Attila İlhan - Bir Sap Kırmızı Karanfil

http://genclikcephesi.blogspot.
com
BLG YAYINLARI
A T T L L H A N : .1
/ BLG DZS :
CUMHURYET SYLELER:
91
Birinci Basm
Haziran 1998
BLG YAYINEV
M e r u t i y e t C a d d e s i , N o : 46/A, Yeniehir 0 6 4 2 0 / A n k a r a
Telf : (0-312) 431 81 22 - 4 3 4 12 71 - 4 3 4 49 98 - 4 3 4 49 99
F a k s : (0-312) 4 3 1 7 7 5 8
http://www.bilgiyayinevi.com.tr
o-mail: i n f o @ b i l g i y a y i n e v i . c o m . t r
BLG K T A B E V
S a k a r y a C a d d e s i , N o : 8/A, Kzlay 0 6 4 2 0 / A n k a r a
Tclt : (0-312) 434 41 06 - 4 3 4 41 07
Faks: (0-312)433 19 36
BLG D A I T I M
Narlbahe Sokak, N o : 1 7 / 1 , C a a l o l u 3 4 3 6 0 / istanbul
reli : ( 0 - 2 1 2 ) 5 2 2 5 2 01 - 5 2 6 7 0 9 7
I aks : (0-212) 527 41 19
http://genclikcephesi.blogspot.com
ATTL LHAN
cumhuriyet syleileri: 1
bir sap
krmz
karanfil...'
BLG
YAYINEV
kapak dzeni: fahri karagzolu

attil ilhan'n kitaplar
iir
duvar (8. basm)
sisler bulvar (9. basm)
yamur kaa (7. basm)
ben sana mecburum (11. basm)
bel iei (6. basm)
yasak sevimek (7. basm)
tutuklunun gnl (6. basm)
byle bir sevmek (6. basm)
elde var hzn (5. basm)
korkunun krall (3. basm)
ayrlk sevdaya dhil (4. basm)
roman
sokaktaki adam (5. basm)
zenciler birbirine benzemez (4. basm)
kurtlar sofras (5. basm)
aynann iindekiler:
1 / ban ucu (3. basm)
2 / srtlan pay (3. basm)
3 / yaraya tuz basmak (3. basm)
4 / dersaadet'te sabah ezanlar (4. basm)
5 / o karanlkta biz (2. basm)
fena halde leman (8. basm)
haco hanm vay (2. basm)
deneme /an
abbas yolcu (2. basm)
yanl kadnlar yanl erkekler (3. basm)
anlar ve aclar:
1 / hangi sol (4. basm)
2 / hangi bat (4. basm)
3 / hangi seks (3. basm)
4 / hangi sa (2. basm)
5 / hangi atatrk (3. basm)
6 / hangi edebiyat
7 / hangi laiklik (2. basm)
8 / hangi kreselleme
attil ilhan'n defteri:
1 / gerekilik sava (2. basm)
2 / 'ikinci yeni' sava (3. basm)
3 / faizmin ayak sesleri (2. basm)
4 / bat'nn 'deli gmlei' (2. basm)
5 / sam solum sobe
6 / ulusal kltr sava
7 / sosyalizm asl imdi (3. basm)
8 / aydnlar sava (3. basm)
9 / kadnlar sava (2. basm)
cumhuriyet syleileri:
1 /bir sap krmz karanfil
eviri
kanton'da isyan (malraux / 3. basm)
umut (malraux/ 4. basm)
basel'in anlar (aragon / 3 . basm)
bask: cantekin matbaaclk yaynclk tic. Itd. ti.

tel: 384 34 35 - 384 34 36 - 384 34 37
NDEKLER
Eyll 96
Kemalizm'le Sosyalizm'in Bilekesi
11
O Bir inklapyd
Kemalizm'le Sosyalizm'in Bilekesi
14
17
'zrl' Demokrasi
O, ktidar' Deil, 'Hkimiyeti' Almt!
20
Yzellilikler Facias'
23
'Tanrlar Susamt', Ama
26
'Ilml islm' Nereden kt?
29
Ekim '96
Misk- Milli
Trkiye'nin 'Falna' Baklm m?
35
'Ilml slm' Kime Yaryor?
38
'Grevimiz Tehlike'
41
'karlar' Farkl, 'Amalar' Ayn!
45
'Hem zm Yemek, Hem Bacy Dvmek'
48
Yanl Muhalefet
51
Trkiye'nin Bandaki Dert!
54
'Pasta' Merakls 'Kaplanlar'
57
Aslnda, Kim, Kime Kar?
60
'Souk Sava' Aydnlar
....63
5
66
Misk- Milli
O Mel'n kilik'!
69
'Onlar' Dardan, 'Biz' erden
72
Kasm '96
Nerede Yanl Yaptk?
'Trklk' Ne, 'Irklk' Ne?
77
'lkcler'e Snav Sorular
80
'Yurtta' Yerine, 'Tketici' Yetitirmek!
83
Ya 'Sosyalist' Aydnlar?
86
Sosyalist Sol, u 'Yenge Sepeti'
89
'Souk Sava'n 'Sosyalist' Aydn
92
'Nerede Yanl Yaptk?'
95
'Her Koyun Kendi Bacandan...'
98
'Souk Sava' Bitti mi?
101
Trkiye'ye Kar 'Souk Sava'
104
Rusya ve Yugoslavya Niin 'Blnd'?
108
'Bat'ya Yaranamayan 'Bat' Yanda!
111
Ac Bir 'Mukayese'
114
Aralk '96
'Katlm' Lafta Kalrsa...
Frat'n 'Dousu', Petrol m?
119
Genelkurmayn 'Gr'
122
Tarihin Verdii Ders!
125
Yolsuzluklarn 'Demokratikletirilmesi'
129
Batan 'Yanl' Tutulmu
132
Gazi'nin 'Frka' Anlay, 'Farkl'
135
Gazi'nin Amac: 'Antiemperyalist Bileke'
138
"-Bu Zorbalar Kimlerdir?"
142
'Yumuak, Sevimli ve Akll Bir Otorite'
145
Demokrasiye 'Geilmiti', Ama
148
...Bir eyler 'Tekliyordu!
'51
1 5 4
Rejimin Ad, 'Demokrasi', Ama

'Katlm', Lafta Kalrsa.
5 7
Ocak 97
Avrasya Gerei
Avrasya 'Gerei'
163
'Avrasya'nn ki 'Aya'
166
'Avrasya'dan rkyorlar!
169
Malraux, Bir'Gsterge'
173
'Gndzleri Rya Gren'
176
Malraux'un 'iddet' Eletirisi
179
'Fikri' Neyse, 'Zikri'0
182
Acaba 'Oyun' Bitti mi?
185
Bu Nasl'lmek'?
189
'i Snf Tarihi'ne 'Derkenar'....,
192
Klavuzu Karga Olann
195
iiye ve Sendikaclmza Dair 'Aykr' Dnceler
198
Aydn/ii 'Yabanclamas'
201
Bu 'Dzen'in Neresi 'Yeni'?
204
ubat '97
'Globaliter' Devlet
i Snf'nn Gelecei.
209
Altta Kalann Can ksn
213
'Souk Sava'n 'Pislii'
216
'Karanlktaym ve Tedirginim'
220
'Politikann Demir Yumruu'
223
'Totaliter Devlet' Neydi?
2 2 6
'Globaliter Devlet'
2 3 0
'Sistem'e 'Muhalefet'mi!
'Mttefiklerimizden', Bizi Kim koruyacak?
7
2 3 3
236
Siz Buna 'ttifak'm Diyorsunuz?
239
'Atatrk Parantezi'
'Atatrk Parantezi'nden kmak!
'.
242
2 4 6
Mart '97
Boynuna Sarldmz Ylanlar
Asl 'Silahsz Kuvvet' iiler, Ama
253
Yabanc Dille retim'e 'Doru' Bakmak!
256
Bir Bilene Soralm
260
'Topal' Bir Teebbs!
264
Gerilim Sarmal
267
'slamc Kesim' Neden 'Taral' Kalyor?
270
'Millet' Partisi mi, 'mmet' Partisi mi?
273
'Refah'n 'Anlayamad'
276
'Tutulmayan Szler Tarihesi'
279
'Boynuna Sarldmz Ylanlar'
282
Onlar 'Medeni, Biz 'Barbar', yle mi?
285
'eriat' Asla Yetmemi!
289
'Dini Btn', Grnse de!
292
eyll '96
kemalizm'le
sosyalizm'in
bilekesi
O BR NKILAPIYDI.
16 Eyll 1996
(Mes'ut
nzda mdr?
lsnz.)
Cemil Bey'in
Nihavend Saz
Semaisi
O halde yazacaklarm,
onun
refakatinde
kula
okuma
Gnlerdir aranyordu: Nianta'ndaki evini, ocuunu oluunu terk etmiti; son gece yars, bir ihmal yznden, az kalsn
ele geirilecekti; imdi ev ev, sokak sokak, stanbul'un karanln
da kayboluyor... Sonra einden, 'durumu aydnlatacak' o tele
fon: eski bir dost onunla bulumak istiyormu; yalnz eski deil, s
telik sahib-i nfuz bir zat: ayan zas Rza Tevfik B e y ! Hazindir,
onunla bulumas durumu aleyhine aydnlatacak: randevuya, siyasi
polis de geliyor: Polis Mdriyeti, Divn- Harb-i rf falan
filan; sonunda nl siyasilerin kapatld, B e k i r a a B l !
Aranan kimdi? 'Yeni Gn' gazetesi sermuharriri Y u n u s Nadi B e y ! Tuza kuran kim? air ve 'feylesof Rza Tevfik, o ta
rihte Hrriyet ve tilf Frkasndan, daha sonra S e v r e s An
l a m a s n imzalayacak heyetin zas! Bunlar bir avu Osmanl
'mnevveri', M t a r e k e n i n dumanl yllarnda, D e r s a a d e t ' t e , o
devrin 'kresellemesinden' yanaydlar: Peym- S a b a h ser
muharriri Ali K e m a l , A l e m d a r sermuharriri Refi C e v a d , Aydede'den Refik Halit, ayrca Ahmet Emin, C e n a b S a h a b e t
tin vs... O devrin 'kresellemesi' ne demek? Ya S a i t Mol
l a n n ngiliz Muhipleri Cemiyeti'ndendirler, ya da A m e r i k a n
M a n d a s n a taraftar!
Hayret! O tarihte 'kreselleme' merakllar, anlalan ok
daha ak ve net konuuyorlarm!
11
'Tarihi s a c a y a '
Yunus Nadi Bey, 'Kemalist'tir: Ona, onun gibilere bu sfat
yaktran, emperyalizm 'media'sydi: merkezi Londra'da bulunan
ngiliz R c u t e r Ajans! Kemalizm tarih sahnesine, nce antiemperyalist bir halk kurtulu hareketi olarak kar; radikal j a c o bin cumhuriyetilii sonradan, laiklii daha da arkadan gelecektir.
Kim ki Kemalistliini bu tarihi sacayana oturtmaz, acaba ne ka
dar Kemalisttir? Hele o antiemperyalist olmadan Atatrk gei
nen srngen politikac, hangi tarih mahkemesi nnde beraat
edecektir, ok merak ederim.
Yunus Nadi Bey, B e k i r a a Blnden ktktan sonra, n
giliz Siyasi Polisinin hmna uramtr: 16 Mart 1 9 2 0 , Mttefik
ler stanbul'u igal ediyor. Yeni Gn matbaas igal polisince ba
slr, onu yine yakalayamazlar; bu defa, gnlerce s k d a r cihe
tinde saklanacak; onu nihayet Mim Mim Tekilt Anadolu'ya
geirecektir.
O satrlarn hatrlar msnz? " . . . s a a t on bir sularn g e e
r e k S a m a n d r a kyndeyiz. A r a b a k a h v e h a n e n i n n n d e
durdu, indik ve k a h v e h a n e y e girdik. a r p k b o r u l a r binbir yerinden yamal, kendisi eklim bklm bir s a c s o b a ,
krk dkk, y a m r y u m r u bir-iki p e y k e . n s a n a kitmbilir
k a g n l e r d e n beri h i deimedii hissini v e r e n , a r du
m a n havas..."
" . . . a r a b a c ile S a b a h a t t i n Bey'in stanbul'a h a r e k e t l e
rinden bir buuk-iki s a a t s o n r a , Srr Bey'le ben, iki k
zn ektii, zerine o t v e s t n e t e n t e o l a r a k uval serili
uzun bir a r a b a n n o t l a r zerine y a s l a n m , sulu k a r l a ka
rk y a a n bir y a m u r u n altnda ve kasvetli bir h a v a iin
d e T e p e v i r a n K y ' n e d o r u yollanm gidiyorduk..."
('Kurtulu Sava Anlar', Y u n u s Nadi, s . 1 9 7 / 1 9 8 , ada Ya
ynlar, 1 9 7 8 )
Tepeviran'da deil, 1 9 2 0 Martnn son haftasnda, onu
Kual'da Ankara'dan gelen bir telgraf bulacaktr: "...telgraf
nz byk bir m e s e r r e t l e o k u d u m ve stanbul berzhn12
d a n muvaffakiyetle kurtuluunuzdan h a s s a t e n
oldum, kemal-i itiyakla gzlerinizden p e r i m . "
memnun
mzay tahmin etmi olmalsnz: M u s t a f a K e m a l !
Admz Y u n u s Nadi...
O nesil inklap nesliydi, peki, inklap nedir? Gazinin tarifi ay
nen yle: "...bu inklap, kelimenin ilk b a k t a i m a ettii
ihtilal m a n a s n d a n b a k a , o n d a n d a h a g e n i bir tahavvl
ifade etmektedir..." ('Atatrk'n Balca Nutuklar', Dr. Herb e r t Melzig, s. 9 7 , 1 9 4 2 ) Hem ihtilal, hem ondan ok daha en
gin bir deiiklik! Gnmzn ke dnme merakls politika es
naf, byle bir radikallii tahayyl bile edemez.
Biz etmiizdir, nk o nesil, inklap nesliydi, bizse onun o
cuu, bir manadan inklabn; onun iindir ki admz Y u n u s Nadi'dir, Flih Rfk'dr, Y k u p Kadri'dir, R u e n Eref'dir. H a m
dullah Suphi'dir, Halide Edip'dir, e v k e t Sreyya'dr, Nzm
Hikmet'dir, M. Zekeriya'dr, S a b i h a Sertel'dir, S u a t Dervi'dir. Onlarn, yani Mdafaa-i Hukukun gnlmzde yceltti
imiz antna bir sap krmz karanfil brakp, nbeti devralyorum.
(Ah, u Nihavendi..)
13
KEMALZM'LE SOSYALZMN 'BLEKES'..
18 Eyll 1996
Fris'in yapt o tyler rpertici resim! 1 9 4 6 sonbahar, 's
tanbul' sava ertesi telann hummas iinde, uulduyor: 'snf
esasna
mstenid cemiyet
tekilini' yasaklayan
kanun
maddesi
kaldrlm; siyasi ortamda bir 'oulculuk' rzgr; kala gz
arasnda, iki sosyalist partisi birden: Dr. efik Hsnnn
E m e k i Partisi, Avukat E s a t Adilin Trkiye S o s y a l i s t P a r
tisi.
E m e k i Partisinin organ Yn dergisinde, 15 Kasm
1 9 4 6 saysnn 'kapak konusu', Atatrk; ressam F r i s Erkm a n , siyah zemin zerine beyaz, o kendinden emin ve cokulu
fra darbeleriyle, yle bir Mustafa K e m a l portresi izmi ki,
derginin kapan grenin tyleri -inklap bir heyecanla- ayaa
kalkyor.
Ynn
bayazs
Gaziye
ayrlmt,
diyordu
ki:
"...Atatrk'n tarihi rol, a n t i e m p e r y a l i s t bir m c a d e l e
nin k a h r a m a n olmasdr. (...) Atatrk Osmanl m p a r a t o r luu'nu ykan S e v r e s m u a h e d e s i y l e Trkiye'yi m s t e m l e
ke haline s o k a n Garpl mstevlilere k a r d o m u milli
bir isyann temsilcisi idi." Dnebiliyor musunuz? kinci
Dnya S a v a skynetiminin en katlanlmaz artlar altnda ezi
len sosyalist sol, G a z i y e byle bakyordu: Hayranlkla ve sevgiyle!
Hele yaznn bal, balbana bir programd: "Atatrk
Trkiye'yi ileri bir m e r h a l e y e , s a a deil s o l a g t r m e k
isteyen bir mcahitti." (Yn, 15 Kasm 1 9 4 6 )
Gnmzdeki sosyalist solun kulana kpe!
14
'Ona, yani T r k halkna'...

Genler bilmeyebilir: Mdafaa-i Hukuk, 'Haklarn Savu
nulmas' anlamna geliyor. yi de, kime kar, hangi haklarn? Ga
zi M u s t a f a K e m a l (izmeleri tozlu, kumral sakallar barut yan,
gzleri kuva-y milliye mavisi) bu iki soruya gzn krpmadan ce
vap vermitir:
"...Trkiye'nin bugnk m c a d e l e s i n i n yalnz Trki
ye'ye ait olmadn, bir defa d a h a t e y i t e t m e k lzumunu
h i s s e d i y o r u m . (...) Trkiye azim ve m h i m bir g a y r e t s a r fediyor. nk m d a f a a ettii btn m a z l u m milletlerin,
btn a r k n davasdr ve bunu n i h a y e t e g e t i r i n c e y e ka
d a r , Trkiye kendisiyle b e r a b e r o l a n a r k milletlerinin
b e r a b e r y r y e c e i n d e n emindir..." (Temmuz, 1 9 2 2 )
Yani 'savunulan haklar', 'mazlum milletlerin haklar'; ste
lik, emperyalist 'sistem'e kar savunuluyor. S a r a y ve Babli,
ona istedii kadar boleviklii yaktrsn, o ayn aklkla
"...bizim prensiplerimiz, c m l e c e m a l m d u r ki bolevik
prensipleri deildir" diyecek, unlar ekleyecektir, "...bizim
nokta-i n a z a r m z -ki halklktr- kuvvetin, kudretin, h
kimiyetin, idarenin d o r u d a n d o r u y a h a l k a verilmesi
dir." Farknda msnz, neredeyse 'zynetim'den ( a u t o g e s t i o n )
bahsediyor.
Komintern'in tavr, ona genel sekreterlik etmi bir inklap
nn (Zinovyef) azndan aklanmt: " . . . M u s t a f a K e m a l h
kmetinin T r k i y e ' d e y r t t s i y a s e t , K o m n i s t E n t e r
n a s y o n a l i n i n yani bizim s i y a s e t i m i z deildir; fakat ngi
liz hkmetinin (yani sistem'in) aleyhine y r t l e n h e r in
klap m c a d e l e s i n e y a r d m e t m e y e hazrz." (Baku, 1 Eyll
1920)
Vladimir li Lenin, M u s t a f a Kemal'i 'milli burjuva ihti
lalini idare eden', 'ilerici ve akll bir devlet adam saydn', ilk
Ankara Bykelisi Aralof'a sylemitir; ayrca demitir ki:
"...istilaclara kar bir kurtulu s a v a yapyor; e m p e r y a
lizmin o n u r u n u k r a c a n a , p a d i a h da y a r d a k l a r y l a si
lip s p r e c e i n e i n a n y o r u m . O n a yani Trk halkna yar15
dm etmeliyiz." Farknda msnz, M u s t a f a Kemal'i Trk hal

kyla zdeletiriyor.
Komintern'in yaymlad I n t e r n a t i o n a l e P r e s s e - K o r r e s p o n d e n t z dergisi, 1 9 2 5 Trk-Sovyet yaknlamasn yorumlar
ken, 'yar resmi Trk basn organnn, durumu yle zetledii
ni' belirtiyordu:
"...Milletler Cemiyeti'nin e m p e r y a l i s t k a r a k t e r i , Asya
halklarnn e m p e r y a l i z m d e n kurtuluunu a m a edinen ye
ni bir ittifakn kurulmasn zorunlu klmaktadr; bu ittifak
Y a k n d o u ' n u n ezilen halklarnn a b a s y l a oluturulmal
dr." (29 Aralk 1 9 2 5 , say 1 7 0 )
Mdafaa-i Hukuk Ankara's byleydi, gnmzn Anka
ra'snn kulana kpe!
Hi mi m a n a s y o k ? . .
Eri oturup doru konualm!
Gazi M u s t a f a K e m a l -ngiltere Kral Vili. E d w a r d , aya
na kadar geldii halde- vefatna kadar 'sistemle hibir anlama
ya girmedi. Tam tersine Musul yznden ngiltere, H a t a y y
znden F r a n s a , Oniki Ada yznden talya ile savan eiine
kadar geldi. Bunlarn hi mi manas yoktur?
Trkiye'de kapsaml demokratik sol, en kapsaml sosyalist
sola ancak bu platform zerinde el uzatabilir; sosyalist sol derse
niz, Mdafaa-i Hukukla arasndaki o red ve inkr edilemez 'g
bek ban' mutlaka hesaba katmaldr. Evet, Kemalizm'le sosya
lizm -hatta komnizm- bir ve ayn ey deildirler: Birisi ulusal de
mokratik bir devrimdi, br uluslararas sosyalist bir devrim; ne
var ki dikkati eken, unutulmamas gereken, acaba nedir?
Her ikisinin de antiemperyalist olmas m?
Hl bileke budur.
16
OZURLU' DEMOKRAS.
20 Eyll 1996
Trkiye'de demokrasi 'zrl' domutur. Kime anlatrsn?
40'l yllarn sonu, eski Mecidiyeky'nde M u s t a f a Suphi'nin
'askeri' ' S a r Mustafa'yla, dutlarn glgeledii o kr kahvesindeyiz: TKP'nin tarihini anlatyor. Uzun krmz gzleriyle, piposu
nun dumanlarn szerek konuurdu. mrnce yaad siyasi
bask ne kadar ar olmal ki, dikkat ediyorum, 'Sovyetler Birli
i' yerine 'yukars', 'komnist' yerine 'yi', 'Stalin' yerine 'by/c/'diyor.
O dnem, Cahit Irgatn unutulmaz 'G' iirinde ta gibi
zetledii 'totaliter' dnem:
"arzusuyla getmedi
kelepeli g t r d l e r
geceyars
ay vururdu odasna
bir d a h a g r n m e d i . . . "
40'l yllarn 'zr' ikinci Dnya Sava'dr; 5 0 i i yllarnki
nedir denilirse, cevab belli: S o u k s a v a .
Pangalt'daki S u n a P a s t a h a n e s i , H a s a n Tanrkut'la
oturmuuz, 50'li yllar; darda rak duman bir eyll, camlar buu
lu. H a s a n , E d e b i y a t Fakltesinde Hilmi Ziyann sosyoloji
asistan; o sevimli gen kz tebessmyle, 4 Aralk olaynn yerle
bir ettii 'Yeni Dnya' gazetesini anlatyor: S a i t Faik nasl Ba
bli'den prtela koup onlar uyarm filan... Dikkatimi eken
nedir? Hasan'n da, ' S a r Mustafa' gibi ifreli konumas m?
'yi', 'Bykl', 'Yukars' vs. Oysa 1 9 4 6 sonrasnda demokrasiye
geilmitir. Nasl bir demokrasiyse...
17
H o c a ' n n leylei gibi...

u Gazi'ye dudak bkp, neden cumhuriyeti derhal demokra
si yapmad diye eletirenler var ya, ne byk bir tarih cehaleti te
hir ettiklerinin acaba farkndalar m?
F r a n s z htilali'nin iarn kim hatrlamaz: ' n s a n l a r h r
d o a r , h r y a a r ' ; fakat ihtilalin yaratt cumhuriyet balan
gta hi de demokrat grnmyor: brakn nl t e r r d n e m i
ni, r e s t o r a s y o n u , I. ve II. m p a r a t o r l u k l a r ; bata R o b e s p i e r r e , S a i n t - J u s t e , B a b e u f vb, hem iddeti kullanm, hem
de bu hakk tarihten aldklarn syleyerek onu merulatrmlardr; merakls elbette biliyor, F r a n s a C u m h u r i y e t i ancak III.
Cumhuriyet'le -onun da ge dneminde- oulcu demokrasinin
hogr ortamna ulaabiliyor. 1 7 8 9 nere, 1 9 1 0 nere? (Bu bah
se dneceim)
Zurnann zrt dedii yer uras: inklap nereden itibaren 'iari-'
hi meruiyetinden' uzaklap merkeziyeti bir brokrasi diktasna
yozlayor? F r a n s z htilalinde B o n a p a r t e ' t a n , S o v y e t htila
linde Stalin'den sonra m? Sovyetler de bir 'cumhuriyetler' birli
iydi, asla demokrasi olmad; halbuki 'sovyet'in kelime anlam
'radr, yani 'halk meclisi'; ' B t n i k t i d a r S o v y e t l e r e ! ' sloga
n, ilk zynetim ( a u t o g e s t i n ) teebbs saylamaz m? Aa
dan yukarya, dolaysz bir demokrasi gerekletirilebilseydi, sonra
ki N o m e n k l a t u r a aristokrasisi oluamazd.
lkemiz -deitirilen birka kanun maddesi hari- demokrasi
ye totaliter dnemin 'mevzuat' ile girmitir. Hukuk sisteminde
hibir ey deimemiti. D e m o k r a t P a r t i , 1 9 5 0 seimlerine ka
dar 'antidemokratik kanunlar'
muhalefeti yapm; iktidar olun
ca, ayn 'mevzuat' gzn krpmadan kullanmtr; sebebi de ay
nyd ha: 'Trkiye tehdit altndadr.'
nce k i n c i D n y a S a v a , arkasndan s o u k s a v a , l
kenin ynetici kadrolarn, sa/solu budanm garip bir demokrasi
idrakine srklemiti: N a s r e d d i n H o c a n n leylei gibi kolu kana
d budanm, mnhasran merkez sa/merkez sol iin muteber bir
demokrasi! Bence, tarih karsnda Mdafaa-i H u k u k u n inklab
stne yaslandrd cumhuriyeti radikallik ne kadar meruysa,
18
s a v a ve souk s a v a 'zrl' totaliterlik o kadar meruiycll.u

uzaktr.
Ac bir a k a . . .
Hatrladka glmez miyim? Menderes'in 'ahs tahakkm'
yllar. Uzun tutulmu bohem gecelerimizde, muhabbeti koyultmuuz; fakat o ne, garsonlar dahil, btn civar masalar kulak kesil
mi, bizi dinliyor. Sadri'nin (Alk) en illet olduu ey de budur.
Ne yapard bilir misiniz? Bu gibi eylerle uzaktan yakndan ilgisi
olmad halde; masum, hakszla maruz kalm bir tavrla onlara
dner:
yahu!" derdi, "-be komnist surda oturmu mu
habbet ediyoruz,
dalgamza
ta atmasanz olmaz m?"
Kelime yle arpcyd, o kadar ar bir terr estiriyordu ki,
on dakika sonra bir de bakardk, evremizdeki masalar boalm,
garsonlar toz olmu! Ne ac bir aka! imdi merakm u: ayn ac
akay bugn yapsanz, alacanz sonu ok mu farkl olacaktr?
Demokrasiymi!..
19
O, 'KTDARI' DEL, 'HKMYET' ALMITI!.
23 Eyll 1996
Yamuru karanlk, 1 9 5 0 sonbahar. Sirkeci'deki sala bir lo
kantada, akam yemeindeyiz: yayna yeni balam, sosyalist
'Gerek' gazetesinden drt kii: E s a t , Adil Bey, H a s a n Tanrkut, Asm Bezirci ve ben! Gazete iyi gitmiyor, satmz dk;
savclk, dava stne dava ayor; o gece, nereden nereye, 'ink
lap tarihi'm\z\ tartyoruz, hem de uzun uzun! E s a t Adil, yorgun
gzleri ve bezgin sesiyle, 'neslinin yaad' ve 'bildii' baz olayla
r anlatyor ki, 'resmi tarihimizde' hibiri yer almam! Bu nasl ta
rih?
Yamuru yiye yiye, Vakit Yurdundaki idarehanemize d
nerken, Hasan'n yapt bir tespit, lkemizi ve yaadklarmz an
lamak asndan, bana fevkalade nemli grnmtr. Demi ki:
k i m s e s t n d e d u r m u y o r a m a , d e m o k r a s i l e r d e 'res
mi t a r i h ' olmaz, o a n c a k t o t a l i t e r lkelerde olur!" O gn
bugn, 'inklap tarihimizin' gereini kurcalar dururum. 'Ayna
nn indekiler' roman dizisi bu perspektiften yazlmtr. iirleri
min pek ou; tabii, syleilerimin de!
Robespierre'e de soracak m?
Eski Hollywood byle kzlara 'kristal kz' ( C r i s t a l Girl) der
di: erevesiz gzlnn ardnda, makyaj kusursuz gzler; giyimi
kuam, La kl; dnyada olup bitenleri, besbelli CNN'den ve
MTV'den izliyor; elinde J e w e l s ( s w e e t ) sigarillo, nnde c o c a
c o l a barda; neresinden baksan, ' m a d e in USA' kzlarmzdan
20
birisi! Dpedz sulayarak diyor ki,

A t a t r k bir diktatr
d, d e m o k r a s i n i n d'sini uygulamamtr, i n a n haklarn
inemitir, vs." Dnyorum: bir Trk kznn byle konuabilmesi, nihayet 'demokrat' olduumuzun bir iareti midir; yoksa,
cahilliin zirvesine ulatmz m gsterir? Gazi, sanki ok partili
parlamenter bir lkede, genel seimle iktidara gelmi de, evresin
dekileri ezmi! Bu kadarna gaflet mi diyeceiz?
Mustafa K e m a l , 'ihtilalden de geni bir tahavvl ima
eden bir inklabn' lideridir; o m e v c u t bir 'iktidar' devralm
yordu, bir 'hkimiyeti' alyor; nk, ne demitir: " . . . hki
miyet ve s a l t a n a t , hi k i m s e t a r a f n d a n hi k i m s e y e , ilim
g e r e i d i r diye g r l e r e k t a r t l a r a k verilmez; hkimi
y e t s a l t a n a t g l e , k u d r e t l e ve z o r l a alnr (...) Trk mille
ti de hkimiyet ve s a l t a n a t n isyan e d e r e k kendi eline bil
fiil alm bulunuyor. Bu bir emrivkidir (olupbitti)".
'Resmi Tarih' Anadolu htilali'ni Trk-Yunan savana in
dirgemi gibidir; iktidarn gerekletirilen yapsal deiikliine, ta
d tarihi (sosyal/ekonomik) mana verilmez; oysa ihtilalin lideri
F r a n s a htilalini rnek aldn, hibir tereddde yer brakmaya
cak bir aklkla sylemitir: " . . . F r a n s a htilali btn c i h a n a
h r r i y e t fikrini yaymtr ve bu fikrin k a y n a bulunmak
t a d r (...) Trk d e m o k r a s i s i F r a n s a htilalinin at yolu
izlemi, lakin kendisine h a s zellikleri ile gelimitir."
Hal byle olunca, o ' m a d e in USA' kzmza, M u s t a f a Ke
mal'e ynelttii sulamalar, F r a n s z htilalinin liderlerine, sz
temsili R o b e s p i e r r e ' e yneltip yneltmedii, sorulmamal m? O
R o b e s p i e r r e ki "Convention'u Y n l e n d i r e c e k Siyasi P r e n
sipler Hakknda R a p o r u n d a , ihtilal ynetiminin 'mahiyetini'
de, 'metodunu' da yle anlatmtr.
'Erdem ve dehet (terreur)'

" . . . d e m o k r a t i k ve halk ynetimin t e m e l ilkesi, yani
o n a d e s t e k v e r e n v e h a r e k e t e g e i r e n itici g c n e d i r ? Er
d e m d i r (fazilet), e r d e m eski Y u n a n v e R o m a ' d a nice hari21
k a l a r y a r a t m t ; cumhuriyeti F r a n s a ' d a d a o k d a h a a
rtc olanlarn y a r a t a c a k olan k a m u n u n erdemidir ki,
g e r e k t e v a t a n a v e onun y a s a l a r n a duyulan sevgiden
b a k a bir e y deildir..."
" . . . halk ynetiminin itici g c b a r t a e r d e m ise,
devrim s r a s n d a h e m e r d e m h e m d e d e h e t t i r ( t e r r e u r ) ;
nk e r d e m o l m a z s a d e h e t vahettir; b u n a karlk deh
e t o l m a z s a , e r d e m i n iktidar yoktur. Aslnda d e h e t a
buk, ciddi ve a m a z bir a d a l e t m a n a s n a gelir, yleyse
e r d e m i n bir uzantsdr; yani vatann en acil ihtiyalarna
c e v a p verebilmek iin uygulanan g e n e l d e m o k r a s i ilkesi
nin bir s o n u c u ! " (5 ubat 1 7 9 4 , Paris)
te bu kadar ksa, ak ve net! O zaman gel de Trkiye'de,
1 0 . yl bulvarlarn ssleyen 'tk- zaferler zerindeki 'Cumhuri
yet fazilettir' iarn hatrlama! Bir de tabii, Gazinin u szlerini:
" . . . s z k o n u s u olan, millete saltanatn hkimiyetini
b r a k a c a k myz, b r a k m a y a c a k myz s o r u n u deildir. S o
r u n z a t e n olup bitmi bir g e r e i a k l a m a k t a n ibarettir.
B u r a d a t o p l a n a n l a r , Meclis v e h e r k e s , s o r u n u tabii grr
se fikrimce uygun olur; aksi takdirde, g e r e k yine usul
d a i r e s i n d e a k l a n a c a k t r , fakat ihtimal baz kafalar kesi
lecektir..."
Ne dersiniz? Bu slup, herhangi kytrk bir parti genel baka
nnn, seim sonras demecinin slubu mudur; yoksa meruiyetini
tarihten alan bir ihtilal liderinin slubu mu? Ha, kesilen kafalara
gelince... F r a n s z htilali ve onun lideri yannda, Anadolu hti
lali ve onun lideri son derece insafl, makul ve beeri kalr.
Ona da bir gz atacaz.
22
'YZELLLKLER FACASI'
25 Eyll 1996
1 9 1 9 sonbaharnda, 'payitaht' gazetelerinden, baz 'yan-
ibret' rnekler okumak istemez misiniz?
ingiliz Muhibleri Cemiyetinin 'organ' Trke 'stanbul'
gazetesinde, S a i t Molla yle diyor: " . . . ngiltere t a r a f t a r ol
d u u m u z iin deil, memleketimizin t a r a f t a r o l d u u m u z
iin ngiliz t a r a f t a r y z " . ('Akbetimize Doru', Eyll 1 9 1 9 )
Refi C e v a d , 'Alemdar'daki bayazsnda, 'stiklal steriz'
diyenlere cevap vermiti: "...istiklalimizi t e m i n edebilmek
iin,, kuvvetli bir devletin m z a h e r e t i n e m u h t a c z . O dev
let -ki ngiltere'dir ve ngiltere o l m a s lazm gelir- bizi eli
mizden tutmal v e p a r a sarfedilmesi lazm gelen yerleri
bize g s t e r e r e k , y a a m a y a layk bir kuvvet halinde bizi
m u h a f a z a eylemeli". ('Men i Gyem...', 31 Austos 1 9 1 9 )
A h m e t Emin'in dncesi tekilerinden farkldr, diyor ki:
"...biroklar bizimle insani nokta-i n a z a r d a n itigl ede
c e k ve s o n r a kendi kendine e k i l e c e k bir devlet buluna
m a z , bu bir hayaldir diyorlar; biz iddia ediyoruz ki byle
bir devlet vardr ve Amerika'dr." (Vakit, Eyll 1 9 1 9 )
S a b a h gazetesinde Ali K e m a l , bu fikre kar kyor:
"...Amerika bizi t a n m a z , halbuki ngiltere bizi o k iyi bi
lir; A m e r i k a bize ngiltere'nin y a p a c a yardm y a p a
m a z , o k u z a k l a r d a d r ; A m e r i k a s l a m m e m l e k e t i deil
dir, halbuki ngiltere bir slam m e m l e k e t i d i r . " (Sabah, Ey
ll 1 9 1 9 )
Babli basn ngiliz himayesi mi, Amerikan mandas m di
ye byle tartrken; Anadolu'da Mdafaa-i Hukuk Cemiye23
ti'nin Sivas K o n g r e s i toplanyordu. Bu gazetecilerin ou, hrekt- milliye'ye sonuna kadar muhalif kaldlar; nl 'Yzellilikler
Listesi'nde, 13 gazetecinin bulunmasna, amal m?
U l u s l a r a r a s a n l a m a ile...
'Yzellilikler' kimlerdi? Olayn mahiyetini ve sonularn g
nmzde kim hatrlyor? Lausanne'da bar grlrken, her iki
taraftan sava suu ilemi olanlarn affedilmesi gndeme gelmiti.
Ankara, baz 'hainlerin' bu affn kapsam dnda braklmasn is
tiyordu; zaten bazlar, yurtdna kamlard bunlarn, onun iin
Gazi, smet ve Fevzi Paalar, Fethi, Yusuf K e m a l Beyler, ay
rca Adliye Vekili Seyit Bey'le stiklal M a h k e m e s i reislerin
den hsan B e y toplanarak, '...bu gibilerin yurda sokulmamalar
ve ierde bulunanlarn yurtdna kartlmalar' kararn aldlar:
Ne 'zalim' inklap ynetimiymi bu, en azl kartlarn 'sallandra
cak' yerde, yurtdna gndermekle yetiniyor? Dahas bunu, ulus
lararas bir anlamaya uyarak yapyor, nk...
Lausanne'da imzalanan protokoln konuyla ilgili maddesi
yle: "...genel affa ilikin a k l a m a n n 1. p a r a g r a f g e e r
li o l m a k l a birlikte, Trkiye h k m e t i o p a r a g r a f t a s z ko
n u s u kiiler iindeki 1 5 0 kiinin Trkiye'ye girmesini v e
o r a d a oturmasn y a s a k l a m a k hakkn sakl t u t a r . B y l e c e
Trkiye h k m e t i s z k o n u s u kiilerden b u g n kendi l
kesinde bulunanlar o r a d a n k a r a b i l e c e k ve y a b a n c lkelerdekilerin geri dnmelerini yasaklayabilecektir..." ('Trk
Devrim Tarihi', e r a f e t t i n T u r a n , 3. Kitap, s. 8 7 , Bilgi Yayne
vi, 1 9 9 5 )
1 Haziran 1 9 2 4 ' t e tespit edilen 1 5 0 kii bir hkmet karar
namesi ile yurtdna karld. Aralarnda kimler yoktu ki? Hrri
yet ve tilafn ileri gelenleri, Kuva-y nzibatiye kumandanlar,
hatta bir eyhlislm; gazeteciler arasnda Refi C e v a d , Refik
Halit, Mevlnzade Rifat, S a i t Molla dikkati ekiyordu, bir de
R z a Tevfik!
Fol yok yumurta yokken, neden 'yzellilikler' bahsini at24
m, 1 Haziran 1938'de yine G a z i n i n yapt baka bir toplanl

hatrlanrsa, birden hak ettii anlam derinliini kazanacaktr.
'Onlar
affetmeyecek...'
1 9 3 8 yaz, T e r m a l Oteli ( Y a l o v a ) , byk salon. Gazi,

