Professional Documents
Culture Documents
Attila İlhan - Bir Sap Kırmızı Karanfil
Attila İlhan - Bir Sap Kırmızı Karanfil
com
BLG YAYINLARI
A T T L L H A N : .1
/ BLG DZS :
CUMHURYET SYLELER:
91
Birinci Basm
Haziran 1998
BLG YAYINEV
M e r u t i y e t C a d d e s i , N o : 46/A, Yeniehir 0 6 4 2 0 / A n k a r a
Telf : (0-312) 431 81 22 - 4 3 4 12 71 - 4 3 4 49 98 - 4 3 4 49 99
F a k s : (0-312) 4 3 1 7 7 5 8
http://www.bilgiyayinevi.com.tr
o-mail: i n f o @ b i l g i y a y i n e v i . c o m . t r
BLG K T A B E V
S a k a r y a C a d d e s i , N o : 8/A, Kzlay 0 6 4 2 0 / A n k a r a
Tclt : (0-312) 434 41 06 - 4 3 4 41 07
Faks: (0-312)433 19 36
BLG D A I T I M
Narlbahe Sokak, N o : 1 7 / 1 , C a a l o l u 3 4 3 6 0 / istanbul
reli : ( 0 - 2 1 2 ) 5 2 2 5 2 01 - 5 2 6 7 0 9 7
I aks : (0-212) 527 41 19
http://genclikcephesi.blogspot.com
ATTL LHAN
cumhuriyet syleileri: 1
bir sap
krmz
karanfil...'
BLG
YAYINEV
http://genclikcephesi.blogspot.com
http://genclikcephesi.blogspot.com
NDEKLER
Eyll 96
Kemalizm'le Sosyalizm'in Bilekesi
11
O Bir inklapyd
Kemalizm'le Sosyalizm'in Bilekesi
14
17
'zrl' Demokrasi
O, ktidar' Deil, 'Hkimiyeti' Almt!
20
Yzellilikler Facias'
23
26
29
Ekim '96
Misk- Milli
Trkiye'nin 'Falna' Baklm m?
35
38
'Grevimiz Tehlike'
41
45
48
Yanl Muhalefet
51
54
57
60
....63
5
http://genclikcephesi.blogspot.com
66
Misk- Milli
O Mel'n kilik'!
69
72
Kasm '96
Nerede Yanl Yaptk?
'Trklk' Ne, 'Irklk' Ne?
77
80
83
Ya 'Sosyalist' Aydnlar?
86
89
92
95
98
101
104
108
111
Ac Bir 'Mukayese'
114
Aralk '96
'Katlm' Lafta Kalrsa...
Frat'n 'Dousu', Petrol m?
119
Genelkurmayn 'Gr'
122
125
Yolsuzluklarn 'Demokratikletirilmesi'
129
132
135
138
142
145
148
'51
1 5 4
5 7
Ocak 97
Avrasya Gerei
Avrasya 'Gerei'
163
'Avrasya'nn ki 'Aya'
166
'Avrasya'dan rkyorlar!
169
Malraux, Bir'Gsterge'
173
176
179
182
185
Bu Nasl'lmek'?
189
192
195
198
Aydn/ii 'Yabanclamas'
201
204
ubat '97
'Globaliter' Devlet
i Snf'nn Gelecei.
209
213
216
'Karanlktaym ve Tedirginim'
220
223
2 2 6
'Globaliter Devlet'
2 3 0
'Sistem'e 'Muhalefet'mi!
'Mttefiklerimizden', Bizi Kim koruyacak?
7
2 3 3
236
239
'Atatrk Parantezi'
'.
242
2 4 6
Mart '97
Boynuna Sarldmz Ylanlar
Asl 'Silahsz Kuvvet' iiler, Ama
253
256
260
264
Gerilim Sarmal
267
270
273
'Refah'n 'Anlayamad'
276
279
282
285
289
292
eyll '96
kemalizm'le
sosyalizm'in
bilekesi
http://genclikcephesi.blogspot.com
O BR NKILAPIYDI.
16 Eyll 1996
(Mes'ut
nzda mdr?
lsnz.)
Cemil Bey'in
Nihavend Saz
Semaisi
O halde yazacaklarm,
onun
refakatinde
kula
okuma
Gnlerdir aranyordu: Nianta'ndaki evini, ocuunu oluunu terk etmiti; son gece yars, bir ihmal yznden, az kalsn
ele geirilecekti; imdi ev ev, sokak sokak, stanbul'un karanln
da kayboluyor... Sonra einden, 'durumu aydnlatacak' o tele
fon: eski bir dost onunla bulumak istiyormu; yalnz eski deil, s
telik sahib-i nfuz bir zat: ayan zas Rza Tevfik B e y ! Hazindir,
onunla bulumas durumu aleyhine aydnlatacak: randevuya, siyasi
polis de geliyor: Polis Mdriyeti, Divn- Harb-i rf falan
filan; sonunda nl siyasilerin kapatld, B e k i r a a B l !
Aranan kimdi? 'Yeni Gn' gazetesi sermuharriri Y u n u s Nadi B e y ! Tuza kuran kim? air ve 'feylesof Rza Tevfik, o ta
rihte Hrriyet ve tilf Frkasndan, daha sonra S e v r e s An
l a m a s n imzalayacak heyetin zas! Bunlar bir avu Osmanl
'mnevveri', M t a r e k e n i n dumanl yllarnda, D e r s a a d e t ' t e , o
devrin 'kresellemesinden' yanaydlar: Peym- S a b a h ser
muharriri Ali K e m a l , A l e m d a r sermuharriri Refi C e v a d , Aydede'den Refik Halit, ayrca Ahmet Emin, C e n a b S a h a b e t
tin vs... O devrin 'kresellemesi' ne demek? Ya S a i t Mol
l a n n ngiliz Muhipleri Cemiyeti'ndendirler, ya da A m e r i k a n
M a n d a s n a taraftar!
Hayret! O tarihte 'kreselleme' merakllar, anlalan ok
daha ak ve net konuuyorlarm!
11
'Tarihi s a c a y a '
Yunus Nadi Bey, 'Kemalist'tir: Ona, onun gibilere bu sfat
yaktran, emperyalizm 'media'sydi: merkezi Londra'da bulunan
ngiliz R c u t e r Ajans! Kemalizm tarih sahnesine, nce antiemperyalist bir halk kurtulu hareketi olarak kar; radikal j a c o bin cumhuriyetilii sonradan, laiklii daha da arkadan gelecektir.
Kim ki Kemalistliini bu tarihi sacayana oturtmaz, acaba ne ka
dar Kemalisttir? Hele o antiemperyalist olmadan Atatrk gei
nen srngen politikac, hangi tarih mahkemesi nnde beraat
edecektir, ok merak ederim.
Yunus Nadi Bey, B e k i r a a Blnden ktktan sonra, n
giliz Siyasi Polisinin hmna uramtr: 16 Mart 1 9 2 0 , Mttefik
ler stanbul'u igal ediyor. Yeni Gn matbaas igal polisince ba
slr, onu yine yakalayamazlar; bu defa, gnlerce s k d a r cihe
tinde saklanacak; onu nihayet Mim Mim Tekilt Anadolu'ya
geirecektir.
O satrlarn hatrlar msnz? " . . . s a a t on bir sularn g e e
r e k S a m a n d r a kyndeyiz. A r a b a k a h v e h a n e n i n n n d e
durdu, indik ve k a h v e h a n e y e girdik. a r p k b o r u l a r binbir yerinden yamal, kendisi eklim bklm bir s a c s o b a ,
krk dkk, y a m r y u m r u bir-iki p e y k e . n s a n a kitmbilir
k a g n l e r d e n beri h i deimedii hissini v e r e n , a r du
m a n havas..."
" . . . a r a b a c ile S a b a h a t t i n Bey'in stanbul'a h a r e k e t l e
rinden bir buuk-iki s a a t s o n r a , Srr Bey'le ben, iki k
zn ektii, zerine o t v e s t n e t e n t e o l a r a k uval serili
uzun bir a r a b a n n o t l a r zerine y a s l a n m , sulu k a r l a ka
rk y a a n bir y a m u r u n altnda ve kasvetli bir h a v a iin
d e T e p e v i r a n K y ' n e d o r u yollanm gidiyorduk..."
('Kurtulu Sava Anlar', Y u n u s Nadi, s . 1 9 7 / 1 9 8 , ada Ya
ynlar, 1 9 7 8 )
Tepeviran'da deil, 1 9 2 0 Martnn son haftasnda, onu
Kual'da Ankara'dan gelen bir telgraf bulacaktr: "...telgraf
nz byk bir m e s e r r e t l e o k u d u m ve stanbul berzhn12
d a n muvaffakiyetle kurtuluunuzdan h a s s a t e n
oldum, kemal-i itiyakla gzlerinizden p e r i m . "
memnun
Admz Y u n u s Nadi...
O nesil inklap nesliydi, peki, inklap nedir? Gazinin tarifi ay
nen yle: "...bu inklap, kelimenin ilk b a k t a i m a ettii
ihtilal m a n a s n d a n b a k a , o n d a n d a h a g e n i bir tahavvl
ifade etmektedir..." ('Atatrk'n Balca Nutuklar', Dr. Herb e r t Melzig, s. 9 7 , 1 9 4 2 ) Hem ihtilal, hem ondan ok daha en
gin bir deiiklik! Gnmzn ke dnme merakls politika es
naf, byle bir radikallii tahayyl bile edemez.
Biz etmiizdir, nk o nesil, inklap nesliydi, bizse onun o
cuu, bir manadan inklabn; onun iindir ki admz Y u n u s Nadi'dir, Flih Rfk'dr, Y k u p Kadri'dir, R u e n Eref'dir. H a m
dullah Suphi'dir, Halide Edip'dir, e v k e t Sreyya'dr, Nzm
Hikmet'dir, M. Zekeriya'dr, S a b i h a Sertel'dir, S u a t Dervi'dir. Onlarn, yani Mdafaa-i Hukukun gnlmzde yceltti
imiz antna bir sap krmz karanfil brakp, nbeti devralyorum.
(Ah, u Nihavendi..)
13
18 Eyll 1996
Fris'in yapt o tyler rpertici resim! 1 9 4 6 sonbahar, 's
tanbul' sava ertesi telann hummas iinde, uulduyor: 'snf
esasna
mstenid cemiyet
tekilini' yasaklayan
kanun
maddesi
kaldrlm; siyasi ortamda bir 'oulculuk' rzgr; kala gz
arasnda, iki sosyalist partisi birden: Dr. efik Hsnnn
E m e k i Partisi, Avukat E s a t Adilin Trkiye S o s y a l i s t P a r
tisi.
E m e k i Partisinin organ Yn dergisinde, 15 Kasm
1 9 4 6 saysnn 'kapak konusu', Atatrk; ressam F r i s Erkm a n , siyah zemin zerine beyaz, o kendinden emin ve cokulu
fra darbeleriyle, yle bir Mustafa K e m a l portresi izmi ki,
derginin kapan grenin tyleri -inklap bir heyecanla- ayaa
kalkyor.
Ynn
bayazs
Gaziye
ayrlmt,
diyordu
ki:
"...Atatrk'n tarihi rol, a n t i e m p e r y a l i s t bir m c a d e l e
nin k a h r a m a n olmasdr. (...) Atatrk Osmanl m p a r a t o r luu'nu ykan S e v r e s m u a h e d e s i y l e Trkiye'yi m s t e m l e
ke haline s o k a n Garpl mstevlilere k a r d o m u milli
bir isyann temsilcisi idi." Dnebiliyor musunuz? kinci
Dnya S a v a skynetiminin en katlanlmaz artlar altnda ezi
len sosyalist sol, G a z i y e byle bakyordu: Hayranlkla ve sevgiyle!
Hele yaznn bal, balbana bir programd: "Atatrk
Trkiye'yi ileri bir m e r h a l e y e , s a a deil s o l a g t r m e k
isteyen bir mcahitti." (Yn, 15 Kasm 1 9 4 6 )
Gnmzdeki sosyalist solun kulana kpe!
14
Hi mi m a n a s y o k ? . .
Eri oturup doru konualm!
Gazi M u s t a f a K e m a l -ngiltere Kral Vili. E d w a r d , aya
na kadar geldii halde- vefatna kadar 'sistemle hibir anlama
ya girmedi. Tam tersine Musul yznden ngiltere, H a t a y y
znden F r a n s a , Oniki Ada yznden talya ile savan eiine
kadar geldi. Bunlarn hi mi manas yoktur?
Trkiye'de kapsaml demokratik sol, en kapsaml sosyalist
sola ancak bu platform zerinde el uzatabilir; sosyalist sol derse
niz, Mdafaa-i Hukukla arasndaki o red ve inkr edilemez 'g
bek ban' mutlaka hesaba katmaldr. Evet, Kemalizm'le sosya
lizm -hatta komnizm- bir ve ayn ey deildirler: Birisi ulusal de
mokratik bir devrimdi, br uluslararas sosyalist bir devrim; ne
var ki dikkati eken, unutulmamas gereken, acaba nedir?
Her ikisinin de antiemperyalist olmas m?
Hl bileke budur.
16
OZURLU' DEMOKRAS.
20 Eyll 1996
Trkiye'de demokrasi 'zrl' domutur. Kime anlatrsn?
40'l yllarn sonu, eski Mecidiyeky'nde M u s t a f a Suphi'nin
'askeri' ' S a r Mustafa'yla, dutlarn glgeledii o kr kahvesindeyiz: TKP'nin tarihini anlatyor. Uzun krmz gzleriyle, piposu
nun dumanlarn szerek konuurdu. mrnce yaad siyasi
bask ne kadar ar olmal ki, dikkat ediyorum, 'Sovyetler Birli
i' yerine 'yukars', 'komnist' yerine 'yi', 'Stalin' yerine 'by/c/'diyor.
O dnem, Cahit Irgatn unutulmaz 'G' iirinde ta gibi
zetledii 'totaliter' dnem:
"arzusuyla getmedi
kelepeli g t r d l e r
geceyars
ay vururdu odasna
bir d a h a g r n m e d i . . . "
40'l yllarn 'zr' ikinci Dnya Sava'dr; 5 0 i i yllarnki
nedir denilirse, cevab belli: S o u k s a v a .
Pangalt'daki S u n a P a s t a h a n e s i , H a s a n Tanrkut'la
oturmuuz, 50'li yllar; darda rak duman bir eyll, camlar buu
lu. H a s a n , E d e b i y a t Fakltesinde Hilmi Ziyann sosyoloji
asistan; o sevimli gen kz tebessmyle, 4 Aralk olaynn yerle
bir ettii 'Yeni Dnya' gazetesini anlatyor: S a i t Faik nasl Ba
bli'den prtela koup onlar uyarm filan... Dikkatimi eken
nedir? Hasan'n da, ' S a r Mustafa' gibi ifreli konumas m?
'yi', 'Bykl', 'Yukars' vs. Oysa 1 9 4 6 sonrasnda demokrasiye
geilmitir. Nasl bir demokrasiyse...
17
Ac bir a k a . . .
Hatrladka glmez miyim? Menderes'in 'ahs tahakkm'
yllar. Uzun tutulmu bohem gecelerimizde, muhabbeti koyultmuuz; fakat o ne, garsonlar dahil, btn civar masalar kulak kesil
mi, bizi dinliyor. Sadri'nin (Alk) en illet olduu ey de budur.
Ne yapard bilir misiniz? Bu gibi eylerle uzaktan yakndan ilgisi
olmad halde; masum, hakszla maruz kalm bir tavrla onlara
dner:
yahu!" derdi, "-be komnist surda oturmu mu
habbet ediyoruz,
dalgamza
ta atmasanz olmaz m?"
Kelime yle arpcyd, o kadar ar bir terr estiriyordu ki,
on dakika sonra bir de bakardk, evremizdeki masalar boalm,
garsonlar toz olmu! Ne ac bir aka! imdi merakm u: ayn ac
akay bugn yapsanz, alacanz sonu ok mu farkl olacaktr?
Demokrasiymi!..
19
23 Eyll 1996
Yamuru karanlk, 1 9 5 0 sonbahar. Sirkeci'deki sala bir lo
kantada, akam yemeindeyiz: yayna yeni balam, sosyalist
'Gerek' gazetesinden drt kii: E s a t , Adil Bey, H a s a n Tanrkut, Asm Bezirci ve ben! Gazete iyi gitmiyor, satmz dk;
savclk, dava stne dava ayor; o gece, nereden nereye, 'ink
lap tarihi'm\z\ tartyoruz, hem de uzun uzun! E s a t Adil, yorgun
gzleri ve bezgin sesiyle, 'neslinin yaad' ve 'bildii' baz olayla
r anlatyor ki, 'resmi tarihimizde' hibiri yer almam! Bu nasl ta
rih?
Yamuru yiye yiye, Vakit Yurdundaki idarehanemize d
nerken, Hasan'n yapt bir tespit, lkemizi ve yaadklarmz an
lamak asndan, bana fevkalade nemli grnmtr. Demi ki:
k i m s e s t n d e d u r m u y o r a m a , d e m o k r a s i l e r d e 'res
mi t a r i h ' olmaz, o a n c a k t o t a l i t e r lkelerde olur!" O gn
bugn, 'inklap tarihimizin' gereini kurcalar dururum. 'Ayna
nn indekiler' roman dizisi bu perspektiften yazlmtr. iirleri
min pek ou; tabii, syleilerimin de!
Robespierre'e de soracak m?
Eski Hollywood byle kzlara 'kristal kz' ( C r i s t a l Girl) der
di: erevesiz gzlnn ardnda, makyaj kusursuz gzler; giyimi
kuam, La kl; dnyada olup bitenleri, besbelli CNN'den ve
MTV'den izliyor; elinde J e w e l s ( s w e e t ) sigarillo, nnde c o c a
c o l a barda; neresinden baksan, ' m a d e in USA' kzlarmzdan
20
k a l a r y a r a t m t ; cumhuriyeti F r a n s a ' d a d a o k d a h a a
rtc olanlarn y a r a t a c a k olan k a m u n u n erdemidir ki,
g e r e k t e v a t a n a v e onun y a s a l a r n a duyulan sevgiden
b a k a bir e y deildir..."
" . . . halk ynetiminin itici g c b a r t a e r d e m ise,
devrim s r a s n d a h e m e r d e m h e m d e d e h e t t i r ( t e r r e u r ) ;
nk e r d e m o l m a z s a d e h e t vahettir; b u n a karlk deh
e t o l m a z s a , e r d e m i n iktidar yoktur. Aslnda d e h e t a
buk, ciddi ve a m a z bir a d a l e t m a n a s n a gelir, yleyse
e r d e m i n bir uzantsdr; yani vatann en acil ihtiyalarna
c e v a p verebilmek iin uygulanan g e n e l d e m o k r a s i ilkesi
nin bir s o n u c u ! " (5 ubat 1 7 9 4 , Paris)
te bu kadar ksa, ak ve net! O zaman gel de Trkiye'de,
1 0 . yl bulvarlarn ssleyen 'tk- zaferler zerindeki 'Cumhuri
yet fazilettir' iarn hatrlama! Bir de tabii, Gazinin u szlerini:
" . . . s z k o n u s u olan, millete saltanatn hkimiyetini
b r a k a c a k myz, b r a k m a y a c a k myz s o r u n u deildir. S o
r u n z a t e n olup bitmi bir g e r e i a k l a m a k t a n ibarettir.
B u r a d a t o p l a n a n l a r , Meclis v e h e r k e s , s o r u n u tabii grr
se fikrimce uygun olur; aksi takdirde, g e r e k yine usul
d a i r e s i n d e a k l a n a c a k t r , fakat ihtimal baz kafalar kesi
lecektir..."
Ne dersiniz? Bu slup, herhangi kytrk bir parti genel baka
nnn, seim sonras demecinin slubu mudur; yoksa meruiyetini
tarihten alan bir ihtilal liderinin slubu mu? Ha, kesilen kafalara
gelince... F r a n s z htilali ve onun lideri yannda, Anadolu hti
lali ve onun lideri son derece insafl, makul ve beeri kalr.
Ona da bir gz atacaz.
22
'YZELLLKLER FACASI'
25 Eyll 1996
1 9 1 9 sonbaharnda, 'payitaht' gazetelerinden, baz 'yan-
ibret' rnekler okumak istemez misiniz?
ingiliz Muhibleri Cemiyetinin 'organ' Trke 'stanbul'
gazetesinde, S a i t Molla yle diyor: " . . . ngiltere t a r a f t a r ol
d u u m u z iin deil, memleketimizin t a r a f t a r o l d u u m u z
iin ngiliz t a r a f t a r y z " . ('Akbetimize Doru', Eyll 1 9 1 9 )
Refi C e v a d , 'Alemdar'daki bayazsnda, 'stiklal steriz'
diyenlere cevap vermiti: "...istiklalimizi t e m i n edebilmek
iin,, kuvvetli bir devletin m z a h e r e t i n e m u h t a c z . O dev
let -ki ngiltere'dir ve ngiltere o l m a s lazm gelir- bizi eli
mizden tutmal v e p a r a sarfedilmesi lazm gelen yerleri
bize g s t e r e r e k , y a a m a y a layk bir kuvvet halinde bizi
m u h a f a z a eylemeli". ('Men i Gyem...', 31 Austos 1 9 1 9 )
A h m e t Emin'in dncesi tekilerinden farkldr, diyor ki:
"...biroklar bizimle insani nokta-i n a z a r d a n itigl ede
c e k ve s o n r a kendi kendine e k i l e c e k bir devlet buluna
m a z , bu bir hayaldir diyorlar; biz iddia ediyoruz ki byle
bir devlet vardr ve Amerika'dr." (Vakit, Eyll 1 9 1 9 )
S a b a h gazetesinde Ali K e m a l , bu fikre kar kyor:
"...Amerika bizi t a n m a z , halbuki ngiltere bizi o k iyi bi
lir; A m e r i k a bize ngiltere'nin y a p a c a yardm y a p a
m a z , o k u z a k l a r d a d r ; A m e r i k a s l a m m e m l e k e t i deil
dir, halbuki ngiltere bir slam m e m l e k e t i d i r . " (Sabah, Ey
ll 1 9 1 9 )
Babli basn ngiliz himayesi mi, Amerikan mandas m di
ye byle tartrken; Anadolu'da Mdafaa-i Hukuk Cemiye23
ti'nin Sivas K o n g r e s i toplanyordu. Bu gazetecilerin ou, hrekt- milliye'ye sonuna kadar muhalif kaldlar; nl 'Yzellilikler
Listesi'nde, 13 gazetecinin bulunmasna, amal m?
U l u s l a r a r a s a n l a m a ile...
'Yzellilikler' kimlerdi? Olayn mahiyetini ve sonularn g
nmzde kim hatrlyor? Lausanne'da bar grlrken, her iki
taraftan sava suu ilemi olanlarn affedilmesi gndeme gelmiti.
Ankara, baz 'hainlerin' bu affn kapsam dnda braklmasn is
tiyordu; zaten bazlar, yurtdna kamlard bunlarn, onun iin
Gazi, smet ve Fevzi Paalar, Fethi, Yusuf K e m a l Beyler, ay
rca Adliye Vekili Seyit Bey'le stiklal M a h k e m e s i reislerin
den hsan B e y toplanarak, '...bu gibilerin yurda sokulmamalar
ve ierde bulunanlarn yurtdna kartlmalar' kararn aldlar:
Ne 'zalim' inklap ynetimiymi bu, en azl kartlarn 'sallandra
cak' yerde, yurtdna gndermekle yetiniyor? Dahas bunu, ulus
lararas bir anlamaya uyarak yapyor, nk...
Lausanne'da imzalanan protokoln konuyla ilgili maddesi
yle: "...genel affa ilikin a k l a m a n n 1. p a r a g r a f g e e r
li o l m a k l a birlikte, Trkiye h k m e t i o p a r a g r a f t a s z ko
n u s u kiiler iindeki 1 5 0 kiinin Trkiye'ye girmesini v e
o r a d a oturmasn y a s a k l a m a k hakkn sakl t u t a r . B y l e c e
Trkiye h k m e t i s z k o n u s u kiilerden b u g n kendi l
kesinde bulunanlar o r a d a n k a r a b i l e c e k ve y a b a n c lkelerdekilerin geri dnmelerini yasaklayabilecektir..." ('Trk
Devrim Tarihi', e r a f e t t i n T u r a n , 3. Kitap, s. 8 7 , Bilgi Yayne
vi, 1 9 9 5 )
1 Haziran 1 9 2 4 ' t e tespit edilen 1 5 0 kii bir hkmet karar
namesi ile yurtdna karld. Aralarnda kimler yoktu ki? Hrri
yet ve tilafn ileri gelenleri, Kuva-y nzibatiye kumandanlar,
hatta bir eyhlislm; gazeteciler arasnda Refi C e v a d , Refik
Halit, Mevlnzade Rifat, S a i t Molla dikkati ekiyordu, bir de
R z a Tevfik!
Fol yok yumurta yokken, neden 'yzellilikler' bahsini at24
'Onlar
affetmeyecek...'
25
27 Eyll 1996
'Tanrlar Susamt' (les dieux ont soif) ne mthi bir ro
man ad! Kitabn neyi ierdiini, nasl da 'arparak' hissettiriyor!
Anatole F r a n c e ' n nl eserini, 1 9 4 0 sonbaharnda okumu -o
tarihte 'Allahlar Susamlard' diye evrilmiti- gnlerce etki
sinden kurtulamamtm. F r a n s z htilalinin en dadaal gnle
rinden, inanlmaz kesitler veriyordu: giyotinin, souk parlts insa
n donduran o lm arknn aralksz ileyiini, birbiri ardnca se
petine den kesik kafalarn sarsc yaantlarn, oradan renmi
tim. htilal komitelerinin duvarlarnda, o zamann sloganlar yazl
mt: ' Y a zgrlk ya lm!', 'zgrlk, eitlik, kardelik,
ya da lm!' Ressam David'in rencisi, 'yurtta' E v a r i s t e Gamelin'in hazin servenini hl hatrlarm.
F r a n s z nklab, gerekten tanrlarn kana susam olduu
nu dndrecek bir iddetle gelimitir; 'fazilet' ve 'dehet' (terreur)ten hangisi nerede balyor, hangisi nerede bitiyor, pek de
seilemez. 1 9 5 0 ilkbaharyd sanrm, Paris'te edindiim bir eser
de, o kanl yllarn bir dkmn okumutum; inklap ynetimi
onca kargaaya ramen, 'halk mahkemeleri'n'm verdii kararla
rn ve gerekelerinin defterini tutmutu. Rakamlar cidden etkileyi
cidir:
"...ihtilal m a h k e m e l e r i n i n verdii t o p l a m idam c e z a s ,
1 6 . 5 9 4 ' t r ; bunun 2 . 6 3 9 ' u (yzde 1 6 ) P a r i s ' t e , 3 . 1 5 8 ' i
(yzde 1 9 ) g n e y d o u illerinde, 8 . 6 7 4 ' (yzde 5 2 ) bat
illerinde verilmiti... "
"...bundan kan ilk t e s p i t udur: t e r r , c u m h u r i y e t e
bakaldrm illerde e n o k insan vurmu, b a k a deyile
26
'Mukayeseli
tarih'...
28
30 Eyl 1996
ok yalnzd, fkeli bir adamd: iki parma arasnda sigara,
grnmez bir yerdeki grnmez bir 'dman' gsterir; evlere en
lik o Slav aksanyla: "...liberal emperyalizm, yani,
'sistem',
dmansz
yaayamaz!" derdi,
"...sava
boyunca
'dman' Al
man faistleri ve Japon militaristleri idi, imdi Stalin'ci Rus
lar, yarn kimbilir kimler olacak?"
Mark A p t c r , kinci Dnya S a v a ertesinde, souk B a l tk kylarndan P a r i s ' e dm, bir Trokistti; fkesi iki sebebe
dayanyor: Marksist olduu halde, tasfiye edilmi bir 'oppozitsiya'ya (muhalefete) mensup olmas, bir; yurdunu o kadar sevdii
halde, nefret ettii Bat'da 'siyasi mlteci' sfatyla bulunmas, iki!
Markn sylediklerini sonradan az buz dnmedim, son ola
rak galiba Huntington'n 'Medeniyetler a t m a s m ? ' ba
lkl yazsn okuduum sradayd; hazret ne buyuruyor, bir hatrlar
msnz?
"...Souk s a v a , Demir P e r d e Avrupa'y siyasi ve ide
olojik o l a r a k bld z a m a n balad; D e m i r P e r d e ' n i n
s o n bulmasyla n i h a y e t e erdi; ideolojik blnmesi o r t a
d a n kalktka, Avrupa'nn bir y a n d a n B a t Hristiyanl
ve O r t o d o k s Hristiyanl a r a s n d a ; dier y a n d a n ise Us
lamla kendisi a r a s n d a k i kltrel b l n m e s i yeniden o r t a
ya kt..." ('Medeniyetler atmas m?' S a m u e l P. Hun
tington, s. 2 1 , Vadi Yaynlar, 1 9 9 5 )
' B e y a z , Batl ve Hristiyan Sistem'in yeni dman slam
m olacakt? H u n t i n g t o n sorunu hi kukusuz Batl gzyle ve
B a t asndan koyuyordu ama, atlacak kltrlerin 'mnhas29
A d e t a bir ok!..
Aslnda, 'sistem'in gezegene baknda, D o u Bloku'nun
zld andan balayarak, bir ikilik mevcut; ister sac olsun
ister solcu, Trk aydn bunu fark edebilmi midir, pheliyim; bir
bakma, o ikilik zaten vard, 'bolevik belasnn zuhuru' tarafn
dan glgelenmiti, Mecellenin dedii gibi, 'mni o r t a d a n kalk
t k a m e m n u avdet etti.' Acaba esas u mudur: 'klasik' em
peryalizm, B a t Avrupa dndaki medeniyet ve kltr yok sa
yar; smrgeciliini teki 'ilkel' lkelere medeniyetin 'n' g
trmek gerekesine dayandrmtr ki, o k B a t Avrupa'nn
dr; yani Hristiyanlk, Y u n a n / L a t i n Kltr temeli, o n d a n
retilen Batl d e e r l e r ! Avrupal smrgecilik (colonialis
m e ) bu 'medeniyeti' teki halklara zorla dayatmtr, gereinde si
lah kullanarak!
Y a n k e e emperyalizmi biraz farkl, onca aslolan 'teki' lkele
rin ekonomisini denetim altnda tutabilmektir; B a t Avrupa'nn
'aydnlanma' an 'nc D n y a y a tamak deil; nk bu
neticede 'milliyetilii' ayaa kaldryor, balbana bir bela; y
leyse (mazlumlar), kendi kltrleri iinde 'tutmak' daha makul; sa
dece ecnebiye (yankee'ye) sert tepki gstermeyecek kadar 'evcil
letirmek' yeter! Y a n k e e emperyalizmi, Avrupa emperyalistliinin, Batl kltr deerlerini n c Dnya lkelerine dayatt
30
32
ekim '96
misk- milli
2 Ekim 1996
1970'li yllar, A n k a r a , zincirleme 'bireysel terrizm' darbe
leriyle, sarslyor. Sabaha kar, pheli bir telefon; ahizeyi kaldr
dm, ses yok, belli belirsiz bir soluma duyuyorum: kt bir aka
m?
Uyuyabilirsen uyu! O tarihte n c Dnyaya merak sardrmtm;
Mahmud
Hseyin'i,
S m i r Amini,
Maurice
Dopp'u vb okuyorum; evre lkeleriyle ilgiliyim. Dnya, son bir
ka yzyln, 'bat/merkezci' bir grle deerlendirmitir; imdi
de, ayn mantkla, 'gelimekte olan lkeleri' ele almt; ak
ak, 'Dou Bloku' ile 'Balantszlara ayn sepete koyuyordu;
acaba neden?
O uykusuz gecede, iri yldzlar sapr sapr Ankara'nn zeri
ne derken; basit, nedense o gne kadar bir formle balayamadm izah, gzlerimin nnde btn netliiyle belirdi: 'sistem'
iin gezegen, usuz bucaksz bir 'pazar'; 'Dou Bloku' bu 'pazar'm nemli bir ksmn 'sistem'e kapatm; o yetmezmi gibi,
imdi de mazlum milletler uyanp 'pazar'n geri kalan ksmn ka
patyorlar; B a t -handiyse- Bat'nn snrlar iine sktrlmtr;
bu bakmdan K r u o f , Brejnef, G o r b a o f 'sistem' iin ne ka
dar belalysa; Albay Nasr, P a n d i t Nehru, e k u T u r e , Bum e d y e n , B a a s ' n 'dman kardeleri', S a d d a m Hseyin ve
Hafz E s a t , hatta B u r g i b a , o kadar belaldr.
Sorunun can alc noktas, u soruda yatyordu: Bu adamla
rn, ' s i s t e m ' e kar, kendi aplarnda birer M u s t a f a K e m a l
davran iinde olmaya heveslendikleri, grmezden gelinebilir
miydi?
35
37
4 Ekim 1996
Telefon gazetecisi deilim, hi olmadm: ' D e m o k r a t zmir'i
ynetirken bile bu ii Akn Simav'a brakrdm, o baylrd; belki
de bu yzden, devlet katndan arannca, arrm; 1 9 9 4 ilkbaha
rnda da yle olmutu: Enerji Bakanh'ndan bir uzman, naslsa
beni buluyor; ok da garipsediim bir eyi benden renmek isti
yor: yazlarmdan birisinde, ABD'li iki yazarn 'kreselleme'
balkl kitabndan sz etmitim ya, acaba 'knyesin i'verebilir miymiim?
Hayrete dmemek elde mi? O ilgin eseri, o bakanln
-bakanlk da laf m, Planlamann, Maliyenin vb'nin- benden
ok nce grmesi, bulmas, ne anlattn bilmesi gerekirdi. Basba
ya atlamlar; dahas, o yazmn iinde, kitabn 'knyesi' aka
belirtilmiti, farkna varmamlar: Trkiye'nin geleceini kreselleme'ye balayacaksn, onun iyzn aklayan -stelik iki
Amerikalnn yazd- kitabn farknda olmayacaksn! Babam, bu
gibi hallerde ne derdi bilir misiniz: "Hanc sarho, yolcu sarho!"
Sras dmken, o 'knyeyi' bir daha vereyim; Allah rzas
iin, yok mu Trkeye evirtip yaymlayacak bir yaymc: "Global
D r e a m s : Imperial C o r p o r a t i o n s a n d T h e New World Ordr e , yaymlayan, S i m o n & S c h u s t e r , New Y o r k , 1 9 9 4 . "
Y e t e r i n c e 'ak' deil m i ?
Trkiye, Ortadou'da, liberal ekonomiyle mi 'blgesel g'
olmutur? Gldrmeyin beni: 'kamu nclnde hzl sanayile38
Perhiz ve turu..
Oliver Roy'nn doru bir tespiti var: 'siyasi slam', kalabal
arkasna toplayabilmek iin, handiyse 'nc Dnya' solculu
unun 'adil dzeni'ni savunmaktadr. lkemizdeki grnt de bu:
Refahl koalisyonun ilk icraat, sabit ve dar gelirlileri kollamak ol
mutur; hl 'tribne' ayn mesaj veriyorlar: yoksullar, ezilenler,
falan filan! Halbuki ayn koalisyon, tam da G r a h a m Fuller'in tah
min ettii gibi, Refahn ciddi 'evcilleme' eilimini sergiliyor:
Gmrk Birliine, evet; eki G'e, evet; srail Anlamasna,
evet, vs. Hem Erbakan'n nl Dou yolculuu, - r a n hari- ta
mam 'sistem'in denetimindeki 'lml slam' lkelerini iermiyor
muydu?
O zaman gel de, 'Fransz resm ve istihbarat kaynaklarna
yaknlklaryla
bilinen,
Lbnanl
baz
gazetecilerin
kardkla
r' El V a t a n El Arab dergisinin, Refah iktidarn kapak konusu
yapt saysndaki ilgin bal hatrlama: "Trkiye-ABD An
lamasnn Gizli Y a n : Amerika'nn Onayyla, Halife E r b a kan!"
Bu bahse dneceim.
40
'GREVMZ TEHLKE'
7 Ekim 1996
(Siz ne dersiniz bilmem ama, bence Tina Turner'n son J a
m e s B o n d filmi iin syledii 'Goldeneye' arks, bu yazya el
diven gibi uyuyor.)
CNN'de ara sra Trkiye hakknda ahkm kesen Donald
J a m e s o n ' tanr msnz? CIA'nn akl hocalarndan biriymi, Or
t a d o u uzman filan; elini kalbine koyup demi ki:
" . . . b u r a d a b i r o u m u z , ben dahil, Trkiye'nin Avru
p a Birlii t a r a f n d a n k a b a bir m u a m e l e g r d n v e
Trkiye'nin t m A v r u p a o l u u m l a r n d a , d i e r lkelerle
e i t b a z d a t e m s i l edilmeyi h a k ettiini d n y o r u z . NA
T O ' n u n b a k a yeleri, ki Trkiye'ye en yakn olan dahil
(Yunanistan demek ister), Bat'nn gvenlii ve Avrupa'nn
o r t a k hedefleri v e problemlerinin z m n e , Trkiye'den
o k d a h a a z k a t k d a b u l u n m u v e o k d a h a a z ibirlii
g s t e r m i t i r . B u yzden Batl mttefikleri b u k a d a r
ta'viz v e r m e z bir t u t u m iindeyken, T r k halknn ulu
sal, kltrel ve din m e s e l e l e r e arlk v e r e n bir hkme
ti s e m i o l m a s anlalabilir..." (Hrriyet, 27 Temmuz
1996)
Anlam stnde deil mi? Aka diyor ki, NATO adna Tr
kiye bir gzel 'kullanld', oysa Avrupal dzen iinde 'fakir ak
raba muamelesi' gryor, 'itilip kaklyor,' Tklerin bunu 'milli
haysiyet meselesi' yapmalarn anlamak lazmdr.
' S o u k s a v a ' yllar boyunca, m e r k e z s a / m e r k e z s o l
tarafndan srdrlen B a t y a bamllk politikas, Trkiye'nin
aleyhine almtr; Trk halk bunu grmektedir, honut olmad41
'Sistem'in i elikisi
stanbul'un Fethinin 5 3 4 . yldnmn kutlama enlikle
rinde, meerse neler olmu da, 'esen rzgrdan bile hile sezen'
mthi 'media'mzn ruhu bile duymam. u satrlar okur musu
nuz ltfen:
" . . . k u t l a m a l a r a eitli slam lkelerindeki e r i a t
p a r t i v e r g t l e r d e n 2 5 0 temsilciyle, t e k i lkelerden on
l a r c a slamc heyet katld. (Dikkat!) zellikle A B D ile Bat
l i s t i h b a r a t rgtlerinin y o u n katlm ve ilgisine m a z h a r
olan Fetih leni'nde E r b a k a n , b l g e a p n d a slamc bir
lider o l a r a k o r t a y a kt. (...) R P liderinin S u d a n slamc
lideri H a s s a El T u r b ile ran liderliindeki radikal sla
ma k a r lml kktendincilik c e p h e s i v e y a yeni bir slam
e n t e r n a s y o n a l i (mmetilik) iin a b a h a r c a y a c a gzlendi.
(...) Erbakanclk, bir a n l a m d a S u d a n ve ran kktendinciliine kardr; proje k a p s a m n d a slam O r t a k p a z a r , s
lam NATO'su ve slam Dinar' bulunmaktadr..." (El Vatan
El Arabi, 12 Temmuz 1 9 9 6 )
yle baktnz m, 'Franszlarn resmi gr ve istihbarat'
CIA uzman J a m e s o n ' n 'Refah iktidarn anlalabilir' saymasndaki gizli sebebi aklamaktadr; eh, E r b a k a n m davranlar
da, iddiay dorular mahiyette saylamaz m? Trkiye'deki koul
suz B a t hayran liberallerin beklentilerinin aksine, bir rpda
'lml slam' rayna oturmad m? O r t a d o u Mslmanln bu
42
Y r e k ve bilek g e r e k . . .
