‫‪٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ ﺍﺷﺘﺒﺎﻩ‬
‫ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﻭﻫﺎﺑﻴﺖ‬

‫ﺗﺄﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫دﻛﱰ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﻟﺸﻮﻳﻌﺮ‬

‫ﺗﺮﲨﻪ‪:‬‬
‫إﺳﺤﺎﻕ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ دﺑﲑﻱ اﻟﻌﻮﴈ‬

‫‪1384/1426‬ﻫـ‬
 ‫‪٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﺹ‬ ‫ﻋﻨﻮﺍﻥ‬
‫‪5‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻧﺎﺷﺮ‬
‫‪7‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺆﻟﻒ‬
‫‪10‬‬ ‫ﻋﻠﺖ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛﺘﺎب‬
‫‪47‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪75‬‬ ‫وﻫﺎﺑﻲﻫﺎ ﻳﺎ وﻫﺒﻲﻫﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟!؟!‬
‫‪83‬‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎر و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ دﻋﻮت‬
‫‪100‬‬ ‫دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‬
‫‪111‬‬ ‫ﺷﺒﻬﻪﻫﺎي دﺷﻤﻨﺎن‬
‫‪118‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﻲ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺷﺒﻬﻪ اﻓﻜﻨﻲﻫﺎ‬
‫‪123‬‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن دﻋﻮت در داﺧﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫‪133‬‬ ‫ﻋﻠﺖ ﻧﺎمﮔﺬاري دﻋﻮت ﺑﻪ ﻧﺎم وﻫﺎﺑﻴﺖ‬
‫‪144‬‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ دﺷﻤﻨﻲﻫﺎ‬
‫‪157‬‬ ‫و ﺑﻌﺪ‬
‫‪161‬‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖﻫﺎ‬
‫‪1‬ـ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻗﺼﻴﻢ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از او‬
‫‪162‬‬
‫درﺑﺎره ﻋﻘﻴﺪهاش ﺳﻮال ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻪ ﺑﺮادران‪ :‬ﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫اﻟﺘﻮﻳﺠﺮي و اﺣﻤﺪ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﻛﻪ در آن درﺑﺎرة ‪170‬‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﻋﻘﻴﺪه ﻗﺒﻠﻲاش ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬
 ‫‪٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫‪175‬‬ ‫‪3‬ـ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻐﺮب‬

‫‪186‬‬ ‫‪4‬ـ ﻧﻘﺶ ﻣﻠﻚ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ در ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ اﺷﺘﺒﺎه‬
‫‪193‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
 ‫‪٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫‪ijk‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻧﺎﺷﺮ‬
‫ﺍﻟﺤﻤﺪﷲ ﺭﺏ ﺍﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ ﻭﺍﻟﺼﻼﺓ ﻭﺍﻟﺴﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻨﺒﻲ ﺍﻷﻣﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﺍﷲ‬
‫ﻭﻋﻠﻰ ﺁﻟﻪ ﻭﺻﺤﺒﻪ ﺃﺟﻤﻌﻴﻦ ﻭﻣﻦ ﺗﺒﻌﻬﻢ ﺑﺈﺣﺴﺎﻥ ﺇﻟﻰ ﻳﻮﻡ ﺍﻟﺪﻳﻦ‪ .‬ﺃﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻛﺘﺎب )ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺄ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﺣﻮﻝ ﺍﻟﻮﻫﺎﺑﻴﺔ( ﻧﻮﺷﺘﺔ دﻛﺘﺮ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﻟﺸﻮﻳﻌﺮ ﻛﺘﺎب ﺧﻮب و ﻣﻔﻴﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه در آن ﺑﻪ رد‬
‫و اﺑﻄﺎل ﺷﺒﻬﺎﺳﺖ و اﻓﺘﺮاﻫﺎي دروﻏﻴﻦ و ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪاي ﻛﻪ از ﺳﻮي دﺷﻤﻨﺎن ﻛﻨﻴﻪ‬
‫ﺗﻮز اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﻴﺦ اﻹﺳﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ‪ :‬و دﻋﻮت ﺗﺠﺪﻳﺪياش‬
‫ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن از ﻧﺎم )وﻫﺎﺑﻴﺖ( ﻳﺎ )وﻫﺒﻴﺖ( ﺳﻮء‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺎم ﻓﺮﻗﻪاي از اﺑﺎﺿﻴﻪ )ﺧﻮارج( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ‬
‫رﺳﺘﻢ ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻗﺮن دوم ﻫﺠﺮي ﺑﻪ دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼم ﻇﻬﻮر ﻛﺮد و در ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺆﻟﻒ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﮕﺬاري دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1‬اﺷﺘﺒﺎه ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺷﺘﺒﺎه ﻟﻔﻈﻲ‪.‬‬
 ‫‪٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫وﻫﺎﺑﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼم ﻣﺮدم را از آن ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬در ﻗﺮن دوم‬

‫ﻫﺠﺮي ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻓﺮﻗﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺪر ﻓﺮد اﺳﺖ ﻛﺎﻣﻼً‬
‫اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺷﻲء ﺑﻪ ﻏﻴﺮ اﺻﻞ ﺧﻮدش اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻋﻠﻢ‬
‫ﺷﺮﻋﻲ و رد ﺷﺒﻬﺎﺳﺖ و ادﻋﺎﻫﺎي دﺷﻤﻨﺎن دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‬
‫‪ :‬از ﺳﻮي دوﺳﺘﺎن اﻋﻢ از دﻋﻮﺗﮕﺮان و دﻳﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ آن‬
‫را دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺻﺤﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺧﺎﻟﻲ ﺑﻮدن آن از اﺷﻜﺎل ﻣﺤﺮز ﺷﻮد‪ ،‬رﻳﺎﺳﺖ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺮﻛﺰ آﻣﺎده ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﺎزﻧﮕﺮي و ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﭼﺎپ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻗﻠﺐﻫﺎ و اﻋﻤﺎل ﻣﺎ را اﺻﻼح‪ ،‬دﻳﻨﺶ را ﻳﺎري و‬
‫ﺷﻌﺎرش را ﭼﻴﺮه ﻧﻤﺎﻳﺪ و دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم را در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺧﻮار و ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزد‪ .‬او‬
‫ﺷﻨﻮا و ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻭاﻟﺴﻼﻡ ﻋﻠﻴﻜﻢ ﻭرﲪﺔ اﷲ ﻭﺑﺮﻛﺎﺗﻪ‬
 ‫‪٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫‪ijk‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺆﻟﻒ‬
‫ﺍﻟﺤﻤﺪﷲ ﺭﺏ ﺍﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺼﻼﺓ ﻭﺍﻟﺴﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﺃﺷﺮﻑ ﺍﻟﻤﺮﺳﻠﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻴﺪﻧﺎ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻭﺁﻟﻪ ﻭﺻﺤﺒﻪ ﺃﺟﻤﻌﻴﻦ ﻭﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ درﺑﺎرة ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺎرﻳﺨﻲ ودﻋﻮت ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻧﻮﺷﺘﻢ ﺑﻪ ﻳﺎري ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ ﺷﺪ و اﺛﺮ ﺧﻮﺑﻲ‬
‫ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬در آن ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ‬
‫وﻫﺎﺑﻴﺖ رﺳﺘﻤﻲ ﺑﺎ دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﺗﺠﺪﻳﺪي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ‪ :‬ﻫﻴﭻ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺳﺘﺎد ﺑﺰرﮔﻮاري از ﻳﻜﻲ از داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺮاﻛﺶ درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ اراﺋﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ رﺳﺎﻟﺔ ﻣﺨﺘﺼﺮ در ﺟﻮاب‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻳﺸﺎن و ﺗﻮﺿﻴﺢ رﻏﺒﺖ ﻓﺮاوان و ﺗﻼﺷﻬﺎي رﻫﺒﺮان و ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻐﺮب‬
‫ﺑﺮاي دﻓﺎع از اﻳﻦ دﻳﻦ و اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻣﻮر ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻼش‬
‫ﻛﺮدهام دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻢ در ﻧﻘﻞ روﻳﺪادﻫﺎ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎدي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺎپ اول اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺧﻮﺑﻲ روﺑﺮو ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﻏﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺸﻒ و ﺑﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻇﺎﻫﺮ ﻛﺮدن آن‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻼش ﻧﻤﻮدم‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬اداي اﻣﺎﻧﺖ و ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﺮدن‪ .‬ﻗﻠﻮب در راه‬
‫ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪة اﺳﻼم ﻧﻮﺷﺘﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎن راﻫﻲ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آن را ﺳﺮورﻣﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
 ‫‪٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ص ﭼﻬﺎرده ﻗﺮن ﻗﺒﻞ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﻮد و ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن‬

‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﺮ ﺳﺮ راﻫﻲ روﺷﻦ ﻛﻪ ﺷﺒﻬﺎي آن ﻣﺎﻧﻨﺪ روز روﺷﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺰ ﻫﻼك ﺷﺪﮔﺎن ﻛﺴﻲ از آن ﻣﻨﺤﺮف ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ داﻧﺸﮕﺎه اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮره اﻗﺪام ﺑﻪ ﭼﺎپ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ آن درﺑﺎرة ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ از ﻛﺘﺎب اﺳﺖ‪ .‬رﺋﻴﺲ داﻧﺸﮕﺎه اﺳﻼﻣﻲ دﻛﺘﺮ ﺻﺎﻟﺢ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﻌﺒﻮد در ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ ﭼﺎپ ﺳﻮم ﻛﺘﺎب ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﻧﺎﻣﺶ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺮح و ﺑﻴﺎن ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎه ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن‬
‫ﺑﻪ ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ‪ :‬و دﻋﻮت او ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﺟﻔﺎ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﺗﻮﺣﻴﺪي ﻛﻪ ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن و دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬از‬
‫اول ﺗﺎ ﺧﺎﺗﻢ آﻧﻬﺎ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ص اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ و ﺗﻌﺒﻴﺮ اﺷﺘﺒﺎه ﺷﺪ ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺗﻔﺮﻗﻪ‬
‫ﻣﻴﺎن آﻧﺎن و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن وﺣﺪﺗﺸﺎن از اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﻴﺪ اﺳﺖ‬
‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ارزﺷﻤﻨﺪ در از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﻳﻦ ﺧﻄﺎ و ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺷﺘﺒﺎه و از ﺑﻴﻦ‬
‫ﺑﺮدن اﻫﺪاف ﺷﻮم ﻣﻔﻴﺪ واﻗﻊ ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ـ اﻟﺤﻤﺪ ﷲ ـ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﭼﻨﺪ زﺑﺎن ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ‪) :‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻮي‪ ،‬ﻫﻮﺳﺎ و ﺳﻮاﺣﻴﻠﻲ(‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎي )اردو‪ ،‬ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎﻟﻲ و روﺳﻲ( در ﺣﺎل ﭼﺎپ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ را ﺑﺮ ﭼﺎﭘﻲ ﻛﻪ رﻳﺎﺳﺖ اداره ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻋﻠﻤﻲ و اﻓﺘﺎء اﻗﺪام ﺑﻪ‬
‫ﭼﺎپ آن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻧﻮﺷﺘﻢ ﻛﻪ اداره ﻛﻞ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻛﺘﺐ دﻳﻦ اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ در‬
 ‫‪٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﭼﺎپ اول اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮ ﺑﺎزﺧﻮاﻧﻲ و ﭼﺎپ در ﻗﺎﻟﺐ آﺛﺎر ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه آن‬
‫ﻣﺮﻛﺰ ﻧﻈﺎرت ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺸﺎور ﻣﻔﺘﻲ‬
‫ﺳﺎﺑﻖ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﺑﺎز ‪ :‬و ﻣﻔﺘﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺷﻴﺦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ آل اﻟﺸﻴﺦ اﻓﺘﺨﺎر ﺧﺪﻣﺖ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ در آن ﻣﺮﻛﺰ را‬
‫داﺷﺘﻪام از ﺧﺪاوﻧﺪ ـ ﻋﺰ وﺟﻞ ـ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻔﻴﺪ‬
‫واﻗﻊ ﮔﺮدد‪ ،‬و اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت و ﻛﺞ ﻓﻬﻤﻲ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ در ذﻫﻦ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدم ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد آﻣﺪه و ﻣﻮﺟﺐ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﺟﻬﺖ آﺳﻴﺐ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ‬
‫اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﺣﻖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﻖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن‪ ،‬و‬
‫ﺗﻮﻓﻴﻖ ﭘﻴﺮوي از آن را ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ .‬و ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬و ﺳﻌﺎدت‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰ و دوري از آن را ﺑﻪ‪ ،‬ارزاﻧﻲ ﺑﺪارد‪ ،‬و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را‬
‫از اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت اﻋﺘﻘﺎدي و ﻇﻠﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﻤﺎ و دﻋﻮﺗﮕﺮان اﺳﻼم ﺣﻔﻆ آن را‬
‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬او ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺟﻮاب دادن ]ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺔ ﻣﺎ[ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻭآﺧﺮ دﻋﻮاﻧﺎ أﻥ اﳊﻤﺪ ﷲ رب اﻟﻌﺎﳌﲔ‪.‬‬
 ‫‪١٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻋﻠﺖ ﺗﺄﻟﻴﻒ آﺘﺎب‬

‫ﺍﻟﺤﻤﺪ ﷲ ﺭﺏ ﺍﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺼﻼﺓ ﻭﺍﻟﺴﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺼﺎﺩﻕ ﺍﻷﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻧﺒﻴﻨﺎ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻭﻋﻠﻰ ﺁﻟﻪ ﻭﺻﺤﺒﻪ ﺃﺟﻤﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻭﻣﻦ ﺗﺒﻌﻬﻢ ﺑﺈﺣﺴﺎﻥ ﺇﻟﻰ ﻳﻮﻡ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﺃﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻛﺘﺎب ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺄ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺣﻮل‬
‫اﻟﻮﻫﺎﺑﻴﻪ« در )‪ (110‬ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻮﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪1407‬ﻫ‪ .‬ق‪ .‬در‬
‫ﺗﻄﻮان ﻣﺮاﻛﺶ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﭼﺎپ دوم ﻛﺘﺎب در ﺳﺎل ‪1413‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺗﻮﺳﻂ‬
‫داراﻟﻤﻌﺎرف در رﻳﺎض اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪.‬‬
‫در آن ﻛﺘﺎب ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ‪ :‬دﺷﻤﻨﺎن دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‬
‫‪ ،:‬دﺷﻤﻨﺎن دﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ داراي ﻣﺼﺎﻟﺢ دﻧﻴﻮي‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺧﺎﻣﻮش ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺗﻮﺣﻴﺪ را ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻨﺪ و ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬دﺷﻤﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺣﻴﺪي ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪان اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ و ﻫﻤﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﺑﺮاي دﻋﻮت و ﻋﻤﻠﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آن و ﭘﺮﻫﻴﺰ از اﻣﻮر ﺷﺮك آﻟﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ دﻋﻮت ﺗﻮﺣﻴﺪي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب از‬
‫ﻧﺎم ﻓﺮﻗﻪاي از ﺧﻮارج اﺑﺎﺿﻴﻪ در ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ در ﻗﺮن‬
‫دوم ﻫﺠﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺳﺘﻢ‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ اﺑﺎﺿﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻧﺎن ﻓﺘﺎواي ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻐﺮب و اﻧﺪﻟﺲ‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺎ آن ﻓﺮﻗﻪ ﻳﺎ ﻋﻠﻤﺎي ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن را ]درﺑﺎرة ﮔﻤﺮاه ﺑﻮدن اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ[ را‬
‫ﻣﻐﺘﻨﻢ ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ ﺑﻪ ﻫﺪﻓﺸﺎن ﻛﻪ ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ و‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬دﻋﻮت ﺗﻮﺣﻴﺪي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻮد دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪١١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺳﻌﻮدي اول ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺻﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬دو اﻣﺎم ﺑﺰرﮔﻮار ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻮد و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ـ رﺣﻤﻬﺎ اﷲ ـ در ﺳﺎل ‪1157‬ﻫ‪ .‬ق‪ .‬درﺑﺎرة اﻧﺠﺎم اﻳﻦ دﻋﻮت‪ ،‬ﻳﺎري‬
‫دادن دﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ و اداي اﻣﺎﻧﺖ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰ وﺟﻞ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوز ﻛﺮد و دﻋﻮت آﻧﺎن ﺑﺎ ﻗﺒﻮل و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﺮدم روﺑﺮو‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ داﻣﻨﺔ آن ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪ و ﻋﻠﻤﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬از آن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و آن را‬
‫در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﺸﺎن ﺗﺮوﻳﺞ و اﻧﺘﺸﺎر دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺎﻧﺨﻮاران و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎديﺷﺎن در ﺧﻄﺮ ﺑﻮد‪ ،‬از آﺛﺎر آن اﺣﺴﺎس‬
‫ﺧﻄﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﮔﻤﺸﺪه ﺧﻮد را در ﻓﺮﻗﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ رﺳﺘﻤﻲ )ﻗﺮن دوم( ﻛﻪ‬
‫روﻳﺪادﻫﺎ و ﺣﻮادث آن در ﺗﺎرﻳﺦ دﻓﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي‬
‫ﻓﺘﺎواي ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎرة آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ‪ ....‬و ﺑﺮاي ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻧﺎم آن ﻓﺮﻗﻪ ﺑﻪ دﻋﻮت‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺎﻳﻌﻪﻫﺎ در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺗﺮوﻳﺞ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و اﻧﻌﻜﺎس ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ داراي ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫دﻧﻴﻮي ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي زﺷﺖ ﺟﻠﻮه دادن و دروغ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺮ آن ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻼش ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﺮدم ﺑﻴﺶ از آن ﻛﻪ ﺳﺨﻦ راﺳﺖ را ﺑﺎور ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ آن ﺑﮕﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن‬
‫دروﻏﻴﻦ و اﻓﺴﺎﻧﻪاي ﮔﺮاﻳﺶ و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺷﺎﻳﻌﻪﻫﺎ‬
‫ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن ﺗﺼﻮراﺳﺘﻲ اﻋﻢ از ﺣﺴﻦ ﻧﻴ‪‬ﺖ‬
‫ﻳﺎ ﺳﻮءﻧﻴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬دارﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪1407‬ﻫ‪ .‬ق‪ .‬درﺑﺎرة‬
‫دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ :‬ﻣﻨﺎﻇﺮهاي اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ رﺿﺎﻳﺖ‬
 ‫‪١٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺑﺨﺸﻲ در ﭘﻲ داﺷﺖ و ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اذﻫﺎن ]ﺑﻌﻀﻲ از‬

‫ﻣﺮدم[ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از دوﺳﺘﺎن از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮه را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدهام آن را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻛﺘﺎﺑﻲ در آورده و‬
‫آن را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﻨﻢ‪ .‬زﻳﺮا دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ راﺣﺖﺗﺮ و ﺗﺒﻠﻴﻎ آن داراي اﻣﻜﺎن‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻓﺮاد ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻌﺪﻫﺎ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ‪ :‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه درﺑﺎرة ﻋﻠﺖ ﻧﮕﺎرش‬
‫ﻛﺘﺎب )ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺄ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﺣﻮﻝ ﺍﻟﻮﻫﺎﺑﻴﺔ( ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺎري ﺳﺒﺒﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺒﺐ و ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﻧﮕﺎرش‪ ،‬آن ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮة ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه و ﮔﻔﺘﮕﻮي آرام و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫آن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬ﻋﻠﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪1407‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﺄﻣﻮرﻳﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻮرﻳﺘﺎﻧﻲ رﻓﺘﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﺳﻨﮕﺎل ﺑﻪ ﻣﻐﺮب رﻓﺘﻴﻢ‪ .‬آژاﻧﺲ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﻲ ﻣﺎ را ﻣﺠﺒﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﺶ روز در‬
‫ﻣﻐﺮب )ﻣﺮاﻛﺶ( اﻗﺎﻣﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫در ﻳﻜﻲ از روزﻫﺎ ﻣﻬﻤﺎن ﻳﻜﻲ از اﺳﺎﺳﺘﻴﺪ داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎي آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ‬
‫ﻧﺎم ﻣﺴﺘﻌﺎر دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﷲ از اﻳﺸﺎن ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬در ﻧﺸﺴﺘﻲ ﻛﻪ در دﻓﺘﺮش ﺑﺮﮔﺰار‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬درﺑﺎرة ﻋﻼﻗﻪ او ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي و ﺣﻀﻮر او در ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺴﻴﺎري رد و ﺑﺪل ﺷﺪ‪ .‬او‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺎﺿﺮان ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً دوازده ﻧﻔﺮ از ﻋﻠﻤﺎي دﻳﻦ و ﻓﻀﻼي آن ﻛﺸﻮر‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺆال را ﻣﻄﺮح ﻛﺮد‪.‬‬
 ‫‪١٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را دوﺳﺖ دارﻳﻢ و ﻗﻠﺐﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﺸﻖ آن‬

‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻲﺗﭙﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻴﺎن رﻫﺒﺮي و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﻧﺰدﻳﻜﻲ و ﺗﻔﺎﻫﻢ‬
‫ﻓﺮاوان و رﺿﺎﻳﺖ و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و ﺗﻼش ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﻋﻠﻤﺎ و ﺣﻜﺎم ﻛﺸﻮرﺗﺎن‬
‫ﺑﺮاي اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺎ اي ﻛﺎش ﻣﺬﻫﺐ وﻫﺎﺑﻴﺖ را ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬رﻫﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ؟!‬
‫ﻣﻦ در ﺟﻮاب او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻃﻼﻋﺎت اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﻛﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﻮﺛﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ذﻫﻦ ﺷﻤﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﺗﺎن را ]ﺧﻮدﺗﺎن[ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻴﺪ دوﺳﺖ دارم ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ ﺣﻀﻮر‬
‫دوﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻣﻨﺎﻇﺮة ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮﻫﺎن و دﻟﻴﻞ ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻴﻢ‪ ....‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻛﺸﻮرش ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد دارد‪ ،‬و‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن ﻗﻠﺒﺶ آراﻣﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻦ در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻓﻘﻂ در ﺣﺪود ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫در اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲداﻧﻲ ﻣﻦ ﻫﻴﭻ ﻛﺘﺎﺑﻲ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺧﻮدم ﻧﺪارم‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﻪ ذﻫﻨﻢ ﻫﻢ ﺧﻄﻮر ﻧﻤﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ و ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺤﺚ را ﺷﺮوع ﻛﻨﻴﻢ اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫دور از ﺗﻌﺼﺐ و ﻫﻴﺠﺎن ﻳﺎ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدن آراى ﺑﺪون دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪة ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﺪف ﻣﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺮوي از اواﻣﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر و رﺳﻮل اﻛﺮم‬
‫ص اﺳﺖ و از ﻫﻤﻪ ﻣﺎ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا را ﻳﺎري ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻮاﻓﻘﻢ و ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرﮔﻮار ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ داوري‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
 ‫‪١٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﻣﻮاﻓﻘﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﻛﻞ ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر از ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﺳﺆاﻻﺳﺖ‬

‫ﺧﻮد را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ آﻧﭽﻪ را اﻟﻮﻧﺸﺮﻳﺴﻲ در ﻛﺘﺎﺑﺶ )اﻟﻤﻌﻴﺎر( ﺟﻠﺪ ‪ 11‬آورده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬وي ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬از اﻟﻠﺨﻤﻲ درﺑﺎرة ﻣﺮدم ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ‬
‫وﻫﺎﺑﻴﺎن ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺠﺪي ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺆال ﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن در آن‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﺑﺮاي اﻃﻼع ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب )اﻟﻤﻌﻴﺎر( ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻓﺘﺎواي‬
‫ﻓﻘﻪ ﻣﺎﻟﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻮﻧﺸﺮﻳﺴﻲ آن را ﮔﺮدآوري ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ در ‪ 13‬ﺟﻠﺪ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺎپ آن را ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻐﺮب اﻧﺠﺎم داده و‬
‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﻳﻲ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪﻳﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻣﻄﺮح ﺷﺪن ﺳﺆال و آورده ﺷﺪن ﺟﻠﺪ )‪ (11‬از ﻛﺘﺎب ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﺟﻮاب‬
‫دادم‪ :‬ﻓﺘﻮا و ﺟﻮاﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫اﻟﻠﺨﻤﻲ در ﻓﺘﻮاﻳﺶ ﻫﻢ راي و ﻣﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺎ درﺑﺎره اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ و اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻮدن راه و روش آن ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ‬
‫رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﻪ ﻣﻔﺘﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ‪ ،‬از ﺧﻮارج و ﮔﻤﺮاه و ﻛﺎﻓﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ رﻳﺸﻪ آﻧﻬﺎ را از زﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺠﺪ وﻳﺮان ﺷﻮد و آﻧﺎن از‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دور ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪ :‬اﻟﻤﻌﻴﺎر اﻟﻤﻌﺮب ﻓﻲ ﻓﺘﺎوي أﻫﻞ اﻟﻤﻐﺮب‪ (168/11) ،‬ﺳﺆال در ﻛﺘﺎب اﻟﻤﻌﻴﺎر ﺑﻪ ﻃﺮز ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮي‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻫﻨﻮز در اﺑﺘﺪاي ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺮﺳﻴﺪهاﻳﻢ ‪ ..‬ﺟﻬﺖ اﻃﻼع‬

‫ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻓﺘﻮا از ﺳﻮي اﻟﻠﺨﻤﻲ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از او آﻣﺪهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎي اﻧﺪﻟﺲ و ﻓﻘﻬﺎي ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ ﻓﺮاوان و ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺣﻜﻢ رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫ص درﺑﺎرة ﺧﻮارج اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ س در ﻧﻬﺮوان ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻓﺘﻮاي ﻋﻠﻤﺎي اﻧﺪﻟﺲ و ﺷﻤﺎل‬
‫آﻓﺮﻳﻘﺎ درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﺑﺎ دﻋﻮت ﺗﻮﺣﻴﺪي و ﺗﺼﺤﻴﺤﻲ ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ :‬و ﻧﺎم زﺷﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺑﻪ دﻋﻮت ﺗﺠﺪﻳﺪي او اﻃﻼق‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻗﺮاﺋﻦ و دﻻﻳﻞ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‬
‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﺪف ﻫﻤﺔ ﻣﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬رأي ﺻﺤﻴﺢ و ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن اﺑﻬﺎم از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود و‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﮔﺮدد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻴﻢ ‪..‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻓﺘﻮا ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻈﺮ ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ و ﻣﺎ‬
‫ﮔﻮش ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻋﻠﻤﺎ ﻫﻢ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ داوري ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد و ﮔﻔﺘﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻳﺎ رد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ـ إن ﺷﺎءاﷲ ـ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ راه را ﺑﺮاي ﻃﺎﻟﺐ رأي ﺻﺤﻴﺢ روﺷﻦ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ از ﺟﺰﺋﻴﺎت اﻣﺮ ﺷﺮوع ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ اﻣﻜﺎن‬
‫دارد ﻟﻄﻔﺎ روي ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺮادران آن را ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻓﺘﻮا ﻳﺎ اﻃﻼﻋﺎﺳﺖ روي ﺟﻠﺪ را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪.‬‬
 ‫‪١٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻃﻼﻋﺎت ذﻛﺮ ﺷﺪه روي ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﻳﺎ ﺻﻔﺤﻪ اول را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬وي‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻧﺪ )اﻟﻤﻌﻴﺎر اﻟﻤﻌﺮب ﻓﻲ ﻓﺘﺎوي أﻫﻞ اﻟﻤﻐﺮب( ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ :‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻮﻧﺸﺮﻳﺴﻲ اﻟﻤﺘﻮﻓﻲ ﻋﺎم ‪ 914‬ﻫ‪.‬ق ﺑﻔﺎس اﻟﻤﻐﺮب‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺑﺎ وﻗﺎر‪ ،‬آرام و از ﻫﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮان ﻣﺴﻦﺗﺮ و ﻧﺎﻣﺶ‬
‫ﺷﻴﺦ أﺣﻤﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ ﺗﺎرﻳﺦ وﻓﺎت ﻣﺆﻟﻒ‪ ،‬أﺣﻤﺪ اﻟﻮﻧﺸﺮﻳﺴﻲ را‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ‪ ،‬ﻛﻦ او ﻫﻢ ﺳﺎل ‪ 914‬ﻫ‪.‬ق را ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺎﻣﻪ)اﻟﻠﺨﻤﻲ( را ﺑﻴﺎورﻳﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻳﻜﻲ از ﻗﻔﺴﻪﻫﺎي ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ رﻓﺖ و ﻳﻚ ﺟﻠﺪ از‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺑﻴﻮﮔﺮاﻓﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن را آورد ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻲﻧﺎﻣﻪ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻠﺨﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻔﺘﻲ اﻧﺪﻟﺲ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻔﺼﻞ آورده ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫و در آن ﻛﺘﺎب او و آﺛﺎرش را ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺘﻮده ﺑﻮد ‪ ..‬ﭘﺲ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد اﺻﻠﻲ ﻣﺎ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﻴﻮﮔﺮاﻓﻲ اوﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺳﺎل ‪ 478‬ﻫ‪.‬ق در ﮔﺬﺷﺖ‪.1‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ وﻓﺎت ﺷﻴﺦ ﻋﻠﻲ اﻟﻠﺨﻤﻲ را ﻫﻢ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﻦ‪ .‬او‬
‫ﻫﻢ ﺳﺎل ‪ 478‬ﻫ‪.‬ق را ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ و ﻓﺘﺎواي آﻧﻬﺎ ﺷﻚ داري؟‬

‫‪ -1‬اﻟﺤﻠﻞ اﻟﺴﻨﺪﺳﻴﻪ‪،‬ص ‪ 142‬و اﻷﻋﻼم زرﻛﻠﻲ )‪ (148/5‬و در اﻟﺤﻠﻞ اﻟﺴﻨﺪﺳﻴﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ وي در‬
‫ﺻﻔﺎﻗﺺ در ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺷﻚ وﺟﻮد دارد؟ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻋﻠﻤﺎ رو ﻛﺮدم ‪ ..‬و‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻳﺎ در ﻣﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪاي از ﺷﻚ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد؟ ﺟﻮاب ﻫﻤﺔ آﻧﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ درﺑﺎرة ﺧﻮدم و ﻋﻠﻤﺎي ﻛﺸﻮرﻣﺎن ﺷﻚ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮم‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ اﺣﺘﺮام ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ و آﻧﻬﺎ را ﺗﻜﺮﻳﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻓﺘﺎواي ﺻﺎدره از‬
‫آﻧﺎن را درﺳﺖ و ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻲداﻧﻴﻢ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻓﺘﻮاﻫﺎ داراي دﻟﻴﻠﻲ از ﻗﺮآن ﻳﺎ ﺳﻨﺖ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ از اﻳﻦ ﺑﺤﺚ و‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﻣﻘﺪﻣﺎت آن ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﻤﻲ ﺻﺒﺮ و ﺑﺮدﺑﺎري دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺟﻮاب‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺆال را از ﻫﻤﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻢ‪:‬‬
‫آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎرة اﻋﺘﻘﺎدي ﻛﻪ ﻓﺮدي ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻧﺴﺒﺖ داده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻳﺎ ﻓﺮﻗﻪاي ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺘﻮا‬
‫ﺑﺪﻫﻨﺪ؟‬
‫ﻫﻤﮕﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻪ ‪ ..‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻓﻘﻂ در اﺣﺎدﻳﺚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﻪ ﺟﺰو ﻣﻌﺠﺰات‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﺳﺖ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺑﺪون ذﻛﺮ ﻧﺎم اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻓﺮد ﻃﺮف ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ و دﻳﮕﺮان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ را ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب در ﻧﺠﺪ ﺑﻮد؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻟﻠﺨﻤﻲ و ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎﻟﻜﻲ دﻳﮕﺮ اﻧﺪﻟﺲ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬آن‬
‫ﻓﺘﻮا را ﺻﺎدر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﻴﺶ از ‪ 22‬ﺗﻦ از اﺟﺪاد ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‬
‫ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪) .‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ در ﻫﺮ ﻗﺮن ﺳﻪ ﻧﺴﻞ ﻣﻲآﻳﻨﺪ(‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
 ‫‪١٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ وﻓﺎت ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ رﺳﺘﻢ و وﻓﺎت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ،‬در ﺣﺪود ‪ 31‬ﻧﺴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻤﺎ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﺪارﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را از ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﻏﻴﺒﮕﻮﻳﻲ و ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ درﺑﺎرة اﻣﺮي از‬
‫﴿‪ÞΟn=÷ètƒ ω ≅è%‬‬ ‫آن اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮي ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫&‪tβ$−ƒr‬‬ ‫‪tβρâßêô±o„ $tΒuρ 4 ª!$# ωÎ) |=ø‹tóø9$#‬‬ ‫‪ÇÚö‘F{$#uρ‬‬ ‫‪ÏN≡uθ≈yϑ¡¡9$# ’Îû‬‬ ‫‪⎯tΒ‬‬

‫‪) .﴾∩∉∈∪ šχθèWyèö7ãƒ‬اﻟﻨﻤﻞ‪) .(65 :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎن و‬

‫زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ـ ﺟﺰ ﺧﺪا ـ از ﻏﻴﺐ آﮔﺎه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﭼﻪ وﻗﺖ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )]و ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻓﺮا ﻣﻲرﺳﺪ[(‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺪه‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب در ﺳﺎل ‪1115‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪ ،‬و در ﺳﺎل‬
‫‪1206‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ و ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن او و اﺣﻤﺪ اﻟﻮﻧﺸﺮﻳﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺆﻟﻒ‬
‫ﻛﺘﺎب )اﻟﻤﻌﻴﺎر( اﺳﺖ و ﻓﺘﻮاي اﻟﻠﺨﻤﻲ را ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫وﻓﺎت‪ 292 ،‬ﺳﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن ﺳﺎل وﻓﺎت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب و اﻟﻠﺨﻤﻲ ‪ 728‬ﺳﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ ﺗﺎرﻳﺦ وﻓﺎت‬
‫ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ را ﻳﺎدداﺷﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫و ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻤﺎي اﻧﺪﻟﺲ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ درﺑﺎرة آن وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻓﺘﻮا دادهاﻧﺪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﻛﻤﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺪﻫﻴﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻋﻠﻤﺎي اﻧﺪﻟﺲ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﺑﻪ ﺻﺪور ﻓﺘﻮا و ﻫﺸﺪار‬
‫درﺑﺎرة وﻫﺎﺑﻴﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻛﻪ‬
 ‫‪١٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻲ در )اﻟﻤﻠﻞ واﻟﻨﺤﻞ(‪ 1‬و اﺑﻦ ﺣﺰم در )اﻟﻔﺼﻞ ﻓﻲ اﻟﻤﻠﻞ واﻷﻫﻮاء‬

‫واﻟﻨﺤﻞ(‪ 2‬ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﻓﻘﻂ در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ]اﻧﺪﻟﺲ‬
‫و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ[ وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻳﺎ درﺑﺎرة ﻣﻮﺿﻮﻋﻤﺎن ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﻠﺪي )اﻟﻔﺮق اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ ﻓﻲ ﺷﻤﺎل‬
‫أﻓﺮﻳﻘﺎ( ﻧﻮﺷﺘﺔ آﻟﻔﺮدﺑﻞ ﻓﺮاﻧﺴﻮي را ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺪوي آن را ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻲ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬دارﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ دارﻳﻢ ‪ ..‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و آن را آورد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ آن را در ﻗﺴﻤﺖ واو ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ ‪ ..‬ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫وﻫﺒﻴﺖ ﻳﺎ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻓﺮﻗﻪاي از ﺧﻮارج اﺑﺎﺿﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺧﺎرﺟﻲ أﺑﺎﺿﻲ آن را ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮد وﺑﻪ ﻧﺎم وﻫﺎﺑﻴﺖ‪،‬‬
‫ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪ ﻛﻪ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ را ﺑﺎﻃﻞ و ﺣﺞ را ﻟﻐﻮ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﻣﻴﺎن آن ﻓﺮﻗﻪ و‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺶ ﺟﻨﮕﻬﺎﻳﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ‪ ..‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب در ﺳﺎل ‪197‬ﻫ‪ .‬ق‪ .‬در ﺷﻬﺮ ﺗﺎﻫﺮت در ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ در ﮔﺬﺷﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮات و اﻋﺘﻘﺎداﺗﺶ‪ ،‬ﻧﺎم او را ﺑﺮ آن ﻓﺮﻗﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫اﻧﺪازه ﻛﻪ از اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ از ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺰار ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ آﻟﻔﺮد در ﻛﺘﺎب‬
‫ﻓﻮقاﻟﺬﻛﺮش از ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ از اﺑﺘﺪاي ﻓﺘﺢ آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺗﺎ‬
‫دوران ﻣﺆﻟﻒ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺳﺨﻦ راﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ دو ﺟﻠﺪ اﺳﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در آن ﻓﺮﻗﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم وﻫﺎﺑﻴﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﺟﻠﺪ اﺳﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در آن ﻓﺮﻗﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم وﻫﺎﺑﻴﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
 ‫‪٢٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫درﺑﺎرة ﺗﺎرﻳﺦ وﻓﺎت ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ رﺳﺘﻢ اﺧﺘﻼف وﺟﻮد دارد‪ .‬زرﻛﻠﻲ در‬
‫)اﻷﻋﻼم( ﺳﺎل وﻓﺎت او را ‪190‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬و در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ او و ﺣﺎﺿﺮان‬
‫ﮔﻔﺘﻢ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن وﻫﺎﺑﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪،‬‬
‫و ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻛﺘﺐ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷﻤﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎ و ﻓﻘﻬﺎ اﻧﺪﻟﺲ و ﺷﻤﺎل‬
‫آﻓﺮﻳﻘﺎ درﺑﺎرة آن ﻓﺘﻮا ﺻﺎدر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن در آﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺮ‬
‫ﺣﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﺗﺼﺤﻴﺤﻲ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻛﻪ اﻣﺎم‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻮد ـ رﺣﻤﻬﻤﺎ اﷲ ـ آن را ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺿﺪ ﺧﻮارج‬
‫و اﻋﻤﺎل آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ دﻋﻮت ﺑﺮاﺳﺎس ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺳﻨﺖ ﺻﺤﻴﺢ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ص و ﺗﺮك آﻧﭽﻪ ﺑﺎ آن دو ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻲﮔﻴﺮد‪،‬‬
‫و آﻧﻬﺎ ﺟﺰو اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺒﻬﻪاي را ﻛﻪ در ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬اﻋﻢ از اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان و دﻳﮕﺮان ﺗﺮوﻳﺞ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ در‬
‫ﺻﻔﻮف آﻧﺎن ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ .‬در آن زﻣﺎن ﻛﻪ ﺣﺴﺎسﺗﺮﻳﻦ دوران ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺻﻠﻴﺒﻲ ﺑﻮد‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﺑﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺻﻠﻴﺒﻲ را ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ اوﻟﻴﻪ آﻧﻬﺎ در ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاﻓﺸﺎن‪ ،‬اﺳﻼم ﺧﺎﻟﻲ از‬
‫ﺷﺒﻬﻪ و اﻓﻜﺎر اﻧﺤﺮاﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻠﻔﻲﻫﺎ ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ آﻧﺎن‬
‫ﺟﻬﺖ اﻳﺠﺎد ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﻧﻔﺮت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از اﻳﻦ دﻋﻮت ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺑﺮ آن‬
‫ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ‪» :‬ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﻴﻨﺪاز و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻦ«‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺻﻼح‬
‫اﻟﺪﻳﻦ اﻳﻮﺑﻲ ‪ ::‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺻﻠﻴﺒﻲﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻣﺼﺮ و دﻳﺎر ﺷﺎم‬
 ‫‪٢١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺑﻴﺮون ﺑﺮاﻧﺪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺑﺮاﻧﺪازي ﻓﺎﻃﻤﻲﻫﺎي ﻋﺒﻴﺪي ﺑﺎﻃﻨﻲ در ﻣﺼﺮ و ﭘﺎﻛﺴﺎزي‬

‫اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ از آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮد‪ .1‬ﺳﭙﺲ ﻋﺪهاي از ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ را از ﺷﺎم ﺑﻪ ﻣﺼﺮ‬
‫آورد و آﻧﻬﺎ را در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺼﺮ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﻣﺼﺮ را از ﺗﺸﻴﻊ ﺑﺎﻃﻨﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺬﻫﺐ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ دﻟﻴﻞ و ﻋﻤﻞ و اﻋﺘﻘﺎد واﺿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬در آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻮﺣﻴﺪي ﺳﻨﻲ را ﻛﻪ دو اﻣﺎم‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻮد ﺑﺮ ﭘﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﺗﻜﺮار آن ﺷﻜﺴﺖ‬
‫ﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ آن دو اﻣﺎم رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ و‬
‫اﻣﻮر آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﻛﻢ ﻛﻢ ﺑﺮ ﺷﻤﺎر ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف اﻳﻦ دﻋﻮت ﻟﺒﻴﻚ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ اﻓﺰوده ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﻫﺮﮔﺎه وارد ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻀﻌﻴﻒ و در ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻗﺮار دادن اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺑﺪﻋﺖ‬
‫ﮔﺬاران ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ آﻟﺖ دﺳﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎر در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮدم ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻮاب ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺳﺆاﻟﻲ را‬
‫ﻣﻄﺮح ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب روش ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن را اﺧﺬ ﻧﻨﻤﻮد و‬
‫آن را دوﺑﺎره زﻧﺪه ﻧﺴﺎﺧﺖ و از روش آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوي ﻧﻨﻤﻮد؟!‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اوﻻً ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﺎﺻﻠﻪ دور و ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻮدن ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ دو ﺳﺮزﻣﻴﻦ‪،‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺳﺘﻢ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﺨﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ درﺑﺎرة ﻓﺮﻗﻪﻫﺎ و ﻋﻘﺎﻳﺪ‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي و اﻟﻜﺎﻣﻞ اﺑﻦ اﺛﻴﺮ‪.‬‬

 ‫‪٢٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻣﺬاﻫﺐ و ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛﺘﺎب ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻲ و‬

‫اﺑﻦ ﺣﺰم و ردﻫﺎي اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ﺑﺮ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ درﺑﺎرة آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ رﺳﺘﻢ ﺳﺎﻟﻴﺎن درازي ﭘﻴﺶ از آﻧﻬﺎ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ دﻋﻮت ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ رﺳﺘﻢ )وﻫﺎﺑﻴﺖ( از ﻣﺮزﻫﺎي‬
‫ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ و اﻧﺪﻟﺲ ـ ﻗﺒﻞ از دﺳﺖ دادن آن ـ ﺗﺠﺎوز ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﺎ دﻋﻮتﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ‪،‬‬
‫دﻋﻮﺗﻲ ﺗﺠﺪﻳﺪي ﺑﺮاﺳﺎس روش ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﻣﻮر ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ‬
‫آن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً ﻧﺎﻣﮕﺬاري دﻋﻮﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻛﺮد ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫)وﻫﺎﺑﻴﺖ( ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎه ﻟﻔﻈﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ دﻋﻮت را ﭘﺪرش ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺷﺘﺮاك اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﭘﺴﺮاﻧﺶ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻲﺑﻮد‪.‬‬
‫راﺑﻌﺎً ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب در دﻋﻮﺗﺶ ﺑﺎ ﺧﻮارج أﺑﺎﺿﻴﻪ و ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي‬
‫دﻳﮕﺮي ﻛﻪ از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ آﻧﻬﺎ را ﻧﻜﻮﻫﺶ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﻋﻘﻴﺪه و ﻫﻢ رأي ﻧﺒﻮده اﺳﺖ و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ و رﺳﺎﻟﻪﻫﺎي او اﻳﻦ اﻣﺮ را‬
‫روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻣﺴﺎً اﻣﺎ درﺑﺎرة اﻣﻮري ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد ـ اﮔﺮ وﻗﺖ ﻛﺎﻓﻲ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ ـ از ﺳﺨﻨﺎن او و ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ دﻻﻳﻠﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ دروﻏﻴﻦ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ‬
 ‫‪٢٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ ﻣﻲآورﻳﻢ ﻛﻪ درﺑﺎره اﻳﻦ اﻣﻮر ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎﻧﮏ ﻳﺎ رب ﻫﺬا ﲠﺘﺎﻥ‬
‫ﻋﻈﻴﻢ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻣﺮي ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از آن ﺗﺒﺮي ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ داده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد؟!‬
‫اﻣﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮ را اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ـ ﺑﺎ اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ـ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ رﻓﻊ ﺷﺒﻬﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﺣﻜﻤﺖ‪ ،‬ﮔﻤﺸﺪه‬
‫ﻣﺆﻣﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺷﺎﻳﺪ در ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرة ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻧﺎم‬
‫)ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ( ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻳﻚ ﻣﺆﻟﻒ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﭼﺎرﻟﻲ أﻧﺪري‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺰاﻟﻲ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺳﺎﺑﻖ ﺗﻮﻧﺲ و ﺑﺸﻴﺮ ﺑﻦ‬
‫ﺳﻼﻣﻪ‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﻣﺬﻛﻮر را از ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را دارﻳﻢ ‪ ..‬ﺳﭙﺲ آن را ﻛﻪ ﺳﻪ ﺟﻠﺪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫آورد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖﻫﺎ‪ :‬در ﺟﻠﺪ دوم درﺑﺎرة ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎي ﺧﻮارج و‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺎﻫﺮت ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ رﺳﺘﻤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻒ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻔﺼﻴﻞ درﺑﺎرة اﻋﺘﻘﺎدات‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮو‪ ،‬آﺛﺎر ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﻤﺪن و ﻧﺎﻣﮕﺬاري آﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫وﻫﺎﺑﻴﺖ ﺑﺎ اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم زﻣﺎﻧﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ‪ 10‬ﺻﻔﺤﻪ ﺷﺮح داده ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ وﻫﺎﺑﻴﺖ )رﺳﺘﻤﻲ( ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﻘﻴﺪه اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ص ‪40‬ـ ‪ ،50‬و ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪٢٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﮔﺮ اﻣﻜﺎن دارد ﻛﺘﺎب )اﻟﻤﻐﺮب اﻟﻜﺒﻴﺮ‪ ،‬اﻟﻌﺼﺮ اﻟﻌﺒﺎﺳﻲ( ﺗﺄﻟﻴﻒ‬
‫اﻟﺴﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺳﺎﻟﻢ را ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﻫﻢ در ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ دارﻳﻢ ‪ ..‬ﺳﭙﺲ آن را آورد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ آن را آورد ﺑﺎ ﻫﻢ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﺟﻠﺪ دوم درﺑﺎرة دوﻟﺖ‬
‫رﺳﺘﻤﻲ ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﺪه در ﺷﻬﺮ ﺗﺎﻫﺮت ﻣﻐﺮب ﻧﻤﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺳﺘﻢ ﻛﻪ‬
‫اﺻﺎﻟﺘﺎً اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻮد‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪171‬ﻫ‪.‬ﻗﺎﺣﺴﺎس ﻛﺮد اﺟﻞ او ﺑﻪ زودي ﻓﺮا‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬درﺑﺎره ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ از اﻓﺮاد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه دوﻟﺖ رﺳﺘﻤﻲ ﻛﻪ ﭘﺴﺮش ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‬
‫و ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻓﻨﺪﻳﻚ ﺟﺰو آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﺻﻴﺖ ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﺎن ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب و اﺑﻦ ﻓﻨﺪﻳﻚ اﺧﺘﻼف ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﺎﺿﻴﻪ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه اﺑﻦ رﺳﺘﻢ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دو ﻓﺮﻗﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ در ﺷﺮق و ﻏﺮب اﻳﻦ اﺧﺘﻼف و اﻧﺸﻌﺎب ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ :‬وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺳﺘﻢ ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﺪ و ﻧﻜﺎرﻳﻪ‪ .‬ﻣﻴﺎن‬
‫آن دو ﻓﺮﻗﻪ ﺟﻨﮓ و درﮔﻴﺮﻳﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻬﺎ ﻧﻜﺎرﻳﻪ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ رﻫﺒﺮ آن‪ :‬اﺑﻦ ﻗﻨﺪﻳﺮه ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻜﺎرﻳﻪ‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻗﺔ واﺻﻠﻴﻪ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﻌﺘﺰﻟﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب در آﺧﺮ ﻋﻤﺮش ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﺮود‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﺑﻪ او ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﺑﻴﻢ ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن در )ﻧﻔّﻮﺳﻪ( ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب )‪ 551/2‬ـ ‪ (557‬ﭼﺎپ دار اﻟﻨﻬﻀﻪ اﻟﻌﺮﺑﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬و در آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ و‬
‫ﺷﺎﻣﻠﺘﺮى درﺑﺎره ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب رﺳﺘﻤﻲ و دوﻟﺘﺶ وﺟﻮد دارد‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ وﻓﺎﺗﺶ در ﺳﺎل )‪211‬ﻫـ‪.‬ق( ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٢٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب آﻟﻔﺮدﺑﻞ درﺑﺎرة ﻓﺮق اﺳﻼﻣﻲ از ﻓﺘﺢ اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺎ اﻣﺮوز‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﻢ ‪ ..‬در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻮارج وﻫﺒﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وﻫﺐ راﺳﺒﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎم‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫او ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ س در ﻧﻬﺮوان ﺑﺎ او ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه اﺑﺎﺿﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫درﺑﺎرة ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت آﻧﻬﺎ آورده اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن اﺑﺎﺿﻴﻪ ﻣﻐﺮب‪ ،‬در ﺗﺎﻫﺮت‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ رﺳﺘﻤﻲ را در ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﻛﻪ ﺟﺰو ﻣﺘﻌﺼﺐﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮق ﺑﻮدﻧﺪ از ﭘﻴﺮوان ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ رﺳﺘﻤﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻗﻪ او ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ او و ﺗﻐﻴﻴﺮات و اﻋﺘﻘﺎداﺗﻲ ﻛﻪ او در‬
‫ﻣﺬﻫﺒﺸﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم وﻫﺎﺑﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ و اﻳﻨﻜﻪ از اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺘﻨﻔﺮ و ﺑﻴﺰار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً‬
‫دوازده ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.1‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬از اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﺳﻴﺮه درﺑﺎرة‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻃﺎﻟﺐ ﺣﻘﻴﻘﺖ روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ از ﻗﺮن دوم ﻫﺠﺮي‬
‫ﻛﻪ ﻓﺮﻗﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ ـ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺳﺘﻢ ـ ﻛﻪ‬
‫ﻓﺮﻗﻪاي از ﺧﻮارج اﺑﺎﺿﻴﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن آرا و‬
‫ﻋﻘﺎﻳﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺟﻬﺖ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن‬
‫ﺷﺒﻬﺎت ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه ﺑﻪ اﺳﻼم و زدودن ﺷﺮك و ﺑﺪﻋﺖ از ﺳﺎﺧﺖ آن ﻗﻴﺎم‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎب‪) :‬اﻟﻔﺮق اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ ﻓﻲ اﻟﺸﻤﺎل اﻹﻓﺮﻳﻘﻴﻪ( ص ‪ 150‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

 ‫‪٢٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از او دﻋﻮﺗﮕﺮاﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ در ﻋﺮاق‪،‬‬

‫ﺷﻴﺦ اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ در ﺷﺎم‪ ،‬اﻟﻌﺰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺷﺎﻃﺒﻲ در ﻣﻐﺮب‬
‫و اﻧﺪﻟﺲ‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﺻﻨﻌﺎﻧﻲ در ﻳﻤﻦ و ‪ ....‬ﻫﻤﺔ آﻧﺎن و دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻤﺎي اﺻﻼح و‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﺎ ﺧﻮارج‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدات و ﺑﺪﻋﺖﻫﺎي آﻧﺎن اﻋﺘﺰاﻟﻲﮔﺮي ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﻘﻴﺪه‬
‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ درﺑﺎرة‬
‫ﻓﺮق و ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﭘﺲ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎم وﻫﺎﺑﻴﺖ را ﻛﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و اﻋﺘﻘﺎدي‬
‫آﻧﻬﺎ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬دﻳﺪﻧﺪ و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻮاردي ﻛﻪ آن را درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻦ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻢ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم در ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﻮد و ﻣﺠﺎﻟﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻚ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﭘﺲ از ﺗﺪوﻳﻦ از آن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻣﻔﻴﺪ واﻗﻊ ﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﺑﻼﻏﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻓﺰودن ﺑﺮ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ و اﻟﻔﺎظ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻔﻬﻮم در ذﻫﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺣﺎﻻ ﻛﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻣﻄﺮح و روﺷﻦ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ درﺑﺎرة اﻓﺰودن ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺤﺚ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ آل ﺳﻌﻮد ﺑﻪ ﻧﺸﺮ و ﺗـﺮوﻳﺞ دﻋـﻮت ﺷـﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻎ آن ﺑﺮاي ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻣـﺴﻠﻤﺎن ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﻣﻜﺎﺗﺒـﺎت‪،‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻫﻴﺎتﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺮوي از ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن در اداي اﻣﺎﻧﺖ و ﺗﺒﻠﻴﻎ آﻧﭽﻪ‬
‫﴿‪y7©9 Öø.Ï%s! …絯ΡÎ)uρ‬‬ ‫ﺑﺮاي آن ﻗﻴـﺎم ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪:‬‬

‫‪) .﴾∩⊆⊆∪ tβθè=t↔ó¡è? t∃ôθy™uρ ( y7ÏΒöθs)Ï9uρ‬اﻟﺰﺧﺮف‪.(44 :‬‬

 ‫‪٢٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫»ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻲ ﺷﺪه و اﻳﻦ ﻣﺎﻳﻪ ﻳﺎدآورى )و ﻋﻈﻤﺖ( ﺗﻮ و ﻗﻮم ﺗﻮ‬

‫اﺳﺖ و ﺑﺰودى ﺳﺆال ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻠﻤﺎ و ﺣﻜﺎم ﻛﺸﻮرﺗﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻋﻮت ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺮوﻳﺞ‬
‫آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺣﻜﺎم و ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻐﺮب دور ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫]درﺑﺎرة آن[ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ وﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ و ﺳﻼﻣﺖ ﻣﺒﺎﻧﻲ اﻳﻦ دﻋﻮت ﭘﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ ‪ ..‬ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫و ﻣﻮﺛﻖ در اﻳﻦ ﺑﺎرة ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬إن ﺷﺎء اﷲ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﻓﺰودم‪ :‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺳﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ـ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺣﺎﻛﻢ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اوﻟﻴﻪ ﺳﻌﻮديﻫﺎ ـ ﭘﺲ از آن ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪1219‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﻣﻜﻪ را ﻓﺘﺢ ﻛﺮد‪،‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺣﺎﻛﻤﺎن ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻮﻧﺲ‪ ،‬ﻣﻐﺮب دور و ﻏﻴﺮه ﻓﺮﺳﺘﺎد‬
‫ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﺻﻮل دﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ص آن را آورده‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺎﻟﺺ و ﺑﻪ دور از اﻣﻮري ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ وﺑﺎ اﻣﺎﻧﺘﺪاري ﺑﻪ ﺗﺒﻠﻴﻎ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ درود و‬
‫ﭘﺎﻛﺘﺮﻳﻦ ﺳﻼم ﺑﺮ او ﺑﺎد اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺠﻠﻪ آﻟﻤﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻴﻜﺎ )‪ (Islamika‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﻴﻦ ﺑﻪ زﺑﺎن آﻟﻤﺎﻧﻲ درﺑﺎرة دﻋﻮت آﻧﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﻠﻪ ﺟﻠﺪ ‪ 7‬ﺳﺎل ‪1935‬م ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

 ‫‪٢٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮا و ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﻲاش ﺗﻼﺷﻬﺎ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻣﺎم ﺳﻌﻮد و‬

