun zerine peygamber gazaya kt. Fethedecei o yere, ikindi namaz vakti yada ona

939[939] Buhr, Mez 14, Hars 6, Cihd 154, Tefsim Sure-i Har 2; Mslim, Cihd 29-31, 1746; Ebu Dvud, Cihd 83,
2615; Tirmiz, Tefsiru Sure-i Har 59, 3302; Nes, Snen'l-Kbr, 5/181, 6/483; bn Mce, Cihad 31, 2845; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/123, 140.

yakn bir zamanda yaklat. Gnee:

Sen bir memursun, ama ben de me'mrum! Allahm! Bu gnei benim iin biraz durdur!
dedi.

Bunun zerine Allah, bu peygambere, o yeri fethedinceye kadar gne onun zerinde
durduruldu. Derken aldklar ganimetleri topladlar. Daha sonra toplanan ganimetleri
yemek iin gkten ate geldi. Fakat ate, toplanan bu ganimeti yemekten kand.
Peygamber, askerlerine:

Sizin iinizde ganimet malna bir hyanet var. Buna gre her kabileden bir adam, bana,
biat etsin! dedi. Bunun zerine ona biat ettiler. Derken bir adamn eli, peygamberin
eline yapt. Peygamber:

Ganimete hyanet, sizin iinizdedir. Bana senin kabilen biat etsin!' dedi. Bunun zerine
onun kabilesi peygambere biat etti. Derken peygamberin eli, iki veya kiinin eline
yapt. Bunun zerine peygamber yine:

Ganimete hyanet, sizdedir. Sizler, hyanet ettiniz! dedi.

Nihayet onlar, peygambere, sr ba kadar altn kardlar. Onu, yerde duran maln iine
koydular. Daha sonra ate gelip bu ganimet maln yedi.

Bizden nce hi kimseye ganimetler helal klnmamtr. Bize helal klnmasnn sebebi

udur: Yce Allah, bizim zaafmz ve acziyetimizi grd. Dolaysyla onu bize tertemiz
bir ekilde helal kld. 940[940]
Aklama:

413 ve 415 nolu hadisler de de getii zere; ganimet, Peygamber (s.a.v.)'e helal kln-

mt. nceki mmetlere harp ganimetlerini yemek ise haramd. Onlar, ganimetleri

yakarlardi. Atein ganimetleri yakmas ganimetlerin Allah tarafndan kabulnn alameti

saylrd. Hz. Peygamber, slm dininin kolaylk dini olduunu bildii iin, Allah'n birgn

940[940]

Buhr, Farzu'l-Humus 8, Nikah 58; Nes, Snen'l-Kbr, 8878; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/317, 318.

bu mmete ganimetlerden faydalanmay helal klacan mid ediyordu.

12- Mcahitlere Fazladan Verilen Ganimetler

1590- Sa'd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Benim hakkmda drt yet indi. Bunlardan birisi yle oldu:

Sava srasnda bir kl ele geirdim. Bu klc, Peygamber (s.a.v.)'e getirip:

Ey Allah'n resul! Bu klc ganimet paymdan fazla olmak zere bana ver! dedi.
Peygamber (s.a.v.):

Onu brak! buyurdu. Sonra ayaa kalkt. Peygamber (s.a.v.), ona:

Onu aldn yere koy! buyurdu. Sonra tekrar ayaa kalkp:

Ey Allah'n resul! Bu klc ganimet paymdan fazla olmak zere bana ver! dedi.
Peygamber (s.a.v.):

Onu brak! buyurdu. Sa'd tekrar ayaa kalkp:

Ey Allah'n resul! Bu klc ganimet paymdan fazla olmak zere bana ver! Ben savata
ie yaramayan kimseler gibi m tutulacam? dedi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.),
ona yine:

Onu aldn yere koy! buyurdu.

Bunun zerine;

Sana ganimetin bltrl meinden soruyorlar! De ki: Ganimetlerin bltrlmesi,

Allah'a ve Resulne aittir 941[941] ayeti indi. 942[942]

941[941]
942[942]

Enfal: 8/1.
Ebu Dvud, Cihad 144-145, 2740; Tirmiz, Tefsiru'I-Kur'an 9, 3079, 30, 3189.

Aklama:

Bu olay, ganimet ile ilgili Enfal: 8/1 ayeti nmezden ve henz ganimet helal klnmazdan
nce meydana gelmitir.

Sa'd'n, hakkmda drt ayet indirildi demesine ramen burada sadece birisinden bahsetmitir. Dier ey ise unlardr:
1- Anne-babaya iyilik.

2- arabn haram klnmas, En'am: 6/152. ayet. Bu mesele, Fezail blmnde

gelecektir.

1591- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), ilerinde benim de bulunduum bir askeri birlii Necd tarafna

gndermiti. Sonunda birok deve ganimet aldlar. Her birine hisse olarak on iki yada on
bir deve dt. Fazladan olarak ise bete bir ayrlan ganimetten birer de deve aldlar.
943[943]

1592- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), genel ganimet hissemizin dnda Allah ve Resulne ait olan bete

birlik hisseden/humustan bize ganimet verdi. Bana bu verdiinden yal ve byk olan
bir deve daha dt. 944[944]
Ganimet:

Buhr, Farzul-Humus 15; Ebu Dvud, Cihad 145, 2741, 2742, 2743, 2744, 2745; Ahmed b. Hanbel. Msned,
2/10, 55, 62, 80, 112, 151, 156.
944[944] Buhr, Farzu'l-Humus 15.
943[943]

Kfirlerle yaplan sava esnasnda veya savaan iki ordunun karlamalar srasnda
gazilerin kuvveti ile dmandan alnan maldr.

Humus bete birden maksat, dmandan cihad yoluyla elde edilen mallarn,

Biliniz ki, ganimet olarak aldnz eylerin beste biri; Allah'a, peygamber'e, yakn
akrabalara, kszlere, muhtalara ve yolculara aittir
belirtilen yerlere vermektir.

945[945]

emrine uyarak ayette

Ganimet mallarna, Enfalde denilir. Bete biri devlet hazinesine ayrldktan sonra gazi-

lere datlan ganimet mallanna, Taksim edilmi Ganimetler; dmandan alnp da

henz gaziler arasnda taksim edilmeyen ganimet mallarna, Taksim Edilmemi

Ganimetler; devlet bakannn veya ordu emrinin, savaa tevik iin gazilere fazladan

verdii ganimet mallarna Neti oulu enfl denir. Dmandan harbetmeksizin alnan
ganimete de Fey denir.

Kur'an'n sekizinci suresine, ganimetlerden bahsettii iin Enfl Sresidenilmitir.

Ganimetlerin Taksimi:

Halkna kar sava alan bir lke, ya sulh yoluyla, ya da savamak suretiyle zorla fethedilir. mslmanlar, bir yeri sulh yoluyla fethettikleri takdirde hem o zamanki devlet

bakan, hem de ondan sonra devlet bakan olacak ahs, anlama artlarna uymak

mecburiyetindedir. Araziler, anlamay kabul eden kar tarafn elinde braklr. Byle
bir yerin arazisi zerine anlama artlarna gre bir vergi konulmamsa, o arazi r

suyu ile yamur, dere, kuyu, eme sulanyorsa, r zerine; hara suyu fetih ncesi
sahiplerinin at kanal suyu ile sulanyorsa, hara zerine anlama yaplr, buna gre

vergi alnr. mslmanlarn gayr-i mslimlerden savaarak elde ettikleri araziler

hakknda u hkmler geerlidir; devlet bakan bu hkmlerden herhangi birini tatbik

etmekte serbesttir.

1- Araziyi eski sahipleri elinde brakr, kendilerine dier ganimet mallarndan

945[945]

Enfl: 8/41.

barnabilecekleri miktarda mal verir. Arazilerinden hara, kendilerinden de cizye alr.

Hz. mer Irak' fethettiinde byle yapmtr.

2- Fethettii blge ahlisini oradan karr, yerlerine hariten getirilen gayr-i mslimler
yerletirilir. Bu tr arazi, Hara arazisi diye adlandrlr.

3- O belde ahlisi kendi istekleriyle mslman olduklar takdirde, arazileri kendilerine

braklr veya o arazi ganimetler ganimeti hak eden muharipler arasnda taksim edilir.
Resulullah (s.a.s.)'in feth edilen Hayber arazisi hakkndaki uygulamas byledir.

4- Bir ksm gaziler arasnda taksim edilir, dier ksm da hazine masraflarna karlk

devlet iin alkonulur. Bu ekilde ahliye verilen veya gaziler arasnda taksim edilen
araziye r arazi denilir.

5- Herhangi bir taksimat yaplmakszn btn arazi, mslmanlar adna devlet tarafndan muhafaza edilir. Byle araziye Memleket arazisi, mir veya, emr arazi denir.

Hanefi mezhebine gre gaziler arasnda taksimat yaplmasna karar verilen araziler, di-

er ganimet mallan oranna gre taksim edilir. Ganimetlerden menkul tanabilir

mallarn taksimi: Ganimet mallarnn bete biri Allah'a ayette geen bu ifade, teberrken

zikredilmitir, Resulne, onunla akrabal bulunanlara, yetimlere, yoksullara ve

yolculara aittir.

946[946]

Yolculardan maksat, yolda paras kalmayanlardr. Geriye kalan

bete drd ise muhariplere taksim edilir. Muhariplerden piyade olanlar bir, svari
olanlar ise iki hisse alrlar. Kumandan da bir fert gibi hisse alr.

Bizzat harbe katlanlar hisse ald gibi bunlara yardm iin hazr buunan erler, sava
sahasnda bulunduklar halde hastalk ve benzeri zr nedeniyle savaa katlmam
olanlarla, ganimet mallan henz slm yurduna getirilmeden evvel vefat eden

muhariplerle cihada yardm eden kadnlara, ocuklara, klelere, zimmlere ganimetten,

gazilerin paylarndan daha az bir miktar verilir. Buna Razh denilir. Ganimet mallarnn
taksiminden sonra geriye kalan mal taksimi mmkn olmayacak kadar az bir miktar ise
veliyy'1-emr tarafndan fakirlere datlr.

Ganifnet mallarn taksim edene Sahibi mekasim, emri ksmet denir. Bu memur ister-

se, taksimdeki glk nedeniyle, ganimet mallarn satar, elde ettii paray taksim eder.
946[946]

el-Enfl: 8/41.

Bu taksim, veliyy'l-emr'in izni olmadka yaplamaz. Dman lkesi fethedilmedii halde elde edilen ganimetin bete biri ayrldktan sonra geriye kalan komutan tarafndan
muhariplere taksim edilir. Ganimet mallarndan az da olsa bir ey almak, bu mallardan

daha taksim edilmeden hyanet yoluyla birey almak byk gnahtr. Buna Gull denir.
Ganimet toplayanlardan biri ganimet mallarndan bireyi telef etse demez; mam

afi'ye gre ise der. Muhariplerin, gayr-i mslimlerin yurdunda, denizlerinden

kardklar balk ve benzeri eyler ile karada elde ettikleri av hayvanlar, madenler,

hazineler ganimet malndan saylr. Muhariplerin, slm diyar ile kfr diyar arasnda
bulunan ormanda veliyy'l-emr'in izniyle kesip slm yurduna gtrdkleri aa,
ganimet mallarndan saylr; mancnk ve gemi yapm iin kesilenler ise ganimetten
saylmazlar. Ganimet mallan, slm yurduna gtrlmeden taksimi yaplmaz. Harp

hlinde de taksimat caiz deildir. afi, Hanbel, Maliki ve Zahir mctehidlerine gre bu

taksim, dman yurdunda da yaplabilir. Ganimet mallan slm diyarna hkmete

tanmas mmkn deil ise, mchidler arasnda geici olarak taksim edilir, onlar
vastasyla slm yurduna tanr, tekrar hepsi bir yerde toplanr. Esas taksim bundan

sonra ilk taksime gre yaplr. Muharipler taksimattan nce ganimet maln satamazlar;

yenilip iilecek cinsten olanlardan istifade edebilirler, fakat saklayamazlar. Silah, elbise,

at gibi mallardan da geici olarak istifade edilebilir, sonra taksimata tabi tutulur.
Taksimattan evvel dman lkesinde len muharibin vrislerine ganimetten birey

verilmez. Ancak slm yurduna dndkten sonra ve ganimetin taksiminden evvel len

muharibin miraslarna ganimetten hissesi verilir. mam afi ve dierlerine gre,

dmann malubiyeti kesinlik kazandktan sonra len muharibin vrislerine

ganimetten hissesi verilir. 947[947]

13- ldren Kimsenin, lnn zerindeki Eyay Hak Etmesi

1593- Ebu Katde (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Huneyn seferi ylnda Resulullah (s.a.v.)'le birlikte sefere ktk. Dmanla

karlatmzda mslmanlarda bir gerileme oldu. Derken bir de bakm k, mrik-

947[947]

B.k.z: Hamdi Dndren, Ganimet, amil slam Ansiklopedisi.

lerden birisi, mslmanlardan birisini alt etmi, hemen dolanp adamn arkasna geldim
ve boynuna vurdum. O da, bana dnd ve beni tutup yle bir skt ki, lmn kokusunu
hissettim. Sonra lm gelip de beni brakverdi.
Derken mer bnu'l-Hattb'a ulatm. Bana:
Bu insanlara ne oldu? diye sordu. Ben de:
Allah'n emri diye cevap verdim.

Daha sonra bizimle savamaya gelen insanlar geri dndler. Sava bitiminde Resulullah
(s.a.v.) oturup:

Kim bir dman ldrr ve ldrdne dair bir delili olursa, ldrd kimsenin
zerindekiler ldrene aittir buyurdu. Bunun zerine ayaa kalkp:

u mrii ldrdme dair kim bana ahitlik eder? deyip oturdum. Resulullah
(s.a.v.) yine ayn szn tekrarlad. Ben de ayaa kalkp:

u mrii ldrdme dair kim bana ahitlik eder? deyip oturdum.

Resulullah (s.a.v.) ayn szn nc defa tekrarlad. Ben de ayaa kalktm. Resulullah
(s.a.v.), bana:

Ey Ebu Katde! Neyin var? diye sordu.

Ben de bamdan geen olay ona anlattm. Derken ordudan birisi:

Ey Allah'n resul! Ebu Katde doru sylyor. Onun ldrd kimsenin eyalar

bendedir, fakat bu hakkndan dolay Ebu Katde'yi raz ediver! dedi. Ebu Bekr es-Sddk,
bu adama:

Hayr! Vallahi, bu olamaz! Resulullah (s.a.v.), Allah ve Resul yolunda savaan ve Allah'n
aslanlarndan bir aslann hakkn ineyerek onun eyalarn sana veremez dedi. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.), o adama:

Ebu Bekr doru sylyor, elindekileri ona ver! buyurdu.

Bunun zerine adam, ganimeti bana teslim etti. Zrh sattm, parasyla Selime oullan

yurdunda bir bahe satn aldm. Bu bahe, slam'da/mslman oldum olal sahip
olduum ilk mlkrndr. 948[948]
Aklama:

Huneyn Mekke'ye mil uzaklkta bir vadidir. Burada hicretin sekizinci ylnda mrik-

lerle mslmanlar ara snda harb olmu, mslmanlar okluklarndan dolay gurura
kapldklar iin harbin banda bozulmular, fakat sonra Allah zerlerine sekinet ve
yardmc melekler ndirerek kafirlerin cezasn vermiti.
Seleb:

Cumhura gre; savann yannda tad giyecek, silah ve dier eyalandr, eklinde
tarif etmitir.

Yani savann beraberinde bulunan dier eya selebe dahil deildir. Bu hadislere gre
savata mslman mcahidin ldrd dman zerinde ve beraberinde bulunan eya
selebe dahil deildir.

Bu hadise gre, savata msman mcahidin ldrd dman zerinde ve

baraberin.de bulunan eya ganimet malna dahil edilmeyip ldren mcahide verilir.
1594- Abdurrahman b. Avf (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Bedir sava gn harp safnda sama ve soluma baktm. Kendimi, Ensr'dan

yalar gen iki ocuun arasnda grdm. Keke bunlardan daha kuvvetli olan iki kimse

arasnda olaydm diye temenni ettim. Derken bu iki genten biri beni drtp:

Buhr, Farzu'I-Humus 18, By 37, Mez 54, Ahkam 21; Ebu Dvud, Cihad 136,2717; Tirmiz, Siyer 13, 1562;
bn Mce, Cihad 29, 2837; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/295, 296, 306.

948[948]

Ey amca! Eb Cehl'i tanr msn? dedi. Ben de:

Evet, onu tanrm! Onunla ne iin var? Ey kardeim olu? dedim. O da:

Haber aldm ki, Ebu Cehl, Resulullah (s.a.v.)'e svermi! Nefsimi elinde bulunduran
Allah'a yemin ederim ki, onu grrsem ikimizden eceli gelen lmedike ahsm onun
ahsndan ayrlmayacaktr! dedi.

Gencin syledii bu keskin tavrl sze hayret ettim. Az sonra dieri de beni drtp

tekinin sylediinin benzerini bana syledi. ok gemeden Eb Cehl, insanlarn

arasnda hi durmadan hareket ederken grdm ve:

Gryor musunuz! te telala hareket eden u adam, sizin sorduunuz kimsedir!

dedim. Hemen kllarna sarlp ona kotular ve kllaryla onu vurarak ldrdler.
Sonra Resulullah (s.a.v.)'e gidip ona Ebu Cehl'i ldrdklerini haber verdiler. Peygamber
(s.a.v.):

Onu hanginiz ldrd? diye sordu. ki genten her biri:

Ben ldrdm dedi. Peygamber (s.a.v.):

Kllarnzdaki kan ildiniz mi? diye sordu. Onlar:

Hayr! dediler. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.), kllara bakp:

Onu, ikiniz de ldrmsnz buyurdu.

Peygamber (s.a.v.), Ebu Cehl'in zerindeki eyann, Muaz b. Amr bnu'l-Cemh'a

verilmesini hkmetti. Bu iki kimse, Muaz b. Amr bnu'l-Cemh ile Muaz b. Afra'dr.
949[949]

Aklama:

Seleb denilen savata ldrlen kimsenin geride brakt elbise, silah ve benzeri
949[949]

Buht, Farzu'l-Humus 18, Mez 8, 10; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/192.

eyleri hak kazanmay gerektiren er'i ldrme, dmana ar darbeyi indiren

ldrmedir. Ebu Cehl'e en ok ar darbeyi indiren, Muaa b. Amr bn Cemuh idi.

Abdullah bn Mes'ud'da da sonra yetiip can kmak zereyken Ebu Cehl'in kafasn
koparmt.

1595- Avf b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Hmyer kabilesinden bir adam, dmandan birisini ldrmt. Onun selebini/ geride

brakt eyleri almak istedi. Balarnda vali olan Halid b. Velid, onu bundan men etti..

Derken Avf b. Mlik, Resulullah (s.a.v.)'e gelip bunu ona anlatt. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.) Hlid'e:

len kimsenin selebini, bu kimseye vermekten seni alkoyan ey nedir? diye sordu. Hlid:

Ey Allah'n resul! Bu kimseyi, ok seleb alma kaygs ierisinde grdm dedi.

Resulullah (s.a.v.):

len kimsenin selebini, bu adama ver buyurdu.

Daha sonra Hlid, Avfn yanna urad. Avf, Halid'in kaftann ekti. Sonra da Halid'e:

Nasl? Sana, Resulullah (s.a.v.)'e seni ikayet edeceim ile ilgili sylediimi yerine

getirdim mi? dedi. Resulullah (s.a.v.), Avfn bu dediini iitti ve fkelendi. Daha sonra
da:

Ey Halid! Ona verme! Ey Halid! Ona verme! Siz, komutanlarm bana brakr msnz hi!
Onlar ile sizin misliniz, yle bir adama benzer ki, develeri veya koyunlar gtmesi istenilip
de bunlar gden, sonra da onlar suvarmak iin tam zamann gzetleyen, vakti gelince de
hayvanlar bir havuz bana getiren kimseye benzer. O srler, havuza girip suyun temizini
ier, bulann brakrlar. te o suyun temizi, size kalr ve bulan da komutanlara kalr!
buyurdu. 950[950]

950[950]

Ebu Dvud, Cihad 137, 2719, 2720; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/26, 27.

Aklama:

Bu olay, hicretin 8. ylnda meydana gelen Mute harbinde meydana gelmitir.

1596- Seleme bnu'1-Ekva' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Hevzin gazasna gittik. Bir defa onunla beraber kahvalt

yaparken, anszn krmz bir erkek deve zerinde bir adam kageldi. Devesini ktrd.
Sonra heybesinden bir p kararak onunla deveyi balad. Sonra cemaatla birlikte
kahvalt yapmaya geti. Etrafna baknmaya balad. Bu srada bizde zayflk ve
hayvanlarda ise bir incelik vard. Bazlarmz piyade idik. Adam birden koarak kt.

Hemen devesine gelip ban zd. Sonra ktrd ve zerine oturarak onu ayaa
kaldrd. Deve onu koa koa gtrd. Derken boz bir dii deve zerinde bir adam onun
peine dt.

Seleme der ki: Ben de koarak ktm ve dii devenin kalasnn hizasna vardm. Sonra

ilerleyerek erkek devenin kalasnn hizasna yetitim. Sonra ilerledim. Nihayet erkek
devenin yularndan tutarak onu ktrdm. Dizini yere koyunca klcm ekerek adamn

ban kestim. Adam derhal dt. Sonra devenin yularndan ekip getirdim. Adamn
eyas ve silh onun zerinde idi. Derken beni, Resulullah (s.a.v.) ile yanndaki insanlar
karlad. Resulullah (s.a.v.):

Bu adam kim ldrd? diye sordu. Orada bulunan kimseler:

Ekva'nm olu! dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bu adamn selebi/geride brakt btn eyas, onundur! buyurdu. 951[951]

Aklama:

951[951]

Ebu Dvud, Cihad 100, 2654; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/49, 50, 5l.

Hevazin gazas, hicretin 8. ylnda Mekke'nin fethinden on alt gn sonra Mekke'ye 16

km. kadar mesafede bulunan Huneyn vadisinde yaplmtr. Bu sava, Mekke'nin gney
dousundaki dalarda yaayan Hevazin kabilesiyle yapld iin bu savaa Hevazin

Gazas denilmitir. Bu sava, Huneyn vadisinde yapld iin Huneyn Gazas adyla da
anlr.

14- Gazilere Fazladan Ganimetler Vermek Ve mslman Esirleri Dman Esirleri

Karnda Kurtarmak

1597- Seleme bnu'1-Ekva' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Fezre kabilesiyle savatk. Bamzda, Eb Bekr vard. Resulullah (s.a.v.), onu, bizim
zerimize komutan tayin etmiti. Su ile aramzda bir saat kadar mesafe kalnca, Eb

Bekr, bize emrederek sabaha kar mola verdik. Sonra svarileri baskn iin ayrd.
Bunlar hcum ederek suyun bana vardlar. Suyun banda ldren ldrd ve esir alan

da esir ald. Bu arada ben, ilerinde kadnlar ve ocuklar bulunan bir insan topluluunu
grdm. Bunlarn benden nce daa varacaklarndan ende ederek onlarla dan
arasna bir ok attm. Oku grnce durdular. Daha sonra onlar nme katarak srp

getirdim. lerinde Fezre oullan kabilesinden bir kadn da bulunuyordu. zerinde

deriden bir krk vard. Beraberinde Araplarn en gzellerinden oan bir kz vard. Ben

bunlar srerek Eb Bekr'e getirdim. Eb Bekr, o kadnn bu kzn bana ganimet olarak
verdi. Daha sonra Medine'ye geldik. Ama kzn elbisesini bile amadm. Derken bana
Resulullah (s.a.v.) arda rastlayp:

Ey Seleme! Bu kadn bana hibe et! buyurdu. Ben de:

Ey Allah'n resul! Vallahi, o kzn gzellii ok houma gitti. Fakat onun elbisesini daha

amadm dedim. Sonra ertesi gn arda Resulullah (s.a.v.), bana tekrar rastlad ve
bana:

Ey Seleme! Senin gibi bir erkek evlad olduu iin babann mkafatn Allah versin. Bu
kadn bana hibe et! buyurdu. Ben de:

Ey Allah'n resul! O, senindir! Vallahi, onun elbisesini daha henz amadm! dedim.
Daha sonra Resulullah (s.a.v.), onu, Mekkelilere gnderdi. Bylece Mekke'de esir edilen

baz msimanlara karlk onu Mekkelere fidye olarak vererek bir grup mslman bu
sayede kurtard. 952[952]
15- Fey'in Hkm

1598- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

zerlerine sava yapmadan mslman olmayan beldelerden herhangi bir beldeye gelip
halkyla bir mal zerine anlama yapp orada ikamet ederseniz onlardan aldnz fey olur
ki, bu, mslmanlarn tamamna aittir. Allah'a ve Resulne kar isyan eden herhangi bir
belde ye gelip halkyla sava yapmak suretiyle onlardan aldnz mallara gelince onlarn
bete biri, Allah'a ve Resulne aittir. Geri kalan bete drd ise sizindir. 953[953]

Aklama:

Fetihle ele geirilen araziler ksma ayrlr:

A- Savala Ele Geirilen Araziler.

Dman topraklan zorla anveten ele geirilmise, slm devlet bakan, bu topraklara u
statden birisini uygulayabilir:
952[952]
953[953]

Ebu Dvud, Cihad 124, 2697; bn Mce, Cihad 32, 2846; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/46, 47, 51.
Ebu Dvud, Hara 28-29, 3036; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 2/317.

1- Bu arazileri savaa katlanlar arasnda paylatrabilir. Hz. Peygamberin Hayber topraklarn taksim etmesi gibi.

2- Arazileri eski sahiplerinin ellerinde brakabilir. Bu taktirde onlara ahslar iin cizye,

arazileri iinde hara vergisi balar. Arazi, hara arazisi, gayri mslim olan halk da
zimm olur. htiya olmas halinde ganimeti hak sahipleri arasnda taksim etmek daha

uygundur. Ancak buna ihtiya yoksa, gelecekte mslmanlar lehine bir g oluturmak
iin, eski sahiplerinin elinde brakmak daha uygun olabilir.

Hanefi ve Hanbelilelere gre, slm devlet bakannn fethedilen araziler zerinde, gazilere taksim etme veya vakf hline getirme yetkisi vardr.

B- Gayrimslim Halkn Sava Korkusuyla Baka Yere G Etmesi Sonucu Bo Kalan

Araziler.

Bunlar da fey adn alr. mslmanlarn bu beldeye girmesiyle arazilerin mlkiyeti

beytlmale intikal eder. Bunlar vakfedilmi devlet mlk haline gelir. Devlet bakan bu

arazileri ekip-bien mslman veya zimmlerden hara vergisi alr. Byle bir beldede

dmandan kalan menkul mallar da fey'e dahil olur. slm hukukulannm ounluuna
gre bunlar vakfedilir ve mslmanlarn maslahat iin harcanr.
C- Sulh Yolu le Savasz slm lkesine Katlan Topraklar.

Dier sahipsiz topraklar gibi bunlar da devlet mlkiyetine geer. Bu topraklar devlet

namna iletilip geliri toplum yararna harcanabilecei gibi, devlete gerekli grlen zel
ahslara da, datlabilir. Nitekim Ben Nadir arazisi Fedek ve evresi, servetlerini

Mekke'de brakp Medine'ye hicret eden yoksul sahabelerle, Medineli yoksul

sahabeye taksim edilmitir. Devletin ahslara tahsis edecei bu topraklar prensip olarak
arazinin bulunduu blgeye gre r veya hara vergisine tabi olur

Fey; dmandan savala veya savasz ele geirilen topraklarn mlkiyetinin devlette,

yararlanma hakknn se hara vergisi karlnda eski sahiplerinde braklmas

demektir. Bu bir bakma, geliri toplum ihtiyalan iin harcanmak zere arazilerin
topluca vakfedilmesidir. 954[954]

1599- Hz. mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Nadir ouan kabilesinin mallan; mslmanlar onlarn zerine at ve deve ko-

turmadan/sava yapmadan Allah'n, Resulne fey olarak verdii ganimetlerdendi. Bu

nedenle ganimetler, sadece Resulullah (s.a.v.)'e ait olup bunlar bir yllk ailesinin geimi

iin harcar, sonra da geri kalan Allah yolunda sava hazrl olarak silah ve atlar iin
kullanrd. 955[955]

16- Peygamber (s.a.v.)n:

Bize Miras Olunmaz. Bizim Braktmz Her Mal Sadakadr Sz

1600- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) vefat ettii zaman, hanmlar, Osman b. Affn' Ebu Bekr'e gnderip

ondan Peygamber (s.a.v.)'den kalan miraslarn isteyecek oldular. Aie, onlara;

Resulullah (s.a.v.):

Bize miras olunmaz. Braktmz her mal, mlkiyeti beytulmalde olmak zere
sadakadr buyurmad m? dedi.956[956]
Aklama:

B.k.z: Hamdi Dndren, Fey, amil slam Ansiklopedisi.

Buhr, Cihad 80, Tefsiru Sure-i Har 3; Ebu Dvud, Hara 18-19, 2965; Tirmiz, Siyer 44, 1610, Cihad 39, 1719;
Nesa, Fey 8; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/25, 47, 48, 60, 162, 164, 179, 191, 208.
956[956] Buhari, Mez 14, Feraiz 3; Ebu Dvud, Hara 18-19, 2976-2977; Tirmiz, email, 402; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 6/145, 262.
954[954]
955[955]

Hz. Peygamberin zel mlk olan topraklar hakknda Kad yz unlar sylyor:
Birinci Ksm:

Kendisine hibe edilmitir. Uhud harbinde mslman olan yahudi Muhayrik'in vasiyyeti

bu kabildendir ki yedi baheden mteekkildi. Ensar'n verdikleri sulanmayan arazi de

byledir. Bunlar Peygamber (s.a.)'in z mlk idi.
kinci Ksm:

Beni Nadr kabilesini srgn ettii vakit, onlardan harpsiz fey olarak ald arazidir. Bu
da onun hususi mlkidir. Beni Nadir'in menkui mallanna gelince: Anlama mucibince

bunlarn silahlardan bakasn yahudiler develerine ykleyip gtrm; kalan da gaziler

arasnda taksim edilmiti. Fedek arazisinin yars iie Vadilkura'nn te biri Peygamber

(s.a.)'in zel mlk idi. nk bu yerleri bu artlarla sulhan ele geirmiti. Bu yerlerin

gelirini ba sklan mslmanlara sarf ederdi. Bunlardan baka Hayber'den sulh yolu ile
alnm Vatih ve Selalim namnda iki de kaias vard.
nc Ksm:

Hayberin ve dier harple alnan yerlerin bete birinden eline geen mallardr.

Bu ksm mallarn hepsi peygamber (s.a.)'in halis mlk idi. Lakin o bunlar benimsemez; ailesine, mslmanlara ve mmetin umumi ihtiyalanna sarf ederdi. Vefatndan

sonra bu sadakalarn temellk haram klnmtr. Aslnda Hz. Peygamber'in zel mlk
olan topraklar bunlardan ibaret deildi. u topraklar da onun zel mlkleri arasnda idi:

1- Fedek arazisinin yars.

2- Vdiy'l-kurann te biri, yahudiler kendi yerlerinde braklmalar iin, azalanyla

kendilerine ait arazinin yarsn Vdiyl-kurann tebirine tekabl eden yeri Hz.

Peygamber'e balamlardr. Daha sonra bu yerde oturan ve yahudi olmayanlarn

elindeki araziyi de onlardan satn ald. Bylece o blgenin te ikisi Hz. Peygamber'in
mlk haline gelmitir.

3- Miras yoluyla annesinden intikal eden Mehrz isimli pazaryeri ile bir dkkan.

Btn bu topraklar, Hz. Peygamber'in zel mlk olduu iin vefatndan sonra sadaka
hkmne gemiler. Bu sebeple de Hz. Ebu Bekr, bu topraklardan miras isteyen Hz.
Fatma'nn ve Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarnn teklifini kabul etmedi. Ancak
Peygamber (s.a.v.), bunlardan Hayber topraklarnn bete birinden hissenize den

ksm salnda yiyecek ve giyecek masraflar iin, ailesine balam olduundan bu

topraklar kendi mlkiyetinden kp ailelerinin mlk olmutur. Dolaysyla kendisinin

vefatyla sadakaya dnmemilerdir. te Sadaka topraklar diye bilinen topraklar,

onun vefatna kadar, elinde kalan topraklardr. Ailesinin yiyeceklerini karlamak zere
tahsis ettii topraklar da Hayber topraklarndan hissesine dp te salnda ailesine
balad topraklardr. Sadaka topraklar ise Hz. Peygamber'in vefatndan sonra
beyt'l-mal'a devrdildi, idareleri iin memur (mtevelli) tayin edildi. 957[957]
1601- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in kz Fatma, babasnn vefatndan sonra Eb Bekr'e haber gnderip

ondan Allah'n, Resulne Medine civarnda bulunan Nadir oullar yurdunda ve Fedek'te
savasz ganimet/fey olarak bahettii mallardan ve Hayber hurmalklarnn bete
birinden kalanlardan mirasn istedi. Bunun zerine Eb Bekir:
Dorusu Resulullah (s.a.v.):
Bize, miras olunmaz! Braktmz sadakadr. Ancak Muhammed (s.a.v.)'in ailesi bu
maldan yer! buyurmutur. Vallahi, ben, Resulullah (s.a.v.)'in sadakasndan hi bir eyi,
B.k.z: N. Yeniel, H. Kayapmar, Sneni Ebu Davud Terceme ve erhi, 11/246-247'; A. Davudolu, Mslim erhi,
8/516-517; Ali afak, slm Arazi Hukuku, 82-83

957[957]

Resulullah (s.a.v.) zamanndaki hlinden deitiremem! Onun hakknda mutlaka

Resulullah (s.a.v.) ne yaptysa ben de onunla amel ederim! dedi.

Eb Bekr, Ftma'ya bir ey vermekten kand. Ftima da, bu hususta Eb Bekr'e

gcenip ondan ayrlp gitti. lnceye kadar da onunla konumad. Ftma, Resulullah
(s.a.v.)'den sonra alt ay yaad..Vefat ettii zaman, onu, kocas Ali b. Ebi Tlib geceleyin

defnetti. Onun vefatn Eb Bekr'e haber vermedi. Cenaze namazn Ali kldrd.
Ftma'nn hayat boyunca Ali insanlardan itibar grmt. O vefat edince Ali halkn

itibarn kaybetti. Eb Bekr'le bararak ona biat etmek istedi. O, aylarda henz Ebu
Bekr'e biat etmemiti. Eb Bekr'e:

Bize gel! Ama seninle beraber baka bir kimse gelmesin! diye haber gnderdi. Bunu,

mer b. Hattb gelmesin diye yapyordu. Bunun zerine mer, Eb Bekr'e:

Vallahi onlarn yanna tek bana girme! dedi. Eb Bekr ise:

Onlar, bana ne tr bir ktlk yapabilirler ki! Vallahi, ben onlarn yanna mutlaka

giderim!' diye cevap verdi. Daha sonra Eb Bekr, onlarn yanlarna girdi. li b. Ebi Talib,
ehdet getirdi. Sonra da;

Ey Ebu Bekr! Biz, senin faziletini ve Allah'n sana olan ihsann biliriz! Allah'n sana
verdii bir hayr sana ok grmeyiz. Fakat sen, bu hilfet iinde bize kar bamsz

davrand n/h i bir ey sormadn. Biz, Resulullah (s.a.v.)'e olan yaknlmzdan dolay bu
hilafet iinde kendimiz iin bir hak gryorduk' dedi.

Ali, Eb Bekr'le konumasna devam etti. Nihayet Eb Bekr'in gzlerinden yalar

boand. Sz, Eb Bekr alnca o da:

Nefsimi elinde bulunduran Allah'a yemin ederim ki, Resulullah (s.a.v.)'in yaknlarna

hizmet ve yardm etmek, bana kendi yaknlarma hizmet ve yardm etmemden daha
iyidir! Benm ile sizin aranzda u mallar hususunda geen ihtilfa gelince; dorusu ben o
mallar hakknda hibir hakszlk etmi deilim! Resulullah (s.a.v.)'in o mallar hakknda

yapmakta olduu hibir eyi terk etmedim. Resulullah (s.a.v.)'in yapmakta olduu eyi
ben de yaptm! dedi. Bunun zerine Ali, Eb Bekr'e:

Sana biat etmek iin buluma zaman, leden sonradr! dedi. Eb Bekr, le namazn

kldrnca, Ali minbere kp ilk nce ehdet getirdi, sonra Ali'nin durumunu, biat

etmede niin geciktiini, bu gecikmesine sebep olan zrn anlatt. Sonra istifar etti.
Daha sonra Ali b. Ebi Tlib ehdet getirip Eb Bekr'in hakkn byltt. Kendisinin biati

bu kadar geciktirmesine sevk eden ey; Eb Bekr'i ekememezlik ve Allah'n ona vermi
olduu stnlkleri inkrdan dolay olmadn syledi. Sonra da szne devamla:

Biz kendimiz iin bu hilafet iinde bir pay gryorduk. Fakat bu konuda bize hibir ey
sorulmad, biz de buna karlk gcendik. Mesele bundan ibarettir! dedi.

Orada hazr bulunan mslmanlar, Ali'nin bu konumasna ok sevindiler ve:

Ey-Ali! isabet ettin! dediler.

Ali, bu maruf/iyi ie dnd zaman mslmanlar Ali'ye yaknlk gsterdiler. 958[958]

Aklama:

Hz. Fatma, Hz. Peygamber'in vefatndan sonra Hz. Eb Bekir'e bir haber gndererek

Allah'n Hz. Peygamber'e Medine ile Fedekte fey olarak tahsis buyurduu mallardan ue
Hayberin bete birinden hissesine decek miras istemise de Hz. Eb Bekir Peygam-

berlerin miras brakmadna, onlarn brakt mallarn sadaka olduuna dair hadisi ue
Hz. Peygamber'in Hayber topraklarndan aynlan bete birden ailesine den hisseyi

iaret ederek Benim ailem ancak u mallardan yiyebilir buyurduunu hatrlatp onun

bu isteini kabul etmemitir. nk bu mailar, kendi vefatyla sadakaya dnmtr.

Salnda aile fertlerine balam olduu Hayber arazisinin bir ksm ise, kendi

mlkiyetinden ktndan vefatyle sadakaya dnmemi ve dolaysyle yine aile

fertlerinin elinde kalm. Onlarn geimlerine tahsis edilmitir.

Hz. Fatma (r.a)'n miras istemesi hususunda iki htimal zerinde durulmutur:

1- Babasnn Bize miras olunmaz! hadisini yorumlam, kendisinin kymetli mallarda

babasna miras olamayacan, yiyecek, giyecek ve silah gibi eylerde miras olacan

Buhr, Mez 14, 38, Fezailu's-Sahabe 12, Feraiz 3; Ebu Dvud, Hara 1819, 2968, 2969, 2970; Nes, Fey' 1;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/9.

958[958]

sanmtr. Fakat hadis Allah'n fey olarak verdii.. ifadesi bu yorumu reddeder.

Baz alimlere gre, Hz. Fatma'nn miras istemesi, bu hadisi duymazdan ncedir. Hz.

Fatma vasiyyet ayetiyle delil getirmitir. Szkonusu yette, miras bir kzsa kendisine
mirasnn yars verilecei bildirilmektedir. 959[959]

1602- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr: Kadnlarmn nafakas ile iimin cretinden sonra benim miraslarm,

braktm br tek dinar bile paylamasnlar. nk bu kalan, mlkiyeti beytlmalde

kalmak zere sadakadr. 960[960]

Aklama:

Alimler bu hadisteki Dinar kaydnn baka mallara tenbih iin getirildiini sylemiler-

dir. Bundan maksat, miras istemeyi yasaklamak demek deildir. nk yasak, mmkn
olan eylere zgdr. Peygamber (s.a.v.)'e miras olmak ise mmkn deildir.
Dolaysyla hadiste kastedilen husus, haber vermedir. Yani hibir eyi taksim edemezler.
nk buna miras olunmaz.

Resulullah (s.a.v.)'in hanmlarnn nafakalar, miras deildir. Onlar, iddet bekleyen kadnlar hkmndedir. Nafakalar bundan dolay verilmitir. nk onlara evlenmek,

ebediyen caiz deildir. Bu sebeple de onlara nafaka verilmi, oturduklar evler de onlara
verilmitir.

17- Savaa Katlan Gaziler Arasnda Ganimetin Nasl Taksim Edilecei Meselesi

B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 8/513.

Buhari, Vesy 32, Farzu'1-Hums 3, Feraiz 3; Ebu Dvud, Hara 18-19, 2974; Tirmiz, email, 403; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/242, 376, 463.
959[959]
960[960]

1603- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) ganimet datmnda at iin iki hisse ve piyade iin ise bir hisse
vererek bltrmtr. 961[961]

18- Bedir Savanda mslmanlara Meleklerle Yardm Edilmesi Ve Ganimetlerin

Mubah Klnmas Solumu

1604- Hz. mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bedir harbi olduu gn Resulullah (s.a.v.) mriklere bakt. Onlar bin kadar idi,
sahabileri ise yz ondokuz kii idi. Bunun zerine Allah'n peygamberi (s.a.v.) kbleye
dnd. Sonra ellerini uzatp Rabbine:

Allahm! Bana vaat ettiini yerine getir! Allahm! Bana vaat ettiini ver! Allahm! Eer
mslmanlardan olan u topluluk helak edersen bundan sonra yeryznde sana ibdet

olunmaz!' diye dua etmeye balad. Ellerini uzatarak kbleye kar Rabbine o derece dua

da bulundu ki, nihayet omuzlarndan kaftan dt. Daha sonra Eb Bekr, onun yanna
gelip kaftann yerden ald ve omuzlarna koydu. Sonra arkasndan ona sarlarak:

Ey Allah'n peygamberi! Rabbine yaptn dilein O'na yetiir! phesiz ki O, sana vaat
ettiini yerine getirecektir!' dedi. Bunun zerine Yce Allah:
Hani Rabbinizden yardm istiyordunuz! O da:

Ben size birbiri ardnca gelecek bin melekle yardm gndereceim! diye duanz kabul
buyurmutu 962[962] yetini indirdi ve Allah ona meleklerle yardm gnderdi.

Hadisin ravisi Eb Zumeyl der ki: Sonra bana Abdullah bn Abbs rivayet edip dedi ki:

O gn mslmanlardan bir kimse, nnde mriklerden bir adamn peinden koarken

anszn zerinde bir krba darbesi iitti. Gayret et, ey Hayzm! diyen bir svarinin

961[961] Buhari, Mez 38; Ebu Dvud, Cihad 143, 2733; Tirmiz, Siyer 6, 1554; bn Mce, 2854; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/2, 41, 62, 72, 80, 143, 152.
962[962] Enfal: 8/9.

sesini duydu. Bir de nndeki mrike bakti ki, boylu boyunca yere serilmi! Burnu

vurulmu, yz de krbacn vurduu ekilde yarlm olduunu grd. Btn bunlar,

yemyeil olmutu. Daha sonra bu Ensr'l kimse, Resulullah (s.a.v.)'n yanna gelip bu
olay ona anlatt. Resulullah (s.a.v.):

Doru syledin. Bu, gkten gelen nc yardmdr! buyurdu. mslmanlar o gn

yetmi tane mrik kii ldrdler, yetmi tanesini de esir aldlar.
Eb Zumey! der ki:

Abdullah bn Abbs unu da syledi: mslmanlar, esirleri aldktan sonra Resulullah

(s.a.v.), Eb Bekr ile mer'e:

Bu esirler hakkndaki grnz nedir? diye sordu. Eb Bekr:

Ey Allah'n peygamberi! Bunlar, senin amca oullarn ve sana akrabadrlar. Ben,

onlardan fidye alman daha uygun gryorum! Bu sayede kafirler zerine kuvvetimiz
olur. Umulur ki Allah onlar slm'a hidayet buyurur! dedi. Daha sonra Resulullah
(s.a.v.):

Ey Hattb olu! Senin bu konudaki grn nedir? diye sordu. mer der ki: Ben:

Hayr, vallahi, ey Allah'n resul! Ben, Eb Bekr'in grnde deilim. Fakat ben, bize
msaade buyursan da unlann boyunlarn vursak fikrindeyim. Ali'ye, kardei Akle kar

izin ver de Ali de onun boynunu vursun! Bana da filnca bir yaknma kar izin versen

de, ben de onun boynunu vuraym! nk bunlar, kfrn imamlar ve nde

gelenleridirler! dedim.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), Eb Bekr'in syledii gre meyletti. Benim

sylediime yanamad. Ertesi gn geldiim zaman Resulullah (s.a.v.) ile Eb Bekr'i

oturmu alyorlar vaziyette buldum. Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Senin ve arkadan Ebu Bekr'in neden dolay aladn bana haber
ver! Alayacak bir ey bulursam ben de oturup sizinle birlikte alarm, alayacak bir ey

bulamazsam srf siz aladnz iin ben de oturup alar grnrm! dedim. Bunun

zerine Resulullah (s.a.v.):

Bana senin arkadalarnn teklif ettii fidye alma meselesine alyorum. Gerdekten onlann
azablar bana u aatan daha yakn arzolundu' buyurdu. Resulullah (s.a.v.) bu srada
yakn bir aaca iaret etmiti. Bunun zerine Yce Allah, Yeryznde stnl
salamadka hi bir Peygambere esir almak yaramaz

1605- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Necd tarafna bir svari birlii gnderdi. Bu birlik, Hanfe oullan

kabilesinden Smme b. Usi adnda bir adam getirdiler. Bu kimse, Yemmenliler'in

reisi id. Onu mescidin direklerinden bir diree baladlar. Derken Resulullah (s.a.v.)
onun yanna kp:

Ey Smme! Gnlnde ne var? buyurdu. Smme:

Ey Muhammedi Gnlmde hayr vardr. Eer beni ldrrsen kan davas olan birini

ldrm olursun. yilikte bulunacak olursan kreden birine iyilik etmi olursun! Eer
mal istiyorsan, dilediin miktar iste! Sana dilediin kadar mal verilir! dedi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) onu brakp gitti. Ertesi gnden sonraki gn gelince,
Resulullah (s.a.v.) yine ona:

Ey Smme! Gnlnde ne var? buyurdu. Smme:

Gnlmde, sana sylediim ey var! Eer iyilikte bulunursan kreden birine iyilik

etmi olursun! Eer beni ldrrsen kan davas olan birini ldrm olursun! Eer mal

istiyorsan dilediin miktar iste! Sana dilediin kadar mal verilir! dedi. Resulullah

(s.a.v.) onu yine brakp gitti. Ertesi gn olunca Resulullah (s.a.v.) onu brakp gitti tekrar
ona:

Ey Smme! Gnlnde ne var? buyurdu. Smme:

Gnlmde sana sylediim ey var! Eer iiyilikte bulunursan, kreden birine iyilik

etmi olursun! Eer beni ldrrsen kan davas olan birini ldrm olursun! Eer mal

istiyorsan dilediin miktar dile! Sana dilediin kadar mal verilecektir! dedi.Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.):

Smme'yi serbest brakn! buyurdu. O da mescide yakn bir hurmaha gidip orada boy
abdesti ald. Sonra mescide girip:

Allah'tan baka ilh olmadna ehdet ederim! Muhammed'in, O'nun kulu ve resul
olduuna ehdet ederim! Ey Muhammedi Vallahi, yeryznde imdiye kadar bana

senin yznden daha sevimsiz bir yz yoktu! Simdi senin yzn bana btn yzlerden

daha sevimli oldu. Vallahi, benim iin senin dininden daha sevimsiz bir din yoktu! imdi
dinin, benim iin btn dnlerden daha sevimli oldu! Vallahi, benim iin senin beldenden
daha sevimsiz t?ir belde yoktu. imdi belden, benim iin btn beldelerden daha sevimli

oldu! Svarilerin beni yakaladnda ben umre yapmak istiyordum. Ne buyurursun?

dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), onu mjdeledi. Ona umre yapmasn emretti.
Mekke'ye vardnda, birisi ona:

Sen dininden mi dndn? diye sordu. Smme de:

Hayr! Fakat ben, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte mslman oldum! Hayr! Vallahi,
Resulullah (s.a.v.), size izin vermedike Yemame'den bir buday tanesi bile gelmez!
dedi. 963[963]

Hanife oullar kabilesi, Yemame'de yaayan mehur bir kabiledir. Smme, bu kabilenin
reisi idi. Olay, Mekke'nin fethinden nce gereklemitir.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ayn soruyu gn tekrar etmesi, Smame'nin kalbini slam'a
yatturmak iindir.

Esiri baamayp hapsetmek ve onun mescide girmesine izin vermek caizdir.

20- Yahudilerin Hicaz Blgesinden Srgn Edilmesi

1606- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Mescitte bulunuyorduk. Derken yanmza Resulullah (s.a.v.) kageld ve:

963[963] Buhari, Salat 76, 82, Husumat 7, 8, Mez 70; Ebu Dvud, Cihad 114, 2679; Nes, Taharet 127; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/304, 452, 483.

Haydi Yahudilerin yurduna hareket edin!' buyurdu.

Onunla birlikte sefere ktk. Onlara vardmzda Resulullah (s.a.v.) ayaa kalkp:
Ey Yahudi topluluu! mslman olun, kurtulun diye seslendi. Onlarda:

Ey Eb'l-Kasm, teblii ettin. Sana ihtiyacmz yok dediler. Resulullah (s.a.v.)'de:

Ben de, benim size tebli etmi olduumu itiraf etmenizi istiyordum. mslman olun,
kurtulun buyurdu. Onlar da:

Ey Eb'l-Kasm, teblii ettin dediler. Resulullah (s.a.v.)'de:

Ben de, benm size tebli etmi olduumu itiraf etmenizi istiyordum. mslman olun,
kurtulun buyurdu. Onlar da:

Ey Eb'l-Kasm, teblii ettin dediler.

1607- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

nce Nadr oullar ve sonra da Kureyza oullar yahudileri, Resulullah (s.a.v.)'e kar

sava amlard. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), Nadr oullarn yerlerinden karp
srgn etti. Kureyza'y ise yerlerinde brakm ve onlara bir ey almamak suretiyle

serbest brakmt. Nihayet bundan sonra Kureyza'da ahdi bozarak Resulullah'a kar

harp etti. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), onlarn erkeklerini ldrd, kadnlarn,
ocuklarn ve mallarn da mslmanlar arasnda bltrd. Yalnz bunlardan bazlar
slam'a katlmak zere Resulullah (s.a.v.)'le bulutular. O da, onlara gvence verdi ve
onlar da mslman oldular.

Resulullah (s.a.v.) btn Medine yahudlerini, Kaynuka oullarn ki bunlar, Abdullah b.

Selm'n kavmidir ve Harise oullar yahudlerini, Medine'de bulunan Yahudilerin

hepsini srgn etti. 964[964]

964[964]

Buhr, Mez 14; Ebu Dvud, Hara 22-23, 3005; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/149.

21- Yahudiler ile Hristiyanlarn, Arap Yarm Adasndan karlmas

1608- Hz. mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, o, Resulullah (s.a.v.)'in yle
buyurduunu iitmitir:

Yahudiler ile Hr isti yani an, Arap yarmadasndan mutlaka karacam. yle ki Arap
yarmadasnda mslmandan baka hi kimseyi brakmayacam. 965[965]
Aklama: Arap yarmadasnn snrlan hakknda eitli grlec vardr. Hanefi
limierine gre, bu snrlar yledir:

Arap yarmadas Tihame, Necid, Hicaz, Uruz ve Yemen olmak zere be blgeye ayrlr.
Tihame; Hicaz'n gney blgesidir.
Necid:

Hicaz ile Irak arasnda bulunan blgedir. Hicaz: Yemen dalarndan balayp am'a

kadar devam eden blgedir. Bu blgede Medine ve Amman ehirleri vardr. Uruz:

Yemame dahil omak zere Bahreyn'e kadar uzanan blgedir. Hicaz'a, Necid ile Yamame
arasn ayrd iin Hicaz ad verilmitir.

Buralarda bir kilise yada bir sinogog'un bulundurulmasna izin verilmedii gibi, bu snrlar ierisinde kylerde ve ehirlerde arap ve domuz satlamaz. Mriklerin burada
mesken sahibi olup yerlemelerine izin verilemez.

22- Ahdi Bozan Kimselerle Savamann Ve Kuatlan Bir Kale Halkn, Hkm
Vermeye Ehliyetli Adil Bir Hakimin Hkmne Havale Etmenin Caiz Olmas

965[965]

Ebu Dvtd, Hara 27-28, 3030, 3031; Tirmiz, Siyer 43, 1606; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/29, 3/345.

1609- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Kureyzallar, kalelerinden Sa'd b. Muaz'm hakemliine indiler. Bunun zerine

Resulullah (s.a.v.), Sa'd'a haber gnderdi. O da, bir merkep zerinde yanlarna geldi.
Mescide yaklanca, Resulullah (s.a.v.), Ensar'a:

Haydi seyyidinize yada en hayrlnza ayaa kalkn! buyurdu. Sonra da Muaz'a:

Gerekten bunlar, senin verecein hkme raz oldular buyurdu. Sa'd:

Bunlarn harp edenlerini ldrr, kadnlarn ve ocuklarn ise esir edersin hkmn
verdi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Ey Sa'd! Allah'n hkmne uygun hkmettin! buyurdu. 966[966]

Aklama:

Aslndan insanlara ayaa kalkmak caiz olmakla birlikte ayaa kalkan veya kendisi iin
ayaa kalklan asndan ariz bir fesadn bulunmas halinde, bu cevaz kerahate dnr.

Kalkan kimse asndan fesat, riyakar durumuna dmesidir. Baz kiilerin bazen hi de

holanmadklar bir kimse iin cemaat ierisinde ayaa kalkam durumunda kalmalar
gibi.

Kalklan kimse asnda fesat ise, kendisine gsterilen saygdan dolay byklk duygu-

suna kaplmas gibi. Fakat kii, gelen bir kimseye ayaa kalmad takdirde urayaca
zarar ayaa kalkt takdirde urayaca zarardan daha byk olmak, dmanlk ve kin
kazanmak ve saldrya uramak gibi zararlara uramas sz konusu ise o zaman ayaka
kalkar.

rnein, Hz. Peygamber (s.a.v.), Yahudi olan Kureyzahar hakknda hakem olmas iin

Sa'd b. Muaz'a bir haberci yollamt. Sa'd bir eek zerinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
yanna gelmiti. Hz. Peygamber (s.a.v.), Sa'd'n geldiini grnce, yanndakilere:

966[966] Buhari, Cihad 168, Mez 30, Menakbu'l-Ensar 12, sti'zan 26; Ebu Dvud, Edeb 143-144, 5215, 5216; Nes,
Fezailu's-Sahabe, 118; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/22, 71.

Haydi efendinize kalknz buyurmutu. Buradaki ayaa kalkma, ihtilafl olan ta'zim

kalmas deil, yardm etmek iin ayaa kalklmasdr. nk ayaa kalkan kimseler, onu

ta'zim iin deil, hayvanndan inmesine yardm etmek iin ayaa kalkmlardr. nk
Sa'd, hasta durumda idi.

Hanefi alimlerinden Tehnev bu konuda yle der:

Ayaa kalkamnn eitli ekilleri vardr:

1- Kyam kelimesi, Li harfi cerriyle kullanld zaman, Ayaa kalkmak anlamna gelir.

2- la harfi cerriyle kullanldu zaman Ona doru yryp gitti anlamna gelir.

3- Beyne kelimesiyle kullanld zaman nnde grnmek anlamna gelir.

4- Ala harfi cerriyle kullanld zaman Oturmakta olan bir kimsenin arkasnda dikelmek anlamna gelir.

Gerek Sa'd b. Muaz olaynda ve gerekse de bu olayda, Ayaa kalkmak kelimesi iin l

harfi cerri kullanld iin bu kelime, Fona doru yryp gitti anlamnda kullanlmtr. Bu eit kalkma, ta'zim ve ikram iin deildir. 967[967]

bn Abidin'e gre ise; hatta gelene ihtilafl olmayan ta'zim (sayg) olsun diye ayaa
kalkmak mstehabtr. Mescitte oturan bir kiinin yanna gelene ta'zimen ayaa kalkmas,

Kur'an okuyann, gelene ta'zim iin ayaa kalkmas, eer gelen kii ta'zime mstehak ise
mekruh deildir.

Esas olan; bakasna kar ayaa kalkmak bizzat mekruh deldir. Mekruh ancak kendisi

iin ayaa kalklan kii kendisi iin kalklmay severse, ite bu tr ayaa kalmak
mekruhtur. Eer kendisi iin ayaa kalklmasna kymet vermeyen bir kimse iin
kalklmasnda bir saknca yoktur.

1610- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Sa'd b. Muz, Hendek savanda yaralanmt. bn Arika denilen Kureyli br adam

967[967]

B.k.z: Tehnev, 'lau's-Snen, 17/427-428.

kendisine bir ok atm ve pazusundaki damarn vurmutu. Bunun zerine Re-sulullah

(s.a.v.) yakndan lgilenmek iin mescitte ona bir adr kurdurdu. Resulullah (s.a.v.)
Hendek Sava'ndan dndnde silahn karp boy abdesti ald. Bu srada bandan
tozlar silkerek Cebrail, ona, gelip:

Silah braktn m? Vallahi, Biz melekler daha silah brakmadk. Haydi onlara doru
sefere k dedi. Resulullah (s.a.v.):

Ne tarafa?' buyurdu. O da, Kureyza oullar'n gsterdi. Resulullah (s.a.v.)'de onlarla

savat. Neticede onlar, Resulullah (s.a.v.)'in verecei karara raz oldular. Resulullah
(s.a.v.), onlar hakknda verilecek hkm Sa'd b. Muz'a havale etti. O da:

Onlarn savaanlarn ldrmesine, gerideki ocuk ve kadnlarnn kle yaplmasna,

mallarnn bltrlmesine hkm veriyorum dedi. 968[968]
Aklama:

Hendek sava, srasnda Kureyza oullan yahudileri, mslmanlarla olan dostluk ant-

lamasn bozup slm dmanlaryla anlaarak onlar devaml olarak mslmanlar

zerine kkrtp mslmanlara eitli zararlar vermeyi baarmlard. Sava

mslmanlarn lehine ve kfirlerin aleyhine sonulandndan, Kureyza oullan da

malup duruma dp kaytsz artsz teslime raz olmutu.

Kureyza oullan daha nce Evs kabilesinin dostu olduklarndan, harp srasndaki ihanetlerine, verilecek hkm iin hakim olarak Evslerin reisi olan Sa'd b. Muaz'n grevlendirilmesini istediler. Sa'd ise erkeklerin ldrlmesine, mallannn taksim edilmesine,

ocuklan ile kadnlarnn da esir edilmelerine hkm ettikten sonra, hicretin 5. ylnda
ilahi rahmete kavutu.

968[968] Buhr, Salat 77, Menakbu'I-Ensar 45, Mez 30; Ebu Dvud, Cenaiz 4, 3101; Nes, Mesacid 18; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 6/56, 131, 280.

23- Dmanla Savamaya Gitmede Acele Etmek Ve Birbiriyle atan ki ten

Daha nemlisini ne Geirmek

1611- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir: Ahzb/Hendek savandan

dnd gn Resulullah (s.a.v.) bize:

Hi kimse le namazn Kureyza oullar yurdundan baka bir yerde klmasn! diye
seslendi. Fakat baz insanlar vaktin geeceinden korkarak namaz Kureyza oullar
yurdundan baka yerde kldlar. Dierleri ise:

Vakti geirsek bile biz namazmz ancak Resulullah (s.a.v.)in emrettii yerde klarz!
dediler. Resulullah (s.a.v.), bu iki frkadan hi kimseyi azarlamad. 969[969]
Aklama:
Ahzb, Hendek savadr. Bu sava, hicretin 5. yl evval aynda olmutu. Ahzb sresi

burada indirilmitir. Bu savaa, Ahzab sava denilmesinin sebebi; kafirlerin birok

Arap kabilelerini buraya topladklar iindir. Saylar on bin civarndayd. Ba
komutanlar, Eb Sfyn idi. mslmanlar, Medine'yi savunmak iin ehrin etrafna
hendek kazmlard. Bu sebeple de szkonusu savaa Hendek sava denilmitir.

24- Muhacirlerin, Ensar Tarafndan Kendilerine Ariyet Olarak Verilen Aa Ve

Meyve Trnden Balarn Fetihler Sebebiyle Bunlara htiyalar Kalmad
Zaman Ensar'a Geri Vermeleri

1612- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

969[969]

Buhari, Saftul-Havl 5, Meaz 30.

Muhacirler, Mekke'den Medine'ye geldikleri zaman ellerinde hibir ey olmayarak

hicret edip gelmilerdi. Ensr ise arazi ve akar sahibi idi. Bu nedenle Ensr, onlara, her
yl mallarnn yar gelirini vermek, onlar da aima ve bakm masraflann zerlerde
almak kaydyla mallarn muhacirlere ortakla vermilerdi.

Enes b. Mlik'in annesi, -ki ona mm Sleym denilirdi- ayn zamanda Abdullah b. Eb
Talha'nm annesi idi. Abdullah, Enes'in anne bir erkek kardei idi. Enes'in annesi,

Resulullah (s.a.v.)'e bir hurmaln vermiti. Resulullah (s.a.v.)'de bu hurmal, mm

Eymen'e yni zdlsna, sme b. Zeyd'in annesine vermiti.
bn ihb der ki:

Bana Enes b. Mlik haber verip dedi ki: Resulullah (s.a.v.) Hayberlilerle sava bitirip
Medine'ye

ekildikten

sonra

Muhacirler,

Ensr'm

kendilerine

meyvelerinden

yararlanmalar iin vermi olduklar hurmalklar onlara geri iade etmilerdi.

Enes der ki:

Resulullah (s.a.v.)'de, annemin kendisine hediye etmi olduu hurma aalarn anneme
geri iade etti. Resulullah (s.a.v.), mm Eymen'e, o hurma aalan yerine kendi
bahesinden verdi.
bn ihb der ki:

mm Eymen'in yni sme b. Zeyd'in annesinin durumu yle idi: Bu kadn,

Peygamber'in babas Abdullah b. Abdulmuttalib'in hizmetisi idi. Habelilerdendi.
mine, Resulullah (s.a.v.)'i, babas ldkten sonra dourunca ona mm Eymen dadlk
ediyordu. Nihayet Resulullah (s.a.v.) byd ve onu zd etti. Sonra da onu Zeyd b.

Hrise'yle evlendirdi. Daha sonra mm Eymen, Resulullah (s.a.v.)'in vefatndan be ay

sonra vefat etti. 970[970]
Aklama:

970[970]

Buhari, Hibe 35; Nes, Fezailus-Sahabe, 215.

mm Sleym'in asl ad, Sehle yada Muleyke bnt. Milhan'dr. Ensr'm Neccr oullan
kolundandr. Medine'de ilk msliman olan kadnlardandr. Sehie ilk nce Mlik'le
evlenmi ve bu evlenmeden Enes dnyya gelmiti. Sehle kavmi ile beraber mslman

olunca kocas Mlik buna kzarak am tarafna ekilip gitmi ve orada kfr zere
lmtr. O srada Enes sekiz-on yalarnda idi. Annesi onu getirip Peygamber'in
hizmetine emnet etmiti.

lk kocas Mlik ldkten sonra mm Sleym, Eb Talha'yla evlenmi ve bu ev-

lenmeden de Abdullah doduu iin 1mm Abdullah1 knyesiyle de anlmtr.

Dolaysyla Abdullah bn Eb Talha, Enes bn Mlik'in ana bir kardeidir.

Hz. Peygamber'in Medine'ye hicretinde ilk biat eden kadnlar arasnda bulunmak erefine nail olan mm Sleym olu Enes'i Peygamber'in hizmetine tahsis etmekle kalmayp

bu hadiste de grld zere sahibi olduu birka hurma aacn da Hz. Peygamber'e

hediye etmiti. Kadnlar arasnda dn selbeti, zeks, metanetiyle temayz eden mm

Sleym'in kahramanlklar ve Peygamberle ok yakn mnsebetleri vard.
25- Savaa Alannda Ganimet Yiyeceklerinden Yemenin Caiz Olmas

1613- Abdullah b. Muaffel (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Hayber sava gn bir tulum i ya ele geirdim. Ona skca yapp:

Bugn bundan hi kimseye vermem dedim.

Derken etrafma bakndm. Bir de ne greyim, Resulullah (s.a.v.) bana glm

971[971]

Ganimetler un, buday, i ya gibi yiyecek maddelerinden ibaret olursa bunlar slam

lusu daha memleketlerine dnmeden mcahitler bunlar yiyip bitirebilirler. Yenmi olan
yiyecek maddeleri, mcahitlere dettirilmez. Yine mcahitlerin ganimet mallarndan
haylarna yedirdikleri yiyecekler de byledir.

971[971] Buhr, Farzu'l-Humus 35, Meaz 38, Zebaih 22; Ebu Dvud, Cihad 127, 2702; Nes, haya 38; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 4/86.

26- Peygamber (s.a.v.)'in slam'a Davet in Hrakl'e Mektup Gndermesi

1614- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir. Ebu Sfyan, ona unu haber
vermitir:

Resulullah (s.a.v.) ile aramzda Hudeybiye bar anlamas mddeti iinde seyahata

ktm. Ben am'da bulunduum srada Resulullah (s.a.v.) Hirakl'e yni Rum
imparatoruna bir mektup getirildi. Mektubu, Dihyet'l-Kelb getirmiti. O mektubu
Busr emrine vermiti. Busr emri de bu mektubu Hirakl'e verdi. Hirakl:

Kendisinin Peygamber olduunu syleyen bu adamn kavminden burada kimse var

m? diye sordu. Adamlar:

Evet! dediler. Bunun zerine Kurey'ten birka kiiyle birlikte beni de ardlar.
Hirakl'in yanna girdik. Bizi huzuruna oturtup:

Kendisinin Peygamber olduunu syleyen bu adama soyca hanginiz daha yakndr?

diye sordu. Eb Sfyn der ki:

Ben! diye cevap verdim. Bunun zerine beni onun nne, arkadalarm da benim
arkama oturttular. Sonra tercmann arp ona:

Bunlara syle! Ben, kendisinin Peygamber olduunu syleyen bu adamn kim olduunu
soruyorum! Eer bana yalan sylerse siz de onu yalanlayn! dedi.
Hadisin rvsi der ki; Bunun zerine Eb Sfyn:

Allah'a yemin olsun ki, arkadalarm tarafndan yalanmn uraya buraya yaylmasndan
korkmasaydm mutlaka yalan sylerdim! dedi. Sonra Hirakl, tere manna:
Buna sor! Onun sizin aranzda asaleti nasl? dedi. Eb Sfyn der: Ben:

O, aramzda asalet sahibidir dedim. Hirakl:

Babalarndan hkmdar olan var myd? dedi. Ben:

Hayr! dedim. Hirakl:

Onu, bu sylediini sylemezden nce yalanla itham eder miydiniz?' dedi. Ben:
Hayr!' dedim. Hirakl:

O halde ona tbi olanlar kim? Halkn ileri gelenleri mi, yoksa zayflar m? dedi. Ben:
Yok, zayflar! dedim. Hirakl:

Onlar, artyorlar m, eksiliyorlar m? dedi. Ben:

Hayr, bilkis artyorlar! dedim. Hirakl:

Onlardan hi biri, onun dnine girdikten sonra beenmeyerek dininden dnyor mu?
dedi. Ben:

Hayr! dedim. Hirakl:

Onunla hi savatnz m? dedi. Ben:

Evet! dedim. Hirakl:

Onunla olan savanz nasl olmutu? dedi. Ben:

Onunla bizim aramzdaki sava nbetlee olur. Bazen o bizi yener, bazen de biz onu
yeneriz dedim. Hirakl:

Vefaszlk eder mi? dedi. Ben:

Hayr! Ama biz onunla bir mddettir anlama iindeyiz. Bu mddette ne yapacan
bilmeyiz! dedim.

Vallahi ierisine bundan baka birey sokabileceim bir sz sylemeye bana imkn
vermedi. Hirakl:

Bu sz ondan nce hi bir kimse syledi mi? diye sordu. Ben:

Hayr! dedim. Tercmanna dedi ki:

Buna syle! Ben sana onun asaletini sordum, sen de onun aranzda asalet sahibi

olduunu syledin. Peygamberler byledir. Kavimlerinin asletlilerinden gnderilirler.

Babalarnn ierisinde hkmdar olan var m? dedim.

Hayr! diye cevap verdin. imdi ben de derim ki:

Babalarndan hkmdar olan bulunsayd, babalarnn saltanatn arayan bir adam!

derdim. Sana onun tbi'lerini sordum.

Kavminin zayflar m, ileri gelenleri mi? dedim.

Yok, zayflar dedin. Peygamberlerin tabileri de bunlardr! Sana:

Onu bu sylediini sylemezden nce yalanla itham eder miydiniz? dye sordum.

Hayr! diye cevap verdin! Gerekten anladm ki, bu kimse insanlara yalan sylemeyi
brakp da giderek Allah'a kar yalan uyduracak deildir. Sana:

Onlardan hi biri onun dnine girdikten sonra beenmeyerek dninden dnyor mu?
diye sordum!

Hayr! diye cevap verdin. te i ferahl kalplere karp kkletii zaman iman da
byledir. Sana:

Onun tabileri artyorlar m, eksiliyorlar m? diye sordum.

Arttklarn syle din! te imn, tamam oluncaya kadar byledir. Sana:

Onunla hi savatnz m? diye sordum.

Onunla harbettiinizi, aranzda geen savalarn nbetlee olduunu, bazen onun sizi

malp ettiini ve bazen de szin onu malp ettiinizi syledin! Peygamberler de

byledir, nce imtihan edilirler, sonra sonu onlarn olur! Sana:
Vefaszlk eder miydi? diye sordum.

Vefaszlk etmediini syledin. Peygamberler de byledir. Vefaszlk etmezler. Sana:

Bu sz ondan nce hi bir kimse syledi mi? diye sordum.

Hayr! diye cevp verdin.

imdi ben de derim k:

Eer bu sz ondan nce biri sylemi olsayd, ben:

Kendinden nce sylenmi bir sze uyan bir adam! derdim.

Eb Slyan der ki: Bundan sonra Hirakl:
Size neyi emrediyor? diye sordu. Ben:

Bize namaz, zekt, akrabaya yardm ve iffeti emrediyor dedim. Hirakl:

Eer onun hakknda sylediklerin doru ise o gerekten Peygamberdir. Onun kacan
biliyordum, ama sizden olacan zannetmezdim. Ona kavuacam bilsem mutlaka

onunla grmek isterdim. Yannda olsam ayaklarn ykardm! Onun mlk

herhalkarda ayaklarmn altndaki yere eriecektir! dedi.

Sonra Resulullah (s.a.v.)'in mektubunu istedi ve onu okudu. Bir de bakt ki mektupta

unlar var:

Rahman ve Rahm olan Allah'n adyla: Allah'n Resul Muhammed'den Rumlarn

by Hirakl'e:

Doru yola uyana selm olsun! Bundan sonra: Biline ki:

Ben seni slm davetiyle davet ediyorum. mslman ol, selmet bul! mslman ol da
Allah senin ecrini iki defa versin! Eer bu davetten yz evirirsen Hristiyan iftilerin
vebali de muhakkak senin zerine olur! Ey kitap ehli! Sizin ile aramzda dosdoru bir
kelimeye gelin! Allah'tan baka hi bir eye tapmayalm! O'na hi bir eyi ortak komayalm! Allah' brakp da birbirimizi Rabb edinmeyelim! Eer yz evirirlerse siz de
onlara hid olun ki biz mslmanlarz! deyiverin!. 972[972]
Ebu Sfyan der ki:

Mektubu okumay bitirince yannda sesler ykseldi ve grlt oald. Bizim iin de
972[972]

li- mran: 3/64

emir verdi ve dar karldk. ktmz zaman ben arkadalarma: Artk bn Eb

Kebe'nin ii itir!.. Ondan Ben Asfar'n kral bile korkuyor! dedim.

Artk Resulullah (s.a.v.)'in yzde yz muzaffer olacana, ta Allah slam' kalbime

sokuncaya kadar inanmakta devam ettim. 973[973]
Aklama:

Bu hadis; Hz. Peygamber (s.a.v.)'e vahiy verildii, dolaysyla bir peygamber olarak
gnderildii, Ehl-i kitab Sadece Allah'a kulluk etme, O'na bir eyi ortak komama,

Allah' brakp birbirimizi rab olarak benimsememeye davet ettii, onun peygamber

olarak gnderilmesi ile lgili olarak Rumlarn bundan haberdar olduu, gnderilecek
peygamberin snnetli olduu, Rumlarn diyarn ele geirecei, ona man etmedikleri
mddete malup olacaklar, iman ettikleri takdirde ise muzaffer olacaklan hakknda
bilgi vermektedir.

Hirakl, Mekke ticaret kervan bakan sfatyla am'da bulunan Ebu Sfyan' Kuds'e

getirtip uzun uzadya Hz. Peygamber (s.a.v.)'le ilgili sorulardan sormu, bununla ilgili
olarak kahinlik sonucunda elde ettii bilgiyi Roma'daki arkadana da teyit ettirince

kendisinde vicdani br kanaat hasl olup iman etmeye yanam, bunun iin Rumlann

ileri gelenlerini Humus'ta toplayp onlara bu meseleyi atnda onlann buna

yanamamas zerine bundan vazgemitir.

Mrikler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i, Ebu Kebe adnda bir kimseye benzetiyorlard. Bu

adam, putlara ibadet etme hususunda Kurey'e muhalefet edip 'ra'1-Abr adl yldza

tapm bir Huzaal idi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'de putlara ibadet hususunda Kurey'e
muhalefet edince onu ona benzeterek Ebu Kebe'nin olu ismini vermilerdi.

Bir rivayete gre de, Ebu Kebe, annesi ynnden Peygamber (s.a.v.)'in atalanndandr.
Hz. Peygamber (s.a.v.)'i ona nispet etmekle gya ona ekmi olduunu kast etmek
istemilerdi.

973[973] Buhari, Bed'u'1-Vahy 6, man 38, ehadat 28, Cihad 11, 102, 122, Cizye 13, Tefsiru Sure-i li mran 4, Edeb 8,
stizan 24; Ebu Dvud, Edeb 118-119 (5136); Tirmiz, sti'zan 24 (2717); Ahmed b. Hanbei, Msned, 1/262, 263

27- Peygamber (s.a.v.)'in Kafir Krallara, Kendilerini Allah'a Davet Etmek in

Yazd Mektuplar

1615- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Allah'n Peygamberi (s.a.v.) Kisr'ya, Kayser'e, Nec'ye ve her zorba krala mektup
yazdrarak onlar Yce Allah'a davet etmitir. Bu Nec, cenaze namazn Peygamber
(s.a.v.)'in kld Nec deildir. 974[974]
Kisra:

Fars/ran krallarna verilen bir unvandr.

Kayser:

Rum meliklerine verilen bir unvandr.

Necai:

Habeistan hkmdarlarna verilen bir unvandr.

974[974]

Tirmiz, sti'zan 23, 2716; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/133.

28- Huneyn Gazas

1616- Abbs b. Abdulmuttalib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Huneyn savanda bulundum. Eb Sfyn b. Haris b.

Abdulmuttalib ile ben, Resulullah (s.a.v.)'in peine taklp sava srasnda ondan hi

ayrlmadk. Resulullah (s.a.v.) beyaz bir katrnn zerinde idi. Bu katr, ona, Ferve b.
Nufse el-Czm hediye etmiti. mslmanlar ile kafirler karlanca mslmanlar
dnp gerilediler. Resulullah (s.a.v.) ise katmn kfirlere doru mahmuzlamaya balad.

Ben, Resulullah (s.a.v.)'in katrnn geminden tutuyor, onu kopmasn diye rnen
ediyordum. Eb Sfyn da, Resulullah (s.a.v.)'in zengisinden tutuyordu. Derken
Resulullah (s.a.v.):

Ey Abbs! Hudeybiye gn Semure aacnn altnda Rdvan biati yapanlara seslen! dedi.

Abbs, sesi kuvvetli bir kimseydi. Der ki:

Sesim kabildiince, Semure aac altnda dnmemek zere biat edenler nerede? diye

haykrdm. Vallahi, sesimi iittikleri zaman onlarn Peygamber'i korumak iin yerlerine
dnleri, inein yavrularna dn gibiydi. Resulullah'a doru gelirlerken:
Y lebbeyk! Y lebbeyk! diyerek kafirlere kar kyasya savatlar.
Ensr yardma armak iin ise:

Ey Ensr topluluu! Ey Ensr topluluu! diyorlard.

Sonra bu arma ii, Haris bnu'l-Hazrec oullarna nhisar ettirildi. Ve:

Ey Haris bnu'l-Hazrec oullar! Ey Haris bnu'l-Hazrec oullar! dediler. Bunun zerine

Resulullah (s.a.v.) katrnn zerinde uzanm gibi bir vaziyette onlann arpmasna
bakp:

Bu, tandrn kzt zamandr! buyurdu. Daha sonra Resulullah (s.a.v.) birka akl
alarak onlar kafirlerin yzlerine doru atp:

Muhammed'in Rabbine yemn olsun ki, bozguna uradlar! buyurdu. Daha sonra ben

bakmaya gittim. Ne greyim, sava, Resulullah (s.a.v.)'in dedii ekilde! Vallahi, o

kafirlere doru att akllarndan baka hibir ey yapmamt. Artk onlarn kuvvetinin
zayfladn, ilerinin gerilediini grdm durdum! 975[975]
Aklama:

Huneyn gazvesi ile lgili olarak 1683 nolu hadisin aklamasna bakabilirsiniz.
1617- Ebu shk'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Ber'ya:

Ey Ebu Umara! Siz Huneyn gn savatan katnz m? diye sordu. Ber:

Hayr, vallahi kamadk! Resulullah (s.a.v.) dnp gitmedi. Fakat u da var k;

sahabilerin genleri ve aceleci takm zrhsz, zerlerinde silh olmakszn yada ok silh

olmakszn meydana kmlard. Atc, oklar yere dmeyen bir kavimle Hevzin ve

Ben Nasr topluluklaryla karlatlar. Bunlar, onlar yle bir ok yamuruna tuttular ki,

nerede ise oklar hi boa gitmiyordu. Orada Resululiah (s.a.v.)'in de zerine yrdler.
Resulullah (s.a.v.), beyaz katrnn zerinde idi. Eb Sfyn b. Haris b. Abdulmuttalb de
onun zengisinden tutuyordu. Hemen yere inerek Allah'tan zafer dileyip:

Peygamber benim, yalan yok! Abdlmuttalib'in olu benm! buyurdu. Sonra askerini
sraya dizdi. 976[976]
Aklama:

Eb Umara, Ber bn Azib'in lakab idi.

975[975]
976[976]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/207.

Buhr, Cihad 97, 52; Nes, Amelu'1-Ycvm ve'1-Leyl, 605.

1618- Seleme bnu'1-Ekva (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)le birlikte Huneyn'de dmana kar savatk. Dmanla karlanca,

onlara doru ilerledim. Bir da yoluna ktm. Derken karma dmandan bir adam

kt. Ona bir ok attm. Hemen gzmden kayboldu. Ne yaptn anlamadm. Bir de
baktm ki, dman dier bir yoldan kverdi! Derhal Peygamber (s.a.v.)'in sahabileri geri

ekildiler. Ben de bozguna uram olarak geri dndm. zerimde iki elbise vard.

Birisiyle sarnm ve dieriyle de brnmtm. Derken pestemalm zld. Ben de

ikisini birden topladm. Bozguna uram olarak Resulullah (s.a.v.)'in yanna vardm. O,
benekli beyaz katrnn zerinde korkusuzca duruyordu. Bana hitaben:

Ekva'nn olu muhakkak bir korku grd! buyurdu. Dmanlar, Resulullah (s.a.v.)'i

kuatnca katrdan indi. Sonra yerden bir avu toprak ald. Onlarn yzlerine doru
dnerek:

Bu yzler kahrolsun! buyurdu. Artk onlardan Allah'n yaratt hi bir insan yoktu

ki, bu avutan gzlerini toprakla doldurmasn! Bunun zerine savuup gittiler. te Yce

Allah, bylece onlar bozguna uratt. Resulullah (s.a.v.)'de onlarn ganimetlerini

mslmanlar arasnda bltrd. 977[977]

29- Taif Gazas

1619- Abdullah bn Amr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Taif halkn gnlerce kuatmt. Fakat onlardan bir ey elde
edemedi. Bunun zerine sahabilere:

nallah kuatmay brakp dneceiz! buyurdu. Bu durum sahabilere ar gelip:

Buray feth etmeden mi dneceiz dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
977[977]

bn Hibban, Sahih, 6520; Beyhak, Delailu'n-Nbvvet, 5/1401.

O zaman sabahleyin savaa hazr olun! buyurdu.

Ertesi gn savaa ktlar, dmann zorlu savunmasndan dolay sahabilerin ounda

yaralanmalar oldu. Bunun zerine yine Resulullah (s.a.v.), onlara:

Yarn kuatmay brakp dneceiz! buyurdu. Resulullah (s.a.v.)'in bu sz bu defa

onlar sevindirdi. Resulullah (s.a.v.), onlarn bu sevincine gld. 978[978]

Taif:

Balk-bahelik bir yer olup Mekke'nin dousunda iki yada konak mesafededir.

Bu sava, hicretin 8. ylnda Mekke'nin fethinden sonra meydana gelmitir.

30- Bedir Gazas

1620- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullh (s.a.v.), Eb Sfyn'n am tarafndan kervanlarla geldiini duyduu zaman

istiare meclisini kurdu. Enes yle der ki:

nce Eb Bekr konutu. Peygamber (s.a.v.) ona iltifat etmedi. Sonra mer konutu. Ona
da iltifat etmedi. Bunun zerine Sa'd b. Ubde kalkp:

Ey Allah'In resul! Bizi mi kastediyorsun? Nefsimi elinde bulunduran Allah'a yemin

ederim ki, sen bize atlarmz denize saldrmamz emretmi olsaydn bizler muhakkak

denize saldrrrdk! Eer sen atlarmz Mekke'nin deniz sahil tarafna den ve

Mekke'ye be gnlk mesafede bir yer olan Berk'l-Gend'a srmemizi emretsen bunu
da yaparz! dedi.
978[978]

Buhr, Mez 56, Edeb 68, Tevhid 31; Nes, Snen'l-Kbr, 8872; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/11.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.) halk Kurey ordusu zerine yrmeye davet etti. Onlar da
yola koyuldular. Nihayet Bedr'e indiler. Derken zerlerine Kurey'in su tayan develeri

kageldi. lerinde Haccc oullan kabilesinin siyah bir klesi de vard. Sahabiler hemen
onu yakaladlar.

Resulullah (s.a.v.)'in sahabileri, ona, Eb Sfyn ile arkadalarn soruyorlard. Oda:

Eb Sfyn hakknda bilgim yok. Ama ite Eb Gehil, Utbe, eybe ve meyye b. Halef
diyordu. Bunu syledii zaman onu dvyorlard. Kle aresiz kalnca:

Evet! Ben size haber vereceim! te Eb Sfyn! dedi. Onu serbest brakp da tekrar
ona Ebu Sfyan' sorduklarnda:

Eb Sfyn hakknda bilgim yok! Ama ite Eb Cehil, Utbe, eybe ve meyye b. Halef!

Onlar, sava iin gelmekte olan insanlarn iinde! diyordu. Bunu sylediinde sahabiler

onu yine dvyorlard. Resulullah (s.a.v.)'de kalkm namaz klyordu. Klenin zorla
sorguya ekildiini grnce selam verip namaz bitirdi. Sahabilere:

Nefsim elinde bulunduran Allah'a yemin ederim ki, size doruyu syledii zaman onu
dvyorsunuz, yalan sylediinde ise onu brakyorsunuz! buyurdu.

Enes der ki; Daha sonra Resulullah (s.a.v.):

uras filnn decei yerdir! diyor ve elini yerde oraya buraya koyuyordu.
Mriklerden hi biri Resulullah (s.a.v.)'in elinin yerinden teye gemedi. 979[979]
Aklama:

Bedr, Mekke ile Medine arasnda bir kuyu suyunun addr. Sahibi, Bedr bn Kelde'nin
adyla veya ay gibi parlak ve yuvarlak olduundan dolay Bedr diye isimlendirilmidir.
O yere veya o vadiye Bedr denildii de rivayet edilmitir. Buras chiliye devrinde bir

ticret yeri idi. Resulullah'n mriklerle ilk muharebesi olan Bedr gazvesi burada

Ebu Dvud, Cihad 115, 2681; Nes, Fezailu-Sahabe, 243; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/104, 105, 182, 188, 219,
220, 257, 263, 278.

979[979]

hicretin 2. senesi Raim Han'n yirmi yedinci Cuma gn meydana gelmiti.

31- Mekke'nin Fethi

1621- Abdullah bn Rebah'tan rivayet edilmitir:

Muviye'ye baz heyetler geldi. Bu, Ramazan aynda idi. Biz birbirimize yemek yapardk.
Eb Hureyre bizi kendi evine en ok davet edenlerdendi. Ben de bir gn:

Beri bakn! Ben yemek yapyorum, cemaati de benim evime davet ediyorum! deyip
daha sonra yemek yaplmasn emrettim. Sonra akam zeri Eb Hureyre'ye rastladm
ve:

Bu gece davet bendedir! dedim. O da:

Beni getin mi? dedi. Ben de:

Evet! diye cevp verdim. Sonra onu da yemee davet ettim. Derken Eb Hureyre;

Ey Ensar topluluu! Sizlere, sizin hadsinizden bir hads bildireyim m? deyip sonra da
Mekke'nin fethini anlatt ve unlar syledi:

Resulullah (s.a.v.) gelip Mekke'ye dayand. Zbeyr'i bir birlikle yollad, Halid'i de dier
bir birlikle gnderdi. Eb Ubeyde'yi de zrhsz olan askerlerin banda komutan olarak

yollad. Bunlar vadinin ortasn tuttular. Resulullah (s.a.v.)'de bir bln iinde yer ald.
Bir ara bakt, beni grd ve:

Eb Hureyre! diye seslendi. Ben de:

Buyur, ey Allah'n resul! dedim. Resulullah (s.a.v.):

Bana Ensr ar! buyurdu. Bunun zerine Ensr derhal Resulullah (s.a.v.)'in etrafn

sardlar. Kurey, Resulullah'Ia savamak iin eitli kabilelerden ve tbi'lerden bir ordu
toplayp:

Bunlar ileri srelim. Eer ellerine bir ey geerse onlarla beraber oluruz. Musibete
urarlarsa bizden istenileni veririz! dediler. Resulullah (s.a.v.)'de, yanndakilere:

Kurey'in topluluklarn ve tabi'lerini gryorsunuz deil mi? buyurdu. Sonra da iki elini
birbiri zerine kavuturup onlarn toplu haline iaret etti. Sonra da:

Nihayet Saf'da benimle buluursunuz! buyurdu. Sonra da harekete getik. Artk bizden

herhangi bir kimse, mriklerden birini ldrmek istese onu ldryordu. Onlardan hi
bir kimse bize bir ey gnderemiyordu. Derken Eb Sufyn gelip:

Ey Allah'n resul! Kurey topluluunun kanlar mubah klnd. Bu gnden sonra Kurey
yoktur! dedi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Kim Eb Sfyn'm evine girerse o emniyettedir! buyurdu. Bunun zerine Ensr

birbirlerine bakp:

Bu kimseye, memleketi hakknda bir rabet ve kabilesi iin byk bir efkat eriti!
dediler. Eb Hureyre der ki:

Bu arada vahiy geldi. Vahiy geldii zaman bize gizli kalmazd. Vahiy geldiinde, vahiy

hali Resulullah (s.a.v.)'den geinceye kadar bizden birimiz gznn ucunu Resulullah
(s.a.v.)'den kaldrmazd... Vahiy getikten sonra Resulullah (s.a.v.):
Ey Ensr topluluu! diye seslendi. Ensar:

Buyur, ey Allah'n resul! dediler. Resulullah (s.a.v.) yle buyurdu:

Siz: Bu kimseye, memleketi iin rabet eriti! dediniz. Ensr:
Byle bir ey oldu! dedi. Resulullah (s.a.v.):

Dorusu ben, Allah'n kulu ve Resulym! Allah'a ve sizlere hicret ettim. Artk benim
haytm, sizin yannzda ve lmm de sizin yannzdadr! buyurdu. Bunun zerine Ensr
sevin gzyalar dkerek Resulullah (s.a.v.)'e doru gelip:

Vallahi, biz, o sylediklerimizi ancak Allah ve Resulne olan ballmz iin syledik!
diyerek mazeretlerini bildirdiler. Resulullah (s.a.v.)'de:

Dorusu Allah ve Resul, sizi tasdik ediyor ve zrlerinizi kabul ediyorlar! buyurdu.

Daha sonra halkn bazs Eb Sufyn'n evine yneldi ve bazs da evlerine ekilip
kaplarn kapadlar.

Resulullah (s.a.v.)'de gelip Hacer'I-Esved'e yanat, onu selamlad, sonra da Kabe'yi

tavaf etti. Kabe'nin yan banda bulunan ve Mekkeliler taptklar bir putun yanna doru
geldi. Resulullah (s.a.v.)'in elinde bir yay vard. Resulullah (s.a.v.) bu yayn eri
tarafndan tutmutu. Bu putun yanna varnca onu gzne drtp:
Hak geldi, btl yok oldu diyordu.

Tavafn bitirince Saf'ya geldi ve Kabe'yi grnceye kadar zerine kt ve K'be'ye

bakt. Hlerini kaldrarak Allah'a hamd etmeye ve diledii duay okumaya balad. 980[980]
32- Kabe'nin Etrafndaki Putlarn Kaldrlmas

1622- Abdullah b. Yesr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), Mekke'ye, Kabe'nin etrafnda yz altm put olduu halde girdi.
Onlara elinde bulunan bir sopayla dokunup:

Hak geldi, batl yok oldu. Zaten batl yok olmaya mahkumdur 981[981]
Hak geldi, batl ise ne yoktan var edebilir ve ne de yeniden diriltebilir
983[983]

33- Mekke'nin Fethinden Sonra

982[982]

Hibir Kureylinin Balanp Hapsedilerek

ldrlmemesi

Ebu Dvud, Menasik 45, 1871, 1872, Hara 24-25 (3024); Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/292, 538
sr: 17/81
982[982] Sebe: 34/49.
983[983] Buhari, Mezalim 32, Mez 48, Tefsiru Surc-i 12; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 18 (3138)
980[980]
981[981]

buyurdu.

1623- Mut' bnu'l-Esved (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'i, Mekke'nin feth edildii gn:

Bugnden sonra kyamet gnne kadar hibir Kureyli ldrlnceye kadar balanp
hapsedilerek ldrlmez buyururken iittim. 984[984]
Aklama:

Kurey kabilesi tamamen mslman olacak, bakalar gibi Hz. Peygamber (s.a.v.)'in

lmnden sonra dinden dnmeyecekler ve bu sebeple de ldrlmeyeceklerdir. Zulm

sebebiyle ldrlmeyecekler demek deildir. nk zulm sebebiyle ldrlenler
olmutur.

34- Hudeybiye'de Mekkeli Mriklerle Yaplan Hu-Deybiye Bar Anlamas

1624- Ber' bnu'1-zib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ali, b. Ebi Tlib, Hudeybiye gn Peygamber (s.a.v.) ile mrikler arasndaki anlama
artlarn yazp:

Bu, Resulullah Muhammed'in zerine yazma yapt bar anlamasdr diye yazd.
Mrikler:

Resulullah kelimesini yazma! nk biz senin, Resulullah olduunu bilseydik, seninle

savamazdk! dediler. Bunun zerine Allah'n Peygamberi (s.a.v.), Ali'ye:
Onu sil! buyurdu. Ali:

Ben onu silemem! dedi. Derken Peygamber (s.a.v.) onu kendi eliyle sildi.
984[984]

Buhar, Edcbl-Mfred, (826); Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/412, 4/213

Sebe: 34/49. Onlarn kotuklar artlar arasnda; Mekke'ye girip orada sadece gn
kalmak fakat oraya silahla deil de ancak silahn daarc ve onun iinde bulunan
eylerle girmek de vard. 985[985]
Aklama:

Hudeybiye, Mekke'nin kuzey batsnda ve Mekke'ye 15 km. uzaklkta bir yerdir. smini,

orada bulunan bir kuyudan yada eri bir aatan almtr. Hudeybiye bar anlamas
hicretin 6. ylnda Zi'1-ka'de aynda yaplmtr.

1625- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Kurey, Peygamber (s.a.v.)'le Hudeybiye'de sulh anlamas yapt. Kurey heyeti

ierisinde, Sheyl b. Amr'da vard. Peygamber (s.a.v.), Ali'ye:

Yaz, Bismillahirrahmanirrahim! buyurdu. Sheyl:

Bismillha gelince: Biz, Bismillahirrahmanirrahimin ne olduunu bilmiyoruz. Fakat

sen bizim bildiimiz Bismike'llahmme Senin adnla Allahm! ibaresini yaz! dedi.
Sonra Peygamber (s.a.v.):

Yaz, Allah'n Resul Muhammedden buyurdu. Sheyl ve arkadalar:

Biz senin Allah'n resul olduunu bilseydik sana tbi olurduk! Fakat sen kendi ismini
ve babann ismini yaz! dediler. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Abdullah'n olu Muhammed diye yaz! buyurdu. Mrikler, Peygamber (s.a.v.)'e:

Sizden bize gelen olursa onu size iade etmeyeceiz, fakat bizden size kim giderse siz
onu bize iade edeceksiniz! diye art kotular. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Bu art yazacak myz? diye itiraz ettiler. Peygamber (s.a.v.):
985[985]

Buhr, Sulh 6; Ebu Dvud, Menasik 32, 1832; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/289, 291 292, 302.

Evet! Gerekten bizden kim onlara giderse Allah onu daha da uzak eylesin! Onlardan bize
gelene ise Allah yaknda bir ferahlk ve kurtulu yolu yaratacaktr! buyurdu. 986[986]
Aklama:

Hudeybiye sulhunda mrikler Peygamler (s.a.v.)'e eyi art komular; o da bunlar

kabul etmitir. Acaba bundaki hikmet nedir?

Bundaki hikmet sulhun getirecei nemli menfaat ve maslahattr. Bununla beraber m-

riklerin ileri srdkleri artlar kabul etmekte bir zarar ve bozukluk da yoktur. nk

mana itibaryla Besmele ne ise Senin adnla Allahm! ibaresi de odur. Yalnz
besmeledeki Rahman ve Rahim sfatlar terk edilmitir ki, bundan bu sfatlarn Allah
Tel'dan nefy edilmi olmas lazm gelmez.

Bar anlamasndan silinen Resulullah kim ise Muhammed b. Abdil1h'da odur.

Dolaysyla bu artlan kabulde bir saknca yoktur. Mrikler bunlarn yerine putlarn
ta'zm gibi bir eyi art kosalar, mefsedet ve saknca o zaman ba gsterirdi.

Mriklerin nc art nceleri ok ar gibi grnmektedir. Nitekim bu, sahabilere

ar gelmitir. Bu arta gre; mriklerden mslman olup gelenleri mslmanlar iade

edecek, fakat mslmanlardan irtidd edip mrikler tarafna geenler iade

olunmayacakt. Resulullah (s.a.v.) bunu da kabul etti ve bundaki hikmeti su cmlelerle

ifde buyurdu:

Gerekten bizden kim onlara giderse Allah onu daha da uzak eylesin! Onlardan bize
gelene ise Allah yaknda bir ferahlk ve kurtulu yolu yaratacaktr!
Evet! Gerekten de yle olmu. Bu mucize dahi sahibinin haber verdii gibi ortaya km, Mekke'nin fethinden sonra btn Araplar mslman olmulardr.987[987]

986[986]
987[987]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/268.

B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 8/586.

1626- Ebu Vil'den rivayet edilmitir:

Sffn sava gn Sehl b. Huneyf ayaa kalkp:

Ey insanlar! Kendinizi itham edin! Dorusu biz Hudeybiye gn Resulullah (s.a.v.)'le

beraberdik! Eer o gn mriklerle savaa gerek duysaydk mutlaka onlarla savardk!
Bu sylediim, Resulullah (s.a.v.) ile mrikler arasndaki bar anlamasnda idi. Derken
mer bnu'l-Hattb gelip Resulullah (s.a.v.)'e varp:

Ey Allah'n resul! Onlar btl zerinde, biz de hak zerinde deil miyiz? dedi.
Resulullah (.a.v):

Evet, yle! buyurdu. mer:

Bizim llerimiz cennette, onlarn lleri ise cehennemde olacak deil mi? dedi.
Resulullah (s.a.v.):

Evet, yle! buyurdu. mer:

yleyse dinimiz hususundaki bu aalk duruma hangi sebeple sz veriyoruz? Allah,

onlar ile bizim aramzda bir hkm vermeden biz neden geri dnyoruz? dedi.
Resulullah (s.a.v.):

Ey Hattb olu! Ben gerekten Allah'n Resulym! Allah beni ebediyyen zayi
etmeyecektir! buyurdu.

mer bu duruma sabredemediyip fkeli bir vaziyette oradan kalkp Eb Bekr'in yanna
geldi, ona:

Ey Ebu Bekr! Onlar btl zerinde, biz de hak zerinde deil miyiz? dedi. Eb Bekr:

Evet, yle! diye cevap verdi. mer:

Bizim llerimiz cennette, onlarn lleri ise cehennemde olacak deil mi? dedi. Ebu
Bekr:

Evet, yle! dedi. mer:

O halde dinimiz hususundaki bu aalk duruma hangi sebeple sz veriyoruz? Allah,

onlar ile bizim aramzda br hkm vermeden biz neden geri dnyoruz? dedi. Bunun
zerine Eb Bekr:

Ey Hattb olu! O gerekten Allah'n Resuldr. Allah onu ebediyyen zayi

etmeyecektir! dedi.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.)'e, fetih mjdesiyle Kur'n indi. Resulullah (s.a.v.), mer'e
haber gnderip bunu ona okuttu. mer:

Ey Allah'n resul! Bu, fetih midir? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Evet, fetihdir! diye cevap verdi. Bunun zerine mer'in gnl ho oldu ve dnd. 988[988]
Aklama:

bn Kayyim'de bu anlama ile ilgili olarak yle der:

Bu anlama, onun sebeplerini yaratan an Yce oan Allah'tan baka hi kimsenin

kavrayamayaca kadar byk ve yce bir aniama olup hikmetinin ve vgsnn

gerektirdii ekilde gayesi de gereklemitir. te bu gayelerden
Birisi:

Bu anlama; Allah'n, peygamberine ve onun ordusuna stnlkler verdii, insanlarn

blk blk Allah'n dinine girdii byk Mekke fethinin ncesinde adeta bir

balangtr. Bu anlama, Peygamber (s.a.v.)'e; bir kap, bir anahtar, nndekini ilan edici

bir tellaldr. te Allah'n byk olaylardaki Snnetullah budur ki, kader ve eriat olarak

fetih ncesinde bir mukaddime giri, bir iaret, bir ilan, bir gsterge olarak haber veren
hkmlerdir.
988[988]

Buhr, Cizye 18, Meaz 35, Tefsiru Sure-i Feth 5, 'tisam 7; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/485.

kincisi:

Bizzat bu anlama, en byk fetihlerden birisidir. nk insanlar birbirlerine kar

gvence duymu, mslman kafir birbirine karm, onlara din davetine balayp

Kur'an- daha iyi duyurmulardr. Mminler, gven ierisinde mriklerle aka slam'
tartmlardr. lerinde slam' gizleyenler aa karmlardr. Bu anlama

mddetince Allah'n diledii kadar ok sayda insan slam'a girmitir. te an Yce

Allah bunun iin bu anlamaya, Feth-i Mbiri Apak zafer adn vermitir 989[989]
1627- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Hudeybiye'den dn srasnda mslmanlar iddetli bir zn ve

gnl krkl ierisindeyken;

Dorusu biz sana apak bir fetih ihsan ttik. Bylece Allah senin gemi ve gelecek
gnahn balar. Sana olan imetini tamamlar ve seni doru yola iletir. Ve sana Allah,
anl bir zaferle ardm eder. manlarna iman katsnlar diye mminlerin kalplerine gven
diren Odur. Gklerin ve yerin ordular Allah'ndr. Allah Alm her eyi ilendir, Hakm her
eyi hikmetle yapandr. Mmin erkeklerle mmin adnlar, iinde ebedi kalacaklar,
altlarndan rmaklar akan cennetlere oymas, onlarn gnahlarn rtmesi iindir. te bu,
Allah katnda byk bir kurtulutur. 990[990] ayetleri indi.

Resulullah (s.a.v.), Hudeybiye'de kurbanlklar kesti, sonra da:

Dorusu bana bir ayet indirildi ki, o bana btn dnyadan daha sevimlidir buyurdu.
991[991]

Aklama:
bn Kayyim, Zadu'1-Mead, 3/310.
Feth: 48/1, 5.
991[991] Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 49, 3263; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/122, 173, 197, 215, 52
989[989]
990[990]

Yine bn Kayym, Zadu'-Mead adl eserinde bu anlamann mahiyeti ile ilgili olarak
yle der:

Fetih, latta, kapy amak demektir. Hudeybiye'de Allah Resul bu sulhun rdindan

meydana gelecek byk bir fethi, izzet ve zaferi ince bir perde arkasndan seyre-iyor.

Mriklerin istedikleri btn artlan, ashabnn ve ileri gelenlenlerin ounun tahaml

edememesine ramen kabul ediyordu. Hz. Peygamber (s.a.v.) bu hoa gitmeyen eyin
indeki sevilen eyi biliyordu.

Bir eyden holanmaya bilirsiniz. Halbuki o, sizin en hayrldr. 992[992]

Bazen nefislerinizin sevmedii, sevdiine ulamaya sebep babilir ki, onun gibi bir sebep
yoktur. Efendimiz (s.a.v.) bu ileri srlen artlarn altna Allah- kendine zafer

vereceine, destekleyeceine, neticenin kendi lehine kacana, bu artlar 2 artlarn

ihtimal verdii eylerin bizzat zaferin kendisi olduuna son derece gvenerek riyordu.
artlan koanlann, mslmanlarla harp iin ortaya koyup ikame ettikleri bu an-.ma en

byk ordu idi. Ama onlar, bunun farknda deillerdi. Bylece izzet aradklar yerde ilil
oldular ve kudret, eref ve stnlk grnts verdikleri yerde de kahru perian
oldular, esulullah (s.a.v.) ve slam ordusu, Allah iin inkisara urayp Allah iin bundaki

zulme taamml ettiklerinden izzete ulat. Devir dnd ve vaziyet alt st oldu. Batl ile
kazanlan izzet, erefsizlie ve Allah iin olan inkisar Allah ile izzete dnd. Allah'n

hikmeti ve ayetleri; szn tasdik ettii, Resulne zafer ihsan edii tesine akllarn
eremeyecei en mkemmel ve en btn ekliyle bylece ortaya km oldu.
35- Verilen Szde Durma

1628- Huzeyfe bnu'I-Yemn (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Beni Bedir savanda bulunmaktan ancak mriklere verdiim u sz verme olay engel
olmutur:

992[992]

Bakara: 2/216.

Ben ve babam Huseyl, Bedir kuyularna doru gitmekte olan Resulullah'a yetimek iin
yola kmtk. Derken biz Kurey kafirleri yakalayp bize:

Siz, Muhammed'in yanna m gitmek istiyorsunuz? dediler. Biz de:

Biz ona gitmek istemiyoruz. Biz ancak Medine'ye gitmek istiyoruz dedik. Bunun

zerine onlar, bizden; muhakkak Medine'ye gideceimize ve Muhammed'in safnda

kendilerine kar savamayacamza dair Allah'n ahdini ve misakn aldlar. Dahf sonra

biz, Resulullah (s.a.v.)'in yanna geldik ve bu sz verme olayn ona anlattk. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.):

Siz ikiniz, Medine'ye gidiniz. Biz, mslmanlar, kafirlere verdiimiz szleri yerine getiririz
ve onlara kar da Allah'tan yardm isteriz buyurdu. 993[993]
36- Hendek Gazas

Huzeyfe'nin yanndaydk. Bir adam:

Resulullah (s.a.v.)'e eriseydim onunla birlikte dmanlara kar savar ve na yardm

ederdim! dedi, Bunun zerine Huzeyfe unlar syledi:

Gerekten sen bunu mu yapar miydin? Vallahi ben kendimizi Hendek sava gecesi

Resulullah (s.a.v.)'le birlikte grmmdr! Bizi iddetli bir rzgr ve souk akalamt.
Derken Resulullah (s.a.v.):

Bana bu kavmin haberini getirecek bir adam yok mu? Allah onu kyamet gnnde benimle
beraber haredecektir! buyurdu. Biz sustuk. Ona, bizden i bir kimse cevp vermedi.
Sonra tekrar:

Bize bu kavmin haberini getirecek bir adam yok mu? Allah onu kyamet gnde benimle
beraber haredecektir! buyurdu. Biz yine sustuk! Ona, bizden hi bir kimse cevap
vermedi. Sonra yine:
993[993]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/395..

Bize bu kavmin haberini getirecek bir adam yok mu? Allah onu kyamet gnnde benimle
beraber haredecektir! buyurdu. Biz yine sustuk. Ona, bizden hi bir kimse cevap
vermedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Kalk, ey Huzeyfe! Bize bu dman kavmin haberini getir! buyurdu. re bulamadm,

nk ismimle beni kalkmaya davet etmiti.

Git de bana bu kavmin haberini getir! Ama onlar aleyhime kkrtma! buyurdu.

Onun yanndan ekildiim zaman hamamda yryor gibi oldum. Nihayet dmann

yanna vardm. Baktm ki, Eb Sfyn srtn atele styor. Hemen yayn iine bir ok
koydum ve ona atmak istedim. Fakat Resulullah (s.a.v.)'in;

Ama onlar aleyhime kkrtma! szn hatrladm. Ok atm olsam mutlaka onu

vururdum! Sonra geri dndm, ama yine hamamda yryor gibi idim. Resulullah
(s.a.v.)'in yanna geldiimde dmann haberini ona anlatp bitirdiim zaman dm!
Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), zerinde bulunan ve iinde namaz kld bir kaftann
artan ksmyla beni rtt. Sabahlaymcaya kadar uyudum. Sabahladm zaman bana:
Kalk, ey uykucu! buyurdu. 994[994]
37- Uhud Gazas

1630- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Uhud (sava) gn Ensar'dan yedi, Kurey'ten iki kii arasnda yalnz
braklmt. Mrikler, Resulullah (s.a.v.)'i kuatnca:

Cennet kendisinin olmak! yada Cennette benim yoldam olmak zere, bunlar bizden
kim pskrtecek? buyurdu. Bunun zerine Ensar'dan bir kimse ilerleyerek arpt ve
ehit oldu. Sonra mrikler, Resulullah (s.a.v.)'i yine kuattlar. Resulullah (s.a.v.) tekrar:

Cennet kendisinin olmak! yada Cennette benim yoldam olmak zere, bunlar bizden
994[994]

bn Hibbn, Sahih, 7125; Ebu Nuaym, Hilye, 1/354; Beyhak, Snen'l-Kbr, 9/148-149.

kim pskrtecek? buyurdu. Yine Ensar'dan bir kimse ilerleyerek arpt ve ehid oldu.
Bu tarzda dmaniar, Resulullah (s.a.v.)'i kuatmaya ve Resulullah (s.a.v.)'de byle

sylemeye devam etti. Nihayet arka arkaya Ensar'dan yedi kiinin hepsi bu ekilde ehid
oldu. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), yanndaki Kurey'li iki arkadana:
Arkadalarmza insaf etmedik! buyurdu. 995[995]
Aklama:

Uhud, Medine'nin kuzeyinde yaya olarak takriben bir saatlik mesafede bir dadr. Bu
dan eteindeki arazde hicretin 3. yl iinde mehur Uhud sava meydana gelmitir.
1631- Ebu Hzim'den rivayet edilmitir:

Ebu Hzim, Sehl b. Sa'd'a; Uhud savanda Resulullah (s.a.v.)'in yaralanmas sorulurken
iitmiti. Sehl yle dedi:

Resulullah (s.a.v.)'in yz yaraland, yan dii krld ve bandaki miferi paraland.

Resulullah (s.a.v.)'in kz Ftma kan ykyordu. Ali b. Eb Tlib'de kalkanla zerine su

dkyordu. Ftma suyun kan daha fazla akttn grnce bir hasr paras alarak onu
kl oluncaya kadar yakt. Sonra onu yaraya yaptrd. Bylece kann akmas durdu.
996[996]

1632- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Uhud sava gnnde Resulullah (s.a.v.)'in yan dii krlm, ba da yarlmt. Bunun
zerine hem yarann zerinden kan silmeye balam ve hem de:

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/286.

Buhr, Cihad 85, Mez 24, Tb 27; Tirmiz, Tb 34, 2085; bn Mace, Tib 15, 3464; Ahmed b. Hanbel, Msned;
5/330, 334.

995[995]
996[996]

Peygamberinin ban yarp yan diini kran bir kavim nasl iflah olur? Halbuki
Peygamber, onlar, Allah'a davet ediyordu diyordu. Bunun zerine Yce Allah, Onlarn

tevbelerini kabul etmesi veya zalim olduklarndan dolay onlara azab etmesi, senin elinde
olan bir ey deildir 997[997] ayetini indirdi. 998[998]

1633- Abdullah b. Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben sanki Resulullah (s.a.v.)'i grr gibiyim. O, Peygamberlerden birini anlatyordu. Bu

peygamberi, kendi kavmi dvm ve kanlar ierisinde kalmt. Bu halde olmasna
ramen bir yandan yzndeki kan siliyor ve bir yandan da:

Rabbim! Kavmimi bala! nk onlar bilmiyorlar! diyordu. 999[999]

38- Resullullah (s.a.v.)'in ldrd Kimseye Allah'n Gazabnn ok iddetli
Olmas

1634- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Allah'n resulne bunu yapan bir kavme Allah'n gazab iddetli olur! diyordu. Bu srada

Resulullah (s.a.v) yan diine iaret ediyordu. Daha sonra Resulullah (s.a.v.):

Resulullah (s.a.v.)'in ldrd kimseye, Allah'n gazab ok iddetli buyurdu. 1000[1000]

39- Peygamber (s.a.v.)'in Mriklerden Ve Mnafklardan Grd Eziyetler

1635- Abdullah b. Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir;

li mran: 3/128.
Buhari, Mez 21; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 4, 3002, 3003; bn Mce, Fiten 23, 4027; Ahmed b. Hanbel, Msned,
3/99, 178, 201, 206, 253, 288.
999[999] Buhr, Enbiya 54, stitabetu'l-Murteddin 5; bn Mce, Fiten 23, 4025; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/380, 432,
441.
1000[1000] Buhri, Mez 24; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/317.
997[997]
998[998]

Resulullah (s.a.v.), Kabe'nin yannda namaz klarken, Ebu Cehl ve arkadalar da orada
oturuyorlard. Bir gn nce de bir dii deve kesilmiti. Ebu Cehl, arkadalarna:

Hanginiz filanca oullarnn dn kesilen dii devesinin dl eini getirmeye gidip onu alr,
sonra da secde ettii zaman Muhammed'in iki krek kemii arasna koyar? dedi.

Bunun zerine dmann en berbat olan ileri atlp onu ald ve Peygamber (s.a.v.) secde

edince iki omzunun arasna onu koydu. Bunun zerine gltler ve birbirlerinin
zerine yanlamaya baladlar. Ben de ayakta bakyordum. Bir kuvvetim olsa onu

Resulullah (s.a.v.)'in srtndan atardm! Peygamber (s.a.v.) secdede idi, ban

kaldrmyordu. Nihayet bir insan giderek durumu Ftma'ya haber verdi. Ftma kk
bir kzcaz olduu halde geldi ve babasnn zerinden onu att. Sonra onlara dnerek
sitemde bulundu.

Peygamber (s.a.v.) namazn bitirince sesini ykseltti ve onlara beddua etti. Dua ettii
zaman defa eder, bir ey diledii zaman defa dilerdi. Sonra defa:

Allahm! Kurey'i sana havale ediyorum! dedi. Mrikler onun sesini iitince glmeleri
kesildi. nk onun yapt bu duasndan korktular. Sonra da:

Allahm! Eb Cehil b. Him ile Utbe b. Reba, eybe b. Reba, Veld b. Ukbe, meyye b.
Halef ve Ukbe b, Eb Muayt' sana havale ediyorum! dedi.
Yedinciyi kimseyi de syledi, ama onu belleyemedim.
Abdullah bn Mes'ud der ki:

Muhammed (s.a.v.)'i hak dn ile gnderen Allah'a yemn ederim ki, bu adlarn sayd
kimseleri, Bedir savanda yerlere serilmi olarak grdm. Sonra bu cesetler, Kalib
denilen byk ukura, Bedr'in ukuruna srklendiler. 1001[1001]

1636- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah

(s.a.v.)'e:

Buhr, Vud' 69, Salat 109, Cihad 98, Cizye 21, Menakbu'l-Ensar 29, Meaz 7; Nes, Taharet 192; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 1/393, 397, 417.

1001[1001]

Ey Allah'n resul! Uhud sava gnnden daha iddetli bir gn bana geldi mi? diye
sordu. Resulullah (s.a.v.) yle buyurdu:

Gerekten kavmin Kurey'ten gelen bir ok zorluklarla karlatm! Onlardan bama

gelenin en iddetlisi, Akabe gn gelmitir. Ben, Kurey'ten grdm, eziyetten dolay
Taife gidip hayatmn korunmasn Abdu-Kull'in olu bn Abdu Yll'e teklif etmiti. O, bu
isteime cevap vermedi. Ben de kederli bir halde yzmn grd tarafa Mekke'ye doru
dnmtm. Bu halim, Karn's-Selib'e kadar devam etti. Bam kaldrp semaya
baktmd bir bulutun beni glgelendirmekte olduunu grdm. Buluta dikkatle
baktmda, iinde Cebrail'in olduunu grdm. Cebrail bana seslenerek:
Muhakkak Yce Allah, kavminin sana sylediklerini ve sana verdikleri ret cevabn iitti.
Onlar hakknda dilediini kendisine emretmen iin sana Dalar Meleini gnderdi dedi.
Bunun zerine Dalar Melei bana seslenip selm verdi. Sonra da;

Ey Muhammedi Dorusu Allah, kavminin sana sylediklerini iitti. Ben de, Dalar

Meleiyim! Rabbin beni sana dilediini emretmen iin gnderdi. imdi ne dilersen dile!
Eer u iki yaln da Ebu Kubeys ile Kayakan dan onlarn zerlerine kapamam
istersen emret bu iki da onlarn zerlerine kapayaym dedi. Resulullah (s.a.v.), ona:

Hayr! Allah'n, onlarn soylarndan srf Allah'a ibdet edecek ve O'na hi bir eyi ortak
komayacak kimseler karmasn dilerim! buyurdu. 1002[1002]

1637- Cndub b. Sfyn (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in parma, bu gazalarn birinde kanamt. Bunun zerine Resulullah

(s.a.v.):

Sen kanayan parmaktan baka bir ey deilsin. Fakat bana gelen, Allah yolunda
gelmitir buyurdu. 1003[1003]
1638- Cndub b. Sfyn (r.a)'tan rivayet edilmitir:
Buhari, Bed'u'1-Halk 7, Tevhid 9.
Buhr, Cihad 9, Edeb 90; Trmiz, Tefsiru'l-Kur'an 82, 3345; Nes, Amelu'1-Yevm ve'l-Leyl, 559, 620; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 4/312, 313.

1002[1002]
1003[1003]

Cebrail, birara Resulullah (s.a.v.)'e gelmekte gecikmiti. Bunun zerine mrikler:

Muhammed'e veda edildi dediler. Bunun zerine Allah'da:

Kuluk vaktine ve karanl iyice bastrd zaman ki geceye yemin olsun ki, Rabbin seni
brakmad ve sana darlmad da 1004[1004] ayetini indirdi. 1005[1005]
40- Peygamber (s.a.v.)'in slam'a armas Ve Mnafklarn Ezasna Kar
Sabretmesi

1639- sme b. Zeyd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) bir gn, altnda Fedek dokumas saakl bir kadife konularak

palanlanm bir eee binmiti. Arkasna da sme'yi bindirerek Haris b. Hazrec oullan
yurdundaki evinde hasta olan Sa'd b, Ubde'yi ziyarete gitti. Bu olay, Bedir savandan

nce olmutu. Yolda giderken, iinde mslmanlar, mrikler, putperestlerden meydana

gelmi bir topluluk bulunan bir meclise urad. Oturanlar ierisinde Abdullah b.
Ubeyy'de vard. Toplantda Abdullah b. Revha da vard. Hayvann kaldrd toz, meclisi
kaplaynca Abdullah b. beyy kaftanyla burnunu kapam, sonra da:
zerimizi tozlatmayn! demi.

Daha sonra Peygamber (s.a.v.) onlara selm verdi, sonra orada durup eeinden indi.
Onlar Allah'a imna davet etti, onlara Kur'n okudu. Bunun zerine Abdullah b. beyy:

Be adam! Bundan daha gzel bir ey yok!.. Eer sylediklerin hak ise bizi
toplantlarmzda rahatsz etme de evine dn!..Artk bizden sana kim giderse ona anlat!
dedi. Abdullah b, Revha'da:

Sen bizim toplantlarmza gel! nk biz bunu istiyoruz! diye cevap verdi. Derken

mslmanlarla mrikler ve yahudiler birbirlerine svmeye baladlar. Hatt

Duh: 93/1, 3.
Buhr, Teheccd 4, Tefsiru Sure-i Duh 1, Fezailu'l-Kur'an 1; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 82, 3345; Ahmed b.
Hanbe, Msned, 4/312, 313.

1004[1004]
1005[1005]

birbirlerinin zerine saldrmay gnllerinden geirmiler. Peygamber (s.a.v.) ise onlar

yattrmaya alt. Sonra da hayvanna binerek Sa'd b. Ubde'nin yanna girip:

Ey Sa'd! Eb Hubb'n yni Abdullah b. beyy'in ne sylediini iitmedin mi? yle, yle
dedi buyurdu. Sa'd:

Onu affet, ey Allah'n resul! Oriu bala! Vallahi, Allah sana verdiini vermitir.
Gerekten bu yerin halk ona tc giydirmeye, hkmdar olmaya zg sark sarmaya

irtifak etmilerdi. Allah, sana verdii peygamberlik hakk ile onlarn bu dncesini

reddedince bu onun boazna durdu. te ona, grdn eyi yaptran budur! dedi.
Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) onu affetti. 1006[1006]

1640- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.)'e:

Hazrec kabilesinin reisi olan Abdullah b. beyy'e gitseniz fde onu slam'a davet etseniz

iyi olur)' denildi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.), bir eee binip mslmanlar da
kendisiyle birlikte yaya yryerek Abdullah b. beyy'in evine vardlar. Abdullah b.
beyy, Peygamber (s.a.v.)'e:

Benden uzak dur! Vallahi, eeinin pis kokusu beni rahatsz etti! dedi. Bunun zerine
Ensr'dan bir kimse yani Abdullah b. Revaha:

Vallahi, Resulullah (s.a.v.)'in eei koku itibariyle senden daha gzeldir! diye cevap

verdi. Derken Abdullah b. beyy namna, kavminden biri bu sz syleyen kimseye

hiddetlendi. Her iki taraf namna arkadalar hiddetlenerek aralarnda hurma

denekleriyle, elleriyle ve pabulanyla birbirlerine vurmaya baladlar.
Hadisin ravisi der ki:

Bunun zerine bize, Eer m'minlerden iki taife birbirleriyle arprlarsa hemen onlarn
arasn yattrn 1007[1007] yetinin onlar hakknda indii haberi ulat. 1008[1008]

Buhri, Cihad 127, Merda 15, Libas 98, Edeb 115, sti'zan 20; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/203.
Hucurat: 49/9.
1008[1008] Buhr, Sulh 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/157, 219.
1006[1006]
1007[1007]

41- Ebu Cehlin ldrlmesi

1641- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir; Resulullah (s.a.v.):

Ebu Cehl'in ne i yaptn bizim iin kim bakp anlar? buyurdu. Bunun zerine Abdullah

bn Mes'ud gitti. Ebu Cehl'i, Afr'mn iki olu Muz ile Muavviz tarafndan vurulup da
yere ylm vaziyette buldu. Abdullah bn Mes'ud, Ebu Cehl'in sakalndan tutup:
Ebu Cehl, sen misin? dedi. Ebu Cehl, son nefesinde:

ldrdnz yada kavminin ldrd kiinin stnde bir kimse var mdr? dedi.
Hadisin ravisi Ebu Miclez, Ebu Cehl'in:

Keke beni ldren kimse iftiden bakas olsayd dediini rivayet etmitir. 1009[1009]
Aklama:

Ebu Cehl'in ldrlmesi ile ilgili olarak 1681 notu hadise bakabilirsiniz.
42- Yahudi Tautu Ka'b B. Erefin ldrlmesi

1642- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

K'b b. Erefe kim kar kacak? nk o, Allah ve Resulne eza etmitir! buyurdu.
Bunun zerine Muhammed b. Mesleme:

Ona kar kacam Ey Allah'n resul! Onu ldrmemi mi ister misin? dedi. Resulullah
(s.a.v.):
1009[1009]

Buhr, Mez 8, 12; Ahmed b. Hanbel, Msncd, 3/115, 129, 236.

Evet! buyurdu. Muhammed bn Mesleme:

Onu ldrebilmek iin bana izin ver de aleyhinize baz eyler syleyeyim! dedi.
Resulullah (s.a.v.):

stediini syleyebilirsin! buyurdu. Daha sonra Muhammed b. Mesleme, Ka'b

b.

Erefin yanna vard ve aralarnda olanlar konuup ona hitaben Resulullah'

kast ederek:

Bu adam bizden sadaka istedi ve bizi dara drd dedi. K'b bu sz iitince:
Vallahi, ondan daha da yaka silke eksiniz! dedi. Muhammed b. Mesleme:

Biz imdi ona gerekten tbi olduk! Onu brakp da halinin nereye'varacan
grmekten ekiniyoruz. Bana biraz dn vermeni dilerimi dedi. K'b:

Bana bu bor karlnda rehin olarak ne vereceksin? diye sordu. Muhammed b.

Mesleme:

Rehin olarak ne istiyorsun? dedi. Ka'b;

Bana kadnlarnz rehin verirsin! dedi. Muhammed b. Mesleme:

Sen Araplarn en yakklsn! Sana kadnlarmz rehin olarak nasl vereceiz? dedi.
K'b:

Bana ocuklarnz rehin verin! dedi. Muhammed b, Mesleme:

Birimizin oluna sverler de, kendisin: Bu, iki yk hurma karlnda rehin verildi
denilir. Biz sana zrhlar yni silhlan rehin olarak verelim! dedi. Kb'da:
Tamam, yleyse! dedi.

Muhammed b. Mesleme, ona; Haris, Eb Abs b. Cebr ve Abbd b. Bir'le birlikte

geleceini vaat etti. Bunlar geceleyin gelip K'b' ardlar. O da yanlarna indi.
Rvi Sfyn b. Uyeyne der ki: Amr'dan bakas dedi ki: Kars K'b'a:
Ben bir ses iitiyorum, sanki kan sesi! dedi. K'b:

Bu gelen, Muhammed b. Mesleme ile st kardei ve Eb Nile'dir. Mert adam geceleyin

yaralanmaya arlsa yine icabet eder! dedi. Muhammed b. Mesleme der ki:
Arkadalarma:

O geldii zaman ben elimi bana uzatacam. Onu alt etme imkn bulduumda onu
hemen tutun! dedim.

K'b onlarn yanna indii zaman klcn kuanm olarak indi. Gelenler:
Biz senden gzel koku duyuyoruz! dediler. K'b:

Evet! Benim yanmda nikahlm olarak filnca kadn vardr. O, Araplarn en gzel kokulu
kadndr diye cevap verdi. Muhammed b. Mesleme:

Bana bundan koklamaya izin verir misin? dedi. Ka'b:

Evet, koklayabilirsin dedi. Bunun zerine Muhammed b. Mesleme, onun ban tutarak
koklad. Sonra ona:

Tekrar koklamama izin verir misin? deyip Ka'b'n ban iyice tutup sonra da
arkadalarna:

Tutun! dedi. Onu tutup hemen ldrdler. 1010[1010]

Aklama:

K'b b. Eref, Kureyza oullan yahudilerinin airidir. Daima Peygamber (s.a.v.)'e ve

mslmanlara hicveder, mslmanlarm aleyhine mriklere yardmda bulunurdu.

Hicretin 3. yl Ramazan aynda ldrld.

1010[1010]

Bthr, Rehn 3, Cihad 158, 159, Mez 15; Ebu Dvud, Cihad 157, 2768.

43- Hayber'n Gazas

1643- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Hayber gazasna kmt. Sabah namazn orada alaca karanlkta
kldk. Daha sonra Allah'n peygamberi (s.a.v.) (hayvanna) bindi. Eb Talha da bindi.
Ben de, Eb Talha'nm terkisinde idim. Derken Allah'n peygamberi (s.a.v.) hayvann

Hayber'in soka iine doru srd. yle ki dizim, Allah'n peygamberi (s.a.v.)'in

uyluuna dokunuyordu. Derken Allah'n peygamberi (s.a.v.)'in izan uyluundan syrld.

Ben, Allah'n peygamberi (s.a.v.)'in uyluunun beyazln grdm. ehre girince:

Allahu Ekber! Allah en byktr Hayber harap oldu. Biz dman bir kavmin yurduna
girdiimizde nzar edilenlerin sabah kt olur
tekrarlad.

1011[1011]

buyurdu. Bunu defa

Enes der ki:

Hayberliler, sabah vakti ilerine kmt. Bizleri grnce:

te Muhammed dediler. 1012[1012]
Aklama:

Hayber, Arap yarmadasnda Medine'nin kuzey dousunda, am tarafnda Medine'den

200 km. bir uzaklkta bulunan bir yerdir. Buras Hz. Peygamber (s.a.v.) zamannda
Yahudilerin merkezi durumundayd. Hayber, hicretin 7. ylnda fethedilmitir.

Saffat: 37/177.
Buhari, Salat 12, Nikh 7, 49, Ebu Dvud, Nikah 28-29, 2109; Tirmiz, Nikh 10, 1094, Birr 22, 1933; Nes,
Nikh 67; bn Mce, Nikh 24, 1907; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/165, 190, 204.

1011[1011]
1012[1012]

1644- Seleme bnu'1-Ekva' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Hayber gazasna kmtk. Bir gece yrdk. Derken
kafileden bir kimse, Amir b. Ekva'ya:

Bize ksa vezinli iirlerinden dinletmez misin? dedi. Amir, ir bir kimse idi. Bunun

zerine mir, hayvanndan inip gzel sesiyle iiri okuyarak kafilenin develerinin srd.
yle diyordu :

Allahm! Senin hidayetin olmasayd, biz hidayet bulamazdk.

Sadaka vermez ve namaz klmazdk.
Dolaysyla gnahlarmz bala!

Dmanla karlarsak ayaklarmz sabit kl!

Gnllerimize mutlaka skunet ver!

nk bize, sava iin ar yapld ve feryatla yardm istenildii zaman hemen geliriz!

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

iir syleyip develeri sren bu kii kim? diye sordu. Sahabiler:

mir! dediler. Resulullah (s.a.v.):

Allah ona rahmet eylesin! buyurdu. Kafileden biri Useyd b. Hudayr;

ehit olmas iin yaptn bu dua ona vcib oldu, ey Allah'n resul! Keke kalsayd da
Amir'le bizleri daha da faydalandrsaydn! dedi.

Daha sonra Hayber'e geldik ve Hayberlileri kuattk. Nihayet bize iddetli bir alk isabet
etti. Sonra Resulullah (s.a.v.):

Dorusu Allah, size, Hayber'in fethini myesser klacaktr! buyurdu. Hayber'in

fethedildii gnn akam olunca, mcahitler geceledikleri vakit birok ateler.

yakmlard. Resulullah (s.a.v.):

Bu ateler de nedir? Niin yakyorsunuz? buyurdu. Sahabiler:

Et piirmek iin! dediler. Resulullah (s.a.v.):

Ne eti? diye sordu. Sahabiler:

Evcil eeklerin eti! dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

O etleri dkn ve kaplar da krn! buyurdu. Bir kimse:

Etleri dkseler de kaplar ykasalar olmaz m? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Yada yle yapsnlar! buyurdu.

Mcahitler sava iin saf balad zaman Amir'in klcnda biraz ksalk vard. Amir, bu

ksa klcyla vurmak bir yahudiye saldrmt. Fakat klcnn keskin taraf dnp Amir'in

dizine isabet etti. Amir, bu yaradan dolay ld.

Seleme b. Ekva der ki:

Savatan dndmz zaman Resulullah (s.a.v.) elimden tutmutu. Beni susmu

grnce:

Sana ne oldu? diye sordu. Ona:

Annem-babam sana feda olsun! Amir'in ameli boa gitti diyorlar! dedim. Resulullah

(s.a.v.):

Bunu kim syledi? diye sordu. Ben de:

Filn, filn ve Useyd b. Hudayr el-Ensr! dedim. Resulullah (s.a.v.):

Bunu syleyen hat etmi! Ona gerekten biri Allah yolunda mcahid olmasndan dolay
ve dieri de bu yolda son kudretini harcamasndan dolay iki ecir vardr! buyurup iki
parman bir araya toplad. Sonra da:

mir, gerekten Allah yolunda her eyiyle alan bir chid ve hem de bir mchiddir!
Yeryznde bu hasletlerle yryen onun gibi bir Arap pek az bulunur! buyurdu. 1013[1013]
Buhr, Mezalim 32, Mez 38, Zebaih 14, Edeb 90, Deavat 19 Divat 17; bn Mce Zebaih 13, 3195; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 4/47, 48. 50.

1013[1013]

44- Hendek Gazas

1645- Ber' bnu'1-zib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Hendek sava gn hendekler kazlrken bizimle birlikte toprak

tayordu. Toprak, karnnn beyazln rtm olduu halde Resulullah (s.a.v.) oyle
diyordu:

Vallahi, Sen olmasaydn, biz hidayeti bulamaz, sadaka veremez ve namaz klamazdk.
phesiz ki u kafirler bizim slam davetimizi kabul etmekten kanmlardr. Artk sen
onlara kar bizim zerimize bir gnl rahatl indir
Resulullah (s.a.v.), bazen yle diyordu:

Bu gz dolduran kafirler bizim slam davetimizi kabul etmekten kandlar. Onlar (bize
kar) bir fitne karmak istediklerinde onlara kar ktk
Resulullah (s.a.v.), bu szleri sylerken sesini iyice ykseltiyordu. 1014[1014]
1646- Sehl b. Sa'd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Hendek kazp omuzlarmzda toprak tadmz Hendek savanda Resulullah (s.a.v.)

yanmza gelip:

Allahm! Kalc hayat, ahiret hayatdr. Muhacir'i ve Ensar' bala! buyurdu. 1015[1015]
Aklama:

Buhr, Cibad 34, Mez 29, Temenni 7; Nes, Amelu'l-Yevn ve'I-Leyl, 533; Ahmed b Hanbei, Msned, 4/85,
282, 291, 300, 302.
1015[1015] Buhr, Menkibu'l-Ensr 9; Ahmed b. Hanbei, Msned, 3/252, 288; Abd b. Humeyd, Msned, 1286, 1319.
1014[1014]

Hendek sava, Medine ehrini korumak iin etrafna ukurlar kazldndan dolay bu
adla anlmtr. Hicretin 5. ylnda meydana gelmitir.
45- Zukared Gazas ile Dier Gazalar

1647- Seleme bnu'1-Ekva' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir gn sabah namaz iin ezan okunmadan nce Gabe ormanl tarafna gitmek zere)
yola ktm. Resulullah (s.a.v.)'in samal develeri Z-Kared'de otluyordu. Derken
Abdurrahmn b. Avf in bir hizmetisi bana rastlayarak:

Resulullah (s.a.v.)'in samal develeri apulcular tarafnda alnp gtrld! dedi. Ona:

Onlar kim alp gtrd? dedim. Hizmetisi:

Gatafn kabilesi! diye cevap verdi. Bunun zerine ben:

Ey sabahlar/erken kalkanlar! Yetiin baskn var diye defa bardm. Bu sesimi,

Medine'nin iki kara tal arasmdakilere iittirdim. Sonra yzmn dnd tarafa

hzlandm. Nihayet onlara Z-Kared'de yetitim. Tam sudan imeye balamlard.

Hemen onlara okumu atmaya baladm. Atc idim. Bir yandan da:

Ben Ekva'nn oluyum! Bugn alaklarn lecei gndr! diye ksa vezinli iir

okuyordum. Nihayet samal develeri onlardan kurtardm. Ayrca onlardan otuz tane de
elbise ele geirdim. Derken Peygamber (s.a.v.) ile sahabileri geldiler. Ben:

Ey Allah'n peygamberi! Ben susam olduklar halde bu kavme suyu vermedim. imdi
hemen onlarn arkasndan bir askeri birlik gnder! dedim. Peygamber (s.a.v.):

Ey ,Ekva'nn olu! Sen alacan aldn. Dolaysyla onlara merhametli davran buyurdu.

Sonra dndk. Resulullah (s.a.v.) Medine'ye girinceye kadar beni terkisine ald. 1016[1016]
1016[1016]

Buhari, Mez 37; Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 978; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/48.

Z Kared:

amyolu zerinde Medine ile Hayber arasnda bir sudur. Medne'ye bir gnlk mesafede
olduu sylenir.

bn Sad'a gre, Z Kared gazas hicretin 6. ylnda olmutur.

Ey sabahlar szyle Araplar, birbirlerini yardma arrlard. Ess itibariyle bu.sz,

baskn iin seslenildii zaman sylenirdi. nk ounlukla basknlar, sabah yaplrd.

Bu nedenle de bu ifade kullanlmaktadr.

1648- Seleme bnu'1-Ekva' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Hudeybiye'ye Resulullah (s.a.v.)'le birlikte geldik. 1400 kii idik. Kuyunun banda elli

koyun vard. Kuyu bunlar bile sulayamyordu. Derken Resulullah (s.a.v.) kuyunun

kenarna oturup dua etti yada bereketlenmesi kuyunun iine tkrd. Bunun zerine

kuyu cotu, biz de hem su itik ve hem de hayvanlarmz suladk. Sonra Resulullah
(s.a.v.) bizi aacn altnda biat etmeye davet etti. Ona cemaattan lk ben biat ettim. Sonra
birer birer herkes biat etti. Nihayet halkn ortasnda kalnca:
Biat et, ey Seleme! buyurdu.

Ben herkesten nce sana biat ettim, ey Allah'n resul! dedim. Resulullah (s.a.v.):

Yine biat et!' buyurdu. Resulullah (s.a.v.) beni silahsz grd. Bunun zerine bana
deriden'yaplma kalkan olan bir hacefe yada deraka verdi. Sonra biat devam etti. Nihayet
cematin sonunda kalnca:

Bana biat etmiyor musun, ey Seleme! buyurdu. Ben de:

Sana cemaatin banda ve ortasnda biat ettim, ey Allah'n resul! dedim.

Resulullah (s.a.v.):

Yine biat et buyurdu. Ben de ona nc defa olarak biat ettim. Sonra da bana:

Ey Seleme! Sana verdiim hacefen veya derakan nerede? diye sordu. Ben de:

Ey Allah'n resul! Amcam mir, bana silahsz olarak rastlad. Bunun zerine ben de
onu, amcam mir'e verdim dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) gld ve:

Senin, amcanla olan bu durumun, gemi zamanda olan u adamn syledii u: Allahm!
Bana, kendi nefsimden daha sevimli olan bir dost ver!' sznn manasna benziyor
buyurdu.

Daha sonra mrikler bize bar anlamas teklif ettiler. Hatt birbirimize gidip geldik.

Ben, Talha b. Ubeydullh'n hizmetisi idim. Onun atn suluyor, kaalyor ve kendisine
hizmet ediyor ve yiyeceinden de yiyordum. Allah ve Resul (s.a.v.) urunda hicret
ederek ailemi ve malm terk etmitim. Mekkeliler'le bar anlamas yapp da

birbirimize kartmzda ben bir'aacn yanna geldim ve dikenlerini sp-rerek

ktne yaslandm. Daha sonra bana Mekkeli mriklerden drt kii geldi ve
Resulullah (s.a.v.) hakknda atp tutmaya baladlar. Ben bunlara kzdm ve baka bir
aacn altna getim. Onlar da silhlarn aaca astlar ve uzanp yaslandlar. Onlar bu
halde iken birden vadinin aasndan bir delll:

Yetiin ey muhacirler! Zuneym'in olu ldrld! diye seslendi. Hemen klcm

kuandm. Sonra bu drt kiiye uyurlarken hcum ettim. Silhlarn alarak elimde deste
yaptm. Sonra da

Muhammed'in yzn ereflendiren Allah'a yemin ederim ki, sizden biriniz ban
kaldrrsa zerinde iki gz bulunan uzvu/kafasn keserim! dedim.

Sonra onlar nme katp Resulullah (s.a.v.)'e getirdim. Amcam Amir de, Kurey'in Abele

kolundan Mikrez adnda bir adam mriklerden yetmi kiinin iinde zrhl bir at
zerinde olduu halde ekerek Resulullah (s.a.v.)'e getirdi. Resulullah (s.a.v.) onlara bir
bakt ve:

Onlar serbest brakn! Ktln ba da sonu da onlarn olsun!' buyurdu ve onlar affetti.
Bunun zerine Allah, Sizi onlar zerine muzaffer kldktan sonra Mekke'nin iinde onlarn
ellerini sizden, sizin ellerinizi de onlardan men'eden O'dur
indirdi.

1017[1017]

Feth: 48/24.

1017[1017]

yetinin tammn

Seleme der ki:

Bundan sonra Medine'ye dnmek zere yola ktk. yle bir yere indik ki, bizim ile
Lihyn oullar kabilesi arasnda bir da vard. Onlar, mriktiler. Resulullah (s.a.v.), bu

gece bu daa trmanacak kimse iin istifar etti. Sanki o kimse, Peygamber (s.a.v.) ile
sahabilerinin karakolu konumunda olacakt.
Seleme der ki:

O gece ben, iki veya defa daa ktm. Sonra Medine'ye geldik. Resulullah (s.a.v.) yk

develerini, ben de beraber olmak zere hizmetisi Rabh'la gnderdi. Ben, onun
maiyetine Talha'nn atyla ktm. At, develerle birlikte meraya suya getirip

gtryordum. Sabahladmz zaman ne greyim! Abdurrahmn el-Fezr, Resulullah

(s.a.v.)'in develerini yama edip hepsini gtrm! obann da ldrmt! Bunun

zerine ben:

Ey Rabh! Bu at al da Talha b. Ubeydullh'a gtr! Resulullah (s.a.v.)'e de haber ver ki,

mrikler meradaki srsn yama etmilerdir!' dedim. Sonra bir tepenin zerine
karak Medine'ye doru dndm. defa:

Ey sabalar/Erken kalkanlar! diye bardm. Sonra onlarn arkasndan kotum. Onlara

hem ok yadryor ve hem de Ben, Ekva'nn oluyum! Bugn alaklarn ld gndr!

diyerek ksa vezinli iirler sylyordum. Bir mddet sonra onlardan birisine yetitim.
Bineine doru bir ok attm. Okun demiri adamn omuzuna ulat. Ben:

Al sana! Ben, Ekva'nn oluyum! Bugn alaklarn ld gndr! dedim. Vallahi,

onlara hi durmadan ok atyor ve onlar ldryordum. Derken bana doru bir atl

dnd, ben de bir aacn yanna gelip ktne oturdum. Sonra ona ok atp ldrdm.
Nihayet da darald. Onlar, dan dar yerine girdiler. Onlara ok atma imkan olmaynca

ben de daa kp zerlerine ta yuvarlamaya baladm. Bylece onlar adm adm takip
etmekten bir olsun ayrlmadm. Nihayet Allah'n yaratt Resulullah (s.a.v.)'in

develerinin hepsini arka tarafma geirdim. Onlar, develer ile benim aram tamamyla
boalttlar.

Sonra onlara ok atarak kendilerini yine takip ettim. Nihayet onlar kaabilmek iin

yklerini hafifletmek maksadyla otuzdan fazla kaftan ve mzrak braktlar. On-lann1

att her eyin zerine, muhakkak arkamdan gelecek olan Resulullah (s.a.v.) ile

sahabilerinin tanyabilecei talardan baz iaretler koyuyordum. Nihayet onlar dar bir
da yoluna girdiler. Yanlarna Bedr el-Fezr'nin olu filnca geldi. Az sonra sabah

kahvalts yapmak iin oturdular. Ben de dadar ayrlp kk bir tepenin zerine
oturdum. Fezr, onlara:

Grmekte olduum bu perian ha nedir? dedi. Onlar:

Tepenin stndeki u adamla belya attk! Vallahi, alaca karanlktan beri bizden
ayrlmad. Bize ok ayor, hatt elimizdeki her eyi ald dediler. Fezr, onlara:

O halde sizden drt kii ona gitsin! dedi. Bunun zerine onlardan drt kii daa benim
yanma kt. Bana konuma imkn verdikleri zaman, onlara:
eni tanyor musunuz? diye sordum. Onlar da:
Hayr! Sen kimsin? dediler. Ben de:

Ben, Seleme b. Ekva'ym. Muhammed (s.a.v.)'in yzn ereflendiren Allah'a yemn

ederi ki, sizden bir adam yakalamak istediimde mutlaka ona yetiirim! Fakat sizden
biri beni yakalamak isterse bana yetiemez! dedim. Onlardan biri:

Ben biliyorum! dedi. Sonra da dnp gittiler. Ben de, Resulullah (s.a.v.)'in yardm iin
gelen svarilerini grnceye kadar yerimden hi ayrlmadm. Svariler aalarn arasna

giriyolard. Svarilerin en nnde, Ahram el-Esed vard. Onun arkasnda, Eb Katde elEnsr vard. Onun peinde de Mkdd bnu'l-Esved el-Kind vard. Hemen Ahram'm
atnn gemini tuttum.apulcuIar da arkalarna dnp katlar.

Ey Ahram! Bunlardan sakn! Resulullah (s.a.v.) ile sahabileri yetiinceye kadar onlar
senin yolunu evirip yakalamasnlar! dedim. Ahram:

Ey Seleme! Eer Allah'a ve ahret gnne man ediyor, cennetin hak ve cehennemin hak
olduunu biliyorsan benimle ehidliin arasna girme! dedi.

Bunun zerine onu braktm. O da Abdurrahman'la karlat. Hemen Abdur-rahman'in

atn ldrd. Abdurrahmn da onu yaralayarak ldrd ve onun atma geti. Resulullah
(s.a.v.)'in svarisi Eb Katde, Abdurrahmn'a yetierek onu yaralayp sonra da onu

ldrd. Muhammed (s.a.v.)'in yzn ereflendiren Allah'a yemin olsun ki, yaya
koarak onlar takip ettim. Hatt arkamdaki Muhammed (s.a.v.)'in sahabilerimden ve
onlarn tozundan br ey grmyordum.

Nihayet onlar gne batmadan nce, iinde Z-Kared denilen su bulunan bir da yoluna
saptlar. Susuz olduklarndan ondan su imek istiyorlard. Bana baktlar, ben onlarn
arkalarndan kouyordum. Ben onlara su ime imkan vermedim. Dolaysyla da ondan
bir damla su tadamadlar. Bu sefer kp sarp bir yola dtler. Ben de arkalarndan
kotum ve onlardan bir adama yetierek onun omuz ba kemiine bir ok frlatp:

Al unu! Ben, Ekva'n oluyum! Bugn alaklarn ld gndr! dedim. Adam da:
Ey anas alayasca! Sabahki Ekva' m? dedi. Ben de:

Evet, ey nefsinin dman! Sabahki Ekva'ym! diye cevap verdim.

Sarp bir yolda giderlerken arkalarnda iki at braktlar. Ben bunlar srerek Resulullah
(s.a.v.)'e getirdim.

Amir de, birinde sulandrlm st ve dierinde su bulunan iki tulumla birlikte bana

yetiti. Ben, abdest aldm ve su itim. Sonra Resulullah (s.a.v.)'e geldim. Resulullah

(s.a.v.), benim mrikleri kovduum suyun banda durmaktayd. Bir de ne greyim!

Resulullah (s.a.v.), o develeri ve benim mriklerden kurtardm her eyi, her oku ve
her elbiseyi alm! Bill, benim, dmandan kurtardm develerden bir dii deveyi

boazlayp cierinden ve hrgcnden Resulullah (s.a.v.)'e kzartyor! Onlarn yanna

gelip:

Ey Allah'n resul! Bana izin verde u topluluktan yz adam seip dman takp

edeyim de onlardan tepelemediim hi bir haberci kalmasn! dedim. Bunun zerine

Resulullah (s.a.v.) gld. Hatt gndzn nda az dileri grnd. Bana:

Ey Seleme! Bu hususta sana izin versem acaba br ey yapacan sanyor musun?

buyurdu. Ben de:

Evet! Sana ikram buyuran Allah'a yemin olsun ki diye cevp verdim. Resulullah (s.a.v.):

phesiz ki onlara imdi Gatafan topranda ziyafet verilmektedir buyurdu. Derken

Gatafn'dan bir adam gelip:

Onlar iin filnca kimse bir deve boazlad. Ama derisini atklar zaman bir
grdler. Bunun zerine:

toz

Dman size gelmi! dediler ve hemen karak katlar dedi.

Sabahladmzda Resulullah (s.a.v.):

Bugn svarilerimizin en hayrls, Eb Katde ve piyadelerimizin en hayrls da Seleme

idi buyurdular.

Sonra Resulullah {s.a.v) bana iki hisse verdi. Biri svari hissesi ve biri de piyade hissesi

idi. Benim iin bunlarn ikisini bir araya getirdi. Sonra Resulullah (s.a.v.) Medine'ye
dnmek zere beni devesi Adb'nn zerinde terkisine ald. Ensr'dan bir kimse vard ki,
yaya kousunda geilmezdi. Biz yrmekte iken:

Medine'ye kadar kou yapacak yok mu? Koucu var m? demeye ve bunu tekrarlamaya
balad. Ben onu bu szn iitince:

Sen hi bir iyiye ikram etmez ve hi bir erefliyi saymaz msn? dedim. O adam:

Hayr! kram ve erefin Resulullah (s.a.v.) olmas hali hari! diye cevp verdi. Bunun
zerine:

Ey Allah'n resul! Annem-babam sana feda olsun! zin ver de, u adamla msabaka
edeyim! dedim. Resulullah (s.a.v.):
Dilersen yap! buyurdu. O adama:

Sen ko! dedim. Ayaklarm ayarlayarak bir sradm!.. Bir kotum!.. Nefesim

tkenmesin diye bir veya iki bayrda kendimi tuttum. Onun izinden kotum. Yine bir

veya iki bayrda kendimi tuttum. Sonra ona yetimek iin son hzla kotum, onun iki
omuzunun arasna dokunup:

Vallahi, geildin! dedim. Adam:

Ben de bunu biliyorum! dedi. Derken onu getim ve Medine'ye ulatm.

Seleme der ki:

Vallahi, biz bu Zu-Kured seferinden dndkten sonra Medine'de ancak gece kaldk.

Nihayet Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Hayber'e doru yola ktk. Amcam Amir dmana
ksa vecizli iirler okumaya balad:

Vallahi, Allah olmasayd biz ne hidayete erer, ne sadaka verir ve ne de namaz klardk!

Biz senin fadlndan mstani deiliz!

Eer dmanla karlarsak, ayaklarmz sabit kl!

zerimize mutlaka seknet/manevi kuvvet indir! Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bu kimdir? diye sordu. Amcam:

Ben, Amir'im! diye cevap verdi. Resulullah (s.a.v.):

Rabbin sana mafiret buyursun! diye dua etti.

Resulullah (s.a.v.) zellikle bir insana mafiret dilerse, o insan mutlaka ehid olurdu! Bu
sebeple devesinin zerinde bulunan mer b. Hattb:

Ey Allah'n resul! Keke bizleri Amir'le daha faydalandrsaydm! diye seslendi.

Hayber'e vardmzda hkmdarlar Marhab klcn kaldrp indirerek ortaya kt.

Sonra da u ksa vecizli iirleri okuyarak:

Hayber benim Marhab olduumu iyi bilir.

Silh tamam, denenmi bir kahraman!

Harpler geldiinde alev alev yanar! diyordu.

Onun karsna amcam Amir kt.Ona kar unlar syledi:

Hayber, benim Amir olduumu iyi bilir.
Sh tamam, bahdr, kahraman!

Derken iki vurula birbirlerine girdiler. Marhab'n klc Amir'in kalkannn iine girdi.

Amir'de ona alttan vurmaya kalkt. Fakat klc kendine dnerek can damarn kesti.
lm de bundan oldu.
Seleme der ki:

Dar ktm. Bir de baktm ki, Peygamber (s.a.v.)'in sahabilerinden birka kii:
Amir'in ehit olma ameli btl oldu! O kendini ldrd! diyorlard.
Hemen alayarak Peygamber (s.a.v.)'e geldim. Ona:

Ey Allah'n resul! Amir'in ehit olma ameli btl m oldu? dedim. Resulutlah (s.a.v.):

Bunu kim syledi? diye sordu. Ben de:

Senin sahabilerinden baz kimseler dedim. Resulullah (s.a.v.):

Bunu syleyen hat etmi! Bilkis onun iin iki defa ecir vardr! buyurdu.

Sonra beni Ali'ye gnderdi. AH gzlerinden rahatszd. Bu srada Resulullah (s.a.v.):

Bu sanca herhalkarda Allah' ve Resuln seven yada Allah'n ve Resulnn sevdii bir
adama vereceim! buyurdu.

Derken Ali'ye vardm. Onu, gzlerinden rahatsz olduu halde onu nme katp

Resulullah (s.a.v.)'e getirdim. Nihayet onu Resulullah (s.a.v.)'in huzuruna kardm.

Gzlerine tkrd. Gzleri hemen iyileti. Sanca ona verdi. Sava alanna ilk nce
Yahudi cengaveri Marhab da kp unlar syledi:
Hayber benim Marhab olduumu iyi bilir.
Silh tamam, denenmi bir kahraman!
Harpler geldiinde alev alev yanar!

Bunun zerine Ali'de unlar syledi:

Ben o kimseyim ki, annem adm Haydar (=arslan) koymutur.

Ben ormanlarn heybetli grnl arslan gibiyim.

Ben irkin manzaral dmanlara, endere kilesi kadar byk sa leiyle gelirim!

Daha sonra Ali, Marhab'm basma bir klla vurup onu ldrd. Bundan sonra Hayber'in
fethi, Ali'nin eliyle gerekleti. 1018[1018]
Hudeybiye:

Mekke'ye bir, Medine'ye dokuz konak mesafede kk bir beldedir. Kye bu isim, orada

bulunan ayn isimde bir su kuyusu dolaysyla verilmitir. Aa altndaki mehur biat
burada olmutur.

46- Yce Allah'n,

Onlarn Ellerini Sizden Men Eden Odur 1019[1019] Ayetinin Tefsiri

1649- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Mekkelilerden seksen kii, sahabilerin gaflet srasn gzeterek silahl olarak Resulullah

(s.a.v.)'i ve sahabilerini ldrmek amacyla Ten'im dandan aa anszn indiler.

Resulullah (s.a.v.), onlar kskvrak yakalad. Sonra da onlar affedip serbest brakt.
Bunun zerine Yce Allah,

Sizi onlara kar muzaffer kldktan sonra, Mekke'nin iinde onlarn ellerini sizden, sizin
ellerinizi de onlardan eken O'dur 1020[1020] ayetini indirdi. 1021[1021]

Ebu Dvud, Cihad 147, 2752; Ahmed.b. Hanbel, Msncd, 4/48, 51, 52.
Feth: 48/24..
1020[1020] Feth: 48/24.
1021[1021] Ebu Dvud, Menasik 1808, Cihad 120, 2688; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 59, 3261: Ahmed b. Hanbel, Msned,
3/122, 124, 290.
1018[1018]
1019[1019]

47- Kadnlarn, Erkeklerle Birlikte Savamalar

1650- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Umm Sleym, Huneyn (sava) gn bir haner edinmiti. Haner yanndayd. Derken
kocas Ebu Talha, mm Sleym'i bu vaziyette grp:

Ey Allah'n resul! u Umm Sleym'dir. Yannda haner var! dedi. Bunun zerine

Resulullah (s.a.v.), mm Sleym'e:

Bu haner de ne? diye sordu. Umm Sleym:

Bu haneri bugn iin edinmiimdir. Eer mriklerden biri bana yaklarsa onunla
onun karnn deeceim! diye cevap verdi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) glmeye
balad. mm Sleym:

Ey Allah'n resul! slam'a yeni girerek azad edilenlerden olup da panik yapp yanndan

dalverenleri de bizimle savaan mrikler gibi onlar da ldr dedi. Resulullah

(s.a.v.):

Ey mm Sleym! Allah bize kafi geldi ve zafer ihsan etti buyurdu. 1022[1022]
1651- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), gazaya, mm Sleym'le birlikte giderdi. O gaza ettii zaman

Ensar'dan baz kadnlar da beraberinde bulunup (mcahidlere) su verirler ve yarallar
tedavi ederlerdi. 1023[1023]

1652- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Uhud sava gn insanlar hezimete urayp Peygamber (s.a.v.)'in yanndan daldktan

1022[1022]
1023[1023]

Ebu Dvud, Cihad 136, 2718; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/112, 190, 198, 279, 286.
Ebu Dvud, Cihad 32, 2531; Trmiz, Siyer 22, 1575.

zaman Ebu Talha Resulullah (s.a.v.)'in huzurunda deriden yaplm kalkann dmana
kar ona siper yaparak sebat etmiti. Ebu Talha, iyi bir ok atcs idi. Yay ekii ok

sertti. Uhud sava gn Ebu Talha, ok fazla ok attndan iki yada yay krmt. O gn
Ebu Talha'nn yanndan terkisi okla dolu olarak geen her mcahide Resulullah (s..a.v):
Terkindeki oklar Ebu Talha'nn nne boalt o atsn diyordu.

Allah'n peygamberi (s.a.v.), dman okularna bakmak iin ayaa kalksa Ebu Talha
derhal:

Ey Allah'n peygamberi! Babam-ana sana feda olsun! Sakn ayaa kalkma! Yoksa sana
dman oklarndan bir ok isabet eder. te gsm, senin gsnn nnde onlara kar
siperdir! dedi.
Enes der ki:

Uhud sava gn Ebu Bekr'in kz Aie ile annem rnm Sleym'i mcahidler arasnda
grdm. Bu ki kadn, elbiselerinin eteklerini elmeyip bacaklarnn hahallarmi

gryorduk. , Bunlar, srtlarnda krbalarla eviklikle mcahidilere su tayorlar, sonra

bu suyu iirmek iin yarallarn azlarna dkyorlard. Krbalar boalnca, hzlca geri

dnp gelerek krbalar dolduruyorlar, sonra gelip yaral mcahidlerin azlarna

boaltyorlard. Yine Uhud sava gn Ebu Talha'nn elinden iki yada defa
uykusuzluktan dolay klc yere dmt.1024[1024]
Aklama:

Ebu Talha, Enes'in vey babasdr.

1024[1024]

Buhr, Cihad 65, Menlubu'l-Ensar 18, Meaz 18.

48- Gazi Kadnlara Bahi Verilip Hisse Verilmemesi Ve Dman ocuklarn

ldrmenin Yasak Edilmesi

1653- Yezd b. Hrmz'den rivayet edilmitir:

Necdet, Abdullah bn Abbas'a mektup yazarak ona be ey sordu. Abdullah bn Abbs:

Bir ilmi gizlemi olmasaydm Necdet'in bu sorularna cevap yazmazdm! dedi. Necdet,
ona yle yazmt:

Bundan sonra: Bana unlardan haber ver:

1- Resulullah (s.a.v.) kadnlarla birlikte gaza eder miydi?

2- Savaa giden kadnlara hisse ayrr myd?

3- Sava sahasnda ocuklar ldrr myd?

4- Yetimin yetimlik mddeti ne zaman sona erer?

5- Ganimetin bete bir, kimin hakkdr? Abdullah bn Abbs ona u cevab yazd:

Bana mektup yazarak: Resulullah (s.a.v.) kadnlarla birlikte gaza eder miydi? diye
sordun.

1- Evet, Resulullah (s.a.v.) kadnlarla birlikte gaza giderdi. Onlar yarallar tedavi
ederlerdi. Onlara ganimetten bir eyler verilirdi.

2- Ganimetten belirli klnm bir hisseye gelince, Resulullah (s.a.v.) onlara ganimetten
belirli bir hisse ayrmamtr.

3- Resulullah (s.a.v.) sava sahasnda ocuklar da ldrmezdi. O halde sen de ocuklar

ldrme!

4- Bana yazarak: Yetimin yetimlik mddeti ne zaman sona erer? diye sordun. mrme
yemin ederim ki, adam vardr, sakal biter de hl kendi hakkn almaktan zayf, kendi

nmna vermekten zayftr. te kendisi iin bakalarnn aldnn elverilisinden almaya

baladnda artk ondan yetimlik-sona erdi demektir.

5- Bana yazarak: Ganimetin) bete birinin kime verilir? diye sordun. Biz:

Bu bizim hakkmzdr derdik, fakat bugnk idareciler olan kavmimiz bize bunun
vacip olduunu kabul etmedi. 1025[1025]

Aklama:

Ganimet ilk nce bee blnr. Bu be ksmn drd, savaa katlan mcahidlere verilir.
Geri kalan bir ksm ise tekrar bee blnr. Bu be snftan birisi de, Peygamber

(s.a.v.)'in akrabalardr. Abdullah bn Abbas dnemindeki Emevi idarecilerin,

kendilerine, bu haklarm vermediini anlatmaktadr.

Savaa katlan kadnlarn sava ganimetlerinden hisse alp alamayaca meselesi alimler
arasnda htilafldr. Hanefiler ile mam afii'ye gre, kadnlara ganimetlerden ba
verilir.

1654- mn Atiyye el-Ensr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'Ie birlikte yedi gazada bulundum. Mcahidlerin menzillerinde

onlarn arkalarnda bulunur, kendilerine yemek yapar, yarallar tedavi eder ve hastalara
bakardm. 1026[1026]

Aklama:

Hadis, kadnlarn sava seferlerine katlmas, mcahidlerin eyalarna nezaret etmeleri,

1025[1025]
1026[1026]

Ebu Dvud, Hara 19-20, 2982; Tirmiz, Siyer 8, 1556.

bn Mce, Cihad 37, 2856; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/84, 407.

yemeklerini hazrlamalar, yarallar tedavi etmeleri, hastalara bakmalan ve benzen

hizmetleri grmelerinin meru olduuna delalet etmektedir.
49- Peygamber (s.a.v.)'in Gazalarnn Says

1655- Abdullah b. Yezd'den rivayet edilmitir:

Abdullah b. Yezd, insanlarla birlikte yamur duasna kp iki rekat namaz kldrrd,
sonra yamur duas yapard.
Abdullah b. Yezd der ki:

Gnn birinde Zeyd b. Erkam'a rastladm. Onunla aramzda bir adamdan baka hi
kimse yoktu yada onunla aramzda bir adam vard. Ona:
Resulullah (s.a.v.) ka gaza yapt? diye sordum. O da:
On dokuz diye cevap verdi. Ona:

Sen Resulullah (s.a.v.)'le birlikte ka gazaya katldn? diye sordum. O da:

On yedi gaza! diye cevap verdi. Ona:

Resulullah (s.a.v.)'in yapt ilk gaza hangisidir? diye sordum. O da:

Zatu'l-Useyre yada Zatu'l-Ueyre! diye cevap verdi. 1027[1027]
Aklama:

Zeyd b. Erkam, Resulullah (s.a.v.)'in yapt ilk gazann, Zatu'l-Useyre yada Zatu'l-Ueyre

olduunu sylyorsa da. Peygamber (s.a.v.)'in ilk yapt gaza hicretin on ikinci ay olan
1027[1027]

Buhr, stiska 15.

Safer ayndaki Ebva gazasdr. kinci gazas ise Buvat gazasdr. ncs ise Ueyre
gazasdr. Drdncs, Kk Bedir gazasdr. Beincisi de, Byk Bedir gazasdr.
1656- Zeyd b. Erkam (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) on dokuz gaza yapt. Medine'ye hicret ettikten sonra sadece bir defa
hac etmitir. O da, Veda Haccdr. Ondan baka hac etmemitir. 1028[1028]
Gaza:

Resulullah (s.a.v.)'n bizzata katlp askerlere komutanlk yapt savalara denir. Ancak
baz ilk dnem slm tarihileri muhtemelen kelimenin kazand bu stlah manasn

gzetmeksizin ve srf lgat itibariyle ifade ettii Kfirler zerine yaplan sefer
manasna itibar ederek, Peygamber efendimizin katlmad baz seferlere de gazve adn
vermilerdir. Mesel bn Him, Mte Harbi'nden Mte Gazvesi eklinde bahseder
1029[1029]

Ancak bu isimlendirme, kelimenin stlah mansna gre deil, lgat anlamna

gre verilmi olsa gerektir. Kelimenin tad bu lgat manas bakmndan Peygamber

Efendimizden sonraki dnemlerde mslmanlarn kfirlere kar yaptklar savalara da

Gazve, savama iine ise Gaza denilmitir.

Hz. Peygamber (s.a.s)'in katld gazvelerin says yirmi yedi iken; seriyyelerin says

otuz sekize ular. Ancak bu rakamlarn daha fazla olduunu syleyenler de vardr.
1030[1030]

Resulullah (s.a.v.)'in yapt gazalar ile sahabi komutasndaki seriyyelerin saysnda

ihtilaf bulunmasnn nedeni; baz ravilerin, rivayet ettikleri gazalarn, dier ravilerin
rivayetlerinde yer almasndan kaynaklanmaktadr. Buna gre gazalar birletirerek iki
gazay bir sayan raviler gaza saysn azaltm, bazen de bir gazadaki olaylar ayr ayn
gazve sayan raviler ise sayy artrmlardr.

Buhr, Meaz 1; Tirmiz, Cihad 6, 1676.

Bkz. bn Him, es-Sret'n-Nebeviyye, Kahire 1955, III-1V, 373.
1030[1030] Muhammed Hamidullah, Hazreti Peygamberin Savalar, ev. Salih Tu, stanbul 1981, s. 21.
1028[1028]
1029[1029]

Seriyye: k gayesi ve says ne olursa olsun Hz. Peygamber'in kendisinin bulunmad

ue ashabdan bir zatn komutasnda kard birliklere ise seriyye denilir. 1031[1031]
1657- Cbr b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte on dokuz gazaya katldm. Yalnz Bedir ile Uhud
gazalarnda bulunamadm. nk babam, beni bu iki savaa katlmaktan alkoymutu.

Babam Abdullah Uhud sava gn ehid edilince, bir daha hibir gazada Resulullah
(s.a.v.)'den geri kalmadm. 1032[1032]

1658- Breyde (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) on dokuz gaza yapt. Bunlarn sekizinde savat. 1033[1033]

1659- Seleme (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte yedi gazada bulundum. Gnderdii heyetler/askeri

birlikler ierisinde ise dokuz defa gazaya ktm. Bir defasnda komutanmz Ebu Bekr ve
bir defasnda ise Usme b. Zeyd idi. 1034[1034]
50- Zatu'r-Rika Gazas

1660- Ebu Musa el-E'ar (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, alt kii olduumuz halde Resulullah (s.a.v.)'le birlikte bir gazaya kmtk.

Aramzda bir deve vard ki, ona, nbetlee biniyorduk. Derken ayaklarmz delindi.
1031[1031] Tehnev,

Kef Istlhti'l-Fnn, Kelkta 1862, II, 1099.

b. Hanbel, Msned, 3/329; Abd b. Humeyd, 1065.
1033[1033] Buhr, Mez 89; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/349.
1034[1034] Buhr, Mez 45; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/54.
1032[1032] Ahmed

Benim de ayaklarm da delindi ve trnaklarm dt. Bunun zerine ayaklarmza bez

paralan sardk. Bu suretle ayaklarmza bez paralar sardmz iin bu sefere Ztu'rRik gazas ad verildi. 1035[1035]
Aklama:

Bu gaza, bn shak'a gre hicretin 4. ylnda Nadir oullar gazasndan sonra meydana

gelmitir. bn Sa'd ile bn Hibban'a gre ise hicretin 5. ylnda meydana gelmitir. Buhr

ise bu savan hicretin 7. ylnda gerekleen Hayber'in fethinden sonra yapldna

meyletmitir.

Rika' kelimesi, Ruk'a kelimesinin ouludur. Ruk'a ise yama, aput, bez anlamna gelir.
Hadiste de belirtildii zere, sahabiler bu savata ayaklarna bez paralar baladklar
iin bu gazaya Ztu'r-Rik' demilerdir.

51- Gaza Srasnda Kafirden Yardm stenmesinin

1661- Peygamber (s.a.v)'in hanm Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Bedir tarafna doru yola kmt. Harratu'l-Vebera'ya varnca, ona,

cesur ve yiit olduu sylenen bir adam yetiti. Bu sebeple Resulullah (s.a.v.)'in sahabiler, o
adam grnce sevindiler. Bu adam, Resulullah (s.a.v.)'e yetiince, ona:

Sana tbii olmak ve seninle beraber yaralanmak iin geldim dedi. Resulullah (s.a.v.) ise

bu adama:

Allah'a ve Resulne mn ediyor musun? diye sordu. Adam:

Hayr! dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
1035[1035]

Buhr, Mez 31.

yleyse geri dn! Ben asla bir mrikten yardm alamam! buyurdu.

ie der ki:

Sonra bu adam gitti. Aacn yanna vardmzda o adam Resulullah (s.a.v.)'e yine yetiti
ve ona ilk defa da sylediini syledi. Peygamber (s.a.v.)'de ona ilk defa sylediinin
aynsn syleyip:
yleyse geri dn! Ben asla bir mrikten yardm alamam!' buyurdu. Sonra adam geri
dnd. Adam tekrar Resulullah (s.a.v.)'e Beyd'da yetiti. O da ilk defa dedii gibi:
Allah'a ve Resulne imn ediyor musun? diye sordu. Adam:
Evet! diye cevp verdi. Resulullah (s.a.v.), ona:

O halde bizimle birlikte yr bakalm! buyurdu. 1036[1036]

Vebera:

Medine'ye drt mil mesafede bir yerdir.

Aklama:

Resulullah burada Ben bir mrikten asla yardm alamam buyurdu. Halbuki baka bir
hadiste ise Resulullah (s.a.v.)'in, Mekke fethinden sonra Safvn bn Umeyye adndaki bir

kimseden, o slm'a girmeden nce yardm ald haberi gelmitir. Alimlerden bir grubu
birinci hadisi mutlak olarak alp hangi halde olursa olsun mrikten yardm istemenin

caiz olmadn sylemilerdir. Dierleri ise: Eer kfir mslmanlar hakknda iyi fikirli
olur ve ihtiya da ondan yardm istemeyi gerektirirse, o zaman byle bir kimseden
1036[1036]

148.

Ebu Dvud, Cihad 2732; Tirmiz, Siyer 10, 1558; bn Mce, Cihad 27, 2832; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/67,

yardm istenebileceini syleyerek bu iki hadisin arasn bu ekilde birletirmilerdir.

Mrik izinli olarak mslmanlaria beraber savata hzr bulunursa ona muchidler gibi

ganimetten hisse alp alamayaca konusunda ihtilaf vardr. Cumhura gre ganimetten
hisse alamaz, fakat ona ganimetten bahi verilir.
33. MARET (=YNETCLK) BLM

maret:

Emir verme yetkisi bulunan btn idar makam ve rtbelerin en bynden en

kne kadar her kademesini kadar ynetimi ifade eder. Yani devlet bakanl, valilik
amirlik, komutanlk, memurluk gibi.

Devlet bakanl, Akaid ve Fkh kitaplarnda, mamet yada maret bal altnda
ilenir.

maret meselesi, slam'n. siyasi hayatnn merkezinde yer alr. Bu nedenle slam dini;
devlet bakannda aranacak niteliklerden, seimine, azline, itaat, isyan bahislerine kadar
hatra gelebilecek her hususta esaslar, prensipler, hkmler koymutur:

slam devletinde hakimiyet, Allah'ndr. Egemenlik ise halife ve ura heyeti araclyla

kullanlr. Halife, slam devletinin en yksek dzeydeki temsilcisi ve sorumlusudur. ura

heyeti ise, halifenin ve hkmetin yardmcs, yol gstericisi, hatalarnn dzelticisi ve
hakka ynelticisidir.

slam hukukular, hilafet terimini, genellikle Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yerine gemek

anlamnda kullanmlardr. Hilafetin dier bir ad da, imamettir. Yalnz meliklik ile
sultanlk, imametten farkldr.

1- nsanlarn Kurey'e Tabi Olmas Ve Hilafetin Ku-Rey'te Olmas

1662. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v) yle
buyurmaktadr:

nsanlar u idare konusunda Kurey'e tabidir. mslman mslmanma ve kafiri de

kafirine. 1037[1037]

1663- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

nsanlar, hayrda ve serde Kurey'e tabidirler. 1038[1038]

1664- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

nsanlardan iki kii kald mddete bu idare i Kurey'te devam edecektir. 1039[1039]

Aklama:

Halifenin, Kureyten olup olmayaca meselesi, ihtilafldr. Bu konuda gelen hadisler ise,

ze! bir takm sebeplerle sylenmitir. stelik baz rivayetlerde, onlarn; slam'a bal

kalmalar kayd zellikle belirtilmitir. O halde onlarda bu art bulunmayacak olursa,

ynetimdeki haklar da kaybolur demektir. nk slam'da devletin varlnn nedeni,

sadece dinin dimdik ayakta tutulmas ve mmetin ilerinin de slama gre

Buhr, Menkb 1; Ahmed b. Hanbel, Musned, 2/242, 257, 418.

b. Hanbel, Msned, 3/383.
1039[1039] Buhr, Menkb 2, Ahkam 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/29, 93, 128.
1037[1037]

1038[1038] Ahmed

yrtlmesidir. Yoksa belirli bir ferdin yada aile veya kabilenin anlamsz bir liderliini
ayakta tutmak iin deildir.

Bu tr hadisler, bir istek ifade etseler bile bunlar, halifeliin, sahih olmas iin bir istek

olmayp sadece Efdaliyeti gstermek iindir. Kald ki dier baz hadislerde ynetici,
zenci bile olsa, Allah'n kitabn uyguladka ona itaatte bulunmak emredilmektedir.

Halifeliin, belirli bir soyun hakk olarak kabul edilmesi; slam'n, bilhassa kavmiyet dncesine kar olan tutumuyla badamamakta, Kur'an'n bu konudaki nasiarna ve
hatta Allah Resulnn uygulamalanna ters dmektedir.

Bu tr hadisler, shat ve sabitlik asndan kuvvetli olsa bile bu hadisleri u ekilde anlamak mmkndr:

a- Bu hadisler, Kurey'in byle bir imtiyaza sahip olmasn ve bu makam tekeline almasn gerektirmez.

b- Bu tr hadisler, haber vermek maksadyla sylenilmi olup balayc bir hkm koymas szkonusu deildir. Bu takdirde vbu hadisler, yalnzca vakay dile getirmekten
baka bir anlam ifade etmezler.

c- Bu tr hadislerde geen Kurey kelimesiyle, yalnzca Muhacirler anlatlmak isten-

mi olabilir. nk byle bir kullanm olduka yaygn idi. Anlatlmak istenen de tmyle
bundan ibarettir.

ada slami bir ynetimde byle bir problemin varlndan sz edilemez. Devlet ba-

kanl artlarn tayan ve mmetin seimiyle i bana gelmeye hak kazanan kii, bu

makama layk olduktan sonra mmetin bana geen kiinin mensup olduu kabile ve

soyu pek nemli deildir. Asl olan daima Allah'n mutlak hakimiyetinin, mminlerden
balayarak btn insanlara doru gittike gelien bir ereve ierisinde gereklemesi

ve bunun, hayatn her alannda gerek anlamyla ortaya kmasdr. Byle bir

ykmllk, Allah'n yeryzndeki halifesi olmak sfatyla btn mminlerin

omuzlarndadr.

2- Yerine Halife Brakp Brakmama

1665- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Babam yaraland zaman yanna vardm. Etrafnda bulunan kimseler, ona vgde
bulunarak:

Allah seni hayrla mkfatlandrsn! dediler. O da:

Ben, hem mitli ve hem de korkanm! dedi. Yanndakiler:

Yerine bir kimseyi halife brak! dediler. Bunun zerine babam mer:

Belli bir kimseyi yerime brakarak hayatmda ve lmm de iinizin sorumluluunu

ykleneyim? Ben bu hilfet iinden olan nasibimin; lehime, aleyhime deil, sadece

yetecek kadar olmasn dilerim! Halfe brakm olsam, benden daha hayrls olan Eb

Bekr kendine halfe brakmtr. Sizi halifesiz braksam, benden daha hayrl olan
Resulullah (s.a.v.) sizi halifesiz brakt! dedi.
Abdullah;

Babam, Resulullah (s.a.v.)'i annca kendine halfe brakmayacan anladm dedi.

1040[1040]

3- Ynetici Olmay stemenin Ve Ynetici Olma Hususunda Hrs Gstermenin

Yasak Olmas

1666- Abdurrahman b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), bana:

Ey Abdurrahman! Yneticilii isteme! Eer yneticilik, isteyerek sana verilirse onunla ba

1040[1040]

Buhr, Ahkm 51; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/43.

baa braklrsn. stemeden sana verilirse onun urunda yardm grrsn. 1041[1041]

1667- Ebu Musa el-E'ar (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Amca oullarmdan iki kimseyle birlikte Peygamber (s.a.v.)'in huzuruna girdim. Bu

ikisinden biri:

Ey Allah'n resul! Yce Allah'n seni yetkili kld yerlerden birisine beni ynetici

olarak gnder dedi. Dieri de buna benzer eyler syledi. Bunun zerine Peygamber
(s.a.v.):

Vallahi, biz bu idare iine, onu isteyen ve buna hrs gsteren hi kimseyi atamayz
buyurdu. 1042[1042]
4- Zaruret Yokken Emir Olmann Mekruh Olmas

1668- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Beni bir yere vali yapmayacak msn? diye sordum. Oda:

Ey Ebu Zerr! Sen zayfsn. Bu valilik ii, bir emanettir. Gerekten kyamet gnnde bu
idarecilik grevi, kepazelik ve pimanlktr. Yalnz onu hakkyla alp o hususta zerine
deni yapan mstesna! buyurdu."
5- Adil Hkmdarn Fazileti, Zalim Olann Cezas, Halka Yumuak Davranmaya
Tevik Ve Onlara Zorluk karmann Yasak Olmas

Buhr, Eymn 1, Keffaratu'l-Eyman 10, Ahkam 5, 6; Ebu Dvud, Eyman 14, 3277, 3278, Hara 2, 2929;
Tirmiz, Eyman 5, 1529; Nesa, Eyman 15, 16, dbu'l-Kudt 5; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/61, 62, 63.
1042[1042] Buhr, Ahkm 7, stitbetu'l-Mrteddn 2.
1041[1041]

1669- Abdullah bn Amr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah fs.a.v) yle
buyurmaktadr:

Dorusu adaletle i grenler, Allah katnda nurdan minberler zerinde Rahman'n

sanda olacaklardr. Onun her iki eli, sadr. Onlar, ahalileri ve velayetlerinde bulunanlar
hakknda verdikleri kararlarnda daima adil davranrlar. 1043[1043]

1670- Abdurrahman b. imse'den rivayet edilmitir:

ie'ye bir ey sormaya geldim. Bana:

Sen, kimlerdensin? diye sordu. Ben de:

Msrllardan bir adamm! dedim. ie:

Sizin sahibiniz, sizin u gazalarnzda size kar nasl davranr? diye sormu. O da:

Ondan bir ktlk grmedik. Bizden birimizin devesi lse hemen ona deve verir, klesi lse
ona kle verir, yiyecee muhta olsa ona yiyecek verir dedi. Bunun zerine Aie yle
dedi:

Beri bak! Resulullah (s.a.v.)'den iittiim bir eyi sana haber vermekten, onun, kardeim
Muhammed b. Eb Bekr'e yaptklar beni men edemez! Resulullah (s.a.v.), u evimde:
Allahm! Her kim mmetimin ilerinden bir vazifeyi zerine alr da onlara zorluk karrsa
Sen de ona zorluk kar! Her kim de mmetimin ilerinden bir vazifeyi zerine alr da
onlara iyi davranrsa Sen de ona iyi davran! buyurdu.1044[1044]
Aklama:

Hz. ie'nin ismini vermeden muamelesini sorduu komutan, Amr b. As'tr. Hz. Aie,
1043[1043]

Nes, Snen'l-Kbr, 5917; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/160.

b. Hanbel, Msned, 6/93.

1044[1044] Ahtned

kardei Muhammed b. Eb Bekr'i onun ldrdne iaret ederek:

Kardeim Muhammed b. Eb Bekr'e yaptklar demitir. Hz. Ali, Muhammed b. Eb

Bekr'i Msr 'a va tayin etmiti. Muviye tarafndan onun zerine Amr b. As gnderildi.
Hicri 38. ylda aralarnda meydana gelen savata Muhammed b. Eb Bekir yenildi. Amr b.
As'n eline esir derek gaddarca bir ekilde ehid edildi. Bu katlin nasl yapld
ihtilafldr.

Bzlan

savata

vurulduunu

sylemi,

bzlan

da

esir

edilerek

ldrldn sylemilerdir. Savatan sonra naanm bir eek iaesi iinde bir

harabede bulunarak yakldn iddia edenler de vardr. Hz. ie'nin bu oaya ok

zlm ve bu olayda hep Amr b. As' sorumlu tutmutur.
1671- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Dikkat ediniz ki! her biriniz obandr ve her biriniz idaresi altndakiler-den sorumludur.
nsanlar zerindeki idareci, oban olup idaresi altnda-kilerden sorumludur. Erkek,

ailesinde oban olup idaresi altndakilerden sorumludur. Kadn, kocasnn evine ve

ocuklarna oban olup idaresi altndakilerden sorumludur. Kle/Hizmeti, efendisinin
malnda oban olup idaresi altndakilerden sorumludur.

Dikkat ediniz k! ksacas her biriniz birer oban olup idaresi altndakilerden
sorumludur. 1045[1045]

1672- Hasen'den rivayet edilmitir:

Ubeydullah b. Ziyd, lm deinde olan Ma'kil b. Yesr el-Mzen'yi ziyaret

etmiti. Ma'kil, ona:

Sana, Resulullah (s.a.v.)'den iittiim bir hadisi syleyeceim. Yaayacam bilseydim,

onu sana sylemezdim. Ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Allah'n, bir srye oban yapt bir kul, ld gn srsne hainlik etmi olarak lrse
1045[1045]

121.

Buhr, Cuma 11, Ahkam 1, Vesaya 8; Tirmiz, Cihad 27, 1705; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/5, 54, 108, 111,

Allah ona cenneti haram klar buyururken iittim dedi.1046[1046]

1673- Hasen'den rivayet edilmitir: .

Resulullah (s.a.v.)'in sahabilerinden olan iz b. Amr, Ubeydullah b. Ziyd'n yanna girip

ona:

Ey evladm! Ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Dorusu obanlarn en kts insafszca davranan deve bakclardr. Sakn onlardan

olma!' buyururken iittim dedi. Bunun zerine Ubeydullah b. Ziyd, ona:

Otur! Sen ancak Muhammed (s.a.v.)'in sahabilerinin kepei ildensin dedi. O da:

Onlarn kepei var myd ki? Kepek ancak hem onlardan sonra ve hem de onlardan
bakalarnda oldu! diye cevap verdi. 1047[1047]

6- slam'da Toplum Malna Yaplan Hyanetin Haram-Lnn Ar Olmas

1674- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir gn aramzda ayaa kalkp toplum malma hyanetten bahsetti. Bu
hyaneti ve bunun gnahnn arln ok byltt. Sonra da;

Sakn sizden brinizi kyamet gn boynunda brmekte olan bir deve olduu halde
gelirken bulmayaym. O kimse, bana:

Ey Allah'n resul! Beni kurtar! diyecektir, Ben de, ona:

Hakknda hibir ekilde efaat etmeye mlik deilim. Ben sana dnyada Allah'n hkmn
tebli ettim diye cevap vereceim.
1046[1046]

Buhr, Ahkm 8.
b. Hanbel, Msncd, 5/64.

1047[1047] Ahmed

Sakn sizden birinizi kyamet gn boynunda kineyii olan bir at olduu halde gelirken
rastlamayaym. Bu kimse, bana:

Ey Allah'n resul! Beni kurtar! diyecektir. Ben de, ona:

Sana yardm iin hi bir eye mlik deilim. Ben sana dnyada Allah'n hkmn tebli
ettim diye cevap vereceim.

Sakn sizden birinizi kyamet gn boynunda meleyip durmakta olan bir koyun olduu
halde gelirken rastlamayaym. Bu kimse, bana:

Ey Allah'n resul! Beni kurtar! diyecektir. Ben de, ona:

Senin iin hi bir eye mlik deilim. Ben sana dnyada Allah'n hkmn tebli ettim
diye cevap vereceim.

Sakn sizden birinizi kyamet gn boynunda barmakta olan bir kimse olduu hlde
gelirken rastlamayaym. Bu kimse, bana: deilim. Ben sana tebli ettim! diye cevap
vereceim.

Ey Allah'n resul! Beni kurtar! diyecektir. Ben de, ona:

Senin iin hi bireye mlik deilim. Ben sana tebli ettim! diye cevap vereceim.

Sakn sizden birinizi kyamet gn boynunda dalgalanan giysiler olduu halde gelirken
rastlamayaym. Bu kimse, bana:

Ey Allah'n resul! Beni kurtar! diyecektir. Ben de, ona:

Senin iin hi bir eye mlik Sakn sizden birinizi kyamet gn boynunda altn, gm
olduu halde gelirken rastlamayaym. Bu kimse, bana;

Ey Allah'n resul! Beni kurtar! diyecektir. Ben de, ona:

Senin iin hi bir eye mlik deilim. Ben sana tebli ettim diye cevap vereceim!
buyurdu. 1048[1048]
1048[1048]

Buhr, Cihd 189; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/426.

7- Memurlara Hediye Vermenin Haram Olmasi

1675- Ebu Humeyd es-Sid (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Esd kabilesinden bnl-Lutbiyye adnda bir adam memur yapmt.
Amr ile Abdullah bn Ebu mer:

Sadaka zerine memur etti dediler. Bu kimse, vazifesini yapp Medine'ye geldii
zaman:

u sizin zekat malnz ve bu da benim, bana hediye verilmitir dedi. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v) minberin zerinde ayaa kalkp Allah'a hamd etti ve O'na vgde
buiundu. Sonra da:

Benim gnderdiim bir memura ne oluyor ki: Bu sizin zekat malnz ve bu da bana hediye
verildi' diyor! Babasnn yada anasnn evinde otursayd ona hediye verilir miydi, yoksa
verilmez miydi baksayd ya! Muhammed'in nefsi elinde olan Allah'a yemin ederim ki, sizden
biriniz hyanet edip zekat malndan hakknda baka bir eyi ele geirirse kyamet gnnde
onu boynunda tayarak getirecektir. ald hayvan deve ise boynunda inleye nleye, str
ise bara bara, koyun ise iddetli bir ekilde feryat ederek Arasat meydanna gelir
buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.), ellerini koltuk alt beyazl grnene kadar kaldrd.

Sonra da iki defa:

Allahm! Emirlerini tebli ettim mi? buyurdu. 1049[1049]

Aklama:

Hadiste bir memurun grevinin verdii imkandan yararlanarak, halktan hediye almas-

nn haram olduu ifde edilmektedir. nk bu hediye meru br yoldan gelmemitir.

Buhr, Cuma 29, Zekat 67, Eymn 3, Hayl 15, Ahkam 24, 41; Ebu Dvud, Hara 10-11, 2946; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 5/423.

1049[1049]

Onu veren kimse ya memurun yetkisinden korkarak, ya da ondan bir menfaat

bekleyerek, en azndan bir msamaha bekleyerek verir ki, bu memurun grevini ktye
kullanmasndan baka bir ey deildir. Bir memurun grevini ktye kullanmasnn
ihanet ve haram olduunda phe yoktur.

Hadiste verilen hediyenin haram klnmasnn sebebinin, memuriyet olduu bildirilmektedir. Yani memura verilen hediye haramdr, Memur olmayan bir kimsenin hediye kabul
etmesinde ise bir saknca yoktur.

Devlet bakan olarak Hz. Peygamber'in hediye kabul etmesinin caiz ouu, sadece ona
mahsus zel bir durumdur. Onun ald hediye onun mal olur. Fakat baka bir devlet
adamnn ald hediye fey olur.

Bu aklamadan anlalyor ki, Yce Allah, Hz. Peygamber'e varis olmay, sadaka almay

yasaklamasna karlk hediye almay mubah klmtr. nk hediye almak, sadaka

almaya benzemez.

1676- Adiyy b. Amre el-Kind (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.);

Sizden herhangi bir kimseyi biz memur tayin eder de bir ineyi yada fazlasn gizlediyse
bu mebla, kyamet gn onun getirecei toplum malna bir hyanetlik olmutur!
buyurdu.

Bunun zerine ekli halen gzmn nnde olan Ensar'dan siyah derili bir kimse ayaa
kalkp Resulullah (s.a.v.)'in yanna gitti. Ona:

Ey Allah'n resul! Zekat memurluu grevini benden geri al! dedi. Resulullah (s.a.v.):
Bu grevi brakman iin sana ne oldu? diye sordu. Adam:
Seni yle yle derken iittim! dedi. Resulullah (s.a.v.):

Ben bu sz imdi sylyorum: Sizden her kimi bir zekat grevi iine memur tayin edersek
grevi srasnda halktan alm olduu mallarn) azn da ounu da bize getirsin. Bu

iinden dolay kendisine verileni alsn. Alnmas yasaklanan eyi de almasn! buyurdu.
1050[1050]

Aklama:

Bu hadis; memurlarn, grevleri esnasnda halktan aldklar mallan, hangi isim altnda
alrlarsa alsnlar devlet hazinesine teslim etmeleri gerektiini, teslim etmedikleri

takdirde ahiret gnnde bu maln bir buka ekline gelerek o memurun boynuna

geecei ifade edilmektedir. nk memur ya da hkimin ald bu mal, rvetten baka

bir ey deildir.

Bu bakmdan memurun, akrabalarnn ve eskiden beri hediyeletii kimselerin

dndakilerden hediye almas haramdr. Slai rahim sayld iin akrabalarndan; eski

dostluun devam etmesi iin de eskiden beri hediyelee-geldii kimselerden hediye

almas caiz grlmtr. Bunlann dndaki kimselerden ise asla hediye kabul edemez.

8- Hkmdarlara Masiyetten Baka Hususlarda taatin Vacip Olmas Ve Masiyet

Hususunda taatin Haram Olmas

1677- bn Creye'ten rivayet edilmitir:

Yce Allah'n,

Ey iman edenler! Allah'a itaat edin, Resule itaat edin ve sizden olan emir/ynetici
kimselere itaat edin

1051[1051]

ayeti; Abdullah b. Huzfe b. Kays b. Adiyy es-Sehm

hakknda inmitir. Peygamber (s.a.v.) onu bir askeri birlie komutan tayin ederek bir
yere gndermiti.

Bana, bunu, Yala b. Mslim, Sad b. Cbeyr yoluyla Abdullah bn Abbs'tan naklen haber
1050[1050]
1051[1051]

Ebu Dvud, Akdiye 5, 3581; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/192; bn Huzeyme, Sahih, 2338.
Nisa: 4/59.

vermitir. 1052[1052]
Aklama:

Hanefi ulemasndan Ayn, Nisa: 4/59 ayetinde geen "ulu'1-emr emir sahipleri" hak-

kndaki grleri onbir maddede zetlemitir:

1- Amirlerdir. Abdullah bn Abbas (r.a.) ile Ebu Hreyre, bn Zeyd ve Sdd bu gr-

tedirler.

2- Hz. Eb Bekr ile mer (r.a.)'dr. krime, bu grtedir.

3- Tm sahabedir. Mchid (r.a.)'n gr budur.

4- Drt halifedir. Sa'leb, Ebu Bekr el-Varrak'n bu grte olduunu sylemitir.

5- Ata'ya sre ise, ayet-i kerimede geen Ulu'1-emr szyle kastedilen, Muhacirler ile
Ensardr.

6- Sahabe ve tabindur

7- bn Keysan, bu kelimeyle kasdedilen; halk idare eden akll kimselerdir.

8- lim adamlar ile fkh ulemasdr. Cabir b. Abdillah ile Hasan Vel-Basri ve Ebu'l-Aliyye,
bu grtedirler.

9- Seriyye kumandanlardr. Meymun b. Mihran, Muktil ve Kelbi bu grtedirler.

10- Mchid'e gre ise Ulu'1-emr tm ilim adamlar ve Kur'an alimleridir. mam Mlik
de, bu gr tercih etmitir.

11- Liyakatlerinden dolay bir i bana getirilmi olan herkes Ulu'l-emr'dir. Buharl

sarihi Ayn, bu grler ierisinde son gr tercih ederek Sahih olan da budur demi
Buhri, Tefsiru Sure-i Nisa 11; Ebu Dvud, Cihad 87, 2624; Tirmiz, Cihad 3, 1672; Nes, Biat 28; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 1/337.

1052[1052]

ve Buhr'nin de bu grte olduunu ifade etmitir. 1053[1053]

Ancak Allah'a ve Raslne itaat mutlak olmakla beraber, ulu'1-emre itaat mutlak de-

ildir. Baz kayt ve artlara tabidir. Bu mny ifade iin Yce Allah, Allah'a ve Raslne

itaati ayr ayr zikrettii halde ulu'1-emr iin ayrca taat ediniz buyurmami, ulu'1emre itaati Resulne atfen bal olarak zikretmitir. Bu atf undan dolaydr. Eer UIu'1-

Emr Sizden ise, yni mslmansa, iktisdi, sosyal ve toplum hayatnn her noktasnda

Allahm emirlerine gre hkm veriyor, Resulullah'n snnetine bal kalyorsa, idare
edi ekli Allah'n Ahkm ve Reslullah'n hayat tarzyla atmyorsa itaat ediniz.
Bunun aksi ise ttlar ve saptrc ve idarecilere yaranmak iin ya eken limlerdir ki

onlarda idareci ve limdirler. Eer idarecinin vasf tut ve bu tr alim kavramna

uygunsa onlarada isyan etmek bir m'min zerine farzdr.

Burada dikkate deer kaytlardan birisi de. m'minlere hitaben minkum sizden kayddr

ki mns apaktr. M'minlerden olmayan ulu'1-emre itaat dnen vcib klnmamtr.

1054[1054]

Bu hadisin detay, 1770 nolu hadiste gelecektir.

1678- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim bana itaat ederse Allah'a itaat etmi olur. Kim bana isyan ederse Allah'a isyan etmi
olur. Kim de mslman olan idareciye itaat ederse bana itaat etmi olur. Kim mslman
olan idareciye isyan ederse bana isyan etmi olur. 1055[1055]

1679- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resululiah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Darlk zamannda, varlk zamannda, neeli zamannda, kederli zamannda ve dnya

1053[1053] Ayn,

Umdetu'1-Kr, 18/176.
Hamdi Yazr, Hak Dini Kur'an Dili, Azim Dalr, 3/14-15.
1055[1055] Buhr, Ahkm 1; Nes, Snen'I-Kbra, 8728; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/244, 342.
1054[1054]

ilerinin sana tercih edildiinde dinleyip itaat etmelisin. 1056[1056]

1680- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Dostum bana dinleyip itaat etmemi vasiyet etti. Velev ki, yneticinin kollar ve bacaklar
kesilmi bir kle olsun. 1057[1057]

1681- Yahya b. Husayn'dan rivayet edilmitir:

Ninemin yle haber verdiini iittim: Peygamber (s.a.v.)'i Veda Haccnda hutbe verip:

zerinize sizi Allah'n Kitab'yla yneten bir kle bile tayin edilse onu dinleyin ve itaat
edin buyururken iitmitir. 1058[1058]
1682- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Mslman bir kimseye; masiyetle emrolunmas durumu hari sevdii, sevmedii her
konuda mslman olan yneticisini dinleyip itaat etmesi gerekir. Eer masiyetle
emrolunursa o zaman mslman olan yneticisine dinlemek ve itaat etmek yoktur.
1059[1059]

Ulu'1-Emr:

Buyruk sahibi, sz geerli olan kii demektir. Bunun devlet bakan, valiler ve daha
genel anlamyla yneticiler olduu Nisa: 4/59. ayetin balamndan anlalmaktadr.

Nes, Biat 6; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/381.

Buhari, Edeb'l-Mfred, 113; bn Mce, Cihad 39, 2862; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/161, 171.
1058[1058] Nes, Biat 26; bn Mce, Cihad 39, 2861.
1059[1059] Buhari, Ahkm 4, Cihd 108; Ebu Dvud, Cihd 87, 2626; Tirmiz, Cihd 29, 1707; Nes, Biat 34; bn Mce,
Cihd 40, 2864; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/62, 81, 101, 139.
1056[1056]
1057[1057]

Dolaysyla yetkili kimselere itaat etmek, szlerini dinlemek, emirlerine uymak her
mslmana farzdr. Yalnz bu farziyet, sz geen yetkililerin emirlerinin, Allah'n ve
Resulnn emirlerine uygun olmasyla kaytldr. Buna gre dine uygun emirlere uymak,
her mslman zerine farzdr. Allah'a isyan ve gnah saylan emirlerine uymak ise
haramdr.

Konumuzu tekil eden bu hadis, itaati emreden tm hadisleri kaytlamakta ve

hadislerdeki yetkililerin emirlerine itaat edilmesiyle ilgili ifadelerin sadece Allah'n ve

Resulnn emrine uygun emirlerle ilgili olduunu aklamaktadr. Allah'n ve Resulnn

emirleri ise kapsaycdr, geneldir. Hayatn girdi kts, fert, aile, toplum yaps ve dari
oluum, bu kapsayacln iindedir.

1683- Hz. Al-i (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), bir yere askeri bir biriik gndermi ve zerlerine bir kimseyi
komutan tyin etmiti. Bunlar, bir ate yakmlard. Komutan:

Bu atee girin! dedi. Bunun zerine baz kimseler atee girmek istedi ve dierleri de:

Biz ateten katk! dediler. Bu olay Resulullah (s.a.v.)'e anlatldnda, Peygamber

(s.a.v.) atee girmek isteyenlere:

Ona girseydiniz kyamet gnne kadar onun iinde kalrdnz! buyurdu. Atee girmek
istemeyen dier kimselere de gzel szler syledi ve sonra da:

Allah'a isyan hususunda hikimseye itaat yoktur. taat ancak meru olan bir ey
hususunda geerlidir buyurdu. 1060[1060]
Aklama:

Bu hadis, yetkili kiilerin emirlerini yerine getirmek iin Allah'n ve Resulnn

1060[1060] Buhr, Meaz 59, Ahkm 4, Ahbarul-Ahad 1; Ebu Dvud, Cihad 87, 2625; Nes, Biat 34; Ahmed b. Hanbel,
Msncd, 1/82, 94, 124, 129.

emirlerini inemenin Allah'a ve Resulne isyan saylaca, amirin, Allah'n ve

Resulnn emrlerine aykr olarak verdii emirlerin, bu emri yerine getiren memuru
sorumluluktan kurtaramayacan ve iinde masiyet bulunan taat ve ibadetin makbul

olmayacan ifade etmektedir.

1684- Ubde bnu's-Smit (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz Resulullah (s.a.v.)'e; darlkta, varlkta, neeli zamanda, kederli zamanda, dnya

ilerinin bize tercih edildiinde dinleyip itaat etmeye, yneticilik hususunda ehil olanla

kavga etmemeye ve nerede olursak olalm hakk syleyeceimize, Allah'n emri

hususunda hibir knaycnn knamasndan korkmayacamz zerine biat ettik.
1061[1061]

Aklama:

Biat ile ilgili olarak 1640 nolu hadisin aklamasna bakabilirsiniz.

9. Komutann Bir Kalkan Olmas, Arkasnda Savalmas Ve Onunla Korunulmas

1685- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

mam/devlet bakan ancak bir kalkandr. Arkasnda savalr. Onunla korunulur. Eer
Yce Allah'tan korkulmasn emredip adaletli davranrsa bununla ona sevab verilir.
Bundan baka bir eyi emrederse ondan gelen aleyhine olur. 1062[1062]

1061[1061]

319.

1062[1062]

Buhr, Ahkm 42; Nes, Biat 1, 2, 3, 4, 5; bn Mce, Cihad 41, 2866; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/441, 5/314,
Buhari, Cihad 109; Ebu Dvud, Cihad 151, 2757); Nes, Biat 30; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/523.

Aklama:

Devlet bakan bir kalkan gibi mslmanlar dmann tehlikelerinden korur. Bu grevini hakkyla yerine getirebilmek iin gerektiinde, bazen dmanla bar anlamas

yapar. Bazen de dmana kar sava ilan eder veya dmanlardan bazlarna eman
verir. Bu yetkiler, sadece devlet bakanna verilmitir. Devlet bakan, halkn ileride
ortaya kabilecek tehlikelerden korumak amacyla, ilan ettii savalarla bizzat kendisi
komutanlk edebilecei gibi, bu grevi uygun grecei baka bir kimseye de verebilir.

Dolaysyla bir devlet bakannn mslmanlarn geleceini Dnerek hak, adalet ve

takva lleri ierisinde sava ya da bar ilan etmek gibi, devletler aras siyasi

kararlarna, her mslmann uymas gerekir. Devlet bakannn bu tr kararlanna uyan

bir mslman, bu itaatinden dolay ecir ve sevaba nail olacaktr.

10- Halifelerin Biatna Sralarna Gre Uymann Vacip Olmas

1686- Ebu Hzim'den rivayet edilmitir:

Ebu Hureyre'yle be sene birlikte kaldm. Onu, Peygamber (s.a.v.)'den yle hadis
rivayet ederken dinledim. O:

srail oullarn peygamberler idare ederdi. Bir peygamber vefat ettiinde onun yerine
baka bir peygamber geerdi. Dorusu benden sonra peygamber yoktur. Fakat halifeler
gelecek. Bu halifeler hem de ok olacak buyurdu. Sahabiler:

Ayn anda birden ok halife olursa o halde bize neyi emredersin? dediler. Peygamber
(s.a.v.):

Birinci halifeye ettiiniz biata bal kaln. Emirlerini dinleyip itaat itaat etmek zere
onlara haklarn verin. Allah, onlara da, riayet etmelerini istedii haklarnz dan

soracaktr buyurdu. 1063[1063]

1687- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Dorusu benden sonra baz kayrmalar ve kabul etmeyeceiniz iler olacaktr buyurdu.
Orada bulunan sahabiler:

Ey Allah'n resul! Bizden bu duruma ulama neyi emredersin? dediler. Resulullah

(s.a.v.):

zerinizdeki hakk yerine getirirsiniz, almanz gerekeni de Allah'tan istersiniz

buyurdu.1064[1064]
1688- Abdurrahman b. Abdi Rabb'I-Ka'be'den rivayet edilmitir:

Mescide girmitim. Bir de bakm ki, Abdullah b. Amr b. As Ka'be'nin glgesinde

oturuyor, insanlar bana toplanmt. Onlarn yanlarna gelip onun yan bana oturdum.
O yle diyordu:

Biz Resulullah (s.a.v.)'Ie birlikte bir seferde bulunuyorduk. Bir yerde konakladk.
Kimimiz adrn dzeltiyor, kimimiz ok atma yar yapyor ve kimimiz de meradaki
hayvanlarnn banda bulunuyordu. Derken Resulullah (s.a.v.)'in dellal:

Namaza toplann! diye seslendi.Bunun zerine biz de Resulullah (s.a.v.)'in yanna

toplandk. Resulullah (s.a.v.): Gerekten benden nce hi bir peygamber gememitir ki,
bildiklerinin hayrlsn mmetine gstermesi ve bildiklerinin ktsnden onlar sakndrmas boynuna bor olmasn! phesiz sizin u mmetinizin afiyeti istikameti,
birlii evveline verilmitir. Sonuna da, bellar ve yadrgadklar baz eyler isabet

edecektir. Bir fitne gelecek ki, bazs bazsn hafifletecek! yle fitne gelecek ki, mmin
kul:

Bu benim helkimdir diyecek! Sonra o fitne alp gider. Sonra yine fitne gelecek,
1063[1063]
1064[1064]

Buhr, Enbiy 50; bn Mce, Cihad 42, 2871; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/297.
Buhr, Menkb 25, Fiten 2; Tirtniz, Fiten 25, 2190; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/384, 386, 428, 433.

mmin kul:

te budur, budur diyecek!

O halde kim cehennemden uzaklatrlmasn ve cennete girdirmesini arzu ederse o

zaman lm, Allah'a ve hiret gnne imn ettii hldeyken gelsin ve insanlara,
kendisine yaplmasn arzu ettii eyi yapsn!
Bir kimse, bir devlet bakanna/imama biat eder de elini eli zere koymu ve kalbinin
semeresini ona vermise artk gc yettii oranda o devlet bakanna itaat etsin! Eer
baka bir imam/devlet bakan gelir de birincisiyle ekiirse o ikinci gelenin boynunu
vuru! buyurdu

Ben, Abdullah'a yaklaarak:

Allah akna! Bunu Resulullah (s.a.v.)'den sen mi iittin? dedim. Bunun zerine
Abdullah, iki eliyle kulaklarna ve kalbine uzand ve:

Onu iki kulam iitti ve kalbim de belledi dedi. Ben, ona:

te amcan olu Muviye! Bize mallarmz aramzda btl sebeplerle yememizi ve

kendimizi ldrmemizi emrediyor, halbuki Allah;

Ey mn edenler! Kendi aranzda birbirlerinizin mallarn btl sebeplerle yemeyin! Meer

ki, sizin rzanzla bir ticaret ola! Kendinizi de ldrmeyin! phesiz ki Allah size ok
merhametlidir
Daha sonra;

1065[1065]

buyuruyor dedim. Bunun zerine Abdullah bir miktar sustu.

Sen ona Allah'a itaat hususunda itaat et, Allah'a isyan hususunda ise ona isyan et! dedi.
1066[1066]

Nisa: 4/29
Ebu Dvud, Fiten 1 (4248); Nes, Biat 25; bn Mce, Fiten 9 (3956); Ahmed b. Hanbcl, Msned, 2/161, 191,
192, 193

1065[1065]
1066[1066]

11- Diren Gsterilemeyecek Durumlarda Ynetici Lerin Zulmne Ve Kayrmasna

Sabredilmesi

1689- Useyd b. Hudayr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Ensar'dan bir adam, Resulullah
(s.a.v.)'le ba baa kalp ona:

Filanca kimseyi vali tayin ettiin gibi beni de vali tayin etmez misin? dedi. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.):

Gerekten siz, benden sonra bir kayrmaya rastlayacaksnz. Kevser Havuzunun zerinde
bana kavuuncaya kadar diren gsteremeyeck durumda kalrsanz banzdaki
yneticilerin hakszlna kar sabredin buyurdu. 1067[1067]
12- Bakalarnn Haklarn Vermeseler Bile Yneticilere taatin Gerekmesi

1690- Vil el-Hadram'den rivayet edilmitir:

Seleme b. Yezd el-Cu'f, Resulullah (s.a.v.)'e soru sorarak:

Ey Allah'n peygamberi! Ne dersin? Bamza kendi haklarn bizden isteyen, fakat bizim
hakkmz bize vermeyen mirler/devlet adamlar gelirse onlara kar) bize ne emir
buyurursun? dedi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), ondan yzn evirip cevap vermedi. Sonra tekrar

sordu. Yine ondan yzn evirdi. Sonra ikincide veya ncde ona tekrar sordu. E'as
b. Kays, onu ekti. Resulullah (s.a.v.):

Onlar dinleyin ve itaat edin! Onlara ancak yklendikleri, size de yklendikleriniz vardr

1067[1067] Buhri, Menkbu'l-Ensr 8, Fiten 2; Tirmiz, Fiten 25, 2189; Nes, Adabu'l-Kudat 4; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 4/351, 352.

buyurdu. 1068[1068]
13- Fitneler Ortaya ktnda Herhalkarda mslmanlarn Cemaatna Devamn
Vacip Olmas Ve slam Cemaatinden Ayrlmann Haram Olmas

1691- Huzeyfe bnu'l-Yemn (r.a)'tan rivayet edilmitir:

nsanlar Resulullah (s.a.v.)'e hep hayr sorarlard. Ben de, bana erimesinden korkarak
hep erri sorardm. Birgn ona:

Ey Allah'n resul! Biz vaktiyle chiliyyet ve ktlk iinde idik. Sonra Allah bize bu
hayr/islam' getirdi. Acaba bu hayrdan sonra bir err var m? dedim. Resulullah (s.a.v.):
Evet! diye cevp verdi. Ben:

Bu serden sonra bir hayr'olacak m? dedim. Resulullah (s.a.v.):

Evet! Fakat bunda bir bulanklk olacaktr! buyurdu. Ben:
Bu hayrn bulankl nedir? dedim. Resulullah (s.a.v.):

Benim snnetimden baka yol tutan, benim yolumdan baka yolda giden bir kavim!
.Onlarn kimini tanyacak, kimini yadrgayacaksn! buyurdu. Ben:

Bu hayrdan sonra bir err olacak m? diye sordum. Resulullah (s.a.v.):

Evet! Cehennemin kaplarnda baz dellllar olacak! Cehenneme gitmek zere kim, onlara
icabet ederse o dellllar onu oraya atarlar buyurdu. Ben:

Ey Allah'n resul! Bize onlarn zelliklerini anlatr msn! dedim. Resulullah (s.a.v.):

Evet! Onlar, kavmimizden bir topluluktur ve bizim dilimizle konuurlar! buyurdu. Ben:

Ey Allah'n resul! Bu kt devir bana ularsa nasl hareket etmemi emredersin?

dedim. Resulullah (s.a.v.):
1068[1068] Tirmiz,

Fiten 30, 2199.

Mslmanlarn cemaati ile imamlarndan ayrlmazsn! buyurdu. Ben tekrar:

Eer onlarn cemaatleri bulunmaz ve imamlar yoksa o zaman ne yapaym? dedim.

Resulullah (s.a.v.):

O takdirde bu frkalarn hepsinden uzakla! Velev ki bu ayrlman, bir aacn kkn

srman suretiyle meakkatli olsa bile. Artk lm sana eriinceye kadar sen bu ayrlk
zere bulun! buyurdu. 1069[1069]
1692- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim itaattan kar ve slam cemaatinden inan ynnden ayrlrsa cahiliye lm zerine
lr.
Kim kr krne ekilmi bir sancan altnda savar, srf bu asabiyet davas iin
fkelenir yada insanlar bu davaya arr veya bu davaya yardm da bulunur ve bu yolda
ldrlrse, ite byle bir kimsenin lm tam bir cahiliye lmdr.
Her kim, mmetime kar kar, mmetimin iyisini de ktsn de vurur, mmininden
ekinmez, sz verdii kimseye kar szn yerine getirmezse ite o kimse benden deildir,
ben de ondan deilim! 1070[1070]

1693- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim em irinden/ynetici sinden holanmad bir ey grrse diren gsterecek durumda

deilse o zaman sabretsin. nk kim slam cemaatinden inan ynnden bir kar ayrlp
da bu ekilde lrse cahiliye lm zerine lm olur. 1071[1071]

Buhr, Menkb 25, Fiten 11; bn Mce, Fiten 13, 3979.

Nfes, Tahrimu'd-Dem 28; bn Mcc, Fiten 7, 3948; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/296.
1071[1071] Buhr, Fiten 2, Ahkam 4; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/275, 297, 310.
1069[1069]
1070[1070]

1694- Cndeb b. Abdullah el-Becel (r.a)'tan rivayet ediidiine gre, Resu-lullah (s.a.v.)
yle buyurmaktadr:

Kim kr krne dikilmi) bir sancan altnda asabiyete davet veya bir asabiyete yardm
ederken ldrlrse ite o kimse cahiliye lm zerine lm olur. 1072[1072]

1695- Nfi'den rivayet edilmitir:

Abdullah b. mer, Muviye'nin olu Yezid zamannda Harra vakas olup bittikten sonra
Abdullah b. Mut'nin yanna gelmiti. Abdullah b. Mut' yanndakilere:
Eb Abdurrahman iin bir yastk karn! dedi. Abdullah b. mer:

Ben sana oturmak iin gelmedim. Sana bir hadis sylemeye geldim. Ben, Resulullh
(s.a.v.)'i:

Her kim mslman devlet bakanna/imamna kar itaattan bir el kadar bile ayrhrsa
kyamet gnnde Allah'a hi bir hcceti olmad halde kavuur. Her kim de boynunda bir
biat olmad halde lrse, chiliyyet lm gibi bir lmle lr buyururken iittim dedi.
1073[1073]

Aklama:

Harre, Medine'nin dnda Zuhre veya Vkm civarnda bir yerin addr. Burada hicretin

63. ylnda Emevlerin ikinci hkmdar Yezd zamannda kanl bir vaka olmu ve bu

vaka, slm Trihi'nde bu yere nispetle Harre Vakas diye anlmtr. Bu olayn
mahiyeti yledir:

Yezd'in iledii eit eit fesad ve zulmler Medine'deki sahabiler tarafndan bilinince,

Yezd'e kar muhalefet hareketi balatarak onu grevden uzaklatrmak iin Ensar'dan

Abdullah b. Hanzale el-Gasl'e biat ettiler. Bu seimin Ensar'a stnlk kazandrmas

1072[1072]

Nes, Tahrimu'd-Dem 28.

b. Habel, Msned, 2/111.

1073[1073] Ahmed

zerine rahatszlk meydana getirdi ve bu rahatszlk ancak Krey ile mevalisinin

bana Abdullah b. Mut'nin ve muhacirlerin bana da Ma'kil b. Sinan'n getirilmesiyle

giderildi. Bylece Abdullah b. Hanzale yerinde kald. Hareket hemekadar Ensar bir

karakter tayorsa da Kurey mensuplar ve muhacirler buna herhangi bir zorlama

olmadan katldlar. Ali b. Hseyin Zeynelabidin ve Muhammed b. Hanefiyye gibi ileri

gelen Haimiler iler Abdullah bn mer ekimser kalmt. Abdullah bn mer, Yezid'e
verdii biati bozamayacan ileri srerek olayn dnda kalmt. Medinelilerin bu
hareketini renen Abdullah bn Zbeyr mektup yazarak onlar kendisine biata ard,
fakat olumlu bir cevap alamad. Bununla birlikte onlarn Yezid' kar yapt kyam

desteklemeye devam etti. Yalnz Medinelilerin kyam hareketini balatmas ile Abdullah

bn Zbeyr'in hareketi arasnda bir balant mevcut deildir. Ortak taraflar, her iki
hareketin de hilafeti verasetten ura esasna dndrmek istemeleridir.

Bunun zerine Yezid, gerek hedef Abdullah b. Zbeyr olacak, fakat nce Medine'deki bu

hareketi sndrmek amacyla Mslim bn Ukbe'yi bir orduyla Medine zerine yollad. Bu

hareket Medine'de duyulunca Muhacir ve Ensar'dan teekkl eden bu kuvvet Harre

mevk-sinde am ordusunu karlad. Fakat say ve tehizata ok stn olan kar taraf

kuvvetine mukavemet edemeyip bozuldu. Abdullah b. Hanzale ile sekiz olu ehit edildi.
Ma'kil b. Sinan ise idam ettirilmiti.

Medine'de katliam mubah klnm, sahabilerden birok kimse ldrlm, mescide s-

vari hayvanlar balamak gibi saygszlklardan ekin ilmemitir. Bozgundan sonra

Kurey'Ii Abdullah bn Muti', Mekke'deki Abdullah bn Zubeyr'e katlp Mekke'nin birinci
muhasarasnda onunla beraber hzr bulunmu ve Haccc'm bn Zubeyr'i muhasarasna
kadar onunla beraber savamtr.

Hare vakas, Emevilerin siyasi hayatlar boyunca yaptklan veliahtlk ihdas, Kerbela Va-

kas ve Mekke kuatmas gibi byk hatalardan biri olarak tarihe gemitir.Said b.

Mseyyeb, fitnenin ikincisi olarak Hz. Osman'n ehid edilmesinden sonra Hare
Vakasn gstermekte ve bu sava sonucunda Hudeybiye ashabndan hi kimsenin
kalmadn sylemektedir. 1074[1074]

1074[1074]

Buhr, Meazi 12.

14- Mslmanlarn Kurulu Dzenini Datan Kimsenin Durumu

1696. Arfece (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'i:

Dorusu benden sonra baz eyler olacaktr. Buna gre kim bu mmetin kurulu dzenim
datmak isterse kim olursa olsun onun boynunu derhal klla vurun buyururken iittim.
1075[1075]

15- ki Halifeden Meru Olmayann ldrlmesi

1697- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:
1076[1076]ki

halifeye birden biat edilecei zaman onlardan meru olmayan ikincisini

.ldrn.

16- eriata Aykr Hususta Hkmdarlara tiraz Etmenin Ve badetleri Yaptklar

Mddete Onlarla Savamaktan Vazgemenin Vacip Olmas

1698- mm Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Rssulullah (s.a.v.):

Benden sonra baz yneticiler/idareciler gelecek. Sizler, onlarn ilerinden bazsn iyi
grerek ve bazsn da inkar ederek ktln ktlk tanrsa o zaman onun gnahndan
ve cezasndan uzak olur. Kim de eli ve diliyle ktl deitirmeye gc yetmediinden
dolay ktl ancak kalbiyle inkar ederse o zaman onun ktlne ortak olma

1075[1075]
1076[1076]

Ebu Dvud, Snnet 26-27, 4762; Nes, Tahrimu'd-Dem 6; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/261, 341, 5/23.
Beyhak, Snemi'1-Kbr, 8/144.

gnahn)dan kurtulmu olur. Fakat kim de ktlk yapanlara kalbiyle bile olsa rza gsterirse ve bu ktl yapmakta olanlara tabi olursa o zaman hem onlarn iledii
gnahtan ve hem de onlara ortaklk suundan uzak olamaz buyurdu. Sahabiler:

Bu tr yneticilerle savamayalm m? diye sordular. Resulullah (s.a.v.):

Namaz kldklar mddete hayr! buyurdu. 1077[1077]
17- darecilerin/mamlarn yileri Ve Ktleri

1699- Avf b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

mamlarnzn/idarecilerinizin en iyisi; birbirlerinizi sevdikleriniz ve birbirlerinize dua

ettiklerinizdir. mamlarnzn/idarecilerinizin en kts de; birbirinize buzetti ki eriniz ve
birbirinize lanet ettiklerinizdir buyurdu. Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Onlarla klla arpmayalm m? diye soruldu. Resulullah

(s.a.v.)'de:
Aranzda

namaz

dosdoru

kldklar

mddete

hayr!

Eer

valilerimizden

holanmadnz bir ey grdnz zaman onun yaptklarn sevmeyin. Fakat itaatten el

ekmeyin/ahdinizi bozmayn! buyurdu. 1078[1078]
18- Savamak stedii Zaman Komutann, Askerlerden Biat Almasnn Mustehab
Olmas Ve Aa Altnda Yaplan Rdvan Biati

1700- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz Hudeybiye gn bin drt yz kiiydik. mer'in elinden tutmu olduu halde

1077[1077]

321.

Ebu Dvud, Snnet 26-27, 4760, 4761; Tirmiz, Fiten 78, 2265; Ahmet b. Hanbel, Msned, 6/295, 302, 305,

1078[1078] Ahmed

b. Hanbel, Msned, 6/24.

Resulullah (s.a.v.)'e biat ettik. Bu aa, byk bir diken aacyd.

Cbir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'e; kamayacamza dair biat ettik. lm zerine ona biat
etmedik dedi. 1079[1079]

1701- Abdullah b. Ebi Evf (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Aa altnda Peygamber (s.a.v.)'e biat eden kimseler, bin yz kii idi. Elem kabilesi,
Muhacirlerin sekizde biriydi. 1080[1080]
Aklama:

Hudeybiye biatnda Peygamber (s.a.vj'in yanndaki sahabenin saysn bildiren rivayetler, grld zere birbirinden farkldr. Bu rivayetlerin bazsnda 1400, bazsnda

1500, bir rivayette ise 1300 kii olduu bildirilmektedir. Beyhak, ou rivayetlerin 1400
olduunu sylemitir.

Rivayetlerin aras yle birletirilmektedir: Bu biatta bulunan sahabiler, 1400 yz

ksurdur. Ancak hadisi 1400 kii idiler diye rivayet edenler, ksuru dikkate

almamtr. 1500 olduunu syleyenler de, bu ksuru hesaba katmlardr. 1300 kii
olduunu

syleyenler

sylememilerdir.

ise

ka

oiduklann

iyi

bmedikeri

iin

bir

ksmn

1702- Ma'kil b. Yesr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Dorusu Hudeybiye'de aa altnda yaplan biat gn kendimi grmmdr.

Peygamber (s.a.v.) insanlardan biat alyor, ben de aacn dallarndan birisini bann

1079[1079]
1080[1080]

Buhr, Mez 35; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/341, 347, 355, 381, 396.
Ebu Dvud et-Tayls, Msned, 820.

zerinden kaldryordum. Biz, o gn bin drt yz kii idik. Ona, lm zerine biat
etmedik. Ona, sadece kamayacamz zerine biat ettik. 1081[1081]
1703- Sad bnu'l-Mseyyeb'den rivayet edilmitir:

Babam, Hudeybiye'de aa altnda Resulullah (s.a.v.)'e biat edenlerdendi. Ertesi sene

hacca gittik. Fakat aacn yerini bulamadk. Eer size belli olmu olsayd o zaman siz en
iyi bilensiniz. 1082[1082]

1704- Seleme bnu'1-Ekva' (r.a)'n azadls Yezd b. Ebi Ubeyd'den rivayet edilmitir:

Seleme bnu'l-Ekva'ya:

Hudeybiye gn Resulullah (s.a.v.)'e hangi ey zerine biat ettiniz? diye sordum. O da:
lm zerine diye cevap verdi. 1083[1083]

Aklama:

1787 nolu Cbir rivayetinde lm iin deil savatan kamayacaklarna ve 1790 nolu
Seleme rivayetinde ise lm zerine biat ettikleri bildirilmektedir. Fakat bu iki rivayet

arasnda bir ztlk yoktur. nk lm zerine yaplan biattan maksat; lseler bile
savatan kamayacaklarna sz vermektir. nk bir rivayette sahabiler burada hicret

ve cihd iin, baka bir rivayete gre dinleyip itaat iin ve Abdullah bn mer'in bir
rivayetinde ise sabr iin biat etmilerdir.

