ANALIZA E TE DHENAVE PER HULUMTIME NE

BIZNES

LIGJERATA 7

ANALIZA E TE DHENAVE
Prof.Dr.VEHBI RAMAJ
PRISHTIN 2014

NE TE ARDHMEN NE DO TE NDALEMI SE ANKUARI PER MUNGES TE

DHENAVE PERFEKTE DHE FILLOJME TE PERDORIM TE DHENA TE
MIRA MEMESHUME ANALIZA TE PERPARUARA DHE TEKNIKA TE
ZGJEDHURA

KATE LUNCH

KUPTIMI DHE LLOJET E ANALIZES SE TE DHENAVE

ANALIZA E TE DHENAVE ESHTE BAZ PER TE GJITHA PERPUNIMET

STATISTIKORE DHE BEHET SIPAS LLOJIT TETEDHENAVE DHE SIPAS NEVOJES
NGA ANA E HULUMTUESVETE BIZNESIT
ME ANALIZE TETEDHENAVE KUPTOJME RREGULLIMIN E TE DHEAVE TE
LLOGARITURA PREJ TE CILAVE NXJERRIM KUPTIM TE CAKTUAR

Tedhenatembledhurabeheninformacionepasiteanalizohennemenyrete
caktuardhetivertetojmekarakteristikatkryesoredhemardhenjetndermj
ettyre.
Shumeprojektekerkimorekerkojneanalizaplotesuesetetedhenaveposaq
erishtenesekerkohetanalitikishtteshprehetmaredhenjandermjetdyose
meshumedukurive.

Perdorimiimetodavestatistikorevaretprejllojittetedhenavetecilatjanem
bledhurgjatehulumtimeve,llojittehulumtimeveqeikemizbatuarnerastin
konkretdheparakushteveperzbatiminemetodavestatistikore.

Zgjedhjaemetodesseanalizesbazohetnepariminqezgjedhjaemetodesse
analizestebehetvetemnefazeneplanifikimittehulumtimit.

Analizastatistikoreetedhenaveperfshinemetodatendryshmeteanalizes,
dukefilluarngaanalizapershkruese,perkatesishtestatistikapershkruesed
hestatistikaanalitike,perkatesishtetestimiIhipotezavepermesteanalizes
menjindryeshorje,analizesmedyndryeshore,analizessendrevarshmeris
eanalizesmedisandryeshoretelidhuradheanalizesmeshumendryeshoret
epamvarura.

ka quajm Statistike?
Statistika sht shkenc e grumbullimit, organizimit, prezantimit, analizimit
dhe interpretimit t dhnave t dukurive masivevariabile.

Statistika studion se si mblidhen t dhnat, prpunohen, paraqiten, analizohen dhe

interpretohen kto t dhna.

Nga fjala latine status gjendje, shtet; prshkrimi i gjendjes s shtetit prmes t t
dhnave t caktuara numerike.

Kjo shkenc lindi dhe u zhvillua pr nevoja t shtetit.

Shekullin e XV-t gjermani Ahenval e prkufizoi statistikn si shkenc q prshkruan
tiparet e nj shteti.

Rndsia e Statistiks

Statistika sht mnyr pr t marr informata nga t dhnat

Statistika

Tdhnat

T dhnat:Faktet numerike,
t grumbulluara me qllim t
prfitimit t informacionit

Informatat

Informacioni:Njohuria e
komunikuar lidhur me nj
fakt t caktuar.

Statistika sht mjet pr krijimin e njohurive t reja prej numrave

1.8

Rndsia e Statistiks - Shembull

Nj student sht i shqetsuar pr kursin e Metodave te Hulumtimit

Sasior,Analizessetedhenaveperhulumtimenebiznes,ngase ka dgjuar q kursi sht i vshtir. Profesori
iu siguron studentve rezultatet e provimit t afatit paraprak. ka mund t nxirret nga numrat n vijim?

Statistika
Informata

Tdhnat
Listaenotavengaafatiifundit.

Informate
reprlndnestatistiks.

95
89
70

P.sh.Mesatarjaeklass.

65

Prqindjaestudentveme

78

notmbi75pik.

57

Notameshpesht.

1.9

Elementet e analizs statistikore

Popullimi/trsia e prgjithshme ose dukuria masive

Varsisht nga qllimi i hulumtimit, trsia e prgjithshme mund t prbhet nga njerzit,
kafsht, ngjarjet, objektet, sendet.