‫ﭘﺪرش را در راﺳﺘﺎي ﺗﻼش ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ص ﺑﺮاي‬
‫دﻋﻮت ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻛﺎذﻳﺐ و‬
‫اﻓﺘﺮاﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ دﻋﻮت ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه و ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻗﺒﻞ‬
‫از وﻓﺎﺗﺶ در ﺳﺎل ‪1206‬ﻫ‪.‬ق در ردﻳﻪﻫﺎﻳﺶ آﻧﻬﺎ را ﻧﻔﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ از اذﻫﺎن‬
‫ﭘﺎك ﺳﺎزد‪ .‬وي در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﺗﻮ ﭘﺎك و ﻣﻨﺰﻫﻲ و اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫اﻓﺘﺮاي ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ‪ .‬و ﻗﺒﻞ از ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺧﻠﻖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ص‬
‫دروغ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻧﺎﻣﻪاش ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺤﻴﻢ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻐﺪاد ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺴﻮﻳﺪي ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫ﺑﻄﻼن اﻳﻦ اﻓﺘﺮاﻫﺎ اﺷﺎره ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‬
‫اﻟﺴﻮﻳﺪي ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻋﻘﻴﺪهاش و آﻧﭽﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي آن دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻋﻢ از‬
‫اﺧﻼص در ﻋﺒﺎدت ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﻲ و اﻧﻜﺎر ﺷﺮكﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم‬
‫رواج ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﻗﺒﻴﻞ ﺧﻮاﻧﺪن و ﻛﻤﻚ ﻃﻠﺒﻴﺪن و ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻪ ﻣﺮدﮔﺎن‪،‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وي ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻋﻠﺖ دﻋﻮت ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻋﺪهاي از ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻣﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮ ﻣﺎ دروغ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ ‪ ...‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ زﻳﺮ دﺳﺘﺎﻧﻢ را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ زﻛﺎت و اﻣﻮر واﺟﺐ دﻳﮕﺮ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪم‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را از‬
‫رﺑﺎ‪ ،‬ﺷﺮب ﺧﻤﺮ و ﻣﻨﻜﺮات دﻳﮕﺮ ﻧﻬﻲ ﻛﺮدم‪ .‬ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ روﻳﻪ‬
‫در ﻧﻈﺮ ﻋﻮام ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ اﺳﺖ آن را ﺑﺮﻧﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮ آن ﺧﺮده ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺑﺎ آن اﻣﻮر ﺗﻮﺣﻴﺪي ﻛﻪ ﻣﻦ آن را ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻲﻛﺮدم و از ﺷﺮك ﺑﺎز ﻣﻲداﺷﺘﻢ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و دﺷﻤﻨﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﭼﻨﻴﻦ اﻟﻘﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‬
 ‫‪٢٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺑﺮﺧﻼف آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫آﻣﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻧﻴﺮوﻫﺎ و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ را ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﺮود آوردﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر‬
‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‪ :‬اﺷﺎﻋﻪ و ﻧﺸﺮ اﻛﺎذﻳﺐ و اﻓﺘﺮاﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دادن‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ذﻛﺮ آﻧﻬﺎ ﺷﺮﻣﻨﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺰ ﭘﻴﺮواﻧﻢ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬و ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ ﻧﻜﺎحﻫﺎي‬
‫آﻧﻬﺎ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺟﺎي ﺗﻌﺠﺐ دارد! ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ را‬
‫ﻗﺒﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻳﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ‪ ،‬ﻋﺎﻗﻞ ﻳﺎ دﻳﻮاﻧﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺮ زﺑﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ راﻧﺪ؟ و ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺗﻌﺪاد ﻓﺮاواﻧﻲ از اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ داده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﻤﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻨﻜﻪ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ دﻋﻮت ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ‬
‫ﻧﻬﻲ از ﺷﺮﻛﺖ درﺑﺎرة ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻫﻤﻪ ﺑﻬﺘﺎن و اﻓﺘﺮاﺳﺖ ﻛﻪ دروﻏﻴﻦ و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﺑﻮدن اﻳﻦ اﻓﺘﺮاﻫﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪.1‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺣﻜﺎم و ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻐﺮب‪ ،‬ﺣﻖ ﻃﻠﺒﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻖ و‬
‫دﻗﺖ در اﻣﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﺣﻘﻴﻘﺖ زﻳﺮ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﺳﻄﺎن ﻣﻐﺮب دور‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﻌﻠﻮي‪ ،‬ﺟﺪ ﻛﺒﻴﺮ ﺧﺎﻧﺪان‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ دﻋﻮت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺮاي اﻫﺪاف و ﻣﺤﺘﻮاي آن ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺑﺪﻋﺖﻫﺎ در ﻛﺸﻮرش ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﻓﺮق‬
‫ﺻﻮﻓﻴﻪ ﺟﻨﮕﻴﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺟﺘﻬﺎد و اﻧﺘﺸﺎر ﺳﻨﺖ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا وي در آن‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﭼﺎپ )ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻠﻚ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ( در رﻳﺎض اﺳﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪٣٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫زﻣﺎن از ﻗﻮيﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد و ﻛﺸﻮرش از آﺗﺶ ﻓﺘﻨﻪﻫﺎي زﻳﺮ رﻧﺞ‬
‫ﻣﻲﺑﺮد‪1 :‬ـ ﺑﺎﻃﻨﻲﻫﺎي ﻋﺒﻴﺪي ‪ 2‬ـ ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺰاران و ﺗﺮوﻳﺞ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺟﻬﻞ‪3 ،‬ـ‬
‫وﻫﺎﺑﻴﺖ رﺳﺘﻤﻲ‪4 ،‬ـ ﺣﻤﻠﺔ ﺻﻠﻴﺒﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط اﻧﺪﻟﺲ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ اروﭘﺎﺋﻴﺎن‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻌﻪ در ﻛﺘﺎﺑﺶ )اﻧﺘﺸﺎر دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب( ﻗﺴﻤﺘﻲ‬
‫از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﻴﺪي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﻌﻠﻮي ﻛﻪ ﺑﺎ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد و ﺗﺎﻛﻴﺪ آن دو ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺮ زدودن ﺷﺮك و ﺑﺪﻋﺖ از‬
‫ﺳﺎﺣﺖ ﺗﻮﺣﻴﺪ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.1‬‬
‫ﺷﺎرﻟﻲ ﺟﻮﻟﻴﺎن ﻣﻮرخ ﻓﺮاﻧﺴﻮي در ﻛﺘﺎب )ﺗﺎرﻳﺦ آﻓﺮﻳﻘﻴﺎ اﻟﺸﻤﺎﻟﻴﻪ( ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻣﺰاﻟﻲ و ﺑﺸﻴﺮ ﺑﻦ ﺳﻼﻣﻪ آن را ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬درﺑﺎرة اﻳﻦ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﺨﻦ راﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺟﻠﺪ دوم ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺳﻴﺪي ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻣﺘﻘﻲ و وارﺳﺘﻪاي‬
‫ﺑﻮد ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺣﺠﺎج از اﻧﺘﺸﺎر ﺟﻨﺒﺶ ]ﺗﻮﺣﻴﺪي[ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب و‬
‫ﺗﺄﻳﻴﺪ آن ﺗﻮﺳﻂ آل ﺳﻌﻮد در ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن اﻃﻼع ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ اﻓﻜﺎر آﻧﻬﺎ‬
‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از او رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻣﺎﻟﻜﻲ‬
‫ﻣﺬﻫﺐ و در ﻋﻘﻴﺪه وﻫﺎﺑﻲ ﻫﺴﺘﻢ«‪ .‬ﻏﻴﺮت دﻳﻦ او ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ اﺟﺎزه دﻫﺪ‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬وﻧﺎﻣﻪاش ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺤﻴﻢ‪ ،‬و ﻧﺎﻣﻪ ﭘﺴﺮش ﻋﺒﺪاﷲ در اﻛﺎذﻳﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫دادهاﻧﺪ‪ ،‬در ﻛﺘﺎب‪) :‬اﻟﺒﻴﺎن واﻹﺷﻬﺎر( ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﻴﺦ ﻓﻮزان اﻟﺴﺎﺑﻖ ‪ ،:‬ﭼﺎپ اول ﺳﺎل ‪1372‬ﻫـ‪.‬ق ص‪ 82 :‬ـ‬
‫‪ ،84‬ورﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﻴﺦ ﭼﺎپ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻹﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻮد اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﻔﺘﻪ اﻟﺸﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺟﻠﺪ اﻟﺮﺳﺎﺋﻞ‪ ،‬ﺟﺰء ﻳﻨﺠﻢ‪.‬‬
 ‫‪٣١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي اﺷﻌﺮيﻫﺎ را ﻛﻪ در اﻣﻮر دﻳﻦ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ و آﺳﺎنﮔﻴﺮي ]و ﺑﺴﻴﺎري از اﻣﻮر‬

‫ﺣﺮام را[ ﺣﻼل ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ و ﺗﻜﺎﻳﺎي ]ﺻﻮﻓﻴﻪ[ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.1‬‬
‫‪ 2‬ـ اﻣﺎ ﻣﻮرخ ﻣﻐﺮب دور‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﻧﺎﺻﺮي در ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ ﻛﺘﺎب ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﻮد‬
‫ﺑﺎ ﻋﻨﻮان )اﻻﺳﺘﻘﺼﺎء ﻓﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻐﺮب اﻷﻗﺼﻲ( در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺳﺨﻦ‬
‫راﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻤﺎً اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﺎز ﻛﺮدﻳﻢ و روﻳﺪادﻫﺎي ﺳﺎل ‪1226‬ﻫ‪ .‬ق‪ .‬را ﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم ﻣﻐﺮب ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﺴﺮ ﺳﻠﻄﺎن‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﺪرش ﺳﻴﺪي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﻌﻠﻮي ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺳﻴﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ ﺑﻪ ﺣﺠﺎز رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻣﻮري را ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ آﻧﭽﻪ‪ ،‬از‬
‫ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ از اﺑﻦ ﺳﻌﻮد ﻧﺪﻳﺪﻳﻢ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺎ از او و ﭘﻴﺮواﻧﺶ اﻟﺘﺰام و‬
‫ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﺑﺮ ﭘﺎداﺷﺘﻦ آﻧﻬﺎ از ﻗﺒﻴﻞ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻃﻬﺎرت‪ ،‬روزه‪ ،‬ﻧﻬﻲ‬
‫از ﻣﻨﻜﺮ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺎزي ﺣﺮم از ﮔﻨﺎﻫﺎن را دﻳﺪﻳﻢ‪ .2‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻲداﻧﻴﺪ‬
‫آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن و ﻋﻠﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه او ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ از‬
‫ﺑﺤﺚ در ﺣﺞ ﺳﺎل ‪1226‬ﻫ‪ .‬ق‪ .‬درﺑﺎرة او و ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﮔﻮاﻫﻲ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي‬
‫ﻛﻪ ﻧﺎﺻﺮي درﺑﺎرة ﻛﺎروان اﺳﺘﻘﺒﺎل از ﺣﺠﺎج ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺟﺎﻟﺒﻲ ﺑﺮاي‬
‫اﺳﺘﻘﺒﺎل از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن از ﺷﻬﺮ ﻓﺎس ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﺪ و ﭘﻴﺸﻮاز آﻧﺎن آﻣﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬

‫‪ -1‬ﺗﺎرﻳﺦ آﻓﺮﻳﻘﺎ اﻟﺸﻤﺎﻟﻴﻪ‪ ،‬ج ‪.311/2‬‬

‫‪ -2‬اﺳﺘﻘﺼﺎء ﻷﺧﺒﺎر اﻟﻤﻐﺮب اﻷﻗﺼﻲ‪ ،‬ﻟﻠﻨﺎﺻﺮي‪.(120/8) ،‬‬
 ‫‪٣٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻛﺎرواﻧﻬﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻲ از ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮدم از ﻗﺒﻴﻞ ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان‪،‬‬

‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻗﻀﺎوت و ﺷﻴﺦ و ﻋﺎﻟﻢ ﻛﺎروان و ‪ ...‬وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﻛﺎروان‬
‫ﻣﺼﺮ و ﺷﺎم ﺑﻮد‪.1‬‬
‫آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻛﺎروان ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎ و ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻣﺸﻬﻮر و ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﻧﻔﻮذش ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺑﺤﺚ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺳﻌﻮد و ﻋﻠﻤﺎي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ رﺳﺘﻢ ﺧﺎرﺟﻲ اﺑﺎﺿﻲ ﻣﺆﺳﺲ وﻫﺎﺑﻴﺖ اﺻﻠﻲ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎرة آﻧﺎن ﻓﺘﻮا دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻓﺘﺮا و ادﻋﺎﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ از ﺳﻮي‬
‫دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺪون ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺘﺐ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﺗﺎرﻳﺨﻲ و اﻋﺘﻘﺎدي اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺗﺼﺪﻳﻖ و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ؟!‬
‫ﻫﻤﮕﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻋﻘﻴﺪه ﻫﺴﺘﻴﻢ و اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻗﺒﻮل دارﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻣﻮر ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮدﻳﺪي ﻛﻪ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺎ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ از دﻳﺪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺤﻘﻘﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ؟!‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﺮاي اﻃﻼع ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻤﺎ و اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﺻﺮي ﻛﻪ از ﻣﻮرﺧﺎن ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﺷﻤﺎ و‬
‫ﻛﺘﺎﺑﺶ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻬﻢ ﻛﺸﻮرﺗﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺘﺎب ﺗﺎرﻳﺨﺶ ﻗﺴﻤﺖ ﻓﺮاواﻧﻲ از‬
‫روﻳﺪادﻫﺎي اﻳﻦ دﻋﻮت را در ﺑﻴﺶ از ‪ 10‬ﺻﻔﺤﻪ آورده اﺳﺖ ﻛﻪ در اداﻣﻪ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي از آرا و اﻗﻮال او را ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﺮدم‬
‫در ﺳﺎل ‪1226‬ﻫ‪ .‬ق‪ .‬در ﻓﺎس ﺑﺎ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﻠﻮي‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ص ‪.121‬‬

 ‫‪٣٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻪ او ﺑﺎ اﻣﺎم ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﻮد و ﭘﺪرش اﻣﺎم ﺳﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ‬
‫ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪1214‬ﻫ‪ .‬ق‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ‪1799‬م‪ .‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ‬
‫وارد ﻣﻜﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﺻﺮي درﺑﺎرة ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬او‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ درﺑﺎرة اﺑﻦ ﺳﻌﻮد و دﻋﻮﺗﺶ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﭘﺴﺮش‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﮔﺮوﻫﻲ از ﻋﻠﻤﺎ و اﺷﺮاف ﻣﻐﺮب ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ‬
‫ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ را ﺑﻪ ﭘﺪرش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ آﻧﻬﺎ در اﻣﻨﻴﺖ ﻛﺎﻣﻞ و ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮه‬
‫ﺑﻪ ﺣﺠﺎز رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻣﻨﺎﺳﻚ را ﺑﻪ ﺟﺎ آوردﻧﺪ و ﺑﻪ زﻳﺎرت ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮي ﺷﺮﻳﻒ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻧﺎﺻﺮي ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ :‬ﮔﺮوه ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن ﺳﺎل ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه اﻣﻴﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺣﺞ را ﺑﻪ ﺟﺎي آوردﻧﺪ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن از آن‬
‫ﺳﻠﻄﺎن ـ ﻳﻌﻨﻲ اﻣﺎم ﺳﻌﻮد ـ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻓﻬﻢ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﺎن‬
‫از ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺪﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از او ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻟﺘﺰام و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي‪ ،‬اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻨﺎﺳﻚ دﻳﻦ از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻃﻬﺎرت‪ ،‬روزه‪ ،‬ﻧﻬﻲ از اﻣﻮر ﻣﻨﻜﺮ و زدودن‬
‫ﭘﻠﻴﺪيﻫﺎ و ﮔﻨﺎﻫﺎن آﺷﻜﺎر از ﺣﺮﻣﻴﻦ ﺷﺮﻳﻔﻴﻦ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻠﻚ ﺳﻌﻮد ﺑﺎ اﻣﻴﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ دﻳﺪار ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﻌﻈﻴﻢ و ﺗﻜﺮﻳﻢ واﺟﺐ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ را ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎ آورد و ﺑﺎ او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻜﻲ از ﻳﺎران و ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮد‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﻴﺮ‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ ﻓﻔﻴﻪ اﺑﻮاﺳﺤﺎق اﺑﺮاﻫﻴﻢ زرﻋﻲ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ‬
‫ﺳﻌﻮد در اﻳﻦ دﻳﺪار ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدم ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎ از اﻋﻤﺎل ﭼﻪ ﭼﻴﺰي را دﻳﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﺳﻨﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﻧﺸﺴﺖ و درﺑﺎرة ﻣﺎ‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺷﻨﻴﺪهاﻳﺪ؟!‬
 ‫‪٣٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻗﺎﺿﻲ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﺘﻮاء ذاﺗﻲ ذات ]اﻟﻬﻲ‬
‫ﺑﺮ روي ﻋﺮش[ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺟﺴﻢ ﺑﻮدن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روي‬
‫ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬اﺑﻦ ﺳﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻌﺎذاﷲ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺳﺘﻮاء ﻣﻌﻠﻮم‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴﺖ آن ﻣﺠﻬﻮل‪ ،‬ﺳﺆال درﺑﺎرة آن‬
‫ﺑﺪﻋﺖ و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آن واﺟﺐ اﺳﺖ«‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻛﻼم ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ‬
‫رﺳﻮل ص اﺳﺖ؟!‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻪ ‪ ..‬و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻗﺎﺿﻲ زرﻋﻲ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻧﺪه ﺑﻮدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دﻳﮕﺮ در‬
‫ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ‪ ..‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺑﻦ ﺳﻌﻮد ﻧﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ﺧﻮد ﻟﺮزﻳﺪ و ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﺻﻠﻮات ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫اﻳﺸﺎن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دﻳﮕﺮ در ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺸﺎن زﻧﺪهاﻧﺪ و زﻧﺪﮔﻲ آﻧﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮ از زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﺷﻬﻴﺪان اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﭘﺲ ﻧﺎﺻﺮي در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ اﻣﻴﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎن‬
‫‪ :‬ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ آن ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﻬﻮر را ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ در آن‬
‫درﺑﺎرة وﺿﻌﻴﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻫﺒﺎﻧﻴﺖ ﺻﻮﻓﻴﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ و آداب زﻳﺎرت‬
‫اوﻟﻴﺎ ﺷﺮح و درﺑﺎرة اﻓﺘﺎدن ﺑﻪ دام ﺑﺪﻋﺖ و ﻏﻠﻮ ﻣﺮدم درﺑﺎرة ﻣﺮدﮔﺎن ﻫﺸﺪار‬
‫داده ﺑﻮد و درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺳﺨﻦ راﻧﺪه ﺑﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را‬
‫ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﭘﺎداش ﻧﻴﻚ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
 ‫‪٣٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻣﻴﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺧﻄﺒﻪاي را درﺑﺎرة دﻋﻮت ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ‬

‫ﺑﺪﻋﺖﻫﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮد و دﺳﺘﻮر داد اﻳﻦ ﺧﻄﺒﻪ در ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺟﻤﻌﻪ ﺧﻮاﻧﺪه و‬
‫ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮر داد ﺗﻜﻴﻪﻫﺎ و زاوﻳﻪﻫﺎي ﺻﻮﻓﻴﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪.1‬‬
‫ﻧﺎﺻﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ درﺑﺎرة اﻣﻮر ﻓﺮاواﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫داده ﻣﻲﺷﻮد اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ اﻣﻮري ﺑﻮد ﻛﻪ آن اﻓﺮاد ﻣﺬﻛﻮر‬
‫آن را ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﺷﺒﻬﺎت را از ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﻬﺎ و ﺑﻌﻀﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ از ﺗﻚ ﺗﻚ آﻧﻬﺎ ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺘﻔﺎق ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪.2‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻫﻤﺮاه ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻗﻮل داده ﺑﻮدم ﻛﻪ از ﺣﺪود ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬ﺧﺎرج ﻧﺸﻮم‪ .‬زﻳﺮا در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ و ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﺑﺎرة دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻛﻪ آل ﺳﻌﻮد اﻗﺪام ﺑﻪ ﻧﺸﺮ‬
‫و ﺗﺮوﻳﺞ آن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺒﻬﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ردﻳﻪﻫﺎي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ داﻧﺸﮕﺎه اﺳﻼﻣﻲ اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ ﺳﻌﻮد آن را ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از آن ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ رد و ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺗﻬﺎﻣﺎت و اﻓﺘﺮاﻫﺎﻳﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬

‫‪ -1‬اﻻﺳﺘﻘﺼﺎء‪ 121/8) ،‬و ‪.(122‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪.‬‬
 ‫‪٣٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻧﺎﺣﻖ ﺑﻪ او و دﻋﻮﺗﺶ ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎرﻫﺎ اﻳﻦ اﻓﺘﺮاﻫﺎ و‬
‫اﻛﺎذﻳﺐ را رد ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬اﻳﻦ اﻓﺘﺮاي ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ«‪.1‬‬
‫ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ‪ ،‬اﻣﻮري را ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ و ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ ﭘﺲ از او‬
‫در ﺣﻴﺎﺗﺶ آﻧﻬﺎ را ﺷﻨﻴﺪه و ﻧﻔﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ ﻛﻪ اﺛﺮ‬
‫اوﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﺮح آن ﻓﺘﺢ اﻟﻤﺠﻴﺪ و ﺗﻴﺴﻴﺮ اﻟﻌﺰﻳﺰ اﻟﺤﻤﻴﺪ و رﺳﺎﻟﻪﻫﺎي اﻳﺸﺎن‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺛﻼﺛﻪ اﻷﺻﻮل‪ ،‬ﻛﺸﻒ اﻟﺸﺒﻬﺎت‪ ،‬اﻟﻘﻮاﻋﺪ اﻷرﺑﻊ و آداب اﻟﻤﺸﻲ إﻟﻲ اﻟﺼﻼه‬
‫و ‪ ....‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ و دﻗﺖ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ در آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ دﻳﻦ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ص دﻳﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻖ دارﻳﺪ در آﻧﻬﺎ ﺷﻚ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﻣﺎ دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺎس ﺟﺮاري ﻛﻪ از اﻫﺎﻟﻲ ﻣﻐﺮب اﺳﺖ ـ ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ او‬
‫در داﻧﺸﮕﺎه رﻳﺎض داﻧﺸﮕﺎه‪ ،‬ﻣﻠﻚ ﺳﻌﻮد ﻛﻨﻮﻧﻲ در ﺳﺎل ‪1399‬ﻫ‪ .‬ق‪ .‬را‬
‫ﺷﻨﻴﺪهاﻳﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬در آن ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻨﺒﺶ ﺳﻠﻔﻲﻫﺎ در ﻣﻐﺮب‪ ،‬در آﻏﺎز‬
‫ﻗﺮن ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻇﻬﻮر ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﻦ‬
‫در ﺳﺎل ‪1300‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﻧﺎﻣﻪاي را ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻐﺮب ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻧﺎﺻﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﺷﺎره ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ در ﺳﺎل ‪1185‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‬
‫ﻛﻪ اﻣﺎم ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﺤﺼﻴﻦ را ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ واﻟﻲ آن ﺷﻬﺮ در آن زﻣﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻜﻪ در آن زﻣﺎن ﺷﻴﺦ ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ ﺣﻨﻔﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ ﺣﺴﻦ‬

‫‪ -1‬در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﺟﺰء ﭘﻨﺠﻢ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﺳﺎﺋﻞ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻛﻪ داﻧﺸﮕﺎه اﺳﻼﻣﻲ اﻣﺎم‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻮد آن را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ درﺑﺎرة رﺳﺎﻳﻞ و ردﻳﻪﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٣٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫اﻟﺘﺮﻛﻲ ﻣﻔﺘﻲ ﺳﻠﻄﺎن و ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﻫﻼل ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ درﺑﺎرة ﺳﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ‬

‫ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪهاي درﺑﺎرة‬
‫ﺻﺤﺖ اﻳﻦ دﻋﻮت ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻜﻪ در آن زﻣﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻐﺮب و دﻳﮕﺮان ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ وﺟﻮد ﺷﺎﻳﻌﺎت و ﺗﺮوﻳﺞ اﻛﺎذﻳﺐ و اﻓﺘﺮاﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻣﻐﺮض آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ دﻋﻮت ﺷﺒﻬﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ اﻣﺎم ﺳﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﺮاي دوﻣﻴﻦ ﺑﺎر وارد ﻣﻜﻪ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺎﻇﺮاﺗﻲ ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﻧﺠﺪ‬
‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ اﻟﺤﺼﻴ‪‬ﻦ و ﺷﻴﺦ ﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻧﺎﺻﺮ ﺑﻦ ﻣﻌﻤﺮ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺳﻌﻮد ﺷﻴﺦ ﺣﻤﺪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺎﺿﻲ و ﻣﻔﺘﻲ ﻣﻜﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد ﺗﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺲ از آن در ﻣﻜﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻜﻪ درﺑﺎره دﻋﻮت ﺗﺠﺪﻳﺪي ﺑﻪ‬
‫ﻳﻘﻴﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ و درﺑﺎرة ﻧﻔﻲ ﺷﺒﻬﺎت و اﻛﺎذﻳﺐ ﭘﻴﺮاﻣﻮن دﻋﻮت‪ ،‬ﺳﻨﺪي ﺻﺎدر و‬
‫ﻫﻤﮕﻲ آن را اﻣﻀﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ در دوران ﻣﻠﻚ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪1343‬ﻫ‪ .‬ق‪ .‬وارد‬
‫ﻣﻜﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ دوﺑﺎره ﺗﻜﺮار و ﻣﻮﺟﺐ اﻳﺠﺎد اﻃﻤﻴﻨﺎن درﺑﺎرة ﺻﺤﺖ دﻋﻮت‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ‪ :‬ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﻃﻼع ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮ روي ﻗﺒﺮﻫﺎي‬
‫ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻗﺒﺮ اماﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺧﺪﻳﺠﻪ در دوران ﺷﺮﻳﻒ ﻋﻮن اﻟﺮﻓﻴﻖ‪ ،‬در دوران ﻣﺎ‬
‫ﺑﻴﻦ دوره دوم ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﻌﻮدي و اﻗﺪام ﻣﻠﻚ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﻨﺎي دوﻟﺖ‬
‫ﺳﻌﻮدي در دورة ﺳﻮم ﻣﻨﻬﺪم و ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪٣٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫اﻳﻦ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺑﺎ ﻣﺸﻮرت ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻴﺴﻲ و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺮﻳﻒ ﻣﻜﻪ و ﺑﻌﻀﻲ‬
‫از ﻋﻠﻤﺎي آن ﺷﻬﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه رﺿﺎﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪.1‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي ﺑﺮادران از ﺑﺤﺚ ﻓﻮق و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺼﻮص در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دادن وﻫﺎﺑﻴﺖ ﺑﻪ دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب اﺷﺘﺒﺎه‬
‫ﻣﺤﺾ اﺳﺖ و وﻫﺎﺑﻴﺘﻲ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺘﺎن درﺑﺎرة آن ﻓﺘﻮا ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ ﻫﻴﭻ‬
‫ارﺗﺒﺎط و ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺮا دو ﺧﻂ‬
‫ﻣﻮازي ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻤﻲرﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻤﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ]و ﺣﺎل[ از وﻫﺎﺑﻴﺖ رﺳﺘﻤﻲ‬
‫ﻣﺘﻨﻔﺮ و ﺑﻴﺰار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ و ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آن دﺷﻤﻦ و از آن‬
‫ﺑﻴﺰارﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺣﺮﻛﺖ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬دﻋﻮﺗﻲ ﺳﻠﻔﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در آن اﻣﻮر ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺮاﻳﻤﺎن روﺷﻦ ﮔﺮدﻳﺪ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻐﺮب‪ ،‬در اﺛﻨﺎي ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎي‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در ﺣﺞ ﺳﺎل ‪1226‬ﻫ‪ .‬ق‪ ،‬آﻧﺎن و ﺣﻜﺎم آل ﺳﻌﻮد را ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺣﻴﺎي‬
‫دﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ص و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن و ﺑﺪﻋﺖ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ از دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ از اﺗﻬﺎﻣﺎت ﺑﺮي ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫دروغ ﺑﻮدن اﻓﺘﺮاﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ و دﻋﻮﺗﮕﺮان دﻳﻦ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ داده‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي اﻃﻼع از زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ اﻟﻌﻴﺴﻲ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب )ﻋﻠﻤﺎء ﻧﺠﺪ ﺧﻼل ﺳﺘﻪ ﻗﺮون( ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺑﻦ‬
‫ﺑﺴﺎم ﺟﻠﺪ اول ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪٣٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﭘﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه درﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﺗﻦ از ﺳﻼﻃﻴﻦ ﻣﻐﺮب دور ﺑﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم اﻳﻦ دﻋﻮت و اﻧﺘﺸﺎر آن در ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ 1‬ـ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻴﺪي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﻌﻠﻮي ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﺎم ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻮد و ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎم ﺳﻌﻮد را ]درﻳﺎﻓﺖ و آن را ﻣﻨﺘﺸﺮ و[ اﺑﻼغ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﻌﻠﻮي‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬
‫ﭘﺴﺮش اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﺎ اﻣﺎم ﺳﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ و‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﻤﻮد ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻐﺮب ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎي دﻋﻮت ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ ﺳﻠﻄﺎن اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﻌﻠﻮي ﻛﻪ ﭘﺲ از‬
‫ﭘﺪرش ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﻦ اول در ﺳﺎل ‪1300‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬دورة اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ دوره دوم ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﻌﻮدي و دورة ﺳﻮم ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻠﻚ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ‬
‫از ﭘﻨﺠﻢ ﺷﻮال ﺳﺎل ‪1319‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬آن را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲاﻟﺪﻳﻦ اﻟﻬﻼﻟﻲ ‪ :‬ﻛﻪ ﺣﺴﻨﻲ و از ﺧﺎﻧﺪان‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻣﻐﺮب ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺑﺮاي دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬وي در‬
‫اﺑﺘﺪا ﺟﺰو ﻓﺮﻗﻪ ﺻﻮﻓﻴﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻴﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ‪ :‬را درﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ آن در ﻫﻤﻪ ﻣﻜﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲرﻓﺖ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در اواﺧﺮ ﻋﻤﺮش در ﺷﻬﺮ ﻓﺎس در ﻣﻐﺮب اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﺪ آﻧﮕﺎه‬
‫ﺑﻪ داراﻟﺒﻴﻀﺎء رﻓﺖ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ]در آﻧﺠﺎ[ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬وي درﺑﺎرة ﺗﻴﺤﺎﻳﻨﻪ و‬
‫ﺑﻄﻼن ﻋﻘﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ رﺳﺎﻟﻪاي ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﻹﻓﺮﻳﻘﻲ‬
 ‫‪٤٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺳﻨﮕﺎﻟﻲ و ﺟﺰو اﻋﻀﺎي ﻓﺮﻗﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻴﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ از اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ آن دﺳﺖ ﻛﺸﻴﺪ و ﺑﻪ‬
‫رد ﻋﻘﺎﻳﺪ آﻧﺎن ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از آن زﻣﺎن ﺗﺎ ﻛﻨﻮن درﺑﺎرة ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺳﻠﻔﻲﻫﺎ در ﻣﻐﺮب‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر‬
‫اﻓﻜﺎر آﻧﻬﺎ و ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي رﻫﺒﺮان آﻧﻬﺎ از ﻋﻠﻤﺎي ﺣﺠﺎز و ﻧﺠﺪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ‬
‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ اﻟﻌﻤﺎري ﻛﻪ رﺳﺎﻟﻪ وﺗﺮي را ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ را رد ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ دادن او ﺑﻪ ﺳﻠﻔﻲﮔﺮي‪ ،‬ﺗﻌﺼﺐ‬
‫ﺷﺪﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﻃﺮﻳﻘﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺳﻠﻔﻲﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻐﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻢ اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه و ﻛﺎﻓﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻘﻞ آراي ﻋﻠﻤﺎي‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻳﺎ دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﻴﻦ ﻏﺮﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ روﻳﺪادﻫﺎ و‬
‫ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺴﻴﺮ دﻋﻮت ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﻰ ﻧﺪارم ‪ ..‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ دارد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در اﻳﻨﺠﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻋﻠﻤﺎ و ﺣﻜﺎم ﻣﻐﺮب ﺑﺴﻨﺪه ﻛﺮدم‪ .‬زﻳﺮا ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫اﻛﻨﻮن ﺷﺒﻬﺎت را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﻐﺮﺑﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ آﺳﺎنﺗﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ اﻣﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬
‫اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ س ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ﺻﺤﺒﺖ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮدي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻲﻛﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺔ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻨﻲ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه و‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻮد و ﺑﺤﻤﺪ اﷲ ﺷﺒﻬﺎت ﻣﻄﺮح ﺷﺪه را از اذﻫﺎن ﻣﺎ زدود‪ .‬دوﺳﺘﺎن ﻧﻈﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ ﺳﭙﺲ اﻓﺰود‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
 ‫‪٤١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺟﻮاﺑﻬﺎي ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه در دﺳﺘﺮس ﻣﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺸﻒ و ﺗﺒﻴﻴﻦ آن از دﻳﺪ ﻣﺎ‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺳﺆال ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎﺳﺖ ‪ ..‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻢ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮد ﺟﺎﻫﻞ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را‬
‫درﻳﺎﻓﺖ آن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺲ از ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺤﺚ‬
‫درﺑﺎرة اﻣﻮر ﻗﻀﺎوت ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﻓﺮد ﻋﺎﻣﻲ ﻳﺎ ﻛﻢ ﺳﻮاد ﻋﺬر و‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪاي آورد‪ ،‬اﻣﺎ از ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻢ و اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﻫﻴﭻ ﻋﺬري ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ اﻟﮕﻮي دﻳﮕﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ و داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن و ﺷﺎﮔﺮداﻧﺸﺎن از‬
‫آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت و اﻋﻤﺎل او و دﻓﻊ ﺷﺒﻬﺎت از ﺳﻮي‬
‫اﺳﺘﺎدﺷﺎن ﭼﺸﻢ دوﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎره در روزﻧﺎﻣﻪ )اﻟﻨﻮر( ﻛﻪ در ﺗﻄﻮان ﻣﻐﺮب‬
‫ﭼﺎپ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ؟! ﮔﻔﺘﻢ ﺑﻠﻪ ‪ ..‬و ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪي را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻨﺎﺑﻊ آن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﻧﺘﺸﺎر‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬درﺑﺎرة اﻧﻌﻜﺎس آﻧﭽﻪ درﺑﺎرة وﻫﺎﺑﻴﺖ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻮي‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ ‪ ..‬ﻋﻠﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮدم از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺣﺠﻢ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻴﻔﺰاﻳﻢ ﺗﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﻪاي ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي را در ﺑﺮ دارد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آن را ﺑﻪ ﭼﺎپ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ دادم و ـ اﻟﺤﻤﺪﷲ ـ اﻳﻦ ﻛﺎر اﻧﺠﺎم‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ در ﻧﮕﺎرش رﺳﺎﻟﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺷﻴﺪم ﺗﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ درازا ﻧﻜﺸﺪ ‪ ..‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
 ‫‪٤٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺤﻘﻴﻖ را ذﻛﺮ ﻧﻤﺎﻳﻢ ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻛﺴﺐ‬

‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺎ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪1407‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻛﺘﺎﺑﭽﻪاي در ﺷﻬﺮ‬
‫ﺗﻄﻮان ﻣﻐﺮب ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ در ﺳﺎل‬
‫‪1413‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺑﺮاي دوﻣﻴﻦ ﺑﺎر در رﻳﺎض ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻣﻔﻴﺪ و‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﻜﻨﻲ ﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻓﻜﺎر و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺧﺎص‪ ،‬ـ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﺷﺮ آﻧﺎن‬
‫ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﺪ ـ از ﺑﻴﻢ وﺣﺪت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬وﻫﺎﺑﻴﺖ رﺳﺘﻤﻲ را ﻟﺒﺎس آﻣﺎدهاي‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ آن را ﺑﺮ ﺗﻦ اﻳﻦ دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ .‬دﻋﻮﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﺪ آن ﺻﺤﻴﺢ‬
‫و ﺑﺮ ﺣﻖ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻗﺼﺪ ﺟﺎن و اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻮﻳﻲ ﮔﺮﺳﻨﮕﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻏﺬا ﻣﻲدﻫﺪ ﻣﻲﮔﺮوﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻳﺘﻴﻤﺎن ﺑﺮ ﺳﻔﺮه اﻓﺮاد ﭘﺴﺖ‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻫﺪف آﻧﺎن از اﻳﻦ ﻛﺎر اﻳﺠﺎد ﺗﻨﻔﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر دﺷﻤﻨﻲﻫﺎ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﮔﺴﺘﺮش داﻳﺮه اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﺷﺒﻬﻪ اﻓﻜﻨﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ اﻫﺪاﻓﺸﺎن دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ اﻫﺪاﻓﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﺑﻌﺪ از ﭼﺎپ دوم آن ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮي از اﻓﺮاد ﺳﺮﺷﺎﻧﺲ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ آﻧﺎن در ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﺗﺎزه اﺳﺘﻘﻼل ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ ﭘﺲ از ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬دﭼﺎر ﺣﻮادﺛﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫در آن ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‬
 ‫‪٤٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫آﻧﺎن در ﻓﻬﻢ ﻋﻘﻴﺪه ﺻﺤﻴﺢ ﻓﺘﻮاﻳﻲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در آن ﻓﺘﻮا ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﻗﺘﻞ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ وﻫﺎﺑﻲ ﺑﻬﺘﺮ از ﻛﺸﺘﻦ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ ﻳﻬﻮدي اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪه‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮد ﺳﻠﻔﻲ ﺟﺮأت ﻧﻤﻲﻛﺮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ از دﻋﻮﺗﮕﺮان ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎ و اﺋﻤﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ آن ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﮔﺮد ﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﭽﻪ در اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ درﺑﺎرة وﻫﺎﺑﻴﺖ رﺳﺘﻤﻲ و‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫روﺷﻨﮕﺮي و زدودن ﺷﺒﻬﺎت و ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ‬
‫زﺑﺎﻧﻬﺎي ﻣﺮدم آن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻣﻔﻴﺪ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺨﻠﺼﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن از ﺗﻜﺮار‬
‫ﺷﺒﻬﺎﺗﺸﺎن ﺧﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﻳﺎدﮔﻴﺮي‪ ،‬ارﺟﺎع اﻣﻮر‬
‫دﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﺻﻮﻟﺸﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﭙﺮدازد‪ .‬زﻳﺮا‬
‫آن دو‪ ،‬ﻣﻮرد ﺳﻔﺎرش رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻓﺮد ﺑﻪ آن دو‬
‫ﭼﻨﮓ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ 1‬و آن دو ﺳﻼح ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ از ﺣﻴﻠﻪﻫﺎ و ﻛﻴﻨﻪ دﺷﻤﻨﺎن در اﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ درﺑﺎرة دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺧﻄﺒﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم ص در ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪٤٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫‪ 1‬ـ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ دﻋﻮت‪ ،‬ﺣﺰب ﻳﺎ ﮔﺮوه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن و ﺗﺸﻜﻴﻼت داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪ دﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس راه و روش رﺳﻮل ﺧﺪا ص و‬
‫ﻳﺎران ﺑﺰرﮔﻮار ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﻳﻦ اﻣﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ اﻳﻦ دﻋﻮت ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺮﺧﻼف روش ﻣﻌﺘﻘﺪان ﺑﻪ ﻣﺬاﻫﺐ ﻓﻘﻬﻲ ﻣﺸﻬﻮر‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ،‬داراي ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺳﻠﻔﻲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺔ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﻫﺮ دورهاي ﻣﺮدم را ﺑﻪ راه و روش ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ‬
‫)ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر(‪ ،‬دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬او ﻧﻴﺰ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻋﺒﺎدت‬
‫ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ او در ﻓﺮوع دﻳﻦ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺬﻫﺐ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺳﻠﻔﻲﻫﺎي ﺣﻨﻔﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻓﻌﻲ و ﻣﺎﻟﻜﻲ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ درﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻣﻐﺮب ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻴﺪي‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﻌﻠﻮي درﺑﺎرة ﺧﻮدش ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻦ از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﻴﺪه وﻫﺎﺑﻲ و‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﻬﻲ ﻣﺎﻟﻜﻲ ﻣﺬﻫﺐ ﻫﺴﺘﻢ«‪ .1‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻨﻈﻮر او وﻫﺎﺑﻴﺖ رﺳﺘﻤﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ او ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﺎﻳﻪ ﻧﻨﮓ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺎﻳﻪ اﻓﺘﺨﺎر اﺳﺖ ]و دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‬
‫ﭼﻴﺰي ﺟﺰ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ و ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺷﺮك و ﺑﺪﻋﺖ ﻧﻴﺴﺖ[‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬ﺗﺎرﻳﺦ آﻓﺮﻳﻘﻴﺎ اﻟﺸﻤﺎﻟﻴﻪ( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺎرﻟﻲ ﺟﻮﻟﻴﺎن ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺰاﻟﻲ و ﺑﺸﻴﺮ ﺑﻦ ﺳﻼﻣﻪ ‪.311/2‬‬
 ‫‪٤٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻋﻤﺮان ﺑﻦ رﺿﻮان ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﻨﺪر ﻟﻨﮕﻪ در اﻳﺮان ﺑﻮد و از‬
‫دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ وي ﭘﻴﺮو ﻣﺬﻫﺐ ﺣﻨﻔﻲ ﻳﺎ ﺷﺎﻓﻌﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .1‬وي اﻳﻦ دﻋﻮت را‬
‫ﺑﺎ ﻗﺼﻴﺪهاي ﻣﺪح ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﺑﻴﺎت آن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻭﻫﺎﺑﯽ‬ ‫ﺑﺄﻧﻨﯽ‬ ‫اﳌﻘﺮ‬ ‫ﻓﺄﻧﺎ‬ ‫ﻣﺘﻮﻫﹰﺒﺎ‬
‫ﹼ‬ ‫إﻥ ﻛﺎﻥ ﺗﺎﺑﻊ أﲪﺪ‬
‫اﮔﺮ ﭘﻴﺮوان رﺳﻮل ﺧﺪا ص وﻫﺎﺑﻲاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻦ اﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﻢ‬
‫وﻫﺎﺑﻲ ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻣﻴﺮ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻﻨﻌﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫و ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺰرﮔﻮاري از ﻳﻤﻦ ﺑﻮد و ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ از ﻣﺬﻫﺐ ﻓﻘﻬﻲ زﻳﺪي ﭘﻴﺮوي‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ او ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ دﻋﻮت ﭘﺮداﺧﺖ و آن را ﺑﺴﻴﺎر دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺖ‪.‬‬
‫او اﻳﻦ دﻋﻮت و رﻫﺒﺮ آن ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب را در ﻗﺼﻴﺪهاي ﻣﺪح و‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻊ آن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻭإﻥ ﻛﺎﻥ ﺗﺴﻠﻴﻤﯽ ﻋﻠﯽ اﻟﺒﻌﺪ ﻻ ﳚﺪی‬ ‫ﺳﻼﻡ ﻋﻠﯽ ﻧﺠﺪ ﻭﻣﻦ ﺣﻞ ﻓﯽ ﻧﺠﺪ‬
‫درود ﻣﻦ ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﺠﺪ و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در آن اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﺪ )ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب( ﺑﺎد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺳﻼم و درود ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ دوري ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﻤﻲرﺳﺪ و ﺳﻮدي ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺬﻫﺐ اﻳﺸﺎن در ﻓﺮوع ﺷﺎﻓﻌﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪.‬‬

 ‫‪٤٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫اﻣﺎم ﺷﻮﻛﺎﻧﻲ از ﻳﻤﻦ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.1‬‬

‫ﺷﻴﺦ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲ اﻟﺪﻳﻦ ﻫﻼﻟﻲ ‪ :‬ﻛﻪ از او ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ از‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻐﺮب‪ ،‬ﺣﺴﻨﻲ و از ﺧﺎﻧﺪان ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺑﻮد‪ .‬وي در ﺧﻼل ﻗﺼﻴﺪهاي‬
‫درﺑﺎرة دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻮﻫﺎﺑﯽ‬ ‫إﻟﯽ‬ ‫ﻓﻴﺎﺣﺒﺬا ﻧﺴﺒﯽ‬ ‫ﻧﺴﺒﻮا إﻟﯽ اﻟﻮﻫﺎب ﺧﲑ ﻋﺒﺎدﻩ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا را ﺑﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫)وﻫﺎﺑﻰ( ﭼﻪ زﻳﺒﺎ و ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ رﺳﺎﻟﺔ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان )ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎه ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرة‬
‫وﻫﺎﺑﻴﺖ( از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ ﻳﺎري ﻃﻠﺒﻴﺪم‪ .‬ﺗﺎ ﺧﻮاﻧﺪن آن آﺳﺎن ﮔﺮدد‪ .‬زﻳﺮا در‬
‫دورة ﻣﺎ ﺟﺰ اﻓﺮاد ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺑﺰرگ و ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﺑﺰرگ‬
‫ﻧﻤﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻣﻴﺪوارﻳﻢ در زدودن ﺷﺒﻬﻪ و اﻓﺘﺮاﻫﺎﻳﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه از ﺳﻮي‬
‫دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﺸﻮﻳﺶ اﻓﻜﺎر و ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﻜﻨﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻣﻴﺪ آﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ را‬
‫ﺗﺼﺤﻴﺢ‪ ،‬و اﻓﻜﺎر ﻣﺎ را روﺷﻦ ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻛﺎر ﺧﻮد ﻏﺎﻟﺐ و ﻣﺴﻠّﻂ‬
‫اﺳﺖ؛ وﻟﻰ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫د‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﻟﺸﻮﻳﻌﺮ‬

‫‪ -1‬دراﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺷﻴﺦ اﺑﻦ ﺳﺤﻤﺎن در ﻛﺘﺎب‪) :‬اﻟﺪرر اﻟﺴﻨﻴﻪ( ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻗﺼﻴﺪه او ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪ ،‬و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﻋﺒﺪاﷲ أﺑﻮدﻫﺶ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ دﻛﺘﺮى ﻧﻮﺷﺘﻪ و از ادﺑﺎى ﺟﻨﻮب ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪٤٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫در ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ ﻋﺮﺑﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ »اﻟﻨﺎس أﻋﺪاء ﻣﺎ ﺟﻬﻠﻮا« ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮدم دﺷﻤﻦ‬
‫آن ﭼﻴﺰي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آن را ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ‪ ..‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدم دﺷﻤﻦ آن‬
‫ﭼﻴﺰي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻬﻮات و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺮدي آﻧﻬﺎ ﺗﻌﺎرض و ﺗﻀﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫راه رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻗﻄﻌﻲ درﺑﺎرة اﻣﻮري ﻛﻪ ﻓﺮد ﺑﺎﻳﺪ در آرا و‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎﻳﺶ در ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮدن اﻳﻦ اﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ دﻳﻦ آﺳﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪ آن راه ﻧﺪارد و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ در اﻣﻮر اﻋﺘﻘﺎدي و اﻣﻮر‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻳﻦ ﺑﺮاﺳﺎس دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻋﻤﻞ و ﻳﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دو ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري و ﺗﺸﺮﻳﻊ در دﻳﻦ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ آن دو‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﺤﻤﺪ ص‪.‬‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ آن دو را اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ از ﻛﻤﻚ اﻟﻬﻲ‬
‫ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدارش ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﻴﺮوز و‬
‫ﻣﻮﻓﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ دﺳﺘﻮر ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آﮔﺎه و داراي ﻗﻮه ﺗﺤﻠﻴﻞ و‬
‫ادراك ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻲاراده ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻓﻜﺎر دﻳﮕﺮان را ﻧﻘﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم‬
‫ﺑﺪون اﻃﻼع او‪ ،‬از او ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻨﻲ اﻟﻤﺼﻄﻠﻖ ﻛﻪ آﻳﺎﺗﻲ درﺑﺎرة آن ﻧﺎزل ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﮔـﺮوه ﻣـﺆﻣﻨﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ دﻳﻦ و راﺑﻄﻪاش ﺑﺎ ﺑﺮداران ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ ،‬درﺳـﻲ ﻋﻤﻠـﻲ‬
 ‫‪٤٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ از ﺻﺤﺖ ﺳﻘﻢ ﻫـﺮ ﺷـﺎﻳﻌﻪاي ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻗـﺼﺪ اﻳﺠـﺎد ﺧﻠـﻞ در ﺻـﻒ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻛﺎﺷﺘﻦ ﺑﺬر ﻛﻴﻨﻪ و زﻣﻴﻨﻪﺳﺎزي ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻦ‬
‫﴿‪:*t6t⊥Î/ 7,Å™$sù óΟä.u™!%y` βÎ) (#þθãΖtΒ#u™ t⎦⎪Ï%©!$# $pκš‰r'¯≈tƒ‬‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻞ وﻋﻼ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪:‬‬

‫‪) .﴾ t⎦⎫ÏΒω≈tΡ óΟçFù=yèsù $tΒ 4’n?tã (#θßsÎ6óÁçGsù 7's#≈yγpg¿2 $JΒöθs% (#θç7ŠÅÁè? βr& (#þθãΨ¨t6tGsù‬ﺣﺠﺮات‪.(6:‬‬
‫)اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻓﺎﺳﻘﻲ ﺧﺒﺮي را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬درﺑﺎرة آن‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ـ ﺑﺪون آﮔﺎﻫﻲ ]از ﺣﺎل و اﺣﻮاﻟﺸﺎن و ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫راﺳﺘﻴﻦ اﻳﺸﺎن[ ـ آﺳﻴﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ و از ﻛﺮدة ﺧﻮد ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﻮﻳﺪ(‪.‬‬
‫ﭘﺲ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دوري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﻼم آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻓﺮﻳﺐ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﻀﻌﻴﻒ آﻧﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﻣﻮري را ﻛﻪ در اﺻﻞ‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و ﻳﻬﻮد اﺳﺖ وارد اﻳﻦ دﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎدات‪،‬‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ آن ادﻳﺎن آﺳﻤﺎﻧﻲ را ﻓﺎﺳﺪ و ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ در ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻼش ﻣﺴﺘﻤﺮي ﺑﺮاي ﺗﺮوﻳﺞ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎدات در ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻃﺮﻳﻖ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم و ﻋﻠﻤﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺪف آﻧﺎن از اﻳﻦ ﻛﺎر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬در ﻣﻌﺼﻴﺖ و ﮔﻨﺎه ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫آﻧﺎن ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ راه ﻧﻔﻮذ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﻫﻤﻮار ﮔﺮدد‪ .‬آﻧﺎن اﻳﻦ ﻛﺎر را از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ وارد ﻛﺮدن اﻣﻮري ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ دوري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از اﺳﻼم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن و ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺴﺎﻫﻞ اﺧﺘﻼف ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ و ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ و اﺳﻼم ﺑﺮ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان آن ﻏﺮﻳﺐﺗﺮ و ﻧﺎﻣﺄﻧﻮسﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪٤٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺎن ﺛﻮري )‪97‬ـ‪161‬ﻫ‪.‬ق(‪ : .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﺮوﻫﻲ از‬

‫ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﻪ ﻓﺎﺳﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺷﺒﻴﻪ ﻳﻬﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻟﻤﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ‬
‫ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از زاﻫﺪان و ﭘﺎرﺳﺎﻳﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﻓﺎﺳﺪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﺼﺎرى ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از روي ﺟﻬﻞ و در ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ را‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«‪ .1‬از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ را از اﻳﻦ دو ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺣﻔﻆ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺳﻼم از ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري ﭘﺎك‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﻴﺪه ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر و‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻣﻌﺘﺪل اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ اﻣﺖ را در ﻣﻴﺎن اﻣﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬از ﻫﺮ‬
‫﴿‪y7Ï9≡x‹x.uρ‬‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﻴﺎﻧﻪرو و ﻣﻌﺘﺪل ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫_‪ãΑθß™§9$# tβθä3tƒuρ Ĩ$¨Ψ9$# ’n?tã u™!#y‰pκà− (#θçΡθà6tGÏj9 $VÜy™uρ Zπ¨Βé& öΝä3≈oΨù=yèy‬‬

‫‪ßìÎ6®Ktƒ ⎯tΒ zΝn=÷èuΖÏ9 ωÎ) !$pκö=n tæ |MΖä. ©ÉL©9$# s's#ö7É)ø9$# $oΨù=yèy_ $tΒuρ 3 #Y‰‹Îγx© öΝä3ø‹n=tæ‬‬

‫‪t⎦⎪Ï%©!$# ’n?tã ωÎ) ¸οuÎ7s3s9 ôMtΡ%x. βÎ)uρ 4 ϵø‹t7É)tã 4’n?tã Ü=Î=s)Ζtƒ ⎯£ϑÏΒ tΑθß™§9$#‬‬

‫‪Ô∃ρâ™ts9 Ĩ$¨Ψ9$$Î/ ©!$# χÎ) 4 öΝä3oΨ≈yϑƒÎ) yì‹ÅÒã‹Ï9 ª!$# tβ%x. $tΒuρ 3 ª!$# “y‰yδ‬‬

‫‘§‪) .﴾ ∩⊇⊆⊂∪ ÒΟŠÏm‬اﻟﺒﻘﺮه‪.(143 :‬‬

‫)و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻤﺎ را ﻣﻠﺖ ﻣﻴﺎﻧﻪ روي ﻛﺮدهاﻳﻢ ]ﻧﻪ در دﻳﻦ اﻓﺮاط و ﻏﻠﻮ‬
‫ﻣﻲورزﻳﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ در آن ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﺪ[ ﺗﺎ ﮔﻮاﻫﻲ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬
‫]ﻧﻴﺰ[ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﻮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻣﺎ ﻗﺒﻠﻪاي را ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺑﻮدهاي ]ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس[ ﺗﻨﻬﺎ‬

‫‪ -1‬در ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﻋﻴﻨﻴﻪ ﻧﺴﺒﺖ دادهاﻧﺪ‪.‬‬

 ‫‪٥٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻗﺮار دادﻳﻢ ﻛﻪ اﻓﺮادى ﻛﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪا ﭘﻴﺮوى ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺟﺰ ﺑﺮاى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن ﻛﺮده دﺷﻮار ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻤﺎن )ﻧﻤﺎز( ﺷﻤﺎ را ﺿﺎﻳﻊ‬
‫ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم رﺣﻴﻢ و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﻧﺼﺎرى ﺑﻪ رﻫﺒﺎﻧﻴﺖ‪ ،‬ﻏﻠﻮ درﺑﺎرة ﻋﻴﺴﻲ ؛ از ﻧﻈﺮ اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬ﻋﺒﺎدت‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﻧﺎداﻧﻲ و ﭘﻴﺮوي و ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻄﻠﻖ و ﺑﻲﻗﻴﺪ و ﺷﺮط‪ ،‬از‬
‫اﺻﺤﺎب ﻛﻠﻴﺴﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺻﻔﺎت ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫ﻧﻴﺮﻧﮓ‪ ،‬دروغ‪ ،‬ادﻋﺎﻫﺎﻳﺸﺎن درﺑﺎرة ﺧﺪاوﻧﺪ ـ ﺟﻞ وﻋﻼ ـ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ‡ ﺑﻪ‬
‫اﻣﻮري ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن آن را ﺑﻪ وﺟﻮد آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮورﻓﺘﻦ در ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﮔﻤﺮاه‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺧﻔﺎي ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻋﻠﻤﻲ و اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﺎ ﻫﺪف اﻓﺴﺎد و اﺧﺘﻼف در دﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ‡ ﺑﺮاي آﻧﺎن آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺳﻼم دﻳﻦ ﻣﻌﺘﺪل و ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻴﺎن آن دو اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻲ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ‬
‫ﺑﻲﺳﻮادي اﻓﺰاﻳﺶ‪ ،‬و ﻋﻠﻢ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ و ﻣﺮدم ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎن و روم‬
‫و ﻋﻠﻮم اﻳﺮاﻧﻲﻫﺎ و ﻫﻨﺪيﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻗﺒﻞ از‬
‫آن دوره و در آن دوران ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮزي ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ و ﻣﺘﻀﺎد ﻛﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي و اﻫﺪاف ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬
‫ﺳﺒﺄ ﻳﻬﻮدي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن ﻗﺼﺪ ﻓﺮﻳﺒﻜﺎري داﺷﺖ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري‬
 ‫‪٥١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻛﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در دوران ﺧﻠﻴﻔﺔ راﺷﺪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن س ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺘﺸﺎر روح ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻧﮕﻴﺰي در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪.‬‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻓﺮﻗﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬ﺳﺒﺄﺑﻴﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺆﺳﺲ آن‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬
‫ﺳﺒﺄ ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪادي از ﻋﻠﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻲ در اﻟﻤﻠﻞ واﻟﻨﺤﻞ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺰم در اﻟﻔﺼﻞ ﻓﻲ‬
‫اﻟﻤﻠﻞ واﻷﻫﻮاء واﻟﻨﺤﻞ‪ ،‬و ﺷﻴﺦ اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ در ﻓﺘﺎوا و دﻳﮕﺮ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺶ‬
‫درﺑﺎرة آن ﻓﺮق‪ ،‬اﻓﻜﺎرﺷﺎن‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن و ﺗﻀﺎد آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‬
‫و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ‪ :‬در رد ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎ و ﻣﺬاﻫﺐ و اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ درﺑﺎرة‬
‫اﻋﺘﻘﺎدات و اﻋﻤﺎل آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻬﺮت ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد‪.‬‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ و ﭘﻴﮕﻴﺮي ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻓﻜﺮي و اﻋﺘﻘﺎدي اﺳﻼﻣﻲ در‬
‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬از آن ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ در ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎن و ﻋﻠﻮم اﻳﺮاﻧﻴﺎن و ﻫﻨﺪﻳﻬﺎ‪ ،‬ﺟﺪال‬
‫و ﻛﺸﻤﻜﺶ اﻋﺘﻘﺎدي و ﻓﻜﺮي در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻇﺎﻫﺮ و آﺷﻜﺎر ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ از وﺟﻮد اﻓﺮادي ﻛﻪ داراي ﭼﻨﻴﻦ اﻓﻜﺎر و اﻋﺘﻘﺎداﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﻼﻣﻲ ﺻﺤﻴﺢ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ آﻧﺎن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ‬
‫در اﻃﺮاﻓﺸﺎن ﻣﻲﮔﺬرد ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺳﺎس اﻋﺘﻘﺎدﺷﺎن ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫ﭘﻴﺮوان ﻫﻤﻪ ﻓﺮق و ﻣﺬاﻫﺐ روي زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از‬
‫﴿‪yŸωuρ‬‬ ‫دﻳﻨﺸﺎن‪ ،‬اﺳﻼم ﻛﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
 ‫‪٥٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫‪) .﴾ (#θãè≈sÜtGó™$# ÈβÎ) öΝà6ÏΖƒÏŠ ⎯tã öΝä.ρ–Šãtƒ 4©®Lym öΝä3tΡθè=ÏG≈s)ムtβθä9#t“tƒ‬اﻟﺒﻘﺮه‪:‬‬

‫‪.(217‬‬
‫)]ﻣﺸﺮﻛﺎن[ داﺋﻤﺎً ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺟﻨﮕﻨﺪ ﺗﺎ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ را از دﻳﻨﺘﺎن‪،‬‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ(‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﻜﻤﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﺪال ﺣﻖ ﺑﺎ ﺑﺎﻃﻞ آن را اراده ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻋﻘﻠﻬﺎ رﺷﺪ‪ ،‬و ﻗﻠﺐﻫﺎ ﻓﻬﻢ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي او ﺧﻴﺮ را‬
‫اراده ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راه راﺳﺖ ﺑﺎز ﮔﺮدد‪ .‬زﻳﺮا ﺣﻖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دﻻﻳﻞ ﻋﻘﻠﻲ و‬
‫ﻧﻘﻠﻲ واﺿﺢ و روﺷﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از وﻇﺎﻳﻒ دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻣﺄﻣﻮر اﻧﺠﺎم آن‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ از روي ﻋﻨﺎد و ﺗﻜﺒﺮ از اﻧﺠﺎم آن ﺧﻮدداري ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن و آﮔﺎه ﻛﻪ از ﻋﺬاب و اﻧﺘﻘﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ‪،‬‬
‫واﺟﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻗﺒﻮل دﻋﻮت ﻣﺮدم ﺧﻮدداري ﻧﻨﻤﻮده و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ و در ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﻋﺒﺎدت و ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﻪ راه و روش ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ص ﻧﻴﺰ ﻣﺮدم را‬
‫ﺑﻪ آن دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻳﺎراﻧﺶ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوي‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻤﻮدن راه و روش آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﺻﺤﻴﺤﻲ در ﻫﻤﺔ زﻣﺎﻧﻬﺎ و ﻣﻜﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺟﻬﻞ‪،‬‬
‫ﺗﻌﺼﺐ ﻓﺮدي‪ ،‬اﻫﺪاف ﺧﺎص و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ آن ﺑﻪ دﺷﻤﻨﻲ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫)دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ اﻧﺴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻧﺒﻴﻨﺪ و ﻧﺸﻨﻮد(‬
 ‫‪٥٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ اﺧﺘﻼفﻫﺎ داﻣﻦ ﻣﻲزدﻧﺪ ﺗﺎ آﺷﻜﺎرا ﻳﺎ در ﻧﻬﺎن ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻼم‬
‫ﺳﻼح ﺑﺮ ﻛﺸﻨﺪ و ﺑﻪ دﻋﻮﺗﮕﺮان ﻣﺨﻠﺺ اﺗﻬﺎم ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر از دروغ و‬
‫ﺑﻬﺘﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ آﺷﻔﺘﮕﻲ ﻓﻜﺮي ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻟﻘﺎب‬
‫و ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻧﻔﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺮدم ﺑﻪ آن دﻋﻮﺗﮕﺮان را از‬
‫ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻛﻪ ﻋﻮام ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻤﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ ﺑﻲاﻃﻼع ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ و ﺗﺼﺤﻴﺤﻲ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب در ﻗﺮن‬
‫دوازدﻫﻢ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﻛﺰي ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻫﻤﻪ اﻣﺎﻛﻦ و ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎ ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ از ﺟﻬﻞ ﺣﺎﻛﻢ‬
‫ﺑﺮ آﻧﺎن و ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻋﺘﻘﺎدي و ﻋﺒﺎدﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ دوره‪ ،‬ﺟﻬﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺮاﻓﺎت ﺑﻪ دﻳﻦ اﻓﺰوده ﺷﻮد‪ ،‬و ﻣﺮدم از‬
‫ﻋﻠﻤﺎﻳﻲ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از اﻣﻮر دﻳﻦ اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص درﺑﺎرة‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﻋﻠﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻤﻲ ﻏﻴﺮ از آﻧﭽﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺘﻮا‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و دﻳﮕﺮان را ﻫﻢ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺸﺪار‬
‫ﹰ‬
‫اﻧﺘﺰاﻋﺎ‪ ,‬ﻭﻟﻜﻦ‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪» :‬إﻥ اﷲ ﻻ ﻳﻨﺰع اﻟﻌﻠﻢ ﺑﻌﺪ أﻥ أﻋﻄﺎﻛﻤﻮﻩ‬
‫ﻳﻨﺘﺰﻋﻪ ﻣﻊ ﻗﺒﺾ اﻟﻌﻠﲈء ﺑﻌﻠﻤﻬﻢ‪ ,‬ﻓﻴﺒﻘﯽ ﻧﺎس ﺟﻬﺎﻝ ﻓﻴﺴﺘﻔﺘﻮﻥ ﻓﻴﻔﺘﻮﻥ ﺑﺮأﳞﻢ‬
‫ﻓﻴﻀﻠﻮﻥ ﻭﻳﻀﻠﻮﻥ«‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﻋﻠﻢ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻋﻄﺎ ﻛﺮد‪ ،‬آن را از‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﺎز ﻧﻤﻲﺳﺘﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ ﻓﻮت ﻋﻠﻤﺎ ﻋﻠﻤﺸﺎن ﻛﺘﻤﺎن ﻣﻲﺷﻮد و آن را از‬
‫ﺷﻤﺎ ﭘﺲ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻧﺎدان ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و از آﻧﺎن ]درﺑﺎرة اﻣﻮر‬
 ‫‪٥٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫دﻳﻦ[ درﺧﻮاﺳﺖ ﺻﺪور ﻓﺘﻮا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪] ،‬آن ﺟﺎﻫﻼن ﻧﻴﺰ[ ﺑﺮاﺳﺎس رأي ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺻﺪور ﻓﺘﻮا ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ]آن ﺟﺎﻫﻼن ﺧﻮدﺷﺎن[ ﮔﻤﺮاه‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ]دﻳﮕﺮان را ﻧﻴﺰ[ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«‪.1‬‬
‫اﻫﺪاف دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‪ :‬زدودن ﺷﺒﻬﺎت از ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼم و‬
‫ﺗﺼﺤﻴﺢ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺗﻮﺣﻴﺪ اﻟﻮﻫﻴﺖ و اﺳﻤﺎ و ﺻﻔﺎﺳﺖ اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﻳﻚ داﻧﺴﺘﻦ ﻣﺨﻠﻮق در اﻣﻮري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﺧﺘﺼﺎص دارد‪،‬‬
‫ﻫﻤﺮاه داﻧﺴﺘﻦ ﺧﺪا و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﺎ ﻫﻢ در ﻋﻤﻞ و اﻋﺘﻘﺎد‪ .‬ﺗﻌﻄﻴﻞ اﺳﻤﺎء و‬
‫ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ـ ﺟﻞ وﻋﻼ ـ و ﻧﻔﻲ آﻧﻬﺎ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي از ﺗﺄوﻳﻼﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻫﻤﻪ اﻧﻮاع ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬اﻋﻢ از رﺑﻮﺑﻴﺖ‪ ،‬اﻟﻮﻫﻴﺖ و اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت‪،‬‬
‫ﺷﺒﻬﺎﺗﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬در ﻋﻘﻴﺪه و ﻋﻤﻞ اﻣﻮري ﺑﺪان اﻓﺰوده ﺷﺪ ﻛﻪ آن را از‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻮﺣﻴﺪ دور ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ راه و‬
‫روش ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﭘﻴﺮوي از ﺻﺎﺣﺒﺎن آن اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﺷﻴﻔﺘﮕﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ اﻓﻜﺎر و دﻋﻮتﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎرة آﻧﻬﺎ‬
‫﴿‪߉Îγô±ãƒuρ $u‹÷Ρ‘‰9$# Íο4θuŠysø9$# ’Îû …ã&è!öθs% y7ç6Éf÷èム⎯tΒ Ä¨$¨Ψ9$# z⎯ÏΒuρ‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪’Îû 4©tëy™ 4’¯<uθs? #sŒÎ)uρ ∩⊄⊃⊆∪ ÏΘ$|ÁÏ‚ø9$# ‘$s!r& uθèδuρ ⎯ϵÎ6ù=s% ’Îû $tΒ 4’n?tã ©!$#‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺨﺎري ﺑﻪ رواﻳﺖ از ﻋﺮوه ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻟﻌﺎص آن را رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٥٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫‪yŠ$|¡xø9$# =Ïtä† Ÿω ª!$#uρ 3 Ÿ≅ó¡¨Ψ9$#uρ y^öysø9$# y7Î=ôγãƒuρ $yγŠÏù y‰Å¡øã‹Ï9 ÇÚö‘F{$#‬‬