Alimler, Sabr ile ilgili rivayetin btn mnlar bir araya toplayp maksad tam olarak

ifade ettiini sylemilerdir. yle ki: Kamayacaklarna dair yaptklar biatin mns, ya

1081[1081] Ahmed

b. Hanbel, Msned, 5/25.

Buhr, Mez 35; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/433.
1083[1083] Buhr, Cihad 110, Mez 35, Ahkam 43; Tirmiz, Siyer 34, 1592; Nes, Biat 8; Ahmed b. Hanbel, Msned,
4/47, 51, 54.
1082[1082]

zafer kazanncaya yada lnceye kadar sabretmektir. lm ve cihd zerine yaplan

biatin mnlar da sabrdr.

slmiyetin ilk devirlerinde on mslmann yz kfir karsnda sabredip kamamalar

vcib idi. Yz mslman bin kfire kar: durmakla mkellef idi. Sonralar bu hkm
yrrlkten kaldrlarak iki misli dmana kar sabretmek vcib olmutur.

Malikler ile filerin ve cumhurun gr budur. Bu gr, Abdullah bn Abbs'n da

grdr.

mm Azam ile dier bir ksm alimlere gre yet neshedilmemitir. 1084[1084]
1705- Abdullah bn Zeyd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam, Harre vakas gnlerinde Abdullah bn Zeyd'e gelip:

te u Abdullah bn Hanzale, insanlardan biat alyor dedi. Abdullah bn Zeyd, o adama:

Ne zerine biat alyor diye sordu. O da:

lm zerine diye cevap verdi. Bunun zerine Abdullah bn Zeyd:

Hayr! Ben, Resulullah (s.a.v.)'dcn baka hi kimseye biat etmem dedi. 1085[1085]
Aklama:

Abdullah bn Hanzale ile ilgili olarak 1782 nolu hadisin aklamasna bakabilirsiniz.
19- Muhacirin, Vatan Edinmek in Tekrar Yurduna Geri Dnmesinin Haram
Olmas

1084[1084]
1085[1085]

B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 9/37.

Buhr, Cihd 110, Mez 35; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/42.

1706- Seleme bnu'1-Ekva (r.a)'tan rivayet edilmitir: Seleme bnu'1-Ekva', Haccc'n

yanna girmiti. Haccc, ona:

Ey Ekva'nn olu! Geri mi dndn, yoksa le mi yerletin? diye sordu. Seleme bnu'1Ekva':

Hayr, geri dnmedim! Fakat Resulullah (s.a.v.), bana lde yaamama izin verdi diye
cevap verdi. 1086[1086]
Aklama:

Hz. Osman'n ehit edilmesi vakasndan sonra Seleme bnu'1-Ekva', Medine'den kp

Rebeze'ye gitmiti. Orada evlenerek oluk ocuk sahibi olmu ve krk yl kadar orada
oturmutu. Nihayet vefatndan be-on gn nce Medine'ye gelmiti. O srada Haccc,

Hicaz valisi olarak Medine'de ikmet ediyor, trl bahanelerle Hz. Peygamber'in
sahblerine bask yapyordu. Seleme lden Medine'ye dndnde onu da bask

tarznda yukardaki soruyu sormu ve seksen yandaki sahbye saldrganca tutum

sergilemiti.

Haccc, d grn itibariyle, bu soruyu Abdullah bn Mes'd'un Medine'ye hicret

ettikden sonra l haytna dnen kii mrtedir diye rivayet ettii hadise istinaden
soruyordu. Bu soruyu ile; Rdvan aac altnda Hz. Peygamber'e defa biat eden, hayt

Hz. Peygamber'in maiyetinde kahramanlk menkbeleriyle dolu bir ihtiyar aslann

gzn yldrmak istiyordu.

Abdullah bn Mes'd'un rivayet ettii hadis ise Mekke fethinden nceki zamana it idi.
Fetihden sonra bunu zarur klan haller ortadan kalkmt. Bununla beraber Seleme, Hz.
Peygamber'den lde yaama izni de alm bulunuyordu. 1087[1087]

1086[1086]
1087[1087]

Buhr, Fiten 14; Nes, Biat 23.

B.k.z: M. Sofuolu, Mslim Tercemesi, 6/66.

20- Mekke'nin Fethinden Sonra slam, Cihad Ve yilik zerine Biat Edilmesi Ve
"Fetihden Sonra Hicret Yoktur" Hadisi

1707- Muci' b. Mes'ud es-Slem (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Hicret zerine biat etmek iin Peygamber (s.a.v.)'in yanna gelmitim. Peygamber
(s.a.v.):

Hicret, Mekke fethedildiinden dolay ehli iin artk gemitir. Fakat slam, cihad ve iyilik
zerine biat edebilirsin buyurdu. 1088[1088]
1708- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), Fetih gn
yani Mekke'nin fethi gn:

Artk hicret yoktur. Fakat cihad ve niyet var! Cihada arldnz zaman derhal gidin
buyurdu. 1089[1089]
1709- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e, hicret soruldu. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Mekke'nin fethinden sonra Mekke'den Medine'ye hicret yoktur. Fakat cihad ve niyet
vardr. Cihada arldnz zaman derhal gidin buyurdu. 1090[1090]
Aklama:

Hadiste belirtilen Fetihden kast; Mekke'nin fethidir. nk Mekke'nin fethinden nce

Buhr, Cihad 110, Mez 53; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/468, 469.
Buhr, Cihad 194.
1090[1090] Buhr, Menakibu'I-Ensar 45, Meaz 53.
1088[1088]
1089[1089]

mslman olan herkesin, Medine'ye hicret etmesi gerekiyordu. Zira Medine'de

mslmanlarn sayca az olmas, glenmelerine engel olmaktayd. Mekke'nin fethinden

sonra Arabistan'da yaayan mrikler, kabileler halinde slam'a giredikleri iin, artk

say artm ve dman tehlikesi de ok azalmt. Bu durum, Medine'ye hicret gereini de

ortadan kaldrmt. Bu nedenle de Hz. Peygamber (s.a.v.), fetihle birlikte hicreti
yasaklad. Hatta hicret artyla biat etmek isteyenlere;
Artk cihad ve niyet vardr buyurmutur.

u halde hadisin anlam; Medine'ye hicret etme" anlamnda vatandan aynlmak, kalkmtr. Artk cihad kastyla vatandan ayrlmak, iyi niyetle kfr memleketinden bir baka

yere kamak, okumak iin memleketi terk etmek, fitne srasnda dinini kurtarmak gibi
kastlarla vatan terk etmek, Kyamete kadar bakidir.
1710- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir bedevi/l halkndan bir kimse, Resulullah (s.a.v.)'e gelip ona hicreti sordu.
Resulullah (s.a.v.):

Sana yazk olur. nk, hicretin konumu zordur. Senin develerin var m? buyurdu.

Bedevi:

Evet, var dedi. Resulullah (s.a.v):

Onlarn zekatlarn verebiliyor musun? buyurdu. Bedevi:

Evet, verebiliyorum dedi. Resulullah (s.a.v.):

yleyse ehrin gerisinde kalp almaya devam et. nk Allah, klpay dahi olsa
amelinden hibir eyi eksik etmez buyurdu. 1091[1091]

Buhr, Zekat 36, Hibe 35, Menakbu'l-Ensar 45, Edeb 95; Ebu Dvud, Cihad 1, 2477; Ncs, Biat 11; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 3/14, 64.

1091[1091]

21- Kadnlarn Nasl Biat Edecekleri Meselesi

1711- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Mmin kadnlar, Resulullah (s.a.v.)'e hicret ettikleri zaman Yce Allah'n,

Ey peygamber, mmin kadnlar sana gelip Allah'a hibir eyi ortak komamalar, hrszlk
etmemeleri, zina etmemeleri, ocuklarn ldrmemeleri, elleriyle ayaklar arasnda bir
iftira uydurup getirmemeleri, iyi bir ite sana kar gelmemeleri hususunda sana bi'at
ederlerse onlarn biatlerini ve onlar iin Allah'tan mafiret dile. phesiz Allah, ok
balayan, ok esirgeyendir 1092[1092] buyruuyla imtihan edilifp bu suretle Peygamber'e

biat edenlerdi.

Aie szne devamla der ki:

M'min kadnlardan bu art kim kabul ederse mihneti/hukuki biati kabul etmi olurdu.
Kadnlar bunu szle ikrar ettikleri zaman Resululah (s.a.v.), onlara:
Haydi gidin! Sizin biatinizi kabul ettim! derdi.

Hayr, vallahi, Resulullah (s.a.v.)in eli hi bir kadnn eline dokunmamtr. O

kadnlardan sadece szle biat alrd.

Aie der ki:

Vallahi, Resulullah (s.a.v.) kadnlardan, Yce Allah'n emrettiinden baka hi bir ey

almam ve Resulullah (s.a.v.)'in avucu asla bir kadnn avucuna dokunmamtr. Onlardan
biat ald zaman kendilerine szleBiatinizi kabul ettim! derdi. 1093[1093]

Mmtehine: 60/12..
Buhr, Talk 20; Ebu Dvud, Hara 9, 2941; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 61, 3306; bn Mce, Cihad 43, 2875;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/114, 153, 163, 270.

1092[1092]
1093[1093]

22- Gcn Yettii Hususlarda Dinleyip taat Etmek artyla Biat

1712- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'e dinleyip itaat etmek artyla biat ediyorduk. Bize:
Gcnzn yettii hususlarda buyururdu. 1094[1094]
23- Ergenlik Yan Belirleme

1713- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Uhud sava gn beni savata kontrol etti. O zaman 14 yanda idim.

Savaa katlmam hususunda bana izin vermedi. Hendek sava gn de beni kontrol etti.
O zaman 15 yanda idim. Savaa katlmam hususunda bana izin verdi.
Nfi' der ki:

mer b. Abdulaziz, halife iken gnn birinde onun yanna gittim.

Ona, bu hadisi anlattm. mer b. Abdulaziz:

Gerekten bu, kklk ile byklk arasndan bir snrdr dedi. Bunun zerine
memurlarna:

15 yanda olan kimseye asker ayl balamalarn yazd. Bu yatan aa olanlar, aile
fertlerinin/ocuklarn yanna katn diye yazd. 1095[1095]
Aklama:
1094[1094] Buhr, Ahkm 43; Ebu Dvud, Hara 9, 2940; Tirmizi, Siyer 34, 1593; Nes, Biat 24;. Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/9, 62, 81, 101, 139.
1095[1095] Buhr, ehdt 18, Mez 29; Ebu Dvud, Hudd 18, 4406, 4407; Tirmiz, Cihd 32, 1711; Nes, Talk 20;
bn Mce, Hudd 4, 2543; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/54, 64.

Bu hadis, ocukluk dneminden kp genlik dnemine girmenin 15 yandan olacana

delalet etmektedir.

mam Ahmed, mam Mlik;

Kureyza oullarnn erkeklerinin ocuk mu, yoksa gen mi olduu ile ilgili etek kllarna

baklmasna dair hkm esas alarak etekte kl bitmesini ergenlik ann alameti olarak

kabul etmilerdir. Ancak mam Ahmed, 15 ya; sesin kalnlamasn ve kzlarn hayz
olmasn, erkek ocuklannn ihtlam olmaya balamasn da ergenlik alameti saymtr.

mam Mlik ise yaa itibar etmemi, ihtlam olma ve hayz olma gibi alametleri kabul
etmitir.

filere gre ise;

Erkek ocuklar 9 yan doldurduktan sonra ihtilam olurlarsa ergenlik ana girmi,

kz ocuklar da dokuz yan doldurduktan sonra ihtilam olurlarsa ergenlik ama

girmi saylrlar. Ama erkek ocuklar ihtilam, kz ocuklar hayz olmamlarsa, 15 yan
doldurunca, ergenlik ana girmi saylrlar.

Hanefilere gre ise, erkek ocuun ergenlik ana girmesi; ihtilam olmas, cinsel ilikide

bulunduu zaman kendisinden meni gelmesi yada kadn hamile brakmas iledir.

Kz ocuklarnn ergenlik ama girmesi ise; hayz olmas yada hamile kalmas iledir.

Eer bunlar bulunmazsa, yaa itibar edilir. mam Ebu Hanfe'ye gre, yan snn; erkek-

lerde 18, kzlarda 17'dir. Yani erkekler 18 yana geldikleri halde kendilerinden ergenlik
alameti grlmezse artk ergenlik dnemine girmi saylr.

mam Ebu Yusuf ile mam Muhammed'e gre ise, yan snr; erkek ve kzlarda 15'dir.
15 yan doldurunca, ergenlik ana girmi saylrlar.

Ergenlik a, kiinin mkellef olma, yani dinin emirlerine uyup yasaklarndan kanmak
zorunda olduu, aksi halde dnya ve ahiretteki cezalar hak ettii adr. Dolaysyla

kiinin ergenlik an tespit, ayn zamanda had cezasn gerektiren bir su lediinde
had cezasnn uygulanabildii a tespittir.

24- Kafirlerin Ellerine Geeceinden Endie Edildii Zaman Kafirlerin Yurduna

Mushafla Yolculuk Yapmann Yasak Olmas

1714- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Resulullah (s.a.v.), dmann eline geer de hakaret ederler endiesiyle dman

toprana Kur'an'la gidilmesini yasaklard. 1096[1096]

25- Atlar Arasnda Kou Yar Yapmak Ve Atlar dmana karmak

1715- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) idmanl atlarla Hafy'dan balayp Seniyyetu'I-Ved'da son bulmak

zere kou yaptrrd. dman grmeyen atlar arasnda ise Senyye'den balayp Beni

Zureyk mescidine kadar kou yaptrd. Abdullah bn mer'de, bu atlarla yara katlanlar
arasnda vard. 1097[1097]
Aklama:

Kou atlarnn antrenman iin nce kuvvetlensin diye bol bol yem veriiir. Sonra yem

ll bir ekilde azaltlr. Sonra at kapal bir yere braklarak vcudu bir rtyle sarlr.

Hayvan burada iyice terletilir. Teri kuruyunca, cisminde byk bir eviklik meydana
gelir. te uzun mesafeli koulara bu ekilde eitilmi atlar koturulurdu.

Buhari, Cihd 129; Ebu Dvud, Cihad 81, 2610; Nes, Fezailu'l-Kur'an, 85 bn Mce, Cihad 45, 2879, 2880;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/6, 10, 55, 63, 76.
1097[1097] Buhri, Salt 41, Cihd 56, 57, 58; Ebu Dvud, Cihd 60, 2575; Tirmiz, Cihd 22, 1699; Nes, Hayl 13; bn
Mce, Cihd 44, 2877; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/5, 11, 55, 56, 67, 91, 157.
1096[1096]

Hz. Peygamber (s.a.v.), bu tr yarlara zel metotlarla eitilmi atlarla, bizzat ve bilfiil
katlarak bu yarlarn caiz ve gerekli olduuna iaret etmitir. nk atlar arasnda

yar tertip etmek, bo bir i olmayp savalarda baarl sonular elde elmeye ve ihtiya
srasnda faydalanmaya ynelik nemli br olgudur.

Ayrca Hz. Peygamber (s.a.v.), bu tr yanlarda, kounun balang ile biti yerlerini bildirmi ve yarlar arasnda eitlik olmasnn art olduuna dikkat ekmitir.

Ayn (. 855/1451)'ye gre; Hz. Peygamber (s.a.v.), at koular sonucunda; birinciye

Yemen kumandan yaplm elbise, ikinciye iki elbise, ncye bir elbise,

drdncye bir dinar, beinciye de bir dirhem, altncya bir gm vermi ve

yarmaclara bu yarmalarn hayrl ve mbarek gemesi temennisinde bulunmutur.

Hafz bn Hacer (. . 852/1447)'in ifadesine gre; alimler, dlsz olarak yaplan yarlarn caiz olduunda icma etmilerdir.

Yalnz dl karlnda yaplan yarmalarn caiz olabilmesi iin;

1- Bu dln, yarmaclarn dnda kalan1 birisi tarafndan konmu olmas.

2- Bu dl koyan kimsenin, yarmalara bizzat katlmamas.
3- Kendisine ait bir atn da yarmaya katlmamas gerekir.

Alimlerin byk ounluuna gre; yarmaclardan birisinin: Sen beni geersen sana
u kadar mkafat vereceim. Ben geersem, senden bir ey almayacam diyerek ortaya
koyduu dl kazanmak iin yaplan msabakalar caizdir.

iki taraftan yar kazanan kimsenin dl almas, her iki tarafn da dl koymas arty-

la dzenlenen yarmalar kumardr. Buna gre kumar, yanan kimselerin, ya tamamen

kazanmas yada tamamen kaybetmesiyle olur.
Seniyyetl-Veda/Veda Tepesi:

Medine'nin kenarnda bulunan bir tepedir. Cahiliye Araplar yolcularyla burada

vedalatklan in oraya bu ismi vermilerdi.

Hafya:

Medine'ye be mil yada yedi mil tede olan bir yerin addr.
Beni Zureyk Mescidi:

Hazredilerden Zureyk bn Amir yurdundaki mescidin ismidir.

Hafy'dan Seniyyet'l-Ved'ya kadar olan mesafe, be mil yada alt mil bir rivayete gre

ise alt yada yedi mildir. Seniyyet'l-Ved'dan Beni Zureyk Mescidi mescidine kadar olan
mesafe ise bir mildir.

26- Kyamet Gunune Kadar yiliin Atlarn Alnlarnda Olmas

1716- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kyamet gnne kadar atn alnlarnda hayr/iyilik vardr. 1098[1098]

1717- Urve el-Brik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resuullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kyamet gnne kadar atn alnlarnda ahirette sevab ve dnyada da ganimet olarak

Buhr, Cihd 43, Menakb 28; Nesa, Hayl 7; bn Mce, Cihad 14, 2787; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/13, 28,
49, 57, 101, 102, 112.

1098[1098]

iyilik/hayr balanmtr. 1099[1099]

1718- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bereket, atn alnlanndadr. 1100[1100]

Aklama:

Alimler, atn alnna balanm olan Hayr kelimesini; sevap, ganimet, izzet, makam,

.afer olarak yorumlamlardr. Yalnz At, o zamann en iyi sava aracdr. Bu nedenle
de Hayr, bu erevede belli bir konuma oturtulmaya allmtr.

O gnn sava arac olarak at oluyorsa, onun bu gnk karl olarak nkleer, biyolojik,
kimyasal ve her trl gelimi silahlar olmaktadr.

mslman kii, sadece sava alannda deil her alanda yenilii kullanmas ve her sahada
gzel olan elde etmesi gerekmektedir.

27- Atn Sfatlarndan Hoa Gitmeyen eyler

1719- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resuullah (s.a.v.) atlarn ikl denilen
sfatn sevmezdi. 1101[1101]

Buhari, Cihad 43, 44, Farzu'1-Hums 8, Menakb 28; Trmiz, Cihad 19, 1694; Nes, Hayl 7; bn Mce, Ticarat
69, 2305; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/375, 376.
1100[1100] Buhri, Cihd 43, Menakb 28; Nes, Hayl 6.
1101[1101] Ebu Dvud, Cihad 43, 2547; Tirmiz, Cihad 21, 1698; Nes, Hayl 4; bn Mce, Cihad 14, 2790; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/250, 436, 476.
1099[1099]

Aklama:
ikal: Atn ayaklanndaki apraz beyazlk halidir.
28- Cihadn Ve Allah Yolunda Gazaya kmann Fazileti

1720- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Yce Allah kendi yolunda cihada kan kimseye:

Onu evinden karan kuvveti srf benim yolumda cihad in, srf bana iman iin ve srf
Peygamberlerimi tasdik in karrsa onu cennete koymaya yada nail olduu sevab ve
ganimetle iinden km olduu evine sapasalam geri dndrmemi ona kesin bir ekilde
garanti vermiimdir diye zerine ald.
Aklama:

Muhammed'in nefsi elinde olan Allah'a yemn ederim ki, eer br yara Allah yolunda
alrsa kyamet gnnde ald zamanki eklinde gelecek, rengi kan rengi ve kokusu
misk olacaktr.

Muhammed'in nefsi elinde olan Allah'a yemin olsun ki, eer mslmanlara zor gelmese,
Allah yolunda gaza eden bir askeri birliin ardndan ebediyyen oturmazdm! Fakat

bolluk ve genilik bulamyorum ki, onlarn hepsini bineklerde tataym! Onlar da bir
bolluk bulamyorlar. Bu sebeplerden dolay onlarn cihada benden geri kalmalar onlar
zerine ar bir meakket veriyor!

Muhammed'in nefsi elinde olan Allah'a yemin ederim ki, ben, Allah yolunda gaza ederek

ldrlmeyi, sonra yine gaza ederek ldrlmeyi, sonra yine gaza ederek ldrlmeyi

pek arzu ederim! 1102[1102]

1721- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v) yle
buyurmaktadr:

Allah, kendi yolunda cihad eden kimseyi ve evinden sadece Onun yolunda cihad etmek ile
Onun kelimesini tasdik etmek iin kan kimseyi muhakkak cennetine koyacana yada
iinden kt evine kazand sevab ve ganimetle beraber dndreceine kefil olmutur.
1103[1103]

1722- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allah yolunda yaralanan bir kimse, ki Allah kendi rzas urunda yaralanan kimseyi en iyi
bilendir- muhakkak kyamet gnnde yaras kan fkrarak, rengi kan renginde ve kokusu
da misk kokusu olduu halde gelecektir. 1104[1104]

29- Yce Allah'n Rzas Urunda ehid Olmann Fazileti

1723- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

lp de Allah katnda hayr elde eden bir kimse; tekrar dnyaya dnmek ve dnya ile onun
iinde bulunan her eyin kendisinin olmasn arzu etmez. Ancak ehid bunun dndadr.
nk ehid, ehidlik (makamnn stnln grdnden dolay tekrar dnyaya dnp
ehid olmay ister. 1105[1105]
Buhr, man 26; Nes, man 24; bn Mce, Cihad 1, 2753; Ahmed b- Hanbel, Msned, 2/231.
Buhr, Cihad 2; Nes, Cihad 14, man 24; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/398.
1104[1104] Buhr, Vud 67; Trmiz, Cihad 21, 1656; Nes, Cihad 27; bn Mce, Cihad 15, 2795; Ahmed b. Hanbel,
Miisned, 2/242.
1105[1105] Buhr, Cihad 21; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/278.
1102[1102]
1103[1103]

1724- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.)'e:

Yce Allah'n rzas urunda cihad etmeye denk olan bir amel var mdr? diye soruldu.
Peygamber (s.a.v.):

Ona g yetiremezsiniz! buyurdu.

Bu sz, Peygamber (s.a.v.)'e iki yada defa tekrar ettiler. Peygamber (s.a.v.) hepsinde
de:

Ona g yetiremezsiniz! buyurdu. nc defa da:

Allah yolunda cihad eden kimsenin misali; gndz oru tutan, gece namaz klan ve Allah
yolunda cihad eden o mcahid kimse tekrar evine dnnceye kadar orutan ve namazdan
hi gevemeyerek Allah'n btn ayetlerine/emirlerine itaat eden kimse gibidir buyurdu.
1106[1106]

1725- Nu'mn bn Bcr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'in minberinin yannda idim Bir adam:

Ben mslman olduktan sonra hi bir amel ilememi olmama aldr etmem. Yalnz
haclar sulamam mstesna! dedi. Bir bakas:

Ben mslman olduktan sonra hi bir amel ilememi olmama aldr etmem. Yalnz
Mecid-i Haram onarmam mstesna! dedi. Baka biri:

Allah yolunda cihd etmek sizin sylediklerinizden daha faziletlidir dedi.

Bunun zerine mer, onlar azarlayp:

Bu gn, cuma gndr. Resulullah (s.a.v.)'in minberinin yannda seslerinizi

ykseltmeyin! Fakat ben cumay kldm, zaman ieriye girer, sizin ihtilf ettiiniz
hususu ona sorarm! dedi.

1106[1106]

Buhr, Cihad 1; Tirmiz, Cihad 1, 1619; Nes, Cihad 17; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/344, 424, 459.

Bunun zerine Yce Allah,

Siz haclar sulamak ile Mescid-i Haram onarmay, Allah'a ve ahiret gnne mn edip
Allah yolunda cihd eden kimseyle bir mi tutuyorsunuz? Onlar, Allah katnda ayn
olmazlar. Allah, zalimler topluluuna hidayet vermez 1107[1107] yetini indirdi.

1108[1108]

30- Allah Yolunda Sabah Ve Akam Yrynn Fazileti

1726- Enes b. Mlik (r.a)'tar rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sabahleyin yada akemleyin herhangi bir zamanda Allah yolunda cihad iin bir defa
yry, dnyadan ve dnyann iinde bulunan her eyden daha hayrldr. 1109[1109]

1727- Sehl b. Sa'd es-Sid (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kulun Allah yolunda cihad iin yryecei bir sabah yry, dnyadan ve dnyadaki
her eyden daha hayrldr. 1110[1110]

1107[1107] Tevbe:

9/19.
b. Hanbel, Msned, 4/269.
1109[1109] Buhari, Cihad 5; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/132, 153, 207.
1110[1110] Buhr, Cihad 73, Rikak 2; Nes, Cihad 11; Ahmed b. Hanbel, Msned,3/433, 5/337, 338, 339.
1108[1108] Ahmed

31- Yce Allah'n Cennette Mcahidler in Hazrlad Dereceler

1728- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v):

Ey Ebu Sad! Her kim Rabb olarak Allah'a, dn olarak slam'a, Peygamber olarak da
Muhammed'e raz olursa cennet o kimseye vcibtir buyurdu.

Eb Sad buna ap:

Ey Allahn resulu! Bunlar bana tekrar msn! dedi. Resululllah (s.a.v.)de tekrarlad.
Daha sonra Resululllah (s.a.v.):

Baka bir ey daha var ki, onunla cennete bir kul yz derece ykseltilir. Her iki derecenin
aras yer ile gk aras gibidir buyurdu. Ebu Sad el-Hudr:

Ey Allahn Resul! Nedir o? diye sordu. Resululllah (s.a.v.):

Allah yolunda cihad, Allah yolunda cihad! buyurdu.

32- Allah Yolunda ehid Olan Kimsenin, Bortan Baka Dier Gnahlarnn
Balanmas

1729- Ebu Katada (r.a.)tan rivayet edilmitir;

Resululllah (s.a.v.) bir gn sahabenin arasnda ayaa kalkp onlara:

Dorusu Allah yolunda cihad ve Allahn man, amellerinin en faziletlisidir. Buyurdu.

Bunun sahabelerden biri ayaa kalkp;

Ey Allah n resul!. Ne buyurursun, ben Allah yolunda ldrlrsem gnahlarm

balanr m? diye sordu. Resululllah (s.a.v.), ona:

Evet ihlasla sabrettiin halde saflarn ilerisine gidip geri dnmeyecek Allah yolunda

ldrlrsen gnahlarn balanr.! buyurdu. Daha sonra Resululllah (s.a.v.);

Nasl dediydin? diye sordu. Adam;

Ne buyurursun, ben Allah yolunda ldrlrsern gnahlarm balanr m? dedi.

Resulullah (s.a.v):

Evet, hlsla sabrettiin halde, saflarn ilerisine gidip geri dnmeyerek Allah yolunda
ldrlrsen gnahlarn balanr. nsanlara olan bor mstesna! Gerekten bunu bana
Cebrail (a.s) syledi buyurdu. 1111[1111]

1730- Abdullah bn Amr bnu'l-As (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v)
yle buyurmaktadr:

ehidin, bor hari btn gnahlar balanr. 1112[1112]

33- ehidlerin Ruhlarnn Cennette Bulunmas Ve Onlarn Rableri Katnda Diri

Olup Rzklanmalar

1731- Mesrk'tan rivayet edilmitir:

Abdullah bn Mesuda,

Allah yolunda ldrlenleri asla l sanma! Bilkis onlar, Rabbleri katnda diri olup
rzklanmaktadrlar 1113[1113] ayetinin hkmn sorduk. Abdullah bn Mes'ud yle dedi:
Bakn buraya! Biz bunu vaktiyle Peygamber'e sorduk. O da:

ehitlerin ruhlar, yeil bir takm kularn iindedirler. Onlar iin Ar'ta aslm bir ok

kandiller vardr. Onlar, cennette istedikleri yere uarlar, sonra da bu kandillere girerler.
Rabbleri onlara bir bakla bakar ve onlara:

Bir ey arzu eder misiniz? diye sorar. Onlar:

1111[1111] Tirmiz,

Cihad 32, 1712; Nes, Cihad 32; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/297, 303, 308.
b. Hanbel, Msned, 2/220.
1113[1113] Ali mran: 3/169.
1112[1112] Ahmed

Daha ne isteyelim! te cennette dilediimiz yerde dolayoruz! derler. Bunu

kendilerine defa tekrarlar. Kendilerine soru sorulmaktan vazgeilmeyeceini grnce:

Rabbim! Ruhlarmz bedenlerimize iade buyurman dileriz! Bylece senin yolunda bir
defa daha ldrlelim! derler.

Nihayet Rableri, onlarn bir eye ihtiya duymadklarn grnce onlar braklrlar
buyurdu. 1114[1114]
34- Chad Ve Snrda Nbet Beklemenin Fazileti

1732- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Peygamber (s.a.v)'e gelip
ona:

nsanlarn hangisi en faziletlidir? diye sordu. Peygamber (sav):

Allah yolunda, canyla ve malyla cihad eden kimsedir buyurdu. Adam:

Ondan sonra kim? diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Kuytulardan bir kuytuda Allah'a ibadet eden ve insanlar kendi ktlnden uzak tutan
kimsedir buyurdu. 1115[1115]

Aklama: Bu hadis, tenhada yalnz basma yaamay insanlar arasna karmaktan evla
gren alimlerin bir delilidir.

Alimlerin ounluuna gre; fitneden emin olmak artyla insanlarn iinde olmak daha

faziletlidir. Bu grte olanlar, nceki grte olanlara; bu hadis, fitne ve sava

zamanlanna hami edilmitir. Yada insanlarla iyi geinemeyen kimse hakkndadr.
Nitekim;

1114[1114] Tirmiz,

Tefsiru'l-Kuran 4, 3011; bn Mce, Cihad 16, 2801.

Buhr, Cihd 2; Ebu Dvud, Cihd 5, 2485; Tirmiz, Fezilu'l-Clhd 24, 1660; Nes, Cihd 7; bn Mce, Fiten
13, 3978; Ahmcd b. Hanbel, Msned, 3/69.
1115[1115]

nsanlarn arasna katlp da onlarn eziyetlerine katlanan bir mminin mkafat,

insanlarn arasna katlmayp onlarn eziyetine katlanmaktan uzak kalan bir mminden
daha fazladr 1116[1116] eklindeki hadis, cumhuru ulemann grn desteklemektedir.

1733- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v) yle
buyurmaktadr:

nsanlarn en hayrl yaayanlarndan biri; Allah yolunda atnn dizginin tutup onun
srtnda onu uarcasna koturan, dman sesi veya dmana hcum feryad iittiinde
atnn zerine srayp ldrmeyi veya lm, umut ettii yerlerinde arayan adamdr.
Yada o en hayrl hayat yaayan; u tepelerden bir tepenin stnde veya u vadilerden bir
vadinin iinde kk bir koyun srsnn inde bulunup namazn dosdoru klan,
zektn veren ve eceli gelinceye kadar Rabbna ibdet eden, insanlara hayrdan baka bir
ey yapmayan kimsedir. 1117[1117]

35- Biri Dierini ldrdkten Sonra kisi De Cennete Giren ki Kimsenin Mahiyeti

1734- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v):

Allah, biri dierini ldren ve ikisi de cennete giren iki kimseye gler buyurdu. Sahabiler:
Ey Allah'n resul! Nasl! diye sordular. Resulullah (s.a.v):

Biri, Vce Allah'n rzas urunda savap ehid edilir, sonra Allah bu mslman ldren
kimseye tevbe/hidayet nasip eder de o da mslman olur. Daha sonra bu kimse, Yce
Allah'n rzas urunda savap ehid der buyurdu. 1118[1118]

1116[1116] Tirmiz,

Kyame 55; bn Mce, Fiten 23; Ahmed b. Hanbel, 2/43, 5/365.

bn Mce, Fiten 13, 3977; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/443.
1118[1118] Buhar, Cihad 28; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/318.
1117[1117]

36- Bir Kafir ldrdkten Sonra Doru Yolu Tutan Kimse

1735- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v) yle
buyurmaktadr:

Bir kafir le onu ldren kimse, ebedi olarak cehennemde bir araya gelmez. 1119[1119]

37- Allah Yolunda Sadaka Vermenin Fazileti Ve Bunun Allah Katnda Kat Kat
Artrlmas

1736- Ebu Mes'ud el-Ensr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, yularh bir dii
deveyle birlikte:

Bu, Allah yolunda verilmi bir sadakadr dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v):

Bu bir deveye karlk sana kyamet gnnde hepsi de yularl olmak zere yedi yz deve
vardr buyurdu. 1120[1120]
38- Allah Yolunda Gaza Edene Binek Ve Baka eylerle Yardm Etmenin Ve
Yokluunda Ailesine yilikte Bulunmann Fazileti

1737- Ebu Mes'ud el-Ensr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Peygamber (s.a.v)'e
gelip:

Benim hayvanm helak oldu. Bana bir binek hayvan ver! dedi. Peygamber (s.a.v):
1119[1119]
1120[1120]

Ebu Dvud, Cihad 10, 2495; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/368, 378, 397, 412.
Nes, Cihad 46; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/121, 5/274.

u anda bende bir binek hayvan yok! buyurdu. Bunun zerine bir baka adam:
Ey Allah'n resul! Ben ona binek hayvan verecek kimseyi gsteririm! dedi.
Resulullah (s.a.v):,

Her kim bir hayr gsterirse ona da hayr ileyenin sevab gibi sevab vardr buyurdu.
1121[1121]

1738- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Elem kabilesinden bir gen:

Ey Allah'n resul! Ben gaza etmek istiyorum, ama yanmda gaza iin hazrlk

yapabileceim bir eyim yok dedi. Peygamber (s.a.v):

Filna git! nk o, sava iin hazrlk yapmt, fakat hastalanmt buyurdu. Bunun

zerine bu gen, o adama giderek:

Resulullah (s.a.v) sana selm ediyor ve sava iin yaptn hazrl bana vermeni
sylyor! dedi. Bu kimse, hanmna:

Ey filnca kadn! Sava iin yaptn hazrl buna ver! Ondan hi bir ey saklama!
Allah akna ondan bir ey saklama ki, sana onun hakknda bereket verilsin! dedi.
1122[1122]

Aklama: Bu hadis, hayra yardmc olmann faziletine delildir. Ayrca bir nsan, hayr

cihetlerinden birine mal sarfetmek ister de imkn bulamazsa o mal baka bir hayr

cihetine sarf etmesinin mstehab olduuna dellet etmektedir. Adak adamadka

mutlaka o niyet ettii hayra sarf etmesi lzm gelmez.

1739- Zeyd b. Hlid el-Chen (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v) yle
buyurmaktadr:

Kim Allah yolundaki bir mcahidi donatrsa, Allah yolunda savam olur. Kim de bir
mcahidin ailesi hakknda hayrl bir vekil olursa, o da Allah yolunda savam olur.
1123[1123]

Ebu Dvud, Edeb 114-115, 5129; Tirmiz, lm 14, 2671; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/120, 5/272, 273, 274.
Ebu Dvud, Cihad 165, 2780; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/207.
1123[1123] Buhr, Cihd 38; Ebu Dyud, Cihd 20, 1509; Tirmiz, Fezilu'I-Cihd 6, 1628, 1629, 1630, 1631; Nes, Cihd
44; bn Mce, Cihd 3, 2759; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/116 117, 5/193, 234.
1121[1121]
1122[1122]

Aklama: Allah, Kur'an- Kerimin bir ok yerinde kafirlere kar mslmanlarn

mallaryla ve canlaryla cihad etmelerini istemektedir. Bylece hem mal ve hem de
canyla Allah yolunda savaanlar ve bu yolda ehid olanlar, altndan rmaklar akan
cennetlere koyacan da haber vermitir.

Kiinin, maddi durumu iyi ise, maln; Allah yolunda cihad eden gazilerin donatlmas,

silah, ara ve gerelerin alnmasn yada mslman gazilerin tasarrufuna verilmesi iin

harcayabiliyorsa, bu kiinin niyetine gre, velev ki gazaya katlmam olsa bile gazilik
sevab yazlr. Eer hem maln ve hem de kendi cann Allah yolunda vermeye hazr ise,
bunun sevab daha fazladr. Bunun karl, Kur'an'da, cennet olarak gsterilmektedir.

Cihad, genel ifade eden bir kelime olmas hasebiyle eitim, kltr, bilim, dnce gibi
alanlarda yaplacak olan almalara da ayn oranda katlmak, her mslmann
grevidir.

Mcahidin ailesini, maln ve mlkn koruyan kimse iin de, aynen bilfiil savaa katlan
bir mcahid gibi sevap verilir.

1740- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v), Lehyn b. Huzeyl oullan kabilesine bir askeri birlik gnderip onlara:

Her iki kiiden biri dmana doru atlsn. Alacaklar sevablar aralarnda ortaktr
buyurdu. 1124[1124]

Aklama: Hicretin 4. ylnda Beni Lehyn, R'1-zekvn ve Usayya kabileleri, Hz.

Peygamber (s.a.v)', kendileri iin dini bilen kimseler ile onlara yardmc olacak kimseler
istemilerdi. Gnderilince de onlar Bi'r-i Mane'de ehid etmilerdi.

Hz. Peygamber (s.a.v), onlarn lerini almak zere, Lehyn oullann bulup onlara anszn baskn yapmay tasarlad. Bunun iin hemen sefere hazrlanmalarn ashabna

emretti. te bu sefer esnasnda, Hz. Peygamber (s.a.v) her evde bulunan iki erkekten

birinin veya her kabiledeki erkeklerin yansnn harbe kp dierlerinin evde kalmasn
emretmi ve evde kalanlann mchidierin ailesine bakmakta kendilerini aratmamalar
ve onlara hayrl bir vekil olmalar halinde onlann cihadndan hasl olan sevabn yarsna
1124[1124]

Ebu Dvud, Cihad 20, 2510; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/116, 117, 5/193.

nail olacaklarn ifade buyurmutur.

39- Mcahidlerin Kadnlarna Hrmet Ve Kadnlar Hususunda Mcahidlere
Hainlik Yapanlarn Gnah

1741- Breyde (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v) yle buyurmaktadr:

Geride kalan kimseler zerine, mchidierin kadnlarna sayg gsterme grevi;

annelerine yapacaklar sayg grevi gibidir. Geride kalanlardan herhangi bir kimse,
mcahidlerden birine ailesi hususunda ilerini grmek ve yardm etmek zere ona vekil
olup da mcahidin ailesi hususunda mcahide hainlik ederse o hain kimse kyamet
gnnde muhakkak yakalanp hainlik ettii mcahid onun amelinden istediini alacaktr.
Mcahidin, o hainlik eden kimsenin sevablarndan hibir ey brakacan m zannediyorsunuz? 1125[1125]

40- Mazeretli Olan Kimselerden Cihad Farznn Dmesi

1742- Ber' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Yce Allah'n

Mminlerden, Allah yolunda cihad edenler ile olduklar yerde oturup duranlar bir
deildir

1126[1126]

ayeti indii zaman, Resulullah (s.a.v) krek kemii getirip ayeti

yazmasn Zeyd'e emretti. Bu srada Abdullah bn mm Mektm, Resulullah (s.a.v)'e

gznn krln ikayet etti. Bunun zerine;

Mminlerden, Allah yolunda cihad edenler ile olduklar yerde oturup duranlar bir
deildir. Ancak zrller hari 1127[1127] ayeti indi. 1128[1128]

Ebu Dvud, Cihad 11, 2496; Nes, Cihad 47; Ahmed b. Hanbel, Msncd, 5/352, 355.
Nisa: 4/95.
1127[1127] Nisa: 4/95.
1125[1125]
1126[1126]

41- ehidin Cennete Girmesinin Kesin Olmas

1743- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir: Uhud sava gn bir adam:

Ey Allah'n resul! Ben ldrlrsem nerede olurum? diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Cennette diye cevap verdi.

Bunun zerine adam, elinde bulunan hurmalar att. Sonra ldrlnceye kadar arpt.
1129[1129]

1744- Ber' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ensar'm bir kabilesi olan Nebt oullarndan bir adam Resulullah'n yanna gelip ona:

Allah'tan baka ilah olmadna ve senin de Allah'n kulu ve resul olduuna ahitlik
ederim dedi. Sonra sava alanna doru ilerleyip ldrlnceye kadar savat. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v):

Bu adam, az amel iledi, fakat ok mkafat kazand! buyurdu. 1130[1130]

1745- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v), Bseyse'yi, Eb Sfyn'n kervannn ne yaptn grmek iin casus

olarak gnderdi. Daha sonra Bseyse, evde, ben ve Resulullah (s.a.v)'den baka hikimse
yokken yanmza geldi.
Rv:

Kadnlarndan birini istisna edip etmediini bilmiyorum dedi. Peygamber (s.a.v)'e

grdn anlatt. Daha sonra Resulullah (s.a.v) dar karak konutu ve:

Bizim bir isteimiz var! Kimin hazr hayvan varsa hemen bizimle birlikte binsin!
Buhr, Cihad 31, Tefsiru Sure-i Nisa 18; Tirmiz, Tefsiru-Kur'an 5, 3031; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/282,
284, 290, 299, 301.
1129[1129] Buhr, Mez 17; Nes, Cihad 31: Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/308.
1130[1130] Buhr, Cihad 13; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/290, 293.
1128[1128]

buyurdu.

Bunun zerine baz kimseler, Medine'nin yukarsnda bulunan binek hayvanlarn almak
iin ondan izin istemeye baladlar. Fakat Resulullah (s.a.v);
Hayr. Sadece hayvan hazr olan kimse binecek! buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v) ile sahabileri, yola koyuldular. Mriklerden nce Bedr'e
vardlar. Mrikler de geldi. Resulullah (s.a.v):

Ben, banda olmadka sakn sizden hi bir kimse bir eye ilerlemesin! buyurdu. Derken
mrikler yaklat. Resulullah (s.a.v)'de:

Kalkn! Genilii, gkler ile yer kadar olan cennete! buyurdu. Umeyr b. Humm el-

Ensr:

Ey Allah'n resul! Genilii, gkler ile yer kadar olan cennet yle mi? dedi. Resulullah
(s.a.v):

Evet! buyurdu. Umeyr:

Hele hele!' dedi. Resulullah (s.a.v):

Seni hele hele demeye sevkeden ey de nedir? diye sordu. Umeyr:

Hayr, vallahi, ey Allah'n resul! Cennet ehlinden olmam md etmekten baka bir ey
yok dedi. Resulullah (s.a.v):

yleyse sen onun ehlindensin! buyurdu. Bunun zerine Umeyr torbasndan birka
hurma kararak onlardan yemeye balad. Sonra da:

Eer ben bu hurmalarm yiyinceye kadar yaarsam bu gerekten uzun bir hayttr!
Hemen elindeki hurmalar att. Sonra ldrlnceye kadar mriklerle savat. 1131[1131]
Aklama: Burada szkonusu edilen casusluk, Kurey'in kadn-erkek herkesten byk

sermayeler toplayarak am'a gnderdikleri byk ticret kervan ile ilgilidir. Hz.
Peygamber (s.a.v), Kureylilerin harp hazrlklar in ilerine yarayaca bu kervanla
1131[1131]

Ebu Dvud, Cihad 84, 2618; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/136.

ilgilenmi, dnnde onu gzetleyip hakknda bilgi toplamak zere Bseyse'yi casus

olarak grevlendirmiti. Bu durum dmann harp planlann renmek iin casus

kullanmann meruiyetine dellet etmektedir.

Harpte dman hakknda iyice bilgi toplama ve tam bir haber alma, bunun yannda
kendi maksat ve niyetlerini ondan saklama veya kar casusluk, Hz. Peygamber'in
takibettii nemli bir umdedir.

1746- Abdullah b. Kays'tan rivayet edilmitir:

Babam, dman karsnda yle derken iittim: Resulullah (s.a.v):

Dorusu cennet kaplar, kllarn glgeleri altndadr buyurdu. Bunun zerinde st

ba iyi olmayan bir adam ayaa kalkp:

Ey Ebu Musa! Sen bunu Resuullah (s.a.v) sylerken bizzat iittin mi? diye sordu. O da:
Evet, iittim dedi.

Sonra o adam, arkadalarna dnp:

Sizlere selam eylerim! dedi. Sonra klcnn knn krp att. Sonra da klcyla dmana
doru yrd. Klcyla vura vura, nihayet ehit oldu. 1132[1132]
1747- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:
Baz insanlar, Peygamber (s.a.v)'e gelip;

Bize, Kur'n ve snneti retecek adamlar gnder dediler.

Bunun zerine Peygamber (s.a.v), onlara, Ensar'dan yetmi kiiyi gnderdi Bunlara,
Kurr' denilirdi. lerinde daym Haram b. Milhan da vard.

Bunlar, Kur'n okurlar, ge.celeri birbirlerine ders okurlar ve ilim renirlerdi.

Gndzleri de su getirirler ve bu suyu mescide korlard. Bazen de odun toplarlar ve
bunu satarlard. Bunun bedeliyle, Suffa halkna ve fakirlere yiyecek sata alrlard. te

Peygamber (s.a.v), bu kimseleri, onlara gnderdi. Onlar, bunlar daha yerlerine varmadan
1132[1132] Tirmiz,

Cihad 23, 1659; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/396, 410.

nlerine karak bunlar haince ldrdler. Bunlar:

Allahm! Bizden Peygamberimize ilet k, biz sana kavutuk ve Senden raz olduk. Sen de
bizden raz oldun dediler.

Bir adam, Enes'in days Haram b. Milhan'a arkasndan gelerek ona mzra saplad, yle
ki mzra onun gsnden kard. Bunun zerine Haram b. Milhan:

K'be'nin Rabbine yemin ederim ki, ben kazandm diye haykrd. Resulullah (s.a.v)'de,
sahabilerine:

phesiz ki din kardeleriniz ehit edildiler. Hem de unu sylediler:

Allahm! Bizden Peygamberimize ilet ki, biz sana kavutuk ve Senden raz olduk. Sen de
bizden raz oldun buyurdu. 1133[1133]

Aklama: Bu olay, Bir-i Mane vakas diye anlr. Bu olay, hicretin 4. ylnda olmutur.

1748- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bana, kendi ad verilen amcam Enes b. Nadr Resulullah (s.a.v)'le birlikte Bedir'de
bulunamamt. Bu ona ar gelmi. Bunun zerine Enes b. Nadr:

Resulullah (s.a.v)'in bulunduu ilk savata bulunmadm. Allah bana bundan sonra
Resulullah (s.a.v)'le birlikte bir sava gsterirse ite ne yaptm Allah grecektir dedi.

Bakasn sylemekten ekindi. Sonra Resulullah (s.a.v)'le birlikte Uhud gnnde

bulundu. Karsna Ensar'dan Evs kabilesinin reisi) Sa'd b. Muaz kt. Enes b. Nadr, ona:

Ey Ebu Amr! Nereye? Ah u cennetin kokusu! Onu, Uhud'un yannda buluyorum dedi.
Arkasndan kafirlerle savat. Nihayet ehit edildi. Vcudunda kl darbesi, mzrak
yaras ve ok saplamas dahil olmak zere seksen ksur yara bulundu. Kz kardei halam
Rubeyy' bint. Nadr:

Kardeimi ancak parmak ularndan tanyabildim! dedi.

Bunun zerine,
1133[1133]

Buhar, Cihad 9; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/270.

Mminlerden yle adamlar var ki, Allah'a verdikleri szde sdk kaldlar. Onlardan bazs
vefat etti, bazs da srasn bekliyor. Onlar hibir ekilde verdikleri szleri deitirmediler
1134[1134]

ayeti onun gibi kimseler hakknda indi.

Sahabiler, bu yetin, onun ile arkadalar hakknda indiini biliyorlard. 1135[1135]

Aklama: bn Battal ve bakalar, Cennetin kokusunu Uhud'un yannda buluyorum sz

hakknda yle demilerdir: Bu szn hakikat olmas muhtemeldir. Enes b. Nadr,

hakkaten cennetin kokusunu duymutur. Yada gzel bir koku hissetmi de onu cennet

kokusu diye anmtr. ehidler iin hazrlanan cenneti gznn nne getirerek onun

burada sava meydannda olduunu dnm olmas da caizdir. Bu takdirde mn

yle olur:

Ben pekl biliyorum ki, cennet bu yerde kazanlr. Bundan dolay ona can atyorum.

Enes'in tannmaz hale gelmesi, ald seksen ksur yaradan ve mrikler tarafndan az,
burnu ve dier organlar kesildindendir.

42- Allah'n Kelimesinin Yce Olmas

in

Savaan Kimsenin Allah Yolunda

Olmas

1749- Ebu Musa el-E'ar (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir bedevi/l halkndan kimse,
Peygamber (s.a.v)'e gelip:

Ey Allah'n resul! Adam var ganimet elde etmek iin arpyor. Adam var anlmak iin

savayor ve adam var kahramanlktaki) derecesi/yeri grlsn diye arpyor.

Bunlarn hangisi Allah yolundadr diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Kim Allah'n kelimesi en yce olsun diye arprsa ite o kimse Allah yoludadr
buyurdu.1136[1136]
1134[1134] Ahzab:
1135[1135]

3/194.

33/23.
Buhr, Cihad 12; Tirmizi, Tefsiru'l-Kur'an 34, 3200; Nes, Fezalu's-Sahabe, 186; Ahmed b, Hanbel, Msned,

Buhri, lm 45, Cihad 15, Farzu'1-Hums 10; Ebu Dvud, Cihad 15, 2517; Tirmiz, Fezllul-Cihad 16, 1646;
Nes, Cihad 21; bn Mce, Cihad 13, 2783; Ahmed b. Hanbel. Msned, 4/404, 405, 417.
1136[1136]

Allah'n kelimesi'nden maksat; La ilahe illallahdr. Bu kelime-i tevhidi yaymak,

ulatrmak ve her tarafa hakim klmak iin savaan kimseler, Allah yolunda savam

olurlar. Bunun dnda herhangi bir maksatla savaa kan kimselerin ise Allah yolunda
savam olmalarndan bahsedilemez.

43- Riya Ve hret in arpan Kimsenin Cehennemi Hak Etmesi

1750- Sleyman b. Yesr'dan rivayet edilmitir:

nsanlar, Eb Hreyre'nin yanndan daldlar. Bunun zerine amllarn nm, Ebu

Hureyre'ye:

Tamam! dedi. Sonra da ben, Resulullah (s.a.v)'i yle buyururken iittim.

Kyamet gnnde aleyhinde ilk hkm verilecek olan kimseler unlardr;
1- ehd edilen kimse. Bu kimse, Allah'n huzuruna getirilir.

Senin urunda arptm.Nihayet ehd edildim der. Yce Allah, ona:

Yalan syledin! Fakat sen kendine 'cesur denilmesi' iin arptn. Gerekten cesur
denildi de' buyuracak.

Sonra onun hakknda emir verilir, bu kimse yz st srklenir, nihayet cehenneme

atlr.

2- Sonra hesab ilk grlecek dier birisi de, ilim renmi, rendiini bakalarna

retmi ve Kur'an okumu olan kimsedir. Bu da, Allah'n huzuruna getirilir. Allah, ona,
kendisine verdii nimetlerini anlatr. O da, onlar tanr. Allah, ona:
Bu nimetlere kar ne amel yaptn? diye sorar. Adam:

lim rendim ve rendiklerimi bakalarna rettim. Senin rzn iin Kur'n' da

okudum der. Yce Allah, ona:

Yalan syledin! Fakat sen ilmi, O limdir denilmesi iin bu ilmi rendin. Kur'n' da, O
kri/okuyan kimse denilsin diye okudun. Gerekten senin hakknda dnyada bu denildi
de! buyuracak.

Sonra onun hakknda emir verilir, bu kimse yz st srklenir, nihayet cehenneme

atlr.

3- Yine hesab ilk grlecek dier birisi de, Allah'n, kendisine nimetleri bolca verdii ve
kendisine maln her eidinden ihsan ettii kimsedir. Bu da, Allah'n huzuruna getirilir.
Allah, ona, verdii nimetlerini anlatr. O da o nimetleri tanr. Allah, ona:

Bu nimetler karlnda ne amel yaptn? diye sorar. Adam:

Urunda mal sarf edilmesini dilediin hi bir yol brakmayp bu mallar btn bu
yollarda senin in harcadm! der. Yce Allah:

Yalan syledin! Fakat sen, O cmerttir denilmesi iin bu mal buralarda harcadn.
Gerekten senin hakknda dnyada bu denildi de! buyuracak.

Sonra onun hakknda emir verilir, bu kimse yz st srklenir, nihayet cehenneme

atlr. 1137[1137]

Riya: , sz ve davranlarda gsterie yer verme; bir yilii veya salih bir ameli Allah'n

rzasn kazanmak niyetiyle deil, insanlarn beenisi iin yapma. Bu davranta bulunan
kimseye riyakr veya mra denir.

Riya, insanlar arasnda manev nfuz, an ve hret, madd kar salamak iin yaplr.
Dnyaya it bu tr madd ve manev karlar elde etmek iin, dinin insanlar tarafndan

kutsal deerlere kar beslenen ballk ve hrmet duygularnn let edilmesi, riyann en
kt eklidir. Bu tr davranlar, hilekrlk ve yalanclktr. nsan eref ve haysiyetine
hakarettir.

Riyann her eidi ahlakszlk olduu halde, ibadetlerde riyakr olmak ok daha byk

bir ahlkszlktr. nk ibadet, Allah iin yaplr. Allah'n rzas dnda bir amala;
gsteri olarak ibadet yapmak, Allah nzasn ortadan kaldrr. Gsteri iin ve bir kar

dncesiyle Kur'n okumak, namaz klmak, oru tutmak, zekt vermek, hacca gitmek,

1137[1137]

Nes, Cihad 22; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/32l.

sadaka vermek, ibadetleri boa karr.

44- Gaza Edip Ganimet Alan Ve Almayan Kimsenin Sevab Miktar

1751- Abdullah bn Amr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v) yle
buyurmaktadr:

Allah yolunda gaza ganimet elde eden bir ordu, ahirette alaca ecirlerinin te ikisini
dnyada pein alm olurlar ve kendilerine te bir ecir kalm olur. Eer ganimet elde
edememilerse onlarn ecirleri ahirette kendilerine tam olarak verilir. 1138[1138]
Aklama: Bu hadiste, savaa katlp da savatan ganimet elde ederek sa-salim

yurtlarna dnen mchidlerin, ahirette ellerine geecek olan cihad sevabnn te

ikisini dnyada iken pein olarak alm olacaklarn, savatan bir ganimet elde etmeden

dnen veyahut da yurduna dnemeden sava meydannda can veren mchidlerin ise,
bu cihadlannn sevabn ahirette tm olarak alacaklann ifade etmektedir.

45- Amellerin Niyetlere Gre Olmas Hkmne, Gaza Ve Dier Amellerin De

Girmesi

1752- Hz. mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v) yle buyurmaktadr:

Ameller, niyete gre deerlendirilir. Herkese ancak niyet ettii ey vardr. yleyse kimin
hicreti, Allah'a ve Resulne ise, onun hicreti Allah ve Resulnedir. Kimin hicreti de elde
edecei bir dnyala veya evlenecei bir kadna ise, onun hicreti de o hicret ettii
eyedir. 1139[1139]
Aklama: Kiinin yapt iler, niyete gre deer kazanr. Bu durum Allah katnda da,

Ebu Dvud, Cihad 12, 2497; Nes, Cihad 15; bn Mce, Cihad 13, 2785; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/169.
Buhri, Bed'l-Vahy 1, mn 41, Itk 6, Eymn 23, Menkbu'l-Ensr 45, Nikh 5, Hiyel 1; Ebu Dvud, Talk 11,
2201; Tirmizi, Fezilul-Cihd 16, 1647; Ncs, Taharet 60, bn Mce, Zhd 26, 4227; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/25.

1138[1138]
1139[1139]

kulun yannda da byledir. Ayn eylemi yapan iki ayr kii, niyetlerinde ki farkllk

sebebiyle birbirine zt karlk grebilirler. nk er! hkmler ve din sorunmluluklar,

iki esas zerine kuruludur:

a- Organlarla yaplan ameller, iler, hareketler ve davranlar.

b- Kalbin bir eye ynelmesi, onu kastetmesi, o eye varmas, onu kabullenmesi eklindeki kalb ameller

Bu sebeple btn amellerin deer kazanmas, ilk nce iimizdeki gizli niyetlere, kinci
olarak ta organlarn grnrdeki fiil ve hareketlerine dayanmaktadr.

Niyet Hadisi; kiinin yapm olduu hareketin deeri ancak niyetine baldr. Herkesin
sevap ve cezas, niyet ettii iyilik ve ktlkten ibarettir. O halde her eit hareketimiz
zerinde niyetin byk bir nemi vardr.

Btn ameller, deerini, niyete gre kazand iin, slam alimleri, eserlerini, bu hadisle
balatmay genellikle adet edinmilerdir.

46- Yce Allah'n Yolunda ehitlii stemenin Mste-Hab Olmas

1753- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v) yle
buyurmaktadr:

Kim ehit olmay can gnlden isterse, kendisine bir musibet isabet etmese de ona ehitlik
sevab verilir. 1140[1140]
1754- Sehl b. Huneyf (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v) yle
buyurmaktadr:

Kim can gnlden ehit olmay Allah'tan isterse Allah o kimseyi, velev ki deinde lsn,
ehitlerin derecelerine ulatrr. 1141[1141]

1140[1140]
1141[1141]

15.

Bev, erhu's-Snne, 2634.

Ebu Dvud, Vitr 26, 1520; Tirmiz, Cihad 19, 1653; Nes, Cihad 36; bn Mce, Cihad 15, 2797; Drim, Cihad

47- Gaza Etmeden Ve Kendi Kendine Gazadan Bahsetmeden len Kimsenin

Yerilmesi

1755- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v) yle
buyurmaktadr:

Bir kimse gaza etmeden ve gaza etmeyi gnlnden geirmeden lecek olursa mnafkln
bir ubesi zerine lr. 1142[1142]

48- Gazadan Kendisini Hastalk Veya Baka Bir zr Men Eden Kimsenin Sevab

1756- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir gazada Peygamber (s.a.v)'le birlikte idik. Derken:

Gerekten Medine'de yle kimseler var k, siz bir yolda yrr veya bir vadiyi geersiniz
onlar muhakkak sizinle beraberdirler. nk onlar seferde bulunmaktan ancak hastalk
alkoymutur buyurdu. 1143[1143]
49- Denizde Gaza Etmenin Fazileti

1757- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resululah (s.a.v), mm Haram bint. Milhan'm yanma girer, o da ona yemek ikram

ederdi. mm Haram, Ubade b. Sabit'in nikh altnda idi. Resulullah (s.a.v) bir gn yine
onun yanna girmiti. O da ona yemek ikram etmi, sonra da Resulullah (s.a.v)'in ban

1142[1142]
1143[1143]

Ebu Dvud, Cihad 17, 2502; Nes, Cihad 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/374.
bn Mce, Cihad 6, 2765; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/300.

taramaya oturmutu. Derken Resulullah (s.a.v) uyudu. Sonra glerek uyand.

mm Haram der ki: Ben:

Ey Allah'n resul! Seni gldren ey de nedir? diye sordu. Resulullah (s.a.v):

mmetimden baz insanlar, bana Alah yolunda gaza ederlerken arz olundular. u denizin
enginine tahtlar zerinde krallar olarak yada tahtlar zerinde krallar gibi binip
gidiyorlar buyurdu. Ravi, bu iki cmleden hangisini sylediinde phe etmitir.
mm Haram der ki: Bunun zerine ben:

Ey Allah'n resul! Allah'a dua et de beai onlardan eylesin dedim. Bunun zerine
Resulullah (s.a.y), mm Haram'n onlar ierisinde olmas iin dua etti. Sonra ban
yasta koyarak uyudu. Sonra tekrar glerek uyand.
mm Haram der ki: Ben yine ona:

Ey Allah'n resul! Seni gldren ey de nedir? diye sordum. Resulullah (s.a.v), birinci
defada dedii gibi:

mmetimden baz nsanlar, bana Allah yolunda gaza ederlerken arz olundular buyurdu.
Ben:

Ey Allah'n resul! Allah'a dua et de beni onlardan eylesin dedim. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v):

Sen evvelkilerdensin! buyurdu.

Sonra mm Haram bint. Milhn, Muaviye zamannda gemiye binmi ve denizden kt

anda hayvanndan derek vefat etmitir. 1144[1144]

Aklama: Bazlar, mm Haram bint. Milhn'n, Resulullah (s.a.v)'in st halalarndan

birisi olduunu sylemi, bazlar da babas yada dedesi ciheliyle halas olduunu
sylemi, bazlar da bunlarn hangisi olursa olsun mm Haram bint. Milhn Resulullah
(s.a.v)'in mahremidir demitir.

Buhr, Cihad 3, sti'zan 41, Tabir 12; Ebu Dvud, Cihad, 2491; Tirmiz, Cihad 15, 1645; Nesa, Cihad 40;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/240.
1144[1144]

Alimler, mm Haram bint. Milhn'n ehit dt bu gazann ne zaman yapldnda

ihtilaf etmilerdir. Buradaki rivayette Muaviye zamannda yapld grlyorsa da, Kad

Iyaz, ou siyer alimlerinin grlerine gre bunun Hz. Osman zamannda yapldn
sylemektedir.

mm Haram bint. Milhn, kocasyla birlikte Kbrs'a gitmi, orada hayvanndan derek
vefat ziyaret edilmektedir.

. , .

50- Allah Rzas Urunda Snrda Nbet Beklemenin Fazileti

1758- Selmn (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v)'i:

Bir gn ve bir gece Allah rzas urunda snrda nbet beklemek, bir ay tutulan nafile oru
ile teravinden daha hayrhdr. Eer bu kimse nbet beklerken lrse dnyada iken yapt
ameli zerine cereyan eder ve rzk da zerine gnderilir. Fettandan da emin olur'
buyururken iittim dedi. 1145[1145]
51- ehitlerin Ksmlar

1759- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v) yle
buyurmaktadr:

Bir ara bir adam yolda yrrken yol zerinde bir diken dal bulup onu yolun kenarna att.
Bunun zerine Allah, onun bu davrann kabul buyurup gnahlarn balad.
Sonra Resulullah (s.a.v):
ehitler, be ksmdr:
1- Vebadan len,
1145[1145]

Ncs, Cihad 39; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/441.

2- ishalden len,
3- Boulmaktan len,
4- Yknt altnda len,
5- Yce Allah'n rzas urunda ehit olan kimseler buyurdu. 1146[1146]

1760- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v), sahabilere:

inizde kimleri ehd sayyorsunuz? diye sordu. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Kim Allah yolanda ldrlrse o ehittir dediler. Resulullah (s.a.v):
O halde mmetimin ehitleri gerekten pek azdr buyurdu. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! yleyse kimler ehittir? diye sordular. Resulullah (s.a.v):

Kim Allah yolunda ldrlrse o ehiddir.Kim Allah yolunda lrse o da ehittir. Kim
vebadan lrse o da ehittir. Kim ishalden lrse o da ehittir buyurdu.
bn Miksem der ki:

Baban zerine ehadet ederim ki, bu hadiste, Resulullah (s.a.v):

Boulan da ehiddir buyurdu. 1147[1147]

1761- Hafsa bint. rn'den rivayet edilmitir: Enes b. Mlik, bana:

Yahya b. Ebi Amre neden ld? diye sordu. Ben de:
Vebadan ld dedim.

Enes b. Mlik der ki: Bunun zerine Resulullah (s.a.v):

Veba, her mslman iin ehitliktir buyurdu. 1148[1148]

Aklama: ehit: Allah yolunda cann veren kimseye ehid denir oulu hed. Byle

1146[1146]

533.

1147[1147]
1148[1148]

Buhr, Ezan 32, Mezalim 28; Tirmiz, Ccnaiz 65, 1063, Birr 38, 1958; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/324-325,

bn Mce, Cihad 17, 2804; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/522.

Buhar, Tb 30; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/150, 220, 223, 258, 265.

bir kiiye ehid denilmesinin ne anlama geldii konusundaki grlerden bazlar

unlardr: Byle bir kiiye ehid denilmitir; nk bu kiinin cennete gireceine

ahitlik edilmitir. Byle bir kiiye ehid denilmitir; nk lm annda birtakm
rahmet melekleri hazr bulunmutur. Byle bir kiiye ehid denilmitir; nk kendisi
Cenb- Allah'n manev huzurunda hazr olarak rzklanacaktr.

ehidlik, Muhammed mmetine tahsis edilmi stn bir paye, byk bir mertebedir.
Kur'an'da Allah yolunda ldrlenlere l demeyin! Onlar diridirler, fakat sz
farketmiyorsunuz
diridirler.

Rableri

1149[1149]

ve Allah yolunda ldrlenleri l sanmayn. Onlar

katndan

nzktandrlmaktadrlar.

Peygamberimiz de bir hadislerinde;

1150[1150]

buyurulmustur.

ehid cennettedir buyurmu 1151[1151] baka bir hadiste de

Allah katnda hayrl bir mertebede iken lm kullar iinde, dnya iindekilerle birlikte
kendisine verilecek olsa bile, ehidden baka hibir kimse yeniden dnyaya gelmek istemez.
nk ehtdler, ehdliin ne denli stn bir mertebe olduunu grm olduklar iin,
dnyaya dnp yeniden bir kere daha ehid olrnak iin can atarlar

1152[1152]

diyerek

hirette verilen stn mertebe yannda ehdet erbetini imenin, ehidlii tatmann da
ayr bir zevki bulunduunu ifade etmi olmaktadr. slm dininde ehidlik yksek bir

mertebe olarak kabul edildii ve Allah yolunda ldrlenler ehidlik pyesiyle taltif

edildii iin, mslmanlar asndan Allah yolunda lmek sevimli ve gnlden istenen
bir i haline gelmitir.

Birok hadiste hangi durumda bir mslmann ehid olaca konusuna aklk getirilmi-

tir. Bir hadiste, can, mal ve namusu uruna len kiinin ehid olaca bidirilmitir.
Korunmas dinin amalan arasnda yer alan can, mal ve namus uruna lmenin ehid

olarak nitelendirilmesi, bu hususlara dinimizde ne kadar nem verildiini de

gstermektedir.

slm hukukular ilgili hadislerden yola karak dnyev ve uhrev hkmler bakmndan ehidleri ksmda deerlendirmilerdir.
Bakara: 2/154.
mrn: 3/169.
1151[1151] Eb Dvd, Cihd, 25.
1152[1152] Buhri. Cihd. 61.
1149[1149]

1150[1150] Al-i

1- Hem dnya hem hret hkmleri bakmndan ehid saylanlar; Bunlar Alah yolunda
savarken ldrlen kiilerdir. Kmil mnada ehid bunlardr ve bunlara Hkm ehid
denilir. Bu tr ehidler ykanmakszn, kanl elbiseleriyle defnedilir, elbiseleri onlann
kefeni yerine geer. zerindeki silh ve baka arlklar alndktan sonra cenaze namaz

klnarak defnedilir. Dier mezhebe gre, ehdlerin ykanmasna gerek olmad gibi
zerlerine cenaze namaz klnmasna da gerek grlmemesi, yine ehidin elde etmi
olduu yksek paye ile ilgilidir.

2- Sadece dnya hkmleri bakmndan ehid saylanlar: Kalbinde nifak bulunmakla

yani mnafk olmakla birlikte, d grn itibariyle mslman olduuna hkmedilen
ve mslmanlarn saflarnda bulunduu srada dman tarafndan ldrlen kiiSer bu
grupta yer alr. Bunlar dnyada yaplacak iler bakmndan ehid muamelesi grrler.

3- Sadece hiret hkmleri bakmndan ehid saylanlar: Allah yolunda savarken ald

bir yaradan dolay o anda deil de, daha sonra len kiiler bu grupta yer alrlar.

Ayrca hadislerde ehid olduklar bildirilmekte olan, yanllkla veya haksz yere ldrlen kii, yangnda, denizde veya gk altnda can veren kiiler; veba, kolera, stma gibi

yaygn ve nlenmesi zor hastalklar sebebiyle lenler, ilim tahsili yolunda, hell kazan
urunda, gerek kendisinin gerekse, -isterse gayri mslim olsun- bakalarnn can, mal ve

namuslar urunda lenler, lousa iken len ve cuma gecesinde len kimseler de bu
grupta yer alan ehidlerdir.
Kur'an'da;

Allah'a ve elisine itaat eden kimseler; Allah'n nimetine mazhar olmu bulunan
peygamberler, siddlklar, ehidler ve iyi/slih kullar ile birlikte bulunacaklardr

1153[1153]

buyurularak, ehidlerin Allah katndaki itibarna iaret edildikten sonra Allah ve

Resul'ne itaat eden, yani slm dininin getirdii hkmlere boyun een kimsenin de
ayn ekilde iyi muamele grecei belirtilir. Hz. Peygamber de;

Kim ehid olmay itenlikle dilerse, Allah onu ehidlerin menzilesine ulatrr, bu kii
isterse yatanda lm olsun

1153[1153] en-Nis:
1154[1154]

1154[1154]

4/69.
Mslim, mre, 156-157; Nesa, Cihd, 36.

buyurarak mslmanm iyi niyef ve samimi

arzusunun bile Allah katnda stn bir deere sahip olduunu belirtmitir. 1155[1155]
52- Atcln Fazileti, Atacla Tevik Ve Atcl renip De Sonradan Atcl
Unutan Kimsenin Yerilmesi

1762- Ukbe b. mir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v)'i minber zerinde:

Onlar iin gcnzn yetebildi kadar kuvvet hazrlayn

1156[1156]

ayetini okuyarak

Dikkat edin ki! Kuvvet, atclktr. Dikkat edin ki! Kuvvet, atclktr. Dikkat edin ki! Kuvvet,
atclktr buyururken iittim. 1157[1157]

1763- Ukbe b. mir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v)'i:

Gelecekte sizlere bir ok memleketler fethol una aktr ve Allah sizlere kifayet
edecektir/dmanlara kar sizi koruyacaktr. Bunlar olunca, sakn sizden birisi oklaryla
oynamaktan/talim yapmaktam aciz kalmasn buyururken iittim. 1158[1158]

1764- Abdurrahman b. imse'den rivayet edilmitir: Fukeym el-Lahm, Ukbe b.

Amir'e:

Sen yal bir adam olduun halde ok atmak suretiyle u iki hedef arasnda gidip
geliyorsun. Bu sana zor gelir dedi. Ukbe:

Bununla ilgili Resulullah (s.a.v)'den iittiim bir sz olmasayd, ben buna

katlanmazdm dedi.

Hadisin ravisi Haris der ki: Bunun zerine Abdurrahman b, imse'ye:

B.k.z: Heyet, lmihal man ve badetler, SAM T.D.V. slami Aratrmalar Merkezi, stanbul, 1/377-378.
Enfal: 8/60.
1157[1157] Ebu Dvud, Cihad 23, 2514; bn Mce, Cihad 19, 2813; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/156.
1158[1158] Ahmed b. Hanbel, Msed, 4/157.
1155[1155]
1156[1156]

O sz neydi? diye sordum. O da:

Peygamber (s.a.v):

Kim atcl renip de sonra onu terk ederse bizden deildir yada muhakkak isyan
etmitir buyurdu dedi. 1159[1159]
53- Peygamber (s.a.v.)in mmetinden Bir Topluluun Hakka Yardm Etmekte
Devam Etmeleri Ve Onlara Muhalefet Edenlerin Onlara Zarar Verecek Olamamalar

1765- Sevbn (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v) yle buyurmaktadr:

mmetimden bir topluluk, hak zerinde galip gelmeye devam edecektir. Onlar hak
zerinde hep byle sebat edip durduklar mddete ta Allah'n emri onlara gelinceye kadar
muhalif olanlar onlara zarar zarar veremeyecektir. 1160[1160]
1766- Mure (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v)'i:

mmetimden bir topluluk, insanlara galip gelmeye devam edecektir. Onlar, bu galip
gelme halinde bulunurlarken Allah'n emri onlara gelecektir buyururken iittim. 1161[1161]

1767- Cbir b. Semure (r.a)'tan. rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v) yle
buyurmaktadr:

Bu din, daima ayakta durmaya devam edecekir. mslmannlaradan bir topluluk, kyamet
kopuncaya kadar bu din urunda sava(maya devam etmekten asla vazgemeyecektir.
1162[1162]

1768- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

bn Mce, Cihad 19, 2814.
Ebu Dvud, Fiten 1, 4252; Tirmiz, Fiten 51, 2229; bn Mce, Mukaddime 1, 10, Fiten 9, 3952; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 5/278, 279.
1161[1161] Buhr, Menkb 28; 'tisam 10, Tevhid 29; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/244, 248.
1162[1162] Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/92, 94, 103, 105, 106, 108.
1159[1159]
1160[1160]

Resulullah (s.a.v)'i:

mmetimden bir topluluk, hak urunda savaarak kyamet gnne kadar galip gelmeye
devam edecektir buyururken iittim. 1163[1163]

1769- Muviye (r.a)'tan rivayet edilmitir: Muviye minberde Resulullah (s.a.v)'i:

mmetimden Allah'n emrini yerine getiren bir topluluk srekli bulunacaktr. Onlar
aalayan veya onlara muhalefet edenler, onlara asla zarar veremeyecektir. yle ki
Allah'n kyamet emri gelinceye kadar bu topluluk insanlara kar byle muzaffer halde
kalacaklardr buyururken iittim dedi. 1164[1164]

1770- Abdurrahman b. inse cl-Mchr'den rivayet edilmitir:

Mesleme b. Muhalled'in yanndaydm. Abdullah bn Amr bnu'l-As'da onun yanndayd.

Abdullah bn Amr:

Kyamet ancak halkn ktleri zerine kopacaktr. Onlar cahiliyet halkndan daha

ktdrler. Allah'tan bir ey isterlerse onu zerlerine reddeder' dedi. Onlar bu

haldeyken Ukbe b. mir kageldi. Mesleme, ona:

Ey Ukbe! Dinle, Abdullah bn Amr ne diyor? dedi. Ukbe'de: O, daha iyi bilir. Fakat ben,
Resulullah (s.a.v)'i:

mmetimden bir topluluk, dmanlarna kar stn gelmede Allah'n emri urunda
arpmakta devam edeceklerdir. Onlar bu hal zerinde bulunurlarken kendilerine
muhalefet edenler kyamet gn gelinceye kadar onlara bir zarar veremeyeceklerdir diye
buyururken iittim dedi. Bunun zerine Abdullah bn Amr:

Evet doru! Sonra Allah, kokusu misk, dokunmas ipek gibi olan bir rzgar gnderecek.
Bu rzgar, kalbinde buday tanesi arl kadar iman bulunan hibir canly brakmayp
muhakkak onlarn ruhlarn alacak. Sonra da dnyada insanlarn en ktleri kalr. te
kyamet, bu kimselerin zerine kopacak dedi. 1165[1165]

Enfal: 8/60. Resulullah (s.a.v), bu hadiste; mslmannlar ne kadar zor ve kt artlar

1163[1163] Ahmed
1164[1164]

b. Hanbel, Msned, 3/345, 384; bn Hibbn, Sahih, 6819; Ebu Ya, Msned, 2078.

Buhar, Menkb 28, Tevhid 29; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/101.

Mu'cemu'l-Kebir, 17/870.

1165[1165] Tabern,

yaayp yenilgilere dseler ve ynetimde etkilerini kaybetseler bile, Hakk'n galebesi

iin alan grup yada topluluklarn Kyamet gnne kadar Hak yolunda mcadelede
stn olmaya devam edeceini belirtmektedir. Bu tr topluluklar, bir blgede yada

dnyann drt bir yannda olabilir. nk bir blgede yada bir lkede mslmannlar
sindidirilip gizlilie itilseler bile bir baka yerde yada yerlerde slam mcadelesi devam
edecek ve cihad sanca gnderde dalgalanmaya Kyamete kadar devam edecektir.

1771- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah(s.a.v) yle
buyurmaktadr:

Garb/dou halk, kyamet kopuncaya kadar hak zerinde galip gelmeye devam edecektir.
1166[1166]

54- Yrrken Hayvanlarn Menfaatini Gzetmek Ve Gecenin Sonunda Dinlenme

Molasn Yol zerinde Yapmann Yasak Olmas

1772- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v) yle
buyurmaktadr:

Verimli yerde yolculua ettiiniz zaman develere o yerde nasiplerini verin/otlatp

dinlendirin. orak yerde yolculuk ettiiniz zaman orada yry hzlandrn. Geceleyin
uyku yada dinlenme molas yaptnz zaman yol boyundan saknn. nk yol zerleri,
geceleyin haer atlarn/bceklerin barnadr. 1167[1167]

55- Yolculuun Azabtan Bir Para Olmas Ve Seferde Olan Bir Yolcunun lerini
Bitirmesi Halinde Acele Ailesine Dnmesinin Mstehab Olmas

1773- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v) yle

Ebu Nuaym, Hilye, 3/95-96.

Ebu Dvud, Cihad 57, 2569; Tirmiz, sti'zan 75, 2858; Nes, Snen'1-Kbr, 8814; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/337, 378; bn Huzeyme, Sahih, 2550, 2556, 2557.
1166[1166]
1167[1167]

buyurmaktadr:

Yolculuk, azabtan bir paradr. Sizden birinize uykusunu, yemesini ve imesini alkor. Bu
nedenle sizden birisi yolculua kma nedeni olan iini bitirdii zaman hemen ailesine
dnmede acele etsin. 1168[1168]
Aklama: Yolculuun azabten bir para olmasndan maksat; yolculuktan hasl olan
meakkat ve eziyetten dolay duyulan sknt ve elemdir.

56- Yolculuktan Gelen Kimsenin Ailesinin Yanna Geceleyin Girmesinin Mekruh

Olmas

1774- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v) yolculuktan dndnde ailesinin yanna geceleyin girmezdi. Onlarn

yanna ya kuluk vakti yada zeval ile akam aras bir zamanda girerdi. 1169[1169]

1775- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Biz, Resulullah (s.a.v)'le birlikte bir gazada bulunuyorduk. Medine'ye geldiimizde

ailemizin yanma girmeye kalktk. Bunun zerine Resulullah (s.a.v):

Ar olun. Onlarn yanma geceleyin/yats zaman girelim. Bylece sa ba dank olan

kadn san tarasn ve kocas evden uzak kalm bulunan kadn usturasn tutup gerekli
yerlerini temizlesin buyurdu. 1170[1170]

Buhr, Ebvabu'1-Umre 19, Cihad 136, Et'ime 30; bn Mce, Menasik 1, 2882; Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/236, 445.
1169[1169] Buhr, Ebvabu'1-Umre 15; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/125, 204, 240.
1170[1170] Buhr, Nikah 121.
1168[1168]

SAHH- MSLM MUHTASARI

3.CLT

SAHH MSLM MUHTASARI ....................................................................................................................... 17

III ................................................................................................................................................................................. 17

34- Sayd (Avlanma), Zebih (Hayvan Kesimi) Ve M Yu'kelu Minet-Hayevn ( Eti

Yenilen Hayvanlar) Blm ................................................................................................................. 17

1- Eitilmi Kpeklerle Avlanma ....................................................................................................... 17

Mi'rad: ............................................................................................................................................................. 18
Vekze:............................................................................................................................................................. 18
2- Av, Avcdan Kaybolup Da Sonra Avc Tarafndan Bulunduu Zaman Ki Hkm .. 18

3- Yrtc Hayvanlardan Her Az Dii Bulunan Hayvann Ve Kulardan Her Peneli

Olan Hayvann Etini Yemenin Haram Olmas .............................................................................. 19

4- Denizde len Deniz Hayvanlarnn Etlerini Yemenin Mubah Olmas......................... 19

5- Evcil Eek Etlerinin Haram Klnmas ........................................................................................ 20
6- At Eti........................................................................................................................................................... 21
7- Keler/Srtlan Eti ................................................................................................................................... 21
Keler: ............................................................................................................................................................... 22
8- ekirge Yemenin Mubah Olmas................................................................................................... 22
9- Tavan Eti Yemenin Mubah Klnmas ....................................................................................... 22
10- Avlanmada Ve Dman Karsnda Kullanlp Yardm Grlecek Aletlerin Mubah

Klnmas Ve Sapanla Ta Atmann Mekruh Olmas .................................................................. 23

11- Hayvan ldrme Ve Boazlamay Gzelce Yapma ile Ba Keskinleme ............. 23
12- Hayvanlar Balayp Hedef Dikerek ldrmenin Yasak Olmas ................................. 23

35. EDAHI (=KURBAN) BOLUMU................................................................................................................. 24

Kurban: ........................................................................................................................................................... 24
1- Kurbann Vakti ...................................................................................................................................... 24
2- Kurbanln Ya ................................................................................................................................... 25
3- Kurbanln Ve Onu Kefilsiz Dorudan Doruya Bizzat Kesmenin Ve Keserken De

Besmele ile Tekbir Getirmenin Mstehab Olmas ..................................................................... 25

4- Hayvan Di, Trnak Ve Dier Kemikler Hari Kan Aktan Hereyle Kesmenin Caiz

Olmas ............................................................................................................................................................. 26

5- slam'n ilk Yllarnda Kurban Etlerini Gnden Sonraya Braklp Yenilmesinin

Yasaklanmas Ve Sonradan Bu Yasan Kaldrlarak Kurban Etlerinin stenildii

Kadar Braklp Yenilmesinin Mubah Olmas ............................................................................... 26
6- Fera Ve Atre........................................................................................................................................... 27
Atre: ................................................................................................................................................................ 28
7- Kurban Kesmek steyerek Zilhicce Aynn Onuncu Gnne Giren Kimseyi

Salarndan Yada Trnaklarndan Bir ey Almasnn Yasak Olmas.................................. 28

8- Yce Allah'tan Bakas Adna Kurban Kesmenin Haram Olmas Ve Bunu Yapan
Kimseye Lanet Olunmas ....................................................................................................................... 28

36. ERIBE (=IECEKLER) BOLUMU ......................................................................................................... 28

1- kinin Haram Klnmas Ve kinin; zm Suyundan, Kuru Ve Koruk Hurmadan,

Kuru zmden Ve Daha Baka Sarholuk Veren eylerden Yaplmas........................... 29
2- araptan Sirke Yapmann Yasak Olmas ................................................................................... 30

3- arapla Tedavinin Haram Olmas ................................................................................................ 30

4- Hurma ile zmden Yaplan Butun kilere arap smi Verilmesi .............................. 30
5- Kuru Hurma ile Kuru zmden Kark Olarak Nebiz Yapmann Mekruh Olmas30
Nebiz: .............................................................................................................................................................. 30

1- Haram olan: ............................................................................................................................................ 30

6- erisinde Nebz Yaplan Kaplar Kullanmann ilk nce Yasaklanmas, Sonra Bu

Hkmn Sarholuk Vermedike Bugn Helal Olduu ............................................................. 32

7- Her Sarholuk Veren eyin arap Ve Her arabn Haram Olmas ................................ 32

8- arap ip De Tevbe Etmeyen Kimsenin Ahirette Ondan Men Edilmek Suretiyle

Cezalandrlmas ........................................................................................................................................ 33
9- iddetlenmemi Ve Sarholuk Verici Dereceye Varmam Olan rann Mubah

Olmas ............................................................................................................................................................. 33
10- St menin Caiz Olmas ................................................................................................................ 34

11- Nebiz/ra erbeti mek Ve Kaplar rtmek...................................................................... 34

12- Kaplar rtmeyi, Tulumlarn Azn Balamay Ve Kaplar Kapamay, zerlerine
Besmele ekmeyi, Uykuya Yatlaca Zaman Kandilin Sndrmeyi Ve Akamdan

Sonra ocuklar ile Hayvanlarn Dar Salnmamas ................................................................ 35

13- Yiyip menin dab Ve Hkmleri .......................................................................................... 35
14- Ayakta Su menin Mekruh Olmas .......................................................................................... 36
15- Ayakta Zemzem me ...................................................................................................................... 37

16- Ayn Kabn iine Solumann Mekruh Olmas Ve Kabn Dna Defa Solumann
Mustehab Olmas ....................................................................................................................................... 37

17- Su Ve Benzeri eyler Sunarken Balayann Sandan tibaren Dolatrmann

Mustehab Olmas ....................................................................................................................................... 37
18- Parmaklar Ve ana Yalayp Syrmann Mste-Hab Olmas Ve Lokma Tutan Eli

Yalamadan nce Silmenin Mekruh Olmas.................................................................................... 37

19- Yemek Sahibinin Davet Etmedii Kimse Davetlinin Peine Taklp Geldii Zaman
Ziyafete Giden Davetlinin Ne Yapaca Ve Yemek Sahibinin Taklp Gelen Kimseye

zin Vermesinin Mustehab Olmas .................................................................................................... 38

20- Raz Olacana Gvendii Ve Buna Tam timat Eyledii Kimsenin Evine

Beraberinde Bakasn Da Gtrmenin Caiz Olmas Ve Yemek zerine Toplanmann

Mstehab Olmas ....................................................................................................................................... 39
21- orba menin Caiz Olmas, Kabak Yemenin Mste-Hab Olmas, Ev Sahibi Ho

Grmek artyla Sofrada-Kilerin Misafir Bile Olsalar Birbirlerini Tercih Etmelerinin

Mstehab Olmas ....................................................................................................................................... 40

22- ekirdei Hurmann Dna Koymann, Misafirin Yemek Sahibine Dua

Etmesinin, Takva Sahibi Misafirden Dua stemenin, Onun Da Buna cabet Etmesinin

Mstehab Olmas ....................................................................................................................................... 41

23- Acur Ve Salatalk Gibi Sebzeleri Olgunlamam Hurmayla Birlikte Yeme ........... 41
24- Yemek Yiyenin Tevazu Gstermesinin Mstehab Olmas Ve Oturuunun ekli 41
25- Arkadalarnn zin Vermesi Hari Toplulukla Birlikte Yiyen Kimseyi Hurma Ve

Benzeri eylerin iki Tanesini Bir Lokmada Birletirmenin Yasak Olmas ..................... 41
26- Hurma Ve Benzeri Azklar, Aile iin Eve Getirme ............................................................ 42
27- Medine Hurmasnn Fazileti......................................................................................................... 42
28- Mantarn Fazileti Ve Gzn Onunla Tedavi Edilmesi ...................................................... 42
29- Misvak Aacnn Olgunlam Siyah Meyvesinin Fazileti .............................................. 42
30- Sirkenin Ve Onu Katk Yapmann Fazileti ............................................................................. 42
31- Sarmsak Yemenin Mubah Olmas, Byklerle Konumak steyen Kimsenin Onu

Ve Benzer Sebzeleri Yememesi........................................................................................................... 42

32- Misafire kram Etmek Ve Onun htiyacn Kendi z Cannn htiyacndan stn
Tutmann Fazileti ...................................................................................................................................... 43
33- Az Yemekle Yardm Yapmann Fazileti Ve iki Kiilik Yemein Kiiye Yetmesi

............................................................................................................................................................................ 44

34- Mminin Bir Barsa Doldurmak iin Yemesi Ve Kafirin De Yedi Barsa

Doldurmak iin Yemesi........................................................................................................................... 44

35- Yemein Ayplanmamas ............................................................................................................... 45

37. LBS (GYM) VE ZNET (SSLENME) BLM ........................................................................ 45

1- Su mede Ve Baka eylerde Altn ile Gm Kaplar Kullanmann Erkeklere Ve

Kadnlara Haram Olmas ........................................................................................................................ 45

2- Altn Yuzuk ile pekli Kullanmann Erkeklere Haram, Kadnlara Mubah Klnmas
Ve Drt Parmaktan Fazla Olmamak artyla pein Erkeklere Mubah Olmas............ 45

3- Erkekte Uyuz Ve Benzeri Bir Hastalk Bulunduu Zaman Salk zerine Bir
Lzumdan Dolay pek Giymesinin Mubah Olmas ................................................................... 48
4- Erkein Sarya Boyanm Elbise Giymesinin Yasak Olmas............................................. 48
5- Pamuklu Keten Elbise Giymenin Fazileti.................................................................................. 49

6- Elbisede Tevazulu Olmay, Giyim ile Kuam Tr Hususlarda Elbisenin Kaln ile

Uygun Olanyla Yetinmenin Ve erisinde izgiler Bulunan Elbise Giymenin Caiz

Olmas ............................................................................................................................................................. 49
7- Yayg/Dein D Yz Edinmenin Caiz Olmas ................................................................. 49

8- Yayg, Dek Ve Giyim Eyalarnn htiyatan Fazlasnn Mekruh Olmas ............... 49

9- Buyuklenerek Elbiseyi Srklemenin Haram Olmas Ve Elbiseyi Ne Kadar

Sarktmann Caiz Ve Ne Kadar Sarktmann Mstehab Olduu Meselesi ....................... 49

10- Elbisesini Beenmekle Birlikte Yrynde Krtmann Haram Olmas ............. 50
11- slam'n ilk Zamanlarnda Erkeklere Altn Yzn Mubah Klnmas, Daha

Sonra Bu Hkmn Yrrlkten Kaldrlarak Haram Klnmas .......................................... 50

12- Peygamber (s.a.v.)'in Nak Muhammed Resulullah Olan Gm Bir Yzk

Takmas Ve Ondan Sonra Halifelerin De Bu Yz Takmas ............................................. 51

13- Peygamber (s.a.v.)'in Baz Yabanc Hkmdarlara Mektup Yazmak stediinde

Mhr iin Yzk Edinmesi ................................................................................................................. 51

14- Yzklerin Atlmas.......................................................................................................................... 52

15- Ta Habe lemesi Olan Yzk Kullanmak ........................................................................ 52
17- Orta Parmak ile Ondan Sonra Gelen Parmaa Yzk Takmann Yasak Olmas

............................................................................................................................................................................ 53

Eyer yastklar: ............................................................................................................................................ 53

18- Ayakkablar Veya Onlarn Yerini Tutacak eyler Giymenin Mustehab Olmas ... 53
19- Ayakkab Giymede nce Saa Giymenin, karrken De nce Sol Ayaktan

karmann Mustehab Ol-Mas Ve Tek Ayakkab erisinde Yrmenin Mekruh

Olmas ............................................................................................................................................................. 53
20- Bir Elbiseye Smsk Sarlp Srnmenin Ve Bir Elbise erisinde Ayaklarn

Dikip Oturmann Yasak Olmas........................................................................................................... 54

21- Srt st Yatmann Ve Baca Bacak zerine Koymann Yasak Olmas .................. 54
22- Srt st Yatmann Ve Baca Bacak zerine Koymann Mubah Olmas................ 54
23- Erkein Zaferan Surunmesnn Yasak Olmas ..................................................................... 55
24- Beyaz Sa, Sar Ve Krmzya Boyamann Mste-Hab Ve Siyaha Boyamann ise

Haram Olmas.............................................................................................................................................. 55
25- Boyama Hususunda Yahudilere Muhalefet Emek ............................................................. 55

26- Hayvan Resmi Yapmann Ve Dek ile Yayg Gibi Yollarla Zelil Klnmayan

Resimli Eya Edinmenin Haram Klnmas Ve Resim ile Kpek Bulunan Bir Eve
Meleklerin Girmemesi ............................................................................................................................. 55

27- Yolculuk Srasnda Kpek Bulundurmann Ve an Takmann Mekruh Olmas

............................................................................................................................................................................ 57

28- Devenin Boynuna Kiriten Gerdanlk Takmann Mekruh Olmas ............................. 58

29- Hayvann Yzne Vurarak Dvmenin Ve Yzne Damga Vurmann Yasak Olmas

............................................................................................................................................................................ 58

30- nsan Hari Hayvann Yznden Baka Yerlerine Damga Vurmann Caiz Olmas

Ve Zekat ile Cizye Develerinde ise Bunun Mendub Olmas ................................................... 59

Tahnik: ............................................................................................................................................................ 59

31- ocuun, Bann Bir Ksm Sann Tra Edilip Bir Ksmnn Brakmann Mekruh
Olmas ............................................................................................................................................................. 59

32- Yollar zerine Oturmann Yasak Olmas Ve Oturulduun ise Yolun Hakknn
Verilmesi........................................................................................................................................................ 59

33- Sa Ekleyen ile Ekletene, Dvme Yapan ile Yaptrana, Yzdeki Kllar Yolan ile
Yoldurana, Gzellik iin Di Trplettiren Kadnlar ile Allah'n Yarattn Deitiren
Kadnlarn Bu Yaptklarnn Haram Olmas .................................................................................. 60
34- Giyinmi, plak, Krtkan Ve Meylettiren Kadnlar.......................................................... 62

35- Giyim Ve Benzeri Hususlarda Yalan Davrann Ve Kendisine Verilmemi Bir

eyle Tokluk Gsterii Yapmann Yasak Olmas ........................................................................ 62

38. DB BLM ............................................................................................................................................. 62

Edeb: ................................................................................................................................................................ 62

1- Ebu'l-Kasm' Kunyesiyle Kunyelenmenn Yasak Olmas Ve Mstehab Olan simler

............................................................................................................................................................................ 62

sim Koymak: ............................................................................................................................................... 63

2- irkin simler Koymann Ve (ocuklara) Nfi (Faydac/Menfaati) ile Benzeri

simler Koymann Mekruh Olmas .................................................................................................... 64

3- irkin smi Gzele evirmenin Yada Benzerleriyle Deitirmenin Mstehab

Olmas ............................................................................................................................................................. 65

4- Meliku'l-Emlk (Hkmdarlarn Hkmdar) Ve Benzeri simleri Kullanmann

Haram Olmas.............................................................................................................................................. 65

5- ocuk Doduu Zaman Daman Ovmann, Damann Ovacak Salih Bir Kimsenin
Yanna Gtrmenin Msteham Olmas Doduu Gn ocua sim Vermenin Caiz
Olmas ile Peygamber simlerini Koymann Mstehab Olmas ........................................... 65

6- Olundan Bakasna: Ey Evladm/Oulcuum Demenin Caiz Olmas Ve Bunu

aka iin Sylemenin Msehab Olmas ........................................................................................... 67

7- Kiinin Kendi Tasarrufunda Olmayan Bir Yere Girmek iin Sahibinden zin
stemek ........................................................................................................................................................... 67

8- eri Girmek steyen Kimsenin eriden Kim O? Diye Sorulduunda Kendisini

Tantmadan Direkt Olarak Benim Demesinin Mekruh Olmas ........................................ 69
9- Bakasnn Evinin iine Bakmann/Rntgenciliin Haram Olmas ............................. 69
10- Kastsz Olarak Birdenbire Kadna Bakmann Hkm .................................................... 69
Selm: .............................................................................................................................................................. 69
1- Binili Olann Yryene Ve Az Olann ok Olana Selam Vermesi ................................... 69
2- Vol stnde Oturmann Haklarndan Birinin De, Selam Almak Olmas ................... 70

3- mslmann mslman zerindeki Haklarndan Birisi De, Verdii Selam Almak

Olmas ............................................................................................................................................................. 70
1- Selam vermek: ....................................................................................................................................... 70
2- Davetine katlmak: .............................................................................................................................. 71
3- Nasihat etmek: ...................................................................................................................................... 71
4-Aksran kimse: ........................................................................................................................................ 71
5- Hastaland zaman ziyaretine gitmek: ..................................................................................... 71
6- Cenazesine katlmak: ......................................................................................................................... 71

4- Kitap Ehli Olanlara nce mslmann Selam Vermesinin Yasaklanmas Ve Onlarn

Selamnn Nasl Alnaca Meselesi ................................................................................................... 71

5- Kk ocuklara Selam Vermenin Mstehab Olmas ....................................................... 72

6- Perde Kaldrma Yada Benzeri Alametlerin eriye Girme zni Saylmasnn Caiz
Olmas ............................................................................................................................................................. 73

7- Kadnlarn Tabii htiyalarn Yerine Getirmeleri iin Darya kmalarnn

Mubah Olmas ............................................................................................................................................. 73
8- Yabanc Bir Kadn ile Babaa Kalmann Ve Onun Yanna Girmenin Haram .......... 73

9- Bir Kimsenin, Bir Kadnla Babaa Grlmesi Halinde O Kadn Hanm Yada

Mahre Akrabas Olursa Suizann Gidermek iin Bu Kadn, Filancadr Demenin

Mstehab Olmas ....................................................................................................................................... 74

10- Bir Kimse Bir Meclise Gelip De Bir Aklk Bulursa Oraya, Yoksa Onlarn
Arkasna Oturmas .................................................................................................................................... 74
11- Bir nsan nceden Oturduu Mubah Yerinden Kaldrmann Haram Olmas ...... 75

12- Oturduu Yerden Kalkp Sonra Geri Dnp Gelen Kimsenin O Yerde Hak Sahibi
Olmas ............................................................................................................................................................. 75
13- Kadn Tabiatl Kimsenin, Yabanc Kadnlarn Yanna Girmesinin Engellenmesi 75
14- Yabanc Bir Kadn Yolda Yrmekten Aciz Kaldnda Binein Arkasna

Bindirmenin Caiz Olmas ....................................................................................................................... 76

15- ncsnn Rzas Olmakszn U Kiiden Ik Kiinin Gizli Konumalarnn

Haram Olmas.............................................................................................................................................. 76
16- Tp, Hastalk Ve Okumayla Tedavi/Rukye ............................................................................ 76
Rukye: ............................................................................................................................................................. 76
1- Mubah Olan Rukye: ............................................................................................................................. 76

2- Haram Olan Rukye: ............................................................................................................................. 77

3- irk Olan Rukye: ................................................................................................................................... 77
Nazar: .............................................................................................................................................................. 77
17- Sihir.......................................................................................................................................................... 78
Sihir:................................................................................................................................................................. 78
18- Zehir ........................................................................................................................................................ 79
19- Hastaya Okuma Tedavisini/Rukye Yapmann Mstehab Olmas .............................. 79
2 Hastaya Felak ile Nas Surelerini Okumak Ve frmek Suretiyle Rukye Yapmak .. 79

21- Gz Demesi, Vcuda Yaylan Sivilceler ile Yaralar, Zehirli Hayvan Sokmas Gibi

eyler iin Rkyea Okuma Tedavisi Yapmann Mstehab Olmas..................................... 79

22- erisinde irk Olmamak Kaydyla Okuma Tedavisi Yapmakta Bir Saknca

Grlmemesi ............................................................................................................................................... 80

23- Kuran Ve Me'sur Dualarla Okuma Tedavisi Yapma Karlnda cret Almann
Caiz Olmas ................................................................................................................................................... 80

24- Duayla Birlikte Ac Duyulan Yerin zerine Elini De Koymann Mstehab Olmas
............................................................................................................................................................................ 81

25- Namazda Vesvese eytanndan Allah'a Snmak ............................................................. 81

26- Her Hastaln Bir lac Olmas Ve Tedavi Olmann ise Mstehab Olmas ............. 81
Hacamat: ........................................................................................................................................................ 82
1- Deriyi Yarmadan Yaplan Hacamat: ............................................................................................ 83
2- Deri Yarlarak Yaplan Hacamat (Fasd): ................................................................................... 83
27- Hastaln Devas Bilinmedii Zaman Bir lac Hastann Azndan Vermek

Suretiyle Tedaviye Girimenin Mekruh Olmas .......................................................................... 83

28- Kusttan baret Olan di Hindi ile Tedavi ............................................................................... 83

1- Hakiki ztlcenb:.................................................................................................................................. 84
2- Hakiki olmayan ztlcenb: .............................................................................................................. 84
29- rek Otuyla Tedavi ........................................................................................................................ 84
rek Otu Niin Deerli?........................................................................................................................ 84
Savunma Sistemimiz Ve rek Otu: ................................................................................................. 85
Kara Mucizenin Muhtevas: .................................................................................................................. 85

Doymam Ya Asitlerin Faydalar: .................................................................................................. 85

rek Otunun Dier Tesirleri .............................................................................................................. 85
30- St Ve Bal Bulamacnn Hastann Kalbine Rahatlk Vermesi ....................................... 86
31- Bal erbetiyle Tedavi....................................................................................................................... 86
32- Veba Hastal ..................................................................................................................................... 87
Veba Taun: .................................................................................................................................................... 87
33- Hastalk Bulamas, Uursuzluk................................................................................................. 88

Uursuzluk: .................................................................................................................................................. 89
34- Bir eyi Uursuzlua Yorma, Fe'l Ve Uursuz Olan eyler............................................ 89
Fe'l: ................................................................................................................................................................... 89
35- Kehanetin Ve Kahinlere Gitmenin Haram Olmas ............................................................. 90
Kahin: .............................................................................................................................................................. 91
36- Czzaml Ve Benzeri Bulac Hastalk Tayan Kimselerden Uzak Durmak .... 92
37- Ylanlarn Ve Dier Zehirli Hayvanlarn ldrlmeleri .................................................. 92

38- Zehirli Alaca Keler Cinsini ldrmenin Mste-Hab Olmas ......................................... 92

39- Karncalar ldrmenin Yasak Olmas.................................................................................... 92

40- Kedi ldrmenin Haram Olmas................................................................................................ 93

41- Dokunulmaz Hayvanlar Doyurup Sulamann Fazileti.................................................... 93

40. ELFZ MNET-EDEB VE GAYRH (=EDEB VE DER KONULARA AT LAFIZLAR)

BLM .................................................................................................................................................................. 93
1- Dehre Svmenin Yasak Olmas .................................................................................................. 94
2- zme Kerm Demenin Mekruh Olmas ................................................................................. 94

3- Kle, Cariye, Efendi Ve Seyyid Kelimelerini Kullanmann Hkm................ 94

4- Kiinin Nefsim Pis Oldu Demesinin Mekruh Olmas ....................................................... 94
5- Misk Kullanmak, Fesleen ile Gzel Kokuyu Red Etmenin Mekruh Olmas ............ 95

41. R BLM ................................................................................................................................................. 95

1- Gayeli Oyunlar:...................................................................................................................................... 96
2- Zararl Oyunlar: .................................................................................................................................... 96
3- Oyalayc Oyunlar: ............................................................................................................................... 96

42. RYA BLM ............................................................................................................................................. 97

Rya: ................................................................................................................................................................ 97
1- Doru Ve Gzel Olan Ryalar:........................................................................................................ 98
2- Ads Ad Verilen Karmakark Ve Hi Bir Anlam Tamayan Ryalardr:............ 98
1- Nefsan Ryalar: ................................................................................................................................... 99
2- eytan Ryalar:.................................................................................................................................... 99
3- Sadk Salih Ryalar; ............................................................................................................................ 99

1- Peygamber (s.a.v.)'i Ryada Grmek ......................................................................................... 99

2- Uyku Halinde eytann Kendisiyle Oynadn Haber Vermeme .................................. 99

3- Rya Yorumu ......................................................................................................................................... 99
4- Peygamber (s.a.v.)in Grd Ryalar...................................................................................100

43. FEZAIL (FAZILETLER) BOLM ........................................................................................................101

Fezail: ............................................................................................................................................................101
1- Peygamber (s.a.v.)in Soyu Ve Peygamberlik Ve! Mezden nce Tan Ona Selam

Vermesi ........................................................................................................................................................101

2- Peygamber (s.a.v.)'in Btn Mahlkattan stn Yaratlm Olmas .........................101

3- Peygamber (s.a.v.)in Mucizeleri..................................................................................................101
Tebk: ...........................................................................................................................................................104

4- Peygamber (s.a.v.)'in Yce Allah'a Tevekkl Ve Allah'n Onu nsanlardan

Korumas .....................................................................................................................................................104
5- Peygamber (s.a.v.)n Hidayet Ve limle Gnderilmesinin Misali................................104
6- Peygamber (s.a.v.)in mmetine Olan efkati Ve Onlar Zarar Verecek eylerden

Kendilerini Sakndrmas .....................................................................................................................104

7- Peygamber (s.a.v.)'in Son Peygamber Olmas ......................................................................105

8- Yce Allah'n Bir mmete Rahmet Diledii Zaman ilk nce O mmetin
Peygamberinin Ruhunu Almas ........................................................................................................105
9- Peygamber (s.a.v.)in Havz Kevseri Ve Havznn zellikleri ........................................105
10- Uhud Harbi Gnnde Cebrail ile Mkal'n Peygamber (s.a.v.) Namna

Savamalar ................................................................................................................................................107

11- Peygamber (s.a.v.)in Cesareti Ve Savamak in ileri Atlmas ................................107

12- Peygamber (s.a.v.)in Hayrda nsanlarn En Cmerdi Olmas .............................107

13- Resulullah (s.a.v.)'in Ahlak Ynnden nsanlarn En Gzeli Olmas.......................108

14- Resulullah (s.a.v.)'Den Bir ey stenildiinde Asla Hayr Dememesi Ve

hsannn ok Olmas .............................................................................................................................108

15- Peygamber (s.a.v.)in ocuklar ile Dknlere Acmas Ve Alakgnll Olmas

..........................................................................................................................................................................109

16- Peygamber (s.a.v.)in Hayasnn okluu ............................................................................110

Haya: ..............................................................................................................................................................110
17- Peygamber (s.a.v.)in Tebessm Ve Gzel Geimi ........................................................110

18- Peygamber (s.a.v.)in Kadnlara Merhameti Ve Kadnlarn Bindikleri Hayvanlar

Sevk Eden Srcye Kadnlardan Dolay Yumuak Srmelerini Emretmesi .............111

19- Peygamber (s.a.v.)in nsanlara Yakn Olmas Ve Onunla Teberrk Etmeleri ...111

20- Peygamber (s.a.v.)in Gnahlardan Uzak Bulunmas, Mubah Olann En Hafif

Olann Tercih Etmesi Ve Allah'n Haram Kld eyler inendiinde Onun

Namna Almas ...................................................................................................................................111

21- Peygamber (s.a.v.)in Kokusunun Gzel, Cildinin Yumuak Olmas Ve Ona

Dokunulmakla Teberrk Edilmesi ..................................................................................................112
22- Peygamber (s.a.v.)in Terinin Gzel Kokmas Ve Onunla Teberrk Edilmesi...112
23- Peygamber (s.a.v.)in Souk Zamanda Kendisine Vahiy Geldiinde Terlemesi 112
1- Sadk Ryalar:......................................................................................................................................113
2- Kalbine ilka Etmesi. ..........................................................................................................................113

3- nsan eklinde Gelmesi. ..................................................................................................................113

4- ngrak/Zil Sesinde Gelmesi. ......................................................................................................113

5- Asli Suretinde Gelmesi. ...................................................................................................................113

6- Uyankken Allah'tan Dorudan Almas. ..................................................................................113
7- Uyku Halinde Gelmesi......................................................................................................................113

24- Peygamber (s.a.v.)in Salarn Alnndan Aaya Sarktmas Ve Sonra Salarn

ikiye Ayrmas ...........................................................................................................................................114
25- Peygamber (s.a.v.)in Sfat Ve Yz Bakmndan nsanlarn En Gzeli Olmas ...114

26- Peygamber (s.a.v.)in Sann Sfat .........................................................................................115

27- Peygamber (s.a.v.)n Az, Gzleri Ve kelerinin Sfat .............................................115
28- Peygamber (s.a.v.)in Beyaz Ve Sevimli Yzl Olmas ...................................................115
29- Peygamber (s.a.v.)in Sann Aarmas ...............................................................................115

30- Peygamberlik Mhrnn spat, Sfat Ve Peygamber (s.a.v.)in Vcudundaki

Yeri .................................................................................................................................................................116
31- Peygamber (s.a.v.)in Sfat, Peygamber Gnderilmesi Ve Ya .................................116
32- Vefat Ettii Gn Peygamber (s.a.v.)in Ka Yanda Oldud Meselesi ....................117
33- Peygamber (s.a.v.)in Mekke Ve Medine'de Ne Kadar Kald Meselesi ...............117
34- Peygamber (s.a.v.)in simleri....................................................................................................117

Mh: ..............................................................................................................................................................117
Hair: .............................................................................................................................................................117
kb: ...............................................................................................................................................................117
Mukaff: ........................................................................................................................................................118
Nebiyyut-Tevbe (Tevbe Peygamberi): ..........................................................................................118
Nebiyyu'r-Rahmet (Rahmet Peygamberi): .................................................................................118

35- Peygamber (s.a.v.)in Yce Allah' Bilmesi Ve On Dan iddetle Korkmas...........118

36- Peygamber (s.a.v.)'e Tabi Olmann Vacip Olmas ............................................................118

37- Peygamber (s.a.v.)'e Sayg Gstermek, Zaruret Bulunmayan Durumlarda Yada

Kendisine Bir Teklif Gerektirmeyen Ve Henz Meydana Gelmeyen Veya Buna

Benzer Konularda ok Soru Sormamak .......................................................................................119

38- Resulullah (s.a.v.)in Din Olarak Sylediklerine Uymann Vacip Olmas, Kendi

tihad Olarak Dnya Maietlerine Ait Zikrettiklerine Uymann Vacip Olmamas.120

39- Peygamber (s.a.v.)e Bakmann Ve Onu Grmek s Temenin Fazileti ....................120
40- sa (a.s.)'n Fazileti ..........................................................................................................................120

41- Hz. brahim (a.s.)'n Fazileti .......................................................................................................121

42- Musa (a.s.)'n Fazileti.....................................................................................................................123
43- Yunus (a.s.)n Fazileti ...................................................................................................................123
44- Yusuf (a.s.)n Fazileti ....................................................................................................................124
45- Zekeriyya (a.s.)in Fazileti ...........................................................................................................124

46- Hzr'n Fazileti .................................................................................................................................124

Birincisi: .......................................................................................................................................................126

ikincisi: .........................................................................................................................................................126
ncs: ....................................................................................................................................................127
Beincisi: ......................................................................................................................................................127
Altncs: .......................................................................................................................................................127
Yedincisi: .....................................................................................................................................................127
Sekizincisi: ..................................................................................................................................................127

Dokuzuncusu:............................................................................................................................................127

44. FEZAILU S-SAHABE (SAHABENN FAZLETLER) .....................................................................129

Sahabe: .........................................................................................................................................................129
1- Hz. Ebu Bekr (r.a.)n Fazileti........................................................................................................129
2- Hz. mer (r.a.)n Fazileti ...............................................................................................................132
3- Hz. Osman (r.a.)n Fazileti ............................................................................................................135
4- Hz. Ali (r.a.)n Fazileti .....................................................................................................................136

5- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a.)n Fazileti .............................................................................................138

6- Talha B. Ubeydllah (r.a.) ile Zubeyr B. Avvm (r.a.)in Fazileti ..............................139
7- Ebu Ubeyde bnu'l-Cerrh (r.a.)n Fazileti............................................................................140
9- Peygamber (s.a.v.)in Ehli Beytinin Fazileti...........................................................................141
10- Zeyd b. Harise (r.a.) ile (Bunun Olu) same B. Zeyd (r.a.)n Fazileti ..................141
11- Abdullah b. Cafer (r.a.)n Fazileti ............................................................................................142

12- Mminlerin Annesi Hz. Hatice (r.a.nh)'nn Fazileti ......................................................142

13- Hz. ie (r.a.nh)'nn Fazileti ....................................................................................................143
Birinci Kadn: .............................................................................................................................................145

kinci Kadn: ...............................................................................................................................................145

nc Kadn: ...........................................................................................................................................146
Drdnc Kadn: ......................................................................................................................................146
Beinci Kadn: ............................................................................................................................................146
Altnc Kadn: .............................................................................................................................................146

Yedinci Kadn: ...........................................................................................................................................146

Sekizinci Kadn: ........................................................................................................................................146
Dokuzuncu Kadn: ...................................................................................................................................146
Onuncu Kadn:...........................................................................................................................................146
Onbirinci Kadn: .......................................................................................................................................146

15- Hz. Peygamber (s.a.v.)in Kz Ftma (r.a.nh)'nn Fazileti ........................................147

16- Mminlerin Annesi mm Seleme (r.a.nh)'nn Fazileti.............................................148
17- Mminlerin Annesi Zeyneb Bnt. Cah (r.a.nha)'nn Fazileti .....................................149
18- mm Eymen (r.a.nh)'Nn Fazileti.......................................................................................149
19- mm Sleym (r.a.nh) ile Bill (r.a.)n Fazileti.............................................................149
20- Ebu Talha El-Ensar (r.a.)'1n Fazileti.....................................................................................150

21- Bill (r.a.)n Fazileti.......................................................................................................................151

22- Abdullah Ibn Mes'ud (r.a.) ile Annesinin Fazileti ............................................................151
23- beyy b. Ka'b (r.a.) le Ensar'dan Bir Topluluun Fazileti ..........................................152
24- Sa'd b. Muz (r.a.)n Fazileti ......................................................................................................152

25- Ebu Dcne (r.a.)n Fazileti .......................................................................................................153

26- Cabir'in Babas Abdullah b. Amr (r.a.)n Fazileti ............................................................153
27- Cleybib (r.a.)n Fazileti .............................................................................................................154
28- Ebu Zerr (r.a.)n Fazileti .............................................................................................................154
29- Cerr b. Abdullah (r.a.)n Fazileti ............................................................................................156
30- Abdullah bn Abbs (r.a.)n Fazileti ......................................................................................157

31- Abdullah bn mer (r.a.)n Fazileti........................................................................................157

32- Enes b. Mlik (r.a.)n Fazileti ....................................................................................................158
33- Abdullah bn Selm (r.a.)n Fazileti.......................................................................................158
34- Hassan b. Sabit (r.a.)n Fazileti ................................................................................................159
35- Ebu Hureyre Ed-Devs (r.a.)n Fazileti .................................................................................160

36- Bedir Sava Gazilerinin Fazileti Ve Htb B. Ebi Beltea Kssas ...............................161
37- Aacn Altnda Biat Eden Kimselerin Fazileti ....................................................................162
38 Ebu Musa El-E'ar (r.a.) ile Ebu mir El-E'ar (r.a.)in Fazileti...............................162

39- E'arlerin Fazileti ...........................................................................................................................164

40- Ebu Sfyn b. Harb (r.a.)n Fazileti........................................................................................164
41- Cafer b. Ebi Tlib (r.a.), Esma Bint. Umeys (r.a.nh) ile Gemidekilerin Fazileti 165
42- Selmn (r.a.), Suheyb (r.a.) ile Bilal (r.a.)n Fazileti .......................................................165
43- Ensr'n Fazileti ...............................................................................................................................166

44- Ensr Mahallelerinin En Hayrls.............................................................................................166

45- Ensarta yi Geinme .......................................................................................................................167
40- Peygamber (s.a.v.)in Gfr ile Elem Kabilelerine Yapt Dua ..................................167
Elem: ............................................................................................................................................................167

Gfr: ..............................................................................................................................................................167
47- Cuheyne, Eca, Muzeyne, Temim, Devs ile Tayy Kabilelerinin Fazileti .................167
48- nsanlarn En Hayrllar................................................................................................................168
49- Kurey Kadnlarnn Fazileti ......................................................................................................168

50- Peygamber (s.a.v.)in, Sahabiler Arasnda Kardelik Ba Kurmas ......................168

51- Peygamber (s.a.v.)in Bekasnn Sahabileri iin Emniyet Ve Sahabilerinin

Bekasnn Da mmet iin Emniyet Olmas..................................................................................169

52- Sahabenin Fazileti, Sonra Onlarn Ardndan Gelenlerin, Sonra Da Onlarn

Ardndan Gelenlerin Faziletleri ........................................................................................................169

53- Peygamber (s.a.v.) Zamanndaki Kimselerden Yz Sene Sonra Yeryznde

Hikimsenin Kalmamas.......................................................................................................................170
54- Sahabeye Svmenin Haram Olmas........................................................................................170
55- veys (Veysel) el-Karan'nin Fazileti ....................................................................................170
56- Peygamber (s.a.v.)in, Msrllar Hakkndaki Vasiyeti ....................................................171
57- Umanllarn Fazileti........................................................................................................................171

58- Sakf'in Yalancs Ve Onu Helak Eden Kimse......................................................................171

59- Farsllarn Fazileti ...........................................................................................................................172
60- nsanlar erisinde yi Kimselerin Az Bulunmas ............................................................172

45. BRR (YLK), SILA (AKRABALIK BAI) VE DB BLM...............................................172

Birr: ................................................................................................................................................................172
Sla: .................................................................................................................................................................172
Adab: ..............................................................................................................................................................172
1- Anne ile Babaya yilik Etmek Ve Onlarn Buna Layk Olmalar ...................................172

2- Anne-Babaya taatin, Nafile Namaz ile Dier Nafile badetlerden Daha ncelikli
Olmas ...........................................................................................................................................................173

3- Anne-Babasna Yada Onlardan Birine htiyarl Annda Yetiip De Cennete

Giremeyen Kimsenin Burnunun Yerde Srnmesi .................................................................174

4- Baba ile Annenin Dostlarna Ve Benzeri Akrabalarn Dostlarna yilik Etmenin

Fazileti ..........................................................................................................................................................174
5- yilik ile Gnah Kelimelerinin Aklanmas ...........................................................................175
6- Akrabalk Ban Srdrme Ve Bu Ba Kesmenin Haram Olmas.............................175

7- Birbiriyle Hasetlemenin, Hinlemenin Ve Birbiri Ne Arka Dnp Ksmenin

Haram Olmas............................................................................................................................................176
8- er'i Bir Ozur Yokken U Gnden Fazla Dargn Olmann Haram Olmas ................176
9- Delilsiz Zannn, Brbrnn Aybn Aratrmann, Hislere Yenik Dp Menfaatte
Ar Gitmenin Mteri Kztrmann Ve Buna Benzer lere Girimenin Haram

Olmas ...........................................................................................................................................................176
10- Mslmana Hakszlk Edilmesi, Yardmsz Braklmas, Hor Grlmesi ile Kan,

Irz Ve Malnn Haram Olmas ...........................................................................................................178

11- Dmanln Ve Birbirini Terk Etmenin Yasak Olmas .................................................178

12- Allah iin Sevmenin Fazileti .......................................................................................................178

13- Hastay Ziyaret Etmenin Fazileti .............................................................................................179
14- Mminin Bana Gelen Hastalk, znt Ve Buna Benzer eylerden, Hatta

Vcuduna Batan Dikenden Kazanaca Sevab...........................................................................179

15- Zulmn Haram Klnmas ............................................................................................................181
Zulm: ...........................................................................................................................................................181
16- Zalim De Olsa Ve Mazlum Da Olsa Din Kardeine Yardm Etmek............................183
17- Mminlerin Birbirlerine Acmalar, efkat Etme Leri Ve Yardmlamalar ........183

Ortak Nokta ................................................................................................................................................183

Hem Hak Hem Grev .............................................................................................................................183

Doktriner Engeller ..................................................................................................................................184

18- Svmenin Yasak Olmas ..........................................................................................................185
19- Af Etmenin Ve Alak Gnllk Gstermenin Mstehab Olmas ...............................185
20- Gybetin Haram Olmas ................................................................................................................185
Gybet Yapana Gelince: .........................................................................................................................187

21- Yce Allah'n Dnyada Kusurunu Gizledii Kimsenin, Ahirette De Gizleyeceini

Mjdeleme ..................................................................................................................................................188
22- Ktlnden Saknlan Kimseye Yumuak Szler Syleyerek Mdafaa Etmek

..........................................................................................................................................................................188

23- Yumuak Davranmann Fazileti ...............................................................................................188

24- Hayvanlara Ve Baka eylere Lanet Edilmesinin Yasak Edilmesi ...........................188

25- Peygamber (s.a.v.) Bir Kimseye Hak Etmedii Halde Lanet Eder Veya Kt Sz
Syler Yada Beddua Ederse Bunun O Kimse iin Temizlenme, Ecir Ve Rahmet
Olmas ...........................................................................................................................................................189
26- kiyzlln Ktlenmesi Ve kiyzllk Yapmann Haram Olmas ..................190

kiyzllk/Riya: .....................................................................................................................................190
27- Yalann Haram Olmas Ve Mubah Olduu Yerler .............................................................191
28- Koucluun Haram Olmas ......................................................................................................191
Kouculuk: ..................................................................................................................................................191
29- Yalann irkin Olmas Ve Doruluun ise Gzel Olmas...............................................192

1- Szde Doruluk: .................................................................................................................................192

2- Niyette Doruluk:...............................................................................................................................192
3- Azimde Doruluk: ..............................................................................................................................192

4- Vefa Gstermekte Doruluk: ........................................................................................................192

5- Amellerde Doruluk: ........................................................................................................................192

6- Makamatta Doruluk: ......................................................................................................................192

30- fke Annda Kendine Hakim Olan Kimsenin Fazileti Ve Kzgnln Neyle
Giderilmesi .................................................................................................................................................192

31- nsann Kendisine Malik Olamayak ekilde Yaratlm Olmas.................................193

32- Yze Vurmann Yasak Olmas ...................................................................................................193
33- nsanlara Haksz Yere Cezalandran Kimseye iddetli Tehdit ..................................193

34- Silahyla Mescit, Pazaryeri Ve nsanlar Biraraya Toplayan Yerlerden Geen

Kimsenin Silahn Korumas Gerektii Meselesi .......................................................................193
35- Bir Mslmana Silahla aret Etmenin Yasak Olmas....................................................193
36- Yolda Eziyet Veren eyleri Gidermenin Fazileti...............................................................194
37- Kedi Ve Zararl Olmayan Hayvanlara Azab Etmenin Haram Olmas ......................194
38- Kibirli Olmann Haram Olmas .................................................................................................194

Kibir: ..............................................................................................................................................................194
39- nsana Yce Allah'n Rahmetinden mit Kestirmenin Haram Olmas ..................195
40- Zayflar ile Dknlerin Fazileti...............................................................................................195
41- nsanlar Helak Oldu Demenin Yasak Olmas ..................................................................195

42- Komuluk Hakk Ve Komuya yi Davranmak...................................................................195

Komu: ..........................................................................................................................................................195

43- Karlama Annda Guleryz Gstermenin Mstehab Olmas...................................195

44- Haram Olmayan Hususlarda efaat Etmenin Mstehab Olmas ..............................195

45- yi Kimselerle Dp Kalkmann Ve Kt Arkadalardan Kanmann Mstehab

Olmas ...........................................................................................................................................................196

46- Kz ocuklarna yi Davranmann Fazileti...........................................................................196

47- ocuu Olup De Bu Acya Karlk Allah'tan Ecir mit Eden Kimsenin Fazileti
..........................................................................................................................................................................196

48- Allah Bir Kulu Sevdii Zaman Onu Kullarna Da Sevdirmesi .....................................197
49- Ruhlarn Toplanm Cemaat Olmas ......................................................................................197
50- Kiinin Sevdiiyle Birlikte Olmas ...........................................................................................197

51- Salih Bir Kimse Ovuldugu Zaman Bunun O Kimse iin Bir Mjde Olmas ...........198

46. KADER BLM ........................................................................................................................................198

Kader: ............................................................................................................................................................198

1- nsann Anne Karnnda Yaratlmasnn Keyfiyeti, Rzknn, Ecelinin, Amelinin,

Bedbaht Mutluluunun Yazlmas ...................................................................................................199
Bir soru: .......................................................................................................................................................200
Cevap: ............................................................................................................................................................200
2- Hz. Adem (a.s.) ile Hz. Musa (a.s.)'in Tartmas .................................................................201
3- Yce Allah'n Kalpleri Nasl Dilerse O ekle evirmesi ...................................................202

4- Her eyin Kaderle Olmas ..............................................................................................................202

5- Adem Oluna Zina Ve Dier eylerden Nasibinin Takdir Olunmas .........................202
6- Her Doan ocuun Ftrat zerine Domas ........................................................................203

Ftrat ..............................................................................................................................................................203
Ailenin Sorumluluu ..............................................................................................................................204

Hem Hak Hem Grev .............................................................................................................................204

7- Ecel, Rzk Ve Baka eylerin Haklarnda Geen Kaderden Fazla Ve Eksik

Olamamas ..................................................................................................................................................206

8- Kuvvetli Olmay, Acizlii Terk Etmeyi, Allah'tan Yardm Dilemeyi, Takdir Edilmi
eyleri Allah'a Havale Etmeyi Emretmek ....................................................................................206

47. LM BLM..............................................................................................................................................207

lim: ................................................................................................................................................................207

1- Kurann Mteabihleri Ardna Dmenin Yasaklanmas, Mteabihe Tabi Olan

Kimselerden Saknmak Ve Kur'an'da Hakknda htilafn Yasak Olmas .......................207
Muhkem: ......................................................................................................................................................207

A- Mteabih Ligin Sadece Lafzda Olmas: ................................................................................208

B- Mtebihliin Sadece Manada Olmas: .................................................................................208
Birincisi, Selef Mezhebi: .......................................................................................................................208
kincisi se, Halef Mezhebidir: ...........................................................................................................208

c- Mtebihin, Hem Lafz Ve Hemde Manada Oluu: ...........................................................209

2- Dmanl ok Ar Olan Kimse...............................................................................................210
3- Yahudiler ile Hristiyanlarn Yollarna Tabi Olunmas ....................................................210
slm Fark ..................................................................................................................................................210
4- Szlerinde Ve Davranlarnda Ar Gidenler .....................................................................211
5- Ahr Zamanda lmin Kaldrlp Alnmas Ve Cehalet ile Fitnelerin Ortaya kmas

..........................................................................................................................................................................211

6- Gzel Bir r Yada Kt Bir r Aan, Hidayete Yada Sapkla aran Kimse

..........................................................................................................................................................................211

48. ZKR, DUA, TEVBE VE STFAR BOLUMU ..................................................................................212

Zikir:...............................................................................................................................................................212

Dua: ................................................................................................................................................................212
Tevbe: ............................................................................................................................................................212

stifar: .........................................................................................................................................................213
1- Yce Allah' Zikretmeye Tevik ...................................................................................................213
2- Yce Allah'n simleri Ve Onlar Ezberleyenlerin Fazileti ..............................................213
1- Yce Allah'n Zat le lgili simler:.............................................................................................217
2- Tekvin Yaratma le lgili simler:...............................................................................................217
3- Rabb, Rahman Ve Rahm Dnda Sevgi Ve Rahmet Sfatlar le lgili simler:......217

4- Allah'n Azameti Ve Celali le lgili simler: ..........................................................................217

5- Yce Allah'n lmi le lgili simler: ............................................................................................217
6- Yce Allah'n Kudreti Ve leri Dzenlemesi le lgili simler: .....................................217

3- Duaya Eer Dilersen artn Katmayarak Allah'a Kararllkla Ynelmek............217

4- Bana Gelen Bir Zarardan Dolay lm Temenni Etmenin Mekruh Olmas......218

5- Allah'a Kavumak steyen Kimseye Allah'n Da Ona Kavumay Dilemesi Ve

Allah'a Kavumay Sevmeyen Kimseye Allah'n Da Ona Kavumay stememesi ....218
6- Zikir, Dua Ve Yce Allah'a Yaklamann Fazileti .................................................................219
7- Dnyada Azabn Pein Verilmesi iin Dua Etmenin Mekruh Olmas ........................219

8- Zikir Meclislerinin Fazileti.............................................................................................................219

9- Allahn! Dnyada Bize yilik Ver, hirette De yilik Ver Ve Bizi Cehennem

Azabndan Koru eklinde Dua Atmenin Fazileti ....................................................................220

10- La lahe llallah (Tehlil) ile Subhanallh (Tesbih) Demenin Ve Dua Etmenin
Fazileti ..........................................................................................................................................................220
11- Kuran Okumak Ve Zikir Etmek zere Toplanmann Fazileti .....................................222

12- Allah'tan Mafiret Dilemenin Ve Mafiret stemeyi oaltmann Mstehab

Olmas ...........................................................................................................................................................222
13- Zikir Ve Dua Ederken Sesi Alaltmann Mstehab Olmas ..........................................223
14- Fitnelerden Ve Dier eylerin errinden Allah'a Snma...........................................223
stiaze: ...........................................................................................................................................................224
1- Korkaklk: ..............................................................................................................................................224

2- htiyarlk: ...............................................................................................................................................224
3- Tembellik:..............................................................................................................................................224

4- Kabir azab ve fitnesi:.......................................................................................................................224

5- Mesih Deccl: .......................................................................................................................................224

6- Cehennem azab ve fitnesi: ............................................................................................................224

7- Zenginliin erri: ................................................................................................................................224
8- Fakirliin fitnesi: ................................................................................................................................224
15- Acizlik, Tembellik Ve Dier Kt Hallerden Allah'a Snma ....................................225
Acizlik: ..........................................................................................................................................................225
16- Verilen Hkmn Ktlnden, Mutsuzlua Erimekten Ve Dier Kt

Hallerden Allah'a Snma ...................................................................................................................225

17- Kiinin Uyuyaca Srada Ve Yatana Girecei Zaman Okuyaca Dua.............225

18- Yaplan eylerin errinden Ve Henz Yaplmayan eylerin errinden Allah'a

Snma .........................................................................................................................................................226

19- Gndzn Banda Ve Uyanaca Srada Tebih Etme ................................................227

20- Horoz terken Dua Etmenin Fazileti.....................................................................................228
21- Sknt Duas .......................................................................................................................................228
22- ubhnallhi Ve Bi Hamdihi (Allah' Hamdiyle Tebih Ederim) Demenin

Fazileti ..........................................................................................................................................................229
23- Mslmanlara Gyabnda Dua Etmenin Fazileti ...............................................................229
24- Yeyip tikten Sonra Yce Allah'a Hamd Etmenin Mstehab Olmas ....................229
25- Dua Eden Kimsenin Duasnn Kabul Edilmesi iin Acele Etmemesi .......................229

26- Cennet Halknn ounun Fakir Olmas Ve Cehennem Halknn ounun Da

Kadnlar Olmas ........................................................................................................................................230
27- Maaraya Skp Kalan Kiinin Maceras Ve yi Amellerle Allah'a Yaklama

..........................................................................................................................................................................231

49. TEVBE BLM .........................................................................................................................................232

Tevbe: ............................................................................................................................................................232
1- Tevbe Etmeye Tevik Ve Tevbeyle Sevinip Ferahlanma ................................................233
2- Tevbeyle Mafiret Dilemek Suretiyle Gnahlarn Dmesi ..........................................234

3- Ahiret leri Hususunda Devaml Zikir, Fikir, Murakabe Etmenin Fazileti Ve Baz
Zamanlarda ise Bunlar Terk Edip Dnyayla Megul Olmann Caiz Olmas................234
4- Yce Allah'n Rahmetinin Genilii Ve Rahmetinin Gazabn Gemesi ....................234
5- Gnahlar Ve Tevbe Tekrar Etse De Gnahlardan Yaplan Tevbenin Kabul

Edilmesi........................................................................................................................................................236
6. Yce Allah'n Mminleri Ktlklerden Korumas Ve irkin leri Haram Klmas

..........................................................................................................................................................................236

7- Gzelliklerin Ktlkleri Gidermesi .........................................................................................237

8- Katln ldrmesi ok Olsa Da Katln Tevbesnn Kabul ............................................237
Necv: ............................................................................................................................................................238
9- Ka'b b. Mlik ile iki Arkadann Tevbesi ile lgili Hadisi ................................................238

10- Hz. ie'ye ftira (fk) Hadisi Ve Zina ftirasnda Bulunan Kimsenin Tevbesinin
Kabul ...........................................................................................................................................................241
11- Peygamber (s.a.v.)in Hareminin pheden Uzak Olmas ...........................................245

50. SIFATUT-MUNAFIKIN VE AHKAMIHIM (MNAFIKLARIN ZELLKLER VE ONLARLA

LGL HKMLER) BLM .....................................................................................................................245
Mnafk: .......................................................................................................................................................245
1- tikad nifak: .........................................................................................................................................245

2- Amel Nifak: ..........................................................................................................................................246

SIFTU'L-KIYAMET VE'L-CENNET VE'N-NR (=KIYAMET, CENNET VE CEHENNEMN

ZELLKLER) .....................................................................................................................................................250
Mslim Nshalarnda Buraya Rakam Verilmemitir. ............................................................250
Kyamet: .......................................................................................................................................................250
1- Mahlukatn ilk Yaratl Ve Hz. Adem (a.s.)in Yaratlmas ...........................................252

2- llerin Yeniden Diriltilmesi, nsanlarn Maher Yerine Sevk Olunmas Ve

Kyamet Gnnde Yerin Durumu ....................................................................................................252
3- Cennetlikler iin Hazrlanacak Konuk Yemei.....................................................................252
4- yahudilerin, hz. peygamber (s.a.v.)e ruhun mahiyetini sormalar............................253
5- Yce Allah'n.........................................................................................................................................254

Sen Onlarn Arasndayken Allah Onlara Azab Edecek Deildir

Ayetinin Mahiyeti

..........................................................................................................................................................................254

6- Yce Allah'n.........................................................................................................................................254
Gerekten nsan Zenginlii Grnce Azar Ayetinin Mahiyeti..........................................254
7- Duman .....................................................................................................................................................254

8- Ayin (kiye) Ayrlmas......................................................................................................................255

9- Ezaya Allah'tan Daha Sabrl Hikimsenn Olmamas ......................................................256

10- Kafirin Azabtan Kurtulmak iin Yeryz Dolusu Kadar Altn Fidye Vermek
stemesi ........................................................................................................................................................256

11- Kafirin Yzst Hasrolunmas ..................................................................................................256

12- Dnya Halknn En Zengin Olanlarnn Cehenneme Daldrlmas Ve Dnya

Halknn En ok Sknt ekenlerinin ise Cennete Daldrlmas........................................256
13- Mminin yilikleri Sebebiyle Dnyada Ve Ahirette Mukafatlandrlmas Ve

Kafirin yiliklerinin ise Dnyada Pein denmesi...................................................................256

14- Mminin Misalinin Ekin Gibi Ve Munafkn Misalinin ise Sedir Aac Gibi Olmas
..........................................................................................................................................................................256

15- Mminin Misalinin Hurma Aac Gibi Olmas ...................................................................257

16- eytann Aldatmas, Adamlarn nsanlara Fitn Vermek iin Gndermesi Ve Her

nsanla Birlikte Bh eytann Bulunmas .....................................................................................257

Peygamber (S.A.V.)'n Uyars ...........................................................................................................257
Yenilgiyi Paylaanlar..............................................................................................................................258

Merkez ss ...............................................................................................................................................258
Netice ............................................................................................................................................................259

17. Hikimsenin Cennete Ameliyle Deil, Yce Allah'n Rahmetiyle Girmesi

..........................................................................................................................................................................260

18- yi Amelleri oaltmak Ve badet Hususunda ok aba Sarfetmek .......................260

19- nsanlara Vaaz Ederken frat Ve Tefrite Varmayp tidal zere Hareket Eylemek

..........................................................................................................................................................................260

51. CENNET VE SIFAT NAMH VE EHLH (=CENNET VE CENNETN NMETLER LE

CENNETLKLERN ZELLKLER) ............................................................................................................261

1- Bir Svarinin Cennetteki Bir Aacn Glgesi Altnda Yz Yl Yrmesi Halinde Bile
Bitirememesi .............................................................................................................................................261

2- Cennetliklerin zerine Rdvan'n ndirilmesi Ve Onlara Ebediyen Gazap

Olunmamas ...............................................................................................................................................261

3- Cennetliklerin Cennette Kendilerinden Ykseklerdeki Kk Sahiplerini Gkteki

Yldzn Gibi Grlmesi Gibi Grmeleri.........................................................................................262
4- Ailesi Ve Mal Karlnda Peygamber (s.a.v.)'i Grmeyi Arzu Eden Kimse .........262
5- Cennetin ars Ve

Orada Cennetliklerin Nail Olacaklar Nimetler ile

Gzellikler ...................................................................................................................................................262

6- Cennete ilk Girecek Zmrenin; Cennete Ayn On Drd Gecesindeki Sureti zere
Girecekleri, Onlarn zellikleri Ve Hanmlar ............................................................................262
7- Cennetin Ve Cennetliklerin zellikleri, Cennetliklerin Cennette Sabah-Akam

Rablerini Tebih .......................................................................................................................................262

8- Cennetliklere Verilen Nimetlerin Srekli Olmas ...............................................................262

9- Cennetteki adrlarn zellikleri Ve Mminlerin Oradaki Aileleri ............................263

10. Dnyadaki Cennet Nehirleri .......................................................................................................263

11- Cennete Kalpleri Kularn Kalpleri Gibi Olan Bir Topluluun Girmesi .................263

12- Cehennem Ateinin Scaklnn iddeti, Dibinin Derinlii Ve Cehennemin Azab

Grenlerden Neler Alaca Meselesi ..............................................................................................263

13- Cehennemin Zalimlerin Girecei Ve Cennetin De Zayflarn Girecei Yer Olmas

..........................................................................................................................................................................264

14- Dnyann Sna Ermesi Ve Kyamet Gn nsanlarn Maher Yerinde Toplanmas

..........................................................................................................................................................................266

15- Kyamet Gnnn zellikleri Ve Kyamet Gnnn Korkun Hallerine Kar

Allah'n Bize Yardm Etmesi ...............................................................................................................266

17- lye Cennetten Yada Cehennemden Oturaca Yerin Gsterilmesi, Kabir

Azabnn spat Ve Kabir Azabndan Allah'a Snlmas ......................................................267

1- Ruhun Mahiyetini Aratrmay Ve Bu Konuda Gr Belirtmeyi Caiz

Grmeyenler: .............................................................................................................................................268
2- Ruhun Mahiyeti Hakknda Aratrma Yapmann Caiz Olduunu, Hatta Gerekli

Olduunu Belirtip Bu Konuda Gr Belirtenler: ....................................................................268

18- Ahirette Hesaba ekilmenin spat .........................................................................................270
19- lm Srasnda Yce Allah'a Hsn Zanda Bulunma ....................................................271

52. FTEN (=FTNELER/AHIR ZAMAN OLAYLARI) VE ERTU'S-S'A (KIYAMET

ALAMETLER) BLM ................................................................................................................................271
Kyamet Alametleri: ...............................................................................................................................272
1- Kyametin byk alametleri. ........................................................................................................272
2- Kyametin kk alametleri..........................................................................................................272
1- hir Zaman Olaylarnn Yaklamas Ve Ye'cc ile Me'cc eddinin Almas .......272
2- Kabe'ye Saldrmak steyecek Ordunun Yere Batrlmas ................................................273

3- hir Zamanda Fitnelerin Yamur Damlalarnn Dme Yerleri Kadar ok Olmas

..........................................................................................................................................................................273

4- iki mslmann Kllaryla Kar Karya Gelmeleri ........................................................273

5- Bu mmetin Birbirleri Sebebiyle Helak Olmas ..................................................................274

6- Peygamber (s.a.v.)'in Kyamet Kopuncaya Kadar Olacak eyleri Haber Vermesi

..........................................................................................................................................................................274

7- Deniz Dalgas Gibi Dalgalanacak Fitne ....................................................................................274

8- Frat Nehri Bir Da zerinden Almadka Kyametin Kopmamas ........................274
9- stanbul'un Fethi, Deccalin kmas Ve Meryem Olu sa'nn nmesi ......................275
10- Kyametten nce Meydana kacak Alametler .................................................................275

11- Hicaz Topranda Bir Ate kmadka Kyametin Kopmamas...............................276

12- Kyametten nce Medine'nin skan Ve mar Edilmesi ..................................................276

13- Fitnenin Doudan, eytann iki Boynuzunun Doduu Yerden Meydana kmas
..........................................................................................................................................................................276

14- Devs Kabilesi Tekrar Zut-Halasa Putuna Tapma-Dka Kyametin Kopmamas

..........................................................................................................................................................................276

15- Bir Adam Birinin Kabrinin Yanndan Geerken Musibetten Dolay lenin
Yerinde Olmay Temenni Etmedike Kyametin Kopmamas ............................................277
16- bn Sayyd Kssas ..........................................................................................................................280

17- Deccl'in Kssas, zellikleri Ve Beraberinde Bulunacak eyler ..............................281

18- Fitne Zamannda badetin Fazileti ..........................................................................................282
19- Kyametin Yaklamas ...................................................................................................................283

20- iki Sr Arasndaki Zaman ............................................................................................................283

Sr: .................................................................................................................................................................283

53. ZUHD (=ZAHIDLIK) VE REKAIK (=KALB NCELKLER) BLM ...................................283

Zhd:..............................................................................................................................................................283
a- Haramlar terketrnek: ......................................................................................................................284
b- Helllardan, gerekli olmayanlar terketmek: .......................................................................284

c- Allah'la megul olmay engelleyen her eyi terketmek: ..................................................284

Rekik: ..........................................................................................................................................................284
Abra: ............................................................................................................................................................286
1- Kendilerine Zulmedenlerin Meskenlerine Alayarak Girmek .....................................289
2- Dul Kadna, Yoksul Kimseye Ve Yetime yilik Etmek........................................................290

3- Mescit Yapmann Fazileti ...............................................................................................................290

4- Yoksullara Sadaka Vermek ............................................................................................................290

5- Amelinde Allah'tan Bakasn Ortak Klan Kimse...............................................................290
6- Bir Sz Konuarak Onun Sebebiyle Cehenneme Dmek .............................................291

7- yilii Emredip Kendisi Yapmayan Kimse ile Ktlkten Men Edip Onu Kendisi
Yapan Kimsenin Azab ..........................................................................................................................291
8- nsann, ledii Gnah Aa karmasnn Yasak Olmas ...........................................291

9- Aksran Kimseye Yerhamukellah eklinde Hayr Duada Bulunmak Ve

Esnemenin Mekruh Olmas.................................................................................................................292
Temit: ..........................................................................................................................................................292
10- Konu ile lgili eitli Hadisler ....................................................................................................292

1- Delil: .........................................................................................................................................................295

2- Delil: .........................................................................................................................................................295
3- Delil: .........................................................................................................................................................295
4- Delil: .........................................................................................................................................................295
1- Toprak Merhalesi: .............................................................................................................................296
2- amur Merhalesi: ...............................................................................................................................296

3- Yaratl Merhalesi: ...........................................................................................................................296

11- Fare Ve srailoullarndan Bir Kavmin Fareye Dnm Olmas..........................297
12- Mmin Kimsenin Bir Delikten ki Defa Is1rlmamas ....................................................297

13- Mmin Kimsenin Her inin Hayr Olmas............................................................................297

14- inde Arlk Bulunduu Ve vlen Kimse zerine Bir Fitne Olmasndan
Korkulduu Zaman vmenin Yasak Olmas ...............................................................................297
15- Byk Olan Kimseye Bir eyi Eliyle Uzatp Vermek ......................................................298
16- Hadisi Sylemede Acele Etmeyip Teenni Etmek Ve lmi Yazmann Hkm ......298
17- Ashb- Uhdd, Sihirbaz, Rahip Ve Olan ocuu Kssas ...........................................298
18- Hicret Hadisi ......................................................................................................................................301

54. TEFSR BLM ........................................................................................................................................301

Tefsir: ............................................................................................................................................................301
1- Yce Allah'n.........................................................................................................................................303

man Edenler in, Kalplerinin Allah'n Zikrine Yatmas Zaman Gelmedi Mi?
Ayetinin Tefsiri .........................................................................................................................................303
2- Yce Allah'n.........................................................................................................................................303
Mescide Her Giriinizde Zinetinizi Aln Ayetinin Tefsiri......................................................303

3- Yce Allah'n "Cariyelerinizi Fuha Zorlamayn" Ayetinin Tefsiri .............................304

4- Yce Allah'n.........................................................................................................................................304

Taptklar Putlar, Rablerine Daha Yakn Olmak in Vesile Edinirler Ayetinin Tefsiri
..........................................................................................................................................................................304

5- Tevbe, Enfal Ve Har Surelerinin Mahiyeti Hakknda ......................................................304

6- kinin Haram Klnmas .................................................................................................................304

SAHH MSLM MUHTASARI

III

34- Sayd (Avlanma), Zebih (Hayvan Kesimi) Ve M Yu'kelu Minet-Hayevn ( Eti

Yenilen Hayvanlar) Blm

slam dininin zn, Hz. Adem'den bu yana devam eden tevhid inanc tekil ettiinde,
bunun doal sonucu olarak her tryle irke kar amansz bir mcadele verilmitir.

Bunun gnlk hayat ile ilgili bir sonucu da, hayvanlarn kesimi esnasnda Allah'tan
bakasnn isminin anlmasnn yada hayvann Allah'tan bakas adna kurban olarak

kesilmesinin ve bu ekilde kesilen hayvann etinin yenmesinin yasaklanm olmasdr.

1[1]

Kur'an'da haram klnd bildirilen 4 tr yiyecekten biri de, Allah'tan bakas adna kesilen hayvanlardr. 2[2]

mslmanlarn hayvan keserken Allah'n adn anmalarnn art olup olmad yada
hangi lde art olduu ise, slam Hukukular arasnda tartmaldr.
Konuyla ilgili olarak Kur'an'da:

Allah'n yetlerine inanyorsanz, zerine O'nun ad anlarak kesilenlerden yiyin 3[3] ve

zerine Allah'n ad anlmadan kesilen hayvanlardan yemeyin 4[4] buyurulmaktadr.

Bu ayetlerde kast edilen hususun; Allah'tan bakas adna kesilen hayvanlarn yenmesini
yasaklama ve mslmann hayvan Allah adna kesmesi ilkesi mi, yoksa hayvan
kesilirken Allah adnn sylenmesi mi olduu tartmaldr. Bata Hanefiler ve Mlikiler

olmak zere fakihlerin ounluu; En'am: 6/118, 121. ayetlerin lafzn da esas alarak
Bakara: 2/173, Mide: 5/3.
Bakara: 2/173, Mide: 5/3, En'am: 6/145, Nahl: 16/115.
3[3] En'am: 6/118.
4[4] En'am: 6/121.
1[1]
2[2]

hayvann kesimi esnasnda, unutulmad takdirde, besmeleyi art olarak grrler ve

besmelenin kasten terk edilmesi halinde ise hayvann etinin yenmeyeceini ifade
ederler.

Bata mam afi olmak zere bir grup slam hukukusu ise; mslmann hayvan daima

Allah adna kesecei, hayvan keserken besmelenin farz ve art olmayp snnet olduu,

ilgili ayetlerde putlar iin kesilen hayvanlardan veya kendiliinden len meyte
hayvandan sz edildii, bu sebeple hayvan keserken besmeleyi kasten terk eden
msmann kestiinin de yenecei grne sahiptir. 5[5]

Avlanma, dar ve teknik anlamda; tabiat itibariyle yaban, insandan kaan ve normal
yollarla elde edilemeyen hayvan yakalamay ifade etmektedir. Geni anlamda ise;

etlerinin yenmesi helal olmayan hayvanlarn eti dndaki organlarndan yararlanma

amacyla yakalanmasn kapsar.

Eti yenen hayvanlarn eti iin, eti yenmeyen hayvanlarn ise deri, kl ve di gibi czlerinden yararlanmak yada zararlarndan kurtulmak iin avlanmas kural olarak caiz
grlmtr.

Bir yarar gzetmeksizin ve hayvanlara eziyet iin avlanmak ise caiz deildir. nk tabiatn ve hayvan neslinin korunmas esas olup zamansz avlanmann hayvanlarn reme
ve gelimesine zarar verdii bilinen bir husustur.
1- Eitilmi Kpeklerle Avlanma

1776- Adiyy b. Hatim (r.a)'tan rivayet edilmitir: Ben:

Ey Allah'n resul! Ben, eitilmi kpekleri gnderiyorum, onlar bana (s.a.v..)

yakalyorlar. zerlerin de Allah'n ismini anyorum! dedim. Resulullah (s.a.v.):

Allah'n ismini anarak eitilmi kpeini avn zerine saldn zaman, onun etini ye!
buyurdu. Ben:
5[5]

B.k.z. Heyet, lmihal, T.D.V, 2/48-49.

Bu kpekler, tuttuklar av ldrrlerse, o zaman ne yapaym? dedim. Resulullah

(s.a.v.):

Onlarla birlikte olmayan bir kpek onlara katlmad mddete, ldrseler de ye. nk
ldrme, avn tezkiyesidir! buyurdu. Ben:

Ava, mi'rad ile ok atyorum ve onu vuruyorum dedim. Resulullah (s.a.v.):

Mi'rad ile ava ok atp da hayvan delerse, onu ye! Enli tarafyla isabet ederse, onu yeme!
buyurdu. 6[6]
Aklama:

Hadis; av zerine besmele ile gnderilen eitilmi kpeklerin yakalam olduklar avn,
onu ldrm bile olsalar helal olduunu ifade etmektedir. Ancak av zerine
gnderilirken aralarna eitilmemi olan yahut eitilmi bile olsa kestii yenmeyen bir
kimse tarafndan gnderilmi olan bir kpein karmam olmas gerekir.

Bu artlara uygun olarak av zerine gnderilen eitimli bir kpek, yakalam olduu av
ldrm bile olsa o avn eti helaldir.

Avc, henz av lmeden yetiecek olursa, kesmesi gerekir. Eer av canl olarak ele

geirdii halde kesmez de kpekten ald yarayla lmesini beklerse, o avn etini yemek
helal olmaz. Avcnn bu ekilde ele geirmi olduu av kesmeyi, elinde olmayan bir

sebepten dolay terketmi de olsa, yine o avn eti yenmez. Fakat avn yanna varmadan
nce kpek onu ldrmse, avn eti helaldir. nk Kpein av yakalamas hayvan
kesmek yerine geer. 7[7]

Eitilmi olan bir kpein tuttuu bir avn etinin helal olabilmesi iin bu artlardan
baka, bir de kpein yakalam olduu avn bir parasn yememi olmas art vardr.

Buhr, Vud 33, By 3, Sayd 1, 2, 3, 7, 8, 9; Ebu Dvud, Sayd 22-23, 2847, 2848, 2849, 2850, 2851;
Tirmiz, Sayd 1, 1465, 3, 1467; 4, 1468, 5, 1469, 6, 1470, 7, 1471; Nes, Sayd 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 18, 19, 21,
22, 23; bn Mce, Sayd 3, 3208; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/258, 380.
7[7] Buhari, Zebaih 1; Mslim, Sayd 4; Nesa, Sayd 2; Darim, Sayd 1; Ahmed b. Hanbel, 4/256, 379.
6[6]

nk hayvan o avdan yiyecek olursa onu kendisi iin yakalam saylr. 8[8]

Esasen kpein eitilmi olmas artnn aranmas zmnen yakalad av yememesi

artnn aranmas demektir. nk bir kpein eitilmi saylabilmesi iin onda u

artn bulunmas gerekir:

a- Ava salnca avn zerine gitmesi.

b- Av zerine gnderdikten sonra, kendisinden geri dnmesi istendiinde, bu istee uyarak av zerine gitmekten vazgemesi.
c- Yakalad av yemez olmas. 9[9]
Mi'rad:

Aatan yaplm, ular sivri, ortas kaln sopa demektir. Burada sz konusu olan; mi'rad
denilen sopalarn frlatlarak kaln/enli ksmlarn sabet etmesiyle ldrlen avlarn
etlerinin yenip yenmemesi meselesidir.

Hadis-i erifte bu sopalarn orta ksmlarnn arpmasyla len bir av hayvannn etinin
yenmeyecei, fakat sivri ularnn saplanp yaralamas neticesinde len avlarn etlerinin

helal olduu ifade buyurulmaktadr. nk bu sopalarn kaln ksmyla vurulmu olanlar,

aldklar

sabet sebebiyle yaralanm bile olsalar, yine de yce Allah'n Kur'an- Kerim'inde vu-

rularak ldrlm olan hayvanlar size haram klnd

10[10]

kld mevkuze denilen hayvanlar hkmne girerler. 11[11]

8[8]
9[9]

buyurarak etlerini haram

Buhr, Zebaih 8; Mslim, Sayd 3; Ahmed b. Hanbel, 1/131.

B.k.z: N. Yeniel, H. Kayapnar, Snen-i Ebu Dvud Terceme ve erhi, 11/17.

10[10]
11[11]

Maide: 5/3.
B.k.z: N. Yeniel, H. Kayapnar, Snen-i Ebu Dvud Terceme ve erhi, 11/17.

Vekze:

Ta, denek gibi bir cisimle vurularak ldrlen hayvan demektir. Yce Allah, Maide:
5/3'te, bu ekilde ldrlm olan bir hayvann etini yemeyi yasaklamtr.

1777- Ebu Sa'lebe el-Huen (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'in yanna
gelip ona:

Ey Allah'n resul! Biz, Kitap ehli bir kavmin diyarnda bulunuyoruz. Biz mslmanlar,
onlarn kaplarn yemek yiyoruz. Yine bir av diyarnda bulunuyoruz. Yaymla
avlanyorum. Eitilmi kpeimle veya eitilmemi kpeimle de avlanyorum.

Dolaysyla bize bundan neyin helal olduunu bana haber dedim. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):

Kitap ehli bir kavmin topranda bulunduunuzu ve onlarn kaplarnda yemek yediinizi
belirtmene gelince; eer siz Kitap ehli kimselerin kaplarndan baka yemek kaplar
bulursanz, onlarn kaplarndan yemeyin! Eer onlarn kaplarndan baka yemek kaplar
bulamazsanz, Kitap ehli kimselerin kaplarn ykayp sonra da o kaplarn iinden yemek
yiyin!
Av arazisinde bulunup da avlandm belirttiin av meselesine gelince; yaynla ne elde
edersen Allah'n ismini an, sonra ondan ye. Eitilmi kpeinle de her ne avlarsan ona da
Allah'n ismini an, sonra da ondan ye. Eitilmemi olan kpeinle avladn av diriyken
yetiip de boazlarsan onu da ye buyurdu. 12[12]
Aklama:

Hadiste sz konusu edilen Kitap ehli yada Mecusilerin kaplarndan maksat; Kitap ehlinin

Buhri, Sayd 4, 10, 14; Ebu Dvud, Sayd 22-23, 2852, 2855, 2856, 2857; Tirmiz, Sayd 1, 1464; Nes,
Sayd 4; bn Mce, Sayd 3, 3207; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/193.

12[12]

yada Mecusilerin, ierisinde, ounlukla domuz eti piirdikleri yada benzer pis eyler
kullandklar kaplardr.

Kitap ehli bir kavmin diyarnda ifadesiyle, am taraf kast edilmektedir.

2- Av, Avcdan Kaybolup Da Sonra Avc Tarafndan Bulunduu Zaman Ki Hkm

1778- Ebu Sa'Iebe el-Huen (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Okunu attn zaman av senden kaybolur da sonra arkasndan yetiirsen kokmad

mddete onu ye. 13[13]

Aklama:

Hadis, okla vurulan bir hayvann, herhangi bir ekilde gzden kaybolup ertesi gn yada

daha sonraki gnlerde l olarak bulunmas halinde, bir su ierisinde bulunmu

olmamas ve zerinde onu yaralayan avcnn okundan baka bir ok yaras olmamak

kaydyla, yenilebileceini ifade etmemektedir. Bu, mam Mlik ile mam afi'nin bu
konudaki grlerinden biridir.

Hanefilere gre ise; vurulduktan sonra gzden kaybolup daha sonra l olarak bulunan
bir avn helal olabilmesi iin u 3 artn bulunmas gerekir:
1- Hayvann suya dmemi olarak bulunmas.

2- zerinde baka bir avcya ait bir ok izi bulunmamas,

3- Onu vuran avcnn, zaruretsiz olarak onu aramaya ara vermi olmamas.
13[13]

Ebu Dvud, Sayd 24-25, 2861; Nes, Sayd 20; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/194.

3- Yrtc Hayvanlardan Her Az Dii Bulunan Hayvann Ve Kulardan Her Peneli

Olan Hayvann Etini Yemenin Haram Olmas

1779- Ebu Sa'lebe el-Huen (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), yrtc hayvanlardan az kesici dii tayan her hayvann etini yemeyi
yasaklamtr. 14[14]

1780- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) yrtc hayvanlardan az kesici dii tayan her hayvann etini ve
kulardan her peneli olan hayvann etini yemeyi yasaklamtr. 15[15]

Aklama:

Bu hadis, az/kesici dili yrtc hayvanlarn etlerinin yenmesinin haram olduunu gstermektedir. Alimlerin ou da, bu hadise uygun gr belirtmilerdir. Yalnz Az/kesici
dili hayvan ifadesiyle ne kastedildii hususunda ihtilaf edilmitir.

Hanefiler, az dileriyle; kapp avlanan ve kendisini koruyan btn hayvanlarn olduunu sylemilerdir.

Hadis; peneleriyle kapp avlanan ve tabiat iren olan kularn etierinini de haram olduuna delalet etmektedir. Kartal gibi.

Az dileri olduu halde bununla bakasna saldrmayan hayvann eti ise yiyilebilir. Deve
gibi.

Buhr, Sayd 29, Tb 57; Ebu Dvud, Et'irae 32, 3802; Tirmiz, Sayd 11, 1477; Nes, Sayd 28; bn
Mce, Sayd 13, 3232; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/194.
15[15] Ebu Dvud, Etime 32, 3803; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/289.
14[14]

Tabiatnda vahilik, irkinlik ve irenlik bulunmayan hayvanlarn etleri ise, helal olup
yiyeiebilir. Tavuk, kaz gibi.

Tabiat gerei iren bulunan bir takm hayvanlarn etleri ise haram olup yiyilemez. Fare, ylan, kurbaa, akrep gibi.

te insanlar, bu tr adi, iren, vahi ve irkin olan hayvanlarn etlerinden uzak tutul-

mutur. nk yiyecek ve gdalarn, nsanlar zerinde iyi ve kt etkisi inkar edilemez.

nsan, yiyecek ve gdalarda faydal olann kullanmak istiyorsa, slam dininin izin verdii
eylerden faydalanlmah ve sakndrm olduu eylerden de kanlmaldr.
4- Denizde len Deniz Hayvanlarnn Etlerini Yemenin Mubah Olmas

1781- Cbir b. Abdullah (r.a)!tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), bizi, yz kiilik bir svari birlii olarak bir sefere gnderdi. Bize,
Ebu Ubeyde'yi komutan tayin etti. Kurey'in bir kervanyla karlacaktk. Bize, azk

olarak bir daarck kuru hurma verdi. Bundan bakasn bulamad. Ebu Ubeyde, bize,
birer tane hurma veriyordu.

Hadisin ravisi Ebu'z-Zbeyr der ki: Cbir'e:

Bu bir tek hurma ile ne yapyordunuz? diye sordum. O da:

Onu, ocuun emdii gibi emiyor, zerine su iiyorduk. Bu, bize, o gn geceye kadar

yetiyordu. Bir de, sopalarmzla Habat denilen dikenli bir aacn yapraklarn ve
yemilerini dryor, sonra da onu suyla slatp yiyorduk dedi.
Cbir devamla der ki:

Derken deniz sahiline vardk. Denizin kysnda, bize, yksek kum tepesi eklinde bir
ey ykseldi. Ona doru yaklatk. Bir de ne grelim, Anber denilen byk bir hayvan!..
Ebu Ubeyde ilk nce:

Bu, birletir dedi. Sonra da:

Hayr, bilakis biz, Resulullah (s.a.v.)in elileriyiz ve Allah yolundayz. Zor durumdasnz.
Dolaysyla ondan yiyin dedi.
Cbir devamla der ki:

Onun yannda bir ay kaldk. yz kii idik. Hatta semizlerdik. Dorusu onun gznn
iinden kplerle ya aldmz grmmdr. Ondan kz gibi ya da kz kadar paralr
kesiyorduk.

Ebu Ubeyde, bizden on kii alp bu hayvannn gznn iine oturttu. Daha sonra da
onun kaburgalarndan birini alp dikti. Sonra yanmzdaki en byk deveyi semerleyip
deve onun altndan geti. Onun etinden et halamalar yaptk. Medine'ye geldiimiz
zaman, Resulullah (s.a.v.)'e gidip bunu ona anlattk. Bunu zerine Resulullah (s.a.v.):

O, Allah'n sizin iin denizden kard bir rzktr. Yannzda onun etinden bir ey var
m? diye sordu.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)'e ondan bir para gnderdik, o da onu yedi. 16[16]
Aklama:

Bu sahil seferi, hicretin 8. ylnda yaplmt. Bu sefer, Sfu'1-Bahr Deniz kenar diye
anlmtr. am'dan gelmekte olan Kurey kervann gzetlemek iin hazrlanp sevk

edilmiti. Hz. mer'de, bu askeri birlik ierisinde idi. Bu seferde, mslman askerler,
iddetli bir ala dtkleri zaman Habat aacnn yaprak ve yemilerinden yedikleri
iin, buorduya Ceyu'l-Habat ad da verilmitir.

Bu hadis, denizin sahile att baln ve onun kurutulmu pastrmasnn yenilmesinin

helal olduunu ifade etmi olup;

Buhri, Sayd 12, irket 1, Mez 65; Ebu Dvud, Etime 46, 3840; Tirmiz, Sftu'l-Kiyme 34, 2475;
Nes, Sayd 35; bn Mace, Zhd 12, 4159; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/312.

16[16]

Size, deniz av ve yiyecei helal klnd 17[17] ayetinin tefsiri mahiyetindedir.

Kur'an- Kerim, deniz avnn ve denizden elde edilen yiyecein helal olduubldirilmitir.
18[18]

Balk trleri btn mezheplere gre helaldir. Boazlama ileminde de gerek yoktur. u
var ki, Haneflere gre kendiliinden lm ve su zerine km balklar yenmez.

Haneflerin bu gr, salk asndan ihtiyat tercih etmi olmalarndan kaynaklanr.

Fakat suyun ok scak veya souk olmasndan, buzlar arasna skmaktan, su iine

hapsedilmekten ve suyun ekilmesinden tr len balklar, kendiliinden lm

saylmaz. Dolaysyla yenebilir. 19[19]

Anber, balina balnn bir trdr. Bunun, mavi balina olduu sylenmitir.

Sahabilerin deniz kysnda ne kadar kaldklar eitli ekilde rivayet olunmutur. Bir rivayette bir ay, dier bir rivayette 15 gn, baka bir rivayette 18 gn kaldklar
bildirilmektedir. Bunun aras yle uzlatrlmtr:

Esas itibariyle bulunduklar yerde, bir ay kalmlardr. 20[20]

5- Evcil Eek Etlerinin Haram Klnmas

1782- Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Hayber sava gn kadnlara mut'a yapmay ve evcil eek etini
yemeyi yasaklamtr. 21[21]

1783- eybn'den rivayet edilmitir:

Mide: 5/96.
Mide: 5/96, Ftr: 35/12.
19[19] B.k.z. Heyet, lmihal, T.D.V., 2/41.
17[17]
18[18]
20[20]
21[21]

B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 9/169-170.

Buhr, Mez 65.

Abdullah b. Eb Evf'ya, evcil eeklerin etlerini yemenin hkmn sordum. Oda:

Hayber sava gn Resulullah (s.a.v.)'le birlikte olduumuz halde bize alk isabet etti.

Dmann ehirden kan eeklerini yakalayp onlar boazladk. Gerekten kestiimiz

evcil eeklerinin etleri mleklerimiz de kaynyordu. Derken Resulullah (s.a.v.)'in dellal:

mlekleri devirin! Eek etlerinden hi bir ey yemeyin! diye seslendi. Ben, kendi
kendime:

Resulullah (s.a.v.) acaba bunlan neden haram kld? dedim.

Abdullah b. Ebi Evf der ki:

Biz, bunu aramzda konutuk. Bazmz:

Resulullah (s.a.v.), onlar, kesin bir ekilde haram kld, bazmz da:

Onlardan henz (ganimet olarak) bete biri alnmad iin haram etti dedik. 22[22]
1784- Ber bn zib (r.a)tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bize gerek i ve gerekse de pimi btn evcil eek etlerini atmamz
emretti. Sonra bir daha bize evcil eek eti yemeyi emretmedi. 23[23]
1785- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in eek etini yasak etmesinin sebebinin; insanlarn tama vastas

olmas hasebiyle insanlarn ellerinden yk tama vastalarnn gideceinden endie

ettiinden dolay m, yoksa Hayber gn ganimet mal olarak bete bir taksimi
yaplmad iin evcil eek etleri olduklar m iin haram kldn bilmiyorum. 24[24]

Buhr, Farzu'l-Humus 20, Meaz 38; Nes, Sayd 31; bn Mce, Zebaih 13, 3192; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 4/354, 355, 357, 381.
23[23] Buhr, Mez 38; Nes, Sayd 31; bn Mce, Zebaih 13, 3194; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/297.
24[24] Buhr, Mez 38.
22[22]

1786- Seleme bnu'I-Ekva (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Hayber sefaerine ktk. Kuatma yirmi gn uzad iin
bize iddetli bir alk isabet etmiti. Sonra Allah gerekten Hayber'in fethini
mslmanlara myesser kld. Hayber'in fethedildii gn, akam olunca mcahider bir
ok ate yaktlar. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bu ateler nedir? Bunlar niin yakyorsunuz? diye sordu. Sahabiler:

Et piirmek iin dediler. Resulullah (s.a.v.):
Ne eti piireceksiniz? diye sordu. Sahabiler:

Evcil eek eti diye cevap verdiler. Resulullah (s.a.v.):

Onlar dkn ve ierisinde piirdiiniz kaplar da krn! buyurdu. Bir adam/mer bn

Hattb:

Ey Allah'n resul! Veyahut etleri dkp de kaplar ykasak (olmazm)?''dedi. Resulullah

(s.a.v.):

Yahut yle olsun buyurdu. 25[25]

Aklama:

Bu hadisler, evcil eek etlerini yemenin haram olduunu gstermektedir. Haram olma-

dn syleyenler varsa da; sahabe, tabiun ve onlardan sonra gelen alimler, bu konuda
sahih ve sarih hadisleri delil getirmek suretiyle evcil eek etini yemenin haram olduunu
sylemilerdir.

Buhri, Mezalim 32, Mez 38, Zebaih 14, Edeb 90, Dcavat 19, Diyat 17; bn Mce, Zebaih 13, 3195;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/47, 48, 50.

25[25]

6- At Eti

1787- Cbir b. Abdullah (r.a)tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Hayber sava gn evcil eeklerin etini yemeyi yasaklad, at etleri

yemeye izin verdi. 26[26]

1788- Esma bint. Ebi Bekr (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.) zamannda bir at kesip onu yedik. 27[27]

Aklama:

At eti yemenin helal olduunu bildiren hadisler olduu gibi, at etinin haram klndn
28[28]

bildiren hadisler de vardr.

Bu bakmdan alimler, at etini yemenin helal olup olmad konusunda ihtilaf dmlerdir. Ebu Hanfe'ye gre tahrimen mekruh, mameyn'e gre ise tenzihen mekruhtur.

Bazlar ise at eti yemenin helal olduunu belirtmilerdir. Hasan el-Basr, Sa d b. Cbeyr,

mam afi, mam Ahmed ve baz alimler bu grtedirler.

Baz sahabilerin at eti yediklerinden bahsedilen hadisler, onlarn zaruret halleriyle ilgili
olmas gerekir. nk at eti yemenin helal olduunu bildiren hadisler, bunun, Hayber

sava srasnda olduunu gstermektedir. Ayrca at eti yemenin haram olduunu

rivayet eden Halid b. Velid'in, Hayber savandan sonra mslman olduu gz nnde
bulundurulduunda, at etini yasaklayan hadislerin, helal olduunu ifade eden hadisleri
neshettii kolayca anlalmaktadr.

Buhr, Zebih 27, 28, Mezi 38; Ebu Dvud, Etime 25, 3788, 3789; Tirmiz, Sayd 11, 1478; Nes,
Sayd 29; bn Mce, Zebih 12, 3191; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/322, 361,385.
27[27] Buhr, Zebih 24, 27, 38; Nes, Dahaya 23, 33; bn Mce, Zebih 12, 3190.
28[28] Ebu Dvud, Et'ime 25, 3790, 32, 3806, Tirmiz, Sayd 11; Nes, Sayd 69-71; bn Mce, Zebih 14.
26[26]

7- Keler/Srtlan Eti

1789- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'e, keler eti yemenin hkm soruldu. O da:

Ben, onu ne yerim ve ne de haram klarm buyurdu. 29[29]

1790- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), ilerinde Sa'd'n da olduu halde sahabilerinden baz kimselerle

birlikteyken keler eti getirildi. Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarndan birisi:
Bu keler etidir diye seslendi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Onu yiyin. nk o, helaldir. Fakat o, benim yiyeceim eyler ierisinde yer almamaktadr
buyurdu. 30[30]
1791- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben ve Hlid b. Veld, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Meymne'nin evine girdik, sonra
kzartlm bir keler getirildi. Resulullah (s.a.v.) eliyle ona uzand. Bunun yerine
Meymne'nin evinde bulunan kadnlardan biri:

Resulullah (s.a.v.)'e yemek istedii eyin ne olduunu ona haber verin dedi. Resulullah

(s.a.v.) derhal elini ekti. Ben:

Ey Allah'n resul! Bu, haram mdr? diye sordum. Resulullah (s.a.v.):

Hayr! Fakat bu hayvan, benim kavmimin topranda yoktur, d ol kendimi ondan tiksinir
Buhr, Zebih 33; Tirmiz, Etime 3, 1790; bn Mce, Sayd 16, 3242; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/9,
10, 46, 60, 62, 74, 81.
30[30] Buhr, Ahbru'1-hd 6; bn Mce, Mukaddime 3, 26; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/84,137.
29[29]

buluyorum buyurdu.
Halid b. Velid der ki:

Ben, onu nme ekip gzelce bir ekilde yedim, Resulullah (s.a.v.)'de bakyordu. 31[31]
1792- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Teyzem mm Hufeyd, Resulullah (s.a.v.)'e; ya, ke/kelek, birka ker hediye etmiti.

Resulullah (s.a.v.) ya ile ke/kelekten yedi. Fakat keleri irendii iin brakt. Bu
hayvan, Resulullah (s.a.v.)'in sofrasnda yenmitir. Haram olsayd, Resulullah (s.a.v.)'in
sofrasnda yenmezdi. 32[32]
Keler:

Srngellerden drt ayakl ve kuyruunda boumlar bulunan, kertenkeleye ben

esirgeyen, fakat ondan daha biraz daha byk olan bir hayvandr.

Bu hayvann asla su imedii, yediyz sene kadar yaad, krk gnde bir damla idrar
aktt, dilerinin tmnn bir btn ahlinde olduundan dilerinin dklmedii, bu
hayvann diisi ile erkeinin cinsel organlarnn ift olduu sylenmektedir.
Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.) keler etinin haram olmadn syledii halde kendisi er'i bir sa-

kncadan dolay deil de kendi tabiatndan gelen bir tiksintiden dolay onu yemedi
Buhr, Et'ime 10; Ebu Dvud, Eribe 21, 3730; Tirmiz, Deavat 55, 3455; Nes, melu'I-Yevm velul,
286, 287; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/220, 225, 284, 332.
32[32] Buhr, Hibe 7, Et'ime 8, 16, t isa m 24; Ebu Dvud, Et'ime 27, 3793; Nes, Sayd 26; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 1/254, 322, 328, 340, 347.
31[31]

anlalmaktadr.

mam afii, mam Ahmed'e gre keler eti yemek helaldir. Hanefiler ile mam Malik'e gre
ise keler eti yemek mekruhtur.

8- ekirge Yemenin Mubah Olmas

1793- Abdullah bn Ebi Evf (r.a)tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'Ie birlikte yedi gaza yaptk. Hepsinde de ekirgeleri yiyorduk.
33[33]

Aklama:

mam afii, Ebu Hanife ve alimlerin byk ounluuna gre ekirge yemek helaldir. Hz.
Peygamber (s.a.v.), kelerin etinde olduu gibi ekirgenin etini de, ahsi yaratlndan

kaynaklanan durumdan dolay ekirgeye kar isteksizlik ve tiksinti duymutur. Bununla

birlikte o yrede ekirge yendiinden dolay ekirgeyi yemeyi yasaklamamtr.
9- Tavan Eti Yemenin Mubah Klnmas

1794- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir gn yolda yrrken Mekke'ye bir konaklk mesafede bulunan Merru'z-Zehrn

denilen yerde bir tavan kaldrdk. Yanmzdaki topluluk, tavan yakalamak iin zerine
kotular. Ben, tavana yetitim ve onu yakalayp Ebu Talha'ya getirdim. O da, tavan, bir

Buhri, Zebih 13; Ebu Dvud, Etime 34, 3812; Tirmiz, Etime 22, 1821, 1822; Nes, Sayd 37; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 4/353, 358, 380.

33[33]

eit beyaz ta olan ve yontulduunda bak olarak kullanlan merve ile kesti. Buduyla
iki uyluunu, Peygamber (s.a.v.)'e gnderdi. Peygamber (s.a.v.)'de, onu yedi.
Enes b. Mlik'e:

Peygamber (s.a.v.), onu yedi mi? diye soruldu. Enes'te:

Onu kabul etti diye cevap verdi. 34[34]

10- Avlanmada Ve Dman Karsnda Kullanlp Yardm Grlecek Aletlerin

Mubah Klnmas Ve Sapanla Ta Atmann Mekruh Olmas

1795- bn Breyde'den rivayet edilmitir:

Abdullah b. Muaffel, arkadalarndan birisinin, ufak akl ta attn grd. Ona:

Ta atma! nk Resulullah (s.a.v.) ta atmaktan holanmazd yada ta atmay men

ederdi. nk bununla av avlanmaz, dman da bozulmaz. Fakat bu ta, dii krar ve

gz karr dedi. Bundan bir mddet sonra o kimsenin yine ta attn grd ve ona:

Ben sana Resulullah (s.a.v.)'in ta atmaktan holanmadn yada ta atmay

yasakladn haber veriyorum, sonra da senin ta attn gryorum. Seninle u ve u
mddet zarfnda bir tek kelime konumam dedi. 35[35]
Aklama:

Sapanla ta atlarak vurulan hayvan etinin haram olmas, Mide sresinin 3. yetinde
saylan haramlardan mevkze yani topala sopa ile vurularak ldrlen hayvan
trnden olmas itibariyledir. Bir de, yine Mide: 5/94. yetinde;

Buhr, Sayd 10, 32, Hibe 5; Ebu Dvud, Etime 26, 3791; Tirmiz, Etime 2, 1789; Nes, Sayd 25; bn
Mce, Sayd 17, 3243; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/118, 171, 232, 291.
35[35] Buhr, Zebih 5; Nes, Kasame 38; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/86, 5/56.
34[34]

Ellerinizle tuttuunuz ve mzraklarnzla vurduunuz... diye vasflanan hell av trne

dahil bulunmamas itibariyledir. nk sapanla vurulan avlar, bu hell av sfatn

kapsamayp bir meukzedir. Ancak sapanla vuruldukdan sonra hayvan lmeden

yetiilip kesilirse b zaman o hayvan hell olur.

Bazlar bu hadisten Hz. Peygamber (s.a.v.)'in snnetine keyfi olarak muhalefet eden bir
kimseyi brakp ona hi sz sylememenin caiz olduu hkmn karmlardr. Bu

hkm, mminin gnden fazla dargn olmasn yasaklayan hkmn dnda

kalmaktadr.

11- Hayvan ldrme Ve Boazlamay Gzelce Yapma ile Ba Keskinleme

1796- eddd b. Evs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

u iki eyi, Resulullah (s.a.v.)'den belledim. Resulullah (s.a.v.):

Dorusu Allah her eyde iyi olmay farz klmtr.

1- O halde siz ldrdnz zaman ldrmeyi en gzel bir ekilde yapn. Kestiiniz zaman
da kesmeyi iyi yapn.
2- Sizden biri hayvan boazlayaca zaman ban bilesin. Boazlad hayvan da
rahatlandirsin buyurdu. 36[36]
Aklama:

hsan kelimesi, szlkte; birisi breyi gzel yapmak, dieri de iyilik etmek zere iki
manada kullanlr. Dilimizde ihsan deyince bu ikinci mana anlalr.

Ebu Dvud, Edah 11-12, 2815; Tirmizi, Diyat 14, 1409; Nes, Dahaya 22, 26, 27; bn Mce, Zebah 3,
3170; Drim, Edahi 10; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/124, 125.

36[36]

Burada ise ihsan Vazifeyi en gzel ekilde yapmak manasnda kullanlmtr. Hadis-i

erifte kurbanlarn da en iyi ekilde kesilmesi emredilmektedir. Kurban en iyi ekilde

kesmek; onu kesilecei yere rahatsz etmeden gtrmekle, kesmeden nce su vermekle,

yere zmeden yatrmakla ve keserken yannda baka hayvan bulundurmamakla olur.

Hayvan rahat ettirmekse, keserken onu yumuak bir yere yatrmakla, kesimde keskin

bak kullanmakla, ba hayvana sratlice almakla ve hayvan kesince hemen derisini

yzmeyip souuncaya kadar beklemekle olar. Bu bakmdan, kurban keserken

zikredilen bu hususlara riyet etmek mstehabtr.

12- Hayvanlar Balayp Hedef Dikerek ldrmenin Yasak Olmas

1797- Him b. Zcyd b. Enes b. Mlikten rivayet edilmitir:

Dedem Enes b. Mlik'Ie birlikte Hakem b. Eyyb'un evine girmitim. Bir de ne greyim,
baz insanlar bir tavuu hedef dikip ona ok atyorlar. Bunun zerine dedem Enes b.
Mlik:

Resulullah (s.a.v.), hayvanlar balayp hedef dikilerek ldrlmesini yasak etti dedi.
37[37]

1798- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

iinde ruh bulunan bir eyi hedef yapmayn! 38[38]

1799- Sad b. Cbeyr'den rivayet edilmitir:

Abdullah bn mer, bir tavuu hedef dikerek ona ok atan birka kiinin yanna urad.

Buhr, Zebih 25; Ebu Dvud, Edah 11-12, 2816; Nes, Dahaya 41; bn Mce, Zebaih 10, 3186;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/117, 171, 180.
38[38] Nes, Dahaya 41; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/274, 280, 285, 340, 345.
37[37]

Bunlar, Abdullah bn mer'i grnce tavuun etrafndan daldlar. Abdullah bn mer:

Bunu kim yapt? Dorusu Resulullah (s.a.v.) bunu yapan kimseye lanet etmitir dedi.
39[39]

1800- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) hayvanlardan birini balayp hedef dikilerek ldrlmesini yasak

etmitir. 40[40]

Aklama:

Hadisin metninde geen Sabr br hayvan balayarak at taliminde hedef olarak

kullanmak demektir.

Hadiste herhangi bir hayvan balayarak ona at taliminde bulunmann yasak olduu

bildirilmektedir. nk byle yapmak, hayvana ikencedir. Hayvana ikence ise onun

telef olmasna sebep olur. Hayvan telef olunca, eer eti yenilen cinsten olsa da olmasa da
ondan salanacak menfaat kaybedilmi olur.
35. EDAHI (=KURBAN) BOLUMU

Kurban:

Szlkte yaklamak anlamna gelen kurban, Aliah'a yaklamay Allah yolunda mallarn
feda edilebileceini, Allah'a teslimiyeti ve kr ifade eder.
39[39]
40[40]

Buhr, Zebih 25; Nes, Dahaya 41; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/86, 141.
bn Mce, Zebaih 10, 3188; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/318, 339.

Terim olarak ise; Muayyen bir vakitte, muayyen bir hayvan ibdet maksadyia uslne
uygun olarak kesme. Arapada bu ekilde kesilen hayvana Udhiyye denilir.
Udhiyye'nin oulu, Edh eklinde gelir.

Kurban, hicretin ikinci ylnda meru klnmtr.

Kurban kesmenin fkh adan deerlendirilmesi hususunda fakihler arasnda gr

farkllkla vardr. Dinen aranan artlan tayan kimselerin kurban kesmeleri, Hanefi
mezhebinde arlkl gre ve baz mctehid imamlara gre vacip, fakihlerin
ounluuna gre ise mekked snnettir.

Bir kimsenin kurban kesmekle ykml olabilmesi iin drt art aranr:
1- mslman olmak.

2- Akl ve ergenlik ana girmi olmak.

3- Yolcu olmamak, yani mukim olmak.

4- Belirli bir mal gce sahip bulunmak.

Yalnz akll ve ergenlik ana girmi olma art! konusunda ihtilf vardr. mam A'zam
Ebu Hanfe (. 150/767) ve mam Eb Ysuf (. 182/798)'a gre kurban kesmekle
mkellef olmak iin akll ve bula ermi olmak art yoktur. Zengin olan ocuk veya
delinin malndan velsi kurban keser. mam Muhammed (. 189/805)'e gre ise akl ve
bula ermek arttr.

Hanefi mezhebine gre, kurban kesmeyi vacip klan zenginliin ls, zekatta ve fitr
sadakasnda aranan zenginlik lsyle ayn olup kiinin borlan ve asl htiyalar
dnda 20 miskal (=85 gr.) altna yada buna denk bir paraya veya sahip olmasdr.

Kurban bayramnda kesilen kurbandan ayr olarak yine ibadet niyetiyle kesilen kurban
eitleri ylece sralanabilir: Adak kurban, Akka kurban, Kran ve Temett hacc

yapan kimselerin kestikleri ve hedy verilen kurban, hata yasaklarn ihlali halinde
gereken ceza ve kefaret kurbandr.

1- Kurbann Vakti

1801- Cndeb b. Sfyn (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'le birlikte kurban bayramnda bulundum. Bayram namazn bitirip

selam verir vermez bir de ne grsn, bayram namazndan nce kesilmi kurban etini
grd. Bunun zerine:

Kim bayram namazm klmadan yada klmamzdan nce kurban keserse onun yerine bir
bakasn daha kessin. Kim daha henz kesmediyse besmeleyle kessin! buyurdu. 41[41]
1802- Ber' (r.a)tan rivayet edilmitir:

Daym Ebu Brde, kurban bayram namazndan nce kurban kesmiti. Resulullah
(s.a.v.):

Bu, et koyunundan ibarettir buyurdu. Daym:

Ey Allah'n resul! Ben de bir kei ola var dedi. Resulullah (s.a.v.):

Onu kurban et! Fakat senden bakasna yaramaz buyurdu. Daha sonra Resulullah
(s.a.v.):

Onu kurban et! Fakat senden bakasna yaramaz buyurdu. Daha sonra Resulullah
(s.a.v.):

Kim kurban bayram namazndan nce kurban keserse ancak kendisi iin kesmi olur. Kim
namazdan sonra keserse onun kurban tamam olmu ve mslmanlarn snnetine isabet
etmi olur buyurdu. 42[42]

Buhari, ydeyn 23, Zebaih 17, Edahi 12, Eyman 15, Tevhid 13; Nes, Dahaya 4, 17; bn Mce, Edahi
12, 3152; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/312, 313.
42[42] Buhari, ydeyn 4, 8, 10, 17, 23, Edh 1, 8, 11, 12, Eyman 15; Ebu Dvud, Edahi 4-5, 2800, 2801;
Tirmiz, Edahi 12, 1508; Nes, Salatu'I-ydeyn 8, Dahaya 17; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/281, 287, 297,
303.
41[41]

Aklama:

Kurban kesme vakti, bayram namaz klndktan ve bayram hutbesi okunduktan sonra
girer.

1803- Ber' (r.a)tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Kim namazmz klar, kblemize dner ve kurbanmz keserse kurban bayram namazn
klmadka kurbann kesmesin buyurdu. Bunun zerine daym Ebu Brde:

Ey Allah'n resul! Ben bir olum namna kurban kestim dedi. Resulullah (s.a.v.):
Bu, senin ailen iin acele yaptn bir itir buyurdu. Daym:

Ben de bir koyun var ki, iki koyundan daha hayrhdr dedi. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.):

yleyse onu kes. nk o, en l kurbandr buyurdu. 43[43]

1804- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Kim kurban bayram namazndan nce kurban keserse hemen iade etsin buyurdu.
Bunun zerine bir adam ayaa kalkp:

Ey Allah'n resul! Bugn, ete itah duyulduu bir gndr dedi. Daha sonra da
komularnn bir ihtiyacndan sz etti. Galiba Resulullah (s.a.v.) onun konumasn
dorulad. Adam:

Ben de bir olak var ki, bence iki koyun etinden daha iyidir' dedi. Resulullah (s.a.v.),
bunu kurban etmesine izin verdi.
Enes der ki:
43[43]

Buhr, ydeyn 4.

Bu izin, onun dndakilere de geerli olup olmadn bilemiyorum.

Resulullah (s.a.v.), iki kou kesmeye davranp onlar kesti, insanlar hemen bir
koyuncaza doru kalkp gittiler, onu aralarnda paylatlar yada paralara ayrdlar.
44[44]

2- Kurbanln Ya

1805- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Davarn sadece yana basmn kurban edinin. Yalnz size bylesini bulmak g gelirse
bu takdirde kuzunun toklusunu kesebilirsiniz. 45[45]

1806- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) bize Medine'de kurban bayram gn bayram namazn kldrd.

Daha sonra baz kimseler, Peygamber (s.a.v.)'in kurban kestiini zannederek gidip
kurbanlarn kestiler. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) kendisinden nce kurban
kesenin kurbann baka bir hayvanla iade etmesini ve hibir kimsenin Peygamber
(s.a.v.) kesmedike kurban kesmemesini emretti. 46[46]
1807- Ukbe b. Amir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Ukbe'ye, sahabileri ierisinde vekaleten bltrmek zere bir

kurbanlk hayvanlar vermiti. Ukbe, bunlar, sahabe ierisinde bltrdkten sonra

geriye bir kei ola kalmt. Ukbe, bunu, Resulullah (s.a.v.)'e arzettiinde Peygamber

Buhr, ydeyn 4, 23, Edahi 1, 4, 7, 12; Nes, Salaiu'l-ydeyn 30, Dahaya 17, 14; bn Mce, Edahi 12,
3151.
45[45] Ebu Dvud, Edahi 4-5, 2797; Nes, Dahaya 13; bn Mace, Edahi 7, 3141; Ahmed b. Hanbel, Msned,
3/312, 327.
46[46] Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/294, 324, 348.
44[44]

(s.a.v.), ona:

Onu da sen kurban et! buyurdu. 47[47]

3- Kurbanln Ve Onu Kefilsiz Dorudan Doruya Bizzat Kesmenin Ve Keserken
De Besmele ile Tekbir Getirmenin Mstehab Olmas

1808- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) boynuzlu alaca iki ko kurban etti. Onlar kendi eliyle kesti. Besmele
ekti. Tekbir getirdi. Keserken ayan da onlarn boyunlarnn zerine koydu. 48[48]
1809- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) siyah iinde yere basan, siyah iinde yatan ve siyah iinde bakan
boynuzlu bir ko getirilmesini emretti. Bunun zerine ona, kurban etmesi iin byle bir
ko getirildi. Derken ie'ye:

Ey ie! Ba getir! dedi. Sonra:

Ba, bir tala keskinletir buyurdu. O da, Resulullah (s.a.v.)'in dediini yapt. Sonra
ba ald, kou tutup yere yatrd. Sonra da onu kesti ve:

Bismillah, Allahmme! Tekabbul min Muhammedin ve l-i Muhammedin ve min mmeti

Muhammedin Bismillah! Allahn! Muhammed'den, Muhammed mmetinden kabul eyle
dedi. 49[49]

Buhr, Vekle 1, erike 12, Edahi 7; Tirmiz, Edahi 7, 1500; Nes, Dahaya 13; bn Mce, Edahi 7,
3138; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/149.
48[48] Buhr, Edh 14; Tirmiz, Edahi 2, 1494; Nes, Dahaya 14; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/99, 115,
118, 144, 170, 183, 189, 211, 214, 222, 255, 258, 272.
49[49] Ebu Dvud, Edahi 3-4, 2792; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/78.
47[47]

4- Hayvan Di, Trnak Ve Dier Kemikler Hari Kan Aktan Hereyle Kesmenin
Caiz Olmas

1810- Rfi b. Hadc (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Biz yarn dmanla karlacaz. Yanmzda bak da yok dedim.
Resulullah (s.a.v.):

Hayvan kan aktan eylerle boazlarken ve zerine Allah'n ad anlrken elini abuk tut
yada acele et. Boazlama aleti, di yada trnak olmamak kaydyla kesilen hayvann etini ye.
imdi sana bunun sebebini aklayaym:
Die gelince, o bir kemik olup bir ey kesmez. Trnaa gelince o da Haberlilerin
baklar/kesme aletleridir buyurdu.

Deve ve koyun yamas ele geirmitik. Onlardan bir deve kat. Derken bir adam onu ok
atarak durdurdu. Bunun' zerine Resulullah (s.a.v.):

Dorusu bu develerin, vahi hayvanlarn ka gibi bir ka var. Onlardan bir ey size
galebe aldnda ona ite byle yapn buyurdu. 50[50]
Aklama:

Hayvan kesiminde asi o'an, hayvana eziyet etmeden, ac ektirmeden kann aktmaktr.

Bu da ancak keskin bir alet kullanmakla mmkn oiur. Bunun iin de slam bilginlerine
gre, kesimde kullanlacak aletin gerekli yerleri kesecek ve kan aktacak lde kesici
olmas yeterlidir. Eziyet verici kor bir aletle kesim yapmak mekruh grlmtr.

Gnmzde dnyann eitli yerlerinde kullanlan elektrik oku, tabanca, karbondioksit

gaz verme, bana eki veya tokmakla vurma, omuriliine i sokma gibi tekniklerle ve
Buhr, erike 3, 16, Zebih 23; Ebu Dvud, Dahy 9-10, 2821; Tirmiz, Sayd 18, 1491, 19, 1492;
Nesa, Dahy 20, 21, 26; bn Mce, Zebih 5, 3178; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/142, 463, 464.
50[50]

henz canl iken boazlanmadan ldrlen hayvanlar, ldren mslman ise Mide

suresinin ayetinde yenmelerinin haram olduu bildirilen gruba girer. nk hayvan

kesim ilemi esnasnda canl olmas, lmnn de bu kesim ilemi sonucu meydana

gelmesi gerekir.

ldren Ehl-i kitaptan ise, br ksm fkihlara gre onlann dinlerinde yenen hayvan
mslmanlar da yerler. 51[51]

Boazlamann art, kann aktlmasdr. slam Hukukular, hayvan boazlarken yemek

borusu, hava borusu ve iki taraftaki ah damarlarndan nelerin kesilecei konusunda

ihtilafa dmlerdir. mam Ebu Hanfe ile bir rivayette Ebu Yusufa gre; bu drt eyden
n kesmek yeterlidir.

Hayvan, mutlaka kan aktan keskin bir aletle kesilir. Di ve trnakla hayvan boazlamak
caiz deildir.

Evcil hayvanlardan vahileip kaan ve tutulamayan, av hkmndedir. Av, ne ekilde

kesilmi yada vurulmu hkmnde ise, bu da yledir. Bu; mam afi'nin, mam
Ahmed'in ve mam Ebu Hanfe'nin grdr.

5- slam'n ilk Yllarnda Kurban Etlerini Gnden Sonraya Braklp

Yenilmesinin Yasaklanmas Ve Sonradan Bu Yasan Kaldrlarak Kurban
Etlerinin stenildii Kadar Braklp Yenilmesinin Mubah Olmas

1811- Ebu Ubeyd'den rivayet edilmitir:

Kurban bayramnda Ali b. Ebi Tlib'Ie birlikte bulunmutum. Hutbeden nce namaz
klmaya balayp:

Dorusu Resulullah (s.a.v.), gnden sonra kurbanlarmzn etlerinden yemeyi bize

yasak etti dedi. 52[52]

51[51]
52[52]

B.k.z: Heyet, lmihal, T.D.V, stanbul 1999, 2/50.

Buhri, Edahi 16; Nes, Dahaya 35; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/78, 103, 140, 141, 149.

1812- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Hi kimse kurbannn etini gnden fazla yemesin. 53[53]

1813- Abdullah b. Vkd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) kurban etlerini gnden sonra yemeyi yasaklad.

Abdullah b. Ebi Bekr der ki:

Ben bunu Amre adl kadna bahsettim. O da yle dedi:

Abdullah bn Vkd, doru sylemi! nk ben, Aie'yi yle derken iittim:

Resulullah (s.a.v.) zamannda bayram gn l ahalisinden birok ev halk kurban

bayramna yakn Medine'ye doru yava yava yryp gelmilerdi. Resulullah (s.a.v.),
fakir l halknn geldiini grnce, sahabilere:
Kurbanlarnzn etlerini gece biriktirin, sonra kalan sadaka olarak verin buyurdu.
Ertesi yl olunca, baz sahabiler:

Ey Allah'n resul! nsanlar su tulumlarn kurbanlarndan yapyor, onlarn yan

eritifp biriktiriyorlar dediler. Resulullah (s.a.v.):
Ne olmu yani? diye sordu. Sahabiler:

Geen yl kurban etlerinin gnden sonra yenmesini yasak etmitin dediler. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.):

Ben size bunu ancak l ahalisinden bir ok ev halknn geen sene Medine'ye yava yava
gelen kimselerinden dolay yasaklamtm. Artk kurban etlerinizi isterseniz yiyin,
isterseniz biriktirin ve isterseniz sadaka olarak verin buyurdu.54[54]
53[53]
54[54]

Buhr, Edh 16; Trmz, Edahi 13, 1509; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/16, 36, 81.
Buhr, Edh 16; Ebu Dvud, Edahi 9-10, 2812; Nes, Dahaya 37; Ahmed b. Hanbel, Msed, 6/51.

1814- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) Mina'da iken gnden sonra kurban etlerinin yenmesini yasak etti.
Daha sonra da:

Yiyin, azklann ve biriktirin buyurdu. 55[55]

1815- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):
Ey Medineliler! Kurban etlerini gnden fazla yemeyin buyurdu.

Bunun zereine sahabiler; oluk-ocuk, uak ve hizmetileri olduundan dolay bu

durumu Resulullah (s.a.v.)'e arz ettiler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Kurban etlerini isterseniz yiyin, isterseniz saklayn ve isterseniz biriktiri buyurdu. 56[56]
1816- Seleme bnui-Ekva' (r.a)'tan rivayet edilmitir; Resulullah (s.a.v.):

Sizden kim kurban keserse sakn gnden sonra evinde ondan bir ey olduu halde
sabahlamasn buyurdu. Ertesi yl olunca sahabiler:

Ey Allah'n resul! Yine geen yl yaptmz gibi yapacaz? dediler. Resulullah (s.a.v.):

Hayr! O yle bir yl idi ki, insanlar o yl sknt ierisindeydi. Bundan dolay ben de kurban
etlerinin onlarn arasnda dalmasn ve muhta sahiplerinin yararlanmasn istedim
buyurdu. 57[57]
1817- Breyde (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Ben size kabirleri ziyaret etmeyi yasaklamtm. Artk kabirleri ziyaret edebilirsiniz. Size

Buhr, Hac 124; Nes, Dahaya 36; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/388.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/85.
57[57] Buhr, Edh 16.
55[55]
56[56]

kurban etlerini gnden fazla yemenizi yasaklamtm. Artk dilediiniz kadarn elinizde
tutabilirsiniz. Size deri kaplardan baka kaplarda nebiz/ra erbeti imenizi
yasaklamtm. Artk btn kaplardan nebiz/ra erbeti iebilirsiniz. Fakat sarho edici
olan ikilerden imeyin. 58[58]

Aklama:

Konu ile ilgili aklayc bilgiler iin 988 nolu hadisin aklamasna bakabilirsiniz. Nebiz

iin de 1913 nolu hadisin aklamasna bakabilirsiniz. Deri kaplarn dnda kaplarn
yasaklanmas ile ilgili olarak da 1915 nolu hadisin aklamasna bakabilirsiniz.
6- Fera Ve Atre

1818- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Fera ve Atre diye bir ey yoktur. 59[59]

Atre:

Cahiliye dnemi Araplar, Receb aynn ilk on gn iinde kestikleri hayvandr. Araplar,
bu hayvann kannn putlarn bana serperlerdi.

Ebu Dvud, Eribe 7, 3698; Nes, Cenaiz 100, Dahaya 36.

Buhr, Akka 3, 4; Ebu Dvud, Edhi 19-20, 2831, 2832; Tirmiz, Edh 15, 1512; Nes, Fera' 1; bn
Mce, Zebih 2, 3168; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/229.

58[58]
59[59]

Aklama:

Bazlarna gre ise, Atre; Araplarn bir dileklerinin yerine gelmesi yada hayvanlarnn
saysnn belli bir miktara ulamas halinde her on hayvandan birisini Receb aynda
keseceklerine dair adadklar kurbandr.

bn Esr'in ifadesine gre; bu adet, slam'n ilk yllarnda yrrlkte idi, daha sonra iptal
edildi. 60[60]

Fera': Devenin dourduu ilk yavrudur.

mam afi'ye gre; Araplar, anasnn bereketi ve nesli oalsn diye bu yavruyu
keserlermi.

Baz alimlere gre ise, Fera; hayvann dourduu ilk yavru olup Araplar bunu putlarna
kurban ederlermi.

Her ne kadar filer ile Hanbeliler, iptal edilen hususlardan kanmak artyla sz konu-

su kurbanlan kesmenin caiz olduunu belirtmi olsa bile; bir grup alim, Mlikiler ile
Hanefilere gre Fera' ve Atre kurbanlar yasaklanm, slam'n ilk yllarnda yrrlkte
iken, daha sonra bu adet bu hadisle neshedilmitir. nk hadisi rivayet eden Ebu

Hureyre'nin, hicretin 7. ylnda mslman olmas tarih tibariyle bu gerei aka

ortaya koymaktadr.

bn Hazm (. 456/1063) da bu grtedir. Kad yz (. 544/1149)'da, cumhuru

Ulemann, bu kurbanlan kesmenin nesh edildii grnde olduklarn belirtmektedir.

7- Kurban Kesmek steyerek Zilhicce Aynn Onuncu Gnne Giren Kimseyi

Salarndan Yada Trnaklarndan Bir ey Almasnn Yasak Olmas

1819- ram Seleme (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
60[60]

B.k.z: Zeyla, Nasbu'r-Rye, 4/208.

buyurmaktadr:

Zilhicce aynn onuncu gn girdinda sizden birisi kurban kesmek istediinde kendi
sandan ve derisinden hibir eye dokunmasn. 61[61]

Aklama:

Burada kurban kesme ibadeti yaplrken mmkn olduu kadar ftr ve tabi hali muhafaza edinilmesi gerektii belirtilmektedir. Yine bu srada yaplan hac fiillerinde de bu
hususlara ok nem verildii bilinen bir gerektir.

8- Yce Allah'tan Bakas Adna Kurban Kesmenin Haram Olmas Ve Bunu Yapan
Kimseye Lanet Olunmas

1820- Ebu't-Tufeyl mir b. Vasile (r.a)'tan rivayet edilmitir: Ali b. Ebi Tlib'in
yanndaydm. Ona bir kimse gelip:

Peygamber (s.a.v.)'in sana gizlice syledii ey nedir? diye sordu. Bunun zerine Ali
kzp:

Peygamber (s.a.v.) hibireyi nsanlardan gizleyerek bana gizlice bir ey sylemitir.

Peygamber (s.a.v.) bana sadece drt sz sylemitir dedi. Adam: Ey mminlerin emiri!
O szler nelerdir? diye sordu. Ali Peygamber (s.a.v.):
1- Ana-babasna lanet eden kimseye Allah lanet etsin!

2- Allah'tan bakas adna hayvan kesen kimseye Allah lanet etsin!

3- Bid'ati barndran kimseye Allah lanet etsin!
Ebu Dvud, Edahi 2-3, 2791; Tirmiz, Edahi 24, 1523; Nes, Dahaya 1; bn Mce, Edahi 11, 3149,
3150; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/289.
61[61]

4- Yeryznn hudutlarn deitirtmek suretiyle arazileri kendi mlkne kat)an kimseye

Allah lanet etsin! buyurdu dedi. 62[62]
36. ERIBE (=IECEKLER) BOLUMU

ecekler kelimesi, szlk anlam itibariyle; iilebilen btn sv maddeleri kapsamakla

birlikte, hem din literatrde ve hem de rf kullanmda, iilmesi din tarafndan

yasaklanan veya din hkm tartmal olan sarho edici maddelerin zel ad olmutur.
Fkh eserlerinde genellikle bu konuya aynlm blm, el-Eribe baln tar.

1- kinin Haram Klnmas Ve kinin; zm Suyundan, Kuru Ve Koruk

Hurmadan, Kuru zmden Ve Daha Baka Sarholuk Veren eylerden Yaplmas

1821- Hz. Ali (r.a)tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'le birlikte bulunduum Bedir gazas gn ben ganimetten yal bir
deveye nail olmutum. Resulullah (s.a.v.) Bedir gazasndan nce bana ihtiyar bir deve
vermiti.

Bir gn bu develerimi Ensar'dan bir kimsenin kapsnn nnde ktrdm. Satmak iin
zerlerine zhr otu ykleyip satmak ve bylece Fatma'nn dn yemeine katk

salamak istiyordum. Yanmda Kaynka oullar kabilesinden bir kuyumcu vard. Ondan
Ftma'nn dn daveti hususunda yardm gryordum. Amcam Hamza b.
Abdulmuttalib de daha henz kesin oiarak yasaklanmad iin bu evde iki iiyordu.
Yannda da ark syleyen br cariye vard. Criye:

Ey Hamza! Semiz yal develere bak! dedi. Hamza hemen srayarak klcyla onlarn
hrglerini kesti. Brlerini yarp cierlerinden birer para ald.
62[62]

Buhr, Edebii'l-Mfred, 17; Nes, Dahaya 34; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/118, 152.

Hadisin ravtsi bn Creyc der ki;

Ben, bn ihb'a:

Hrglerinden de ald m? diye sordum. bn ihb:

Her iki devenin hrglerini kesti ve gtrd dedi.
bn ihb devamla der ki: Ali dedi ki:

Beni ileden karan bu manzaraya baktm. Bunun zerine Allah'n peygamberi (s.a.v.)'e

geldim.Yannda Zeyd b. Harise vard. Durumu ona anlattm. O da, beraberinde Zeyd

olduu halde dar kt. Onunla ben de gittim. Derken Hamza'nn yanna girerek ona
fkelendiini belli etti. Hamza ban kaldrp:

Siz benim babamn klelerinden/torunlarndan baka bir ey misiniz? dedi. Bunun

zerine Resulullah (s.a.v.) geri geri giderek yanlarndan kt. 63[63]
Aklama:

ki ancak Uhud gazasnda haram klnmt.

1822- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, ikinin haram klnd gn vey babam Eb Talha'nm evinde cemaatin ikisini

datyordum. Onlarn o gnk ikileri, koruk ve kuru hurmadan yaplan Fadh ad

verilen iki idi. Derken bir dellal, seslenmeye balad. Eb Talha, bana:
k da bak! dedi. Ben de ktm. Bir delll:

Haberiniz olsun ki, iki haram klnmtr diye sesleniyordu.

Buhari, By 28, Muskt 13, Mez 12, Farzu'1-Hums 1, Libas 7; Ebu Dvud, Hara 19-20, 2986;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/122.
63[63]

Bunun zerine Medine'nin sokaklarnda iki sel gibi akt. Eb Talha, bana:

k, ikileri dk! dedi. Ben de onlar dktm. Bu srada insanlar yada baz kimseler:

Uhud gn karnlarnda iki olduu halde filnca kimse ile filanca kimse ldrld.
Bunlarn durumu ne olacak? dediler.
Hadisin rvisi:

pheli olan bu cmlenin, Enes'in hadisinden olup olmadn bilmiyorum dedi. Bunun
zerine Yce Allah,

man edip yararl iler yapan kimseler bundan byle Allah'tan korktuklar, imanlarnda
sebat ettikleri, yararl iler yapmaya devam ettikleri takdirde daha nce haram olan ikiyi
tatmalarndan tr kendilerine bir gnah yoktur 64[64] ayetini indirdi. 65[65]
1823- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) kuru hurma ile renkli koruu kartrp imeyi yasaklad. arap
haram klnd gn umumiyetle Araplarn arab bu idi. 66[66]
1824- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Yce Allah, ierisinde arab haram kld ayeti indirdiinde Medine'de kuru hurmadan
baka iilen bir iki yoktu.

2- araptan Sirke Yapmann Yasak Olmas

1825- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Maide: 5/93.
Buhr, Mezalim 21, Tefsiru Sure-i Mide 10; Ebu Dvud, Eribe 1, 3673; Ahtned b. Hanbel, Msned,
3/227.
66[66] bn Hibbn, Sahih, 5380; Beyhak, Snen'l-Kbr, 8/308.
64[64]
65[65]

Peygamber (s.a.v.)'e, araptan sirke yaplr m? diye soruldu. O da:

Hayr, olmaz buyurdu. 67[67]
Aklama:

Hadis, araptan sirke yapmay caiz grmeyen mam afi, mam Ahmed ve ounluk
ulemann delilidir. Onlara gre; arabn iine ekmek, soan, maya veya baka bir ey

atmak suretiyle sirke yaplan arap temiz olmaz. Necaseti sreklidir. iine atlan ey de

pis olur. Artk bu sirke ebediyen temiz olmaz. Fakat, arap gneten glgeye yahut
glgeden gnee nakletmek suretiyle sirke olursa temiz saylp saylmayaca
hususunda filerden iki gr rivayet olmutur. Esah kavle gre temiz olur.

mam A'zam ile Evza ve Leys; sirke yapmakla arabn temiz olaca grndedirler.
3- arapla Tedavinin Haram Olmas

1826- Vil el-Hadram'den rivayet edilmitir:

Trik b. Suveyd el-Cu'f, Peygamber (s.a.v.)'e arabn hkmn sordu. 0 da bunu

yasaklad yada onu yapmasn uygun grmedi. Bunun zerine Trik:

Ben onu ancak ila iin yapyorum dedi. Peygamber (s.a.v.):

O, ila deildir. Fakat o derttir buyurdu. 68[68]
Aklama:

67[67]
68[68]

Ebu Dvud, Eribe 3, 3675; Tirmiz, By 59, 1294; bn Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/119, 180, 260.
Tirmiz, Tb 8, 2046; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/311, 317, 399.

aram bir eyle tedavinin caiz olup olmad konusunda 1613 noluhadisin aklamasna
bakabilirsiniz.

4- Hurma ile zmden Yaplan Butun kilere arap smi Verilmesi

1827- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

arap u iki aan meyvesinden yaplr:

1- Hurma.
2- Kuru zm. 69[69]

5- Kuru Hurma ile Kuru zmden Kark Olarak Nebiz Yapmann Mekruh Olmas

1828- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) kuru zm ile kurma hurmann ve koruk hurma ile kuru hurmann
kartrlmasn yasaklad. 70[70]

Nebiz:

Ebu Dvud, Eribe 4, 3678; Tirmiz, Eribe 8, 1875); Nes, Eribe 19; bn Mce, Eribe 5, 3378;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/279, 408, 409, 474, 496, 517, 518, 526.
70[70] Buhr, Eribe 11; Ebu Dvud, Eribe 8, 3703; Tirmiz, Eribe 9, 1876; Nes, Eribe 18; bn Mce,
Eribe 11, 3395; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/294, 300, 302, 317, 363, 369.
69[69]

Kuru zm, hurma, bal, arpa, buday vb. eylerin suda bekletilerek onu tad-landrmas

yolu ile elde edilen bir iki eidi. Sarho etsin veya etmesin ayn adla anlr. Nitekim,
nebize arap (=hamr) dendii gibi, zm suyundan elde edilen araba da nebiz denmektedir. 71[71]
Aklama:

Nebiz, hell ve haram olmak zere iki ksma ayrlr:

1- Haram olan:

ou sarho eden hereyin az da haramdr genel prensibi erevesinde

deerlendirildiinde hububat, meyva vb. eylerden elde edilen sarho edici ikiler, ster
piirilerek, isterse piirilmeden imal edilsin haramdr. Bu; zm, buday, arpa, ar st

vb. eylerden elde edilen btn ikiler iin ayndr. Sahabi, Tabin ve sonraki limlerden
oluan cumhurun gr budur.

limler bu konuda karar verirken, Resulullah (s.a.v.)'in koymu olduu Sarho eden her
iki haramdr hkmnden hareket etmilerdir.

Neh, a'b, Eb Hanife ve dier bir takm Kfe ulems, zm ve hurmadan elde edilen
sarhp edici nebizin dnda; buday, arpa, msr ve bal gibi eylerden elde edilen nebizin

sarho edecek kadar iildiinde haram olduu, daha az iildiinde ise haram olmad

grn benimsemilerdir. Sz konusu limler zmn dnda, dier eylerden elde

edilen nebizi, hamr arap adyla isimlendirmemektedirler.

Tercihe ayan olan gr, cumhurun grdr. nk Kur'an'da zikredilen Hamr ke-

limesi Arap dilinde, zmden elde edilen ikiye has bir terim olmayp, hurma ve dier

eylerden retilen sarho edici ikilerin tamam iin kullanlmaktadr. nk ikiyi hamr
71[71]

bnl-Esir, en-Nihye f Garbil-Hadis, 5, 8.

yasaklayan ayet indii zaman Medine'de ikinin ou hurmadan elde edilmekte idi.
Abdullah bn mer (r.a) syle rivayet etmektedir.

Resulullah (s.a.v.) hutbeye kt ve yle dedi: kiyi hamr yasaklayan ayet indi. O iki ki;

zm, hurma, buday, arpa ve bal olmak zere be eyden imal edilmektedir. Hamr, akl
gideren eydir. 72[72]

bn Hacer el-Askaln, msned sahiblerinin bu hadisi merfu' hadislerden kabul ettiklerimi bildirmektedir. Bu hadis ikiyi yasaklayan yetin nzul sebebine ahid olan sahabe

sz olduundan merfu olduuna hkmedilmitir. Ancak mer (r.a) Ashab'n ileri

gelenlerinin de bulunduu bir cemaate hitap ederken bu hadisi dile getirdii zaman, hi
kimse bunu inkr etmemiti. 73[73]

Resulullah (s.a.v.)'in u sz bunu te'yid etmektedir:

zmden hamr arap vardr, hurmadan hamr vardr, budaydan hamr vardr, arpadan
hamr vardr. 74[74]
Bu anlamda dier bir ok sahih hadis bulunmaktadr ve bunlarn hepsinin ifade ettii
man, hamrn sadece zmden elde edilen ikiye has bir ad olmaddr. Ayrca tahrim
ayeti nazil olduu vakitte, zmden imal edilen arap dierlerinin yannda gerekten ok

azd. Sonra, ikinin haramlnm illeti, btn dier sarho edici kilerde olduu gibi
tektir. Bu, afyon, haha vb. kat uyuturucularda da byledir. Nitekim Hz. Aie
(r.anh)'nn yle syledii nakledilmektedir:

Su ve ekmek olsa dahi sarho edici zellii olan hi bir ey hell deildir. 75[75]
Ashab, nebizi sarho edici hal almadan nce iiyordu. Nitekim Resulullah (s.a.v.) onu
imi ve iilmesine izin vermiti. Onlar, hurma, kuru zm vb. eyleri tatlanncaya kadar

suda bekletiyorlard. Resulullah (s.a.v.) kprene kadar bunlardan iiyordu. Fakat nebiz
gn bekledikten sonra ondan imezdi. Abdullah bn Abbs (r.a), yle demitin

Resulullah (s.a.v.) nebiz yapar ve bundan nc gnn akamna kadar ierdi. Bu

Buhr, Eribe 5
el-Askalni, Fethl-Br, X, 49
74[74] Eb Dvud, Eribe4
75[75] Nes, Eribe48
72[72]
73[73]

zamandan sonra kapta bir ey kaldnda onu imez, dkerdi. 76[76] Dier baz hadislerde
de bir gnden sonra iilmesine izin vermedii rivayet edilmektedir.
Firz (r.a)'dan yle nakledilmektedir:

Resulullah (s.a.v.)'e gittim ve yle dedim:

Ya Resulullah, Allah Tel, ikiyi haram klan ayetini indirdi. Bizim balarmz var,
zmleri ne yapalm, dedim Resulullah;

Kurutursun dedi. Kurusunu ne yapacam deyince;

Sabah slatr, akam iersiniz akam slatr, sabah iersiniz dedi. Kprnceye kadar
bekletebilir miyiz? diye sorduumda da o;

Testilere koymayn, tulumlara koyun, tulumlarda bekleyince sirke olur cevabn verdi.
77[77]

Aklama:

ou sarho eden nebizden ien kimse, sarho olmayacak kadar ise bile, yine de had
uygulanr. B.k.z. amil slam Ansiklopedisi, Nebiz maddesi.

zm ile hurmann yada hurma ile hurma koruunun bir kaba konularak sklmak ar-

tyla elde edilen raya yada kuru hurma ile ya hurmann veya bunlardan herhangi
birisiyle kuru zmn birlikte sulandrlp sklmasyla elde edilen raya Halita
kanirn denir.

Alimlerden bir ou, bu hadisin zahirine sarlarak sz geen karmlarn sarholuk ve-

rici olmalsalar bile yine de iilmelerinin haram olduuna hkmetmilerdir. Bu

karmlar imenin haram saylmas iin, sarholuk verici hale gelmelerini art
komamlardr. mam Mlik, mam Ahmed ve afi alimlerinin ou bu grtedir.
76[76]
77[77]

Mslim, Eribe 79-82; Nes, Eribe 56

Nes, Eribe 56; Eb Dvud Eribe 10.

Sfyan es-Sevr ile Ebu Hanfe ise; bu karmlarn sarholuk verici hale gelmeden iilmelerinden bir saknca grmemilerdir. nk Hanefilere gre; konumuzu tekil eden

hadis-lerdeki sz konusu karmlarn iilmesiyle ilgili yasaklar, insanlarn yiyecek ve

iecek bulmada zahmet ektikleri slam'n ilk yllarna aittir. nk mslmanlarn

fakirlik ierisinde yaa Hklar iin o dnemde mslmanlarn, komusu a yatp

kalkmakta iken kendilerinin iki ray bir araya getirip kartrmak suretiyle birden
imesi yasaklanmt. Daha sonra yce Allah, mslmanlar bu darlktan kurtardktan
sonra bu tr karmlar imelerinde bir saknca kalmamtr. 78[78]

6- erisinde Nebz Yaplan Kaplar Kullanmann ilk nce Yasaklanmas, Sonra Bu

Hkmn Sarholuk Vermedike Bugn Helal Olduu

1829- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Mzeffet ile Dubba ierisinde nebiz yaplmasn yasaklad. 79[79]
1830- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Abdulkays heyeti Resulullah (s.a.v.)'in yanna gelmiti. Peygamber (s.a.v.), onlara:

Size Dubba su kabandan yaplm testiler, Hantem topraktan yaplm kp, Nekr hurma
kknden ayrlan anak ve Mukayyer ii ziftle yada katranla cilalanm kap denilen
kaplarn ierisinde nebiz/ra yapmanz yasaklyorum buyurdu. 80[80]
Aklama:

B.k.z: Ayn, Binye fi erhi'l-Hidye, 9/537.

Buhr, Eribe 4; Nes, Eribe 31; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/110, 165.
80[80] Buhr, man 40; Ebu Dvud, Eribe 7, 3692; Tirmiz, man 5, 2611; Nes, man 25; bn Mce, Zhd
18, 4187; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/287, 304, 341.
78[78]
79[79]

Hattb, bu kaplarda ra yapmann yada bu kaplan ra kab olarak kullanmann yasak

olrnas hakknda yle der:

Bu kaplar, ilerinde bulunan svy scak tuttuklarndan, iinde bulunan sv maddeyi k-

sa zamanda ekitip onu sarholuk verecek hale getirebilirler. Sahibi de, o svnn bu hale
geldiini bilmeden ondan iip sarho olur. te bu sebeple sz konusu kaplarn nebiz
kab olarak kullanlmas yasaklanm olabilir.

Bu kaplarn bu maksatla kullanlmasnn yasaklanmas konusunda pek ok grler ileri

srlmse de bu konuda sylenenlerin en dorusu udur:

Bu yasak, slamiyetin ilk yllarna aittir. Daha sonra bu yasak;

Ben sizi deri kaplardan bir ey imeyi yasaklanmtm. Artk her kaptan iin. Yeter ki,
sarholuk veren bir eyi imeyin. 81[81]

7- Her Sarholuk Veren eyin arap Ve Her arabn Haram Olmas

1831- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e, bal erbetinden yaplan ikinin hkm soruldu. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):

Sarholuk verici her iki haramdr buyurdu. 82[82]

Aklama:

Hamr iki, rtme anlamna gelen bir kkten gelir. Akl rten yani sarholuk veren ey

Mslim, Ceniz 106, Edahi 37, Eribe 64, 65; Tirmiz, Edahi 6; Nes, Ceniz 100, Dahaya 36, Fera' 2,
Eribe 4; bn Mce, Edahi 16; Drim, Edahi 6; Muvatta, Dahaya 6-8; Ahmed b. Hanbel, 3/23, 57, 63, 66, 75,
237, 250, 388, 5/76, 350, 355-357, 359, 6/187, 209, 282 hadisiyle nesh edilmitir.
82[82] Buhari, Vud1 71, Eribe 4; Ebu Dvud, Eribe 5, 3682, 3687; Tirmiz, Eribe 2, 1863, 1866; Nes,
Eribe 23; bn Mce, Eribe 9, 3386; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/36, 97, 190, 225,226.
81[81]

demektir. Yalnz ikinin terim anlam zerinde gr ayrl vardr. Dier mezhep
imamlar, iki denince, btn sarholuk veren ikilerdir. mam A'zam ise, bu kelimeyle,

zm suyunun kaynayan ve kaynamas artarak zerindeki kpn atan eklini

anlamtr. Bu gr ayrl, iki kelimesinin szlk anlamna bal kalmaktan
kaynaklanmaktadr.

Bir iecek maddesinde haramlk vasfnn varl veya yokluu aranrken, ona taklm
olan ismi veya yaplm olduu hammaddeyi gz nne almayp, aksine insan zerinde
brakaca sarholuk edicilik zelliine sahip olup olmadna dikkat etmek
gerekmektedir. nk gemie nazaran bugn iki trleri ve isimleri daha oktur.
Gnmzde mam A'zam'n bu gr istismar edilerek;

Arpa suyu haram deildir, rak haram deildir gibi ileri srlen szlerin hibir

muteber taraf yotur. nk mam A'zam'n bu konudaki gr, sarho edici

ieceklerin hepsini iine almaktadr. Bugn pazarlanan btn alkoll ieceklerin
sarholuk edicilik vasf, herkese bilinmektedir. Sarho eden her eyin, Kur'an

haram edilmi olan Hamr olduu da bilinmektedir.

83[83]

da,

Resulullah (s.a.v.), bu hadiste; haram olan iecek maddesinin ismi zerinde durmaktan
ziyade Sarho edici vasf zerinde durmaktadr.

Bir ie iilince ancak sarholuk veren yani alkol miktan son derece az olan bir maddenin az miktan dahi haramdr. Haram olma hali, iecek maddesinin insanda fiilen
meydana getirecei etkiden deilde, maddenin tabiatndan gelmektedir. Tpk pis bir
maddenin az da ou da pis olmas gibi.

O halde bu meselede, illet ile maslahat birbirine kartrmamak gerekmektedir. nk

cenab- Hak, sarholuk verici maddeyi Mide: 5/90-93'de haram klmtr. O maddelerin
haram ediliinin illeti asl sebebi, Resulullah (s.a.v.)'in hadisleriyle tebli edilmi olan

ilahi yasaklamadr. Elbette Allah, bu yasa, insanlarn akln, saln koruma

maslahatna binaen koymutur. Fakat biz, bize tannmayan bir ruhsat, kendimize
tanyarak illeti yerine maslahat koyup: ki sarho ettii iin haramdr ve kinin

sarho etmeyen miktan haram olmaz diyecek olursak, byk bir hataya dm oluruz.
83[83]

Mide: 5/90, 93.