Makbule Hanm, Fethi B e y , Celal B a y a r , Dr. Tevfik R
t, Flih R f k r v e F u a t Bulca'yla oturmu, sohbet etmektedir;
kafasn kurcalayan eyi, Fethi Bey'e ynelttii soruyla aklyor:
"...yzellilikleri affetmeyi dnyoruz; sen ne dersin?.." Soh
betin seyrinden anlalyor ki, Gazi ile Bavekil Cell B e y af
konusunda mutabktr; fakat iin asl artc yan olan perde arka
s,- ertesi gn Ankara'ya doru yol alrken, Dileri B a k a n
Tevfik R t Bey'in Cell B a y a r ' a syledikleriyle meydana
kacaktr:
"-...Gazi'nin af t e e b b s ilk deil. Birincisi, Cumhu
riyet'in 1 0 . yldnm kutlanrken, o z a m a n kabul v e t a t
bik edilen umumi affn m u l n e ( k a p s a m n a ) alnmasnn
m m k n olup olmad sondajdr, f a k a t bavekil ve dahi
liye vekili bu fikirde deillerdi. H a t a y d a v a s zaferle neti
celendii z a m a n , ayn a r z u y u izhar e t t i , z a n n e d i y o r u m ki
b u n d a Refik Halit'in kendisine verilen ili ve gzel bir
h a s r e t yazsnn byk t e s i r i o l m u t u . O s e f e r de hk
m e t t e bir h a r e k e t olmad. B u , n c s d r . " ('Yzellilikler Facias', C e m a l Kutay, s. 1 3 - 1 4 , Tarih Ktphanesi Yayn
lar, 1 9 5 5 )
nc teebbs baarl olmutu; Gazi'nin arzusu zerine
'yzellilikler' lkelerine dnebilmitir. 'Zalim diktatr' ite bu in
klap, o inklap ki affn kararlatrld gn, 'ibirlikinin' ty
netini ne kadar iyi bildiini, syledii u mthi szlerle ifade et
mitir:
"-...ben onlar affediyorum, fakat g r e c e k s i n i z ki on
l a r beni a f f e t m e y e c e k t i r . . . "
Sizce yanlm m?
25
TANRILAR SUSAMITI', AMA.
27 Eyll 1996
'Tanrlar Susamt' (les dieux ont soif) ne mthi bir ro
man ad! Kitabn neyi ierdiini, nasl da 'arparak' hissettiriyor!
Anatole F r a n c e ' n nl eserini, 1 9 4 0 sonbaharnda okumu -o
tarihte 'Allahlar Susamlard' diye evrilmiti- gnlerce etki
sinden kurtulamamtm. F r a n s z htilalinin en dadaal gnle
rinden, inanlmaz kesitler veriyordu: giyotinin, souk parlts insa
n donduran o lm arknn aralksz ileyiini, birbiri ardnca se
petine den kesik kafalarn sarsc yaantlarn, oradan renmi
tim. htilal komitelerinin duvarlarnda, o zamann sloganlar yazl
mt: ' Y a zgrlk ya lm!', 'zgrlk, eitlik, kardelik,
ya da lm!' Ressam David'in rencisi, 'yurtta' E v a r i s t e Gamelin'in hazin servenini hl hatrlarm.
F r a n s z nklab, gerekten tanrlarn kana susam olduu
nu dndrecek bir iddetle gelimitir; 'fazilet' ve 'dehet' (terreur)ten hangisi nerede balyor, hangisi nerede bitiyor, pek de
seilemez. 1 9 5 0 ilkbaharyd sanrm, Paris'te edindiim bir eser
de, o kanl yllarn bir dkmn okumutum; inklap ynetimi
onca kargaaya ramen, 'halk mahkemeleri'n'm verdii kararla
rn ve gerekelerinin defterini tutmutu. Rakamlar cidden etkileyi
cidir:
"...ihtilal m a h k e m e l e r i n i n verdii t o p l a m idam c e z a s ,
1 6 . 5 9 4 ' t r ; bunun 2 . 6 3 9 ' u (yzde 1 6 ) P a r i s ' t e , 3 . 1 5 8 ' i
(yzde 1 9 ) g n e y d o u illerinde, 8 . 6 7 4 ' (yzde 5 2 ) bat
illerinde verilmiti... "
"...bundan kan ilk t e s p i t udur: t e r r , c u m h u r i y e t e
bakaldrm illerde e n o k insan vurmu, b a k a deyile
26
t e r r , ulusal ve devrimci savunmann a r a c o l a r a k kulla

nlm..."
"...mahkmiyetlerin sebebi, ilk t e s p i t i d o r u l u y o r :
n k idamlarn yzde 7 8 ' i isyan y a d a ihanet, yzde
1 9 ' u kralclk, feodalizm, fesat ve gerici p r o p a g a n d a , ni
h a y e t yzde 2 5 ' i e k o n o m i k s u l a r d a n ( y a m a , g a s p ) verilm...
"...u halde iddet e s a s itibariyle s i l e r e ve h a i n l e r e
uygulanmtr..."
('Les Dossiers Pdagogiques / Fichier Histo
rique/ La Ruoluiton Franaise', Edition Social, Paris, 1 9 5 0 )
Dorusu ya, romanna setii balktan dolay, A n a t o l e
F r a n c e ' haksz bulmak o kadar da kolay deildir.
' Y a istiklal ya lm!'

Gazi Mustafa K e m a l , 'harekt- milliye'ye balarken iarn
ne olduunu, nasl olmas lazm geldiini 'Nutku'nun balang
sayfalarnda aklamtr: " Y a stiklal, ya l m ! " . nsana nasl
da F r a n s z htilal komitelerinin sloganlarn hatrlatyor. 70'Ii yl
larda, Ankara'daki bir syleimizde, S a b a h a t t i n Selek bana,
'stiklal M a h k e m e l e r i n e nce 'htilal Mahkemeleri' adnn
dnldn, sonra vazgeildiini sylemiti; ad ne olursa ol
sun, bu mahkemelerin asl ilevinin Birinci Dnya Savandan
itibaren Trk ordusunda yaylm 'as/cer kaakln' cezalandr
mak olduu unutulmamaldr.
Bunu bir kalem getikten sonra aynen F r a n s a ' d a olduu gibi
defteri dikkatle tutulmu idam cezalarnn ve gerekelerinin 'dk
mn' merak etmez misiniz? Hele bir gz atn:
" . . . 1 9 2 0 ile 1 9 2 2 a r a s n d a , stiklal M a h k e m e l e r i ' n e
gelen d a v a says 8 9 . 1 6 4 ' t r ; bunlarn 1 1 . 7 4 4 ' konu
s u n d a 'adem-i mes'uliyet beyan edilmi', 1 . 0 5 4 idam talebi
b e r a a t l a sonulanmtr; 1 . 7 8 6 d a v a d a sank 'kalebentlik
ya da krek' c e z a s n a arptrlm, 2 4 3 sann 'gyaben'
i d a m n a hkmedilmitir; 'mcellen' idam, yani g e r e k t e n
aslan 2 . 6 9 6 kiidir..."
27
"...verilen hkmlerin g e r e k e l e r i a r a s n d a , unlar

grlyor: v a t a n a ihanet, casusluk, isyan, bozgunculuk,
a l e y h t e p r o p a g a n d a , soygunculuk, d m a n l a ibirlii,
d m a n o r d u s u n a katlma, igalden y a r a r l a n p y a m a c
lk, vs..." ('stikll Mahkemeleri', E r g u n Aybars, s. 2 1 1 ve
sonras, Bilgi Yaynevi, 1 9 7 5 )
'Mukayeseli
tarih'...
F r a n s z nklab da, Anadolu nklab da iktidarn yapsn

deitiren ihtilallerin sonucudur: 'hkimiyet' (egemenlik) bir ha
nedana ait olmaktan kar, 'kaytsz artsz milletin' eline geer;
her iki inklap da e r d e m (fazilet) ve d e h e t ( t e r r e u r ) prensiple
rine uyarak, 'meruluklarn' tarihe dayamlardr; u var ki
F r a n s z nklab'nn uygulad iddetin yannda ( 1 6 . 5 9 4 idam),
Anadolu nklabnn -hemen hemen ayn gerekelerle- uygula
d (kesin infaz, 2 . 6 9 6 ) son derece hafif kalmaktadr. Ortada bir
antiemperyalist kurtulu sava, bir ulusal demokratik devrim var
dr; Trkiye bu badireden mmkn olabilecek en az zararla syrl
mtr.
zal dneminin rettii 'yuppi'ler, onlarn 'entel' hnk deyicileri, uluorta 'gz kanl diktatr' Gazi Mustafa Kemal'den
sz edeceklerine, biraz da tarihin gerekleriyle ilgilenseler fena m
olur? R o b e s p i e r r e , Danton, M a r a t , S E - J u s t iin ne dndk
lerini de insan merak ediyor. 'nsanlar hr d o a r , hr y a a r '
ilkesini hayata geiren, 'demokrasiyi' gerekletiren adamlar m,
yoksa 'kan iici diktatrler' midir?
28
'ILIMLI SLAM' NEREDEN IKTI?..
30 Eyl 1996
ok yalnzd, fkeli bir adamd: iki parma arasnda sigara,
grnmez bir yerdeki grnmez bir 'dman' gsterir; evlere en
lik o Slav aksanyla: "...liberal emperyalizm, yani,
'sistem',
dmansz
yaayamaz!" derdi,
"...sava
boyunca
'dman' Al
man faistleri ve Japon militaristleri idi, imdi Stalin'ci Rus
lar, yarn kimbilir kimler olacak?"
Mark A p t c r , kinci Dnya S a v a ertesinde, souk B a l tk kylarndan P a r i s ' e dm, bir Trokistti; fkesi iki sebebe
dayanyor: Marksist olduu halde, tasfiye edilmi bir 'oppozitsiya'ya (muhalefete) mensup olmas, bir; yurdunu o kadar sevdii
halde, nefret ettii Bat'da 'siyasi mlteci' sfatyla bulunmas, iki!
Markn sylediklerini sonradan az buz dnmedim, son ola
rak galiba Huntington'n 'Medeniyetler a t m a s m ? ' ba
lkl yazsn okuduum sradayd; hazret ne buyuruyor, bir hatrlar
msnz?
"...Souk s a v a , Demir P e r d e Avrupa'y siyasi ve ide
olojik o l a r a k bld z a m a n balad; D e m i r P e r d e ' n i n
s o n bulmasyla n i h a y e t e erdi; ideolojik blnmesi o r t a
d a n kalktka, Avrupa'nn bir y a n d a n B a t Hristiyanl
ve O r t o d o k s Hristiyanl a r a s n d a ; dier y a n d a n ise Us
lamla kendisi a r a s n d a k i kltrel b l n m e s i yeniden o r t a
ya kt..." ('Medeniyetler atmas m?' S a m u e l P. Hun
tington, s. 2 1 , Vadi Yaynlar, 1 9 9 5 )
' B e y a z , Batl ve Hristiyan Sistem'in yeni dman slam
m olacakt? H u n t i n g t o n sorunu hi kukusuz Batl gzyle ve
B a t asndan koyuyordu ama, atlacak kltrlerin 'mnhas29
rem' Mslman olmadnn da bilincindeydi; ona gre, B a t Me

deniyetinin hasmlar unlar: J a p o n , slam, O r t o d o k s , Hin
du, Latin A m e r i k a ve Afrika!
u dakika Alliance Franaise'deki dostum, mutsuz 'siyasi
mlteci' Trokist Mark Apter'in, iki parma arasnda snm si
garas, yeryz haritasna eilmi, 'nc Dnya' lkelerini
gstererek, adeta tepindiini grr gibiyim:
"-...gzn a , t a v a r i ; adam 'mazlum milletleri' d
man
ilan ediyor;
birleemesinler diye de,
kltr farkllklarnn
altn kaln kaln izerek! Her gruptan bir lider seip, onu evcilletirecek,
onun
vastasyla
tekilerini
kontrol
edecek!.."
A d e t a bir ok!..
Aslnda, 'sistem'in gezegene baknda, D o u Bloku'nun
zld andan balayarak, bir ikilik mevcut; ister sac olsun
ister solcu, Trk aydn bunu fark edebilmi midir, pheliyim; bir
bakma, o ikilik zaten vard, 'bolevik belasnn zuhuru' tarafn
dan glgelenmiti, Mecellenin dedii gibi, 'mni o r t a d a n kalk
t k a m e m n u avdet etti.' Acaba esas u mudur: 'klasik' em
peryalizm, B a t Avrupa dndaki medeniyet ve kltr yok sa
yar; smrgeciliini teki 'ilkel' lkelere medeniyetin 'n' g
trmek gerekesine dayandrmtr ki, o k B a t Avrupa'nn
dr; yani Hristiyanlk, Y u n a n / L a t i n Kltr temeli, o n d a n
retilen Batl d e e r l e r ! Avrupal smrgecilik (colonialis
m e ) bu 'medeniyeti' teki halklara zorla dayatmtr, gereinde si
lah kullanarak!
Y a n k e e emperyalizmi biraz farkl, onca aslolan 'teki' lkele
rin ekonomisini denetim altnda tutabilmektir; B a t Avrupa'nn
'aydnlanma' an 'nc D n y a y a tamak deil; nk bu
neticede 'milliyetilii' ayaa kaldryor, balbana bir bela; y
leyse (mazlumlar), kendi kltrleri iinde 'tutmak' daha makul; sa
dece ecnebiye (yankee'ye) sert tepki gstermeyecek kadar 'evcil
letirmek' yeter! Y a n k e e emperyalizmi, Avrupa emperyalistliinin, Batl kltr deerlerini n c Dnya lkelerine dayatt
30
iin, baarsz olduu fikrindedir; ite, alafranga/arabesk liberalle

rimizin bir trl hikmetini anlayamadklar 'lml slama yeil
k' dncesi, buradan kaynaklanyor.
S a m u e l Huntington lkemize bir 'ikna ziyareti' yapt, hem
de S e r m a y e P i y a s a s Kurulunun davetlisi olarak; stanbul'da
ve Ankara'da konutu; bu vesileyle, 'taze' dncelerini de ren
mi olduk:
"...uygarlklar a r a s a t m a denetim altnda tutulma
l; bu b a l a m d a inisiyatif h e r uygarlk g r u b u n u n lider l
keleri t a r a f n d a n stlenilmeli. o u uygarlk g r u b u n u n
bir v e y a b i r k a lider lkesi var, slamn yok..."
" . . . e e r Trkiye Batl lke o l m a s r a r n d a n biraz vaz
g e e r , m o d e r n l e m e ve d e m o k r a s i n i n bir slam lkesinde
m m k n olduunu g s t e r m e y e d a h a o k arlk v e r i r s e ,
btn d n y a y a ve s l a m a byk bir m o d e l olur..." (Milli
yet, 9 Eyll 1 9 9 6 )
Arabesk/Alafranga Trk liberali bunlar duyunca, ne diyece
ini bilemiyor, adeta bir ok! Halbuki bu szler, ince ince hesapla
np uzun srede gelitirilmi genel bir stratejinin sonucu.
Bildik bir 'uzman'...

Baz hzl solcularmz, nceden kesinlikle kestiremedikieri
D o u Bloku'nun k depremi srasnda, ufak ufak 'dneklie'
soyunurken, CIA'nn yan kuruluu R a n d Corporation'dan, ok
da bildik birisi, 'orta vadeli tahmin uzman' G r a h a m Fuller, ye
ni istikametin ne olacan saptamt bile:
" . . . S o v y e t l e r ' d e geli gidi 5 0 milyon M s l m a n T r k
z g r l e , hi deilse d a h a fazla zerklie k a v u a c a k t r ;
bamszlklar bile g n d e m d e d i r : Trkiye bu s r e t e de
m o k r a t i k l e m e , t i c a r i v e iktisadi s e r b e s t l e m e a s n d a n
g e l e c e k l e r i n e ilham k a y n a olabilir..."
"...Trkiye g e m i t e O r t a d o u iin bir modeldi, bu
gn de o l m a y a d e v a m ediyor; hele d e m o k r a s i ile slam
b i r a r a d a y a a t a b i l e c e k bir forml bulursa, ran ve A r a p
31
dnyasna byk bir entelektel nclk y a p m o l a c a k

tr." (Cumhuriyet, 28 ubat 1 9 9 0 )
Nasl, iyi mi? Dikkat isterim ikisi de, 'demolcrasiy/e siamn
birarada yaatlmasmdan' bahsediyorlar, laiklikten t yok; d
ndkleri 'forml1, u yaadmz olmasn?
32
ekim '96
misk- milli
TRKYE'NN 'FALINA' BAKILMI MI?
2 Ekim 1996
1970'li yllar, A n k a r a , zincirleme 'bireysel terrizm' darbe
leriyle, sarslyor. Sabaha kar, pheli bir telefon; ahizeyi kaldr
dm, ses yok, belli belirsiz bir soluma duyuyorum: kt bir aka
m?
Uyuyabilirsen uyu! O tarihte n c Dnyaya merak sardrmtm;
Mahmud
Hseyin'i,
S m i r Amini,
Maurice
Dopp'u vb okuyorum; evre lkeleriyle ilgiliyim. Dnya, son bir
ka yzyln, 'bat/merkezci' bir grle deerlendirmitir; imdi
de, ayn mantkla, 'gelimekte olan lkeleri' ele almt; ak
ak, 'Dou Bloku' ile 'Balantszlara ayn sepete koyuyordu;
acaba neden?
O uykusuz gecede, iri yldzlar sapr sapr Ankara'nn zeri
ne derken; basit, nedense o gne kadar bir formle balayamadm izah, gzlerimin nnde btn netliiyle belirdi: 'sistem'
iin gezegen, usuz bucaksz bir 'pazar'; 'Dou Bloku' bu 'pazar'm nemli bir ksmn 'sistem'e kapatm; o yetmezmi gibi,
imdi de mazlum milletler uyanp 'pazar'n geri kalan ksmn ka
patyorlar; B a t -handiyse- Bat'nn snrlar iine sktrlmtr;
bu bakmdan K r u o f , Brejnef, G o r b a o f 'sistem' iin ne ka
dar belalysa; Albay Nasr, P a n d i t Nehru, e k u T u r e , Bum e d y e n , B a a s ' n 'dman kardeleri', S a d d a m Hseyin ve
Hafz E s a t , hatta B u r g i b a , o kadar belaldr.
Sorunun can alc noktas, u soruda yatyordu: Bu adamla
rn, ' s i s t e m ' e kar, kendi aplarnda birer M u s t a f a K e m a l
davran iinde olmaya heveslendikleri, grmezden gelinebilir
miydi?
35
' K r e s e l l e m e ' stratejisi...

Zaten G r a h a m Fuller, Gaziyi bu sebepten 'devre d' b
rakmaya eilimlidir: Daha o zaman, dncelerini saklamaya ge
rek grmemiti: "...Atatrk'n dnceleri a iin o k
gl dncelerdi, a m a onun s a y e s i n d e y a r a t l m bug
nn kendine g v e n duyan Trkiyesi, artk ulusal kimlii
ni, yrngesini, dnyadaki roln, h a t t a (ltfen, dikkat) Islamn gndelik h a y a t t a k i yerini yeniden dnebilmelidir..."
Hazret bizim'yerimize dnvermi, ne yaplmas icabettiini
de sylemi: " . . . e e r siz s l a m a dayal olduunu s y l e y e n
siyasi partileri d a h a fazla siyasilemeye, p a r l a m e n t o y a
k a t l m a y a ekebilirseniz, t a r t m a y a ak bir p l a t f o r m ya
ratabilirseniz, bu o k d a h a deerli olur..." (Cumhuriyet, 26
ubat 1 9 9 0 )
Ne dersiniz? Fullerin Trkiye iin bakt fal, alt yl kadar
sonra gereklemi olmad m? Mustafa Kemal'i niye devre d
brakmak istediini anlamak iin, Gazinin sadece u szlerine bir
gz atmak yeterlidir:
"...efendiler, g r l y o r ki bu k a d a r kesin ve yksek
bir z a f e r d e n s o n r a , bizi b a r a k a v u m a k t a n engelleyen
nedenler, d o r u d a n d o r u y a e k o n o m i k nedenlerdir, eko
nomik d n c e l e r d i r . nk bu devlet, bu ulus e k o n o m i k
egemenliini s a l a r s a o k a d a r gl bir t e m e l zerinde
y e r l e m i ve g e l i m e y e b a l a m o l a c a k ki, a r t k o n u ye
rinden o y n a t m a k m m k n o l a m a y a c a k t r . t e dmanla
rmzn, g e r e k dmanlarmzn bir trl rza g s t e r e m e
dikleri, o n a y l a y a m a d k l a r budur..." (17 Mart 1 9 2 3 )
Artk herkes biliyor, 'sistem' aklna esti mi 'yerinden oyna
tabilecei', iyice 'evcillemi' devletler istiyor; Kemalizm yaadk
a, bunu kolay kolay gerekletiremeyecei belli, oysa 'kresel
leme' stratejisi btnyle bu 'evcilletirme' kavram zerine ku
rulmu: ulusal ekonomiler, nce 'zelletirilecek', arkasndan 'kreselletirilecektir.'
Neden mi?
36
Bir eit ' t a h t a a t ' .

Baknz nedenmi: "...okuluslu tekeller, e k o n o m i ve fin a n s dzeninin 'zelletirme' dalgasyla d a t l m a s n d a n
y a r a r l a n a r a k , yeni bir faaliyet s a h a s buluyorlar..."
" . . . 3 0 ' l u yllarn byk e k o n o m i k k n t s n d e , e
itli lkelerde (tabii Trkiye'de de) k a m u s e k t r n n , lkeyi
k u r t a r m a k a m a c y l a , ya satn ald, ya da bizzat i n a et
tii m u a z z a m kurulular ve iletmeleri ele g e i r m e k ; bu
zel s e r m a y e gruplarnn saldrya g e e c e i yeni bir snr
oluturuyor..."
"...buna elektrik, g a z , m a d e n l e r , demiryollar, h a v a
ulacm, t e l e k o m n i k a s y o n , b a n k a l a r v e s i g o r t a irketleri
dahil. okuluslu tekellerin ("sistemin) bunlar ele geirebil
mesi, ii h a r e k e t l e r i n i n zayflam o l m a s ve bu h a r e k e
tin en byk fetihlerinden birisi o l a n s o s y a l devletin h e r
y n d e n saldrya u r a m a s yznden, d a h a d a kolayla
maktadr..." (Le Monde Diplomatique, Mart 1 9 9 4 )
O r t a a s y a ve Ortadou'nun btn Mslman lkelerine,
Atatrk' 'rafa kaldrm', yani 'eucilletirilmi', yani 'lml s
lam' bir Trkiye'nin geerli 'model' -bir eit 'tahta at'- olabil
mesi iin; nce elbet o bir trl unutturulamayan 'erken' cumhuri
yet dneminin, 'ya satn ald, ya da bizzat ina ettii muaz
zam kurulular ve iletmeleri' en kestirme yoldan 'zelletir
m e s i ' zorunlu deil mi?
Peki, 'iktidarlar' ne yapyor sanyorsunuz?
37
'ILIMLI SLAM' KME YARIYOR?
4 Ekim 1996
Telefon gazetecisi deilim, hi olmadm: ' D e m o k r a t zmir'i
ynetirken bile bu ii Akn Simav'a brakrdm, o baylrd; belki
de bu yzden, devlet katndan arannca, arrm; 1 9 9 4 ilkbaha
rnda da yle olmutu: Enerji Bakanh'ndan bir uzman, naslsa
beni buluyor; ok da garipsediim bir eyi benden renmek isti
yor: yazlarmdan birisinde, ABD'li iki yazarn 'kreselleme'
balkl kitabndan sz etmitim ya, acaba 'knyesin i'verebilir miymiim?
Hayrete dmemek elde mi? O ilgin eseri, o bakanln
-bakanlk da laf m, Planlamann, Maliyenin vb'nin- benden
ok nce grmesi, bulmas, ne anlattn bilmesi gerekirdi. Basba
ya atlamlar; dahas, o yazmn iinde, kitabn 'knyesi' aka
belirtilmiti, farkna varmamlar: Trkiye'nin geleceini kreselleme'ye balayacaksn, onun iyzn aklayan -stelik iki
Amerikalnn yazd- kitabn farknda olmayacaksn! Babam, bu
gibi hallerde ne derdi bilir misiniz: "Hanc sarho, yolcu sarho!"
Sras dmken, o 'knyeyi' bir daha vereyim; Allah rzas
iin, yok mu Trkeye evirtip yaymlayacak bir yaymc: "Global
D r e a m s : Imperial C o r p o r a t i o n s a n d T h e New World Ordr e , yaymlayan, S i m o n & S c h u s t e r , New Y o r k , 1 9 9 4 . "
Y e t e r i n c e 'ak' deil m i ?
Trkiye, Ortadou'da, liberal ekonomiyle mi 'blgesel g'
olmutur? Gldrmeyin beni: 'kamu nclnde hzl sanayile38
meyi'yi ngren, 'karma ekonomi dzeni' olmasayd, imdi sahip

olduumuz imknlarn yarsna kavuamazdk: onca 'tevike, onca
'avantaya ramen, 'zel sektr' Dou'ya ve G n e y d o u y a ka
kuruluk yatrm yapmtr? iten getikten sonra, bir D o u
Holding'i kurmaya kalktlar, nne gelen kaytaryor.
'Sistem'in nce datmay amalad ite bu 'karma ekono
mi dzeni'dir; nce onu 'zelletirme' ve 'kreselleme' ile
datacak, sonra 'lml slam' yani 'slamiyet'le demokrasiyi ba
datrm, liberal Trkiye'yi btn slam corafyasna 'model' diye
nerecek! Oysa Trkiye'yi Trkiye yapan tam da bu dzendir,
iin ilgin yan, temeli 1930'lu yllarda atlmtr: Le M o n d e Diplomatique'e bakarsanz, okuluslu irketlerin, gz diktii 'avlak
tan' bir alan!
Hedef nedir, o belli: R i c h a r d B a r n e t ve J o h n C a v a n a g h
eserlerinde n c Dnya lkelerinin KT'lerini ele geirmek
niyetlerini aka belirtmiler; onlara bakarsanz, gezegenin kaderi
iki yz okuluslu irkete bal, bir bakma bu irketlerin 'sahipleri',
gezegenin de 'sahipleri' oluyor; insann hangi lkeler olduunu
merak etmemesi mmkn m?
"...be 'gelimi' kapitalist lke (Amerika Birleik Dev
letleri, Japonya, Fransa, ngiltere, Almanya) kendi a r a l a r n d a
e n byk 2 0 0 okuluslu irketin 1 7 2 ' s i n e s a h i p bulunu
y o r l a r ; bu k a d a r bile, lkeler a r a s n d a k i eitsizlik dere
cesini g s t e r i y o r . . . " (Le Monde Diplomatique, Mart 1 9 9 4 )
Baka trl sylersek, nce zelletirip sonra kreselletirilince, baz 'enayilerin' sand gibi 'dnyada' olmuyorsun, 'sis
tem'in bu be byk devletinden birisinin ya da birkann 'man
dasna' ya da 'himayesine' girmi oluyorsun; bunda senin payn,
elbette 'enayi pay'dr da, onlarn pay asla kmsenemez:
" . . . 8 0 ' l i yllarda g r l e n byk e k o n o m i k durgunluk
bile, en byk bu iki yz okuluslu irketin b a a r l a r n
etkileyemedi; yaylmaclk eilimleri, 1 9 8 2 ' d e n 1 9 9 2 ' y e
s a t toplamlarnn 3 . 0 0 0 milyar d o l a r d a n 5 . 9 0 0 milyar
d o l a r a ykselmesinden anlalyor..." (Le Monde Diplomati
que, Mart 1 9 9 4 )
Sizce yeterince ak deil mi?
39
Perhiz ve turu..
Oliver Roy'nn doru bir tespiti var: 'siyasi slam', kalabal
arkasna toplayabilmek iin, handiyse 'nc Dnya' solculu
unun 'adil dzeni'ni savunmaktadr. lkemizdeki grnt de bu:
Refahl koalisyonun ilk icraat, sabit ve dar gelirlileri kollamak ol
mutur; hl 'tribne' ayn mesaj veriyorlar: yoksullar, ezilenler,
falan filan! Halbuki ayn koalisyon, tam da G r a h a m Fuller'in tah
min ettii gibi, Refahn ciddi 'evcilleme' eilimini sergiliyor:
Gmrk Birliine, evet; eki G'e, evet; srail Anlamasna,
evet, vs. Hem Erbakan'n nl Dou yolculuu, - r a n hari- ta
mam 'sistem'in denetimindeki 'lml slam' lkelerini iermiyor
muydu?
O zaman gel de, 'Fransz resm ve istihbarat kaynaklarna
yaknlklaryla
bilinen,
Lbnanl
baz
gazetecilerin
kardkla
r' El V a t a n El Arab dergisinin, Refah iktidarn kapak konusu
yapt saysndaki ilgin bal hatrlama: "Trkiye-ABD An
lamasnn Gizli Y a n : Amerika'nn Onayyla, Halife E r b a kan!"
Bu bahse dneceim.
40
'GREVMZ TEHLKE'
7 Ekim 1996
(Siz ne dersiniz bilmem ama, bence Tina Turner'n son J a
m e s B o n d filmi iin syledii 'Goldeneye' arks, bu yazya el
diven gibi uyuyor.)
CNN'de ara sra Trkiye hakknda ahkm kesen Donald
J a m e s o n ' tanr msnz? CIA'nn akl hocalarndan biriymi, Or
t a d o u uzman filan; elini kalbine koyup demi ki:
" . . . b u r a d a b i r o u m u z , ben dahil, Trkiye'nin Avru
p a Birlii t a r a f n d a n k a b a bir m u a m e l e g r d n v e
Trkiye'nin t m A v r u p a o l u u m l a r n d a , d i e r lkelerle
e i t b a z d a t e m s i l edilmeyi h a k ettiini d n y o r u z . NA
T O ' n u n b a k a yeleri, ki Trkiye'ye en yakn olan dahil
(Yunanistan demek ister), Bat'nn gvenlii ve Avrupa'nn
o r t a k hedefleri v e problemlerinin z m n e , Trkiye'den
o k d a h a a z k a t k d a b u l u n m u v e o k d a h a a z ibirlii
g s t e r m i t i r . B u yzden Batl mttefikleri b u k a d a r
ta'viz v e r m e z bir t u t u m iindeyken, T r k halknn ulu
sal, kltrel ve din m e s e l e l e r e arlk v e r e n bir hkme
ti s e m i o l m a s anlalabilir..." (Hrriyet, 27 Temmuz
1996)
Anlam stnde deil mi? Aka diyor ki, NATO adna Tr
kiye bir gzel 'kullanld', oysa Avrupal dzen iinde 'fakir ak
raba muamelesi' gryor, 'itilip kaklyor,' Tklerin bunu 'milli
haysiyet meselesi' yapmalarn anlamak lazmdr.
' S o u k s a v a ' yllar boyunca, m e r k e z s a / m e r k e z s o l
tarafndan srdrlen B a t y a bamllk politikas, Trkiye'nin
aleyhine almtr; Trk halk bunu grmektedir, honut olmad41
n gsteriyor. u var ki, CIA uzmanna gre, bu Avrupa'nn

'hatas'dr ve:
"...Trkiye'nin B a t ' y a olan yaklamnn deimesini
g e r e k t i r m e z . Trkiye'nin k a r l a r n a en o k hizmet e d e n
yol, B a t ' y l a s c a k ilikilerini srdrmesidir; Trkiye bu
ilikilerini z e d e l e m e d e n , t i c a r i ve diplomatik ufuklarn
K a r a d e n i z komular, Kafkasya ve O r t a a s y a ' y a d o r u b
ytmelidir."
O gnden bugne, Refah'l koalisyonun yapt nedir?
i V
'Sistem'in i elikisi
stanbul'un Fethinin 5 3 4 . yldnmn kutlama enlikle
rinde, meerse neler olmu da, 'esen rzgrdan bile hile sezen'
mthi 'media'mzn ruhu bile duymam. u satrlar okur musu
nuz ltfen:
" . . . k u t l a m a l a r a eitli slam lkelerindeki e r i a t
p a r t i v e r g t l e r d e n 2 5 0 temsilciyle, t e k i lkelerden on
l a r c a slamc heyet katld. (Dikkat!) zellikle A B D ile Bat
l i s t i h b a r a t rgtlerinin y o u n katlm ve ilgisine m a z h a r
olan Fetih leni'nde E r b a k a n , b l g e a p n d a slamc bir
lider o l a r a k o r t a y a kt. (...) R P liderinin S u d a n slamc
lideri H a s s a El T u r b ile ran liderliindeki radikal sla
ma k a r lml kktendincilik c e p h e s i v e y a yeni bir slam
e n t e r n a s y o n a l i (mmetilik) iin a b a h a r c a y a c a gzlendi.
(...) Erbakanclk, bir a n l a m d a S u d a n ve ran kktendinciliine kardr; proje k a p s a m n d a slam O r t a k p a z a r , s
lam NATO'su ve slam Dinar' bulunmaktadr..." (El Vatan
El Arabi, 12 Temmuz 1 9 9 6 )
yle baktnz m, 'Franszlarn resmi gr ve istihbarat'
CIA uzman J a m e s o n ' n 'Refah iktidarn anlalabilir' saymasndaki gizli sebebi aklamaktadr; eh, E r b a k a n m davranlar
da, iddiay dorular mahiyette saylamaz m? Trkiye'deki koul
suz B a t hayran liberallerin beklentilerinin aksine, bir rpda
'lml slam' rayna oturmad m? O r t a d o u Mslmanln bu
42
ereve iine almay hedeflemiyor mu? Herkesi artan, hatta

bazlarna
E r b a k a n m asl takyyeyi kendi semenine yapm
olduunu' syleten nl U dnn, 'Fransz istihbaratna ya
kn' El V a t a n El Arabi de merak ediyor, kendince yle akl
yor:
"...kimi e v r e l e r e g r e ordu, Refah e f s a n e s i bitsin di
y e E r b a k a n ' m iktidara geliine g z yumdu; o y s a uyank,
zeki ve p r a g m a t i k E r b a k a n ncelikle A B D ile anlat,
Amerikan stratejisi e r e v e s i n d e h a r e k e t e d e c e i n e dair
t e m i n a t l a r verdi. srail-Trkiye a n l a m a s n kabul etti,
Gmrk Birlii ve NATO'dan k m a y a c a n a dair v a a t t e
bulundu, bu yzden de A m e r i k a n onayyla halife oluver
di..." (El Vatan El Arabi, 12 Temmuz 1 9 9 6 )
Birka gn sonra, A B D Dileri Bakanl Szcs Nicolas
B u r n s , adeta bu iddialar dorulamak iin konuuyordu:
" . . . d a h a n c e Trkiye'de laiklii desteklediimiz y a
d a k a r s n d a o l d u u m u z hakknda bir a k l a m a yapt
mz h a t r l a m y o r u m . ( . . . ) Trkiye ile ilikilerimizin t e m e l
unsuru NATO'daki s a v u n m a ittifakmzdr. Trkiye ile
ilikilerimizin devamnn en n e m l i n e d e n i NATO'dur.
(...) NATO'nun kuruluunu s a l a y a n R o m a Anlama
s n d a laiklie h e r h a n g i bir atf olduunu s a n m y o r u m ,
a m a d e m o k r a s i y e srekli atf vardr." (Hrriyet, 17 Tem
muz 1 9 9 6 )
Geldik mi, ayn yere: istedikleri ve bekledikleri odur, 'slamla
demokrasiyi badatrm,
lml slam bir
Trkiye.'
Y r e k ve bilek g e r e k . . .
Diyalektiin yasalar amaz!
'Sjstem'in i elikileri, belli: Avrupa (Fransa, Almanya) ile
ABD, Trkiye'ye ayn gzle bakmyorlar; Ankara'ya den, bunIndan birisinin 'manda' ya da 'himayesine' snmak deil,
I M :'()'lerde G a z i n i n yaptn yapmaktr. Hep bilmiyor muyuz: O,
'Ntem'e kar S o v y e t l e r l e gbirliini pekitirmi; sistem ii e43
likilerden ustalkla yararlanarak, talya ve Fransa'y, Yunanis

t a n ve ngiltere'ye kar ok iyi 'ku/lanmt' ; ne var ki, zordur
bu i, Nzm'n dedii gibi:
" . . . o a h l a n m bir k a v g a at,
kaln kabzal bir s a v a klcdr
b u a t a a t l a y a c a k yrek
ve bu k a b z a y a bilek
gerek..."
44
'IKARLARI' FARKLI, 'AMALARI' AYNI!.
9 Ekim 1996
Birden durakladm, darda varla yok aras bir yamur iseli
yordu, kirli mavi bir duman aalar sarm, okuldan km ren
ciler, evlerine dalyor; 'havada grmemenin ve konumamann
kahrolas hzn', stanbul.
Hatrladm o balk, Refah arlkl koalisyon gereklein
ce, A B D Dileri Bakanlnn yapt 'yumuak yorum' zerine
yazdm yaznn bal: 'Laiklik ABD'nin U m u r u n d a m ? '
(Meydan, 6 Austos 1 9 9 6 ) ok da armamtm, szc Nicho
las Burns'n 'yorumu', daha nce Fullerin ya da Huntington'n syledikleriyle pekl uyumaktayd:
B u r n s demi ki: "...Atatrk'ten bu y a n a laiklik Trki
ye'nin g e l e n e i o l m u t u r ; fakat hibir z a m a n ilikilerimi
zin d e v a m iin laikliin bir koul o l d u u n u sylemedik;
a m a ilikilerimizin d e v a m iin d e m o k r a s i n i n a r t olduu
nu syledik; laiklik k o n u s u n d a k a r a r v e r m e k , t a m a m i y l e
Trk halkna kalm bir konudur..." (Hrriyet, 17 Temmuz
1996)
Adam aka ne diyor: A t a t r k yle sylemi ama biz aldr
mayz, halk 'lml slam' bir hkmete razysa, demokrasiye uy
mas artyla o hkmet bizce makbuldr; peki, bu szler Gra
ham Fullerin u sylediklerinin A B D Dileri tarafndan 'res
men teyit edilmesi' anlamna gelmez mi?
"...Atatrk'n d n c e l e r i a iin o k gl dn
celerdi a m a (...) b u g n n kendine gven duyan Trkiyesi,
artk ulusal kimliini, yrngesini, dnyadaki roln, h a t 45
ta slamn gndelik h a y a t t a k i yerini yeniden dnmeli