Diyalektiin yasalar amaz!
'Sjstem'in i elikileri, belli: Avrupa (Fransa, Almanya) ile
ABD, Trkiye'ye ayn gzle bakmyorlar; Ankara'ya den, bunIndan birisinin 'manda' ya da 'himayesine' snmak deil,
I M :'()'lerde G a z i n i n yaptn yapmaktr. Hep bilmiyor muyuz: O,
'Ntem'e kar S o v y e t l e r l e gbirliini pekitirmi; sistem ii e43
44
9 Ekim 1996
Birden durakladm, darda varla yok aras bir yamur iseli
yordu, kirli mavi bir duman aalar sarm, okuldan km ren
ciler, evlerine dalyor; 'havada grmemenin ve konumamann
kahrolas hzn', stanbul.
Hatrladm o balk, Refah arlkl koalisyon gereklein
ce, A B D Dileri Bakanlnn yapt 'yumuak yorum' zerine
yazdm yaznn bal: 'Laiklik ABD'nin U m u r u n d a m ? '
(Meydan, 6 Austos 1 9 9 6 ) ok da armamtm, szc Nicho
las Burns'n 'yorumu', daha nce Fullerin ya da Huntington'n syledikleriyle pekl uyumaktayd:
B u r n s demi ki: "...Atatrk'ten bu y a n a laiklik Trki
ye'nin g e l e n e i o l m u t u r ; fakat hibir z a m a n ilikilerimi
zin d e v a m iin laikliin bir koul o l d u u n u sylemedik;
a m a ilikilerimizin d e v a m iin d e m o k r a s i n i n a r t olduu
nu syledik; laiklik k o n u s u n d a k a r a r v e r m e k , t a m a m i y l e
Trk halkna kalm bir konudur..." (Hrriyet, 17 Temmuz
1996)
Adam aka ne diyor: A t a t r k yle sylemi ama biz aldr
mayz, halk 'lml slam' bir hkmete razysa, demokrasiye uy
mas artyla o hkmet bizce makbuldr; peki, bu szler Gra
ham Fullerin u sylediklerinin A B D Dileri tarafndan 'res
men teyit edilmesi' anlamna gelmez mi?
"...Atatrk'n d n c e l e r i a iin o k gl dn
celerdi a m a (...) b u g n n kendine gven duyan Trkiyesi,
artk ulusal kimliini, yrngesini, dnyadaki roln, h a t 45
ki nemli fark...
ABD'nin aksine laiklik Avrupa'nn 'umurunda' gibi grn
yor; Avrupa P a r l a m e n t o s u n u n Trkiye oturumunda konuan
larn azna bakarsanz, illere btn fkeleri Refah Partisiyle
bir koalisyona gitmi olmasndan kaynaklanyor; sylemediklerini
brakmamlar; Alman sosyaldemokrat Martin Schulz demi ki
mesela:
"...iller s a d e c e Avrupa Birlii'ne deil, kendi halk
na da i h a n e t etti; slamc partinin n n d e e n g e l olsun di
y e o y v e r e n s e m e n i n i kandrd."
Alman Yeiller Grubundan -malum ve mehur- Claudia
R o t h , daha da sert, lafn hi saknmyor:
"...Gmrk Birlii o y l a m a s n d a n n c e iller Trki
ye'deki laikliin g a r a n t i s i o l a r a k sunuldu. Gmrk Birlii'ni o n a y l a y a r a k iller'e d e s t e k verdik; d e m o k r a t i k r e
formlarn g a r a n t i s i o l a r a k g s t e r i l e n bu kii, E r b a k a n ' l
kenin kral yapt..."
Fransz sosyalist parlamenter G r a r d C h a u d r o n da benzer
eyler sylemi, o da 'lml' da olsa 'Mslman' bir babakana ta
raftar grnmyor, nk onu 'lml' sayamyor:
" . . . B a y a n iller aralkta kktendinci akmlarla m c a
dele iin yardmmza ihtiyac olduunu syledi; s o n r a da
Erbakan' babakanlk koltuuna o t u r t t u . . . " (Milliyet, 21
Eyll 1 9 9 6 )
Avrupal Batlnn olaya baknda, iki nemli fark hemen
gze arpmaktadr: 1) B a t Avrupal, ABD'nin aksine Erbakan'
ve iktidarn 'lml' saymyor, '/c/ctendinci' saymaya eilimli; gali
ba, sadece Mslman olmas, ona kar olmasna kfi geliyor. 2)
Aydnlanma felsefesinin laik esprisinden mi, yoksa Hal Seferleri'nden mi -belki ikisinden d e - kalma bir drt, B a t Avrupalnn
46
Bat'nn istedii...
Trkiye'nin Dileri Bakan New York'ta neler demi, dik
katinizi ekti mi? nce u inanlmaz aklama: "...ABD'nin h e r
isteini yaptk. B u g n e k a d a r bizden ne istendiyse yerine
getirdik" (Wall Street Journal, 25 Eyll 1 9 9 6 ) ; arkasndan yle
bir tepki: "...Avrupa vaatlerini t u t m a d , hibir isteimizi
yerine getirmedi!' (TRT 1, haberler, 25 Eyll 1 9 9 6 ) Dileri
Bakan ilk aklamasnn, sonraki ikyetinin gizli nedeni olduunu
nasl gremiyor, hayret dorusu!
Dnp dolap ayn yere geliyoruz, Dou'nun kaderi bu
m u ? 1 9 . yzylda, ikisi de Batl iki lke, ingiltere ve Al
m a n y a , farkl karlar dolaysyla, Osmanl'y -yani s
laml- 'kullanmaya' alyor; bu yzden, a l t t a n a l t a a
tyorlar; b a z e n de, a k a ! B u g n , o b o y u t l a r d a g
r n m e s e de, A B D ile A B , 'slamiyet! kullanabilmek iin',
yine a l t t a n a l t a a t y o r l a r ; birisi suret-i H a k t a n grn
yor, tekisi s e r t , a m a a m a ayn.
Kimbilir, belki de S a m u e l Huntington' 'yeni dnya d
zeni' sonunda bir 'medeniyetler atmas olacaktr' yargsna g
tren de bu; yani ne, Batl, Hristiyan ve beyaz emperyalist 'sis
temin, iindeki elime ve atmalara ramen, Mslman co
rafyasn - n e tek tek lkeler halinde, ne de yekpare bir slam bir
lii olarak- 'bamsz' ve 'hkmran' grmek istemeyii!
I n g m a r Karllson'n bu soruna yaklam, her iki taraftan
hayli deiik grnyor, onu da dinleyelim mi?
Bir dahaki sefere.
47
11 Ekim 1996
Avrupa'nn 'stnlk' nyargs; bir byk korkuya; daha az
byk saylamayacak bir de baarya dayanyor-, korku, 1 5 . ve 1 6 .
yzylda yaad slam istilas korkusudur: berik yarmadasnda
Endls Emevleri'nin, T u n a boylarnda Osmanl Trkler'nin, Avrupa Hristiyanlna sald korku, slamla ilgili her dav
ranlarnda kendisini hissettirir; bu korku besbelli, slam aleyhtar
kktenciliin ana sebebi, ne var ki sonradan gelen byk baar
nn da 'esas mili': 1 9 . yzylda c a r t e s i e n teknoloji stnl sa
yesinde, Avrupa, slam corafyasnda, 'bamsz' lke brakma
mt; yleymi gibi grnen Devlet-i Aliyye de, ran ahl
da 'gizli' birer smrgeydiler; S c v r c s Muahedesi, 'hkmran
Mslmanln' trajik sonu olarak tasarlanmt.
D o u Bloku'nun dalmasndan sonra rahat nefes alacan
sanyordu ya, hayr; Avrupa, slamn ayaa kalkn yar hayret
belki de ayn dehet iinde izliyor; hele petrol corafyasnn, Ms
lman corafyasyla akmas; Hristiyan Avrupa'da gittike kala
balk bir Mslman aznln olumas, bu deheti mbalaal bo
yutlara ulatrmaktadr. I n g m a r Karllson nce bu durumu serin
kanllkla saptam:
"...teknolojik gelimeler, m o d e r n iletiim a r a l a r ,
Avrupa ile slam dnyasn birbirine adamakll yaklatr
m a s n a r a m e n , slam dnyas ile A v r u p a tarihin hibir
d n e m i n d e , birbirlerine bu k a d a r k a r o l m a m l a r d . (...)
s o r u n , bu b l g e l e r d e n Avrupa'ya g nedeniyle, hepimizi
h e r a l a n d a yakndan ilgilendirmektedir; h e r iki taraftaki
ar ularn a m a c , Akdeniz'i kltrleri birbirinden a y r a n
48
A s l o l a n 'dnyevi nedenler'...
17 ubat 1 9 6 3 , P a r i s . Sabah, 1 0 . 3 0 . Hava ak, kristal ay
dnl bir kuru souk etraf kaplam; ulu kestane aalarnn ev
reledii meydanda ger bir lunapark, hoparlrlerinde pr! prl
akordeonlar. Fransz Sosyal Sigorta (alma Kart) kartm alaca
m, oysa grevli orta ya irkini Fransz kadn memur, duymad
m zannederek, arkadana 'Mslmanlar' ekitiriyor: "-...bk
tk bu geri zekl m t q u e ' l e r d e n l " . M t q u e , halk argosunun
'yerleik yabanc' iin kulland, aalayc tabir. Dnr ms
nz, olay henz Trk ve Arap ii kalabalnn Avrupa'y kuat
mad bir zamanda geiyor, 'yabanc dmanl'nm zemini o za
mandan hazr! Oysa I n g m a r Karllson, diyalog nerisinde Avru
pa'ya ncelik sorumluluunu tanmtr; demi ki:
"...Avrupa n d e gitmelidir, n k A m e r i k a iin Akde
niz denizlerden bir deniz o l m a s n a r a m e n , Avrupa iin
o k eski bir tarihi paylat b y g e y l e snrn o l u t u r m a k
tadr."
yledir ama, ayn I n g m a r Karllson, Avrupalnn olay na
sl arpttn da iyi saptam, ak ve seik olarak diyor ki:
"...slam da, tpk Hristiyanlk gibi ekonomik, s o s y a l
v e politik a m a l a r a u l a m a k iin a r a o l a r a k kullanlmak
t a d r . H a l byleyken, A r a p politikaclarn a z n d a n k a n
h e r dini deyim (Batda) d e r h a l banazlk a d n a bir k a z a n
saylmaktadr, b u n l a r o u kez i politik nutuklar olmas
na r a m e n , tehdit s e n a r y o l a r bu yolla y a a t l m a y a al
lmaktadr. A B D B a k a n Bill Clinton, c u m h u r b a k a n
o l a r a k ilk k o n u m a s n d a Allah'tan yardm istedii iin,
ayn l kullanld t a k d i r d e , o n u n Hristiyan bir kk
t e n c i o l a r a k nitelendirilmesi g e r e k m e k t e d i r . . . "
49
Emperyalizme
'bahane'...
50
YANLI MUHALEFET
14 Ekim 1996
Eskiler yle dememi midir? "Huy cann altndadr, can k
maynca huy kmaz". imdi u 'tespiti' okur musunuz?
"...halktan k o p u k t u r y a , bileine g v e n e m e d i i n d e n
mi ne, Trk aydnlarnn o u skt m, B a t ' y a p a r m a k
kaldrr; h a k hukuk hk mk diyerek, lkesini i k y e t
e d e r ; AT'ye g i r m e m i z e , Avrupa insan haklar s t a n d a r t l a r
nn Trkiye'de g e r e k l e e c e i midiyle y a n d a o l a n az
deil, d e m e k ayn mantk iliyor: Haklarmz Batllar alverecek!.."
"...yahu n e d i r ? Tanzimat' unuttuk m u ? O n a b u adn
verilmesine s e b e p , O s m a n l iktisat, t i c a r e t v e hukukunun,
Dvel-i Muazzama'nn (yani Bat'nn) istekleri / karlar
d o r u l t u s u n d a 'tanzim edilmi' o l m a s idi: S z d e hak eit
lii, t e e b b s zgrl, e s t e k k s t e k ; n e t i c e d e : Devlet-i
Aliyye, sizlere m r ! . . " ('Aydnlar Sava', 3. Basm, s. 7 9 ,
Bilgi Yaynevi, 1 9 9 6 )
Bu satrlar 10 Mays 1 9 8 7 ' d e Milliyetle yazmm, o gn
den bu gne aydnlarmzn tutumunda ne deiti? Hi! Merkez
sa/merkez solun szcleri, onlarn 'media'daki hnk deyicileri,
ayn eyi tekrarlayp duruyor. Bat'ya parmak kaldrp ikyet et
mekle, Refah arlkl koalisyona kar iddetli muhalefet yaptkla
rn sanyorlar. Karanlktan korkan ocuklarn slk almas gibi bir
ey deil mi bu?
B a t y ilgilendiren sadece karlar, onlara dokunulmad
lakdirde kim gelmi kim gitmi umurunda m; Kuveyt'in, Suudi
Arabistan'n eriat lkeleri olduklarn ne abuk unuttuk; maal51
53
16 Ekim 1996
Ne yllard! Trkiye radyolarndan verilen ilk "darbe' bildiri
sinde, srarla NATO'ya ve C E N T O ' y a balyz' diyen 27 Ma
ys 'hareketini', 'ilerici' Trk aydn, 'kurtulu' sayabiliyordu. Ay
nen parlamenter demokrasiye dn, 'sivil t o p l u m a gei saya
bildii gibi!
k r a n n (Kurdakul) Gmsuyu'ndaki A t a Kitabevi'nden kmtk, Taksim'e yryoruz. Souk bir k gn, souk
ve slak, btn camlar buu. 'lerici' dostum S . , iktidarn askerler
den sivillere devredilmesini, ciddi ciddi, 'sivil t o p l u m a gei san
yor. Ne diyeceimi aryorum. Hadi G r a m s c i henz Trkeye
evrilmemiti, peki ya M a r k s ?
'Siyasi toplum', milletin devlet olarak yaplanmasdr, 'mer
keziyeti' bir aygt! ktidar ondadr belki ama, hkimiyetin millete
ait olmas gerekir; halk 'uhdesindeki' hkimiyeti kullanarak, ikti
dar deitirebilir. O ki halkn hkimiyeti lafta kalyor, o lkede
'siyasi t o p l u m u n emrivakisinden; ya da, merkeziyeti bir brok
rasi diktasndan sz edilebilir: totaliter lkelerdeki durum budur.
'Sivil toplum', tam tersine, halkn ynetimini kendi bana
rgtlemesi; stelik bazlarnn sand gibi, sadece 'Yardmsever
ler',
'Mahalli Gzelletirme Dernekleri',
'Kadn Haklar Platfor
mu' ve benzerlerini kurup da deil; sonunda retimi ve datm,
rgtlemeye (zynetim) kadar gtrerek! Anlatk m?
deal sosyalizm, devletin ('siyasi toplumun) eriyip kaybola
ca bir 'sivil t o p l u m ' tasarmdr. ok mu atnz?
Demokrasiler, 'sivil toplum'un 'siyasi t o p l u m ' a etkili oldu
u oranda, 'sahici'dir; 'siyasi toplum'un -yani devletin- el altn54
B r o k r a s i + burjuvazi...
Nerede grlm? Her darbeden sonra, kutlamalar, basn
dan, sendikalardan, meslek kurulularndan geliyor. 'Sivil t o p
lum' rgtleri deil mi bunlar? Millet hkimiyetine darbe ile m
dahaleyi kutlamalar ne demek? En azndan knamalar gerekmez
mi? 'mdaha/e'nin nde de, lkemizde grnt tersinedir;
neden derseniz, bence 'sivil toplumumuz' gerekten 'sivil' top
lum saylamaz da, ondan!
1946'dan beri, lkemizde demokrasiye gei 'siyasi toplum'
yani merkezi otorite tarafndan, srekli gzaltnda tutulmutur: o
yllarda bir sendika kurmak, bir gazete karmak, bir dernek rgt
lemek, ne anlama gelirdi, bunu ancak yaam olanlar bilebilir:
1 9 4 6 sonrasnn ilk sosyalist sendikalar, bir gecede kapatlp yok
edilerek, 'mes'ulleri derdest edilmi'; yerine, 'uzaktan kumanda
l' ii dernekleri kurulmutu; son derecede 'evcil' kurululard bun
lar: TRK- onlarn devam, dolaysyla 'siyasi toplum'un bir
uzants idi, askeri mdahaleleri kutlamas yadrganr m?
oulculuk neyi deitirdi? 'Souk s a v a ' , demokratik kitle
rgtlerinin ('sivil toplum'un) nn kesmek imknn, zaten sa
lamt; ar sa/ar sol hummas, olanca hzyla sryordu; ayr
ca mevcut partiler, totaliter dnemden 'mdevver' o iktidar ekir
deinin, etki alanndan kamyorlardi; ne yaplanmalar demokra
tikti, ne de iktidar anlaylar! O ekirdek -ki fikrimce gizli bir oli
garidir- Trkiye'de iktidar denkleminin formln veriyor: br o k r a s i + b u r j u v a z i = iktidar!
'Anadolu kaplanlar'
Tepeba'ndaki, L a l a K r a a t h a n e s i . nce belli, yaldzl bar55
56
19 Ekim 1996
K e m a l B i l b a a r olmasayd, zmir'deki gazeteciliim de ol
mazd!
1 9 5 3 sonbahar m? Bir le sonu, beni ve an' (Ycel)
elimizden tutup, Adnan Dvenci'ye gtrmt: ' D e m o k r a t z
mir'de, o, Naci Sadullah, Halikarnas Balks zaten yazyor,
biz de yazacaz. Yazdk da!
1 9 6 5 ' t e Paris'ten gazeteye dndmde, o hl zmir'deydi;
stelik Trkiye i Partisi'nin (TP) zmir vilayet sorumlusu.
Gzlerinin ii daima glen, bir,roman ustas, gereki bir hikaye
ci; sevimli ve akac. 40 karanlnda 'Yry'te yaymlad hi
kyeleri, unutmamtm; iyi de, 601 yllarn zmir'inde (gne:.
K r f e z e yklm, deli bir imbat denizi altst ediyor, K o n a k s
kelesinin stnde martlarn mavi demeti) konutuklarmz unu
tabilir miyim?
O iki soru...
Trk demokrasisi, halksz bir demokrasiydi; halk, sadece se
men olarak hesaba katan bir demokrasi! Merkez s a / m e r k e z
sol ynetimleri* propagandalar ne olursa olsun, gerek manada
ne iiyle ilgiliydiler, ne kylyle, ne de esnafla; dzen, olduu gi
bi, palazlanan metropol burjuvazisi lehine iliyor; aydnlar (rel
menler) ve kk burjuvazi, alafrangalk ve laiklikle; toprak aalan
ise, toprak reformunun srekli ertelenmesiyle avutuluyordu.
kinci Dnya S a v a yllarnn, karaborsada rettii 'haca
57
Denklem d e i s e de...
Refah hareketi, 'tribne' yoksullardan yana konuuyor; ilk
gsterisi, o ynde oldu; 'adil dzen' neticede 'eriata' uydurulmu
bir n c Dnya sosyalizmi; o halde Refah'n amac ima ettii
gibi iktidar denklemini tersyz etmek midir?
Elbette, hayr! Bir kere Refah hibir zaman antiliberal, anti58
59
21 Ekim 1996
Merakls bilir, ok deil iki ay kadar nce, unlar yazmtm:
"...zal'n 'byk transformasyonu', elbette,
brokrasi +
burjuvazi
=
iktidar
denklemini
deitirmeyi
ngrmt;
nk bu iktidar, 'kamu nclnde hzl sanayilemeyi' amala
yan 'karma ekonomi' dzeni anlamna geliyordu; oysa
'Yeni
Dnya Dzeni', yani 'sistem', yani ABD, teki lkelerin sa
nayi gc
olmasn
istemiyor;
ekonomiyi,
ticaret burjuvazisiyle
bir rant ekonomisine dntrmeyi,
hesabna daha
uygun
bu
luyordu..."
"...bunun
Trk sosyal
ve ekonomik
hayatndaki
tercmesi,
Demirel
dnemi
holdingleri
ve
burjuvazisi
ile
ANAP'm
(Ozal'n) atmas demekti. yle de oldu. ktidar, gittike ulu
sallk
iddiasndaki
holding
burjuvazisi
lehine
deil,
aleyhine
kararlar alyordu. (zal'm devam olan) illerin sk sk altn
izmekten
holand
'g odaklar' da,
aslnda,
eski
holding
burjuvazisini
ifade eden
bir terimdi;
nk
ilgintir,
zamanla
ANAP, Mes'ut Ylmaz'm ynetiminde kurulu amacnn tersi
ne, eski holding burjuvazisi ile zdeleirken; daha nce bu ko
numda olan D Y P ,
ticaret burjuvazisinin
ve rant ekonomisinin
temsilcisi ve savunucusu hline gelmiti.
Hl da yledir..."
"...piyasaya
nasl yansyordu
bu?
Tekel
konumuna girmi
olan eski
holding burjuvazisi TSAD
tarafndan
temsil edil
mekteydi; TSAD'm 'mal gtrmesinden' tedirgin ve rahatsz
olan T O B B ise, ticaret oda ve borsalarnn karlarn koruma
ya alyordu.
Meseleyi
byle
koydunuz
mu,
ikinci
rgtn
'ba' olan Yalm Erez'in bandan beri neden dolay iller ile
60
'Kaplanlar' n e d i y o r ?
Kanlca ila, yamur karanl. Ne buluta ne sise benzer kaln
bir duman Boaz'n stne km. Ar tankerler, heyula gibi
anszn belirip, bu dumann derinliklerinde sessizce kayboluyorlar.
Sonbahar ne kadar erken geldi. nsan istemese de, Y a h y a Ke
mal'in msralarn mrldanyor:
"Gnler ksald, Kanlca'nn ihtiyarlar
bir bir h a t r l a m a k t a g e e n s o n b a h a r l a r . . . "
ki ay nce yazdklarm, uuan su tozlan arasnda, gzden
geiriyorum; etrafta, donuk bir gm alacas hkm sryor. Ya
nlm olabilir miyim? Hayr! MSAD Bakan E r o l Y a r a r , yaz
sonundan beri her sylediiyle bu 'tespit'i dorulamaktadr; hem
yalnz o da deil, 'Anadolu kaplanlar' da, o fikirde grnyorlar.
nce E r o l Y a r a r ' n szlerini hatrlayalm:
" . . . T S A D liberal deildir. TSAD yelerinin o u
k o r u m a c d r , tekelcidir; kk bir ksm tekelcilie kar
dr; o u , 'aman gmrk duvarlar tutulsun, devlete i yapa
ym,
byk rantlar salayaym' endiesini tayor,
nk
g e m i t e p a r a l a r n byle kazandlar..."
"...TSAD'daki byk s a n a y i gruplar h l d e v l e t t e n
korumaclk istiyor. Byk s a n a y i k o r u n m a z ki! D e m e k ki
bunlar psrk yetimiler, ahsiyetlerini b u l a m a m l a r ,
kolay p a r a k a z a n m a k derdindeler..." (Milliyet, 3 Austos
1996)
Sra geldi 'Anadolu kap I ani ar 'nal 1 9 8 6 ' d a 20 kiiyle yola
kp, imdi on alt bin ortaa sahip ttifak Holdingin 'beyni' S e
yit M e h m e t B u a , E r o l Y a r a r ' n dediklerini doruluyor, nk
bakn ne demi:
6
T e n c e r e dibin k a r a . . .
Muhalefet akln bana toplayacak m? ok nemli sand
cami, seyahat ve kadro tayini patrts, kolaylkla aleyhine evrile
bilir: anlaml anlamsz seyahatler, bakanlk ve KT'leri 'kadrolarm
la' tkabasa doldurmak; eitim ve retimi 'imam hatip eksenine
kaydrmak', kimin zimmetindedir? Gemi merkez sa/merkez
sol iktidarlarn deil mi? Tencere dibin kara, seninki benden kara!
Kemalist ve sosyalistlere den grev, Refah arlkl koalis
yonun d ve i kar ilikilerini enine boyuna aratrp incelemek;
bunlardan kalabalk halk ynlarnn yararna bir siyaset platfor
mu, ekonomik anlam ve altyaps olan bir muhalefet cephesi olu
turabilmektir.
62
23 Ekim 1996
Cumhuriyetin 'erken' dneminde, toplum henz 'Osman
ldr; inklap ehirden taraya intikal edemez.
1936'da, Ilgn'da ( K o n y a ) sokakta rastladm arafl kadn
durur, peeli yzn ben geinceye kadar duvara dnerdi; henz
on bir yandaydm ama, erkektim ya! 1 9 5 7 ' d e , Erzincan'da as
kerim; ehirde deilse bile, krsala kld m, kadnlar yine rtl;
o kadar canm sklmt ki bundan, yle balayan bir iir yazm
m:
" n e d e n kzkardelerim
niin s a k l a n y o r s u n u z
niin peelerin p e t e m a l l a r n a r k a s n a gizliyorsunuz
nur yznz
sk ve s e r t shhatli siyah salarnz
c m e r t aznz
n e d e n kzkardelerim
h e p byle bir e y d e n k o r k m u gibi h u z u r s u z
h e p byle bir e y e kzm gibi fkeli
a c v e a l a c a gzleriniz
d a i m a glgeli..." ("Ben Sana Mecburum', s. 6 4 )
Dahas var; imdiki 'ham sofularn' iddia ettii gibi, o d temde, dine diyanete bir saygszlk yoktu. B a h e ' d e (Adana)
Kaymakamn -ki babamd- Mft Efendiyi hrmetle karlayp eli
ni ptn gzlerimle grdm: ( 1 9 4 2 ) Ninem, namaznda oru
nluda bir kadnd, lnceye kadar da yle kald. Annem tecvit
(i/ere Kur'an- azim -an okurdu. Bunlarn hepsi mtedeyyin,
l e bal insanlar. Hepsiyle yakn ve scak ilikiler iinde ol63
'Feda-y nefs' e s a s t r . . .
Cumhuriyetin 'erken' dneminde toplum henz 'Osmanl'dr
ama inklap aydnlar ne T a n z i m a t 'mnevveridir', ne de Meru
tiyet 'mnevveri'; onlarda berrak bir yurt ve millet bilinci olu
mutur, bu salam bir tarih bilincine dayanr: 'feda-y nefs' esastr,
olaandr: Avrupa'da eitim grm nicesi, orann tekliflerini eli
nin tersiyle reddedip, Anadolu kracnda yoksulluk ve yoksunlukla
savap, 'istikbalin' Trkiye'sini kurmaya alrlar: Hr, bamsz
ve laik bir lkenin evlatlarn, o istikbale layk bir ekilde yetitirme
gayret ve tela iindedirler; onlar soluk fotoraflardaki biimsiz
ftr apkalarndan, eri kravatlarndan, pul byklarndan; fakat bil
hassa 'tein' baklarndan hatrlarsnz.
imdi cumhuriyet aydn, 'souk s a v a ' aydndr; aydnl
da dnk, mtehakkim, hatta mtecaviz; hayat ve baary 'kiiletirmeyi' marifet bellemi; ne yurt bilincine sahip, ne millet; var
sa yoksa 'ego'su, hret, servet ve ehvet hrs. Gsterie dkn
l, grgszle varyor; grgszl, ecnebileri taklitle olu
mu, halkn ve lkesini aka kmsyor; Osmanl'da ancak
64
Vahim s o r u , vahim c e v a p . . .
Bu iki sorunun cevabn verebilmek, 'souk s a v a ' aydnlar
nn remeye balad tarihi saptamakla mmkndr; o tarih, el
bette 'souk sava'n balad, ya da Trkiye'nin o savaa ka
tld tarih! ' S o u k s a v a ' , hepimiz biliyoruz, ikinci D n y a
Sava'nn sonunda balamtr; Trkiye, bu srece hemen he
men ayn tarihte girmitir: Amerikan yardmnn Trkiye ve Yu
n a n i s t a n ' a da yaygnlatrlmas; K o r e S a v a ve Trkiye'nin
NATO'ya kabul ile! Ksacas, Trkiye'de 'souk s a v a ' rn
'slamc' ve 'liberal' aydn tr, o tarihe kadar tarafsz ve bamsz
olmaya alan Trkiye'nin, 'sistem'e dahil olmasyla ortaya
kyor.
Trkiye'nin 'sistem'e dahil olmas, Trkiye Cumhuriyeti'nin hayatnda hangi mekanizmay oynatyor da, byle bir aydn
trnn reyebilmesi mmkn oluyor? Bu vahim s o r u n u n o k
deil, t e k ve ayn d e r e c e vahim bir c e v a b vardr; Trkiye
Cumhuriyeti'nin r e t i m ve eitim iin kendisine s e t i i
bamsz, laik ve d e m o k r a t i k r e t i m ve eitim mekaniz
masnn o y n a t l m a s y l a ! B u d a 1 9 2 4 tarihli Tevhid-i Ted
r i s a t K a n u n u ' n u n 'delinmesi' a n l a m n a g e l e n uygulamala
rn, m e r k e z s a / m e r k e z sol iktidarlar v e k o a l i s y o n l a r t a
rafndan, b e n i m s e n i p yaygnlatrlmasyla o l m u t u r .
Farknda msnz, deildike sorun, daha ilgin bir hal alyor.
sterseniz, artk ayrntlarna girebiliriz.
65
MSK-I MLL.
25 Ekim 1996
Tuhaftr, ama yledir: Hangi renciye 'Misk- Milli'yi sor
san Anadolu dikdrtgenindeki Trkiye Cumhuriyeti'nin, o
ate, kan ve barut yllarndan kesinletirilmi, 'toprak btnl
n' anlar.
Oysa Gazi Mustafa Kemal'in inklap idrakinde, 'Misk- Milli' birbirini tamamlyor; bylece, ciddi bir 'uluslama' s
recini balatyor: lk 'Misk- Milli' Anadolu'nun toprak btnl
, 'Osmanl mlknn' nihayet, zerinde yaayanlara bir 'yurt'
ya da 'vatan' olmasdr; ama bu yetmez.
O yurtta yaayan halkn 'millete' dnmesi, vazgeilmez bir
arttr; bu artn gerekleebilmesi ise dier iki -ve nedense es ge
ilen- 'Misk- Millye baldr: lki 'Sa'y ( E m e k ) Misk- Mil
lisi', ikincisi 'Maarif Misk- Millisi'!
Mustafa Kemal, ilkinden zmir ktisat Kongresi'nde adl
adnca sz etmitir; ikincisi, Tevhid-i T e d r i s a t Kanunu ile ger
ekleiyor.
M a a r i f Misk- Millsi...
Tam bamsz, laik ve demokratik cumhuriyetin kltr politi
kasnda, ayn 'ulusal cephe' Tevhid-i T e d r i s a t ( r e t i m d e
Birlik) K a n u n u ile oluturuluyor.
Neden retimde birlik? T a n z i m a t sonras Osmanl's, cid
di, stelik birbirine kart, bir kltr 'ikilii' yayor: Bir yanda
mahalle mektepleri, tekke, medrese ve zaviyeler, harl harl, 'm
m e t aydn' yetitiriyorlar; bir yanda, ecnebi dille retim yapan
eitli Hristiyan tarikatlarnn 'misyoner' okullar, harl harl,
'komprador' aydn retiyorlar. Bunlarn ilki, Osmanl'y gelecei67
68
O MEL'N KLK'!.
28 Ekim 1996
Mdafaa-i Hukuk'un inklap heyecan, J a c o b i n cumhuri
yetilik rzgrlarnn, olanca hzyla estii, 1920'li yllar. z
mir'deki ktisat Kongresi'nin sona eriinden -yani S ' y Misk- Millisi'nden- sadece drt gn sonra, Maarif Vekili smail
S a f a B e y , bilahere 'Misk- M a a r i f diye vasflandrlacak bir ta
mim (genelge) yaymlyor.
Bu tamime gre, 'cumhuriyet maarifi, tedrisatta u maksat
lar
gdecektir':
" 1 / Ulusal duygular glendirilmeli, deiik g r l e
r e a n c a k ulusal varla z a r a r v e r m e m e l e r i kouluyla say
gl davranlmal. 2/ Y e n i kuaklar, a l m a ve retici ol
ma d n c e l e r i y l e yetitirilmeli. lkenin kalknmas an
c a k byle salanabilir. 3 / U y g a r d n y a d a , u y g a r v e in
sancl ( h m a n i s t ) lkler t a m a k gereklidir..."
smail S a f a B e y , tamiminde iki de mthi sz etmitir ki, bi
risi aynen udur: "...Gelenei uzak g e m i t e deil, yarnn
gelimelerinde aramaldr"; ikincisiyse C o n d o r c e t ' d e n bir
alnt: "...bana hakkm verin! F a k a t o n d a n nasl y a r a r l a n a
cam bilmiyorum. B e n halkm!" ('Trk Devrim Tarihi', 3.
Kitap, 1. Blm, s. 6 7 , erafettin Turan, Bilgi Yaynevi, 1 9 9 5 )
'Kltr kaleleri'ni t a h r i p . . .
Merakls bilmez mi? L a u s a n n e Konferans'ndaki en etin
mzakereler, Osmanl toprana yaylm 'misyoner' kurumlar
konusunda olmutur. Ad 'hayr kurumu' diye geen 'din, re
tim, salk ve yardm kurulular', gerekte, 'kltr ikiliini'
hem yaratan hem de keskinletiren 'odaklar'd.
Emperyalist sistemin, hemen btn yeryznde uygulad
kltr emperyalizmi, halkndan kopuk, 'sistem'e kafasndan 'ba
ml' bir aydn tr oluturmakta; bunlardan gelecein 'dnekle
ri' ve 'ibirlikileri' kmaktayd. M t a r e k e yllarnda, bunun tr
l trl rneklerini grm olan Cumhuriyet Ynetimi, L a u s a n ne'da, 'ecnebi' diliyle retim yapan bu okullarn ounluunu ka
patma imknn salam, kalan birkann faaliyetini de denetim
altna almt.
Tevhid-i T e d r i s t Kanunu, 'ykselen yeni neslin' gerek
ten inklap, laik ve demokrat, ksacas ulusal ve ada bir aydn
nesli olabilmesi iin, 'mevzuat zeminini' bylece hazrlam olu
yordu. O h a l d e ikinci D n y a S a v a s o n r a s n d a , cumhuri
yetin 'kltr kaleleri' liseleri ' m i s y o n e r okullar' gibi e c n e
bi bir dille r e t i m e g e i r e r e k , ipi kendi elleriyle boaz
na g e i r e n l e r e ne diyeceiz? Bu yetmezmi gibi, stelik ayn
hastal, yksek retim kurumlarmza da bulatranlara?
Amalar neydi? Yoksa 'gerekede' alt izilen o melun 'ikili
i' yeniden hortlatmak m?
Bu dava, 'Yce Divanlk' bir davadr.
71
30 Ekim 1996
Ecnebinin siyasi ya da ekonomik 'tasallutuna' kar, halk
kim uyarr? Aydnlar! Bu yzden, 'sistem' bandan beri, aydnlar
'evcilletirmeyi' esas alm; bunun iin de, kltrel 'yabanclatr
may' kullanmtr. 'Misyoner' okullar, bu yaygn 'yabanclatr
mann' kprbalarm oluturuyor. Osmanl'nn son yzyl, bu
konuda, arpc bir rnektir; bir gz atmak istemez miydiniz?
"...ngiliz okullarnn says 3 0 civarndadr, b u n l a r d a
1 3 1 ngiliz r e t m e n d e r s veriyor, 3 1 'bible voman' d a
eitime yardmc oluyordu. r e n c i says, s a v a n c e s i
tahmine gre, 2 . 9 9 6 ' d r . . . "
" . . . 1 9 . yzylda v e 2 0 . yzyln ilk e y r e i n d e , Trki
ye'deki kltrel h a r e k e t l e r iersinde, F r a n s z etkisi 'domi
nant' (egemen) nitelikte idi: yaklak o l a r a k 6 0 okulda
9 . 0 0 0 ' e yakn r e n c i okuyordu..."
"...Almanlar etki y n n d e n zayf g r n m e k t e d i r , ono n b e dolaynda Alman okulunda 1 . 5 0 0 c i v a r n d a r e n
ci bulunuyor..."
"...bu d n e m d e Amerika'nn O s m a n l m p a r a t o r l u u
ile ilgisi kltreldi, fakat g e l e c e k t e k i e k o n o m i k karlarn
temelini de a t a c a k nitelikte idi; yaklak o l a r a k - o u Do
u Anadolu'da o l m a k z e r e - 4 3 5 A m e r i k a n okulunda
2 0 . 0 0 0 dolaynda r e n c i okuyordu..." {'Osmanllarn Yar
Smrge Oluu', Tevfik a v d a r , s. 8 5 / 1 0 5 , Ant. Yay., 1 9 7 0 )
Bunca okul 'misyoner' okulu olduuna gre, elbette ilk amac
Hristiyanl yaymak ama, acaba i orada kalyor mu?
72
Gizlememiler ki..
A m e r i c a n B o a r d of Mission adna, 1 8 9 5 t e bir aklama
yapm olan Mr. H. O. Dwight 'kalmadn' aklyor. Demi ki:
" . . . t i c a r i ilikiler y n n d e n 'misyonlar' bu b l g e d e
(Trkiye'de) elverili bir o r t a m y a r a t m l a r d r . Bu o r t a m
misyonlarn iki ynl a l m a l a r s a y e s i n d e g e r e k l e m i
tir. (Dikkat!) 1/ Geni eitim dzeni, 2/ Geni bir basn ve
yayn r g t . . . "
"...biz bu b l g e halkn yalnz bizim sattklarmz al
m a l a r iin deil, g e l e c e k t e k u r u l a c a k tesisleri gelitirip
y a a t a b i l e c e k bir dzeye gelmeleri iin de eitiyoruz. Bu
yoldan A m e r i k a n yatrmlarna yeni a l a n l a r a m a k umu
dundaym. r g t n devaml o l a r a k y a a y a b i l m e s i iin ya
plan h a r c a m a l a r yllk alt milyon d o l a r civarndadr.
Amerikallar A s y a Trkiye'sinde d a h a imdiden krlla
g e e n bir i kurmulardr. Bu d u r u m btn b l g e halk
nn bir gn bizim m t e r i m i z o l a c a n a dair umudumuzu,
gerekletirmektedir..." Bat'nm Deli Gmlei', s. 1 1 0 ve
sonras, 2. Basm, Bilgi Yaynevi, 1 9 9 6 )
E. M e a d E a r l e adndaki bir Amerikal yazar ise, 'Ameri
can Missions in t h e N e a r E a s t ' adl eserinde, bu saptamay
doruluyor:
"...misyonlarn t e m e l ileri t i c a r e t e uygun bir o r t a m
hazrlamaktr. n s a n d a y a r a t t k l a r r u h s a l h e y e c a n ve ben
zeri duygular, yerli rkn B a t uygarlna eilim duymas
Nonucunu v e r m e k t e d i r . Dnya ve B a t uygarln yakn
dan t a n m a l a r , o blgelerdeki halklar gibi y a a m a istei
ni a r t r m a k t a , bunun da d o a l s o n u c u o l a r a k t i c a r i faali"<(
artmaktadr..."
Sizce, bundan karabileceimiz sonu, ne olabilir?
i
Varlan s o n u . . .
-
74
kasm '96
nerede
yanl
yaptk?