Hibir alim bunu sylememitir.

1832- Ebu Musa el-E'ar (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), beni, Muaz b. Cebel'le birlikte Yemen'e gnderdi. Ben:

Ey Allah'n resul! Memleketimizde yaplan bir iki tr var, ona, Mizr denilir.
Arpadan yaplr. Bir iki tr daha var ki, ona da Bit'u denilir. Bu da, baldan yaplr.
Bunlar imenin hkm nedir? diye sordum. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):
Sarho eden her ey, haramdr buyurdu. 84[84]

Aklama:

Bit'u ve Mizr adl ikilerin gnmzdeki karl, bira olmaktadr.

1833- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Yemen'in Ceyan ehrinden bir adam gelmiti. Peygamber (s.a.v.)'e, memleketlerinde

itikleri dardan yaplan Mizr denilen br ikinin hkmn sordu. Peygamber (s.a.v.):

Bu iki, sarholuk verir mi? diye sordu. Adam:

Evet, verir diye cevap verdi. Resulullah (s.a.v.):

Sarholuk veren her ey, haramdr. Dnyada iken sarho edici iki iene ahirette Tnetu'lHabl denilen yanna esnasnda cehennem halknn bedenlerinden akan sar sudan
iirmesi, Yce Allah'n kendi zerine bir taahhddr buyurdu. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Bu, Tnet'l-Habl nedir? diye sordular. Peygamber (s.a.v.):

Buhr, Mez 60, Edeb 80; Nes, Eribe 24; bn Mce, Eribe 9, 3391; Ahmed b. Hanbel, Msned,
4/410, 417.
84[84]

1834- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sarholuk veren her ey, ikidir. Sarholuk veren her ey, haramdr. Bir kimse dnyada iki
iip ona devam ederek tevbe etmeden lrse, ahirette onu iemez. 85[85]

Aklama:

Hadis, sarholuk veren her ikinin arap gibi haram olduu ifade edilmektedir. Bu
ifadeden; sarholuk veren ikinin haram saylmas hususunda onun, u veya bu ekilde

olmas nerekmedii, hangi halde olursa olsun ve hangi ekilde alnrsa alnsn haram
saylmas gerektii anlalmaktadr. Dolaysyla sarholuk veren ikiler, maddeleri arap
gibi pis olmasalar bile arap gibi iilmeleri haramdr ve ienlere had cezas uygulanr.

Bir kimse dnyada iki iip ona devam ederek tevbe etmeden lrse, ahirette, onu iemez
ifadesi ie ilgili olarak Nevev (. 676/1277) der ki: Dnyada iki imeye tevbe etmeden
ve ona devam ederek len kimse, cennete girse de cennet arabndan iemeyecektir.

Kurtub (. 671/1273)'ye gre de; hadisin zahiri, cennetteki arabn, o kimseye ebediyen
haram olduunu gstermektedir.

8- arap ip De Tevbe Etmeyen Kimsenin Ahirette Ondan Men Edilmek Suretiyle

Cezalandrlmas

1835- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Buhr, Eribe 1; Ebu Dvud, Eribe 5, 3679; Tirmiz, Eribe 1, 1862; Nes, Erbe 22; bn Mce,
Eribe 9, 3387; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/98, 134, 137

85[85]

Kim dnyada arap ierse ahirette ondan mahrum braklr. 86[86]

9- iddetlenmemi Ve Sarholuk Verici Dereceye Varmam Olan rann Mubah

Olmas

1836- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) iin gecenin evvelinde nebiz/ra erbeti yaplrd. Resulullah (s.a.v.)
bu ra erbetini; sabahlad zaman, o gnn tamamnda, gelecek olan gecede ertesi

gnde, ertesi gecede ve daha ertesi gnn ikindi vaktine kadar iip dururdu. Bu nc
gnde ondan bir ey kalrsa, onu da hizmetisine iirir yada ona bunu dkmesini
emrederdi. Bunun zerine o da dklrd. 87[87]
1837- Sehl b. Sa'd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e Araplardan bir kadn zikredilmiti. Bunun zerine Resulullah

(s.a.v.), Ebu Useyd'e, o kadna haber gndermesini emretti. Ebu Useyd, kadna haber

gnderdi. Kadn gelip Side oullarnn kalesindeki bir eve misafir oldu. Derken

Resulullah (s.a.v.) kageldi ve kadnn yanna gelerek ieri girdi. Resulullah (s.a.v.)

ban aaya doru emi bir kadnla karlat. Resulullah (s.a.v.) kadnla konuunca,
kadn:

Ben senden Allah'a snrm dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

O halde ben de seni terk ettim dedi. Bunun zerine sahabiler, kadna:

Onun kim olduunu biliyor musun? dediler. Kadn:

Hayr, bilmiyorum! diye cevap verdi. Sahabiler:

Buhr, Eribe 1; Nes, Eribe 45.

Ebu Dvud, Erbe 10, 3713; Nes, Eribe 56; bn Mce, Eribe 12,3399; Ahmed b. Hanbel, Msned,
1/224, 232, 240, 355.

86[86]
87[87]

Bu, Resulullah (s.a.v.) idi. Seninle evlenmek iin buraya gelmiti dediler. Kadn:
Ben, Resulullah'la evlenme frsatn kardm iin bedbahtm dedi.
Sehl der ki:

O gn Resulullah (s.a.v.) dnp geldi. Hatt kendisi ve sahabileri Side oullar'nin

sofasna oturdular. Sonra Sehl'e:

Bize su ver! buyur. Bunun zerine ben de onlara u su kadehini kardm ve onun

ierisinde onlara su verdim.

Eb Hzim der ki:

Bunun zerine Sehl, o kadehi bize karp gsterdi ve biz de ondan teberrken su itik.
Bundan sonra mer b. Abdilaziz Medine valisi iken bu kadehi hediye olarak istedi.
Sehlde, bu kadehi onu hediye etti. 88[88]

1838- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Dorusu ben u kadehimle Resulullah (s.a.v.)'e;

Bal, ra erbeti, su ve st gibi btn iilecek eyleri iirdim. 89[89]

10- St menin Caiz Olmas

1839- Ebu Bekr es-Sddk (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'le birlikte hicret srasndaMekke'den Medine'ye doru yola

ktmzda bir obana rastlamtk. Resulullah (s.a.v.) susamt. Ben, Resulullah

(s.a.v.)'e biraz st sap onu Peygamber (s.a.v.)'e getirdim. O da o st iti. yle ki
88[88]
89[89]

Buhr, Eribe 7, 30, Nikah 77.

Tirmiz, email, 196; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/247.

Resulullah'n susuzluunun gitmesinden memnun kaldm. 90[90]

1840- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

sra gecesi Peygamber (s.a.v.)'e lya/Kuds'te i arab ve stle dolu iki kadeh getirildi.
Resulullah (s.a.v.) o ikisine bakt ve st ald. Bunun zerine Cebrail, Resulullah (s.a.v.)'e:

Seni ftrata hidayet buyuran Allah'a hamd olsun! arab alm olsaydn mmetin l
ilerden kt ilere sapard dedi. 91[91]

11- Nebiz/ra erbeti mek Ve Kaplar rtmek

1841. Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte bulunuyorduk. Su istedi. Bir adam:

Ey Allah'n resul! Sana nebi ra erbeti iireyim mi? diye sordu. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):
Evet! buyurdu.

Bunun zerine adam hemen koarak kt. Bir mddet sonra ierisinde ra erbeti
bulunan bir kadeh getirdi. Resulullah (s.a.v.):

Onu, bir bezle niye rtmedin? Onun zerine enlemesine bir tahta paras koysan da
olurdu buyurdu. Sonra da onu iti. 92[92]

Buhr, Menakb 25, Menkibu'l-Ensar 45, Fezailu's-Sahabe 2, Lukata l, Eribe 10; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 1/9, 4/280.
91[91] Buhr, Tefsiru Sure-i sr 1, Eribe 12; Nes, Eribe 41.
92[92] Buhr, Eribe 12; Ebu Dvud, Eribe 22, 3734; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/313.
90[90]

12- Kaplar rtmeyi, Tulumlarn Azn Balamay Ve Kaplar Kapamay,

zerlerine Besmele ekmeyi, Uykuya Yatlaca Zaman Kandilin Sndrmeyi Ve
Akamdan Sonra ocuklar ile Hayvanlarn Dar Salnmamas

1842- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Kaplar rtn!Deriden yaplma su tulumlarnn azlarn balayn! Kapy kapayn

Kandilleri sndrn! nk eytan;

Hibir su tulumunun azn zemez, hibir kapy aamaz ve hibir kabn azn
aamaz. Eer sizden birisi kabnn zerine enlemesine bir tahta paras koymaktan

baka bir are bulamazsa o zaman Allah'n adn Bismillahirrahmanirrahim diyerek anp

sonrada bu belirtilenleri yapsn. nk kk fsk/fare, ev halk ierde iken zerlerine

evlerini yakabilir. 93[93]

1843- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Gece karanl olduu zaman yada akam vaktine girdiiniz zaman ocuklarnz dar
kmaktan men edin. nk eytanlar, o zaman etrafa dalrlar. Geceden bir saat geince
dardaki ocuklarnz evlerinize koyun. Allah'n ismini anarak Bismillahirrahmanirrahim
diyerek kaplar kapatn. nk eytanlar, kapal kaplan aamazlar. Yine Allah'n ismini
anarak Bismillahirrahmanirrahim diyerek krbalarnzn azlarn balayn. Yine Allah'n
ismini anarak Bismillahirrahmanirrahim diyerek zerlerine enlemesine bir ey koymak
suretiyle de olsa kaplarnzn azlarn rtn. Kandillerinizi sndrn. 94[94]

Buhr, Edeb'l-Mfred, 1221; Ebu Dvud, Cihad 76, 2604; Tirmiz, Et'ime 15, 1812; bn Mce,
Taharet 30, 360, Eribe 16, 3410; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/301, 312, 362, 374, 386.
94[94] Buhr, Bedul-Halk 11, 15, Eribe 22; Ebu Dvud, Eribe 22, 3731, 3733; Tirmiz, Edeb 74, 2857;
Nes, Amelu'I-Yevm ve'l-Leyl, 745, 746); Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/319, 362, 388.
93[93]

1844- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Medine'de gece vakti sahibinin ikamet ettii bir ev yand. Yangn felaketine urayan ev
halknn durumu Resulullah (s.a.v.)'e anlatlnca Resulullah (s.a.v.):

Dorusu bu ate, sizin iin ancak bir dmandr. Dolaysyla uyumak istediiniz zaman
atei sndrn buyurdu. 95[95]
13- Yiyip menin dab Ve Hkmleri

1845- Huzeyfe (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'Ie birlikte bir yemekte bulunduumuz srada Resulullah (s.a.v.)

balayp elini yemee uzatmadka biz de ellerimizi yemee srmezdik. Bir defa onunla
birlikte bir yemekte hazr bulunduk. Derken bir cariye/kz geldi. Bu cariye/kz sanki
yemee doru itiliyor gibiydi. Hini yemee uzatmaya alt. Resulullah (s.a.v.) hemen

onun elini tuttu. Sonra bir l bedevisi geldi. Sanki o da yemee doru itiliyor gibiydi.
Resulullah (s.a.v.) onun da elini tuttu. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Dorusu eytan, zerine Allah'n ismi anlmakszn yemek yemeyi helal sayar. O, bu
cariyeyi/kz, besmelesiz yemek yemeyi helal itikat ettirmek iin getirmiti. Bundan dolay
onun elini tuttum. Daha sonra l bedevisini besmelesiz yemek yemeyi helal itikat ettirmek
iin getirdi. Bundan dolay onun da elini tuttum. Nefsimi elinde bulunduran Allah'a yemin
ederim ki, eytann eli, cariyenin/kzn eliyle beraber benm elimin iinde olmutur
buyurdu.96[96]
1846- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, o, Peygamber (s.a.v.)'in yle
buyurduunu iitmitir:
95[95]
96[96]

397.

Buhr, stizan 49; bn Mce, Edeb 46, 3770; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/399.
Ebu Dvud, Et'ime 15, 3766; Nes, Amelu'1-Yevm ve'I-Leyl, 273; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/382,

Bir adam evine girerken Besmele ekerek girerse ve yemek yerken de Besmele ekerek
yerse, eytan arkadalarna:
Burada sizin iin geceleme imkn da yok, akam yemei de yok der.
Eer adam evine girerken Allah' anmadan girerse eytan arkadalarna:
Burada geceleme imknna kavutunuz der.
Eer yemei yerken de Allah'n adn anmamsa eytan arkadalarna:
Burada geceleme ve akam yemei yeme imknna kavutunuz der. 97[97]

Aklama:

Bu hadiste, eytanlarn Besmelesiz girilen eve girmeye muvaffak olduklar, Besmeleyle

girilen eve ise girmeye muvaffak olamadklar, ayn ekilde Besmelesiz yenen yemee
onlarn da ortak olduklar, Besmeleyle yenen yemee ise asla ortak olamadklar ifade
edilmektedir,

Her ne kadar burada sadece evlere Besmeleyle girmek ve yemee Besmeleyle balamaktan bahsedilmekle yetinilmse de aslnda Besmele ekmek sadece bu iki fiile
mahsus deildir. Btn fiillerin banda Besmele ekmek snnem mekkededir.

1847- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Sol elle yemek yemeyin. nk eytan sol eliyle yemek yer. 98[98]

Buhr, Edeb'I-Mfred, 1096; Ebu Dvud, Etime 15, 3765; Nes, Amelu'1-Yevm ve'l-Leyl, 178; bn
Mce, Dua 19, 3887; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/, 346, 383.
98[98] bn Mce, Etime 8, 3268; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/334, 387.
97[97]

1848- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi yemek yedii zaman sa eliyle yesin. Bir ey itii zaman da sa eliyle isin.
nk eytan, sol eliyle yer ve sol eliyle ier. 99[99]

1849- Seleme bnu'1-Ekva' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir kimse, Resulullah (s.a.v.'v)'in yannda sol eliyle yemek yemiti. Resulullah (s.a.v.),
ona:

Sa elinle yemek ye! buyurdu. Adam:

Ben sa elimle yemek yemeye g yetiremiyorum dedi. Bunun zerine Resulullah

(s.a.v.):

G yetiremeyesin! diye beddua etti.

O kimsenin sa eliyle yemesini ancak kibir engel olmutur.

Hadisin ravisi:

Bunun zerine o adam, bir daha elini azna kaldramad dedi. 100[100]
1850- mer b. Ebi Seleme (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben Resulullah (s.a.v.)'in terbiyesi altnda bulunyordum. Yemek yerken elim yemek
kabnn her tarafna dolard. Resulullah (s.a.v.), bana:

Ey oul! Allah'n adn an/besmele ek, sa elinle yemek ye ve yemeini sana yakn olan
taraftan ye! buyurdu. 101[101]

Ebu Dvud, Etime 19, 3776; Tirmiz, Etime 9, 1799; Nes, Snenii'l-Kbr, 6746, 6748, 6750; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 2/8, 33, 106, 146.
100[100] Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/45, 50; Abd b. Humeyd, Msned, 388.
99[99]

Buhr, Et'ime 2, 3; Nes, Siinen'l-Kbr, 6759; bn Mce, Et'ime 8, 3267; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 4/26.

101[101]

Aklama:

mer b. Ebi Seleme, Peygamber (s.a.v.)'in hanmlanndan Umm Seleme'nin oludur.

Babas, Ebu Seleme'dir. Ebu Seleme vefat edince Resulullah (s.a.v.) Umm Seleme'yle evlenmitir. Bu suretle mer, Resulullah (s.a.v.)'in vey olu olmaktadr.
1851- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) su tulumunu/kabn evirip az ksmndan su imeyi yasaklad.

102[102]

14- Ayakta Su menin Mekruh Olmas

1852- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) ayakta su imeyi men etti. 103[103]

1853- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah fs.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sakn sizden birisi ayakta su imesin. Kim unutarak ayakta su ierse derhal kussun.
104[104]

Aklama:
Buhr, Eribe 23; Ebu Dvud, Eribe 15, 3720; Tirmiz, Eribe 17, 1890; bn Mce, Eribe 19, 3418;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/6, 67, 69, 93.
103[103] Tirmiz, Ei'ime 11, 1879; bn Mce, Eribe 22, 3424; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/199, 250, 291;
Ebu Yala, Msned, 2867; Beyhak, Snemi'1-Kbra, 7/281-282.
104[104] Beyhak, Snemi 1-Kbr, 7/282.
102[102]

Ayakta su ve benzeri bir ey imenin hkm konusunda gr ortaya kmtr:

1- Bu hadisler, ayakta su ve benzeri bir ey imenin yasak olduuna delalet eder.

Hattb, bn Battal ve bn Hacer gibi alimlere gre; bu yasakllk, tenzihen mekruh oiarak
kabul edilmitir.

2- Bu konuda ayakta su imenin caiz olduuna hadislerin olmas hasebiyle

105[105]

baz

alimler, ayakta su imenin caiz olduunu ileri srmlerdir. Bunlar, bu konudaki

hadisleri daha kuvvetli grdkleri iin bu hadislerle amel etmilerdir. Bunlara gre, bir
mazeret olmasa bile ayakta su imekte bir mekruhluk yoktur.

3- Dier bir ksm alimlere gre ise ayakta su imenin caiz olduuna dair hadisler, dier

hadislerin hkmn yrrlkten kaldrmtr. Bunlar, ayrca grlerine; drt halife

106[106]

sahabiler ile tabiilerin ounun uygulamasnn ayakta su imi olmalarn delil

gstermilerdir. 107[107]

15- Ayakta Zemzem me

1854- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Resulullah (s.a.v.)'e zemzem sundum. O da ayakta olduu halde onu iti. 108[108]

16- Ayn Kabn iine Solumann Mekruh Olmas Ve

Kabn Dna Defa

Solumann Mustehab Olmas

Tirmiz, rjbe 12, 1883; Ebu Dvud, Eribe 13, 3718; bn Mce, Eribe 21, 3423.
Ebu Dvud, Eribe 13, 3718.
107[107] B.k.z: Mubarekfr, Tuhfetu'l-Ahvez, 6/5-6.
108[108] Buhri, Hac 75, Eribe 16; Tirmiz, Eribe 12, 1882; Nes, Hacc ; bn Mce, Eribe 21, 3422; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 1/220, 243, 249, 287, 342, 369, 372.
105[105]
106[106]

1855- Ebu Katde (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) su kabnn iine solumay yasaklad. 109[109]

1856- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) kabtan/bardaktan su ierken defa nefes alrd. 110[110]

Aklama:

Su kabnn ierisine solumann yasak olmas ve su imenin adab ile ilgili olarak 194
nolun hadisin aklamasna bakabilirsiniz.

17- Su Ve Benzeri eyler Sunarken Balayann Sandan tibaren Dolatrmann

Mustehab Olmas

1857- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) evimizde bize ziyarete gelmiti. Derken su istedi. Biz de onun iin bir
koyunun stn sadk. Sonra bu ste, u kuyunun suyundan katp bylece bunu

Resulullah (s.a.v.)'e verdim. Resulullah (s.a.v.) st iti. Eb Bekr solunda, mer

karsnda, bir bedevi de sanda bulunuyordu. Resulullah (s.a.v.) imesini bitirdikten
sonra, mer kendisine Eb Bekr'i gstererek:

te Eb Bekr, ey Allah'n resul! dedi. Fakat Resulullah (s.a.v.) artan st sa tarafnda

bulunan bedeviye verdi. Eb Bekr ile mer'e vermedi. Resulullah (s.a.v.):

Buhri, Vud 18, 19; Ebu Dvud, Taharet 18, 31; Tirmiz, Taharet 11, 15; Nes, Taharet 23, 42; bn
Mce. Taharet 15, 310; Ahmed b. Hanbel, 5/300.
110[110] Buhr, Vud' 18, Eribe 25; Ebu Dvud, Taharet 18, 31; Tirmiz, Eribe 16, 1889; Nes, Taharet 42;
bn Mce, Eribe 23; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/296, 309, 310, 311.
109[109]

Sadakiler, sadakiler, sadakiler! buyurdu. Enes:

u halde bu snnettir; u halde bu snnettir; u halde bu snnettir! dedi.

1858- Sehl b. Sa'd es-Sid (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e iecek bir ey getirildi. Resulullah (s.a.v.), bundan bir miktar iti.

Sa tarafnda bir gen, sol tarafnda ise bir takm yal kimseler vard. Resulullah (s.a.v.),
o gence:

Bardakta kalan miktar bu yal kimselere vermem iin bana izin veriyor musun? diye

sordu. Gen:

Hayr, vallahi, senden gelen nasibime hibir kimseyi tercih edemem diye cevap verdi.
Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) barda o gencin eline koydu. 111[111]

18- Parmaklar Ve ana Yalayp Syrmann Mste-Hab Olmas Ve Lokma Tutan

Eli Yalamadan nce Silmenin Mekruh Olmas

1859- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi yemek yedii zaman elini yalamadka veya yalatmadka onu silmesin.
112[112]

1860- Ka'b b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) parmakla yemek yerdi. Yemei bitirdiinde parmaklarn yalard.

Buhr, Muskt 1, Mezalim 12, Hibe 12, 23, Eribe 19; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/333, 338.
Buhari, Et'me 52; Ebu Dvud, Et'ime 51, 3847; bn Mace, Et'ime 9, 3269; Ahmed b. Hanbel, Msned,
1/221, 293, 346, 370.
111[111]
112[112]

113[113]

1861- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.)'i:

eytan herhalkarda sizden birisinin yanna gelir. Hatta yemek yedii srada da kiinin
yanna gelir. Dolaysyla sizden birisinin lokmas yere derse hemen ondaki bula
gidersin, sonra da onu yesin. Onu eytana brakmasn. Yemei bitrdii zaman parmaklarn
yalasn. nk yemek yiyen kimse, bereketin, yemeinin hangi ksmnda olduunu bilemez
buyururken iittim. 114[114]
1862- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi yemek yedii zaman parmaklarm yalasn. nk bereketin, bunlarn

hangisinde olduunu bilemez. 115[115]

Aklama:

Peygamberimiz zamannda yemek yeme tarz ve dab: ile zamanmzn yemek yeme
ekil ve dab biribirinden farkldr. Yemek levazm ve teferruatna ait itimai

grenekleri birbirleri ile llemiyecek derecede deiiktir. Peygamberimizin sahbleri,

atete pimi yemek yz pek az grrlerdi. Pek ok vakitleri arpa kavutu, hurma, st

gibi ele bulamyan eylerle gdalanrlard. Yanlarnda mendilleri ve silecek bezleri de

bulunmazd. Bu derece yokluk ve yoksulluk iinde yayan, harb ve cihd meydanlarnda

sudan mahrum bulunan bir cemiyet fertleri, arasra yedikleri bir et yemeinin

parmaklarndaki bulan ne ile giderebilirlerdi? Elbette ya kendisi yalayarak yahut

devesine yalatarak izle edecekti. Arkasna giydii ihramna srecek deildi. te
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/386.
bn Mce, Et'ime 13, 3279; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/315.
115[115] Tirmizi, Et'ime 10, 1801; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/341.
113[113]
114[114]

Raslullah harb ve gaza meydanlarnda arasra scak yemek yz gren gazilere bulak
parmaklarn ihramlarna dokundurmadan iyice yalamalarn tavsiye etmitir.

Bizim de Trkemizde Bal tutan parman yalar diye bir ataszmz vardr. Bal tutan
.parman yalanmas ayblanmayip da iyice temizlenmi olan bir elin yemek yenen
parmaklarn yalamak o devrin itima hayat ve zaruretleri zerine yalanmas neden

irkin grlsn? Bunun bu devirlerde ho grlmemesi yukarda iaret ettiimiz yaama

tarzlarnn farkl olmasndandr. Yoksa zarurete dayal itima bir hakikat olmas byle
bir ayblamaya msait deildir.

u da hatrdan karlmamaldr ki, normal zamanlarda riyet olunan slm yemek dab,

yemein hem nnde, hem de sonunda ellerin iyice ykanp temizlenmesi essdr. Sonra
bu temizlik yalnz ellere inhisar etmeyip diten trnaa kadar btn vcdun tertemiz
tutulmas ve namazlar vesilesi ile gnde be defa muayyen uzuvlarn ykanb
temizlenmesi esasen zamanlar gese de eskimeyecek en ulv temizlik ve medeniyet
rnekleridir.

Netice olarak deriz ki; bu derece ileri bir temizlikten sonra zaruretlerden dolay tertemiz
parmaklarla yemek yenince o parmaklan yalamakta shhat ve db noktasndan bir

saknca grlmemelidir. nk o parmakdaki artk da yenilen yemekten bir paradr.

Kald ki insanln byk ksm bu gn dahi Peygamber devrindeki sde maiet

seviyesinden de aada ve hatta zaman zaman alk tehlikeleri ile kar karyadr. Bu

sebeble yce Peygamber'in den lokmay alp temizleyerek yemek, anan dibinde
kalan art syrmak, parmaklardaki art yalamak gibi tavsiyeleri son derece nemli ve
hibir zaman deerini kaybetmeyecek tlerdir. Bu tlerin azametini nsanlk

ailesinde mreffeh ve her trl imknlar ve nimetier iinde kibirli bir hayat sren snrl
zmreler hakkyla gremezler. 116[116]

116[116]

B.k.z: M. Sofuolu, Mslim Tercemesi, 6/258.

19- Yemek Sahibinin Davet Etmedii Kimse Davetlinin Peine Taklp Geldii
Zaman Ziyafete Giden Davetlinin Ne Yapaca Ve Yemek Sahibinin Taklp Gelen
Kimseye zin Vermesinin Mustehab Olmas

1863- Ebu Mes'ud el-Ensr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ensar'dan Eb uayb adnda bir adam vard. Bu kimsenin, kasap bir klesi vard. Eb
uayb, Resulullah (s.a.v.)'i grerek yznden a olduunu anlad ve klesine:

Vah sana! Bize be kiilik yemek yap, nk ben be kiinin beincisi olarak Peygamber
(s.a.v.)'i davet etmek istiyorum dedi.

O da yemei yapt. Sonra Peygamber (s.a.v.)'e gelip be kiinin beincisi olarak onu
yemee davet etti. Derken bunlarn arkasna altnc bir adam taklp geldi. Peygamber
(s.a.v.), davat etti olduu kapya vardnda, ev sahibine:

Bu kimse, bizim arkamza taklp geldi. stersen ona izin ver, dilersen dnp gitsin
buyurdu. Eb uayb:

Hayr! Bilkis ona izin veriyorum, ey Allah'n resul! dedi. 117[117]

Aklama:

Bir topluluu yemee davet edecek olan kimse, onlara yetecek kadar yemek hazrlamaldr.

Bir kiiye hazrlanan yemek ikiye de yeter hadisiyle istidlal ederek ii ksadan

tutmamaldr. Zaten misafir hakknda cmert davranmak gerekir. nk arlmayan bir

kimse de gelebilir.

Ayrca bir yere gitmekte olan topluluun arkasna taklarak onlarla beraber gitmekte sa-

Buhr, By 21, Mezalim 14, Et'me 34, 57; Tirmiz, Nikah 12, 1099; Nes, Snen'l-Kbr, 6614;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/396, 4/120, 121.

117[117]

knca yoktur. Zira yasak olsayd Peygamber (s.a.v.) o kimsenin gelmesine izin vermezdi.
Yasak olan davet, sahibinin zni olmakszn ieri girmesidir.

anlmadan gelen misafiri davet edilenler geri evirmemelidirler. nk ev sahibinin

onu da kabul etme olasl vardr. Bylesi iin davetliler, ev sahibinden izin
istemelidirler.

1864- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in gzel orba piiren ranl bir komusu vard. Bu kimse, bir gn
Resulullah (s.a.v.)'e de yemek hazrlad. Sonra gidip Resulullah (s.a.v.) yemee davet etti.
Peygamber (s.a.v.), komusuna Aie'yi kast ederek:
Bu da davetli mi? diye sordu. Komusu:

Hayr! diye cevap verdi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), komusuna:

yleyse ben de gelemem! diye cevap verdi.

Daha sonra bu komusu, tekrar Resulullah (s.a.v.)'i yemee davet etmeye geldi.
Resulliah (s.a.v.) yine Aie'yi kast ederek:

Bunu da davet ediyor musun? diye sordu. Adam:

Hayr! diye cevap verdi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

yleyse ben de gidemem! dedi.

Sonra bu komusu tekrar dnerek Resulullah (s.a.v.)'i yemee davet etti. Resulullah
(s.a.v.) yine Aie'yi kastederek:

Bunu da davet ediyor musun? diye sordu. Adam nc defa da:

Evet, davetlidir! diye cevap verdi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) ile ie, birlikte kalkp birbiri ardnca o komusunun

evine geldiler. 118[118]

20- Raz Olacana Gvendii Ve Buna Tam timat Eyledii Kimsenin Evine
Beraberinde Bakasn Da Gtrmenin Caiz Olmas Ve Yemek zerine
Toplanmann Mstehab Olmas

1865- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), br gn yada bir gece dar kmt. Derken Ebu Bekir ile mer'e
rastlad. Onlara:

Sizi bu saatte evlerinizden karan ey nedir? diye sordu. Onlar:

Alk, ey Allah'n resul! dediler. Resulullah (s.a.v.):

Ben de yleyim. Nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, beni de sizi karan ey
karmtr. Kalkn buyurdu.

Bunun zerine onlar, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte kalktlar. Resulullah (s.a.v.), Ensar'dan

bir kimsenin evine geldi. Bu adam, o srada evde yoktu. Bu adamn hanm, Resulullah
(s.a.v.)'i grnce:

Ho geldiniz, safa geldiniz! dedi. Resulullah (s.a.v.)'de ona:

Filnca nerede? diye sordu. Kadn:

Bize imek iin su getirmeye gitti dedi. O srada Ensr'li kimse kageldi. Resulullah
(s.a.v.) ile iki arkadan grd. Sonra:

Allah'a hamd olsun, bugn benden missfirleri daha erefli olan hi kimse yoktur dedi.

Bunun zerine bu kimse, hemen giderek onlara zerinde henz alacas dm koruk
hurma, taze hurma ve olgun hurmalar bulunan bir hurma dal getirdi. Onlara:
Bunlardan yiyin! deyip ba ald. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), ona:
118[118]

Nes, Talak 23; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/123, 272.

Sakn samal koyuna dokunma! buyurdu. Fakat bu kimse, onu, onlar iin kesti. Bunun
zerine misafirler; hem koyundan, hem o hurma dalndan yediler, adamn getirdii
sudan da itiler.

Yemee doyup suya kandklar zaman Resulullah (s.a.v.) Eb Bekr ile mer'e hitaben:

Nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, kyamet gn bu nimetlerden mutlaka
sorulacaksnz. Sizleri evinizden ancak alk karmt. Sonra sizler, u nimetlere
kavumadan dnmediniz buyurdu. 119[119]
1866- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Hendek kazld zaman Resulullah (s.a.v.)'de iddetli bir alk grdm. Hemen
hanmma dnp ona:

Yannda yiyecek bir ey var m? nk ben Resulullah (s.a.v.)'de iddetli bir alk
grdm dedim.

Bana iinde bir lek arpa bulunan deriden bir daarck kard. Bir de evimizde

beslediimiz kuzucuumuz vard. Ben onu kestim. Hanmm da, arpay el deirmeninde
tt. Ben kuzuyla ilgili ii bitirirken o da arpayla ilgili iini bitirdi. Kuzuyu para para

edip bir mlein ierisine koydum. Sonra Resulullah (s.a.v.)'in yanna dnmek
zereydim. Evden ayrlrken hanmm, bana:

Sakn beni Resulullah (s.a.v.) ile beraberindekilere kar rezil etme! diye tenbih etti.
Ben Resulullah (s.a.v.)'le gizlice konuup:

Ey Allah'n resul! Biz, kendimize ait bir kuzucuumuzu kestik. Hanmm da evimizde
bulunan bir lek arpay tt. Dolaysyla beraberindeki bir grup nsanla birlikte
yemee buyur gel! dedim.Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) yksek bir sesle:

Ey hendek ahalisi! Cbir sizin iin yemek daveti dzenlemitir. Sizleri yemee davet
ediyor! dedi. Bana da:
119[119]

bn Mce, Zebaih 7, 3180.

Ben evinize gelinceye kadar sakn mleinizi ateten indirmeyin! Hamurunuzdan da

ekmek yapmayn! diye tenbih etti. Derhal eve geldim. Resulullah (s.a.v.)'de insanlardan
nce geldi. Hanmmn yanna vardm. Bana:
Seni gidi seni! dedi. Ben de:

Bana sylediini yaptm dedim.

Hanmm, Peygamber (s.a.v.)'e hamurumuzu kard. Resulullah (s.a.v.) hamurun

ierisine bereketlenmesi iin tkrd ve bereket duas yapt. Sonra mleimizin yanna

gelip ona da tkrd ve bereket duas yapt. Sonra hanmma:

Bir ekmeki kadn ar da seninle birlikte ekmek yapsn. mleinizden de kepe

kepe al, sakn mlei yere indirme! diye tenbih etti.

Allah'a yemin ederim ki, gelenler bin kii olduklar halde yemekten hep yediler, nihayet
dnp gittiler. mleimiz halen olduu gibi kaynamakta, hamurumuz ise yada
Dehhk'n dedii gibi halen olduu gibi ekmek yaplmakta idi. 120[120]

1867- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Eb Taiha, ei mm Sleym'e;

Ben, Resulullah (s.a.v.)'in sesini zayf iittim. Onda alk olduunu biliyorum. Yannda
yiyecek bir ey var m? diye sordum. mm Sleym:

Evet! deyip arpa yaplm birka ekmek paras kard. Sonra kendisine ait

bartsn alp ekmei onun bir ksmna sard. Sonra onu elbisemin altna gizledi.
rtnn ksmyla da beni sard. Sonra beni Resulullah (s.a.v.)'e gnderdi.
Enes der ki:

Ben ekmei Resulullah (s.a.v.)'e gtrdm. Resulullah (s.a.v.) mescitte otururken

buldum. Beraberinde insanlar vard. Yanlarna varp ayakta dikildim. Resulullah (s.a.v.):
Seni Eb Talha m gnderdi? diye sordu. Ben de:
120[120]

Buhr, Cihad 188, Mez 29; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/377.

Evet dedim. Resulullah (s.a.v.):

Yemek iin mi? dedi. Ben de:

Evet diye cevap verdim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) beraberindekilere:

Kalkn! deyip sonra da yrd. Ben de nlerinde yrdm. vey babam Eb Talha'ya
gelerek durumu ona haber verdim, Eb Talha:

Ey mm Sleym! Resulullah (s.a.v.) insanlar birlikte geldi. Halbuki bizde onlar

doyuracak bir ey yoktur dedi. mm Sleym:

Allah ve Resul daha iyi bilir' diye cevp verdi. Derken Eb Talha gidip Resulullah
(s.a.v.)'e kavutur. Resulullah (s.a.v.), Ebu Talha'yla birlikte geldi ve ikisi ieriye girdiler.
Daha sonra Resulullah (s.a.v.):

Ey mm Sleym! Yannda neyin varsa getir! dedi. Bunun zerine mm Sleym,

Arpadan yaplm ekmek paralarn getirdi. Resulullah (s.a.v.) emretti. Ekmekler,
parmakla kk kk paralara blnd. mm Sleym, onlarn zerlerine ya
tulumundan biraz ya skt" ve onu kartrp katk yapt. Sonra Resulullah (s.a.v.), bu
ekmek hakknda Allah ne dilediyse onu syledi. Sonra da Ebu Talha'ya:

On kiiye izin ver! dedi. Eb Talha da on kiiye izin verdi. Onlar doyuncaya kadar yemek
yediler, sonra da dar ktlar. Sonra tekrar:

On kiiye daha izin ver! buyurdu. Ebu Talha, onlara da izin verdi. Onlar da doyuncaya
kadar yediler, sonra da dar ktlar. Sonra Ebu Talha'ya yine:

On kiiye daha izin ver! buyurdu. Bylece cematin hepsi yemekten yediler ve
doydular. Bu topluluk, yetmi yada seksen kii idi. 121[121]

121[121]

Buhari, Menkb 25, Etime 6, Eyman 22; Tirmiz, Menakb 6, 3630.

21- orba menin Caiz Olmas, Kabak Yemenin Mste-Hab Olmas, Ev Sahibi Ho
Grmek artyla Sofrada-Kilerin Misafir Bile Olsalar Birbirlerini Tercih Etmelerinin Mstehab Olmas

1868- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir terzi, hazrlad bir yemee Resulullah (s.a.v.)'i davet etti.

Enes b. Mlik der ki:

Bu yemee, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte ben de gittim. Ev sahibi, Resulullah (s.a.v.)'e bir

miktar arpa ekmei ve ierisinde kabak ve et paralan bulunan bir orba takdim etti.

Ben, Resulullah (s.a.v.)'i, yemek kabnn etrafndan kabak aratrdn grdm. Artk o
gnden sonra kaba sevmeye devam ettim. 122[122]

22- ekirdei Hurmann Dna Koymann, Misafirin Yemek Sahibine Dua

Etmesinin, Takva Sahibi Misafirden Dua stemenin, Onun Da Buna cabet
Etmesinin Mstehab Olmas

1869- Abdullah b. Busr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), babamn yanna konuk oldu. Biz de ona, bir yemek ve ekirdii
karlm hurmay sade ya ve yourt kurusuna gerei gibi katp kartrmak suretiyle,

bazen de sevik ilave etmek suretiyle yaplan vatbe yemei takdim ettik. Resulullah

(s.a.v.)'de, bunlar yedi. Sonra Resulullah (s.a.v.)'e bir miktar hurma getirildi, Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.) hurmay yiyor, ekirdeklerini de ehadet parma ile orta
parma bir yere getirerek iki parmak arasna koyuyordu.

Sonra Resulullah (s.a.v.)'e iecek bir ey getirildi. Resulullah (s.a.v.) onu da itikten sonra

122[122]

Buhr, By 30, Et'ime 4, 36; Ebu Dvud, Et'ime 21, 3782; Tirmiz, Et'ime 42, 1850.

artann sandaki kimseye uzatt. Daha sonra babam, Resulullah (s.a.v.)'e binek
hayvannn dizgininden tutup:

Bizim iin Allah'a dua et!' dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Allahmme Brk lehum f m razaktehum, ve'fir lehum ve'rhamhum Altahm!

Kendilerine ihsan ettiin nztklan onlar iin mbarek kl. Onlar iin mafiret ve kendilerine
merhamet eyle! diye dua etti. 123[123]
23- Acur Ve Salatalk Gibi Sebzeleri Olgunlamam Hurmayla Birlikte Yeme

1870- Abdullah b. Ca'fcr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'i, sal atal/acuru olgunlamam hurmayla yerken grdm.124[124]

24- Yemek Yiyenin Tevazu Gstermesinin Mstehab Olmas Ve Oturuunun ekli

1871- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'i, dizlerini dikerek oturmu hurma yerken grdm. 125[125]

1872- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e, kuru hurma getirilmiti. Peygamber (s.a.v.) melmi olduu halde
onu paylatrmaya balad. Bir yandan da baka bir i oradan ayrlaca iin acele ondan

Ebu Dvud, Eribe 20, 3729; Tirmiz, Deavat 118, 3576; Nes, Amelu 1-Yevm ve'1-Leyl, 292, 293;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/188, 190.
124[124] Buhr, Et'ime 39, 45, 47; Ebu Dvud, Et'ime 44, 3835; Tirmizi, Et'ime 37, 1844; bn Mce, Et'ime
37, 3325; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/203.
125[125] Ebu Dvud, Et'ime 16, 3771; Tirmiz, email, 142; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/203.
123[123]

gitmek ister bir vaziyette abucak yiyordu. 126[126]

25- Arkadalarnn zin Vermesi Hari Toplulukla Birlikte Yiyen Kimseyi Hurma
Ve Benzeri eylerin iki Tanesini Bir Lokmada Birletirmenin Yasak Olmas

1873- Abullah bn mer (r.a)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), toplu halde yemek yerken sofrada bulunan yemek arkadalarnn
izin vermeleri mstesna iki hurmay biri etirerek yemey yasaklad. 127[127]
Akalama:

Alimler, bu hadisteki iki hurmay birden yemekle ilgili yasan hkm konusunda gr
ayrlna dmtr. Bazlar bu yasan haram ifade ettiini ileri srerken, bazlar da
mekfuh olduunu, bazlar da bu yasaa uymann adabtan olduunu ileri srmlerdir.

Hattb (. 388/998), hurmay yada baka bir eyi ikier ikier yemenin yasaklanma-

snn, slamiyet'in ilk dnemlerinde yiyecek sknts ekildii dnemlere ait olduunu,

bugn bu skntnn sz konusu olmad iin yasan da yrrlkten kalktn

sylemitir.

Nevev (. 676/1277)'de, Hattb (. 388/998)'nin bu grn red ederek bu yasakla

ilgili hkmn, duruma gre deitiini ileri srmtr.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/180.

Buhr, Mezlim 14, Et'ime 44; Ebu Dvud, Et'ime 43, 3834; Tirmiz, Efime 16, 1814; Nes,
Snen'l-Kbr, 4/167, 6728, 4/168, 6730; bn Mce, Et'ime 41, 3331; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/60,
74, 103.
126[126]
127[127]

26- Hurma Ve Benzeri Azklar, Aile iin Eve Getirme

1874- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Ey ie! iinde hurma bulunmayan bir ev halk atrlar. Ey ie! iinde hurma
bulunmayan bir ev halk atrlar yada ackmtr buyurdu.

Resulullah (s.a.v.) bu sz iki defa yada defa tekrarlad. 128[128]

27- Medine Hurmasnn Fazileti

1875- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Kim sabahlad zaman a karnna Medine'nin iki tal arasnda bulunan Acve
hurmasndan yedi hurma yerse, akamlaymcaya kadar ona zehir zarar vermez. 129[129]

1876- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Medine'nin Aliye denilen yksek yerlerinde yetien Acve hurmasnda, ifa vardr yada o,
sabahn ilk vaktinde panzehirdir. 130[130]

Aklama:

Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/105, 179, 188.

Buhari, Et'ime 43, Tb 52; Ebu Duud, Tb 12, 3876; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/168, 177, 181.
130[130] Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/77, 105, 152.
128[128]
129[129]

Hattb'ye gre; Acve hurmasnn panzehire ve sihire kar koruyucu olmasnn sebebi,

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Medine hurmas iin yapt duann bereketinden ileri
gelmektedir. Yoksa hurmann zellii sebebiyle deil.

28- Mantarn Fazileti Ve Gzn Onunla Tedavi Edilmesi

1877- Sad b. Zeyd (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.)'i:

Doluman adl mantar, kudret helvas gibi Allah'n klfetsiz nimetleri trnden bir
rzktr. Suyu da, gz iin bir ifadr. 131[131]

29- Misvak Aacnn Olgunlam Siyah Meyvesinin Fazileti

1878- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'le birlikte Merru'z-Zahran'daydk. Misvak aacnn olgunlam

yemilerini topluyorduk. Peygamber (s.a.v.), bize:

Onun siyah olann toplayn! buyurdu. Biz de:

Ey Allah'n resul! Galiba koyun obanl yapmsn dedik. Peygamber (s.a.v.):

Evet. Her peygamber muhakkak koyun obanl yapmtr yada buna benzer bir ey
syledi. 132[132]

30- Sirkenin Ve Onu Katk Yapmann Fazileti

Buhr, Tefsiru Sure-i Bakara 4, Tb ; Tirmiz, Tb 22, 2067; bn Mce, Tb 8, 3454; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 1/187, 188.
132[132] Buhri, Enbiya 29, Et'ime 50; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/326.
131[131]

1879- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Peygamberyle buyurmaktadr:

Sirke, ne gzel bir katktr. 133[133]

1880- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) kendi ev halkna yiyecek olup olmadn sordu. Onlar da:
Yanmzda sirkeden baka bir ey yotur dediler.

Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) sirkenin getirilmesini istedi. Daha sonra da:

Sirke ne gzel katktr, sirke ne gzel katktr diyerek onu ekmekle birlikte yemeye

balad. 134[134]

31- Sarmsak Yemenin Mubah Olmas, Byklerle Konumak steyen Kimsenin

Onu Ve Benzer Sebzeleri Yememesi

1881- Ebu Eyyb el-Ensr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e bir yiyecek getirildii zaman ondan yer, fazlasn da bana

gnderirdi. Bir gn bana bir artk yemek gndermiti ki ondan hi yememiti. nk

ierisinde sarmsak vard. Ona:

Bu sarmsa yemek, haram mdr? diye sordum. Resulullah (s.a.v.):

Hayr. Fakat ben kokusundan dolay ondan holanmyorum buyurdu. Bunun zerine
Ebu Eyyb:

yleyse senin holanmadn eyden ben de holanmyorum dedi. 135[135]

Tirmiz, Et'ime 35, 1840; bn Mce, Et'ime 33, 3316.
Ebu Dvud, Et'ime 39, 3821; Tirmiz, Et'ime 35, 1839, 1842; bn Mce, Et'ime 33, 3317; Ahmed b.
Hanbel, Musned, 3/301, 304, 353, 364, 371, 379, 389, 390, 400.
135[135] Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/416, 417.
133[133]
134[134]

32- Misafire kram Etmek Ve Onun htiyacn Kendi z Cannn htiyacndan stn
Tutmann Fazileti

1882- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam Resulullah (s.a.v.)'e gelip ona:

Ben alktan dolay dermansz kaldm, dolaysyla ihtiya sahibi bir kimseyim! dedi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) kadnlarndan birine evde yiyecek olup olmadn
sormak iin haber gnderdi. O da:

Seni hak dinle gnderen Allah'a yemin olsun ki, evimde sudan baka bir ey yok dedi.

Sonra baka bir hanmna haber yollad. O da, bunun gibi syledi. Hatt btn hanmlar:

Hayr! Seni hak dinle gnderen Allah'a yemin olsun ki, evimde sudan baka bir ey yok
diye cevap verdiler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bu kimseyi bu gece kim misafir edecek? Allah ona rahmet eylesin! buyurdu. Bunun
zerine Ensar'dan bir kimse ayaa kalkp:

Ben, ey Allah'n resul! dedi. Sonra da bu adam alp evine gtrd. Hanmna:
Yannda yiyecek bir ey var m? diye sordu. Kadn:

Hayr! Sadece ocuklarmn yiyecei var dedi. Adam:

Sen, onlar bir eyle oyala! Misafirimiz ieriye girdii zaman kandili sndr ve ona biz

de yermiiz gibi gster. O yemee eildiinde sen hemen kandile kalk ve onu sndr
dedi.

Bylece oturdular ve misafir yemeini yedi. Sabah olup da ev sahibi Peygamber

(s.a.v.)'in yanna vard. Resulullah (s.a.v.), ona;

Bu akam, kar-koca her ikinizin misafirinize yaptnz muamele Allah ok houna

gitmitir buyurdu. 136[136]

1883- Mkdd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben ve iki arkadam yoldan geldik. Alktan gzlerimiz grmez ve kulaklarmz iitmez
olmu halde di. Kendimizi, Resulullah (s.a.v.)'in sahabilerne arzetmeye baladk. Fakat

onlardan hi biri bizi misafir kabul etmiyordu. Derken Peygamber (s.a.v.)'e geldik.

Durumumuzu ona anlattk. Bunun zerine bizi ailesinin yanna gtrd. Orada tane
dii kei grdk. Peygamber (s.a.v.):

u st aramzda paylamak zere san buyurdu. Bunun zerine keinin stn

sayor ve her birimiz kendi payn iiyordu. Peygamber (s.a.v.)'e de payn ayryorduk.

Resulullah (s.a.v.) geceleyin gelip yle bir selm verirdi ki, uyayan uyandrmaz ve
uyank olana iittirirdi. Sonra mescide gelir, namaz klar. Sonra stnn bana gelip
ierdi. Derken bir gece kendi paym olan st imi olduum halde eytan bana gelip:

Muhammed, Ensr'n yanna gider, onlar da ona yiyecek hediye verirler, onlarn
yannda pay sahibi oluyor, dolaysyla onun u bir yudum ste ihtiyac yoktur! diye
telkinde bulundu.

Bunun zerine stn bana gelip onu itim. Karnma yerletii ve onu karmaya bir
are olmadn anladm zaman eytan bana pimanlk verdi ve:

Yazk sana! Ne yaptn sen! Muhammedin stn m itin? Bir gelir de onu bulamaz ve
sana beddua ederse helak olursun, dnyan da, hiretin de heba olup gider diye vesvese
verdi.

zerimde bir petemal vard. Onu ayaklarma koyarsam bam meydana kar; bama

koyarsam ayaklarm meydana kard. Uykum gelmemeye balad. iki arkadam ise
uyudu. Onlar benim yaptm yapmadlar. Derken Peygamber (s.a.v.) gelip eskiden

verdii gibi selm verdi. Sonra mescide geldi ve namaz kld. Sonra stnn bana gelip
onu at. Fakat kabn ierisinde st namna bir ey bulamad. Bunun zerine ban
semaya kaldrd. Ben iimden:
136[136]

Buhr, Menkbu'l-Ensr 10, Tcfciru Sure-i Har 6; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 60, 3304.

imdi bana beddua ediyor ve helak oluyorum dedim. Halbuki o:

Allahmme! Et'im men et'amen ve eski men eskn Allahn! Bana yiyecek verene, sen
de yiyecek ver! Su verene, sen de su ver! diye dua etti.

Bunun zerine rtye uzanp onu zerime baladm. Ba alarak dii keilerin yanna
gittim. Hangisi semiz ise onu Resulullah (s.a.v.)'e kesecektim. Bir de baktm id, keinin

memesi stle dolu. Onlarn hepsinin memeleri stle dolmu idi. Bunun zerine
Muhammed (s.a.v.) ailesinin bir kabn ele geirdim. Onun iine st samaya arzu
etmezlerdi. O kabn ierisine st sadm. Hatt sadm stn zerine kaymak kt.
Sonra Resulullah (s.a.v.)'e geldim. Bana:

Bu akam stnz itiniz m? diye sordu. Ben de:

Ey Allah'n resul! Bunu iiniz dedim. ti. Sonra onu bana geri verdi. Ben yine;

Ey Allah'n resul! Siz iiniz dedim. ti. Sonra onubana geri verdi. Peygamber (s.a.v.)'in

doyduunu ve duasna nail olduumu anlaynca gldm. Hatt sevincimden kendimi

yere attm. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Ey Mkdad! Galiba seni endielendiren lerinden birini iledin buyurdu. Ben de:

Ey Allah'n resul! Benim yle yle ilerim oldu ve ben unu yaptm diyerek
meydana gelen ileri ona anlattm. Peygamber (s.a.v.):

Bu, Allah'n rahmetinden baka bir ey deildir. Sen benden izin istesen de
arkadalarmz uyandrsak, onlar da bu stten paylarn alsalard iyi olurdu! buyurdu.
Ben:

Seni hak dinle gnderen Allah'a yemin olsun ki, ondan sen ve seninle beraber ben de
pay aldktan sonra, insanlardan kimin ondan pay alacana aldr etmem dedim. 137[137]

1884- Abdurrahman b. Ebi Bekr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz bir seferde Peygamber (s.a.v.) ile birlikte yz otuz kii bulunuyorduk. Peygamber
(s.a.v.):

Buhr, Edeb'I-Mfred, 1008; Tirmiz, sfi'zan 26, 2719; Nes, Amelu'1-Yevm ve'l-Leyl, 323;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/2, 3, 4.

137[137]

Sizden hi birisinin yannda yiyecek var m? diye sordu. O srada bir adamn yannda bir

lek zahire veya buna benzer bir ey bulunuyordu. Bunun zerine o erzak yorulup

hamur yapld. Sonra salar dalm uzun boylu mrik bir adam bir sr koyun
srerek yanmza geldi. Peygamber (s.a.v.) ona:

Bu koyunlar, satlk m, yoksa hediyye mi, yada hibe mi? diye sordu. Adam:

Hayr! Bilkis satlk dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) ondan bir koyun satn ald.
Koyun kesildi. Resulullah (s.a.v.), kesilen koyunun ilk nce cierinin piirmesini emretti.

Hadisin ravisi Abdurrahman der ki:

Allah'a yemin ederim ki, Resulullah (s.a.v.), bu yz otuz kiiden orada hazr
bulunanlardan her birine mutlaka o koyunun cierinden bir para verdi. O srada
olmayanlarn ise payn ayrd.
Abdurrahman:

Sonra koyunun eti piirilip iki kaba konuldu. Bu iki kaptan hepimiz hepimiz yedik ve
doyduk. stelik kaplarda bir miktar da yemek de artt. Onu da deveye ykledim ravi

hadisin ifade eklini cezm etmeyerek yada Abdurrahman'n dedii sz gibidir dedi.
138[138]

33- Az Yemekle Yardm Yapmann Fazileti Ve iki Kiilik Yemein Kiiye

Yetmesi

1885- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

iki kiinin yemei kiiye yeter. kiinin yemei de drt kiiye yeter. 139[139]

Buhr, Mevkitu's-Salat 41, Hibe 28, Menakb 25, Edeb 87, 88; Ebu Dvud, Eymat 11, 3270; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 1/197, 198.
139[139] Buhr, Et'ime 11; Tirmiz, Etime 21, 1820; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/207.
138[138]

34- Mminin Bir Barsa Doldurmak iin Yemesi Ve Kafirin De Yedi Barsa
Doldurmak iin Yemesi

1886- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber yle

buyurmaktadr:

Kafir yedi barsan doldurmak iin yer. Mmin de, bir barsan doldurmak iin
yer. 140[140]
1887- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir keresinde Resulullah (s.a.v.)'e kfir birisi misafir olarak gelmiti. Resulullah (s.a.v.),

emir verdi ve bir koyun sald. Bu adam bir kap st iti. Sonra yine bir kap iti, sonra
yine bir kap daha iti, neticede yedi koyunun stn iti. Sabah olduunda bu adam

mslman oldu. Resulullah (s.a.v.), yine emir verdi ve ona bir koyun sald, adam bir

kap st iti. Sonra dierinin salmasna emir verdi, fakat adam bunun stn tamamen
bitiremedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Mmin bir barsak dolusu ier, kfir ise yedi barsak dolusu ier buyurdu. 141[141]
Aklama:

Bu hadiste kastedilen hususun ne olduu hakknda eitli grler ileri srlmtr:

Bazlarna gre, bununla; mminin yemee besmeleyle balamas ve bu nedenle de ey-

tann onun yemeine ortak olamayaca, kafir ise yemee besmeleyle balamayaca ve
bu nedenle de eytann onu yemeine ortak olup ok yemek yiyecei ifade edilmitir.

Hadiste asl gzetilmesi gerekli nokta; az yemek yemenin salk asndan nemli olduudur. nk insann az yemek yemesi, saln byk bir oranda etkilemektedir.
140[140]
141[141]

Buhr, Et'ime 12; Tirmiz, Et'ime 20, 1818; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/21, 43, 74, 145.
Buhr, Et'ime 12; Tirmiz, Et'ime 20, 1819; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/375.

Bugn mide hastalklan, damar tkankl, kalp hastalklar, imanlk gibi hastalklarda
dikkatsiz beslenme, ok yemek yeme vb. hususlar yatmaktadr. te Hz. Peygamber
(s.a.v.), zellikle de mmin kiiyi salk asndan az yemek yemelerini nermektedir.
35- Yemein Ayplanmamas

1888- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) hibir yemei begenmemezlik etmezdi. Eer bir ey yemeye arzu
ettiinde onu yerdi, istemedii zaman ise onu yemeyip brakrd. 142[142]

Aklama:

Bu hadiste, Resulullah (s.a.v.)'in, nne gelen bir yemei ktlemedii ifade edilmektedir.

Baz hadisilere gre; Hz. Peygamberin bu tutumu mubah yemekler iindi. Fakat haram

yemekler karsndaki tutumu byle deildi. Onlar yemenin ktln anlatr ue

mmetini onlar yemekten menederdi. Bu bakmdan limler mubah bir yemei

ktlemenin mekruh olduunu sylemilerdir.

Alimlerden bazlar da, Allah'n yaratt bir nimet olarak herhangi bir yemei ktlemenin caiz olmadn; fakat bir yemein, insanlarn piirmesi ya da hazrlamasndan doan
kusurunu sylemekte bir saknca olmadn sylemilerdir. Yalnz Hafz bn Hacer'e
gre; yemein piirilmesi veya hazrlanmas ile ilgili olarak yemee yneltilen bir tenkit,
eer onu hazrlayann kalbini kracaksa o zaman bu trden olan tenkitler caiz olmaz.

Buhr, Menkb 23, Et'ime 12; Ebu Dvud, Et'ime 13, 3763; Tirmiz, Birr 84,2031; bn Mce, Et'ime
4, 3259.
142[142]

37. LBS (GYM) VE ZNET (SSLENME) BLM

Libs, Giyim-kuam demektir. Bedenin uygun bir rt elbise ile rtlmesi; yaratlanlar
iinde insana mahsus bir zellik.

nsan, yaratl icab, rtnmesi gerekli yerlerini avret yerleri rtmee mecburdur. Bu,

onun stn, erefli ve sorumlu bir varlk olmasnn tabi sonucudur. Giyinmenin, ayrca,

souk ve scaktan koruma, ss olma gibi fonksiyonlar da vardr.

Zinet, Sslenme demektir. Sslenme, insan tabnda varolan arzulardan biridir. nsan-

olu, daha gzel grnmek iin en eski zamanlardan beri altn, gm, bakr gibi

kymetli madenler veyahut, inci, elmas, zmrt vb. kymetli talardan zinet eyas
yapm ve bunlar tak olarak takmak suretiyle sslenmitir.

Kadnlar da, erkeklere gre daha fazla olan bu deti slm baz prensiplere balamtr.
Bunlar yle sralayabiliriz.

1- Arla kamamak artyla znet kullanm caizdir.

2- Kiinin, znetle sslenmesinden ziyade hayatn, takva ve gzel ahlkla sslemesi daha
iyidir.

3- Znetin, cinsel ekicilik arac olarak kullanlmas haramdr.

4- Kadnlar znet eyalarn rtmeii, namahremlere gstermemelidir. Znet, rtlmesi gereken azalar gibidir.

5- Erkeklerin altndan mamul zinet eyas kullanmalar caiz deildir. Ancak nian, madalya, arma vb. cinsinden olup znetten ziyade alamet niteliiyle taklan eyalarn
altndan olmasnda baz alimler bir saknca grmemitir.

6- Kymetli talardan mamul znet eyas zekta tabi deildir. 143[143]

143[143]

B.k.z: Akif kten, Zinet, amil slam Ansiklopedisi.

1- Su mede Ve Baka eylerde Altn ile Gm Kaplar Kullanmann Erkeklere Ve

Kadnlara Haram Olmas

1889- Peygamber (s.a.v.)'in hanm mm Seleme (r.anh)'dan rivayet edildiine gre,

Resuluah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Gm kaptan ien kimse ancak karnnda cehennem ateni arldatr. 144[144]

2- Altn Yuzuk ile pekli Kullanmann Erkeklere Haram, Kadnlara Mubah

Klnmas Ve Drt Parmaktan Fazla Olmamak artyla pein Erkeklere Mubah Olmas

1890- Ber' bn Azib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bize yedi hususu emir ve yedi hususu da yasak etti.
1- Hastay ziyaret etmeyi.

2- Cenazenin arkasndan gitmeyi.

3- Aksrana yerha-mukellah demeyi.

4- Yemine sadk kalmay yada yemin edenin yeminini kabul etmeyi.

5- Mazluma yardm etmeyi.
6- Davete icabet etmeyi.

7- Selam yaygnlatrmay bize emretti.

1- Yzkleri yada altndan yzk takmay.

2- Gm kaptan bir ey imeyi.

Buhr, Eribe 28; Nes, Snemi'I-Kbr, 6873; bn Mace, Eribe 17, 3413; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 6/300, 302, 304, 306.
144[144]

3- Eyer yastklarn.

4- Keten ipek karm elbiseyi.

5- pek.

6- briim ipei.

7- Atlas ipei giymeyi bize yasaklad. 145[145]

slam bilginleri, ilke olarak, erkeklerin ipekli elbise giymelerinin caiz olmadnda
hemen hemen gr birliinde olup bu ilkenin nasl uygulanacanda ve hangi

durumlarda erkeklere ruhsat tannacanda farkl gr ve llere sahiptir. rnein,

fakihlerin ounluu, ehid olma durumu olduu iin sava dnda, bit ile uyuz gibi bir
hastaln tedavisi, souktan korunma, koruyucu hekimlik asndan gerekli grlme gibi
bir ihtiya ve mazeretin bulunmas halinde erkeklerin ipek giyebilecei, fakat ipek

kumatan yaplm yorgan, dek, minder, hal, kilim gibi eyann kullanmnn da
erkekler asndan giyinme hkmnde olduundan caiz olmad grndedir.

Ebu Hanfe ile baz Mlik alimlerine gre ise; hadislerdeki yasan, ipekli kuman sa-

dece giyilmesine mahsus bir hkm olduu, bu sebeple de ipein giyim d kullanmn
caiz olduu grndedir.

Hanefilere gre; ipekli elbise iinde klnan namaz sahih olup iadesi gerekemez. Ancak
ipekli elbiseyle namaz klmak mekruhtur. Ayrca bu kii, giyilmesi yasak olan bir eyi
giydii iin de gnah ilemi olur. 146[146]

slam bilginleri, ipekli kuma kullanm ile ilgili grlerini ounlukla bu tr hadislere
dayandrmlardr. Bilginlerin ou, sz konusu hadislerden hareketle ipek giymenin
erkeklere haram olduunu ileri srmlerdir.

slam bilginleri, bu tr hadisleri esas alarak ipein ancak -drt parmak miktar kadar

az olduu takdirde kullanmna izin verilmitir, ipekten niane, elbise etrafnn dikii,
Buhari, Cenaiz 2, Mezalim 5, Nikah 71, Eribe 28, Merda 4, Libas 28, 36, 45, Edeb 124, stizan 8,
Eyman 9; Tirmiz, Libas 26, 1760, Edeb 45, 2809; Nes, Cenaiz 53, Eyman 13, Zinet 92; bn Mce, Keffarat
12, 2115, Libas 16, 3589; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/284, 287, 299.
146[146] B.k.z: Heyet, lmihal, T.D.V, 2/77.
145[145]

sembol ve rozet gibi olarak kullanlan ipee ruhsat verilmitir. 147[147]

1891- Abdullah b. Ukeym'den rivayet edilmitir:

Biz, Badat'n 30 km. kadar gneydousunda Dicle zerinde olan Medain ehrinde
Huzeyfe (r.a)'la birlikte idik. Huzeyfe, bir mecliste su imek istedi. Medain'in ileri

gelenlerinden birisi, gm bir kap ierisinde iecek bir ey getirdi. Huzeyfe'ye gm

kap sunulunca, Huzeyfe barda atp:

Size haber veriyorum ki, ben bu adama bana bu kaptan su vermemesini istedim. nk
Resulullah (s.a.v.):

Altn ve gm kaptan su imeyin! pei ve atlas ipeini de giymeyin! nk bunlar,

dnyada onlarn, ahirctte, kyamet gnnde ise sizindir buyururken iittim dedi. 148[148]
Aklama:

Bu hadiste; altn ve gm kaplarn dnyada kafirlerin olduu bildirilmektedir. Bundan

maksat; sz konusu kaplarn, kafirler iin kullanlmasnn helal olmas deil, kafirlerin
bunlan

kullanmakta

saknmalarnn

olduklar,

gerektii

ve bu

fakat

nedenle

mslmanlarn

bunlan

ahirette mslmanlarn

kullanmaktan
bu

kaplar

kullanacaklar, kafirlerin ise ahirette bundan mahrum kalacaklarn belirtmektedir.

mslmanlar, haramdr diye altn ve gm kaplan kullanmaktan sakndklar iin buna

mkafat olarak ahirette kullanacaklardr. Kafirler ise dier gnahlar iledikleri gibi altn
ve gm kaplan kullanmak gnahn lediklerinden doiay ahirette bu nimetten

mahrum braklacaklardr. Nasl ki, dnyada iki en bir mslman ahirette cennet
arabndan mahrum braklmas gibi. 149[149]

B.k.z: Kmil Miras, Muhtasar Tecrid-i Sarih Tercemesi ve erhi, 4/287, 12/108, H. Karaman,
Gnlk Hayatmzda Helaller ve Haramlar, z Yay. st. 2003, s. 49.
148[148] Buhari, Etime 29, Eribe 28, Libs 25; Ebu Dvud, Eribe 17, 3723; Tirmiz, Eribe 10, 1878; Nes,
Znet 88; bn Mce, Libs 16, 3590; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/390.
149[149] B.k.z. H. Hatipolu, Snen-i bn Mce Terceme ve erhi, 9/167.
147[147]

Yeme ime dndaki dier kullanmlar konusunda ounluun gr, ayndr. Cumhur,

altn ve gmn abdest alma gibi, yeme ime dndaki kullanmlann da yeme imeye

kyas ederek bunun da haram olduunu ileri srmtr. Buna gre altn ve gmn
kap, yaz gereci, ev eyas gibi ekillerde kullanm, mezhep imamiarnca erkek ve
kadnlara haram grlmtr.

Son dnem alimlerinden evkn (. 1250/1834), yasan sadece altn ve gm kap-

lardan yeme imeye ait olduunu, dier kullanmlarn buna kyas edilemeyeceini grndedir.

mam Muhammed (. 189/805), zerinde oturmamak ve uyumamak artyla ss eyas

olarak evde altn ve gmten yaplm ve zerine de ipek rt serilmi sandalye, koltuk
bulundurulmasnda bir saknca grmez.

Ebu Hanfe (. 150/767)'de, zerine oturulmasnda ve yatlmasnda da bir saknca grmez.

Halifelerin bu grnn delili, A'raf: 7/32. ayettir.

Altn ve gmn yaygn kullanm maddeleri haline getirilmesine slam Hukukularnn

kar kmalarnn temelinde; israf ve lks kullanma engel olma dncesi yer

almaktadr. Bu gerekelendirme, doru kabul edildii takdirde, gnmzde, zellikle

gmn bu adan fazla bir deeri kalmad noktasndan hareketle, gm kaplarn

kullanlmasnn artk caiz olduu, fakat ok daha deerli maddelerden yaplm kaplarn

kullanlmasnn, israf ve lks gerekesiyle, doru olmad eklinde bir sonuca gitmek

mmkn olabilir. Yanl bu gerekelendirme zerinde tam bir fikir birilii

salanamamtr. 150[150]

1892- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mer b. Hattb, mescidin kapsnn yannda Utarid b. Hadb'in satt saf ipekten/ipek
karm bir kuma grp:

Ey Allah'n resul! Bu kuma satn alsan da cuma gn halka ve eliler geldii zaman
150[150]

B.k.z: Heyet, lmihal, T.D.V, 2/86-88.

onu giysen! dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bu elbiseyi ancak hirette hissesi olmayan kimse giyer! buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.) bu trden elbiseler geldi. O da, bu elbiselerden birini
mer'e verdi. mer:

Ey Allah'n resul! Bu elbiseyi bana verdin, halbuki Utarid'in satt elbise hakknda
bana sylediini syledin dedi. Resulullah (s.a.v.)'de:
Ben onu sana giyesin diye vermedim buyurdu.

Bunun zerine mer, bu elbiseyi, Mekke'de bulunan mrik kardeine verdi. 151[151]
1893- Esma bint. Ebi Bekr'in azadlst Abdullah'tan rivayet edilmitir: Esma, beni,

Abdullah bn mer'e gnderip ona:

Senin, eyi haram kldn haberi bana ulat. Elbisede alemi kuma zerindeki izgi

ve ekiller, erguvan eyer yastn ve Receb aynn tamamn oru tutmay dedi.
Abdullah'da, ona:

1- Receb ay ile ilgili syledii meseleye gelince, benim gibi ebed oru tutan bir kimse
bunu nasl syleyebilir!

2- Elbisede alem ile ilgili syledii meseleye gelince, ben, mer b. Hattab' unu
sylerken iittim: Ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

pei ancak ahiretten hissesi olmayan kimseler giyer buyururken dinledim. Bu hadisten
dolay alemin, yasaklanan ipein hkm ierisine girmesinden korktum.

3- Erguvan eyer yastna gelince; ite Abdullah'n benim eer yastm dedi.
Bir de baktm ki, Abdullah bn mer'in yast, erguvandr.

Bunun zerine Esma'ya geri dnp ona Abdullah bn mer'in dediklerini anlattm.
Buhr, Cuma 7, Hibe 37; Ebu Dvud, Salad 212-213, 1076, Libas 7, 4040; Nes, Cuma 11; bn Mce,
Libas 16, 3591; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/20, 40, 103, 146.

151[151]

Esma:

te Resulullah (s.a.v.)'in cbbesi! deyip bana ran hkmdarlarnn elbise yapp

giydikleri ran taylasan kumandan yaplm bir cbbe kard. Cbbenin yakasnda,
atlas ipeinden bir para vard. Cbbenin etek ksmnn n ve arkada bulunan iki ak
tarafnda ve yenleri zerinde de atlas ipeinden birer evre kvrnts vard.
Esma:

Bu cbbe, vefat edinceye kadar Aie'nin yannda bulundu. Aie vefat edince, cbbeyi

ben aldm. Resulullah (s.a.v.) bunu giyerdi. imdi biz bunu hastalar iin ykayp onunla
ifa talep ediliyor! dedi. 152[152]

1894- Ebu Osman'dan rivayet edilmitir: Biz Azerbeycan'da iken, mer, bize yle bir
mektup yazd:

Ey Utbe b. Ferkad! Bu mal senin alnnn terinden deildir. Babann alnnn terinden,
annenin alnnn terinden de deildir. O halde kendi konaklamanda neyle doyuyorsan,
mslmanlar da onunla doyur. Refaha kamaktan, mriklerin elbisesini giymekten ve
ipek elbiseden saknn! nk Resulullah (s.a.v.), ipek giymeyi erkeklere yasaklad.
Ancak yle olabilir:

Resulullah (s.a.v.) iki parman, orta parman ve ehadet parman kaldrp onlar
yan yana getirdi dedi. 153[153]
Aklama:

slam bilginleri, ipekli kuma kullanm ile ilgili grlerini ounlukla bu tr hadislere
dayandrmlardr. Bilginlerin ou, sz konusu hadislerden hareketle ipek giymenin

Ebu Dvud, Libas 9, 4054; Tirmiz, Edeb 53, 2817; Nes, Snen'l-Kbr, 9089, 9588; bn Mce,
Chad 21, 2819, Libas 18, 3594; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/26, 6/347, 353, 354, 355.
153[153] Buhr, Libs 25; Ebu Dvud, Libs 7, 4042; Tirmiz, Libs 1, 1721; Nesai, Znet 93; bn Mce, Libas
18, 3593; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/16, 50, 51.
152[152]

erkeklere haram olduunu ileri srmlerdir.

slam bilginleri, bu tr hadisleri esas alarak ipein ancak -drt parmak miktar kadar

az olduu takdirde kullanmna izin verilmitir. pekten niane, elbise etrafnn dikii,
sembol ve rozet gibi olarak kullanlan ipee ruhsat verilmitir. 154[154]
1895- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) bir gn kendisine hediye edilen atlas ipeinden yaplm bir kaftan
giydi. Sonra onu arabuk kararak mer b. Hattab'a gnderdi. Peygamber (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Onu ne abuk kardn? denildi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):
Cebrail beni ondan men etti buyurdu. Derken alayarak mer gelip:

Ey Allah'n resul! Bir eyden holanmadn ve onu bana verdin! Benim halim ne
olacak? dedi. Peygamber (s.a.v.):

Sana onu giyesin diye vermedim. Onu sana ancak satan diye verdim! buyurdu.

Bunun zerine mer, onu, iki bin dirheme satt. 155[155]

1896- Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bana ounluu ipek ilemeli bir elbise giydirdi. Ben de onun

ierisinde darya ktm. Derken Resulullah (s.a.v.)'in yznde kzgnlk belirtisi

grdm. Bunun zerine o elbiseyi kadnlarn arasnda paraladm. 156[156]
1897- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:
B.k.z: Kmil Miras, Muhtasar Tecrid-i Sarih Tercemesi ve erhi, 4/287, 12/108, H. Karaman,
Gnlk Hayatmzda Helaller ve Haramlar, z Yay. st. 2003, s. 49.
155[155] Nes, Zinet 89; Ahned b. Hanbel, Msned, 3/383.
156[156] Bhr, Hibe 27, Nafakat 11, Libas 30; Nes, Snen'l-Kbr, 9567; Ahmed b. Hanbel, Msned,
1/97, 153.
154[154]

Kim ipei dnyada giyerse ahirette onu giyemez. 157[157]

1898- Ukbe b. mir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e ipek bir kaftan hediye edilmiti. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)

bunu giydi. Sonra onun ierisinde namaz kld. Namaz bitirdikten sonra holanmayan
bir kimse tavryla onu bedeninden iddetle karp:

Bunu kullanmak, takva sahibi kimselere yaramaz buyurdu. 158[158]

3- Erkekte Uyuz Ve Benzeri Bir Hastalk Bulunduu Zaman Salk zerine Bir
Lzumdan Dolay pek Giymesinin Mubah Olmas

1899- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Abdurrahman bn Avf ile Zbeyr b. Avvm'a kendilerinde uyuz yada

an bulunduu iin yolculukta ipek gmlek giymelerine izin vermitir. 159[159]

Aklama:

slam bilginleri, ilke olarak, erkeklerin ipekli elbise giymelerinin caiz olmadnda
hemen hemen gr birliinde olup bu ilkenin nasl uygulanacanda ve hangi

durumlarda erkeklere ruhsat tannacanda farkl gr ve llere sahiptir. rnein,

fakihlerin ounluu, ehid olma durumu olduu iin sava dnda, bit ile uyuz gibi bir
hastaln tedavisi, souktan korunma, koruyucu hekimlik asndan gerekli grlme gibi
bir ihtiya ve mazeretin bulunmas halinde erkeklerin ipek giyebilecei, fakat ipek

Buhr, Libas 25; bn Mce, Libas 16, 3588; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/101, 281.
Buhr, Salat 16, Libas 12; Nes, Kble 19; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/143, 149, 150.
159[159] Buhr, Cihd 91, Libs 29; Mslim, Libs 25, 2076; Ebu Dvud, libs 10, 4056; Trmiz, Ubs 2,
1722; Nes, Znet 93; bn Mce, libs 17, 3592; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/215.
157[157]
158[158]

kumatan yaplm yorgan, dek, minder, hal, kilim gibi eyann kullanmnn da
erkekler asndan giyinme hkmnde olduundan caiz olmad grndedir.

Ebu Hanfe ile baz Mliki alimlerine gre ise; hadislerdeki yasan, ipekli kuman sa-

dece giyilmesine mahsus bir hkm olduu, bu sebeple de ipein giyim d kullanmn
caiz olduu grndedir.

Hanefilere gre; ipekli elbise iinde klnan namaz sahih olup iadesi gerekemez. Ancak
ipekli elbiseyle namaz klmak mekruhtur. Ayrca bu kii, giyilmesi yasak olan bir eyi
giydii iin de gnah ilemi olur. 160[160]

4- Erkein Sarya Boyanm Elbise Giymesinin Yasak Olmas

1900- Abdullah bn Amr bnu'1-s (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), benim zerimde usfur boyasyla sarya boyanm iki elbise grp:

Dorusu bu, kafir kimselerin elbiselerindendr. Dolaysyla sen bunu giyme! buyurdu.
161[161]

1901- Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) keten ipek karm elbise ile sarya boyanm elbise giymeyi, altn
yzk taknmay ve Rkuda Kur'an okumay yasaklad. 162[162]

5- Pamuklu Keten Elbise Giymenin Fazileti

B.k.z: Heyet, lmihal, T.D.V, 2/77.

Nes, Zinet 96; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/162, 164, 193. 207.
162[162] Ebu Dvud, Libas 8, 4044, 4045, 4046; Tirmiz, Salat 195, 264, Libas 13, 1737; Nes, jftitah 97, 151;
bn Mce, Libas 21, 3602.
160[160]
161[161]

1902- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in giymeyi en ok sevdii elbise pamuklu keten elbise idi. 163[163]
6- Elbisede Tevazulu Olmay, Giyim ile Kuam Tr Hususlarda Elbisenin Kaln ile
Uygun Olanyla Yetinmenin Ve erisinde izgiler Bulunan Elbise Giymenin Caiz
Olmas

1903- Ebu Brde'den rivayet edilmitir:

Aie'nin yanna girmitim. Bize Yemen'de yaplan kaln bir rt ile mlebbede denilen

cinsten bir elbise kard. Resulullah (s.a.v.) bu iki elbisenin ierisinde vefat ettiine dair
Allah adna yemin etti. 164[164]

1904- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) br sabah, zerinde siyah kldan yaplm izgili bir rt olduu halde
dar kt. 165[165]

1905- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in zerine dayand yast deriden olup ii lifle dolu idi.166[166]

163[163] Buhr, Libas 18; Ebu Dvud, Libas 12, 4060; Tirmiz, Libas 45, 1787; Nes, Zinet 95; Ahmed b.
Hanbel, Msned. 3/134, 251, 291.
164[164] Buhr, Farzu'l-Humus 5, Libas 19; Ebu Dvud, Libas 5, 4036; Tirmiz, Libas 10, 1733; bn Mce,
Libas 1, 3551; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/32, 131.
165[165] Ebu Davud, Libas 5, 4032; Tirmiz, Edeb 49, 2813; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 6/162.
166[166] Buhri, Tefsiru Sare-i Tahrim 2; Ebu Dvud, Libas 42, 4146, 4147; Tirmiz, Libas 27, 1761, SfatKyamet 32, 2469; bn Mce, Zhd 11, 4151; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/48, 56, 73, 207, 212.

7- Yayg/Dein D Yz Edinmenin Caiz Olmas

1906- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Evlendiim zaman Resulullah (s.a.v.) bana:

Yayg/dein d yz edin mi? diye sordu. Ben:

Bizim nereden yaygmz/deimizin d yz olacak? dedim. Resulullah (s.a.v.):

unu iyi bil ki! Bu, yaknda olacak buyurdu. 167[167]

8- Yayg, Dek Ve Giyim Eyalarnn htiyatan Fazlasnn Mekruh Olmas

1907- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir yatak erkek iin, bir yatak hanm iindir. nc yatak misafir iindir. Drdnc
yatak ise eytanndr. 168[168]

9- Buyuklenerek Elbiseyi Srklemenin Haram Olmas Ve Elbiseyi Ne Kadar

Sarktmann Caiz Ve Ne Kadar Sarktmann Mstehab Olduu Meselesi

1908- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allah, elbisesini byklenerek sryen kimseye kyamet gn rahmet nazaryla bakmaz.

Buhr, Menkb 25, Nikah 62; Ebu Dvud, Libas 42, 4145; Tirmiz, Edeb 26, 2774; Nes, Nikah 83;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/294, 301.
168[168] Ebu Davud, Libas 42, 4142; Nes, Nikah 82; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/324.
167[167]

169[169]

1909- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e uramtm. zannda sarkklk vard. Resulullah (s.a.v.):

Ey Abdullah! zarn yukar ek! buyurdu. Bunun zerine izarm yukar ektim. Daha
sonra Resulullah (s.a.v.):

Biraz daha yukar ek! buyurdu. Bunun zerine izarm biraz daha yukar ektim.
Bundan sonra uygun olan ekli, aratrmaya altm. Cemaattan biri:
zarni nereye kadar ektin! diye sordu. Abdullah bn mer:
Bacaklarn yarsna kadar ektim! diye cevap verdi.
1910- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ebu Hureyre, izarn srkleyen bir adam grd. Bunun zerine Ebu Hurevre, ayayla
yere vurmaya balad. O srada Ebu Hureyre Bahreyn valisi olup:
Vali geldi, vali geldi. Resulullah (s.a.v.);

Yce Allah, byklenerek izarn yerde srkleyen kimseye kyamet gn rahmet

nazaryla bakmaz buyurdu diyordu. 170[170]
10- Elbisesini Beenmekle Birlikte Yrynde Krtmann Haram Olmas

1911- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle

Bthr, Libas 1; Tirmiz, Libas 9, 1731; Nes, Zinet 105, 106; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/5, 55, 56,
101 Buhr, Libas 1; Tirmiz, Libas 9, 1731; Nes, Zinet 105, 106; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/5, 55, 56,
101.
170[170] Buhr, Libas 5; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2336.
169[169]

buyurmaktadr:

Gemi mmetlerden br adam omzuna kadar sarkan salar ve iki kaftanyla kibirli bir
ekilde yolda yrrken birdenbire yer yarlp bast toprakla birlikte onu iine alm, ta
kyamet kopuncaya kadar orada kalmak zere yerin iine doru feryat ede ede batmaya
devam ediyor. 171[171]

11- slam'n ilk Zamanlarnda Erkeklere Altn Yzn Mubah Klnmas, Daha
Sonra Bu Hkmn Yrrlkten Kaldrlarak Haram Klnmas

1912- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), altn yz yasaklamtr. 172[172]

1913- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir adamn elinde altndan bir yzk grmt. Hemen o yz o
adamn elinden karp atm ve:

Szden birisi ateten bir kor alp da onu eline koyuyor buyurdu. Resulullah (s.a.v.)

gittikten sonra adama:

Al yzn, onunla faydalan! denildi. Adam

Hayr! Vallahi, onu ebediyen alamam. Onu, Resulullah (s.a.v.) att dedi. 173[173]
1914- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), altndan bir yzk yaptrmt. Onu taknd zaman, tan,

avucunun iine evirirdi. nsanlar da yzkler yaptrmaya balad. Daha sonra

Peygamber (s.a.v.), insanlarn bu halini grnce, minberin zerine oturdu ve yz

Buhr, Libas 5; Almed b. Hanbel, Msned, 2/267, 456, 467.
Buhr, Libas 45; Nes, Zinet 78; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/468.
173[173] Tabern, Mu'cemu'l-Kebir, 12175.
171[171]
172[172]

karp:

Ben bu yz takyor ve tan ieriye eviriyordum dedi. Derken yz karp att.

Sonra da:

Vallahi, onu ebediyen takmam! buyurdu.

Bunun zerine insanlar da, altn yzklerini attlar. 174[174]

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in altndan yzk yaptrmas, altnn erkeklere haram klnmasn-

dan ncedir. nk altnn erkeklere haram olduunu bildiren Resulullah (s.a.v.)'in,

kendisinin .alton takmas dnlemez.

Ayrca altnn daha nce mubah olduu halde, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu hareketiyle
haram klnm olmas da mmkndr.

Yzn zerine, sahibinin ismini ve Allah'n ismini naketmek caizdir. Alimlerin ounun gr bu ekildedir.

htiya gidermek isteyen kimsenin, zerinde Allah'n isimlerinden biri yada Peygamber

ve melek ismi yazl veya kutsal mekanlardan birinin resmi bulunan bir eya bulunursa,

tuvalete girerken onu karmas gerekir. Bu; Hanefilerin, filerin, Mlikilerin ve

Hanbelilerin grdr. Buna uymamann hkm, mekruhluktur.

Eer bu eya zerinde Kur'an'dan bir ayet veya ayetten bir ksm bulunursa, onunla
tuvalate girmek ve kaza-i hacatte bulunmak haramdr. Ancak kaybolma korkusu

olduunda yada bu ayet muska halinde zerine dikili olduuna bu saknca ortadan
kalkar. Bu durumda o ayetlerin st rtlerek veya cebe konularak gizlenmesi gerekir.

Buna gre bugn oka kullanlan cihazlardan biri olan cep telefonlarnn zerinde bu
trden yaz ve resim bulunduran kimselerin, bu hususa dikkat etmeleri gerekir.

Resulullah (s.a.v.), yzn tan, hem muhafaza etmek ve hem de kibirden korunmak

iin bu ekilde davranmtr. Geri Resulullah (s.a.v.), bu konuda bir ey emretmemitir.

Dolaysyla yzk istenildii ekilde tanabilir. Fakat efdal olan, bu konuda Resulullah
(s.a.v.)'e uymaktr. Selef, bu konuda yz hem avu iine evirmi ve hem de
evirmemitir.

12- Peygamber (s.a.v.)'in Nak Muhammed Resulullah Olan Gm Bir Yzk

Takmas Ve Ondan Sonra Halifelerin De Bu Yz Takmas

1915- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) gmten bir mhr yzk edinmiti. Bu yzk onun elindeydi.

Sonra Ebu Bekr'in elinde bulundu. Ondan sonra mer'in elinde bulundu. Ondan sonra
Osman'n elinde bulundu. Nihayet Eri kuyusuna dt. Bu mhr yzn nak,
Muhammed Resulullah idi. 175[175]

1916- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), altn bir mhr yzk edinmiti. Sonra onu att. Daha sonra
gmten bir mhr yzk edindi. Onun zerine:
Muhammed Resulullah cmlesini nakettirdi ve:

Hi kimse, benim bu yzmn nak gibi kendi yzne nak yapmasn! buyurdu.

Peygamber (s.a.v.), bu gm mhr yzn takt zaman, tan avucunun iine

evirirdi. Muaykib'in elinden Ers kuyusuna den yzk odur. 176[176]
Aklama:
175[175]
176[176]

Buhari, Libas 50.

Ebu Dvud, Hatem 1, 4219; Nes, Zinet 54; bn Mace, Libas 39, 3639.

Resulullah (s.a.v.), yz, devlet adamlarnn mhrleri gibi, resmi mhr konumunda
kulland iin, resmi yazlarda karma olmamas iin, zerindeki nak bakalarnn

yapmasna izin vermemiti. Dolaysyla Resulullah (s.a.v.)'in yz kaybolunca, yerine

yaplan yzk, aslnn yerinde kullanlaca iin onun hkmn alarak Hz. Osman, o
yzn benzerini yaptrmtr.

Hz. Peygamber (s.a.v.), yzndeki yaznn aynsnn, hi kimsenin kendi yzne

yazdrmamasn emretmiti, Hz. Osman, bu yasan, Resulullah (s.a.v.)'n hayatna zg
olduunu, vefatndan sonra yazlmasnn caiz olduunu anlayarak yaptrd yze,
Muhammed Resulullah yazdrmt.

Resulullah (s.a.v.)'in, yznn zerine baka nak yaplmamasn istememesi; bu ie

bir bozgunculuk karmamas iindir. nk Resulullah (s.a.v.), bu yz, sadece

mhr maksadyla kullanmak iin yaptrmtr.

Yalnz yzn zerine, sahibinin ismini ve Allah'n ismini naketmek caizdir. Alimlerin
ounun gr bu ekildedir.

htiya gidermek isteyen kimsenin, zerinde Allah'n isimlerinden biri yada Peygamber

ve melek ismi yazl veya kutsal mekanlardan birinin resmi bulunan bir eya bulunursa,

tuvalete girerken onu karmas gerekir. Bu; Hanefilerin, filerin, Mlikilerin ve

Hanbelilerin grdr. Buna uymamann hkm, mekruhluktur.

Eer bu eya zerinde Kur'an'dan bir ayet veya ayetten bir kism bulunursa, onunla

tuvalate girmek ve kaza-i hacatte bulunmak haramdr. Ancak kaybolma korkusu

olduunda yada bu ayet muska halinde zerine dikili olduuna bu saknca ortadan
kalkar. Bu durumda o ayetlerin st rtlerek veya cebe konularak gizlenmesi gerekir.

Buna gre bugn oka kullanlan cihazlardan biri olan cep telefonlarnn zerinde bu
trden yaz ve resim bulunduran kimselerin, bu hususa dikkat etmeleri gerekir.

Resulullah (s.a.v.), yzn tan avucunun ierisine evirmesi; hem muhafaza etmek ve

hem de kibirden korunmak iin bu ekilde davranmtr. Geri Resulullah (s.a.v.), bu

konuda bir ey emretme mistir. Dolaysyla yzk istenildii ekilde tanabilir. Fakat

efdal olan, bu konuda Resulullah (s.a.v.)'e uymaktr. Selef, bu konuda yz hem avu
iine evirmi ve hem de evirme mistir.

Muaykib, Sad b. Ebi'l-As'n azadlsdr. Grld zere bu rivayette, Eri kuyusuna yz drenin Muaykib olduu bildirilmektedir.

Konu ile ilgili dier rivayetlerde ise bu yz drenin Hz. Osman olduu ifade
edilmektedir.

Alimler bu iki rivayetin arasn yle uzlatrmlardr: Halifeler, bu yz

parmaklarna takmlard. Hz. Osman zamannda, yzk ounlukla Muaykib'in elinde
bulunmutur.177[177] Hz. Osman'a lazm olup istedii zaman Muaykib, Ers kuyusunun

banda bulunmu ve tam Hz. Osman'a verirken yzk kuyuya dmtr. Yzk
aranmasna ramen bulunamamtr. Hz. Osman'da bu yzn bir benzerini
yaptrmtr. 178[178] Drmenin her ikisine de nispet edilmesi, bundandr.
Ers kuyusu, Kba mescidine yakn bir bahenin iinde bulunmaktadr.

13- Peygamber (s.a.v.)'in Baz Yabanc Hkmdarlara Mektup Yazmak stediinde

Mhr iin Yzk Edinmesi

1917- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Romallara mektup yazmak istedi zaman sahabiler:

Onlar mhr olmayan mektubu okumazlar dediler.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) mhr olarak kullanmak iin bir yzk edindi. Ben
onun beyazln Resulullah (s.a.v.)'in elinden halen grr gibiyim. Bu mhr yzn

nak, Muhammed Resulullah idi. 179[179]

Nes, Znet 54.

Ebu Dvud, Htem 1, 4220; Nes, Znet 54.
179[179] Buhr, lm 7, Chad 101, Libas 50, Ahkam 15; Ebu Dvud, Hatem 1, 4214, 4215; Tirmiz, sti'zan 25,
2718; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/168, 170, 180, 198, 223, 275.
177[177]
178[178]

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.), Iran Kisra'sna, Roma Kayser'ine ve Habe Nec'sine hak dine

davet etmek iin mektuplar yazmak istemiti. Ona, bunlarn mhrsz mektup kabul
etmedikleri sylenmitir.

Onlarn mhrsz mektup kabul etmemelerinin sebebi; mhrn mektubu yazan kimseye delalet etmesi, mektuba bakalar tarafndan bir takm ilavelerin yaplmasn
engellemek,

mektuba

ciddiyet

kazandrmak,

srlarnn

meydana

kacandan

korkmalar, bir de onlara arz edilecek bir eyi hibir kimsenin bilmemesi lazm geldiine
tenbih etmek istemeleridir.

Hz. Peygamber (s.a.v.) yaz yazmay bilmedii iin, katibine yada sahabilerden birisine

mektubu yazdrp hkmdarlara mektup gndermek istemesi ile, mecazi olarak, onun
mektup yazd ifade edilmitir. in yaplmasn emreden, yaptran kii, onu bizzat
yapm gibi ifade edilir.

14- Yzklerin Atlmas

1918- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Enes, gnn birinde, Resulullah (s.a.v.)'in elinde gm bir yzk grmt. Bunun

zerine insanlar, gmten yzkler yaptrp onu takndlar. Bunun zerine Peygamber

(s.a.v.) yzn karp att. insanlar da taktklar gm yzkleri karp attlar.

180[180]

Buhr, lm 7, Libs 46, 50, 51, 53, 54, 55, Ahkm 15; Ebu Dvud, Htem 1, 4214, 4215, 4216, 4217,
4221; Tirmiz, sti'zn 25, 2718, Libs 14, 1739, 15, 1740, 16, 1745, 17, 1747, 1748; Nes, Znet 48, 52, 79,
80, 82; bn Mce, Libs 39, 3640, 3641; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/161.

180[180]

Aklama:

Erkeklerin gm yzk takmalar caizdir. Hanelilere gre; hem erkeklerin ve hem de

kadnlarn; demir, bakr, pirin gibi madenlerden yaplan yzk taknmalar mekruhtur.
181[181]

Erkeklerin altn yzk takmalar, drt imama gre de haramdr. Altn yzn haram
oluu ile ilgili bir ok hadis bulunmaktadr.

Sahabenin altn yzk taktna dair rivayet nakledilmitir.

Altn yzn erkeklere haram olduu, grnde olan slam Hukukular, altn yzk
takmann caiz olduuna dair rivayetlere iki ekilde cevap vermilerdir:

1- Herhangi bir eyi mubah klan nas ile haram klan nass, birbiriyle att zaman ha-

ram klan nass tercih edilir. Bu, genel bir kuraldr. Buna gre erkeklerin altn yzk

takmalarnn haram oluuna delalet edilir. O zaman caiz olduunu bildiren rivayetlere
itibar edilmez.

2- Altn yzn caiz olduuna iaret rivayetler, daha altn yzk haram klnmadan
nce varid olmutur.

Kamil Miras, Tecrid-i Sarh Tercemesi ve erhi, 4/288-289'da, bu tr rivayetleri ve

kendine gre baz grler ileri srerek gnmzde nian yz olarak adlandrlan
altn halkann taklmasn erkeklere caiz olduunu ileri srse de, gzden kanlmamas

gereken asl husus; bu adetin, Hristiyaniara ait olmasdr. Ayrca bugn mslmanlar,
yaygn olarak, gm yzk kullanyorlarsa, yani artk bu durum rflemise, bu
teamle uymak daha doru kabul edilir.

Resulullah (s.a.v.)'in mhr, yznn kana nakedilmi oiduu iin, bu konudaki

mhr kelimesi, ayn zamanda yzk manasna da kullanlmtr.

181[181]

Bu konudaki delilleri; Ebu Dvud, Htem 4, 4223; Tirmiz, Libs 43; Nes, Znet 146'dr.

15- Ta Habe lemesi Olan Yzk Kullanmak

1919- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) sa eline gm bir yzk takmt. Yzkte Habe ilemesi bir
ta/boncuk vard. Yzn tam, avu tarafna evirirdi. 182[182]
1920- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Sol elinin kk parmana iaret ederek, Peygamber (s.a.v.)'in mhr yz

undayd. 183[183]
Aklama:

Baz rivayetlerde Resulullah (s.a.v.)'in yzn sa eline, baz rivayetlerde ise sol elin
taktna iaret eden hadisler bulunmaktadr.

Alimler, birbirine muhalif grnen bu hadislerin arasn uzlatrma konusunda deiik

eyler sylemilerdir.

Baz alimler, her iki tarafn da eit olduuna meyletmiler, yani saa da, sola da yzk
takmann caiz olduunu ve birini brne tercihe delil bulunmadn sylemilerdir.

Baz alimler de, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yz nceleri sa eline taktn, ama daha
sonra bu adetini deitirip sol eline takmaya baladn sylemilerdir.

Nevev ise, alimlerin yz saa yada sola takmann caiz oluunda gr birliine varBuhr, Libas 46; Tirmiz, Libs 14, 1739; Ebu Dvud, Htem 1, 4216; Nes, Znet 48; bn Mce,
Libas 39, 3641, 41, 3646; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/209.
183[183] Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/267; Abd b. Humeyd, Msned, 1292, 1358.
182[182]

dklarn, fakat hangisinin daha faziletli olduu hususunda ihtilaf ettiklerine iaret

ettikten sonra, mam Mlik'in sol ele yzk takmay mstehab, saa takmay ise mekruh
grdn, filere gre ise sa elin daha faziletli olduunu syler.

Hanefi alimleri ise, Rafizilerden olan Ehl-i Bid'ate benzeyecei iin sol yzk takmay
uygun bulmamlardr. Yz sa ele takmak daha faziletlidir.

Btn bu nakillerden anlaldna gre; yz, saa ele de, sol ele de takmak caizdir.
Ancak hangisinin daha faziletli olduu konusu tartmaldr.

17- Orta Parmak ile Ondan Sonra Gelen Parmaa Yzk Takmann Yasak
Olmas

1921- Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.)'i kast ederek:

O, beni, yzm una takmaktan yada ondan sonra gelene takmaktan men etti.
Aklama:

Hadisin ravisi Asm, bu iki parman hangisinde olduunu bilememitir.Yine beni keten
ipek karm elbise giymekten ve eyer yastklar zerine oturmaktan men etti. 184[184]
Eyer yastklar:

Kadnlarn, kocalar iin semer stne koyduklar erguvani kadifelerdir.

Buhr, Libas 28; Ebu Dvud, Hatem 4, 4225; Tirmiz, Libas 44, 1786; Nes, Zinet 122; bn Mce,
Libas 43, 3648; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/150.

184[184]

18- Ayakkablar Veya Onlarn Yerini Tutacak eyler Giymenin Mustehab Olmas

1922- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.)'i:

Ayakkablardan ok temin edin. nk insan ayakkab giydii mddete ayakkabnn

binicisi olmakta devam eder buyururken iittim. 185[185]
19- Ayakkab Giymede nce Saa Giymenin, karrken De nce Sol Ayaktan
karmann Mustehab Ol-Mas Ve Tek Ayakkab erisinde Yrmenin Mekruh
Olmas

1923- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi ayakkab giyecei zaman gyemeye ilk nce sa ayayla balasn. karaca
zaman sol ayayla balasn. Giydii zaman ayakkablarnn her ikisini birden giysin.
kard zaman her ikisini birden karsn. 186[186]

Aklama:

Hattb (. 388/998)'nin ifade ettii zere; devami surette tek ayakkab ile yrmek,

bakalarnn dikkatini ekebilir. Gze de irkin grnebilir. nk insanlar, onun bir

ayann, tekinden ksa olduunu zannedebilirler.

bn Hacer (. 852/1447)'e gre ise; Hadisteki yasaa uymamak, insann vakarm gideEbu Dvud, Libas 41, 4133; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/337, 360.
Buhr, Libs 40; Ebu Dvud, Libs 41, 4136; Tirmiz, Libs 34, 1775; Nes, Znet 118; bn Mace,
Libs 29, 2617; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/424, 443, 477, 480, 528.

185[185]
186[186]

rebilir. Ayrca byle bir davran, kii iin de bir zorluk ve tehlike arzedebilir. nk
insan, tek ayakkab ile yrrken dengeyi kaybedip debilir.
Bazlar, Tirmiz'nin naklettii:

Resulullah (s.a.v.), bazen tek ayakkab ile yrrd

187[187]

mealindeki hadis ile

konumuzla ilgili hadisler arasnda bir eliki bulunduunu syleyerek bu hadisleri

reddetmek istemilerse de, bn Kuteybe (. 271/884) onlara u cevab vermitir:

Biz deriz ki: Elhamdlillah burada herhangi bir terslik yoktur. nk bir kimsenin
ayakkabsnn tasmas koparsa, ya ayakkaby atar yada eline alr ve bir baka tasma
buluncaya kadar tek ayakkab ile yrr.

iki ayakkab, iki mest ve dier ikili olarak kullanlan elbiselerde bunlardan birinin kullanlp dierinin kullanlmamas, irkin ve ho karlanmayan bir harekettir. Yine ridann

sadece bir omuza atlp dier omuzun ak braklmas da irkindir. Fakat bir kimsenin

ayakkabsnn tasmas kopabilir ve onu tamir ettirene kadar bu halde bir-iki veya
adm atabilir. Muhakkak ki bu, ne irkindir ve ne de kt grnen bir harekettir.

Azn hkm pek ok yerde oun hkmne muhalif olabilir. Grmyor musun, namaz

klan bir kimsenin rku' halinde iken nndeki bo safa doru bir-iki veya daha ok
adm atmas caizdir de, yine rku' halinde oiduuhalde yz veya iki yz zira (arn)
yrmesi caiz deildir.

Yine ridas dnce onu omuzlarna atvermesi, namazda caizdir de, namazda elbisesini
toplamas veya uzunca bir i yapmas caiz deildir.

Yine bir kimse namazda tebessm ederse namaz bozulmaz, fakat kahkahayla glerse
namaz bozulur. 188[188]

1924- Ebu Rezn'den rivayet edilmitir:

Ebu Hureyre bir defasnda yanmza kageldi. Eliyle kendi alnna vurup:

Tirmiz, Libs 36.

B.k.z. bn Kuteybe, Hadis Mdafaas, ev. Hayri Krbaolu, Kayhan yaynlar, 2. bask, istanbul
1989 s. 177-178.

187[187]
188[188]

Dikkat edin ki! Sizler, benim kendimin saptp sizlerin hidayete kavumanz iin

Resulullah (s.a.v.) zerine yalan sylemekte olduumu konuuyorsunuz. Dikkat edin ki!
Dorusu ben ehadet ederim ki, ben Resulullah (s.a.v.)'i:

Sizden birisi ayakkabsnn ba koptuunda onu tamin edip dzeltnedike sakn

dieriyle yrmesin buyururken iittim dedi. 189[189]
20- Bir Elbiseye Smsk Sarlp Srnmenin Ve Bir Elbise erisinde Ayaklarn
Dikip Oturmann Yasak Olmas

1925- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Sizden birisi ayakkabsnn ba koptuu zaman yada kimin ayakkabsnn ba koparsa, o

ba tamir edip dzeltmedike sakn bir tek ayakkabyla yrmesin. Bir tek mestle de
yrmesin. Sol eliyle yemek yemesin. Bir tek elbise ierisinde dizlerini dikmek suretiyle
kaba etleri zerine oturmasn. Bir elbiseyi kendi bedenine smsk ekilde sarp
brnmesin. 190[190]

21- Srt st Yatmann Ve Baca Bacak zerine Koymann Yasak Olmas

1926- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir tek elbiseye smsk sarlmay, bir elbise ierisinde dizlerini

dikmek suretiyle kaba etleri zerine oturmay ve kii srt st uzanm olduu halde
bacan birini dierinin zerine koymay yasaklamtr. 191[191]

Buhr, Edeb'l-Mfred, 956; Nes, Znet 118; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/424, 480.
Ebu Dvud, Libas 4, 4137; Tirmiz, Edeb 20, 2766; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/222, 293, 297, 299,
327, 349, 357, 362, 367.
191[191] Ebu Dvud, Edeb 31, 4865; Tirmiz, Edeb 20, 2767; Nes, Zinet 108.
189[189]
190[190]

22- Srt st Yatmann Ve Baca Bacak zerine Koymann Mubah Olmas

1927- Abbd b. Temm'in amcas (Abdullah b. Zeyd) yoluyla rivayet edilmitir:

Abbd'n amcas (Abdullah b. Zeyd), Resulullah (s.a.v.) mescitte srt st yatarak br

ayan dierinin zerine koyduunu grmtr. 192[192]
Aklama:

Bir nceki hadiste srt st yatarak bir aya dier ayan zerine koymak yasaklanrken
burada bu fiili bizzat Resulullah (s.a.v.)'in yapt belirtilmektedir.

Alimler, yasan; avret yerinin alarak avret yerlerinin gzkmesi durumunda geerli
olduu, byle bir durum szkonusu olmadnda bu fiilin mutlak anlamda caiz olduunu
belirtmilerdir.

23- Erkein Zaferan Surunmesnn Yasak Olmas

1928- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) erkein zaferan srnmesini yasaklamtr. 193[193]

Buhr, Salat 85, stizan 44; Ebu Dvud, Edeb 31, 4866; Tirmiz, Edeb 19, 2765; Nes, Mesacd 28;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/38, 39, 40.
193[193] Buhr, Libas 33; Ebu Dvud, Tereccl 8, 4179; Tirmiz, Edeb 51, 2815; Nes, Zinet 74; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 3/101, 187.
192[192]

24- Beyaz Sa, Sar Ve Krmzya Boyamann Mste-Hab Ve Siyaha Boyamann ise
Haram Olmas

1929- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Mekke'nin fehi gn Ebu Kuhfe, Resulullah'n huzuruna getirilmiti. Ba ve sakal,

beyaz iekli bir bitki olan Seme gibi bembeyazd. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bunun ban ve sakaln bir eyle deitirin. Fakat siyaha boyamaktan kann
buyurdu.194[194]

25- Boyama Hususunda Yahudilere Muhalefet Emek

1930- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Yadudiler ile Hristiyanlar, salarn ve sakallarn boyanazlar. Salarnz ve sakallarnz

boyamak suretiyle onlara muhalefet ediniz. 195[195]

Aklama:

Hadis, sa ve sakal boyamann meru olduuna delalet etmektedir. Bu meruiyetin illeti,

Yahudi ve Hristiyanlara muhalefettir. Bu illet, sa ve sakal boyamann mstehab oluunu ifade etmektedir. nk Resulullah (s.a.v.), Yahudi ve Hristiyan lara muhalefette
ok titiz davranr ve bunu emrederdi.

Ebu Dvud, Tereccl 18, 4204; Nes, Zinet 15; bn Mce, Libas 33, 3624; Ahmed b. Hanbel, Msned,
3/316, 322.
195[195] Buhr, Libs 67, Enbiy1 50; Ebu Dvud, Teraccl 18, 4203; Tirmiz, Libs 20, 1752; Nes, Znet
14; bn Mce, Libs 32, 3621; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/240, 309, 401.
194[194]

evkn (. 1250/1834)'ye gre beyaz kllarn boyannasnda iki menfaat vardr. Bunlar:

1- Sa ve sakal temiz tutmak.

2- Ehl-i Kitaba muhalefet etmektir.

Ak bir ekilde aaran salar ve sakallar boyamay tevik eden hadisler olduu gibi,
beyaz kllar boyamay yasaklayan hadisler de vardr. Bundan dolay sahabe ve
tabiundan bir ok kii, sa ve sakal boyamann hkm konusunda ihtilaf etmilerdir.

Bazlar, boyamann daha faziletli olduunu sylemiler ve aaran kllar deitirmenin

yasak oluu ile lgili bir hadis rivayet etmilerdir. Ayrca Hz. Peygamber (s.a.v.)'in sa ve
saka-lndaki aarm olan kllarn boyamadn ileri srmlerdir.

Baz alimler de, sa ve sakal boyamann daha faziletli olduunu sylemiler. Bu konuda

nakledilen hadisleri, sahabe, tabiun ve daha sonrakilerin uygulamalarn delil olarak al-

mlardr. Yalnz bunlar da, kendi aralarnda boyann rengi konusunda ihtilaf
dmlerdir.

Ibn Cerr et-Taber (. 310/922)'ye gre; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in beyaz kllar boya-

may tevik eden ve onu yasaklayan tm hadisleri sahihtir. Bunlar arasnda bir eliki
yoktur.

Bu konudaki emirler, Ebu Kuhafe gibi sa sakal bembeyaz olanlar hakkndadr. Yasak-

lamalarda sa sakal kr oian, yani siyah da beyaz da bulunanlarla ilgilidir. ilk

dnemdeki alimlerin bu grte olmalar, kendi durumlarndaki farkllktr. Yani

bazsnn salar kr, bazsnn ki ise beyaz olmasdr. Ayrca bu konudaki emir ve
yasaklar, balayc deildir.

Buna gre sa ve sakal tamamen aarm olanlarn, salarn ve sakallarn, sar ve krmzya boyamalar mstehaptr.

Kr olan sa ve sakallarn boyannas ise meru deildir. 196[196]

Kad iyz (. 544/1149) ise, bu meseleye farkl bakm ve bu konuda sa boyamak adet

olan yerlerde boyamann lzumunu, adet olmayan yerlerde ise boyannamas gerektiini
196[196]

B.k.z: evkn, Neylu'l-Evtr, 1/141.

yada aaran salar temiz olup boyamasna gerek duymayanlarn boyamamalarn, aksi
olanlarn ise boyamalarnn mstehab olduunu sylemektedir.

26- Hayvan Resmi Yapmann Ve Dek ile Yayg Gibi Yollarla Zelil Klnmayan
Resimli Eya Edinmenin Haram Klnmas Ve Resim ile Kpek Bulunan Bir Eve
Meleklerin Girmemesi

1931- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Cebrail (a.s), gelecei bir saat hakknda Resulullah (s.a.v.)'le szlemiti. O saat geldi,
fakat Cebrail gelmedi. Resulullah (s.a.v.)'in elinde bir denek vard, onu elinden atp:
Allah vaadinden dnmez ve Resulleri de dnmez! buyurdu. Sonra etrafna baknd. Tam o
srada sedirinin altnda bir kpek yavrusu grd. Bunun zerine:
Ey ie! Bu kpek yavrusu buraya ne zaman girdi? diye sordu. Aie:
Vallahi, bilmiyorum! dedi. Hemen emir verip kpek oradan karld. Bunun zerine
Cebrai! geldi. Resulullah (s.a.v.):
Bana gelecein saati vaat ettin. Ben de senin iin oturup bekledim. Fakat sen gelmedin
buyurdu. Bunun zerine Cebrail:
Benim gelmemi, evinde bulunan kpek engel oldu. Biz, iinde kpek ve suret bulunan eve
girmeyiz dedi. 197[197]

1932- Meymne (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir gn hznl bir ekilde sabahlad. Bunun zerine Meymne:

Ey Allah'n resul! Gerekten gndzden beri halini iyi grmyorum dedi. Resuluah
(s.a.v.);

197[197]

Buhr, By 40; bn Mce, Libas 44, 3651; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/142.

Dorusu Cebrail benimle bu gece greceine dair bana sz vermiti, fakat grmedi.
Vallahi, bana verdii sz bozmu deildir buyurdu.

Resulullah (s.a.v.) o gnn bu ekilde geirdi. Sonra hatrna bizim adrn altndaki
kpek yavrusu geldi. Hemen onun karlmasn emretti. Bunun zerine kpek yavrusu

oradan karld. Sonra eline bir miktar su alarak onu kpek yavrusunun yatt yere
serpti. Akam olduu zaman Cebrail, Resulullah (s.a.v.)'in yanna kageldi. Resulullah
(s.a.v.):

Dn akam benimle greceine dair bana sz vermitin? dedi. Cebrail:

Evet! Fakat biz, iinde kpek ve suret bulunan eve girmeyiz diye cevap verdi.

Resulullah (s.a.v.) o gn sabaha eritiinde kpeklerin ldrimesini emretti. Hatt

kk bahe kpeklerinin bile ldrlmesini emrediyor, byk bahe kpeklerini

brakyordu. 198[198]
Aklama:

Kk bahe ile byk bahe arasnda fark yaplarak kk bahe kpeinin ldrlmesi, tekinin braklmas; byk bahenin her tarafn beki muhafaza etmeyip,
kpein

bekiliine

muhta

olmasndan,

kk

bahede

buna

ihtiya

bulunmamasndandr. Bununla birlikte kpeklerin ldrlmesi hkm sonradan

yrrlkten kaldrlmtr.

1933- Ebu Talha (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Melekler, ierisinde kpek olan ve resim bulunan eve girmez. 199[199]

Ebu Dvud, Libas 45, 4157; Nesa, Sayd 9; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/330.
Buhari, Bed'u'1-Halk 6, 17, Meaz 11, Libas 88; Tirmiz, Edeb 44, 2804; Nesai, Zinet 112; bn Mace,
Libas 44, 3649; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/28, 29.
198[198]
199[199]

Aklama:

Ebu Davud'un sarihi Sehrenfr (. 1346/1927)'ye gre; ierisinde resim bulunan bir

eve rahmet melekleri de girebilir. Byle bir eve rahmet meleklerinin giremeyeceini
bildiren hadislerin gene! hkmleri tahsis edilmitir. Bununla birlikte yasak, yukarda
aklanan, insanlar tarafndan tapnlan varlklara ait olmak ve kendisine ta'zim edilen

eya zerinde bulunmak gibi zellikler tayan resimlerle ilgilidir. Bu zellikleri

tamayan resimler, konu ile ilgili hadislerin genel hkmlerinin dnda kalr.

1934- Resulullah (s.a.v.)'in sahabisi Ebu Talha (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah
(s.a.v.):

Dorusu melekler, ierisinde resim bulunan eve girmezler buyurdu.

Hadisin ravisi Bsr der ki:

Bir zaman sonra bu hadisin ravisi Zeyd (b. Hlid el-Chen) hastalanmt. Biz de onu

ziyarete gittik. Bir de baktk ki, kapsnn zerinde bir perde var, perdenin zerinde de
bir resim var. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.)'in hanm Meymne'nin bytt
Ubeydulah el-Havln'ye:

slam'n ilk gnlerinde resmin yasaklandn bize haber veren Zeyd b. Hlid deil
midir? diye sordu. Ubeydullah'da:

Zeyd b. Htid bu hadisi Ebu Talha'dan bize rivayet ederken hadisin sonunda Elbisedeki
nak ve resim mstesna! dediini iitmedin miydi? diye cevap verdi. 200[200]
1935- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:
Buhari, Libas 92, Bed'u'1-Halk 7; Ebu Dvud, Libas 45, 4153, 4154, 4155; Nes, Zinet 112; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 4/28.
200[200]

Bizim bir perdemiz vard. zerinde ku resmi vard. Biri ieri girdii zaman, onu
karsnda bulurdu. Resulullah (s.a.v.):

Bunu evir! nk ben her ieri girmemde onu gryor ve dnyay hatrlyorum
buyurdu.

Bir rivayette ise;

Resulullah (s.a.v.) bize onu kesip koparmay emretmedi ifadesi yer almaktadr. 201[201]
1936- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Aie'nin, ierisinde resimler bulunan bir kuma vard. Bu kuma, rafn zerine
uzatlmt. Peygamber (s.a.v.) ona doru namaz klyordu. Ae'ye:
Bunu benden geriye al! buyurdu. ie:

Bunun zerine ben de onu geriye alp ondan yastklar edindim dedi. 202[202]

(s.a.v.):Hanefilere gre; zerinde insan yada hayvan resmi bulunan yayg zerinde
namaz klmada bir saknca yoktur. nk resimli yaygnn ayakla altna alnmas,
resimlere deer vermeme anlamndadr. Ancak resime ibadet etmeye benzeyecei iin

yaygdaki resimler zerine secde edilmemesi tavsiye edilmitir. Yine bu resimler, ba

hizasndan daha yukarda, kiinin hizasnda ve nnde asl olarak bulunurken namaz
klmann mekruh olduu sylenmitir.

1937- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kyamet gn insanlardan azaba urayacak olanlar, resim/suret yapanlardr. 203[203]

Buhri, Mezlim 32, Libs 91, Edeb 75; Ebu Dvud, Libs 45, 4153; Tirmiz, Sftul-Kyme 32,
2468; Nes, Znet 112; bn Mce, Libs 45, 3653; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/52, 140, 116, 225, 237,
252.
202[202] Nes, Kble 12, Zinet 112.
203[203] Buhr, Libas 89; Nes, Zinet 114; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/375, 426.
201[201]

Aklama:

Heykel eklinde olmayan, kat, sergi, rt, duvar gibi yerlere yaplan resimler hakkn-

daki hadisler; bunun, mutlak olarak haram yada helal olduunu gstermiyor, resmin

konusuna, ressam veya resmi kullanann maksadna ve kullanld yere gre eitli
hkmler getiriyor.

1- Mukaddes saylan, tapnlan, uluhiyyet izafe edilen eylerin resimlerini yapmak ve

kullanmak haramdr.

2- slam ahkm ve ahlka aykr olan plak insan vb. resimlerini yapmak ve kullanmak
da haramdr,

3- Bunlarn dnda kalan resimlerden canllara ait olmayanlar mubahtr, yapmak ve

kullanmak serbesttir.

4- Canllara gelince, hadislerden bir ksm, Peygamberimiz (s.a.v.)'in bunlar tasvip et-

mediini, dier bir ksm ise bilhassa inenen sergide, yaslanlan yastkta, oturulan
minderde.... Olduu zaman caiz grdn ifade etmektedir.

Bunlardan kan netice; byle resimlerin -din bir takdis ve ta'zime gtrmedike- caiz
olduudur. Titizlik gsterilen nokta, tevhidin korunmasdr.

Tahv (. 321/933)'nin u ifadesi bu anlay desteklemektedir: Rivayet ettiimiz hadisler, elbise zerindeki resimleri, yasaklanan resimlerin dna karmaktadr. Yasaklanan
resimler, Hristiyanlarn kilise duvarlarna yaptklar veya bezlere yapp astklar
resimler kabilinden olanlardr. 204[204]

Resim hakkndaki hadislerden anlaldna gre; Resulullah (s.a.v.) nceleri, tevhid

inanc, pahlara yerleinceye kadar resim hakknda titiz davranm, sonralar mahzuru
olmayan noktalarda ruhsatlar vermitir.

Baz alimler, canl-cansz ayrmn gznne alarak boyutlu olmayan veya hayat bir

204[204]

Tahv, erhu Meni'1-sr, Kahire 1968, 4/285.

uzvu eksik bulunan resimleri de canszlara katm, caiz grmlerdir. nk bunlarn,

mezkur ekil ve eksikler iinde canl olmalar mmkn deildir.205[205]
1938- Sad b. Ebi'l-Hasen'den rivayet edilmitir:
Bir adam, Abdullah bn Abbas'a gelip ona:

Ben u suretleri yaparak geimimi ondan salayan bir adamm. Onlar ve sanatm
hakknda bana bir fetva ver! dedi. Abdullah bn Abbas, ona:

Bana yakla! dedi. O da, Abdullah bn Abbas'a yaklat. Sonra yine ona:

Bana yakla! dedi. O da yaklat. Nihayet elini onun bann zerine koyup:

Sana Resulullah (s.a.v.)'den dinlediim bir hadisi haber vereceim. Ben, Resulullah
(s.a.v.)'i:

Her ressam cehennemdedir. Allah, ressamn yapt her surete kyamet gnnde hayat
verecek ve o canl suret de cehennemde kendini yapan sahibine azab edecektir
buyururken iittim dedi.

Bunun zerine Abdullah bn Abbas, ressama:

Mutlaka resim yapacaksan bari aa ve cansz seylerin resmini yap dedi. 206[206]
27- Yolculuk

Srasnda

Kpek

Bulundurmann

Ve an Takmann Mekruh

Olmas

1939- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
205[205]

57.

206[206]

B.k.z: Hayreddin Karaman, Gnlk Hayatmzda Helaller ve Haramlar, z yaynclk, st. 2003, s. 56-

Buhri, By 104; Nes, Snemi'I-Kbr, 9785; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/308, 360.

buyurmaktadr:

Melekler, aralarnda kpek ve an bulunan yolcularla arkadalk etmezler. 207[207]

1940- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildigme gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

an, eytann ddkleridir. 208[208]

28- Devenin Boynuna Kiriten Gerdanlk Takmann Mekruh Olmas

1941- Ebu Ber el-Ensr (r.a)'dar rivayet edilmitir:

Ebu Ber e-Ensr, bir seferde Resulullah (s.a.v.)'le birlikte bulunuyordu.

Ebu Ber der ki:

Resulullah (s.a.v.) bir eli gndermiti.

Hadisin ravisi Abdullah bn Ebi Bekr:

Ravi Abbd b. Temm'in, insanlar geceledikleri yerlerinde bulunurlarken dediini

sanyorum dedi. Ona:

Hibir devenin boynunda, kiriten/takh bir yay ipi yaplm bir gerdanlk yada bir
gerdanlk kalmasn, muhakkak kesilsin buyurdu. 209[209]
Aklama:

Ebu Dvud, Cihad 46, 2555; Tirmiz, Cihad 25, 1703; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/262, 311, 343,
392, 444, 476, 537.
208[208] Ebu Dvud, Cihad 46, 2556; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/366, 372.
209[209] Buhr, Cihad 139; Ebu Dvud, Cihad 45, 2552.
207[207]

Hz. Peygamber'in, develerin boyunlarna taklan bu iplerin kesilmesini emretmesi hakknda gr vardr:

1- Chiliyye dneminde yaayan araplar develerin boynuna kiri ve gerdanlk gibi eyler
takarlar ve bunlarn gz demesine mni olacan zannederlerdi. te Hz. Peygamber,

bu gibi eylerin Aliah'dan gelen musibetleri nleyemeyeceini bildirmek iin, onlarn

kesilmesini emretmitir. mam Mlik bu grtedir.

2- Hayvanlarn boynuna taklan bu gibi gerdanlklar baz hallerde onlarn boazn skp
lmlerine sebep olaca iin, Raslullah bunlarn kesilmesini emretmitir. Hanefi

mamlarndan mam Muhammed bu grtedir. Ebu Ubeyde de bu gr tercih

etmitir.

3- Cahiliyye araplan develerin boynuna kiri takarlar ve bu kirilere de an asarlard. Bu

anlar da geceleyin dmann onlarn bulunduklar yeri sezmesine sebep olurdu. te

burada esas yasaklanmak istenen, develerin boynuna kiriler takmak deil, bu kirilere
an asmaktr.

29- Hayvann Yzne Vurarak Dvmenin Ve Yzne Damga Vurmann Yasak

Olmas

1942- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), hayvann yzne vurmay ve yzne

yasaklamtr. 210[210]

1943- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

damga/nian vurmay

Peygamber (s.a.v.)'in yanndan yzne damga vurulmu bir eek gemiti. Bunun

210[210]

Tirmiz, Cihad 30, 1710; Ahmed b. Hsnbel, Msned, 3/318, 378.

zerine Peygamber (s.a.v.):

Buna damga/nian vuran kimseye Allah lanet eylesin buyurdu. 211[211]

1944- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), yzne dalanarak damga vurulmu bir merkep grd. Bunun
zerine yze damga vurma iini red etti. Sonra da:

Allah'a yemin ederim ki, ben olsaydm onun yzn damgalamazdm. Damgalamam
gerekiyorsa, yznden en uzak bir yerini damgalardm buyurdu.

Bunun zerine kendisine ait olan bir merkebe damga vurulmasn emretti. Merkep, iki
k kemii zerinden damgaland. Bylece de k kemii zerine dalama damgas
yapanlarn ilki oldu. 212[212]
Aklama:

Bu hadisler, hayvanlarn yzne vurmann dnen yasaklandn ifde etmektedir. Bu

konuda insan hakkndaki yasak ise, daha da iddetlidir. nk yz insann btn gzel-

liklerinin topland yerdir.Yze vurulduu zaman orada eseri kalr. Hatta yzde
bulunan ve byk nemi haiz olan grme iitme, tatma ve koklama gibi duyu
organlarnn bu yzden zarar grmesi ve hatta tamamen tahrib olmas da mmkndr.

Ancak hayvanlarn yzlerinin dnda vcudlarnn dier ksmlarna atele damga bas-

mak caiz olduu gibi, gerektii zaman yzlerinin dnda kalan yerlerine zarar
vermeyecek ekilde vurmak da caizdir.

211[211]
212[212]

Buhr, Edeb'l-Mfred, 175; Ebu Dvud, Cihad 52, 2564; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/323.
bn Hibbn, Sahih, 5623; Beyhak, Snen'l-Kbr, 7/35-36.

30- nsan Hari Hayvann Yznden Baka Yerlerine Damga Vurmann Caiz
Olmas Ve Zekat ile Cizye Develerinde ise Bunun Mendub Olmas

1945- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Annem mm Sleym, doum yaptnda bana:

Ey Enes! u ocua bak! Hibir zarar dokunmadan onu Peygamber (s.a.v.)'e gtr de
ona tahnik yapsn! dedi.
Enes der ki:

Bunun zerine ben de onu Peygamber (s.a.v.)'e gtrdm. Bir de baktm ki, Peygamber

(s.a.v.) zerinde renkli bir elbise olduu halde bahede ve Mekke'nin fethi srasnda
geien develeri dalayarak damgalyordu. 213[213]
Tahnik:

Hurma ve benzeri tatl bir eyi, azda ezmek suretiyle yeni doan ocuun azna
pskrp ona bereketli olmas iin yaplan fiildir. Bunun yaplmasnn sebebi, yeni
doan ocuun azna giren ilk eyin tatl bir ey olmasdr.

31- ocuun, Bann Bir Ksm Sann Tra Edilip Bir Ksmnn Brakmann
Mekruh Olmas

1950- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

213[213]

Buhr, Libas 23; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/106, 181.

Resulullah (s.a.v.), ocuun bann baz yerlerini tra edip baz yerlerinde dank bulut
paralan gibi sa brakmay yasaklamtr.
Hadisin ravisi der ki: Nf'ye:

Kaza nedir? diye sordum. Nfi':

ocuun bann bir ksmn tra olunup bir ksmnn terk olunmasdr diye cevap
verdi. 214[214]
Aklama:

Hadis, mslmanlarn, mslman olmayanlara zihnen olduu gibi eklen de benzemeye

almalarnn doru olmadn belirtmektedir.

ekl benzeme, ilk bakta, nemsiz gibi grnebilir. Ama aslnda, insanlarn davranlar,
giyinileri, dnce tarzlar bir kltr eseridir. Toplumlar deitirmek, onlara yeni
kltr ve dnceler enjekte etmek isteyenler, insanlann klk kyafetlerini hibir zaman
hmal etmemilerdir. slmi dnce ile mcadelede de klk ve kyafet deiimi her
zaman nde tutulmutur. Yeni bir kyafete brnen kii kendisini o kyafetin mensubu

oian camiadan hissetmeye, onlar gibi yaamaya ve hatta onlar gibi dnmeye balar.

Dncenin ve inancn deimesi de, din dnce tarznn deimesi sonucunu dourur.
slmiyet, mensuplarnn inan ve dini gayretlerini korumak iin her trl tedbiri
almtr.

Dolaysyla ocuklar yabanclara benzeyecek ekilde tra etmek mekruhtur.

32- Yollar zerine Oturmann Yasak Olmas Ve Oturulduun ise Yolun Hakknn
Verilmesi

214[214]

Buhr, Libas 72; Ebu Dvd, Tereccl 14, 4193; Nes, Zinet 5, 59; bn Mce, Libas 38, 3637.

1951- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.):

Yollarda oturmaktan saknn! buyurdu. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Bizim oralarda oturmamz kanlmaz bir eydir. nk biz oralarda
konuuyoruz dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Oturmaktan baka bir areniz yoksa, o halde yolun hakkn verin! buyurdu. Sahabiler:
Yolun hakk nedir? diye sordular. Resulullah (s.a.v.):

Gz yummak, eziyet verici eyleri men etmek, verilen selam almak, iyilii emretmek,
ktlkten sakndrmak buyurdu. 215[215]
Aklama:

Peygamber (s.a.v.)'in, yol stne oturmay yasaklamas; saylan artlarn yerine getirilemeyeceinden endie ettii iindir.

Kurtub'ye gre buradaki yasak; oturmann haram olduunu bildirmek iin deil, sedd-
zera yani haram yollan tkama ve doruyu gstermek iindir.

Hadis; bir ok faydalar bir araya toplamtr. Hkmleri aktr. zetlemek gerekirse;
yol stlerine oturmaktan kanlmal, kimseye eziyet verilmemeli, gybet, suizan, yoldan

geenleri tahkir ve yol vermemek gibi eyler eziyete dahil olduu gibi, yol stnde
oturanlar korkulacak kimseler ise ve bundan dolay da halk oradan geemezse, bu da
eziyetten saylr.

Gz yummak ifadesiyle kast edilen husus; bir kimseye, szle yada fiille hayrsz bir
saldrda bulunmamaktadr.

215[215]

Buhr, stizan 2, Mezlim 22; Ebu Dvud, Edeb 12, 4815; Ahmed b. Hanbel, 3/36, 47.

33- Sa Ekleyen ile Ekletene, Dvme Yapan ile Yaptrana, Yzdeki Kllar Yolan ile
Yoldurana, Gzellik iin Di Trplettiren Kadnlar ile Allah'n Yarattn
Deitiren Kadnlarn Bu Yaptklarnn Haram Olmas

1952- Esma bint. Ebi Bekr (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Bir kadn, Peygamber (s.a.v.)'e gelip ona:

Ey Allah'n resul! Benim yeni gelin olacak bir kzm var. Vcudunda sivilce tr eyler
kan bir hastala yakaland. Salar dkld. Onun salarna baka bir sa ekleyeyim
mi? diye sordu. Peygamber (s.a.v.):

Sana, bakasnn sandan ekleyene ve sana bakasnn sandan eklettirene Allah

lanet etsin buyurdu. 216[216]
1953- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ensar'dan bir kz/cariye evlenmiti. Derken hastaland. Bundan dolay kzn sa

dkld. Kzn/cariyenin yaknlar, onun sana takma sa eklemek istediler. Bunu

yapmadan nce de meseleyi Resulullah (s.a.v.)'e sordular. Resulullah (s.a.v.), bakasnn

sandan kendi sana sa ekleyene ve sa eklettirene lanet etti. 217[217]
1954- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) sa ekleyene, ekletene, dvme yapan ve yaptrana lanet etmitir.

218[218]

Buhr, Edeb 85, Libas 83; Nes, Zinet 22, 71; bn Mce, Nikah 52, 1988; Ahmed b. Hanbel, Msned,
6/111, 345, 346, 353.
217[217] Buhr, Nikah 94, Libas 83, sti'zan 13; Nes, Zinet 24; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/111,228,234.
218[218] Buhr, Libas 78; Ebu Dvd, Tereccl 5, 4168; Tirmiz, Edeb 33, 2783; Nes, Zinei 23, 70, 72; bn
Mce, Nikah 52, 1987; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/21.
216[216]

Aklama:

slam bilginleri, dvme yaptrmay, Allah'n yaratt ekil ve surette kalc deiiklik

meydana getirdii iin caiz grmemilerdir. Bundan doiayda hem yapan ve hem de
yaptran bu eylemden kammalan gerektiini belirtmilerdir. 219[219]
1955- Abdullah bn Mes'd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Allah dvme yapan ve yaptran kadnlara, yzden kl yolan ve yolduran kadnlara,

gzellik iin di trpilettiren kadnlara, Allah'n yaratt ekli deitiren kadnlara lanet
etmitir.

Bu sz, Esed oullar kabilesinden mm Ya'kb denilen br kadnn kulana gitmiti.

Bu kadn, o srada Kur'an okuyordu. Hemen Abdullah bn Mes'd'a gelip ona:

Senden benim kulama gelen bu sz de ne? Sen dvme yapanlara ve yaptran

kadnlara, yzden kl yolduran kadnlara, gzellik iin di trpletenler kadnlara,

Allah'n yaratt ekl deitiren kadnlara lanet okumusun! dedi. Abdullah bn
Mes'd:

Resulullah (s.a.v.)'in lanet ettiklerine ben neden lanet etmeyecekmiim. Hem bu,
Allah'n Kitab'nda da var dedi. Kadn:

Dorusu ben mushafn iki kapa arasndakiler! okudum. Fakat byle bir ey
bulamadm dedi. Abdullah bn Mes'd:

Gerekten Kur'an- okudunsa, mutlaka bulmusundur. Yce Allah,

Peygamber size neyi getirmise onu aln! Sizi neyden yasaklad ise hemen ondan vazgein
220[220]

mealindeki buyurdu dedi. Bunun zerine kadn:

Gerekten ben imdi senin hanmnn zerinde bundan bir ey gryorum dedi.
219[219]
220[220]

B.k.z: Heyet, lmihal, T.D.V, 2/82.

Har: 69/7.

Abdullah bn Mes'd:
Git de bak! dedi.

Bunun zerine kadn, Abdullah bn Mes'd'un hanmnn yanna girdi. Fakat onda
bununla ilgili bir ey gremedi. Abdullah bn Mes'd'un yanna gelip:
Bir ey gremedim dedi. Abdullah bn Mes'd:

Bana bak! Byle bir sev onda olsayd, onunla bir arada olamazdk diye cevap verdi.
221[221]

Aklama:

Teknolojik ve cerrah tptaki gelimelere paralei olarak gnmzde giderek yaygnlk

kazanan ve tedaviden ziyade vcudun d grnn gzelletirmeyi amalayan estetik
ameliyatlar hakknda, klasik fkh literatrnde zel bir aklamann bulunmay gayet

doaldr. Ancak vcuda yaplan estetik veya tbb mdahalelerle ilgili sz konusu
hadislere lave olarak snnette ve fkh literatrnde yer alan baz aklamalar bu
konuya k tutacak niteliktedir.

Hz. Peygamber (s.a.v.) dneminde Urfece adl sahabinin savata burnu kopmu, yerine

gmten sun'i bir burun yaptrmt. Ancak bu gm burnun koku yapmas zerine
Hz. Peygamber (s.a.v.), bu sahabinin altndan burun yaptrmasna izin verdi. 222[222]

Burada Allah'n yaratt ekli deitirme deil, ihtiyacn bulunmas ve tedavi amac sz
konusudur.

Klasik dnem fakihlerinin muhtemel ve farazi olaylar zerine yapt aklamalar

dikkate alnrsa, onlarn vcut zerinde yaplacak tasarruflarda tedavi kastnn, ihtiya

veya zaruretin bulunmasn esas aldklar grlr. Nitekim doutan fazla bir uzvu,
Buhari, Libs 82, 84, 85; Ebu Dvud, Teraccl 5, 4169; Tirmiz, Edeb 33, 2782; Nes, Znct 23, 24,
26; bn Mce, Nikh 52, 1989; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/454.
222[222] Tirmiz, Libs 31.
221[221]

rnein parma, dii kestirmeyi, alk, zihinsel engellilik, yanklar, yaratld hal ve
ekli deitirme deil, hilkate, normale dn ve bir zarann izalesi olarak
deerlendirdiklerinden bu tr tedavi amal mdahaleleri caiz grrler.

Halbuki gnmzde olduka yaygn olan estetik cerrah mdahalelerin nemli bir ksm;
burun, ene, kulak, gs, bacak gibi organlarn daha gzel grnp sahibini daha gen

gstermeyi salama gayesine matuftur. Yalanma ile ciltte meydana gelen krklklarn
giderilmesi, yz cildinin gerilmesi, vcut yalarnn ameliyatla alnmas gibi estetik
ameliyatlarda, tedaviden ziyade estetik duygusu insanlar arasnda daha gen ve gzel
grnme gayesi hakimdir.

Vcut zerindeki tasarruflar, zellikle estetik cerrah mdahalelerle ilgili olarak u kural
ve ller zikredilerek genel bir deerlendirme yaplabilir:

1- Vcut zerinde tasarrufa, estetik cerrah ve mdahaleye ancak bir tr tedavi olarak
tbb ihtiya ve zaruret halinde bavurulmal, bu lnn dna klmamaldr.
2- Daha kolay ve basit baka bir yol ve usuln bulunmamas gerekir.

3- Gaye asl yaratl deitirmek olmamal, doutan (=genetik olarak) tad zellik
ve ekli, yan ve tabiatn icab mpudana gelen gelimeleri deitirme kast
tamamaldr.

4- Hile, aldatma ve yanl anlamaya yol amamal, byle bir ama tamamaldr.
5- Kar cinse benzeme kastnn bulunmamas gerekir.

6- Mdahalenin yaplmasnn galip zanna dayanan bir yaran, yaplmamasnn da fiil ve

halen mevcut bir zarar bulunmaldr. 223[223]

Kadna nispetle yz, gzelliin aynas ve odak noktasdr. Yaratln gzellii de onda tezahr eder. Allah her eyi olduu gibi yz de, ahenkli, dengeli ve mkemmel bir ekilde
yaratmtr. Gerek bu anlayn esas alnmas ve gerekse de Hz. Peygamber (s.a.v.)'den

rivayet edilen baz hadisler sebebiyle, yzdeki kllar yolmann, kalar inceltme ve
kirpikleri uzatmann er'i hkm slam alimlerini bir hayli megul etmitir.
223[223]

B.k.z: Heyet, lmihal, T.D.V, stanbul 1999, 2/83-84.

Konu ile ilgili yasaklamay bildiren hadislerin, hangi tr fiilleri kapsad slam
hukukulan arasndas tartma konusu olmutur.

ounlua gre; kadnn, kocas iin ve onun izniyle yznde biten kllar almas, makyaj

yapmas, harta kan dzeltmesi/inceltmesi caiz olup hadisteki yasak, kadnn dar
kmak iin yz kllarn yolmas ve kal aldrmas ile ilgilidir.

Hadiste yasaklanan kl koparmay; yzde sonradan biten ve yz irkinletiren yz

klkoparma deil de, kalar inceltmek yada yukar kaldrmak iin ka kllarn yolma olarak anlamak daha doru grnmektedir.

Hadiste, gerek sa ekleme ve boyama ve gerekse de yz kllarn yolma hakknda gelen

yasak; yaratl deitirme, insanlar aldatma, farkl grnme gibi gayelerle yaplan sun'i

mdahalelerle lgilidir. Yoksa salar bitmeyen veya anormal bir ekilde dklen

kimsenin, erken yata sa aaran, yz/vcudu anormal bir ekilde killanan ocuun
tbb

mdahale ile, ilala veya ameliyatla tedavi

kavuturulmasnda bir sakncann olmad aktr.

olup norma

bir

yapya

Gnmzde yanl ve bilinsiz bir ekilde kullanlan ilalarn, tabiat dengesindeki bo-

zukluklarn vcudun hormonal dengesini de bozduu ve bazen bu tr tedavi ve

mdahaleleri kanlmaz kld aikardr. 224[224]

1956- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Peygamber (s.a.v.), kadnn, bana bir ey eklemesini men etmitir. 225[225]

1957- Humeyd b. Abdurrahman b. Avf tan rivayet edimitir:

Humeyd b. Abdurrahman, Muaviye b. Ebi Sfyan hac yapt yl minber zerinde

dinlemitir. Muaviye, muhafzn elinde bulunan sa demetini eline alp:

Ey Medineliler! Alimleriniz nerede? Resulullah (s.a.v.)'i bu tr eylerden yasaklarken

224[224]
225[225]

B.k.z: Heyet, lmihal, T.D.V, stanbul 1999, 2/81-82.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/296, 387.

ve:

srail oullar, ancak kadnlar bunu kullandklar zaman helak olmulardr diye

buyururken iittimdedi. 226[226]

Aklama:

bn Hacer, bu olayn, h. 51 ylnda gerekletiini belirtir.

34- Giyinmi, plak, Krtkan Ve Meylettiren Kadnlar

1958- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cehennemliklerden grmediim iki snf vardr:

1- Yanlarnda sr kuyruklar gibi kamlar bulunup onlarla insanlar dven bir kavim!
2- Giyinmi plak sallanarak yrmeyi reten krtkan balar, Horasan develerinin
eilmi hrgleri gibi bir takm kadnlar!
Bunlar, cennete giremeyecek ve onun kokusunu duyamayacaklardr. Halbuki cennetin
kokusu, u kadar ve u kadar uzaktan duyulacaktr. 227[227]

35- Giyim Ve Benzeri Hususlarda Yalan Davrann Ve Kendisine Verilmemi Bir

eyle Tokluk Gsterii Yapmann Yasak Olmas

Buhr, Enbiya 54, Libas 54, 83; Ebu Dvud, Tereccl 5, 4167; Tirmiz, Edep 32, 2781; Nes, Zinet
68; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/95, 97.
227[227] Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/355, 440.
226[226]

1959- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Bir kadn:

Ey Allah'n resul! Kocamn bana vermedii bir eyi, kocam bana verdi diyebilir
miyim? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Verilmemi br eyle ss gsterii yapan kimse, yalandan iki elbise giyen kimse gibidir
buyurdu. 228[228]
1960- Esma bint. Ebi Bekr (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Bir kadm, Peygamber

(s.a.v.)'e gelip ona:

Benim bir kumam var. Kocamn bana vermedii malndan bir eyi yalandan verdi diye

kocamdan yana kumama gsteri yapmamn bana bir gnah var m? diye sordu.
Peygamber (s.a.v.):

Verilmemi bir eyle ss gsterii yapan kimse, yalandan iki elbise giyen kimse gibidir
buyurdu. 229[229]
Aklama:

Burada kendisine verilmeyen bir eyi sanki verilmi gibi grnen bir kimsenin iki ya-

landan elbise giyen kimseye benzetilmesine sebep; byle yapan bir kimsenin aslnda bu

davrannda iki yalann birden bulunmu olmasdr. nk bu kimse, byle bir grnt
vermekle:

1- Kendisinde olmayan bir mal varm gibi gstermektedir.

2- Bir mal Allah kendisine vermedii halde o, Allah bu mal sadece kendisine vermi gibi
grnmektedir.

Bu bakmdan byle bir kimse, iki para yalandan elbise giyen kimseye benzetilmitir.

228[228]
229[229]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/167.

Buhari, Nikah 106; Ebu Dvud, Edeb 83, 4997; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/345, 346, 353.

38. DB BLM

Edeb:

Bir toplumda rf, adet ve kural halini alm iyi tutum ve davranlar veya bunlar
kazandran bilgilerdir.

Bata Kur'an- Kerim ve hadis klliyat olmak zere, btn bu ve benzeri kaynaklarda

yksek bir ahlaka ulamann artlanna ve kurallarn, dolaysyla gerek mslman

kimliinin llerine yer verilmitir.

slam kltrnde Edeb terimi, erken dnmlerden itibaren din literatrde geni bir

kullanm alan bulmutur. Mslim (. 256/870)'in Sahhi gibi bir ok hadis

mecmuasnda Edeb blmleri yer almaktadr.

Daha sonralar Edeb ile ilgili birok kitaplar yazlmtr.

1- Ebu'l-Kasm' Kunyesiyle Kunyelenmenn Yasak Olmas Ve Mstehab Olan
simler

1961- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Bak'de birisine:

Ey Ebu'l-Ksm! diye seslenmiti. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) seslenen adama

dnp bakt.
Adam:

Ey Allah'n resul (s.a.v.)! Ben seni kast emedim. Filancay armtm dedi. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.):

smimle isimlenin, fakat knyemle knyelenmeyin! buyurdu. 230[230]

sim Koymak:

Yeni doan ocuuna gzel bir isim koymak, ncelikle babann sonra annenin

grevlerindendir. Konulan ismin, gzel bir mnsnn olmas, slm inancna ve

hkmlerine uygun olmas gerekir. Anlam slm akideye uygun olmayan, dinin

yasaklad bir anlam tayan isimlerin ocuklara verilmesi uygun deildir.

ocuklarmza vereceimiz isimler, Allah'a kulluk ifde eden, slm gayelere ve insan

haysiyetine uygun, evremizdeki insanlarn genellikle holanacaklar, kulaa ho gelen,

slm byklerinden htra kalan mns gzel olan isimlerden herhangi biri olabilir.
Daha nceden pek duyulmam diye, yapmack ifdeler tayan, slm toplumunda hi

kullanlmayan uydurma ve mslman olmayanlara ait isimlerin ocuklarmza ad olarak

verilmesi doru deildir

Knye kelimesi Kinayemden gelir. Bir kimseyi, ak olmayan bir ekilde zikretmeye ki-

naye denir. O dnemde knye, isme galebe edecek ekilde rabetteydi. Bir ok kimse,
knyeleriyle mehur olmutur. Knye normalde ilk erkek ocua nispetle elde edilir.
Nitekim Peygamber (s.a.v.) olu Kasm'n doumundan itibaren Ebu'l-Kasm yani

Kasm'n babas diye knye almtr. Bununla birlikte knye kullanm, her zaman erkek
ocua nispetle kullanlm deildir. ok daha yaygn bir kullanm vardr. rnein, hadis
rivayetinde en ok ismi geen Ebu Hureyre, kedileri ok sevdii iin Resulullah (s.a.v.)

tarafndan Kedicik Babas manasnda Ebu Hureyre diye knyelemitir. Hz. Ali'yi de
Ebu Turab diye knyelemitir.

slam dinine gre; ocuklara ve hatta eyaya verilecek sim nemli bir mesele olduu

iin bu dorultuda Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ismini veya knyesini kullanp kullanmama
meselesi de alimler arasnda nemli bir mesele olarak irdelenmitir. Konu zerine, farkl

yorumlara imkan veren pek ok hadis rivayet edilmitir. Dolaysyla bu konuda farkl
rivayetlerin ok olmas, alimleri de farkl grlere sevketmitir. Bu grleri ksaca

Buhr, Menkb 20, Edeb 106; Tirmiz, Edeb 68, 2841; bn Mce, Edeb 33, 3737; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 3/114, 121, 169, 189.
230[230]

yle zetleyebiliriz:

1- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in knyesini almak mutlaka mekruhtur. Buna delil; Buhr, lm
38, Menakib 20, Edeb 106, 109; Mslim, Edeb 1, 3-5, 8; Tirmiz, Edeb 68; bn Mce, Edeb
33; Drim, sti'zan 58'de Ebu Hureyre'den smimle isimlenin,
knyelenmeyin eklinde gelen hadistir.

fakat knyemle

2- Resulullah (s.a.v.)'in knyesini almak mutlaka mubahtr. Buna delil; Ebu Dvud Edeb
68 (4968)'de gelen Hz. Aie hadisidir. Yine bn Ebi eybe'nin rivayetine gre; Hz.

Aie'nin kz kardeinin olu Muhammed bn E'as, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hem ismini
ve hem de knyesini almtr. Ayrca bn Ebi Hayseme'nin Zhr'den yapt rivayete

gre; Zhr, sahabi ocuklarndan drdnn isminin Muhammed ve knyesinin de Ebu'lKasm olduunu belirtmitir. Bunlara gre Resulullah (s.a.v.)'in knyesini almay
yasaklayan hadisler nesh edilmitir.

3- Resulullah (s.a.v.)'in ismi ile knyesini bir kimsede birletirmek caiz deilse de bir

adama Hz. Peygamber (s.a.v.)'in sadece ismini yada knyesini koymada bir saknca

yoktur. Bu gr; mam afi, Zahir alimleri ile mam Ahmed'der. rivayet edilmitir.

Delilleri; Ebu Dvud, Edeb 67 (4966); Tirmiz, Edeb 68; Ahmed b. Hanbel, 1/95, 2/312,

455, 433, 3/450, 5/364'de Benim ismimle isimlenmi olan kimse, knyemi de almasn.
Knyemi alm olan kimse de, ismimi almasn eklinde Cbir'den gelen hadistir.

4- Resulullah (s.a.v.)'in knyesiyle knyelenmek onun hayatndayken men edilmi olup

lmnden sonra onun knyesiyle knyelenmekte bir saknca yoktur. Buna delil; Hz.
Ali'nin, Peygamber (s.a.v.)'e,

Eer senden sonra br ocuum dnyaya gelirse ona, hem senin ismini ve hem de
knyeni vereceim dediinde, Hz. Peygamber (s.a.v.):

Evet koyabilirsin buyurmas ile ilgili Ebu Dvud, Edeb 68, 4967; Tirmiz, Edeb 68'de
Muhammed bn Hanefiyye'den gelen hadistir. mam Malik ile Nevev, bu grtedir.

mam Malik'e gre, Resulullah (s.a.v.)'in knyesiyle knyelenmenin yasak olduuna dair

hadsler, Hz. Peygamber (s.a.v.) hayatta bulunmasna kaytldr. Sebebi de; Muhammed

yada Ebu'l-Ksm diye arldnda Resulullah (s.a.v.)'in kendisi anlyor diye dnp

sese ynelmesin ve muhatabn ahsiyeti ile Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ahsiyeti hitap

annda birbirine karmasn diye byle bir engel konulmutur. Fakat Hz. Peygamber

(s.a.v.)'in vefatndan sonra artk sz edilen bir karklk imkan kalmad iin onun
hem isminin ve hem de knyesinin bir ocua koymakta bir saknca kalmad ortaya
kmaktadr.

Buna gre kk yata ocuklarn kulaklarna Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ismini ve knye-

sinin ho gelmesini salamak, onlar bu sim ve knyelere aina klmak iin onlara
Resulullah (s.a.v.)'in isimlerinden birini koymak ve onun knyesiyle onlar armak pek
uygun olur. nk bu durumda ocuklarn, hem birbirlerine hitap ederken tadklar
isim ve knyeye saygl olma ve hem de bu vesileyle Hz. Peygamber (s.a.v.)'i sk sk anma
bahtiyarlna erime szkonusudur.

1962- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allah'n en ok sevdii isimleriniz; Abdullah (Allah'n Kulu), Abdurrhman (Rahmn'm

Kulu)'dur. 231[231]

Aklama:

Abdullah, Allah'n kulu ve Abdurrahman'da Rahman'n kulu anlamna gelmektedir,

Bu bakmdan bu isimlerde Allah'n rububiyetinin, bu ismi alan kimselerin ise

kulluklarnn itiraf vardr. Dolaysyla bu isimleri tayan kimselerin her arllarnda

bu iki gerek dile getirilmi olmaktadr.

1963- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bizden bir adamn olu dnyaya gelmiti. Adn Muhammed koydu. Bunun zerine

Ebu Dvud, Edeb 61, 4949; Tirmiz, Edeb 64, 2834; bn Mce, Edeb 30, 3728; Ahmed b. Hanbel,
Msed, 2/24, 128.
231[231]

kavmi, ona:

Sana Resulullah (s.a.v.)'in ismini koymaya izin vermeyiz dediler. Bunun zerine o
adam, ocuunu srtna alarak yola kt. Nihayet ocuu, Peygamber (s.a.v.)'e getirip
ona:

Ey Allah'n resul! Bir olum dnyaya geldi. Adn Muhammed koydum. Fakat kavmin,

bana:

Resulullah (s.a.v.)'in ismini koymana izin vermeyiz diyorlar dedi.. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):

Benim ismimi ocuklarnza koyun, fakat knyemi ocuklarnza takmaym. Ben ancak
Kasmm, sizin aranzda taksim yaparm buyurdu. 232[232]
1964- Mure b. u'be (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Neccr oullar kabilesine geldiim zaman Hristiyanlar benden yle sorup:

Sizler kitabnzda, Meryem ile ilgili olarak Y uhte Hrn Ey Harun'un kz kardei
233[233]

ifadesini okuyorsunuz. Halbuki Musa, sa'dan u kadar yl nce ve u kadar

fetretten nce yaamtr. Harun'da onun kardeidir. Dolaysyla Meryem, nasl Harun'un
kardei olur? dediler.

Ben, Medine'ye Resulullah (s.a.v.)'in huzuruna gelince, bu mesleyi ona sordum.

Resulullah (s.a.v.):

Meryem zamanndaki insanlar, kendilerinden nce geen peygamberlerin ve salih

kimselerin isimlerini ocuklarna isim yaparlard' buyurdu. 234[234]
Aklama:
Buhr, Farzu'l-Humus 7, Menakib 20, Edeb 105; Tirmiz, Fiten 64, 2250; bn Mce, Edeb 33, 3736;
Ahmed b. Hanbel, Msncd, 3/298, 301, 303, 313, 369, 370, 385.
233[233] Meryem: 19/28.
234[234] Tirmizi, Tefsiru'l-Kur'an 20, 3155; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/252.
232[232]

Ayetin meali u ekildedir:

Sonra Meryem onu sa'y yklenerek kavmine getirdi. Onlar hayretler iinde yle dediler:
Ey Meryem! dorusu sen grlmemi bir ey yaptn. Ey Harun'un kz kardei! Senin baban
kt bir insan deildi; annen de iffetsiz deildi 235[235]
Bazlarna gre, Hz. Meryem, Hz. Harun'un neslinden geldii iin bu adla anlmtr. Ba-

zlarna gre ise Hz. Meryem, kendi zamanndaki Harun isimli bir ahsn kz kardeidir.
Musa (a.s)'n kardei olan Harun deildir.

2- irkin simler Koymann Ve (ocuklara) Nfi (Faydac/Menfaati) ile Benzeri

simler Koymann Mekruh Olmas

1965- Semure b. Cndeb (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) klelerimize u drt ismi vermemizi bizi yasaklad:

1- Eflah: Gayesine Erien.

2- Rebh: Kazan Salayan.

3- Yesr: KoIaylk Salayan.

4- Nfi: Faydac/Menfaati. 236[236]

Aklama:

Meryem: 19/27-28.
Ebu Dvud, Edeb 62, 4958, 4959; Tirmiz, Edeb 65, 2836; bn Mce, Edeb 31, 3729; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 5/12.

235[235]
236[236]

Bir mslman, ocuunun ahsiyetini zedeleyecek ve onu toplum arasnda kk d-

recek isimler vermekten kand gibi, onun karakterine, psikolojisine olumsuz ynde

etki edecek, ondaki isyankarlk duygusu, kklk yada byklk kompleksi dorucak
isimler koymaktan saknmal, Allah ve Resulnn tavsiye ettii kulluk, Allah yolunda
hizmet gibi ulvi duygular ilham eden isimler koymaldr.

1966- Semure b. Cndcb (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allah katnda en sevimli olan szler drt tanedir:

1- Subhnellh Allah' her trl noksan sfatlardan tenzih ederim.
2- El-Hamdulillh Hamd, Allah'a mahsustur.
3- L ilahe illallah Allah'tan baka ilah yoktur.
4- Allahu Ekber Allah en byktr. Bunlarn hangisiyle balarsan sana zarar vermez.
Sakn ocuklarna; Yesr, Kolaylk Salayan, Rebh, Kazan Salayan, Nech, Baarl olan,
Eflah, Gayesine Erien isimlerini koymayn. nk sen bu isimlerden birisini oluna
verdiin takdirde ona:
Orada msn? dersin. O da orada bulunmaz. Dolaysyla o da:
Hayr der. 237[237]

1967- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Peygamber (s.a.v.) ocuklara Ya'l, Bereket, Eflah, Yesr, Nfi' ve buna benzer isimler

konulmasn yasaklamak istedi. Daha sonra Peygamber (s.a.v.)'in bu isimler hakknda

skut ettiini grdm. Bununla ilgili hibir ey sylemedi. Sonra Peygamber (s.a.v.)

bunlar yasaklamadan dnyadan gp gitti. Daha sonra mer, bu isimlerin konulmasn

237[237]

21.

Ebu Dvud, Edeb 62, 4958; Nesai, AmeJu'I-Yevm ve'1-Leyl, 846; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/7, 10,

yasaklamak istedi. Sonra da o da bundan geri vazgeti. 238[238]

3- irkin smi Gzele evirmenin Yada Benzerleriyle Deitirmenin Mstehab
Olmas

1968- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Asiye syankar kadn ismini deitirip:

Sen Cemile, GzeI Kadnsn buyurmutur. 239[239]
Aklama:

siye, isyankar kadn anlamna gelmektedir. Cahiliye Araplar, hibir kusur ve ayb

kabule yanamayp her trl kusur ve ayba kar kmas temennisiyle kzlarna bu ismi

verirlerdi. Bununla birlikte Hz. Peygamber (s.a.v.), bu tr isimleri yasaklamakla birlikte

insann nefsini temize karp nefis muhasebesinden ve tevazudan uzaklatraca

korkusuyla Asiye isminin yerine itaatkar kadn anlamnda Mutla ismini vermekten
ekinmitir. Bunun yerine gzel kadn anlamna gelen Cemleye evirmitir.
1969- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Cveyriye'nin ismi, Berra, iyi olan kimse idi. Resulullah (s.a.v.) onun ismini
Cveyriyeye evirdi. nk Resulullah (s.a.v.), birisi iin:

Berra'nn yanndan kt denilmesini ho grmyordu. 240[240]

Buhr, Edeb'l-Mfred, 834; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/336, 388.
Tirmiz, Edeb 66, 2838; Ebu Dvud, Edeb 62, 4952.
240[240] Buhari, Edeb'l-Mfred, 647, 820, 831; Ebu Dvud, Vitr 24, 1503; Nesa, Amelu'1-Yevm ve'l-Leyl,
161-163.
238[238]
239[239]

1970- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Zeyneb'in ismi, Berra idi. O, kendisini temize karyor denildi. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.) ona Zeyneb ismini verdi. 241[241]
4-

Meliku'l-Emlk

(Hkmdarlarn

Hkmdar)

Ve

Benzeri

simleri

Kullanmann Haram Olmas

1971- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kyamet gnnde Allah'n en fazla gazab edecei en pis ve en kindar adam, Meliku'l-

Emlk, hkmdarlarn hkmdar adyla isimlenen kimsedir. Allah'tan baka Melik

yoktur. 242[242]

5- ocuk Doduu Zaman Daman Ovmann, Damann Ovacak Salih Bir

Kimsenin Yanna Gtrmenin Msteham Olmas Doduu Gn ocua sim Vermenin Caiz Olmas ile Peygamber simlerini Koymann Mstehab Olmas

1972- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Anne bir kardei Abdullah b. Ebu Talha doduunda onu Resulullah (s.a.v.)'e gtrdm.
Resulullah (s.a.v.) o srada kaftan giymi devesini katranlyordu. Bana:

Yannda hurma var m? diye sordu. Ben de:

Evet, var dedim. Ona birka tane hurma verdim. O da bunlar azna alp inedi, sonra
Buhr, Edeb 108; bn Mce, Edeb 32, 3732; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/430, 459.
Buhr, Edeb 114; Ebu Dvud, Edeb 70, 4961; Tirmiz, Edeb 65, 2839; Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/315.

241[241]
242[242]

ocuun azn ap hurmay iine pskrtt. ocuk hurma inemini yalamaya balad.
Resulullah (s.a.v.):

Ensar'n sevdii ey hurmadr buyurup ona Abdullah ismini verdi. 243[243]

1973- Ebu Musa el-E'ar (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir olum dnyaya geldi. Onu Peygamber (s.a.v.)'e getirdim. Ona brahim adn verdi.
Ona hurmayla tahnik yapt. 244[244]
1974-

Urve bnu'z-Zbeyr ile Ftma bintu'I-Mnzir bnu'z-Zbeyr'den rivayet edilmitir:

Esma bint. Ebi Bekr, hiaet ettii srada Abdullah bn Zbeyr'e hamile olarak Mekke'den

kmt. Kba'ya geldi. Kba'da Abdullah' dourdu. Dourduktan sonra bu nifasl

hafiyle tahnik yaptrmak zere onu Resulullah (s.a.v.)'in yanna kt. Resulullah (s.a.v.)
ocuu ondan alarak kendi kucana koydu. Sonra bir kuru hurma istedi.
ie der ki:

Biz o hurmay buluncaya kadar bir mddet aradk durduk.

Resulullah (s.a.v.) bulduumuz hurmay inedi. Sonra onu ocuun azna tkrd.
Bylece ocuun karnna ilk giren ey, Resulullah (s.a.v.)'in tkr oldu.
Sonra Esma der ki:

Sonra Resulullah (s.a.v.) ocuu svazlad, ona hayr dua etti, sonra da ona Abdullah
adn verdi. Daha sonra bu ocuk, yedi veya sekiz yalarnda iken Resulullah (s.a.v.)'e

biat etmeye geldi. Bunu, ona, babas Zbeyr emretmiti. Resulullah (s.a.v.) onun kendine
243[243]
244[244]

Buhr, Akika 1, Nikah 94; Ahmed b. Hatibe, Msned, 3/106; bn Hibbn, Sahih, 4532.
Buhr, Akika 1, Edeb 109; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/399.

doru geldiini grnce glmsedi. Sonra ocuk ona biat etti. 245[245]
Aklama:

Hadiste, yeni doan ocua yaplan tahnik uygulamasndan bahsedilmektedir. Bu

uygulama, Medine'de ikamet eden mslmanlarn devaml bir adeti idi. Ayrca hadiste,

Abdullah'n, Medine'de doan ilk muhacir ocuu olmas da zellikle de belirtilmektedir.

Bu da; Mekke'den Medine'ye hicret eden muhacirlerin, her eylerini Mekke'de brakarak

Medine'ye gelmi olmalar hasebiyle bir ksm maddi skntlar, Medine'nin rutubetli
havas, uyum zorluklar gibi bir takm problemleri nedeniyle onlarn bu eit skntlarn
isitismar ederek Muhacirlerin moralini bozmak, huzursuzluklarn artrmak iin iin

bilinli karalama kampanyas yaplmaktayd. Bunlardan birisi de, muhacirlerin artk

Medine'de doum yapamayacaklan ile ilgili ayi idi. Bunun iin de, Yahudiler onlara

sihir yapt. Artk onlarn ocuklar olmayacak deniyordu. te bu tr szler, muhacirleri

zmekteydi! te Abdullah'n domas, muhacirlerin morallerinin dzeimesine sebep

olmutu. Medine'de Ensar'dan ilk doan ocuun ise; Mesleme bn Muhalled yada
Nu'mn bn Ber olduu sylenmitir.

1975- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e, yeni domu ocuklar getirilirdi. O da onlara bereketli olmas dua
edip aznda yumuatt hurmayla ocuklarn daman ovard/tahnik yapard. 246[246]

1976- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Abdullah b. Zbeyr'i, tahnik ettirmek iin Peygamber (s.a.v.)'e getirdik. Bir hurma aradk,
fakat onu bulmak bize hayli g geldi. 247[247]
Buhr, Menkbu'l-Ensr 45, Akika 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/347.
Buhri, Deavt 3; bn Mce, Taharet 77, 523; bn Hibbn, Sahih, 1372.
247[247] Tirmiz, Menakb 45, 3826; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/93.
245[245]
246[246]

Aklama:
Abdullah b. Zbeyr, Hz. Aie'nin kzkardei Esm'nm oludur. Dolaysyla da yeeni
olmaktadr.

1977- Sehl b. Sa'd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Mnzir b. Eb Useyd doduu zaman o Resulullah (s.a.v.)'in yanna getirildi. Resulullah

(s.a.v.) onu uyluunun zerine koydu. Babas, Eb Useyd'de orada oturmaktayd. Derken

Peygamber (s.a.v.) nnde bulunan bir eyle megul oldu. Eb Useyd, Resulullah'n
megul olduunu grnce olunun alnmasn emretti. Bunun zerine olu, Resulullah
(s.a.v.)'in uyluu zerinden kaldrlp geriye gtrdler. Resulullah (s.a.v.) kendine
gelerek:

ocuk nerede? diye sordu. Eb Useyd:

Ey Allah'n resul! Biz onu geri gtrdk! dedi. Resulullah (s.a.v.):

Onun ad ne? diye sordu. Eb Useyd:

Filn, ey Allah'n resul! dedi. Resulullah (s.a.v.):

Hayr! Fakat onun ismi Mnzir'dir buyurdu.

Bylece Resulullah (s.a.v.) o ocua o gn Mnzir adn verdi. 248[248]

1978- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), ahlka insanlarn en gzeli idi. Benim bir kardeim vard ki, ona,
Eb Umeyr denilirdi.
Hadisin rvisi:
248[248]

Buhr, Edeb 108.

Zannederim memeden ayrlmt dedi. Resulullah (s.a.v.) bize gelip de onu grd
zaman:

Ebu Umeyr! Ne yapt Nugayr! derdi. Eb Umeyr, bu kula oynard. 249[249]

Aklama:

Nugayr, Nigar kelimesinin ismi tasgirdir. Nigar, sere btyklnde krmz gagal bir
kutur. Ebu Umeyrin bu cinsten bir kuu vard. Bir gn bu ku lmt. Resulullah

(s.a.v.) kuu gremeyince Ebu Umeyr'e kuunu nerede olduunu sormak suretiyle
akalamaya almtr.

Ebu Umeyr, Enes'in, anne bir kardeidir. Bu ocuk stten yeni kesilmiti.
6- Olundan Bakasna: Ey Evladm/Oulcuum Demenin Caiz Olmas Ve Bunu
aka iin Sylemenin Msehab Olmas

1979- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), bana:

Ey oulcuum/Evladm! buyurdu. 250[250]

1980- Mure b. u'be (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Resulullah (s.a.v.)'e, benim sorduum kadar hibir kimse Deccl hakknda soru
sormamtr. Nihayet Resulullah (s.a.v.), bana:

Buhr, Edep 112; Tirmiz, Salat 248, 333, Birr 57, 1989; Nes, Amelu'1-Yevm ve'l-Leyl, 334-336;
bn Mce, Edeb 24, 3720, 3740; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/119, 171, 190, 212, 270.
250[250] Ebu Dvud, Edep 65, 4964; Tirmiz, Edeb 62, 2831; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/285.
249[249]

Ey oulcuum/evladm! Deccal meselesinde seni bu kadar skntya sokan ey nedir?

Deccal, asla sana zarar vermeyecektir buyurdu. Ben:

nsanlar, onun yannda su nehirleri ile ekmek dalar olacan iddia ediyorlar dedim.

Resulullah (s.a.v.):

O, Allah'a kar bundan daha ok daha deersizdir buyurdu. 251[251]

7- Kiinin Kendi Tasarrufunda Olmayan Bir Yere Girmek iin Sahibinden zin
stemek

1981- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Medine'de Ensr'm meclisinde oturuyordum. Derken yanmza telal bir ekilde yada
bir eyden korkmu vaziyette Eb Musa kageldi. Ona:
Sana ne oldu? dedik. O da yle dedi:

mer, yanna gitmem iin bana bir haberci gnderdi. Ben de kapsnn yanna vardm,

defa selm verdim, fakat mer selamma cevap vermedi, bunun zerine bende geri
dndm. Sonra mer, bana:

Bizim yanmza gelmekten seni ne alkoyan ey nedir? dedi. Ben de:

Ben sana geldim, kapma defa selm verdim, fakat bana cevap vermediler bunun
zerine ben de geri dndm. nk Resulullah (s.a.v.):

Sizden birisi defa izin ister de kendisine izin verilmezse geri dn-versin buyurdu
dedim. Bunun zerine mer, bana:

Peygamber'in byle sylediina dair bir ahit getir. Yoksa cann yakarm! dedi. beyy
b. Ka'b:

Ebu Musa'yla beraber bu cemaatin en k bile gidip bu ehadati yerine getirir dedi.

251[251]

Buhari, Flten 26; bn Mce, Ften 33, 4073; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/246, 248, 252.

Eb Sad:

Ben, bu cemaatin en kym dedim. Ubeyy, Ebu Said'e:

O halde Ebu Musa'ya birlikte git dedi. 252[252]

1982- Ebu Musa cl-E'ar (r.a)'tan rivayet edilmitir: Eb Musa el-E'ar, mer b.

Hattb'a gelip ona:

es-Selmu aleykm! Ben, Abdullah b. Kays'm' dedi. Fakat mer, ieriye girmesi iin ona
izin vermedi. Eb Musa el-E'ar yine: es-Selmu aleykm! Ben, Eb Musa'ym. esSelmu aleykm! Ben, E'ar'yim dedi. Sonra ekilip gitti. mer, yanndakilere:

Onu bana getirin! Onu bana getirin! dedi. Daha sonra Eb Musa el-E'ar gelince, mer,
ona:

Ey Eb Musa! Seni geri dndren ey nedir? Biz bir ile megul idik dedi. Eb Musa elE'ar:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

zin istemek, keredir. Sana izin verilirse ieri girersin. zin verilmezse geri dn!
buyururken iittim' dedi. mer, ona:

Resulullah'in byle sylediine dair bana mutlaka ahit getirmelisin. Yoksa yle
yaparm, yle ederim dedi.

Bunun zerine Eb Musa el-E'ar de gitti. mer, Eb Musa el-E'ari'nin ardndan:

Eer ahit bulup getirirse, onu akama minberin yannda bulursunuz. Eer ahit
bulamazsa, onu orada bulamazsnz. Akam olunca Eb Musa el-E'ar'yi orada buldular.
mer:

Ey Ebu Musa! Ne diyorsun! ahit buldun mu? diye sordu. Eb Musa el-E'ar:

Evet! beyyb. K'b'i buldum! dedi. mer:

252[252]

Buhr, stizan 13; Ebu Dvud, Edeb 127-128, 5180; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/6.

Adildir' dedi. Sonra da:

Ey Ebu'l-Tufeyl! Bu ne sylyor? dedi. beyy:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'i bunu sylerken iittim. Ey Hattab olu! Dolaysyla sakn
Resulullah (s.a.v.)'in sahabileri zerine bir azab olma! dedi. mer:

Subhnallah! Ben ancak bir ey iittim. Dolaysyla da onun bir asl olup olmadn
tespit etmek istedim! diye cevp verdi. 253[253]

Buhr, Edeb'l-Mfred, 1073; Ebu Dvud, Edeb 127-128, 5181, 5183; Ahmed b. Hanbel, Msned,
4/398.

253[253]

8- eri Girmek steyen Kimsenin eriden Kim O? Diye Sorulduunda Kendisini

Tantmadan Direkt Olarak Benim Demesinin Mekruh Olmas

1983- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'i ziyarete geldim, ieri girme hususunda ondan izin istemek iin
dardan onu ardm. Peygamber (s.a.v.):
Kimdir o? diye sordu. Ben de:

Ben! diye cevap verdim. Peygamber (s.a.v.), bu kapal cevaptan holanmayarak:

Ben, ben! diyerek dar kt. 254[254]

9- Bakasnn Evinin iine Bakmann/Rntgenciliin Haram Olmas

1984- Sehl b. Sa'd es-Sid (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam, Resulullah (s.a.v.)'in kapsnda durup odasnn iine bakt. Bu srada

Peygamber (s.a.v.)'in yannda, ban tarad Midr denilen demir bir tarak vard.
Resulullah (s.a.v.), onun baktn grnce:

Senin byle baktn bilseydim sununla gzn oyardm buyurdu. Yine Resulullah
(s.a.v.):

zin istemek byle bakp seyretme nedeniyle konulmutur buyurdu. 255[255]

1985- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Buhr, sti'zan 17; Ebu Dvud, Edeb 127, 128 , 518; Tirmiz, sti'zan 18 , 2711; Nes, Amelu'l-Yevm
ve'1-Leyl, 328; bn Mce, Edeb 17, 3709; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/298, 320, 363.
255[255] Buhari, Libas 23, 75, sti'zan 11, Diyat 23; Tinniz, sti'zan 17, 2709; Nes, Kasame 45; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 5/330, 334.
254[254]

Bir adam, Peygamber (s.a.v.)'in odalarndan birisinin ierisine bakt. Bunun zerine
Peygamber (s.a.v.) elinde yass bir demirle o adamn zerine yrd. Adama vurmak iin
sessizce zerine yrdn halen grr gibiyim. 256[256]

1986- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir kimse, izinsiz olarak senin mahremiyetine bakarsa, sen de ona akl ta atarak onun
gzn karrsan bundan dolay sana herhangi bir sorumluluk/gnah sz konusu
deildir. 257[257]

10- Kastsz Olarak Birdenbire Kadna Bakmann Hkm

1987- Cerr b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e, kastsz olarak anszn bir kadn grmenin hkmn sordum. O da,
bana, gzm baka tarafa evirmemi emretti. 258[258]

Aklama:

nsann bilmeden ve farknda olmadan kastsz olarak gznn yabanc bir kadna

arpmas, hemen o anda gzn baka bir tarafa evirmek artyla mes'liyeti
gerektiren bir hareket deildir. Fakat anszn gzne arpan bu kadna bakmaya devam

edecek olursa, baka devam ettii andan itibar en gnahkar olur. nk o andan

itibaren devam eden baklar kendi rdesi ve isteiyle olmutur. Oysa Yce Allah,
Buhr, sti'zan 11, Diyt 23; Ebu Dvud, Edeb 126,127, 5171; Tinniz, sti'zan 17, 2708; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 3/239, 242.
257[257] Buhari, Diyt 15; Nes, Kasame 46; Ahned b. Hanbel, Msned, 2/243, 428.
258[258] Ebu Dvud, Nikah 42, 43, 2148; Tirmfz, Edeb 28, 2776; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/358, 381.
256[256]

Kur'an'da;

Mminlere syle, gzlerini harama bakmaktan saknsnlar, rzlarn korusunlar

buyurmutur.

259[259]

Selm:

Bar, rahatlk, esenlik; mslmanlarn birbirleriyle karlatklar zaman karlkl

olarak salk ve esenlik dileklerini sunmalar anlamna geien bir slam ahlak terimi.

Baz hadis kitaplarnda Selm bal altnda; selm, kiisel davranlar, oturup kalkma,
tbb hastalklar ve eitli tedavi yollar, rukye, sihir, uursuzluk, hastalk bulamas gibi
konular ele alnr.

1- Binili Olann Yryene Ve Az Olann ok Olana Selam Vermesi

1988- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Binili olan kimse, yryene ve az olan da, ok olana selam verir. 260[260]

2- Vol stnde Oturmann Haklarndan Birinin De, Selam Almak Olmas

1989- Ebu Talha (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Biz, evlerin nnde olan ak avlularda oturmu konuuyorduk. Derken Resulullah

259[259]
260[260]

Nur: 24/30.
Buhari, sti'zan 4; Ebu Dvud, Edeb 133, 134 , 5199; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/325, 510.

(s.a.v.) ikageldi ve yanmza dikelip:

Size ve bu yollardaki meclislere ne oluyor ki? Yollarda meclisler kurmaktan saknn!

buyurdu. Biz de:

Biz ancak kendisinde saknca olmayan maksatlar iin oturuyoruz. Oturduumuz da baz

meselelerimizi mzakere ediyor ve konuuyoruz dedik. Resulullah (s.a.v.):

Eer burada oturmay terk etmeyecekseniz, o zaman bunun hakkn verin. O hak da; gz
yummak, selam almak ve gzel konumaktr buyurdu. 261[261]
Aklama:

Peygamber (s.a.v.)'in, yol stne oturmay yasaklamas; saylan artlarn yerine getirilemeyeceinden endie ettii iindir.

Kurtub'ye gre buradaki yasak; oturmann haram olduunu bildirmek iin deil, sedd-
zera yani haram yollan tkama ve doruyu gstermek iindir.

Hadis; bir ok faydalan bir araya toplamtr. Hkmleri aktr. zetlemek gerekirse; yol

stlerine oturmaktan kanlmal, kimseye eziyet verilmemeli, gybet, suizan, yoldan

geenleri tahkir ve yol vermemek gibi eyler eziyete dahil olduu gibi, yo stnde
oturanlar korkulacak kimseler ise ve bundan dolay da halk oradan geemezse, bu da
eziyetten saylr.

Gz yummak ifadesiyle kast edien husus; bir kimseye, szle yada fiille hayrsz bir
saldrda bulunmamaktadr.

261[261]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/30.

3- mslmann mslman zerindeki Haklarndan Birisi De, Verdii Selam

Almak Olmas

1990- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir mslmann, dier mslman zerindeki hakk altdr. Resulullah'a:

Ey Allah'n resul! Onlar nedir? diye soruldu. Resulullah (s.a.v.):
1- Ona rastladn zaman selam ver.

2- Sem davete ard zaman davetine katl.

3- Senden nasihat istedii zaman ona nasihat et.
4- Aksrd zaman Allah'a hamd ederse Elhamdlillah derse, ona yerhamukellah diye dua
et.
5- Hastaland zaman onu ziyarete git,
6- ld zaman mezara konuluncaya kadar cenazesinin arkasndan git buyurdu. 262[262]
Aklama:

slam dininin fert ve toplum hayatna btncl yaklat, insann dnyada huzur, gven

ve mutluluk iinde yaamas, ahiret hayatnda da bu hayat izgisini koruyabilmesi iin

hayatn her alanna ll ve gerekli aklamalar getirdii ve insan ynlendirdii

grlr, iman, dinin z ve ibadetler ise dine balln adeta simgesi olarak
bilinmektedir.

Gerek dindar kimsenin, dine ball, hayatn her alanna yaymas yaratcya balln

Buhari, Ceniz 2; Ebu Dvud, Edeb 90 , 5030; Tirmiz, Edeb 1 , 2737; Nes, Ceniz 52; bn Mce,
Ceniz 1 , 1435; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/540.
262[262]

gstergesi saylan ekl davranlarda olduu kadar sosyal ilikilerde, nc ahslarn

haklan konusunda ve toplumsal hayata ilikin alanlarda da dinin tledii ekilde hak
bilir, dil, ll ve fedakar olmas gerekir.

Hak kelimesi, terim olarak; slam'n ahs veya eya zerinde bir yetki veya ykmllk
olarak kiilere belirledii yetki, sorumluluk ve tasarruf haklarn ifade eder.

slam'da haklarn kayna, vahiy ve snnete dayanr. Burada sz konusu hak ise,
mslmanm mslman zerindeki haklardr. Bunlar unlardr:
1- Selam vermek:

Selam; bar, rahatlk, esenlik; mslmanlann birbirleriyle karlatklar zaman,

karlkl olarak salk ve esenlik dileklerini sunmalardr.

Selamn Es-Selmu aleykum eklinde verilebilecei gibi, Es-Selmu aleykum ve

rahmetullhi ve beraktuhu ve mafiratuhu

263[263]

ekillerinde verilebilecei ve

Aleykum kelimesinden sonra sylenen kelimelerden her birisi iin on sevap verilecei
belirtilmektedir.

mslmanlar arasnda, bir dostluk ve iyi niyet iareti olan selm vermek snnet; almak
ise farzdr.

2- Davetine katlmak:

Dn daveti dnda dier davaetlere katlmak mendubtur.

263[263]

Ebu Dvud, Edeb 131-132 , 5196; Tirmiz, sti'zan 2.

3- Nasihat etmek:

Hadisin zahiri esas alnarak nasihat isteyen kimseye nasihat etmenin ve onuasla

aldatmamann farz, nasihat istemeden nasihatta bulunmann da mendup olduu

belirtilmitir.

4-Aksran kimse:

Elhamdlillah dedii zaman, bunu duyan dier mslmann Yerhamukellah diye dua
etmesi: Alimlerin ou, bu hadise dayanarak aksrdktan sonra Elhamdlillah diyen bir

kimseye, Yerhamukellah diye dua edir. Aksran kimsenin de, kendisine bu ekilde dua
eden kimseye Yehdikumullah ve yuslhu blekum diye dua etmesi vaciptir demilerdir.
5- Hastaland zaman ziyaretine gitmek:

Hastalanan mslman bir kimseyi ziyarete gitmenin farz olduunu syleyenler olduu
gibi, farz- kifaye olduunu syleyenler de vardr. Cumhura gre ise mendubtur.

Hadisin metninde geen mslmanm dier mslman zerindeki hakk ifadesinden,

zimmilerin mslman olmayan kimselerin hastalanmalar halinde onlar ziyarete

gitmeme gibi bir anlam karlmamaldr.

nk Hz. Peygamber (s.a.v.), mslman olmayan zimm bir hizmetisi hastaland

zaman onu ziyarete gitmi ve ona yapt duann bereketiyle o zimm olan hizmetisi
mslman olmutur.

Yine Hz. Peygamber (s.a.v.), lm deinde yatmakta olan amcasn ziyaret edip onu
mslman olmaya davet etmitir.

6- Cenazesine katlmak:

Bir mslmanm; len mslman kimsenin cenaze namazn klmas, defnedilinceye

kadar cenazenin ardndan gitmesi, ona hayr duada bulunmas zerinde bulunan bir
haktr.

4- Kitap Ehli Olanlara nce mslmann Selam Vermesinin Yasaklanmas Ve

Onlarn Selamnn Nasl Alnaca Meselesi

1991- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'in sahabileri, Peygamber (s.a.v.)'e:

Kitap ehli bize selam veriyor. Onlarn selmn nasl alalm? diye sordular. Peygamber
(s.a.v.):

Ve aleykum! deyin diye cevap verdi. 264[264]

1992- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Yahudiler size selam verdikleri zaman, onlarn her biri size:

Es-Smu aleykum lm zerine olsun der. Sen de:
Aleyke senin zerine olsun de buyurdu. 265[265]
Buhr, stizan 22; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/99.
Buhr, sti'zan 22; Ebu Dvud, Edeb 137-138 , 5206; Tirmiz, Siyer 41 , 1603; Nes, Amelu'1-Yevm
ve'I-Leyl, 378-380; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/9, 19, 58, 113.
264[264]
265[265]

1993- Hz. ie (r.anh'dan rivayet edilmitir:

Be-on kiilik bir Yahudi heyeti, Resulullah (s.a.v.)'in yanna girmek iin izin istedi. eri

girerken:

Es-Smu aleykum dediler. Buna karlk Aie:

Bel aleykumu's-Smu ve'1-la'netu Bilakis lm ve lanet, sizin zerinize olsun dedi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Ey ie! Dorusu Allah, her hususta yumuaklkla muamele edilmesini sever buyurdu.
Bunun zerine Aie:

Dediklerini iitmedin mi? dedi. Resulullah (s.a.v.):

Ben de, Ve aleykum sizn zerinize de olsun dedim buyurdu. 266[266]

Aklama:

Es-Sm kelimesi, erken lm demektir. Es-Smu aleykum ise erken lm banza

gelsin demektir.

Btn melanet ve dmanlklarn sinsice yrten yahudiler, asr- saaddette

mslmanlarla karlatklar zaman, selm kelimesine ok yakn olan Sm kelimesini

kullanarak hem zehirlerini kusmular ve hem de selm vermi gibi grnmeye

almlardr. Fakat onlarn bu hali Resulullah'n gznden kamam, mmetini

yahudilerin bu entrikalarna kar da uyararak onlarn bu szde selmlarna kar nasl
mukabele edeceklerini kendilerine retmitir. Konumuzu tekil eden bu hadis-i erifte

yahudilerin bu tutumlarna kar mslmanlarn Ve aleykum diyerek cevap vermeleri

emredilmektedir.

Alimler, Ehl-i kitab selam verdikleri vakit selmlarnn alnacanda ittifak etmilerdir.
Buhri, stitbetu'1'Murteddn 4; Tirmiz, sti'zan 12 , 2701; Nes, Amelu'l-Yevm ve'l-Leyl, 381384; bn Mce, 3689; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/37, 85, 199.
266[266]

Ancak, Yahudiler selam yerine, selam kelimesine benzeyen fakat gerekte selm kelime-

siyle taban tabana zt olan Sam erken lm kelimesini kullandklar zaman onlarn bu
szne nasl bir karlk verilecei meselesi byk bir nem kazanmaktadr.

Eer onlara konumuzu tekil eden hadiste anlatld ekilde Ve aleykum sizin zerinize
de olsun diyerek karlk verilirse o zaman yahudilerin bu bedduasna itirak edilmi ve

bu erken lmn hem yahudilerin hem de mslmanlarn bana gelmesi istenmi olur.

nk bu durumda Ve aleykum kelimesinin banda bulunan Ve atf harfi olabilir.

Atf harfi ise, cem ve itirak ifade ettiinden yahudinin mslmanlar iin ettii erken
lm duasnn ayn ekilde yahudilere de amil olmasndan baka bir mana ifade etmez.
Bu ise yahudilerin selm suretindeki bu sinsi ihanetlerine yeterli bir cevap tekil
edemez.

mam Nevev yle diyor:

Bu hadis-i erifte geen Ve aleykum kelimesinin bandaki Vav harfi rivayetlerin

ounda bulunmakla beraber, bazlarnda da yoktur. Rivayetlerin ounluuna bakarak

bu harfin bulunduunu kabul edersek bu Ve aleykum cmlesini iki ekilde te'vil

edebiliriz:

1- Bu cmleyi zahirine gre te'vil edebiliriz. yle ki Es-Sm aleykum sz lm

banza gelsin demek olduuna gre, bu sze Ve aleykum diyen kimse;

Gerekten biz leceiz, siz de leceksiniz, lm hususunda hepimiz ayn durumdayz.

Hepimiz leceiz demi olur.

2- Ve Aleykm kelimesinin banda bulunan Vav harfinin tirak ve cem fade eden

atf vav olmayp bana geldii cmlenin, kendinden nceki cmleyle ilgisini kesmeye
yarayan istinaf vav' olmas mmkndr. Buna gre Ve aleykm cmlesi: Layk ve
mstahak olduunuz, ktlenme sizin banza gelsin anlamna gelir.

Eer baz rivayetleri dikkate alarak Ve aleykm cmlesinin banda vav harfinin

bulunmadn kabul edersek o zaman bu Aleykm cmlesi, bilakis lm bizim

zerimize deil, sizin zerinize olsun, anlamna gelir

Hattab'nin aklamasna gre, bu mevzudaki rivayetlerin doru olan da vavsz olarak

gelen Aleykm ekildeki rivayettir ki Tirmiz'nn rivayeti

267[267]

rivayetinde 268[268] bu cmle, vavsz olarak rivayet edilmitir. 269[269]

ile Nesi'nin

1994- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Yahudiler ile Hristiyanlarca karlatnz zaman ilk nce selam siz vermeyin. Onlardan
birine yolda rastlarsanz, onu yolun dar yerine sktrn. 270[270]

Aklama:

Hadis, mslmanlara kar zulm ve hakszlk yapan mriklere, Yahudilere ve

Hristiyanlara, yani slam d olan kimselerle karlald zaman onlara mslmanlarn

gcn ve hakimiyetini gstermek iin uuruma drecek yada duvara arptracak

kadar deil de, onlar yolun en dar yerine sktrlmasn, bylece onlarn mslmanlara
kar daha samimi, daha yumuak, daha sevecen olmalann salamay anlatmaktadr.

Yoksa mslmann, her nne kan mriklere kar byle davranmas sz konusu
deil. nk bu tavr, mslmanlara hor bakan slam d kimselerle alakaldr. Bu,
onlara yaplacak tavrlardan sadece bir tanesidir.

5- Kk ocuklara Selam Vermenin Mstehab Olmas

1995- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Tirmiz, Siyer 41.
Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 381-384.
269[269] B.k.z: N. Yenel, H, Kayapmar, Snen-i Ebu Dvud Terceme ve erhi, 16/508-509.
270[270] Tirmiz, sti zan 12 , 2700; Ebu Dvud, Edeb 137-138 , 5205; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/263, 266,
444, 459, 522.
267[267]
268[268]

Resulullah (s.a.v.), baz ocuklarn yanndan geerken onlara selam verdi. 271[271]
6- Perde Kaldrma Yada Benzeri Alametlerin eriye Girme zni Saylmasnn Caiz
Olmas

1996- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), bana:

Senin yanma girmek iin iznin, perdenin kaldrlmas ve benim fsltm iitmendir. Bu
durum, senin yanma bu kadar yaklap daha sonra seni girmekten nehyedebilirim
buyurdu.272[272]
7- Kadnlarn Tabii htiyalarn Yerine Getirmeleri iin Darya kmalarnn
Mubah Olmas

1997- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah'n hanm evde, perde gerisinde durma hicap ayeti indikten sonra bir haceti
iin dar kmt. Kendisi dier kadnlardan daha uzun ve iri yapl olup kendisini
tanyanlardan gizli olamyordu. Derken onu mer grd ve ona:

Ey evde bil ki, vallahi, bizden gizli olamyorsun, nasl dar ktna bir bak! dedi.

Bunun zerine evde geri dnp eve geldi. Resulullah (s.a.v.) benim evimde akam
yemei yiyordu, elinde etli kemik vard. eri girip:

Ey Allah'n Resul! Hacetim iin dar kmtm, bunun zerine mer bana yle yle
syledi dedi.

Bunun zerine Allah, Resulullah (s.a.v.)'e vahiy indirdi. Sonra Resulullah (s.a.v.)'den

Buhr, sti'zan 15; Ebu Dvud, Edeb 135-136 , 5202; Tirmiz, stizan 8 , 2696; Nes, Amelu'l-Yevm
ve'1-Leyl, 330 , 331; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/131, 169, 183.
272[272] bn Mce, Mukaddime 11, 139; Nes, Fezailu's-Sahabe, 157; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/404.
271[271]

vahyin etkisi kaldrld. Bu srada kemik halen elinde olup bir yere koymamt. Sonra da:

Durum u ki, kendi ihtiyalarnz iin dar kmanz iin size izin verildi buyurdu. 273[273]
Aklama:

Nur Suresi 31. ayette kadnlarn, zikredilen kadn ve erkekler dndaki kimselere

zinetlerini gstermeleri yasaklanm ve onlara Gizli zinetleri bilinsin diye ayaklarn

yere vurmamalar emredilmiti. Eer bu emir, Ahzab Suresi'nin bu ayeti ile birlikte

okunursa, kadnlarn burada emredildii ekilde rtlerine brnmeleririn amacnn

zinetlerini bakalarndan gizlemek olduu anlalr.Elbette bu ama da ancak d

elbisesinin kendisi sade olduunda yerine getirilebilir, aksi taktirde ssl ve dikkat
ekici bir rtyle rtnmek bu amaca uygun dmeyecektir. Bunun yansra, Allah

sadece kadnlara rtlerine brnerek zinetlerini gizlemelerini emretmekle kalmyor,

rtnn bir ucunu yukardan aaya brakmalarn da emrediyor. Her saduyulu insan
buradan, vcut ve elbisenin zinetleri ile birlikte yzn de rtlmesi gerektii sonucunu

kanr. Daha sonra Allah bu emrin sebebini de aklyor: Bu, mslman kadnlarn
tannmas ve inciitilmemesi iin en uygun yoldur. Elbette bu emir, erkeklerin srar edici

baklarndan, sarkntlk etmelerinden ve satamalanndan rahatsz olan, bunlan

elenceli bulmayan, kt hretli ahlaksz sokak kadnlanndan biri gibi kabul edilmek
istemeyen, tam aksine ahlakl, namuslu ev kadnlar olarak tannmak isteyen kadnlar
iindir.

Byle soylu ve erefli kadnlara Allah yle buyurmaktadr:

Eer gerekten iyi kadnlar olarak tannmak istiyorsanz ve erkeklerin ehvet dolu bak
ve ilgileri sizi rahatsz ediyorsa, insanlarn agzl baklar nnde btn gzellik ve fiziki
cazibenizi ortaya koyacak ekilde yeni gelinler gibi ssl bir ekilde sokaa kmamalsnz.
Tam aksine btn ziynetlerinizi gizleyen ve yznz rten sade bir rt ile ve
ziynetlerinizin krts bile dikkati ekmesin diye arbal bir ekilde yryerek sokaa
kmalsnz. Kendisini boyayp ssleyen ve her tr ziyneti takp taktrmadan dar
273[273]

Buhari, Vudu'13, Tefsin Sure-i Ahzb 13; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/56, 223, 271.

admn atmayan bir kadnn, erkeklerin dikkatini ekmekten baka bir amac olamaz.
Byle yapt halde insanlarn, agzl baklarndan rahatsz olduunu syleyerek ikayet
ediyorsa ve Sokak kadn olarak tannmak istemediini, namuslu bir ev kadn olarak
yaamak istediini sylyorsa, bu, sahtekarlktan baka birey deildir. Bu, gerek niyetini
ifade eden bir kimsenin szleri deildir, onun asl niyeti tavrlarnda ve davran tarznda
grlmektedir. O halde dier erkeklerin nne dikkat ekici bir ekilde kan bir kadnn bu
davran, onun davranlarn neyin ynlendirdiini gstermektedir. te bu nedenle
mnasebetsiz kimseler, hafif kadnlardan bekledikleri eyleri bu kadnlardan da beklerler.
Kur'an kadnlara yle der:

Siz ayn anda hem sokak kadn, hem de namuslu bir kadn olamazsnz. Eer namuslu,
saygdeer

kadnlar

olarak

yaamak

istiyorsanz,

sokak

kadnlarna

yaraan

davranlardan vazgemeli ve namuslu kadn olmanz salayacak bir hayat tarz

benimsemelisiniz. 274[274]

8- Yabanc Bir Kadn ile Babaa Kalmann Ve Onun Yanna Girmenin Haram

1998- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dikkat edin ki! Sakn bir adam, dul bir kadnn yannda gecelemesin. Yalnz nikahls yada
evlenmesi haram olan bir kimse olursa o baka. 275[275]

1999- Ukbe b. Amir (r.a)'tan rivayet edilmitir; Resulullah (s.a.v.):

Kadnlarn yanna girmekten saknn! buyurdu. Ensar'dan bir kimse:

Ey Allah'n resul! Br kadnn kocasnn erkek akrabalar hususunda ne buyurursun?

diye sordu. Resulullah (s.a.v.):
274[274]
275[275]

B.k.z: Mevdudi, Tefhimu'l-Kur'an, stanbul 1991, nsan yaynlar, 4/459-460.

Abd b. Humeyd, Msned, 1073.

Kadnn kocasnn erkek akrabalar, lmdr buyurdu. 276[276]

2000- Abdullah bn Amr bnu'1-As (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Him oullarndan birka kii, Esma' bint. Umeys'in yanna girmiti. Derken Eb Bekr'i

Sddk da oraya girdi. Esma, o gn, Ebu Bekr'in nikh altnda idi. Eb Bekr, bu kimseleri
orada grp bu durumdan holanmad. Bunu Resulullah (s.a.v.)'e anlatt, sonra da:

Fakat orada hayrdan baka bir ey grmedim dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Dorusu Allah, Esma'yi kt ilerden uzak klmt buyurdu. Sonra Resulullah (s.a.v..v)
minberin zerinde ayaa kalkarak:

Bu gnmden sonra hi kimse, beraberinde bir veya iki kii olmadan, kocas evde
bulunmayan br kadnn yanna girmesin! buyurdu. 277[277]
9- Bir Kimsenin, Bir Kadnla Babaa Grlmesi Halinde O Kadn Hanm Yada
Mahre Akrabas Olursa Suizann Gidermek iin Bu Kadn, Filancadr Demenin
Mstehab Olmas

2001- Safiyye bint. Huyey (r.anh)'dan rivayet edilmitir;

Peygamber (s.a.v.) itikfa girmiti. Ben de geceleyin onu ziyarete gidip onunla
(mescidin ierisinde) konutum. Sonra evime dnmek zere kalktm. Beni evime
gtrmek iin o da kalkt.

Safiyye'nin evi, same b. Zeyd'n hanesinde idi. Derken oradan Ensr'dan iki kimse
geti. Peygamber (s.a.v.)'i grnce hzlandlar. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.);
Ar olun! Bu kadn, Safiyye bint. Huyeyy'dir buyurdu. Adamlar;
276[276]
277[277]

Buhri, Nikah 111; Tirmiz, Rada' 16 , 1171; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/149, 153.
Nes, Fezailu's-Sahabe, 284; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/171, 186, 213.

Subhanallah, ey Allah'n resul! Resulullah (s.a.v.);

phesiz eytan, insann kannn akt yerden akar. Ben de sizin kalblerinize ktlk atar
diye korktum buyurdu yada Ktlk kelimesi yerineey dedi. 278[278]
Aklama:

Hattb'ye gre bu hadis; insann iyi sonu vermeyecei belli olan ilerden ve kendisi

hakknda insanlann kt zan beslemelerine sebep olacak davranlardan uzak

durmasnn ve hsn zan beslemelerine sebep olacak davranlarda bulunarak halkn

kendine kt zan beslemesi ihtimalini kaldrrrlasnn mstehab olduuna delalet

etmektedir.

10- Bir Kimse Bir Meclise Gelip De Bir Aklk Bulursa Oraya, Yoksa Onlarn
Arkasna Oturmas

2002- Ebu Vkd el-Leys (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), etrafnda insanlar birlikte mescide otururken huzuruna kii

belirdi. ikisi Resulullah (s.a.v.)'e doru yneldi. Dieri de baka bir tarafa doru gitti. Bu

iki kimse, Resulullah (s.a.v.)'in karsnda durdu. ikisinden biri, mesciddeki halkada bir

boluk bulup onlarn arasna oturdu. Dier ise, cemaatn arkasnda bir yerde oturdu.
ncs ise ekip gitti. Resulullah (s.a.v.), konumasn bitirince:

Bu kiinin durumunu size bildireyim mi? Birincisi, Allah'a snd. Allah'da onu
barndrd, ikincisi, cemaate sknt vermekten ekinip en arkaya oturdu. ncs ise bu
cemaattan yz evirdi. Allah'da ona yz evirdi buyurdu. 279[279]
Buhr, 'tikaf 8, 11, 12, Farzu'1-Hums 4, BedV-Halk 11, Edeb 121, Ahkam 21; Ebu Dvud, Siyam 70,
2470, 2471, Edeb 81 , 4994; bn Mce, Siyam 65 , 1779; Ahmed b. Hanbcl, Msned. 6/337.
279[279] Buhr, lm 8, Salat 84; Tirmiz, stizan 29 , 2724; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/219.
278[278]

Aklama:

Bu hadiste; bir ilim meclisine oturan kimsenin, Allah'n yaknnda ve himayesinde ol-

duu ve onun, meleklerin zerine kanatlarn aacaklar kimselerden olduu, byle bir
meclisi yarp orta yerlerde ve nlerde oturmak isteyip de bundan haya eden kimsenin
arkalarda oturmasndan dolay Allah'n da ona azab etmekten haya edecei, byle bir

meciise oturmaktan yz eviren kimseden Allah'n da ondan yz evirecei

belirtilmektedir.

Ayrca ilim meclisinde daha iyi iitmek ve anlamak iin konuan kimseye yakn oturmann mstehab olduu, ilim meclisinin kenanna oturmann ve dinlemekte olan bir kimseyi

yerinden kaldrmamann gzel edebden olduu, ilim halkasnda bo yer brakmayanlara

ve hayr talebinde skanlara vgnn olduu ve meclistekilerin soru sormasndan nce

ilmi anlatmaya balamasnn caiz olduu ile ilgili hkmler yer almaktadr.

11- Bir nsan nceden Oturduu Mubah Yerinden Kaldrmann Haram Olmas

2003- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir adan, Cuma gn yada baka zamanlarda birisini yerinden kaldrp sonra da oraya
oturmasn. Fakat 'yer an, genileyin desin. 280[280]

2004- Cbir (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Sakn sizden birisi Cuma gn din kardeini oturduu yerinden kaldrmasn. Sonra da

Bhr, Cuma 20 , st'zan 32; Tirmizi, stizan 9 , 2749; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/16, 22, 32, 45,
102, 121, 124, 126, 149.

280[280]

gidip onun yerine oturmasn. Fakat Yer an desin. 281[281]

12- Oturduu Yerden Kalkp Sonra Geri Dnp Gelen Kimsenin O Yerde Hak
Sahibi Olmas

2005- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir kimse oturduu yerden kalkp da sonra oturduu yere geri dnerse, o kimse, o yerde
hak sahibidir. 282[282]

13- Kadn Tabiatl Kimsenin, Yabanc Kadnlarn Yanna Girmesinin Engellenmesi

2006- mn Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Kadn tabiatl bir kimse, evde Resulullah (s.a.v.)'in yannda bulunuyordu. Bu kimse,
mm Seleme'nin kardeine:

Ey Abdullah b. Ebi meyye! Allah yarn size Taif'i fethini myesser klarsa ben sana

Gaylan'n iman kzn sana gstereceim. nk o kz, semizliinden dolay drt et

bklmyle karlar ve geriye dnd zaman ise sekiz et bklmyle arkaya dner
dedi. Resulullah (s.a.v.), onun bu dediklerini iitti. Bunun zerine hanmlarna;

Bunlar, sizin yannza girmesin buyurdu. 283[283]

2007- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/342.

Buhr, Edeb'l-Mfred, 1138; Ebu Dvud, Edeb 25 , 4853; bn Mce, Edep 22 , 3717; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/263, 283, 342, 389, 446, 447, 483, 527, 537.
283[283] Buhari, Mez 56, Nikh 113, Libs 61; Ebu Dvud, Edeb 53 , 4929; bn Mce, Nikah 22 , 1902,
Hudud 38 , 2614; Muvatta', Vasiyet 5; Ahmed b. Hatibe, Msned, 6/290, 318.
281[281]
282[282]

Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarnn yanna kadn tabiatl bir adam giriyordu: Peygamber
(s.a.v.)'in hanmlar, onu, ihtiya sahibi olmayan kimselerden sayyorlard. Derken bir gn
Peygamber (s.a.v.), o kimse kadnlarndan birisinin yannda iken ieri girdi. Bu kimse:

O kadn, karlad zaman semizliinden dolay drt et bklmyle karlar, geriye

dnd zaman ise sekiz et bklmyle dner diyerek bir kadn tavsif ediyordu.
Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Dikkat edin ki! Bu kimse, orada burada ne olduunu tanr halde gryorum. Bu kimse, bir
daha siz kadnlarn yann sakn girmesin! buyurdu.

Bunun zerine kadnlar, onu yanlarna girmektenmen ettiler. 284[284]

Aklama:

Hadisin metninde geen Muhannes; ahlak, hareket ve sznde kadnlara benzeyen

kimsedir. Bazen yaratltan kadna benzer. Dolaysyla da tpk kadnlar gibi konuur.

O kiinin kadna benzemesi, kendi arzusuyla deildi. Bu kii, bir tur hnsa kimse gibidir.
Hnsa: Hem erkeklik ve hem de kadnlk organ olan kimsedir. Peygamber (s.a.v.)'in o
kiiyi ilk grdnde bir ey dememesi bundan dolay olabilir.

Bazen de doutan benzemedii halde kendi arzusuyla kadnlara benzemeye alanlar

vardr. Bunlara da, Muhannes denilir. te sahih hadislerde lanet edildii bildirilen
muhannesler bunlardr.

14- Yabanc Bir Kadn Yolda Yrmekten Aciz Kaldnda Binein Arkasna
Bindirmenin Caiz Olmas

284[284]

Ebu Dvud, Libas 32 , 4105, 4107-4110; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/152.

2008- Esma' bint. Ebi Bekr (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Zbeyr, benimle evlenmiti. Fakat kendisinin yeryznde mai ve kle nmna atndan

baka hibir eyi yoktu. Ben onun atnn yemini verir, nafakasna bakar, ilerini grr, su

devesi iin ekirdek krar, onun yemini ve suyunu verir, kovasn tamir eder, hamur
yoururdum. Ekmek yapmay beceremiyordurn. Benim iin Ensar'dan baz komu,
kadnlar ekmek yapyorlard. Doru kadnlard. Zbeyr'e, Resulullah (s.a.v.)'in

parselledii yerden ekirdei bamn stnde tayordum. Ki bu yer bir fersahn te

ikisi uzaklktadr. Bir gn ekirdek bamn zerinde olduu halde Resulullah (s.a.v.)'e
rastladm. Beni ard. Sonra beni arkasna bindirmek iin devesine:
Esma, Zbeyr'e:

Utandm; fakat senin kskanln da bilirim dedi. O da:

Vallahi, bann zerinde hurma ekirdeini taman, bana, onunla beraber deveye
binmenden daha gtr dedi. Esma:

Bundan sonra babam Eb Bekr bana bir hizmeti gnderdi de, o beni at bakclndan
kurtard ve sanki beni zd etti dedi. 285[285]
Aklama:

Esma, Hz. ie'nin kz kardeidir. Dolaysyla Hz. Peygamber (s.a.v.)'in baldz olmaktadr.

15- ncsnn Rzas Olmakszn U Kiiden Ik Kiinin Gizli Konumalarnn

Haram Olmas

285[285]

Buhr, Farzu'1-Hums 19, Nikah 107; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/347.

2009- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

kii bir arada bulunduunda, iki kii dierini brakp da kendi aralarnda birbiriyle
gizli konumasn. 286[286]

16- Tp, Hastalk Ve Okumayla Tedavi/Rukye

2010- Peygamber (s.a.v.)in hanm Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah
(s.a.v.) hastaland zaman Cebrail onu okur:

Bismillhi yubrike ve min klli din yefke ve min erri hsidin izhasede ve erri klli
z aynin seni her trl ktlkten uzak klan, her hastalktan sana ifa veren, hasetlii

kabard her hasetinin errinden ve her nazar deenin errinden emin eyleyen
Allah'n ismiyle derdi. 287[287]
Rukye:

Dua, efsun, muska; sihirbaz ve frklerin okuduklar eyler (anlamna gelmektedir).

bn Hacer el-Askaln (. 852/1447), alimlerin u artn bulunmasyla rukyenin caiz

olaca zerinde gr birlii ierisinde olduklarn bildirmektedir:

a- Allah Teala'nn kelamiyla yetlerle, isimleri veya sfatlaryla olmas;

b- Arap diliyle veya baka bir dille anlalr olacak ekilde yaplmas;

c- Yaplan rukyenin bizzat faydasnn dokunduuna deil, umulan faydann Allah Tel
286[286]
287[287]

Buhr, stizan 45; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/17, 32, 45, 121, 123, 126, 141, 146.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/160.

tarafndan gnderildiine inanlmas. 288[288]

Rukye; mubah, haram ve irk olmak zere eittir:

1- Mubah Olan Rukye:

Kur'n- Kerim'den ayetlere Allah Teala'nn isim ve sfatlaryla, arapa ve anlam

anlalr bir dille yapld takdirde mubahtr. Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilen bir
hadis-i erifte yle denilmektedir:

Raslllah (s.a.v.) son hastalnda muavvizeteyni okuyup kendisine flyordu.

Hastal arlat zaman onlar okuyarak zerine flyor ve onlarn bereketi iin elini
meshediyordum. 289[289]

Yine Hz. Aie (r.anh) Raslllah (s.a.v.)'m hastalndan bahsederken unlar syle-

mektedir: Raslllah (s.a.v.) yataa dt zaman, Ihlas sresi ve Mu'avvize-teyn'in

tamamn okuyarak avucuna fledi ve sonra elleriyle yzn ve vcudunun elinin

yetitii her tarafn mesnetti. 290[290]

Yine akrep sokmasna kar Fatiha suresi ile rukye yapldna dair hadis vard

olmutur.291[291] Ve yine Raslllah (s.a.v.)'m hastalanan baz kimselere, Muavvizeteyn

okuyup, oniar sa eliyle meshettii ve peinden de yle syledii rivayet edilmektedir:

Ey insanlarn Rabbi olan Allah'm hastal gider; buna ifa ver. ifa veren yalnz sensin.
Senin ifandan baka ifa yoktur. Hastalk brakmayan ifa ver. 292[292]
Bu anlamda rivayet edilen hadisler oktur. Baz alimler Raslllah (s.a.v.)'in; Gz
demesi ve hummann dnda rukye yoktur.

293[293]

hadisine dayanarak, gz demesi,

ylan ve akrep sokmas dnda rukyenin caiz olmad kanatine varmlardr. Ancak
Fethul-Bar, 87/206.
Buhari, Tb 32; Mslim, Selm 51-52.
290[290] Buhari, Tb 39.
291[291] Buhari, Tb 33.
292[292] Buhari, Tb 37.
293[293] Buhari, Tb 17.
288[288]
289[289]

dier baz alimler de bu hadisin, rukyenin en fazla faydal olaca anlamna

sarfedildiini,

Zlfikardan

baka

kl

yoktur

szne

kyas

yaparak

cevaplandrmlardr. nk dier hadislerde grld gibi, Raslllah (s.a.v.) baka

eyler iin de rukyeye cevaz vermitir.
2- Haram Olan Rukye:

Anlalmaz szler, anlamsz kesik harfler, bilinmeyen isimler, bilenlerin Arapadan

baka bir dille rukye yapmas, demir, tuz kullanarak veya ip balayarak rukye yaplmas

haram klnmtr. Fayda verdii tecrbe edilmi uygulamalar bunun dndadr. abir
(r.a)'dan yle rivayet edilmektedir:

Raslllah (s.a.v.) rukye yaplmasn yasaklad. Amr bn Hazm'n ocuklar gelip yle
dediler:

Ya Reslullah! Biz bir tr rukye yapardk ve onunla akrep sokmalarna kar

korunurduk. Reslullah;

Ona dnn onda bir ktlk grmyorum. Sizden her kim kardeine fayda vermeye g
yetirirse ona faydal olsun 294[294] demiti.

zz b. Abdsselam'dan anlam bilinmeyen harflerle yaplan rukye sorulduu zaman,

kfr gerektirecek anlamlar ierip iermediinin bilinmemesinden dolay buna cevaz
vermemitir.

3- irk Olan Rukye:

Allah Tel'dan bakasna dua ederek, snarak veya yardm dilenerek yaplan rukye,

irktir. Meleklerin, peygamberlerin, cinlerin ve benzeri varlklarn isimleriyle ' rukye

294[294]

Mslim, Selam, 63.

yapmak gibi...

Bunlarn tamam Allah Tel'ya irk komaktr. Nitekim Raslllah

(s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Efsun, nazarlk boncuklar, ve muhabbet iin yaplan muhabbet muskalar irktir.

Yine; iinde irk bulunmayan eyle rukye yapmakta bir ktlk yoktur
buyurmaktadr.

295[295]
296[296]

bn Hacer bu konuyu yle aklamaktadr;

Baz rukyelerde irk bulunmaktadr. nk onu yapanlar kendilerine dokunan zarar

defetmek ve lavda elde etmeyi Allah'tan baka kimselerden istemektedirler. 297[297]

Mslman, tamamyla Allah Tel'ya tevekkl etmekten baka eylerden fayda dilemez.
Nitekim Raslllah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

mmetimden yetmi bin kii hesapsz olarak Cennete girecektir. Onlar, efsun
yapmayanlar, tee'um etmeyenler, vcudlarn dalamayanlar ve ancak Rablerine tevekkl
edenlerdir. 298[298] Kendiliinden, istenmedii halde mslman kardeine rukye yapmas
bunun dndadr. Bu Raslllah (s.a.v.)'in u hadisine gre mstehaptr.

iinizden her kim kardeine yardm etmeye g yetiriyorsa bunu yapsn. 299[299]
2011- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Nazar/gz demesi, gerektir. Eer kaderin nne geen bir ey olsayd, onun nne gz
demesi geerdi. Sizden boy abdesti almanz istenildiinda boy abdesti aln.

Ebu Davud, Tb 17; bn Mace Tb, 39; Ahmed b. Hanbel, 1/381.

Mslim, Selam 64.
297[297] bn Hacer el-Askalan, Fethul-Bar, X/260.
298[298] Buhr, Tb 17; Mslim, man 372.
299[299] Mslim, Selm 63 B.k.z.: Eymen ed-Dmek, Rukye maddesi, amil slam Ansiklopedisi.
295[295]
296[296]

Nazar:

Trke'de kem gz manasna gelmektedir.

yle anlalyor ki gz demesinin temelinde yatan esas sebep kiinin kskanlk duygu-

sudur. Ve bu duygunun, bakt kimseye yansmas ve onu te'sir altnda brakmasdr.

Nazar boncuu takmakla bu kskanlk dolu baklarn tesirinin azaltlmas veya baka
ynlere yanstlmas amalanmaktadr.

Nazar ile kskanlk arasnda yakn bir mnasebet vardr. Elmall Hamdi Yazr, bu
mnasebeti yle ifade ediyor:

Kskanlklarndan az daha Hz. Peygamber'i nazara uratacaklar, a ve kt gzlerinin

erriyle ellerinden gelse onu helak edeceklerdi. Demek ki, fkenin bedende bir hkm

bulunduu gibi, gzlerin de karlarndakine baklanna gre iyi veya kt bir hkm
vardr. Kimi elektrik gibi dokunur arpar; mknatslar ve manyetize eder. Kimi de ald
teessrle hasedinden bir gayze der, trl trl su-i kasde ve hilelere kalkr ki, madd
veya manev hangisi olursa olsun hedefine vard zaman, isabet-i ayn demesi veya
nazar tabir olunur. Bunun hakknda uzun uzadiya szler sylenmi, inkr edenler, ispat
edenler olmutur. Keyfiyeti ne olursa olsun isabet-i ayn vardr. 300[300]

Nazann gerek olduunu kabul edince, ondan korunma yollarn da renmek gerekir.
Bunun iin de, dinimizin bize msaade ettii yollara ba vurmak, sakndrd yollardan
da kanmak durumundayz.

Nazar kavramnn batdaki ifadesi, psikokinezidir. Nazar olaynda iyi niyet ve youmaya

gre alc ile verici ulardan geen bir Ark olumaktadr. Gbta, vnme, imrenme gibi

dosta duygular, hatta ebeveynlerin; ocuklanna sevgisi, nazarn kk dozda uratma

sebebidir. Nazara urayan kii, ok sk esner ve sklr. Asl uursuz nazar, Haset

duygusundan geliir. Bu duyguda, dmanlk, kin ve intikam mevcuttur. Nazann

dozajnda bu haset duygusunun iddeti ok nemlidir. Haset duygusu ne kadar iddetli

olursa, nazarn gc de o kadar iddetli olur. 301[301]

300[300]
301[301]

Elmall, a.g.e., VIII, 5305.

Nazarn Bilimsel Yn, Yank Dergisi, 5-30 Haziran 1983, say 635, s. 52.

Gzlerin elektromanyetik nlar yoiad konusu, Sovyetler Birliinde youn bir ekilde

aratrlmaktayd. Yaynn dalga boyu yaklak yzde sekizmidir. Yani radyo dalgalanyla
enfraruj kzltesi dalgalar arasndadr. 302[302]
17- Sihir

2012- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Zurayk oullar Yahudilerinden Lebid b. A'sam adnda bir yahudi, Resulullah (s.a.v.)'e sihir
yapt. Bundan dolay Resulullah (s.a.v.), baz ileri yapmad halde o i kendisine
yapyorum gibi geliyordu. Nihayet bir gn yada bir gece Resulullah (s.a.v.) dua etti. Sonra
tekrar dua etti, sonra tekrar dua etti. Sonra bana:

Ey ie! Kendisinden fetva istediim ey hakknda Allah bana o ey hakknda fetva

verdi. Bana iki kii/Cebrail ile Mikail geldi. Biri bamn ucuna ve dieri de ayak ucuma
oturdu. Baucumda olan, ayak ucumda olana yada ayak ucumda olan, ba ucumda olana:
Bu kimsenin rahatszl nedir? diye sordu. O da;
Bylenmitir dedi. teki:

Onu kim byledi? dedi. Dieri:

Lebid b. A'sam diye cevp verdi. teki:

Bu by, hangi eyle yaplmtr? dedi. Dieri:

Bir tarak, sa dknts ve erkek hurma tomurcuu ile yaplmtr diye cevap verdi.
teki:

Bu by, nerededir? diye sordu. Dieri:

Z Ervan kuyusunda dye cevp verdi.

H. Egemen Sarkaya, S. Birgil, C. Cmbel, Telepati, stanbul 1978 s. 15. Nazann bilimsel aklamas
iin bak. Din ve lim Asndan-Nazar, Yrd.' Do. Celal Krca, Diyanet Dergisi, XXII. say: 1, 1986.

302[302]

ie demi ki:

Daha sonra Resulullah (s.a.v.) sahabilerinden baz kimselerle birlikte oraya gitti. Sonra
bana:

Ey ie! Vallahi, kuyunun suyu kna slatlm su gibi krmzmtrak, hurmas da

eytanlarn balar gibi idi buyurdu. Ben:

Ey Allah'n resul! O byy (karp) yakmadn m! dedim. Resulullah (s.a.v.):

Hayr, yakmadm! Allah bana ifa verdi. O byy karmak suretiyle sihrin ktlnn
insanlar arasnda yaylmasn istemedim. Kuyunun kapatlmasn emrettim. Kuyu da
kapatld buyurdu. 303[303]
Sihir:

nsana ynelik olarak tabiat st gizli glerin yardm ve araclyla belli bir maksad

gerekletirmek ve belli bir gayeye ulamak iin uygulanan ve etkili olduu kabul edilen
eylem; bir eyin veya olayn gerek hviyetinden uzak olarak baka bir halinin gs-

terilmesi.

Sihir, slm'n kesin olarak yasaklayp reddettii bir inan ve ilem olup tabiat kuv-

vetleriyle insanlara bir takm etkilerin yapld sylenen ilkel bir anlay ve olgudur.
Tevhid inancnn insanlarn hayatndan uzak kald dnemlerde toplumlann ilkel
inanlara saplanmasyla ve zellikle totem inancnn yaygn olduu kitleler arasnda
eitli gz boyama yollaryla yaplan sihir, eski ran, in, Mezopotamya, Arap yarmadas,
Msr ve Hindistan'da rastlanan bir meslek haline getirilmitir. Allah inancnn ve salam

dncenin zayflad dnemlerde daha ok rastlanan bir olay olan sihir, baz
toplumlarda din trenlere bir inan haline getirilmi ve Allah'n kudreti unutularak bir

ok sihirbaz ve khinin szleri geerli klnmtr. slm'n sihirbaz ve khinleri knamas,

insanlar basit inan ve dncelerle oyalayp onlar gerek Allah inancndan

Buhr, Bed'u'l-Halk 11; bn Mce, Tb 45, 3545; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/50, 57, 63, 96; bn Ebi
eybe, Musannef, 8/30-3.
303[303]

uzaklatrarak ilkel ve akl d anlaylara srklemelerini engellemek iindir.

Btn bunlara bakldnda sihir, hayal olan eyleri gerekmi gibi gstermek suretiyle

insanlar zerinde aldatc bir tesir oluturmaktan ibaret bir olaydr. Buna ramen bir
gerek ynnn olduu ve hakikaten etki yapt kabul edilmektedir. 304[304]
18- Zehir

2013- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir Yahudi kadn, Hayber'de Resulullah (s.a.v.)'e zehirli bir koyun eti getirmiti. O da
ondan yemiti.

Daha sonra kadnn zehirli koyun eti getirdii anlalnca bu kadn Resulullah (s.a.v.)'e
getirildi. Resulullah (s.a.v.) kadna bunun sebebini sordu. Kadn:
Seni ldrmek istedim diye cevap verdi. Resulullah (s.a.v.):

Allah seni bu i zerine musallat klacak deildir buyurdu. Ravi der ki:
Yada Benim zerime musallat klacak deildir buyurdu. Sahabiler:
Bu kadn ldrelim mi? diye sordular. Resulullah (s.a.v.):
Hayr! buyurdu. Enes:

Ben, o zehirli etin brakt siyahlk yada yeillik gibi etkiyi zaman zaman Resulullah
(s.a.v.)'in kk dili zerinde grr dururdum dedi. 305[305]

304[304]

B.k.z: Sihir maddesi, amil slam Ansiklopedisi.

305[305]

Buhr, Hibe 28; Ebu Dvud, Diyat 6 , 4508; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/218.

19- Hastaya Okuma Tedavisini/Rukye Yapmann Mstehab Olmas

2014. Hz. Aie (r.ahh)'dan rivayet edilmitir:

Bizden birisi rahatszland zaman Resulullah (s.a.v.) onu sa eliyle svazlar ve sonra
da:

Ezhibi'1-bse babben'n-nsi, ve'- fi ente'-f l fe ill ifuke, i-fen l yudiru

sakamen Ey insanlarn Rabbi! u hastal gider. ifa ihsan eyle. ifa veren ancak Sen'sin.
Senin ifandan baka hibir ifa yoktur. Bu hastaya yle bir ifa ver ki, hasta zerinde
hibir hastalk izi brakmasn derdi.

Resulullah (s.a.v.) hastalanp arlanca elini tuttum. Onun bu yapmakta olduunu ona
yapmak istedim. Elini elimden ekti. Sonra da:

Allahmme'fir l vec'aln maa'r-refki'1-a'I Allahn! Beni mafiret eyle ve beni en

yksek refik ile birlikte kl buyurdu.
Aie der ki:

Resulullah (s.a.v.)'e bir bakaym dedim. Bir de baktm ki, Resulullah (s.a.v.)'in lm ile
ilgili emir tamam olmu. 306[306]

2 Hastaya Felak ile Nas Surelerini Okumak Ve frmek Suretiyle Rukye Yapmak

2015- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), ailesinden biri hastaland zaman onun zerine Fe-lak ve Nas

surelerini okuyup frrd. Vefat ettii hastala tutulunca, ben kendisine frmeye ve
onu kendi eliyle svazlamaya baladm. nk onun eli, bereketlilik asndan, benim

Buhr, Merda 20, Tb 38, 40; bn Mce, Cenaiz 64, 1619, Tb 36, 3520; Ahmed b. Hanbel, Msned,
6/44, 45, 109, 114, 157, 127, 131, 278.

306[306]

elimden daha bykt. 307[307]

21- Gz Demesi, Vcuda Yaylan Sivilceler ile Yaralar, Zehirli Hayvan Sokmas
Gibi eyler iin Rkyea Okuma Tedavisi Yapmann Mstehab Olmas

2016- Esved'den rivayet edilmitir;

ie'ye, okuma tedavisinin/rukye yapmann hkmn sordum. O da:

Resulullah (s.a.v.), Ensar'dan bir ev halkna btn zehirli haerelere kar okuma
tedavisi/rukye yapmalarna izin vermitir diye cevap verdi. 308[308]

2017- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Bir kii, kendisinde bulunan bir eyden dolay rahatszland zaman yada kendisinde

bir ban veya bir yara olduunda Resulullah (s.a.v.) parman mbarek tkrnden
biraz srer ve slak parman temiz bir toraa koyard.