dir..." (Cumhuriyet, 26 ubat 1 9 9 0 ) "
Eskiler ne derdi, 'tencere yuvarlanm, kapan bulmu!'
ki nemli fark...
ABD'nin aksine laiklik Avrupa'nn 'umurunda' gibi grn
yor; Avrupa P a r l a m e n t o s u n u n Trkiye oturumunda konuan
larn azna bakarsanz, illere btn fkeleri Refah Partisiyle
bir koalisyona gitmi olmasndan kaynaklanyor; sylemediklerini
brakmamlar; Alman sosyaldemokrat Martin Schulz demi ki
mesela:
"...iller s a d e c e Avrupa Birlii'ne deil, kendi halk
na da i h a n e t etti; slamc partinin n n d e e n g e l olsun di
y e o y v e r e n s e m e n i n i kandrd."
Alman Yeiller Grubundan -malum ve mehur- Claudia
R o t h , daha da sert, lafn hi saknmyor:
"...Gmrk Birlii o y l a m a s n d a n n c e iller Trki
ye'deki laikliin g a r a n t i s i o l a r a k sunuldu. Gmrk Birlii'ni o n a y l a y a r a k iller'e d e s t e k verdik; d e m o k r a t i k r e
formlarn g a r a n t i s i o l a r a k g s t e r i l e n bu kii, E r b a k a n ' l
kenin kral yapt..."
Fransz sosyalist parlamenter G r a r d C h a u d r o n da benzer
eyler sylemi, o da 'lml' da olsa 'Mslman' bir babakana ta
raftar grnmyor, nk onu 'lml' sayamyor:
" . . . B a y a n iller aralkta kktendinci akmlarla m c a
dele iin yardmmza ihtiyac olduunu syledi; s o n r a da
Erbakan' babakanlk koltuuna o t u r t t u . . . " (Milliyet, 21
Eyll 1 9 9 6 )
Avrupal Batlnn olaya baknda, iki nemli fark hemen
gze arpmaktadr: 1) B a t Avrupal, ABD'nin aksine Erbakan'
ve iktidarn 'lml' saymyor, '/c/ctendinci' saymaya eilimli; gali
ba, sadece Mslman olmas, ona kar olmasna kfi geliyor. 2)
Aydnlanma felsefesinin laik esprisinden mi, yoksa Hal Seferleri'nden mi -belki ikisinden d e - kalma bir drt, B a t Avrupalnn
46
'Mslmanlarn' arlk kazanmasna tepki gstermesine neden

oluyor.
Kimbilir belki de 'Fransz istihbaratna yakn' El V a t a n El
Arabi dergisinin o bal atmasndaki 'esrar', 'sistemin iindeki
bu kartlkta yatmaktadr: "ABD'nin Onayyla E r b a k a n Ha
life!"
Bat'nn istedii...
Trkiye'nin Dileri Bakan New York'ta neler demi, dik
katinizi ekti mi? nce u inanlmaz aklama: "...ABD'nin h e r
isteini yaptk. B u g n e k a d a r bizden ne istendiyse yerine
getirdik" (Wall Street Journal, 25 Eyll 1 9 9 6 ) ; arkasndan yle
bir tepki: "...Avrupa vaatlerini t u t m a d , hibir isteimizi
yerine getirmedi!' (TRT 1, haberler, 25 Eyll 1 9 9 6 ) Dileri
Bakan ilk aklamasnn, sonraki ikyetinin gizli nedeni olduunu
nasl gremiyor, hayret dorusu!
Dnp dolap ayn yere geliyoruz, Dou'nun kaderi bu
m u ? 1 9 . yzylda, ikisi de Batl iki lke, ingiltere ve Al
m a n y a , farkl karlar dolaysyla, Osmanl'y -yani s
laml- 'kullanmaya' alyor; bu yzden, a l t t a n a l t a a
tyorlar; b a z e n de, a k a ! B u g n , o b o y u t l a r d a g
r n m e s e de, A B D ile A B , 'slamiyet! kullanabilmek iin',
yine a l t t a n a l t a a t y o r l a r ; birisi suret-i H a k t a n grn
yor, tekisi s e r t , a m a a m a ayn.
Kimbilir, belki de S a m u e l Huntington' 'yeni dnya d
zeni' sonunda bir 'medeniyetler atmas olacaktr' yargsna g
tren de bu; yani ne, Batl, Hristiyan ve beyaz emperyalist 'sis
temin, iindeki elime ve atmalara ramen, Mslman co
rafyasn - n e tek tek lkeler halinde, ne de yekpare bir slam bir
lii olarak- 'bamsz' ve 'hkmran' grmek istemeyii!
I n g m a r Karllson'n bu soruna yaklam, her iki taraftan
hayli deiik grnyor, onu da dinleyelim mi?
Bir dahaki sefere.
47
'HEM ZM YEMEK, HEM BACIYI DVMEK'.
11 Ekim 1996
Avrupa'nn 'stnlk' nyargs; bir byk korkuya; daha az
byk saylamayacak bir de baarya dayanyor-, korku, 1 5 . ve 1 6 .
yzylda yaad slam istilas korkusudur: berik yarmadasnda
Endls Emevleri'nin, T u n a boylarnda Osmanl Trkler'nin, Avrupa Hristiyanlna sald korku, slamla ilgili her dav
ranlarnda kendisini hissettirir; bu korku besbelli, slam aleyhtar
kktenciliin ana sebebi, ne var ki sonradan gelen byk baar
nn da 'esas mili': 1 9 . yzylda c a r t e s i e n teknoloji stnl sa
yesinde, Avrupa, slam corafyasnda, 'bamsz' lke brakma
mt; yleymi gibi grnen Devlet-i Aliyye de, ran ahl
da 'gizli' birer smrgeydiler; S c v r c s Muahedesi, 'hkmran
Mslmanln' trajik sonu olarak tasarlanmt.
D o u Bloku'nun dalmasndan sonra rahat nefes alacan
sanyordu ya, hayr; Avrupa, slamn ayaa kalkn yar hayret
belki de ayn dehet iinde izliyor; hele petrol corafyasnn, Ms
lman corafyasyla akmas; Hristiyan Avrupa'da gittike kala
balk bir Mslman aznln olumas, bu deheti mbalaal bo
yutlara ulatrmaktadr. I n g m a r Karllson nce bu durumu serin
kanllkla saptam:
"...teknolojik gelimeler, m o d e r n iletiim a r a l a r ,
Avrupa ile slam dnyasn birbirine adamakll yaklatr
m a s n a r a m e n , slam dnyas ile A v r u p a tarihin hibir
d n e m i n d e , birbirlerine bu k a d a r k a r o l m a m l a r d . (...)
s o r u n , bu b l g e l e r d e n Avrupa'ya g nedeniyle, hepimizi
h e r a l a n d a yakndan ilgilendirmektedir; h e r iki taraftaki
ar ularn a m a c , Akdeniz'i kltrleri birbirinden a y r a n
48
kesin bir snr y a p m a k t r ; ite bu nedenle, t m g l k l e r e

r a m e n , slam ve o n u n iindeki farkl g r l e r l e diyalog
yollarn aratrmalyz." (Yeni Yzyl, 30 Nisan 1 9 9 6 )
Tam tersini yapmyorlar m?
A s l o l a n 'dnyevi nedenler'...
17 ubat 1 9 6 3 , P a r i s . Sabah, 1 0 . 3 0 . Hava ak, kristal ay
dnl bir kuru souk etraf kaplam; ulu kestane aalarnn ev
reledii meydanda ger bir lunapark, hoparlrlerinde pr! prl
akordeonlar. Fransz Sosyal Sigorta (alma Kart) kartm alaca
m, oysa grevli orta ya irkini Fransz kadn memur, duymad
m zannederek, arkadana 'Mslmanlar' ekitiriyor: "-...bk
tk bu geri zekl m t q u e ' l e r d e n l " . M t q u e , halk argosunun
'yerleik yabanc' iin kulland, aalayc tabir. Dnr ms
nz, olay henz Trk ve Arap ii kalabalnn Avrupa'y kuat
mad bir zamanda geiyor, 'yabanc dmanl'nm zemini o za
mandan hazr! Oysa I n g m a r Karllson, diyalog nerisinde Avru
pa'ya ncelik sorumluluunu tanmtr; demi ki:
"...Avrupa n d e gitmelidir, n k A m e r i k a iin Akde
niz denizlerden bir deniz o l m a s n a r a m e n , Avrupa iin
o k eski bir tarihi paylat b y g e y l e snrn o l u t u r m a k
tadr."
yledir ama, ayn I n g m a r Karllson, Avrupalnn olay na
sl arpttn da iyi saptam, ak ve seik olarak diyor ki:
"...slam da, tpk Hristiyanlk gibi ekonomik, s o s y a l
v e politik a m a l a r a u l a m a k iin a r a o l a r a k kullanlmak
t a d r . H a l byleyken, A r a p politikaclarn a z n d a n k a n
h e r dini deyim (Batda) d e r h a l banazlk a d n a bir k a z a n
saylmaktadr, b u n l a r o u kez i politik nutuklar olmas
na r a m e n , tehdit s e n a r y o l a r bu yolla y a a t l m a y a al
lmaktadr. A B D B a k a n Bill Clinton, c u m h u r b a k a n
o l a r a k ilk k o n u m a s n d a Allah'tan yardm istedii iin,
ayn l kullanld t a k d i r d e , o n u n Hristiyan bir kk
t e n c i o l a r a k nitelendirilmesi g e r e k m e k t e d i r . . . "
49
Ingmar Karllson, Huntington'n 'medeniyetler atmas'

dedii olayn iyzn, bence, ok daha gereki bir izaha bala
m, diyor ki:
"...bugn M s l m a n d n y a d a kendisini t e r r , kadn
l a r a bask, insan haklarn i n e m e eklinde g s t e r e n k r
banazlk, d o g m a t i z m , byk l d e vardr, a n c a k bu
problemlerin g e r e k nedenleri slam dini deildir; ayn e
kilde B a t lkelerindeki ciddi problemlerin kaynann da
Hristiyanlk olduunu syleyemeyiz..."
" . . . a m a banazlk ve mantkszlk D o u ' d a s z konu
su olduu z a m a n , bu k a v r a m l a r d o r u d a n d o r u y a slamla birletiriliyor; o y s a h e r y e r d e bu t r p r o b l e m l e r dnye
vi nedenlerden k a y n a k l a n m a k t a d r ; g e r e k tehdit ise o t o
riter ynetimler, yaylmac politikalar ve t e r r d r ; bu teh
likeler a n c a k olduklar gibi tanmlandklar t a k d i r d e , ste
sinden sancsz gelinebilir, a m a B a t dnyas slam keli
mesinin getii h e r y e r d e tehlikeyi olduundan fazla
a b a r t m a k t a d r . . . " (Yeni Yzyl, 30 Nisan 1 9 9 6 )
Peki, neden byle yapyor?
Emperyalizme
'bahane'...
Amac 'hem zm yemek, hem bacy dvmek' de ondan!

Batnn dndaki 'medeniyetler', bu arada slam, haddini bil
meli, yeryznde B a t n n ona mnasip grd yerde durmaldr;
aksine her davran bir mdahale ihtimali yaratyor; bu mdahale,
Amerika iin 'lml slam' politikas, Avrupa iin 'radikal slam
heyulas'dr.
Baka trl sylersek, h e r iki halde slam, emperyalist
szma ya da m d a h a l e n i n g r n r b a h a n e s i ! Attklar ta,
rkttkleri kurbaaya deer mi diyorsanz, bir hesaplayn! Ba
langta, tek bir 'radikal slam' lke vard, ran; gnmzde bu
say e hatta drde ykselmitir: S u d a n , Nijerya, -bir de tabii
Tlbn'n ele geirdii Afganistan!
50
YANLI MUHALEFET
14 Ekim 1996
Eskiler yle dememi midir? "Huy cann altndadr, can k
maynca huy kmaz". imdi u 'tespiti' okur musunuz?
"...halktan k o p u k t u r y a , bileine g v e n e m e d i i n d e n
mi ne, Trk aydnlarnn o u skt m, B a t ' y a p a r m a k
kaldrr; h a k hukuk hk mk diyerek, lkesini i k y e t
e d e r ; AT'ye g i r m e m i z e , Avrupa insan haklar s t a n d a r t l a r
nn Trkiye'de g e r e k l e e c e i midiyle y a n d a o l a n az
deil, d e m e k ayn mantk iliyor: Haklarmz Batllar alverecek!.."
"...yahu n e d i r ? Tanzimat' unuttuk m u ? O n a b u adn
verilmesine s e b e p , O s m a n l iktisat, t i c a r e t v e hukukunun,
Dvel-i Muazzama'nn (yani Bat'nn) istekleri / karlar
d o r u l t u s u n d a 'tanzim edilmi' o l m a s idi: S z d e hak eit
lii, t e e b b s zgrl, e s t e k k s t e k ; n e t i c e d e : Devlet-i
Aliyye, sizlere m r ! . . " ('Aydnlar Sava', 3. Basm, s. 7 9 ,
Bilgi Yaynevi, 1 9 9 6 )
Bu satrlar 10 Mays 1 9 8 7 ' d e Milliyetle yazmm, o gn
den bu gne aydnlarmzn tutumunda ne deiti? Hi! Merkez
sa/merkez solun szcleri, onlarn 'media'daki hnk deyicileri,
ayn eyi tekrarlayp duruyor. Bat'ya parmak kaldrp ikyet et
mekle, Refah arlkl koalisyona kar iddetli muhalefet yaptkla
rn sanyorlar. Karanlktan korkan ocuklarn slk almas gibi bir
ey deil mi bu?
B a t y ilgilendiren sadece karlar, onlara dokunulmad
lakdirde kim gelmi kim gitmi umurunda m; Kuveyt'in, Suudi
Arabistan'n eriat lkeleri olduklarn ne abuk unuttuk; maal51
lah, gl gibi geiniyorlar! Dahas, 'radikallii' 'sistem'le dman

lk mertebesine karan lkeleri' -mesela ran', Sudan', Lib
ya'y- doru yola getirmek iin, 'sistem in -hi deilse VVashington'n- Ankara'daki 'lml slam' koalisyonundan medet umma
d, ne malum?
Yanln birisi, bence bu: slama, daha dorusu ' e r i a t a kar
Bat'dan destek hayali kurmak!
' F a t u r a ' kime kyor?..

Ayrca, halka yani semene 'eriat gelir ha!' basks, iktidara
kar, geerli muhalefet zannediliyor. Neresinden baklsa yanl!
Bylesi korkutmalar etkili olabilseydi, RP oy yzdesini bu kadar
artrabilir miydi? Merkez sa/merkez sol yllardr 'eriat cs'n
kullanyor, Refah hareketi buna ramen ykseliyor; o halde, asl
bu ykseliin sebebini gereki olarak aratrmak lazm. Oldum
olas sylerim, Trkiye'de R e f a h ' a oy ylmasnn nedeni
ideolojik deildir, politiktir; a k s i h a l d e dinsel p l a t f o r m u
o l a n 'media'nn -tv v e b a s n n - o k d a h a y o u n bir a l a k a
e m b e r i iinde olmas gerekirdi; yle olmad gibi, ala
kay a r t r a b i l m e k iin bazlar laiklemeyi deniyorlar. Ne
den? Seyirci, -yani halk, yani semen- eriata angaje deil de,
ondan! Peki, siyasi dzeyde semenleri Refah'a gtren nedir, bu
aratrlmamak m?
12 Eyll sonras iktidarlar, hep gryoruz, baarsz iktidar
lar; brakn icraat dzeyindeki baarszlklarn, 'rvet, irtikp, ir
tia' paalarndan akyor; her trl rezilliin ve yolsuzluun danis
kasn yaptlar; jet/sosyete numaralar, seks ve uyuturucu skandallar, borsa ve finans 'mafia'lar hep onlarn marifeti; n e t i c e d e
ahlakn k , halka, -yani s e m e n e - e l b e t t e bu iktidar
larn baarszl o l a r a k yansyor; b e n c e s o r u n u n pf
n o k t a s d a b u r a d a , zira m e r k e z s a / m e r k e z sol koalisyo
nu, laik; en a z n d a n kendisini byle tanmlyor; o yzden
de halkn n e m l i c e bir ksm t o p l u m s a l z l m e n i n fatu
rasn laiklie karyor.
52
buraya dayannca, 'eriat cs' etkili olabilir mi? Tam ter

sine, Refah bir 'snma liman' izlenimi veriyor. kinci yanl da
bu!
Yalnz 'din-i mbn' m i ? . .

Muhalefetin, bu izlenimi silebilmesi iin, iktidarn temel denk
lemini inceleyip ortaya koymas art! Refah P a r t i s i , sadece
'din-i mbnin selameti' iin mi faaliyettedir? Her parti, ekono
mik ve sosyal bir karlar 'manzumesinin' siyasi ifadesi ve rgt
dr; Trkiye'nin gelimesinde, Refah P a r t i s i , hangi aamaya
tekabl ediyor; bunu bilemezsek, yani muhalefetimiz, temeldeki
nedenleri saptayamazsa, semen kalabaln etkileyebilir miyiz?
Asla! Hele Refah P a r t i s i , bir eit Mslman sosyaldemokratlk
kamuflajn kullanr, ezilenlerden yana olmak gibi sloganlarn arka
sna saklanrsa! e, memura, iiye, dar gelirliye zamla balarsa!..
Refah P a r t i s i n e muhalefet, belki de nce onun iddia ettii
gibi 'slamm klc' olmadn gstermekle balamaldr. Bunun
iin 'sistem'le ilikileri deilmeli, uluslararas ilikilerinin gerek
mahiyeti aratrlmaldr. D a h a da nemlisi, lkemizde ikti
d a r olmasnn, iktidar denklemini halkn lehine deitir
mediini kantlamak! Bu da nce o denklemi formle balama
y, sonra da tartmay gndeme getiriyor.
Ne dersiniz, deneyelim mi?
53
TRKYE'NN BAINDAK DERT!.
16 Ekim 1996
Ne yllard! Trkiye radyolarndan verilen ilk "darbe' bildiri
sinde, srarla NATO'ya ve C E N T O ' y a balyz' diyen 27 Ma
ys 'hareketini', 'ilerici' Trk aydn, 'kurtulu' sayabiliyordu. Ay
nen parlamenter demokrasiye dn, 'sivil t o p l u m a gei saya
bildii gibi!
k r a n n (Kurdakul) Gmsuyu'ndaki A t a Kitabevi'nden kmtk, Taksim'e yryoruz. Souk bir k gn, souk
ve slak, btn camlar buu. 'lerici' dostum S . , iktidarn askerler
den sivillere devredilmesini, ciddi ciddi, 'sivil t o p l u m a gei san
yor. Ne diyeceimi aryorum. Hadi G r a m s c i henz Trkeye
evrilmemiti, peki ya M a r k s ?
'Siyasi toplum', milletin devlet olarak yaplanmasdr, 'mer
keziyeti' bir aygt! ktidar ondadr belki ama, hkimiyetin millete
ait olmas gerekir; halk 'uhdesindeki' hkimiyeti kullanarak, ikti
dar deitirebilir. O ki halkn hkimiyeti lafta kalyor, o lkede
'siyasi t o p l u m u n emrivakisinden; ya da, merkeziyeti bir brok
rasi diktasndan sz edilebilir: totaliter lkelerdeki durum budur.
'Sivil toplum', tam tersine, halkn ynetimini kendi bana
rgtlemesi; stelik bazlarnn sand gibi, sadece 'Yardmsever
ler',
'Mahalli Gzelletirme Dernekleri',
'Kadn Haklar Platfor
mu' ve benzerlerini kurup da deil; sonunda retimi ve datm,
rgtlemeye (zynetim) kadar gtrerek! Anlatk m?
deal sosyalizm, devletin ('siyasi toplumun) eriyip kaybola
ca bir 'sivil t o p l u m ' tasarmdr. ok mu atnz?
Demokrasiler, 'sivil toplum'un 'siyasi t o p l u m ' a etkili oldu
u oranda, 'sahici'dir; 'siyasi toplum'un -yani devletin- el altn54
dan ya da aktan aa 'sivil toplum'u kontrol ettii lkeler, <<l

cumhuriyet ya da demokrasi de olsa, demokrasi saylamazlar.
Trkiye'nin bandaki dert budur.
B r o k r a s i + burjuvazi...
Nerede grlm? Her darbeden sonra, kutlamalar, basn
dan, sendikalardan, meslek kurulularndan geliyor. 'Sivil t o p
lum' rgtleri deil mi bunlar? Millet hkimiyetine darbe ile m
dahaleyi kutlamalar ne demek? En azndan knamalar gerekmez
mi? 'mdaha/e'nin nde de, lkemizde grnt tersinedir;
neden derseniz, bence 'sivil toplumumuz' gerekten 'sivil' top
lum saylamaz da, ondan!
1946'dan beri, lkemizde demokrasiye gei 'siyasi toplum'
yani merkezi otorite tarafndan, srekli gzaltnda tutulmutur: o
yllarda bir sendika kurmak, bir gazete karmak, bir dernek rgt
lemek, ne anlama gelirdi, bunu ancak yaam olanlar bilebilir:
1 9 4 6 sonrasnn ilk sosyalist sendikalar, bir gecede kapatlp yok
edilerek, 'mes'ulleri derdest edilmi'; yerine, 'uzaktan kumanda
l' ii dernekleri kurulmutu; son derecede 'evcil' kurululard bun
lar: TRK- onlarn devam, dolaysyla 'siyasi toplum'un bir
uzants idi, askeri mdahaleleri kutlamas yadrganr m?
oulculuk neyi deitirdi? 'Souk s a v a ' , demokratik kitle
rgtlerinin ('sivil toplum'un) nn kesmek imknn, zaten sa
lamt; ar sa/ar sol hummas, olanca hzyla sryordu; ayr
ca mevcut partiler, totaliter dnemden 'mdevver' o iktidar ekir
deinin, etki alanndan kamyorlardi; ne yaplanmalar demokra
tikti, ne de iktidar anlaylar! O ekirdek -ki fikrimce gizli bir oli
garidir- Trkiye'de iktidar denkleminin formln veriyor: br o k r a s i + b u r j u v a z i = iktidar!
'Anadolu kaplanlar'
Tepeba'ndaki, L a l a K r a a t h a n e s i . nce belli, yaldzl bar55
daklarda tavankan ay; camlarda, arap rengi gn batm; bulut

lar, ihtiamla akyor: nereye?
Hasan'la (Tanrkut) oturmu, Paris'ten getirdiim Albert
Camus'nn nl kitab ' L ' H o m m e Revolte nin (Bakaldran
nsan) Franszcas ile urayoruz; henz Trkesi yok; laf laf a
yor, neredense devrimlerin 'snfsal tabam'na takldk: tartma s
rasnda, ilk defa Paris'te 'anarist' dostum Magda'dan iittiim
S o v y e t htilali eletirisini H a s a n a aktaryorum; tabii, benim
ona dayanarak yaptm, Anadolu htilali tahlilini de:
"-...Sovyet htilali, p r o l e t a r y a ihtilali olmak gerekir
di, R u s y a ' d a gelimi bir p r o l e t a r y a yoktu ki; rejimin nl
sanayi projeksiyonu, n c e o t u r a c a taban, yani p r o l e t a r
yay y a r a t m a y a ynelikti! Anadolu htilali, ulusal demok
ratik burjuva ihtilali o l m a k gerekirdi, Trkiye'de burjuva
zi yoktu; yaadmz k a r m a k d r a m , belki de rejimin ' t a ban'n yani burjuvazisini y e t i t i r m e y e a l m a s ! . . "
O kuaktan ou komnist gibi H a s a n da 'paazade' idi; ya
nlmyorsam dedesi, 'Giritli bir Osmanl paasdr; bu yzden,
onun yetitii ortam, stanbul'un komprador burjuvazisi ortam;
cevap olarak bana diyor ki:
"-...Merutiyet burjuvazisi, ya levanten ya ecnebidir,
i s t e r i s t e m e z padiah; Kurtulu'u m t e a k i p yerini R u m e
li'den (Selanik) gelen Mslman, biraz da Musevi 'yerlile
r e ' brakmt; A n k a r a , bu nveden milli burjuvazi ret
m e y e a b a l y o r , h e m d e s e r a d a yetitirir gibi h i m a y e e d e
rek; halbuki o k z o r nk bunlar h e m alafrangadr, h e m
de okluk ' m a s o n ' ; Anadolu'ya, yerini aldklar e c n e b i t c
c a r gibi b a k a r l a r . . . "
O brokrasi ile o burjuvazi, totaliter dnemin iktidar ekirde
ini oluturacakt; yeni 'taral' ve 'muhafazakr' bir Anadolu
burjuvazisi meydana kncaya kadar; bildiiniz gibi, bu yeni burju
vazinin bir ad da, 'Anadolu Kaplanlar', iktidarn ekirdeinde
deiiklik isteyen onlar, yani Refah Partisinin 'ierdeki' destek
ileri.
56
P A S T A ' MERAKLISI 'KAPLANLAR'...
19 Ekim 1996
K e m a l B i l b a a r olmasayd, zmir'deki gazeteciliim de ol
mazd!
1 9 5 3 sonbahar m? Bir le sonu, beni ve an' (Ycel)
elimizden tutup, Adnan Dvenci'ye gtrmt: ' D e m o k r a t z
mir'de, o, Naci Sadullah, Halikarnas Balks zaten yazyor,
biz de yazacaz. Yazdk da!
1 9 6 5 ' t e Paris'ten gazeteye dndmde, o hl zmir'deydi;
stelik Trkiye i Partisi'nin (TP) zmir vilayet sorumlusu.
Gzlerinin ii daima glen, bir,roman ustas, gereki bir hikaye
ci; sevimli ve akac. 40 karanlnda 'Yry'te yaymlad hi
kyeleri, unutmamtm; iyi de, 601 yllarn zmir'inde (gne:.
K r f e z e yklm, deli bir imbat denizi altst ediyor, K o n a k s
kelesinin stnde martlarn mavi demeti) konutuklarmz unu
tabilir miyim?
O iki soru...
Trk demokrasisi, halksz bir demokrasiydi; halk, sadece se
men olarak hesaba katan bir demokrasi! Merkez s a / m e r k e z
sol ynetimleri* propagandalar ne olursa olsun, gerek manada
ne iiyle ilgiliydiler, ne kylyle, ne de esnafla; dzen, olduu gi
bi, palazlanan metropol burjuvazisi lehine iliyor; aydnlar (rel
menler) ve kk burjuvazi, alafrangalk ve laiklikle; toprak aalan
ise, toprak reformunun srekli ertelenmesiyle avutuluyordu.
kinci Dnya S a v a yllarnn, karaborsada rettii 'haca
57
alar'dan, tarada, tarm kapitalistleri tremiti; bir ksm, usul

usul, sanayicilie soyunuyordu. Ad ve program ne olursa olsun,
siyasi partiler iktidar denklemini aynen koruyor; dzenin halk lehi
ne yapsal deitirilmesini engelliyordu. K e m a l B i l b a a r , yzn
de o akac ifadeyle, derdi ki:
"-...dzen a n c a k lkeyi o m z u n d a t a y a n l a r lehine
deitirilirse, g e r e k bir ilerleme imknna kavuur, de
m o k r a s i m i z de sahici bir d e m o k r a s i olur; aksi halde, o
dediin 'gizli oligari' s r p gider. TIP'in s a v u n d u u t e z
de bu tezdir..."
Bence, TIP'in sosyalist eylemi, oy kalabalklarn kucaklayabil
mek iin, mutlaka yarda braklm Kemalist eylemi tamamlama
l; yani ulusal, yani antiemperyalist bir platforma oturmalyd; do
ru hatrlyorsam, yle diyordum:
"-...Mdafaa-i Hukuk nedir, bir halk hareketi; TBMM
Hkmeti nedir, bir halk hkmeti: hkimiyetin kaytsz
a r t s z millete yani halka verilmesini kabul e t m i ; o y s a
yaadmz dzen, b a t a n b a a a r t v e kayt; bunlarn
kaldrlarak iktidarn sahibine -Gazi'nin t a b i r i y l e - 'hakiki
m s t a h s i l o l a n l a r ' a , yani iiye, kylye vb iade edilmesi;
iktidar denkleminin t e r s y z edilmesiyle mmkndr, za
t e n Kemalizm'in ruhu d a budur."
O gn bugn, iki soru kafam kurcalar durur: 1/ Acaba T I P
lkemizde en kalabalk halk desteini toplayan sosyalist hareket
olmak erefini bu gerei millete anlatabilmesine mi borludur?
2/ Eer T P datlmasayd, bugn Refah Partisinin yerinde ve
gcnde olmayacak myd?
Denklem d e i s e de...
Refah hareketi, 'tribne' yoksullardan yana konuuyor; ilk
gsterisi, o ynde oldu; 'adil dzen' neticede 'eriata' uydurulmu
bir n c Dnya sosyalizmi; o halde Refah'n amac ima ettii
gibi iktidar denklemini tersyz etmek midir?
Elbette, hayr! Bir kere Refah hibir zaman antiliberal, anti58
kapitalist bir tavr koymamtr. ok iyi hatrlyorum, 70'li yllarn

dadaas iinde mmet styapsna sahip bu hareketin, gerekle,
ykselen tara burjuvasn temsil ettiini yazmtm. Merakls bu
lup okuyabilir. ('Hangi Sa',
Bilgi Yaynevi, 2. Basm, 1 9 9 6 )
" M u h a f a z a k r t a r a burjuvazisi glendike, iktidar denk
leminin ykselmesine a y a k ba olduunu d n m e y e ko
yulmutu; bu bir g e r e k , yine de denklemi t e r s y z e t m e k ,
ne aklna gelirdi, ne de iine; onun a m a c , denklemi alaf
r a n g a (onlar ' m a s o n ' diyor) m e t r o p o l burjuvazinin yerine
kendilerini k o y a c a k ekilde d e i t i r m e k t e n ibaretti."
yle de diyemez miyiz? Refah'n 'Anadolu Kaplanlar',
daha ziyade lkenin kayman yllardr yiyen kozmopolit burjuva
zinin yerini almak derdindeydiler; ad san herkese bilinen, ma
lum ve mehur holdingler, brokrasinin salad ayrcalklar ve
avantajlar kaybetmeli, o ayrcalklar ve avantalar, tarada oluan
'muhafazakr' holdinglerin olmalyd. Bu da ancak Refah'n h
kmete katlmasyla mmkndr, ancak o zaman iktidar denklemi
eklen deimi gzkecek; b r o k r a s i + t a r a burjuvazisi =
iktidar o l a c a k t , a m a dzen yapsal o l a r a k mahiyetini ay
nen k o r u y a c a k t .
Ne nesilmiiz? 1970'lerde ve 1980'lerde, brokrasi ile burju
vazinin diyalektiini yaamtk; hayatmza 'darbeler' hkmetmi
ti; 1990'larda ulusal burjuvazinin 'kanatlar' arasndaki atmay
yayoruz: baz safdillerin sand gibi Refah P a r t i s i , 'pastay
halka adil d a t m a y ' dnmyor; o n u n derdi, ' p a s t a y
m e t r o p o l burjuvazinin elinden almak.'
areti ok!
59
ASLINDA, KM, KME KARI?.
21 Ekim 1996
Merakls bilir, ok deil iki ay kadar nce, unlar yazmtm:
"...zal'n 'byk transformasyonu', elbette,
brokrasi +
burjuvazi
=
iktidar
denklemini
deitirmeyi
ngrmt;
nk bu iktidar, 'kamu nclnde hzl sanayilemeyi' amala
yan 'karma ekonomi' dzeni anlamna geliyordu; oysa
'Yeni
Dnya Dzeni', yani 'sistem', yani ABD, teki lkelerin sa
nayi gc
olmasn
istemiyor;
ekonomiyi,
ticaret burjuvazisiyle
bir rant ekonomisine dntrmeyi,
hesabna daha
uygun
bu
luyordu..."
"...bunun
Trk sosyal
ve ekonomik
hayatndaki
tercmesi,
Demirel
dnemi
holdingleri
ve
burjuvazisi
ile
ANAP'm
(Ozal'n) atmas demekti. yle de oldu. ktidar, gittike ulu
sallk
iddiasndaki
holding
burjuvazisi
lehine
deil,
aleyhine
kararlar alyordu. (zal'm devam olan) illerin sk sk altn
izmekten
holand
'g odaklar' da,
aslnda,
eski
holding
burjuvazisini
ifade eden
bir terimdi;
nk
ilgintir,
zamanla
ANAP, Mes'ut Ylmaz'm ynetiminde kurulu amacnn tersi
ne, eski holding burjuvazisi ile zdeleirken; daha nce bu ko
numda olan D Y P ,
ticaret burjuvazisinin
ve rant ekonomisinin
temsilcisi ve savunucusu hline gelmiti.
Hl da yledir..."
"...piyasaya
nasl yansyordu
bu?
Tekel
konumuna girmi
olan eski
holding burjuvazisi TSAD
tarafndan
temsil edil
mekteydi; TSAD'm 'mal gtrmesinden' tedirgin ve rahatsz
olan T O B B ise, ticaret oda ve borsalarnn karlarn koruma
ya alyordu.
Meseleyi
byle
koydunuz
mu,
ikinci
rgtn
'ba' olan Yalm Erez'in bandan beri neden dolay iller ile
60
beraber olduunu aklamak kolaylar; tabii Refah Partisi ile

neden dolay iktidar ortaklna girdiini de! nk T O B B ile
Refah'm arkasndaki sermaye, yani MUSAD, TSAD'a /ar
cephe
birlii
iinde grnyorlar..." (Meydan,
17
Austos
1996)
'Kaplanlar' n e d i y o r ?
Kanlca ila, yamur karanl. Ne buluta ne sise benzer kaln
bir duman Boaz'n stne km. Ar tankerler, heyula gibi
anszn belirip, bu dumann derinliklerinde sessizce kayboluyorlar.
Sonbahar ne kadar erken geldi. nsan istemese de, Y a h y a Ke
mal'in msralarn mrldanyor:
"Gnler ksald, Kanlca'nn ihtiyarlar
bir bir h a t r l a m a k t a g e e n s o n b a h a r l a r . . . "
ki ay nce yazdklarm, uuan su tozlan arasnda, gzden
geiriyorum; etrafta, donuk bir gm alacas hkm sryor. Ya
nlm olabilir miyim? Hayr! MSAD Bakan E r o l Y a r a r , yaz
sonundan beri her sylediiyle bu 'tespit'i dorulamaktadr; hem
yalnz o da deil, 'Anadolu kaplanlar' da, o fikirde grnyorlar.
nce E r o l Y a r a r ' n szlerini hatrlayalm:
" . . . T S A D liberal deildir. TSAD yelerinin o u
k o r u m a c d r , tekelcidir; kk bir ksm tekelcilie kar
dr; o u , 'aman gmrk duvarlar tutulsun, devlete i yapa
ym,
byk rantlar salayaym' endiesini tayor,
nk
g e m i t e p a r a l a r n byle kazandlar..."
"...TSAD'daki byk s a n a y i gruplar h l d e v l e t t e n
korumaclk istiyor. Byk s a n a y i k o r u n m a z ki! D e m e k ki
bunlar psrk yetimiler, ahsiyetlerini b u l a m a m l a r ,
kolay p a r a k a z a n m a k derdindeler..." (Milliyet, 3 Austos
1996)
Sra geldi 'Anadolu kap I ani ar 'nal 1 9 8 6 ' d a 20 kiiyle yola
kp, imdi on alt bin ortaa sahip ttifak Holdingin 'beyni' S e
yit M e h m e t B u a , E r o l Y a r a r ' n dediklerini doruluyor, nk
bakn ne demi:
6
" . . . iller hanmefendinin Trkiye g e r e k l e r i ile ilgili

tehislerinin b i r o u n a katlyorum; m e s e l a T U S A D ' a
c e p h e a m a s n d o r u buluyorum. iller hanmefendi ile
b i r o k n o k t a d a gizli mterekliimiz v a r . Trkiye'de dina
mizm isteyenlerle s t a t k o y u k o r u m a k isteyenler a r a s n d a
a t m a var. TSAD s t a t k o y u k o r u m a k istiyor. (...) TSIAD'n i p a z a r d a n elini e k e r e k d p a z a r a almasn ve
i p a z a r Anadolu yatrmclarna brakmasn istiyoruz.
(...) Kzgnlmz gelir dalm dengesini b o z m a l a r n d a n
kaynaklanyor. Bizim s t m z d e n ekilmelerini istiyoruz:
teknoloji, devlet imkn, i p a z a r a bunlarda; b u n l a r l a
r e k a b e t edebilmek iin zel t e v i e ihtiya v a r . . . " (Yeni
Yzyl, 25 Austos 1 9 9 6 )
Yaamakta olduumuz siyasi mcadelenin ekonomik diyalek
tii, daha ak ve net olarak, acaba nasl aklanabilir?
T e n c e r e dibin k a r a . . .
Muhalefet akln bana toplayacak m? ok nemli sand
cami, seyahat ve kadro tayini patrts, kolaylkla aleyhine evrile
bilir: anlaml anlamsz seyahatler, bakanlk ve KT'leri 'kadrolarm
la' tkabasa doldurmak; eitim ve retimi 'imam hatip eksenine
kaydrmak', kimin zimmetindedir? Gemi merkez sa/merkez
sol iktidarlarn deil mi? Tencere dibin kara, seninki benden kara!
Kemalist ve sosyalistlere den grev, Refah arlkl koalis
yonun d ve i kar ilikilerini enine boyuna aratrp incelemek;
bunlardan kalabalk halk ynlarnn yararna bir siyaset platfor
mu, ekonomik anlam ve altyaps olan bir muhalefet cephesi olu
turabilmektir.
62
'SOUK SAVA' AYDINLARI.
23 Ekim 1996
Cumhuriyetin 'erken' dneminde, toplum henz 'Osman
ldr; inklap ehirden taraya intikal edemez.
1936'da, Ilgn'da ( K o n y a ) sokakta rastladm arafl kadn
durur, peeli yzn ben geinceye kadar duvara dnerdi; henz
on bir yandaydm ama, erkektim ya! 1 9 5 7 ' d e , Erzincan'da as
kerim; ehirde deilse bile, krsala kld m, kadnlar yine rtl;
o kadar canm sklmt ki bundan, yle balayan bir iir yazm
m:
" n e d e n kzkardelerim
niin s a k l a n y o r s u n u z
niin peelerin p e t e m a l l a r n a r k a s n a gizliyorsunuz
nur yznz
sk ve s e r t shhatli siyah salarnz
c m e r t aznz
n e d e n kzkardelerim
h e p byle bir e y d e n k o r k m u gibi h u z u r s u z
h e p byle bir e y e kzm gibi fkeli
a c v e a l a c a gzleriniz
d a i m a glgeli..." ("Ben Sana Mecburum', s. 6 4 )
Dahas var; imdiki 'ham sofularn' iddia ettii gibi, o d temde, dine diyanete bir saygszlk yoktu. B a h e ' d e (Adana)
Kaymakamn -ki babamd- Mft Efendiyi hrmetle karlayp eli
ni ptn gzlerimle grdm: ( 1 9 4 2 ) Ninem, namaznda oru
nluda bir kadnd, lnceye kadar da yle kald. Annem tecvit
(i/ere Kur'an- azim -an okurdu. Bunlarn hepsi mtedeyyin,
l e bal insanlar. Hepsiyle yakn ve scak ilikiler iinde ol63
dum; hibirisi son dnem slamclarnn yapt gibi slamiyetten,