1 Kasm 1996
Sosyalist sol, 'Trk O c a ' n a iyi bakmazd: 'rk/turana yu
nas'deniliyordu: nasl Ziya Gkalp, 'r/c/turanc sosyolog' diye
kmsenmise! Peki 'rk' deiller miydi, 'turanck hayalleri'
kurmadlar m?
Yanlmyorsam, Naziliin ekim alanna dnceye kadar, rk
dan ok Trk'ydler; T u r a n i m p a r a t o r l u u hayali, doru
dan doruya Devlet-i Aliyyc'nin bir imparatorluk olmasndan ge
liyordu: Bat'da kaybedilen topraklar, Dou'da kazanlacakt. Ger
ekte Pan/Turanizm de, Pan/Islamizm de, son Osmanl 'mneuuern'nn, bir trl vazgeemedii imparatorluk, 'cihangirne
bir devlet olmak' ryalarnn sanata ve politikaya yansmasdr.
Gazi Mustafa K e m a l bunu. pek gzel anlam, cumhuriyeti
demokratik ve laik -fakat en nemlisi- ulusal ve niter bir devlet
olarak tasarlamtr: Nutuk'da okumusunuzdur, Pan/Islamizm'i
ve Pan/Turanizm'i, birer apandisitmi gibi kesip atar.
yledir de, zaman zaman, acaba neden o ilk 'Trk Ocaklar'n biraz erken mahkm ettiimizi dnrm?
sn?
79
4 Kasm 1996
nsan, elinde olmadan hatrlyor. Serde airlik yok mu, sra
arkadama sormutum: "-Edebiyat hocamz kim?"; cevab, 1 4 1 1 4 2 ' d e n hkm giymi, liseden siyasi belgeli bir renciyi allak
bullak edebilirdi: "-Nihal Atsz!" Onu 'Bozkurtlarn lm'
adndaki romanndan tanrdm; o yllarn (1940'lar) rk/turanc
hareketinin liderlerindendi; yanlmyorsam 'Bozkurt' balkl bir
dergi karrd. Edebiyat hocam, bu adam olacak yle mi?
Arnavutky'le B e b e k arasnda iki zarif bina grnrd ki,
'ifte saraylar' diye anlrd; B o a z i i Liseleri, ite bu 'saraylar
da' rgtlenmi; mdr Hfz Tevfik Bey, olayn farknda deil,
beni alelade belgeli bir renci gibi alyor; iki ay sonra belgenin
'siyasi mahiyeti' anlalacak, palas pandras Gvurdalar'na,
( B a h e / A d a n a ) postalanacam.
ki ay boyunca, Atsz hocam oldu: Hitler gibi, gerekten
peremi geni alnna derdi ama, namuslu ve drst bir adamd;
herkesi artan zellii, kimi derse kaldrsa Akif'in stiklal Mar'n -tam metin- ezbere okumasn istemesiydi. ou beceremez,
sklm pklm, srasna dnerdi. lk becerenlerden biri olmutum,
beni gz tutmutu sanyorum. Yksek sesle, kavga eder gibi ko
nuur, derslerinde rklk/turanclktan sz etmezdi; daha ok kl
trmzn, Asya kkeninden koparlmak istenmesinden yakn
yordu, teki Trk kltrlerine 'yabanclam' olmamzdan!
Birka yl sonra, S a n s a r y a n Han'nda bir gece; Atsz'la ay
n hcrede, epeyce yatm olan S e l h a t t i n U s t a ; fsltya benzer
sesiyle, diyecekti ki: "-...fena adam deildi, hanidir yalnzm, ar
kadaln
aradm
oluyor."
80
'Eski
defterler'..
Ne hazin k a d e r ! . .
' S o u k s a v a ' eski rk/turanclarn 'ardllarn' 'lkc'ye
81
82
6 Kasm 1',1'm
O r t a r e t i m yklmtr...
Bence Tevhid-i T e d r i s a t Kanununun, 'ecnebi' retimi
yapan liselerle bir yandan, imam hatip okullarnn 'liseletirilmesiyle' br yandan delinmesi, Mdafaa-i Hukuk ideolojisindeki
'tahribatn' en arpc rneidir: Gnmzn 'aydn', ne O s m a n
l 'mneuuen'dir, ne de Cumhuriyet aydn; yeniden, daha farkl
artlar altnda hortlatlm Tanzimat 'ikilii'nm seri halinde retti
i; kimisi yar levanten yan komprador; kimisi yar mmeti yar
mistik yapay bir 'fip'tir ki, asl yetitirecei yeni nesiller dnln
ce, insan rktyor.
Bazlar szde 'muhafazakr', szde 'milli ve manevi deer
leri' savunuyorlar; iin gerei o ki Milli Eitim'i, 'milli' olmaktan
karan onlardr, yava yava din eksenine kaydryorlar. Bazlar
'liberal', szde 'Batl deerleri' savunuyorlar; iin gerei o ki,
eitimi her geen gn biraz daha kozmopolit bir eksene kaydran
onlardr. Niye uzaa gidelim? Edebiyat dersinde baarsz renci
ye, st snfa devam hakkn bunlar tanmad m? Ne demek bu?
Edebiyat, ulusal dil ve edeptir, bu ikisi ulusal kltrn ana harcdr;
sen ngilizceden baarsz 'akm' sayar, edebiyattan baarsza s
nf geirirsen, dilini ve edebiyatn kendi ellerinle bomu olmaz
msn? o c u k l a r d a Cumhuriyet'in arad yurt ve millet bi
lincini, a n c a k dil/edebiyat ve t a r i h bilgisi ve bilinci y a r a t
y o r ; bunlar da 'kul' deil 'birey', ' t e b a a ' deil ' y u r t t a '
olan, C u m h u r i y e t aydnn!
'Souk s a v a ' , en ok da o, ortaretimi ykmtr. Zararn
neresinden dnlse, kr; o r t a r e t i m d e e c n e b i dille r e t i m e
kesinlikle s o n verilmeli. m a m h a t i p liselerine laik kimlik
leri geri verilmelidir; nk Cumhuriyet'in 'erken' dnem 'mf
redatnn'usul usul nce 'sulandrlmas', gittike 'ortadan kald
rlmas', yetitirilen rencilerin hem bilgi dzeyi ve kalitesini d
rm, hem de yurttalk vasflarn hrpalamtr.
84
'Sistem'in istemedii...
Gazi'nin 'bizzat' elden geirdii 'Medeni Bilgiler' kitabn
grdnz m? Gnmzde, deme niversite rencisinin kavrayamayaca bir younluktadr. Liselerde okutulurdu. Bizim nesli
miz, hangi disiplinleri okumad ki? Srasyla edebiyat ve tarih, co
rafya, felsefe, sosyoloji, psikoloji ve mantk, hatta estetik ve
astronomi! Bu kapsaml 'mfredat', retimin ciddiyeti, snf ge
menin zorluu, yetitirilecek 'yurtta'n, ulusal demokratik devri
min temel ilkelerini benimsemesini, onlarla adeta 'zdeleerek'
yetimesini ngryordu. O yllarda 'lise mezunu' bir gen, ald
eitimle hem yurt hem de dnya sorunlarn anlayabilecek, dahas
tartabilecek bir 'yurtta'tr. Oysa 'souk sava'n ('sistem'in)
en istemedii de bu!
O r t a r e t i m hanidir, s r a d a n 'tketici' y e t i t i r m e y e
ynlendirilmitir; h e m de 'enayi tketici'! B i r vakitler
'misyoner' okullarnda olduu gibi, 'yerli halka' B a t l y a
'benzemek' iin, Batlnn 'deerlerini kabul e t m e k ' , 'onun
rettii mallar kullanmak' alkanl alanyor. m a m
h a t i p liselerinde ise m m e t sentezinin kalc d e e r l e r i t a r
tlacak y e r d e , Cumhuriyet aleyhtar bir a t m o s f e r y a r a t
l a r a k , kltrdeki 'birlii' b o z a c a k teki 'kutup' oluturu
luyor. Bilmez deilsiniz ya, 'sistem'in, denetimi altnda tutmak
niyetinde olduu teki lkeler iin, teden beri setii ve kulland
metod ayndr:
'Bl ve y n e t ! '
85
YA 'SOSYALST AYDINLAR?.
8 Kasm 1996
Kyamet Aziz Nesin konuunca kopmutu: toplanty az n
ce 'basan' heyecanl genler, bir azdan baryorlar! "Mosko
va'ya! Moskova'ya!" Gerilim ylesine ykseldi ki, alak tavanl
salon patlad patlayacak! M e h m e t Ali Aybar sakin konumas,
biraz da mehabetiyle, ortal yattryor; sonu yine de tatsz ola
cak, toplant knda Aziz Nesin, 'mi//i heyecan' tarafndan hrpalanacaktr. Rfat lgaz'la beraber kmtk; o hazin sahnenin
sonuna uzaktan ahit olduk; polisin mdahale etmediini grnce,
donup kalmtk.
27 Mays sonras, stanbul. Yeilam'dan midimi kesmi
im: 'lmpen' olduklar iin 'lmpen sinemas' yapanlardan deil;
'ilericiyim' diyerek 'lmpen sinemas' yapanlardan, bktm iin!
Birden, evi bark datp, P a r i s ' e gitmeye karar verdim; o gnler
de, bir davet: 'sosyalist aydnlar' yeni bir yasal parti 'imknn'
tartmak zere, Beyazt'ta bir salonda toplanacaklarm, beni de
aryorlar; salon, hantal bir hann bilmem kanc katndaki, o
salon ite.
'Sava'n ve 'souk sava'n 'kl art' bir avu ii ve ay
dn, biraraya gelmitik; iimde menhus, o kt duygu: '...mutlaka
olay kacak!' Daha nce, i e k P a l a s ' t a yaadmz, Nzm
1
Hikmet'i K u r t a r m a toplantsnn, brakt izlenim! Korktuum
bamza geliyor ama, o kadar vahim deil. Galata Yolcu Salo
nundan, Marsilya'ya mteveccihen hareket ederken -iimde ka
ln bir ktmserlik- istanbul'un siluetine son defa bakyorum;
iyimser olabilir miyim: pasaportumu bile, aylarca uratan sonra,
ancak ileri Bakan'nn zel izniyle alabildim.
86
TP'in nemi...
'Sava'n ve 'souk sava'n, 'sosyalist aydnlar' nasl etki
ledii, br aydnlar nasl etkiledii kadar -belki daha da o k nem tayor; undan ki, sosyalist hareketin bymesi ve yaylma
s, aydn ile emekisini birbirinden ayrarak deil, ancak 'zdeletirerek' mmkn!
Oysa KUTV neslinden sonra, hareketin iindeki ii says
gittike azalm; Trkiye'de 'sosyalist aydnlar' mnhasran ni
versite evresinden, renci ya da retim yeleri arasndan; ya
da sanat evresinden, air, romanc, ressam, oyuncu arasndan
'kmaya' balamtr. Siyasi Polis'in ve Skynetim Savclklan'nn
dosyalarn incelerseniz, 1 9 4 0 ile 1 9 6 0 arasnda su mevzuunun
okluk dergiler, gazeteler, kitaplar -hele hele, iir kitaplar- oldu
unu hayretle grrsnz: A. Kadir, Sebat Basmevi'nde 3 0 0
adet baslan 'Tebli' adl iir kitab iin srlmt.
Trkiye i Partisi'nin nemi, galiba burada yatyor; bu k
srdngy o krabilmi -DSK'le beraber, ksmen onun yardmy
la- sosyalizmin nerdii ve zledii 'zdelii' tesis edebilmiti.
88
11 Kasm 1996
' S o u k s a v a ' ncesinde 'sosyalist sol' bir yenge sepeti
dir.
40 karanl! Sosyalizm konusunda kitap bulabilmek, ne
mmkn: hem yasak, hem tehlikeli! Baz 'eskiler' K e r i m Sa
di'nin, Dr. Hikmet Kvlcml' nn 30'lu yllarda km eserleri
ni verirse, okuruz. Hayatmn en yn- hayret olaylarndan biri
si, D r . Hikmet'in (ona 'Tbbiyeli' Hikmet derlerdi, gizli
TKP'nin Genlik Kollar'n ynetirmi) Nzm Hikmet aleyhine
yazdklarn okuyuumdur: 'Tarihi Materyalizm K t p h a n e s i '
neriyatndan bu kitabn, bal aynen uydu: 'Marksizm Kal
p a z a n l a r K i m l e r d i r ? Tip N o : 2, Nzm Hikmet'. Nasl iyi
mi? (Tip N o : 1, K e r i m S d i ) 'Doktor', Nzm Hikmet'in ne
den dolay 'Marksizm kalpazan' olduunu, kantlamaya ura
yor. Sosyalizmin 'ne olduunu', 'neyin mcadelesini yaptn',
Nzm Hikmet'ten renmi bir gencin urayaca 'sukut-u ha
yli' dnebilir misiniz?
Benzer sulamalar sonralar ok grdk, galiba kanksadk
da! Geri sosyalist sol, yalnz lkemizde deil, btn yeryznde
en ok tartma yaayan siyasi hareketlerden biridir; ayn yllarda
Sovyetler'de de 'i muhalefeti', 'Galiyef muhalefeti' ve
T r o k i s t muhalefet' gibi eitli 'oppozitsiya'lar alkalanyordu
ama, Trkiye'nin sorunu farkldr ve acdr: lkemizde tartma,
hi deilse ii snfyla zdelemi 'yekpare' bir hareket iinde
(lemiyordu; tam tersine, ekimenin temel nedeni belki de 'hare
ketin' halka 'yabanc' kalmas, onunla bir trl zdeleemeyen
bir 'aydnlar kulb'n andrmasydi: baarszlk, az ok halka
89
Surdan b u r d a n 'alnt'...
Tuhaf ama gerek: sosyalizmin 'beynelmilel' karakteri, Os
manl sosyalizminde, komprador/kozmopolit bir nitelik olarak
grnyor: 1900'lerin Selanik ehrinde, B e n a r o y a ve arkada
lar -ki Musevidir- Sosyalist Amele ttihad ile ie balam, II.
E n t e r n a s y o n a l c e iliki kurmulard ama, acaba Osmanl amelesiyle bir ilikileri olmu muydu? Merutiyet sonras sosyalizmi ya
Almanya zerinden Spartakistler'in rzgryla gelmi; ya da
muhtelif B a l k a n ve Kus Tcomitacl'nn etkisinde kalm! Kendi
hesabma, 'tiraki' Hilmi Bey'in drk gazetesiyle, Anado
lu'daki Halk tirakuyn Frkas'nm dnda, 'milli ve mahalli'
bir nitelik ve zellik tamaya heves eden bir 'hareket' greme
dim.
Ne kadar 'beynelmilelci' olsalar da, d 'hareketler' kendi l
kelerine gre sosyalizm 'modelleri' gelitirebilmi, ii snfyla ve
halkla ilikilerini bu bazda pekitirmilerdir: Sovyet sosyalizmine,
neden Marksist/Leninist denilmi sanyorsunuz? Lenin'in az m
katks olmu? Peki Narodnik Hareketi'nin -bu arada Narodnaya Volya'nn- dahas enievskiy, H e r z e n ve Plekhanof'un
Lenin'e katks kmsenebilir mi? O yzden deil midir ki,
Frankfurt Filozoflarndan H e r b e r t M a r c u s e , nl kitabnn
adn 'Sovyet Marksizmi' koymutur.
Trkiye'de s o s y a l i s t sol aydnlarn baarszl, bes
belli b u r a d a yatyor: TP'in baz a b a l a r bir y a n a brak
90
91
13 Kasm 1996
Andr Malraux'nun ' K a n t o n ' d a syan'daki (Les Congurants) Borodin'i, bir roman kahraman deil, sahici bir boleviktir: K a n t o n ayaklanmasnda K o m i n t e r n Murahhas olarak bu
lunuyor. Yllar nce Yn'de yazmtm: Tesadf eseri ayn B o r o dln, Mdafaa-i Hukuk Ankara'snda -sanrm ayn sfatla- ya
am; bunu Tibor Mende'nin ' D c s M a n d a r i n s M a o ' adl
eserinden (Le Seuil, Paris, 1 9 6 2 ) hayretle renmitim:
" . . . K u o m i n t a n g ' m y e n i d e n t e k i l a t l a n m a s n a yardm
e t m e k z e r e yanndaki a s k e r v e sivil u z m a n l a r l a , d a h a
n c e Trkiye'de Mustafa K e m a l ' i n y a n n d a b u n a benzer
g r e v l e r d e bulunmu o l a n Mihayl B o r o d i n K a n t o n ' a gel
di." (s. 6 6 / 6 7 ) (Yn, 4 Haziran 1 9 6 7 )
lgin olan ne? in'in o yllardaki kalkmas da, Anado
lu'daki kalkma da, birer 'silahl ey/em'dir; yledir, ama ok ar
pici nitelikleri var: a) Halk tarafndan 'kendiliinden' (spontan)
olarak balatlmlardr; b) Bireysel deil, toplumsal direnilerdir.
Kssadan hisse: III. E n t e r n a s y o n a l , sosyalist eylemde 'id
deti' ancak bu iki nitelii tarsa 'benimsiyordu'; rgtl 'bireysel
iddet' (yani terrorisme) K o m i n t e r n ' i n kitabnda yoktu.
Bunu sinek pislemedik bir yere yazar msnz?
'Keskin sirke'nin z a r a r
Sonradan iki yeni -maalesef provokasyona ok elverili- 'sosllst aydn'tr ortaya kt: Bazlar 27 Mays'a da 'ilham kaynjj'olan 'askeri mdahale' yoluyla 'devrimi' gerekletirme yan
lyd: ' n c Dnya'c diyebilecemiz bu tr 'ilericilik', rne Albay Nsr'dan, B u m e d y e n ' d e n ,
S e k u Ture'den,
N'Krumah'dan alyordu (Yn Hareketi). M e n d e r e s demokrasisi,
Ihlllir formlnde, arl brokrasiden burjuvaziye kaydrnca, o
l/lcn ksmen de K o r e Sava'nn 'seyyit'ndan tedirgin, askeri
fokrasi, DP'ye kar tavr girmi 'ilerici' aydnlarla 'flrte' balajtl. Bu trden 'ilericiliin', E n v e r P a a usul (Babli B a s k 93
94
15 Kasm 1996
Cehennem sca yaz gn, gnein basncndan camlar yu
muam; nedense 'imbat' kmad, ' D e m o k r a t zmir'in stihba
rat Salonunda kan ter iindeyiz: 60'l yllarn ikinci yars, renci
eylemleri alm yrm, genler siyasete snyor.
CHP'nin nemli ismi T u r h a n Feyziolu, 'gelimelerin onu
neden kayglandrdn', az nce gazeteye yapt ziyarette, y
le zetlenmiti: "-Fikir Kulpleri F e d e r a s y o n u ( F K F ) bizim
amzdan menfi rol oynuyor, genlii TP'e kaybediyoruz." O
dittikten sonra, ensemden kuyruk sokumuma akan teri hissede
rek, dnyorum; bu szlerin 'plak' anlam nedir? 27 Mays'a
'kaddm eden gnlerde, CHP'yi 'srtlam olan' renci genliJln, artk sosyalizme akmas m?
12 Mart'tan, 12 Eyll'den sonra, dudaklardan eksik olma
n o 'Nerede yanl y a p t k ? ' sorusuna cevap aranrken, acaba
nokta zerinde durulmamal mdr? F K F , Dev/Gen'e donu
nken, Marighella'nn 'ehir gerillas'na heves edeceine; TrIV i Partisi'nin gereki platformunda kalsayd, 'sosyalist
n/' gl ve yasal bir siyasi rgtlenmeyi srdrm olmaz myd?
I Iadi genler tecrbesizdi, kapsaml dnemiyorlardi; onlara
Rllnv-'uzlua kalkan, T P dnda kalm 'eski tfeklerin iine
ln gafleti neyle aklayalm?
'Gaflet' yerine yoksa 'ihtiras' m demeliydim?
'Sahte ideolojiler'in
amac...
El insaf!..'
Tehlike orada balamyor mu?
Paris'teki Nzm
Hikmet'i
Kurtarma
Komitesi'ni
1 9 5 0 1 i yllarda, V a r t a n hmalyan, H a s a n Akku, TacHH
K a r a n ve daha niceleri, tehlikeli bir 'kader birlii' iindeydlM
yani Ermeni'si, Krt', Trk', Yahudi'si, Laz'! KUTV neslin
96
97
18 Kasm 1996
Ne hainliim kalmt, ne casusluum!
1 9 6 5 , P a r i s dn. O dnemde sosyalist solun dnyada tar
tt sorunlar 'gndeme' getiriyorum; oysa Trkiye'deki sosyalist
'intelligentsia', dnya sosyalizminin 301u yllardaki 'gndemini'
tartyor. Az gelimi olmas, elbette sadece onun kabahati deil;
stelik 'Sovyet hipotei' oumuzun zihin akln karartyor. O
ortamda, una benzer bir 'tespit' kafalar elbette kartracakt:
Marks, 2 0 . yzylda dnya sosyalist ihtilalinin gerekleece
ini ngrmt; oysa 2 0 . yzyl smrgelerin halk kurtulu sa
valar yzyl oldu; ne de olsa Avrupal bir bilim adam olan
M a r k s , Avrupa/merkezci dnm, 'mazlum milletlerle Bat
l emperyalist 'sistem'in kartln hafifsemiti.
Bu 'tespit' yzyln son onylna girilirken, SSCB'nin ve Do
u Bloku'nun kmesiyle, bsbtn nem kazanmtr. Gn
mzde onca laf edilen Kuzey/Gney kartl, asl aranrsa Sul
t a n Galiyef'le Mustafa Kemal'in daha 1 9 2 0 l e r d e altn kaln
kaln izdii, 'mazlum milletler' gereinin baka ekilde ifade
edilmesinden ibarettir. Galiyef, handiyse kehanet denilebilecek
bir ngrle, yle demiti:
" . . . B a t p r o l e t a r y a s n d a n hayr yoktur, devrim mutla
k a mazlum lkelerden, yani s m r g e y a d a y a r s m r g e
d u r u m u n a indirgenmi D o u lkelerinden g e l e c e k t i r . Bu
nun iin de asl bu lkelere el uzatlmas gereklidir."
('Hangi Atatrk', s. 2 5 6 , 3. Basm, Bilgi Yaynevi, 1 9 9 6 )
Gazi Mustafa Kemal'in syledikleri, daha farkl saylma/
ama daha 'airane' olduu kesindir:
98
100
20 Kasm 1996
J u l i a Kristeva'nn - 6 8 olaylarn 'ierden' anlatan- roman
n okuyorum ( ' L c s S a m u r a i s ' ) . Akamst, sular karard; B o az'n zerinde alaca bir duman: uzak uzak, sis ddkleri; kederli
bir sknet, kaln bir kaybolmutuk duygusu!
O srada, telefon: iinizden biri, 'souk sava'n Trk ay :
dnlarna yapt 'tahn'bat'tan etkilenmi, diyor ki:
sonuta
suya kaplan pler gibi srklenmiiz;
herkes,
hareket nokta
snn ok uzaklarna dm; herkes, birbirine dman! D o u
Bloku'nun k, hi olmazsa, 'souk s a v a ' n sona ermesi
ne yarad; yoksa kimbilir,
daha ne yozlamalar,
ne kaymalar
yaayacaktk?"
Ona ne dedim? nce, en dehet verici olann; yani, soruya
kar bir soru, hem de vahim bir soru:
acaba 'souk s a v a '
gerekten bitti mi?" Arkasndan, bir de aka: "... yok canm, 'so
uk sava'n baz edebi katklar da olmad deil: onu yaamasaydk, J o h n Le C a r r gibi, lan Fleming gibi, iki nemli 'ca
sus' romancsna sahip olabilir miydik? J a m e s B o n d da, ' S o
uktan Gelen C a s u s ' da, dnemi iki farkl ynden yanstan,
iki klasik:
ilki handiyse bilim/kurguyla flrt halindedir,
ikincisi
'aleladenin 'fantastii'n yakalam..."
aka bir yana: ' S o u k sava'n muzaffer kutbu kim,
ABD yle mi? 'Casus' romanclar, acaba neden ngiltere'den
kt?
101
A m a ayn, v a s t a l a r farkl...
'Souk sava'la 'scak sava'n 'ama/an' aa yukar ay
ndr da, kullandklar 'vastalar' farkldr.
Ama ayndr ne demek? Galiba u: S S C B ile A B D sahici bir
savaa tutumu olsalard, neyi amalam olacaklard? ABD'nin
amac belli: S o v y e t m p a r a t o r l u u n u ykmak, S o v y e t 'nfuz
sahasna' el koymak; komnizmi tasfiye edip, oralarda hem de
netleyebilecei 'liberal' ynetimler tesis etmek, hem de yeryz
nn geni bir kesimini kapsayan 'Dou Bloku' pazarn ele geir
mek! tiraf etmeliyiz ki W a s h i n g t o n ('sistem') bu amacna, 'deh
et dengesi' (atom sava) yznden gze alamad 'scak' bir sa
vaa bulamadan ulaabilmitir.
Vasta/an' farkldr, ne anlama geliyor? Gayet basit: ' S o u k
sava'n silahlar ne tanktr, ne top, ne fze, ne uak; onun silah
lar casusluk ve propaganda; kar taraf ierden kertebilmek
iin halkn ve kamuoyunu blmek; ekonomik dzeyde ambargo
ve benzeri tedbirlerle skntya sokmak; gerek ynetimin st kade
mesinde, gerekse aydnlar arasnda kendisine 'yanda' edinmek!
Gerekten de A B D - S S C B 'souk s a v a ' srecinde bunlarn ta
mam kullanlmtr.
Stalin'in kz dahil, 'Hrriyeti S e t i m ' kahraman Viktor
Kravenko'dan Rudolf Nuriyef'e ya da Aleksandr Soljenitsin'e kadar nice muteber Sovyet aydn, kar tarafa gemi; 'in
san haklarn' savunmak pahasna, lkesini ve ynetimini karalamt. Gorbaof'u deviren ve S S C B ' n i datan 'komplo'a, Rus
ya, U k r a y n a ve B e y a z R u s y a cumhurbakanlarnn 'rol' pek
aktr; bunun teyidini almak iin, ABD'nin bu 'zevata' hl ver
meyi srdrd destee bakmak yetmez mi?
S o v y e t halklarnn eskisinden daha kt yaad, lkenin
paraland; yalnz 'pazar' deil, 'sistem'in basbaya Rusya'nn
'ruhunu' teslim almaya alt aka grlyor.
Peki bu, 'souk sava'n sonu mudur?
102
Adn k o y m u y o r l a r , a m a . . .
Sanmyorum! O ok yalnz, hep fkeli 'Trokist' dostum
'Mark Apter'in, iki parmann arasndan dmez ezeli sigaras ve
evlere enlik Slav aksanyla neler dediini, hele bir hatrlayalm:
"...liberal
emperyalizm,
yani
'sistem'
dmansz
yaayamaz.
Sava boyunca 'dman' Alman faistleri ve Japon
militaristleri
idi;
imdi
Stalin'ci
Ruslar,
yarn
kimbilir
kimler olacak?"
(Cumhuriyet, 30 Eyll 1 9 9 6 )
Kimse adn aka koymuyor ama, W a s h i n g t o n -dolay
syla, 'sistem'- hanidir yeni, en az nceki kadar kapsaml bir 'so
uk s a v a ' balatt ve yrtyor, kime kar m? D o u Bloku'nun datlmasndan sonra, herkese dayatlmak istenen 'Yeni
Dnya Dzeni'ne boyun emeyen, yani 'kreselleme'ye, yani
'zelletirmeye' direnen, n c Dnya'nn 'milliyeti' lke
lerine kari!
A m a nedir d e r s e n i z , birdir ve ayndr: o lkelerin
t e m s i l ettii geni 'pazar' okuluslu t e k e l l e r e a m a k ; bu
nun iin de 'milliyeti' ynetimleri ykmak, bu m a k s a t l a
halk v e aydnlar e k o n o m i k d a r b o a z l a r a s o k u p s o n u n d a
rahatlkla denetleyebilecei liberal' y n e t i m l e r t e s i s e t m e k
ve ilh.
V a s t a l a r nedir derseniz, birdir ve ayndr: 'hedefi',
ierden k e r t e b i l m e k iin 'casusluk ve 'propaganda', ak
pazarn saylmaz faydalaryla 'beyin ykamak', 'insan haklar'
davasn kullanp aydnlar blmek, a y n e n R u s y a ' d a yapt
gibi, bir ksmn kendi y a n n a e k m e k vs.
Sizce Trkiye Cumhuriyeti'ne kar da, byle 'souk bir
s a v a ' yrtlyor mu, yrtlmyor mu? te onu tartacaz.
103
22 Kasm 1996
O tarihte, St-Michcl Bulvar'ndaki Dupont Kahvesi, he
nz bir ayakkabc maazasna dnmemiti; Q u a r t i e r La
tin'deki en marginal renciler, oraya dyor; zaman zaman,
ben de uruyorum.
Souk bir akamst, camlar btn yamur; yal bir adam
gsterdiler, dediler ki: "...bu zat K m u r a n Bedirhan'dr, hani
yzellilikler'den.' H a r p u t Valisi Ali Galip' le Sivas Kongresi'ni
basmaya kalkan, Krt airet beyi!" Ayn zamanda, isvire'de
Feridun Z a z a diye bir Krt aydn, baka bir Krtlk cereyan
n ayakta tutmaya abalyordu. kisi de mitsizdiler. K m u r a n
B e d i r h a n , Osmanl elebisi bir ihtiyar; ipil gzlerini krpa krpa, ngilizlerden ikyet etmiti: ilerine gelince srtn svazlyorlarm, ileri bitti mi, ne arayan kalyormu, ne soran! stanbul has
reti iindeydi, sanrm yle de ld.
ddia oydu ki, o Krt grupuklar 'ngiliz Servislerinin' hima
yesindeydiler; buna.mukabil, Danaksutyun, Hnaksutyun gi
bi 'klasik' Ermeni rgtlerini, Fransz stihbarat.himaye ediyordu.
Paris'te, o yllarda, Ermeni 'muhalefeti' de, Krtlerden daha iyi
bir durumda grnmyordu. Yanlmyorsam, 'Haystan' adnda bi
gazete karyorlard. Komnist Ermeniler onlardan ok daha faal
ve rgtlydler. Neresinden baklrsa baklsn, 50'li yllarn ban
daki sava ertesi Paris'inde, Trkiye aleyhindeki Osmanl azn
lklarnn gelecei hi de parlak saylamazd.
Peki, nasl oldu da, sonra?..
104
'Atladklar' n o k t a . . .
Dikkat isterim: 60'l 70'li yllar, Dou-Bat 'souk sava'nn en gergin yllar; yani, 'sistem'in, D o u Bloku'na kar
Trkiye'ye iddetle ihtiyacrvar; hal byleyken, bu hareketi, bindi
i dal kesmesi anlamna gelmez mi?
Sorunurt cevab, 60'lr yllarda Trkiye d politikasnn 'sis
tem'in dayatt rotadan hafif inhiraf etmesinde yatyor: Ankara,
hem S S C B ' y e ve D o u Bloku lkelerine, hem O r t a d o u lke
lerine 'el uzatm', 'souk s a v a ' m onu iine yuvarlad 'yalnz
lktan' kurtulma abasna girmiti.
M e n d e r e s , 'ABD'ne k a r p e k l M o s k o v a ' y a gidip
Kruov'la grebileceini' Havza'da syledikten sonra dev
rilmitir (27 Mays). Demirel/alayangil ikilisi, gneye alma
y gerekletirmeye kalktktan pek az sonra devre d braklr!, n
(1.2 Mart). Bunlara 'sistem'in onca tavsiye ve telkinine ramen
Trkiye'nin 'kamu n c l n d e hzl s a n a y i l e m e politika
s'nda diretmesi; ufak ufak, petrol corafyasnda yeniden bir 'gii^
oda' olarak belirmesi de eklenmelidir. Hele Kbrs mdahale.I,
resmen 'ty diker'.
106
107
25 Kasm 1996
Akam alacas, Kanlca. U k r a y n a bandral tanker, sicim gi
bi yamurun prltl perdesi arkasnda, usulca kayboluyor. Yolcu
luk nereye? O d c s a ' y a m, Svastopol'a m?
engelky'deki yalnn iek zengini bahesinde,'bir zaman
lar Sadri'yle (Alk) syleirken, Boaz'dan her iki yne zarif
Sovyet ileplerinin getiini grrdk; drbnle seyreder, adlarn
karmaya urardm: 'Akademisyen P a v l o f mu, ' M a r e a l Tim o e n k o ' mu, vs. Artk o ilepler yok, onlarn yerine, dalm
S S C B tebihinden olma 'yeni' lkelerin, hayli bakmsz teknelei
geiyor: U k r a y n a , B e y a z Rusya, Grcistan vb.
yle garip bir sorunun, engerek gibi kvrlarak, yreimden
aklma ykselmesini nleyemiyorum: " - M o s k o v a , 'Yeni Dny.
Dzeni'ne uymak gvencesini verdikten sonra, S S C B ' n i 'dai
m a k bir zaruret miydi? 'Sistem', 'kreselletirilmi ve zelletinl
mi' daha geni bir B a m s z Devletler Topluluu'nu daha iyi
denetleyip,
daha
geni
bir pazardan
yararlanm
olmayacak
myd? S S C B ' n i , daha geni dnlrse D o u Bloku'nu pa
a para 'blmek', ufack devletlere ayrmak niye?"
eytann ii yok, ok gemeden, iimsra baka bir soru kv
lyor: "-...ya Y u g o s l a v y a ? Onun gnah neydi ki? Yllarda
S o v y e t ekseninden kmt, Dnya B a n k a s ve IMF ile y a k n
ilikiler iindeydi; Yeni Dnya Dzeni'ne aykr davramu <w
'balantsz' gemiinden mi karld da, kanl bir paralanan
srecine itildi? 'nsan Haklar' denildi mi aslan kesilen 'Batl'j
B o s n a H e r s e k kym kym kylrken, acaba niin sadc'c- ufj
ve vah etmekle yetiniyordu?"
108
H e p ayn 'saplant'
unu biliyoruz: A B D T i c a r e t Bakanl'nn, iki yllk kap
laml bir aratrmadan sonra saptad, yedi byk stratejik pazar
dan birisi Trkiye'dir. Trkiye'yi slam corafyasnda -ki ayn
Knmanda 'petrol corafyas'du- 'lml slam' bir liberal lke olarnk, 'Truva at' gibi kullanmak niyetinde olduu da, belli. Ne var
ti ABD, Trkiye'den ok sonra 'girdii' dier birok lkede hefnvn her istediini elde ettii halde, bunca yldr Trkiye'de ne tam
l taat tesis edebildi, ne de tam bir 'kreselleme ve zelleIrme!
Trkiye'yi anlamak da zor! Onca 'beyin ykama'ya, onca
|i ilem 'e, onca tehdit ve antaja, nice sopa/havu uygulamaslamen, Trkler'in 'mayas' bozulmuyor. Saplantlar ayni:
ftda uygarlk dzeyini y a k a l a m a k ! ' stelik Y u g o s l a v y a
Rusya'nn datlmas, bunlara yarad; serbest kalan eski 'Os/' B a l k a n lkeleri ( B o s n a H e r s e k , M a k e d o n y a , Arnalk, K o s o v a , vs) yzlerini hemen Ankara'ya dndler. KafInr'da ve O r t a a s y a ' d a da benzer bir gelime yaanyor. ster
ll/, yarm yzyllk A B D urana ramen, Trkiye sistemli
Avrasya politikasyla, hesapta olmadk bir 'g oda' ol-
Y a r m yzyl g e m i , a m a . . .
'Sistem'in Trkiye'ye dnd 'iyilik' nedir? Hele yllardr
iinden getiimiz 'serencam' bir hatrlaynz! Bize de, Yugoslav
ya ve Rusya'ya benzer bir 'iyi/i/c' tasarladklarna hkmetmek
mmkn. NATO'da sadk mttefik olmak, onlara yetmiyor; tan
anlamyla denetleyebilecekleri liberal kapitalist ama komprador/
kozmopolit bir ynetim istiyorlar: 'milliyeti' deil! Yani Silahl
Kuvvetleri de, Trkiye'nin ulusal karlarn deil, 'sistem'in
karlarn korumaya hazr olacak! Dahas, toplumun, btnyle
'Amerikan h a y a t tarz'na intikal etmi olmas ngrlyor. On
grlyor ama, zerinden yarm yzyl getii halde, bu 'hayal' hv
nz gereklememi, kolay kolay gerekleecee de benzeme
onun iin Trkiye'nin elini kolunu budamak yararl olabilir; b da
'dk younlukta bir i s a v a ' rgtlenerek, uzun vadcd
gerekletirilebilir.
Neler mi samaladm? Affedersiniz ben sadece lkeyi yllan a
ynetmi ve ynetmekte olan, aslnda 'sistem'e yanda baz '/>i|
yklerimizin' sylediklerini aktaryorum.
imdi arzu ederseniz, o bahse geebiliriz.
110
27 Kasm 1996
Bilgi yarmasna var msnz? Peki, ite size 1 0 0 puanlk bir
soru: Neresinden baklsa, 'canhra' bulacanz u szleri, acaba
kim sylemitir?
"...hi k i m s e kendi lkesini bir m a s a n n s t n e ko
yup bunu pazarlk k o n u s u y a p a m a z ; Trkiye'nin iinden
dndan h e r k e s bunu iyi bilmelidir. imdi bunlar ne yap
mak i s t i y o r ? B u n l a r ne i istiyorlar, ne a ; bunlar byle
bir devlet k u r m a k istiyorlar. B u n l a r n ne olduu, ne iste
dii iyi bilinmelidir. Trkiye'nin Batl dostlar, bunlarn
ne olduunu, ne istediini iyi bilmelidir. Trkiye t o p r a k ' 'm, onun zerindeki insanlarn, snrlarn k o r u m a
vgas yapyor; o y s a sanki Trkiye bunu y a p m y o r d a ,
an haklarn ihlal ediyor' diye L k m veriliyor..."
"...Avrupa Konseyi'nin 2 6 Nisan tarihli t a v s i y e k a r a
nn 6 ve 1 2 . m a d d e l e r i ne d i y o r ? B u n a 'siyasi bir z m
ln' diyor. 'Siyasi z m n e d i r ? ' dediiniz vakit, bakn
diyor. Avrupa K o n s e y i Genel S e k r e t e r i , 2 4 O c a k
95 gn b a n a bu o d a d a , 'TrlciyeVn niter devlet yaps1 terrn
kayna olabileceini; sorunun
btnyle zm
jf
askeri
nlemleri
yeterli
grmediini,
Krtlere
Avrupa
$$yi'nin gelitirdii aznlk haklarnn
tannmasnn bu hu>;luu ortadan kaldrabileceini' sylyor ve diyor ki:
illere
aznlk
haklar
tannmas
konusunda
kamuoyunda
ma
balatlmasn
yararl
gryoruz'."
'...imdi beyler, b e n size bir e y syleyeyim, bu Sevwu ileridir, S e v r e s t a r t m a s budur. 'Aznlk h a k l a r
111
113
ACI BR 'MUKAYESE'.
29 Kasm 1996
O ilgin mukayeseyi, ilk defa, nerede ve ne zaman yaptm
hatrlamyorum; hatrladm, beni basbaya heyecanlandrddr,
kafam bir hayli kartrd! 'Sistem'in -zellikle de ABD'ninS S C B ' n e kar yrtt, 'souk sava'n son perdesinde; Yeltsin'e, Gorbaof'a kar nasl bir 'rol' oynatlmsa; Trkiye'ye
alan, 'souk sava'ta, Turgut zal'a, Demirel'e kar yle
bir rol oynatlmtr.
Yeltsin, Gorbaof'a kar nasl bir lider olarak karlmt?