Hadisin ravisi Sfyn, kendi ehadet parman yere koyarak Resulullah (s.a.v..v)'in bu
fiilini gstermitir.

Parmana bulaan toprakla hastann yaral veya aryan yerini svazlayp kaldrr, sonra
da: Bismillah! turbetu ardin. Birkati ba'dina, li-yuf bihi sekmun, bizni rabbin

(Allah'in adyla, bazmzn tkryle u arzmzn topra, Rabbimizin izniyle hastamza

ifa verilmesi iindir diyerek ifa temenni ederdi. 309[309]
2018- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir;
Buhr, Mez 83; Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 1019, 1020; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/50,
131, 208, 280.
308[308] Buhr, Tb 37; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/30, 54, 61, 190, 208.
309[309] Buhr, Tb 38; Ebu Dvud, Tib 3895; Nes, Amelu'1-Yevm vc'I-Leyl, 1020; bn Mce, Tib 36, 3521;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/93.
307[307]

Resulullah (s.a.v.), Aie'ye, gz demesinden dolay okuma tedavisi yapmasn emretti.

310[310]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in gz demesine kar yaplmasn emrettii rukye, Ayete'l-Krs gibi

Mlah'in isimleri, sfatlan ve yce Allah' zikretme ile ilgili ayetleri okumak suretiyle
Allah'tan ifa ve korunma dilemektir.

2019- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Zehirli hayvan sokmasnda, yan taraflarda kan sivilce gibi yaralarda gz demesinde
okuma tedavisine izin verildi. 311[311]

2020- Peygamber (s.a.v.)'in hanm mm Seleme (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), hanm mm Seeme'nin evinde bir cariyenin/kz ocuunun

yznde sarlk grp:

Bu cariyeye/kz ocuuna gz demi, yzndeki sarlk nedeniyle ona hemen okuma

tedavisi yapn buyurdu. 312[312]
2021- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), ylan sokmasna kar okuma tedavisi/rukye yapmak iin Amr
oullarna izin vermiti.

Hadisin ravisi Ebu'z-Zbeyr der ki: Cbir b. Abdullah' yle derken iittim:
BuhAr, Tb 35; bn Mce, Tb 33, 3512; Ahmed b. Hanbel. Msned, 6/63, 138.
Tirmiz, Tb 15, 2056; bn Mce, Tb 34, 3516; Ahmed b. HanbeJ, Msned, 3/118, 119.
312[312] Buhr, Tb 35; Ebu Ya'l, Msned, 6918; Hkim Msiedrek, 4/212; Beyhak, Snenu'l-Kbr,
9/347-348.
310[310]
311[311]

Resulullah (s.a.v.)'in yannda oturduumuz bir srada bizden birisini bir akreb
sokmutu. Bunun zerine bir adam:

Ey Allah'n resul! Okuma tedavisi/nkye yapaym m? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Sizden her kim din kardeine yarar salayabiliyorsa onu yapsn! buyurdu. 313[313]

22- erisinde irk Olmamak Kaydyla Okuma Tedavisi Yapmakta Bir Saknca
Grlmemesi

2022- Avf b. Mlik el-Eca (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz cahiliye dneminde okuma tedavisi yapardk. Gnn birinde Resulullah (s.a.v.):
Ey Allah'n resul! Bu hususta ne buyurursun? diye sorduk. O da:

Bana okuma tedavisi eklinizi gsterin! erisinde irk olmadka rukyede bir saknca
yoktur! buyurdu. 314[314]
Aklama:

2090 nolu hadisin aklamasnda da getii zere, rukye; mubah hamm ve olmak zere

ksma aynlmaktadr. Bu hadiste, Araplarn cahiliye dneminde durumunu ortaya

koymaktar. dnemi Araplar; afetler ile yabanc, isimlerden ve anlalmaz szlerden

oluan kelimelerle

islam gelince bu iptal olmutur. nk bu, haram olan rukye

ksrrnna ffnndded Bu tur rukyenin haram Alnmasnn denlennden birisi de; bu tr

rukyelerde yabanc isimler anlalmaz szlerden oluan kiiyi kfre ve irke gtrecek
szler iermekteydi.
313[313]
314[314]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/334, 382.

Ebu Dvud, Tb 3886.

imam Suyt, su art. ieren rukyenin caiz olduu hususunda alimlenn ittifak
ettiklerini belirtmitir:

1- Rukyenin; Allah'n szlerinden, isimlerinden ve sfatlarndan olumas.

2- Arapa ve manas anlalr olmas

3- Rukyenin bizzat etkisi olmayp aksine etkisinin Allah'n takdiriyle olduuna inanmak.
315[315]

23- Kuran Ve Me'sur Dualarla Okuma Tedavisi Yapma Karlnda cret Almann
Caiz Olmas

2023- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in sahabilerinden baz kimseler bir seferde idiler. Arap kabilelerinden
bir kabilenin yannda konaklayp onlara kendilerini misafir almalarn istediler. Fakat

onlar, bu sahabileri misafir almak istemediler. Derken kabilenin reisini akrep sokmutu.
Kabileden baz kimseler, sahabilerin yanna gelip onlara:

iinizde okuma tedavisi yapan birisi var m? nk kabilenin reisini zehirli bir hayvan
sokmutur yada isabet almtr dediler. lerinden birisi:

Evet diye cevap verdi. Bu kii, kabile reisinin yanna varp ona Fatiha suresini okumak
suretiyle rukye yapt. Bunun zerine adam iyileti. Bu sahabiye, yapt bu i karlnda
bir sr koyun verdiler. Fakat o, bu koyunlar kabul etmek istemeyip:

Bu meseleyi, Peygamber (s.a.v.)'e anlataym da ondan sonra bakarz dedi.

Medine dndnde Peygamber (s.a.v.)'e gelip durumu ona anlatp:

Ey Allah'n resul! Vallahi, Fatiha suresinden baka bir eyle okuma tedavisi
yapmadm dedi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):
315[315]

B.k.z. Y. Kardavi, Allah'n Vari ve Tevhidin Hakikati, htar Yay., istanbul 1997, s. 98-99.

Fatiha suresinin, bu kadar etkili bir okuma tedavisi olduunu nereden bildin? deyip
sonra da:

Onlardan koyunlar aln. Bana da sizinle birlikte bir pay ayrn! buyurdu. 316[316]

(s.a.v.):Fatiha Suresine; Allah kelmnn banda bulunduu yahut namazda ilk okunan
sre veya tmyle ilk inen sre olarak Fatiha sresi denilmitir. Fatiha suresinin bir ok

ismi vardr. Bu olaydan dolay, Fatiha suresinin bir isminin de Rukye olduu
belirtilmitir. 317[317]

24- Duayla Birlikte Ac Duyulan Yerin zerine Elini De Koymann Mstehab

Olmas

2024- Osman b. Ebi'I-s es-Sekaf (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Osman b. Ebi'l-s, mslman oldu olal vcudunda duyduu bir ardan dolay
Resulullah (s.a.v.)'e ikayette bulundu. Resulullah (s.a.v.), ona:

Elini vcudunun aryan yerine koy, defa Bismillah Allah'n adyla de! Yedi defa da
Ezu billahi ve kudretihi min erri m ecidu ve uhziru (acsn duyduum ve saknp
snmaya altm arnn errinden Allah'a ve O'nun kudretine snrm de!
buyurdu.318[318]
25- Namazda Vesvese eytanndan Allah'a Snmak

2025- Osman b. Ebi'l-s (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Buhari, Tb 33, 39, cre 16, Fezilu'l-Kur'an 9; Ebu Dvud, Tb 19, 3900; Tirmiz, Tb 20, 2063,
2064; Nes, Snemi'I-Kbr, 6/254, 10866, 10867, 6/255, 10868; bn Mce, Ticrt 7, 2156; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 3/83.
317[317] B.k.z: Said Havva, el-Esas- fi't-Tefsir, amil Yaynevi, stanbul 1989, 1/36.
318[318] Ebu Dvud, Tb 3891; Tirmiz, Tb 29, 2080; bn Mace, Tb 36, 3522; Nes, Amelu'l-Yevm vc'1-Leyl,
999, 1001; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/21.
316[316]

Osman b. Ebi'l-s, Peygamber (s.a.v.)'e gelip:

Ey Allah'n resul! Dorusu eytan; benimle namazm ve kraatimin arasna girip perde

oldu. Namaz ile kratm kartrp beni onlarda pheye dryor dedi. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):

Bu, Hnzib adnda bir aytandr. Onu hissettiin zaman hemen ondan Allah'a sn ve sol
tarafna defa tkr buyurdu.
Osman b. Ebi'l-s:

Resulullah (s.a.v.)'in bu tavsiyesini yaptm. Bunun zerine Allah, o eytan benden

giderdi dedi. 319[319]
Aklama:

Hinzib, namaz klan kimseyi artma grevini stlenmi eytann addr.

26- Her Hastaln Bir lac Olmas Ve Tedavi Olmann ise Mstehab Olmas

2026- Cbir (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Her derdin bir devas vardr. Dolaysyla derdin devasna rastlanld zaman o dert
Yce Allah'n izniyle dzelir. 320[320]

Resulullah (s.a.v.): Her derdin bir devas vardr buyurduysa mutiaka vardr. Bugn
henz aresiz dertler varsa devas kefedilemediindendir. Resuluah (s.a.v.) kan

aldrmann ve dalamann birer tedv ekli olduunu haber verdiyse, onlar mutlaka

birer sahih tedavi eklidir. Bunlarn bu asrda tp leminden kalkm olmas hadisin

Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/216; Abdurrezzak, Musannef, 2582, 4220; bn Ebi eybe, Musannef,
10/353; Abd b. Humcyd, Msned, 380.
320[320] Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/335.
319[319]

shhatine asla dokunamaz. nk his ve tecrbeye dayanan bilgilerin ounlukla

dayanaklar, bilimsel teorilerdir. Onlara yzde yz gvenmeye ise imkan yoktur.

rnein, bugn Glmek, neelenmek hayat kaynadr diye bir nazariye ortaya kar,

yarn bakarsnz bunun tam aksini iddia eden bir nazariye kmtr. Alamann vcut

iin daha faydal olduundan bahseder. Dolaysyla bunlara itimat olunamaz. Resllah
(s.a.v.)'in haber verdii bir eyin imknsz olduu alken ve er'an sabit olursa bu

takdirde o haber bizim iin mteabihlerden olur. slam'n zne aykr olmamak
kaydyla yorumlamr. 321[321]

2027- sim b. mer b. Katde'den rivayet edilmitir:

Cabir b. Abdullah, hanemize gelmiti. Bu srada bir kimse, ban veya yaradan dolay
rahatszln ikayet ediyordu. Cabir, ona:
Rahatszln nedir? diye sordu. Adam:

banm, bana ok sknt veriyor dedi. Cabir:

Delikanl! Bana bir hacamat/kan alc kimse getir dedi. Adam:

Ey Eb Abdullah! Hacamaty ne yapacaksn? dedi. Cbir:
Yaraya hacamat iesi taktracam dedi. Adam:

Vallahi, buna sinekler konuyor veya elbise deiyor, dolaysyla da bu bana eziyet
veriyor, bana zor geliyor? dedi. Cabir, adamn bundan geri durduunu grnce:

Resulullah (s.a.v.)i:

Eer sizin ilalarnzdan bir eyde hayr varsa bu, hacamat banda veya bal imede
yada atele dalamadadr. Ancak ben, dalamay sevmiyorum diye buyururken iittim'
dedi.

Bunun zerine Hacamat geldi ve hacamat yapt. Bunun arkasndan adamn duyduu
321[321]

B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 9/640-641.

rahatszlk geti. 322[322]

2028- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mm Seleme kan aldrmak iin Resulullah (s.a.v.)'den izin istemiti. Bunun zerine
Peygamber (s.a.v.) Ebu Taybe'ye mm Seleme'den kan almasn emretti. 323[323]
Aklama:

Kan, genellikle o dnemde ba, bilek, ense gibi kadnlarn yabanc erkeklere gstermesi

caiz olmayan yerlerden alnd iin, bu hadisin zahiri zmnen, kadnlarn salarn
ergenlik ana gelmemi ocuklara ve st kardei gibi kendilerine nikah dmeyen
yaknlarna gstermelerinin caiz olduunu ifade etmektedir.

Ebu Taybe'nin, ya mm Seleme'nin st kardei yada ergenlie girmemi bir ocuk olduu ileri srlmtr.

Baz alimlere gre; Ebu Taybe, mm Seleme'ye mahrem olmayp yabanc bir erkek bile
olsa byle tedavi edici pozizyonda bulunan bir kimsenin, hastann vcudundan bakmas
gerekli ve zorunlu olan yere bakmasnn caiz olduunu sylemilerdir.
2029- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Hendek sava gn kolundan yaralanan beyy b. Ka'b'a bir doktor
gnderdi. O da, onun bir damarn kesti. Sonra da zerini dalama tedavisi yapt. 324[324]
2030- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Buhr, Tb 4; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/343.

Ebu Dvud, Libas 32, 4105; bn Mce, Tb 20, 3480; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/350.
324[324] Ebu Dvud, Tb 3864; bn Mce, Tb 24, 3493; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/303, 304, 315.
322[322]
323[323]

Peygamber (s.a.v.) kan aldrd. Kan alan kimseye cretini dedi ve burnuna da ila
damlatt. 325[325]
Aklama:

Kan alan kimseye cret denmesi ile ilgili olarak 1526 nolun hadisin aklamasna bakabilirsiniz.

2031- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) kan aldrrd. Kan aldrmann creti hususunda hi kimseye hakszlk
etmezdi. 326[326]
Hacamat:

Szlkte; Emmek anlamna gelen Hacm kknden gelir. Tbb tabir olarak Kan

aldrma diye ifade edilir. Bu ii yapan kimseye, Hacim yada Haccm denir. hticam,

kan aldrma talebidir. Kan alma iinde kullanlan alete, Mihcem yada Mihceme denir.
Genellikle sr boynuzundan yaplr. i bo ve iki azl bir alettir. Mihcem, bazem

Haccm'n emdii kan toplayan alete ve hatta kan almada deriyi yarmak zere
kullanlan ucu sivri alete de denir. Aslnda bu yarma aletinin ismi, Miraftr
O dnemde kan, iki ekilde alnmaktayd:

325[325]
326[326]

Buhr, By' 40.

Buhr, cre 18; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/120, 177, 215, 261.

1- Deriyi Yarmadan Yaplan Hacamat:

Mihcem denilen alet alnr; geni az, kan alnmak zere belirlenen yere tatbik edilir.
Haccm'da, aletin dier azndan aletin iindeki havay azyla emer. Alet ierisinde

hava azaldka kann dahili tazyikinin de tesiriyle kan ince damarlardan aletin iine, deri

mesamatndan akmaya balar. Bylece hacamat yaplan yerdeki kan tkankl izale
olur. nceden duyulan ar ve sz hafifler veya tamamen yok olur.
2- Deri Yarlarak Yaplan Hacamat (Fasd):

Mirat yada mihcem denilen ucu sivri bir aletle derinin zeri yarlr. Bu durumda,
rnihcem'in havas emildike kan, bu yanlan yerden daha kolay ve daha abuk akmaya
balar. Tabern (. 360/970)'nin, Semure'den naklettii rivayette; Peygamber (s.a.v.)
bu tarzda kan aldrmtr.

Kan aldrma ile; kan alman kiinin kan yapc merkezleri uyarlarak, gen ve dinamik
kan hcrelerinin olumas salanr. Bu hcreler, solunum hcreleri alyuvarlar/krmz
kan hcreleri yada savunma akyuvarlar/beyaz kan hcreleridir.

Bu yeni oluan gen ve dinamik hcreler, hastalklara kar daha amansz bir mcadele
vererek hastalklarn uzaklamasna sebep olduu gibi, evre artlarna kar daha

salam olmamz salar ve vcuttaki ie yaramayan temel ta niteliindeki ihtiyar

hcrelerin uzaklamasna ve bunlarn yerine gen hcrelerin yerlemesine yardmc

olurlar. Yaplan gzlemlerde, kan aldran kii de, hastalklara kar mukavemetin

gelitii, ba arsnn ortadan kalkt, grip gibi hastalklara yakalanmad grlmtr.

Dolaysyla kansere akr mukavemetin ve Aids'e kar mdafaann elde edebilecei de
dnlmektedir.

2032- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Humma ateli hastalk, cehennemin kkremesndendir. Dolaysyla onu suyla serinletin.

327[327]

Aklama:

Humma, stma gibi ateli hastalklara genel olarak verilen isimdir. Bu hadiste; bir

yandan ateli hastalklarda uygulanabilecek bir tedavi yoluna iaret edilirken, dier
taraftan cehennemin kaynamas, yani cehennem ateinin iddeti, insanlarn bizzat
yaam veya mahade etmi olabilecekleri bir olaya benzetilerek insanlar
uyarlmaktadrlar.

Ateli bir hastaln, hastay ateler ierisinde kvrandrarak eritip bitirmesi, cehennem

hayatndan ok kk bir numunedir. Bunun iin bir hastala dmemek iin nlem
alnd, bir hastala dnce de kurtulu areleri arand gibi, ebedi hayatta cehennem

azabna uramamak iin bu dnyada gereken eyler yaplmaldr. Yine bu dnyada

yaplacak ve asllar temizlie, yani Suya dayanan ibadetlerin serinlii, ahirette

cehennem ateini etkisiz hale getirecektir.

Ateli hastalklarn tedavisinde, hastaln eidine ve hastala gre yntemleri deimekle beraber, genel olarak, souk su kullanm faydal olmaktadr.

27- Hastaln Devas Bilinmedii Zaman Bir lac Hastann Azndan Vermek
Suretiyle Tedaviye Girimenin Mekruh Olmas

2033- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Buhr, Tb 28, Bed'u'1-Halk 59; Tirmiz, Tb 24, 2154; Nes, Snen'I-Kbr, 7609; bn Mce, Tb
19 3472; Muvatta, Ayn 16; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/21, 85, 134.
327[327]

Hastal srada Resulullah (s.a.v.)'in azna ila akttk. Bunun zerine bize:
Bana ila aktmayn diye iaret etti. Biz:

Resulullah (s.a.v.)'in bunu istememesi ile ilgili iareti, hastann ilatan holanmamasndan
ibarettir deyip ila vermeye devam ettik. Resulullah (s.a.v.) aydnca:

Ben szi bana ila vermekten men etmedim mi? Szden azna ila aktlmayan hi kimse
kalmasn. Amcam Abbs hari. nk bana ila verdiiniz de o sizinle birlikte bulunmad
buyurdu. 328[328]
28- Kusttan baret Olan di Hindi ile Tedavi

2034- mm Kays bint. Mihsan (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Henz yemek yemeyen kk bir olumla birlikte Resulullah (s.a.v.)'in yanna girdim.

Bu olumu, uzre denilen boaz hastalndan dolay tedaviye tabi tutmutum. Resulullah
(s.a.v.):

Niin boaz hastaln byle bir tedavi uygulamak suretiyle ocuklarnzn boazm elle
sktrp drtyorsunuz u Udi Hindi'yi kullann. nk onda yedi trl ifa vardr.
Zatu'1-cenb/gs zar iltihab hastalnn ilac ondandr. O, uzre denilen boaz hastal
iin burna ekilir. Gs zar iltihab hastal iin ise suyla hastaya azdan verilip iirilir
buyurdu. 329[329]
Aklama:

Kust, topalak dedikleri bir ottur. iki eit olur: Birincisi, Hindistan'da biter; siyah, hafif
Buhr, Mez 83, Tb 21, Dyat 14, Nes, Snen'l-Kbr, 7606; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/53.
Buhr, Tib 10, 21, 23, 26; Ebu Dvud, Tb 13, 3877; bn Mce, Tb 13, 3462; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 6/355, 356.
328[328]
329[329]

ve tatl olur. ikincisi ise am'da biter, emad aac renginde ve ho kokulu olur. Bunun
bir de beyaz renkli olan vardr ki ac olur.

bn'l-Kayyim'in aklamasna gre; doktorlar zt'l-cenbi, hakiki ve hakiki olmayan

diye iki ksma ayrrlar:
1- Hakiki ztlcenb:

Gs kaplayan ve akcierleri kuatan sulu zarda meydana gelen iltihaptr. Bu hastaln

ate, ksrk, kesik sanc ve nefes darl gibi belirtileri vardr. Hadiste tavsiye edilen
ila ise bu hastaln ikinci ksm iin faydaldr.
2- Hakiki olmayan ztlcenb:

Bir takm kaba ve zararl yellerin baz yerlerde tkanp kalmasnn meydana getirdii ve
hakikisine benzeyen bir sancdan ibarettir. Ancak hakiki ztlcenbde sanc kesik kesik,
hakiki olmayan da ise devamldr.

Ud-i hindinin kokusu; nezleyi giderir, ya srt arsna fayda verir, uzuvlar takviye
eder, vcuttaki gaz karr, ztlcenb hastalna faydaldr.

bn Sina, d-i hind'nin bademciklerin tedavisinde ila oarak kullanldn zikrediyor.

Bugnk tpta bademciklerin karlm olmasna ramen boazdaki lenfa halkasnn

iltihaplanmalar, boaz arsna ve komplikasyonlara sebep olaca belirtilmekte, tedavi

iin aspirin veya dier ar kesiciler kullanlmakta, hastann alerjik olmad biliniyorsa
da antibiyotik olarak penisilin tercih edilmektedir. 330[330]

B.k.z: Dr. Mahmud Denizkular, Kur'an- Kerim ve Hadislerde Tb, Marifet Yaynlar, stanbul 1990,
s. 130-132.

330[330]

29- rek Otuyla Tedavi

2035- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, o, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurduunu iitmitir:

Gerekten rek otunda her derde bir deva vardr. lm hari 331[331]

Aklama:

Do. Dr. Sefa Saygl, konuyla ilgili olarak Maren Franz adl bir Alman'n Tabiattan Gelen
ifa Kayna: rekotu ile ilgili almasndan alntlar yapt bir blm Zafer
Dergisinin Mays 2000 saysnda yle dile getirmektedir:

Sevgili Peygamberimiz (s.a.v.) 14 asr nce yle buyurmutu:

u kara tanede rek otu lmden baka her derde deva vardr.
O zamanlardan gnmze kadar geen asrlar boyunca, bu ufak taneli gdada her has-

tala ifnn olabileceine birok kimse dudak bkmt. Ama mslmanlarn yapmas

gerekeni Maren Franz adl bir Alman yapt ve rek otunun salmz zerindeki
faydalann aratrp, bu konudaki yaynlan bir araya getirdi.

Sonuta: Tabiattan Gelen ifa Kayna: rekotu adyla dilimize tercme edilen 96

sayfalk bir kitap ortaya kt. stelik, Peygamberimizin rek otuyla ilgili hadisinin
kendisini uyardn ve bu sz rehber alarak bu kitab hazrlamaya giritiini nszde
belirterek.

Bu yazmzda Maren Franz'm kitabndan yoia karak, rek otunun mucizevi tesirlerini
tantmaya alacaz.
331[331]

Buhr, Tb 7; bn Mce, Tb 6, 3447.

rek Otu Niin Deerli?

rek otunun tohumunda doymam ya asiti, eterli ya, vitaminler ve organizma iin
zaruri oian ve ok az miktarda tketilmesi gereken deerli maddeler bulunur. Bu
maddelerin karm, hasta kiinin iyilemesine vesile olur.

rek otu tohumunda bulunan doymam ya asitinin metabolizmaya msbet ynde

tesir ettii, bakl arttrd ve allerjiyi durdurduu ispatlanmtr. Bu sebepten
rek otunun astm, bakln zayflndan meydana gelen marazlar ile sinir ve deri
hastalklannda baarl sonular vermesine armamaldr.

Bu iyiletirici tesir, rek otunu yemeklerde de kullanlan ve sevilen bir gda haline ge-

tirmitir. Zamanmzda zellikle ABD ve Avrupa'nn byk lkelerinde rek otuna talep
ok artm, istekler karlanamaz hle gelmitir. Almanya'da ise rek otu tohumu ve
ya, saf veya hap eklinde eczanelerde ve baharatlarda yer almaya balamtr.
Savunma Sistemimiz Ve rek Otu:

Salam bir savunma sistemine sahip olan kii, kendini genelde iyi hisseder ve nadiren

hastalanr. nk rahatszlklara kar mukavemeti fazla demektir. Byle olunca mikrop,

virs ve mantarlarla ba edebilir.

Savunma sistemi zayfladnda, u hastalklar ortaya kabilir:

1- Mikroplu hastalklar, bilhassa sk sk grip olma ve mesane iltihab.

2- Deri, mukoza ve barsakta mantarla olumas.

3- nat herpes (uuk).

4- Sindirim sistemi bozukluklarndan meydana gelen ishal ve zayflama.

5- Kantl deri hastalklar.

6- Kronik (mzmin) rahatszlklar,

7- Kanda dolam bozukluu, yzde belirli solukluk.

8- Kronik yorgunluk.

9- Uyku bozukluktan.

Saym olduumuz bu hastalklara yakalanmamak iin savunma (immux) sistemimizin

kuvvetli olmas gerekir. rek otunun ise, immun sistemi glendirdii binlerce yldan
beri bilinmektedir. rek otu, savunma sistemini dengelemekte ve mmkn olduu
kadar iyi almasn salamaktadr.

rek otunun bu zellii nereden kaynaklanr? Bilim adamlar, bu sorunun cevabn

modern teknolojinin yardmyla bulmulardr. rek otunun tohumunda organizmay
destekleyen yzden fazla madde vardr.
Kara Mucizenin Muhtevas:

rek otunun tohumunda takriben %38 orannda karbonhidrat, %35 orannda eitli

yalar, %21 orannda da albumin bulunur. Geri kalan %6 ise, yzden fazla maddeden
oluur. Bu orana ok deerli olan doymam ya asitleri de dahildir. Linolen asidi, alfa
linolenasidi ve i ya bunlar arasndadr. Eterli yalar olarak kofur, nigellon, alfapinen

vb. mevcuttur. ok az miktarda baz vitaminler mineraller (demir, kalsiyum,

magnezyum, inko ve selen) ve amino asitleri vardr.

Doymam ya asitleri ve eterli ya, savunma sisteminde ok yararldr. Vitamin ve

mineraller, savunma sisteminin ilemesinde nemli rol oynar. rek otunun tesiri, ok
saydaki bu maddelerin kanmndan gelmektedir.

Doymam Ya Asitlerin Faydalar:

Doymam ya asitleri, metabolizmaya yardm eder. Hcrelerin bymesi, gelimesi ve

yenilenmesinde yine buna ihtiya vardr. Ayrca vcudun ihtiyac olan hormonlarn

gelimesinde yardmc olur. Yine alerjik sinyaller gnderen histamin gibi maddelerin
artmasn engeller.

te doymam ya asitlerin faydalar:

1- Hormanlarm yapmna katkda bulunduklarndan, salkl bir savunma-hormon ve

sinir sisteminin oluumunu salar.

2- Savunma ablukasnn kaldrlmasnda yardmc olur.

3- Savunma hcrelerinin gereinden fazla almasn engeller.

4- Hcrelerin dalm, yenilenmesi ve hcre duvarlannm salam olmasna katkda bulunur.

5- Kandaki kolesterol normale dndrr.

6- Kan damarlarnn gerginlemesini ve dolam hzn tanzim ederek tkanmay nler.

7- Tansiyonu drp damar sertlemesi ve kalp enfarkts riskini azaltr.
8- Yaralarn abuk iyilemesine, derinin przsz olmasna yardm eder.

nsan vcudu, doymam ya asitlerini retemedii iin, dardan almaya mecburdur.

Bir gram rek otu ya, bu adan gnlk ihtiyacmz karlamaktadr.
rek Otunun Dier Tesirleri

1- rek otundaki nigellon ve alfa-pinen gibi eterti yalar, solunum borusunu geniletip

kramp gidericidir. Aynca ifraa gelitirip ksr hafifletir. ltihap giderici, an dindiriri
ve idrar sktrcdr. Devaml kullanmda kan sekerini drr.

2- rek otundaki Bl, B2 ve B6 vitaminleri, birok enzimlerin retiminde nem tar,

Zira bunlar, savunma ablukalarn yok eder ve boyun alt bezini; dolays ile savunma
sistemini glendirir. Folasidi vitamini ise, kalp ve tansiyon hastalklarnn riskini
azaltr. Bunun yansra hcre yenilenmesinde de lzumludur.

3- Beta karotin, A, E ve C vitamini, selen gibi antioksitler vcudun savunma sistemini

glendirir. Selen, vcudun zehirli maddeleri atmasnda yardmc olur.

Tabii muhtevas ile savunma sistemine, metabolizma ve hormonlara iyi gelen rek otu,

vcudu toksin ad verilen zehirli maddelerden temizler, kan dolamn glendirir ve

barsaklann dzenli almasn salar. Cildi parlaklatinr. Dzgn bir cilde, parlak sa
ve gzlere sebep olur. Salkl ve hayt dolu bir grnm salar.

rek otu savunma (immun) sistemini glendirdiinden, kanser, ADS gibi an

hastalklanna kar tavsiye edilmektedir. Yine tansiyon ve ate drc ve tabii

antibiyotik tesirleriyle yaygn hastalklara if olmaktadr. Bata astm ve polen alerjisi

olmak zere alerjik hastalklara, sa dklmesine ve kepee kar da tesirlidir.

Maren Franz'n kitabndan naklettiimiz bu satrlar, rek otunu lmden baka her

derde deva olarak tarif eden Peygamberimizin (s.a.v.) yceliini gzler nne
sermektedir. nk Efendimiz (a.s.v.) rek otunun daha yeni kefedilen bu mucizev
zelliklerini asrlar ncesinden grm ve bunu da, kyamete kadar gelecek olan

insanlann en iyi anlayaca ekilde ifade etmitir: rek otuna kymet verin, zira o
lmden baka her derde ifadr. 332[332]

30- St Ve Bal Bulamacnn Hastann Kalbine Rahatlk Vermesi

2036- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

332[332]

Do Dr. Sefa Saygl, Zafer Dergisi/ Mays/2000.

Aie'nin yaknlarndan birisi ld zaman len kimsenin hanesinde kadnlar toplanr,

sonra da dalrlard. Yalnz lenin ailesi ve yaknlar kald zaman, Aie, bir mlek
ierisinde fundan yada kepekten yaplan Telbne bulamac yaplmasn emrederdi,

sonra da bu bulama piirilirdi. Sonra tirit yaplr, bu bulama onun zerine dklrd.
Daha sonra Aie, kadnlara:

Bundan yiyin! nk ben, Resulullah (s.a.v.)'i: Telbne bulamac, hastann kalbini

rahatlatr ve baz zntleri giderir buyururken iittim derdi. 333[333]
31- Bal erbetiyle Tedavi

2037- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Peygamber (s.a.v.)'e
gelip ona:

Kardeim ishale yakaland dedi. Resulullah (s.a.v.)'de:

Ona bal erbeti iir! buyurdu. Bunun zerine o adam, kardeine bal erbeti iirdi. Sonra
bu adam, tekrar Resulullah (s.a.v.) gelip ona:

Ben kardeime bal (erbeti) iirdim. Fakat bu ilem, onun ishalini artrmaktan baka
birey yapmad dedi.

Resulullah (s.a.v.) bu tavsiyeyi o adama defa tekrarlad. Sonra drdncde adam

tekrar geldi. Resulullah (s.a.v.) yine ona:
Ona bal erbeti iir! buyurdu. Adam:

Vallahi, ona bal erbeti iirdim. Fakat bu, onun ishalini artrmaktan baka birey
yapmad' dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Allah doru sylemitir. Kardeinin karn ise yalan sylemitir buyurdu.

Daha sonra adam kardeine yine bal erbeti iirdi. Kardei hemen iyileti. 334[334]

333[333]
334[334]

Buhr, Etime 24, Tb 8; Tirmiz, Tb 3, 2039; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/80, 155.
Buhr, T!b 4, 24; Tirmz, Tib 31, 2082.

Aklama:

bnu'l-Kayyim, hadisin Allah sznde dorudur, fakat kardeinin karn yalancdr

blmn aklarken yle der:

Burada ilcn mutlak surette faydasnn olduuna, hastaln devam etmesi bizzat ilcn
kusurundan deil, hastann karnnda fasit maddelerin ok bulunduuna iaret etmitir.
Daha sonra bnu'l-Kayyim, Tbb- Nebevi ile dier tbb karlatrarak yle der:

Tbb- Nebevi, dier tp gibi deildir, kmil akl, nbvvet nuru ve vahyin mahsldr.
Dier tplarn ekserisi tahmin, zan ve tecrbeye dayanr. Birok hastalklarn Tbb-
Nebev'den fayda grmemesi normaldir. nk bundan tam bir man ve iz'an ile ifsna
inananlar fayda grr.

Bu sadrlara if olan Kur'n gibidir. Buna inanmayanlarn sadrlar if bulmaz. Bilkis

Kur'n, mnafklann kfrlerini ve kalblerindeki hastalklarn artrr. Kur'n, canl
kalblere, temiz ruhlara if olduu gibi Tbb- Nebevi de temiz bedenlere ifdr,

insanlarn Tbb- Nebevi'den yz evirmeleri Kur'n'dan if istemekten yz evirmeleri

gibidir. Binenaleyh kusur ilta deil, hastalk mahallinin ve hastann tabiatnn pis olup
ilc kabul etmeyindendir. 335[335]

Baln birok faydalan vardr: Mide, damarlar ve, dier organlar temizler, ihtiyarlara ve

balgamllara faydaldr. Souk algnln nler, gs ve cierleri temizler, bevli arttrr.

336[336]

iindeki ekerli, vitaminli ve dier ifal maddeler bakmndan zengin olan, kolay

sindirilme kabiliyeti bulunan bal, insan beslenmesinde ok yarayl, kuvvetli bir besin

maddesidir. Eski hekimlikte birok dertlere deva olarak kullanlmtr. Bugn de

yaralarn tedavisinde, boaz hastalklarnda l olarak kullanlmaktadr. 337[337]

Baldan te'min edilen ar st de baz hastalklann tedavisinde kullanlmaktadr. Bilhassa

yorgunluk, takatsizlik, cilt bozukluklan, asabiyet, sa dklmesi, mafsal iltihaplar,

bn Kayyim, Zadu'1-Mead, 3/74.

bn Kayyim, Zadu'1-Mead, 3/73.
337[337] Trk Ansiklopedisi. 5/100.
335[335]
336[336]

yzdeki buruukluklar gibi hastalklarda bundan istifde edilmektedir.

Dier bir hadiste ise yle buyurulur:

if eye mnhasrdr: Bal erbeti imek, hacmet leti vurmak kan aldrmak ve atele
dalamak. Fakat mmetimi son bir ihtiya olmadka atele dalamaktan menederim.
338[338]

Baln if oluu hakknda Kur'n- Kerm'de de yle buyurulmaktadr:

Rabbin bal arsna: 'Dalardan, aalardan ve insanlarn sizin iin yapt eylerden
kendinize evler edinin' diye vahyetti. Sonra btn meyvelerin tamamndan ye. Ve Rabbinin
sana has kld yoldan git diye emretti. Onun karnndan muhtelif renklerde br erbet

kar ki, onda insanlar iin if vardr. Bunda da tefekkr eden kavim iin yetler vardr.
339[339]

32- Veba Hastal

2038- sme (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Veba, bir azabtr yada srail oullarndan bir kavme veya sizden nce geen bir mmet

zerine gnderilmi bir azabtr. Sizler, onun bir yerde kt iittiiniz zaman o vebal
yere gitmeyin. Sizin ierisinde bulunduunuz uerde bu hastalk meydana karsa ondan

kamak iin oradan kmayn. 340[340]

Veba Taun:

Veba ilk alardan beri tannan bir hastalktr. Eskiden ar ve ldrc, salgn yapan
Buhr, Tb 3.
Nahl: 16/68, 69. B.k.z: Dr. M. Denizkulan, a.g.e., s. 134-135.
340[340] Buhr, Enbiy 54; Tirmiz, Cenaiz 66, 1065.
338[338]
339[339]

hastalklarn hepsi veba ismi altnda toplanmt.

Vebann belirtisi koltuk alt, kulak arkas ve yumuak etlerde siyahlk veya solgunluktur.

Veba hastalnn bulamas: Veba basili, hereyden evve farelerde salgn bir ekilde

hastalk yapar. nsaniara da farelerden geer. Arada vasta olan hayvanlar pirelerdir.
Pireler hasta fareleri srarak onlarn kannda dolaan veba mikroplarn alr insanlara

geerlerse bu pirelerin insanlar srmas ve pisliklerini deri zerinde brakmalan

sebebiyle kan malar hsl olur. Bu kanmalar esnasnda pire pislikleri iinde bulunan
veba basilleri deri zerindeki ufack syrklardan vcuda girerler. Bu suretle salam
insanlar veba mikrobunu alm ve hastala bulam olurlar.

Bugnn tbbnda veba hastalndan korunmak iin vebal hastalara izolasyon ve ka-

rantina mutlak surette tatbik edilmelidir.

Vebal hasta ve pheli ahslanz! bulak yerden aynlmasina msaade edilmez. Bulak
blgeden gelen yolcularn dorudan doruya memleket iine girmesine izin verilmez.

Afetzede blgelerde fare mcadelesi hi ihmal edilmemelidir. Pire mcadelesi iin gerekli malzeme te'min edilmeli, hastalk foksleri tayin edilmelidir.
Milton diyor ki:

Vebadan korunma, kemirici hayvanlarla ve pirelerle mcadele tedbirleri almakla ve

hastann kat' surette tecrti ile olur.

Vebadan korunma hususunda Hz. Peygamber (s. a.v.) ise yle buyurur:

Bir yerde taun (veba)'un bulunduunu iitirseniz oraya gitmeyiniz. Bulunduunuz yerde
meydana gelmise oradan da ayrlmaynz.
Hadisin birinci ksm dardan gelinerek hastalk alnmasn nleyici, ikinci ksm ise

hastaln bulak blgeden etrafa yaylmasn durdurucudur. Bir insann salgmh

blgeden dar kabilmesi iin ancak salam olmas gerekir. Bu emir daha henz
hastalanmam, fakat vcuduna mikrop girmi olanlar baka bir deyimle kuluka
dnemindekileri de kapsamaktadr.
Zeheb (v. 748/1347) yle diyor:

Veba hastal blan yere gitmemenin iki faydas vardr. Birincisi kt havay teneffs
edip hasta olmaktan korunmak, ikincisi de hastalarla oturup kalkp hastaln ulamasn
nlemek.

Veba hakkndaki Hz. Peygamber (s.a.v.)'in emri hudut ve sahillerden bir lkeye veya bir
ehre bulac hastaln girmemesi iin alnan en kkl tedbirdir.
Karantina'nm bugnk tarifi udur:

Bulac bir hastaln bulamasna maruz kalm ve maruz kalm olmasndan phe

edilen insan veya evcil hayvanlarn, hastaln en uzun kuluka dnemi boyunca, byle
olmayanlarla temasn nlemek iin hareket serbestliinin snflandrlmasdr.

Hastalk bulatktan sonra ne gibi tedbirler alnacan bildiren Resl-i Ekrem hastala
sebeb olan ve zararlar dokunan hayvanlarla mcadeleyi de emretmitir. 341[341]
2039- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mer b. Hattb, am'a gitmek zere yola kmt. Yermuk yaknnda bir ky olan Ser
denilen yere vardnda onu ordu komutanlar olan Eb Ubeyde bnu'l-Cerrah ve
arkadalar karlayarak am'da veba ortaya ktn kendisine haber verdiler.
Abdullah bn Abbas der ki: Bunun zerine mer:

Bana ilk muhacirleri arn! dedi. Ben de onlar ardm. Onlarla istiarede bulunup
am'da veba hastalnn ortaya ktn onlara haber verdi. Derken gr ayrlna
dtler. Bzlar:

Sen bir i iin yola ktn, biz ondan geri dnmeni uygun grmyoruz dediler. Bzlar
da:

Senin beraberinde olanlar, insanlarn geri kalan ve Resulullah (s.a.v.)'in sahabileridir.

Onlar bu vebann zerine gtrmeni uygun grmyoruz dediler. mer, onlara:
Yanmdan kalkn! dedi. Sonra da:

341[341]

B.k.z: Dr. M. Denizkular, a.g.e., s. 95-97.

Bana Ensr' arn! dedi.

Onlar da ardm. mer, onlarla istiare etti. Fakat onlar da, muhacirlerin yolunu
tuttular ve onlar gibi ihtilf ettiler. mer, onlara da:
Yanmdan kalkn! dedi. Sonra da:

Bana, Mekke'nin fethine katlan muhacirlerinden burada bulunan Kurey ihtiyarlarn

ar! dedi. Onlar da ardm. Onlardan ikisi bile mer'in yanna ihtilfa dmedi.
Sonra da:

Biz insanlar Medine'ye geri dndrmeni, onlar bu vebann zerine gtrmemeni

uygun gryoruz dediler. Bunun zerine mer cemaata seslenip:

Ben sabahleyin hayvann srtmdaydm. Siz de binin! dedi. Eb Ubeyde bnu'l-Cerrah:

Allah'n kaderinden kamak iin mi? dedi. mer:

Ey Ebu Ubeyde! Bunu senden bakas sylemeliydi! deyip sonra da:

Evet, Allah'n kaderinden, yine Allah'n kaderine kayoruz. Ne buyurursun. Senin

develerin olsa da iki tarafl bir vadiye inseler, taraflarn biri verimli, dieri orak olsa,
verimli yerde otlatsan Allah'n kaderiyle otlatm, orak yerde otlatsan da Allah'n
kaderiyle otlatm olmaz miydin? dedi.

Az sonra Abdurrahman bn Avf geldi. Bir haceti iin gitmiti. O:

Bu hususta bende bir bilgi var. Ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Bir yerde veba olduunu iitirseniz, o yere gitmeyin! Bir yerde veba ortaya kar da siz de
orada bulunursanz, ondan kamak iin o yerden kmaynz! buyururken iittim, dedi.
Abdullah bn Abbs:

Bunun zerine mer bnu'l-Hattb, Allah'a hamd etti, Sonra oradan ayrlp Medine'ye
geldi dedi. 342[342]

Bihr, Tb 30; Ebu Dvud, Cenaz 6, 3103; Nes, Snen'l-Kbr, 7522; Ahmed b Hanbel, Msned,
1/192.
342[342]

Aklama:

Hz. mer'in hilafeti ve hicretin 17. ylnn sonlannda ortaya kan bu felaket; Suriye Msr

ve Irak' istila edip aylarca srmtr. Hastaln en hzl gnlerinde, gn ierisinde

yetmi bin kiinin ld belirtilmektedir. Suriye ve rak'taki slam ordusunun kayb
yirmibe bin civarnda olduu sylenmektedir. Bu veba srasnda ileri gelen baz
sahabilerde hayatn kaybetmitir.

Bu veba, Emvas vebas adyla mehurdur.

33- Hastalk Bulamas, Uursuzluk

2040- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (.a.v):

Hastalk bulamas yoktur, Safer'de uursuzluk yoktur, baykuun t meinde bir

uursuzluk yoktur buyurdu. Bir bedevi:

Ey Allah'n resul! O halde develere ne oluyor ki, kumda geyik gibi oluyorlar da uyuzlu
deve gelip aralarna geliyor ve hepsine uyuz bulatryor dedi. Resulullah (s.a.v.):
O halde o uyuz deveye hastal kim bulatrd? buyurdu. 343[343]

2041- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Hastalk yayan hayvan, salam olan hayvann yanna gtrmeyin. 344[344]

343[343]
344[344]

Buhari, Tb 25; Ebu Dvud, Tb 24, 3911; Nes, Snen'l-Kbr, 7591, 7592.
Buhari, Tb 54.

Uursuzluk:

Herhangi bir eyde bulunduu zannedilen ve ilerin ters gitmesine sebep olarak ileri
srlen hal.

Deiik aiarda pek ok kii ve toplumlar evrelerinde grdkleri bir takm eyalarda,

hayvanlarda ve tabiat olaylarnda uursuzluk bulunduuna inanmtr. amzda bu

uursuzluk anlayn zerinden atamam pek ok insan grlr. Bu tipteki insanlar,

uursuz olarak niteledikleri eylerden, kendilerine bir ktlk ve zarar gelecei

inancndadr. Daima bu tr eylerden uzak durmaa alrlar. Hi bir din ve ilm
kayna olmayan Uursuzluk anlayna sahip olsalar, hayatlarn her safhasnda korku
ve endie iinde bulunurlar.

Aslnda hi bir eyde uursuzluk yoktur. Hi bir ey doutan uurlu deildir. Uursuz-

luk olsa olsa herkesin kendisinde, kendi yorumunda ve anlayndadr. Halk arasnda sk

sk kullanlan Uurlu geldi veya Uursuz geldi gibi szler birer zan ve kuruntudan
ibarettir.

Hz. Peygamber (s.a.v.) br hadis-i erifinde,

slm'da tee'm uursuz sayma, ktye yorma yoktur; en iyisi tefe'l iyiye yormadr
345[345]

buyurarak, bu zararl anlayn slam'da bulunmadn ifade etmitir. Dier bir

hadiste ise: Eya da uursuzluk yoktur, Safer'de uursuzluk yoktur, baykuun tmesinde

bir uursuzluk yoktur 346[346] buyurulmutur.

Btn bunlardan sonra yle denebilir:. Ay ve gne tutulmas, kpek havlamas, bayku

tmesi, kedi ve kpein yolda yryen bir kiinin nnden gemesi, merdiven altndan
gemek, on rakam, sal gn ie balamak veya yola kmak, gece aynaya bakmak

veya trnak kesmek vb. gibi pek ok eyde uursuzluk bulunduuna inanmak, batldr.
Zira byle eylerde, ne iyilik ne de ktlk vardr. Bir eyay bir olay mutlaka bir eye
yormak gerekiyorsa, Peygamber Efendimizin tavsiyesi dorultusunda, iyiye yormak icab
345[345]
346[346]

Buhar, Tb 54.
Mslim, Selm 102.

eder. 347[347]

Hadisin metninde geen Adv kelimesi, hastalk bulamas demektir. Resulullah

(s.a.v.), bu szyle; cahiliyye dneminden kalma inanc ykmak istemektedir. nk

Araplar, cahiliyye dneminde hastaln Allah'n fiiliyle deil de, hastaln tabiat icab
insana bulatna inanyorlard.

te Resulullah (s.a.v.), bu szyle; Araplarn bu batl inanlarna cevap vermi, her eyde

olduu gibi, hastaln bulamasnda da Allah'n fiilinin dikkate alnmas gerektiini,

Allah

hastaln

bulamasn

yapamayacan belirtmektedir.

yaratmazsa,

insann

kendi

kendine

hibir

ey

Safer, br hastalktr ki, insann karnna arz olup benzini kehribar gibi sarartr. Cahiliye
dneminde Araplar, bu hastaln, bir bakasna sirayet edeceine inanrlard.

Baykuun tmesinde bir uursuzluk yoktur ifadesiyle kastedilen ise cahiliye inancna

gre ldrlen kimsenin organlar kabirde rdke bandan kp geceleri tt ve

oraya buraya srayp utuuna nanlan kutur.

34- Bir eyi Uursuzlua Yorma, Fe'l Ve Uursuz Olan eyler

2042- Ebu Hureyrc (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.)'i:

Herhangi bir eyi uursuzlua yormak yoktur. Bu tr eylerin en iyisi, Feldir buyururken
iittim. Ona:

Ey Allah'n resul! Fe'l nedir? diye soruldu. Peygamber (s.a.v.):

Sizden birisinin duyaca gzel szdr? buyurdu. 348[348]

347[347]
348[348]

B.k.z: amil slam Ansiklopedisi, Uursuzluk maddesi.

Buhari, Tb 44 ; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/266, 453, 524.

Aklama:

Hadisin metninde geen Tyera kelimesi, uursuzlua yorma demektir. Araplar,

cahliyye dneminde kular ve geyikleri rktpde hayvan sa tarafa giderse, onunla

teberrkte bulunup ilerine, glerine-veya yollarna devam ederler, sol tarafa giderse

yapacaklar eyden dnerler ve uursuzluk yorumunda bulunurlard. Bu suretle bir ok

zaman yapacaklar ilerden geri kalrlard. slam dini, bunu yasaklam ve zarar veya
yarar hususunda hibir etkisi olmadn haber vermitir.

Baka bir hadiste; Herhangi bir eyi uursuzlua yormak, irktir buyurulmutur. Yani
uursuzluun, fayda veya zarar verdiine inanmak irktir. nk cahiiiyye devri
Araplan, uursuzluun etkisine inanrlard ki, bu da, irktir.
Fe'l:

Herhangi bir ii hayra yormaktr. Hem sevindirici ve hem de zc bir ite kullanlr.
Resulullah (s.a.v.)'in bu ekilde fe'li sevmesi, sonu itibariyle yce Allah'tan bir hayr ve

fayda ummay gsterdii iindir. nk insan, kuvvetli veya zayf bir sebepten dolay Allah'tan bir fayda beklerse, mit cihetine hata etmi olsa bile, onun bu bekleyii hayrdr.

Bu tr fe'le, u tr bir rnek verebiliriz: Hastas olan bir kimsenin, dardan birinin: Ey
Salim szn iiterek hayra yormas yada bizim hastada selamete erer demesi.

Fe'I denilince, zamanmzda avuca bakmak, bir tasa bakmak, kahve fincanna bakmak
veya bu tr falclara bavurarak ilerinin iyi gidip gitmeyeceine baktrmak

anlalyorsa, bu, fe'l deil, dorudan doruya kehanete girmektedir. Buna inanmak ise,
kk irktir.

2043- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Eer uursuzluk diye bir ey gerek olsayd bu;

1- Sert bal, atta,
2- Dar, evde,
3- syankar, kadnda olurdu. 349[349]

Aklama:

Alimler, bu rivayetlerde belirtilen eyde uursuzluk olup olmad hususunda ihtilaf

etmilerdir.

mam Mik (. 179/795) ile bir toplulua gre; bu rivayetlerden maksat, zahir manalardr. Yce Allah bir evi zarar ve me sebep yaratabilir. Muayyen bir kadn ve at yahut

ev de Allah'n kaza ve kederiyle bazen helka sebep olabilir. Hadisin manas; bazen bu
eyde uursuzluk meydana gelir demektir.

Hattb (. 388/998) ile dier birok alim ise; bu rivayetierdek eyin, yasak olan

uursuz saymadan istisna edildiini belirtmilerdir. Bu grte olan alimlere gre, bu

hadisin manas; Uursuz sayma yasaktr, fakat bir kimsenin iinde oturmaktan

holanmad bir evi, beraberce yaamaktan holanmad bir hanm veya holanmad
bir at varsa onlardan ayrlsn demektir.

Bazlar da, Evin uursuzluu darl ve komularnn ktlnden ibarettir. Kadnn

uursuzluu dourmamas, gevezelii ve pheli iler yapmasdr. Atn uursuzluu ise

zerinde harp edilmemesi yahut fiyatnn pahall, hizmetinin uursuzluu ise kt

ahlkl olmas, kendisine smarlanan eylere kulak asmamas gibi eylerdir demilerdir.
Ayn (. 855/1451) diyor ki:

Bu konuda sahih olan mana; uursuz saymann btn eitlerinin iptal edilmesidir.
Buhari, Chd 47, Nikah 27, Tb 43, 54; Mslim, Selm 115-118, 2225; Ebu Dvud, Tb 24, 3922;
Tirmiz, Edeb 58, 2824; Nes, Hayl 5; bn Mce, Nikh 55, 1995; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/153.
349[349]

Resulullah (s.a.v.)'in Uursuz sayma yoktur; uursuzluk eydedir buyurmas cahiliye

devrinin itikadn anlatmaktadr. nk o devirde Araplar, bu eyde uursuzluk

olduuna inanrlard. Yoksa bu hadis Mslmanlann itikadnca eyde uursuzluk

vardr manasn ifade etmez.

Bu rivayetlerin bazsnda Resulullah (s.a.v.)'in; Eer uursuzluk namna bir ey varsa bu

atta, kadnda, evdedir buyurmu olmas bizce bu konudaki ihtilfa meydan vermeyecek
kadar aktr. nk hadisin manas udur: Eer uursuzluk namna bir ey sabit

olsayd u eyde sabit olurdu, lkin uursuzluk namna bir ey sabit olmamtr. Binaenaleyh bunlarda da uursuzluk yoktur.

Ebu Davud'un sarihi Sehrenfr (. 1346/1927)'ye gre ise uursuzluk iki eittir:
1- Gerekten, zahirde mevcut olan uursuzluk.

2- Zahirde vcudu olmad halde var olduu vehmedilen uursuzluk. Baz kimseler

kendilerine ait olan baz eylerde uursuzluk bulunduuna inanarak bu trden bir

vehim hastal iine derler. Kafalarna yerleen bu varsaym kendilerine yle

hkmetmeye balar ki zamanla hastalk haline dnr.

Onlan bu hastalktan kurtarmann en kestirme yolu bu kimselerin o eylerle ilgisini kes-

mektir.

Gnmzde baz eylerin kendisine uursuzluk getirdii vehmine kaplan kimseleri te-

davi iin Telkin yoluyla tedavi denilen bir tedavi yntemi uygulanmaktadr. Kendilerini

terketmek ev ve at kadar kolay olmayan eylerin kendisine uursuzluk getirdiine

inanan kimseler iin bu tedavi usulnden baka bir yntem yoksa da, ev ve at gibi terk
edilmesi kolay olan eylerden vehme kaplan hastalann en ksa yoldan tedavisi onu terk
etmeleridir.

35- Kehanetin Ve Kahinlere Gitmenin Haram Olmas

2044- Muviye bnu'l-Hakem es-Slem (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Cahiliyc dneminde baz eyler yapyorduk, kahinlere gidiyorduk

dedim. Resulullah (s.a.v.):

Artk kahinlere gitmeyin! buyurdu. Ben:

Herhangi br eyi uursuzlua yorardk dedim. Resulullah (s.a.v.):

Bu, sizden birisinin nefsinde bulduu bir eydir. Sakn bu size engel olmasn! buyurdu.
2045- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Baz kimseler, Resulullah (s.a.v.)'e kahinleri sordular. O da:

Onlarn bildikleri bir ey yoktur! buyurdu. Bu kimseler:

Ey Allah'n resul! Kahinler bazen bir ey sylyorlar, o da gerek kyor? dediler.

Resulullah (s.a.v.):

Bu syledikleri, cinin szdr. Cin bu sz, kulak hrszlyla meleklerden alp kapar ve
dostunun kulana tavuk sesi eklinde atar buyurdu. 350[350]
Kahin:

Falclara, bakclara, gaibten haber veren kimselere verilen isimdir. Falclk, bakclk
sanatna da Kehnet denilir.

slm'n tebliinden nce khinler gelecee ynelik baz bilgileri haber verirler,
kinattaki gizli srlan bildiklerini iddia ederlerdi.

Khinlerin cahiliyye toplumu iinde nemli yerleri vard. Onlara baz hususlar sorulur,
dnceleri alnrd. Her kabilenin bir iri bir hatibi olduu gibi, bir khini de olurdu.
Khinler, insanlar arasndan anlamazlklar zmler, ryalarn yorumunu yapar,
350[350]

Buhr, Bed'u'I-Halk 6; Edeb 121.

ilenen sulann faillerini belirlerler, hrszlk olaylarn aa karrlard.

Khinler, genellikle kabilenin ileri gelenleri arasndan oiurdu. Khinllik babadan oula
da geebilirdi. Kabilenin efendisi ayn zamanda khini de olabiliyordu.

Gaibi yalnz Allah biiir. Yaratklarn gaibi bilme'iddias kehnetten baka bir ey deildir.
Sihir yapmak, yldzlardan hkm karmak, fal oklarna inanmak

tarafndan yasaklanmtr.

351[351]

slm

Khinlerin yardmclar eytanlardr. eytanlar, gkyzndeki meleklerin konumalarna

kulak misafiri olur, aldklar bilgileri kahinlere ulatrrlard. Khinler de bu bilgileri
deiik klk ve kalplara sokarak insanlara aktarrlard.

Gkyz meleklerin korumas altna alnm; eytanlarn meleklere yaklamas

engellenmitir. Kur'an- Kerim'de bu durum yle aklanmaktadr:

Biz yakn g bir ziynetle, yldzlarla ssledik. Ve g, itaat dna kan her trl
eytandan korumak iin yldzlarla donattk. Onlar, eytanlar, Mele-i ly melekler

topluluunu dinleyemezler; her taraftan atlrlar, kovulurlar. Onlar iin srekli bir azab
vardr. Yalnz meleklerin konumalarndan bir sz kapan olursa, onu da delici bir alev
takib eder. 352[352]

2046- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'in sahabilerinden Ensar'dan bir kimse bana unu haber vermitir:

Kendileri, bir gece Resulullah (s.a.v.)'le birlikte otururlarken bir yldz kaym ve ortalk
aydnlanmt. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), onlara:

Byle bir ey kayd zaman cahiliyye dneminde ne derdiniz? diye sordu. Sahabiler:

Allah ve Resul daha iyi bilir. Biz, Bu gece byk bir adam dodu ve Bu gece byk
bir adam ld derdik diye cevap verdiler. Resulullah (s.a.v.):

351[351]
352[352]

el-Mide. 3/90.
Saffet, 37/6-10 B.k.z: Cemil ifti, "Kahin" maddesi, amil slam Ansiklopedisi.

Yldz, ne bir kimsenin lm iin kayar ve ne de hayat iin. Fakat Yce Rabbimiz bir ey
takdir buyurduunda ar tayan melekler tebih ederler. Arkasndan onlardan sonra
gelen gk halk tebih eder. Bu tebih, u dnya semsnn sakinlerine ular. Sonra ar
tayanlarn arkasndan gelenler, ar tayan meleklere:
Rabbiniz ne buyurdu? diye sorarlar.

Onlar da, onlara, Allah'n ne buyurduunu onlara haber verirler. Bylece gk sakinleri,
birbirleriyle haberledirler, nihayet haber u dnya semsna ular. Bu esnada cinler, kulak
hrszl yaparak konuulan kaparak onu dostlarna aktarrlar ve bu yldzla talanrlar.
Olduu gibi getirdikleri haber haktr. Fakat onlar ona yalan kartrrlar ve ialvede
bulunurlar buyurdu. 353[353]
2047- Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarndan birisinden rivayet edildiine gre,
Peygamber (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kim Arrf denilen bir falcya gidip ona bir ey sorarsa bu kimsenin krk gecelik namaz
kabul olunmaz. 354[354]

Aklama:

Arraf, kahin trlerindendir. Arrfa bir ey soran kimsenin namaznn kabul edilmemesinden maksat; sevabnn yok olmasdr. Namaz iade etmek gerekmez.

36- Czzaml Ve Benzeri Bulac Hastalk Tayan Kimselerden Uzak Durmak

2048- erd (r.a)'tan rivayet edilmitir;

353[353]
354[354]

Tirmiz, Tefsiru'1-Kur'an 35, 3224.

Ahmed b. Hanbel, Mttsned, 4/68, 5/380.

Sakif heyetinin ierisinds czaml bir adam vard. Peygamber (s.a.v.), ona:
Biz senin biatim aldk. Artk sen geri dn! buyurdu. 355[355]
Aklama:

Sakif, Taif teki bir kabilenin addr. Bu kabile slam' kabul ederek ilerinden setikleri
be kiilik bir heyeti hicretin 9. ylnda Medine'ye gnderdiler. Heyet, Tebk savandan

sonra Ramazan aynda Medine'ye gelip bir mddet orada kaldlar. Daha sonra da
memleketlerine geri dndler.

37- Ylanlarn Ve Dier Zehirli Hayvanlarn ldrlmeleri

2049- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir; Resulullah (s.a.v.):

Ylanlar ve srt iki beyaz izgili ve ksa kuyruklu olan ldrn. nk bu iki ylan tr,
hamile kadna ocuunu drr ve gz kreltir buyurdu.
Hadisin ravisi der ki:

Abdullah bn mer bulduu her ylan ldryordu. Derken Ebu Lbbe b.

Abdulmnzir yada Zeyd b. Hattb onu bir ylan kovalarken grd. Ona:

Gerekten evlerde yaayan ev ylanlarn ldrlmesi yasak edildi dedi. 356[356]

2050- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'le birlikte Mina'da bir maaradayken Mrselt Suresi inmiti. Biz,

Nes, Biat 19; bn Mce, Tb 44, 3544; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/389, 390.
Buhr, Bed'ul-Halk 14, 15, Mez 12; Ebu Dvud, Edeb 161-162, 5252, 5253, 5254, 5255; Tirmiz,
Ahkam 2, 1483; bn Mce, Tb 42, 3535; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/9, 121, 3/452.
355[355]
356[356]

bu sureyi Peygamber (s.a.v.)'in azndan sca scana alyorduk. Derken karmza

ylan kt. Peygamber (s.a.v.):

Onu ldrn! buyurdu.

Derhal ylann zerine atldk, fakat ylan kap gitti. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Allah sizi onun ktlnden koruduu gibi onu da sizin ktlnzden korudu
buyurdu.357[357]
38- Zehirli Alaca Keler Cinsini ldrmenin Mste-Hab Olmas

2051- mm erk (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), mm erk'e, zehirli alaca kelerleri ldrmesine izin verdi. 358[358]
Aklama:

Keler ile ilgili olarak 1878 nolu hadisin aklamasna bakabilirsiniz.

2052- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim zehirli kertenkeleyi ilk vuruta ldrrse ona u ve u kadar sevab vardr. Kim de onu
ikinci vuruta ldrrse, birinciden daha aa olmak zere ona u ve u kadar sevab
vardr. Kim de onu nc vuruta ldrrse ona da ikinciden daha aa olmak zere u

Buhari, Cezau's-Sayd 1, Tefsiru Sure-i Mrselt 1, Bed'u'1-Halk 17; Nes, Menasik 114; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 1/378, 428, 456, 458.
358[358] Buhr, Bed'u'1-Halk 15, Enbiya 8; Nes, Menasik 115; bn Mce, Sayd 12, 3228.
357[357]

ve u kadar sevab vardr. 359[359]

Aklama:

Zehirli kertenkelenin ldrlmesinin nedeni, insanlara eziyet verici hayvanlardan olmasndan dolaydr.

39- Karncalar ldrmenin Yasak Olmas

2053- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir karnca, peygamberlerden birisini srmt. O da emir verip karncalarn yuvasn

yaktrd. Bunun zerine Allah, ona:
Seni bir karnca srd diye tesbihde bulunan mmetlerden bir mmeti yaktn diye

vahyetti. 360[360]
Aklama:

Hattb'ye gre karnca ldrme emri, sadece insanlara zarar verici durumda olan iri
yapl ve uzun ayakl kannca trlerine mahsustur.

Ebu Dvud, Edeb 162-163, 5263; Tirmizi, Ahkam 1, 1482; bn Mce, Sayd 12, 3229; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/355.
360[360] Buhr, Cihad 153; Ebu Dvud, Edep 163-164, 5266; Nes, Sayd 38; bn Mce, Sayd 10, 3225;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/402.
359[359]

40- Kedi ldrmenin Haram Olmas

2054- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir kadn, bir kedi sebebiyle azaba uratlmtr; bu kadn, kediyi lnceye kadar
hapsetmi ve bu kediden dolay cehenneme girmitir. Kadn kediyi hapsettii zaman onu
doyurmam, ona su

vermemi ve yeryzndeki haerattan yemesi iin onu

salvermemitir. 361[361]

Aklama:

Yusuf el-Kardav, bu hadisle ilgili olarak u yorumu yapmaktadr:

Alktan lnceye kadar kedinin hapsedilmesi, o kadnn kalbinin donukluuna, Allah'n

zayf yaratklarna kar katlna, merhamet iklannn onun kalbine girmediine dair
en ak bir delildir. Cennete ise ancak merhametli olanlar girer. Allah, ancak,
merhametlilere merhamet eder. Eer o kadn yerdekilere merhamet etseydi, Yce Allah
da ona merhamet ederdi. phesiz bu ve benzeri hadisler, insani deerler asndan

islam iin vn kayna saylmaktadr. yle ki her canl mahlka hizmet ediliyor, her
ya cier tayan canly gzetmekten dolay ecir veriliyor. 362[362]
41- Dokunulmaz Hayvanlar Doyurup Sulamann Fazileti

2055- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:
361[361]
362[362]

Buhari, Enbiya 54
B.k.z: Yusuf el-Kardav, Snneti Anlamada Yntem, Rey Yaynclk, 2. bask, Kayseri 1993, s. 141.

Bir adam yolda giderken ok susamt. Bir kuyu buldu. Ona inip su iti, sonra kt. Bir
de ne grsn, dilini karm soluyan, susuzluktan slak topra yalayan br kpek. Adam
kendi kendine:

Gerekten bana gelen susuzluun ayns bu kpee de gelmi deyip kuyuya indi ve

mestini suyla doldurdu. Mesti azyla tutup kuyudan kt, sonra da bu suyu kpee
iirdi. Allah onun bu iyiliini kabul etti ve onu balad.
Bu olay dinleyen sahabiler:

Ey Allah'n resul! Bu hayvanlara olan davranmzdan dolay bizim iin sevab var
mdr? diye sordular. Resulullah (s.a.v.):

Her karacieri ya olan (hayvan)da bizim iin bir sevab vardr buyurdu. 363[363]
Aklama:

Hadisin metninde geen Her karacieri ya olan hayvanda bizim iin bir sevab vardr
ifadesinden maksat; her canly doyurup sulamakta ve yardmda bulunmakta sevab

olmasdr. Canlya, Karacieri ya olan ifadesinin kullanlmas ise lnn cismi ve

cierleri kuruduu iindir.

2056- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir kek, bir defasnda, bir su kuyusu etrafnda dolayordu. Az daha susuzluk onu
ldryordu. Aniden srail oullar fahielerinden bir fahie onu grd. Hemen
mestini/ayakkabsn karp onunla kpee su ekti ve bu suyu ona iirdi. Bu yapt i
sebebiyle o kadn baland.

Buhr, Musakat 5, Mezalim 23, Edeb 27; Ebu Dvud, Cihad 44, 2550; Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/375, 517.
363[363]

Aklama:

Hadis, her trl durumlarda hayvanlar himaye etmenin ve onlar korumann sevab ol
dugunu belirtmekte, dolaysyla mslmanlar byle davranmaya tevik etmektedir.

40. ELFZ MNET-EDEB VE GAYRH (=EDEB VE DER KONULARA AT LAFIZLAR)

BLM

1- Dehre Svmenin Yasak Olmas

2057- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i yle buyururken
iittim:

Yce Allah: Adem olu dehre svyor. Halbuki dehr Benim. Gece ve gndz benim
elimdedir buyurdu. 364[364]
Aklama:

Hadiste Dehrden maksat; gece ile gndz dndren ve btn ileri bunlarn iinde
eviren Allah'tr. Dolaysyla Dehre svmeyin demekten maksat, dehrin yaratcsna
svmeyin demektir.

Buhri, Tefsiru Sure-i Csiye 1, Edeb 101; Ebu Dvud, Edeb 160-161, 5247, Ahmed b. Hanbd,
Msned, 2/238, 272, 275.

364[364]

Burada Dehr Benim demekten maksat ise; ben dehrin sahibiyim ve yaratcsym demektir.

2- zme Kerm Demenin Mekruh Olmas

2058- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi dchre svmesin. nk dehr, ancak Allah'tr. Yine sizden birisi, zme Kerm
demesin. nk kerm, mslman kiidir.
Bir rivayette ise:

nk kerm, mminin kalbidir ifadesi yer almaktadr. 365[365]

Aklama:

zm mansna olan Mebe, Kerm ad vermesinin fenaln alimler yle

aklamlardr: Kerm lafz, Araplar arasnda hem zm, hem zm ubuu, hem de
zmden yapian arb mansna kullanlrd. nsanlar Kerm adn iidince ok kere
arb hatrlarlar, bu suretle gnllerinde arba kar bir arzu ve heyecan uyanr ve bu

heyecan ile arb itikleri de olurdu. Peygamber (s.a.v.) alkoll ikinin haramln
dorulatmak iin zne kerm denilmesini nehy ederek bu adn unutulmasn ve yalnz
zm adnn sylenmesini istemitir.

Kerm ancak mminin kalbidir cmlesinin mans udur: Kerm arb, kerem ve
cmertliin temeli kabul edilerek zm suyundan yaplan arba kerem denilmi, sonra

da bu kelime hafifletilip Kerm yaplmtr. Peygamber (s.a.v.) bu chiliyet htras ve

dncesini red ederek: Kerm arb, kerem ve cmertliin kayna sanlr. Halbuki
365[365]

Buhr, Edeb 102; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/272, 491, 499, 509.

kerem ve takvann karargh, mminin kalbidir buyurmu oluyor. 366[366]

3- Kle, Cariye, Efendi Ve Seyyid Kelimelerini Kullanmann Hkm

2059- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi klesine Rabbine su ver, Rabbini doyur, Rabbine k getir demesin. Yine
sizden bir kle de efendisine; Rabbim demesin, bunun yerine Seyyidim, Mevlm desin.
Yine sizden birisi, erkek klesine; Klem, cariyesine de Kadn klem demesin. Bunun
yerine Delikanlm, Kzm ve Evladm desin. 367[367]

Aklama:

Burada kleler, efendiler, hizmet edenler ile hizmet edilenler arasndaki hitap tarzlarnn
ne olmas gerektii en veciz ekilde retilmektedir. Dolaysyla da bu grupta yer alan
mslmanlarn bu tarzda birbirlerine hitap etmeleri gerektii istenilmektedir.
4- Kiinin Nefsim Pis Oldu Demesinin Mekruh Olmas

2060- Sehl b. Huneyf (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi Nefsim pis oldu demesin. Bunun yerine Nefsim kt oldu desin. 368[368]
B.k.z: M. Sofuolu, Mslim Tercemesi, 7/115.
Buhr, Itk 17; Ahmed b. Hanbel, Msncd, 2/316.
368[368] Buhr, Edeb 100; Ebu Dvud, Edeb 76, 4979; Nesa, Amelu'l-Yevm ve'I-Leyl, 1049, 1050; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 6/51, 66, 209, 230, 281.
366[366]
367[367]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.), Habuse (pis oldu) kelimesinin irkinlii ve nsan zerindeki nefret
uyandrc olumsuz etkisi sebebiyle mmetine bu kelimeyi brakp yerine daha edeb ve

nefret uyandrc yn daha az olan Lekse (kt oldu) kelimesinin kullanlmasn

tavsiye etmitir.

5- Misk Kullanmak, Fesleen ile Gzel Kokuyu Red Etmenin Mekruh Olmas

2061- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) srail oullarndan yznn ierisine misk kokusu dolduran bir
kadndan bahsetti. Misk, kokularn en gzelidir. 369[369]

2062- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:
Kime fesleen/reyhan sunulursa onu red etmesin. nk fesleenin tanmas hafif ve
kokusu ise gzeldir. 370[370]

2063- Nfi'den rivayet edilmitir:

Abdullah bn mer, koku srnd zaman karksz d, ve dle kartrlm kfur

srnrd. Sonra da Resulullah (s.a.v.) ite byle kokulanrd derdi. 371[371]

Tirmiz, Cenaiz 16, 991, 992; Nesai, Cenaiz 42, Zinet 33; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/31, 47, 87, 88.
Ebu Dvud, Tcreccl 6, 4172; Nes, Znet 75; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/320.
371[371] Nes, Zinet 38.
369[369]
370[370]

41. R BLM

iir, insanlar zerinde etkisi olan bir beyan eididir. Cahiliyye dneminde, en az sihirbazlar kadar airlerin de toplum zerinde etkileri vard. Bu etki, iyilie olduu kadar
ktl de ait olup hatta kt yn ar basyordu. Mriklerin, Resutullah (s.a.v.)'e;

O, bir airdir diye iftira atmalarnda br kmseme, bir ktleme vard. Kur'an, bu

iddiay; Enbiya: 21/21, Ysn: 36/69, Safft: 37/36, Tr: 52/30, Hakka: 69/41 gibi
ayetlerde cevaplandrarak Resulullah (s.a.v.)'in air ve vahyin de iir olmadn
belirtmitir. Yine Kur'an, uar (airler) ismini tayan bir sureye yer vermi ve bu
surenin 26/224-227 ayetlerinde airleri, Yapmadklarn sylemekle karalamtr.

Resulullah (s.a.v.)'in slam tebli ederken iir ve air olayn kmsememi olmas dikkat ekicidir. Bir taraftan mrik airlerle mcadele etmi, bir taraftan da mslman
airleri himaye ve taltif etmi, Kur'an'n kotledii kt airlere cevap vermeye,

mslmanlarn morallerini glendirecek iirler yazmalan tevik etmi ve kendisi de

eitli zamanlarda iir sylemitir. Etrafndan ayrmad mehur airi vard. Bunlar;

1- Hassan b. Sabit.

2- Abdullah bn Revha.
3- Ka'b b. Mlik.

Hz. Peygamber (s.a.v. ) iin ir, hem iyiye ve hem de ktye kullanlabilecek bir silah idi.
nk mmin kii, bedeniyle ve malyla olduu kadar diliyle de cihad etmekle mkellef
idi. Bu nedenle de airlerine, eitli zamanlarda Mekkeli mriklere ve kafirlere kar iir
sylemelini tevik etmiti.

Resulullah (s.a.v.), batl ve heva adna olan iirleri redderken, Hak yolunda edep adna

olan iirleri vm ve airlerine iltifatlarda bulunmu ve onlar iir sylemeye tevik

etmiti. Hendek kazlrken, kendisi de uzunca br iir sylemiti.

slam alimleri, buna bal olarak iir hakknda bazen lehte ve bazen de aleyhte aklama-

larda bulunmulardr. Bunu yaparken de; kt olan ve iyi olan ve insanlar mutlu ve
huzurlu

olmaya

belirtmilerdir.

gtren

iirlerinde

sylenmesi

ve

ezberlenmesi

gerektiini

2064- erd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir gn Resulullah (s.a.v.)'in terkisine binmitim. Resulullah (s.a.v.), bana:

Hatrnda meyye b. Ebi Sait'in iirinden bir ey var m? diye sordu. Ben de:

Evet, var dedim. Resulullah (s.a.v.):

Hh! buyurdu.

Ben de, ona, meyye b. Ebi Sait'in bir beytini okudum. Resulullah (s.a.v.) tekrar bana:
Hh! buyurdu.

Sonra Resulullah (s.a.v.)'e bir beyit daha okudum. O yine:

Hh! buyurdu.

Bylece Resulullah (s.a.v.)'e yz beyit okudum. 372[372]

Aklama:

meyye b. Ebi Salt, cahiliye dnemi airlerindendi. slam'n ilk devirlerine de yetimiti.

Fakat iman etmek ona nasip olmamt. Cahiliye dneminde ibadet ederdi. iirlerinde
Allah'n birliinden ok sz ederdi. Bundan dolaydr ki, Resulullah (s.a.v.) onun rini
beenir vs okunduka daha fazlasn dinlemek isterdi.

Burada Hh kelimesinden maksat; anlattn eyi daha anlat, daha ziyade et demektir.
Buhr, Edeb'l-Mfred, 799, 769; Tirmiz, email, 249; Nes, Amelu'1-Yevm vc'I-Leyl, 998; bn
Mce, Edeb 3758; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/388, 389.
372[372]

Trke'de bu manada burundan konumak artyla H denilir.

2065- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Arabn syledii szlerin en iyi sz paras, Lebd'in u szdr: "Dikkat edin ki! Allah'tan
baka her ey batldr. 373[373]

2066- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir kimsenin karnnn ii, onu bozacak bir irinle dolmas iirle dolmasndan daha ldr.
374[374]

Aklama:

Hadis; grnte, iir ezberlemeyi ve okuyanlar ktlemektedir. Bunu da, karna iri

dolmasyla kyaslamak suretiyle ifade etmektedir. Burada iiri ktleme, grnte,

mutlak ve genel, yani burada iir sylemek yada ezberlemek; az olmu-ok olmu, ierik
bakmndan iyi olmu-kt olmu, herhangi bir ayrm yaplmakszn hepsi toptan
ktlenmi gibi. Halbuki buradaki ktleme, mutlak olamayp kaytldr. k kii, iini

tamamyla iirle doldurup Allah' anma ve lme yer vermesi gibi durumlarda ktleme
sz konusudur. Buhr'nn bu hadisi kaydettii bab bal da bunu gstermektedir. O
halde iir ile ilgili bu ktleme, bu hususta dlecek arlkla ilgilidir.

Karnn dolmas ifadesiyle; sadece kalbi, vacip ve mstehab olan vazifeleri unutturacak

kadar kedisiyle megul eden ktlenmi iirler kastedilmi olmayp etkili sz, sihir,

Buhr, Menklbu'I-Ensar 26, Edeb 90, Rkak 29; Trmiz, Edeb 70, 2849; bn Mce, Edeb 41, 3757;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/248, 391, 293, 444. 458, 480, 470.
374[374] Buhari, Edeb 92; Ebu Dvud, Edeb 87, 5009; Tirmiz, Edeb 71, 2851; bn Mce, Edeb 42, 3759, 3760;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/288, 355, 391, 478, 480.
373[373]

eitli oyun gibi kalbi katiap Allah'tan uzaklaamay, itikadnda bir takm phe ve
vesveseler domas, insanlarn birbirlerine kar soumas, ksme, kin ve nefretlerine
sebep olan her eit bilgi ve kltr buna dahildir.

Buna gre hadisin iine; insan, her eit dini atmosferden koparlp maneviyattan

uzaklatrlmas iin bilinli ve sistemli ekilde yrtlen sanat, spor, folklor, politika,
magazin, kehanet, ftirizm, yldz fas, dedikodu, elence gibi hususlar girmektedir.

2067- Breyde (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kim nerdeir oynarsa, elini, domuz eti ve domuz kanyla boyam gibi olur. 375[375]

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.), gerek ocuklar iin ve gerekse de bykler iin baz kaytlar erevesinde oyuna yer verdii grlmektedir.

Oyun ile iigili rivayetler incelendiinde, Snnette, oyunlarn grupta ele alnd grlr:

1- Gayeli Oyunlar:

Bu tr oyunlar, hayata hazrlayc mahiyettedir. Bunlara, gerek ocuklar ve gerekse de

bykler tevik edilmitir. Erkekler iin at, yzme, ata binme, atletizm; kzlar iin ise
bebeklerle ve ev ileriyle ilgili oyunlar gibi.

Buhr, Edeb'l-Mfred, (1271); Ebu Dvud, Edep 56 (4939); bn Mce, Edeb 43 (3763); Ahmed b.
Hanbel, Msned, 5/352, 357, 361
375[375]

2- Zararl Oyunlar:

Bu tr oyunlar, dinen yasaklanmtr. Uursuzluk karma, kumar, bahisli yarmalar

gibi. Bunlara mutlaka yasaklanm bir husus bulamaktadr veya bulama ihtimali

vardr. Aslnda meru olan btn oyunlar, bu ekle dkld takdirde zararl bir hale
dnr. Yasaklanm olan veya bu hviyete girmi olan oyunlardan herkesin uzak
durmas gerekmektedir.
3- Oyalayc Oyunlar:

Bu tr oyunlar, insanlarn ho vakit geirmelerine yardmc olan oyunlardr.

Yasaklanm cinsten olmamak kaydyla megul edip elendirici her eit oyun, bu
erevede deerlendirilebilinir. rnein, gvercin, ku ve kpeklerle yaplacak oyunlara

genelde cevaz verilmitir. Fakat burada mekruh grlen husus, btn vaktini bu tr
oyunlara harcanmasdrr.

Hadisin metninde geen Nerdin; ne tr bir oyun olduu, Nerdeir adlandrmasnn

anlam ve kayna konusunda farkl aklamalar vardr.

Bir aklamaya gre nerdeir; kendisiyle oynanan talar bulunan ksa tahtadr.

Kimi alimler de, nerdin; insan alp kazanmay brakacak ekilde yldzlardan medet

umma noktasna getirdii ve oyunun konulu esprisinin davranlar ynlendirme

olduu gerekesiyle haram klndn ileri srmlerdir.

Fakat Nerd iin getirilen aklamalarn hibirisi gnmzde tavla olarak adlandnlan

oyunu ierecek mahiyette ve aklkta deildir. Ancak evkan'nin, nerd ve nerderin

anlam ile ilgili olarak naklettii aklamalar gz nnde tutulduunda, nerd ve

nerdeirin gnmzde Tavla adyla bilinen oyundan biraz daha deiik bir oyun
olduu sonucu da kabilmektedir.

Bu itibarla, hadislerde geen nerd ve nerdeir kelimelerinin gnmzdeki tavla oyununu

kesin olarak anlattn sylemek pek doru olmayabilir.

376[376]

Gnmzde daha ok hoa vakit geirmek iin oynanan tavlann dini hkm konusunda deiik grleri ileri srlmtr. 377[377]
42. RYA BLM

Rya:

Uyku srasnda aynen uyankm gibi eitli olaylarn yaanmas hali, d. Rya alar
boyunca btn toplumlarda byk nem grmtr. Ryann mahiyeti ve kkeni

hakknda ok eyler yazlp sylenmitir. Ancak bu yazlp sylenenler her topluma ve

her kltre gre ayn ayr olagelmi ve hep deikenlik areetmitir.

Tarihte baz toplumlarda ryaya byk nem verilmi ve bazan bu rya tabirleri

kitaplar halinde toplanmtr. Umumiyetle rya, uyanklk halinin bir uzantsdr;

etkisinde kalnan sevindirici veya zc olaylarn uyku halinde yaanmas olaydr.
slm'da rya hukuk bir kaynak ve del deildir. Yalnz gren kii ile alakaldr. O kii de
bu ryasn hayra yorar ve bu rya yanz kendisini balar.

Rya, Allah Tel'nm melek vastasyla hakikat veya kinaye olarak kulun uurunda
uyandrd enfus idrakler ve vicdan duygular veya eytan telkinlerden meydana gelen
kark hayallerden ibarettir eklinde de tarif edilmitir.

Kur'n- Kerim'in birok yerinde ryadan sz edilmitir. Hz. brahim (a.s), olu smail
(a.s)'i ryada boazlama emri alm ve bu ryay uygulamaya teebbs etmitir. 378[378]

B.k.z: Heyet, lmihal, T.D.V., 2/120

B.k.z: Heyet, lmihal, T.D.V., 2/118-121; Hayreddin Karaman, Gnlk Hayatmzda Helal ve
Haramlar, z Yaynclk, 17. bask, stanbul 2003, s. 132-133; Yusuf el-Kardav, slam'da Helal ve Haram,
Hilal Yaynlan, stanbul, tarihsiz, s. 309-310.
376[376]
377[377]

378[378]

Saffat: 37/102.

Yusuf (a.s)'da ryasnda on bir yldzla, ay'n kendisine secde ettiini grm

379[379]

Msr hkmdarnn ve hapishanedeki iki kiinin grdkleri ryalar tabir etmitir.

380[380]

Kur'n- Kerim'de Hz. Peygamber'in grm olduu ryalardan sz edilmektedir. 381[381]

islam bilginleri, ayetlerdeki snrl bilgilerden, zellikle de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in rya

ile ilgili klmlrndan hareketle, ynca kiisel tecrbe ve bilgilerinin de yardmyla ryann
mahiyeti, eitleri ve yorumu konusund zengin bir bilgi birikimi ve iitertr
oluturmulardr.

slam bilginleri, insann iinde bulunduu i ve d artlardan kaynaklanan nefsan rya-

nn psikolojik ve fizyolojik artlarla ilgili olabileceini kabul etmekte ve peygamberlerin

grd sadk ryalan, vahiy kapsamnda olduu iin bunu tartma d tutmaktadrlar.

slam dnyasnda ve ve Bati'da bilginlerin, ryann kayna ve mahiyeti konusunda zel

aratrmalar ve bu konuda baz aklamalar yaptklan bilinmektedir.

Gnmzde Rya Tabirleri adyla yaymlanan kitaplann ieriinin, ryann gerek

manasyla pek ilgisi yoktur. Bu sebeple ryann tabiri, bir bakma tahmin ve temenni
niteliindedir.

Yalnz ryay, keif ve sezgi gibi vastalarla birlikte lham kapsamnda deerlendirme,
ancak ilhamn objektif bir delil deil sadece o ahs ilgilendiren bir delil olduunu
unutmamak gerekir.

zetle belirtmek gerekirse; peygamberlerin grd veya tabir ettii ryalar dnda kalan rya ve tabir, kesin bilgi ifade etmez. Bu sebeple ryalarla, din hkm belirlemek
veya geersiz klmak ve buna gre de hayat ynlendirmek caiz deildir. Rya gibi
ryann yorumu da, ryay gren ahs ilgilendirdiinden bakalarnn bu yorumu esas
alarak onun zerine hkm bin etmesi uygun olmaz. 382[382]

Yusuf: 12/40.
Yusuf. 12/36, 43.
381[381] Fetih: 48/27, Saffat: 37/105, sra: 17/60.
382[382] B.k.z: Heyet, lmihal, T.D.V, stanbul 1999, 2/160-163; Ahmet Arpa, Rya, amil slam
Ansiklopedisi.
379[379]
380[380]

2068- Ebu Katdc (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Rya Allah tarafmdandr. Hulm ise, eytandandr. Sizden birisi holanmayaca bir hulm
grd zaman, uyannca hemen sol tarafna defa tkrp eytann errinden Allah'a
snsn. Bylece eytan ona zarar veremez! buyururken iittim. 383[383]
Aklama:

Rya ile Hulm, her ikisi de uyuyan kimsenin grd d manasna gelirse de, o

unlukla gzel dlere Rya, korkun ve irkin olanlarna Hulm denilmek det

olmutur Bundan dolay hadiste, terif izafeti kabilinden rya Allah'a izafe edilmi, hulm
ise eytan; nisbet olunmutur.

Rya genel olarak iki ksma ayrlr:

1- Doru Ve Gzel Olan Ryalar:

Bu tr ryalar, uyanklk leminde doru kan rye lardr. Peygamberlerin, onlara uyan
salih mminlerin grdkleri ryalar bu tr ryalard Bazan dindar olmayan insanlar da
bu tr ryalar grrler.

Bu tr ryalar grupta ele alnabilir.

a- Yoruma ve tabire ihtiya gstermeyecek kadar ak seik ryalar, Hz. brahim'in rya-

s gibi.

b- Ksmen yoruma, ihtiya gsteren ryalar. Hz. Yusufun ryas gibi...

c- Tamamen tabir ve yoruma ihtiya gsteren ryalar. Msr hkmdarnn grd rya

Buhr, Tb 39, Ta'br 14; Ebu Dvud, Edeb 88, 5021; Tirmiz, R'y 5, 2277; Nes, Snen'l-Kbr,
4/391, 7655, Amel'1-yevm ve'Leyl, 6/224, 10734-10737; bn Mce, Ta'birur Rya 4, 3909; Ahmed b.
Hanbel, 5/296, 304, 305.

383[383]

gibi..
2- Ads Ad Verilen Karmakark Ve Hi Bir Anlam Tamayan Ryalardr:

Bu tr ryalar da bir ka ksma ayrlr

a- eytann uyuyan kiiyle oynamas ve onu zmesine sebep olan ryalar. Mesela kii

ryasnda bann koparldn ve kendisinin bann peinden gittiini grr. Ya da

korkun ve tehlikeli bir duruma dtn ve hi bir kimsenin kendisini kurtarmaya
gelmediini grr.

b- Meleklerin haram bir eyi uyuyan iin helal kldna veya haram bir i teklif ettiklerine dair olan ve aklen muhal ve imkansz olan buna benzer ilerle ilgili ryalar.

c- Kiinin uyank iken zerinde konutuu veya olmasn temenni ettii bir eyi uyank
iken itiyad haline getirdii bir eyi ryasnda grmesi.
Bu durumda ryann eit olduu grlmektedir.

1- Allah tarafndan bir mjde olabilen bir rya. Buna, rahman rya denir.

2- Kiinin uyank iken nem verip kalben megul olduu bir eyle ilgili olarak grd
rya.

3- eytan tarafndan korkutulan kiinin grd rya. Buna, eytan rya ad verilir.
Kt bir rya gren bir mslmann yapaca iler:

Grd ryann errinden ve eytann errinden kez Allah'a snr. yle der:

Allah'm, bu ryann errinden ve rahmetinden uzak kalm olan eytann errinden

sana snrm. Ryann hayra dnmesi iin dua eder, Bu tr ryay hi bir kimseye
anlatmaz.

mslman grd iyi br ryadan tr uyannca Allah'a hamdeder. Bu ryadan dolay

sevinir, bunu bir mjde kabul eder. Ryay sevdii bir kimseye anlatr, sevmediine

kesinlikle anlatmaz. 384[384]

Kad yz (. 544/1149)'a gre; defa tkrme emri, grd ryada hazr bulunan
eytan kovmak, onu tahkir etmek ve rezil etmek iindir.

2069- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kyametin kopma zaman yaklanca mslmanm ryas hemen hemen yalan

kmayacaktr. Sizin en doru r'ya greniniz, en doru syleyeninizde. Hem mslmann
ryas, Peygamberliin krkbe cz'nden bir cz'dr. Rya ksmdr:
1- Salih r'ya olup Allah'dan mjdedir.
2- Dieri eytann verdii zntdr.
3- Kiinin kendi kendine konutuu eylerdendir.
Sizden birisi ryasnda holanmad bir ey grrse hemen kalkp namaz klsn ve onu
hikimseye sylemesin. 385[385]

2070- Ubde bnu's-Smit (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Mminin ryas, peygamberliin krk alt cz'nden bir cz'dr. 386[386]

Akalama:

384[384]

B.k.z. Ahmet Arpa, Rya maddesi, amil slam Ansiklopedisi.

Buhr, Tabir 26; Ebu Dvud, Edeb 88, 5019; Tirmiz, Rya 1, 2270; Nes, Amelu'l-Yevm ve'I-Leyl,
910; bn Mce, Ta'biru'r-R'ya 3, 3906, 9, 3917, 10, 3926; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 2/269, 395, 507.
386[386] Buhr, Ta'bir 4; Ebu Dvud, Edeb 88, 5018; Ttmz, R'ya 1, 2271; Ahmed b. Hanbel,Msned,
3/185, 5/316, 319.
385[385]

Rya kelimesi, szlkte; R'yet kknden gelip Trkede D kelimesinin karldr. R'yd gzle grmek, Rya ise beyinle grmektir.

Beyin, ruhun gz ve drbn gibidir. Ruh, grdklerini beyin araclyla uykuda ha-

yale gsterir. Rya, uur altna yerleen birtakm dnceler biiminde tanmlanr.
Uzmanlara gre, rya, uur zerindeki iradenin uyku enasnda kalkmasyla hayal ve his

merkezinin akln kontrolnden kmasdr. nsan uykuya dalmasyla birlikte ruh, asl
vatan olan ruhlar alemine gider, fakat bedenden btnyle aynlmaz.
Ryalar ksma ayrlr:
1- Nefsan Ryalar:

Uyankken gnlk yaantmzda megul olduumuz, bizi, zihnen ve bedenen yoran

eylerle ilgili ryalardr. Kur'an bu tr ryalar iin Edas ahlm ifadesini kullanr.
2- eytan Ryalar:

eytan, insann ezeli dman olduu iin, uyankken olduu gibi, uyurken de insana
zarar verme mahiyetinde grlen ryalardr.
3- Sadk Salih Ryalar;

Allah tarafndan dorudan doruya veya bir melek araclyla bildirilen ilah telkindir
ki, bu tr ryalarda grntden te, ekilden hakikate geilecek manalar gizlidir.

Salih Rya, Salih mminden sadr olduu zaman peygamberliin czlerinden bir czdr.

Salih ryann, peygamberliin ka cz olduu hususunda eitli hadislerde farkl ra-

kamlar belirtilmitir.Bu farkllklar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, bu ifadeleri kulland

zamann farkl olmasndan ileri gelmektedir.

yleki: Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelen vahyin 13. ylnda, Rya, peygamberliin 26
cznden biri olduunu sylemi olmal. Bu ise hicret zamanna rastlmaktadr. Vahyin

20. ylnda 1/40, 22. ylnda 1/44, ondan sonra 1/45, hayatnn sonunda ise 1/46 demi
olmal. 40'tan sonraki rivayetler zayftr. 50 diyen rivayetin ksurat ifade etmesi ihtimal
dahilindedir. 70 diyen rivayet ise, mbalaa iindir. Bunun dndakiler ise, sabit
deildir.

1- Peygamber (s.a.v.)'i Ryada Grmek

2071- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim beni ryasnda grrse gerekten beni grmtr. nk eytan benim eklime
giremez. 387[387]

Aklama:

Ryada Resulullah (s.a.v.)'in grlmesi meselesi, baz farkl yorumlara sebep olmutur.
Yani ne suretle grlrse grlsn, bu grme, gerek bir grme midir? Yoksa grmenin

gerek olmas iin Resulullah (s.a.v.)'i, bilinen nitelikleriyle ve asl hviyetiyle grmek

art mdr? nk Resulullah (s.a.v.}, her defasnda bilinen artlan ve asl hviyetiyle
gzkmeyebilir. Yalnz alimlerin ittifak ettii husus; eytann, Resulullah (s.a.v.)'in

hviyetine girememesidir. nk yce Allah, eytana, bu imkan tanmamtr. Aksi

takdirde eriata yalan karma olasl sz konusu olur ki, o zaman dine gven kalmaz.

387[387]

5/306.

Buhr, Tabir 10; Ebu Dvud, Edeb 88, 5023; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/261, 411, 425, 472,

Bu sebeple de yce Allah, eytan, kiinin uyank halinde Resulullah (s.a.v.)'in suretine

girmekten men ettii gibi, uyku halinde de o surette gzkmekten men etmitir.
2- Uyku Halinde eytann Kendisiyle Oynadn Haber Vermeme

2072- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), yanna gelip:

Dmde bamn kesildiini ve onu kovaladm grdm diyen bir bedeviyi men
ederek:

Uyku srasnda eytann seninle oynadn herkese haber verme! buyurdu. 388[388]
3- Rya Yorumu

2073- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir; Bir adam, Resulullah (s.a.v.)'e
gelip ona:

Ey Allah'n resul! Ben bu gece ryamda yer ile gk arasnda ya ve bal yadran bir

bulut grdm. Halkn da bundan elleriyle avuladklann grdm. Kimisi ok alyordu,

kimisi az alyordu. Bir de gkyznden yere ulaan bir ip grdm. Senin onu alarak
ykseldiini grdm. Sonra senin ardndan onu bir adam alarak ykseldi. Sonra onu bir
baka adam ald. Onda ip koptu. Sonra onun iin ipi eklediler ve o da ykseldi.

Bunun zerine Eb Bekr:

Ey Allah'n resul! Babam sana feda olsun! Vallahi, bana izin verirsen bu ryay ok iyi
bir ekilde yorumlayacam dedi.Resulullah (s.a.v.):
yleyse bu ryay yorumla! buyurdu. Eb Bekr:

Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 912; bn Mce, Ta'biru'r-R'ya 5, 3913; Ahmed b. Hanbel, Msned,
3/307, 350, 383.

388[388]

Bulut, slm'n bulutudur. Yaan ya ve bal ise Kur'n'dr. Onun lezzeti ve

yumuakldr. nsanlarn bundan avulamaarna gelince, kimi Kur'n'i ok renir,
kimi az renir. Gkten yere ulaan ip ise senin zerinde bulunduun hakdr. Onu
tutuyorsun, Allah da seni onunla ykseltiyor. Daha sonra senden sonra gelen bir adam

onu tutuyor ve onunla ykseliyor. Sonra yine onu baka bir adam onu tutuyor ve o da
onunla ykseliyor. Sonra onu baka bir adam tutuyor, onda ip kopuyor. Sonra bu adam
iin ip ekleniyor ve onunla ykseliyor. imdi babam sana feda olsun, bana haber ver ey
Allah'n resul! sabet mi ettim? Hat m ettim? dedi. Resulullah (s.a.v.):
Bazsnda isabet ettin, bzsnda ise yanldn buyurdu. Eb Bekr:

Vallahi, ey Allah'n resul! Hata ettiim ynleri mutlaka bana syle! Hata ettiim
hususlar nedir? dedi. Resulullah (s.a.v.):
Yemin etme buyurdu. 389[389]

4- Peygamber (s.a.v.)in Grd Ryalar

2074- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Br gece ben, uyuyan kimsenin grd yerde kendimizi Ukbe b. Rfi'nin evindeymiz gibi
grdm. Orada bize bn Tb hurmasndan bir hurma getirildi. Ben de bu ryay; Dnyada
ykselme, ahirette de iyi sonu bizim iindir ve dinmiz kemale ermitir yorumaldm.
390[390]

Aklama:

Buhri, Tabir 11, 47; Ebu Dvud, Eyman 10, 3267, 3269, Snnet 8, 4633; bn Mce, Ta bru'r-R'ya
10 3918.
390[390] Ebu Dvud, Edeb 88, 5025; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/213, 286.
389[389]

bn Tb hurmas; Araplar arasnda Rutabu b. Tb, Temru bn Tb, Azku bn Tb, Urcunu
bn Tb isimleriyle anlan mehur ve makbul bir hurma trdr.

bn Tab, Medine'de yaam bir kimsedir. Tbe fiili de, gzel oldu, atamaland ve kemale erdi anlamlarna gelmektedir.

Resulullah (s.a.v.)'in ryasnda grm olduu bn Tb Hurmalar, slam'n gzelliine

ve kemaline yorumlanmtr. Dolaysyla Tbe, gzel odu ve kemale erdi manalarna
geldii gibi, iman da aslnda tatl hurmaya benzer.

2075- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ben kendimi ryada bir misvakla dilerimi ovarken grdm. Derken beni iki kii ekti. Bu
iki kiinin biri, dierinden daha yal di. Ben misvak bunlardan en kne uzattm.
Bana:
Byne ver! denildi. Ben de onu byne verdi. 391[391]

2076- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

Ben kendimi ryada Mekke'den hurmalklar olan bir yere hicret ediyor grdm. Zihnim,
bu yerin, Yemame yada Hecer olduu fikrine gitti. Bir de baktm ki, cahiliyede Yesrib diye
anlan Medine ehri idi.
Ben yine bu ryamda kendimi kl sallarken grdm. Klcn ba koptu. Bir de baktm ki,
bu, Uhud sava gnnde mminlerden sabet alanlara iarettir. Sonra onu tekrar
salladm. Bu defa kl, olduundan daha gzel ekline dnd. Bir de baktm ki, bu, Allah'n
getirdii fetih ve mminlerin bir yere toplanmasdr.
Yine bu ryada boazlanan bir takm inekler ile Allah'n yaptnn daha hayrl olduunu
grdm. Bir de baktm ki, bunlar, Uhud gnnde mminlerden ehid olan bir cemaata
391[391]

Buhr, Vud' 74.

iarettir.
Asl hayr, Uhud gn musibete uramalarnn ardndan Allah'n sonradan onlara hayr
trnden getirdii eyler ve Bedir gnnden sonra Allah'n bize verdii doruluk ve sebat
mkafatdr. 392[392]

2077- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Mseylimetu'l-Kezzb/yalanc mslmanck, Peygamber (s.a.v.) zamannda Medine'ye

gelip:

Muhammed kendisinden sonra bu ii bana brakrsa ona tbi olurum demeye balad.

Medine'ye kendi kavminden birok nsann arasnda gelmiti. Peygamber (s.a.v.)

beraberinde Sabit b. Kays b. emmas olduu halde Mseylime'nin yanna gitti.

Peygamber (s.a.v.)'in elinde bir hurma dal paras vard. Arkadalarnn iinde
Mseylime'nin karsnda durup:

Benden u paray istemi olsan bile onu sana vermem. Ben, Allah'n senin hakkndaki
emrine hakszlk edemem. Bana itaatten geri dnersen Allah mutlaka seni tepe leye ektir.
yle zannediyorum ki sen, sende grdm ekale gre ryamda bana gsterilen uursuz
kimsesin. te u kimse benim hatibim Sabit'tir! Benim tarafmdan sana gereken cevab o
verecektir buyurdu.

Sonra Mseylime'nin yanndan ayrlp gitti.

Abdullah bn Abbs der ki: Ben, Ebu Hureyre'ye Peygamber (s.a.v.)'in, Mseylimetu'lKezzb'a:

Sen, sende grdm ekale gre ryamda bana gsterilen uursuz kimsesin sznn
mahiyetini sordum. Eb Hureyre bana yle haber verdi:
Peygamber (s.a.v.):

Bir defa ben uyurken ryamda iki kolumda iki bilezik grdm. Bunlar kadn ss olduu
392[392]

Buhari, Menkb 25, Mcaz 10, Tabir 39, 44; bn Mce, Ta'biru'r-R'ya 10, 3921.

iin bu ryam beni bir hayli megul etti. Derken ryamda bana onlar frmem vahy edildi.
Ben de bunlara frdm. Bunlarn ikisi de utu. Ben, bunlar;
Benden sonra kacak iki yalanc peygamber diye yorumladm. Bunlardan birisi,
San'a'nn reisi Ans (Esved) ve dieri de Yemame'nin reisi Mseylime idi buyurdu. 393[393]
2078- Semure b. Cndeb (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) sabah namazn kldnda yzn cemaata doru evirip:

iinizden biri geceleyin bir rya grd m diye sorard. 394[394]
43. FEZAIL (FAZILETLER) BOLM

Fezail:

sam litereatrde Bir eyi veya bir kimseyi stn klan zellikler anlam amellerin,
vakitlerin, ahslarn, ehirlerin, lkelerin, kabilelerin, yerleim birimlerinin ve aletlerin
benzerlerinden stnln anlatmak iin kullanlm ve bunlarn her birine dair ok
esere kaleme alnmtr. Bunlar arasnda sahabiler iin Fezailu's-Sahabe, Kur'an

Fezilu'l-Kur'an, Hz. Peygamber (s.a.v.) iin Hasais faziletleriyle ilgili olanlar nemli
yer tutar.

1- Peygamber (s.a.v.)in Soyu Ve Peygamberlik Ve! Mezden nce Tan Ona Selam
Vermesi

Buhr, Menakb 25, Mez 70, Tevhid 29; Tirmiz, R'ya 10, 2293.
Buhr, Ezan 156, Ceniz 93, By' 24, Cihad 4, Bedu'l-Halk 7, Edeb 69, Teheccd 12, Enbiya 8, Ta
bir 48; Tirmiz, R'ya 10, 2294; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/8, 9, 10, 14.

393[393]
394[394]

2079- Vasile bnu'1-Eska' (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'i:

Dorusu Allah, smail oullarndan Kinne'y semitir. Kinne Kurey'i semitir.

Kurey'ten de Him oullarm semitir. Beni de H oullarndan semitir buyururken
iittim. 395[395]

2080- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet ediMiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ben Mekke'de br ta bilirim. Peygamber olarak gnderilmezden nce bana selam verirdi.
Ben onu imdi de pekala biliyorum. 396[396]

2- Peygamber (s.a.v.)'in Btn Mahlkattan stn Yaratlm Olmas

2081- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ben kyamet gnnde Adem oullarnn efendisi, kendisinden

tr ilk kabri yarlan ve ilk efaat isteyen ve kendisine ilk efaat hakk verilen olacam.
397[397]

3- Peygamber (s.a.v.)in Mucizeleri

2082- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) su istemiti. Bunun zerine ona geni bir kap ierisinde su getirildi.
Derken cemaat o kabn ierisinden abdest almaya balad.

Tirmiz, Mcnakb 1, 3605; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4.

Tirmiz, Menakb 5, 3624; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/89, 95, 105.
397[397] Ebu Dvud, Snnet 4673; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/540.
395[395]
396[396]

Enes der ki:

Kalabal altm ile seksen kii kadar tahmin ettim. Suya bakyordum. Parmaklarnn
arasndan su kaynyordu. 398[398]
Aklama:

Mucize kelimesi, szlkte; Acz kknden tretilmi bir kelime olup aciz brakan, gsz klan, kar konulmaz harika olay anlamlarna gelmektedir. Terim olarak ise;

peygamberin elinde, peygamberlik davasnda doruluunu ispat iin Allah tarafndan

tabiat kanunlarna aykr olarak yaratlan harikulade olay olup bakalar tarafndan bir
benzeri getirilemez.

Mucize; btn yaratklarn, melek, cin ve insanlarn glerini amakta olup peygamberlii tasdik ve dorulama mahiyetindedir.

Mucizenin meydana gelmesi, aklen imkansz deildir. Aslnda her an insann evresinde
meydana gelen olaylar ve hayatn kendisi, mucizeler kmesidir.

iki ey arasnda sabit, deimez bir nispet olarak kabul edilen tabiat kanunu bir tecrbe

sonucu kefedilir ve hkm olarak ifade edilir. Bu hkm, mutlak zaruri dedir. nk
ayn sebepler, daima ayn sonulan vermez.

Mucizenin temelinde temel unsur vardr:

1- Kafirlerin yada mriklerin istekte bulunmas.

2- Bu kimselere kar meydan okumann olmas

3- Mminlerin imannn artmas

Bazen kafirler, peygamberden mucize getirmesini isterler. Peygamber de, onlara kar

meydan okuma mahiyetinde Allah'n izniyle mucize getirir. rnein, Semud kavmi, Hz.
398[398]

Buhari, Vud' 32; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/139, 147, 169, 175, 248.

Salih (a.s)'dan; kayann iinden dii bir deve getirmesini istemilerdi. Hz. Salih (a.s)'da,

peygamberliinin bir kant olma mahiyetinde, onlarn bu isteini yerine getirmiti. Yine
Mekkeli mrikler de, Mekk surelerin tam 25 yerinde aka Hz. Peygamber (s.a.v.)'den

mucize getirmesini istemilerdi. Kur'an'n, bu tr kar klara kar cevab, susturcu ve

geersizletirici idi.

Bazen de kafirler, peygamberden mucize istemeseler bile, peygamber, peygamberliinin

bir kant olarak onlara mucize yada mucizeler gstermiti. rnein, Hz. Musa (a.s)'in,

elini koynuna koymasyla elinin beyazlamas, asann byk bir ylana dnmesi ve
dier 9 mucizesi gibi.

Bazen de Rabbani yardm ve desteklemeyle mminlerin imannn artmas ve Hz. Pey-

gamber (s.a.v.)'in, peygamberliini kantlama mahiyetinde bir ok mucize meydana

getirmitir. Bu tr mucizeler, hadislerde gemektedir. Bu tr rivayetler, lafzi mtevatir

olmayp manevi mtevatirdir. Inakr kfr gerektirmez. Zaten bu tr mucizeler, inan
esaslar ierisinde yer almamaktadr.

Kurtub (. 671/1273)'de konu ile ilgili olarak yle der:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, parmaklarndan su aktmas kssa, birka yerde byk

topluluklarn huzurunda meydana gelmi ve bu nedenle de pek ok yollardan gelmitir.

Bu kssay anlatan rivayetlerin toplam, kesin bilgiyi ve manevi tevatr ifade
etmektedir.

Kad yz (. 544/1149) ise ifda der ki:

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, parmaklarndan su aktmas ve yemei oaltmas ile ilgili

kssay; sika ve ok saydaki kimselerin, yine ok saydaki kimselerden, bunlarda ok
saydaki kimselerden, bunlarda sahabilerden rivayet etmitir. Bunlar, bu kssann;

Hendek sava, Buvt gazvesi, Hudeybiye umresi, Tebk gazvesi gibi bir ok yerlerde ve
mslmanlar evreler ile askerlerin operasyonlar srasnda gerekletiini haber
vemilerdir.

Sahabeden hibiri, bu kssay anlatan raviye ters bir harekette bulunmam ve bu kssa

kendilerine anlatldnda inkar yoluna gitmemilerdir. Aksine bu kssay grenin

syledii gibi anlatmlardr. Daha ncede belirttiimiz zere, bu eit olaylarn hepsi,

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mucizelerinden olduu kesinlik kazanmaktadr. 399[399]

2083- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mm Mlik, kendisine ait krbadan kk bir ya tulumunun iinde Peygamber

(s.a.v.)'e ya hediye ederdi. Daha sonra bu kadnn oullar gelip ondan katk isterlerdi,
fakat evlerinde yiyecek hibir ey olmazd. mm Mlik, ierisinde Peygamber (s.a.v.)'e

hediye ettii ya tulumunun yanna gittiinde onun iinde daima bir miktar ya bulurdu.
Bylece o kabn iindeki ya, evinin katn idare edip dururdu. Nihayet mm Mlik,
bir gn o ya tulumunu skt. Sonra da Peygamler (s.a.v.)'in yanna geldi. Peygamber
(s.a.v.), ona:

Sen o ya tulumunu sktn m? diye sordu. mm Mlik:

Evet, sktm! diye cevap verdi. Peygamber (s.a.v.):

Eer sen o ya tulumunu skmadan braksaydn onda daima ya mevcut olacakt

buyurdu.400[400]
2084- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Br adam yiyecek istemek iin Peygamber (s.a.v.)'e gelmiti. Peygamber (s.a.v.)'de, ona
yarm deve yk arpa verdi. Bu adam, bu arpay lee vuruncaya kadar; kendisi, hanm

ve misafirleri bu arpadan yemeye devam ettiler. Nihayet adam, bu arpay lee vurunca
arpa tkendi ve tekrar Peygamber (s.a.v.)'e geldi. Peygamber (s.a.v.), ona:

Eer o arpay lmemi olsaydn, muhakkak ondan yemeye devam edecektiniz ve o szin
rzknz olmaya devam edecekti buyurdu.
Aklama:

399[399]
400[400]

B.k.z: Kettn, Mtevatir Hadisler, Tere. Hanifi AKIN, Karnca Yay., stanbul 2003, s. 501-502.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/340.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bereketiyle az eyin oalmas ile ilgili olaylar, eitli zamanlarda ve deiik yerlerde meydana gelmitir.

Bu olay gren sahabiler, rivayet etmek suretiyle olaya tanklk ettiklerini

gstermektedir.

Hz. Peygamber (s.a.v.), bazen az miktardaki bir suya dokunmak suretiyle suyun oalmasn salam, sahabiler de bu sudan, hem imiler ve hem de abdest almlar, bazen

de az miktardaki yemee dokunmak yada dua etmek suretiyle yemek oalm ve herkes

karn doyuncaya kadar o yemekten yemiler. rnein, Hendek sava srasnda 1000
kiiyi, bir kk lek arpa ve bir kei yavrusuyla doyurmu, bir sefer srasnda a kalan

mslmanlar yanlarndan bir avu dolusu kadar hurmay getirip bir serginin zerine

koymular, herkes kaplarn getirip doldurmasna ramen sergi zerindeki hurmadan

hi azalma olmamtr. Bu tr olaylarn meydana geldii srada Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
yannda pek ok sahabi olup bu olaylar bizzat grmlerdir.
2085- Muz bn Cebel (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Tebk gazas ylnda Resulullah (s.a.v.)'le birlikte yola ktk. Resulullah (s.a.v.) sefer
srasnda namazlar cem1 ederdi/birletirerek klard.

yle ki: le ile ikindiyi beraberce ve akam ile yatsy beraberce kld. Nihayet bir gn

namaz geciktirdi. Sonra karak le ile ikindiyi birletirerek kld. Sonra adrna girdi.
Biraz sonra karak akam ile yatsy beraberce kld. Sonra da:

Sz yarn inaallah Tebk pnarna varacaksnz. Siz oraya kuluk zaman olmadan
varmayacaksnz. Sizden herkim o pnarn yanna varrsa ben gelinceye kadar sakn onun
suyundan hi bir eye dokunmasn buyurdu.

Derken o pnarn yanna vardk. iki kii pnarn bana bizden nce varmt. Pnarn
suyu, ayakkab tasmas gibi azar azar su akyordu. Resulullah (s.a.v.) o iki adama:
Bunun suyundan bir eye dokundunuz mu? diye sordu. Onlar:

Evet! diye cevp verdiler.

Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) onlara sitem etti. Onlara Allah'n diledii kadar sz

syledi. Sonra cemat elleriyle pnardan azar azar su aldlar. Hatt bir eyin iinde su
topland. Resulullah (s.a.v.) onun iinde ellerini ve yzn ykad. Sonra suyu pnara iade
etti. Hemen pnar arl anl su aktt yada bol su aktt.

Hadisin rvisi Eb Al, Enes b. Mlik'in bu iki kelimeden hangisini sylediinde phe
etmitir. Nihayet insanlar sularn aldlar. Sonra da:

Ey Muz! Uzun bir hayata mazhar olman ve burasnn bahelerle dolup tadn grmen
yakndr buyurdu. 401[401]
2086- Ebu Humeyd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Tebk gazasna ktk. Nihayet Vdi'l-Kurra'da bir
kadnn bahesine geldik. Resulullah (s.a.v.):

Bu bahenin hurma mahsuln tahmin edin! buyurdu. Biz de bahenin hurma

mahsuln tahmin ettik. Resulullah (s.a.v.)'de bahenin mahsuln on vesk olarak

tahmin etti. Bahenin sahibi kadna:

Biz inaallah sana geri dnnceye kadar bu bahenin mahsuln ka lek geldiini say!
buyurdu. Bunun zerine biz yolumuza, devam ettik. Nihayet Tebk'e geldik. Resulullah
(s.a.v.):

Bu akam sizin zerinize iddetli bir rzgr esecek. Sizden hi kimse bu rzgrn estii
brada ayaa kalkmasn. Kimin devesi varsa ipini salam balasn! buyurdu.

Daha sonra iddetli bir rzgr esti. Derken bir adam ayaa kalkt ve rzgr onu
gtrerek Tayy'n dalarna att.

Bunun zerine Eyle hkmdar bn'I-Alm'nn elisi Resulullah (s.a.v.)'e bir mektup
getirdi. Ona bir de beyaz kar hediye etti. Resulullah (s.a.v.)'de ona bir emanname yazd

ve bir de kaftan hediye etti. Sonra yola devam ettik. Nihayet Vadi'l-Kurra'ya geldik.
401[401]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/229; bn Huzeyme, Sahih, 966; bn Hibbn, Sahih, 1591.

Resulullah (s.a.v.) kadna bahesinin ka lek mahsul olduunu sorup:

Bahenin mahsul ka vesk geldi? diye sordu. Kadn:

On vesk! diye cevp verdi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Ben acele ediyorum. Sizden kim dilerse benimle beraber acele gelsin. steyen kalsn!
buyurdu. Biz de yola ktk. Medine'ye yaklatmzda: ite Tbe! te Uhud! Uhud yle
bir dadr ki, o bizi sever ve biz de onu severiz' buyurdu. Daha sonra da:.

Dorusu Ensar hanelerinin en ls, Neccar oullar hnesidir. Sonra Abdu'l-Ehel oullar
hanesi, sonra Abdui-Haris b. Hazrec oullar hanesi, sonra Side oullar hnesidir.
Ensrn her hanesinde hayr vardr buyurdu.

Derken Sa'd b. Ubade, bize yetiti. Eb Useyd, ona:

Grmedin mi, Resulullah (s.a.v.) (srayla) Ensr hanelerinin hayrllarn syledi, bizi de
en sona brakt' dedi. Bunun zerine Sa'd b. Ubde, Resulullah (s.a.v.)'e yetiip ona:

Ey Allah'n resul! Ensar hanelerinin hayrllarn (srayla) sylemisin, bizi de en sona

brakmsn! dedi. Resulullah (s.a.v.):

Hayrllardan olmanz size yetmiyor mu? buyurdu.

Tebk:

Hicaz blgesinin kuzeyinde Medine ile am arasnda bir yerin addr. Tebk seferinde
sava olmad. Hicretin dokuzuncu ylnda yaplmtr. Bu sefer, Taif kuatmasndan ve

Veda haccndan nce yaplmtr. Bu gaza, Resulullah (s.a.v.)'in bizzat bulunduu

gazalarn sonuncusudur. Tebk seferi, Bizansllar ile mslmanlar arasndaki siyas
mnasebetlerin nc safhasn oluturur.

4- Peygamber (s.a.v.)'in Yce Allah'a Tevekkl Ve Allah'n Onu nsanlardan

Korumas

2087- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Necd tarafnda gazazaya gittik. Dnte Resulullah (s.a.v.)

ulu aac bol olan bir vadide bize yetiti. Resulullah (s.a.v.), aacn altnda konaklad ve
klcn aacn dallarndan birine ast. Ordudakiler de aa altnda glgelenmek iin
vadiye daldlar. Resulullah (s.a.v.), bize:

Ben uyurken bir adam bana geldi ve klc ald. Ben de hemen uyandm, Adam bamn
ucunda dikilmiti. Elindeki, knndan syrlm kltan baka bir ey fark de etmedim.
Bana:

Seni benden kim koruyabilir? dedi. Ben de:

Beni senden Allah korur dedim. Adam tekrar ikinci defa:

Seni benden kim koruyabilir? dedi. Ben de:
Beni senden Allah korur dedim.

Bunun zerine adam, klc knna koydu. Bunlar yapan adam, ite urada oturuyor
buyurdu.

Resulullah (s.a.v.), o adama bir ey yapmad. 402[402]

5- Peygamber (s.a.v.)n Hidayet Ve limle Gnderilmesinin Misali

2088- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:
402[402]

Buhari, Cihad 84, 87, Mez 32.

Allah'n beni peygamber gnderdii lim ve hidayet yolu, topraa inen bol yamur gibidir.
ndii topran bir ksm gzel olup suyu emerek bol bol ot ve ayr bitiren verimli bir
topraktr. Bir ksmda suyu ierisine ekmeyip darda tutar. Allah bu sudan insanlar
faydalandrr. nsanlar suyu erler, hayvanlarn sularlar, ekin ekerler. Dier bir ksm da
ne suyu tutar ve ne de ot bitirir. te Allah'n dinini iyi renen fikheden, Allah'n beni
peygamber olarak gnderdii eyleri renip reterek faydal olan kimse ile,
gnderildiim Allah'n yolunu kabul etmeyip ban bile kaldrmayan kimsenin durumu da
buna benzer. 403[403]

6- Peygamber (s.a.v.)in mmetine Olan efkati Ve Onlar Zarar Verecek eylerden

Kendilerini Sakndrmas

2089- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

phesiz benim ve Allah'n benimle gnderdii eyin misli, bir adamn u misli gibidir:
Bu adam, kavmine gelip onlara:

Ey kavmim! Ben gzlerimle dman ordusunu grdm. Ben gerekten soyunmu bir
uyarcym. Kurtulmaya bakn! der.

Kavminden bir grup ona itaat eder. Geceleyin yola derek yava yava giderler. Onlardan
bir grup da, onu yalanlayarak yerlerinde sabahlarlar ve ordu sabah baskn yaparak onlar
helak eder. Kklerini kurutur. te bana itaat edip getirdiime tbi olanlar ile bana isyan
edip getirdiim hakk yalanlayanlarn misli budur. 404[404]

Aklama:

403[403]
404[404]

Buhr, lm 20; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/399.

Buhr, Rikk 26, 'tisam 2.

Soyunmu uyarcyla kastedilen; korkun haber getiren kimsedir. Eskiden Araplar'n

detine gre bir adam bir topluluu korkutmak ve kendilerine korkun bir haber

vermek sterse elbisesini karr, eer uzakta ise bu elbiseyle onlara iarette bulunurdu.
Bununla, musibet haberi verdiine iaret ederdi. Bunu, genellikle, topluluun ncs ve
gzcs durumundaki kimse yapard.

2090- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Benim ile mmetimin misali, ate yakp da atee den kelebek ve benzeri u hayvanlar
atee girmemeleri iin kovalayan adamn misali gibidir, te siz atee koarsnz bense sizin
belinizden tutanm. 405[405]

7- Peygamber (s.a.v.)'in Son Peygamber Olmas

2091- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Benim misalim ile dier peygamberlerin misali, kede bir kerpitik yer dnda en gzel
ve en iyi ekilde bir ev yapan kimseye benzer. nsanlar iini dolamaya balayp bu kimseye
hayret edip:
uraya kerpi konulmas gerekmez miydi? derler.

te ben, o kerpicim. Ben, peygamberlerin somncusuyum. 406[406]

Aklama:

Yce Allah, Kur'an'da; Hz. Muhammed (s.a.v.)'in, peygamberlerin sonuncusu

405[405]
406[406]

Buhr, Rikk 26; Tirmiz, Emsal 7, 2874; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/244.
Buhr, Menkb 18; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/9.

407[407]

olduunu belirtmektedir. Hz. Peygamber (s.a.v.)'de bir ok hadiste, peygamberlerin

sonuncusu olduunu ve kendisinden sonra bir peygamberin daha gelmeyeceini

bildirmektedir.

Hz. Peygamber (s.a.v.) daha hayattayken Msellemet'l-Kezzb, daha sonra baka

yalanc peygamberler ve gnmzde ise ran'da Bahailikin kurucusu Mirza Ali

Muhammed (.1850), Hindistan'da Kadyanilikin kurucusu Mirza Gulam Ahmed,

Amerika'da Moon, Trkiye'de ise iskender el-Ekber sahte peygamberliini ilan

etmilerdir.

skender el-Ekber, ilk nce kendisini Mehdi ardndan da peygamberliini ilan edip

salet Nurlar adnda bir de kitap indirildiini iddia etmitir. Kitabn kapanda yce

Allahn ad bulunmas gerekirken skender el-Ekber'e aittir ifadesi yer almaktadr.

Batan sona sama sapan cmleler ve hezeyanlarla dolu olan bu kitapk; Eer insanlar
sadk peygamberlerine tabi olmazlarsa, onlan arkalarna takacak sahte peygamberlerin
kaca gereini ak-seik ortaya koymaktadr. Eer insanlar ierisinde phe

bulunmayan Allah'n vahyi Kur'an'a sanlmazlarsa, bu mmetin iinden kp kendi

elleriyle yazdklar sahte peygamberlerin kitaplarna uyar hale gelebilirler.

8- Yce Allah'n Bir mmete Rahmet Diledii Zaman ilk nce O mmetin
Peygamberinin Ruhunu Almas

2092- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Yce Allah, iyi kullarndan olan bir mmete rahmet etmek istedi zaman o mmetin
peygamberini mmetten nce yanna alr. O peygambe onlar iin, varacaklar yerde
hazrlk ve efaat yapacak bir nc ve onlardi nce giden bir kimse klar.
Allah, kt yolda giden bir mmetin yok olmasn istedii zaman ise mmetin peygamberi
daha hayattayken o mmete azab eder. Peygambei gznn nnde onlar yok eder. Onlar,
407[407]

Ahzb: 33/40.

peygamberlerini yalanladklar emrine isyan ettikleri zaman Allah onlar yok etmek
suretiyle peygamberi de honut eder.

9- Peygamber (s.a.v.)in Havz Kevseri Ve Havznn zellikleri

2093- Cndeb (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'i:

Ben, havuzun bana sizden nce varacam buyururken iittim. 408[408]

2094- Sehl b. Sa'd (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.)'i:

Ben Havz kevsere sizden nce varacam. Kim buraya gelirse suyunu ier ve bundan
sonra asla susuzluk grmez. Havuzun bana, benim onlar ve onlarn da beni tandklar
baz kimseler getirilecek, fakat arkasndan benim ile onlarn arasna engel girecektir
buyururken iittim. 409[409]
2095. Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: "Peygamber (s.a.v.):

Bunlar bendendir' buyurur. Ona:

Onlarn senden sonra neler ilediklerini sen bilemezsin!' denilir. Ben de:
Benden sonra yolunu deitiren benden uzak olsun!' derim. 410[410]

2095- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.):

Buhr, Rikk 53; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/313.
Buhr, Rikk 53, Fitcn 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/333, 339.
410[410] Buhr, Rikk 53.
408[408]
409[409]

Bunlar bendendir buyurur. Ona:

Onlarn senden sonra neler ilediklerini sen bilemezsin! denilir. Ben de:
Benden sonra yolunu deitiren benden uzak olsun! derim. 411[411]
2096- Abdullah bn Amr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Benim cennetteki Havzm, bir aylk yol mesafesindedir. Onun keleri dzdr. Suyu

gmten daha beyaz ve kokusu miskten daha gzeldir. Bardaklar ise gkyznn
yldzlar gibidir. Kim ondan su ierse bir daha asla susuzluk ekmez. 412[412]
2097- Ukbe b. mir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir gn kp Uhud ehidleri zerine, cenaze namaz kldrd, sonra da
oradan ayrlp minbere kt, sonra da:

Ben, sizin Kevser Havuzuna ilk nce varannz olacam. Ben size ahitlik yapacam.
Vallahi, ben u anda Kevser Havuzunu seyretmekteyim ve bana yeryznn hazinelerinin
anahtar veya yeryznn anahtarlar verildi. Vallahi, ben sizin hakknzda benden sonra
mrik olacanzdan korkmuyorum, fakat sizin dnyalklar elde

etmek iin

yarmanzdan korkuyorum buyurdu. 413[413]

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.), Uhud ehidlerine kld bu cenaze namazn, Uhud ehitleri
defnedildikten sekiz sene sonra klmtr. 414[414]

Buhr, Rikk 53.

Buhr, Rikk 53, Fiten 1.
413[413] Buhr, Cenaiz 72, Menakb 25, Meaz 17, 27, Rikak 7, 53; Ebu Dvud, Cenaiz 69-71, 3223, 3224;
Nes, Cenaiz 61; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/149, 153, 154.
414[414] Ebu Dvud, Cenaiz 69-71, 3224.
411[411]
412[412]

Konumuzu tekil bu hadis, ehidler zerine cenaze namaz klmak caizdir diyenler ile
Cenaze kabre konduktan sonra zerine cenaze namaz khnabilir diyen Hanefilerin
delilidir.

Baz fkh alimlerine gre, bu hadiste geen Salat kelimesi, cenaze namaznda okunan

dua anlamnda kullanlm olmas da mmkndr. bn Hibban'da Sahihinde bu gr

savunmutur.

mam Nevev ise bu konuda yle der:

Bu hadiste geen Salat kelimesiyle kasdedilen, cenaze namaz deil, cenaze duasdr.
nk Cenazeye namaz klar gibi namaz kld demek, adeti zere llere dua ettii
gibi dua etti demektir.

2098- Harise b. Vehb (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Harise, Peygamber (s.a.v.)'in havznn; San'a ile Medine aras kadar olduunu

Peygamber (s.a.v.)'den iitmitir. 415[415]

2099- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Havuzun kaplar nasldr? diye sordum. Resulullah (s.a.v.);

Muhammed'in nefsi elinde olan Allah'a yemin ederim ki, onun kaplar, gkyznn yldz
topluluklar ile yldzlarndan daha oktur. Dikkat edin ki! Onlar, mehtapsz bir gecedeki
yldzlar gibi olan cennetin kaplardr. Her kim bu kaplardan ierse mrnn sonuna kadar
susamaz. Havuzun cennetten kan iki oluu grl grl akar. Ondan kim ierse bir daha
susamaz. Genilii, uzunluu gibi olup Amman ile Eyle aras kadardr. Suyu stten daha ak
ve baldan daha tatldr buyurdu.416[416]

415[415]
416[416]

Buhr, Rikak 53.

Tirmiz, Sfatu'l-Kyamet 15, 2445; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/149.

2100- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.):

Havuz banda benim yanma bana sahabilik etmi kimselerden bazlar muhakkak
gelecektir. Nihayet onlar bana doru kaldrlp ben onlar grdm zaman onlar benim
nmden koparlp alnrlar. Bunun zerine muhakkak ben:
Rabbim! Onlar benim sahabiciklerimdir, onlar benim sahabiciklerimdir diyeceim.
Bunun zerine muhakkak bana:

Dorusu sen onlarn senin ardndan neler ihdas ettiklerini bilmezsin? denilecek.
417[417]

Aklama:

Ahirette her peygamberin bir havuzu olacaktr. Bu havuzdan, hem peygamberin kendisi

ve

hem

de

mmetinden

Allah'n

diledii

kimseler

iecektir.

Yalnz

peygamberlerden farkl olarak Hz. Peygamber (s.a.v.)'e iki tane havuz verilecektir:

dier

1- Kyamet gn, maher yerinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'e verilecek Kevser havzudur. Bu
havuzdan, Kyamet gn, Hz. Peygamber (s.a.v.), herkesin susad o zar artlarda
mmetine su verecek, mmetini rahatlatmaya alacaktr. Hz. Peygamber (s.a.v.) ile
mmeti, Kyamet gn, bu havuzun banda buluup bir araya gelecektir.

2- Cennette, Kevser nehrinden akacak olan suyun bir araya toplanmasyla oluacak havuzdur. eitli rivayetlerde; Kevser nehrinden, kanallar araclyla bu havuza sularn
aktlaca ifade edilmektedir.

Havuz ve Kevser, ok sayda sahabe tarafndan nakledilmi gayb bir hakikattir.

417[417]

Buhr, Rikak 53; Ahmet! b. Hanbel, Msned, 3/140, 281.

10- Uhud Harbi Gnnde Cebrail ile Mkal'n Peygamber (s.a.v.) Namna
Savamalar

2101- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Uhud sava gn Resulullah (s.a.v.)'in sanda ve solunda, zerlerinde beyaz elbise

bulunan iki adam grdm. Bunlar, daha nce ve daha sonra hi grmedim. Yani Cebrail
ile Mikail'i kast etmektedir. 418[418]

11- Peygamber (s.a.v.)in Cesareti Ve Savamak in ileri Atlmas

2102- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) insanlarn en gzeli, en cmerdi ve en cesuru idi. Medine halk bir
gece gerekten dman basknndan korumutu. nsanlar sesin geldii tarafa doru

gitmilerdi. Bu srada Resulullah (s.a.v.), Ebu Talha'ya ait Mendub adnda plak bir atn

stne atlayarak onu dman sesinin geldii tarafa doru srd. Medinelileri geride
brakp ileriye gemiti. Nihayet Resulullah (s.a.v.), Ebu Talha'nn atnn zerinde ve
klc boynunda olarak geri dnerken Medinelileri (yolda) karlad. Resulullah (s.a.v.),
onlara:

Dmanlar zarar verebilecek bir korkuyla bizi korkutamadlar, onlar ciddi bir korkuyla
bizi korkutamadlar buyurdu. Daha sonra da:

Biz bu at bir derya bulduk yada bu at muhakkak bir derya gibi akcdr buyurdu. Enes;
Halbuki bu at, yava ve durgun olmakla tannrd dedi. 419[419]

418[418]
419[419]

Buhr, Mez 18, Libas 24; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/171, 177.
Buhari, Cihd 24, 54, 82, 165, Edeb 39; Tirmiz, Cihad 14, 1687; bn Mce, Cihad 9, 2772.

Aklama:

Cesaret; kiinin, korku ve ekingenlik halinden uzak olarak deerli bir ie girme halini
ifade eder. Cesaret sahibi kimse, tehlikeye ve riske girmekten korkmaz. Kiide, cesaretin

olumas, kiiyi; yrekli, atlgan ve yiit bir hale getirir. Cesareti olmayan kimse;

ekingen, korkak ve kendine gveni olmaz. Cesaretli olmak, her babayiidin harc

deildir. Herkes cesaretli olmayabilir. Cesaretli olan kii; hem kendisine gven duyar ve
hem de skntlara kar gs germesini iyi bilir.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in cesur oluu; herkes tarafndan bilinen bir husustur. Domadan
nce babasn, alt yanda iken annesini, sekiz yanda iken dedesini yitirmesine ramen

o, hibir zaman ylgnlk gstermemitir. Skntlara ve musibetlere kar gs

germesini bilmitir. Peygamberliini ilan ettiin de, insanlarn ou, ona dman

kesilmi; onun delirdiini, cinlendiini, sihirbaz olduunu ileri srmekten geri

durmamlardr. Fakat o, Allah'a olan iman sayesinde btn bu iftiralara ve yalanlara
kar mcadelesini srdrmtr. Mekke'de geirdii on yl boyunca, hep iftira ve

karalamalara maruz kalmtr. Yine de o, cesur olmay hep srdrm ve davasndan hi

taviz vermemitir.

Medine'de ise; mnafklara, Yahudilere dier kar gelenlere hep cesaretle hareket et-

mi, bir ok savata geriye kamam, yerini terk etmemi, lmle burun buruna kald
zamanlarda bile arkasna dnp geriye kamam, sahabilerini terk etmemi, dmanla
karlamaktan hi ekinmemitir.

Huneyn sava srasnda slam ordusu pusuya drldnde, mslmanlann ou, il

yavrular gibi Allah Resuln yalnz, brakp katklarnda Resulullah (s.a.v.), yerini terk

etmemitir. nk kamak, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e yakr bir tavr deildi. O, imann

tadn, ehadetin kokusunu, cihadn zn, zellikle de peygamberlik misyonunun

gerektirdiklerini ok iyi biliyordu.

12- Peygamber (s.a.v.)in Hayrda nsanlarn En Cmerdi Olmas

2103- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) iyilik yapma hususunda insanlarn en cmerdi idi. En cmert olduu
zaman da, Ramazan ay idi. Cebrail, Resulullah (s.a.v.)'le her sene Ramazan aynda
buluurdu. Bu buluma, Ramazan ay bitinceye kadar devam ederdi. Resulullah (s.a.v.),

Cebrail'e Kur'an' arz ederdi. Cebrail, Resulullah (s.a.v.)'le bulutuunda Resulullah

(s.a.v.) hayr ileri yapma hususunda srekli esen rzgardan daha cmert olurdu. 420[420]
Aklama:

Burada Resulullah (s.a.v.)'in, Ramazan aynn her gecesinde Cebrail'le buluup o zaman

kadar inen Kur'an ayetlerini mzakere etmeleri sz konusu edilmektedir. Vefat ettii
sene iki defa Kur'an' mukabele etmilerdi.

Dier bir hususta, Resulullah (s.a.v.)'in ok cmert olmakla birlikte Kur'an' mzakere
etmeleri sebebiyle bu ay ierisinde gayb hususlara daha ok muttali olmasndan dolay

bu ay ierisinde daha fazla cmert davranyordu. Abdullah bn Abbs, onun cmertliini;

hibir engele rastlamayarak salverilmi rzgara benzetmesi, onun cmertlik ile hayr
datmada rzgardan daha hzl olmasndan dolaydr.

13- Resulullah (s.a.v.)'in Ahlak Ynnden nsanlarn En Gzeli Olmas

2104- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Buhr, Bed'u 1-Vahy 6, Savm 7, Bed'u'1-Halk 6, Menakb 13, Fezailu'l-Kur'an 7; Nes, Siyam 2;
Tirmiz, email, 353; Ahmed b. Hanbel, Msned 1/230, 288, 326, 363, 366, 373.
420[420]

Resulullah (s.a.v.) Medine'ye geldiinde vey babam Ebu Talha elimden tutup beni

Resulullah (s.a.v.)'e gtrd. Ona:

Ey Allah'n resul! Enes, akll bir ocuktur. Senin hizmetinde bulunsun dedi.

Emes devamla der ki:

Gerek yolculukta ve gerekse de ehirde ikamet ettii srada Resulullah (s.a.v.)'e

hizmette bulundum. Allah'a yemin ederim ki, yaptm bir eyden dolay bana: Bunu
niin yaptn?, yapmadm bir ey iin de: Bunu niin yle yapmadn? demedi. 421[421]
2105- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) ahlak ynnden insanlarn en gzellerindendi. Bir gn beni bir hacet
iin bir yere gndermek istedi. Ben, ona:
Vallahi, ben gitmem dedim.

Halbuki iimden Allah'n nebisi (s.a.v.)'in bana emrettii yere gitmek geliyordu. Derken

dar ktm. Derken ocuklarn yanma uradm. Onlar sokakta oyun oynuyorlard.
Aniden Resulullah (s.a.v.) arkamda kafam tuttu. Ona baktm. Glerek:
Ey Enescik! Sana emrettiim yere gittin mi? diye sordu. Ben de:
Evet! Gidiyorum, ey Allah'n resul! dedim. Enes:

Allah'n adna yemin ederim ki, ben, Resulullah (s.a.v.)'e dokuz sene hizmette

bulundum. Yaptm bir ey iin bana: Niin yle yle yaptn! Yapmadm bir ey
in de bana: yle yle yapsaydn! dediini bilmiyorum dedi. 422[422]
Aklama:

421[421]
422[422]

Buhr, Edeb 39, Vesaya 25.

Buhr, Diyt 27; Ebu Dvud, Edeb 1, 4773.

Enes, Resulullah (s.a.v.)'in vefatna kadar ona hizmet etmi, her vakit onunla birlikte
bulunmu ve onun yanndan ayrlmamtr.

14- Resulullah (s.a.v.)'Den Bir ey stenildiinde Asla Hayr Dememesi Ve

hsannn ok Olmas

2106- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'den bir ey istenilip de onun Hayr dedii asla vaki deildir. 423[423]
2107- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

slam zerine Resulullah (s.a.v.)'den istenilmi olan herhangi bir eyi mutlaka vermitir.
Bir defasnda Resulullah (s.a.v.)'e bir kimse gelmiti. Resulullah (s.a.v.), o adama iki da

arasfn dolduracak kadar ok koyun vermiti. Daha sonra bu kimse kavminin yanma
dnp onlara:

Ey kavmim! mslman olunuz. nk Muhammed, fakirlikten korkmakszn byk

ihsanda bulunuyor dedi. 424[424]

2108- bn ihb'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Mekke'nin fethi gazasn yapt ve Mekke'yi fethetti. Sonra Resulullah
(s.a.v.) beraberinde bulunan mslmanlarla birlikte Huneyn'e doru yola kt. Nihayet

dmanla Huneyn mevkisinde arptlar. Netice itibariyle; Allah, dinine ve

mslmanlara yardm etti. Resulullah (s.a.v.) o gn Safvan b. meyye'ye yz tane deve
verdi. Sonra yz daha, sonra yz daha verdi.
bni ihb der ki:

423[423]
424[424]

Buhr, Edeb39; Tirmiz, email, 352; Ahmed b. Hanbcl, Msned 3/307.

Ahmed b. Hanbel, Msned 3/107; bn Huzeyme, Sahih, 2371.

Bana, Sad b. Mseyyeb rivayet edip dedi ki: Safvn b. meyye:

Allah'a yemin ederim ki, Resulullah (s.a.v.) bana verdiini verdi. Ama o, bana gre,
insanlarn en nefret edilecek olan idi. Bana vermekte devam etti. Nihayet o bana gre
insanlarn en sevimlisi oldu dedi. 425[425]
Aklama:

Safvan b. meyye ve benzerleri, Mellefe-i Kulub/kalbi slam'a sndrlacak kimseler

ierisinde olduu in Resulullah (s.a.v.) onlara Huneyn gazasnda bolca iyilikte

bulunmutur. Bylece onun kalbini daha slam'a sndrm, nefreti sevgiye dnmtr.

2109- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) bir defasnda
bana:

Bize Bahreyn'in mal gelirse sana muhakkak u kadar, u kadar ve u kadar veririm
buyurdu. Bunu sylerken iki eliyle de btn mala iaret etti.

Derken Bahreyn'in mal gelmeden nce Peygamber (s.a.v.) vefat etti. Bu ma! onun
vefatndan sonra Eb Bekr'e geldi. O da bir dellla emretti. O da:

Her kimin Peygamber (s.a.v.)'de alacak bir vaadi veya borcu varsa hemen gelsin! diye
seslendi. Bunun zerine ben kalkp Ebu Bekr'in yanma vardm. Ona:
Gerekten Peygamber (s.a.v.) bana:

Bize Bahreyn'in mal gelirse sana muhakkak u kadar, u kadar ve u kadar veririm
buyurdu dedim. Bunun zerine Ebu Bekr, derhal bir avu para avulad. Sonra da bana:

Bunu say! dedi. Ben bu paralan saydm. Paralarn, beyz adet olduunu grdm. Bu
defa Ebu Bekr, bana:
425[425]

Tirmiz, Zekat 29, 666; Ahmed b. Hanbel, Msned 3/401, 6/465.

Bununla birlikte iki mislini daha al dedi. 426[426]

15- Peygamber (s.a.v.)in ocuklar ile Dknlere Acmas Ve Alakgnll Olmas

2110- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Bu akam benim bir olum dnyaya geldi. Ona, byk babam brahim'in adn verdim
buyurdu.

Sonra da onu, Ebu Seyf adnda bir demircinin hanm mm Seyfe st annesi olarak
teslim etti. Bir defasnda ocuu getirmek iin yola kt. Ben de onu tkib ettim. Eb Seyf

in yanna yaklatk. Ebu Seyf, demirci krn fryordu. Ev dumanla dolmutu. Ben
Resulullah (s.a.v.)'in nnde hzl yryerek:

Ey Ebu Seyf! Krn durdur! Resulullah (s.a.v.) geldi! dedim. Bunun zerine o da

durdu. Peygamber (s.a.v.) ocuun getirilmesini istedi. ocuk getirildiinde Resulullah

(s.a.v.) onu barna bast. Allah'n sylemesini diledii eyleri ona syledi.
Enes der:

Allah'n adna yemin ederim ki, ocuu, Resulullah (s.a.v.)'in nnde can ekitirirken
grdm. Resulullah (s.a.v.)'in gzleri yaard ve sonra da:

Gz yaam, kalb zlr, fakat biz ancak Rabbimizin raz olacan syleriz. Vallahi, ey
brahim! Biz senin iin zlyoruz buyurdu. 427[427]

brahim, hicretin 8. ylnda Zilhicce aynda dnyaya gelmitir, ibrahim'in lm zerine

Resulullah (s.a.v.) gzya dkmtr. Gzya dkmesi, insan tabiatnn gerei olan bir
haldir.

2111- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

426[426]
427[427]

Buhri, Hibe 18, Kefalet 3, ehadat 28, Farzu'1-Hums 15, Mez 73.
Buhr, Ceniz 43; Ebu Dvud, Ceniz 23-24, 3126.

Aile efradna Resulullah (s.a.v.)'den daha fazla acyan hikimse grmedim. brahim,

Medine'nin yksek taraflarndaki kylerinden birinde st anneye verilmiti. Resulullah

(s.a.v.) biz de beraberinde olmak zere gider ve o eve girerdi. Ev tterdi. brahim'in st
babas demirci idi. Resulullah (s.a.v.) ocuu alr, per, sonra geri dnerdi.
Hadisin ravisi Amr der ki: brahim vefat edince, Resulullah (s.a.v.):

brahim benim olumdur. O memede iken ld. Onun iki tane st annesi vardr. St
mddetini cennette tamamlayacaktr buyurdu. 428[428]
2112- Hz. e (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Bedevilerden bir grup insan, Resulullah (s.a.v.)'in yanna gelmiti. Bunlar bir
mnasebetle, sahabilere:

Sizler ocuklarnz pp sever misiniz? diye sordular. Sahabiler:

Evet! dediler. Bedeviler:

Fakat biz, Allah'a yemin olsun ki, bizler ocuklarmz pp sevmeyiz dediler. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.):

Eer Allah sizin gnllerinizden rahmet ve efkati ekip karmsa ben ne yapabilirim!
buyurdu. 429[429]
2113- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Akra' b. Habis, Peygamber (s.a.v.)'i, torunu Hasan' perken grd. Bunun zerine Akra,
Peygamber (s.a.v.)'e:

Benim on ocuum var. Fakat onlardan hibirini imdiye kadar hi pmedim dedi.
Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

428[428]
429[429]

Buhr, Edeb'l-Mfred, 376; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/112.

Buhr, Edeb 18; bn Mce, Edeb 3, 3665; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/56, 70.

Dorusu merhamet etmeyen kimseye merhamet olunmaz! buyurdu. 430[430]

2114- Cerr b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim insanlara merhamet etmezse Yce Allah'ta ona merhamet etmez. 431[431]

Aklama:

Hadis; ocuklara, zayflara, dknlere, hatta btn insanlara ve hayvanlara merhamet

etmeyi kapsamaktadr. Yani mmin olsun, kafir olsun btn insanlar iermektedir.

Merhamet; canllara yiyecek-iecek vermek, hayvanlara ar yk yklememek; dvme,

acktrma, yarma gibi vastalarla onlara kar haddi amamaktr.

Mmin olsun, kafir olsun btn insanlara, kendinin olsun yada olmasn btn hayvanlara acmayan, hayvan doyurup sulamayan, ykn hafifletmeyen, insafszca den veya

insanlara acmayan, insafszca davranan, kt davranan kimse, ahirette Allah'n

rahmetine nail olmayacaktr.

yilik yaparsanz kendi nefsiniz iin yaparsnz

432[432]

Duyurularak her trl insana ve

hayvana veya canlya yaplan merhametin, sonu itibariyle kiinin kendine yaptna
dikkat ekilmitir.

Mmin kul; solcu, sac, inanl, inansz, laik gibi her trl insana ve dier canllara kar-

merhametli davranmak zorundadr. nk inand dinin temelinde; inanmayan

insana kar saygl olma, hogrl olma, bar olma, hak ve zgrlklerini verme
vardr.

Buhr, Edeb 18; Ebu Dvud, Edeb 144-145, 5218; Tirmiz, Birr 12, 1911; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/228, 241, 269, 514.
431[431] Buhari, Edeb 27, Tevhid 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/358.
432[432] sr: 17/7.
430[430]

16- Peygamber (s.a.v.)in Hayasnn okluu

2115- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) perdesi gerisindeki bekar kzlardan daha utangat. Bir eyden
holanmad zaman onu yznden anlardk. 433[433]
Haya:

Utanmak demektir. Knamay gerektiren bir sz ve davrantan dolay kiinin Allah'a ve

insanlara kar utanmas, Haya szyle ifade edilmitir.

Haya, insan ahlak iin en gzel bir ldr. nsann haddini bilmesi, utanacak bir iten

dolay sklp yznn kzarmas, byk bir fazilettir. Bu fazilet, sahibini ktlklerden
uzak tutar. Utanp knanmayaca iler yapmasna da sebep olu Gerek haya, kiinin,
yce yaratcna kar duyaca hayadr.

Burada hayann imana balanmas, utanmann yerini ve lsn dinin ve imann tayin
etmesidir.

2116- Abdullah b. Amr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) irkinlik sahibi (fahi) ve irkinlie srklenebilen birisi mtefahhi

deildi. nk Resulullah (s.a.v.):

Dorusu sizin en iyi olannz, ahlak bakmndan en iyi olannzdir buyurdu. 434[434]
Buhari, Menakb 23, Edeb 72; bn Mce, Zhd 17, 4180.
Buhr, Menkb 23, Fezailu's-Sahabe 27, Edeb 38, 39; Tirmiz, Birr 47, 1975; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/161, 189, 192.
433[433]
434[434]

17- Peygamber (s.a.v.)in Tebessm Ve Gzel Geimi

2117- Simk b. Harb'ten rivayet edilmitir:

Cbir b. Semure'ye:

Resulullah (s.a.v.)'in meclislerinde bulunur muydun? diye sordum. O da;

Evet! ok defalar bulundum. Sabah namazn kldn namazgahndan gne douncaya

kadar kalkmazd. Gne doduunda oturduu namazgahndan kalkard. Sahabiler bu

arada konuurlar, bazen cahiliye dnemindeki ilerini ele alrlard, sonra da bunlara
glerlerdi. Resulullah (s.a.v.) ise tebessm ederdi dedi. 435[435]

18- Peygamber (s.a.v.)in Kadnlara Merhameti Ve Kadnlarn Bindikleri

Hayvanlar Sevk Eden Srcye Kadnlardan Dolay Yumuak Srmelerini
Emretmesi

2118- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) seferlerinden birinde idi. Encee denilen kara tenli bir klesi ksa
vezinli nameler syleyerek develeri hzl sryordu. Resulullah (s.a.v.), ona;

Ey Encee! Cam ieleri gibi olan kadnlarn bindikleri hayvanlar yava bir ekilde srp
gtr! buyurdu. 436[436]

Ebu Davud, Salatu't-Tatavvu' 12, 1294; Tirmiz, Sefer 412, 585, Edeb 70, 2850; Nes, Amelul-Yevm
ve'1-Leyl, 170; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/86, 88, 91, 105, 107.
436[436] Buhr, Edeb 90, 95, 111; Nes Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 525; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/186,
227.
435[435]

19- Peygamber (s.a.v.)in nsanlara Yakn Olmas Ve Onunla Teberrk Etmeleri

2119- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) sabah namazn kld zaman Medine'nin hizmetileri ilerinde su

bulunan kaplaryla gelirlerdi. Resulullah (s.a.v.) kendisine getirilen her kabn ierisine

mutlaka elini daldrrd. Bazen Resulullah (s.a.v.)'e souk olan sabahta gelirlerdi.
Resulullah (s.a.v.) yine elini su kabna daldrrd. 437[437]
Aklama:

Onlar, bunu, Resulullah (s.a.v.)'in dokunduu ve iine mbarek elini daldrd eyle
teberrk iin yapyorlard.

2120- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Dorusu Resulullah (s.a.v.)'i, berber tra ederken grdm. Sahabileri etrafnda

dolayordu. yle ki sahabileri, bir tek kln dahi yere deil muhakkak bir insan eline
dmesini istiyorlard 438[438]

2121- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Aklnda bir ey bulunan soru sormak
isteyen bir kadn:

Ey Allah'n resul! Benim sana gizli bir ihtiyacm var dedi. Resulullah (s.a.v.):

Ey filanca kimsenin annesi! Dar yollarn hangisini istersen bak, orada senin hacetini
yerine getireyim buyurdu.
437[437]
438[438]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/137; Abd b. Humeyd, Msned, 1274.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/133, 137; Abd b. Humeyd, Msned, 1273.

Derken Resulullah (s.a.v.) yollarn birinde o kadnla tenhaya ekildi. Nihayet kadn
sormak stedii eyi sorup hacetinden kurtulmu oldu. 439[439]

20- Peygamber (s.a.v.)in Gnahlardan Uzak Bulunmas, Mubah Olann En Hafif

Olann Tercih Etmesi Ve Allah'n Haram Kld eyler inendiinde Onun
Namna Almas

2122- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) iki ey arasnda muhayyer klndnda tercih edecei ey, gnah

olmad mddete, o muhakka en kolay olann tercih ederdi. Eer gnah gerektiren bir
ey olursa, Resulullah (s.a.v.), ondan halkn en uzak bulunan olurdu. Resulullah (s.a.v.),

Yce Allah'a kar saygszlk olma hali hari kendi nefsi iin asla kin tutup
almamtr. 440[440]
Aklama:

Haram veya mekruh olmamak artyle iki eyin en kolayn semek mstehabdr.

Kadi yzder ki:

htimal Peygamber (s.a.v.)'in burada muhayyer braklmas Allah tarafndandr. Onu iki
ceza arasnda yahut kfirlerle harbetmek veya onlardan cizye almak hususunda yahut

mmetinin ibadette mcahede derecesine varp varmamas hususunda muhayyer

brakmtr. O bunlarn hepsinde kolay olan seerdi.

Hz. Aie'nin gnah olmamak artyle sz onu kfirler yahut mnafklar muhayyer b-

rakt zaman tasavvur olunabilir. Muhayyerlik Allah'dan yahut mslmanlardan gelirse

Ebu Dvud, Edeb 12, 4819; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/285.

Buhari, Menkib 23, Edeb 80; Ebu Dvud, Edep 4, 4785; Tirmiz, email, 349; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 6/85, 114, 115, 181, 189, 223, 262.
439[439]
440[440]

ibaredeki istisna munkati olur. 441[441]

2123- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Allah yolunda cihad etmesi hali hari hibir eye; ne bir kadna ve ne de
bir hizmetiye asla eliyle vurmamtr. Hibir ey, sz ve fiil trnden, Resulullah
(s.a.v.)'den asla herhangi bir eziyet ve zarar grmemitir. Resulullah (s.a.v.), durup
dururken hibir arkadandan ntikam almamtr. Sadece Allah'n haram kld
hususlardan bir eyi inemi olma hali hari. Bu durumda kim Allah'n haramlarndan
birini inerse o zaman Resulullah (s.a.v.), Allah iin intikam alrd. 442[442]

Aklama:

Hadis, btn rivyetleriyle, Peygamber (s.a.v.)in ahs namna kimseden intikam alma-

dm gstermektedir. Geri LJkbe b. Eb Muayt ve Abdullah b. Hatal gibi baz

mriklerin ldrlmesini emir buyurmutur. Fakat bunlar yalnz Peygamber (s.a.v.)'e

eziyetle kalmayp Allah'n haram kld eyleri de ineyip geerlerdi. ldrlmeleri

bundandr. nk Peygamber (s.a.v.) Allah'n hrmetini ayaklar altna alanlar hakknda
son derece titiz davranr cezalann verirdi.

Bzlarna gre Peygamber (s.a.v.)'in ahs nmna intikam almamas, kfre vardrmayan

sebeplerle eziyet olunduu zamana mahsustur. Nitekim barp armak suretiyle

kendisine ezada bulunan Bedeviyi ve elbisesinden iddetle ekerek omuzunda eser
brakan bir bakasn affetmesi bu kabildendir.

Dvd intikam almamay mala mahsus grm, rz hakknda eza verenlerden hakkn
aldn sylemitir.

441[441]
442[442]

Nevev, Mslim erhi, 15/82.

Tirmiz, email, 348; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/31, 206, 229, 281.

21- Peygamber (s.a.v.)in Kokusunun Gzel, Cildinin Yumuak Olmas Ve Ona

Dokunulmakla Teberrk Edilmesi

2124- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'le birlikte bir len namaz kldm. Sonra Resulullah (s.a.v.) ailesinin

yanna kt. Ben de onunla birlikte ktm. Onu bir takm ocuklar karladlar.

Resulullah (s.a.v.) onlardan her birinin iki yanan eliyle dokunup okad. Bu vesileyle
onun eline ait bir serinlik yada bir koku hissettim. Resulullah (s.a.v.) sanki elini koku
satan bir attariye tablas yada attariye sepeti iinden karm gibiydi. 443[443]
2125- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'in kokusundan daha gzel kokan ne bir anber, ne bir misk ve ne
de herhangi bir koku kokladm.

Yine ben, Resulullah (s.a.v.)'in dokunmas kadar yumuak hibir eye; ne atlas ipeine ve
ne de bir ipee asla dokunmu deilim. 444[444]

22- Peygamber (s.a.v.)in Terinin Gzel Kokmas Ve Onunla Teberrk Edilmesi

2126- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), mm Sleym'in yanma gelir, orada le uykusunu uyurdu. mm

Sleym, bazen de Peygamber (s.a.v.) iin meinden yaplma bir dek yayar, o da onun
zerinde le uykusuna yatard.
443[443]
444[444]

Tabern, Mu'cemu'l-Kehr, 2/1944.

Buhari, Menkb 23; Tirmiz, Birr 69, 2015; Ahmed b. Hanbel, Msned 3/22, 227.

Peygamber (s.a.v.)'in terlemesi ok olurdu. mm Slem'de, Peygamber (s.a.v.)'in terini

toplar ve onu kokunun iine veya cam ile sradan yaplm ielerin ierisine koyard.
Peygamber (s.a.v.) bir defasnda:

Ey mm Sleym! Bu yaptn nedir? diye sordu. mm Sleym:

Senin terindir. Ben onu gzel kokumun iine kartryorum dedi. 445[445]

Aklama:

mm Sleym ile ilgili olarak 1699 nolu hadisin aklamasna bakabilirsiniz.

23- Peygamber (s.a.v.)in Souk Zamanda Kendisine Vahiy Geldiinde Terlemesi

2127- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Dorusu Resulullah (s.a.v.)'in zerine souk bir sabahda vahiy indirilirdi. Sonra onun
alnndan ter boanrd. 446[446]

2128- Ubde bnu's-Smit (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Allah'n Peygamberi (s.a.v.), kendisine vahiy indirildii zaman bundan dolay skntya
maruz kalr ve yznn rengi deiirdi.

2129- Ubde bnu's-Smit (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Buhr, sti'zan 41; Ahmed b. Hanbel, Msned 6/376.
Buhr, Bed'u'I-Vahy 1; Tirmiz, Menakb 7, 3634; Nes, Fezailu'I-Kur'an, 4; Ahned b. Hanbel,
Msned, 6/58, 158, 163, 202, 256.

445[445]
446[446]

zerine vahiy indirildii zaman Peygamber (s.a.v.) ban ne eer, sahableri de

balarn ne doru eerlerdi. Vahiy kalkt zaman ise ban kaldrrd.
Aklama:

Vahiy kelimesi szlkte; gizli konumak, emretmek, ilham etmek, ima ve iaret etmek,
acele etmek, sesienmek, fsldamak, mektup yazmak, iletiim kurmak gibi deiik
analamlara gelmektedir. Vahyin szlk anlamnda kullanm ile ilgili olarak 447[447] Terim

olarak ise Allah tarafndan peygamberlerine ve zellikle de Hz. Muhammed (s.a.v.)'e

ulatrlan ilah vahiydir. lah vahye mazhar olan peygamberlerin isimleri, Kur'an'da bir
ok vesilelerle zikredilmektedir.

Vahiy, Hz. Muhammed (s.a.v.)'e deiik ekillerde gelmitir:

1- Sadk Ryalar:

Vahyin ilk geli ekli, Resulullah (s.a.v.)'in uyku halinde iken grd sadk ryalardr.

Hz. Peygamber (s.a.v.), sonradan meydana gelecek hakikatleri bu ryalarla

grmekteydi.Bu ryalara, Rya'y Sdika ve Rya'y Sliha denirdi.
2- Kalbine ilka Etmesi.

Hz. Peygamber (s.a.v.) uyankken, melek grnmeksizin vahy Resulullah (s.a.v.)'in

kabine ilka ederdi.

b.k.z: Maide: 5/111, En'am: 6/112, 121, Enfal: 8/12, Nahl: 16/68-69, Kasas: 28/7, Fussilet: 41/12,
Zilzl: 99/4-5.

447[447]

3- nsan eklinde Gelmesi.

Cebrail, insan ekline brnp Hz. Peygamber (s.a.v.)'e vahiy getirirdi. Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e en kolay gelen vahiy ekli budur.
4- ngrak/Zil Sesinde Gelmesi.

Bazen vahiy, Resulullah (s.a.v.)'e ngrak/zil sesine benzer bir sesle gelirdi. Bu,

Resulullah (s.a.v.)'e gelen vahyin en ar ekliydi. Bu durumda melek grnmezdi.

Vahyin bu ekli, tehdit ve korkutmay ifade eden ayetlere mahsustu.
5- Asli Suretinde Gelmesi.

Cebrail bazen asli suretine brnerek ilah emri Hz. Muhammed (s.a.v.)'e getirirdi. Bu
ekildeki grmesi, iki defa gereklemiti. Birincisi, peygamberliin balangcnda Hra

maarasnda gereklemiti. ikincisi de, miracda Sidretu'l-Munteha'da meydana

gelmiti.

6- Uyankken Allah'tan Dorudan Almas.

Resulullah (s.a.v.) uyankken yce Allah'la konumas eklinde meydana gelen vahiydir.

Mira gecesinde namazn be vakit olarak farz klnmas ve Bakara Suresinin son
ayetinin vastasz bir ekilde direkt vahyedilmesi gibi.

7- Uyku Halinde Gelmesi.

Cebrail, Resuluah (s.a.v.)'e uyku halinde iken vahiy getirmiti Baz tefsirciler, Kevser
suresinin bu ekilde indiini belirtmitir.

24- Peygamber (s.a.v.)in Salarn Alnndan Aaya Sarktmas Ve Sonra Salarn

ikiye Ayrmas

2130- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ehl-i Kitap olanlar salarn alnlar zerine aaya doru salverirlerdi. Mrikler ise
balarnn salarnn ayrrlard. Resulullah (s.a.v.) olumlu yada olumsuz emrolunmayan
hususlarda Ehl-i Kitaba uygun hareket etmekten holanrd. Bundan dolay Resulullah

(s.a.v.) alnndaki salarn/peremini aaya doru sarktrd. Bundan bir mddet sonra
ise bann salarn iki tarafa ayrd. 448[448]

Kad yz'n ifadesine gre; baz alimler, sa sarktmann neshedildiini, dolaysyla alna
ve kulaklarn arkasna sa sarktmann caiz olmadn sylemilerdir. Kad yz, salar
ayrmann vacip deil de caiz olmas olasl zerinde durup unlar sylemitir:

Caiz ki, salarn ayrmas Ehl-i kitaba muhalefet hususunda kendi itihadyla olmutur.
Bu takdirde sa ayrmak mstehabdir. Bundan dolaydr k, Selef bu hususta ihtilf etmi,

bir takmlan salarn ayrm, dierleri kulaklarnn yumuana kadar salmlardr.

Peygamber (s.a.v.)'in uzun sa olduu, sa ayrlrsa ayrd, ayrlmazsa hli zere
brakt hadiste gemektedir. 449[449]

Nevev'de der ki: Ksacas:

Buhri, Menkb 23, Menakbu'l-Ensar 52, Libas 70; Ebu Dvud, Tereccl 10, 4188; Tirmiz, email,
30) Nes, Zinet 62; bn Mce, Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/246, 261, 287, 320.
449[449] Nevev, Mslim erhi, 15/89.
448[448]

Sahh ve tercih edilen gre gre sa, hem sarktmak ve hem ayrmak caizdir. Fakat
ayrmak daha faziletlidir.

Yine Kad Iyaz'n ifadesine gre;

Ehl-i kitaba uyma meselesinin yorumu hususunda alimler ihtilf etmilerdir. Bzlarna
gre, Peygamber (s.a.v.) bunu ilk zamanlarda Ehl-i kitabn kalblerini slm'a yattrmak

iin yapmtr. Buna hacet kalmayp slmiyet zafer kazannca birok eylerde Ehl-
kitaba muhalif hareket ettiini aka bildirmitir. Bazlarna gre ise, vahy gelmeyen

hususta Peygamber (s.a.v.)'in Ehi-i kitab eriatlanna tbi olmas ihtimal ki

emrolunmutu. Ancak bu, Ehl-i kitabn deitirmedikleri bilinen hususlarda aittir.

450[450]

Ksacas: Resulullah'n vahy gelmeyen hususlarda kitb ehline uymaktan holanmas ve

mriklere benzemeyi istememesi, Ehl-i kitb olanlarn mriklerden daha fazla hakka

ve hakikate yakn olmalarndan ve hi deilse bir Peygamber'in eriatna vris

bulunmalarndan dolay idi. Bu sebeple haklarnda vahy gelmemi bulunan vakalarda

gemi eriatlarn Allah tarafndan red edilmemi hkmleri ile amel edilmesi prensip
olarak emrolunmu ve bu, er' ve fer' bir delil olmutur.

Peygamber'in vazifesinin banda irkle, putperestlikle mcadele bulunduundan, tuvalet, Siyim, yeme, ime gibi haric ekillerde bile onlara benzemekten ekinirdi.
Putperestlik rejimi tamamyla ykldktan sonra mriklere benzemek sakncas
kalmaynca Peygamber de salarn iki bukle hlinde iki tarafa brakmaya balamtr.
25- Peygamber (s.a.v.)in Sfat Ve Yz Bakmndan nsanlarn En Gzeli Olmas

2131- Ber' b. zib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) orta boylu, omuzlarnn aras geni, sa kulaklarnn yumuana

inecek kadar ok idi. zerinde krmz izgiler bulunan bir elbise vard. Ben Resulullah
450[450]

Nevev,.Mslim erhi, 15/89.

(s.a.v.)'den daha gzel hibir ey grmedim. 451[451]

Aklama:

Kur'an- Kerim, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i, stn yaratll ve En gzel rnek olarak

nitelemitir. Onun stn yaratlna, fizyolojik zellikleri dahil olduu gibi fizyonomik
zellikleri de girer. Dolaysyla da Hz. Peygamber (s.a.v.), gerek d grn ve gerekse

de i alemi ve ahlakyla en st dzeydedir. stn yaratl, slam'n ahsnda getirdii

stn ahlak ilkeleriyle birleince, benzersiz kiiliini oluturmutur.

Hz. Peygamber (s.a.v.), insan olarak, son derece yumuak huylu, arbal, ciddi ve vakur

idi. efkat, merhamet ve yumuak kalplilikte esizdi. evresini oluturanlara kar gler
yzl davranrd. Ayrm yapmakszn btn akrabalarna ve btn sahabilerine kar
gayet nazik davranrd.

Hz. Peygamber (s.a.v.), bu gzel insani zelliklerinden dolay peygamberlik grevini

baaryla srdrm ve evresindeki insanlarn oalmasn salamtr. Hatta o srada
var olan zenginler ve kleler arasnda olumu sosyal tabakla mcadele ederek

mminlerin eit ve karde olduklarn belirtmekle, onlar arasnda sekin olmayan ve

snfsz bir toplum oluturmaya almtr.

Hz. Peygamber (s.a.v.), eer sahabilerine kar sert ve kaba davranm olsayd, elbette

etrafnda hi kimse kalmazd. Bunun aksine o, insanlara kari efkatli, merhametli ve

yumuak davranmtr.

Kendisine kar yaplan btn eziyetlere, zulm ve ikencelere kar esiz bir sabr ve

tahamml gc gstermesinin yannda bu kt davranlar yapanlara kar kin

tutmayp aff yelemesi, onun ayn bir insani zelliidir.

bn'l-Hmm (. 861/1457), hadisteki elbiseyi; krmz ve yeil izgili olarak dokunmu

Yemen kumandan yaplm iki kat elbise olarak tarif edip bu elbisenin sadece krmz

Buhr, Menkb 13, Libs 68; Ebu Dvud, Teraccl 9, 4183, 4185, 4186; Tirmiz, Menkb 8, 3635;
Nes, Znet 60; bn Mce, Libs 20, 3599; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/282, 295, 203.

451[451]

bir kuma olmadn kaydetmitir. nk Hz. Peygamber (s.a.v.), sadece krmz

kumatan biilmi elbisenin kullanlmasn yasaklamtr.

bn Melek (. 885/1480) gibi baz sarihler de, hadisin metninde geen Krmz bir elbise
ierisinde ifadesini; inde krmz izgiler bulunan elbise diye kaytlamlardr.

Bununla birlikte hadis, zahire yorumlansa bile, bununla krmz giymenin caiz olduuna
delil getirilmez. nk Hz. Peygamber (s.a.v.), bu elbiseyi, krmz giymeyi yasaklamadan
nce giymi olabilir.

26- Peygamber (s.a.v.)in Sann Sfat

2132- Katde'den rivayet edilmitir: Enes b. Mlik'e:

Resulullah (s.a.v.)'in sa nasld? diye sordum. O da:

Sa, kvrck ve dz deildi. Kulaklar ile omuzlar arasna kadar uzanan hafif dalgal bir
sa vard dedi. 452[452]
27- Peygamber (s.a.v.)n Az, Gzleri Ve kelerinin Sfat

2133- Cbir b. Semurc (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) geni azl, gz kapa uzun, topuklarnn eti az di.

Hadisin ravisi der ki: Simk'a:

Hadisin metninde geen Dalu'1-fem' nedir? diye sordum. O da:

Geni azl anlammdadr dedi. Ravi tekrar:

452[452]

203.

Buhr, Libas 68; Tirmiz, email, 27; bn Mce, Libas 36, 3634; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/135,

Hadisin metninde geen Ekelu'1-Ayn' nedir? diye sordu. Simk:

Gz kapa uzun analmndadr dedi. Ravi tekrar:

Hadisin metninde geen Menhusu'1-akib' nedir? diye sordum. Simk:

Topuunun eti az olan anlamndadr dedi. 453[453]

28- Peygamber (s.a.v.)in Beyaz Ve Sevimli Yzl Olmas

2134- Cureyr'den rivayet edilmitir: Ebu t-Tufeyl e:

Resulullah (s.a.v.)'i grdn m? diye sordu. O da:

Evet, onu grdm. O, beyaz ve sevimli yzl idi dedi.

Mslim der ki:

Ebu't-Tufeyl, yz ylnda vefat etti. O, Resulullah (s.a.v.)'in sahaberinden vefat eden en

son kimse idi. 454[454]

29- Peygamber (s.a.v.)in Sann Aarmas

2135- bn Srn'den rivayet edilmitir: Enes b. Mlik'e:

Resulullah (s.a.v.) san hi boyad m? diye soruldu. O da:

Dorusu birka beyaz kl dnda sann aarmas namna bir ey grmedi. Ebu Bekr ile
mer ise salarn, kna ve ketemle boyarlard dedi. 455[455]

Tirmiz, Menakb 12, 3646; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/86, 88, 103.
Buhr, Edeb'l-Mfred, 790; Ebu Dvud, Edeb 30, 4864; Tirmiz, email, 14; Ahmed b. Hanbel,
Msned 5/454.
455[455] Buhr, Menkib 23; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 3/160, 206.
453[453]
454[454]

2136- Ebu Cuhayfe (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'i grdm. Alt enesinin altnda ve sakalnda aarm beyazlk vard.

Ali'nin olu Hasan, ona benzemektedir. 456[456]

2137- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in sakal ile bann n taraf aarmaya balamt. Ya srnd

zaman bu beyazlk belli olmazd. Bann sa dald zaman ise bu beyazlk belli
olurdu. Sakalnn kllar oktu.
Derken bir adam:

Yz kl gibi parlak myd? diye sordu. Cbir:

Hayr! Aksine ay ve gne gibi olup yuvarlak ehreli idi. Omzundaki mhr de grdm.
O mhr, gvercin yumurtas kadard. Vcut tenine benziyordu diye cevap verdi. 457[457]

30- Peygamberlik Mhrnn spat, Sfat Ve Peygamber (s.a.v.)in Vcudundaki

Yeri

2138- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'in srtnda gvercin yumurtas gibi bir peygamberlik mhr
grdm.

2139- Sib b. Yezd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Buhr, Menkb 23; Tirmiz, Edeb 60, 2827; Nes, Fezailu's-Sahabe, 59; Ahmed b. Hanbel, Msned,
4/307.
457[457] Tirmiz, email, 17, 39, 44; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/86, 88, 90, 95, 100, 102, 103, 104, 107.
456[456]

Teyzem beni Resulullah (s.a.v.)'e gtrp ona:

Ey Allah'n resul! Kz kardeimin olu rahatszdr dedi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) bam svazlad ve bana bereket duasnda bulundu.

Sonra abdest ald. Ben de abdest suyundan itim. Sonra arkasndan kalkp iki omuzu
arasndaki gerdek adrnn koca dmeleri/keklik yumurtas gibi peygamberlik
mhrne baktm. 458[458]

2140- Abdullah b. Sercis (r.a)tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'i grdm. Onunla ekmek ve et de yedim veya tirit yedim

Hadisin ravisi der ki: Abdullah b. Sercis'e:

Peygamber (s.a.v.) senin iin Allah'tan mafiret diledi mi? diye sordum. O da:
Evet! Senin iin de diledi! dedi. Sonra da,

Hem kendinin, hem erkek mminler ile kadn mminlerin gnah iin Allah'tan istifarda
bulun 459[459] ayetini okudu.

Abdullah der ki:

Sonra Peygamber (s.a.v.)'in arka tarafna dolandm. iki omuzunun arasndaki

peygamberlik mhrne baktm. Sol kreinin banda parmaklar bir araya getirilmi el
gibi. zerinde siiller emsali benler vard. 460[460]
Aklama:

Htem kelimesi; hatimden alnmadr. Hatim: Tamamlamak sonuna varmak demektir.

Buhr, Vud' 40, Menakib 21, Merda 18, Deavat 31; Tirmiz, Menakb 11 (3643.
Muhammed: 47/19
460[460] Tirmiz, email, 23; Nes, Amelu'1-Yevm ve'l-Leyl, 295, 421, 422; Ahtned b. Hanbel, Msned, 5/82.
458[458]
459[459]

Htem mhr mansna gelir ki: Burada ondan sonra Peygamber gelmeyeceine delil
manasnadr.

Kad Beyzvder ki:

Nbvvet mhr Peygamber (Sallallah Aleyhi ve Senem)'in iki omuzu arasndaki

eserdir. Geen mmetlerin kitaplannda bunun sfat beyan edilmi, gelecei va'd edilen
Peygambere bir almet olmutur. Bu Peygamber onunla bilinecektir. Bir de
Peygamberliine dokunulmaktan korunmak iin verilmitir. Vesikalandmlan bir eyin
mhrle korunduu gibi.

Peygamberlik mhr ile ilgili rivayetlerin bzsnda mhrn zerinde etten yazlm
Muhammedurresulullah cmlesi olduu bildirilmektedir. Bir rivayette ise iinde

Allahu vahdeh (Allah birdir) dnda ise Nereye dilersen oraya git, nk muzaffersin

yazl olduu bildirilmitir. Fakat bu rivayet ok zayftr. Bazlar peygamberlik

mhrnn nurdan olduunu sylemilerdir. Hz. ie'nin:

Peygamber (s.a.v.) vefat ettikten sonra mhr aratrdm. Fakat onun kaldrldn
grdm dedii rivayet olunur.

Bu peygamberlik nianesinin yeri ve ekline gelince, Hz. Peygamber'in iki krek kemii
arasnda bulunduu, eklinin de gerdek adrnn iri dmesi veya keklik yumurtas
byklnde oiduu hadislerde gemektedir. Onun, bir et beninden yahut iki et

beninin birleerek gvercin yumurtas kadar bymesinden ibaret olduuna dir

rivayetler de vardr. Bunlar onun durum ve mahiyeti hakknda itimada layk sahih

haberlerdir. Bunlar dnda bir takm efsnevi rivayetler de vardr ki bunlar hadis

alimleri redd etmilerdir. Ibn Hacer el-Heytemi; hadis rvilerinin, peygamberlik mhr
ile Hz. Peygamber'in mhrn birbirine kartrdklarn syler.

31- Peygamber (s.a.v.)in Sfat, Peygamber Gnderilmesi Ve Ya

2141- Enes b. Mlik (r.a)tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) ne ok uzun ve ne de ok ksa idi. O, ne saf beyaz ve ne de fazla esmer

idi. O, ne ksa kvrck sal ve ne de dz uzun sal di. Krk yan doldurunca Allah onu
peygamber olarak gnderdi. (Ak davetin balad andan itibaren) on sene Mekke'de

ve on sene de Medine'de kald. Banda ve sakalnda yirmi tel beyaz kl yoktu. Allah onun
ruhunu altmnc senenin banda ald. 461[461]
Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.), on yl Mekke'de ve on ylda Medine'de olmak zere toplam

yirmi yl peygamberlik yapmtr. Mekke'deki ilk yl gizli davet dnemidir. Enes, bu
yllk dnemi hari tutarak geri kalan on yl belirtmitir.

32- Vefat Ettii Gn Peygamber (s.a.v.)in Ka Yanda Oldud Meselesi

2142- Enes b. Mlik (r.a)tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) altm yanda iken vefat etti. Ebu Bekr'de altm .yanda iken
vefat etti. mer'de altm yanda ken vefat etti ."

33- Peygamber (s.a.v.)in Mekke Ve Medine'de Ne Kadar Kald Meselesi

2143- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), kendisine vahiy geldii srada Mekke'de on sene ve Medine'de ise
Buhr, Menkb 23, Libas 68; Tirmiz, Menkb 4, 3623; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/130, 148,
185, 240.
461[461]

on sene kald. Altm yanda iken de vefat etti. 462[462]

34- Peygamber (s.a.v.)in simleri

2144- Cbeyr b. Mut'im (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle

buyurmaktadr

Ben Muhammed'im. Ben Ahmed'im. Ben Mh Silen'im. Kfr benimle silinip yok olur. Ben
Hair toplayanm. insanlar kyamet gn benim izim sra toplanlr. Ben Akb'im. kb,
kendisinden sonra peygamber olmayandr. 463[463]

Aklama:

Muhammed kelimesi, dier insanlara gre daha ok vlen demektir. te onun,

dininin ve mmetinin Tevrat'ta vlm stn niteliklerinin okluundan dolay Allah

daha iyi bilir ya Muhammed diye adlandrlmtr. yle ki vlen niteliklerinin

okluundan dolay Hz. Musa (a.s) bile bu mmetten olmay temenni etmiti.

Ahmed ismi; sayanlann ve hesaplarn sayamayaca kadar ok olan vlm s-

fatlarndan dolay gktekilerin, yerdekilerin, dnyadakilerin ve ahirettekilerin vdkleri

kimse demektir.
Mh:

Allah'n, kendisiyle kfr mahvedecei kimse demektir. nk kfr, Hz. Peygamber

462[462]
463[463]

84.

Buhari, Menkbu'l-Ensr 14; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/363.

Buhr, Menkib 17, Tefsir Sure-i Saff 1; Tirmiz, Edeb 67, 2840; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/80,

(s.a.v.)'le mahvedildii kadar hibir kimseyle mahvedilmemitir. Ehl-i kitaptan geride

kalanlar dnda, o, peygamber olarak grevlendirildiinde yeryzndeki yaayan

herkes kafir idi. nk o srada yeryznde yaayan insanlar arasnda putperestler,

gazaba uram Yahudiler, sapkla dm Hristiyanlar, Rabbe ve Ahireti kabul

etmeyen materyalist Sabiiler, yldzlara tapaniar, atee tapanlar, peygamberlerin

getirdii ilahi eriat tanmayan ve kabul etmeyen filozoflar bulunmaktayd.

te yce Allah, bunlar, Resulullah (s.a.v.)'le mahvetti. Bylece Allah'n dini, her dine stn geldi. yle ki O'nun dini, dnyann her yerine ulat. Onun daveti, gne nlarnn
yayl gibi btn blgelere yayld.
Hair:

Har kelimesi, Katlamak ve Bir araya getirmek anlamndadr. nk nsanlar, onun

nnde harolunacaklardr. Sanki o, insanlar bir araya getirmek iin peygamber olarak
gnderilmitir.
kb:

Peygamberlerin ardndan sonuncu olarak gelen kimse demektir. nk ondan sonra bir
peygamber gelmeyecektir.

kb kelimesi, hir sonuncu manasmdadir. nk Resulullah (s.a.v.), peygamberlerin

sonuncusu durumundadr. Bundan dolay da genel anlamda kb" diye adlandrlmtr. Yani peygamberlerin ardndan en sonuncu gelen demektir.
2145- Ebu Musa el-E'ar (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullh (s.a.v.) bize kendisinin isimlerini syleyip:

Ben Muhammed'im. Ben Ahmed'im. Ben Mukaff Btn peygamberlerin en sonunda

geleniyim. Hir'im. Nebiyyu't-Tcvbe Tevbe peygamberi Nebiyyu'r-Rahmet Rahmet
peygamberi buyurdu. 464[464]
Mukaff:

Yine bu da aynj anlamdadr. Bu da, kendinden nce geen kimselerin izlerini kapatan
demektir. nk Allah, daha nce geen peygamberlerin izlerini onunla kapatmtr.

Buna gre Mukaff, kendisinden nce geen peygamberleri izleyip onlarn sonuncusu
olan demektir.

Nebiyyut-Tevbe (Tevbe Peygamberi):

Allah'n, kendisiyle yeryzndeki insanlara tevbe kapsn at kimse demektir. nk

Allah, onlarn tevbelerini, Resulullah (s.a.v.)'den nce yeryzndeki insanlara benzeri

grlmemi bir ekide kabul etti. Zira Hz. Peygamber (s.a.v.), en ok balanma dileyen

ve en ok tevbe eden bir insand. Hatta insanlar, bir tek oturuunda onun yz defa yle
dediini saymlardr:

Rabbim! Beni bala. Tevbemi kabul eyle. Dorusu tevbeleri kabul eden Tewb ve
gnahlar balayan Gafr) ancak Sen'sin. 465[465]
Yine Resulullah (s.a.v.) yle derdi:

Ey insanlar! Rabbimize tevbe edin. nk ben, gnde, yz kere yce Allah'a tevbe
ederim. 466[466]
Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/395, 404, 407.
Ebu Dvud, Vitr 26, 1516; Tirmiz, Deavat 39 3434; bn Mace, Edeb 57, 3814.
466[466] Mslim, Zikr 42, 2702; Ebu Dvud, Vitr 26, 1515.
464[464]
465[465]

Yine Resulullah (s.a.v.)'in mmetinin tevbesi de, dier mmetlerin yaptklar

tevbeierden daha mkemmel, kabul olmas daha abuk ve yaplmas daha kolaydr. Bu

mmetten nceki kimselerin tevbeleri, en zor ilerdendi. Hatta srail oullarnn

buzaya tapmalarnn tevbesi, kendilerini ldrmekti. Bu mmete gelince, bu mmetin,
yce Allah katnda bir stnle sahip olmalarndan tr Allah onlarn tevbeerini
pimanlk ve gnah terk etmek saymtr.

Nebiyyu'r-Rahmet (Rahmet Peygamberi):

Allah'n, alemlere rahmet olarak gnderdii kimse demektir.

Allah, Resulullah (s.a.v.)'den dolay mmin kafir demeden btn yeryz halkna mer-

hamet etmitir. Mminler ise, Allah'n bu merhametinden en ok pay alanlardr.

Kafirlere gelince, onlarn Ehl-i kitap olanlar, Resulullah (s.a.v.)'in glgesinde, eman ve

gvencesi altnda yaamlardr. Onun ve mmetinin ldrd kafirler ise cehenneme

atlmlardr. ylece ahirette kendilerine azab iddetlendirmekten baka bir faydas
olmayan uzun hayattan ldrlerek kurtarlm oldular.

35- Peygamber (s.a.v.)in Yce Allah' Bilmesi Ve On Dan iddetle Korkmas

2146- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir i yapt ve bu o iin yaplmasna izin verdi. Daha sonra bu,
sahabilerden bazlarna ulat. Sanki onlar bundan holanmadlar ve bu ii yapmaktan
uzaklatlar. Onlarn bu hali de Resulullah (s.a.v.)'e ulat. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)
hutbe okumak zere ayaa kalkp:
Bir takm insanlarn hali nedir ki, benim hakknda izin verdiim bir ey, beni tarafmdan
onlara ulayor da onlar bu iten holanmyorlar ve onu yapmaktan uzaklayorlar. Allah'a
yemin ederim ki, ben, onlarn Allah' en iyi bileni ve O'ndan en ok korkanym buyurdu.

467[467]

36- Peygamber (s.a.v.)'e Tabi Olmann Vacip Olmas

2147- Abdullah bnu'z-Zbeyr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam, halkn kendisiyle hurma bahelerini suladklar Harre ark iinden gelen su

yznden Zbeyr'den davac olmutu. Zbeyr'i dava eden bu Ensrl zat, Zbeyr'e:
Suyu brak! nn kesme, kendi haline) akp gitsin! demiti.

Zbeyr, onun bu isteini kabul etmemiti. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)'in yanna
gidip davalatlar.

Peygamber (s.a.v.), Zbeyr'e:

Ey Zbeyr! Baheni sula ve sonra da suyu brak, komuna gitsin buyurdu. Bunun zerine
Ensrl zat fkelendi, sonra Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Zbeyr halann olu olduu iin mi byle hkm veriyorsun? dedi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)'in yznn rengi att. Sonra:

Ey Zbeyr! Kendi baheni iyice sula. Sonra da suyu, bahe duvarnn temeline yada aa
kklerine eriinceye kadar salma! buyurdu.
Zbeyr szlerine devam ederek:
Vallahi,

Rabbn hakk iin, onlar aralarnda meydana gelen her ekimede senin hakem
klmadklar srece iman etmi olmazlar. Sonra nefislerinde bir phe/darlk bulmazlar
468[468]
467[467]

181.

468[468]

ayetinin, bu olay hakknda indiini zannediyorum dedi. 469[469]

Buhr, Edeb 72, 'tisam 5; Nes, Amelu'1-Yevm ve'I-Leyl, 234; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/45,

Nisa: 4/65

Aklama:

Resulullah (s.a.v.), Zbeyr ile ikayeti durumunda olan kii arasnda ilk verdii hkm-

de, iyi komuluk mnasebetleri asndan msamahal davranm, kendi yaknnn biraz
feragat etmesini gerektirecek ekilde hkm vermiti.

Kardakinin bunu anlamadn grnce, Zbeyr'e: Suyu bahede aalarn kklerine

kadar iyice ileyinceye kadar bekletmek suretiyle hakkn son haddine kadar
kullanmadka komu baheye saimamasn emretti.

Yalnz burada Resulullah (s.a.v.)'in fkeli annda bile olsa her zaman hakki sylediini
unutmamak gerekir.

Resulullah (s.a.v.)'in ilk hkmne itiraz eden kii, eer mslman idiyse, phesiz ki bu

yapt i, eytann saptrmasna ve nefsinin arzulanna kaplmaktan baka bir ey

deildir. Fakat bu kimsenin, hakiki bir mslman olmaypmnafklardan biri olmas ve

kabilesi, Ensar topluluundan olduu iin onun Ensr diye anlm olmas ihtimali de
vardr.

37- Peygamber (s.a.v.)'e Sayg Gstermek, Zaruret Bulunmayan Durumlarda Yada

Kendisine Bir Teklif Gerektirmeyen Ve Henz Meydana Gelmeyen Veya Buna
Benzer Konularda ok Soru Sormamak

2148- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, o, Resulullah (s.a.v.)'in yle
buyurduunu iitmitir:

Ben size neyi yasaklarsam ondan saknn. Neyi de emredersem gcnz yettii kadar onu
yapn. Sizden ncekileri, ancak ok soru sormalar ve peygamberlerine kar ihtilaf
Buhr, irb 6, 7; Ebu Dvud, Akdiye 31, 3637, Tirmiz, Ahkm 26, 1363; Nes, Adabu'I-Kudt 27;
bn Mace, Ruhun 20, 2480; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/5.

469[469]

etmeleri helak etmitir.

2149- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Mslmanlardan gnah en byk olan kimse, haram olmayan bir eyi sorup da sorusu
nedeniyle o eyin haram klnmasna sebep olan kimsedir. 470[470]

2150- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e, sahabilerinden bir ey ulat. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)

hutbe okuyup:

Bana Cennet ile Cehennem gsterildi. Fakat iyilik ve ktlk bugn gibisini grmedim. Siz
benim bildiimi bilseydiniz muhakkak az gler, ok alardnz buyurdu.
Enes der ki:

Gerekten Resulullah (s.a.v.)'in sahabilerine bu gnden daha iddetli bir gn gelmedi.

Herkes balarna elbiselerini rttler ve iten gelen bir inlemeyle alyorlard. Derken
mer bnu'l-Hattb ayaa kalkarak:

Biz Rab olarak Allah'a, din olarak slm'a, Peygamber olarak Muhammed'e raz olduk
dedi. Bir adam da ayaa kalkarak:

Benim babam kimdir? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Senin baban filndr diye cevp verdi.
Bunun zerine;

Ey iman edenler! ok soru sormayn. nk sorduunuz sorular size aklanrsa o zaman

o sorular zorunuza gider 471[471] yeti indi. 472[472]
470[470]
471[471]

Buhr, 'tsam 3; Ebu Davud, Snnet 6, 4610; Ahmed h. Hanbel, Msned, 1/176, 179.
Maide: 5/101.

2151- Ebu Musa el-E'ar (r,.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'e, holanmad baz eyler soruldu. Bu sorular oaltlnca, fkelendi.

Daha sonra insanlara:

Bana istediinizi sorun! buyurdu. Birisi ayaa kalkp:

Benim babam kimdir? diye sordu. Peygamber (s.a.v.):

Baban, Huzeyfe'dir buyurdu.

mer bnu'l-Hattb, Resulullah (s.a.v.)'in yznde fke eserini grnce:

Ey Allah'n resul! Biz, Allah'a tevbe ediyoruz dedi.

Hadisin ravilerinden Ebu Kurayb'n rivayetinde u ifade yer almaktadr: O kimse:

Ey Allah'n resul! Benim babam kimdir? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):
Baban, eybe'nin azadhs Slim'dir buyurdu. 473[473]

38- Resulullah (s.a.v.)in Din Olarak Sylediklerine Uymann Vacip Olmas, Kendi
tihad Olarak Dnya Maietlerine Ait Zikrettiklerine Uymann Vacip Olmamas

2152- Talha (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'le birlikte hurma aalarnn tepelerinde bulunan bir kavmin yanna
uradm. Resulullah (s.a.v.):

Bunlar ne yapyorlar? diye sordu. Etrafnda bulunan kimseler:

Onu alyorlar. Erkek hurmann iek tozlarn diininkine koyuyorlar. Bylelikle

Buhri, Mevkitu's-Salat 11, Fezil 134, Tefsiru Surc-i Maide 12, Rikak 27, 'tisam 3; Tirmz,
fefsiru'l-Kur'an 6, 3056; Ahmed b. Hanbel, Msncd, 3/206, 210, 268.
473[473] Buhari, lm 28, 'tisam 3.
472[472]

alanyorlar dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bunun hibir fayda vereceini zannetmiyorum buyurdu.

Bu topluluk, Resulullah (s.a.v.)'in bu szn haber alarak hurmalara alama yapmay

braktlar. Sonra Resulullah (s.a.v.) bunu haber ald ve:

Bu onlara fayda verirse yapsnlar. nk ben ancak bir zanda bulundum. Zandan dolay
beni sorumlu tutmayn. Fakat size Allah'tan gelen bir eyden bahsedersem onu hemen aln.
nk ben, Yce Allah adna asla yalan syleyecek deilim buyurdu. 474[474]
2153- Enes (r.a) ile Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) hurma alamas yapmakta olan bir toplulua uramt. Onlara:
Bunu yapmasanz daha iyi olur buyurdu.
Enes der ki:

Bunun zerine hurmalar o sene, asz koruk kardlar. Resulullah (s.a.v.) onlarn
yanna uramt. Onlara:

Hurmalarnza ne oldu? buyurdu. Onlar:

Sen byle byle sylemitin! dediler. Resulullah (s.a.v.):

Sizler dnya iinizi daha iyi bilirsiniz! buyurdu. 475[475]

Aklama: Peygamberlerin grevi, insanl din hususunda ve genel olarak dnya ve

ahiret mutlu edecek dosdoru yoiu tebli edi retmektir. Teknik ve maddi ilimleri
retmek deil. nk din olmayan ilimler, daima deiir.

Dnya ileri; zamann, mekann, evrenin ve artlarn deimesi ve daha baka

sebeblerle her zaman ayn durumda kalmaz. Onlarla ilgili bilgiler her an deiebilir.
474[474]
475[475]

bn Mce, Ruhun 15, 2470; Ahned b. Hanbel, Msncd, 1/162, 163.

bn Mce, Ruhun 15, 2471; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/152.

Onlar belli bir seviyede tutmak mmkn deildir. Bugn kabul edilen bir teori yarn bir
bakas tarafndan rtlebilir.

39- Peygamber (s.a.v.)e Bakmann Ve Onu Grmek s Temenin Fazileti

2154- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Muhammed'in nefsi elinde olan Allah'a yemin ederim ki, sizden birisine kesinlikle yle gn
gelecek ki beni gremeyecektir. Sonra beni kendileriyle birlikte grmesi, kendisine ailesi ve
malnn bir misli daha verilmesinden daha sevimli gelecektir. 476[476]

40- sa (a.s.)'n Fazileti

2155- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Meryem oluna, insanlarn en yakn olan benim. Peygamberler, anneleri ayr baba bir
kardetirler. Benim ile onun arasnda bir peygamber yoktur buyururken iittim. 477[477]
Aklama:

Resulullah (s.a.v.) ile Hz. Isa arasnda peygamber olup olmad alimler arasnda tart-

ma konusu olmutur. Bazlarna gre, bu iki peygamber arasnda hibir peygamber

gelmemitir.

Bazlarna gre ise bu iki peygamber arasnda Cercis ile Halid b. Sinan adnda iki pey-

476[476]
477[477]

Buhari, Menkib 25; Ahmed b. Hanbel, Msed, 2/313.

Buhr, Enbiy 48; Ebu Dvud, Snnet 13, 4675; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/463.

gamber gelmitir.

Bu ihtilaf gidermek iin bu hadis; Resulullah (s.a.v.) ile Hz. sa arasnda mstakil bir eriat sahibi bir peygamberin olmad eklinde yorumlanmtr.

2156- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Doan her ocua mutlaka eytan dokunur. Onun bu dokunmas nedeniyle her ocuk,
doarken feryat ederek alar. Ancak Meryem olu ve annesi bunun dndadr buyurdu.
Ebu Hureyre:
sterseniz

Rabbim! Ben onu ve onun neslini kovulmu eytandan Sana sndnyorum 478[478] ayetini
okuyabilirsiniz dedi. 479[479]

2157- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Meryem olu sa, hrszlk yapan bir adam grd. Ona:

aldn m? diye sordu. Adam:

Asla! Kendisinden baka ilah olmayan Allah hakk iin! dedi. Bunun zerine sa:
Allah'a inandm, fakat kendimi yalanladm! dedi. 480[480]
41- Hz. brahim (a.s.)'n Fazileti

Al-i mrn: 3/36.

Buhr, Enbiy 44, Tefsiru Sure-i l-i mran 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/233, 274.
480[480] Buhr, Enbiy 48; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/314.
478[478]
479[479]

2158- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Resulullah (s.a.v.)'e gelip:
Ey insanlarn en hayrls! dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
nsanlarn en hayrls olan, brahim (a.s)'dr buyurdu. 481[481]
Aklama:

Hz. brahim (a.s), kendi zamannn ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'den nceki tm devirlerin
en hayrls olmakla birlikte bu stnlk, Resulullah (s.a.v.)'in peygamber olarak
gnderilmesiyle son bulmutur.

2159- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Peygamber ibrahim (a.s), seksen yandayken keserle/Kadm kynde snnet oldu.

482[482]

2160- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Biz, len bir canlnn tekrar diriltmesinden phe etmeye brahim'den daha haklyz.
Hani brahim, Rabbine:

Rabbim! lleri nasl dirilttiini bana gster! demiti. Rabbi de:

nanmadn m yoksa? buyurmutu. brahim:

Hayr! nandm! Fakat kalbimin gzmle grerek yatmas iin soruyorum demiti.
481[481]

184.

482[482]

Ebu Dvud, Snnet 13, 4672; Tirmiz, Tefsir'l-Kur'an 87, 3352; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/178,

Buhr, Enbiy 8, sti'zan 5.

483[483]

Allah Lt peygambere de rahmet eylesin. Gerekten ok salam bir kaleye snmt.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.):

Eer ben zindanda Yusuf'un kald gibi uzun zaman hapis yatsaydm, onu hapisten
karmaya gelen daveti kimsenin o davetini mutlaka kabul ederdim buyurdu. 484[484]
Aklama:

Lut peygamberin salam bir kaleye snmasyla kastedilen, u ayettir:

Kavmine: Benim size kar bir kuvvetim olsayd yada sarp br kaleye snabilseydim!
demiti 485[485]
2161- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

brahim (a.s), u konu hari asla yalan sylememitir. Bu yalanlardan ikisi, Allah'n
zat/rzas hakkndadr; biri;

Ben gerekten hastaym 486[486] dieri de;

Belki bu ii, putlarn u by yapmtr

hakknda syledii szdr.
Bu olay yle olmutur:

487[487]

szdr. Birisi de, hanm Sare

brahim (a.s), beraberinde Sare olduu halde zalim bir hkmdarn memleketine

Bakara: 2/260.
Buhr, Enbiy 11.
485[485] Hud: 11/80.
486[486] Saffat: 37/39.
487[487] Enbiya: 21/63.
483[483]
484[484]

gelmiti. Sare, insanlarn en gzeli idi. brahim, Sare'ye:

Bu zalim, senin benim eim olduunu bilirse, senin iin bana galebe alar seni benden

alr. Eer sana sorarsa, kendinin benim kz kardeim olduunu haber ver. nk sen

slm'da benim kz kardeimsin. Zira yeryznde seninle benden baka mslman

bilmiyorum dedi.

Nihayet brahim, o zalim hkmdarn memleketine girdi. Hkmdarn adamlarndan

biri, Sre'y grd. Derhal zalim hkmdarn yanna varp ona:

Gerekten senin memleketine yle bir kadn geldi ki, bu kadnn senden bakasna it

olmas yakk olmaz dedi.

Zalim hkmdar, hemen Sre'ye adam gndererek onu yanna getirtti. Bunun zerine

brahim (a.s), kalkp namaza durdu. Sre, zalim hkmdarn yanna girince, hkmdar

elini ona uzatmaktan kendini alamad. Fakat eli iddetli bir ekilde tutuldu. Bunun
zerine zalim hkmdar, ona:

Allah'a dua et de elimi salsn! Sana bir zarar vermeyeceim dedi. O da dua etti. Fakat

zalim hkmdar saldrn tekrarlad. Eli ilk defakinden daha iddetli bir ekilde
tutuldu. Zalim hkmdar, Sre'ye yine ilk defadaki szlerine benzer szler syledi. O da

dua etti. Fakat zalim hkmdar ayn hareketi yine tekrarlad. Eli ilk iki tutulutan daha
iddetli bir ekilde tutuldu. Artk zalim hkmdar:

Allah'a dua et, benirn elimi salversin. Allah ahidim olsun ki, sana bir zarar
vermeyeceim' dedi. O da dua etti ve zalim hkmdarn eli serbest kald. Bu sefer zalim
hkmdar, Sre'yi getiren adam ararak:

Sen bana ancak bir eytan getirmisin, bana insan getirmemisin! Bunu hemen
memleketimden kar. Hceri de ona ver! dedi.
Hadisin ravisi der ki:

Sre yryerek brahim'in yanna geldi. brahim (a.s), onun geldiini grnce ona:
Ne haldesin? diye sordu. Sre:

Hayrdr. Allah, facirin elini men etti. Bana da bir hizmeti hediye etti dedi. Eb

Hureyre: Ey gkyz suyunun oullar! te anneniz bu kadndr dedi.488[488]

Mazin konuyla ilgili olarak der ki:

Allah'tan gelen bir hkm tebli hususunda yalan sylemekten btn peygamberler

masumdurlar. Bu husustaki yalann az ve ou eittir. Fakat tebli trnden olmayp

sfatlardan saylan dnya ilerine ait ufak bir yalann meydana gelmesi mmkn mdr,
deil midir. Bu hususta selef ile halefden iki mehur gr rivayet olunmutur. 489[489]

Kad yz'da bu konu ile ilgili olarak yle der:

Sahih olan udur ki: Teblie ait hususlarda peygamberlerin yalan sylemesi

dnlemez. Kk gnahlar onlara caiz grelim, grmeyelim ve yine sylenen yalan

az olsun, ok olsun hkm budur. nk peygamberlik makam, yalana tenezz! etmez.

Yalan caiz grmek, Peygamberlerin szlerine gveni kaldrr. 490[490]
Muhammed Ali Sbn'de konuyla ilgili olarak yle der:

Bu hadisi erifte, Hz. brahim (a.s)'n masum olmadn gsteren herhangi bir delil
yoktur. Aksine bu hadisi eriften, Hz. brahim (a.s)'n masum olduu anlalmaktadr.
k Hz. Peygamber (s.a.v.), bu yalanla; hakiki anlamda olan yalan kastetme mistir.

Hz. Peygamber (s.a.v.) bu szyle, ancak sanki Hz. brahim (a.s)'n yalan gibi grnen
ama aslnda yalan olmayan haberlerini aklamay istemiti. Bunun ise hakiki ve asl
ekli yalan deildir...
Aklama:

Hz. brahim (a.s)'n kavmine olan, Ben hastaym 491[491] ve Aksine o putlar krma iini,

putlarn u by yapmtr

492[492]

szlerine gelince ise bunlar; kavmi ve onlarn

taptklar ilahlarla, alay etme ve hakaret etme cinsinden olan szlerdir. Buna gre Hz.
Buhari, Enbiy 8, Nikah 12.
Nevev, Mslim erhi, 15/123.
490[490] Nevev, Mslim erhi, 15/123.
491[491] Safft: 37/89.
492[492] Enbiy: 21163.
488[488]
489[489]

brahim (a.s), Ben, hastaym 493[493] szyle; mecazi olarak, Ben; sizin iitmeyen, fayda

salamayan ve sahibine bir ey kazandrmayan bu putlara uymanzdan dolay hastaym

demek istemitir: Nitekim bir kimse manen hasta olduunda, bedenen de hasta olur...

Hz. brahim (a.s.), hususi olarak; kavmini, cehalet ve sapklk ierisinde grdnden

dolay onlar, hidayete ve dosdoru yola byle sylemekle davet etmitir. Fakat onlar,

sapklk ve cehalet ierisinde gzleri grmeyen kr kimseler gibi kaldlar! Kendilerine

yaplan hakikati ve gerei gremediler!

Hz. brahim (a.s)'n, Aksine o puttan krma ini, putlarn u by yapmttr

494[494]

szne gelince ise bu sz; hakiki anlamda sylenilmi bir yalan deildir. Ancak bu, szn
kesin bir hccet ve parlak bir delil cinsinden olan sz gibidir. Zira Hz. brahim (a.s.),

kavmine, bu konu ile ilgi delilleri getirmek istedii srada ona; Bu putlar kran kimdir?
diye sordular. Hz. brahim (a.s)'da; kavmini ve pullar alay ederek ve hakaret eder bir

vaziyette, byk puta iaret etmitir. Daha sonra da Hz. ibrahim (a.s), sylemi olduu
bu szden dolay kavmini arm olarak grdnde, onlara, u cevab vermitir:
Eer konuabiliyorlarsa, bu krma iini, krlan putlara sorun!. 495[495]

Hz. brahim (a.s)'in, hanm Sare ile ilgili Sen kz kardeimsin szne gelince ise, bu

szle ancak; nan ve iman kardelii kastedilmitir. Nitekim Yce Allah, din
kardeliiyle ilgili olarak yle buyurmaktadr:
Mminler ancak kardetir. 496[496]

Yce Allah, bu szyle, soy kardeliini deil, din kardeini kastetmitir. nk Sare, Hz.
brahim (a.s)'n kz kardei deil, hanmyd.

Bu szlerin hepsi sadece st kapal sylenen szlerden olup sahibini cezalandrmayan

ve ileyene de gnah gerektirmeyen ve yalan saylmayan szlerdir.

Nitekim Araplar, st kapal sylenen szlerden dolay sz syleyen kimsenin sorumlu

tutulamayacana ile ilgili yle derler:
Safft: 37/89.
Enbiy; 21/63.
495[495] Enbiy: 21163.
496[496] Hucurat: 49/10.
493[493]
494[494]

Kukusuz st kapal konumayla, yalandan uzak kalnr. Yani st kapal konuma;

mslman bir kimsenin, haram olan yalana dmesini engeller demektir.

Hz. brahim (a.s)'n bu sznde de, Peygamberlerin masum oluuna zarar verici kasten

yalan sylemeyi gsteren bir unsur yoktur. Sadece bu sz, mubah olan st kapal szler
cinsindendir. Allah, hakk syleyen ve dosdoru yola iletendir. 497[497]
42- Musa (a.s.)'n Fazileti

2162- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biri yahudilerden ve dieri de mslmanlardan olmak zere iki kimse birbirlerine

svmlerdi. mslman:

Muhammed (a.a.v)'m lemier zerine sekin klan Allah'a yemin ederim dedi. Yahudi
ise:

Musa (a.s)' alemlerin zerine sekin klan Allah'a yemin olsun dedi.

Tam bu srada mslman olan kimse, elini kaldrarak yahudinin suratna bir tokat
indirdi. Yahudi hemen Resulullah (s.a.v.)'e giderek mslman olan kimseyle aralarnda
geeni ona haber verdi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Beni Musa'dan daha hayrl karmayn. nk insanlar kyamet gn baylp yere

decekler. Fakat ilk aylar ben olacam. O anda bir de bakacam ki, Musa Ar'n bir
tarafndan tutmutur. Bilemem, Musa (a.s) lenler arasndayd da benden nce mi dirildi!
Yoksa Allah'n istisna ettii bahtiyar kimselerden miydi! buyurdu. 498[498]

Aklama: Hz. Musa'nn kyamet gnnde herkesten nce dirilmi olmas, onun, her
hususta dier peygamberlerden daha stn olmasn gerektirmez. Bu hususta l, genel
vasflara gredir. Gerek stnlk, Hz. Peygamber (s.a.v.)'dedir. Tevazusu gerei, kendi

B.k.z: M. Ali Sbn, Ayetler nda Peygamberler Tarihi, ev. Hanif AKN, Ahsen Yaynlan,
stanbul 2003, s. 150-151.
498[498] Buhari, Husmt 1, Rlkak 43, Tevhid 31; Ebu Dvud, Snnet 13, 4671; Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/450.
497[497]

stnln de getirmekten kanmtr.

43- Yunus (a.s.)n Fazileti

2163- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Yce Allah' kast ederek: Benim hi bir kulumun: Ben, Yunus b. Metta (a.s)'dan daha
hayrlym demesi yakk almaz demitir. 499[499]

Aklama: Metta, Hz. Yunus'un annesinin yada babasnn addr. Peygamberlikleri ve

tebli ettikleri dinlerin hak olmas ynnde peygamberler arasnda bir aymm yapmak
yada birini dierine tercih etmek doru deildir.

Bu husus, btn peygamberler iin byle olmakla birlikte Hz. Peygamber'in bu hususta

sadece kendisin Hz. Yunus'tan stn grlmesinden endie ederek mmetini zellikle
Hz. Yunus zerinde uyarmak istemesi, mmetinin:

Sen Rabbinin hkmne sabret, balk sahibi Yunus gibi olma! Hani o skntdan yutkunarak
(Allah'a) seslenmitir.. 500[500] ayetine bakarak kendisini Hz. Yunus'tan daha stn grp
Hz. Yunus'a da bir hata isnad etmelerinden korkmasndan kaynaklanmaktadr.

Asilca yce Allah, son peygamber Hz. Muhammed'i, dier peygamberlerde olmayan, pek

ok meziyetlerle bezeyerek, onu, dier peygamberlerden stn klmtr. nk o son

peygamberdir. Yce Allah Ahzab suresinin 40, ayetinde onun peygamberlerin sonuncusu
olduunu, Sebe suresinin 28. ayetinde de onun btn insanlara mjdeleyici ve uyarc
olarak gnderildiini haber vermitir.

Durum byle iken, Hz. Peygamber, tabiatnda bulunan esiz tevazu gerei kendisinden
bahsederken devaml olarak tevazu gstermi, yksek meziyetlerin ifade etmekten
kanmtr.
499[499]
500[500]

Buhr, Enbiya 35; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/405, 468, 539.

Kalem: 68/48.

44- Yusuf (a.s.)n Fazileti

2164- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! nsanlarn Allah katnda en ok ihsana nail olan kimdir? diye
soruldu. Resulullah (s.a.v.):

nsanlarn en fazla takva sahibi olandr buyurdu. Onlar:

Size amel ynyle kerem sahibi kimseyi sormuyoruz dediler. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):

yleyse eref ynnyle Allah'n peygamberi Yusuf (a.s)'dr. O, Allah'n peygamberi

Ya'kub'un olu, o da Allah'n peygamberi shak'n olu, o da Allah'n dostu brahim'in
oludur buyurdu. Soruyu soran kimseler:

Biz sizen bunu da sormuyoruz dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Siz Araplarn asllarn m soruyorsunuz? Araplarn cahiliyet dneminde hayrl olanlar,

ilim zere hareket edecek olurlarsa, islam dneminde de en hayrldrlar buyurdu. 501[501]
45- Zekeriyya (a.s.)in Fazileti

2165- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle rmaktadr:
Zekeriyya (a.s), marangoz idi. 502[502]

501[501]
502[502]

Buhari, Enbiya 8, Menakb 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/431.

bn Mce, Ticarat 5, 2150; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/296, 405, 485.

46- Hzr'n Fazileti

2166- Sad b. Cbeyr'den rivayet edilmitir:

Abdullah bnAbbas'a:

Peygamberi Musa(a.s)'m Hzr(a.s)'m arkada dedim. Bunun zerine Abdullah bn

Abbs unu syledi;

Ben K'b' dinledim derdi ki: Resulullah (s.a.v.)' yle buyururken iittim:
Musa (a.s), srail oullar ierisinde hutbe okumak iin ayaa kalkt. Ona:
nsanlarn en alimi kimdir? diye soruldu. Musa:
En lim benim diye cevap verdi.

Musa bu husustaki bilgiyi Allah en iyi bilendir diyerek Allah'a havae etmediinden

dolay Allah onun doru olmayan bu tavrn ortaya koymak istedi. Bunun zerine Allah,
ona:

iki denizin kavutuu yerde benim kullarmdan bir kul var, o senden daha limdir dye
vahy indirdi. Musa:

Ey Rabbim! Benim iin onunla bulumann yolu nedir? diye sordu. Ona:

Bir zenbilin iine bir balk koyarak srtna al. Bu bal nerede kaybedersen, o zat
oradadr denildi.

Bunun zerine Musa yola koyuldu. Onunla birlikte hizmetisi de yola kt. Bu zat Ya'

b. Nun idi. Musa (a.s)bir zenbilde bir balk tayordu. Hizmetisi ile birlikte yryerek
gittiler. Nihayet bir kayaya vardlar. Orada gerek Musa (a.s) ve gerekse hizmetisi uyuya

kaldlar.Derken zenbildeki balk harekete gelerek zenbilden srayp denize dt. Allah
ondan suyun akntsn kesti. Hatt (su) kemer gibi oldu. Balk iin br kana! meydana

gelmiti. Musa ile hizmetisi iin aacak bir ey olmutu. Gnlerinin kalan ksm ile o
geceyi de yrdler. Musa'nn arkada ona haber vermeyi unutmutu.Musa (a.s)
sabahlaynca hizmetisine:

Sabah kahvaltmz getir. Gerekten bu yolculuumuzda skntlarla karlatk dedi.

Ama emrolunduu yeri geinceye kadar yorulmad. Hizmeti:

Grdn m? Kayaya geldiimizde gerekten ben bal unuttum. Ama onu hatrlamay
bana ancak eytan unutturdu ve denizde alacak bir ekilde yolunu tuttu dedi. Musa:
te bizim istediimiz de buydu dedi.

Hemen izlerini takip ederek geriye dndler. Kendi izlerini takip ediyorlard. Nihayet

kayaya geldiler. Orada rtnm bir adam grd. zerinde bir elbise vard. Musa, ona
selm verdi. Hzr, ona:

Senin bu yerinde selm ne gezer dedi. Musa:

Ben Musa'ym! dedi. Hzr;

srail oullarnn Musa's m? dedi. Musa:

Evet! dedi. Hzr:

Sen, Allah'n ilminden bir ilmi bilmektesin ki, Allah onu sana retmitir. Onu ben

bilmem. Ben de Allah'n ilminden bir ilim zerindeyim ki, onu bana retmitir. Sen
bilmezsin dedi. Musa (a.s), ona:

Sana retilenden hakk bana retmek suretiyle sana tbi olabilir miyim? diye sordu.
Hzr:

Sen benimle beraber sabretmeye g yetiremezsin? yice bilmediin bir eye nasl
sabredebilirsin ki? dedi. Musa:

Beni, inaallah sabrl bulacaksn. Sana hi bir hususta kar gelmem dedi. Hzr, ona:

O halde bana tbi olursan, bana hi bir ey sorma. T ki kendim sana ondan bir ey anp
syleyinceye kadar! dedi. Musa:
Tamam! diye cevap verdi.

Daha sonra Hzr ile Musa deniz sahilinden yryerek yola koyudular.Derken yanlarna

bir gemi urad. Bunlar kendilerini gemiye almalar hususunda gemicilerle konutular.

Gemiciler Hzr' derhal tandlar. ikisini de cretsiz olarak gemiye bindirdiler.

Derken Hzr geminin tahtalarndan birine vurarak onu kard. Bunun zerine Musa,
ona:

Bu adamlar bizi parasz gemilerine bindirdiler. Sen onlarn gemisine kastederek

yolcularn bomak iin gemiyi deliyorsun. Gerekten ok byk bir i yaptn dedi.
Hzr, Musa'ya:

Ben, sana; benimle beraber sabretmeye g yetiremezsin demedim mi? dedi. Musa:

Unuttuumdan dolay beni sorumlu tutma. Bu ite benim bama glk de karma
dedi.

Bundan sonra gemiden ktlar. Sahilde yrrlerken bir de baktlar ki, bir ocuk dier

ocuklarla oynuyor. Hzr hemen onun kafasndan tutarak eliyle onu kopard ve ocuu
ldrd. Bunun zerine Musa, Hzr'a:

Masum bir canly ksas hakkn olmakszn ldrdn? Gerekten yadrganacak bir ey
yaptn! dedi. Hzr:

Ben sana benimle beraber sabretmeye g yetiremezsin demedim mi? dedi. Musa,
Hzr'a:

Fakat bu birinciden daha iddetli idi deyip sonra da:

Bundan sonra sana bir ey sorarsam bir daha benimle arkadalk etme. Benim
tarafmdan zr derecesine vardn! dedi.

Yine yrdler. Nihayet bir kye vararak kyllerden yiyecek istediler. Kyller, onlar,
misafir kabul etmekten kandlar. Bu defa o kyde yklmak zere olan bir duvar

buldular. Hzr onu dorulttu. Hzr eliyle yle iaret ediyor. Erilmi diyordu. Onu
dorulttu. Musa, ona:

Bir kavim ki; kendilerine geldik, fakat bizi misafir kabul etmediler ve bizi doyurmadlar.
stesen bunun iin bir cret alabilirdin! dedi. Hzr, Musa'ya:

Artk bu, seninle benim aramzn aynlmasdr. Sabredemediin eyin yorumunu/i

yzn sana haber vereceim dedi.

Resulullah (s.a.v.) szne devamla:

Allah, Musa'ya rahmet eylesin. Dilerdim ki, Musa sabretmeliydi de Hzr'la beraber grp
geirdiklerini bize anlatmalydr buyurdu.

Hadisin rvis der ki: Resulullah (s.a.v.) szne devamla:

Musa'nn ilk muhalefeti, dalgnlk eseri idi buyurdu. Yine Resulullah (s.a.v.) szne
devamla yle buyurdu:

Bu srada bir sere kuu gelerek geminin kenarna kondu. Sonra denizden gagasyla bir
yudum su ald. Bunun zerine Hzr, Musa'ya:

Benim ilmim ile senin ilmin, Allah'n ilminden ancak u serenin gagasyla denizden
eksilttii u bir yudum su kadar bile eksiltmez dedi.

Sad b. Cbeyr der ki: Abdullah bn Abbs u yeti okuyordu:

nlerinde bir hkmdar vard ki, ie yarar geminin hepsini gasben alacakt ve
ocua gelince: O, kfirdi ayetini de okuyordu. 503[503]
Aklama:

Hadisilerden ve tarihilerden bazlar, Hzr ile Musa kssasnda ismi geen Musa'nn,

mran'n olu Musa deil de, Mian'n olu Musa olduunu zannetmilerdir. Bundan
dolay da peygamber olan Musa'y deil de bu Musa'nn kssada getiini ileri
srmlerdir. Musa b. Mian, Hz. Musa (a.s)'dan nce yaam olup Hz. Yusuf (a.s)'n
torunudur. Bundan dolay da bu Musa'ya, Birinci Musa ad verilmitir.

Kssa, Kur'an'n Kehf: 18/60-82 ayetleri arasnda da gemektedir. Burada Hzr'n hayat
Buhr, lm 16, 19, 44, care 7, ura 12, Enbiya 27, Eyman 15; Ebu Dvud, Snnet 16, 4707; Tirmiz,
Tefsru'l-Kur'an 18, 3130, 3149; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 5/118, 119.
503[503]

meselesine de ksaca temas etmek gerekmektedir:

1- Baz alimler, Hzr'n ebedi hayata mazhar olduunu ve lmediini, zaman zaman
grldn ileri srerler.

Merhum Elmall Hamdi Yazr, Hzr'n, hi vefat etmediini ve arasra grldn iddia

edenlerin Tasavvuvular olduunu ve kendisi de Hzr'n yaamad grn kabul

etmektedir. 504[504]

2- Bir ok alim de, nakl ve akl deliller ileri srerek Hzr'n ldn ileri srmlerdir.

bn Kayym, konuyla ilgili olarak Ebu'l-Ferec Ibn'l-Cevz'den unu nakletmitir:

Hzr'n dnyada yaamadna dair drt tane delil vardr:
1- Kur'an.

2- Snnet.

3- Muhakkik alimlerin icm.

4- Ma'kl.

A- Kur'an'a gelince, bu, yce Allah'n u buyruudur:

Senden nce hibir beere ebedilik vermedik. 505[505] Eer Hzr yaamaya devam etseydi,

Ebedilemi olurdu.
B- Snnete gelince,

1- Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu:

u gecenizi gryor musunuz? Bu geceden sonra gelecek yzyln banda bugn hayatta
olan kimselerden hibiri yeryznde kalmayacaktr. 506[506]
Bu, Buhr ile Mslim'in zerinde ittifak ettii bir hadistir.

2- Mslim'in Sahhinde Cbir b. Abdullah (r.anhm)'nn yle dedii gemektedir:

B.k.z: Hak Dini Kur'an Dili, 5/370-371.
Enbiy': 21/34.
506[506] Mslim, Cihd 58, 1763; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/30, 32.
504[504]
505[505]

Resulullah (s.a.v.)'in, vefatndan az bir zaman nce yle buyurmutu:

Bugn canl olanlarn hibiri, o hayatta iken- zerine yz sene gelmeyecektir. 507[507]
C- Muhakkik alimlerin icmna gelince; Buhr ile Ali b. Ms er-Riz'nin:

Hzr lmtr dediklerini ve Buhr'ye, Hzr'n hayatta olup olmad ile ilgili soru
sorulunca onun yle dediini anlatt:

Bu nasl olabilir? nk Peygamber (s.a.v.):

u gecenizi gryor musunuz? Bu geceden sonra gelecek yzyln banda bugn hayatta
olan kimselerden hibiri yeryznde kalmayacaktr buyurmaktadr. 508[508]
bn'l-Cevz szne devamla der ki: H
Aklama:

Hzr'n ldn syleyenlerden bazlar unlardr: brahim b. shk el-Harb, Ebu'l-

Hseyin bn'l-Mnd. Bu ikisi, din konularda imamlardr. bn'l-Mnd, Hzr

sadr diyen kimselerin szn ok irkin bulurdu.

Kad Ebu Ya'l'da, Hzr'n ld ile ilgili gr; mam Ahmed'in baz talebelerinden
nakledip baz ilim adamlarnn: Hzr sa olsayd, Peygamber (s.a.v.)'e gelmesi
gerekirdi eklindeki szn de delil olarak getirmitir.
(bn'l-Cevz devamla) der ki: Bize ..

Cbir b. Abdullah (r.a)'tan, o da Resulullah (s.a.v.)'in yle buyurduunu haber verdi:

Nefsimi elinde bulunduran Allah'a yemin ederim ki, Musa sa olsayd, bana tabi olmaktan
baka bir ey yapmazd. 509[509]

Mslim, Fezu's-Sahbe 220, 2538.

Buhr, lm 41, Mevktu's-Salt 20, 40; Mslim, Fezilu's-Sahbe 217, 2537.
509[509] Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/387.
507[507]
508[508]

Buna gre Resulullah (s.a.v.) ile birlikte Cum'a ile cemaat namaz klmayan ve onunla
cihad etmeyen birisi nasl sa olabilir?