‫∪∈⊃⊄∩ ﴾‪) .‬اﻟﺒﻘﺮه‪204 :‬ـ ‪.(205‬‬

‫)و ﺑﻌﻀﻰ از ﻣﺮدم ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﺎر او در زﻧﺪﮔﻰ دﻧﻴﺎ ﻣﺎﻳﻪ اﻋﺠﺎب ﺗﻮ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ]وﻟﻰ در ﺑﺎﻃﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ[ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ در ﻗﻠﺐ او اﺳﺖ ﮔﻮاه‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و او ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﺖ*ﻧﺸﺎﻧﻪ دﺷﻤﻨﻰ ﺑﺎﻃﻨﻰ او اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ وﻗﺘﻰ روى ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و از ﻧﺰد ﺗﻮ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در‬
‫زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻓﺴﺎد ﺑﻪ راه ﺑﻴﻨﺪازد‪ ،‬و زراﻋﺖ و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ ﺧﺪا ﻓﺴﺎد را دوﺳﺖ ﻧﺪارد(‪.‬‬
‫ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﺲﻫﺎ از اﺻﻞ ارزﺷﻤﻨﺪ و ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻋﻠﻢ و‬
‫ادراك اﻣﻮري ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ و داﻧﺴﺘﻦ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺧﻠﻘﺖ و آﻓﺮﻳﻨﺶ‪ ،‬ﺑﺪور ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﻌﻒ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﻧﻘﺺ در ادراك‪ ،‬ﺗﻘﻠﻴﺪ از ﮔﺮوﻫﻬﺎي‬
‫ﭼﻴﺮه و داراي ﻧﻔﻮذ ﻗﻮي ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﻓﺮق ﺻﻮﻓﻴﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺖ دﻳﻦ و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻋﺒﺎدت‪ ،‬ﭘﺎﻛﺪاﻣﻨﻲ و ﺣﻔﻆ اﺳﻼم ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻓﺰوده ﺷﺪ‪ .‬در اﺑﺘﺪا آﻧﻬﺎ در راه راﺳﺖ ﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺪف‬
‫ﻣﻘﺪﺳﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺟﻬﻞ و ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲﺷﺎن ﻛﻪ آن را ﻣﻨﺼﺐ دﻳﻦ‬
‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ اﻓﺮادي در رأس اﻣﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻗﺪرت‬
 ‫‪٥٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻓﻬﻢ رأي ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﻲ در ﺑﺴﻴﺎري از اﻣﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺧﻄﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن در ﻣﻴﺎن اﻣﺘﺶ ﻧﮕﺮان ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﻒ ﺣﺠﺎب‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷﺮﻋﻲ و اﻋﻤﺎل ﻣﺮﻳﺪان‬
‫و ﻣﺸﺎﻳﺦ اﻛﺜﺮ ﻃﺮﻳﻘﺖﻫﺎي ﺻﻮﻓﻴﻪ دﻗﺖ ﻛﻨﺪ و ارﺗﺒﺎط آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺴﺄﻟﻪ آﻣﻮزش در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻧﺼﺎرى‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻓﺮاد داراي ﻟﻘﺐ در ﻛﻠﻴﺴﺎ‪ ،‬آداب ﻛﺮﻳﺴﻤﺲ و آﻣﺮزش‬
‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ در ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از دو ﮔﺮوه ﺻﻮﻓﻴﻪ و ﻧﺼﺎرى‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫اﻋﻤﺎل و اﻣﻮر دﻳﮕﺮ را از دﻳﮕﺮي اﺧﺬ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ اﺳﻼم ﭘﺎﻛﻲ و ﺧﻠﻮص ﺧﻮد را از وﺟﻮد ﻫﻤﻪ اﻧﺤﺮاﻓﺎت و‬
‫ﺷﺒﻬﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﻬﻞ ﻳﺎ ﺗﻘﻠﻴﺪ از ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺖ و ﻳﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺟﺎﻫﻠﻲ‬
‫وارد آن ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎز ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ـ ﺟﻞ وﻋﻼ ـ ﮔﺮدن ﻧﻬﻴﻢ و‬
‫﴿‪3“t≈|Á¨Ψ9$# Ÿωuρ ߊθåκuø9$# y7Ψtã 4©yÌös? ⎯s9uρ‬‬ ‫آن را ﻋﻤﻠﻲ ﺳﺎزﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪|M÷èt7¨?$# È⎦È⌡s9uρ 3 3“y‰çλù;$# uθèδ «!$# “y‰èδ χÎ) ö≅è% 3 öΝåκtJ¯=ÏΒ yìÎ6®Ks? 4©®Lym‬‬

‫&‪Ÿωuρ <c’Í<uρ ⎯ÏΒ «!$# z⎯ÏΒ y7s9 $tΒ   ÉΟù=Ïèø9$# z⎯ÏΒ x8u™%! y` “Ï%©!$# y‰÷èt/ Νèδu™!#uθ÷δr‬‬

‫‪) .﴾ ∩⊇⊄⊃∪ AÅÁtΡ‬اﻟﺒﻘﺮه‪.(120 :‬‬

‫)ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻧﺼﺎرى ﻫﺮﮔﺰ از ﺗﻮ راﺿﻰ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي آﻧﻬﺎ و ﭘﻴﺮو آﻳﻴﻨﺸﺎن ﺷﻮى‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺗﻌﺼﺒﻬﺎ و ﻫﻮﺳﻬﺎ و‬
‫اﻓﻜﺎر ﻛﻮﺗﺎه آﻧﻬﺎ ﺷﻮى ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ در ﭘﺮﺗﻮ وﺣﻲ اﻟﻬﻰ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﺮاى ﺗﻮ روﺷﻦ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و ﻳﺎورى از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد(‪.‬‬
 ‫‪٥٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻣﻮر دﻳﻦ را ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً ﻓﻬﻤﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﺮﻣﺎن دو ﻣﻨﺒﻊ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺻﺤﻴﺢ رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬
‫ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﺣﺪﻳﺚ آن را در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ‪،‬‬
‫ارﺷﺎد‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﺒﻴﻴﻦ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دﻋﻮﺗﮕﺮي‬
‫ﺑﺎﻳﺪ آن را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﺎرﻳﺦ دﻋﻮﺗﮕﺮان و ﻣﺼﻠﺤﺎن‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و ﺗﻼش آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي آن‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﺻﺎف و زﻻل و ﻳﺎور ﺑﺨﺸﻨﺪهاي ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﮔﻬﺎي زرﻳﻨﻲ‬
‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ‪ :‬ﻳﻜﻲ از اﻓﺮاد ﻟﺸﻜﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ راﻫﺶ را‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوه اول ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ و ﻛﺴﺎﻧﻴﻜﻪ در اﺻﻼحﮔﺮي و ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ از آﻧﻬﺎ‬
‫ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻤﻮد‪ .‬وي ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اوﺿﺎع ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﺶ را ﻛﻪ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ‬
‫وﺟﻮد ﻋﻠﻤﺎي ﻓﺮاوان ﺗﺼﻮف ﺗﻨﺪرو ﺑﺮ آن ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎ ﺑﻮد‪ ،‬درك ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وي ﺑﻪ اﻓﻜﺎر ﻣﺮدم زﻣﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻛﻪ ﺗﻘﺪس ﻗﺒﻮري ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻔﻊ و‬
‫زﻳﺎﻧﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺗﺒﺮك ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺳﻨﮓﻫﺎي ﺑﻲﺟﺎن و ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﻧﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ‬
‫واﻗﻒ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم در آن دوران ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﻛﺴﺐ ﻧﻔﻊ و دﻓﻊ ﺷﺮ ﺑﻪ اﺷﻴﺎي ﺑﻲﺟﺎن‬
‫ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻊ و زﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﻫﺮ ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻘﻂ اﻋﻤﺎﻟﻲ را ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﺮاي او‬
‫اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻗﺒﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻤﻞ اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺮاي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﻲﺗﻮﺟﻬﻲ‬
‫ﻣﺮدم و ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻖ ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ اﺧﺘﺼﺎص دادن ﻗﻠﺐ و‬
 ‫‪٥٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ او ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﮔﻮار و ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ در آن دوران ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻧﺠﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻫﻤﺔ ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﻼﻣﻲ آﻧﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻟﻮﺛﺮاب ﺳﺘﻮدارد ﻣﻮرخ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ درﺑﺎرة آن‬
‫ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﭘﺮدة ﺳﻴﺎﻫﻲ از ﺷﺒﻬﺎت روي دﻳﻦ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻮﺣﻴﺪي ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آن را ﺑﻪ دﻳﮕﺮان آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺒﻮﻫﻲ از ﺧﺮاﻓﺎت و ﻋﻘﺎﻳﺪ‬
‫ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﺎﺟﺪ از ﻧﻤﺎزﮔﺰاران ﺧﺎﻟﻲ ﺷﺪه و ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﺪﻋﻴﺎن‬
‫ﻧﺎدان و ﻃﺒﻘﺎت ﻓﻘﻴﺮ و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ اﻓﺰوده ﺷﺪ‪ .‬آﻧﺎن از ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﻮچ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻌﻮﻳﺬﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮﮔﺮدﻧﺸﺎن ﻣﻲآوﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺎﻃﻞ و ﺷﺒﻬﺎت‬
‫را ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻟﻘﺎ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﻗﺼﺪ زﻳﺎرت ﻗﺒﻮر ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻃﻠﺐ‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺒﺮﻫﺎ را در ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم زﻳﺒﺎ و ﺧﻮب ﺟﻠﻮه ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎﺋﻞ‬
‫ﻗﺮآن از دﻳﺪ ﻣﺮدم ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در آن دوران ﺑﻪ روي زﻣﻴﻦ ﺑﺎز‬
‫ﻣﻲﮔﺸﺖ و ﻣﺮدﻣﻲ را ﻛﻪ ادﻋﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻣﻲدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ‬
‫ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺧﻴﺎط‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻋﺎدﻻﻧﺔ دﺷﻤﻦ ﻣﻨﺼﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوﻳﺪن او ﺑﻪ اﺳﻼم ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﺪه‬
 ‫‪٥٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬وي ﺣﺎﻟﺖ واﻗﻌﻲ اﺳﻼم و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ و اﻧﺤﻄﺎط آن را در ﻗﺮن‬

‫دوازدﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪ‪.1‬‬
‫اﻣﻴﺮ ﺷﻜﻴﺐ ارﺳﻼن درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻣﻮرخ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ وﺿﻌﻴﺖ اﺳﻼم را در ﻗﺮون اﺧﻴﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺳﺘﻮدارد‪ ،‬ﻣﻮرخ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬
‫در آن زﻣﺎن وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺠﺪ و ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮة ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺮ ﺣﻖ ﭼﻴﺮه‪ ،‬و‬
‫ﺑﺪﻋﺖﻫﺎ و ﺧﺮاﻓﺎت رواج ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻠﻤﺎ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ارﺷﺎد و ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺮدم ﻧﻤﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﻓﺴﺎد ﻋﻘﻴﺪه آﻧﺎن‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻏﻨﺎم أﺣﺴﺎﺋﻲ ﻧﺠﺪي )ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺳﺎل ‪1225‬ﻫ‪.‬ق(‪ .‬و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﺮ‬
‫)ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺳﺎل ‪1290‬ﻫ‪.‬ق( ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از وﺿﻌﻴﺖ اﻋﺘﻘﺎدي و ﻋﺒﺎدي ﻣﺮدم در‬
‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﻋﺮب و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﺠﺪ را ﻛﻪ از ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ و‬
‫اوﺿﺎع ﻣﺮدم آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻏﻨﺎم ﻛﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ آﻏﺎز دﻋﻮت ﻣﻲزﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ و دوران ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ و‬
‫ﻧﻘﺶ او در ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺮدم از ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ دﻳﮕﺮ و ﻓﺪاﻛﺎري در راه دﻋﻮت را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ درك ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬وي دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ را دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺖ و ﺑﻪ‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻣﻘﺎﻟﺔ اﻳﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در روزﻧﺎﻣﻪ ﻋﻜﺎظ در ﺟﻤﺎدي اﻻوﻟﻲ ﺳﺎل ‪1404‬ﻫ‪.‬ق‪.‬‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب )اﻻﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب( ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ روﻳﺸﺪ )‪،245/2‬‬
‫‪ (246‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب )ﺣﻀﺎره اﻟﻌﺎﻟﻢ اﻹﺳﻼﻣﻲ( ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪٦٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺛﺒﺖ وﻗﺎﻳﻊ آن ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر از اﺣﺴﺎء ﺑﻪ درﻋﻴﻪ رﻓﺖ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ‬
‫در آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﺪ و در ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬وي در ﻛﺘﺎب ﺗﺎرﻳﺨﻲاش‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﺠﺪ ﻣﻲﭘﺮدازد و از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫اﻧﺤﺮاﻓﺎت اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ را ]زﻳﺎرت[ ﻗﺒﺮ زﻳﺪ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ روي آن ﮔﻨﺒﺪي ﺑﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد و در ﺷﻬﺮك )اﻟﺠﺒﻴﻠﻪ( در ﻧﺰدﻳﻜﻲ‬
‫رﻳﺎض ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮ روي ﻗﺒﻮر ﺑﻌﻀﻲ از ﻳﺎران ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﻪ در‬
‫ﺟﻨﮕﻬﺎي رده ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺒﺪﻫﺎﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻣﺮدم ﺑﻪ‬
‫زﻳﺎرت آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ذﻛﺮ اﻋﻤﺎل ﺷﺮك آﻟﻮد ﻣﺮدم در ﻛﻨﺎر آن‬
‫ﻗﺒﺮﻫﺎ‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺮدﮔﺎن‪ ،‬ﻧﺬر‪ ،‬ﺗﺒﺮك ﺑﻪ ﻗﺒﺮ ﻣﺮدﮔﺎن و وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮار دادن‬
‫آن ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﻴﻦ ﺧﻮدﺷﺎن و ﺧﺪا ﻣﻲﭘﺮدازد‪ ،‬و ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺗﻘﺪﻳﺲ ﻗﺒﻮر و ﻣﺮدﮔﺎن اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ درﺧﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻨﮕﻬﺎ و ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ را‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺪﻳﺲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.1‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﻏﻨﺎم ﻛﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ روﻳﺪادﻫﺎ ﻣﻲزﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﻪ دﻗﺖ ﺛﺒﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﺑﺸﺮ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از روﻳﺪادﻫﺎ را‬
‫ﺧﻮد ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﺠﺪ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف و اﻧﺤﻄﺎط اﻋﺘﻘﺎدي ﻛﻪ ﺳﻮدﺟﻮﻳﺎن و ﻣﺸﺎﻳﺦ ﻃﺮﻳﻘﺖ‬
‫آن را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد‪.2‬‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﻏﻨﺎم( )‪ 5/1‬ـ ‪.(18‬‬

‫‪ -2‬ﻧﮕﺎ‪) :‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﺑﺸﺮ( )ﻋﻨﻮان اﻟﻤﺠﺪ ﻓﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺠﺪ( )‪.(45 ،44 ،35 ،34/1‬‬
 ‫‪٦١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻏﻴﺮت و ﺟﻮاﻧﻤﺮدي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ و ﻋﺰم او ﺑﺮ‬
‫ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ دﻋﻮﺗﻲ ﺗﻮﺣﻴﺪي اﺳﺘﻮار ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ وﻇﻴﻔﺔ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮدن ﺧﻮد و ﻻزﻣﺔ ﻋﻠﻢ‪،‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻠﻢ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻫﻤﮕﺎم و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و‬
‫اﻣﺎﻧﺘﺪاري آن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از دﻳﺪ ﻣﺮدم ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ و ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ‬
‫واﺟﺐ ﺑﻮدن ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ آن اﻣﻮري‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺑﻪ اﺳﻼم اﻓﺰوده و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺘﻠﺰﻣﺎت اﻋﺘﻘﺎدي‬
‫ﻳﺎ ﺟﺰﻳﻲ از اواﻣﺮ دﻳﻦ و وارد زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺗﺮك آﻧﻬﺎ ﺑﺮ‬
‫ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ آن اﻋﻤﺎل ﺑﺮاي‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺳﻮدﺟﻮ‪ ،‬اﻓﺮاد ﻧﺎدان ﻣﻐﺮور و ﭘﻴﺮوان ﻃﺮﻳﻘﺖﻫﺎي ﺻﻮﻓﻴﻪ‬
‫ﻣﺮدم را دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮده‪ ،‬و اﻋﺘﻘﺎدات آﻧﻬﺎ را ﻓﺎﺳﺪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺮدم‬
‫را از ﻓﻬﻢ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم دور‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻣﻮر ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ دﻧﻴﻮي و‬
‫ﺳﻠﻄﻪ ﻃﻠﺒﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻛﺎﻣﻼً ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ دﻋﻮت ﺗﺼﺤﻴﺤﻲ‬
‫ﺳﻠﻔﻲ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺸﺎﻳﺦ ﺻﻮﻓﻴﻪ و ﭘﻴﺮوان ﻃﺮﻳﻘﺖ آﻧﺎن‪ ،‬ﺗﺮس اﻓﺮاد‬
‫ﻛﻨﺠﻜﺎو و دﺷﻤﻨﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و ﺳﻮدﺟﻮﻳﺎن ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز آن را ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ دروغ ﭘﺮاﻛﻨﻲ‪ ،‬اﺧﺘﺮاع و‬
‫اﻧﺘﺴﺎب اﻟﻘﺎب ﻧﻔﺮتاﻧﮕﻴﺰ و ﻧﺴﺒﺖ دادن اﻛﺎذﻳﺐ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ اﻣﺮ ﺟﺪﻳﺪ و اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﻜﺎر ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم‬
‫اﺧﺘﻼف دارد و ﻣﺮدم از ﻧﻈﺮ ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ از آن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
 ‫‪٦٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫﴿)‪!$tΡô‰y`uρ $¯ΡÎ‬‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻋﺮاب ﺟﺎﻫﻠﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫™‪) .﴾ ∩⊄⊂∪ šχρ߉tFø)•Β ΝÏδÌ≈rO#u™ #’n?tã $¯ΡÎ)uρ 7π¨Βé& #’n?tã $tΡu™!$t/#u‬اﻟﺰﺧﺮف‪.(23 :‬‬
‫)ﻣﺎ ﭘﺪران ]و ﻧﻴﺎﻛﺎﻧﻤﺎن[ را ﺑﺮ آﻳﻴﻨﻲ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ]ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ[‬
‫و ﻣﺎ ﻫﻢ ﻗﻄﻌﺎً ]ﺑﺮ ﺷﻴﻮه اﻳﺸﺎن ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ و[ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﺎن ﻣﻲروﻳﻢ(‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﭘﺲ از دوران آزﻣﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪن دﻻﻳﻞ روﺷﻦ‪ ،‬اﻣﺘﺤﺎن و‬
‫آزﻣﺎﻳﺶ‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬ﺑﺤﺚ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺒﻮل و ﻣﻌﻘﻮل ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت و‬
‫ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎريﻫﺎي آرام‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻌﺘﺪﻟﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﻣﻜﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎي دﻋﻮت ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺳﻌﻮد ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﻛﻪ از دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺪﻋﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ‪ ،‬و در دﻋﻮﺗﺶ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻴﻦ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻜﻪ و ﻧﺠﺪ در آن زﻣﺎن‪ ،‬و‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮي اﺑﻦ ﺳﻌﻮد و ﻋﻠﻤﺎي ﻧﺠﺪ از ﻳﻚ ﻃﺮف‪ ،‬و ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻐﺮب از ﺳﻮي‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪1226‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬اﻧﺠﺎم ﺷﺪ و ﺗﺎرﻳﺦ آن را ﺛﺒﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺶ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ و اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﺒﻮي‬
‫ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﺮد‪.1‬‬

‫‪ -1‬دراﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﻛﺘﺎب )إﻻﻋﻼم ﺑﻤﻦ ﺣﻞ ﺑﻪ ﻣﺮاﻛﺶ و أﻏﻤﺎت ﻣﻦ أﻋﻼم( )‪ 70/10‬ـ ‪ (71‬و ﻛﺘﺎب‬
‫)اﻹﺳﺘﻘﺼﺎء ﻷﺧﺒﺎر دول اﻟﻤﻐﺮب اﻷﻗﺼﻲ( )‪ 120/8‬ـ ‪ (122‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎ‪) :‬اﻟﺒﻴﺎن اﻟﻤﻔﻴﺪ ﻓﻴﻤﺎ‬
‫اﺗﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻜﻪ وﻧﺠﺪ ﻣﻦ ﻋﻘﺎﺋﺪ اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ( ﭼﺎپ اول ‪1244‬ﻫ‪.‬ق‪.‬‬
 ‫‪٦٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻧﺎم ﺗﻌﺪادي از ﻋﻠﻤﺎي ﻧﺠﺪ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻋﻮت‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ دﻋﻮت‪ ،‬دروغ‬
‫ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺮ آن و زﺷﺖ ﺟﻠﻮه دادن آن در ﻧﻈﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ دور دﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻼم آﻧﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي آﻧﺎن‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم آن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﺰ ﺳﺨﻨﺎن اﻳﻦ ﻋﺪه‪ ،‬از دﻋﻮت‬
‫اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻋﻠﺖ اﻓﺘﺮا‪ ،‬اﺗﻬﺎم و دروﻏﻬﺎي آﻧﺎن ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ و دﻋﻮﺗﺶ را ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﻼﻣﻲ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﻘﺼﻴﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻫﻤﺠﻮار ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﻬﺎ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و دﻋﻮت را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي‬
‫ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻔﺲﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻠﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎ و ﻣﺮدم ﺑﺎ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت اﻓﺮادي‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ دوﻟﺖﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان در اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ذيﻧﻔﻊ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﺴﺪ‪،‬‬
‫ﻛﻴﻨﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺼﺐ و اﺧﺘﻼف ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ داﻣﻦ ﻣﻲزد‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻞ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬وﺟﻮد ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ﻓﻘﻬﻲ ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺬﻫﺐ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻣﺮدم ﻣﻐﺮب ﺑﺪان ﻋﻼﻗﻪ‬
‫واﻓﺮي داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺧﻴﺮاً دار اﻟﻐﺮب اﻹﺳﻼﻣﻲ در ﺑﻴﺮوت اﻗﺪام ﺑﻪ ﭼﺎپ آن ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آن ﻛﺘﺎب )اﻟﻤﻌﻴﺎر اﻟﻤﻌﺮب واﻟﺠﺎﻣﻊ اﻟﻤﻐﺮب ﻋﻦ ﻓﺘﺎوي ﻋﻠﻤﺎء أﻓﺮﻳﻘﻴﺎ‬
‫واﻷﻧﺪﻟﺲ واﻟﻤﻐﺮب( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺆﻟﻒ آن‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﻲ اﻟﻮﻧﺸﺮﻳﺴﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دار اﻟﻐﺮب اﻹﺳﻼﻣﻲ در ﺑﻴﺮوت در ﺳﺎل ‪1401‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ‪1981‬م‪ .‬اﻗﺪام‬
‫ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ آن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٦٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﻛﺮدم‪ ،‬در ﺟﻠﺪ ‪ 11‬ص ‪ 168‬ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪ :‬ﭘﻴﺮوان وﻫﺎﺑﻴﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ و رﻓﺘﺎر‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؟‬
‫اﻳﻦ ﺳﺆال ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﺤﻞ ﺗﺄﻣﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه اﻳﻨﻜﻪ دﻋﻮت‬
‫اﺻﻼﺣﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺪﻳﺪي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻋﺘﻘﺎدات‬
‫اﺳﻼﻣﻲ و زدودن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻏﻴﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺎم‬
‫)وﻫﺎﺑﻴﺖ( ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن و ﻋﻮاﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب را ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ دﻋﻮت او در ﻛﺠﺎ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻟﻔﺎظ را ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺪف از ﻧﺎﻣﮕﺬاري ]دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ[ ﺑﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ دور ﻛﺮدن ﻣﺮدم از آن‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻃﺮﻳﻘﺖﻫﺎي ﺻﻮﻓﻴﻪ و ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻌﺸﺎن و ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﻜﻨﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و دور ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ از دﻳﻦ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﻲﺷﺎن ﻛﻪ ﻫﻤﺎن روش رﺳﻮل ﺧﺪا ص و ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﺑﻮد‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر و ﺗﺮوﻳﺞ اﻳﻦ ﻧﺎم ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا دورهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎري آل ﺳﻌﻮد در ﻧﺠﺪ‬
‫دﻋﻮت ﺗﻮﺣﻴﺪي ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ ﺗﺮوﻳﺞ آن‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎري ﻏﺮﻳﺒﺎن در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ وﻳﮋه‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻲداﻧﻨﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﺮاﺳﺎس اﺻﻞ‬
‫)ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﻴﻨﺪاز و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻦ( اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﻜﻨﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و از ﻫﻢ ﮔﺴﺴﺘﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي‬
‫ﺑﺮادري و ﻣﺤﺒﺖ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼم ﻣﺮدم را ﺑﺪان ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﺗﻼش‬
 ‫‪٦٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫﴿)‪ö/ä3÷ƒuθyzr& t⎦÷⎫t/ (#θßsÎ=ô¹r'sù ×οuθ÷zÎ) tβθãΖÏΒ÷σßϑø9$# $yϑ¯ΡÎ‬‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪) .﴾∩⊇⊃∪ tβθçΗxqöè? ÷/ä3ª=yès9 ©!$# (#θà)¨?$#uρ 4‬اﻟﺤﺠﺮات‪.(10 :‬‬

‫)ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮادر ﻫﻤﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻴﺎن ﺑﺮادران ﺧﻮد ﺻﻠﺢ و ﺻﻔﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻴﺪ‬
‫و از ﺧﺪا ﺗﺮس و ﭘﺮوا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺣﻢ ﺷﻮد(‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ص ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﻣﺜﻞ اﳌﺆﻣﻨﲔ ﰲ ﺗﻮادﻫﻢ ﻭﺗﺮاﲪﻬﻢ ﻭﺗﻌﺎﻃﻔﻬﻢ ﻣﺜﻞ‬
‫اﳉﺴﺪ إذا اﺷﺘﻜﯽ ﻣﻨﻪ ﻋﻀﻮ ﺗﺪاﻋﯽ ﻟﻪ ﺳﺎﺋﺮ اﳉﺴﺪ ﺑﺎﳊﻤﯽ ﻭاﻟﺴﻬﺮ«‪» .‬ﻣﺆﻣﻨﺎن در‬
‫داﺷﺘﻦ دوﺳﺘﻲ‪ ،‬رﺣﻢ و ﻋﻄﻮﻓﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﺟﺴﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎي ]آن ﺟﺴﺪ[ ﺑﻪ درد آﻳﺪ‪ ،‬اﻋﻀﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ]ﺑﺮاي ﻫﻤﺪردي‬
‫ﺑﺎ آن[ اﺣﺴﺎس ﺗﺐ و ﺷﺐ زﻧﺪهداري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«‪.1‬‬
‫ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﺮوﻳﺞ ﻧﻔﺮت و ﻛﻴﻨﻪ در ﻣﻴﺎن ﺻﻔﻮف ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا آﻧﺎن‬
‫از ﺳﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﺎم و ﻟﻘﺐ در زﻣﻴﻨﻪ اﻣﻮر دﻳﻦ واﻗﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‬
‫در آن زﻣﺎن درﺻﺪ ﺑﻴﺴﻮادي در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﻮر آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺪﻋﻲ ﻋﻠﻢ و ﻓﻀﻞ ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻤﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ روي آوردﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮدم ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ در‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺪاﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻳﺎري ﺣﻖ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﻲرﺳﻴﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺮوي از آن ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ دﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﻛﻮﺗﺎه و ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺮ ﻧﺨﻴﻞ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺴﻠﻢ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را در ﻛﺘﺎب اﻟﺒﺮ واﻟﺼﻠﻪ واﻵداب ﺑﺎب ﺗﺮاﺣﻢ ‪ ...‬ﺷﻤﺎره ‪ 5286‬رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٦٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻐﻨﻲ ﺧﻴﺎط ‪ :‬اﻣﺎم و ﺧﻄﻴﺐ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام در‬

‫ﻧﻈﺮاﺗﺸﺎن ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ در روزﻧﺎﻣﻪ ﻋﻜﺎظ ﺑﻪ ﭼﺎپ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬
‫اﺳﺘﺎد أﺣﻤﺪ ﻋﻠﻲ اﻟﻜﺎﻇﻤﻲ در ﻛﺘﺎﺑﺶ ﻋﺒﺎرت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ را درﺑﺎرة ﻳﻚ اﻓﺴﺮ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﺳﺎل ‪1199‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺗﺎ‬
‫‪1209‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬در ﻋﺮاق اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وي ﺑﺎ اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﺎ اﻣﻴﺮ ﺳﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ـ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﭘﺲ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن‬
‫ﭘﺪرش در ﺳﺎل ‪1218‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺳﻮﻣﻴﻦ ﭘﺎدﺷﺎه در دوره اول ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﻌﻮدي ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ـ ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ درﺑﺎرة وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‪ :‬ﭘﺎپ ﺷﺎﻳﻊ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻦ ﺳﻌﻮد ﻣﺮدم را از‬
‫زﻳﺎرت ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮره ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ او ﻣﺮدم را از‬
‫ارﺗﻜﺎب اﻋﻤﺎل ﺷﺮكآﻣﻴﺰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺰار ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﻋﺒﺎدت ﻗﺒﻮر اوﻟﻴﺎ ﻣﻨﻊ‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻓﺮد ﺳﺎده ﻟﻮح‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ از ﮔﻔﺘﻪ اﻓﺮاد ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻔﻮذ اﻋﻢ از ﺣﻜﺎم و ‪ ...‬ﮔﻤﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻳﺎ دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻛﻔﺮ اﺳﺖ‪،‬‬
‫و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از آن ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺤﻘﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎره اﻳﻦ دﻋﻮت و اﻋﺘﻘﺎدات آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ در اﺻﻮل ﺑﺮاﺳﺎس روش ﻛﺘﺎب و‬
‫ﺳﻨﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻧﺎن در دﻳﺪﮔﺎه ﻓﻘﻬﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﭘﻴﺮو ﻣﺬﻫﺐ ﻓﻘﻬﻲ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﺣﻨﺒﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻋﺪهاي ﺑﺎ ﻫﺪف دور ﻛﺮدن ﻣﺮدم از دﻋﻮت ادﻋﺎ‬
 ‫‪٦٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﺬﻫﺐ ﭘﻨﺠﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ از ﺗﻮﻟﺪ ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻣﺬﻫﺐ ﺣﻨﺒﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺠﺪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﻲ از‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ﺻﺎﻟﺤﻴﻪ دﻣﺸﻖ و ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻠﻤﺎ از ﻣﺼﺮ آن را ﺑﻪ ﻧﺠﺪ ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﺒﻞ از آن ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎﻟﻜﻲ و ﺣﻨﻔﻲ ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﺎردت ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻋﻠﺖ ﻫﻤﺔ آﻧﭽﻪ درﺑﺎرة وﻫﺎﺑﻴﺖ اﻧﺘﺸﺎر‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺮداﺷﺖ از دﻋﻮت وﻫﺎﺑﻴﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ آن ﭼﻴﺰي ﺟﺰ‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺎزي اﺳﻼم از درون ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻋﺘﺮاف ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ دﻳﻦ ﻛﻪ از اﻧﺴﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻤﺎن ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻓﺮد اﻧﺴﺎن ﻣﻨﺼﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺘﻲ را ﻛﻪ در آن‬
‫ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از داﻧﺸﻤﻨﺪان دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺢ ﻫﺎرون‪،‬‬
‫در ردي ﺑﺮ ﻛﻨﺖ وﻳﻠﺰ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻳﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﻟﻮﺛﺮاب ﺳﺘﻮدارد ﻣﺤﻘﻖ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ در ﻛﺘﺎب )ﺣﺎﺿﺮ اﻟﻌﺎﻟﻢ اﻹﺳﻼﻣﻲ( ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻣﺴﺘﺸﺮق آﻟﻤﺎﻧﻲ ﻛﺎرل ﺑﺮوﻛﻠﻤﺎن در ﻛﺘﺎﺑﺶ )ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﺸﻌﻮب‬
‫اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ( ﻛﻪ در ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ اﺷﺎره ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫از دﻳﮕﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﻴﻦ ﻏﺮﺑﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ را در آﺛﺎرﺷﺎن ذﻛﺮ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﻓﺮاد زﻳﺮ اﺷﺎره ﻛﺮد‪ :‬ﻣﻮرخ آﻟﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬داﻛﻮﺑﻮرت‬
‫ﻓﻮن ﻣﻴﻜﻮس در ﻛﺘﺎب )ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ( ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪1953‬م‪ .‬در آﻟﻤﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪٦٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫دﻳﻠﻔﺮد ﻛﺎﻧﺘﻮل در ﻛﺘﺎب )اﻹﺳﻼم ﻓﻲ ﻧﻈﺮ اﻟﻐﺮب( ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﻴﻦ‬

‫آن را ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﺮﻧﺎدر ﻟﻮﻳﺲ در ﻛﺘﺎب )اﻟﻌﺮب ﻓﻲ اﻟﺘﺎرﻳﺦ(‪.‬‬
‫ﻣﺴﺘﺸﺮق اﺗﺮﻳﺸﻲ ﮔﻠﺪزﻳﻬﺮ در ﻛﺘﺎب )اﻟﻌﻘﻴﺪه واﻟﺸﺮﻳﻌﻪ(‪.‬‬
‫ﻣﺴﺘﺸﺮق اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺟﺐ در ﻛﺘﺎب )اﻟﻤﺤﻤﺪﻳﻪ(‪.‬‬
‫ﻣﺴﺘﺸﺮق ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺳﻴﺪﻳﻮ در ﻛﺘﺎب )ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻌﺮب اﻟﻌﺎم(‪.‬‬
‫و داﻳﺮه اﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺮﻳﻄﺎﻧﻴﺎ ﻛﻪ در آن آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻧﺎم ﺟﻨﺒﺶ ]اﺻﻼح‬
‫ﻃﻠﺒﻲ و[ ﭘﺎﻛﺴﺎزي در اﺳﻼم اﺳﺖ و وﻫﺎﺑﻴﺎن ﻓﻘﻂ از ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭘﻴﺮوي‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻗﻮال دﻳﮕﺮان اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬دﺷﻤﻨﺎن وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻫﻤﺎن دﺷﻤﻨﺎن‬
‫اﺳﻼم ﺻﺤﻴﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.1‬‬
‫در ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ اﻧﺼﺎﻓﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎره ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آن ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ درﺑﺎرة دﻋﻮت ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻴﺎن ﺷﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ـ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺸﻴﺮ ﺳﻬﺴﻮاﻧﻲ ﻫﻨﺪي در ﻛﺘﺎب )ﺻﻴﺎﻧﻪ اﻹﻧﺴﺎن ﻋﻦ وﺳﻮﺳﻪ‬
‫دﺣﻼن(‪.‬‬
‫ـ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﻮد ﺷﻜﺮي آﻟﻮﺳﻲ ﻋﺮاﻗﻲ در ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ درﺑﺎرة ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺠﺪ ﺗﺄﻟﻴﻒ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎب )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب( ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ روﻳﺸﺪ )‪ 345/2‬ـ ‪ (354‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫در آن ﮔﺰﻳﺪهاي از ﺳﺨﻨﺎن اﻓﺮاد ﻣﺬﻛﻮر آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٦٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ـ ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻐﺪادي ﻋﺮاﻗﻲ در ﻛﺘﺎب )ﻧﺪﻳﻢ اﻷدﻳﺐ(‪.‬‬

‫ـ ﺷﻴﺦ ﺟﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ اﻟﻘﺎﺳﻤﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق اﻟﺒﻴﻄﺎر‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻃﺎﻫﺮ اﻟﺠﺰاﺋﺮي و‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﻣﻞ اﻟﻘﺼﺎب در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ آن‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ و آن را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻧﺪ و درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دﻋﻮت ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﺮوﻳﺞ و اﻧﺘﺸﺎر آن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ در ﺳﺎل ‪ 1908‬ﻣﻴﻼدي ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ رﻫﺒﺮ ﺟﻨﺒﺶ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺟﻤﺎل‬
‫اﻟﺪﻳﻦ اﻟﻘﺎﺳﻤﻲ را ﺑﻪ دادﮔﺎه ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ دادﮔﺎه او را ﺗﺒﺮﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎي دﻳﮕﺮ درﺑﺎرة دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ رﺷﻴﺪ رﺿﺎ در ﻛﺘﺎب )ﻣﺤﺎوره‬
‫اﻟﻤﺼﻠﺢ واﻟﻤﻘﻠﺪ( و ﻛﺘﺎب دﻳﮕﺮش )اﻟﻮﻫﺎﺑﻴﻮن واﻟﺤﺠﺎز( و ﻣﻘﺎﻻﺗﺶ در ﻣﺠﻠﻪ‬
‫اﻟﻤﻨﺎر‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺮد ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻴﺐ أرﺳﻼن‪ ،‬ﻓﻴﻠﻴﭗ ﺣﺘﻲ‪ ،‬أﻣﻴﻦ ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ‬
‫ﻃﻨﻄﺎوي‪ ،‬زرﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻤﻴﻞ ﺑﻴﻬﻢ‪ ،‬ﻋﻤﺮ أﺑﻮاﻟﻨﺼﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﺘﻌﺎل اﻟﺼﻌﻴﺪي در‬
‫ﻛﺘﺎب )اﻟﻤﺠﺪوون(‪ ،‬ﺣﺎﻣﺪ اﻟﻔﻘﻲ در ﻛﺘﺎب )أﺛﺮ اﻟﺪﻋﻮه اﻟﻮﻫﺎﺑﻴﻪ(‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻜﺮ‬
‫در ﻛﺘﺎب )اﻷدب اﻟﻌﺮﺑﻲ وﺗﺎرﻳﺨﻪ(‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﻲ اﻟﺤﻔﻨﺎوي و دﻛﺘﺮ أﺣﻤﺪ أﻣﻴﻦ در‬
‫ﻛﺘﺎب )زﻋﻤﺎء اﻹﺻﻼح(‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺎﺳﻢ در ﻛﺘﺎب )ﺗﺎرﻳﺦ أوروﺑﺎ(‪ ،‬ﻣﻨﺎع ﻗﻄﺎن در‬
‫ﻛﺘﺎب )دﻋﻮه اﻹﺳﻼم(‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺧﻄﻴﺐ در ﻛﺘﺎب )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب(‪،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺿﻴﺎءاﻟﺪﻳﻦ در ﻣﺠﻠﻪ ﻛﻮﻳﺘﻲ اﻹرﺷﺎد رﺟﺐ ﺳﺎل ‪1373‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺎﺿﻲ در ﻛﺘﺎب )ﺣﺎﺿﺮ اﻟﻌﺎﻟﻢ اﻹﺳﻼﻣﻲ(‪ ،‬أﺣﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ در ﻛﺘﺎب‬
‫)ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﻓﻲ ﺟﺰﻳﺮه اﻟﻌﺮب( ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﺠﺎم ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ ﺳﺎل ‪1367‬ﻫ‪.‬ق‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺳﺎل ‪1948‬م‪ .‬ﻋﻘﺎد در ﻛﺘﺎب‪) :‬اﻹﺳﻼم ﻓﻲ اﻟﻘﺮن اﻟﻌﺸﺮي‪ ،(،‬و ﻃﻪ‬
 ‫‪٧٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺣﺴﻴﻦ در ﺑﺤﺜﻲ در ﺳﺎل ‪1354‬ﻫـ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان )اﻟﺤﻴﺎه اﻷدﺑﻴﻪ ﻓﻲ ﺟﺰﻳﺮه‬

‫اﻟﻌﺮب( ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ ،1‬ﺷﻴﺦ أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ در دادﮔﺎه ﻗﻄﺮ در ﻛﺘﺎب‬
‫)ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب(‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮد اﻟﻨﺪوي در ﻛﺘﺎب )ﻣﺼﻠﺢ ﻣﻈﻠﻮم وﻣﻔﺘﺮي‬
‫ﻋﻠﻴﻪ(‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻤﻴﻞ ﻏﺎزي در ﻛﺘﺎب )ﻣﺠﺪد اﻟﻘﺮن اﻟﺜﺎﻧﻲ ﻋﺸﺮ(‪ ،‬أﻣﻴﻦ‬
‫ﺳﻌﻴﺪ در ﻛﺘﺎب )ﺳﻴﺮه اﻹﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب(‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ اﻟﺠﻬﻨﻲ در ﻛﺘﺎب‬
‫)أﺛﺮ ﺣﺮﻛﻪ اﻟﺸﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻓﻲ اﻟﻌﺎﻟﻢ اﻹﺳﻼﻣﻲ(‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﺷﻴﺦ ﺻﺎﻟﺢ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﻌﺒﻮد در ﻛﺘﺎب )ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب اﻟﺴﻠﻔﻴﻪ( و ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻋﻠﻤﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ درﺑﺎرة ﻧﺎﻣﮕﺬاري دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم وﻫﺎﺑﻴﺖ ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻗﺎﺑﻞ ﻟﻤﺲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻟﻘﺐ از ﺳﻮي دﺷﻤﻨﺎن اﻳﻦ دﻋﻮت‬
‫ﺳﻠﻔﻲ ﺗﺼﺤﻴﺤﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف دﻓﺎع از دﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬
‫ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮ آن اﻃﻼق ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف از اﻳﻦ دﻋﻮت زدودن ﺷﺒﻬﺎت‬
‫و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎﻃﻞ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه ﺑﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺮك اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻣﻮري ﺑﻮد ﻛﻪ در‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺨﻠﻮق ﺑﺎ ﺧﺎﻟﻖ در ﺗﺼﺮف در اﻣﻮر ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﺣﻴﺪ اﻓﺰوده ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﻣﻀﻤﻮن اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻗﺪﺳﻲ ﺷﺮﻳﻒ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد ﻛﻪ در آن ﺳﺨﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬أﻧﺎ أﻏﻨﯽ‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎب )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب( ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ روﻳﺸﺪ )‪ 275/2‬ـ ‪ (360‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫در آن ﮔﺰﻳﺪهاي از اﻗﻮال ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﺬﻛﻮر آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٧١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﹰ‬
‫ﻋﻤﻼ أﴍک ﻣﻌﻲ ﻏﲑﻱ ﺗﺮﻛﺘﻪ ﻭﴍﻛﻪ«‪» .1‬ﻣﻦ‬ ‫اﻟﴩﻛﺎء ﻋﻦ اﻟﴩک‪ ,‬ﻣﻦ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺑﻲﻧﻴﺎزﺗﺮﻳﻦ ﺷﺮﻳﻜﺎن از ﺷﺮﻳﻚ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻲ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و در آن‬
‫دﻳﮕﺮي را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺷﺮﻳﻚ ﻛﻨﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﺮﻛﺶ وا ﻣﻲﮔﺬارم«‪.‬‬
‫ﺑﺮاي رﺑﻂ دادن ﺳﺒﺐ ﺑﻪ ﻣﺴﺒﺐ و ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﻃﻮل دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ در اذﻫﺎن ﻣﺮدم ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪:‬‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺎ ﻫﺪف زﺷﺖ ﺟﻠﻮه دادن‪ ،‬دور ﻛﺮدن ﻣﺮدم از آن و ﺳﻴﺎه ﻧﻤﺎﻳﻲ آن در‬
‫ﻧﻈﺮ آﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ دﻋﻮت اﺻﻄﻼح )وﻫﺎﺑﻴﺖ( را اﻃﻼق ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺻﻄﻼح را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ و آن را ﺗﺮوﻳﺞ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از‬
‫ﻃﺮﻳﻘﺖﻫﺎي ﺻﻮﻓﻴﻪ و دراوﻳﺸﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻓﻬﻢ ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ دﻳﻦ اﺳﻼم ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ‬
‫ﭘﺎك و زﻻل ﺑﻮدن آن ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن ﻓﻬﻢ ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻣﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا در اﺳﻼم ﻫﻴﭻ‬
‫رﻫﺒﺎﻧﻴﺘﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻋﻠﺖ آن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﭘﻴﺮوان آن ﻃﺮﻳﻘﺖﻫﺎ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻓﺮدي ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﻜﺎﺳﺐ دﻧﻴﻮي ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻴﻢ از دﺳﺖ دادن آن را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ و ﺷﺮاﻳﻊ اﺳﻼم ﺑﺴﻴﺎر واﻻﺗﺮ و ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻫﺪف از اﺧﻼص در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺟﻠﺐ رﺿﺎﻳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ـ ﺟﻞ وﻋﻼ ـ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺴﻠﻢ در ﺑﺎب ﺗﺤﺮﻳﻢ رﻳﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ از زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﺣﺮب آن را رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ص ‪ ،291‬اﺣﺎدﻳﺚ‬
‫ﻗﺪﺳﻲ‪.‬‬
 ‫‪٧٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫اﺳﻠﺤﻪ آﻧﻬﺎ در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاﻓﺸﺎن‪ :‬ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدن ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه اﻧﺪاﺧﺘﻦ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ و ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن آﻧﻬﺎ از زﻳﺎن اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻌﺸﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﺷﺎﻳﻌﻪ ﭘﺮاﻛﻨﻲﻫﺎ دﺷﻤﻨﻲ ﺗﻌﺪادي از ﻃﺮﻳﻘﺖﻫﺎي ﺻﻮﻓﻴﻪ ﺑﺎ دﻋﻮت‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻮد‪ .‬دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﻔﺮﻗﻪاﻓﻜﻨﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻛﺎﺷﺘﻦ ﺑﺬر‬
‫ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﺷﺮ در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ از اﻣﺮ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ و‬
‫ﺗﺴﻠﻂ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺎن ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﺧﺸﻨﻮدي در وﺟﻮدﺷﺎن ﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا آﻧﺎن اﻫﻤﻴﺖ‬
‫دﻋﻮت ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺮاي دﻳﻦ اﺳﻼم ﻣﻀﺮات ﺑﻴﺪاري ﻏﻴﺮت دﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاي ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﺑﻲ درك ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻴﺪوارﻳﻢ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ ﮔﺮدد و ﮔﻤﺮاﻫﺎن را ﺑﻪ راه راﺳﺖ‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬او ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ و ﻣﺮا ﺑﻪ‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع وادار ﻛﺮد‪ ،‬آن ﻛﺘﺎب ﻓﻘﻬﻲ ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺬﻫﺐ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ‪ :‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً‬
‫ﮔﻔﺘﻢ اﻳﻦ ﺳﺆال ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﺟﻪ و دﻗﺖ ﻣﻦ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوان ﻣﺬﻫﺐ‬
‫وﻫﺎﺑﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﻴﻢ؟؟!!‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺘﻦ ﺳﺆال ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻄﺎﻟﺐ زﻳﺮ را درﻳﺎﻓﺘﻢ‪:‬‬
‫از اﻟﻠﺨﻤﻲ درﺑﺎرة ﮔﺮوﻫﻲ از )وﻫﺒﻲﻫﺎ( ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﺆال ﺷﺪ‪ .‬آﻧﺎن اﻛﻨﻮن ﻣﺬﻫﺒﺸﺎن را آﺷﻜﺎر و ﻣﺴﺠﺪي را ﺑﻨﺎ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ... .‬اﻟﺦ ‪ ...‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺆال ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او‬
 ‫‪٧٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫در زﻣﻴﻦ ﻗﺪرت داده اﺳﺖ ﺣﻖ دارد آﻧﻬﺎ را ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺰﻧﺪ و‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ از اﻓﻜﺎر و اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ؟؟‬
‫ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺳﻮال ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻨﺪ و ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ و‬
‫اﻧﺘﺴﺎب آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وﻫﺐ اﻟﺮاﺳﺒﻲ ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺳﺎل ‪ 38‬ﻫ‪.‬ق ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ‬
‫ﺑﻦ أﺑﻲﻃﺎﻟﺐ س ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا او ﺑﻌﺪ از ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻜﻤﻴﺖ از‬
‫ﺳﭙﺎه ﻋﻠﻲ س ﺟﺪا ﺷﺪ‪ .1‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺎﺳﺎً در اﻳﻦ ﻓﺘﻮا درﺑﺎرة اﻧﺘﺴﺎب اﻳﻦ ﻧﺎم ﺑﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻳﺎ ﻛﺴﻲ در ﻫﺮ دوره و ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﻄﻠﺒﻲ ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ ﺳﺆال و ﻓﺘﻮا ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ اﺷﺎره ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺑﺮادران ﻣﻐﺮﺑﻲ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ذﻫﻦ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺒﺎدر ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﮔﻤﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮد از وﻫﺎﺑﻴﺘﻲ ﻛﻪ در ﺟﻮاب اﻟﻠﺨﻤﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﻋﻮت ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا آﻧﭽﻪ ﺑﺴﻴﺎر ذﻛﺮ و ﺗﻜﺮار ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻠﺒﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮدي ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻲ از ﻣﻄﻠﺐ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬از ﻋﻠﻤﺎ و ﻓﻀﻼ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ـ‬
‫ﺑﺤﻤﺪاﷲ ـ در ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ او اﻧﺠﺎم ﺷﺪه از ﻓﻬﻢ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد از وﻫﺎﺑﻴﺖ‬
‫دﺳﺖ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ در ﺟﻮاب درﺧﻮاﺳﺖ او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ او و دﻳﮕﺮان در اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻌﺬور ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ آﻧﺎن‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا از ﻫﺮ ﻃﺮف ﺑﻪ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ اﺗﻬﺎم ﻣﻲزدﻧﺪ و ﺑﻪ آن ﺣﻤﻠﻪور‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﻓﺎع از آن ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ و ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﻧﺎم‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬اﻟﻜﺎﻣﻞ( ﻻﺑﻦ اﻷﺛﻴﺮ درﺑﺎرة ﺣﻮادث ﺳﺎل ‪ 38‬ﻫ‪.‬‬

 ‫‪٧٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﺴﻴﺎر رواج ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺘﺎواي ﻋﻠﻤﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ‬
‫ﻣﻐﺮب درﺑﺎرة ﻓﺮﻗﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ رﺳﺘﻤﻲ ﺧﺎرﺟﻲ اﺑﺎﺿﻲ ﻣﺮدم را از آن ﮔﺮوه ﺑﺮ‬
‫ﺣﺬر ﻣﻲداﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ و ﭘﻴﺮوان آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻟﻠﺨﻤﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﺦ‬
‫اﻟﺴﻴﻮري ﻧﻴﺰ درﺑﺎرة آن ﻓﺘﻮا ﺻﺎدر ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ در‬
‫اﻣﻮري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺆال ﻛﻨﻨﺪه و ﺟﻮاب دﻫﻨﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي رﻋﺎﻳﺖ اﻣﺎﻧﺖ ﻋﻠﻤﻲ و ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ را ﻛﻪ در‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ از ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎزم‪ .‬زﻳﺮا ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎه‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻣﻄﺎﻟﺐ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻟﺒﺎس آﻣﺎدهاي را ﺑﺮ ﺗﻦ اﻳﻦ‬
‫دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ اﺻﻞ و اﺳﺎس آن ﺗﻌﺎرض و ﺗﻀﺎد داﺷﺖ‪.‬‬
 ‫‪٧٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻭﻫﺎﺑﯽﻫﺎ ﻳﺎ ﻭﻫﺒﯽﻫﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬

‫در ﻗﺮن دوم ﻫﺠﺮي ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ رﺳﺘﻢ )ﺧﺎرﺟﻲ( در ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ‬
‫ﻓﺮﻗﻪاي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ ﻣﺆﺳﺲ آن‬
‫]ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب[ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ از ﮔﺮوه وﻫﻴﺒﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻓﺮق‬
‫ﺧﻮارج اﺑﺎﺿﻴﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﺆﺳﺲ اﺻﻠﻲ آن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وﻫﺐ اﻟﺮاﺳﺒﻲ ﻧﺴﺒﺖ داده‬
‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻓﺮﻗﻪ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﺟﺎي وﻫﺒﻴﺖ‪ ،‬ﻧﺎم‬
‫راﺳﺒﻴﻪ را اﻃﻼق ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺔ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﻣﻐﺮب ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا در اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻓﺘﺎواي ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ آن دﻳﺎر‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮدم از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﺑﻢ‪ .‬ﻟﺬا‬
‫زﻧﺪﮔﻲﻧﺎﻣﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻠﺨﻤﻲ را ﻛﻪ ﺳﺆال ﻣﺬﻛﻮر از او ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﺪ‪،‬‬
 ‫‪٧٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن درﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ او ﻓﻘﻴﻪ ﻣﺎﻟﻜﻲ ﻗﻴﺮواﻧﻲ اﻷﺻﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 478‬ﻫ‪.‬ق در ﺻﻔﺎﻗﺲ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.1‬‬
‫اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﻲ اﻟﻮﻧﺸﺮﻳﺴﻲ ﺗﺎرﻳﺦ وﻓﺎت او ﺑﺮ‬
‫روي ﺟﻠﺪ ﻫﻤﺔ ﻣﺠﻠﺪات ﻛﺘﺎب اﻟﻤﻌﻴﺎر‪ ،‬در زﻳﺮ ﻧﺎﻣﺶ ﻗﻴﺪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺳﺎل ‪914‬ﻫ‪..‬ق در ﻓﺎس از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻛﻪ رﻫﺒﺮ دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﺗﺼﺤﻴﺤﻲ در ﻧﺠﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬در آن زﻣﺎن ﻫﻨﻮز ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا وي در ﺳﺎل ‪1115‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬در ﻋﻴﻨﻴﻪ‬
‫ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و در ﺳﺎل ‪1158‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻮد در درﻋﻴﻪ‬
‫دﻋﻮﺗﺶ را ﺷﺮوع ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺳﺆال ﻛﻪ اﻟﻠﺨﻤﻲ ﺑﻪ آن ﺟﻮاب داده اﺳﺖ و در‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ‪ 600‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از وﻻدت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻴﺶ از ‪200‬‬
‫ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت اﻟﻮﻧﺸﺮﻳﺴﻲ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دو اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه اﻓﺘﺎدن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ اﻳﻦ اﻣﻮر‬
‫را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻄﺒﻴﻖ دﻫﺪ و ﻫﺮ ﻛﺪام را در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﻴﺎورد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﺮا‬
‫وادار ﻛﺮد ﺗﺎ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﻐﺮب درﺑﺎرة اﺻﻞ آن ﻣﺬﻫﺐ و ﭘﻴﺪاﻳﺶ آن ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﺑﭙﺮدازم‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ داراي اﺑﻬﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‪ .‬ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺼﺪ‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬اﻟﺤﻠﻞ اﻟﺴﻨﺪﺳﻴﻪ( ص ‪ 143‬و )اﻷﻋﻼم( ﻟﻠﺰرﻛﻠﻲ )‪.(148/5‬‬

 ‫‪٧٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻣﺆﻟﻒ ﻳﺎ اﺿﺎﻓﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺆﻟﻒ و ﺟﻮاب دﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﺳﺆال در ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن آﻧﻬﺎ‬

‫ﻧﻘﺸﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ وﻳﮋه اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال و ﺟﻮاب آن در ﻛﻼم اﻟﻮﻧﺸﺮﻳﺴﻲ ﻳﻚ ﺑﺎر ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت )اﻟﻮﻫﺒﻴﻪ( و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ )اﻟﻮﻫﺎﺑﻴﻪ( آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ و ﻧﺎﺷﺮ‬
‫ﻫﻴﭻ ﺗﻌﻠﻴﻘﻲ ﺑﺮ آن ﻧﻨﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن در وﺟﻮد ﻣﻦ‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺘﺐ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻐﺮب‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﺘﺐ اﻋﺘﻘﺎدي در ﺟﺎﻫﺎي‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﻛﻤﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺮاي رﺑﻂ دادن ﺣﻮادث ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻌﺸﺎن و ﺳﻬﻴﻢ ﻛﺮدن‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه در ﺧﻮاﻧﺪن و ﺑﺮرﺳﻲ آﻧﭽﻪ در ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺑﺎز ﺧﻮاﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻗﻴﻖ و ﻣﻔﺼﻠﻲ دارد‪ .‬ﺗﺎ ﺗﻼﺷﻬﺎي‬
‫دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺗﺎرﻳﺦ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ ﻫﺪف دور ﻛﺮدن از‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﺼﺤﻴﺤﻲ اﻋﺘﻘﺎدي در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ‪ .‬زﻳﺮا آﻧﺎن‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﻼم و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﻴﺮوي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از اﺳﻼم ﺣﻘﻴﻘﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‬
‫و اﻟﻔﺖ و ﻣﺤﺒﺘﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي‬
‫ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺷﺮ و دﺷﻤﻨﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻔﻮذ ﻛﻨﻨﺪ و در ﻣﻴﺎن‬
‫آﻧﺎن ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ درك ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﹰ‬
‫ﲬﺴﺎ ﱂ ﻳﻌﻄﻬﻦ أﺣﺪ ﻣﻦ اﻷﻧﺒﻴﺎء ﻗﺒﲇ«‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﻨﺞ ﭼﻴﺰ ﻋﻄﺎ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬أﻋﻄﻴﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ«‪ .‬آﻧﮕﺎه از ﻣﻴﺎن‬
 ‫‪٧٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺎﻟﺮﻋﺐ ﻣﺴﲑة ﺷﻬﺮ« را ذﻛﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ »ﺑﻪ ﻣﻦ وﺳﻴﻠﻪ‬

