TRANSPORT TEKN 2

Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER

1
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER

NDEKLER

1. GR
2. HELEZON LETCLERN ALISMA PRENSPLER
3. HELEZON LETCLERN BALICA AVANTAJLARI
4. HELEZON LETCLERN BALICA DEZAVANTAJLARI
5. HELEZON LETCLERN YAPISI
6. HELEZON LETCLERN ETLER
7. HELEZON ILETICILERLE LETLEN MALZEMELER
8. HELEZON ILETICILERDE HESAPLAMALAR

2
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
1. GR
Helezon ileticiler esitli endstri ve is kollarnda, toz halde veya kk taneli
malzemelerin ayrca sv maddelerinde iletilmesinde kullanlan makinelerdir.lk
alardan gnmze kadar su tamasnda kullanlan 2000 yllk Arimet vidas
eimli olarak alsan, iinde helisler bulunan bir kaptan baska bir sey degildir.
Vidann alt ksm suya daldrlr ve kabn dnme eylemi vidann hatve
bosluklarnda bulunan suyu bulundugu yerden daha yukar tasr. Bu tarz
ileticilerde ileticinin i ksmnda iletilen maln vidann helisel yzeyleri zerinde
geri kaymas yznden volumetrik kayplar olumaktadr.
Helisel vidalarn formlar farkl amalara uygun olacak ekilde giderek
gelitirilmitir . Bu sayede sulama ve kanalizasyon tortusu seklindeki kat sv
karmlarnn da tanmasn kapsayan genis bir kullanm alann
oluturulmutur. Helisel vidalarn (ekil 1.1) kat malzemelerin tanmasnda
sanayi tarznda ilk nemli kullanm yerleri deirmenlerdir. Burada aa kanatlar
ana afta yatay iletici formunda monte edilmislerdir.
Benzer sistemlere gre kolay kontrol edilebilir, ekonomik ve emniyetli olmas
tasma alannda helozon ileticilerin kullanmnn yaygnlamasna yol amtr.
Helezon ileticiler rnein,tarm alannda bamsz sistemler olarak birok iletici
tipinin yapt ileri tek bana stlenmislerdir.

ekil 1.1 : Bir helezon ileticinin yaps.

Fabrikalarda ise kurutma ve kartrma gibi prosesleri gerekletirmede olduka
yaygn bir kullanm alan bulmuslardr. Helezon ileticilerde iletim kolayl ve
doal serbest akn salanabilmesi iin, yapmlarnda kullanlan malzemelerin
3
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
dk srtnme direncine sahip ve yapma direnci az olan malzemelerden
seilmesi gerekir.
Vidal ileticilerin gvde yaplar genel olarak iki grupta incelenebilirler, bunlar,
-U gvdeli tipler,
-Tbler (dairesel) gvdeli tiplerdir.
U gvdeli helezon ileticilerin endstride geni kullanm alanlar vardr. Bu tip
ileticileri snrlayan parametreler, artan iletim eiminde karlalan volumetrik
kayplar, dk hz ve dk dolum oranlardr. letim uzunluklar arttka ara
yataklar sebebiyle dolum oranlar azalmaktadr. Tamamen kapal tbler yapda
olan helezon ileticiler daha kullanldrlar. Tbler tipte olanlarn iletim hzlar
ve iletim eimleri snrszdr, ayrca yksek dolum oranlaryla
kullanlmaktadrlar. Bu tr ileticilerin dezavantaj ara yatak kullanm glkleri
nedeniyle iletim mesafelerinin ksa olmasdr. Bu problem daha rijit bir helezon
ile almaya allabilir.
2. HELEZON LETCLERN ALISMA PRENSPLER:
Helezon ileticiler genellikle bir gvde (oluk, boru vb.) iinde dnen helezon
(vida) ile bu helezonu hareket ettiren bir alstrma tertibatndan meydana
gelirler. Helezon dndke malzeme eksenel kuvvet ile itilir. Helezon U
biimindeki tekneye yataklanms olarak dner. Tanacak malzeme gtrcye
bir yada daha fazla sayda besleme noktasndan doldurulur. letilen malzeme
kendi arl ve tekne duvarlar ile arasndaki srtnme nedeniyle helezon ile
birlikte dnmez eer dnerse iletim debisi azalr. Bylece teleme hareketi
yapan malzeme teknenin uclarndan yada teknenin altna istenilen noktalara
alm bolatma deliklerden boaltlr.
Helezon ileticilerle tamaya elverili malzemelerin az sayda olmas nedeniyle
bu sistemlerin uygulama alanlar snrldr.Bu ileticiler byk paral,kolay
skabilir veya yapkan malzemelerin tanmasnda kullanlamazlar.
Helezon ileticilerin tasarmlar basit, bakmlar kolay, iletmelerde kapladklar
hacimler kk olup malzemelerin eitli noktalardan boaltlmasna izin
verdikleri iin ok kullanldrlar. rnein tozlu ve scak malzemeler ile kt
kokulu malzemeler iin kolayca izolasyon saglanabilir.Bu tr gtrclerde
iletilen malzeme ile helezon ve tekne arasndaki srtnme sonucunda, ileticinin
paralarnda nemli lde anmalar oluabilmektedir.
Sonu olarak helezon ileticiler en fazla 1000 ton /saat iletim kapasitesinde ve
ksa iletim uzaklklar iin kullanlrlar. En fazla 50- 60 metre uzunlugunda
yaplrlar.letim hzlar 0,5 m/s ye kadardr.
Endstride kullanlmakta olan ok farkl zelliklere sahip malzemeler iin halen
helezon ileticilerin teknik deerlerinin hesaplanmasnda ve tasarmlarnda bilgi
eksiklikleri bulunmaktadr.
4
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
Helezon ileticiler zerine baz nemli standartlar;
- TSE 10115
- DIN 15201
- USA, CEMA
3. HELEZON LETCLERN BALICA AVANTAJLARI:
- ok miktarda ykleme ve bosaltma noktalarnn bulunmas. Bu zellik
fabrikalarda depodan malzemeyi alp dagtma isleminde helezon ileticiyi
uygulamada esiz klar.
- Benzer bir zellik olarak farkl yksekliklerde veya farkl malzemelerin
depodan tasnmasnda veya depolanmasnda kullanlabilirler. Ayn
zamanda helezon ileticiler arabalardan veya ambarlardan malzeme
bosaltmada kullanlabilirler. Bu zelliklerinden dolay helezon konveyrler tahl depolama ambarlarnda, yem ve un degirmenlerinde, tahl ve
hububat isleme yerlerinde ve kimya fabrikalarnda kullanlrlar.
- Malzemeyi yatay, egik ve dsey olarak iletebilirler.
- Uygun tekne imali ile tozlu malzemeler tasnabilir.esitli et
kalnlklarnda helezon ve tekne imali mmkn olmaktadr.
- Bagmsz bir sistem veya iletici sisteminin bir paras olabilecegi gibi
besleyici olarak da kullanlrlar.
- Sa ve sol helezonlar ile malzemenin istenilen ynde tasnmasn salar.
- Helezon ileticiler tasma srasnda malzemenin sogutulmasnda veya
stlmasnda rahatlkla kullanlrlar. Iletici teknesini arzu edilen scaklga
ulastrlmak iin teknenin evresine stc veya sogutucu akkan
gnderilir. Bylelikle arzu edilen stma ve sogutma islemi yaplms olur.
- Helezon ileticinin diger kullanm alan ise arzu edilen rn elde
edebilmek iin birok maddeyi karstrmak veya baz rnler iin n
karsm yapmaktr. Bu ayn malzemenin farkl oranlardaki karsmn veya
farkl malzemelerin karsmlarn ierir. Helezon ileticiler,alsma annda
malzeme karsm orann ayarlayabilecek sekilde tasarlanrlar.
- Helezon ileticinin tekne ve kapak ksmlar sv veya toz halinde bulunan
malzemeyi karmayacak sekilde izole edilebilecegi iin tozlu ve toksik
(zehirli) malzemelerin tasnmasnda kullansldrlar.Bylelikle personelin
kars karsya bulundugu tehlike azaltlms olur. Ayn zamanda ds
ortamdan ayr tutulmas gereken malzemeler rahatlkla tasnabilir. Baz
alsma ortamlarnda toz ve gaz halinde bulunan malzemelerin szmasn
nlemek ve izolasyonu saglamak iin iletim esnasnda izolasyon
malzemesi geirilir. Bu malzeme helezonun alsmasn engellemezken
szma ihtimalim ortadan kaldrr. Bu olay zellikle helezon ileticinin
borulu tipinde kullanlr.
5
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
4. HELEZON LETCLERN BALICA DEZAVANTAJLARI:
- letim malnn tekneye ve helezon kanatlarna srtnmesi (ygn maln
asnmas, krlmas) sonucunda iletilen malzemede kalite ynnden
azalma olmaktadr.
- Srtnmenin sonucu olarak ileticinin paralar olduka ksa srede
anabilir ve artan srtnme direnleri iletimde yksek enerji ihtiyacna
sebep olur.
- Yapskan veya akc olmayan malzemelerin iletiminde tkanma sonucu
iletim miktarnn azalmaktadr.
- Ksa iletim mesafeleri kullanlabilmesi bu ileticilerin dezavantajlarn
olustururlar.
5. HELEZON LETCLERN YAPISI
Helezon ileticilerin balca yap elemanlar ekil 5.1 de grlmektedir.