Grmyor musun! Hz. Isa (a.s}, yeryzne indiinde, Peygamberimizin peygamberlii

hususunda bir zedelenme olmamas iin, bu mmetin imamnn arkasnda namaz klacak
ve ne gemeyecek.

Ebu'l-Ferec (bn'l-Cevz devamla) der ki: Hzr'n varln ispat edip bu ispatnn ieri-

sinde yer alan bu eriattan uzaklamay unutan kimsenin anlay ne kadar da kttr!
D. Ma'kl olan delile gelince, bunun on yn bulunmaktadr:
Birincisi:

Hzr'n sa olduunu ispat edip onun, Hz. Adem (a.s)'in sulbnden gelme ocuu
olduunu syleyen kiinin gr, iki ynden bozuktur:

a- Tarihi Yuhann'nin kitabnda getii zere; Hzr'n mr, u an alt bin yandadr.
Byle bir mr, olaanst hususlarla ilgili olarak, nsan iin sz konusu olamaz.

b- Eer Hzr, Hz. Adem (a.s)'n sulbnden gelme ocuu olsayd yada -iddia ettikleri

gibi- Adem'in ocuunun ocuundan olma drdnc bir kimse ve Zulkarneyn'in veziri

olsayd; onlann vcut yaps, bizim vcut yapmz (gibi) olmayp aksine uzunluk ve
genilik olarak daha ar byk olurdu.

Buhr ile Mslim'in Sahhlerinde, Ebu Hureyre (r.a) yoluyla Resulullah (s.a.v.)'in yle
buyurduu gemektedir:

Allah, Adem'i, altm zira' boyunda yaratt. Bundan sonra insanlar, ksalarak geldi.
510[510]

Hzr' grdn iddia eden hibir kimse, onu, bu irilikte ve insanlann en eskisi olarak
Buhr, Enbiy 1; Mslim, Cennet 28, 2841; Tirmiz, Kyamet 60, Cennet 5, 7; bn Mce, Zhd 39;
Ahmed b. Hanbel, 2/315, 323, 535.
510[510]

grm deildir.
ikincisi:

Asl nshada bulunmamaktadr.

ncs:

Eer Hzr, Hz. Nuh (a.s)'dan nce yaam olsayd, Hz. Nuh (a.s)'la birlikte gemiye
binerdi. Byle bir eyi ise hi kimse nakletmemitir.

Drdncs: Alimlerin ittifakna gre; Hz. Nuh (a.s) gemiden indiinde, beraberinde

bulunan kimseler lm, akabinde onlarn soylar da lm ve sadece Hz. Nuh (a.s)'n
soyu kalmtr. Buna delil, yce Allah'n u szdr:
Nuh'un zrriyetini, baki kldk. 511[511]

te bu, Hzr, Hz. Nuh (a.s)'dan nce (sa) id diyen kimsenin grn reddetmektedir.

Beincisi:

Bu, doru olup Adem oullarndan birinin, doduu gnden dnyann sonuna kadar

yaasa ve doumu da, Hz. Nuh (a.s)'dan nce olsa; elbette bu, en byk muci-

zelerden/belgelerden ve olaanst durumlardan biri olurdu ve bu haber, Kur'an'n bir

ok

511[511]

yerinde

Safft: 37/77.

geerdi.

nk

byle

bir

durum,

en

byk

Rububiyet

mucizelerinden/belgelerindendir.

Yce Allah, Kur'an'da, Hz. Nuh ile ilgili olarak onu 950 yl yaattn belirtip

512[512]

onu

bir mucize/belge saymtr. Buna gre dnyann sonuna kadar yaatt kimsenin hali
nasl olur?!

te bundan dolaydr ki, ilim adamlanndan birisi:

Bu dnceyi, insanlar arasna, ancak eytan atmtr demitir.

Altncs:

Hzr'n sa olduu ile ilgili gr, Allah'a kar bilgisizce ileri srlm iftira
mahiyetinde bir gr olup byle bir ey ise, Kur'an nassyla haramdr.

ikinci ncl, gayet aktr. Birinci ncl ise: Eer Hzr'n sa olduu sabit olsa, onun sa
olduuna dair Kur'an'da, Snnette ve icm mmette bir deli! olurdu.

te Allah'n kitab ortada! Onun ieresinde Hzr'n sa olduu ile ilgili nerede bir bilgi
var?

te Resulullah (s.a.v.)'in snneti (de ortada)! Onun ierisinden bunu gsteren bir bilgi
nerede?

te mmetin alimleri de ortada! Onlar, Hzr'n sa olduu hususunda hi icma ettiler

mi?

Yedincisi:

Hzr'n sa olduunu savunan kimselerin tutunduklar tek ey, halk arasnda anlatlan
512[512]

Ankebut: 29/14.

hikayelerdir. Adamn bri, Hzr' grdne dair bir hikaye anlatr.

Allah iin, bu ne garip bir ey! Sanki Hzr'n belli bir alameti var da gren kimse onu bu

hikayeler sayesinde mi tanyor? Bu kimselerin ou, grdkleri ahsn: Ben Hzrm

demesine aldanyor.

Bilinen u ki: Byle bir sz ortaya atan kimsenin szn, Allah'tan bir delil olmakszn
dorulamak caiz olmaz.

Buna gre Hzr' grdn syleyen kimse, kendisinin Hzr olduunun syleyen
kimsenin yalanc birisi deil de, doru szl birisi olduu nereden biliyor?
Sekizincisi:

Hzr'n, Kelmullah olan Hz. Musa (a.s)'dan ayrlm ve onunla arkadaln

srdrmeyip ona yle dedi:

te bu, benim senin arandaki ayrlktr. 513[513]

Buna gre Hzr, Hz. Musa (a.s) gb birisinden ayrlmay kendisine uygun grp, sonra
Cum'a namaz ile cemaat namazna gelmeyen, ilim meclislerine gitmeyen, eriattan
hibir ey bilmeyen ve eriattan sapm olan cahil abidlerle nasl bir araya gelebilir?

Bunlarn her biri: Hzr dedi ki, Bana Hzr geldi, Hzr bana tavsiye etti ki gibi eyler
sylyorlar.

Dorusu Hzr'n, Kelmullah olan (Hz. Musa')dan ayrlp abdest almasn ve namaz klmasn bilmeyen cahil kimselerle dostluk peinde komas alacak bir durum!!.
Dokuzuncusu:

513[513]

Kehf: 18/78.

slam mmeti, bir kimsenin; Ben Hizrm deyip Ben, Resulullah (s.a.v.)'i yle yle
derken iittim eklindeki szne farz edilip, din konularda o kimsenin szne itibar
edilmez ve onun szyle delil getirilmez.

Yalnz Hzr, Resulullah (s.a.v.)'e gelmedi, ona bey'at etmedi denilmesi ya da bu cahil

kimsenin, kendisini kastederek: Bana bir peygamber gnderilmedi demesi ile ilgili
szlerde kfrden baz eyler vardr.

Onuncusu: Eer Hzr sa olsayd, elbette kafirlere kar cihad etmesi, Allah younda
gayret gstermesi, ordu safnda bir saat yer almas, Cum'a'ya le cemaata gelmesi ve

ilim renmesi; onun iin, ssz yerler ile llerdeki vahi hayvanlar ierisinde oka

gezmesinden daha deerlidir. Byle bir ey, Hzr iin yermeyi ve ayplamay gerektiren
bir durum olmaz m?

Hafz bn Kesr, el-Bidye ve'n-Nihye, 1/334'de Hzr'n ldn savunma mahiyetinde birinci delil olan ayeti aklamaya ynelik olarak bn'l-Cevz'nin u szn ilave
etmitir:

Eer Hzr, insan ise, o zaman

514[514]

bu ayetin genel hkmnn kapsam ierisine

girmektedir. Sahih bir delil olmakszn Hzr'a ayr bir stat vermek caiz olmaz. Hzr'n,
zel bir statde bulunduuna dair Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan bir delil de
nakledilmi deildir ki kabul edilsin.

Daha sonra bn Kesr, el-Bidye ve'n-Nihye, 1/334'de szne devamla der ki:

Bunlardan, yani bn'l-Cevz'nin, Ucletu'l-Muntazir f erhi Hli'l-Hzr adl kitabnda

getirdii delillerden birisi de, yce Allah'n, l-i mrn: 3/81'deki u szdr:

Hani Allah, peygamberlerden: Ben size Kitap ve hikmet verdikten sonra

nezdinizdekileri tasdik eden bir peygamber geldiinde ona mutlaka inanp yardm

edeceksiniz' diye sz alm, Kabul ettiniz ve bu ahdimi yklendiniz mi? dediinde,

Kabul ettik cevabn vermilerdi. Bunun zerine Allah: 'O halde ahit olun; ben de
sizinle birlikte ahitlik edenlerdenim buyurmutu.
Abdullah bn Abbs der ki:
514[514]

Enbiy': 21/34 mealindeki.

Allah, gnderdii peygamberlerin hepsinden: Eer Muhammed'i gnderdiimde sen

sa isen ona inanp yardm edeceksiniz!' eklinde sz almt. Yine Allah, gnderdii
peygamberlerin hepsine, mmetlerinden: eer siz hayatta iken Muhammed peygamber
olarak gnderilirse, ona inanp yardm edin eklinde sz almalarn emretti..
Bu hadisi, Buhr rivayet etmitir.

Hzr, eer peygamber yada veli ise, mutlaka bu ahdin kapsamna girmitir. Eer

Resulullah (s.a.v.)'in zamannda hayatta olsayd, onun iin en erefli durum, gelip
Resulullah (s.a.v.)'in nnde durup Allah'n indirmi olduu hkmlere iman etmesi ve

dmanlarnn kendisine ktlk dokundurmalarna frsat vermemek iin yardm

etmesi olacakt.

Hzr, eer veli ise, Ebu Bekr es-Sddk ondan daha stndr. Eer peygamber ise, Musa
ondan daha stndr.

mam Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/387'de Cbir b. Abdullah'tan naklen Resulullah

(s.a.v.)'in yle buyurduunu rivayet etmitir:

Nefsimi elinde bulunduran Allah'a yemin ederim ki, Musa sa olsayd, bana tabi
olmaktan baka bir ey yapmazd.

Bu, kesin ve dinden olan ilm-i zarurat diye bilinen bir husustur.

Bu ayeti kerime, btn peygamberler, faraza, Resulullah (s.a.v.) zamannda hayatta olup

mkellef kimseler olsalard, hepsi de ona tabi olacaklarna, onun emri altna
gireceklerine ve onun eriatnn genel kapsam ile ilgili kurallara uyacaklarna delalet
etmektedir.

Nitekim Resulullah (s.a.v.) miraca kaca gece Kuds'de peygamberler (in ruhlary)la
bulutuu zaman, hepsinin stndeki bir makama ykseltildi. Namaz vakti geldiinde,

Cebrail, Allah'n emriyle ona, onlara imamlk yapmasn syledi. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.), onlarn ikamet yurdunda ve velayet yerlerinde onlara imamlk
yapmak suretiyle namaz kldrd.

te bu da, onun en byk nder, en byk imam ve son peygamber olduunu gs-

termektedir. Allah'n salt ve selm, btn peygamberlerin zerine olsun.

Bu bylece bilindikten sonra, -zaten her mmin bunu bilmektedir- Hzr hayatta olsayd,

Resulullah (s.a.v.)'in mmeti arasna girerdi. Onun eriatna uyard. Baka yapaca bir
ey de kalmazd. Zaten israil oullarnn son peygamberi ve be Ulu'1-Azm

peygamberden biri olan Meryem olu Isa (a.s)'da, ahir zamanda yeryzne indii zaman,
Resulullah (s.a.v.)'in tertemiz eriatyla hkmedecektir. Baka bir yne sapmasna imkan
yoktur.

Bilindii zere, bir gn dahi Hzr'n, Hz. Peygamber (s.a.v.)'le bulutuuna veya sava
sahnelerinden birinde onun yannda bulunduuna delalet eden sahih bir sened

nakledilmi deildir. rnein, Bedir savanda, doru szl ve szleri tasdik edilen Hz.
Peygamber (s.a.v.), Rabbine dua edip yardm isterken kafirlere kar takviye beklerken
yle buyurmutur:

Allahn! Eer u mslmanlardan olan topluluu, kafirlerin galip gelmesi eklinde helak
edersen, yeryznde sana ibadet olunmaz!
O bir avu mcahid arasnda mslmanlarn nde gelen ahsiyetleri, byk melekler,

hatta Cebrail vard. Nitekim Hassan b. Sabit, Araplar arasnda en ok vgye mazhar
olmu bir kasidesinde yle demiti:

Bedir kuyusunun yannda, meleklerin nderleri ve Cebrail Gelip sancamzn altna,

Muhammed'in yanna girdi.

Eer Hzr o zaman hayatta olsayd, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in sancann altnda durmas,

onun iin makamlarn en ereflisi ve gazalarn en by olurdu. Fakat Hzr, gelip o

sancan altna girmedi. Bu da, Hzr'n o zaman hayatta olmadn gstermektedir.
515[515]

44. FEZAILU S-SAHABE (SAHABENN FAZLETLER)

B.k.z: bn Kayym el-Cevziyye, Uydurma Hadisleri Tanma Yollan, ev. Hanif Akn, Karnca Yaynlar,
stanbul 2004, s. 196-209. Daha geni bilgi iin buraya bakabilirsiniz.
515[515]

Sahabe:

Peygamber Efendimize iman ederek O'nu gren ve mslman olarak len kimseler.

Lgat itibariyle ashab, arkada manasna gelen Shib kelimesinin ouludur, islm

stlahnda ise Hz. Peygamber'in arkadalar iin, daha geni kapsamyla Resulullah'
gren mminler iin kullanlmtr. Sahab ve oulu olan sahabe terimleri de ayn
manay ifade eder.

Sahab saylabimek iin az da olsa Resulullah ile grmek arttr. Bu sebeple Hz.

Peygamber dneminde yaam, O'na iman etmi, hatta O'nunla haberleip yazm,
O'na destek salam kiiler ashbtan saylmaz. Mesel o dnemin mehur Habeistan
Kral Nec Ashame byledir.

Hz. Peygamber'in arkadalar ve yakn dostlar olan Sahabe-i Kiram, O yce Peygamber

(s.a.v.)'in ahsiyet ve dostluundan ok istifade etmi, kendilerine rnek alarak O'nun

istedii gibi mslman olmaya ok gayret gstermilerdir. slm'n glenip yaylmas
iin canlaryla balaryla almlar, bu yolda, lm de dahil olmak zere hi bir eyden

ekinmemiler, Allah ve Resuln, oluk-ocuklanndan, mallarndan, hatta canlarndan

daha ok sevmilerdir; Allah yolunda hi ekinmeden yurtlarndan hicret etmi ve
kanlarn aktarak canlarn vermilerdir. Bylece Ashab- Kirm'n, Hz. Peygamberle
beraber olmaktan kazandklar stnlkleri ortaya kmaktadr. Nitekim bu ve benzeri

zelliklerinden dolay sahabe, Kur'an- Kerm'in mteaddit yerlerinde bizzat Allah'u

Tel tarafndan, hadsi eriflerde de Peygamberimiz tarafndan methedilmektedir.

slam'da birinci dereceyi kazanan muhacirler ve ensar ile onlara gzellikle tabi olanlar
yok mu? Allah onlardan raz olmutur. Onlar da Allahdan raz olmulardr. Allah bunlar
iin, kendileri iinde ebed kalclar olmak zere, altlarndan rmaklar akan cennetler
hazrlad. te bu, en byk bahtiyarlktr. 516[516]

O aacn altnda mminler sana bey'at ederlerken, andolsun ki Allah onlardan raz
olmutur da kalplerindekini bilerek zerlerine manev bir kuvvet (moral) indirmi ve

516[516]

Tevbe: 9/100.

onlar yakn birfetih ile mkafatlandrmtr 517[517]

Muhammed Allah'n Resulu'dur. O'nunla beraber olanlar (ashab) da kfirlere kar etin
ve metin, kendi aralarnda merhametlidirler. Onlar rk1 edici, secde edici olarak
grrsn. Onlar Allah'dan daima fazl-u kerem ve rza isterler. Secde izinden meydana
gelen nianlar yzlerindedir. 518[518]
Peygamber Efendimiz'in Allah'tan alarak tebli ve yaaynda tatbik ettii veya bizzat

kendisinin koyduu dn esaslarn, daha sonraki mslman nesillere ancak ashaba

dayanan shhatli nakillerle ulaabildii dnlecek olursa, slm asndan ashab-

kiramn gerekten bu vglere ve kendilerine sayg gsterilmesi konusundaki ikazlara

lyk olduklar aka anlalr. 519[519]

Fezlu's-Sahbe: Sahbilerin faziletleri ve bu konuda meydana gelen literatr iin kul-

lanlan bir tabirdir.

Kaynaklarda yaygn olarak Fezilu's-Sahbe eklinde geen bu tamlamann; Fezilu

Ashb, Menkbu's-Sahbe, Fezilu Ashbi'n-Neb, "Ma'rifet's-sahbe tarznd

kullanld da grlmektedir.

Sahabilerde fazilet konusu kabul edilen hususlarn banda; Aere-i Mbeereden,

Muhacirlerden, Ensrdan, Ehl- Beyt ve Ehl-i Bedir'den olmak, Uhud ve Hendek gazveleri

ile Bey'at'r-Rdvan'da bulunmak, mmhtu'l-m'mininden olmak gelmektedir.

Bunlardan baka fert olarak Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan cennetle mjdelenmek, ilk
mslmanlar arasnda yer almak, iman urunda ikence grmek, byk mal

yardmlarda bulunmak, savalardan birinde veya bir kanda bulunmak gibi hususlar ile
buna benzer daha bir ok konular Fezlu's-Sahbe konusuna girmektedir.

Btn sahabiler, fazilet bakmndan ayn seviyede deildir. slama giri nceliine sahip
olmak, slam dini iin byk fedakarlklarda bulunmak gibi sebeplerden dolay sahabiler
arasnda fazilet, tabaka ve mertebe farkll vardr.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'i bir defa gren sahabi ile hayat boyunca ona hizmet eden
Feth: 48/28.
Feth: 48/29.
519[519] B.k.z: amil slam Ansiklopedisi, Ashb maddesi.
517[517]
518[518]

sahabinin faziletlerinin eit olmayacan gz nnde bulunduran muhaddisler, zellikle

slam'a giri nceliini esas alarak ashab 5 yada 12 veya 17 tabakaya ayrmlardr.
520[520]

1- Hz. Ebu Bekr (r.a.)n Fazileti

2167- Ebu Bekr es-Sddk (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz maarada iken balarmzn zerinde mriklerin ayaklarn grdm. Bunun

zerine:

Ey Allah'n resul! Birisi ayaklarna baksa, ayaklarnn altnda bizi grecek! dedim.
Resulullah (s.a.v.):

Ey Ebu Bekr! nsc Allah olan iki kiiyi sen ne zannediyorsun! buyurdu. 521[521]
Aklama:

Hz. Ebu Bekr'in asl ad, Abdullah b. Osman b. Amir b. Ka'b b. Sa'd b. Teym b. Mrre et-

Teym'dir. Cahiliyye dneminde Abdulkabe Kabe'nin kulu diye adlandrlmtr. Bunun

dnda baka isimleri olduu da sylenmitir. Cehennemden azad edildii iin ona
Atik ve sr gecesinin sabahnda Resulullah (s.a.v.)'i tasdik etmede herkesten nce
davrand iin Sddk diye lakablandmlmtr.

Hz. Ebu Bekr, Fil olayndan 2 yl sonra Mekke'de domutu. Cahiliyye dneminde
Kurey'in ileri gelenlerindendi. Cahiyye dneminde ok yaygn olmasna ramen hi
iki imemiti. Pek ok konuda kendisine danlr, gr alnrd. Kabilesine yakn

B.k.z: Mehmet Efendiolu, Fezilu's-Sahabe maddesi, slam Ansiklopedisi, T.D.V, stanbul 1997,
12/534-538.
521[521] Buhr, Menklbu'l-Ensar 45, Tefsiru Sure- Tevbe 9; Tirmizi, Tefsiru'l-Kur'an 10, 3096; Ahmed b.
Hanbel, Msned, .
520[520]

olmaya alan kimselerin stlendii diyet ve bor-alacak meseleleri, kendisine

gtrlrd. Arap soyunu ve tarihini iyi bilen birisiydi. Maharetli bir tccard.

Hz. Ebu Bekr, erkeklerden slam ilk kabul eden kimseydi. Bundan dolay da bir ok
skntya ve gle katlanmt. Kendisini Allah'n dinine hizmet etmeye adamt. Bir

ok insan, onun sayesinde slama girdi. Cennetle mjdelenen sahabilerin ou, onun
vastasyla mslman olmulard.

Hz. Ebu Bekr, Resulullah (s.a.v.)'in sahabileri iinde, Resulullah (s.a.v.)'in en ok sevdii
kiiydi. Hem kklkten arkada ve hem de Allah, Resulullah (s.a.v.)'i peygamber

setiinde onun can yoldayd. Ayrlmaz glgesi gibi her zaman yannda yer almt.

Mekke'de malyla ve canyla hem Resulullah (s.a.v.)'in ve hem de sahabilerin koruyucusu

durumundayd. Mekke'den Medine'ye hicreti srasnda Resulullah (s.a.v.)'in yol
arkadayd.

Ksacas: Hz. Ebu Bekr, btn skntl anlarda cesareti, atlganl, diren ve metanetiyle
tannyordu. Resulullah (s.a.v.) ile birlikte btn savalara katlmt.

2168- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) bir gn minbere
oturup:

Bir kul ki, Allah ona ya dnya nimetlerini vermek ile kendi katndakileri vermek arasnda
onu muhayyer brakm, o da Allah'n katndakileri semitir buyurdu.
Bunun zerine Ebu Bekr, alad, alad. Sonra da:

Sana babalarmz ve annelerimizi feda ettik! dedi.

Ebu Sad der ki:

Muhayyer braklan kii, Resulullah (s.a.v.) idi. Ebu Bekr'de onu en iyi bilenimiz idi.
Daha sonra Resulullah (s.a.v.), Ebu Bekr'in bu halini grnce:

Dorusu mal ve arkadal hususunda insanlarn bana en ok cmeri olan, Ebu Bekr'dir.
Eer Rabbimden baka birisini dost edinseydim Ebu Bekr'i dost edinirdim. Ancak islam

kardelii ve sevgisi bundan daha geneldir. Mescitte Ebu Bekr'in havhas geidi dnda
asla hibir havha/gecii braklmasn buyurdu. 522[522]
Aklama:

Bu hadis, Hz. Ebu Bekr'in; arkadalyla ve malyla Allah Resul'ne ne kadar yardmc
olduunu gstermektedir. Bu nedenle de Hz. Ebu Bekr'in, Resulullah (s.a.v.) nezdinde
fevka ade nemli bir yere sahip olduu da anlalmaktadr. nk Hz. Ebu Bekr, gerek

Mekke'de ve gerekse de Medine'de en kritik anlarda Resulullah (s.a.v.) ile birlikte olmu,
onunla bti savalara katlm ve bu birlikteliiyle nsiyet salayp ona manevi
destekte bulunmutur.

sr gecesinin ertesinde Resulullah (s.a.v.)'i desteklemesi, hicret srasnda ve zellikle di

maaradaki beraberliklerinin nemine iareten;
zlme! phesiz Allah bizimle bera berdir

523[523]

tesellisine yer verilmi olmas, Hz.

Ebu Bekr'in hadiste temas edilen arkadalnn nemini gstermektedir.

Hudeybiye bar anlamas srasnda herkes anlamadan memnuniyetsizliini gsterirken, Hz. Ebu Bekr, bu anlamada ResuluIIah (s.a.v.)'in gr dorultusunda hareket
etmesi: onun manevi desteklerinden biridir.

Hadisin Arapa metninde geen Sohbet kelimesi, Karlkl konumak anlamndan

ziyade Arkadalk ve Birliktelik anlamna gelmektedir. Buna gre bu kelimenin

buradaki anlam, ResuluIIah (s.a.v.)'e arkadalk eden veya Birliktelii olan
eklindedir.

Grld zere bu hadiste; ResuluIIah (s.a.v.)'in, Muhammed Risaieti'nin tebli, tespit

ve takririnde Hz. Ebu Bekr'in arkadalnn nemli katksna yer vermektedir.

Dolaysyla da bu arkadaln ierisine; nsiyet, teselli, g kazandrma, dayanma,

manevi destek ve katklar girmektedir. Hz. Ebu Bekr'in hayatn ve onun, ResuluIIah
522[522]
523[523]

Buhr, Salat 80, Menklbu'l-Ensar 44; Tirmizi, Menklb 15, 3660; Ahmed b. Hanbel Msned, 3/1.
Tevbe: 9/40.

(s.a.v.)'ie olan mnasebetlerini iyi bilen kiilere bu husus aktr.

Halil; sevgisi, hibir boluk kalmayacak ekilde kalbe nfuz etmi, gonle sevgiyi sokmu dosttur. Halil ile kastedilen sevgi; her eit eksiklikten uzak, benliin tamamn

saran bir sevgidir ki, ResuluIIah (s.a.v.), bu derecedeki bir sevgiyi, Allah'n vermi
olduunu belirtmektedir.

te Resulullah (s.a.v.) ile Hz. Ebu Bekr arasndaki ba, byle bir temele dayannaktadr.
524[524]

Yine bu hadis; Hz. Ebu Bekr'in mal ynyle de slama yapt katklarna da deinmek-

tedir. nk Hz. Ebu Bekr, Mekke'de iken; ya kle olan mslmanlar hrriyete
kavuturuyor yada onlar sahibinden alp zgrle ulatryordu. mslmanlara ve
zellikle de ResuluIIah (s.a.v.)'e maddi ve manevi her trl1 yardm ve desteini

yapyordu. Medine'de iken; yine mslmanlara yardmn srdryordu. rnein, Tebk

gazas srasnda Hz. mer malnn yarsn verirken, Hz. Ebu Bekr, ailesini Allah ve
Resul'ne havale ederek, malnn tamamn vermiti. Hz. Aie, babas Hz. Ebu Bekr

ldnde tek bir dinar ve tek bir dirhem brakmadn belirtir. Hz. Aie'nin bir baka
rivayetinde; Hz. Ebu Bekr'in, Resulullah (s.a.v.)'e krk bin dirhem infak ettiini syler.

Havha, kapdan ziyade k almak ve istenen yere gemek gayesiyle Duvarda alan
oyuk yada delik anlamna gelmektedir.

Evleri Mescidi Nebevi'ye bitiik olan sahabiler, Mescidi Nebev'ye kolaylkla girip ka

bilmek iin havha oyuk veya delik yada kap amlard. Bazen cnup olarak ve bazen de

nayzh olarak Mescidi Nebevi yol edinilmiti. Bunun zerine ResuluIIah (s.a.v.), ilk nce

kaplarn kapatlmasn emretti. Sahabiler, kaplarn kapatlmas emriyle kaplarn

kapatp onun yerine Mescidi Nebevi'ye girie imkan verecek havha (delik yada oyuk)
atlar. Daha sonra da kapamakla emrolundular.

Birincide, Hz. Ali'nin evinin sadece mescide alan bir kaps olduu iin onun kapsnn
kapatlmas istisna edildi. ikinci de ise, Hz. Ebu Bekr'in evinin Mescidi Nebevi'ye alan

Konu ile ilgili hadisler iin b.k.z: Buhr, Fezailu'l-Ashab 3, 5, Feraiz 9; Mslim, Mesacid 23, 532
Fezilu's-Sahbe 3, 2383; Tirmiz, Menakib 15, 3659, 3661, 3662; Msned: 1/270, 359, 3/478, 4/4, 5, 212,
Heysem, Mecma'z-zevaid, 9/44; bn Ebi Asm, Snnet, 1225; Htb el-Badadi, Tarihi Badat, 3/134;
Bezzr; Tabern, el-Kebir 1686.
524[524]

bir havhas olduu iin onunda havhasnm kapatlmas istisna edildi. 525[525]
2169- Amr bnu'I-s (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Amr bn'1-As'i, Ztu Selasil sava iin hazrlanan askeri birlik
zerine komutan tayin edip onu askerin banda savaa gndermiti.
Amr der ki:

Bu seferden dndmzde Resulullah (s.a.v.)'in yanna geldim ve ona:

nsanlar ierisinde sana en sevgili olan kimdir? diye sordum. Resulullah (s.a.v.):
e'dir diye cevap Verdi. Ben:

Erkeklerden kimdir? diye sordum. Resulullah (s.a.v.):

ie'nin babas Ebu Bekr'dir diye cevap verdi. Ben:
Sonra kimdir? diye sordum. Resulullah (s.a.v.):

mer'dir diye cevap verdi. Sonra da baz kimselerin adlarn sayd. 526[526]
Aklama:

Ztu Selasil, am tarafnda Czam oullar kabilesine ait bir sudur. Hicretin 8. ylnda
burada mslmanlar ile kafirler arasnda savat iin bu savaa bu yerin ad
verilmitir.

Bu askeri birliin ierisinde Ebu Bekr ile mer'de vard. Amr bnu'1-s, Ebu Bekr ile
mer'in kendi birliinin ierisinde birer er olarak kalmasndan dolay galiba Resulullah

Konu ile ilgili hadisler iin b.k.z: Buhr, Salat 80, Fezailu'l-Ashab 3, Menakibu'l-Ensar 45; Mslim,
Fezailu's-sahabe 2, 2382; Tirmiz, Menakib 15, n3660, 20, 3732, 21; Msned: 1/175,270,331,2/26,3/18.
526[526] Buhr, Fezilu's-Sahabe 5, Meaz 63; Tirmiz, Menakib 63, 3885; Nes, Fezailu's-Sahabe, 16;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/203.
525[525]

(s.a.v.) beni onlardan daha ok seviyor gibi bir dnceye kaplm, bundan dolay da
sava sonras Resulullah (s.a.v.)'in yanna giderek ona en ok kimi sevdii ile ilgili bu
sorulan sormutur.

2170- Cbeyr b. Mut'im (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir kadn, Resulullah (s.a.v.)'den bir ey istemiti. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)
kadna daha sonra tekrar gelmesini emretmiti. Bunun zerine kadn:

Ey Allah'n resul! Daha sonra gelip de seni bulamazsam o zaman ne buyurursun? diye
sordu.

Hadisin ravisi Muhammed der ki: Babam Cbeyr:

Sanki kadn, bu szyle, Resulullah (s.a.v..y)'in lmn kastediyordu dedi.

Resulullah (s.a.v.):

Beni bulamazsan o zaman Ebu Bekr'e git diye cevap verdi. 527[527]
2171- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir; Resulullah (s.a.v.), hastal srasnda
bana:

Bana Ebu Bekr'i ve kardein (Abdurrahman') ar da bir yaz yazdracam. nk ben

bir hevaskarn temenni (ve arzuya) dmesinden ve bir szcnn de: Ben daha haklym'
demesinden endie ediyorum. Halbuki Allah ve mminler, Ebu Bekr'den bakasna rza
gstermez buyurdu. 528[528]
Aklama:

527[527]
528[528]

Buhr, Fezilu's-Sahabe 5, Ahkam 51, 'tsam 24; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/82, 83.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/144.

Hadiste kastedilen husus udur: Resulullah (s.a.v.) lm deinde iken yerine bir halife
brakmay dnm, bunun iin en lyk Eb Bekr'i grdnden olu ile ikisini
artarak bu husustaki vasiyetini yazdrmak istemitir. Buna sebep olarak da kmas

szkonusu olan kargaay gstermi: nk ben halife olmaya hevesli bir kimsenin,
halife ben olacam demesinden yahut birinin, bu hak benimdir diye iddia etmesinden

korkarm. Byle bir iddiaya Allah ve mminler raz deildir. Yalnz Eb Bekr mstesna.
Bu hususta o hak iddia ederse, onu Allah da, m'minler de kabul eder demitir.
Nevev der ki:

Bu hadiste Eb Bekr-i Sddk'n faziletine ak delil vardr. Peygamber (s.a.v.) vefatndan

sonra meydana gelecek bz eylere iaret buyurmu, mslmanlarn Eb Bekr'den

baka kimsenin hilfetini kabul etmeyeceklerini haber vermi ve bunlarn hepsi

olmutur. 529[529]

2172- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Bugn iinizden kim orulu olarak sabahlad? diye sordu. Ebu Bekr:

Ben oruluyum dedi. Resulullah (s.a.v.):

Bugn sizden kim bir cenazenin ardndan gitti? diye sordu. Ebu Bekr:
Ben gittim dedi. Resulullah (s.a.v.):

Szden bugn kim bir miskin kimseyi doyurdu? diye sordu. Ebu Bekr:
Ben doyurdum dedi. Resulullah (s.a.v.):

Bugn sizden kim bir hasta ziyareti yapt? diye sordu. Ebu Bekr:
Ben yaptm dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bu zellikler bir kimse de toplandnda o kimse muhakkak cennete girmitir buyurdu.

529[529]

Nevev, Mslim erhi, 15/154.

B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 10/216.

530[530]

2173- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Bir kimse kendisini ait bir sr zerine yk ykleyerek nne katp gtrrken sr
o ahsa doru dnp dile gelerek:
Ben bu i iin yaratlmadm. Fakat ben, ancak ekincilik iin yaratldm dedi buyurdu.
nsanlar, aknlk ve dehetle:

Subhanallah! Br sr hi konuur mu? dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Ben buna inanyorum, Ebu Bekr'de, mer'de inanr buyurdu. Ebu Hureyre der ki:

Resulullah (s.a.v.):

Bir oban, koyun srs ierisinde bulunurken srye bir kurt saldrd ve koyunlardan
birini alp gtrd. oban da onu arad. Nihayet o koyunu kurttan kurtard. Bunun
zerine kurt, obana dnp dile gelerek:

Kurtlarn seni koyunlarndan uzaklatrp benim onlar arasnda kalacaom gn,

yalanman sebebiyle onlarn benden baka bir oban olmayaca gn onlar benden kim
kurtarr? dedi. nsanlar:

Subhanallah! dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Ben buna inanyorum, Ebu Bekr'de, mer'de inanr buyurdu. 531[531]

Aklama:

Bu hadis, Resulullah (s.a.v.)'in haber verdii hususlarda Ebu Bekr ile mer'in hi tereddt etmeksizin iman etmeleri ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e her hususta en yksek

Buhr, Edeb'l-Mfred, 515; Nes, Fezailu's-Sahabe, 6; bn Huzeyme, Sahih, 2131.

Buhr, Muzara 4; Tirmiz, Menakb 17, 3677, 18, 3695; Nes, Fezailu's-Sahabe, 13; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/245, 382, 502.

530[530]
531[531]

derecede teslimiyetlerini ok ak bir ekilde gstermektedir.

2- Hz. mer (r.a.)n Fazileti

2174- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mer bnu'l-Hattb ehit edilip de cenazesi teneirinin zerine konuldu. Derken

cenazesi kaldrlmadan nce insanlar onun etrafn epeevre kuatarak ona dua ediyor,
sena ediyor ve zerine salvat getiriyorlard. Ben de ilerinde idim. Arkamdan

omuzumdan tutan bir adamdan baka beni hibir ey heyecanlandrmad. Ona baktm ki,
o Ali'dir!

mer'e rahmet okudu ve sonra da:

Geriye hi bir kimse brakmadn ki, benim iin onun ameli gibi amelle Allah'a kavumak

seninkinden daha makbul olsun. Allah'a yemin olsun ki! Ben Allah'n seni iki dostunla
birlikte koyacan biliyordum. nk ben ok defalar Resulullah (s.a.v.)'i:

Ben, Eb Bekr ve mer'le beraber geldim, Eb Bekr ve mer'le beraber girdim, Eb

Bekr ve mer'le beraber ktm' buyururken iitiyordum. Seni Allah'n onlarla beraber
edeceini umuyor yada biliyordum dedi. 532[532]
Aklama:

Hz. mer, Mekke'de Ficar savandan drt yl kadar nce dnyaya gelmitir. Seviyeli bir

evrenin ierisinde yetimi ve iyi bir eitim grmt. Cahiliye dneminde Kurey
toplumunun ileri gelenlerinden saylan grubun ierisinde bulunuyordu.

Resulullah (s.a.v.)'in peygamber olarak gnderiliinin 5. ylnda mslman olmutur. Y-

Buhr, Fezilu's-Sahabe 5; Nes, Snen'l-Kbr, 8115; bn Mce, Mukaddime 11, 98; Ahmed b.
Hanbel, Msncd, 1/112.
532[532]

ce Allah onunla slam'n gcn artrd. Onun mslman olmas bir fetih, hicret etmesi
bir zafer, devlet ynetimini ele almas bir rahmet olmutur.

Mecusi Ebu Lu'lu'umun onu ldrmesi dolaysyla dnyadan ehid olarak Ahrete gt.

Hicretin 23. ylnn zilhicce aynn kmasna drt gn kala ehid edilmi, hicretin 24. ylnn muharrem aynn ilk hilalinin grnd gecenin ertesi gn 1 muharrem'de
defnedilmitir.

Hak ile batl en kesin bir ekilde fark edici olmasndan dolay ona Faruk denilmitir.
2175- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Uyuduum esnada grdm ki, insanlara bana arz olunuyorlar. stlerinde de gmlekler
vard. Bu gmleklerin bazs insanlarn zerinde gs hizasna kadar varyor ve bazs

da bundan daha aaya kadar varyordu. Bu srada mer bnu'l-Hattb da gelti. Onun
stnde, eteklerini yerde srd bir gmlek vard' buyurdu. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Bunu, neyle yorumladn? diye sordular. Resulullah (s.a.v.):

Din ile dye cevap verdi. 533[533]

2176- Abdullah bn mer bnu'l-Hattb (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Uykuda bulunduum srada grdm k, bana, iinde st dolu olan bir kadeh getirildi.
Ondan o kadar ok itim ki, kanmlk alametlerinin trnaklarmdan szdn duyuyorum,

itikten sonra artm mer bnu'1-Hattb'a verdim buyurdu. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Bunu, neyle yorumladn? diye sordular. Resulullah (s.a.v.);

lim ile diye cevap verdi. 534[534]

Buhr, man 15, Fezilu's-Sahabe 6, Ta'bir 17, 18; Tirmiz, R'ya 9, 2286; Nes, man 18; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 3/86.
534[534] Buhari, lm 22, Fezilu's-Sahabe 6, Ta'bir 15, 16, 34, 37; Tirmiz, R'ya 9, 2284; Nes, Fezailu'sSahabe, 22; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/83, 108, 130, 147, 154.
533[533]

2177- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ben bir defa uyurken kendimi bir su kuyusunun banda grdm. Kuyunun zerinde bir
kova vard. O kuyudan Allah'n diledii kadar su kardm. Sonra kovay Eb Kuhafe'nin
olu Ebu Bekr ald. O da, o kovayla bir yada iki kova su kard. Allah ona mafiret
buyursun! Vallahi, onun su ekiinde bedence bir zayflk vard. Sonra kova, daha byk bir
kovaya dnd. Onu, Hattab'n olu (mer) ald. Artk insanlardan hi bir yiit grmedim
ki, mer b. Hattab'n kard gibi su karsn. Nihayet insanlar, (kendileri ve hayvanlar
gerei gibi suya kandklar iin) develerini allarna kapadlar. 535[535]

2178- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Bir defasnda ryamda cennete girdim ve orada bir ev yada bir kk grdm. Bu kk
kimin iindir? diye sordum. Melekler:
mer bnu'l-Hattb iindir dediler.

Oraya girmek istedim. Fakat Ey mer! Senin kskanln hatrladm. Dolaysyla oraya
girmekten vazgetim buyurdu. mer, bunu duyunca alad ve:

Ey Allah'n resul! Sana kar da hi kskanlk yaplr m? dedi. 536[536]

2179- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mer, Resulullah (s.a.v.)'in yanna girmek iin izin istedi. Bu srada Resulullah (s.a.v.)'in

yannda Kurey kabilesinden baz kadnlar vard. Onlar, Resulullah (s.a.v.)'le yksek

sesle konuuyorlar ve sesleri Resulullah (s.a.v.)'in sesinden yksek bir tonda olarak

konumay oaltyorlard. mer izin isteyince, kadnlar ayaa kalkarak perdeye doru
koutular. Resulullah (s.a.v.)'de ieri girmesi iin ona izin verdi. Resulullah (s.a.v.)
kadnlarn bu haline glyordu. mer, glmesinin sebebini renmek zere ona:
535[535]
536[536]

Buhari, Fezilu's-Sahabe 5; Nes, Fezailu's-Sahabe, 15.

Buhr, Nikah 107; Nes, Fezailu's-Sahabe, 24.

Ey Allah'n resul! Allah senin btn mrn boyunca memnun edip gldrsn! dedi.
Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

u benim yanmda olan kadnlarn haline atm. Onlar, senin sesini iitince perdeye doru
koutular dedi. mer:

Ey Allah'n resul! Sen onlarn ekinmesine benden daha lyksn! deyip sonra
kadnlara dnerek:

Ey dmanlar, nefisleri olan kadnlar! Resulullah (s.a.v.)'den ekinmi-yorsunuz da,

benden mi ekiniyor sunuz? dedi. Kadnlar:

Evet, senden ekiniyoruz. nk sen, Resulullah (s.a.v.)'den daha sert ve daha kat
yreklisin! dediler. Resulullah (s.a.v.):

Nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, (y mer! eytan asla seninle karlamak
istemez. Hatta sen bir yolda giderken eytanla karlaacak olsan eytan muhakkak senin
yolundan baka bir yola ynelip gider buyurdu. 537[537]
2180- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mer bnu'l-Hattb bir defasnda Resulullah (s.a.v.)'in yanna girmek iin izin istemiti.

Bu srada Resulullah (s.a.v.)in yannda Kurey kabilesinden baz kadnlar vard. Bunlar,
seslerini, konuma srasnda Resulullah (s.a.v.)'in sesinden daha yksek bir tonda olarak

konuuyorlard. mer izin isteyince, bu kadnlar, hemen kalkp perdeye doru

koutular.

2181- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden nceki mmetler ierisinde baz muhaddesun Allah tarafndan kendilerine sz

sylenen kimseler vard. Eer benim mmetim ierisinde bunlardan bir kimse varsa, ki
Buhr, Bed'u'1-Halk 11, Fezilu's-Sahabe 6, Edeb 68; Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 207; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 1/171, 182, 187.

537[537]

olacaktr muhakkak ki mer bnu'l-Hattb onlardandr. 538[538]

Aklama:

Hz. mer'in Muhaddesundan olmas durumunu, konuyla ilgili bir ok hadis olmasnra
ramen aada gelen iki hadis aka ortaya koymaktadr.

2182- Abdullah bn mer (r.a.)'tan rivayet edildiine gre, Hz. mer (r.a.) syle
demitir:

Ben hususta Rabbime muvafakat ettim:

1- Makam- brahim hakknda 539[539]

2- Hicab/rt hakknda. 540[540]

3- Bedir esirleri hakknda. 541[541]

2183- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Mnafklarn reisi Abdullah b. bey ldnde, olu Abdullah b. Abdullah, Resulullah

(s.a.v.)'e gelip ondan babasna kefen yapmak iin gmleini istedi. Resulullah (s.a.v.)'de
gmleini ona verdi. Arkasnda Resulullah (s.a.v.)'den babasnn cenaze namazn

kldrmasn istedi. Resulullah (s.a.v.), cenaze namazn kldrmak iin ayaa kalkt.
Hemen mer ayaa kalkp Rasulllah (s.a.v.)'in elbisesini tutup:

Ey Allah'n Resull Allah onun/mnafklarn cenaze namazn kldrman sana

yasaklamken onun cenaze namazn m kldracaksn? dedi. Resulullah (s.a.v.)'de:

Allah, Onlar iin balama dile yada balama dileme. Eer onlar iin yetmi kere
Tirmiz, Menakb 18, 3693; Nes, Fezailu's-Sahabe,
18; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6755.
539[539] Bakara: 2/125.
540[540] Ahzab: 33/59.
541[541] Enfal: 8/68.
538[538]

balama dilesen bile Allah onlar asla bailamayacaktr

542[542]

buyurarak beni serbest

brakmtr. Dolaysyla ben istifar, yetmiten daha da fazla artracam buyurdu.

mer:

Dorusu o, bir mnafktr dedi.

Resulullah (s.a.v.), onun cenaze namazn kldrd. Bunun zerine;

Onlardan len bir kimse iin asla cenaze namaz kldrma! Kabirlerinin banda durma! 543[543] ayeti indi. 544[544]
Aklama:

Hz. mer (r.a.), olaylar anlamada, are bulmada takip edilen gelime neticesine gre;
isabetli hedeflerin tahmin ve tespitinde fevkalade kabiliyet ve sezgiye sahipti.

Hz. mer (r.a), gerek Resulullah (s.a.v.)'in salnda ve gerekse vefatndan sonra ok
isabetli tehislerde bulunmu ve doru kararlar vermitir.

Rivayetlerde; Hz.mer (r.a)'m u doru tespitleri, vahyin inmesine de sebep olmutur:

1- Hz. brahim (a.s)'n makamnn namazgah edinmesini istemesi zerine

545[545]

ayeti

2- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarnn rtnmelerini istemesi zerine

546[546]

ayeti

inmitir.
inmitir.

3- Resulullah (s.a.v.)in hanmlarnn kskanlk etmeleri zerine Hz. Peygamber

(s.a.v.)'in onlar boad takdirde Yce Allah'n, kendilerinin yerine O'na gzel kadnlar
Tevbe: 9/80.
Tevbe: 9/84.
544[544] Buhr, Tefsru Sure-i Tevbe 12; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'an 10, 3098; bn Mce, Cenaiz 31, 1523;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/18.
545[545] Bakara: 2/125.
546[546] Ahzb: 33/59.
542[542]
543[543]

vereceini sylemesi zerine

547[547]

ayeti inmitir.

4- kinin yasaklanmasn istemesi zerine 548[548] ayetleri inmitir.

5- Bedir savanda esir edilen mriklerin ldrlmesini istemesi zerine 549[549] ayetleri

inmitir.

6- Mnafklarn reisi Abdullah b. beyy'in cenaze namazn, Resulullah (s.a.v.)'e klmamasn sylemesi zerine 550[550] ayeti inmitir.

7- iki olaynda, Hz.Aie'nin tertemiz olduunu Resulullah (s.a.v. )'e sylemesi zerine
551[551]

ayeti inmitir.

8- iki kimsenin Resulullah (s.a.v.)'e gelerek bir konuyu sormalar zerine bunlardan

birisi Resulullah (s.a.v.)'in vermi olduu hkm beenmeyerek Hz. Ebu Bekr'e giderler
ve daha sonrada Hz. mer'e giderler. Hz. mer'de, Resulullah (s.a.v.)'in hkmn
beenmeyen kimsenin boynunu klla uurur. Bunun zerine 552[552] ayeti inmitir. .

9- Bir yahudinin, Cebrail (a.s.) hakknda ileri-geri konumasnn ardndan ona verdii
cevap zerine 553[553] ayeti inmitir.

10- Yce Allah'n, insan; amurun znden yarattn ve onun geirdii evreleri iitince

554[554]

Yapp yaratanlarin en gzeli olan Allah pek ycedir demekle, ayetin

sonuna uygun sz sylemitir.

Hafz bn Hacer el-Askalani:

Nakil tibariyle bu muvafakat'in 15'ine vakf olduk diyor. Suyuti'de, Tarihu'lHulefa"da, bunlar, ve karyor.

Tahrm:66/5.
Mide: 5/90-91.
549[549] Enfal: 8/67-68.
550[550] Tevbe: 9/84.
551[551] Nur: 24/16.
552[552] Nisa: 4/65.
553[553] Bakara: 2/98.
554[554] Mu'minun: 2/12-14.
547[547]
548[548]

3- Hz. Osman (r.a.)n Fazileti

2184- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) benim evimde iki uyluunu veya iki baldrn am olarak
yaslanmt. Derken Eb Bekr ieri girmek iin izin istedi. Resulullah (s.a.v.) o halde iken

ona izin verdi. Onunla bir mddet konutu. Sonra mer izin istedi. Yine ayn vaziyette

ona da izin verdi. Onunla da bir mddet konutu. Sonra Osman izin istedi. Resulullah
(s.a.v.) hemen oturdu. Elbisesini dzeltti.
Hadisin rvisi Muhammed:

Bu bir gnde oldu demiyorum dedi.

Osman ieri girdi. Onunla da bir mddet konutu. Osman dar kt zaman, ie,
Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Eb Bekr ieri girdi. Ona gleryz gstermedin ve aldr etmedin.
Sonra mer ieri girdi. Ona da gleryz gstermedin ve aldr etmedin. Sonra Osman ieri
girdi. Hemen oturdun ve elbiseni dzelttin! dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Kendisinden melekler utanan bir kimseden ben niye utanmayaym m? buyurdu. 555[555]
Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in nesebi ile Hz. Osman'n nesebi, Abdumenaf ta birleir. Hz. Osman,

Resulullah (s.a.v.)'in kz Rukiyye ve onun lmnden sonra da dier kz mm

Klsm'le evlenmesinden dolay Zu'n-Nureyn iki nur sahibi lakabyla hret
bulmutur.
555[555]

Buhr, Edeb'l-Mfred, 603; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/62.

Hz. Osman, cmertliye ve fedakarlklaryla tannan bir kimseydi. Servetini slam urunda cmerte harcyan bahtiyar kimselerdendi.

Hicretin 35. ylnn zilhicce aynn 18. gn ikindiden sonra ldrlmtr.

2185- Ebu Musa el-E'ar (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir defasnda Medine'nin bahelerinden birinde dayanm olduu

halde yanndaki bir denei su ile amur arasna dikmeye alrken aniden bir adam
kapy ald. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Kapy a! Onu cennetle mjdele!' buyurdu. Bir de baktm ki, o gelen kimse, Eb Bekr idi.
Ben ona kapy atm ve onu cennetle mjdeledim. Sonra baka bir kimse daha kapnn
almasn istedi. Resulullah (s.a.v.) yine:

Kapy a! Onu cennetle mjdele! buyurdu. Ben kapya doru gittim. Bir de baktm ki, o
gelen kimse, mer idi. Ona da kapy atm ve onu cennetle deledim. Sonra baka bir
kimse daha kapy ald. Bu defa Peygamber (s.a.v.) oturdu ve:

Kapy a! Bana gelecek musibetlere kar onu cennetle mjdele! buyurdu. Kapya

gittim. Bir de baktm ki, o gelen kimse, Osman b. Affan idi. Ona da kapy atm ve onu
cennetle mjdeledim. Peygamber (s.a.v.)'in dediini ona syledim. Osman:

Allahn! Bu musibetlere kar bana sabr ihsan eyle! yada kendisinden yardm

istenilecek ancak Allah'tr 556[556] dedi. 557[557]

4- Hz. Ali (r.a.)n Fazileti

2186- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Yusuf: 12/18.
Buhri, Fezilu's-Sahabe 6, 7, Edeb 119, Ahbaru'1-Ahad 3; Tirmiz, Menakib 19, 10; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 4/393, 406.
556[556]
557[557]

Resulullah (s.a.v.), Tebk seferine giderken Medine'de yerine brakt Ali'ye:

Sen, bana; Harun'un, Musa'nn yannda ald yer mesabesindesin. u kadar var ki, benden
sonra Peygamber yoktur buyurdu. 558[558]
Aklama:

Hz. Ali, ilk mslmanlardand. Kk yata slama girmesinde, Resulullah (s.a.v.)'in ter-

biyesi altnda olmasnn byk etkisi olmutur. nk Mekke halk bir ktlk ylyla kar
karya kalm, o yl Resulullah (s.a.v.), Hz. Ali'yi, babasndan almt. Bu nedenle Hz. Ali,
Resulullah (s.a.v.)'in yannda bulunmaktayd. Tebk dnda btn savalara katld.

Hz. Ali, Resulullah (s.a.v.)'in kz Fatma ile evlendi. Resulullah (s.a.v.)'in soyu, bu yolla

devam etti. te Hz. Ali'nin; Resulullah (s.a.v.)'e damat olmas, slama yapt hizmetleri,
kk yataki slama teslimiyeti, onun, Resulullah (s.a.v.) ve dier sahabilerin yannda
nemli bir yere sahip olmasn salamt.

Resulullah (s.a.v.), Hz. Al'yi Medine'de kendi yerine brakarak Tebk gazasna kmt.
Mnafklarn, Hz, Ali'yi kk drc szlerinden tr, Hz. Ali, silahna sarlarak

yolda Resulullah (s.a.v.)'e yetiip mnafklann kendisiyle ilgili szlerini ona nakletti.
Resulullah (s.a.v.), Hz. Ali'ye; Tur dana Allah ile grmek iin giden Hz. Musa (a.s)'n,

gidecei zaman yerine, kendisine en yakn olan kardei Hz. Harun'u brakp gittiini

hatrlatt. Hz. Harun, Hz. Musa (a.s)'m hem kardei ve hem de yardmcs durumundayd.
Bu nedenle Hz. Musa (a.s)'m yannda nemli bir yere sahipti. te Resulullah (s.a.v.)'de,
Hz. Ali'yi, Hz. Harun'un bu nemli yerine koymaktadr.

2187- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir: Muviye b. Eb Sfyn, Sa'd'a emir
verip Ali'yi kastederek:

Eb Traba svmekten seni ne menetti? dedi. O da:

Buhri, Meaz 78; Tirmiz, Menaklb 21, 31; Nes, Fezailu's-Sahabc, 35, 36, 37; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 1/173, 175, 177, 179.
558[558]

Resulullah (s.a.v.)'in Ali'ye syledii sz hatrladm mddete ben Ali'ye asla

svemem. Bu eyden bir tanesinin benim iin olmas, bana, kzl develerden daha
sevimli olurdu.

1- Ben, Resulullah (s.a.v.)'in Ali'ye hitaben sylerken iittim: Resulullah (s.a.v.)

gazalarndan birinde Ali'yi Medine'de kendi yerine vekil olarak brakmt. Ali,
Resulullah (s.a.v.):

Ey Allah'n resul! Beni, kadn ve ocuklarla beraber geride mi braktn? dedi.

Resulullah (s.a.v.), ona:

Sen kendinin, benim tarafmdan Harun'un Musa'ya yaknl menzilesinde olmana raz
deil misin? u kadar var ki, benden sonra Peygamber yoktur buyurdu.
2- Yine Resulullah (s.a.v.)'i, Hayber gn:

Bu sanca mutlaka Allah ve Resuln seven, Allah ve Resul de kendisini seven bir zata
vereceim buyururken iittim. Biz sancak iin hepimiz uzandk. Fakat o:

Bana Ali'yi arn! buyurdu. Ali gzlerinden rahatsz olduu halde getirildi. Resulullah
(s.a.v.) onun gzne tkrd ve sanca ona verdi. Allah da Hayber'in fethini ona
myesser kld.
3- Bir de;

De ki: Gelin, bizim ve sizin ocuklarnz aralm

Ali'yi, Fatma'y ve Hasan ile Hseyin'i ararak:

559[559]

ayeti inince Resulullah (s.a.v.)

Allahn! Benim ailem bunlardr buyurdu. 560[560]

Aklama:

Ebu Turab, Hz. Ali'nin lakabdr. Emevi yneticileri, Hz. Ali'ye sverken onun ismini

559[559]
560[560]

Ali mran: 3/61.

Tirmiz, Menakb 21, 24; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/185.

kullanarak deil de lakabn kullanarak kfretmlerdir. Hatta kendileri kfretmekle

yetinmeyip sahabileri, insanlar, ksaca herkesi Hz. Ali'ye kar svmeleri iin

zorluyorlard. Metinde de grld zere idarecilik yetkilerini kullanarak bunu

insanlara emrediyorlard. Hz. Ali'ye svmekten kanan kimselere eitli ekillerde

zorluklar karmlar, glerinin yettiine de bask yapmlardr. Kananlara zulm
etmilerdir. 2270 nolu hadis de buna bir rnektir.

2188- Sehl b. Sa'd (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), Hayber'in fethi gn:

Bu sanca yle bir adama vereceim ki, Allah onun elinde Hayber'in fethini myesser
klacak. O, Allah' ve Resuln sever, Allah ve Resul de onu sever buyurdu.
Sehl der ki:

Artk insanlar o gece sanca kime verecek diye konuarak gecelediler. Sabahlaynca

erkenden Resulullah (s.a.v.)Jin yanna vardlar. Her biri sancan kendisine verilmesini
umuyordu. Derken Resulullah (s.a.v.):

Ali b. Ebi Tlib nerede? diye sordu. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! O, gzlerinden rahatszdr dediler. Resulullah (s.a.v.):

Hemen ona haber gnderin! buyurdu. Bunun zerine Ali Resulullah (s.a.v.)'e getirildi.

Resulullah (s.a.v.) onun gzlerine tkrd ve ona iyilemesi iin dua etti. Ali derhal
dzeldi. Hatt hi ars yokmu gibi oldu. Resulullah (s.a.v.) sanca ona verdi. Ali;

Ey Allah'n resul! Onlarla, bizim gibi mslman oluncaya kadar m savaacam? diye
sordu. Resulullah (s.a.v.):

Ey Ali! Onlarn iine yavaa gir. T onlarn sahasna in(ip ordugahn kurarsn, sonra da
onlar slm'a davet et! slm hususunda zerlerine vacip olan Allah'n haklarn onlara
haber ver. Allah'a yemin ederim ki, senin sayende Allah'n bir tek kiiye hidyet vermesi,
senin iin krmz develerin senin olmasndan daha hayrldr buyurdu. 561[561]
Buhr, Cihad 102, Fezilu's-Sahabe 9, Meazi 38; Ebu Dvud, lm 10, 61; Nes, Fezailu's-Sahabe,
46; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/333.
561[561]

2189- Yezd b. Hayyn'dan rivayst edilmitir:

Ben, Hus'ayn b. Sebr ve mer b. Mslim, Zeyd b. Erkam'e gittik. Yanna oturduumuz
zaman Husayn, ona:

Ey Zeyd! Gerekten sen ok hayrla karlatn. Resulullah (s.a.v.)'i grdn, hadisini

dinledin, onunla beraber gazaya katldn ve arkasnda namaz kldn. Ey Zeyd! Gerekten
sen ok hayrla karlatn. Ey Zeyd! Bize, Resulullah (s.a.v.)'den iittiklerini rivayet et!
dedi. Zeyd:

Ey kardeim olu! Vallahi, yam geti, vaktim ilerledi. Resulullah (s.a.v.)'den

bellediklerimin bazsn unuttum. Dolaysyla size ne rivayet etmisem kabul edin, neyi
rivayet etmemisem onu benimle mkellef tutmayn! dedi. Sonra unu syledi:

Resulullah (s.a.v.) bir gn Mekke ile Medine arasnda Humm denilen bir suyun
banda aramzda hutbe okumak zere ayaa kalkt. ilk nce Allah'a hamd etti, senada
bulundu, t verip hatrlatma da bulundu. Sonra da:

Bundan sonra; haberiniz olsun ki, ey insanlar! Ben ancak bir insanm. Rabbimin elisinin
gelmesi ve benim de ona icabet etmem yakndr. Ben size iki ar emanet brakyorum.
Bunlarn birincisi; iinde doru yol ve nur bulunan Kltabullah'dr. O halde Kitbullah' aln
ve ona sarln! buyurdu. Bylece insanlar Allah'n kitabna tevik edip gnlleri ona
rabet ettirdi. Sonra da:

Bir de, Ehl- Beytimi brakyorum. Ehl-i beytim hakknda size Allah' hatrlatrm! Ehl-i

beytim hakknda size Allah' hatrlatrm! Ehl-i beytim hakknda size Allah' hatrlatrm!
buyurdu. Husayn, ona:

Ey Zeyd! Resulullah (s.a.v.)'in Ehl-i beyti kimlerdir? Kadnlar, Ehl-i beytinden deil
midir? diye sordu. Zeyd:

Resulullah (s.a.v.)'in kadnlar, onun Ehl-i beytindendir. Fakat onun asl Ehl-i beyti,

Resulullah (s.a.v.)'den sonra sadaka almalar haram olanlardr diye cevap verdi.
Husayn:

Onlar kimlerdir? diye sordu. Zeyd:

Onlar; Ali'nin ev halk, Akl'in ev halk, Cafer'in ev halk ve Abbs'n ev halkdr dedi.
Husayn:

Bunlarn hepsine sadaka almak haram klnm mdr? diye sordu. Zeyd:
Evet! diye cevp verdi. 562[562]
Aklama:

Humm, Cuhfe'ye mil mesafede bulunan bir mee aacdr. Orada o mee aacna izafe
edilen mehur bir gl vardr. O gle, Gadiru Humm denilir.)
2190- Hehl b. Sa'd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Medine'ye Mervan hanedanndan bir kimse vali tyin edilmiti. Bu kimse, Sehl b. Sa'd'
ararak Ali'ye svmesini emretti. Sehl, buna raz olmad. Vali, ona:

Madem ki, Al'ye svmeye raz olmuyorsun, hi olmazsa Allah, Eb Turab'a lanet etsin
de! dedi. Bunun zerine Sehl:

Ali'nin Eb Turab'dan daha sevimli hibir ismi yoktur. Bu isimle arld zaman
gerekten sevinirdi dedi. Bu defa vali:

Bize onun kssasn haber ver! Ona, niin Eb Turab ismi verildi? dedi. Sehl unu
syledi:

Resulullah (s.a.v.) Ftma'nm evine gelmiti. Ali'yi evde bulamamt. Ftma'ya:

Amcan olu Ali nerede? diye sordu. Ftma:

Aramzda tartma tr bir ey oldu. Benimle bozutu. Bunun zerine evden kp gitti.
562[562]

Ebu Dvud, Huruf 5, 73; Ahmed b. Hanbel, Msred, 4/366.

Yanmda le uykusuna yatmad dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), bir kimseye:
Bak! u Ali nerede? buyurdu. Adam gidip bakt, sonra da geldi ve:

Ey Allah'n resul! Ali, mescitt uyuyor dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) mescide

Ali'nin yarma geldi. Ali yan uzanm, rts bir tarafndan syrlm, vcudu topraa
bulanm bir vaziyetteydi. Resulullah (s.a.v.):

Ebu Turab! Kalk, Ebu Turab! Kalk diyerek onun bedeninden topra silkmeye balad.
563[563]

Aklama:

Ebu Turab, Torain babas demektir.

5- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a.)n Fazileti

2191- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) bir gece

uyuyamamt. Derken:

Keke bu gece sahabil erimden elverili birisi beni muhafaza etse! buyurdu. ie der ki:

Tam bu srada bir silah sesi iittik. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
O kimdir? diye seslendi.

Ey Allah'n resul! Sa'd b. Ebi Vakks! Seni bekleyip muhafaza edeyim diye geldim
dedi.
ie:

563[563]

Buhr, Salat 58, Fezilu's-Sahabe 9, Isti'zan 40.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) uyudu, hatta biz onun horlamasn iittik dedi. 564[564]
Aklama:

Sa'd b. Ebi Vakkas, ilk mslmanlardandr. mslman olduunda 17 yandayd. Cennetle

mjdelenmi

sahabiler

ierisinde

yer

almaktadr.

Resulullah

(s.a.v.)'in

kendilerinden raz olarak vefat ettii alt kiilik ura heyeti yelerinden biridir, Kufe'yi

ehir haline getiren Sa'd b, Ebi Vakkas olmutur. Hicretin 55. ylnda Medine dnda
Akik denilen yerde vefat etmitir. Cenaze namazn Mervan kldrmtr. Vefat ettiinde
sahih olan rivayete gre 80 yandayd.

2192- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), Uhud sava gn Sa'd iin kendi babasn ve annesini birlikte
anmtr.

Sa'd der ki: Mriklerden bir kimse (o gn) mslmanlardan hayli can yakmt.
Peygamber (s.a.v.), Sa'd'a hitaben:

Babam annem sana feda olsun, ok at! dedi.

Ben o mrik iin aasna saplamak iin demiri olmayan bir ok ekip frlattm ve
brnden isabet ettirdim. Hemen yere dt, avret yeri ald. Dmannn vurulmas

sebebiyle Resulullah (s.a.v.) ferahlayp glmsedi. Hatta glerken az dilerini grdm.

565[565]

2193- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Buhr, Cihad 70, Temenni 4; Tirmiz, Menakb 27, 56; Nes, Fezailu's-Sahabe, 113; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 6/140.
565[565] Buhr, Fezilu's-Sahabe 15, Meazi 18; Tirmiz, sti'zan 61, 30, Menakb 3753; Nes, Amelu'1Yevm ve'1-Leyl, 195, 196; bn Mce, Mukaddime 11, 0; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/174, 180.
564[564]

"Sa'd b. Ebi Vakks hakknda Kur'an'dan bir ok ayet inmitir:

1- Sa'd'n annesi, Sa'd slam dininden dnmedike ebediyyen onunla konumayacana

ve yiyip imeyeceine dair yemin edip:

Sen, Allah'n, sana; annen ile babana iyilik vasiyyet ettiini sylyorsun. Ben senin
annenim. Ben de sana dini terk etmeni emrediyorum dedi.
Sa'd (devamla) der k:

Annem gece bekledi, Nihayet alktan bayld. Bunun zerine Umare adnda bir olu

kalkp ona su iirdi. Annem Sa'd'a beddua etmeye balad. Bunun zerine Yce Allah,
Kur'n'daki u yeti indirdi:

Biz insana, ana-babasna iyi davranmasn tavsiye etmiizdir. Eer onlar seni, hakknda
bilgin olmayan bir eyi kr krne bana ortak koman iin zorlarlarsa, onlara itaat etme.
Onlarla dnyada iyi gein.. 566[566]
2- Sa'd der ki:

Resulullah (s.a.v.) byk bir ganimet almt. Bir de baktm ki, ganimetin iinde bir kl
var! Hemen onu alarak Resulullah (s.a.v.)'e getirdim ve ona:

Bu klc bana bahet! Ben hlini bildiin bir kimseyim dedim. Resulullah (s.a.v.):

Onu aldn yere iade eti buyurdu. Ben de gittim tam onu ganimet yerine koymak

istediim srada nefsim beni ayplad ve tekrar dnp Resulullah (s.a.v.)'in yanna gelip
ona;

Bunu bana ver! dedim. Resulullah (s.a.v.), bana sesini iddetlendirerek:

Onu aldn yere koy! buyurdu. Bunun zerine Yce Allah,

Sana ganimetleri soruyorlar. 567[567] ayetini indirdi.
3- Sa'd der ki:
566[566]
567[567]

Lokman: 31/14-15.
Enfal: 8/1.

Ben hastalanmtm. Peygamber (s.a.v.)e haber gnderdim. O da hemen yanma geldi.

Ona;

Bana izin ver, malm dilediim yere taksim edeyim dedim. Resulullah (s.a.v.) buna raz
olmad. Ona:

yleyse malmn yarsn! dedim. Buna da raz olmad. Ona:

yleyse te birini! dedim. Buna ses karmad. Artk bundan sonra maln te birini
vasiyet etmek caiz oldu.
4- Sa'd der ki:

Ensar ve muhacirlerden olumu birka kiinin yanna geldim. Bana:

Gel seni doyuralm ve sana iki iirelim' dediler. Bu mesele, iki haram klnmazdan
nce idi. Onlarn yanna bir bostan iindeyken vardm. Bir de baktm ki, yanlarnda
kzartlm bir deve kellesi ve bir testi de iki var! Onlarla beraber yedim, itim. Derken
onlarn yannda Ensar ile Muhacirlerden bahsedildi. Ben:

Muhacirler, Ensar'dan daha ldr1 dedim. Bunun zerine bir adam bamn iki enesini

yakalad ve bana o deve kellesiyle vurarak burnumu yaralad. Hemen Resulullah

(s.a.v.)'e gelerek ona durumu haber verdim. Bunun zerine Yce Allah benim hakkmda
ikinin hkmn indirdi.
Aklama:

arab, kumar, dikili talar ve oklar eytan ii pis eylerdir. 568[568]

2194- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Peygamber (s.a.v.)'le birlikte alt kiiydik. Mrikler, Peygamber (s.a.v.)'e:

568[568]

Buhr, Edeb'l-Mfred, 24; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 30, 89; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/181, 185.

Biz yanna geldiimiz zaman unlar yanndan kov, dolaysyla bize kar herhangi bir
sz ve fiille cretkarlkta bulunmasnlar dediler.
Sa'd der ki:

Ben, Abdullah bn Mes'ud, Huzeyl kabilesinden bir kimse, Bilal ve isimlerini

syleyemeyeceim iki kii daha alt kiilik bir topluluk idik. Resulullah (s.a.v.)'in gnlne
Allah'n, dmesini diledii bir ey dm ve kendi kendine konumutu. te bunun
zerine Yce Allah,

Sabah-akam Rablerine srf O'nun rzasn dileyerek dua eden kimseleri yanndan kovma.
569[569]

ayetini indirdi. 570[570]

6- Talha B. Ubeydllah (r.a.) ile Zubeyr B. Avvm (r.a.)in Fazileti

2195- Ebu Osman'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in savat u gnlerin bazsnda Peygamber (s.a.v.)'in maiyetinde

Talha ile Sa'd b. Ebi Vakks'tan baka hi kimse kalmad. 571[571]

Talha, slam'n ilk dnemlerinde Ebu Bekr'in tevikleri sonucu mslman olmutur.
Medine'ye hicret etti. Resulullah (s.a.v.) onu Ebu Eyyub el-Ensari ile karde yapt. Bedir

sava hari btn gazalara katlmtr. Cennetle mjdelenmi sahabiler ierisinde yer
almaktadr.

Hicretin 36. ylnda Mervan tarafndan ldrlmtr, ldnde 60 yandayd.

Zbeyr, ilk mslmanlardandr. mslman olduunda 15 yandayd. Daha kk yata

mslman olduunu syleyenler de vardr. Cennetle mjdelenen on kii ierisinde yer

almaktadr. Hz. Ebu Bekr'in kz Esma'yla evlendi.

Hicretin 36. ylnda Cemel vakasndan vazgeip yoldan dnp gelirken baz serserilerin

En'am: 6/52.
Nes, Fezailu's-Sahabe, 116, 133, 160, 162; bn Mce, Zhd 7, 28; Abd b. Humeyd, 131.
571[571] Buhr, Fezlu's-Sahabe 14, Mez 18.
569[569]
570[570]

saldrs zerine ldrlmtr. ldrldnde 66 yada 67 yanda idi.

2196- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Hendek gn insanlar cihada ard. Zbeyr, bu arya katld.

Sonra Resulullah (s.a.v.) insanlar yine cihada ard. Yine Zbeyr bu arya katld.

Resulullah (s.a.v.) yine insanlar cihada ard. Zbeyr yine bu arya katld. Bunun
zerine Peygamber (s.a.v.):

Her peygamberin havarileri/yardmclar vardr. Benim havarim de, Zbeyrdir

buyrudu.572[572]
2197- Abdullah bnu'z-Zbeyr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben ve mer b. Eb Seleme, kk olduumuz iin Hendek sava gn, kadnlarla

birlikte Hassan'n kalesinde idik. Bazen o bana belini eiltip srtna karak darya
bakardm. Bazen de ben ona belimi eiltip srtma karak o darya bakard. Babam

Zbeyr'i atnn zerinde silhl olarak Kureyza oullar tarafna getiinde onu
tanyordum.

Abdullah b. Zbeyr der ki: Ben bunu babama anlattm. Babam:

Evladm! Beni grdn m? dedi. Ben de:
Evet! dedim. Babam:

Dorusu Allah'n adna yemin ederim ki, o gn, Resulullah (s.a.v.) benim iin kendi anne
ve babasn bir arada zikrederk:

Babam ve annem sana feda olsun buyurdu dedi. 573[573]

Buhr, Cihad 40, Ahbaru'1-Ahad 2; Tirmiz, Menakb 25, 45; Nes, Fezailu's-Sahabe, 107; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 3/307, 338, 345, 365.
573[573] Buhr, Fezilu's-Sahabe 13; Tirmiz, Menakb 23, 43; Nes, Amelul-Yevm ve'1-Leyl, 200, 201; bn
Mce, Mukaddime 11, 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/164, 166.
572[572]

2198- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Hra dann zerinde Ebu Bekr, mer, Osman, Ali, Talha ve Zbeyr'le
birlikte buluduu srada o tatan ibaret olan Hra da salland. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):

Sakin ol! Senin zerinde Peygamber'dcn yada Sddk'dan veya ehid'den baka hi kimse
yoktur buyurdu. 574[574]
2199- Urve'den rivayet edilmitir: Aie, bana:

Allah'a yemin ederim ki, senin iki baban yani baban Zbeyr ile deden Ebu Bekr,
Kendilerine yara isabet ettikten sonra yine Allah'n ve Resulnn davetine icabet eden
kimseler zmresindendir 575[575] dedi. 576[576]
7- Ebu Ubeyde bnu'l-Cerrh (r.a.)n Fazileti

2200- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Her mmetin bir Emn'i vardr. Ey Muhammed mmeti! Bizim Emn'i-miz de, Ebu Ubeyde
bnu'l-Cerrh'tr. 577[577]

Aklama:

Ebu Ubeyde, bir gnde mslman olan be kii arasndadr. Hz. Ebu Bekr'in tevikiyle

Tirmiz, Menakb 19, 196; Nes, Fezailu's-Sahabe, 103; Ahmed b. Hanbet, Msned, 2/419.
Al-i mrn: 3/172.
576[576] Buhari, Meaz 25; bn Mce, Mukaddime 11, 124.
577[577] Buhr, Fezilu's-Sahabe 21, Mez 72, Ahbaru'I-Ahad 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/133, 189,
245.
574[574]
575[575]

mslman olmutur. Medine'ye hicret ettiinde Sa'd b. Muaz'la karde yaplmt. Bu

mmetin emini/ gvenilir kimsesi idi. Bedir ve daha sonraki gazalara katlmtr. Amvas
olay srasnda veba hastalna yakalanarak sahih olan rivayete gre hicretin 18. ylnda
vefat etmitir. ldnde 58 yanda idi.

2201- Huzeyfe (r.a)'tan rivayet edmitir: Necranllar, Resulullah (s.a.v.)'e gelip ona:

Ey Allah'n resul! Bize Emin/gvenilir bir kimse gnder dediler. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):

Size hakkyla Emin ve hakkyla da Emin bir kimse muhakkak gndereceim buyurdu.
Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in bu sz zerine sahabiler, bu yce emin oima niteliine mazhar

olmak istediler. Bunun iin beklemeye baladlar. Nihayet Resulullah (s.a.v.), (onlara)
Ebu Ubeyde bnu'l-Cerrh' gnderdi. 578[578]

Necran heyeti, hicretin 9. ylnda Yemen gelmiti. Bunlar geldiklerinde henz Hristiyan
idiler. mslman olup memleketlerine dnecekleri zaman yurtlarna emin bir emirin
gnderilmesini Resulullah (s.a.v.)'den stemilerdi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)'de
onlara Ebu Ubeyde'yi gndermitir.

2202- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.), torunu Hasan iin:

Allahn! Dorusu ben onu seviyorum. Onu sen de sev ve onu seveni sev buyurdu. 579[579]

Buhr, Fezilu's-Sahabc 21, Mez 72, Ahbaru'I-Ahad 1; Tirmiz, Menakb 33, 3796); bn Mce,
Mukaddime 11, 135); Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/398, 400.
579[579] Buhr, By' 49, Libas 60; bn Mce, Mukaddime 11, 142
578[578]

Aklama:

Hz. Hasan, Hz. Ali'nin byk oludur. Sekin, gzel, akll, vakarl, cmert, vgye layk,
oka hayr ileyen, dindar, tibarl ve dedesine ok benzemekteydi.

Hasan, hicretin 3. ylnda Ramazan aynda domutur. Hz. Peygamber'den 13 hadis rivayet etmitir. 37 yanda hilafete gemi, alt-yedi ay kadar Irak, Hicaz, Horasan, Yemen

taraflanna hkmran olduktan sonra bir bar anlamas sonunda hilafet grevini
brakarak Medine'ye ekilmitir. Hicretin 49. ylnda zehirlenerek Medine lm ve Baki'
kabristanlna defnedilmitir,

Hz. Hseyin ise, Hz, Ali'nin kk oludur. Hicretin 4. ylnda domutur. Hz. Hasan

hicretin 40 ylnda zehirlenerek ldrlm, Hz. Hseyin ise hicretin 61. ylnda 54
yandayken Kerbela'da Aure gn ehid edilmitir.

Hz. Hasan ile Hz, Hseyin, rnek alnacak ve yolu takip edilecek rnek imamlar ile raid

nderlerdendir. ikisine de ok hakszlk yaplmtr. Fakat onlar, her zaman slam'n ve

Resulullah (s.a.v.)'in izi sra gitmiler ve bundan da hi vazgememilerdir.
2193- ys, babas (Seleme)'den rivayet etmitir:

Ben, Peygamber (s.a.v.), Hasan ve Hseyin binmi olduklar halde, ben, Resulullah

(s.a.v.)'in gri renkteki katrn(n ipinden tutup ekip gtrdm. Nihayet u ocuk onun
nnde ve u da onun arkasnda olduu halde onlar Peygamber (s.a.v.)'in hcresine
gtrdm. 580[580]

9- Peygamber (s.a.v.)in Ehli Beytinin Fazileti

2194- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

580[580]

Tirmiz, Edeb 27, 2775.

Peygamber (s.a.v.), br sabah zerinde siyah ynden yaplm nakl bir rt olduu
halde mescidin avlusuna kmt. Derken Ali'nin olu Hasan geldi. Peygamber (s.a.v.)

onu bu rtnn iine ald. Sonra Hseyin geldi. O da Hasan'n yanna girdi. Sonra Fatma

geldi. Peygamber (s.a.v.), onu da bu rtnn iine ald. Sonra Ali'de geldi. Onu da oraya
soktu. Bu suretle hepsi rtnn iine girmi oldu. Daha sonra Peygamber (s.a.v.),

Ey Ehl-i beyt! Allah sizden ancak kiri gidermek ve sizi tertemiz yapmak ister
ayetini okudu. 582[582]

581[581]

Aklama:

Ehl-i beytin kimlerden olutuunu grmek iin 2269 nolu hadise bakabilirsiniz.
10- Zeyd b. Harise (r.a.) ile (Bunun Olu) same B. Zeyd (r.a.)n Fazileti

2195- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Zeyd b. Hrise'yi, Kur'an'da,

Onlar babalarnn adlaryla arn. Bu, Allah katnda daha doru bir harekettir
ayeti inene kadar hep Muhammed'in olu Zeyd diye arrdk. 584[584]

583[583]

2196- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Rumlar zerine bir ordu gndermek istedi. Ordunun bana da

sme b. Zeyd'i komutan tayin etti. Baz insanlar, sme'nin komutan olmasna itiraz

Ahzab: 33/33.
Ebu Dvud, Libas 5, 4032; Tirmiz, Edeb 49, 2813.
583[583] Ahzb: 33/5.
584[584] Buhr, Tefsiru Sure-i Ahzab 2; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 34, 3209, Menakb 40, 3813; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/77.
581[581]
582[582]

ettiler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) ayaa kalkp:

Siz onun komutanlna dil uzatyorsanz, siz bundan nce onun babasnn komutan
olmasna da dil uzatmtnz. Allah hakk iin Zeyd komutanla tamamyla Iayksa ve o
bana insanlarn en sevimlilerinden biri ise dorusu sme'de babasndan sonra bana
insanlarn en sevimlilerindendir buyurdu. 585[585]
Aklama:

Mute harbinde, same'nin babas Zeyd b. Harise de ehit olmutu. Peygamber (s.a.v.), bu

yenilginin intikamn almak iin Rumlara kar bir ordu hazrlayp ordunun bana da

Zeyd'in olu same'yi geirmiti. same, bu srada 18 yandayd. same'nin gen

olmas, azadl bir klenin olmas ve sahabe ierisinde ondan daha sz sahibi kimseler

olmas gibi nedenlerden dolay baz kimseler onun komutan olmasna itiraz etmilerdi.
Resulullah (s.a.v.) bu srada hasta idi. Hastal devam edince ordunun hareketi de

ertelendi. Resulullah (s.a.v.)'in vefat zerine onun bu arzusunun Ebu Bekr yerine
getirdi. Bylece Resulullah (s.a.v.)'in en son ve Ebu Bekr'in ilk donatt ordu ite bu
same ordusu oldu.

11- Abdullah b. Cafer (r.a.)n Fazileti

2197- Abdullah b. Ebi Mleyke'den rivayet edilmitir:

Abdullah b. Cafer, bir defasnda maziyi anarak Abdullah bn Zbeyr'e:

Ben, sen ve Abdullah bn Abbs beraberce Resulullah (s.a.v.)' karladmz zaman

hatrlar msn? dedi. Abdullah bn Zbeyr:

Buhr, Fezilu's-Sahabe 17; Tirmiz, Menakb 40, 3816; Nes, Fezailu's-Sahabe, 78; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/20, 89, 110.

585[585]

Evet, hatrlarm. Resulullah (s.a.v.), benim ile Abdullah bn Abbs' terkisine almt da
seni de almamt dedi. 586[586]

2198- Abdullah b. Cafer (r.a)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir seferden geldii zaman Ehl-i beytinin ocuklar tarafndan
karlanrd. Bir defasnda yine bir seferden geldi. Ben onun nne geirildim. Resulullah
(s.a.v.)'de beni nne bindirdi. Sonra Fatma'nn iki olunun biri de getirildi. Resulullah

(s.a.v.) onu da terkisine bindirdi. Bu suretle bir hayvan zerinde kii olduumuz halde
Medine'ye dahil edildik. 587[587]

12- Mminlerin Annesi Hz. Hatice (r.a.nh)'nn Fazileti

2199- Hz. Ali (r.a)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Kendi zamanndaki kadnlarn en hayrls, mran'n kz Meryem'dir. Kendi zamanndaki

kadnlarn en hayrls da Huveylid'in kz Hatice'dir buyururken iittim. 588[588]

Aklama:

Hz. Hatice'nin soyu ile Resulullah (s.a.v.)'in soyu, Kusayy'da birleir. Resulullah (s.a.v.)'in

hanmlarnn nesep ynnden kendisine en yakn olan Hz. Hatice'dir. Resulullah

(s.a.v.)'in Hatice'yle olan evlilii 24 yl srmtr. Resulullah (s.a.v.)'in, brahim'den
baka btn ocuklar Hatice'den domutur.

Buhr, Cihad 196; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/203.

Ebu Dvud, Cihad 54, 2566; bn Mce, Edeb 48, 3773; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/203.
588[588] Buhr, Enbiya 45, Menakibu'l-Ensar 44; Tirmiz, Menakb 62, 3877; Nes, Snen'l-Kbra, 8354;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/84, 132, 143.
586[586]
587[587]

2200- Ebu Musa (r.a)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah yle buyurmaktadr:

Erkeklerden kemale erenler oktur. Kadnlardan ise Meryem bint. mran ile Firavun'un
hanm Asiye'den baka kemale eren yoktur. Kadnlar zerine Aie'nin stnl, tiridin
dier yiyecekler zerine stnl gibidir. 589[589]

Aklama:

Firavunun hanm Asiye, Musa'nn hayatta kalmasna vesile olmu, sonradan Musa'ya

iman etmi ve Musa gibi Firavun'un zulmne uram, onun ikenceleri altnda hayatn
kaybetmitir.

Meryem de namusunu ve iffetini muhafaza etme hususunda kale kadar salam bir ira-

deye ve ruha sahipti. Cebrail'in ona ruh frmek suretiyle hamile kalm ve hamilelikten
sa (a.s) dnyaya gelmitir.

Baz alimler, Asiye ile Meryem ile ilgili naslan delil getirerek bunlarn peygamber olduunu ileri srmlerdir. mam Eari, kadn peygamberlerin saysn altya karmtr ki

bunlar; Havva, Sare, Hacer, Musa'nn annesi, Asiye ve Meryemdir. ounlua gre ise
kadnlardan pengamber gelen olmamtr.

2201- Ebu Hureyre (r.a)'dan rivayet edilmitir: Cebrail, Peygamber (s.a.v.)'e gelip ona:

Ey Allah'n resul! te Hatice! Sana doru ynelmi gelmektedir. Beraberinde bir kap

vardr ki, iinde katk yada yiyecek veya iecek vardr. Sana geldii zaman ona
Rabbi'nden ve benden selam syle. Ayrca ona, cennette inciden yaplm bir kk de
mjdele. O evde, ne grlt olacak ve ne de sknt! dedi. 590[590]

Buhari, Enbiya 32, Fezalu's-Sahabe 30, Et'ime 25; Tirmiz, Et'ime 31, 1834; Nes, [retu'n-Nisa 3;
bn Mce, Et'ime 14, 3280; Ahmed b. Hanbel, Msned,4/294, 409.
590[590] Buhr, Menkbu'l-Ensar 20, Tevhid 35; Nes, Fezailu's-Sahabe, 253; Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/230.
589[589]

2202- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ben, Hatice'yi kskandm kadar hibir kadn kskanmammdr. Halbuki Hatice,

Resulullah (s.a.v.)'in benimle evlenmesinden yl nce vefat etmiti. Onu kskanmamn

nedeni, Resulullah (s.a.v.)'in ondan sk sk bahsetmesini iitiyor olmamdr. Dorusu Yce

Rabbi, Peygamber'e;

Hatice'yi cennette inciden yaplm bir kkle mjdelemesini emretmitir. u da var ki,
Resulullah (s.a.v.) bazen koyun keserdi, sonra da o koyunun etini Hatice'nin
yaknlarna/samimi dostlarna hediye ederdi. 591[591]
2203- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), Hatice vefa edinceye kadar onun zerine evlenmedi.

2204- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Hatice'nin kzkarde Hale bint. Huveylid, Resulullah (s.a.v.)'in yanna girmek iin

istemiti. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), Hatice'nin izin istemesini hatrlad. Bundan
memnunluk duyarak:

Allahn! Huveylid'in kz Hale! buyurdu.

Bunun zerine ben kskandm ve ona:

Allah sana onun yerine ondan daha hayrlsn vermiken, bir zaman nce lm Kurey'in
kocakarlarndan enelerinin ii krmz bir kocakary ne anp duruyorsun! dedim. 592[592]
Aklama:

591[591]
592[592]

Buhr, Menkbu'l-Ensar 20, Edeb 23, Tevhid 32.

Buhr, Menkbu'l-Ensar 20, Fezilu's-Sahabe 44.

Resulullah (s.a.v.), Haie'nin sesini iitince, onu, Hatice'nin sesine benzeterek sevincinden
titreyerek: te Hale demitir.

Hz. Aie'nin Kocakar ifasesiyle kastettii kii, Hz. Hatice'dir. Resulullah (s.a.v.)'in Hz.

ie'nin bu sert cevabna cevap vermeyii, bu tr kskanln kadnlarn tabiatnda

olduunu bildii iin azab gerektirmediinden dolay ona bir ey dememitir.
13- Hz. ie (r.a.nh)'nn Fazileti

2205- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Bana gece ryamda gster/ildin. Melek, senin suretini bana ipekli beyaz bir kuma
paras ierisinde getirip:
Bu resmin sahibi, senin mstakbel eindir dedi. Nihayet ben senin yzn anca baktm
ki, o suret sendin. Melein o sz zerine ben:

Eer u ryam bana Allah tarafndan gsterilmise Allah kendi takdirini yerine
getirir dedim. 593[593]
Aklama:

Hz. ie, Ebu Bekr'in kzdr. Annesi, mm Ruman bint. Amr'dr. Hz. Aie, keskin bir

zekaya, ince anlayll ve bir de ilm kudretinin stnldr. Peygamber (s.a.v.)'in

vefatndan sonra sahabiler bir mesele hakknda tereddt ettiklerinde ie'ye

bavururlard, Aie'de onlann bu meselelerini gzerdi.

593[593]

Buhari, Menkbu'l-Ensar 44, Nikah 35; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/41, 128, 161.

2206- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), bana:

Ben senin benden raz olduun ve bana fkeli bulunduun zaman iyi bilirim buyurdu.
Ben:

Bunu nerden biliyorsun? dedim. Resulullah (s.a.v.):

Benden raz isen: Hayr, Muhammed'in Rabbi hakk iin diyorsun. Eer fkeliysen:
'Hayr, ibrahim'in Rabbi hakk iin diyorsun buyurdu. Ben:

Evet! Vallahi, ey Allah'n resul! Doru sylyorsun. Fakat ben, dargn olduum zaman
zatndan ve sevginden deil sadece isminden uzaklayorum dedim. 594[594]
2207- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

ie, Resulullah (s.a.v.)'in yannda kzlarla oynard.

ie der k:

Arkadalarm bana gelirlerdi, fakat Resulullah (s.a.v.)'den utanp ekinirlerdi. Resulullah

(s.a.v.)'de onlar bana gnderirdi. 595[595]

2208- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

nsanlar, hediyelerini ie'nin (nbet) gnne denk getirmeye alrlar, bununla

Resulullah (s.a.v.)'i memnun etmek isterlerdi. 596[596]

2209- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'in hanmlar, Resulullah (s.a.v.)'in kz Ftima'y Resulullah (s.a.v.)'e

gnderdiler. O, Resulullah (s.a.v.)'in yanna girmek iin izin istedi. Bu srada Resulullah
Buhr, Nikah 108; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6730, 61, 213.
Buhari, Edeb 81; Ebu Dvud, Edeb 54, 4931; bn Mce, Nikah 50, 1982; Ahmed b. Hanbel, Msned,
6/57, 166, 233, 234.
596[596] Buhr, Hibe 7.
594[594]
595[595]

(s.a.v.) benimle beraber rtnn altnda uzanmt. Resulullah (s.a.v.) ona izin verdi.
Ftma:

Ey Allah'n resul! Hanmlarn beni sana gnderdiler. Senden, Eb Kuhafe'nin olunun

kz hakknda adalet istiyorlar dedi. Ben susuyordum. Resulullah (s.a.v.) ona:
Ey kzcazm! Sen benim sevdiimi sevmez misin? dedi. Ftma:
Evet, severim dedi. Resulullah (s.a.v.):
O halde Aie'yi sev! buyurdu.
Aklama:

Ftma, Resulullah (s.a.v.)'den bunu iitince kalkt ve Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarnn

yanna dnerek onlara kendisinin Resulullah (s.a.v.)'e sylediini ve Resulullah (s.a.v.)'in

kendisine syledii sz haber verdi. Onlar, Fatma'ya:

Bize hi bir ey yaptn grmyoruz. Hemen Resulullah (s.a.v.)'e geri dn ve ona:

Gerekten hanmlarn Eb Kuhafe'nin olunun kz hakknda senden adalet istiyorlar de!
dediler. Ftma:

Allah'n adna yemin ederim ki, ie hakknda ben Resulullah (s.a.v.)'e ebediyyen sz
syleyemem dedi.
Aie der ki:

Bunun zerinePeygamber (s.a.v.)'in hanmlar, Resulullah (s.a.v.)'in hanm Zeyneb bint.

Cah'i Peygamber (s.a.v.)'e gnderdiler. Zeyneb, Resulullah (s.a.v.)'in yannda dier
kadnlara nispetle mertebe bakmndan onlardan bana denk denk/rakip bir kadnd. Din
hususunda Zeyneb'ten daha hayrh hi bir kadn grmedim. Allah'tan onun kadar korkan,
onun kadar doru syleyen, onun kadar akrabalk bana nem veren, ondan ok sadaka
veren, verdii sadakada nefsini onun kadar horlayp o amelle Yce Allah'a yaknlk
gsteren yoktu. Ancak mizacmdaki hiddetten kaynaklanan bir kkremesi vard ki, ondan

da abuk dnerdi.Zeyneb, Resulullah (s.a.v.)'in yanna girmek iin izin istedi. Resulullah
(s.a.v.) ise Aie ile beraber onun rtsnn altnda Ftme'nin girdii zamanki halde
bulunuyordu. Resulullah (s.a.v.) ona da izin verdi. Zeyneb:

Ey Allah'n resul! Hanmlar beni sana gnderdiler. Eb Kuhafe'nin (olunun)

kz hakknda senden adalet istiyorlar' dedi. Sonra da benim aleyhime atp tuttu ve
hakkmdaki sz uzatt. Ben, Resulullah (s.a.v.) gzetiyor, bana onun hakknda
konumaya izin verecek mi diye gzne bakyordum. Zeyneb konumasna devam etti.

Nihayet Resulullah (s.a.v.) benim kendimi savunmama bir ey demeyeceini anladm.

Zeyneb'e atp tutmaya balaynca, ona yaptm hcumda kendisine aman vermedim.
Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) glmseyerek:
Bu, Eb Bekrin kzdr! buyurdu. 597[597]

Aklama: Resulullah (s.a.v.)'in hanmlar, Resulullah (s.a.v.)'den sevgi ve kalb

muhabbeti konusunda adalet istiyorlard. nk Resulullah (s.a.v.)'in, Aie'ye kar

hepsinden fazla bir sevgisi vard. Alimler, kadnlar arasnda sevgi konusunda adaletli
olmann ve eit davranmann lazm gelmedii hususunda ittifak etmilerdir.

Resulullah (s.a.v.)in dokuz hanm vard. Bunlarn evleri ayr ayr di. Hz. Peygamber
(s.a.v.) her gece srayla birinin yannda kalrd. Yal olanlardan srasn Aie'ye veren

vard. Bu sebeple Resulullah (s.a.v.) Aie'nin yannda daha fazla kalyordu. Sahabiler de
Resulullah (s.a.v.)'e Aie'yi daha ok sevdiini bildikleri iin Aie'nin yannda kald
gn bekleyerek o gnde Peygamber (s.a.v.)'e hediyelerini veriyorlard.

Ayrca Resulullah (s.a.v.)'e vahiy sadece Aie'nin yatanda olduunda iniyordu. Dier
hanmlanyla birlikte olduunda vahiy hi inmemiti.

olan ilgisi daha fazlayd.

598[598]

Bundan dolay da Aie'ye

2210- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) vefat ettii hastal srasnda Aie'nin nbet gnnn gecikmesinden
dolay onu aratrp:
597[597]
598[598]

Buhr, Hibe 8; Nes, retu'n-Nisa 3; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/88.

Nes, retu'n-Nisa 3.

Bugn benrfieredeyim! Yarn kimin yannda olacam! derdi.

Nbet gnn gelince, Allah, onun ruhunu benim cierim ile boazm arasnda ald.
599[599]

2211- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'i, vefatndan nce gsne dayal olduu halde kulak verdiinde:

Allahn! Beni bala! Bana merhamet eyle ve beni Refik'e peygamberler/melekler

topluluuna ilhak eyle buyururken iittim. 600[600]
2212- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah
(s.a.v.) salkl iken:

Hi bir Peygamber kendisine cennetteki yeri gsterilip sonra muhayyer braklmadka

ruhu kabzedilmemitir buyururdu.
ie der ki:

Resulullah (s.a.v.)'in vefat yaklanca ba benim dizimin zerinde olduu halde bir
mddet bayld. Sonra ayld. Gzn tavana dikti. Sonra da:
Allahn! Refik-i 'lay isterim! buyurdu.
ie der ki:

u halde Resulullah (s.a.v.) bizi tercih etmiyor dedim. Yine ie:

Anladm ki, bize shhatlyken syledii:

Hi bir Peygamber cennetteki yerini grp sonra muhayyer braklmadka ruhu

kabzolunmamtr sz, sahihmi dedi.
Buhr, Mez 83; Fezilu's-Sahabe 30; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/200.
Buhr, Mez 83, Merda 19; Tirmiz, Deavat 77, 96; Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 1095; Ahmed
b. Hanbcl, Msned, 6/231.

599[599]
600[600]

ie:

Bu, Resulullah (s.a.v.)'in syledii son sz, Allahn! Refk- 'lay isterim! oldu. 601[601]

2213- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) sefere kt zaman kadnlar arasnda kur'a ekerdi. Bir defa kur'a

ie ile Hafsa'ya dt. Bundan dolay ikisi birden Resulullah (s.a.v.)'le beraber sefere

ktlar. Resulullah (s.a.v.) gece olduunda ie'yle birlikte yrr, onunla konuurdu.
Derken Hafsa, ie'ye:

Bu gece benim deveme binmez misin? Ben de senin devene bineyim. Sen de gr, ben de
greyim dedi. ie:

Tamam! diye cevap verdi. Hafsa'nn devesine bindi. Hafsa da Aie'nin devesine bindi.
Az sonra Resulullah (s.a.v.) Aie'nin devesine geldi. zerinde Hafsa vard. Selm verdi,

sonra onunca birlikte yrd. Nihayet bir yere indiler. ie, Resulullah (s.a.v.)'i arad ve
kskand konaa indikleri zaman ayaklarn izhr otlarnn iine koyup:

Rabbim! Bana bir akreb veya ylan musallat et de beni soksun. Ben, Resulullah (s.a.v.)'e bir
ey sylemeye g yetiremeyeyim demeye balad. 602[602]
Aklama:

zhr, kokulu bir ot olup erisinde ounlukla zehirli hayvanlar ve haereler olur.
2214- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Aie'nin kadnlara stnl, tirit yemeinin dier yemeklere olan stnl gibidir

601[601]
602[602]

Bhr, Mez 83, Deavat 29, Rkak 41.

Buhr, Nikah 97; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/114.

buyururken iittim. 603[603]

2215- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz, ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir; Resulullah
(s.a.v.):

Ey ie! Bu yanmdaki Cebrail'dir. O, sana selam ediyor buyurdu. Ben de:

Ve alehi's-Selm ve Rahmetullah Selam ve Allah'n rahmeti, onun zerine de olsun diye

karlk verdim.

ie, Resulullah' kastederek:

O, benim gremediim (Cebrail'i) gryordu dedi. 604[604]

2216- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Bir zamanlar onbir kadn bir yerde oturup kocalarnn durumlarndan hibir ey
saklamayp birbirlerine anlatacaklarna dair aralarnda szlemilerdi. Bunlardan;
Birinci Kadn:

Benim kocam, sarp da banda ark bir deve etidir. Kolay deil ki, klsm, semiz deil
ki insanlar tarafndan evlerine tansn! dedi.
kinci Kadn:

Buhr, Fezilu's-Sahabe 30, Et'ime 25, 30; Tirmiz, Menakb 63, 3887; bn Mce, Et'imc 14, 3281;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/156, 264.
604[604] Buhr, Bed'u'1-Halk 6, Fezilu's-Sahabe 30, Edeb 111, stizan 16; Tirmiz, Menakb 63, 3881; Nes,
retu'n-Nisa; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/150.
603[603]

Kocamn halini aa karp yayamam. nk korkarm. Onun hallerini bitirmeden

brakamam. Onun fenalklarn sayacak olursam gizli-ak her halini sayp dkmek

zorunda kalacam. Bu ise imkanszdr dedi.

nc Kadn:

Benim kocam, akl kt bir insandr. Konuursam boanrm, susarsam kocamdan uzak
derim dedi.

Drdnc Kadn:

Kocam, Necid lnn gece hayat gibidir. Ne scaktr, ne souk olup mutedil huyda bir
kimsedir. Ondan ne korkulur ve ne de bklr! dedi.
Beinci Kadn:

Kocam ieri girerse avdan gelen pars gibi olup koynumda ml ml uyur. Dar
karsa arslan kesilir. Evdeki masraf sormaz dedi.
Altnc Kadn:

Kocam oburdur. Yemek yerse silip dprr, ierse su kabn kurutur, yatarsa yorganna
sarnr, hznm gidermek iin elini elbiseme bile sokmaz! dedi.

Yedinci Kadn:

Kocam, tohumsuzdur yada iinin bilmeyen ahmak bir kimsedir. Ahmaklndan ileri
zerine ylmtr. Her dert onu bulur. Ya ban yarar, ya kolunu krar, yada ikisini
birden yapar! dedi.
Sekizinci Kadn:

Kocamn kokusu, zaferan gibi ho kokar. Teni de, tavana dokunur gibi yumuaktr!
dedi.

Dokuzuncu Kadn:

Kocamn evi yksek direklidir, klcnn kn uzundur, ocann kl oktur, evi de

nsanlarn toplant yerine yakn bir kimsedir dedi. Yani kocamn evi harikadr, kendisi
uzun boyludur, evi misafir kabul edilecek bir yerdedir.
Onuncu Kadn:

Kocam, Mlik'dir. Hem ne kadar Mlik! Mlik bundan ok daha hayrldr. Onun bir ok
devesi vardr. Onlarn kecek geni yerleri vardr. Yaylm yerleri azdr. Ud sesini
iittiklerinde boazlanacaklarn anlarlard dedi.

Onbirinci Kadn:

Kocam Eb Zer'dir. Kocam Eb Zerr, iyi huylu bir kimsedir! Zinerten kulaklarm
akrdatt. Bazularm tombullatrd. Beni sevindirdi. Benim de gnlm ferah oldu. Beni

k denilen da banda kk bir koyun src olan bir kabile ierisinde buldu.
Sonra beni atlar kiner, develeri brr, ekinleri srlp daneler samanndan ayrl,
mreffeh bir aileye katt. Onun yannda ne konusam red olunmam. Uyurum, sabah
olunca da uyurum. Bol bol st ierim, artk iecek halim kalmaz.

Eb Zer'in annesine gelince; Eb Zer annesi iyi huylu bir kadndr! Ambarlan byk, evi
geni...

Eb Zer'in oluna gelince; Eb Zer'in olu, iyi huylu bir kimsedir! Yata soyulmu

hurma lifi gibi. Onu, ancak bir kuzunun budu doyurur.

Eb Zer'in kzna gelince; Eb Zerin kz, iyi bir huylu kzdr! Annesine ve babasna

itaatkardr. O dilber kzn vcudu, elbiseni doldurur. Gzellii, akranlarnn kskanlna

sebep olur.

Eb Zer'in cariyesine gelince; Eb Zer'in cariyesi, sadakatli bir cariyedir! Aile srlarmz
ortala yaymaz. Evmzin azn dkp samaz. Evimizi de ku yuvasna evirmez, temiz
tutar.

Tulumlarmzda st alkalanrken Eb Zer kp gitti. Yolda bir kadna rastiad. Kadnn

yannda pars gibi evik iki ocuu vard. Bu iki ocuk, kadnn brnn altndaki
memeleriyle oynuyorlard. Kocam bu kadn sevmi, bu sebeple hemen beni boayp

onunla evlendi. Ben de ondan sonra eraftan bir adamla evlendim. Yry iyi olan ata
biner. Eline Hatt' tr mzrak alr. Evime birok deve getirir. Bana her hayvandan bir
ift verip:

Ey mm Zer! Akrabana da ver! derdi. Ama onun bana verdii her eyi toplasam Eb
Zer'in kaplarnn en kn bile doldurmaz dedi. 605[605]
605[605]

Buhr, Nikah 72; Tirmiz, email, 253; Nes, Snen'l-Kbr, 9138.

15- Hz. Peygamber (s.a.v.)in Kz Ftma (r.a.nh)'nn Fazileti

2217- Misver b. Mahreme (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i minberde:

Him b. Mure oullar, kzlarn, Ali b. Ebi Talib'e nikahlamak iin benden izin istediler.
Ben onlara izin vermiyorum. Tekrar ediyorum, onlara izin vermiyorum. Ancak Ebu Talib'in
olu Ali, benim kzm boayp onlarn kzyla evlenmek isterse o baka. nk kzm,
benden bir paradr. Onu rahatsz eden ey, beni de rahatsz eder ve onu zen ey beni de
zer buyururken iittim. 606[606]

Aklama:

Hz. Ali'nin dnrlk yapt kadn, Ebu Cehlin kz Cveyriye'dir. sminin Cemile olduunu syleyenler de vardr. Bu kadn, aslnda yi bir mslman olmutu.

Fakat Resulullah (s.a.v.), kz Fatma'nn annesini ve kz kardelerini kaybettikten sonra

hayatta yalnz kaldn bildii iin kadnlarn yaradlnda bulunan kskanlk

duygusunun da ilavesiyle zntsnn son haddine varacan ve etrafnda derdini

dkebilecei bir kimsesi de olmad iin bunalma srklenecei ve dolaysyla din

ynden byk bire tehlikeyle kar karya kalacan dnerek kz Fatma hakknda

endieleniyordu. Bu endiesini, bir hutbesinde dile getirdi. Hz. Ali, Ebu Cehl'in kzna
dnrlk yaparken,

Size helal olan kadnlardan ikier, er, drder aln

607[607]

ayetinin genel hkmne

sarlmt. Fakat Resulullah (s.a.v.j'in bunu ho karlamadn anlaynca, hemen

vazgeti.

Buhari, Farzul-Hums 5, Fezu's-Sahabe 16; Ebu Dvud, Nikh 12, 2071; Tirmiz, Menakib 60,
3867; Nesa, Snen'l-Kbr, 5/147, 8518, 8519; bn Mce, Nikh 56, 1998; Ahmed b. Hanbel, Msned,
4/326.
607[607] Nisa: 4/3.
606[606]

Hz. Peygamber {s.a.v.j'in, kendi kz ile Ebu Cehl'in kznn bir nikh altnda toplanmalarn iki sebepten dolay yasaklamtr: Birincisi; bu nikhn Hz. Fatma'ya eziyet
vermesidir. Bu durumda Hz. Peygamber 'in kendisi de eziyet duyacak ve buna sebep

olan Hz. Ali ile Hz. Faima'ya kar besledii efkatten dolay bu evlenme teebbsne
engel olmutur.

ikincisi ise; kskanlk dolaysyla Hz. Fatma'nn fitneye deceinden korkmasdr.

Baz alimler: Hz. Peygamber (s.a.v.)'in maksad, Ebu Cehl'in kz ile Hz. Fatma'nn bir
nikh altnda toplanmalarn yasaklamak deildir. Sadece Allah'n ltfuyla bunlarn bir
araya gelemeyeceklerini bildirmitir demilerdir. nk bir rivayette geen, Ben ne
helali haram ve ne de haram helal klarm sz de; Ebu Cehl'in kznn Hz. Ali'ye aslnda
helal olduunu bildirmektedir.

Yine Yce Allah, Hz. Peygamber (s.a.v.)in kz ile Allah dman bir kimsenin kznn

birlemesini daha nce haram klm olmas ve Resulullah (s.a.v.j'in, "Vallahi, Allah
resuuun kz, Allah dmannn kz ile bir erkein (Nikh) altnda kesinlikle bir va
gelmez" szyle; Allah'n bir yasan haber vermek istemi olmas da mmkndr.

Bu takdirde ResuluIIah (s.a.v.)'in kznn, aduvvullah (Allah'n dmanmjn kzyla bir

nikh altnda birletirilmesi konusu haram olan nikhlar ierisine girer. 608[608]

Fakat Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Hz. Ali'nin evliliine, Ebu'I-s olayn hatrlatmas; Hz.
Ali'nin de, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, Fatma'nn zerine bir bakasyla evlenmeyeceine

dair sz verdii intiban glendirmektedir. Dolaysyla da Hz. Ali'den bu szne bal

kalmasn yada kzn boamas gerektiini belirtmektedir.

Baka bir rivayette Hz. Peygamber (s.a.v..y)'in, konuma srasnda Ebul-As meselesini,

Ali'ye rnek olarak vermektedir. nk Ebu'l-As, Zeyneb zerine ikinci bir kadnla

evlenmeyeceine sz vermi ve bu s2ne hep sadakat gstermi, aynca mslman

olmadan nce de mslman olduktan sonra da Zeyneb'e daima iyilik etmi, onu hi
zmemitir.

608[608]

B.k.z: Nevev, erhu Mslim, 16/3.

2218- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Peygamber lm deinde iken Peygamber (s.a.v.)'in hanmlar, onun yannda idiler.

Onlardan hibirini terk etmemiti. Derken Fatma yryerek geldi. Yry, Resulullah
(s.a.v.)'in yrynden farkl deildi.

Resulullah (s.a.v.), Fatma'y grnce, onu hoa karlayp:

Merhaba! Kzm buyurdu.

Sonra onu sana yada soluna oturttu. Sonra ona, bir eyler fsldad. Bunun zerine
Fatma an derecede alad. Onun alamasn grnce, yanna arp ikinci defa ona bir
eyler fsldad. Bu defa Fatma gld.
Fatma'ya:

Resulullah (s.a.v.) kadnlarn arasndan sr sylemek iin seni seti. Sonra da sen
alyorsun? dedim.

Resulullah (s.a.v.), yanmzdan kalkt zaman Fatma'ya:

Resulullah (s.a.v.), sana ne syledi? diye sordum. Fatma:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'in srrn aa karamam! dedi. Resulullah (s.a.v.) vefat edince,
Fatma'ya:

Senin zerinde olan hakkm namna yemin ediyorum ki, bana, Resulullah (s.a.v.)'in sana
ne sylediini syle! dedim. Fatma:

te imdi olur. Evet! Birinci defa bana fsldadnda Cebrail'in her sene kendisine bir
yada iki defa Kuran- arzettiini, bu kez ise iki defa arzettiini haber verip:

Ben, ecelimin yaklatn gryorum. Allah'tan kork! Sabret! nk ben, senin iin ne iyi
ncym! buyurdu.

Ben de grdn ekilde aladm. Benim aladm grnce, bana tekrar fsldayp:

Ey Fatma! Mminlerin kadnlarnn hanmefendisi yada bu mmetin kadnlarnn hanm

efendisi olmak istemez misin! buyurdu.

Ben de grdn ekilde gldmdedi. 609[609]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in 7 ocuu vard. Bunlardan 3' erkek idi. Bunlar;

a- Kasm.

b- Abdullah.

c- brahim'dir. 4 tanede kz vard. Bunlar ise;

a- Rukiyye.

b- Zeynep.

c- mm Glsm.
d- Fahma'dr.

Hz. Fatma, Resulullah (s.a.v.)'in peygamberlikle grevlendirilmesinden ksa bir mddet

nce dnyaya gelmitir. Hicretin 2. ylnda Bedir savandan nce Hz. Ali'ye evlenmitir.
Fakat gerdee, Uhud savandan sonra girmitir. Hz. Fatma; Hasan, Hseyin, mm Glsm ve Zeynep adl ocuklan dnyaya gelmitir. Evlendiinde 15 yanda idi.

Resulullah (s.a.v.)'in dier kzlar, Resulullah (s.a.v.) daha hayattayken lmken, Hz. Fatma, Resulullah (s.a.v.) 'den sonra lmtr. Resulullah (s.a.v.)'in soyu, Hz. Fatma'nn

ocuklan yoluyla devam etmitir. nk Rukiyye'den doan Abdullah kkken lm,

mm Glsm'n ocuu olmam, Zeynep'den doan Ali kkken lm ve olu
Umme'nin de ocuu olmamtr.

Resulullah (s.a.v.), Hz. Fatma'y ok sever, ok ikramda bulunur ve onunla honut olurdu.

Buhari, Fezilu's-Sahabe 12, Menkb 25, Mez 83; Ebu Dvud, Edeb 143-144, 5217; Tirmizi,
Menkb 60, 3872; Nes, Snemi I-Kbr, 5/95, 8366, 8367, 5/96, 8368, 8369; bn Mce, Ceniz 64, 1621;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/240.

609[609]

Hz. Fatma, ok sabrl olduu srece dindar, deiik stnlklere sahip, kendisini

ktlklerden srekli koruyan, kanaatkar ve Allah'a oka kreden bir kadn idi. Hatta
Hz. Ali, Ebu Cehil'in kz mm Cemile'yi onun zerine kuma olarak getirmek

istediinde, Resulullah {s.a.v.) buna raz olmamt. Yalnz Ebu Cehil'in kznn isminin ne
olduu hususunda gr ayrl vardr.

Hz. Fatma'da, babasna ok dknd. Hatta Resulullah (s.a.v.)'in hastal srasnda

babasnn lecek olmas nedeniyle alamt. Ardndan Resulullah (s.a.v.)'in aile evresi

iinde kendisine ilk kavuacak kiinin kendisi olduunu ve onun, bu mmetin

hanmlarnn efendisi olduunu haber vermesi zerine glm ve sevinmitir.

Hz. Fatma, Resulullah (s.a.v.)'in lmnden 5 ay veya buna yakn bir mddet sonra
lmtr. 24 yada 25 yl yaamtr.

16- Mminlerin Annesi mm Seleme (r.a.nh)'nn Fazileti

2219- sme b. Zeyd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Cebrail (a.s), Alah'm peygamberi (s.a.v.)'in yanna sahabeden Dhye'nin suretinde

gelmiti. Bu srada Peygamber (s.a.v.)'in yannda hanmlarndan mm Seleme

bulunuyordu. Resulullah (s.a.v.) Cebrail'le konumaya balad. Sonra Cebrail kalkp gitti.
Bunun zerine Allah'n peygamberi (s.a.v.), mm Seleme'ye:

Bu kimdir? diye sordu. Yada kendi dedii gibi bir soru sordu. mm Seleme:

Bu, Dhye'dir dedi. Daha sonra mm Seleme yle der ki:

Allah'a yemin ederim ki, Nihayet Allah'n peygamberi (s.a.v.)'in bizim bu haberimizi ve
Cebrail'den ald vahyi bildiren hutbesini itnceye kadar dorusu ben Cebrail'i, ancak
Dhye sanmtm.

Ravi der ki: Yada mm Seleme buna benzer bir sz syledi. 610[610]
610[610]

Buhr, Menkb 25, Fezailu'l-Kur'an 1.

Aklama:

mm Seleme, Habeistan'a ilk hicret edenlerdendi. Kocas Ebu Seleme, orada vefat etti.
Resulullah (s.a.v.) onunla evlenmek suretiyle onu teselli etti.

Dhye, Bedir ve dier gazvelere katlm sahabilerin en gzellerindendi. slam'a davet

iin komu lkelere eliler gnderildiinde Dihye'de Bizans kayserine gnderilmiti.

Cebrail, ite bu sahabenin suretinde Resulullah (s.a.v.)'e gelirdi.

17- Mminlerin Annesi Zeyneb Bnt. Cah (r.a.nha)'nn Fazileti

2220- Mminlerin annesi Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.),

hanmlarna hitaben:

Szin lmmden sonra bana en abuk kavuacak olannz, eli uzun olanmzdr' buyurdu.

Aie der ki:

Bu sz zerine Resulullah (s.a.v.)'in hanmlar, hangisinin eli daha uzundur diye

kollarn uzadp lmeye baladlar.
Yine Aie der ki:

imizde Zeyneb bint. Cah, en uzun kollu idi. nk o, kendi el emeiyle alr ve
kazandm da sadaka olarak fakirlere verirdi. 611[611]

Aklama:

611[611]

Buhr, Zekt 11; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/121.

Resulullah (s.a.v.)'in hanmlarndan ilk vefat eden, Zeyneb bint. Cah oldu. Zeyneb gerekten eli ak ve cmert bir kimseydi. Dolaysyla Resulullah (s.a.v.) burada kinayeli bir

sz syleyerek bununla Zeyneb'i kastetmitir. Resulullah (s.a.v.)'in hanmlar, bu gerei,

ancak Zeyneb vefat ettikten sonra anlamlardr.
18- mm Eymen (r.a.nh)'Nn Fazileti

2221- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), mm Eymen'in yanna gitti. Resulullah (s.a.v.)'Ie birlikte ben de

gittim. mm Eymen, Resulullah (s.a.v.)'e, iierisinde erbet bulunan bir kap verdi. Bu,

Resulullah (s.a.v.)'in orulu olduu gne mi rastlad, yoksa o erbeti arzu mu etmedi
bilmiyorum. Derken mm Eymen, Resulullah (s.a.v.)'e barp armaya ve atp
tutmaya balad.

2222- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'in vefatndan sonra,
Ebu Bekr, mer'e:

Haydi mm Eymen'e gidelim. Resulullah (s.a.v.) onu nasl ziyaret ediyordu ise, biz de
onu ziyaret edelim dedi.

Eb Bekr der ki: mm Eymen'e vardmzda alad. Eb Bekr ile mer, ona:

Niye alyorsun? Resulullah (s.a.v.)'in, Allah'n katndaki makam Resul onun iin daha
hayrldr dediler. mm Eymen:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'in Allah katndaki makamnn daha hayrl olduunu bilmiyorum
diye alamyorum. Alamamn nedeni; gkten vahy kesildi de ona alyorum dedi.

Bunun zerine her ikisini alama hissi kaplad. Sonra mm Eymen'le birlikte onlar da
alamaya baladlar. 612[612]
612[612]

bn Mce, Cenalz 65, 35.

Aklama:

mm Eymen, same b. Zeyd'in annesidir. Zeyd b. Harise'nin de hanmdr. mm

Eymen, aslen Habeli olup Resulullah (s.a.v.)'in babas Abdullah'n cariyesi idi. Amine,

Resulullah (s.a.v.)'i dourduunda mm Eymen onu emzirmi ve devaml olarak

Resulullah (s.a.v.)'e dadlk yapmt. rnm Eymen, Resulullah (s.a.v.)'in vefatndan be
ay sonra vefat etmitir.

19- mm Sleym (r.a.nh) ile Bill (r.a.)n Fazileti

2223- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), hanmlar dnda Medine'de mm Sleym'in evinden baka hi

kimsenin evine srekli girmezdi. Sadece annem mm Sleym'in yanna srekli girerdi.
Resulullah (s.a.v.)'e, bunun sebebi soruldu. O da:

Dorusu ben ona acyorum. nk onun erkek kardei benim yanmda ehit oldu
buyurdu.613[613]
Aklama:

mm Sleym ile ilgili olarak 1699 nolun hadisin aklamasna bakabilirsiniz.

2224- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
613[613]

Buhari, Cihad 38.

buyurmaktadr:

Cennete girdim. Orada bir ayak sesi iittim.

Bu kim? diye sordum.

Bu, Enes b. Mlik'in annesi Gumeys bint. Milhn diye cevap verildi. 614[614]
Aklama:

Gumeysa, Enes b. Mlik'in annesi Umm Sleym'in ismidir.

2225- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bana cennet gsterildi. Orada Ebu Talha'nn hanm mm Sleym'i grdm. Sonra
nmde bir tkrt iittim. Bir de baktm ki, karmda Bill. 615[615]
Aklama:

Bill'n fazileti ile ilgili bilgiler 2317 nolu hadiste gelecektir.

20- Ebu Talha El-Ensar (r.a.)'1n Fazileti

2226- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ebu Taha'nn, mm Sleym'den bir olu vefat etti. mm Sleym, ev halkna:

614[614]
615[615]

389.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/239, 268; Abd b. Humeyd, Msned, 1346.

Buhri, Fezilu's-Sahabe 6; Nes, Fezailu's-Sahabe, 23, 131, 279; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/372,

Ebu Talha'ya olunun ldn ben sylemedike hikimse olundan bahsetmesin

diye tenbih etti.

Daha sonra Ebu Talha geldi. mm Sleym, ona akam yemei getirdi. Eb Talha yiyip
iti. Sonra mm Sleym, ona, bundan nce yaptnn en gzeliyie sslendi. Ebu
Talha'da mm Sleym'e yaknlk gsterdi. mm Sleym, Ebu Taha'nn kendisiyle
cinsel ilikide bulunup doyduunu grnce, ona:

Ey Ebu Talha! Ne dersin? Bir kavim, bir aileye, emnetlerini ariyet olarak braksa, sonra

da emnetlerini geri isteseler, ev halk o emanetleri vermeyebilirler mi? diye sordu. Eb

Talha:

Hayr! dedi. mm Sleym:

yleyse olunu ariyet olarak emanet edilmi bir emanet olarak hesaba kat! dedi.
Bunun zerine Eb Talha hiddetlenip cinsel birliktelii kastederek:
Beni buna bulatrp, sonra da bana olumu haber verdin! dedi.

Bunun zerine Ebu Talha hemen kalkp Resulullah (s.a.v.)in yanna vard. Ona, olan
anlatt. Resulullah (s.a.v.):

Brekellhu lekum f biri leyletikuma Geen geceniz hakknda Allah size bereket
ihsan etsin? buyurdu.

Derken mm Sleym hmile kald. Daha sonra Resulullah (s.a.v.) bir seferde idi. mm
Sleym'de beraberinde bulunuyordu. Resulullah (s.a.v.) bir seferden Medine'ye

geldiinde oraya geceleyin girmezdi. Medine'ye yaklatlar. mm Sleym'i doum

sancs tuttu. Bu sebeple Eb Talha onun banda kald. Resulullah (s.a.v.) yola devam
edip gitti. Eb Talha:

Rabbim! Hi phesiz sen biliyorsun ki, ben, senin Resuln sefere ktnda onunla
birlikte kmam ve o Medine'ye girdii zaman onunla birlikte Medine'ye girmem benim

ok houma gider. Fakat grdn u olay sebebiyle burada hapsolunmu haldeyim

dedi. Bunun zerine mm Sleym, Ebu Talha'ya:

Ey Ebu Talha! Duyduum doum sancsn duymaz oldum. Artk yr! dedi, Hep

birlikte yrdk. Ebu Talha ile mm Sleym, Medine'ye geldikleri zaman mm

Sleym'i yine doum sancs tuttu ve bir olan ocuu dourdu. Annem mm Sleym,
bana:

Ey Enes! Bu ocuu yarn sabah Resulullah (s.a.v.)'e gtrmedike hi kimse bu ocua

bir yiyecek vermesin dedi.

Sabah olunca, onu yklendim ve onu Resulullah (s.a.v.)'e getirdim. Resulullah (s.a.v.)'e,

beraberinde hayvanlar damgalamakta kullanlan bir damga aleti olduu halde

rastladm. Resulullah (s.a.v.), beni grnce:

Bu ocuu, mm Seym mi dourdu? diye sordu. Ben de:

Evet! dedim.

Hemen dalama letini brakt. Ben de ocuu gtrp Resulullah (s.a.v.)'in kucana

koydum. Resulullah (s.a.v.), Medine'nin Acva hurmasndan bir hurma istedi. Getirilen

hurma eriyinceye kadar aznda inedi. Sonra inediklerini ocuun azna ald.
ocuk onu yalamaya balad. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.), yanndakilere:

Ensr'n hurmaya olan sevgisine bakn buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.) ocuun yzn sildi ve ona Abdullah ismini verdi.
616[616]

Aklama:

Ebu Talha, Ensar'tn ileri geenlerindendi. Btn savalarda Resulullah (s.a.v.)'le birlikte
bulundu. Hicretin 38 ylnda vefat etti. Cenaze namazn, Hz. Osman kldrd.

Resulullah (s.a.v.) hernekadar sefer dnnde Medine'ye geceleri girme adet yoksa da

ev halknn, Resulullah (s.a.v.)'in gelmekte olduunu bildii iin geceleyin Medine'ye

girmekte bir saknca grmemitir. Resulullah (s.a.v.)'in sefer dnnde Medine'ye

616[616]

Ahmed b. Hanbel, Msncd, 3/196, 290.

geceleyin girmemesinin sebebi; kadnlarn, kocalar iin hazrlksz omaiar, bu nedenle

de Resulullah (s.a.v.) ile sahabiler Medine'nin dnda bekleyerek kadnlarn kocalarna
sslenmeleri ve gerekli ihtiyalarn gidermek suretiyle kocalanna hazr vaziyette
bulunmalar iin zaman tanmaktr.
21- Bill (r.a.)n Fazileti

2227- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) sabah namaz
vaktinde Bilal'e:

Ey Bilal! Bana slam'da sence en fazla faydas umulan bir amelini syle. nk ben, bu
gece, cennette nmde senin ayakkablarnn tkrtsn duydum buyurdu. Bilal:

Ben, slam'da gecenin yada gndzn br saatinde tertemiz paklanarak o temizlikle

Allah'n bana takdir ettii kadar namaz klmamdan kendimce daha faydas umulan bir
amel ilemedim dedi. 617[617]
Aklama:

Bilal, mslman olan ilk sahaberdendi. mslman olunca eitli ar ikencelere maruz
kald. Btn bu ikence ve basklara ramen "ASah Birdir" demekten asla vazgememitir. Ebu Bekr, onu satn alarak azad etmitir. Bilal, nce Habeistan'a, sonra da Medine'ye
hicret etmitir. Yerleik zamanda ve seferde hibir zaman Resulullah (s.a.v.)'den

aynlmamtr. Hicret zamannda Resulullah {s.a.v.), Bilal ile Ebu Ubeyde bnu'l-Cerrh

arasnda kardelik ba kurmutu. Tam manasyla Peygamber ak olan Bilal, Resulullah

(s.a.v.) vefat ettikten sonra artk Medine'de kalmaya tahamml edemeyip sevgisinin
kemalinden dolay oray terk etmitir. Bilal, hicretin 20. ylnda am'da vefat etmitir.

Buhari, Teheccd 17; Nes, Fezailu's-Sahabe, 132; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/333, 439; bn
Huzeyme, Sahih, 1208.

617[617]

22- Abdullah Ibn Mes'ud (r.a.) ile Annesinin Fazileti

2228- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

u man edip de salih amel ileyenler, bundan byle sakndklar ve imanlarnda sebat

ettikleri mddete daha nceden yedikleri eyler hususunda kendilerine bir gnah yoktur
618[618]

ayeti indii zaman, Resulullah (s.a.v.), bana:

Senin bu kimselerden olduun sylendi buyurdu. 619[619]

Aklama:

Abdullah bn Mes'ud'un annesi, mm Abd'dr. Babas da annesi de Huzeyl

kabilesindendir. Babas, cahiliye dneminde vefat etmiti.

Abdullah bn Mes'ud, slam'a ilk giren alt kiinin altncsdr. Bu sebeple de sahabilerin

kdemlilerindendi. nce Habeistan'a, sonra da Medine'ye hicret etmitir. Bedir

savandan itibaren btn gazalara katlmtr. Kur'an hfz ve kraati hususunda

maharetliydi. Hafzasnda ok hadis olduu halde hadislerin lafzlarnda son derece

dikkatli olmaya altndan dolay ok hadis rivayet etmemitir. Rey ekol, Abdullah
bn Mes'ud'a dayanr, Hicretin 32. ylnda Medine'de vefat etmitir.
2229- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben ve kardeim, Yemen'den Medine'ye geldik. O srada Peygamber (s.a.v.)'in yanna

ska girip kmas ve onun yannda srekli kalmas nedeniyle Abdullah bn Mesudu ve
618[618]
619[619]

Mide: 5/93.
Tirmiz, Tefsin'l-Kur'an 6, 3053.

annesini, Resulullah (s.a.v.)'in ev halkndan olduunu zannederdik. 620[620]

2230- Ebu'l-Ahves'den rivayet edilmitir:

Abdullah bn Mes'ud vefat ettii zaman, Ebu Musa el-E'ar ile Ebu Mes'ud'un yannda
bulundum. Biri, dierine:

Abdullah bn Mes'ud'un kendinden sonra bir benzerini geride braktn zannediyor

musun? diye sordu. O da:

Sen byle syledin. Dorusu bize perde ekildii zaman ona Resulullah'n huzuruna

girme iin izin veriliyordu. Biz ortada bulunmadmz zaman da o hazr bulunuyordu
dedi. 621[621]

2231- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Abdullah bn Mes'ud;

Her kim bir eyi gizlerse, kyamet gnnde gizledii eyle gelir
sonrada da:

622[622]

ayetini okuyup

Bana kimin kraati zere okumam emrederdiniz. Gerekten ben Resulullah (s.a.v.)'e

yetmi ksur sre okumuumdur. Resulullah (s.a.v.)'in sahabileri gerekten bilirler ki,
ben, Allah'n kitabn onlarn en iyi bileniyim. Kendimden daha iyi bilen birini bilsem

mutlaka onun yanna gider bilmediklerimi renirdim dedi.

Hadisin ravisi ekk:

Sonra ben Muhammed (s.a.v.)'in sahabilerinin ierisinde oturdum. Abdullah bn

Mes'ud'un bu szlerini cemaattan hi kimsen reddettiini ve Abdullah bn Mes'ud'u

Buhr, Fezilu's-Sahabe 37, Mez 74; Tirmiz, Menakb 38, 3806; Nes, Fezailu's-Sahabe, 159,
282; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/401.
621[621] Nes, Fezailu's-Sahabe, 156.
622[622] Al-i mran: 3/161.
620[620]

aypladn iitmedimdedi. 623[623]

2232- Abdullah bn Mcs'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Kendisinden baka ilah olmayan Allah adna yemin ederim ki, ben, Allah'n kitabndan
her bir surenin nerede indiini ve her bir ayetin kimin hakknda nazil olduunu kesin

olarak bilmekteyim. Allah'n kitabna benden daha bilgili bir kimsenin var olduunu ve
sevemin de beni kendine ulatracan bileydim, muhakkak ben deveme binip onun
yanna gider bilmediklerimi ondan renirdim. 624[624]
2233- Mesrk'tan rivayet edilmitir:

Abdullah bn Amr'n yarmdaydk. Bir ara Abdullah bn Mes'ud'dan bir hadis andk.
Bunun zerine Abdullah bn Amr:

Bu kimse yok mu? Resulullah (s.a.v.)'den buyururken iittiim bir eyden sonra onu
sevmekte devam edceim. Resulullah (s.a.v.)'i:
Kur'an' u drt kiiden okuyun:

1- Abdullah bn mm Abd-Resulullah (s.a.v.) isimleri saymaya Abdullah bn Mes'ud'dan

balad.
2- Ubeyy b. Ka'b.
3- Ebu Huzeyfe'nin azadls Salim.
4- Muaz b. Cebel'den buyururken iittim' dedi.625[625]
Aklama:
Buhr, Fezilu'l-Kur'an 8; Nes, Fezlu'I-Kur'an, 22.
Buhari, Fezilu'l-Kur'an 8.
625[625] Buhr, Fezilu's-Sahabe 26, 27, Menakbu'l-Ensar 14, 16, Fezailu'l-Kur'an 8; Tirmiz, Mcnakb 38,
3810; Nesai, Fezalu's-Sahabe, 137, 174; Fezallui-Kur'an. 26; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/163, 189, 190.
623[623]
624[624]

Abdullah bn Mes'ud, annesi mm Abd'e nispetle Abdullah bn mm Abd diye de

mehur olmutur.

23- beyy b. Ka'b (r.a.) le Ensar'dan Bir Topluluun Fazileti

2234- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) zamannda Kur'an' drt kii ezberlemiti. Bunlarn hepsi de

Ensar'dand: Muaz b. Cebel, beyy b. Ka'b, Zeyd b. Sabit ve Ebu Zeyd. 626[626]
Aklama:

beyy b. Ka'b, Medine'de ilk vahiy katiplerindendir. Kur'an'i bizzat Resulullah

(s.a.v.)'den renmitir. nl bir Kur'an okuyucusu ve Kur'an retmeniydi. Hicretin 30.

ylnda vefat etmitir.

2235- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), beyy'e:

Dorusu Yce Allah sana Kur'an okumam bana emretti buyurdu. beyy:
Benim adm sana Allah m and? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Evet! Senin adn bana Allah and buyurdu. Bunun zerine beyy alamaya balad.
627[627]

Buhri, Menkb'l-Ensar 17; Tirmiz, Menakb 33, 3794; Nes, Fezailu's-Sahabe, 181; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 3/33, 277.
627[627] Buhri, Menkibu'l-Ensar 16.
626[626]

24- Sa'd b. Muz (r.a.)n Fazileti

2236- Cbr b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Sa'd b. Muaz'm cenazesi, sahabileri huzurundayken Resulullah (s.a.v.):

Sa'd b. Muaz'n lmnden dolay Rahman'n ar sarsld buyurdu. 628[628]

Aklama:

Sa'd b. Muaz, Ensardan olup Evs kabilesinin lideri idi. Bedir, Uhud ve Hendek savana

katlmt. Hendek savanda yaralanmt. Yaral olduu halde Beni Kureyza Yahudileri
hakknda hkm vermesi iin hakem olarak tayin edilmiti.

Sa'd b. Muaz, Medine'ye gnderilen Mus'ab b. Umeyr eliyle mslman olduktan sonra
slama fevkalade hizmeti geen ahslardan biriydi. Medine'de slamn kkleip

gelimesine byk bir katk salamt. Onun unutulmaz katklarndan biri de, Bedir
sava ncesinde Mekkeli mriklerin kervann takip etmek iin yola koyulduunda
Mekke ordusuyla kar karya gelme sz konusu olduunda Sa'd, her halkarda
Resulullah (s.a.v.)'in yannda yer alacaklarn belirtti. nk Akabe bey'atna gre,
Medineli mslmanlar, Resulullah (s.a.v.)'i sadece Medine'de koruyacaklarna dair sz
vermilerdi.

Ar, Allah'n yaratt bir eydir ve Allah'n emrine tabidir. Allah, arn titremesini

diledii zaman, ar titrer. Ayn zamanda ara, Sa'd'a kar bir sevgi hissi verilmiti. Tpk
Uhud dana, Resulullah (s.a.v.)'in sevgisi hissi verilmesinde olduu gibi.

te Sa'd b. Muaz'n lm zerine, Allah'n emriyle ar titredi. Bylece ar, Sa'd'a, sevgi

ve saygsn belirtmekteydi. Burada ar, Sa'd iin titremesi; Sa'd'in ruhunun kendisine
628[628]

Buhari, Menkibu'l-Ensar 12; Tirmiz, Menkb 51, 3848; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/395, 349.

doru gelmesine olan sevincindendi.

Baz alimler de, arn titremesini; ar tayan meleklerin titremesi eklinde anlamlardr.)

2237- Ber' bn zib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e, ipskten yaplm bir kaftan hediye edildi. Peygamber (s.a.v.)'in

sahabileri, bu elbiseye dokunup yumuak olmasna hayret etmeye baladlar. Bunun

zerine Resulullah (s.a.v.):

Siz bu elbisenin yumuak olmasna m aryorsunuz? Dorusu Sa'd b. Muaz'n cennetteki

mendilleri bundan dah hayrl ve daha yumuaktr buyurdu. 629[629]
Aklama:

Bu elbiseyi, Resulullah (s.a.v.)'e, Dumetu'l-Cendel hkmdar Ukeydir b. Abdulmelik

hediye etmiti.

25- Ebu Dcne (r.a.)n Fazileti

2238- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), Uhud sava gn

eline bir kl alp:

Bunu benden kim alacak? diye sordu. Sahabiler, hemen ellerini ap orada bulunan her
bir insan:

Ben! Ben! dedi. Resulullah (s.a.v.):

Buhr, Menkbu'I-Ensar 12; Tirmiz, Menakb 51, 3847; bn Mce, 11, 157; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 4/289, 294, 301, 302.

629[629]

Fakat onu hakkyla kim alacak? diye sordu. Bunun zerine cemat klc almaktan vaz
geti. Derken Eb Dcne Simak b. Haree:

Onu hakkyle ben alrm! dedi. Enes:

Ebu Dcane, o klc, hem ald ve hem onunla mriklerin balarn yard dedi. 630[630]
Aklama:

Ebu Dcane, Ensar'dan olup bu Ebu Dcane knyesiyle mehurdur. Bedir ve Uhud
savalarnda bulunmu, Mus'ab b. Umeyr'le birlikte dman oklanna kar Peygamber

(s.a.v.)e siper olmu, dolaysyla bir ok yerinden yaralanmt. Ebu Dcane, Yemame
savanda ehit olmutu.

26- Cabir'in Babas Abdullah b. Amr (r.a.)n Fazileti

2239- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Uhud sava gn olduu zaman babam rtlm olarak getirildi. Babamn kulak, burun
gibi organlar kesilmi haldeydi. Ben stndeki rty kaldrmak istedim. Kavmim bana

bunu yasaklad. Sonra tekrar rty kaldrmak istedim. Kavmim bunu bana yine

yasaklad. Daha sonra o rty Resulullah (s.a.v.) kaldrd yada rtnn kaldrlmasn
emretti. Bunun zerine babamn stndeki rt kaldrld. Bu srada Resulullah (s.a.v.)
alayan yada feryat eden bir kadn sesi iitti. Bunun zerine:
Bu kadn kimdir? diye sordu. Orada bulunan kimseler:

Amr'n kz yada Amr'n kzkardeidir dediler. Resulullah (s.a.v.):

Niin alyorsun? chid, kaldrlana kadar melekler ona kanatlaryla glgelendirip

630[630]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/123; Abd. b. Humeyd, Msned, 1327.

duracaklardr buyurdu. 631[631]

Aklama:

Cabir'in babas Abdullah bn Amr, Uhud savanda dmann zalimane ikencesine u-

rayarak ehid edilmiti. ehidin burnu, iki kula kesilerek msle yaplmt. Resulullah
(s.a.v.), ehidin kzkardei Fatma alamaya balaynca onu teselli etmitir.

Hadisin ravisi, Cabir'in, Amr'n km m, yoksa Amr'm kzkardei mi dedii hususunda

phe etmitir. Bu durumda Amr'm kz olursa, o zaman bu kadn, Cabir'in halas olur.

Eer Amr'n kzkardei olursa o zaman bu kadn, Abdullah'n halas olur. Bunun yan sra
metinde Oul kelimesi de dm olabilir.
27- Cleybib (r.a.)n Fazileti

2240- Ebu Berze (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) gazalarndan birinde bulunuyordu. Derken Allah, ona ganimet verdi.

O da, sahabilerne:

Bir kaybnz var m? diye sordu. Sahabiler:

Evet! Filn, filn ve filn kimse yoktur dediler. Sonra yine:

Bir kaybnz var m? diye sordu. Sahabiler:

Evet! Filn, filn ve filn kimse yoktur dediler. Sonra tekrar:

Bir kaybnz var m? diye sordu. Sahabiler bu defa:
Hayr, yoktur dediler. Peygamber (s.a.v.):

631[631]

Buhr. Cenaiz 34, Cihad 20; Nes, Cenaiz 12; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/298, 307.

Fakat ben Cleybib'i gremiyorum. Onu hemen arayn buyurdu.

Bunun zerine sahabiler, onu, lenlerin iinde aradlar. Onu, kendisinin ldrd yedi
kiinin yan banda buldular. Dmanlar onu ldrmlerdi. Peygamber (s.a.v.) gelip
onun ba ucunda durup:

Yedi kii ldrd. Sonra onu ldrdler. Bu ehid, bendendir. Ben de ondanm! Bu
bendendir, ben de ondanm buyurdu.

Daha sonra Peygamber (s.a.v.) onu iki kolunun zerine koydu. nk Cleybib'in
Peygamber (s.a.v.)'in kollarndan baka hibir kolu yoktu.
Hadisin ravisi:

Onun iin bir kabir kazld ve kabrine konuldu dedi, fakat ykamay zkretmedi. 632[632]
Aklama:

Cleybib'in nispeti yoktur. Bu isim, Cilbab isminin ismi tasgiridir. Enes'in rivayet i bir
hadiste, Cleybib'in Ensar'dan bir kadnla evlendirilmesi anlatlmaktadr.
28- Ebu Zerr (r.a.)n Fazileti

2241- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Kavmimiz Gfr kabilesinin arasndan ktk. Onlar, haram ay hell yapyorlard. Ben,

kardeim neys ve annemizle birlikte yola ktk. Bir daymza misafir olduk. Daymz
bize ikram ve ihsanda bulundu. Derken kavmi, bize hased edip dayma:

Sen ailenin yanndan ktn zaman neys onlara muhalefet etti dediler. Sonra
632[632]

Nes, Fezaih's-Sahabe, 142; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/421, 422, 425.

daymz geldi. Kendisine sylenen szleri bize syledi. Ben de:

imdiye kadar bize geen iyilikleri muhakkak surette bulandrdm. Bundan sonra sana
yaklamak yok dedim.

Hemen en az on ve en ok elli arasnda saylan deien develerimizi yanatrdk ve

zerlerine bindik. Daymz elbisesine sarnarak alamaya balad. Biz yolumuza devam

ettik. Nihayet Mekke'nin kenarna indik. Derken neys, bizim develerimiz ile onarn

misli develer nmna r yarma girdi. Her iki taraf khine gidip iirlerini onun nnde
okuyarak hangisinin daha iyi iir okuduuna hkmetmesini istediler. Kahin de, iir
okuma yarnda neys'i daha baarl buldu. Bunun zerine neys yanmza
develerimizle, bir misli de beraberlerinde olduu halde geldi.
Eb Zer, ravisi Abdullah bn Smit'e:

Ey kardeim olu! Ben, Resulullah (s.a.v.)'e kavumamdan sene nce namaz kldm

dedi. Abdullah bn Smit:

Kim iin namaz kldn? diye sordum. Ebu Zerr:

Allah iin! dedi. Ben tekrar:

Bu namazlar klarken hangi tarafa doru dnyordun? dedim. Ebu Zerr:

Rabbimin beni ynelttii tarafa yneliyordum. Yats namazn, gecenin sonunda bir

zaman oluncaya kadar klardm. Gne zerime vuruncaya kadar bir rt gibi serilirdim
dedi.

neys bir defasnda Ebu Zerr'e:

Benim Mekke'de bir hacetim var. Sen burada benim ilerimi gr! dedi.

Daha sonra neys yola dp nihayet Mekke'ye vard. Yanma dnmekte biraz gecikti.
Sonra geldi. Ona:

Ne yaptn? dedim. O da:

Mekke'de senin dininde bir adama rastladm. Kendisini Allah'n gnderdiini sylyor
dedi. Enes;

nsanlar onun hakknda ne sylyor? dedim. O da:

ir, khin, sihirbaz diyorlar dedi. neys de irlerdendi. neys:

Ben gerekten khinlerin szn dinledim, fakat onun syledii szler khinlerin sz
gibi deil. Onun szn ir trlerine tatbik ettim, fakat benden sonra ona iir demeye

kimsenin dili varmaz. Vallahi, o hakikaten doru konuan bir kimse, ona iftirada
bulunanlar ise gerekten yalancdrlar dedi. Eb Zerr, neys'e:

O halde senin benim ilerime bak, ben de gidip o kimseyi greyim' dedim ve Mekke'ye

geldim. O kimse hakknda bilgi aratrmak iin Mekkelilerden zayf bir adam buldum.
Ona:

Kendisine sapk dediiniz kimse nerededir? diye sordum. Bu kimse, bana doru iaret
edip Mekkelilere:

te u sap tutun! dedi.

Az sonra vadinin sakinleri btn topa ve kemiklerle zerime saldrdlar. Nihayet

baylarak yere dtm. Kalktm zaman dikili talar gibi kpkrmz olmutum. Hemen
zemzeme giderek zerimden kanlan ykadm ve suyundan itim.

Dorusu kardeim olu! Orada geceli gndzl tam otuz gn kaldm. Zemzem suyundan

baka yiyeceim yoktu. Ama semizlendim. Hatt karnmn bkntleri kvrld.

Karnmda alk zafiyeti hissetmedim. Bir ara Mekkeliler mehtapl bir gecede anszn

uyudular. Kabe'yi kimse tavaf etmiyordu. Onlardan iki kadn, saf ve Naile putlarna dua
ediyorlard. Tavaflar esnasnda yanma geldiler. Ben:

Bu iki putun birini dierine nikh edin dedim. Fakat onlar bu putlara yaptklara dua
szlerinden vaz gemediler. Tekrar yanma geldiklerinde hi kinaye yapmakszn ak
bir ekilde onlara putlar kastederek:

Odun gibi erkeklik aleti, tekinin fercine olsun dedim.

Bunun zerine kadnlar velvele kopararak gittiler. Giderlerken:

Keke uan yanmzda yardma gelecek neferlerimizden biri burada olsayd ya!

diyorlard. Az sonra Resulullah (s.a.v.) ile Eb Bekr yukardan aaya doru inip

gelirlerken bu kadnlarla karlatlar. Resulullah (s.a.v.), onlara:

Size ne oldu? diye sordu. Kadnlar:

K'be ile rtleri arasnda bir sapk var dediler. Resulullah (s.a.v.), onlara:

O size ne syledi? diye sordu. Kadnlar:

O bize aza alnmayacak kadar byk bir sz syledi dediler. Resulullah (s.a.v.) gelip

Hacer'l-Esved'i pt. Arkadayla birlikte Kabe'yi tavaf etti. Sonra namaz kld.
Namazn bitirince, ben, ona:

Es-Selmu aleyke y Resulullah! Ey Allah'n resul! Allah'n seiam zerine olsun

diyerek ona slm selmya ilk selmlayan ben oldum. Resulullah (s.a.v.), bana:

Ve aleyke ve Rahmetullahi Ve Allah'n selam ve rahmeti senin zerine de olsun

buyurdu. Sonra bana:

Sen kimsin? diye sordu. Ben:

Gfr kabilesindenim dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) elinin kaldrp

parmaklan alnna koydu. Ben, kendi kendime:

Benim Gfr kabilesine mensub olmamdan holanmad' dedim. Bunun zerine elini

tutmaya kalktm. Arkada derhal beni bundan men etti. nk arkada, onu benden
daha iyi biliyordu. Sonra Resulullah (s.a.v.) ban kaldrd ve:
Ne zamandan beri buradasn? diye sordu. Ben:

Geceli gndzl otuz gnden beri buradaym dedim. Resulullah (s.a.v.):

Burada seni kim doyuruyordu? dedi. Ben:

Zemzem suyundan baka yiyeceim yoktu, ama semizlendim. Hatt karnmn kvrmlar
krld. Karnmda da bir alk zaaf grmyorum dedim. Resulullah (s.a.v.):

Zemzem, gerekten mbarektir. O hakikaten doyurucu yemektir buyurdu. Eb Bekr:

Ey Allahn resul! Bu gece onu doyurmak iin bana izin ver!' dedi. Daha sonra

Resulullah (s.a.v.) ile Eb Bekr gittiler. Ben de onlarla beraber gittim. Eb Bekr bir kap

at ve bize Tifin kuru zmnden avulamaya balad. Bu, Mekke'de yediim ilk yemek

oldu. Sonra orada kaldm kadar kaldm, Sonra Resulullah (s.a.v.)'e geldim. Resulullah
(s.a.v.), bana:

Bana gerekten hurmal bir yerin semti gsterildi. Onun Medine'den baka bir yer
olacan sanmyorum. Sen kendi kavmine benden bir eyler tebli eder misin?
Ola ki, Allah senin vastanla onlara bir fayda salar ve onlar hakknda sana ecir verir'
buyurdu. Sonra neys'in yanna geldim. neys, bana:
Ne yaptn? diye sordu. Ben de:

Ben u ii yaptm: Gerei tasdik edip kesin olarak mslman oldum dedim.

Ben senin dinine kar deilim. nk ben de tasdik edip mslman oldum dedi.
Bunun zerine annemize geldik. Ona mslman olmasn anlattk. O da;

Ben sizin dininize kar deilim. nk ben de tasik edip mslman oldum dedi.

Bunun zerine eyalarmz develere ykleyerek yola koyulduk. Nihayet kavmimiz Gfr

kabilesine geldik. Geldiimizde onlarn da yans msman olmutu. Onlara, Eym' b.

Rahada el-Gfri nderlik/imamlk ediyordu. Gfar kabilesinin geri kalan yars da:
Resulullah (s.a.v.) Medine'ye geldii zaman mslman oluruz dediler.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.) Medine'ye geldi. Nihayet Gfar kabilesinin geri kalan yars
da mslman oldu. Derken Elem kabilesi de Medine'ye gelip onlar da:

Ey Allah'n resul! Kardelerimizin teslim olduklar hakikatlere biz de teslim oluyoruz

diyerek mslman oldular. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Gfr kabilesine Allah mafiret buyursun! Elem kabilesine de Allah selametli klsn!
buyurdu. 633[633]

Aklama: Ebu Zerr'in asl ad, Cndeb bn Cende'dir. ilk mslman olan be kiinin

Buhr, Edeb'l-Mfred, 1035; Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 339; Ahmed b. Hanbel, Msned,
5/174, 175.
633[633]

beincisidir. slam' kabul edilmesi, hibir davet edilmeksizin kendi arzusuyla ve ok

kuvvetli bir iradenin eseriyle gereklemitir.

Ebu Zerr, ilimde, zhd ve takvada, doru ve dzgn sz sylemede, ihlas ve samimilikte
bal bana bir ahsiyetti.

dari ve mali ilerde kendine zg ictihadlan vard. rnein, bir kimsenin iki dirheme, iki
dinara sahip olup bir yerde biriktirmesini Kur'an'da kotlenen

634[634]

Kenzden sayard.

Bundan dolay da mal mlk ok olan sahabilere bu grnden dolay eletirilerde

bulunurdu.

Tebk seferine giderken devesi yolda yryemediinden Ebu Zerr, arln srtna alp
yrm ve yolda Hz. Peygamber (s.a.v.)'e yetimitir. Hz. Peygamber (s.a.v.)'de:
Ebu Zerr yalnz gezer, yalnz yaar, yalnz lr buyurmutur.
Aklama:

Ebu Zerr, Muaviye'nin emirlii dneminde onun idaresini her vesileyle aktan tenkit

etmi, bu eletirilerinin halk zerinde etki gstermesi zerine Muaviye, Ebu Zerr'in
Medine'ye aldrlmas hususunda Hz. Osman'dan rica etmi, bunun zerine Ebu Zerr, Hz.

Osman'n halifelii dneminde Rebeze'ye srgn edilmi ve orada hicretin 32. ylnda
vefat etmitir. Vefat ettiinde yannda hanm ile klesinden baka hi kimse yoktu.
29- Cerr b. Abdullah (r.a.)n Fazileti

2242- Cerr b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), mslman olduumdan beri beni yanna girmekten men etmemi ve
634[634]

Tevbe: 9/35-36.

beni grd zaman da hep glmsemitir.

Bir rivayette ise u ilave vardr: Atn zerinde duramadm Resulullah (s.a.v.)'e ikayet

ettim. O da eliyle gsme vurup:

Allahn! Onu sabit kl, onu doruyu bulmu Mehd ve doruya gtrc Hd kl
buyurdu.635[635]
Aklama:

Cerir b. Abdullah, hicretin 10. ylnda mslman oldu. Cerir, kavminin reisi idi. Hz.

Peygamber fs.a.v.) tarafndan Yemen'e zekat memuru olarak gnderildi. Medain'in

fethinde hazr bulundu. Kadisiye savanda slam ordusunun sa kanadna komutan
olmutur. Kufe'de ikamet edip hicretin 51. yada 54 ylnda vefat etmitir.

2243- Cerr b. Abdullah el-Becel (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), bana:
Ey Cerir! Beni, u Zulhalasa'dan kurtarmaz msn? buyurdu.

Zulhalasa, Has'am kabilesine ait oup Yemenlilerin Kabe'si diye anlan bir ev idi.

Bunun zerine ben, yzelli svarinin banda yola ktm. Ben at stnde duramazdm.

Bunu, Resulullah (s.a.v.)'e anmtm. O da eliyle gsme dokunup:

Allahn! Sen bu Cerir'i at stnde sabit kl! Onu, doruyu bulmu (Mehd) ve doruya
gtrc (Hd) kl'! diye dua etti.
Hadisin ravisi der ki:

Cerir gidip ii putlarla dolu olan o evi atee verip yakt. Sonra bunu mjdelemek iin

Resulullah (s.a.v.)'e bizden Eb Ertt knyesine sahip bir adam gnderdi. Bu adam,
Buhr, Cihad 162, Menakbu'l-Ensar 21, Edeb 68; Tirmiz, Menakb 42, 3820, 3821; bn Mace,
Mukaddime 11, 159; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/358, 359, 362, 365.
635[635]

Resulullah (s.a.v.)'e gelerek ona:

O evi, katran srlm uyuz deve halinde Onu gicikli deve gibi brakmadka sana
gelmedim dedi.
Aklama:

Bu baardan dolay Resulullah (s.a.v.), Ahmes kabilesinin atlarna ve svarilerine be

defa bereket duasnda bulundu. 636[636]

30- Abdullah bn Abbs (r.a.)n Fazileti

2244- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) helaya girmiti. Ben de onun iin abdest suyu koydum. Heladan
knca:

Bunu kim koydu? diye sordu. Orada bulunanlar:

Abdullah bn Abbs! dediler. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Allahn! Onu din konularda fakih/ince kavrayl kl! diye dua etti. 637[637]
Aklama:

Abdullah bn Abbas, Resulullah (s.a.v.)'in amcas Abbs'in olusur. Annesi, mminlerin

Buftr, Cihad 154, 192, Menakibu'l-Ensar 21, Meazi 62; Ebu Dvud, Cihad 160, 2772; Nes,
Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 524; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/360, 362, 365.
637[637] Buhr, lm 17, Vudu 10; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/327.
636[636]

annesi Meymune'nin kzkardei olan mm'1-Fadl Lubabe'dir. Hicretten 3 yl kadar

nce Mekke'de bomutur. Teyzesi Meymune dolaysyla ok defa Resulullah (s.a.v.)'in

evinde kalma frsatn bulmu, bundan dolay da Resulullah (s.a.v.)'den ok

faydalanmtr.

Resulullah (s.a.v.)'in yakn ilgisi ve terbiyesi altnda byd iin ve ftrat olarak da
keskin bir zekaya sahip olmasndan dolay slam ilimlerde ve zellikle de tefsir alannda
otorite olmutur.

Resulullah (s.a.v.)'den sonra Raid halifelere ilmi danmanlk yapm, Ali tarafndan

Basra valiliine tayin edilmi, sonra kendisi bu grevden ayrlarak Hicaz'a dnmtr.

Abdullah bn Zbeyr, Abdulmelik b. Mervan'a kar kyam hareketine giritiinde

Muhammed bn Hanefiyye ile birlikte ailesini alp Mekke'ye gmtr. Israrlara ramen
Abdullah bn Zbeyr'e biat etmemitir. Daha sonra kendi taraftarlaryla birlikte Taife
gm, orada ilimle ve retimle megul olmu, hicretin 68. ylnda 70 yalarndayken
Taif de vefat etmitir.

31- Abdullah bn mer (r.a.)n Fazileti

2245- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Uyurken bir rya grdm. Sanki elimde ipekten dokunmu kaln bir kuma paras

vard. Ben cennetin ierisinde gitmek istediim bir yer olduunda o kuma paras
muhakkak oraya uard.

Daha sonra bu ryam kzkardeim ve mminlerin annesi Hafsa'ya anlattm. Hafsa'da bu

ryay Peygamber (s.a.v.)'e anlatt. Peygamber (s.a.v.):

Ben, Abdullah bn mer'i, Allah'n snrlarn ve kullarn haklarn yerine getiren iyi bir
kimse olarak gryorum buyurdu. 638[638]

Aklama:

Buhari, Teheccd 21, Ta'bir 25; Tirmiz, Menakb 44, 3825; Nes, Fezailu's-Sahabe, 184; bn Mce,
Mcsacid 6, 751; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/5, 12, 106.

638[638]

Abdullah bn mer, Hz. mer'in oludur. Hz. mer'le birlikte mslman olmu ve
onunla birlikte hicret etmitir. Yaa kk olduundan Bedir savana katlamamtr.

Bundan sonraki gazalara ve daha sonraki fetihlere katlmtr. mslmanlara arasnda

halifelik ile ilgili ortaya kan meselelere karmamtr.

Abdullah bn mer, zekas ve ahsi kabiliyetleri sebebiyle Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ei-

tim ve retiminden en ok yararlanan genlerden olmutur. Hicretin 73. ylnda 86

yandayken Mekke'de vefat etmitir.

2246- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in sal srasnda (sahabilerden) birisi bir rya grdnde gelip
bunu Resulullah (s.a.v.)'e anlatrd. Ben de, Resulullah (s.a.v.)'e anlataym diye rya
grmeyi istemitim. Resulullah (s.a.v.) zamannda mesddde uyurdum, gen bir delikanl

idim. Bir keresinde ryamda sanki iki melein beni alp cehenneme gtrdklerini

grdm. Bir de baktm ki, cehennem, kuyunun ii gibi rlmt. Cehennemin, kuyunun
makara konulan dikmeleri gibi iki dikmesi vard. Kuyunun iine baktm, bir de ne
greyim, erisinde tandm birtakm kimseler var. Hemen:

Ezu billahi mine'n-Nr, Ezu billahi mine'n-Nr, Ezu billahi mine'n-Nr Cehennemden
Allah'a snrm, Cehennemden Allah'a snrm, Cehennemden Aliah'a snrm demeye
baladm. Derken bu iki melei, baka bir melek karlad. Bana:

Korkma dedi. Ryam Hafsa'ya anlattm. Hafsa da, Resulullah (s.a.v.)'e anlatm, o da:

Abdullah, ne gzel bir kimsedir! Keke gecenin bir ksmnda kalkp da gece namaz
klmay adet edinse! buyurmu.

Abdullah b. mer bundan sonra geceleyin ok az uyur oldu. 639[639]

Buhari, Teheccd 2, Fezilu's-Sahabe 19, Ta'bir 35, 36; Tirmiz, Salat 239, 321; bn Mce, Ta'biru'rRya 10, 3919; Ahmed b. Hanbel. Msned, 2/146.
639[639]

32- Enes b. Mlik (r.a.)n Fazileti

2247- mm Sleym (r.anh)'dan rivayet edilmitir: mm Sleym, olu Enes'i,

Resulullah'a getirip ona:

Ey Allah'n resul! Bu, olum Enes'tir. Sana hizmet edecektir. Onun iin Allah'a dua
etsen dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Allahmme! Eskir mlehu ve veledehu ve Brik lehu f m a'teytehu Allahn! Bu ocuun

maln, evladn oalt. Ona verdiin eylerde onun iin bereket ihsan eyle! diye dua
etti. 640[640]
Aklama:

Enes b. Malik, hicret srasnda henz 10 yanda idi. Annesi mm Sleym tarafndan

Resulullah (s.a.v.)'e hizmet etmek zere teslim edilmiti. Bunun zsrine Enes, on yl
Resulullah (s.a.v.)'e hizmet edip onun eitim ve retim altnda yetimitir. Resulullah

(s.a.v.)'in duasna mazhar olmu. Bundan dolay da evlat, mal ve uzun mr nimetlerine
nail olmutur. Hicretin 90 yada 93. ylnda 103 yandayken Basra'da vefat etmitir.
2248- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir gn bize uramt. Derken annem mm Sleym, Resulullah

(s.a.v.)'in sesini iitti. Ona:

Babam-annem sana feda olsun, ey Allah'n resul! Bu, Enesciktir dedi.

Resulullah (s.a.v.) benim iin dua etti. Bunlardan ikisini dnyadayken grdm.
ncsnn ahirette olduunu mit etmekteyim. 641[641]

640[640]
641[641]

Buhri, Deavat 47; Tirmiz, Menakb 46, 3829; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/430.
Tirmiz, Menakb 3827; Nes, Fezailu's-Sahabe, 188.

2249- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben ocuklarla oynarken Resulullah (s.a.v.) yanma geldi. Bize selam verdi. Beni hacete

gnderdi. Bu sebeple annemin yanna dnmekte geciktim. Eve geldiim zaman annem,
bana:

Niye geciktin? diye sordu. Ben de:

Resulullah (s.a.v.) beni bir hacet iin bir yere gnderdi dedim. Annem:

Haceti neymi? diye sordu. Ben de:

O, bir srd dedim. Annem:

Resulullah (s.a.v.)'in srrn sakn bir kimseye syleme! dedi. Enes:

Allah'n adna yemine derim ki, bu sim bir kimseye syleyecek olsam sana sylerdim ey
Sabit! dedi. 642[642]
Aklama:

Burada ismi geen Sabit, hadisin ravisidir.

33- Abdullah bn Selm (r.a.)n Fazileti

2250- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'i, Abdullah b. Selm iin syledii hari yryen bir canl iin;
642[642]

Buhr, sti'zan 46; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/174, 195, 227, 253.

Bu cennettedir derken iitmedim. 643[643]

Aklama:

Abdullah b. Selam, srailoullanndan ve Yusuf (a.s)'n soyundandr. Resulullah (s.a.v.)'in

Medine'ye hicretinden sonra mslman olmutur. Cahiliye devrinde ad Husayn iken

Resulullah (s.a.v.) ona Abdullah ismini vermitir. Hicretin 43. ylnda Medine'de vefat
etmitir.

2251- Kays b. Ubd'dan rivayet edilmitir:

Ben, Medine'de bir takm insanlarn iinde bulunuyordum. Aralarnda Peygamber

(s.a.v.)'in sahabilerinden bzlar da vard. Derken yznde huu'dan eser bulunan bir
kimse geldi. Cemaattan birisi:

te bu, cennetliklerden bir kimsedir. te bu, cennetliklerden bir kimsedir dedi. Bu

kimse, caiz olacak kadar okuyarak iki rekat namaz kld. Sonra darya kt.

Ben de onun peine dtm. Evine girdi. Ben de girdim. Biraz konutuk. Bana yaknlk
hissedince, ona;

Biraz nce insanlarn yanna girdiin zaman bir adam senin hakknda yle, yle szler
syledi. unu syledi dedim. Abdullah b. Selm:

Subhnallah! Hi bir kimseye bilmedii bir eyi sylemek yakmaz. Bunu niin
sylediini sana anlataym: Ben, Resulullah (s.a.v.) zamannda bir rya grdm. Bu

ryay Resulullah (s.a.v.)'e anlattm. yle ki: Ryamda kendimi bir bahede grdm.
Abdullah b. Selam, burada bahenin geniliini, imenini ve yeilliini anlatt. Bahenin

iinde demirden bir direk vard. Bu direin alt ksm yerde ve st ksm gkte idi.
Tepesinde bir kulp/ember vard. Bana:
643[643]

Buhari, Menkbu'l-Ensar 19; Nes, Fezailu's-Sahabe, 148; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/169, 177.

Buna k! denildi. Ben de, ona:

Yapamam! dedim. Derken bana bir hizmeti geldi. Arkamdan elbisemi tutarak beni

kaldrd. -Abdullah b. Selam, hizmetinin, kendisini arkasndan tutarak kaldrdn eliyle

tarif etmi.

Bunun zerine ben de diree ktm. T direin tepesine vardm ve direin kulpundan

tuttum. Bana:

Tutun! denildi. Bir de uyandm ki, kulp elimdedir. Bu ryay Peygamber (s.a.v.)'e
anlattm. Peygamber (s.a.v.); bana:

O bahe, slam'dr. Bu direk de, slm'n direidir. Kulp da, ok salam iman temsil eden
Urvetu'l-Vuskadr. Sen lnceye kadar slm dini zere kalacaksn! buyurdu.
Hadisin ravisi:

nsanlarn yanna huuyla giren bu adam, Abdullah b. Selm'dr dedi. 644[644]

34- Hassan b. Sabit (r.a.)n Fazileti

2252- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Hassan b. Sabit, (bir defasnda) mescitte iir okurken mer, Hassn'm yanna urayp
oan gz ucuyla dik dik bakmt. Bunun zerine Hassan:

Ben bu mescitte senden daha hayrli olan kimse hazr iken de iir okurdum dedi. Sonra
Hassan, Ebu Hureyre'ye dnp:

Allah akna, sana sorarm. Sen, Resulullah (s.a.v.)'in, Hassn'a:

Haydi sen de benim tarafmdan mriklere iirlerinle cevap ver! dediini ve Allahn!
Hassn', Ruhu'1-Kuds ile destekle! diye dua ettiini iitmedin mi? dedi. O da:
644[644]

Buhri, Menkbu'I-Ensar 19, Ta'bir 19; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/452.

Allahn! ahit ol ki, evet onun byle dediini iittim dedi. 645[645]
Aklama:

Hassan b. Sabit, Peygamber'in airi adyla mehur olup Ensar'n Hazrec kolundandr.
Resulullah (s.a.v.)'i, dmanlarnn saldrlarna kar iirleriyle savunduu iin btn

mslmanlar arasnda fevkalade bir hret ve hrmete mazhar olmutur. 120

yandayken vefat etmitir. Ne ilgintir ki, babas ve dedesi de 120 yandayken vefat
etmitir.

2253- Ber' bnu'1-zib (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i, Hassan b.

Sbit'e:

Onlara hicvet yada Cebrail beraberinde olduu halde onlara iirle cevap ver! buyururken

iittim. 646[646]

2254- Lrve'den rivayet edilmitir:

Hassan b. Sabit, bir ara ifk olayndan dolay Aie aleyhine ok konuanlar arasndayd.
Bu sebeple ben de ona ar sz syledim. Bunun zerine Aie, bana:

Ey kzkardeimn olu! Brak onu! nk o, iirleriyle Resulullah (s.a.v.)'i savunurdu

dedi. 647[647]
2255- Mesrk'tan rivayet edilmitir:
Buhr, Salat 68, Bed'u'1-Halk 6, Edeb 91; Ebu Dvud, Edeb 87, 5013, 5014; Nes, Mesacid 24;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/269, 5/222.
646[646] Buhr, Bed'u'1-Halk 6, Edeb 91, Meazi 30; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/299, 302.
647[647] Buhari, Menkib 16; Ebu Dvud, Edeb 87, 5015; Tirmiz, Edeb 70, 2846; Ahmed b. Hanbel, Msned,
6/72.
645[645]

Aie'nin yanna girmitim. Yannda Hassan b. Sabit vard. Ona, iir ve kendisine ait

beyitlerden kasideler okuyordu. yle diyordu: ffetlidir, aklldr, hibir kukuya yer
brakmaz. Dedi kodu ve iftirayla sabahlamaz. Bu iir zerine Aie, Hassn'a:
Ama sen byle deilsin? dedi. Mesruk dedi ki: Ben de, ie'ye:

Niye bu adamn, senin yanna girmesine izin veriyorsun? Allah,

Onlardan her bir kiiye, gnah olarak ne ilemise onun karl ceza vardr. Onlardan
elebalk yapp bu gnahn bykln yklenen kimse iin de ok byk bir azap
vardr 648[648] buyurmad m?dedim. Aie:

Gzlenin kr olmasndan daha etin bir azab olur mu? Ama bilesin ki, yine de o,
mriklere kar iirleriyle Resulullah (s.a.v.)'i savunmu birisidir dedi. 649[649]
Aklama:

Ifk olaynda Hz. Aie'ye iftira atldnda Hassan b. Sabit de iftira atan topluluk ierisinde

grlm, bu nedenle de eletiriye tabi tutulmutur. Fakat Hassn'n, dmanlarna

kar Resulullah (s.a.v.)'i savunmas onun bu kusurunu hafifletmitir. Zaten ie'nin Sen
byle deilsin ifadesinde de bu olaya atfta bulunulmaktadr.

Hassan mrnn sonunda kr olmutu. Dolaysyla Gzlenin kr olmasndan daha etin

bir azab olur mu szyle de buna iaret edilmitir.

2256- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Hassan b. Sabit:

Ey Allah'n resul! Bana, Ebu Sfyn hakknda hiciv iin izin ver dedi. Resulullah
(s.a.v.):

Ben onun akrabas olduum halde bunu nasl yapacaksn? diye sordu. Hassan:
648[648]
649[649]

Nur: 24/11.
Buhri, Mez 34, Tefsiru Sure-i Nur 9, 10.

Senin kerim klan Allah'a yemin ederim ki, senin Haim oullar soyunu, Kurey'in
soylar arasndan hamurdan kl eker gibi ekip karacam dedi. Sonra da:

Dorusu eref ykseklii, Haim hanedanndan Mahzum kznn oullarna aittir. Senin
baban ise kledir deyip bu kasideyi okudu. 650[650]
Aklama:

Mahzum kzndan maksat; Abdullah, Zbeyr ve Ebu Talib'in annesi olan Fatma bint.

Amr b. iz b. mran b. Mahzum'dur. Ktlenen ise Ebu Sfyan'dr. Ebu Sfyan'dan

maksat;

Resulullah (s.a.v.)'in amcas Haris'in olu Ebu Sfyan'dr. Ebu Sfyan o srada Resulullah
(s.a.v.) ile mminlere eziyet ediyordu. Sonradan mslman olmutur.

Senin baban ise kledir ifadesinden maksat ise bu, Ebu Sfyan'a kar yaplm bir
svgdr.

35- Ebu Hureyre Ed-Devs (r.a.)n Fazileti

2257- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Annemi slm'a davet ediyordum. Kendisi mrik idi. Bir gn yine onu slam'a davet

ettim. Bana, Resulullah (s.a.v.) hakknda holanmadm szler iittirdi. Bunun zerine
alayarak Resulullah (s.a.v.)'e gelip ona:

Ey Allah'n resul! Ben, annemi slm'a davet ediyordum. Fakat o, slam' kabul
etmekten kanyordu. Bugn kendisini yine slam'a davet ettim. Bana senin hakknda
holanmadm szler iittirdi. Dolaysyla Ebu Hureyre'nin annesine hidyet vermesi
650[650]

Buhr, Menkb 16.

iin Allah'a dua et! dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Allahn! Ebu Hureyre'nin annesine hidyet ver! diye dua etti. Ben, Allah'n peygamberi

(s.a.v.)'in bu duasna sevinerek ktm. Eve gelip kapya dayandmda kapnn kapal
olduunu grdm. Derken annem ayak seslerimi iitti ve bana:

Olduun yerde dur, ey Ebu Hureyre! dedi. Bir de suyun rltsn iittim. Annem ykand,
gmleini giydi. Acele ba rtsn sard. Sonra da kapy at. Sonra da:

Ey Ebu Hureyre! Ehedu enl ilahe illallah ve ehedu enne Muhammeden abduhu ve
Resluhu Ben, Allah'tan baka ilh olmadna ehdet ederim. Muhammed'in O'nun kulu
ve Resul olduuna da ehdet ederim dedi.

Ben hemen Resulullah (s.a.v.)'in yanna geri dndm. Sevincimden alayarak onun
yanna geldim. Ona:

Ey Allah'n resul! Mjde! Allah senin duan kabul etti ve Ebu Hureyre'nin
annesine hidyet verdi dedim.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) Allah'a hamd etti, vgde bulundu ve hayrl szler
syledi. Sonra da ona:

Ey Allah'n resul! Annem ile beni, mmin kullarna, onlar da bize sevdirmesi iin
Allah'a dua et! dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Allahn! u kulcazn -yni Ebu Hureyre'yi- ve annesini mmin kullarna, m'minleri de

bunlara sevdir! diye dua etti.

Artk yaratlm hi bir mmin yoktur ki, beni iitsin veya grsn de beni sevmemi
olsun. 651[651]
Aklama:

651[651]

Buhr, Edeb'l-Msned, 34; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/319.

Ebu Hureyre'nin asl ad, Abduems idi. Resulullah (s.a.v.)'in ona Abdurrahman isminin

verdii nakledilmitir. Hayber'in fethi srasnda Yemen'den gelip mslman olmutur.

Medine'ye gelince, Ashab- Suffa ierisinde yer alm, fakirlik ve ihtiyacn btn

iddetlerine katlanarak Peygamber (s.a.v.)'den bir an ayrlmamtr. Bundan dolay da

ezberledii hadis says oktur. ok hadis rivayet etmesinden dolay eletirilere tabi

tutulmu, o da bu eletirilere cevap vermitir. Ayrca bu konuda 146 nolun hadisin

aklamasna bakabilirsiniz.

Hicretin 56., 57., ve 58. yllar olmak zere vefatyla ilgili rivayet bulunmaktadr.
2258- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Siz, Ebu Hureyre'nin Resulullah (s.a.v.)'den ok hadis rivayet ettiini sylyorsunuz.

Varlacak yer Allah'n huzurudur. Ben fakir bir adam idim. Resulullah (s.a.v.)'e boaz

tokluuna hizmet ediyordum. Muhacirleri pazar yerlerindeki pazarlk megul ediyordu.

Ensr da mallarna bakmak megul ediyordu.
Derken Resulullah (s.a.v.):

Kim elbisesini yere ap yayarsa, artk benden iittii hibir eyi asla unutmayacaktr!
buyurdu.

Bunun zerine ben, Resulullah (s.a.v.) szn bitirinceye kadar derhal elbisemi yere

yaydm. Sonra o elbiseyi kendime doru topladm. te bundan sonra artk Resulullah
(s.a.v.)'den iittiim hibir eyi asla unutmadm. 652[652]
2259- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Baz kimseler: Ebu Hureyre ok hadis rivayet etti diyorlar. Varlacak yer Allah'n
huzurudur. Br de onlar: Neden Muhacirler ile Ensr, Ebu Hureyre'nn hadisleri kadar
ok hadis rivayet etmiyorlar diyorlar. Bunun sebebini size haber vereyim:

Ensr'dan olan kardelerimi topraklarnda almak megul ediyordu. Muhacirlerden

652[652]

Buhari, 'tisam 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/240, 274.

olan kardelerimi de pazar yerlerindeki pazarlk ii megul ediyordu. Ben ise boaz
tokluuna Resulullah (s.a.v.)'in hizmetine devam ediyordum. Onlarn Resulullah

(s.a.v.)in yannda bulunmad vakit ben bulunuyor, onlar unuttuu vakit ben
belliyordum. Gerekten bir gn Resulullah (s.a.v.):

Hanginiz benim u hadisimden byk bir pay almak iin elbisesini yere yayar, sonra da
onu gsne doru toplarsa, artk o kimse benden iittii hibir eyi asla unutmayacaktr!
buyurdu.

Bunun zerine ben, Resulullah (s.a.v.) daha szn bitirmeden hemen zerimde
bulunan bir kaftanm yere yaydm. Sonra o kaftan gsme doru topladm. te o

gnden sonra Resulullah (s.a.v.)'in bana syledii hi bir eyi asla unutmadm. Eer
Allah'n kitabnda indirdii u iki yet olmasayd; ebediyyen bir ey rivayet etmezdim:

ndirdiimiz ak delilleri ve kitapta insanlara apak gsterdiimiz hidayet yolunu

gizleyenlere hem Allah ve hem de btn lanet ediciler lanet eder. Ancak tevbe edip
durumlarn dzeltenler ve gerei aka ortaya koyanlar bakadr. Zira ben onlarn
tevbelerini kabul ederim. Ben tevbeyi oka kabul eden ve oka esirgeyenim. 653[653]

36- Bedir Sava Gazilerinin Fazileti Ve Htb B. Ebi Beltea Kssas

2260- Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), beni, Zbeyr'i ve Mikdd' gnderdi ve:

Hemen Hah bostanna gidin! Orada bir criye var, beraberinde de bir mektup var. O
mektubu ondan aln! buyurdu. Hemen atlarmz koturarak yoa koyulduk. Birden
kadn karmza kt. Ona:

Mektubu kar!' dedik. Kadn:

Buhr, 42, Muzraa 21; Ebu Dvud, lm 7, 3655; Nes, Amelu'1-Yevm ve'l-Ley], 413; bn Mace,
Mukaddime 24 262; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/118, 138, 157, 257.
Ebu Hureyre'nin kastettii iki ayetten birinin bu ayet grubu ve dierinin de yine bunun benzeri olan
Bakara: 2/173 ayeti olduu ifade edilmitir. Yine dierinin, bu manada olan l-i mran: 3/187. ayetinin
olduunu syleyenler de olmutur.
653[653]

Bende mektup yok! dedi. Biz de:

Y bu mektubu karrsn yada elbiseni soyunursun! dedik. Bunun zerine rl

salarnn arasndan mektubu kard. Biz de bu mektubu Resulullah (s.a.v.)'e getirdik.
Bir de ne grelim, mektub da:

Htb b. Ebi Beltea'dan, Mekkeli halknn mrik insanlarna! diyor, onlara Resulullah
(s.a.v.)'in baz ilerini haber veriyordu. Resulullah (s.a.v.):
Ey Htb! Bu nedir?dedi. Htb:

zerime varmakta aeele etme, ey Allah'n resul! Ben Kurey ierisinde alakas olan bir
kimseyim. Sfyn:

Onlarn mttefiki idi, ama kendilerinden deildi dedi. Seninle beraber bulunan

muhacirlerden onlara akraba olanlar var. Bu akrabalk sebeliyle ailelerini himaye

ediyorlard. Benim nesep ynnden onlarn arasnda yaknlm olmad iin onlardan
dost edinip onunla akrabam himaye etmelerini arzu ettim. Bunu, kfr etmek veya

dinimden dnmek iin yapmadm. mslman olduktan sonra kfre raz olduum iin de
yapmadm dedi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):
Doru syledi! dedi. mer ise:

Ey Allah'n resul! Bana izin ver de u mnafn boynunu vuraym! dedi. Resulullah
(s.a.v.):

phesiz o Bedr'de bulunmutur. Ne biliyorsun, ola ki, Allah Bedir gazilerinin lerine vkf
olup da: Dilediinizi yapn! Sizi affettim buyurdu dedi.
Bunun zerine Yce Allah,

Ey iman edenler! Benim dmanm ile sizin dmannz dost edinmeyin!

indirdi.655[655]

654[654]yetini

Mmtehine: 60/1.
Buhari, Meazi 46, Cihad 141, Tefsiru Sure-i Mmtehine 1; Ebu Dvud, Cihad 98, 2650; Tirmiz,
Tefsiru 1-Kur'an 61, 3305; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/79.

654[654]
655[655]

Aklama:

Hatb, Muhacirlerden ve Bedir gazvesine katlanlardand. Hatb, hicretin 6. ylnda Pey-

gamber (s.a.v.) tarafndan Msr Mukavks'ina eli olarak gnderilmi, orada be gn

kalm, bir takm hediyelerle dnp gelmitir.

Hz. Ebu Bekr'in halifelii dneminde Msr'a gnderilmi ve Msrllarla bar anlamas

yapm, bu anlama hicretin 20. ylna kadar devam etmitir. Hzicretin 30, ylnda Hz.
Osman zamannda vefat etmi olup cenaze namazn Hz. Osman kldrmtr.
Mevdudi bu ayetin yorumunda yle der:

Kfr ile slm'n birbirlerine kar sava ettikleri bir dnemde, bir mmin, srf iman
ettikleri iin mminlere kar savaan br kafir ile -sebep ne olursa olsun- slm'a zarar

verecek bir ie giriemez. Byle bir davran imanla eliir; dolaysyla, kiisel

ihtiyalarn karlamak iin, niyeti kt olmasa bile, bir mminin byle davranmas
doru deildir. Kim byle bir giriimde bulunursa yoldan kmtr. 656[656]
37- Aacn Altnda Biat Eden Kimselerin Fazileti

2261- mm Mbeir (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

mm Mbeir, Peygamber (s.a.v.)'i, Hafsa'nm yannda:

nallah, aacn altnda biat eden Ashbu'-ecereden hi kimse cehenneme girmez

buyururken iitmiti. Hafsa:

Evet, ey Allah'n resul! dedi.

Bunun zerine Peygamber (s.a.v.), Hafsa'y azarlad. Hafsa:

Sizden hibiriniz mstesna olmamak zere ceheneneme herkes mutlaka urayacaktr

656[656]

B.k.z: Mevdudi, Tefhimu'I-Kur'an, nsan Yaynlar, stanbul 1991, 6/235.

657[657]

ayetini syledi. Peygamber (s.a.v.):

Allah, Sonra takvaya erenleri kurtarrz, zalimleri ise orada diz zt dm bir halde
brakrz 658[658] buyurdu dedi. 659[659]
Aklama:

Resulullah (s.a.v.) hicretin 6. ylnda umre yapmak maksadyla Medine'den yola km-

lard. Hudeybiye'ye vardklannda Kurey'e sadece Allah'n evini ziyaret iin Mekke'ye
geldiklerini haber vermek iin Huza kabilesinden Hra b. meyye'yi Mekke'ye

gnderdi. Hra, Mekke'ye varp meseleyi anlatnca onu ldrmek istediler, sonra

Resulullah (s.a.v.)'in yanna gelip bandan geenleri ona anlatt. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.) bu i zme kavuturmas iin Hz. Osman' Mekke'ye gnderdi. Hz.

Osman'n ldrldne dair Resulullah (s.a.v.)'e bilgi ulanca sahabiler Resulullah

(s.a.v.)'e Semure denilen bir aacn altnda Mekkelilerle savamadan ayrlmamak
zere biat ettiler. Daha sonra Hz. Osman sasalim geldi. Uzun mzakerelerden sonra

Hudeybiye bar anlamas yapld. te slam Tarihi'inde Biatu'r-Rdvan adyla mehur

olan biat budur. 660[660]

38 Ebu Musa El-E'ar (r.a.) ile Ebu mir El-E'ar (r.a.)in Fazileti

2262- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)in yannda idim. Kendisi, Mekke ile Medine arasnda bulunan

Ci'rane'de konaklamt. Yannda Bill vard. Derken bir bedevi adam, Resulullah
(s.a.v.)'e gelip ona:

Meryem: 19/71.
Meryem: 19/71.
659[659] Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/362, 420.
660[660] Bu biattan Allah raz oldu. Bu olay, Feth: 18-19'da anlatlmtr.
657[657]
658[658]

Ey Muhammedi Bana vadettiini yerine getirmeyecek misin? dedi. Resulullah (s.a.v.),

ona;

Mjde! dedi. Bedevi:

Bana bu mjde kelimesini ok syledin! dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) fkei
bir ekilde Eb Musa ile Bill'e dnerek:

Bu adam mjdeyi reddetti. Bari sz kabul edin! buyurdu. Onlar:

Kabul ettik, ey Allah'n resul! dediler.

Sonra Resulullah (s.a.v.) iinde su bulunan bir tas istedi. Elleri ile yzn onun iinde
ykad, iine de azndaki suyu pskrd. Sonra da:

Bundan iin ve yzlerinize, gslerinize serpin. Size mjdeler olsun! buyurdu.

Eb Musa ile Bill, su kabn aldlar ve Resulullah (s.a.v.)'in emrettiini yaptlar. Daha
sonra mm Seleme perdenin arkasndan:

Kabnzn iinde bulunan o suda anneniz iin de artrn! diye seslendi. Bunun zerine
onlar da mm Seleme'ye bir miktar su artrdlar. 661[661]
Aklama:

Resulullah (s.a.v.), Huneyn gazasndan alnan ganimetlerin Taif dnnde Ci'rane'de

bltreceine sz vermiti. Bedevi, ganimetteki hissesinin hemen verilmesini istedi.

Resulullah (s.a.v.), Mjde demekle, ya taksimin yaklatn yada sabrederse bol sevab
kazanacan anlatmak istemitir.

2263- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edilmitir:

661[661]

Buhri, Vudu' 45, Mez 56.

Peygamber (s.a.v.) Huneyn'den ayrlnca amcam Ebu Amir'i bir askeri birlik zerine
komutan yaparak onu Evtas'a gnderdi. Ebu Amir, (birkabin kiiyle buraya kap

snan dman komutanlarndan Dureyd b. Smmeyle karlat. Bu arpmada Dureyd

ldrld. Askerlerini de Allah hezimete uratt.
Ebu Musa der ki:

Peygamber (s.a.v.) beni de Eb Amir'le birlikte gndermiti. Muharebe srasnda Eb

Amir dizinden yaraland. Cem oullan kabilesinden bir adam, Ebu Amir'e bir ok

frlatm ve oku onun dizine isabet ettirerek yere kertti, Ben hemen onun yanna
vararak:

Amca! Seni kim vurdu? diye sordum. Ebu Amir, Eb Musa'ya iaret ederek katili
gsterip:

Benim katilim, ite udur. Gryor musun? Beni, ite u kimse vurdu! dedi.
Eb Musa der ki:

Bunun zerine hemen katile doru bilerek ynelip kotum ve ona yetitim. Adam beni
grnce dnp kamaya balad. Ben de onun peine dtm. Ona:

Utanmyor musun? Sen Arab deil misin? Yerinde dursana! demeye baladm. Bunun
zerine adam gitmekten vaz geti. ikimiz de kar karya geldik. Ben ve o, iki kl

darbesiyle birbirimize girdik. Ona bir kl vurarak onu ldrdm. Sonra Eb mir'in
yanna dnerek:

Allah senin dmann ldrd' dedim. Ebu mir:

O halde dizimdeki u oku kar! dedi.

Oku kardm. Fakat okun yerinden ok su boald. Bunun zerine Ebu mir dedi ki:
Ey kardeim olu! Resulullah (s.a.v.)'e git, benden ona selm syle ve ona:
Ebu mir, sana: Benim iin Allah'tan istifar dilesin diyor de.
Eb Musa devamla der ki:

Eb mir, (lmeden nce) beni askerler komutan tyin etti. Biraz yaad, sonra da ld.

Ben, Peygamber (s.a.v.)'e dndmde yanna girdim. Kendisi bir odada hurma dalndan
dokunmu bir yatak zerinde idi. Yatann zerinde bir dek vard. Yatan rgleri
^Resulullah (s.a.v.)in srtnda ve yanlarnda iz brakmt. Kendi durumumuz ile Ebu
mir'in bana geleni Peygamber (s.a.v.)'e anlattm. Sonra da dedim ki:

Ebu Amir: Peygamber (s.a.v.)'e: Benim iin Allah'tan istifar dilesin de dedi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) su istedi. Getirilen sudan abdest ald. Sonra ellerini
kaldrp:

Allahn! Ebu mir Ubeyd'e mafiret eyle! diye dua etti. Dua ederken ellerini o kadar
kaldrd ki ben onun iki koltuunun beyazln grdm. Sonra da:

Allahn! Onu, kyamet gnnde u yarattklarnn yada insanlardan ounun stnde

yksek bir makamda kl! diye dua etti. Ben:

Ey Allah'n resul! Bana istifar eyle dedim. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Allahn! Abdullah b. Kays'in gnahn bala ve onu kyamet gnnde makbul bir yere
koy! diye dua etti.
Aklama:

Ebu Musa'nn olu Ebu Brde:

Bu dualardan birisi Ebu mir iin ve dieri de babam Ebu Musa el-E'ar iindir dedi.
662[662]

Abdullah b. Kays, Ebu Musa el-E'ar'nin ismi ve knyesidir.)

662[662]

Buhr, Cihad 69, Mez 55, Deavat 49; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/399.

39- E'arlerin Fazileti

2264- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr;

Ben, E/ar topluluunun gece vakti evlerine girdikleri zaman okuduklar Kur'an

seslerini pek iyi tanrm. Yolculuk srasnda ben, E'arlerin konakladklar yerleri
gndzleyin gzlerimle grmemi olsam bile onlarn konak yerlerini geceleyin
okuduklar Kur'an seslerinden tanrm. E'arlerden dmana kar hikmetli sz
syleyen/Hakm adnda bir kimse vard. Bu kimse, svarilere yada hadisin ravisi,
Dmana dedi. rastlad zaman onlara:

Arkadalarm, size, kendilerini beklemenizi emrediyor derdi. 663[663]

Aklama:

E'ariler, Yemen'de byk bir kabilenin ismidir. Bu kabilenin byk babas, E/ar, Sebe'

neslinden Nebt b. Eded adndaki kimsedir. Gvdesi kll olduu iin ok kll demek
olan E'ar lakabn almtr. Ebu Musa el-E'ar, bu kabileye mensuptur. Ebu Musa el-

E'ar, Hayber'in fethi srasnda Resulullah (s.a.v.)'le bulumutur. 2357 nolu hadiste
onlarn durumu anlatlacak.

2265- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:

E'ariler gazada yiyecekleri biter veya Medine'deki oluk ocuklarnn yiyecekleri azalrsa
ellerinde (kalan) yiyecei bir elbisenin iinde toplar, sonra da onu aralarnda bir kabn
663[663]

Buhr, Mez 38.

iinde eit bir ekilde paylatrrlard. Dolaysyla onlar bendendir, ben de onlardanm.
664[664]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'n E'ariler bendendir, ben de onlardanm buyurmas, iftihar sebe-

biyle sylenmi bir szdr. Bu ifadeyle; E'arilerin, Resulullah (s.a.v.)'e nispeti ve

yaknl gayet ak bir ekilde anlatlm olunmaktadr.
40- Ebu Sfyn b. Harb (r.a.)n Fazileti

2266- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Mslmanlar, Eb Sfyn'a bakmyor ve onunla bir mecliste ttrmyorlard. Bunun

zerine Ebu Sfyan, Peygamber (s.a.v.)'e :

Ey Allah'n peygamberi! ey var ki; onlar bana ver! dedi. O da:

Tamam buyurdu. Eb Sfyn:

Bende, Arabm en iyisi ve en gzeli mm Habbe bint. Ebu Sfyn var. Onu sana
vereyim! dedi. Peygamber (s.a.v.):
Tamam! buyurdu. Ebu Sfyan:

Olum Muaviye var. Onu huzurunda ktip yaparsn! dedi. Resulullah (s.a.v.):

Tamam! buyurdu.

Beni emir yaparsn. Bylece vaktiyle mslmanlara kar arptm gibi kfirlere kar
da arprm dedi. Resulullah (s.a.v.):
664[664]

Buhr, erike 1.

Tamam! buyurdu.

Hadisin ravisi Ebu Zumeyl:

Eer bunu Peygamber (s.a.v.)'den istememi olsayd, Resulullah {s.a.v.) ona bunu

vermezdi. nk Resulullah (s.a.v.)'den bir ey istenilirse mutlaka: Evet! cevabn

verirdi dedi. 665[665]
Aklama:

Ebu Sfyan b. Harb, Mekke'nin fethi srasnda mslman olmutur. Bundan nce slam'a
ve mslmanlara kar ok iddetli dmanca faaliyetler srdrmtr. Mekke'nin
fethinden sonra Huneyn gazasna katlarak hem kendisi ve hem de yeni mslman
olmu Mekke'nin ileri geleri yzer deve ve krkar ukiyye gm almlard.mslman

olduktan sonra Taif ve Yermk savalarna katlmtr.Hz. Osman zamannda hicretin 34.
ylnda vefat etmitir.

41- Cafer b. Ebi Tlib (r.a.), Esma Bint. Umeys (r.a.nh) ile Gemidekilerin Fazileti

2267- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz E'ariler Yemen'de iken Resulullah (s.a.v.)'in peygamber olarak ortaya k haberi

bize ulamt. Ben ve iki kardeim -ki onlarn biri Ebu Brde ve dieri de Eb Ruhm'dur.

Ben en kkleriyim- kavmimizden elli ksur kii yada elli veya elli iki kii. Resulullah
(s.a.v.)'in yanna gitmek zere muhacir olarak Yemen'den yola ktk:

Ebu Musa szne yle devam etti: Bir gemiye bindik. Gemimiz bizi Habe hkmdar
Nec'nin memleketinin sahiline att. Onun yannda Ca'fer b. Eb Tlib ile arkadalarna
rastladk. Ca'fer:
665[665]

bn Hibbn, Sahih, 7209; Beyhak, Snen'l-Kbr, 7/140.

Bizi buraya Resulullah (s.a.v.) gnderdi. Burada oturmamz emretti. Siz de bizimle
beraber kaln! dedi.

Biz de toptan hepimiz Medine'ye gelinceye kadar onunla beraber orada kaldk. Daha
sonra Hayber'i fethettii gn Resulullah (s.a.v.)'e kavutuk. Bize ganimetten hisse verdi.
Yada Ebu Musa:

Resulullah (s.a.v.) bize ganimetten bahi verdi dedi. Hayber'in fethinde bulunmayan
hi bir kimseye ganimetten hisse ayrmad. Yalnz kendisiyle birlikte bulunanlara hisse
verdi. Ancak Ca'fer ve arkadalaryla birlikte bizim gemimizde bulunanlar mstesna!

Gazilerle beraber onlara da hisse ayrd. Bunun zerine baz insanlar bize yni gemide
bulunanlara:

Biz hicrette sizi getik diyorlard.

Ebu Musa devamla der ki:

Derken Esma bint. Umeys -ki bizimle beraber Habeistan'dan gelenlerden biridir-

ziyaret iin Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hafs'nm yanna girdi. Esma, muhacir kafilesi
ierisinde Nec'nin memleketi Habeistan'a hicret etmiti. Derken mer, Hafs'nm
yanna girdi. Esm'da o srada Hafs'nm yannda idi. mer, Esma'yi grnce:
Bu kim? diye sordu. Hafsa' da:

Esma bint. Umeys dedi. mer Iatifeli bir ekilde:

u, Habeistanl kadn m? u deniz yolculuuna katlan m?! diye sordu. Esma:

Evet! diye cevap verdi. Bunun zerine mer:

Hicrette biz sizi getik. Dolaysyla Resulullah (s.a.v.)'e biz sizden daha laykz ve daha
yakn oluyoruz dedi. Bunun zerine Esma kzp mer'e:

Yanldn, ey mer! Hayr! Vallahi, siz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte idiniz. A olannz

doyurur, chilinize vaaz ediyordu. Biz ise uzaklarda, dmanlar diyarnda yada
topranda Habeistan'da idik. Bu da, Allah ve Resul urundayd. Allah'a yemin ederim
ki, senin sylediini Resulullah (s.a.v.)'e anmadka ne yemek yerim ve ne de su ierim.

Eziyet ediliyor ve korkutuluyorduk. Bunu, Resulullah (s.a.v.)'e syleyeceim ve ondan

sorup cevap steyeceim. Valiahi, ne yalan sylerim ve ne de saparm. Bundan fazla da

br ey sylemem dedi. Peygamber (s.a.v.) gelince, Esma ona:

Ey Allah'n peygamberi! mer yle yle syledi dedi.Bunun zerine Resulullah

(s.a.v.):

O benim nezdimde sizden fazla hak sahibi deildir. Onun ve arkadalarnn bir hicreti,
sizinse ey gemi yolcular! iki hicretiniz vardr! buyurdu. Esma:

Gerekten Eb Musa ile gemi yolcularn gruplar halinde bana geldiklerini grdm.

Bana bu hadisi soruyorlard. Resulullah (s.a.v.)'in onlar iin sylediklerinden kalblerinde

daha byk ve daha sevindirici dnyda hi bir ey yoktu dedi.

Aklama:

Ebu Musa el-E'ar'nin olu Ebu Brde der ki: Esma:

Gerekten Eb Musa'y grmmdr. Kendisi bu hadisi benden tekrar tekrar

sylememi istiyordu dedi. 666[666]

42- Selmn (r.a.), Suheyb (r.a.) ile Bilal (r.a.)n Fazileti

2268- iz b. Amr'dan rivayet edilmitir:

Ebu Sfyn birka kii ierisinde bulunan Selman, Suheyb ve Bilal'n yarma geldi. O
topluluktakiler:

Vallahi, Allah'n kllar, u Allah dmannn boynundan nasiplerini almad diye

hayflandlar. Ebu Bekr:

Buhr, Farzul'-Hums 15, Menakbu'l-Ensar 37, Mez 38; Ebu Dvud, Cihad 140, 2725; Tirmiz,
Siyer 10, 1559; Nes, Fezailu's-Sahabe, 283; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/405.
666[666]

Bu sznz, Kurey'in eyhine ve efendisine mi sylyorsunuz? dedi.

Daha sonra Ebu Bekr, Peygamber (s.a.v.)'e gelip konuulanlar ona anlatt. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.):

Ey Ebu Bekr! Ola ki, sen onlar fkelendirdin. Dorusu sen onlar fke-lendirdiysen
muhakkak Allah' da fkelendirmi olursun buyurdu.
Bunun zerine Ebu bekr, onlarn yanlarna gelip:

Ey kardelerim! Ben sizleri fkelendirdim mi? diye sordu. Onlar da:

Hayr! Allah sana mafiret buyursun, ey kardeiim dediler. 667[667]

Aklama:

Selman, ranldr. Eski ad, Mabih idi. Ahir zaman peygamberinin Arabistan'da kacana

dair duyumlar zerine yollara dm, nihayet kle olarak Medine yahuderinden birine satlmt. Resulullah (s.a.v.) Medine'ye hicret edince iman etti. Ebu Derda' ile karde
yapld. Sa'd b. Ebi Vakkas'la geen bir olay zerine kendisine slam'n olu lakabn

kendisi vermitir. Kle olduu iin Bedir ve Uhud savana katlamamtr. Hendek
savandan tibaren btn gazalara katlm, hicretin 35. ylnda Medain valisi iken vefat
etmitir.

Suheyb, Musul havalisinde Arap evladndan Nemr b. Kasit ailesine mensuptur. Babas,

Kisra'nn oradaki amili idi. Rumlar ile ranllar arasnda meydana gelen savata Suheyb,

Rumlara esir dmtr. Kk yata esir edilip Rum diyarnda yetitii iin Arapa'y

unutmutur. Yeniden rendiyse de etrefilli konutuu iin Rm diye anlmtr. Bir

hayli zaman sonra Abdullah b. Cud'an tarafndan satn alnp sonra da hrriyetine
kavuturulmutur. ilk mslmanlardandr. ?Btn servetini ve ailesini Mekke'de

brakarak Medine'ye hicret etmitir. Bedir'den itibaren btn gazalara katlmtr.

Hicretin 34. yada 38 ylnda vefat ettii sylenmektedir.
667[667]

Ahmed b. Hanbcl, Msned, 5/64, 65.

Bilal ile ilgili bilgiler daha nce gemiti.

43- Ensr'n Fazileti

2269- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz Ensar hakknda

O zaman iinizden iki zmre zaaf gstermek istemiti. Halbuki onlarn velisi Allah'd
668[668]

ayeti indi. Ayette szkonusu edilen bu iki zmre; Selime oullan ile Harise

oullandr. Biz Ensarer, Yce Allah'n, Halbuki onlarn velisi Allah'd buyruundan

dolay bu ayetin inmesinden memnunluk duyuyoruz. 669[669]

Aklama:

Ensar ile ilgili olarak 60 nolu hadisin aklamasna bakabilirsiniz.

2270- Zeyd b. Erkam (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Allahn! Sen Ensar', Ensar'n oullarn ve oullarnn oullarn mafiret eyle!' diye dua
etti. 670[670]

2271- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) bir takm Ensar ocuklarnn ve kadnlarnn dn yemeinden

Ai-i mran: 3/122.

Buhr, Mez 18, Tefsiru Sure-i , Ahkm 18.
670[670] Buhr, Tefsiru Sure-i Munafikun 4; Tirmiz, Menakb 66, 3902; Ahmed b. Hanbel, Ms-ned, 4/369,
372.
668[668]
669[669]

mutlu bir ekilde dnp geldiklerini grd. Bunun zerine Allah'n peygamberi (s.a.v.)'e
ayaa kalkp dikilerek:

Ey Ensar kadnlar ile ocuklar! Allah ahit olsun ki, sizler bana insanlarn en
sevimlilerindensiniz buyurdu.

Peygamber (s.a.v.) bu szyle btn Ensar' kastediyordu. 671[671]

2272- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sahabilerim! Dorusu Ensar, benim karnm/cemaatmdr ve antam/srdalarmdr.

Gerekten insanlar oalacaklar ve azalacaklar. O halde siz, Ensar'n iyilik edenlerinden
iyiliklerini kabul edin. Ktlk yapanlarnn kusurlarn da affedin. 672[672]

44- Ensr Mahallelerinin En Hayrls

2273- Ebu Useyd el-Ensr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Ensar mahallelerinin en hayrls; Neccr oullar mahallesi, b. Abdu'l-Ehel oullar

mahallesi, sonra Haris b. Hazrec oullar mahal sonra Side oullar mahalleidir ve Ensar
mahallelerini hepsinde hayrdr buyurdu.
Ebu Seleme der ki: Ebu Useyd:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'in zerinden yalan sylemekle itham oiunur rnuy Yalanc bir

kimse olsaydm fazilet ynnden olan bu sralamaya kendi kavr Side oullarndan
balardm dedi.

Resulullah (s.a.v.)'in Ensar' bu ekilde snflamas, Sa'd b. Ubde'ye ular Bunun zerine
Buhari, Menkbu'l-Ensar 5; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/175.
Buhr, Menakbu'I-Ensar 11, Ahkm 11; Tirmiz, Menaktb 66, 3907; Nes, Fezailu's-Sahabe, 220;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/150, 285.
671[671]
672[672]

Sa'd b. Ubde'nin gnlnde bir krgnlk meydana geldi. Kendi kendine:

Biz bu fazilet ynnden olan snflamada geriye brakldk. Biz by Ensar'n drt
kabilesinin en sonuncusu olduk. Hemen eeimi eyerleyin! Resul (s.a.v.)'e gideceim
dedi. Kardei Sehl ise onunla konuarak:

Resulullah (s.a.v.)'e red cevab vermeye mi gideceksin? Halbuki o bu ii iyi bilendir.

Sana hayrl olma asndan drdn drdncs olman yetmiyor dedi. Bunun zerine
Sa'd gitmekten geri dnp:

Allah ve Resul en iyi bilendir deyip eeinin eyerinin zlmesini emre ve bunun
zerine eeinin eyeri zld. 673[673]

Sa'd b. Ubde, ilk Akabe biatma katlanlardand. Kabilesinin reisi idi. Resulullah (s.a.v.)'in

vefatndan sonra Ebu Bekr'e biat etmeyerek am tarafna gitmi ve hicretin 15. ylnda
Havran'da vefat etmitir.

45- Ensarta yi Geinme

2274- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Cerr b. Abdullah e-Becel'ye birlikte bir sefer ktk. O, bana hizmet etmeye
alyordu. Ona;

Bana hizmet etmeye alma! dedim. Cerr:

Ben, Ensar', Resulullah (s.a.v.)'e yle bir hizmet yaparlarken grdm k, artk

Ensar'dan herhangi birisiyle yoldalk edersem muhakkak ben de ona hizmet edeceime
yemin ettim dedi. 674[674]

673[673]
674[674]

Buhari, Edeb 47, Ahkm 7; Tirmiz, Menakib 67, 3910; Ahmed b. Hanbel, Ms 3/496, 497.
Buhari, Cihad 71.

40- Peygamber (s.a.v.)in Gfr ile Elem Kabilelerine Yapt Dua

2275- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Elem kabilesi ki, Allah onlar bar ierisinde srekli klsn. Gfr kabilesi ki, Allah onlara
mafiret eylesin. Bunu ben kendim sylemiyorum. Bunu, Yce Allah sylyor. 675[675]

Elem:

Bu kabile, Hz. Peygamber (s.a.v.)'ie bar anlamas imzalam ve bu anlamaya bal

kalmt. Bu sebeple de Hz. Peygamber {s.a.v.), onlara vgde bulunmutur.
Gfr:

Bu kabile ise, Hicaz'da Mekke ile Medine arasnda yaard. slam ncesi tarihi hakknda
yeterli bilgi yoktur. Gfr kabilesinden ilk mslman olan zat, Ebu Zerr'dir.

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu iki kabileye dua etmesi, Islamiyeti, savasz bir ekilde kendi
istekleriyle kabul ettikleri iindir.

Cahliyye dneminde Gfr kabilesi, haclar soymakla sulanird. Hz. Peygamber (s.a.v.),
onlardan bu lekeyi silerek gemi sulannn af olduunu bildirmek istemitir.

Bu iki kabile, dier Arap kabilelerine nazaran kuvvet ve itibar ynyle daha geri de

olmalarna ramen onlardan daha nce slam benimsemiler ve slam kabul etmede

onlar gemilerdir. Bylece slam'n eref ve zzetine, onlardan nce bu iki kabile nail
olmutu.
675[675]

Buhr, Menkb 6.

47- Cuheyne, Eca, Muzeyne, Temim, Devs ile Tayy Kabilelerinin Fazileti

2276- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kurey, Ensar, Mzeyne, Cheyne, Elem, Gfr ile Eca kabileleri benim yardmclarmdr.
Onlarn Allah ve Resulnden baka yardmcs yoktur. 676[676]

2277- Adiyy b. Hatim (r.a)'tan rivayet edilmitir: Ben, mer bnu'I-Hattb'a gelmitim.
O, bana:

Resulullah (s.a.v.)'in yzn ve sahabilerinin yzlerini sevindirip ferahlatan ilk sadaka,

senin, Resulullah (s.a.v.)'e getirmi olduun Tayy kabilesinin sadakasdr dedi. 677[677]
Aklama:

Adiyy b. Hatim, hicretin dokuzuncu yada onuncu ylnda mslman olmutur. Daha nce
Hristiyand. Resulullah (s.a.v.)'in vefatndan sonra birok kimse irtidat ederek slam'dan

dnerken o mslmanln korumu ve kavminin zekatn getirerek Hz. Ebu Bekr'e

vermitir. Irak'n fethinde bulunmu, sonra da Kufe'ye yerlemitir. Sffin savanda Hz.

Ali'nin safnda yer almtr. Bir rivayete gre 120 ve dier bir rivayete gre ise 180 yl
yaamtr.

2278- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

676[676]
677[677]

Buhr, Menkb 2; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/291, 388, 467, 481.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/45.

Tufeyl ve onun arkadalar, Resulullah (s.a.v.)'e gelip ona:

Ey Allah'n resul! Devs kabilesi kafir olup slam'a girmekten kand. Dolaysyla sen o

kabile aleyhine beddua et dediler. Devs kabilesi helak oldu da denilmitir. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.):

Allahm! Sen, Devs kabilesine hidayet eyle ve onlar slam'a getir! diye dua etti. 678[678]
Aklama:

Tufeyl b. Amr, Devs kabilesindendir. Mekke'de mslman olmu, sonra memleketine

dnm, Resulullah (s.a.v.) Medine'ye hicret edinceye kadar kavmini slam'a davet

etmitir. Fakat onlar, Tufeyl'in szn dinlememiler, slam'a girmekten kanmlar,

zina etmeye ve faiz yemeye de devam etmilerdir. Resulullah (s.a.v.)'in onlara beddua
etmesini istemi, fakat Resulullah (s.a.v.) onlara hidayete ermeleri iin dua etmitir.
48- nsanlarn En Hayrllar

2279- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

nsanlar maden yataklar gibi cins cins bulursunuz. nsanlarn cahiliye dnemindeki iyi
kimseleri, slam'a girip ayn tavr srdklerinde slam'da da iyi kimselerdir. nsanlarn
iyilerini u (devlet) idaresi/ii konusunda en isteksiz grrsnz. nsanlarn ktlerini de
bir ksma bir yzle ve bir ksm da bir baka yzle gelen ikiyzl grrsnz. 679[679]

678[678]
679[679]

Buhr, Cihad 100; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/243, 448.

Buhr, Menkb 51; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/524.

49- Kurey Kadnlarnn Fazileti

2280- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Kurey kadnlar; deveye binen kadnlarn en hayrlis, ocua kar en efkatlisi ve

sorumluluu altndaki kocasnn emanetlerine kar ok titizdir buyururken itmitir.
680[680]

50- Peygamber (s.a.v.)in, Sahabiler Arasnda Kardelik Ba Kurmas

2281- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Ebu Ubeyde bnu'l-Cerrh ile Ebu Talha arasnda kardelik ba

kurmutur. 681[681]

2282- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Medine'deki evinde Kurey ile Ensar arasnda dostluk anlamas
yapt. 682[682]
Aklama:

Resulullah (s.a.v.), Mekke'den Medine'ye hicret ettiinde Medine'deki Ensar ile Muha-

cirler arasnda kardelik ba kurmutu. Bu kardelik ba; bir ei ve benzeri daha

Buhr, Nafakat 10, Enbiy 46.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/152.
682[682] Buhr, Kefalet 2, Edeb 67, 'tisam 16; Ebu Dvud, Feraiz 17, 2926.
680[680]
681[681]

gsterilemeyen pek asil dncelerle kurulmu bir yardmlama ve dayanma olaydr.

Bu kardelik bann gayesi; kardelerin birbirine yardm, ihsanda bulunma, nasihat ve
rehberlik ve bir de zevi'l-erhamdan nce birbirlerine miras olmalaryd

2283- Cbeyr b. Mut'im (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

slam'da dostluk anlamas yoktur. Herhangi bir anlama cahiliye dneminde olmusa
slam ona ancak skca bal kalma dnda ilave yapmamtr. 683[683]

Aklama:

slam'da dostluk anlamas yoktur ifadesinden maksat; ger'an yasak olan miras ittifak

gibi eylerdir. Cahiliye devrinden beri yaplagelen herhangi bir ittifak ise; slam'n zne
ters olmad mddete slam bu tr anlamalar ancak kuvvetlendirir ve kardelik ile
din hususundali yardmlama ittifakn glendirir. Hlfulfudl anlamasnda olduu gibi.

51- Peygamber (s.a.v.)in Bekasnn Sahabileri iin Emniyet Ve Sahabilerinin

Bekasnn Da mmet iin Emniyet Olmas

2284- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Akam namazn Resulullah (s.a.v.)'le birlikte kldk. Sonra da birbirimize:

Otursak, nihayet yats namazn da Resulullah (s.a.v.)'le birlikte klsak deyip oturduk.
Nihayet Resulullah (s.a.v.) yats namazn kldrmak zere yanmza kt. Bize:
Buradan hi ayrlmadnz m? diye sordu. Biz de:
683[683]

Ebu Dvud, Feraiz 17, 2925; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/83.

Ey Allah'n resul! Seninle birlikte akam namazn da klncaya kadar oturalm diye
kendi aramzda szletik dedik. Resulullah (s.a.v.):
Gzel yaptnz yada isabet ettiniz! buyurdu.

Daha ban semaya doru kaldrd. Resulullah (s.a.v.)'in ban semaya doru kaldrmas
ok kere yap bir adeti deildi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Yldzlar, sema iin emniyet kaynadr. Yldzlar yok olup gittikleri zaman semaya vaat
olunduu eyler gelir. Ben de sahabilerim iin bir emniyet kaynaym. Ben de gittiim
zaman sahabilerime vaat olunduklar tehlikeli eyler gelip atar. Sahabilerim de, mmetim
iin emniyet kaynadr. Sahabilerim de gittikleri zaman mmetime de vaat olunduklar
skntl iler gelip atar buyurdu. 684[684]
52- Sahabenin Fazileti, Sonra Onlarn Ardndan Gelenlerin, Sonra Da Onlarn
Ardndan Gelenlerin Faziletleri

2285- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

nsanlar zerine yle bir zaman gelecektir ki, insanlardan bir cemat gaza edecekler,
onlara:

iinizde Resulullah (s.a.v.)'i gren hi kimse var midir? denilecek. Onlar da:

Evet, var! diye cevap verecekler. Bunun zerine onlara fetih myesser klnacak. Sonra
insanlardan bir cemat gaza edecekler, onlara da:

inizde Resulullah (s.a.v.)'e sahblik etmi bir kimseyi gren var m? denilecek. Onlar
da:

Evet, var! diyecekler. Bu sebeple onlara fetih myesser klnacak. Sonra insanlardan bir
cemat yine gaza edecekler, onlara:

684[684]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/398; Abd b. Humeyd, 539.

inizde Resulullah (s.a.v.)'e sahbilik eden bir kimsenin arkadan gren var mdr?
denilecek. Onlar da:

Evet, var! diye cevap verecekler. Bu sebeple onlara fetih myesser klnacaktr. 685[685]
2286- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

mmetimin en hayrls, beni takip eden asrdr Sahabe. Sonra onlar takip edenlerdir
Tabin. Sonra da onlar takip edenlerdir Etbau't-Tabn. Sonra yle bir topluluk gelir ki,
ihtiraslar sebebiyle onlardan birinin ehadeti yemininin ve yemini de ehadetinin nne
geer. 686[686]

Aklama:

Sahabe kelimesi, slkte; bir arada bulunmak, sohbet etmek, arkadalk etmek an-

lamna gelmektedir. Terim olarak ise; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in peygamber oluundan

ebedi aleme g edinceye kadar onunla birlikte olan, onun tebligatn, szlerinin,
nasihatlarn iiten, hareketlerini gren, emirlerinin ve tavsiyelerini can kuayla
dinleyip yerine getiren mminlerdir.

Tabiun kelimesi ise szlkte; tabi olmak, peinden gitmek ve grlerini benimsemek

gibi anlamlara gelir. Terim olarak ise; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in sahabilerinden herhangi
birisiyle grp konuan kimseye denir.

Etbau't-tabin ise tabiundan sonra gelip onlarla grp konuan kimseye denir.

Bu hadis, fazilet ve derece sralamasnda ilk nce sahabeye, sonra tabiuna ve daha sonra
da etbau't-tabiune yer vermektedir.

Buhr, Cihad 76, Menakb 25, Fezailu's-Sahabe 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/7.
Buhr, ehadat 9, Fezailu's-Sahabe 1, Rikak 7, Eyman 10; Tirmiz, Menakb 57, 3859; bn Mce,
Ahkam 27, 2362; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/378, 417, 434, 438, 442.

685[685]
686[686]

Zaten hadisiler, bu fazilet sralamasn gz nnde bulundurarak Resulullah (s.a.v.)'in

hadislerinden sonra, balayclk noktasnda sahabilerin hadislerini mevkuf, Tabiumun

hadislerini maktu ve etbau't-tabiinin hadislerini de maktu eklinde temel almtr.

vgye mazhar olan bu nesle, slam eriatnda Selef veya Mutakaddimn

denilmektedir. Bu nesiller, Kur'an'n vgsne de mazhar olmutur. Onlar, eriata

ballk, slam iinm fedakarlk, d bask ve etkilerden uzak bir ekilde sekin niteliklere
sahiptirler.

2287- mrn b. Husayn (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) syle
buyurmaktadr:

Dorusu sizin en hayrl olanlarnz, benim asrimdr. Sonra onlar takip edenlerdir. Sonra
onlar takip edenlerdir. Sonra onlar takip edenlerdir.
mran: Resulullah (s.a.v.) kendi asrndan sonra iki defa m, yoksa defa m dedi
bilemiyorum dedi.

Sonra onlarn ardndan yle bir topluluk gelir ki, onlardan ahadet etmeleri istenmedii

halde

ehadet

edecekler,

hyanet

edecekler,

hikimse

tarafndan

gven

duyulmayacaklar, adak adayacaklar, fakat bu adaklarn yerine getirmeyeceklerdir.

Bunlarn arasnda tkabasa yemek, imek hayatn gayesi olduundan imanlk ortaya
kacaktr. 687[687]

53- Peygamber (s.a.v.) Zamanndaki Kimselerden Yz Sene Sonra Yeryznde

Hikimsenin Kalmamas

2288- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), hayatnn sonunda, bir gece bize yats namazn kldrd. Selam

Buhr, ehadat 9, Fezailu's-Sahabe 1, Rikak 7, Eyman 27; Nes, Eyman 29; Ahmet) b. Hanbel,
Msned, 4/427.
687[687]

verince, ayaa kalkp:

Bu gecenizi gryorsunuz! te bu geceden itibaren geecek yz senenin banda bugn

yeryznde olanlardan hi kimse kalmayacaktr buyurdu. 688[688]
2289- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:
Resulullah (s.a.v.)'i, vefatndan bir ay nce:

Siz bana kyameti mi soruyorsunuz? Onun bilgisi ancak Allah katndadr. Allah'a yemin
ederim iti, yeryznde bugn domu hibir canl zerine yz sene gemez buyururken
iittim dedi. 689[689]

2290- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) Tebk seferinden dnnce, kendisine kyametin ne zaman

kopacan sordular. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bugn domu olan herhangi bir canl yeryznde mevcutken yznc yl gelmez

buyurdu.690[690]
54- Sahabeye Svmenin Haram Olmas

2291- Ebu Sad (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Halid b. Velid ile Abdurrahman b. Avf arasnda bir dargnlk vard. Derken Halid,
Abdurrahman'a svd. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Sahabi terimden hibirine svmeyin. nk sizden birisi Uhud da kadar altn infak etse
Buhr, lm 41; Ebu Dvud, Melahim 18, 4348; Tirmiz, Fiten 64, 2251; Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/88, 12.
689[689] Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/305, 322, 345, 379, 384.
690[690] bn Hibbn, Sahih, 2986.
688[688]

yine de onlardan birisinin bir avu hurma sadakasna eriemez, hatta bunun yarsna da
ulaamaz buyurdu. 691[691]
55- veys (Veysel) el-Karan'nin Fazileti

2292- seyr b. Cbir'den rivayet edilmitir:

Kufeliler, mer'e gelmilerdi. lerinde veys'le alay eden bir kimse vard. mer:

Burada Karanlerden kimse var m? diye sordu. Bunun zerine Veysel Karn'yle alay
eden bu adam geldi. mer yle dedi:
Dorusu Resulullah (s.a.v.):

Size Yemen'den veys/Veysel adnda bir adam, Yemen'de sadece annesini brakarak
gelecektir. Onda bir beyazlk vardr. Allah'a bu beyazln vcudundan gitmesi iin dua etti.
Allah'da bu beyazl onun vcudundan giderdi. Bu beyazlktan sadece dinar yada dirhem
bykl kadar bir yer kald. Sizden her kim ona kavuursa veys'ten size dua etmesini
istesin buyurdu. 692[692]
Aklama:

veys/Veysel el-Karn, Peygamber (s.a.v.) zamannda yaam, fakat Peygamber

(s.a.v.)'le gremedii iin ona tabi olamamtr. Annesine kar ok itaatkarl olmas

dillere destand. Yemen'lidir: Herhangi br irada tevik edilmeden kendiliinden slam'

ve Peygamber (s.a.v.)'i kabul etmitir. Hz. mer'i halifelii srasnda Medine'ye gelmi,

Hz. mer ondan kendisi iin Allah'a dua etmesini istemi, sonra da Basra'ya gidip oraya

yerlemitir. Sffin savanda Hz. Ali'nin safnda yer alrken hicretin 37. ylnda ehid

Buhr, Fezailu's-Sahabe 5; Ebu Dvud, Snnet 10, 4658; Tirmiz, Menakb 59, 3861; Nesi,
Fezailu's-Sahabe, 203; bn Mce, Mukaddime 11, 161; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/11,54, 55, 63.
692[692] Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/38; Hkim, Mstedrek, 3/404.
691[691]

olmutur.
56- Peygamber (s.a.v.)in, Msrllar Hakkndaki Vasiyeti

2293- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Siz muhakkak Msr' fethedeceksiniz. Msr yle bir yerdir ki, oras Krat isminin
kullanld bir yerdir. Orasn fethettiiniz zaman halkna iyi davrann. nk onlarn bir
zimmet ve akrabalk hakk vardr yada bir zimmet ve evlilik meydana gelen bir akrabalk
hakk vardr. Orada iki adamn br kerpi yeri iin kavga ettiklerini grrsen hemen
oradan kn buyurdu. Ebu Zerr:

Abdurrahman b. urahbil b. Hasene ile kardei Raba'yt bir kerpi yeri iin kavga
ederlerken grdm. Bunun zerine derhal oradan ktm dedi. 693[693]
57- Umanllarn Fazileti

2294- Ebu Berze (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Arap kabilelerinden birine bir adam gnderdi. Onlar bu kimseye
svmler ve onu dvmlerdi. Bunun zerine bu kimse, Resulullah (s.a.v.)'e gelip
bandan geenleri ona anlatt. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Sen Uman halkna gitmi olsaydn, onlar sana svmezlerdi ve dvmezlerdi buyurdu.
694[694]

Aklama:

693[693]
694[694]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/173.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/220, 423.

Uman, Bahreyn'de bulunan bir ehrin addr. Bazlarna gre ise burada Umanla kastedilen, Yemen'den sonra gelen ehirdir.

58- Sakf'in Yalancs Ve Onu Helak Eden Kimse

2295- Ebu Nevfel'den rivayet edilmitir:

Abdullah bn'z-Zbeyr'i Medine'nin da yolunda grdm. Kureyliler ile insanlar,

onun yanndan gemeye baladlar. Nihayet Abdullah bn mer'de onun yanna urad.
Banda durarak:

Es-Selmu aleyke ya Eb Hubeyb! es-Selmu aleyke ya Eb Hubeyb! es-Selmu aleyke

ya

Eb

Hubeyb! Selam senin zerine olsun, ey Ebu Hubeyb! Selam senin zerine

olsun, ey Ebu Hubeyb! Selam senin zerine olsun, ey Ebu Hubeyb! Allah'a yemin ederim

ki, ben seni bundan men edip durdum. Allah'a yemin ederim ki, ben seni bundan men
edip durdum. Allah'a yemin ederim ki, ben seni bundan men edip durdum.

Allah'a yemin ederim ki, benim bildiime gre sen hakkaten ok oru tutan, ok namaz

klan, akrabaya ok yardm eden bir adamdn. Allah'a yemin ederim ki, en kts sen
olan bir mmet en l bir mmetdir dedi.

