ZNCR MEKTUPLARIN JUNGUN BLNDIININ

DNSEL LEV VE ARKETPLERYLE OKUNMASI

Reading Chain Letters with the Religious Function and Archetypes
of Jungs Unconscious

Nefise ABALI*
Z
Yazl halk biimleri olarak ele alnan zincir mektuplar, gnmzde cep telefonu ve elektronik posta yoluyla varln srdrmektedir. Bu makalede cep telefonlar yoluyla yaylan bir zincir mektup rnei Jungun
bilindnn ilevi balamnda incelenecektir. Bu dua ierikli zincir mektubun ierdii kltrel kodlarn, alc
tarafndan nasl algland ve alcnn bilindn nasl harekete geirdii zerinde durulacaktr. Dua ierikli
zincir mektuplarn dolamda olmas, dinin insanlar zerindeki etkisiyle aklanacaktr. Ayrca bu mektupta
yer alan hac kelimesi Jungun bilge adam arketipiyle deerlendirilecektir.
Anahtar Szckler
Zincir mektup, korku, din, bilind, arketip.
ABSTRACT
The chain letters handled as written folk forms have been still surviving via mobile phone and e-mails at
the present day. In this article, a chain letter outspreaded via mobile phones will be exemplified and analyzed
in terms of Jungs unconscious. It will be emphasized how cultural codes covered by this prayer involving chain
letter are comprehended by the receiver and how it evokes unconscious of the receiver. Circulation of prayer
involving chain letter will be explained as the effect of religion on the men. Additionally, the word pilgrim in
this letter will be dealt with Jungs wise old man archetype.
Key Words
Chain letter, fear, religion, conscious, archetype

Alan Dundes , Folklor Nedir? adl

makalesinde Folklorun baz trleri baslmtr ve yazlmtr, el yazmas kitaplar, book marginalia, mezar talar ve
geleneksel mektuplar (alann bir bakasna yollad mektuplar, vb.) gibi. (17)
diyerek zincir mektuplar yazl halkbilimi biimleri olarak ele almaktadr. Bu
makalede zincir mektuplardan bir rnek
verilecek ve bu rnek Jungun bilindnn dinsel ilevi ve arketipleri balamnda deerlendirilecektir.
Glin . Eker, Trk Halk Edebiyat
El Kitabnda Kltr aktarm, toplum
yelerinin kolektif bilinaltnda var olan
tabi bir geliimdir. (335) demektedir.
Jung, bilinalt adlandrmasndan farkl
olarak bilind zerinde younlam

ve almtr. Jungun bilind, bastrlan duygularn kayna durumundayken, bilincin de biimlendiricisidir. Jung
bilindn ikiye ayrr: Kiisel (znel) ve
Ortak (kolektif). Kiisel bilind, kiisel
yaanty ierirken ortak bilind btn
insanln paylat kaltsal duygular,
dnceleri ve anlar ieren, kiinin alglarn ve arzularn ekillendiren, herkeste ortak olan trsel bir bilinddr.
Ekerin kolektif bilinaltndan kastettii
Jungun ortak bilind ya da kolektif
bilinddr. Kolektif bilindnn davurumu dinde, mitlerde, masallarda ve
fantezilerde sembolik olarak gerekleir.
Ekere gre Folklor birikimi, her milletin bilinaltnda var olduundan dolay,
armlarla alcy etkilemek ve r-