Mostra

Mostra sht porcion ose pjes e popullimit me interes, prmes s cils merret vendimi,
bhet vlersimi ,

parashikimi ose prgjithsimi rreth popullimit

Njsia statistikore (individi)

Paraqet elementet individuale prej t cilave prbhet trsia e prgjithshme ose
dukuria masive t cilat kan karakteristika variabile.

T dhnat statistikore (atributi ose tipari statistikor), Variablat.

Paraqesin do veti t veant pr secilin dhe t prbashkt pr t gjitha njsit

statistikore

10

Populacioni dhe mostra

Populacioni / dukuria masive sht mbledhja e t gjith individve t mundshm,

objekteve dhe njsive t tjera me interes ose sasia e diferencuar n mnyr cilsore

Mostra sht pjes e populacionit me interes

Pseperdoretmostra?

Pamundsia fizike pr t kontaktuar me t gjitha njsit e popullimit

Shpenzimet e studimit t t gjitha njsive n popullim.
Rezultatet e mostrs zakonisht jan adekuate.
Kontaktimi i t gjitha njsive do t marr shum koh.
Natyra shkatrruese e disa provave/testeve

11

Populacionidhemostra
Neduamtedime perketeNepunojmemeketo

12

Elementet

T dhnat dhe kuptimet themelore

njsit pr t cilat grumbullohen t dhna (pr shtete, familje, puntor)

Variabla

karakteristik e prbashkt e elementeve pr t cilat jemi t interesuar (pr

puntor: gjinia, edukimi, paga, etj.)

Vrojtim

Bashksia e matjeve t grumbulluara pr nj element quhet vrojtim: 12 vrojtime t

dhnat pr 12 puntor.

13

Llojet e Variablave

Variabla kualitative ose Atributive:

karakteristikat e variablave q studiohen jan jo numerike dhe mund t jen

nominale dhe rendore/shkallore.

P.sh.: Gjinia, prkatsia etnike, vendi i lindjes, ngjyra e syve, etj

Variabla kuantitative (sasiore-numerike):

variablat mund t raportohen n mnyr numerike dhe mund t jen n intervale
dhe proporcionale.

P.sh. Nr I antareve te familjes, mosha e tyre, pesha, etj.

14

Variablakuantitavie(sasiore-numerike)

Variablat kuantitative ndahen ne dy kategori kryesore:

Diskrete - t ndrprera dhe

mund t marrin vetm disa vlera t caktuara dhe gjithmon ka ndrprerje n
mes t vlerave.P.sh. Nr I fmijve, nr I banesave, nr I puntoreve.

Vazhdueshme - kontinuale
mund t marrin fardo vlere brenda nj rangu t caktuar.P.sh. Koha e kaluar
duke studiuar, pesha,gjatsia, etj.

15

Nivelet e matjes se statistikave

Niveli nominal i t dhnave (t parnditshme)

Matjet bhen sipas kategorive apo emrave qe ne i japim

Psh. Sipas gjinish, fes, ngjyrs, etj

Niveli ordinar i t dhnave (t renditshme)

Statistikat renditen sipas vlers se tyre: nga me e ulet tek me e larta

Pr dallim prej matjeve nominale, tani sht e mundur krahasimi I vlerave te variablave
Mangsia: dallimi midis kategoris (intervalet) se I dhe II, nuk sht I barabarte me dallimin ne
mes tekategorise II dhe III

Psh. Dallimi ne mes te atyre qe jan te paknaqur dhe te knaqur, nuk mund te themi (me
siguri) qe sht I njjt me dallimin e atyre qe jan te knaqur dhe shume te knaqur

16

Nivelet e matjes se statistikave

Niveli interval i t dhnave

Vlera e intervaleve ne mes te kategorive sht e njjte kudo ne zinxhirin e kategorive

0 ne kt nivel te matjes nuk e ka vlern e 0 absolute
Psh. Vlera e dallimin te temperaturs ne grade celsius ne mes te 50-60 sht e njjte me dallimin e
temperaturave 120-130

Niveli proporcional i t dhnave

I posedon te gjitha perparesite e tri niveleve te para, por ktu vlera e zeros (0) sht e barabarte
me zeron absolute

Psh. Vlera e dallimit ne mes te 60 Eurove dhe 70Eurove sht e njjte me dallimin ne mes te vlers
100Euro dhe 110 Euro

17

Niveletematjes- test
Statistika
Pronar i automobili
Gjendja martesore
Knaqja me produktin
Veprimtarit ekonomike
Gjinia
Suksei i studentve
Gjatsia (n metra dhe cm)
Pagat (n euro apo valut
tjerr)
Temperatura (n shkall
Celsius)

18

Nndarjet estatistiks

1. Statistikaprshkruese
2. Statistikaanalitike(inferenciale)

19

Statistikaanalitike(inferentiale)

reprezentative (Inferenciale) testojnndryshueshmrin domethnse

Statistika
(signifikante) ne mes te grupeve ose/dhe lidhshmrit domethnse midis variablave te te

njjtit grup (mostr)

Vendimi, vlersimi , parashikimi ose prgjithsimi mbi populacionin bazuar n mostr.