Tanr'dan, peygamberden, yukardan bir tavrla, karsndakini
sular gibi sz etmedi. Hepsi inanlarn 'bireyselletirmiti', iba
detlerini ilerinden yapyor, dualarn " . . . kffar mahv-perian eden Mehmetik'ten, onun kumandan halaskar
Gazi Mustafa K e m a l P a a ' d a n ve Trkiye Cumhuriyeti'nden" esirgemiyordu. Ne bilge kiilermi onlar. Yeni Msl
manlar 'souk s a v a ' Mslman, dindarl da dnk, mtehakkim, hatta mtecaviz, inancn 'toplumsallatrmak' iddiasn
da, inancn yaayan bir 'ermiten' ok, kavgac bir militan hviye
tinde grnyor; kl, kyafeti, aksesuar vs ile ov yapmaya me
rakl; 'tesettrn, 70'li yllarn 'parkasndan', pek fark kalma
m!.. Peki ne oldu da Cumhuriyet, Osmanl Mslmanndan ok
daha kat, ok daha acmasz, bu 'souk s a v a ' Mslmann,
kendi iinde retebildi? Nerede ve hangi yanl yapld?
'Feda-y nefs' e s a s t r . . .
Cumhuriyetin 'erken' dneminde toplum henz 'Osmanl'dr
ama inklap aydnlar ne T a n z i m a t 'mnevveridir', ne de Meru
tiyet 'mnevveri'; onlarda berrak bir yurt ve millet bilinci olu
mutur, bu salam bir tarih bilincine dayanr: 'feda-y nefs' esastr,
olaandr: Avrupa'da eitim grm nicesi, orann tekliflerini eli
nin tersiyle reddedip, Anadolu kracnda yoksulluk ve yoksunlukla
savap, 'istikbalin' Trkiye'sini kurmaya alrlar: Hr, bamsz
ve laik bir lkenin evlatlarn, o istikbale layk bir ekilde yetitirme
gayret ve tela iindedirler; onlar soluk fotoraflardaki biimsiz
ftr apkalarndan, eri kravatlarndan, pul byklarndan; fakat bil
hassa 'tein' baklarndan hatrlarsnz.
imdi cumhuriyet aydn, 'souk s a v a ' aydndr; aydnl
da dnk, mtehakkim, hatta mtecaviz; hayat ve baary 'kiiletirmeyi' marifet bellemi; ne yurt bilincine sahip, ne millet; var
sa yoksa 'ego'su, hret, servet ve ehvet hrs. Gsterie dkn
l, grgszle varyor; grgszl, ecnebileri taklitle olu
mu, halkn ve lkesini aka kmsyor; Osmanl'da ancak
64
'komprador' ve gayr Mslim aznlklarn yapf gibi o da parasn

ecnebi dvizine evirip ecnebi bankalarda saklyor; ou ift pasa
port tayor. Peki nasl oldu da Cumhuriyet, o bilinli inklap ay
dnlarnn yerine, kendi iinde byle grgsz ve agzl bir 'so
uk s a v a ' aydn retebildi? Nerede ve hangi yanl yapld?
Vahim s o r u , vahim c e v a p . . .
Bu iki sorunun cevabn verebilmek, 'souk s a v a ' aydnlar
nn remeye balad tarihi saptamakla mmkndr; o tarih, el
bette 'souk sava'n balad, ya da Trkiye'nin o savaa ka
tld tarih! ' S o u k s a v a ' , hepimiz biliyoruz, ikinci D n y a
Sava'nn sonunda balamtr; Trkiye, bu srece hemen he
men ayn tarihte girmitir: Amerikan yardmnn Trkiye ve Yu
n a n i s t a n ' a da yaygnlatrlmas; K o r e S a v a ve Trkiye'nin
NATO'ya kabul ile! Ksacas, Trkiye'de 'souk s a v a ' rn
'slamc' ve 'liberal' aydn tr, o tarihe kadar tarafsz ve bamsz
olmaya alan Trkiye'nin, 'sistem'e dahil olmasyla ortaya
kyor.
Trkiye'nin 'sistem'e dahil olmas, Trkiye Cumhuriyeti'nin hayatnda hangi mekanizmay oynatyor da, byle bir aydn
trnn reyebilmesi mmkn oluyor? Bu vahim s o r u n u n o k
deil, t e k ve ayn d e r e c e vahim bir c e v a b vardr; Trkiye
Cumhuriyeti'nin r e t i m ve eitim iin kendisine s e t i i
bamsz, laik ve d e m o k r a t i k r e t i m ve eitim mekaniz
masnn o y n a t l m a s y l a ! B u d a 1 9 2 4 tarihli Tevhid-i Ted
r i s a t K a n u n u ' n u n 'delinmesi' a n l a m n a g e l e n uygulamala
rn, m e r k e z s a / m e r k e z sol iktidarlar v e k o a l i s y o n l a r t a
rafndan, b e n i m s e n i p yaygnlatrlmasyla o l m u t u r .
Farknda msnz, deildike sorun, daha ilgin bir hal alyor.
sterseniz, artk ayrntlarna girebiliriz.
65
MSK-I MLL.
25 Ekim 1996
Tuhaftr, ama yledir: Hangi renciye 'Misk- Milli'yi sor
san Anadolu dikdrtgenindeki Trkiye Cumhuriyeti'nin, o
ate, kan ve barut yllarndan kesinletirilmi, 'toprak btnl
n' anlar.
Oysa Gazi Mustafa Kemal'in inklap idrakinde, 'Misk- Milli' birbirini tamamlyor; bylece, ciddi bir 'uluslama' s
recini balatyor: lk 'Misk- Milli' Anadolu'nun toprak btnl
, 'Osmanl mlknn' nihayet, zerinde yaayanlara bir 'yurt'
ya da 'vatan' olmasdr; ama bu yetmez.
O yurtta yaayan halkn 'millete' dnmesi, vazgeilmez bir
arttr; bu artn gerekleebilmesi ise dier iki -ve nedense es ge
ilen- 'Misk- Millye baldr: lki 'Sa'y ( E m e k ) Misk- Mil
lisi', ikincisi 'Maarif Misk- Millisi'!
Mustafa Kemal, ilkinden zmir ktisat Kongresi'nde adl
adnca sz etmitir; ikincisi, Tevhid-i T e d r i s a t Kanunu ile ger
ekleiyor.
S a ' y Misk- Millisi...

1 9 8 0 sonbahar, gergin sonbahar. Ankara. 'Hangi Ata
trk'e bir nsz yazyorum; kalemimin ucuna, u satrlar, adeta
kendiliinden geliyor:
"...antiemperyalizmin
1920'ler
aamasnda,
Mustafa
Ke
mal, 'Mazlum Milletlerde snfsal elikinin ikinci plana itilebi
lecei kansnda, Sultan Galiyef'/e beraberdir; nasl ki Trki66
ye'deki snfsal durumun irdelenmesinde Dr. efik Hsn l/e

beraberse! 1920'ler Trkiye'sinde gayr Mslim ve komprador
burjuvazi
tasfiye edilir;
Rum,
Ermeni,
tccar ve aalarnn
Anadolu'da brakt mal mlk ahaliye paylatrlrsa, (ki yle
olmutur) snfsal bir kartlktan sz edilebilir mi, pheli..."
"...Mustafa K e m a l , Balkesir'deki bir sylevinde, siyasal
partilerin,
gerekte
snfsal
karlar
temsilen
kurulduklarn
belirtmi, Anadolu'da, bu balamda karlar atan toplum
sal snflarn tam anlamyla olmadklarn, bu yzden de hepsi
nin
'halk' kavramnn
kapsam
iinde
dnlebileceini
varsaymtr.
Baka
deyile emperyalizme
kar
'Ulusal
Kurtulu
Cephesi'y/e
kazanlan
siyasal
bamszlk
savandan
sonra,
Ulusal Emek (Sa'y) Cephesi ( S a ' y Misk- Millisi) ile ekono
mik bamszlk savana ynelmek
istemitir..." ('Hangi Ata
trk', 3. Basm, s. 2 1 , Bilgi Yaynevi, 1 9 9 6 )
Yanlmyorsam, bu 'program'm adn, Gazi, zmir ktisat
Kongresinde koymutu: " . . . p r o g r a m d a n s z edildii z a m a n
a d e t a denilebilir ki btn halk iin bir ' S a ' y Misk- Millisi'dir; ve byle bir ' S a ' y Misk- Millisi' etrafnda toplan
m a k t a n hasl o l a c a k siyasi ekil ise a l e l a d e bir p a r t i nite
liinde d n l m e m e k lazm gelir." (ubat, 1 9 2 3 )
Son cmle, hi kukusuz, CHP'yi 'alelade', hatta 'enayi' bir
parti haline drenler iin, yaman bir '/ra'dr.
M a a r i f Misk- Millsi...
Tam bamsz, laik ve demokratik cumhuriyetin kltr politi
kasnda, ayn 'ulusal cephe' Tevhid-i T e d r i s a t ( r e t i m d e
Birlik) K a n u n u ile oluturuluyor.
Neden retimde birlik? T a n z i m a t sonras Osmanl's, cid
di, stelik birbirine kart, bir kltr 'ikilii' yayor: Bir yanda
mahalle mektepleri, tekke, medrese ve zaviyeler, harl harl, 'm
m e t aydn' yetitiriyorlar; bir yanda, ecnebi dille retim yapan
eitli Hristiyan tarikatlarnn 'misyoner' okullar, harl harl,
'komprador' aydn retiyorlar. Bunlarn ilki, Osmanl'y gelecei67
ne deil, gemiine ekmek meraklsdr; ikincisi ise gemii 'klli

yen' reddedip, Batl 'metropol' lkelere benzemeyi marifet san
yor. Osmanl'nn son iki yzyl, Tanzimat ve Merutiyet, a
da ve ulusal kltr sentezini baaramam bu iki aydn trnn atmasyla gemi; neticede Devlet-i Aliyye batmtr. 'Sistem'
bu atmay hem tahrik ediyor, hem de hnzrca kullanyordu.
Tevhid-i T e d r i s a t Kanunu bu zararl 'i ki/ii' tasfiye ede
cekti; ulusal, demokratik ve laik cumhuriyetin, bu vasflar tayan
ada aydnlarn yetitirmek iin tasarlanmt: medrese, tekke
ve zaviyeler kapatlyor; bunlarn yerine 'mnhasran' din adam
yetitirecek imam hatip 'meslek' okullarnn kurulmasn ngr
yordu; onun dnda, cumhuriyetin 'kltr kaleleri' liseler, ada
Trk toplumunun aydn fidelikleri olarak eitim tarihimizdeki e
refli yerini alyordu.
Trkiye, 'sistem'e alndktan sonra ( 1 9 5 0 sonras) m e r k e z
s a / m e r k e z sol ynetimleri, meslek okulu seviyesindeki imam
hatip okullarn 'liseletirmekle' cumhuriyet retiminin 'bir/iini'
bozmu, yeniden formasyonu 'eriat' olan 'mmet aydnlar' ret
meye balamtr; bu yetmezmi gibi, Osmanl'y batran kltr
'ikiliini' (kartln) zellikle istermiesine, devlet liselerinde
ecnebi dille retime geerek, o liseleri bir zamanlarn 'misyoner'
okullarna evirmi; eskiden olduu gibi, lkesine ve kltrne 'ya
banclam' kozmopolit aydnlar sr sepet ortala salverilmi
tir.
Epeyce bir zamandr bu iki -ulusal ve ada olmayan- aydn
tipi, eskiden olduu gibi birbiriyle dalayor; daha da acs, arala
rndaki hrgr 'siyaset yapmak' sanyor; iki taraf da birbirinden
ikyeti, halbuki asl cevab aranmas gereken soru u: cumhuri
yet aydnlarnn yerini, t e k r a r Osmanl'nn b a t d n e m i
aydnlar a l y o r s a , bunun vebali kimin b o y n u n d a d r ?
Neden hi kimse Tevhid-i T e d r i s a t Kanunu'nu 'delerek',
'Maarif Misk- Millisi'ni devreden karan sorumlular aram
yor?
Aramaya kalkrlarsa, yoksa kendilerini mi bulurlar?
68
O MEL'N KLK'!.
28 Ekim 1996
Mdafaa-i Hukuk'un inklap heyecan, J a c o b i n cumhuri
yetilik rzgrlarnn, olanca hzyla estii, 1920'li yllar. z
mir'deki ktisat Kongresi'nin sona eriinden -yani S ' y Misk- Millisi'nden- sadece drt gn sonra, Maarif Vekili smail
S a f a B e y , bilahere 'Misk- M a a r i f diye vasflandrlacak bir ta
mim (genelge) yaymlyor.
Bu tamime gre, 'cumhuriyet maarifi, tedrisatta u maksat
lar
gdecektir':
" 1 / Ulusal duygular glendirilmeli, deiik g r l e
r e a n c a k ulusal varla z a r a r v e r m e m e l e r i kouluyla say
gl davranlmal. 2/ Y e n i kuaklar, a l m a ve retici ol
ma d n c e l e r i y l e yetitirilmeli. lkenin kalknmas an
c a k byle salanabilir. 3 / U y g a r d n y a d a , u y g a r v e in
sancl ( h m a n i s t ) lkler t a m a k gereklidir..."
smail S a f a B e y , tamiminde iki de mthi sz etmitir ki, bi
risi aynen udur: "...Gelenei uzak g e m i t e deil, yarnn
gelimelerinde aramaldr"; ikincisiyse C o n d o r c e t ' d e n bir
alnt: "...bana hakkm verin! F a k a t o n d a n nasl y a r a r l a n a
cam bilmiyorum. B e n halkm!" ('Trk Devrim Tarihi', 3.
Kitap, 1. Blm, s. 6 7 , erafettin Turan, Bilgi Yaynevi, 1 9 9 5 )
'ki trl insan'...

Gazi M u s t a f a K e m a l , Meclis'i a konumasnda, hassas
diktann stne dikkatle basmtr:
69
"...milletin r-y ummiyesinde t e s p i t olunan, terbi

ye ve t e d r i s t n tevhidi umdesinin, bil-ifate-i an tatbiki
lzumunu m a h a d e ediyoruz." (1 Mart 1 9 2 4 )
Ertesi gn Halk Frkas Grubunda, aralarnda u imzalarn
da bulunduu 57 mebus, nl tevhid-i T e d r i s t ( r e t i m i n
Birlii) K a n u n u layihasn vereceklerdir: Vsf nar, Cell
Nuri, C e v a t Abbas, Kl Ali, Ruen Eref, Y a h y a Galip,
Refik K o r a l t a n , Y n u s Ndi, k r K a y a , A a o l u Ah
m e t , R e c e p P e k e r ve H a c i m Muhittin B e y l e r !
Kanunun gerekesinde, bugn bile hepimizin, en ok da 'siya
set esnaf hin, ibretle okumas gereken u satrlar da yer almtr:
" . . . 1 8 3 9 Glhne Hatt- Hmynu'ndan s o n r a b a l a
y a n T a n z i m a t dneminde, s o n a e r e n O s m a n l s a l t a n a t ,
r e t i m i n birletirilmesine b a l a m a k i s t e m i s e d e b u n d a
muvaffak o l a m a m ve a k s i n e bu h u s u s t a bir 'ikilik' bile
m e y d a n a gelmitir. Bu 'ikilik' eitim ve r e t i m birlii ba
kmndan b i r o k z a r a r l s o n u l a r d o u r d u . B i r milletin
fertleri bir eitim grebilir, iki trl eitim bir m e m l e k e t
te iki trl insan yetitirir, bu ise duygu ve d n c e birli
ine ve d a y a n m a a m a l a r n a t a m a m i y l e aykrdr..." (Ay
n eser, s. 6 9 )
TBMM'nin 3 Mart 1 3 4 0 (1934)'da kabul ettii Tevhid-i
T e d r i s t Kanunu, bylece lkenin retim ve eitimini btny
le Cumhuriyet Maarifi'ne emanet ediyordu. 4. Maddesi, ilahi
y a t fakltesi ve imamlk hatiplik konusunu, ok ak bir ekil
de zmt. Madde aynen yledir:
" . . . M a a r i f Vekleti, yksek diniyt m t e h a s s s l a r ye
t i t i r m e k z e r e Darlfnn'da bir ilahiyat fakltesi t e s i s
ve i m a m e t ve h i t a b e t gibi hidemt- diniye ifs vazifesiyle
mkellef m e m u r l a r n y e t i m e s i iin de ayr m e k t e p l e r ku
a t edecektir..."
Halen yrrlkte olmas gereken bu kanunun, bu maddesi or
tada dururken imam hatip okullarnn 'liseletirilmesine', kimle
rin, nasl ve neden karar verdii aratrlmamak mdr?
Amalar neydi? Yoksa, 'gerekede' alt izilen 'ikilii' yeni
den hortlatmak m?
70
'Kltr kaleleri'ni t a h r i p . . .
Merakls bilmez mi? L a u s a n n e Konferans'ndaki en etin
mzakereler, Osmanl toprana yaylm 'misyoner' kurumlar
konusunda olmutur. Ad 'hayr kurumu' diye geen 'din, re
tim, salk ve yardm kurulular', gerekte, 'kltr ikiliini'
hem yaratan hem de keskinletiren 'odaklar'd.
Emperyalist sistemin, hemen btn yeryznde uygulad
kltr emperyalizmi, halkndan kopuk, 'sistem'e kafasndan 'ba
ml' bir aydn tr oluturmakta; bunlardan gelecein 'dnekle
ri' ve 'ibirlikileri' kmaktayd. M t a r e k e yllarnda, bunun tr
l trl rneklerini grm olan Cumhuriyet Ynetimi, L a u s a n ne'da, 'ecnebi' diliyle retim yapan bu okullarn ounluunu ka
patma imknn salam, kalan birkann faaliyetini de denetim
altna almt.
Tevhid-i T e d r i s t Kanunu, 'ykselen yeni neslin' gerek
ten inklap, laik ve demokrat, ksacas ulusal ve ada bir aydn
nesli olabilmesi iin, 'mevzuat zeminini' bylece hazrlam olu
yordu. O h a l d e ikinci D n y a S a v a s o n r a s n d a , cumhuri
yetin 'kltr kaleleri' liseleri ' m i s y o n e r okullar' gibi e c n e
bi bir dille r e t i m e g e i r e r e k , ipi kendi elleriyle boaz
na g e i r e n l e r e ne diyeceiz? Bu yetmezmi gibi, stelik ayn
hastal, yksek retim kurumlarmza da bulatranlara?
Amalar neydi? Yoksa 'gerekede' alt izilen o melun 'ikili
i' yeniden hortlatmak m?
Bu dava, 'Yce Divanlk' bir davadr.
71
'ONLAR' DIARDAN, 'BZ' ERDEN.
30 Ekim 1996
Ecnebinin siyasi ya da ekonomik 'tasallutuna' kar, halk
kim uyarr? Aydnlar! Bu yzden, 'sistem' bandan beri, aydnlar
'evcilletirmeyi' esas alm; bunun iin de, kltrel 'yabanclatr
may' kullanmtr. 'Misyoner' okullar, bu yaygn 'yabanclatr
mann' kprbalarm oluturuyor. Osmanl'nn son yzyl, bu
konuda, arpc bir rnektir; bir gz atmak istemez miydiniz?
"...ngiliz okullarnn says 3 0 civarndadr, b u n l a r d a
1 3 1 ngiliz r e t m e n d e r s veriyor, 3 1 'bible voman' d a
eitime yardmc oluyordu. r e n c i says, s a v a n c e s i
tahmine gre, 2 . 9 9 6 ' d r . . . "
" . . . 1 9 . yzylda v e 2 0 . yzyln ilk e y r e i n d e , Trki
ye'deki kltrel h a r e k e t l e r iersinde, F r a n s z etkisi 'domi
nant' (egemen) nitelikte idi: yaklak o l a r a k 6 0 okulda
9 . 0 0 0 ' e yakn r e n c i okuyordu..."
"...Almanlar etki y n n d e n zayf g r n m e k t e d i r , ono n b e dolaynda Alman okulunda 1 . 5 0 0 c i v a r n d a r e n
ci bulunuyor..."
"...bu d n e m d e Amerika'nn O s m a n l m p a r a t o r l u u
ile ilgisi kltreldi, fakat g e l e c e k t e k i e k o n o m i k karlarn
temelini de a t a c a k nitelikte idi; yaklak o l a r a k - o u Do
u Anadolu'da o l m a k z e r e - 4 3 5 A m e r i k a n okulunda
2 0 . 0 0 0 dolaynda r e n c i okuyordu..." {'Osmanllarn Yar
Smrge Oluu', Tevfik a v d a r , s. 8 5 / 1 0 5 , Ant. Yay., 1 9 7 0 )
Bunca okul 'misyoner' okulu olduuna gre, elbette ilk amac
Hristiyanl yaymak ama, acaba i orada kalyor mu?
72
Gizlememiler ki..
A m e r i c a n B o a r d of Mission adna, 1 8 9 5 t e bir aklama
yapm olan Mr. H. O. Dwight 'kalmadn' aklyor. Demi ki:
" . . . t i c a r i ilikiler y n n d e n 'misyonlar' bu b l g e d e
(Trkiye'de) elverili bir o r t a m y a r a t m l a r d r . Bu o r t a m
misyonlarn iki ynl a l m a l a r s a y e s i n d e g e r e k l e m i
tir. (Dikkat!) 1/ Geni eitim dzeni, 2/ Geni bir basn ve
yayn r g t . . . "
"...biz bu b l g e halkn yalnz bizim sattklarmz al
m a l a r iin deil, g e l e c e k t e k u r u l a c a k tesisleri gelitirip
y a a t a b i l e c e k bir dzeye gelmeleri iin de eitiyoruz. Bu
yoldan A m e r i k a n yatrmlarna yeni a l a n l a r a m a k umu
dundaym. r g t n devaml o l a r a k y a a y a b i l m e s i iin ya
plan h a r c a m a l a r yllk alt milyon d o l a r civarndadr.
Amerikallar A s y a Trkiye'sinde d a h a imdiden krlla
g e e n bir i kurmulardr. Bu d u r u m btn b l g e halk
nn bir gn bizim m t e r i m i z o l a c a n a dair umudumuzu,
gerekletirmektedir..." Bat'nm Deli Gmlei', s. 1 1 0 ve
sonras, 2. Basm, Bilgi Yaynevi, 1 9 9 6 )
E. M e a d E a r l e adndaki bir Amerikal yazar ise, 'Ameri
can Missions in t h e N e a r E a s t ' adl eserinde, bu saptamay
doruluyor:
"...misyonlarn t e m e l ileri t i c a r e t e uygun bir o r t a m
hazrlamaktr. n s a n d a y a r a t t k l a r r u h s a l h e y e c a n ve ben
zeri duygular, yerli rkn B a t uygarlna eilim duymas
Nonucunu v e r m e k t e d i r . Dnya ve B a t uygarln yakn
dan t a n m a l a r , o blgelerdeki halklar gibi y a a m a istei
ni a r t r m a k t a , bunun da d o a l s o n u c u o l a r a k t i c a r i faali"<(
artmaktadr..."
Sizce, bundan karabileceimiz sonu, ne olabilir?
i
Varlan s o n u . . .
-
n c e u: L a u s a n n e A n l a m a s ile emperyalist kltr 'kirli73
liginden' arndrlm Anadolu (eski 'Asya Trkiye'si), devlet lise

lerinde, 'ecnebi' bir dille retimi benimseyip yaygnlatrarak, eski
'misyon' okullarnn 'ilevini' -aynen bir smrge ynetimi gibi
stlenmi; 'blge halknn' onlarn mterisi olacana dair umut
larn gerekletirmi,
'yarattklar
ruhsal heyecan
ve benzeri
duygularla'
'rencilerin'
Bat
'uygarlna
eilim
duymalar'
sonucunu salamtr. Bu da, yeni yetien Trk genlerinde, '...o
blgelerdeki -yani Bat'da/ci- halklar gibi yaama isteini artr
m ve bunun doal sonucu olarak ticari faaliyetler artmtr.'
A B D Ticaret Bakanl, iki yllk kapsaml bir aratrmadan
sonra 'hzla gelien on stratejik pazar' saptamtr ki, bunlardan
birisi de Trkiye'dir. Anlalan geen yzyln sonunda onlarn
balatt, bu yzyln ortasndan itibaren bizimkilerin yrtt
'yabanclatrma faaliyeti' ciddi sonularn vermeye balamtr,
nk hazrlanan bu raporda:
" . . . a / hzl byyen bir nfus, 6 1 milyonluk bir pa
zar, b/ o k zengin bir s t snf ve g e l i m e k t e o l a n bir o r t a
snf, c/ bulunduu blgedeki stratejik k o n u m u , d/ by
m e potansiyeline s a h i p o l m a s ynnden, Amerika'nn,
g e r e k zengin st ve g e l i m e k t e olan o r t a snfa dnk
o l a r a k tketim mal ithalatn a r t r a b i l e c e i , g e r e k s e b
yyen bir lkenin ihtiya duyabilecei altyap projelerinde
rol alabilecei belirtiliyor..." (Milliyet, 16 Austos 1 9 9 5 )
Lokanta, meyhane, maaza adlarndan dergi, gazete hatta
TV program adlarna kadar bulaan youn dil 'kirlenmesinden'
sz etmek istemiyorum, o ayr ve bir o kadar ackl bir bahis!
Siz, hl ecnebi dille retimi savunarak, stiklal Harbi e
hitlerinin kemiklerini szlatn!
74
kasm '96
nerede
yanl
yaptk?
TRKLK' NE, 'IRKILIK' NE?.
1 Kasm 1996
Sosyalist sol, 'Trk O c a ' n a iyi bakmazd: 'rk/turana yu
nas'deniliyordu: nasl Ziya Gkalp, 'r/c/turanc sosyolog' diye
kmsenmise! Peki 'rk' deiller miydi, 'turanck hayalleri'
kurmadlar m?
Yanlmyorsam, Naziliin ekim alanna dnceye kadar, rk
dan ok Trk'ydler; T u r a n i m p a r a t o r l u u hayali, doru
dan doruya Devlet-i Aliyyc'nin bir imparatorluk olmasndan ge
liyordu: Bat'da kaybedilen topraklar, Dou'da kazanlacakt. Ger
ekte Pan/Turanizm de, Pan/Islamizm de, son Osmanl 'mneuuern'nn, bir trl vazgeemedii imparatorluk, 'cihangirne
bir devlet olmak' ryalarnn sanata ve politikaya yansmasdr.
Gazi Mustafa K e m a l bunu. pek gzel anlam, cumhuriyeti
demokratik ve laik -fakat en nemlisi- ulusal ve niter bir devlet
olarak tasarlamtr: Nutuk'da okumusunuzdur, Pan/Islamizm'i
ve Pan/Turanizm'i, birer apandisitmi gibi kesip atar.
yledir de, zaman zaman, acaba neden o ilk 'Trk Ocaklar'n biraz erken mahkm ettiimizi dnrm?
Asl ' a m a ' neydi?..

Ziya Gkalp ve Hamdullah Suphi, onlar 1 9 1 3 t e kuru
yor. Anlaml tarih, Balkan Hezimetinin hemen sonras! Geriler
den bir yerden P a n / T u r a n i z m etkili olsa da, (ayn 'hayal' S u l t a n
galiyef'i de etkilemiti) asl ama, imparatorluu oluturan Srp,
I lrvat, Rum, Bulgar vb emperyalist destekli etnik gruplarn 'milli77
yetilik' iddialarna kar, artk muhtevasn kaybetmi 'Osmanl

lk' kavramyla deil, Devlet-i Aliyye'nin 'unsur-u aslisi' Trklk
kavramyla dikilmi olmalardr. Harl harl, kendini Mslman diye
tanmlayan ahalide, Trklk bilincini uyandrmaya abalyorlard.
Kurtulu Sava'ndan sonra, Ziya Gkalp'n Gazi'ye iltihak,
Pan/Turanizm hayalinden vazgemesi neyi belirtir? 'Trk
Ocaklar'nn, rk/turanc olmaktan ok -sylem yle grnse
d e - Trk'n ulusalln ve bamszln savunduklarn deil mi?
Hem de kimlere kar? 'Sistem'in gl yaylmac devletlerine!
Peki bunda hi mi antiemperyalist bir eda yoktur?
'Trk Ocaklar'nn yayn organ 'Trk Yurdu'nda, 1 9 .
yzyl sonlarnda en karanlk dnemini yaayan Trklk dnyas
nn btn nemli dnrleri yazmlardr. S u l t a n Galiyef'i ve
Nur Molla Vahidofu incelerken hayretle grmtm ki, Volga
Tatarlarnn Lenin ve Trotsky'e kabul ettirdikleri ilk birlik anla
masnda, S S C B ' n e katlacak Trk Cumhuriyeti, K a z a n , Krm
ve B u h a r a Hanlklarn ieren byk bir T u r a n Sosyalist Cum
huriyeti olacakt. Sonralar Stalin'i Galiyef'e dman eden de
budur. Daha da ardm nedir? Galiyef'in Trkiye Komnist
Frkas'n rgtlemekle grevlendirdii Mustafa Suphi'nin de,
Frkann Umumi Ktibi E t h e m Nejat'n da, daha sonra benzer
grevleri stleneceklerden e v k e t Sreyya'nn da -kimbilir daha
nicelerinin d e - birer Trk O c a aydn olmas m?
Buradan baknca 'Trklk' davas, yzyln banda bir Nazi
rkl olmaktan ok, Batl emperyalist 'sistem'e kar anti
emperyalist bir 'Mazlum Millet Hareketi' olarak grnmyor mu?
Hadi 40 karanlnn duman edilmi sosyalist solu, o perianlk
iinde, byle bir tefrik yapamyordu; 1 9 3 1 ' d e kapatlm da olsa,
Trk O c a 'aydnlarnn' 'mahiyetlerinin' ne olduunu bilmele
ri, 'Her rkn s t n d e Trk rk' gibi Nazi sloganlarna kaplmamalar gerekmez miydi? 40 karanlndan getim, hanidir lk
O c a k l a r diye sren 'hareket', gnmzde bile, anlamn kaybet
mi 'souk s a v a ' temalarn tekrarlayp duruyor; daha kts,
slamc bir 'sath- maile' kaym gibidir; onun yerine acaba 'Trk
lk Hareketi'nin yzyln banda, TKF'nin kuruluuna ve ideo
lojisine 'katksn' merak etmemeli midir?
78
O zamanki 'mterek zemin',
sakn antiemperyalizm olma
sn?
' Y u r t t a ' yerine 'kanda' m ?

Cumhuriyet, Trk Ocaklar'ndan neden rahatsz olmutu?
Muhtemelen 'ittihatln', daha ok da E n v e r P a a 'turanclnm' yuvas olmalar kukusundan! talyan ve Alman faizmi
nin Trkiye'deki 'kprba' olabilecei kimsenin aklna gelme
miti. Oysa 40 karanlnn 'Trkleri' 'yurtta' hitabn 'kan
dala deitirecek kadar, ii R o s e n b e r g ve Gobineau 'rkl
na' dkmlerdi; Mihver'in malubiyeti kesinleince o rya sona
erdi; fakat bu defa da, 'souk sava'ta, 'sistem'in gelitirdii
antikomnist sloganlar, 'lkcln' ideolojisi sanmak gafletine
kapldlar. Kimbilir, gittike 'slamcln' ekim alanna girmeleri,
belki de S S C B ' n i n dalndan sonra antikomnizmin anlam kal
mad iin, kendilerini 'bolukta hissetmeleri'nden douyor. le
rinden pek az Trkln' yzyln banda ifade ettii manay
kavrayabilmi; Galiyefi tavrn, Trk'n antiemperyalist kurtulu
hareketine, eldiven gibi uyduunu grebilmitir.
'Souk s a v a ' aydn, bamldr, stelik maniplasyon ayd
ndr. 'Trklk', 1 9 . yzyl sonunda btn soylar ve boylaryla
'esarete dm' Trkln, onu esir eden emperyalizmlere (ngi
liz, Fransz, Rus vs) kar kurtulu ve bamszlk hareketiydi; bu
zeminde Mustafa Kemal'le S u l t a n Galiyef, Y u s u f A k u r a ile
Ziya Gkalp ayn hizada grnyor; aksi halde, Gazi, fikir plat
formu basbaya Galiyef'in 'mazlum milletler' tezi olan ' K a d r o
Hareketi'ne, onca destek verir miydi?
79
'LKCLER'E SINAV SORULARI.
4 Kasm 1996
nsan, elinde olmadan hatrlyor. Serde airlik yok mu, sra
arkadama sormutum: "-Edebiyat hocamz kim?"; cevab, 1 4 1 1 4 2 ' d e n hkm giymi, liseden siyasi belgeli bir renciyi allak
bullak edebilirdi: "-Nihal Atsz!" Onu 'Bozkurtlarn lm'
adndaki romanndan tanrdm; o yllarn (1940'lar) rk/turanc
hareketinin liderlerindendi; yanlmyorsam 'Bozkurt' balkl bir
dergi karrd. Edebiyat hocam, bu adam olacak yle mi?
Arnavutky'le B e b e k arasnda iki zarif bina grnrd ki,
'ifte saraylar' diye anlrd; B o a z i i Liseleri, ite bu 'saraylar
da' rgtlenmi; mdr Hfz Tevfik Bey, olayn farknda deil,
beni alelade belgeli bir renci gibi alyor; iki ay sonra belgenin
'siyasi mahiyeti' anlalacak, palas pandras Gvurdalar'na,
( B a h e / A d a n a ) postalanacam.
ki ay boyunca, Atsz hocam oldu: Hitler gibi, gerekten
peremi geni alnna derdi ama, namuslu ve drst bir adamd;
herkesi artan zellii, kimi derse kaldrsa Akif'in stiklal Mar'n -tam metin- ezbere okumasn istemesiydi. ou beceremez,
sklm pklm, srasna dnerdi. lk becerenlerden biri olmutum,
beni gz tutmutu sanyorum. Yksek sesle, kavga eder gibi ko
nuur, derslerinde rklk/turanclktan sz etmezdi; daha ok kl
trmzn, Asya kkeninden koparlmak istenmesinden yakn
yordu, teki Trk kltrlerine 'yabanclam' olmamzdan!
Birka yl sonra, S a n s a r y a n Han'nda bir gece; Atsz'la ay
n hcrede, epeyce yatm olan S e l h a t t i n U s t a ; fsltya benzer
sesiyle, diyecekti ki: "-...fena adam deildi, hanidir yalnzm, ar
kadaln
aradm
oluyor."
80
'Eski
defterler'..
Mihver'in kinci Dnya Sava'ndaki prestiji, 'zaferlerinin'

ekim gc, eski Trkleri, Trklerin tarihleri b o y u n c a a s l a
benimsemedii bir rkla srklemiti. Sebebi belli: rk/
turanc kesimi, Nazi zaferinden S o v y e t tutsa Trk kavimlerinin
kurtuluunu bekliyordu; 'turancln' o zamanki 'muhtevas' bu:
Krm Almanlarn eline geince, stanbul'dan oraya iki 'ynetici'
gnderilmi; Alman gizli servisleriyle, esir Trklerin kurtarldktan
sonraki gelecekleri pazarlk konusu yaplmtr.
S S C B Dileri Dairesi, zaferden sonra, Alman Dileri
arivinde eline geirdii belgeleri yaymlamt; o belgelerde inanl
maz eylere rastlanr; bu arada elbet o pazarln cereyan edi
ekline de! Dahas -gnahlar boynuna- baz Trklerin, hangi
utandrc koullar altnda, rkla yuvarlandklarn aa karan,
u trden 'ifreler' de dikkati eker. 5 Aralk 1 9 4 2 , g e c e s a a t
0 2 . 3 0 ' d a 'zel treninden', Nazi Dileri Bakan Von Ribbentrop'un, Ankara'daki Alman Bykelisi Von P a p e n ' a ektii,
1 . 5 2 6 sayl telgrafn metni, aynen yledir:
"...bykeliye z e l / 2 0 K a s m tarihli v e A / 6 1 5 4 nu
m a r a l r a p o r u n u z a c e v a b e n , Trkiye'deki dostlarmz
iinde bulunduklar g d u r u m d a n k u r t a r m a k z e r e , size
b e milyon altn Alman Mark iletilmesini e m r e t t i m . Bu
p a r a y c m e r t e , kullanmanz v e b a n a r a p o r l a d u r u m u
bildirmenizi r i c a ederim/Ribbentrop "('Alman Dileri Dai
resi
Belgeleri/Trkiye'deki
Alman
Politikas'
[1941-1943),
s.
8 7 , Havass Yaynlar, 1 9 7 7 )
Ankara'nn, Mihver sava kazanr grnrken gz yumdu
u rklk/turanclk faaliyeti, Mttefikler ('sistem') ar basmaya
balaynca derhal dertop edilmi; artk hepimizin alt 'd mih
raklar' sulamasyla, 'elebalar' skynetim savclna verilmiti.
S a n s a r y a n Han'yla yle tantlar.
Ne hazin k a d e r ! . .
' S o u k s a v a ' eski rk/turanclarn 'ardllarn' 'lkc'ye
81
dntrd demitim: yola, 'sistem'e kar olan 'Trk Ocak

l a r n d a n kp, s o n u n d a , 'sistem'in emrindeki 'lk O c a k lar'na ulamak, ne hazin bir k a d e r ! Gereke deimez: Ko
mnizme tutsak olmu Trkleri kurtarmak! Pratikte bu, lkedeki
'mevhum' bir komnizm 'tehdidiyle', mcadeleyle yozlar? Byle
bir tehdit gerekten oldu mu? Yllardr bunu kendi kendime sora
rm.
'Souk s a v a ' bitti, S S C B artk yok, 'tutsak' Trkler zgr
ve bamsz, bizi pek de umursamyor; hepsi iyi ho da, acaba
Trkiye'nin ve dnyann ba beladan kurtuldu mu? Hele 'maz
lum milletler'in? B o s n a Hersek'in, hatta btnyle Yugoslav
ya'nn bana gelenler nedir? eenistan'daki kanl oyunu, ko
mnistler mi sahneye koyuyor? Azerbaycan' E r m e n i l e r ' e igal
ettiren; hangi gtr? Afganistan'daki i atmay kim krkle
di? 'Trkiye'yi srekli bir anari ortamnda tutup, ypratmak iste
yen, 'Moskova ajanlar'm? Bence, 'souk s a v a ' aydnlarnn
en tipiklerinden olan, eski ve yeni lkcler'in; bu sorular zerin
de, derinlemesine dnmesi zorunludur.
Hepsine tek bir cevabn bulunduunu, hele bu cevabn Batl
emperyalist 'sistem' olduunu fark edince, belki eski Trk Ocaklar'nn bamsz, gururlu ve haysiyetli Trklne dnmeyi bi
leceklerdir: Gazi Mustafa Kemal, Sultan Galiyef, Yusuf Ak u r a , Ziya Gkalp, Mustafa Suphi, Sadri Maksud, e v k e t
S r e y y a ve btn dierleri, onlar, orada bekliyor.
82
'YURTTA' YERNE, 'TKETC' YETTRMEK!.
6 Kasm 1',1'm
Niyazi B e r k e s ' i hep, dudaklarndaki belli belirsiz tebessm,

gzlk camlarndaki prltlarla hatrlyorum. Kanada'dan Anka
ra'ya geldike, o tarihte altm yaynevine urard. Onu, 'Yurl
ve Dnya'daki yazlar, 'Solcu Profesrler' davas boyunca izle
mi; 60'l yllardan itibaren her yaymlad eseri, dikkatle okumu
tum. 'Hangi Bat'y gnderdiim zaman, yreklendirici bir mek
tup yazmt.
Oturur (yaldzl bardaklardaki demli ay, camlarn ardnda
Tunalhilmi Caddesi'nin uultusu), yakn tarihimizden bahse
derdik: "Aynann indekiler' romanlarn oturtmak istediim,
sosyal ve ekonomik 'tabam', tartmak istiyordum; engin ve yo
un, bilgi birikiminden yararlanmak. En ok da Mdafaa-i Hukuk'un itici gcn oluturan temel ilkeleri, sonradan nasl deer
lendirdiimiz konusunda!
Bir keresinde, demitim ki: "...kinci Dnya S a v a , son
ra 'souk s a v a ' , Mdafaa-i H u k u k u n gerekletirdii la
ik, d e m o k r a t i k ve a n t i e m p e r y a l i s t c u m h u r i y e t i , t a h r i p et
medi m i ? Vitrindeki Atatrk, ulusal d e m o k r a t i k 'devrim'in ve a n t i e m p e r y a l i s t halk kurtulu savann lideri,
Mustafa K e m a l ' e ne k a d a r b e n z i y o r ? Cumhuriyetin 'er
ken' d n e m i n d e , s o n d e r e c e nemli saylan fikirler ve de
erler, biri 'scak' b r 'souk' iki s a v a l a , ya g e e r s i z ,
y a d a tehlikeli s a y l m a y a b a l a m a d m ? "
Niyazi B e r k e s , dudaklarnda yine o belli belirsiz tebessm,
izlk camlarnda yine ayn prltlar, ayn yudumlaya yudumlaya
83
beni dinlemi; sonra, dnceli bir sesle: "-...bu sylediklerin..."