* Bilkent niversitesi Trk Edebiyat Lisansst Hazrlk rencisi, nefise@bilkent.edu.tr

http://www.millifolklor.com

65

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 79

nn gerekliliine inandrmak, sonuca

ulama anlamnda yaplm bilinli tercihlerdir. (327) Buna gre folklor, kolektif bilindnn eitli sebeplerle ortaya
kmasn salamaktadr.
Alc tarafndan iletide verilen say
adedinde insana ulatrlnca dileinin
kabul olaca, o say adedinde alcya
ulatrlmad srece trl belalara
uranlaca inancna dayanan zincir
mektuplar, ok deil bundan on yl kadar nce mektuplarla yaylrken, teknolojinin gelimesiyle birlikte artk cep
telefonu mesajlar ve e-postalar yoluyla
yaylmaktadr.
Yrd. Do. Dr. idem Kara, Milli Folklorun 77. saysnda yaymlanan
Zincir Mektuptaki lmsz Kanser
Hastas ocuk adl makalesinde yllardr internet zerinden yaylan alt ay
mr kalan kanser hastas kk ocuk
hakkndaki zincir mektuplar incelemitir. Bu makalede Kara, zincir mektuplarn tanmn u ekilde belirtmitir:
Amerikada 19. yzyln sonlarnda,
eski edebiyatn bir rn olarak ortaya
kan zincir mektup, kendi kendini tavsiye ederek yeniden reten, insanlarn
korku ya da dileklerine hitap ederek
kopya/deike metindeki tavsiyelerin
hepsini yerine getirenlere para, iyi ans,
ak bir bilin, hayr dua gibi eitli dller vadeden bir metindir. (36)
idem Kara, zincir mektuplarn
dayand temelleri u maddelerle belirtir: a) Toplumsal dayanma ve gven ilkelerine bal olarak gnlllkle
kendini srdrme. b) Tek tek bireylerin
sahip olduklar skntlar ya da anslarn ait olduklar toplumsal grubun dier
yelerine aktararak bunlar azaltmas,
arttrmas, paylamas. c) Sistemi srdrmede dl ceza yaptrmn kullan-

66

ma. (45) Sz konusu dua ierikli zincir

mektup, bu temele de dayanmaktadr:
Zincir mektubun gvenilirlii, alclarn
ya da gndericilerin anslarn, iyi dilek
ve dualarn paylamas ve dl-ceza
yaptrm. Bu makalede zincir mektuplarn dayand bu temeller tek tek ele
alnp incelenecektir.
Ayrca Kara, zincir mektuplarn
tr zelliklerine de deinmitir. Kara,
Dghten aktararak zincir mektuplarn
be grupta deerlendirildiini belirtir.
Bu almada deerlendirilen zincir
mektup bu gruplardan Dua ile balayan
bir ans mektubu olsa da tavsiyelerine
uyulmadnda kt ans getiren, dua
eklindeki (invocation) mektuplar (36)
grubuna girmektedir.
Cep telefonu mesajlar ve elektronik postalar yoluyla dolamda olan rnek zincir mektup yledir:
Bismillahirrahmanirrahim,
vela
havle vela kuvvete illa billahi aliyyilazim. Allahmme inni esabet ya kadumu
ya daimu yasekte yeua semedu ya hayyumu ya kayyumu ya zel celali ve ikram
fiin teculullah. Bu mesaj sen de 7 kiiye
gnder, gzel bir haber alacaksn. Ltfen
bu mesaj dikkate al. Mesaj HACIdan
geldi, HACI 7 kapya datm zengin
olmu, fakirin eline gemi inanmayp
atm, evi yanm. Bu dua kimin eline
geerse mutlaka 7 kiiye gndersin.
Daniel W. VanArsdale, alclarn karp datt kopyalarla ynetilen zincir mektubun biim ve ieriinin, yazl
nedeniyle ok bantl olduunu syleyerek zincir mektuplar yazl nedenlerine gre sekiz balkta toplamaktadr:
Dindarlk, ans, hayrseverlik, dileke, para, karlkl deiim, parodi/glnleme, zincir e-posta. (aktaran Kara
2008:36) Grlecektir ki, bu almada