Analizimin e t dhnave pr t kontrolluar/testuar hipoteza pr populacionin=gjykime
statistikore (far mund t jen defektet n produkt, gjasat q nj parti t fitoj zgjedhjet, etj).
P.sh. TV n mnyr konstante monitorojn popullaritetin e programeve t tyre duke br
hulumtimin me nj pjes t shikuesve

(t-raporti)t-ratio, chi-square (hi katror), beta-value (vlera e beta-se)

Inferencastatistikore

Popullacioni

Mostra

Inferenca

Statistika
Parametri
kamundtnxjerrimprparametratepopullacionitbazuarnstatistikatemostrs?
1.21

Inferenca statistikore
Ne prdorimstatistikatpr t nxjerr prfundime prparametrat.

Andaj, ne mund t vlersojm, parashohim popullacionin bazuar n t

dhnat nga mostra.

Ather ne mund t aplikojm at q dim pr mostrn n popullacion nga i

cili sht nxjerr mostra!

1.22

Inferencastatistikore

Racionaliteti/arsyeshmria:

Popullacionet e mdha e bjn hulumtimin e secilit antar jo-praktike dhe t

shtrenjt.

M lir dhe m leht t marrim mostr dhe bjm vlersime pr popullacionin nga i
cili sht marr mostra.

Megjithat:

Konkluzionet nuk jan gjithnj t sakta.

Pr kt, n inferencn statistikore prdorim matsit e siguris, niveli i
besueshmris dhe niveli i signifikancs

1.23

Statistikaprshkruese:
deskriptive (Prshkruese) prshkruajn karakteristikat
eStatistika
mostrs. Statistika deskriptive.

Metodat e organizimit, prmbledhjes dhe prezantimit t dhnave n mnyr

informative.
N form tabelore, grafike ose numerike

P.sh. Regjistrimi i popullsis dhe krahasimi i t dhnave npr periudha t ndryshme

kohore

Masin tendencn qendrore

Masin ndryshueshmrin (dispersionin)
Masin prhapjen (Skewness)

Statistikatprshkruese

Masat pr matjen e tendencs qendrore (vlera mesatare pozicionale)

Vlera mesatare
Mediana ose vlera qendrore
Modusi (mode)

Kufiri dallimi ne mes te vlers me te larte dhe me te ulet

Kuartilet dhe decilet
Varianca sa larg jan teshperndar te dhnat prej mesatares
Deviacioni Standard - sa ka ndryshueshmri nga mesatarja
Koeficienti i Variances

pr matjen e shprndarjes
Masat
Kuartilet dhe decilet

Masat pr matjen e forms

Skew sa jan te ngjashme (simetrike) shprndarja e vlerave te variablave

Kurtoises maja dhe rrafshsia e shprndarjes se vlerave te variablave

Grafet

Poligonet e frekuencave
Histogramet
Rrnje dhe gjeth
Box plots

StatistikatDeskriptive
Ndryshueshmeria

3
5
6

1 4

Devijimi

Devijimi katror

12

Varianca =

1.33

4 3
2 3
3

X
1

frekuenca

Dyndjaqendrore

Devijim ne
katror/n-1

1
Modusi

Devjimi standard 1.15

Mediana (vlera 3

= rrenja katrore e

e mesit)

variances

Mesatarja x/n 3

26

StatistikatDeskriptive

27

Vleramesatare

Shpesh prdoret si vlera reprezentues

Dshirohet zvendsimi I vlerave tjera te nj apo disa serive

Prdoret si vlere mbi-individuale

sht vlere e prgjithsuar
Paraqet nj emrues te te gjitha vlerave individuale edhe pse ato mund te
ndryshojn nga ajo

Ajo mund te llogaritet vetmather kur te sht bere klasifikimi dhe grupimi
I vlerave ne seri