demiti, "... etrafl olarak tartlmaya deer bir tez!"
O r t a r e t i m yklmtr...
Bence Tevhid-i T e d r i s a t Kanununun, 'ecnebi' retimi
yapan liselerle bir yandan, imam hatip okullarnn 'liseletirilmesiyle' br yandan delinmesi, Mdafaa-i Hukuk ideolojisindeki
'tahribatn' en arpc rneidir: Gnmzn 'aydn', ne O s m a n
l 'mneuuen'dir, ne de Cumhuriyet aydn; yeniden, daha farkl
artlar altnda hortlatlm Tanzimat 'ikilii'nm seri halinde retti
i; kimisi yar levanten yan komprador; kimisi yar mmeti yar
mistik yapay bir 'fip'tir ki, asl yetitirecei yeni nesiller dnln
ce, insan rktyor.
Bazlar szde 'muhafazakr', szde 'milli ve manevi deer
leri' savunuyorlar; iin gerei o ki Milli Eitim'i, 'milli' olmaktan
karan onlardr, yava yava din eksenine kaydryorlar. Bazlar
'liberal', szde 'Batl deerleri' savunuyorlar; iin gerei o ki,
eitimi her geen gn biraz daha kozmopolit bir eksene kaydran
onlardr. Niye uzaa gidelim? Edebiyat dersinde baarsz renci
ye, st snfa devam hakkn bunlar tanmad m? Ne demek bu?
Edebiyat, ulusal dil ve edeptir, bu ikisi ulusal kltrn ana harcdr;
sen ngilizceden baarsz 'akm' sayar, edebiyattan baarsza s
nf geirirsen, dilini ve edebiyatn kendi ellerinle bomu olmaz
msn? o c u k l a r d a Cumhuriyet'in arad yurt ve millet bi
lincini, a n c a k dil/edebiyat ve t a r i h bilgisi ve bilinci y a r a t
y o r ; bunlar da 'kul' deil 'birey', ' t e b a a ' deil ' y u r t t a '
olan, C u m h u r i y e t aydnn!
'Souk s a v a ' , en ok da o, ortaretimi ykmtr. Zararn
neresinden dnlse, kr; o r t a r e t i m d e e c n e b i dille r e t i m e
kesinlikle s o n verilmeli. m a m h a t i p liselerine laik kimlik
leri geri verilmelidir; nk Cumhuriyet'in 'erken' dnem 'mf
redatnn'usul usul nce 'sulandrlmas', gittike 'ortadan kald
rlmas', yetitirilen rencilerin hem bilgi dzeyi ve kalitesini d
rm, hem de yurttalk vasflarn hrpalamtr.
84
Yoksa arzuladklar zaten bu muydu?
'Sistem'in istemedii...
Gazi'nin 'bizzat' elden geirdii 'Medeni Bilgiler' kitabn
grdnz m? Gnmzde, deme niversite rencisinin kavrayamayaca bir younluktadr. Liselerde okutulurdu. Bizim nesli
miz, hangi disiplinleri okumad ki? Srasyla edebiyat ve tarih, co
rafya, felsefe, sosyoloji, psikoloji ve mantk, hatta estetik ve
astronomi! Bu kapsaml 'mfredat', retimin ciddiyeti, snf ge
menin zorluu, yetitirilecek 'yurtta'n, ulusal demokratik devri
min temel ilkelerini benimsemesini, onlarla adeta 'zdeleerek'
yetimesini ngryordu. O yllarda 'lise mezunu' bir gen, ald
eitimle hem yurt hem de dnya sorunlarn anlayabilecek, dahas
tartabilecek bir 'yurtta'tr. Oysa 'souk sava'n ('sistem'in)
en istemedii de bu!
O r t a r e t i m hanidir, s r a d a n 'tketici' y e t i t i r m e y e
ynlendirilmitir; h e m de 'enayi tketici'! B i r vakitler
'misyoner' okullarnda olduu gibi, 'yerli halka' B a t l y a
'benzemek' iin, Batlnn 'deerlerini kabul e t m e k ' , 'onun
rettii mallar kullanmak' alkanl alanyor. m a m
h a t i p liselerinde ise m m e t sentezinin kalc d e e r l e r i t a r
tlacak y e r d e , Cumhuriyet aleyhtar bir a t m o s f e r y a r a t
l a r a k , kltrdeki 'birlii' b o z a c a k teki 'kutup' oluturu
luyor. Bilmez deilsiniz ya, 'sistem'in, denetimi altnda tutmak
niyetinde olduu teki lkeler iin, teden beri setii ve kulland
metod ayndr:
'Bl ve y n e t ! '
85
YA 'SOSYALST AYDINLAR?.
8 Kasm 1996
Kyamet Aziz Nesin konuunca kopmutu: toplanty az n
ce 'basan' heyecanl genler, bir azdan baryorlar! "Mosko
va'ya! Moskova'ya!" Gerilim ylesine ykseldi ki, alak tavanl
salon patlad patlayacak! M e h m e t Ali Aybar sakin konumas,
biraz da mehabetiyle, ortal yattryor; sonu yine de tatsz ola
cak, toplant knda Aziz Nesin, 'mi//i heyecan' tarafndan hrpalanacaktr. Rfat lgaz'la beraber kmtk; o hazin sahnenin
sonuna uzaktan ahit olduk; polisin mdahale etmediini grnce,
donup kalmtk.
27 Mays sonras, stanbul. Yeilam'dan midimi kesmi
im: 'lmpen' olduklar iin 'lmpen sinemas' yapanlardan deil;
'ilericiyim' diyerek 'lmpen sinemas' yapanlardan, bktm iin!
Birden, evi bark datp, P a r i s ' e gitmeye karar verdim; o gnler
de, bir davet: 'sosyalist aydnlar' yeni bir yasal parti 'imknn'
tartmak zere, Beyazt'ta bir salonda toplanacaklarm, beni de
aryorlar; salon, hantal bir hann bilmem kanc katndaki, o
salon ite.
'Sava'n ve 'souk sava'n 'kl art' bir avu ii ve ay
dn, biraraya gelmitik; iimde menhus, o kt duygu: '...mutlaka
olay kacak!' Daha nce, i e k P a l a s ' t a yaadmz, Nzm
1
Hikmet'i K u r t a r m a toplantsnn, brakt izlenim! Korktuum
bamza geliyor ama, o kadar vahim deil. Galata Yolcu Salo
nundan, Marsilya'ya mteveccihen hareket ederken -iimde ka
ln bir ktmserlik- istanbul'un siluetine son defa bakyorum;
iyimser olabilir miyim: pasaportumu bile, aylarca uratan sonra,
ancak ileri Bakan'nn zel izniyle alabildim.
86
60'l yllarn ortasnda zmir'e dnnce grdm nedir? O ilk

toplant, grkemli bir meyve vermi: Trkiye i Partisi (TP),
halkn destekledii ilk sosyalist partisi olarak, seimlere katlyor.
Baarl da olmutu.
Bir an, bir 'tespit'...

'Tornac' m e r ( K a r a m a n ) , ekmeine sigarasn katk
ederdi. Ekmek dediim hapishane 'tayn'. O yamda bunun ne
ac bir gerei gizlediini karamyorum: 'Tornac' m e r , m
zayede iindeydi, 'Partisi' ona bakamyordu. Eski zmir Hapis
hanesinin 2. Fernesi'nde, akam el ayak ekilince, hcremize
damlar, Moskova'ya nasl gnderildiini anlatrd:
" . . . o s e n e l e r Aydnlk' kyor. Parti'nin bykleri Dr.
efik Hsn ve evket Sreyya, KUTV'da o k u m a y a gidecek
leri ikisi t e s p i t ederdi; iddia oydu ki, Doktor' d a h a ziyade
mnevverlerin' g i t m e s i n e t a r a f t a r m ; bizim gibi a m e l e t a
kmn g n d e r e n ise, e v k e t S r e y y a . . . "
Syledikleri belleimin bir kesinde kalm, bilinmez ka yl
sonra ayn 'tespit'e, Abidin Nesim'nin kitabnda rastlamayaym
m? H a s a n Ali Ediz'in 'gzlemlerini' naklederken, aynen yle
diyor:
" . . . efik H s n g r u b u n u n K U T V ' a gnderdii kii
ler, yksek r e n i m rencileriydi; b u n a karlk e v k e t
S r e y y a g r u b u n u n s e t i i kiiler, iilerdi; s o n r a d a n
KUTV'a g n d e r i l e n l e r l e yaptmz s a y l a m a l a r d a , y a r d a n
o u n u n e v k e t S r e y y a grubunun gnderdikleri olduu
nu saptadk..." ('TKP'de Anlar ve Deerlendirmeler' [ 1 9 0 9 1949], s. 1 2 7 , Promete Yaynlar, 1 9 7 7 )
kardm sonu, 'hareketin' mant ve diyalektii asn
dan, bana, son derece doru grnmtr: sosyalist bir partinin
l.bana ulamas, iiyle aydn ayn potada eritmesiyle mmkn
Olabilirdi, ancak; aksi halde, 'sosyalistler' kendi aralarnda 'sekin'
bir aydnlar kulb olarak kalrlard.
Trkiye i P a r t i s i ' n e kadar, yle kalmamlar mdr?
87
TP'in nemi...
'Sava'n ve 'souk sava'n, 'sosyalist aydnlar' nasl etki
ledii, br aydnlar nasl etkiledii kadar -belki daha da o k nem tayor; undan ki, sosyalist hareketin bymesi ve yaylma
s, aydn ile emekisini birbirinden ayrarak deil, ancak 'zdeletirerek' mmkn!
Oysa KUTV neslinden sonra, hareketin iindeki ii says
gittike azalm; Trkiye'de 'sosyalist aydnlar' mnhasran ni
versite evresinden, renci ya da retim yeleri arasndan; ya
da sanat evresinden, air, romanc, ressam, oyuncu arasndan
'kmaya' balamtr. Siyasi Polis'in ve Skynetim Savclklan'nn
dosyalarn incelerseniz, 1 9 4 0 ile 1 9 6 0 arasnda su mevzuunun
okluk dergiler, gazeteler, kitaplar -hele hele, iir kitaplar- oldu
unu hayretle grrsnz: A. Kadir, Sebat Basmevi'nde 3 0 0
adet baslan 'Tebli' adl iir kitab iin srlmt.
Trkiye i Partisi'nin nemi, galiba burada yatyor; bu k
srdngy o krabilmi -DSK'le beraber, ksmen onun yardmy
la- sosyalizmin nerdii ve zledii 'zdelii' tesis edebilmiti.
88
SOSYALST SOL, U Y E N G E SEPET'.
11 Kasm 1996
' S o u k s a v a ' ncesinde 'sosyalist sol' bir yenge sepeti
dir.
40 karanl! Sosyalizm konusunda kitap bulabilmek, ne
mmkn: hem yasak, hem tehlikeli! Baz 'eskiler' K e r i m Sa
di'nin, Dr. Hikmet Kvlcml' nn 30'lu yllarda km eserleri
ni verirse, okuruz. Hayatmn en yn- hayret olaylarndan biri
si, D r . Hikmet'in (ona 'Tbbiyeli' Hikmet derlerdi, gizli
TKP'nin Genlik Kollar'n ynetirmi) Nzm Hikmet aleyhine
yazdklarn okuyuumdur: 'Tarihi Materyalizm K t p h a n e s i '
neriyatndan bu kitabn, bal aynen uydu: 'Marksizm Kal
p a z a n l a r K i m l e r d i r ? Tip N o : 2, Nzm Hikmet'. Nasl iyi
mi? (Tip N o : 1, K e r i m S d i ) 'Doktor', Nzm Hikmet'in ne
den dolay 'Marksizm kalpazan' olduunu, kantlamaya ura
yor. Sosyalizmin 'ne olduunu', 'neyin mcadelesini yaptn',
Nzm Hikmet'ten renmi bir gencin urayaca 'sukut-u ha
yli' dnebilir misiniz?
Benzer sulamalar sonralar ok grdk, galiba kanksadk
da! Geri sosyalist sol, yalnz lkemizde deil, btn yeryznde
en ok tartma yaayan siyasi hareketlerden biridir; ayn yllarda
Sovyetler'de de 'i muhalefeti', 'Galiyef muhalefeti' ve
T r o k i s t muhalefet' gibi eitli 'oppozitsiya'lar alkalanyordu
ama, Trkiye'nin sorunu farkldr ve acdr: lkemizde tartma,
hi deilse ii snfyla zdelemi 'yekpare' bir hareket iinde
(lemiyordu; tam tersine, ekimenin temel nedeni belki de 'hare
ketin' halka 'yabanc' kalmas, onunla bir trl zdeleemeyen
bir 'aydnlar kulb'n andrmasydi: baarszlk, az ok halka
89
ulaabilmi olanlarn, dierlerince insafszca sulanmasna yol aa

biliyordu.
Dr. Hikmet Kvlcml'nn, Nzm' ve Kerim Sadi'yi 'kal
pazanlkla' sulad 30'lu yllarn ortalarna doru; yanl bilmi
yorsam sosyal hareketimiz be ya da alt fraksiyona blnmt;,
ve bunlar, Avrupa'da ve Trkiye'de gittike 'ykselen' faizme
ramen, yapacak baka ey kalmam gibi, bir gzel, birbirlerini
karalyorlard.
Komintern'in TKP'ni yok sayd tarih, bu tarihtir.
Surdan b u r d a n 'alnt'...
Tuhaf ama gerek: sosyalizmin 'beynelmilel' karakteri, Os
manl sosyalizminde, komprador/kozmopolit bir nitelik olarak
grnyor: 1900'lerin Selanik ehrinde, B e n a r o y a ve arkada
lar -ki Musevidir- Sosyalist Amele ttihad ile ie balam, II.
E n t e r n a s y o n a l c e iliki kurmulard ama, acaba Osmanl amelesiyle bir ilikileri olmu muydu? Merutiyet sonras sosyalizmi ya
Almanya zerinden Spartakistler'in rzgryla gelmi; ya da
muhtelif B a l k a n ve Kus Tcomitacl'nn etkisinde kalm! Kendi
hesabma, 'tiraki' Hilmi Bey'in drk gazetesiyle, Anado
lu'daki Halk tirakuyn Frkas'nm dnda, 'milli ve mahalli'
bir nitelik ve zellik tamaya heves eden bir 'hareket' greme
dim.
Ne kadar 'beynelmilelci' olsalar da, d 'hareketler' kendi l
kelerine gre sosyalizm 'modelleri' gelitirebilmi, ii snfyla ve
halkla ilikilerini bu bazda pekitirmilerdir: Sovyet sosyalizmine,
neden Marksist/Leninist denilmi sanyorsunuz? Lenin'in az m
katks olmu? Peki Narodnik Hareketi'nin -bu arada Narodnaya Volya'nn- dahas enievskiy, H e r z e n ve Plekhanof'un
Lenin'e katks kmsenebilir mi? O yzden deil midir ki,
Frankfurt Filozoflarndan H e r b e r t M a r c u s e , nl kitabnn
adn 'Sovyet Marksizmi' koymutur.
Trkiye'de s o s y a l i s t sol aydnlarn baarszl, bes
belli b u r a d a yatyor: TP'in baz a b a l a r bir y a n a brak
90
lrsa, halkn benimseyebilecei bir s o s y a l i s t kalknma mo

deli n e r e m i y o r l a r : btn nerileri, t a n z i m a t 'alafrangal
' e r e v e s i n d e , s u r d a n b u r d a n 'alnt'!
Soyutlayc 'boluk'...
Bunda Komintern'in, bandan itibaren Kemalizm'i destek
lemesi, olumsuz bir rol oynam olabilir; muhtemelen bu sebep
ten, Kemalistlerin antiemperyalist, laik ve demokratik -kurtulu,
kurulu ve kalknma 'modeli'- sosyalist sol tarafndan da benimse
nip desteklenmitir; buna, pek yanl yaplmtr da denemez.
Gel gr ki Trkiye'de rejim, 3 0 ' l u yllarn o r t a l a r n d a n
itibaren, faizan bir ' t o t a l i t e r l e m e y e ' ynelip, t e m e l ve
a n a istikametinden s a p n c a ; 'sosyalist sol'un, kendi ba
mszlk ve kalknma modelini, Trk halkna s u n m a s ge
r e k m e z miydi?
Ondan getik, aslnda Gazi'nin b a n d a n smsk t u t t u u
a n t i e m p e r y a l i s t t a v r a bile t a m anlamyla s a h i p klam
yor; yle ki gn g e t i k e 'sosyalist sol'un 'ilericilii', akl
a l m a z bir ekilde 'tek parti'nin 'ilericiliiyle' akyor.
Hep bilirsiniz, bu bir altyap 'ilericilii' deildir, 'alafran
ga' bir kltr, yani styap 'ilericiliidir'; n e t i c e d e 'sosya
list sol'u da, 'sosyalist aydnlar'da, ii snfndan ve
halktan s o y u t l a r , 'sekindi' bir b o l u a m a h k m e d e r .
O 'bo/u/c' lkemizde 'hareket'in amipler gibi blnerek o
almasna fakat gszlemesine, bu yzden de karlkl sulama
ve atmalara dmesine neden olmutur. Buna bir de, hi eksik
olmayan ar ve iddetli siyasi basky eklerseniz, sosyalist Trk
aydnnn 'souk s a v a ' a hangi ortamda girdiini kestirebilirsi
niz.
91
'SOUK SAVA'IN 'SOSYALST' AYDINI
13 Kasm 1996
Andr Malraux'nun ' K a n t o n ' d a syan'daki (Les Congurants) Borodin'i, bir roman kahraman deil, sahici bir boleviktir: K a n t o n ayaklanmasnda K o m i n t e r n Murahhas olarak bu
lunuyor. Yllar nce Yn'de yazmtm: Tesadf eseri ayn B o r o dln, Mdafaa-i Hukuk Ankara'snda -sanrm ayn sfatla- ya
am; bunu Tibor Mende'nin ' D c s M a n d a r i n s M a o ' adl
eserinden (Le Seuil, Paris, 1 9 6 2 ) hayretle renmitim:
" . . . K u o m i n t a n g ' m y e n i d e n t e k i l a t l a n m a s n a yardm
e t m e k z e r e yanndaki a s k e r v e sivil u z m a n l a r l a , d a h a
n c e Trkiye'de Mustafa K e m a l ' i n y a n n d a b u n a benzer
g r e v l e r d e bulunmu o l a n Mihayl B o r o d i n K a n t o n ' a gel
di." (s. 6 6 / 6 7 ) (Yn, 4 Haziran 1 9 6 7 )
lgin olan ne? in'in o yllardaki kalkmas da, Anado
lu'daki kalkma da, birer 'silahl ey/em'dir; yledir, ama ok ar
pici nitelikleri var: a) Halk tarafndan 'kendiliinden' (spontan)
olarak balatlmlardr; b) Bireysel deil, toplumsal direnilerdir.
Kssadan hisse: III. E n t e r n a s y o n a l , sosyalist eylemde 'id
deti' ancak bu iki nitelii tarsa 'benimsiyordu'; rgtl 'bireysel
iddet' (yani terrorisme) K o m i n t e r n ' i n kitabnda yoktu.
Bunu sinek pislemedik bir yere yazar msnz?
' S o s y a l i s t sol' sivildi

zah u olabilir mi? R u s y a ' d a Marksist sosyalizm, sonlarm
doru tamamyla bireysel terrizme yozlam 'Narodniklo <
' -
92
kar, onlarla tartlarak gelitirilebilmitir: Narodnikler (halk

lar), halka 'giderek1, daha ok da mujii (kyly) aydnlatarak
arlk istibdadn ykabileceklerini sanyorlard; ne mujik onlar des
tekledi, ne de halk; 'muallakta' kaldlar, o zaman da yanl hesap
larn en yanlna dp, 'bireysel terrizme' bavurdular (Narodn a y a Volya). Marksist sosyalizm (bolevikler) onlardan sadece
rgtlenme modelini ve ar disiplini almtr; kolektif ve kendili
inden olmayan 'silahl eylemi' benimsemez: Ekim htilali'ni y
netmek zere P e t c r s b u r g ' a trenle gizlice gelen Vladimir li,
inecei srada ona verilmek istenen tabancay elinin tersiyle itmi
ti.
Hal byle olunca, ou KUTV'dan gelmi, 'souk s a v a '
ncesi 'sosyalist sol' militanlarnn, silaha da, silahl eyleme de
uzak durmalarn anlamak hayli kolaylar. Gerekten de 'souk
s a v a ' ncesinde ne kadar 'komnist tevkifat' yaplmsa, nere
deyse hepsi 1 4 1 - 1 4 2 ' d e n , yani 'bir snfn dier snflar zerin
deki
hkimiyetini
tesis
maksadyla
tekilatlanmak
ve
propa
ganda yapmaktan' gerekletirilmitir; deyim uygun derse 'so
uk s a v a ' ncesi 'sosyalist sol' lkemizde 'sivil'dir; iileri,
kylleri, aydnlar, 'sivil t o p l u m ' rgtlenmesi ve propaganda
yoluyla 'sosyalizm'e aryor.
Bu gelenei 'souk s a v a ' bozdu.
'Keskin sirke'nin z a r a r
Sonradan iki yeni -maalesef provokasyona ok elverili- 'sosllst aydn'tr ortaya kt: Bazlar 27 Mays'a da 'ilham kaynjj'olan 'askeri mdahale' yoluyla 'devrimi' gerekletirme yan
lyd: ' n c Dnya'c diyebilecemiz bu tr 'ilericilik', rne Albay Nsr'dan, B u m e d y e n ' d e n ,
S e k u Ture'den,
N'Krumah'dan alyordu (Yn Hareketi). M e n d e r e s demokrasisi,
Ihlllir formlnde, arl brokrasiden burjuvaziye kaydrnca, o
l/lcn ksmen de K o r e Sava'nn 'seyyit'ndan tedirgin, askeri
fokrasi, DP'ye kar tavr girmi 'ilerici' aydnlarla 'flrte' balajtl. Bu trden 'ilericiliin', E n v e r P a a usul (Babli B a s k 93
ni) Bonapartiste darbeciliin yolunu at; ayrca, bilinmez ka

trl provokasyonu ierdii zaman iinde galiba anlald.
Dier bazlar ise 60'l yllardan itibaren ksmen Maozedun/
K r u s o f uyumazlndan, ksmen Kba'daki C a s t r o / G u c v c r a
'romantizminden' etkilenerek,
'silahl eylem' amazna girer;
bunda elbet Sovyetlcr'deki Brejnef sosyalizminin Nomenklatu
ra yanllnda donup kalmas, B a t Avrupa'da bagsteren
Mao'cu renci ayaklanmalar etkili oluyordu. Hazin olan bu dev
rimciliklerin, halka derinlemesine intikal etmekte olan Trkiye
i Partisi'nin nce duraklamasna, sonra da sarslmasna sebep
olmasyd; ayrca bunlar da, en az 'tepeden inmecilik' kadar pro
vokasyona ak ve elverili grnyordu.
Sosyalist sol neredeyse tmyle 'marginal'lie itilmitir;
TP'in solda brakt bolua; Merkez sol, tavizcilii yznden iti
bar kaybettii iin bir trl yerleemiyor; meydan bo bulan Re
fah Partisi, (zaten bu amala 'tribne' ezilmilerden yana bir de
magojiyi yrtmyor mu?) gelip o bolua bir gzel kuruluyor: iyi
mi?
'Keskin sirke kpne zarar' sz, bouna m sylenmitir?
94
'NEREDE YANLI YAPTIK?'
15 Kasm 1996
Cehennem sca yaz gn, gnein basncndan camlar yu
muam; nedense 'imbat' kmad, ' D e m o k r a t zmir'in stihba
rat Salonunda kan ter iindeyiz: 60'l yllarn ikinci yars, renci
eylemleri alm yrm, genler siyasete snyor.
CHP'nin nemli ismi T u r h a n Feyziolu, 'gelimelerin onu
neden kayglandrdn', az nce gazeteye yapt ziyarette, y
le zetlenmiti: "-Fikir Kulpleri F e d e r a s y o n u ( F K F ) bizim
amzdan menfi rol oynuyor, genlii TP'e kaybediyoruz." O
dittikten sonra, ensemden kuyruk sokumuma akan teri hissede
rek, dnyorum; bu szlerin 'plak' anlam nedir? 27 Mays'a
'kaddm eden gnlerde, CHP'yi 'srtlam olan' renci genliJln, artk sosyalizme akmas m?
12 Mart'tan, 12 Eyll'den sonra, dudaklardan eksik olma
n o 'Nerede yanl y a p t k ? ' sorusuna cevap aranrken, acaba
nokta zerinde durulmamal mdr? F K F , Dev/Gen'e donu
nken, Marighella'nn 'ehir gerillas'na heves edeceine; TrIV i Partisi'nin gereki platformunda kalsayd, 'sosyalist
n/' gl ve yasal bir siyasi rgtlenmeyi srdrm olmaz myd?
I Iadi genler tecrbesizdi, kapsaml dnemiyorlardi; onlara
Rllnv-'uzlua kalkan, T P dnda kalm 'eski tfeklerin iine
ln gafleti neyle aklayalm?
'Gaflet' yerine yoksa 'ihtiras' m demeliydim?
'Sahte ideolojiler'in
amac...
I elevizyondaki Sal Syleilerimde ( T R T 2 ) , adn sk sk an95
dm, igaldeki komnist direniine katlm o emektar sendikac,

C a m a r a d e Paul; 60'l yllarn ilk srasnda tekrar P a r i s ' t e bulu
tuum zaman, bana demiti ki:
hakl
olabilirsin,
Sovyetler'de devrim
yrmyor;
yalnz
sakn
unutma:
'Sistem'
denetimi
altndaki
lkelerde,
sosyalist hareketi datmay
kafaya
koymu: Anarist ve Trokist
'enternasyonallerin
kprdamaya
balamas,
ne
yalnz
SSCB'delci donukluktan ileri geliyor, ne de in ve Latin
Amerika'da/ci 'silahl eylemler'in cazibesinden; ortal kart
ran 'sistem'dir."
Daha sonralar, B a t Avrupa'da dorudan komnist partile
re ynelen delikanl kz ve erkekleri engellemek iin, 'Cinsel
Devrim', 'Feminizm ve Kadn Haklar', 'evrecilik' ve ben
zeri 'sahte ideolojileri' de 'sistem'in retip gelitirdiini, ayn Ca
m a r a d e P a u l ortaya atacaktr. lgin olan, btn bu saydm
'ideolojilerin' garip bir tesadf eseri olarak, ' m a d e in USA' olu
u: Hepsi Amerika'dan balamad m?
Trkiye'de 'souk s a v a ' neticede, 'sosyalist sol'un ina
nlmaz bir 'renci hareketi' alkantsna dnmesine sebep ol
mutur. Hi unutmam, zamann genleriyle tartrken, kendi ken
dilerini 'devrimin itici gc'diye tanmladklarna ahit olmutum,
bir Marksistin bunu anlayabilmesi, mmkn mdr? Hele kabul
edebilmesi, asla! Sosyalizmin 'itici gc', hakiki mstahsil olan i i
snfdr; henz 'tketici' konumundaki rencilerin tayamay.
caklar byle bir arln altna girmeleri, onlar hem halktan sn
yutlayacak, hem de amalarnn ok uzaklarna kaydracakt.
yle de olmutur.
El insaf!..'
Tehlike orada balamyor mu?
Paris'teki Nzm
Hikmet'i
Kurtarma
Komitesi'ni
1 9 5 0 1 i yllarda, V a r t a n hmalyan, H a s a n Akku, TacHH
K a r a n ve daha niceleri, tehlikeli bir 'kader birlii' iindeydlM
yani Ermeni'si, Krt', Trk', Yahudi'si, Laz'! KUTV neslin
96
titirdii o kuak, ne 'etnik' ayrm bilir, ne de 'mezhep' ayrm!

Sosyalisttirler, o kadar!
B a r k e v amikyan'n -topra bol olsun- Danaksutyun'dan bir Fransz Ermeni'sine, masaya yumruunu vura vura
dediklerini unatabilir miyim:
sen ne diyorsun, ahbarik? Hayr, Trkiye'de bama
gelenler,
Ermeni olduum iin gelmedi,
komnistim diye gel
di; ayn bela, u yanmda grdn halis Trk arkadamn da
bana geliyordu: bizde din fark, dil fark yoktur!"
Sonra ayn zamanda iyi bir 'bando efi' olan ' T o r n a c '
mer'in 40 karanlnn eski zmir Mahpushanesinde, ban
sar kulandan yana eerek bize rettii o mar: " . . . fabrika
l a r d a biz / t a r l a l a r d a biziz / biziz h a y a t y a r a t a n / din far
k bilmeyiz / dil fark bilmeyiz / d o d u k sanki bir a n a
dan!"
Sosyalist bir hareket, ancak iyice 'marginalleir', halknn
adamakll uzana derse, 'toplumsal dirsek temasn' kurabil
mek iin savunduu fikirleri kalabalkla somutlatrabilmek iin,
'etnik' ya da 'dini' yanllara yuvarlanr: ' S o u k sava'n Trki
ye'de 'sosyalist sol' aydnna yapt en byk ktlk, yaptrd
o byk yanl; n c e 'tketici' faklte r e n c i s i n d e n , 'itici
g' r e t m e y e kalkmas ise; s o n r a iine yuvarland
yalnzlktan kurtulabilmek iin, 'rklktan' ve 'mezhepi
likten' m e d e t u m m a s d r .
lerici (progressiste), hele de sosyalist geinenler, klahlar
n nlerine koyup etraflca dnmeli: 'mezhep' ya da 'rk' davas
dden 'ilerici', hele de 'sosyalist' olur mu?
El insaf!
97
'HER KOYUN, KEND BACAINDAN.
18 Kasm 1996
Ne hainliim kalmt, ne casusluum!
1 9 6 5 , P a r i s dn. O dnemde sosyalist solun dnyada tar
tt sorunlar 'gndeme' getiriyorum; oysa Trkiye'deki sosyalist
'intelligentsia', dnya sosyalizminin 301u yllardaki 'gndemini'
tartyor. Az gelimi olmas, elbette sadece onun kabahati deil;
stelik 'Sovyet hipotei' oumuzun zihin akln karartyor. O
ortamda, una benzer bir 'tespit' kafalar elbette kartracakt:
Marks, 2 0 . yzylda dnya sosyalist ihtilalinin gerekleece
ini ngrmt; oysa 2 0 . yzyl smrgelerin halk kurtulu sa
valar yzyl oldu; ne de olsa Avrupal bir bilim adam olan
M a r k s , Avrupa/merkezci dnm, 'mazlum milletlerle Bat
l emperyalist 'sistem'in kartln hafifsemiti.
Bu 'tespit' yzyln son onylna girilirken, SSCB'nin ve Do
u Bloku'nun kmesiyle, bsbtn nem kazanmtr. Gn
mzde onca laf edilen Kuzey/Gney kartl, asl aranrsa Sul
t a n Galiyef'le Mustafa Kemal'in daha 1 9 2 0 l e r d e altn kaln
kaln izdii, 'mazlum milletler' gereinin baka ekilde ifade
edilmesinden ibarettir. Galiyef, handiyse kehanet denilebilecek
bir ngrle, yle demiti:
" . . . B a t p r o l e t a r y a s n d a n hayr yoktur, devrim mutla
k a mazlum lkelerden, yani s m r g e y a d a y a r s m r g e
d u r u m u n a indirgenmi D o u lkelerinden g e l e c e k t i r . Bu
nun iin de asl bu lkelere el uzatlmas gereklidir."
('Hangi Atatrk', s. 2 5 6 , 3. Basm, Bilgi Yaynevi, 1 9 9 6 )
Gazi Mustafa Kemal'in syledikleri, daha farkl saylma/
ama daha 'airane' olduu kesindir:
98
" . . . a r k t a n imdi d o a c a k olan g n e e baknz! Bu

gn, gnn aardn nasl g r y o r s a m , u z a k t a n btn
a r k milletlerinin de uyanlarn yle g r y o r u m . stiklal
v e hrriyetine k a v u a c a k olan o k k a r d e millet vardr..."
(Ayn kitap, s. 2 4 9 )
2 0 . yzyl bu gerein yzyl oldu: o kadar byledir ki bu,
in, Vietnam, Kba, bir manada S S C B devrimi, etiketi sosya
list, hatta Marksist olmakla beraber, 'az gelimilerin emperyaliz
me kar kurtulu savadr. 1 9 . yzyl Avrupa sosyalizmi, belki
bu sebepten, S o v y e t Devrimi'ni 'kendinden' saymamt. Yoksa
III. E n t e r n a s y o n a l neden kurulsundu? Nitekim S o v y e t sosyaliz
mi de, in Devrimi'ni bir sre sonra kendinden saymaz.
Dnya, 'Sosyalist Devrimi'ni daha bekleyecektir.
O vahim ' y a b a n c l a m a ' . . .