http://www.millifolklor.com

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 79

incelenen zincir mektup, biim ve ieriiyle Dindarlk bal altnda deerlendirilmektedir. Kimin syledii belli
olmayan, giriinde dua ieren bu zincir
mektuplar, insanlarda din duygusunun
ya da korkusunun canl tutulmasn
amalamaktadr.
nsan var olduundan beri bir tehlike veya tehlike dncesi karsnda
korkmaktadr. Korkunun boyutlar korkulan ya da korkutucu olana gre deimektedir. Din de insanda korku uyandran elerden biridir. Frieda Fordham,
Jung Psikolojisi (2004 basksnda ad
Jung Psikolojisinin Ana Hatlar olarak
deitirildi.) kitabnda Kolektif bilindnn arketiplerini incelediimizde, insann bir dinsel ileve sahip olduunu ve
bu ilevin, kendi dorultusunda, insan
cinsellik ve saldrganlk igdleri kadar gl bir ekilde etkilediini saptarz. (87) demektedir.
Bu tarz inanlar dikkate almayanlar iin bile bu iletiler korkutucu olmaktadr. E-postalarda ya da cep telefonu
mesajlarnda zr dilerim, ama gndermekten de bir ey kaybetmem herhalde.
ya da sadece zr dilerim. eklindeki
eklentilerle de kullanlmaktadr. Jung,
nsan ruhu grnteki inanlaryla
uyumaz. Ruhundaki Hristiyan (burada
Mslman), d gelimelere ayak uyduramamtr. (Fordham 1996: 95) derken
insann iindeki inancn, uygarlkla ya
da aklc dnmeyle elikisini vurgulamaktadr. Bu iletileri dikkate alp
yaylmasn salayanlar gzel bir haber
alma umuduyla ya da ya bamza kt
bir ey gelirse korkusuyla hareket etmektedirler.
Genellikle slami szler ya da cmleler ieren zincir mektuplar, alclar
zerinde daha etkili olmaktadr. zellik-

http://www.millifolklor.com

le hac kelimesi orijinal zincir mektupta byk harflerle yazlmtr. letinin

inandrc ve gvenilir olmas bakmndan hac kelimesi ilk bakta olduka
etkilidir. Hac, TDK szlne gre Din
buyruklarn yerine getirmek iin hacca
gitmi Mslman. olarak tanmlanmtr. Trkiyedeki yaam artlarndan dolay ou Mslman, emekli olup zamana ya da maddi adan rahatla kavutuunda hacca gitmektedir. Bu nedenle
hac olan Mslmanlar, genellikle yal
kimselerdir. Ayrca Mslman erkekler,
hac dn slami kurallar gerei sakal
brakrlar. te bu zincir mektuptaki
hac, zihnimizde yal ve sakall bir dede
imaj uyandrmaktadr. Kiinin yaamnda etkin olabilecek iki arketip, yal
bilge adam ve bykanne arketipleridir.
Jung, yal bilgeyi anlatmn arketipi
olarak adlandrmaktadr. Ayrca bu
arketipin temsil ettii g ve bilgelik n
plandadr. nsanlarn sezgi yoluyla algladklar ve kolaylkla kar koyamadklar itici bir g vardr. (Fordham 1996:
75) Arketipler, kolektif bilinaltnda yer
alan kaltsal belleklerdir. te bilindnn etkisiyle harekete geirilen yal bilge adam arketipi, alcya yakn gelmekte
ve alcy etkilemektedir. Bylelikle bu
arketip, alcnn davranlarn ynlendirmektedir.
Ayrca bu rnek zincir mektupta
grld gibi ou Arapa kelimelerin
Latin harfleriyle yazl doru deildir. Onga gre Bugn basl kelimeleri
grsel birimler olarak alglamaktayz.
(144) Buradaki basl kelimeler, el yazmas olmayan matbaa ya da elektronik
aralarla yazlan kelimelerdir. te bu
basl kelimelerin dzenlenii ncelikle
zihnimizde bir grnt oluturur. Bu
zincir mektubu okuyanlarn zihninde