‫آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت »ﻭﻧﴫت ﺑ ﱡ‬
‫ﺗﺮﺳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻣﺴﻴﺮ ﻳﻚ ﻣﺎه وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.1‬‬
‫آﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻋﺒﺎرت ﻫﻤﻴﺸﮕﻲﺷﺎن‬
‫)ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﻴﻨﺪاز و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻦ( در ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺤﻞ ﻧﻔﻮذي ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺴﻠﻂ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ دﺧﺎﻟﺖ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و اﻣﻮرﺷﺎن‪،‬‬
‫ﺑﻬﺮهﻛﺸﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﺸﺎن و ﺗﺴﻠﻂ ﻓﻜﺮي ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺗﻔﺮﻗﻪاﻓﻜﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺮوﻳﺞ‬
‫ﺑﺬر ﻛﻴﻨﻪ و ﺗﻨﻔﺮ در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد و ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﻄﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺮاق ﺳﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻠﻤﻪاي‬
‫ﻳﺎﻓﺖ ﺑﺮاي از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و آﺷﻔﺘﮕﻲ اﻓﻜﺎر دروﻏﻬﺎي‬
‫ﻓﺮاواﻧﻲ را ﺑﺮ آن ﺑﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺘﻮن و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫و روﻳﺪادﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﮔﻮﺷﻪاي از آﻧﻬﺎ اﻃﻼع ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪم‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎرة ﻓﺮﻗﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺷﻜﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي زﻳﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮدم و آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دادم‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ در ﺟﻠﺪ دوم ﻛﺘﺎب )اﻟﻤﻐﺮب اﻟﻜﺒﻴﺮ( ﻓﺼﻞ اﻟﻌﺼﺮ اﻟﻌﺒﺎﺳﻲ ﺗﺄﻟﻴﻒ دﻛﺘﺮ‬
‫ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺳﺎﻟﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬در ﺳﺎل ‪171‬ﻫ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ‬
‫رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺲ دوﻟﺖ رﺳﺘﻤﻲ در ﺷﻬﺮ ﺗﺎﻫﺮت ﻣﻐﺮب‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫زودي اﺟﻞ او ﻓﺮاﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدان ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه‬
‫دوﻟﺖ رﺳﺘﻤﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺴﺮش ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب و ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻓﻨﺪﻳﻚ ﺟﺰو آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ آن را رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

 ‫‪٧٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫واﮔﺬار ﻛﺮد ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻴﻌﺖ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن او و اﺑﻦ ﻓﻨﺪﻳﻚ ﺷﺪ‪ .‬اﺑﺎﺿﻴﻪ ـ ﻛﻪ ﻣﺬﻫﺐ اﺑﻦ‬
‫رﺳﺘﻢ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﺑﻮد و آن را از ﻣﺸﺮق ﺑﻪ ﻣﻐﺮب ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮد ـ ﺑﻪ دو ﻓﺮﻗﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ‪ :‬وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ‬
‫رﺳﺘﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎم‪ ،‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ‪ .‬و ﻧﻜﺎرﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﮔﺮوه درﮔﻴﺮﻳﻬﺎ و‬
‫ﺟﻨﮕﻬﺎﻳﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ در آن ﺟﻨﮕﻬﺎ ﻧﻜﺎرﻳﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ و رﻫﺒﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ اﺑﻦ ﻗﻨﺪﻳﺮه ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻜﺎرﻳﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﺿﻌﻒ و رﻛﻮرد ﻗﺮار‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬واﺻﻠﻴﻪ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﻌﺘﺰﻟﻲﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب در آﺧﺮ ﻋﻤﺮش ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻳﻀﻪ ﺣﺞ را ﺑﻪ ﺟﺎي آورد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﺑﻪ او ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺑﻴﻢ ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن در )ﻧﻔﻮﺳﻪ( ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار دوﻟﺖ ﭘﻬﻨﺎور رﺳﺘﻤﻲ در ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﺎل‬
‫‪ 211‬ﻫ‪ .‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.1‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻣﺆﻟﻒ ﻓﺮاﻧﺴﻮي‪ ،‬ﺷﺎرﻟﻲ اﻧﺪري در ﻛﺘﺎب )ﺗﺎرﻳﺦ آﻓﺮﻳﻘﻴﺎ اﻟﺸﻤﺎﻟﻴﻪ( ﻛﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺰاﻟﻲ و ﺑﺸﻴﺮ ﺑﻦ ﺳﻼﻣﻪ آن را ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬درﺑﺎرة‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎي ﺧﻮارج ﺳﺨﻦ راﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﺗﺎﻫﺮت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن دوﻟﺖ رﺳﺘﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ درﺑﺎرة اﻋﺘﻘﺎدات‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ آﺛﺎر ﻣﺸﻬﻮر ﺗﻤﺪﻧﻲ و ﻧﺎﻣﮕﺬاري آن ﺑﻪ‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب )‪ 551/2‬ـ ‪ (557‬ﭼﺎپ داراﻟﻨﻬﻀﻪ اﻟﻌﺮﺑﻴﻪ ﺑﻴﺮوت ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ در آن اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﻛﺎﻣﻠﺘﺮي درﺑﺎرة ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب و ﺣﻜﻮﻣﺖ آن وﺟﻮد دارد‪.‬‬
 ‫‪٨٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫وﻫﺎﺑﻴﺖ )ﺑﺎ اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ‬

‫ﻣﻌﺘﻘﺪات ﮔﺮوﻫﺶ ]ﺧﻮارج[ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد(‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.1‬‬
‫‪ 3‬ـ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻟﻔﺮدﺑﻞ در ﻛﺘﺎب )اﻟﻔﺮق اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ ﻓﻲ اﻟﺸﻤﺎل اﻹﻓﺮﻳﻘﻲ ﻣﻦ‬
‫اﻟﻔﺘﺢ اﻟﻌﺮﺑﻲ ﺣﺘﻲ اﻟﻴﻮم( ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺪوي ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﺎي اﻳﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺧﻮارج وﻫﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وﻫﺐ راﺳﺒﻲ ﻧﺴﺒﺖ داده‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﺧﻮارج اﺑﺎﺿﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و راﺳﺒﻲ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬
‫أﺑﻲﻃﺎﻟﺐ س در ﻧﻬﺮوان ﺑﺎ او ﺟﻨﮕﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺑﺎرة اﻧﺸﻌﺎب آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﺎﺿﻴﻪ ﻣﻐﺮب در ﺗﺎﻫﺮت ﮔﺮوﻫﻲ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ رﺳﺘﻤﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻳﻜﻲ از ﻣﺘﻌﺼﺐﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻓﺮﻗﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺑﺎرة ﭘﻴﺮوان ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ رﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﻣﺬﻫﺐ و اﻋﺘﻘﺎداﺗﺸﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬ﻓﺮﻗﻪاش را وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎرﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﻗﺔ اﺑﺎﺿﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازهاي ﻛﻪ ﺑﺎ اﻫﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و دﺷﻤﻨﻲ دارﻧﺪ‪.2‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﺟﻠﺪ دوم آن ﻛﺘﺎب از ﺻﻔﺤﻪ ‪ 40‬ﺗﺎ ﺻﻔﺤﻪ ‪ 50‬و ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ص ‪ 150‬و از ﺻﻔﺤﻪ ‪ 140‬ﺗﺎ ﺻﻔﺤﻪ ‪ 152‬از ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب‪.‬‬
 ‫‪٨١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫‪ 4‬ـ زرﻛﻠﻲ در )اﻷﻋﻼم( ﺧﻼﺻﻪاي از ده ﻛﺘﺎب را ﮔﺮدآوري ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ‬

‫ﺑﻪ ﺳﻴﺮه و روﻳﺪادﻫﺎي ﻓﺮﻗﻪ اﺑﺎﺿﻴﻪ و دوﻟﺖ رﺳﺘﻤﻲ در ﺗﺎﻫﺮت اﻟﺠﺰاﻳﺮ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺨﻨﺎن او آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب دوﻣﻴﻦ ﺣﺎﻛﻢ رﺳﺘﻤﻲﻫﺎي اﺑﺎﺿﻴﻪ‪،‬‬
‫اﺻﺎﻟﺘﺎً اﻳﺮاﻧﻲ و در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت ﭘﺪرش ﺑﺮاي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪا ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺪرش‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻮراﻳﻲ واﮔﺬار ﻛﺮد‪ .‬وي ﻳﻚ ﻣﺎه ﭘﺲ‬
‫از وﻓﺎت ﭘﺪرش در ﺳﺎل ‪171‬ﻫ‪.‬ق ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺳﻴﺪ و اﺑﺎﺿﻴﻪ و دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎ‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ از وي در آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از آن از ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻛﻢ‬
‫اﺑﺎﺿﻲ دﻳﮕﺮي اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫وي ﻓﻘﻴﻬﻲ داﻧﺸﻤﻨﺪ و ﺷﺠﺎع ﺑﻮد ‪ .‬ﺧﻮد ﺷﺨﺼﺎٌ در ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛـﺮد‪،‬‬
‫ﺟﻨﮕﻬﺎ و ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ دارد ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬وي ﺗـﺎ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤـﺮ ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﭘﺮداﺧﺖ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ وﻓﺎت ﻛﺮد‪ .‬درﺑﺎرة ﺗﺎرﻳﺦ وﻓﺎت‬
‫او اﺧﺘﻼف وﺟﻮد دارد ‪ .‬زرﻛﻠﻲ ﺗﺎرﻳﺦ وﻓﺎت او را ﺳﺎل ‪ 190‬ﻫـ ‪ .‬ﻣﻲداﻧﺪ ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ ﭼﻜﻴــﺪه ﻣﺨﺘﺼﺮ درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮاﻧﺴﻮيﻫﺎ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮدم ﺧـﻮد‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ و ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ وﻗﺎﻳﻊ و روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻓﺮﻗـﻪ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ )ﮔﺮوﻫﻲ از( ﻣﺮدم از آن اﻃﻼع دارﻧﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﻣـﺮدم از ﺑﻴـﺸﺘﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب رﺳﺘﻤﻲ ﺗﺎﻫﺮت را ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰي ﻓﻜﺮي ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺳﭙﺲ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭘﺮداﺧﺖ ﻛـﻪ‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺳﻮم ﻫﺠﺮي دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم دوﻟﺖ ﻓﺎﻃﻤﻲﻫـﺎ را ﺗﺄﺳـﻴﺲ ﻛـﺮد‪ ،‬در‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻋﺒﺪاﷲ ﺷﻴﻌﻲ در ﺳﺎل ‪ 296‬ﻫـ‪ .‬دوﻟﺖ رﺳﺘﻤﻲﻫﺎ را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﺮد‪.‬‬
 ‫‪٨٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از آن ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدن و اﺛﺒﺎت ﺑﻄﻼن اﻋﺘﻘﺎد رﺳﺘﻤﻲﻫﺎ را درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‬

‫ﻛﻪ ﺑﺎ آرا و اﻓﻜﺎر اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ و آﻧﭽﻪ اﺣﺎدﻳـﺚ ﺻـﺤﻴﺢ آن را ﺗﺄﻳﻴـﺪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت دارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن رﻳـﺸﻪﻫـﺎي ﻋﻤﻴﻘـﻲ در‬
‫ﻧﻈﺮ و دﻳﺪﮔﺎه ﻋﻠﻤﺎ و ﻓﻘﻬﺎي ﻣﻐﺮب درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ و اﻋﺘﻘﺎدات آن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان و ﺳﻮدﺟﻮﻳﺎن ﺑﻌﺪﻫﺎ از اﻳﻦ زﻣﻴﻨـﻪ و ﺟﺮﻳـﺎن رﻳـﺸﻪدار ﺑـﺮاي‬
‫اﻳﺠﺎد روح دﺷﻤﻨﻲ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺪﻳﻤﻲ‬
‫را ﺑﺎ ﻫﻤﺔ زﺷﺘﻲﻫﺎ و ﻋﻴﻮﺑﺶ ﺑﺮ ﺗﻦ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﻮﻫﺎب ‪ :‬و‬
‫دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ اﺻﻼﺣﻲ او ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ اﺗﻬﺎم را ﺑﻪ ﻫﻤـﺔ دﻋﻮﺗﻬـﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺳﻼم ﺧﺎﻟﺺ و ﭘﻴﺮوي از راه اﺻﻠﻲ در ﺗﺒﻠﻴﻎ دﻳـﻦ‬
‫راﺳﺘﻴﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬دﻋﻮﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم‬
‫آن ﺑﭙﺎ ﺧﺎﺳﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫آﻧﺎن از اﻳﻦ ﺟﻮﺳﺎزﻳﻬﺎ و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ دﻋـﻮت ﺟﺪﻳـﺪ اﺳـﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫دﻋﻮﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﺪف آن اﺻﻼح اﻓﻜﺎر و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ ﭘﻴـﺮوي از‬
‫اﻓﻜﺎر ﺗﺎرﻳﺦ ﺻﺪر اﺳﻼم ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن اوﻟﻴﺔ اﻣﺖ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺪت ﺳﻪ ﻗﺮن‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در آن ﺑﻪ ﺟﺰ ﻓﺮﻗﻲ ﻛﻪ دوري آﻧﻬـﺎ از اﺳـﻼم ﺑـﺮ‬
‫ﻫﻤﮕﺎن ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮد از اﻣﻮر وارداﺗﻲ و ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ ﺧﺒـﺮي ﻧﺒـﻮد‪ ،‬اﻳـﻦ ﮔﺮوﻫﻬـﺎ در‬
‫ﺟﻨﮕﻬﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ ﺳﺮﻛﻮب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از دوران اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ أﺑﻲﻃﺎﻟﺐ‬
‫س ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي از روش رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬
‫از اﺳﻼم ﺧﺎرج ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﺑﺮ او ﺧﺮوج ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪٨٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﺭ ﻭ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺩﻋﻮﺕ‪:‬‬

‫دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﭼﻮن ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺪاري ﻧﺪارﻧﺪ وارد ﻣﻴﺪان روﻳﺎروي ﺑﺎ‬
‫اﺳﻼم ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا دﻻﻳﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻲاﺳﺎس اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ از ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻲ از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪ و ﺷﺒﻬﺎت را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن‬
‫ﺻﻠﻴﺒﻲ و دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم از واﻗﻌﻴﺖ ﺟﺮﻳﺎن روﻳﺪادﻫﺎي اﻧﺪﻟﺲ و ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم‬
‫و ﺟﻨﮕﻬﺎي ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎ اروﭘﺎﻳﻴﺎن و ‪ ...‬درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﻼم ﺧﺎﻟﻲ از ﺷﺒﻬﺎت‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﺑﺮاي ﻧﺸﺮ و ﺗﺒﻠﻴﻎ آن و دﻋﻮت ﭘﻴﺮوان ادﻳﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﻪ آن ﺗﻼش‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دﺷﻤﻦ اﺻﻠﻲ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ آن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫اﺳﻼم ]ﺧﺎﻟﺺ[ ﻫﻤﻮاره از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮرد ﻳﺎري و ﭘﻴﺮوز اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻴﺎه ﻧﻤﺎﻳﻲ درﺑﺎرة آن‪ ،‬ﺗﻔﺮﻗﻪاﻓﻜﻨﻲ در ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺮوان آن و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻓﺘﻨﻪ و‬
‫آﺷﻮب در ﺳﺮزﻣﻴﻦ آن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫اوﻻً‪ :‬ﻣﺜﻼً اﻧﮕﻠﻴﺴﻲﻫﺎ آﺛﺎر دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب را در‬
‫ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮهﺷﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﭼﻴﺮﮔﻲ ﺑﺮ آن و ﻣﻨﺎﺑﻊ آن‬
‫اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻋﻮت از ﻃﺮﻳﻖ دﻋﻮﺗﮕﺮ ﺑﺰرگ‪ :‬اﺣﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺮﻓﺎن ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ اﺣﻤﺪ ﺑﺎرﻳﻠﻲ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ و ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫)ﻓﺮاﺗﻔﻴﻴﻦ وﺗﻴﺘﻮﻣﺎن( ﻧﺰار ﻋﻠﻲ وارد ﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬اﻧﺘﺸﺎر دﻋﻮه اﻟﺸﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺧﺎرج اﻟﺠﺰﻳﺮه اﻟﻌﺮﺑﻴﻪ( ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻤﺎل ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ص‬
‫‪ 63‬ـ ‪ .87‬و ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ در ﻣﺠﻠﻪ اﻟﺪرﻋﻴﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان‪) :‬ﺻﻠﻪ ﻣﺴﻠﻤﻲ اﻟﻬﻨﺪ ﺑﺎﻟﻤﻠﻚ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ( ﺳﺎل اول ﺷﻤﺎره‬
‫‪ 3‬و ‪ ،4‬وﻣﺠﻠﻪ اﻟﻔﻴﺼﻞ‪) :‬ﻋﻼﻗﻪ أﻫﻞ اﻟﺤﺪﻳﺚ ﺑﺎﻟﻬﻨﺪ ﺑﺎﻟﻤﻠﻚ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ(‪ ،‬ﺷﻤﺎره رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ‪1419‬ﻫ‪.‬ق‪= .‬‬
 ‫‪٨٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫و اﻳﻦ دﻋﻮﺗﻬﺎ ﺑﺎ ﻗﺎدﻳﺎﻧﻴﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﺳﻼم و ﺗﺤﻘﻖ‬

‫اﻫﺪاف ﺷﻮم اﺳﺘﻌﻤﺎرياش آن را ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮد و ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ از‬
‫اﺳﻼم ﻓﻘﻂ ﻧﺎم آن را ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي اﺳﺘﻌﻤﺎر اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺗﻼﺷﻬﺎي آن ﺑﺮاي از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن دﻋﻮت ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻛﺎﻣﻼً ﻫﻮﻳﺪا اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻋﻮﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﻴﺪاري ﺗﺎزهاي در دﻳﻦ اﺳﻼم‪ ،‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﻓﻬﻢ آن از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﺎﻟﺺ آن ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺘﺎب ﺧﺪا )ﻗﺮآن( و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ دﻋﻮت ﺗﻮﺣﻴﺪي ﺗﻼﺷﻬﺎ و اﻣﻮال ﻓﺮاواﻧﻲ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ از ﺳﻔﺮ اﻓﺴﺮ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ )ﺳﺎدﻟﻴﺮ( ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﮔﺮدان ‪ 47‬و‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﻫﻨﺪ ﺑﻮد و در ﺳﻔﺮ ﺟﺎﻧﻔﺮﺳﺎﻳﻲ از ﻫﻨﺪ ﺑﻪ رﻳﺎض‬
‫رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وي ﺑﺮ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﺷﻬﺮ درﻋﻴﻪ ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮد‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺎﺷﺎ در‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻃﺮح ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺷﺪه ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري اﻧﮕﻠﻴﺴﻲﻫﺎ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ را وﻳﺮان‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه در ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻴﺪاري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﭘﺎﻳﮕﺎه دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﮕﺮاﻧﻲ در دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺑﻴﻢ از ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدن‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻌﺶ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬وي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻛﺎرواﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻓﺮاد آن را ﺗﺮكﻫﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﮔﻮﺷﻪ ﻣﻬﻤﻲ از ﺗﻼش و ﻫﻤﺪﻟﻲ ﻛﻔﺎر را‬

‫= و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب )ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب اﻟﺴﻠﻔﻴﻪ( ﺗﺄﻟﻴﻒ دﻛﺘﺮ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﻌﺒﻮد‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫و اﻧﺘﺸﺎر داﻧﺸﮕﺎه اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮره ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪٨٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺑﺮاي از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﻳﻦ دﻋﻮت ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ وﺣﺪت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﻴﻨﻪ و ﺗﻨﻔﺮ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪه از ﺳﻮي ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎي ﺗﺒﺸﻴﺮي و ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ از‬
‫اﻓﻜﺎر و دﺳﻴﺴﻪﻫﺎي ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﻴﻦ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫در ‪ 13‬آﮔﻮﺳﺖ ‪1819‬م ﺑﺮاي ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ از اﻟﺪرﻋﻴﻪ دﻳﺪار ﻛﺮد‪ 1‬ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺎﺷﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در آﺑﺎر ﻋﻠﻲ در‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي ﺑﻪ او ﺗﺒﺮﻳﻚ ﮔﻮﻳﺪ و‬
‫ﻫﺪاﻳﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﻨﺪ ﺷﺮﻗﻲ )ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ( را ﺗﻘﺪﻳﻢ او ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .2‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺗﺎ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ از ﻧﺘﺎﻳﺞ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن رﻫﺒﺮان اﻳﻦ دﻋﻮت و ﺗﺨﺮﻳﺐ و وﻳﺮاﻧﻲ‬
‫ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ آن اﻃﻤﻴﻨﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ در ﺳﺎل ‪1233‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ .‬زﻳﺮا آﺛﺎر‬
‫اﻳﻦ دﻋﻮت ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻪ ﻫﻤﺔ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﺔ اﺳﺘﻌﻤﺎر‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺎدﻟﻴﺮ درﺑﺎرة ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺟﻤﻼت رﺿﺎﻳﺖ‬
‫و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺨﺸﻲ را ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﺮد‪» :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺎ ﺳﻘﻮط اﻟﺪرﻋﻴﻪ و ﺧﺮوج‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ از آن‪ ،‬رﻳﺸﻪ وﻫﺎﺑﻴﺎن ﺧﺸﻜﺎﻧﺪه ﺷﺪ‪ .‬از دﻳﺪار ﺑﺎ ﻫﻤﺔ ﺑﺪوﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن‬
‫روﺑﺮو ﺷﺪم درﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺳﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ در ﺳﻔﺮﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﺗﺤﺖ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ ﻧﻤﺎزﻫﺎي واﺟﺒﺸﺎن را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ«‪.3‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ اﻃﻼع درﺑﺎرة ﺳﻔﺮ او ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎدﻟﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻧﺲ اﻟﺮﻓﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﺳﻌﻮد ﺑﻦ ﻏﺎﻧﻢ اﻟﻌﺠﻤﻲ‪ ،‬ص ‪ 85‬ـ ‪ 87‬و ص ‪ 96‬ـ ‪.99‬‬
‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ؛ ص ‪ 105‬ـ ‪ 110‬وص ‪ 156‬ـ ‪ 159‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ اﺻﻞ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻛﺘﺎب ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ؛ ص ‪.149‬‬
 ‫‪٨٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﻜﻨﻲ در داﺧﻞ ﻛﺸﻮر ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺪوﻳﺎن و‬

‫ﺻﺤﺮاﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﻪ اﺟﺒﺎر ﺑﺮ ﻣﺬﻫﺐ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و آن زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻋﻮت‬
‫ﻗﻮي ﺑﻮد و راﻫﻬﺎي ﻏﺎرت را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻫﻤﻮار ﻣﻲﻛﺮد«‪.1‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد دوﻟﺖ ﺳﻌﻮدي از ﺑﺪو ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺑﺎ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب در ﺳﺎل ‪1158‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﻪ اﺟﺮاي‬
‫اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﻗﻄﻊ دﺳﺖ ﺳﺎرق)دزد( و ‪ ...‬ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ در‬
‫راﻫﻬﺎ اﻣﻨﻴﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا اوﻟﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﭘﺮداﺧﺖ‪،‬‬
‫ﻏﺎرت و ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق و اﻣﻮال دﻳﮕﺮان و ﮔﺮﻓﺘﻦ داراﻳﻲ آﻧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫وي در اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن و ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮش ﺑﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗﺶ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﮔﻮﻳﻲ‪،‬‬
‫ﺳﻴﺎه ﻧﻤﺎﻳﻲ و ﻓﺮﻳﺐ دادن ﻣﺮدم ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﻛﺘﺎﺑﺶ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ درﺑﺎرة ﺗﻮان ﻧﻴﺮوﻫﺎي درﻳﺎﻳﻲ اﻟﻘﻮاﺳﻢ‪ 2‬در ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس و‬
‫درﻳﺎي ﻋﻤﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد از آن ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآورد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻤﺒﺌﻲ ﻫﻨﺪ‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﻨﺪ ﺷﺮﻗﻲ و ﻛﺸﺘﻲﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي درﻳﺎﻳﻲ ]ﺧﻠﻴﺞ[ ﻳﻜﻲ از ﮔﺮوﻫﻬﺎ و ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ و دﻓﺎع از دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدي اﻳﻦ دﻋﻮت‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا آﻧﺎن ﻛﺎﻓﺮﻧﺪ‬
‫و ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻔﻮذ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ؛ ص ‪.150‬‬

‫‪ -2‬ﺣﺎﻛﻤﺎن ﺷﺎرﺟﻪ‪.‬‬
 ‫‪٨٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﺗﺎ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ را در ﻛﺸﻮرﺷﺎن اﺟﺮا ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎدﻟﻴﺮ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب درﺑﺎرة ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﻲ دوﻟﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ وي ﺑﺎ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﺎﺷﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﺮاي او از اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﺎﻣﻪاي آورد ﺗﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي درﻳﺎﻳﻲ اﻟﻘﻮاﺳﻢ‬
‫ﺑﻪ ﺟﻤﻊآوري ﻧﻴﺮو و اﺗﺤﺎد ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﻋﻮت ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‬
‫درﺑﺎرة ﻧﻘﺶ اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺷﺮق ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬
‫دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬دﻋﻮﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺖﻫﺎي ﻣﺮدم را ﺑﻴﺪار‬
‫و اﻓﻜﺎر آﻧﻬﺎ را وادار ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را از ﺧﻮاب ﻋﻤﻴﻖ ﻏﻔﻠﺖ‬
‫ﺑﻴﺪار ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻼﺷﻬﺎ و ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﻴﺰيﻫﺎي او ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻣﻮر زﻳﺮ ﺗﺠﻠﻲ ﭘﻴﺪا‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮش دﺷﻤﻨﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻳﻤﻦ و دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬ ‫‪-1‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ،‬وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﺧﺮﻳﻦ رﻫﺒﺮ وﻫﺎﺑﻲ ﻳﻤﻦ در ﺧﻼل اﻗﺎﻣﺖ ﺧﻠﻴﻞ‬
‫ﭘﺎﺷﺎ‪ ،‬ﺳﻘﻮط ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ رﻫﺒﺮ را ﻛﻪ ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎم داﺷﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫دﺳﺘﻬﺎي او را ﺑﺎ زﻧﺠﻴﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺒﻚ آوردﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻲ او را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺼﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .1‬اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﻔﺮﻗﻪاﻓﻜﻨﻲ ﻣﻴﺎن ﻓﺮزﻧﺪان‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ؛ ص ‪ 151‬ـ ‪ ،153‬و ص ‪.148‬‬

 ‫‪٨٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫اﻣﺖ واﺣﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ وي درﺑﺎرة ﻋ‪‬ﻤﺎن و ﻣﺮدم ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ اﺳﻼم ﺣﻠﻘﻪ اﺗﺼﺎل ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ‬
‫آﻧﻬﺎﺳﺖ و دو ﻣﻨﺒﻊ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺎﻋﺚ اﺗﺤﺎد‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪.1‬‬
‫وي ﺗﺴﺎﻫﻞ و ﺳﻬﻞاﻧﮕﺎري را ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻤﺪن و اﻟﺘﺰام ﺑﻪ‬ ‫‪-2‬‬
‫اﺣﻜﺎم اﺳﻼﻣﻲ را ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬وي در وﺻﻒ ﻣﺮدﻣﺎن‬
‫ﺑﻮﻣﻲ ﻧﺠﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﻴﺪ و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻴﭽﻜﺪام از ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﻓﺮض را ﺗﺤﺖ ﻫﻴﭻ ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﻋﻢ از ﻃﻮﻻﻧﻲ‬
‫ﺑﻮدن ﻣﺴﻴﺮ ﺳﻔﺮﻫﺎﻳﺸﺎن و ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ و ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺸﻜﻼت و ﻧﺎراﺣﺘﻲﻫﺎ‬
‫ﺗﺮك ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻋﺠﻴﺐ وي زﻣﺎﻧﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ او اﻳﻦ اﻋﺮاب‬
‫ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻦ را ﺑﺎ ﺗﺮكﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺷﻬﺮت دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ دﻳﻦ ﻳﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺎ راﺣﺘﻲ و آراﻣﺶ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.2‬‬
‫ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻛﺎﺳﺘﻦ از ارزش و اﺣﺘﺮام ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮره و ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫‪-3‬‬
‫دادن ﺻﻔﺎت ﻧﺎﭘﺴﻨﺪي ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻃﻤﻊورزي و ﺟﺎدوﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن و اﻳﻨﻜﻪ آﻧﺎن‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻋﺘﻘﺎدﺷﺎن ﺣﻖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻐﺮور ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺒﺎﻟﻨﺪ و آﻧﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ؛ ص ‪.108‬‬

‫‪ -2‬ﻧﮕﺎ‪) :‬رﺣﻠﻪ ﻋﺒﺮ اﻟﺠﺰﻳﺮه اﻟﻌﺮﺑﻴﻪ(؛ ص ‪.149‬‬
 ‫‪٨٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺻﺪﻗﻪ ﺣﺠﺎج زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺳﺨﻨﺎن زﺷﺖ و ﺑﻲاﺳﺎس دﻳﮕﺮي ﻛﻪ از وﺟﻮد‬

‫اﻓﻜﺎر ﺻﻠﻴﺒﻲ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.1‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﻮﺻﻴﻒ او درﺑﺎرة اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺎﺷﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺠﻴﺐﺗﺮ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪-4‬‬
‫اﻟﻒ( اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺎﺷﺎ ﺑﺎ او ﺑﻪ روش اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻏﺬا ﺧﻮرده اﺳﺖ و ﺑﺎ او درﺑﺎرة‬
‫ﺳﻔﺮش ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﻗﺒﻞ از ورود او ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮاي ﺳﻼم ﻛﺮدن ﺑﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﻫﺪاﻳﺎ و ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ را ﺑﻪ او داده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ او ﭼﺎي‪،‬‬
‫ﺳﻴﮕﺎر‪ ،‬اﻧﻔﻴﻪ‪ ،‬ﻗﻠﻴﺎن و ﻗﻬﻮه در ﻓﻨﺠﺎن روي ﺳﻴﻨﻲ ﻣﺰﻳﻦ ﺑﻪ اﻟﻤﺎس داده اﺳﺖ‪.2‬‬
‫ب( وي ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺑﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺰرگ ﺷﺪ‪ ،‬در اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل‬
‫ﻳﻚ ﺳﺎل را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮده ﺧﺪﻣﺖ ﻛﺮده‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺎﺷﺎ ﻓﻘﻂ‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از ازدواج ﭘﺪر و ﻣﺎدرش ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪ .‬او ﻫﻤﻮاره در ﻣﺼﺮف‬
‫ﻣﺸﺮوﺑﺎت اﻟﻜﻠﻲ اﻓﺮاط ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺎ زﻳﺮ دﺳﺘﺎﻧﺶ ﺷﺪت ﺑﺨﺮج ﻣﻲداد‪.3‬‬
‫ج( و در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وي ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎ‬
‫ﻧﻈﺎرت ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ وارد ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪس )ﻣﺤﻤﺪ ص( ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﻟﻬﻮ و ﻣﺴﻜﺮات را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارد و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺧﻮد‬
‫ذﺧﻴﺮه ﻛﺮده ﺑﻮد و از ﻗﺎﻫﺮه آوده ﺑﻮد از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﻗﺒﻞ از رﻓﺘﻨﺶ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪.4‬‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ص ‪ 116‬ـ ‪.118‬‬

‫‪ -2‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ص ‪.110 ،109، 106 ،105‬‬
‫‪ -3‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ ص ‪ ،137‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺻﻔﺤﻪ ‪ 137‬ﺗﺎ ص ‪ 143‬را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ ص ‪ ،137‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺻﻔﺤﻪ ‪ 137‬ﺗﺎ ‪ 143‬را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪٩٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﻓﺮاﻧﺴﻮيﻫﺎ ﻫﻢ در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ دﻋﻮت ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن اﻫﺘﻤﺎم ﻣﺮدم‬

‫ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﻪ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ آن را‬
‫درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ اﻫﺘﻤﺎم ﺳﻴﺪي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﻌﻠﻮي‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻐﺮب دور ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫دﻋﻮت‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺑﺪﻋﺖﻫﺎ و اﻧﺤﺮافﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﻃﺮﻳﻘﺖﻫﺎي ﺻﻮﻓﻴﻪ ﭘﺮداﺧﺖ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺟﺘﻬﺎد و ﺳﻨﺖ دﻋﻮت ﻛﺮد‪.1‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ او و دوﻟﺖ ﻋﻠﻮي از زﻣﺎن ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺑﺮ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﺼﺎرى ﺗﺄﻛﻴﺪ‬
‫داﺷﺖ و راﺑﻄﻪ دوﺳﺘﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دوران ﻧﻔﻮذ ﻓﺮاﻧﺴﻮيﻫﺎ‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮي ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺎرﻟﻲ ﺟﻮﻟﻴﺎن‪ ،‬ﻣﻮرخ ﻓﺮاﻧﺴﻮي درﺑﺎرة اﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺳﻴﺪي ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻓﺮد ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر و وارﺳﺘﻪاي ﺑﻮد ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺣﺠﺎج از اﻧﺘﺸﺎر ﺟﻨﺒﺶ وﻫﺎﺑﻴﺖ‬
‫در ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﺣﻤﺎﻳﺖ آل ﺳﻌﻮد از آن اﻃﻼع ﻳﺎﻓﺖ و‬
‫اﻓﻜﺎر آﻧﻬﺎ را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﻣﺎﻟﻜﻲ ﻣﺬﻫﺐ و‬
‫در ﻋﻘﻴﺪه وﻫﺎﺑﻲ ﻫﺴﺘﻢ«‪ .‬ﻏﻴﺮت دﻳﻦ او ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ دﺳﺘﻮر داد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺬﻫﺐ اﺷﻌﺮي را ﻛﻪ در اﻣﻮر دﻳﻦ ﺳﻬﻞاﻧﮕﺎري و ﺗﺴﺎﻫﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮر ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺑﻌﻀﻲ از زواﻳﺎي ﺻﻮﻓﻴﻪ را داد‪.2‬‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎر دﻋﻮه اﻟﺸﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب( ص ‪ 235‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻤﻊ ﻛﻤﺎل‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻟﺪاره‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﮕﺎ‪) :‬ﺗﺎرﻳﺦ آﻓﺮﻳﻘﺎ اﻟﺸﻤﺎﻟﻴﻪ( )‪.(311/2‬‬
 ‫‪٩١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫‪ 2‬ـ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺳﺎل ‪1226‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم ﻣﻐﺮب ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ‬

‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻐﺮب ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺟﺎ آوردن ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ‬
‫رﻫﺴﭙﺎر ﺣﺠﺎز ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب )اﻻﺳﺘﻘﺼﺎء ﻷﺧﺒﺎر دول اﻟﻤﻐﺮب‬
‫اﻷﻗﺼﻲ( رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از اﺑﻦ ﺳﻌﻮد اﻣﻮري را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ از ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ درﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫او و ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و ﭘﺎﻳﺪاري در اﻣﻮر دﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎداﺷﺘﻦ ﻣﻨﺎﺳﻚ دﻳﻦ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻃﻬﺎرت‪ ،‬روزه‪ ،‬ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ و ﭘﺎﻛﺴﺎزي ﺣﺮﻣﻴﻦ ﺷﺮﻳﻔﻴﻦ از‬
‫ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪.1‬‬
‫‪ 3‬ـ اﻣﺎم ﺳﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ در ﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺗﻮﻧﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﺻﻮل دﻳﻦ ﻣﻲﭘﺮدازد اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن‬
‫ﻋﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻳﻚ روزﻧﺎﻣﻪ‬
‫آﻟﻤﺎﻧﻲ در ﺧﻼل ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﻴﻦ درﺑﺎرة وﻫﺎﺑﻴﺖ در‬
‫ﻣﻐﺮب ﺑﻪ زﺑﺎن آﻟﻤﺎﻧﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را آورده اﺳﺖ‪.2‬‬
‫‪ 4‬ـ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪1226‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬در ﻓﺎرس ﺑﺎ‬
‫او ﺑﻴﻌﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺎم ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﻮد و ﭘﺪرش اﻣﺎم ﺳﻌﻮد ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﺎم ﺳﻌﻮد در ﺳﺎل ‪1217‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ‪1802‬م‪ .‬وارد ﻣﻜﻪ‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرة ﺣﻮادث ﺳﺎ ‪1226‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﻪ ﻧﺸﺮﻳﻪ آﻟﻤﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻴﻜﺎ )‪ (Islamika‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺑﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ‬
‫در آن آﻣﺪه اﺳﺖ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺑﺪ ﺟﻠﻮه دادن دﻋﻮت ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ از ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﻴﻦ دور از اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎره اول‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺳﺎل ‪1935‬م‪ ،‬ص ‪ 72‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪.‬‬
 ‫‪٩٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺷﺪ‪ .‬وي ﺧﻮاﺳﺖ درﺑﺎرة اﺑﻦ ﺳﻌﻮد و دﻋﻮﺗﺶ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‬
‫ﭘﺴﺮش اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﮔﺮوﻫﻲ از ﻋﻠﻤﺎ و اﻋﻴﺎن ﻣﻐﺮب و ﻧﺎﻣﻪ ﭘﺪرش‬
‫]ﭘﺎدﺷﺎه[ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ او ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﺠﺎز رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ را ﺑﻪ ﺟﺎ‬
‫آوردﻧﺪ و ﺑﻪ زﻳﺎرت روﺿﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ )ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻨﺒﻲ ص( ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦ‬
‫اﻣﻮر در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬آراﻣﺶ‪ ،‬راﺣﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻲ و اﺣﺴﺎن اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ‬
‫اﺣﻤﺪ اﻟﻨﺎﺻﺮي ﻣﺆﻟﻒ ﻛﺘﺎب )اﻻﺳﺘﻘﺼﺎء ﻓﻲ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻤﻐﺮب اﻷﻗﺼﻲ( در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 119‬ﺗﺎ ‪ 123‬در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﺪه زﻳﺎدي ]از ﻣﺮدم[ درﺑﺎرة‬
‫ﺣﺞ ﻋﺎﻟىﺠﻨﺎب اﺑﺮاﻫﻴﻢ در آن ﺳﺎل ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از آن ﭘﺎدﺷﺎه ـ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﺑﻦ ﺳﻌﻮد ـ اﻣﺮي را ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻓﻬﻢ آﻧﻬﺎ از ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺮﻳﻌﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ او و ﭘﻴﺮواﻧﺶ در اﻣﻮر دﻳﻦ‪،‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﻚ دﻳﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻃﻬﺎرت‪ ،‬روزه‪ ،‬ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ و‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺎزي ﺣﺮﻣﻴﻦ ﺷﺮﻳﻔﻴﻦ از آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎ و ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون اﻧﻜﺎر اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺎﻛﻴﺪ دارﻧﺪ‪ .‬و او ]اﺑﻦ ﺳﻌﻮد[ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺎﻟىﺠﻨﺎب‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ دﻳﺪار ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻮاري و ﻛﺮاﻣﺖ ﻓﺮاوان رﻓﺘﺎر ﻛﺮد و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻳﻜﻲ از اﻃﺮﻓﻴﺎن و دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﺎ او ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫او ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺖ ﻓﻘﻴﻪ و ﻗﺎﺿﻲ ﺑﺰرگ اﺑﻮاﺳﺤﺎق اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﻟﺰرﻋﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺳﻌﻮد در اﻳﻦ دﻳﺪار از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدم ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي از اﻋﻤﺎل ﻣﺎ را دﻳﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﻨﺖ ﺑﺎﺷﺪ؟ و ﻗﺒﻞ از ﻧﺸﺴﺖ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي درﺑﺎره ﻣﺎ‬
‫ﺷﻨﻴﺪهاﻳﺪ؟ ﻗﺎﺿﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﻮاي ذاﺗﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻪ‬
 ‫‪٩٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺟﺴﻢ ﺑﻮدن ﻣﺴﺘﻮي ]ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪه[ اﺳﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﺪ اﺑﻦ ﺳﻌﻮد در‬
‫ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪا ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي را ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺳﺘﻮا ﻣﻌﻠﻮم و ﻛﻴﻔﻴﺖ آن ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺆال ﻛﺮدن‪ .‬در ﻣﻮرد آن‬
‫ﺑﺪﻋﺖ و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آن واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺳﻨﺖ‬
‫اﺳﺖ؟ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎد دارﻳﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻗﺎﺿﻲ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ زﻧﺪه ﺑﻮدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دﻳﮕﺮ ـ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺼﻼه‬
‫واﻟﺴﻼم ـ در ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ]اﺑﻦ ﺳﻌﻮد[ ﻧﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را‬
‫ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻮد ﻟﺮزﻳﺪ و ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮ او درود ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮ‬
‫ﺧﺪا ﻣﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ ﻛﻪ او ص و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دﻳﮕﺮ در ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺸﺎن زﻧﺪهاﻧﺪ و‬
‫زﻧﺪﮔﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﺑﺎﻻﺗﺮ از زﻧﺪه ﺑﻮدن ﺷﻬﺪاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن ‪ :‬ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ آن ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﻬﻮر را ﻛﻪ در آن‬
‫درﺑﺎره ﺻﻮﻓﻴﻪ آن زﻣﺎن‪ ،‬ﺳﺨﻦ راﻧﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺮوج از ﺳﻨﺖ‬
‫و اﻓﺘﺎدن ﺑﻪ دام ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ ﻫﺸﺪار داده اﺳﺖ‪ ،‬و در آن آداب زﻳﺎرت اوﻟﻴﺎ را‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ داده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻏﻠﻮ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻫﺸﺪار داده اﺳﺖ‪،‬‬
‫و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﺼﺤﻴﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺰاه اﷲ ﺧﻴﺮاً‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬اﻧﺘﺸﺎر دﻋﻮه اﻟﺸﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب( ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻤﺎل ﺟﻤﻌﻪ ص ‪ 235‬ـ ‪ ،237‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫)اﻻﺳﺘﻘﺼﺎء( ﻧﺎﺻﺮي‪ 120/8) ،‬ـ ‪.(122‬‬
 ‫‪٩٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻤﺎل ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از داﻳﺮه اﻟﻤﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻌﺪ از ﺳﺎل ‪1810‬م‪ .‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ دﻋﻮت وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺻﺤﻴﺢﺗﺮ‪ ،‬دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ‪ :‬ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮﻗﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﻐﺮب ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃﻴﻪ‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي و ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.1‬‬
‫‪ 6‬ـ از دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺎس اﻟﺠﺮاري ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪1399‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬در ﻳﻚ‬
‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ در داﻧﺸﮕﺎه رﻳﺎض‪ 2‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻠﻔﻲ دوﻣﻴﻦ ﺑﺎر در اﺑﺘﺪاي‬
‫ﻗﺮن ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ زﻣﺎﻧﻲ روي داد ﻛﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﻦ‬
‫اول در ﺳﺎل ‪1300‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻐﺮب ﻧﺎﻣﻪاي ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.3‬‬
‫‪ 7‬ـ أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ درﺑﺎرة ﺟﻨﺒﺶ ﺳﻨﻮﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ اﻟﺴﻨﻮﺳﻲ آن‬
‫را ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻛﺮد‪ .‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻨﻮﺳﻲ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﻋﻠﻢ در‬
‫ﻣﻜﻪ ﺑﻮد آل ﺳﻌﻮد ﻣﻜﻪ را ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد در آوردﻧﺪ‪ .‬وي در آن ﻣﺪت‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وي ﺟﻨﺒﺶ اﺻﻼﺣﻲ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺻﻼﺣﻲ دﻳﻦ اﺳﻼم ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب در ﺷﺒﻪ‬
‫ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن آن را ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬آﻏﺎز ﻛﺮد‪.4‬‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ص ‪.237‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻣﻠﻚ ﺳﻌﻮد در رﻳﺎض ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ص ‪ 237‬ـ ‪ ،238‬ﻛﻪ داراي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮي اﺳﺖ‪ ،‬و )اﻻﺳﺘﻘﺼﺎء اﻷﺧﺒﺎر اﻟﻤﻐﺮب‬
‫اﻷﻗﺼﻲ(‪ 119/8) ،‬ـ ‪.(123‬‬
‫‪ -4‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ﻛﺘﺎب )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب( ص ‪.107 ،106‬‬
 ‫‪٩٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬در ﻣﺼﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ )ﻋﺠﺎﺋﺐ اﻵﺛﺎر ﻓﻲ اﻟﺘﺮاﺟﻢ واﻷﺧﺒﺎر( ﺗﺄﻟﻴﻒ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺟﺒﺮﺗﻲ ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺳﺎل ‪1237‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ‬
‫در ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬وي ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻣﺮدم درﺑﺎرة ﻟﻔﻆ وﻫﺎﺑﻲ دﭼﺎر اﺧﺘﻼف ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪهاي از آﻧﺎن آن را ﺑﻪ ﺧﻮارج ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺧﺎﻟﻲ‬
‫ﺑﻮدن ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﺮ ﺧﻼف آن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻳﻜﻲ از ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﻣﺎم ﺳﻌﻮد‬
‫را ﻛﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﻛﺎروان ﺣﺠﺎج ﻣﻐﺮب ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ درﺑﺎره دﻋﻮت و ﻋﻘﻴﺪهاش ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ و از اﻣﻮر ﻣﺠﻤﻞ و ﻛﻠﻲ‬
‫دﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻔﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ و ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻗﺒﻮر‪ ،‬ﻧﺬر ﻛﺮدن ﺑﺮاي ﻣﺮدﮔﺎن‪ ،‬اﻣﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ و ﻗﺮار دادن ﻛﺴﻲ ﻳﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺳﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﺧﺪا‬
‫و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآورد‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ ]اﻋﺘﻘﺎدات‬
‫ﺷﻤﺎ[ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ‪ ،‬و اﻳﻦ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺎ ﺟﺰو ﻣﺎرﻗﻴﻦ و ﻣﺘﻌﺼﺒﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬اﺑﻦ اﻟﻘﻴﻢ در‬
‫ﻛﺘﺎب )إﻏﺎﺛﺔ اﻟﻠﻬﻔﺎﻥ( و ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻘﺮﻳﺰي در )ﺗﺠﺮﻳﺪ اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ( و اﻣﺎم اﻟﻴﻮﺳﻲ در‬
‫)ﺷﺮح اﻟﻜﺒﺮي( اﻳﻦ اﻣﻮر را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻔﺼﻞ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻧﺎم‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﻫﻤﺔ آﻧﻬﺎ از ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ و ﻧﺎب ﻛﻪ اﺳﺎس‬
‫دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب اﺳﺖ‪ ،‬دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.1‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺟﺒﺮﺗﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺮﻳﺎن اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﻣﺮدم اﻟﺠﺰاﻳﺮ را ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻃﻤﻊورزي اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ ﻛﻪ ﻣﺮدم آن ﻣﺴﻠﻤﺎن‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎب او )ﻋﺠﺎﺋﺐ اﻵﺛﺎر ﻓﻲ اﻟﺘﺮاﺟﻢ واﻷﺧﺒﺎر(‪ 269/3) ،‬ـ ‪ (282‬ﭘﺎﻳﺎن ﺣﻮادث ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ‪1218‬ﻫ‪.‬ق‪.‬‬
 ‫‪٩٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﺰو ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮدازد زﻳﺮا اﻟﺠﺰاﻳﺮيﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و‬

‫اﺳﺘﻌﺪاد ﻓﺮاواﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﺣﻤﻠﻪ ور ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و از آﻧﺎن‬
‫ﻏﻨﻴﻤﺖ و اﻓﺮادﺷﺎن را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن اﺳﻴﺮان ﻓﺮاواﻧﻲ از ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ و در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻟﺠﺰاﻳﺮ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮد دﺳﺘﻮري از ﺳﻮي ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻰ آوردﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ دادن ﭘﻮل اﺳﻴﺮان‬
‫ﺧﻮد را آزاد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم اﻟﺠﺰاﻳﺮ ﺑﻴﺶ از ‪ 1000‬اﺳﻴﺮ را آزاد ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻫﺮ اﺳﻴﺮ ‪ 150‬رﻳﺎل ﻓﺮاﻧﺴﻮي درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻧﮕﻠﻴﺲ از ﻫﻤﺎن راﻫﻲ ﻛﻪ آﻣﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﺎن ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﺎﻣﻪ و دﺳﺘﻮر‬
‫دﻳﮕﺮي ]از ﺳﻮي ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ[ داﺷﺘﻨﺪ و درﺧﻮاﺳﺖ آزادي ﺑﻘﻴﻪ اﺳﻴﺮان را‬
‫ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺎﻛﻢ اﻟﺠﺰاﻳﺮ از اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮدداري ﻛﺮد‪ .‬آﻧﺎن دوﺑﺎره‬
‫ﺑﻪ ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﭼﻨﺪ ﻛﺸﺘﻲ ﺟﻨﮕﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ ]ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮاﺣﻞ اﻟﺠﺰاﻳﺮ[ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺠﻬﻴﺰات ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺷﺎن‪ ،‬آﺗﺶ ﺟﻨﮓ را ﺑﺮ‬
‫اﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ و ﻛﺸﺘﻲﻫﺎي ﻣﺮدم اﻟﺠﺰاﻳﺮ را ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﻣﻐﺮب ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺮدم اﻟﺠﺰاﻳﺮ ﺷﺘﺎﻓﺖ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ از‬
‫دﺳﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﭼﻨﺪ ﻛﺸﺘﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.1‬‬
‫راﺑﻌﺎً‪ :‬اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲﻫﺎ‪ :‬دﻋﻮت اﺻﻼﺣﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ اﻟﺴﻨﻮﺳﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎل‬
‫‪1202‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬در اﻟﺠﺰاﻳﺮ دﻳﺪه ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﮔﺸﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن ﺧﻠﻮص و‬
‫ﭘﺎﻛﻲ ﺑﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﺎﻛﻢ ﻛﺮدن آن ﺑﺮ ﺟﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬ﻋﺠﺎﺋﺐ اﻵﺛﺎر( ﻟﻠﺠﺒﺮﺗﻲ‪ 276/4) ،‬ـ ‪ (277‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب داراي ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٩٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲﻫﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﻲ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲﻫﺎ ﺷﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻏﺎرت و ﭼﭙﺎول ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﺸﻮر و اﻳﺠﺎد ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ‪.1‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺣﺠﺎج ﺳﻮﻣﺎﻟﻴﺎﻳﻲ از دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻛﺸﻴﺪه‬
‫ﺷﺪن داﻣﻨﻪ آن ﺑﻪ ﺷﺎخ آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺰدﻳﻜﻲ آن ﺑﻪ ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﺠﺎج ﻣﻐﺮﺑﻲ از آن ـ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ آﺛﺎر آن را ﺑﻪ‬
‫ﻛﺸﻮرﺷﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ و ﻣﺼﻠﺤﺎن و دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎﻧﻲ در آن اﻗﺪام ﺑﻪ ﭘﺮﻳﺎﻳﻲ دﻋﻮت‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ـ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻣﺴﺎً‪ :‬اﻫﺘﻤﺎم و ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻠﻨﺪيﻫﺎ ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎﻳﺸﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﺮﻳﻚ آﻧﻬﺎ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ را از ﺗﻼش ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه اﺳﻼﻣﻲ در ﺟﺰاﻳﺮ ﺳﻮﻣﺎﺗﺮا و ﺟﺎوه و ﺳﻮﻟﻮا در اﻧﺪوﻧﺰي در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺣﺠﺎج ]اﻧﺪوﻧﺰﻳﺎﻳﻲ[ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ آن اﻣﻮري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ از وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﭘﺎك ﺷﻮد و ﺷﻌﺎﻳﺮ اﺳﻼﻣﻲ را از‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎ ﭘﺎك ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﭘﺲ از آن روي داد ﻛﻪ ﺣﺠﺎج ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ و‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎرة دﻋﻮت اﺻﻼﺣﻲ و ﺗﺠﺪﻳﺪي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و‬
‫ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ از ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮدن روش آن در اﺻﻼح ﻋﻘﻴﺪه ﻛﻪ از ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺮوﻳﺞ آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ ﭘﺎﻛﻲ‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬ﺗﺎرﻳﺦ آﻓﺮﻳﻘﺎ اﻟﺸﻤﺎﻟﻴﻪ(‪.(220/2) :‬‬

 ‫‪٩٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫دﻋﻮت‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮدن روش‪ ،‬دوري از ﻫﻮي و ﻫﻮس و ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻲ‬
‫ﻧﺒﻮدن آن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ رﺿﺎﻳﺖ دﻋﻮت را ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮري ﻛﻪ در ﺟﺎﻛﺎرﺗﺎ )اﻟﺠﻤﻌﻴﻪ اﻟﻤﺤﻤﺪﻳﻪ( ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﺮدم‬
‫را ﺑﻪ ﺗﺮك ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎ و ﺧﺮاﻓﺎﺗﻲ ﻛﻪ وارد اﺳﻼم ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ دﻋﻮت ﺑﺎ ﺗﺒﻠﻴﻎ و ﺗﺮوﻳﺞ ﺧﺮاﻓﺎت و ﺑﺪﻋﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﺮوﻳﺞ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﻓﺘﻨﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰي ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺧﺮاﻓﺎت و ﺑﺪﻋﺖﻫﺎ داﻣﻦ ﻣﻲزدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﺳﺎس ﻛﺎر اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﺑﺮ‬
‫ﻋﺒﺎرت )ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﻴﻨﺪاز و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻦ( اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي از ﺳﺎل ‪1803‬م‪ .‬ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﺳﺎل ‪1218‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬و زﻣﺎﻧﻲ آﻏﺎز ﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻋﻠﻴﻪ ﻫﻠﻨﺪي ‪ 16‬ﺳﺎل ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ ﺑﺮ‬
‫ﺳﻠﻔﻲﻫﺎي ﺗﻮﺣﻴﺪي ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﻴﺮوز ﺷﺪﻧﺪ‪.1‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ آﺛﺎر و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي دﻋﻮت ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺣﺠﺎج ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻛﺸﻮر‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺠﺎج ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻋﻮت ﺑﻪ ﭘﺎك ﻛﺮدن‬
‫اﺳﻼم از ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎي اﻓﺰوده ﺷﺪه ﺑﻪ آن‪ ،‬آزاد ﻛﺮدن ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎ از دﺳﺖ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮاﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﺷﻐﺎل ﺧﻮد در آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲﭘﺮدازد‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ آن‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬اﻟﺸﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب( ﺗﺄﻟﻴﻒ أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ ص ‪.106‬‬

 ‫‪٩٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬

‫اﺳﺘﻌﻤﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ اﻋﻤﺎل و ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدن زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﻓﺴﺎد‪ ،‬ﺗﻼﺷﻬﺎي‬
‫ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺗﺒﺸﻴﺮي ﺑﺮاي ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻛﺮدن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻃﺮح ﺷﺒﻬﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻠﺤﺪان‬
‫و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﮔﺮاﻳﺸﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ از دﻳﻦ ﺧﻮدﺷﺎن و‬
‫دور ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ از ﭘﺎﻛﻲ و ﺻﻔﺎي آن ـ ﻛﻪ دﻟﻬﺎي روﺷﻦ را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ـ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‬
‫ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻮدان‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺷﺎم‪ ،‬ﻳﻤﻦ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺟﺰاﻳﺮ ﻫﻨﺪ ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺠﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي ﻫﻮﺳﺎ‪ ،‬ﺑﺮوﻧﺌﻲ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻜﺮور و‬
‫ﻏﻴﺮه‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻴﺦ و اﺛﺮ آن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﻼم را‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ آن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻫﻤﺖ‬
‫و ارادة ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺪاري آﻧﺎن از ﺧﻮاب ﻏﻔﻠﺖ و ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن آﮔﺎﻫﻲ‬
‫ﻓﻜﺮي و رﻏﺒﺖ ﻓﺮاوان ﺑﻪ اﺻﻼح ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ‪ :‬ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .1‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدن ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان و ﺗﺤﺮﻳﻚ اﺣﺴﺎﺳﺎت آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻴﻪ دﻋﻮت و‬
‫ﭘﻴﺮوان آن ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ‪ :‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﻓﻘﻂ آﻧﭽﻪ ﻧﺴﻞ اول اﻳﻦ اﻣﺖ را اﺻﻼح ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ اﺻﻼح ﻧﺴﻞ‬
‫آﺧﺮ آن ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و آن ﻫﻤﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪١٠٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺩﻭﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻭ ﺩﻭﻟﺖ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﺍﻟﻮﻫﺎﺏ ‪::‬‬

‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻌﻀﻲ از اروﭘﺎﻳﻴﺎن و ﺗﺮكﻫﺎ و ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم‬