ekil 5.1.Helezon ileticilerin yapsal elemanlar

1-Helezon, 2-Gvde, 3-Motor redktr, 4-n yatak, 5-Arka ytak, 6-Ara yatak, 7-Besleme
az, 8-Boaltma az

5.1. Helezon
5.1.1. malat ekline gre helezonlar
Helezonlar iki sekilde imal edilirler:
a. Burgulu (HELICOID)
b. Paral (SECTIONAL)
Burgulu helisler dz bir ubuktan veya srekli bir helezondan syrarak elde
edilirler. Bu helislerin ds kenarlar i kenarlarna gre daha incedir. Paral
6
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
helisler ise dz, yuvarlak bir diskten imal edilir ve helisin kalnlg her yerde
esittir.Paral helezonda hatveler bir ncekine gre ihmal edilecek derecede daha
kktr. Srekli helezon paral helislerin bir araya getirilip bir boru zerine
aln kaynag ile birbirine kaynak edilmesi ile elde edilirler.
5.1.2. Sarm ve alsma ynne gre helezonlar
Helezonlar sarm ynne gre sag veya sol helisli diye adlandrlr.

b-Sa helis

a-Sol helis

Sekil 5.2 : Sag ve Sol Helis Grnm

5.1.3. Tasarm ekillerine gre helezonlar
Helezon ileticilerde aadaki helezon ekillerine rastlanmaktadr.
a- Standart helezonlar: Geleneksel olarak her trden malzemenin iletimi iin
kullanlabilirler. Helezon ap ve hatvesi birbirine eittir.
b- Kesik helezon : Kesik helezon ileticilerde (Sekil 5.3 hem burgulu hemde
paral helislerin evresinde entikler mevcuttur. Bu entikler tasma
isleminin yan sra uygun bir karstrma islemimde yaparlar. Bu tarz
helezonlar hafif, ince, daneli malzemelerin tasnmasnda kullanlrlar.

Sekil 5.3: Kesik Helezon

c- Kepe helezon
Bu tarz helezonlarda (Sekil 5.4) katlanms ksm kepe vazifesini grerek
malzemeyi havaya kaldrarak ileri itme isleminin yannda karstrma ve
havalandrma isleminide yapar. Bu tip helezonlar hafif veya orta agrlkta,
ince,daneli malzemelerin tasnmasnda kullanlrlar.

7
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
Sekil 5.4 : Kepe Helezon
d- Kanatl helezonlar
Bu tarz helezon ileticide (Sekil 5.5) standart srekli helezonlarn hatve
aralklarna kanatlar yerlestirilmistir. Bu yntemde ama, malzeme aksna
kars koyarak tasma srasnda makul bir karsm olusturabilmektir. Bu tarz
helezonlar hafif veya orta agrlktaki, ince, daneli malzemelerin tasnmasnda
kullanlrlar.