Sovyet halklarn, S S C B ' n i n donuk ve kat totaliterliinden kurta
racak, liberal ve demokrat, tam anlamyla 'sivil toplum'cu bir li
der olarak deil mi? 12 Eyll sonras ynetiminde, Demirel'in
temsil ettii 'brokrasi + burjuvazi' oligarisine kar, Ozal da
liberal ve demokratik, tam anlamyla 'sivil toplum'cu bir lider
olarak karld. Yeltsin 'operasyonu' S S C B ' n i n 'blnmesi' ve
Sovyet 'pazarnn' olduu gibi 'sistem'in eline gemesiyle sonu
lanacakt. 'zgrlk', 'insan haklar', ksacas 'sivil t o p l u m ' has
retiyle Yeltsin'in kna taklan Sovyet aydnlar, ksa srede ken
dilerini 'sistem'in 'kuklalar' olarak bulacaklard.
Trkiye'de 'souk s a v a ' tuzann ne olduu artk belli; li
beral ve demokrat, 'sivil toplum'cu zal, 'sistem'e 'Frat'n
tesi'ndeki 'Federasyon'un szn vermiti; Irak blnecek,
Kuzey Irak'taki Krtlerle Gneydou Trkiye birletirilip bir
'federasyon' kurulacakt; olay, Trkiye'nin karna bir olay gibi
konuyor, gerekte 'niter devlet' yaps datlyordu. zerine
byle eildiniz mi, Krfez Sava'nda zal'n gsterdii mantk
sz aceleciliin gizli sebebini anlamak ok kolaylar.
114
'
Bu mukayese zaman iinde dorulanmad m? Brakn Demirel'in 'canhra' ln, daha geen gn eski Genelkurmay Ba
kan, zal'n 'federasyon fikrini, kamuoyunda tartmaya a
mak istediini' aklamad m? Daha arpc bir tank, A n a v a t a n
Partisi'ni Turgut zal'dan devralm olan Mes'ut Ylmaz
(evet, o), Demirel'den ay kadar sonra, kelimesi kelimesine u
saptamay yapm:
"
"...ben t a m b e s e n e d i r , A m e r i k a ' d a n ayn kokuyu
alyorum. A B D ' y e s o n z i y a r e t i m d e d a h a kesin g r d m ki,
A B D Kuzey I r a k ' t a Trkiye'nin G n e y d o u s u ile birlee
cek bir 'federasyon' dnyor; yani Kuzey Irak' Trki
ye'nin p a t r o n a j n a v e r m e y i dnyorlar; o z a m a n bu ii
Trkiye'de canl t u t m a l a r lazm..."
"...Amerikan gzyle Trkiye'nin t u t u m u a n l a l m a z ,
nk 'federasyon'a Trk devleti de, Trk halk da Trki
ye'nin blnmesi gibi bakyor. Amerikallara g r e 'bln
me' deil, o z a m a n bunu T r k l e r e a n l a t m a k , Trkiye'nin
gndemine s o k m a k lazm, Trkiye'deki bu nyargy sil
mek lazm..."
"...bunu ilk defa r a h m e t l i Ozal syledi, 'Federasyonu
tartalm' dedi, o z a m a n da biz kar ktk..."(Hrriyet, 16
Austos 1 9 9 5 )
Hayret dorusu, ne kadar da Rusya'daki 'souk s a v a ' uyUnlamasn andryor. Hatrlayacaksnz, Yeltsin'in Sovyet kamuo
yunda balatt 'tartma', ksa srede SSCB'nin 'b/nmes'y/e'
tniulanmt.
Fakat, 'mukayese'nin zaman iinde 'teyidi' bahsinde, bir ta
lk daha dinletmek niyetindeyim; stelik bu, tamamiyle kar ta115
116
aralk '96
'katlm1
lafta
kalrsa...
2 Aralk 1996
Erzincan, 1 9 5 7 ; belki ekim, belki kasm! Dumanh-Srperen arasndaki telefon hattn ina ediyoruz. Frat'n yukar ucu,
ikide bir ayamza dolayor. Ne kadar etkilenmi olmalym ki,
yle bir iire baladm:
"...frat r z g r a kar akt z a m a n / s u y u n yz telal
bir korkuyla r p e r i r / a t m a c a kayalklarnda poyrazn yal
n soluu/dklr srcklar/plak k a v a k l a r d a n / t o r t o p
olmu/simsiyah ve ufacklar/iimsra s o n b a h a r gariplii
nin a r yorgunluu/frat r z g r a k a r akt z a m a n / s e s
sizce kendi k e n d i m e a l a y a s m g e l i r / n e d e n s e kimbilir.../
('Ben Sana Mecburum', s. 7 5 , 9. Basm, Bilgi Yaynevi)
F r a t deyip duruyoruz ya, oradan aklma geldi.
Kossigin, n e d e m i t i ?
Ankara, 10 Eyll 1 9 7 8 . O tarihte 'Dnya'ya yazyorum; o
gnk yazmda neler demiim, bir gz atar msnz:
"...yeryznn en byk petrol tekellerinden E x x o n ir
keti gizli bir rapor hazrlam, hazrlamakla kalmayp bunu ba
z Batl lkelere de ulatrm; bu raporu, Fransz sosyalist ga
zetelerinden 'Le Matin' elde ediyor, yaymlyor; okuyunca, ne
gryoruz: 2000'li yllardan itibaren Dnya petrolnn arlk
merkezi Arap lkelerinden Latin Amerika, Afrika ve Trki
ye'ye /cayaca/cm..."
119
Vehbi'nin k e r r k e s i . . .
O kadarla kalsa iyi! Demirel'i bu kadar kayglandrp, Sevres'in 'gndeme getirildii' kukusuna dren Frat'n Dou
su, 1979'un 14 ubatnda yine kalemime dolanyor:
"...sahi yahu ne oldu o adamlar? Hatrlayacaksnz Kahra
manmara
olaylarnn
patlak
verdii
gnlerde,
Trkiye'de/ci
petrol yataklarn
incelemek amacyla,
bir Sovyet uzmanlar he
yeti
lkemize gelmiti;
gidecekler,
yerinde aratrma
yapacak120
I
S a solu b u d a m a k m e r a k
D e m o k r a t P a r t i Ynetimi, 'Tek P a r t i ' dneminden kalma,
sa solu 'budamak' politikasn, 'olduu gibi' uygulayacaktr.
ikinci Dnya S a v a yllarnda, Nazilere yaknlyla tann
m olan C e v a t Rifat, o ara, 'slam D e m o k r a t P a r t i s i ' diye bir
parti kurmutu; bu parti derhal kapatlyor: 3 Mart 1 9 5 2 . Bunu
i Sendikalar Birlii'nin kapatl izler-. 20 Nisan 1 9 5 2 . He
men arkasndan, faaliyetini g bela srdrmeye abalayan Tr
kiye S o s y a l i s t Partisi'nin 17 yesini tutuklarlar; bunun arkasn
dan da, nl bir airin (Necip Fzl) yarglanp cezaevini boyla
mas gelecektir: 12 Aralk 1 9 5 2 .
Diyeceksiniz ki bunlar, 'rejim dman'; peki, O s m a n B lkba, Hseyin Cahit gibi demokrasiye ' s a d a k a t i m s e l l e m
zevatn' uradklar akbete ne demeli? Blkba, Cumhuri
yeti Millet P a r t i s i gibi nemli bir partinin, szn saknmaz li
deridir, 'TBMM'ye hakaretten yarglanr, tutuklanr: 24 Haziran
1 9 5 2 . Hseyin Cahit B e y , ilerlemi yana ramen bayazlaryla yapt sert muhalefet yznden, hapishaneye gnderilecektir:
1 Aralk 1 9 5 4 .
Hal byle olunca, birka kere reddedildikten sonra Dr. Hik
m e t Kvlcmh'nn ('Tbbiyeli' Hikmet) nihayet rgtleyebildii
Vatan Partisi'nin kapatlp, kurucularnn derdest edilerek cezae
vine gnderilmesine aar msnz? Sanklarn, be yl ile on be yl
arasnda cezalandrlmalar talep ediliyordu: 23 Mart 1 9 5 9 .
D e m o k r a s i ' n i n bylesi!..
D e m o k r a t P a r t i , kanlmaz sonuna doru yaklarken, bir
155
121
GENELKURMAY'IN 'GR'.
4 Aralk 1996
stese de, istemese de, 'Trkiye'ye kar 'souk s a v a ' bah
sinde; iyi niyetli yurttan kafasnda kvrlan soru iareti, elbette u
dur: 'Trkiye Cumhuriyeti'ni muhafaza ve mdafaa etmekle g
revli Trk Silahl Kuvvetleri, olaya nasl bakyor; Devlet Baka
n dahil, nice sorumlu ve yetkiliyi kayglandran bu durumu nasl
deerlendiriyor?
'Aydnlk' dergisi, eyllde ( 1 9 9 6 ) 'Genelkurmay Bakanl
/ a h s a zel' balkl ve 3, 4, 22 Austos ( 1 9 9 6 ) tarihli, ra
por yaymlad; bu raporlarda A B D Kuzey Krfez leri stasyon e
fi R o b e r t Deutsch'un temmuz ( 1 9 9 6 ) ; ayrca A B D Dileri Ba
kan Yardmcs Pelletreau'nun austos ( 1 9 9 6 ) iinde yaptklar
'temas/ar'dan, 'Trk tarafnn' kard sonular tartlmaktadr.
Genelkurmay belgesi, ABD'nin O r t a d o u 'p/annn', CIA
ve P e n t a g o n ' c a retildiini saptam; hazrlayanlarn arasnda
G r a h a m Fuller, P a u l Henze'nin Aratrma Merkezi ile S t e p
h e n J . Blank, William T . J o h n s e n v e S t e p h a n C . P e l l e t i e r e
gibi P e n t a g o n uzmanlarn saym!. Bu kadar bile, iin ciddiyetini
gstermeye yeter.
Raporlarn neyi ierdiine gelince...
S e n a r y o neye benziyor?
neri, I: A B D heyeti, planlad Krt devletini Trkiye ile
bir federasyon ats altnda birletirmek istiyor. Bu plan, meerse,
1960'da, 1 9 6 5 ' t e ve 1 9 7 4 ' t e de nerilmi.
122
K a r a r sizin...
Genelkurmay'n
raporlarna
123
gre,
ABD'nin
Trkiye'den
124
6 Aralk 1996
Yaanm gerektir: kinci D n y a S a v a sonrasnda,
F r a n s z K o m n i s t P a r t i s i , girdii btn genel seimlerden, 'en
byk parti' olarak kyordu; Meclis'deki en kalabalk 'grup',
onun grubuydu; lkenin en ok satan gazetelerinin arasnda,
onun organ l'Humanit gazetesi de bulunuyordu. Bu 'saltanat'
be-on yl kadar srd. 1960'lara doru, ayn parti iddetli bir ini
e gemiti; prestiji dm, srekli semen kaybediyor, yayn or
ganlar bunalmda! Peki, ne olmutu da, sava ertesinde onu ba
na ta eden Fransz halk, gn getike araya mesafe koymu,
oyunu ondan esirgemiti?
1 9 5 0 ' d e FKP'nin halk arasndaki ad 'Le P a r t i e d e s Fullles/Kuruna Dizilmilerin P a r t i s i ' idi; nk liberal partile
rin, sosyal demokratlarn ya ibirliki ya da opportnist davran
masna kar; F K P ve onun silahl direni kanad, Nazilere kar
(imansz bir mcadele vermi; F r a n s a uruna pek ok F K P mill
inin (bu arada J a c q u e s D e c o u r , Gabriel P r i ) kuruna dizil
miti: aslnda Franszlar, lkesini savunmakta onca yiitlik gsterr bir partiyi yceltiyordu.
Oysa 'souk sava'n civcivli gnlerinde, FKP'nin efsanevi
ileri M a u r i c e T h o r e z , Meclis krssnde son derece sert bir
i i m a yaparak; 'eer bir gn F r a n s a ile SSCB arasnda sa
l karsa, Parti'nfn ve komnistlerin Kzlordu'nun yanmyer alacaklarn' syledi. Fransz halk bunu asla affetmedi,
Hini FKP'den ekti. O n u b a n d a t a r k e n de, o n d a n
teini e k e r k e n de, halkn kriteri aynyd: yurt bilinci
lm bamszlk istei.
125
gsterilebilir. Bazen
'yurtta' olur; 'birey',
eyin stnde tutar;
k a v r a m n n 'rk'la
zerinde y a a n a n
128
YOLSUZLUKLARIN DEMOKRATKLETRLMES'
9 Aralk 1996
Uluslararas liberal 'sistem'in 'kresellemeyi' baaryla uy
gulad blge, bilindii zere, ABD'nin 'arka bahesi' Latin
Amerika'dr: serven, aynen bizde olduu gibi, 80'li yllarn ba
nda balyor; 90'l yllarn ortalarnda alnan sonu nedir, merak
m ediyorsunuz?
yleyse, u garip listeyi bir gzden geiriniz:
1/ Meksika'da eski devlet bakannn kardei Raul S a l i n a s
de
Gortari,
'devlet kademelerindeki siyasi
nfuzunu
kullana
rak irketlere kar salam', bylece yabanc bankalardaki ser
veti 1 2 0 milyon dolara ulam. 2/ Venezuela'nn zal', C a r los Andres P e r e z , 'rtl denekten ektii 17 milyon dolar
usulsz
kulland
iin,
Yksek
Mahkemece sulu
bulundu';
ayrca,
'banka
yneticileri,
batan
bankalardaki
yzmilyonlarca
dolar zimmetlerine geirdikleri iin yarglanyorlar'.
3/ Arjan
tin'de 'on'un zerinde devlet yetkilisi IBM'le yaplan szlemede
milyonlarca dolarlk ahsi kar salamlar. 4/ Brezilya'da m
fettiler, batan bir mali kurumun yolsuzluklarn aratryorlar, bu
kurumun vergi mkelleflerine maliyeti be milyar dolar olarak he
saplanyor. 5/ Ekvador'da ekonomiyi yneten bakan yardmcs
A l b e r t Dahik, 'zimmetine para geirdii iin, tutuklanmas
na karar verilince' palas pandras kendini Kostarika'ya atyor;
vs... vs...
Evet farkndaym, insan bu haberleri hi yadrgamadan oku
yor; nk, 80'li yllarn bandan itibaren ayn ekonomik reform
lar yaparak, yani 'zelleip kreseli eer ek' Yeni Dnya Dze129
'Kurumsallam, mafia'...
Y o o o , hayr! Yorumlamaya kalkmayacam: Y e n i Dnya
Dzeni hakknda" iyi eyler dnmediim malum, yapaca
m yorum tek tarafl olmakla sulanabilir; iyisi mi, 'teki taraf
tan' olduu inkr kabul etmez bir gazetenin, bu yolsuzluklar zin
cirini nasl deerlendirdiini, size aktaracam. Bakar msnz ne
diyor:
" . . . s e r b e s t p i y a s a ekonomisinin, o n c a elik e d e n de
m o k r a t i k l e m e y l e birlikte, b l g e d e i dnyasnn ve devle
tin faaliyetlerini effaflatracana ilikin, g e n i bir ke
sim t a r a f n d a n paylalan o r t a k bir kan vard; a n c a k u
a n d a yolsuzluk h e r z a m a n k i n d e n d a h a yaygn, s a d e c e
o y u n c u l a r deiti; b r o k r a t l a r n ve diktatrlerin yerini, s
k ittifak iindeki yeni bir i a d a m ve politikac snf ald.
(...) Y e n i siyasi zgrlklerin, yolsuzluu da demokratikletirebileceini h e r h a l d e hi kimse t a h m i n e d e m e z d i . "
(The Wall Street Journal, 8 Temmuz 1 9 9 6 )
Merkezi New York'da bulunan Uluslararas zel Dedektiflik
Brosu Kroll Asosiates'in Brezilya B r o s u yneticisi J a m e s
Wygand, kendi asndan durumu yle yorumlam:
" . . . g e m i t e yolsuzluk g e n e l d e kk aplyd, vergi
mfettiine a k t a n d e m e yaplr, ya da bir evrak imza
l a t m a k iin r v e t verilirdi; b u g n ise yolsuzluklar d a h a
o p o r t n i s t l e m i ve k u r u m s a l l a m durumdadr, 'ma
fia'nn t a r z n a o k yakn; yaplan yolsuzluklardan byk
k a z a n l a r salanyor, nk o r t a d a d n e n p a r a o k b
yk." (Ayn gazete, ayn say)
Ne denildiinin farkndasnz deil mi? Yolsuzluklar 'Daha
oportnistlemi,
daha
kurumsallam',
'mafia'nn tarzna ok
130
yaplan
131
11 Aralk 1996
Okuduumda duraklam, ne diyeceimi bilememitim. Derin
bir geceydi: diplerinde bir yerlerde, ufunetli yldzlar yanp sn
yordu; alttan alta, insan rperten rutubetli bir serinlik. O yllarda
'hain' saylan Arthur Koestler, aka diyordu ki: "-...siyasi
p a r t i l e r d e , e n yeteneksizleri r g t n e n yksek k a d e m e
lerine ykselten, bir m e r k e z k a kuvvet vardr." arma
mak elde mi? K o e s t l e r , K o m i n t e r n murahhasl yapm bir
adam, 'tespiti1, o yllarn komnist partileri -en ok da S S C B Ko
mnist (Bolevik) P a r t i s i - iin geerli. Bilindii gibi K o e s t l e r ,
'Gn O r t a s n d a Karanlk/Darkness at Noon' adl romann
da, M o s k o v a Davalar'ndan birisinde, bir sann nasl 'temizlendii'ni, dehet uyandran bir maharetle anlatr; sank Rubaof'un gerekte Stalin'in tasfiye ettii B u k h a r i n olduu iddia
edilmitir.
Sovyetler'deki muhalefet (oppozitsiya) Lenin'den sonra
Trotsky'nin genel sekreter olmas gerektiini savunmutu; Vladi
mir li'in 'Parti'nin Harika ocuu' adn takt B u k h a r i n de
ayn greve uygun grlenlerdendi; oysa Koestler'in o 'merkez
ka kuvveti' etkisini gstermi, S t a l i n trnden bir 'despot' parti
nin zirvesine oturmutu: hem de ne oturmak! S o v y e t Komnist
P a r t i s i ok ksa srede 'sivil toplum' kuruluu zelliklerini kaybet
mi, parti ii demokrasi uygulamas demek olan 'demokratik
merkeziyetilik/centralisme d m o c r a t i q u e ' yerini, yukardan
aaya ileyen bir emir/kumanda totaliterliine brakmt.
Artk bir 'rgt' ( o r g a n i s a t i o n ) sz konusu deildi; sz ko
nusu olan bir 'aygt't (appareil).
132
r n e k bunlar olursa...
Merutiyet tarihimizde bu eit siyasi rgtlenmenin ad 'ko
mita', yelerinin sfat ise, 'komitac' idi; demokrasimiz asndan,
bunun son derece nemli olduunu sanyorum; undan ki, iin ba
n ekmi olan ttihat ve Terakki Cemiyeti, daha sonra r
gtlenecek olan siyasi partilerimiz iin, belki de talihsiz bir 'model'
oluturmutur.
A n k a r a ziyaretlerinden birisinde, Niyazi B e r k e s ' e sorma
dan edememitim:
arlk Rusyas'nda, ucu Neayef'e
k a d a r d a y a n a n Narodnik/Nihilist komitaclnn, R o m a n
y a zerinden z a m a n n J n t r k komitalarn etkiledii
d o r u olabilir m i ? "
'Hoca' buna inanyordu, kantlarn da bulmutu; ben de
okuduum onca 'hatrat'n bazlarnda -mesela Galip Vardar'nkinde m i ? - M a k e d o n y a ' d a Srp ve Bulgar komitaclarn
bastrmakla grevli 'ittihat' zabitlerin, rgtlenme konusunda
bilhassa Bulgar 'entre/ist/er'inden etkilenmi olduunu oku
mutum. Selanik ve evresinde, talyan 'Mason Localan'nm
'gizliliine' heveslenmeleri de, cabas! Bunlardan ne kar? Os
m a n l ' d a n i t i b a r e n lkemizin siyasi h a y a t n d a 'frkalar'm,
h a y a t n iinden r e m i 'sivil toplum' r g t l e r i olmad
m?
Hseyin Cahit B e y , 'Siyasi Hatralar'nda, Hrriyet'in
ilan edildii gn, D e r s a a d e t ' d e halkn klnn kprdamadn yaz
mtr; stanbul'daki 'ittihatlar' zevahiri kurtarmak iin baz
gsteriler dzenlemeye kalkrlar. ttihat ve Terakki'nin, Hrriyet'ten sonra bile 'frka' olmayp bir zaman 'cemiyet' kaldn
biliyoruz. Tekilat iinde ve dnda herkesin ikyeti olduu o
'merkez-i umumi hkimiyeti' ise, Rus Narodnik/Nihilist -daha
sonra B o l e v i k - 'aygtlarndaki' politbro egemenliini hatrlat
myor mu?
Kimbilir, en olgun siyasetilerimizin bile, 'parti' denildi mi 'r
gt' deil 'aygt' anlamasnn gerisinde, belki de bu hatal balan
g yatyor.
133
Hangisine b e n z i y o r l a r ?
Zahmet olmazsa, 70'li yllarda kaleme aldm u satrlara,
gz ucuyla olsun bir bakar msnz?
"...rgt ( o r g a n i s a t i o n ) bir yerde Gramsci'nin anlad
anlamda ve dzeyde bir 'kolektif entelektel' zellii gsteriyor
sa, aygt (appareil) tam tersine, yukardan aaya hiyerarik
bir komuta zincirlemesine gre dzenlenmi
bir hkmetme ya
ps ( s t r u c t u r e ) gsteriyor. B i r i n c i s i n d e demokratik bir y
netim, g r e v l e r i n ve yetkilerin d e m o k r a t i k yoldan datl
mas, eletiri v e zeletiri n e k a d a r kolay v e g e e r l i y s e ;
ikincisinde, o k a d a r z o r ve g e e r s i z ; zira ikinci d u r u m d a
aygt m e r k e z i y e t i bir b r o k r a s i n i n belirli .kararlar ya da
tedbirleri u y g u l a m a y a k o y m a s n d a n b a k a bir ey istemi
y o r v e getirmiyor..."
"... 'kadrolama' dediimiz ey, eer ikinci trden bir ayg
tn
eitli
kademeleri
iin
adam
yetitirmekse,
meydana ka
cak olan devrimci,
esnek ve diyalektik bir rgt olmayacaktr;
ya ne olacaktr, yukar kademenin diktasn hem aygtn alt ka
demesine hem de toplumun btnne 'empoze eden' bir dikta
mekanizmas olacaktr..." ('Hangi S o / ' , s . 7 0 / 7 1 , 4. Basm, Bilgi
Yaynevi, 1 9 9 6 )
Bizdeki en 'liberal' iddial partiler bile, sizce hangisine daha
ok benziyorlar? r g t e mi, a y g t a m ?
134
13 Aralk 1996
Gazi, ne 'ittihat' idi, ne de 'mason'; Anadolu htilali'nin
gelime grafii, M a k e d o n y a Tcomitac/'ndan farkldr: ittihat
lar, hkimiyeti Osmanl hanedanna brakm, 'iktidara' talip ol
mulard: 'iktidar' kaybettikleri an tarihten silindiler, hkimiyet
Vahdettin'de kald. Anadolu htilali, hkimiyeti halka intikal
ettirme hareketiydi, Gazi bu tehlikeli ve hassas operasyonda -En
ver P a a ' n n Babli'yi basmas gibi- askeri bir mdahale ile de
il, yurdun her yannda devreye giren halk meclisleri, kongreler
ve Meclis'le yrtmt: A m a s y a Tamimi'nden itibaren, Mdafaa-i Hukuk Hareketi'nin 'sivillii' d a i m a n d e tutul
mutur.
(Buradan itibaren, o yank ve dokunakl Kuva-y Milliye
marlarndan birisi, size elik edebilir. ' S a k a r y a d a l a r n d a i
e k l e r a a r . . . ' , mesela!)
Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ni 'frkalatrmava' sra gelin
ce, davran yine yle: 1 9 2 2 yl sonunda, Ankara'daki gazeteci
leri arm, Gazi aklyor: "...hayatm s o n u n a k a d a r v a t a n
hayrna vakfeylemek emeliyle sulhun istikrarn m t e a
kip, 'halklk' e s a s zerine mstenit ve 'Halk Frkas' ila
myla siyasi bir frka tekil e t m e k niyetindeyim"; hemen
arkasndan istedii, halkn ve aydnlarn bu konudaki dnce ve
nerilerini, kendisine ulatrmas; yani rgtlenmeyi 'kolektifle
tirmek' istiyor, ayrca diyor ki: "...erbb- ihtisasn g n d e r e
cekleri m t a l a t kemal-i e h e m m i y e t l e nazar- i t i b a r a al
nacaktr." (Hkimiyet-i Milliye, 7 Aralk 1 9 2 2 ) Yalnz bir nokta
zerinde son derece hassas, o da kurulacak 'frkann ruh-u aslisi',
135
137
16 Aralk 1996
Mdafaa-i Hukuk'un 'scak' gnleri, A n k a r a . S o v y e t
Cumhuriyetleri ttihad ile yakn ilikilere giriilmi. Intelligence S e r v i c e -bu arada nl ngiliz Kontrol Subay ' K a y m a k a m '
Ravlinson- Mustafa Kemal'in 'bolevikliinden' emin, bunu
yayyorlar. Gazi, ortalarda yoktur, ankaya'ya ekilmi 'tetebbuatta bulunuyor'mu, yani okuyup inceliyor. Nihayet bir akam
sofrasnda, demi ki: "-...efendiler, boleviklii tetkik etim,
a m e l e snfna istinad e d e n bir n a z a r i y e , memleketimizde
kaabil-i tatbik deildir, nk bizde miktar- kfi a m e l e
yoktur".
Bu rivayeti ben, 'Sar Mustafa'dan ( B r k l c e ) duymutum;
yanlmyorsam, Halide Edip Hanm, hatralarnda dorulamt.
Sizce K e m a l P a a ' n n 'tespiti' yanl m? (Mtareke'de Anado
lu'ya intikali nedense unutup D e r s a a d e t ' t e kalan Dr. efik
Hsn Bey'in de ayn 'tespiti' yaptn R s i h Nuri B e y nakle
diyor. (Bkz.: 'Hangi Atatrk', s. 1 0 4 / 1 0 6 , 3. Basm, Bilgi Yay
nevi) 40 Karanlnn solculuu, bundan Gazi'nin sosyal snflar
reddettii manasn karmyordu; 1 0 . yl marnn, o sk sk alaya
alnan 'mtiyazsz snfsz k a y n a m bir ktleyiz' msra, ha
kikatte 'sosyal snf gereinin ve diyalektiinin inkr deil, ink
lap Trkiye'si iin o diyalektiin zalim milletler/mazlum
milletler elikisinde g r l d n n ifadesi.
Kim demi Mustafa K e m a l 'sosyal snf ve 'siyasi parti'
gereini reddediyor diye? Halt eder, nk bu takdirde Halk Fr
kas'nn kurulaca gnlerde u sylediklerine (Balkesir, 5 u
bat 1 9 2 2 ) ne diyeceiz:
138
139
141
18 Aralk 1996
Prof. Afet nan, Gazi Mustafa Kemal'den nakletmith:
biz cumhuriyeti kurduk; o, on yan doldururken,
d e m o k r a s i n i n btn gereklerini sras geldike uygulama
ya koymaldr." ("M. Kemal Atatrk'ten Yazdklarm', s. 3 7 )
yle olmad. Cumhuriyet'in uzun zaman 'demokrasiye dn
emedii, malum. Daha da kts yaand: geni tabanl bir 'halk
cephesine' istinat ettirilmek istenilen, ekonomide ve kltrde 'tam
bamsz' o 'sivil toplum' tasarm, zaman iinde, nce 'otoritc'
sonra 'totaliter' bir karakter kazand. nsann merak ettii, 'halk
cephesi'nin hangi sre iinde 'brokratik merkeziyeti' bir 'siya
si toplum' 'aygtna' dnt!
Trkiye'de, demokrasi uygulamasndaki 'zr', belki bu sem
nun akla kavuturulmasyla anlalabilecektir.
F a i z a n devletilik reddedilmiyor...
Genler bilmez: olayn d sebebi, 30'lu yllar Avrupas'
vahim 'tota/iter/emesi'dir; demokrasi rm, yozlam bi lil
zen saylyordu; sada Mussolini ve faizm, Hitler ve n./l
ykselmiti; solda, Stalin ve onun totaliter boleviklii! 40'l V I I L M
da spanya'da G e n e r a l F r a n c o , M a c a r i s t a n ' d a Horthy, KM
manya'da A n t e n o s c u , Norve'te Quisling, 'tek millcl, '
parti, tek ef ilkesine uygun 'aygtlarla' ynetime el koymr,.l.lj
ngiltere ve F r a n s a gibi eski demokrasiler iyice gzden (lu.mii|
t: liberalliin ldnden, herkes emin!
142
144
20 Aralk 1996
O akam, Firuzaa'daki evinde, E s a t Adil B e y demiti ki:
M u s t a f a Kemal'in 'otoriteri' soldan o k s a a mte
veccihtir;
s i y a s e t lugatmza
'komnizm
tehlikesi' tabiri,
1 9 3 5 ' t e n s o n r a girdi!"
Nemli, souu rpertici bir akamd; ylbana yakn. Rum
pastahanelerinin vitrinlerinde, paskalya rekleri ve boyal yumur
talar. Trkiye'de 'souk s a v a ' hzlanyor, 'ilerici' kesimi kayg
l. Taksim'de -ili tramvayn beklerken- H a s a n Tanrkut de
miti ki:
E s a t B e y hakl, cumhuriyeti, tek ve yekpare bir
tekml vetiresi (gelime sreci) sanyoruz,
yle deil!"
Gazi, demokrat ilerici kesiminin de muhalefeti ile karla
mt ama, 'ama's var...
zi'de adeta igdsel olarak saa ynelik olduunu, u yazdklaryla bsbtn meydana koymu olmuyor mu?
" . . . A t a t r k d n e m i n d e eski ttihat liderlerden as
lanlar oldu; Albay (Ayc) Arif B e y ve R t P a a (Zorlu)
bunlardand. Sarkl y o b a z l a r asld, a p k a 'devrimine' ve
r e f o r m l a r a k a r g e l e n l e r d e n a s l a n l a r oldu. Nakibendiler asld. Bu s e r t t u t u m , A t a t r k devriminin gereklerindendi. A n c a k a s l a n y a d a a r c e z a y a u r a t l a n s o l ei
limli t e k bir kii y o k t u r . " ('Atatrk ve Komnizm', s. 3 6 1 /
3 6 5 , Anadolu Yaynlar, 1 9 7 0 )
Her ey yeterince ak ve aydnlk grnmyor mu?
147
23 Aralk 1996
Sonralar ad bir halk deyimine dnecek olan 'Kurtlar
Sofras'n yazdm yllarda ( 1 9 5 4 - 1 9 5 7 ) deerlendirmem kesin
lemiti: Mdafaa-i Hukuk, Anadolu Ihtilali'ni baarm, Halk
Frkas, Anadolu nklab'n yanda brakmt: Trkiye, ulusal
demokratik devrim srecini, Kemalist dzeyde, son neticelerine
ulatrmak zorundayd; oysa, brokratik merkeziyeti, dpedz to
taliter bir devlet kapitalistlii erevesinde donup kalmtk.
Byle bir kesinlie varabilmek iin o devri yaam olmak ge
rekir ya, Gazi'nin yakn evresinden, gerekten inklap yazarla
rn tankl da, arpc ipular verir. En ok da Falih Rfk ve
Y a k u p Kadri Beylerin syledikleri! 'Kurtlar Sofras'n yazar
ken, szgelii Y a k u p Kadri'nin ' K a d r o ' serveni yllarnda kale
me ald 'Byk nklap ve Kk Politika' balkl eserinden
haberim bile yoktu; seneler sonra Milliyet'te yaymlanan (13-22
Aralk 1 9 7 6 ) bu ilgin almasnda, yazar yle deerlendirmeler
yapmtr ki, inklabn yarda kalm olduuna, hi phe brak
maz.
Ona gre, 'Tanzimat bitmemitir', Gazi'nin evresinde
'Osmanl hanedannn sadk kullar, halifeliin c e z b e y e tu
tulmu klar, m a n d a dilencileri ve paral bir devletin
s m r g e halkndan o l m a y a c a n a t a n l a r vardr'; Gazi.
'okullu softalarla ('aydnlar' d e m e k i s t e r ) m e d r e s e l i softa
lardan d a h a o k uramtr'; asl en nemlisi, 'saltanat ve
halifelii bir rpda s k p a t a n Gazi, Babli'yi kabul el
mek zorunda kalmtr': brokrasi,..nklab' engellemiti!
Ne denilmitir: akln yolu bir!;
148
Aksini s a v u n m a k m m k n m ?
O kadar bir ki, 27 Mays sonrasnn 'ilericiliinde' nemli
bir rol oynam olan D o a n Avcolu da ayn fikre katlacak, in
klabn brokrasiyle i ie geirilip nasl 'dondurulmu' olduuna
parmak basacakt:
" . . . 1 9 3 6 ylnda ileri B a k a n P a r t i Genel S e k r e t e r
l i i n e getirildi. B a b a k a n e s a s e n P a r t i Genel B a k a n Ve
kili idi. Valiler ise il b a k a n yapld. B y l e c e p a r t i t a m a
m e n brokrasinin k o n t r o l altna alnmaktayd. 'Memurin
Kanunu' m e m u r l a r n s i y a s e t l e u r a m a s n y a s a k l a m a k l a
birlikte, yksek m e m u r l a r p a r t i yneticileri oluyorlard..."
"...yksek m e m u r l a r n ynetiminde e r a f temsilcile
rinden kurulu bir p a r t i , bu hviyetiyle, b r o k r a s i n i n bir
p a r a s haline gelmiti. B r o k r a s i ile ya da brokrasinin
uydusu o l m u bir kurulu ile devrimleri s o n u n a k a d a r g
t r m e n i n zorluu o r t a d a d r . B r o k r a s i n i n zellii, h e r
y e r d e t u t u c u l u a yneliktir. lerici partiler, kkl toplum
sal d e v r i m l e r e giritikleri z a m a n , karlatklar en nemli
s o r u n l a r d a n birini, b r o k r a s i n i n devrimci atl kstekle
yici bir e n g e l o l m a k t a n karlmas tekil etmitir..."
{'Trkiye'nin Dzeni', 1. Basm, s. 1 7 6 , Bilgi Yaynevi, 1 9 6 8 )
En vahim hatas, 'askeri brokrasinin' de ayn tutucu zellik
lere sahip olduunu unutmak olan D o a n Avcolu'nun 'tespiti'
hi kukusuz dorudur; o yzden de, kinci Dnya S a v a sonra
snda 'demokrasiye gemeye' mecbur braklan 'tek parti'; Mdafaa-i Hukuk, hatta Halk Frkas dnemine ait btn 'sivil' zel
liklerini kaybetmi, tamamyla brokratik merkeziyeti bir 'aygt't.
Aksini savunmak mmkn m?
lemi Milletler'in kuruluu saylabilecek S a n F r a n c i s c o Konferans'na katlabilmesi, o tarihte 'demokrasi' olmas artna ba
lanyor. Dnebiliyor musunuz? 1 9 4 5 ' t e hl 'totaliter' tek parti
dzeninde olan Avrupal lke var: F r a n c o ' n u n spanya's,
Salazar'n Portekiz'i, nn'nn Trkiye'si! Dier ikisi dzen
lerini deitirmeyi reddetmilerdi; demokrasi, 'halklk' adyla ba
ndan beri Trkiye Cumhuriyeti'nin programndayd: Trkiye,
demokrasiye gemeyi kabul etti.
Ama nasl? 'Fhrer' anlamna gelen 'nder'li, 'ebedi e f li
ve 'milli ef Mi, 'deimez genel bakan'l bir 'aygt'm yneti
minde olarak! 'Aygt'n zamanla 'rgt'e dnebilmesi iin, ok
aba harcanmsa da, ne yazk ki, siyasi partilerimizin birounda
-bata 'tek parti'nin bir trevi olarak ortaya kan D e m o k r a t
P a r t i olmak zere- 'yukardan aaya ve otoriter' rgtlenme
biimi ve 'otoriter parti' ruhu ayn kalm; bunlarn stne binen
'souk s a v a ' koullar da, hemen hemen, kurulan her yeni par
tinin 'aygtlamasn' daha da pekitirmitir.
Ne dersiniz, yanl mym?
150
25 Aralk 1996
O yllarda 'Akam', le zeri yaymlanan ciddi bir gazete
dir; 'bamuharriri', Necmeddin S a d a k , biraz 'Mihver'den yana
gibi olsa da d politika yorumlaryla, herkesin dikkatini ekmi bir
kalem; hi unutmam, bilmem hangi mnasebetle stanbul'u 'ereflendireri smet P a a , hi beklenmedik bir ey yapm, 'Ak
a m ' gazetesine urayp, Necmeddin S a d a k ' l a grmt.
Haberi, 'Ajans Haberleri'nde radyodan dinleyince, babam,
manal manal glmseyip demiti ki: "...Necmeddin Bey'in ba
na talih kuu kondu, ilk seimde meb'us olacaktr." Babama
inanamam, onu biraz da kt niyetli bulmutum: ocukluk ite!
Necmeddin S a d a k , ilk ara seimde milletvekili seilmekle kal
mad, dileri b a k a n da oldu; babamn dedikleri 'aynen' deil,
fazlas ile kmt.
Meer s m e t P a a , Necmeddin Sadak'n d politika yo
rumlarn dikkatle okur, ok da beenirmi! En azndan, tayini
knca, etrafta dolaan rivayet budur. Byle bir siyasi 'yaplanma
dan' 'mevzuat' dei Y tirmeksizin kalklacak bir 'demokrasiye ge
i' hareketiyle, ne trl bir 'muhalefet'e kavuulabilirdi ki? Hibi
risi sahici bir 'sivil toplum' rgt olamad; o muazzam halk des
teini arkasna alabilmi, 'Demokrat P a r t i ' bile!
Gelen gideni a r a t r m ? . .
Milli ef, 'aba altndan sopa gstermeyi' unutmamtr:
"...ok partili politika d e n e m e s i , lkeyi a n a r i y e g t r e
c e k s e , bundan vazgeebiliriz" diyor. {'Tek Parti', M. Toker,
152
153
27 Aralk 1996
Yazlmtr: 1 9 5 0 seimlerinden sonra iktidar devralacak
DP'nin Genel Bakan Cell B a y a r , smet nn'y ziyaret edi
yor; cevabn ok merak ettii soru udur: "...neden NATO'ya
girmediniz, P a a m ? " smet P a a ' n n cevab da bir soru, hem
de ilgin bir soru: "-...onlar aldlar da, biz mi girmedik Ce
ll B e y ? "
Trk taraf, en ok da D P , A B D ile yakn ibirliinin 'deli
gmleini giymek' anlamna geldiini henz bilmez; Cell B a
yar, lkenin 'Kk Amerika' olacan millete mjdeler; Akde
niz'de ABD'nin 6. Filosu var diye, donanmay gelitirmek isteme
yi lzumsuz grr; DP iktidar, mahiyeti pheli ' K o r e Sava'na
gzn krpmadan girecektir.