'Sovyet hipotei', Trkiye'de 'sosyalist sol'un hem ulu
sal bir bamszlk ve kalknma 'modeli' gelitirip nerebilmesine
engel oldu, hem de Marksizmin bir ynetim olarak ele alnp uy
gulanmasna!
Anlatr dururum; 40'l yllarda, doru drst kitap olmad
in diyalektik metodun ne olduunu renemiyorduk; on yl bo
yunca, rastladm her sosyalist aydna ne demek olduunu sor
dum, hibirisinden doyurucu bir cevap alamadm. Sosyalist sol ay
dnnn 'sosyalistlii', S o v y e t tezlerini benimseyip tekrarlamasn
dan ibaretti. Ayn eyi daha sonra Mao'cular, ayn bezdirici srarla
srdrdler. Diyalektik gibi, evik ve esnek, stelik akkan bir
ynteme sahip sosyalizm, kaskat bir dogmatizm haline dntdlmt. Zaten Sovyet 'depreminden' sonra, en hzl yandalar
nn, en mthi 'dnekler' olmas bundan ileri gelmiyor mu? nan
nydnydlar, bilin aydn deil!
Aksayan 'metod' muydu? Hayr! Yanl zaman ve yerdeki,
yanl bir uygulamayd; metod, eletirisini oktan yapmaya giri
miti, ama gel de anlat! 'Sosyalist sol' o halde, nce alt 'itail sosyalizminden' vazgemeyi bilmeli; areyi bu defa 'itaat libe99
ralizmine' intisap etmekte aramayp, ada diyalektii rene

rek, Trkiye koullarna adam gibi uygulamay bilmelidir. Halkla,
tabii ii snfyla arasndaki o vahim 'yabanclamadan' kurtulma
nn ilk adm budur: diyalektik yntemle, Trkiye iin ulusal bir
sosyalist kalknma-gelime modeli oluturmak!
nk tarih, bu bahiste de 'her koyunun kendi bacandan
aslacan'
gstermitir.
' S i s t e m ' kuklas 'liberallik'...

yi de bu 'model' nasl oluturulacak?
Laiklik diye sergiledikleri, 'sistem' kuklas liberallik yok mu,
onun antiemperyalist eletirisini ieren, 'seyyal' bir sosyal ve eko
nomik diyalektiin tartmaya almasyla!
Zola ne demitir: "Umumi bir binaya h e r a m e l e a n c a k
kendi tan getirebilir." Yarm yzyllk servenin sonunda,
benim grebildiim odur ki, ulusal Trk sosyalizminin 'taban',
Mdafaa-i Hukuk 'Kemalizm'i olmak lazmdr: yani siyasette,
iktisatta ve kltrde 'tam bamszlk!' Bu gereklidir, ama yetmez;
hem geriye doru (rtrospectif) bir 'totaliterlik' zeletirisi, hem
de ileriye doru bir demokratik 'sivil toplum' tasarm (projecti
on) gerekletirilmelidir.
Bu iki aba diyalektik olarak yrtleceinden, bir bakma
'merkez sol' ile 'sosyalist sol'un kartln ve birlikteliini netletirecek; kimin, nerede, nereye kadar, neyi savunduu; neden
'merkez sol'un, antiemperyalist Kemalistlie 'dnmesi', neden
'sosyalist sol'un ulusallamas, yani halklamas (iilemesi) ve
Trklerin dikey ve yatay kltrlerine ve tarihlerine sahip kmas
gerektii anlalacaktr.
Niin, 'sistem'e kar antiemperyalist bir bilekeyi savunmak
zorunda olduklar da!
100
'SOUK SAVA' BTT M?
20 Kasm 1996
J u l i a Kristeva'nn - 6 8 olaylarn 'ierden' anlatan- roman
n okuyorum ( ' L c s S a m u r a i s ' ) . Akamst, sular karard; B o az'n zerinde alaca bir duman: uzak uzak, sis ddkleri; kederli
bir sknet, kaln bir kaybolmutuk duygusu!
O srada, telefon: iinizden biri, 'souk sava'n Trk ay :
dnlarna yapt 'tahn'bat'tan etkilenmi, diyor ki:
sonuta
suya kaplan pler gibi srklenmiiz;
herkes,
hareket nokta
snn ok uzaklarna dm; herkes, birbirine dman! D o u
Bloku'nun k, hi olmazsa, 'souk s a v a ' n sona ermesi
ne yarad; yoksa kimbilir,
daha ne yozlamalar,
ne kaymalar
yaayacaktk?"
Ona ne dedim? nce, en dehet verici olann; yani, soruya
kar bir soru, hem de vahim bir soru:
acaba 'souk s a v a '
gerekten bitti mi?" Arkasndan, bir de aka: "... yok canm, 'so
uk sava'n baz edebi katklar da olmad deil: onu yaamasaydk, J o h n Le C a r r gibi, lan Fleming gibi, iki nemli 'ca
sus' romancsna sahip olabilir miydik? J a m e s B o n d da, ' S o
uktan Gelen C a s u s ' da, dnemi iki farkl ynden yanstan,
iki klasik:
ilki handiyse bilim/kurguyla flrt halindedir,
ikincisi
'aleladenin 'fantastii'n yakalam..."
aka bir yana: ' S o u k sava'n muzaffer kutbu kim,
ABD yle mi? 'Casus' romanclar, acaba neden ngiltere'den
kt?
101
A m a ayn, v a s t a l a r farkl...
'Souk sava'la 'scak sava'n 'ama/an' aa yukar ay
ndr da, kullandklar 'vastalar' farkldr.
Ama ayndr ne demek? Galiba u: S S C B ile A B D sahici bir
savaa tutumu olsalard, neyi amalam olacaklard? ABD'nin
amac belli: S o v y e t m p a r a t o r l u u n u ykmak, S o v y e t 'nfuz
sahasna' el koymak; komnizmi tasfiye edip, oralarda hem de
netleyebilecei 'liberal' ynetimler tesis etmek, hem de yeryz
nn geni bir kesimini kapsayan 'Dou Bloku' pazarn ele geir
mek! tiraf etmeliyiz ki W a s h i n g t o n ('sistem') bu amacna, 'deh
et dengesi' (atom sava) yznden gze alamad 'scak' bir sa
vaa bulamadan ulaabilmitir.
Vasta/an' farkldr, ne anlama geliyor? Gayet basit: ' S o u k
sava'n silahlar ne tanktr, ne top, ne fze, ne uak; onun silah
lar casusluk ve propaganda; kar taraf ierden kertebilmek
iin halkn ve kamuoyunu blmek; ekonomik dzeyde ambargo
ve benzeri tedbirlerle skntya sokmak; gerek ynetimin st kade
mesinde, gerekse aydnlar arasnda kendisine 'yanda' edinmek!
Gerekten de A B D - S S C B 'souk s a v a ' srecinde bunlarn ta
mam kullanlmtr.
Stalin'in kz dahil, 'Hrriyeti S e t i m ' kahraman Viktor
Kravenko'dan Rudolf Nuriyef'e ya da Aleksandr Soljenitsin'e kadar nice muteber Sovyet aydn, kar tarafa gemi; 'in
san haklarn' savunmak pahasna, lkesini ve ynetimini karalamt. Gorbaof'u deviren ve S S C B ' n i datan 'komplo'a, Rus
ya, U k r a y n a ve B e y a z R u s y a cumhurbakanlarnn 'rol' pek
aktr; bunun teyidini almak iin, ABD'nin bu 'zevata' hl ver
meyi srdrd destee bakmak yetmez mi?
S o v y e t halklarnn eskisinden daha kt yaad, lkenin
paraland; yalnz 'pazar' deil, 'sistem'in basbaya Rusya'nn
'ruhunu' teslim almaya alt aka grlyor.
Peki bu, 'souk sava'n sonu mudur?
102
Adn k o y m u y o r l a r , a m a . . .
Sanmyorum! O ok yalnz, hep fkeli 'Trokist' dostum
'Mark Apter'in, iki parmann arasndan dmez ezeli sigaras ve
evlere enlik Slav aksanyla neler dediini, hele bir hatrlayalm:
"...liberal
emperyalizm,
yani
'sistem'
dmansz
yaayamaz.
Sava boyunca 'dman' Alman faistleri ve Japon
militaristleri
idi;
imdi
Stalin'ci
Ruslar,
yarn
kimbilir
kimler olacak?"
(Cumhuriyet, 30 Eyll 1 9 9 6 )
Kimse adn aka koymuyor ama, W a s h i n g t o n -dolay
syla, 'sistem'- hanidir yeni, en az nceki kadar kapsaml bir 'so
uk s a v a ' balatt ve yrtyor, kime kar m? D o u Bloku'nun datlmasndan sonra, herkese dayatlmak istenen 'Yeni
Dnya Dzeni'ne boyun emeyen, yani 'kreselleme'ye, yani
'zelletirmeye' direnen, n c Dnya'nn 'milliyeti' lke
lerine kari!
A m a nedir d e r s e n i z , birdir ve ayndr: o lkelerin
t e m s i l ettii geni 'pazar' okuluslu t e k e l l e r e a m a k ; bu
nun iin de 'milliyeti' ynetimleri ykmak, bu m a k s a t l a
halk v e aydnlar e k o n o m i k d a r b o a z l a r a s o k u p s o n u n d a
rahatlkla denetleyebilecei liberal' y n e t i m l e r t e s i s e t m e k
ve ilh.
V a s t a l a r nedir derseniz, birdir ve ayndr: 'hedefi',
ierden k e r t e b i l m e k iin 'casusluk ve 'propaganda', ak
pazarn saylmaz faydalaryla 'beyin ykamak', 'insan haklar'
davasn kullanp aydnlar blmek, a y n e n R u s y a ' d a yapt
gibi, bir ksmn kendi y a n n a e k m e k vs.
Sizce Trkiye Cumhuriyeti'ne kar da, byle 'souk bir
s a v a ' yrtlyor mu, yrtlmyor mu? te onu tartacaz.
103
TRKYE'YE KARI 'SOUK SAVA'
22 Kasm 1996
O tarihte, St-Michcl Bulvar'ndaki Dupont Kahvesi, he
nz bir ayakkabc maazasna dnmemiti; Q u a r t i e r La
tin'deki en marginal renciler, oraya dyor; zaman zaman,
ben de uruyorum.
Souk bir akamst, camlar btn yamur; yal bir adam
gsterdiler, dediler ki: "...bu zat K m u r a n Bedirhan'dr, hani
yzellilikler'den.' H a r p u t Valisi Ali Galip' le Sivas Kongresi'ni
basmaya kalkan, Krt airet beyi!" Ayn zamanda, isvire'de
Feridun Z a z a diye bir Krt aydn, baka bir Krtlk cereyan
n ayakta tutmaya abalyordu. kisi de mitsizdiler. K m u r a n
B e d i r h a n , Osmanl elebisi bir ihtiyar; ipil gzlerini krpa krpa, ngilizlerden ikyet etmiti: ilerine gelince srtn svazlyorlarm, ileri bitti mi, ne arayan kalyormu, ne soran! stanbul has
reti iindeydi, sanrm yle de ld.
ddia oydu ki, o Krt grupuklar 'ngiliz Servislerinin' hima
yesindeydiler; buna.mukabil, Danaksutyun, Hnaksutyun gi
bi 'klasik' Ermeni rgtlerini, Fransz stihbarat.himaye ediyordu.
Paris'te, o yllarda, Ermeni 'muhalefeti' de, Krtlerden daha iyi
bir durumda grnmyordu. Yanlmyorsam, 'Haystan' adnda bi
gazete karyorlard. Komnist Ermeniler onlardan ok daha faal
ve rgtlydler. Neresinden baklrsa baklsn, 50'li yllarn ban
daki sava ertesi Paris'inde, Trkiye aleyhindeki Osmanl azn
lklarnn gelecei hi de parlak saylamazd.
Peki, nasl oldu da, sonra?..
104
Anlaml bir 'iaret'...

aret adamakll anlamldr, 'souk sava'n en hzl dne
minde, Amerika'dan verilmitir; hem tam da beklenebilecei gi
bi, Yunanllar tarafndan! O tarihte, sca scana, olay ele alp
irdelemitim:
"...fikrimce ortada bir plan var, her ey onu uygulamak
dorultusunda gelitiriliyor. sterseniz, Tagaris'in 'Onus P r o banti/Kantn Arl'
isimli raporunu hatrlayalm.
('Onus
Probanti', ng. eviren G e o r g u i o s Vurnas, Armageddon Yayn
evi, 1 9 7 8 , Chicago) G e n e r a l Ail T a g a r i s , Y u n a n S t r a t e j i k
A r a t r m a l a r Enstits'nn bakan imi, raporu da, doru
dan
doruya
Trkiye'nin
ne
yolda paralanabilecei
zerine
bir n alma. Adam en ok neyin zerinde duruyor biliyor
musunuz, Trkiye'nin nfus yapsnn! Bir kere Trklerin
ver
dii nfus saymlar yanlm,
iiriyormuuz biz bu
rakamla
r, Anadolu'da yle krk, krk be milyon Trk filan yaamyormu; bu iddia, asl onu izleyecek teki iddiaya dayanak sa
lad iin nemli, nk T a g a r i s baklay azndan karyor,
nk Kk Asya'da son derece kark bir uluslar ve halklar
karmaas
olduunu sylyor,
en
azndan
on
milyon
kadar
aznlk
varm
ki,
aralarnda
Krtleri,
Ermenileri,
Araplar,
erkesleri,
Bulgarlar
saymak
lazmm..."
"...General Tagaris'in arkasndan ortaya ataca ey, el
bette daha da arpc: deil mi ki Kk Asya'da yaayan bu
halklar,
Trkler gelip oray ele geirmeden nce oralarda ya
yorlard,
elbette
bamsz
lkeler
oluturmalar
hakseverliin
bir gereidir. Bylelikle adamcaz, ak ak,
vaktiyle Osman
l'nn paralanmas demek olan 'Dou Sorunu'nun (ark Me
selesi) yeniden
canlandrlmas
gerektiini
ne sryor,
srer
ken de en ok Ermenileri ve Krtleri gz nnde tutuyor..."
(Dnya, 11 Eyll 1 9 7 8 )
Trkiye'ye kar 'souk s a v a ' balatlmt bile! nce, Os
manl'nn son dnemindeki baarlar gz nnde tutularak, Er
meniler sahneye srlmt: 60'l yllarn ortasndan itibaren,
105
Trk diplomatlarna suikastlar balad, epeyce de srd; her ne

kadar bu, mahut soykrm iddialarnn propaganda amacyla gn
deme getirilmesine yaradysa da, ASALA tamamiyle havada kal
yordu: Anadolu iinden de, stanbul'dan da, Trkiye Ermenile
ri 'provokasyona' katlmamak saduyusunu gsterdiler.
te o vakit, daha nce kullanlm olan teki 'kartn' ele aln
mas uygun grld: Krt kart! Bu kart Musul olaynda e y h
S a i t syan ile, H a t a y olaynda Dersim syan ile kullanlm
t, baarl olamamt belki ama, Ermenilere oranla Trkiye'de
Krtlerin daha kalabalk olduu bir gerekti; yleyse Kbrs Harekt'ndaki Trk 'huru hareketi'nden sonra, niye kullanlma
sn?
Hl kullanyorlar.
'Atladklar' n o k t a . . .
Dikkat isterim: 60'l 70'li yllar, Dou-Bat 'souk sava'nn en gergin yllar; yani, 'sistem'in, D o u Bloku'na kar
Trkiye'ye iddetle ihtiyacrvar; hal byleyken, bu hareketi, bindi
i dal kesmesi anlamna gelmez mi?
Sorunurt cevab, 60'lr yllarda Trkiye d politikasnn 'sis
tem'in dayatt rotadan hafif inhiraf etmesinde yatyor: Ankara,
hem S S C B ' y e ve D o u Bloku lkelerine, hem O r t a d o u lke
lerine 'el uzatm', 'souk s a v a ' m onu iine yuvarlad 'yalnz
lktan' kurtulma abasna girmiti.
M e n d e r e s , 'ABD'ne k a r p e k l M o s k o v a ' y a gidip
Kruov'la grebileceini' Havza'da syledikten sonra dev
rilmitir (27 Mays). Demirel/alayangil ikilisi, gneye alma
y gerekletirmeye kalktktan pek az sonra devre d braklr!, n
(1.2 Mart). Bunlara 'sistem'in onca tavsiye ve telkinine ramen
Trkiye'nin 'kamu n c l n d e hzl s a n a y i l e m e politika
s'nda diretmesi; ufak ufak, petrol corafyasnda yeniden bir 'gii^
oda' olarak belirmesi de eklenmelidir. Hele Kbrs mdahale.I,
resmen 'ty diker'.
106
'Sistem'in 'orta vade tahmin uzmanlar'nm strateji hesapla

rnda 'atladklar' nemli bir nokta kalyordu ki, sanrm daha son
ra Trkiye'ye kar 'souk sava'n younlatrlmasnda asl ne
den o oldu: S S C B ' n i n k, O r t a d o u ' d a Trkiye'yi birden
Avrasya'nn en etkili 'g o d a n a ' dntrmt.
Brakrlar m hi?
107
RUSYA VE YUGOSLAVYA NN 'BLND'?.
25 Kasm 1996
Akam alacas, Kanlca. U k r a y n a bandral tanker, sicim gi
bi yamurun prltl perdesi arkasnda, usulca kayboluyor. Yolcu
luk nereye? O d c s a ' y a m, Svastopol'a m?
engelky'deki yalnn iek zengini bahesinde,'bir zaman
lar Sadri'yle (Alk) syleirken, Boaz'dan her iki yne zarif
Sovyet ileplerinin getiini grrdk; drbnle seyreder, adlarn
karmaya urardm: 'Akademisyen P a v l o f mu, ' M a r e a l Tim o e n k o ' mu, vs. Artk o ilepler yok, onlarn yerine, dalm
S S C B tebihinden olma 'yeni' lkelerin, hayli bakmsz teknelei
geiyor: U k r a y n a , B e y a z Rusya, Grcistan vb.
yle garip bir sorunun, engerek gibi kvrlarak, yreimden
aklma ykselmesini nleyemiyorum: " - M o s k o v a , 'Yeni Dny.
Dzeni'ne uymak gvencesini verdikten sonra, S S C B ' n i 'dai
m a k bir zaruret miydi? 'Sistem', 'kreselletirilmi ve zelletinl
mi' daha geni bir B a m s z Devletler Topluluu'nu daha iyi
denetleyip,
daha
geni
bir pazardan
yararlanm
olmayacak
myd? S S C B ' n i , daha geni dnlrse D o u Bloku'nu pa
a para 'blmek', ufack devletlere ayrmak niye?"
eytann ii yok, ok gemeden, iimsra baka bir soru kv
lyor: "-...ya Y u g o s l a v y a ? Onun gnah neydi ki? Yllarda
S o v y e t ekseninden kmt, Dnya B a n k a s ve IMF ile y a k n
ilikiler iindeydi; Yeni Dnya Dzeni'ne aykr davramu <w
'balantsz' gemiinden mi karld da, kanl bir paralanan
srecine itildi? 'nsan Haklar' denildi mi aslan kesilen 'Batl'j
B o s n a H e r s e k kym kym kylrken, acaba niin sadc'c- ufj
ve vah etmekle yetiniyordu?"
108
Grmemek iin ya kr olmak lazm, ya da 'sistem'in ua1

'Yeni D n y a Dzeni'nin sahipleri, yalnzca sosyalizmd m a n deildir; byk ve milliyeti bir lke -kapitalist
v e liberal o l s a d a - ilerine gelmiyor. J a p o n y a ' n n balar
na nasl b e l a olduunu u n u t a m y o r l a r . O yzden, libera
lizmin en yoz biimlerini s e m i de o l s a l a r , byk ya da
byme potansiyeli yksek lkeleri 'blmeyi' k a r l a r n a
uygun buluyorlar: 2 0 . yzyln son on ylnda R u s y a ile Yu
goslavya'nn urad felaketler, bunun ak kantlardr.
Peki, ya T r k i y e ?
H e p ayn 'saplant'
unu biliyoruz: A B D T i c a r e t Bakanl'nn, iki yllk kap
laml bir aratrmadan sonra saptad, yedi byk stratejik pazar
dan birisi Trkiye'dir. Trkiye'yi slam corafyasnda -ki ayn
Knmanda 'petrol corafyas'du- 'lml slam' bir liberal lke olarnk, 'Truva at' gibi kullanmak niyetinde olduu da, belli. Ne var
ti ABD, Trkiye'den ok sonra 'girdii' dier birok lkede hefnvn her istediini elde ettii halde, bunca yldr Trkiye'de ne tam
l taat tesis edebildi, ne de tam bir 'kreselleme ve zelleIrme!
Trkiye'yi anlamak da zor! Onca 'beyin ykama'ya, onca
|i ilem 'e, onca tehdit ve antaja, nice sopa/havu uygulamaslamen, Trkler'in 'mayas' bozulmuyor. Saplantlar ayni:
ftda uygarlk dzeyini y a k a l a m a k ! ' stelik Y u g o s l a v y a
Rusya'nn datlmas, bunlara yarad; serbest kalan eski 'Os/' B a l k a n lkeleri ( B o s n a H e r s e k , M a k e d o n y a , Arnalk, K o s o v a , vs) yzlerini hemen Ankara'ya dndler. KafInr'da ve O r t a a s y a ' d a da benzer bir gelime yaanyor. ster
ll/, yarm yzyllk A B D urana ramen, Trkiye sistemli
Avrasya politikasyla, hesapta olmadk bir 'g oda' ol-
l|l ilgin yan, byle bir politikann organlar da hazr: Ka

iliz E k o n o m i k ibirlii Tekilat ne gne duruyor? Tr109
kiye-ran-Pakstan Ekonomik birlii rgt, Trk cumhuri

yetlerinin katlmasyla, Asya ilerine kadar uzanmad m? Bu iki
rgt erevesinde anlap uyuabilen Trkiye, Rusya, ran ve
dierleri, hem AB'ne hem de A B D ' n e ve 'Uzakdou kaplanla
r'na tehlikeli bir rakip olamaz m? lkede ve toplumda, byle si
yasi ve ekonomik bir projeksiyonun, yandalar da var, savunucu
lar da! Trkiye, Latin Amerika'da 'ykselen stratejik pazarla
ra' hi benzemiyor. Acaba neden?
Hi unutmam: 12 Mart sonrasnda, benzer bir soruyu bana
ynelten o Amerikal Basn Ataesine, D e m o k r a t zmir'in so
rumlusu olarak, aynen u cevab vermitim: "-Bunu anlamanz
zor, n k sizin btn tarihiniz, bizim b a t tarihimiz ka
dar!"
Y a r m yzyl g e m i , a m a . . .
'Sistem'in Trkiye'ye dnd 'iyilik' nedir? Hele yllardr
iinden getiimiz 'serencam' bir hatrlaynz! Bize de, Yugoslav
ya ve Rusya'ya benzer bir 'iyi/i/c' tasarladklarna hkmetmek
mmkn. NATO'da sadk mttefik olmak, onlara yetmiyor; tan
anlamyla denetleyebilecekleri liberal kapitalist ama komprador/
kozmopolit bir ynetim istiyorlar: 'milliyeti' deil! Yani Silahl
Kuvvetleri de, Trkiye'nin ulusal karlarn deil, 'sistem'in
karlarn korumaya hazr olacak! Dahas, toplumun, btnyle
'Amerikan h a y a t tarz'na intikal etmi olmas ngrlyor. On
grlyor ama, zerinden yarm yzyl getii halde, bu 'hayal' hv
nz gereklememi, kolay kolay gerekleecee de benzeme
onun iin Trkiye'nin elini kolunu budamak yararl olabilir; b da
'dk younlukta bir i s a v a ' rgtlenerek, uzun vadcd
gerekletirilebilir.
Neler mi samaladm? Affedersiniz ben sadece lkeyi yllan a
ynetmi ve ynetmekte olan, aslnda 'sistem'e yanda baz '/>i|
yklerimizin' sylediklerini aktaryorum.
imdi arzu ederseniz, o bahse geebiliriz.
110
'BATIYA YARANAMAYAN 'BATI' YANDAI!.
27 Kasm 1996
Bilgi yarmasna var msnz? Peki, ite size 1 0 0 puanlk bir
soru: Neresinden baklsa, 'canhra' bulacanz u szleri, acaba
kim sylemitir?
"...hi k i m s e kendi lkesini bir m a s a n n s t n e ko
yup bunu pazarlk k o n u s u y a p a m a z ; Trkiye'nin iinden
dndan h e r k e s bunu iyi bilmelidir. imdi bunlar ne yap
mak i s t i y o r ? B u n l a r ne i istiyorlar, ne a ; bunlar byle
bir devlet k u r m a k istiyorlar. B u n l a r n ne olduu, ne iste
dii iyi bilinmelidir. Trkiye'nin Batl dostlar, bunlarn
ne olduunu, ne istediini iyi bilmelidir. Trkiye t o p r a k ' 'm, onun zerindeki insanlarn, snrlarn k o r u m a
vgas yapyor; o y s a sanki Trkiye bunu y a p m y o r d a ,
an haklarn ihlal ediyor' diye L k m veriliyor..."
"...Avrupa Konseyi'nin 2 6 Nisan tarihli t a v s i y e k a r a
nn 6 ve 1 2 . m a d d e l e r i ne d i y o r ? B u n a 'siyasi bir z m
ln' diyor. 'Siyasi z m n e d i r ? ' dediiniz vakit, bakn
diyor. Avrupa K o n s e y i Genel S e k r e t e r i , 2 4 O c a k
95 gn b a n a bu o d a d a , 'TrlciyeVn niter devlet yaps1 terrn
kayna olabileceini; sorunun
btnyle zm
jf
askeri
nlemleri
yeterli
grmediini,
Krtlere
Avrupa
$$yi'nin gelitirdii aznlk haklarnn
tannmasnn bu hu>;luu ortadan kaldrabileceini' sylyor ve diyor ki:
illere
aznlk
haklar
tannmas
konusunda
kamuoyunda
ma
balatlmasn
yararl
gryoruz'."
'...imdi beyler, b e n size bir e y syleyeyim, bu Sevwu ileridir, S e v r e s t a r t m a s budur. 'Aznlk h a k l a r
111
tanyn v e y a kltrel o t o n o m i ' dediniz mi, bu S e v r e s ' d i r .

N e d e n ? Aznlk haklar dediiniz z a m a n , Trkiye'nin ivi
sini oynatrsnz, nk bugn Trkiye'yi a y a k t a t u t a n ,
eitli etnik m e n e l e r d e n g e l e n insanlarn kendilerini Tr
kiye'nin tarihinin sahibi ve geleceinin sahibi s a y m a l a r
dr..." (Yeni Yzyl, 22 Mays 1 9 9 5 )
Bat'dan yana yakla ikyet eden bu szlerin sahibi, bir za
manlarn 'Morrison Sleyman' Demirel'in ta kendisidir; 'sistem'in onun zerine bindirdii bask onu ne derece bunaltm ol
mal ki, am azn yummu gzn, eteindeki ta dkyor.
'nsan haklar', ' p a r a v a n a ' . . .

Dahas da var: 1 9 7 8 ' d e , General Tagaris'in 'Onus P r o banti/Kantn Arl' adl kitabnda
'gelitirdii' Trkiye
aleyhtar 'souk s a v a ' temalarn; 1 9 9 5 ' d e Demirel, 'sistem'in Trkiye zerindeki 'haksz basks'olarak ortaya koyuyor.
Tagaris'in nerdii nedir? Anadolu'da Trklerden ok eitli
baka halklarn yaad, bata Ermeniler ve Krtler olmak zere,
bu halklara 'bamsz' lkeler salanmas deil mi? O halde Demi
rel'in dediklerine kulak veriniz:
"...Sevres'in istedikleriyle bu t a l e p l e r a r a s n d a farkl
lk yoktur. N e r e d e n kardn bu S e v r e s ' i falan demeyiniz.
S e v r e s ' i n istedii 'Frat'n D o u s u ' ite buras: 'Bir s e n e
s o n r a plebisit yapn, bu halk ayr devlet olmak istiyorsa,
ayr bir devlet olsun!' S e v r e s ' i n dedii bu..."
"...Osmanl Devleti'nden iki devlet k a m a m t r ki,
bir t a n e s i E r m e n i devleti, dieri Krt devleti. E r m e n i dev
leti yllar s o n r a kt a m a m u h a t a b biz deiliz, b u n a ra
m e n r a h a t durmuyorlar; h e r s e n e 2 4 Nisanda soykrm fa
lan diyorlar; a y r c a , ASALA diye bir cinayet teekkl
kard a d a m , benim o t u z b e m a s u m diplomatm ldrd,
E r m e n i ii ayr olay..."
" . . . k a m a y a n ikinci devlet, Krt devleti. Onun da ha
ritasn izmilerdir. Kim izmitir, B a t izmitir Dou
112
izmitir meselesi deil nemli olan, birtakm i n s a n l a r

izmitir; bu izenlere kar 'Ne halt e d i y o r s u n u z ? ' d e m e k
benim grevim deil m i ? "
Fakat asl, Bat'nn fsistem'in) bu amaca ulaabilmek iin,
'souk sava' nasl kullandn, kullanmak istediini aklayan
u cmleler:
<
"...ben Trkiye'nin B a t ile m n a s e b e t l e r i n i n dzgn
olmas, Bat ile Trkiye'nin ibirlii iinde o l m a s , bizim
e v r e n s e l deerlere s a h i p o l m a m z t a r a f t a r y m . Trkiye,
demokrasinin eksiklikleri v a r s a t a m a m l a m a l a m a , 'de
m o k r a s i ' ve 'insan haklar' gibi bir s t r e y i ( p a r a v a n a y )
n e koyarak,
Trkiye'nin
paralanmasna varabilecek
zorlamalardan kanlmas taraftarym." (Yeni Yzyl, 22
Mays 1995)
'Souk sava' deilse, n e d i r ?

slup itibariyle Demirel, s m e t nn 'ekolnden' bir siya
t
setidir. Bunlar ok mecbur olmadka ak konumaz, dolayl 'do
kundurmalar' tercih eder. Siz Demirel'in hi bu kadar ak ko
nutuunu iittiniz mi?
Bugn Trkiye Cumhuriyeti'nin bandaki sorumlu, siyaset
sahnesine kt gnden beri tartmasz yanda olduu Bat'nn
fsistem'in), 'demo/crasi'yi ve 'insan haklar'm bahane ederek,
S e v r e s Szlemesi'ni uygulamaya kalktn, Trkiye'yi bl
meye yeltendiini sylyor. Meer her eyin sebebi, Trkiye'nin
'niter devlet yaps' imi! Sanki o 'yapnn' L a u s a n n e Anla
m a s ile kurulduunu bilmiyorlar!
Bu, 'souk s a v a ' deilse nedir, syler misiniz?
113
ACI BR 'MUKAYESE'.
29 Kasm 1996
O ilgin mukayeseyi, ilk defa, nerede ve ne zaman yaptm
hatrlamyorum; hatrladm, beni basbaya heyecanlandrddr,
kafam bir hayli kartrd! 'Sistem'in -zellikle de ABD'ninS S C B ' n e kar yrtt, 'souk sava'n son perdesinde; Yeltsin'e, Gorbaof'a kar nasl bir 'rol' oynatlmsa; Trkiye'ye
alan, 'souk sava'ta, Turgut zal'a, Demirel'e kar yle
bir rol oynatlmtr.
Yeltsin, Gorbaof'a kar nasl bir lider olarak karlmt?
Sovyet halklarn, S S C B ' n i n donuk ve kat totaliterliinden kurta
racak, liberal ve demokrat, tam anlamyla 'sivil toplum'cu bir li
der olarak deil mi? 12 Eyll sonras ynetiminde, Demirel'in
temsil ettii 'brokrasi + burjuvazi' oligarisine kar, Ozal da
liberal ve demokratik, tam anlamyla 'sivil toplum'cu bir lider
olarak karld. Yeltsin 'operasyonu' S S C B ' n i n 'blnmesi' ve
Sovyet 'pazarnn' olduu gibi 'sistem'in eline gemesiyle sonu
lanacakt. 'zgrlk', 'insan haklar', ksacas 'sivil t o p l u m ' has
retiyle Yeltsin'in kna taklan Sovyet aydnlar, ksa srede ken
dilerini 'sistem'in 'kuklalar' olarak bulacaklard.
Trkiye'de 'souk s a v a ' tuzann ne olduu artk belli; li
beral ve demokrat, 'sivil toplum'cu zal, 'sistem'e 'Frat'n
tesi'ndeki 'Federasyon'un szn vermiti; Irak blnecek,
Kuzey Irak'taki Krtlerle Gneydou Trkiye birletirilip bir
'federasyon' kurulacakt; olay, Trkiye'nin karna bir olay gibi
konuyor, gerekte 'niter devlet' yaps datlyordu. zerine
byle eildiniz mi, Krfez Sava'nda zal'n gsterdii mantk
sz aceleciliin gizli sebebini anlamak ok kolaylar.
114
O zaman da, imdi de 'insan haklar' ve 'sivil toplum' ad

na zal'n kna taklanlar; Yeltsin'in kna taklm olanlar gi
bi, neticede 'sistem'in 'kuklaln' kabul etmilerdir.
Anlayana, sivrisinek saz!..
i|
'
M e s ' u t Ylmaz'n 'tankl 1 ...
'
Bu mukayese zaman iinde dorulanmad m? Brakn Demirel'in 'canhra' ln, daha geen gn eski Genelkurmay Ba
kan, zal'n 'federasyon fikrini, kamuoyunda tartmaya a
mak istediini' aklamad m? Daha arpc bir tank, A n a v a t a n
Partisi'ni Turgut zal'dan devralm olan Mes'ut Ylmaz
(evet, o), Demirel'den ay kadar sonra, kelimesi kelimesine u
saptamay yapm:
"
"...ben t a m b e s e n e d i r , A m e r i k a ' d a n ayn kokuyu
alyorum. A B D ' y e s o n z i y a r e t i m d e d a h a kesin g r d m ki,
A B D Kuzey I r a k ' t a Trkiye'nin G n e y d o u s u ile birlee
cek bir 'federasyon' dnyor; yani Kuzey Irak' Trki
ye'nin p a t r o n a j n a v e r m e y i dnyorlar; o z a m a n bu ii
Trkiye'de canl t u t m a l a r lazm..."
"...Amerikan gzyle Trkiye'nin t u t u m u a n l a l m a z ,
nk 'federasyon'a Trk devleti de, Trk halk da Trki
ye'nin blnmesi gibi bakyor. Amerikallara g r e 'bln
me' deil, o z a m a n bunu T r k l e r e a n l a t m a k , Trkiye'nin
gndemine s o k m a k lazm, Trkiye'deki bu nyargy sil
mek lazm..."
"...bunu ilk defa r a h m e t l i Ozal syledi, 'Federasyonu
tartalm' dedi, o z a m a n da biz kar ktk..."(Hrriyet, 16
Austos 1 9 9 5 )
Hayret dorusu, ne kadar da Rusya'daki 'souk s a v a ' uyUnlamasn andryor. Hatrlayacaksnz, Yeltsin'in Sovyet kamuo
yunda balatt 'tartma', ksa srede SSCB'nin 'b/nmes'y/e'
tniulanmt.
Fakat, 'mukayese'nin zaman iinde 'teyidi' bahsinde, bir ta
lk daha dinletmek niyetindeyim; stelik bu, tamamiyle kar ta115
raftan bir tank: ran'n Ankara'daki Bykelisi M h a m m e d

Reza Bagher!
Kar t a r a f t a n bir 'tank'...