‫آﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺷﺎم‪ ،‬ﻣﻐﺮب و ﺣﺘﻲ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﻪ و ‪ .....‬ﺑﻪ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺸﻢ ارﺑﺎﺑﺎن ﻗﺪرت و ﺳﻮدﺟﻮﻳﺎن‬
‫و اﻓﺮاد ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻃﻠﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ را در ﻧﻈﺮ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲﻫﺎ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و از‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از اﻋﻤﺎل اﻋﺮاب در ﺣﺞ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي دور ﻛﺮدن‬
‫ﻣﺮدم از اﻳﻦ دﻋﻮت و ﺗﺤﺮﻳﻚ دﺷﻤﻨﻲﻫﺎ و ﻛﻴﻨﻪﻫﺎ ﺷﺒﻬﺎﺗﻲ را ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫اﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ ﻛﻪ از اﺳﺎس ﻏﻠﻂ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ و ﺟﻮاﺑﻬﺎي ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ ﺟﻮاﻧﺐ ﻣﺜﺒﺖ و ﺗﻼش‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ را از زﺑﺎن ﺧﻮد او ﺑﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ارﺳﺎل ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ وي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺟﻮاب داده اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻓﺎﺿﻞ آل ﻣﺰﻳﺪ رﺋﻴﺲ ﺑﺎدﻳﻪ اﻟﺸﺎم ﻛﻪ در‬
‫آن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﺖ ﻧﮕﺎرش آن ﺑﻮد ﻛﻪ راﺷﺪ ﺑﻦ ﻋﺮﺑﺎن از ﺷﻤﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﺑﻲ ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫از ﻣﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ آﻧﻜﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دروغ و ﺑﻬﺘﺎن دﺷﻤﻨﺎن از ﻣﺎ دﻓﺎع‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻜﺎﺗﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ و اﻣﺜﺎل ﺷﻤﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻨﻲ را ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ از ﺻﺤﺖ آن اﻃﻤﻴﻨﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺷﺮح آﻧﭽﻪ درﺑﺎرة او ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻲﭘﺮدازد و ﺣﻘﻴﻘﺖ آن اﻣﻮر‬
 ‫‪١٠١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫را ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻫﺪاﻳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲاش ص ﺑﻴﺎن و آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.1‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺴﻮﻳﺪي ـ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﻋﺮاق ـ‬
‫ﻛﻪ در آن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﻴﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺸﻨﻮدي اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را از اﻣﺎﻣﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر و دﻋﻮﺗﮕﺮان ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﻦ ﺳﺮور‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﺟﻬﺖ اﻃﻼع ﺷﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻟﺤﻤﺪ ﷲ ﻣﻦ ﭘﻴﺮو ]ﻗﺮآن‬
‫و ﺳﻨﺖ[ ﻫﺴﺘﻢ و ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺰار ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻋﻘﻴﺪه و دﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻘﺘﺪم‪،‬‬
‫ﻣﺬﻫﺐ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺋﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎﻣﺎن ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ‬
‫و ﭘﻴﺮوان آﻧﻬﺎ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮآﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻦ اﺧﻼص در دﻳﻦ ﺧﺪا را ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻴﺎن ﻛﺮدم‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را از ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺮدﮔﺎن و زﻧﺪﮔﺎن اﻋﻢ از ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران و‬
‫دﻳﮕﺮان و ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺮار دادن آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻣﻮري ﻣﺎﻧﻨﺪ ذﺑﺢ ﻛﺮدن‪،‬‬
‫ﻧﺬر ﻛﺮدن‪ ،‬ﺗﻮﻛﻞ و ﺳﺠﺪه ﻛﺮدن ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺣﺬر ﻣﻲدارم‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ اﻣﻮر‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺧﺘﺼﺎص دارد و ﻫﻴﭻ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﻘﺮب و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﺷﺪهاي در آن ﺷﺮﻳﻚ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ از اوﻟﻴﻦ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺗﺎ ﺧﺎﺗﻢ اﻟﻨﺒﻴﻴﻦ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي آن دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮ آن اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ‪.2‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ اﻃﻼع ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ از ﻣﺆﻟﻔﺎت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻛﻪ داﻧﺸﮕﺎه اﺳﻼﻣﻲ‬
‫اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻮد آن را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ص ‪.33 ،32‬‬
‫‪ -2‬ﻣﻨﺒﻊ ﺳﺎﺑﻖ ص ‪ 36‬ـ ‪ .38‬و ﻧﮕﺎ‪) :‬اﻟﺪرر اﻟﺴﻨﻴﻪ(؛ )‪ 54/1‬ـ ‪.(56‬‬
 ‫‪١٠٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫‪ 3‬ـ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ و ﻣﺸﻬﻮر ﺣﺮﻣﻴﻦ ﻛﻪ‬
‫در آن ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﺻﻮل ﻛﻠﻲ دﻋﻮﺗﺶ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﻃﻮري ﻛﻪ ﺷﻤﺎ و دﻳﮕﺮان ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﻳﺮان ﻛﺮدن ﺑﻨﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ روي‬
‫ﻗﺒﻮر ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻓﺮاواﻧﻲ وارد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫آﻧﻬﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻲاﺣﺘﺮاﻣﻲ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺎن و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ را از ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ ﻧﻬﻲ ﻛﺮدﻳﻢ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻮر دادﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ و ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ و آﻧﭽﻪ را‬
‫ﻛﻪ درﺑﺎرة وﻳﺮان ﻛﺮدن ﺑﻨﺎي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه روي ﻗﺒﻮر را ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻋﻮام ﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺪﻋﻴﺎن ﻋﻠﻢ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از آﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻋﻠﺖ آن‬
‫ﭘﻴﺮوي از ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﺮدم و دﻻﻳﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺷﺎﻳﻊ ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺻﺎﻟﺤﻴﻦ و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬و ﻣﺎ ﺑﺮ راه و روﺷﻲ‬
‫ﻏﻴﺮ از ﻣﺴﻴﺮ ﻋﻠﻤﺎ ﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬آﻧﺎن اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎ را در ﺷﺮق و ﻏﺮب ﻣﻄﺮح‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺎ اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﻲ زدﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ از ذﻛﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﺠﺎﻟﺖ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ دروغ و ﺗﺤﺮﻳﻔﻲ‬
‫ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬زﻳﺮا در ﻣﻴﺎن اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻋﻮام و ﺧﻮاص ﺑﻪ‬
‫ﻣﺬﻫﺒﺸﺎن ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دروغ ﮔﻔﺖ‪ .‬اﻟﺤﻤﺪ ﷲ ﻣﺎ ﭘﻴﺮو‬
‫ﺳﻨﺖ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻧﻪ ﺑﺪﻋﺖﮔﺬار‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺬﻫﺐ ]ﻓﻘﻬﻲ[ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺗﻬﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲزﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﻦ ادﻋﺎي اﺟﺘﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﭘﻴﺮو اﺋﻤﻪ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ‬
 ‫‪١٠٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫درﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ﻛﻪ وﻳﺮان ﻛﺮدن ﺑﻨﺎي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮ روي ﻗﺒﺮﻫﺎ‪ ،‬دﺳﺘﻮر دادن ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮك ﺧﻮاﻧﺪن و ﻃﻠﺐﻳﺎري از ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺬﻫﺐ ﻋﻠﻤﺎي ﺳﻠﻒ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪] ،‬آن را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺎن و ﺻﺤﺖ ﻛﻼﻣﺘﺎن را ﺑﺮاي ﻣﺎ اﺛﺒﺎت ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ[‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺷﻤﺎ را ﺑﺮاﺳﺎس دﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ و‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﮔﻮاه و ﺷﺎﻫﺪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺮو اﻫﻞ ﻋﻠﻢ و ﻋﻠﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺎه‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ از دﻳﺪ ﻣﻦ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺎﻧﺪ و ﻣﻦ در آن اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮدم‪ ،‬آن را ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﻫﺪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ رﺿﺎﻳﺖ و اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺎﻣﻞ آن‬
‫را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮم‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﻬﺘﺮ از ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪن ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.1‬‬
‫‪ 4‬ـ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ او ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻪ در آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ رﺿﻮان و رﺿﺎﻳﺖ ﺧﻮدش ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺮداﻧﺪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫از ﺻﺤﺖ و ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺷﻤﺎ اﻃﻼع ﻳﺎﻓﺘﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪم‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻲ از‬
‫اﺣﻮال ﻣﺎ ﺑﭙﺮﺳﻲ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﭘﺮوردﮔﺎري ﻛﻪ ﺑﺎ ﻟﻄﻒ و ﺳﺘﺎﻳﺶ او‬
‫ﻧﻴﻜﻲﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎ در ﺻﺤﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ درﺑﺎرة ﺳﺒﺐ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻣﺮدم وﺟﻮد دارد ﺳﺆال ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در ﻫﻴﭽﻜﺪام از‬
‫ﺷﺮاﻳﻊ اﺳﻼم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه‪ ،‬زﻛﺎت‪ ،‬ﺣﺞ و ‪ ....‬و ﻫﻴﭽﻜﺪام از ﻣﺤﺮﻣﺎت‬
‫اﺧﺘﻼف ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬آﻧﭽﻪ در ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻣﺎ ﺧﻮب و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪.2‬‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ﻣﻨﺒﻊ ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ص ‪ 40‬ـ ‪.42‬‬

‫‪ -2‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ﻣﻨﺒﻊ ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ص ‪ 44‬ـ ‪ ،49‬ﻛﻪ درﺑﺎرة ﻋﻘﻴﺪه اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻔﺼﻠﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٠٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫و ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎ رﻫﺒﺮياش در ﺟﻬﺎن‬

‫اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺟﻬﻞ از آن ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﺎن از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻌﺸﺎن‪ ،‬و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻫﺪف اﻳﺠﺎد اﺧﺘﻼف در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻧﻴﺮوي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و از ﺑﻴﻦ‬
‫ﺑﺮدن دﻋﻮت اﺻﻼﺣﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﻴﺮوي از آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﺗﺤﺎد ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻗﻠﻮب آﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ و‬
‫از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻋﻠﻞ ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ اﻫﺪاﻓﺸﺎن دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ ﭼﻴﺰي‬
‫ﺟﺰ ﻋﺪم اﻃﻼع ﻛﺎﻣﻞ اﻳﻦ رﻫﺒﺮان از ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼم و ﻧﮕﺮاﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫و ﻣﻨﺎﺻﺒﺸﺎن ـ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﻴﺮوي از ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ و اﻣﻴﺎل ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ‬
‫ﺣﻜﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ و دﺳﺘﻮرات ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ـ ﺗﺮﺟﻴﺢ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ اﻫﺪاف دﺷﻤﻦ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ ﻛﻪ از ﻳﻚ ﻃﺮف ﮔﻴﺮﻧﺪه اﺳﺖ ﺑﺮﻣﻼ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮي‬
‫ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ دﻳﻦ اوﺳﺖ در اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎدش دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرت اﻫﺪاف آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن روﺷﻦ و ﺟﻨﮕﻬﺎي ﺻﻠﻴﺒﻲ دوﺑﺎره ﺷﺮوع‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻏﺮﺑﻲﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﺪف و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﻛﺎر آﻧﻬﺎ از زﻣﺎن ﻫﺠﺮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺿﺮﺑﻪ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم اﻳﻦ اﻣﺮ را در ﺟﺮﻳﺎن رﻫﺒﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫)ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ أﺑﻲ( و )ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺄ( ﻳﻬﻮدي ﻛﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ آن را‬
‫از داﺧﻞ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در ﻓﻬﻢ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺳﻼم ﺿﻌﻒ‬
 ‫‪١٠٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا اوﻟﻴﻦ ﻓﺮﻗﻪاي ﻛﻪ در اﺳﻼم ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ ﺳﺒﺄﻳﻪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ اﻣﺮ را در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﻴﻦ ﻛﻪ در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺮاي‬
‫زﺷﺖ ﺟﻠﻮه دادن و ﺳﻴﺎه ﻧﻤﺎﻳﻲ اﺳﻼم و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺗﺎرﻳﺦ و اﻧﺪﻳﺸﻪ آن ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺗﻼش ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ اﻛﺜﺮ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻳﻬﻮدي ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﺻﻔﺤﺎت ﺗﺎرﻳﺦ و ﺑﺎزﮔﺸﺎﻳﻲ ﭘﺮوﻧﺪه ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ رﺿﺎﻳﺖ ﺳﻮدﺟﻮﻳﺎن و ﻣﺪﻋﻴﺎن‬
‫ﻋﻠﻤﻲ را ﻛﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻨﺼﻮب ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎر را در ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم زﻳﺒﺎ ﺟﻠﻮه ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻮدﺟﻮﻳﺎن ﻗﻴﺎﻣﺖ و آﺧﺮت‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺎ دﻧﻴﺎ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﻫﺪف و‬
‫ﻏﺎﻳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن در ﻣﻴﺎن ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎ ﺳﻮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ـ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و‬
‫در ﻋﻤﻖ اﻣﻮر ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ و اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ آن زﻣﺎن را ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲدادﻧﺪ ـ ﺷﺎﻳﻊ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دﻋﻮت ]ﺳﻠﻔﻲ[ ﺟﺪﻳﺪي ﻛﻪ در ﺷﺒﻪ‬
‫ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اداﻣﻪ ﻫﻤﺎن دﻋﻮت ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺧﻮارج‬
‫اﺑﺎﺿﻴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻐﺮب ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﻣﺬﻫﺐ و اﻋﺘﻘﺎدات‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺠﺖ و دﻟﻴﻞ ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻣﺮدم‬
‫از ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ اﻃﻼع ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ و دﻋﻮﺗﺶ اﺗﻬﺎم و اﻓﺘﺮاﻫﺎي‬
‫ﻓﺮاواﻧﻲ وارد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ‪ :‬در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺶ دروغ ﺑﻮدن اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎ را ﺑﻪ‬
 ‫‪١٠٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻐﺮب در ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎي دﻋﻮت در ﺳﺎل‬
‫‪1226‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ را درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ زﻣﺎﻧﻲ روي داد ﻛﻪ اﺑﻮاﺳﺤﺎق‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﮔﺮوه زﻳﺎدي از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻐﺮب ﺑﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻓﺮﻳﻀﻪ ﺣﺞ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﭘﺲ از آن ﺑﺎ اﻣﺎم ﺳﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ درﺑﺎره‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺪﺗﻲ ﭘﺲ از‬
‫وﻓﺎت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ‪ :‬روي داد‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻐﺮب اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮاﺋﺖ دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ از ﻫﻤﺔ اﺗﻬﺎﻣﺎت و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻋﻠﻤﺎي اﻳﻦ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ و ﺻﺪاﻗﺖ آن ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺛﺒﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮري ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻣﻮﻟﻲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﺴﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻐﺮب ﻧﻴﺰ درﺑﺎره دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﻗﺎﻧﻊ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.1‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ـ اﺗﻬﺎم و اﻓﺘﺮاي وارد ﺷﺪه ﺑﻪ دﻋﻮت ـ در ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﺳﻮدﺟﻮﻳﺎن و‬
‫ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻃﻠﺒﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻓﺮاواﻧﻲ روﺑﺮو ﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ـ ﭘﺪر ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ـ ﻧﺴﺒﺖ داده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ دادن اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا رﻫﺒﺮ دﻋﻮت او ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ آن را ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎم آن ﻣﺤﻤﺪي ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ]ﻳﻌﻨﻲ ادﻋﺎي وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻓﺮﻗﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﺧﻮارج و دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺎﻣﻪ اﺑﻮاﺳﺤﺎق اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن در ﺗﻮارﻳﺦ ﻣﻐﺮب ﺑﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي زﻳﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ‪) :‬اﻻﺳﺘﻘﺼﺎء ﻷﺧﺒﺎر دول اﻟﻤﻐﺮب اﻷﻗﺼﻲ(‪ 120/8) :‬ـ ‪ (125‬ﻟﻠﻨﺎﺻﺮي‪ ،‬و )اﻹﻋﻼم ﺑﻤﻦ ﺣﻞ‬
‫ﻣﺮاﻛﺶ و أﻏﻤﺎت ﻣﻦ اﻷﻋﻼم(‪ 68/10) :‬ـ ‪.(73‬‬
 ‫‪١٠٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺟﺪﻳﺪ[ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﻤﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم را ﺑﺎ اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﻪ‬
‫آن را از ﺧﺪاوﻧﺪ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮد‪ ،‬رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺤﻤﺪي ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮام ﺑﻪ ﻓﺮق ﻣﻴﺎن آن دو ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و از آن اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‬
‫آﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ اﺳﻢ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم اﻧﻌﻜﺎس ﻳﺎﺑﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه‬
‫اﻓﺘﺎدن ﻣﺮدم ﺷﻮد‪ ،‬و ﭘﻴﺶ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ و ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ در ذﻫﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد آورد‪ .‬در ﮔﺰارﺷﺎت و ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺎﺷﺎ ﺑﺮاي ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺑﺎﺷﺎ‬
‫در ﻣﺼﺮ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﺜﻤﺎﻧﻲﻫﺎ از آن ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ‬
‫دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب و دوﻟﺖ ﺳﻌﻮدي اﻟﻔﺎﻇﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ وﻫﺎﺑﻴﺖ‬
‫ﺧﻮارج‪ ،‬ﺧﺎرج ﺷﺪﮔﺎن از دﻳﻦ اﻃﻼق ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.1‬‬
‫آﻧﺎن ﻋﻤﻮﻣﺎً اﺗﻔﺎق ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺮدم را دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم‬
‫ﻋﺎدﺗﺎً از اﻣﻮر ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻴﻢ دارﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف روش ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﺳﻼم در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي دﻋﻮت و ﻧﺠﺎت ﻣﺮدم آورده ﺑﻮد‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ و ﺳﻴﺮه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ اﺳﻨﺎد زﻳﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻛﻪ در آن ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ اﺗﺮاك ﺑﺎ اﺑﻦ ﺳﻌﻮد دﻟﻴﻞ و ﺑﻬﺎﻧﻪ‬
‫آورد‪ ،‬ص ‪ 353‬ـ ‪ ،355‬ﻧﺎﻣﻪ ﻳﻮﺳﻒ ﻛﺒﺦ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آل ﺳﻌﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ص ‪ 362‬ـ ‪370‬‬
‫و ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﺿﺒﺎ ﺑﺎﺷﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻛﻞ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺣﺠﺎز‪ ،‬ص ‪ 381‬ـ ‪ ،382‬ﭘﻴﻮﺳﺖ‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ،7‬ص ‪ 383‬ـ ‪ 384‬و ﻧﺎﻣﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺎﺷﺎ ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺷﻘﺮاء و ﻣﮋده ﺑﻪ ﻓﺘﺢ آن‪ ،‬ص ‪ 422‬ـ ‪444‬‬
‫وﻏﻴﺮ از آن‪ ،‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ﻛﺘﺎب‪) :‬اﻟﺪوﻟﻪ اﻟﺴﻌﻮدﻳﻪ( دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ص ‪ 349‬ـ ‪ ،440‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﻠﺪ دوم اﺳﻨﺎد دورة‬
‫ﻋﺜﻤﺎﻧﻲﻫﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٠٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در دوران ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ اﻣﻮر دﻳﻨﺸﺎن‬

‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از آن ﺑﻪ ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﻳﺎد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﻲ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻏﺮب و ﺷﺮق و ﻣﺘﻔﻜﺮان آن ﺑﻪ‬
‫زﺷﺖ ﺟﻠﻮه دادن اﻳﻦ ﺑﻴﺪاري ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﻣﺮدم را از آن دور ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪدي اﻃﻼق ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن‬
‫ﻣﺎﻧﻌﻲ در راه ﭘﻴﺸﺒﺮد آن ﺷﻮد‪ ،‬و ﻛﺎر آن را ﻳﻜﺴﺮه ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم در ﻫﻤﻪ زﻣﺎﻧﻬﺎ و ﻣﻜﺎﻧﻬﺎ ـ ﻛﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاوان اﺳﺖ ـ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺪرت ﭼﺸﻢ ﻣﻲدوزﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺮﻳﺎن را ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎن و ﺣﻘﻴﻘﺖ را روﺷﻦ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ در آن زﻣﺎن اﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ از ﻋﻠﻤﺎ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﺒﻬﻪ‬
‫اﻓﻜﻨﻲ و ﺟﻌﻞ آراء و اﻗﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم از ﻃﺮﻳﻖ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻘﺎﻳﻖ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ‪ ،‬و آراي داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺣﻖ ﻃﻠﺐ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺪ ﺟﻠﻮه‬
‫دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮان ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ ﻧﻬﻀﺖ اﺻﻼﺣﻲ‪،‬‬
‫ﻛﻪ در ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم آن را ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻔﺮﻗﻪ و اﻧﺸﻌﺎب در دﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺮوج از ﺟﻤﺎﻋﺖ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺬاري در دﻳﻦ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آن‬
‫ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺒﻬﺎت ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﻣﻴﺎن ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻃﻠﺒﺎن و ارﺑﺎﺑﺎن ﻗﺪرت و ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ از ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدن ﻧﺎم‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه و ﻧﻔﻮذ ﺣﻜﻮﻣﺘﺶ ﺑﻴﻢ داﺷﺖ‪ ،‬اﻧﻌﻜﺎس‬
‫ﻓﺮاواﻧﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﭘﺲ از آن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوزي‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻋﻮت ﺑﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ در وادي اﻟﺼﻔﺮاء ﺑﻴﻦ ﻣﻜﻪ و ﻳﻨﺒﻊ‪ ،‬ﺧﺸﻢ‬
 ‫‪١٠٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻣﺎدر ﻳﻜﻲ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﻮد را ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻛﺎروان ﻋﺜﻤﺎﻧﻲﻫﺎ ﺑﺪون اﻧﺠﺎم ﻓﺮﻳﻀﻪ ﺣﺞ ﻛﻪ ﻣﺎدر آن ﭘﺎدﺷﺎه و‬
‫اﻃﺮاﻓﻴﺎن او در آن ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﺸﻢ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ در ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي اﺳﻼﻣﻲ از‬
‫دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب اﺳﺘﻘﺒﺎل ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬و ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ اﻣﻮال ﻣﺮدم را ﻏﺎرت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ رﻫﺒﺮيﻫﺎي ﻣﻮﻗﺖ دﻳﻦ راﺿﻲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن ﺑﺮ ﺟﺎﻫﻼﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻳﻨﺸﺎن و ﻧﻴﺎت آﻧﺎن را ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺮوﻳﺞ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻬﺎ و اﻓﺘﺮاﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ص درﺑﺎرة ﻟﻐﺰش ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺸﺪار داده و ﺑﻴﺎن‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎﻳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻏﻴﺮ از آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ ﻓﺘﻮا ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻮد ﮔﻤﺮاه‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و دﻳﮕﺮان را ﻫﻢ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.1‬‬
‫آﻧﺎن ﻫﻤﮕﻲ اﻣﺮي ﺣﺴﺎس در زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﻳﻌﻨﻲ دﻳﻦ را ﻫﺪف ﻗﺮار داده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻬﺎ ﺑﺪان ﻧﻴﺎز و ﻗﻠﺐﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي آن اﺷﺘﻴﺎق دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ آن و‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ دﻳﻦ را از آن ﮔﺮﻓﺖ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻫﺮ آﻧﭽﻪ درﺑﺎرة آن‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه از ﺣﺪﻳﺜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و ﺗﺮﻣﺬي ﺑﻪ رواﻳﺖ از ﻋﺎﻳﺸﻪ و ﻋﺮوه آن‬
‫را رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪١١٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻧﺎن اﻗﺪام ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺮ ﺳﺮ زﺷﺖ ﻧﻤﺎﻳﻲ و ﺑﺪ ﺟﻠﻮه دادن دﻋﻮت‬

‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻪ اﻫﺪاف آن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬اﻳﺠﺎد اﺗﺤﺎد ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ‬
‫ﺧﺮاﻓﺎت‪ ،‬روﺷﻨﮕﺮي در اذﻫﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺑﻦ ﻏﻨﺎم و اﺑﻦ ﺑﺸﺮ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺗﺎرﻳﺨﺸﺎن ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم در اﻟﺪرﻋﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﺴﺐ ﻋﻠﻢ رﻏﺒﺖ ﻓﺮاواﻧﻲ ﭘﻴﺪا‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﭘﺲ از ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﺪاوم و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آوردن روزي ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﺎﮔﺮدان ﺷﻴﺦ اوﻗﺎﺳﺘﺸﺎن را ﺑﻴﻦ ﻛﺎر ﻛﺮدن و‬
‫ﻋﻠﻢ اﻧﺪوزي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺗﺎ ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﺑﻪ ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﻋﻠﻢ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﭘﺲ‬
‫از آن ﺗﺎ ﻇﻬﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻛﺎرﺷﺎن از ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ‬
‫ﺗﺎ ﻣﻐﺮب اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻐﺮب ﺗﺎ ﻋﺸﺎ در ﺟﻠﺴﺎت ﻋﻠﻤﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬
‫در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ و ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺖ‪.‬‬
 ‫‪١١١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺷﺒﻬﻪﻫﺎﯼ ﺩﺷﻤﻨﺎﻥ‪:‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻲ و دﻧﻴﻮي آﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺗﻌﺎرض داﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ آن و ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻧﺴﺒﺖ دادن اﻛﺎذﻳﺐ و‬
‫اﻓﺘﺮاﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ اﻓﺮاد از اﻗﻮام و ﻧﺰدﻳﻜﺎن وي ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن اﻣﻮر ﻋﺠﻴﺒﻲ را ﺑﻪ دﻋﻮت او ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺷﻴﺦ در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي آن اﻓﺘﺮاﻫﺎ را رد و ﺑﻄﻼن و ﻛﺬب آﻧﻬﺎ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫و از ﺻﺤﺖ اﻋﺘﻘﺎدي ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﺪان ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬دﻓﺎع ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آراي ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬
‫دﻋﻮت ﻣﻲاﻓﻜﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮﮔﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﻲ از آﻻم و رﻧﺠﻬﺎي دﻋﻮت‬
‫آﺷﻨﺎ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ و اﻓﺘﺮاﻫﺎي دﺷﻤﻨﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬در ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺷﺒﻬﺎت و ﻣﻨﺎﻇﺮات ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ آﻧﺎن در‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺪام از آﺛﺎر اﻳﺸﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و‬
‫رﺳﺎﺋﻞ ﻣﺘﻌﺪد اﻳﺸﺎن ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺘﺎب ﻛﺎﻣﻠﻲ در آﻣﺪه اﺳﺖ و ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و‬
‫ردﻳﻪﻫﺎ ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﻧﻮهﻫﺎ و ﺷﺎﮔﺮداﻧﺸﺎن ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻌﺪد و ﻓﺮاوان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻲاﺳﺎس را رد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ از آن ﺷﺒﻬﺎت و‬
‫اﻓﺘﺮاﻫﺎ ﺑﺮاﺋﺖ و ﺑﻴﺰاري ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻋﻮت را‬
‫ﭘﻴﮕﻴﺮي و ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬در ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ از زﻣﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺟﻬﺎدي و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺎﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ رﺳﺎﺋﻞ و روﻳﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﺪاﻓﻊ دﻋﻮت در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ رد ﺷﺒﻬﺎت‬
‫ﺑﻲاﺳﺎس ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪١١٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﺻﻞ اﻳﻦ ﺷﺒﻬﺎت ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﮔﻮﻧﻪاﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ 1‬ـ ﺷﺒﻬﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ و ﮔﺮوﻫﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ اﻣﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻣﻨﺴﻮب ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺷﻴﺦ‬
‫درﺑﺎرة آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎن ﻋﻘﻴﺪه اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ .‬وي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم‬
‫اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ‪ :‬در ﺷﺎم‪ ،‬اﻣﺎم ﺷﺎﻃﺒﻲ در ﻣﻐﺮب و اﻟﻌﺰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم در ﻣﺼﺮ در‬
‫ﺳﺎل ‪660‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺧﺮوج آن ﻓﺮق از ﺻﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺗﻘﺒﻴﺢ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ اﻣﺎ اﻣﻮري ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎﺳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺘﻮن اﺻﻠﻲ ﻧﻘﻞ‬
‫ﺷﺪه از اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب و آﺛﺎر او و ﻓﺮزﻧﺪان و ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاوان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﺧﻮاﻧﻨﺪه و ﺷﻨﻮﻧﺪه‬
‫دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﮔﺰﻳﺪهاي از ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،1‬در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺑﺮاﺋﺖ از ﻫﻤﻪ اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻧﺴﺒﺖ‬
‫داده ﺑﻪ دﻋﻮت ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﺗﻬﺎﻣﺎت و اﻓﺘﺮاﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬
‫ﻛﺬب ﻣﺤﺾ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و در ﻋﻘﻴﺪه و ﮔﻔﺘﺎر ﺷﻴﺦ ﻫﻴﭻ اﺳﺎﺳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن اﻳﺸﺎن در ﻳﻜﻲ از رﺳﺎﻟﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻗﺼﻴﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺧﻴﺮاً درﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺳﺤﻴﻢ‪ 2‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻤﺎ آن را ﻗﺒﻮل و آن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ‪ 75‬ـ ‪ 77‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﺻﻞ ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ در ﭘﺎورﻗﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻳﻜﻲ از اﻫﺎﻟﻲ رﻳﺎض ﻛﻪ ﺑﺎ دﻋﻮت ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و دﺷﻤﻨﻲ ﻣﻲﻛﺮد و در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻣﻲﻧﻮﺷﺖ و اﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ و دروﻏﻴﻨﻲ را ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲداد‪.‬‬
 ‫‪١١٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮد اﻣﻮري را ﺑﻪ دروغ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻧﮕﻔﺘﻪام و ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ اﻣﻮر ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ذﻫﻨﻢ ﺧﻄﻮر ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ اﺗﻬﺎﻣﺎت او ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪) :‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺬاﻫﺐ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ را‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲداﻧﻢ‪ ،‬و ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدم از ﺷﺸﺼﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻫﻴﭻ دﻳﻦ و‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ادﻋﺎي اﺟﺘﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬و از ﻛﺴﻲ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ اﺧﺘﻼف ﻋﻠﻤﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺻﺎﻟﺢ و‬
‫ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺗﻮﺳﻞ ﺟﻮﻳﺪ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻮﺻﻴﺮي را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫اي ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﻗﺒﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ص را ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻣﻲﻛﺮدم‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ‬
‫ﻧﺎودان ]ﻃﻼي[ ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﺮ ﻣﻲداﺷﺘﻢ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻳﻚ ﻧﺎودان ﭼﻮﺑﻲ‬
‫ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻢ‪ .‬ﻣﻦ زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﻲداﻧﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻦ زﻳﺎرت‬
‫ﻗﺒﺮ واﻟﺪﻳﻦ و ‪ ...‬را زﺷﺖ ﻣﻲﭘﻨﺪارم‪ .‬ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ‬
‫ﻣﻲداﻧﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﻦ اﻟﻔﺎرض و اﺑﻦ ﻋﺮﺑﻲ را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي دﻻﺋﻞ‬
‫اﻟﺨﻴﺮات و روض اﻟﺮﻳﺎﺣﻴﻦ را آﺗﺶ ﻣﻲزﻧﻢ و روض اﻟﺮﻳﺎﺣﻴﻦ را روض‬
‫اﻟﺸﻴﺎﻃﻴﻦ ﻣﻲداﻧﻢ(‪ .‬ﺟﻮاب ﻣﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ و اﺗﻬﺎﻣﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ ﻫﺬا ﺑﻬﺘﺎن ﻋﻈﻴﻢ‪ .‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ـ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ـ اﺗﻬﺎم وارد‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ او ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ ؛ و اﻓﺮاد ﺻﺎﻟﺢ و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر را دﺷﻨﺎم‬
 ‫‪١١٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﻳﻦ دو ﮔﺮوه ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻋﻠﻤﺎ اﺗﻬﺎم وارد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻠﺒﻬﺎ و ﻧﻴﺎت‬
‫ﭘﻠﻴﺪﺷﺎن ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪.1‬‬
‫‪ 3‬ـ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺎﺳﺘﻮاﻧﻲ و ﺿﻌﻒ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوان ﺷﻴﺦ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻛﺮده و در‬
‫آن ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان در دو ﻣﻮرد ﻗﺒﻞ ﺟﺎي داد‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺮاي ﭘﻨﻬﺎن‬
‫ﻛﺮدن اﻳﻦ ﻧﺎﺳﺘﻮاﻧﻲ ﺑﻪ دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﺷﻴﺦ و دﻋﻮﺗﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑﻪ‬
‫اﺷﺘﺒﺎه اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﺮدم اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﮔﺮ آﻧﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫و ﻣﻨﺎﻇﺮه روي داده ﺑﻮد ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه و ﻣﻨﺎﻓﻌﺸﺎن را از دﺳﺖ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﭼﺎرهاي ﺟﺰ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﺳﻴﺎه ﻧﻤﺎﻳﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﻣﺮدم از آﻧﭽﻪ در ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻃﻼع ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮﻳﺪن و ﺗﻘﻄﻴﻊ ﻛﻼم ﺷﻴﺦ ‪ :‬ﻳﺎ‬
‫﴿‪﴾ š⎥,Íj#|Áßϑù=Ïj9 ×≅÷ƒuθsù‬‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ ﺧﻄﺎ از ﺳﺨﻨﺎن او ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آﻳﻪ‪:‬‬

‫﴿‪öΝÍκÍEŸξ|¹ ⎯tã öΝèδ t⎦⎪Ï%©!$#‬‬ ‫را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و آن را ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ و آﻳﻪ ﺑﻌﺪي‪،‬‬

‫™‪ ﴾ tβθèδ$y‬را ﻧﺨﻮاﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع اﺗﻬﺎﻣﺎت‪ ،‬ادﻋﺎﻫﺎي زﻳﺮ آﻧﻬﺎ درﺑﺎرة‬
‫دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﺑﻮد‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺮوان ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ،‬ﺻﻠﻮات ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ و رﺳﺎﻟﺖ او را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ادﻋﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ اﻧﺴﺎن ﺧﺮدﻣﻨﺪ و آﮔﺎﻫﻲ آن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺎﻣﻪ در ﺟﻠﺪ ‪ 5‬آﺛﺎر ﺷﻴﺦ‪ ،‬ﺑﺨﺶﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬ص ‪ 8‬ـ ‪ 13‬و ﭘﻴﻮﺳﺖ‬
‫آن ﻛﺘﺎب ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪١١٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ و دﻋﻮﺗﺶ‬

‫ﺗﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺎ آن دﺷﻤﻨﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب از ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي او در زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﻓﻘﻪ و اﺣﻜﺎم‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺳﻴﺮه ﻧﺒﻮي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ آﻧﺎن ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ و راي از آراي او را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻨﻤﻮدهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﻨﺎﻓﻊ دﻧﻴﻮي آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻧﻤﻮده و ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﭼﺸﻢ ﺑﺼﻴﺮت آﻧﻬﺎ‬
‫را ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻋﻴﻮب وﻫﺎﺑﻴﺖ رﺳﺘﻤﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻓﺮﻗﻪاي از ﺧﻮارج اﺑﺎﺿﻴﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻋﻮت ﺟﺪﻳﺪ در ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﻛﺎر‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻗﻪاي ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن درﺑﺎرة آن ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ و درﺑﺎرة آن در ﻣﻐﺮب‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻇﺮات و ردﻳﻪﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ اﻧﺠﺎم‬
‫ﺷﺪ و ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻐﺮب و اﻧﺪﻟﺲ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ رد و ﺗﺨﻄﺌﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن از ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻧﺎم آن دو ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺎم آن دو را‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻧﺎم ﻓﺮﻗﻪ اوﻟﻲ را ﺑﺮ دوﻣﻲ اﻃﻼق ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب اﺻﻄﻼح ﺟﺪﻳﺪي اﻃﻼق ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺮدم ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ رﻳﺸﻪ و ﺳﺎﺑﻘﻪ داﺷﺖ و آن )وﻫﺒﻴﺖ ﻳﺎ‬
‫وﻫﺎﺑﻴﺖ( ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن اﻳﻦ ﻧﺎم را ﻫﻤﭽﻮن ﭘﻮﺷﺶ آﻣﺎدهاي ﺑﺮ ﺗﻦ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم را از آن دور و ﺑﻴﺰار ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﻌﺎﻳﺐ آن‬
‫ﻓﺮﻗﻪ ﻗﺪﻳﻤﻲ را ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ و آن را ﺑﻪ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺴﺒﺖ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻐﺮﺑﻲﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ‬
‫ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻲﻫﺎي‬
 ‫‪١١٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻋﺒﻴﺪي و ‪ ...‬ﻧﻘﺶ ﻣﺜﺒﺘﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻛﺸﻮرﺷﺎن و‬

‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ زﺷﺘﻲ را ﺑﺎ ﻫﺪف دور ﻛﺮدن ﻣﺮدم از دﻋﻮت‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻦ آن ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن از ﺑﻴﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ راه‬
‫و روش ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺳﺎدﮔﻲ و ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻮدن آن در ﻗﻠﻮب ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎز‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ و ﻣﻨﺤﺮف ﺟﻠﻮه دادن او‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻏﺮق در اﺧﺘﻼف و ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺿﻌﻒ آﻧﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم راﺳﺘﻴﻦ ﻣﻮﺟﺐ اﺗﺤﺎد ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن از آن ﺳﻮد ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ وﻳﮋه اﻳﻨﻜﻪ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ اﻳﻦ دﻋﻮت ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﺮدم روﺑﺮو ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از آن را در ﺻﻔﺤﺎت ﭘﻴﺸﻴﻦ ذﻛﺮ‬
‫ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ اﻣﺮ ]ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم راﺳﺘﻴﻦ[ ﺧﻮاﺳﺘﻪ و آرزوي ﻫﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻃﻠﺒﺎن و ﻓﺮق و ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﺎن‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺎﺑﻮدي آن و دور ﻛﺮدن ﻣﺮدم از‬
‫آن و ﭘﻴﮕﻴﺮي و ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻣﻨﺎﺑﻊ آن‪ ،‬ﺗﻼش ﻓﺮاواﻧﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ را در ﺧﻼل آﺛﺎر ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻏﺮﺑﻲ و ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮي‪ ،‬آﻟﻤﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ درﺑﺎرة اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﺑﻲ در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ وﻳﮋه زﻣﺎﻧﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻳﻦ ﺑﻴﺪاري ﻓﻜﺮي در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‬
 ‫‪١١٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻲﻃﺮف ﺑﺎ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب و‬

‫ﮔﺴﺘﺮش آن ﺑﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ارﺗﺒﺎط ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ دﻋﻮت در دورهاي ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد آﻣﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﻞ و ﻇﻠﻤﺖ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻫﻤﺎن دورهاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب را ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻴﺪاري ﻓﻜﺮي و اﻋﺘﻘﺎدي در روش‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﺻﺤﻴﺢ و ﻋﻘﻴﺪه ﺳﺎﻟﻢ و ﭘﺎك ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ دﻋﻮت اﺳﻼم را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻠﻮص و ﺻﻔﺎي اوﻟﻴﻪ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ در اﻳﻦ راه ﺑﺮاﺳﺎس روش‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺎن ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ روش ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ را ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬و از ﻋﻠﻤﺎ و داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺤﻠﻴﻢ )اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ(‬
‫ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪728‬ﻫ‪.‬ق در ﺷﺎم‪ ،‬اﺑﻦ اﻟﻘﻴﻢ ﺟﻮزي ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺳﺎل ‪751‬ﻫ‪.‬ق در‬
‫دﻣﺸﻖ‪ ،‬ﺷﺎﻃﺒﻲ ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺳﺎل ‪790‬ﻫ‪.‬ق در ﻏﺮﻧﺎﻃﻪ اﻧﺪﻟﺲ و اﻟﻌﺰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم‬
‫ﻣﺘﻮﻓﻲ در ﻣﺼﺮ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎي دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎري از داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻋﺮب و ﻣﺴﻠﻤﺎن و ‪ ...‬در اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎره اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ روﻳﺸﺪ در ﻛﺘﺎب )اﻻﻣﺎم‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻓﻲ اﻟﺘﺎرﻳﺦ( ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ 40‬راي و ﻧﻈﺮ را ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب و ﻧﻘﺶ آن در ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن ﺑﻴﺪاري در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻫﻤﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن را ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ج ‪ ،2‬از ص ‪ 300‬ﺗﺎ ص ‪.360‬‬

 ‫‪١١٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺩﻭﺑﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﺷﺒﻬﻪ ﺍﻓﮑﻨﯽﻫﺎ‪:‬‬

‫ﻋﻘﺎﻳـﺪ اﻧﺤﺮاﻓﻲ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﺎﺳﻮﻧـﺮي‪ ،‬وﺟـﻮدﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻻﺋﻴﺴﻢ و اﻟﺤﺎدي‬
‫و ‪ .....‬ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﻮرد ﻫﺪف ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺰ‬
‫اﺳﻼم ﺧﺎﻟﺺ و ﻧﺎب و ﺑﻪ دور از اﻧﺤﺮاﻓﺎت و اﻓﻜﺎر وارداﺗﻲ‪ ،‬وﺳﻴﻠﻪاي را ﻛﻪ‬
‫راه را ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﻪ اﻣﻨﻴﺖ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮاﺳﺎس دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدن‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ـ ﻋﺰ وﺟﻞ ـ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬رﻫﻨﻤﻮن‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻄﺮت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ را ﺑﺮاﺳﺎس آن آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ اﺻﻮل اﺳﻼم آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﺬب ﻣﻲﻛﻨﺪ و ارﺗﺒﺎط آن ﻣﻮﺟﺐ اﺗﺤﺎد‬
‫ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻗﻠﺐﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺟﻬﺖﮔﻴﺮيﻫﺎي داراي اﻫﺪاف ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ و ﻛﻴﻨﻪﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن ـ‬
‫ﻛﻪ از ﻋﺎﻃﻔﻪ و ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دور اﺳﺖ ـ ﺑﻪ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده و ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي‬
‫از ﻋﻘﻠﻬﺎي ﺿﻌﻴﻒ و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي زودﮔﺬر و ﺑﻬﺮه اﻧﺪك از ﻋﻠﻢ و‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﺗﺤﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻏﻴﺮت و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ص درﺑﺎرة ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﻋﻠﻤﺎي ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪهاي ﻛﻪ اﻣﻮر را ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﻳﺎد ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺸﺪار داده ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻠﻤﻮسﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ در آﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬آﺳﻴﺎ و‬
‫اروﭘﺎ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﺎﻧﻲ ﭼﺎپ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻜﺮار آن‬
‫ﺷﺒﻬﺎت ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻢ ﻛﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻛﻴﻨﻪﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ را‬
 ‫‪١١٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ آﻧﻬﺎ را ﭘﺮﻳﺸﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد و دﺷﻤﻨﺎن‬
‫اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ و اﻓﺴﺎد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن دوﺑﺎره ﺑﺮاﺳﺎس روش ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و‬
‫ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ص ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﺼﻔﻴﻪ اﻳﻦ از‬
‫ﺷﺒﻬﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان اﻓﺰوده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ‬
‫ﻛﻴﻨﻪﺗﻮز و ﻳﻬﻮدﻳﺖ ﻣﻜّﺎر ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻧﻴﺮوﻫﺎ و ﻣﺰدورﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﺷﻮرﻳﺪﻧﺪ و ﭘﻮﭼﻲ اﻓﻜﺎرﺷﺎن را درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻠﻜﻪ در ﻏﺮب ﻧﻴﺰ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻳﻜﻲ‬
‫از دﻋﻮﺗﮕﺮان در آﻓﺮﻳﻘﺎ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳﻼم ﺻﺤﻴﺢ و ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻲﺷﺘﺎﺑﻨﺪ و ﻣﺮدم در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺮ درﻳﺎﻓﺖ‬
‫اﺳﻼم از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺻﺤﻴﺢ و ﻧﺎب آن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﭼﻬﺮه ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ و دﻋﻮت او ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬وي ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ زﺑﺎن ﭼﺎپ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ از آن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﻛﻪ اﻓﺘﺮاﻫﺎ و اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﻲ ﻋﻠﻴﻪ دﻋﻮت‬
‫اﺻﻼﺣﻲ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻄﺮح ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻋﻠﻴﻪ اﻳﺸﺎن و‬
‫دﻋﻮﺗﺶ و ﻧﺸﺮ اﻛﺎذﻳﺐ و اﻓﺘﺮاﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣ‪‬ﺒﻠّﻎ از آن ﻋﺎﻟﻢ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از آﺛﺎر و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ را‬
‫ﺧﻮاﻧﺪهاي؟ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ درﺑﺎره او ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣ‪‬ﺒﻠﱢﻎ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺑﺎﻫﻮﺷﻲ ﺑﻮد ﺑﻪ او ﻛﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ اﺛﺮ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب را داد‪ .‬اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از آن ﺟﻠﺪ و ﺻﻔﺤﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺘﺎب را ﻛﻨﺪه و ﺑﻪ او‬
 ‫‪١٢٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬دوﺳﺖ دارم اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺑﺨﻮاﻧﻲ و ﻓﺮدا ﻧﻈﺮت را درﺑﺎرة آن ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻲ‪.‬‬
‫در دﻳﺪار ﺑﻌﺪي آن ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﺗﻤﺠﻴﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ آن ﻛﺘﺎب ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬و از آﻧﺠﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺣﺎوي ﻋﻠﻮم ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ و ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﺻﺤﻴﺤﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻓﻜﺎر و اﻋﺘﻘﺎداﺗﺸﺎن ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺆﻟﻒ آن‬
‫ﻃﻠﺐ رﺣﻤﺖ و ﻣﻐﻔﺮت ﻛﺮد‪.‬‬
‫آن ﻣ‪‬ﺒﻠﱢﻎ اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ او ﻧﺴﺨﻪ دﻳﮕﺮي از ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﺟﻠﺪ و ﺻﻔﺤﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫داﺷﺖ ﺑﻪ او داد و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻣﺆﺳﺲ دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ اﺻﻼﺣﻲ و‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪي آن را ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ و آﺛﺎر دﻳﮕﺮ او ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آن ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻲدرﻧﮓ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺴﺒﻨﺎ اﷲ و ﻧﻌﻢ اﻟﻮﻛﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﺦ اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﻲ را وارد‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در آن ﻛﺘﺎب وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﺎ درﺑﺎرة او ﺧﻮاﻧﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف‬
‫آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ اﺛﺮش ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﻟﺼﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ـ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺼﻼه واﻟﺴﻼم ـ آن را آورده اﺳﺖ و ﻣﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ آن ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻫﻬﺎ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬در ﻫﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ روي داد ﻛﻪ در آن ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﻫﻨﺪ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺗﻮﻓﻴﻘﺎﺗﺶ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻳﻚ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن دﻳﮕﺮ در ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم اﻟﺒﻜﺮي‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ اﺗﻔﺎق ﺗﻜﺮار‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٢١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫اﻳﻦ ﻳﻚ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻨﺪ و اﺟﺎزه‬
‫ﻧﺪﻫﻨﺪ دﻳﮕﺮان ﻳﻚ ﻧﻈﺮ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ از ﺟﺰﺋﻴﺎت آن اﻃﻼع داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ آﻧﺎن‬
‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن داﻧﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺟﺴﺘﺠﻮ‬
‫درﺑﺎره اﺻﻮل ﻋﻘﻴﺪه و دﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﭙﺮدازد و از ﺻﺤﺖ آﻧﻬﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫در آﻧﻬﺎ دﻗﺖ ﻻزم را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ‪ ،‬دﭼﺎر‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺸﻮد‪ .‬اﺧﺘﻼف در ﺻﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ از ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﻓﻘﻂ دﺷﻤﻦ از آن ﺳﻮد ﻣﻲﺑﺮد و ﺑﺮاي ﺗﻔﺮﻗﻪاﻓﻜﻨﻲ و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﺗﺤﺎد‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻼﺷﻬﺎ‪ ،‬اﻣﻮال‪ ،‬ﻓﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮد را ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻨﺎﻓﻊ‪،‬‬
‫ﺳﻠﻄﻪ و ﻧﻔﻮذ دﺷﻤﻦ در ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﺗﺮوﻳﺞ اﺧﺘﻼﻓﺎت اﺳﺖ‪ .‬از ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﺘﺤﺪ ﻛﻨﺪ و ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اوﻟﻴﻪ اﻧﺲ‬
‫و اﻟﻔﺖ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮد در آﺧﺮ اﻟﺰﻣﺎن ﻣﻴﺎن دﻟﻬﺎي آﻧﺎن اﻟﻔﺖ ﺑﺮ ﻗﺮار ﺳﺎزد‪.‬‬
‫﴿‪|Mø)xΡr& öθs9 4 öΝÍκÍ5θè=è% š⎥÷⎫t/ y#©9r&uρ‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ص ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪͕tã …çµ¯ΡÎ) 4 öΝæηuΖ÷t/ y#©9r& ©!$# £⎯Å6≈s9uρ óΟÎγÎ/θè=è% š⎥÷⎫t/ |Mø©9r& !$¨Β $YèŠÏΗsd ÇÚö‘F{$# ’Îû $tΒ‬‬

‫‪) .﴾ ÒΟŠÅ3ym‬اﻷﻧﻔﺎل‪.(63 :‬‬

‫)]و ﺧﺪا ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺮﺑﻬﺎ را ﺑﺎ وﺟﻮد دﺷﻤﻨﻲ ﺷﺪﻳﺪﺷﺎن در ﭘﺮﺗﻮ اﺳﻼم‬
‫دﮔﺮﮔﻮن ﻛﺮد و[ در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن اﻟﻔﺖ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮد ]و دﻟﻬﺎي ﭘﺮ از ﺣﻘﺪ و ﻛﻴﻨﻪ‬
‫آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ و ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ[ اﮔﺮ ﻫﻤﺔ آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺻﺮف ﻣﻲﻛﺮدي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ ﻣﻴﺎن دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﻧﺲ و اﻟﻔﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزي‬
‫وﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ]ﺑﺎ ﻫﺪاﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن و دوﺳﺘﻲ و ﺑﺮادري[ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن اﻧﺲ و‬
 ‫‪١٢٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫اﻟﻔﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ او ﻋﺰﻳﺰ و ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ‪] .‬و ﺑﺮ ﻫﺮﻛﺎري‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ[(‪.‬‬
‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻧﺼﺎرى ﻫﺮﮔﺰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن راﺿﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ دﻳﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﺒﺎه ﺳﺎزﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را دﭼﺎر اﺧﺘﻼﻓﺎت داﺋﻤﻲ‪ ،‬ﻛﻴﻨﻪ و ﺗﻨﻔﺮ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫﴿‪yìÎ6®Ks? 4©®Lym 3“t≈|Á¨Ψ9$# Ÿωuρ ߊθåκuø9$# y7Ψtã 4©yÌös? ⎯s9uρ‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪x8u™!%y` “Ï%©!$# y‰÷èt/ Νèδu™!#uθ÷δr& |M÷èt7¨?$# È⎦È⌡s9uρ 3 3“y‰çλù;$# uθèδ «!$# “y‰èδ χÎ) ö≅è% 3 öΝåκtJ¯=ÏΒ‬‬

‫‪ .﴾ AÅÁtΡ Ÿωuρ <c’Í<uρ ⎯ÏΒ «!$# z⎯ÏΒ y7s9 $tΒ   ÉΟù=Ïèø9$# z⎯ÏΒ‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه آﻳﻪ ‪.120‬‬
‫)ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻧﺼﺎرى ﻫﺮﮔﺰ از ﺗﻮ راﺿﻰ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎى آﻧﻬﺎ و ﭘﻴﺮو آﻳﻴﻨﺸﺎن ﺷﻮى‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻬﻰ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺗﻌﺼﺒﻬﺎ و ﻫﻮﺳﻬﺎ و اﻓﻜﺎر ﻛﻮﺗﺎه آﻧﻬﺎ ﺷﻮى ﺑﻌﺪ‬
‫از آن ﻛﻪ در ﭘﺮﺗﻮ وﺣﻰ اﻟﻬﻰ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﺮاى ﺗﻮ روﺷﻦ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و‬
‫ﻳﺎورى از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد(‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ‪ :‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻓﻘﻂ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﺻﻼح ﻧﺴﻞ اوﻟﻴﻪ اﻳﻦ‬
‫اﻣﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪي و آﺧﺮ اﻳﻦ اﻣﺖ را اﺻﻼح ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻧﺴﻞ اول ﻧﻴﺰ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﻼﻣﻲ ﺻﺎف‪ ،‬ﺧﺎﻟﺺ و ﻧﺎب‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ و‬
‫اﺻﻼح ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻮﺟﺐ اﺻﻼح ﻧﺴﻠﻬﺎي آﺧﺮ اﻣﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪١٢٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺩﺷﻤﻨﺎﻥ ﺩﻋﻮﺕ ﺩﺭ ﺩﺍﺧﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪:‬‬

‫اوﻟﻴﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻫﺎ و دﺷﻤﻨﻲﻫﺎ ﺑﺎ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب از داﺧﻞ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺷﺮوع ﺷﺪ ﻛﻪ دﻋﻮت از ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ آن‬
‫اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﺎ آن ﻣﺒﺎرزه ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺮدم ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ را‬
‫ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن آن ﺑﺮاي ﻣﺮدم از ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻲﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﻲاﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻧﺎﺷﻨﻴﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺣﺴﺪ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ روﻳﺎروﻳﻲ و ﻣﺒﺎرزه ﻧﻘﺶ داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﺎﻋﺮ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻭﺧﺼﻮﻡ‬ ‫ﻟﻪ‬ ‫أﻋﺪاء‬ ‫ﻓﺎﻟﻘﻮﻡ‬ ‫ﺣﺴﺪﻭا اﻟﻔﺘﯽ إذ ﱂ ﻳﻜﻮﻧﻮا ﻣﺜﻠﻪ‬
‫)ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﻤﺮد ﺣﺴﺎدت ﻣﻲورزﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ او ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ آن ﮔﺮوه‬
‫دﺷﻤﻨﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن او ﻫﺴﺘﻨﺪ(‪.‬‬
‫آن ﮔﺮوه ﺑﻪ وارد ﻛﺮدن اﺗﻬﺎم‪ ،‬اﻓﺘـﺮا و ﻧـﺴﺒﺖ دادن اﻛﺎذﻳـﺐ ﺑـﻪ دﻋـﻮت ﺷـﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺮاي دور ﻛﺮدن و ﺑﻴﺰاري ﻣﺮدم از دﻋﻮت و ﺗﺮﺳـﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻮاب را از آﻧﺎن رﺑﻮده ﺑﻮد‪ ،‬در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑـﻪ اﻧﺘـﺸﺎر ﻧﺎﻣـﻪ و اﻋﻼﻣﻴـﻪ آن اﻗـﺪام‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺑﻦ ﺳﺤﻴﻢ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﻮﻳﺲ و ﻏﻴﺮه اﻗﺪام ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫در ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ذﻛﺮ و اﺷﺎره ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮدش در‬
‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم و ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬـﺖ دﻓـﻊ ﺷـﺒﻬﺎت و‬
‫اﻓﺘﺮاﻫﺎي ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه ﺑﻪ دﻋﻮت ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن آﻧﺎن ﭘﺎﺳـﺦ داده‬
 ‫‪١٢٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺎ آن ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎريﻫﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ذﻛـﺮ ﻧﻤـﻲﻛﻨـﻴﻢ‪ .‬ﺑﻠﻜـﻪ‬

‫﴿‪ßìxΖtƒ $tΒ $¨Βr&uρ ( [™!$xã_ Ü=yδõ‹uŠsù ߉t/¨“9$# $¨Βr'sù‬‬ ‫ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ اﺷﺎره ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ‪:‬‬

‫‪) .﴾ ÇÚö‘F{$# ’Îû ß]ä3ôϑu‹sù }¨$¨Ζ9$#‬اﻟﺮﻋﺪ‪.(17 :‬‬

‫)اﻣﺎ ﻛﻔﻬﺎ)ى ﺑﻠﻨﺪ آواز و ﻣﻴﺎن ﺗﻬﻰ( ﺑﻪ ﻛﻨﺎر ﻣﻲروﻧﺪ و آﺑﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻣﺮدم‬
‫ﻣﻔﻴﺪ و ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ در زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ(‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﺣﻖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻔﻴﺪ و ﺳﻮدﻣﻨﺪ‬
‫اﺳﺖ؛ ﻫﻤﭽﻮن آب زﻻل ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺣﻴﺎت اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻲﻓﺎﻳﺪه و ﺑﻴﻬﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺣﻖ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺠﻮﺷﺪ و ﺑﺨﺮوﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎﻃﻞ را از ﺧﻮد دور ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺔ اﻳﻦ اﻓﺮاد اﻋﻢ از ﻣﻨﺘﻘﺪ و ﻧﻘﺪ ﺷﻮﻧﺪه‪ ،‬اﺗﻬﺎم زﻧﻨﺪه و ﻣﺘﻬﻢ ﻫﻤﮕﻲ از دﻧﻴﺎ‬
‫رﻓﺘﻪاﻧﺪ و روزﮔﺎر ﭘﺎﻛﻲ و ﺧﻠﻮص راﺳﺘﻴﻦ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ‪ :‬را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ آﺛﺎر دﻋﻮت و اﻧﻌﻜﺎس آن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ و ﻣﺮدم در‬
‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳﻲ آﺛﺎر و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي اﻳﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از دﺷﻤﻨﺎن ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ و ﺳﻼﻣﺖ دﻋﻮت و ﺻﺪق اﻫﺪاف‬
‫دﻋﻮﺗﮕﺮي ﭘﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬از دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ آن دﺳﺖ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ از‬
‫ﺣﻖ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ دﻳﮕﺮ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻧﺎﻣﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﻬﺎﻳﺸﺎن و ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ درﺑﺎرة‬
‫آن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﺮدم ﻓﻘﻂ از ﻃﺮﻳﻖ رﺳﺎﺋﻞ‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ‪ :‬ﺑﺎ ﻧﺎم و آراي آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ آﻧﻬﺎ در دﻧﻴﺎﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺎداش و ﺟﺰاي ﻗﻴﺎﻣﺖ در دﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ـ ﺟﻞ وﻋﻼ ـ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اوﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻬﺎﻧﻬﺎ و اﺳﺮار دﻟﻬﺎ را ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﺷﻴﺦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺑﺎز ‪ :‬دﺷﻤﻨﺎن ﺷﻴﺦ را ﺳﻪ ﮔﺮوه ﻣﻲداﻧﺪ‪:‬‬
 ‫‪١٢٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻋﻠﻤﺎي ﺧﺮاﻓﻪﭘﺮدازي ﻛﻪ ﺣﻖ را ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﺎﻃﻞ را ﺣﻖ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ و‬ ‫‪-1‬‬

‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ روي ﻗﺒﻮر و ﺗﺒﺪﻳﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ و ﺧﻮاﻧﺪن و ﻃﻠﺐ‬
‫ﻳﺎري از آﻧﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و ‪ ....‬ﺟﺰو دﻳﻦ و ﻫﺪاﻳﺖ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﮔﻤﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر را ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و ﺧﻼف ﺷﺮع ﻣﻲداﻧﺪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ از اوﻟﻴﺎ‬
‫و ﺻﺎﻟﺤﻴﻦ ﻣﺘﻨﻔﺮ و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ او واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺪهاي دﻳﮕﺮ از ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻋﻠﻢ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ و اﻓﻜﺎر او را‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و آن ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ را ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي آن دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮد ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن از دﻳﮕﺮان ﭘﻴﺮوي و اﻗﻮال ﺧﺮاﻓﻪﮔﺮاﻳﺎن و ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن درﺑﺎره او‬
‫را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﺑﻪ اوﻟﻴﺎ و اﻧﺒﻴﺎ اﺣﺘﺮام ﻧﻤﻲﮔﺬارد و‬
‫ﺑﺎ آن دﺷﻤﻨﻲ و ﻛﺮاﻣﺎت آﻧﻬﺎ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ و‬
‫ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﻴﺦ و ﺧﺮدهﮔﻴﺮي از دﻋﻮت او و دور و ﺑﻴﺰار ﻛﺮدن ﻣﺮدم از آن‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ از ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدن ﺟﺎﻳﮕﺎه و ﻣﻘﺎﻣﺸﺎن ﺑﻴﻢﻧﺎﻛﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺎ‬ ‫‪-3‬‬
‫دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻃﺮﻓﺪاران دﻋﻮت دﺳﺘﺸﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺮﺳﺪ و آﻧﻬﺎ‬
‫را از ﻣﻘﺎم و ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺸﺎن ﺑﻪ زﻳﺮ ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎﻳﺸﺎن ﭼﻴﺮه ﺷﻮﻧﺪ و آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪.1‬‬
‫ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن دﻋﻮت ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﺷﻴﺦ اﻣﻮري را ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬اﻹﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب دﻋﻮﺗﻪ و ﺳﻴﺮﺗﻪ( ﻟﻠﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﺑﺎز‪،‬ص ‪ 27‬ـ ‪.28‬‬
 ‫‪١٢٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻫﻤﮕﺎن ﻫﻮﻳﺪا ﺷﺪ و ﻣﺮدم ﺑﺎ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻧﺪ و از آن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ دﻋﻮت ﻫﻤﺎن دﻳﻦ‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت و ﺗﺮك ﻛﺸﻮر‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻛﺎرﺷﺎن ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻋﻠﻴﻪ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺑﻬﺘﺮي ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ ﺗﺎ در آن ﺑﻪ ﮔﺮدش و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ دﻋﻮت‬
‫ﺷﻴﺦ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ذﻫﻦ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻨﺤﺮف ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎي آن ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎ ﺑﺪون ﻋﻠﻢ و ﺗﺤﻘﻴﻖ از آﻧﺎن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫آراي آﻧﺎن را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺎم ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﺤﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺷﻴﺦ ذﻛﺮ‬ ‫‪-1‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻴﺦ و دﻋﻮت او ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻲﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺶ درﺑﺎرة ﺷﻴﺦ اﻣﻮري را ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲداد ﻛﻪ‬
‫روي ﻧﺪاده ﺑﻮد و ﻫﻴﭻ ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎﺳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وي از ﻋﻠﻤﺎي رﻳﺎض ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ آن ﺷﻬﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻜﻮﻣﺖ اوﻟﻴﻪ ﺳﻌﻮدﻳﻬﺎ ﺑﻪ اﺣﺴﺎء و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ زﺑﻴﺮ در ﻋﺮاق ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮد و در ﺳﺎل ‪1181‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ از دﻧﻴﺎ‬
‫رﻓﺖ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ در آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ زﻧﺪﮔﻲ او ﺑﻪ )ﻋﻠﻤﺎء ﻧﺠﺪ ﺧﻼل ﺳﺘﻪ ﻗﺮون( ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺑﻦ ﺑﺴﺎم )‪ (322/1‬و ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﻏﻨﺎم‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٢٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺪهاي از اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده آل ﺳﺤﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺟﺰو‬