Oysa A B D , niyetini daha 1 9 4 7 ' d e belli etmiti. u haberi
okur musunuz ltfen: "...ABD Hey'eti, i n c e l e m e l e r d e bulun
m a k z e r e Trkiye'ye geldi; h e y ' e t t e n bir ilgili: '- Trki
ye'ye h e r e y d e n evvel, h e r trl kalknma planndan ev
vel, yol ve liman lazm o l d u u n a i n a n m a k i c a b e d e r ' de
di..." (Cumhuriyet, 15 Haziran 1 9 4 7 )
DP iktidar, 'Kk Amerika' olmak hayaliyle, lkeyi ABD
('sistem') iin krl bir pazara dntrecek bu telkinlere kapl
m; Menderes'in 'Grlmemi Kalknmas', Trk pazarnn b
tnlemesi, ithalatn iyi ileyebilmesi iin limanlar ve karayollarnn
inasna giriilmitir. Netice malum: yurt sathnda onbinlerce ithal
mal otomobil ve traktr, ulusal demir ve deniz yollarnn devre d
na itilmesi, ekonominin iki seim dnemi sonunda, iflas!
D e m o k r a t P a r t i , halk ynlarnn mutluluk zlemlerine so
154
S a solu b u d a m a k m e r a k
D e m o k r a t P a r t i Ynetimi, 'Tek P a r t i ' dneminden kalma,
sa solu 'budamak' politikasn, 'olduu gibi' uygulayacaktr.
ikinci Dnya S a v a yllarnda, Nazilere yaknlyla tann
m olan C e v a t Rifat, o ara, 'slam D e m o k r a t P a r t i s i ' diye bir
parti kurmutu; bu parti derhal kapatlyor: 3 Mart 1 9 5 2 . Bunu
ii Sendikalar Birlii'nin kapatl izler: 20 Nisan 1 9 5 2 . He
men arkasndan, faaliyetini g bela srdrmeye abalayan Tr
kiye S o s y a l i s t Partisi'nin 17 yesini tutuklarlar; bunun arkasn
dan da, nl bir airin (Necip Fzl) yarglanp cezaevini boyla
mas gelecektir: 12 Aralk 1 9 5 2 .
Diyeceksiniz ki bunlar, 'rejim dman'; peki, O s m a n B kba, Hseyin Cahit gibi demokrasiye ' s a d a k a t i m s e l l e m
vatn' uradklar akbete ne demeli? Blkba, Cumhuri| t i Millet P a r t i s i gibi nemli bir partinin, szn saknmaz li
ridir, 'TBMM'ye hakaretten yarglanr, tutuklanr: 24 Haziran
% 2 . Hseyin Cahit B e y , ilerlemi yana ramen bayazlaryyapt sert muhalefet yznden, hapishaneye gnderilecektir:
Aralk 1 9 5 4 .
Hal byle olunca, birka kere reddedildikten sonra Dr. Hikt Kvlcml'nn ('Tbbiyeli' Hikmet) nihayet rgtleyebildii
tan Partisi'nin kapatlp, kurucularnn derdest edilerek cezaeI gnderilmesine aar msnz? Sanklarn, be yl ile on be yl
nda cezalandrlmalar talep ediliyordu: 23 Mart 1 9 5 9 .
Demokrasi'nin bylesi!..
D e m o k r a t P a r t i , kanlmaz sonuna doru yaklarken, bir
155
1
- .
156
30 Aralk 1996
Gazi de, Balkesir'deki o konumasnda (5 ubat 1 9 2 2 ) alt
n izmitir; 'klasik emaya' uygun olarak gelien toplumlarda, si
yasi partiler, eitli sosyal snflarn karlarn savunmak iin r
gtleniyor. ngiltere buna, arpc bir rnek saylamaz m? Muha
fazakr Parti, toprak sahibi soylularn; Liberal Parti, gelien burju
vazinin; i ( L a b o u r ) Partisi ise, proletaryann partisidir; bu par
tiler, lkenin gelime aamalarna denk den bir srayla, tarih ve
siyaset sahnesine kmlardr.
H a s a n ' l a (Tanrkut) Pangalt'daki S u n a P a s t a h a n e i'nde (sabah tenhal, stl kakao ve gizli tmbeki kokusu; ciddi
suratlar, okuduklar gazetelere sarkm, birka emekli) zerinde
fazlasyla durduumuz soru u idi: evre lkeleri (Dou toplumla
r) 'klasik emaya' uygun gelimiyorlar ki! Ayn snfsal elikileri
o toplumlarda bulabilmek zor! H a s a n doktora tezi olarak Trk
tarihinde sosyal 'tabakalamay' (o yllarda 'snflama' denemi
yor) ele alm; gebe Trk airetlerinde, derebeyi/serf elikisi
olamazd elbet, o da s r sahibi/oban kartl zerinde duru
yordu; sonras, daha kark: Osmanl'da toprak (mlk) nce Al
lah'n sonra 'padiah'n, tmar/zeamet dzenini gerek bir feod.lite sayabilmek, akla uymuyor; daha sonra oluan gayr Mslim
lurjuvazi, 'komprador', yani smrge zengini, gbeinden Batl
metropol' lkeye bal; 'klasik emada' olmas gerektii gibi
ulusal' deil, 'kozmopolit' yani 'ibirliki1, dolaysyla Anadolu
Ihtilali'nde, Gazi ve arkadalarn desteklemiyor, padiahtan ya-
l
-
B u n e benzerlik?..
Daha mthii, S o v y e t htilali'nin diyalektik tahlilinin de,
benzer bir tabloyu nmze karmas: Sosyalist devrim yaplyor,
Lenin'in koyduu ilk hedef sanayileme! Bu kadar bile, ii snf
nn yeterince youn ve etkili olmadn gstermiyor mu? Bole
viklerin disiplinli bir 'aygt' olduklar kesin, ama Rusya'da o za
man Menevikler, Devrimci Sosyalistler daha kalabalk ve et
kili; R u s y a henz bir 'sanayi deui' olmaktan uzak, bolevik iiler
bir avu; sava sonu koullar, yenilginin arl, Lenin'in mahare
ti ihtilali gerekletiriyor ama; nasl Trkiye'deki demokratik dev
rim, nce yaslanaca ulusal burjuvaziyi yaratmaya kalkyorsa,
Rusya'daki sosyalist devrim de, yle mujiklerden Sovyet ii snf
n yaratmaya alyor.
Merakls bilir, bunlar otuz yldr tartyorum; Anadolu ve
S o v y e t ihtilallerinin mahiyetleri elbette farkldr, gel gr ki, top
lumun 'klasik e m a y a ' uy mays, yani devrimin a r k a s n d a
g e r e k e n snfsal g c n bulunmay, h e r iki ihtilali 'totali
t e r bir b r o k r a s i diktasna' yozlatrm; n e t i c e d e , Halk
Frkas da B o l e v i k P a r t i s i de b a l a n g t a k i 'sivil' nitelik
lerini k a y b e d i p ayrcalkl b r o k r a s i l e r ( n o m e n k l a t u r a )
r e t e n b i r e r 'aygt'a d n m t r .
H e r iki lkede, totaliterlik s o n r a s d e m o k r a s i uygula
malarnn bir trl g e r e k r a y n a o t u r a m a m olmas, bes
158
A m a c bakayd...
D e m o k r a t P a r t i , halkn, 'tek parti' rejimine toplumsal tep
kisini iktidara tamak amacyla kurulmamt, 'yukardan aaa', o tepkiyi 'ynlendirmek' amacyla kurulmutu. yle de yapt.
'oulcu' demokrasimizin, h a n d i y s e btn siyasi partile
ri, byle ' y u k a r d a n a a y a ' kurulmu; n n d e s o n u n d a ,
ya k a l a b a l a intikal e d e m e y i p , ' t a b e l a partisi' o l a r a k kal
m; k a l a b a l a intikal edebilmi o l a n l a r d a , o kalabalkla
z d e l e e m e y i p birer 'aygt'a d n m t r .
Aksi halde -adlar deimi de olsa- ayn partilerin, ayn Weegelerin' setii ayn liderlerle, hemen hemen yarm yzyldr s
rp gelmesini nasl izah edersiniz? Demokratik dzen ve toplum,
nce partilerin demokratiklemesini, parti ii oligarinin datlma
m gerektirmiyor mu? nl 'ok taraftar, az ye' mantyla deokrasinin de, sosyalizmin de temel amac olan 'katlm' acaba
asl salanacaktr?
'Katlm' lafta kalrsa, o demokrasi saylabilir mi?
159
ocak '97
avrasya
gerei
AVRASYA 'GERE'
1 Ocak 1997
12 Eyll sonras, ortalk toz duman, gz gz grmez olmu;
oumuzun anlaml anlamsz, 'kim vurduya' gittii gnler; yirmi
yl sonra D o l m a b a h e zerinden, tekrar Boaz'daki sis ddkle
rini iitmek beni ylesine allak bullak ediyor ki, belki de bir yerler
de okumu olduunuz o iire balyorum: " . . . imdat lklar
mdr / bir felaketi mi duyururlar / anlalmaz syledikle
ri / salkm s a a k k e r l e r k a r a n l m a / yalnzlm da
trlar / y a m u r d a sis ddkleri..." ('E/de Var Hzn', 4. Ba
sm, s. 3 0 , Bilgi Yaynevi)
Aslnda o sra takld, nedense herkesin eyann tabiat icab
sayd bir konu, Trkye-Rusya dmanl! Neden bu iki byk
lke -Gazi Mustafa K e m a l ve Vladimir li Lenin dnemi ha
ri- bar iinde dosta i ve elbirlii yapacana, hemen her za
man birbirinin 'hasm- bi-aman' olur, kyasya savarlar? O sra
larda benden T a n z i m a t zerine bir yaz istemi olan bir dergiye,
sorunun cevabn yle aklamm, acaba dikkate deer bulur
musunuz:
Akln ve m a n t n izgisi...
"... nce doru bir tehis! 19. yzylda Devlet-i Aliyye es
ki
satuetini
kaybetmitir.
Birbirini
izleyen
yenilgiler,
hepsi
'mlkn' aleyhine K a r l o f a , P a s a r o f a , K a y n a r c a anlamala
r, Osmanl askeri stnlnn artk sona erdiini gsteri
yor. yle ki Hristiyan, kapitalist ve emperyalist Bat iin, eski
163
'Kresellemiyor, kutuplayor'
General de Gaulle, K r u o f grevinden alnd zaman,
hi unutamadm bir yorum yapmt:
Stalin o n a bir im
p a r a t o r l u k devretti, K r u o f kymetini bilemedi: ne o l a
c a k , basit bir k y l ! " Hakl myd, haksz myd, o ayr bir ko
nu: de Gaulle, lkeleri rejimlerine gre deil, glerine gre de
erlendirirdi; dnyada oynadklar role gre: Bu adan baklrsa,
Stalin'in - S S C B ' n i n gelimesindeki olumsuz etkisi ne olursa ol
sun- Rusya'y 'cihangir' bir lke haline getirdii aktr: kine i
Dnya S a v a sonunda, M o s k o v a , gezegenin nemli bir yzde
sini kontrol altna almt.
164
165
3 Ocak 1997
'Avrasya' m elemitim? lk defa sylemiyorum ki! 90'l ylla
rn bandan beri, dner dolar ayn yere gelirim: Trkiye iin,
'tam bamsz' bir 'Avrasya politikas', iki kanlmaz sebepten
zaruri grnmektedir:
lk sebep nedir? Zamannda onu, yle
toparlamm:
"...Trkiye i/e 'sistem' arasndaki kar ayrl, 'hkmetler'
dzeyinde deildir, 'devletler' dzeyindedir: Trkiye, O r t a d o
u'da, Balkanlar'da hlcm srm, O r t a a s y a ile ciddi ba
lantlar olan bir imparatorluun 'mirass'; istese de, istemese
de, 'Ben Avrupalym' deyip, nc snf bir ' B a t i l i devlet h
viyetinde
kalamaz;
btn
bu
blgelerde
hayati
karlar
ve
nemli
yaknlklar
vardr..."
"...dahas, 'Sovyet tehdidi' ve 'souk s a v a ' bile bu
karlarn
ve
yaknlklarn
savunulmasn
nleyememi;
Bat
T r a k y a , E g e ve Kbrs yznden, Ankara, 'sistem'/e -en ok
da A B D ile- srekti ihtilafa dmtr. W a s h i n g t o n h e p san
mtr ki, A n k a r a ' d a d a h a 'uysal' bir h k m e t o l u r s a , bu
s o r u n l a r Trkiye'nin deil de, 'sistem'in k a r n a zebi
lir: h e p de yanlmtr: hibir hkmet B a t T r a k y a , E g e ve
Kbrs sorununda, Trkiye'nin tarihten gelen tepkisini hie
sayp 'teslimiyet' gstermez; nk uygulanan 'devletin' politika
sidir..." (Meydan, 2 Ocak 1 9 9 2 )
Ayn perspektif iinde, bugn, o zaman sylediklerime unlan
ekleyemez miyiz? 'Sistem'in (ABD'nin) o n c a basksna r a
m e n , Trkiye'nin Irak'la ve ran'la 'yaknln' korumas, hatl.
gelitirmesi de; R u s y a F e d e r a s y o n u ile Karadeniz'de, Kafkas
166
Mttefiklerine de kar...
Yeni Dnya Dzeni balonu, B a k a n B u s h tarafndan, 2
Austos 1 9 9 0 ' d a uuruluyor: S S C B dalmtr, nkleer antaj
bitti, artk 'siyasi istikrar ve hukukun stnl ortamnda, l
keler karlkl
bamllk
ilkesine uygun
olarak,
kreselleecek.' Aslnda bu, sadece iin 'vitrini'; gereini merak ediyorsa
nz, bu trden dolmalar kolay yutmayan P a u l Marie de La Gorce'un sylediklerine kulak vereceksiniz:
" . . . A B D iin yeryznde t e k s p e r g k a l m a a r z u s u ,
m n h a s r a n eski h a s m l a r n a kar deil, ayn z a m a n d a
mttefiklerine k a r da geerlidir; (bu yzden de) NATO'nun istikrarn bozabilecek, s a d e c e Avrupallarn kat
labilecei h e r h a n g i bir gvenlik sisteminin o l u m a s t e
e b b s n e , ABD'nin e n g e l olmas n g r l m t r . . . " (Le
Monde Diplomatique, Nisan 1 9 9 2 )
Engelleme, hi kukusuz, yalnz Avrupa'y ilgilendirmiyor,
btn yeryz iin geerlidir ama, siyasi iktisadn diyalektii
ABD'nin 'ryas' ile rtmez ki! Dou Bloku'nun zl, bir
anda, O r t a d o u , B a l k a n l a r , Kafkasya ve Ortaasya'y 'ak
alana' dntryor; iin firakl yan, bu geni corafyann ayn
zamanda 'petrol corafyas' olmas; cabas da var, o da ne derse
niz, son derece kalabalk bir 'pazar' tekil etmesi!
de byk sanayi gc, de petrolden yoksun -dola
ysyla petrol blgesine baml- ayr 'odakta', son derece ciddi
bir '/cutup/ama'nn (polaristion) ortaya kmasna kim engel
olabilir? Bir yl kadar sonra, bu '/cutuplama'nn, mehur 'kresel
lememin nne getiine, yle iaret etmitim:
" . . . J / A B D , Meksika ve Kanada'y kapsayan bir ekono
mik ibirlii hareketi balamtr; ksaltlm ad, NAFTA, yani
Kuzey Amerika T i c a r e t Anlamas! Bu hareketin zamanla
167
'Avrasya kutbu'
Trkiye, Rusya ve Iran, Avrasya corafyasnn devlet gele
nei eski ve yerleik lkeleri; dahas, aralarnda nemli uluslararas
anlamalarla ibirliine girmiler: K a r a d e n i z Ekonomik ibirlii
Anlamas var; Asya'daki Trk cumhuriyetlerinin katlmasyla
glenmi ve genilemi, E k o n o m i k ibirlii Anlamas var; ay
rca Kazak, Trkmen, Azerbaycan ve ran petrolleri, blgenin
mal, yani helvay yapmak iin gereken un da var, ya da var, e-'
ker de var, irmik de var; helvann adysa, 'Avrasya kutbu'!..
teki kutup, byle yeni bir kutbun ortaya kmasn ister
mi? stemez! Tekerleklerine nasl ta koyacan hesaplayamazla
m? Trkiye ile ran'n, Trkiye ile Rusya'nn, Trkiye ile
Irak'n aralarn amak istemeleri neden, dpedz bundan! Eski
den olduu gibi, imdi de, blge lkelerinin kendi blgelerine sa
hip kmak istemesine katlanamyorlar. yi de, zaten emperyalizm
nedir, baka bir ey mi?
168
'AVRASYA'DAN RKYORLAR!.
6 Ocak 1997
Uur, Cumhuriyet'te yaymlanacak o roman syleisi iin
gelmiti (5-6 Mays 1 9 8 1 ) . Her zaman olduu gibi, sohbet, ro
mandan iire, iirden siyasete dkld; daldan dala atlayarak,
epeyce bir zaman konutuk durduk. O tarihte Ankara'da, Ka
vakldere'deki evimizdeyiz; ilkbahar akam, batya yklan gne
in camlara vuran pembelii, ar ar, eflatuna dnyor. imiz
de, ne olduunu tam kestiremediimiz, ama derinden derine his
settiimiz, kayglar. lkemizle, lkemizin geleceiyle ilgili; sonra
dan geen zamann ounu hakl karaca, kayglar bunlar.
Uur Mumcu, 701i yllarn Ankara'sndan unutamadm,
iki- dost simadan biridir. O akamst, o sralarda yaymlanm
bir yazmn balnn, nasl ince ve gizli bir mizah, hatta hiciv
ierdiini sylemiti; balk da, u: "Tehlike B a t i d a n , Savun
ma Kuzey'e Ynelik"; anlalaca gibi, Trkiye'nin NATO
iindeki etrefil durumunu ele almtm; yllarca S S C B ' d e n gele
cek saldry bekledik durduk; oysa saldrnn ls, komumuz ve
mttefikimiz olan lkelerden geliyordu; en bata Y u n a n i s t a n !
O balk vesile oldu, 'erken' cumhuriyet dneminin de politi
kas zerinde epeyce konutuk; U u r da, ben de, dier pek ok
aydnmz gibi, Trkiye'nin o dnem uygulad 'haysiyetli' ve
'tam bamsz' d politikaya dnmesinden yanaydk; 'sistem'e
angaje olmamzn, Trkiye'nin yararna deil, zararna olduunu
savunuyorduk; o kadar ki, sonradan o dnem deerlendirmelerini
derleyeceim kitabn baln, ' B a t i n i n Deli Gmlei' koya
caktm: Ankara'nn, 'deli gmleine' sokulmu birisinden pek
de fark yoktu hani! Yararna olabilecek pek ok d politika im169
'Tespit', g e r e k i . . .
O ataszmz nldr, 'yiidi vur' demiler, ' a m a hakkn
ver'; benimkisi de o hesap, imdi szn edeceim kii, R a n d
Corporation'n 'orta vade tahmin uzman', O r t a d o u eski CIA
istasyon grevlisi G r a h a m Fuller; Trkiye ile ilgisi, malum,
Trk aydnlarnn Gazi M u s t a f a Kemal'i ve Mdafaa-i Hukuk
Doktrinini terk etmesini istedii de, biliniyor, gel gr ki, ite bu
adam Trkiye'nin 'yeni' d politikas zerine, pek oumuzun ra
hatlkla katlabilecei u szleri etmi:
"...Trk d politikas deiiyor. B u n u n pek o k nede
ni v a r : S o u k s a v a n s o n u . Sovyetler'in dalmas, Trki
ye'nin ilgilendii yeni alanlarn o r t a y a kmas, Krfez Sa
va vs... Dolaysyla hangi h k m e t g e l i r s e gelsin, Trki
ye'nin b u n d a n byle d a h a bamsz bir d politika izle
m e s i kanlmaz..."
"...Kemalistler yllarca bunu istediler. RP'nin d poli
tika araylarn da bu b a l a m d a d e e r l e n d i r m e k lazm
B u aray z a l balatt, Refah s r d r y o r . B u arayn
bir ksm akllca olabilir, bir ksm olmayabilir. A m a bun
d a n s o n r a k i h k m e t l e r de yeni ufuklar, frsatlar, denge
ler iin arayn s r d r e c e k . Trkiye'nin jeopolitik konu
m u n a b a k a c a k olursanz, b u o k n o r m a l . . . "
"...Trkiye B a t ' d a n u z a k l a m a y a c a k a m a B a t Turlu
ye'nin ilgisinin s a d e c e bir p a r a s o l a c a k . Batl devletle
Trkiye'nin ilikilerinin kendileriyle snrl olmasn isteye
bilirler, a m a , bu g e r e k i deil. Trkiye'nin o k ynl l>n
d politikasnn o l m a m a s iin bir s e b e p yok. Karmakl.
170
172
MALRAUX, BR 'GSTERGE'!.
8 Ocak 1997
Benim kuamdan, hangi edebiyat merakls, u satrlar harlamaz ki?
"...en cibinlii e k m e e mi kalkmak, y o k s a o yok
mu gibi, d o r u d a n d o r u y a m vurmal idi? H e l e c a n d a n
midesinin burkulduunu duyuyordu..."
" . . . B u a d a m n lmesi lazm geldiini kendi kendine
tekrarlyordu. Aptallk, nk o n u l d r e c e i n i z a t e n bili
yordu. Y a k a l a n s n v e y a y a k a l a n m a s n , ipe ekilsin v e y a
ekilmesin, e h e m m i y e t i yoktu. M d a f a a e t m e k i m d a t a
rmak d e m e k olduu iin kendini m d a f a a y a vakit bula
madan vurmas icap eden bu ayaktan, bu a d a m d a n baka
onun g z n d e hibir e y yoktu..."
" . . . e n kendisinde, g z k a p a k l a r t i t r e y e t i t r e y e v e
midesi b u l a n a bulana, bekledii m c a d e l e c i y i deil, bir
kurban ediciyi buluyordu. Ve yalnz s e t i i ilahlar iin de
deil! htilal iin yapt fedakrln altndan ykselen
derinlikler leminin karsnda, skntl g e c e a n c a k bir
aydnlkt. K a t l e t m e k , h e y h a t ki, yalnz l d r m e k deil
dir! Ceplerindeki m t e r e d d i t ellerinden s a kapal bir us
tura, solu da ksa bir h a n e r tutuyordu..."
Bu satrlarn en stnde, bir de tarih atlmtr: " 2 1 M a r t
1 9 2 7 " , hemen altnda saat kaydedilmi: " G e c e yarsndan
lOnra, yarm." Merakls, hi kukusuz, Nasuhi E s a t Bey'in
t,evirisinden, 'nsanln Hli' romannn balangcn tand. Tek
lnlini deitirmeden aktardm bu satrlar ilk okuduum zaman,
H kadar heyecanlandm hatrlyorum: O gne kadar hi tan173
O m a r bouna m?
'nsanln Hli', ' L a Condition Humaine'in ilk Trke
evirisidir,, evirinin tarihi, 1 9 3 4 ; yani Trkiye, 'erken' cumhuriyet
dnemini yayor. Gazi Mustafa K e m a l henz sa! Andr Mal
r a u x , o tarihte F K P yesi, Trokist filan da diyenler bulunuyor;
roman, bildiiniz gibi in Devrimi ile ilgili bir kitap; neresinden
baklsa, 'sakncal' saylabilmesi iin, bir sr neden sralanabilir.
Tamam m?
Bu roman ilk defa nerede yaymlanmt, hele bir tahmin edin
bakalm? Asla bulamayacanz iin, en iyisi ben syleyeyim: Hkimiyet-i Milliye gazetesinde, bir bakma Gazi'nin, bir bakma
nklab'n gazetesinde! Bu kadarla m kalm, hayr; o gazete daha
da teye gitmi, eseri, byk boy bir kitap haline getirerek, piya
saya vermitir. Elimdeki kitap, o kitap! nsz kimin yazdn,
belki de kestirdiniz: 'Hkimiyet-i Milliye Bamuharriri Flih
Rfki, evet o, ta kendisi! Gazi'nin 'inklap arkada', fikirlerinin
candan savunucusu! Roman takdim ederken, diyor ki: "...Andre
Malro'nun 'nsanln Hli' r o m a n h a k k n d a en iyi hkm
o k u y a n l a r v e r e c e k t i r . B u r o m a n dnyann h e r tarafnda,
s o n z a m a n d a km o l a n e s e r l e r i n h e p s i n d e n fazla itibar
bulmutur." Zaten kitabn birinci sayfasna, iri iri, yazmay ihmal
etmemiler. " 1 9 3 3 Gonkur Byk Mkfat".
Malraux'dan sz anca, ie buradan balamak nereden akl
ma geldi. Ceberrutluundan onca yaknlan 'erken' cumhuriyet do
neminde, yayn zgrlnn nerelerde olduunu pek gzel gslc
riyor da, ondan! Klasik manada 'demokrasi' yoktu ama, 'inklab'm
yayn organnda, Andr M a l r a u x yaymlanabiliyordu; o Malra
ux ki, ksa sre'sonra s p a n y a Sava'nn ilk 'partizanlarn
dan' olacak, 'Cumhuriyetiler'in hava kuvvetlerini rgtleyi
yolcu uandan bozma kk av uaklaryla, faistlerle savaacak
174
10 Ocak 1997
M a l r a u x , 'Anti/Memoires'da, Bukharin'le Paris'teki son
bulumasn anlatyor. Bukharin, Stalin trnden ie dnk,
iinden pazarlkl bir lider deil; onda Lcnin'in, Trotsky'nin kvl
cml liderliinden bir eyler var; belki o yzden, Lenin sonrasnn
'ykselen' liderlerinden birisi! Konumasnn bir yerinde diyor ki:
yine de Moskova'ya dneceim, fakat herhalde bu sonum
olacak!"
yle de*olmutur: S o v y e t Komnist (Bolevik) Partisi'ne
Stalin'in hkimiyeti; 'ink/ap'nn yerine 'apparatik'in (parti
brokratnn) hkimiyeti demekti; inklap seyyaliyetini kaybedecek,
ihtilal sanki zamann belirli bir yerinde 'donacakt': Stalin'ci tota
literliin ulaabilecei son konak, Brejnef'in 'nomenklaturasndan' baka neresi olabilirdi ki? 1
S o v y e t , sonra da in 'sosyalist' inklaplarn, iinden kemi
recek bu 'virs' kefetmek erefi, yoksa Andr Malraux'ya m
aittir?
O mel'n 'virs'...
imdi herhangi bir gence, S o v y e t htilali'nin, yzyln bala
rnda neden dolay 'dnyann midi' sayldn, gelin de anlatn
bakalm. O yllarn, ne siyasi iktisat perspektifini bilir, ne de top
lumsal diyalektiini! B a t i n i n 'aklcl',, canavarlk mertebesini
varan bir 'smrgecilik' aklszlna dnmtr. J a p o n y a ' y bl
kenara brakn, 'gizli smrge' diyebileceimiz Devlet-i Aliyy-,
176
Malraux
yanlmad...
178
13 Ocak 1997
'Anti/Memoircs' ne zaman elime alsam, ayn dnce, k
l bir tren katar gibi, zihnimden geiyor: Malraux'nun otobiyog
rafisi, bir manada, 2 0 . yzyln biyografisidir. Neresinden baklrsa
baklsn, 20 yzyl, bir 'ihtilaller yzyl': Sovyet, Anadolu,
in, Kba, Vietnam vb. htilal demek, 'silahl eylem' demek,
M a l r a u x , 'fikirlerini yaayan' bir yazar, bir dnce adam oldu
undan, onun entelektel eylemini, silahl eyleminden ayrabil
mek, gerekten ok zor!
Belki de bu yzden, onca ilidl olduu 'silahl eylem' konu
sunda sylediklerini hafife almak, mmkn deil; nk 'konu
an', konutuunun 'iinden' gelen biri, 'ahkm kesmiyor', yaan
tsndan szd neticeleri aktaryor. tiraf etmeli ki, 'netice' olum
suzdur. Bana sorarsanz, sosyalizmin gereklemesi denildi mi,
Malraux'nun en arpc katks, budur: 'devrimi' baka bir k al
tnda incelemek!
'Tanklar' ve 'uaklar'
Demitir ki mesela: "...gnmzde Lizbon'da olduu ka
dar P r a g ' d a da, b a k a l d r m a l a r , molotofkokteylleriyle y
rtlmek i s t e n m e k t e d i r , verdii s o n u l a r ise m e y d a n d a
dr: sfr!.."
"...ben, fazla iyimser deilim, kolay bir ' g e i ' e inan
myorum; nk, a d a bir lkede -nitelii ne o l u r s a oln- bir isyann - h a n g i t r d e n o l u r s a o l s u n - bir devletten
179
tiraz e d e n yok m u ?
Peki, itiraz eden yok mu buna? Olmaz olur mu, sr sepet!
imdi isterseniz, o 'hzl' itirazclara, daha o zaman vermeye al
tm cevaba da, yle bir gz atnz:
"...o hzllardan birisi kar der ki, in Devrimi, Y u g o s
lav Devrimi, Vietnam Devrimi vs ada deil mi? Son za
manlarda yaplmad m? Nasl olur da byle kestirip atabilirsi
niz?.."
"...bu soruya
baka
bir soruyla cevap verebiliriz:
anlan
devrimlerin
hepsi,
ayn zamanda,
igalci bir saldrgana
kar
yrtlm 'kurtulu savalar'dr; ulusal ve rgtl bir kapita
list iktidara kar,
bakaldrmalar deildir. Buna karlk, silah
l eylemin en ateli savunucular olan Latin Amerika lkele
rinde, 'komprador' burjuvaziler dahi, 'ulusall' tartlabilecek
ordular
ve polisleriyle,
ou
eylemlerin
hakkndan
gelmiler;
Debray gibi birini 'Devrim inde Devrim' gibi kendi kitabn
yerecek izgiye getirebilmilerdir..." ('Hangi Sol', 4. Basm, Bil
gi Yaynevi)
Malraux'nun 'gereki' perspektifi, 'silahl eylemlerin' za
manla neden dolay ya yasa d profesyonel su ve kaaklk
'mafia'sna, ya da provokasyon etelerine 'yoz/atn' aklam
yor mu?
181
15 Ocak 1997
Neresinden baklsa Rusya-in 'yeni ortakl' iin zvestiya'nn 'att' balk, insan kapt gibi, eski gnlere gtryor:
"ABD'ye Cevabmz!" in resmi haber ajans Xinhua'nn ha
beri, daha da ayrntl: " R u s y a ile in, 'souk sava' sonrasn
da dnyadaki tek' s p e r g o l a r a k kalan ABD'nin etkinli
ine kar 'stratejik ortaklk kurarak, 'ok kutuplu' yeni bir
dnya o l u t u r m a k k o n u s u n d a , g r birliine v a r m l a r ! "
Avrasya'dan sz amken, gezegenin 'kreselleme'den ok,
'kutuplama'ya yneldiini syleyeli, urada ka gn oldu Allah
akna?
in ajans, R u s y a Devlet Bakan Yeltsin ile in Babaka
n Li Peng'in, 'tek kutuplu dnya' konusundaki ciddi rahatszlk
larn dile getirdiklerini kaydederken, "in de, Rusya da, dn
ya zerindeki etkileri o k fazla olan ve iki bamsz kutup
olmay hak e d e n nemli lkelerdir" demi, ayrca ilave de el
mi: "ki lke a r a s n d a eitli a l a n l a r d a ibirlii iin, olt
byk bir p o t a n s i y e l bulunmaktadr." (Cumhuriyet, 30 An
hk 1 9 9 6 )
Haberi okurken, dalmm; hafzamn ekrannda Gorb.
of'un, hani o Yeltsin'in 'kahraman' ilan edildii 'darbe teehhu
snden' sonraki, endieli ve mahzun yz! O Yeltsin ki, R
ya'ya ve Dnya'ya nce byle 'tezghlanacak', bilahere 'sU
tem'in S S C B ' n i 'kreselletirmesi'nde barol oynayacakl
Hl nirengi olarak VVashington' benimsemesine ramen, 'It
mnist in'le 'stratejik ortaklk' aramas sizce niye?
Yoksa Ruslarn akl da ge mi geliyor?
182
Ak szllk dediin...
Yooo Amerikan ynetimlerinin ak szllklerini inkr ede
meyiz, her zaman fikirleri neyse, zikirleri de o olmutur: 'Kre
selleme' propagandasna baladklarnda, birisi T h e New Y o r k
Times'da (8 Mart 1 9 9 2 ) , br International Herald Tribune'de (18 ubat 1 9 9 1 ) iki nemli rapor aklamlard ki, 'Yeni
Dnya Dzeninin ne olduunu, ne olabileceini ak ve seik
olarak ortaya koyuyordu. Bunlardan ilki P e n t a g o n tarafndan,
Ulusal Gvenlik Konseyi ve B a k a n ' n danmanlar, bu arada
B a k a n ' n 'bizzat' kendisi ile de mzakere edilerek hazrlanm
olan Wolfowitz Raporu'dur; ikincisi ise, yine P e n t a g o n ' u n Ge
nelkurmay ileri gelenleriyle tartarak hazrlad J e r e m i a h Ra
poru.
F r a n s a ' d a yaymlanan 'La Defense Nationale/Uhsal S a
vunma' dergisinin direktr P a u l M a r i e de la G o r c e ' a gre,
"...Birleik Devletler'in souk sava' ertesindeki gvenlii
ve d politikasnn istikametleri hakknda, s o n d e r e c e
nemli ve aklayc belgelerdir" bunlar; peki, ne mi diyorlar,
galiba zet olarak unlar:
"a/ S o v y e t l e r Birliinin knn ardndan ABD'nin
ele geirmi olduu 'tek' sper g olma imtiyazn ve stats
n muhafaza etmek,
balca amatr.
b/ Bu
hegemonya (egemenlik),
dnyann
neresinden gelir
se gelsin, onu tehlikeye drebilecek yeni ve stn g mer
kezleri
oluturma
teebbslerine
kar
korunmal;
muhtemel
rakipler,
daha
byk
roller oynamaya
heveslenmeden
caydrlmaldr...
c/ Bunu salamak iin, 'tek' sper g stats, yapc bir
tavran biimi,
ayrca ABD'nin
stnlne kafa tutabilecek
herhangi bir millet ya da milletler grubunu caydrmaya yeterli
askeri
gle
srdrlmelidir...
d/ ABD,
onun nderliine kar kmasmlar, yerleik eko
nomik
ve siyasal dzeni deitirmeye kalkmasnlar diye,
gelumi endstri lkelerinin karlarn da yeterince hesaba katnddr." (Le Monde Diplomatique, Nisan 1 9 9 2 , s. 14)
183
'Ani m d a h a l e g e r e k i r s e . . . '
Wolfowitz R a p o r u ' nu irdeleyen P a u l M a r i e de la G o r c e ,
ok daha ilerisini gryor, yorumunda diyor ki:
" . . . r a p o r u dzenleyenler, ABD'nin egemenliinin ka
bul edilmedii h e r yerde, dikkate d e e r bir a s k e r i g bu
lundurmasnn o l a a n s t / h a y a t i n e m i zerinde s r a r l a
duruyorlar. (Mesela, 'elci G' gibi mi?)"
"...bu a s k e r i g c n nasl kullanlacana dair syle
dikleri de o k aydnlatc; birok y e r d e , Irak'da olduu gi
bi, az ya da o k geni bir koalisyon o l a r a k , ya da BM e r
e v e s i iinde h a r e k e t e geilmesinin y a r a r n a i a r e t edi
y o r l a r (Kore'de yle yapmlard); a m a ABD'nin tek b a n a
h a r e k e t e g e m e s i n i n g e r e k e c e i haller olabileceini, bu
gibi hallerde a s l a t e r e d d t edilmemesini, aksine bu gibi
hallere hazrlanlmas zorunluluunu belirtiyorlar..."
"...asl nemli olan, ani m d a h a l e g e r e k t i r e n kriz an
larnda, y a d a o r t a k l a a h a r e k e t imknlar y a r a t l a m a z s a ,
ABD'nin t e k b a n a v e bamsz o l a r a k h a r e k e t e geebile
ceinin 'anlalmas' imi..." (Le Monde Diplomatique, Nisan
1 9 9 2 , s. 14)
Bilmem 'Yeni Dnya Dzeni'nin ne anlama geldii; 'kre
selleme' ve 'zelletirme'nin neyin 'kamuflaj olduu', bun
dan daha ak ve aydnlk olarak anlatlabilir mi? Gerekte bu ka
dar bile, bamszln ciddiye alan her lkeyi telalandrabilir ya,
Wolfowitz Raporu'nda, Moskova'nn telaa dmesini gerekli
recek ilgin eyler de var.
Onlara da bir gz atacaz.
184
17 Ocak 1997
nsan neler hatrlyor... 'Souk sava'n, gemi azya ald
yllar, 1 9 5 0 k, uursuz ve karanlk bir k. M o s k o v a R a d y o su'nun Trke yaynnda, E r d e m Y o l d a (Laz smail) ayor
azn, yumuyor gzn; Trkiye S o s y a l i s t P a r t i s i aleyhine,
demediini koymuyor. E s a t Adil Bey'den (sesi hep yorgun, gz
leri daima mahzun), ertesi gn 'Gerek'teki bayazsnda zehir
zemberek bir cevap! in buraya kadarnda, herhangi bir fevkala
delik yok; tuhaflk bundan sonra balayacaktr.
S o v y e t T A S S Ajans'ndan iki muhabir, birka gn sonra,
eski Vakit Yurdu'ndaki G e r e k d a r e h a n e s i n e 'damlyorlar';
sarn, mavi gzl, iyi kt Trke konuabilen, iki Rus. O tarih
te, o kadar allmadk bir ey ki bu, bir an kendimizi Hollywood'n esrarengiz casus filmlerinden birinde sanyoruz. E s a t Adil
Bey'in odasnda, o, ' S a r i M u s t a f a (iyi Rusa konuurdu), iki
muhabir, bir de ben, bir sre hobe etmitik; ziyaret besbelli, bir
'nezaket' ziyaretiydi; zaten birer kahve iip, kalkp gittiler.
Bilir misiniz ki, TSP'nin 'kapatlmas' ile ilgili, stanbul 3.
Ar C e z a Mahkemesi'ndeki davada, bu ziyaret, Parti'nin ve
Gerek gazetesinin 'aleyhinde' nemli bir 'delil' olarak zikredilltir. Mahkemede durumu izah ederken, 'hey'et-i hkime'yi, ola
yn sradanlna bir trl, inandramadm, ellerimle tutarcasna
i"ifiyordum. ' S o u k s a v a ' , S S C B aleyhinde 'sistem'in yrtTfl ar ve youn propaganda, lkemizde yle bir hava yaratmkl, sadece Karadeniz'in kar kysnda yayor olmak, birisinin
'hman' gibi grlmesine yetiyordu. VVashington'n 'oyununa'
Ivksine kaplmtk.
185
'Hangi t e m e l d n c e ? . . '
Fransa'da yaymlanan 'La Defense Nationale/Ulusal S a
vunma' dergisinin direktr P a u l Marie de la G o r c e , ilk rapo
ru yorumlarken, u satrlarn altn nemle izmi:
" . . . r a p o r a g r e , Avrupa'daki 'istikrar'; y a Rusya'da
milliyetiliin dirilmesi, ya da Rusya'nn S S C B ' d e n ayrla
r a k bamszln ilan e t m i lkeleri, yeniden kendisine
b a l a m a s t e e b b s bozabilir: Ukrayna'y, B e y a z Rus
ya'y, belki d a h a da bakalarn! te b u r a d a , g e l e c e k yl
l a r a degin Amerikan d politikasnn hangi t e m e l dn
c e y e dayand m e y d a n a kyor: ne p a h a s n a o l u r s a ol
sun, eski S o v y e t l e r Birlii'nin dank h a l d e kalmasn ko
r u m a k ; h a t t a g e r e k i r s e , bu dalmay hzlandrmak; hangi
a r t l a o l u r s a olsun, R u s y a ' d a , ya da Rusya'nn etrafnda,
gl bir s p e r devletin t e k r a r olumasn nlemek!.."