Sekil 5.5 : Kanatl helezon

e- Dar hatveli helezonlar
Bu helezonlar (Sekil 5.6) dzenli yaplardr. Bu tarz helezonlar 20ye kadar
egimli ileticilerde kullanm tavsiye edilir. Daha ziyade besleyici olarak
kullanlrlar. Ayn zamanda malzemenin birden akmasn ve tasmasn
geciktirirler.

Sekil 5.6 : Dar Hatveli Helezon

f- Serit helezon
erit helezon (Sekil 5.7 ) elik bir ubuktan yaplms ve kebentlerle mile
balanms srekli helezonlardan yaplmstr. Bu tarz helezonlar yapskan,
viskozitesi yksek, helezonlara yapsma zelligi gsteren malzemelerin
tasnmasnda kullanlrlar.

Sekil 5.7 :Serit Helezon

g- Kanatli helezon
Bu helezon eklinde (Sekil 5.8) mil gvdesine yerletirilmis elik kanatlar
mevcuttur. Tama ilemi kanat alarnn ayarlanmas ile saglanr. Bu tarz
helezonlar kuru veya sv eklindeki malzemelerin harman yaplmasnda,
karstrlmasnda veya alkalanmasnda kullanlrlar.
8
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER

Sekil 5.8: Kanatl helezon

5.1.4. Helezonun hatvesi ve etkileri
Helezonun hatvesi genellikle apyla eit yaplr. Deiken hatvesi olan vidalar
bazen kademeli di aklna sahip vidalar ile ayn ama iin
kullanlabilmektedirler. 1,2 mm ve daha byk tane yapsna sahip olan
malzemeler iin ksa vida adml ve konik vidal burgular kullanlmaktadr.
Ksa hatveye sahip vidalarda hatve aptan daha kktr. Bunlar dier
ekipmanlar iin besleyici olarak kullanlrlar. Bunlar tamay nlemek iin ve
20' yi geen eimlerde kullanlrlar.
Konik vidal helezonlar gevrek, krlgan ve taneli yapdaki malzemelerin
tanmasnda besleyici olarak kullanlrlar.
Geni hatveye sahip vidalar serbest akan malzemelerin iletimlerinde veya
svlarn alkalanmasnda ve kartrlmasnda kullanlrlar.
ift azl ve deiken hatveli vidalarn kullanlma sebebi serbest akl
malzemelerin dzgn akn salamak iindir.

a- Deiken adml helezon

b- Sabit adml konik helezon

c- Ksa adml helezon

d- ift sarml (azl) helezon

ekil 5.9. Farkl vida hatveleri
9
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
5.1.4. Dik Helisel Yzeyin Elde Edilii

ekil 5.10. Dik helisel yzey

AB//CD
genlerin benzerliinden
a
e

d E e

e
d
E e

r
360
cos

(2.1)

veya

r
2 a

360

(2.2)

10
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
rnek 1. Helezon yarap R= 200 mm,
Helezon mili yarap r= 50 mm
Helezon hatvesi h= 100 mm olduuna gre helezon sacnn kesim llerini
hesaplaynz.
zm:
tg = h/(2.r. ) olduuna gre,
= tg-1 (100/2*50* ) = 17,650
tg = h/(2.R. ) olduuna gre,
= tg-1 (100/2*200* ) = 4,550
2. .R
2. .r
e=
= 329,7 (mm) ayrca E =
= 1260,57 (mm)
Cos
Cos
d= 200-50 =150
(mm)
e
a=
.d = 53,12 (mm)
E e
360.r
= 355,60

a.Cos
5.2.

Vida Oluklar ve Oluk Kapaklar

Birok uygulamada elik oluklarn enine kesitleri U eklindedir. Kullanlacak

konstrksiyona bal olarak farkl et kalnlklarnda imal edilebilirler. Birka
zel amal oluk da mevcuttur. Oluklar flanl veya kebentlidir. Flanl
olanlar daha kullanldr nk bunlar toz geirmez ve daha ekonomiktirler.
Oluklar toz geirmezlik istendiinde genellikle kaplanrlar. Giri, besleme ve
k kapaklar koullara uygun olarak yerletirilirler. Gerekli olan yerlerde
srgl kapaklar veya dili ubuk mekanizmal kapaklar kullanlrlar.
st kapaklarn balantlar ok hassas deildir. Civatal veya kelepeli olarak
balanabilirler. Bakm yapacak olan kii U yapsna zarar vermemek yada ekil
bozukluunu nlemek iin hassas davranmaldr. Baz uygulamalarda helezon
konveyr yerden belirli bir ykseklikte konumlandrlr ve konveyrn ters
dnne izin verecek ekilde dizayn edilir. Bu metot byk boyutlarda ok
pahal ve baarsz olabilmektedir. ou tekneler yass kenetli veya vidal
ekipmanlarla kapatlrlar. Ar tozlu ortamlar olutuunda zel tedbirler
detaylarla birlikte verilmelidir. Hip tabir edilen kapaklar d ortamlar iin
tasarlanmtr. Bu kapan merkezinden kenarlara doru bir eim vardr ve
kenarlar standart konveyr oluuna uyum salayacak ekilde eimlendirilmitir.
Bu durum kapaktaki nem birikmesine ve suyun oluk ierisine girmesine engel
olur.
11
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
Malzemenin konveyre dikey bir ekilde beslenmesi hem malzeme hem de
helezon asndan problem oluturabilir. Malzeme krlarak zelliini yitirebilir
ve iletme ilemi baarsz olmu olur. Helezon asndan bakldnda da
anmalarn helezon mrn ksaltaca grlecektir. Bu nedenle malzemenin
konveyre kademeli bir ekilde beslenmesi gerekmektedir.
letilecek olan malzemenin stlmas veya soutulmas gerekli ise yaltlm vida
oluklar kullanlmaldr.

ekil 5.11. Farkl tipte vida oluklar

ekil 5.12. Hip tabir edilen oluk kapa

ekil 5.13. Yaltlm vida oluu

12
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
5.3.