67

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 79

Arapa bilsin ya da bilmesin ilk bakta

bir kltrel kod olumaktadr. Bunlar
kutsal szler, Kuran- Kerimden alnm. dedirtmektedir. Klasik diller uzman Eric Havelockun tabiriyle, renilen anlar kiiseldir, topluluktaki her
erkek, kadn ve ocuk iin farkldr, ne
var ki ierik, saklanan dil ortaktr, topluluka paylalan gelenekleri ve tarihsel kimlii yanstan bir eydir. (aktaran
Eker 2007: 336) ounluu Mslman
olan Trkiyede, Arap harfleri slami bir
kimlik ortaya koymaktadr. Bu da alcy
bu ynyle etkilemektedir.
Zincir mektubun banda yer alan
duaya, tam metin halinde slami kitaplarn hibirinde rastlanmamtr. Byk
ihtimalle ikincil szl kltr dnemiyle
(Ong 1995: 15) birlikte daha hzl yaylan
ve bylelikle daha ok deiime urayan
zincir mektuptaki duann aslnn aadaki gibi olabileceini tahmin etmekteyim. Bismillhirrahmnirrahym, ve l
havle ve l kuvvete ill billhil aliyyil
azym. Allhmme inn eselke y kadm y dim, y ferd, y vitru, y ehad, y samed, y hayy, y kayym,
y zel celli vel ikrm. Fe in tevellev.
(Arif Pamukun ifal Dualar kitabndaki hacet ve dilek duasnn giri blm.)
Grld gibi baz blmler, dolamda olan zincir mektupta eksik ve yanl
olarak yazlmtr. Ayrca hacet ve dilek
duas olmas, 7 kiiye gnder gzel bir
haber alacaksn. dileinin bu dua sayesinde kabul olaca inancn da glendirmektedir.
Ongun Szl kalplarla dnme
ve anlatm biimi, bilincimize ve bilindna derinden iledii iin, insann eli
kalem tutar tutmaz yok olamaz. (40) dedii gibi 7 rakam, szl kltrdeki ifade
biimiyle yazda da kendini gsterir. Ay-

68

rca 7 rakamnn Trklere has rktc

ya da etkileyici taraf da vardr:
Trk etnolojisinde sihrin mal olmu 3, 7, 9, 40, 41 gibi saylar vardr.
Koruyucu maddelerde, hastalklarn
iyiletirilmesinde, lohusalkta, ad koymada, nazarda, lm v.b. eylerde yaplan pratik ilemlerin yannda kullanlan
bu saylardr. Pratiin istenilen fayday
salayabilmesi amacyla, pratik 3, 7, 40,
41 kere tekrar edilmektedir. u halde,
pratiin bu saylar erevesinde tekrar
edilmesi sihr bir kuvvete inantan baka bir ey deildir. (Glensoy 1966: 2)
Bu zincir mektubun etkili olmasnda 7 rakamnn rktc ve pratikte
kullanlyor oluu olduka nemlidir.
Bununla birlikte bu zincir mektubun tehdit taraf da vardr. Hac zengin
olmu, ama fakir inanmam, evi yanm. diyerek bu zincir mektubun yaylmas konusunda alc ynlendirilmektedir. Her kesimden insan etkileyecek
kodlar mevcuttur. Mslman olmayan
biri iin bile metnin son cmleleri etkileyici olabilir. lk nce kibar bir ekilde
Ltfen bu mesaj dikkate al. denmekte,
sonrasnda ise Bak, gndermezsen gzel haber alamazsn. ya da Bana bir
ey gelir. eklinde bir korkutma vardr.
Gzel haber alma peinde olan, Jungun
da dnk tipini olutururken, bana
bir ey geleceinden korkan ise ie dnk tipi oluturmaktadr.
Derya Tzin, Milli Folklor dergisinin 75. saysnda yaymlanan Dilek
Szlerine Kentsel Alanda Yeni Sylem:
Elektronik Posta Dualar adl makalesinde ele aldm zincir mektubu birka
deiiklik dnda rnek olarak vermi,
bu tarz slami ierikli zincir mektuplar
alklar ve karglar olarak incelemitir.
Tzin bu makalesinde, bu zincir mektup-