28

Medianaosevleraqendrore

Ka pozite qendrore ne seri dhe e ndan serine ne dy pjese te barabarta

Mediana i prgjigjet me se teprmi shkalles respektivisht vlerave ordinale

Nse kemi nj seri me vlera te renditura sipas vlers se tyre (nga me e vogla ne me te madhen),
ather mediana sht vlera qe gjendet ne mesin e seris

Vlera e medianes ne shprndarjen e

frekuencave gjendet me ndihmn e formuls

Numri I

Numeri I

Frekuenc

anetareve ne

familjeve

familje

kumulativ
e

10

15

25

40

30

70

14

84

29

91

Modusi(mode)

sht vlera e cila m s shpeshti paraqitetn seri

Rreth modusit grumbullohen m s shumti vlerat e seris

30

Kuartiletdhedecilet

Nse ne shprndarje dshirojm qe prve medianes te gjejm edhe vlera tjera qe

Iperfaqesojne pjese te ndryshme te shprndarjes, ather serine e ndajm ne

Katr pjese te barabarta (kuartilet), ose

Dhjete pjese te barabarta (decilet)

Kuartili I pare (Q1) paraqet apo 25% (Q1=N/4) te frekuencs se shprndarjes, kuartili I
dyte (Q2) prfshin 50% (Q2=N/2) te frekuencs, ndrsa kuartili I trete (Q3) paraqet
vlern prej 3N/4.

N / 4 fq
fk var t
3 N / 4 fq
Q3 L i
fk var t
Q1 L1 i

31

Varianca

Paraqet shumn e ndryshimeve ne katror te vlerave origjinale dhe mesatares

aritmetike te tyre, pjestuar me numrin e njsive te seris minus 1.

Varianca zakonisht shnohet me sigma te vogl () ne katror:

32

DeviacioniStandard

sht nj mase absolute e dispersionit (ndryshueshmris) te

vlerave ne shprndarjen e frekuencs

33

Koeficientii Variances

Prdoret pr krahasimin e vlerave te dispersionit te serive te ndryshme

Fitohet duke e pjestuar vlern e deviacionit standard me mesataren

aritmetike dhe produktin e shumzojm me 100 qe ta nxjerrim prqindjen e

variacionit te deviacionit standard ndaj mesatares aritmetike

Sa me e madhe vlera e koeficientit te variacionit, aq me I madh sht

dispersioni I vlerave ne seri dhe anasjelltas.

34

Skewness

Shtrirjenegative

Shtrirjepozitive
35

Mean mesatarja aritmetikore, shuma e pjesetuar me numrin e rasteve

Mode vlera qe perseritet me se shpeshti

Range- diferenca ndermjet vleres me te madhe dhe vleres me te vogel te

variables numerike.

Skewness matja e asimetrise se shperndarjes.

Shperndarja nomrale eshte simetrike dhe e ka vleren 0.

Median vlera mbi dhe nen te cilen bie gjysma e rasteve.

Nese kemi numer qift te rasteve, mediana eshte vlera mesatare e dy rasteve te mesme.
Sum shuma totale per te gjitha rastet.
Variance shuma e katroreve te devijimeve nga mesatarja aritmetikore qe pjestohet me
numrin e rasteve.

Valid percent paraqet pergjigjet vetem per rastet e vlefshme, dhe nuk i llogarit rastet e pa
vlefshme ose qe mungojne.

Devijimi standard nje mase e shperndarrjes rreth mesatares.

Dispersion mate sasine e variacionit apo te shperndarrjes se vlerave te

vezhguara.

Mesatarja aritmetikore:

mesatarja aritmetikoreparaqetvleren e mesme te variables numerike.

Mesatarja aritmetikore:
Perte dhenatte cilatnuk mund te grupohenperllogaritetmesatarja aritmetikore e thjeshte.

Perte dhenatte cilatmund te grupohenperllogaritetmesatarja aritmetikore e ponderuar.

Totali (492) / Numri i rasteve (31) = 15.87 (Mediana)

Karakteristikat e mesatares arirtmetikore jane:

perllogaritetne do varg numerik.

Perllogartitjeperdoren te gjitha te dhenat e vargut numerik.
vargu numerikmund te ketevetem nje mesatarearitmetikore
gjithmonegjendetndermjet vleres me te ulet dhe me te lartete vargut.

Karakteristikat e mesatares aritmetikore

nese tegjithavlerat e vargutjane te barabartame ndonje vlerekonstante, -mesatarja

aritmetikoreeshte e barabarte me atekonstante.
shuma e shmangjes se vleres numerike te karakteristikes nga mesatarja
aritmetikore eshte e barabarte me zero.
shuma e shmangjies se katrorit te vlerave numerike individuale te karakteristikes
nga mesatarja aritmetikore eshteminimale.