Besleme hunisi

Helezon ileticinin veriminin hesaplanmasndan nce besleme hunisinde

malzeme aks ve malzemenin helezon ile nasl bir etkilesim iine girdiginin
daha genis bir sekilde incelenmesi gerekir. Malzemenin aks zellikleri, silo
veya besleme hunisindeki malzemenin aks ileticinin performansn dorudan
etkilemektedir.
Malzeme ks azlarnn tasarm dikkatle yaplmal ve uygun bir sekilde
yerlestirilmelidir. (Sekil 5.14). Ykleme bosaltma agzlarnda elle kumanda
edilebilir srgl kapak veya eitli mekanik, hidrolik veya pnmatikile
kumandal kapaklar kullanlabilir. Gvdeyi desteklemek iin ayak veya tablalar
kullanlr.

Sekil 5.14 : Ykleme, bosaltma noktalar

5.4.

Ara yataklar

Rijit elik ara yatak, imento gibi ok asndrc malzemelerin tasnmasnda,

genellikle sertlestirilmis demir yataklar kullanlr.

13
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER

ekil 5.15
Rijit ara yatak, No 216'dan farkl olarak Tekne'nin kapak ksmnn montaj
farkldr.

ekil 5.16
Dkm ara yatak, U cvatalarla tekne'ye baglanms.Ana paralarn bakmna ve
degistirilmesine olanak saglar.

ekil 5.17
elik ara yatak veya sertlestirilmis demirden yataklar kullanlr. Malzeme
aksna minimum kars diren koyar. Esas olarak imento, kimyasal maddeler
vs. tasnmasnda kullanlrlar.

ekil 5.18
14
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
elik ara yatak, Daha saglam olmasnn dsnda No:220 'ye benzer zellikleri
var. Ask cvatalar teknenin altndadr. Yatak olarak vayntmetal. aga, naylon,
sertlestirilmis demir kullanlr.

ekil 5.19
elik ask yatak, No:226 'ya benzer, ek olarak boyuna uzama imkan verir.
Genellikle scak kimyasal maddeler, gypsum vs.. tasnmasnda kullanlrlar.

ekil 5.20
elik ara yatak, bilyal yatak monte edilebilir.Malzeme aksna dk diren
gsterir. Tozlu ortamlar iin dizayn edilmistir.No: 226 ile degistirilebilir.

ekil 5.21
elik ara yatak, bilyal yatak monte edilebilir.Malzeme aksna dk diren
gsterir. Tozlu ortamlar iin dizayn edilmistir.No 116 ve No220 ile
degistirilebilir.

15
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER

ekil 5.22
5.5.

Tahrik sistemleri

Helezon ileticiler temelde farkl ekilde tahrik edilmektedir(ekil 5.33, a,b,c).

Bunlar;
a- Dorudan motor-redktr kullanm,
b- Konveyrn zerine taklm motor-redktr ile redktr knn bir
zincir mekanizmas yardmyla helezon milini dndrmesi,
c- Konveyrn dnda bir yere taklm motor-redktr ile redktr
knn bir zincir mekanizmas yardmyla helezon milini dndrmesi.

(a)

(b)

(c)

ekil 5.33. Helezon ileticilerde kullanlmakta olan tahrik ekilleri.

6. HELEZON LETCLERN ETLER
Helezon ileticiler farkl ekillerde snflandrlmaktadrlar, bunlar;
- Helezonun alsma eksenin eimine gre ileticiler,
Helezon ileticiler alsma eksenine gre aadaki gibi adlandrlrlar.
a. Yatay helezon iletici
b. Egik helezon iletici
c. Esnek (flexible) helezon iletici.
- Kullanm amalarna gre ileticiler,
Kullanm amalarna gre helezon ileticiler;
a.letici olarak
c. Besleyici olarak,
16
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
d. Karstrc olarak snflandrlabilirler.
Kartrc uygulamalar,
- Sogutma,
- Kurutma veya suyunu giderme,
- Skstrma,
- Istma, piirme
6.1. Besleyici Helezon:
Besleyici helezonlar silo veya besleme hunisinden hacmi nceden belirlenmi
olan malzemenin akn ayarlar ve kontrol ederler.
Drt tip besleme helezonu vardr:
a. Eit hatveli, (ekil 6.1).
b. Degiken hatveli, ( ekil 6.2).
c. Eit hatveli konik helezonlu.
d. Degiken hatveli konik helezonlu .
Eit hatveli besleyiciler genellikle besleme agz boyunca beslenen ileticiler
yerine beslemenin silo veya besleme hunisinin arkasndan yaplabilen
ileticilerde serbest akclk zelligi olan malzemelerin tanmasnda kullanlrlar.
zellikle besleme agznn iki hatve boyundan daha fazla olmayan yerlerde
kullanm ok ekonomiktir.
Degiken hatveli besleme helezonlar genellikle besleme srasnda iletici de
tamaya ve ar yklenmeye neden olacak malzemelerin iletilmesinde
kullanlrlar. Konik besleme helezonlar ise iinde ok miktarda yumru (iri
para) ieren malzemelerin iletilmesinde kullanlrlar. Bunlar daha ok silo veya
besleme hunisinin arkasndan ziyade, malzemenin silo veya besleme hunisinden
besleme agz vastas ile alnp iletilmesi gerekli olan yerlerde kullanlrlar.
Bylelikle silo veya besleme hunisindeki l blge (malzemenin hareket
edemedigi) ortadan kaldrlms olur.