‫اﻫﻞ ﻋﻠﻢ و ﻓﻀﻞ زﻣﺎن ﺧﻮد و ﺳﺎﻛﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﺠﻤﻌﻪ و ﺷﻬﺮ رﻳﺎض ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و دﺷﻤﻨﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺣﺴﺎدت آﻧﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﻛﻪ از ﻫﺮ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻤﻜﻦ اﻧﺴﺎن را ﻓﺮﻳﺐ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻓﻴﺮوز ﻛﻪ اﺻﺎﻟﺘﺎً ﻧﺠﺪي و ﻣﺘﻮﻟﺪ اﺣﺴﺎء ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫وي از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﻣﻬﺎﺟﺮت ودر آﻧﺠﺎ ﺳﻜﻮﻧﺖ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬واﻟﻲ ﺑﺼﺮه ﻋﺒﺪاﷲ آﻗﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ او ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد و او را ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺖ‪ .‬وي‬
‫ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎل ‪1216‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬در آن ﺷﻬﺮ ﻣﺎﻧﺪ و در ﻣﻨﻄﻘﻪ زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺧﺎك‬
‫ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪ .‬وي زﻣﺎﻧﻲ از اﺣﺴﺎء ﺧﺎرج ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي آل ﺳﻌﻮد ﻛﻢ ﻛﻢ وارد‬
‫ﺷﻬﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا وي از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﺎ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد‪ .‬وي‬
‫واﻟﻲ ﺷﻬﺮ را وﺳﻴﻠﻪاي ﺟﻬﺖ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه دﻋﻮت ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب و رﻳﺸﻪ ﻛﻨﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ .1‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ ﺑﻪ ﺟﺰ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ رﺷﻴﺪ اﻟﻌﻔﺎﻟﻘﻲ ﺑﻪ او ﻛﻤﻚ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻔﺎﻟﻘﻲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺳﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﺎدت ﻫﻤﻴﺸﮕﻲاش ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫اﺣﺘﺮام و ﺗﻜﺮﻳﻢ ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬وي را ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺖ و او را ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻗﻀﺎوت‬
‫ﺷﻬﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﺼﻮب ﻛﺮد‪ .‬وي دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ را ﺑﺴﻴﺎر دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺖ و از‬
‫ﻣﺒﻠﻐﺎن آن ﺑﻮد‪ .‬وي در ﻣﺼﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﻲ اﻳﻦ دﻋﻮت ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺎﻣﻪ او ﺑﻪ ﻛﺘﺎب )ﻋﻠﻤﺎءﻧﺠﺪ( ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺑﻦ ﺑﺴﺎم )‪ (886-882/3‬و ﻧﺎﻣﻪ او ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫دﻋﻮت ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﻏﻨﺎم و اﺑﻦ ﺑﺸﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٢٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻣﺮدم آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ او را ﺑﺴﻴﺎر دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وي در ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن دﻋﻮت‬

‫ﺳﻠﻔﻲ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﻘﺶ ﻓﺮاواﻧﻲ اﻳﻔﺎ ﻛﺮد و در ﺳﺎل ‪1257‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬در ﻗﺎﻫﺮه از دﻧﻴﺎ‬
‫رﻓﺖ‪.1‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻔﺎﻟﻖ ﻛﻪ در اﺣﺴﺎء داراي ﻣﻘﺎم ﻋﻠﻤﻲ‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻮد و ﻃﻼب ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺶ او درس ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬وي در ﺳﺎل ‪1163‬ﻫ‪.‬ق‪.‬‬
‫در اﺣﺴﺎء از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬وي اﺑﺘﺪا دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ‪ :‬را درك ﻛﺮده و ﺑﺎ آن‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬وي در ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ از او ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﺠﺎزات‪ ،‬اﺳﺘﻌﺎرهﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻨﺎﻳﻪﻫﺎ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻼﻏﻲ دﻳﮕﺮ ﺳﻮرة ﻋﺎدﻳﺎت را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ او ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ذﻛﺮ ﻧﻜﺘﻪﻫﺎي ﺑﻼﻏﻲ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﻴﺎن‪،‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ راه درﻳﺎﻓﺖ آن ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻋﺒﺎدت ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮاي او اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺑﺴﺎم در زﻧﺪﮔﻲﻧﺎﻣﻪاش ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي را ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.2‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻴﺴﻲ اﻟﻤﻮﻳﺴﻲ ﻗﺎﺿﻲ ﺷﻬﺮك ﺣﺮﻣﻪ ﻛﻪ در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺷﻴﺦ‬ ‫‪-4‬‬
‫از او ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم درﺑﺎره او ﻫﺸﺪار‬
‫ﻣﻲداد و اﻋﻤﺎل او را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬وي در ﺳﺎل ‪1175‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬در زادﮔﺎﻫﺶ از دﻧﻴﺎ‬
‫رﻓﺖ‪ .3‬اﻳﻦ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻋﻮت ﻫﻨﻮز ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه و در ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬ﻣﺸﺎﻫﻴﺮ ﻋﻠﻤﺎء ﻧﺠﺪ( ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ آل اﻟﺸﻴﺦ‪ ،‬ص ‪ 228‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬وي در آن ﻛﺘﺎب‬
‫ﺑﺎ ﻧﺎم اﺣﻤﺪ از او ﻧﺎم ﺑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﮕﺎ‪) :‬ﻋﻠﻤﺎء ﻧﺠﺪ ﺧﻼل ﺳﺘﺘﻪ ﻗﺮون( )‪.(820/3‬‬
‫‪ -3‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ )‪.(604/2‬‬
 ‫‪١٢٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر ﻛﻪ در ﻋﺮاق ﻛﺴﺐ ﻋﻠﻢ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪-5‬‬

‫ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ اﺳﺎﺗﻴﺪ وي‪ ،‬داود ﺑﻦ ﺟﺮﺟﻴﺲ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻠﻮم اﻟﻔﺮﺿﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ از ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن دﻋﻮت ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺎن اﺑﻦ ﺟﺮﺟﻴﺲ و ﻋﻠﻤﺎي ﻧﺠﺪ‬
‫درﺑﺎرة دﻋﻮت‪ ،‬ﻣﻨﺎﻇﺮات و ﻣﺠﺎدﻻﺗﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺑﺴﺎم در زﻧﺪﮔﻲﻧﺎﻣﻪ‬
‫وي ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻓﺮد از ﻧﻈﺮ اﻋﺘﻘﺎدي در ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ از دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ آن ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﮔﺎﻫﻲ از آن دوري‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن آن ارﺗﺒﺎط دوﺳﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ داود ﺑﻦ‬
‫ﺟﺮﺟﻴﺲ ﺑﻦ ﻧﺠﺪ آﻣﺪ‪ ،‬وي ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از او ﭘﺮداﺧﺖ و او و‬
‫ﻃﺮﻳﻘﺘﺶ را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺮ ﻛﺘﺎﺑﺶ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻧﻮﺷﺖ و در ﻗﺼﻴﺪهاي ‪ 36‬ﺑﻴﺘﻲ‬
‫روش او را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬و ﺑﻴﺶ او ‪ 7‬ﻧﻔﺮ از ﻋﻠﻤﺎي ﻧﺠﺪ ﺑﺎ ﻗﺼﺎﻳﺪي ﻛﻪ در‬
‫وزن و ﻗﺎﻓﻴﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ آن ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ او ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ‪.1‬‬
‫اﺑﻦ ﺟﺮﺟﻴﺲ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺻﺎﻟﺤﻴﻨﻲ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪاﻧﺪ و اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ از آﻧﺎن و ‪....‬‬
‫را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻋﻘﻴﺪه ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻤﻴﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪1232‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬در ﻋﻴﻨﺰه ﺑﻪ دﻧﻴﺎ‬ ‫‪-6‬‬
‫آﻣﺪ وي ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮش در ﻣﻜﻪ ﻣﻔﺘﻲ ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﺑﻮد‪ .‬و در ﺳﺎل ‪1295‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬در‬
‫ﺷﻬﺮ ﻃﺎﺋﻒ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺑﺴﺎم در ﺷﺮح زﻧﺪﮔﻲ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وي ﺑﻨﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻗﺘﻀﺎي ﺷﻐﻠﺶ ـ ﻣﻔﺘﻲ ﺣﻨﺒﻠﻲﻫﺎي ﻣﻜﻪ ـ ﭘﻴﺮو دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻘﻴﺪه‬
‫ﺳﻠﻔﻲﮔﺮي ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬وي ﺑﻌﺪ از ﺑﺤﺮان ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺮاي دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎب )ﻋﻠﻤﺎء ﻧﺠﺪ ﺧﻼل ﺳﺘﻪ ﻗﺮون( )‪.(696/3‬‬

 ‫‪١٣٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬در اﻳﻦ دوره ﺗﻌﺪاد دﺷﻤﻨﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﻋﻮت اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ او در ﺧﺎرج از ﻧﺠﺪ و ﻧﺰد داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻲ ﺗﻠﻤﺬ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫وﺟﻮد ﺧﻮد را وﻗﻒ ﻣﺒﺎرزه و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ وي ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و ﻫﻤﭙﻴﻤﺎن دﺷﻤﻨﺎن‬
‫دﻋﻮت ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪.1‬‬
‫ﻣﺮﺑﺪ ﺑﻦ أﺣﻤﺪ اﻟﺘﻤﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ دﻋﻮت ﭘﺮداﺧﺖ‬ ‫‪-7‬‬
‫ﺳﭙﺲ در ﺳﺎل ‪1170‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺑﻪ ﻳﻤﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺑﺪ ﻧﺎم ﻛﺮدن دﻋﻮت و‬
‫ﻣﺒﻠﻐﺎن و ﭘﻴﺮوان آن ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬وي ﻣﺪت ‪ 10‬ﻣﺎه در آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬
‫ﺣﺠﺎج ﺑﻪ ﺣﺠﺎز ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺑﺴﺎم درﺑﺎرة او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻓﺮد و اﻣﺜﺎل او از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻋﻮت اﺻﻼﺣﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و دﺷﻤﻨﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آن را ﺑﺪ ﻧﺎم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و اﺗﻬﺎﻣﺎت و اﻛﺎذﻳﺐ ﻓﺮاواﻧﻲ را ﺑﻪ آن ﻧﺴﺒﺖ‬
‫دادﻧﺪ‪ ،‬و درﺑﺎره آن ادﻋﺎﻫﺎي ﺑﺎﻃﻠﻲ را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ آن را ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و از آن اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻔﺘﻪ آﻧﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دﻋﻮت‬
‫ﺳﻠﻔﻲ ﻳﺎ از ﺳﻮي ﺣﺴﻮدان ﻛﻴﻨﻪﺗﻮز‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻐﺮوران ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻳﺎ از ﺳﻮي دﺷﻤﻨﺎن‬
‫اﺻﻼح و دﻳﻦ ﻣﻮرد اﺗﻬﺎم و دﺷﻤﻨﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ‬
‫در ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه دﻋﻮت ﺑﺎ آن ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ آن ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺎﺑﻮد‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬ﻋﻠﻤﺎء ﻧﺠﺪ ﺧﻼل ﺳﺘﻪ ﻗﺮون( )‪ 865/3‬ـ ‪ (866‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﺴﺨﻪ ﺧﻄﻲ )اﻟﺴﺤﺐ اﻟﻮاﺑﻠﻪ ﻋﻠﻲ‬
‫ﺿﺮاﺋﺢ اﻟﺤﻨﺎﺑﻠﻪ( ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺑﻦ ﺣﻤﻴﺪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در آن آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ او از ﻋﻠﻤﺎي دﻋﻮت روي ﮔﺮدان‬
‫ﺑﻮد و دﺷﻤﻨﺎن آن را ﻳﺎري ﻛﺮد‪.‬‬
 ‫‪١٣١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻛﺮدن دﻋﻮﺗﮕﺮان و رﻫﺒﺮان ﺣﻜﻮﻣﺖ اوﻟﻴﻪ ﺳﻌﻮدي ـ ﻛﻪ ادارة دﻋﻮت را ﺑﻪ‬

‫ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ ـ و ﻋﻠﻤﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮزﻧﺪان و ﻧﻮادﮔﺎن ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬آن را ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اراده ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ اﻳﻦ دﻋﻮت ﻓﻌﺎل ﺷﻮد و‬
‫ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﺠﺎع اﻣﺎم ﺗﺮﻛﻲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ را ـ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭘﺎﻛﺴﺎزي ﻛﺸﻮر از ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬
‫ﺗﺮك ﺟﻨﮕﻴﺪ ـ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺳﺎﻧﺪ‪ .1‬اﻟﺤﻤﺪﷲ اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻣﺴﻴﺮ‬
‫ﻫﻤﻮار ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺧﻮد اداﻣﻪ داد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ آﺛﺎر آن اﻣﻨﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎﻳﻪ‬
‫اﺟﺮاي ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﻲ در ﻛﺸﻮر ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫وي در ﭘﺎﻳﺎن ﺷﺮح ﺣﺎل اﻟﺘﻤﻴﻤﻲ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬وي از ﺣﺠﺎز ﺑﻪ زادﮔﺎﻫﺶ‬
‫ﺣﺮﻳﻤﻼء ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻮد ﺑﺮ آن ﺷﻬﺮ ﭼﻴﺮه ﺷﺪ‪ .‬وي از آﻧﺠﺎ‬
‫ﮔﺮﻳﺨﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ رﻏﺒﻪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺣﺎﻛﻢ آن ﺷﻬﺮ ﻋﻠﻲ اﻟﺠﺮﻳﺴﻲ او را‬
‫دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ در ﺳﺎل ‪1171‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪.2‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎي دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ دﻋﻮت ﻧﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫‪-8‬‬
‫دﺷﻤﻨﺎن آن در ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺳﻠﻮم اﻟﻔﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻟﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﺎدش ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻓﻴﺮوز از ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺳﺪﻳﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ زﺑﻴﺮ در ﻋﺮاق ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮد‪ .‬وي و دو ﭘﺴﺮش ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق و‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻄﻴﻒ ﻛﻪ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﺑﺼﺮه و ﺳﻮق اﻟﺸﻴﻮخ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻋﺮاق از دﻧﻴﺎ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬ﻋﻠﻤﺎء ﻧﺠﺪ ﺧﻼل ﺳﺘﻪ ﻗﺮون( )‪.(949/3‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ص ‪.950‬‬
 ‫‪١٣٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﻛﻪ در دﻣﺸﻖ ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻋﻠﻢ ﭘﺮداﺧﺖ و در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‬

‫ﺳﻜﻮﻧﺖ ﮔﺰﻳﺪ‪ .‬وي در ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ اﻣﻮي ﻛﻼس درس داﺷﺖ‪ ،‬وي در ﺳﺎل‬
‫‪1187‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺑﻪ ﻃﺮز ﻣﺸﻜﻮﻛﻲ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫راﺷﺪ ﺑﻦ ﺧﻨﻴﻦ ﻛﻪ از ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﺨﺮج ﺑﻪ اﺣﺴﺎء ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮد و در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ از ﺧﻮد ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺮ ﺟﺎي ﺑﮕﺬارد‪ ،‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.1‬‬
‫و دﻳﮕﺮان ﻛﻪ در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎﻣﺸﺎن ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻦ‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬اﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻄﻴﻒ‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ و ﻏﻴﺮه‪،‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮع رﺳﺎﻟﻪﻫﺎي ﮔﺮدآوري ﺷﺪه ﺷﻴﺦ ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اﻫﺪاف دﻋﻮت و رد‬
‫ﺑﺮ اﺗﻬﺎﻣﺎت و اﻓﺘﺮاﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد ‪ 51‬ﻧﺎﻣﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ‪ 323‬ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻳﻜﺠﻠﺪي ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ از ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ ﺷﻴﺦ و دﻋﻮت او آﺷﻨﺎ ﺷﻮد و درﺑﺎرة آن ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دﺷﻤﻨﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آﻧﻜﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ آن را درك ﻛﺮدﻧﺪ از‬
‫رأس ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺣﻖ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ اﻃﻼع درﺑﺎره ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﻓﺮاد ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي )اﻟﺴﺤﺐ اﻟﻮاﺑﻠﻪ ﻋﻠﻲ ﺿﺮاﺋﺢ اﻟﺤﻨﺎﺑﻠﻪ(‬
‫ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺑﻦ ﺣﻤﻴﺪ‪) ،‬ﻋﻠﻤﺎء ﻧﺠﺪ ﻓﻲ ﺳﺘﻪ ﻗﺮون( ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺑﻦ ﺑﺴﺎم‪) ،‬روﺿﻪ اﻟﻨﺎﺿﺮﻳﻦ ﻣﻦ ﻣ‪Ĥ‬ﺛﺮ ﻋﻠﻤﺎء ﻧﺠﺪ‬
‫وﺣﻮادث اﻟﺴﻨﻴﻦ( ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن اﻟﻘﺎﺿﻲ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٣٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻋﻠﺖ ﻧﺎﻣﮕﺬﺍﺭﯼ‪:‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮدي ﻧﺪوي ‪ :‬در ﻛﺘﺎب )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻣﺼﻠﺢ ﻣﻈﻠﻮم‬
‫وﻣﻔﺘﺮي ﻋﻠﻴﻪ( ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ دروﻏﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ اﻹﺳﻼم ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻧﺎم وﻫﺎﺑﻴﺖ ﺑﺮ آن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻃﻠﺒﺎن ﺗﻼش ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻦ ﻧﺎم ﭼﻨﻴﻦ اﻟﻘﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫دﻋﻮت ﺧﺎرج از اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و ﻣﺼﺮيﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﺤﺪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺷﺒﺢ ﻣﺨﻴﻒ و ﺗﺮﺳﻨﺎﻛﻲ در آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم از‬
‫آن ﮔﺮﻳﺰان ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﺮ ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﻲ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم در‬
‫دو ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ و اروﭘﺎﺋﻴﺎن آن را ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻌﺸﺎن ﺧﻄﺮﻧﺎك‬
‫ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬آن را ﺑﺎ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻧﺠﺪي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ در ﻋﻘﻴﺪه و‬
‫اﺻﻮل ﺑﺎ آن ﺗﻨﺎﻗﺾ و ﺗﻀﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.1‬‬
‫ﺷﻴﺦ أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻗﺎﺿﻲ دادﮔﺎه ﻋﺎﻟﻲ ﺷﺮﻋﻲ ﻗﻄﺮ اﻓﺘﺮاﻫﺎي ﺑﻌﻀﻲ از‬
‫ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺣﻨﺒﻠﻲ ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ وارد ﻛﺮدن اﻓﺘﺮا و اﺗﻬﺎم ﺑﻪ دﻳﮕﺮان از ارزش آﻧﻬﺎ ﻣﻲﻛﺎﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﺟﺰ ﺑﺎ اﻓﻌﺎل اﻳﻦ روش راﻫﻲ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ أﺣﻤﺪ در ﻛﺘﺎب )ﻧﻘﺾ ﻛﻼم اﻟﻤﻔﺘﺮﻳﻦ اﻟﺤﻨﺎﺑﻠﻪ اﻟﺴﻠﻔﻴﻦ( ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪) :‬ﺑﻪ‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ اﺗﻬﺎم وارد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺣﺘﺮام‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻣﺼﻠﺢ ﻣﻈﻠﻮم وﻣﻔﺘﺮي ﻋﻠﻴﻪ( ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺴﻌﻮد ﻧﺪوي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻌﻠﻴﻢ‬
‫اﻟﺒﺴﺘﻮي‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﺑﺎزﻧﮕﺮي‪ :‬دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲ اﻟﺪﻳﻦ اﻟﻬﻼﻟﻲ ص ‪.165‬‬
 ‫‪١٣٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺼﺎي ﻣﻦ ﺑﻬﺘﺮ و ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻘﺎم و ﻛﺮاﻣﺖ ﻋﻠﻤﺎ و ﺻﺎﻟﺤﻴﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ او و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﻳﮕﺮ را ﺣﺮام‬
‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺻﻠﻮات ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي اﺋﻤﻪ اﻋﺘﻨﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ را آﺗﺶ ﻣﻲزﻧﻨﺪ و از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ از آﻧﻬﺎ اﻋﺘﻘﺎدي ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﺰ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻋﻘﻴﺪه و ﻫﻢ رأي ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻣﻮﻟﻮدﺧﻮاﻧﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﺣﺮام ﻣﻲداﻧﻨﺪ(‪ .1‬و ادﻋﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫ﺟﻮاب آن اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎي ﻧﺴﺒﺖ داده ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دروﻏﻴﻦ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺑﻬﺮهاي از ﺻﺤﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﻧﺎن ﭼﺎپ ﺷﺪه و در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ‬
‫ﻓﺮوﺧﺘﻪ و ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ دروغ ﺑﻮدن اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎ را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪،‬‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﻧﺎن را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .2‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ راز اﺻﺮار آﻧﺎن ﺑﺮ ﻧﺎم وﻫﺎﺑﻴﺖ و ﺗﺮوﻳﺞ اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ را ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﺬﻫﺐ ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻐﺮب ﺑﻪ ﻣﺼﻴﺒﺖ‬
‫وﺟﻮد وﻫﺎﺑﻴﺖ رﺳﺘﻤﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻗﻪاي از ﺧﻮارج اﺑﺎﺿﻴﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺳﺘﻢ در‬
‫اواﺧﺮ ﻗﺮن دوم و اواﻳﻞ ﻗﺮن ﺳﻮم ﻫﺠﺮي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺒﻼ‬

‫‪ -1‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﻟﻮدﺧﻮاﻧﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﻮﻟﻮدي ﺑﺮ ﺧﻼف ﮔﻤﺎن‬
‫ﻋﺪهاى ﻛﻪ آن را ﺑﺮاي ﺗﻘﺮﻳﺐ و ﺑﻨﺪﮔﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﻛﺘﺎب )اﻟﻘﻮل اﻟﻔﺼﻞ ﻓﻲ‬
‫ﻣﻮﻟﺪ ﺧﻴﺮ اﻟﺮﺳﻞ ص( ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﻴﺦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اﻧﺼﺎري ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب‪ ،‬ص ‪ 58 ،57‬ﺗﺎ ﺻﻔﺤﻪ ‪ 101‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ رد اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬
 ‫‪١٣٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺷﺮح دادﻳﻢ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻐﺮب درﺑﺎره اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﭘﻴﺮوان آن ﻓﺘﻮا ﺻﺎدر ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺎم ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻟﺒﺎس آﻣﺎدهاي ﺑﻮد ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن دﻋﻮت ﺑﺮاي ﻣﺘﻨﻔﺮ ﻛﺮدن ﻣﺮدم‬
‫و دور ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ از دﻋﻮت و ﻛﻮﺗﺎه ﻛﺮدن راه آن را ﺑﺮ دﻋﻮت ﺟﺪﻳﺪ اﻃﻼق‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا در ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﻼﻣﻲ ﻓﻘﻂ اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺑﺪﻋﺖﻫﺎ و ﺧﺮاﻓﺎت‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﺎﻟﻤﺎن ﻧﻔﻊ ﻃﻠﺐ و ﺳﻮدﺟﻮ ﺑﻪ اﻓﺘﺮاﻫﺎ و ﺷﺒﻬﺎت ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺘﻨﺎد‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ اﺗﻬﺎﻣﺎت را ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲﻧﻤﻮد‬
‫و ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎﺳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ از آﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﺒﺮي و ﺑﻴﺰاري ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻛﺎذﻳﺐ و ﺷﺒﻬﺎت ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺗﻌﺼﺐ ﻛﻮر‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺻﺤﺖ ادﻋﺎﻫﺎ و ﻧﺴﺒﺖ دادن اﻓﺘﺮاﻳﺸﺎن از اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻛﻪ در‬
‫اﺑﺘﺪاي اﻣﺮ ﻣﻴﺎن ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ و ﺑﺮادرش ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻤﺎي دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﺠﺪ و ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ او ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﻮد و ﻓﻘﻂ زﻣﺎﻧﻲ از آن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ آن ﺑﺮاﻳﺶ روﺷﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻠﻤﺎ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻧﻴﺰ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ را درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ آن را ﺗﺄﻳﻴﺪ و از آن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ راه و روش و ﻫﺪف‬
‫ﺳﺎﻟﻤﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮادرش ﺑﺮاﺳﺎس آن ﻋﻤﻞ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ آن دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮد‪،‬‬
‫درﻳﺎﻓﺖ و آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ از آن ﭘﺲ آن اﻣﺮ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
 ‫‪١٣٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫دﺷﻤﻨﺎن از اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و دو رﺳﺎﻟﻪ را ﺗﺄﻟﻴﻒ و آن را ﺑﻪ‬
‫ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ )اﻟﺼﻮاﻋﻖ اﻹﳍﻴﺔ ﰲ اﻟﺮد ﻋﻠﯽ اﻟﻮﻫﺎﺑﻴﺔ( ﻭ‬
‫)ﻓﺼﻞ اﳋﻄﺎب ﰲ اﻟﺮد ﻋﻠﯽ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب( ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ را رد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺪف از ﻧﺴﺒﺖ دادن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﻨﻔﻮر ﻛﺮدن‬
‫دﻋﻮت ﺷﻴﺦ و ﺗﺮوﻳﺞ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮد‬
‫ﺑﻪ او ﺑﻮده اﺳﺖ دﻋﻮت او را رد و آن را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ او‬
‫ﭘﻴﺮو او ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ در ﺷﻬﺮ درﻋﻴﻪ ﺑﻪ او ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.1‬‬
‫دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ دروﻏﻴﻦ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﺑﻮدن اﻳﻦ دو رﺳﺎﻟﻪ و ﻋﺪم ﺻﺤﺖ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دادن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎم وﻫﺎﺑﻴﺖ در دوران ﺣﻤﻼت‬
‫ﺗﺮﻛﻬﺎ و ﻣﺼﺮﻳﻬﺎ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺎﺷﺎ ﺑﻪ ﻧﺠﺪ و ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﭘﺲ از‬
‫وﻓﺎت ﺷﻴﺦ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺲ از وﻓﺎت ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن رواج ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬زﻳﺮا )ﻧﻲ ﭘﻮر(‬
‫ﻣﺤﻘﻖ اروﭘﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ اﻳﻦ اﺻﻄﻼح را اﺻﻼً ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻧﺒﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻌﻮد ﻧﺪوي در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫اﺻﻄﻼح وﻫﺎﺑﻴﺖ ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ را دﻳﻦ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ )‪ (New Religion‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد در ﭘﺎﻳﺎن از ﻣﺬﻫﺐ ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻪ )ﻣﺤﻤﺪﻳﻪ( ﻳﺎد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ )وﻫﺎﺑﻴﺖ( را اوﻟﻴﻦ‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ اﻃﻼع ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻪ در ﻣﺠﻠﺔ )اﻟﺒﺤﻮث اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ( ﺷﻤﺎره ‪ 60‬ﺳﺎل ‪1421‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب اﻟﺸﻴﺦ اﻟﻤﻔﺘﺮي ﻋﻠﻴﻪ(‪ ،‬ص ‪ 255‬ـ ‪ 300‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٣٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺑﺎر‪) ،‬ﺑﺮك ﻫﺎرت( ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪1229‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﺴﻠﻂ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺑﺮ ﺣﺠﺎز‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺳﻔﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ .‬ﺟﺒﺮﺗﻲ در ﺗﺎرﻳﺨﺶ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را‬
‫ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.1‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎدﻟﻴﺮ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً درﺑﺎره آن ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ‬
‫ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻋﺪم ﺻﺤﺖ اﻧﺘﺴﺎب اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﺎ دﻋﻮت ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و اﻓﻜﺎر ﺑﺮادرش ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ را رد ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺣﺪاﻗﻞ در دوراﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺪال و ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﺘﺴﻤﺮ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺎم او در ردﻳﻪﻫﺎي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﺪ و ﻧﺎم او ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻋﻮت ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ذﻛﺮ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻓﺘﺮا و دروﻏﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ اﺻﻄﻼﺣﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ ﺗﻀﺎد و اﺧﺘﻼف ﺷﺪﻳﺪ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ وﻫﺎﺑﻴﺖ رﺳﺘﻤﻲ ﺧﺎرﺟﻲ از‬
‫ﻧﻈﺮ اﻋﺘﻘﺎد‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮا‪ ،‬اﻣﻜﺎن‪ ،‬روش و ﺷﻴﻮه اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺷﺮﻋﻲ ﻫﻴﭻ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎره از آن ﺳﺨﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺑﺮاﺋﺖ آن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﻲ ﻛﻪ درﺑﺎرة اﻋﺘﻘﺎدات وﻫﺎﺑﻴﺖ رﺳﺘﻤﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‬
‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻋﻘﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف اﻋﺘﻘﺎدات اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ .‬در‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎب )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب( ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﺪوي‪ ،‬ص ‪ 167‬ـ ‪ 168‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٣٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮدش در رﺳﺎﺋﻠﺶ آورده اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ‬

‫آﺛﺎر او و ﻓﺮزﻧﺪان و ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ او ﭘﻴﺮو اﺳﺖ ﻧﻪ‬
‫ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺬار‪ ،‬و ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺬﻫﺐ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫اﺛﺒﺎت رأي ﺧﻮد از دﻻﻳﻞ ﺻﺤﻴﺢ از ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و روش ﺳﻠﻒ‬
‫ﺻﺎﻟﺢ )ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ در ﻫﻤﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ و آﺛﺎر او‬
‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻋﺪم ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ادﻋﺎ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﺎ ﺑﺮادرش در اﺑﺘﺪاي دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در آن‬
‫زﻣﺎن ردﻳﻪﻫﺎ از ﺣﺪ ﺳﺨﻨﺎن ﺷﻔﺎﻫﻲ و ﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎريﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻏﻨﺎم ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ و ﺗﺎرﻳﺦ آن را ذﻛﺮ ﻧﻤﻮده و ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده‬
‫و ﻣﺪﺗﻲ ﭘﺲ از آﻧﻬﺎ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ذﻛﺮ ﻧﺎم ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ او ﺑﺎ دﻋﻮت ﺳﺨﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮي‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻛﻠﻤﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺪر ﻫﺮ دوﻳﺸﺎن اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن آن را ﺑﺮ دﻋﻮت ﺑﺮادرش اﻃﻼق ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا از ﻳﻚ‬
‫ﻃﺮف او ﺑﻪ رد ﺑﺮ ﭘﺪرش ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻛﺎﻣﻼً اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻏﻴﺮ اﺻﻞ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻓﺮدي را ﻛﻪ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪﻧﻲ‪ ،‬و ﻣﻐﺮﺑﻲ را ﻫﻨﺪي ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺑﺎ اﻏﻤﺎض ﺑﺮ آن اﻃﻼق ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﻧﺎم ﺑﻪ ﻫﺮ دوﻳﺸﺎن )ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ و ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن( ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ واﻗﻌﺎً ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن‬
‫ﺻﺎﺣﺐ آن ردﻳﻪﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان آن ﻟﻘﺐ را ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ داد‪.‬‬
 ‫‪١٣٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﻣﺎن دﻋﻮت ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻧﻈﺮ ﻏﺮﺑﻴﻬﺎ‬

‫و دﻳﮕﺮان را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬درﺑﺎره آن ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ )ﻧﻲ ﭘﻮر( ﻛﻪ از‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮان دﻋﻮت ﺑﻮد و ﺑﻪ اﺣﺴﺎء آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ دﻋﻮت را ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺤﻤﺪي‬
‫)ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب( و ﮔﺎﻫﻲ دﻋﻮت ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دو ﻧﺎم ﻫﺪف آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﺮدم ﻋﻠﻴﻪ دﻋﻮت ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ آورده ﻧﻤﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ )ﺑﺮك ﻫﺎرت( ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪1229‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺠﺎز رﺳﻴﺪ و ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ‬
‫دﻳﺪار ﻛﺮد و اﻳﻦ دﻋﻮت‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺘﻘﺎدي و ﺳﻼﻣﺖ آن از ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎ را‬
‫ﺳﺘﻮده و در ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪاش ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎد از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن آن ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﻴﻠﻪ دﺷﻤﻨﺎن از ﺧﻼل ﻧﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن ﻗﺼﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﺮدم را‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﻧﺎم ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ داراي رﻳﺸﻪﻫﺎﻳﻲ‬
‫]ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺎﺷﺪ[ ﻛﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻏﻴﺮت ]دﻳﻦ ﻣﺮدم[ را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﻤﻊآوري ﻧﻴﺮو و ﺣﻤﻼت آﺷﻜﺎر ﻋﻠﻴﻪ آن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﺒﻞ از ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪن اﻳﻦ ﻧﺎم ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﺎن را ﺗﺤﺖ‬
‫ﻓﺸﺎر ﻗﺮار دادﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﺑﺨﺸﺶ و اﻧﻔﺎق ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ـ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺟﺒﺮﺗﻲ‬
‫در ﺗﺎرﻳﺨﺶ آﻧﻬﺎ را ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ـ آﻧﺎن ﻣﺮدم را ﺑﻪ وﺟﻮب ﺟﻨﮓ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮارج؟؟؟!! دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺮﻗﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ اﺑﺎﺿﻲ ﺧﺎرﺟﻲ دوﺑﺎره ﺳﺮ‬
‫ﺑﺮآورده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻋﻠﻞ ﻛﺸﻒ ﺣﻘﻴﻘﺖ آن ﻧﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ در اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﻳﺨﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺪﺗﻲ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن اﻳﻦ دو رﺳﺎﻟﻪ را ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در دوران ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﺘﺎب ﺧﺎﻃﺮات )ﻫﻤﻔﺮ( ﻧﻴﺰ ﺟﻌﻞ و ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
 ‫‪١٤٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺷﺪ‪ .‬دﺷﻤﻨﺎن دﻋﻮت ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ او ﻳﻚ ﺟﺎﺳﻮس اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ و‬

‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را درﺑﺎرة راﺑﻄﻪاش ﺑﺎ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻛﺴﻲ اﺳﺎﺳﻲ و ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻗﺒﻞ از آن ﻛﺴﻲ‬
‫آن را ﻧﺸﻨﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﺟﺰو ادﻋﺎﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺻﺤﺖ آن‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪ ..‬و دروغ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪ .‬دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺤﺮﻳﻚ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻮدن ﺑﻪ اﻣﺜﺎل اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ اذﻫﺎن ﻣﺮدم را ﻣﺸﻮش و‬
‫ﭘﺮﻳﺸﺎن و ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﻴﺰي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﺳﻠﺐ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻋﻮﺗﮕﺮان‬
‫ﻣﺨﻠﺺ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري اﻣﺮوز دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻃﻌﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ روش در ﺗﺤﺮﻳﻚ و اﻓﺘﺮاﻫﺎي‬
‫ﻓﺮاوان ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا روش آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻼف دﻳﮕﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻫﺮ ﮔﺎه دﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﻪ دور از ﺧﺮاﻓﺎت ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺎك ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻧﻬﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ از ﺧﺮاﻓﺎﺗﻲ ﻛﻪ وارد اﺳﻼم ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي آن ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم از آن ﻛﺎر ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﺠﺎد‬
‫وﺣﺪت ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻨﻔﺮ و ﺑﻴﺰار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آﻧﺎن ﻋﻮاﻣﻞ و ﻳﺎراﻧﺸﺎن‬
‫را ﺑﺮاي دور ﻛﺮدن ﻣﺮدم از دﻳﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ را در اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺳﻨﮓ و ﻓﺮﻳﺎد در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ‪ ..‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن از دﻋﻮت ﺑﻪ ﺟﻬﺎدي‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎ ﺗﻜﺮار ﺷﻌﺎر »اﷲ اﻛﺒﺮ« آن را ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺮدم را از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼﻣﻲ آن‬
 ‫‪١٤١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻛﻪ ﻳﻬﻮد از آن اﺣﺴﺎس ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬دور ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪ ..‬اﻳﻦ دوره ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺜﺎل اﻳﻦ اﻣﺮ در ﻫﻤﻪ اﻣﺎﻛﻦ و زﻣﺎﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاواﻧﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ اﻓﺮاد‬
‫)اﻟﻮﺗﺮي( اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪1261‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ‬
‫اﻟﻌﻤﺎري ﻛﻪ رﺳﺎﻟﻪ او درﺑﺎرة ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ و ﻧﻘﺪ ﺟﻨﺒﺸﻲ ﺳﻠﻔﻲ ﻣﻐﺮب را ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬درﺑﺎره اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻃﺮح ﺳﺆاﻻﺗﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻫﺪف از اﻳﻦ‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﻲ و ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﭘﻴﮕﻴﺮي ﺟﻨﺒﺶ ﺳﻠﻔﻲ وﻫﺎﺑﻲ در ﻣﻐﺮب اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در‬
‫ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻟﻪ آورده اﺳﺖ ﺟﺮﻳﺎن وﻫﺎﺑﻴﺖ در ﺷﺮق ﻧﻴﺰ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ؟ ﭼﺮا‬
‫از ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و واﻟﻲ ﻣﺼﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺟﺎﻧﺒﺪاري ﻣﻲﻛﻨﺪ؟‬
‫آﻳﺎ اﻳﻦ ﻃﺮﻓﺪار ﺷﺪﻳﺪ از ﻃﺮﻳﻘﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻠﻔﻲﮔﺮي اﺳﺖ؟ ﻳﺎ در ﭘﺸﺖ اﻳﻦ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻞ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد؟ در ﺣﻠﻮل ﺑﻴﺎن ﻋﻠﻠﻲ ﻛﻪ اﻟﻮﺗﺮي را ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ وادار ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆاﻻت ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻴﻢ‪.1‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺑﺮدهاﻧﺪ ﻋﻠﺖ و ﻫﺪﻓﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي آن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻓﺮادي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻮﺗﺮي ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺮدم ﻣﻐﺮب ﺑﻪ دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ ﺑﻌﺪ از‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎم ﺳﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ در ﺳﺎل ‪1225‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﻴﺮ‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻋﻠﻮي ﺑﻪ ﺳﻴﺪ ﺣﻤﺪون ﺑﻦ اﻟﺤﺎج ﻓﺎﺳﻲ دﺳﺘﻮر داد ﺑﻪ آن ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ‪ 4‬از اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻪ در ﻣﺠﻠﺔ داﻧﺸﻜﺪه ادﺑﻴﺎت ﻓﺎس رﺷﺘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻤﺎره وﻳﮋه در ﺳﺎل‬
‫‪1406‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺳﺎل ‪1985‬م‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻪ در ‪ 46‬ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻒ ﺑﺎ‬
‫رﻋﺎﻳﺖ اﻧﺼﺎف از ﺳﻠﻔﻲﮔﺮي در ﻣﻐﺮب دﻓﺎع ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫‪١٤٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫وي در ﺟﻮاب آن ﻗﺼﻴﺪهاي در ﻣﺪح اﺑﻦ ﺳﻌﻮد ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫اﻟﻜﻨﺴﻮس ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻤﺪون ﺑﻦ اﻟﺤﺎج ﺑﻪ اﺑﻦ ﺳﻌﻮد ﺟﻮاب داد و ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن او را ﻣﺪح ﻛﺮد‪ ،‬و در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪهاي‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﻳﻦ ﻣﻴﻤﻴﻪ را ﻛﻪ در ﻣﺪح ﺳﻌﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ذﻛﺮ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آن اﺑﻴﺎت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑـــﻪ ﻓﺠﻮزﻳـــﺖ ﻣـــﺎ ﳚـــﺰا ذﻭ ﻧﻌـــﻢ‬ ‫إﻥ ﻗﻤﺖ ﻓﻴﻨـﺎ ﺑـﺄﻣﺮ ﱂ ﻳﻘـﻢ أﺣـﺪ‬
‫اﮔﺮ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻛﺎري اﻧﺠﺎم دﻫﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان آن را اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﺗﻮ ﭘﺎداش ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻌﻤﺖ )ﺧﺪاوﻧﺪ( را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآوري‪.‬‬
‫ﻳﻘﺘﻠـــﻮا أﻭ ﻳـــﺼﻠﺒﻮا ﺑـــﻼ ﻭﻫـــﻢ‬ ‫ﺑﻘﻄﻊ أﻫﻞ اﳊﺮﻭب ﺑﺎﳊﺠﺎز ﺑـﺄﻥ‬
‫آﻧﺎن ﺟﻨﮓ ﺳﺎﻻران را از ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﺠﺎز دور ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ ﻗﺘﻞ و رﻳﺸﻪ دار‬
‫ﻛﺮدن ﺑﻼﻫﺎي آﻧﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻦ اﳋـﻼﻑ أﻭ أﻥ ﻳﻨﻔـﻮا ﻣـﻦ أرﺿـﻬﻢ‬ ‫أﻭ أﻥ ﺗﻘﻄــﻊ أﻳــﺪﳞﻢ ﻭأرﺟﻠﻬــﻢ‬
‫ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ دﺳﺘﻬﺎ و ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﻗﻄﻊ ﺷﻮد ﻳﺎ از ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎﻳﺸﺎن راﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻠﻌــﺖ ﺳــﻌﺪ ﺳــﻌﻮد ﻏــﲑ ﻣﻠﺘــﺜﻢ‬ ‫ﺣﺘﯽ ﺟﺮی اﳌﺎء ﰲ ﺑﻼد اﳊﺠﺎز ﺑﺄﻥ‬
‫ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺠﺎز ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺎدي از ﻇﻬﻮر ﻣﺒﺎرك ﻣﻠﻚ ﺳﻌﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺑﻲﻋﻴﺐ و ﭘﻴﺮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬آب ﺟﺎري ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻭزﻭرة ﻳﻜﻤـــﻞ اﳌـــﺄﻣﻮﻝ ﻣـــﻦ ﺣـــﺮﻡ‬ ‫ﻻ ﳾء ﻳﻤﻨﻊ ﻣـﻦ ﺣـﺞ ﻭﻣﻌﺘﻤـﺮ‬
 ‫‪١٤٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫دﻳﮕﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺠﺎج‪ ،‬ﻋﻤﺮه ﮔﺬاران و زاﺋﺮان ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻧﻌﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آرزوي اﻧﺠﺎم ﻣﺮاﺳﻢ و ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ را داﺷﺖ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲداد‪.‬‬
‫أﻫﻨـــﺎ ﻭآﻣـــﻦ ﻣـــﻦ ﲪﺎﻣـــﺔ اﳊـــﺮﻡ‬ ‫إذ ﻋﺎد درب اﳊﺠﺎز اﻟﻴﻮﻡ ﺳـﺎﻟﻜﻪ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺳﺎﻟﻜﺎن در آراﻣﺶ و اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻛﺎﻣﻞ و ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻛﺒﻮﺗﺮان‬
‫ﺣﺮم ﺑﻪ ﺣﺠﺎز ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻗﺪ أﺣﺪﺛﺘﻬﺎ ﻣﻠـﻮک اﻟﻌـﺮب ﻭاﻟﻌﺠـﻢ‬ ‫ﹰ‬
‫ﺑـﺪﻋﺎ‬ ‫ﹰ‬
‫ﻣﺎﺣﻴـﺎ‬ ‫ﻣﺬ ﻻح ﻓﻴﻪ ﺳـﻌﻮد‬
‫از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻠﻚ ﺳﻌﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻋﺘﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫آورده ﺑﻮدﻧﺪ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد ]اﻳﻦ آراﻣﺶ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪ[‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻨﺒﻊ ﺳﺎﺑﻖ ص ‪ ،12‬و ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻰ از اﺑﻴﺎت ﻗﺎﻓﻴﻪ آن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﻮزن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٤٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺩﺷﻤﻨﯽ‪:‬‬
‫ﺷﻬﺮ ﻋﻴﻨﻴﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺎم ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و دﻋﻮت وي از آﻧﺠﺎ ﺷﺮوع ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺮﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﻓﺖ و آﻣﺪ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺮﻗﻲ آن ﺷﻬﺮ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺑﺎ ﻧﺎم ﺟﺒﻴﻠﻪ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻣﺮوزه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻬﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.1‬‬
‫در ﺷﻬﺮ ﺟﺒﻴﻠﻪ ﻗﺒﺮﻫﺎي اﺻﺤﺎﺑﻲ ﻛﻪ در ﺟﻨﮕﻬﺎي رده ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻜﺎن در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﺤﻞ ﺟﻨﮕﻬﺎي ﻳﻤﺎﻣﻪ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ دﻳﻨﺶ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺴﻴﻠﻪ ﻛﺬاب ﻳﺎري ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺟﻬﻞ‪،‬‬
‫ﻃﻮل زﻣﺎﻧﻲ و ﺿﻌﻒ ﻋﻘﻴﺪه در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﺮدم ﺑﺮ روي آﻧﻬﺎ ﺑﻨﺎ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺮ روي‬
‫ﻗﺒﺮ زﻳﺪ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب و ﺑﻘﻴﻪ اﺻﺤﺎب ﮔﻨﺒﺪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﺬور‬
‫و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ و ﻗﺼﺪ ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ روي ﻗﺒﺮﻫﺎ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ دوران ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻲ دوﻟﺖ ﻗﺮاﻣﻄﻪ‬
‫در ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و دوﻟﺖ ﻓﺎﻃﻤﻴﺎن در ﻣﻐﺮب و ﺳﭙﺲ ﻣﺼﺮ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻠﻤﺎ ]در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻼف ﺷﺮع[ ﺳﻜﻮت ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺟﻮﻫﺮ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﻛﻪ ﻣﺤﺮك اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪه‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ در ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اوﻟﻴﺎﻳﻲ دﻓﻦ ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ روي ﻗﺒﺮﻫﺎي آﻧﺎن‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻮب‪ ،‬ﺳﻨﮓ‪ ،‬ﻏﺎرﻫﺎ و ‪ ...‬ﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‬
‫و ﺑﺪاﻧﻬﺎ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 40‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي از ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ رﻳﺎض ﻗﺮار دارد‪.‬‬

 ‫‪١٤٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻋﻠﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻳﺎن‪ ،‬اﺷﻜﺎﻻت اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﺮدم و دوري آﻧﺎن از ﻋﻘﻴﺪه ﺻﺎف را‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺮات و ﺷﺠﺎﻋﺖ ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و از ﺑﻴﻢ ﻣﺮدم ﻛﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ از آﻧﻬﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬آن را اﻇﻬﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ از ﻫﻤﺎن دوران ﺟﻮان و ﻃﻠﺒﮕﻲ ﺧﻄﺮ و زﻳﺎن اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را‬
‫درك ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬در دوران ﺟﻮاﻧﻲ ﺷﺠﺎﻋﺖ را در درون ﺧﻮد ﭘﺮورش داده ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺗﺤﻤﻞ ﻣﺸﻜﻼت آﻣﺎده ﻛﺮده ﺑﻮد و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﺶ واﺟﺐ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺷﺪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ در ﻋﻴﻨﻴﻪ درس ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﺳﺘﺎداﻧﺶ در‬
‫اﺑﺘﺪاي درس دﻋﺎﻳﻲ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ در آن از زﻳﺪ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻃﻠﺐ ﻛﻤﻚ و‬
‫اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﺻﺪاﻳﻲ آرام ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻓﻘﻂ اﻳﻦ اﺳﺘﺎد‬
‫ﺑﺸﻨﻮد ﺗﺎ او را ﻣﺘﻮﺟﻪ اﺷﺘﺒﺎﻫﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از زﻳﺪ ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن آن اﺳﺘﺎد اﻳﻦ ﻋﺎدت را ﺗﺮك ﻛﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ او را ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪ و‬
‫ﺑﺎ اﺣﺘﺮام و آراﻣﺶ او را ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺑﺮدﺑﺎري و ﺻﺒﺮ در دﻋﻮت ﻣﺮدم ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﺣﻘﻴﺖ ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن اﻣﻮري ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺪان ﻋﺎدت‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺮدﺑﺎري و ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻧﻴﺎز دارد‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ درس ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ در ﻛﻼس درس ﻳﻜﻲ از اﺳﺎﺗﻴﺪ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬آن اﺳﺘﺎد ﺑﻪ او و ذﻛﺎوﺗﺶ را دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه اﻳﻦ ﺷﻴﺦ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﭘﺎﻳﺎن درس از ﻛﺮﺳﻰاش ﺑﺮ ﻣﻲﺧﺎﺳـﺖ ﻣـﻲﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻳـﺎ ﻛﻌﺒـﻪ اﷲ‪ .‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ آراﻣﻲ او را ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ اﺷـﺘﺒﺎه اﻋﺘﻘـﺎدي ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٤٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻳﻚ روز ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺒﻞ از آﻣﺪن ﺷﺎﮔﺮدان دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺷﻴﺦ رﻓﺖ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻗﺮآن را از ﺣﻔﻆ ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪ .‬ﺷﻴﺦ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ ﮔـﺸﺎده‬
‫روﻳﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻮرة ﻗﺮﻳﺶ را ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ آﻳـﻪ رﺳـﻴﺪ‪:‬‬
‫﴿‪) .﴾ ∩⊂∪ ÏMøt7ø9$# #x‹≈yδ ¡>u‘ (#ρ߉ç6÷èu‹ù=sù‬ﻗﺮﻳﺶ‪.(3 :‬‬
‫)ﭘﺲ )ﺑﻪ ﺷﻜﺮاﻧﻪ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرگ( ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮوردﮔﺎر اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ را ﻋﺒﺎدت‬
‫ﻛﻨﻨﺪ(‪ .‬وي آن را اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻧﺪ‪ :‬ﻓﻠﻴﻌﺒﺪوا ﻫﺬا اﻟﺒﻴﺖ‪ .‬ﺷﻴﺦ او را ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻫﺶ ﻧﻤﻮد و آن را ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻪ ﺑﺎر آن را ]ﻋﻤﺪاً[ اﺷﺘﺒﺎه‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺷﻴﺦ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﺷﺎﮔﺮد زرﻧﮕﻲ ﻫﺴﺘﻲ ﭼﺮا دوﺑﺎره اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮدي؟‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻋﺒﺎدت ﺑﺮاي ﺧﺪاﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‬
‫اﺳﺘﺎد! ﻣﻌﺬرت ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻣﻦ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷﻤﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪام‪ .‬ﺷﻴﺦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻋﺠﻴﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻣﻦ ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪام؟ وي ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ او ﭘﺲ از ﻛﻼس‬
‫درس و ﮔﻔﺘﻦ ﻳﺎ ﻛﻌﺒﻪ اﷲ را ﺑﺮاﻳﺶ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﻴﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺎر اﺷﺘﺒﺎه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺪون ﻗﺼﺪ و ﻏﺮض از روي ﻋﺎدت ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ دﻳﮕﺮان واﻗﻊ‬
‫ﺷﺪهام‪ .‬از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻃﻠﺐ ﻋﻔﻮ و ﻣﻐﻔﺮت ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ او اﻳﻦ ﻋﺎدت را ﺗﺮك ﻛﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ آﻳﻨﺪه درﺧﺸﺎﻧﻲ‬
‫داري‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺒﺮ و ﺑﺮدﺑﺎري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ در ﻣﻨﻄﻘﻪ زﺑﻴﺮ ﻋﺮاق او را ﺑﺴﻴﺎر اذﻳﺖ و ﻃﺮد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا وي ﻋﻤﻞ‬
‫آﻧﺎن؛ ﻣﺴﺢ ﻛﺮدن و ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻗﺒﺮ زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام را ﻛﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم او‬
‫ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻘﺒﻴﺢ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
 ‫‪١٤٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫‪ 4‬ـ وي زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻟﺪرﻋﻴﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ ﺗﻮﺣﻴﺪ درس ﻣﻲداد‪،‬‬

‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن درس را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻓﻬﻴﻤﺪهاﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ آﻧﻬﺎ را‬
‫آزﻣﺎﻳﺶ ﻛﺮد‪ .‬وي ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺑﻪ آﻧﺎن درس ﻣﻲداد‪ .‬در اﺑﺘﺪاي درس‬
‫ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬دﻳﺸﺐ از ﻳﻜﻲ از ﻣﺤﻠﻪﻫﺎي ﺷﻬﺮ ﺻﺪاي ﻓﺮﻳﺎدي ﺷﻨﻴﺪم‪ .‬ﻓﻜﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ؟ ﻃﻼب ﺑﻪ ﺟﻨﺐوﺟﻮش اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺖ ﺷﺎﻳﺪ دزد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮي ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ ﻣﺠﺮم ﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﻳﻢ ﻣﺮدم ﺗﺠﺎوز ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در روز دوم از آﻧﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻳﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻳﺪ ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺠﺎزات آن ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ او را ﺑﻪ اﺷﺪ ﻣﺠﺎزات‬
‫ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ را در ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﺳﺎده ﺟﻠﻮ دﻫﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺎ‬
‫ﻣﻦ ﻓﻬﻤﻴﺪم‪ .‬زﻧﻲ ﻧﺬر ﻛﺮده اﺳﺖ اﮔﺮ ﭘﺴﺮ ﺑﻴﻤﺎرش ﺷﻔﺎ ﻳﺎﺑﺪ ﻳﻚ ﺧﺮوس ﺳﻴﺎه‬
‫را ﺑﺮاي ﺟﻴﻨﺎن ذﺑﺢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﭘﺴﺮش ﺷﻔﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آن زن ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬
‫ﺷﻮﻫﺮش ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺧﺮوس را ذﺑﺢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺮوس از دﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﻓﺮار‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ در ﭘﺸﺖ ﺑﺎم ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ آن را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آن را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻮﻓﻖ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺟﺎدوﮔﺮان ﺑﻪ آﻧﺎن ﻳﺎد داده ﺑﻮد ﺑﺪون ﮔﻔﺘﻦ »ﺑﺴﻢ‬
‫اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ« آن را ﺑﺮاي ﺟﻨﻴﺎن ذﺑﺢ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻴﺠﺎن ﺷﺎﮔﺮدان ﻓﺮوﺷﻚ ﻛﺮد و ﻫﻴﭻ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻲ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ وي اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ را از آﻧﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻮﺣﻴﺪي را ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪهاﻳﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻔﻬﻤﻴﺪهاﻳﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ درﺑﺎرة ﻣﺴﺄﻟﻪ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه‬
 ‫‪١٤٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫در ﻛﺘﺐ ﻓﻘﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ اﻫﻤﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻏﻴﺮت‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺟﻮش ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻣﺮي ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ ﻣﻄﺮح‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺎﻛﺖ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻴﺪ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ اﻣﺮ اول درﺑﺎرة ﮔﻨﺎه و دوﻣﻲ ﺷﺮك‬
‫﴿)‪⎯ϵÎ/ x8uô³ç„ βr& ãÏøótƒ Ÿω ©!$# ¨βÎ‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎرة ﺷﺮك ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪) .﴾ â™!$t±o„ ⎯yϑÏ9 y7Ï9≡sŒ tβρߊ $tΒ ãÏøótƒuρ‬ﻧﺴﺎء‪.(48:‬‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺷﺮك را ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬و ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از آن ﺑﺮاى ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‬
‫)و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺪاﻧﺪ( ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ(‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ درس ﺗﻮﺣﻴﺪ را دوﺑﺎره از اول ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ از آن روز ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﻛﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ را ﺗﺄﻟﻴﻒ و ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ ﺗﺪرﻳﺲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﺘﺎﻳﺞ دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب اﻣﻮر زﻳﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮﻧﺪ و در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و از او درﺑﺎرة اﻓﻜﺎر و اﻋﻤﺎﻟﺶ ﺗﻮﺿﻴﺢ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﺒﻬﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ اﻃﻼع آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺷﻴﺦ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً درﺑﺎرة آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ روﺷﻦ‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻋﻼم ﻛﺮدن ﻧﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﺎﻳﻌﺎت را ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻫﻮﺷﻴﺎري ﺷﻴﺦ اﺳﺖ وي ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﻮاﺑﻬﺎﻳﺶ را ﺑﺮاي آﻧﺎن‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲداد‪.‬‬
 ‫‪١٤٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﺖ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮﻣﺤﺘﻮا و‬

‫داراي ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎ و ﺟﻮاﺑﻬﺎي ﺷﻴﺦ را ﻛﻪ‬
‫از دﻟﻴﻞ ﺷﺮﻋﻲ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه از ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ و ﻋﻘﻠﻲ اﻣﻮر ﻗﺎﺑﻞ درك و ﺣﺲ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﺖ‬
‫ﻣﻲرﺳﻴﺪﻧﺪ از آن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و آن را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي او ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫آﻣﻮزش و ارﺷﺎدي ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺎﻣﻪ وي ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻴﺪ از ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺛﺮﻣﺪاء‪ 1‬و ﻧﺎﻣﻪ او ﺑﻪ ﺑﻜﻴﻠﻲ در ﻳﻤﻦ‪ 2‬ﻧﺎﻣﻪ او ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ ﺳﺤﻴﻢ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺠﻤﻌﻪ‪ 3‬و ‪ .....‬ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻛﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺪف آﻧﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻓﺎع از دﻳﻦ ﺧﺪا و رد ﺷﺒﻬﺎﺗﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن راه رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف را ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوي از ﺣﻖ در ﺻﻮرت اﺛﺒﺎت‬
‫آن آﻣﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﻠﻤﺎي دﻋﻮت ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻜﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از‬
‫آن ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻜﻪ و ﻋﻠﻤﺎي درﻋﻴﻪ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﻤﺮ و ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ‬
‫اﻟﺤﺼﻴﻦ ﺟﺰو آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻇﺮهاي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻜﻪ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ راه و ﻣﺴﻴﺮ اﻳﻦ دﻋﻮت ﻛﺎﻣﻼً ﺻﺤﻴﺢ و ﺑﻪ دور از اﺷﻜﺎل‬
‫اﺳﺖ‪ .4‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻣﻐﺮب ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم آن‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ اوﺳﺖ‪ ،‬ص ‪ 24‬ـ ‪ ،30‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ دوم‪ ،‬ص ‪ 16‬ـ ‪.21‬‬
‫‪ -2‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭼﻬﺎردﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ اوﺳﺖ‪ ،‬ص ‪ 94‬ـ ‪.98‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 11‬ص ‪62‬ـ ‪ 76‬ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎره ‪ ،20‬ص ‪130‬ـ ‪.141‬‬
‫‪ -4‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎب )اﻟﺒﻴﺎن اﻟﻤﻔﻴﺪ ﻓﻴﻤﺎ اﺗﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻠﻤﺎء ﻣﻜﻪ وﻧﺠﺪ ﻣﻦ ﻋﻘﺎﺋﺪ اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ( ﭼﺎپ اول ﺳﺎل ‪1244‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٥٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪاي ﻧﻮﺷﺖ‪ .1‬ﺳﭙﺲ ﻧﺎﻣﻪ دﻳﮕﺮي ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس ﻧﺎﺻﺮي در‬
‫ﻛﺘﺎب ﺗﺎرﻳﺨﻲاش‪) ،‬اﻻﺳﺘﻘﺼﺎء ﻷﺧﺒﺎر دول اﻟﻤﻐﺮب اﻷﻗﺼﻲ( آن را ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫در اﻳﻦ زﻣﺎن ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﻮد‪ 2‬وﻫﺎﺑﻲ ﻛﻪ در ﺟﺰﻳﺮه اﻟﻌﺮب ﺑﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺳﻴﺪه و ﺑﺮ ﺣﺮﻣﻴﻦ ﺷﺮﻳﻔﻴﻦ ﭼﻴﺮه و ﻣﺬﻫﺐ ﺧﻮد را در آﻧﻬﺎ ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ ﻓﺎس رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺑﻦ ﺳﻌﻮد ﺑﺮ ﺣﺮﻣﻴﻦ ﺗﺴﻠﻂ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي ﻋﺮاق‪ ،‬ﺷﺎم‪ ،‬ﻣﺼﺮ و ﻣﻐﺮب ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از‬
‫روش و دﻋﻮﺗﺶ ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ‪ ..‬ﻣﺆﻟﻒ در اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺷﻚ دارد ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺗﻮﻧﺲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻔﺘﻲ آن ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ از آن را ﺑﻪ‬
‫ﻓﺎس ﺑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﻮﻟﻲ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻋﻠﻮي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﺗﻮﻧﺲ ﻧﺴﺨﻪاي از آن وارد اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.3‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻨﻜﻪ‪ :‬اﻣﺎم ﺳﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ در ﺳﺎل ‪1220‬ﻫ‪.‬ق‪.‬‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل در آورد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬زﻳﺮا ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ در ﺳﺎل‬
‫‪1206‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺴﺨﻪاي از اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﻛﻪ در روزﻧﺎﻣﻪ آﻟﻤﺎﻧﻲ )‪ (Islamika‬اﺳﻼﻣﻴﻜﺎ ﺷﻤﺎره‬
‫اول ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ ﭼﺎپ ﺳﺎل ‪1935‬م ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﻔﺪﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ص ‪ 110‬ـ ‪.115‬‬