Anlalan ran'n da baz bildikleri var. nk Bagher, ba
knz neler sylemi:
"...Demirel'in
'Bat,
Seures'i
istiyor' sz dorudur.
Trkiye'yi ve ran' blmek istiyorlar. B i r s r e n c e Demirel a n k a y a ' d a h a r i t a l a r zerinde bize bilgi verdi. Trki
ye'den ve ran'dan k o p a r m a k istedikleri t o p r a k p a r a l a r
n g s t e r d i . Trkiye ve ran'dan t o p r a k a l a r a k , Kuzey
I r a k ' t a bir K r t devleti k u r m a k istediklerini belirtti. Biz
de d o s t lke o l a r a k elimizdeki bilgileri, h a r i t a zerinde
Demirel'e sunduk..."
"...srail su istiyor, b l g e d e d a h a etkili o l m a k istiyor.
A B D ve srail, blgenin iki gl lkesi Trkiye ve ran'
zayflatarak b l g e d e srail'i g l e n d i r m e y e alyor. Bu
plan u y g u l a m a k iin n c e Irak' bldler, Kuzey I r a k ' t a
bir K r t devleti k u r m a k istediler; s o n r a ran'daki ve Tr
kiye'deki Krtleri tahrik ederiz diye dndler..." (Milli
yet, 16 Mays 1 9 9 5 )
^Sizi bilmem ama, bana her ey yeterince ak ve aydnlk g
rnyor: Trkiye'ye kar gizli ya da ak bir 'souk s a v a ' s
rp gitmektedir. Anlalan odur ki, bu 'souk sava'n amac,
S e v r e s Szlemesi'nde aynen ngrld zere 'Frat'n Dousu'nu Trkiye'den koparmak; ran ve Irak'tan 'koparlacak'
teki topraklarla birlikte, 'sistem'in kontrolndeki Krtlerin eline
vermektir.
yi de neden? Gerekten 'demokrasi' ve 'insan haklar' ya
da 'Krtlerin kara gzleri' iin mi? Hem niye 'Frat'n Dou
su*?
Onu da konuacaz.
116
aralk '96
'katlm1
lafta
kalrsa...
FIRAT'IN 'DOUSU', PETROL M?.
2 Aralk 1996
Erzincan, 1 9 5 7 ; belki ekim, belki kasm! Dumanh-Srperen arasndaki telefon hattn ina ediyoruz. Frat'n yukar ucu,
ikide bir ayamza dolayor. Ne kadar etkilenmi olmalym ki,
yle bir iire baladm:
"...frat r z g r a kar akt z a m a n / s u y u n yz telal
bir korkuyla r p e r i r / a t m a c a kayalklarnda poyrazn yal
n soluu/dklr srcklar/plak k a v a k l a r d a n / t o r t o p
olmu/simsiyah ve ufacklar/iimsra s o n b a h a r gariplii
nin a r yorgunluu/frat r z g r a k a r akt z a m a n / s e s
sizce kendi k e n d i m e a l a y a s m g e l i r / n e d e n s e kimbilir.../
('Ben Sana Mecburum', s. 7 5 , 9. Basm, Bilgi Yaynevi)
F r a t deyip duruyoruz ya, oradan aklma geldi.
Kossigin, n e d e m i t i ?
Ankara, 10 Eyll 1 9 7 8 . O tarihte 'Dnya'ya yazyorum; o
gnk yazmda neler demiim, bir gz atar msnz:
"...yeryznn en byk petrol tekellerinden E x x o n ir
keti gizli bir rapor hazrlam, hazrlamakla kalmayp bunu ba
z Batl lkelere de ulatrm; bu raporu, Fransz sosyalist ga
zetelerinden 'Le Matin' elde ediyor, yaymlyor; okuyunca, ne
gryoruz: 2000'li yllardan itibaren Dnya petrolnn arlk
merkezi Arap lkelerinden Latin Amerika, Afrika ve Trki
ye'ye /cayaca/cm..."
119
"...hani hep 'Dnyann petrol yedekleri tkeniyor' deyip du

ruyorlar ya, yalan, rezervler 400 milyar ton dolaylarnda, uydu
araclyla yaplan petrol haritalarnda ise 71
kadar gelimek
te olan lkede, esasl petrol yataklar olduu grlyor; bunla
rn
16'snda imdiden nemli bulular yaplm,
25 kadarnda
cesaret
verici
sonular alnm..."
"...hanidir duyarz,
baz uzmanlara gre Anadolu Y a r m a das'nm alt bir petrol denizidir; yabanc irketler petrol bul
makta fakat bize haber vermeyip kuyular
kapatmaktadr,
vs.
Exxon
irketi'nin
raporuna
bakarsanz,
bu
sylentilerin
nemli ksmnda gerek pay
var..."
"...sanrm
i buraya gelince,
bir eyi daha hatrlamamz
yerinde olacak: Ecevit'in Sovyetler Birlii yolculuunda Kossigin'in ona,
'Trkiye'de petrol bulunduundan ok umutlu
olduunu' sylediini iitmemi miydik; anlalan Ruslar da uy
dular araclyla Trkiye'nin
altndaki petrol yataklarn sap
tadlar,
teknolojilerine
gvendiklerinden
bu
petrol
Trkiye
hesabna
karmay
neriyorlar..." ('Bat'nn
Deli
Gmlei',
s.
2 8 1 , 2. Basm, Bilgi Yaynevi)
Acaba hayal mi kuruyordum? Yoksa 'uuyor' muydum? Peki
ya i, 'kuvve'den fiil'e km',
1 9 7 8 - 1 9 7 9 knda Sovyetler
Birlii'nden bir uzmanlar heyeti, incelemelerde bulunmak ama
cyla, Trkiye'ye gelmi ise? in daha da artc olan yan, tam
bu aratrmalar srasnda ortal kartran nl K a h r a m a n m a
r a olaylar patlak vermise?..
Vehbi'nin k e r r k e s i . . .
O kadarla kalsa iyi! Demirel'i bu kadar kayglandrp, Sevres'in 'gndeme getirildii' kukusuna dren Frat'n Dou
su, 1979'un 14 ubatnda yine kalemime dolanyor:
"...sahi yahu ne oldu o adamlar? Hatrlayacaksnz Kahra
manmara
olaylarnn
patlak
verdii
gnlerde,
Trkiye'de/ci
petrol yataklarn
incelemek amacyla,
bir Sovyet uzmanlar he
yeti
lkemize gelmiti;
gidecekler,
yerinde aratrma
yapacak120
I
mut cevaplar reteyim derken, ciddi surette 'teklemiti'; bu da

'masasndaki' otoriterlik eilimini ne karm, sivil destekli parti
rgt, gittike Menderes'in 'ahs tahakkmnn' 'aygt' ha
lini almt.
Birka rnek istemez misiniz?
S a solu b u d a m a k m e r a k
D e m o k r a t P a r t i Ynetimi, 'Tek P a r t i ' dneminden kalma,
sa solu 'budamak' politikasn, 'olduu gibi' uygulayacaktr.
ikinci Dnya S a v a yllarnda, Nazilere yaknlyla tann
m olan C e v a t Rifat, o ara, 'slam D e m o k r a t P a r t i s i ' diye bir
parti kurmutu; bu parti derhal kapatlyor: 3 Mart 1 9 5 2 . Bunu
i Sendikalar Birlii'nin kapatl izler-. 20 Nisan 1 9 5 2 . He
men arkasndan, faaliyetini g bela srdrmeye abalayan Tr
kiye S o s y a l i s t Partisi'nin 17 yesini tutuklarlar; bunun arkasn
dan da, nl bir airin (Necip Fzl) yarglanp cezaevini boyla
mas gelecektir: 12 Aralk 1 9 5 2 .
Diyeceksiniz ki bunlar, 'rejim dman'; peki, O s m a n B lkba, Hseyin Cahit gibi demokrasiye ' s a d a k a t i m s e l l e m
zevatn' uradklar akbete ne demeli? Blkba, Cumhuri
yeti Millet P a r t i s i gibi nemli bir partinin, szn saknmaz li
deridir, 'TBMM'ye hakaretten yarglanr, tutuklanr: 24 Haziran
1 9 5 2 . Hseyin Cahit B e y , ilerlemi yana ramen bayazlaryla yapt sert muhalefet yznden, hapishaneye gnderilecektir:
1 Aralk 1 9 5 4 .
Hal byle olunca, birka kere reddedildikten sonra Dr. Hik
m e t Kvlcmh'nn ('Tbbiyeli' Hikmet) nihayet rgtleyebildii
Vatan Partisi'nin kapatlp, kurucularnn derdest edilerek cezae
vine gnderilmesine aar msnz? Sanklarn, be yl ile on be yl
arasnda cezalandrlmalar talep ediliyordu: 23 Mart 1 9 5 9 .
D e m o k r a s i ' n i n bylesi!..
D e m o k r a t P a r t i , kanlmaz sonuna doru yaklarken, bir
155
lar, besbelli rapor verecekler! Ne oldu, o kavga grlt arasn

da
incelemelerini
yapabildiler mi? Raporlarn
verdiler mi? El
de edilen sonu Ecevit''n M o s k o v a gezisinde Kossigin'in t
latt kadar umut verici mi?" (Ayn kitap, s. 3 3 2 )
Tabii, 'yetkili makamlardan' ne bir ses, ne bir nefes! Ertesi
gn ( 1 5 ubat 1 9 7 9 ) , altn ize ize, olayn neden vahamet kesbettiini aklamaya almm:
"...babakan Ecevit, daha nce burada tartlm bir soru
nu, Libya'da Trk iileriyle konuurken 'bizzat' dile getirmi
tir: Dou'daki kkrtmalar, bu b l g e d e olduu v a r s a y l a n
byk p e t r o l p o t a n s i y e l i n e el k o y m a k isteyen, e m p e r y a
list odaklarn' marifetidir. D o r u mu deil mi, bunu za
manla greceiz..."
"...yalnz, g e r e k r a n ' d a k u r u l m a s n d a n ciddi ciddi
s z edilmeye b a l a n a n (ran) A z e r b a y c a n devleti, g e r e k s e
Trkiye v e Irak' i e r e c e i n e srlen K r t devleti t a s a
rlarnn, g e r e k t e h e m ran' h e m Trkiye'yi g t e n d
r m e k ; h e m de, balantszla, n c Dnya'ya, h a t t a
D o u B l o k u ' n a k a y m a s olaslklarna k a r , Avrupa v e
J a p o n y a ve srail iin 'hayati' o l a n , b l g e p e t r o l n elde
t u t m a k a m a c n a ynelik olduklar, B a t basnnda artk
ak a k sylenip yazlyor..." (Ayn kitap, s. 3 3 5 )
imdi anlald m, 'Vehbi'nin kerrkesi?'
121
GENELKURMAY'IN 'GR'.
4 Aralk 1996
stese de, istemese de, 'Trkiye'ye kar 'souk s a v a ' bah
sinde; iyi niyetli yurttan kafasnda kvrlan soru iareti, elbette u
dur: 'Trkiye Cumhuriyeti'ni muhafaza ve mdafaa etmekle g
revli Trk Silahl Kuvvetleri, olaya nasl bakyor; Devlet Baka
n dahil, nice sorumlu ve yetkiliyi kayglandran bu durumu nasl
deerlendiriyor?
'Aydnlk' dergisi, eyllde ( 1 9 9 6 ) 'Genelkurmay Bakanl
/ a h s a zel' balkl ve 3, 4, 22 Austos ( 1 9 9 6 ) tarihli, ra
por yaymlad; bu raporlarda A B D Kuzey Krfez leri stasyon e
fi R o b e r t Deutsch'un temmuz ( 1 9 9 6 ) ; ayrca A B D Dileri Ba
kan Yardmcs Pelletreau'nun austos ( 1 9 9 6 ) iinde yaptklar
'temas/ar'dan, 'Trk tarafnn' kard sonular tartlmaktadr.
Genelkurmay belgesi, ABD'nin O r t a d o u 'p/annn', CIA
ve P e n t a g o n ' c a retildiini saptam; hazrlayanlarn arasnda
G r a h a m Fuller, P a u l Henze'nin Aratrma Merkezi ile S t e p
h e n J . Blank, William T . J o h n s e n v e S t e p h a n C . P e l l e t i e r e
gibi P e n t a g o n uzmanlarn saym!. Bu kadar bile, iin ciddiyetini
gstermeye yeter.
Raporlarn neyi ierdiine gelince...
S e n a r y o neye benziyor?
neri, I: A B D heyeti, planlad Krt devletini Trkiye ile
bir federasyon ats altnda birletirmek istiyor. Bu plan, meerse,
1960'da, 1 9 6 5 ' t e ve 1 9 7 4 ' t e de nerilmi.
122
dl: Trkiye 'plan' kabul ederse, ona Kerkk/Musul

petrollerinden yzde 5 ya da 6'lk bir hisse verilecek!
C e z a : Trkiye 'plan' reddederse, paralanma olasl artarm; Kuzey Irak'daki Krtlerin saldrsna urarm! Zira Krt
lerin elinde, Saddam'dan kalan 'gizli kimyasal ve biyolojik silah
stoklar bulunuyor'mu. (nsan ne de olsa, sonradan ortaya kan
CIA Krtlerini hatrlyor, acaba saldracak olan onlar myd?)
Genelkurmay'n g r : 'Kabul' halinde Trkiye,
ABD'nin ilerdeki d a y a t m a l a r n a srekli 'evet' d e m e k zo
r u n d a kalr; r a n ' a ve A r a p l a r a dmanlk temelinde ku
r u l a c a k , h e r an Trkiye ile a t m a y a sokulabilecek Krdistan'n A B D 'himayesi' dnda bir s e e n e i kalmaz.
neri, II: S a d d a m ' n devrilmesi iin ibirlii, Krtleri ve iileri kkrtmak, Trk Ordusu'nun Kuzey Irak'a, Musul/
Kerkk hattna inmesi.
dl ayn kalyor, fakat plann reddi halinde ceza daha da kat
merli: ABD, Musul/Kerkk'n dousunu nerip Tahran' yumuatabilirmi; Saddam'n devrilmesinde 'ibirliine' yanamaz
larsa, Trkiye ile ran arasnda gergin bir ortam oluturabilirmi.
Genelkurmay'n g r : 'The C e n t e r o f t h e Geopolitic
of Iran' adli r a p o r a g r e , W a s h i n g t o n O r t a d o u ' d a yeni
stratejiler deniyor. B u n a g r e , 'Trkiye'yi yola getirmek
iin', a/ O r t a d o u ' d a yeni a t m a Trkiye ile ran arasn
da ' a t e l e n e c e k ' m i ; bu d u r u m d a Irak ve Suriye de ran'n
safna 'katlacak'm, yani Trkiye 'boulacak.' b/ Ayrca
Trkiye, S u r i y e - Y u n a n i s t a n a s k e r i ibirlii, Y u n a n i s t a n ' l a
Kbrs ve E g e ihtilaf, 'dk y o u n l u k t a P K K s a v a ' ile
m u h a s a r a edilip ' z o r l a n a c a k ' !
Washington'in S a d d a m ' n devrilii ve Kuzey Irak'taki
Krt devleti ile ilgili olarak Ankara'ya 'dayattklar' bunlar.
Basbaya bir 'souk s a v a ' senaryosuna benzemiyor mu?
K a r a r sizin...
Genelkurmay'n
raporlarna
123
gre,
ABD'nin
Trkiye'den
'kriz blgeleri'nde baka beklentileri de var; dpedz 'ibirlii'

yapmay dayatyor:
a/ Bu 'plana' gre Trkiye, O r t a d o u , B a l k a n l a r ve Kafkaslar'da ABD'nin 'planlarn' uygulayacak. A B D , O r t a d o
u'daki stratejik noktada Trkiye'nin bulunduunu hesaplam;
blgede gerekletirilmesi dnlen P a x A m e r i c a n a / A m e r i k a n
B a r iin 'cepheye' Trkiye srlecek.
b/ W a s h i n g t o n Trkiye'yi O r t a a s y a ' y a tramplen olarak
kullanmak istiyor; dl olarak O r t a a s y a ve Kafkasya petrol ve
doalgaz boru hatlarnn geecei gzergh zerindeki rekabette
Trkiye'yi destekliyor; yakn gelecekte Kafkaslar' kuatmak
amacndadr, bunun en belirgin yan E r m e n i s t a n / A z e r b a y c a n
sorununa 'arln' koymas!
SSCB'nin dalmas ufukta belirince, P a u l H e n z e ve Gra
h a m Fuller gibi eski kula kesikler, benzer dncelerini akla
yarak Trk kamuoyunda bir 'zemin' oluturmaya balamlard.
(Bkz.: 'Hangi Laiklik', Bilgi Yaynevi) Ankara'nn, bilerek bilme
yerek 'ayak srmesi' ii bu raddeye getirdi.
Amerikan heyetleriyle yaplan 'temas/ar'dan sonra, Genelkurmay'n 'Hizmete zel' raporlar, Trkiye'ye kar bir 'souk
sava'n yrtldn, acaba doruluyor mu, dorulamyor mu?
Karar sizin!
124
TARHN VERD DERS!.
6 Aralk 1996
Yaanm gerektir: kinci D n y a S a v a sonrasnda,
F r a n s z K o m n i s t P a r t i s i , girdii btn genel seimlerden, 'en
byk parti' olarak kyordu; Meclis'deki en kalabalk 'grup',
onun grubuydu; lkenin en ok satan gazetelerinin arasnda,
onun organ l'Humanit gazetesi de bulunuyordu. Bu 'saltanat'
be-on yl kadar srd. 1960'lara doru, ayn parti iddetli bir ini
e gemiti; prestiji dm, srekli semen kaybediyor, yayn or
ganlar bunalmda! Peki, ne olmutu da, sava ertesinde onu ba
na ta eden Fransz halk, gn getike araya mesafe koymu,
oyunu ondan esirgemiti?
1 9 5 0 ' d e FKP'nin halk arasndaki ad 'Le P a r t i e d e s Fullles/Kuruna Dizilmilerin P a r t i s i ' idi; nk liberal partile
rin, sosyal demokratlarn ya ibirliki ya da opportnist davran
masna kar; F K P ve onun silahl direni kanad, Nazilere kar
(imansz bir mcadele vermi; F r a n s a uruna pek ok F K P mill
inin (bu arada J a c q u e s D e c o u r , Gabriel P r i ) kuruna dizil
miti: aslnda Franszlar, lkesini savunmakta onca yiitlik gsterr bir partiyi yceltiyordu.
Oysa 'souk sava'n civcivli gnlerinde, FKP'nin efsanevi
ileri M a u r i c e T h o r e z , Meclis krssnde son derece sert bir
i i m a yaparak; 'eer bir gn F r a n s a ile SSCB arasnda sa
l karsa, Parti'nfn ve komnistlerin Kzlordu'nun yanmyer alacaklarn' syledi. Fransz halk bunu asla affetmedi,
Hini FKP'den ekti. O n u b a n d a t a r k e n de, o n d a n
teini e k e r k e n de, halkn kriteri aynyd: yurt bilinci
lm bamszlk istei.
125
Fransa, oumuzun sand gibi, 'yekpare' bir toplum deil

dir: Normanlar, Brtonlar, Basklar, Flamanlar Franklar vb etnik
gruplardan olumutur; ama Fransz milleti bunlarn toplam, bel
ki biraz da fazlasdr; yurt bilinci ve bamszlk gndeme geldi mi,
etnik kkenleri ne olursa olsun, tek yumrua, tek yree dn
rler.
'Birey'in ' y u r t t a ' olduu a n . . .

Yaanm baka bir gerek: 1910'lu yllarn sonunda, DevIet-i Aliyye'nin Anadolu'daki 'ahalisi', uzun ve yenilgiyle sonu
lanm savalardan yorgundu; geri kalmt ve yoksuldu; bunlar
yetmezmi gibi, B a l k a n 'hezimetinden' ve Seferberlik'ten son
ra Dvel-i M u a z z a m a ('sistem')nn yurduna gz diktiini, onu
paralara ayrp yok ettiini gryordu; igal askeri, izmir'e,
Adana'ya km, i blgelere yaylmaya balamt.
Devlet-i Aliyye-i h n e , alt yzyllk bir devlet; Os
manl hanedan, bu halk bunca zaman ynetmi, ktada
hkm srm, 'cihangirane bir devlet' yaratm; stelik padi
1
1
ah, ayn zamanda 'Haife-yi r-yi zemn zllulah-i fil a r z ,
dnya Mslmanlarnn en byk ruhani lideri; gel gr ki bu de
fa, lkeyi paralara ayran S e v r e s S z l e m e s i ' n e kar km
yor, igal kuvvetlerine kolaylk gsterilmesini istiyor; daha da k
ts, bu 'blnmeye' kar koymak isteyenleri, 'ihanet-i vatani
ye' ile sulayp, 'Krt' M u s t a f a Divan- Harbi'nde idama
mahkm ediyor.
Osmanl halk da 'yekpare' bir halk deildir, iin ilgin yan,
daha nce 'mi//i bir dnem' yaamamtr; Anadolu topranda
Trklerin yansra Lazlar, erkesler, Krtler, Tatarlar, Grcler,
Araplar vb yaamaktadr; a m a bu halk, z e r i n d e yaad
yurdun, s a h i p olduu bamszln t e h l i k e y e girdiini
g r n c e , aslnda bir 'millet' olduunun s a p n a k a d a r bi
linine varm, -aynen Fransz milletinin yapt gibi- yurt bi
lini ve bamszlk t u t k u s u ile, alt yzyllk h a n e d a n b
126
rakip, ne o l a c a belirsiz bir a v u yrei p e k inklapnn

ardna dmtr.
Yakn tarihten, daha pek ok rnekler
olaylar yle koullar yaratr ki, 'kul' birden
toplumsalln her eyin nne karr, her
nk m o d e r n z a m a n l a r d a , milliyetilik
bir ilikisi yoktur, o n u n t e m e l ilikisi,
yurtlardr. Tarihin verdii ders bu.
gsterilebilir. Bazen
'yurtta' olur; 'birey',
eyin stnde tutar;
k a v r a m n n 'rk'la
zerinde y a a n a n
Gazi M u s t a f a K e m a l , bunu daha 1 9 2 0 ' d e sylemi:

" . . . b u r a d a m a k s u t o l a n v e Y k s e k Meclisimizi o l u t u r a n
kiiler yalnz T r k deildir, yalnz e r k e deildir, yalnz
Krt deildir, yalnz L a z deildir; fakat h e p s i n d e n olu
mu M s l m a n unsurlardr; s a m i m i bir t o p l a m d r . u
halde bu yksek heyetin t e m s i l ettii, hukukunu, h a y a t
n, e r e f ve ann k u r t a r m a k iin a z m e t t i i m i z e m e l l e r ,
yalnz bir slam u n s u r u n a a i t deildir, eitli slam unsur
larndan o l u m u bir k t l e y e aittir."
O 'ktle' btn Trkiye'nin halkdr.
' G e r e k e ' , ayn idi...

O halkn, Gazi M u s t a f a K e m a l ve arkadalarnn yneti
minde, Mdafaa-i Hukuk Doktrini'ne dayanarak, savaa sa
vaa kurduu Trkiye C u m h u r i y e t i , aka grlyor ki, hani
dir srdrlen 'souk bir s a v a ' m trl eit 'seyyitm' ya
yor.
Ekonomik kalknmas, uluslararas rgtler tarafndan denet
lenmekte, kalknmas ve glenmesi, el altndan, engellenmektedl. Bir zamandr buna 'dk younlukta bir i sava' eklenmi,
ylece 'ypratlmas' tasarlanan 'amalar' bakmndan mnasip
|"> lmtr.
Handiyse yarm yzyldr, ne pahasna olursa olsun destek
lduu Batl 'mtte/i/c/eri'nin, en nde gelen yetkili ve sorumlu, Trkiye Cumhuriyetinin Devlet Bakannn yzne kar,
127
btn ktln 'niter devlet yapsndan' kaynakland

n syleyebilmekte, k s a c a s L a u s a n n e A n l a m a s ' n d a n
vazgeilmesini, S e v r e s S z l e m e s i ' n e dnlmesini isteyebilmektedir. Hem de 'demokrasi' ve 'insan haklar' gerekesiy
le!
'Tanzimat' ve 'Merutiyet'i de, ayn gerekeyle destekle
yip arka kmlard, netice malum.
Trkiye halknn, kimden yana kacan sanyorsunuz?
128
YOLSUZLUKLARIN DEMOKRATKLETRLMES'
9 Aralk 1996
Uluslararas liberal 'sistem'in 'kresellemeyi' baaryla uy
gulad blge, bilindii zere, ABD'nin 'arka bahesi' Latin
Amerika'dr: serven, aynen bizde olduu gibi, 80'li yllarn ba
nda balyor; 90'l yllarn ortalarnda alnan sonu nedir, merak
m ediyorsunuz?
yleyse, u garip listeyi bir gzden geiriniz:
1/ Meksika'da eski devlet bakannn kardei Raul S a l i n a s
de
Gortari,
'devlet kademelerindeki siyasi
nfuzunu
kullana
rak irketlere kar salam', bylece yabanc bankalardaki ser
veti 1 2 0 milyon dolara ulam. 2/ Venezuela'nn zal', C a r los Andres P e r e z , 'rtl denekten ektii 17 milyon dolar
usulsz
kulland
iin,
Yksek
Mahkemece sulu
bulundu';
ayrca,
'banka
yneticileri,
batan
bankalardaki
yzmilyonlarca
dolar zimmetlerine geirdikleri iin yarglanyorlar'.
3/ Arjan
tin'de 'on'un zerinde devlet yetkilisi IBM'le yaplan szlemede
milyonlarca dolarlk ahsi kar salamlar. 4/ Brezilya'da m
fettiler, batan bir mali kurumun yolsuzluklarn aratryorlar, bu
kurumun vergi mkelleflerine maliyeti be milyar dolar olarak he
saplanyor. 5/ Ekvador'da ekonomiyi yneten bakan yardmcs
A l b e r t Dahik, 'zimmetine para geirdii iin, tutuklanmas
na karar verilince' palas pandras kendini Kostarika'ya atyor;
vs... vs...
Evet farkndaym, insan bu haberleri hi yadrgamadan oku
yor; nk, 80'li yllarn bandan itibaren ayn ekonomik reform
lar yaparak, yani 'zelleip kreseli eer ek' Yeni Dnya Dze129
ni'ni uygulamaya balayan lkemizde de, benzer olaylar hi eksik

olmuyor; neredeyse birbirine zincirleniyor.
Peki, bundan karlacak bir sonu yok mudur?
'Kurumsallam, mafia'...
Y o o o , hayr! Yorumlamaya kalkmayacam: Y e n i Dnya
Dzeni hakknda" iyi eyler dnmediim malum, yapaca
m yorum tek tarafl olmakla sulanabilir; iyisi mi, 'teki taraf
tan' olduu inkr kabul etmez bir gazetenin, bu yolsuzluklar zin
cirini nasl deerlendirdiini, size aktaracam. Bakar msnz ne
diyor:
" . . . s e r b e s t p i y a s a ekonomisinin, o n c a elik e d e n de
m o k r a t i k l e m e y l e birlikte, b l g e d e i dnyasnn ve devle
tin faaliyetlerini effaflatracana ilikin, g e n i bir ke
sim t a r a f n d a n paylalan o r t a k bir kan vard; a n c a k u
a n d a yolsuzluk h e r z a m a n k i n d e n d a h a yaygn, s a d e c e
o y u n c u l a r deiti; b r o k r a t l a r n ve diktatrlerin yerini, s
k ittifak iindeki yeni bir i a d a m ve politikac snf ald.
(...) Y e n i siyasi zgrlklerin, yolsuzluu da demokratikletirebileceini h e r h a l d e hi kimse t a h m i n e d e m e z d i . "
(The Wall Street Journal, 8 Temmuz 1 9 9 6 )
Merkezi New York'da bulunan Uluslararas zel Dedektiflik
Brosu Kroll Asosiates'in Brezilya B r o s u yneticisi J a m e s
Wygand, kendi asndan durumu yle yorumlam:
" . . . g e m i t e yolsuzluk g e n e l d e kk aplyd, vergi
mfettiine a k t a n d e m e yaplr, ya da bir evrak imza
l a t m a k iin r v e t verilirdi; b u g n ise yolsuzluklar d a h a
o p o r t n i s t l e m i ve k u r u m s a l l a m durumdadr, 'ma
fia'nn t a r z n a o k yakn; yaplan yolsuzluklardan byk
k a z a n l a r salanyor, nk o r t a d a d n e n p a r a o k b
yk." (Ayn gazete, ayn say)
Ne denildiinin farkndasnz deil mi? Yolsuzluklar 'Daha
oportnistlemi,
daha
kurumsallam',
'mafia'nn tarzna ok
130
yalcm'm, 'ortada dnen para ok byk olduu iin,

yolsuzluklardan
byk
kazanlar
salanyor'rnul..
Allah Allah, adam sanki bildik bir lkeyi anlatyor,
yaplan
'Sistem'in ileyii bozuk...

Kesin olan nedir? Wall S t r e e t J o u r n a l in sand gibi, L a
tin Amerika'daki hukuk sisteminin dnyaya alan ekonomileri
denetlemek grevini yerine getirmekte yetersiz kalmas m; yoksa
Yeni Dnya Dzeni diye 'kaktrlan' emperyalist/liberal
'sistem'in ileyiindeki bozukluk mu? Elbette, ikincisi! Aksi halde, ge
zegene bu dzeni neredeyse zorla kabul ettirmeye uraan 'geli
mi' ve zaten 'dnyaya alm' liberal ekonomilerde de ( A B D ,
J a p o n y a , F r a n s a , talya, ngiltere, Almanya vs) benzer re
zillikler paadan akar myd?
Trkiye asndan olumsuzluk iki dzeyde grlyor: yolsuz
luk 'ekonomisinin' 'faturas' hemen btnyle laik iddial 'alafran
ga' ynetimlere karld iin, olay Refah Partisi'nin iktidara
gelmesinde, nemli bir i faktr roln oynad, bu bir; ikincisi,
Trkiye'ye kar 'souk sava'ta, halkn ounluu, boazna
kadar yolsuzluklara batm ynetici kadrolara asla gvenemiyor:
' S o u k s a v a ' d n e m i lider ve partilerinin dnda, 'temiz'
lider ve p a r t i l e r e 'hayati ihtiya' hissedilmesinin t e m e l se
bebi de bu!
131
, BATAN 'YANLI' TUTULMU.
11 Aralk 1996
Okuduumda duraklam, ne diyeceimi bilememitim. Derin
bir geceydi: diplerinde bir yerlerde, ufunetli yldzlar yanp sn
yordu; alttan alta, insan rperten rutubetli bir serinlik. O yllarda
'hain' saylan Arthur Koestler, aka diyordu ki: "-...siyasi
p a r t i l e r d e , e n yeteneksizleri r g t n e n yksek k a d e m e
lerine ykselten, bir m e r k e z k a kuvvet vardr." arma
mak elde mi? K o e s t l e r , K o m i n t e r n murahhasl yapm bir
adam, 'tespiti1, o yllarn komnist partileri -en ok da S S C B Ko
mnist (Bolevik) P a r t i s i - iin geerli. Bilindii gibi K o e s t l e r ,
'Gn O r t a s n d a Karanlk/Darkness at Noon' adl romann
da, M o s k o v a Davalar'ndan birisinde, bir sann nasl 'temizlendii'ni, dehet uyandran bir maharetle anlatr; sank Rubaof'un gerekte Stalin'in tasfiye ettii B u k h a r i n olduu iddia
edilmitir.
Sovyetler'deki muhalefet (oppozitsiya) Lenin'den sonra
Trotsky'nin genel sekreter olmas gerektiini savunmutu; Vladi
mir li'in 'Parti'nin Harika ocuu' adn takt B u k h a r i n de
ayn greve uygun grlenlerdendi; oysa Koestler'in o 'merkez
ka kuvveti' etkisini gstermi, S t a l i n trnden bir 'despot' parti
nin zirvesine oturmutu: hem de ne oturmak! S o v y e t Komnist
P a r t i s i ok ksa srede 'sivil toplum' kuruluu zelliklerini kaybet
mi, parti ii demokrasi uygulamas demek olan 'demokratik
merkeziyetilik/centralisme d m o c r a t i q u e ' yerini, yukardan
aaya ileyen bir emir/kumanda totaliterliine brakmt.
Artk bir 'rgt' ( o r g a n i s a t i o n ) sz konusu deildi; sz ko
nusu olan bir 'aygt't (appareil).
132
r n e k bunlar olursa...
Merutiyet tarihimizde bu eit siyasi rgtlenmenin ad 'ko
mita', yelerinin sfat ise, 'komitac' idi; demokrasimiz asndan,
bunun son derece nemli olduunu sanyorum; undan ki, iin ba
n ekmi olan ttihat ve Terakki Cemiyeti, daha sonra r
gtlenecek olan siyasi partilerimiz iin, belki de talihsiz bir 'model'
oluturmutur.
A n k a r a ziyaretlerinden birisinde, Niyazi B e r k e s ' e sorma
dan edememitim:
arlk Rusyas'nda, ucu Neayef'e
k a d a r d a y a n a n Narodnik/Nihilist komitaclnn, R o m a n
y a zerinden z a m a n n J n t r k komitalarn etkiledii
d o r u olabilir m i ? "
'Hoca' buna inanyordu, kantlarn da bulmutu; ben de
okuduum onca 'hatrat'n bazlarnda -mesela Galip Vardar'nkinde m i ? - M a k e d o n y a ' d a Srp ve Bulgar komitaclarn
bastrmakla grevli 'ittihat' zabitlerin, rgtlenme konusunda
bilhassa Bulgar 'entre/ist/er'inden etkilenmi olduunu oku
mutum. Selanik ve evresinde, talyan 'Mason Localan'nm
'gizliliine' heveslenmeleri de, cabas! Bunlardan ne kar? Os
m a n l ' d a n i t i b a r e n lkemizin siyasi h a y a t n d a 'frkalar'm,
h a y a t n iinden r e m i 'sivil toplum' r g t l e r i olmad
m?
Hseyin Cahit B e y , 'Siyasi Hatralar'nda, Hrriyet'in
ilan edildii gn, D e r s a a d e t ' d e halkn klnn kprdamadn yaz
mtr; stanbul'daki 'ittihatlar' zevahiri kurtarmak iin baz
gsteriler dzenlemeye kalkrlar. ttihat ve Terakki'nin, Hrriyet'ten sonra bile 'frka' olmayp bir zaman 'cemiyet' kaldn
biliyoruz. Tekilat iinde ve dnda herkesin ikyeti olduu o
'merkez-i umumi hkimiyeti' ise, Rus Narodnik/Nihilist -daha
sonra B o l e v i k - 'aygtlarndaki' politbro egemenliini hatrlat
myor mu?
Kimbilir, en olgun siyasetilerimizin bile, 'parti' denildi mi 'r
gt' deil 'aygt' anlamasnn gerisinde, belki de bu hatal balan
g yatyor.
133
Hangisine b e n z i y o r l a r ?
Zahmet olmazsa, 70'li yllarda kaleme aldm u satrlara,
gz ucuyla olsun bir bakar msnz?
"...rgt ( o r g a n i s a t i o n ) bir yerde Gramsci'nin anlad
anlamda ve dzeyde bir 'kolektif entelektel' zellii gsteriyor
sa, aygt (appareil) tam tersine, yukardan aaya hiyerarik
bir komuta zincirlemesine gre dzenlenmi
bir hkmetme ya
ps ( s t r u c t u r e ) gsteriyor. B i r i n c i s i n d e demokratik bir y
netim, g r e v l e r i n ve yetkilerin d e m o k r a t i k yoldan datl
mas, eletiri v e zeletiri n e k a d a r kolay v e g e e r l i y s e ;
ikincisinde, o k a d a r z o r ve g e e r s i z ; zira ikinci d u r u m d a
aygt m e r k e z i y e t i bir b r o k r a s i n i n belirli .kararlar ya da
tedbirleri u y g u l a m a y a k o y m a s n d a n b a k a bir ey istemi
y o r v e getirmiyor..."
"... 'kadrolama' dediimiz ey, eer ikinci trden bir ayg
tn
eitli
kademeleri
iin
adam
yetitirmekse,
meydana ka
cak olan devrimci,
esnek ve diyalektik bir rgt olmayacaktr;
ya ne olacaktr, yukar kademenin diktasn hem aygtn alt ka
demesine hem de toplumun btnne 'empoze eden' bir dikta
mekanizmas olacaktr..." ('Hangi S o / ' , s . 7 0 / 7 1 , 4. Basm, Bilgi
Yaynevi, 1 9 9 6 )
Bizdeki en 'liberal' iddial partiler bile, sizce hangisine daha
ok benziyorlar? r g t e mi, a y g t a m ?
134
GAZ'NN 'FIRKA' ANLAYII, 'FARKLI'.
13 Aralk 1996
Gazi, ne 'ittihat' idi, ne de 'mason'; Anadolu htilali'nin
gelime grafii, M a k e d o n y a Tcomitac/'ndan farkldr: ittihat
lar, hkimiyeti Osmanl hanedanna brakm, 'iktidara' talip ol
mulard: 'iktidar' kaybettikleri an tarihten silindiler, hkimiyet
Vahdettin'de kald. Anadolu htilali, hkimiyeti halka intikal
ettirme hareketiydi, Gazi bu tehlikeli ve hassas operasyonda -En
ver P a a ' n n Babli'yi basmas gibi- askeri bir mdahale ile de
il, yurdun her yannda devreye giren halk meclisleri, kongreler
ve Meclis'le yrtmt: A m a s y a Tamimi'nden itibaren, Mdafaa-i Hukuk Hareketi'nin 'sivillii' d a i m a n d e tutul
mutur.
(Buradan itibaren, o yank ve dokunakl Kuva-y Milliye
marlarndan birisi, size elik edebilir. ' S a k a r y a d a l a r n d a i
e k l e r a a r . . . ' , mesela!)
Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ni 'frkalatrmava' sra gelin
ce, davran yine yle: 1 9 2 2 yl sonunda, Ankara'daki gazeteci
leri arm, Gazi aklyor: "...hayatm s o n u n a k a d a r v a t a n
hayrna vakfeylemek emeliyle sulhun istikrarn m t e a
kip, 'halklk' e s a s zerine mstenit ve 'Halk Frkas' ila
myla siyasi bir frka tekil e t m e k niyetindeyim"; hemen
arkasndan istedii, halkn ve aydnlarn bu konudaki dnce ve
nerilerini, kendisine ulatrmas; yani rgtlenmeyi 'kolektifle
tirmek' istiyor, ayrca diyor ki: "...erbb- ihtisasn g n d e r e
cekleri m t a l a t kemal-i e h e m m i y e t l e nazar- i t i b a r a al
nacaktr." (Hkimiyet-i Milliye, 7 Aralk 1 9 2 2 ) Yalnz bir nokta
zerinde son derece hassas, o da kurulacak 'frkann ruh-u aslisi',
135
nceden aka stne basm: "...byle bir frkann ruh-u as

lisi istikll-i t a m ve bil-kayd--art hkimiyet-i milliye
dir." ('zmir Yollarnda', s. 2 7 / 2 8 )
Son cmleyi gndelik konuma dilimize eviriniz: Gazi, antie m p e r y a l i s t , laik ve d e m o k r a t bir 'frka' k u r a c a k t r ; iyide,
'alelade bir frka mahiyetinde' mi olacaktr bu frka? Onu da
akla kavuturmu: Hayr!
'Dokuz umde'nin mahiyeti...