Sonra Abdullah bn mer oradan ayrld. Abdullah'n orada durup bu ekilde konumas

Haccc'n kulana ulamt. Hemen Abdullah bn'z-Zbeyr'in cesedinin yanna

grevliler gnderdi. Ceset, asl olduu hurma aacnn gvdesinden indirilerek

yahdilerin kabristanna konuldu. Sonra annesi Esma bint. Ebu Bekr'e haber gnderdi.
Fakat o gelmekten kand. Haccc tekrar birini ona gndererek:

Ya gelirsin yada seni salarndan srkleyecek birini mutlaka gnderirim dedi. Esma
gelmekten yine kand. Sonra da:

Allah'a yemin ederim ki, bana salarmla beni srkleyecek bir kimse gndermedike
ben senin yanna varmam! dedi. Bunun zerine Haccc:

Bana

tabaklanm

sr

derisinden

yaplma

ayakkablarm

gsterin!

dedi.

Ayakkablarn ald. Sonra kibirli bir ekilde koarak yola dt ve Esm'nm yanna girdi.
Ona, Abdullah bn'z-Zbeyr'i kastederek:

Allah'n dmanna ne yaptm grdn m? dedi. Esma:

Grdm ki, ona dnyasn berbat ettin. Fakat o da senin ahretini berbat etti. Duydum ki,
ona, Ey iki kuaklnn olu! dermisin. Allah'a yemin ederim ki, iki kuakhbenim.
Bunlarnbiri ile hayvanlarnzerindenResulullah (s.a.v.)'in yiyecei ile Ebu Bekr'in

yiyeceini kaldrrdm.Dieri de, bir kadna lzm olan kuaktr.Dikkat et ki,Resulullah

(s.a.v.), bize:

Sakif kabilesinde bir yalanc ve bir can alc vardr demiti. Yalancy grdk. Can alcya
gelince, bunun ancak sen olacan zannediyorum dedi.

Bunun zerine Haccc, onun yanndan kalkt. Bir daha da onun yanna bir ey iin
mracaat etmedi. 695[695]

Aklama:

Ebu Hubeyb; Abdullahb. Zbeyr'in knyesidir. Haccc- Zlim bir arpmada Abdullah
b. Zbeyr'i ehid etmi ve cesediniMedine'nin da yollarndan birinde tepesi st bir

aaca asmt. Gelip geen halk bunu gryordu. Nihayet Abdullahb.mer (r.a) oradan
geerken ash cesedi grm ve ona selm vererek hakknda sitayikr szler
sylemitir.

Seni bundan men edip dururdum sznden maksad; seni bu adamla uramaktan ve

kendisiyle uzun uzadya ekime ve mnakaaya dalmaktan men ederdim. Beni dinlemedin. te bu hal bana geldi, demektir.

Esma' bint. Ebi Bekr, Abdullah bn'z-Zbeyrin annesidir.

695[695]

Hkim, Mstedrek, 3/553.

59- Farsllarn Fazileti

2296- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Eer din, Sreyya yldznn yannda olsayd Fars'dan bir kimse Ravi: yada Fars
oullarndan bir kimse dedi muhakkak ona gider ve ona uzanp alrd. 696[696]

60- nsanlar erisinde yi Kimselerin Az Bulunmas

2297- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

nsanlar, ierisinde ie yarar yk ve binek bir devesi neredeyse bulunamayan yz deve

gibi bulacaksn. 697[697]

45. BRR (YLK), SILA (AKRABALIK BAI) VE DB BLM

Birr:

yilik, da genilik, gzel davran. Birr, mslmanlann gerek kendi aralarnda gerekse
slm devletinin gayr-i mslim vatandalarna kar gzellik ve adaletle davranmalar
anlamnda kullanld gibi, mslman'n Allah'a kar olan grevlerini fa ederken

iledii salih amellerin btn anlamna da gelmektedir. Birr takvann kendisidir.

696[696]
697[697]

Buhr, Tefsiru Sure-i Cuma 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/308.

Buhr, Rkak 35; Tirmizi, Emsal 7, 2872; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/7, 44, 88, 121, 122.

Allah'n emrine uyup, ilh murakabeyi yaknen kavramaktr. Tasavvuru, uuru, ameli ve

Allah'a ynelii birletirmek demektir. Ferdin ve toplumun vicdanna hkmeden

tasavvur ile ferdin ve toplumun hayatn dzenleyen amel, Allah'n istedii ller
dahilinde birleirse ite o zaman birr gerekleir. nk Kur'an genel olarak toplum
hayatnda hakkaniyet ve sevgiyi zellikle vurgulamaktadr. Yani bakalarna kar hakk

gzetmek ve sevgi gstermek, Kur'an'in insanlar iin emridir. te bu, birr ile
aklanabilen geni, bol ve srekli olan birdir. 698[698]
Sla:

Akraba ve yaknlar ziyaret etme, hallerini ve hatrlarn sorma, gnllerini alma

anlamnda bir slam ahlk terimi.

slam'da insanlar aras ilikilere nem verildii gibi zellikle yaknlardan balayarak
anne ve babann ve srayla dier akrabalarn ziyaret edilip gzetilmesi prensibi son
derece nemlidir.
Adab:

Ahlk, terbiye ve nezket kurallar. Birini ziyafete davet etme mnsn ifade eden edep,
slm'n gzel sayd sz ve davranlardr. Bu itibarla edep, insanlarn kendisine davet
olunan bilumum , zarafet, usluluk ve gzel ahlk demektir.

Edeb, insan ayplanma ve ktlenme sebeplerinden koruyan nefsin kkl bir kuvvetidir.
Nefs edebi ve Ders edebi olmak zere ikiye ayrlan edeb'in birincisi acelecilik ve

sinirlilik gibi doutan olan edeb, ikincisi ise daha sonra elde edilen ve Mekrim-i

ahlk gzel ahlk olarak da isimlendirilen edebtir .

698[698]

B.k.z: Ali nal, Birr maddesi, amil slam Aniklopedisi.

1- Anne ile Babaya yilik Etmek Ve Onlarn Buna Layk Olmalar

2298- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Resulullah (s.a.v.)'e gelip ona:

Ho sohbette bulunmama insanlarn en layk olan kimdir? diye sordu. Resulullah

(s.a.v.):

Annen! diye cevap verdi. Adam:

Sonra kim? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Sonra annen! diye cevap verdi. Adam tekrar:

Sonra kim? diye sordu. Reslullah (s.a.v.):

Sonra annen! diye cevap verdi. Adam drdnc defa:

Sonra kim? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):
Baban! diye cevaplad. 699[699]
Aklama:

slam dini aileye byk nem verir. Ailenin temel unsurlar anne, baba ve ocuklardr.
Aile bireyleri arasnda bir takm karlkl haklar vardr. Aile ierisinde ocuk asndan
en ok hukuku olan annedir. nk ocua en fazla hizmeti geen annedir. Anne hamile

kald andan itibaren ocuk ile ilgili bir takm zorluklar eker, doum olay ile hayat

tehlikesi gndeme gelebilir, doumdan sonra da ocuun emzirilmesi, giydirilmesi,

temizliinin yaplmas, eitilmesi gibi bir ok hallerde ncelikle anne ilgilenir. te

annenin bu hizmetlerine, ocuun maddi bir karlkla demesi mmkn deildir.

699[699]

Buhri, Edep 2; bn Mce, Vesaya 2706; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/327, 391, 402.

Yapabilecei tek ey, annesinin kendisine sunduu anneliin bilincinde olmas ve

minnettarlnn farknda olmasdr. ocuk zerinde elbette babann da haklan var.
nk maddi ihtiyalarnn salanmasnda gerekli fedakarlklar genellikle baba yapar.

Dolaysyla slam dini, ocuun annesine ve babasna kar olan sevgi ve sayg
duymasna dikkat eker.

2299- Abdullah bn Amr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam, Peygamber (s.a.v.)'e gelip ondan cihada gitmek iin izin istiyordu. Peygamber
(s.a.v.), ona:

Annen-baban sa mdrlar? diye sordu. Adam:

Evet, sadrlar dedi. Peygamber (s.a.v.):

O halde nce onlarn rzasn alma hususunda al buyurdu. 700[700]

Aklama:

Bu izin isteyen kimsenin, Muaviye b. Cahime yada Cahime b. Abbas olduu ileri srlmtr.

Cihada katlmak istenen bu kimseye, anne-babasnn rzasnn art koulmas, bu cihadn

genel bir cihad ve herkese farz olan cihad deil de gnlllerden oluan bir askeri birlik
olmas ihtimalini kuvvetlendiriyor.

Anne-baba ile cihad arasndaki fazilet tertibi; olaylara, vaziyetlere, cihadn zorunlu veya
ihtiyari olmasna gre deiir.

Buhr, Cihd 137, Edeb 3; Ebu Dvud, Cihad 31, 2529; Nes, Cihad 5; Tirmiz, Cihad 2 1671;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/165, 188, 193, 197, 221.
700[700]

2- Anne-Babaya taatin, Nafile Namaz ile Dier Nafile badetlerden Daha ncelikli
Olmas

2300- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Beikte iken sadece kii
konumutur:

1- Meryem'in olu sa,

2- srail oullar zamannda yaayan Creyc'in arkada. Creyc, bid bir adamd. Bir

manastr yaptrd. Onun iinde yayordu. Derken annesi geldi. Creyc namaz klyordu.
Ona:

Ey Creyc! dedi. Creyc:

Rabbim! Anneme mi cevap vereyim, yoksa namazma m devam edeyim! deyip

namazna yneldi. Annesi gitti. Ertesi gn olunca, annesi ona yine geldi. Creyc yine
namaz klyordu. Ona:

Ey Creyc! diye seslendi. Creyc:

Rabbim! Anneme mi cevap vereyim, yoksa namazma m devam edeyim! deyip

namazna yneldi. Annesi gitti. Ertesi gn olunca annesi tekrar geldi. Creyc yine namaz
khyordu. Ona:

Ey Creyc! diye seslendi. Creyc:

Rabbim! Anneme mi cevap vereyim, yoksa namazma m devam edeyim! deyip

namazna yneldi. Annesi:

Allhm! Fahielerin yzn grmedike, bu olumun cann alma! diye dua etti.

Derken srail oullan, Creyc'i ve ibdetini konuur oldular. Bu arada gzellii dillere
destan olmu fahie bir kadn vard. Bu kadn:

sterseniz sizin iin onu fitneye/zinaya drrm! dedi.

Bunun zerine bu kadn cinsel ilikide bulunmak iin kendisini Creyc'e teklif etti.

Creyc, ona iltifat gstermedi. Daha sonra kadn, Creyc'in manastrnda barnmakta
olan bir obana gidip kendisini ona teslim etti. O da onunla zina etti. Kadn bundan
dolay hamile kald. ocuu dourduu zaman:

Bu ocuk, Creyc'dendir! dedi. Halk, Creyc'e gelip onu manastr'dan aa indirdiler

ve manastrn yaktlar. Onu da dvmeye baladlar. Bunun zerine Creyc:
Size ne oluyor? dedi. Halk:

Bu fahieyle zina ettin ve senden bir ocuk dourdu dediler. Creyc:

ocuk nerede? diye sordu. Bunun zerine ocuu Creyc'e getirdiler. Creyc:

Beni brakn, namaz klaym! dedi. Bunun zerine Creyc namaz kld. Namaz
bitirdikten sonra ocua gelip onun karnna dokundu ve:
Ey ocuk! Senin baban kimdir? dedi. ocuk:

Filn obandr diye cevap verdi. Bunun zerine halk, Creyc'e ynelip onu pmeye ve
elleriyle de Creyc'i svazlamaya baladlar. Ona:

Sana manastrn altndan yapalm dediler. Creyc:

Hayr! Onu eskisi gibi amurdan yapn dedi. Onlar da manastr eskisi gibi yaptlar.

3- Bir zamanlar bir ocuk annesinin memesini emiyordu. Oradan ahlanm bir ata
binmi, klk-kyafeti gzel br adam geti. ocuun annesi:

Allahn! Olumu, bunun gibi yap! diye dua etti. ocuk hemen annesinin memesini
brakp o adama doru dnerek bakt ve:

Allahn! Beni onun gibi yapma!1 dedi. Sonra annesinin memesine dnerek emmeye
balad.

Ebu Hureyre; Ben, Resulullah (s.a.v.)in ehadet parma aznda ve onu emmeye
talayarak ocuun nasl emdiini anlatmasn halen grr gibiyim dedi.
Resulullah (s.a.v.) szne devamla buyurdu ki:

Sonra o emzikli kadnn yanndan bir criye geirdiler. Sahipleri onu hem dvyor ve hem
de ona: Sen zina ettin! Hrszlk ettin! diyorlard. Criye ise:

Hasbiyellhu ve ni'me'l-vekl Bana Allah yeter! O ne gzel vekildir diyordu. ocuun

annesi:

Allahn! Olumu bu criye gibi yapma! diye dua etti. ocuk hemen annesinin memesini

emmeyi brakt ve cariyeye bakarak:

Allahn! Beni bu criye gibi yap! dedi.

te buradan itibaren kadn ile ocuk konumaya baladlar: Anne:

Boaz tkanas! Gzel kyafetli bir adam geti. Ben:
Allahm! Olumu bunun gibi yap! dedim. Sen:

Allahn! Beni bunun gibi yapma! dedin. Bu cariyeyi hem dverek ve hem de ona:
Sen zina ettin! Hrszlk ettin! diyerek yanmzdan geirdiler. Ben:
Allahn! Olumu bunun gibi yapma! diye dua ettim. Sen:

Allahn! Beni bunun gibi yap! dedin' dedi. Bunun zerine ocuk, annesine:

O adam, zalim bir kimseydi. Bundan dolay Allahn! Beni onun gibi yapma! dedim. Bu
cariyeye ise:

Sen zina ettin! diyorlar. Halbuki cariye zina etmemitir. Cariyeye:

Hrszlk ettin! diyorlar. Halbuki cariye hrszlk yapmamtr. Bu sebeple de Allahn!

Ben bunun gibi yap! dedim diye cevap verdi. 701[701]
Aklama:

701[701]

Buhr, Enbiya 48, Mezalim 35; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/307, 308.

Ayn'ye gre; Resulullah (s.a.v.) bu hadisi beikte konuanlarn ten fazla olduunu
bilmezden nce sylemitir. O kendisine gelen vahye dayanarak kiinin beikte
konutuunu haber vermitir. Yoksa beikte konuanlarn says yedidir. Yusuf (a.s)'a
ahitlik eden ocuk, Firavun'un atee atmak istedii kadnn ocuu, Yahya (a.s)
bunlardandr.

3- Anne-Babasna Yada Onlardan Birine htiyarl Annda Yetiip De Cennete

Giremeyen Kimsenin Burnunun Yerde Srnmesi

2301- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Reslullah (s.a.v.) bir gn:

Burnu yere srtlsn, burnu yere srtlsn, burnu yere srtlsn buyurdu.

Ey Allah'n Resul? Kimin burnu srtlsn diye soruldu. Reslullah (s.a.v.):

htiyarl annda anne-babasndan birine yada her ikisine yetitii halde cennete
giremeyen kimsenin buyurdu. 702[702]
Aklama:

Bu hadis, anne-babaya itaata tevik etmekte ve bunun sevabnn byk olduunu

bildirmektedir. Anneye-babaya, zellikle de ihtiyarladklar zaman nafakalarn
salamak

ve

hizmetlerinde

bulunmak

gibi

itaatlar

cennete

girmeye

sebep

davranlardandr. Bu hususta kusur eden evlatlar, cennete girme nimetine nail

olamayacaktr.

702[702]

Buhr, Edeb'l-Mfred, 21; Tirmiz, Deavt 101, 3545; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/346.

4- Baba ile Annenin Dostlarna Ve Benzeri Akrabalarn Dostlarna yilik Etmenin

Fazileti

2302- Abdullah bn mer (r.a)tan rivayet edilmitir:

Bedevilerden bir kimse, Mekke yolunda Abdullah bn mer'e rastlamt. Abdullah bn

mer, ona selam verdi. Onu, binmekte olduu bir merkep zerine bindirip bandaki
sar da o bedeviye verdi.

Hadisin ravisi bn Dinar der ki: Biz, Abdullah bn mer'e:

Allah sana iyilik versin. Bunlar, bedevi Araplardir. Bunlar, az eyle memnun olurlar
dedik. Bunun zerine Abdullah bn mer:

Bu adamn babas, babam mer bnu'l-Hattb'n sevgili bir dostu idi. Ben de Resulullah
(s.a.v.)i:

yiliin en iyisi; ocuun, babasnn samimi dostlarna iyilii ve ve ilgiyi devam

ettirmesidir buyururken iittim dedi. 703[703]
Aklama:

Burada babann samimi dostlaryla ilgilenmenin, onlara ihsan ve ikramda bulunmann

fazileti ifade edilmitir. Bu ifade, o yiliklerin yaplmasna kendisi sebep olduu iin
bizzat babasna da bir iyilik ve ikram olmasn gerektirmektedir. Bu hkmn ierisine;
annenin, dedelerin, hocalarn, kar-kocann dostlar da girmektedir. Hz. Peygamber

(s.a.v.)'in Hatice'nin samimi dostlarna ikramda bulunmas ile ilgili hadisler daha nce
gemiti. 704[704]

Buhr, Edeb'l-Mfred, 41; Ebu Dvud, Ebu Dvud, Edeb 119-120, 5143; Tirmiz, Birr 5, 1903;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/88, 91, 97, 111.
704[704] Nevev, Mslim erhi, 16/109.
703[703]

5- yilik ile Gnah Kelimelerinin Aklanmas

2303- Nevvs b. Sem'n el-Ensr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v.)'e, Birr ile smin ne olduunu sordum. Bunun zerine

Resulullah (s.a.v.):

Birr iyilik ve hayr, ahlakn gzel olmasdr. sm ktlk, vicdan trmalayan ve insanlarn
bilmesinden holanmadn eydir diye cevap verdi. 705[705]
6- Akrabalk Ban Srdrme Ve Bu Ba Kesmenin Haram Olmas

2304- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Yce Allah yarataca mahlukat yaratp onlarla ilgili yaratma iini tamamlad zaman,
akrabalk/rahim, ayaa kalkp:

Rabbim! Buras, akrabalk balarn kesmekten sana snanlarn makamdr dedi.

Allah:

Evet, yledir. Sen, seninle balln muhafaza edenlere Benim de iyilik etmeme; senden
onu kesenlerden Benim de onu kesmeme raz olmaz msn? buyurdu. Akrabalk:
Evet, olurum dedi. Allah:

Bu hkm, sadece sana mahsustur buyurdu. Daha sonra Resulullah (s.a.v.):

Akrabalk balarn koparanlarn Allah'n rahmetinden mahrum kalacaklarn renme

mahiyetinde isterseniz Yce Allah'n, Demek siz i bana gelecek olursanz yeryznde

705[705]

Buhr, Edeb'l-Mfred, 295, 302; Tirmiz, Zhd 52, 2389; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/182.

bozgunculuk karacaksnz ve akrabalk balarnz koparacaksnz yle mi? ite onlar,

Allah'n lanetledii, kulaklarn sar, gzlerini kr ettii kimselerdir. Kur'n'n anlamn
dnmyorlar m? Yoksa kalblerinin zerinde kilitleri mi var (ki hibir hakikat,
gnllerine girmiyor)? 706[706] ayetlerini okuyun buyurdu. 707[707]
2305- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Rahim/akrabalk, Ara aslm vaziyette: Benimle ba kurana Allah da ba kursun.

Benimle ba koparana Allah da (onunla olan) ba koparsn der. 708[708]

2306- Cbeyr b. Mut'im (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Akrabayla ilikiyi kesen cennete giremez. 709[709]

2307- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Her kim rzknn bollatrlmasn yada ecelinin geri braklmas kendisini sevndirirse
akrabalk ban korusun buyururken iittim. 710[710]
Aklama:

Hadis, akrabalk bann rzk artracana, eceli geciktireceine delalet etmektedir.

Muhammed: 47/22-24.
Buhri, Tcfsiru Sure-i Muhammed 1, Tevhid 35; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/295, 383, 406, 455.
708[708] Buhr, Edeb 13; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/62.
709[709] Buhr, Edeb 4; Ebu Dvud, Zekat 45,196; Tirmiz, Birr 10, 1909; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/80,
83, 84.
710[710] Buhr, By1 13, Edeb 12; Ebu Dvud, Zekat 45, 1693; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/156, 229, 266.
706[706]
707[707]

Burada karmza hemen mehur soru kar: Eceller ile rzklar takdir edilmitir. Onlar
ne artar, ne de eksilir. nk yce Allah:

Ecelleri geldii zaman ne bir an geri ve ne de bir an geri braklrlar, ne de bir an nceye
alnrlar 711[711] buyurmutur.

Alimler, bu soruya birka ekilde cevap vermilerse de bunlar ierisinde en sahih olan
gr udur:

Ecelin fazla olmas, mrn bereketiyle ve sahibini hayrl lere muvaffak klmakla olur.

Bu suretle kii, ksa mrde, bakalarnn uzun mrlerinde yapamadklar hayrl ileri

yapar, onlardan ok yaam gibi olur.

mam Nevev, bu grn en doru gr olduunu belirtmitir.

2308- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir kimse:

Ey Allah'n resul! Benim bir takm hsmlarm var ki, onlar benimle akrabalk balarn

kesip koparrlarken ben onlarla olan akrabalk bam srdryorum. Onlar bana
ktlk yaparlarken ben onlara iyilik yapyorum. Onlar bana kar cehalet ortaya

koyarlarken ben onlarla ilgili hayrl ryalar gryorum dedi. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.):

Eer sen gerekten sylediin gibiysen, sen onlara ancak (ileride onlar yakacak olan)
scak bir kl yedirmektesin. Sen bu hal zere devam ettiin mddete senin yannda
muhakkak Allah tarafndan onlarn eziyetlerini senden uzaklatran br yardmc (melek)
bulunmaya devam edecektir buyurdu. 712[712]

Akraba Ba (Sla-i rahim): ster mirastaki akrabalan olsun, ister mirastaki akrabalar
olmasn, kii ile soyu arasndaki her badr.
Kad yz der ki:

Hi kukusuz, akrabalk ba, farzdr. Bu ba koparmak, byk gnahtr. Bununla

711[711]
712[712]

A'raf: 7/34, Yunus: 10/49, Nahl: 16/61.

Buhr, Edeb'l-Mfred, 52; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/200, 412, 484.

birlikte akrabalk bann dereceleri vardr. En alt derecesi, selam ve konumay terk
etmektir. Bu ban ls; selam vermek bile olsa, konumaktr. Akrabalk bann

kimlere farz olduu, yapabilme ve ihtiyacn durumuna gre farkllk gsterir. Dolaysyla
akrabalk ba; bazlarna gre, farz ve bazlanna gre ise mstehabtr. Buna gre sla-i
rahmin bir ksm meydana gelse, fakat akrabalk bann maksad olumam olsa, buna,
akrabalk ban kesmek denilmez.

7- Birbiriyle Hasetlemenin, Hinlemenin Ve Birbiri Ne Arka Dnp Ksmenin

Haram Olmas

2309- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Birbirinize kin tutmayn. Biribirinizle hasetlcmeyin. Birbirinize srt evirmeyin. Ey

Allah'n kullar! Birbirinizle kardeler olun. Bir mslmann (din) kardeinden gnden
fazla ks durmas helal olmaz. 713[713]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.), mslmanlar arasnda gnden fazla devam edecek ksmeleri

yasaklamtr. Yalnz gne kadar ksmenin mubah olduu, hadisin mefhumunda

mevcuttur. gne kadar olan ksmeler, affedilm itir.

Kzgnlk ve fkelenmek, insanolunun ftratnda vardr. Bundan tr, eski haline dn-

mesi ve kzgnlk halinin gemesi iin bu miktardaki ksmeye msamaha edilmitir.

Yasaklanan ksme; karlatnda selam vermemek, konumamak ve lgiyi kesmektir.
Kafir kimseye ksmenin, bir mddeti yoktur. Fakat dinine zarar verecek yada meru bir

nedenle kiiyle ilginin kesilmesi caizdir. rnein, er'i emirlere kar asi olan kimselere,

Buhr, Edeb 57; Ebu Dvud, Edeb 46, 4910; Tirmiz, Birr 24, 1935; Ahmed b. Hanbel, Msned,
3/110, 165, 209, 225.
713[713]

bundan vazgemesi iin kslebilir. Resulullah (s.a.v.), Tebk savana katlmayan Ka'b
b. Mlik ve iki arkadayla elli gn boyunca konumay halka yasaklamt.

8- er'i Bir Ozur Yokken U Gnden Fazla Dargn Olmann Haram Olmas

2310- Ebu Eyyb el-Ensr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir mslmann din kardeinden geceden fazla ks durmas helal olmaz. Birbirleriyle
karlatklar zaman birisi yzn u tarafa evirir ve dieri de bu tarafa evirir. Halbuki
bu iki mminin en hayrls, selam ilk nce verendir. 714[714]

9- Delilsiz Zannn, Brbrnn Aybn Aratrmann, Hislere Yenik Dp

Menfaatte Ar Gitmenin Mteri Kztrmann Ve Buna Benzer lere Girimenin
Haram Olmas

2311- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Delilsiz zandan saknn. nk delilsiz yere olan zan, szlerin en yalan olandr.
Birbirinizin eksikliini grp iitmeye almayn. Birbirinizin zel mahrem hayatn
aratrmayn. Hislerinize yenik dp menfaatte arya gitmeyin. Biribirinizle ha s eti
emeyin. Birbirinize buzetmeyin. Birbirinize srt evirmeyin. Ey Allah'n kullar! Kardeler
olun. 715[715]

Buhr, Edeb 62, sti'zan 9; Ebu Dvud, Edeb 47, 4911; Tirmiz, Birr 21, 1932; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 5/416, 421, 422.
715[715] Buhr, Edeb 58; Ebu Dvud, Edeb 48, 4917; Tirmiz, Birr 56, 1988; Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/245, 287, 465, 517.
714[714]

Aklama:

Bu hadiste, s-i zandan saknma vardr. zerinde hibir ktlk alameti grlmeyen bir

kimseyi ktlkle thmet altna almaya Zan denir. Bu yersiz ve sebepsiz yere birini

ktlemektir. Bu phesiz kt bir zandr. Allah Tel u yet-i kermede m'minleri

bundan sakndrmtr:

Ey iman edenler! Zandan oka saknn. nk zannn bir ksm gnahtr 716[716]
Yasak edilen zannn iine, aka pheli yerlerde gezen kimse hakkndaki zan, dnya

ilerinde yaplan zan ve Allah Tel'ya kar duyulan hsn zan girmez. Ancak Uluhiyetle
ve Peygamberlikle ilgili zanlar haram olan zanlara dahildir. nk iman ve tasdik
hususunda yakn kesin bilgi arttr.

Mevdudi'de zan ile ilgili olarak yle der:

Burada kii mutlaka zannetmekten deil, fazlaca zannetmekten ve her zannettiine tab

olmaktan menedilmitir. Bunun sebebi olarak da, zarnn bir ksmnn gnah olmas

gsterilmitir. Bu emri iyice kavrayabilmek iin zarnn ksmlarn ve zannn ahlaki

neminin ne olduunu incelemek gerekir.

Zannn bir ksm ahlaken beenilmi ve dinen makbul grlerek vlmtr. Sz gelimi
Allah, Peygamber ve m'minler hakknda hsn- zanda bulunmak, su-i zan duymaya bir
neden olmadka insanlar hakknda gzel zanlar beslemek bu kategoriye girer.

Zannn ikinci ksm, fiilen baka are kalmamas durumundaki zandr. rnein mahke-

melerde ahitler hakknda gerekli inceleme yapldktan sonra, galip zanna gre hkm
verilir. nk mutlak gerei bilmek mmkn olmadndan ahitlerin ifadesine

dayanarak bir karar verme zorunluluu vardr ve galip zanna gre karar verilir. Bu

bakmdan insanlar arasnda karar verme zorunluluu olan birok muamelatta, mutlak
gerei bilmek mmkn olmadndan galip zanna dayanlarak hkm verilir.

Zannn nc eidi de her ne kadar su-i zan ise de gnah saylmayan, caiz olmak
zellii tayandr. Mesela: Bir kimse veya zmrenin yaay ve hareketlerinde yahut
716[716]

Hucurat, 49/12.

davranlarnda ve bakalan ile olan muamelelerinde hsn- zanna layk olmayan

grntler varsa ve buna su-i zan duymak iin makul sebepler mevcut ise, te o zaman

bu zan gnah deildir. Byle bir durumda eriat asla kiinin ahmaklk sergileyerek

mutlaka o hareketlere hsn- zan gstermesini emretmiyor. Fakat bu caiz grlen su-i
zanin son snn, onun mmkn olan ktlklerinden kurtulmak iin ihtiyatla hareket
etmekle yetinilmesidir. Daha ileri giderek, srf zan zerinde durarak o kiiye kar
herhangi bir muamelede bulunmak doru deildir.

Drdnc eit zan gerekte gnah olan zandr. Kiinin baka birine sebepsiz yere su-i

zan beslemesi veya bakalar ile ilgili kanaat ve grlerinde daima su-i zan n plana
almas yahut d grnleri ve hareketleri temiz iyi bir insan olduunu gsteren
kiilere su-i zan beslemesldir. Bunun gibi, birinin herhangi bir sz ve hareketinde iyilik

ve ktlk ihtimali eit olup bizim de srf su-i zandan hareket ederek onu ktle
yorumlamamz da gnahtr. Mesela, iyi bir insan bir topluluktan kalkp giderken kendi
ayakkabs yerine baka birinin ayakkabsn giyse, bizim de onun mutlaka almak niyeti
ile yaptna karar vermemiz gibi. Halbuki bu hareket dalgnlktan da olabilir... yi
ihtimali brakp da kt ihtimali tercih etmek su-i zandan baka bir ey olamaz.

Bu incelemelerden sonra zannn bizatihi bir davran olarak yasak olmad meydana
kmaktadr. Aksine, baz durumlarda iyidir de, baz durumlarda kanlmaz, baz

durumlarda bir dereceye kadar caiz olup daha fazlas caiz olmayandr. Baz durumlarda
da tamamen caiz deil ve yasaktr. Bu bakmdan zandan veya su-i zandan mutlaka
saknnz buyurulmam, ama ok fazla zan beslemekten saknn buyurulmutur.

Bu buyruun arkasndan, emrin sebebini aklamak iin de, baz zaniann gnah olduu
buyruu yukandaki buyrua eklenmitir.

Bu ilahi uyandan, kiinin zanna dayanan bir kanaat elde etmeye alrken veya bir

kimse hakknda karar vermek iin harekete geerken bunlan dnp tanp lmesi ve
bu zan ve tahminin gnah olup olmayacan gznne almas gerektii sonucu
kmaktadr. Hakikaten bu zan gerekli midir, byle bir zan iin makul sebeplerim var

mdr, kendisine dayanarak davran gsterdiim bu zan caiz midir gibi tedbirleri,
Allah'tan korkan herkes elbette almaldr. Zan ve tahminlerini alabildiine babo
brakmak ve rasgele, sebepsiz olarak zanlara dayannak Allah'tan korkmayan ve ahirette
hesaba ekileceini dnmeyen kiilerin iidir.

Yine Mevdudi, kiilerin zel mahrem hayatn aratrmann yasak olmas ile ilgili olarak
da yle der: 717[717]

Yani insanlann srlarn, gizli ynlerini aratrmayn, birbirinizin kusurlarn

soruturmayn, bakalarnn hal ve hareketlerini aratrmayn. Bu hareketler ister su-i

zandan dolay yaplsn, yahut kt niyetle birine zarar vermrk iin yaplsn veya sadece
kendi merakn gidermek iin yaplsn, her durumda da eriatn yasaklad eylerdir.
Bakalarnn zerine perde ekilmi hallerini aratrmas, o perdenin arkasna uzanarak

kimin ne ayb var, kimin ne kusuru var, kimin ne biim gizlenmi hatalar var diye
renmeye almas bir mslmann ii deildir. iki kiinin konumasna kulak

kabartmak, komularn evlerinin iini merak etmek, eitli yollarla bakalarnn aile
hayatn veya onlann ahsi davranlann aratrmak byk bir ahlakszlktr ve bundan
binbir ktlkler ortaya kar. Bu bakmdan Hz. Peygamber (s.a.v.) bir hutbesinde bu
kimselerle ilgili olarak yle buyurmutur.

Ey dili ile iman etmi de henz iman kalplerine tam girmemi olanlar! mslmanlarn
gizli hallerini aratrmaynz. nk, kim onlarn gizliliklerini aratnrsa Allah'da onun
gizliliini aratrr. Allah'da kimin gizliliini aratnrsa evinde dahi onu rezil ve rsvay
eder.
Hz. Muaviye, Hz. Peygamber'den (s.a.v.) yle buyurduunu iittim demektedir: "

Eer insanlann gizli hallerinin peine dp aratrrsanz onlan ifsad eder yoldan
karrsnz veya nerdeyse yoldan kar hale getirirsiniz. 718[718]
Bir baka Hadsi erifte Peygamberimiz (s.a.v.) yle buyurmutur:

Biri hakknda kt zan beslemiseniz, hi olmazsa onu aratrmayn. Cassas, Ahkamu'l-

Kur'an Bir baka hadiste de Allah'n Rasul (s.a.v.) yle demitir:

Kim birinin gizli kusurunu grr ve zerine bir perde ekerse, sanki o, diri olarak topraa
gmlm kz ocuunu lmden kurtarm gibi olur. (Cassas, Ahkamu'l-Kur'an)

Kusurlarn aratrlmas ve insanlann gizli ynlerinin soruturulmasnm yasak olduunu

717[717]
718[718]

B.k.z: Mevdudi, Tefhimu'I-Kur'an, 5/450452.

Ebu Davud.

belirten bu emir sadece ahsar iin deil, slam devleti iin de geerlidir. 719[719]
10- Mslmana Hakszlk Edilmesi, Yardmsz Braklmas, Hor Grlmesi ile Kan,
Irz Ve Malnn Haram Olmas

2312- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Birbirinize haset etmeyin. Kendiniz almak istemediiniz halde din kardeinizi zarara
sokmak iin bir maln fiyatm artrma yarna girmeyin. Birbirinize buzetmeyin.
Birbirinize srt evirmeyin. Bir ksmnz, dier bir ksmmzn alverii zerine alveri
yapmasn. Ey Allah'n kullar! Kardeler olun. mslman Mslmamn kardeidir. Ona
zulmetmez. Yardma muhta olduu zor bir zamanda onu yalnz brakmaz. Onu kk
grmez. Takva, ite buradadr.
Resulullah (s.a.v.) bu son cmleyi gsne iaret ederek defa tekrarlad.

Bir kimsenin, mslman kardeini kk grmesi; onun, kt bir kii olduunun

hkmedlmes iin yeterlidir. Her Mslmamn kan, mal ve rz dier mslmamn zerine
haramdr. 720[720]

2313- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dorusu Allah, sizin suretlerinize ve mallarnza bakmaz. Fakat kalplerinize ve

amellerinize bakar. 721[721]
Aklama:
B.k.z: Mevdudi, Tefhimu'l-Kur'an, 5/452453.
bn Mce, Zhd 23, 4213; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/277, 311, 360.
721[721] bn Mace, Zhd 9, 4143; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/484, 539.
719[719]
720[720]

Sind'ye gre; yani amellerinizi ve kalplerinizi slah edin, dzeltin. Gayret ve almala-

rnz, bedenlerinizin gzelliine ve mallarnz oaltmak iin uramayn.

Allah kulunu suretinin gzelliiyle veya malnn okluuyla kabul buyurmaz, onu katnda yceltmez. Yine kulunu suretinin irkinliiyle veya malnn azlyla da kabul
buyurmaz, yceltmez. O, kulunu amelinin gzelliiyle ve kalbinin ihlasl olmas, yani

niyetinin srf Allah rzas olmasyla kabul buyurur, katnda yceltir. Yine O, kulunu
amelinin irkinliiyle ve niyetinin bozukluuyla reddeder.

11- Dmanln Ve Birbirini Terk Etmenin Yasak Olmas

2314- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Pazartesi ve Perembe gnleri cennet kaplar alr. Allah'a hibir eyi ortak komayan
her bir mminin lehine gnahlar balanr. Yalnz kendisi ile din kardei arasnda kin ve
dmanlk bulunan kimse bu mafiretten yararlanamaz. O iki kii hakknda:

Birbiriyle barncaya kadar bu iki kiiyi mafiretten uzak tutun! Birbiriyle barncaya
kadar bu iki kiiyi mafiretten uzak tutun! Birbiriyle barncaya kadar bu iki kiiyi
mafiretten uzak tutun! denilir. 722[722]
12- Allah iin Sevmenin Fazileti

2315- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Buhr, Edeb'l-Mfred, 411; Ebu Dvud, Edeb 47, 4916; Tirmiz, Birr 76, 2023; bn Mce, Siyam 42,
1740; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/268, 329, 389, 400, 465.
722[722]

Dorusu Yce Allah, kyamet gnnde:

Srf Benim azametim (ve taatm) iin birbirini sevenler nerededirler? Benim glgemden
baka hibir glge bulunmayan bugnde Ben onlar kendi glgemde glgelendiririm
buyurur. 723[723]
2316- Ebu Hureyrc (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir kimse, dier bir beldede bulunan din kardeini ziyarete gitmek iin yola
koyulmutu. Allah, bu kimsenin geecei yol zerine insan suretinde gzc bir melek
oturttu. O kimse, melein yanna gelince, melek ona:
Nereye gitmek istiyorsun? diye sordu. Adam:

u beldede bulunan bir (din) kardeimi ziyaret etmek istiyorum dedi. Melek:

O din kardeini ziyaret etmende kendin iin dndn bir menfaatin var m? diye
sordu. Adam:

Hayr, yoktur. Dorusu ben onu sadece Yce Allah iin sevmekteyim dedi. Bunun
zerine melek, o kimseye:

Dorusu ben, Allah'n, sana: Sen o kimseyi Allah iin sevdiin gibi muhakkak Allah'da
seni sevmektedir mjdesini iletmek iin yollad elisiyim dedi. 724[724]
13- Hastay Ziyaret Etmenin Fazileti

2317- Sevbn (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Hasta ziyareti yapan kimse, hastann yanndan dnnceye kadar cennetin hurmalkt yolu

723[723]
724[724]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/237, 338, 370, 523, 535.

Buhr, Edeb'l-Mfred, 350; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/292, 408, 462, 482, 508.

zerindedir. 725[725]

2318- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

phesiz Yce Allah, kiyamet gnnde:

Ey Ademolu! Ben hasta oldum da, fakat sen Beni ziyarete gelmedin! diyecek. demolu :
Rabbim! Ben seni nasl ziyaret edebilirim. Sen lemlerin Rabbisin! diye cevap verecek.
Yce Allah:
Bilmez miydin ki, filnca kulum hasta oldu. Sen onu ziyarete gitmedin. Bilmez miydin ki,
onu ziyarete gitmi olsaydn, Beni, onun yannda bulurdun buyuracak. Daha sonra da:
Ey Ademolu! Senden yiyecek istedim, fakat Beni doyurmadn! diyecek. Ademolu:
Rabbim! Seni nasl doyurabilirim ki! Sen lemlerin Rabbisin! diyecek. Yce Allah:
Bilmez misin ki, filnca kulum senden yiyecek istedi, sen onu doyurmadn. Bilmez miydin
ki, onu doyurmu olsaydn, bunu, Benim katmda bulacaktn! buyuracak. Daha sonra:
Ey demolu! Senden su istedim, fakat Bana su vermedin! buyuracak. Ademolu:
Rabbim! Ben sana nasl su verebilirim ki! Sen lemlerin Rabbisin! diye cevap verecek.
Yce Allah:
Filnca kulum senden su stedi, fakat sen ona su vermedin! Ona su vermi olsaydn, bunun
karln Benim katmda bulurdun! buyuracak. 726[726]
Aklama:

725[725]
726[726]

Tirmiz, Cenaiz 967, 968; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/276, 279, 282, 283.
Buhr, Edeb'l-Mfred, 517; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/404.

Yce Allah'n, hastal kendisine nispet etmesi; kulunu ereflendirmek ve ona yaknln bildirmek iindir. Maksat kulun hastaldr.

Beni onun yannda bulurdun cmlesinin mns: Benim sevab ve ikramm bulurdun,
demektir.

Hastalk hakknda: Beni onun yannda bulurdun denilmesi ve yiyecek ile iecek
hakknda ise: Bunun karln benim katmda bulurdun buyurulmas, hasta ziyaret
etmenin sevabnn daha ok olduuna iaret iindir.

14- Mminin Bana Gelen Hastalk, znt Ve Buna Benzer eylerden, Hatta
Vcuduna Batan Dikenden Kazanaca Sevab

2319- Hz. Ae (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'den daha fazla hastal iddetli olan hibir kimse grmedim. 727[727]

2320- Abdullah bn Nes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in hastalnda vcudu hummann hararetinden iddetle sarsld

srada onun huzuruna girmitim. Derken elimle ona dokundum. Sonra da ona:

Ey Allah'n resul! Siz hummann hararetinden dolay ok zdrap ekiyorsunuz dedim.

Resulullah (s.a.v.):

Evet. Ben, sizden iki kiinin zdrap ekmesi kadar iddetli bir zdrap ekmekteyim
buyurdu. Ben:

Bu hummann sizin iin muhakkak iki kat ecri vardr dedim. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.):

Evet! buyurdu. Sonra da:

727[727]

Buhr, Merd 2; bn Mce, Cenaiz 64, 1622; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/172, 181.

Kendisine hastalk veya baka bir eyden dolay bir eza isabet eden bir mslman kimseye,
Allah bu eza sebebiyle onun gnahlarn, aacn kendi yapraklarn dkmesi gibi dker
buyurdu.728[728]
Aklama:

Humma, stma gibi ateli hastalklara genel olarak verilen isimdir. Bu hadiste; bir yandan

ateli hastalklarda uygulanabilecek bir tedavi yoluna iaret edilirken, dier taraftan cehennemin kaynamas, yani cehennem ateinin iddeti, insanlarn bizzat yaam veya
mahade etmi olabilecekleri bir olaya benzetilerek insanlar uyarlmaktadrlar.

Ateli bir hastaln, hastay ateler erisinde kivrandrarak eritip bitirmesi, cehennem

hayatndan ok kk bir numunedir. Bunun iin bir hastala dmemek iin nlem
alnd, bir hastala dnce de kurtulu areleri arand gibi, ebedi hayatta cehennem

azabna uramamak iin bu dnyada gereken eyler yaplmaldr. Yine bu dnyada

yaplacak ve asllar temizlie, yani Suya dayanan ibadetlerin serinlii, ahirette

cehennem ateini etkisiz hale getirecektir.

Ateli hastalklarn tedavisinde, hastaln eidine ve hastala gre yntemleri deimekle beraber, genel olarak, souk su kullanm faydal olmaktadr.

Peygamberlerin eit eit mihnetlere, musibetlere uramalar; onlarn sabrlarnn, tahammllerinin, Allah'a yakndan tevekkl ve ballklarnn derecesine gre derecelerini
ykseltmek iin verilmi imtihanlardr. Hz. Peygamber (s.a.v.) bir hadiste:

Mihnet ve meakkat ynyle insanlann en zorlu imtihana maruz kalanlar

Peygamberlerdir. Sonra mmetleri arasnda emsaline kysen en erefli ve yksek derecede
olanlardr buyurmutur.

Alimlerin ou, hadisin metninde geen bu Abdullah bn Mes'ud hadisini delil getirerek;
hastaln, hem dereceyi ykselteceine ve hem de gnahlarn balanmasn
gerektireceini sylemilerdir. Bunlar, bu hadiste; Abdullah'n,

728[728]

Buhr, Merd 2, 3, 13, 14, 16; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/381, 441, 455.

Bu hummann szin iin muhakkak iki kat ecri vardr szn, Resulullah'n tasdik
etmesi, hastaln derece ykselmesine sebeb olacana ve Peygamberin,

Aacn kendi yapraklarn dkmesi gibi dker sz de, gnahlarn balanmasna vesile
olacana dellet ettiini sylemilerdir.

Bazlar da sadece gnhlarn balanacan, derecelerin ykseimeyeceini sylemilerdir.

Alimlerin ou, hastalk sebebiyle balanan gnhlarn, kk gnahlar olduu ve byk gnhlar iin istifar gerektii itihadnda bulunmulardr.
2321- Esved'den rivayet edilmitir:

Aie Mina'da bulunduu srada Kurey'ten baz genler onun yanna girmiti. Aie,
onlara:

Sizleri gldren ey nedir? diye sordu. Onlar da:

Filanca kimse adrn ipi zerine dt. Az daha boynu yada gz gidiyordu dediler.
Bunun zerine Aie:

Glmeyin! nk ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Bir mslman(n ayana yada vcudunun herhangi bir yerin)e bir diken yada ondan
byk bir ey batarsa, bundan dolay o kimseye bir derece verilir ve bir gnah silinir
buyururken iittim dedi. 729[729]
2322- Ebu Sad (r.a) ile Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: kisi, Resulullah
(s.a.v.)i:

Mmin bir kimsenin bana devaml bir surette bir sz, bir meakkat, bir hastalk, bir
hzn, hatta kendisini zen bir keder gelirse bundan dolay o kimsenin gnahlarndan

729[729]

Buhr, Merd 1; Tirmiz, Cenaiz 1, 965; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/42, 173, 254, 278.

bazs rtbas edilir buyururken iitmiler. 730[730]

2323- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:
Yce Allah'n;

Her kim bir ktlk ilerse bu ktlk sebebiyle ceza grr

731[731]

mslmanlara ok ar geldi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

ayeti inince, bu ayet,

Orta yolu tutun! Doru olan arayn! mslmanm bana gelen her bir musibetten dolay
ona bir kefaret vardr. Hatta vcudundan syrlan her syrkta veya batan her dikende bile
(bir) kefaret vardr! buyurdu. 732[732]
2324- At' bn Ebi Rebh'tan rivayet edilmitir: Abdullah bn Abbs, bana:
Sana cennetliklerden olan bir kadn gstereyim mi? dedi. Ben de:
Evet, gster dedim. Abdullah bn Abbs yle dedi:

u siyah tenli kadn! Bu kadn, Peygamber (s.a.v.)'e gelip:

Beni sara hastal tutuyor, dolaysyla sara nbetim srasnda alyorum. Allah'a benim
iin dua et! dedi. Peygamber (s.a.v.), kadna:

stersen sabret cennet senin olsun. stersen de sana ifa vermesi iin Allah'a dua edeyim!
buyurdu. Bunun zerine Kadn:

Sabrederim! Fakat ben sara nbetim geldiinde alyorum! Bari Allah'a dua et de sara
nbetim geldiinde almayaym! dedi.

Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) kadna dua etti.

Buhr, Merd 1; Tirmiz, Cenaiz 1, 966; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/303, 335, 3/4, 18,
24,48,61,81.
731[731] Nisa: 4/23.
732[732] Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 5, 3038; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/248.
730[730]

Aklama:

Bunun zerine kadnn sara nbeti srasnda edep yerleri almaz oldu.733[733]
15- Zulmn Haram Klnmas

2325- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), Yce Rabbinden rivayet etmekte olduu kudsi hadiste:

Muhakkak ki Ben, kendi nefsime ve kullarma zulm haram kldm. Dolaysyla birbirinize
zulmetmeyin buyurdu. 734[734]
2326- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Zulmdan saknn. nk zulm, kyamet gnnde karanlklar olacaktr. Cimrilikten de

saknn. nk cimrilik, sizden ncekileri helak etmi, onlar birbirlerinin kanlarn
dkmeye ve haramlarn helal saymaya sevketmitir. 735[735]

Zulm:

Herhangi bir eyi kendi yerinden baka bir yere koymak,

Din anlamdaki manas ise, hak yemek, eziyet, ikence ve bask kullanmak, adaletsizlik
yapmak, hadda amak sz ve fiilde an gitmek demektir.

Bhri, Metd 6; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/346-347.

Buhari, Edeb'I-Mfred, 490; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/160.
735[735] Buhri, Edeb'l-Mfred, 483, 484; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/323.
733[733]
734[734]

Alimler zulm ksm halinde incelemilerdir:

1- nsann Allah'a kar iledii zulm, irk ve kfrdr.

mn edip de imnlarna zulm kartrmayanlar (var ya) ite korkudan emin olmak iin
onlarn hakkdr ve doru yolu bulanlar da onlardr

736[736]

yeti inince, bu yetin ifde

ettii, imna zulm kartrma meselesi ashabn nefsine ar geldi ve,

Hangimiz nefislerine zulmetmez? dediler: Bunun zerine Yce Allah:

phesiz ki, irk byk bir zulmdr

737[737]

yetini indirdi. Bylece bu yette sz

konusu olan zulm keiimesinden irk kastedildii anlalmtr. 738[738]

Aklama:

yetteki irk byk bir zulmdr ifadesi ile de, irk'e den insanlarn hikmet ve akl

ynnden ne kadar zavall olduklarna ve ahmaklk iinde bulunduklarna iaret

edilerek irkin irkinlii dile getirilmitir. 739[739]

Yce Allah'n varln, birliini inkr etmek zulm olduu gibi, imn esaslanndan her-

hangi birini inkar etmek de zulm ve kfrdr. Btn bu hususlarda ilgili eitli yetler
vardr:

Onlardan her kim, Allah'n ilhhn inkr ederek lh o deil, benim! derse, biz onu
cehennemle cezalandrrz. te biz, zalimlere byle ceza veririz! 740[740]
2- nsanlar arasndaki zulm. Bu da, insanlarn kendi hemcinslerine kar iledikleri sular, gnahlar ve hakszlklardr. Bilindii gibi zulm kavram, Kur'an'da ok geni bir

kullanm alanna sahiptir, insanla insan arasndaki zulm de, bu geni alanda byk bir

yere sahip bulunmaktadr. Zaten zulm denince ilk olarak akla insanlarn birbirlerine
En'am: 6/82.
Lokman: 31/13.
738[738] bn Kesr, Tefsiru'r-Kur'ani'1-Azm, Beyrut 1969, 11.153.
739[739] Muhammed Ali es-Sabun, Safvetu't-Tefsr, stanbul, 1987, II, 491.
740[740] Enbiy: 21/29.
736[736]
737[737]

kar olan hareketlerindeki yanl, kt ve zararl davranlar zulm olarak tantlm,

bunlarn ilenmemesi istenmi ve ileyenler tenkid edilmitir.

Adam ldrmek, hrsizllk yapmak, erkeklerin erkeklerle temasta bulunmas homosek-

sellik ve yol kesip ktlkte bulunmak, zina yapmak, sulu insanlar brakp susuzlan
cezalandrmak, Allah'n indirdii ahkm ile hkmetmemek gibi.

3- nsann kendi kendine zulmetmesidir. Bu hususta da eitli yetler vardr.

Yukarda saylan eitlerden hangisi olursa olsun, zulm, yaratl dzeninde bozukluk
ve sapmalara sebep olmaktadr. nsann dndaki btn varlklar, yaratl dzenini

bozmamakta, nasl yaratlmlarsa, yle hareket etmektedirler. Allah'n emir ve

yasaklarn dinlemeyen, zulm yollarna den insanlar ise, insann yaratl gayesinin

dna kmaktadrlar. Bu halleriyle de, varlklar arasnda en byk zalimlerden olma

durumuna dmektedirler. Onun iin Allah ve Rsul genel olarak zulm

yasaklamlardr. Bir de, btn peygamberler insanlar Allah'a inanmaya ve O'nun emir
ve yasaklarna uygun hareket etmeye armlardr. Bu davete kulak vererek imna
gelen ve ibadete sarlanlar huzur, saadet, mutluluk ve baar elde etmilerdir. Bu davete

kulak vermeyerek peygamberlerin yoluna muhalefet edenler ise, zalimlerden olmular

ve balanna byk musibetler gelmitir. Kur'an'da, peygamberlerin emrini dinlemeyen

nice topluluklann bana gelen felket ve musibetler haber vermitir. Bu bilgiler, zulm
ileyen zalimlerin sonu asndan son derece ibret vericidir. 741[741]

Ayrca irkin mahiyeti hususunda 98 nolu hadisin aklamasna da bakabilirsiniz.

2327- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) syle
buyurmaktadr:

Mslman, mslmann kardeidir. Ona zulmetmez. Tehlikeli durumlarda onu yardmsz

brakmaz. Bir kimse din kardeinin ihtiyac hususunda yardmc olursa Allah da zor bir
duruma dtnde ona yardmc olur. Her kim bir Mslmamn skntsn giderirse Allah
da buna karlk kyamet gnnn skntlarndan bir sknty o kimseden giderir. Kim de

741[741]

B.k.z: Nureddin Turgay, Zulma maddesi, amil slam Ansiklopedisi.

bir Mslmamn gnahn yada suunu rterse Allah da kyamet gn o kimsenin dnyada
iledii bir gnah yada suu rter. 742[742]

Aklama:

Nevev'ye gre; burada rtbast etmekten maksat, eziyet ve fesatla mehur olmayan iyi
hal sahipleridir. Eziyet ve fesatla mehur olan kimseye gelince onun suunu rtbas

etmemek ve verecei zarardan korkulmazsa onu gerekli yerlere bildirmek mstehab

olur. nk rtbas etmek, onu daha fazla eza ve fesada ynlendirir, saygn eyleri

inemeye ve daha fazlasn yapmaya cesaretlendirir. Henz yaplmakta olan bir suu
gren kimse, suu ileyen kimseye tiraz etmek ve elinden geliyorsa onu men etmesi
vaciptir. Ertelemesi helal deildir.

Mslmamn suunu rtbas etmek; kendisine gizlice tenbih ve nasihatta bulunmaya en-

gel deildir. Bu hkm, aktan su ve gnah ilemeyen kimseler hakkndadr.

Gnmzde olduu gibi, her gnah pervaszca gz nnde yapanlar bundan haritir.
743[743]

2328- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), sahabilere:

Mflis nedir? Bilir misiniz? diye sordu. Sahabiler:

Bize gre, mflis; hibir dirhemi ve eyas olmayan kimsedir dediler. Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.);

Gerekten benim mmetimden mflis; kyamet gnnde namaz, oru ve zekatla gelecek
olan kimsedir. Ama una svm, buna zina iftirasnda bulunmu, unun maln yemi,
bunun kann dkm, dierini de dvm olarak gelecek. Onun hasenatndan bir ksm
una verilir ve bir ksm da buna verilir. Eer zerinde olan kul haklar denmeden nce
Buhr, Mezalim 3, krah 7; Ebu Dvud, Edeb 38, 93; Tirmiz, Hudud 3, 66; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/303, 334, 371.
743[743] Nevev, Mslim erhi, 16/134.
742[742]

hasenat tkenirse bu defa o alacakl kullarn gnahlarndan alnp bu kimsenin zerine

yklenir. Sonra da cehenneme atlr buyurdu. 744[744]
2329- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kyamet gnnde btn haklar mutlaka sahiplerine verilecektir. Hatta boynuzsuz koyun
iin, boynuzlu koyundan ksas alnacaktr. 745[745]

2330- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Dorusu Yce Allah, zalime mhlet verir. Yakalayaca zaman ona gz atrmakszm
anszn yakalar buyurdu,

Sonra da,

te Rabbin, zalim memleketleri cezalandrd zaman byle cezalandrr. nk Onun

cezas ok ac, ok etindir 746[746] ayetini okudu. 747[747]
16- Zalim De Olsa Ve Mazlum Da Olsa Din Kardeine Yardm Etmek

2331- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biri muhacirlerden ve dieri de Ensar'dan olmak zere iki gen ocuk kavga ettiler.
Bunun zerine muhacir yada muhacirler:

Yetiin, ey muhacirler!' diye seslendi. Ensar'l olan kimse de:

Tirmiz, Sfatu'I-Kyamet 2, 218; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/303, 334, 371.
Buhari, Edeb'l-Mfred, 183; Tirmiz, Sfatu'I-Kyamet 2 , 2420; Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/235, 301, 323, 372, 411.
746[746] Hud: 11/102.
747[747] Buhr, Tefsiru Sure-i Hud 5; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 12, 3110; bn Mce, Fiten 22, 4018.
744[744]
745[745]

Yetiin, ey Ensar! diye bard. Derken Resulullah (s.a.v.) kp:

Ne bu cahiliyet halk davas? diye sordu. Sahabiler.

Bir ey yok, ey Allah'n resul! Sadece iki gen ocuk kavga etmiler, biri dierinin
kna vurmu dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.}:

O halde zarar yok! Kii zalim de olsa mazlum da olsa (din) kardeine yardm etsin. Eer
din kardei zalimse onu zulmnden alkoysun. nk onu zulmnden alkoymak, o kimseye
kar yaplm bir yardmdr. Eer (din) kardein mazlum ise zulm eden kimseye kar)
ona yardmda bulunsun buyurdu. 748[748]
17- Mminlerin Birbirlerine Acmalar, efkat Etme Leri Ve Yardmlamalar

2332- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Mmin mmine kar, birbirini balayan bir yap gibidir. 749[749]

2333- Nu'mn bn Ber (r,a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Birbirlerine merhamet, efkat ve sevgi konusunda mminleri bir vcut gibi grrsn.
Vcudun bir organ rahatsz olursa, dier organlar uyumadan ve hararetle birbirlerini ona
arrlar. 750[750]
Ltf akan bu hadisle ilgili olarak yle der:

Bilinen bir gerektir ki, her birliin ve birlikteliin, ncelikle yerine getirilmesi gerekli
birlik-ii baz grev ve sorumluluklar bulunur. Ayn peygambere inanan mminler

Buhar, Menkib 8; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/323.

Buhr, Salat 88, Mezalim 5, Edeb 36; Tirmiz, Birr 18, 1928; Nes, Zekat 67; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 4/404, 405, 409.
750[750] Buhr, Edep 27.
748[748]
749[749]

birlii demek olan mmet iin de bu tr grev ve sorumluluklar sz konusudur.

Hadisimiz bunlar, sevgi, acma merhamet ve dayanma olarak belirlemektedir. Biz
bunlan ortak tek bir kelime ile Duyarlk diye ifade edebiliriz.
Ortak Nokta

Hadisimiz, ayn iman paylaan insanlann yani din kardelerinin, renk, dil, yurt ve kltr
farkllklarna ramen, ekil ve grevleri deiik olan organlardan meydana gelmi bir
vcud gibi olduklarn, daha dorusu olmalar lazm geldiini, bunun da sevgi ve

merhamette, bir baka ifade ile, tasa ve kvanta yani tepkilerde grlmesi gereini

tespit ve ilan etmektedir. Birbirine gz kulak olmak, yek dierini koruyup kollamak yani
dayanma, ite bu duygu bann ve tepki ortaklnn tabi ve maddi snr tanmayan bir

sonucu olmaktadr. Bylece mminler topluluunun tek vcuda benzeme noktasn da

btn sonulanyla birlikte Duyarlk tekil etmektedir.
Hem Hak Hem Grev

Sevgi, efkat ve dayanma bakmndan bir vcudun organlarna benzetilen mslman-

larn, ncelikle birbirlerinden mstani kalamayacaklar, yek dierine kar duyarsz

olamayacaklar ortadadr. nk bu duyarlk, ortaklaa sahip olunan slm imanndan

kaynaklanmaktadr. mslmann inan ve kader birlii iinde bulunduu nsanlar ve

milletler adna gerektiinde zveride bulunmas, onlarla iyi ve kt gnlerinde

dayanma iinde olmas, tasa ve kvanlarn paylamas, hem hakk hem de grevidir.

Bu ise, yine hadisimizin ifadesine gre, her hangi bir uzuv ve organdaki rahatszln,
vcudun dier organlarn etkilemesi kadar tabii, harta zaruridir. Gayr-i tabi olan bunun

tersidir. Nitekim;

Mslmanlarn derdini derd edinmeyen onlardan deildir

751[751]

beyan, bu noktay

yeterince ak biimde gzler nne sermektedir. Vcud btnlne kar duyarln

kaybetmi, onunla duygusal ve sinirsel balarn koparm olan organn, sadece

grntde o bnyeye dahil olmaktan te, vcud fonksiyonlar asndan hi bir nem

tamad aktr. Ayn ekilde sosyal bir bnye olan mmet birimlerinin de Duyarlk
erevesi dnda kalmalar halinde birbirleri iin herhangi bir anlam ifade
etmeyecekleri, sadece, elem ve hasret konusu olacaklar bilinmektedir. nk z, i

dinamikleri rm, sz ve grntsnden baka hi bir eyi kalmam bir yap,

sadece izdrap konusu olabilir. Hatta belki de byle br yapnn varl, yokluundan
daha fazla znt vesilesi olur. Nitekim dalan mmet yapsnn zdrabn terennm
etmi olan Hisli yrek merhum Akif, bu noktaya yle iaret etmektedir:
Duygusuz olmak kadar dnyada lakin dert yok,
yle salgmm ki mel'un, kurtulan birferd yok
Kendi salam... Hissi lm, ruhu lm milletin!
te en korkuncu hsrann, helakin, haybetin! 752[752]
Hi sklmaz msnz Hazret- Peygamberden?
Ki uzaklardaki bir m 'mini indise diken,
Kalb-i pakinde duyarm o musibetten ac,
Sizden elbette olur ruh-i Neb davac!.. 753[753] mmetin derdi

mslmanlar olarak uzunca bir zamandan beri, bata bamz olmak zere mmet bnyemizin kalb ve kafa gibi nemli bir ok nahiyesinde byk ve ciddi rahatszlklar

bulunmaktadr. Bu bir gerek. Yine ayn ekilde, mmet-i Muhammed'in, Kur'an'n

ifadesiyle;

Dinlerine uymadka asla raz edemeyecei 754[754] hal ve siyon g odaklan tarafndan
Mnavi, Feyzu'l-kadir, VI, 67.
Safahat, s. 200, E. Dzda neri.
753[753] Safahat, s. 164.
754[754] Bakara: 2/120.
751[751]
752[752]

planl ve bilinli bir ekilde iine itildii elem ve zdrab, giderek sanki daha az hisseder

olduu, yrtetimler dzeyinde bunun daha da younlat gzlemlenmektedir. Bu da bir

baka kahredici gerektir. Tepkisizlik ya da gecikmi clz tepkilerimizle, organlar aras

irtibatlar olduka zayflam, duyarl byk lde kaybolmu bir vcudu

andrmaktayz. Zira kar koymak iin deil, tbb ve nsan yardm iin bile bnye d ve

dman odaklarn iznini kollama zilletini, imdat aran mmin evrelerin yzne
marifetmi gibi, yksek siyasetmi gibi sunabiliyoruz. Onlar Bire on anlayyla g

kullanrken, biz Ona bir oranna bile sahip kmay, Kresel deerlere aykr
grebiliyoruz. slm dnyasnn hemen her blmnde yllardr yaanan trajedi bizim

bu yrekler acs tutum ve tavrmz tm kr gzlere sokacak kadar netletirdi. Ba'de

harabi'l-Bosna iln edilen Dayanma gn bilmem ki gemi kayplara ve

duyarszla kefaret olacak mdr? Oysa,

O iman. ittihad isterdi bizden, vahdet isterdi.

Nasl Bnyn- merss olmamz lazmsa gsterdi! 755[755]

Yaanan acy giderek arttran bir baka gerek de slm mmetinin her nitesinin, bir

baka gereke ve ve bahane ile ana niteden aynl yelemesi, bana gelenleri, onun
asl sorumlular olan Dost ve mttefiklerIe halletme basiretsizliini srdrmesidir. Bu
derece bir ba bozukluk imdiye dek bu apta grlmemiti. Halbuki,
Irzmzdr inenen, evladmzdr doranan!

Hey sklmaz alamazsan, bari glmekten utan!

His denen devletliden olsayd halkn behresi,
Payitahtndan bugn tamazd sarho na'res. 756[756]
Karada haydudu, Srp eei, Bulgar ylan,
Sonra Yunan iti, epevre kuatsn vatan!
Kimsesiz ailelerden kimi gitsin baa,
755[755]
756[756]

Safahat, s. 279.
Safahat, s. 274.

Kimi bin trl fecaatle ekilsin kucaa!. 757[757]

Ne bir yandaki masum iin beikte hayat,
Ne seksenindeki mazlum iin eikte necat.
0, baltalarla kesiktir; bu, snglerle delik

bek bek duruyor pht pht kanla kemik!"

Siz, ey bu yangn zhar eden be alt sefil,

Ki ettiniz bizi Hrvafla Srb'a kar rezil!" 758[758]

Doktriner Engeller

Akif merhumun tanmyla "Karada haydudu" ve "Srb eei"nin Bosna-Hersek'te gerekletirdii mslman kymna seyirci kalmak batya yaksa bile douya yani

mslmanlara yakmad, onlarn kimlikleriyle asla barmad ortadadr. Artk

mslmanlar arasnda sevgi, efkat ve dayanma balan yeterince almyorsa,
inananlar

bnyesi,

organlarnn

derdini

yekdierine

aktaramyor

ve

birlikte

alayamyor, beraber are arayamyorsa,. aslnda bakalarn sulamaya da hakk

kalmam demektir. Bize yle gelmektedir ki, mminler aras duyarl, zellikle bizim
amzdan, lke snrlarndan nce ilke snrlar, yani maddi manialardan evvel,
doktriner engeller nlemektedir. Yreklerin duyarl ile kafalarn artlanmh
atmas her eyi alt-st etmektedir. Yetmi yl akn bir sredir hep bu anlamszl, bu
atmay yaamaktayz. mmet bnyesinin hi bir yerindeki rahatszla dosta ve etkili

bir biimde are bulamamann mahcubiyeti, aczi ve sorumluluu ite bu noktadan, bu

anlamszlktan kaynaklanmaktadr.

Hadisimizdeki Mmin sleti, yani sevgi, merhamet ve dayanma geninde birlemi

bir mmet bnyesi, her trl rahatszln kesin merhemidir. O halde mslmanlar artk

757[757]
758[758]

Safahat, s. 186-187.
Safahat, s. 260-261.

kendilerine gelmelidir.

Tkrn cephe-i lakaydma arkn, tkrn!

Kukulansn, grelim, gayreti halkn tkrn.

Tkrn ehl-i salb 'in o hayasz yzne!

Tkrn onlarn asla gvenilmez szne!..

Medeniyyet denilen maskara mahluku grn,

Tkrn maskeli vicdanna asrn, tkrn. 759[759]

Mahcubiyetimiz mmin duyarln sistemletirdiimiz gn bitecektir. 760[760]

2334- Nu'mn bn Ber (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Mslmanlar bir adam gibidir. Gz arrsa btn vcudu arr. Ba arsa da btn
vcudu arr. 761[761]

18- Svmenin Yasak Olmas

2335- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Birbiriyle sven iki kimsenin syledikleri eylerin gnah, saldrya urayan/mazlum

olan kii haddi amad mddete svmeye ilk balayan kimseye aittir. 762[762]

Safahat, s. 183.
B.k.z: Prof. Dr. . Ltf akan, Hadislerle Gerekler, s. 501-505.
761[761] Buhr, Edeb 27.
762[762] Buhr, Edeb'l-Mfred, 423; Ebu Dvud, Edeb 39, 4894; Tirmiz, Birr 51, 1981; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/235, 488, 517.
759[759]
760[760]

Aklama:

Hadis, bir mslmana svmenin gnah olduunu aka ifade etmektedir. Nitekim dier
bir hadiste;

Mslmana svmek fsktr. Onu ldrmekse kfrdr 763[763] buyurulmaktadr.

Karlkl olarak birifairlerine sven iki kiiden svmeyi ilk balatann gnah bellidir.
Svmeyi balatt iin bir gnah ilemi olduunda phe yoktur.

Kendisine svld iin karsndakine kfrle karlk veren br kimsenin verdii bu

karln da bir gnah olduu kesindir.

nce kendisine svld iin ayn ekilde karlk vermek durumunda kalan ahs kar-

lk verirken svmede karsnda kinden daha da ileri gitmedii srece her ikisinin
gnah da svmeyi ilk balatann zerinde kalr. Saldrya nce uram olan kii, bu

gnahlardan kurtulur. Fakat bu kii karlk vereyim derken kfrde saldry, ilk

balatandan daha da ileri gidecek olursa dengeyi bozan ksmn gnah kendi zerinde
kalr. Gerisinin gnah ise yine kfr ilk balatann olur.

19- Af Etmenin Ve Alak Gnllk Gstermenin Mstehab Olmas

2336- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sadaka hibir mal eksiltmez. Allah, affeden bir kulun ancak erefini artrr. Bir kimse
Allah iin alakgnllk gsterirse Allah o kimsenin ancak derecesini ykseltir. 764[764]

Buhr, man 32, Edeb 44, Fiten 8; Tirmiz, Birr 51; Nesa, Tahrimu'd-Dem 27; bn Mce, Fiten 4;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/76, 178, 385, 411, 433, 454, 439.
764[764] Tirmiz, Birr 82, 2029; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/235, 386, 438.
763[763]

20- Gybetin Haram Olmas

2337- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), sahabilere:

Gybet nedir? Bilir misiniz? diye sordu. Sahabiler:

Allah ve Resul daha yi bilir! dediler. Resulullah (s.a.v.):

Gybet; kardeini, holanmad bir eyle anrtandr buyurdu. Bu srada Resulullah

(s.a.v.)'e:

Benim sylediim ey, kardeim de varsa o zaman ne buyurursun? diye soruldu.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Sylediin ey kardein de varsa ona gybet etmi demektir. Eer sylediin ey onda
yoksa o zaman ona iftira etmi olursun buyurdu. 765[765]
Aklama:

Mevdudi, Gybet ile ilgili olarak unlar syler:

Gybet, yle tarif edilir; Birinin, herhangi bir kimsenin arkasndan, duyduu zaman
houna gitmeyecei szler sylemesidir. Bu tarif bizzat Peygamberimiz tarafndan
yaplmtr.

Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, Nesei ve dier muhaddislerin naklettii, Hz. Ebu
Hureyre'nin rivayet ettii hadisi erifte Peygamberimiz (s.a.v.) gybeti yle tarif
buyurmutur.

Gybet, kardeinin, houna gitmeyecek ekilde anlmasdr." "Sylediim eyin kardeimde

765[765]

Ebu Dvud, Edeb 35, 4874; Tirmiz, Birr 23, 1934; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/230, 384, 386, 458.

olduunu grmsem ne olacak?" denilince Hz. Peygamber (s.a.v..) buyurdu ki: "Eer
sylediin ey kardeinde varsa gybet etmi oluyorsun, dediin onda yoksa iftira etmi
olursun.
mam Malikin Hz. Muttalib bin Abdillah'dan naklettii bir hadisin ifadesi de yledir:
Adamn biri Hz.Peygamber'e Gybet nedir? diye sordu. Peygamberimiz de (s.a.v.);

ittii zaman houna gitmeyecek ekilde kii hakknda konumandr buyurdu. Adam;
Ya Rasulallah! Ya szm doru ise deyince Peygamberimiz (s.a.v.):
Eer szn yanlsa, o zaten iftiradr buyurdu.

Bu buyruklardan, birinin arkasndan yalan szlerle sulanmasnn iftira olduu ve var

olan kusurlarnn sylenmesininse gybet olduu anlalmaktadr.

Bu hareket ister ak fadeli szlerle yaplsn, ister kinaye ve iaretler ile yaplsn her

ekli ile haramdjr. Bunun gibi bu hareketin kiinin hayatnda yaplmas, yahut ldkten
sonra yaplmas, iki ekilde de haramil ayndr.

Ebu Davud'un rivayetine gre, Maiz bin Malik El-Eslemi'ye zina suundan dolay recm
cezas verildii srada, Peygamberimiz (s.a.v.) yolda yrrken bir sahabinin kendi
arkadana yle sylediini iitti:

u adama bak! Allah onun sularn perdelemiti, fakat nefsi kpek gibi ldrlmeye
kadar peini brakmad. Bir miktar yol aldktan sonra Kokumu bu merkebin leinden
yiyin buyurdu. Onlar da:

Ya Rasulallah! Onu kim yiyecek? deyince, Peygamber Efendimiz,

Biraz evvel sizin sylediiniz, kardeinizin haysiyetini rencide eden szler, bu merkebin
leini yemekten daha ok irkindir buyurdu.

Bu haramn dnda kalan gybetler ancak u ekilde olanlardr: Birinin arkasndan veya

ldkten sonra onun ktln sylemek eriat nazarnda doru bir mecburiyet halini
almsa ve bu mecburiyet gybet olmadan yerine gelmiyorsa ve bu gybet yaplmazsa

gybete nisbetle ok daha byk bir ktlk ortaya kacaksa bu gybetin haramil
ortadan kalkar.

Hz. Peygamber (s.a.v.) bu istisna olan gybeti yle ifade buyurmaktadr:

En kt zulm, bir mslmann haysiyet ve erefine haksz yere hcum etmektir.

766[766]

Bu buyrukta Haksz yere art Hakl yere yaplabileceini gstermektedir. Nitekim

Hz. Peygamber'in (s.a.v.) hayatnda grdmz baz rneklerden Hakl yereden ne

kastedildiini ve hangi durumlarda gybetin gerektii kadar caiz olabileceini

renmekteyiz.

Bir gn bir bedevi gelip Peygamberimiz'in (s.a.v.) arkasnda namaz kld. Namaz bitince

de Ey Allah! Bana da, Muhammed'e de merhamet et, ikimizin dnda hi kimseyi bu

merhamete ortak klma diyerek ekip gitti.

Peygamberimiz (s.a.v.) ashabna yle dedi:

Ne diyorsunuz, bu adam m daha ok akn yoksa devesi mi? Ne dediini duymadnz

m? 767[767]

Aklama:

Peygamberimiz (s.a.v.) bu sz adamn arkasndan syledi. nk o bedevi selam verir

vermez ekip gitmiti. O, Peygamberimiz'in (s.a.v.) nnde ok yanl bir sz sylemiti,

bu yanl sz karsnda Peygamberimiz'in susmas bakalarnn byle szlerin bir

dereceye kadar caiz olabilecei yanl kanaatine gitmesine sebep olabilirdi. Bu yzden
Hz. Peygamber'in (s.a.v.) o sz reddetmesi gerekiyordu.

Yine bir keresinde Fatma bnti Kays adndaki kadna iki kii evlenme teklifinde bulundu.
Biri Hz. Muaviye, dieri Hz. Ebu El-Cahn id. Kadn gelerek Peygamberimiz'e (s.a.v.) akl
dant. Peygamberimiz (s.a.v.);

Muaviye mflistir, Ebu El-Cahm ise kanlarn ok dver, buyurdu. 768[768]

Ebu Davud.
Ebu Davud.
768[768] Buhari ve Mslim.
766[766]
767[767]

Burada bir kadnn mstakbel hayat szkonusudur. Ve Hz. Peygamber'den akl dan-

mtr. Bu durumda Peygamberimiz (s.a.v.) o iki sahabeye ait bildii kusurlar sylemeyi

gerekli bulmutur... Birgn Peygamberimiz (s.a.v.) Hz. Aie annemizin yannda iken biri
gelerek grme izni istedi. Hz. Peygamber (s.a.v.);

Bu adam kabilesinin ok kt bir kiisidir, buyurdu, sonra dar kt, o adam ile ok
yumuak bir eda ile grt. Tekrar ieri girince Hz. Aie validemiz,

Onun hakknda dar kmadan nce baz eyler sylemenize ramen, daha sonra ok iyi
bir eda ile konutunuz. deyince Peygamberimiz (s.a.v.) yle cevap verdi:

Kyamet gn Allah katnda en kt mevki birinin irkin szlerinden korkup da onunla

mnasebeti terkedenlerin mevkii olacaktr 769[769]
Bu hadiseye dikkat ederseniz Peygamberimiz'in bu kii hakknda kt kanaatte olmas-

na ramen onunla gzel bir ekilde konumasnn, ahlaknn icab olduunu

greceksiniz. Ama Hz. Peygamber (s.a.v.) bu adamla merhamet ve efkatlice konuurken,

ailesi grd takdirde yanllkla onu samimi dostu zanneder de daha sonra bunu
suistimal eder dncesi ile Hz. Ae'yi bu adam kabilesinin ok kt bir kiisidir diye

ikaz etmitir. Bir keresinde Hz. Ebu Sfyan'n kars Hint binti Utbe, Peygamberimiz'e
gelerek;

Ebu Sfyan cimri bir adamdr. Bana ve ocuklarna yetecek kadar gerekli masraf
yapmyor dedi. 770[770]

Kocann bulunmad srada, kadn tarafndan yaplan bu ikayet her ne kadar gybet ise

de Hz. Peygamber (s.a.v.) bunu caiz grmtr. nk hakszlk yapan, bu hakszl

giderecek gte olan birine ikayet hakk vardr. Hz. Peygamber'in (s.a.v.) bu gibi
rneklerinden faydalanlarak fakih ve muhaddisler u kaideyi ortaya koymulardr.

Gybet, ancak er'an doru bir maksat iin gerektii takdirde ve o gybet olmadan o

gereklilik ortadan kalkmad takdirde caizdir. Daha sonra bu kaideye dayanarak slam
alimleri gybetin aadaki ekillerini caiz kabul etmilerdir:

1- Zulme urayan kiinin bu zulm ortadan kaldrabilecek gte olduuna nand kim769[769]
770[770]

Buhari, Mslim.
Buhari, Mslim.

seye zalim kimseyi ikayet etmesi.

2- Dzeltilip slah edilmesi niyeti ile hakszlklan ve ktlkleri giderebilecek yetkide

olan kimselere bir kii veya zmrenin ktlklerinin anlatlmas.

3- Fetva almak gayesi ie bir mftye veya bir slam alimine, bir kiinin yanl hareketlerini konu edinen bir olayn anlatlmas.

4- Bir kiinin veya kiilerin erlerinden saknsnlar diye dier insanlara bilgi verilmesi.
Mesela, hadis ravilerinin, ahitlerin, kitap yazarlarnn eksiklerini, hatalarn aklamak
btn alimlerce caiz deil, hatta vacip kabul edilmitir. nk bu aklama olmadan

eriat yanl rivayetlerin yaylmasndan, mahkemeleri adaletsizlikten ve insanlar

zellikle lim aratnclarn sapklklardan korumak mmkn olmaz. Yuva kurmak

isteyenlerin kariki ahs hakknda yahut yanndan ev alnmak istenen kimsenin

komuluu hakknda yahut birisi ile i ortakl kurulmak istendii taktirde veya birine
bir emanet verilmesi gerektiinde kendisinden bilgi istenen kiinin bu kimselerin iyi ve
kt taraflarn bilmediinden dolay zarara uramasn diye soran kiiye ak ak
anlatmas gerekir.

5- Fsk, fcur ve eitli ahlakszlklar yayan yahut dini dncelerde sapk fikirler ve
bid'atler datan veya Allah'n kullann dinsizlik, eziyet ve zulm fitnelerine boan
kimselerin ktlklerini herkese kar ilan ederek tenkit etmek, bunlar anlatmak da

gybet deildir.

6- Kt bir lakapla mehur olan kimseleri bu lakap dnda tantmak mmkn deilse
kltmek ve hafife almak niyeti ile deil de kiiyi tantma niyeti ile o kt lakabn
kullanlmas da gybet deildir. 771[771]

Bu istisnai durumlar dnda birinin arkasndan irkin sz sylenmesi kesin olarak ha-

ramdr. Bu irkin sz doru ise gybettir, yalan ise iftiradr, iki kiiyi birbirine drmek
iin ise dzenbazlktr. eriat bu n de yasaklamtr.

slam toplumunda bir mslmann, yannda baka birinin gybetinin yaplmasn, yalan
yere thmet altnda braklmasn sessizce dinlemesi doru deildir, onu derhal

Geni bilgi iin bkz. Fethu'1-Bari Cilt: 10, sahife: 36, Mslim, erhi Nevevi, Tahrim'l-Gybet bab;
Riyaz's-Salihyn, Gybetin Mubah Olan Bab, Ahkamu'l-Kur'an, Cassas ve Ruhu'l-Meani.

771[771]

reddetmesi gerekir. Hibir er'i mecburiyet olmad halde birinin mevcut kusurlarnn
ortaya dklmesinin gnah olduunu ve bu hareketi yapanlarn Allah'tan korkarak
byle gnahlardan uzak kalmalarn da telkin etmesi gerekir. Hz. Peygamber (s.a.v.)
buyuruyor ki:

Bir kimse bir mslmann aaland ve onun eref ve haysiyetine saldrld srada onu
korumuyorsa, Allah Teala da onun kendinden yardm istedii durumlarda himaye etmez.
Ve eer bir kii mslmann eref ve haysiyetine saldrld ve ona hakaretler yaplp,
aaland srada onu korursa Allah da kendisinden yardm istedii durumlarda ona
yardm eder. 772[772]

Gybet Yapana Gelince:

Bu gnah ilediini veya iliyor olduunu anlad an ilk grevi, Allah'a tevbe etmesi ve

bu haram iten derhal vazgemesidir. Bundan sonra ona den ikinci grev, yapt bu
gnah gidermektir. lm bir kimsenin gybetini yapmsa onun hakknda oka
Allah'tan af dilemesi, eer yaayan bir kimsenin gybetini yapmsa, bu gybet gerek d

ise bile daha nce yanlannda bhtan ettii kiilere gidip yapt hareketin yanl ve

aslsz olduunu belirtmesi gerekir. Yapt gybet kiide var olan kusurlar ihtiva
ediyorsa, bundan sonra asla onu ktlememeli, daha nce yapt gybetten dolay af
dileme sadece gybeti yaplan kiinin durumdan haberi olmas halinde yaplmaldr, aksi
takdirde sadece tevbe ile yetinilmelidir. nk o kiinin durumdan haberi yoksa gybet

yapann zr dilemek iin Ben senin gybetini yapmtm demesi o adam zer, onun
da iinde bir takm naho duygular doabilir, denmektedir. 773[773]

772[772]

773[773]

Ebu Davud.
B.k.z: Mevdudi, Tefhimu'l-Kur'an, 5/453-457.

21- Yce Allah'n Dnyada Kusurunu Gizledii Kimsenin, Ahirette De Gizleyeceini

Mjdeleme

2335- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allah dnyada bir kulunufn gnahn) rterse onu kyamet gnnde de rter. 774[774]

22- Ktlnden Saknlan Kimseye Yumuak Szler Syleyerek Mdafaa Etmek

2339- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Bir adam, Peygamber (s.a.v.)'in yanna girmek iin izin istemiti. Peygamber (s.a.v.):
Ona izin verin! O, airetin ne kt oludur! yada airetin ne kt adamdr! buyurdu.

Adam, Resulullah (s.a.v.)'in yanna girince, Peygamber (s.a.v.) ona yumuak szler
syledi.

ie der ki: Ben:

Ey Allah'n resul! Biraz nce sen onun iin sylediini syledin. Sonra da ona yumuak
szler syledin! diyerek bunun sebebini sordum. Peygamber (s.a.v.):

Ey ie! Kyamet gn Allah katnda mevki bakmndan insanlarn en kts, dnyada

ktlnden korunmak iin insanlarn terk ettii yada karlamak ve konumaktan
kand kimsedir buyurdu. 775[775]

774[774]
775[775]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/388, 404.

Buhr, Edeb 38; Ebu Dvud, Edeb 5, 4791; Tirmiz, Birr 59, 1996; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/38.

Aklama:

Bu adamn ad, Uyeyne b. Hsn'dr. Henz tam mslman olmamt. Hz. Peygamber

(s.a.v.}, insanlar onu tansnlar ve onun halini bilmeyenlerin onun hakknda yanla

dmesini engellemek istemitir. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in vefatndan sonra mrtedlerle

birlikte dinden dnm, esir oiarak Hz. Ebu Bekr'e getirilmiti. Bylece Resulullah

(s.a.v.)'in onun hakknda: Airetin ne kt adamdr eklinde sylemi olduu sz

ortaya km oldu. nk onun ktl, Resulullah (s.a.v.)'in niteledii gibi ortaya

kmtr. Peygamber (s.a.v.) ancak onu ve buna benzer kimselerin kalplerini slam'a
sndrmak iin yumuak konumutur.
23- Yumuak Davranmann Fazileti

2340- Cerr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle buyurmaktadr;
Yumuak davranmaktan mahrum olan kimse, hayrdan da mahrum olur. 776[776]

2341. Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre,

Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Ey ie! Dorusu Allah, Refik kullarna kar ok ltufkardr. Rfk sever. Sertlie kar
vermedii, hatta ondan bakalarna da vermedii eyleri rfka verir. 777[777]
2342- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre,
Peygamber (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Dorusu yumuak davranmak, bir eyde bulunursa onu ssler. Bir eyden de alnrsa onu

Buhr, Edeb'l-Mfred, 463; Ebu Dvud, Edeb 10, 4809; bn Mce, Edeb 9, 3687; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 4/362, 366.
777[777] bn Hibbn, Sahih, 552.
776[776]

lekeler. 778[778]

Aklama:

Hadisin Arapa metninde geen Rfk; arkadalarla iyi geinmek, insanlarla ilikilerde
iyi hareket etmek, yumuak davranma ve gnaha girmemek kaydyla daima her ite en
kolay olan semektir.

24- Hayvanlara Ve Baka eylere Lanet Edilmesinin Yasak Edilmesi

2343- mrn b. Husayn (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir defasnda Resulullah (s.a.v.) seferlerinden birinde iken Ensar'dan bir kadn da dii

devesi zerinde yolculuk ediyordu. Kadnn can sklp deveye lanet etti. Resulullah

(s.a.v.) bu lanet szn iitti. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bu devenin zerinde bulunanlar aln, deveyi de serbest brakn. nk o, lanetlenmitir

buyurdu.
mran:

Ben o deveyi halen insanlar arasnda yrrken grr gibiyim. Ona hi kimse
satamyordu dedi. 779[779]
2344- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Buhari, Edeb'l-Mfred, 469, 575, 580; Ebu Dvud, Edeb 10, 4808; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/58,
112, 125, 171, 206, 222.
779[779] Ebu Dvud, Cihad 50, 2561; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/429, 431.
778[778]

Sddk bir kimseye laneti olmak yakk almaz. 780[780]

2345- Zeyd b. Eslem'den rivayet edilmitir:

Abdulmelik b. Mervan, kendisine ait deme, minder, yastk gibi baz (ev) eyalarn
mm Derd'ya gndermiti. Gecelerden bir gece olunca Abdulmelik geceleyin kalkp

hizmetisini ard. Hizmeti gelmekte ar davranp huzuruna ge kalnca, Abdulmelik

ona lanet etti. Sabah olunca mm Derd', Abdulmelik'e:

Geceleyin ben senin ne sylediini iittim. Sen hizmetini ardn srada ona lanet
ettin deyip sonra da yle dedi:

Ben, Ebu Derd'nn yle dediini iittim: Resulullah (s.a.v.):

Lanet ediciler, kyamet gnnde efaatlar ve ahidler olamazlar buyurdu. 781[781]

Aklama:

Hadis, lanetilerin kyamet gnnde efaatlerinin kabul edilmeyeceini haber vermektedir.

ehadet kelimesine gelince, baz alimlere gre lanetinin kyamet gnnde ehadeti kabul edilmeyecektir.

Baz alimlere gre de lanetinin ehadeti dnyada kabul edilmez. nk onlar, fasklar
zmresine girmektedirler.

2346- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! Mriklerin aleyhine beddua et! denildi. Bunun zerine Resulullah

780[780]
781[781]

Buhr, Edeb'l-Mfred, 317; Ahmed b. Hanbe, Msned, 2/337, 365.

Buhr, Edeb'l-Mfired, 316; Ebu Dvud, Edep 45, 4907; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/448.

(s.a.v.):

Ben laneti olarak gnderilmedim. Ben ancak rahmet olarak gnderildim buyurdu.
782[782]

Aklama:

Lanet etmek, dua yoluyla bireyin Allah'n rahmetinden kovulmasn ve uzakla-

trlmasn istemektir. Belli bir ahsa bu manada kesin bir ekilde lanet etmek asla caiz

deildir. Ancak Ebu Cehil gibi kfr zere ld kesin olarak bilinen kimselere lanet

etmekte bir saknca grlmemitir. Dolaysyla zina isnadndan dolay eler arasnda

bavurulan lnetleme olaynda, lanetin yneltildii e kesin bir ekilde belli

olmadndan sz geen lanetlemede bir saknca bulunmad gibi, lp gitmi olan bir

kafir ya da bid'ati iin; Eer kfr zerinde ya da bid'at zerinde lm ise Allah ona
lanet etsin demekte de bir saknca grlmemitir. nk bu tr lanette bir kesinlik
yoktur. Sadece bir arta ballk vardr.

Allah rvet verene de alana da lanet etsin 783[783]

Allah kendini kadnlara benzeten erkeklerle, erkeklere benzeten kadnlara lanet etsin
gibi baz hadislerdeki lanet ise muayyen bir ahsa yneltifmemitir. Bilakis kimlikleri
mehul kimselere yneltilmi bir lanettir. Bu sebeple bu tr lanetlerde bir saknca
yoktur.

Ama mslmana yakan, hibir kimseye lanet okmamaktr. nk Cenab- Hak bus

dahil herhangi bir eye lanet etmemizi bize vcib klmamtr. Zira peygamber (s.a.v.):
Mmin svp sayc lanet edici, hayaszca konuucu ve edebsiz deildir. 784[784]

Buhr, Edeb'l-Mfred, 321.

Eb Davud, Akdiye 4.
784[784] Tirmiz birr 48; Ahmed b. Hanbel, I, 405, 416.
782[782]
783[783]

Aklama:

Lanet etmekle ilgili olarak 1463 nolu hadisin aklamasna da bakabilirsiniz.

25- Peygamber (s.a.v.) Bir Kimseye Hak Etmedii Halde Lanet Eder Veya Kt Sz
Syler Yada Beddua Ederse Bunun O Kimse iin Temizlenme, Ecir Ve Rahmet Olmas

2347- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'in yanna iki adam girdi. Bu iki adam, Resulullah (s.a.v.)'le, ne

olduunu bilmediim baz eyler konutular. Bunlar, Resulullah (s.a.v.)'i fkelendirdiler.

Resulullah (s.a.v.)'de onlara lanet etti ve onlara ar szler syledi. Bu iki adam darya
knca, ben:

Ey Allah'n resul! u iki adamn kazand hayrdan kim bir ey kazanabilir? dedim.
Resulullah (s.a.v.):

Nedir o? buyurdu. Ben de:

Sen onlara lanet ettin ve onlara ar szler syledin! dedim. Resulullah (s.a.v.):

Sen benim Rabbime kotuum art bilmiyor musun? Allahn! Ben ancak bir insanm.
mslmanlardan hangisine lanet veya ar szler sylersem bunu onun iin bir temizleme
ve ecir kl dedim buyurdu. 785[785]

2348- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allahn! mslmanlardan herhangi bir kimseye ar sz sylemi yada lanet etmi yada
785[785]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/45.

denekle vurmu olursam sen bu fiillerimi o kul iin bir temizlik ve rahmet kl. 786[786]

2349- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mm Sleym'in yannda yetim bir kz vard. mm Sleym, Enes'in annesi-dir.

Resulullah (s.a.v.) bu yetim kz grp latife mahiyetinde:

O, sen misin? Hakikaten bymsn! Yan bymesin!' dedi. Bunun zerine yetim kz
alayarak mm Sleym'e dnp geldi. mm Sleym, ona:
Sana ne oldu, ey kzcaz? diye sordu. Kz:

Allah'n peygamberi (s.a.v.) bana Yan bymesin diye beddua etti. imdi artk benim
yam ebediyen bymeyecek. Yahut mrm uzamayacak! dedi.

mm Sleym acele ba rtsn sarnarak hemen dar kt. Resulullah (s.a.v.)'e

rastlad. Resulullah (s.a.v.), ona:

Neyin var, ey mm Sleym? diye sordu. O da:

Ey Allah'n peygamberi! Sen benim yetim kzma beddua m ettin? dedi. Resulullah
(s.a.v.):

Neymi o, ey mm Sleym? buyurdu. mm Sleym:

O kz, bana, senin onun hakknda Ya bymesin ve mr uzamasn diye beddua

ettiini syledi dedi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) gld. Sonra da:

Ey mm Sleym! Bilmez misin ki, benim Rabbime artm vardr. Ben, Rabbme art
koup: Ben ancak bir beerim. Beerin raz olduu gibi raz olur,
kzarm.

Dolaysyla

mmetimden herhangi

beerin kzd gibi

biri aleyhine hak etmedii halde duada

bulunursam, bunu onun iin bir temizlenme, bir arnma ve bir yaknlk vesilesi kl ki,
kendisi kyamet gnnde bunlarla Allah'a yaklasn dedim buyurdu. 787[787]
786[786]
787[787]

Buhr, Deavat 34; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/390, 488, 496, 3/400.
bn Hibbn, Sahih, 5791.

2350- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben ocuklarla birlikte oyun oynuyordum. Derken Resulullah (s.a.v.) geldi. Ben derhal
bir kapnn arkasna gizlendim. Resulullah (s.a.v.) benim saklandm yere gelip bana:
Git, Muaviye'yi bana ar buyurdu. Ben de gidip geri geldim. Resulullah (s.a.v.)'e:
O, yemek yiyor dedim. Resulullah (s.a.v.), bana:
Git, Muaviye'yi bana ar buyurdu.

Ben de Muaviye'nin yanna gidip geri geldim. Resulullah (s.a.v.)'e:

Yemek yiyor dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
Allah onun karnn doyurmasn! buyurdu.

26- kiyzlln Ktlenmesi Ve kiyzllk Yapmann Haram Olmas

2351- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

unlara bir yzle ve bunlara da baka bir yzle gelen iki yzl kimse, insanlarn en
ktler indendir. 788[788]

kiyzllk/Riya:

, sz ve davranlarda gsterie yer verme; bir iyilii veya salih bir amel Allah'n

788[788]

517.

Buhari, Edeb'l-Mfred, 1309; Ebu Dvud, Edeb 34, 4872; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/245, 465,

rzasn kazanmak niyetiyle deil, insanlarn beenisi iin yapma. Bu davranta bulunan
kimseye riyakr veya mra denir.

Riya, insanlar arasnda manev nfuz, an ve hret, madd kar salamak iin yaplr.
Dnyaya it bu tr madd ve manev karlar elde etmek iin, dinin insanlar tarafndan

kutsal deerlere kar beslenen ballk ve hrmet duygularnn let edilmesi, riyann en
kt eklidir. Bu tr davranlar, hilekrlk ve yalanclktr. nsan eref ve haysiyetine
hakarettir.

Riyann her eidi ahlakszlk olduu halde, ibadetlerde riyakr olmak ok daha byk

bir ahlkszlktr. nk ibadet, Allah iin yaplr. Allah'n rzas dnda bir amala;
gsteri olarak ibadet yapmak, Allah nzasn ortadan kaldrr. Gsteri iin ve bir kar

dncesiyle Kur'n okumak, namaz klmak, oru tutmak, zekt vermek, hacca gitmek,
sadaka vermek, ibadetlerin sevabn boa karr.

27- Yalann Haram Olmas Ve Mubah Olduu Yerler

2352- mm Glsm bint. Ukbe (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, o, Resulullah

(s.a.v.)'i yle buyururken iitmitir:

nsanlarn arasn dzelten, bunun iin hayrl sz syleyen ve hayrl sz ulatran kimse
yalanc deildir.
bn ihab der ki:

Ben, insanlarn syleye geldiklerinden hibir ey hususunda yalana ruhsat verildiini

iitmedim. Ancak u eyde yalan sylemenin caiz olmas hali hari:
1- Sava hali.

2- nsanlarn arasn dzeltip slah etmek.

3- Kocann, hanmna ve hanmn da kocasna kar aile dzenini salamak iin syle-

dikleri szler. 789[789]

Aklama:

Yalan, kiinin gerei saklayp bildiinin aksini sylemesidir. Yalan, insan Allah

Tela'nn nzasndan uzaklatrp Cehennem'e gtrmesidir. Ayrca yalan insanlar

birbirine drr, gven duygusunu yok eder, toplum iinde karklklara sebep olur;
dostluklar ykar, yerine dmanlk tohumlan eker. Yalan er ge ortaya kacandan,
yalanclar, kendilerine gvenilemeyen, sayg duyulmayan ve sevilmeyen insanlar
durumuna derler. Ksaca yalan, insan dnyada da ahirette de felkete srkler.

Kad yz, 3 yerde yalan sylemenin ittifakla caiz olduunu sylemitir. Ancak bu yerlerde mubah olan yalandan kastn ne olduu meselesi ihtilafldr:

1- Bazlarna gre; bir maslahattan dolay sz konusu hadiste geen yerde yalan sy-

lemek mutlak surette caizdir. Yasaklanan yalan, zararl onladr. rnein, zalim bir kimse,

bir kimsenin yannda gizlenmekte olan kimseyi ldrmek istese Nerede olduunu
bilmiyorum diyerek yalan sylemesi ittifakla vacip olur.

2- Bazlarna gre ise yalan sylemek hibir ekilde caiz deildir. Hadiste belirtilen 3

yerde yalan sylemenin caiz olmasndan maksat; tevriyeli yani kapal ve ihtimalli sz
sylemektir. rnein, bir adam, hanmna; iyi bakacan, ona yle yle elbise

alacana vaad edip de kalbinden Allah takdir ettiyse yapanm diye niyet ederse bu bir

tevriyedir. Yine dargn kimseleri banstrmak iin iki taraftan her birine gzel szler
nakledip tevriye yapar.

Kan-kocann birbirlerine yalan sylemelerine gelince; bundan maksat, birbirlerine sevgi

gstermeleri ve yapmas lazm gelmeyen eyleri vaad etmeleridir.
mam Beyhak'de yalan ile ilgili olarak unlan syler:

Yalann mertebeleri vardr. irkinlik ve haram ynnden en by; Allah'a, sonra

Buhr, Sulh 2; Ebu Dvud, Edeb 50, 4920, 4921; Tirmiz, Birr 26, 1938; Ahmed b. Hanbcl, Msned,
6/403, 404.

789[789]

Peygamber (s.a.v.)'e yaplan, sonra kiinin kendisine, lisanna ve dier organlanna, sonra

anne-babasna, sonra mslman olan en yaknlarna kar yaplan yalandr. Bu yalan

tr, insann; kendisine, malna, ailesine ve ocuklarna verdii zarardan daha byktr.
Daha sonra yemin zere yaplan yalan, yemin zere yaplmayan yalandan daha
byktr. Bunu, kiiyi vmede dalkavukluk, ifrat ve irkinlii gerektiren yalan

izlemektedir. Bu tr yalann en irkin olan ise kiinin yzne kar yaplan yalandr.
Bunu, herhangi bir eye kendisini kaptran kimseye bir fayda salamayan ve gereksinim

duymayan dncesizlik izlemektedir. Susmak, byle bir kimsenin ine yaramaz. Bunu;
ok konumak, az szle yetineceine sz uzatmak ve bir defa da yapabiecei eye kar
tereddt etmek ve onu tekrar tekrar sormak izlemektedir. 790[790]
28- Koucluun Haram Olmas

2353- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir: Hz. Muhammed (s.a.v.):

Haraml ok iddetli olan irkin iin ne olduunu sze haber vereyim mi? O, insanlar
arasnda kouculuktur, sz tayp yaymaktr buyurdu. Yine Hz. Muhammed (s.a.v.):

Dorusu kii doru syleye syleye nihayet Sddk ok doru szl olan kimse olarak
yazlr. Kii yalan syleye syleye de nihayet yalanc yazlr buyurdu. 791[791]
Kouculuk:

Krc, zc ve dargnla sebebiyet veren szleri birinden dierine tama. Kouculuk

dinimizce kt saylan ve yaplmas kesinlikle haram klman bir davrantr. Kur'an-
Kerim'de bu ve benzeri davranlara sahip kimse yle tasvir edilmitir:

Diliyle ineleyen, kouculuk eden, iyilii daima nleyen, ar giden, su ileyen, ok yemin
790[790]
791[791]

B.k.z: Beyhak, mann ubeleri, ev. Hanifi Akn, Polen Yaynlan, stanbul 2005, s. 96.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/430, 437.

eden alak zorbaya, btn bunlar dnda bir de soysuzlukla damgalanm kimseye, mal ve
oullar vardr diye aldr etmeyin! 792[792]

29- Yalann irkin Olmas Ve Doruluun ise Gzel Olmas

2354- Abdullah bn Mcs'ud (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

phesizlik Doruluk, kiiyi iyilie, iyilik de cennete gtrr. Kii devaml surette doru
syleye syleye nihayet Allah katnda Sddk ok doru szl olan kimse diye yazlr.
Yalan da, kiiyi sapkla, sapklk da cehenneme gtrr. Kii devaml surette yalan
syleye syleye nihayet Allah katnda Yalanc dye yazlr. 793[793]

Aklama:

Doruluk, 6 eyde aranr ve bunlar bir kimsede bulunduu zaman takdirde doruluun
kemal mertebesi meydana gelmi olur. Bu stn dereceye sahip olan kimseye de
"sddk" denir. Doruluun 6 blm unlardr:
1- Szde Doruluk:

Sylenen szn geree uymas, vakaya aykr dmemesi.

792[792]
793[793]

Kalem: 68/10-14.
Buhr, Edeb 69; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/393, 439.

2- Niyette Doruluk:

Bunun anlam, ihlastr. Hayr bir ie kalp ile niyet edip gafil olmakszn Allah'a
ynelmekle olur.

3- Azimde Doruluk:

Hayrl olduuna nanlan bir eyi yapmaya koyulmak ve bundan glenmek.

4- Vefa Gstermekte Doruluk:

lemeye koyulduu ve azmettii hayrl bir ii baarmakta sebat gsterip onu tamamyla

yerine getirmek.

5- Amellerde Doruluk:

Gizli ve ak yaplan btn amelleri eit tutup amellere riya kartrmakszn hareket
etmek.

6- Makamatta Doruluk:

Korku halinde ve emniyet halinde fark gzetmeksizin dorulua devam edip ondan
aynlmamak.

Doruluktaki zellik, nsan, iyi amellere yani bire gtrr. Esasen birin anlam, Allah ka-

tnda makbul olan ve kendine gnah karmayan ameller ve ibadetlerdir. Byle makbul
ve iyi ameller de, insan, cennete gtrr. Bu iyi ve gzel vasflarn zdd olan yalan ise,

insan kt amellere ve gnah ilere gtrr. Gnahlar da bydke insan cehenneme

iletir. Yalann her eidini ileyip de btn gnahlara den kimseye Kezzb byk
yalanc denir.

30- fke Annda Kendine Hakim Olan Kimsenin Fazileti Ve Kzgnln Neyle
Giderilmesi

2355- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Gerek kuvvetli, rakiplerini yere seren kimse deildir. Gerek kuvvetli kimse ancak fke
srasnda kendisine hakim olan kimsedir. 794[794]

2356- Sleyman b. Surad (r.a)'dan rivayet edilmitir:

ki adam, Peygamber (s.a.v.)'in yannda birbirine svd. Bunlardan birinin kzgnlktan

dolay gzleri kzarmaya ve ah damarlar imeye balad. Bunun zerine Resulullah

(s.a.v.):

Ben bir kelime biliyorum ki, eer u kimse o kelimeyi sylese hissetmekte olduu kzgnlk
hali muhakkak ondan gider. O kelime: Ezu billahi mine'-eytnirracm Allah'n
huzurunda kovulmu eytann errinden Allah'a snrm szdr buyurdu. Kzgn
halde bulunan kimse, Resulullah (s.a.v.)'e:

Ben de bir delilik mi gryorsun? dedi. 795[795]

Buhr, Edeb 76; Nes, Amelu'I-Yevm ve'I-Leyl, 394; Ahmed b, Hanbel, Msned, 2/236, 517.
Buhari, Bed'u'l-Halk 11, Edeb 44; Ebu Dvud, Edeb 4781; Nesai, Amelu'1-Yevm ve'l-Leyl, 392, 393;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/394.
794[794]
795[795]

Aklama:

Bu hadiste; Allah yolunda olmayan fkenin, eytnn vesvese vermek suretiyle insann
iini

drtdrmesinden

ileri geldii, fkeli

kimsenin

Ezu

billahi mine'-

eytnirracm Allah'n huzurunda kovulmu eytann errinden Allah'a snrm

demek suretiyle Allah'a snmas gerektii ve bylece kiide, fkenin gitmesine sebep
olduu ile ilgili bilgiler vardr.

Bu iddetli fkeye sahip olan kimsenin:

Bende bir delilik mi gryorsun? szne gelince, bu, Allah'n dinini anlamayan, yce

eratnn nurlanyla temizlenip aydnlanmam olan ve istiazenin delilere mahss

olduunu vehmeden, fkenin eytnn vesvese verip drtdrmesinden ileri geldiini

bilmeyen bir kimsenin szdr. Halbuki bu drtdrmeyle insan, i'tidl hlinden kar
da btl konuur, kt fiile kalkr, kin ve buza niyyet eder ve fke sonucu dier irkin
ilere giriir. te bundan dolay Peygamber (s.a.v.) tekrar tekrar tavsiye isteyen birine
sdece fkelenme dn vermitir. Bende delilik mi gryor musun? diyen kimsenin
mnafklardan yahut da chil bedevilerden olmas muhtemeldir. 796[796]
31- nsann Kendisine Malik Olamayak ekilde Yaratlm Olmas

2357- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allah cennete Adem'e suret verdii zaman onu diledii kadar brakt. blis onun etrafnda
dolamaya ve onun ne olduuna bakmaya balad. Nihayet Adem'in iinin bo olduunu
grnce onun, nefis temayllerine hakim olamaz bir ekilde yaratlm olduunu anlad.
797[797]

796[796]
797[797]

B.k.z: Nevev, Mslim erhi, 16/162.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/152, 229, 240, 245.

32- Yze Vurmann Yasak Olmas

2358- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi (din) kardeiyle kavga ettii zaman onun yzne vurmaktan saknsn.
798[798]

33- nsanlara Haksz Yere Cezalandran Kimseye iddetli Tehdit

2359- Him b. Hakim b. Hizamdan rivayet edilmitir:

Him, am'da baz insanlarn yanna uramt. Bunlar, gnee kar dikilip balarnn
zerine zeytinya dklmt. Orada bulunanlara:
Bu nedir? diye sordu. Ona:

Vergi vermedikleri iin cezalandrlyorlar denildi. Bunun zerine Him:

Haberiniz olsun ki, ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Dorusu Allah dnyada azab eden kimselere muhakkak azab edecektir buyururken
iittim dedi. 799[799]

34- Silahyla Mescit, Pazaryeri Ve nsanlar Biraraya Toplayan Yerlerden Geen

Kimsenin Silahn Korumas Gerektii Meselesi

798[798]
799[799]

Buhari, Itk 20; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/244. 449.

Ebu Dvud, Hara 3045; Nes, Snemi'-Kbr, 8771; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/403, 404, 468.

2360- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam oklaryla birlikte mescide uramt. Resulullah (s.a.v.), ona:

Oklarnn ularna sahip ol! buyurdu. 800[800]

Aklama:

nsanlarn topluca bulunduklar mescit, pazaryeri, sokak, alveri merkezi, parklar gibi

yerlerde keyfi olarak insanlara zarar verici silah trleri tamak doru deildir. Eer kii
byle yerlere zorunlu olarak silahyla gelmise hibir kimseye zarar vermemek iin

gerekli tedbirleri almas gerekmektedir. Bugn dnlerde, ma klarnda yada

deiik ortamlarda kullanlan silahlarn insanlara zarar verdii televizyon kanallarnda
ve gazetelerde aka bir ekilde grlmektedir.

35- Bir Mslmana Silahla aret Etmenin Yasak Olmas

2361- Ebu Hureyrc (r.a)'tan rivayet edildiine gre, ResuluIIah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi (din) kardeine silahla iaret etmesin. nk aret eden herhangi biriniz,
bilmez ki, belki eytan eline hz verir de (din kardeini vurur,) bu suretle de cehennemden
bir ukura yuvarlanr. 801[801]

36- Yolda Eziyet Veren eyleri Gidermenin Fazileti

Buhr, Salat 66, Fiten 7; Nes, Mesacid 26; bn Mce, Edeb 51, 3777; Ahmed b. Hanbel, Msned,
3/308.
801[801] Buhr, Fiten 7; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/317.
800[800]

2362- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir defasnda bir adam yolda yrrken yol zerinde bir diken dal buldu. Onu (alp) yolun
kenarna att. Yce Allah, onun bu davrann hsn kabul buyurup gnahlarn
balad. 802[802]

37- Kedi Ve Zararl Olmayan Hayvanlara Azab Etmenin Haram Olmas

2363- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir kadn, bir kedi sebebiyle azab olundu. Onu lnceye kadar hapsetti. Bundan dolay da
cehenneme girdi. Kadn kediyi hapsettii zaman onu; ne doyurdu, ona ne su iirdi ve ne de
ona yeryznn haerelerinden yemesine izin verdi. 803[803]

38- Kibirli Olmann Haram Olmas

2364- Ebu Sad el-Hudr (r.a) ile Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre,

Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

zzet, O'nun izandr. Kibriya da, O'nun ridasdr. Allah: Kim bu sfatlar almada bana
ortak olmaya alrsa ona azab ederim buyurdu. 804[804]

Buhr, Ezan 32; Ebu Dvud, Edeb 159-160, 145;Tirmiz, Birr 38, 1958; bn Mce, Edeb 7, 3682;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/341, 404, 495, 521, 533.
803[803] Buhri, Enbiya 54.
804[804] Buhr, Edeb'l-Mfred, 552; Ebu Dvud, Libas 26, 4090; bn Mce, Zhd 16, 4174; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/248, 376, 414, 427, 442.
802[802]

Kibir:

Byklenmek, byklk taslamak, ululuk iddia etmek, kendini bakalarndan yksek

grerek onlar aalamak gibi anlamlara gelmektedir.

Kibir inkrda nemli bir rol oynadndan Allah Tel Kur'an'da kibirden ve bu kelimenin trevleri olan istikbr, mstekbir ve kibriya'dan sk sk bahsetmektedir.

Kibir, haram olan kt huylardan birisidir. Ahlk bir zellik olarak kibir, bakalarn k-

k grmek ve onlarla alay etmek anlamyla dnlrse bu zellik insan dinden

karan bir zellik deildir. Ancak haramdr, insan dinden karabilecek fiiller
ilenmesine sebep olabilir. Byle bir zellik sahibi de cehennemde kibrinin cezasn

ektikten sonra Allah'n affyla ve mafiretiyle cennete girecektir. Nitekim br yet-i

kerime'de Yce Allah:

Biz onlarn kalplerindeki kin ve hasedi karacaz

805[805]

buyurarak, cennete giren

insanlarn kalbinden dnyadaki ahlk kusurlarnn temizleneceini anlatmaktadr.

Bu tr hadisler, ahlk bir kusur olan kibrin Allah katnda ne derece kt kabul edildiini
anlatmaktadr.

Bir baka kibir ekli olan hakka kar byklenmek ise kfirlikle bir kabul edilmi ve la-

netlenmitir. Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurur: "Mtekebbirler kyamet gnnde,

insan yeklinde kk karncalar gibi hasredilir. Btn her taraflarndan zillet onlar
kuatr.. 806[806]

Hz. Peygamber (s.a.v.) kibri zemmettii gibi, kibrin olumlu kart olan tevzuyu da
vmtr. Bir hutbelerinde Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurmutur:

an yce olan Allah bana yle vahyetti: Mtevaz olun! yle mtevaz olun ki, biriniz
dierine kar vnmede bile bulunmasn. 807[807]
slm bir ahlk kusur olan kibir, Allah'n rahmetinden kovulma sebebidir.

Hicr: 15/47.
Tirmiz, Kyme 47; Ahmed b Hanbel, 2/179.
807[807] bn Mce, Zhd, 16.
805[805]
806[806]

Ancak bir kibir daha vardr ki Kur'an bunu Mstekbir ifadesiyle ifade etmitir.
Mstekbirler, Allah iri arznda bizzat kendi gzelliklerini tesis etmek iin gayret
gsteren azgnlar ve zorbalardr. Bunlar Allah'n kullarn kendi kleleri yapmak iin

Allah'n dinine kar byklenirler. Allah Tel bu eit insanlar iin yle
buyurmaktadr:

te hiret yurdu; Biz onu yeryznde byklenmeyi ve bozgunculuk karmay

istemeyenlere armaan klarz. Gzel sonu muttakilerindir. 808[808]

39- nsana Yce Allah'n Rahmetinden mit Kestirmenin Haram Olmas

2365- Cndeb (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:
Bir adam:

Vallahi, Allah filanca kimseyi affetmez dedi. Bunun zerine Yce Allah:

Benim filanca kimseyi affetmiyeceime dair yemin eden bu kii kim oluyor! Ben o filanca
kimseyi muhakkak baladm. Senin amelini de boa kardm buyurdu. 809[809]
40- Zayflar ile Dknlerin Fazileti

2366- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Nice kaplardan kovulmu pejmrde insan vardr ki, Allah'a bir eyin meydana gelmesi
iin yemin ederse muhakkak Allah onu bu yemininde doru karr. 810[810]

Kasas, 28/83.
bn Hibbn, Sahih, 5711; Ebu Ya'l, Msned, 1529.
810[810] bn Hibbn, Sahih, 6483.
808[808]
809[809]

41- nsanlar Helak Oldu Demenin Yasak Olmas

2367- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir kimse: nsanlar helak oldu derse kendisi onlarn en fazla helak olandr. 811[811]

42- Komuluk Hakk Ve Komuya yi Davranmak

2368- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Cebrail bana komuyu o derec tavsiye etti ki, nerdeyse komunun komuya miras
olacan zannettim. 812[812]

Komu:

Ev, iyeri, arazi, ky, ehir ve lke bakmndan yakn olanlarn birbirlerine gre aldklar
ad.

Ailemizden sonra en yakn sosyal evremizi komularmz meydana getirir. yi veya kt

gnlerimizde artlar en yakn evre ile temas halinde bulunmay gerektirir. Darlk
zamannda yardmlama, normal zamanlarda ziyaretleme, sr saylabilen halleri

gizleme birbirinin hlinden etkilenme, hatta komunun mlkn san almada ncelik
hakkna sahip olma (fa) komulukla ilgili bir dizi hak ve sorumluluklarn kaynam

Buhari, Edebii'l-Mfred, 759; Ebu Dvud, Edeb 85, 4983; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/272, 432,
465, 517.
812[812] Buhari, Edeb 28; Ebu Dvud, Edeb 122-123, 5151; Tirmizi, Brr 28 , 1942; bn Mce, Edeb 4, 3673;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/238.
811[811]

tekil etmitir.

Kur'n- Kerim'de komu ilikisinden syle sz edilir:

Anaya, babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, yakn komuya, uzak komuya,

yannzdaki arkadaa, yolcuya ve mliki bulunduunuz kimselere iyilik edin. 813[813]

43- Karlama Annda Guleryz Gstermenin Mstehab Olmas

2369- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Maruftan hibir eyi sakn hor grme! Velev ki, (din) kardeini gler-yzle karlaman
bile! 814[814]
Aklama:

Maruf ile ilgili olarak 44 nolur hadisin aklamasna bakabilirsiniz.

44- Haram Olmayan Hususlarda efaat Etmenin Mstehab Olmas

2370- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), kendisine bir hacet isteyen geldii zaman yannda oturan kimselere
dnp:

efaat edin! Ecir kazann! Allah, Peygamber'inin dilinden niyaz ve efaat ile ilgili dilediini

813[813]
814[814]

Nisa: 4/34.
Tirmiz, Et'ime 30, 1833; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/173.

yerine getirsin buyururdu. 815[815]

45- yi Kimselerle Dp Kalkmann Ve Kt Arkadalardan Kanmann
Mstehab Olmas

2371- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

yi arkada ile kt arkadan misali, misk tayan ile krk fren kimsenin durumu
gibidir. Misk tayan kimse, ya san (ondan) verir yada (onu) satn alrsn veya o miskten
gzel bir koku duyarsn. Krk fren kimse ise ya elbiseni yakar yada ondan pis koku
duyarsn. 816[816]

46- Kz ocuklarna yi Davranmann Fazileti

2372- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Bana bir kadn geldi. Beraberinde de iki kz vard. Kadn benden bir eyler istedi. Fakat
yanmda bir tek kuru hurmadan baka bir ey bulamad. Ben o bir hurmay kadna verdim.
Kadn bu hurmay ald ve onu iki kz arasnda paylatrd. Kendisi o hurmadan hibir ey
yemedi. Sonra kadn kalkp iki kz ocuuyla birlikte kp gitti. Derken Peygamber (s.a.v.)
benim yanma girdi. Ona bu olay anlattm. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):
Gerek kadn ve gerekse de erkek olsun, kz ocuklarndan dolay bir eyle imtihan olunup
onlara iyi bir ekilde bakarsa o kz ocuklar o kimse iin cehennem ateine kar birer
perde olurlar buyurdu. 817[817]
Buhr, Zekat 21, Edeb 36, 37, Tevhid 31; Ebu Dvud, Edeb 116-117 , 5131; Tirmiz, lm 14, 2672;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/400, 409, 413.
816[816] Buhr, By 38, Zebaih 31; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/404.
817[817] Buhr, Zekat 10, Edeb 17; Tirmiz, Birr 13, 1915; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/87, 243.
815[815]

2373- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah(s.a.v.):

Bir kimse, ergenlik ana girmelerine kadar iki kz ocuunun her trl bakmn stlenip
bunlar yerine getirirse, kyamet gnnde benimle birlikte yle gelir buyurup

parmaklarn bir araya getirdi. 818[818]

47- ocuu Olup De Bu Acya Karlk Allah'tan Ecir mit Eden Kimsenin Fazileti

2374- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Mslmanlardan birinin ocuu lrse, yemini yerine getirecek kadar hari, o kimseye
cehennem atei dokunmaz. 819[819]

Aklama:

Hadis, ocuunu kaybeden anne ve babalara byk bir teselli sebebi olan bu mjde,

ocuklarnn hayat ve sal hususunda titredikleri halde ecel gereince onlar

kaybetmi olanlara mahsustur. Dolaysyla ocuklarnn salna gerekli nem ve dikkat

gstermeyerek lmlerine ahit olan anne ve babalar iin bu mjde szkonusu deildir.
Bu tr kimselerden, kyamet gn ocuklarnn hayatndan hesaba ekilirler.
Hadiste Yemini yerine getirecek kadar hari ifadesiyle kastedilen;

Sizden hibirisi mstesna olmamak zere cehenneme urayacaktr. Bu, Rabbin iin

Tirmiz, Birr 13, 1914; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/147, 156.

Buhr, Eyman 9; Tirmiz, Cenaz 64, 1060; Nes, Cenaz 25; bn Mce, Cenaiz 57, 1603; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/239, 276, 473, 479.

818[818]
819[819]

kesinlemi bir hkmdr 820[820] ayetinde takdir olunan yemindir. Buna gre ocuu-

nun lm acsyla ve bu gnl dalayan atele yanan anne ve baba, cehennem ateini ya
hi grmeyecek yada geerken grecek veya gnah kadar orada kalacak demektir.

2375- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir kadn, Resulullah (s.a.v.)'e gelip ona:

Ey Allah'n resul! Erkekler senin hadisini/szlerini alp gidiyorlar. Sen bize kendinden
bir gn ayr da, o gnde sana gelelim. Bize Allah'n sana rettiklerinden bizlere de
retirsin dedi. Resulullah (s.a.v.):

u ve u gnde toplann! buyurdu.

Bunun zerine kadnlar belirtilen gnde toplandlar. Resulullah (s.a.v.) onlarn yanlarna
gelerek Allah'n kendisine bildirdiinden onlara bir eyler retti. Sonra da:

Sizden hi bir kadn yoktur ki: Gz nnde ocuklarndan tanesini hirete gndersin
de, bu ocuklar ona cehennemden bir perde olmasnlar buyurdu. Bunun zerine bir
kadn:

ki tanesini de, iki tanesini de, iki tanesini de! dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):
ki tanesini de, iki tanesini de, iki tanesini de! buyurdu. 821[821]
2376- Ebu Hassn'dan rivayet edilmitir: Ebu Hureyre'ye:

Benim iki olum ld. Sen bize Resulullah (s.a.v.)'den llerimiz hakknda gnllerimizi
ho edecek bir hadis sylemez misin? dedim. Ebu Hureyre:
Evet, sylerim. Resulullah (s.a.v.):
820[820]
821[821]

Meryem: 19/71.
Buhri, lm 36, Cenaiz 6, 'tisam 9; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/14, 34, 72.

Onlarn kkleri, cennet halknn cennetten hi ayrlmayan kkleridirler. Onlar,

babalarna yada anne-babasn karlar, beni imdi senin u elbisenin kenarndan tutuum
gibi -Resulullah burada eliyle o tutuu iaret edip gstermitir- elbisesinden tutar ve artk
Allah onu (annesiyle ve) babasyla birlikte cennete katncaya kadar hi brakmaz yada onu
tutmaktan hi vazgemez buyurdu. 822[822]
2377- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir kadn, bir kk ocuunu Peygamber (s.a.v.)'e getirip ona:

Ey Allah'n peygamberi! Bu ocuk iin Allah'a dua et! Dorusu ben tanesini topraa
gmdm dedi. Peygamber (s.a.v.):
ocuk mu? buyurdu. Kadn:

Evet! dedi. Peygamber (s.a.v.):

Muhakkak cehennemden ok salam bir duvarla korunmusun buyurdu. 823[823]

48- Allah Bir Kulu Sevdii Zaman Onu Kullarna Da Sevdirmesi

2378- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

phesiz ki, Allah bir kulu sevdii zaman, Cebrail'i arp:

Ben filnca kimseyi seviyorum, onu sen de sev! der.

Bunun zerine o kimseyi Cebrail de sever. Sonra semda seslenerek:

Gerekten Allah filnca kimseyi seviyor, onu siz de sevin! der.
822[822]
823[823]

Buhri, Edeb'l-Mfred, 145; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/488, 509.

Buhr, Edeb'l-Mfred, 144, 147; Nes, Cenaiz 26; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/419.

Artk gk ehli de o kimseyi sever. Sonra yerdeki insanlarn gnllerine o kimse hakknda
Allah tarafnda sevgi ve kabul konulur.

Allah bir kula da fkelendii zaman Cebrail'i arp ona:

Ben, filnca kimseye buzediyorum. Ona sen de buzet! der. Bunun zerine Cebrail o
kimseye buzeder. Sonra gk ehli arasnda:

Allah filanca kimseye buzedyor, ona siz de buzedin!' diye seslenir. Bunun zerine onlar
da ona buzederler. Sonra yerdeki (insanlarn gnlne Allah tarafnda o kimse hakknda
bir nefret ve buz konulur buyurdu. 824[824]
49- Ruhlarn Toplanm Cemaat Olmas

2379- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah {s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ruhlar, grup grup toplanm cemaatlardr. Bundan dolayn birbirleriyle dnyada

tananlar kaynarlar. Birbirleriyle (dnyada) anlaamayanlar gr ayrlna derler.
825[825]

Aklama:

mam Nevev'nin aklamasna gre; ruhlar, bir araya gelmi toplu cemaatlerdir. Yahut
da muhtelif trlerden ibarettir. Allah'n yaratt bir hikmete mebni olarak, onlar byle

farkl cemaatler oluturmulardr. Bazlarna gre de, Allah onlar, birbirlerine uygun

vasflarda ve huylarda yaratmtr. Bazlarna gre aslnda, Allah ruhlar toplu halde

yaratmtr. Sonra onlar ait olduklar bedenlere girmek suretiyle birbirlerinden

824[824]

509.

825[825]

Buhri, Bedebl-Halk 5; Tirmiz, Tefsin'l-Kur'an 2 3161; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/341, 413,

Buhari, Edeb'l-Msned, 901; Ebu Dvud, Edeb 16, 4834; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/295, 527.

ayrlmlardr. Dolaysyla bu dnyada huylan birbirine uyan kimseler anlap bir araya

gelirler. Huylar birbirlerini tutmayan kimseler biribirleriyle anlamayp biribirlerine

ters derler. 826[826]

Hattb'yc gre ise ruhlarn anlamas, balangta onlarn ekavet ve saadet ynnden
birbirlerine benzer halde yaratlmalanndan kaynaklanmaktadr. aki olarak yaratlanlar
birbirleriyle anlarlar. Dolaysyla ruhlar iki ksmdr: Bunlarn cesetleri, dnyada

karlatklar zaman, ayn ksmdan olan ruhlan tayanlar anlarlar. Ayn cinsten olan
ruh sahipleri ise anlaamazlar. Br baka ifadeyle, ruhlar, ruhlara, erliler de erlilere
meylederler.

Bazlarna gre ise gre ruhlarn byle birbiriyle anlaarak farkl cemaatler haline

gelmeleri, dnyaya gelmelerinden nce ruhlar leminde olmu ve ruh cemaatlerindeki

bu farkllk, yaratllarndaki farkllktan ileri gelmitir. Fakat ruhlar dnyaya geldikten

sonra eitli etkiler altnda kalarak kendilerinde deiiklikler meydana gelmi ve

neticede sz konusu cemaatler arasnda karlkl kopmalar ve katlmalar meydana
gelmitir.

50- Kiinin Sevdiiyle Birlikte Olmas

2380- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir bedevi Resulullah (s.a.v.)'e gelip ona:

Kyamet ne zaman kopacaktr? diye sordu. Resulullah (s.a.v.), ona:

Sen kyamet iin ne hazrladn? buyurdu. Bedevi:

Allah ile Resulnn sevgisini! dedi. Resulullah (s.a.v.):

O zaman sen sevdiklerinle berabersin! buyurdu. 827[827]

826[826]
827[827]

Nevev, Mslim erhi, 16/184.

Buhr, Fezailu's-Sahabe 6; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/110, 165.

2381- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Resulullah (s.a.v.)'e
gelip ona:

Ey Allah'n resul! Henz kendilerine katlmam olduu bir topluluu seven bir kimse
hakknda ne buyurursunuz? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):
Kii sevdikleriyle beraberdir! buyurdu. 828[828]
Aklama:

bn Battl'a gre; bir kimse bir kulu srf Allah rzas iin severse muhakkak Allah onian

cennetinde bir araya getirecektir. Velev ki ameli, sevdii kimsenin amelinden az olsun.
Bunun sebebi, o kimsenin, sahleri, taat ve ibadetlerinden dolay sevmesidir. Yce Allah,

salhlere verdii sevab ona da verir. nk niyet, asldr. Amel, niyete baldr.Allah ise
fadl-u ihsann dilediine verir.

51- Salih Bir Kimse Ovuldugu Zaman Bunun O Kimse iin Bir Mjde Olmas

2382- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

Bir kimse hayr trnden bir yapar, insanlar da bu iten dolay onu verlerse, byle
vlen bir kimse hakknda ne buyurursunuz? diye soruldu. Resulullah (s.a.v.):
Bu, mminin pein mjdesidir buyurdu. 829[829]
Aklama:
828[828]
829[829]

Buhr, Edep 96; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/392, 4/405.

bn Mce, Zhd 25, 4225; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/156, 157, 168.

Cennetlik olan m'min o kimsedir ki, Allah onu l eyleri yapmaya muvaffak eder. Sonra

onun bu l ii yaptn halk arasnda yayar ve bylece herkes durumdan haberdar olur.
Nihayet herkes veya halkn ounluu o kimseyi ile o kadar anar ki kendisi de bunu
oka iitir. Tabii, adamn o l eyleri srf Allah rzs iin yapmas ve gsteriten

riyakrlktan uzak oimas arttr. Aksi takdirde o i hayr olmaktan kp veba! hline
gelmi olur. Bir de adamn olan eyden dolay halkn takdir ve sevgisini talep etmemesi,
bu hususta bir gayret iine girmemesi gerekir. nk bir da ihls zedelendii zaman pek

kymeti kalmaz. Cehennemlik olan da o kimsedir ki kt ve fena eyler iler. Allah onun
bu durumunu insanlara duyurur ve neticede o kii halkn diline der. Herkes onu
fenalk ve ktlk ile anar. Nihayet kendisi de halkn bu tepkisini oka duyar.
46. KADER BLM

Kader:

Kader kelimesi, Kur'an- Kerim'de, defalarca zikredilmitir.

O'nun katnda her ey, bir Mikdra lye gredir 830[830]

Her eyin hazineleri yalnz bizim yanmzdadr. Biz onu ancak belli bir Kader l ile
indiririz 831[831]
Biz, her eyi bir Kadere lye gre yarattk 832[832]
Btn bu ayetlerden kan sonu udur: Kaderden maksat; Allah'n, bu alem iin ortaya

koyduu salam dzen, genel kanunlar ve sebepleri msebbeplere balayan ilahi

kanunlardr.

Ra'd: 13/8.
Hicr: 15/21.
832[832] Kamer: 54/49.
830[830]
831[831]

Kader; hibir ekilde tembelliin sebebi, gnah ilemenin vesilesi ve sz zorla

sylettirmenin yolu olmamal. Bilakis Kader, byk ilerin ardnda byk gayelerin
gerekletirilmesi iin bir yol kabul edilmesi gerekir.

Meydana gelecek eyleri Allah'n bilmesi ve bu bilmeye gre o eylerin meydana gelmesi

insan zerinde hibir etkisi yoktur. nk bilmek, etkinin sfat deil, bilinmeyen eyleri

aa karmann sfatdr. rnein, bu; kiinin, olunun zeki olduunu, derslerine

altn, btn konulan kavrayp ezberlediini bilmesi ile bunlar yapmas iin ocuu

zorlamas arasndaki fark gibidir. Bunlar bilmenin, ocuun baars zerinde hibir
etkisi olmad aktr.

phesiz Kader, kaderle nlenir. rnein, alk kaderse yemek yemekde kaderdir, su-

suzluk kaderse su imekde kaderdir, hastalk kaderse bundan kurtulmak iin tedavi ve
salkl olmakta kaderdir, tembellik kaderse almak ve gayret etmekte kaderdir.
Bylece kader, kaderle giderilir. Dolaysyle Kader'in, ayakba veya bask arac olmas
szkonusu deildir.

Anlatldna gre; Ebu Ubeyde bnu'l-Cerrah, veba hastalndan kaan Hz. mer;
Allah'n kaderinden mi kayorsun? diye sormutu. Hz. mer'de:

Evet, Allah'n kaderinden yine Allah'n kaderine kayorum diye cevap vermiti.
Aklama:

Yani Hz. mer, burada, Hastalk ve veba kaderinden salk ve afiyet kaderine kayorum cevabn vermiti.

Daha sonra Ebu Ubeyde bnu'l-Cerrah'a, orak arazi ile verimli arazi arasndaki fark
rnek verip develerinin otlamas iin orak araziden verimli araziye gemek suretiyle
bir kaderden dier kadere getiklerini fade etti. 833[833]

Resulullah (s.a.v.) ve ashab, baarszla boulanlarn mazeret gsterdii yanl anla833[833]

Buhari, Tb 29; Mslim, Selam 98, 2219; Muvatta, Cami 22.

may kendilerine kant yapacak azimsiz zayf kiilerin karaktersizlii gibi gevek ve

abasz davranabilirdi. Fakat Resulullah (s.a.v.), gerei, aa karmak iin gelmitir.

Gevemedi, zayflamad ve Allah'n kullarna vaadettii yardm kanununa sarlarak
byk risaletini gerekletirmek iin kaderi desteine ald.

Fakirlie almayla, bilgisizlie ilimle, hastala ila ve tedaviyle, kfr ve isyana cihadla
kar koydu. Keder ve hznden, acizlik ve tembellikten Allah'a snd.

Zaferle sonulanan btn gazveleri, Allah'n irade ve kaderine gre meydana gelen
O'nun yce iradesinin bir belirtisinden baka bir ey deildir.

Resulullah (s.a.v.), kaderin yanl anlalmasndan sakndrm ve yanl anlayan kimse-

lere kar konulmasn emretmitir.

1- nsann Anne Karnnda Yaratlmasnn Keyfiyeti, Rzknn, Ecelinin, Amelinin,

Bedbaht Mutluluunun Yazlmas

2383- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Doru olan ve doruluu Allah tarafndan tasdik edilmi olan Resulullah (s.a.v.) bize
yle buyurmaktadr:

Sizden birisinin yaratl maddesi annesinin karnnda krk gnde tamamlanr. Sonra
yaratl maddesi olan sperm yine bu ekilde bu krk gnlk mddet ierisinde kan phts
halini alr. Sonra yine bu ekilde bir inem et haline gelir. Bu krkar gnlk merhaleden
sonra drdnc merhalede bir melek gnderilir. Bu melek ona ruh frr. Melek, drt
kelimeyle; rzkn, ecelini, amelini aki ve said olduunu yazmakla emrolunur.
Kendisinden baka ilah olmayan Allah'a yemin ederim ki, szden birisi cennet ehlinin
ameliyle amel etmekte devam eder, nihayet kendisi ile cennet arasnda bir arndan baka
mesafe kalmaz. Bu srada melein anne karnnda yazd yaz o kiinin nne geer. Bu
defa o kimse, cehennem ehlinin ameliyle amel etmeye devam eder.
Yine sizden birisi cehennem ehlinin ameliyle amel eder, nihayet kendisi ile cehennem

arasnda ancak bir arn mesafe kalr. Bu srada melein anne karnnda yazd yaz, o
kiinin nne geer. Bu defa da o kimse cennet ehlinin amelyle amel eder ve bylece
cennete girer. 834[834]

Aklama:

Hadisin zahirine gre; insan, anne karnnda krkar gnlk devre kaldktan sonra Al-

lah, ona ruh frmek iin bir melek gnderir. Bu devrelerin toplam drt ay eder. Drt

aydan sonra anne karnndaki cenine, melek tarafndan ruh frlr. Doduu zaman
yiyip iecei rzk, eceli, ameli, bedbaht m, yoksa bahtiyar m olaca yazlr.

Yalnz ceninin canllnn, mahiyeti hibir zaman bilemeyeceimiz ruhun flenmesiyle

ayn ey olduunu iddia etmek mmkn deildir. nk gnmzde ulalan ayrntl

tbb bilgiler, ceninin, dllenmeden itibaren ayr bir canllk ve btnlk kazandn,
safha safha oluum ve yaratlnn tamamlandn, ilk birka haftadan itibaren
organlarnn teekkl ettiini, hatta kalp atlannn hssediidiini ortaya koymaktadr.

Allah'a hsn zanda bulunmak, Allah'a sdk ve cennet ehlinin ameli ve itikadyla ynelen

kiinin, Allah bereketini artracana ve onu hayr ile sona erdireceine inanmamz
gerekli klar. Biz, bu meseleyi, bozuk inanl veya riyakar yada kalbi hastalkl ve zahirde
cennet ehlinin amelini ileyen veya gizli gnahlar ileyen, ama batnda cehennem ehlinin
amelini ileyen bir kiinin bulunabilecei eklinde dnyoruz. Bu gibilerin akbeti

ktdr. Ancak Allah'n byk irkin dndaki gnahlar balamas mmkndr.

835[835]

2384- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

834[834] Buhr, Kader 1, Bed''I-Halk 6, Enbiy' 1; Ebu Dvud, Snnet 16, 4708; Tirmiz, Kader 4, 2137;
Nes, Snen'l-Kbr, 6/366; bn Mce, Mukaddime 10 76; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/382, 430.
835[835] B.k.z: Said Havva, slam Akaidi, Aksa Yaynclk, stanbul 1996, 2/335 Arn, 48 cm'lik bir l
birimidir.

Yce Allah, anne rahmine bir melek grevlendirir. Bu melek:

Ey Rabbim! Bir nutfe/spermdir! Ey Rabbim! Br kan phtsdr! Ey Rabbim! Bir inem etti
der.
Allah bir mahluk yaratmak istediinde, melek;
Ey Rabbm! Erkek midir, dii midir? Bedbaht mdr, bahtiyar mdr? Rzk nedir? Eceli
nedir? diye sorar.
te bunlar, anne karnndayken bylece yazlr. 836[836]

Aklama:

Kur'an'da insann yaratl ve tekaml safhalar dokuz kademe halinde yle

anlatlmaktadr:

Andolsun biz insan, amurdan szlp karlm bir zden yarattk. Sonra onu nutfe
halinde salam bir yere yerletirdik. Sonra nutfeyi alaka alanm yumurta yaptk.
Peinden, alakay, bir parack et haline soktuk; bu bir parack eti kemiklere iskelete
evirdik; bu kemikleri etle kapladk. Sonra onu baka bir yaratla insan haline getirdik.
Yap pyaratanlarn en gzeli olan Allah pek ycedir. Sonra siz, bunun arkasndan mutlaka
leceksiniz. Sonra siz, kyamet gnnde muhakkak diriltileceksiniz. 837[837]

2385- Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz Baku'l-Garkad mezarlnda bir cenazede idik. Derken yanmza Resulullah (s.a.v.)
gelip oturdu. Biz de etrafna oturduk. Beraberinde bir baston vard. Ban eip
bastonuyla yeri izmeye balad. Sonra da:

Sizden hi bir kimse ve dnyaya gelen hi bir canl yoktur ki, Allah onun cennetteki ve
836[836]
837[837]

Buhr, Hayz 17, Mevkitu's-Salat 17, Enbiya 1, Kader 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/116,117, 148.
M'minun: 23/12, 16.

cehennemdeki yerini takdir etmitir. Herkesin bedbabht ve bahtiyar olduu da yazlmtr!

buyurdu. Bunun zerine bir adam:

Ey Allah'n resul! 0 halde biz, ameli brakp bu (ilah) yazmz zere durmayalm m?
Amelin yarar ne? ded. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Her kim bahtiyarlardan ise, bahtiyar kimselerin ameline varacak ve her kim de
bedbahtlardan ise, bedbaht kimselerin ameline varacaktr buyurdu. Sonra da:

Amel edin! Herkese imkn verilmitir. Bahtiyarlara, bahtiyar kimselerin ameli myesser
olacaktr. Bedbahtlara ise, bedbaht kimselerin ameli myesser olacaktr buyurdu.

Sonra da,

Her kim maln Allah yolunda verir, Allah'a kar gelmekten saknr ve o en gzeli tasdik
ederse, Biz ona en kolaya hazrlarz. Fakat kim cimrilik eder, kendisini mstani grrse ve
o en gzel olan yalanlarsa Biz de ona en g olan hazrlayacaz
839[839]

838[838]

ayetini okudu.

Aklama:

u halde kula den grev, niin yaratldysa onun gereini ifa etmek ve yaratana kar
kulluk vazifesini hayatnn sonuna kadar srdrmektir.
Bir soru:

nsann said/bahtiyar veya aki/bedbaht olmas, ezel takdirin eseri olduun gre
kiinin serbest hareketi ve irade sahibi olarak davranmas mmkn m, hakknda!
takdir onun iin bir zr deil mi?

Leyl: 92/5-10.
Buhr, Cenaiz 82, Tefsiru Sute-i Leyi 3, 4, 5, 6, 7, Edeb 120, Kader 4, Tevhid 45; Ebu Dvud, Snnet
16, 4694; Tirmiz, Kader 3, 2136, Tefsiru'1-Kur'an 81, 3344; bn Mce, Ma kaddime 10, 78; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 1/82, 129, 132, 140.
838[838]
839[839]

Cevap:

Ezel takdir kulun iradesini engellemez ve onun iin zr deildir. nk ezeli takdir
Allah'n ilim ve iradesinin esendir. Allah, insann dnyada kendi irade ve istei ile iman

veya kfr semekle said veya aki olacan ezelde bildii ve byle irade ettii iin o
insann veya aki olacan ezelde bildii ve byle rade ettii iin o insann said veya

aki olacan ezelde takdir buyurmutur, ilim vasf bilinen eyi bask altnda tutmaz.

Sdece onun mahiyet ve durumunu aydnla karr. Onun iin Keimclar ve

Felsefeciler lim malma tabidir demilerdir. Bu gerei bir misal ile aklayalm:

Rasathane uzmanlar yaptklar ilmi hesaplar neticesinde bir yl sonra Gne'in veya Ay-

'n tutulacan, tutulma eklini, gnn, saatini ve izlenebilecei lkeleri bilebilirler.

Uzmanlarn, ilmin nda tesbit ettikleri istikbale ait bu olay rapor ettikten bir yl

sonra olayn aynen meydana geldiini gryoruz. Uzmanlarn, olaydan bir yl nce
yaptklar takdir ve tesbitn veya tanzim ettikleri raporun tesiriyle bir yl sonra Gne
veya Ay'n tutulma olaynn meydana geldii iddia edilebilir mi? Elbette byle bir iddia

glntr. Gne'in ve Ay'n tutulmasnn sebebi uzmanlann takdir ve rapor

tanziminden tamamen ayr bir takm tabi sebeplerdir. Eer uzmanlar bu ilm hesaplan

yapmam olsaydlar, tutulma olaylar olmayacak myd? Burada uzmanlarn ilim ve

tespitlerinin tutulma olaylarna bask yapmad, zorlayc olmad aka biliniyor.

Allah Tela'nm kul hakkndaki ezeli takdiri kul iin sululuktan kurtarc bir mazeret olamaz ve onu bask altnda tutmaz. 840[840]

Garkad: U metre kadar boyu olan, kk ve dallar beyaz brtlen aacna benzer, kaim

yaprakl, dallan dikenli, ieklerini boynu uzun olan bir aatr. Koni eklinde meyvesi
vardr. Medine'de erisinde bu aacn bolca yetitii bir mezarlk vardr ki, bu mezarla
Baku'l-Garkad denilir. Bugn bu mezarlk, Cennetu'l-Bak adyla anlmaktadr.

840[840]

B.k.z: Haydar Hatipolu, Snen- bn Mace Tercemesi ve erhi, 1/138-139.

2386- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir: Suraka b. Mlik b. Cu'um, Resulullah'n yanna
gelip ona:

Ey Allah'n resul! Bize, imdi yaratlmz gibi dinimizi akla. Bugnn ameli,
kalemlerin yazp da yazlarn kuruduu, takdirlerin cereyan ettii iler iinde midir?
Yoksa yeniden meydana gelecek iler iin midir? dedi. Resulullah (s.a.v.):

Hayr! Bugnk i, yeniden meydana gelecek iler iin deildir. Fakat kalemlerin yazp
kuruduu, takdirlerin cereyan ettii iler iindir buyurdu.

Suraka:

O halde amel ne iindir? dedi.

Hadisin ravisi Zuheyr der ki: Sonra hadisin dier ravisi Ebu'z-Zbeyr bir ey syledi.
Fakat ben onu anlamadm. Ne sylediini ona sordum. O da:
Amel edin! Herkese imkan verilmitir! dedi. 841[841]
Aklama:

Allah'n yazs, Ievhi, kalemi ve sahifeler gibi hususlar, tamamen iman edilmesi gereken

eylerdendir. Bunlann keyfiyetlerine ve sfatlarna gelince, bunlarn ilmi Allah'a aittir.

Yaratlmlar,

O'nun

edemezler. 842[842]

ilminden

diledii

miktar

mstesna

hibir

2387- mrn b. Husayn (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'e:

eyi

ihata

Ey Allah'n resul! Cennetliklerin, cehennemliklerden ayrld belli oldu mu? diye

soruldu. Resulullah (s.a.v.):
841[841]
842[842]

Buhr, Halku Ef'li'I-bd, 136; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/292, 335.

Nevev, Mslim erhi, 16/107.

Evet, belli oldu buyurdu. Ona:

O halde amel edenler, ne hususta amel edecekler? diye soruldu. Resulullah (s.a.v.):
Herkese, yaratld ey iin imkan verilmitir buyurdu. 843[843]

2388- Sehl b. Sa'd es-Sid (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Gerekten bir kimse, cehennemliklerden olduu halde insanlara grnen hususlarda

cennetliklerin amelini iler. Gerekten bir kimse de, cennetliklerden olduu halde insanlara
grnen hususlarda cehennemliklerin amelini iler. 844[844]

2- Hz. Adem (a.s.) ile Hz. Musa (a.s.)'in Tartmas

2389- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Adem ile Musa tartt. Musa, Adem'e:

Ey Adem! Sen bizim atamzs. Bizi yasak aatan yemen sebebiyle mahrumiyete dp
bu davrann sebebiyle cennetten kardn dedi. Adem'de, Musa'ya:

Sen, Musa'sn! Allah seni kelamyla sekin kld. Senin iin Tevrat'/Levh-i mahfuzu
eliyle yazd. Bu suu ileyeceim; daha beni yaratmazdan krk yl nce Allah'n bana

takdir ettii bir eyden dolay m beni knyorsunuz? dedi. Bunun zerine Peygamber
(s.a.v.):

Bylece Adem, Musa'ya galip geldi buyurdu. 845[845]

Buhr, Kader 2, Tevhid 54; Ebu Dvud, Snnet 16, 4709; Ahmed b. Hanbel, Msned. 4/427, 431.
Buhari, Cihad 77.
845[845] Buhr, Kader 11, Enbiya 31, Tevhid 37, Tefsini Sure-i Taha 1, 3; Ebu Dvud, Snnet 16, 4701;
Tirmiz, Kader 2, 2135; bn Mace, Mukaddime 10; Muvatta', Kader 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/248,
264, 268, 392, 398, 448.
843[843]
844[844]

Aklama:

Hz. Adem ile Hz. Musa'nn tartmas konusu, Hz. Adem'in cennetteyken kendisine
yasaklanm olan aatan yiyerek cennetten kovulmaya ve dolaysyla btn insanlarn
cennetten uzak kalmasna sebep olmasdr.

Hz. Musa, Hz. Adem'e bunun hesabn sormutur. Hz. dem de bunun, kendi yaratl-

masndan krk sene nce Levh-i Mahfuz'a yazldn, dolaysyla ilenmesi, kendi

yaratlndan krk sene nce yazlm olan bir olay, ilemi olmaktan dolay kullar
tarafndan

hesaba

savunmaktadr.

ekilmesinin

doru

olamayacan

syleyerek

kendisini

Bu mnakaann; Hz. Musa'nn salnda yaplm olmas da mmkndr.

Kad yz'in aklamasna gre; Hz. Muhammed'in salnda sr gecesinde Beyt-i

Makdis'de bir araya gelip onlara namaz kldrd gibi Hz. Musa'nn da Hz. Adem'le bu
mnakaay salnda yapm olmas mmkndr.

Grld gibi Hz. Adem bu mnakaada Cennetten kmasna sebep olan hatann kendi
yaratlndan krk sene nce takdir edildiini sylemitir. Hz. Adem'in syledii bu

takdirden maksad, kader deildir. Sz konusu hadisenin Levh-i Mahfuz'a yazlmas

olaydr. nk Allah'n takdiri, ezel olduundan kader iin Krk sene nce gibi bir

balang gstermek mmkn deildir. Btn ravilerin ittifakiyle bu mnakaada davay

kazanan dem aleyhisselm olmutur.

Hattb'ye gre; Hz. Adem'in, Hz. Musa'ya galebesi Hz. Musa'nn onu knamaya hakk

olmamas noktasndadr. nk hi kimsenin bir rabb tavryla dier bir kulu gnahndan
dolay knamaya hakk yoktur. Bu hakk Allah'a aittir.

Aliyyu'l-Kri'ye gre; Hz. Adem'in galip geldii nokta Allah'n ezei ilminin amayaca
noktasdr

Binenaleyh her ne kadar insanlar, kaderlerini gstererek Allah'a kar kendilerini

savunamazlarsa da insanlarn bribirlerini Allah'a kar olan gnahndan dolay

muahezeye de haklan yoktur.

Bu bakmdan kullarn gnahna bir rabb bakyla bakmaynz, ancak onlara bir kul tavryla baknz buyurulmutur. 846[846]

Ayrca dem (a.s.)'n bu mnakaada hakl olmasnn bir yn de Musa (a.s.)'n onu Allah tarafndan affedilmi olan bir gnahndan dolay hesaba ekmi olmasdr. Elbette
Allah'n affettii bir gnahtan dolay, bir kulu hesaba ekmeye ya da knamaya kimsenin
hakk ve salahiyyeti yoktur.

2400- Abdullah bn Amr bnu'1-s (r.a)'tan rivayet edilmiir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Allah, mahlukatn takdirlerini, gkleri ve yeri yaratmasndan Elli bin sene nce
yaratmtr. Onun ar, gkleri ve yeri yaratmazdan nce su zerinde idi buyururken

iittim. 847[847]

3- Yce Allah'n Kalpleri Nasl Dilerse O ekle evirmesi

2401- Abdullah bn Amr bnu'1-s (r.a)'tan rivayet edildiine gre, o, Resulullah

(s.a.v.)'i yle buyururken iitmitir:

Dorusu btn Adem oullarnn kalpleri bir kalp gibi Rahman'n parmaklarndan iki
parmak arasndadr. Rahman, onu dileyecei yere evirip dnderir.
Daha sonra Resulullah (s.a.v.):

Allahmme! Musarrife'l-kulb! Sarrif kulben al tatike Ey kalpleri eviren Allahn!

Kalplerimizi Sana taat etmeye evir! buyurdu. 848[848]
Hattb, Mealimu's-Snen, 5/78.
Tirmiz, Kader 18, 2156; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/169.
848[848] Nes, Snen'l-Kbr, 7739; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/168, 173.
846[846]
847[847]

4- Her eyin Kaderle Olmas

2402- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Her ey bir kaderledir. Hatta acizlik ve zekal olma yada zekal olma ve acizlik bile!
849[849]

2403- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kurey mrikleri, Resulullah (s.a.v.)'le kader hakknda tartmaya gelmilerdi. Bunun

zerine, Yz st cehenneme srklenecekleri gn onlara: Tadn cehennemin
dokunuunu! denir. Biz her eyi bir kaderle yarattk ayeti indi. 850[850]

5- Adem Oluna Zina Ve Dier eylerden Nasibinin Takdir Olunmas

2404- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir: Ebu Hureyre'nin, Peygamber

(s.a.v.) yle buyurdu diyerek rivayet ettii u hadisten daha kk gnaha benzer hibir
ey grmedim: Peygamber (s.a.v.):

Allah, Adem oluna zinadan payn takdir etmitir. Hi phesiz Adem olu, ezelde takdir
olunan bu paya eriecektir. Dolaysyla gzlerin zinas, mahremi olmayan kadna ehvetle
bakmaktr. Dili zinas, zevkle konumaktr. Nefis temenni eder ve ehvetlenir. Cinsel organ
ise bunu ya gerekletirir yada arzularm yalanlar buyurdu. 851[851]
Buhr, Halltu Ef'li'-bd, 25; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/110; bn Hibbn, Sahih, 6149.
Kalem: 54/48-49 Tirmiz, Kader 19, 2157; bn Mce, Mukaddime 10, 83; Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/444, 476.
851[851] Buhari, sti'zan 12, Kader 9; Ebu Dvud, Nikah 42-43, 2152; Ahmed b. Hanbel. Msned, 2/276.
849[849]
850[850]

Aklama:

Allah'n, Ademoglunun zinadan payn yazmasndan maksat; o pay levh-i mahfuz'da

tespit etmesidir.

demolunun zinadan pay szyle kasdedilen ise insann ileyecei harama bakmak,
harama dokunmak, dille zina yapmak gibi onu zinaya gtren sebeplerdir. Ancak
peygamberler gnah ilemediklerinden onlar iin zinadan bir nasip yazlmas sz
konusu deildir.

Bazlarna gre bu szle kasdedilen, insanolunun yaratlnda var olan ehvet ve ka-

dnlara meyi gibi ehev kuvvetlerdir. Ancak peygamberler gnahlardan masum

olduklarndan, onlar iin zina sz konusu deildir.

Nefsin zinaya kar besledii temenni ve ehev arzular, cinsel organn tasdik etmesin-

den maksat; cinsel organn, nefsin bu isteine uyarak zina etmesidir. Yalanlamasndan

maksat ise, cinsel organn, nefsin bu isteine uymayp onu reddetmesi, bir baka ifdeyle

zinadan kanmas ya da buna muvaffak olamamasdr. Dolaysyla Allah insanlar zinaya

zorlamamtr. Fakat kimin ne yapacan nceden bildii iin herkesin zina ile ilgili
olarak yapaca fiilleri daha onlar dnyaya gelmeden levhi mahfuz'unda tespit etmitir.
6- Her Doan ocuun Ftrat zerine Domas

2405- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Her doan ocuk, ftrat zere doar. Sonra o ocuu; anne-babas ya yahudiletirir, ya
Hristiyanlatrr yada Mecusiletirir. Tpk bir hayvann, sapasalam bir hayvan
dourmas gibi. Siz hi byle doan bir hayvanda kesik organ grebiliyor musnuz?
buyurdu.

Sonra Ebu Hureyre:

sterseniz,

O halde sen, yzn Allah'n o ftratna evir ki o, insanlar bunun zerinde yaratmtr.
Allah'n yaratnda hibir deime olmaz 852[852] ayetini okuyun dedi. 853[853]
Aklama:

I. Ltf akan bu hadisle ilgili olarak unlar sylemektedir:

Nesiller zerinde nceki kuan ya da yakn ve hakim evrenin etkisini, ulaabilecei

en ac boyutuyla gzler nne seren hadisimiz, gelecein neslini yourma ve dolaysyla

nesli koruma grevinin ciddiyetine dikkat ekmektedir. Bu arada insan ftratnn

temizliini, sadeliini ve slm'n bu ftrata hitab ettiini ve uyum gsterdiini

belirlemektedir.

Hatta hadisin buraya almadmz ksmnda ftratn temizlii, btn organlar tam olarak

doan hayvan yavrularna tebih edilmekte, insanlarn bu tam yaratllara mdahale ile
kulaklarn, kuyruklarn kestikleri rnek verilmekte, slm telkini dndaki telkinlerin
bu d mdahalelere benzedii, temiz ve mkemmel yaratl bozduu belirlenmektedir.

Bu arada hadisin ortaya koyduu bir nemli gerek de din duygusu ve hakikat aknn

insann ftratnda, mayasnda mevcut olduudur. Nitekim Allah Tel Rum sresi'nin 30.
yetinde bu gerei ylece bildirmektedir:

Sen yzn dosdoru dne, tam bir ihlas ile evir. (Bu din) Allah'n o ftratdr ki, insanlar
onun zerine yaratmtr. Allah'n yaratt deitirilmez. En doru dn budur. Fakat
nsanlarn ou bilmezler.
Demektir ki mslmanlk, insan ftratnn doruluuna ehdet ettii bir dindir. Peki ya
ftrat nedir?

852[852]
853[853]

Rum: 30/30.
Buhr, Cenaiz 79; Tirmiz, Kader 5, 2138; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/233, 275.

Ftrat

Ftrat asl yaratl (hilkat-i asliyye) demektir. Ftrat, hakk kabul ve idrak kabiliyetidir.

Mealini verdiimiz yet-i kerimede ftrat, her ferde has olan zel ftrat deil, btn
insanln insan olarak yaratllarna esas olan ve hepsinde mtereken bulunan ftrat-
klliye, ftrat- ula ve ftrat- asliyye anlamndadr.

Ftrattaki hakka temayl yetenei, kulaklarn iitilebilecekleri iitmeye, gzlerin

grlebilecekleri grmeye kabiliyetli olarak yaratlm olmas gibidir. Yani d
mdahalelerden,

artlandrmalardan

tanmamas mmkn deildir.

uzak

ftrat-

selime

sahibinin,

yaratann

Ne var ki bylesine ftrat- selime sahibi olan ocuun gelime ve kainat alglama an-

da, yakn evresi bana r ve onu kendi i dnyalar dorultusunda etkilemeye

alrlar. Bunda da genellikle baarl olurlar. Yakn evrenin temel elemanlan ise, anne

ve babadr. Hadisimiz, anne ve babann tertemiz bir ftrata sahip olan yavrularna, elbise

giydirir gibi din kiilik kazandrdklarn iaret etmekte ve tabi dolaysyla onlara
sorumluluklarn hatrlatmaktadr. Dn ekillenmede tesirleri ak ve inkar edilemez
olan ebeveynin gelecein neslini yourmada ve yetitirmede en byk pay sahibi olduu
da bylece belirlenmi olmaktadr.
Ailenin Sorumluluu

Hadisimizde, insan zne uygun olan slm'a ynelebilecek ocuklarn Yahudi, Hrst-

yan veya mecus yaplmasndan sz edilmesi, hi phesiz o gnk mslmanlarm

evrelerinde bu inan gruplarnn bulunmasndan dolaydr. Hadisimizin baz
rivayetlerinde Ya da mrik yaparlar

854[854]

kaydna da rastlamaktayz. Bugn

dinsizlik dahil, slm d btn inan sistemlerini dnebiliriz. Yine bugn ana

854[854]

Mslim, Kader, 24; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/410, 481.

okullarn, mrebbiyeleri, okullar ve radyo-televizyon, teyp-video, internet gibi iletiim

ve haberleme aralarn da ocuklar etkilemekte anne-babaya ilhak edebiliriz. Zira,

anne-baba fonksiyonunu ya dorudan doruya ya da tercih ettikleri etkilenme ortamlar
vastasyla gerekletirirler. Sonutan sorumlu olan daima anne-baba, yani ailedir.

Kendilerini ve aile fertlerini, yakt insanlar ve talar olan cehennemden korumak ve

kollamakla grevli bulunan gnmz mslmanlar,

855[855]

nesillerini kendi inanlar

zerinde yaama azm ve iradesine sahip klmann, onlara bu bilgi ve iman donanmn
temin etmenin byk nem kazand bir zamanda yaamaktadrlar. Haberleme ve

iletiim vastalar amzda, tm kesimleriyle dnyallann adeta annesi-babas haline

gelmitir. Bu gl tesir odaklarna kar yeterli tedbir alnmaz, onlarn olumsuz

etkilerinden ocuklar uzak tutulamazsa, hadisimizin ifadesiyle nesillerin yahudilemesi,
hristiyanlamas ya da mecuslemesi veya mriklemes, dinsizlemesi beklenmeyen
deil, nceden bilinen ac sonu olacaktr.

slm'a kar yabanc bu ykm ve artlandrmay, daha nce byle bir beyin ykama

ameliyesine tabi tutulmu, gnlleri igal edilmi, byle yaplmasnn adalk, ilerilik
ve fazilet olduuna inandrlm bizden kiilerin yrtt dnlecek olursa,
mcadele ve mukavemetin ne derece zor ve fakat gerekli olduu anlalacaktr.

Eitim-retim yoluyla kltr yaps ve gnl dnyas bulandrlm ya da tabii zeminin-

den uzaklatrlm nesillerin ne tr kabullere yneleceklerini ve hangi davranlar

sergileyeceklerini kestirmek artk mehul deildir.
Hem Hak Hem Grev

Her mmetin kendi insann yetitirmesi hem en tabi hakk hem de nesil ve deerlerini
yaatabilmek iin en temel grevidir. Bu konuda slm mmetine ftrat en byk
yardmcdr. O halde bu byk yardmcya ramen, mslmanlar, mslman nesiller

yetitiremezlerse beyan edecekleri herhangi bir mazeretleri kalmam demektir. Zira

hadisimiz aka, slm'n en byk gcnn ve gelime imkannn, insan zne uygun

855[855]

Tahrim: 66/6.

olmasndan kaynaklandn ifade etmektedir. Bunun iin de slm, tabii ve ftr bir din
Sbatullah Allah boyas olarak tarif edilegelmitir.

Hicret'ten sonra Medine'de ilk doan muhacir ocuu Abdullah b. ez-Zbeyr'in o gnki
mslmanlar arasnda sebep olduu byk sevin, irk ve kfre bulamadan yetiecek

ilk mslman neslin ufukta belirmi olmasnn sevinci olsa gerektir. Mslmanlarn,
mslman nesiller yetitiini grdke sevinmesi pek tabidir.

Unutmayalm ki, ocuklarmz iyi birer mslman olarak yetitirmek, gelecein neslini
yourmak demektir. mslman olmadktan sonra nesiller, nerde nasl yetiirlerse
yetisinler, ne farkeder? Hepsi yanl, btn emekler heder. 856[856]
2406- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'e mriklerin ocuklarnn ahiretteki durumu soruldu. Bunun zerine

Resulullah (s.a.v.):

Allah, onlarn ne ileyeceklerini en iyi bilendir buyurdu. 857[857]

Aklama:

bn Hacer el-Askaln'nin aklamasna gre; slam alimleri mrik ocuklarnn hiretteki durumlar hakknda ihtilf etmilerdir. Bu konudaki grleri u ekilde
zetlemek mmkndr:

1- Bu ocuklarn durumu, Allah'n iradesine baldr. sterse onlar cehenneme atar, is-

terse cennetine koyar. Bu, iki Hammad ile bn'l-Mubarek ve shak bu grdr.
Beyhaki'de, mam- afii'nin bu grte olduunu sylemitir. Delilleri ise konumuzu
tekil eden hadiste geen: Allah onlarn ne ileyeceklerini en iyi bilendir ifadedir.
Ayrca Cebriyeciler de bu grtedir.

856[856]
857[857]

Prof. Dr. . Ltf akan, Hadislerle Gerekler, s. 482-485.

Buhr, Cenaiz 93, Kader 3; Tirmz, Kader 5, 2138; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/253, 410, 481.

2- Babalannn durumuna tabidirler. Dolaysyla mslmanlarn ocuklar, cennetlik ve

kafirlerin ocuklar da cehennemliktir. Haricilerden Ezrakiyye kolu bu grtedir.

Delilleri ise;

Rabbim yeryznde kfirlerden tek bir kii brakma 858[858] ayetidir.

Fakat bu ayetin sadece Nuh aleyhisselamn kavmine ait olduu, Hz. Nuh, kavminin kalanlarndan hibirinin kendisine iman etmeyeceine dair vahy ald iin oluk ocuk
aynm yapmadan, byle kavminden kendine tabi olmayanlarn tmne beddua ettii
gerekesiyle bu gr tenkid edilmitir.
Onlar babalarndandr

859[859]

hadisi ise harbilerin ocuklar hakknda olduundan bu

hadiste Ezrakiyye'nin grn destekleyen bir mana yoktur.

3- Onlar, cennet ile cehennem arasnda bir yerde kalrlar.

4- Cennet ehline hizmet ederler. Gerekten Ebu Davud et-Tayalis bu mealde bir hadis
rivayet etmise de bu hadis zayftr.

5- Toprak olup giderler. Sumame bn Eres bu grtedir.

6- Cehennemdedirler. Kad yaz bu grn, mam- Ahmed'e ait olduunu sylemise

de, bn-i Teymiye, Kad yaz' tenkid ederek bu grn mam- Ahmed'e ait olmayp
onun baz arkadalarna ait olduunu sylemitir.

7- Onlar nlerinde yaklan bir atee atlamakla imtihan edilirler. Atee atlayanlar ate
yakmaz. Cennete giderler. Atlamayanlar da cehennemlik olurlar.

8- Cennetliktirler. Delilleri ise sra suresinin 15. yetidir. mam- Ebu Hanife de
mriklerin ocuklar hakknda bir ey diyemeyip tevakkuf etmitir.

bn Hacer'in aklamasna gre , en shhatli gr onlarn da cennetlik olduunu kabul

eden grtr. 860[860]

Nuh: 71/26.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/410.
860[860] B.k.z: bn Hacer el-Askalan, Fethu'1-Br, 3/489-490.
858[858]
859[859]

2407- beyy b. Ka'b (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Hzr'n ldrd ocuk, kafir olarak tabiatlandrlmt. Yaasayd, annesine-babasna

azgnlk ve kfrle zulmedecekti. 861[861]

Aklama:

Bu konuda gelen hadisler, Hzr'n ldrd ocuun kaderinin lm-i ezelide belirlenip

Levh-i Mahfuz'a kaydedildiini bu kadere gre ocuun yaad takdirde, kafir olup

anne ve babasn da kfre zorlayp oniarn da kanma gireceini, Allah'n bu durumu bir
sr olarak Hzr'a bildirdii iin Hzr'n bu ocuu ldrdn ifade etmektedirler.

Dolaysyla her insann, hayat boyunca yapaca btn iler, Allah tarafndan ezelde bilinip tespit edilmitir. Bu tesbite Kader denir.

Ancak burada, akla yle bir itiraz gelebilir. Henz gnah sabit olmam bir ocuk gayb
ilmine mazhar bir kimse tarafndan katledilmesini mubah klan bir gnah ileyecei
bilindii iin ldrlebilir mi?

Byk mfessir Fahrddin Razi'ye gre; eer byle bir bilgi veya zann- galib Allah'n
vahyi ile te'yid edilmise ldrlebilir. 862[862]
Nitekim,

stedik ki rablcri onun yerine kendilerine daha temiz, daha merhametli birini versin
863[863]

yeti kerimesi Allah'n, o ocuun kt akbetini Hzr'a bildirdiine ve bu ocuu

ldrd takdirde yerine l bir evlat vereceini vahyettiine delalet etmektedir.

2408- Mminlerin annesi Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ebu Dvud, Snnet 16, 4705; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 19, 3150.

Tefsiri Kebir, 21/161.
863[863] Kehf: 18/81.
861[861]
862[862]

Kk bir ocuk lmt. O kk ocukla ilgili olarak:

Ne mutlu ona! Cennet serelerinden bir sere! dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bilmez misin ki, Allah cennet ile cehennemi yaratmtr. Bundan dolay da unun iin bir
ehil ve bunun iin de bir ehil yaratmtr buyurdu. 864[864]
Aklama:

Ensr'dan bul ana ermemi olan bu ocuun Cennetlik olduunu syleyen Hz. Aie,

burada, Peygamber (s.a.v.) tarafndan ikaz ediliyor ve durup susmasnn daha iyi olduu

iaret ediliyor. Daha sonra da Cennetlik ve Cehennemlik olmak durumunun insanlarn

yaratlmasndan nce takdir edilmi olduu bildiriliyor.

Sz muteber olan slm limleri, mslmanlarn, kk yata iken len ocuklarnn

Cennetlik olduuna icm' etmilerdir. nk bu tr ocuklar, henz mkellef deillerdir.

Resulullah (s.a.v.)'in, Hz. ie'yi ikaz etmesine gelince, limler bunu yle
yorumlamlardr: Keskin bir delili yok iken arabuk hkm verip yeterli konumaktan
Hz. ie'yi sakndrmak iin Resulullah (s.a.v.)'in byle sylemi olmas umulur.

Yada Resulullah (s.a.v.), mslman ocuklannn cennetlik olduunu bilmeden nce Hz.

ie'ye bu sz sylemitir. Bunlarn cennetlik olduunu bilince bu durumu

Mslmanlardan birinin ocuu lrse, yemini yerine getirecek kadar hari, o
kimseye cehennem atei dokunmaz 865[865]

7- Ecel, Rzk Ve Baka eylerin Haklarnda Geen Kaderden Fazla Ve Eksik

Olamamas

2409- Peygamber (s.a.v.)'in hanm mm Habbe (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Ebu Dvud, Snnet 16, 4713; bn Mce, Mukaddime 10, 82; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/41, 208.
Buhr, Eyman 9; Tirmiz, Cenaiz 64, 1060; Nes, Cenaiz 25; bn Mce, Cenaiz 57, 1603; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/239, 276, 473, 479 hadisi ile 2465-2467 nolu hadisleri belirtti.

864[864]
865[865]

Peygamber (s.a.v.)'in hanm mm Habbe:

Allahm! Bana, kocam Resulullah (s.a.v.), babam Eb Sfyn ve kardeim Muviye ile
fayda ver! diye dua etti. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Sen, Allah'tan; mhr vurulup kesinletirilmi eceller, saylm gnler ve taksim edilmi
rzklar iin bir istekte bulundun. Allah, hi bir eyi vakti gelmeden yaratacak yada bir eyi
vaktinden sonraya brakacak deildir. Eer Allah'tan seni cehennemdeki bir azabtan veya
kabirdeki azabtan korumasn isteseydin daha hayrl ve daha faziletli olurdu buyurdu.
Hadisin ravisi Abdullah:

Resulullah (s.a.v.)'in yannda Maymunlardan da bahsedildi dedi.

Hadisin dier ravisi Mis'ar'da:

'Zannederim ki o, irkin surete dntrlen domuzlar da sylemitir dedi.

Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Dorusu Allah, sureti deitirilenler iin bir nesil ve oluk-ocuk yaratmamtr.

Maymunlar ve domuzlar, suret deitirme olayndan nce de vard buyurdu. 866[866]
8- Kuvvetli Olmay, Acizlii Terk Etmeyi, Allah'tan Yardm Dilemeyi, Takdir
Edilmi eyleri Allah'a Havale Etmeyi Emretmek

2410- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Kuvvetli mmin, Allah'a, zayf mminden daha hayrl ve daha makbuldr. Ama her
birinde hayr vardr. Sana fayda salayan eye aba gster.
Allah'tan yardm dile ve aciz olma! Bana bir ey gelirse yle yapsam, yle olurdu
deme! Fakat bu, Allah'n kaderidir. O, ne dilerse onu yapar' de! nk Eer lev kelimesi,
866[866]

Nes, Amelu'I-Yevm ve'l-Leyl, 264; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/390, 413, 433, 445, 466.

eytann amelini aar. 867[867]

Aklama:

Kuvvetli mminden maksat, hiretle ilgili iler hakknda tam bir uur, sarslmaz bir

azm ve kesin bir karar gcne shib olan uyank mmindir. Bu niteliklere sahip kimse,

cesaretle cihda koar, hi kimseden ekinmeden iyilikleri emretmek ve ktlkleri

yasaklamak grevini tam bir ciddiyetle yerine getirir; bu uurda karlat eziyetlere

sabrla katlanr; namaz, oru, Allah' anma gibi ibadetlere sanlr; zevkle hayrl ilerin
eitlerini ilemek ister. 868[868]

Her birinde vardr sznden maksat ise kuvvetli olan m'min ile zayf olan m'min
imanda ortak olduklar iin ikisinde de

vardr. Ayrca zayf olan mmin az nce

belirtilen kuvvetli mminin gcne sahip olmamakla beraber iledii ibadetler

bakmndan da onda olduu malmdur.

Sana fayda salayan eye aba gster. Allah'tan yardm dile ve aciz olma buyruunun
mnas ise ibadete, Allah'a itaat etmeye, yasaklarndan saknmaya ve O'nun katndaki

sonsuz mkfat kazanmaya ihtirasl ol. Bunlar karmamak iin dikkatli ve gayretli ol.

Bu sahada baarl olmak iin Allah'n yardmm dile. Gerek kulluk grevini ifa edip ilh
mkfat elde etmeye dknlk hususunda ve gerekse Allah'n yardmn istemek
konusunda geveklik etme, geri durma demektir.

Kad lyaz, Bana bir ey gelirse 'yle yapsam, yle olurdu deme sz ile ilgili olarak
yle der:

Bz limlere gre byle konumann yasakl umum deildir. Bandan, holanlma-

yan bir olay gemi olan kii 'Ben yle yapsaydm, byle davransaydm bu olay
bamdan gemezdi' derken kaderi engelleyebildiine inand veya kaderin aslna
inanmad iin syler ise byle sylemesi ve dnmesi burada yasaklanyor. Kaderin

bn Mce, Mukaddime 10, 79; Beyhak, Snen'l-Kbr, 10/89; bn Hibbn, Sahih, 5722; bn Ebi
sim, Snnet, 356.
868[868] Nevev, Mslim erhi, 16/214.
867[867]

mecrasn ve seyrini deitirmek mmkn olmad iin byle hatal szlerin

sylenmemesimn gereklilii ifade edilmi oluyor. Fakat kii bu sz sylerken; kadere
kar gelinebildiin! asla dnmeyip sadece maksad: "Eer byle yapsaydm belki lhi

takdir baka trl tecelli ederdi" demek ise ve ii tamamen Allah'n irade ve takdirine
dndryorsa bu tip konuma hadisin yasana girmemektedir.

Kad lyaz hadisteki yasa byle yorumlayanlarn delilini de belirttikten sonra bu gre

katlmadn ve gsterilen delilin pek isabetli olmadn nedenleri ile belirtip kendi
grn yle anlatr:

Bence hadisteki Byle yapsaydm, yle etseydim bama u i gelmezdi deme! yasa,

haram anlamnda deil tenzihen mekruh mnasn tayor. Yani byle sylemek uygun
deildir. Resulullah (s.a.v.)in nk Eer lev kelimesi, eytann amelini aar.
Aklama:

Kadere kar koyma vesvesesini insann kalbine atar) tabiri bu yoruma daha uygundur.
Zira bu tbirden u netice kyor: Byle szler sylemek, sahibini eytan iine ve gnaha

srkler. Demek oluyor ki bu szn kendisi gnah deildir. Onun iin, -tenzihen
mekruhtur- demek daha uygundur. 869[869]

Nevevi'de konuyla ilgili olarak yle der: Zahir olan udur ki; hadisteki yasaklama

umumidir ve tenzihen kerhat iindir. Gemi olup telfisi imknsz olan olaylarla lgili

olarak bo ve faydasz yere byle szlerin sylenmesinin uygun olmad bildirilmi

oluyor. Ama kard ibdet veya yapamad hayrat iin duyduu znt dolays ile
kiinin bu tip szler sylemesinde bir mahzur yoktur, Hadislerde geen bu gibi szler
genellikle bu ekilde yorumlanr. 870[870]

869[869]
870[870]

Nevev, Mslim erhi, 16/215.

Nevev, Mslim erhi, 16/215.

47. LM BLM

lim:

nsann duyu vastalar ile elde ettii veya Yce Allah'n vahiy yolu ile dorudan doruya
gnderdii, iinde zan ihtimali bulunmayan yakn bilgi.

Islam terminolojide ilim terimi; Bilgi kelimesini karlamak iin kullanld gibi, her-

hangi bir bilgi ubesini ifade iin de kullanlr. rnein; kelm ilmi, tefsir ilmi gibi. Yine
ilim ve bilgi terimlerinin bazen marifet kelimesiyle karlan ildii da bilinir.

1- Kurann Mteabihleri Ardna Dmenin Yasaklanmas, Mteabihe Tabi Olan

Kimselerden Saknmak Ve Kur'an'da Hakknda htilafn Yasak Olmas

2411- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.),

Sana Kitab' indiren O'dur. Onun Kur'an'n baz yetleri muhkemdir ki, bunlar Kitab'n
esasdr. Dierleri de mtebihtir. Kalplerinde erilik olanlar, fitne karmak ve onu tevil
etmek iin ondaki mtebih yetlerin peine derler. Halbuki Onun tevilini ancak Allah
bilir. limde yksek payeye erienler ise:
Ona inandk, hepsi Rabbimiz tarafndandr' derler. Bu incelii ancak aklselim sahipleri
dnp anlar 871[871] ayetini okudu.

ie der ki: Resulullah (s.a.v.):

Kur'an'n mteabih ayetlerine tabi olanlar grdnz zaman -ki Allah onlar Kur'an'da
zikredip ktlemitir- onlardan saknn buyurdu.

871[871]

Al-i mran: 3/7.

Muhkem:

Manas kolaylkla anlalan, harici bir aklamaya ihtiya duyulmayan ve tek manas olan
ayetlerdir.

Mteabih: Bir ok manaya ihtimali olup bu manalardan birini tayin edebilmek iin
harici bir delile ihtiyac olan ayetlerdir.

Ragp el-Isfahan (. 502/1108), mteabih ayetlerin manasn bilme ynnden ksmda ncelenebileceini ifade eder;

1- Bilinmesi mmkn olmayan mteabihlerdir ki, bunu ancak Allah bilir. Kyametin
kopma vakti gibi.

2- nsanolu lere tevessl ederek onun manasn bilebilir. Mesel, garib kelimeler, mulak hkmler.

3- Bu iki madde arasnda olanlardr ki, bu da, ilimde rsh sahibi olan baz kimselere
tahsis edilmi, dierlerinden ise gizlenmitir. Mesel, Hz. Peygamber, Abdullah bn

Abbas iin Allahn! Onu dinde fakih/kavrayl kl ve ona Te'vili' ret eklindeki
duas gibi.

Genel olarak usl alimleri, mtebiht iki ksma ayrmlardr:

1- Muhkemle mukayese edildiinde manas bilinebilen,
2- Hakikatini bilmeye imkn bulunmayan yetlerdir.
Mchid bunlar yle tarif ediyor:

Muhkem yetler, helal ve harama dir olanlardr. Mteabihler ise, bazs bazsn tasdik
ve tefsir eden yetlerdir.

bn Ebi Htim'de, Ali b. Eb Talha yoluyla Abdullah bn Abbas'tan yle rivayet etmek-

tedir: Muhkemler; nsih, hell-haram, hudd, feriz, mn edilip amel edilen

hususlardr. Mteabihler ise, mensh, mukaddem, muahhar, emsal, yeminler ve iman

edilip amel edilmeyen hususlardr.

Mtebihin kaynanda ri'nin maksadnn gizlilii szkonusu olduuna gre, bu gizlilik bazen lafzda, bazen manada, bazen de her ikisinde birden olur.
A- Mteabih Ligin Sadece Lafzda Olmas:

Mteabih olan lafz, ya tekil veya mrekkeb olabilir. Mfreddeki gizlilik ise kelimenin
garip olmasndan veya mterek olmasndan ileri gelebilir. Mrekkebdeki gizlilik ise

mrekkebin muhtasar olmasndan, itnb veya tertib cihetlerinden olabilir. imdi

bunlara birer rnek verelim: Gariplii ve az kullanlmas sebebiyle tekil lafzdaki

mteabih; Abese sresinin 31. yetinde geen Ebben lafzdr. Bu yeti takip eden ayet

yardmyla Ebben kelimesinin; hayvanlarn otlad mer'a manasna kullanld

anlalmaktadr.

Mterek olmas sebebiyle mteabihe mek; Safft sresinin 93. yetinde geen Yemin kelimesi; sa el, kuvvet ve kasem manalar arasnda mterektir. Bu manadan
hangisi verilirse verilsin manas caiz olur.

Mrekkebdeki mteabihe bir rnek vermekle iktifa edelim: Kehf sresinin

1- Ayetindeki gizlilik, vecen kelimesi ile Kayymen kelimelerindeki tertibdedir.

B- Mtebihliin Sadece Manada Olmas:

Bu ksmn ak rneklerini; Allah'n sfatlar, kyametin ahvli, cennet nimetleri,

cehennem azab gibi hususlar tekil eder. nk insan akl, yaratann sfatlannn
hakikatini ve dier hususlarn durumunu ihata edemez. O halde kendisini
hissetmediimiz, bizde cinsi ve benzeri olmayan eylere nfuz etmeye nasl yol

bulunabilir.

Mteabih olan sfatlar hakknda alimler, iki mezhebe ayrlmtr.

Birincisi, Selef Mezhebi:

Allahn mteabih sfatlan gibi grnrse de, bu sfatlarn Allah'a isnad muhal

olduundan, bunlarn medlullerinin tayinini selef ulemas Allah'a tefviz ve havale

etmilerdir. Onlara sadece inanmak gerekir. Bu hususta enteresan rnekler pekoktur.

Bunlardan bir tanesini vermekle yetineceiz. mm Mk b. Enes'e stiva hakknda
sorulduunda, o:

stiva malumdur, keyfiyeti mehuldr, ondan soru sormak bd'atr. Senin kt bir insan
olduunu zannederim, onu benden uzaklatrn demitir.
kincisi se, Halef Mezhebidir:

Bunlar, zahiri muhal oian lafz, Allah'n ztna lyk olan bir manaya hamlederler. Bu

mezheb, mamu'l-Haremeyn, Abdu'l-Melk b. Ebi Abdillah b. Yusuf b. Muhammed el-

Cuveyn e-f', Ebu'l-Mal (. 478 /1085)'ye ve onun takipilerine nisbet edilir.

Hapsedilemeyecek bir ftratta yaratlan insan zekas, mteabihat zerinde de ilemeye

balamtr. Hele slmiyeti fsat etmek isteyenlerin, bu gibi yetlere gelii gzel mana
verilerini frenlemek ve ayn zamanda kt neticelerinden mslmanlar korumak iin,
mteabih yetleri slm'n ruhuna uygun bir ekilde tevil etmek mecburiyeti hasl

olmutu. Allah'n mteabih sfatlarna ait olan ayetleri bu iki mezhebin ne ekilde
anladklarn grlim:

ounlukla bu sfatlar, zikredeceimiz u yetlerde toplanmaktadr:

Rahman ara istiva etti 872[872]

Kullarnn fevkinde tek hkm ve tasarruf sahibi O'dur 873[873]
Rabbin gelip melekler saf saf olunca 874[874]
Rabbinin vechi baki kalacak 875[875]
Rabbinin ccnbinde kusurlarmdan dolay vah bana! 876[876]
Allah'n eli onlarn ellerinin stndedir. 877[877]
Selef mezhebi, Allah, yukandaki sfatlarn zahirlerinden tenzih ederler ve Allah'n zikrettii ekilde onlara iman ederler ve onlarn hakikatini Allaha havale ederlerdi.

Halef mezhebi ise bu sfatlara eitli manalar vermilerdi. stivaya; istikrar, istevia, sud,
i'tidl; Allah'n geliini, Allahm emrinin gelii; Allah'n fevkiyyetinin ycelik ynnden
olduu, cihet ynnden olmad; Cenbden maksat hakdr, Vechi ztdr, inayetidir; yed
kudretidir; nefs ukubetidir gibi manalar vermilerdir. Mteabih yetlerin tevil edilmesi

caiz grlmezse de, Kur'n'i Kerim'de iaret buyuruiduu vehile, caiz grlmeyen tevil,
gnlleri sapkn, niyetleri kt olanlarn fitne ve fesat kartmak maksadyla istedikleri

tevillerdir. Yoksa iyi niyetle, akla muhakemeye ve din esasna uygun olarak yaplan

teviller makbu ve lzmdr. nk ilk devirlerdeki salam imn kaybolmu, meydana

gelen tereddtleri ma'kl ekilde ortadan kaldrmak icap etmitir.
c- Mtebihin, Hem Lafz Ve Hemde Manada Oluu:

Bunun iin pek ok rnekler vardr. Mesel Bakara sresinin 189. yeti olan;

yilik ve tat evlere arkalarndan gelmeniz deildir. Eer bir kimse araplarn
Taha: 20/5.
En'am: 6/61.
874[874] Fecr: 89/22.
875[875] Rahman: 55/27.
876[876] Zmer: 39/56.
877[877] Feth: 48/10.
872[872]
873[873]

chilliyetteki detlerini bilmezse Kur'n'in bu nassini anlamaya muvaffak olamaz. Bu

gibi yetlerin anlalmas, hem lafzlara ve hem de manalara ait tarihi, itimi, ahlki v.s.

gibi bir ok eylerin bilinmesine baldr. Cahiliyet devrinde araplar ihrama

girdiklerinde evlerine kaplarndan girmezler, duvardan bir delik ap oradan girip

karlard. Cenab- Hk bunun iin bu yeti inzal etti.Bu yetin, hem lafznda ihtisardan
dolay teebbh, hem de manasnda bir teebbh vardr.

Kur'an'da mteabih ayetlerin bulunmas, insanlk iin baz faydalar salamaktadr. Ge-

nellikle bu ayetler sayesinde slamiyette insan fikri dondurulmam, geni bir fikir
hrriyetine

msaade

verilmi

oluyordu

ve

bu

ayetler

dinin

temellerini

kuvvetlendirmekte esasl rol oynuyordu. nk bu yetler bir ka manaya gelebilirdi. Bu

bakmdan zihinleri tamamen bo ve muhtelif fikirlerle karmam olan cahili araplara

akllarnn alamayaca bir sz sylemek, onlarn yeni dine inanmalarnda bir tereddt

hasl edebilirdi, ite bu yetler sayesinde, byle bir durum ortadan kalkm,
mslmanlar daha ok renmeye ve baka bilgilere de sahip olmaya sevketmitir.

Yine bu yetler sayesinde dinin tebliine ve tesisine mni olmak iin sorulan suallere
susturucu cevaplar verilmi ve ilk gnden itibaren meydana gelecek fesadarn nne
set ekilmitir. Kur'n' Kerim'de muhkemle beraber mtebihin bulunmas, insanolu
iin bir denemedir. Acaba insanlk dosdoru olan Peygamberin haberine itimad ederek

gayba inanacak m?. Kur'an bunu gzel bir ekilde ifade eder: Hidayete erenler, bunlara

inandk derler, kalplerinde erilik bulunanlar, o, Rablerinden bir hak olduu halde onu
inkar ederler ve fitne aramak iin onun mteabih olanna tbi olurlar.

Mteabihalin dier bir faydas, insan olu ne kadar istidat ve ilim sahibi olursa olsun,
onun, ciz ve mahlk olduunu gsteren bir delilidir. Bu yetler, Allah'n ilmiyle hereyi

ihata ettiini, mahlukatn O'nun ilminden, ancak onun dileyecei kadarn alabileceini
ifade eder. insan, yaratcsnn karsnda kul olduunu idrak eder.

Mtebihler sayesinde Kur'an'm ezberlenmesi ve onun muhafazas temin edilmi olur.

Eer bu mteabih manalar, dier lafzlarla ifade edilseydi. Kur'an'n kaln ciltler halinde
olmas lzm gelirdi. Bu bakmdan ezberlenmesi ve muhafazas da g olurdu. Kur'an,

muhkem ve mteabih yetlerden teekkl ettiine gre, bir ksmn dierine tercih ve

te'vil etmekte, lgat, sarf, nahiv, mani, beyn, usl fkh gibi bir ok ilimlerin
renilmesine ihtiya duyulur. Kur'an'n hepsi muhkem olsayd, akl delillere ihtiya

duyulmaz ve insan akl dondurulmu olurdu. Halbuki ondaki mtebih yetler

sebebiyle akli delillerden yardm isteyerek akl altrlm olur. Ayn zaman da taklitten
kurtulup akll mahluk olmas hasebiyle kymet kazanan nsann erefini yceltir. 878[878]
2412- Abdullah bn Amr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir gn erkenden Resuluah (s.a.v.)'in yanna gittim. O srada Resulullah (s.a.v.), bir

ayet hakknda ihtilafa den iki kiinin seslerini iitti. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)
bizim yanmza kp geldi. Yznde kzgnlk olduu anlalyordu. Bize:

Sizden ncekiler ancak kitap hakknda ihtilafa dmeleri sebebiyle helak olmulardr
buyurdu. 879[879]
2413- Cndeb b. Abdullah el-Becel (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.)

yle buyurmaktadr:

Kur'an' kalpleriniz onun zerinde birletii mddete okuyun! Onun hakknda ihtilafa
dtnz zaman hemen kakl(p dal). 880[880]

Aklama:

Bu rivayetlerde, ncekilerin helakinden maksat; dinde kfredip bid'at karmalardr.

Resulullah (s.a.v.), Kur'n okurken ihtilfa derek ayn akbete duar olmamalar iin
ashabn ve mmetini bundan sakmdrmaktadr.

Kur'n hakkndaki ihtilftan maksat; ihtilf caiz olmayacak hususlarda lzumsuz yere h-

878[878]

B.k..z: Prof. Dr. smail Cerraholu, Tefsir Usul, T.D.V. Yaynlan, Ankara 1991, s. 128-133

Buhr, Tefsiru Sure-i l-i mran 1; Ebu Dvud, Snnet 2, 4598; Tirmiz, Tefsir'l-Kur'an 4, 2993; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 6/124, 132, 256.
879[879] Nes, Fezailu'l-Kur'an, 47; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/192.
880[880] Buhr, Fezailu'l-Kur'an 37, 'tisam 26; Nes, Fezailu'l-Kur'an, 121, 122, 123; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 4/313.

tilf etmek yahut pheye ve fitneye, kavgaya sebep olacak ekilde ihtilf etmektir.

yetlerden delil karma hususundaki ihtilflar ve tartmalar, bu hkme dahil deildir.

Bunlar hakikati meydana karmak ve mmete fayda salamak niyetiyle yapld iin

yasak deil, bilkis sri' tarafndan emrolunmutur. Ki fazileti meydandadr. Bu hususta

sahabe devrinden bugne kadar btn mslmanlar mttefiktir. 881[881]
2- Dmanl ok Ar Olan Kimse

2414- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Allah'n en sevmedii kimseler, iddetli dmanlk yapanlardr. 882[882]

Aklama:

Burada szkonusu iddetli dmanlktan maksat; haksz yere bir batl ispat veya hakk
yok etmek hususundaki davadr.

3- Yahudiler ile Hristiyanlarn Yollarna Tabi Olunmas

2415- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Sizden ncekilerin yolarna kar kar ve arn arn mutlaka tabi olacaksnz. O derece ki,
onlar eer bir keler kck deliine girecek olsalar, siz de onlarn arkasndan
B.k.z: A. Davudolu, Mslim erhi, 10/655.
Buhari, Mezalim 15, Tefsiru Sure-i Bakara 37, Ahkam 34; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 3, 2976; Nes,
dabu'l-Kudat 34; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/55, 63, 205.
881[881]
882[882]

gideceksiniz buyurdu. Biz:

Ey Allah'n resul! Onlar, Yahudiler ile Hristiyanlar m? diye sorduk. Resulullah

(s.a.v.):

Onlardan baka kimler olacak! buyurdu. 883[883]

Aklama:

Hadisin devamnda isim vererek yneltilen bir soru zerine Hz Peygamber o toplumlarn Farslar ve Rumlar olduunu ifade buyurmutur. Eb Said e-Hudr rivayetinde de

kar kar peinden gidilecek mmetlerin Yahudi ve Hristiyanlar m olduu sorulmu

Efendimiz de Onlardan baka ya kim olacak? buyurmutur. 884[884]

Toplum olarak Fars ve Rumlar, mmet olarak Yahudi ve Hristiyanlar aka zikredilmek
suretiyle slm d kltr odaklarnn hemen hepsinin mslmanlara olumsuz etkisi

olaca aklanm, onlann ve onlara benzer dier yabanc milletlerin gidiatn taklid
etmekten

mslmanlar

sakndmlmslardr.

teki

milletleri

taklidin

onlarn

girebilecekleri bir keler deliine girme teebbsne kadar varaca yine Eb Said

rivayetinde yer almaktadr. Hatta hadisin Ibn Abbas'tan gelen bir baka rivayetinde
885[885]

Sokakta annesiyle zina etmek gibi ok irkin bir ahiak zaaf noktasna

ulaacana bile dikkat ekilmektedir. Bu misal, kr taklidin toplumu gtrecei iflas

noktasn ok arpc bir ekilde gstermektedir.
slm Fark

mslmanlann adm adm kar kar eski milletlerin gidiatna ayak uyduracan hi

Buhari, Enbiya 50, 'tisam 14; Ahtned b. Hanbel, Msned, 3/84, 89.
Buhr, Enbiya 50, 'tism 14; Mslim, lim 6; bni Mace, Fiten 17; Ahmed b. Hanbel, Msned, II, 325,
327, 336, 337, 450, 511, 527; 111, 84, 89, 94
885[885] Hakim, Mstedrek, IV, 455.
883[883]
884[884]

bir tereddde yer brakmayacak aklkta bildiren hadis-i erf, bir yandan zaman iinde

mslmanlarda grlecek kimlik anmasn belirlerken, bir yandan da bu erozyonun

kimlerin etkisiyle ve nasl gerekleeceine iaret etmektedir Ama ayn zamanda
hadisimiz ierdii cidd uyar dolaysyla mslmann gndemini de tesbit etmektedir:

islm farkm korumak. Yada slm'da sebat etmek. sterseniz siz buna slm d hi bir
izgiyi benimsememek, seklerlememek, gayr-i mslimlere hi bir ekilde pirim vermemek de diyebilirsiniz. Hatta laiktememek de deseniz olur.

Bu anlamda bir sebat, hayat ve artlar grmezden gelmek deil, her hal ve artta kendi

zellik ve gzelliklerini srdrebilme cehdi iinde olmak demektir. Bu ynyle de

vazgeilmez bir kimlik ve kiilik mcadelesidir. Merhum Kamil Miras'n ifadesiyle
syleyecek olursak, Her dinin ve her itima teekkln kendisine has bir medeniyeti ve
dierlerinden ayran evsaf- farikas vardr ki, milletleraras varln ancak ve muhakkak

o husus vasflaryla muhafaza eder. slm dininin, slm mmetinin de hi bir dini ve hi
bir milleti taklide ihtiyac olmayan stn bir medeniyeti vardr. Bu bedih hakikate

mebni Resl-i Ekrem bu yce varhmmm muhafaza etmemizi emredip mukallidlik

derekesine dmekten men'etmitir. 886[886]

Anlalmaktadr ki slm'da sebat etmek, mslmanlar iin zorlu ve fakat soylu bir tavrdr. Zaman sana uymazsa, sen zamana uy sz, tam bir kiiliksizlii ve byk bir iflas
ifade etmektedir. Hayata uymak deil, hayatn hakka uydurmak gibi kutlu bir amac

bulunan mslmanlarm bu tr aldatmacalara kar uyank olmak ve kararl davranmak

zorunda olduklar aktr. 887[887]

4- Szlerinde Ve Davranlarnda Ar Gidenler

2416- Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir: "Resulullah (s.a.v.):

Taknlar helak olmutur buyurdu. Resulullah (s.a.v.) bu sz defa tekrarlad.

886[886]
887[887]

Tecridi Tercemesi, XII, 409.

B.k.z: Prof. Dr. . Ltf akan, Hadislerle Gerekler, s. 121-122.

888[888]

Aklama:

Bu hadiste kastedilen husus; szlerinde, fiiilerinde haddi aan, taknlk yapan kimseler-

dir. Ne sylediini bilmeyen, lsz konuan ve ar fiillerde bulunun bu gibi kimseler,

insanlar tarafndan sevilmedikleri ve ok defa yaptklarnn cezas olarak bir ekilde

dedikleri gibi, ahiretlerinin harap olacana iaret olmasdr.

5- Ahr Zamanda lmin Kaldrlp Alnmas Ve Cehalet ile Fitnelerin Ortaya kmas

2417- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Size, Resulullah (s.a.v.)'den iittiim bir hadisi rivayet edeyim mi? Bu hadisi, Resulullah
(s.a.v.)'den iitmi olarak benden sonra size hi kimse rivayet etmez:

Kyamet alametlerinden bazlar; ilmin kaldrlmas, cehaletin ortaya kmas, zinann

yaygnlk kazanmas, iki iilmesi, erkeklerin gidip geriye kadnlarn kalmasdr. Hatta elli
kadnn bir tek bakan olacaktr. 889[889]

2418- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Kyametin kopma zaman yaklaacak, ilim alnacak, fitneler ortaya kacak, (kalplere)
ar cimrilik yerleecek ve here oalacaktr buyurdu. Sahabiler:
Here nedir? diye sordular. Resulullah (s.a.v.):

Ebu Dvud, Snnet 5, 4608; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/386.

Buhr, lm 21; Tirmiz, Fiten 34, 2205; bn Mace, Fiten 25, 4045; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/98,
120, 176, 202, 213, 273, 277, 289.

888[888]
889[889]

ldrme olaylar diye cevap verdi. 890[890]

2419- Abdullah bn Amr bnu'1-As (r.a)'tan rivayet edilmitir:
Resulullah (s.a.v.)'i:

Dorusu Allah, ilmi insanlardan ekip karmaz. Fakat ilmi, alimleri almakla kaldrr.
Nihayet hibir alim brakmad zaman insanlar bir takm cahilleri bakanlar edinirler.
Onlara soru sorulur. Onlar da ilimsiz olduklar halde fetva verirler. Bu suretle hem saparlar
ve hem de saptrrlar buyururken iittim. 891[891]
6- Gzel Bir r Yada Kt Bir r Aan, Hidayete Yada Sapkla aran Kimse

2420- Cerr b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bedevilerden baz insanlar, Resulullah (s.a.v.)'e gelmilerdi. zerlerinde yn elbiseler

vard. Resulullah (s.a.v.) onlarn bu kt hallerini grd. Onlara iddetli bir

ihtiya/fakirlik isabet etmiti. Bunun zerine insanlar, onlara sadaka vermeye tevik

etti. Fakat nsanlar sadaka verme hususunda gevek davranmlard. Hatt Resulullah
(s.a.v.)'in yznde bundan dolay bir znt alameti grlmt. Sonra Ensar'dan bir
kimse, bir kese gm getirdi. Sonra bir bakas geldi. Sonra sahabiler, birbirinin

peinden geldiler. Nihayet Resulullah (s.a.v.)'in yznde sevin alameti belirmiti.

Resulullah (s.a.v.):

Bir kimse slm'da gzel br r aar da, kendisinden sonra onunla amel edilirse, o
kimseye at bu rla amel edenlerin ecri kadar ona sevab yazlr. Amel edenlerin
ecirlerinde de bir ey eksilmez. Her kim slm'da kt bir r aar da kendinden sonra
onunla amel olunursa, o kimsenin aleyhine bu rla amel edenlerin gnah kadar gnah

Buhr, Fiten 5, Edeb 39; Ebu Dvud, Melahim 1, 4255; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/525.
Buhari, lm 34, 'tisam 7; Tirmiz, lm 5, 2652; Nes, Snenii'1-Kbr, 5907, 5908; bn Mce,
Mukaddime 8, 52; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/162, 190, 203.
890[890]
891[891]

yazlr. Amel edenlerin gnahlarndan da bir ey eksilmez buyurdu. 892[892]

2421- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim insanlar hidayete arrsa, bu arya uyup onun ardndan gidenlerin sevab kadar
bir sevab o kimsenin lehine olacaktr. Kendisine verilen bu sevab, tabi olanlarn sevabndan
bir ey eksiltmez. Her kim de insanlar bir sapkla arrsa, bu arya tabi olanlarn
gnah kadar bir gnah kendi aleyhine olacaktr. Kendisine verilen bu gnah, tabi
olanlarn gnahlarndan hibir ey eksiltmez. 893[893]

Aklama:

Bu hadis, hayrl ler yapmann tevik edildiini, kt r amann da haram olduunu

ifade eden ak bir delidir. Hayrl bir r ap dier insanlarn o rdan gitmesine
sebep olan kimse, kyamet gnne kadar o yoldan gidenlerin sevabna nail olaca gibi,
kt r aan da kyamet gnne kadar o yoldan gidenlerin kazand gnahlar kadar
gnah kazanmakta devam edecektir.

Davet edildikleri hayr ileyenlerin sevabnn, onu ijeyenler kadar, aynen davet eden

kiiye de yazlmas, onu ileyelerin bu dan kazandklar sevab eksiltmedii gibi; erri
ileyenlerin gnahnn, aynen ona davet eden kiiye de yazlmas, o erri ileyenlerin bu
serden kazandklan gnah eksiltmez. Ancak bu konuyu:

Herkesin kazand yalnz kendisine aittir. Kendi gnah ykn tayan hibir kimse bir
bakasnn gnah ykn tamaz 894[894] ayet-i kerimesi ile kartrmamak lazm. nk,

burada, bir kimsenin, dier bir kimsenin gnahn ekecei ifade edilmiyor. Sadece bir

Tirmiz, lm 15, 2675; Nes, Zekat 64; bn Mce, Mukaddime 14, 203; Ahmed b. Hanbel, Msned,
4/357, 358, 359.
893[893] Ebu Dvud, Snnet 6, 4609; Tirmiz, lm 15, 2674; bn Mce, Mukaddime 14, 206; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/397.
894[894] En'am: 6/164.
892[892]

kimsenin, ileyecei gnahtan kazand vebal kadar, vebal yklenecei ifade

edilmektedir ki ayet-i kerimede kasdedilen mesele ile bu mesele birbirlerinden
tamamen farkldrlar. 895[895]

48. ZKR, DUA, TEVBE VE STFAR BOLUMU

Zikir:

Anma, anmsama, ezberleme, hatrlama. Sylenmesi tavsiye edilen hamd, sena ve dua

iin kullanlan szler. Baz alimler zikri, insana sevap kazandran her trl hareket
olarak tarif etmilerdir.
Zikir, eittir.

1- Dil ile zikir, Yce Allah' gzel isimleri ile anmak, O'na hamdetmek, tebihte bulunmak, Kur'n' okumak ve dua etmektir. Bu eit zikri dile getiren birok yet vardr.
2- Kalb ile zikir de, Yce Allah' gnlden anmaktr. Bu bir nevi tefekkrdr.

3- Beden ile zikir ise, vcudun btn organlarnn Allah'n emirlerini yerine getirmeleri

ve yasaklarndan saknmalar ile olur. Bu da kiinin kendi vcudunun organlarn

Allah'n yolunda bulundurmas ile mmkndr
Dua:

Szlkte; armak, davet etmek, rabet etmek, yardm istemek gibi anlamlara gelir.
oulu, Deavftir.
895[895]

B.k.z: N. Yeniel, H. Kayapmar, Snen-i Ebu Dvud, Terceme ve erhi, 15/366.

Dua; bir ibadet, kulluun z, Rabbe dn ve yneliin addr. Kulluktan bahsedilen bir
yerde, duadan bahsetmemek mmkn deildir.

Dua, kulun dncesinin Rabbe takdim edilmesi eklidir. Kul, eriemeyecei ve gcyle
elde edemeyecei her eyini, mutlak iktidar sahibi olan Allah'tan ister.

Gnmzde sadece be vakit namazn veya belli bir ksm ibadetin sonuna sktrlarak
kltlen dua, gerekte, hayatn ve hayat tesinin en byk lazmdr.

Dua; rza-i ilahinin ifresi, cennet yurdunun da anahtar, kalplerin ifas, ruhlarn gdas,
kulun Rabbine kar kran ve vefasdr.

Ksaca dua; insan ile Allah arasnda bir haberleme yada iletiim olarak tanmla-

nabilinir. Dua ile insan, dorudan doruya Allah'a bavurmakta ve O'nunla

konumaktadr.

Dua eden insann, bir taraftan Allah'a olan kk bamlln ifade etmesi, dier taraftan

da O'nun yce kudretine duyduu ok derin bir gven ve itimat, biri dierinden aynlmaz
ekilde duada yer almaktadr.

Duann, gerek organsal ve gerekse de ruhsal bir takm hastalklar tedavi edici gc ve
zellii, teden beri bilinmektedir. nk dua eden insan, kendisine hile ve kurnazlk

yapmak mmkn olmayan Allah'a her eyi syleyerek kendi kendisiyle ilgili ve
kendisinin Allah'la ilikisi konusundaki hakikati gizleyip saklamadan olduu gibi anlatr.

Dua, sesli yada sessiz, belli bir formle gre yada insani durumun gerektirdii yerde
serbest ve sade ifadelerle yaplabilnir.

Yine dua, insann duygularn, tepkilerini, istek ve ihtiyalarn ifade ettii iin duygu ve
istekleri kadarda eitlidir.
Tevbe:

Szlkte; rcu etmek, geri dnmek, piman olmak, nedamet duymak, yapt gnah

brakp Cenab- Hakk'a ynelmek. Asl anlam geri dnmektir. Yce Allah'n bir ismi, br
sfat olarak Et-Tevvb ise itaata ynelerek Allah'a dnen kiinin istedii balanmay

kabul edip o tevbekr kulunu huzuruna alan ve onu affeden anlamndadr. Bu itibarla
tevbe,

kul

hakknda

gnahlardan

dnmeyi,

yce

Rabb'miz

hakknda

da

cezalandrmaktan dnmeyi ifade eder, yani kul Rabb'ine dner, Rabb'i de onun bu
yneliini kabul eder ve onu cezalandrmaktan vazgeer.
stifar:

Allah'tan gnah ve hatalarnn balanmasn isteme, mafiret dileme.

stifar lafzn veya manasn ieren her duaya istifar denir. Gerek Kur'an- Kerim'de ve

gerekse hadis-i eriflerde istifar tevik edilmitir. Kur'an- Kerm'de;

Rabbinizden balanma dileyin, dorusu o, ok balayandr 896[896]

Ey Muhammed Sabret! Allah'n verdii sz phesiz gerektir. Suunun balanmasn

dile; Rabbini akam, sabah verek tebih et 897[897] buyurulmaktadr.

Hz. Peygamber (s.a.v.), bizzat kendisi istifara devam etmi, mmetini de istifar etmeye
tevik etmitir. 898[898]

1- Yce Allah' Zikretmeye Tevik

2422- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Nuh: 71/10.
Mmin: 40/55.
898[898] Buhr, Deavt, 3; Tirmz, Tefsru Sre, 47/1; bn Mce, Edeb, 57.
896[896]
897[897]

Yce Allah yle buyuruyor:

Ben kulumun Bana olan zannnn yanndaym. Beni zikrettii zaman da Ben onunla
beraberim. O, Beni gnlden zikrederse onu gnlmden zikrederim. Topluluk arasnda
zikrederse, onu o topluluktan daha hayrl bir topluluk arasnda zikrederim. Bana bir kar
yaklarsa, Ben ona bir arn yaklarm. Bir arn yaklarsa, Ben ona bir kula yaklarm.
O Bana yryerek gelirse, Ben ona koarak gelirim. 899[899]

Aklama:

Nevev'ye gre bu hadisin anlam u ekildedir: Kim ibadet ve hayr ilemekle bana yak-

larsa, ben de rahmet, desteklemek, yardmc olmak ve baarl klmakla ona yaklarm.

Kulum ibadet ve tatlarn artnrsa ben de bu kramm artrrm. Eer kulum ibadet ve
taatma hz verirse ben de bol rahmetimi ona yadrmakla yaptnn fazlasn veririm ve
maksadna ulamas iin fazla yorulmasn art komam. Yani kul Allah'a kulluk grevini
yerine getirme hususunda gsterdii gayret derecesine gre ilahi ltfa kavuur.

Zikir, sadece lisan ile kaytlanamaz. Aksine organlarla ilgili her ey buna dahildir. Lisanla
olan zikir, vgyle; gzlerle yaplan zikir, alamakla; ellerle yaplan zikir, vermekle;
kulaklarn zikri, dinlemekle; bedenin zikri, kulluk grevlerini yerine getirmekle; kalbin
zikri, korku ve mitle; ruhun zikri, yaplmas istenilen emirlere teslimiyet ve boyun
emekle olur.

Arn, parmak ularndan dirsee kadar olan ksmdr. 48.cm'iik bir l birimidir.
2423- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Mekke yolunda yrmekteydi. Derken Cmdan denilen bir dan
yanndan geti. Yanndakilere:

Buhari, Tevhid 15; Tirmiz, Deavat 132, 3603; Nes, Snenii'I-Kbr, 7730; bn Mce, Edeb 58,
3822; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/251, 413, 480, 482, 524, 534.

899[899]

Yryn! Bu, Cmdan dadr. Mferrid olanlar ne geip ilerlemilerdir buyurdu.

Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Mferrid olanlar ne demektir? diye sordular. Resulullah (s.a.v.):

Allah' ok zikreden erkekler ile Allah'n ok zikreden kadnlardr buyurdu. 900[900]
2- Yce Allah'n simleri Ve Onlar Ezberleyenlerin Fazileti

2424- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allah'n doksan dokuz ismi vardr. Onlar kim ezberlerse cennete girer. Allah, tektir. Tek
olan sever.
Bir rivayette:

Kim bu isimleri sayarsa ifade yer almaktadr. 901[901]

Aklama:

slm'n, insanlara, Allah' tantmak iin bavurduu yolardan birisi de; Allah'n gzel
isimlerini Esmul-Hsna'y ve yce sfatlarn retme yoludur.

Hi kukusuz yce Allah, her istek ve arzunun gereklemesini bir sebep balam ve her

gayeye gtren yoiu gtrmtr. man ise, gaye ve arzularn en by ve en

nemlisidir. Allah, iman zayflatan ve ortada kaldran sebepleri var ettii gibi, elde
edilmesini ve glenmesini salayan sebepleri de var etmitir.

Ahmed b. Hanbel, Msned. 2/411.

Buhr, urt 18, Deavat 68; Tirmiz, Deavat 83, 3508; Nes, Snemi'1-Kbr, 7659; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/258.
900[900]
901[901]

Kiiyi imana gtren ve imann kuvvetlendirmesine en byk sebeplerden birisi; yce

Allah' layk olduu ekliyle tanmaktr. Allah' zatyla tanmak gcne ve yeteneine
sahip olamadmza gre O'nu ancak isimleri ve sfatlaryla tanyabiliriz.

mann elde edilmesini ve kuvvetlenmesini salayan en nemli hususlardan birisi de;

yce Allah'n Kur'an ve Snnette geen gzel simlerini bilmek, onlarn manalarn

anlamaya almak ve onlarla Allah'a kuluk etmektir. nk yce Allah, bu konuda yle

buyurmaktadr:

En gzel isimler (=el-Esmu'l-Hsn), Allah'ndr. O halde O'na o gzel isimlerle dua

edin 902[902]
Kur'an- Kerim'de sim kelimesi, Allah lafzna veya onun yerini tutan zamire, ayrca

Rab kelimesine izafet yoluyla nispet edilmi, oul ekli olan Esma ise bal En gzel
anlamndaki el-Hsn kelimesiyle sfat tamlamas oluturarak El-Esmul-Hsn eklinde drt defa Allah'a nispet edilmitir.

slam dininin telkin ettii yce yaratcnn z ad, Allah kelimesidir. Bunun dnda O'-

nu hatrlatacak kelimeler seilirken, hem zt- ilahiyyeyi niteleyen kavramlara uygun

dmeli ve hem de tazim ile hrmet unsurlarn tamaldr. Bu ikinci artn
gerekleebilmesi iin, isimlerin, naslardan seilmesi ve naslarda yer almayan

kelimelerin O'na nispet edilmemesi gerekir. nk sim, aret ettii varlk iin ifade

edecei mana asndan nem tamaktadr. Dolaysyla baz kelimelere lahk

makamna yakmayacak anlamlar ykleyerek bunlan yaratcya nispet etmek veya O'na

ait kavramlar ve bunlar dile getiren isimleri O'ndan bakasna vermek, Esmu'l-Hsn
konusunda eri yola sapmak kabul edilmitir.

Esmu'l-Hsn'nn says konusunda bavurulacak kaynak, phesiz ki Kur'an ve hadistir. Kur'an- Kerim'de eitii kelime kalplanyla zt- lhiyyeye nispet edilmi olarak yer
alan kavramlann saysn 313'e ulatranlar vardr. 903[903]

Allah'n doksan dokuz isminin olduunu ve bunlar benimseyenlerin cennete gireceini

ifade eden hadisi, Buhr ile Mslim gibi otoriterler rivayet etmi, Tirmiz'nin

rivayetinde ise bu isimler tek tek zikredilmitir. Bu isimlerden 93' Kur'an- Kerim'de
902[902]
903[903]

A'raf: 7/180.
Kure, el-Cevhiru'I-Mudiyye, 1/12-15.

yer aim, dier 6 isim ise baka kelimelerle yine O'na izafe ediimitir. te bu liste, slam

dnyasnda mehur olmu ve dua ile niyaz amacyia okunmutur. Bununla birlikte
Esmu'l-Hsn ile lgilenen alimlerin ounluuna gre, ilahi isimler, bu 99'dan ibaret
deildi. 904[904]

Saylan ne olursa olsun, eitli kelime kalplaryla Allah'a nispet edilen isimler, phe yok

ki akn yaratcy nitelendiren ve O'nu insan anlayna yaklatran kavramlardr.

Naslarda yer alan bu kavramlar tereddtsz benimsedikten sonra kelam alimleri, nasla
sabit olmayan bir kavram Allah'a izafe etmenin meruiyetini tartmlardr. Naslarn

nitelendirdii genel uluhiyyet anlayna ters dmemek artyla bunu meru grenler
olduu gibi, doru bulmayanlar da olmutur.

Bunu meru gren Gazzl ve Rz'ye gre, bu konuda sim ile Vasf birbirinden ayr

dnlmelidir. Nasla sabit olmayan bir ismi Allah'a nispet etmek meru deildir.
Bununla birlikte uluhiyyete ters dmeyen bir kavramla O'nu nitelendirilmesi
mmkndr. 905[905] sim veya sfat olarak Allah'a nispet edilen btn kavramlar, tek bir

zat nitelendirdiinden tevhidi zedeleyici herhangi bir oklua sebep tekil etmez. Aynca

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, bir mnacatnda Allah'a ait isimlerin bilinme derecelerini
sayarken sonuncu derece olarak, Yada gayb ilminde brakp kendin iin tercih ettiin
isimlerin

906[906]

demek suretiyle Hz. Peygamber (s.a.v.)'inde bilmedii ilahi isimlerin

bulunduu fikri ortaya kmaktadr.

Bu gr kabul etmeyen Selef ekol alimleri ise; yce Allah'n isimlerinin, tevkif oldu-

unu, nk bu isimlerin, naslarla bildirildiini, bu konunun akln sahasna girmediini,

o halde Esmu'l-Hsn konusunda Kur'an ve Snnetin bildirdiklerinin dna kmamak

gerektiini, yce Allah'a kendisinin vermedii bir ismi vermenin veya O'nun, kendisine

verdii bir ismi inkar etmenin, Allah'a kar yaplm bir hakszlk olduunu
belirtmilerdir.

Esmu'l-Hsn listesinde yer alan 99 ismi eitli ekillerde gruplandrmak mmkndr.

Konu ile ilgilenen ve eserleri gnmze kadar ulaan ilk dnem kelamclarndan Ebu
Abdullah el-Hlim, Esmu'l-Hsn'y; Allah'n varln, birliini, yaratcln, benzersiz
Beyhak, el-Esm ve's-Sft, s. 6-8; Gazzl, el-Maksadu'1-Esn, s. 131-133.
Gazzl, el-Maksadu'1-Esn, s. 139-141; Fahreddin er-Rz, Levmiu'l-Beyyint, s. 36-37.
906[906] Ahmed b. Hanbel, 1/391.
904[904]
905[905]

oluunu ve kainat ynettiini ifade eden isimler olmak zere be gruba ayrm ve her
gruba giren isimlerin ne anlama geldiini aklamtr. 907[907]

Yce Allah'n isimlerinin hepsi, gzeldir. Bu isimlerin tamam, mutlak kemale ve mutlak
vgye delalet eder. Bu isimlerin her bri, kendi sfatlarndan tremitir. Dolaysyla da

sfat olmak, isim olmaya engel deildir. Kullarn sfatlan ise, isim olmaya engeldir. nk

bu sfatlar, onlarndan fiillerinden meydana gelmi olup kullar arasnda ortaktr. Bu

ortaklk, zel isim olmalarn engellemektedir.

Yce Allah'n isimlerinden bazs, O'nun fiilleriyle ilgilidir. Hlk, Rezzk, Muhy, Mumt
gibi. Bu tr isimler, O'nun fiillerine delalet eder.

O'nun isimlerinden bazs, el-Azz, el-Hakm gibi tek bana ifade edilebildii gibi, pek
ou Ya Azz, Ya Halm gibi baka bir ekle birlikte de sylenebilir.

Yce Allah iin kullanlan isimlerden mastar ve fiil tretilerek bunlarla Allah'tan haber

verilmesi caizdir. rnein, es-Sem, el-Basr, el-Kadr isimleri, yce Allah'a ait

isimler olmakla birlikte, bu isimler, Sem iitmek, Basar grrnek, Kudret g yetirmek eklinde de kullanlabilir.

sim ve sfatlar, yce Allah'n, kendini insanlara tantt vesileler ve kalbin dorudan
doruya Allah'a ald pencerelerdir. nk bu isim ve sfatlar, vicdan harekete

geirmekte ve ruhun nnde Allah'n cell ve azamet nurlarnn mahede edildii geni
ufuklar amaktadr.

Bu isimler, yce Allah'n u ayet-i kerimede belirttii isimlerdir:

De ki: ster Allah deyin, ister Rahman deyin, hangisini derseniz deyin, En gzel isimler
Onundur. 908[908]
Yine bu isimlerle dua etmemiz emredilmektedir.
En gzel isimler Allah'ndr. O'na, o isimlerle dua edin/zikredin 909[909]
Tirmiz'nin yapt rivayette u fazlalk vardr:

Ebu Abdullah el-Hlim, el-Minhc, 1/187-209.

sr: 17/110.
909[909] A'raf: 7/180.
907[907]
908[908]

O Allah ki O'ndan baka ilh yoktur. Rahmandr. Rahm'dir. el-Melik, Kudds, es-Selm,

el-M'min, el-Mheymn, el-Azz, el-Cebbr, el-Mtekebbir, el-Hlk, el-Briu, el-

Musavvir, el-Gaffr, el-Kahhr, el-Vehhb, er-Rezzk, el-Fetth, el-Alm, el-Kbd, el-

Bstt, el-Hfid, er-Rfi', el-Muizz, el-Mzill, es-Sem', el-Basr, el-Hakem, el-Adl, el-Latf,
el-Habr, el-Halm, el-Azm, el-Gafr, e-ekr, el-Aliyy, el-Kebr, el-Hafz, el-Mukt, el-

Hasb, el-Cell, el-Kerm, er-Rakb, el-Mucb, el-Vsi1, el-Hakm, el-Vedd, el-Mecd, el-

Bis, e-ehd, el-Hakk, el-Vekl, el-Kaviyy, el-Metn, el-Veiyy, el-Hamd, el-Muhs, elMubdiu, el-Mud, el-Muhy, el-Mumt, el-Hayy, el-Kayym, el-Vcid, el-Mcd, el-Vhid, el-

Ahad, es-Samed, el-Kdir, el-Muktedir, el-Muahhir, el-Evvel, el-Ahir, ez-Zhir, el-Btin, el-

Vli, el-Mte'li, el-Berr, et-Tevvb, el-Mntekim, el-Afuvv, er-Raf, Mliku'l-Mlk, Z'1Celli ve'1-krm, el-Muksit, el-Cmi', el-Ganiyy, el-Mun, el-Mni', ed-Drr, en-Nfi', enNr, el-Hd, el-Bed', el-Bk, el-Vris, er-Red, es-Sabr. 910[910]

Yce Allah'n Gzel simleri (=Esmu'l-Hsna's)nin manalar unlardr:

1- Allah: Lafza-i Celaldir. Vacibu'l-vcud ve btn vglere layk mukaddes ilah zata

delalet eden zel bir isimdir. Dier isimlerin her biri de, Yce Allah'n yce sfatlarndan
birine delalet etmektedir. Bundan dolay hem lafza-i celalin sfat olmas ve kendisinden
bununla haber vermesi caizdir.

2- er-Rahmn: En gzel nimetleri veren.

3- er-Rahm: lgin nimetleri veren.

4- el-Melik: Mlknde diledii gibi tasarruf eden.

5- el-Kudds: Ayp ve kusurlardan arnm olan.
6- es-Selm: Kullarma gvence veren.

7- el-M'min: Kullarn azaptan emin klan ve onlara yapt vaadi yerine getiren.
8- el-Muheymin: Egemen olan.
9- el-Azz: stn gelen.

10- el-Cebbr: Emirlerini yerine getiren ve kullarnn ilerini dzenleyen.

910[910]

Tirmiz, Deavat 82.

11- el-Mtekebbir: Azamet sfatlarna tek sahip olan.

12- el-Hlk: Yaratklar, yoktan var eden veya buna gc yeten.

13- el-Bru: Ruh tayan yaratan ve bir asl olan var eden.

14- el-Musawir: Her eye zel eklini veren. O halde Hlk: Eyay ilk defa var eden veya

buna gc yeten. Bru ise: Yaratklar ortaya karan. Musavvir ise: eyaya uygun ekil
veren.

15- el-Gaffr: Balamas ok olan ve gnahlar rten.