Her ey yeterince ak ve anlalabilir deil mi? Hele Jeremi
ah Raporu'nun 'ieriine' de yle bir bakarsanz!.. O raporda,
ABD 1 nin gelecekte kar karya kalabilecei 'atma senaryolu
r', uzman kurmay subaylarca tasarlanm; bunlardan ikisi A B D ile
Sovyetler Birlii'nin atmasyla ilgili; birisi Irak'la bir atma
y ngryor, bir bakas Kuzey Kore'yle -ya da ikisiyle birden
bir atmay hesaplam; ayrca Panama'yla bir, Filipinler'le bi
Gney A m e r i k a ve Uzakdou'daki ad zikredilmemi iki lkeyi'
birer atma senaryosu hazrlamlar.
J e r e m i a h Raporu'nun- z, 'mevcut snrlarnn tesine
tamay ngrd takdirde,
Rusya'y/a yaanabilecek bir al\.
ma'; P a u l Marie de la G o r c e , yorumunda bu hassas noktay
r bir nemle belirtmi, diyor ki:
" . . . a k a anlalyor ki, Krfez S a v a srasnda dei
teini s a l a m a k ; ya d a , nkleer ve k o n v a n s i y o n e l silahsz
186
l a n m a anlamalarn g e r e k l e t i r i p , u y g u l a m a s n a g e e
bilmek niyetiyle, davrann z a m a n z a m a n y u m u a t m
olmas bir k e n a r a braklrsa; A B D , a k a S S C B ' n i n
kn a m a l a m t r . y l e ki, S o v y e t l e r ' d e m e r k e z i bir
iktidarn mevcudiyeti, Birleik Amerika'nn s i y a s a l ve
stratejik karlar bakmndan y a r a r s z sayld a n d a ,
S S C B ' n i n dal g n d e m e gelmi, bunun ilk i a r e t l e r i ,
Amerikan yetkililerin o u n l u u t a r a f n d a n fark edilir
edilmez de, t e m e l stratejik a m a artk bu o l m u t u r . Wol
fowitz R a p o r u ' n d a n aktardmz blmler bunu a k a
gsteriyor..." (Le Monde Diplomatique, Nisan 1 9 9 2 , s. 14)
R u s y a Federasyonu'nun 'ahval-i perian' ortada, bunu an
lamak iin uzun boylu aratrmalara hi gerek yok; sadece e e nistan olayn grmek, ya da son seimlerde eski komnistlerin
nasl glendiini fark etmek, yeterli; Yeltsin'in -'kreselletirili' ve 'zelletirilmi' hemen btn eski 'Dou Bloku' lkele
rinde olduu gibi- gittike daha zor, gittike daha sarsc olaylarla
karlamas (Lebed Olay gibi) muhtemel; bu artlar altnda, en
azndan Rusya'nn 'onurunu' kurtarabilmek iin, in'le -bu ara
da tabii Trkiye ile d e - baz ciddi anlamalar yapmas, normal
saylmamal m?
Hele Wolfowitz ve J e r e m i a h R a p o r l a r i n n 'muhteviyat
n' rendikten sonra!..
A v r a s y a projesi de..
nk i, sadece R u s y a F e d e r a s y o n u , Irak, Gney Amerlka'daki ya da Uzakdou'daki ismi zikredilmemi devletle bitmikor; Birleik Amerika'nn geleceini tasarlayan uzmanlar, ii
mlamakll kapsaml tutmular, o kadar ki, 'souk s a v a ' dne
ninin Avrupal 'sadk mttefikleri' de, ayn adan ele alnm,
livranlarnn olumlu ya da olumsuz yanlan tartlm, karara
^ulanm. O konudaki tespitler gzden geirilirse, Washing'n 'ABD'nin Dnya Hkimiyeti' bahsinde, ne kadar kararne derece sebatl olduu daha ak grlmektedir.
187
O noktaya da ilieceiz ama, u kadar bile, M o s k o v a ile P e kin'in -adeta bir eit mdafaa-y nefs igdsyle- aralarnda bir
anlamaya gitmi olmalarn makul gstermiyor mu? Zaten Avras
ya Projesi de, bu bilgilerin aydnlnda, gerek manasna ve
muhtevasna kavuuyor.
Yanl mym?
188
BU NASIL 'LMEK'?.
20 Ocak 1997
Ne hikmetse, 'Yeni Dnya Dzeni', bu gibi konularda her
aman olduu gibi, bir ideolojinin yeryzne 'egemen ideoloji'
olarak dayatlmas eklinde sunulmam, tam tersine, artk 'ideolo
jilerin ld' ileri srlmtr; sanki, 'kreselleme' ve 'zel
letirme' formlne balanan yeni 'dzen' liberalizmin -hem de
vahi' bir liberalizmin- 'souk s a v a ' sonras koullarnda, somutlatrlmak istenmesi deildir de, yeryznde yeni ve grlme
mi bir an balangcdr. Buna kim inanr? Hele, 'Yeni Dnya
Dzeni'nin liberallii, 'tek' sper gcn, yani ABD'nih vazgeil
mez 'patronluu' altnda uygulanacaksa?
in tuhaf, byle bir iddiay, oldum olas ABD'ye ve liberal/
emperyalist 'sstem'e direnmi, direnmekte olanlar ileriye srm
yor; Wolfowitz Raporu'nda, J e r e m i a h R a p o r u ' nda grm
Iduumuz gibi, 'bizzat' sorumlu ve yetkili Amerikallar ortaya ator. Benzer bir gr de, B a k a n Clinton'n 'Ulusal Gvenlik
Danman' Mr. Anthony Lake'in, J o h n s / H o p k i n s niversi
tesinde (Washington, DC) verdii sylevde gzler nne serilmill, Hem de ka yl nce!
Sabrnza snarak, ister misiniz, Mr. Anthony Lake'in sz
lerini, acaba ideolojiler lm mdr, lmemi midir asndan ba(tarak, yle bir gzden geirelim.
Y n e t m e s i 'zorunlu'ymu!..
Baknz ne diyor hazret!
A m a hi d e i m e z . . .
Yanlm olamaz myz? F r a n s a ' d a yaymlanan 'La Defense
Nationale/Ulusal S a v u n m a ' dergisinin direktr, P a u l M a r i e
de la Gorce'un sylediklerine kulak verirseniz, hayr!
" . . . A B D iin, y e r y z n d e 'tek' s p e r g o l a r a k kal
m a k a r z u s u , m n h a s r a n eski h a s m l a r n a k a r deil, ay
n z a m a n d a 'mttefiklerine' k a r da geerlidir; Wolfowitz
R a p o r u ' n u n en a k n o k t a l a r n d a n birisi budur, diyor ki:
' . . . s a d e c e Avrupallarn k a t l a c a , bu yzden NATO'nun
istikrarn b o z a b i l e c e k h e r h a n g i bir gvenlik sisteminin
o l u t u r u l m a s t e e b b s n e e n g e l olmalyz'..."
'."> ' Neden derseniz, nk " . . . a m a , Birleik Devletler'in,
dnyadaki t e k v e yalnz s p e r g kalmasn s a l a m a k t r ;
bu a m a c a ulalmak iin kullanlan a r e l e r , D o u ' d a yeni
bir s p e r g c n (Rusya'nn) yeniden o l u m a s n n l e m e k ,
ya da mttefiklerinin (Avrupa Topluluunun) Amerika'nn
stnlne o l a b i l e c e k itirazlarn k a r l a m a k , y a d a
U z a k d o u ' d a yeni ve byk bir g merkezinin (Japon
ya'nn ya da in'in) o l u m a s n e n g e l l e m e k s z k o n u s u olur
sa, e l b e t t e deiebilir a m a , a n a , hi d e i m e z : Ameri
ka'nn s p e r g s t a t s n d e yalnz k a l m a s ; ve bunu s
rekli klmak iin de, n e r e d e n g e l i r s e gelsin, dnyann her
hangi bir yerindeki i t i r a z a m d a h a l e i m k n ve g c n n
srekli o l a r a k elde t u t u l m a s . " (Le Monde Diplomatique, Ni
san 1 9 9 3 , s. 1 5 )
Bu durum karsnda R u s y a F e d e r a s y o n u ' n u n ve in'in
liralarnda anlamalarna alr m?
191
22 Ocak 1997
Ona Divanyolu'nda rastlamtm, epeydir niversite Kitabevi'nde alyordu; gnete, gizli uuan buz tozlarnn yaldzlan
d, ak ama souk bir gn; bilinmez hangi i iin yolum o tarafa
dm. Ltf Aabey'i (Erii) grebilmek, ne bahtiyarlk! Al
akgnll bir aydn, 'meddep' bir stanbul 'elebi'si; ok ile
ekmilerin bezginlii, sakl umutsuzluu ile konuuyor:
"...hl anlayamadm nedir, bilir misin? Mhim bir adam
deilim, kayda deer bir aksiyonum olmamtr,
hepi topu iki
kk bror nerettim;
beni acaba neden srgne gndermeyi
lzumlu
grdler?"
Ltf Erii'yi kim hatrlyor? 'Trkiye'de Genlik M e e
lesi' ( 1 9 3 7 ) ve 'Trkiye'de i Snfnn Tarihi' ( 1 9 5 1 ) balk
l, o kk ama son derece zl brorlerini? Trk sosyalizminin,
daha yeerirken insafszca budanm dallanndandr; eer onun i
lmas olmasayd, o yllarn gen solcular, Trkiye'deki ii ban
ketlerinin 'evveliyatn' nereden, nasl reneceklerdi?
Onu Asmalmescit'teki Elit P a s t a h a n e s i ' n d e tanmln
sinsi kf, souk izmarit ve kt konyak kokan, alacakaranlk ll
n
'levanten' pastahanesi idi; oyun oynanabiliyor, iki iilebiliyoi; l
karanlnn son yllarnda, baz airler ve yazarlar, oraya 'takl
yordu'; mesela Oktay Akbal, S a l h Birsel, B e h e t Necai<|H,
Fazl Hsn, F a h i r O n g e r vb; arada, benim ok nemsedi'in M
kimseler de geliyordu, onlarla tanyordum:
Sait Faik gibi, S a b a h a t t i n Ali gibi, Mustafa U y k s # ,
Ltf Erii vb gibi. Onlardan, neleri renebilirim, aslnda hy
nun peindeydim: hayata, sanata ve 'Icauga'ya dair!
192
Kkleri n e r e l e r d e ?
Trk i Hareketinin, balangtaki 'baat' zellii, antiemperyalist tavrdr: Merutiyet'ten Mtareke'ye, hangi rgtlen
me teebbsne, hangi greve baksanz, 'ecnebi sermayedar'a kar
olduunu grrsnz; buna mukabil, ttihatlarn 'merutiyeti'
hi de onlara benzemez, rnek mi, ite rnek:
"...mteakip a y l a r d a Meclis-i M e b ' u s a n ' d a Tatil-i E
gal Kanunu, h e m e n eski ekliyle m z a k e r e ve baz
meb'uslarn bu kanunu 'ecnebi menfaatlerini m d a f a a ile'
i t h a m e t m e l e r i n e r a m e n kabul olunuyordu. (27 Temmuz
1325)..."
"...yalnz Meclis-i M e b ' u s a n deil, Merutiyet devrinin
idarecileri de mstebit selefleri k a d a r , kendilerini evvela
e c n e b i m e s s e s e ve m e n f a a t l e r i n e hizmet e t m e k l e vazifeli
addediyorlard..." (Ayn eser, s. 10)*
/
'Sistem'in 'gizli' ya da 'yan' smrgesi olan bir lkede, baka
trls olabilir miydi?
Gryor musunuz, cumhuriyet 'ge' dnem yneticilerinden
pek ounda grlen, bu 'salksz' davrann kk, taa nerelere
kadar uzanyor?
194
25 Ocak 1997
Yl hangi yl, bir karabilsem!.. Hatrladm ok az ey: ilko
kul rencisiyim (30'lu yllar), milli bir bayram gn; ehir Bando
su, 'Da ban d u m a n alm...' marn alyor; eref Trib
nnn nnden, sa elimiz ileriye saa doru uzanm^ 'garip' bir
selam vererek geiyoruz; bu 'faist' selam myd, emin deilim;
nk bamza giydiimiz 'kepi' ayn elimizde tutuyorduk; ama,
'pheli' bir selam olduu muhakkak!
Ya, nce 'askeri birlik' sandm, o 'niformal' iiler? Ha
kiye alar sar, yar 'askeri' bir giyim iindeydiler; ayaklarnda golf
pantolonlar, geit treninde 'uygun adm' geiyorlard. O yam
da, neyi temsil ettiklerini, kim olduklarn bilemezdim; merakm
celbettii, bir gerek! Olayn ne 'anlama' geldiini, yrllar sonra,
Ltf Erii'nin 'Trkiye'de i Snfnn Tarihi'ni okuyunca
anlayabileceim.
yi de, o dneme bir btn olarak nasl bakyordu? e bura
dan balamak, daha doru olmaz m? nk koyduu balk bile,
yazarn neden dolay 'tehlikeli' bir aydn sayldn, ok ak bir
ekilde anlatyor: 'Diktatrlk Devrinde i Snf.'
Ne buyurulur?
'taat'
sendikacl...
197
YE VE SENDKACILIIMIZA DAR
'AYKIRI' DNCELER
27 Ocak 1997
Siyaset pratii iinde, 'hayatn sosyalizme adam' nice 'ay
dn', iilerimiz, gerekten derin-bir hayal krklna uratmtr;
ne hikmetse 'emeki', 'aydn'm onun bulunacan umduu yerde
asla bulunmaz: ya stndedir, ya da ok altnda!
50'li yllar. stanbul kazan biz kepe (Beikta, Beykoz,
Ayvansaray, Hali), ii kesimiyle 'temas' aramaktayz: ttnc
ler, cam iileri, dokumaclar vs. Ne var ki 'sosyalist' pek ok ii
'arkada', iki yudum rak iti mi, ne kadar 'kk burjuva zlemi'
varsa, ortala dkp sayor. Hayli hazin! undan ki o yllar,
Fransa'da CGT'li, FO'lu, epeyce 'militan' sendikac ile tantm,
konutuum yllar; onlarn bilin dzeyi, gerekten yksektir, bi
zimkiler henz 'inan' snrn aamam grnyor, daha da umut
krc olan, sendikacl, toplu szleme pazarln kurnazca y
rtmek sanyorlar: 'konfor sendikacl' demezler mi, ite o!
Y o o o ! 'KUTV neslinin hakkn yemeyelim, onlar ayr tutmak
gerekir. imdi birdenbire gzlerimin nnde, yksek aln, prltl
gzleriyle T o r n a c ' m e r ; oturmu, bana, harl harl, 'sosyalist'
sendikaclkla a n a r c h o ' sendikaclk arasndaki fark aklyor. G
nmzn sendika 'aalarndan', acaba ka tanesi, bu fark doru
drst anlatabilir? Ltf Erii'nin 'Diktatrlk Devri' dedii
dnem, iilerin, ancak 'korporasyon' eklinde ve mutlaka devlel
denetiminde rgtlenmesine msaade ediyordu; 'tek parti'nin o
'yukardan aaya' aygt 'modeli1, maalesef, daha sonraki 'de
mokrasi' sendikalar iin de geerli sayld.
Daha 'garibi' de var...
198
Kozunu kiminle p a y l a a c a k ?
Trkiye'de sendikaclk, i piyasas dzeyinde, 'iueren'in an
titezi olarak grnmez. Ne demek bu? Cevab sanrm, u soruda
sakldr: Siz hi holding, irketler grubu ya da konsorsiyum iletme
ve fabrikalarnda, ortal velveleye veren 'grev' grdnz m?
Ben grmedim. Sebebi basit: Trk sendikaclnn, zel sektr i
yerlerindeki rgtlenme oran, son derece dktr, etkisi de sf
ra yakn; iiyi tabandan rgtleyememitir ki, greve filan gidebil
sin! Oysa iinin art deeri, asl, o kesimin ivereninde birikir,
servete dnr. Bizim sendikalarn kamu sektrnden kopard
zam, bir bakma, kendi paras: halkn paras, yani! Sendikalarn,
kozlarn zel s e k t r l e mi, y o k s a KT'lerle mi paylamas
nn d a h a d o r u ve g e r e k i bir yaklam olduunu, b a n a
kim a n l a t a c a k ?
Sendikaclmz bu sorunu hi gndemine almad: oysa, ha
yat memat sorunudur.
Gariplik, o kadarla kalmyor; sendika/parti ilikileri de bir
lem! Merkezi otorite, sosyalist eilimli partilerin, ii
sendikalaryla o l u t u r m a y a alt yaknl, 1 9 4 6 d a n
bu y a n a , s r a r l a ve m u t l a k a torpillemi; m e e r s e sosyald e m o k r a t olduunu, hikmet-i hda, bir a n d a kefediveren
o r t a n n solundaki' p a r t i l e r ise bu ilikilerden v e b a d a n ka
a r gibi uzak d u r m u t u r .
Oysa - h e l e . 1 9 . yzyln sonlarnda- sosyalizm ile sendikac
lk, handiyse ayn anlama geliyordu: kitle t a b a n n d a sosyaliz
min ncleri' e l b e t t e sendikaclar o l a c a k t ; Akdeniz En
t e r n a s y o n a l i ' lkelerinde, yani F r a n s a ' d a , talya'da, span
ya'da, solcu' s o s y a l i s t ve k o m n i s t partilerin e s a s ' v u r u c u
gc, ii k o n f e d e r a s y o n l a r olmad m h e p ? Bu anlayn
temeli n e ? Sendika, siyasi r g t l e ( p a r t i ) ii snf arasn
daki t r a n s m i s y o n kaydr; ynlarn bilinlenmesini
s a l a r : bir b a k m a t o p l u m dzeninin iyiletirilmesi ve de
itirilmesi a m a c y l a , ii snfnn yoksul kyllk ve
yoksul kk burjuvazi ile gbirliinin ustabas' odur.
Daha bitmedi! Ar derecede merkeziyeti, retimi denetle199
E n vahim sorun!..
Sizce bu 'aykr' dnceler niye? ilerden midi kestiim
iin mi? Sanmyorum! Daha ziyade, sendikalarmzn 'eitici'gc
ne ve etkisine gvenemediim iin: Burjuvazinin -hem de 'uahi'
bir burjuvazinin- 'ykseli' dneminde, teki toplum katmanlar
gibi, ii snh da, burjuvazinin deerler sistemi etkisindedir; snf
s a l o l a r a k dzeni d z e l t m e k t e n o k ; bireysel o l a r a k ke
yi dnmeyi n e alabilir. yle o l m u y o r m u ? T r k iileri
nin o u n d a y u r t t a ' ya da ii' t o p l u m s a l niteliinin bi
r e y s e l tketici' niteliiyle y e r deitirdiini g r m y o r mu
yuz?
Yllardan beri 'bilinlenmemesi' iin onca aba sarfedilen i
iyi, sendikaclmz, 'yurtta' dzeyinde bile tutamam iken; aca
ba, iine itildii 'tketicilik' kmaz ve 'pop altkltr'nden kur
tarp, siyasi olarak nasl rgtleyecek? Be yldzl otel, lks araba
'konforu' iindeki, 'sendika liderleri'nin zlemi, yoksa baz ad
solcu liderlerimizde olduu gibi 'az ye, o k t a r a f t a r ' ilkesi mi
olacaktr?
Trk solunun, en vahim sorunu, ii sorunudur. Kimse farkn
da grnmyor.
200
AYDIN/ YABANCILAMASI'
29 Ocak 1997
7 0 i i yllard, Trkiye 'enerji darboazna girmi', Anka
ra'da elektrikler, semt semt, nbetlee kesiliyor: mum nda aiiyoruz. Gn ortasnda mum , 'Amerikan romantizminde1,
duygusal bir samimiyet ortamnn, balca unsurudur; bizim iin
yle deil: Anadolu ocukluumuz, gaz lambas ve mum dr,
o yzden, elektrikler gitti mi, hznleniyoruz. yle bir gnd,
Sevgi ( S o y s a l ) gelmi, yznde mum aydnlnn titrek glgele
ri, basbaya yaknyor:
s o s y a l m c a d e l e , aslnda bir ii
m c a d e l e s i o l m a k g e r e k m i y o r m u ? Neden iiler ekim
ser', m c a d e l e y i r e n c i l e r ve aydnlar y r t m e y e abal
yor, bu ekimserlik' niye?"
Korkudan zannedenler de olmutur, bence hayr, o gn Sev
giye de sylemeye altm zere, halkn sosyal mcadeleye e
kimser durmas, toplumsal gelime emamzn, klasik emaya uymayndan! inin klavuzu aydn olacak, doru; doru ama, ii
nin aydna inanmas, onu anlamas ve izlemesi iin, ikisinin 'zdeleebilmesi' lazm; oysa Trk aydn, 'alafranga' entel, Trk i
isi, 'alaturka' arabesk; iki kesim arasnda iletiimi sfra indirge
yen faktr bu! Osmanl sosyalizmi, Selanik gibi kozmopolit
bir komprador ehrinde, B e n a r o y a ve arkadalar gibi 'Musevi'
iler tarafndan balatlmt; devam ettirenlere gelince, S p a r t a kistler' Alman, KUTV takm ise, S o v y e t meneli idi; neresinen baklsa, iiyle aydn arasnda 'derece' fark grlmyor, dedz 'mahiyet' fark var: 'kaynak' tutar m?
201
Kaynak' t u t a r m?..
teki sebep daha az m geerli? Merutiyet ve M t a r e k e
'greuleri' hem heyecanldr, hem de etkili; nk 'ecnebi' irketlere
kar rgtlenmitir; 'sermayedar', ayn zamanda 'emperyalist' (i
galci) olunca, aydnla amele daha kolay 'zdeleiyor', nk nihai
gaye 'mstevliyi' yurttan kovmak!
"... stanbul iileri trl y n d e n ve trl ekilde Milli
M c a d e l e Hareketini f e d a k r a n e desteklerken, tramvay,
tnel, irket-i hayriye, hali, seyr-i sefin, imendifer, ha
vagaz iileri, m t e m a d i y e n z a m t a l e b i n d e bulunuyorlar.
2 9 Eyllde t r a m v a y iileri, 1 3 E k i m d e bir ksm a r k de
miryollar iileri, 28 O c a k ve 8 u b a t t a g e n e t r a m v a y i
ileri g r e v ilan ediyorlard. Artk umumi bir g r e v d e n bah
sedilen stanbul'da g a z e t e l e r de ister istemez, Nafa Neza
r e t i n i irketleri iltizam e t m e k l e suluyordu..." ('Trkiye'de
i Snfnn Tarihi', Ltf Erii, s. 1 6 , 1 9 5 1 )
Nafa Nezaretinin 'kollad' iddia edilen 'irketler', elbette
'ecnebi' irketleriydi: Hseyin Avni Bey'in (bkz.: 'Ecnebi Sermayesi'ne Kar lk Kalknmalar', 1 9 3 5 ) iaret ettii gibi, Osmanl
ii snf 'ecnebi sermuyesi'ne tepki gsteriyordu; sebebi ok ba
sit, nk henz Osmanl 'sermayedar' ufukta grnmyor,
'komprador' burjuvazi ise, gayr- Mslim!
'Erken' cumhuriyet dneminde, 30'lu yllarn ortalarna ka
dar, 'Sa'y Misk- Millisi' geerlidir; cumhuriyetin burjuvazi 'fide
ligi' kinci Dnya S a v a yllar, totaliter brokrasi onu adel.
'serada' yetitirir; yle ki, 50'li yllardan itibaren, gen ve haris bi
burjuvazi,, 'ykselmeye' balar: hem de nasl, iktidarlarn ak hi
mayesinde! M d a f a a y Hukuk ve Halk Frkas dnemine a il
ortak ve ulusal deerler sistemi yerine, kendine mahsus deerli M
sistemini getirerek!..
Gerekte bu, sonralar ac ve kaba bir 'bencillie' dneni
kr bir 'bireyciliin', toplumsalln yerini almasyd.
202
Bireycilikten bencillie...
Hi unutmuyorum: o gn, mum aydnlnda syleirken,
evgi'ye ( S o y s a l ) o sra yaymlanm bir soruturmadan rnekler
ermitim: Almanya'da alan Trk iilerine soruyorlar, yurda
nerlerse ne yapacaklar? Hibirisi hayatn ii olarak srdrmei dnmyor, hepsinin hayali 'kendi iini kurmak'. Baka bir
rnek, gecekondu 'lmpenlerinden' verilemez mi? Krsaldan kop
u, kentsel olamam bu kalabalk, ii olmak deil 'i sahibi ol-~ak' hayalini beslemektedir. Anlam yeterince aydnlk sanrm:
urjuvazinin ykseli dneminde, o n u n d e e r l e r sistemi,
teki t o p l u m s a l kesimleri de etkiliyor; gelimenin, vahi
e a c m a s z o l s a da s r p gitmesi, t o p l u m s a l akkanl
alar, o da snf a t l a m a imknlarn ak t u t a r ; nasl o l s a
i iken iveren olabilmi b i r k a r n e k de, iinin snfal' kurtulu a r a m a k t a n vazgeip, 'bireysel' kurtulu a r a a s n a zemin o l u t u r u r .
i, yalan yanl bu hayale dm ise, aydnn onu sosyal
dalet ve haka bir dzen deiikliine armas etkili olabilir mi?
, yaad ortamda snf atlamay umuyor; stelik onu o zor soumluluu stlenmeye aran, hibir ekilde 'zdeleemeyecei'
lafranga' bir 'entel'I 7 0 i i yllarda, 'keyfiyet' iilerin 'ekimserli/'olarak somutlayordu; o gnden bugne, Adil D z e n e kayar
ibi grnmektedir. Neden? Snf atlayabilmekten midini mi kesI, yoksa aydn kesimine aka tavr m koyuyor?
Tartmaya demez mi?
203
31 Ocak 1997
Genler gelmilerdi: kirli sakall, parkal olanlar; kocaman
gzlkl, blucinli kzlar; aramzda saakl, bir trl derlenip toparlanamayan bir tartma sryor; anlayamadklar, galiba udur:
sosyalist 'solcuyla' ilerici 'Kemalist', nasl ayn kaba konulabilirmi? Yanldklar ise, u: Kemalist 'ilericilii', fena halde, 'cuntac
Atatrklk'le kartryorlar; sosyalizm sandklar derseniz, 'az
gelimi' lke 'gerillacl'! 20. yzyl sonu Trkiye'sinde, insan
zen bu deil midir? Ne kadar az biliyor, ne kadar ok 'ahkm ke
siyoruz'.
'Kemalist'le 'sosyalist'in ortak paydasikisinin de 'toplumsal
l'; yani, nce yurt nce toplum dncesi; dzeni toplumsal ola
rak dzelteceksin ki, bireysel mutluluk oluabilsin! Toplumsal d
nmek, iiyi de, aydn da, brokrat da, bireyi aan bir idealde
btnletiriyor: retimde, hizmette, grevde 'aslolan'; iinin, me
murun, aydnn 'ahsi'kar deil, yurdunun ve toplumun (lkenin)
yarardr: 'hkimiyet kaytsz a r t s z milletindir' prensibi, mil
leti, yani onu tek tek oluturan yurttalar, hkimiyetin sahibi ya
par ama, bu sahiplik her birine toplumsal sorumluluklar da ykler.
T a m bamsz' 'antiemperyalist', laik ve demokratik Trk
ye C u m h u r i y e t i n i 'yapan' budur. Peki, 'bozan' nedir?
Kumarhane ekonomisi'
ki ey: 'Yolsuzluun D e m o k r a t i k l e m e s i ' (bkz.: Cumhurl
yet, 9 Aralk 1996) ve P a z a r S m r g e c i l i i " ! Yeni Dny.
204
T u t u n a c a k dal kalyor m u ?
Siz, acaba hangi 'kumarbazdan, 'toplumsal bir sorumluluk'
idraki isteyebilirsiniz? Hibirisinden! Kumar oynamak, bireyselin
bireyciliin de tesinde, bencil bir risk oyunu, hele kumarda kay
bedecekleriniz, stelik kendinize ait olmayan toplumsal deek
ise!..
Yeni Dnya Dzeninin (Ozal'dan beri Trkiye dahil) ym
yznde nice lkeyi iine soktuu kmaz sokak ite budur, t">vl''
bir kmaz ki, siyasi parti, sendika, kamu kuruluu, hatta hkul
sorumlusu kii, 'yetkilerini' artk 'ulusal' yani toplumsal sorumlu
haklarn yerine getirebilmek iin deil; bireysel 'avantalarn' >!
lamak iin kullanmakta, bunda hibir beis grmemektedir; bovin *j
yolsuzluklar' da h e m demokratikletirilmi' h e m de kum
selletirilmi' oluyor; yani t o p l u m d a , kimseye, tutuna- M
dal braklmyor.
Bu sosyal ve ekonomik kmazda, zaten 'ereti' sendika ldi I
ne yapar; ya ii snf, yzn nereye dner, bir nebze dvinlM
msnz?
206
ubat '97
'globaliter'
devlet
3 ubat 1997
i snf tartma gndemine alnd m, daha 60'l yllarda,
deyim uygunsa birtakm futuriste varsaymlar, ortal kartr
yordu. 'Sanayi s o n r a s toplumu' kavram, dikkatini sanayile
meye younlatrm lkeler iin, fazla bir ey ifade etmese de; ge
limi endstri lkeleri asndan; nemli sorular retilmesine ne
den olmutu!.. 'Demokrat zmir'deki alma odamn, o tarihte,
denize bakan penceresinden, krfez vapurlarnn zerinde dm
lenip alan mart hevenklerine dalar, nmde Gilles Martinet'nin kitab, kendi kendime mrldanrdm:
ii snfnn
iktidar olabilme ihtimali,
saysal olarak
iinde yaad
topluma oranyla,
balantl deil mi? Endstri
ne kadar gelimi olursa olsun, bu oran henz yzde otuzlarda
(tam olarak yzde 33); byle bir oranla, gelimi bir endstri
lkesinde,
nasl
iktidar olunabilir?"
yi de galiba nce daha baka, ok daha vahim bir soruyu ce
vaplandrmak gerekmiyor muydu:
S o v y e t l e r gibi 'sosyalist' iddial lkelerde, ii snf
nn dolaysz olarak iktidar olduu sylenebilir mi? 'Kamulatr
mann, ii snfn, retimin efendisi yapmad anlald; da
ha
da
kts,
kapitalist endstri
lkelerinde grlen
birok
saknca 'sosyalist' iddial bu toplumda da grlyor; bu nasl
zlecek?"
Bu sorular, ister istemez beni; 1 9 6 6 ylna, 'kltrel devri
min' balad P r a g ' a ; Prag'da yaymlanm, 'Kavak Noktasn
daki Uygarlk' balkl kocaman kitaba gtrecektir; rastgele bir
kitap deil bu, iktisat, tarihi, sosyolog, psikolog, fiziki, mhen209
T a r i h hakl kard...
Sorunu, bilim ve teknolojinin retime uygulanmas asndan
koydunuz mu, klasik ii snfn gzden kaybedeceiniz kesin gibi
dir. 2 1 . yzyla, gezegenin yeni bir ii snf, pek tabii olarak da
ona dayanan yeni bir sosyalizm anlayyla girecei, neredeyse so
mut olarak grlyor.
"... klasik e n d s t r i d e , endstriyel r e t i m d e bilim do
layl retici g, r e t i m d e dolaysz ilevi yok. O y s a kim
yadaki d e i m e l e r h a m m a d d e kavramn da, kendisini de
deitirmi; yle ya, eskiden d o a l h a m m a d d e l e r i n belirli
ve d e i m e y e n y e l p a z e s i iinde alrken, imdi insano
lu k i m y a s a l ve yeni h a m m a d d e l e r i n zengin yelpazesi iin
d e a l m a k t a d r . Elektronik, o t o m a s y o n u yaygnlatryor. O t o m a s y o n ise ii snfnn niteliini deitiriyor.
Bilimin dolayl retici g olduu a a m a d a , ii ar i
blmne, ynetici, uygulayc ayrmna t b i tutulan
e m e k i miydi; al bakalm bu sefer bilimin dolaysz reti
me katlmas yznden, (ya da onun s a y e s i n d e ) ii bt
nyle grebilen, yneticiyle a r a s n d a p e k o k a d a r da fark
211
212
5 ubat 1997
Trotsky, hatralarnda anlatmtr: S o v y e t Devriminden,
ksa bir sre sonra, bir sabah, Kremlin avlusunda ne grse, iyi:
'Yolda' Lenin, karlarn zerinde dans ediyor; sevincinin sebebi,
meerse devrim ynetiminin bilmem kanc gnn, idrak edebilmesiymi! Demek ne kadar mitsiz balamlar. P a r i s yllarmda
Trokistlerle tartmalarmzda, srarla unu sorardm: "...bolevikler devrimin, 'dnya devrimi'ne dnmesi iin, Avrupa -zel
likle
Almanproletaryasnn
harekete
katlmasn
bekliyorlar
d; bu asla gereklemedi, neden?" Soruma az kalabalyla ce
vap verirler, bir trl inandrc bir gereke bulup, beni ikna ede
mezlerdi.
Sorumun cevabn epeyce sonra kendi kendime bulmutum;
sosyalizmin
'babalar',
dnya
iilerinin
'zincirlerinden
baka,
kaybedecek eyleri olmadn' varsaymti;
halbuki e m p e r y a
list B a t lkelerinin p r o l e t a r y a s , hanidir s m r g e l e r i n
y a m a s n d a n p a y n a deni a l m a k t a y d ; b a k a trl sy
lersek, artk 'kaybedecek eyi' vard.
S o v y e t Devrimi, Batl emperyalizmin gzn korkutmu,
B a t d a sendikacln 'konfor sendikaclna' kaydrlmas, o
artlarn sonucunda meydana kmtr. Hele Amerikan sendikac
lnda, iilerin rgtlenmesi, kendine mahsus bir mafia rgt
lenmesinden farkszdr; sendika, 'tketim toplumu' erevesine
bir gzel yerletirilmi! Bunun sonucu ne oluyor, artk iilerin
amac, insanca ve haka bir dzeni gerekletirmek deil, birey
olarak
'keyi dnmek!'.
Farknda msnz: 'Sistem' nc lkeleri 'zelletirip', ser213
Sonu,
'altta
kalann
cam
ksn.'
G n e t e y e r edinmek!..'
Nedeni belli: 'kreselleme' yani sermayenin -dolaysyla
retimin- ucuz emek bolluu ve evre kirlilii yznden, gelimek
te olan lkelere kaydrlmas, gelimi lkelerde isizlii artrr; ar
trmakla kalmaz, sendikal haklarn kstlanmasna yol aar, sendi
kalarn nemini azaltr; yleyse, gelimemi lkelerde i im
knlarn o a l t y o r , sendikacl gelitiriyor sanrsnz,
a m a aldanrsnz; bir k e r e teknoloji yenilenmesi nedeniyle
istihdam d a r a l a c a k t r , a y r c a g e l i m e k t e o l a n lkenin ulu
sal sna gelimesi durdurulduu, yatrmlar sfra indiril
dii iin o r a l a r d a da isizlik hkm s r e c e k t i r ; dahas,
r a n t gelirleri, yatrma o r a n l a o k ve a b u k olduundan,
brakn ulusal sanayiciyi, ecnebi' s e r m a y e d a r n bile, b o r s a
' a v a n t a s n a k a y m a s n a s e b e p o l a c a k : Trkiye'de, 'ecnebi
nin', bu kanaldan 'mal nasl gtrdn' sar sultan bile iit
medi mi?
En korkuncu 'media'nn lgnlk mertebesinde younlatrd
'kltrszletirme' ve 'tketime d n t r m e ' kampanyala
rnn, sadece varlkl snflarda deil, halkn arasnda -tabii ii sn
f iinde d e - son derece etkili olmasdr. Byle bir ortamda, sendi
kalar, 'parti' ile 'ii snf' arasnda, nasl bir 'transmisyon kay'
ilevini stlenebilecek? Hele sendika ve parti yneticileri, iyerin
deki sendika 'mmessilleri', nihayet iilerin nemli bir ksm; 'biz
zat' bu balta girmemi orman yaantsnda, 'gnete bir yer edi
nebilmek' hayaline kaplmlarsa? Gizliden gizliye, ii snfna
mensup olmakla vnecek yerde, ii snfndan kopmak hayalleri
beslemeye balamlarsa?..
214
Grev, y e t e r i n c e ok, a m a . . .
Trkiye'de ii snf, adeta 'derisine yapm' olan o 'uzak
tan kumanda' ipoteinden kurtarlmaldr, bu bir; balbana bu
bile son derece mkl bir i, ama yetmez; ayrca sendika liderleri
ne ve sendikaclara, ok daha ciddi ve fazla grev dyor; Prof.
Dr. e n a t a l a r , bunlar ok gzel derlemi toplam:
"... sendikalar, gelien teknoloji k a r s n d a s o m u t po
litikalar retmeli, i demokrasilerini o k nemli h e d e f
o l a r a k grmeli, katlm ve saydaml yaygnlatrmal,
yelerine ynelik o k yaygn ve derin bir eitim p r o g r a m
uygulamal, halkla ilikiler ve k a m u o y u o l u t u r m a d a h a
m o d e r n tekniklerle yaplmal vs..." (Cumhuriyet, 16 Ocak
1977)
yi ho da, ou yukardan aaya, siyasi parti yaplanmasna
benzer bir ekilde yaplanm sendikalarmzda, bu birikim, bu
'cevvaliyet ve seyyaliyet', ksacas, bu 'bilin' var m?
215
7 ubat 1997
Hanidir mektup dosyalarna bakmamtm, geen akam ge
rekti; insan, ne kadar kt oluyor; nasl bir lkeyiz, u son elli yl
iinde, neler yaadk, 'icmalini' yapabilmek iin, mektuplara yle
bir gz atmak kfi! lerinde yle kiilerden gelmi, yle mektupla
ra rastlanyor ki, sylediklerini insann kendisine saklamas, dpe
dz hakszlk! Okuyacanz satrlar aktaracam mektup, byk
boy kareli bir defter kdna yazlm; dikkatimi, en bana krmz
stampadan baslm u mhr ekiyor: 'Grlmtr, 21 Ara
lk 1 9 8 1 ' . Benzer badirelerden gemi olanlar, oktan anlad; bir
tutuklu mektubu bu; nitekim, sa kede, tarih ve yer belirtilmi:
Merkez Komutanl Tutukevi, Ankara'. imdi u satrlar
okur musunuz ltfen!
"... a n a , hakkmdaki d a v a d a n uzun boylu s z e t m e y e
g e r e k g r m y o r u m . G a z e t e l e r d e okuduklarndan, iyi kt
bir fikir sahibi o l m u s u n d u r sanrm. Bu haftann sonun
da, z g r l m d e n koparllm, t a m bir yln d o l d u r a c a k .
D a h a n c d u r u m a y a s r a gelmedi. O c a k 1 9 8 2 n i n
18'inde bu nc duruma. Davamda benden baka tu
tuklu k a l m a d n a g r e , b e n t e k b a m a bir r g t gibi
yim..."