ekil 6.1 Eit hatveli

ekil 6.2 Degiken hatveli

Ayn zamanda standart tip kullanm yerine helezonlu iletici kullanmak g

17
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
tketimini azaltr. Konik helezonlara bir alternatif olarak mil bolm konik imal
edilmi helezon ileticiler gsterilebilir.letim mesafesi ara yatak gerektiren
yerlerde besleme helezonlarnn kullanlmas gereklidir.
6.1.1. Besleme Helezonunun Blmleri:
Besleme helezonunun (ekil 6.3 ve ekil 6.4) blmleri u ekilde sralanabilir:

ekil 6.3: Besleme helezonu

ekil 6.4 : Besleme helezonu'nun yatay helezonlu ileticilerle birlikte kullanm

a. Giri Blm (B blm):
Bu blmde dnen helezonlar ileri dogru hareket yaparken, helezonun
ykleme agznda bir oyuk oluur ve malzeme bu oyugun iine akar ve mil
boyunca tanr. Yksek hzlarda veya dar hatveli helezonlarda bu yeni
oyugu doldurabilmek iin yeterli zaman olmayabilir, bu da helezonun gerek
kapasitesinin teorik kapasiteden daha dk olmasna neden olur.Giri
agzndaki malzemeyi ilk harekete geirebilmek iin konik veya degiken
hatveli ileticiler tercih edilir.
b. Ksma Blm (C blm):
Bu blm en azndan iki hatve boyu uzunlugundadr ve helezon ileticideki
malzeme ak blgesini daraltarak malzeme akn kontrol eder. Teknenin
st blmnden ve helezonun stnden malzeme tamasn nler.
c. Tama Blm:
Bu blmde eger sktrma blmn geebilmek iin birka hatveden daha
fazla hatve boyuna ihtiya varsa o zaman gereksiz sktrma ve g
tketimini nlemek iin U seklindeki tekne kullanm veya helezon
hatvesinin bytlmesi tercih edilir. Bu yntemle malzemenin serbest
hareketi saglanm olur. Eger ara yataklar gerekliyse o zaman helezon
ileticinin skp almamasn nlemek iin hatve ve ap arttrlr.
18
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
6.2. Eik helezon ileticiler
Helezon ileticiler kk alan kapladklar ve az bir ekipmanla tasma isine
zm bulduklarndan egimli durumlarda da malzeme iletimi iin kullanlrlar.
Egik helezon iletici (Sekil 6.5) yatay ve dikey tip helezon ileticinin birlikte
kullanlmas gereken yerlerde tek alternatiftir. Fakat bu ak avantajlar bir yana
egik helezonlu ileticinin tasarmnda bilinmesi gereken baz problemler var.
Helezon ileticinin egim as arttka verim kayb olur. Bunun baslca iki nedeni
vardr.

Sekil 6.5 : Egik Helezonlu Ileticiler

a. Malzemenin geri akmas sonucu volumetrik verimdeki azalma.
b. Malzemeye potansiyel enerji kazandrmak iin gereken ilave g.
Egim as artarken malzemeyi iletmekle grevli olan helezonlarn verimi dser.
Belli egim alarnda (hatveye bagl olarak) helezon ekseni yatay dzlemde kalr
ve malzemeyi ileri sremez. Helezonlarn malzemeyi ileri itme zelligindeki bu
azalma malzemenin trblansa girmesine ve malzeme aksnda dzensiz
hareketlere yol aar.
Btn bunlar doldurma faktrnn artmasna neden olur. % ksmdaki ara
yataklar ise malzeme aksna daha fazla engel olurlar. Ayn zamanda
malzemedeki trblans ve alkalanma daha fazla g gerektirirBu g'te
ileticide malzeme tasnmas yerine engelleri asmak iin kullanldgndan,
gereksiz bir g kullanm sz konusudur.
19
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
Son olarak standart ileticinin U seklindeki teknesi malzemenin helezonun
stksmndan geriye dsmesine engel olamayacaktr. Bu da hem doldurma
faktrnn artmasna hem de g tketiminin artmasna neden olacaktr. Egik
helezon ileticide olusan problemleri gidermek iin birok sey yaplabilir ve
isletilmeye deger bir egik helezon iletici tertibat olusturulabilir. Bunun iin;
a. Tekne ile helezon arasndaki boslugu mmkn oldugunca azaltmak.
b. Malzemenin izin verecegi lde dar hatvelerin ( hatve / ap = 1/2 veya 2/3 )
kullanlmas.
c. Ara yataklarn ortadan kaldrlabilmesi iin mmkn olduka uzun helezonlar
kullanlmas.
Helezonun dns hzn arttrmak malzemenin ara yataklar gemesinde daha bir
abukluk saglar. Malzemenin alkalanmasnda bir arts olsa bile malzemenin
karakteristiksel zelliklerine bagl olarak kapasite artar.Helezon hatvesinin
azalmas malzemeyi iletecek olan helezon asm arttrr. Dar hatve ile helezon
ileticinin malzeme iletim debisini azaltrken dnmedeki hz arts malzeme aks
hzn arttracaktr. Ara yataklarn helezon ileticinin normalden uzun yaplarak
ortadan kaldrlmas bir baska yntemdir. Ancak uzun helezon boylar helezonun
ar sehim vermesine neden olur.Bu da helezonun tekneye srtmesine neden
olabilir. Baz malzemeler tasma srasnda helezona ters kuvvet verir ve
helezonun uygunsuz bir sekilde tekneye srtmesine engel olunur.
Boru seklindeki tekneler U seklindeki teknelerde olan helezonun stnden geri
dss nledikleri ve helezondaki malzemeyi koruduklarndan birok helezon
ileticide kullanm avantajlan vardr.Bu zelligi zellikle normalden yksek
dnme hzlarnda ortaya kar.
Genel olarak egik helezonlu ileticinin kapasitesi ve gc, tasnacak malzemenin
karakteristigine bagldr.
6.3.