‫‪ -2‬ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺎم ﺳﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻧﮕﺎ‪) :‬اﻻﺳﺘﻘﺼﺎء( )‪.(120 ،119/8‬‬
 ‫‪١٥١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫آوردم‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ در ﺧﻼل ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻪ زﺑﺎن آﻟﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﺎن درﺑﺎره وﻫﺎﺑﻴﺖ در ﻣﻐﺮب ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.1‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺳﻪ ﺻﻔﺤﻪاي ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﺻﻮل دﻋﻮت ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻋﻠﻮي ﻣﻐﺮب ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻧﻬﺎ از ﺳﺎل ‪1631‬م‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﺑﺎ ‪1041‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻧﺼﺎرى و ﻗﻴﺎم در ﻣﻐﺮب دور ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻓﺮاواﻧﻲ ﮔﺬاﺷﺖ‪.2‬‬
‫ﻧﺎﺻﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺳﺎل ‪1226‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺳﻠﻄﺎن ﻣﻮﻟﻲ ﺳﻠﻴﻤﺎن ‪ :‬ﭘﺴﺮش‬
‫اﺳﺘﺎد ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﻮي اﺑﻮاﺳﺤﺎق اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻛﺎروان ﻧﺒﻮي‬
‫ﺑﺮاي اداي ﻓﺮﻳﻀﻪ ﺣﺞ ﺑﻪ ﺣﺠﺎز ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺧﺎرج ﺷﺪن ﻛﺎروان از ﻓﺎس ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺟﺸﻦ ﺑﺎ ﺷﻜﻮﻫﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻋﺎدت ﺷﺪه ﺑﻮد ‪ ..‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن اﻗﺪام ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎروان ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺷﺎم و ‪ ...‬و ﺑﺮاي ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ آن‬
‫ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ از ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬اﻋﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺠﺎر‪ ،‬ﻗﻀﺎت و رﻫﺒﺮ ﻛﺎروان را ﺗﻌﻴﻴﻦ و اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎه ﭘﺴﺮ ﻣﺬﻛﻮرش را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺟﻤﻌﻲ از ﻋﻠﻤﺎ و اﻋﻴﺎن ﻣﻐﺮب‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻘﻴﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﻗﺎﺿﻲ أﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ اﻟﻌﺒﺎس ﺑﻦ ﻛﻴﺮان‪ ،‬ﻓﻘﻴﻪ ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬اﻣﻴﻦ ﺑﻦ‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺣﺴﻨﻲ اﻟﺮﺗﺒﻲ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﻓﻘﻴﻪ ﻣﻌﺮوف أﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻌﺮﺑﻲ اﻟﺴﻮاﺣﻠﻲ و‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻣﺠﻠﻪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺴﺘﺸﺮق ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺖ ﺗﻌﻠﻴﻖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﭼﻬﺮه دﻋﻮت‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ داراي دﻻﻳﻞ واﺿﺢ و روﺷﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ﻛﺘﺎب )اﻟﻤﻐﺮب اﻟﻜﺒﻴﺮ( ﺗﺄﻟﻴﻒ دﻛﺘﺮ ﺟﻼل ﻳﺤﻴﻲ )‪ 65/3‬ـ ‪ ،(66‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه )اﻻﺳﺘﻘﺼﺎء( ﻣﻌﻘﺘﺪ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ آﻏﺎز اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺳﺎل ‪1045‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎ )‪.(15/7‬‬
 ‫‪١٥٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻋﻠﻤﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻐﺮب ﺑﻪ ﺣﺠﺎز ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .1‬وي در اداﻣﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺑﻦ‬
‫ﺳﻌﻮد ﺑﺎ ﻣﻮﻟﻲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ دﻳﺪار ﻛﺮد ﺑﻪ او ﻛﺎﻣﻼً اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﻜﻲ از‬
‫دوﺳﺘﺎن و اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ ﺑﺎ او ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮد‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدن ﭘﺮداﺧﺖ ﻓﻘﻴﻪ ﻗﺎﺿﻲ اﺑﻮإﺳﺤﺎق‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ زرﻋﻲ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ ﺳﻌﻮد از ﺟﻤﻠﻪ در اﻳﻦ دﻳﺪار ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﻣﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ دﻳﺪار ﭼﻪ ﻛﺎري از ﻣﺎ‬
‫دﻳﺪهاﻳﺪ و ﺷﻨﻴﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻗﺎﺿﻲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﻮاء ذاﺗﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﺘﺰم ﺟﺴﻢ ﺑﻮدن ﻣﺴﺘﻮي‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺳﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻛﻼم اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ‪:‬‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﺳﺘﻮاء ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴﺖ آن ﻣﺠﻬﻮل‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آن‬
‫واﺟﺐ و ﺳﻮال ﻛﺮدن درﺑﺎره آن ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳﻨﺖ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎدي دارﻳﻢ‪ .‬ﻗﺎﺿﻲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ زﻧﺪه ﻧﺒﻮدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دﻳﮕﺮ ـ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺼﻼه‬
‫واﻟﺴﻼم ـ در ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺸﺎن اﻋﺘﻘﺎد دارﻳﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺑﻦ ﺳﻌﻮد ﻧﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را‬
‫ﺷﻨﻴﺪ ﻟﺮزﻳﺪ و ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮ او ﺻﻠﻮات ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ او ص و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دﻳﮕﺮ در ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺸﺎن زﻧﺪهاﻧﺪ و زﻧﺪﮔﻲ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻬﺪاﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﺿﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ]ﻣﺮدم را[‬
‫از زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدﮔﺎن ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬اﻻﺳﺘﻘﺼﺎء ﻷﺧﺒﺎر اﻟﻤﻐﺮب اﻷﻗﺼﻲ( )‪.(120/8‬‬

 ‫‪١٥٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫در ﺻﺤﺎح ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ‬
‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺟﺰو ﺷﺮﻳﻌﺘﻤﺎن اﺳﺖ اﻧﻜﺎر ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را از اﻧﺠﺎم آن ﻣﻨﻊ‬
‫ﻛﺮدﻳﻢ؟ ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ و آداب آن واﻗﻒ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﻣﺎ‬
‫ﻓﻘﻂ ﻋﻮاﻣﻲ را از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ دﭼﺎر ﺷﺮك ﻋﺒﻮدﻳﺖ‪ ،‬و اﻟﻮﻫﻴﺖ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺎزﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﺑﺮ آورده ﻛﺮدن آن اﺳﺖ از‬
‫ﻣﺮدﮔﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺪف از زﻳﺎرت‪ ،‬ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺮدﮔﺎن و‬
‫ﻳﺎدآوري ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺮگ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺒﺘﻼ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي او ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ او در‬
‫ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ 1‬و دادن ﻳﺎ ﻧﺪادن اﻣﻮر و اﺷﻴﺎء را ﻓﻘﻂ از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه و ﮔﻔﺘﻪ اﻣﺎم ﻣﺎ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪ :‬اﺳﺖ‪ .‬از‬
‫آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﻮام ﻗﺎدر ﺑﻪ درك ﺣﻘﻴﻘﺖ زﻳﺎرت و آداب ﺷﺮﻋﻲ آن و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ را از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻨﻊ ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬
‫ﮔﻨﺎه ﻧﻴﻔﺘﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎه ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن را از ﮔﺮوﻫﻲ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن ﻛﺎروان ﺑﻮدﻧﺪ و درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ ﺳﻌﻮد ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ در رواﻳﺖ ﺳﺨﻨﺎن او اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﺮدود و ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و ﻃﻠﺐ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺮده در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻃﻠﺐ دﻋﺎ از‬
‫او و ‪ .....‬ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻋﻤﻞ ﻣﺮده ﺑﻪ ﺟﺰ از ﺳﻪ راه از او ﺟﺪا و ﻗﻄﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﺎﻟﺤﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي او دﻋﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ ﺟﺎرﻳﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ذﻛﺮ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎب )اﻟﺘﺤﻘﻴﻖ واﻷﻳﻀﺎح( ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺟﻨﺎب ﺷﻴﺦ اﺑﻦ ﺑﺎز ﻛﻪ درﺑﺎرة آداب زﻳﺎرت اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٥٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ از ﺗﻚ ﺗﻚ ﺑﻘﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺆال ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺻﺤﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪.1‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺆﻟﻒ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﺳﻠﻄﺎن ﻣﻮﻟﻲ ﺳﻠﻴﻤﺎن ‪ :‬ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻋﺘﻘﺎد‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ آن ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﻬﻮر را ﻛﻪ در آن درﺑﺎرة ﺧﺮوج از ﺳﻨﺖ و‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪن در دام ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ ﻫﺸﺪار داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﭘﺎداش دﻫﺪ‪.2‬‬
‫ﺗﻼﺷﻬﺎي ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻣﻐﺮب ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺻﺤﻴﺢ ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا آﻧﺎن در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺣﻜﻤﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺸﺪه ﻣﺆﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻫﺮ‬
‫ﺟﺎ آن را ﺑﻴﺎﻳﺪ از آن ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻋﻘﻴﺪه اﻫﺘﻤﺎم‬
‫ﻓﺮاواﻧﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻴﺪي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﻌﻠﻮي ﻛﻪ ﭼﺎرﻟﻲ ﺟﻮﻟﻴﺎن ﻣﻮرخ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮي در ﻛﺘﺎب )ﺗﺎرﻳﺦ أﻓﺮﻳﻘﻴﺎ اﻟﺸﻤﺎﻟﻴﻪ( ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻤﺰاﻟﻲ و ﺑﺸﻴﺮ ﺑﻦ‬
‫ﺳﻼﻣﻪ درﺑﺎره او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻴﺪي ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮد ﻣﺘﻘﻲ و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﺔ ﺣﺠﺎج از اﻧﺘﺸﺎر دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ وﻫﺎﺑﻴﺖ در ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﺗﺄﻳﻴﺪ‬
‫آل ﺳﻌﻮد از آن اﻃﻼع ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬و ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ آن را ﻣﻲﭘﺴﻨﺪﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ از او ﻧﻘﻞ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻣﻦ ﻣﺎﻟﻜﻲ ﻣﺬﻫﺐ و در ﻋﻘﻴﺪه وﻫﺎﺑﻲ ﻫﺴﺘﻢ(‪ .‬ﻏﻴﺮت دﻳﻦ‬
‫او ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻮد اﺟﺎزه دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺬﻫﺐ اﺷﻌﺮي را ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ‬

‫‪) -1‬اﻻﺳﺘﻘﺼﺎء( )‪.(122 ،121/8‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ص ‪.123‬‬
 ‫‪١٥٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻧﻈﺮ او در اﻣﻮر دﻳﻦ ﺳﻬﻞاﻧﮕﺎري و ﺑﻌﻀﻲ از اﻣﻮر ﺣﺮام را ﺣﻼل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬

‫ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻌﻀﻲ از زواﻳﺎي ]ﺻﻮﻓﻴﻪ[ ﻣﺎﻧﻨﺪ زاوﻳﺔ وﺟﺎه را ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.1‬‬
‫اﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎه در ﻣﺎه رﺟﺐ ﺳﺎل ‪1204‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.2‬‬
‫‪ 2‬ـ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻛﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻨﺎﻇﺮه او را ذﻛﺮ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬وي اﻳﻦ دﻋﻮت را‬
‫ﺑﺴﻴﺎر دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺖ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ رﺳﺎﻟﺖ ﻓﺮاﮔﻴﺮش و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻓﺮﻗﻪ ﻣﻨﺤﺮف‬
‫ﺻﻮﻓﻴﻪ )ﻣﺮﺑﻮﻃﻴﻪ(‪ 3‬ﺑﺮاي اﺻﻼح وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻐﺮب ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺷﻴﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻧﺎﺻﺮي‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺗﻤﺠﻴﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻓﺮاوان دﻳﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺮت و ﺗﻼش او ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻟﺤﺎد و‬
‫ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ در ﻛﺘﺎب )اﻻﺳﺘﻘﺼﺎء( آورده اﺳﺖ‪ ،‬وي در ﺳﺎل ‪1238‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.4‬‬
‫ﭘﺴﺮش ﻣﻮﻟﻲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ﺻﻔﺤﺎت ﭘﻴﺶ از او ﻳﺎد ﻛﺮدﻳﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪.5‬‬
‫‪ 3‬ـ ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﻦ اول در ﺳﺎل ‪1300‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻐﺮب ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن آن ﻗﺮن رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪاي ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬وي در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ درﺑﺎرة ﺿﺮورت‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﺻﺤﻴﺢ دﻋﻮت ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺎس ﺟﺮاري در ﻳﻚ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪1399‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬در داﻧﺸﮕﺎه رﻳﺎض‪ 6‬اﻳﺮاد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎره ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬وي‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﻣﺬﻛﻮر‪.(311/2) ،‬‬

‫‪ -2‬داﺳﺘﺎن وﻓﺎت او را در )اﻻﺳﺘﻘﺼﺎء( )‪ (65/8‬ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ﻛﺘﺎب )اﻧﺘﺸﺎر دﻋﻮه اﻟﺸﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ( ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻤﺎل ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ص ‪ 237‬ـ ‪.238‬‬
‫‪ -4‬ﻧﮕﺎ‪ 164/8) :‬ـ ‪ (166‬ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ص ‪ 94‬ـ ‪ 96‬از اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪.‬‬
‫‪ -6‬داﻧﺸﮕﺎه ﻣﻠﻚ ﺳﻌﻮد ﻓﻌﻠﻲ‪.‬‬
 ‫‪١٥٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫در ﺳﺎﻟﻬﺎي آﻏﺎزﻳﻦ اﻳﻦ ﻗﺮن در ﻣﻐﺮب زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎ و ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﺑﺰرگ‬
‫ﻣﻐﺮب‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﺑﻮﺷﻌﻴﺐ اﻟﺪﻛﺎﻟﻲ ﺑﺎ دﻋﻮت ﺳﻠﻔﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬دﻛﺎﻟﻲ‬
‫ﺑﻴﺶ از ‪ 10‬ﺳﺎل در ﻣﻜﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﺪ و در ﺣﺮم ﻣﻜﻲ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺲ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﻐﺮب ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻣﺪت ﺑﻴﺶ از رﺑﻊ ﻗﺮن رﻫﺒﺮي‬
‫ﺟﻨﺒﺶ ﺳﻠﻔﻲ آن ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺳﻠﻔﻲ را ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫وي ﺑﺎ ﮔﻤﺮاﻫﻲﻫﺎ و ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲﻛﺮد‪.1‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺪان ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻋﻠﻢ درﺑﺎره‬
‫راﺳﺘﻴﻦ ﺑﻮدن اﻫﺪاف و دوري آن از ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ و ﺧﺮاﻓﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن در‬
‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎ آﻧﻬﺎ را ﻧﺎﻣﺸﺮوع و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ روﺷﻦ و واﺿﺢ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻣﻮري‬
‫ﻛﻪ واﺿﺢ و ﻣﺴﺘﺪل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و از آن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻋﻮﺗﮕﺮان ﻣﺼﻠﺢ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ‬
‫ﻫﺪف ﺗﺠﺪﻳﺪ دﻳﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻫﺪف اداي اﻣﺎﻧﺖ و ارﺷﺎد ﻋﻘﻴﺪه را از‬
‫ﻓﺴﺎدي ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﻬﻞ وارد آن ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﺎك ﺳﺎزد و ﻣﺮدم اﻓﻜﺎر و‬
‫ﻛﺮدارﺷﺎن را ﺑﻪ راه و روش ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر از زﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن‬
‫ﺳﻮم ﻫﺠﺮي ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا از آن زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺴﻠﻂ دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ از ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﻓﻜﺎر ﻣﻠﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ در زﻣﻴﻨﻪ اﻋﺘﻘﺎد و ﺿﻌﻒ ﻋﻠﻤﺎ در‬
‫اداي اﻣﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻛﻢ ﻛﻢ ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ وارد اﻓﻜﺎر ﻣﺮدم ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب )اﻟﺘﺮﺟﻤﺎﻧﻪ اﻟﻜﺒﺮي(‪ ،‬ص ‪ 466‬ـ ‪ 470‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٥٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫دوﻟﺖ ﻓﺎﻃﻤﻲ ـ ﻛﻪ در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮي ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﻐﺮب دﺷﻤﻨﻲ ﻣﻲﻛﺮد ـ‬

‫ﺳﺮآﻏﺎز ﻓﺘﻨﻪ و ﺷﺮ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺪﻋﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺬاري ﻣﺮاﻛﺸﻲ در ﻛﺘﺎب )اﻟﺒﻴﺎن اﻟﻤﻐﺮب ﻓﻲ اﻷﻧﺪﻟﺲ واﻟﻤﻐﺮب( ﺑﻪ‬
‫ﺑﻴﺎن اﻋﻤﺎل آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮدازد و ﺑﺴﻴﺎري از اﻋﻤﺎل و ﻛﺮدار آﻧﻬﺎ را ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وي‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از ﻧﺴﻞ ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮا ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﺻﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻬﻮد ﺑﺮ‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد و آﻧﻬﺎ داراي رﻳﺸﻪ و اﺻﻞ ﻏﻴﺮ ﺷﺮﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺎ‬
‫اﺑﻦ اﻟﺤﻼج ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻨﺪ و اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ را از او درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.1‬‬
‫ﻭﺑﻌﺪ‪ :‬ﻓﻘﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﺻﻞ ﺑﺮ ﺑﺮاﺋﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎي ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮ در دوران‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺻﻞ ﺑﺮ ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﺘﻬﻢ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ او‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد‪ .‬از ﻫﻤﻪ اﻗﻮال ﺻﺤﻴﺢﺗﺮ‪ ،‬ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫﴿‪.﴾t⎦⎫ÏΒω≈tΡ óΟçFù=yèsù $tΒ 4’n?tã (#θßsÎ6óÁçGsù 7's#≈yγpg¿2 $JΒöθs% (#θç7ŠÅÁè? βr& (#þθãΨ¨t6tGsù‬‬
‫)اﻟﺤﺠﺮات‪.(6 :‬‬
‫)ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺒﺎدا ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ـ ﺑﺪون آﮔﺎﻫﻲ ]از ﺣﺎل و اﺣﻮال اﻳﺸﺎن و‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ راﺳﺘﻴﻦ آﻧﻬﺎ[ آﺳﻴﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ و از ﻛﺮده ﺧﻮد ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﻮﻳﺪ(‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از وﻇﺎﻳﻒ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺗﺤﻘﻴﻖ و اﺛﺒﺎت از ﻫﺮ ﺳﺨﻨﻲ‬
‫ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﺷﺘﺒﺎه ﻋﺎﻟﻢ ]ﺑﺴﻴﺎر[ ﺑﺰرگ و ]ﺧﻄﺮﻧﺎك[ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺮوي او از‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻫﻮيﭘﺮﺳﺘﺎن ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ او را ﺗﺤﻘﻴﺮ و ﻋﺪاﻟﺖ او را‬
‫ﻣﺨﺪوش ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮا ﺑﻪ‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق ﺑﻪ ﻛﺘﺎب )اﻟﺒﻴﺎن اﻟﻤﻐﺮب( )‪ 158/1‬ـ ‪ (159‬ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺑﻦ ﻋﺬاري ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٥٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ آﻣﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺶ از ﺣﺪﻗﻪ در آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻔﻊ‬
‫او ﺣﻜﻢ ﺻﺎدر ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ دو ﭼﺸﻤﺶ از ﺣﺪﻗﻪ در‬
‫آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه و ﺣﻘﻮق ﻳﻚ اﻣﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺟﺎﻳﺰ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻃﺮف ﺣﻜﻢ ﺷﻮد و ﻃﺮف دﻳﮕﺮ را رﻫﺎ ﺳﺎزﻳﻢ‪ .‬در‬
‫ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺣﻜﻢ در ﺟﺎﻧﺒﺪاري از ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﺪور ﺣﻜﻢ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از آن و اﻋﻼم ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻛﺮد ﺗﺎ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا روش ﻣﺎ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻔﻆ زﺑﺎن و‬
‫ﻟﻐﺰش و اﻋﻤﺎل از اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺰان در اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ص‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪) .﴾ ÉΑθß™§9$#uρ «!$# ’n<Î) çνρ–Šãsù &™ó©x« ’Îû ÷Λä⎢ôãt“≈uΖs? βÎ*sù﴿ :‬اﻟﻨﺴﺎء‪.(59 :‬‬
‫)و اﮔﺮ در ﭼﻴﺰي اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻴﺪ آن را ﺑﻪ ﺧﺪا ]ﺑﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﻗﺮآن[ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫او ]ﺑﺎ رﺟﻮع ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي[ ارﺟﺎع دﻫﻴﺪ(‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ در ﺑﺨﺸﻴﺪن و ﻋﻔﻮ ﻛﺮدن ﻣﺮدم اﺷﺘﺒﺎه‬
‫ﻛﻨﻢ ﺑﻬﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺠﺎزات آن دﭼﺎر ﻟﻐﺰش ﺷﻮم‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻴﻞ‬
‫او ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎﻣﺪن ﺗﻨﻔﺮ در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد و ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ـ اﺻﻄﻼﺣﻲ ـ اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻓﻜﺎر‬
‫ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﻧﻴﺰ اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ و‬
‫ﻣﻨﺎﻇﺮاﺗﺸﺎن از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺋﺖ و ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﻴﺮوان اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺳﻠﻔﻲ‬
‫ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮان ﺑﻪ دﻻﻳﻞ واﺿﺢ آن از دو ﻣﻨﺒﻊ دﻳﻦ‪ :‬ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ آﮔﺎه و‬
 ‫‪١٥٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫واﻗﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ از ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﻧﺎم ﻧﺎراﺣﺖ و ﻧﮕﺮان ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻴﻚ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺟﺰ ﻳﻚ اﻓﺘﺮا ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﺎ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﺛﺒﺎت آن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮو راه راﺳﺖ و‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻳﺎراﻧﺶ را در ﺣﺎﻟﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺮو آن راه ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺗﺮك ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺐ در اﻳﻦ راه ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ روﺷﻨﺎﻳﻲ روز اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ از آن ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ راه ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه از ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ‪،‬‬
‫اﻋﻤﺎل و اواﻣﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ص ﺑﻌﺪ از اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﺻﺤﺖ و ﺳﻨﺪ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮان ﺑﻦ رﺿﻮان ﻛﻪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﺎرج ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و از ﻋﻠﻤﺎي‬
‫ﺑﻨﺪر ﻟﻨﮕﻪ در اﻳﺮان ﺑﻮد‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از وﺟﻮد اﻳﻦ دﻋﻮت اﻃﻼع ﭘﻴﺪا و درﺑﺎرة آن‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﺮد‪ ،‬آن را ﺑﺎ ﻗﺼﻴﺪهاي ﻣﺪح ﻛﺮد‪ .‬ﻛﻪ در آن آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻓﺄﻧــــﺎ اﳌﻘــــﺮ ﺑــــﺄﻧﻨﯽ ﻭﻫــــﺎﺑﯽ‬ ‫إﻥ ﻛـــﺎﻥ ﺗـــﺎﺑﻊ أﲪـــﺪ ﻣﺘﻮﻫﺒـ ﹰ‬
‫ــﺎ‬
‫اﮔﺮ ﭘﻴﺮوان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻦ اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ‬
‫وﻫﺎﺑﻲ ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻬﺠﺖ اﻷﺛﺮي داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻋﺮاﻗﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﺎم ﭼﻴﺰي ﺟﺰ‬
‫اﻟﻘﺎي دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺟﺴﺪ‬
‫ﺳﺎﻛﻦ و ﺑﻲﺗﺤﺮﻛﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ وارث ﺳﺮزﻣﻴﻦ‪،‬‬
‫ﮔﻨﺞﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺎدن و ﻣﻨﺎﺑﻊ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن اﻳﻦ دﻋﻮت ﺟﺪﻳﺪ را ﻛﻪ از دل ﺷﺒﻪ‬
‫ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻧﺪاي اﺗﺤﺎد ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬رﻫﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ از ﻣﻬﻠﻜﻪﻫﺎ در‬
‫اﻧﻘﻼب ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﻛﻪ ﻫﺮ روز ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬وﻫﺎﺑﻴﺖ‬
 ‫‪١٦٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﻧﺎم ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺘﺸﺎر اﺗﻬﺎﻣﺎت وارد ﺷﺪه ﺑﻪ آن ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ‬
‫اﺗﻬﺎﻣﺎت ﺗﺮوﻳﺞ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺗﻜﺮار آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻧﺘﺸﺎر‬
‫آن اﺗﻬﺎﻣﺎت ﺑﺮ زﺑﺎن دراوﻳﺶ‪ ،‬ﭘﻴﺮوان ﺗﻜﺎﻳﺎ و زواﻳﺎ ﻛﻪ از ﺑﺨﺸﺶﻫﺎي ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ارﺗﺰاق ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﺷﺒﻪ اﻓﻜﻨﻲ و ﺳﻴﺎه ﻧﻤﺎﻳﻲ درﺑﺎره آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫ﭘﺲ از اﻫﻤﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ آن و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻲ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻋﺮﺑﻲ در ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ دﻋﻮت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪.1‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻻزم داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ‪ ،‬دو ﻧﺎﻣﻪ را ذﻛﺮ‬
‫ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎرش آﻧﻬﺎ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻧﺎﻣﻪاي اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺳﻪ ﺗﻦ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺠﻤﻌﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮي ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻗﺼﻴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ روش دﻋﻮت ﺧﻮد را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﺷﻌﺒﺎن ﺳﺎل ‪1407‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬از ﻣﻮرﻳﺘﺎﻧﻲ دﻳﺪار ﻛﺮدم‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎي آن ﻛﺸﻮر از ﻣﻦ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ آن ﻧﺎﻣﻪ را در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﻬﺎ ﻗﺮار دﻫﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﻫﺪف اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪه و ﮔﺴﺘﺮدن آﻓﺎق در ﭘﻴﺶ روي او آن را آوردﻳﻢ ﺗﺎ ﺧﻮد درﺑﺎرة‬
‫آن ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻗﻀﺎوت ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺪون اﺟﺒﺎر ﻫﻴﭻ رأي و ﻧﻈﺮي ﻛﻪ آن را ﻗﺒﻮل‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬آن را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬آن دو ﻧﺎﻣﻪ را ﭘﻴﻮﺳﺖ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻛﺮدم‪.‬‬
‫ﻫﺪف ﻣﻦ ﻓﻘﻂ اﺻﻼح اﺳﺖ و ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻓﻘﻂ از آن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰﻳﺰ و ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ﻛﺘﺎب )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب داﻋﻴﻪ اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ واﻟﺘﺠﺪﻳﺪ ﻓﻲ اﻟﻌﺼﺮ اﻟﺤﺪﻳﺚ(‪ ،‬ص ‪ 16‬ـ ‪.17‬‬
 ‫‪١٦١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﭘﻴﻮﺳﺖ‪:‬‬
‫اوﻻً‪ :‬ﺑﺮاي ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮدن اﻃﻼﻋﺎت ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻳﻜﻲ از ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب را ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ وي آن را ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻗﺼﻴﻢ ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از او درﺑﺎرة اﻋﺘﻘﺎداﺗﺶ ﺑﺮاي اﻃﻤﻴﻨﺎن از راه و روش او‬
‫ﺳﻮال ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﮔﺮ ﺑﺮ ﺧﻼف رأي ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ او ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺮدم آن‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﺤﻘﻴﻖ و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﻓﺘﻦ از دﻋﻮت ﺷﻴﺦ‪ ،‬از او ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻳﻜﻲ از وﻇﺎﻳﻒ ﻋﻠﻤﺎ در ﺑﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺑﺼﻴﺮت و درك ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ زﻳﺮ ﻣﺘﻦ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺎﻣﻪ اوﺳﺖ ﻛﻪ وي در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد‬
‫دﻋﻮت او ﺳﻮال ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺜﺎل ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪاي را ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎنﻫﺎي‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻃﻠﺐ‪ ،‬اﺳﺘﺠﺎﺑﺖ دﻋﻮت اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا آﻧﺎن در اﻋﻤﺎل ﺷﻴﺦ آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺧﻼف ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻳﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺛﻖ اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٦٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﺑﻪ ﻣﺮﺩﻡ ﻗﺼﻴﻢ‪ ١‬ﺩﺭ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻮﺍﻝ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭﺑﺎﺭﺓ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﺍﺗﺶ‪:‬‬
‫ﻣﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻼﺋﻜﻪ و ﺷﻤﺎ را ﺷﺎﻫﺪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎدات ﻓﺮﻗﻪ‬
‫ﻧﺎﺟﻴﻪ )اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ( ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪،‬‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬زﻧﺪه ﺷﺪن ﭘﺲ از ﻣﺮگ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آن اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن‬
‫در ﻛﺘﺎﺑﺶ از زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ص ﺑﺪون ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﻌﻄﻴﻞ ﺧﻮد را وﺻﻒ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ـ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻲ ـ ﺑﻲﻫﻤﺘﺎ و ﺷﻨﻮا و‬
‫ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ ﭘﺲ ﺻﻔﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻜﺎر‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ و ﺳﺨﻨﺎن را ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﻢ و در ﻧﺎﻣﻬﺎ و آﻳﺎت آن اﻟﺤﺎد‬
‫ﻧﻤﻲورزم‪ .‬ﺻﻔﺎت او را ﺑﺎ ﺻﻔﺎت ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ‪ .‬زﻳﺮا او‪ ،‬ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ‪،‬‬
‫ﺑﻲﻫﻤﺘﺎ و ﺑﻲﺷﺮﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد و دﻳﮕﺮان داﻧﺎﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﺎرﺗﺮﻳﻦ و داراي ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را از آﻧﭽﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻋﻢ از اﻫﻞ ﺗﻜﻴﻴﻒ و اﻫﻞ‬
‫ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺑﺪان ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و از آﻧﭽﻪ اﻫﻞ ﺗﻌﻄﻴﻞ و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﺒﺮا‬
‫﴿™‪∩⊇∇⊃∪ šχθàÅÁtƒ $¬Ηxå Í﨓Ïèø9$# Éb>u‘ y7În/u‘ z⎯≈ysö6ß‬‬ ‫داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪) .﴾ ∩⊇∇⊇∪ š⎥⎫Î=y™ößϑø9$# ’n?tã íΝ≈n=y™uρ‬اﻟﺼﺎﻓﺎت‪) .(181 ،180:‬ﻣﻨﺰه اﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ در ﻗﺴﻤﺖ وﻳﮋه ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ :‬دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﺘﺎﺟﻲ و‬
‫دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪ ﺣﺠﺎب و ﺷﻴﺦ اﻟﻌﺰﻳﺰ اﻟﺮوﻣﻲ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ص ‪ 7‬ـ ‪ ،13‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‬
‫)اﻟﺪرر اﻟﺴﻨﻴﻪ(‪ 28/1) :‬ـ ‪.(31‬‬
 ‫‪١٦٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺗﻮ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰّت )و ﻗﺪرت( از آﻧﭽﻪ آﻧﺎن )ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﺟﺎﻫﻼن( ﺗﻮﺻﻴﻒ‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ* و ﺳﻼم ﺑﺮ رﺳﻮﻻن(‪.‬‬
‫ﻓﺮﻗﻪ ﻧﺎﺟﻴﻪ درﺑﺎرة اﻓﻌﺎل ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺪ وﺳﻂ ﻣﻴﺎن ﻗﺪريﻫﺎ و ﺟﺒﺮيﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴﻦ ﻣﺮﺟﻌﻪ و وﻋﻴﺪﻳﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬در زﻣﻴﻨﻪ‬
‫اﻳﻤﺎن ﺣﺪ وﺳﻂ ﻣﻴﺎن ﺣﺮورﻳﻪ و ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺟﻌﻪ و ﺟﻬﻤﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬درﺑﺎرة ﻳﺎران‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻋﺘﻘﺎدﺷﺎن ﺑﻴﻦ راﻓﻀﻪ و ﺧﻮارج ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻏﻴﺮ ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ‪ .‬از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮوع‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ او ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً آن را ﺑﺮ زﺑﺎن ﺟﺎري ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ‬
‫وﺣﻲ ﺳﻔﻴﺮش ﺑﻴﻦ او و ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ آن را ﺑﺮ ﺑﻨﺪه و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﻣﻴﻨﺶ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ص ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﺤﺖ اراﺋﻪ اوﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺧﺎرج از ﺧﻮاﺳﺖ او ﻗﺮار‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﻴﭻ اﻣﺮي در ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج از ﺗﻘﺪﻳﺮ و ﺗﺪﺑﻴﺮ او وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ‬
‫از ﻗَﺪ‪‬ر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺮاﻳﺶ در اﻣﺎن ﻧﻴﺴﺖ و از آﻧﭽﻪ در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺮاي او‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از اﻣﻮر ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ اﻋﺘﻘﺎد دارم‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﻪ آزﻣﺎﻳﺶ و اﻣﺘﺤﺎن و ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﻗﺒﺮ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ روح ﺑﻪ ﻛﺎﻟﺒﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪم‪.‬‬
‫ﻣﺮدم در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻟﺨﺖ و ﭘﺎ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻣﻲاﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺮازوي اﻋﻤﺎل ﻧﺼﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻋﻤﺎﻟﺶ ﻓﺮاوان و ﻛﻔﺔ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻜﺶ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫رﺳﺘﮕﺎرﺳﺖ‪ .‬آﻧﻜﻪ ﻛﻔﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ او ﺳﺒﻚ و ﺣﺴﻨﺎﺗﺶ اﻧﺪك ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺎﻧﻜﺎر و‬
 ‫‪١٦٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫در ﺟﻬﻨﻢ ﺟﺎودان اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪ اﻋﻤﺎل اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﻮزﻳﻊ و ﺑﻪ آﻧﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ آن را ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ دﺳﺖ و ﭼﭗ درﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺣﻮض ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻣﺎن ﻣﺤﻤﺪ ص در ﺻﺤﺮاي ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻌﻘﺘﺪم ﻛﻪ آب آن از ﺷﻴﺮ‬
‫ﺳﻔﻴﺪﺗﺮ و از ﻋﺴﻞ ﺷﻴﺮﻳﻦﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻇﺮﻓﻬﺎي آن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫آﺳﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺎر از آن ﺑﻨﻮﺷﺪ ﭘﺲ از آن ﻫﺮﮔـﺰ ﺗـﺸﻨﻪ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ ]ﭘﻞ[ ﺻﺮاط ﺑﺮ روي ﻟﺒﺔ ]ﭘﺮﺗﮕﺎه[ ﺟﻬﻨﻢ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﻣـﺮدم ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن از روي آن ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص و‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻮرد ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد اﻳﻤﺎن‬
‫دارم‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺬاران و ﭘﻴﺮوان اﻣﻴﺎل و ﻫـﻮاي ﻧﻔـﺴﺎﻧﻲ ﺷـﻔﺎﻋﺖ را اﻧﻜـﺎر‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ از اذن و رﺿﺎﻳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) .﴾ 4©|Ós?ö‘$# Ç⎯yϑÏ9 ωÎ) šχθãèxô±o„ Ÿωuρ﴿ :‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪.(28 :‬‬
‫)آﻧﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ]ﺑﺪاﻧﻨﺪ[ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از او ﺧﺸﻨﻮد اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) .﴾ ⎯ϵÏΡøŒÎ*Î/ ωÎ) ÿ…çνy‰ΨÏã ßìxô±o„ “Ï%©!$# #sŒ ⎯tΒ﴿ :‬اﻟﺒﻘﺮه‪.(255 :‬‬
‫)ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻧﺰد او ﺟﺰ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ(‪.‬‬
‫﴿‪.⎯ÏΒ ωÎ) $º↔ø‹x© öΝåκçJyè≈xx© ©Í_øóè? Ÿω ÏN≡uθ≈yϑ¡¡9$# ’Îû 77n=¨Β ⎯ÏiΒ /x.uρ‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪) .﴾ ∩⊄∉∪ #©yÌötƒuρ â™!$t±o„ ⎯yϑÏ9 ª!$# tβsŒù'tƒ βr& ω÷èt/‬اﻟﻨﺠﻢ‪.(26 :‬‬
 ‫‪١٦٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫)ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ آﻧﻬﺎ ﻫﻴﭻ ﺳﻮدى ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﭘﺲ‬
‫از آن ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاى ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ و راﺿﻲ ﺑﺎﺷـﺪ اﺟـﺎزه )ﺷـﻔﺎﻋﺖ( دﻫـﺪ(‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﺮي ﺟﺰ ﺗﻮﺣﻴﺪ را ﻧﻤﻲﭘﺴﻨﺪد و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻫﻞ ﺗﻮﺣﻴـﺪ اذن ]ﺷـﻔﺎﻋﺖ[‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﻣـﺸﺮﻛﺎن ﺑﻬـﺮهاي از ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗﻌـﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) .﴾ ∩⊆∇∪ t⎦⎫ÏèÏ≈¤±9$# èπyè≈xx© óΟßγãèxΖs? $yϑsù﴿ :‬اﻟﻤﺪﺛﺮ‪.(48 :‬‬
‫)از اﻳﻦ رو ﺷﻔﺎﻋﺖِ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺣﺎل آﻧﻬﺎ ﺳﻮدى ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ(‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﺑﻮدن ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻌﺘﻘﺪم‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎد دارم ﻛﻪ آﻧﻬﺎ اﻵن‬
‫وﺟﻮد دارﻧﺪ و ﻧﺎﺑﻮد ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﻣﺆﻣﻨﺎن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را‬
‫رؤﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺎه ﺷﺐ ﭼﻬﺎرده را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و رؤﻳﺖ او ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺧﺴﺘﮕﻲ و ﻣﻼل آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻣﺎن ﻣﺤﻤﺪ ص ﺧﺎﺗﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻤﺎن ﺑﻨﺪه‬
‫ﺟﺰ ﺑﺎ اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﺒﻮت او ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻓﺮاد‬
‫اﻣﺖ او ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ذي اﻟﻨﻮرﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻲ‬
‫ﻣﺮﺗﻀﻲ و ﺳﭙﺲ ﺑﻘﻴﻪ ﻋﺸﺮه ﻣﺒﺸﺮه‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﻫﻞ ﺑﺪر‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﻫﻞ ﺑﻴﻌﺖ رﺿﻮان و‬
‫ﺳﭙﺲ ﻫﻤﺔ ﺻﺎﺣﺒﻪ ن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪا ص را دوﺳﺖ ﻣﻲدارم‪ ،‬و‬
‫ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻣﺤﺎﺳﻦ آن ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﺮاى آﻧﺎن از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺸﻨﻮدى ﻣﻲﻃﻠﺒﻢ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻐﻔﺮت ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬و از ﺑﺮ ﺷﻤﺮدن اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت و ﺑﺪﻳﻬﺎﻳﺸﺎن ﭼﺸﻢ‬
‫ﭘﻮﺷﻲ‪ ،‬و از اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ درﺑﺎره اﺧﺘﻼﻓﺎت آﻧﻬﺎ ﺧﻮدداري ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و‬
‫﴿‪.⎯ÏΒ ρâ™!%y` š⎥⎪Ï%©!$#uρ‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﻮاري ﻫﻤﻪ آﻧﺎن اﻋﺘﻘﺎد دارم‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
 ‫‪١٦٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫‪Ÿωuρ Ç⎯≈yϑƒM}$$Î/ $tΡθà)t7y™ š⎥⎪Ï%©!$# $oΨÏΡ≡uθ÷z\}uρ $oΨs9 öÏøî$# $uΖ−/u‘ šχθä9θà)tƒ öΝÏδω÷èt/‬‬

‫‪) .﴾ ∩⊇⊃∪ îΛ⎧Ïm‘§ Ô∃ρâ™u‘ y7¨ΡÎ) !$oΨ−/u‘ (#θãΖtΒ#u™ t⎦⎪Ï%©#Ïj9 yξÏî $uΖÎ/θè=è% ’Îû ö≅yèøgrB‬اﻟﺤﺸﺮ‪.(10 :‬‬
‫)ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آﻧﻬﺎ )ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر( آﻣﺪﻧﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ‬
‫و ﺑﺮادراﻧﻤﺎن را ﻛﻪ در اﻳﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻴﺎﻣﺮز‪ ،‬و در دﻟﻬﺎﻳﻤﺎن ﺣﺴﺪ و‬
‫ﻛﻴﻨﻪاى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻗﺮار ﻣﺪه‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﻮ ﻣﻬﺮﺑﺎن و رﺣﻴﻤﻲ(‪.‬‬
‫اﻣﻬﺎت اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ را ﻛﻪ ﭘﺎك و ﻣﻄﻬﺮ از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺪي و زﺷﺘﻲ ﭘﺎك و ﻣﺒﺮا‬
‫ﻣﻲداﻧﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﺮاﻣﺎت اوﻟﻴﺎ و ﻣﻜﺎﺷﻔﺎت آﻧﻬﺎ اﻋﺘﻘﺎد دارم‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺧﺘﺼﺎص دارد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ داد‪ ،‬و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﺑﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم آن اﺳﺖ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﻃﻠﺐ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮ دﺧﻮل ﻫﻴﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ در ﺑﻬﺸﺖ ﻳﺎ ﺟﻬﻨﻢ‬
‫ﮔﻮاﻫﻲ ﻧﻤﻲدﻫﻢ ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮ آﻧﺎن ﺷﻬﺎدت داده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر اﻣﻴﺪوار‪ ،‬و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎر ﻧﮕﺮان و ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻢ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬و او را از داﻳﺮه اﺳﻼم‬
‫ﺧﺎرج ﻧﻤﻲداﻧﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه رﻫﺒﺮ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر و ﻓﺎﺳﻖ اﻋﺘﻘﺎد دارم‪ ،‬و ﻧﻤﺎز‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آﻧﻬﺎ را ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲداﻧﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺎد از زﻣﺎن ﺑﻌﺜﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺗﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻓﺮد اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﺎ دﺟﺎل ﻣﻲﺟﻨﮕﺪ اداﻣﻪ دارد‪ .‬ﻇﻠﻢ ﻇﺎﻟﻢ و ﻋﺪل‬
‫ﻋﺎدل آن را ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﻲﺳﺎزد‪ .‬ﭘﻴﺮوي و اﻃﺎﻋﺖ از رﻫﺒﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺧﻮاه‬
‫ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻓﺎﺳﻖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺘﻮر ﻧﺪﻫﺪ واﺟﺐ‬
‫ﻣﻲداﻧﻢ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم ﺑﺮ او اﺟﻤﺎع ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫راﺿﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﻗﺪرت ﺑﺮ آﻧﺎن ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮد‪ ،‬اﻃﺎﻋﺘﺶ واﺟﺐ‪،‬‬
 ‫‪١٦٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫و ﺧﺮوج ﺑﺮ او ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬دوري از ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺰاران و ﻣﻌﺘﻘﺪان ﺑﻪ ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ را ﺗﺎ‬

‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻻزم ﻣﻲداﻧﻢ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲداﻧﻢ‪ ،‬و اﻋﺘﻘﺎدات‬
‫دروﻧﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ واﮔﺬار ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎدم ﻛﻪ ﻫﺮ اﻣﺮ ﺟﺪﻳﺪي ]ﺑﻪ ﻧﺎم دﻳﻦ[ وارد اﺳﻼم ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻋﺖ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ اﻳﻤﺎن‪ :‬ﮔﻔﺘﻦ ]ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ[ ﺑﺎ زﺑﺎن‪ ،‬و ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ اﻋﻀﺎ و‬
‫ﺟﻮارح‪ ،‬و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻣﻮر ﻏﻴﺒﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮدن ﺑﺮ آن اﻓﺰوده‪،‬‬
‫و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﮔﻨﺎه از آن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻤﺎن ﻫﻔﺘﺎد و ﭼﻨﺪ ﺷﺎﺧﻪ دارد‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺷﻬﺎدت )ﻻ إﻟﻪ إﻻﱠ اﷲ( و ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ آن‪ ،‬دور ﻛﺮدن‪ ،‬اﺷﻴﺎء ﻣﺰاﺣﻢ از راه‬
‫ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﺟﻮب اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺷﺮﻳﻌﺖ‬
‫اﺳﻼم ﻣﻌﺘﻘﺪم‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﻼﺻﻪاي از اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ آن را ﺑﻪ رﺷﺘﻪ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﺮ در آوردم‪ .‬ﻣﻦ دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ ﺷﻤﺎ از اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﻦ ﻣﻄﻠﻊ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ آﮔﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻃﻼع ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺳﺤﻴﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﻴﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻤﺎ آن را ﻗﺒﻮل و ﺻﺤﺖ آن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮد اﻣﻮري را ﺑﻪ دروغ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫را ﻧﮕﻔﺘﻪام و اﻛﺜﺮ اﻳﻦ اﺗﻬﺎﻣﺎت و اﻣﻮر ﻛﺬب ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ذﻫﻨﻢ ﺧﻄﻮر ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬اﺗﻬﺎﻣﺎت زﻳﺮ اﺳﺖ‪) :‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻦ ]ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب[‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺬاﻫﺐ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲداﻧﻢ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺮدم از ﺷﺸﺼﺪ ﺳﺎل‬
 ‫‪١٦٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺮ ﻫﻴﭻ دﻳﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ادﻋﺎي اﺟﺘﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﻣﻘﻠﺪ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﻋﻠﻤﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﺎﻟﺤﻴﻦ ﺗﻮﺳﻞ‬
‫ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﻮﺻﻴﺮي را ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﻋﺒﺎرت )اي ﺑﺰرﮔﻮارﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت( ]و ﻃﻠﺐ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭘﺲ از وﻓﺎت اﻳﺸﺎن[ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﮔﻨﺒﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﻲﻛﺮدم و ﻧﺎودان ]ﻃﻼﻳﻲ[ ﻛﻌﺒﻪ را‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻧﺎودان ﭼﻮﺑﻲ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻢ‪ .‬ﻣﻦ زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را‬
‫ﺣﺮام ﻣﻲداﻧﻢ‪ ،‬و زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ واﻟﺪﻳﻦ و دﻳﮕﺮان را ﻧﺎروا ﻣﻲداﻧﻢ‪ ،‬ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬اﺑﻦ اﻟﻔﺎرض و اﺑﻦ ﻋﺮﺑﻲ را ﻛﺎﻓﺮ‬
‫ﻣﻲﭘﻨﺪارم‪ ،‬ﻛﺘﺎب دﻻﺋﻞ اﻟﺨﻴﺮات و روض اﻟﺮﻳﺎﺣﻴﻦ را آﺗﺶ ﻣﻲزﻧﻢ و آن را‬
‫روض اﻟﺸﻴﺎﻃﻴﻦ ﻣﻲﻧﺎﻣﻢ‪ .‬ﻣﻦ در ﺟﻮاب اﻳﻦ اﻣﻮر و اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻓﻮق ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ ﻫﺬا ﺑﻬﺘﺎن ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﺗﻮ ﭘﺎك و ﻣﻨﺰﻫﻲ اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺎن و اﻓﺘﺮاي‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺗﻬﻤﺖ ﻧﺎروا ﻣﻲزدﻧﺪ ﻛﻪ او ﻋﻴﺴﻲ‬
‫؛ و ﺻﺎﻟﺤﺎن را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻗﻠﺐﻫﺎي آﻧﺎن در اﻓﺘﺮا و دروغ و ﺳﺨﻦ‬
‫﴿)‪Ÿω t⎦⎪Ï%©!$# z>É‹s3ø9$# “ÎtIøtƒ $yϑ¯ΡÎ‬‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺒﻴﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪) .﴾ šχθç/É‹≈x6ø9$# ãΝèδ y7Íׯ≈s9'ρé&uρ ( «!$# ÏM≈tƒ$t↔Î/ šχθãΖÏΒ÷σãƒ‬اﻟﻨﺤﻞ‪.(105 :‬‬

‫)ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ]ﺑﺮ ﻣﺮدان ﺣﻖ[ دروغ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﺧﺪا اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ؛‬
‫)آرى‪ (،‬دروﻏﮕﻮﻳﺎن واﻗﻌﻰ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ!(‪.‬‬
 ‫‪١٦٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫آﻧﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛـﻪ اﻳـﺸﺎن ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻋﻴـﺴﻲ و ﻋ‪‬ﺰَﻳـﺮ را‬
‫﴿)‪Νßγs9 ôMs)t7y™ š⎥⎪Ï%©!$# ö¨βÎ‬‬ ‫ﺟﻬﻨﻤﻲ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧـﺎزل ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪:‬‬

‫‪) ﴾ ∩⊇⊃⊇∪ tβρ߉yèö6ãΒ $pκ÷]tã y7Íׯ≈s9'ρé& #©o_ó¡ßsø9$# $¨ΨÏiΒ‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪.(101 :‬‬

‫)ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻤﺎن و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺤﺸﺎن وﻋﺪه ﻧﻴﻚ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ از ﻗﺒﻞ‬
‫دادهاﻳﻢ‪ ،‬از اﻳﻦ آﺗﺶ ﻫﻮﻟﻨﺎك و وﺣﺸﺘﻨﺎك دورﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن اﻧﺴﺎن ﻓﻘﻂ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ )ﻻ إﻟﻪ إﻻﱠ اﷲ( را ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن را ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬و ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻧﺬر ﻛﺮدن‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا‬
‫ﺗﻘﺮب ﺟﻮﻳﺪ و ﻧﺬر ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬ذﺑﺢ ﻛﺮدن‪ ،‬ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ را‬
‫ﻛﻔﺮ و ﮔﻮﺷﺖ آن ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ را ﺣﺮام ﻣﻲداﻧﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻦ ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ اﻋﺘﻘﺎد دارم‪ .‬ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت آﻧﻬﺎ از ﻗﺮآن‪ ،‬ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﻣﺎﻣﺎن ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ دﻟﻴﻞ دارم‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﻢ ﻣﻘﺪور و ﻣﻤﻜﻦ ﺳﺎزد در رﺳﺎﻟﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ﺟﻮاب آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺧﻮب دﻗﺖ‬
‫﴿‪7's#≈yγpg¿2 $JΒöθs% (#θç7ŠÅÁè? βr& (#þθãΨ¨t6tGsù :*t6t⊥Î/ 7,Å™$sù óΟä.u™!%y` βÎ) (#þθãΖtΒ#u™ t⎦⎪Ï%©!$# $pκš‰r'¯≈tƒ‬‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬

‫‪) .﴾∩∉∪ t⎦⎫ÏΒω≈tΡ óΟçFù=yèsù $tΒ 4’n?tã (#θßsÎ6óÁçGsù‬اﻟﺤﺠﺮات‪.(6 :‬‬

‫)اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! اﮔﺮ ﺷﺨﺺ ﻓﺎﺳﻘﻲ ﺧﺒﺮي ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎورد‪ ،‬درﺑﺎرة آن ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا )در ﺻﻮرت ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﺪون ﺗﺤﻘﻴﻖ( ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از روى ﻧﺎداﻧﻰ‬
‫آﺳﻴﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ(‪.‬‬
 ‫‪١٧٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب )ﻣﺼﺒﺎح اﻟﻈﻼم( آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب درﺑﺎرة رد ﺑﺮ ﺑﺮادرش ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي‬
‫دﻳﮕﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﻓﻴﻖ داد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻛﻪ در آن ﻣﮋده ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻗﺒﻠﻲاش آﻣﺪه ﺑﻮد ﺑﭙﺮدازد و اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﻳﻤﺎن ﺑﺮاي او روﺷﻦ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و از ﭘﻴﺮوي از ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﻃﻐﻴﺎن ﭘﺸﻴﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:1‬‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﲪﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬
‫از ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻪ ﺑﺮادران‪ :‬ﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺘﻮﻳﺠﺮي و اﺣﻤﺪ و‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺷﺒﺎﻧﻪ درود‪ ،‬رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﻛﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﻜﺘﺎ را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺮ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫دﻳﻨﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﺎدآوري ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آن را از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫آورده اﺳﺖ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﺎ را راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮد و از ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻧﺠﺎت داد‪ ،‬و‬
‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در درﻋﻴﻪ اﻋﻢ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻖ آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ و ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ آن‬
‫و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاوﻧﺪي ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ]از ﮔﻤﺮاﻫﻲ[ ﻧﺠﺎت داد‪ ،‬ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻳﺎدآوري ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺎدت ﺷﻤﺎ در ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬اﻟﺤﻤﺪﷲ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﺳﺘﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪا را ﺷﻜﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ دو ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻮﺷﺘﻢ ﻛﻪ ]اﻣﻮري را[‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﺎدآوري‪ ،‬و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آﻧﻬﺎ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮادران ﻣﻦ از آﻧﭽﻪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻦ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﭘﻴﺮوي از ﺷﻴﻄﺎن و ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از‬
‫ﭘﻴﺮوي از ﻫﺪاﻳﺖ اﻧﺠﺎم دادم‪ ،‬اﻃﻼع دارﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬ﻣﺼﺒﺎح اﻟﻈﻼم( ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻄﻴﻒ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‪ ،‬ص ‪ 104‬ـ ‪.108‬‬
 ‫‪١٧١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي از ﻋﻤﺮﻣﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬روزﻫﺎ رو ﺑﻪ‬

‫ﭘﺎﻳﺎن و ﻧﻔﺲﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎره اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﺎ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود و وﻇﻴﻔﻪ دارﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ و در راه او ﺗﻼش ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ در راه ﮔﻤﺮاﻫﻲ زﺣﻤﺖ‬
‫ﻛﺸﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ و اﻳﻦ ﻛﺎر ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻲﺷﺮﻳﻚ و ﻧﻪ‬
‫دﻳﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻣﻴﺪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪﻳﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﻳﻨﺪه ﻣﺎ را ﻣﻮرد ﺑﺨﺸﺶ‬
‫و ﻋﻔﻮ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﻣﻮﺟﺐ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن‬
‫اﺳﺖ و ﺟﻬﺎد ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ دﺳﺖ‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬ﻗﻠﺐ و ﻣﺎل اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻈﻤﺖ ﻓﺮاواﻧﻲ‬
‫ﺛﻮاب ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ او ﻓﺮدي را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ‬
‫ﻣﻲداﻧﻴﺪ‪ .‬از ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻜﻮﺷﻴﺪ و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻴﺪ و ﺣﻘﻴﻘﺖ را آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ و ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮ‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺿﻼﻟﺖ ﺑﻮدهاﻳﺪ‪.‬‬
‫اي ﺑﺮادراﻧﻢ‪ .‬ﺧﺪا را ﻫﻤﻮاره در ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ در‬
‫ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ اﺳﺘﻌﺎﻧﻪ ﻛﻨﻴﻢ )ﺳﺮ ﺑﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺑﮕﺬارﻳﻢ(‪ ،‬و ﻣﺮدم ﻣﺎ را‬
‫دﻳﻮاﻧﻪ و ﻧﺎدان ﺑﺪاﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎ و رﻫﺒﺮان دﻳﻦ و دﻧﻴﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺷﻤﺎ رﻓﻴﻊﺗﺮ از ﺷﻴﻮخ اﺳﺖ و‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﭘﻴﺮو ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﻨﻴﺪ و‬
‫از ﻣﻮاﻧﻊ ﻧﻬﺮاﺳﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٧٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﺮ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ ﻛﻨﻨﺪه از ﻣﻨﻜﺮ ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ دﭼﺎر‬