http://www.millifolklor.com

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 79

larn korku ve gereksinim kaynakl olduu sylense bile farkl yorumlara da ak

olduunu belirtmitir. Teknolojiyle birlikte szl iletiimin azalmas[na], kent
yaamnn ar koullarnda insanlarn
yalnzlk duygusunun krklenmesi[ne]
ve bu yolla bir eit paylam salandna dair inanlara (41) bal olarak retildiklerine deinir. Yalnzlk duygusu
bireyin ie dnk olmasna neden olur,
belki de ie dnk olmak, bireyi yalnzla srklemektedir ve birey bir ekilde
paylama gemek, bu ie dnklkten
kurtulmak istemektedir.
Ongun ve Jungun ie dnk ve
da dnk birey hakknda syledikleri,
birincil szl kltr ortamndaki bireyle ikincil szl kltr ortamndaki birey
arasndaki farklar ortaya koymaktadr.
Ong, Birincil szl kltr insan, kendi iine dnme ans pek olmadndan
da dnkken, bizler yeterince ie dnk olduumuz iin da dnyoruz.
(161) demektedir. kincil szl kltr
ortamndan hareketle Jungcu davrann ie dnk olduu sylenebilir; nk
en ok ilgisini eken etkenler de i dnyaya, zellikle de Kolektif bilindna
zgdr. (Fordham 1996: 35) Bilindnda bulunan, kiinin dier yzdr,
glgedir. Bastrd her eyi yapmak
isteyen kiisel bilinddr. Bu zincir
mektuplar, samalk olarak gren birey,
ilk nce etrafna insanlarn ne gereksiz
eylerle uratn syleyen, ama yalnz
kaldnda 7 kiiye hi enmeden gnderebilendir.
Sonu olarak insan dtan uygardr,
ancak iinde, ocukluunda, yani glgesinde birikenleri bir ekilde darya
ynlendirir. Hem kiisel bilindnn
hem de kolektif bilindnn davurumu, her iki dzeyde de yer alan malze-

http://www.millifolklor.com

menin ya da srecin sembollerle ortaya

kmas, gndericinin alcy etkileyecek
kltrel kodlar kullanarak bilindn
harekete geirmesiyle ilgilidir. Kiisel ya
da kolektif bilindnda yer alan Arapa szler, dualar, 7 rakam, hac, armlara yol amakta (belki de korkutucu
olmakta) ve dindar olsun ya da olmasn
alcnn harekete gemesini salamaktadr.
KAYNAKLAR
Budak, Seluk. Psikoloji Szl. Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar, 2003.
Dundes, Alan. Folklor Nedir? Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklamlar-2. Haz. Ouz, M. cal
ve Grayr, Selcan. Ankara: Geleneksel Yaynclk,
2005.
Fordham, Frieda. Jung Psikolojisi. stanbul:
Say Yaynlar, 1996.
Glensoy, Tuncer. Trklerde 3, 7, 40 Saylar
Hakknda . Bayrak 24. Ankara: 1966.
Kara, idem. Zincir Mektuptaki lmsz
Kanser Hastas ocuk Milli Folklor 77. Ankara:
2008. 35-49.
Ouz, M. cal ve dier. Glin . Eker, Gelenekten Gelecee Halk Edebiyat Trk Halk Edebiyat El Kitab. Ankara: Grafiker Yaynlar, 2007.
325-339.
Ong, Walter J. Szl ve Yazl Kltr. stanbul: Metis Yaynlar, 1995.
Tzin, Derya. Dilek Szlerine Kentsel Alanda
Yeni Sylem: Elektronik Posta Dualar Milli Folklor 75. Ankara: 2007. 43-5.

69