Dey helezon iletici

Dsey helezon ileticiler (Sekil 6.6) malzemenin dsey dzlemde iletilmesinde

kullanlabilecek yntemlerden bir tanesidir. Dsey helezon ileticiler malzemenin
yukar kaldrlmas iin kullanlan diger sistemlere gre daha az yer kaplarlar.
Dsey helezon ileticiler, iinde iri paralar olan, byk yogunluktaki ve
asndrc zelligi olan mallarn dsnda pek ok dkme mal tasyabilir.
Dsey helezon ileticiler malzeme giris ksm altta ve ks ksm yukarda olan
dsey dzlemdeki bir tekne veya borunun iinde dnen helezondan ibarettir.
Hareket mekanizmas asagya veya yukarya yerlestirilmistir. Mil yataklar
radyal ve eksenel kuvvetleri tasyacak cinsten olmaldr. Dsey helezon
ileticinin besleme metodu ok nemlidir. Her malzeme her besleme
20
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
yntemine uymayabilir. Burada malzemenin karakteristiksel zellikleri ok
nemlidir. rnegin ok hafif malzemeler kendinden akclk zelligi olan
besleme hunisi ile besleme yaplamaz. nk helezonun dnme islemi bir fan
vazifesi grr ve malzemeyi gerisin geriye dsar fler. Bir ok malzeme dsey
helezon ileticiye dz veya 90 lik (dirsek) giris agzl yatay besleyici ile ykleme
yaplr. Dz giris agz blm skstrmadan ve itmeden dolay zarar
grmeyecek malzemelerin tasnmasnda kullanlrlar.900 lik (dirsek) giris agz
ise krlmas muhtemel malzemelerin tasnmasnda kullanlrlar. Genel uygulama
ve tasarmlar, reticiler arasnda degisiklik gsterir.

Sekil 6.6 : Dsey Helezon Iletici

deal bir dsey helezon ileticide iletilecek malzemelerin hacmi ve esit miktarda
besleme yaplp yapldg kontrol edilmelidir. Dzensiz ve dalgal yklemeler ve
sistemi ap-kapama (alstrp -durdurma) islemleri hz, kapasite(verim) ve g
faktrlerini ok etkiler.Dsey helezon ileticiler durduktan sonra baz taneli veya
ufalanms malzemeler dsey helezon ileticinin altna dogru yuvarlanacaklardr.
Bu da nceden tahmin edilemeyen ilk alsma problemlerini ortaya karacaktr.
Eger dsey helezon ileticinin beslemesinde yatay besleyici helezon
kullanlyorsa, dsey helezon ileticinin hz sabit oldugu iin malzeme aks
oranndaki degisiklik yatay besleyici helezona bagldr. Bu yntemle
malzemenin aks oran ayarlanabilir. Eger bir dsey helezon iletici durursa iletici
tamamen malzeme ile doludur ve dsey helezon iletici kendiliginden bosalamaz.
Malzeme karakteristigine bagl olarak bir miktar malzeme asag dsebilir. Fakat
bu ileticinin iindeki maln hepsinin asagya dsecegi anlamna gelmez.
21
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
6.4. Helezon boru iletici
Burada helezon byk aptaki bir boru iine kaynak edilmistir (Sekil 6.7). Boru
ise tasyc bilezikler ile makaralar zerine oturtulmus ve zincir yada disli kutusu
yardmyla dndrlmektedir. Borunun dndrlmesi esnasnda malzeme
maksimum merkezka kuvveti ile boru eperine bastrlr. Boru ile birlikte
dnen malzeme yukar dogru kalkarken kendi agrlg nedeniyle asag dser.

Sekil 6.7 : Boru Helezon Iletici

a- iletim Borusu, b- Helezon, c- Yatak Makaralar, d- Yatak Bilezigi, e- Tahrik Dislisi, fTahrik ember Dislisi, g- Giris, h- ks, h- ereve

Helezonun helis as nedeniyle bulundugu hatve aralgndan bir sonraki hatve

aralgna dser ve devam eden bu hareket sayesinde malzeme tasnms olur.
Burada dikkat edilmesi gereken sey, iletilecek malzemenin boruyla birlikte
dnmemesidir. Burada aslmas gereken kritik devir says, merkezka
kuvvetinin iletim agrlgnn 0,3 katna esit alnmasyla elde edilir.
Srekli karstrma ve evirme olay sonucu boru cidarnda hareket eden
malzemenin karstrlmas, kurutulmas, sogutulmas, kavrulmas ve
nemlendirilmesi islemleri basaryla yaplmaktadr. Ayn zamanda boru cidarnn
degisik apta deliklerle tehiz edilmesiyle malzemenin tane byklgne gre
ayrlabilmesi mmkn olmaktadr. Malzeme boru i ksmndan tamamen
bagmsz oldugu iin her hangi bir nlem olmadan hareket ettirilebilir. Bu
nedenle helezon ileticilerin diger modellerine gre daha az g gerektirmektedir.
Fakat iletim miktar digerlerine gre daha azdr.
Ayrca malzeme de sadece boru baslangcndan verilip boru sonundan alndg
iin tasma mesafesi de ksa olarak snrlandrlmstr .
6.5. Esnek helezon iletici
Ksa iletim mesafesi ve dk kapasiteler iin esnek plastik bir tp iinde alsan
spiral tip vidalar kullanlr (Sekil 6.8). ogunlukla 6 metre'yi amayan yerlerde
kullanlrlar. Hareketli aletlerle kullanldgnda ok kullansl olurlar. letilecek
malzemenin serbest akclk zelligi olmaldr.