"... bir y e r l e r d e birilerinin t a v u u n a kt demiim, ama
nerede, nasl, kime, kestiremiyorum. yle fazla vesveseli
biri de deilim a m a , aklma ister istemez, benim 'Masonlar
kitab geliyor. Bunun c e r e m e s i n i mi ekiyorum a c a b a ? Bl
lemiyorum. H e r ne hal ise... Bizim de kaderimiz byle l
zilmi. lkemizin her a l a b o r a oluunda, bizim de ksmeti
216
Aydn e v r e s i n d e k i tezvirat'
airliimin ilk yllar, 'destan' yazmaya hevesliyim; H a s a n
Tanrkut'la, sk sk, bu bahse dnyoruz; o da, 'Deli Dumrul'
adn verdii, 'Dede Korkut' hikyelerinden mlhem, yar piyes,
yar destan bir eser zerinde alyor. kimizi de etkileyen, elbette
Nzm'n yazdn iittiimiz destan, ama, o Halk Nihat Bey'i
de tanyor; onun destanlarn da okumu; kitaplarnn arasndan,
Mtareke', a n a k k a l e ' ya da Milli Mcadele' destann e
ker, haval haval okurdu. Halk Nihat Pepeyi, 'hececi' bir air;
brakn airliini, 40 karanlnn ortasnda, Emniyet U m u m
Mdrl ( 1 9 4 2 - 1 9 4 6 ) grevini stlenmi, yksek bir brok
rat; o da, 'destan' yazyor.,
217
219
'KARANLIKTAYIM VE TEDRGNM'
10 ubat 1997
Cemil Meric'i mrmde grmedim, hi konumadk; ilk
genlik yllarmda, sadece Balzac'dan evirdii 'Altn Gzl Kz'
romannn bana yazd B a l z a c 'monografisi' ona hayran olma
ma yetmiti; 'ilerici' bir aydn diye biliyorduk, o yzden midir ne
dir, sanrm son P a r i s dnmden sonra, onun artk 'slamc' ke
simin bir yazar olduunu iittiimde, iimde t diye bir ey krl
m; lkemizin artlan altnda, ne ok aydnn, ne trden deiikli
e uramak zorunda kaldn dnmtm.
'Hangi Baty yaymlamm, o zamana kadar 'ilerici' kesim
den kimsenin sylemedii eyler sylyorum. B a t kltr ve pol
tikas hakknda ciddi bir eletiri kaps ayorum.
Sadan soldan, trl eit tepki yayor, bu eletiriler arasn
da, hi beklen,ediim bir 'destek' yazs, imzas 'Cemil Meri'..
Bunun zerine, aramzda bir mektuplama balad, ben, pek ou
muzu tedirgin eden akszllmle, ona 'dorusu imdi bulun
duu yeri yadrgadm' aklyorum; peki, herkesin 'slamcnn
nde gideni' sayd Cemil Meri, acaba ne cevap veriyor? tli
bakar msnz:
Reva-y hak m ?
Amacm 'eski defterleri' kartrmak m? Zannetmiyorum!
Cevabn aradm soru, galiba udur: Trk aydnnn, elini kolunu
balayan, onu 'karanla ve tedirginlie' sevk eden 'gler', aa
bil gerekten grevlerini mi yapyorlard? stihbarat, devletin de
vamll ve hkmranlyla ilgili olursa, meruiyet ve hakllk kalanr; oysa; sistem' zellikle, 'souk s a v a ' yllarnda, b a kn lkelerdeki y a n d a iktidarlar y e r i n d e t u t a b i l m e k iin,
lsal a m a l a r ve devletin bamszln deil de, aslnn s i s t e m i n karlarn s a v u n a c a k baz i s t i h b a r a t birimlei icat e t m i ; d a h a da ilginci, bu birimleri, devletin asl
llhbarat gleri iine s o k m a y p , iktidarn kullanabileceI elverili y e r l e r e yerletirmitir; yle ki, ad 'zel Harp Da221
222
12 ubat 1997
yi de olaya acaba neden tarih gzyle baklmyor? (imdi
a l r a u x olsayd, 'cosmique' adan diyecekti) Trkiye'nin yurt
apmda geirdii sarsnt, 'mahiyeti mekk' bir trafik kazasnn,
rtala dkp sat rezillikten mi ibaret? Ben, hi sanmyorum.
Mdafaa-i Hukuk nklabnn ivisi, '40 karanlndan'
ibaren gevetilmi; fakat asl, 'souk s a v a ' yllarnda yuvasnan kmtr. ktidar, 'brokrasi+burjuvazi' formlne indirgendi
mi, inklap inklap olmaktan kyor, demokrasi, 'souk s a v a '
demokrasisine dnyordu; buysa gerekte, 'gdm grnmez'
parlamenter bir rejim demekti; o grnmez 'gdm' ciddi bir 'de
netimden' yoksun olunca, ynetimde yolsuzluk nlenebilir mi?
Tam tersine, kanlmaz! Artk Avrupa bakentlerinde yanklanan
ynetim densizliklerimiz, 'media'nn adeta ehvetle tehir ettii
birka adam ve kadndan ibaret, uyduruk bir 'etenin' marifeti mi?
Kendimizi aldatmayalm: Hemen her yerde olduu gibi kom
nizm 'heyulas' kullanlarak, lkemizde de siyasi iktidarlar,
hkimiyeti, hkimiyetin asl sahibine, yani millete s o r m a
dan millete r a m e n kullanma yoluna gitmiler; lkenin
menfaatleriyle s i s t e m i n menfaatlerini birbirinden ayrdeemedikleri gibi; lkenin imknlarn kendi m e n f a a t l e r i
in kullanmaktan geri kalmamlardr. Bu ac gerei, bran aklamay, sadece farkna varanlarn uradklar akbet gerkten dehet vericidir. Bu bakmdan, bence 'kirli eller' deyiminin
psam, ilk anda akla gelebilenden ok daha geni dnlmek
abediyor.
'40 karanlndan',
'souk s a v a a ,
223
'souk sava'tan
Ye-
...lmemek iin!'
"...yamz e p e y c e ilerlediyse de Trk edebiyatn yi
ne de bizler y a p m a k ve Trk e d e b i y a t tarihindeki yerimizi
a l m a k zorundayz. Ahmet Kabakl gibi gericilerin' yazd
edebiyat tarihinde ne k a d a r yerimiz y o k s a ; T r k iirini
t a m a n l a m y l a d e j e n e r e eden, s o n r a d a o n u n z e r i n e bi
r e r s u l t a n gibi kurulan Garip ilerin y a z a c a , ya da salkl a y a c a edebiyat t a r i h i n d e d e yerimiz o l m a y a c a k t r . . . "
"... politikann d e m i r yumruu, bizi dediiniz m a a r a
l a r a kovarken, o n l a r r a h a t a -kendiliimizden boaltt
mz s a n d k l a r - y e r l e r e kuruldular ve bizlere bir k e r e ol
sun, a s l a d n p b a k m a d l a r ; ve insancl bir a c m a bak
bile frlatmaya tenezzl e t m e d i l e r . l m e m e k iin s a n a t
potansiyelimizi bir y e r e d o r u kanalize e t m e k istedik ve
b u n d a n 'Kutsal syan' dodu..." (stanbul'dan zmir'e, 11 Mart
1 9 5 5 tarihli mektubu)
Hasan
zzettin!
'unutulmann
korkun
karanlna
g
menler' kimlerdi? Aslnda millete ait olan 'hkimiyeti', kendi 'ikti
darlar' iin kullananlar deil mi? Acaba Dinamonun o 'karanlk
tan', Kurtulu Mcadelesini (8 cilt) ve 'erken' cumhuriyet dnemi
ni (8. cilt) anlatan; yani milletin hkimiyetini' nasl elde etti
ini ve 'inklab' nasl gerekletirdiini r o m a n l a t r a n , iki
byk ant-kitab kardn grnce, vicdanlar szlamad m?
"Kutsal syan" ve "Kutsal B a r " .
Yoksa dolarn New Y o r k ve L o n d r a borsalarndaki dalga
lanmas, onlar daha ok mu ilgilendiriyordu?
225
14 ubat 1997
Hazindir, siyasi 'grgszlmz', iktidar-muhalefet at
malarn, 'paparazzi' programlar seviyesine indiriyor; doktrin, si
yasi platform vb tartmalar, bir hayal; kim siyasi dedikodunun 'allahn' yapabilirse, 'mal o gtrecektir', hesap bu! Demagojinin
her trls, geer ake saylyor. nsan rkten, yaananlarn
30'lu yllar Avrupa'snda yaanm olan bir zlmeyi hatrlatmasdr; 'rkten', nk o 'zlme', dnyann bana on yllarca
bela kesilecek 'totaliter devlet' anlayn yaratmt.
Yani 'faizmi', yle mi? ster misiniz, kuramsal olarak faiz
min sosyal nedenlerini, yle bir hatrlayalm:
" 1 / T r s t l e m e v e k a r t e l l e m e o k younlamt:
N a s y o n a l S o s y a l i s t P a r t i s i n i finanse eden, Ren/VVestfalya
K m r iverenleri Sendikas, Alman kok retiminin yzde
yetmi d r t buuunu; Vereinigte S t a h l w e r k e , k m r re
timinin yzde yirmisini, font retiminin yzde ellisini, e
lik retiminin yzde krkn salyordu.
2 / 1 9 2 9 kapitalizm bunalm, Almanya'y k e r t m i t i :
elik v e fontta r e t i m rakamlar, 1 9 0 0 v e 1 8 8 5 yllarnn
r a k a m l a r dzeyine dmt; Alman i Snfnn yars
isiz geziyordu: On iki milyon!
3 / Alman kapitalizmi, burnunun dibinde p a t l a y a n
S o v y e t D e v r i m i n d e n rkmt; bu s e b e p t e n , A l m a n i
H a r e k e t i n i n h e r g e e n gn biraz d a h a g l e n m e s i n d e n
kayglanyordu; nk Almanya K o m n i s t P a r t i s i , 1 9 2 K
s e i m l e r i n d e milyon iki yz bin oy alm iken; 193'/
s e i m l e r i n d e ald oy saysn d r t milyon b e yzbine
226
totaliterlik...
228
229
'GLOBALTER DEVLET'
17 ubat 1997
'Globaliter devlet' de
ne
demek?
'Gidiat' n e r e y e ? . .
Trkiye, 30'lu yllardan itibaren 'totaliterlik' rzgrna direnememi, inklap cumhuriyetin otoriterliinden, bir 'tek parti' tota
literliine srklenmiti; 1950'Ii yllardan bugne kendimizi de
mokrasiye gemi olmakla avutuyoruz; oysa 'gidiat' hi de yle
grnmyor; T r k i y e bu defa 'kreselleme' ve 'zelletir
me' masalna inanm, paldr kldr 'globaliterlie' doru srk
lenmektedir; stelik daha 'sivil', daha 'demokrat', daha 'insan
haklarna daval' bir 'dzene' dntn zannederek!
'40 Karanlnda' air ne demiti, hadi gel de imdi hatrla
ma: "Gn gibi a y a n oldu iime, e n c a m fenadr bu gidia
tn!..
232
'SSTEM'E 'MUHALEFET'M!.
19 ubat 1997
Sapla saman, iyice, birbirine karmad m? E s e n nr,
Washington dan yazyor: " . . . A B D Dileri Bakanl S z c
s Nicholas B u r n s d e m i ki:
B i z Trkiye'nin; sivil, de
m o k r a t i k ve laik a n a y a s a y a d a y a n a n devlet yaps iinde,
sorunlarn z e r e k istikrara k a v u a c a n a inanyoruz.
Trkiye C u m h u r i y e t i n i t e m s i l eden, Trkiye'nin lideri S
leyman Demirel'e, gvenimiz ve saygmz tamdr..." (Hrri
yet, 6 ubat 1 9 9 7 )
Bu ne nezaket, bu ne hassasiyet, insan hayret ediyor. Bilindi
i zere Demirel, seimle geldii iktidardan, 'NATO'ya ve CENTO'ya bali askeri 'mdahalelerle' iki defa 'devrilmi' olan bir li
der; tuhaf tesadf, u gnlerde o mdahalelerden birisi, eski bir
CIA grevlisinin yaymlad hatralarda sz konusu edilmi, elbet
te gizliliini k o r u y a n bilgilerin CIA t a r a f n d a n elenmesin
den, s o n r a ' . Kitabn yazar D u a n e Clarridge, 1 9 6 8 - 1 9 7 1 d
neminde CIA'nn stanbul stasyon efi, 1 9 7 1 - 1 9 7 3 dneminde
ise Ankara'da e f Yardmcs; lafn arasna 'baz Trk istihba
ratlarnn, CIA ile o k yakn iliki kurduunu' sokutur
mu, arkasndan demi ki:
"... 1 9 7 1 M a r t n d a yaknda g e r e k l e t i r i l e c e k bir a s
keri d a r b e n i n istihbaratn aldm; T r k l e r b u n a m e k t u p l a
darbe' ( m u h t r a ) diyorlard ve g e r e k t e yaplan da oydu.
(...) 'Mektupla d a r b e ' hakknda, n c e d e n bilgi sahibi ol
mamz, kukusuz bir istihbarat baarsyd..." (Milliyet, 6
ubat 1 9 9 7 )
nsann, elinde olmadan, 'Her Mevsimin C a s u s u ' adl ese233
B o n d filmleri halt e t m i ! . .
Senaryonun mkemmelliine bir gz atar msnz? Washing
ton, 'Dou Bloku'nu zmek iin, 'en zayf halkas' sayd P o
lonya'da harekete gemi; 'Katoliklii' ar basan iileri ayak
landryor; P o l o n y a halknn Ruslar sevmedii malum, eer tan
tanal bir olay yaratabilirlerse, belki halkn iilere katlmas sala
nacak, bu da tabii rejimin zlmesine yol aabilecek! O zaman
ne yapmal? Papa P o l o n y a asll deil mi, Polonyallar da salam
Katolik, eer K G B yani S o v y e t stihbarat, Papaya bir suikast
dzenlerse, bu P o l o n y a halknn fkesini atelemeye yetecektir.
Senaryo bu, i iki noktaya kalyor, o iki noktann gereklemesi
ne: 1/ Suikast kimler dzenleyecek; 2/ K G B ile balant nasl
'yaktn/aca/c?' Aca'nn anlattna bakarsanz, i bir gzel y
le halledilmi: besbelli, Clarridge'in Tatra/an'nda 'Bulgaris
t a n ' d a n h a b e r szdrmak iin kullandn aklad T r k
iadamlar' araclyla; talyan Savc Marini'nin tespitine gre,
o yllarda Avrupa'da dolaan M e h m e t Ali A c a , Abdullah
atl, O r a l elik, M e h m e t e n e r , Y a l n z b e y ve R a m a
z a n e n g n ile irtibat salanm; bylece, Aca'nn 'tetiki' g
revini stlendii Papa suikast, Roma'da sahneye konmu! Daha
nce peki suikastna bulatklar da artk kesinleen bu 'ekip',
yle bakarsan Trklerden oluuyor, ilk. bakta suikast Trki
ye'nin tertipledii hissini bile verebilir, ama 'kazn aya yle dr
il'i.
234
'MTTEFKLERMZDEN', BZ KM KORUYACAK?.
21 ubat 1997
lk Ocaklar Genel B a k a n K a r a m a h m u t o l u , 'hareke
ti' savunurken elemi ki:
"... u 'sistem' lafna da aklk g e t i r m e k t e y a r a r v a r .
(...) E e r 'sistem'den kast -ki yle o l m a s g e r e k i r - e m p e r
yalist vizyonun t a s a r l a d d n y dzeni ve b u n a u l a m a k
iin koyduu eylemlerse, sistemin e m r i n d e s u l a m a s y a
placak s o n kesim, 'lkc Hareket'tir..." (Ankara'dan 6 Kasm
1 9 9 6 tarihli mektup)
Karamahmutolu,
'hareketin' 'milli devletin yannda yer
alp,
onun
varlk nedenlerini oluturan
lklere sahip karak,
'sisteme muhalefet ettiini' ileriye sryor. Hi phe yok, nasl
'bireysel terrizm' kmazna den 'ilerici' genler, kendilerine
gre ne kadar yurtsever ise, 'lkc Hareket'e katlan genler
de, priori, o kadar yurtseverdir; hibir genci, bilerek isteyerek,
kendi yurdu aleyhine bir 'tertibe' karm olmakla sulamak iste
meyiz.
'lkc' genlerin, 'm7/j devletin varlk nedenlerini olutu
ran lklere sahip ktklarna' gelince, orada biraz duralm; hele
son aklamalardan sonra, insan ciddi ekilde pheye debiliyor:
Devletin 'varlk nedeni olan lkler', bildiim kadaryla M d a faa-i Hukuk (antiemperyalist, tam bamszlk), Misk- Milli
(toprak btnl) ve Cumhuriyet (hkimiyet kaytsz artsz mil
letindir) midir; yoksa 'emperyalist vizyonun tasarlad dnya
dzeni ve buna ulamak iin koyduu eylemler' mi?
Denilecek ki elbette nce sylediklerin! O halde 'lkc Hareket'in, en nde gelen isimlerinin, 'emperyalist vizyonun tasar
236
D a h a d a k o r k u n c u var...
Kimseyi 'karalamak' istemiyorum, benim sylemeye alt
m, Gaspranskiy'den bu yana, Akura, Gkalp, Velidof vb
Trk dnrlerinin, ' s i s t e m e kar antiemperyalist bir bamsz
lk hareketi olarak tasarlayp gelitirdikleri 'Trkln'; kinci
Dnya S a v a ve 'souk s a v a ' alkants iinde, nasl temel
amacndan saptrldyd; olaylarn ve gereklerin K a r a m a h m u tolnu hakl karmasn ne kadar isterdim; ne yazk ki, daha
ok beni hakl karyorlar: anlalan odur ki, solcu silahl eylemci
lii bastrmak iin, benzer bir komitaclk rgtlenmesine katlan
'lkcler',
'milli devletin
yannda yer aldklarn' sanp,
bu
maceraya paldr kldr dalarken, devletin iinde yuvalanm 'em
peryalist vizyon' yandalarnn 'eylemlerine' alet olmular. Bunu
ben sylemiyorum, Emn. Gnl. Md. stihbarat Daire Bakan H a
nefi Avc, hi tereddde yer brakmayacak bir aklkla belirti
yor; demi ki: "... t e r r l e m c a d e l e d e , hukuk iinde kalna
r a k bir y e r l e r e gidilemedii g r l d . B u n u n z e r i n e t e
r r l e m c a d e l e ve i s t i h b a r a t iin hukuk d bir yaplan
m a y a gidildi. T e r r , t e r r i s t l e r i n y n t e m l e r i y l e yok e t
m e kural seildi. B u devletin st k a d e m e l e r i n d e alnm
bir k a r a r d . B u n u u y g u l a m a y a k o y a n devletin s t k a d e
melerinin a r k a s n d a kim vard, onu bilmiyorum..." (Hrri
yet, 5 ubat 1 9 9 7 )
Sizce kimler olabilir? 'Her Mevsimin C a s u s u ' kitabnn ya
zar, nl ajan Clarridge'in szn ettii 'CIA'y/e ok yakn ili
kiler iindeki Trk istihbaratlar' olmasn? Dorudan doruya,
237
Asl v a h i m o l a n n e d i r ? . .
lkc Hareket, Trk/k'ten komnizme dmanl deil,
aslnda 'Moskof dmanl'm devralmt; nansa dikkat isterim,
Trkln' doduu yllarda Rusya, bugn olduu gibi, 'sistem'in dnda deil, iindedir: Devlet-i Aliyye'yi paylamak iin,
ngiltere ve Fransa'yla gizli anlamalar imzalamtr; bu, bir!
kincisi, u: S S C B yanda solcular -bildiim kadaryla- ne 12
Mart, ne 12 Eyll ncesinde silahl eylem yapmlardr; demokrasi
yanls grnyor, o yzden M a o z e d u n ve C h e yanda silahl
eylemciler tarafndan, 'revizyonist' olmakla sulanyorlard; bu, da
iki!
Baka trl sylersek, 'lkclerin' hasm belledii silahl sol
cu eylemin kayna M o s k o v a myd, Pekin miydi, H a v a n a myd
phelidir; Aca, cezaevinde aka " . . . bir d a r b e istiyorduk,
o n a hazrlanyorduk: peki, o n a g e r e k e h a z r l a m a k iin
ldrld" dediine gre, o gen solcu rencilerin de, benzer
bir provokasyona alet olduklar bile ileriye srlebilir. K a r a m a h mutolu, apkasn nne koyup, hele bir dnsn; byle bit
'darbeyi' kim istemi olabilirdi? 12 M a r t ve 12 Eyll 'ynetimle
ri', btn uygulamalaryla acaba Mdafaa-i Hukuk'un anti
emperyalizmine mi daha yakn grnyorlard, yoksa 'emperyalist
vizyonun tasarlad dnya dzenine' mi? Bana sorarsanz, me
selenin vahameti uradadr: Gazi M u s t a f a K e m a l 'parantezi' bit
kenara braklrsa, Trkler devletlerini dmanlarna kar fevkal.
de koruyabiliyorlar da, mttefiklerine kar koruyamyorlar. Ya
kn tarihimiz, bunun ackl rnekleriyle dolu; ne dersiniz, bi
ikisine gz atalm m?
238
24 ubat 1997
Trkede o atasz, beyhude sylenmemitir: 'Ben dma
nmn hakkndan gelirim, Allah beni d o s t u m d a n korusun!'
2 Austos 1 9 1 2 gn gecesi, Boazii'nde, Msrl Sadra
zam S a i t Halim P a a n n yalsnda, Almanya'nn D e r s a a det'teki sefir-i kebiri B a r o n Von VVangenheim ile bir 'ttifak
Anlamas' imzalanmt. Garip deil mi, bu anlama, hkmete
ancak 4 Terimi Evvel 1 3 3 0 , yani 17 Ekim 1 9 1 4 tarihinde sunul
mu ve kabul edilmitir. O tarihe kadar, gizli tutuluyor. Bilenler
belli, bata E n v e r P a a , sonra T a l t B e y ( P a a ) ve Mebsan
Meclisi reisi Halil Bey, tabii bir de Sadrazam S a i t Halim P a a !
nl 'Maliyeci' Cavit Bey, hatralarnn 10 Temmuz ( 2 3
Temmuz) tarihine unlar kaydetmitir "...bugn S a d r a z a m ' n
k o n a n a gittim. S a d r a z a m a c e l e bir e y l e r yazyordu. En
ver, T a l t ve Halil o r a d a y d l a r . Ahvalde bir fevkaladelik
hissettim. T a l t ' t a n sebebini s o r d u m : 'Yemin ettik!' diye
rek sylemedi. B u s e b e b e h a y r e t ettim, d e r h a l kendisine;
Y o k s a A l m a n y a ile ittifak m e d i y o r s u n u z ? ' dedim. B i r a z
s o n r a biz S a d r a z a m ' n y a n n a girdik. K i m s e y e ifa e t m e
yeceimize dair y e m i n ettik. H k m e t a z a l a r n d a n sakla
y a c a m z a dair y e m i n e t m e k k a d a r s a m a , a h m a k a bir
ey olur m u ? B u A l m a n y a ile O s m a n l H k m e t i a r a s n d a
bir ittifak m u k a v e l e s i idi. Kemal-i h a y r e t l e dinledim."
Daha sonra, Cavit B e y , 'ttifak Szlemesinin mahiyeti
hakknda diyor ki: " . . . ne Talt'n, ne Enver'in, ne de Halil'in
mzasna k a r a r verdikleri m u a h e d e n i n m a n a s n t a m a m e n
anlamadklarn g r d m . M u a h e d e d e , lehimize hibir e y
239
Yrekler Acs
Yrekler acs bir haldir! yle olmasna yledir de, daha
'Hrriyetin lani tarihinde, yani 14 Austos 1 9 0 8 ' d e , Kont Von
Metternich'in, olaya ilikin raporuna, K a i s e r Wilhelm hangi
notu dmtr, bilir misiniz? Aynen unlar yazm:
"... ihtilal, P a r i s ya da Londral jntrkler t a r a f n d a n
deil ordu t a r a f n d a n ve de Alman subaylar' diye bilinen,
Almanya'da eitim g r m Trk a s k e r l e r i t a r a f n d a n ya
plmtr. Tmyle a s k e r i bir ihtilaldir. H e r eyi denetim
leri altna alm subaylar, kesinlikle, Alman dostudur
lar..." ('Hangi Atatrk', s. 1 9 , 3. Basm, Bilgi Yaynevi, 1 9 9 6 )
imdi siz buna 'ittifak' m diyorsunuz, Allah akna!
241
'ATATRK PARANTEZ'
26 ubat 1997
Trk-Sovyet ilikileri nasl balamtr, bilir misiniz? Daha
dorusu, ilk teebbsn 'Trk tarafndan' yapldn, duymuluunuz var m? Biraz 'gargaraya getirilmitir' de, o yzden sordum.
Teebbs, Mustafa K e m a l P a a tarafndan, 26 Nisan 1920'de
Moskova'ya gnderilen, bir 'teklifle balatlm oluyor. Tarihe
dikkat isterim, TBMM'nin alndan gn sonra!.. Bu da her
halde Gazinin konuya 'atfettii ehemmiyeti' gsterir. Zaten, iin
'evveliyatn' bilenler iin, bunda alacak bir ey de yok: eer,
Gazinin 5 ubat 1 9 2 0 tarihinde yapt nl 'durum deerlen
dirmesini okuduysanz, Mdafaa-i Hukukun ii buraya vardra
can, oktan kestirmi olmanz gerekir. Besbelli Mustafa Ke
mal, 'teklifin altna 'TBMM Reisi' sfatyla imza atmak istiyordu.
yle de yapmtr. (Bkz.: 'Trk/Sovyet likileri, S t e f a n o s Yer a s i m o s , s. 1 4 2 - 1 4 6 , ayrca s. 2 3 2 ve sonra, Gzlem Yaynlar,
1979)
T r k i y e - S S C B dostluu ve yaknl, Gazi lnceye kadar
srd. Arada bir 'ittifak' yoktu ama, iki lke 'emperyalizme kar
mcahedat'ta ibirlii yaptklar gibi birbirlerine yardm da ediyor
lard. Cumhuriyetin 'erken' dneminde, bu ilk 'samimiyet' son de
rece zor artlar altnda gereklemi, her iki taraf, B a t d emper
yalizme kar ortaklaa tavr srdrmekle birlikte, ulusal karlarn
korumay srdrmtr. Ne Bolevikler, Gazi ile dost olduklar
iin, Trkiye'deki 'bolevik faaliyetini durdurmulardr; ne de
Trkiye, M o s k o v a ile aras iyi, Trkiye S S C B ' d e n yardm al
yor diye, mesela E n v e r P a a n n Berlin'e yapt gibi, Mosko
va'y barna basmtr.
242
ttifak baka,
teslimiyet' b a k a ! . .
'mttefik' olmann,
iyi greceksiniz.
'tam
daha
Hangisine benziyor?..
Gizli servisler seviyesinde, alttan alta, bu ekime sredursun; Mustafa K e m a l P a a , S S C B ile ilikilerinin mkemmel ol
duunu, uluslararas platformda gstermekten hi kanmyordu;
szgelii, S S C B ileri gelenlerinden, Gnl. Frunze'nin A n k a r a zi
yareti mnasebetiyle yapt konumada, aynen unlar sylemi
ti:
"... milletimizin bugnk idaresi, hakiki mahiyeti ile
bir halk idaresidir ve bu t a r z tarz- idare, e s a s m e v e r e t
o l a n r a idaresinden b a k a bir e y deildir. R u s l a r b u n a
'Sovyet idaresi' derler. Trkiye'deki bu tebeddl ekilde de
il, milletimizin zihniyetinde grlmektedir. Bu d e v r e ka
d a r ifade o l u n m a y a n akideler, mana-y mili ile t e b a r z
eylemitir. Sahib-i s a y a o l m a y a n l a r i n s a n d a n a d d o l u n m a
mak, hakk- s a y a istinat e t t i r m e k akide-i asliyesi nazar-
itibare alnd...''
"... Trkiye bu mahiyetini takdir, tasdik etmek, Trki
ye halknn mevcudiyetini, istiklal ve s a a d e t i n i ciddi ola
r a k a r z u eylemektir. Bu arzu-yu samimiyi ilk defa R u s l a r
g s t e r m i t i r . Ruslarn bu a r z u s u F r u n z e a r k a d a m z n
dedii gibi k t t a deil, kalp ve vicdandadr. B u g n im
z a l a n a n m u a h e d e r e s m i bir ekildir. B u n u n k t zerinde
bulunmas haiz-i e h e m m i y e t deildir. F a k a t bu m u a h e d e
R u s y a ve Trkiye a r a s n d a m e v c u t byk samimiyetin ve
d o s t l u u n teyidini ilana vesile tekil e d e c e i n d e n mhim
dir..." ('Hakimiyet-i Milliye', 4 Ocak 1 9 2 2 )
Antiemperyalist iki 'g' arasndaki bu diyalektii, Mustafa
K e m a l de, Vladimir li de ok iyi anlamlard; o yzden, Trk i y e - S S C B ilikileri, her ikisinin lmne kadar gayet iyi yrd.
Gazi'nin Trkiye Cumhuriyeti'ni -dostu da olsa- S S C B ' n e kar
'bamsz' tutmaktaki aba ve srarnn, ne gibi bir anlam ifade
244
245
28 ubat 1997
Gazi ldkten sonra, Ankara, ngiltere-Fransa ('sistem')
ile 'ittifak anlamas' imzalad halde; kinci Dnya S a v a
ndaki 'resmi' d politikas 'silahl tarafszlk' olmutu. Sahiden
tarafsz myd, o ayr konu: Berlin'le, yenilecek SSCB'nin 'Trle'
cumhuriyetleri zerinde, el altndan pazarlklara girdii, III. Reich
ktkten sonra meydana kmtr. Merakls S S C B Dileri Ba
kanlnn yaymlad, bu konudaki gizli Nazi yazmalarna, bir
gz atabilir. ayan- ibrettir. ('Alman Dileri Dairesi Belgeleri/
Trkiye'deki
Alman
Politikas/1941-1943',
Havass
Yaynlar,
1 9 7 7 , stanbul)
Sava sonrasnda, M o s k o v a -muhtemelen bu pazarlklar
rendii iin- Ankara'dan Boazlar'da s istemi, Sovyet Gr
c profesr, Dou ilimiz (eski elviye-i selase) zerinde hak iddia
etmitir. Bu kadar yeter! Trkiye Cumuhriyeti'nin, 'silahl ta
rafszlktan, ' s i s t e m e kaymasna, bu neden olmutur. Stalinci,
'yay/mac/n' ak yanl, elbette gze batyor; sonradan bu, te
lafi edilmek de istenmitir, ama kendisini birdenbire Avrupa'da
Gnl. F r a n c o ve S a l a z a r ile birlikte, yalnz ve 'dlanm' hisse
den smet P a a , ne 'pahasna olursa oIsun' Atlantik B e y a n n a
mesini imzalamak istiyordu.
Aslnda bu 'paha', gze alnamayacak kadar ar olacakt: 'so
uk sava', s i s t e m e tutsaklk; ve bunlarn getirecei 'kirlilik'!
Trkiye,
Atatrk
'parantezinden' kmt.
246
pi eliyle b o y n u n a g e i r m e k ! . .
B a b a k a n P e k e r , daha Nisan 1 9 4 7 ' d e 'kapsn yapmt'.
Demiti ki: "Amerika'yla d o s t olmak, Rusya'nn d m a n ha
line gelmek deildir", A B D Bakan Truman, 'havu uzat
makta' gecikmeyecekti: " . . . Trkiye ve Yunanistan'a, y a b a n c
basksna k a r t a m a m i y e t l e r i n e m u h a f a z a iin yardm et
meliyiz." Tuhaf tesadf, iki ay sonra 'Son S a a t ' gazetesinde,
B a h a d r Dlgerin yazs kyor; bal, aynen udur: "Kom
nistlii Tasfiye in Bir K a n u n steriz". Yazlan ise u:
"... b i r o k s a h a l a r d a kendilerinden r n e k aldmz,
Amerikallar ve ( H a r o l d ) L a s k y gibi bir p r o f e s r kom
nist olduu iin niversitelerinden tasfiye e d e n ngilizler,
bu s a h a d a bize r n e k o l a m a z l a r m?" (11 Nisan 1 9 4 8 )
Hi olamaz olurlar m? O gnleri yaam olanlar, Ankara'da
yaanan 'Solcu Profesrler' tartma ve gsterilerini; Niyazi B e r kes, P e r t e v Naili B o r a t a v, B e h i c e B o r a n ve Adnan C e m gil'in bana gelenleri hatrlayacaklardr; tam da o sralarda Trkiye-ABD ekonomi anlamas imzalanmtr; A B D askeri, iktisa
di heyetleri, Ankara'ya vzr vzr gelip gidiyor, ok gemeden,
muhalefet lideri M e n d e r e s , zmir'deki nl konumasnda,
nemli bir adm daha atp, P e k e r ' e adeta 'koltuk kacaktr':
"... A m e r i k a ve Rusya'nn nderlik ettikleri iki ayr
blokun o r t a s n d a kalmak, h e r lke iin h a t a l bir yoldur.
(imdi uraya dikkat!) 'Milli ve bamsz' diye adlandrlan d
siyaset, B i r l e m i Milletler'deki d e m o k r a s i anlayndan
u z a k l a m a k demektir". (27 Austos 1 9 4 8 ) Bylece, Trkiye,
Gazi M u s t a f a Kemal'in 'milli ve bamsz' d politikasndan, ik
tidar ve muhalefetiyle uzaklatn 'resmen' aklam olur; halbu
ki, o gnlerde, C u m h u r i y e t gazetesi, 'ngiliz kaynaklarna at
fen' yle bir haber yaymlamtr: "... M o s k o v a , Ankara'dan
A B D liderliinde t e s i s i d n l e n Akdeniz P a k t h a k k n d a
bilgi istiyor; S S C B ' n i n , iki lke a r a s n d a k i gerilimi dr
m e k iin, Trkiye'ye bir 'Saldrmazlk Pakt' n e r m e y e ha
zrland ileri srlyor."
M o s k o v a , ge kalmtr: A B D , yardm artrr, Akdeniz
247
A c a b a n e diyor?
Atlantik B e y a n n a m e s i , 4 Nisan 1949'da imzaland. Di
leri Bakan Necmettin S a d a k , gn nce, yle demiti:
"...dnyann bugnk a r t l a r iinde, silahl' ve 'silahsz'
bir tarafszla akl e r d i r m e k g t r . " (Cumhuriyet, 1 Nisan
1949)
kinci Dnya S a v a gibi bir badireden, Trkiye'nin burnu
nun kanamadan kmasn salayan 'silahl tarafszln', 'souk
sava' gibi younluu ok daha dk ve kansz bir srete, ne
den ie yarayamayacan, o gn bugndr, ben anlayabilmi dei
lim. N e c m e t t i n Bey, lkesinin o imza sonucunda, bugn iinde
debelendii pislie bulam olacan bilseydi, acaba byle diyebi
lir miydi?
D e m o k r a t P a r t i iktidarnn 'Trkiye'yi kk bir Amerika
yapma hayali o kadar glyd ki,. M e n d e r e s Kabinesi -biraz da
S a i t Halim P a a n n 1 9 1 4 ' t e yaptn yaparak- Trkiye'yi
TBMM'ne sormadan K o r e S a v a n a srklemekten ekinme
miti; ama, NATO'ya girebilmekti; Kzlordu, yarn saldracak
m gibi korkuluyor; en geni tevkifatta bile yz elli civarnda yesi
ancak kabilen Trkiye'deki komnist hareketi, paranoya merte248
249
mart '97
boynuna
sarldm
ylanlar
3 Mart 1997
Hava yanl: ilkbahar gnei, camlardan gkkua renkleri
oaltyor; oysa souk, diri ve plak! Dalgn bir sabah, Harbye'den T a k s i m e yryor, hanidir iimsra gelitirdiim o tart
may, srdryorum.
Sanrm, size de amtm: Trkiye'de sosyalist sol -tabii, i
iler de- doru drst bir 'demokrasi modeli' oluturamamtr;
ya surdan burdan (SSCB'den, in'den) dn alr; ya da maale
sef kuyruuna takld 'merkez s o l n 'modelini' benimser. Siya
set arenasnda, sosyalistlerin oldum bittim 'grltye gitmesi',
maruz kaldklar iddetli siyasi bask kadar; bu kendilerini ve gele
cek projeksiyonlarn, bir trl somut olarak tanmlayamamaktan;
dolaysyla, halka anlatamamaktan ileri gelmektedir.
Son gnlerde, olayn elle tutulabilir, bir kantn yaamakta
yz: 'Refahyol' iktidar, yerine iyice sndndan, bu itibarla yer
letii intiban verdiinden midir nedir; yeniden ayn gen iine
dtk: Silahl Kuvvetler, Siyasi ktidar, Meclis; ya da askeri mda
hale olacak m, olmayacak m, ne olacak; nihayet, eriat m, dar
be mi, demokrasi mi? Benim son derece ilgin bulduum, bu ara
da Genelkurmay'dan 'media'ya intikal eden, o sz: " B u defa
da ii, Silahsz Kuvvetler halletsin!" Gnlerden beri, bu sz
lerin gerek muhtevas iinde deerlendirilmesini bekliyordum,
Dou Perinek'in Cumhuriyet'deki konumasndan baka, die
dokunur bir sze rastlayamadm.
Sz oraya gelecek ya, biraz dolaacaz.
253
Eylem, 'shovv'a d n m e m e l i ! . .
Lincoln'un 'demokrasi' tarifi mehur: " H a l k n , h a l k t a r a
fndan h a l k iin y n e t i l m e s i " ; Gazi M u s t a f a Kemal'in 20'li
yllardaki tarifi de buna benzer, "Tekilat, b a t a n b a a h a l k n
t e k i l a t o l a c a k t r " demiti, handiyse 'zynetim'! Yaadmz
toplum bu mudur? Ne gezer! Yllar yl, halkn inisiyatifine brakl
m grnen 'sivil toplum' rgtleri bile, bizde 'siyasi iktidarlar'
tarafndan ynlendirilmilerdir. Baz serbest meslek kurulular, fe
minist dernekler evreciler vs, yeni yeni seslerini ykseltmeye a
balyorlar; onlarn nemli bir ksmnn da arkasnda, ne yazk ki,
iktidardaki partilerden daha az 'totaliter' ruhlu olmayan, birtakm
siyasi rgtlerin mevcudiyeti hissediliyor; yine de, halktan birileri
nin, halk adna sesini duyurmak istemesi, zlediimiz bir ey!
. 'Silahsz Kuvvetler' tabirinden, m e d i a , ak bir ekilde 'sivil toplum' kurulular anlamn kard; yani toplum, barolar, m
hendis ve mimar odalar, kadn ve genlik rgtleri devreye gire
cek; toplumun zerine oturduu cumhuriyetten, gerekte, M d a faa-i H u k u k ve Misk- Milli prensiplerinden, iktidarn, lkeyi
saptrmasn engelleyecek! Pekl, pek gzel, pek mnasip! Hani
yapmyor da deiller: yer yer, ak oturumlar tertipleniyor, panel
lerde tartlyor; ak hava toplantlar yapld, hatta yryler fi
lan! Bir de u, 'srekli aydnlk iin, bir dakika karanlk' kam
panyas! yi ho da, 'tepkinin' daha ok byk ehirlerde, belirli
evrelerde -daha ok aydnlarn etrafnda- olup bittiinin farknda
msnz? stelik, Amerikanlam myz neyiz, her eylem nedense
'shou/'a dnyor; hi kimse de 'show'larn insanlar daha ok
'elendirdiini', ok da 'dndrmediini' dnmyor.
Gzden kaan nemli nokta acaba u mudur? Refahyol, e
riat ve sanat tartmalarnn dnda, zellikle dar ve snrl geliri
olan aileleri etkileyecek, somut nlemler getirmektedir: IMF ve
D n y a B a n k a s n n korkusuyla, ' m e r k e z s a / m e r k e z sol'un
hanidir uygulamaktan kand, taban fiyatlarn ykseltmek; hele
polise, askere ve memura zam yapmak; gsterilerle sonu alabile
ceini zanneden hayalperest aydnlarmzn, hesaplayamayaca
lde etkili olabilecek nlemlerdir.