16- el-Kahhr: Her eyi elinde tutan ve btn yaratklara egemen olan.
17- el-Vehhb: Nimetleri ok, hediyeleri ile ikramlan srekli olan.
18- er-Rezzk: Rizkar ve rzklarn sebepleri yaratan.
19- el-Fetth: Kullarna rahmet hazinelerini aan.

20- el-Alm: Her eyi bilen ve hibir ey kendisine gizli olmayan.

21- el-Kbd: Ruhlar alan veya kullarndan dilediinin rzkn daraltan.

22- el-Bst: Dilediinin rzkn genileten.

23- el-Hfd: Alalmay hak eden kiileri azab, zillet ve rsvayikla alaltan.
24- er-Rfi': Takva sahibi kullarndan ykselmeyi hak edenleri ykselten.

25- el-Muizz: Dinine sarlan galip klan, yardm ve galibiyetini ona ihsan eden.
26- el-Muzil: Dmanlarn zelil eden.
27- es-Sem': Her eyi iiten.

28- el-Basr: Her eyi gren.

29- el-Hakem: Hkm geri evrilmeyen veya hkmnden sorumlu tutulmayan.

30- el-Adl: Mutlak adalet sahibi olan.

31- el-Latf: lerin aizlik ve nceliklerini bilen.

32- el-Habr: Btn eyann hakikatine vakf.

33- el-Halm: Gazap ve fkeye kaplmayan ve cezalandrmada acele etmeyen.

34- el-Azm: Azametin btn mertebelerine sahip olan.

35- el-Gafr: Balamas ok olan.

36- e-ekr: Az bir amele byk mkafat veren.

37- el-Aliyy: Akln tasavvur ve zihnin idrak edemeyecei mertebelerin en ycesine sa-

hip olan.

38- el-Kebr: drakinden akl ve duygular aciz kalan.

39- el-Hafz: Eyay bozulma ve dalmadan, kullarn amellerini de hi bir ey

kaybolmayacak ekilde koruyan.

40- el-Mukt: Maddi ve manevi gday yaratan.

41- el-Hasb: Kullarna yeterli gelen veya kyamet gn onlar hesaba eken.
42- el-Cell : Kemal ve celal sfatlaryla muttasf olan.
43- el-Kerm: Sualsiz ve karlksz kullarna veren.
44- er-Rakb: Eyay murakabe ve mlahaza eden.

45- el-Mucb: Kendisine dua edenlerin duasna icabet eden.

46- el-Vsi1: lmi ve rahmeti her eyi kaplayan.

47- el-Hakm: Sonsuz ilme sahip ve her eyi yerli yerine koyan sonsuz hikmet sahibi.

48- el-Vedd: Kullarna hayr isteyen ve btn hallerde onlara ihsan eden.
49- el-Mecd: eref ve izzette ei ve benzeri olmayan.

50- el-Bis: Peygamberleri gnderen ve himmetler ile lleri dirilten.

51- e-ehd: Btn mahlukat bilen.

52- el-Hakk: Deimeden sabit kalan.

53- el-Vekl: Kullarn ilerini idare eden ve ihtiyalarn gren.

54- el-Kaviyy: Sonsuz kudret sahibi olan.

55- el-Metn: Sonsuz kuvvet ve g sahibi olan.

56- el-Veliyy: Yardmc, dost.

57- el-Hamd: vlmeye gerek lyk olan.

58- el-Muhs: lminden hi bir ey kaybolmayan.

59- el-Mubdiu: Eyay yoktan var eden.

60- el-Mud: Yok olduktan sonra eyay tekrar var eden.

61- el-Muhy: Her canlya hayat veren.
62- eI-Mumt: Canllardan hayat alan.
63- el-Hayy: Sonsuz hayat sahibi olan.

64- el-Kayym: Kendi kendine kaim olan, yeri ve gkleri ayakta tutan.

65- el-Vcid: Diledii her eyi var eden ve sonsuz kudret sahibi olduundan hibir eye
muhta olmayan.

66- el-Mcid: Mecd gibi sonsuz izzet ve eref sahibi olan.

67- el-Vhid: Bir.

68- es-Samed: htiyalarn giderilmesi iin kendisine bavurulan.

69- el-Kdir: Kudretli, kudret sahibi.

70- el-Muktedir: ktidarl, iktidar sahibi.

71- el-Mukaddim: Varlk ve erefte yada zaman ve mekanda eyay birbirine takdim

eden.

72- el-Muahhir: Geri brakan.

73- el-Evvel: Her eyden nce ve ezeli olan.

74- el-Ahir: Her eyden sonraya kalan ve ebedi olan.

75- ez-Zahir: Varln belgeleriyle ortaya karan.

76- el-Btn: Zatyla gizli ve zatn hibir kimse bilmeyen.

77- el-Vl: Eyay elinde tutan ve ona sahip olan.
78- eI-Mtel: Noksanlardan mnezzeh olan.
79- el-Berr: yilii ok ve ihsan byk olan.

80- et-Tewb: Gnahkr kullarn tevbe etmeye muvaffak klan ve tevbelerini kabul
eden.

81- el-Muntekim: Cezay hak edenleri cezalandran.

82- el-Afuvv: Kendisine ynelenlerin gnahlarn balayan.

83- er-Raf: Sonsuz efkat ve rahmet sahibi olan.

84- el-Mliku'1-mlk: Yerde ve gklerde her ey, irade ve isteine gre hareket eden.
85- Zul-celli ve'1-krm: eref ve ikram sahibi olan, nimet ve iyilikleri bolca yayan.

86- el-Mukst: Mazlumlarn hakkn adaletiyle zalimlerden alan.

87- el-Cmi': Ahiret gnnde insanlar.bir araya getiren ve hakikatleri toplayan.

88- el-Ganiyy: Hibir eye ihtiyac olmayan ve herkes kendisine muhta olan.
89- el-Mun: Kullarndan dilediini ltfuyla zengin klan.
90- el-Mni': Helak olma sebeplerini men eden.
91- ed-Drr: Dmanlanna cezasnrindiren.

92- en-Nfi': Kullann ve lemi yilyle kuatan.

93- en-Nr: Kendi kendine zahir olan ve bakasn ortaya karan.

94- el-Hd: Varln koruyacak her eye hidayet ve irad eden.

95- el-Bed': Benzeri ve dengi olmayan.
96- el-Bk: Varl devaml olan.

97- el-Vris: Varlklarn yok olmasndan sonra da baki kalan.

98- er-Red: Kullarn irad eden ve tasarruflar sonsuz hikmet ve isabetle sonuca
ulaan.

99- es-Sabr: Ceza vermede acele etmeyen ve her eyin vakti gelinceye kadar sabreden.

Kur'an- Kerim'de geen Allah'n Gzel simleri Esmu'l-Husn unlardr:

1- Yce Allah'n Zat le lgili simler:

el-Vhid, el-Ehad, el-Hakk, el-Kudds,es-Samed, el-Ganiyy, el-Evvel, el-hir, el-Kayym

2- Tekvin Yaratma le lgili simler:

el-Hlk, el-Briu, el-Musavvir, el-Bed'

3- Rabb, Rahman Ve Rahm Dnda Sevgi Ve Rahmet Sfatlar le lgili simler:

er- Raf, el-Vedd, el-Latf, el-Halm, el-Afuvv, e-ekr, el-M'min, el-Br, er-Refu'd-

Derect, er-Rezzk, el-Vehhb, el-Vsi'

4- Allah'n Azameti Ve Celali le lgili simler:

el-Azm, el-Azz, ei-Aliyy, el-Mtel, el-Kaviyy, e-Kahhr, el-Cebbr, el-Mtekebbir, elKebr, el-Kerm, el-Hamd, el-Mecd, el-Metn, ez-Zhir, Zu'1-celli ve'1-krm
5- Yce Allah'n lmi le lgili simler:

el-Alm, el-Hakm, es-Sem, el-Habr, el-Basr, e-ehd, er-Rakb, el-Btn, el-Mheymin.

6- Yce Allah'n Kudreti Ve leri Dzenlemesi le lgili simler:

el-Kdir, el-Vekl, el-Veiiyy, el-Hfiz, el-Melik, el-Mlik, el-Fetth, el-Hasb, ei-Muntekim,

el-Mukt

7- Kuran- Kerim'de bizzat zikredilmeyen, fakat yine Ku'ran'da belirtilen Allah'n fiil ve
sfatlarndan alnan baka isimlerde vardr. Bunlar da unlardr:

el-Kbd, el-Bst, er-Rf', el-Muizz, el-Muzill, el-Mucb, el-Bis, el-Muhsi, el-Mubdiu, elMud, el-Muhy, el-Mumt, el-Mliku'1-mlk, el-Cmi', el-Mun, el-Mu't, el-Mni, el-Hd,

el-Bk, el-Vris,

8- Yine Kur'an- Kerim'de geen manalardan alman dier isimler ise unlardr:en-Nr,
es-Sabr, er-Red, el-Muksit, el-Vl, el-Cell, el-Adl, el-Hfd, el-Vcid, el-Mukaddim, elMuahhir, ed-Drr, en-Nfi'

Tekellm ve irde sfatlar da bunlara dahildir.

Bu konuda daha geni bilgi iin, bir ok alimin kitaplarndan derlenerek hazrlanm olan
ve Karnca Yaynlarnda kan el-Esmu'1-Hsn adl kitaba bakabilirsiniz.

3- Duaya Eer Dilersen artn Katmayarak Allah'a Kararllkla Ynelmek

2425- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi dua ettii zaman duada kesinlik gstersin. Allahn! Eer dilersen bana ver!
demesin. nk Allah' zorlayacak hi kuvvet ve kimse yoktur. 911[911]

2426- Ebu Hurevre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Sizden birisi dua ettii zaman: Allahn! Eer dilersen beni bala! demesin. Fakat
istemede kararllk gstersin. Rabeti bytsn. nk Allah'a, verdii bir ey byk
gelmez. 912[912]

Aklama:

Duada Eer dilersen ver gibi ifadelerin kullanlmasnn doru olmaynn nedeni, bu

tr ifadelerin, mecbur edilmesi mmkn olan kimseler iin kullanlmasndan dolaydr.

Allah ise byle bir eyden mnezzehtir. Vermek yada vermemek hususunda hikimse
onu zorlayamaz.

Buhri, Deavat 21; Nes, Amelu'l-Yevm ve'l-Leyl, 584; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/101.
Buhri, Deavat 21; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/457; Ebu Dvud, Vitr 23, 1483; Tirmiz, Deavat 78,
3497; Nes, Amelu'l-Yevm ve'l-Leyl, 582; bn Mce, Dua 8, 3854; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/243, 463,
486, 500, 530.
911[911]
912[912]

4- Bana Gelen Bir Zarardan Dolay lm Temenni Etmenin Mekruh Olmas

2427- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi, bana gelen bir zarardan dolay kesinlikle lm temenni etmesin.
stemekten baka aresi yoksa, o zaman 'Allahn! Benim iin yaamak l ise beni yaat,
lm daha hayrl ise canm al! desin 913[913]

2428- Kays b. Ebi Hzm'dan rivayet edilmitir:

Habbb'n yanna hasta ziyareti iin girmitik. Karnnn yedi yerine dalama tedavisi
yaplmt. Hastalnn iddetli zdrabm ifade etmek iin bize:

Eer Resulullah (s.a.v.) bize lm temenni etmemizi yasaklamam olsayd muhakkak

lm temenni ederdim. 914[914]

2429- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Sizden birisi lm temenni etmesin. lm, kendisini gelmezden nce lmeyi temenni
etmesin. nk sizden birisi ld zaman ameli kesilir. u muhakkak ki, mr, mmin
kimseye hayrdan baka bir ey artrmaz. 915[915]

Aklama:

Buhr, Merda 19, Deavat 30; Tirmiz, Cenaiz 3, 971; Nes, Cenaiz 1; bn Mce, Zhd 31, 4265;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/101, 208, 281.
914[914] Buhr, Merda 19, Deavat 30, Rikak 7, Temenni 6; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/109, 110, 111, 112,
6/395.
915[915] Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/316.
913[913]

Bir mslmann kendisine isabet eden hastalk, fakirlik gibi bir skntdan dolay lm

temenni etmesi, o mslmana yakmayan bir durumdur 'nk kiinin mutlak olarak

lm temenni etmesi caiz deildir. Ancak hayatnda, dnyaya ve ahirete hayrl olduu
srece hayatta kalmas, dnyaya ve ahirete zararl hale gelince hayatnn sona ermesi
iin temenni de bulunmas yada dua etmesi caizdir.

Yine din hayata gelen bir felaketten dolay Allah'a hakkyla kulluk yapamaktan acizlie
derek lm temenni etmek de caizdir. Nitekim Hz. mer, ihtiyarlayp da kulluk
grevlerini yapmakta acizlie dnce:

Allahn! Yalandm, kuvvetten dtm. lkem slam hudutlar geniledi. Eksik, fazla
kaszlk yapp kusur ilemeden canm al! diye dua etmitir. 916[916]

Kiinin salih amellerinin gnahlarndan ok olduu, fitne ve fesattan uzak kald yllan;
hayatnn hayrl dnemleridir. Fakat gnahlarnn sevabndan daha ok olduu
zamanlar, hayatnn kt olan yllandr. nsann ilende nasl bir hayat srecei kendisi

iin mehul olduundan, eer lm temennisinde bulunulacaksa, Allah'n ilmine teslim

olarak, Allahn! Beni Refik-i A'Iya eritir eklinde dua etmek, konumuzla ilgili hadise
aykr deildir. nk Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu sz, bir m temennisi deildir.
Zaten onun, hem dnya ve hem de ahiret iin kamil manada bir hayata sahip ve

buhayatn vefatna kadar bu ekilde srecei kesin iken lm temennisinde bulunmas

dnlemez.

5- Allah'a Kavumak steyen Kimseye Allah'n Da Ona Kavumay Dilemesi Ve

Allah'a Kavumay Sevmeyen Kimseye Allah'n Da Ona Kavumay stememesi

2430- Ubde bnu's-Smit (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yie
buyurmaktadr:

Kim Allah' kavumay dilerse Allah'da o kimseye kavumay diler. Kim de Allah'a

916[916]

Muvatta1, Hudd 10.

kavumay ho grmezse Allah'da o kimseye kavumay ho grmez. 917[917]

2431- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.):

Kim Allah' kavumay dilerse Allah'da o kimseye kavumay diler. Kim de Allah'a
kavumay ho grmezse Allah'da o kimseye kavumay ho grmez buyurdu. Ben:

Ey Allah'n peygamberi! Bu, lmden holanmamak mdr? Bu durumda hepimiz lmden

holanmayz dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.);

yle deil! Fakat mmin kimseye Allah'n rahmeti, honutluu ve cenneti mjdelendii
zaman o mmin kimse Allah'a kavumay diler. Allah'da ona kavumay diler. Kafir ise
Allah'n azab ve gazabyla mjdelendii zaman Allah'a kavumaktan holanmaz
buyurdu.918[918]
6- Zikir, Dua Ve Yce Allah'a Yaklamann Fazileti

2432- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:
Yce Allah:

Kulum Bana bir kar yaklarsa, Ben de ona bir arn yaklarm. Bir arn yaklarsa, Ben
de ona bir kula yaklarm. O Bana yryerek gelirse, Ben de ona koarak gelirim
buyurdu.919[919]
Yce Allah:

Buhr, Rikak 41; Tirmiz, Cenaiz 67, 1066, Zhd 6, 2309; Nes, Cenaiz 10; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 5/316, 321.
918[918] Buhr, Rikak 41; Tirmiz, Cenaiz 67, 1067; Nes, Cenaiz 10; bn Mce, Zhd 32 264.
919[919] Buhr, Tevhid 15; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/435, 509.
917[917]

Kim Bana bir hayrla gelirse ona bu hayrn on kat vardr. Fazla da veririm. Herkim
(Bana) bir ktlkle gelirse onun cezas ktlk kadardr yada onu balarm. (Kulum)
Bana bir kar yaklarsa Ben de ona bir arn yaklarm. Bana kim bir arn yaklarsa
Ben de ona bir kula yaklarm. Kim Bana yryerek gelirse Ben de ona koarak gelirim.
Kim Bana hibir eyi ortak komamak kaydyla yer dolusu gnahla gelirse Ben de onu o
gnahn misli kadar mafiretle karlarm buyurdu. 920[920]
7- Dnyada Azabn Pein Verilmesi iin Dua Etmenin Mekruh Olmas

2434- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), mslmanlardan zayflam, ku yavrusu kadar olmu bir kimseyi

ziyaret etti. Resulullah (s.a.v.), ona:

Sen Allah'a herhangi bir eyle dua ediyor ve yada O'ndan bir ey istemiyor muydun? diye
sordu. Adam:

Evet, ben, Allahn! Bana ahirette bir ceza vereceksen o cezay bana dnyada ver diye
dua ediyordum dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Subhanallah! Sen buna g yetiremezsin! Sen: Allahmme! A'tin fi'd-dny haseneten ve

fi'l-hiret haseneten ve km azbe'n-nr Allahn! Bize dnyada bir yilik ver. Ahirette de
bir gzellik ver. Bizi cehennemin azabndan koru dye dua etsen! buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.) o adam iin dua etti. Adam da iyileti. 921[921]
8- Zikir Meclislerinin Fazileti

920[920]
921[921]

288.

bn Mce, Edeb 56, 3811; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/147, 148, 153, 155, 169, 180.
Tirmiz, Deavat 72 , 3487; Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 1053; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/107,

2435- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dorusu Yce Allah'n yeryznde seyahat eden baz fazla melekleri vardr. Bunlar, ilim
meclislerini aratrrlar, ierisinde sohbet olan bir meclis bulduklarnda onlarla beraber
otururlar ve kanatlaryla birbirlerini dinlemeye tevik ederler. yle ki kendileri ile dnya
semann arasn doldururlar. Cemaat dald zaman ykselirler ve gkyzne karlar.
Yce Alla onlarn ne yaptklarn ok iyi bildii halde onlara:
Nereden geldiniz? diye sorar. Onlar da:
Senin yeryzndeki baz kullarnn yanndan geldik. Onlar Sana tebih ediyorlar, tekbir
getiriyorlar, tehlilde L ilahe illallah'da bulunuyorlar, Sana hamdedyorlar ve Senden
istekte bulunuyorlar diye cevap verirler. Yce Allah:
Benden ne istiyorlar? diye sorar. Onlar:
Senden cennetini istiyorlar derler. Yce Allah:
Onlar, benim cennetimi grmler mi? der. Onlar:
Hayr, y Rabbil diye cevap verirler. Yce Allah:
Acaba cennetimi grm olsalar, ne yaparlar? der. Melekler:
Onlar Senden eman dilemektedirler derler. Yce Allah:
Benden, hangi hususta eman dilerler? der. Melekler:
Senin cehenneminden, y Rabbil diye cevap verirler. Allah:
Onlar benm cehennemimi grmler mi? der. Melekler:
Hayr! diye cevap verirler. Yce Allah:
Acaba cehennemimi grm olsalar, ne yaparlar? der. Melekler:
Senden mafiret dilerler derler. Yce Allah:
Ben onlar mafiret ettim, onlara btn istediklerini verdim, eman istedikleri eyden de

onlara eman verdim buyurur. Bunun zerine melekler:

Ya Rabbi! ilerinde filnca kimse var, gnah ok bir kul. O, ancak oradan geerken
onlarla beraber oturdu derler. Yce Allah:
Onu da affettim. Onlar, yle kemal sahibi bir topluluklardr ki, onlarla birlikte oturan
kimse kt/hain durumda olmaz buyurur. 922[922]
Aklama:

Baz alimlere gre; bu melekler, Hafaza ve dier meleklerden ayr fazla olan bir takm
meleklerdir. Bu meleklerin baka hibir grevi yoktur. Bunlarn maksad, sadece ilim ve

sohbet halkalarn gezip dolamaktr. Bu halkalarda; Allah'n kelam, Resulnn snneti,

Selef-i salihinin haberleri, zahidlerin ve byk imamlarn szlerinden bahsedilir.

9- Allahn! Dnyada Bize yilik Ver, hirette De yilik Ver Ve Bizi Cehennem
Azabndan Koru eklinde Dua Atmenin Fazileti

2436- Abdulaziz b. Suheyb'den rivayet edilmitir: Katade, Enes'e:

Peygamber (s.a.v.) en ok hangi duayla dua ederdi? diye sordu. Enes:

Allahmme! A'tin fi'd-dny haseneten ve fi'1-hireti haseneten ve kna azbe'n-nr"

Allahm! Bize dnyada bir iyilik ver. hirette de bir gzellik ver. Bizi cehennemin
azabndan koru eklinde dua ederdi dedi.
Hadisin ravisi Katde:

Enes, ksaca dua dua etmek istedii zaman bu szlerle dua ederdi. Daha uzun dua etmek
922[922]

Buhr, Deavat 66; Tirmiz, Deavat 130, 3600; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/251, 252, 358, 359, 382.

istedii zaman ise (dier dualarn) ierisinde bu duay da okurdu dedi. 923[923]

Enes (r.a)'n, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den naklen haber verdii bu dua, Bakara sresinin
201. yetidir.

Baz insanlarn sdece dnya nimetlerini istedikleri, byelerine hirette herhangi bir
nasibin olmadna iaret edildikten sonra, bir ksm insanlann ise, hem dnyann hem

de hiretin yilik ve gzelliklerini isteyip Bizi cehennem azabndan koru diye dua
ettikleri bildirilmektedir.

Kelime olarak iyi, gzel, iyilik ve gzellik manalarna gelen Hasene; insann nefsinde,

bedeninde ve hallerinde elde etmekle sevinecei her trl nimettir. Esasen Gzel

demek olan Hasen, sevin ve arzuyu gerektiren herhangi bir eydir. Hsn onun
nefsinde messir olan zel haldir.

Hafz bn Hacer el-Askalan, Hasenenin bu makamdaki tefsirinde limlerin ihtilaf ettiini syler. Bu konuda nakledilen grler unlardr:

a- Dnyada faydal ilim, helal rzk ile ibdet ve hirette ise Cennettir.
b- Dnya ve hirette afiyettir.

c- Dnyann hasenesi (iyisi), bolluk ile helal nzik ve ahiretin hasenesi sevab ve
balanmadr.

- Dnyann hasenesi, ilim ve ilimle mel ve ahiretin hasenesi, hesabn kolay olmas ve
Cennete girmektir.

e- Dnya hasenesi, kiinin dnyada arzu ettii herey shhat, geni ev, gzel hanm, salih
evlt, bol rzk, faydal ilim ile salih amel ve ahiretin hasenesi ise Cennete girmek,

hesabn kolay olmas, Arasat'taki byk korkudan emniyet gibi hrete mteallik
eylerdir.

f- Dnyann hasenesi, siha hanm ve ahiretin hasenesi hr, atein azab da, kt
hanmdr.

g- Dnyanm hasenesi, helai rzk ile ilim ve ahiretin hasenesi ise Cennettir, h. Dnyann

923[923]

Buhr, Deavat 55; Ebu Dvud, Vitr 26, 1519; Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 1056.

hasenesi, ilim ile ibdet ve ahiretin hasenesi ise af ile mafirettir. Grld gibi bu
grlerin biroklar birbirine ok benzemektedir.

Hatta bazlar ayn kelimelerle ifde edilmitir. Dnyann hasenesi olarak ileri srlen

grlerin hepsinin, insann arzusuna uygun dp ahiretin amellerine yardm eden

hususlarda ve hiret hasenesinin ise cennete girme veya buna vesile olan eylerde
birletii grlmektedir.

Ateten korunmay istemek, haramlardan kanmak, pheli eylerden uzaklamak gibi

daha dnyada gerekletirilmesi gereken sebebleri de iine alr. O halde bizi cehennem
azabndan koru diye dua eden bir kimse, ayn zamanda dnyada iken haramlardan kanma konusunda Allah'a dua etmi olur.
Aklama:

Hadis, Peygamber (s.a.v.)'in ok kere bu yeti okuyarak dua ettiini bildirmektedir. Buna

sebep, yet-i kerimenin z bir ekilde dnya ve ahiretin tmn kapsam

olmasndandr.

10- La lahe llallah (Tehlil)

ile Subhanallh (Tesbih) Demenin Ve Dua

Etmenin Fazileti

2437- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kim bir gnde yz defa L ilahe Allllhu, vahdehu l erike lehu, lehu'l-mlk ve lehu'lhamdu ve huve al klli ey'in kadir Allah'tan baka lah yoktur. O, tektir, orta yoktur.
Mlk/hakimiyet O'nundur. Hamd, O'nmdur. O, her eye kadrdir derse, bu dua, o kimse iin
on kleyi hrriyetine kavuturma sevabna denktir ve ona yz hasene yazlr ve yz gnah
da silinir. Bu dua, o kimse iin, akama kadar eytann errinden gvence olur. Hi kimse, o

kimsenin bu duay okumasndan daha faziletli bir dua getiremez. Meer ki bu duay ondan
daha ok okuyan bir kimse olsun.
Her kim gnde yz defa Subhnallh ve bihamdihi Allah', hamdederek tebih ederim
derse, o kimsenin Allah'n hakk olan gnahlar deniz kp kadar bile ok olsa
dklr. 924[924]

Aklama:

Bu hadis,

Eer siz, men olunduunuz byk gnahlardan ekinirseniz Biz sizin dier gnahlarnz
sileriz

925[925]

ayeti balamnda dnld zaman byk gnahlardan kanld

mddete kk gnahlarn bu ekilde affedileceini belirtmektedir. Yalnz bu, Allah'n

hakk olan hususlarda geerlidir. Kul hakk olan hususlarda geerli deildir.

2438- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Bir kimse, sabaha girerken ve akama girerken yz defa Subhnallh ve bihamdihi

Allah', hamdederek tebih ederim derse, kyamet gnnde hibir kimse onun okuduu bu
duadan daha faziletli bir dua getiremez. Sadece onun okuduu bu dua kadar okumu olan
veya ondan daha fazla okumu olan kimse bundan mstesnadr. 926[926]

2439- Ebu Eyyb el-Ensr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Buhari, Deavat 64, 65, Bed'u'1-Halk 11; Tirmiz, Deavat 60, 3468; Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl,
25, 26; bn Mce, Edep 55, 3798; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/302, 360, 375.
925[925] Nisa: 4/31.
926[926] Ebu Dvud, Edeb 5091; Tirmiz, Deavat 61, 3469; Nes, Amelul-Yevm ve'1-Leyl, 568.
924[924]

Kim on defa L ilahe illllhu, vahdehu l erike lehu, lehul-mlk ve lehu'l-hamdu ve

huve al kuIH ey'in kadir Allah'tan baka ilah yoktur. O, tektir, orta yoktur.
Mlk/hakimiyet O'nundur. Hamd, O'nndur. O, her eye kadirdir) derse, smail
oullarndan drt kiiyi hrriyetine kavuturmu gibi sevab kazanm olur. 927[927]

2440- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

ki kelime vardr ki; dile kolay, mizanda ar gelir ve Rahmn'a sevimlidir. Bunlar;
Subhnallh

ve

bihamdihi,

Subhnallh'1-azm

Allah'

ham

diyle

birlikte

noksanlklardan tenzih ederim, Yce Allah' noksanlklardan tenzih ederim kelimeleridir.

928[928]

(Tebih: "Subhnallh" demektir. Bazen bu sze baka kelimeler eklenir ve Allah'n

ycelii bu szlerle dile getirilir.

Subhnallh' kelimesinin zl anlam yledir: Ben,

Yce Allah'n; yce zatna layk olmayan her trl noksanlklardan ve vasflardan uzak
olduuna inanarak dilimle itiraf ederim demektir.

Hafz bn Hacer'in, hadiste, tebih zikrinin; hafif ve ar dye nitelendirilmesinden maksat; harcanan emein azln ve sevabn okluunu ifade etmektir.

Dnya hayatnda iyi amelin tatll gizlenmi olup arl duyulur. Kt amelin ise bu-

nun tersine tatl grlp acl grlmemektedir. Buna gre iyi amelin grnteki
arl seni onu terk etmeye sevketmesin ve kt amelin grnteki tatll seni onu
lemeye sevketmesin.

2441- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Subhnallhi ve'1-hamdu lillhi ve l ilahe illallhu vallhu ekber Allah' her trl
noksanlklardan tenzih ederim. Hamd, Allah'a mahsustur. Allah'tan baka ilah yoktur.
Buhr, Deavat 64; Tirmiz, Deavat 104, 3553; Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 112; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 5/422.
928[928] Buhr, Deavat 65, Tevhid 58; Tirmiz, Deavat 60, 3467; Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 830; bn
Mce, Edeb 56, 3806; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/232.
927[927]

Allah en byktr) demem, bana, zerine gne doan her eyden daha sevgilidir
buyurdu.929[929]
2442- Sa'd b. Eb Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir bedevi, Resulullah (s.a.v.)'e
gelip ona:

Bana, syleyeceim bir sz ret dedi. Resulullah (s.a.v.):

L ilahe illallhu, vahdehu l erike lehu, Allhu ekber kebran ve'l-hamdu lillhi kesran
subhnallhi rabbi'l-lemn, l havle ve l kuvvete ill bi'llhi'l-azzi'l-hakm de buyurdu.
Bedevi:

rettiin bu szler, Rabbim iindir. Benim iin ne var? dedi. Resulullah (s.a.v.):

Allahmme'fir l ve'hamn ve'hdin ve'rzukn Allahn! Bana mafiret eyle! Bana

merhamet eyle! Bana hidayet et! Beni rzklandr! de buyurdu. 930[930]
2443- Ebu Mlik el-Eca yoluyla babas (Eyem')den rivayet edilmitir:

Bir kimse mslman olduu zaman Peygamber (s.a.v.) ona namaz retir, sonra da
ona; Allahmme'fir l ve'r-hamn ve'hdin ve fin ve'rzukn Allahn! Bana mafiret ey!e!

Bana merhamet eyle! Bana hidayet et! Bana afiyet ver! Beni rzklandr! kelimelerle dua
etmesini emrederdi. 931[931]

2444- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'in yannda bulunuyorduk. Bize:

Sizden birisi her gn bin sevab kazanmaktan aciz midir? dedi. Birlikte oturduu
kimselerden biri, Resulullah (s.a.v.)'e:

Tirmiz, Deavat 129, 3597; Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 835.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/180, 185; Abd b. Humeyd, 136.
931[931] Buhr, Edep'l-Mfred, 651; bn Mce, Dua 4, 3845; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/472, 6/394.
929[929]
930[930]

Bizden birisi bin sevab nasl kazanr? diye sordu. Resulullah (s.a.v.):

Yz defa subhanallah diye tebih eder ve ona bin sevab yazlr yada o kimseden bin gnah
silinir buyurdu. 932[932]
11- Kuran Okumak Ve Zikir Etmek zere Toplanmann Fazileti

2445- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Bir kimse, bir mminin dnya skntlarndan bir skntsn giderirse, Al-lah'da o kimsenin
kyamet gnnn skntlarndan bir skntsn giderir.
Bir kimse, darda bulunan bir kimseye kolaylk gsterirse, Allah'da o kimsenin dnya ve
hiret darlklarnda kolaylk verir.
Bir kimse, bir mslmann gnahn yada kusurunu rtbas ederse, AIlah'da o kimsenin
dnya ve hirette ilemi olduu gnahlar yada kusurlar rtbas eder.
Kul, din kardeinin yardmnda olduu mddete, Allah'da o kulun yardmndadr.
Kim bir yol tutarak, o yolda ilim ararsa, bu sebeple Allah ona cennete gtren bir yolu
kolaylatrr
Bir topluluk, Allah'n evlerinden bir evde toplanarak Allah'n kitabn okurlar ve onu
aralarnda karlkl mzkere ederlerse muhakkak zerlerine sekinet iner. Allah'n
rahmeti onlar kaplar. Melekler de onlarn etrafm epeevre kuatrlar. Allah onlar kendi
katndakilere vgyle anar. Bir kimseyi ameli yavalatrsa, nesebi hzlandramaz. 933[933]

Tirmiz, Deavat 59, 3463; Nes, Amelu'1-Yevm ve'I-Leyi, 152; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/174,
180, 185.
933[933] Ebu Dvud, Edeb 60, 146 ;Tirmizi, Hudud 3, 1425, Birr 19, 1930, lm 2, 2646, Kraat 12, 2945; bn
Mce, Mukaddime 17, 225, Sadakat 14, 2417; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/252, 274, 296, 325, 406, 514,
522.
932[932]

2446- Ebu Hureyre (r.a) ile Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Herhangi bir topluluk oturup Allah' anarlarsa muhakkak surette melekler onlar
epeevre kuatrlar, onlar rahmet kaplar ve zerlerine seki net/ma nevi kuvvet iner.
Allah'da onlar, kendi katnda bulunanlarn ierisinde vgyle anar. 934[934]

2447- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir gn Muviye mescidde bir ders yada sohbet halkasnn yanna kp geldi. Onlara:
Sizi buraya oturtan ey nedir? diye sordu. Onlar da:

Oturduk, Allah'n emir ve yasaklarndan bahsediyoruz dediler. Muaviye:

Allah akna! Sizi gerekten bu maksat m buraya oturttu? dedi. Onlar da:

Vallahi, bizi buraya bu maksattan baka hibirey oturmamtr diye cevp verdiler.
Muaviye:

Ben sizi, itham etmek iin yemin ettirmi deilim. Benim Resulullah (s.a.v.)'e yaknlm
derecesinde olup da Resulullah (s.a.v.)'den benim kadar az hadis rivayet eden hi kimse
yoktur. Resulullah (s.a.v.), bir defasnda sahabilerinden bir ders yada sohbet halkasnn
yanna gelip onlara:

Sizi buraya oturtan ey nedir? diye sordu. Sahabiler:

Oturduk, Allah'n emir ve yasaklarndan bahsediyoruz, bizleri slam'a hidayet hidyet

buyurduu ve onunla bizleri nimetlendirdii iin ona hamd ediyoruz dediler. Resulullah
(s.a.v.):

Allah akna! Sizi gerekten bu maksat m (buraya) oturttu? dedi. Onlar da:

Vallahi, bizi buraya bu maksattan baka hibirey oturmamtr diye cevp verdiler.
Resulullah (s.a.v.):

Ben sizi, itham etmek iin yemin ettirmi deilim. Fakat u var ki; bana, Cebrail geldi. Yce
934[934]

Tirmiz, Deavat 7, 3378; bn Mce, Edeb 53, 3791; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/33, 49, 92, 94.

Allah'n szinle meleklere iftihar etliini bana haber verdi buyurdu. 935[935]
12- Allah'tan Mafiret Dilemenin Ve Mafiret stemeyi oaltmann Mstehab
Olmas

2448- Sahabi olan Earr el-Mzen (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.)
yle buyurmaktadr:

Dorusu benim kalbim perdelenir. Fakat ben gnde yz defa Allah'a istifar ediyorum.
936[936]

Aklama:

Bazlar bundan, geveklik ve zikirden gaflet kast edildiini sylemilerdir. Resulullah

(s.a.v.) bunu kendisi iin su sayp bundan dolay da Allah'a gnde yz defa istifar
ettiini belirtmitir.

Bazlarna gre ise burada kast edilen husus; Resulullah (s.a.v.)'in, mmeti hakknda

duyduu endiedir. Kendisinden sonra gelecek mmetinin hallerine Allah tarafndan

muttali klnp onlar iin istifar etmesidir.

Bazlarna gre ise burada kast edilen husus; mmetinin ileriyle megul olmas, dmanla savamas gibi hususlardr. Onlarla megul olduu iin yksek makamna nispetle
bunlar saymtr.

2449- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
935[935]
936[936]

260.

Ebu Dvud, Vitr 26, 1515; Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 442; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/211,

buyurmaktadr:

Her kim gne batt yerden domadan nce tevbe ederse Allah onun tevbesini kabul
eder. 937[937]

13- Zikir Ve Dua Ederken Sesi Alaltmann Mstehab Olmas

2450- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edmitir:

Biz bir seferde Peygamber (s.a.v.)'le birlikte bulunuyorduk. Derken insanlar tekbir
getirirken seslerini ykseltmeye baladlar. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Ey insanlar! Kendinize acyn! Sizler, ne sar kimseyi aryorsunuz ve ne de bir gaip bir
kimseye sesleniyorsunuz! Muhakkak ki siz, size ok yakn Sem1 ve Karb olan Allah'a dua
ediyorsunuz. Halbuki O, sizinle beraberdir buyurdu.

Eb Musa der ki:

Ben, Peygamber (s.a.v.)'in arkasndaydm.

L havle ve l kuvvete ill bi'llh G ve kuvvet ancak Allah'a mahsustur diyordum.

Bunun zerine de Peygamber (s.a.v.):

Ey Abdullah b. Kays! Sana cennet hazinelerinden bir hazine gstereyim mi? buyurdu. Ben
de:

Evet, ey Allah'n resul! dedim. Peygamber (s.a.v.):

L havle ve l kuvvete ill bi'llh G ve kuvvet ancak Allah'a mahsustur diye dua et
buyurdu. 938[938]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/275, 395, 427, 495.

Buhri, Mez 38, Deavat 50, 67, Kader 7, Tevhid 9; Ebu Dvud, Vitr 26, 1526, 1528; Tirmiz,
Deavat 58, 3461; Nes, Snemi'1-Kbr, 4/398, 5/255, 6/137; Amelu'1-Yevm ve'l-Ley, 1/364, 538; bn
Mce, Edeb 59, 3824; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/394, 403, 417.

937[937]
938[938]

Aklama:

Burada Abdullah b. Kays ile kastedilen, Ebu Musa el-E'ar'dir.

Havi kelimesi; hareket ve are anlamna gelmektedir. Bu kelimenin baka trevleri de

vardr. Hepsinde g isteyen bir hareket ve bir yer deitirme grlmektedir. u halde
bu cmle; u veya bu ey, u yada bu i demeksizin hareket, g, kuvvet gerektiren,

her halimizde, her iimizde, yaptmz her iyilikte, ilediimiz her amelde muhta
olduumuz g ve kuvvetin Allah'tan geldiini ifade etmektedir.

Hazinenin buradaki anlam ise, cennette biriktirilmi olan sevaptr.

2451- Hz. Ebu Bekr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Ebu Bekr, bir defasnda Resulullah
(s.a.v.)'e:

Bana bir dua ret de, onu namazmda okuyaym! dedi. Resulullah (s.a.v.):

Allahmme! nn zalemtu nefsi zulmen kebran ve l yafiru'z-zunbe ill ente fa'fir l

mafireten min indike ve'r-hamn inneke entei-afru'rahm" (Allahn! phesiz ki ben
kendime byk zulmettim. Gnahlar mafiret edecek olan ancak Sensin. Bana tarafndan
mafiret buyur ve bana merhamet eyle! nk Sen, Gafur ve Rahm'sin diye dua et!
buyurdu.939[939]
14- Fitnelerden Ve Dier eylerin errinden Allah'a Snma

2452- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) u dua kelimeleriyle dua ederdi:

Allahmme! Fe inn ezu bike min fitneti'n-nri ve azbi'n-nri ve fitneti'l-kabri ve azbii939[939]

Buhari, Ezan 149, Deavat 17; Tirmiz, Deavat 97, 3531.

kabri ve min erri fitneti'I-n ve min erri fitneti'l-kabri ve ezu bike min fitneti'l-meshi'
deccl.
Allahmme! sil hatyye bi-mai's-selci ve'1-beredi ve nakki kalb mi-ne'l-haty kem
nakkayte's-sevbei-ebyada mine'd-denesi ve bid beyn ve beyne hatyye kem badte
beyne'l-merk ve'1-maribi.
Allahmme! Fe inn ezu bike mine'l-keseli ve'1-heremi ve'1-me'semi ve'1-maremi
Allahn! Ben cehennemin fitnesinden ve cehennemin azabndan, kabrin fitnesinden ve
kabrin azabndan, zenginlik fitnesinin errinden ve fakirlik fitnesinin errinden sana
snrm. Mesih-i Deccal fitnesinin errinden de sana snrm.
Allahn! Benim gnahlarm, kar ve dolu suyu ile yka! Kalbimi beyaz elbiseyi kirden
arndrdn gibi gnahlardan arndr! Benimle gnahlarmn arasn, bat ve dou arasn
uzaklatrdn gibi uzaklatr.
Allahn! Tembellikten, bunaklk derecesinde yallktan, gnahtan ve bortan da sana
snrm! 940[940]

stiaze:

Snma, korunma, talep etme anlamna gelmektedir. Her eit ktlklerden,

gnahlardan, Allah'n yasaklarndan, cehennemden., gibi Allah'a snmak, O'nun

korumasn talep etmek, slam'da ibadetin en nemli hallerinden biridir.

Resulullah (s.a.v.)in, burada, Allah'tan snd kt hallerden bazlan unlardr:

1- Korkaklk:

Buhr, Deavat 39, 44; Ebu Dvud, Salt 148-149, 880; Tirmiz, Deavt 76, 3495; Nes, Ceniz 115,
stize 56; bn Mce, Du 3, 3838; Ahmed b. Hanbel, 6/88, 89, 207.

940[940]

Kiinin, bedeni faaliyetlerden fay dalana mamas haiidir. Korkaklk, kiinin, zaafdr. Kii,

bu zaaf halini yenemedii takdirde psikolojik bunalmlara debilir. Dinimiz, kiinin,

cesaretli olmasn tavsiye etmektedir.
2- htiyarlk:

Kiinin, yaamak iin zaruri olan ihtiyalar iyi niyetine ramen temin edemeyecek ve
kendi ihtiyalarn kendi bana gremeyecek duruma dmesidir.

Burada htiyarlkla kastedilen; dknlk ve ar ihtiyarlk halidir. htiyarlk ile yallk

kavranlan, birbirinden farkldr. Kii, beden ve ya olarak yalanabilir. Fakat iyi
beslenmesi, stres ve skntlardan uzak kalmas sebebiyle ihtiyarlamayabilir.
3- Tembellik:

Kiinin, g ve kuvveti olmasna ramen ii terk etmesi yada gevek yapmas halidir. in
terk edilmesi yada yaplmamas, gszlk ve dermanszlktan deildir. G ve kuvvete
ramen iin yaplmamasdr.
4- Kabir azab ve fitnesi:

Kabir azabnn varl, pek ok nasla sabit olan bir gerektir. Dnya hayat ile kyametin

kopmasna kadar geen zaman iinde Berzah denilen ara bir devre vardr ki, buna,
Kabir hayat denilmektedir.

Kabir hayatnda geen iyi ve kt eyler; kiinin, dnyada yapt iyilik ve ktlklere
baldr. Dnya hayatnda iken kii, Allah'n emirlerine ve yasaklarna gre bir hayat sr-

mse, kabirdeki hayatda buna bal olarak cennet bahelerinden bir bahe, yada
cehennem ukurlanndan bir ukur olabilmektedir.
5- Mesih Deccl:

Hz. Peygamber (s.a.v.), kendisinden ok sonra kacan bildii Mesih Deccal'in

fitnesinden Allah'a snmas; bu dua sayesinde m'minier, kendilerini bekleyen bu tr

tehlikeleri tanmak ve onlardan korunmak iin daha nceden tedbir almak imkann
bulmu olurlar.

6- Cehennem azab ve fitnesi:

Cehennem fitnesinden maksat; kiinin, cehennem girmesine sebep olacak olan kt

amellerdir. Dolaysyla Hz. Peygamber (s.a.v.}, hem cehenneme gitmeye sebep olacak
fitnelerden ve hem de cehennem azabndan Allah'a snmtr.
7- Zenginliin erri:

Allah'n verdii malda cimrilik edip onun istedii yollarda harcamamak, zekat, fitre gibi

mal grevleri ihmal etmek yada mal haram yollarda harcamak ve mal sebebiyle
kibirlenmek, vnmektir.
8- Fakirliin fitnesi:

Allah'n verdiine, raz olmamak, Allah'n taksimine isyan etmek, yoksullua

sabretmemek, zenginlerin elindekini kskanp ona gz dikmektir.

Bu tr dualar; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu tr eylerden korkmasndan dolay olmayp

mmetine dua etmenin eklini retmek ve bu tr eylerden saknmalarn salamak

iindir.

15- Acizlik, Tembellik Ve Dier Kt Hallerden Allah'a Snma

2453- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.):

Allahmme! nn ezu bike mine'1-aczi ve'1-keseli ve'l-cubn ve'1-heremi ve'1-buhli. Ve

ezu bike min azbi'I-kabri ve min fitneti'l-mahy ve memti Allahn! Ben acizlikten,
tembeelikten, korkaklktan, bunaklk derecesine varan yallktan, cimrilikten Sana
snrm diye dua ederdi. 941[941]
Acizlik:

Bir eye g yetirememektir. Burada kastedilen ise hayr ve ibdaetten dmana kar
durmaktan acizliktir. Yoksa mutlak manasyla Allah'tan baka her varlk acizdir. Aczin
insandan soyutlanmas mmkn deildir.

Buhari, Tefsiru Sure-i Nah! 1, Cihad 25, Deavat 38; Ebu Dvud, Vitr 32, 1540; Nes, stiaze 6, 7;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/113, 117.
941[941]

16- Verilen Hkmn Ktlnden, Mutsuzlua Erimekten Ve Dier Kt

Hallerden Allah'a Snma

2454- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Peygamber (s.a.v.) ilahi kazann ktsnn aleyhimize tecelli etmesinden, bedbahtla

erimekten, dmanlarn bamza gelecek musibet hususunda ferahlanmasndan ve
belann etin olmasndan Allah'a snrd. 942[942]

2455- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Havle bint. Hakm es-Slem'nin yle dediini iittim: Resulullah (s.a.v.)'i:

Bir kimse br yerde konaklar da, sonra Ezu bikelimti't-tmmti min erri m halaka
Allah'n yaratt eylerin errinden, O'nun tam olan kelimeleriyle yine O'na snrm diye
dua ederse, bu konaklad yerden baka bir yere geinceye kadar ona hibir ey zarar
veremez buyururken iittim. 943[943]
2456- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Bir adam, Peygamber (s.a.v.)'e gelip
ona:

Ey Allah'n resul! Dn akam rastladm bir akrep beni soktu. Bundan neler ektim
neler)! dedi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Akama erdiin zaman Ezu bikelimti'llhi't-tmmti min erri m halakaAllah'n

yaratt eylerin errinden, O'nun tam olan kelimeleriyle yine O'na snrm diye dua

Buhari, Deavat 28, Kaderl3; Nesi, stiaze 34; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/246.
Tirmiz, Deavat 41, 3437; Nes, Amelu'1-Yevm ve'l-Leyl, 560; bn Mce, Tib 9, 3457; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 6/377.
942[942]
943[943]

etmi olsaydn, o sana zarar vermezdi. 944[944]

Aklama:

Bu tr rukye/okuma tedavisi ile ilgili olarak 2090 nolu hadisin aklamasna bakabilirsiniz.

17- Kiinin Uyuyaca Srada Ve Yatana Girecei Zaman Okuyaca Dua

2457- Ber bnu'I-zib (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Yatana girmek istediin zaman eer abdestin yoksa aynen namaz iin aldn gibi
abdest gibi bir abdest al, sonra sa tarafnn zerine yat. Sonra da, AHahmme! nn
eslemtu vech ileyke ve fevvaztu emr ileyke ve elce'tu zahr ileyke, rabeten ve rehbeten
ileyke. L melce ve l menc minke ill ileyke Allahn! Yzm/kendimi sana teslim ettim.
imi de sana havale ettim. Azabndan korkarak ve sevabn umarak btn ilerimde
srtm sana dayadm. Senden kurtulup snlacak ancak Sen varsn. ndirmi olduun
kitabna iman ettim. Gndermi olduun Peygamberine de iman ettim! diye dua et.
Bunlar, son szlerin olsun. Eer byle yaptn takdirde o gece ierisinde lecek olursan
ftrat/slam dini zere lrsn. 945[945]

2458- Ber' bnu'I-zib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) yatana girmek istediin zaman,

Nes, Amelu'1-Yevm ve'l-Leyl, 587.

Buhari, Vud' 75, Deavat 6 Ebu Dvud, Edeb 97-98, 5046, 5047, 5048; Tirmiz, Deavat 16, 3394,
117, 3574; Nes, Amelu'I-Yevm ve'l-Leyl, 780-785; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/290, 292, 293, 296, 300.
944[944]
945[945]

Allahmme! Bi'smike ehy ve bi'mike emtu diye dua ederdi. Uykusundan uyand
zaman el-hamdu li'llhi'llez ahyn ba'de m emten ve ileyhi'n-nur Allah'a hamd
olsun ki, bizleri ldrdkten sonra tekrar dirilten O'dur. Son gidi de ancak O'nadr diye

dua ederdi. 946[946]

2459- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), bir adama, yatana girmek istediin zaman yie dua etmesini
emretti:

Allahmme! Halakte nefs ve ente teveffh, leke memtuh ve mahy-h, in ahyeyteh

fahfazh ve in emetteh fe'fir leh Allahn! Nefsimi Sen yarattn. Onu vefat ettirecek olan
da Sensin. Onun yaamas ve lm Sana aittir. Eer onu diriltirsen Sen onu koru. Eer onu
ldrrsen Sen ona mafiret eyle! 947[947]

2460- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Sizden birisi yatana girmek istejdii zaman, yatan nce gmleinin i ucuyla bir

sksin ve Allah'n ismini sylesin. nk yatacak kii, daha nce o yataktan kalkt

zaman kendisinden sonra yatana toz, toprak, haere gibi eylerden nelerin yerletiini
bilemez. Yatmak istedii zaman sa tarafna yatsn ve:

Subhneke'llhmme! Rabbi bike vada'tu cenb ve bike erfauh in emsekte nefs fe'fir
leh, ve in erselteh fahfazh bima tahfazu bihi ibdeke's-slihn Allahm! Seni btn
noksan sfatlardan ve kusurlardan tenzih ederim. Rabbim! Ancak Seninle yan tarafm
yatama koydum. Onu ancak seninle kaldrrm. Eer canm tutup alacaksan Sen ona
mafiret eyle! Eer canm hayatta brakacak isen, Sen onun hayatn, salih kullarn
muhafaza ettiin himayenle himaye eyle! diye dua etsin. 948[948]

Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 751, 772; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/294, 302.
Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 796, 797; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/79.
948[948] Buhr, Deavat 13; Ebu Dvud, Edeb 97-98, 5050; Nes, Amelu'1-Yevm ve'l-Leyl, 791; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/422, 432.
946[946]
947[947]

2461- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) yatana girdii zaman,

El-Hamdulillhi'lez et'amen ve sekn ve kefn ve vn fekum mimmen l kfiye lehu

ve l mu'viye Bizi doyuran, bizi suya kandran, her trl ihtiyacmzda bize yetien, bizi
barndran Allah'a hamd olsun. Kifayet edicisi ve barndrcs olmayan nice kimseler vardr diye dua ederdi. 949[949]
18- Yaplan eylerin errinden Ve Henz Yaplmayan eylerin errinden Allah'a
Snma

2462- Ferve b. Nevfel el-Eca'den rivayet edilmitir:

Aie'ye, Resulullah (s.a.v.)'in, Allah'a ne ile dua ettiini sordum. O da:

Resulullah (s.a.v.), Allahmme! nn ezu bike mn erri m amltu ve min erri m lem
a'mel Allahn! Ben, yaptm eylerin errinden ve henz yapmadm eylerin errinden
Sana snrm diye dua ederdi. 950[950]
2463- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:
Resulullah (s.a.v.),

Allahmme! Leke eslemtu ve bike mentu ve aleyke enebtu ve bike hsamtu. Allahmme!
nn ezu bi izzetike l ilahe ill ente en tudillen, ente'1-hayyu'l-lez l yemtu ve'1-cinnu
ve'1-insu yemtn Allahn! Ancak Sana teslim oldum. Sana iman ettim. Sana tevekkl
ettim. Sana yneldim. Ancak Seninle dmana kar mcadele ettim. Allahn! Beni
sapkla drmenden, Senin izzetine srm. Senden baka ilah yoktur. lmeyen diri

Buhr, Edeb'l-Mfred, 1206; Ebu Dvud, Edeb 97-98, 5053; Tirmiz, Deavat 16, 3396; Nes,
Amelu'1-Yevm ve'I-Ley], 799; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/153, 167, 253.
950[950] Ebu Dvud, Vitr 32, 1550; Nes, Sehv 63, stiaze 58; bn Mce, Dua 3 , 3839; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 6/31, 100, 213, 278.
949[949]

ancak Sensin. Cinler ile insanlar ise lrler diye dua ederdi. 951[951]
2464- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber {s.a.v.), bir yolculukta olduu ve seher vakti uykudan kalkt zaman,

Semia smiun bi-hamdi'llhi ve husni belihi aleyn, Rabbena shbn ve efdil aleyn
izen bi'llhi mine'n-nri Allah'n hamdini ve bize snamasnn gzelliinin bir iiten
tebli etsin. Rabbimiz! Sen bize sahip olup muhafaza et. Bol nimetlerini bize ihsan eyle!
Bunlar ateten sma olarak sylyorum diye dua ederdi. 952[952]
2465- Ebu Musa el-E'ar (r.a)'tan rivayet edilmitir:
Peygamber (s.a.v.), u,

Allahmme'fir l hatet ve cehl ve isrf f emr ve m ente a'lemu bihi mini.

Allahmme'fir l cidd ve hezl ve hata ve amd ve kullu zlike ind.
Allahmme'fir l m kaddemtu ve m ahhartu ve m esrartu ve m a'lentu ve m ente
a'lemu bihi minn, ente'I-mukaddimu ve ente'l- Muahhiru ve ente al klli ey'in kadr
Allahn! Bana gnahm, bilgisizliimi, isimdeki israfm ve benden daha iyi bildiin
kusurlarm bala. Allahn! Bana ciddi halimi, aka halimi, hatam ve dileyerek ilediim
gnahm bala. tiraf ederim ki, bunlarn hepsi bende vardr. Allahn! nceden yapam
ve sonradan yapacam, gizlediim veya aa vurduum ve Senin benden daha iyi bildiin
btn kusurlarm bana bala! ne geiren ancak Sensin. Geriye brakan da ancak
Sensin. Sen her eye kadirsin duasyla dua ederdi. 953[953]
2466- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:
Resulullah (s.a.v.),

Buhr, Tevhid 7; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/302.

Ebu Dvud, Edeb 100-101 5086; Nesai, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 536.
953[953] Buhr, Deavat 60; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/417.
951[951]
952[952]

Allahmme! Aslih l dniyc'Hez huve ismetu emr ve aslh l dnyye'Ilet fhi me ve

aslh l hiretiye'llet fih med vec'ali'l-hayte zyadeten l f klli hayrn, vec'ali-mevte
rhaten l min klli errin
Allahn! Her iimin koruyucusu olan dinime smsk sarlarak onunla beni slah eyle!
iinde yaaym, benim iin geimim olan dnyam bana hayrl kl. Kendisinden (kyamet
gn) dnm bulunan ahiretimi benim iin slah eyle! Benim iin hayat her hayr
hususunda ziyade kl. Bana lm her serden rahat kl diye dua ederdi. 954[954]
2467- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.),

Allahmme! nn es'elukei-hud ve't-tuk ve'I-aff ve'l-m Allahn! Ben, Senden;

hidayet, takva, iffet ve gnl zenginlii dilerim diye dua ederdi. 955[955]
2468- Zeyd b. Erkam (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben sizlere bal deil ancak Resulullah (s.a.v.)'in syledii gibi sylyorum. Resulullah
(s.a.v.),

Allahmme! nn ez bike mine'1-aczi ve'1-keseli ve'l-cubn ve'1-buhl ve'1-heremi ve

azbi'l-kabri Allahmme! ti nefs takvh ve zekkh ente hayru men zekkh ente
veliyyuh ve mevlh. Allahmme! nn ezu bike min ilmin l yenfeu ve min kalbin l
yahau ve min nefsin l tebeu ve min da'vetin l yustecbu leh Allahn! Acizlikten,

tembellikten, korkaklktan, bunaklk derecesinde yallktan ve kabir azabndan Sana

snrm. Allahn! Nefsime takvasn ver. Onu temizle. Sen onu temizleyenlerin en
hayrlssn. Sen onun velisi ve mevassn. Allahn! Fayda salamayan ilimden, korkmayan
kalpten, doymayan nefisten ve kabul olunmayan duadan Sana snrm diye dua ederdi.
956[956]

Buhr, Edeb'l-Mfrcd, 668.

Buhr, Edeb'l-Mfred, 674; Tirmizi, Deavat 73 , 3489; bn Mca, Dua 2, 3832); Ah-med b. Hanbel,
Msned, 1/389, 411, 416, 437, 443.
956[956] Nes, stiaze 13; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/371.
954[954]
955[955]

2469- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) akam vaktine eritii zaman,

Emseyn ve emsi-mulku lillahi ve'Elhamdu li'llhi l ilahe ill'llhu vahdehu l erike

lehu. Allahmme es'eluke hayra hzihi'l-leyleti ve ezu bike min erri hzihi'l-leyleti ve
erri m ba'deh. Allahmme! nn ezu bike mine'l-keseli ve si'I-kiberi. Allahmme! nn
ezu bike min azbin fi'n-nri ve azbin fi'l-kabr Akama erdik. Mlk de, Allah iin
akama eriti. Hamd Allah'a mahsustur. Bir olan Allah'tan baka ilah yoktur. O'nun orta
yoktur. Allahn!
Senden, bu gecenin hayrn ve bu gecedeki eylerin hayrn dilerim. Onun errinden ve
ondaki eylerin errinden de Sana snrm. Allahn! Ben, tembellikten ve bunaklk
derecesindeki yalln ktlnden Sana snrm. Allahn! Ben, cehennemde azab
olunmaktan ve kabirdeki azabtan da Sana snrm diye dua ederdi. 957[957]
2470- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:
Resulullah (s.a.v.) bazen:

L ilahe illllhu vahdehu eazze cundehu ve nasara abdehu ve galebe'1-Ahzbe vahdehu

fel ey'e ba'dehu Tek olan Allah'tan baka ilah yoktur. Allah ordusunu gl kld. Kuluna
yardm etti. Tek bana birleik ordulara galip geldi. Allah'tan te hibir ey yoktur
eklinde dua ederdi. 958[958]
2471- Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.), bana:

Allahmme'hdin ve seddidn Allahn! Bana hidayet eyle ve btn ilerimde beni doruya
muvaffak kl diye dua et. Allah'tan hidayeti istediinde, yolun dorusunu ve okun dzl

957[957]
958[958]

Ebu Dvud, Edeb 100-101, 5071; Tirmiz, Deavat 13, 3390; Nesai, Amelu'1-Yevm ve'l-Leyl, 23, 573.
Buhr, Mez 29; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/307, 340, 494.

gibi dmdz muvaffak olmay zikreyle! buyurdu. 959[959]

19- Gndzn Banda Ve Uyanaca Srada Tebih Etme

2472- Cveyriye (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Cveyriye namaz kld yerde bulunduu srada, Peygamber (s.a.v.) sabah namazn

kld zaman erkenden Cveyriye'nin yanndan dar kt. Sonra kuluk vakti

olduunda geri dnp geldi. Cveyriye halen namaz klmaya devam eder vaziyette
oturmaktayd. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Sen hlen benim braktm hal zere misin? diye sordu. Cveyriye, selam verip:
Evet! diye cevap verdi. Peygamber (s.a.v.):

Gerekten senden ayrldktan sonra drt kelimeyi defa syledim ki, bunlar senin gn
baladndan beri sylediklerinle tartisa, benim sylediklerim senin sylediklerini
tartard. Onlar, unlard:
Subhnallhi ve bi-hamdihi adede halkhi, ve rd nefsihi, ve znete arihi, ve midde
kelimtihi Allah, mahlkatn saysnca, nefsinin rzasnca, arnn arlnca ve
kelimelerinin okluuyla beraber hamdiyle birlikte noksanlklardan tenzih ederim!
buyurdu.960[960]
Aklama:

Cveyriye, Peygamber (s.a.v.)'in hanmdr.

Ebu Dvud, Hatem 4, 4225; Nes, Zinet 53.
Buhr. Edeb'l-Mfred, 647; Tirmiz, Deavat 104, 3555; Nes, Sehv 94; bn Mce, Edeb 56, 3808
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/324, 429.
959[959]
960[960]

2473- Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilfhltir:

Ftma, deirmen ta evirmekten dolay elinde rahatszlk meydana gelmiti. O srada

Peygamber (s.a.v.) bir ok esir gelmiti. Fatma, gelen esirlerden bir hizmeti istemek
zere babasnn yanna gitti. Fakat babasn bulamad. Aie'ye rastlad. Ona derdini

anlatt. Derken Peygamber (s.a.v.) kageldi. ie, Fatma'nn, kendisine geldiini

Peygamber (s.a.v.)'e syledi.
Ali der ki:

Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) yanmza geldi. Biz deklerimize girmi halde idik.
Hemen kalkmaya davrandk. Peygamber (s.a.v.):

Yerlerinizde kaln! buyurup ikimizin arasna oturdu. yle ki gsmn zerinde

Peygamber (s.a.v.)'in ayann soukluunu hissettim. Sonra bize:

Haberiniz olsun ki! Ben, sizin benden istediiniz hizmetiden daha lsn size reteyim
mi? Deklerinize girdiiniz zaman otuz drt defa

Allahu Ekber, otuz defa

Subhnallah ve otuz defa da El-Hamdulillh dersiniz. Bunlar sylemeniz, sizin iin

hizmetiden daha hayrldr buyurdu. 961[961]
20- Horoz terken Dua Etmenin Fazileti

2474- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Horozun tme sesini iittiiniz zaman Allah'tan ihsann dileyin! nk horoz, bir
melek grmtr. Eein anrmasn iittiiniz zaman da eytandan Allah'a snn!
nk o, bir eytan grmtr. 962[962]

Buhari, Fezilu's-Sahabe 9, Farzu'1-Hums 6, Nafakat 6, 7, Deavat 11; Eb Dvd, Edeb 99-100,

5062; Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 814, 815; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/80, 95, 136, 144.
962[962] Buhr, Bcd'u'1-Halk 15; Ebu Dvud, Edep 105-106, 5102; Tirmiz, Deavat 57 , 3459; Nes,
Amel'1-Yevm ve'I-Leyl, 943, 944; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/306, 321, 34.
961[961]

Aklama:

Kad yaz'a gre; dualarmz, horoz terken etmemizin emrolunmasnn sebebi; melek-

lerin, edilen duaya min demelerini ve dua eden m'min hakknda ehadet ve istifar
etmelerini ve bu suretle dualarmzn icabete mazhar olmalarn temin iindir. 963[963]

Horozun, dier hayvanlarda bulunmayan mstesna bir zel bir durumu vardr, ki o da,
gecelerde fasla ile zaman zaman tmesi kronometre gibi hi amakszn ve gece ister
uzasn, ister ksalsn bu tmelerinin afaktan nce ve sonra devaml olmasdr.
Horoz sesi ne kadar gzelse merkep avaz da o derece irkindir.
21- Sknt Duas

2475- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Allah'n peygamberi (s.a.v.), sknt annda, L ilahe illllhu'l-azrnu'I-halm. L ilahe

illllhu Rabbu'1-ari'l-azm. L ilahe illllhu Rabbu's-semvti ve Rabbu'1-erd ve

Rabbu'l-ari'l-kerm Azm ve Halm olan Allah'tan baka ilah yoktur. Byk arn Rabbi

olan Allah'tan baka ilah yoktur. Gklerin Rabbinden, yerin Rabbinden ve deerli arn
sahibi olan Allah'tan baka ilah yoktur diye dua ederdi. 964[964]

22- ubhnallhi Ve Bi Hamdihi (Allah' Hamdiyle Tebih Ederim) Demenin

Fazileti

2476- Ebu Zerr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

963[963]

Nevev, Mslim erhi, 17/46.

Buhr, Deavat 27, Tevhid 22, 23; Tirmiz, Deavat 40, 3435; Nesai, Amelu'1-Yevm ve'l-Leyl, 653; bn
Mce, Dua 17, 3883; Ahmed b. Han bel, Msned, 1/228, 254, 258, 259, 280, 284, 339, 356.
964[964]

Resulullah (s.a.v.)'e, hangi sz daha faziletlidir diye soruldu. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.):

Allah'n, melekleri yada kullar iin setii, Subhnallhi ve bihamdihi Allah', hamd
ederek O'nu her trl noksanlklardan tebih ederim szdr buyurdu. 965[965]
23- Mslmanlara Gyabnda Dua Etmenin Fazileti

2477- Ebu'd-Derd' (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Bir mslman kimse, din kardei iin onun gyabnda hayr dua ettii zaman, melekler, o
kimseye:
Amin. Bunun bir kat da sana verilsin diye dua ederler 966[966]

Aklama:

Hadiste, mslmanlarn, din kardeleri iin onlarn gyabnda ettikleri dualarn mutlaka
kabul edildii, ayrca dua edene de kardeine istediinin mislinin verilmesi iin bir
melein dua ettii bildirilmektedir.

Bir kimsenin gyab denildii zaman, nce Ondan uzakta, onun bulunmad yer aka
gelir. Burada szkonusu edilen gyabdan maksat ise, Aliyyu'-Kr'nn ifdesine gre;

dua edilen kiinin dua edenin duasn iitmemesidir. Bu beden uzaklkla olabilecei gibi
dua edenin kalbiyle veya dua edilenin duyamayaca kadar ksk bir sesle dua etmesi ile
de mmkndr.

Tabern'nin bir rivayetinde Yusuf b. Esbt Ben uzun zaman bu hadisin beden uzakla
965[965]
966[966]

Tirmiz, Deavat 128, 3593; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/148, 161.

Ebu Dvud, Vitr 29 1534.

dellet ettiini zannettim. Ama imdi anladm ki sesi duyulmayan kii ayn sofrada bile
olsa gibdir demitir.

Nevev, mslmanlardan bir grup iin hatta tm mslmanlar iin yaplan dualann da
bu hadisin hkmne gireceini syler. Nevev'nin bildirdiine gre eskilerden bazlan
kendileri iin dua etmek istedikleri zaman, onu dier mslmaniar iin isterlerdi. nk
bu ekilde yaplan dualar makbuldr ve isteinin bir misli de kendisine verilecektir.
967[967]

Bezzr'n, mrn b. Husayn (r.a)'dan yapt bir rivayette de Peygamber (s.a.v.):

Kardein, (din) kardei iin onun gyabnda yapt dua geri evrilmez buyurmaktadr .

mslmanlar iin onlarn haberi olmadan yaplan dualar tam bir samimiyet tad, gsteri ve riyadan uzak olduu iin bu derece nemli bir zellik arz etmektedir. stelik bu,
dua edenin byklne ve yceliine dellet eder. nk bu davran, onu, kskanlk

ve hrs gibi kt huylardan uzaklatr ve Sizden biri kendisi iin istediini mslman
kardei iin de istemedike kmil imana sahib olmu olmaz hadisindeki yce duyguyu
gerekletirir, mslman fedakrla ulatrr.

2478- Safvn b. Abdullah'tan rivayet edilmitir:

am'a gelmitim. Eb'd-Derda'nn evinde vardm. Fakat onu evde bulamadm. Evde,
hanm mm Derd'y buldum. mm Derd, bana:

Bu sene haccetmek mi istiyorsun? diye sordu. Ben de:

Evet, stiyorum! dedim. mm Derd' der ki:

yleyse Allah'a bizim iin hayr duasnda bulun! nk Peygamber (s.a.v.):

Mslman kiinin, din kardeine gyaben yapt duas kabul olunur.

Dua eden kimsenin banda grevli bir melek vardr. Ki, din kardei iin hayr duasnda
bulunduka, bu melek, o kimse iin:
967[967]

Nevev, Mslim erhi, 17/48.

min! ediin o hayrn bir misli de sana olsun diye dua eder buyurdu. 968[968]
24- Yeyip tikten Sonra Yce Allah'a Hamd Etmenin Mstehab Olmas

2479- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dorusu Yce Allah, yemei yiyip sonra da bundan dolay Allah'a hamd eden yada suyu
iip de bundan dolay Allah'a hamd eden kuldan honut olur. 969[969]

25- Dua Eden Kimsenin Duasnn Kabul Edilmesi iin Acele Etmemesi

2480- Ebu Hureyrc (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi 'dua ettim, fakat duam kabul olunmad' diye acele etmedike duas kabul
olunur. 970[970]

Aklama:

Dua eden bir kimsenin duasnn karl geciktii veya baka bir ekilde tecelli ettii

zaman, Dua ettim, fakat kabul edilmedi demesinde iki byk hata vardr: Bunlar,
yapt duay baa kakmak ve kabulnden mitsizlie dmektir. Halbuki bu durum,
kiiyi kfre bilr gtrebilir. nk yet-i kerimede;

968[968]

452.

Buhr, Edeb'I-Mfred, 625; bn Mce, Menasik 5, 2895; Ahmed b. Hanbel, Msncd, 5/195, 196,

Tirmiz, Et'me 18 , 1816; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/100, 117.

Buhr, Deavat 22; Ebu Dvud, Vitr 23, 1484; Tirmiz, Deavat 12, 3387; bn Mce, Dua 7, 3853;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/366, 487.

969[969]
970[970]

Allah'n Rahmetinden ancak kfirler gruhu ye'se kaplr 971[971] buyurulur.

bn Battal'a gre; hadiste prototipi izilen kiinin halini aklarken unlar syler:

O, usanp duay terk eder ve duasn baa kakan kimse gibi olur. Ya da kabule lyk bir

dua yapar da karlk vermekten ciz olmayan ve ihsan kendisinden hi bir ey

noksanlatrrnayan Yce Allah' cimri zanneder.

Hadis; duann kabul edilmesini, acele etmeme artna balamaktadr. Halbuki Kur'an-

Kerim'de;

Bana dua ediniz, kabul edeyim 972[972]ve

Bana dua ettii zaman dua edenin duasn kabul ederim

973[973]

buyurulmaktadr. Bu

yetler, herhangi bir arta balamadan dua eden kimsenin duasnn kabul edileceini

bildirmektedir. Bu durumda duann kabul edilmesi iin acele etmemenin art olduunu
bildiren hadis ile yetler arasnda bir tezat olduu grnm ortaya ksada gerekte

byle bir ztlk szkonusu deildir. nk yetlerin hkm, hadisin ieriiyle kaytldr.
Ayrca duann kabul bir ka ekilde olur. Bunlar:

1- stenilenin aynnn istenildii vakitte verilmesi.

2- Allah'n, istenilen eye karlk olarak bir ktl uzaklatrmas veya stenilenden
daha iyisini vermesi.

3- Allah'n bilip kulun bilmedii bir hikmetten dolay duann kabulnn geciktirilmesi.

4- Dualarn kyamet gn iin biriktirilmesi. nk dua eden kimse, o gnde her

zamankinden daha ok sevaba muhtatr.

Grld gibi ge de olsa veya baka trl tecelli ederek de olsa, kulun yapt dualar
mutlaka kabul edilecektir.

bnu'l-Cevzi konuyla ilgili olarak yle der:

Mmin kimsenin duas, asla geri evrilmez. Ancak bazen duann kabulnn gecikmesi

Yusuf: 12/87.
Mmin: 40/60.
973[973] Bakara: 2/186.
971[971]
972[972]

veya istenilen eyin, hemen veya gecikerek daha nemli bir karlnn verilmesi daha

faziletli olabilir. O halde mminin grevi, Rabbinden istemeyi kesmemektir. nk kul,

hereyi Allah'a teslim ve havale ettiinde olduu gibi, duasnda da kulluk gstermitir.
2481- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.):

Bir

gnaha

yada

bir

akrabalk

ban

koparmaya

dua

etmedii,

duasnn

gereklemesinde isti'cal davranmad mddete kulun duas kabul olunmakta devam

eder buyurdu. Resulullah (s.a.v.)'e:

Ey Allah'n resul! sti'cal nedir? diye soruldu. Resulullah (s.a.v.):

Kul, defalarca Rabbime dua ettim, dua ettim. Fakat Rabbimin duam kabul ettiini
grmyorum deyip bundan dolay bkp usanr ve dua etmeyi brakr. te bu, isti'caldir
buyurdu. 974[974]
Aklama:

Rikak kelimesi, Rakk kelimesinin ouludur. Rakk ise ince kalpli, nazik, merhametli
anlamndadr. Burada gelecek olan hadisler, kalbin rikkat ve merhametinden

bahsettikleri iin bu isim altnda toplanmlardr.

Bu blm, Mslim'in baz nshalannda mstakil bir blm olarak deerlendirilmitir.

Fakat bizim esas aldmz Mslm nshasnda bu blm, Zikr, Dua ve Tevbe

Blm'nn bir devam niteliindedir. Dolaysyla buradaki bablar, bir nceki blmn
devam durumundadr.

974[974]

Buhr, Edeb'l-Mfred, 655.

26- Cennet Halknn ounun Fakir Olmas Ve Cehennem Halknn ounun Da

Kadnlar Olmas

2482- sme b. Zeyd (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Cennetin kapsnn nnde durdum. Bir de baktm ki, cennete girenlerin ou fakir
kimselerdi. Mal sahibi zenginler ise cennet kapsnn nnde yada Araf'ta hesap vermek
iin hapsolunmulard. Yalnz cehennemlik olanlar hari. nk bunlar, cehenneme
gtrlmeye emrolunmulard. Bir de cehennemin kapsnda durdum. Bir de baktm ki,
ounlukla oraya girenler kadnlard. 975[975]

Aklama:

Cennet halknn ounun fakirlerden olumasnn nedeni; kiiyi, bir ok masiyetleri ilemeye sevk eden ey maldr, maln verdii azgnlktr. Dnya hayatnda erre vesile olan

mldan mahrum fakider ise, ounluu oluturduundan dolay dnyda, din

grevlerini bal fakirlerin cennette ounluu tekil etmeleri tabidir.

Resulullah (s.a.v.j'in fakirlikten Allah'a snmasna gelince, bu fakirliin kendisinden de-

il, fakirliin zaman zaman meydana getirdii fitne ve fesattan snmadr. Nitekim

Resulullah ayn zamanda zenginliin meydana getirdii fitne ve fesattan da Allah'a

snmtr. Dolaysyla fakirlik ve zenginliin iyi ve fena olmas insan hayatndaki iyi ve
fena etkiye bal bir durumdur.)

975[975]

Buhr, Nikah 87; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/205, 209.

2483- sme b. Zeyd (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Benden sonra geride erkeklere kadnlardan daha zararl bir fitne brakmadm. 976[976]

Aklama:

Kadnlarn erkekler iin en zararl fitne olmas durumunu; bz ilim adamlar, kt huyiu

kadnlara tahsis etmilerdir. Bilindii gibi fitne, imtihan mnsna da gelir. Kadnlar
erkeklerin gnaha girip girmemeleri bakmndan da bir imtihan eididir. Bu hkm, e
durumunda-kileri ve dierlerini de kapsamaktadr.

ffetli, namuslu, drst, kanaatkar, ibdetine dkn, kocasna itaatkr kadn; kocasnn

gnha girmesine sebep olmas yle dursun, bilkis onu birok gnahlardan uzak
tutabilir. Saylan zelliklerin ve benzeri faziletlerin aksi karekterde olan kadnlar ise

kocalar iin gerekten felket ve gnha girmenin en uygun arac saylr. Toplumda
kocasna husmet besleyen, yemeine zehir katan, ldrmeye girien, malna, rzna,

namusuna hyanet eden, haram kazanca zorlayan, din grevlerini engelleyen ve bylece
cehenneme srkleyen kadnlara rastlanr.

Erkeklerden de byle olanlar bulunur. Baka bir hadiste ise erkeklerin de kadnlar iin
bir fitne mhiyetinde olduu belirtilmitir.

2484- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

phesiz ki dnya tatl ve hotur. Dorusu Allah, sizi dnyaya halife klmtr. Ama ne
yapacaksnz diye bakar. imdi dnyadan saknn! Kadnlardan da saknn! nk israil
oullarnn ilk fitnesi, kadnlardan dolay olmutur. 977[977]
Buhari, Nikah 17; Tirmiz, Edeb 31, 2780; bn Mace, Fiten 19, 3998; Ahned b. Hanbel, Msned,
5/200, 210.
977[977] Tirmiz, Fiten 24, 2191; bn Mce, Fiten 19, 4000; Ahmed b. Hanbel, 3/22, 61.
976[976]

Aklama:

nsanda ftri ve vazgeilmez duygulardan biri de; dnya sevgisidir. nsan kendini dnya
sevgisinin galebesine braktverirse, ahireti unutmaya ve terk etmeye gtren

arlklara, dnyevi arzularn peine, suistimallaere ve haramlara drebilir. Her

devirde grlen ar kazan lgnlklar, bundan meydana gelen binbir eit hileler,

skandallar, sahtekarlklar, lmeler, ldrmeler hep slamn snrlamaya alt dnya

sevgisidir.

slam dini, dnyaya bak asnda bir denge getirmektedir. Bu dengeye gre; ahireti
unutturmayacak, ibadetten alkoymayacak, ksacas; Allah ve Resulnden alkoymayacak
lde dnyalk talebine izin vermektedir.

Gl mslmann, zayf mslmana nazaran Allah'a daha sevgili olduunu ve veren

elin, alan eiden stn olduunu belirten slam dini, dnyann tamamen terk edilmesi

taraftar deildir. nk dnya, mslmann hayatn srdrd, kendisini ahirete

hazrlad, kulluk grevini yerine getirdii, kazan elde ettii bir yerdir. slam dini;

dnyay, ne tamamen terk edilmesi gerektiini ve ne de dnyaya tamamen sarlmas

gerektiini ifade etmektedir.

Burada btn kadnlarn kt olduu ile ilgili bir ifade anlatlmamaktadr. Kadnlarn
erlileri olduu, dolaysyla da burada kadnlann erlilerinden saknlmas gerektii
belirtilmektedir.

27- Maaraya Skp Kalan Kiinin Maceras Ve yi Amellerle Allah'a Yaklama

2485- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir zamanlar kii yolda giderlerken kendilerini yamur tutmu ve dada bir

maaraya snmlard. Derken bunlar maaraya girince maarann azna dadan bir

byk bir kaya dp onlar ierideyken maarann kapsn kapatt. Bunun zerine bu
kimse, birbirlerine:

Hayatnzda srf Allah rzas iin ilediiniz bir takm salih amelleri dnp bakn,

sonra da bu ameller vastasyla Allah'a dua edin. Ola ki, Allah bu kayay zerinizden
aar dediler. lerinden biri:

Allahn! Benim yal ihtiyar anne-babamla, bir hanmm ve bir de kk ocuum vard.

Onlara iyi bakardm. Hayvanlarm onlarn yanlarna getirdiim zaman st saar, nce

annemle babamdan balayarak ocuklarmdan nce onlara st iirirdim. Gnlerden bir

gn aalar beni uzaklara gtrmt. Akam oluncaya kadar ailemin yanna

gelememitim. Geldiimde annemle babam uyumu halde buldum. Her gn samakta

olduum gibi stleri sap ierisinde st olan bu kab getirdim ve onlar uykularndan
uyandrmay istemeyerek onlarn balar ucunda durdum. Onlardan nce ocuklara st
iirmeyi istemiyordum. Halbuki ocuklar ayaklarmn dibinde alktan dolay

baryorlard Benim ve ocuklarn hli, bu eksende olmak zere afak douncaya

kadar devam etti.

Eer bunu senn nzan dileyerek yaptm biliyorsan, bu kayadan bize bir miktarn
arala da, oradan gkyzn grelim dedi.

Bunun zerine Allah, kayann bir miktann aralam ve oradan gk yzn grmler.
Dieri:

Allahn! Benim amcamn bir kz vard. Ben onu erkeklerin kadnlar sevmekte
olduklar sevginin en son derecesiyle sevmitim. Ondan nefsini talep ettim. Ama o,
kendisine yz altn getirmedike bunu kabul etmedi. Ben bu paray kazanmak iin alp

yoruldum. Nihayet yz altn topladm ve onu amcamn kzma gtrdm. iki bacann
arasna oturduum zaman:

Ey Allah'n kulu! Allah'tan kork! Bu bekarlk mhrn, sadece evlenmek suretiyle

gerekleen hak yoldan baka bir ekilde ama dedi. Bunun zerine onun zerinden
kalktm. Eer bunu senin rzan dileyerek yaptm biliyorsan, bu kayann bir ksmn
bize biraza daha a dedi.

Bunun zerine Allah, onlar iin kayann bir miktarn daha at. tekisi:

Allahn! Ben bir lek pirin karlnda bir ii tutmutum. ini bitirdii zaman:

Bana hakkm ver! dedi. Ben de ona hakk olan sa' olan leini verdim. O da bunu
kabul etmedi. Sonra ekip gitti. Ben o iiye vermek istediim pirinci ekmeye devam
ettim. Nihayet o pirincin geliriyle obanlaryla birlikte bir sr sr elde ettim. Derken o
ii gnn birinde yanma geldi. Bana:

Allah'tan kork! Benim u hakkma zulmetme! dedi. Ben de:

obanlaryla birlikte u srlara git, onlar al! dedim. Bu defa da o ii, bana:
Allah'tan kork! Benimle alay etme! dedi. Ben de:

Ben, seninle alay etmiyorum. Bu srlar obanlaryla birlikle al! dedim.

Bunun zerine o ii onlar alp gtrd. Eer bunu senin rzan talep iin yaptm
biliyorsan, bize kayann kalan ksmn da a! dedi.

Bunun zerine Allah, kayann kalan ksmn da at. 978[978]

Aklama:

Bu hadis, insann kederli ve skntl halinde yamur duas dier durumlarda Allah rzas

iin ilemi olduu salih amelini arac klarak Allah'a yalvarmasnn ve bylece Allah'a
yaklamaya almasnn mstehab olduunu gstermektedir.
49. TEVBE BLM

978[978]

Buhr, care 12; Ebu Dvud, By' 28, 3387; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/116.

Tevbe:

Szlkte; rcu etmek, geri dnmek, piman olmak, nedamet duymak, yapt gnah
brakp Cenab- Hakk'a ynelmek. Asl anlam geri dnmektir. Yce Allah'n bir ismi, bir
sfat olarak Et-Tevvb ise itaata ynelerek Allah'a dnen kiinin istedii balanmay

kabul edip o tevbekr kulunu huzuruna alan ve onu affeden anlamndadr. Bu itibarla
tevbe,

kul

hakknda

gnahlardan

dnmeyi,

yce

Rabb'imiz

hakknda

da

cezalandrmaktan dnmeyi ifade eder, yani kul Rabb'ine dner, Rabb'i de onun bu
yneliini kabul eder ve onu cezalandrmaktan vazgeer.

slm'da tevbe; birisi Allah, dieri kul ynnden iki farkl anlam tar. Allah ynnden
tevbe, yaplan ktl, ilenen gnah veya kabahati affedip balamaktr. Kul

ynnden, yaptnn kabahat veya gnah olduunu bilip, onu brakp terk ederek
Allah'a dnmek, yani O'nun emirlerine uymak ve yasak ettii eylerden kanmak
suretiyle Allah'a snarak O'ndan affetmesini, balamasn dilemek, yaptklanndan

piman olduunu da belirterek yalnz O'na yalvarmak demektir. nk tevbe, yapt

in gnah olduunu, kusur veya kabahat olduunu, su ilediini kabul etmekle balar.
te bu anlamda tevbe, bir ibadet olarak da sadece yce Rabb'imize tahsis edilmelidir.

Hl byle olunca, artlarna uygun olan bir tevbe, ayn zamanda Allah iin yaplm bir

ibadettir. Byle olduu iin de kabule ayan olmas gerekir, Nasl ki, artlarna uygun

olarak yaplan ibadetlerin kabul hususunda tereddde dmyorsak, artlanna uygun

bir tevbenin kabul iin de tereddt gsterilmemesi gerekir.

yleyse Allah'a imn etmi kiiler, bilerek veya bilmeyerek gnah iledikleri zaman he-

men Allah'a ynelip tevbe etmekten ekinmemelidirler. nk ilgili ayet ve hadislerden

anladmza gre; Yce Allah samimiyetle ve artlanna uygun olarak yaplan tevbeleri

kabul eder, kullarn balar. Aynca, gnahlar brakp kendisine ynelenleri sever, zira

gnahkrlar iin yce Allah'n rahmet, marifet ve kereminden baka bir smak yoktur.
Bu bakmdan inananlarn tevbe etmekten korkmamalar, yaptklan byk veya kk

gnahlar iin ne zaman olursa olsun, geciktirmeden hemen Rab'lerine yalvarmalar,

Allah'a olan bu inanlarnn gerei olmaldr.

Gnah iler ilemez hemen tevbenin gerekli olduunda phe yoktur; nk Allah'n

emir ve yasaklarna kar itaatsizlik ederek isyan etmenin azda olsa, imn sarsaca

aktr. yleyse, tevbenin de gnah iledikten hemen sonra yaplmas gerekir. Zira bu

suretle yce Allah' hemen hatrlayan kimse, bu vesileyle imnna dnm ve onu
kuvvetlendirme gayretine girimi olur. Nitekim Yce Rabb'imiz;

Onlar fena birey yaptklarnda veya kendilerine zulmettiklerinde Allah' anarlar,

gnahlarnn balanmasn dilerler. Gnahlar Allah'tan baka balayan kim vardr.
Onlar yaptklarnda bile bile direnmezler 979[979] ve

Kim tvbe edip gzel, yararl iler ilerse, phesiz o, Allah'a gerei gibi ynelip tvbe
etmi olur 980[980] buyurmaktadr.

Gnahn hemen akabinde tevbe edip srar etmemenin zorunlu olmasndaki fayda ve

hikmetlere gelince; bir defa, gnahlara dalarak yce Yaradanm unutmu olan kul, tevbe
etmekle Allah'n hatrlam ve O'nun emirlerini yerine getirip, yasaklarndan kanmay

zorunlu bir vazife bilerek, bu uur erisinde Allah'a olan inancn yeniden
kuvvetlendirmek suretiyle, bu inancnn gerei oian i ve davramlan da yerine
getirmeye balamtr.

ikinci olarak, bu kul, lemi olduu gnahlarna bakarak, Ben Allah'n kt kulu oldum
dncesiyle mitsizlie kaplarak daha fazla gnah lemekten kurtulur, bu yeni mit
ve inanla Rabb'ine daha fazla balanp yaklaarak emirlerini yerine getirmeye ve yasak

ettiklerinden kanmaya son derece gayret gsterir. nk insanolu gelecee dnk

olan mit ve hayalleriyle hayatn devam ettirmektedir. Bu mit ve hayalleri yklm bir

insann, dnyann eitli dertleri ve zorluklan altnda hayatn srdrmesi gittike

zorlat iin, ya devaml olarak bakalarna zararl olmakta veya kendi canna

kymaktadr. Pekl bilinir ki, insanlar hayata balayan unsurlann banda mit ve
inan gelmektedir.

te tevbe eden kii yitirdii bu mii ve inancn yeniden kazanarak hayata balamakta

ve yaaynda ortaya kan ac ve tatl durumlara katlanma konusunda yerine gre

sabredip, yerine gre mutlu olmasn baarabilmekte ve bakalarna da her bakmdan

faydal olmaya almaktadr. Nitekim yce Rabb'imiz bu hususu yle mjdelemektedir:

979[979]
980[980]

l-i mrn, 3/135.

Nisa, 4/17.

"Onlarn hareketlerinin karl Rab'lerinden balanma ve ilerinde rmaklar akan,

temelli kalacaklar Cennetlerdir. Byle yapp davrananlarn mkafat ne gzeldir. 981[981]
1- Tevbe Etmeye Tevik Ve Tevbeyle Sevinip Ferahlanma

2486- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:
Yce Allah:

Ben, kulumun benim hakkmdaki zann ne ise ben (o zannn) yanndaym. Kulum Beni her
nerede anarsa Ben onunla beraberim. Allah adma yemin ederim ki, Allah, kulunun
tevbesiyle herhangi birinizin lde kaybettii devesini bulurken duyduu sevincinden
muhakkak daha fazla sevinli olur. Bana bir kar yaklaana Ben bir arn yaklaann Bana
bir arn yaklaana Ben bir kula yaklarm. Kulum bana yryerek geldii zaman Ben
ona koarak gelirim buyurdu. 982[982]

2487- Haris b. Sveyd'den rivayet edilmitir:

Ben, Abdullah bn Mes'ud'u hasta bulunduu srada onu ziyarete zere yanna

girmitim. Bize, biri kendisinden ve dieri de Resulullah (s.a.v.)'den olmak zere iki
hadis rivayet edip dedi ki: Ben, Resulullah (s.a.v.)'i yle buyururken iittim:

Allah, mmin kulunun tevbe etmesine; orak, tehlike korkusu olan bir yerde, beraberinde
devesi olan, yiyecei ve iecei devesinin zerinde olduu halde uyuyan, uyandnda
deveyi gitmi bulan ve onu aramaya giden, nihayet kendisine susuzluk erien, sonra kendi
kendine: Bulunduum yerime geri dneyim de, lnceye kadar orada yataym diyen ve
ban lmek iin dirseinin zerine koyan, sonra uyanarak devesini zerindeki az
yiyecei ve iecei ile yannda bulan bir adamdan, evet Allah o m'min kulunun tev-besine,

981[981]
982[982]

Al-i mrn, 3/136 B.kz; Cihat Tun, "Tvbe" Maddesi, amil slam Ansiklopedisi).
Buhr, Tevhid 15.

bu adamn devesi ile azna sevinmesinden daha ok sevinir. 983[983]

2488- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allah'n, kulunun tevbesne sevinmesi; sizden birisinin lde kaybettii devesini, uyand
zaman bulduundaki sevincinden daha oktur. 984[984]

2- Tevbeyle Mafiret Dilemek Suretiyle Gnahlarn Dmesi

2489. Ebu Eyyb (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ebu Eyyb, kendisine lm yaklat zaman: 'Ben, Resulullah (s.a.v.)'den iitmi

olduum bir eyi sizden gizlemitim. Resulullah (s.a.v.)'i;

Eer sizler gnah iler kimseler olmasaydnz, Allah gnah ileyecek bir topluluk yaratr,
sonra da ilemi olduklar gnahlardan tevbe etmeleri sebebiyle onlar balard
buyururken iittim. 985[985]
2490- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, eer sizler gnah ileme-seydiniz, Allah
muhakkak sizleri giderir, fertleri gnah ileyip Allah'tan balanma dileyecek ve Allah'n
da onlar mafiret edecei bir topluluk getirirdi. 986[986]

Buhari, Deavat 4; Tirmiz, Sifatu'l-Kiyamet 49, 2497, 2498; Nes, Snen'l-Kbr, 7741, 7743;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/383.
984[984] Buhari, Deavat 4; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/213.
985[985] Tirmiz, Deavat 99, 3539; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/414.
986[986] Ahtned b. Hanbel, Msned, 2/309.
983[983]

3- Ahiret leri Hususunda Devaml Zikir, Fikir, Murakabe Etmenin Fazileti Ve Baz
Zamanlarda ise Bunlar Terk Edip Dnyayla Megul Olmann Caiz Olmas

2491- Peygamber (s.a.v.)'in vahiy katiplerinden olan Hanzala el-Useyyid (r.a)'dan

rivayet edilmitir:

Bana, Ebu Bekr rastlamt. Bana:

Ey Hanzala! Naslsn? diye sordu. Ben de:

Hanzala mnafk oldu! dedim. Ebu Bekr:

Subhnallah! Sen ne sylyorsun? dedi. Ben:

Resulullah (s.a.v.)'in yannda bulunuyoruz. Bize cenneti, cehennemi hatrlatyor, hatta

onlar

gzle grm gibi oluyoruz. Resulullah (s.a.v.)in yanndan ktktan sonra ise

elerle, ocuklarla, arazilerle ve gnlk ticari ilerle megul oluyoruz. Bu sebeple bir ok
eyi unutuyoruz dedim. Ebu Bekr:

Vallahi, biz de muhakkak senin bu karlatn ilerin benzerleriyle karlayoruz

dedi.

Bunun zerine Eb Bekr ve ben yrdk ve Resulullah (s.a.v.)'in yanna girdik. Ben:
Ey Allah'n resul! Hanzala mnafk oldu! dedim. Resulullah (s.a.v.):
Ne oldu? diye sordu. Ben:

Ey Allah'n resul! Senin yannda bulunuyoruz. Bize cenneti ve cehennemi

hatrlatyorsun. O derece ki, onlar gzmzle grm gibi oluyoruz. Senin yanndan

ktmz zaman elerle, ocuklarla, arazilerle (ve gnlk ticari ilerle) megul oluyoruz.
Bu sebeple de bir ok eyi unutuyoruz dedim. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, siz, benim yanmda bulunduunuz hal zere
ve zikretmeye devam ederseniz, melekler; deklerinizin zerinde ve yollarnzn zerinde

sizlerle musafaha ederler/tokalarlar. Fakat ey Hanzala! Baz zaman yle, baz zaman
byle buyurdu.

Resulullah (s.a.v.) bu szn defa tekrarlad. 987[987]

Aklama:

Hanzala'nn: Ben mnafk oldum szn sylemesinin sebebi ve mns yledir:

Hanzala, Resulullah (s.a.v.)'in meclisinde ve sohbetinde bulunduu zaman, Allah

korkusu, hiret kaygs, Allah zikri, murakabe ve tefekkr gibi dini ve mnevi ilere

tamamen ynelip dnyay, oluk ocuu unutmu durumda idi. Sonra huzurdan ayrlp
aile fertlerinin yanna gelince bu defa dnya ileriyle megul oldu. Hlindeki bu
deiikliin bir tr mnafklk saylmasndan korktuu iin bu sz sylemi ve nihayet

durumu Resulullah (s.a.v.)'e arz etmi, Resulullah (s.a.v.)'de bu hl deiikliinin

mnafklk saylmadn, mminlerin devaml surette din iiyle urap dnya ilerini
tamamen brakmakla mkellef olmadklarn ve bz zamanlarda din iiyle, dier bz
zamanlarda dnya ileriyle megul olmalarnn tabii olduunu bildirmitir.

Meleklerin, mminlerle yataklarn stnde veya yollarda musafaha/tokalamasndan

maksat; aleni ve gz gre gre tokalamalardr. nk meleklerin zikir ehli ile

tokalat sabittir. Ancak zikir ile megul olanlar bu tokalamay gzle grmezler. Bu
itibarla hadisteki tokalama aleni olan tokalamadr denilmitir.

Resulullah (s.a.v.)in Baz zaman byle ve baz zaman da yle buyruunun mns

udur: Yni adam, bz zamanlarda Allah' anmakla ve dier bz zamanlarda Allah'

anmayp dnya ileriyle megul olmakla mnafk saylmaz. Allah' andnz zamanda
kulluk grevinizi yerine getirirsiniz. Allah' anmay gevettiiniz vakitlerde meru olmak
kayd ile nefsi arzularnz ve dnya ilerinizi grrsnz.

Tirmiz, Sfatu'I-Kyamet 20, 2452, 59, 2514; bn Mce, Zhd 28, 4239; Ahmed b. Hanbel, Msned,
4/178, 346.

987[987]

4- Yce Allah'n Rahmetinin Genilii Ve Rahmetinin Gazabn Gemesi

2492- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allah mahlukat yaratt zaman ve onlarn mukadderatn belirledii zaman kendi

nezdinde Ar'in stnde bulunan kitabna:

Muhakkak ki Benim rahmetim gazabm gemitir diye yazd. 988[988]

Aklama:

Bilindii gibi rahmet, sevabn kula ulatrlmas demektir. Gadab ise, kulun haketmesi
sonucu, Yce Allah tarafndan cezalandrlmas anlamna gelir.

Allah'n rzs ve gadab irde sfatyla ilgilidir. taatkr kuluna sevap vermek dilerse, bu-

na rz, si kuluna azab vermek dilerse, buna da gadab denilir. Rahmetin ncelik ve
stnlnden maksat, onun okluu ve yaygnldr. Bu demektir ki, Yce Allah'n
kullan hakknda hayr, nimet ve sevab verme irdesi; intikam ve azabetme irdesinden

daha ok ve yaygndr. Bu mnay baz ilim adamlar Rahmet, Allah Te/a'nn ztnn

gereidir, gadah ise, kulun kusuruna baldr diye aklamlardr. Nitekim Yce Allah,
rahmet etmeyi kendi zatna farz klmtr. 989[989]

2493- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Allah rahmeti yz para yaratm; doksan dokuzunu kendi nezdinde tutmu, yeryzne de
Buhri, Bed'u'1-Halk 1; Nes, Snen'l-Kbr, 7750, 7757; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/242, 257,
259, 358.
989[989] En'am: 6/12, 54.
988[988]

geriye kalan bir parasn indirmitir. te mahlukat, bu paradan dolay birbirlerine

merhamet ederler. Hatta hayvan, yavrusunu emzirirken zerine basarm endiesiyle
ayan yavrusundan yukar kaldrr buyururken iittim. 990[990]
Aklama:

Yeryznde varlklar arasnda grdmz efkat ve merhamet dolu davranlar, Yce

Allah'n sonsuz rahmetinin ok kk bir blmnn, yzde birinin eseri olduu
anlalmaktadr. O'nun snrsz rahmetinin byle yz paraya blnm olduunun Hz.

Peygamber (s.a.v.) tarafndan bildirilmesi, bize, konuya ait bir fikir verebilmek iindir.
Yzde biri, yeryzndeki btn efkat, sevgi ve merhamet, olay ve davranlarn kayna
ise, yzde yznn tecellisinin nasl bir ortam meydana getireceini yle bir dnmek

ve tabi umutlanp sevinmek, mitsizlie asla dmemek gerekir. nk hadis, bu ifade

tarzyla, Allah'n rahmetine snr izilemeyecein ortaya koymaktadr. Dolaysyla

dnyada paylalan yzde bir rahmetin yzde yzyle ahirette karlama imkan insan
iin gerekten byk mit kayna ve gvencedir.
2494- Hz. mer (r.a)'tan rivayet edilmitir;

Resulullah (s.a.v.)'e Hevazin kabilesinden esirler gelmiti. Bunlarn ierisinde ocuunu

kaybetmi emzikli bir kadn vard ki o ocuunu aryordu. Kadir, esirler arasnda ocuu
bulunca hemen onu alp banna bast ve emzirmeye balad. Resulullah (s.a.v.), bu
merhamet dolu olay grnce, bize:

u kadnn, kendi ocuunu atee atacan dnr msnz? buyurdu. Biz de:

Hayr, vallahi, atmamaya gc yettii mddete atmaz dedik. Bunun zerine

Resulullah (s.a.v.):

te muhakkak k Yce Allah, kullarna bu kadnn ocuuna olan efkatinden daha

990[990]

Buhr, Edeb 19.

merhametlidir buyurdu.
2495- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

"Eer mmin kul, Allah katndaki azabn derecesini bilmi olsayd, hikimse cenneti

aklndan geirmezdi. Eer kafir de, Allah katndaki rahmeti bilmi olsayd hi kimse
cennetten mitsiz olmazd. 991[991]

2496- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiinp gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Hi iyilik yapmam bir adam, kendi ailesine:

Bu vcdum ld zaman onu yakn. Sonra klnn yarsn rzgarla tozutmak suretiyle
karaya ve dier yarsn da denize dkn! Vallahi, eer Allah onu ele geirmeye gc
yeterse

onu

muhakkak

alemlerden

hi

kimseye

uygulamayaca

bir

azabla

azablandraaktr dedi.

Bunun zerine bu kimse ld zaman onun emrettiini yaptlar.

Allah da karaya emretti, kara derhal kendisinde bulunan kl zerreciklerini toplad.

Allah'a denize emretti, deniz derhal kendisine bulunan kln zerrelerini toplad. Sonra
Allah, o kimseye:

Bunu niin yaptn? diye sordu. Adam:

Senden korktuumdan dolay ey Rabbim! Sen en iyi bilensin! dedi. Bunun zerine
Allah, o kimseyi balad. 992[992]

2497- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

991[991]
992[992]

Buhri, Rikak 19; Tirmiz, Deavat 100, 3542; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/334, 397. 484.
Buhr, Tevhid 34.

buyurmaktadr:

Bir kadn, bir kedi yznden cehenneme girdi. Kadn o kediyi balam, alktan lnceye
kadar ona ne yiyecek vermiti ve ne de yeryzndeki haerelerden yemesi iin
salvermiti. 993[993]

2498- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Sizden nceki mmetlerin ierisinde yaayan bir kimse vard. Allah ona mal ve evlat
vermiti. Bu kimse, lecei zaman ocuuna:
Benim size emredeim u eyi kesinlikle yapacaksnz, yoksa mirasm kesinlikle sizden
bakalarna veririm: ldm zaman beni yakn. Sonra da beni tp toz yapn. Tozumu
da rzgara verip uurun. nk ben, Allah katnda sevabna nait olacam hibir hayr
ileyip biriktirmedim. phesiz ki Allah beni azab etmeye kadirdir' deyip ocuklarndan sz
ald. Onlar da, Rabbim hakk iin, kendisine bunu yaptlar. Bunun zerine Allah, o kimsey
ilahi huzura ekip:
Seni bu yaptna sevkeden ey nedir? diye sordu. O da:
Sana olan korkumdur! diye cevap verdi. Allah:
Kusuru/elden kaan frsat, Allah korkusundan baka bir ey telafi edemez
buyurdu.994[994]
5- Gnahlar Ve Tevbe Tekrar Etse De Gnahlardan Yaplan Tevbenin Kabul
Edilmesi

2499- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

993[993]
994[994]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/286, 424.

Buhr, Enbiya 54, Rikak 25, Tevhid 35; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/69.

Resulullah (s.a.v.), Yce Rabbinden rivayet ederek yle buyurdu:

Bir kul, bir gnah iledi. Sonra da:

Allahn! Gnahm bala! dedi. Yce Allah:

Kulum bir gnah iledi, fakat kendisinin gnahn balayacak ve ledii gnahtan
dolay cezalandracak bir Rabbi olduunu bildi buyurdu.
Sonra kul tekrar dnp gnah iledi. Sonra da:

Rabbim! Gnahm bala! dedi. Yce Allah yine:

Kulum bir gnah iledi, fakat kendisinin gnahn balayacak ve iledii gnahtan
dolay cezalandracak bir Rabbi olduunu bildi buyurdu.
Sonra kul tekrar dnp yine gnah iledi. Sonra da:
Rabbim! Gnahm bala! dedi. Yce Allah yine:
Kulum bir gnah iledi, fakat kendisinin gnahn balayacak ve iledii gnahtan
dolay cezalandracak bir Rabbi olduunu bildi. Sen istediini yap, Ben seni baladm
buyurdu.995[995]
Aklama:

Burada kul, gnaha dtkten sonra mazeretler arayp bu gnah ben undan dolay -

ledim tr gerekeler ve bahaneler ne srmeden hatasn itiraf etmi, Allah'tan da

balanma dilemitir.

2500- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

995[995]

Buhr, Tevhid 35; Nes, Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 419; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/296, 405, 492.

Dorusu Allah, gndzn gnah ileyenin tevbesini kabul etmek iin geceleyin elini aar.
Geceleyin gnah ileyenin tevbesini kabul etmek iin de gndzn elini aar. Bu durum, ta
gne batt yerden douncaya kadar devam eder. 996[996]

6. Yce Allah'n Mminleri Ktlklerden Korumas Ve irkin leri Haram

Klmas

2501- Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Allah'tan daha fazla kskanan hi kimse yoktur. Bunun iin ktlklerin an da

gizlisini de yasaklamtr. Allah'a vmekten daha fazla sevimli olan hibir ey yoktur.
Bunun iin Allah, kendisini vmtr. 997[997]

2502- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dorusu Allah kskanr. Mmin de kskanr. Allah'n kskanmas, mmin kimsenin Allah'n
haram kld eyi ilemesidir. 998[998]

Aklama:

Allah'n kskanmas; bir eyi mmin kuluna men etmesi ve haram klmasdr.

Nevev bu konuda yle der: "Bunun hakikati, kuliar iin maslahat olmasdr. nk

kullar, Allah'a vgde bulunurlar. O da, onlara sevab verir. Bu suretle de bundan kullar

faydalanrlar. Yce Allah ise btn alemlerden gandir. O'na kullann vgde bulunmas
Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/395, 404.
Buhari, Tefsini Sure-i En'am 7; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/381, 425.
998[998] Buhr, Nikh 107; Tirmiz, Rad' 14, 1168; Ahmed b. Hanbel, 2/343, 387, 519, 520, 536.
996[996]
997[997]

kendisine bir katk salamad gibi, vgy terk etmeleri de O'na bir zarar vermez.
999[999]

2503- Esma bint. Ebi Bekr (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.)'i:

Yce Allah'tan daha kskan hibir ey yoktur buyururken iittim. 1000[1000]

7- Gzelliklerin Ktlkleri Gidermesi

2504- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir kimse, mahremi olmayan bir kadndan bir pck almt. Derken bu kimse,
Peygamber (s.a.v.)'e gelip bu olay ona anlatt. Bunun zerine,

Gndzn iki tarafnda sabah, akam ve gecenin gndze yakn saatlerinde namaz kl!
nk iyilikler, ktlkleri giderir. Bu, alglamas olanlar iin bir ttr
indi. pck alan adam:

1001[1001]

ayeti

Ey Allah'm resul! Bu, sadece bana m mahsus? dedi. Resulullah (s.a.v.):

mmetimden bununla amel eden herkes iindir! buyurdu. 1002[1002]
2505- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam, Peygamber (s.a.v.)'in yanna gelip ona:

Ey Allah'n resul! Ben, ceza gerektirecek bir su iledim. Dolaysyla o cezay bana

Nevev, Mslim erhi, 17/76.

Buhr, Nikh 107; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/348, 351, 352.
1001[1001] Hud: 11/114.
1002[1002] Buhr, Mevkitu's-Salat 4, Hudud 26; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 12, 3114; bn Mce, kamets-Salat
193, 1398, Zhd 4254; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/385, 430.
999[999]

1000[1000]

uygula! dedi.
Enes der ki:

Bu srada namaz vakti gelmiti. Bu kimse, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte namaz kld.
Namaz bitince, bu kimse yine:

Ey Allah'n resul! Ben, ceza gerektirecek bir su iledim. Dolaysyla hakkmda Allah'n
kitabnda emrettii cezay bana uygula! dedi. Resulullah (s.a.v.):

Sen, bizimle birlikte namazda hazr bulundun mu? diye sordu. Adam:
Evet, bulundum diye cevap verdi. Resulullah (s.a.v.):
lemi olduun suun baland! buyurdu. 1003[1003]

Aklama: Baz alimler, bu olayn, er'i cezalardan nce gerekletiini belirtirken,

bazlar da adamn suunu detayl bir ekilde anlatmad iin kendisine had cezas
vurulmadn sylemilerdir.

Baz alimler ise bu gelen kimsenin lemi olduu gnahn byk gnah deil de kk

gnah olduunu, nk byk gnahn namaz klmakla dmeyeceini belirtmilerdir.

Dolaysyla da klm olduu namaz, onun iin bir kefaret omu oluyor.
8- Katln ldrmesi ok Olsa Da Katln Tevbesnn Kabul

2506- Ebu Sad cl-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Sizden nceki mmetler iinde bir adam vard ki, doksan dokuz kii ldrmt. Bu
adam, yeryz halknn en lim insannn kim olduunu sordu. Ona, bir rhib gsterildi.
O da rahibe gelip kendisinin doksan dokuz kii ldrdn syledi, tevbesinin kabul
edilip edilmeyeceini sordu. Rhib:

Hayr! diye cevap verdi. Adam onu da ldrd ve bununla yz tamamlad. Sonra

1003[1003]

Buhr, Hudud 27.

yeryz halknn en liminin kim olduunu yine sordu. Ona lim bir kimse gsterildi.
Adam ona da giderek kendisinin yz kii ldrdn, tevbesinin kabul edilip
edilmeyeceini arzetti. O:

Evet, kabul edilir. Senin ile tevben arama kim girebilir? Filn yere git. Orada Allah'a
ibdet eden insanlar vardr. Onlarla birlikte Allah'a ibdet et! Memleketine dnme!
nk oras kt yerdir dedi.

Adam gitti. Yolun yansna varnca eceli geldi. Bu sefer onun hakknda rahmet melekleri
ile azab melekleri mnakaa ettiler. Rahmet melekleri:

Bu adam tevbe ederek kalbiyle Allah'a ynelerek geldi dediler. Azab melekleri ise:
O hi bir hayr ilemedi dediler.

Bunun zerine yanlarna insan suretinde bir melek geldi. Onu aralarnda hakem yaptlar.
O da:

ki yerin arasn ln! Hangi yere daha yaknsa bu adam oraldr dedi. O yeri ltler

ve adamn gitmek istedii yere daha yakn olduunu buldular. Bunun zerine ruhunu
rahmet melekleri kabzetti. 1004[1004]
Aklama:

nsanlarn ilerine bakmakla grevli melekl erin insanlar hakkndaki ictihadlar deiik

olabilir. nk meleklerin bir ksm bir insann serden saylmas grnde ken,

dier bir ksm o insann Allah'a itaat edenlerden saylmas kanatna varabilirler. Bu
yzden de melekler arasnda bir ihtilf kabilir. Allah yine bir melek vastasyla bu
ihtilf giderir.

nsann gnah ilemesine eitli nedenlerle sebep olan evreyi ve muhiti deitirmek ve
iyiliklerin hkim olduu muhite gemek uygundur.
1004[1004]

Buhr, Enbiya 54; bn Mce, Diyat 2, 2622; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/20, 72.

Hadis, alim adamn alim olmayp ibdete dkn adamdan stn olduunu ifde eder.
nk katilin ilk ba vurduu rahip alim olmad iin tevbe etmenin bir yarar

salayamayacan syledi, ikinci adam ise lim olduu iin katile, kimsenin onun tevbe
etmesine engel olamyacan ve tevbe etmenin yararl olduunu ifade etti.

Kad yz'a gre bu hadis, tevbenin dier gnahlar iin yararl olduu gibi kat gnahna

da yararl olduuna dellet eder. Bu hadis bizden nceki mmetlerin eriatn

aklamakta ve bu tr delillere dayannann cizlii ihtilf konusu ise de bu hkm ihtilf

konusu meselelerin dnda kalr. nk bu hkm hakknda eriatmzda da deliller
mevcuttur. Bizim eriatmzda da delil bulununca artk ihtilfa gerek kalmaz.
2507- Safvn b. Muhriz'den rivayet edilmitir:

Bir adam, Abdullah bn mer'e; necv/fsldama hakknda Resulullah (s.a.v.)'i ne

buyururken iittin? diye sordu. Abdullah bn mer:
Ben, Resulullah (s.a.v.)'i yle buyururken iittim:

Kul, kyamet gn, Yce Rabbine yaklatrlr. Hatta Allah onun zerine rahmet
kanadn/affn indirir ve ona gizlice btn gnahlarn itiraf ettirir. Rabbi, kuluna:
u gnahn) biliyor musun? diye soracak. Kul:
Rabbim! O gnahm biliyorum! diyecek. Yce Allah:
Onu dnyada sana rtbas etmitim. te bugn de ona sana balyorum! buyuracak.
Bunun zerine iyiliklerinin sahifesi verilecek. Kafirler ile mnafklara gelince, onlar
mahlukatn huzurunda:
te bunlar, Allah kar yalan syleyen kimselerdir! diye seslenilecek. 1005[1005]

Buhr, Mezalim 2, Tefsiru Sure-i Hud 4, Edeb 60, Tevhid 36; bn Mce, Mukaddime 13, 183;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/74, 105.
1005[1005]

Necv:

Sr konumak, fsldamak anlamna gelir. Kyamet gnnde Yce Allah'n mmin

kuluya sr konumas, yani ona gnahlarn gizlice bildirmesi Allah'in kuluna olan ilahi
bir ltfdur.

9- Ka'b b. Mlik ile iki Arkadann Tevbesi ile lgili Hadisi

2508- Ka'b b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben Resulullah (s.a.v.)'in yapt gazalarn hi birinden geri kalmadm. Sadece Tebk

gazas mstesna! Bir de Bedir gazasnda bulunmamtm. Fakat Resulullah (s.a.v.) Bedir
gazasnada bulunmayan hi kimseyi azarlamad.

Resulullah (s.a.v.) ile mslmanlar Bedir seferine cihad maksadyla deil ancak

Kurey'in am'dan gelen kervann kastederek yola kmlard. Nihayet Allah,

mslmanlar ile dmanlarn vakitsiz olarak yolda birletirdi. Gerekten Akabe gecesi
Resulullah (s.a.v.)'e Ensar cemaat olarak slm'a yardm etmek zere biat edip sz

verdiimiz zaman ben de bunda hazr bulunmutum. Her ne kadar benim iin Bedir'de
hazr bulunmak, Akabe'de bulunmak derecesinde sevimli deildir.

Tebk gazasnda Resulullah (s.a.v.)'den ayrldm zaman ki hikyem udur: Ben hi bir
zaman bu gazada ondan ayrldm zamankinden daha kuvvetli ve daha zengin

bulunmamtm. Vallahi, ondan nce iki yk devesini hi bir zaman bir araya

getirememitim. Nihayet bu gazada iki yk devesini bir araya getirdim. Resulullah

(s.a.v.) bu gazay iddetli bir scakta yapt. Uzak bir sefere ve le gitti. Kalabalk dman

karsna kt ve gazalarnn hazrlklarn tutabilmeleri iin yapacaklar ii

mslmanlara aka bildirdi. Nereye gtrmek istediini onlara haber verdi. Resulullah
(s.a.v.)'in beraberindeki mslmanlar oktu. Onlarn saysn mcahidlerin saysn
kaydeden bir muhafzn kitab/divan defteri toplayamaz.

Ka'b szne devamla yle dedi:

Hi kimse gizlenmek istemiyordu. Sadece Yce Allah tarafndan vahiy inmedike

Resulullah (s.a.v.)'e gizli kalacan sanan kimseler saklanmlard.

Resulullah (s.a.v.) bu gazaya meyvelerin yetitii ve aa glgeleri gzelletii zaman

gitti. Ben bu gazaya en fazla gnl veren bir kimse idim. Derken Resulullah (s.a.v.)'e ve

onunla birlikte mslmanlar (sava iin) hazrlandlar. Ben de onlarla birlikte

hazrlanaym diye sabahlamaya baladm. Fakat hi bir ey yapmadan dnyor, kendi
kendime: 'Ben buna istediim zaman yapanm' diyordum. Bu ihmalkarlk bende devam

etti.

Nihayet nsanlar hazrlk yapmaya devam ettiler. Bir sabah Resulullah (s.a.v.) ile

mslmanlar, sefere ktlar. Ben seferle ilgili hi bir ey hazrlamamtm. Sonra yine

sabah vakti kp yine hi bir ey yapmadan geri dndm. Bendeki bu tembellik hali
devam edip gidiyordu. Nihayet mslmanlar sratle yol aldlar ve gaza ilerledi, iimden
yola koyularak onlara yetimek geti. Keke yapsaydm. Sonra bana bu mukadder

olmad. Resulullah (s.a.v.)'de kp gittikten sonra insanlar arama ktnda ona

uymam olmak beni zmeye balad. Bundan yalnz nifakla sulanmam yada zayflardan

Allah'n mazur grd kimse mstesna olabilirdi. Resulullah (s.a.v.)'e Tebk'e

varncaya kadar beni anmam. Tebk'de cemaatn ierisinde otururken:

Ka'b b. Mlik ne yapt? diye sormu. Selime oullar kabilesinden bir kimse:

Ey Allah'n resul! Onu, elbisesi ve o elbisenin yakalarna bakmas Medine'de alkoydu

demi. Bunun zerine Muz b. Cebel, ona:

Ne kt syledin! Vallahi, ey Allah'n resul! Onun hakknda hayrdan baka bir ey

bilmiyoruz demi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) susmu.

O bu haldeyken kendisiyle serap kaybolan beyaz elbise giymi bir kimse grm.
Resulullah (s.a.v.):

Sen, Eb Hayseme olmalsn!' buyurdu. Bir de bakmlar ki, o kimse, Eb Hayseme el-

Ensr'dir. Kendisini mnafklar aypladklar zaman bir lek kuru hurma tasadduk eden
kimse ite budur.

Ka'b b. Mlik (szne devamla) der ki:

Resulullah (s.a.v.)'in Tebk'ten dnerek gelmekte olduunu duyunca beni znt

kaplad. Yalan sylemeyi dnmeye baladm. Kendi kendime:

Yarn Resulullah (s.a.v.)'in gazabndan ne ile kurtulurum diyordum. Bu hususta ailemin

her fikir sahibinden yardm istiyordum. Bana Resuluftah (s.a.v.)'in gelmesi yaklat
sylenince btl dnce benden gitti. Anladm M, ondan hi bir eyle ebedyyen
kurtulamam. Ona doruyu sylemeye niyet ettim.

Resulullah (s.a.v.), bir sabah Medine'ye geldi. Resulullah (s.a.v.), bir seferden geldii
zaman ilk nce ie mescitten balard. Orada iki rekt namaz kld. Sonra halkla
grmek zere oturdu. O bunu yapnca gazaya gitmeyenler gelerek kendisinden zr
dilemeye ve ona yemin etmeye baladlar. Bunlar, seksen ksur kii idiler. Resulullah

(s.a.v.)'de onlarn ak beyanatn kabul etti. Kendileriyle biatda bulundu ve onlar iin

istifar etti. Gizli taraflarn da Allah'a havale etti. Nihayet ben geldim. Selm verdiim
zaman kzgn bir kimsenin tebessmyle glmsedi. Sonra da:

Gel! dedi. Ben de yryerek geldim ve huzuruna oturdum. Bana:

Neden gazadan geri kaldn? Sen Akabe'de srtna biat alm deil miydin? dedi. Ben:

Ey Allah'n resul! Vallahi, ben dnya halkndan senden baka birinin yannda

otursaydm, onun fkesinden muhakkak bir zrle kurtulacam sanrm. Lisanma

fesahat verilmi bir kimseyim. Fakat ben, vallahi, una kanaat ettim ki, eer bugn ben

seni benden honut edecek bir yalan sz syeleyecek olursam ok srmez muhakkak
Allah yalanm ortaya kararak seni hakkmda fkelendirir. Eer huzurunda seni
hakkmda fkelendirecek doru sz sylersem herhalde bu hususta meydana gelen

kusurumu Allah'n affetmesini umarm. Vallahi, (benim seferden geri kalmam hususunda
arzedecek hi bir zrm yoktur. Vallahi, senden geri kaldm zamankinden daha
kuvvetli ve daha zengin olduum hibir zaman yoktur' dedim. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.):

Ka'b'a gelince, gerekten o doruyu syledi. imdi Allah senin hakknda hkmn
verinceye kadar kalk (git)! buyurdu.

Ben de kalkp gittim. Selime oullan kabilesinden baz kimseler de kalkp peime
takldlar ve bana:

Vallahi! Senin bundan nce hi bir gnah ilediini bilmiyoruz. Gerekten sen, seferden

geri kalan dier kimselerin Resulullah (s.a.v.)'e beyan ettikleri zrle zr dilemekten
ciz kaldn. Eer sen de zr beyan etseydin, senin bu gnahna, Resulullah (s.a.v.)'in
sana istifarda bulunmas yeterdi dediler.
Ka'b der ki:

Vallahi! Onlar, bana serzenite bulunmaya o kadar devam ettiler ki, Resulullah (s.a.v.)'e
dnerek kendimi yalanlayacam geldi. Sonra onlara:

Benimle birlikte bu duruma den bir kimse daha oldu mu? dedim. Onlar da:

Evet! Seninle birlikte iki adam daha var. Onlar da senin sylediin gibi sylediler.
Onlara da sana sylendii gibi sylendi dediler. Ben:
Onlar kimdir? diye sordum. Onlar:

Murre b. Raba el-Amir ile Hilal b. meyye el-Vkf diyerek Bedr gazasna katlm

bulunan ve kendileri rnek alnacak iki salih kimseyi bana sylediler.Bana bunlar
anlatnca tereddtten vazgetim.

Resulullah (s.a.v.) seferde kendisinden geri kalanlar arasndan biz kiiyle

konumaktan mslmanlan nehyetti. Bunun zerine halk bizden kand. Bize kar
halleri deiti. Hatt yeryz bile bana yabanclat. Artk bu yeryz, o bildiim yeryz
deildi. Bu hal zere elli gece kaldk. iki arkadam boyun bkerek ve alayarak
evlerinde oturdular.

Bana gelince, ben kavmin en genci ve en salam dim. Evden kyor, namaza geliyor,

arlarda dolayordum. Fakat benimle hikimse konumuyordu. Namazdan sonra

oturduu yerde ken Resulullah (s.a.v.)'e gelerek selm veriyor ve iimden:

Acaba selm almak iin dudaklarn kprdattm, kprdatmad m diyordum. Sonra

ona yakn bir yerde namazm klyor, ona gizlice bakyordum. Namazm klmaya
yneldiimde bana bakyor, ona doru baktm da benden yz eviriyordu.

mslmanlarn bu cefs zerimde uzun zaman devam edince gidip Ebu Katde'nin

bahesinin duvarndan trmandm. Eb Katde amcamdr ve en sevdiim bir insandr.

Ona selm verdim. Vallahi, selmm almad. Ona:

Ey Eb Katde! Allah akna syle! Benim Allah ve Resuln sevdiimi bilir misin?
dedim. Ebu Katde sustu. Allah akna tekrar sylemesini istedim. Yine sustu. Tekrar
istedim. Bu defa:

Allah ve Resul daha iyi bilir! dedi. Bunun zerine gzlerim yalar boand ve geri
dnp duvardan ktm.

Bir defasnda Medine'nin arsnda yrrken Medine'de zahire satmaya gelen

amllardan Nabatlardan bir ekinci:

Bana Ka'b b. Mliki kim gsterecek! diyordu. nsanlar beni gstererek kendisine iaret

etmeye baladlar. Nihayet yanma gelip bana Gassn hkmdarndan bir mektup verdi.
Ben yazc idim. Mektubu okudum. Grdm ki, iinde unlar vard:

Bundan sonra, seninkinin sana cef ettiini duyduk. Allah seni ne hakaret diyarnda
yaratmtr ve ne de hakkn zayi olaca yerde var etmitir. Hemen bize katki, sana
yardmda bulunalm.
Ka'b der ki:

Mektubu okuduum zaman: Bu da belnn bir eidi deyip tandra ynelerek mektubu

orada yaktm. Nihayet elli gecenin krk geip vahy gecikmiti. Derken Resulullah
(s.a.v.)'in elisi bana gelip:

Resulullah (s.a.v.), sana hanmndan uzaklaman emrediyor! dedi. Ona:

Onu boayaym m, yoksa ne yapaym? dedim. O da:

Hayr! Sadece ondan uzakla, ona asla yaklama! dedi.

Resulullah (s.a.v.) benim durumumdaki dier iki arkadama da bunun gibi haber
gndermi. Bunun zerine hanmma:

Ailenin yanna dn, Allah bu ite bir hkm verinceye kadar onlarn yannda kal!

dedim.

Derken Hilal b. meyye'nin hanm Resulullah (s.a.v.)'e gelip ona:

Ey Allah'n resul! Gerekten Hill b. meyye ihtiyar bir kimsedir. Gc ve kuvveti

gitmitir. Hizmetisi de yoktur. Ona hizmet etmemi irkin grr msn? dedi.
Resulullah (s.a.v.):

Hayr! Fakat sana asla yaklamasn! buyurdu. Kadn:

Vallahi, onda hi bir hareket yok! Vallahi, bu i bana geldiinden bugne kadar hi
durmadan alamaktadr dedi.

Bunun zerine ailemden biri, bana:

Sen de Resulullah (s.a.v.)'den hanmn hakknda izin istesene! Bak, Resulullah (s.a.v.),
Hill b. meyye'nin hanmna Hill'e hizmet etmesi iin ona izin verdi dedi. Ben:

Onun hakknda Resulullah (s.a.v.)'den izin isteyemem. Ben gen bir adamm. Onun

hakknda Resulullah (s.a.v.)'den izin istediim zaman bana ne syleyeceini bilemem!

dedim.

Ka'b der ki:

Bu ekilde on gece daha durdum. Bu suretle bizimle konumak yasak edildii zamandan
itibaren elli gecemiz tamamland. Sonra ellinci gecenin sabahnda sabah namazn

evlerimizden birinin zerinde kldm. Yce Allah'n hakkmzda beyn buyurduu hal

zere otururken beni bir sknt bast. Bana yer btn geniliine ramen dar geldi. Sel1
da zerine km baran bir kimsenin sesini iittim. Var sesiyle:

Ey Ka'b b. Mlik! Mjde! diyordu. Hemen secdeye kapandm. Anladm ki,. darlk gidip

genilik gelmitir. Derken Resulullah (s.a.v.) sabah namazn kldktan sonra Allah'n

bizim tevbemizi kabul ettiini halka bildirdi. Bunun zerine halk bizi mjdelemeye
yrd, iki arkadama mjdeciler gitti. Bir adam/Zbeyr b. Avvam da bana gelmek

zere atn mahmuzlad. Elem kabilesinden biri/Hamza b. Amr koarak bana doru geldi.
Daa kt. Ses attan daha hzl idi. Sesini iittiim kimse bana mjdeye gelince hemen iki

elbisemi kararak mjdesinden dolay ona giydirdim. Vallahi, o gn bundan baka

elbisem yoktu. Amcam Ebu Katade'den emaneten iki elbise alarak onlar giydim. Hemen

Resulullah (s.a.v.)'i grmek isteyerek yola dtm. Halk grup grup karma kyor,
tevbeden dolay beni tebrik ediyor, sonra da:

Allah'n tevbeni kabul buyurmas sana mbarek olsun! diyorlard. Nihayet mescide
girdim. Bir de baktm ki, Resulullah (s.a.v.) mescitte oturuyor. Etrafnda da insanlar

vard. Derken Talha b. Ubeydullah kalkp hzlca yanma geldi. Benimle musfaha etti ve
beni tebrik etti. Vallahi, muhacirlerden ondan baka hi kimse ayaa kalkmad.
Ravi der ki:

Ka'b, Talha'nn bu yaptn hi unutmamtr.

Ka'b der ki:

Resulullah (s.a.v.)'e selm verdiim zaman yz sevinten parlyor ve:

Annen seni dourduundan beri geen en hayrl gn sana mjdeler olsun! buyurdu. Ben:

Ey Allah'n resul! Bu mjde, senin tarafndan m, yoksa Allah tarafndan m?' dedim.
Resulullah (s.a.v.):

Hayr! Bilkis Allah farafmdan! buyurdu.

Resulullah (s.a.v.) sevindii zaman yz nurlanr, sanki yz bir ay paras gibi olurdu.
Biz bunu bilirdik. Onun huzuruna oturduum zaman:

Ey Allah'n resul! Benim tvbemden biri de, Allah ve Resul iin sadaka olmak zere
malmdan syrlmamdr dedim. Resulullah (s.a.v.);

Malinin bir ksmm tut! Bu senin iin daha hayrldr buyurdu. Ben:
Ben, Hayber'den aldm hissemi tutuyorum deyip sonra da:

Ey Allah'n resul! Dorusu Allah beni doruluk sayesinde kurtard. Benim tevbemden
biri de, yaadm mddete dorudan baka bir sz sylememektir dedim.

Vallahi, bunu, Resulullah (s.a.v.)'e sylediimden bugne kadar mslmanlardan hi

birine doru sz syleme hususunda Allah'n bana olan ihsanndan daha gzel ihsanda

bulunduunu bilmiyorum. Vallahi, bunu, Resulullah (s.a.v.)'e sylediimden bugne

kadar kasten hi bir yalan yapmadm. Geriye kalan mrm hususunda da Allah'n beni
muhafaza buyurmasn dilerim.
Ka'b der ki:

Bunun zerine Yce Allah,

Andolsun ki, Allah, yine peygambere ve en zor gnnde ona uyan Muhacirlerle Ensar'a,
ilerinden bir ksmnn kalbleri az kalsn kayacak gibi olmuken, tevbe nasip etti de ltfedip
tevbelerini kabul buyurdu. nk O, gerekten ok efkatli, ok balaycdr. Allah,
haklarnda hkm beklenen o kiiyi de balad. nk o derece bunalmlard ki,
yeryz btn geniliine ramen onlara dar gelmeye balamt, vicdanlar da kendilerini
skntya

sokmutu.

AUah'dan

kurtuluun,

ancak

Allah'a

snmakta

olduunu

anlamlard. Sonra da Allah, onlar tevbekr olmaya muvaffak kld da tevbelerini kabul
buyurdu. phesiz ki Allah, tevbeleri ok ok kabul edendir, ok merhametli olandr. Ey
iman edenler! Allah'tan korkun ve dorularla beraber olun 1006[1006] ayetlerini indirdi.

Ka'b der ki:

Vallahi, Allah beni slm iin hidayete erdirdikten sonra kendi nefsimce Resulullah
(s.a.v.)'e sylediim doru szden daha byk hi bir nimet vermemitir. Bu byk

nimet, Resulullah (s.a.v.)'e yalan syleyip de helak olmu bulunmamak nimetidir.

Gerekten Allah yalanclar iin vahyi indirdii zaman, bir kimseye syleyecei en kt
eyi sylemitir. Yce Allah, onlar hakknda:

Onlarn yanna dndnz zaman kendilerine bir ey sylemeyin diye sizin iin Allah'a
yemin edeceklerdir. Onlardan hemen yz evirin! nk onlar pistir. Kazandklarna
karlk yerleri cehennemdir. Kendilerinden raz olasnz diye size yemin ederler. Siz
onlardan raz olursanz unu muhakkak bilin ki, Allah fask kavimden raz olmaz 1007[1007]

buyurdu.

Ka'b der ki:

Biz, kii Resulullah (s.a.v.)'in yemin ettikleri zaman yeminlerini kabul ederek

1006[1006]
1007[1007]

Tevbe: 9/117-119.
Tevbe: 9/95-96.

kendileriyle biat yaptn ve haklarnda istifarda bulunduu kimselerin iinden geri

braklmtk. Resulullah (s.a.v.) bizim iimizi Allah hkmn verinceye kadar
ertelemiti. te bu sebeple Yce Allah,

Geri braklan kiinin tevbesini de... buyurmutur. Bizim Allah'n zikrettii geri

kalmamz (meselesi), gazadan geri kalmamz deildir. Bu ancak Peygamber (s.a.v.)'in

bizi ve bizim tevbemizi, Resulullah (s.a.v.)'e yemin ve zr bildirip de zrleri kabul

olunanlarn tevbelerin)den geri brakmasdr. 1008[1008]
Aklama:

Tebk, Medine e am arasnda Medine'ye ondrt, am'a ise onbir konaklk mesafede
bir yerdir. Tebk seferi, hicretin 9. ylnda miladi 630 ylnda Receb aynda yaplmtr.
Tebuk gazas ile ilgili olarak 2166 nolun hadisin aklamasna bakabilirsiniz.

10- Hz. ie'ye ftira (fk) Hadisi Ve Zina ftirasnda Bulunan Kimsenin Tevbesinin
Kabul

2509- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir sefere kmak istedii zaman kadnlarnn arasnda ki ekerdi.
Kur'a kime karsa, Resulullah (s.a.v.) onunla birlikte sefere kard.
ie der ki:

Yapaca bir gaza iin aramzda kur'a ekmiti. O gazada kur'a be isabet etti. Ben de
Resulullah (s.a.v.)'le birlikte gazaya ktm. Bu olay, tesettr, indirildikten sonra oldu. Ben

Buhr, Mez 3, 79, Vesaya 16, Cihad 103, Menakb 13, Menakbu'l-Ensar 43, Tefsiru Sure-i
Tevbe 14, 17, 18, sti'zan 21, Eyman 24, Ahkam 53; Ebu Dvud, Talak 10-11, 2202; Nes, Talak 18; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 3/456, 459.
1008[1008]

hevdecimin iinde (deveye) bindiriliyor, gideceii yere onun iinde indiriliyordum. Nihayet
Resulullah (s.a.v.) gazasn bitirip geri de d ve Medine'ye yaklatmz zaman bir gece
yry bildirdi. Yry bile dikleri zaman ben hemen kalkp yrdm, hatt orduyu
getim. Hacetimi gn mde eyann yanna yneldim. Gsme dokundum, bir de taktm
ki, Zafr be cuundan yaplan gerdanlm kopmu. Derhal dnerek gerdanlm aradm.
O aramak beni alkoydu. Benim semerimi ykleyen cemaat hevdecimi ykleyip gittiler. Onu
benim bindiim deveme yklemiler. Benim onun iinde olduumu zanetmiler.
ie der ki:

O zaman kadnlar hafif idiler. imanlamamlar, kendilerini et k lamamt. Yiyecek

nmna ancak bir para bir ey yiyorlard. Cemat hevdeci veye ykler ve kaldrrken
arln yadrgamamlar. Ben gen yata taze birisiydi Deveyi srerek yrmler. Ben
gerdanlm ordu gittikten sonra buldum. Buh duklar yere geldim ki, orada ne aran
var ve ne de cevap veren birisi. Bulum um yerime vardm. Zannettim ki, cemaat beni
arayacak ve yanma dnecek! Yerimde otururken uykum geldi. Orada uyuya kalmm.
Safvan b. Muattal Slem sonra Zekvn, ordunun arkasnda mola vermiti. Gecenin
sonunda y km, benim bulunduum yerde sabahlam ve uyuyan bir insan karalts grm
Hemen yanma gelip beni grd zamna tanm. Hakikaten bana tesettr farz
klnmazdan nce beni gryordu. Beni tand zaman onun;
nn lillhi ve inn ileyhi rcin Biz muhakkak Allah'tan geldik ve ancak O'na
dncleriz

1009[1009]

eklindeki istirc szyle uyandm. Hemen arafmla yzm

rttm. Vallahi, benimle bir kelime bile konumad. Istirc'dan baka ondan bir kelime iitmedim. Devesini ktrd, n ayana bast, bylece ben de deveye bindim. Devemi nne
katarak yola koyuldu. Nihayet orduya len zaman scak bastnda konakladktan sonra
yetitik. Artk benim hakkmda helak olan helak olmutu. Bu iftirann byk ksmna
girien Abdullah b. bey b. Sell olmutu. Daha sonra Medine'ye geldik.
Medine'ye geldiimiz zaman ben bir ay hasta oldum, insanlar, ftiraclarn szlerini
dillerine doluyorlarrms Ben, bundan hibir eyin farknda deildim. Fakat hastalm
esnasnda Resulullah (s.a.v.)'in eskiden rahatszlandmda grdm efkatini
grememek beni phelendiriyordu. Resulullah (s.a.v.) sadece ieriye girer, selm verir
ve sonra adm anmadan:

1009[1009]

Bakara: 2/156.

Hastanz nasl? diyordu. Bu da beni phelendiriyordu. Ama bir ktlk aktlam

gelmedi. Nihayet iyiletikten sonra dar ktm. Benimle beraber mm Mistah'da
Menasi' tarafna doru kt. Bu yer bizim helmzd. Buraya sadece geceden geceye

kardk. Bu olay, helalar evlerimize yakn yapmamzdan nce idi. Ayak yolu hususunda

detimiz ilk Arablarn deti di. Helalar evlerimizin yanna yapmaktan eziyet duyardk.
Ben ve mm Mistah yrdk. Bu kadn, Eb Ruhm b. Muttalib b. Abdimenafm kzdr.
Annesi de, Sahr b. Amr'in kz Eb Bekr es-Sddk'n teyzesidir. mm Mistah'm olu

da, Mistah b.

sse b. Abbd b. Muttalib'dir. Sonra ben ve Ebu Ruhm'un kz

hacetimizi grdkten sonra, benim evime doru yneldik. Derken mm Mistah

arafna basp:

Mistah'n belsn versin! dye oluna beddua etti. Ben, ona:

Ne kt sz syledin! Bedir'de bulunmu bir adama m svyorsun? dedim. O:

Be kadn! Sen onun ne sylediini iitmedin mi? dedi. Ben de:
Ne sylemi? dedim.

Bunun zerine o, bana iftiraclarn benimle ilgili sylediklerini anlatt. Bunun zerine
hastalm daha da artt. Evime dndm zaman yanma Resulullah (s.a.v.) girdi ve
selm verdi. Sonra da:

Hastanz nasld' diye sordu. Ben, ona:

Bana, anne-babamn yanna gitmeye izin verir misin? dedim. O anda ben bu haberi

onlardan iyice anlamak istiyordum. Resulullah (s.a.v.) bana izin verdi. Ben de annebabamn yanna gittim. Anneme:

Ey anneciim! nsanlar ne konuuyor? dedim. Annem:

Ey kzcazm, sakin oli Vallahi, pek az gzel kadn vardr ki, kendisini seven bir adamla
evli olsun, ortaklan da bulunsun da, onun aleyhinde ok sz sylemesinler dedi. Ben:
Subhanallah! Gerekten insanlar bunu mu konumaktalar? dedim.

Artk o gece aladm. Gzmn ya dinmeden ve gzme uyku girmeden sabahladm.

Sonra (yine) alayarak sabahladm. Vahyin aras kesildii zaman Resulullah (s.a.v.)

ailesinden ayrlmak hususunda istiarede bulunmak zere Ali b. Ebi Tlib ile sme b.

Zeyd'i ard. sme b. Zeyd, Resulullah (s.a.v.)'e ailesinin susuzluunu bildiini ve

onlara kar besledii sevgiye iaret ederek:

Ey Allah'n resul! Onlar, senin ailendir. Biz hayrdan baka bir ey bilmiyoruz
dedi. Ali b. Ebi Tlib'e gelince o:

Allah senin ban dara sokmaz, ondan baka kadnlar oktur. Cariyeye sorasan sana
doruyu syler dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) Berre'yi ararak ona:

Ey Berre! ie'den seni pheye drecek bir ey grdn m? diye sordu. Berre,
ona:

Seni hak (din)le gnderen Allah'a yemin ederim ki, ondan kendisini ayplayacam hi

bir ey grmedim. u kadar var ki, o gen yata bir tazedir. Ailesine yourduu hamur
zerinde uyur da, koyun gelip o hamuru yer' dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.)

kalkp minbere kt ve Abdullah b. bey b. Sell'un, hem kendisinden ve hem de

ailesinden zr dilemesini salatmak istedi.
Aie der ki:

Resulullah (s.a.v.) minberde iken unu syledi:

Ey mslmanlar topluluu! Ehl-i beytim hakknda ezas son dereceyi bulan bir adamdan
benim zrm kim alacak? Vallahi, ben, ailem hakkmda hayrdan baka bir ey bilmem.
Bu iftiraclar, bir adamn ismini ortaya koydular ki, o kimse hakknda hayrdan baka bir
ey bilmiyorum. Bu smi geen kimse de, ailemin yanna ancak benimle beraber girerdi
buyurdu. Bunun zerine Sa'd b. Muz el-Ensr ayaa kalkp;

Ey Allah'n resul! Senin zr diletmeni ondan ben alrm. Eer Evs kabilesindense
boynunu vururuz, eer kardelerimiz Hazrec'ten ise emir buyurursun, biz de senin
emrini yaparz dedi.

Daha sonra Sa'd b. Ubde ayaa kalkt. Bu kimse, Hazrec kabilesinin reisi ve iyi bir adam
idi. Fakat kabile hamiyyetionu cahilletrdi. Sa'd b. Muz'a'da:

Hat ettin! Allah'a yemin ederim ki, onu ldremezsin. ldrmeye de gcn yetmez!

dedi.

Daha sonra seyd b. Hudayr ayaa kalkt. Bu kimse, Sa'd b. Muz'n amcasnn oluydu.
Sa'd b. Ubde'ye:

Hat ettin! Allah'a yemin ederim ki, onu mutlaka ldrrz. Sen gerekten mnafksn.
Mnafklar namna mcdele ediyordun dedi.

ki kabile yni Evs ve Hazrec kabileleeri ayaklandlar. Hatta arpmaya niyetlendiler.

Resulullah (s.a.v.) ise minberin zerinde ayakta duruyordu. Resulullah (s.a.v.) onlar
yattrmaya devam etti. Nihayet sustular. O da sustu.
Aie der ki:

Ben o gn aladm. Gz yam dinmiyor, gzme uyku girmiyordu. Sonra ertesi gece de
aladm. Gz yam dinmiyor, gzme uyku girmiyordu. An-nem-babam, bu alamamn
cierimi paralayacan sanyorlard. Onlar benim yanmda oturuyor, ben de alyorken
Ensar'dan bir kadn yanma girmek iin izin istedi. Ona izin verdim. Kadn oturup benimle
birlikte alamaya balad.
ie der ki:

Biz bu hal zere iken yanmza Resulullah (s.a.v.) girdi. Selm verdi. Sonra oturdu. .
Resulullah (s.a.v.) daha nce hakkmda balad gnden beri yanmda hi oturmamt.
Bir ay bekledii halde kendisine benim hakkmda hi bir ey vahyedilmemiti. Resulullah
(s.a.v.) oturduu zaman ahadet kelimelerini getirdi. Sonra da:

Bundan sonra, Ey Aie! durum u ki, haknda bana yle yle szler eriti. Eer sen
bunlardan uzaksan yaknda Allah senin susuz olduunu ortaya koyacaktr.

Eer bir

gnah ilediysen Allah'a istifar et! Ona tevbe eyle! nk kul bir gnah itiraf eder, sonra
da tevbe ederse, Allah onun tevbesini kabul eder buyurdu.
Aie der ki:

Resulullah (s.a.v.) szn bitirince gz yam dndi. Hatta ondan bir damla hissetmez
oldum. Babama:

Resulullah (s.a.v.)'in syledii bu sz hususunda benim adma cevap ver! dedim.

Babam:

Vallahi, Resulullah (s.a.v.)'e ne syleyeceimi bilemiyorum dedi. Bunun zerine

anneme:

Benim adma Resulullah (s.a.v.)'e cevap ver! dedim. O da:

Vallahi, Resulullah (s.a.v.)'e ne syleyeceimi ben de bilemiyorum dedi. Bunun zerine

ben, Kur'an'dan ok ey bilmediim halde gen yata taze bir kimse olduum halde:

Vallahi, ben iyi anladm ki, siz bu dedikoduyu iitmisiniz. Hatta bu sz, kalplerinize
yerlemi ve ona inanmsnz. Size ben susuzum desem -ki Allah susuz olduumu

daha iyi bilir- bu hususta bana inanmayacaksnz. Eer ben size kt bir ey itiraf
etsem -ki Allah susuz olduumu daha iyi bilir- beni tasdik edeceksiniz. Vallahi, ben bu

vaziyette kendim ille size verecek baka bir rnek bulamyorum. Ancak Ysuf'un babas

Yakub'un dedii gibi, Artk bana den gzel bir sabrdan ibarettir. Sizin u
sylediklerinize kar yardmna snlacak ancak Allah'tr 1010[1010] dedim.
ie der ki:

Sonra yan dnerek deime yattm. Halbuki ben vallahi o anda susuz olduumu ve
Allah'n benim susuz olduumu ortaya karacan biliyordum. Fakat vallahi, hakkmda
okunan vahy/Kur'n ayeti indirileceini zannetmiyordum. Benim halim kendimce Yce
Allah'n hakkmda okunan bir kelamla konumasndan daha aa idi. Fakat Resulullah
(s.a.v.)'in uykuda r'ya greceini, o rya ile Allah'n benim susuz olduumu ortaya
karacan umuyordum. Vallahi, Resulullah (s.a.v.) meclisinden ayrlmam ve ev
halkndan hi kimse de dar kmamt. Tam bu srada Yce Allah, Peygamberi (s.a.v.)'e
vahy indirdi. Kendisine vahy annda basan iddetli arlk yine bast. zerine indirilen
kelmn arlndan souk gnde alnndan inciler gibi ter dklyordu. Resulullah
(s.a.v.)'den vahy hli ald zaman kendisi glyordu. Konutuu ilk sz:
Ey ie! Mjde! Allah senin susuzluunu belirtti oldu. Bunun zerine annem, bana:
Kalk! Resulullah (s.a.v.)'in yanna git dedi. Ben:
Vallahi, Resulullah (s.a.v.)in yanna kalkp gidemem. Allah'tan baka hi kimseye de
1010[1010]

Yusuf: 12/18.

harndedemem! Benim susuz olduumu indiren O'dur dedim.

ie der ki:

Yce Allah,
phesiz ki, iftiray getirenler sizden bir topluluktur

1011[1011]

yetinden itibaren on yet

indirdi. te Yce Allah, bu yetleri benim susuzluum hakknda indirmitir. Babam Eb

Bekr, akrabalk bandan ve fakirliinden dolay infakta bulunduu Mistah iin:

Vallahi, ie hakknda syledii iftiralardan sonra artk ona kesinlikle hibir infakta
bulunmam! dedi. Bunun zerine Yce Allah,

inizden faziletli ve servet sahibi kimseler akrabaya, yoksullara, Allah yolunda g

edenlere mallarndan vermeyeceklerine dair yemin etmesinler, yaptklarn balasnlar
ve aldr etmesinler. Allah'n sizi balamasn arzulamaz msnz?
indirdi.

1012[1012]

ayetini

Hibban b. Musa der ki:

Abdullah b. Mbarek: te bu, Allah'n kitab ierisinde en mit baheden yetidir dedi.
Bu ayetin Eb Bekr:

Vallahi, ben, Allah'n beni mafiret buyurmasn isterim deyip Mistah'a daha nce
vermekte olduu infak tekrar vermeye balad. Sonra da:
Ben bu infak verme olayn, ondan asla kesmem dedi.
ie der ki:

Resulullah (s.a.v.), hanm Zeyneb bint. Cah'a benim meselemi sorup:

ie'yle ilgili ne bilirsin ve grdn? buyurdu. Zeyneb:

Ey Allah'n resul! Kulam ve gzm, iitip grmediim eyden korurum. Vallahi,

hayrdan baka bir ey bilmem! diye cevp verdi.
1011[1011]
1012[1012]

Nur: 24/11.
Nur: 24/22.

ie der ki:

Halbuki Peygamber (s.a.v.)'in hanmlar ierisinde gzelliiyle ve Peygamber'in yanndaki

konumu nedeniyle benimle rekabet eden bir kadnd.
Allah, vera' (ve takvas sebebiyle onu iftiraclara katlmaktan korudu. Kz kardei Hamne
bint. Cah ise iftiraya taassupla tutunmaya ve iftiraclarn sylediklerini anlatmaya
baladndan dolay helak olanlar ierisinde helak oldu. 1013[1013]
lk: yalan, byk yalan, iftira namuslu birinin namusu hakknda iftira etmek.

fk olay; slm tarihinde Resulullah (s.a.v.)'in zevcesi ve mminlerin annesi. 1014[1014] Hz.

Aie hakknda mnafklar tarafndan uydurulan iftira olaynn ad. Olay; Buhr, Mslim

gibi ana kaynaklarda tafsilatl olarak anlatlr. Bizzat Hz. ie, olay cereyan tarz ve
sebepleriyle birlikte detayl olarak anlatmaktadr.

Olayn gerek yz mnafklarn, Medine'de gvenli bir yurt edinen ve gnden gne ge-

lien slm toplumunu paralamak iin slm peygamberinin aile mahremiyetini hedef

alarak, ba vurduklar bir aleyhte propaganda ve karalama hareketidir. Onlar,

Resulullah'n, en yakn arkadalar ile arasn aabilirlerse, slm' yok etme emellerine
ksa yoldan varabileceklerini zannediyorlard. Mnafklar Mustalkoullarna kar
dzenlenen cihat harekatnda, Hz. Ae'nin bana gelen normal bir olaydan yararlanarak

Hz. Ebu Bekir'le Resulullah'n arasna fitne sokmaya ve Resulullah'i gzden drmeye
altlar.

Ne yazk ki mnafklar dnda mslman da bu dedikoduya kendilerini kaptrdlar.

Bunlar Safvan'dan almak isteyen Hassan bin Sabit, Resulullah'n hanmlarndan
Zeyneb binti Cah'n kz kardei Hamne ve Hz. Eb Bekir'in yardmlaryla geinen Mistah
b. sse idiler.

Olay duyan Safvan byk bir fkeye kaplarak klcn ald ve ldrmek kastyla
Hassan'a saldrd ve onu yaralad. Bu Resulullah (s.a.v.)'e haber verilince Safvan'n

tutuklanmasn emretti. Aslnda Safvan kadna ilgi duymayan, erkeklik gc yok hasr
Buhr, ehadat 15, Citad 64, Meaz 12, Tefsiru Sure-i Nur 19-20, Eyman 13, 18, 'tisam 18,
Tevhid 35, 52; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/194, 197.
1014[1014] Ahzb, 33/6.
1013[1013]

birisi idi. Bunu kendisi de aka ifade etmitir. 1015[1015]

Hz. Aie'nin susuzluu hakknda ayetlerin inmesi, bata Resulullah (s.a.v.) olmak zere
btn mminleri sevindirdi. Ama iftira yapanlarn ve yayanlarn cezas da verilmeliydi.
Cenab Hak bunun zerine u iki ayeti indirdi:

Namuslu ve hr kadnlara zina isnadyla iftira atan, sonra da bununla ilgili olarak drt
ahit getirmeyen kimselerin her birine seksen denek vurun. Onlarn ebed ahitliklerini
kabul etmeyin. Onlar fsklarn ta kendileridir. Ancak bu hareketlerine tvbe edip
durumlarm slah edenler mstesnadr. nk Allah ok yarhayc, ok esirgeyicidir.
1016[1016]

Ayetlerde, zina iftiras atanlar iin ayr hkm konulmutur:

1- ftiracya seksen sopa vurulacak

2- ahitlii ebediyyen kabul edilmeyecek

3- Allah'n taatmdan kt iin fsklkla vasflandrlacak.

ftira eden, piman olur, tevbe ederse fsklk vasfn zerinden kaldrm olur. 1017[1017]

Bu ayetlerin inmesi zerine Resulullah (s.a.v.) Hassan, Hamne ve Mstah'a zina iftiras

cezas olarak seksener denek vurdurdu. Abdullah b. beyye'ye bu ceza tatbik edilmedi.
1018[1018]

ftira, ii baka d baka olan iki yzl mnafklarn metodudur. ftiradan saknmak,
ftiraya urayan mazlumlara arka kmak, zalim ve iftiraclar yalanlamak gerekir.
1019[1019]

11- Peygamber (s.a.v.)in Hareminin pheden Uzak Olmas

bn Hiam, Siret, s. 306, Mslim, Tevbe, 57.

Nr, 24/4-5.
1017[1017] M. Ali es-Sabn, Kur'an- Kerm'in Ahkm Tefsiri, II, 107.
1018[1018] Muhammed Rda, Muhammed (s.a.v.), Msr 1357/1938, s. 303.
1019[1019] B.k.z: smail Kaya, "fk Olay" maddesi, amil slam Ansiklopedisi.
1015[1015]
1016[1016]

2510- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir adam, Resulullah (s.a.v.)'in mm velediyle ocuk annesi olan cariyesiyle

sulanmt. Resulullah (s.a.v.), Ali'ye:

Git, o adamn boynunu vur! diye emretti. Ali, o adamn yanna geldi. Bir de bakt ki, o
adam, bir kuyuya girip serinlemek iin ykanmaktadr. Ali, ona:

Dar k! deyip elini adama doru uzatp onu rlplak bir vaziyette darya kard.

Bir de bakt ki, adamn husyeleri kknden kesik olup erkeklik organ yok. Bunun
zerine Ali, kendisine verilen emir hususunda ondan elini ekti. Sonra Peygamber
(s.a.v.)'in yanna gelip ona:

Ey Allah'n resul! O adamn husyeleri kknden kesik olup erkeklik organ yok dedi.
1020[1020]

Aklama:

Kad yz'a gre; Allah, Peygamber (s.a.v.)'i saygnlna leke gelecek bu tr bir husustan

korumutur. Buradaki ldrme emri, hakikat olabilir. Bunun yan sra bu ldrme emri
hakikat olmayabilir de. Peygamber (s.a.v.), o kimsenin erkeklik organnn dibinden kesik

olduunu biliyordu, iin tamamyle meydana kmas ve kendisinden thmetin kalkmas

iin Peygamber (s.a.v.) Ali'ye bu emri vermiti. Yada bu kimse, bir mnafk olup fitne
fesat karma karmaya almasndan dolay ldrlmeyi hak etmi de olabilir.

50. SIFATUT-MUNAFIKIN VE AHKAMIHIM (MNAFIKLARIN ZELLKLER VE

ONLARLA LGL HKMLER) BLM

1020[1020]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/281.

Mnafk:

inden gerek anlamda iman etmemi olup, dndan msman grnen kimse, asl

mnsn deitirmeden dilimize gemi olan mnafk kelimesi slm toplumu iinde
eitli sebeplerden dolay ve menfaati icab kendini msman gstererek Allah'a,
Raslne ve m'minlere dmanln gizleyen kimsedir. 1021[1021]

Kur'an- Kerim insanlar m'min, kfir, mnafk omak zere grupta toplar.

1022[1022]

ve insanlann en kts ve iki yzl olan eklinde tarif edilen mnafklarn u zelliklerinden szeder. 1023[1023]

Nifak, kalbte olursa kfr, amelde olursa sutur. 1024[1024] Bu bakmdan, mnafklardaki

nifak hli tikd ve amel olarak iki grupta toplanr:

1- tikad nifak:

Kur'an- Kerim'de karakterze edilen, dnyada iken msman muamelesi grp,

hirette nanszl ortaya knca kfirlerden daha kt muameleye tab tutulmasna

sebeb olacak olan nifak hali. 1025[1025] Akdenin hilafna manda mrailiktir. 1026[1026]

man ile kfr arasnda bocalayan mnafklar, bazan Allah' hatrlar gibi davranrlar. Fakat, Allah'a oyun etmeye alrlar ve gsterite bulunurlar. Namaza da ene ene
kalkarlar.
1028[1028]

1027[1027]

nsanlar Allah yolundan dndrmek iin yalan yere yemin ederle.

el-Bakara: 2/8; Al-i mrn: 3/167; el-Mide: 5/41.

Bakara: 2/1, 20.
1023[1023] Bakara: 2/13, 15.
1024[1024] Kurtub, Tefsir, VIII, 212.
1025[1025] Nisa: 4/145.
1026[1026] M. Hamdi Yazr, Hak Dini Kur'an Dili, VI, 4997.
1027[1027] Nis:4/142, 3.
1028[1028] Mcadele: 58/14; Mnfkn, 63/2.
1021[1021]
1022[1022]

Mnafklarn kalbi verimsiz toprak gibidir

1029[1029]

dnektirler 1030[1030] Asr- Saadeeki mnafklara;

menfaatlerine gre ekil alrlar,

Hz. Peygamber'in yanna gelmeden nce sadaka verin de yle gelin denildiinde
bunlarn, menfaatiarna dokunduu iin, katklar tesbit edilmitir. 1031[1031]

Mnafklar Allah' unutup cimrilik yaparak ellerini yumarlar

sknca hemen fitneye derler

1033[1033]

korktuklarn, kendi aralarnda fsldarlar

1032[1032]

bir belya urayp

felketin dnp kendilerine arpmasndan

1034[1034]

olaylarn ak mnafklarn lehine

gibi ise, itaatla koa koa Peygamber'in yanna gelirler 1035[1035] bunlar zahiren man edip
kalpleriyle kfir olanlardr. 1036[1036]

Allah'a, Peygamber'e inandk, itaat ettik diyen mnafklar

Peygamber'e isyan, dmanl fsldarlar.
1039[1039]

1038[1038]

1037[1037]

dier taraftan Hz.

Onlar aynen eytanlara benzerler

tabiatlar gerei Allah'a ve Peygamber'e muhalefet zeredirler

1040[1040]

fakat

kalblerindeki gizlediklerini ortaya karan yetlerin inmesinden de ok korkarlar.

1041[1041]

Kur'an- Kerim'de zelliklerini tantp haber verdii mnafklar iin Yce Allah, peygamberini yle buyarmaktadr:

O mnafklann d grnlerine aldanma. Onlarn liderlerini grdn zaman,

yakkldr, gvdeleri houna gider. Konuurlarsa gzel konuurlar, dinlersin. te onlar
sra sra dizili kereste gibidirler. Her grlty kendi aleyhlerine sanrlar
sz tanmayan, hirette topluca kfirlerle bir araya gelecek olan
A'raf: 7/58.
Nisa: 4/141; el-Ankebt: 29/10-11.
1031[1031] Mcdele, 58/13.
1032[1032] Tevbe: 9/67.
1033[1033] Ankebut, 29/10
1034[1034] Mide: 5/52, 53.
1035[1035] en-Nr: 24/49.
1036[1036] Mnafkn: 63/3.
1037[1037] Nr: 24/47; Mnafkn: 63/1.
1038[1038] Mcdele: 58/9-10.
1039[1039] Har: 59/16.
1040[1040] Mcadele: 58/20.
1041[1041] nftr: 82/4-5; Tevbe: 9/64.
1042[1042] Mnafkn: 63/1-4.
1043[1043] Nisa: 4/140.
1029[1029]
1030[1030]

1043[1043]

1042[1042]

Hak

mnafklara

istifar etsen de etmesen de birdir. nk Allah bu fsklar affetmeyecektir. 1044[1044]

Mnafklarn slm toplumu iinde bulunmalarndan dolay elde ettikleri menfaatlarn,

hret hayatnda da devamn isteyeceklerini, fakat bunun mmkn olmayacan
Kur'an- Kerim yle haber verir:

Ahirette mnafk erkek ve kadnlar man etmi olanlara; Bizi bekleyin, nurunuzdan bir

para k alalm diyecekler. O gn onlara; alayla Dnn arkanzda bir nur arayn
denilecek de, neticede man edenlerle aralarnda bir duvar olduunu grecekler. O
zaman mnafklar, m'minlere yle seslenirler:

Biz sizinle beraber deil miydik?. Evet, diyecekler; fakat kendinizi siz kendiniz
yaktnz, kuruntunuz sizi aldatl

1045[1045]

bir araya gelmi olacaklardr. 1046[1046]

Bylece mnafklar ve kfirler Cehennemde

Medine dneminde, Yahudilerle dostluk kuran mnafklarla m'minlerin dost olmamalar hatrlatlmakta

1047[1047]

ve Hz. Peygamber'e; asl dmann mnafklar olduu,

onlarla sava yapmas, hatt sert davranmas vahiy yoluyla bildirilmektedir. Hz.
Peygamber'in de mnafklara kar gayet ihtiyatl, temkinli bir siyaset uygulad, gayr-i

mslimlere yaplan muameleye tbi tutmad; bilakis onlan slm toplumu ierisinden

ayrmayp, zerlerinde kurduu kuvvetti bir otorite ile tesirsiz hale getirdii mahede
edilmektedir.

2- Amel Nifak:

Baz tutum ve davranlaryla itikad nifaka ksm bir benzeyi iinde bulunmakla

beraber, nanlarnda ak bir nifakn sz konusu olmad mslman kiilerin durumu.

Hadislerde geen mnafk tr amel (ahlk) ynden olan nifak vurgulamaktadr.
Mesel:

Mnafkn: 63/6.
Hadid: 57/13, 15.
1046[1046] Nisa: 4/140.
1047[1047] Maide: 5/51.
1044[1044]
1045[1045]

Mnafn almeti tr: Konutuu zaman yalan syler, vadettiinde vaadinden dner,
kendisine birey emanet edildiinde emanete hyanet eder

1048[1048]

hadisi benzer

hadisler tikad nifaka yaklalmamas iin alnan tedbirler ve tenbihler mahiyetindeki

emirlerdir. Zira, amel nifak oalnca ileride mslmann tikd nifaka yaklama
tehlikesi doabilir. 1049[1049]

2511- Zeyd b. Erkam (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte bir sefere ktk. O seferde halka ktlk isabet etti.
Bunun zerine mnafklarn reisi Abdullah b. bey, arkadalarna:

Resulullah (s.a.v.)'in yanndakilere nafaka vermeyin ki, etrafndan dalp gitsinler

dedi. Abdullah b. Ubey szne devamla:

Medine'ye dnersek elbette kuvvetli olan, zelili oradan karacaktr dedi. Bunun
zerine ben, Peygamber (s.a.v.)'e gelip ona bunu haber verdim. Daha sonra Resulullah

(s.a.v.), Abdullah b. bey'e haber gndererek bu szn doru olup olmadn sordu.
Abdullah b. beyy, bunu, sylemediine dair ok kuvvetli yemin etti, sonra da:

Zeyd, Resulullah (s.a.v.)'e yalan sylemi dedi.

Onlarn bu sylediklerinden dolay kalbime iddetli bir hzn dt. Nihayet Allah, beni
tasdik ederek: Mnafklar geldii zaman... eklinde Munafikun Sresini indirdi.
Zeyd der ki:

Sonra Peygamber (s.a.v.) kendileri iin istifarda bulunmak iin onlar ard. Ama
onlar balarn evirdiler. Bunun zerine,

Onlar, dayanm odun paralar gibidirler 1050[1050] ayeti indi. Zeyd:

Bunlar, en csseli gzel adamlard dedi. 1051[1051]

Tirmz, man, 14.

B.k.z: Ahmet Sezikli, Mnafk-Mnafklar maddesi, amil slam Ansiklopdisi.
1050[1050] Munafikun: 63/4.
1051[1051] Buhr, Tefsiru Sure-i Munafikun 1, 2, 3, 4; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 64, 3312.
1048[1048]
1049[1049]

2512- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.), Abdullah bn bey'in kabrine geldi. Onu kabrinden kard. iki dizi
zerine koydu, Onun zerine tkrnden fledi. Gmleini ona giydirdi. Allah en iyi
bilendir. 1052[1052]

2513- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Mnafklarn reisi Abdullah b. bey bn Sell vefat ettii zaman olu Abdullah b.
Abdullah, Resulullah (s.a.v.)'e gelip babasn kefenlemek iin ondan gmleini vermesini
istedi. Resulullah (s.a.v.)'de ona gmleini verdi. Sonra Abdullah, Resulullah (s.a.v.)'den

babasnn cenaze namazn klmasn istedi. Resulullah (s.a.v.)'de namazn klmak iin
ayaa kalkt. Derken mer, Resulullah (s.a.v.)'in elbisesinden tutarak:

Ey Allah'n Resul! Allah onun/mnafklarn cenaze namazn kldrman sana

yasaklamken onun cenaze namazn m kldracaksn? dedi. Resulullah (s.a.v.)'de:
Allah, Onlar iin balama dile yada balama dileme. Eer onlar iin yetmi
balama dilesen bile Allah onlar asla balamayacaktr

1053[1053]

kere

buyurarak beni

serbest brakmtr. Dolaysyla ben istifar, yetmiten daha da fazla artracam

buyurdu. mer: Dorusu o, bir mnafktr dedi.

Resulullah (s.a.v.), onun cenaze namazn kldrd. Bunun zerine;

Onlardan len bir kimse iin asla cenaze namaz kldrma! Kabirlerinin banda durma!
1054[1054]

ayeti indi. 1055[1055]

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, mnafklarn reisine hayatnda bu kadar msade ve msa-

mahal davranmas, ldnde de gmleini vermek, namazn klp istifar etmek

suretiyle ltufkr bulunmasnn sebeb ve hikmeti nedir? Buna u sebepler gsterilmitir:

Buhr, Cenaz 23, 78, Cihad 142, Libas 8; Nes, Cenaiz 40, 92; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/381.
Tevbe: 9/80.
1054[1054] Tevbe: 9/84.
1055[1055] Buhari, Cenaiz 22, Tefsiru Sure-i Tevbe 12; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'a 10, 3098; bn Mce, Cenaiz
31, 1523; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/18.
1052[1052]
1053[1053]

a- Hayatnda msamahann sebebi, slm'n henz ykselmeye balad ilk gnlerinde,

mslmanlann umm kuvvetinin de biri derecesinde kalabalk olan kabilesine

bakanlk etmekte olan bu ahs, ldrmeyi doru bulmuyordu. eklen olsun mslman
olmu bir grubun bandaki bir adam ldrmekle maiyetindekilerin gcenmesi ve

nsanlarn: Muhammed sahblerini ldrtyor demeleri muhakkakd. Bu vaziyeti, her

trl fenala ramen slh ve dare etmek, ihtiyat ve basiret gerei idi.

b- Abdullah bn Ubeyy'in cenazesine kar gsterdii derin alakaya gelince, bu hu susta

ilk htra gelen ey, olu Abdullah'n taltif edilmesidir. Dier bir sebep ise, bu adam ha-

yatnn sonunda Peygamber (s.a.v.)'in gmlei ile efaat istedii grlp duyularak,

kabilesi halkndan henz mslman olmayanlarn mslman olmalan, mnafklarn da

samimiyetlerinin

salanmasna

sebep

olmas

hedef

edilmi

olabilir.

Nitekim

Resulullah'n gmlei ile teberjk edildii grlp bunun yayld dnlecek olursa

Abdullah bn Ubeyy'in bakanlk ettii Hazrec kabilesinden bin kiilik bir kafile derhal
mslman olmutur.

c- Dier bir sebeb u gsteriliyor. Peygamber (s.a.v.)'in gmleini Abdullah bn beyy'e

giydirmesi, Bedr gn Peygamber (s.a.v.)'in amcas Abbs'a, beyy tarafndan kendi

gmleinin hediye edilmi bulunmasna bi mukabeledir. Bedr gn Abbas, Kurey

esirleri arasnda bulunuyordu. Malubiyetin perianl ile zerinde gmlei de yoktu.

Kendisine giydirilmek zere bir gmlek aratld. Fakat Abbas uzun boylu olduundan
yalnz Abdullah bn beyy'in gmlei denk gelmiti. O da hemen gmleini Abbs'a

hediye etmiti. Buna mukabele edilmesi Arablar arasnda mevcut olan toplumsal dabn
gerei idi. Fakat uygun bir zeminde, karlanamam bulunuyordu. te Peygamber

(s.a.v.) tarafndan br gmlek verilerek amcas, Abdullah bn beyy'in minnet yknden

kurtarlm oluyordu. 1056[1056]

2514- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Beytullah'n yannda kii topland. Bunlann ikisi Kurey'li ve bri de Sakfii yada ikisi

Sakfii ve biri de Kurey'li idi. Bunlar, kalplerinin anlay kt ve kannlar-nn ya

ok/imanlam kimselerdi. Bunlardan biri:

1056[1056]

B.k.z: M. Sofuolu, Mslim Tercemesi, 8/299-300.

Sylemekte olduunuz szleri Allah'n iitiyor olduunu zannediyor musunuz? dedi.

Dieri de:

Eer aktan konuursak iitir. Gizli konuursak iitmez dedi. tekisi de:

Aktan konutuumuz zaman iitirse, gizli konutuumuzda da iitir dedi.

te bunun zerine Yce Allah,

Siz kulaklarnzn, gzlerinizin ve derilerinizin aleyhinizde ahitlik edeceinden korkarak

ktlkten saknmyordunuz 1057[1057] ayetini indirdi. 1058[1058]
Aklama:

Kureylinin Esved b. Abdi Yegus, birinin Ahnes b. ureyk olduu baka bir rivayette

gemektedir. Dier Sakiflinin ismi ise belirtilmemektedir. Sz konusu kimselerin,

bunlann dnda baka kimseler olduu ile lgili eitli grler ileri srlmtr.
2515- Zeyd b. Sabit (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) Uhud savana kmt. Beraberindeki insanlarn bazs Medine'ye

geri dnmt. Peygamber (s.a.v.)'in sahabileri, bunlar hakknda iki frkaya ayrld.
Bazlar: Bunlar ldrelim dedi. Bazlar da:

Hayr, ldrmeyelim dediler. Bunun zerine Yce Allah,

Siz mnafklar hakknda niye iki gruba ayrlyorsunuz.. ayetini indirdi. 1059[1059]
Aklama:
Fussilet: 41/22.
Buhari, Tefsiru Sure-i Fussilet 1, 2, Tevhid 41; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 43, 3248; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 1/143.
1059[1059] Buhari, Fezilu Medine 10.
1057[1057]
1058[1058]

Uhud savandan kaarak geri dnenler, mnafklarn reisi Abdullah bn beyy ile ona
tabi olan kimselerdi.

2516- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) zamannda mnafklardan baz kimseler, Peygamber (s.a.v.) gazaya

knca ondan arkada kalrlard. Resulullah (s.a.v.)'in arkasnda kalp evlerinde

oturmalarna sevinirlerdi. Peygamber (s.a.v.) muharebeden dnd zaman ona bir

takm zrler ileri srp yemin ederler ve yapmadklar bir eyle vlmelerini isterlerdi.

Bunun zerine Getirdikleriyle sevinen, yapmadklaryla da vlmelerini arzu eden o

kimseler, onlar azabtan kurtulacak bir yerde bulunacaklarn sakn sanma!. 1060[1060] ayeti
indi. 1061[1061]

Aklama:
Bu ayetin burada mnafklar hakknda indii belirtiliyorsa da bundan sonraki hadiste

Ehli kitap hakknda indii belirtilmektedir. Kurtub ise her iki grup hakknda indiini
sylemitir. Buna gre ayette belirtilen ahlak hkm ve uhrev ceza, hem mnafklara
ve hem de Yahudiler ile mrikleri de kapsam olmaktadr.

2517- Humeyd b. Abdurrahman b. Avf'tan rivayet edilmiir: Medine valisi Mervan,

kapcsna:

Ey Rfi', Abdullah bn Abbas'a git, ona: Eer biz mslmanlardan getirdii eyle sevinen

ve yapmad eyle vnmek isteyen herkes azab olunacaksa, o zaman hepimiz azab
olunacaz demektir 1062[1062] diye sor dedi. Bunun zerine Abdullah bn Abbs:
Al-i mran: 3/188.
Buhr, Tefsiru Sure-i l-i mrn: 3/16.
1062[1062] A-i mran: 3/188.
1060[1060]
1061[1061]

Al-i mran sresindeki bu yet ile sizin aranzda nasl bir ba var? Bu yet ancak Ehl-i
kitab olanlar hakknda indirilmitir dedi, sonra da,

Hani Allah kendilerine kitab verilenlerden onu insanlara mutlaka aklayacaklarna ve

gizlemeyeceklerine dir sz almt 1063[1063] ayetini okudu.
Daha sonra Abdullah bn Abbs,

Sakn yaptklarna sevinenleri ve yapmadklaryla vlmek isteyenleri azabdan

kurtulurlar sanma! 1064[1064] yetini de okudu. Bundan sonra Abdullah bn Abbs:

Peygamber (s.a.v.) onlara Tevrattaki vasflar ile ilgili bir ey sormutu, onlar da

Resulullah (s.a.v.)'in sorduu eyi ondan gizlediler, ona baka bir eyi haber verdiler. Bu
suretle kendilerine sorduu eyi Peygamber (s.a.v.)'e haber vermi gstermek

konumuna ktlar. Bundan dolay Peygamber (s.a.v.)'den vlmelerini istediler ve

Peygamber (s.a.v.)'in kendilerine sorduu eyi gizlemi olmaktan dolay da sevindiler.

1065[1065]

Aklama:

Abdullah bn Abbs birinci ayeti okumakla, ondan sonraki ayette zikri geenlerin bu

yette bahsedilenler olduuna iaret etmi ve Yce Allah'n onlar vaadlerinin aksine
bildikleri eyi gizlediklerinden dolay yerdiini, bu sebeple de kendilerini azabla tehdid
buyurduunu anlatmak istemitir.

2518- Kays b. Ubd'dan rivayet edilmitir; Ammr'a:

Ne dersin? u Muaviye'yele yaptnz sava, ietihad ettiiniz bir re'y midir? nk re'y,
bazen hata eder ve bazen de isabet eder. Yoksa bu, size, Resulullah (s.a.v.)'in yapt bir

Al-i mran: 3/187.

Al-i mran: 3/188.
1065[1065] Buhri, Tefsiru Sure-i l-i mrn 16; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 4, 3014; Ahmed b. Hanbel, Msned,
1/298.
1063[1063]
1064[1064]

ahid/vasiyet miydi? diye sorduk. Ammr'da:

Resulullah (s.a.v.), btn insanlara vasiyet etmedii bir eyi bize vasiyet etmi deildir
diye cevap verdi. Sonra da: Dorusu Resulullah (s.a.v.):

mmetimin iinde on iki mnafk vardr. Bunlar, Deve ine deliine girinceye kadar
cennete giremeyecek, cennetin kokusunu da bulamayacaklardr. Onlarn sekizine; senin
omuzlarnda meydana kacak, taki gslerinden ykselecek ateten bir kandil
yetecektir buyurdu dedi.
Aklama:

Burada Oniki mnafkla kastedilen kimseler, Tebk seferinden dnerken Peygamber

(s.a.v.)'e suikast dzenlemek isteyen kimselerdir. O gece Hz. Peygamber (s.a.v.), Ammar

ve Huzeyfe'yle birlikte dman saldrsna kar bir tepe yolunu tutmulard. Ordu
vadinin ierisindeydi. te tam bu srada bu on iki kii, Peygamber (s.a.v.)'e bir ktlk
yapmak istemilerdi. Bunlar, tannmamak iin yzlerini rtmlerdi. Peygamber (s.a.v.)

onlarn ayak seslerini iitince Huzeyfe'ye onlara kar durmasn emretmi, onlar
karlarnda Huzeyfe'yi grnce Allah'da onlar korkutup hemen hzlca geriye dndler
ve kap insanlarn arasna kartlar. Huzeyfe onlar tanyamamt, fakat bineklerini

tanmt. Bunun zerine Allah, bunlarn isimlerini ve babalarnn isimlerini Resulullah

(s.a.v.)'e bildirdi. Peygamber (s.a.v.)'de bunlar Huzeyfe'ye bildirmiti. te bundan dolay

sahabiler, mnafklarla ilgili bir durum szkonusu olduunda Huzeyfe'ye bavururlard.
2519- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.);

Kim Murr denilen ac aacn bittii u tepe yoluna karsa srail oullarndan
drlen gnahlar ondan da drlr buyurdu.

Bunun zerine oraya ilk kanlar, bizim svarilerimiz olan Hazrec oullarnn svarileri
oldu. Sonra cemaatin hepsi gelip tamam oldu. Resulullah (s.a.v.):

u kzl devenin sahibi hari sizin hepiniz mafiret olunmutur buyurdu. Biz derhal o
kzl devenin sahibinin yanna gittik. Ona:

Gel, Resulullah (s.a.v.) senin iin mafiret istesin! dedik. O adam:

Allah'a yemin ederim ki, benim kaybetmi olduum devemi bulmu olmam, bana, sizin
arkadanzn benim iin istifar etmesinden daha sevimlidir dedi.

Bu adam, bunu sylerken kaybolmu devesini sorup aratrmaktayd. 1066[1066]

Aklama:

Seniyye, daa kan sarp yol demektir. Bazlar, iki da arasndaki yol manasna geldiini
belirtmilerdir.

Mrr ise ac yemii olan bir aatr. Burada bununla kastedilen, bu isimle anlan bir
yerdir. Bu yer, Hudeybiye'ye yakn bir yerdir.

Resulullah (s.a.v.)'in Mrar yoluna kim kacak diye sormas, ya klmas g bir yer olduu yada dman oraya yakn bulunduu iindir.

Kad yaz, kzl devenin sahibinin, Ced b. Kays adna bir mnafk kimse olduu belirtmitir.

2520- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bizden yni Neccr oullarndan bir adam vard. Bakara ile l-i mrn Srelerini

okumutu. Peygamber (s.a.v.)'e vahiy ktiblii yapyordu. Derken bu adam, kap gitti.
Ehl-i kitab camiasna katld. Onlar, onu mkafata vererek kendileri yanndaki derecesini
ykselttiler. Sonra da:

Bu adam, Muhammed'e vahiy ktiplii yapyordu deyip yapt irtidattan dolay onu
1066[1066]

Hkim, Mstedrel, 4/83.

ok beendiler. Fakat ok gemeden Allah onu onlarn ierisindeyken Allah onun

boynunu vurdurup ldrd. Ehl-i kitap, o kimse iin bir mezar kazp onu onun iine

gmdler. Fakat sabah olunca, gmld yer onu d yzne atmt. Sonra dndler,
ona tekrar bir ukur kazarak o kimseyi onun iin gmdler. Sabah olunca yer yine onu

d yzne atmt. Sonra dndler, onun iin tekrar bir ukur kazarak o kimseyi onun

ierisine gmdler. Fakat sabah olunca, yer yine onu d yzne atmt. Nihayet onu
atlm olarak braktlar. 1067[1067]
Aklama:

Peygamber (s.a.v.) Medine'ye geldikten sonra oradaki Yahudiler ile Hristiyanlar,

mslmanlar iten ykmak iin d grnleri itibariyle mslman oluyorlar, bir

mddet getikten sonra dinden dnyorlard. Maksatlar, dier mslmanlar dinden
kmaya sevketmekti.

te burada szkonusu edilen kii de, bu maksatla mslman olmu, sonra da dinden
dnmtr. Hristiyanlar tarafndan mkafata nail olmusa da en sonunda kt bir

ekilde cezasn grmtr. nk bu kimse ld zaman ona derin bir kuyu

kazmlarsa da cesedini yer kabul etmeyip, grenlere ibret olmak zere onu dar
atmtr. Kafirler bunu grnce:

Bu ii Muhammed ile ashab yapmtr. Onlardan kat iin onun kabrini eip cesedini

kardlar diyerek onu daha derin bir kuyuya gmmlerse de, cesedini yine yer kabul
etmeyip yze atm. nc de daha derin kazdklar halde, yine dar atm. Nihayet
bunun insan ii olmadna kanat getirerek, onu gmmekten vaz gemilerdir.
2521- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah {s.a.v.) bir seferden geliyordu. Medine'nin yaknna geldii zaman nerdeyse
svariyi gmecek dercede ok iddetli bir rzgar esmekteydi.

1067[1067]

Butr, Menakb 25; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/222, 245; Abd b. Humeyd, Msned, 1278, 1280.

Cabir der ki: Resulullah (s.a.v.):

Bu rzgar, bir mnafk ld iin gnderilmitir buyurdu,

Medine'ye geldiinde, mnafklardan bir byk mnafn ldn grd. 1068[1068]

Aklama:

Mnafk ld zaman iddetli bir rzgarn kmas; bunun, o kimse iin bir ceza ve
lmne alamet olmak ilee errinden de kullarn rahata erdiini bildirmek iindir.

SIFTU'L-KIYAMET VE'L-CENNET VE'N-NR (=KIYAMET, CENNET VE CEHENNEMN

ZELLKLER)

Mslim Nshalarnda Buraya Rakam Verilmemitir.

Kyamet:

slam inancna gre; alem mahluktur. Sonradan yaratlmtr. Sonradan meydana gelen

her ey, yok olucudur. Bu maddi alemde gnn birinde son bulacaktr. te bu byk son
bulmaya, Kyamet ad verilir.

Hz. Peygamber (s.a.v.), burada, Kyametin kopma zamannn pek yakn olduunu bildirmektedir. Resulullah (s.a.v.)'in daveti, Kyametin kopma zamanna kadar devam
edecektir. O'nun daveti ile Kyametin kopmas, birbirinden ayrlmayacaktr.

Kyamet alametlerinin, Kyametin kopma anndan nce gelmesi; insanlar, ikaz ve irat,
1068[1068]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/315; Abd b. Humeyd, Msned, 1029.

gafletten uyandrma, tevbeye tevik ve ahirete hazrlk iindir.

Cennet kelimesi, szlkte; Hurma ve dier aalardan oluan bahe anlamna gelmektedir.

Cennet, rtmek anlamndaki Cenne kknden alnmtr. Sarmak hurmalklar ve

dalbudak yaprakl aalan birbirine doland zaman altndakini rten emsiye gibi olup
adn bundan almtr.

Terim olarak, cennet ile kast edilen; yce Allah'n, sdk imanlar ve salih amelleri
karlnda iyi kullarna hazrlad yurttur.

Cennet, Kur'an- Kerimde eitli isimlerle anlmaktadr:

Me'va Cenneti Mminlerin ve ehidlerin barna ve kona olan cennet, Adn Cenneti,
kamet ve ebedilik cenneti, Daru'1-Huld, Ebedilik yurdu, Firdevs, Her eyi kapsayan

cennet bahesi, Daru's-Selm, Esenlik yurdu, Daru'l-Mukme, Ebedi kalnacak yer,

Cennetu'n-Nam Nimetlerle dolu cennetler ve Makamu'1-Emn, Gvenli makam gibi.
Yalnz bunlarn cennetin tabakalar olduu da ileri srlmtr.

Cennete ancak gzel ameller iliyen ve stn sfatlara sahip olanlar girer. 1069[1069]

Yce Allah, cennette nimetlerin srekli olduunu ve sevincinin kesilmediini, iinde her
eyin hesapsz bol olduunu haber vermektedir.

Ayrca cenneti, u ekilde tasvir etmektedir: Nehirleri ok ve grl grl akar. Tad ve

kokusu deimemi stten nehirler, ienlere lezzet veren ikiden nehirler ve

arndrlm baldan nehirler vardr. Bu nehirlerin hepsi, kklerin altnda akar. Cennette

meyveler bol ve etler ise ku etidir. Cennet halk kendilerine ne zaman bunlardan bir
meyve rzk olarak verilse her defasnda:

Daha nce de bundan rzklandk derler . Halbuki o rzk, birbirinin benzeri olmak

zere onlara sunulacaktr. nk bu meyveler, gzellik ve stnlk ynnden birbirine

benzemektedir.

Verilen yiyecek ve iecekleri, onlara, gen hizmetiler sunacaktr. Bu hizmetileri grn1069[1069]

Tevbe: 9/111-112.

ce, son derece gzelliklerinden dolay onlar etrafa dalm birer inci sanrlar.

1070[1070]

Bunlar, gm ve billurdan tabaklar ve kadehler dolatrrlar. Orada nefislerin

holanaca ve gzlerin sevecei her ey vardr. 1071[1071]

Cennet ehlinin elbiseleri, ince ve kaln yeil ipektendir.

sslenmilerdir.

1073[1073]

1072[1072]

Evleri gayet gzel ve rahattr.

akan, st ste bina edilmi kklerdedirler. 1075[1075]

Altndan ss eyalariyle

1074[1074]

Altlarndan rmaklar

Cennet ehli eleriyle beraber glgelerde koltuklara yaslanmaktadr.

1076[1076]

Bu elerini

yce Allah yat ve gencecik yaratr. Onlarla beraber ceylan gzl hurileri de yaratr.

Bunlar ku ty iinde gizlenmi bembeyaz yumurtalar gibidir. Dnya kadnlarnn tadklar btn kusurlardan arndrlmtr. Hayz yok, doum yok, vcut kusuru veya
ahlk ktl yoktur.

Cennet ehlinin gslerinden kin ve nefreti Yce Allah gidermitir. Sevgi ve lfet iinde
kaynarlar. Hi bir yorgunluk grmez, oradan da karlmazlar. 1077[1077]
Cennette lzumsuzluk, kt sz ve bo lakrd duyulmaz.

1078[1078]

tebih sesleri yaylr. Mminlere ve birbirlerine selamlan iitilir.

Hep Allah' takdir ve

Cennet nimetleri, dnyada insanlarn bildiklerine benzer ekilde olduu varid olmutur.

Yalnz tr, ekli ve tad bakmndan dnyadaki nimetlerin ok stndedir. Bu

nimetlerin hakikati, nsan aklnn tasavvur edemediinin ok stndedir.

Ahiret nimetleri, dnya nimetlerinin hibirine benzememektedir. sim ynnden birbiri-

ne benzerlik olsa bile zellik ve mahiyet bakmndan birbirinden tamamen farkldr.

1079[1079]

Cehennem kelimesi, szlkte; Derin kuyu anlamna gelir. Terim olarak ise; ahirette

nsan: 76/19.
Zuhruf: 43/71.
1072[1072] Kehf: 18/31, nsan: 76/21.
1073[1073] Kehf: 18/21, Hac: 22/23, Ftr: 35/33.
1074[1074] Tevbe: 9/72.
1075[1075] Zmer: 39/20.
1076[1076] Yasin: 36/56.
1077[1077] Hicr: 15/47, 48.
1078[1078] Nebe': 78/35.
1079[1079] Daha geni bilgi iin b.k.z: Seyyd Sabk, nanc Salamlatran Unsurlar, ev. Hanifi Akn, Karnca
Yay., stanbul 2004, s. 370-380.
1070[1070]
1071[1071]

kafirlerin srekli olarak, gnahkar mminlerin de gnahlar lsnde cezalandrlmak

zere kalcaklar azab yeridir.

Yce Allah, iyi kullarn cennetle mkfatlandrd gibi gnahkar kullarn da iledikleri
byk gnah ve irkin eylerden dolay ceza olarak cehennemle cezalandrr.
Cehennem, azab yerinin addr. Cehennemin birok isrni vardr.

1- Hviye uurum Haviye, iine dld zaman kmak mmkn olmayan derin ukur
demektir. 1080[1080]

2- Sar alevli ate. 1081[1081]

3- Lez, alevli ate. 1082[1082]

4- Sekar, yakc bir ate. 1083[1083]

5- Hutame. 1084[1084]

6- Cahm, son derece byk, alevleri kat kat ykselen ate.

7- Nr, Ate.

Yalnz bu 7 ismin, cehennemin 7 tabakas olduunu ileri srenler de olmutur.

Yce Allah, sapklarn sapklklarndan vazgemesini salamak iin, cehennemi, nnde

salarn aaraca ve kalblerin dklecei iddetli sfatlarla nitelemitir. rnein,

cehennem ateinin yaktnn, insanlar ve talar olduunu belirtmitir.

Ey iman edenler! Kendinizi ve ailenizi, yakt insanlar ve talar olan ateten koruyun.
Onun banda, acmasz, gl, Allah'n kendilerine buyurduuna kar gelmeyen ve
emredildiklerini yapan melekler vardr. 1085[1085]
Cehennem halknn yiyecei, Zakkum'dur. Zakkum, kokumu ve gayet ac aa eitleKria: 101/8, 11.
Mlk: 67/5.
1082[1082] Meric: 70/15, 18.
1083[1083] Mddessir: 74/26, 30.
1084[1084] Humeze: 104/4-9.
1085[1085] Tahrm: 66/6.
1080[1080]
1081[1081]

rinin en ktsdr.1086[1086]

Cehennem halk; hibir zaman lmezler, dinlenemezler ve rahat bir hayat

srdrmezler. 1087[1087]

Nisa: 4/56'de 'cehennem halknn azab ekli, yle tasvir edilmektedir: Ate,

cehennemdekilerin derilerini yiyip bitirdike yce Allah onlara yeni deriler verir. Bunun
sebebi de; cehennem ateinin acsn hisseden tabakann, deri tabakas olmasdr. Dier

dokular, kaslar, i organlarda ise acnn duyarllk derecesi zayftr. Bunun iin doktor,
deri tabakasn gemeyen basit yaralarn, dokulara kadar nfuz eden derin yaralarn
aksine byk aclar verdiini bilir. Zira derin yaralar, tehlike ve ciddiyetine ramen
byk ac vermezler.

Yce Allah, bize burada yle buyurmaktadr: Ate, sinir sisteminin bulunduu deri
tabakasn yiyip bitirdike acnn devam etmesi ve azabn srmesi iin Allah deri

tabakalarn baka deri tabakaanyla deitirmektedir. te insan daha cehennem

ateinin acsnn mahiyetini kavrayamadan nce Allah'n yce hikmeti bu acnn bir
benzerini bu dnyada ortaya karmaktadr. phesiz Allah, Azz ve Hakimdir. 1088[1088]

2522- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kyamet gn iri csseli, semiz bedenli bir kii hesab yerine gelir. Fakat Allah'n yannda
bir sivrisinein kanad kadar arl olmaz. sterseniz Biz kyamet gn onlar iin hibir
tart tutturmayz 1089[1089] ayetini okuyun. 1090[1090]

2523- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Yahudi bir din adam, Peygamber (s.a.v.)'in yanna gelip ona:

Safft: 37/62, 67.

A'I: 87/11, 13.
1088[1088] Daha geni bilgi iin b.k.z: Seyyid Sabk, nanc Salamlatran Unsurlar, ev. Hanifi Akn, Karnca
Yay., stanbul 2004, s. 357-369.
1089[1089] Kehf: 18/105.
1090[1090] Buhari, Tefsiru Sure- Kehf 6.
1086[1086]
1087[1087]

Ey Muhammed! phesiz ki Yce Allah kyamet gnnde gkleri bir parmanda, yer

tabakalarn da bir parmanda, btn dalar ile aalar da bir parmanda, sular ile
topraklar bir parmanda, dier mahlkat da bir parmanda tutup sonra onlar
sallayarak:

Melik ancak Benim, Melik ancak benim! buyuracaktr dedi. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.) bu din adamnn sylediklerine aarak onu tasdik iin gld. Sonra da, Onlar,
Allah' hakkyle takdir edemediler. Halbuki kyamet gnnde btn yer Onun

avucundadr. Gkler de onun sa elinde drlp toplanacaktr. O, onlarn irk

kotuklarndan mnezzehdir.1091[1091]

2524- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Yce Allah, kyamet gn, btn gkleri drer, sonra onlar sa eliyle tutar. Sonra da:

Melik ancak Benim! Cebbarlar nerede! Mtekebbirler nerede! buyurur. Sonra sol eliyle
de yerleri drecek. Sonra da:

Melik ancak Benim! Cebbarlar nerede! Mtekebbirler nerede!' buyuracak. 1092[1092]

1- Mahlukatn ilk Yaratl Ve Hz. Adem (a.s.)in Yaratlmas

2525- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) elimden tutup:

Yce Allah yeri cumartesi gn yaratm, ondaki dalar pazar gn yaratm, aalar
pazartesi gn yaratm, sevilmeyen eyleri sal gn yaratm, nuru aramba gn
yaratm, hayvanlar yerin zerine perembe gn yaym, Adem (a.s.)' da cuma gn
ikindiden sonra mahlkatm en sonunda ve cuma saatlerinin nihyetinde, ikindi ile akam

Zmer: 39/67 Buhari, Tefsiru Sure-i Zmer 2, Tevhid 19, 36; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 41, 3238;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/429, 457.
1092[1092] Buhr, Tevhid 19; Ebu Dvud, Snnet 4732.
1091[1091]

arasndaki bir zaman ierisinde yaratmtr buyurdu. 1093[1093]

2- llerin Yeniden Diriltilmesi, nsanlarn Maher Yerine Sevk Olunmas Ve
Kyamet Gnnde Yerin Durumu

2526- Sehl b. Sa'd (r.a.)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kyamet gn insanlar beyaz, ince undan yaplm rek gibi krmzya alan beyaz bir
yerde toplanacak, orada hi kimse iin bir alamet olmayacaktr. 1094[1094]

3- Cennetlikler iin Hazrlanacak Konuk Yemei

2527- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Kyamet gn yer tandrda piirilen bir ekmek/bazlama gibi olacak. Cebbar olan Allah,
onu, sizden birisinin yolculukta ekmek/bazlamasn tandr gibi bir yerde koyup piirirken
evirip evirdii gibi cennet halk iin bir konuk yemei olmak zere eliyle evirip evirir
buyurdu.

Ebu Sad el-Hudr der ki: Derken Yahudilerden birisi gelip:

Ey Ebu'I-Ksm! Rahman olan Allah, sana bereket versin! Kyamet gnnde

cennetliklerin arlanaca eyi sana haber vereyim mi? dedi. Resulullah (s.a.v.):
Evet! buyurdu. Yahudi, Resulullah (s.a.v.)'in buyurduu gibi:

Yer bir ekmek/bazlama gibi olacak dedi. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.) bize bakt,
sonra da gld, yle ki az dileri grnd. Yahudi:

Nes, Snen'l-Kbr, 11010; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 2/327; Ebu Ya'l, Msned, 1632;
Beyhak, Snen'l-Kbr, 9/3.
1094[1094] Buhr, Rikak 44.
1093[1093]

Sana onlarn katn haber vereyim mi? dedi. Resulullah (s.a.v.):

Evet! buyurdu. Yahudi:

Onlarn katklar, blm ile nn'dur dedi. Orada bulunanlar:

Bunlar nedir? diye sordular. Yahudi:

kz ile balktr. Bunlarn cierlerinin kenarndan yetmi bin kii yiyecektir dedi.
1095[1095]

2528- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Eer yahudilerden on alim kimse bana tabi olsayd, yeryz zerinde mslman olmadk
bir yahudi kalmazd. 1096[1096]

4- yahudilerin, hz. peygamber (s.a.v.)e ruhun mahiyetini sormalar

2529- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir defasnda ben Peygamber (s.a.v.)'le birlikte bir tarlada yryordum. O da, bir hurma
dalma dayanyordu. Derken bir grup Yahudiye urad. Onlar birbirlerine:
Ona, ruhun mahiyetini sorun! dediler. Bazlar da:

Ona sormaya sizi sevkeden ey nedir? O sizin karnza holanmadnz bir eyle
karlamyor! dediler. Bazlar da:

Ona sorun! dediler. Bunun zerine biri kalkp gelerek Resulullah (s.a.v.)'e ruhun
mahiyetini sordu. Peygamber (s.a.v.) sustu. Ona hi bir cevap vermedi. Ona vahyin
geldiini anladm. Yerimde durdum. Vahy inince,

1095[1095]
1096[1096]

Buhari, Rikak 44; Abd b. Humeyd, Msned, 962.

Buhr, Menkibu'l-Ensar 52; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/346, 363. 416.

Sana ruhu soruyorlar. De ki: Ruh, Rabbimin iidir. Sizlere ancak pek az bir ilim verilmitir
1097[1097]

buyurdu. 1098[1098]

Aklama:

Mevdudi, ayette geen Ruh kelimesinin anlam ile ilgili olarak yle der:

Genellikle Arapa Ruh kelimesinin Can, nsan ruhu anlamnda kullanld yargs
vardr. Buna gre Hz. Peygamber'e (s.a.v.) insan ruhunun tabiat sorulmu, buna cevap

olarak da onun Allah'n emrinde olduu sylenmitir. Fakat biz bu anlam kabul etmekte
tereddt ediyoruz; nk bu, ancak ayeti iinde yer ald blmden yani siyak ve

sibaktan kardmzda mmkn olur. Aksi takdirde bu szler ok anlamsz olur. nk

buraya kadar olan ayetlerde, bundan sonra gelen ve Kur'an'n anafikriyle ilgili olan
ayetlerin arasna insan ruhu ile ilgili bir sorunun sokulmas ok anlamszdr.

Eer ayeti yer ald blm iinde okursak, burada Ruh kelimesinin vahyi getiren
melek olduunu anlarz. Bu, mriklerin u sorusuna verilen bir cevapt:
Kur'an' nereden alyorsun? cevapta sanki yle denilmek isteniyordu:

Ey Muhammed, bu insanlar sana Ruhtan yani Kur'an'n kaynandan veya onu elde
ettiin aratan soruyorlar. De ki: Bu Ruh bana Rabbimin emri ile gelir. Fakat sizin

bildiiniz o kadar azdr ki, insan szleriyle Allah'tan vahyolunan szleri birbirinden
ayrde demezsin iz. Kur'an'n baka biri tarafndan uydurulduunu sanmanzn nedeni
ite budur.

Yukardaki yorum tercih edilmelidir, nk nceki ve sonraki ayetlerle mkemmel bir

uyum iindedir. Bu gr Kur'an tarafndan da desteklenmektedir:

Allah maher gn ile uyarp korkutmak iin, kendi emrinden olan Ruhu kullarndan

sra: 17/85.
Buhari, lm 47, Tefsiru Sure-i sra' 13, Nisam 3, Tevhid 28, 29; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 17, 3141;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/389, 444.
1097[1097]
1098[1098]

dilediine indirir. 1099[1099]

Bylece sana da biz kendi enirimizden bir Ruh vahyettik. Sen kitap nedir, iman nedir
biliniyordun.. 1100[1100]
Bunun yansra bn Abbas, Katade ve Hasan Basri'de Allah hepsine rahmet etsin ayn

tefsiri benimsemilerdir. bn Cerir ayn gr Katade'den rivayetle bn Abbas'a isnat

eder, fakat ok gariptir ki, bn Abbas'n bunu sadece gizli olarak sylediini belirtir.
Ruhu'l-Meani yazan da, Hasan Basri ve Katade'nin u szlerini nakleder:

Ruh ile Cebrail kastedilmitir. Soru, onun inii ve vahyin Hz. Peygamber'in (s.a.v.)
kalbine ilka edilii ile ilgiliydi. 1101[1101]

2530- Habbb (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Benim, As b. Vil'de bir alacam vard. Bunun zerine onun yanna gidip alacam
ondan istedim. Bana:

Muhammed'e kfretmedike bu alacan asla sana vermem! dedi. Ben de, ona:

Sen lsen, sonra tekrar diriltilsen bile yine de ben Muhammed'e asla kfretmem
dedim. As b. Vil:

Ben ldkten sonra muhakkak diriltilecek miyim? yleyse ben tekrar malma ve

evladma dndm zaman bana gelirsen, ben de o zaman alacan sana deyeceim!
dedi. 1102[1102]

M'min: 23/15.
ura: 42/52
1101[1101] B.k.z: Mevdudi, Tefhimu'l-Kur'an, 3/133-134
1102[1102] Buhr, By' 29, care 15, Tefsiru Sure- Meryem 3, 4; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 20, 3162;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/110, 111.
1099[1099]
1100[1100]

5- Yce Allah'n
Sen Onlarn Arasndayken Allah Onlara Azab Edecek Deildir

1103[1103]

Ayetinin

Mahiyeti

2531- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Ebu Cehl:

Allahn! Eer bu, senin katndan gelen bir gerek ise zerimize gkten ta yadr veya
bize ac verici bir azab gnder demiti.
Bunun zerine;

Sen onlarn arasnda iken Allah, onlara azap edecek deildir. Ve onlar mafiret
dilerlerken de Allah onlara azab edici deildir. Yoksa Mescid-i Haram'a girmekten
mminleri menederlerken Allah onlara niin azab etmesin? Hem de onlar O'nun dostu
deille. O'nun dostlar ancak O'na kar gelmekten saknanlardr. Fakat onlarn ou bunu
bilmiyorlar 1104[1104] ayeti inmitir. 1105[1105]
6- Yce Allah'n
Gerekten nsan Zenginlii Grnce Azar 1106[1106] Ayetinin Mahiyeti

Eb Cehli Muhammed sizin aranzda hal yzn topraa srtyor mu? dedi. Ona:
Evet! diye cevap verildi. Bunun zerine Ebu Cehil;
Lt ve Uzza'ya

yemin

ederim ki, onu, bunu yaparken grrsem mutlaka boynuna

basarm yada mutlaka yzn topraa ymerim dedi. Derken Resulullah (s.a.v.) namaz
Enfal: 8/33
Enfal: 8/33-34.
1105[1105] Buhari, Tefsiru Sure-i Enfal 4.
1106[1106] Alak: 96/6.
1103[1103]
1104[1104]

klarken onun yanna vard. Boynuna basmak niyetinde idi, fakat birdenbire onu brakp
geri dndn ve elleriyle korunduunu grdler. Ona:

Sana ne oldu? diye soruldu. Ebu Cehil:

Gerekten onunla benim aramda ateten bir hendek, korkun br ey ve bir takm
kanatlar vard dedi. Resulullah (s.a.v.)'de:

Bana yaklam olsayd, melekler onun organlarn lime lime ederlerdi! buyurdu.

Ravi der ki:

Bunun zerine Yce Allah,

Hayr! Gerekten insan kendini zengin grnce azar. Hi phe yok ki, dn Rabbinedir.
Bir kulu namaz klarken meneden kimseye ne dersin? Va hidyet zere ise veya takvay
emrederse ne dersin! Dieri/Ebu Cehil ise hakk yalanlad ve dnp gitti ise ne dersin?
Bilmez mi ki, Allah gryor! Hayr! Eer vazgemezse mutlaka alnna yapacaz. Yalanc,
gnahkar alna! O, meclisini arsn. Biz de zebanileri aracaz! Hayr! Ona itaat
etme! 1107[1107] ayetlerini indirdi. 1108[1108]
7- Duman

2533- Mesrk'tan rivayet edilmitir:

Abdullah (bn Mes'ud)'un yannda oturuyorduk. Kendisi de aramzda yan tarafna

yaslanmt. Derken ona bir adam gelip:

Ey Ebu Abdurrahman! Gerekten hikayeci bir adam Kinde kaplarnn yannda kssa

anlatyor; Duhan sresindeki ayet mnasebetiyle duman mucizesi gelip kfirlerin

canlarn alacan, mminlerin ise ondan nezle eklinde etkileneceklerini sylyor
dedi. Bunun zerine Abdullah kzarak oturdu ve:

1107[1107]
1108[1108]

Alak: 96/6, 19.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/370.

Ey insanlar! Allah'tan korkun! Sizden kim bir ey bilirse, bildiini sylesin. Bilmeyen de,
Allah daha iyi bilir desin. nk birinizin bilmedii bir ey iin, Allah daha iyi bilir
demesi en byk ilimdir. Gerekten Yce Allah, Peygamber (s.a.v.)'e:

Ben bu peygamberlik grevi karlnda szden br cret istemiyorum. Ben kendiliimden

teklif edenlerden de deilim de! 1109[1109] buyurmutur.
Aklama:

Bu ayetin ini sebebi udur: phesiz ki Resulullah (s.a.v.), insanlardan slam'a kar bir

aleyhtarlk grd zaman:

Allahm! Ysuf'un yedi ktlk senesi gibi onlara da yedi ktlk sene olsun! buyurdu.

Bunun zerine Kurey'in kabilesinin zerine yle bir ktlk geldi ki, bu ktlk, her eyi

silip sprd. Hatt alktan hayvan derilerini ve l hayvan etlerini yemilerdi.

Onlardan biri, gkyzne bakarak duman eklinde bir ey grd. Hemen Eb Sfyan,
Peygamber (s.a.v.)'in yanna gelip:

Ey Muhammedi Sen Allah'a tat ve akrabaya yardm emrederek geldin. Fakat

kavmin helak oldu. imdi onlar iin Allah'a dua et! dedi. Bunun zerine Yce Allah,
Semnn insanlar saracak apak bir duman getirecei gn gzet! Bu, ackl bir
azabdr 1110[1110] yetini,

phesiz ki siz eski inkarc halinize geri dneceksiniz. Fakat biz byk bir iddetle

yakalayacamz gn, kesinlikle intikammz alrz. 1111[1111] ayetine kadar ndirdi.

Abdullah der ki: Bu duman, onlarn dedii gibi ahiret azab olsayd hi ahiret azab
kaldrlr myd?

Sd: 38/86.
Duhan: 44/10-11.
1111[1111] Duhan: 44/16.
1109[1109]
1110[1110]

Aklama:

Duhan: 44/16'nn metninde geen Bata gn, Bedir sava gndr. Buna gre Duhan
azab da; bate, lizam ve ayeti'r-Rum'da ortaya km ve gemitir. 1112[1112]

Bu olay, hicretten nce olmutur. Kurey kabilesi apak bir ekilde Duman azabnn
gelmekte olduunu grmesine ramen, yine de kfr ve inkara sapmlar, bunun cezas
da Bate ve lizam olmutur.

Kindenin; Kufe'de bir yer olduunu syleyenler olduu gibi, Yemen'deki en byk
kabilelerden biri olduunu syleyenler de olmutur.

Lizam ile; Bedir savanda mriklerin ldrlmeleri ve esir edilmeleri kast edilmektedir.

Rum ayeti ile; Romallarn ilk nce ranllara malup olup sonra galip geleceklerinden
bahseden ayettir. Romallar, Hudeybiye sava srasnda ranllar yenmiti.

Yusuf senesi ile kastedilen ise Yusuf (a.s) zamannda Msr'da meydana gelen yedi yl
sren ktlktr.

8- Ayin (kiye) Ayrlmas

2534- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte bir ara Mina'da bulunuyorduk. O srada ay iki paraya

ayrld. Bir paras, dan arkasnda idi ve dier bir paras da dan berisinde idi. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.), bize:

Buhari, stiska' 2, Tefsiru Sure-i Duhan 2; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 46, 3254; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 1/380, 431, 441.
1112[1112]

ahid olun! buyurdu. 1113[1113]

2535- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Mekke halk, Resulullah (s.a.v.)'den bir mucize ,stemilerdi. Bunun zerine Resulullah
(s.a.v.) onlara ayn yarlmas mucizesini iki defa gstermitir. 1114[1114]
2536- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Gerekten ay, Resulullah (s.a.v.) zamannda ikiye ayrlmtr. 1115[1115]

Aklama:

Rivayetlere gre; mrikler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den bir mucize istemiler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'de onlara ayn yanlmas mucizesini gstermitir.

Bu yarlma esnasnda ay, imek akar gibi hzla iki defa ayrlp kapanmtr, Bu srada
Ebu Kubeys da, ikiye ayrlan ayn arasndan grlmtr.

Buhr, bu olayn, Hz. mer'in mslman olmas ile Habeistan'a hicret etme arasnda
meydana geldiini belirtir.

Als'de, bu olayn, hicretten 5 yl nce Habeistan'a yaplan ikinci hicretten sonra

mslmanlarn maruz kald vadi ablukas srasnda meydana geldiini kesin bir dille
ifade eder.

Bir ok alim, bu konuda geien hadislerin yan sra Kamer: 54/1'de geen "ay yarld"
ifadesini de ve ayrca Kamer: 54/1-9 ayetlerini bir btn olarak eklinde alarak 9. ayette

Buhr, Menkb 27, Menakbu'l-Ensar 36, Tefsir Surc-i Kamer 1; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 55,
3285; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/377.
1114[1114] Buhr, Menkb 27, Tefsru Surc-i Kamer 1; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 55, 3286; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 3/165, 207, 220, 275.
1115[1115] Buhr, Menkb 27, Menakbu'l-Ensar 36, Tefsiru Sure-i Kamer 1.
1113[1113]

geen Nuh'un

yalanlanmas gibi Hz. Peygamber (s.a.v.)'in de bu mucizeyle mrikler

tarafndan yalanlandn grlerine delil olarak getirmilerdir.

Baz alimler de, ayette geen "yanld" kelimesini, "yarlacak" eklinde yorumlayarak
ayn, Kyametin kopmas srasnda yarlacam belirtmilerdir.)
9- Ezaya Allah'tan Daha Sabrl Hikimsenn Olmamas

2537- Ebu Musa (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

itmekte olduu ezaya kar Yce Allah'tan daha sabrl hi kimse yoktur. nk O'na irk
koulur ve O'na oul' nispet edilir, sonra bunlara ramen onlara afiyet verir ve onlara rzk
ihsan eder. 1116[1116]

10- Kafirin Azabtan Kurtulmak iin Yeryz Dolusu Kadar Altn Fidye Vermek
stemesi

2538- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Yce Allah, cehennemliklerin en hafif azab edilenine:

Dnya ve dnyann iindeki btn varlklar, senin olsa, bu azabdan kurtulman iin
onlar fidye verir miydin? diye soracak. O kimse:
Evet! diye cevap verecek. Bunun zerine Allah:

Ben senden daha Adem'in sulbndeyken imdi fidye olarak vermeyi dndn bu
fedakarlktan daha hafif olanm; irk komamam ve Benim de seni cehenneme koymamam
1116[1116]

Buhrf, Edeb 71, Tevhid 3; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/495, 401, 405.

diledim. Fakat sen, irkten bakasn kabul etmedin! buyuracak. 1117[1117]

11- Kafirin Yzst Hasrolunmas

2539- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir kimse:

Ey Allah'n resul! Kafir kyamet gnnde yz st nasl harolunur? diye sordu.

Resulullah (s.a.v.);

Dnyada onu iki aya zerinde yrten (Allah), kyamet gnnde o kimseyi yz st
yrtmeye kadir deil midir? diye cevap verdi. 1118[1118]
12- Dnya Halknn En Zengin Olanlarnn Cehenneme Daldrlmas Ve Dnya
Halknn En ok Sknt ekenlerinin ise Cennete Daldrlmas

2540- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kyamet gnnde cehennemliklerden dnya ahalisinin en refahls olan kimse getirilir ve

cehenneme bir kere daldrlr. Sonra ona:
Ey Ademolu! Sen hi bir hayr grdm m? Sana herhangi bir nimet urad m? diye
sorulur. O da:
Hayr! Vallahi, Rabbim! Hibir hayr grmedim ve hibir nimet bana uramad! diyecek.

Cennetliklerden olup da dnyada yoksul ve skntl bir yaam sren bir

1117[1117]
1118[1118]

Buhr, Enbiya 1, Rikak 49; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/127, 129.

Buhr, Tefsiru Sure-i Furkan 1, Rikak 45; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/229.

kii getirilir ve cennete bir kere daldrlr. Sonra da ona:

Ey Ademolu! Sen hi yoksulluk grdn m? Bandan hi sknt geti mi? diye sorulur. O
da:
Hayr! Vallahi, Rabbim! Bamdan hi yoksulluk gemedi ve Hibir sknt grmedim
diyecektir. 1119[1119]

13- Mminin yilikleri Sebebiyle Dnyada Ve Ahirette Mukafatlandrlmas Ve

Kafirin yiliklerinin ise Dnyada Pein denmesi

Dorusu Allah, hibir mmine iledii hayr mkafatsz brakmaz. sebebiyle hem

dnyada diledii verilir ve hem de ahirette mkafatlandlr. Kafire gelince ise o dnyada

Allah iin yapt hayrlar karlnda ona izk verilir. Ahirete vardnda ise onun
kendisiyle mkafat! andrl a ca bir nayr yoktur. 1120[1120]

14- Mminin Misalinin Ekin Gibi Ve Munafkn Misalinin ise Sedir Aac Gibi
Olmas

2542- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Mminin misali, ekin gibidir. Rzgar nereden gelirse onu eip yatrr. Dorulduunda
mmin kismeye musibet gelmeye devam eder. Mnafkn misali ise sedir aac gibidir.
Kesilmedike sallanmaz. 1121[1121]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/203; Ebu Ya'l, Msned, 6/231; Abd b. Humeyd, Msned, 1/391.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/123, 125, 283.
1121[1121] Buhr, Merda 1; Tirmiz, Emsal 4, 2866; Nesai, Snen'l-Kbr, 7480; Ahmed b. Hanbel, Msned,
1/234.
1119[1119]
1120[1120]

2543- Ka'b b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Mmin kimsenin misali, taze yeermi ekin gibidir. Rzgar onu eiltir. Kimi yere ykar ve
kimi de dorultur. Nihayet kurur. Kafirin misali ise kk zerinde dimdik duran sedir aac
gibidir. Onu hibir ey eiltemez. Nihayet sklmesi de bir defa da olur. 1122[1122]

Aklama:

Bu hadiste; mmin, mtemadiyen esen rzgarn nnde saa sola eilerek krlmadan

dik kalan canl bir bitkiye benzetilmeketedir. nk gerek mmin kul Allah'a inand
iin hastalk, salk, ltuf, musibet gibi dnyevi sknlar, onun dosdoru istikametini
bozmaz, kulluk vasf ile imann sarsmaz. hsanlara mazhar olursa kreder, skntlara

maruz kalrsa sabreder. Kafir, mrik ile mnafk ise gerek mmin kul gibi olmayp
karlatklan skntlar karsnda istikametini bozabilir, isyan edebilir.
15- Mminin Misalinin Hurma Aac Gibi Olmas

2544- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Dorusu aalarn ierisinde yle bir aa var ki, yapra dmez. Bu aa, mslmana
benzemektedir. Onun hangi aa olduunu bana syleyin? buyurdu.

Bunun zerine orada bulunan cemat, krlardaki aalar saymaya baladlar.

Abdullah bn mer der ki: imden bunun hurma aac olduu geti. Fakat bunu
sylemeye utandm. Sonra cemaat:

Ey Allah'n resul! Bize bunun ne olduunu syle! dediler. Bunun zerine Resulullah
1122[1122]

Buhr, Merda 1; Nesai, Snemi'1-Kbr, 7479; Ahmed b. Hanbel, Msned. 6/386.

(s.a.v.):

O, hurma aacdr buyurdu.

Abdullah bn mer der ki; Ben, bunu, (babam) mer'e anlattm. O da:

Senin, (herkesinde ierisinde) 'O, hurma aacdr' demi olman, benin1 iin bu, filn ve
filnca eyden daha sevimli olurdu dedi. 1123[1123]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.)'in hurmay mslmana benzetmesi; hayrnn okluu, meyvesini

gzellii ve devam itibariyledir. nk hurmann yemiinin kt gnden kuruyuncaya

kadar devaml surette yenir. Kuruduktan sonra da ondan bir ok faydal eyler yaplr.

Odu nundan, yapraklarndan ve dallarndan da yararlanlr. Hatta ekirdei de

hayvanlara yefis olarak verilir. Ksacas, hurmann her eyi faydaldr. Dolaysyla mmin
kimse de; ibadetle riyle, gzel ahlakyla, namazyla, orucuyla, dile ve kalple yapt
zikriyle, sadakasiyla ve dah-1 bir ok iyi zellikleriyle hurmaya benzemektedir.

16- eytann Aldatmas, Adamlarn nsanlara Fitn Vermek iin Gndermesi Ve

Her nsanla Birlikte Bh eytann Bulunmas

2545- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

eytan, mminlerin, Arap yarmadasnda kendisine kulluk etmelerirden midini iyice

kesmitir. Fakat onlarn aralarn amaya ve birbirlerini drmeye alacaktr
buyururken iittim 1124[1124]
1123[1123]
1124[1124]

Buhr, lm 4, Edeb 79; Tirmiz, Emsal 4, 2867; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/61, 123 157.
Tirmiz, Brr 25, 1937; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/313.

Aklama:

Hz. Peygamber'in teblie balad gnden beri dnya gndeminde yer alm buluna?

slm dini ve uygulamalar, gerek hac ibadeti gerekse Ortadou'daki kanl olaylarla
yenide gndemdedir.

Anari, terr, sava, kan, zulm ve hac, tevhid merkezinin imkan ve ballarna yne!.

olarak hep bir arada. Anlalmas ve anlatlmas olduka zor bir durum. Dost dman
birbirne karm. nan asndan deilse bile, sosyal ve siyasal adan tam bir
kemeke. Byk hesaplarn, arka planlann, g odaklarnn kapmas. slm'

gndemden karmak iin eytann istedii sahne. Mterek dmanlarna kar hac gibi
bir badet vesilesi ile bile dosta bir araya gelemeyen slm dnyas. Aralan alm,
birbirlerine drlm ortak otoritede mahrum mslmanlar. Tam hadisimizde iaret
buyurulduu gibi..

Peygamber (S.A.V.)'n Uyars

Asrlarca nce, hicretin onuncu ylnda, yine bu topraklarda zevkine doyum olmaz bir
heyecan ve hareket vard. Yz binleri aan m'min haclar eliinde Hz. Peygamber Veda

Haccn yerine getiriyor ve btn peygamberlerin ar enberin Veda Hutbesi ile

tamamlyordu.

Peygamber Efendimizin o gn irad ettii Veda Hutbesinin, -aklamak zere setiimiz

hads-i erf ile ilgili bir paragraf yleydi:

Ey mminler, gerekten eytan, sizin u topraklarnzda kendisine kulluk edilmesinden

midini ebediyen kesmi bulunuyor. Fakat o, nemsiz saydnz i ve davranlarnzda
kendisine uyulmasndan memnun olacaktr. Dininizi ondan koruyunuz! 1125[1125]
Hazret Peygamberin bu uyars her trl tahrik ve kargaann temelinde bir inan prob1125[1125]

bn Hiam, Sire, 4/251.

lemi, bir din kayg ve ama bulunacan, eytan'n temsil ettii sapklar cephesinin,

tevhide ve Allah kullarna ynelik sins faaliyetlerinin daim olacan gstermekte ve

aka Dininizi eytan ve yandalarndan koruyunuz talimatn vermektedir.

Btn tahriklerin, hadisimizin ifadesiyle tahriin temelinde slm' nleyebilmekten

mid kesmi olmak gibi ak bir yenilginin bulunduunu, dolaysyla psikolojik bir
temele dayal olan bu kar oluun fevkalde inatla ve sinsice yrtleceini de ortaya
koymaktadr. Atalarmz ne gzel sylemiler: Yenilen pehlivan gree doymaz...
Yenilgiyi Paylaanlar

Aslnda konu, Veda Hacc'nda Mekke'ye girildii gn veya genel bir kabule gre arefe

gn Arafat'ta vakfe esnasnda nazil olan bir yette de ele alnmakta, slm'n iktidarn

kabul zorunda kalan ve onu nlemekten midini kesenin sadece eytan olmad yle
haber verilmekteydi:

Kafirler bugn sizin dininizi bozmak, sizi kendi dinlerine evirmekten mitlerini
tamamen kesmilerdir. Artk onlardan endie etmeyin, benden korkun.. 1126[1126]

Bu yetteki Kfirler ile Hz. Peygamberin beyanndaki eytana bir arada deerlendir-

diimiz zaman, bu iki dman gcn, slm'a kar kmakta, mslmanlara tuzak

hazrlamakta ve onlar birbirlerine drmekte eylem birlii iinde olacaklar sonucuna

varmamz pek tabi ve kolay olacaktr.

Ayrca bu yetin ncesinin haramlar, arkasnn helaller ile ilgili olduu ve Artk onlardan deil, benden korkun ilah uyans ile, hads-i erifteki nemsemediiniz

amelleriniz, i ve hareketlerinizde ona uyulmas da eytan memnun edecektir nebevi

beyan birlikte dnlrse, din ahkma, haram helal snrlarna mmet-i Muhammed'e
has deerlere ilgisiz kalmann, onlar kim ve ne adna olursa olsun hafife almann sadece

ve sadece slm dmanlarm sevindirecei ve dolaysyla m'minleri ilah tehdit ve

azaba muhatap klaca anlalacaktr. Bu demektir ki, slm dnyasndaki olaylarn
1126[1126]

Maide: 5/3.

temelinde,

tevhid

yurdundaki

irk

bidelerinin

kaidesinde

mslmanlarn

umursamazl, gayret azl, anlay ktl yatmaktadr. nemsiz grlen "Ayknlar,

Normal sayldka, toplumda anormal normaller elbette artacaktr.

te yandan gerek bu yetin, gerekse Veda Hutbesi iinde yer alan Peygamber uyarsnn,

Veda Hacc gibi dnyev apta ilk kez gerekletirilen bir muazzam badetin icra gnlerinde nazil ve sdr oimas, hac ibadetinin tam bir varlk ispat demek olduunu, hi bir

dmann artk tevhid d bir dnce adna onu nleme mnasnda slm aleyhinde

mide kaplma imkan kalmadn ilan etmektir. mam Mlik'e gre Cezretu'1-Arap
Mekke, Medine ve Yemen'den ibarettir.
Babacm niin eytana tapyorsun

1127[1127]

yetinin delaletiyle de eytana kulluk

putlara tapnmak demektir. te bu anlamda o gnden bu yana o topraklarda bir sapklk

yaanm deildir. Ancak gerek gnmzdeki bilinen snrlaryla Ceziretu'l-Arap'ta,

gerekse dier slm lkelerinde mslmanlar arasnda omadk meseleler karlm,

fesad ncl ve tahrikilii yaplm ve yaplmaktadr. Zaten tahri, toplumlar fitne ve

harblere sevk etmek, kkrtmak, hile yapmak, katil, terr ve dmanlk gibi ktlkleri
insanlar arasnda tevik etmek anlamlarna gelmektedir.