22
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER

Sekil 6.8 : Flexible Helezon Iletici

7. HELEZON ILETICILERLE LETLEN MALZEMELER:
Malzeme bir yerden diger yere aktarlrken onun yuvarlanabilme ve birbiri
zerinden kayabilme zelligini bilmek, helezon ileticinin alsma prensibinde
ok nemli bir admdr. Bu yzden yuvarlanabilen ve birbiri zerinden
kayabilen malzemeler helezon ileticilerde kolay tasnrlar.
Herhangi bir ileticinin tasarmnda en nemli olan seylerden biri malzemenin
aks sekli ve aks srasnda gsterecegi etkilerdir. Malzemelerin tasnmasnda
kapasite, debi (ton/zaman) olarak ifade edilir.
7.1. letilecek malzemelerin zellikleri:
- Malzemelerin genel snflandrlmas:
Helezon ileticinin seiminde ve iletici kapasitesinin belirlenmesinde yardmc
olmas iin malzemeler zelliklerine gre 4 ana grupta toplanabilir.
l.grup, hafif, serbest akabilen,asndrc olmayan malzemeler.
rnegin bugday, avdar tohumu, msr tanesi, grafit (kursun kalemin iine
konan siyah ksm), un, vs..
2.grup 1.gruptaki malzemelerden daha az serbest akclk zelligi gsteren,
asndrc olmayan malzemeler (kk paralara ayrlms toprak) rnegin maya
tozu, halfa otu (yonca karsmndan olusan yem), gtlms kmr (kmr
tozu) msr tozu vs..
3.grup 2.gruptaki akclk zelligi olan ve ayn boydaki benze malzemeler,
23
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
fakat biraz asndrc, dk iletme hzlan tercih edilen malzemeler rnegin kuru
kl,imento, tuz, mangal kmr, tebesir tozu,kum vs..
4.grup Asndrc ve dk akclk zelligi olan malzemeler
rnegin kok tozu, cruf, kor halindeki kmr tozlan, alminyum cevheri, boksit
tozu, kuru dkm kumu.
- Para Boyutlarnn Snflandrlmas:
Helezon ileticinin tipi yalnz arzu edilen kapasiteye bagl degildir, ayn zamanda
tasnacak malzemedeki yumrularn oranna ve byklgne bagldr.
Yumrularn byklg paracklarn maksimum boyutuna bagldr.
Yumrunun hangi malzemeden olduguda nemlidir. Baz malzemeler helezon
ileticide tasnrken ufalanmayacak derecede sert yapya sahiptirler. O taktirde bu
tarz yumru seklindeki malzemeleri tasmak iin zel nlemler alnmaldr. Diger
malzemeler helezon ileticide kolaylkla paralanabilen yumrulara sahiptirler ve
bu malzemelerin yumrular, tasnrken herhangi bir zorlanmaya neden olmazlar.
Yumru tipleri 3'e ayrlr:
a. indeki kum oram %10' dan az olan kum ve para toprak (yumru seklindeki)
karsmnn byklg maksimum boyuttan baslayp maksimum boyutun
yarsna kadar olan alan iine alr ve iindeki kum oran %90 'dan fazla
olmayan kum ve para toprak karsmnn byklg maksimum boyutun
yarsndan baslayp daha asags olan alan iine alr.
b. indeki kum oram %25'den az olan kum ve para toprak kansmnn
byklg maksimum boyutun baslayp maksimum boyutun yansna kadar olan
alam iine alr ve iindeki kum oram %75'den fazla olmayan kum ve para
toprak kansmnn byklg maksimum boyutun yansndan baslayp daha
asags olan alan iine alr.
c. Para toprak oram %95 ve daha fazla olan karsmn byklg maksimum
byklkten baslayp maksimum byklgn yansna kadar olan alan ierir.
Para toprak oran %5 ve daha az olan kansmn byklg maksimum
byklgn 1/10 oranndan daha kk alan iine alr.
Tablo 7.1 'de DIN 15261e gre her bir helezon ap ve ayr para grubu iin
tavsiye edilen para byklkleri gsteriliyor. (Benzer tablo CEMAda da
mevcuttur.)
Helezon ileticide karsmdaki paracklarn oran kadar, merkez milin ds ap
ile helezon teknesinin i ap arasndaki radyal bosluk para byklgnn bir
fonksiyonu olarak hesaba alnr. Sekil 7.1 'de bu iliski gsterilmektedir.

24
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER

Sekil 7.1. Radyal boslugun sematik gsterimi

Tablo 7.1: Helezon Ileticilerde Tasnabilecek Maksimum Yumru Byklkleri

(DIN 15261)
letilen malzemelerin dkme arlklar, malzeme younluklarndan farkl olarak
deerlendirilmelidir. Dkme arl yn haldeki malzemenin iindeki gaz
veya hava boluklar hesaba katlarak tespit edilmektedir.(Tablo 7.2)

25
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
letilen mal

Dkme Arl (t/m)

letilen mal

Dkme Arl (t/m)

Dkm kumu, kark

Yass akl
Pamuk tohumu
Tula, tlm
Toprak hafriyat
Baca kl
Baca tozu
Arpa
Beton, kalkerli
Yanm kurun
Kire, kk paral
Kire, toz halinde

1,2-1,8
1,80
0,4-0,5
1,40
1,5-1,8
0,45-1,0
1,60
0,6-0,7
2,0-2,2
0,95-2,4
0,90
0,5-0,7

Kire ta, tozlu

Al, yaklm
Al, toz halinde
Al,krlm
Granit
Un
Al harc
Kire harc
imentolu kireli har
Kum, kuru
Kum, slak
imento, kuru

1,3-1,4
0,85
0,95-1,0
1,35
2,60
0,5-0,6
1,20
1,70
2,00
1,60
2,10
1,20

Tablo 7.2. ok kullanlan baz malzemelerin dkme arlklar

8. HELEZON ILETICILERDE HESAPLAMALAR
Hesaplamalara balarken helezon ap ile hatvesi arasndaki ilikinin bilinmesi
ilemleri kolaylatrr. (Tablo 8.1)

Helezon
ap D
100 125 160 200 250 315 400 500 630 800 1000 1250
(mm)
Helezon
hatvesi S
100 125 160 200 250 315 400 400 450 500 560 630
(mm)
En byk
helezon hz 240 192 148 120 96 80 68 60 52 48 40 34
n (dev/dak)
Tablo 8.1. DIN 15261 e standart helezonlar iin gre helezon ap, hatve ve en
byk dnme hzlar.
8.1.

letim Kapasitesi

letim kapasitesi, iletim hz, helezonun hatvesi ve helezonun dnme hz ile

ilgilidir.
letim hz,
n.S
v
(m/s)
60
26
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
Buna gre ileticinin hacimsel iletim kapasitesi,
.D 2
)( c s S .n. .k ) /60
I v =(
4
Ktlesel iletim kapasitesi ise,
IM = Iv .
forml ile hesaplanr.
Burada;
: Malzemenin yn younluu
D : Helezon ap
S : Helezon hatvesi
n : Helezon dnme hz
: Doldurma faktr
k : Eim faktr
cs : Helezonun yapsna bal iletim faktr
: Helezon ileticinin eim as

(m3/s)
(kg/s)

(kg/m3)
(m)
(m)
(dev/dak)
(-)
(-)
(-)
( 0)

Tablo 8.2.letim faktrleri tablosu

0,45
0,30
0,15

Malzeme zellikleri
Hafif ve akc malzemeler (un, tahl, al)
Kk taneli malzemeler (tuz, kum, akl)
Ar ve andrc malzemeler (kil, imento, toprak, gbre)

Tablo 8.3 TS10115 e gre nerilen helezon dolgu faktr deerleri

Eim as ( )
Eim faktr (k)

8.2.