254
255
5 Mart 1997
O sra M m t a z da (Soysal), ben de, Milliyet'te yazyorduk,
hi unutmam, bir le sonu, istihbarat salonunun gndelik dada
as iinde (srekli telefon zilleri, birbiri ardnca girip kanlar) kar
latk: o Ankara'dan gelmiti, ben artk stanbul'daydm, konu
acak eyler birikmi, bir kenara ekilip syleiyoruz: galiba o gn
ler TRT'ye bir dizi hazrladmz gnlerdi, biraz onu anlattm:
sonra naslsa konu, yazp izdiklerimize intikal etti; M m t a z , her
zamanki glmser ciddiyetiyle, dedi ki: " - . . . D e v l e t liselerindeki
y a b a n c dille r e t i m i e l e t i r i y o r s u n , n e m l i b i r k o n u ,
b e n b i r a z k u r c a l a d m , s m r g e o l m a y a n hibir l k e d e
byle bir u y g u l a m a yok, s a n r m b e n d e bir e y l e r yazaca
m ! " Yazd da! imdi, iki tarafl, bir 'yabanc dille retim1 pa
trts koparlyor ya, birden o gn hatrladm.
kimiz de haklydk. Ben handiyse eyrek yzyldr, sorunu s
rarla deiyorum, nk eitim ve retim, bir devletin hkmran
lk haklar erevesinde ele alnmaldr, yani 'hkimiyet' haklarna
dahildir; onun iindir ki L a u s a n n e K o n f e r a n s n d a Trkiye,
Osmanl'nn drt bucan hamambcekleri gibi sarm misyoner
okullarn istemediini aka sylemi, hepsini snrlar, dna ata
madysa da, lkedeki varlklarn nemsiz bir sayya indirgemiti.
Hal. byleyken, gnn birinde cumhuriyet hkmetlerinin, 'hki
miyet'e ait byle bir alanda, sadece iktidar olarak tasarrufta bulun
mas, aslnda haddini amas demekti ya, bu had alm, yalnz
zel kolejlerde deil, devlet liselerinde de yabanc dille tedrisat uy
gulamasna geilmiti.
imdi tartlmakta olan, retimin eskiden olduu gibi, devle
256
Trkler a d a m o l m u y o r ki!..
Mumaileyh hem doktor, hem profesr, koskoca retim ye
si; ondan iyi mi bileceiz, mtebessim ve mlehham diyor ki:
"...retimin a m a c devlete millete y a r a r l i n s a n ye
t i t i r m e k deildir; d n y a y a ak, m e s l e k sahibi, kendine
yararl unsurlar yetitirmektir..."
"...bizde bakanln ad bile yanl, Milli E i t i m B a
kanl. E v r e n s e l l e m i d n y a d a bu o l m a z . L i s e l e r d e t a r i h
dersinin adn Milli Tarih, c o r a f y a dersinin adn Milli
C o r a f y a yaptlar
"
"...byk o u n l u k z e l niversitelerde p a r a l eiti
me k a r , o y s a paral eitim haksz bir e y deil. Trki
ye'nin bugnk koullarnda b e d a v a eitim hakszlktr."
Grdnz m 'ada' yani '/cresel/emi' retim yesini?
Peki, bu i nasl olacak diyecek olursanz, mumaileyhin cevab ha
zr, diyor ki:
" . . . L a u s a n n e t a r t m a y a almal, ingiltere ve Ameri
k a ' d a n b u s e k t r e yatrm y a p m a k isteyen o k kar. Bun
lar i a d a m , m i s y o n e r ya da din a d a m olabilir. Hi n e m
li deil. nk m i s y o n e r l e r ve din a d a m l a r Trkiye'nin
r e t i m h a y a t n a nemli k a t k l a r d a bulundular..." (Yeni
Yzyl, 17 ubat 1 9 9 7 )
rencilerinin kt olduunu, mesela tarih bilmediklerini
syleyen bu 'hoca'; bu trden iddialar ortaya atabildiine gre,
herhalde kendisi de pek tarihten haberdar deil; nk olsayd,
imdi 'yumurtlad' zm, M tareken in karanlk yllarnda,
isabetle buyurduu gibi bir Amerikal, aka ortaya atmt. Ger
ekten de, o tarihte Trkiye'de bulunan Amerikan Yardm Heyeti
257
Mal m e y d a n d a ! . .
Elinizi kalbinize koyup da yle syleyin: Allah akna, bu ka
fadaki bir 'hocayla, Trk rencisinin diri ve dik olmasn nasl
bekleyebilirsiniz? Adamn en bata kendi tarihine, kendi lkesine,
kendi halkna gveni ve saygs yok! Yabanc dille retimin, m
kemmel sonu vereceini iddia ederken, onlarn 'devlete ve mille258
259
BR BLENE SORALIM.
7 Mart 1997
Bir ' k r e s e l l e m e ' lafdr srp gidiyor, stnde kimsenin
durmad boyutu odur ki, ' k r e s e l l e m e ' ayn zamanda uluslara
ras bir ' k l t r s z l e t i r m e ' srecidir; ve 'Yeni D n y a D z e n i ' ,
onu, ' s m r g e l e t i r m e ' d e n (colonialisme) devralmtr; ikisi
de 'emperyalizmin' gnmzn koullarna uyarlanm, yeni ve
baka bir 'uygulanndan' ibarettir.
'Kreselleme'nin bir lkeyi zamanla nasl ulusal kltrn
den 'boalttn', hanidir iinde yaayarak grmekteyiz: Trki
ye'de nce liseler bozuldu, Trke kesinlikle vey evlat muamelesi
gryor; Klasik Trk Edebiyat ve Musikisi oktan dlanmtr;
Modern Trk Edebiyat hzla 'post-modernletiriliyor'; Trk Sine
mas, sizlere mr; bir beyazperde bulabilmesi, sinemalar ' k r e s e l l e t i r m i ' olan 'ecnebi' tekellerin iznine ve msamahasna
bal.
O yzden, ' k l t r s z l e t i r m e ' belasn, size bir bilenin kale
minden -bir kere daha- aktarmay uygun grdm, bu aklama, si
yaseti, kltr ve ilim adam nice ' k r e s e l l e m i ' aydnmzn,
davran ve konumasndaki 'drty' gzler nne pek gzel ser
mektedir.
'ki t e m e l rk d n c e . . . '
" . . . k l t r s z l e m e , bir g r u b u n , d i e r bir k l t r l e ili
kisi s o n u c u , k e n d i k l t r n d e i t i r m e s i , h a t t a b t n y
l e k a y b e t m e s i olaydr. Azgelimi l k e l e r i n e h i r e k o n o 260
B u k a d a r bile y e t e r ! . .
Hayr efendim, bu satrlar ben yazmadm; 70'li yllarn sonu
na doru okuduum, o gn bugn sras dtke atfta bulundu
um, bir kitaptan aldm. Kitabn yazar, J . M . Albertini, kitabn
ad 'Azgelimiliin M e k a n i z m a s ' (May Yaynlar, 1974). As
lnda ' k r e s e l l e m e ' ile ' s m r g e l e m e ' arasndaki ilgin ben
zerlii ve beraberlii iyice anlamak iin elbette tamamn okumak
lazm.
262
263
TOPAL' BR T E E B B S ! .
10 Mart 1997
Erken Cumhuriyet dneminin 'inklap' rencisi, ilkokul
da 'kep', ortaokul ve lisede 'kasket' giyerdi: 'kepler', ilk snfta,
galiba tek, son iki snfta ift srma eritli olurdu; 'kasketlerimizin'
eritleri ise, hangi okulda okuduumuza gre deiiyordu: 'Sanat
Okulu' eflatuna yakn pembe, 'Ticaret Okulu' yeil, 'sivil' liseler
ise sar eritli! Ortaokuldan liseye geince, kasketin st dikiine
yaldzl zrh geiriliyor.
Bir keresinde; yanlmyorsam, yamurun prltl bir perde gibi
zerimize indii, bir sonbahar gn; K a r y a k a vapur iskelesindeki bir ocukta, hi de bizimkine benzemeyen bir okul kasketi
grm, arkadama sormutum; o, biraz da kmseyerek demi
ti ki:
o 'ecnebi' mektebine gidiyor, kasket onlarn kasketi!"
Acaba desem ki, lkemizde kinci Dnya S a v a sonuna kadar,
'ecnebi' okullarnda okumak, hi de tamah edilen bir ey deildi,
yanl m olur? Baz 'ecnebi' okul rencisi arkadalarmzn, biz
cumhuriyet lisesi rencileri yannda, hafife eksiklendiklerini bi
le hatrlarm. C u m h u r i y e t lisesi ne demek, orada dur!
M e r u t i y e t e mahsus Rtiye ve dadilerin hakkn yemi
yor muyum? Hayr! O hakk her zaman teslim etmiimdir: Mdafaa-i Hukuk ve Kuva-y Milliye kadrosundaki 'millicilerin' o
u, o bakmsz, sobas ttmez, duvarlar nemli okullardan
yetimitir; ayn eyi, zamann 'ecnebi' okullarnda okuyanlar iin
sylemek, ne yazk ki, mmkn olamaz; ounun 'Amerikan
m a n d a s ' , ya da 'ngiliz Muhipleri Cemiyeti' azas olduunu,
bilmez deilsiniz!
Ama, '/ise'nin yeri baka! Lise, F r a n s z Devriminden son264
266
GERLM SARMALI
12 Mart 1997
Siyaseti takm, en ok neye sinirlenir? Bence, o gerine geri
ne savurduklar, 'seim meydan' gerekleri var ya, onlarn zeri
ne soru iaretlerinin konulmasna! stne en ok bastklar nedir?
lkelerin kaderini, genel seimlerle iktidar olan, siyasi partiler belirlermi! Fikir olarak elbette bu dedikleri doru, doru da uygula
mada keyfiyet nedir? Uluslararas 'pratik' bu sz dorular m?
Oras biraz karanlktr.
Yazm mydm bilmem, A r a g o n mstehzi bir adamd; bir
syleisinde, bn bn, ajans telgraflarna gre 'ahkm kesen' bir
sosyalist aydn 'makaraya alm'; onun nce diyalektik metodu
kullanmasn renmesi, ayn zamanda 'sens politique' sahibi
olmas gerektiini sylemiti. Peki 'Le s e n s politique' ne de
mek oluyor? Onu 'siyasi hassasiyet' diye mi Trkeye evirece
iz? Aslnda kapsam daha geni, derinlii daha fazla bir kavram!
Belki bir rnekle aklamal!
B a n a gelen bilir...
Hah, ili'de olup bitenler, iyi bir rnek: Ailende, genel se
imlerle iktidar olmutu, ama partisi lkenin kaderini belirleyeme
mitir; Allende'nin kaderini bakalar ('sistem') belirlemitir. kti
dar boyunca, ba beladan kurtulamad. Uluslararas ambargo,
boykot, igal, grev, sokak gsterileri, derken; halkn genel honut
suzluuna tercman olan ili Silahl Kuvvetleri, duruma el koy
du, onun ekilmesini istedi. Ailende yrekli adam, kuzu gibi gider
267
ok benzemiyor mu?..
Tansiyonu gittike ykselen bir gerilim sarmalndayz.
'Media'mzda, imdiye dek eine ender rastladmz bir bece
ri ve atlganlk-frtnas esiyor; st ste, 'patlatlan' haberler, koa
lisyonun iki partisinin 'altmi oymaktadr: D Y P ve iller takmna
kar, zincirleme yolsuzluk dosyalan, 'zel tim' rezaleti, 'Susurluk
dosyasinm uzantlar; E r b a k a n ve takmna kar, Mslmanl
ayaa dren Aczmendiler, Mslm Gndz, Ali Kalkanc
268
269
14 Mart 1997
H a s a n l a (Tanrkut) o heyecanl tartmalarmz!.. 1 9 5 0
sonbahar, eski Vakit Yurdunda 'Gerek' gazetesi karlyor; o
da, ben de, Yazileri'nde almaktayz; ayn semtte oturduumuz
iin, gazete k, Pangalt'daki Haylayf Pastahanesi'nde bir
ay keyfimiz var; tartmalar, orada geiyor (srmeli gzleri sz
gn, dudaklar kalp eklinde boyanm Rum madamlar; beyaz di
leri prl prl, D a m e de Sion'lu kzlar); gndemi, daha ok tarih
ve sosyoloji!
H a s a n sosyolog; aratrmalarna gre, Trkler anasl ge
be, o kadar yle ki bu, tezinde O r t a a s y a Trk imparatorluklar
iin, zel bir terim icadetmek zorunda kalm; air imparatorluk!
Neden: Avrupa tarihindeki imparatorluk olgusu ile bizimkisi a
kmyor; orada imparatorluk, site medeniyetinden sonra ortaya
km! Mavi gzlerini aa aa, H a s a n derdi ki:
" . . . Trk tarihinde site, s a d e c e Uygur Trklerinde
olumu; teki T r k kavimleri h e p bakalarnn kurduu
sitelere s a h i p kmlar; Seluklu'nun ve Osmanl'nn,
Anadolu'da B i z a n s sitelerine sahip kt gibi!.."
Sosyolog deilim, hi de olmadm, Hasan' merakla, heye
canla dinler; kendime gre, baz itirazlarda bulunurdum; itiraf ede
yim ki, aa yukar yarm yzyl sonra onun szlerini hatrlaym,
bu zaman boyunca yaadklarmn ve okuduklarmn, beni baka
ve nemli bir 'tespite' gtrd iindir.
Dikkatinizi ona ekmeye alacam.
270
G e r e k l e t i r i l e m e y e n deiim...
Herhalde, zamanla ulatm u saptamann etkisiyle: Sel
uklu ve Osmanl Trkleri, Mslman olarak Bizans 'sitelerine'
sahip kmakla kalmam; yayldklar corafyada yeni ve kendile
rine mahsus 'siteler' de kurup, o muhteem Seluklu/Osmanl
feodal mmet kltr sentezini (ve medeniyetini) yaratmtr ama;
ne yazk ki, yaps gerei 'taral' ve 'krsal' olan bu kltrden, bir
271
272
17 Mart 1997
'Souk s a v a ' yllar, 'sava' yllarndan daha az zalim ol
mad: Hasan'n (Tanrkut) doktora tezi faklte tarafndan 'sakn
cal' bulunarak reddedildi; daha sonra, Hasan, ayn sebeple Felse
fe Krssndeki grevinden de uzaklatrld; artk sadece, Ermeni
Lisesi'ndeki retmenliiyle geinmek zorundayd. Dnyorum
da, o koullar altnda bile, Haylayf syleilerimizdeki zihin ber
rakl, imrenilecek seviyedeydi.
yle bir sonuta mutabk kalmtk: ulusal demokratik devri
mimiz, dorudur, yerindedir, ne var ki yarda braklmtr; 'aydn
lanmadan' gelen styapsal nerilerin, uygulamada zmsenebilmesi, ciddi altyapsal dnmleri gerektiriyordu: toprak reformu
gibi,, hzl sanayileme gibi, dzgn ehirleme gibi! Cumhuriyet,
bunlardan ilkini hi yapmad, ikincisine hzl balad, yarda brak
t, ncsn asla kontrol edemedi! Sonuta, cumhuriyetin
kltrel styaps -yani fikir, s a n a t , ahlak, hukuk v s c u m h u r i y e t i n s o s y a l v e e k o n o m i k altyapsyla eliiyordu;
z a t e n 1 9 3 5 ' t e n itibaren gittike pekitirilen 'totaliterlik'
bu elikiyi b a s t r m a k iindi.
' S o u k s a v a ' demokrasisinin lkemize tad 'snr/'
Amerikan hrriyetleri, yine de elikiyi daha fazla gizleyememi,
atlak su yzne kmtr: merkez sa muhalefet, oy tabann,
hemen daima gayr- memnun krsal kesimden; o yllarda hl ya
r feodal mmet altyapsn muhafaza eden kyllkten salam
t.
Bu nokta, fevkalade nemli bir noktadr.
273
275
'REFAHN 'ANLAYAMADII'.
19 Mart 1997
70'li yllarda yazmm, yazmn bal hayli arpc: 'Fzeye
Kar B a l y e m e z Topu!' (Bkz.: 'Hangi Sa', s. 67 ve sonras, 2.
Basm, Bilgi Yaynevi) Sorun, anlalyor ki, eyrek yzyl nce bi
le kafam kurcalam (30 Aralk 1 9 7 6 ) . Mslmanln, 'Bat me
deniyetine bak yanl grnyor, bir trl Flristiyanln, insan
ln gelime tarihinde, bir sonraki aamaya gemi olduunu kav
ramam!.. Hl 'Hal Seferleri'nde olduu gibi, 'iman kuvve
tiyle 'kefere'nin hakkndan gelebileceini zannediyor.
Kprlerin altndan az m su akt? Hal Seferleri'nde Hris
tiyanlk ( B a t ) ile Mslmanlk (Dou), her ikisi de 'mmet' d
nemini yayorlard; eit dzeyde, eit kavramlarla fakat kart
inanlarla ykl birer toplumdular; atmay, 'iman kuvveti' fazla
olan kazanabilirdi; ama, 'Hristiyanlk', 'Aydnlanmadan son
r a , 'vatan' ve 'millet' d n e m i n e g e i n c e , yani dini toplum
sallktan karp, bireyselletirince (laiklik) durum kkn
den deiti. Hristiyanlk ( B a t ) , insanln g e l i m e tarihin
de, Mslmanln bir adm n n e g e t i , nk slamlk
'mmet' dzeyinde kalmt.
Sonucu anlatmal mym? 1 9 . yzyln nihayetinde, Os
manl m p a r a t o r l u u da dahil, btn yeryzndeki slam
lkeleri, 'Batl, Hristiyan ve b e y a z ' emperyalizmlerin,
a k ya da gizli birer s m r g e s i haline dmlerdi: 'm
m e t ' dneminin 'balyemez t o p u ' ile, 'aydnlanma' s o n r a s
nn, ilme d a y a n a n a s k e r i teknolojisine direnebilmek im
knszd.
Peki, are?
276
ki iki d a h a d r t
are, Arap corafyasnda deil, Trk corafyasnda gnde
me alnmtr. Rus esaretindeki 'Cedit'cilerle, 'Gen Osmanl
lar' ve 'Jntrkler', 'vatan' ve 'millet' kavramlarn ortaya at
m, 'slahat/reform' talepleriyle ortal kartrmtr. Aslnda
m e s e l e n i n r e f o r m deil ' d e v r i m l e halledilebileceini kav
r a y a n , e l b e t t e bir t e k M u s t a f a K e m a l idi; n k z m n
'iktidar' ele g e i r m e k t e n deil, 'hkimiyet'i e l e g e i r m e k
t e n getiini, ilk o g r m t : 'hkimiyet kaytsz, a r t s z
milletindi', 'vatan bizzat milletin azm--karar k u r t a r a
c a k t ' -ki lke, ' m u a s s r m e d e n i y e t seviyesine ykselebil
sin'. Bu bir bakma, 'mmet' kategorisindeki 'krsall' zerin
den atp, 'sanayi toplumlarinm 'kentselliine' ulaabilmek ma
nasn tayordu.
Refah'n anlayamad, ne? Sanyor ki, demokrasinin koul
lar, 'millete' intikal etmi 'hd/cimiyef'in, mesela bir Refah iktidar
ile tekrar 'mmet'e intikaline elverilidir. Eer hayli safa bir hile
deilse bu, basbaya cahilliktir, Bat'da, Hristiyan tabanl laik
demokrasiler var, yllardr Vatikan'la flrt halindeki Hristiyan de
mokrat partiler, oralarda zaman zaman iktidar oluyorlar. Dikkat
isterim, 'iktidar oluyorlar' dedim, neden, 'hkimiyet' mil
l e t e kalyor da o n d a n ! Y i n e ondandr ki, hibir Hristiyan
d e m o k r a t partisi, lkesini Hristiyan ' e r i a t ' n a geri g
t r m e y e , y a d a Vatikan'n e m r i n e s o k m a y a kalkmyor.
Nedeni a k : nk, byle bir d a v r a n , 'hkimiyet'in
'gasp' a n l a m n a gelir, o y s a d e m o k r a s i 'hkimiyetin' an
c a k 'millette' kalmas ile mmkn! Baka trl sylersek, de
mokrasinin imknlarn kullanarak, demokrasiyi tahrip edemezsi
niz; 'hkimiyet'in mdafaa-i nefs mekanizmalar harekete gee
rek, size engel olur.
Refah'n, yalnz ynetim kademelerinin deil, tabannn da
anlamas gereken, galiba u: zm elbette Meclis'te, Meclis'ten
gvenoyu alm Hkmet'le zlecektir, yeter ki Meclis de,
H k m e t de, demokrasinin temeli olan 'vatan', 'millet' ve
'milletin hkimiyeti' prensiplerinden ayrlmasn; o ki, milletin
277
Tarih s y l y o r
Ne yapalm ki, Refah'ta 'tarallk' var, hani 'sanoy/eme'
istiyor ya, Trkiye'de tahamml edemedii her eyin 'sanayi top
lumuna ait', 'sanayi toplumunun sonular' olduunu kavrayam
yor. Mesela, kadnlarn ada giyinmesine kar! 'mmet kafas'
ite bu! a d a giyimi Avrupa'ya Hristiyanlk m s o k t u Al
lah a k n a ? Ne m n a s e b e t ! Hristiyan Avrupa, O r t a a ' d a
nasl giyinirdi, bir h a t r l a s a n z a ! Erkein de, kadnn da
-bugn bizim de benimsediimiz- klk kyafete g i r m e s i ,
r e t i m e bilimlerin uygulanmas, s a n a y i l e m e r e t i m bii
minin, e r k e i de, kadn da d e i t i r m e s i s o n u c u n d a mey
d a n a gelmedi m i ?
Diyecekler ki, "Trkiye'de btn bunlar, kanun zoruyla
yaptrlmtr." Glp geiniz! J a p o n y a ' d a kimse 'Kyafet Kanu
nu' karmad ama, Japon toplumu 'mmet' olmaktan kp 'mil
let' olunca, sanayileti; sanayi toplumunun koullar, neredeyse
kanlmaz ekilde, geleneksel Japon kadnn da, erkeini de, eski
koullarndan -krsallktan, kyllkten, tarallktan, tek
kelimeyle feodallktan- karp, ada giyinmeye, ada ya
amaya sevk etti.
'Siyasi s l a m ' , m o d e r n toplumlarn klasik g e l i m e e
masn belleyip, dinlerin bu e m a d a k i yerini kavramadk
a , ne kyllkten kurtulabilir, ne tarallktan! Gittike sa
nayileen ve ehirleri byyen Trkiye'de hibir gerici ya da tutucu
taralln gelecei yoktur ve olamaz. Bunu ben sylemiyorum, ta
rih sylyor.
278
21 Mart 1997
Ku beyinli 'souk s a v a ' politika 'esnaf', sosyalisti hem
konuturmazd, hem de 'fralard':, neymi efendim, dnyay 'ideolojinin
dar kalplar erevesinden gryor'mu;
'siyaseti de
diin,
hem pratik olmalym, hem de pragmatik!'
Bu tez, aka 'eyyamcln' ( o p p o r t u n i s m e ) savunmasdr
ya, yarm yzyldr m e r k e z s a / m e r k e z sol ynetim ve koalis
yonlarnn uygulayageldikleri, 'pratik' ve 'progmatik' politikann,
sonularna bir gz atar msnz? Birleik Amerika, Truua at'
grevi neriyor; kendi bana ne bir kalknma plan yapabiliyor
sun, ne de bir d politika tasarm; Kbrs gibi milli bir meselede
bile, ensende S a m Amca'nn nefesi! AB derseniz, hanidir kap
snda beklettii yetmezmi gibi, artk verdii szleri de tutmuyor;
i o mertebeye vard ki, artk yandalarnn dahi sabr tat: Di
leri B a k a n AB bykelilerine verdii yemekte, nelerden ik
yet etmi, duymadnz m:
ikyet dosyas, hayli kabark grnyor: " 1 / Trkiye'nin
t a m yelik hazrlklarn hzlandrmak iin b e n i m s e n e n
' M a t u t e s P a k e t i ' yrrle g i r m e m i ! 2 / Trkiye'ye 1 9 8 0
ylndan beri yani t a m 17 yldr, ikili ibirlii e r e v e s i n d e
t e k bir E C U bile verilmemi! 3/ Trk hkmeti ile komis
yon a r a s n d a ibirlii alanlar zerinde imzalanan a l m a
p r o g r a m uygulanmam! 4 / 2 0 Ekim 1 9 9 5 ' t e kurumsal
ibirliine ilikin o l a r a k Ortaklk Konseyi'nin ald k a r a r
da ilevsellik k a z a n m a m ! . . " (Milliyet, 8 Mart 1 9 9 7 )
Yemekte AB bykelilerine, Dilerinin hazrlad dosya
y vermiler, dosyann bal da ayr bir ibret: "Tutulmayan
279
'Avrupa medeniyeti' n e d i r ? . .
Sz uzatmaya niyetim yok, sadece onlarn -hem de son de
rece tehlikeli ve karanlk koullar altnda- verdikleri bir tarifi size
aktaracam, ikinci Dnya S a v a olanca iddetiyle sryordu,
Avrupa'da bir yazar, Andre Siegfried Avrupa'nn ve Avrupa
Medeniyeti'nin ne demeye geldiini, yle zetliyordu:
" . . . Avrupa'nn talihinin s z k o n u s u o l d u u u gn
lerde, B a t medeniyetinden d a h a esasl bir t a r t m a konu
su v a r mdr bilmiyorum. 1 9 . yzyl bu medeniyetin, dn
yay daimi o l a r a k , y n e t m e k tekelini elinde bulundurdu
u n a i m a n ediyordu, fakat b u g n biz o n u n d a , tehlikeyle
karlaabileceini g r y o r u z . . . "
"...Avrupa, B e y a z rk v e B a t medeniyeti!.. B u t e
rim, o k z a m a n l a r , birbirinin y e r i n e kullanlmtr. B a t
medeniyeti, e s a s o l a r a k t e m e l zerine dayanr. Bunlar
d a n birincisi, bir bilgi anlaydr ki bize eski Yunanllar
d a n gelmitir, ikincisi bir birey t a s a r m d r ki, yine Yu
nanllardan fakat zellikle ncil'den gelmitir. Nihayet 1 8 .
yzyl e n d s t r i gelimesinden d o m u bir r e t i m teknii
ki, insan, b e y a z insan, m u h a k k a k s u r e t t e d n y a y a e g e
m e n h a l e k o y m u t u r . B u t e m e l birletii z a m a n B a t
medeniyeti vardr ve t a m d r . . . " ('stanbul' dergisi, 15 Mays
1948)
Trkiye, istedii kadar, 'cydm/anma'nn 'retim teknii'ni,
'eski Yunanllardan gelen bilgi tasarmn' aldn iddia etsin,
'zellikle ncil'den gelen birey tasarmn' alm mdr, almam
mdr? 'Yeryzndeki tek laik slam lkesi' olmakla vndne
gre,
hayr!
stelik,
'iinde
koktendinci
eilimler barndryor'mu, baksanza!
Daha ok bekleriz!
281
24 Mart 1997
O souk gnlerden biri, sulu bir kar camlara svanm, kirli ve
yapkan 70'li yllarn, dadaas: A n k a r a . Yaynevindeki odam
da, Niyazi Berkes'in yaymlanacak bir kitab zerinde alyo
rum ('Bat Sorunu'), kapda birden o: gzlklerinde, ince k k
rlmalar; dudaklarnda, bilge tebessm!
nanaym m? Yurtdnda olmas gerekiyor, mektubunu bir
ka gn nce aldm! Ayaa kalkp, "-...vay aabey, ne zaman
geldiniz?" diyecek oldum; karmdaki, dudaklarnda ayn tebes
sm, kibarca; "-Ben Doktor Enver, dedi, Niyazi'nin kardei
yim;
telefonla grtk,
sizden renmek istedikleri var!"
Niyazi Berkes'in, ikiz bir kardei olduunu bilmiyordum;
Ankara'da hekimlik ettiini, hi duymamtm; hele ikisinin, iki
damla su kadar birbirine benzediini, asla! Yine de, azmdan
kan cmleyi, bugnm gibi hatrlyorum; "-...Enver ve Niyazi!
1908 doumlu ikizlere, bundan daha uygun birer ad bulunabi
lir miydi? 'Hrriyet Kahramanlar' E n v e r Bey'le, Resneli Niyazi
Bey'in isimleri! Peder 'Jntrkler'den yanaym!"
Peki, siz Niyazi Berkes'in, Kbrs/Lefkoe doumlu oldu
unu bilir miydiniz? Onu, yeterince hatrlamadmz, dnyo
rum da!..
Ah o kafa!..
Devlet-i Aliyye'nin 'eski' B a t l l a m a politikas ile ilgili 'tes
pitleri' ibret vericidir; hazin olan, onun 'ulusuluk' dedii 'Mdafaa-i Hukuk Doktrini'nden eyrek yzyl sonra, Trki
ye'nin, hemen hemen ayn yanlgalara derek, ayn kmazlara
girmi olmas!.. Amma da, attm m? yi yleyse, Niyazi B e r kes'in, o zamanlar iin vard u sonuca bir bakn, bir de bugn
k halimizi dnn:
"Osmanl m p a r a t o r l u u ' n u n idarecileri, o n u n t e m e l
unsuru olan Trk toplumunda, m o d e r n dnyann g e r e k l e
rine uygun hibir r e f o r m y a p a m a d k l a r iin bu s i y a s e t e
(Batllama) sarlmlar; bu s i y a s e t e sarldklar iin, hi
bir reform y a p a m a m l a r ; y a p m a y a kalktklarn da ger
ekletirememilerdir. Bu yzden bu fasit daire iinde, de
nize denin ylana sarlmas siyasetini gde gde, nihayet
ylanlarn iinde kaybolup gittiler." (Ayn eser, s. 1 8 5 )
Sonucun daha sonra da ayn olacan kestirebildii iin, az
ilerde bir yerde, diyalektiin amaz kuraln beyaz stnde siyah
belirtmemi mi?
"...Trk t o p l u m u , B a t ' d a n b a m s z d u r u m d a k a l m a
dka, B a t o n u n k a r s n a m u t l a k a bir e m p e r y a l i z m ek
linde k a c a k t r . B u , e k o n o m i k bir zorunluluktur", (s. 1 8 8 )
B a t karmza bir emperyalizm olarak ktka, T r k i y e bir
'uydu' olmak tehlikesindedir; bu tehlike gerekletii andan itiba
ren de, eriatlk alr yrr.
O 'pratik' ve 'pragmatik' politika kafas yok mu, ah o kafa!
284
26 Mart 1997
Cam aydnl souk o k gn, P a r i s Emniyet Mdrl
ndeki o tknaz memur; pasaportumdan adm okuyunca, yz
n buruturup demiti ki: "-Attila m? Dehet! Byle bir ad na
sl tayorsunuz?" Glerek cevap vermitim: " Benim iin beis
yok: beri, kar taraftanm!" Gerekte, bu kk olay bile, Batl
kafasnda Trk'n -daha kapsaml olarak Doulunun- ne berbat
armlarla ykl olduunu gsterir. Onun iin, nihayet ak ko
numay yeleyen Avrupalnn, Trkiye ve Trkler hakknda
syledikleri, beni hi artmyor. Mesela, Avrupa P a r l a m e n t o
su Hristiyan Demokrat Grubu Bakan (Eski B e l i k a Babakan)
Wilfried Martens'in u syledikleri:
"...Trkiye ile a r a m z d a din deil, uygarlk fark v a r .
Uygarlk, bir kimlik s o r u n u d u r . B i z A v r u p a kimliini ko
r u m a k istiyoruz. O kimlikte Trkiye'ye y e r yok. Kimliin
t e m e l i n d e uygarlk fark v a r . Dikkat edin, din demiyo
rum, uygarlk diyorum. Avrupa Birlii iin on bir a d a y l
ke var, Trkiye'nin ad on bir a d a y a r a s n d a g e m i y o r . . . "
(Milliyet, 12 Mart 1 9 9 7 )
O 'uygarln' nasl 'din temeline' yaslandn, daha nce
Andre Siegfrieden yazsndan okumutunuz (Bkz.: Cumhuriyet,
21 Mart 1 9 9 7 ) . O, kendi azlarndan kan 'itiraf; imdi isterse
niz, bir de Niyazi B e r k e s ' i n ayn konudaki 'tespiti'ne gz atalm.
"... Bat b/gin/erinin, Trk tarihine bak, slamlk tarihi
lerinin
baklarndaki
nyarglara
gre
biimlenmiti.
slam,
Osmanl ve Bat tarihlerinde 'Trk', lkesiz, tarihsiz, uygarlksz ve genellikle ykc bir yaratktr. Avrupa'da bu gr, bir
yandan
misyonerler,
bir yandan
Gladstone yrngesindeki po285
litikaclar beslerken,
bir yandan da oryantalistler beslerdi.
Po
litikann bilim adamlar zerine olan bu trden etkisini, bugn
bile grmek olana vardr..." {'Atatrk ve Devrimler', s. 3 4 ,
Adam Yaynevi, 1 9 8 2 )
Yanl m sylemi? Hi sanmyorum. Sadece, 'etkinin' belki
de 'iki tarafl' olduu ileri srlebilir. Hatta, 'ok tarafl': Bat'da
'Trk' aleyhtarl, elle tutulacak kadar 'yaygndr ve de 'somut'tur.
yi ki etmiyorlar!..
Montparnasse'daki 'Cafe Dupont'da, ar c a l v a d o s kade
hini pembe avularnda starak; baz geceler. Afrika 'milliyetisi'
zenci dostum M'ba, ok fazla fkelendi mi, aard azn, yumard
gzn; beyaz bol gzlerini, aa aa, derdi ki:
"- Sen bu B a t d ksmn anlayabiliyor musun? Ben, hayr!
Engizisyon,
yani dini
taassubun
katmerlisi,
bunlarda; aristok
rasinin, daniskasn yaamlar;
rklklarn,
bilmeyen yok;
i
leri gleri,
insanlar snflandrmak; sonra,
nasl oluyorsa, on
lar 'medeni', bizler 'barbar'?"
Bilmem bilir misiniz? M'ba'nn bir rpda sayverdii, bu 'ku
surlarn' hibirisi, Trk toplumlarnda grlmemitir; onlar bizi
'Avrupa Kimlii'ne dahil etmiyorlar ya, iyi ki etmiyorlar; admz
kirletmi olurlard, nk Niyazi B e r k e s , fikir namusundan asla
kuku duyulamayacak bir bilim adam, bu konuda onlarn dn
dklerinin, tam kartn sylyor:
" . . . Trklerde geleneksel o l a r a k rk, din, kan, s e e r e ,
h a t t a dil birlii, 'toplumsal birlik' temeli o l m a m t r .
Trkler, bunlarn hepsinde, tekilii deil, o k u l u u ka
bul ettiklerinden, t o p l u m s a l birliklerinin temeli, ya 'zenaat birlii' ya da 'devlet birlii' o l m u ; Trk, t a r i h t e , en
o k bu iki k a v r a m l a v a r o l m u t u r . Trkler hibir z a m a n
t e o k r a s i , a r i s t o k r a s i , rklk rejimleri k u r m a m l a r d r .
Devlet birlii kurmadklar z a m a n l a r , ounlukla hayvan
clk, iftilik, zenaatlk 'birimleri' ve 'kardelikleri' ha286
288
28 Mart 1997
Pastahanede sabah turistleri: niversiteli olan izlenimini ve
ren, Japon iadam; yanndaki tercman 'ok bilmi' Trk kzyla,
evlere enlik bir ngilizce konuuyor; geride bir yerde, neredeyse
'erkek gzeli' bir ngiliz kadn, bir elinde sigarillosu, bir elinde
'The Times' okumaya dalm; Allann belas cep telefonlaryla,
bizim tur operatrleri, bilinmez hangi cehennemdeki otobsleriyle
tartyorlar. O hengmede, 'yeni' Siyasi slam'n niteliklerini kur
calyoruz. Birden ne fark etsem, iyi; genlerin ou gibi, o da Os
manl'nn son iki yzyln, 'yekpare' sanyor; 'yekpare' ve 'alatur
ka' bir zaman paras ki, rtica' balca zelliidir. Baka trl
sylersek, Anadolu'da eskiden ne varsa, 'eriat'a uygundu; keyfi
yet, Cumhuriyet'ten sonra deiti!
Ne vahim bir yanl! Acaba yle mi dzeltmeliyiz? O iki
yzyl, ayr ve birbirinin kart dnemde yaanmtr: a/ ' B a t'ya dnk, T a n z i m a t dnemi, b/ Ona tepki olarak gelien
Abdlhamit dnemi, c/ Ona tepki olarak gelien, yine 'Bat'ya
dnk M e r u t i y e t dnemi. dnemin de, birbirinden
farkl nitelikler gstermekle beraber, ortak bir paydada birlei
yorlar: hibirisi antiemperyalist deildir; Abdlhamit- sni d
nemi dahil, hepsi Bat'nn Bath'mn buyruu altnda yaanm
tr. Ancak bunu byle idrak edebilirsek, Mdafaa-i Hukuk
Doktrini'nin ve Cumhuriyet'in manas ve deerini kavrayabili
riz.
Yoksa, beyhude zahmet!
289
'Abdlhamit
Mslmanl'...
Bir K u r t u l u S a v a ' n d a n s o n r a d a h i . . .
Peki ya Sultan'n kendisi? O nasl bir adamd, o ne yapyor
du?
293
getirilmi b t n slam l k e l e r i n d e g r l e n m a n z a r a bu
d u r . B u m a n z a r a y y a r a t a n t o p l u m s a l yapy p e k a z dei
tirebildiimiz iindir ki, A b d l h a m i t T r k p o l i t i k a s a h n e
s i n d e h l 'Ulu H a k a n ' diye y a a y a b i l m e k t e d i r . (...) 'Ulu
H a k a n ' , bir s m r g e l e m e s r e c i n i n e n d i p l e r d e k i n o k t a
sdr v e Trkiye, bir k u r t u l u s a v a n d a n s o n r a d a h i , b u
b a t a k l k t a n t a m a m e n k u r t u l a m a m t r " . ('Trkiye'nin Dze
ni', 1. Basm, s. 104, Bilgi Yaynevi, 1968)
Elinizi kalbinize koyup da, syleyin: 'kurtulabilmitir' diyebi
lir misiniz?
http://genclikcephesi.blogspot.com
...
nedir?
Gazi'nin
inklap,
tarifi
kelimenin
aynen
manasndan
geni
bir
baka,
tahavvl
lik!
yle:
"...bu
ima
ettii
ondan
daha
ifade
('Atatrk'n
etmekte
Balca
inklap
ilk b a k t a
ihtilal
dir..."
peki,
Nutuklar',
1 9 4 2 ) H e m ih
h e m o n d a n o k d a h a e n g i n bir deiik
G n m z n ke d n m e merakls poli
tika esnaf,
edemez.
Biz e t m i i z d i r , n k o n e s i l , i n k l a p nesT
liydi,
bizse o n u n o c u u ,
labn;
onun
iindir
Rfk'dr,
ki
bir m a n a d a n ink
admz
dir,
Flih
en
Erefdir.
Hamdullah
lide
Edip'dir,
evket
Hikmet'dir,
tel'dir,
dafaa-i
miz
Suat
bir
Ru
Suphi'dir,
Ha
Sreyya'dr,
Dervi'dir.
sap
Nzm
Sabiha
Onlarn,
gnlmzde
krmz
Nadi'
Kadridir,
Zekeriya'dr,
Hukuk'un
antna
nbeti
M.
Ykup
Yunus
Ser-
yani M ycelttii
karanfil
devralyorum.
(Ah, u N i h a v e n d i . . )
http://genclikcephesi.blogspot.com
brakp,