Veda Hutbesi'ndeki Szn u topranzda ifadesi, hadisimizde Cezretu'l-Arap'ta diye

aklk kazanm olmakta, ya da Cezretul-Arap'ta ifadesi, Sizin u topranzda

beyannn snrlaryla Mekke ve civarna tahsis edilmi olmaktadr. Sonuta da
hadisimizde, musall m'minlerin bir daha putlara kullua dnmeyecekleri, en azndan

eytan ve avenesinin/yardmclarnn m'minleri bu sonuca dndrmekten mitlerini

kesmi olduklar belirlenmi olmaktadr. Ancak m'minlerin birbirlerine dmelerinin
de bu en ac akbete yakn kt bir son olduu da vurgulanm bulunmaktadr. Yaanan
da ite bu kt sondur.
Merkez ss

mam Nevev'ye gre Peygamberimizin bir mucizesi niteliindeki hadisimizi gerek Ms1127[1127]

Meryem: 19/44.

lim'de gerekse Ahmed b. Hanbel'de blisin taht denizin zerindedir. Oradan etelerini
mslmanlar zerine salar. En byk tahribat yapan, onun katnda en yksek itibara

sahiptir anlamndaki hadisler takip etmektedir. Bu da ayrca gnmzdeki slm

dnyasna ynelik tehdit odaklarn, sper glerin deniz sslerini haber verir gibidir.

Ayrca Hazreti Peygamberin en son tavsiyeleri arasnda "Yahudi ve Hristiyanlarn

Ceziretul-Arap'tan srlmes'nin bulunmas sim dnyasnda yaanacak aynlk ve

dmanlklarn msebbiplerini, en azndan, eytann etelerini tehir ve tespit anlam

tamaktadr. Yine Hz. Peygamberin en son olarak am taraflarna gndermek zere

hazrlad ve fakat vefat dolaysyla greve kamayan sme b. Zeyd komutasndaki

orduya Filistin'den gemesini ve orada Belka ve Darm denen iki yeri atlarna

inetmesini emretmi olmas da, 11 Hz. Peygamberin mmeti iin tad endielerin
odanda Filistin ve tabi Yahudilerin bulunduunu gsteren bir baka delil olmaktadr.
Netice

Bunca mslman asrlarca ncesinde olduu gibi her yl Arafat'ta vakfede birletiren
ruh ve iktidar belgesi hac ibadeti, mslmanlar biraz da slm gereklerini, Peygamber

Efendimizin tavsiyelerini yaamakta i birliine zorlayabilse, yenik pehlivan eytan ve

yandalarnn, tek kelime ile slm dmanlarnn sindii, irk balonlarnn snd, fikr
ve fizik putlarn devrildii grlecektir. Yani tarih tekerrr edecek, eytan mitsizlik
iinde dvnecek, slm gnl gnl dnyallara mutluluklar gtrecektir. 1128[1128]
2546- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

blis, tahtn suyun stne kurar. Sonra adamlarn etrafa yayar. Bunlarn mevki
ynnden blis'e en yakn olan, en byk fitne karandr. Bunlardan biri gelip:
yle yle yaptm der. blis, ona:
1128[1128]

B.k.z: Prof. Dr. . Ltf akan, Hadislerle Gerekler, s. 559-562.

Hi bir ey yapmamsn der. Sonra dierleri gelip ona:

Kii ile eini birbirinden ayrmadika onlarn yakasn brakmadm der.

blis, onu en yakn adamlarndan yapp ona:
Sen ok iyi yapmsn der. 1129[1129]
Aklama:

Kadnlara meyletmek, mala dknlk, makam ve mevki iin can atmak, zorbal ve

zuim onaylamak, azgnla ynelmek gibi nefsin meyledecei ne kadar kt duygu ve

davran varsa onu insana ssl gsteren eytann ta kendisidir. Hatta bizzat dindar

kiilere, dini, arzularna uydurmak ve arzularna alet etmek iin dini hkmleri
eksiltmek veya artrmak suretiyle bozmaya zorlamakta ve musallat olmaktadr.

nsanlar arasnda dmanl ve fkeyi yayan, kardeleri, eleri ve mmetin cemaatleri

arasnda tefrika karan ve birbirine dman eden odur. Topluluklar arasnda sava
ateini tututuran ve ekin ile nesli yok etmek, ya ile kuru ne varsa hepsini imha etmek
iin alevini krkleyen odur.

eytan insana ne kadar ok tuzak kurabilirse reisi olan lanetli Iblis'in yannda deeri ve
yaknl daha fazla olmaktadr.

2547- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Sizden hibir kimse yoktur ki, cinlerden eytanlardan olan bir Karn/kii onunla
grevlendirilmi olmasn buyurdu. Yannda bulunan kimseler:

Ey Allah'n resul! Senin yannda da bir eytan var m? dediler. O da:

Evet. Benim yanmda da bir eytan var Fakat ona kar Allah bana yardm etti ve o cin
1129[1129]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/314, 332, 354, 366, 384.

eytan mslman oldu. O, bana ancak hayr telkin ediyor dedi. 1130[1130]
2548- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) geceleyin yanmdan kp gitmiti. Bende onu kskandm. Az sonra

geri gelerek benim ne yaptm grnce:

Ey Aie! Sana ne oldu. Yoksa kskandn m? dedi. Bende.

Benim gibisi, senin gibi bir zat hi kskanmaz m? dedim. O da:

Sana eytann m geldi? dedi. Bende:

Ey Allah'n resul! Benimle birlikte eytan m var? diye sordum. Oda:

Evet dedi. Ben tekrar:

Her insann beraberinde gerekten eytan var m? dedim. O da:

Evet dedi. Ben tekrar:

Senin beraberinde de eytan var m? dedim. O da:

Evet. Fakat Rabbim ona kar bana yardm etti de o eytan mslman oldu dedi. 1131[1131]
Aklama:

Yce Allah, insan, yol gsteren bir melekle destekledii gibi onun yanna kendisine
vesvese veren, ktl ssl gsteren, mnkeri tevik eden ve fitneye aran bir de
eytan vermitir. Bu konuda, peygamber ile dier insanlar ayndr.
Nitekim yce Allah konu ile ilgili olarak;

1130[1130]

6417.

1131[1131]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/257, 385, 401, 460 Ebu Ya'l, Msned, 5143; bn Hibbn, Sahih,

Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/115.

Bylece Biz, her peygambere insan ve cin eytanlarn dman kldk. Bunlar, aldatmak
iin birbirlerine yaldzl szler fsldarlar 1132[1132] buyurmaktadr.
17. Hikimsenin Cennete Ameliyle Deil, Yce Allah'n Rahmetiyle Girmesi

2549- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Sizden hi kimseyi kendi ameli kurtaramayacaktr buyurdu. Bir adam:

Ey Allah'n resul! Seni de mi (amelin kurtaramayacak)? diye sordu. Resulullah

(s.a.v.):

Beni de! Yalnz Allah'n kendi katndan bir rahmetle beni rtm olmas durumu vardr.
Fakat sizler daima doru yolu dileyin buyurdu. 1133[1133]
Aklama:

Hadis; hibir kimsenin, ibadet ve tatlaryla sevab ve cenneti hak etmediine, bunlarn
ancak Allah tarafndan bir ikram ve ihsan olmak zere verildiine delalet etmektedir.

Burada Allah'n rahmeti sz konusudur. Allah, rahmeti gerei, mminleri cennete koya-

cak ve kafirleri de ebediyen cehennemde brakacaktr. Dnyada Allah'n rahmeti

sayesinde hem kafir ve hem de mmin kul, rzkn elde eder ve geimini salar.

Hibir kimse, cehennemden kurtulmak iin ameline gvenmemeldir. nk insan, i-

lemi olduu eylemin ne kadarnn kendisini cennete gtreceini bilemez. nk ebedi

olan cennet, insanlarn dnyada yaptklar ve iledikleri amellerin bir sonucu deildir.
Zira insan, dnyada Allah'a iman etme ve imannn gerei olarak salih ameller ilemesi

bir grev ve emir durumundadr. Bu kulluun bir sonucu olarak ortaya kmaktadr. te
1132[1132]
1133[1133]

En'am: 6/112.
Buhr, Rikk 18; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/451.

Allah, kendi ltfuyla bu insanlar cennete koyacaktr. Fakat ilahi ltfe elde etmede, amel
defterinin ve kitabn sadan verilmesi nemli bir etken olacaktr.

18- yi Amelleri oaltmak Ve badet Hususunda ok aba Sarfetmek

2550- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) namaz kld zaman ayaklan iecek derecede ayakta dururdu. Aie:

Ey Allah'n resul! Allah, senin, gemive geri kalm btn gnahlarm balad halde
yine de sen bu kadar meakkatli bir ibadet tarzn m tercih ediyorsun? dedi. Bunun
zerine Resulullah (s.a.v.):

Ey Aie! oka kreden bir kul olmayaym m? buyurdu. 1134[1134]

Aklama:

Hz. Aie burada Feth suresi: 1-3'deki Peygamber'in gemi ve geri kalm btn gnahlarnn mafiretini mjdeleyen ayete iaret etmektedir.

19- nsanlara Vaaz Ederken frat Ve Tefrite Varmayp tidal zere Hareket
Eylemek

2551- akk Ebi Vil'den rivayet edilmitir:

Abdullah bn Mes'ud her Perembe gn bize vaaz ve sohbet tarznda vaazda

bulunurdu. Derken bir adam, ona:

1134[1134]

Buhr, Rikk 18; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/115.

Ey Ebu Abdurrahman! Bizler senin konuman/hadis nakletmeni seviyor ve ona arzu

duyuyoruz. Bizlere her gn konumu olman/hadis rivayet etmeni diliyoruz dedi.

Bunun zerine Abdullah:

Sizinle devaml konumaktan beni alkoyan husus, sizi bundan bktrrm korkusudur.

Gerekten Resulullah (s.a.v.) bkknlk verir endiesiyle durumumuza bakp ona gre
baz gnlerde bize vaaz ve nasihatta bulunurdu diye cevap verdi. 1135[1135]

51. CENNET VE SIFAT NAMH VE EHLH (=CENNET VE CENNETN NMETLER

LE CENNETLKLERN ZELLKLER)

Cennet kelimesi, szlkte; Hurma ve dier aalardan oluan bahe anlamra

gelmektedir.

Cennet, rtmek anlamndaki Cenne kknden alnmtr. Sarmak hurmalklar

dalbudak yaprakl aalan birbirine doland zaman altndakini rten semsiye gibi olup
ad bundan almtr.

Terim olarak, cennet ile kast edilen; yce Allah'n, sdk imanlar ve salih amelle
karlnda iyi kullarna hazrlad yurttur.

Cennet, Kur'an- Kerimde eitli isimlerle anlmaktadr:

Me'va Cenneti, Adn Cenneti, Daru'1-Huld, Firdevs, Daru's-Selm, Daru'l-Mukmt:

Cennetu'n-Nam ve Makamu'1-Emn gibi.

Cennetin genilii, yer ve gkler kadar plduu Kur'an-i Kerim'de ifade edilmektedir.
Rivayet edildiine gre, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:

Cennetin yer ve gkler kadar olmas halinde cehennem nerededir? diye soruldu. O da:
Buhari, lm 11, 12, Deavat 69; Tirmiz, Edeb 72, 2855; Ahmed b. Hanbel, Msncd, 1/377, 378, 425,
440, 443, 462.
1135[1135]

Subhanallah! Gndz olduunda gece nerdedir? diye karlk verdi. 1136[1136]

2552- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cennet hoa gitmeyen eylerle ve cehennem de hoa giden eylerle sarlmtr. 1137[1137]

Aklama:

Cennete ancak bu hoa gitmeyen eyleri yapmakla, cehenneme de ehvetler sebebiyle

varlr. Bunlar cennetle cehennemi sarm, perde arkasnda brakmtr. Hoa gitmeyen

eylere gs gererek cennetin perdesini yrtan, oraya girecek ehvetlerine kaplp

gnah ileyenler de cehennemin perdesini yrtarak cehenneme girecektir.

Buradaki hoa gitmeyen eylerden maksat, icras nefse ar gelen eylerdir, ibdetlere
devam, onlann glklerine katlanmak, fkeyi yenerek affetmek, sadaka vermek,
ktlk yapana iyilikte bulunmak, nefsin arzularna sabrla kar gelmek gibi eyler
bunda dahildir.

2553- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:
Yce Allah:

Ben salih kullarma hibir gzn grmedii, hibir kulan iitmedii ve insan kalbinden
gemeyen eyler hazrladm buyurdu.
Allah'n kitabnda bunun delili,

Yaptklarna karlk olarak, onlar iin ne mutluluklar saklandn hi kimse bilemez

Heysem, Mecmau'z-Zevaid, 8/235-236 B.k.z: Seyyid Sabk, nanc Salamlatran Unsurlar, ev.
Hanife Akn-Hanife Akn, Karnca Yaynlan, stanbul 2004, s. 370.
1137[1137] Buhr, Rikk 28; Tirmiz, Sfatu'l-Cennet 21, 2559; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/254, 284.
1136[1136]

1138[1138]

ayetidir. 1139[1139]

1- Bir Svarinin Cennetteki Bir Aacn Glgesi Altnda Yz Yl Yrmesi Halinde

Bile Bitirememesi

2554- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Gerekten cennette bir aa vardr ki, binili giden bir kimse onun glgesinde yz sene
yrr. 1140[1140]

2- Cennetliklerin zerine Rdvan'n ndirilmesi Ve Onlara Ebediyen Gazap

Olunmamas

2555- Ebu Sad ei-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

phesiz ki Allah, cennetliklere:

Ey cennetlikleri buyuracak. Onlar da:

Rabbimiz! Buyur, emrine amadeyiz! Hayr, Senin ellerindedir diyecekler. Allah:

Halinizden raz msnz? buyuracak. Onlar:

Ya Rabb! Senin verdiklerine na raz olmayalm? Sen, mahlukatndan hi kimseye

vermediin bunca nimeti bize verdin! diyecekler. Allah:

Ben muhakkak sizlere bunlardan daha deerli bir nimet vereceim! buyuracak. Onlar:
Secde: 32/17.
Buhr, Tcfsru Sure-i Secde 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/334.
1140[1140] Buhari, Tefsin Sure-i Vaka 1; Tirmiz, Sfatu'I-Cennet 1, 2523; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/452.
1138[1138]
1139[1139]

Ya Rabb! Bize verdiin bu nimetlerden daha deerli hangi nimet olabilir ki? diyecekler.
Bunun zerine Allah:

Ben, size, Honutluumu Rdvan'm indiriyorum/helal klyorum ve bundan sonra

sizlere ebediyen darlmayacam! buyuracak. 1141[1141]
3- Cennetliklerin Cennette Kendilerinden Ykseklerdeki Kk Sahiplerini Gkteki
Yldzn Gibi Grlmesi Gibi Grmeleri

2556- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Dorusu cennetlikler, sizin ile yldz arasndaki mesafe uzak olmasna ramen dou veya
bat ufkunda batmak zere olan k saan parlak iri yldz seip grebildikleri gibi,
cennette de, aralarndaki mesafe uzak olmasna ramen kendilerinden ykseklerde
bulunan Ehl-i Guref denilen bir takm kklerin sahiplerini de greceklerdir buyurdu,
Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Bu yksek kkler, peygamberlerin yerleridir. Bakalar onlara

ulaamaz dediler. Resulullah (s.a.v.):

Evet! Nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, o kimseler, Allah'a iman etmilerdir ve
kendilerine gnderilen peygamberleri tasdik etmilerdir buyurdu. 1142[1142]
4- Ailesi Ve Mal Karlnda Peygamber (s.a.v.)'i Grmeyi Arzu Eden Kimse

2557- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

mmetimin ierisinde beni en ok seven kimseler; benden sonra gelecek bir takm
1141[1141]
1142[1142]

Buhar, Rikk 51, Tevhid 38; Trmiz, Sfatu'l-Cennet 18, 2555; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/88.
Buhr, Bedu-Halk 8.

kimselerdir ki, onlarn her biri, ailesini ve maln feda ederek beni grm olmay arzu
edeceklerdir. 1143[1143]

5- Cennetin ars Ve

Orada Cennetliklerin Nail Olacaklar Nimetler ile

Gzellikler

2558- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Gerekten cennette bir ar vardr ki, cennet halk, her Cuma gn oraya gelirler.
Derken emal rzgar esip onlarn yzlerine ve elbiselerine en gzel koku trlerini

serper. Bu suretle oraya gelen cennet halknn gzellik ve cemalleri artar. Bunlar,
gzellik ve cemalleri artm olarak ailelerinin yanna dnerler. Aileleri, onlara:

Vallahi, bizden ayrldnz ayrlal gzellik ve cemaliniz daha artm durumda

diyecekler. Onlar da:

Vallahi, biz gittik gidel sizin de gzellik ve cemaliniz daha artm durumda diyecekler.
1144[1144]

6- Cennete ilk Girecek Zmrenin; Cennete Ayn On Drd Gecesindeki Sureti

zere Girecekleri, Onlarn zellikleri Ve Hanmlar

2559- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Cennete girecek ilk topluluk, dolunay gecesindeki ay suretindedir. Onu takip eden
topluluk, parlaklk ynyle gkteki en byk yldz gibidir. Cennetlikler, byk ve kk

1143[1143]
1144[1144]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/417.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/284.

abdest yapmazlar, tkrmezler ve smkrmezler. Taraklar altndandr. Terleri ise

misktendir. Buhurdanlklar, d aacndandr. Eleri, ceylan gzl hurilerdir. Cennetliklerin
hepsi de, babalar Adem suretinde altm arn uzunluunda bir tek adam
endammdadrlar. 1145[1145]

7- Cennetin Ve Cennetliklerin zellikleri, Cennetliklerin Cennette Sabah-Akam

Rablerini Tebih

2560- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cennete ilk girecek zmrenin suretleri, dolunay gecesindeki ay gibi olacaktr. Orada
tkrmezler, smkrmezler ve byk abdest yapmazlar. Kaplar ve taraklar, altn le
gmtendir. Buhurdanlklar, d aacndandr. Terleri, misktendir. Her birine, gzellikten
baldrlarnn ilii etin arkasndan grlen iki e verilecektir. Aralarnda anlaamamazlk
ve ksme olmayacaktr. Kalpleri, tek kalp olacaktr. Sabah-akam Allah' tebih
edeceklerdir. 1146[1146]

2561- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cennetlikler, cennette yiyip ierler, byk abdest yapmazlar, smkrmezler, kk abdest

yapmazlar. Fakat onlarn yedii bu yiyecekler, midenin dolmasndan ileri gelen bir misk
sznts gibi bir geirti gelir. Onlara, teneffs edip nefes almalar ilham olunduu gibi
tebih etmeleri ve hamd etmeleri ilham olunur. 1147[1147]

Buhr, BeduI-Halk 8, Enbiya 1; bn Mce, Zhd 39, 4333.

Buhari, Bed'u-Halk 8; Tirmz, Sfatu'l-Cennet 7, 2537; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/316.
1147[1147] Ebu Dvud, Snnet 20-21, 4741; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/316, 349, 364, 384.
1145[1145]
1146[1146]

8- Cennetliklere Verilen Nimetlerin Srekli Olmas

2562- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cennete giren kimse; nimet grr, fakirlik grmez, elbisesi eskimez ve genlii
tkenmez. 1148[1148]

2563- Ebu Sad el-Hudr (r.a) ile Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre,

Peygamber (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Bir mnadi, cennet halkna:

Artk daima salkl olmanz ve ebediyen hasta olmamanz sizin hakknzdr. Daima
yaamanz ve ebediyen lmemeniz sizin hakknzdr. Dalma gen kalmanz ve ebediyen
ihtiyarlamamanz sizin hakknzdr. Daima nimetler ierisinde ho vakit geirmeniz ve
ebediyen skntya maruz kalmamanz sizin hakknzdr! diye seslenecektir.
te bu; Yce Allah'n

Cennetliklere: te size cennet! Yapm olduunuz iyi amellere karlk ona vris
klndnz diye seslenilir ayetinin anlamdr. 1149[1149]
9- Cennetteki adrlarn zellikleri Ve Mminlerin Oradaki Aileleri

2564- Abdullah b. Kays (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Muhakkak mmin kimse iin cennette ii boaltlm bir tek inciden yaplm altm mil

1148[1148]
1149[1149]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/369-370, 407, 416, 462.

Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 41, 3246; Ahmed b. HanbeB, Msned, 2/319, 3/38.

uzunluunda bir adr vardr. Onun ierisinde mmin kimseye mahsus bir ok aile vardr.
Mmin kii onlar dolar. Fakat onlar, birbirlerini grmezler. 1150[1150]

10. Dnyadaki Cennet Nehirleri

2565- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Seyhan, Ceyhan, Frat ve Nil'den her biri, cennet nehirlerindendir. 1151[1151]

Aklama: Burada szkonusu olan nehirler, bilinen nehirler olmayp cennetteki
nehirlerin isimleridir. Bununla ilgili olarak Mslim, man 264 (164) nolu hadiste; Nil ve
Frat nehirlerinin cennette bulunan iki nehir olduu belirtilmektedir.

11- Cennete Kalpleri Kularn Kalpleri Gibi Olan Bir Topluluun Girmesi

2566- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cennete bir takm topluluklar girer ki, onlarn kalpleri, kularn kalpleri gibidir. 1152[1152]

2567- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Yce Allah, dem'i kendi suretinde yaratt. Onun uzunluu, altm arndr. Adem'i
yaratnca, ona:

Buhr, Bed'u'l-Halk 8, Tefsiru Sure-i Rahman 2; Tirmiz, Sfatu'l-Cennet 3, 2528; Ahmed b.

Hanbel, Msned, 4/400, 411, 419.
1151[1151] Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/289, 440.
1152[1152] Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/331.
1150[1150]

Git, u oturmakta olan melekler topluluuna selm ver. Sana nasl cevap vereceklerini iyi
dinle! nk bu, hem senin ve hem de senden sonra gelecek olan zrriyetinin selamlama
ekli olacaktr buyurdu.

Bunun zerine Adem gidip onlara:

Es-Selmu aleykum selam zerinize olsun! dedi. Melekler:

Es-Selmu aleyke ve rahmetullahi selam ve Allah'n rahmeti, senin zerine olsun! diye
karlk verdiler.

Melekler, selamlarna, Ve rahmetullahi ve Allah'n rahmeti ifadesini ilave demilerdi.

Buna gre cennete her giren kimse, Adem'in bu gzel suretinde girecektir ve unluu

altm arn olacaktr. Fakat Adem'tin kendisinden sonra insanlar, imdiye dar onun
vcut gzelliinden birer parasn eksilmeye devam etmektedir. 1153[1153]

12- Cehennem Ateinin Scaklnn iddeti, Dibinin Derinlii Ve Cehennemin Azab

Grenlerden Neler Alaca Meselesi

2568- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.):

Ademolunun yakmakta olduu u dnya ateiniz, cehennem ateinin retmi cz'nden

bir czdr buyurdu. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Vallahi, dnya atei, kafirlere azab etmeye yeterlilir dediler.
Peygamber (s.a.v.):

Cehennem atei, dnya ateleri zerine altm dokuz derece daha fazla klnd. Bunlarn
her birinin scakl, btn dnya ateinin scakl gibidir buyurdu. 1154[1154]

1153[1153]
1154[1154]

Buhr, Enbiya 1, sti zan 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/315.

Buhr, Bed'u'1-Halk 10; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/244.

2569- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, bir gn Resulullah (s.a.v.)'Ie birlikte bulunuyorduk. Derken bir dme sesi iitti.
Bunun zerine Peygamber (s.a.v.);

Bu nedir? Biliyor musunuz?' buyurdu. Biz:

Allah ve Resul daha iyi bilir dedik. Peygamber (s.a.v.):

Bu, yetmi sene nce cehennemin iine atlm bir tatr. Henz cehennemin dibine
dyordu. Nihayet dibine imdi ulat buyurdu. 1155[1155]
2570- Semure b. Cundeb (r.a)'tan rivayet edildiine gre, o, Allah'n Peygamberi

(s.a.v.)'in yle buyurduunu iitmitir:

phesiz ki cehennem atei, cehennemliklerden bazlarn topuklarna kadar, bazlarn

oturana/beline kadar ve bazlarn da boazna kadar alacaktr. 1156[1156]

13- Cehennemin Zalimlerin Girecei Ve Cennetin De Zayflarn Girecei Yer Olmas

2571- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cennet ile cehennem birbirleriyle yle mnkaa ettiler: Cehennem:

Ben, kibirlilere ve zalimlere tahsis olundum der. Cennet de:

Acaba bana, neden insanlarn zayflar, dknleri ve gafillerinden bakas girmiyor? der.
Bunun zerine Allah, cennete:

Sen Benim srf rahmetmsin. Ben, kullarmdan rahmet etmek istediim kimselere
rahmetimi seninle rahmet ederim buyurdu.

1155[1155]
1156[1156]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/371.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/10, 18.

Cehenneme de:

phesiz sen de Benim srf azbmsn. Kullarmdan azab etmek istediim kimselere
seninle azab ederim. Sizin herbirinizin dolma hakk vardr buyurur.

Fakat cehenneme gelince o dolmak bilmez. Nihayet Yce olan Allah ayan koyar. O
zaman cehennem:

Yeter, yeter, yeter! deyip dolar ve bazs bazsna bzlp toplanr. Allah, cehennemi

doldurmakla hi kimseye hakszlk etmez. Cennete gelince, Allah onun boluklarn

doldurmak iin yeniden baz mahlukat yaratr. 1157[1157]

2572- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kyamet gn cennetlikler cennete ve cehennemlikler de cehenneme ayarldktan sonra

lm, akl karal bir ko gibi getirilip cennet ile cehennemin arasnda durdurulacak, sonra
da:
Ey cennetlikler! Bunu biliyor musunuz? denilecek. Onlar balarn kaldrp bakacaklar:
Evet! O, lmdr! diyecekler. Sonra da:
Ey cehennemlikler! Bunu biliyor musunuz? denilecek. Onlar da balarn kaldrp
bakacaklar:
Evet! O, lmdr! diyecekler.
Bunun zerine emir verilerek ko kesilecek. Sonra da:
Ey cennetlikler! Artk ebediyet vardr, lm yoktur ve: Ey cehennemlikler! Artk ebediyet
vardr, lm yoktur denilir.
Ebu Sad el-Hudr der ki:

Daha sonra Resulullah (s.a.v.),

1157[1157]

Buhr, Tefsiru Sure-i Kf 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/314.

Ey Muhammedi insanlarn pimanlk duyaca ve iin bitmi olaca kyamet gn ile

onlar uyar. Onlar hl gaflet iindedirler, onlar iman etmezler

1158[1158]

Resulullah (s.a.v.) bu ayeti okurken eliyle dnyay iaret etti. 1159[1159]

ayetini okudu.

Aklama:

lm, insan iin yok olmak deil, ruhun g etmesidir, hayat devam eder. Nitekim yce
Allah, ehitler iin;

Allah yolunda ldrlenlere llerdir demeyin. Hakikatte onlar, diridirler. Fakat siz,
anlayp bilemezsiniz

1160[1160]

buyurarak bizim l dediimiz insanlarn l olmadn

belirtmektedir. Bizim, llere, l dememiz, gzmzle grdmzle hkm

verdiimiz ve bir de, lmden nceki hallerine bakarak hkmettiimiz iindir. Bizim
kullandmz lm kelimesi, ruhun ceset zerindeki tasarrufunun son bulmas ve

ruhun cesetten ayrln ifade etmektedir.

2573- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cennetlikler cennete ve cehennemlikler de cehenneme vardklar zaman, lm getirilecek

ve cennet ile cehennem arasna konulacak, sonra da kesilecektir. Sonra bir mnadi:

Ey cennetlikler! Artk lm yok. Ey cehennemlikler! Artk lm yok! diye seslenecek.

Bylece cennetliklerin sevinci bir kat daha artar. Cehennemliklerin znts de bir kat
daha artar. 1161[1161]

Meryem: 19/39.
Buhari, Tefsiru Sure-i Meryem 1; Tirmiz, Tefsiru'i-Kur'an 20, 3156; Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/423, 3/9.
1160[1160] Bakara: 2/154.
1161[1161] Buhari, Rikak 51; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/118, 120, 121.
1158[1158]
1159[1159]

2574- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cehennemde kafirin az dii, Uhud da kadardr. Derisinin kalnl da, gnlk mesafe
kadardr.

2575- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Cehennemde kafirin iki omzunun aras, hzl giden binekli kimsenin gnlk mesafesi
kadardr. 1162[1162]

2576- Harise b. Vehb (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.), sahabilere:

Size cennetlikleri haber vereyim mi? diye sordu. Sahabiler:

Evet! dediler. Peygamber (s.a.v.):

Her zayif/mtevazi ve insanlar tarafndan zayf/tevazulu grlen her mmin kimse,

cennetliktir. O mmin kimse, Allah'a yemin etse, muhakkak ki Allah o kimseyi yemininde
doru karr buyurdu. Sonra da:

Size cehennemlikleri haber vereyim mi? buyurdu. Sahabiler:

Evet! dediler. Peygamber (s.a.v.):

Kat yrekli, alml ve kibirli olan her kimse ise cehennemliktir buyurdu. 1163[1163]
2577- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resuluah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Buhari, Rikak 51.

Buhr, Tefsiru Sure-i Kalem 1, Edeb 61, Eyman 9; Tirmiz, Sfatt Cehennem 13, 2605; bn Mce,
Zhd, 4116; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/306.
1162[1162]
1163[1163]

Nice kaplardan kovulmu pejmrde insan vardr ki, Allah'a bir eyin meydana gelmesi
iin yemin ederse muhakkak Allah onu bu yemininde doru karr. 1164[1164]

2578- Abdullah bn Zem'a (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) hutbe okuyup Salih peygamberin dii devesini ve onun ayak
sinirlerini kesip ldren kimseyi;

Derken Semud kavminin en kt adam dii deveyi ldrmek iin ayaa kalkp frlad
zaman 1165[1165] ayetini zikredip:

Dii deveye kar kalkp frlayan kimse; kendi kavmi iinde gl, bozguncu ve Ebu Zem'a
gibi kuvvetli adam yerinden frlad buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.) kadnlar zikredip onlar vaazda bulundu. Sonra da:

Sizden birisi daha ne zaman kadar hanmm dvmeye devam edecek? Belki de o kimse,
hanmyla ayn gnn sonunda cinsel ilikide bulunmutur buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.) sahabilere bir hata eseri yellenmeye glmeleri ile ilgili
vaazda bulunup sonra da:

Sizden birisi yaptna glmeye ne zamana kadar devam edecek! buyurdu. 1166[1166]
2579- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ben, Amr b. mir el-Huz'yi cehennemde barsaklarn srrken grdm. Bu adam, dii
develeri putlara tahsis edenlerin ilkidir. 1167[1167]

bn Hibbn, Sahih, 6483; Hkim Mstedrek, 4/328.

ems: 91/12.
1166[1166] Buhari, Enbiya 17, Tefsiru Sure-i ems 1, Nikah 93, Edeb 43; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 80, 3343;
bn Mce, Nikah 51, 1983; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/17.
1167[1167] Buhr, Menkb 9; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/366.
1164[1164]
1165[1165]

Aklama:

Amr b. mir el-Huz, am'dan Hubel putunu Mekke'ye getirerek Araplar arasnda Hz.

brahim (a.s)'dan kalma Haniflik dinini deitirerek insanlar arasnda putuluu yaym
ve onlara tazime tevik etmi bir kimsedir.

2580- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

ok yaarsan ellerinde sr kuyruklar gibi kamlar bulunan bir topluluu grmen

yakndr. Bunlar, Allah'n gazab iinda sabahlar ve Allah'n fkesi ierisinde ise
akamlar. 1168[1168]

14- Dnyann Sna Ermesi Ve Kyamet Gn nsanlarn Maher Yerinde

Toplanmas

2581- Fihr oullarnn kardei Mstevrid (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah
(s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Allah'a yemin ederim ki, ahiret nimetlerinin karsnda dnya nimetlerinin ancak sizden
birisinin u parman denize koyduu kadarckr. Parman denizden ne kadar slaklkla
dneceine iyi baksn! 1169[1169]

2582- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, o, Resulullah (s.a.v.)'i yle

buyururken iittim:

nsanlar kyamet gnnde yalnayak, vcutlar plak ve dnyaya geldikleri gn gibi

1168[1168]
1169[1169]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/308, 323.

Tirmiz, Zhd 15, 2323; bn Mce, Zhd 3, 4108; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/228, 229.

snnetsiz olarak harolunurlar buyurdu. Ben:

Ey Allah'n resul! Kadnlar ve erkekler beraber olarak ve onlar birbirlerine baktklar

halde mi harolunacaklar? dedim. Resulullah (s.a.v.):

Ey ie! Har olay, insanlarn birbirlerine bakmalarndan daha iddetlidir buyurdu.

1170[1170]

2583- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir vaaz dolaysyle hutbe okumak iin aramzda ayaa kalkp:

Ey insanlar! Hi phe yok ki, siz Allah'a yalnayak, plak, snnetsiz olarak
harolunacaksruz. ilk yaratmaya nasl baladksa, zerimize hak bir vaat olarak onu
ylece iade edeceiz. Dorusu Biz vaadimizi yaparz 1171[1171]
Dikkat edin ki, kyamet gnnde mahlkatm ilk giydirileni brahim (a.s) olacaktr

Dikkat edin ki, benim mmetimden bir takm adamlar getirilecek, fakat onlar
sol/cehennem tarafna alnacaktr. Bunun zerine ben:

Rabbim! Bunlar benim sahabilerimdir diyeceim. Bana:

Bunlarn senden sonra neler ihdas ettiklerini sen bilmezsin? denilecek.

Ben de Allah'n salih kulu sa'nn dedii gibi;

lerinde bulunduum mddete onlar zerine kontrolc idim. Beni vefat ettirince artk
onlar zerine gzetleyici yalnz sen oldun. Sen her eyi hakkyle grensin. Eer kendilerine
azap edersen phesiz onlar senin kullarndr dilediini yaparsn. Eer onlar balarsan
phesiz sen izzet ve hikmet sahibisin 1172[1172] diyeceim. Bunun zerine bana:

Sen onlardan ayrldndan beri onlar keleri zerine basarak geriye dnp mrtedler

Buhari, Rikak 45; Nesi, Cenaiz 113; bn Mce, Zhd 4276; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/53.
Enbiya: 21/104.
1172[1172] Mide: 5/117-118.
1170[1170]
1171[1171]

olmakta devam ettiler denilecektir. 1173[1173]

2584- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

nsanlar grup halinde harolunacaklardr:

1- stekliler, rkekler.
2- iki kii bir deve zerinde, kii bir deve zerinde, drt kii bir deve zerinde ve on kii
bir deve zerinde olanlar.
3- Geri kalanlarn ise cehennem toplayacak; geceledikleri yerde onlarla birlikte
geceleyecek, dinlendikleri yerde onlarla birlikte dinlenecek, sabahladklar yerde onlarla
birlikte sabahlayacak ve akamladklar yerde onlarla birlikte akamlayacak. 1174[1174]

15- Kyamet Gnnn zellikleri Ve Kyamet Gnnn Korkun Hallerine Kar

Allah'n Bize Yardm Etmesi

2585- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.):

Yce Allah'n nsanlar hesab iin o gn alemlerin Rabbi divanna ayaa kalkacaklardr
1175[1175]

ayet hakknda:

nsanlardan her bri kulaklarnn yarsna kadar tere batm olarak kalkacaktr
buyurdu.1176[1176]

2536- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Buhr, Rikak 45, Enbiya 8, Tefsiru Sure-i Maide 14, 15; Tirmiz, Sfatui-Kyamet 3, 2423, Tefsiru'lKur'an 22, 3167; Nes, Cenaiz 118, 119; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/223, 229, 235, 253.
1174[1174] Buhr, Rikak 45; Nes, Cenaiz 118.
1175[1175] Mutaffifin: 83/6.
1176[1176] Buhari, Tefsiru Sre-i Mutaffifin 5; Tirmiz, Sfatu'l-Kyamet 2, 2422, Tefsiru'l-Kur'an 75, 3335,
3336; bn Mace, Zuhd 33, 4278; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/13, 19, 31, 64, 70, 105, 112, 125, 126.
1173[1173]

phesiz ki kyamet gnnde ter, yerin iine yetmi kula kadar inecektir. yle ki, o ter,
insanlarn azlarna yada kulaklarna kadar ulaacaktr. 1177[1177]

2588- iyz b. Himr el-Muci (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) bir gn
hutbesinde yle buyurdu:

Dikkat edin ki, Rabbim bana rettiklerinden bilmediklerinizi bugn size retmemi
emredip yle buyurdu:
Bir kula verdiim her mal helaldir. Ben kullarmn hepsini hanifler/mslman olarak
yarattm. Ama onlara eytanlar gelerek kendilerini dinlerinden alp gtrdler. Benim
kendilerine hell kldklarm, onlara haram ettiler. Benim, hakknda delil indirmediim bir
eyi Bana ortak komalarn emrettiler.
phesiz ki Allah, yer halkna bakarak onlarn Arabna, Acemine iddetle buzetmitir.
Yalnz Ehl-i kitabtan doru din zerinde baki kalanlar mstesna! Yce Allah, yeryz
halkna:

Ben seni ancak imtihan edeyim ve seninie bakalarn mtihan edeyim diye gnderdim.
Sana suyun ykayp gtremedii bir kitab indirdim. Onu uyurken uyankken okursun
buyurdu.

Gerekten Allah bana Kurey'i yakmam emretti. Ben:

Rabbim! 0 halde benim bam yararlar ve onu bir ekmek parasna evirirler dedim.
Yce Allah:

Onlar seni nasl kardarsa sen de onlar kar. Onlarla sava ki, sana yardm edelim.
nfakta bulun ki biz de sana infakta bulunalm! Sen bir ordu gnder, Biz de onun gibi be
ordu gnderelim! Sana itaat edenlerle birlikte, isyan edenlere kar sava buyurdu.
Cennetlikler ksmdr:

1- Kuvvet sahibi, adaletli, sadaka verici, muvaffak klnm bir kimse!

1177[1177]

Buhr, Rikak 47; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/418.

2- Her akrabaya ve mslmana kar ince kalbli, merhametli olan bir kimse!

3- ffetli, namuslu, mal-mlk sahibi kimse Cehennemlikler ise be ksmdr:

1- Akl bulunmayan zayf kii!

Byle kimseler, sizin aranzda size tbi olarak bulunurlar. Hi br aile ve mala tbi
olmazlar.

2- Agzll/hrs aa kmayan hain kimse!

Agzll/hrs ne kadar incelip klse de muhakkak hainlik eder.

3- Akam ve sabah sana ailen ve maln hakknda mutlaka hainlik eden kimse!

4- Cimrilii veya yalancl da zikretti.

5- Kt huylu ve kt ahlakl kimse! 1178[1178]

17- lye Cennetten Yada Cehennemden Oturaca Yerin Gsterilmesi, Kabir
Azabnn spat Ve Kabir Azabndan Allah'a Snlmas

2589- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Sizden birisi vefat ettii zaman sabah ve akam ona oturaca makam gsterilir. O
kimse, eer cennetliklerden ise cennet halk makamlarndan bir makam ve eer
cehennemliklerden ise cehennem halknn yerlerinden bir yer gsterilir. Ona:

te buras senin oturacan yerdir. Nihayet Allah kyamet gn seni o makamna

gnderecektir denilir. 1179[1179]

Nes, Fezilu'I-Kur'an, 95; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/162, 266.

Buhr, Ceniz 89; Tirmiz, Cenaiz 70, 1072; Nes, Cenaiz 116; bn Mce, Zhd 32, 4270; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 2/16, 50, 59, 113, 123.
1178[1178]
1179[1179]

2590- Zeyd b. Sabit (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir defasnda biz Resulullah (s.a.v.)'le birlikte olduumuz srada Peygamber (s.a.v.) bir

katrn zerinde Neccr oullan kabilesinin bir bahesinde idi. Katr aniden onu yoldan
saparak komaya balad. Resulullah (s.a.v.) az daha katrdan dyordu. Bir de ne
grelim, alt veya be yahut drt kabir! Rav, Uleyye:

Bu pheyi hadisin rvsi Creyr sylyor dedi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):
Bu kabirlerin sahiplerini kim biliyor? diye sordu. Bir adam:
Ben biliyorum dedi. Resulullah (s.a.v.):

yleyse bunlar ne zaman ldler? dedi. Adam:

Onlar, irk erisinde ldler diye cevap verdi. Daha sonra Peygamber (s.a.v.):

Gerekten bu mmet kabirlerinde imtihan olunuyor. Eer defnetmemeniz endiesi

olmasayd, kabir azabndan benim iitmekte olduumu, size de iittirmesi iin mutlaka
Allah'a dua ederdim buyurdu. Sonra yzn bize dndrerek:
Cehennem azabndan Allah'a snn! buyurdu. Sahabiler:

Biz, cehennem azabndan Allah'a snrz dediler. Resulullah (s.a.v.):

Kabir azabndan Allah'a snn! buyurdu. Sahabiler:

Biz kabir azabndan Allah'a snrz dediler. Resulullah (s.a.v.):

Fitnelerin grnenlerinden ve grnmeyenlerinden Allah'a snn! buyurdu. Sahabiler;

Biz fitneleringrnenlerinden ve grnmeyenlerinden Allah'a snrz dediler.

Resulullah (s.a.v.):

Deccal'in fitnesinden Allah'a snn! buyurdu. Sahabiler:

Biz Deccal'in fitnesinden Allah'a snrz! dediler. 1180[1180]

1180[1180]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/190; Abd b. Humeyd, 254.

2591- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Eer defnetmemeniz endiesi olmasayd, kabir azabndan benm iitmekte olduumu, size
de iittirmesi iin mutlaka Allah'a dua ederdim. 1181[1181]

2592- Ebu Eyyb (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), gne battktan sonra dar kmt. Bu srada bir ses iitti. Sonra
da:

Yahudiler, kabirlerinde azab olunuyorlar! buyurdu. 1182[1182]

2593- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.):

Kul kabrine konulduu ve yaknlar dnp gittii zaman l onlarn ayakkablarnn

seslerini iitir buyurdu. Yine Allah'n peygamberi (s.a.v.);

Ona mnker ve nekir adnda iki melek gelir. Bunlar ly oturturlar ve ona:

u Muhammed denilen adam hakknda ne diyorsun? diye sorarlar. Mmine gelince o:

Onun, Allah'n kulu ve Resul olduuna ahitlik ederim diye cevap verir. Bunun
zerine ona:

Cehennemdeki yerine bak! Allah onun yerine sana cennetten bir verdi denilir buyurdu.
Allah'n peygamberi (s.a.v.):

O mmin kul, cehennem ve cennetteki iki makamn birden grr buyurdu. Katade:

Bize anlatldna gre; mmin kimseye kabrinde yetmi arn geni yer verilir. Kabri,

1181[1181]
1182[1182]

Nes, Cenaiz 114; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/103, 153.

Buhr, Ceniz 87; Nes, Cenaiz 114; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/417, 419.

yeniden diriltileekleri gne kadar yeilliklerle doldurulmutur dedi. 1183[1183]

Aklama:

Pozitif bilimler, felsefe ve psikolojiyle uraan bilim adamlarndan bazlar, ruhun varl-

n ispat edip mahiyetinin kavranamayacan sylemilerdir. nk ruhun mahiyeti

konusunda aratrma yapanlar, bu konuda olumlu bir sonuca varlamayacan ve bunun
bilinemeyeceini belirtmilerdir.

Bunlar sadece gzyle grd ve be duyu organyla kavradndan baka varlk

tanmadklarn ve fizik tesi varlklar tmyle reddetmilerdir. Dolaysyla da Allah',

ruhu ve dier manevi varlklan, deney sahasna girmedii iin inkar etmilerdir. nsan
da sadece maddi bir varlk olarak ele almlar ve her eyi maddi sebeplerle aklamaya

almlardr. Onlara gre, bu alem, sadece maddeden ibaret olup Allah'a, ruha ve
manevi varlklara yer yoktur. slam tarihinde, bunlara, Dehriler denmitir.

mslman alimler, ruhun mahiyetinin aratrlp aratrlmayaca konusunda iki gruba

ayrlmlardr:

1- Ruhun Mahiyetini Aratrmay Ve Bu Konuda Gr Belirtmeyi Caiz

Grmeyenler:

Selef alimlerinden bir ou, Abdullah bn Abbas, Cneyd Badadi, brahim Lukani, mam

Sbki ve daha bir ok alime gre; ruhun varl bilinir, fakat mahiyeti hakknda

aratrma yaplamaz. Bu alimlere gre, Allah bu konuda sr: 17/85 ayetinde de

belirttii zere, ruhun mahiyetini bilmek, Allah'a mahsustur. Allah, ruhun mahiyeti ile
ilgili bilgiyi kendine ayrmas, insann acziyetini ortaya koymak iindir. nsana verilen az
bilgiden maksat ta, ruhun varln bilmektir.

1183[1183]

3/126.

Buhr, Ceniz 67; Ebu Dvud, Cenaiz 72-74, 3231; Nes, Ccnaiz 109; Ahmed b. Hanbel, Msned,

2- Ruhun Mahiyeti Hakknda Aratrma Yapmann Caiz Olduunu, Hatta Gerekli

Olduunu Belirtip Bu Konuda Gr Belirtenler:

Bunlara gre; sr: 17/85 ayetindeki Ruh kelimesiyle, bizim bildiimiz hayat ruhu
kastedilmeyip Kur'an kastedilmektedir. Buna, ra: 42/52 ayetinde geen Ruh

kelimesinin Kur'an anlamna gelmesiyle delil getirmilerdir. Bunlara gre, dinde ruhun

mahiyetini aklayan ve varln snrlayan bir nass gelmemitir. Bu konu da, dier
konular gibi insanlann aratrmasna braklmtr. Yalnz bu konuda sylenenler, kesin
olmayp zannidir.

Bunlarda, kendi aralarnda iki gruba ayrlmlardr:

a- Ruhun mahhas bir varlk olduunu syleyenler:

b- Ruhun mcerred ve soyut bir varlk olduunu kabul edenler. Bunlarda kendi arala-

rnda konu ile ilgili eitli grler ileri srmlerdir. Buna gre ruh; bir atomdur;
bedende dolaan, armayan ve bozulmayan cisimlerden ibarettir; kalpte, beyinde ve

cierde olmak zere kuvvettir; hayvani ruh, tabi ruh ve insani ruh olmak zere
eyden olumu bir mecmuadr.

Ksacas; ruhun cesetten ayr bir varlk olduu bilinmekle birlikte, ruh iin ileri srlen

grler ve yaplan tanmlar, ou kez, ruhun ne olduundan ok ne olmadn

belirtmektedir.

2594- Ber bn zib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.): Yce Allah'n;

Allah, iman edenleri, Salam bir sz zerinde tutar

hakknda indi. len kimseye:
1184[1184]

brahim: 14/27.

1184[1184]

ayeti, kabir azab

Rabbin kimdir? diye sorulur. O da:

Rabbim, Allah'tr. Peygamberim de Muhammed (s.a.v.)'dir diye cevap verir. te Yce

Allah'n,

Allah, iman edenleri, dnya hayatnda ve ahirette salam bir sz zerinde tutar
ayetinin anlam budur buyurdu. 1186[1186]

1185[1185]

Aklama:

Ehl-i Snnet alimlerinin ounun grne gre; l, kabirde meleklerin soraca suali
anlayacak ve cevap vermeye g yetirecek ve yine kabirdeki azabn acsn, nimetin de
zevkini duyacak kadar bir hayat ile diriltilir.
Kur'an- Kerimde;

Muhakkak Allah kabirlerde olan kimseleri dirtecektir

1187[1187]

buyurulmutur ki,

kabirdekileri kyamet gn diriltmeye kadir olan Allah, pekala onlar sual, ceza ve nimet
iin de, bunlar hissedecek derecede bir hayatla diriltmeye de kadirdir.

Kabirde lnn diriltileceim syleyenler de, ruhun tekrar bedene iadesi hususunda
ihtilaf etmilerdir.

Bazlar, ruh tamamen cesede iade edilir ve ylece diriltilir derken; baz alimler de
bunun tam bir hayat olmad iin ruhun; yemeyi, imeyi ve ihtiyari fiilleri gerektirecek

ekilde tamamen deil de, kabir hallerini idrak edecek ve yaayacak derecede iade
edileceini sylemilerdir.

Alimlerin bir ksm da; kabirde sual, nimet ve azabn olacana inanmay gerekli ve

yeterli grerek keyfiyetini, her eyi en iyi ekilde bilen Allah'a havale etmenin ve bu
hususta gr belirtmemenin daha isabetli olaca fikrini savunmulardr.

brahim: 14/27.
Buhr, Ceniz 86, Tefsiru Sure-i brahim 1; Ebu Dvud, Snnet 23-24, 4750; Tirmiz, Tefsru'1Ktr'an 15, 3120; Nes, Cenaiz 114; bn Mce, Zhd 32, 4269; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/282, 291.
1187[1187] Hac: 22/7.
1185[1185]
1186[1186]

Ksacas: ster ruhun dnyle, isterse ruhun taallukuyla olsun, kabirde lye o halleri

idrak edecek derecede duyular ve bir eit hayat verilir. Ehl-i Snnet, byle bir hayatn
lde meydana getirelecei hususunda ittifak etmilerdir. Hadislerde bildirilen

durumlar, bedeni de hatrlatt iin bu hayatn, hem ruhi ve hem de bedeni olduu
gr, daha isabetli olsa gerek.

2595- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Mminin ruhu bedeninden kt zaman onu iki melek karlayp alrlar ve ykseklere
gtrrler. Gk halk:

Yeryz tarafndan ho ve gzel br ruh geldi. Allah sana ve dnyadayken yaamn

srdn cesedine salat eylesin! derler.

Daha sonra bu ruh, Yce Rabbine gtrlr. Bunun zerine Yce Allah:

Bunu, ecelin sonuna/sidretu'l-munteha'ya gtrn buyurur. Resulullah (s.a.v.):

Kafir kimseye gelince, onun ruhu da bedeninden kt zaman, gk halk: Yeryz

tarafndan pis ve kt bir ruh geldi derler. Sonra da:

Onu, ecelin sonuna/siccine gtrn! denilir buyurdu. Ebu Hureyre:

Resulullah (s.a.v.) hemen zerinde bulunan ince rty burnuna gtrd ylece
kapatt dedi. 1188[1188]
Aklama:

Ruhlar, cennette olmakla beraber ayn zamanda gktedir. Kabrin iiyle ve iindeki cesetle temas halindedir. Harekette, semaya kta ve inite hz, her eyden daha fazladr.
1188[1188]

Beyhak, ba tu Azbi 'I-Kabr, 33.

Serbest salverilen ve hapis alkonulan, ulv yce ve sfl adi ksmlara ayrlr. Cesetten

ayrldktan sonra sal, hastal, lezzeti, nimetleri, aclar vardr. Bu durumlar, cesetle

beraber olduu zamanki duyduklarndan daha byktr. nk bedenden ayrldktan

sonra alkonulacan, ac ve azab ekip hastalanacan ve zleceini veya lezzet, ra-

hatlk, nimet, zgr olacan ve bedende iken durumunun, annesinin karnnda olan

ocua ve bedenden ayrldktan sonraki durumu da, yeni dnyaya gelmi ocua oka
benzediini anlar.

Bu ruhlar, birbirinden farkl drt byk yurtta bulunmaktadrlar:

Birincisi: Anne karn. Burada skma, daralma, sknt ve ard arda kat karanlk yer
vardr.

ikincisi: Doup gelitii, iyilik, ktlk gibi mutluluk ve mutsuzluk sebeplerinin kazanld yurttur yani dnya.

ncs: Berzah yurdu. Dnya yurdundan daha byk ve daha genitir. Berzah'n
dnyadan genilii, dnyann anne kamndan genilii gibidir.

Drdncs: Karar yurdu. Bu da, cennet veya cehennemdir. Ondan sonra baka bir yurt
sz konusu deildir.

Yce Allah, bu ruhlar, merhale merhale nakledip yaratl amac ve bu amaca ulatran
amellerin emredildii bu en son yurda kadar ulatrr.

Bu her yurdun kendine zg durumu ve hkm vardr. Ruhlar yaratan, yetitiren, ldren ve dirilten, mutlu veya mutsuz yapan Allah, nasi ki onlann bilgilerini amellerini,
glerini ve ahlaklarn farkl farkl kilmsa, ayn ekilde onlara mutluluk ve bedbahtlk
hususunda farkl farkl mertebelerde klmtr.

Gerektii gibi bunlar anlayan kimse; Allah'n tek olup O'ndan baka ilh olmadn, orta bulunmadn, her trl hkmranln ve hamdn O'na ait olduunu, her eit

hayrn O'nun elinde olduunu ve btn ilerin O'na dneceini,; her trl g ve
kudretin, izzet ve hikmetin btn ynleriyle O'nda olduunu bilir.

Bunun yan sra nefsini, Allah'n gnderdii nebilerin ve resullerin doruluunu, akl ve
ftrat gerei bunlarn getirdikleri eylerin doru ve buna muhalif olan eylerin ise batl

olduunu kabul eder. 1189[1189]

2596- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Mekke ile Medine arasnda mer'le birlikte bulunuyorduk. Birara hilli grmeye

altk. Ben keskin gzl bir adamdm ve onu grdm. Benden baka onu grdn
syleyen kimse olmad. mer'e:

Hilali gremiyor musun? demeye baladm. mer, onu bir trl gremiyordu. Sonra
da:

Onu deimin zerine yatm vaziyetteyken greceim dedi. Sonra bize Bedir
ehlinden bahsetmeye balad ve yle dedi:

Gerekten Resulullah (s.a.v.) bize akamdan Bedir savana katlan mriklerin yklp
decekleri yerleri gsterip:

uras yarn inallah filnn decei yerdir buyuruyordu. Ravi der ki: Daha sonra mer
yle dedi:

Onu hak dinle gnderen Allah'a yemin ederim ki, isimleri sylenen o mrikler,

Resulullah (s.a.v.)'in izmi olduu hududlardan ileri geemediler. Nihayet Bedir'de

ldrlen o mriklerin cesetleri, birbirleri zerine bir kuyuya atldlar. Resulullah

(s.a.v.)'de giderek yanlarna vard ve:

Ey filn olu filn! Ey filn olu filn! Sizler, Allah'n ve Resulnn size vaat ettiklerini hak
olarak buldunuz mu? Ben, Allah'n bana vaat ettiini hak olarak buldum buyurdu. mer:

Ey Allah'n resul! Ruhlar olmayan cesetlerle nasl konuuyorsun? dedi. Resulullah

(s.a.v.):

Onlara sylediklerimi siz onlardan daha iyi iitir deilsiniz. Su kadar var ki, bana bir
cevab vermeye kadir deillerdir! buyurdu. 1190[1190]
1189[1189]
1190[1190]

B.k.z; Seyyid Sabk, nanc Salamlatran Unsurlar, s. 294-295.

Nes, Cenaiz 117; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/26.

2597- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Bedir'de ldrlen mriklerin cesetlerini gn brakm, sonra o

cesetlerin yanlarna gelerek balarnda durmu, onlara seslenerek:

Ey Ebu Cehil b. Hiam! Ey meyye b. Halef! Ey Utbe b. Rebia! Ey eybeb. Rebia! Rabbinizin
size vaat ettiini hak olarak buldunuz mu? buyurdu. mer, Peygamber (s.a.v.)'in bu
szn iitmi, bunun zerine ona:

Ey Allah'n resul! Nasl iitsinler, nasl cevap versinler ki? Hepsi le olmular dedi.
Resulullah (s.a.v.):

Nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, benim sylediklerimi siz onlardan daha iyi
iitir deilsiniz. Fakat onlar cevap vermeye kadir olamazlar! buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v.) onlar hakknda emir verip cesetler srklenerek Bedir
ukurlarna atldlar. 1191[1191]

2598- Ebu Talha (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bedir sava olduu gn, Allah'n peygamberi (s.a.v.) Mekkeli kafirlere ilip gelince,

ldrlen Kurey'in ileri gelenlerinden yirmi ksur kimse akkinda emir verdi. Bunlar,
Bedir kuyularndan bir kuyuya atldlar. 1192[1192]
18- Ahirette Hesaba ekilmenin spat

2599- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah,(s.a.v.):

Kyamet gnnde her kim hesaba ekilirse azab olunacaktr buyurdu. Ben:

Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/287.

Buhr, Chad 185, Mez 8; Ebu Dvud, Cihad 122, 2695; Tirmiz, Siyer 3, 1551; Mned b.
Hanbel, Msned, 4/729.

1191[1191]
1192[1192]

Yce Allah, Sonra kolay bir hesaba ekilir

zerine Resulullah (s.a.v.):

1193[1193]

buyurmamtr? dedim. Bunun

Bu, hesab deildir. Bu senin dediin ancak arzdr. Kyamet gnnde her kim ince hesaba
ekilirse azab edilmi olur buyurdu. 1194[1194]
Aklama:

nsan, Kyamet gn, Yce Allah'n, kendisine ihsan ettii eylerden, mrnden, malndan, bedeniniden, genliinden ve kendisine verilen nimetlerden hesaba ekilecektir.

Bunlarn yan sra ilemi olduu amelleriyle neyi amaladndan ve amellerinde ne

derece samimi olduundan da sorguya ekilecektir. Yine insan, dnyada, insanlarn

grd ve grmedii tm amellerinden, grnen ve grnmeyen yanllklardan da

sorguya ekilecektir.

Kulun, Yce Allah'n, kendi zerindeki haklarndan ilk sorguya ekilecei husus, namazdr. Fakat kul haklar ile ilgili hesap, Yce Allah'n insan zerindeki haklar ile ilgili
hesaptan daha etin olacaktr. Sadece Yce Allah'n, tevhid inanc konusundaki hakk
bunun dndadr.

nsanlar, Kyamet gn, dnyada yapm olduklarnn tmnn, btn incelikleriyle

kaydedilmi olduunu grecektir. erisinde her eyin kaydedilmi olduu genel bir

kitap olacak. Bir de, her insann amelleri ile ilgili bilgileri ieren ayr ayn zel kitaplar
olacak. 1195[1195]

Maher yerinde herkes toplandktan sonra byk mahkeme kurulacak, dnyada Yazc
Melekler tarafndan tutulan amel defterleri, o gn, sahiplerine verilecek ve herkes ne
yaptn, ne yapmadn bu defterlerde grerek nasl bir muameleye mstehak

olduunu grecektir. 1196[1196]

nikak: 84/8.
Buhr, lm 35, Tefsiru Sure-i nikk 1, Rikak 49; Ebu Dvud, Ccnaiz 1, 3093; Tirmiz, Sfatu'lKyamet 5, 2426, Tefsiru'l-Kur'an 76, 3337; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/47, 91, 108, 127, 206.
1195[1195] Bakara: 2/284, l-i mrn: 3/30,Hd: 11/15-16, Nahl: 16/89, sr: 17/13-14, Mminn: 23/62,
Nr: 24/24, Ysn: 36/65, Fussilet: 41/21, Casiye: 45/29, Kf: 50/62, Kamer: 54/52, 53, Teksr: 102/8.
1196[1196] sr: 17/13-14.
1193[1193]
1194[1194]

19- lm Srasnda Yce Allah'a Hsn Zanda Bulunma

2600- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Peygamber (s.a.v.)'in vefatndan gn nce, Peygamber (s.a.v.)'i:

Sizden birisi sakn Allah'a hsn zan etmedii halde lmesin buyururken iittim.
1197[1197]

Aklama:

Burada kastedilen husus; lm deine den m'minin Allah'n rahmet ve mafiretine

kuvvetle mit balamasdr. Bilindii gibi m'min salnda hem Allah'n rahmetinden
midini kesmeyecek, hem de Allah'n azabndan korkacak ve azab gerektiren

fenalklardan kanmaya dima gayret edecektir. Bunun iin deniliyor ki: M'min, korku
ile mit arasnda olacaktr. lm deinde ise mit taraf, korku tarafna ar

basmaldr. Bu da Allah'n kerem ve mafiretine dir yetleri ve hadsleri okuyup

dnmek, m'minler iin vaad edilen ilhi mkfatlan hatrlamakla gerekleir.
2601- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:
Peygamber (s.a.v.)'i:

Her kul, ld hal zere diriltilecektir buyururken iittim. 1198[1198]

Ebu Dvud, Cenaiz 12-13, 3113; bn Mce, Zhd 14, 4167; Ahmed b. Hanbel, Msned,
3/263,315,330.
1198[1198] bn Mce, Zhd 26, 4230; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/314, 331, 366.
1197[1197]

2602- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.)'i:

Allah bir toplulua azab etmeyi dilerse azab o topluluun iindekilere isabet eder. Sonra
da onlar, ilemi olduklar amelleri zerine diriltilirler! buyururken iittim. 1199[1199]
52. FTEN (=FTNELER/AHIR ZAMAN OLAYLARI) VE ERTU'S-S'A (KIYAMET
ALAMETLER) BLM

Ften kelimesi, fitne kelimesinin ouludur. Fitne; meakkat, glk, azab, eziyet ve s-

knt gibi manalara geldii gibi buna yol aan ve sebep olan kfr, isyan ve dier benzeri
sulan lemeye de denir.

Hadis kitaplarnda Fiten bal altnda kyamet ncesinde meydana gelecek fitne, fesat, ktlkleri anlatan ve eitli olaylarla lgili hadislere yer verilir.

Kyamet kelimesi, szlkte; kalkmak, dikilmek, ayaklanmak, dorulmak ve dirilmek gibi

anlamlara gelir. Terim olarak ise; Kyametin iki anlam vardr:

1- Kainattaki nizamn bozulmas ve her eyin altst edilerek mahvolmas. Buna, Es-S
Bilinen zaman denir.

2- Helak olan ve len eylerin yeniden diriltilerek ayaa kalkmas ve mahere doru ynelmesi. Burada sz konusu edilen Kyamet, budur.

Yce Allah, Kyamet gn, yeryzn diledii ekle sokacak ve maher yeri, Peygamberimizin tasvirine gre:

zerinde hibir alamet bulunmayan, halis buday unundan yaplm yufka gibi beyaz ve
parlak bir dzlktr 1200[1200] eklinde olacak, her eyin lmnden sonra gerekleecek

olan dirilii takiben mahlukat, bu dzlkte toplanacaktr.

Maherde melekler, cinler ve insanlar dirildikten sonra insanolunun k, by,

1199[1199]
1200[1200]

Buhr, Fiten 19; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/110.

Buhr, Rikk 44.

akll, delisi, hepsi burada toplanacaktr. Hesaba ekilsin yada ekilmesin, btn canllar
maher yerinde toplanacaktr. Hatta bu canllarn ierisinde ev hayvanlar, vahi
hayvanlar ve dierleri de maher meydannda toplanacaktr.

Fakat hayvanlar, Allah'n sorularna cevap verdikten sonra toprak olacaktr. nk onlara dnyada teklif yoktur. Mkafat ve ceza, dnya hayatnda kendilerine teklif

yaplanlaradr. Mkellef varlklarn toplanma sebebi, hesap ve hayvanlarn toplanma

sebebi ise, ksastr. Daha sonra hayvanlar, insanlardan ve birbirlerinden haklarn

aldktan sonra toprak olurken, karc kafirlerde, Keke ben de hayvanlar gibi toprak
olaydm da ceza grmeyeyimdi tarnda bir istekde bulunacaktr. 1201[1201]

Kyamet gn ise; har canllarn toplanmas vakti ile balayarak Cennet ehlinin Cennete,
Cehennem ehlinin ise Cehenneme girmesine kadar srer.
Kyamet Alametleri:

Kyametin kopmas, Kainatn dzeninin kknden deitirilerek eni bir dzenin

oluturulmas ve yeni batan var edilmesini fade eden bir olaydr. Bundan tr byle
bir deiimin ncesinde eitli olaanst olaylar yaanacaktr. Bu olaanst laylar ise,
sz edilen o kkl deiimin bir balangc olacaktr. Bu dorultuda Kyametin
lametleri, iki ekilde ele alnmtr:
1- Kyametin byk alametleri.

Bunlar, 10 byk alamet diye bilinmektedir.

1201[1201]

Nebe: 78/40.

2- Kyametin kk alametleri.

Bunlar ise, bu 10 byk alametin dnda kalan ala-letierdir. Bu kk alametlerden

bazlar unlardr: lmin kalkmas, cehaletin yaygnlamas, inann artamas, iki imenin
oalmas gibi.

Bu tr hadislerde belirtilen byk arpma, genel olarak, mslmanlar-Hristiyanlar ile

mslmanlar. Yahudiler arasnda gerekleecei ifade edilmektedir.

Batl aratrmaclara gre, gelecekteki savaalarn, medeniyetler ve dinler arasnda

iaca dorultusundadr.

1- hir Zaman Olaylarnn Yaklamas Ve Ye'cc ile Me'cc eddinin Almas

2603- Zeyneb bint. Cah (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.), bir
defasnda uykusundan:

L ilahe illallah Allah'tan baka lah yoktur. Yaklamakta olan erden dolay vay Arab'n
haline! Bugn Ye'cc ve Me'cc'n eddinden hala iareti yaparak unun gibi bir delik
ald szlerini syleyerek uyand. Ben:

Ey Allah'n resul! imizde bunca iyi kimseler varken biz helak olacak nyz? diye
sordum. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):

Evet! Fsk-u fcur/mas iye oald zaman! buyurdu. 1202[1202]

Aklama:

Buhari, Enbiy 7, Menaklb 25, Ften 4; Tirmiz, Fiten 23, 2187; bn Mce, Fiten 9, 3953; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 6/428.
1202[1202]

Ye'cc ile Me'cc kelimeleri, Yunanca'dan branice'ye gemi ve Ibranice bir ekil
almtr.

Yce Allah, Kur'an'da; Ye'cc ile Me'cc'den, iki yerde sz etmektedir. Biri,

Zulkarneyn'in, baz toplumlar, Ye'cc ile Me'cc'n bozgunculuundan korumak iin

ina ettii eddin yaplmas ile ilgili bilgi verirken 1203[1203] dieri de Enbiy: 21/96-97'de
gemektedir.

Ye'cc ile Me'cc'n; kimler olduu, zellikleri, nitelikleri ve soylar ile ilgili farkl aklamalar ve birbirinden deiik grler belirtilmitir.

Ayette; Ye'cc ile Me'cc'n nnn almas, eddin varl ile balantl olarak Kya-

met'in hemen ncesinde gerekleecek bir olay olarak anilmamaktadr. Burada kast

edilen anlam ise; onlarn, kendi beldelerinden kp slam alemine ynelik sava
balatmalardr. am beldeleri de, onlarn, sava srasnda hedef alacaklar beldeler
ararsndadr.

Ye'cc ile Me'cc hakknda tarih rivayetlere bakldnda, bu rivayetlerin, hemen hemen
hepsinin srailyyt kaynakl olduu ve birbirini tutmad grlr.

Merhum M. Hamdi Yazr (.1358/1942), Ye'cc ile Me'cc hakknda geien baz rivayetleri naklettikten sonra yle der:

Ye'cc ile Me'cc, vaktiyle bir veya iki kavmin zel ismi olsa da, dorusu herkesin bildii
mana udur: Asl ve soyu belirsiz, din vu ulus tanmaz karma bir insan topluluudur ki,
kmalar Kyamet alametlerindendir. Yeryzn bozacaklardr.

Kyamete yakn bir zamanda Ye'cc ile Me'cc topluluunun kp yeryzn harap

edecei meselesi, semavi din mensuplarnn ortak kltrnde yer alr. Bu konuda
Tevrat'n, Hezekiel Blmnn 38-39 bablar aras ile ncil'in, Yuhanna'nm Vahyi
Blmnn 20. babnn 7-8. ayetlerine baklabilinir.

Zulkameyn dneminde n kesilen Ye'cc ile Me'cc'n, zaman geldiinde tekrar insanlk medeniyeti iin bir tehlike olmas doaldr.
1203[1203]

Kehf: 18/94-97.

2604- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Bugn Ye'cc ve Me'cc eddinden u kadar bir yer ald. 1204[1204]

2- Kabe'ye Saldrmak steyecek Ordunun Yere Batrlmas

2605- Hafsa (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, o, Peygamber (s.a.v.)'in yle

buyurduunu iitmitir:

Bu Beytullah'a bir ordu gaza etmek iin mutlaka kastedecektir. Fakat yerin bir
lne/Beyda' denilen yerine vardklar zaman onlarn ortada bulunanlar yere baturlr.
Onlarn nde gidenleri, arkada gelenlerine haykrrlar. Sonra onlar da yere batrlrlar.
Sonra onlardan sadece kap kendilerinden haber verecek olandan baka hi kimse
kalmayacaktr. 1205[1205]

3- hir Zamanda Fitnelerin Yamur

Damlalarnn Dme Yerleri Kadar ok

Olmas

2606- sme b. Zeyd (r.a)'tan rivayet edilmiir:

Peygamber (s.a.v.), Medine'nin kalelerinden biri zerine km, sonra da: Benim
grdm gryor musunuz?

Ben sizin evlerinizin arasnda fitnelerin yerlerini yamur yerleri gibi gryorum
buyurdu.1206[1206]
Buhr, Enbiy 7, Ften 28; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/341, 529.
Nes, Menasik 1112; bn Mce, Fiten 30, 4063; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/285.
1206[1206] Buhr, Fezilu Medine 8, Mezalim 25, Menakb 25, Fiten 4; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/200,
208.
1204[1204]
1205[1205]

Aklama:

Peygamber (s.a.v.)'in bu uyarmas, Hz. Osman'n ehid edilmesiyle balayan fitneler,

musibetler ve skntlarla ortaya kmtr.

2607- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir takm fitneler olacaktr. O fitneler srasnda oturan kimse, ayakta duran kimseden;
ayakta duran kimse, yryen kimseden; yryen kimse, koan kimseden daha hayrldr.
Kim o fitnelerin banda dikilirse, fitneler onu ykar. Her kim de o fitneler zamannda
snacak bir yer bulursa hemen oraya ekilsin. 1207[1207]

Aklama:

Fitnelerin yamura benzetilmesi; kan fitnelerin ok olmas sebebiyledir. Yani fitneler

kt zaman sadece bir toplulua deil btn insanlara sirayet edecektir. Hadis ilk

dnemde ortaya kan Hz. Osman'n ehid edilmesi, Cemel sava, Siffin sava, Hz.
Hseyin'i ehid edilmesi gibi olaylara iaret ettii gibi kyamete kadar meydana gelecek
fitneleri de iermektedir. Bu durumda mslmann uyank olmas istenilmektedir.
4- iki mslmann Kllaryla Kar Karya Gelmeleri

2608- Ebu Bekre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle bu-

yurmaktadr:
1207[1207]

Buhr, Fiten 9, Menakib 25.

ki mslmandan biri, dn kardeine silah ekerse, bunlarn ikisi de cehennemin

kenarndadrlar. Biri dierini ldrrse o zaman ikisi birden cehenneme girerler. 1208[1208]

Aklama:

ki mslmanin birbirine silah ekmesinden maksat, birbirlerini vurmalardr. Bu arpma annda lrlerse ikisinin de cehennemlik olmas tevil yoluyla deil srf asabiyet,
fke gibi

sebeple arptklar

zaman

eklinde yorumlanmtr. Cehennemlik

olmalarndan maksat, bu cezay hak etmeleridir.

2609- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Here oalmadka kyamet kopmayacaktr buyurdu. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Here nedir? diye sordular. Resulullah (s.a.v.):

ldrmedir, ldrmedir buyurdu. 1209[1209]

5- Bu mmetin Birbirleri Sebebiyle Helak Olmas

2610- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Rabbimden ey istedim. Bana ikisini verdi. Birini vermedi. Rabbimden, mmetimi;

alkla helak etmemesini istedim. Bunu bana verdi. Ondan, mmetimi; suda bomakla
helak etmemesini istedim. Buna da bana verdi. Rabbimden, mmetimim topluluklar

1208[1208]
1209[1209]

Buhr, man 22, Fiten 10; Nes, Tahrimu'd-Dem 28; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/41.
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/370-371, 417.

arasnda sava kmamasn istedim. Bunu bana vermedi. 1210[1210]

6- Peygamber (s.a.v.)'in Kyamet Kopuncaya Kadar Olacak eyleri Haber Vermesi

2611- Huzeyfe bnu'l-Yemn (r.a)'tan rivayet edilmiin

Allah'a yemin ederim ki, ben, kendim ile kyamet arasnda meydana gelecek her fitneyi

nsanlarn en iyi bileniyim. Ben de, Resulullah (s.a.v.)'e bu hususta bana gizlice bildirdii,
benden baka hi kimseye sylemedii bir srdan baka bir ey yoktur. Fakat Resulullah

(s.a.v.) benim de bulunduum bir mecliste fitnelerden bahsederken bunu sylemitir.

te Resulullah (s.a.v.) fitneleri sayarken:

Onlardan tanesi hemen hemen hi bir ey brakmayacaktr. Yine o fitnelerden yle

fitneler vardr ki, onlar, yaz rzgrlar gibidirler. Onlardan bir ksm kk ve bir ksm da
byk fitnelerdir buyurdu. Huzeyfe:

te imdi o mecliste bulunan topluluun benden baka teki dnyaya gitmitir dedi.
1211[1211]

2612- Ebu Zeyd yani Amr bn Ahtab (r.a)'tan rivayet edilmiin

Resulullah (s.a.v.) bize sabah namazn kldrd. Sonra minbere kp le vakti gelinceye
kadar bize hitap etti. Sonra minberden inip le namazn kldrd. Sonra yine minbere

kt. ikindi vakti gelinceye kadar bize hitap etti. Sonra inip ikindi namazn kldrd.
Sonra yine minbere kt. Gne batncaya kadar bize hitap etti. te bu hitaplarnda bize
olacak olan her eyi haber verdi. Onlar en ok bilenimiz, o anlatlanlar en iyi
ezberleyenimizdi. 1212[1212]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/175, 181.

Buhr, Kader 4; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/388, 407.
1212[1212] Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/341.
1210[1210]
1211[1211]

7- Deniz Dalgas Gibi Dalgalanacak Fitne

2613- Cndub (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Cerea gn gelmitim. Baktm ki, bir adam oturuyor. Ben:

Bugn burada muhakkak kanlar aktlacaktr dedim. O kimse:

Hayr, yle deil! Allah'a yemine derim ki! dedi. Ben:

Evet, yledir! Allah'a yemin ederim ki! dedim. O adam:

Hayr, yle deildir! Allah'a yemin ederim ki! dedi. Ben:

Evet, yledir! Allah'a yemin ederim ki! dedim. O adam:

Hayr, yle deildir! Allah'a yemin ederim ki! Bu, Resulullah (s.a.v.)'in hadisidir ki, o,
bana bunu haber verdi dedi. Ben:

Sen benim iin bugn mddetince ne kt bir meclis arkada oldun! Sen benden sana

kar devaml muhalefet ettiimi iitiyorsun, yleyse neden sen hadisi Resulullah
(s.a.v.)'den iitmi olduun halde beni muhalefet etmekten alkoymuyorsun? dedim.
Sonra kendi kendime:

Bu fkede nedir? dedim. Sonra onun yanna geldim. Br de baktm ki, o kimse,
Huzeyfe'ydi. 1213[1213]

8- Frat Nehri Bir Da zerinden Almadka Kyametin Kopmamas

2614- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

1213[1213]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/399.

Frat nehri, sularnn gitmesi sebebiyle altndan bir da ap meydana karmadka

kyamet kopmaz. nsanlar onun zerinde savap birbirlerini ldrrler. Neticede her yz
kiiden doksan dokuzu ldrlr. Onlardan her br kimse:
Kurtulacak olan kii, belki ben olurum! der. 1214[1214]
Aklama:

Burada Frat nehriyle kastedilen, Erzurum dalanndan kan ve kk Asya'nn bir ok

yerlerini dolatktan sonra Irak'tan geerek Basra krfezine dklen byk nehirlerden
birisidir.

9- stanbul'un Fethi, Deccalin kmas Ve Meryem Olu sa'nn nmesi

2615- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Rumlar/Batllar A'mk'a yada Dbk'a inmedike kyamet kopmayacaktr. Medine'den

o gn yeryz halknn en iyilerinden bir ordu onlarn karsna kacaktr. Askerler saf
baladklar zaman Rumlar, mslmanlara:

Bizimle, bizden esir olanlar/alanlar arasn boaltn. Onlarla savaalm diyecekler.

mslmanlar da:

Hayr! Vallahi, sizin ile din kardelerimizin arasn boaltp amayz diye cevap verirler.
Daha sonra Rumlarla savarlar ve savata mslmanlarn te biri bozguna urayp

kaarlar ki Allah onlara ebediyen tevbe ilham etmez. mslman ordusunun te biri de
ldrlr. Bunlar, Allah katnda ehitlerin en faziletlisi olacaklardr. te biri ise fethe
1214[1214]

Buhr, Fiten 24; AUmed b. Hanbel, Msned, 2/306, 332.

devam eder. Bunlar ebediyen fitneye maruz kalmazlar. Daha sonra bunlar, stanbul'u

fethederler. Gaziler kllarn zeytin aalarna asm, ganimetleri kendi aralarnda

taksim ederken aniden ilerinde eytan:

Gerekten Mesih Deccal aileleriniz ierisinde sizin yerinizi alm diye seslenir.

Bu szler, batl ve yalan olduu mslman askerler yola koyulurlar. am'a geldikleri
zaman kp sava iin hazrlk yaparlar ve saflar dzettikleri srada namaz iin kamet

getirilir. O srada Meryem olu sa (a.s) inerek onlarn yanna giderek onlara imam olur.

Allah'n dman olan eytan, onu grd zaman tuzun suda eridii gibi eriyecektir.
Eer sa onu serbest brakm olsayd kendi kendine helak oluncaya kadar eriyip

gidecekti. Fakat Allah onu kendi eliyle ldrr, sngsndeki kann mslmanlara
gsterir.

Aklama:

A'mak ile Dbk, Halep yaknlarnda iki yerdir. 1215[1215]

2616- Nfi' b. Utbe (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bir gazada Resulullah (s.a.v.)'le birlikte bulunuyorduk. Peygamber (s.a.v.)'e bat

tarafndan, zerlerinde yn elbiseler bulunan bir topluluk geldi. Bunlar, Resulullah

(s.a.v.)'e bir tepenin yannda rastladlar. Onlar ayakta Resulullah (s.a.v.) ise oturuyordu.
Nefsim, bana:

unlarn yanna git, onlarla Peygamber (s.a.v.)'in arasna dur. Ona bir baskn
yapmasnlar! dedi. Sonra kendi kendime:

Belki onlarla bir sr konuuyor deyip yanlarna vararak onlarla Resulullah (s.a.v.)'in
arasna durdum. Nfi der ki:
1215[1215]

Hkim Mstedrek, 4/482.

Daha sonra ondan drt kelime belledim. Bunlar elimde sayarm. Resulullah (s.a.v.):

Arab yarmadasnda gaza edeceksiniz. Allah onu size fethedecektir. Sonra rana gaza
edeceksiniz. Allah onu size fethedecektir. Sonra Rumlarla gaza edeceksiniz. Allah orasn da
size fethedecektir. Sonra Deccalla gaza edeceksiniz. Allah onu da fethedecektir buyurdu.
1216[1216]

Aklama:

Hadis, Mekke, Medine, Yemen ve Yemame'den oluan bu yarmadasnn kalan yerlerini

yada hibir kafir kalmamak kaydyla btnnn ele geirileceini belirtmektedir.

10- Kyametten nce Meydana kacak Alametler

2617- Huzeyfe b. Esd el-Gfr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz kendi aramzda kyametle ilgili mzkere ederken yanmza Peygamber (s.a.v.)
kageldi. Bize;

Neyi mzkere ediyorsunuz? diye sordu. Sahabiler:

Kyameti mzakare ediyoruz dediler. Peygamber (s.a.v.):

Siz kyametten nce on almet grmedike, kyamet kopmayacaktr buyurdu. Sonrada

Duhan/Duman, Decca'i, Dbbetu'l-Arz', gnein batdan domasn, sa b. Meryem

(a.s)'n inmesini, Ye'cc ve Me'cc' ve biri douda, biri batda ve biri de Arab

yarmadasnda olmak zere yerin batmasn, bu alametlerin sonuncusu olan

Yemen'den kp insanlar toplant yerlerine doru srecek bir atein olacan anlatt.
1216[1216]

bn Mce, Ften 35, 4091; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/178, 337.

1217[1217]

Aklama:

Duhn; szlkte, Duman anlamndadr. Terim olarak iki anlam vardr:

1- Duhn, Kur'n- Kerm'in 44. sresinin addr. Szkonusu srenin onuncu yetinde
duhn dumandan bahsedildii iin bu ad almtr.

2- Duhn duman, Kyamet almetlerinden biridir.

Dbbet'1-arz, Arz hayvan demektir. Yce Allah, Kur'an- Keri'de,

Onlar hakkndaki sz gerekletii zaman, onlar iin, yerden bir Dbbe kanrz ki, bu,
onlara syler

1218[1218]

ile Hz. Peygamber (s.a.v.)'de bir ok hadiste, Kyamete yakn,

Kyamet alametlerinden biri olarak Dbbet'1-arzin kacandan bahsetmektedir.

Fakat Dbbet'1-arz1 in nitelii, nerede ve ne zaman kaca hususunda bir ok gr

bulunmaktadr. Hatta gnmzde aids hastalnn bile Dbbet'1-arz olduu gr

ileri srlmektedir.

Dbbet'I-arz'n ortaya kmas, Kyametin yaklatn gstermektedir.

Dbbet'I-arz, ahirzamanda insanlann bozulduklar, Yce Allah'n emirlerini terk

ettikleri ve Hak din olan slam'n deitirilmeye kalkild dnemde ortaya kacaktr.

Dbbet'1-arz ortaya kmas olay ile Gnein batdan domas olayndan hangisinin
daha nce gerekleecei meselesinde iki ayr gr bulunmakatdr.

Ebu Dvud, Mefahim 4311; Tirmiz, Fiten 21, 83; hn Mce, Fiten 4041, 4055; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 4/6, 7.
1218[1218] Nemi: 27/82.
1217[1217]

11- Hicaz Topranda Bir Ate kmadka Kyametin Kopmamas

2618- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Hicaz arazisinden bir ate kmadka kyamet kopmaya aktr. yle bir ate ki,
Busra'daki develerin boyunlarn aydnlatacaktr. 1219[1219]

12- Kyametten nce Medine'nin skan Ve mar Edilmesi

2619- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Evler, Medine'nin hb yada Yehb mevkisine kadar ular

Aklama:

hab yada Yehab, Medine'ye birka mil uzaklkta bir yerdir. Hadis, Medine'nin son derece
genileyerek evlerinin ta buraya kadar uzanacan bildirmektedir.

bb ile Taber, bunun, ta Emeviler dneminde gerekletiini haber vermilerdir. Bugn Medine grlmedik bir ekilde bym ve sratle de bymektedir.

Hadis, kyametten nce Medine'nin imar ve iskan edileceini belirtmektedir.

1219[1219]

Buhari, Fiten 24.

2620- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ktlk senesi, kendisinde sze yamur verilmeyen sene deildir. Fakat ktlk senesi, size
yamur verilir, sonra tekrar verilir ve yer hibir ey bitirmez. 1220[1220]

13- Fitnenin Doudan, eytann iki Boynuzunun Doduu Yerden Meydana

kmas

2621- Abdullah bn mer r.a)'tan rivayet edildiine gre, o, Resulullah (s.a.v.)'i douya
dnm olduu halde yle buyururken iitmitir:

Dikkat edin ki! Dorusu fitne ite u taraftadr. yi bilin ki! Dorusu fitne bu tarafta,
eytann boynuzunun doduu yerdedir. 1221[1221]

Aklama:

Burada mslman arasnda kacak fitnelerin ve musibetlerin kaynann hep dou ta-

rafndan kaca bildirilmektedir. Yine bununla, dou tarafndan bir takm ordularn
yada lkelerin mslmanlar stila edecei de ifade edilmi olabilir.

14- Devs Kabilesi Tekrar Zut-Halasa Putuna Tapma-Dka Kyametin Kopmamas

2622- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:
1220[1220]
1221[1221]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/342, 358; bn Hibbn, Sahih, 995.

Buhr, Fiten 16; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/18, 91.

Devs kabilesinin kadnlarnn klar, Zu'1-Halasa putunun etrafnda alkalanmadika

kyamet kopmayacaktr.

Zu'1-Halasa, Devs kabilesinin cahiiiye dneminde taptklar Teble'de bulunan bir

puttur. 1222[1222]

Aklama:

Zu'1-Halasa, Yemen'de bir puthanenin veya ierisinde bulunan bir putun ismidir. Buraya, Yemen'in Kabesi de denilmekteydi.

2623- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i: ve Uzza'ya tekrar

taplmadka gece gece ve gndz gitmez/kyamet kopmaz1 buyururken iittim. Bunun

zerine ben:

Ey Allah'n resul! Muhakkak ki Allah,

O Allah, mrikler holanmasalar da kendi dinini btn dinlere stn klmak iin
Resuln hidayet ve Hak Din ile gnderendir 1223[1223] ayetini indirdii zaman ben bunun

tamam olduunu zannediyordum' dedim. Resulullah (s.a.v.):

Dorusu o tamam olma; bundan itibaren Allah'n diledii zamana kadar devam edip
gidecektir. Sonra Allah ho bir rzgar gnderecektir. Bu rzgar, kalbinde hardal tanesi
miktarnda iman bulunan her bir canly vefat ettirecek ve kendilerinde hibir hayr
bulunmayan insanlar kalacaktr. te o zaman onlar tekrar atalarnn dinlerine
dneceklerdir buyurdu. 1224[1224]
Aklama:
Buhr, Fiten 23; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/271.
Tevbe: 9/33, Saff: 61/9.
1224[1224] Hkim, Mstedrek, 4/446-447.
1222[1222]
1223[1223]

Lat ve Uzza, Mekke'deki mriklerin taptklar putlarn ismidir.

15- Bir Adam Birinin Kabrinin Yanndan Geerken Musibetten Dolay lenin
Yerinde Olmay Temenni Etmedike Kyametin Kopmamas

2624- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, bir insan, bandan geen sknt ve
bunalmdan dolay bir kabrin yanna urayp kabirin zerinde brlp: Keke bu kabir

sahibinin yerinde ben olsaydm diye temenni etmedike kyamet kopmayacaktr.

Dorusu bu sz ona syleten ey; din deil, ancak beladr. 1225[1225]

2625- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kabe'yi Habelilerden elimsiz/ince bacakl birisi ykp harap edecektir. 1226[1226]

Aklama:

Bu olay, kyametin kopmasndan nce gerekleecektir.

2626- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
1225[1225]
1226[1226]

Buhr, Fiten 53; bn Mce, Fiten 24, 4037.

Buhr, Hac 47; Nes, Menasik 125; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/310, 417.

buyurmaktadr:

Kahtn'dan bir kii kp da halk sopasyla sevk ve idare edene kadar kyamet
kopmayacaktr. 1227[1227]

Aklama:

Hadisin metninde geen Kahtann kim oiduu hususunda eitli grler ileri srl-

mtr. Kurtub, bunun, Mslim, Fiten 61 (2911)'de geen Cehcah adl kimseyle ayn
kii olduunu belirtmitir.

2627- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizler, kyametin nnde, ayakkablar kldan yaplm bir kavimle savaacaksnz. Yzleri
klfl kalkanlar gibidir. Yzleri krmz, gzleri kktr. 1228[1228]

Aklama:

Hadiste, mslmanlarn kyamet ncesinde savaaca bildirildii bir topluluun zellikleri belirtilmektedir.

Beyzav (. 691/1291)'nin ifadesine gre; yzlerinin kalkan gibi olmasndan maksat, geni olmasdr. Klfl olmasndan maksat ise, sert ve etli olmasdr.

Ayrca hadiste kldan yaplm elbise giyecekleri bildirilmektedir. Baz alimler, bu cmleyi; kldan dokunmu pabu giyecekleri eklinde aklamlardr. Nevev (.

Buhr, Menakib 7, Fiten ?23; Ahmed b. Hanbei, Msned, 2/417.

Buhr, Cihd 95, 96, Menkb 25; Ebu Dvud, Melhim 9, 4303, 4304; Tirmiz, Fiten 40, 2216;
Nes, Chd 42; bn Mce, Fiten 36, 4096; Ahmed b. Hanbei, Msned, 2/319.
1227[1227]
1228[1228]

676/1277)'de bu izah yapanlardandr.

Hadisteki tarife gre, mslmanlarla savaacak olan milletin, Tatarlar olmas muhtemeldir. Ayn (. 855/1451), Resulullah (s.a.v.)'in iaret ettii ordunun Cengiz Han ve

torunu Hulagu'nun komutasnda slam alemini yakp ykan, gaddarl dilere destan olan
Tatar ordusu olduuna yle iaret etmektedir:

Resulullah (s.a.v.)'in haber verdii bu savalarn bir ksm, (hicri) 617 tarihinde
meydana gelmitir. Trklerden byk bir ordu karak btn Horasan diyarn kltan

geirmi, bundan sadece maaralara saklananlar kurtulabilmitir. Bunlar; Rey, Kazvn ve

Meraa'ya kadar ki btn slam beldelerini ineyip gemiler, kadnlarn esir edip

ocuklarn kesmilerdir. Sonradan sfahan'a ilerleyerek saysz insan ldrmlerdir.

Atlarn camilere doldurup cami ve mescitlerini direklerine balamlardr.

Kurtub (. 671/1273)'de, Tezkirede Mool ve Tatarlarn klar olduunu yle

belirtmektedir.

Birincisinde; Maveraunnehr evresindeki Horasan beldelerinde yaayan insanlarn

tmnn canlarn kyp Sasanoullarnn hakimiyetine son vermiler, Peaver ehrini

tamamen yakmlar, Harezm halkndan nlerine geleni ldrmler, Rey, Kazvin,

Erdebil, Azerbaycan beldelerinin merkezi durumundaki Meraa ehirlerini ve daha

baka ehirleri tamamen yerle bir etmiler.

kincisinde ise; Irak'a ulap burann en byk ehri olan sfahan'a saldrmlar, ehrin
halk hadis ilmiyle uramakta olup yce Allah'n yardmyla Mool'a saldrlarna kar

gs germiler, Moollarn ou ldrlm olup okun yaydan kmas gibi

kamlardr.

ncsnde ise; Badat ve evresindeki beldeler zerine saldrya gemiler, bu

beldelerde bulunan insanlarn ounu ldrp buralar viraneye evirmilerdir.

Ardndan ok ksa bir sre ierisinde Suriye ve civarn da ele geirmilerdir. Aynu Calut
denilen yerde Moollar ile mslmanlar kar karya gelmiler, bu savata Moollardan
ok sayda asker ldrld. Bu yenilgi zerine Moollar, Suriye topraklarn terk edip

katlar. Daha sonra Frat'n arkasna ekilmiler, yenilmi, perian olmu, aalanm
ve yzleri yerlere srtlm olarak geri dnmek zorunda kalmlardr.

Merhum Said Havva ise bu konuda yle der:

Bu hadisi erifte kastedilen saldnlann Mool ve Tatar saldrlan olmas muhtemeldir.

Hadis metinlerinde Trk ismiyle kastedilenlerin, bilinen Trk halkndan daha geni bir
kitleyi iine ald anlalmaktadr. Bundan dolay hadislerin aklamalann yapan ilim

adamlar, bu blmdeki hadis eriflerde iaret edilen olaylarn, mslmanlarn Mool ve

Tatar saldrlar dolaysyla kar karya geldikleri skntlar olduunu sylemilerdir.

1229[1229]

2628- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

"Devlet bakanlarnzdan(Halifelerinizden) yle birisi devlet bakan olacaktr ki, mal

tane tane deil, avu avu saacaktr. 1230[1230]

2629- mm Seleme (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:

Ammr'i, azgn bir topluluk ldrecek. 1231[1231]

Aklama:

Ammr'n annesi, Smeyye'dir. Babas da, ilk mslmanlardan Ysir'dir. Bunlar, Allah
yolunda eitli ikencelere maruz kalmlardr.

Ammr, Medine'y hicret etmi ve Resulullah (s.a.v.)'in katld btn savalara katlm-

tr. Yemame savanda kula kesilmitir. Hz. mer zamannda Kufe'ye vali olarak tayin
edilmitir.

B.k.z: Said Havva, slam Akaidi, Aksa Yay., stanbul 1996, 3/207.
Ahmed b. Hatibe, Msned, 3/48, 60.
1231[1231] Nes, Fezailu's-Sahabe, 170; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/289, 300, 311.
1229[1229]
1230[1230]

Ammr, h.87. ylda Hz, Ali ile Muaviye arasnda yaplan Sffn savanda Hz. Ali'nin safnda 93 yanda iken Muaviye taraftarlar tarafndan ehid edilmitir.

Ammr, Cemel ve Sffn savalarnda meru halife olan Hz. Ali'nin safnda onun hakll-

na inanarak savamtr. Byk sahabi Huzeyme b. Sabit, Ammr'n ehid edildiini

duyunca, hemen klcna sarlarak Muaviye taraftarlarna kar savar. nk Resulullah
(s.a.v.)'in, Ammr ile ilgili mucizesi bylece ortaya kmtr.

2630- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir; Peygamber (s.a.v.):

mmetimi Kurey'in u kabilesi helak edecektir buyurdu. Sahabiler;

Bize bu konuda ne yapmamz emredersin? dediler. Peygamber (s.a.v.):

Keke insanlar, onlardan uzak kalsalar! buyurdu. 1232[1232]
Aklama:

Taber'ye gre Kabileden maksat, kabilenin soyundan gelecek kimselerdir.

2631- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ksra lmtr. Ondan sonra kisra yoktur. Kayser helak olursa ondan sonra da Kayser
yoktur. Nefsim elinde bulunan Allah'a yemin ederim ki, size onlarn hazineleri mutlaka
Allah yolunda verilecektir. 1233[1233]

Aklama:
1232[1232]
1233[1233]

Buhari, Menakb 25; Ahmed b. Hanbcl, Msned, 2/301.

Buhr, Cihad 157; Tirmiz, Fiten 41, 2216; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/233, 240, 271, 313.

Kisra, o dnemde ran hkmdarlarna verilen isimdir. Kayser ise, Bizans hkmdarlarna verilen isimdi.

Kisradan sonra kisra yoktur ifadesinden maksat; ran saltanat ykldktan sonra bir
daha bir daha eski htiamyla ran devleti kurulamamasdr.

Ayn durum Bizans devleti iin de gereklemitir. Yalnz Mslim, Fiten 76 (2918) nolu
hadiste Bizansn yklacann muzari/geni zaman kipiyle bildirilmesi, Bizans'n

yklnn tedrici olacana iaret etmitir. Nitekim Suriye, Filistin ve Anadolu'nun

Bizans hakimiyetinden kmas tedricen olmutur. 1453'de Fatih Sultan Mehmed'in

stanbul'u feth etmesiyle Bizans'a son verilmitir.

2632- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Mslmanlardan bir topluluk, Beyaz Saraydaki kisr hanedannn hazinesini mutlaka

feth edecektir diye buyururken iittim.1234[1234]
2633- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir; Peygamber (s.a.v.):

Sizler bir taraf karada ve bir taraf da denizde olan bir ehir iittiniz mi? buyurdu.
Sahabiler:

Evet, iittik ey Allah'n resul! dediler. Peygamber (s.a.v.):

shak oullarndan yetmi bin kii bu ehre gaza etmedike kyamet kopmayacaktr.
mslmanlar, o ehre gelip konakladklar zaman onlarla silahla savamazlar ve onlara
ok da atmazlar. Sadece L ilahe illallahu vallahu Ekber Allah'tan baka ilh yoktur,
Allah en byktr diyecekler. Bunun zerine o ehrin iki tarafndan biri der.
Sonra ikinci defa: L ilhe illallahu vallahu Ekber Allah'tan baka ilh yoktur, Allah en
byktr diyecekler. Bunun zerine o ehrin dier bir taraf daha der. Sonra nc
1234[1234]

Buhr, Farzu'1-Hums 8; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/89, 103, 104.

defa: L ilahe illallahu vallahu Ekber Allah'tan baka ilh yoktur, Allah en byktr
diyecekler. Bunun zerine mslmanlar iin o ehirden bir gedik alacak, ehre buradan
girecekler ve ganimetlere nail olacaklardr. Onlar ganimetleri taksim ederken birdenbire
kendilerine bir yaygarac gelip:
Deccal kmtr diyecek. Bunun zerine mslmanlar, her eyi brakp geri
dneceklerdir. 1235[1235]

Aklama:

Deccl'e, Deccl denilmesinin sebebi; hakk batlla rtt iindir.

2634- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Yahudilerle mutlaka savaaksnz. Onlar tepeleyeceksiniz. Hatta ta dile gelerek:

Ey mslman! u arkamda bulunan kii yahudidir, gel de onu ldr! diyecektir. 1236[1236]

Aklama:

Hadis, Kyametin sonuna doru Yahudiler ile mslmanlar arasnda iddetli savan

kacan, talar ile aalarn dile gelerek mslmann Yahudi'yi ldrmesi iin:
Arkamda yahudi var, gel onu ldr diye konuacaklarn bildirmektedir.
Gargad, dikenli bir aatr.
1235[1235]
1236[1236]

Hkim Mstedrek, 4/476.

Buhr, Cihad 93; Tirmiz, Fiten 56, 2236; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/121, 131, 135, 149.

2635- Cbir b. Semure (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Dorusu

kyametin

nnde

Yalanclar

ortaya

iittim 1237[1237]

kacaktr

diye

buyururken

Aklama:

Burada Yalanclarla kast edilen, deccallerdir.

2636- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Her biri Allah'n resul olduunu iddia eden otuza yakn Yalanc Deccl
gnderilmedike kyamet kopmayacaktr. 1238[1238]

16- bn Sayyd Kssas

2637- Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, bir defasnda Resulullah (s.a.v.)'le birlikte bulunuyorduk. lerinde bn Sayyd da

bulunan baz ocuklarn yanndan getik. ocuklar katlar. bn Sayyd ise oturdu.
Resulullah (s.a.v.)'in bundan holanmam gibi bir hali vard. Peygamber (s.a.v.), ona:

Allah hayrn versin! Benim Allah'n resul olduuma ehdet ediyor musun? diye sordu.
bn Sayyd:

Hayr! Bilkis sen, benim Allah'n resul olduuma ehdet edersin misin? dedi. Bunun
zerine mer bnu'-Hattb:
1237[1237]
1238[1238]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/86, 87, 88, 89, 90, 92, 94, 100, 101, 106, 107.
Buhr, Menakb 25; Tirmiz, Fiten 43, 2218; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/236, 530.

Bana izin ver, ey Allah'n resul! unu ldreyim dedi. Resulullah (s.a.v.):

Eer bu senin dnmekte olduun kii deccal bu ocuk ise onu ldrmeye gcn yetmez
buyurdu. 1239[1239]
Aklama:

Bu hadis, bir nceki hadiste de belirtildii zere, kendisinin Allah'n resul olduunu
iddia eden Otuz Deccalden biridir. Asl Deccal, kyametin sonuna doru gelecek ve
onunla ilgili zellikler bir sonraki babta ele alnacaktr.
2638- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Beraberimizde bn Sid olduu halde haccetmek yada umre yapmak iin yola kmtk.

Bir yerde konakladk. Derken insanlar dald. Ben ve o, ikimiz kaldk. Onun hakknda

sylenenlerden dolay kendisinden iddetle rktm. O eyasn getirerek benim eyamn

yanna koydu. Ona:

Gerekten scak iddetlidir. O eyay u aacn altna koysana! dedim. Hemen dediimi
yapt. Bize koyun st ikram edildi. bn Sid gidip byk bir kadeh getirdi. Bana:
Ey Ebu Sad! dedi. Ben:

Gerekten scak iddetlidir. St de scaktr dedim. Halbuki bir eyim yoktu. Yalnz
onun elinden st imek istemiyordum. Bunun zerine bana:

Ey Ebu Sad! imden yle geti ki, hakkmda halkn sylediklerinden dolay bir ip
alaym da, onu bir aaca asarak kendimi onunla boaym. Ey Ebu Sad! Resulullah

(s.a.v.)'in hadisi, kendisinde gizli kalmsa da, siz Ensar topluluuna gizii kalmamtr?
Sen, Resulullah (s.a.v.)'in hadisini en iyi bilen insanlardan deil misin? Resulullah (s.a.v.):
1239[1239]

Buhr, Cihad 178; Ahmed b. Hanbel Msned, 1/380, 457.

Deccal, kfirdir! demedi mi. Halbuki ben mslmanm. Resulullah (s.a.v.):

O, ksrdr, ocuu olmaz! demedi mi? Halbuki ben, ocuumu Medine'de braktm.
Resulullah (s.a.v.):

O, Medine'ye ve Mekke'ye giremez! demedi mi? Halbuki ben, Medine'den yneldim

Mekke'ye gidiyorum dedi.

Eb Sad el-Hudr:

Nerdeyse onu mazur gryordum dedi. Daha sonra bn Sid:

Allah'a yemin ederim ki, ben, onu pekl biliyorum. Onun doduu yeri ve onun imdi
nerede olduunu da biliyorum dedi. Ona:

Bugnn geri kalan ksmnda/bundan sonraki gnlerde sana yazklar olsun! dedim.
1240[1240]

Aklama:

bn Sayyd'n ismi, Saftr. bn Sad de denilir.)

17- Deccl'in Kssas, zellikleri Ve Beraberinde Bulunacak eyler

2639- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.) veda hutbesinde halkn arasnda ayaa kalkp Allah' layk olduu
ekliyle vd, sonra da Deccal'den sz edip:

Dorusu ben sizi ondan sakndrp uyaryorum. Deccl'e kar kavmini uyarmayan
hibir peygamber yoktur. Nuh'da kavmini ona kar uyarmtr.
1240[1240]

Tirmiz, Fiten 63, 2246.

Yalnz ben, size Deccl hakknda hibir peygamberin kavmine sylemedii bir sz
syleyeceim. O, adr. Yce Allah ise a deildir buyurdu. 1241[1241]
Aklama:

Deccl ile ilgili hadislerin bazsnda sa gznn kr olduu ve bazsnda ise sol gznn
kr olduu ve bir rivayette ise gznn silinmi dmdz olup zerinde kaln bir derinin

bulunduu, baka bir rivayette ise gznn iri zm tanesi gibi yuvasndan frlam
olduu bildirilmektedir. Ayn bu hadislerin arasn yle uzlatrmaktadr:

Hadisin metninde geen A'ver kelimesi, kusurlu anlamna gelmektedir. Deccl'in bir
gz tamamyla krdr, dieri de sakattr. Bu itibarla her iki gz iin Kr ifadesi
kullanlmtr.

2640- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Deccl, gznn nuru silinmi olandr. iki gznn arasnda Kafir yazldr buyurdu.

Sonra Kafir kelimesini:

Ke fe re eklinde heceleyip: Bunu her mslman okuyacaktr buyurdu. 1242[1242]

2641- Huzeyfe (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resuluah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Deccl, sol gz kr, sa ok olan bir kimsedir. Beraberinde, cennet ve cehennem vardr.
Onun cehennemi cennet, cenneti de cehennemdir. 1243[1243]

Buhri, Cihad 178, Enbiya 3, Cenaiz 80, Ften 26; Tirmizi, Ften 56, 2235, 63, 2249; Ebu Dvud,
Melahim 16, 4329, Snnet 25-26, 4757; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/148, 149.
1242[1242] Buhari, Fiten 26, Tevhid 17; Ebu Dvud, Melahim 14, 4316 , 4318; Tirmiz, Fiten 62, 2245; Ahmed
b. Hanbel, Msned, 3/211, 249.
1243[1243] Buhri, Enbiya 50; bn Mce, Ften 33, 4071; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/383, 397.
1241[1241]

2642- Huzeyfe (r.a)'tan rivayet edilmitir: Peygamber (s.a.v.), Deccl hakknda:

Gerekten onunla birlikte, su ve ate vardr. Ama onun atei souk su ve suyu da atetir. O
halde helak olmayn buyurdu. 1244[1244]

2643- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Deccal kacak ve mminlerden bir kimse onun tarafna doru ynelecektir. Bu mminin
karsna silhllar ve Deccal'in ordusunda gzetleme yepen silhllar kacak ve ona;
Nereye gitmek istiyorsun? diye soracaklar. O da,:
u kan kimsenin yanna gitmek istiyorum diye cevap verecek. Silhl kimseler, o
kimseye:
Sen bizim Rabbimize iman etmiyor musun? diyecekler. O kimse:
Bizim Rabbimizde bir gizlilik yoktur! diye cevap verecek. Silhl kimseler:
ldrn unu! diyecekler. Sonra da birbirlerine:
Rabbiniz size, kendisinden baka hibir kimsenin bir kimseyi ldrmesini yasak etmedi
mi? diyecekler.
Daha sonra o mmin kimseyi Deccal'a gtrecekler. Mmin kimse, Deccal'i grnce ona:
Ey insanlar! Resulullah (s.a.v.)'in and Deccal ite budur! diyecek. Bunun zerine Deccal,
o mmin kimse hakknda emir verir. Bu kimse karn zerine uzatlr. Deccal:
Onu aln ve ban yarn! diyecek. Bunun zerine dayaktan srt ve karn dve dve
geniletilir. Deccal, ona:
Bana iman etmiyor musun diye soracak. M'min de:
Sen yalanc olan Mesih'sin! diye cevap verecek.
Bunun zerine mmin kimse hakknda emir verilip byk bir testereyle bann ortasndan
1244[1244]

399.

Buhari, Enbiya 50, Fiten 26; Ebu Dvud, Melahim 14, 4315; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/395,

balayarak ta iki bacann arasna varncaya kadar iki paraya ayrlr. Sonra Deccal iki
parann arasnda yryr. Sonra bu iki para halinde bulunan mminin cesedine:
Kalk! diyecek. O da hemen kalkp dorulacaktr. Sonra o mmin kula yine:
Bana iman ediyor musun? diye soracak. Mmin kul:
Senin hakknda ancak basiretim artt! diye cevap verecek. Daha sonra bu mmin kul:
Ey insanlar! Bu adam benden sonra insanlardan hi birine bu ii yapamayacaktr!
diyecek.
Deccal onu kesmek iin derhal yakalayacaktr. Fakat mminin boynu ile kprck kemii
aras bakr kesilecek. Deccal onu kesmeye imkn bulamayacaktr. Bunun zerine elleriyle
ayaklarndan tutarak onu atacak. nsanlar, onun cehenneme atldn sanacaklar. Fakat o
mmin kul ancak cennete konacaktr.
Resulullah (s.a.v.):

Bu mmin kimse, alemlerin Rabbi olan Allah katnda insanlarn en byk ehididir
buyurdu.1245[1245]
2644- Mure b. u'be (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Deccal hakknda Peygamber (s.a.v.)'e benim sorduumdan daha ok sorun olmamtr.

Peygamber (s.a.v.), bana:

Soracan soru nedir? diye sordu. Ben:

Onun beraberinde ekmekle etten dalar ve sudan bir nehir olduunda onu sylyorlar
dedim. Yce Allah:

O, Allah katnda bundan daha kymetsizdir! buyurdu. 1246[1246]

1245[1245]
1246[1246]

Buhr, Fezilu'l-Medine 9; Abd b. Humeyd, Msned, 897.

Buhr, Fiten 26; bn Mce, Fiten 33, 73; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/246, 248, 252.

2645- Abdullah bn Amr (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Resulullah (s.a.v..)'den, kendisinden sonra hibir zaman unutmadm bir hadis
ezberledim. Ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

kacak olan kyamet alametlerinin ilki, gnein batdan domas ile bir kuluk vakti
insanlara kar bir Dabbe'nin ortaya kmasdr. Bu iki alemetten biri, dier arkadandan
nce gerekleir. Daha sonra da dieri de onun peisra yakn olarak meydana gelir
buyururken iittim. 1247[1247]
Aklama:

Kyametin byk alametlerinden biri de, gnein batdan domasdr. Bu konuda 3 gr

ileri srlmektedir:

1- Gnein, Kyametten nce batt yerden domas.

2- Gnein, batdan domas; ilmin, irfann, medeniyetin Bat Avrupa'dan gelmesi.

3- Gne gkte belli bir sisteme gre dnen ok saydaki gk cisminden bir tanesidir.

Gne, gne sistemine giren yldzlarla birlikte, sakin haldeki bir yldza doru hzla yol
almaktadr. Buna gre gnein uzaydaki bir noktay geemeyeceine ve bundan sonra
geri dnmekle emrolunacana ihtimal verilmektedir. Bunun ardndan da, gnein, bat

tarafndan domas sonucuna gtrecek byk hadise gerekleebilir. Sonra durum,

yine eski haline dnebilir. Bu gr, bugnk ilmi veriler ile gemite Vahid, Katde,
Muktil, Zeccc ile bn Kuteybe gibi alimler ileri srmtr.

Yalnz nasslarda bildirilenlerin, nasl gerekleecei hakkndaki kesin bilgiyi Yce Allah
bilir.

Aklama:
1247[1247]

Ebu Dvud, Melahim 12, 10; bn Mce, Fiten 32, 4069; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/164.

Gnein, bat tarafndan domasndan sonra iman edenin, imannn kendisine bir yarar
salamayaca zerinde phe yoktur.

2646- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Hibir belde yoktur ki, Deccalin ordusu onu mutlaka ineyecektir. Sadece Mekke ile
Medine, bu istiladan korunmutur. Melekler, Medine'nin giri kaplarndan her birini
mutlaka saf saf muhafaza ederler. Bunun zerine Deccal, Medine'ye giremedii iin orak
bir arazye iner. Sonra meleklerin bu ekilde korumas altnda bulunan Medine ehri,
halkyla birlikte defa sarslr. Medine'de ne kadar kafir ve mnafk varsa bunlarn hepsi
Medine'den Deccal'in yanna doru yola karlar. 1248[1248]

2647- mrn b. Husayn (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Adem'in yaratl ile kyametin kopmas arasnda Deccl'den daha byk bir fitne yoktur
diye buyururken iittim. 1249[1249]
18- Fitne Zamannda badetin Fazileti

2648- Ma'kil b. Yesr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Fiten zamannda ibadet, bana hicret etmek gibidir. 1250[1250]

Buhari, Fezilu'l-Medine 9; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/191, 238.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/19, 21.
1250[1250] Tirmiz, Fiten 31, 2201; bn Mce, Fiten 14 , 3985; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/25.
1248[1248]
1249[1249]

19- Kyametin Yaklamas

2649- Abdullah (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Kyamet, ancak insanlarn ktleri zerine kopacaktr. 1251[1251]

2650- Sehl b. Sa'd (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'i, ba parmak ile orta parmak arasndaki ehadet parmayla iaret
ederek:

Ben ve kyamet gn, yle iki parmak gibi birbirine yakn bir ekilde iken

peygamber gnderildim buyurdu.1252[1252]

2651- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Bedevi Araplar, Resulullah (s.a.v.)'in yanna geldikleri zaman ona:

Kyamet ne zaman kopacak? diye sorarlard. Resulullah (s.a.v.)'de onlardan en gen

olan birisine bakp:

Eer u yaarsa ona ihtiyarlk erimeden zerinize kyametiniz kopar.

buyururdu.

1253[1253]

Aklama:

Burada kyamet ile kastedilen, lmdr. Yani bu nesil lr gider. Dolaysyla bu, sizin iin

Buhr, Fiten 5; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/394, 435.

Buhr, Tefsiru Sure-i Nzit 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/330, 331.
1253[1253] Buhr, Rikak 42.
1251[1251]
1252[1252]

bir kyamettir.
2652- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kii samal devesini saarken salan st, st kabnn azna ulamadan kyamet kopar.
iki kimse, elbise alverii yaparlarken alverii henz bitirmemi vaziyetteyken kyamet
kopar. Kii, kendi su havuzunu dzeltirken henz oradan daha kmadan kyamet kopar.
1254[1254]

20- iki Sr Arasndaki Zaman

2653. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: "Resulullah (s.a.v.):

nsan vcudunda yle br kemik vardr ki, yer, onu asla yemeyecektir. nsan kyamet
gn onunla yeniden diriltilirler!' buyurdu. Sahabiler:

Ey Allah'n resul! O hangi kemiktir?' dediler. Resulullah (sav):

Kuyruk sokumu kemiidir!' buyurdu.1255[1255]

Sr:

Kyamet saati geldii an drt byk melekten biri olan srafil (a.s)'n fleyecei bir ara.
Kur'n- Kerm'de Sur'un nasl bir ey olduu aklanmaz. Yalnz,

Sur'a frld gn, Allah'n diledikleri bir yana gklerde olanlar da korku iinde

1254[1254]
1255[1255]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/369.

Buhr, Tefsiru Sure-i Zmer 4; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/315.

kalrlar. Hepsi Allah'a boyun emi olarak gelirler

1256[1256]

yeti Sur'un varlna bir

delildir. Bunun dnda Hz. Peygamber'den nakledilen baz hadisler onun mahiyetini
ayrntl bir ekilde aklar.

53. ZUHD (=ZAHIDLIK) VE REKAIK (=KALB NCELKLER) BLM

Zhd:

steksizlik, rabetsizlik, aza kanaat. Terim olarak, dnyaya ve madd menfaate deer

vermemek, karc, menfaatperest ve bencil olmamak, kalpte dnya ve kar kaygs

tamamak, kanaatkar olmak demektir. Elde olan dnyala sevinmemek ve elden

kana zlmemek, elde bulunmayan eyin gnlde de bulunmamasdr eklinde de

tarif edilir.

Allah (c.c) kullarnn yararlanmas iin eit eit nimetler yaratm, dnyay gzellik ve

lezzetlerle donatmtr. Bunlardan yararlanmak herkes iin olduu gibi mslman iin
de tabi bir haktr. Ancak, mslmann dikkat etmesi gereken husus, dnya nimetleri ve
zevklerinden istifade etmek iin, meru olmayan yollara sapmamak, israf etmemek ve

haramlara dalmamaktr. Mslman meru snrlar ierisinde dnya nimetlerinden

istifade ederken hireti hi bir zaman unutmamal, asl zevk ve nimetlerin orada
olduunu bilmelidir. Ksaca, hireti unutup, dnyaya gnl vermemelidir.
Zhd ksma ayrlr.

a- Haramlar terketrnek:

Zhdn, bu trnn btn mslmanlarda bulunmas gerekir. Herkes iin farzdr.

1256[1256]

Neml: 27/87.

b- Helllardan, gerekli olmayanlar terketmek:

Bu kullukta ileri derecelere ulaanlarda bulunur.

c- Allah'la megul olmay engelleyen her eyi terketmek:

Bu da, "arif' denilen Allah' tam bilip ona itaat eden kullara ait olan zhddr.1257[1257]
Rekik:

Rakk kelimesinin ouludur. ncelik anlamna gelir. Bu bahsin hadisleri, kalbi

inceltmeye getirdikleri iin bu isimle anlr.

2654- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dnya, mminin zindan ve kafirin ise cennetidir. 1258[1258]

Aklama:

Her mmin dnyada haram klnm ehvetlerden ve mekruhlardan men olunmutur.

1257[1257]
1258[1258]

B.k.z: Zhd maddesi, amil slam Ansiklopedisi.

Tlrmiz, Zhd 16, 2324; bn Mce, Zhd 3, 4113; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/323, 389, 485.

Meakkatli taatlarla mkelleftir. ld zaman bunlardan kurtulup dinlenecek ve

Allah'n, kendisi iin hazrlam olduu devaml nimetlere ve noksansz, kedersiz
istirahatlara kavuacaktr.

Kafire gelince onun iin sadece dnyada azl ve birok eksikliklerle bulandrlm,

olarak hasl olan geici nimetler vardr. ld zaman devaml azaba ebedi mutsuzlua
kavuur. 1259[1259]

2655- Cbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) Medine'ye yakn yksek yerlerde Aliye denilen kylerden birinden

ehre girerken pazara urad. nsanlar da onun etrafnda bulunuyorlard. Derken kk

kulakl l bir kei olann yanndan geti. Ona elini uzatp kulandan tuttu. Sonra da:

Hanginiz br dirhem gm karlnda bu lm olan kendisinin olmasn ister? dedi.

Sahabiler:

Biz onun hi bir ey karlnda bizim olmasn dilemeyiz. Onunla ne yapabiliriz ki?
dediler. Resulullah (s.a.v.) bu defa:

Bu lm olan sizin olmasn diler misiniz? diye sordu. Sahabiler:

Vallahi, eer diri olsayd bile kusuru vard. nk kulaklar kktr. l olduu halde
onu ne yapalm? dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Allah'a yemin ederim ki, Allah katnda u dnya, bu l olan sizin yannzdaki
durumundan daha kymetsizdir! buyurdu. 1260[1260]
2656- Mutarrif yoluyla babas Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ben, Peygamber (s.a.v.)'in yanna gelmitim. O, Tekasur Sresini okumaktayd.

Resulullah (s.a.v.):
1259[1259]
1260[1260]

Nevev, Mslim erhi, 18/92.

Buhr, Edeb'l-Mfred, 962; Ebu Dvud, Taharet 73, 186; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/365.

Adem olu! Malm, malm! diyor. Halbuki ey Adem olu! Senin iin malndan yiyip
bitirdiin yada giyip eskittiin veya sadaka verip tamamladndan baka neyin var ki?
buyurdu. 1261[1261]
Aklama:

Adem olunun; Malm, malm demesinden maksat; malna aldanp gvenmesi ve ok

defa onunla iftihar edip bobrlenmesidir.

2657- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Kul: Malm, malm diyor. Onun iin malndan sadece u ey vardr:

1- Yiyip bitirdii.
2- Giyip eskittii.
3- nfak olarak vedip de ahiret iin biriktirdii. Bunlarn dnda kalan mal, gidicidir ve
onu arkasnda kalan insanlara brakacaktr. 1262[1262]

2658- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.)yle

buyurmaktadr:

Cenazeyi ey takip eder. Bunlardan ikisi geri dner, biri ile babaa kalr. Onu; ailesi,
mal ve ameli takip eder. Aile ile mal geri dner. Amel ile babaa kalr. 1263[1263]

Tirmiz, Zhd 31, 2342, Tefsiru'l-Kur'an 89, 3354; Nes, Vcsy 1; Ahmed b. Hanbel, Msned,
4/24, 26.
1262[1262] Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/368, 412.
1263[1263] Buhari, Rkak 42; Tirmizt, Zhd 46, 2379; Nes, Cenaiz 52; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/110.
1261[1261]

2659- Amr bn Avf (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Resululah (s.a.v.) Ebu Ubeyde bnu'UCerrh' Bahreyn'in gayri mslim halknn

cizyesini getirmek iin oraya gndermiti. nk Resululah (s.a.v.) Bahreyn halkyla

belirli bir miktarda cizye verme hususunda anlama yapmt. Onlara, l' b. Hadram'yi

vali olarak gndermiti. Ebu Ubeyde, Bahreyn'den cizye mallarn alp Medine'ye geldi.
Derken Ensar, Ebu Ubeyde'nin geldiini duydu. Bunun zerine Resululah (s.a.v.)'le

birlikte sabah namazna geldiler. Resululah (s.a.v.) namaz klnca oradan ayrld. Onlar,
Resululah (s.a.v.)'in nne ktlar. Resululah (s.a.v.) onlar karsnda grd vakit
glmsedi. Sonra da:

Zannederim siz Ebu Ubeyde'nin Bahreyn'den bir ey ile geldiini duydunuz buyurdu.

Onlar:

Evet, ey Allah'n resul! dediler. Resululah (s.a.v.):

O halde sevinin ve sizi sevindirecek eyi mit edin! Allah'a yemin ederim ki, ben sizin
namnza fakirlikten korkmuyorum. Fakat ben sizin namnza dnyann sizden ncekilere
serildii gibi, sze de serilmesinden ve dnya iin onlarn yartklar gibi, sizin de yar
etmenizden, dnyann onlar helak ettii gibi, sizi de helak edeceinden korkuyorum

buyurdu. 1264[1264]
Aklama:
Bahreyn; Irak'ta, Basra ile Hacer arasnda bulunan bir ehirdir. Resulullah (s.a.v.) hicre-

tin 9. ylnda bu bsldenin halkyla anlama yaparak her yl belirli miktarda cizye denilen
vergiyi demeye karar verilmitir. bn Hacer'e gre o dnemde bu beldenin halk mecusi
idi.

2660- Abdullah bn Amr bnu'1-s (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resululah (s.a.v.):

Size ran ve Bizans hazineleri fethounduu zaman acaba sizler nasl bir topluluk
Buhr, Cizye 1, Meaz 12, Rikak 7; Tirmiz, Zhd 28, 2462; bn Mce, Fiten 18 , 3997; Ahmed b.
Hanbel, Msned, 4/137, 327.
1264[1264]

olacaksnz? buyurdu. Abdurrahman b. Avf:

Allah'n bizlere emretmi olduu gibi Allah'a hamd etme, kretme ve O'ndan fazln
isteme mahiyetinde szler syleriz! dedi. Resululah (s.a.v.):

Bundan baka bir ey yapmaz msnz? Birbirinizle nefsaniyet yarna dersiniz.

Birbirinizle

hasetleirsiniz.

Sonra birbirinize

srt evirirsiniz.

Sonra birbirinize

buzedersiniz veya buna benzer eyler yaparsnz. Sonra muhacirlerin fakirlerine gider,
onlar birbirlerinin boyunlar zerine komutanlar yaparsnz buyurdu. 1265[1265]
2661- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi mal ve yaratl bakmndan kendinden stn olana bakt zaman, hemen
kendisine stn klnm kimselerden daha aada olan kimselere baksn! 1266[1266]

2662- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden daha aada olanlara bakn! Sizin stnzde olanlara bakmayn! Bu, Allah'n
nimetini kmsememenize daha uygun olur. 1267[1267]

Aklama:

Hadiste, dnyalk bakmndan yukarda olanlara deil, aada olanlara baklma

emredilmektedir. nk kii dnyalk bakmndan kendisinden daha varlkl kimselere

bakt zaman Allah'n kendisine verdii nimetleri kmseyebilir. Bu hal onun

bn Mace, Ften 18, 3996.
Buhri, Rikak 30; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/314.
1267[1267] Buhr, Rikak 30; Tirmiz, Zhd 58, 2513; bn Mce, Zhd 9, 4142; Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/254, 481.
1265[1265]
1266[1266]

fkelenmesine, nankrlne ve byk gnahlara girmesine sebep verebilir. Fakat

kendisinden aada olanlara bakt zaman elindeki nimetlere kreder, hamd eder ve
gnaha girmekten uzak kalm olur.

2663- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, o, Peygamber (s.a.v.)'in yle
buyurduunu iitmitir:

srail oullan ierisinde biri abra, biri kel, biri de kr kii vard. Allah onlar imtihan
etmek istemiti. Bunun zerine onlara bir melek gnderdi. Melek, Abra kimseye gelip
ona:

Sence en makbul ey nedir? diye sordu. Abra:

Gzel renk, gzel cild ve insanlarn irendii bara hastalnn benden gitmesidir dedi.

Bunun zerine melek onu svazlad ve ondan bu irkin hal gitti, kendisine gzel br renk
ve gzel bir cild verildi. Melek:

Sence hangi mal en makbuldr? diye sordu. Abra:

Devedir dedi. Bunun zerine ona dourmas yakn dii bir deve verildi. Bunun zerine
Melek:

Allah bu deve hususunda sana bereket versin! dedi. Daha sonra melek, kel kimseye
gelip ona:

Sence en makbul ey nedir? diye sordu. Kel:

Gzel sa ve insanlarn irendii u kelliin benden gitmesidir! dedi. Melek, onu da

svazlad ve o irkin hal ondan gitti. Bunun zerine ona gzel bir sa verildi. Melek, ona:
Sence en makbul olan mal hangisidir? diye sordu. Kel:

Srdr diye cevap verdi. Hemen ona hmile bir sr verildi. Melek, ona gelip:

Allah bu sr hususunda sana bereket versin dedi. Daha sonra melek, kr kimseye
gelip ona:

Sence en makbul ey nedir? diye sordu. Kr:

Allah'n bana gzm iade etmesi ve onunla insanlar grmem dedi. Melek,
onu da svazlad ve Allah ona gzn iade etti. Melek, ona:
Sence en makbul olan mal hangisidir? diye sordu. Kr:

Koyundur! diye cevap verdi. Hemen ona henz dourmu bir koyun verildi.

Bir mddet sonra deve ve sr sahiplerinin devesi ve sn yavrulam, koyun sahibinin

de koyunu da kuzulamt. Bu suretle deve isteyen kimsenin bir vadi dolusu devesi,
sr isteyen kimsenin bir vadi dolusu sr ve koyun isteyen kimsenin ise bir vadi
dolusu koyunu olmutu.

Sonra gnn birinde melek abraa eski suret ve klnda gelip:

Ben fakir bir adamm. Yolculuumdaki btn mkanlarm yok olmutur. Bugn, nce
Allah'tan ve sonra da senden baka beni evime ulatracak yoktur. Sana u gzel rengi,

gzel cildi ve mal veren Allah akna senden bir deve istiyorum. Yolculuuma onun
zerinde muradma ulaacam dedi. Abra:

Hak sahipleri oktur! karln verdi. Bunun zerine melek, ona:

Ben seni tanr gibiyim. Sen insanlarn irendii abra deil misin? Hani sen fakirdin de,
bu mal sana vermiti dedi. Abra:

Ben bu mal ancak ve ancak bykten bye intikal eden bir miras yoluyla edindim
diye cevap verdi. Melek de:

Eer yalanc isen Allah seni eski haline evirsin! dedi.

Bu defa Melek, kel kimseye eski suretinde gelip ona da abra kimseye sylediinin
benzerini syledi. O da, abran gibi cevap verdi. Bunun zerine melek, ona da:

Eer yalanc isen Allah seni eski haline evirsin! dedi. Melek, kr kimseye de eski suret
ve klnda gelerek ona:

Ben, yoksul ve yolcu bir adamm. Yolculuumda btn imkanlarm yok oldu. nce
Allah'tan, sonra da senden baka bugn ben evime ulatracak yoktur. Sana gzn iade

eden Allah akna senden bir koyun istiyorum. Onunla yolumda muradma ulaacam!
dedi. Kr:

Gerekten ben kr bir kimse dim. Allah bana gzm geri iade etti. imdi benden

dilediini al, dilediini brak! Allah'a yemin ederim ki, bugn Allah iin aldm bir eyde
sana zorluk karmam! dedi. Bunun zerine melek:

Maln senin olsun. Siz ancak imtihan edildiniz. Senden raz olundu, iki arkadan da
Allah'n gazabna urad! dedi. 1268[1268]
Abra:

Bedeninde yer yer beyaz lekeler olan kimsedir.

Hadiste, insanlarn Allah tarafndan imtihan edileceine, fakirlere yardm ve ikramda

bulunmaya tevik yer almaktadr.

2664- Amir b. Sa'd'dan rivayet edilmitir:

Sa'd b. Ebi Vakks, develerinin ierisinde idi. Derken yanna olu mer geldi. Sa'd onu
grnce, Ezu billahi min erri hze'r-rkib u svarinin errinden Allah'a snrm
dedi. Olu deveden indi. Sa'd'a:

Sen develerinin ve koyunlarnn iine inip insanlar kendi aralarnda iktidar mcadelesi
yapar halde terk mi eyledin? dedi. Sa'd, olunun gsne vurup:
Sus! Ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

phesiz ki Allah muttaki, gnl zengin ve uzlete ekilmi kulunu sever buyururken
iittim dedi. 1269[1269]
1268[1268]
1269[1269]

Buhr, Eymn 8, Enbiya 51.

Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/168.

2665- Sa'd b. Ebi Vakks (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Allah adna yemin ederim ki, ben Allah yolunda ilk ok atan bir Arap yiidiyim. Dorusu
bizler Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Huble ile u Semur denilen dikenli l aalarnn

yaprandan baka hibir yiyeceimiz olmad halde gaza ederdik. Hatta herhangi

birimiz yedii bu bitkilerden dolay muhakkak koyunun dk kar gibi dk karrd.

imdi de Esed oullan, slam dini ile ilgili hususlarda beni eletirir oldu. Bu takdirde ben
hsrana urammdr ve bunca gayret ile amelim boa gitmi demek. 1270[1270]
Aklama:

Sa'd b. Ebi Vakks'n fazileti ile ilgili olarak 2271 nolun hadisin aklamasna
bakabilirsizin.

Esed oullar, Peygamber (s.a.v.)'in vefatndan sonra dinden dnmler ve o srada

peygamberlik iddiasnda bulunan Tuleyha bn Huveylid el-Esediyye'ye tabi olmulard.

Ebu Bekr dneminde Halid b. Velid komutasnda bir ordu onlarn zerine gitmi, bir
ksm ldrlm ve geri kalan ksm ise tekrar slam'a dnmt. Kufe'de oturan Esed

oullar, Kfe valisi Sa'd b. Ebi Vakkas' Hz. mer'e ikayet ederek grevinden alnmasn
istemilerdi. te Sa'd, bundan dolay serzenite bulunmaktadr.
2666- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Sahabiler:

Ey Allah'n resul! Biz kyamet gnnde Rabbimizi grecek miyiz? diye sordular.
Resulullah (s.a.v.):

Siz le zaman nnde hibir bulut yok ken gnei grmek hususunda birbirinizle tiip
kakyor musunuz? buyurdu. Sahabiler:

Buhari, Fezailu's-Sahabe 15, Et'mc 23, Rkak 17; Tirmizi, Zhd 39, 2365, 2366; bn Mce,
Mukaddime 11, 131; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/174, 181, 186.
1270[1270]

Hayr! diye cevap verdiler. Resulullah (s.a.v.):

Peki dolunay gecesinde nnde hibir bulut yok iken onu grmek grme hususunda
birbirinizle itiir misiniz? buyurdu. Sahabiler yine:
Hayr! diye cevap verdiler. Resulullah (s.a.v.):

O halde nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, siz Rabbinizi grme hususunda ancak

bu ay ile gneden birini grmek iin birbirinizle ititip kakmadnz gibi Rabbinizi de
grme hususunda biribirinizle itiip kakmayacaksnz buyurdu Yce Allah, kullarndan
birisini karsna alp:

Ey filnca kimse! Ben sana ikramda bulunmadm m? Seni bakalar zerine efendi
yapmadm m? Sana e vermedim mi? Faydalanman iin atlar ve develeri senin emrin
altna vermedim mi? nsanlara efendilik yapmana, ganimet malnn drtte birini almana
izin vermedim mi? buyuracak. O kimse de:
Evet, ettin! diyecek. Yce Allah:

O halde gnn birinde bana kavuacan hi aklndan geirdin mi? diye soracak. Kul:
Hayr! diye cevap verecek. Bunun zerine Yce Allah:

te ben de, senin beni unuttuun gibi, imdi seni unutuyorum buyuracak. Daha sonra
Yce Allah ikinci bir kulu karsna alp:

Ey filnca kimse! Ben sana ikramda bulunmadm m? Seni kavmine efendi yapmadm m?
Sana e vermedim mi? Yararlanman iin atlar ve develeri senin emrin altna vermedim
mi? Bakalarna efendi olmana ve ganimetin drtte birini almana izin vermedim mi? diye
soracak. O da:

Evet, ettin Rabbim! diye cevap verecek. Yce Allah:

Bana kavuacan hi akldan geirdin mi? diyecek. Kul:

Hayr, geirmedim! diye cevap verecek. Bunun zerine Yce Allah: ite ben de, senin

beni unuttuun gibi, seni unutuyorum! diyecek. Daha sonra Yce Allah, nc kulu
karsna alp ona da bunun benzeri szler syleyecek. Fakat o da:

Rabbim! Ben Sana, Senin Kitabna ve Peygamberlerine inandm, namaz kldm, oru
tuttum, sadaka verdim! diyecek ve olanca gcyle hayr vgsnde bulunacak. Yce
Allah:

yleyse sen urada dur! buyuracak. Sonra da ona:

imdi sana ahidimizi gndereceiz denilecek. Kul kendi kendine:

Acaba bana hidlik yapacak bu kimse kimdir? diye dnecek. Tam bu srada o

kimsenin azna mhr vurulacak, uyluuna, etine ve kemiine:

Konu! denilecek. Artk uyluu, eti ve kemii onun amelini syleyecek. Bu, ona,
gnahlarnn okluu ve vcut organlarnn kendi aleyhine ahitlii suretiyle kendi adna
tutunabilecei hibir zr brakmamak iindir. te bu nc kul, mnafk olan kimsedir.
te bylesi kimse, Allah'n gazabna urayacak olan da kimsedir. 1271[1271]

2667- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'in yannda bulunuyorduk. Derken gld. Bunun zerine bize:
Niye glyorum, biliyor musunuz? buyurdu. Biz:

Allah ve Resul daha iyi bilir! dedik. Resulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
Kulun, Rabbisiyle konumasna glyorum. Kul:

Rabbim! Sen beni zulmden kurtarmadn m? diyecek. Yce Allah:

Evet, kurtardm buyuracak. Kul:

Ben, bunu, nefsime kar ancak tarafmdan bir ahitle getirmekle raz olurum! diyecek.
Yce Allah:

Bugn ssnin zerine bir ahitlik edici olmak bakmndan sana kendi nefsin ve ahitler

Ebu Dvud, Snnet 19, 4730; Tirmiz, Sfatu'l-Cennet 17, 2554; bn Mce, Mukaddime 13, 178;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/389, 492.

1271[1271]

olarak da ok erefli katipler/yazc melekler 1272[1272] yeter buyuracak.

Daha sonra o kulun az mhrlenir, vcut organlarndan her birine:

Sen konu! denilir. Bunun zerine her bir organ dile gelip o kulun amellerini birer

birer syler. Bundan sonra o kul ile konumann aras boaltlr. Bunun zerine kul,
kendi vcut organlarna:

Sizler uzaklasn, uzak olun. Ben ancak sizin kurtulmanz iin mcadele ediyordum'
diyecek. 1273[1273]

Maher yerinde insanlarn dilleri, elleri ve ayaklar; dnyada yapm olduklar ilerden
dolay lehlerinde ve aleyhlerinde ahitlik yapacaktr. ldkten sonra diriltmeye kadir olan
Allah, elbette vcut organlarn da konuturmaya kadirdir. 1274[1274]

Aklama:

Maher yerinde herkes toplandnda, byk mahkeme kurulacak, dnyada Yazc Me-

lekler tarafnda tutulan amel defterleri o gn sahiplerine verilecek ve amel defterleri

bylece sahiplerinin ellerinde dolaacak ve dnyada ne yaptn ve ne yapmadn bu
defterlerde grecektir.

2668- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Allahn! Muhammed'in ev halknn rzkn, yetecek kadar ver. 1275[1275]

2669- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

nfitar: 82/11.
Nes, Snen'l-Kbr, 6/508, 11653; bn Hibbn, Sahih, 16/358, 7358.
1274[1274] Nr: 24/24, Ysn: 36/65.
1275[1275] Buhari, Rikak 17.
1272[1272]
1273[1273]

Muhammed {s.a.v.)'in ev halk, kendisi Medine'ye geldiinden vefatna kadar gece arka
arkaya buday yemeinden doya doya yememitir. 1276[1276]

Aklama:

Resulullah (s.a.v.) ile ev halknn genellikle karnlarn doyurmamalarnn sebebi; yanlarnda gda maddesinin azl ve bulduklarn pek yemeyip fakirlere datmalar idi.
2670- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Muhammed (s.a.v.)'in ev halk, iki gn yalnz buday ekmeiyle karnn doyurmamtr. Bu

iki gnn biri, mutlaka hurma olmutur. 1277[1277]

2671- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Biz, Muhammed (s.a.v.)'in ev halk bazen bir ay ate yakmadan dururduk. Nafakamz
ancak kuru hurma ile su idi. 1278[1278]

2672- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), benim rafmda, canl bir kimsenin yiyecei bir ey yok iken vefat
etmiti. Rafmda sadece bir miktar arpa vard. te ondan uzun zaman yedim. Nihayet bir
defasnda onu ltm. Derken bu arpada tkendi. 1279[1279]

Buhri, Etime 23, Rikak 17; bn Mce, Etime 48, 3344; Ahmed b. Hanbel, Msned 6/42, 156, 277.
Buhr, Rikak 17.
1278[1278] Buhr, Rikak 17; Tirmiz, Zhd 34, 2471; bn Mce, Zhd 10, 4144; Ahmed b. Hanbei, Msned,
6/50.
1279[1279] Buhr, Farzu'1-Hums 3, Rikak 16; Tirmiz, Sfatu'l-Kyamet 31, 2467; bn Mce, Etime 49, 3345.
1276[1276]
1277[1277]

2673- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir: ie, kz kardei Esm'nn olu Urve'ye
hitaben:

Allah'a yemin ederim ki, ey kzkardeimin olu! Biz Peygamber hanmlar, hilale bakp
grrdk. Sonra bir hilal daha grrdk. Sonra bir hilal daha grrdk. ki ayda hilal
grn tamamladmz halde Resulullah (s.a.v.)'in odalarnda bir ate paras yaklmazd
dedi.

Urve der ki: Ben:

Ey teyze! yleyse sizleri yaatan ey/aznz neydi? dedim. O da:

ki siyah ey: Hurma ile su! Dorusu Resulullah (s.a.v.)'in Ensar'dan baz komular
vard. Bunlarn samal hayvanlar vard. Onlar bu hayvanlarn stlerini sap Resulullah
(s.a.v.)'e gnderirlerdi. Resulullah (s.a.v.)'de bu stten bizlere iirirdi dedi. 1280[1280]
2674- Peygamber (s.a.v.)'in hanm Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.) bir gnde iki n ekmek ve zeytin yayla doymad halde vefat
etmitir. 1281[1281]

2675- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

Resulullah (s.a.v.), iki siyah olan hurma ve suya doyup kandmzda vefat etti. 1282[1282]

Aklama:

Medine'de hurmalarn ou siyahtr. Suyun rengi ise yoktur. Bulunugu kaba gre renk

alr. Ona siyah denilmesinin sebebi, ya onlarn su kaplarnn ounun siyah renkte
Buhari, Hibe 1; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/244.
bn Hibbn, Sahih, 6358.
1282[1282] Buhr, Etime 6; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/158, 199, 215.
1280[1280]
1281[1281]

olmas yada talib yoluyladr. Yani kuru hurmann siyahlk vasfnn suya da verilmesi ve
bylece hurmann suya galip klnmasdr.

2676- Simk tan rivayet edilmitir: Nu'manb.Besr'i:

Szler istediiniz kadar yiyecek ve iecek iinde deil misiniz? Dorusu ben,

Peygamberimiz (s.a.v.)'i karnm doyuracak kadar kt hurma bulamadn grdm

derken iittim. 1283[1283]

2677- Simk b. Harb'ten rivayet edilmitir:

Nu'man b. Ber'i yle hutbe verirken iittim: mer, insanlarn dnyadan elde
ettiklerini anp:

Dorusu ben, Resulullah (s.a.v.)'i btn gn kvranyor, karnn doyuracak kt hurma

bulamyorken grdm dedi.1284[1284]

2678- Ebu Abdurrahman el-Hubul'den rivayet edilmitir: Abdullah bn Amr bnu'ls'tan dinledim. Bir adam, Abdullah'tan bir ey isteyip:

Biz, Muhacirlerin fakirlerinden deil miyiz? dedi. Abdullah, ona:

Senin kendisine snacan bir hanmn var m? diye sordu. Adam:

Evet, vardr dedi. Abdullah:

inde oturmakta olduun bir evin var m? diye sordu. Adam;

Evet, vardr dedi. Abdullah:

yleyse sen zenginlerdensin dedi. Adam:

1283[1283]
1284[1284]

Tirmiz, Zhd 39, 2372; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/268.

bn Mace, Zhd 10, 4146; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/24, 50.

Ama benim bir hizmetim var dedi. Abdullah:

O halde sen hkmdarlardansn! dedi. 1285[1285]

1- Kendilerine Zulmedenlerin Meskenlerine Alayarak Girmek

2679- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Biz, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Semud kavminin meskenleri olan Hcr'a uramtk.
Resuluah (s.a.v.), bize:

Alayclarnz olmanz hari, onlara isabet eden azabn benzerinin size isabet etmesinden
saknmak iin kendi nefislerine zulmetmi olan kimselerin meskenlerine girmeyiniz
buyurdu.1286[1286]
2680- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

nsanlar, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Semud kavminin arazisi olan Hcr'da

konaklamlard. Dolaysyla orann kuyularndan su aldlar ve bu sularla hamur

yourdular. Resulullah (s.a.v.), onlara; aldklar sular dkmelerini ve hamurlar da ancak

develere yedirmelerini emretti.

Resulullah (s.a.v.), sahabilere; vaktiyle Salih Peygamber'in dii devesinin su imek zere
gelmekte olduu kuyudan su almalarn emretti. 1287[1287]
Aklama:

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/169.

Buhr, Salat53, Enbiya 17; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/66, 96.
1287[1287] Buhr, Enbiy 17; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/117.
1285[1285]
1286[1286]

Hicr, Medine ile am arasnda bulunan bir vadinin ismidir. Buras Salih (a.s)'n kavmi
olan Semud'un yerleim merkezi idi. Allah bu kavmi burada helak ettii iin Peygamber

(s.a.v.) bu kt kimselere ait diyarn bizzat kendilerinin kullandklar kuyularndan su

iilmemesini ve yemeklerde kullanlmamasn, sadece Salih (a.s)'n dii devesinin su
itii yerden su almalarn, emretmitir.

Resulullah (s.a.v.), Tebk seferine giderken buradan gemi ve Allah'n gazabna uraya-

rak helak olmu olan bu kavmin memleketine ancak alayarak girmelerine izin
vermitir. Resulullah (s.a.v.) mmetinin de bu yere girerlerse bir musibete urayamas

endiesinden dolay oraya girmelerini yasaklam, mutlaka girmek gerekiyorsa

alamalarn emretmitir. Bunun sebebi de, alamann dnp ibret almay
gerektirmesidir.

2- Dul Kadna, Yoksul Kimseye Ve Yetime yilik Etmek

2681- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Dul kadnlara ve yoksullara nafaka salamak iin alan bir kimse, Allah yolunda cihad
eden mcahid gibidir yada zinde bir ekilde gece namaz klan gibi ve iftar etmeksizin oru
tutan kimse gibidir. 1288[1288]

2682- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.):

Yetimin ilerine bakan kimse; ister yetimin akrabasndan olsun ve ister yabanclardan
olsun, benim ile o kimse, cennette u iki parmak gibi bulunacaz buyurdu.
Hadisin ravisi Mlik:

Buhr, Nafkt 1, Edeb 25; Tirmiz, Birr 44, 1969; Nes, Zekat 78; bn Mce, Ticarat 1, 2140;
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/361.
1288[1288]

ehadet parma ve orta parmayla bu duruma iaret etmitir. 1289[1289]

3- Mescit Yapmann Fazileti

2683- Ubeydullah el-Havln'den rivayet edilmitir:

Ubeydullah, Osman b. Affn'm, Resulullah (s.a.v.)'in mescidini yeniden ina ettii zaman
halkn (itiraz mahiyetindeki) dedikodusu zerine onun yle dediini iitmitir:
Siz gerekten ok konutunuz! Halbuki ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Her kim Allah'n rzasn isteyerek bir mescit bina ederse Yce Allah da ona cennette onun
bir benzerini bina eder buyururken iittim. 1290[1290]
4- Yoksullara Sadaka Vermek

2684- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Bir ara bir adam, l bir yerde iken bulutun iinden:

Filanca kimsenin bahesini sula! diye bir ses iitmi. Daha sonra o bulut, gidip suyunu

bir kara talk ierisine boaltt. Derken oradaki su yollarndan, bu suyun hepsini
alabilen byke bir kanal meydana geldi. O kimse, bu su yolunu takip edip yrd.
Nihayet bahesinde dikilen bir adamla karlat. O kimse, bahesine gelen suyu bel
kreiyle eviriyor. Gelen kimse, bahedeki adama:

Ey Allah'n kulu! Senin ismin nedir? diye sordu. Bahedeki adam, dierinin buluttan
iitmi olduu isimle:
1289[1289]
1290[1290]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/375.

Buhr,Salat, 65.

Benm ismim, filancadr! diye cevap verdi. Sonra da:

Ey Allah'n kulu! Sen benim ismimi niin soruyorsun? dedi. Baheye gelen kimse:

Ben, u suyu indiren buluttan: Filanca kimsenin bahesini sula! diye bir ses iittim. O,
senin ismini sylyordu. Bu bahede ne yapyorsun? dedi. Bahe sahibi:

sylediin bu eye gelince; ben bu baheden kan rne bakarm: Onun te birini
sadaka olarak veririm. te birini de aile halkmla birlikte kendim yerim. te birini de
fakirler ve hayvanlar iin bahede brakrm dedi. 1291[1291]
5- Amelinde Allah'tan Bakasn Ortak Klan Kimse

2685- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;
Yce Allah:

Ben, ortaklarn irkten en mstani olanym. Her kim bir amel iler, sonra da o amelinde
benimle birlikte bakasn ortak eylerse, Ben, o kimseyi ve irkini terk edip onu ortayla
ba baa brakrm! buyurdu. 1292[1292]
2686- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Her kim amelini iittirirse Allah da onu iittirir. Her kim riya yaparsa Allah onun i
yzn meydana karr. 1293[1293]

1291[1291]
1292[1292]
1293[1293]

Tirmiz, Tefsiru'l-Kr'an 58, 3298; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/296, 370.

bn Mce, Zhd 21, 4202; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/301, 435; bn Hibbn, Sahih, 395.
Nes, Snen'l-Kbr, 6/522, 11700.

2687- Cundub el-Alak (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Her kim (yaptn) iittirirse Allah o kimseyi ittirir. Her kim de riya yaparsa Allah da
onun iyzn ortaya karr. 1294[1294]

6- Bir Sz Konuarak Onun Sebebiyle Cehenneme Dmek

2688- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, o, Peygamber (s.a.v.)'in yle
buyurduunu iitmitir:

phesiz ki kul, bazen yle bir sz syler ki, o sz, kendisini cehennem ierisinde dou ile
bat arasndan daha uzak olan bir derinlie indiriverir. 1295[1295]

Aklama:

Hadis, bir sz sylenecei zaman gelii gzel deil, o szn ne anlamlara gelebilecei,
insanlar zerinde etkisinin nasl olaca, zarar ve faydasnn ne kadar olaca iyice
dnerek konuulmas gerektiini anlatmaktadr.

7- yilii Emredip Kendisi Yapmayan Kimse ile Ktlkten Men Edip Onu Kendisi
Yapan Kimsenin Azab

2689- sme b. Zeyd (r.a)'tan rivayet edilmitir: sme'ye:

Osman'n yanma girsen de onunla halk arasndaki fitneleri konusan! denildi. Ben:
1294[1294]
1295[1295]

Buhr, Rikk 36; Ibn Mce, Zhd 21, 4207; Ahmed b. Hanbel, Msncd, 4/313.
Buhr, Rikk 23; Tirmiz, Zhd 10, 2314; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/236, 297.

Siz bunlar Osman'a sylemeimi mi zannediyorsunuz. Fakat onunla gizlice

konutuum eyleri size duyuracak mym? Allah'a yemin ederim ki, ben onunla

aramzdaki meseleleri konutum. Ben onunla ilk aan ben olmam istemediim halk
arasnda ortaya kan fitne e ilgili ileri gizlice konutum. Ayrca ben, Resulullah
(s.a.v.)'den iittiim bir szden sonra herhangi bir kimse hakknda, -o kimse

benim

zerimde emir olduundan dolay- bu kimse, insanlarn en hayrlsdr diyemem.

Resulullah (s.a.v.) yle buyurdu:

Kyamet gnnde bir adam getirilip cehenneme atlr ve barsaklar karnndan dar
kar. Bunun zerine o kimse, barsaklar etrafnda deirmen eeinin deirmende
dnmesi gibi dner. Cehennem halk, bu kimsenin etrafna toplanrlar. Ona:
Ey filanca kimse! Bu durumun da nedir? Sen bizlere dnyadayken iyilii emredip
ktlkten men eder deil miydin? derler. O kimse:
Evet, ben yle bir kimse idim. Ben size iyilii emrederdim, fakat kendim iyilik yapmazdm.
Sizleri ktlkten men ederdim, fakat kendim ktlk ilerdim diye cevap verir. 1296[1296]
Aklama:

same, Hz. Osman'n samimi dostu olduu iin dier sahabiler ona Osman'n yanna
girerek halk arasnda meydana gelen fitnelerin zm iin onunla konumasn ve ona
nasihat etmesini istemektedirler. same ise Hz. Osman'n yanna girerek bu meseleleri
onunla gizlice konutuu, dolaysyla bu konutuklarn aa vuramayacan,
konuulanlarn ikisi arasnda kaldn belirtmektedir.

Bu hadis, ayrca devlet darecilerine kar halkn dileklerinin iletilmesi gerektiini de

vurgulamkatadr.

1296[1296]

Buhr, Bed'u'1-Halk 10, Fiten 17; Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/205, 206, 207, 209.

8- nsann, ledii Gnah Aa karmasnn Yasak Olmas

2690- Ebu Hureyrc (r.a)'tan rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.)'i:

Aktan aa gnah ileyenler hari mmetimin hepsi Allah tarafndan affedilmir. Ak

gnahlardan birisi de udur: Kul, geceleyin gnah olan bir amel iler, sonra o kimse
Rabbinin o suu insanlarn gznden rtbas ettii halde sabahlar. Sabah olduunda kul:
Ey filanca kimse! Ben dn yle yle yaptm! der. Halbuki o kimse, Allah onun ilemi
olduu gnah rtbas ettii halde gecelemiti. te Rabbi rtbas ettii halde o kimse
geceliyor, sabah olduunda da Allah'n rtbas ettiini aa karyor buyurdu. 1297[1297]
9- Aksran Kimseye Yerhamukellah eklinde Hayr Duada Bulunmak Ve
Esnemenin Mekruh Olmas

2691- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'in yannda iki kimse aksrd. Peygamber (s.a.v.), bunlardan birisine
hayr dua etti ve dierine ise hayr dua etmedi. Peygamber (s.a.v.)'in hayr dua etmedii
kimse, Peygamber (s.a.v.)'e:

Filanca kimse aksrd, ona hayr dua ettin. Ben aks irdi m, fakat bana hayr dua
etmedim! dedi. Peygamber (s.a.v.):

Muhakkak ki kendisine hayr dua ettiim kimse, aksrmasnn sonunda Allah'a hamd etti!
diye cevap verdi. 1298[1298]

Buhr, Edeb 60.

Buhr, Edeb 123; Ebu Dvud, Edeb 94, 5039; Tirmiz, Edeb 4, 2742; Nes, Amelu'I-Yevm ve'1Leyl, 222; bn Mce, Edeb 20, 3713; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/100, 117, 176.

1297[1297]
1298[1298]

Temit:

Aksran kii El-Hamduiillah dedii zaman onu iiten kimsenin Yerhamukellah Allah
sana merhamet eyiesin eklinde hayr dua etmesidir.
2692- Ebu Brde'den rivayet edilmitir:

Babam Ebu Musa el-E'ar'nin yanna girmitim. Kendisi, Fadl b. Abbs'n kznn

evindeydi. Derken aksrdm. Fakat bana hayr duada bulunmad. Bu srada Fadl'n kz
aksrd. Ona hayr duada bulundu. Bunun zerine anneme dnp bu meseleyi ona
anlattm. Ebu Musa, annemin yanna gelince annem ona:

Senin yannda olun aksrm, fakat ona hayr duada bulunmamsn. Fadl'n kz
aksrm, ona hayr duada bulunmusun! dedi. Bunun zerine Ebu Musa:

Gerekten olun aksrd, fakat Allah'a, hamd etmedi. Dolaysyla ona hayr duada

bulunmadm. Fadl'n kz aksrd, peisra Allah'a hamd etti. Dolaysyla da ona hayr
duada bulundum. nk ben, Resulullah (s.a.v.)'i:

Sizden birisi aksrd zaman Allah'a hamd ederse ona hayr duada bulunun. Kim de
Allah'a hamd etmezse ona hayr duada bulunmayn! buyururken iittim dedi. 1299[1299]
Aklama:

Burada Fadi'n kz ile kastedilen, mm Glsm'dr. Ebu Musa'nn hanmdr. Ebu

Musa, bu kadnla; Hz. Hasan'dan ayrldktan sonra evlenmitir. Ebu Musa'nn, mm
Glsm'den Musa adnda bir olu olmutur.

1299[1299]

Buhr, Edeb'l-Mfred, 941; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/412.

2693- Seleme bnu'1-Ekva' (r.a)'tan rivayet edilmitir.

Bir kimse, Peygamber (s.a.v.)'in yannda yannda iken aksrd. Peygamber (s.a.v.), ona:

Yerhamukellh Allah sana merhamet eylesin diye dua etti. Sonra bir daha aksrd.
Bunun zerine Resulullah (s.a.v.):

Bu adam, souk almtr! buyurdu. 1300[1300]

2694- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr

Esnemek, eytandr. Sizden birisi esnedii zaman, mmkn olduu kadar kendisini
tutsun. 1301[1301]

2695- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Sizden birisi namazda esnedii zaman mmkn olduu kadar kendisini tutsun. nk
eytan girer. 1302[1302]

10- Konu ile lgili eitli Hadisler

2696- Hz. Aie (r.anh)'dan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr;

Melekler nurdan yaratlmtr. Cinler, alevli bir ateten yaratlmtr .Adem ise size

Buhr, Edeb'l-Mfred, 935, 938; Ebu Dvud, Edep 92, 5037; Tirmiz, stizan 5,2743; Nes,
Amelu'1-Yevm ve'1-Leyl, 223; bn Mce, Edeb 20, 3714; Ahmed b. Hanbel, Msncd, 4/46, 50.
1301[1301] Buhr, Bed'u'1-Halk 11; Ahmed b. Hanbel, Msncd, 2/242, 397, 516; bn Huzeyme, Sahih, 920.
1302[1302] Ebu Dvud, Edeb 89, 5026, 5027.
1300[1300]

anlatlan eyden yaratlmtr. 1303[1303]

Aklama:

Melekler; latf, gayb ve grlmeyen bir varlklardr. Bunlarn, duyularla anlalan maddi

vcutlar yoktur. Mahiyet ve hakikatini, Allah'tan baka hi kimsenin bilemedii,

grlmeyen veya tabiat tesi alemdendirler.

Biyolojik ehvetlerden arndrlm, nefs eilimlerden temizlenmi, gnah ve hatalardan

mnezzeh olmulardr.

Meleker, insanlar gibi yemez, imez, uyumaz, erkeklik veya diilik sfatlar tamazlar.

Kendi kendine kaim ve zatnda mstakil farkl bir alemdirler. nsann sahip olduu
maddi hallerden hibiriyle vasflanmazlar. nsan suretinde veya baka maddi suretlerde
grlme yada maddi ekillere girme gcne sahiptirler.

Meleklerin yaratl, insann yaratlndan daha ncedir. nk Allah, meleklere, insan

yaratacan ve yer yznde onu halife yapacan haber vermitir. 1304[1304]

Meleklerin itaati ftrdir. Ktlkleri terketmeleri de onlara en kk bir abay gerektirmez. nk onlarda ehvet denen bir ey yoktur. nsan nefisle, arzu ve meyillerle ve

eytanla mcadele eder, itaata katlanr, sevgi ve korkuyla nefsinin ve ruhunun tekaml
iin abalarken, melekler kann dolam, akcierin solunumu ve kalbin at gibi itaat

etmeleri zorunlu ve kendiliinden olduuna gre taatta ve isyan terketmede

nsanlardan hangi stnl olsun!

Cin kelimesi, szlkte; gizli ve rtl varlk, grlmeyen ey anlamna gelmektedir. Te-

rim olarak ise; duyu organlanyla alglanamayan, eitli ekillere girebilen, dumansz
ateten yaratlm, manevi, ruhani ve gizli varlklara verilen bir addr.
nsanlarn cinleri gremeyii, insanlann
yaratlmam olmasndandr.

1303[1303]
1304[1304]

gzlerinin cinleri grecek yetenekte

Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/153, 168; Abd b. Humeyd, 1479.

Bakara: 2/30.

Cinler, nsanlar gibi, akl ve irade sahibi mkellef ruhani varlklardr. Yalnz nsanlar gibi
maddi vcutlar yoktur. Beerin duyularndan gizlidirler. Gerek biimleri ve esas
tabiatlaryla grlmezler. Deiik ekillere girme gcne sahiptirler.

Cinler alemini tanmaya bizi gtren yol, sadece vahiydir. Kuran ve sahih snnet; bize
cinlerin hangi maddeden yaratldklarn, snflarn, her snfn mahiyetini, (dini
konularda) mkellef olup Resulullah (s.a.v.)'den Kur'an dinlediklerini bildirmektedir.

Andolsun biz insan, pimi Kuru bir amurdan, ekillenmi Kara balktan yarattk.
Cinleri de, Daha nce, Dumansz ateten semm yarattk 1305[1305]
Ayetler u hususlara delalet etmektedir:

1- nsan balangta topraktan yaratld. Sonra suda yoruldu ve amur oldu. Sonra

kokuup kararncaya kadar bekledi. Bu kokumu ve rengi deimi amur kurudu ve

dokunulunca nlayan bir madde haline geldi.

2- Cinler, Dumansz ateten yaratldlar. nk ayette geen Semm sz, atein saf

alevidir.

3- Cinlerin yaratl, insann yaratlndan ncedir.

Cinler, snf snftr.

Bazsnn; stikameti, huyu, ve hayr ilemesi tamdr.

Bazs, bu snfn altndadr.

Bazs da, ahmak ve gafildir.

Bazs da, kfirdir. Bunlar, ounluu tekil etmektedir.

Yce Allah, Kur'an dinleyen cinlerle ilgili kssay yle haber vermektedir:

Bize gelince, bizden iyiler de var ve baka trl olan da var. Biz eitli snflara
ayrldk. 1306[1306]
1305[1305]
1306[1306]

Hicr: 15/26-27.
Cin: 72/11.

Yani cinlerden bazs, salih olma ynnden tamdr. Bazs da, bunlardan daha az salihtir.
Bu nedenle de insanlarda olduu gibi deiik snflar vardr.

bls kelimesi, yabanc bir kelime olup Arapa kkenli deildir ve gayri munsanftr,

Bir gre gre de; bls kelimesi, Arapa olup Allah'n rahmetinden mitsiz olmak,
hayrdan mahrum klmak anlamndaki bls kknden tremitir. Gayri munsarf
olmas da, zel bir isim olduu veya Arapa kkenli olmayan isimlere benzedii iindir.
blis, eytanlarn babas ve ilk soylardr. eytanlar, cinlerden isyan edenlerdir.

Melekler; Allah'n hayn, saiah ve kurtuluu temsil eden askerleri kabul edilirse, blis ve

maiyetindeki eytanlar da Allah'n ktlk ve fesad temsil eden dmanlardr. nk

melekler ile eytanlann amelleri, tamamen birbirine zt ve deiiktir. Zira meleklerin

almalar, ilk planda Allah'a, kullua, hayat gelitirmeye, dnya ilerini dzenlemeye

ve kainat dzeni ile ilgili ileri yerine getirmeye yneliktir. Devaml ahenk, uyum ve

birletirme iin insann hidayeti iin, onu balamas ve ktlklerden korumas iin
Allah'a dua ederek alrlar.

eytanlann almalar ise daima Allah'a kar isyana, tahribe, datma ve ykmaya, Allah'n birletirmesini emrettii eyleri kesmeye ve kesilmesini stedii eyleri de
birletirmeye yneliktir. Yeryznde ve alemde meydana gelen her ktlk ve fesatta
mutlaka eytanlann ilgisi ve parma vardr.

eytan, gemi mmetlere kt amelleri ssl gstermi, kfr ve isyan gzel kabul et-

tirmi, Allah'a isyan etmeye ve peygamberlerini yalanlamaya davet etmilerdir. Bugn

de almalar bundan baka bir ey deildir.

Yce Allah, Kur'an-i Kerim'de, ktl emreden nefis (Nefs-i Emmre) ile knayan nefsi

(Nefs-i levvame'yi) sadece birer defa zikretmesine karlk eytan defalarca zikretmi ve
ondan korunmann gerektiini deiik ekillerde ifade etmitir. Bunu da, sadece insanin

eytana kar sapmamak ve dalalete dmemek iin uyank olmasn salamak amacyla

yapmtr. nk eytann nefis zerindeki etkisi, mikrobun vcuttaki etkisi gibidir.

Mikrop, vcudun zayfln frsat bilir. Onu tahrip edip yok etmek iin bu zayflk ann
bekler ve saldrr.

Vcut, mikroba kar baklk kazanmamsa mikrobun elinden kurtulamaz. Mikrobu

etkisiz hale getiren ve zararlarn yok eden gl bakm ve baklk olmadan vcut,
mikroplarn etkilerinden kurtulamaz.

eytan da aynen mikrop gibidir. Nefsin zayfln ve hastaln frsat iin bekler. Bu fr-

sat ele geirir geirmez, ona saldracak ve bozacaktr. Nefis, eytann ve verecei

vesveselerin hakiki giri kaps olan hastalklarndan kurtulabilmesi in salkl olmak

zorundadr.

eytann giri kaplar olan nefsin hastalklar, eytann nnde btn kaplar kapayabilmesi

iin

kurtulmas

gereken

insann

eksiklikleridir. Bu hastalklar

veya

eksikliklerden bazlarn rnek verme mahiyetinde yle sralanabilir: Zayflk,

mitsizlik, emelsizlik, marklk, ar sevme, kendini beenme, yersiz vnme, zulm,

azgnlk, inkarclk, nankrlk, acelecilik, baboluk, serserilik, cimrilik, agzllk, hrs,

mnakaa, gsteri, phe, kararszlk, cehalet, gaflet, dman olmada kat davranma,

aldatma, yalan iddia, sabrszlk, ikayet ve yaknma, infak etmeme, isyankarlk, natlk,
zorbalk, haddi ama, mala dknlk ve dnyaya drt elle sanlma.

Bunlar, nefsin baz hastalklardr. Bu hastalklar araclyla eytan, insann hayatn altst etmek ve stn deerlerinden uzaklatrmak iin mdahale eder.

Btn bu hastalklarndan kurtulmas ve shhat ile afiyete kavuup hak ve hayr ile mutmain olmas iin yaplacak mcahede yoluyla nefis tedavi edilmeden, eytann kovulmas
ve aldatmasnn nlenmesi mmkn deildir.

Nefis bu hastalklardan kurtulup mutmain olunca, insann kalbi; Allah'n zikri, eytandan
saknma, g ve kuvvetin Allah ile mmkn olduunu itiraf etme, gkleri ve yeri ayakta

tutan ve yok olmaktan koruyan Allah'a ynelme gibi insann maneviyatn glendiren

ve ruhi kalitesini ykselten faziletlerle dolar. eytan, bu duruma ykselen insandan artk
ekinmeye balar ve Hz. mer olaynda olduu gibi, herhangi bir yolda byle bir insanla
karlamaktan kanr.
Denilebilir ki:

Ktl telkin eden, Allah'a dman olmaya ve retilerine muhalefet etmeye aran
blis'i Allah niin yaratt?

Baz alimler, bu soruya yle cevap vermeye almlardr:

blis'in yaratl, kullara, Allah'n zt eyleri yaratabileceini ortaya koymaktadr. Dola-

ysyla varlklarn en kts ve her ktln sebebi olan bu varln yaratlmas,

varlklarn en ereflisi, en temizi, en nezihi ve her iyiliin sebebi olan Cebrail melein

yaratlna karlk saylabilir. nk yce Allah, onu da yaratabilir ve bunu da

yaratabilir.

Nitekim gece ve gndzn, hastalk ile ilacn, hayat ile lmn, gzel ile irkinin ve hayr
ile errin yaratlmas da yce Allah'n kudretini, zzetini, hakimiyet ve malikiyetini
gsteren en byk delildir.

Grld zere Allah bu zt eyleri yaratm, birini dierine karlk yapm, tasarruf ve

idaresi altna almtr. Alemde bunlardan herhangi birinin tamamen yok olmas; yce
hikmetini, kamil tasarrufunu ve mlknn idaresini sekteye uratr.

Iblisin yaratl hikmetlerinden biri de; Allah'n, Kahhr olma ile ilgi isimlerine ait iz-

lerin ortaya kmasdr: Kahhr, Muntekim, Adi, Drr, eddu'I-ikb, Seru'l-hisb, zu'lBati'-edd, Hfd, Raf, Muiz, Muzill gibi. Btn bu isimler ve fiiller, muhatab

bulunmas gereken kemal zelliklerdir. Dolaysyla insaniar ve cinler de, melekler gibi
olsayd bu isimlerin eserleri ortaya kmazd.

Iblisin yaratl hikmetlerinden birisi de; yce Allah'n koruma, balama, mafiret,

rtme, kullanndan diledii kii iin hakkndan vazgeme gibi isimlerine ait izlerin ortaya
kmasdr. Bu eylerin izlerinin ortaya kmasna imkan tanyan holanmad sebepleri

yaratmam olsayd btn bu hikmet ve faydalar gereksiz olurdu. Nitekim Resulullah

(s.a.v.), buna, u szleriyle iaret etmektedir:

Gnah ilemeseydiniz Allah sizi yok eder ve yerinize gnah ileyip istifar eden ve Allah'n
balamasna mazhar olan baka bir kavim getirirdi. 1307[1307]
Iblisin yaratl hikmetlerinden birisi de; Allah'n Hikmet ve Ma'rifet isimlerine ait iz-

lerin ortaya kmasdr. Yce Allah, eyay yerli yerine oturtan ve en layk yerine

yerletiren Hbir ve Hkimdir. Eyay, yerinin dna koymaz. lmi'nin kemali ve

hikmetinin sonsuzluu nereye konulmasn gerektiriyorsa oraya yerletirir.

1307[1307]

Mslim, Tevbe 9, 11; Tirmiz, Cennet 2, Deavat 98; Msned, 1/289, 2/305, 309, 5/414.

Risaletini nereye vereceini, bu grevi kimin yklenmeye ehil olduunu, yaptna kar
kredeceini ve bu greve elverili olmayanlar en iyi bilen O'dur.

Hoa gitmeyen sebeplerin yokluunu kararlatirsaydi bir ok hikmetler ilemez olur ve

saysz

yararlar

yok

olurdu.

Tadklan

ktlkten

dolay

bu

sebepler

gerekletirilmeseydi, onlarn kapsadklan ve tadklar ktlkten dolay byk olan

hayrlar yok olurdu. Gne, yamur ve rzgar gibi. Bunlardan meydana gelen yararlar,
yine bunlardan meydana gelen zararla mukayese edilemeyecek kadar byktr.

blis'in yaratl hikmetlerinden birisi de; deiik taat ekilleridir. blis yaratlmam

olsayd bu taatlar da olmazd. rnein, Cihad taat, en sevimli taatlardandr. Btn

insanlar m'min olsayd bu taat meydana gelmezdi. Bunun devam veya ekillerinden

biri olan Allah iin sevmek ve onun iin buz etmek taati, iyilii emretmek ve ktlkten
men etmek, irkin arzulara muhalefet ve Allah sevgisini tercih etme, tevbe, istifar, sabr,
dmandan korunma, eziyet ve ktlnden saklanma gibi insan aklnn drakinden
aciz kald saysz hikmet ve taat ekilleri ortaya kmazd. 1308[1308]

M. Ali Sabuni, blis'in meleklerden olup olmad konusunda u bilgilere yer verir:

blis ile ilgili ayeti kerimelerin d grn stisna edat sebebiyle iblisin

meleklerden olduuna aret etmektedir. Mesela bununla ilgili olarak Yce Allah yle
buyurmaktadr: blis mstesna meleklerin hepsi Adem'esecde ettiler 1309[1309]

Baz alimler -ayetin d grnn sznde bulunduracak- bu gr ileri srerek yle derler:

Eer iblis meleklerden olmasayd, melekler gibi Hz. Adem'e secde etmekle mkellef
tutulmazd

Bu gr savunan alemlerin dayandklan delil, ayeti kerimede geen istisna edatdr.

Fakat alimlerden tahkiki olanlara gre; iblis, meleklerden deildir. Onlar, bu konuda
ksaca aada gelen u delilleri ileri srmlerdir.

B.k.z: Seyyid Sabk, nanc Salamiatran Unsurlar, ev. Hanifi Akn-Hanife Akn, Karnca
Yaynlar, stanbul 2004, s. 141-194.
1309[1309] Bakara: 2/34.
1308[1308]

1- Delil:

Eer blis meleklerden olsayd, Allah'n emrine isyan etmezdi. nk melekler, Allah'n
emrine kar isyan edemezler.

Nitekim Yce Allah, Kur'n- Kerm'de bununla ilgili olarak yle buyurmaktadr:

Melekler, Allah'n kendilerine emrettii emirlere isyan etmezler ve kendilerine

emredilenleri yerine getirirler. 1310[1310]

2- Delil:

Melekler, nurdan yaratlmlardr. blis ise ateten yaratlmtr.

a- blis, Kur'an'n ak ifadesiyle kendisi hakknda yle demektedir:

Beni ateten onu amurdan yarattn yani ate, amura gre stn olduundan dolay
ben ondan daha stnm

Buna gre eer iblis meleklerden olsayd, Beni nurdan, Adem'i de amurdan yarattn
derdi.

b- Sahh bir hadisi erifte Rasulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Melekler nurdan, cinler dumansz alevden, Adem ise sze vasfedilenden yani topraktan
yaratlmtr 1311[1311]

3- Delil:

1310[1310]
1311[1311]

Tahrm: 66/6.
Mslim, Zhd 2996.

Meleklerde erkeklik ve diilik sz konusu deildir. nk onlar iin nesil ve soyda

yoktur. Onlar sadece an yce olan Allah'n yaratt esiz ve mkemmel mahlklardr.
Allah onlarn varlklann balangta evlilik ve reyip oalmann dnda yaratmtr.

Halbuki cinler ise insanlar gibi birbirleriyle evlenirler ve bu yol ile reyip oalrlar. Ayn
zamanda cinler iin nesil ve soyda sz konusudur. Bundan dolay Yce Allah, blis
hakknda yle buyurmaktadr:

Ey insanoullar! Siz beni brakp onu yani iblisi ve soyunu mu dost ediniyorsunuz?
1312[1312]

4- Delil:

blisin cinlerden olduunu ve yine onun fasklk ve sapklndan dolay Adem'e secde
etmekten kandn gsteren ak nass Kehf Sresinde yle gemektedir:

Hani meleklere: Adem'e secde edin demitik. Bunun zerine iblisten baka meleklerin
hepsi Adem'e secde etmilerdi. blis ise Cinlerden idi. Adem'e secde etmediinden dolay
Rabbinin emrinin dna karak fasklardan olmutu 1313[1313]

Bu ak ve sarih nasslar, cinlerin meleklerden olmadna bir delil ve kant olarak yeter
bile! Fazlasna gerek yok!.

Fakat baz tefsircilerin -birinci gr savunanlarn- te'viline gre; Meleklerden, Cin-

ler diye adlandrlan bir topluluk kastedilmektedir.

Tefsircilerin bu te'vili, gerekten ve dorudan uzaktr. nk kendisine lanet olunmu

blisin meleklerden deil de cinlerden ve eytandan olduuna dair gr, kalbi ve nefsi

mutmain etmekte ve stelik vicdan da rahatlatmaktadr. Zira bu gre gre;

meleklerin birbirleriyle evlenmeleri ve reyip oalmalar sz konusu deildir. blis ise
cinler ve insanlar gibi reyip oalabilmektedir.
1312[1312]
1313[1313]

Kehf: 18/50.
Kehf: 18/50.

Yce Allah'n, blisin nesli ve soyu olduuna dellet eden u sz de bu gr desteklemekte ve kuvvetlendirmektedir:

Ey insanoullar! Siz Beni brakp onu Yani blisi ve Soyunumu dost ediniyorsunuz?
1314[1314]

Buna gre eer iblis meleklerden olsayd, onun nesli ve soyu olmazd. nk meleklerin
birbirleriyle evlenmeleri ve bunun sonucunda nesilleri ve soylar yoktur. Bu da, blisin
meleklerden olmadn gsteren apak bir nassr, Bu grn aksi ise gerekten

uzaktr. 1315[1315]

Yine M. Ali Sabuni, Hz. Adem (a.s)'n yaratl evreleri ile ilgili olarak yle der:
1- Toprak Merhalesi:

Hz. Adem (a.s)'n yaratlnn esas ve geliiminin ana maddesi topraktr. an Yce Al-

lah, Hz. Adem (a.s)' yaratmak istediinde meleklerden, eitli renklerdeki topraklan

yeryznn zerinden toplamalarn emretti. Bunun zerine melekler Allah'n emri

zerine

istenilen

topraklar

yeryznden

topladlar.

Meleklerin

topladklar bu topraklar, Hz. Adem (a.s)'n yaratlnda esas tutulmutur.

yeryznden

Yce Allah'n u ayeti buna dellet etmektedir:

Sizi topraktan yaratmas O'nun varlnn delillerindendir. Sizi topraktan yaratmasnn

hemen akabinde birer insan olarak yeryzne daldnz. 1316[1316]
Sahh bir hadisi erifte ise Rasulullah (s.a.v..v) yle buyurmaktadr:

Allah, Adem'i yeryznn her tarafndan toplad bir tutam topraktan yaratmtr. Bu
sebeple ademoullar toplanan o topraklar lsnde bir ksm beyaz, bir ksm krmz ve

1314[1314]
1315[1315]

269.

1316[1316]

Kehf: 18/50.
B.k.z: M. Ali Sabuni, Ayetler Inda Peygamberler Tarihi, Ahsen Yaynlan, stanbul 2003, s. 266Rm: 30/20.

siyah, bir ksm kt, bir ksm temiz ve ho olarak dnyaya gelmitir. 1317[1317]

2- amur Merhalesi:

Allah, meleklerin yeryznde getirdii bu eitli renkteki topraklan bir araya getirip onlar suyla kartrmt. te Hz. Adem (a.s)'da bylece birbirine tututurulmu yapk
amurdan olumutur. Yce Allah'n u ayeti buna iaret etmektedir:

Biz onlar birbirine tututurulmu zl ve yapkan bir amurdan yaratmzdr. 1318[1318]

Hz. Adem (a.s) uzun bir mddet -yaklak olarak krk sene- amur eklinde kalmtr. Hz.
Adem (a.s) bu ekilde dururken ona el vb, bir ey ile vurulduunda atete piene benzeyen br ses onda olumutu. te atete pienden maksat, salsl yani kuru amur lafzdr.
Yce Allah bu konuyla ilgili olarak yle buyurmaktadr:

Allah, insan atete pimi gibi kuru bir amurdan yaratmtr. Cinleri de, yaln bir alevden
yaratmtr. 1319[1319]

3- Yaratl Merhalesi:

Yce olan Allah istei dorultusunda bu amur, iitebilen, grebilen, eksiksiz, tam ve

normal bir insan halini almtr. Bundan dolay Allah, ona kendi ruhundan flemi
olduundan tr bu insan, en gzel bir ekilde ve en mkemmel bir biimde byk bir
ahlak ile cmert bir insan konumuna gelmitir.

Bu merhale, Hz. Adem (a.s)'in yaratlndaki merhalelerin sonuncusudur. Yine bu mer-

hale, Hz. Adem (a.s)'on son eklini almasndan tr Yaratl merhalesi diye de
Trmizi, 2934; Ebu Davud, 4693.
Safft: 37/11.
1319[1319] Rahman: 55/14-15.
1317[1317]
1318[1318]

adlandrlmtr. Hz. Adem (a.s)'n yaratl merhalesinde yani ruh frimesinden uzun

bir mddet nce -yaklak olarak krk sene- bu merhalede kald baz rivayetlerde
gemektedir. Belki de Dehr yani insan sresindeki ayeti kerime, Hz. Adem (a.s)'n bu
merhalede kald mddete iaret etmektedir ki Yce Allah'n bu ayeti u ekildedir:

nsan, yaratlp bahse deer bir ey olana yani ruh hrlene kadar, phesiz uzun bir
mddet yaklak krk sene gemi midir? 1320[1320]

Aklama:

Ayeti kerimede geen nsan kelimesinden maksat, Hz. Adem (a.s)'dr. Hz. Adem (a.s)'n
Nesli:

Hz. Adem (a.s)'n nesline ve onun dndaki insanlardan geriye kalanlara gelince, Allah

onlar treme ve evlenme yoluyla yaratmtr. nsanoullarnm yaratlmasnda Hz. Adem

(a.s)'n geirdii merhalelerden farkl merhaleler geirmilerdir. nsanoullarnn

yaratlmasnda geen merhaleler unlardr:
1- Nutfe (damla) merhalesi.

2- Alaka (kan phts) merhalesi.

3- Mudga (et paras) merhalesi.

4- Ruh frlmesi merhalesi.

Yce Allah insanolunun geirdii bu merhaleleri yle anlatmaktadr:

Ey insanlar! ldkten sonra tekrar Allah tarafndan diriltilmekten phede iseniz bilin ki,
neden yaratldnz size aklamak iin, biz sizi ilk nce topraktan yani Hz. Adem'in
yaratl sonra nutfeden yani insanolunda kk bir damladan sonra kan phtsndan
yani kann katlamasndan sonra da yaps belli belirsiz bin inem et parasndan

1320[1320]

nsan: 76/1.

yaratmzdr. 1321[1321]

11- Fare Ve srailoullarndan Bir Kavmin Fareye Dnm Olmas

2697- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

srail oullarndan bir mmet irkin bir kla girdirilmek zere insanlk tarihinden silinip
yok olmutur. O kavmin ne ktlk iledii bilinmiyor. Ben bu mmetin ancak fareye
dntn zannediyorum. Grmez misiniz, fare, kendisi iin nne deve st
konulduunda onu imez, koyun st konulduunda ise onu ier. 1322[1322]

Aklama:

Deve eti, srail oullarna haram klnmt. Dolaysyla srail oullar kesinlikle devenin
stn de imezlerdi. Farenin deve stn imemesi de, onlar, byle bir yerde toplayan

nokta oluyor. te bundan dolay Resulullah (s.a.v.) onlarn fareye dntklerini

belirtmitir.

Zeccc ve bn'l-Arab gibi baz alimler, bugn mevcut olan maymun, fare, domuz gibi
hayvanlarn, buna dnen mmetin neslinden olduunu iddia etmilerdir. Cumhur ise
Ebu Said hadisiyle amel ederek bu tr hayvanlarn, buna dnen hayvanlarn neslinden
olmadklarn, onlarn yok olduklarn belirtmilerdir.

1321[1321]
1322[1322]

Hacc: 22/5 B.k.z: M. Ali Sabuni, a.g.e, s, 261-264.

Buhr, Bed'u'1-Halk 15; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/234, 279, 411, 497, 507.

12- Mmin Kimsenin Bir Delikten ki Defa Is1rlmamas

2698- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Mmin, br delikten iki defa srlmaz. 1323[1323]

13- Mmin Kimsenin Her inin Hayr Olmas

2699- Suheyb (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Mmin kimsenin iine aarm. Gerekten onun btn ileri hayrdr. Bu mminden baka
hi kimse de yoktur. Kendisine bir iyilik isabet ederse verdii nimetten dolay Allah'a
kreder. te bu, onun iin bir hayr olur. Bir sknt isabet ederse buna kar sabreder. Bu
da onun iin bir hayr olur. 1324[1324]

14- inde Arlk Bulunduu Ve vlen Kimse zerine Bir Fitne Olmasndan
Korkulduu Zaman vmenin Yasak Olmas

2700- Ebu Bekre (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Peygamber (s.a.v.)'in huzurunda bir kimse, birisini medhetti. Bunun zerine Peygamber
(s.a.v.), o adama defalarca:

Yazklar olsun sana! Arkadan byle vmekle onun boynunu kestin! Arkadan byle
vmekle onun boynunu kestin! buyurdu. Sonra da:
Buhr, Edeb 83; Ebu Dvud, Edeb 29, 4862; bn Mace, Fiten 13, 3982; Ahmed b. Hanbel,
Msned.27379.
1324[1324] Ahmed b. Hanbcl, Msned, 4/332, 333, 6/15, 16.
1323[1323]

Sizden birisi arkadan muhakkak surette medh etme durumunda olduu takdirde:
Filanca kii grnne gre iyi sanrm. Allah, ona yeterlidir. Ben Allah'a kar hi kimseyi
grn itibariyle temize karamam. Onu yle yle zannederim desin. Fakat bunu da
gerekten o kimseyi bu ekilde biliyorsa yle sylesin! buyurdu. 1325[1325]
Aklama:

Hattb'ye gre burada Meddah ile kastedilen; halk vmeyi adet haline getirerek bu
yolla kiisel maddi kazan salayan, onlar smren ve dier taraftan da onlar kibir,
gurur ve nefsi beenme tehlikesine sokan dalkavuklardr. Ama bir kimseyi yapt iyi bir

fiilden dolay ven ve bu vgyle adam bu tr iyi fiiller ilemeye tevik etmeyi ve
bakalannn da ondan rnek almasn amalayan kii meddah saylmaz.
Dolaysyla da dalkavuklarn yzne toprak salmas emredilmitir.

Arkadann boynunu vurmaktan maksat; onu ar derecede vmenin onu boazlamak

olduudur. Yani onu manevi ynden ldrmektir. nk vlen kii, bu vgden dolay

kibirlenip marur olabilir. Kibir ve gurur ise manevi ynden o kimseyi mahveder.

Grld zere kiiyi vmenin yasaklna dair hadis bulunduu gibi kiiyi yzne kar vmenin meruluu hakknda da eitli hadisler vardr. Alimler bu hadislerin arasn
yle uzlatrmalardr.

Kiiyi vme hususunda ar gitmek yasaklanmtr. Yine vldn duyan kii bundan

dolay kendisini beenip kibir ve gurura kaplacak karakterde bir kimse ise onu vmek

yasaktr. Fakat olgun, takva sahibi olup akll ve uurlu bir mmin iin kibirlenme ve
gururlanma tehlikesi olmaz. Bu itibarla vld takdirde kibirlenmesinden endie
duyulmayan byle bir kimseyi yzne kar bile vmekte bir saknca yoktur. Tabii

vgde ar gitmemek arttr. Karakteri salam kiiyi vmek, eer onun hayrl
hizmetlere kar evkini ve hevesini artrr, alma akn kamlar veya baka
kimselerin onu rnek almasna vesile olursa bu takdirde onu vmek mstehabtr.
1325[1325]

Buhr, ehdt 16, Edeb 54; Ebu Dvud, Edeb 9, 4805; bn Mace, Edeb 36, 3744.

2701- Hemmm bnu'l-Haris'ten rivayet edilmitir:

Bir kimse, Osman' medhetmeye balamt. Bunun zerine Mkdd derhal davranp

dizleri zerine diz kt. Zaten Mkdd, iri yapl bir adamd. Derken o medh edici
kimsenin yzne doru akl ta avulayp atmaya balad. Osman, Mkdd'a:
Senin bu halin de nedir? diye sordu. Mkdd: Resulullah (s.a.v.):

Meddah kimseleri grdnz zaman onlarn yzlerine toprak san! buyurdu dedi.
1326[1326]

15- Byk Olan Kimseye Bir eyi Eliyle Uzatp Vermek

2702- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:

Ryada kendimi bir misvakla dilerimi ovalarken grdm. Derken ben, biri dierinden
daha yal iki kii ekti. Ben de misvak onlardan yaa kk olanna uzattm. Bana:
Byne ver! denildi.

Bunun zerine ben de misvak byk olan kimseye verdim. 1327[1327]

16- Hadisi Sylemede Acele Etmeyip Teenni Etmek Ve lmi Yazmann Hkm

2703- Ebu Sad el-Hudr (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle

buyurmaktadr:
1326[1326]
1327[1327]

Ebu Davud, Edeb 9, 4804; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/12.

Buhr, Vud' 74.

Benim azmdan Kur'an'dan baka hibir ey yazmayn. Kur'an'dan baka bir ey yazm
kimse varsa onu silsin. Ancak yazmakszn benden dilediiniz gibi rivayet edin. Bunda
hibir saknca yoktur. Herkim bile bile bana yalan sz isnat ederse cehennemdeki yerine
hazrlansn. 1328[1328]

Aklama:

Hz. Peygamber (s.a.v.), yazlan hadislerin Kur'an'la kartrlmasndan endie ederek

sahabilere hadis yazmalarn ilk nce yasaklamt. Bu endie kalkp hadislerin Kur'an'la
karmayacandan emin olunca hadis yazlmasna izin vermitir.
17- Ashb- Uhdd, Sihirbaz, Rahip Ve Olan ocuu Kssas

2704- Suheyb (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:

Sizden ncekiler arasnda bir hkmdar vard. Bu hkmdarn bir de sihirbaz vard.
Sihirbaz ihtiyarlaynca hkmdara:
Ben ihtiyarladm. Dolaysyla bana bir ocuk gnder de, bildiim sihri ona reteyim
dedi.

Bunun zerine hkmdar, ona sihir retebilecei bir ocuk gnderdi. ocuk, sihirbazn
yanma gidip geldii yolun zerinde bir rahibe rastlad. ocuk, o rahibin yanna oturup
onun konumasn dinledi ve onu ok beendi. Artk ocuk, sihirbazn yanma giderken

rahibe de uruyor, yannda otururdu. Derken ocuk, sihirbaza geldiinde sihirbaz onu
dvd. ocuk bunu rahibe ikyet etti. Rahib ona:

Sihirbazdan korktuun zaman, Beni ailem salmad de! Ailenden korktuun zaman ise
fbeni sihirbaz salmad de! dedi.

1328[1328]

Tirmiz, lm 11, 2665; Nes, Fezailu'l-Kur'an, 33; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/12, 21, 39, 46.

ocuk bu ekilde devam ederken bir gn byk bir hayvann zerine geldi. Bu hayvan,
insanlar yollarndan alkoymutu. Kendi kendine:

Sihirbaz m daha faziletli, yoksa rhib mi daha faziletli bugn bunu anlayacam dedi.
Bunun zerine bir ta alp:

Allahn! Eer rahibin ii sana sihirbazn iinden daha sevimli ise, yollarndan
alkonulmu bu insanlarn ilerine gitmeleri iin bu hayvan ldr deyip ta frlatt ve

hayvan ldrd. nsanlar da ilerine gittiler. Daha sonra rahibe gelip bu olay ona
anlatt. Rhib, ona:

Ey oulcuum! Bugn sen benden daha faziletlisin. Senin hlin grdm bu yksek
dereceye ulamtr. Sen muhakkak imtihan olunacaksn. Eer imtihan olunursan, benim
bulunduum yeri hikimseye syleme dedi.

ocuk krler ile abralar iyiletiriyor, dier hastalklardan nsanlar tedavi ediyordu.
Derken hkmdarn yannda bulunanlardan kr olmu birisi bunu iitti. Bu kimse,
birok hediyeler getirerek ona:

Eer beni yiletirrsen, uradaki eylerin hepsi senin olsun! dedi. ocuk:

Ben hi bir kimseyi iyiletiremem. ify ancak Allah verir. Eer sen Allah'a man

edersen, ben de Allah'a dua ederim. O da sana ifa verir dedi. Adam Allah'a iman etti.
Allah da ona ifasn verdi. Daha sonra hkmdarn yanma gelerek eskiden oturduu
gibi yanndaki yerine oturdu. Hkmdar, ona:

Gzlerini sana tekrar kim iade etti? diye sordu. Adam:

Rabbim! diye cevap verdi. Hkmdar:

Senin benden baka Rabbin var m? dedi. O adam:

Benim Rabbim de, senin Rabbin de Allah'tr diye cevap verdi. Bunun zerine
hkmdar onu tutuklatp ona kendisini bu hale getirenin kim olduunu syletene kadar

ikenceye devam etti. Nihayet o adam, ocuun yerini syledi. ocuu getirdiler.

Hkmdar, ona:

Ey oulcuum! Sihrin, krleri ve abralar iyiletirecek ve unu unu yapacak dereceye

ulam dedi. ocuk:

Ben hi kimseyi iyiletiremem! ifay veren ancak Allah'tr dedi.

Bunun zerine hkmdar, ocuu tutuklatt, ona rahibin yerini syletene kadar

ikenceye devam etti. Nihayet ocuk, rahibin yerini syledi. Rahibi getirdiler. Ona:

Dininden dn! denildi. Rahib, dininden dnmeye raz olmad. Derken hkmdar bir
testere istedi ve onu bann ortasna koydu ve ban ikiye yard. Rahibin ba iki tarafa
dt.

Sonra hkmdarn maiyetinde bulunan adam getirildi. Ona:

Dininden dn! denildi. O da, dininden dnmeye raz olmad. Hemen testereyi bann
ortasna koydu ve ban ikiye yard. Adamn ba iki tarafa dt.
Sonra ocuk getirildi. Ona da:

Dninden dn! denildi. O da dininden dnmeyi kabul etmedi. Bunun zerine hkmdar,
ocuu, maiyetinde bulunan baz kimselere vererek:

Bunu filn daa gtrn ve onu dam zerine karn. Dan zirvesine ulatnz zaman

dininden dnerse ne l! Dnmezse onu dam tepesinden aa atn dedi.

Bunun zerine ocuu gtrdler ve daa kardlar. ocuk:

Allahn! Dilediin herhangi bir eyle beni bunlardan kurtar! diye dua etti. Bunun
zerine da iddetli bir ekilde onlar sallad. Sonra da dadan aa dtler. Derken
ocuk yryerek hkmdarn yanma geldi. Hkmdar, ona:
Arkadalarn sana ne yapt? diye sordu. ocuk:
Allah beni onlardan kurtard dedi.

Hkmdar onu yine maiyetinde bulunan birka kiiye vererek:

Bunu gtrn, bir gemiye ykleyerek denizin ortasna varn. Eer dininden dnerse ne
l! Aksi takdirde onu denize atn! dedi.

Bunun zerine onlar ocuu gtrdler. Kydan iyice aldklar zaman ocuk yine:

Allahn! Dilediin herhangi bir eyle beni bunlardan kurtar! diye dua etti. Hemen
gemileri alabora olarak onlar suda bouldular.

ocuk yine yryerek hkmdarn yanma geldi. Hkmdar, ona:

Arkadalarn sana ne yapt? diye sordu. ocuk:

Allah beni onlardan kurtard dedi. Bunun zerine ocuk, hkmdara:

Sana emredeceim eyi yapmadka, sen beni asla ldremezsin! dedi. Hkmdar:

Nedir o? diye sordu. ocuk:

Halk bir meydanda toplarsn ve beni bir aaca asarsn. Sonra torbamdan br ok al! Bu

oku yayn ortasna koy. Sonra da Bismillhi Rabbi'1-gulm bu ocuun Rabbi olan
Allah'n adyla diyerek oku bana at. Bunu yaparsan ancak beni ldrrsn dedi. Bunun

zerine hkmdar hemen halk bir meydanda toplad ve ocuu bir aaca ast. Sonra
torbasndan bir ok ald ve oku yayn ortasna koydu. Sonra da:

Bismillhi Rabbi'l-gulm bu ocuun Rabbi olan Allah'n adyla diyerek ocua oku

frlatt. Ok ocuun akana isabet etti. ocuk elini akana, okun vurduu yere koydu
ve ld. Bunun zerine halk:

ocuun Rabbine iman ettik! ocuun Rabbine iman ettik! ocuun Rabbine iman
ettik! dediler. Hemen hkmdara gidilerek ona:

Ne dersin? Allah'a yemin ederim ki, korktuun ey bana geldi, halk iman etti denildi.
Bunun zerine hkmdar, yollarn

balarna

uzun ukurlar/hendekler kazlmasn

emretti. Bunun zerine derhal uzun ukurlar kazld, ierisinde ateler yakld ve:

Kim dininden dnmezse, onu bu ate ukurlarnn ierisine atn! dedi. Yada
hkmdara:

Sen at! denildi.

Nihayet hkmdarn askerleri, faaliyete geip dininden dnmeyen insanlar o ate

ukurlarnn ierisine atp yaktlar. Nihayet beraberinde kk bir ocuu bulunan bir

kadn geldi. Kadn oraya dmekten irkilip geri ekindi. Bunun zerine ocuk, annesine:
Ey anneciim! Sabret! nk sen hak zeresin! dedi.

1329[1329]

Ashab Uhdud, Buruc:

85/4-10 ayetleri arasnda anlatlmaktadr. Burada anlatlan olayla ilgili eitli rivayetler
ileri srlmtr. M. Hamdi Yazr konuyla ilgili olarak yle der:

Bunlarn kimler ve nerelerde olduuna ve Yemen'de, Necran'da, Irak'ta, am'da veya

Habe'te mecusiler veya yahudiler veya baz krallar tarafndan yapldna dair birok
rivayet nakledilmi ise de Kur'n bunlan belirleme maksad tamadndan, sadece
nitelikleri ve fiilleriyle zikr olunmulardr.

Ebu Hayyan der ki: Mfessirler Ashab- Uhdud hakknda on'dan fazla gr belirtmi-

lerdir. Her grn de bir uzun kssas vardr. Biz onlar bu kitabmza yazmak
istemedik. Hepsinin kapsad mn udur: Kfirlerden bir takm kiiler yerde hendekler

atlar ve bunlarda ate yaktlar. Mminleri bu atelerin karsna diktiler. Dininden

dneni braktlar, imanda srar edeni yaktlar. Ashab- Uhdud mminleri yakanlardr.

Kaffl de tefsirinde yle der: Ashab- Uhdud kssasnda deiik rivayetler

zikretmilerdir. Bununla beraber ilerinde sahih denecek derecede bir ey yoktur. Ancak

bu rivayetler u noktada birlemilerdir ki mminlerden bir topluluk, kavimlerine kar

yahut kendilerine hakim olan kfir bir krala muhalefet etmiler, o da bunlar ii ate dou

hendee attrmtr. Ve zannederim ki, demi, bu olay Kureyliler arasnda mehur idi.
Yce Allah bunu Resulnn ashabna anlatarak dinleri hakknda kar karya kaldklar

eziyetlere sabr ve tahamml etmeleri gerektiine dikkat ekmitir. nk haberlerde

mehur olduu zere Kurey mrikleri mminlere eziyet ediyorlard. 1330[1330]
Mevdudi'de Ashab Uhdud olaynn tarihi ynn yle anlatmaktadr:

slm tarihilerinin aklamalan bu olay sadece tasdik etmekle kalmaz, ayrca ayrntl

bir biimde bilgi de verirler. Yemen ilkin M. 340 Ylnda hristiyanlann eline geti ve M.
378'e kadar hakimiyetleri devam etti. O zaman hristiyan misyonerler Yemen'e geldiler.

Bu dnemde zahid, mcahid ve iman sahibi bir hristiyan seyyah olan Faymiyun,

Necran'a geldi ve halka putlara tapmaktan vazgemeleri iin tebli etmeye balad. Bu
1329[1329]
1330[1330]

Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 77 (3340); Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/16

B.k.z: M. Hamdi Yazr, Hak Dini Kur'an Dili, 9/98

tebli sayesinde Necran halk hristiyanl kabul etti. Necran' kii idare ediyordu. Biri
o kabilenin bakanln, dilerini ve askeri ilerini yrten Seyyid, ikincisi iilerini

yrten Akib, ncs dini ileri dare eden Papaz. Gney Arabistan'da Necran nemli

bir stratejik konuma sahipti. Ayn zamanda ticaret ve sanayi merkeziydi. Sun ipek, deri

ve silah sanatlar revatayd, ayrca Yemen cbbesi de mehurdu. Bundan da anlalyor

ki Znuvas, sadece din endielerle deil siyasi ve ekonomik nedenlerle Necran' igal

etmek iin yola kmt. Necran'n Seyyidi Harise hakknda bir Sryni tarihisi olan
Haritas yle yazar:

Znuvas onu katletti ve onun iki kzn ldrdkten sonra, kzlarnn kann imesi iin

kansi Roma'y zorlad. Sonra onu da katletti. Papaz Paul'un mezarn kazdrd ve
kemiklerini atee attrd. Ate dolu hendekler iinde kadnlan, erkekleri, ocuklan, papaz

ve rahipleri yaktlar. Toplam 20.000'den 40.000'e kadar insan telef oldu. Bu olay M.
Ekim 523'de vuku buldu. Nihayet M. 525'de Habeistan Yemen'e saldrarak Znuvas'm

Himyer saltanatna son verdi. Hsni Gurap'ta Yemen'de bir blge yaplan arkeolojik
aratrmalar srasnda birtakm levhalar bulunmu ve bunlarn zerindeki yazlardan bu
olaylar aydnlatc bilgiler eide edilmitir.

M.6. yzylda hristiyaniarn eitli kitaplarnda Ashab- Uhdud hadisesi zikredilmi ve

bizzat grenler tarafndan ayrntl bir biimde nakledilmitir. Sahicilerden bazlar

anlatma yolunu seerken, bazlar da bizzat yazmlardr. u kitabn yazar da o

dnemde yaamlardr.

Birincisi Prokopiyus, ikincisi Cosmos Indcopleustis bu Necai'nin Elesboan emri ile o

zaman Batlamyus'un Yunanca kitabn tercme ediyordu. Habeistan'n sahil ehri

Andolis'te oturuyordu. ncs Johannes Mala'dr ve ondan sonra da bir ok tarihi bu
olay nakletmitir. Daha sonralar Johannes of Ephesus (l. 585) yazd kitap olan

Kanisa Tarihi'nde Necran hristiyanlarnn atee atlmalar hadisesi hakknda, Simeon'un,

Dercila'nin bakan Abbot von Gabula'ya yazd bir mektubu nakleder. Papaz Simeon,

bu hadiseyi bizzat grenlerden Yemenli'lerden rivayet etmitir. Bu mektup ayrca M.

1881 ve M. 1890'da Hristiyan ahidlerinin Hayat' adl bir kitapta yaynlanmtr.
Yakub Patriarch Dionusisus ve Zacharia of Mitylene sryani lisannda baslan

kitaplardan nakletmierdir. Yakub Suruc de Necran hristiyanlar hakknda bilgi

vermitir. Erreha (Edessa) Papaz Pulus, Necranl hristiyaniarn katledilmeleri

dolaysyla bir mersiye de yazm ve bu mersiye gnmze kadar gelmitir. Sryani

lisannda yazlm kitabn ngilizce tercmesi (Book of the Himyarites) mslman

tarihilerin aklamalarn onaylamaktadr. Britsh Museum'da bu devirle ilgili
Habeistan'dan gelen birtakm vesikalar bulunmaktadr ve bu vesikalar da hadiseyi

dorulamaktadrlar. Filb, kendi seyahat kitabnda (Arabian Hghlanda) Necranllarn

Ashab- Uhdud olaynn getii yeri hl bildiklerini yazmaktadr. Ummi Hark'n yannda
bir tepe zerinde baz resimler de bulunmaktadr. Ayrca Necran'daki Kabe'nin yeri de

Necran halk tarafndan bilinmektedir. Habeistan hristiyanlar Necran' ele geirdikten

sonra buraya Kabe eklinde bir mabed ina etmiler ve Mekke'deki Kabe-i Muazzama
yerine bunu din merkez klmak istemilerdir. Burann papazlar balarna sark
sararlard. Ayrca bu mabedi 'Haram' kutsal-ev iln etmilerdi. Roma buraya ml

yardmda bulunuyordu. Mabedin papazlar Rasulullah (s.a.v.) ile mnazara yapmak iin

Mekke'ye gelmilerdir. Bu mehur mnazara Ali mran: 61'de zikredilmitir. 1331[1331]

18- Hicret Hadisi

2705- Ber' bn zib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ebu Bekr es-Sddk, babama geldi. Babam evde idi. Ondan bir semer satn ald ve
babama:

Olunu benimle gnder de unu evime kadar beraber tayalm dedi. Babam da:

Haydi gtr dedi. Ben de onu yklendim. Babam da parasn alarak onunla birlikte
kt. Bu arada babam, Ebu Bekr'e:

Ey Ebu Bekr, Resulullah (s.a.v.)'le birlikte Mekke'den Medine'ye hicret esnasnda

geceleyin yrdnzde ne yaptnz bana anlatsana! dedi. Bunun zerine Ebu Bekr
yle dedi:

Evet, biz btn gece yrdk, sonra le ortasnda sokaklar boalp ortalkta kimse
1331[1331]

Daha fazla bilgi iin bkz, Al-i mran: 3/29-55. Mevdudi, Tefhimu'l-Kur'an, 7/84-85.

dolamad zamana kadar yrmeyi srdrdk, nihayet zerine henz gne gelmemi
uzun bir glgesi olan kayaya vardk ve orada konakladk. Kayann yanma vardm.
Peygamber (s.a.v.)'in glgesinde uyuyaca yeri elimle dzenledim ve zerine bir krk
serip:

Ey Allah'n Resul! Sen uyu, ben etrafa gz kulak olurum! dedim. O da uyudu. Etrafa

gz kulak olmak iin dar ktm. Bir de baktm ki, bir koyun oban koyunlaryla
birlikte kayaya doru geliyor. O da bizim gibi kayann glgesinden yararlanmak
istiyordu. Hemen karsna kp:

Ey delikanl! Sen kimin obansn? dedim. O da:

Mekke ehir halkndan bir adamn obanym! dedi. Ben:

Koyunlarnda st var m? dedim. oban:
Evet, var dedi. Ona:

Bana sut saar msn? dedim. O da:

Evet, saarm! deyip bir koyun tuttu. Ona:

Koyunun memesini; kldan, topraktan ve kirden iyice temizle! dedim.

oban yanndaki anaa bir miktar st sad. Yanmda su imesi ve abdest almas iin

Peygamber (s.a.v.)'e verdiim bir su tulumu vard. Peygamber (s.a.v.)'in yanma geldim.
Onu uykusundan uyandrmak istemedim. Kendi kendine uyanmasn bekledim. Derken
kendisinin uyandn grdm. Bu srada stn zerine biraz su dktm. Ona:

Ey Allah'n Resul! u st i! dedim. Resulullah (s.a.v.)'de onu iti. Ben de onun bu

st imesinde n memnun kaldm. Sonra Resulullah (s.a.v.), bana:
Hareket etme vakti gelmedi mi? diye sordu. Ben de:
Evet, geldi dedim.

Gne kaydktan sonra yola ktk. Biz, sert bir toprak zerinde iken Srka b.
Malik peimizden geldi. Ben:

Ey Allah'n Resul! Yakalandk! dedim. Resulullah (s.a.v.), bana:

zlme, Allah bizimledir 1332[1332] buyurdu. Sonra Sraka'ya beddua etti. Bunun zerine

Sreka'nn at tkezleyip karnna kadar yere batt. Zannederim reka yle demiti:

Sizin bana beddua ettiinizi anladm. Siz benim iin, Allah'a dua edin, peinizdeki sizi
arayanlan geri evirmem iin Allah sze yardm etti dedi. Bunun zerine Peygamber

(s.a.v.) ona dua etti, o da dt zor durumdan kurtuldu. Hemen geri dnd ve
karlat herkim var ise ona:

Ben, sizin namnza yeteri kadar baktm, hi kimse grmedim diyerek geri evirdi.
Bylece bize verdii szn yerine getirdi. 1333[1333]
54. TEFSR BLM

Tefsir:

Bir eyi iyice aklamak, kefetmek anlamndadr. Terim olarak ise beer takat orannda,
Yce Allah'n muradna dellet etmesi ynnden Kur'an- Kerim'i inceleyen bir ilimdir.

Konusu, Kur'an ayetleridir.

Gayesi, iki cihanda selamete ve mutlulua ulamak iin Allah Tela'nin kitabn yine
O'nun muradna uygun bir ekilde anlamak, anlatmak ve yararl hkmler karmaya
kudret kazanmaktr.

2706- Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiine gre, Resulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr:
1332[1332]
1333[1333]

Tevbe: 9/40.
Buhr, Mcnkb 25.

Allah tarafndan srailoullarna:

Kuds'n kapsndan secde ederek girin ve 'htta'/bizi affet deyin

1334[1334]

denildi. Fakat

bu htta ile ilgili emri deitirip klar zerinde emekleyerek girdiler. Htta yerine Kln
iinde bir habbe dediler. 1335[1335]
Aklama:

srailoullar Tih lnde krk sene kaldktan sonra Yusa ile oradan kp Allah tarafn-

dan Kuds'e girmeleri salanmt. Yalnz ehrin kapsndan girerken Allah'a bir kr

ifadesi olarak secde halinde eilerek girmeleri emredilmiti. Bunun iin de Htta bizi
affet demeleri istenmiti. Fakat onlar, Allah'n bu Htta emrini Habbe eklinde
deitirerek ehre Habbe diyerek girmilerdir. Onlar byle yapmakla Allah'n emrine
muhalefet etmi olmaktaydlar. Allah'da onlar veba hastalyla cezalandrd.
2707- Enes b. Mlik (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Yce Allah, Resulullah (s.a.v.) zerine, lmnden nceye kadar arka arkaya vahiy

indirdi. Nihayet Resulullah (s.a.v.) vefat etti. Vahyin en ok olduu zaman, Resulullah
(s.a.v.)'in vefat ettii gnde idi. 1336[1336] (Mekke'nin fethinden sonra Resulullah (s.a.v.)'e
heyetlerin gelmesi daha da artmt. Onlar geldiklerinde Resulullah (s.a.v.)'e eitli

hususlar soruyorlar, bunun zerine de ayetler iniyordu. Dolaysyla bu dnemde daha

fazla ayet nmi olmaktayd.

2708- Trik b. ihb'tan rivayet edilmitir: Yahudiler, mer'e:

u,

te bugn dininizi kemale erdirdim, zerinizdeki nimetimi tamamladm ve size din olarak
Bakara: 2/58, A'raf: 8/161.
Buhr, Tefsiru Sure-i Bakara 5, Enbiya 28; Tirmiz, Tefsiru'I-Kur'an 3, 2956; Ahmed b. Hanbel,
Msned, 2/312, 318.
1336[1336] Buhr, Fezilu'l-Kur'an 1; Nes, Fezailu'l-Kur'an, 8; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/236.
1334[1334]
1335[1335]

mslmanla raz oldum

1337[1337]

ayeti, biz Yahudiler topluluu zerine inse, onun

indii gn bilsek o gn mutlaka bayram yapardk dediler. Bunun zerine mer:

Ben o ayetin indirildii gn, saati ve indirildii zaman Resulullah (s.a.v.)in nerede
olduunu gerekten bilmekteyim. O Mzdelife gecesinde biz Resulullah (s.a.v.)'Ie birlikte
Arafat'ta vakfe yaparken inmitir dedi. 1338[1338]
2709- Hz. Aie (r.anha) dan rivayet edilmitir:

Aie, Yce Allah'n;

Yetim kzlar hakknda adaleti gzetemeyeceinizden korkarsanz

hakknda yle der:

1339[1339]

ayeti

Bu ayet, unun hakknda inmitir: Bir erkein yannda bir yetim kz olur ve bu erkek, onun
velisi ve mirass olur. Kzn mal var, fakat kzn hakkn koruyacak kimsesi yoktur. Velisi,
mal iin onu bakasyla evlendirmez. Bu suretle o kza zarar verir ve ona iyi bakmaz.
Bunun zerine Yce Allah,
Yetim kzlar hakknda adaleti gzetemeyeceinizden korkarsanz o zaman size helal olan
kadnlardan ikier, er, drder nikah edin 1340[1340] buyurdu.
Yani Yce Allah burada:

Size neleri helal kldma bir bak da, zarar verdiin u yetim kz brak! demektedir.
1341[1341]

2710- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

ie, Yce Allah'n;

Maide: 5/3.
Buhr, mn 33, Mez , Tefsiru Sure-i Maide 2; Tirmiz, Tefsiru'l-Kur'an 6, 3043; Nes, Menasik
194; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/28, 39.
1339[1339] Nisa: 4/3.
1340[1340] Nisa: 4/3.
1341[1341] Buhr, Tefsiru Sure-i Nisa' 1.
1337[1337]
1338[1338]

Fakir ise maruf/meru bir ekilde yesin 1342[1342] ayeti hakknda yle der:

Bu ayet; yetim kimsenin ilerini gren ve malna bakp slah eden kimsenin fakir olmas

durumunda yetimin malndan maruf/meru bir ekilde yiyebilecei hakknda

indirilmitir. 1343[1343]

2711- Hz. ie (r.anh)'dan rivayet edilmitir:

ie, Yce Allah'n;

Eer bir kadn, kocasnn geimsizliinden yada yz evirmesinden endie ederse..

1344[1344]

ayeti hakknda der ki:

Bu ayet; bir adamn nikahnda altnda bulunup uzun zaman iyi bir geim sren, sonra
adam onu boamak istediinde, kadn:

Beni boama, tarafmdan her ey sana helal olduu halde beni nikahnda tut! diyen
kadn hakknda indirilmitir. 1345[1345]

2712- Sad b. Cbeyr'den rivayet edilmiir:

Abdurrahman b. Ebza, bana; u iki ayeti Abdullah bn Abbs'a sormam emretti:

Her kim bir mmini kasten ldrrse onun cezas, ierisinde ebedi kalmak artyla
cehennemdir 1346[1346] Bu ayeti, Abdullah bn Abbs'a sordum. O da:

Bu ayeti, hibir ey nesh etmedi dedi. Sonra da ona:

Onlar yle kimselerdir ki, Allah'la birlikte baka bir ilaha yalvarmazlar ve Allah'n haram
kld can haksz yere ldrmezler
bn Abbs:

1347[1347]

Nisa: 4/6.
Buhr, Vesy 22.
1344[1344] Nisa: 4/128.
1345[1345] Buhr, Nikh 95; bn Mce, Nikah 48, 1974.
1346[1346] Nisa: 4/93.
1347[1347] Furkan: 25/68.
1342[1342]
1343[1343]

ayetini sordum. Bunun zerine Abdullah

Bu ayet, mrikler hakknda indi dedi. 1348[1348]

2713- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:
Yce Allah'n u,

Onlar yle kimselerdir ki, Allah'la birlikte baka bir ilaha yalvarmazlar ve Allah'n haram
kld can haksz yere ldrmezler. Zina etmezler. Bunlar yapan, gnahnn cezasn
bulur. Kyamet gn azab kat kat olur ve orada alaltlm olarak temelli kalr
ayeti Mekke'de indi. Bunun zerine mrikler:

1349[1349]

Bize slam'n ne faydas var? Biz Allah'a irk komu, Allah'n haram kld can
ldrm ve btn ktlkleri yapmz dediler.
Bunun zerine Yce Allah'da,

Ancak tevbe ve man edip iyi amel ileyenler baka. nk bunlarn ktlklerini Allah
yiliklere evirir. Ve Allah ok balayan ve merhamet edendir 1350[1350]
ayetini indirdi. 1351[1351]
2714- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mslmanlardan bazlar, kk bir koyun srs ierisinde bir adama rastladlar.

Adam, onlara:

es-Selmu aleykun, Allah'n selam zerine olsun dedi. Onlar ise bu adam tutup
ldrdler ve bu kk sry aldlar.
Bunun zerine;

Size selam veren kimseye, sen mmin deilsin demeyin 1352[1352] ayeti indi.

Buhr, Menakbu'l-Ensar 29, Tefsiru Sure-i Nisa: 4/93; Ebu Dvud, Mclahim 6, 4273); Nes,
Kasame 47.
1349[1349] Furkan: 25/68-69.
1350[1350] Furkan: 25/70.
1351[1351] Buhr, Tefsiru Sure-i Furkan 68, 69.
1348[1348]

2715- Ber bn zib (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Ensar haccedip (Medine'ye) dndkten sonra evlere ancak arka taraflardan girerlerdi.
Sonra Ensar'dan bir adam gelip evine kapsndan girdi ve bu konuda ona baz eyler
sylendi. Bunun zerine;

yilik, evlerinize arkalarndan gelmeniz de deildir. 1353[1353] ayeti indi. 1354[1354]

1- Yce Allah'n
man Edenler in, Kalplerinin Allah'n Zikrine Yatmas Zaman Gelmedi Mi?
Ayetinin Tefsiri

2716- Abdullah bn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Bizim mslman olmamz ile Yce Allah'n,

man edenler iin, kalplerinin Allah'n zikrine yatmas zaman gelmedi mi?
ayetiyle bizi azarlamas arasnda henz drt yl gemiti. 1356[1356]
2- Yce Allah'n
Mescide Her Giriinizde Zinetinizi Aln Ayetinin Tefsiri

2717- Abdullah bn Abbs (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Cahiliye dneminds kadn, Beytullah' plak olduu halde tavaf edip:

Nisa: 4/94 Buhri, Tefsiru Sure-i Nisa: 94; Ebu Dvud, Huruf 1, 3974.
Bakara: 2/189.
1354[1354] Buhr, Ebvabu'I-Umre 18.
1355[1355] Hadid: 57/16.
1356[1356] Nes, Snen'l-Kbr, 6/481, 11568.
1352[1352]
1353[1353]

1355[1355]

Kim bana dn bir tavaf elbisesi verecek? derdi. dn ald bu tavaf elbisesini,
cinsel organnn zerine koyar, sonra da:

Bugn cinsel organmn bir ksm yada hepsi grnecek, bugn gzken eyleri bir daha
gstermeyeceim! derdi.
Bunun zerine;

Mescide her giriinizde zinetinizi aln 1357[1357] ayeti indi. 1358[1358]

3- Yce Allah'n "Cariyelerinizi Fuha Zorlamayn" Ayetinin Tefsiri

2718- Cbir (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Abdullah bn beyy bn Sell'un Mseyke adnda bir cariyesi vard. meyme adnda

bir cariyesi daha vard. Abdullah bn beyy, bunlar zinaya zorlard. Onlar da bunu
Resulullah (s.a.v.)'e ikayet ettiler.
Bunun zerine Yce Allah,

Namuslu kalmak isteyen cariyelerinizi fuha zorlamayn. Kim onlar buna zorlarsa,
bilinmelidir ki zorlanmalarndan sonra Allah onlar iin ok balayc ve merhametlidir
1359[1359]

ayetini indirdi. 1360[1360]

4- Yce Allah'n
Taptklar Putlar, Rablerine Daha Yakn Olmak in Vesile Edinirler Ayetinin
Tefsiri

Araf: 8/31.
Nes, Menasik 161.
1359[1359] Nur: 24/33.
1360[1360] Hkim, Mstedrek, 2/432, 3502.
1357[1357]
1358[1358]

2719- Abdullah b. Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmitir:

Abdullah bn Mes'ud,

Taptklar putlar, Rablerinc daha yakn olmak iin vesile edinirler

hakknda yle der:

1361[1361]

ayeti

nsanlardan bir topluluk, cinlerden bir cemaata tapyorlard. Nihayet cinlerden olan bu
topluluk, mslman oldular. Fakat o insanlar, bu cinlere tapmaya devam ettiler.
Bunun zerine;

Taptklar putlar, Rablerine daha yakn olmak iin vesile edinirler

1363[1363]

1362[1362]

ayeti indi.

5- Tevbe, Enfal Ve Har Surelerinin Mahiyeti Hakknda

2720- Sad b. Cbeyr'den rivayet edilmitir: Abdullah bn Abbs'a:

Tevbe suresi ne hakknda indi diye sordum. O da:

Tevbe suresi mi? Hayr, o, Fdha'dr. nk o sure devaml bir ekilde Ve minhum ve
Minhum Onlardan ve Onlardan diye iniyordu. Nihayet insanlar bu surede bizlerden

dokunulmadk hi kimse kalmayp herkesin bu sure erisinde zikrolunacan

zannettiler dedi. Ona:

Enfal suresi ne hakknda indi? dedim. Abdullah bn Abbs:

Bu, Bedir sava ve bu savala ilgili hkmler hakknda inmi bir suredir. Bu surede
anlatlr dedi. Ona:

Har suresi ne hakknda indi? dedim. Abdullah bn Abbs:

sra: 17/57.
sra: 17/57.
1363[1363] Buhr, Tefsin Sure-i sr1 57.
1361[1361]
1362[1362]

Bu sure, Nadr oullar hakknda indi dedi. 1364[1364]

6- kinin Haram Klnmas

2721- Abdullah bn mer (r.a)'tan rivayet edilmitir:

mer, Resulullah (s.a.v.)'in minberi zerinde hutbe okuyup Allah'a hamd etti, vgde
bulundu, sonra da:

Bundan sonra; dikkat edin ki, ikinin haram klnmas indii gn olmutur. ki be eyden
olur: Budaydan, arpadan, kuru hurmadan, kuru zmden ve baldan. ki, akl rten
eydir. ey de vardr ki, ey topluluk! Ben, Resulullah (s.a.v.)'in bunlar hakknda bize
bilgi vermi olmasn dilerdim. Bunlar; dede, kelale ve riba konularndan bir konu dedi.
1365[1365]

Aklama:

Dede kelimesinden maksat; len ile arasnda kadn bulunmayan dededir. Babann

babas, babann babasnn babas gibi. Dede mirasta drt halde bulunur. Bu hallerden
biri de, dedenin, mirasta len kimsenin anne-baba bir erkek kardeleriyle bulunmasdr.
Hadiste kastedilen de, bu halde onun mirastan hissesine decek olan pay olmas
gerekir. nk sahabilerin arasndaki ihtilaf bu durumla ilgilidir.

Kelale ise anne baba tarafndan dnda olan, yani usul ve furu' silsilesini tekil eden
dikey nesebin dnda kalan yaknlktr. Sahabe, kelalenn tanm zerinde ihtilafa
dmtr.

Riba konularndan bir konu szyle kastedilen, Riba-i fadl'dr. Bilindii zere Riba-i

1364[1364]
1365[1365]

8, 1874.

Buhr, Tefsiru Sure-i Enfal 1, Tefsiru Sure-i Har 1, Meaz 14.

Buhr, Tefsiru Sure-i Maide 10, Eribe 2, 5, 'tisam 16; Ebu Dvud, Eribe 1, 3669; Tirmiz, Eribe

fadl, eitsizlie dayanan deiim demektir. Sahabe bu konuda da ihtilafa dmtr.

Dolaysyla Hz. mer, bu

meselelerin

kavuamamasndan yaknmaktadr.

Resulullah

(s.a.v.) tarafndan

zme

2722- Kays b. Ubd'den rivayet edilmitir:

Ebu Zerr'i,

u iki grup, Rableri hakknda mcadele eden iki hasmdr

1366[1366]

ayeti, Bedir sava

gn, birbirleriyle savaa tutuan Hamza, Ali, Ubeyde b. Haris, Rebia'nn iki olu Utbe ile
eybe ve Velid b. Utbe hakknda inmitir diye yemin ederken iittim. 1367[1367]
Aklama:

Ayetteki iki hasmdan maksat, iki frkadr. Hadiste iki tarafn karlkl arpanlan

anlatlmaktadr. mslmanlarn tarafnda Hz. Hamza, Hz. Ali ve Ubeyde b. Haris.

Kafirlerin tarafnda ise Utbe, eybe ve Velid vardr. Hz. Hamza, eybe'yi arparak

ldrmt. Hz. Ali'de Velid'i cenk ederek ldrmt. Ubeyde b. Haris'de Utbe ile
arpm, fakat yaralanm, savatan dnerken bu yaradan dolay vefat etmiti.

1366[1366]
1367[1367]

283.

Hac: 22/19.
Buhr, Mez 8, Tefsiru Sure-i Hacc 3; Nes, Fezailu's-Sahabe, 51, 69, 99; bn Mace, Cihad 29,