00
1

50
0,9

100
0,8

150
0,7

200
0,65

250
0,5

Tablo 8.3. Eim faktr

Helezon Boru Ileticiler iin dnme hz kontrol,

letme kapasitesi, gerekli motor gc ve eksenel kuvvetin hesab helezon

ileticideki gibi benzer tarzda olmaktadr. Bununla beraber boru helezon ileticinin
devir saysna dikkat edilmelidir. Merkezka kuvveti agrlk kuvvetine esit
oluncaya kadar devir says nekadar ykseltilirse gerek iletme o kadar az olacak
ve mal boru ile birlikte dnecektir.
27
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
2
Bu noktada iletim g= D/2 oldugunda kesilir.
Snr devir says :
( m g=0,5 m 2 D , = 2 n)

ns

(1)

Emniyetli devir says:

nem = c ns

(2)

Kontrol: n < nem

ns ; Snr devir says [s 1]
nem ; Emniyetli devir says [s 1]
n ; sletme devir says

[s 1]

D ;Helezon ap

[m]

c : Katsay

[-]
Taneli kuru mallar iin (tahl vb)
Taneli nemli mallar iin

0,6
0,4

Tablo 8.4 : c katsaylar tablosu

8.3.

Tahrik Gc ve Momenti

Helezon ileticilerin almalar esnasnda oluan toplam diren kuvvetleri

aadaki gibidir.
- letilen mal yukar kaldrmak iin gerekli eim diren kuvveti,
- letilen malzemenin helezon gvdesinin i duvarlarna srtnmesi
nedeniyle oluan diren kuvveti,
- letilen malzemenin helezon sacna srtnmesi nedeniyle oluan diren
kuvveti,
- Helezon mili yataklarnda ve szdrmazlk elemanlarnda oluan srtnme
diren kuvvetleri,
- letilen maln i srtnmesi nedeniyle oluan diren kuvveti.
Burada bahsedilen diren kuvvetlerinden sadece eim diren kuvveti tam olarak
hesaplanabilir.
Toplam eim direnci:
28
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

F1

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER

H Im g
V

(N)

H L.Sin

(m)

Burada;
H : letim ykseklii
(m)
L :Helezon ileticinin boyu
(m)
g : yerekimi ivmesi
(m/s2 )
Toplam srtnme kuvveti yaklak olarak aadaki gibi verilebilir:
F2

L I m g cos
V

(N)

Buna gre tahrik gc ihtiyac:

N F1 F2 V I m g L cos H

(W)

Motor Gc:
NM

(W)

Burada t toplam verimi belirtmektedir. iletim malna, teknenin ve helezonun st

yzeyine ve doldurma derecesine bagl olarak degeri 2 ile 5, dik
helezonileticilerde 6 ile 9 arasnda degismektedir. esitli iletim mallarnda;

= 2 3 : Tahl, un, aga talas, talas unu, odun kmr, aga paralar,
sabuntozu, boraks, boksit, turb, antrasit, linyit, seker, kmt tozu, ince amur.
= 3 4 : Kire tas, mika, imento, sodyum, krlms buz, metal talaslar,
kalp kumu, ince kum, mcr, PVC-Granl, balk, kil, kl, al.
= 4 5 : akll kum, tuz, toprak, suni gbre, kaln amur, kaba akll kum.
letim mal ne kadar kolay akar ve ne kadar ince ise degeri o kadar kktr.
Agr, ok asndrc ygn mallarda byk degerler geerlidir.
8.4.

Mile Gelen Kuvvetler ve Gerilmeler

Helezon yataklarna gelen eksenel kuvvet aadaki gibi hesaplanabilir.

Fe = Md/(Rm tan( + )) (N)
Burada,
Md : Helezon zerindeki dndrme momenti (N.m)
Rm : Helezonun ortalama yarap (~ Helezon ap / 2) (m)
29
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu

TRANSPORT TEKN 2
Ders Notlar-1.Blm
HELEZON LETCLER
: Rm yarap iin helis as
: Helezon ile iletilen malzeme arasndaki srtnme katsays.
8.5.

Helezon leticilerde scaklk etkisi,

Scaklk deiimleri helezon ileticilerin boyca uzama veya ksalmalarna yol

aar. Farkl malzemelerin gsterecei farkl uzamalar konstrksiyonda
beklenmedik deformasyonlara yol aabilir.
Helezon milinin veya gvdesinin scaklkla uzamas,
L = L(t1 t2 ) Ct (mm)
Burada Ct : Isl genleme katsaysdr. (Tablo 8.4).
Malzeme
Isl genleme katsays (1/0C)
Scak ekilmi karbon elikleri 1,39E-5
Paslanmaz elik
2,12E-5
Alminyum
2,74E-5
Tablo 8.4.Baz malzemelerin sl genleme katsays.
8.6.

Helezon milinin esnemesinin kontrol

Helezon milinin yaklak elastik kme deeri aadaki gibi verilebilir,

hesaplanan kme deeri mevcut boluktan az olmaldr.
x= (5 F L3 ) / (384 E I) (mm)
Burada,
F: Helezon mil zerindeki toplam dey kuvvetler. (N)
L:Helezon milinin uzunluu (mm)
E: Mil malzemesinin elastiklik modl (N/mm2 )
I: Helezon milinin atalet momenti (mm4)

30
Dr.Ahmet Sarl
Dr.Muharrem Boolu