‫ﺳﺨﺘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﺑﻨﺪه ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻘﻤﺎن در وﺻﻴﺖ‬
‫ﻧﺎﻣﻪاش ﺑﻪ ﭘﺴﺮش آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺻﺒﺮ و ﺑﺮدﺑﺎري ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ و ﺳﺰاوارﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎر آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﻲ را دوﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ از ﻛﺴﻲ ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮدم دوﺳﺘﻲ و‬
‫دﺷﻤﻨﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از اﻣﻮر ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻊ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آن اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻟﻘﺎء ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺮوان و ﻣﺒﻠﻐﺎن اﻳﻦ دﻳﻦ‪،‬‬
‫راﺳﺘﮕﻮ ﻧﻴﺴﺖ و اﻫﺪاف دﻧﻴﻮي دارد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ از آن‬
‫آﮔﺎﻫﻲ و اﻃﻼع دارد‪ .‬اﮔﺮ از ﻛﺴﻲ ﻧﻴﻜﻲ و ﺧﻴﺮ دﻳﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او روي ﺑﻴﺎورﻳﺪ و او‬
‫را دوﺳﺖ ﺑﺪارﻳﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ از ﻛﺴﻲ ﺷﺮ و روﻳﮕﺮداﻧﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ و دﻳﻦ را‬
‫دﻳﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او دﺷﻤﻨﻲ ﻛﻨﻴﺪ و از او ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ آن ﻓﺮد دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲ‬
‫ﻓﺮد در ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺘﺶ او‬
‫ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ و ﺑﺪون ﻗﺮار دادن ﺷﺮﻳﻚ ﺑﺮاي او آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻟﻄﺎف او‬
‫ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﺮ آﻧﭽﻪ‬
‫ﺑﺮاﻳﺶ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪهاﻳﻢ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺪان دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬و راه و‬
‫روش ﺧﻮد را ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﺎ را از آن ﺑﺮﺣﺬر‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺷﺮك ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وي ﺑﻪ ﻣﺎ دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺸﺮﻛﺎن دﺷﻤﻦ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬و ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺑﻴﺎن و ﺷﺮح ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﺑﺎﻃﻞ ﻓﺮﻣﺎن داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ او ﺑﺮادر ﺗﻮﺳﺖ‪،‬‬
 ‫‪١٧٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﺴﻴﺎر از او ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﺎﺷﻲ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از راه راﺳﺖ دور ﺷﻮد و از آن‬
‫روﻳﮕﺮداﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ دﺷﻤﻦ ﺗﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺮادرت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﺎدآوري ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲداﻧﻢ ـ‬
‫اﻟﺤﻤﺪ ﷲ ـ ﺷﻤﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﺎدآوري ﻛﺮدم ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲداﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻋﺪم ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺎﻣﻞ اﻣﺮي ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﺷﺒﻬﻪاي در آن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻋﺬر و‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪاي وﺟﻮد ﻧﺪارد در ﺟﻠﺴﺎﺗﺘﺎن ﻫﻤﻮاره آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ ﻳﺎدآوري ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺶ آﻧﭽﻪ از ﺑﺮاي ﺑﺎﻃﻞ زﺣﻤﺖ ﻛﺸﻴﺪهاﻳﺪ ﺑﺮاي‬
‫ﺣﻖ ﺑﻜﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ راه ﺻﺤﻴﺢﺗﺮي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬و ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻫﻴﭻ ﻋﺬر و‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﻧﺪارﻳﺪ‪ .‬زﻳﺮا ـ اﻟﺤﻤﺪﷲ ـ اﻣﺮوزه دﻳﻦ و دﻧﻴﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺗّﻔﺎق دارﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﻮرد اﻣﻮر دﻧﻴﺎ از ﻗﺒﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺮس‪ ،‬اذﻳﺖ و ﺳﻠﻄﻪ ﺗﺎرﻳﻜﻲ و ﮔﻨﺎه ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً‬
‫ﺑﺪان ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﺳﺨﺘﻴﻬﺎ‬
‫را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ دﻳﻨﺶ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪ ،‬و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ رﻫﺒﺮي و ﺳﺮوري رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫از آﺛﺎر دﻋﻮت ﺷﻴﺦ اﻹﺳﻼم و اﻣﺎم ﺳﺮﺷﻨﺎس ﻫﺪاﻳﺘﮕﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ذﻛﺮ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﻜﻲ‬
‫از ﻣﺴﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ آن را ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ و آن اﺟﺮاي‬
‫اﺣﻜﺎم اﺳﻼﻣﻲ درﺑﺎرة ﺑﺪوﻳﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺑﺎ اﻫﻞ رد‪‬ه ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن ادﻋﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ از‬
‫آﻧﺎن ارﻛﺎن اﺳﻼم را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫ﺣﺮف از ﻗﺮآن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻋﺎﺑﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﻲ‬
‫ﻛﻪ دﻳﻦ ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از اﻣﻮر دﻳﻦ را ﻣﻮرد اﺳﺘﻬﺰاء ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٧٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺣﻜﻤﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ روي آن اﺟﻤﺎع وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪه‬
‫اﺳﺖ و اﺣﻜﺎم ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪه دﻳﮕﺮ ﻣﺼﺪاق ﻫﻤﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬درﺑﺎرة‬
‫ﺻﺤﺮاﻧﺸﻴﻨﺎن وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن آﻧﻬﺎ اﺣﻜﺎم اﺳﻼﻣﻲ را اﺟﺮا‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺑﺪون ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن‪.‬‬
‫ﺑﺮادران ﻋﺰﻳﺰم! در اﻳﻦ اﺻﻞ ﺗﺄﻣﻞ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻣﻮر ﺑﻴﺸﺘﺮ و‬
‫دﻳﮕﺮ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن دارم ﺷﻤﺎ در اﻣﺮي ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از‬
‫آن ﺑﺮ ﺣﺬر دارﻧﺪ ﺷﻚ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮدم و ﺷﻤﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺗﻼش ﻛﻨﻴﺪ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ و اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﺷﺮ ﺧﻮدﺗﺎن‬
‫و اﻋﻤﺎل ﺑﺪﺗﺎن ﺣﻔﻆ و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ راه راﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرش‬
‫ﺑﺮآﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﺳﺎزد‪ .‬و ﺷﻤﺎ را از ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫واﺿﺢ و روﺷﻦ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻏﻴﺮ از آن ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﮔﻤﺮاﻫﻲ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم اﻃﺮاف ﺷﻤﺎ در ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ ﭘﻴﺮو ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدم ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺑﺪي ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻤﻲﺳﺎزد‬
‫و ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﺳﺮﮔﺮدان ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻮد‪ .‬از ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺎ را ﺑﻪ راه راﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺤﻤﺪﷲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ و ﺧﺎﻧﻮادهاش و ﺧﺎﻧﻮادة ﻣﺎ در ﺻﺤﺖ و ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ درود ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻼم ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻫﻤﺔ ﻋﺰﻳﺰاﻧﺘﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٧٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻭﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯽ ﳏﻤﺪ ﻭآﻟﻪ ﻭﺻﺤﺒﻪ‪ .‬اﻟﻠﻬﻢ اﻏﻔﺮ ﻟﻜﺎﺗﺒﻬﺎ ﻭﻟﻮاﻟﺪﻳﻪ ﻭﻟﺬرﻳﺘﻪ ﻭﳌﻦ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻓﻴﻪ ﻓﺪﻋﺎ ﻟﻪ ﺑﺎﳌﻐﻔﺮة ﻭﻟﻠﻤﺴﻠﻤﲔ ﻭﻟﻠﻤﺴﻠﲈت أﲨﻌﲔ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد ﺟﻮاب ﺧﻮب آﻧﺎن در آن‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ او ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه آن را ذﻛﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬ﺷﺎﻳﺪ آوردن ﻧﺎﻣﺔ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ‪ :‬ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از وﻓﺎﺗﺶ‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻫﺎﻟﻲ ﻣﻐﺮب ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻴﺦ در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن‬
‫اﻫﺪاف دﻋﻮت ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺎزي ﺗﻮﺣﻴﺪ‬
‫]از ﺷﺒﻬﺎت و ﺧﺮاﻓﺎت[ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﺣﺴﻨﻪ و‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﻦ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﻴﻦ اﻣﺎم و ﻣﻮﻟﻲ‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﭘﺲ از ﻣﻨﺎﻇﺮهاي روي داده ﻛﻪ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ ﺳﺎل‬
‫‪1226‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬در ﻣﻜﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻐﺮب ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﻮﻟﻲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﻋﻠﻤﺎي ﻧﺠﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ اﻣﺎم ﺳﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ روي داد‪ .‬ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺼﻮل اﻃﻤﻴﻨﺎن از‬
‫ﺻﺤﺖ دﻋﻮت و ﻧﻔﻲ ﺷﺒﻬﺎت از ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ درﺑﺎرة اﻣﻮري ﻛﻪ ﺧﻮدش و ﻋﻠﻤﺎ‬
‫از آن ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﲪﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬
‫ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ از آن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ او را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﺮده و از او ﻳﺎري و‬
‫ﻣﻐﻔﺮت ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﻢ و ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و از ﻧﻔﺴﻬﺎي ﺷﺮور و اﻋﻤﺎل‬
‫ﺑﺪﻣﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ .‬ﻫﺮ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪهاي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٧٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﻬﺎدت‬

‫ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ اﷲ‪ ،‬ﺧﺪاﺳﺖ و ﺑﻲﺷﺮﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫اوﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﻮدش زﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ زﻳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫درود و ﺳﻼم ﻓﺮاوان ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﺪان و ﻳﺎران او ﺑﺎد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫﴿‪4’n?tã 4 «!$# ’n<Î) (#þθãã÷Šr& þ’Í?ŠÎ6y™ ⎯ÍνÉ‹≈yδ ö≅è%‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪.﴾š⎥⎫Ï.Îô³ßϑø9$# z⎯ÏΒ O$tΡr& !$tΒuρ «!$# z⎯≈ysö6ß™uρ ( ©Í_yèt6¨?$# Ç⎯tΒuρ O$tΡr& >οuÅÁt/‬‬
‫)ﻳﻮﺳﻒ‪.(108 :‬‬
‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬راه و ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮى اﷲ )ﺧﺪاوﻧﺪ واﺣﺪ‬
‫ﻳﻜﺘﺎ( دﻋﻮت ﻛﻨﻢ‪ ،‬از روى آﮔﺎﻫﻰ و ﺑﺼﻴﺮت‪ ،‬ﺧﻮد و ﭘﻴﺮواﻧﻢ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ )ﻳﻌﻨﻰ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﻮى او دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻢ( ﭘﺎك و ﻣﻨﺰّه اﺳﺖ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺺ و ﺷﺒﻴﻪ و ﺷﺮﻳﻚ‪ ،‬و ﻣﻦ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻴﺴﺘﻢ(‪.‬‬
‫﴿‪‘ÏΡθãèÎ7¨?$$sù ©!$# tβθ™7Åsè? óΟçFΖä. βÎ) ≅è%‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪) .﴾ ö/ä3t/θçΡèŒ ö/ä3s9 öÏøótƒuρ ª!$# ãΝä3ö7Î6ósãƒ‬آل ﻋﻤﺮن‪.(31 :‬‬

‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪا را دوﺳﺖ ﻣﻲدارﻳﺪ از ﻣﻦ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را‬
‫دوﺳﺖ ﺑﺪارد و ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺘﺎن را ﺑﺒﺨﺸﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ(‪.‬‬
 ‫‪١٧٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫﴿‪çµ÷Ψtã öΝä39pκtΞ $tΒuρ çνρä‹ã‚sù ãΑθß™§9$# ãΝä39s?#u™ !$tΒuρ‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪) .﴾ (#θßγtFΡ$$sù‬اﻟﺤﺸﺮ‪.(7 :‬‬

‫)آﻧﭽﻪ را رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ آورده ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ )و اﺟﺮا ﻛﻨﻴﺪ( و آﻧﭽﻪ ﻧﻬﻰ‬
‫ﻛﺮده ﺧﻮددارى ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ؛ و از )ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ( ﺧﺪا ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ(‪.‬‬
‫﴿ ‪àMôϑoÿøCr&uρ öΝä3oΨƒÏŠ öΝä3s9 àMù=yϑø.r& tΠöθu‹ø9$#‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪) .﴾$YΨƒÏŠ zΝ≈n=ó™M}$# ãΝä3s9 àMŠÅÊu‘uρ ©ÉLyϑ÷èÏΡ öΝä3ø‹n=tæ‬اﻟﻤﺎﺋﺪه‪.(3 :‬‬

‫)اﻣﺮوز دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎ را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮدم و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮدم‬
‫و اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ(‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﻦ را از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺑﺮ‬
‫زﺑﺎن او ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده و ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺎ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﺪﻋﺖ‪،‬‬
‫﴿‪Νä3øŠs9Î) tΑÌ“Ρé& !$tΒ (#θãèÎ7®?$#‬‬ ‫ﺗﻔﺮﻗﻪ و اﺧﺘﻼف دوري ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪) .﴾tβρã©.x‹s? $¨Β Wξ‹Î=s% 3 u™!$u‹Ï9÷ρr& ÿ⎯ϵÏΡρߊ ⎯ÏΒ (#θãèÎ7−Fs? Ÿωuρ óΟä3În/§‘ ⎯ÏiΒ‬اﻷﻋﺮاف‪:‬‬
‫‪.(3‬‬
‫)از آﻧﭽﻪ از ﻃﺮف ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و از‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﻏﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺮوى ﻧﻜﻨﻴﺪ و از اﻧﺘﺨﺎب وﻟﻲ‪ ‬و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻰ ﺟﺰ او‬
‫ﺧﻮددارى ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ(‪.‬‬
 ‫‪١٧٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫﴿‪Ÿωuρ ( çνθãèÎ7¨?$$sù $VϑŠÉ)tGó¡ãΒ ‘ÏÛ≡uÅÀ #x‹≈yδ ¨βr&uρ‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫?‪tβθà)−Gs? öΝà6¯=yès9 ⎯ϵÎ/ Νä38¢¹uρ öΝä3Ï9≡sŒ 4 ⎯Ï&Î#‹Î7y™ ⎯tã öΝä3Î/ s−§xtGsù Ÿ≅ç6¡9$# (#θãèÎ7−Fs‬‬

‫﴾‪) .‬اﻷﻧﻌﺎم‪.(153 :‬‬

‫)و اﻳﻦ راه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻦ‪ ،‬راه ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬راه ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬راه ﭘﺎﻛﻰ و ﺗﻘﻮاﺳﺖ‪،‬‬
‫از آن ﭘﻴﺮوى ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ در راﻫﻬﺎى اﻧﺤﺮاﻓﻰ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﮔﺎم ﻧﻨﻬﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را‬
‫از راه ﺧﺪا ﻣﻨﺤﺮف و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺗﺨﻢ ﻧﻔﺎق و اﺧﺘﻼف را در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﻲﭘﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ اﻣﻮرى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر‬
‫ﺷﻮﻳﺪ(‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺖ او وﺟﺐ ﺑﻪ وﺟﺐ و ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم از‬
‫اﻣﺖﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در )ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ( و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ رواﻳﺖ از‬
‫ﻣﻦ ﻛﺎﻥ ﻗﺒﻠﻜﻢ ﹶ ﹾ ﹶ‬
‫ﺣﺬﻭ‬ ‫ﻨﻦ ﹶ ﹾ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮده‪ » :‬ﹶ ﹶ ﹶ ﹺ ﹶ ﹶ‬
‫ﻟﺘﺘﺒﻌﻦ ﹶﺳ ﹶ ﹶ‬
‫ﺟﺤﺮ ﹶ ﱟ‬
‫ﺿﺐ ﻟﺪﺧﻠﺘﻤﻮﻩ«‪» :‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺷﻤﺎ از آداب و‬ ‫اﻟﻘﺬة ﹸ‬
‫ﺑﺎﻟﻘﺬة ﺣﺘﯽ ﻟﻮ دﺧﻠﻮا ﹸ ﹶ‬ ‫ﹸ‬
‫رﺳﻮم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎً ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ اﮔﺮ‬
‫آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻮراخ ﺳﻮﺳﻤﺎري وارد ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ داﺧﻞ آن ﻣﻲروﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ آﻧﻬﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻧﺼﺎرى ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ در ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮي آورده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺖ او ﺑﻪ ‪ 73‬ﻓﺮﻗﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ و ﻣﺘﻔﺮق‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻳﻜﻲ ﻫﻤﮕﻲ در آﺗﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آن ﻓﺮﻗﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از‬
‫ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﭘﺎﺳﺦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻓﺮﻗﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬
 ‫‪١٧٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫اﻣﺮوزه ﻣﻦ و ﻳﺎراﻧﻢ ﺑﻪ آن اﻋﺘﻘﺎد دارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺪان ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺼﻴﺒﺖﻫﺎ و ﺑﻼﻳﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﻮر زﻳﺮ ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺷﺮك ورزﻳﺪن‪ ،‬رو ﻛﺮدن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدﮔﺎن و در‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن و ﺑﺮآورده ﺷﺪن ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ؛ از آﻧﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﺰدﻳﻜﻲ و ﺗﻘﺮب ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺬر‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ و ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺘﻦ از آﻧﻬﺎ در ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت و ﺟﻠﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ و‬
‫اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ ﻋﺒﺎدات اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺧﺘﺼﺎص دادن‬
‫ﻣﻘﺪاري از ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺧﺘﺼﺎص دادن ﻫﻤﻪ آن ]ﺑﻪ ﻏﻴﺮ او[‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻲﻧﻴﺎزﺗﺮﻳﻦ ﺷﺮﻳﻜﺎن از ﺷﺮك اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ اﻋﻤﺎل‬
‫﴿‪š⎥⎪Ïe$!$# 絩9 $TÁÎ=øƒèΧ ©!$# ωç7ôã$$sù‬‬ ‫ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫∪⊄∩ &‪$tΒ u™!$uŠÏ9÷ρr& ÿ⎯ϵÏΡρߊ ∅ÏΒ (#ρä‹sƒªB$# š⎥⎪Ï%©!$#uρ 4 ßÈÏ9$sƒø:$# ß⎯ƒÏe$!$# ¬! Ÿωr‬‬

‫’ )‪ϵ‹Ïù öΝèδ $tΒ ’Îû óΟßγoΨ÷t/ ãΝä3øts† ©!$# ¨βÎ‬‬

‫‪# s∀ø9ã— «!$# ’n<Î) !$tΡθç/Ìhs)ã‹Ï9 ωÎ) öΝèδ߉ç6÷ètΡ‬‬

‫†‪) .﴾ ∩⊂∪ Ö‘$¤Ÿ2 Ò>É‹≈x. uθèδ ô⎯tΒ “ωôγtƒ Ÿω ©!$# ¨βÎ) 3 šχθàÎ=tGøƒs‬اﻟﺰﻣﺮ‪،2:‬‬
‫‪.(3‬‬
‫)ﭘﺲ ﺧﺪا را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻦ‪ ،‬و دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮاى او ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮدان‪ ،‬آﮔﺎه‬
‫ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﺎﻟﺺ از آنِ ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را اوﻟﻴﺎى ﺧﻮد ﻗﺮار‬
‫دادﻧﺪ و دﻟﻴﻠﺸﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‪ :‬اﻳﻨﻬﺎ را ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﺘﻴﻢ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن در آﻧﭽﻪ اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻨﺪ‬
 ‫‪١٨٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫داورى ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آن ﻛﺲ را ﻛﻪ دروﻏﮕﻮ و ﻛﻔﺮان ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺰ‬

‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ(‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ دﻳﻦ را ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ و ﺑﺮاي‬
‫ﻛﺴﺐ رﺿﺎﻳﺖ او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و اﻓﺮاد ﺻﺎﻟﺢ‬
‫و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻨﻨﺪ و در ﭘﻴﺸﮕﺎه او‬
‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ او ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ‬
‫دروﻏﮕﻮ و ﻛﻔﺮ ﭘﻴﺸﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ ]ﻣﺸﺮﻛﺎن[ را ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫﴿)‪uθèδ ô⎯tΒ “ωôγtƒ Ÿω ©!$# ¨βÎ‬‬ ‫اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪.﴾ Ö‘$¤Ÿ2 Ò>É‹≈x.‬‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪ آن ﻛﺲ را ﻛﻪ دروﻏﮕﻮ و ﻛﻔﺮان ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﺪاﻳﺖ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ(‪.‬‬
‫﴿‪Ÿω $tΒ «!$# Âχρߊ ⎯ÏΒ šχρ߉ç7÷ètƒuρ‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫„‪ö≅è% 4 «!$# y‰ΨÏã $tΡàσ¯≈yèxä© Ï™Iωàσ¯≈yδ šχθä9θà)tƒuρ óΟßγãèxΖtƒ Ÿωuρ öΝèδ•ÛØo‬‬

‫&‪…çµoΨ≈ysö7ß™ 4 ÇÚö‘F{$# ’Îû Ÿωuρ ÏN≡uθ≈yϑ¡¡9$# ’Îû ãΝn=÷ètƒ Ÿω $yϑÎ/ ©!$# šχθä↔Îm6uΖè?r‬‬

‫‪) .﴾ ∩⊇∇∪ šχθä.Îô³ç„ $£ϑtã 4’n?≈yès?uρ‬ﻳﻮﻧﺲ‪.(18 :‬‬

‫)آﻧﻬﺎ ﻏﻴﺮ از ﺧﺪا ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ زﻳﺎﻧﻰ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ )ﻛﻪ‬
‫از ﺗﺮس زﻳﺎﻧﺸﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ( و ﻧﻪ ﺳﻮدى ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻮدﺷﺎن‬
‫ﻣﻮرد‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﺘﻬﺎ ﺷﻔﻴﻌﺎن ﻣﺎ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا‬
 ‫‪١٨١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﭼﻴﺰى ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﻴﺪ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ‬

‫ﺳﺮاغ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺰه‪ ،‬و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ از ﺷﺮﻳﻜﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى او ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ او ﺧﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ واﺳﻄﻪﻫﺎﻳﻲ را‬
‫ﻗﺮار ﺑﺪﻫﺪ و از آﻧﻬﺎ ﻃﻠﺐ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﻬﺎ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫و آﻧﻬﺎ را ﺷﺮﻳﻚ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﻤﺔ ﺷﻔﺎﻋﺖ از آن ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) .﴾ $YèŠÏΗsd èπyè≈x¤±9$# °! ≅è%﴿ :‬اﻟﺰﻣﺮ‪.(44 :‬‬
‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺗﻤﺎم ﺷﻔﺎﻋﺖ از آنِ ﺧﺪاﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﺪون اﺟﺎزه او ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫﴿‪) .﴾ ⎯ϵÏΡøŒÎ*Î/ ωÎ) ÿ…çνy‰ΨÏã ßìxô±o„ “Ï%©!$# #sŒ ⎯tΒ‬اﻟﺒﻘﺮه‪.(255 :‬‬
‫)ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻧﺰد او ﺟﺰ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ(‪.‬‬
‫﴿‪ß⎯≈oΗ÷q§9$# ã&s! tβÏŒr& ô⎯tΒ ωÎ) èπyè≈x¤±9$# ßìxΖs? ω 7‹Í×tΒöθtƒ‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪) .﴾ ∩⊇⊃®∪ Zωöθs% …çµs9 z©ÅÌu‘uρ‬ﻃﻪ‪.(109 :‬‬

‫)در آن روز )ﻗﻴﺎﻣﺖ( ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺳﻮدي ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﺎن ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﺷﻔﺎﻋﺖ داده‪ ،‬و از ﮔﻔﺘﺎر آﻧﻬﺎ )در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ(‬
‫راﺿﻰ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫﴿‪Ÿωuρ‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ ﺗﻮﺣﻴﺪ اﻣﺮ دﻳﮕﺮي را ﻧﻤﻲﭘﺴﻨﺪد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫„‪) .﴾ 4©|Ós?ö‘$# Ç⎯yϑÏ9 ωÎ) šχθãèxô±o‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪.(28 :‬‬

 ‫‪١٨٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫)ﻫﺮﮔﺰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاى ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﺧﺪا از او ﺧﺸﻨﻮد‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬و اﺟﺎزه ﺷﻔﺎﻋﺖ او را داده اﺳﺖ(‪.‬‬
‫﴿ ‪Ÿω ( «!$# Èβρߊ ⎯ÏiΒ Λä⎢ôϑtãy— š⎥⎪Ï%©!$# (#θãã÷Š$# È≅è%‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧــﺪ ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ ﻣــﻲﻓﺮﻣﺎﻳــﺪ‪:‬‬

‫‪78÷Å° ⎯ÏΒ $yϑÎγŠÏù öΝçλm; $tΒuρ ÇÚö‘F{$# ’Îû Ÿωuρ ÏN≡uθ≈yϑ¡¡9$# †Îû ;六sŒ tΑ$s)÷WÏΒ šχθà6Î=ôϑtƒ‬‬

‫‪) .﴾…çµs9 šχÏŒr& ô⎯yϑÏ9 ωÎ) ÿ…çνy‰ΨÏã èπyè≈x¤±9$# ßìxΖs? Ÿωuρ ∩⊄⊄∪ 9Îγsß ⎯ÏiΒ Νåκ÷]ÏΒ …çµs9 $tΒuρ‬ﺳـــﺒﺄ‪:‬‬
‫‪.(23 ،22‬‬
‫)ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از ﺧﺪا )ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮد( ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎﻳﻰ ﺳﺎﺧﺘﮕﻰ ﻧﻪ ﻣﺎﻟﻚ ذرهاي در آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺷﺮﻛﺖ و‬
‫ﻧﺼﻴﺒﻰ در ﺧﻠﻘﺖ و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ آﻧﻬﺎ دارﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻳﺎور ﺧﺪاوﻧﺪ در‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﻮدهاﻧﺪ* ﻫﻴﭻ ﺷﻔﺎﻋﺘﻰ ﻧﺰد او ﺟﺰ ﺑﺮاى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ اذن داده ﻓﺎﻳﺪه‬
‫ﻧﺪارد(‪.‬‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ دارد و در دﻧﻴﺎ ﻓﻘﻂ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪.﴾ #Y‰tnr& «!$# yìtΒ (#θããô‰s? Ÿξsù ¬! y‰Éf≈|¡yϑø9$# ¨βr&uρ﴿ :‬‬
‫)اﻟﺠﻦ‪.(18 :‬‬
‫)ﻣﺴﺎﺟﺪ از آنِ ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را ﺑﺎ ﺧﺪا ﻧﺨﻮاﻧﻴﺪ(‪.‬‬
‫﴿‪x8•ÛØtƒ Ÿωuρ y7ãèxΖtƒ Ÿω $tΒ «!$# Èβρߊ ⎯ÏΒ äíô‰s? Ÿωuρ‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫( ‪) .﴾ ∩⊇⊃∉∪ t⎦⎫ÏϑÎ=≈©à9$# z⎯ÏiΒ #]ŒÎ) y7¯ΡÎ*sù |Mù=yèsù βÎ*sù‬ﻳﻮﻧﺲ‪.(106 :‬‬

 ‫‪١٨٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫)ﻏﻴﺮ از ﺧﺪا اﺷﻴﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﻧﻪ ﺳﻮدى ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ زﻳﺎﻧﻰ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺘﺶ‬

‫ﻣﻜﻦ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎرى ﻛﺮدى‪ ،‬از ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻮد(‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻛﻪ ﺳﺮور ﺷﻔﻴﻌﺎن و ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد و آدم و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻫﻤﮕﻲ در زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻢ او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺎ اذن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت )رﺳﻮل اﻛﺮم ص( ﻧﻴﺰ ﺑﻲﻣﻘﺪﻣﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ‪) :‬ﻣﻲآﻳﺪ و ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﻣﻲاﻓﺘﺪ و ﺧﺪا را ﺑﺎ ﺳﺘﺎﻳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺳﺮت را ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﻛﻦ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ ،‬ﻛﻼﻣﺖ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪] ،‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ[ ﻃﻠﺐ ﻛﻦ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ داده‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻦ ﺗﺎ ﻣﻮرد ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮي‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺣﺪي را‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن وارد ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻮﻧﺪ(‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران دﻳﮕﺮ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟ ﻣﺴﺄﻟﻪاي را ﻛﻪ ذﻛﺮ ﻛﺮدم ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ اﻋﻢ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ‪ ،‬اﺋﻤﻪ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ و اﻓﺮاد دﻳﮕﺮي‬
‫ﻛﻪ از آن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس راه و روش آﻧﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪان‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻠﺐ ﺷﻔﺎﻋﺖ از اﻧﺒﻴﺎء و اوﻟﻴﺎ ﭘﺲ از ﻣﺮگ آﻧﺎن‪،‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ و ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﻨﺒﺪ ﺑﺮ روي آن‪ ،‬ﻧﻮراﻧﻲ‬
‫ﻛﺮدن آن‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن در ﻛﻨﺎر آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻴﺪﮔﺎه و ﻗﺮار دادن‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎن و ﻧﺬر ﻛﺮدن ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬اﻣﻮري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از‬
‫وﻗﻮع آﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ و ﻣﺮدم را از آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در‬
 ‫‪١٨٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﺣﺪﻳﺚ از اﻳﺸﺎن رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻻ ﺗﻘﻮﻡ اﻟﺴﺎﻋﺔ ﺣﺘﯽ ﻳﻠﺤﻖ‬
‫ﺣﹼﻲ ﻣﻦ أﻣﺘﻲ ﺑﺎﳌﴩﻛﲔ‪ ,‬ﻭﺣﺘﯽ ﺗﻌﺒﺪ ﻓﺌﺎﻡ ﻣﻦ أﻣﺘﻲ اﻷﻭﺛﺎﻥ« »ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻣﮕﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از اﻣﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ و ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻲ‬
‫از اﻣﺖ ﻣﻦ ﺑﺖﻫﺎ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ«‪ .‬اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺷﺪت از ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﻪ‬
‫راﻫﻬﺎﻳﻲ را ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷﺮك ورزﻳﺪن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫ﺑﻪ رواﻳﺖ از ﺟﺎﺑﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﺸﺎن از ﮔﭻ ﻛﺎري ﻗﺒﺮﻫﺎ و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ روي‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲﻃﺎﻟﺐ س‬
‫را ]ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪاي[ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر داد‪ :‬ﻫﺮ ﻗﺒﺮ ﻣﺮﺗﻔﻊ و ﺑﻠﻨﺪي را ﻛﻪ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد آن را ﺑﺎ زﻣﻴﻦ ﻳﻜﺴﺎن ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺔ ﺑﺘﻬﺎ و ﺗﺼﺎوﻳﺮ را ﺑﺸﻜﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬وﻳﺮان ﻛﺮدن و ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺑﻨﺎي ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺮ روي ﻗﺒﻮر واﺟﺐ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻨﺎ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻣﺮدم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎر ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺎ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و ﺧﻮد و اﻣﻮال ﻣﺎ را ﺣﻼل‬
‫ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﻴﺮوز و ﻳﺎري ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي آن دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن دﻟﻴﻞ و ﺣﺠﺖ از‬
‫ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ و اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎي ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر و ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻣﺖ اﻗﺎﻣﻪ ﻛﺮدﻳﻢ و آﻧﺎن از‬
‫﴿‪öΝèδθè=ÏG≈s%uρ‬‬ ‫ﻗﺒﻮل آن ﺳﺮﺑﺎز زدﻧﺪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻲﺟﻨﮕﻴﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪) .﴾ ¬! …ã&—#à2 ß⎯ƒÏe$!$# tβθà6tƒuρ ×πuΖ÷GÏù šχθä3s? Ÿω 4©®Lym‬اﻷﻧﻔﺎل‪.(39 :‬‬

 ‫‪١٨٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫)ﺑﺎ اﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن ﺳﺮﺳﺨﺖ ﻣﺒﺎرزه ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻜﺎر را ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ دﻫﻴﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻓﺘﻨﻪ ﺑﺮﭼﻴﺪه ﺷﻮد و دﻳﻦ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺑﺮاى ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻟﻴﻞ و ﺣﺠﺖ ﺑﻪ دﻋﻮت ﻣﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او ﻣﻲﺟﻨﮕﻴﻢ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫﴿‪|=≈tGÅ3ø9$# ÞΟßγyètΒ $uΖø9t“Ρr&uρ ÏM≈uΖÉit7ø9$$Î/ $oΨn=ߙ①$uΖù=y™ö‘r& ô‰s)s9‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪Ó‰ƒÏ‰x© Ó¨ù't/ ϵŠÏù y‰ƒÏ‰ptø:$# $uΖø9t“Ρr&uρ ( ÅÝó¡É)ø9$$Î/ â¨$¨Ψ9$# tΠθà)u‹Ï9 šχ#u”Ïϑø9$#uρ‬‬

‫‪;“Èθs% ©!$# ¨βÎ) 4 Í=ø‹tóø9$$Î/ …ã&s#ß™â‘uρ …çνçÝÇΖtƒ ⎯tΒ ª!$# zΝn=÷èu‹Ï9uρ Ĩ$¨Ζ=Ï9 ßìÏ≈oΨtΒuρ‬‬

‫‪) .﴾∩⊄∈∪ Ö“ƒÌ“tã‬اﻟﺤﺪﻳﺪ‪.(25 :‬‬

‫)ﻣﺎ رﺳﻮﻻن ﺧﻮد را ﺑﺎ دﻻﻳﻞ روﺷﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻛﺘﺎب )آﺳﻤﺎﻧﻰ( و‬
‫ﻣﻴﺰان )ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻰ ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺎدﻻﻧﻪ( ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺮدم ﻗﻴﺎم ﺑﻪ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و آﻫﻦ را ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ در آن ﻧﻴﺮوى ﺷﺪﻳﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻌﻰ ﺑﺮاى‬
‫ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﭼﻪ ﻛﺴﻰ او و رﺳﻮﻻﻧﺶ را ﻳﺎرى ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑى‪Ĥ‬ﻧﻜﻪ‬
‫او را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻮى و ﺷﻜﺴﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺷﺮﻋﻲ‪ ،‬دادن زﻛﺎت‪ ،‬روزه ﻣﺎه‬
‫رﻣﻀﺎن‪ ،‬ﺣﺞ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪا دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف‬
‫﴿‪’Îû öΝßγ≈¨Ψ©3¨Β βÎ) t⎦⎪Ï%©!$#‬‬ ‫و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪Ç⎯tã (#öθyγtΡuρ Å∃ρã÷èyϑø9$$Î/ (#ρãtΒr&uρ nο4θŸ2¨“9$# (#âθs?#u™uρ nο4θn=¢Á9$# (#θãΒ$s%r& ÇÚö‘F{$#‬‬

‫‪) .﴾ ∩⊆⊇∪ Í‘θãΒW{$# èπt6É)≈tã ¬!uρ 3 Ìs3Ζßϑø9$#‬اﻟﺤﺞ‪.(41 :‬‬

 ‫‪١٨٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫)آﻧﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻗﺪرت ﺑﺨﺸﻴﻢ ﻧﻤﺎز را ﺑﺮ ﭘﺎ‬
‫ﻣﻲدارﻧﺪ و زﻛﺎت را ادا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﻜﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ(‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪان اﻳﻤﺎن و اﻋﺘﻘﺎد دارﻳﻢ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬او ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ‪ :‬اﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﻪ از ﺳﻨﺖ او ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺗﻔﺎق ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻮاره ﮔﺮوﻫﻲ از اﻣﺖ او ﺑﺮ ﺣﻖ و ﻣﻮرد‬
‫ﻳﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن دﺷﻤﻨﻲ و ﻣﺨﺎﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن زﻳﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ]ﻗﻴﺎﻣﺖ[ ﻓﺮا ﻣﻲرﺳﺪ و آﻧﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ آن‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ‪.1‬‬
‫ﺭﺍﺑﻌ ﹰﺎ‪ :‬ﻧﻘﺶ ﻣﻠﮏ ﻋﺒﺪﺍﻟﻌﺰﻳﺰ ﺩﺭ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺍﻳﻦ ﺍﺷﺘﺒﺎﻩ‪:‬‬

‫در ﺳﺎل ‪1343‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻠﻚ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻌﺪ از ﺳﻘﻮط ﺧﻼﻓﺖ‬

‫اﺳﻼﻣﻲ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺪﻧﻴﻪ و ﺟﺪه را ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮوش اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد‪ ،‬وارد‬
‫ﻣﻜﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ و ﺟﺪﻳﺪ او را ﺑﻪ اﻣﺮ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫وي از آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮي ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺬﻫﺐ او وﻫﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﻣﺬﻫﺐ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وي ﺑﻪ ﻗﺪاﺳﺖ ﺣﺮﻣﻴﻦ اﻫﺎﻧﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﻤﭙﺎره ﻣﺴﺠﺪ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ص را ﻣﻮرد ﻫﺪف ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻮﺳﻬﺎ ﺗﻌﺮض ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص را دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﺮ او درود ﻧﻤﻲﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬و دروﻏﻬﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ از‬

‫‪ -1‬ﻫﻔﺘﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪) :‬اﻟﻤﺠﻤﻮع( )‪ 110‬ـ ‪ ،(115‬اﻟﺮﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﺨﺼﻴﻪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎ‪:‬‬
‫)اﻟﺪرر اﻟﺴﻴﻨﻪ(‪.‬‬
 ‫‪١٨٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻗﺒﻞ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ ﺣﺠﺎز آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺮاﺳﻢ‬
‫ﺣﺞ را ﺑﻪ ﺟﺎي آوردﻧﺪ‪ .‬و ﻣﺴﺠﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را زﻳﺎرت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻪ دروغ‬
‫ﺑﻮدن اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎ ﭘﻲ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻨﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻓﺘﺮاﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ و‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ دﻳﺪهاﻧﺪ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن در رد ﺑﺮ ﻧﺸﺴﺖﻫﺎي ﻟﻜﻨﻮء و‬
‫دﻫﻠﻲ‪ ،‬دو ﻧﺸﺴﺖ ﺑﺮﮔﺰار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ »أﻫﻞ اﻟﺤﺪﻳﺚ«‪» ،‬أﺧﺒﺎر‬
‫ﻣﺤﻤﺪي« »زﻣﻴﻨﺪار« درﺑﺎره ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﺎل و اﻓﻜﺎر ﻣﻠﻚ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ و اﻋﻤﺎل‬
‫اﺻﻼﺣﻲ او در ﺣﺮﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﻨﻴﺖ و آﺳﺎﻳﺶ ﺣﺠﺎج‪ ،‬ﺳﻼﻣﺖ ﻋﻘﻴﺪه و‬
‫ﻏﻴﺮت او در راه دﻳﻦ ﺧﺪا ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وي ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻘﻴﺪهاي ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﻜﺎﺗﺒﻪ ﺑﺎ‬
‫دﻳﮕﺮان ﻧﻤﻮد و در ﻣﻴﺎن ﺟﻠﺴﺎت و ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺣﺠﺎج ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ‬
‫ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺨﻨﺎن وي ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ در ﻗﺼﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻣﻜﻪ‬
‫در روز اول ذﻳﺤﺠﻪ ﺳﺎل ‪1347‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ‪ 11‬ﻣﻪ ﺳﺎل ‪1929‬م ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫)اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺎﺳﺖ اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﻋﺪهاي ﻣﺎ را )وﻫﺎﺑﻲ( و ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎ را )وﻫﺎﺑﻴﺖ( ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ ﺑﺎ ادﻋﺎي اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ ﭘﻨﺠﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺶ از‬
‫ادﻋﺎﻫﺎي دروﻏﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد داراي ﻗﺼﺪ و ﻏﺮض ﺧﺎص آن را ﺗﺮوﻳﺞ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﺬﻫﺐ ﺟﺪﻳﺪ ﻳﺎ ﻋﻘﻴﺪه ﺟﺪﻳﺪي ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‬
‫اﻣﺮ ﻳﺎ ﻋﻘﻴﺪه ﺗﺎزهاي ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺎ ﻫﻤﺎن ﻋﻘﻴﺪه ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ‬
‫)ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر( اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﻋﻘﺎﻳﺪ و آﺛﺎر‬
‫ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٨٨‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻣﺎ ﺑﻪ اﺋﻤﻪ ﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧﻪ اﺣﺘﺮام ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ و در ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ‪،‬‬

‫اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ و اﺣﻤﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻗﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻣﻮرد‬
‫اﺣﺘﺮام ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ در اﻣﻮر ﻓﻘﻬﻲ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺬﻫﺐ ﺣﻨﺒﻠﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻋﻘﻴﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ اﻹﺳﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ]ﻣﺮدم را[‬
‫ﺑﺪان دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮد و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻳﻜﻲ داﻧﺴﺘﻦ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ـ ﻋﺰ وﺟﻞ ـ و ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ و ﭘﺎك و ﺑﻪ دور از ﻫﺮ ﺷﺒﻬﻪ و آﻻﻳﺶ‬
‫ﺑﺪﻋﺘﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺗﻮﺣﻴﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي آن‬
‫دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را از ﻣﺼﻴﺒﺖﻫﺎ و ﻣﺤﻨﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺪان دﭼﺎر ﺷﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪي ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺎ ادﻋﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺠﺎت ﻣﺎ از دردﻫﺎﻳﻤﺎن‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن ﻣﺮدم را ﻓﺮﻳﺐ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﻴﭻ‬
‫ﻫﺪﻓﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت اﺧﺮوي ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻤﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﺴﻴﺮ ﻫﺪاﻳﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و آﻧﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻌﺎدت دﻧﻴﺎ وآﺧﺮت دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪي را ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ‬
‫دﻳﻦ و ﻋﻘﻴﺪهﻣﺎن ﺷﻮد ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ رﺿﺎﻳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ـ ﻋﺰ وﺟﻞ ـ را‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻼش ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻛﺎﻓﻲ‬
‫و ﻳﺎور اوﺳﺖ‪ .‬ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻮدي ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻋﺘﻘﺎدات ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ )ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر( ﻣﻮﺟﺐ ﺳﻌﺎدت و رﺳﺘﮕﺎري آﻧﺎن‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪١٨٩‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫آﻧﺎن در ﺣﻘﻴﻘﺖ از ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬

‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دور ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و در ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﺑﺪﻳﻬﺎ ﻏﺮق ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ـ‬
‫ﺟﻞ ﺷﺄﻧﻪ ـ آﻧﻬﺎ را دﭼﺎر ﺷﻜﺴﺖ ﻛﺮده و ﺑﻪ ذﻟﺖ و ﺧﻮاري ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻛﺮد‪ .‬و‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ص ﭼﻨﮓ ﻣﻲزدﻧﺪ و ﺑﺪان‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬دﭼﺎر ﻣﺼﻴﺒﺖ و ﮔﻨﺎه ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و ﻋﺰت و اﻓﺘﺨﺎرﺷﺎن را از‬
‫دﺳﺖ ﻧﻤﻲدادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ از اﻣﻮال دﻧﻴﺎ و ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﭼﻴﺰي ﻧﺪارم‪ ،‬ﻗﻴﺎم ﻛﺮدم‪،‬‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و ﻗﻮت ﺧﺪا ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﭼﻴﺮه ﺷﺪم و‬
‫ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ را ﻓﺘﺢ ﻛﺮدم‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺮك ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﺎﻋﺚ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻜﺮ اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﻣﺼﻴﺒﺖﻫﺎ ﺧﻮدﻣﺎن ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻧﻪ‬
‫ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن‪ .‬ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻲآﻳﺪ و در ﻣﻴﺎن ﻫﺰاران ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎور ﻛﺮد ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻧﻔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻧﻔﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻧﻔﺮ‬
‫اﻓﺮادي ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎ اﻓﻜﺎر و اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺑﻪ او ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ؟؟!‬
‫ﻫﺮﮔﺰ !! ﻋﻠﺖ ﺑﻼ و ﻣﺼﻴﺒﺖﻫﺎ ﻫﻤﻴﻦ اﻓﺮاد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ دﺷﻤﻦ‬
‫ﺧﺪا و ﺧﻮدﺷﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن‬
‫را‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻨﺎﻳﻲ ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺗﺨﺮﻳﺐ و وﻳﺮان‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ در آن ﺳﻮراﺧﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻠﻨﮓﻫﺎ از آن‬
 ‫‪١٩٠‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫وارد ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺻﻔﻮف آﻧﺎن را ﺑﺸﻜﻨﺪ و وﺣﺪت آﻧﺎن را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫در ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي ﻋﺮﺑﻲ و اﺳﻼﻣﻲ اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در راه زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و اﺳﻼم‪ ،‬از رﻳﺸﻪ ﺑﺮ ﻛﺮدن آن و اذﻳﺖ ﻛﺮدن ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ إن ﺷﺎء اﷲ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ زﻧﺪه ﻫﺴﺘﻴﻢ آﻧﺎن ﺑﻪ اﻫﺪاف‬
‫ﺷﻮﻣﺸﺎن دﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ آن‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫و آﻧﭽﻪ در آن آﻣﺪه اﺳﺖ و دﻋﻮت ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺣﻴﺪ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺪا‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﻢ ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آﻧﺎن در ﻫﺮ ﻋﻤﻞ و‬
‫ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻫﻤﺮاه و ﻫﻤﮕﺎم ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﻗﺪرت و ﺷﻜﻮه آن را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬ﻫﺪف ﻣﻦ‬
‫ﻓﻘﻂ ﺟﻠﺐ رﺿﺎﻳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر و دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺣﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در‬
‫ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻤﺴﻚ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺗﻔﺎق ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻦ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎدﺷﺎه و رﻫﺒﺮ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺧﺎدم آﻧﺎن را ﻫﻤﺮاﻫﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎ‪) :‬اﻟﻤﺼﺤﻒ واﻟﺴﻴﻒ( ﮔﺮدآوري ﻣﺠﺪ اﻟﺪﻳﻦ اﻟﻘﺎﺑﺴﻲ‪،‬ص ‪ 55‬و ‪.56‬‬

 ‫‪١٩١‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫در ‪ 23‬ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ‪1348‬ﻫ‪ .‬ق‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اول ژاﻧﻮﻳﻪ ‪1929‬م‪ .‬در ﻳﻜﻲ از‬
‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲﻫﺎﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ درﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدم از راه ﻫﺪاﻳﺖ‪،‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و راه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ را ﺗﺮك ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ دامﻫﺎي ﺷﻴﻄﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻴﻨﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ادﻋﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫داﺷﺘﻦ ﻏﻴﺮت ﺑﺮاي اﺳﻼم ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ از آﻧﻬﺎ و اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺑﻴﺰار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎرﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪام و‬
‫ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ از ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ‪ ،‬از‬
‫ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﻫﺮاﺳﻲ ﻧﺪارم‪ .‬ﻛﺎر ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮان از‬
‫اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن اﺟﺘﻨﺎب ﻛﺮد و ﺣﺘﻲ اﻻﻣﻜﺎن ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺣﻤﻼت آﻧﻬﺎ و ﻧﻘﺶ‬
‫ﺑﺮ آب ﻛﺮدن ﻧﻘﺸﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺗﻼش ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه آﻧﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ادﻋﺎي‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن و دﻓﺎع از اﺳﻼم ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﺠﺪ و ﻣﺮدﻣﺎن ﻧﻘﺸﻪ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ و ﺳﺎﻟﻴﺎن درازي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺎم اﺳﻼم ﺑﺎ ﺑﺮادران ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺸﺎن ﻛﺎر زار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ـ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ـ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﻣﺎ ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬و از ﻫﻤﻪ اﻃﺮاف ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎ ﻫﺠﻮم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪﺣﺖ ﺑﺎﺷﺎ از ﺳﻮي ﻗﻄﻴﻒ و اﺣﺴﺎء ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮد‪ .‬از‬
‫ﻃﺮف ﺣﺠﺎز و ﻳﻤﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪور ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﻳﻮرش ﻛﺮدﻧﺪ و از ﻫﺮ ﻃﺮف ﻣﺎ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺎ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﺑﺎ ادﻋﺎي اﻳﻨﻜﻪ )وﻫﺎﺑﻴﺖ( ﻣﺬﻫﺐ ﺟﺪﻳﺪي اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‬
‫ﺑﺪﻋﺖ ﺟﺪﻳﺪي آورده اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ )وﻫﺎﺑﻲﻫﺎ( ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬و ادﻋﺎﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞ‬
 ‫‪١٩٢‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪور ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎ اﻓﺮاد ﺳﺎده ﻟﻮح را ﻓﺮﻳﺐ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﮔﻮل ﺧﻮردﻧﺪ و ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ و اﻗﻮال آﻧﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺎ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﭼﻴﺮه ﻛﺮد و ﻳﺎري داد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ دوره‪ ،‬اﻓﺮاد دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺎ از ﻫﺮ ﻃﺮف ﻣﺤﺎﺻﺮه‬
‫ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬دوﺑﺎره ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻧﺎم دﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺎ را ﻳﻜﺴﺮه ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را‬
‫ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﻴﺮوز ﻛﺮد‪ ،‬و ﻛﻠﻤﺔ ﺧﻮد را ﺑﺮﺗﺮ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻗﻮ‪‬ت‬
‫ﺗﻮﺣﻴﺪي ﻛﻪ در ﻗﻠﺐﻫﺎﻳﻤﺎن‪ ،‬و اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ را ﻳﺎري‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺟﺴﻢ و ﺗﻦ ﻣﺎ ﭼﻴﺮه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﺑﺮ ﻗﻠﺒﻬﺎ و ﻫﻤﺔ اﻋﻀﺎي وﺟﻮدﻣﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ از ﺗﻮﺣﻴﺪ وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺮ ﻃﺮف ﻛﺮدن ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻣﻨﻔﻌﺖ و ﺳﻮدي اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﻘﻴﺪه راﺳﺦ و اﻳﻤﺎن ﻗﻮي ﺑﻪ آن اﻋﺘﻘﺎد ﭘﻴﺪا‬
‫ﻛﺮدهاﻳﻢ ﺗﺎ ﻛﻠﻤﺔ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺮﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.1‬‬
‫ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺗﻼش ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﻓﻘﻂ از ﺧﺪاوﻧﺪ ـ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻲ ـ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻃﻼب ﻋﻠﻢ و ﻣﺸﺘﺎﻗﺎن‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻔﻴﺪ واﻗﻊ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻭآﺧﺮ دﻋﻮاﻧﺎ أﻥ اﳊﻤﺪﷲ رب اﻟﻌﺎﳌﲔ‪ ,‬ﻭﺻﻠﯽ اﷲ ﻭﺳﻠﻢ ﻋﻠﯽ ﺳﻴﺪﻧﺎ ﻭﻧﺒﻴﻨﺎ‬
‫ﳏﻤﺪ ﻭﻋﻠﯽ آﻟﻪ ﻭﺻﺤﺒﻪ أﲨﻌﲔ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻨﺒﻊ ﺳﺎﺑﻖ ص ‪.59 ،58‬‬

 ‫‪١٩٣‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫اﻷﻋﻼم‪ ،‬زرﻛﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻗﺪﺳﻲ‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫اﻻﺳﺘﻘﺼﺎء ﻷﺧﺒﺎر دول اﻟﻤﻐﺮب اﻷﻗﺼﻲ‪ ،‬اﻟﻨﺎﺻﺮي‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫اﻹﻋﻼم ﺑﻤﻦ ﺣﻞ ﻣﺮاﻛﺶ وأﻏﻤﺎت ﻣﻦ اﻷﻋﻼم‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪-5‬‬
‫اﻹﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ روﻳﺸﺪ‪.‬‬ ‫‪-6‬‬
‫اﻟﻤﻌﻴﺎر اﻟﻤﻌﺮب‪ ،‬أﺑﻲ اﻟﻌﺒﺎس اﺣﻤﺪ اﻟﻮﻧﺸﺮﻳﺴﻲ‪.‬‬ ‫‪-7‬‬
‫اﻟﺒﻴﺎن اﻟﻤﻐﺮب ﻓﻲ أﺧﺒﺎر اﻷﻧﺪﻟﺲ واﻟﻤﻐﺮب‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺬاري ﻣﺮاﻛﺸﻲ‪.‬‬ ‫‪-8‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ أﻓﺮﻳﻘﻴﺎ اﻟﺸﻤﺎﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺷﺎرﻟﻲ اﻧﺪري‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺰاﻟﻲ و ﺑﺸﻴﺮ‬ ‫‪-9‬‬
‫ﺑﻦ ﺳﻼﻣﻪ‬
‫‪ -10‬اﻟﺤﻠﻞ اﻟﺴﻨﺪﺳﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ -11‬اﻟﻔﺮق اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ ﻓﻲ ﺷﻤﺎل أﻓﺮﻳﻘﻴﺎ‪ ،‬اﻟﻔﺮدﺑﻞ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺪوي‪.‬‬
‫‪ -12‬اﻟﻤﻐﺮب اﻟﻜﺒﻴﺮ‪ ،‬اﻟﺪﻛﺘﻮر ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺳﺎﻟﻢ و اﻟﺪﻛﺘﻮر ﺟﻼل ﻳﺤﻴﻲ‪.‬‬
‫‪ -13‬اﻟﻜﺎﻣﻞ‪ ،‬اﻟﻤﺒﺮد‪.‬‬
‫‪ -14‬اﻟﻮﻫﺎﺑﻴﻮن واﻟﺤﺠﺎز‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ رﺷﻴﺪ رﺿﺎ‪.‬‬
‫‪ -15‬رﺣﻠﻪ ﺳﺎدﻟﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ أﻧﺲ اﻟﺮﻓﺎﻋﻲ‪.‬‬
‫‪ -16‬اﻟﺪرر اﻟﺴﻨﻴﻪ ﻓﻲ اﻟﻔﺘﺎوي اﻟﻨﺠﺪﻳﻪ‪ ،‬ﮔﺮدآوري‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺳﺤﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -17‬اﻹﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ،‬دﻋﻮﺗﻪ و ﺳﻴﺮﺗﻪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ‬
‫ﺑﺎز‪.‬‬
 ‫‪١٩٤‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫‪ -18‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺠﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻏﻨﺎم‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ آل اﻟﺸﻴﺦ‬

‫و اﻟﺪﻛﺘﻮر ﻣﺤﻤﺪ أﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ -19‬اﻟﺪوﻟﻪ اﻟﺴﻌﻮدﻳﻪ‪ ،‬اﻟﺪﻛﺘﻮر ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -20‬ﻋﺠﺎﺋﺐ اﻵﺛﺎر ﻓﻲ اﻟﺘﺮاﺟﻢ واﻷﺧﺒﺎر‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺟﺒﺮﺗﻲ‪.‬‬
‫‪ -21‬آﺛﺎر ورﺳﺎﺋﻞ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ،‬ﮔﺮدآوري وﻧﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎه‬
‫اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻮد‪ ،‬رﻳﺎض‪.‬‬
‫‪ -22‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ آل ﻃﺎﻣﻲ‪.‬‬
‫‪ -23‬ﻣﺼﺒﺎح اﻟﻈﻼم‪ ،‬ﺷﻴﺢ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻄﻴﻒ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ‪.‬‬
‫‪ -24‬ﻋﻨﻮان اﻟﻤﺠﺪ ﻓﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺠﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺑﺸﺮ‪.‬‬
‫‪ -25‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب داﻋﻴﻪ اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ واﻟﺘﺠﺪﻳﺪ ﻓﻲ اﻟﻌﺼﺮ اﻟﺤﺪﻳﺚ‪،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻬﺠﺖ اﻷﺛﺮي‪.‬‬
‫‪ -26‬اﻟﺒﻴﺎن ﻣﻔﻴﺪ ﻓﻴﻤﺎ اﺗﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻠﻤﺎء ﻣﻜﻪ وﻧﺠﺪ ﻣﻦ ﻋﻘﺎﺋﺪ اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ اول‪.‬‬
‫‪ -27‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ،‬ﻣﺼﻠﺢ ﻣﻈﻠﻮم‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺴﻌﻮد ﻧﺪوي‪.‬‬
‫‪ -28‬اﻟﺴﺤﺐ اﻟﻮاﺑﻠﻪ ﻋﻠﻲ ﺿﺮاﺋﺢ اﻟﺤﻨﺎﺑﻠﻪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﻤﻴﺪ ﻧﺴﺨﻪ ﺧﻄﻲ‪.‬‬
‫‪ -29‬ﻋﻠﻤﺎء ﻧﺠﺪ ﺧﻼل ﺳﺘﻪ ﻗﺮون‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺒﺴﺎم‪.‬‬
‫‪ -30‬ﻓﻲ ﻇﻼل اﻟﻘﺮآن‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻗﻄﺐ‪.‬‬
‫‪ -31‬ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﻜﺪه ادﺑﻴﺎت داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺎس )ﮔﺮوه ﺗﺎرﻳﺦ(‪.‬‬
‫‪ -32‬روزﻧﺎﻣﻪ )ﻋﻜﺎظ( ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ ،‬ﺟﺪه‪.‬‬
‫‪ -33‬ﻣﺠﻠﻪ آﻟﻤﺎﻧﻲ )‪ ،(ISLAMIKA‬ﺟﻠﺪ ‪ 7‬ﺳﺎل ‪1935‬م‪.‬‬
 ‫‪١٩٥‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫‪ -34‬ﺟﺎﻣﻊ اﻷﺻﻮل ﻓﻲ أﺣﺎدﻳﺚ اﻟﺮﺳﻮل‪ ،‬اﺑﻦ اﺛﻴﺮ‪.‬‬

‫‪ -35‬روﺿﻪ اﻟﻨﺎﻇﺮﻳﻦ ﻓﻲ ﻣ‪Ĥ‬ﺛﺮ ﻋﻠﻤﺎء ﻧﺠﺪ وﺣﻮادث اﻟﺴﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن اﻟﻘﺎﺿﻲ‪.‬‬
‫‪ -36‬اﻟﺘﺮﺟﻤﺎﻧﻪ اﻟﻜﺒﺮي‪.‬‬
‫‪ -37‬ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮك ﻫﺎرت ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ‪.‬‬
‫‪ -38‬اﺳﻨﺎد ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،2‬دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -39‬ﻣﺠﻠﻪ )اﻟﺪرﻋﻴﻪ(‪ ،‬ﺷﻤﺎرهﻫﺎي ‪ 3‬و ‪ ،4‬ﺳﺎل ‪1419‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﭼﺎپ رﻳﺎض‪.‬‬
‫‪ -40‬ﻣﺠﻠﺔ )اﻟﻔﻴﺼﻞ(‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺷﻮال ﺳﺎل ‪1419‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﭼﺎپ رﻳﺎض‪.‬‬
‫‪ -41‬ﻣﺠﻠﺔ )اﻟﺒﺤﻮث اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ(‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ 60‬ﺳﺎل ‪1421‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﭼﺎپ رﻳﺎض‪.‬‬
‫‪ -42‬ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب اﻟﺴﻠﻔﻴﻪ‪ ،‬اﻟﺪﻛﺘﻮر ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫اﻟﻌﺒﻮد‪.‬‬
 ‫‪١٩٦‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬
‫ﺧﻼﺻﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﺑﻴﻮﮔﺮﺍﻓﯽ ﻣﺆﻟﻒ‪:‬‬
‫ƒ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﻟﺸﻮﻳﻌﺮ در ﺷﻬﺮ ﺷﻘﺮاء ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ و ﺗﺤﺼﻴﻼت اﺑﺘﺪاﻳﻲ‬
‫را در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ƒ در آﻣﻮزﺷﮕﺎه ﻋﻠﻤﻲ رﻳﺎض و ﺳﭙﺲ داﻧﺸﻜﺪه زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ و ﻓﺎرغ اﻟﺘﺤﺼﻴﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪارك و درﺟﺎت زﻳﺮ را ﻛﺴﺐ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫ƒ دﻳﭙﻠﻢ ﻋﻠﻮم ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ از ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻳﻮﻧﺴﻜﻮ در ﺑﻴﺮوت در ﺳﺎل ‪1967‬م‪.‬‬
‫ƒ دﻳﭙﻠﻢ آﻣﺎر از داﻧﺸﮕﺎه ﻗﺎﻫﺮه ﺳﺎل ‪1973‬م‪.‬‬
‫ƒ ‪ 3‬دورة اداره در ﻣﺮﻛﺰ آﻣﻮزﺷﻲ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻋﺎﻟﻲ رﺗﺒﻪ در ﻗﺎﻫﺮه‪.‬‬
‫ƒ ﻓﻮق ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ از ﺟﺎﻣﻊ اﻷزﻫﺮ در ﻗﺎﻫﺮه ﺳﺎل ‪1973‬م‪.‬‬
‫ƒ دﻛﺘﺮا ﺑﺎ ﻧﻤﺮه ﻋﺎﻟﻲ از داﻧﺸﮕﺎه اﻷزﻫﺮ در ﻗﺎﻫﺮه در ﺳﺎل ‪1977‬م‪.‬‬
‫ƒ در وزارت ﻣﻌﺎرف در زﻣﻴﻨﻪ آﻣﻮزﺷﻲ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آﻣﻮزش زﻧﺎن و اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﺸﺎور دﻓﺘﺮ ﻣﻔﺘﻲ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي و ﺳﺮدﺑﻴﺮ ﻣﺠﻠﺔ )اﻟﺒﺤﻮث‬
‫اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ( ﻛﻪ ﻫﻴﺄت ﻋﺎﻟﻲ ﻋﻠﻤﺎء اﻗﺪام ﺑﻪ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ آن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ƒ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲﻫﺎ و ﻧﺸﺴﺘﻬﺎي داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ƒ ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺖ اﺛﺮ از او ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻘﺮاء‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﺣﺎﺋﻞ‪ ،‬ﻧﺠﺪ ﻗﺒﻞ ‪ 250‬ﻋﺎﻣﺎً‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﻪ اﻹﺳﻼم ﻟﻠﻤﺮأه‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﻧﻮر اﻹﺳﻼم وﻇﻼم‬
‫اﻟﺠﺎﻫﻠﻴﻪ‪ ،‬ﻋﻘﻮﺑﻪ اﻟﺠﺮﻳﻤﻪ ﻓﻲ اﻹﺳﻼم‪ ،‬ﻣﻜﺎﻧﻪ ﺣﺴﻦ اﻟﺨﻠﻖ‪.‬‬
‫ƒ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﺸﺎن ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻠﻚ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﻧﺎﺋﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ƒ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﺪال و ﺗﻘﺪﻳﺮﻧﺎﻣﻪ را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫ƒ در ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رادﻳﻮﻳﻲ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎي داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‪،‬‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ و اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٩٧‬‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرﻩ‬

‫ƒ ﻋﻀﻮ اﳒﻤﻦ ادﺑﯽ رﻳﺎض و ﮐﻤﻴﺴﻴﻮن ﻓﺮهﻨﮕﯽ‬

‫ﲨﻌﻴﺖ و‪ ...‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