Mesatarja gjeometrike

definohet sirrenjaNe produktit te vlerave numerike te variables X dhe shenohet

meG.

Neqoftese te dhenatnuk jane te grupuara, llogaritetmesatarja gjeomerikore e

thjeshte:

Neqoftesete dhenat jane te grupuara,mesatarja gjeometrikellogaritet si

mesataree ponderuar:

Karakteristikat e mesatares gjeografike jane:

G gjendet ndermjet vleres me te larte dhe me ulet te karakteristikave

Neqoftese te gjitha karakteristikat kane vlere te njejte me konstanten, atehere
edhe G eshte e barabarte me ate konstante.

Mesatarja harmonike:

paraqetvleren reciprokete mesatares aritmetike.

Per te dhenat e pa grupuara perllogaritetmesatarja harmonike e thjeshte, sipas

shprehjes:

per te dhenat e grupuara llogaritetmesatarja harmonike e ponderuar, sipas

shprehjes se shenuar ne vijim:

mesatarja harmonike

ka kuptim teperllogaritetvetem perdukurite vlera e te cilave eshte me e madhe

se zero

perdoretsi vlere mesatare e te dhenave te prezentuara.

Shembull jane numart relativ me numrues te njejte.

Mod

vlera me e shpeshte e variablave ne hulumtimet kuantitative ose kualitative.

vlera ne rresht e cila paraqitet me se shpeshti.
Nesete dhenat jane te grupuara, kemi te bejme memodalitetin me frekuence me
te larte.

nesetedhenatjanetegrupuaraateheremeanetefrekuencespercaktohetshkallaem
odalitetit,kurse

vleraemodalitetitperllogaritetmeaneteshprehjes:

Karakteristikat e Mod-it

perllogaritetperdo varg statistikore

Rregull: do vargi te dhenave statistikore duhet te ketenje mod,
Mirepo: neqoftese te gjitha vlerate te dhenave statistikore janete
ndryshme,vargu nuk ka mod.

Nje varg statistikormund te ketenjeose me shume mod,ne kete rast behet fjale
pershperndarjen multimodale.

te vargjet numerikemodgjendetndermjet vleres me te larte dhe me ulet, dhe

mund te jetei barabarteme vleren me te larte te karakteristikes,ose me
vlerenme te ulet te karakteristikes. Madjeedhene rastin kurnukjane te
gjithavleratne vargte barabarta

Prezentimi grafik i mod-it:

Grafikoni: Funksioni i shperndarjes se martesave ne Kosove ne vitin 2006

frekuencat kumulative
mosha

Mediana:

Mediana vleren mbi dhe nen te cilen bie gjysma e rasteve, respektivisht
endane vargun ne dy pjese te barabarta.

Neqoftesenumriitedhenaveeshtetekmedianallogaritetmeaneteshprehjes:

neqoftesenumri i te dhenave eshte qift, mediana eshte gjysma e shumes se dy te

dhenave mesatare ne nje varg:

Mediana e ndan vargun ne dy pjese te barabarta

Paraqitja grafike e medianes dhe mod-it

Grafiku shperndarja asimetrike:

frekuenca
vlera

variacioni

matjen me te tjeshte te disperzionit te te dhenave

ndryshimin ndermjet vleres me te larte dhe me te uletne te dhenat
kuantitative:

Devijimi standard-shmangien evleres se variables numerikengamesatarja

aritmetikore.

Menyrateperllogaritjes se devijimit standardnxiren nga varianca.

Koeficienti i variacionit

raportinndermjetdevijimit standarddhemesatares aritmetikorete shumezuar

me100.

Shprehja per llogaritjen e koeficientit te variacionit eshte:

Rritjadhezhvillimiistatistiksmoderne
Nevojat e qeverive pr t mbledhur
tdhnaprqytetartetyre

Zhvilliiteoriss
probabilitetit

Zbulimiikompjuterit
68

Programetsoftuerike
Softuer-t q m s shumti prdoren pr zgjidhjen e shum

problemeve statistikore jan:

Excel,
SPSS ( Statistical Package for Social Science),
SAS (StaisticalAnlysisSystem),
Minitab,
Statgraphics,
Statistica
69

JU FALEMINDERIT PER VEMENDJE

JU LUTEM A KENI PYETJE?