Mdafaa-i Hukuk Doktrini, ksaca belirtmitik, 'istikll-i
tam' ve 'hkimiyet-i milliye' zerine oturmaktadr ama, Kurtulu
Sava ertesinde bunlarn tahakkuku ana 'Misak- Mi ili 'nin ger
eklemesine balanmt: Bamsz ve Blnmez Yurt (Misak-
Milli), Bamsz Ulusal Ekonomi ( S a ' y Misak- Millisi) ve Ulusal
ve Birleik retim (Tevhid-i Tedrisat/Maarif Misk- Milli
si). Gazi, halkn desteiyle bu ana amacn gerekletirilebilme
si iin yine halkla 'mdavele-i efkrda bulunarak' Halk Frkas'n kuracaktr. zmir ktisat Kongresi'ni a konumasnda,
durumu irdeledikten sonra, 'frkann' nasl olacan tereddtsz
aklamt: "...byle bir S a ' y ( e m e k ) Misk- Millisi mahiye
tinde o l a n p r o g r a m e t r a f n d a t o p l a n m a k t a n hasl o l a c a k
ekl-i siyasi ise a l e l a d e bir frka mahiyetinde t a s a v v u r
e d i l m e m e k lazm gelir ve sulh s o n r a s vukua gelebilecek
olan bir ekl-i siyasinin, imdiye k a d a r olduu gibi, mille
tin azim ve iman ile ve v a h d e t ve t e s a n d n birbirine
mzahir o l m a s ile muvaffak o l a c a hakkndaki k a n a a t i m
kavidir ve tamdr." ('zmir Yollarnda', s. 1 0 3 / 1 2 6 )
Bilmem dikkat ettiniz mi, son cmlede Gazi Mustafa Ke
mal, 'milletin azim ve inanc' ile 'birlik ve dayanmas'nn, 'im
diye kadar olduu gibi, birbirine yardmc olmasndan' sz edi
yor: aslnda bu Anadolu htilali'nin Anadolu nklab'na d
nmesinde, nceden oluturulmu 'Halk' Kurtulu Ordusunun
(Kuva-y Milliye), sras geldii iin 'Halk' Kurtulu Cephesine
yerini brakmas gereinin ak bir ifadesidir.
136
Gazi'nin o yllarda 'alelade bir frka deil', sonradan siyasi

terminolojiye girecek nl bir deyimle, bir 'Halk C e p h e s i ' kur
mak istediini daha 1970'li yllarda yazmtm; demek ister ki, na
sl btn Anadolu ve Rumeli halk 'mstevliyi y u r t t a n def
e t m e k iin smsk bir v a h d e t ve t e s a n t iine girmise,
S a ' y ( em ek) Misk- Millisini ve Maarif ( r e t i m ve eitim)
Misk- Millisini g e r e k l e t i r m e k iin de byle bir 'cephe
nin v a h d e t ve t e s a n d iinde' olmaldr.
Merakls bilir, 'Halk Frkas'nn kuruluuna esas tekil eden
o mehur 'dokuz umde', zmre ya da snf karlarn savunmak
iin kurulmu ya da kurulacak bir 'partinin' tzne hi benze
mez, kapsaml fakat z e t bir 'Halk c e p h e s i ' p r o g r a m d r .
'Aygt' deil 'rgt'

Biliyorum, elli yldr kamuoyunda 'conformiste' bir A t a t r k
grnts oluturan ve dolatranlar, sylediklerimden tevahhu
ediyor ama, gerek budur: Gazi M u s t f a K e m a l P a a ' n n 'fr
kacl' -hi de s o n r a d a n iddia edildii gibi- o t o r i t e r ve
totaliter bir 'aygta' zenmiyor; d a h a o k genel ilke
leri -ki inklabn ilkeleridir- n e t o l a r a k konulmu, inkla
bn g e r e k l e t i r i l m e s i n e kalabalk halk 'katlmn' s a l a
may a m a l a y a n , g e v e k dokumal ve k a p s a m l bir 'r
gt', bir 'Halk C e p h e s i ' o l u t u r m a y h e d e f ediniyor.
Gazi Mustafa K e m a l bu noktaya bir anda karar vermemi
tir; arayp kurcalayarak, halk nnde tartp irdeleyerek varm
tr; isterseniz, bu kararn nasl billurlatna ve hangi 'esbab- muclbeye' dayandna da bir bakarz.
O da daha az heyecanl deildir.
137
GAZ'NN AMACI: 'ANTEMPERYALST BLEKE'
16 Aralk 1996
Mdafaa-i Hukuk'un 'scak' gnleri, A n k a r a . S o v y e t
Cumhuriyetleri ttihad ile yakn ilikilere giriilmi. Intelligence S e r v i c e -bu arada nl ngiliz Kontrol Subay ' K a y m a k a m '
Ravlinson- Mustafa Kemal'in 'bolevikliinden' emin, bunu
yayyorlar. Gazi, ortalarda yoktur, ankaya'ya ekilmi 'tetebbuatta bulunuyor'mu, yani okuyup inceliyor. Nihayet bir akam
sofrasnda, demi ki: "-...efendiler, boleviklii tetkik etim,
a m e l e snfna istinad e d e n bir n a z a r i y e , memleketimizde
kaabil-i tatbik deildir, nk bizde miktar- kfi a m e l e
yoktur".
Bu rivayeti ben, 'Sar Mustafa'dan ( B r k l c e ) duymutum;
yanlmyorsam, Halide Edip Hanm, hatralarnda dorulamt.
Sizce K e m a l P a a ' n n 'tespiti' yanl m? (Mtareke'de Anado
lu'ya intikali nedense unutup D e r s a a d e t ' t e kalan Dr. efik
Hsn Bey'in de ayn 'tespiti' yaptn R s i h Nuri B e y nakle
diyor. (Bkz.: 'Hangi Atatrk', s. 1 0 4 / 1 0 6 , 3. Basm, Bilgi Yay
nevi) 40 Karanlnn solculuu, bundan Gazi'nin sosyal snflar
reddettii manasn karmyordu; 1 0 . yl marnn, o sk sk alaya
alnan 'mtiyazsz snfsz k a y n a m bir ktleyiz' msra, ha
kikatte 'sosyal snf gereinin ve diyalektiinin inkr deil, ink
lap Trkiye'si iin o diyalektiin zalim milletler/mazlum
milletler elikisinde g r l d n n ifadesi.
Kim demi Mustafa K e m a l 'sosyal snf ve 'siyasi parti'
gereini reddediyor diye? Halt eder, nk bu takdirde Halk Fr
kas'nn kurulaca gnlerde u sylediklerine (Balkesir, 5 u
bat 1 9 2 2 ) ne diyeceiz:
138
"...memlik-i s a i r e d e frkalar b e h e m e h a l iktisad

m a k s a t zerine t e e s s s e t m i ve e t m e k t e d i r , n k o
Memleketlerde muhtelif snflar vardr: bir snfn m e n f a a ini m u h a f a z a iin t e e k k l e d e n bir siyasi frkaya muka
bil, d i e r bir snfn menfaatini m u h a f a z a m a k s a d y l a bir
frka t e e k k l e d e r . Bu p e k tabiidir. Gya bizim m e m l e
ketimizde de ayr ayr 'snf v a r m gibi t e e s s s e d e n fr
kalar yznden a h i t o l d u u m u z n e t i c e l e r m a l u m d u r .
Halbuki Halk F r k a s dediimiz z a m a n , bunun iine bir k
sm deil, btn millet dahildir." ('zmir Yollarnda', s. 9 3 /
103)
Burada sz edilen 'millet', hi kukusuz 'mazlum' bir milleti.
Nasl v e n e k a d a r ' m a z l u m ' ?

yi de, nasl 'mazlum', ne kadar 'mazlum'? Gazi, Anadolu
htilali'nin 'inklab'a yneldii o heyecanl gnlerde, halknn
azlumluunu' aka dile getiriyor, diyor ki:
"...milletimizin byk o u n l u u ifti ve o b a n d r ,
yle o l u n c a b u n a k a r byk t o p r a k ve iftlik sahipleri
elir, bizde k a kii byk t o p r a k sahibidir, bu a r a z i n i n
iktar n e d i r ? i n c e l e n i r s e g r l r ki, memleketimizin geiliine o r a n l a hi k i m s e byk a r a z i sahibi deildir, yy s e b u t o p r a k sahipleri d e k o r u m a y a a l n a c a k insanlar" . . . s o n r a s a n a t sahipleriyle k a s a b a l a r d a t i c a r e t yaa n k k t c c a r l a r gelir, tabii o l a r a k bunlarn karlar, durumlarn ve g e l e c e k l e r i n i s a l a m a k ve k o r u m a k
ecburiyetindeyiz. iftilerin k a r s n d a olduunu varydmz byk t o p r a k sahipleri gibi, bu t i c a r e t erbabn k a r s n d a da byk s e r m a y e sahibi i n s a n l a r yoktur,
a milyonerimiz v a r ? H i ! yleyse biraz p a r a s o n l a r a
m a n o l a c a k deiliz, t a m t e r s i n e m e m l e k e t i m i z d e birk milyonerin, h a t t a m i l y a r d e r i n y e t i m e s i n e a l a c a -
139
" . . . s o n r a iiler gelir! B u g n m e m l e k e t i m i z d e fabri

ka, i m a l a t h a n e v e s a i r e gibi kurulular o k snrldr; mev
c u t iilerimizin says yirmi bini g e m e z , o y s a lkemizin
gelimesi iin o k fabrikalara muhtacz, bunun iin de
a m e l e lazmdr, d e m e k ki t a r l a d a alan iftiden fark
o l m a y a n iileri d e himaye e t m e k gerektir..."
"...bundan s o n r a aydnlar ve bilginler gelir. B u n l a r
kendi kendilerine toplanp halka d m a n olabilir mi?
Bunlarn s t n e den grev, halkn iine g i r e r e k onlar
a y d n l a t m a k ve ykseltmek, onlarn gelime ve ilerlemesi
ne n c olmaktr. te ben milletimizi byle g r y o r u m ;
yleyse eitli m e s l e k erbabnn karlar birbirine bal
olduundan onlar snflara a y r m a k imkn yoktur ve b
tn h a l k t a n ibarettir." ('Atatrk'n Sylev ve Demeleri' II,
s. 9 7 / 9 8 , Trk nklap Tarihi Enstits Yaynlar, 1 9 5 2 )
in pf noktas, sanrm burada; yani o 'halkn1, kiminle ne
trl bir eliki -hatta atma- iinde olduunda!
Asl byk 'eliki'...

'Sosyal snf ve 'siyasi parti' ilikisine o derece vkf Gazi
Mustafa K e m a l , halkn 'mazlumluu' dolaysyla, eitli 'snflar'
arasndaki -zaten zayf- elikileri kmsese de, varln bilmiyo
mu? Biliyor ama, onun nemli grd byk (majeur) eliki, n
halkn 'sistem'le olan elikisidir, bunu da nl cmlesiyle zelle
mistir:
" . . . m e s l e k i itimi itibariyle dndmz zam,m
biz hayatn, istiklalini k u r t a r m a k iin a l a n erb.il>
sa'yz, zavall bir halkz. Mahiyetimizi bilelim. Kurtulmal
y a a m a k iin a l a n ve a l m a y a m e c b u r o l a n bir halk/
B i n a e n a l e y h h e r birimizin hakk vardr, selahiyeti vanlu,
fakat a l m a k s a y e s i n d e bir hakk iktisab ederiz. V o l i - .
a r k a s t y a t m a k ve hayatn sa'yden m u a r r a (almad in
g e i r m e k isteyen insanlarn bizim hey'et-i itimiyem/<ln
(toplumumuzda) yeri yoktur, hakk yoktur. O halde il.nl*
140
ediniz efendiler: halklk, nizm- itimisini (toplumsal d

zenini) s a ' y m hukukuna (emein hukukuna) istinad e t t i r e n
bir meslek-i itimidir..."
"...efendiler; biz bu hakkmz mahfuz bulundurmak,
istiklalimizi emin bulundurabilmek iin, hey'et-i um um iye
mizde, hey'et-i milliyemizce bizi m a h v e t m e k isteyen em
peryalizme kar ve bizi y u t m a k isteyen kapitalizme kar
, hey'et-i milliyemizce m c a h e d e y i (cihat etmeyi) caiz g
ren bir m e s l e i t a k i p e d e n insanlarz..." ('Atatrk'ten D
nceler', E. Z. K a r a l , s. 2 5 , T. Bankas Kltr Yaynlar,
1956)
Emperyalizme kar 'dokuz umde' evresinde birleik bir
'halk cephesi'ne karar kldn grmemek iin ya kr olmak la
zm, ya kt niyetli; Gazi, Trkiye'nin ulusal burjuvazisini olutu
rabilmek iin dahi, emperyalizme kar bir 'istiklal-i tam' sava
vermek zorunda olduunun bilincindedir.
Peki nasl olmutur da, o 'sivil rgt', 'tek millet, t e k par1, tek e f sloganna uygun 'totaliter' bir 'aygt'a dnmtr?
O uzun ve hazin baka bir hikyedir.
141
" - B U ZORBALAR KMLERDR?"
18 Aralk 1996
Prof. Afet nan, Gazi Mustafa Kemal'den nakletmith:
biz cumhuriyeti kurduk; o, on yan doldururken,
d e m o k r a s i n i n btn gereklerini sras geldike uygulama
ya koymaldr." ("M. Kemal Atatrk'ten Yazdklarm', s. 3 7 )
yle olmad. Cumhuriyet'in uzun zaman 'demokrasiye dn
emedii, malum. Daha da kts yaand: geni tabanl bir 'halk
cephesine' istinat ettirilmek istenilen, ekonomide ve kltrde 'tam
bamsz' o 'sivil toplum' tasarm, zaman iinde, nce 'otoritc'
sonra 'totaliter' bir karakter kazand. nsann merak ettii, 'halk
cephesi'nin hangi sre iinde 'brokratik merkeziyeti' bir 'siya
si toplum' 'aygtna' dnt!
Trkiye'de, demokrasi uygulamasndaki 'zr', belki bu sem
nun akla kavuturulmasyla anlalabilecektir.
F a i z a n devletilik reddedilmiyor...
Genler bilmez: olayn d sebebi, 30'lu yllar Avrupas'
vahim 'tota/iter/emesi'dir; demokrasi rm, yozlam bi lil
zen saylyordu; sada Mussolini ve faizm, Hitler ve n./l
ykselmiti; solda, Stalin ve onun totaliter boleviklii! 40'l V I I L M
da spanya'da G e n e r a l F r a n c o , M a c a r i s t a n ' d a Horthy, KM
manya'da A n t e n o s c u , Norve'te Quisling, 'tek millcl, '
parti, tek ef ilkesine uygun 'aygtlarla' ynetime el koymr,.l.lj
ngiltere ve F r a n s a gibi eski demokrasiler iyice gzden (lu.mii|
t: liberalliin ldnden, herkes emin!
142
sebebe gelince! Hadi bunu bir tarihinin kaleminden oku

yalm:
parti g e n e l s e k r e t e r i (Recep Peker) arl o l a r a k
gittii talya ve A l m a n y a ' d a n d n n d e , C H P iin, yeni
bir tzk v e p r o g r a m t a s l a hazrlamt. F a i z m d e n v e
nasyonal sosyalizmden esinlenerek dzenlenen bu tasla
, B a b a k a n nn'ye d e imzalatp, c u m h u r b a k a n n a
s u n m u t u . B u n d a saylar snrl y e l e r d e n o l u a n bir stkurul n g r l y o r , btn yetkiler o n d a toplanyor,
TBMM bir ekilden i b a r e t kalyordu. A t a t r k bir t r p a r t i
diktatoryasn g e t i r e n t a s l a o k u y u n c a , '... b u z o r b a l a r
kimlerdir? Onlar kim s e e c e k ? ' diye tepki g s t e r m i t i .
Arkasndan nn v e P e k e r ' i a r t m , nn'nn t a s l a
o k u m a d a n imzalad anlalm (laf aramzda, siz buna sahi
lden inanyor musunuz?) ve n e r i d e n vazgeilmiti." ('Trk
Devrim Tarihi', III. Kitap, e r a f e t t i n T u r a n , s. 2 1 , Bilgi Yay
nevi)
Olay yaayanlar iin o kadar basit olmadn, Gazi'nin neti
cede P e k e r ' i grevinden aldn elbette bilir; bilir ama, C H P
1 9 3 5 Kurultaynda kabul edilen yeni pogram ve tzk, 'Dokuz
Umde'den de, 'Halk Cephesi' tasarmndan da hayli uzak, merke
ziyeti ve 'totaliter' bir 'aygt'a yol amtr, phesiz onu da bilir.
sterseniz bunu da erbabndan, Tark Zafer Tunaya'nn kalemin
den okuyalm!
"...Trkiye'nin p r o p a g a n d a c e r a y a n l a r n a m a r u z bir
yer oluu belirtildikten s o n r a , k o m n i z m e k a r t e k sila
hn 'milliyetilik' o l d u u a k l a n m a k t a d r . P a r t i Kurultay,
liberal devletin c a n ekitiine kaanidir, bu devletin feoB devleti t a k i b e n h e r y e r d e k t belirtilerek, devlet
tik vlmektedir, fakat liberal devletin yerini snf devle|I deil milli devlet a l a c a k t r , bu b a k m d a n p a r t i devleti
dir, kurultay iin v a s a t bir devletilik Trkiye CumhuriyeIin zaruridir; bu m a n a d a bir devletilik ne kzl Markt, ne de liberaldir; bu t a r z bir devletilik hususi t e e b ve t i c a r e t serbestisini kabul e t m e k t e d i r . . . "
Hemen dikkati eken nokta, 'faizan devletiliin' de ayn
143
iddetle reddedilmemi olmas! Nasl reddedilebilirdi ki, ayn Ku

rultayda 'Trkiye Cumhuriyeti'nin bir 'parti devleti' olduu
kabul edilmitir.
"...parti devletle b e r a b e r alr, z m r e , snf ve cinsi
yet fark g z e t m e z , p r o g r a m h e r h a n g i bir v a t a n d a n di
lek ve g r n e c e v a p verebilecek bir kldr; bylece,
p r o g r a m n ve doktrinin milli bir ideoloji o l d u u n a kaanidir, t a r a f s z deildir, devletle ayn seviyededir, h a t t a dev
lete h a r e k e t kaabiliyeti verir." ('Trkiye'de Siyasi Partiler', s.
5 7 0 / 5 7 1 , 1952)
'Mdafaa-i nefs' t a v r deil...

Partinin, nasl 'siyasi bir toplum aygtna' dnt ok
ak: pratikte bu, valilerin ve kaymakamlarn, bulunduklar il ve il
cenin ayn zamanda C H P il ya da ile bakan olmalar eklindi
grlyordu. Grld zere, cumhuriyetin 'otoriterlii', ihtilal
ve inklabn elde ettiklerini, aksi/inklaplara kar bir 'mdafaa
nefs' tavr olmaktan karm; merkeziyeti b r o k r a t bir 'no
m e n k l a t u r a ' n n iktidarn k o r u m a k iin, hkimiyete I
u z a t m a s yoluna girmitir.
Gazi Mustafa Kemal, hayatnn son yllarnda buna taha
ml edemediini belli edecek; iktidar deitirip, daha 'sivil' l||
ekibi i bana getirecektir; ama i iten gemi, Trkiye'de siynij
parti yaplanmas, 'rgt' modelinden artk 'aygt' modeline k,y
mtr. D e m o k r a s i y e intikalin bir trl istenilen kvamd
bir 'sivillemeyi' g e t i r e m e m i olmas; a c a b a , 'siyasi p a r t i
ler'in h l 'tek parti' modeline g r e kurulmu olmasmi<
mdr?
Hadi imdi tartn!
144
'YUMUAK, SEVML VE AKILLI BR OTORTE...'
20 Aralk 1996
O akam, Firuzaa'daki evinde, E s a t Adil B e y demiti ki:
M u s t a f a Kemal'in 'otoriteri' soldan o k s a a mte
veccihtir;
s i y a s e t lugatmza
'komnizm
tehlikesi' tabiri,
1 9 3 5 ' t e n s o n r a girdi!"
Nemli, souu rpertici bir akamd; ylbana yakn. Rum
pastahanelerinin vitrinlerinde, paskalya rekleri ve boyal yumur
talar. Trkiye'de 'souk s a v a ' hzlanyor, 'ilerici' kesimi kayg
l. Taksim'de -ili tramvayn beklerken- H a s a n Tanrkut de
miti ki:
E s a t B e y hakl, cumhuriyeti, tek ve yekpare bir
tekml vetiresi (gelime sreci) sanyoruz,
yle deil!"
Gazi, demokrat ilerici kesiminin de muhalefeti ile karla
mt ama, 'ama's var...
'lerici' muhalefetin zeletirisi...

Formasyonu 'Amerikan' iki taraftar Zekeriya S e r t e l ve
Halide Edip, 1924'ten itibaren onu eletiriyorlard: 'otoriter' ol
duunu syleyerek! Her ikisi de, mrlerinin bir ksmn 'gnll'
yurtd 'srgnlerinde' geirdiler; ne var ki, stanbul'a dndkle
ri zaman, zeletiri yapmak drstln ve yrekliliini gster
milerdir. 1 9 2 4 Anayasasnn Gazi'ye ar yetki verdiini, onu
diktatrle srklediini iddia eden Halide Edip Hanm, onun
lmn mteakip yurduna dnnce, ayann tozuyla S a b i h a
Sertel'e demitir ki:
S a b i h a , M u s t a f a Kemal hakly,!.."
145
S a b i h a Sertel'in ei M. Zekeriya S e r t e l , byk blm

S S C B ' d e geen 'ecnebi' hayatnn dnnde, aka ne syl
yor:
" . . . salnda biz bu a d a m a kar hrriyet ve demok
r a s i s a v a yapmtk, hareketlerini d i k t a t r c e buluyor
duk. A a l a r g r y o r d u k , o r m a n btn byklyle
gremiyorduk: Halife ve p a d i a h t a n y a n a olanlar o n a
c e p h e almlard: ttihatlar o n a kar suikast dzenle
milerdi. E m p e r y a l i s t l e r de m e m l e k e t iinde isyanlar
karmlard. stanbul'da btn halifeci, p a d i a h ve geri
ci basn A t a t r k ' e kar yaylm a t e i amt. B t n bu
koullar iinde d e m o k r a s i geliebilir miydi?" ('Trk Devrim
Tarihi', IH. Kitap, s. 2 0 , erafettin T u r a n , Bilgi Yaynevi)
Gazi'nin -dolaysyla inklabn- 'otoriterlii' Esat Bey'in sy
ledii gibi, ister istemez, soldan ok saa ynelik olacakt: Komintern onu destekliyordu; zamann BM'si olan Cemiyet-i Akvam'da, S S C B ' n i n karlarn Trkiye savunmay stlenmiti,
nk 'sistem' o lkeyi o rgte almamt. Tandm btn 'Es
ki Tfekler', Gazi'nin 'komnizm tehdidi'ni fazla ciddiye almad
nda ittifak halindeydiler. R s i h Nuri B e y , kadirinas bir jest
yapm, 'erken' cumhuriyet dnemine ait baz 'zellikleri' aka
sralamtr:
" . . . Atatrk'n l m n e k a d a r g e n e l a n l a m d a s o l ne
riyat v e eviriler s e r b e s t t i : 1 9 3 0 ' l a r d a , 1 9 3 2 - 3 6 ' l a r d a
h e r kitap evrilebiliyor, h e r trl kitap yazlabiliyordu.
(...) B u g n toplattrlan birok kitap, Atatrk z a m a n n d a
satlabiliyordu..."
Ya 'gizli' komnist rgtler, onlara verilen ceza? 1 9 2 7 Tevkifat'nda T K P Lideri Dr. efik Hsn, sadece bir buuk yla
hkm giymiti; kar kmaz da, '8.7.1929 gn ve 3764 sayd
pasaportla, yurtdna kabilmiti'. 1 9 2 9 , 3 0 , 3 1 , 32 yllarnda
hkm giyenler en fazla drt yla mahkm olmulard. 1 9 3 2 - 3 6
aras mahkmiyetler ise, 141-142'nin kabulyle affa uram oldu
lar; stelik, 'ilk ekliyle 142'de cezalar alt aydan balyordu,
141'de ise 'cebir' unsuru aranmaktayd."
Rsih Nuri B e y , inklabn 'nefs-i mdafaa' refleksinin Ga146
zi'de adeta igdsel olarak saa ynelik olduunu, u yazdklaryla bsbtn meydana koymu olmuyor mu?
" . . . A t a t r k d n e m i n d e eski ttihat liderlerden as
lanlar oldu; Albay (Ayc) Arif B e y ve R t P a a (Zorlu)
bunlardand. Sarkl y o b a z l a r asld, a p k a 'devrimine' ve
r e f o r m l a r a k a r g e l e n l e r d e n a s l a n l a r oldu. Nakibendiler asld. Bu s e r t t u t u m , A t a t r k devriminin gereklerindendi. A n c a k a s l a n y a d a a r c e z a y a u r a t l a n s o l ei
limli t e k bir kii y o k t u r . " ('Atatrk ve Komnizm', s. 3 6 1 /
3 6 5 , Anadolu Yaynlar, 1 9 7 0 )
Her ey yeterince ak ve aydnlk grnmyor mu?
nemli o l a n halk egemenlii...

Ayrca, M. Zekeriya Sertel'in zeletirisi, nemli bir 'tespit'
ieriyor; yerini drerek demi ki:
" . . . (Gazi) kii y n e t i m i n d e n o k Meclis e g e m e n l i i n e
yani halk e g e m e n l i i n e n e m verdi; btn koullar o n u n
Doulu bir d i k t a t r o l m a s n a elveriliydi; fakat - a s k e r ol
m a s n a r a m e n - y u m u a k , sevimli ve akll bir 'otorite'
kurdu; bu 'otorite', d i k t a t r l k t e olduu gibi k o r k u y a de
il, s e v g i y e d a y a n y o r d u . O, gnn koullarnn elverdii
l d e bir rejim kurdu, biz eletirilerimizi z g r c e y a p a
bildik." ('Atatrk, Laiklik ve Demokrasi', A. T. Klal, s. 8 2 )
Zekeriya Bey'in 'tespitini', Gazi M u s t a f a Kemal'in Re
c e p P e k e r ' e ve 'faizan' aygt nerisine gsterdii sert tepki do
rulamyor mu?
Gel gr ki 'totaliterlik' kanseri gvdeyi sarmt.
147
DEMOKRAS'YE 'GELMT', AMA.
23 Aralk 1996
Sonralar ad bir halk deyimine dnecek olan 'Kurtlar
Sofras'n yazdm yllarda ( 1 9 5 4 - 1 9 5 7 ) deerlendirmem kesin
lemiti: Mdafaa-i Hukuk, Anadolu Ihtilali'ni baarm, Halk
Frkas, Anadolu nklab'n yanda brakmt: Trkiye, ulusal
demokratik devrim srecini, Kemalist dzeyde, son neticelerine
ulatrmak zorundayd; oysa, brokratik merkeziyeti, dpedz to
taliter bir devlet kapitalistlii erevesinde donup kalmtk.
Byle bir kesinlie varabilmek iin o devri yaam olmak ge
rekir ya, Gazi'nin yakn evresinden, gerekten inklap yazarla
rn tankl da, arpc ipular verir. En ok da Falih Rfk ve
Y a k u p Kadri Beylerin syledikleri! 'Kurtlar Sofras'n yazar
ken, szgelii Y a k u p Kadri'nin ' K a d r o ' serveni yllarnda kale
me ald 'Byk nklap ve Kk Politika' balkl eserinden
haberim bile yoktu; seneler sonra Milliyet'te yaymlanan (13-22
Aralk 1 9 7 6 ) bu ilgin almasnda, yazar yle deerlendirmeler
yapmtr ki, inklabn yarda kalm olduuna, hi phe brak
maz.
Ona gre, 'Tanzimat bitmemitir', Gazi'nin evresinde
'Osmanl hanedannn sadk kullar, halifeliin c e z b e y e tu
tulmu klar, m a n d a dilencileri ve paral bir devletin
s m r g e halkndan o l m a y a c a n a t a n l a r vardr'; Gazi.
'okullu softalarla ('aydnlar' d e m e k i s t e r ) m e d r e s e l i softa
lardan d a h a o k uramtr'; asl en nemlisi, 'saltanat ve
halifelii bir rpda s k p a t a n Gazi, Babli'yi kabul el
mek zorunda kalmtr': brokrasi,..nklab' engellemiti!
Ne denilmitir: akln yolu bir!;
148
Aksini s a v u n m a k m m k n m ?
O kadar bir ki, 27 Mays sonrasnn 'ilericiliinde' nemli
bir rol oynam olan D o a n Avcolu da ayn fikre katlacak, in
klabn brokrasiyle i ie geirilip nasl 'dondurulmu' olduuna
parmak basacakt:
" . . . 1 9 3 6 ylnda ileri B a k a n P a r t i Genel S e k r e t e r
l i i n e getirildi. B a b a k a n e s a s e n P a r t i Genel B a k a n Ve
kili idi. Valiler ise il b a k a n yapld. B y l e c e p a r t i t a m a
m e n brokrasinin k o n t r o l altna alnmaktayd. 'Memurin
Kanunu' m e m u r l a r n s i y a s e t l e u r a m a s n y a s a k l a m a k l a
birlikte, yksek m e m u r l a r p a r t i yneticileri oluyorlard..."
"...yksek m e m u r l a r n ynetiminde e r a f temsilcile
rinden kurulu bir p a r t i , bu hviyetiyle, b r o k r a s i n i n bir
p a r a s haline gelmiti. B r o k r a s i ile ya da brokrasinin
uydusu o l m u bir kurulu ile devrimleri s o n u n a k a d a r g
t r m e n i n zorluu o r t a d a d r . B r o k r a s i n i n zellii, h e r
y e r d e t u t u c u l u a yneliktir. lerici partiler, kkl toplum
sal d e v r i m l e r e giritikleri z a m a n , karlatklar en nemli
s o r u n l a r d a n birini, b r o k r a s i n i n devrimci atl kstekle
yici bir e n g e l o l m a k t a n karlmas tekil etmitir..."
{'Trkiye'nin Dzeni', 1. Basm, s. 1 7 6 , Bilgi Yaynevi, 1 9 6 8 )
En vahim hatas, 'askeri brokrasinin' de ayn tutucu zellik
lere sahip olduunu unutmak olan D o a n Avcolu'nun 'tespiti'
hi kukusuz dorudur; o yzden de, kinci Dnya S a v a sonra
snda 'demokrasiye gemeye' mecbur braklan 'tek parti'; Mdafaa-i Hukuk, hatta Halk Frkas dnemine ait btn 'sivil' zel
liklerini kaybetmi, tamamyla brokratik merkeziyeti bir 'aygt't.
Aksini savunmak mmkn m?
E e r ruh ayn kalrsa...

Sonradan 'souk sava'n hedefi haline gelecek S S C B pa.ntezi bir yana braklrsa; kinci Dnya S a v a , o kadar hor
flrlen demokrasilerin zaferiyle sona ermiti; teki lkelerin, Bir149
lemi Milletler'in kuruluu saylabilecek S a n F r a n c i s c o Konferans'na katlabilmesi, o tarihte 'demokrasi' olmas artna ba
lanyor. Dnebiliyor musunuz? 1 9 4 5 ' t e hl 'totaliter' tek parti
dzeninde olan Avrupal lke var: F r a n c o ' n u n spanya's,
Salazar'n Portekiz'i, nn'nn Trkiye'si! Dier ikisi dzen
lerini deitirmeyi reddetmilerdi; demokrasi, 'halklk' adyla ba
ndan beri Trkiye Cumhuriyeti'nin programndayd: Trkiye,
demokrasiye gemeyi kabul etti.
Ama nasl? 'Fhrer' anlamna gelen 'nder'li, 'ebedi e f li
ve 'milli ef Mi, 'deimez genel bakan'l bir 'aygt'm yneti
minde olarak! 'Aygt'n zamanla 'rgt'e dnebilmesi iin, ok
aba harcanmsa da, ne yazk ki, siyasi partilerimizin birounda
-bata 'tek parti'nin bir trevi olarak ortaya kan D e m o k r a t
P a r t i olmak zere- 'yukardan aaya ve otoriter' rgtlenme
biimi ve 'otoriter parti' ruhu ayn kalm; bunlarn stne binen
'souk s a v a ' koullar da, hemen hemen, kurulan her yeni par
tinin 'aygtlamasn' daha da pekitirmitir.
Ne dersiniz, yanl mym?
150
.BR EYLER TEKLYORDU'!
25 Aralk 1996
O yllarda 'Akam', le zeri yaymlanan ciddi bir gazete
dir; 'bamuharriri', Necmeddin S a d a k , biraz 'Mihver'den yana
gibi olsa da d politika yorumlaryla, herkesin dikkatini ekmi bir
kalem; hi unutmam, bilmem hangi mnasebetle stanbul'u 'ereflendireri smet P a a , hi beklenmedik bir ey yapm, 'Ak
a m ' gazetesine urayp, Necmeddin S a d a k ' l a grmt.
Haberi, 'Ajans Haberleri'nde radyodan dinleyince, babam,
manal manal glmseyip demiti ki: "...Necmeddin Bey'in ba
na talih kuu kondu, ilk seimde meb'us olacaktr." Babama
inanamam, onu biraz da kt niyetli bulmutum: ocukluk ite!
Necmeddin S a d a k , ilk ara seimde milletvekili seilmekle kal
mad, dileri b a k a n da oldu; babamn dedikleri 'aynen' deil,
fazlas ile kmt.
Meer s m e t P a a , Necmeddin Sadak'n d politika yo
rumlarn dikkatle okur, ok da beenirmi! En azndan, tayini
knca, etrafta dolaan rivayet budur. Byle bir siyasi 'yaplanma
dan' 'mevzuat' dei Y tirmeksizin kalklacak bir 'demokrasiye ge
i' hareketiyle, ne trl bir 'muhalefet'e kavuulabilirdi ki? Hibi
risi sahici bir 'sivil toplum' rgt olamad; o muazzam halk des
teini arkasna alabilmi, 'Demokrat P a r t i ' bile!
Ayn 'aygt'n t e r s i ve yz...

'ktidar', geilecek demokraside, 'muhalefeti' kendine gre
'ekillendirmek' istiyordu. smet Paa'nn, muhalefet lideri ola151
rak tasarlad Kzm Karabekir'den -ii fazlaca ciddiye aldn

grnce- vazgetii, yerine Celal B a y a r ' 'setii'bilinen bir ey
dir. D e m o k r a t P a r t i n i n teki 'kurucular' da, zaten yllardr
C H P milletvekiliydiler; bir bakma, D e m o k r a t P a r t i , halkn yo
un honutsuzluunu, 'yukardan' belli bir istikamete 'ynlendir
mek' amacyla kuruluyordu: Yllar sonra yeni Trk demokrasisi
iinde C H P ile DP'nin, birer gerek iktidar ve muhalefet olarak
deil, ayn 'aygtn' tersi ve yz gibi grndkleri gerektir. Bunu
hem birbirlerine, hem teki siyasi kurululara kar, davran bi
imlerinden karabiliyoruz.
Daha iin banda, DP lider kadrosunun 'Tan' ve 'Grler'
gazete ve dergileri evresindeki 'solcularla' balants, S a b i h a ve
M. Zekeriya S e r t e l ile C a m i Baykut'un nl 'Tan Olayn'
mteakip mahkemeye verilmesiyle kesilmiti. B a y k u t ve Serteller, mahkm oldular (23 Mart 1 9 4 6 ) . Buna ramen demokrasiye
inanmak isteyen E s a t Adil B e y ve arkadalar Trkiye S o s y a
list P a r t i s i n i ( 1 4 Mays 1 9 4 6 ) ; Dr. efik Hsn ve arkadalar
ise Trkiye Sosyalist E m e k i ve Kyl P a r t i s i n i ( 2 0 Haziran
1 9 4 6 ) kurdular; oysa daha nce kurulmu olan S o s y a l Demok
r a t P a r t i s i , iktidar tarafndan kapatlmt ( 2 9 Mart 1 9 4 6 ) ; teki
iki sosyalist parti ve evrelerindeki sendika ve gazeteler de 16
Aralk 1 9 4 6 ' d a kapatlacak, 'sorumlular' mahkemeye verilecekti.
S o s y a l i s t sol iin, 'Tek P a r t i n i n 'demokrasisi' alt ay iin
de bitmiti.
Unutmayalm ki, ikinci Dnya S a v a boyunca, stanbul
ve havalisinde hkm sren skynetim, o gnlerde alt ay daha
uzatlmt. DP szclerine gre, '...hkmet mitingleri nle
m e k ve g a z e t e l e r i k a p a t m a k iin skynetimi istiyordu.'
(Cumhuriyet, 5 Aralk 1 9 4 6 )
Gelen gideni a r a t r m ? . .
Milli ef, 'aba altndan sopa gstermeyi' unutmamtr:
"...ok partili politika d e n e m e s i , lkeyi a n a r i y e g t r e
c e k s e , bundan vazgeebiliriz" diyor. {'Tek Parti', M. Toker,
152
s. 128) yi de 'anari' nedir? Sosyalist parti ve sendikalarn rgt

lenmesi mi? Nihat Erim'in yazd gibi (30 Mays 1 9 4 6 ) Demok
ratlar Milli efin 'tehditlerinden' korkmulard, o kadar ki,
. devlet bakannn fiilen bir partinin b a k a n l n d a bu
lunmas, dier partileri z o r bir mevkide b u l u n d u r m a k t a
dr' (Cumhuriyet, 1 7 - 1 9 Haziran 1 9 4 6 ) dediler, smet P a a ' y
seimlerde 'kendi listelerinde de aday gstermeyi' bile dnd
ler.
Seimler heyecanl geti, ama DP gsterdii 2 7 3 adaydan
ancak 66'sm Meclis'e sokabildi; iktidarn 3 9 5 milletvekilliini hi
le ve fesatla elde ettii ileri srlyordu. O gnlerin Cumhuri
yetinden okuyacanz u balklar bile 'demokrasimizin' ne trl
bir atmosfer iinde yola ktn kantlar:
" . . . D P , h e m e n btn m e m l e k e t t e tazyikin (basknn)
birdenbire a r t p s o n h a d d i n e vardn iddia ediyor."
(Cumhuriyet, 22 Temmuz 1 9 4 6 ) " . . . stanbul'da, zmir'de,
Aydn'da, M a n i s a ' d a ve K o n y a ' d a ve dier baz y e r l e r d e ,
heyecanl bir h a v a iinde p h e l e r ileri srlyor; De
m o k r a t l a r , s e i m m a z b a t a l a r n n deitirildiini syleye
rek durumu p r o t e s t o ediyorlar." (Cumhuriyet, 23 Temmuz
1946)
" . . . D e m o k r a t P a r t i seimin feshini isteyecek! P a r t i
nin milletvekili yelerinin h e p birden istifa e t m e l e r i de
muhtemel grlyor." (Cumhuriyet, 24 Temmuz 1 9 4 6 )
Peki, iktidar olduunda D e m o k r a t Parti'nin 'demokrasisi'
ok mu farkl olacaktr? Hayr! nk atasznn dedii gibi, 'ge
len gideni aratr.'
Ona da bir gz atacaz.
153
REJMN ADI, 'DEMOKRAS', AMA.
27 Aralk 1996
Yazlmtr: 1 9 5 0 seimlerinden sonra iktidar devralacak
DP'nin Genel Bakan Cell B a y a r , smet nn'y ziyaret edi
yor; cevabn ok merak ettii soru udur: "...neden NATO'ya
girmediniz, P a a m ? " smet P a a ' n n cevab da bir soru, hem
de ilgin bir soru: "-...onlar aldlar da, biz mi girmedik Ce
ll B e y ? "
Trk taraf, en ok da D P , A B D ile yakn ibirliinin 'deli
gmleini giymek' anlamna geldiini henz bilmez; Cell B a
yar, lkenin 'Kk Amerika' olacan millete mjdeler; Akde
niz'de ABD'nin 6. Filosu var diye, donanmay gelitirmek isteme
yi lzumsuz grr; DP iktidar, mahiyeti pheli ' K o r e Sava'na
gzn krpmadan girecektir.
Oysa A B D , niyetini daha 1 9 4 7 ' d e belli etmiti. u haberi
okur musunuz ltfen: "...ABD Hey'eti, i n c e l e m e l e r d e bulun
m a k z e r e Trkiye'ye geldi; h e y ' e t t e n bir ilgili: '- Trki
ye'ye h e r e y d e n evvel, h e r trl kalknma planndan ev
vel, yol ve liman lazm o l d u u n a i n a n m a k i c a b e d e r ' de
di..." (Cumhuriyet, 15 Haziran 1 9 4 7 )
DP iktidar, 'Kk Amerika' olmak hayaliyle, lkeyi ABD
('sistem') iin krl bir pazara dntrecek bu telkinlere kapl
m; Menderes'in 'Grlmemi Kalknmas', Trk pazarnn b
tnlemesi, ithalatn iyi ileyebilmesi iin limanlar ve karayollarnn
inasna giriilmitir. Netice malum: yurt sathnda onbinlerce ithal
mal otomobil ve traktr, ulusal demir ve deniz yollarnn devre d
na itilmesi, ekonominin iki seim dnemi sonunda, iflas!
D e m o k r a t P a r t i , halk ynlarnn mutluluk zlemlerine so
154
mut cevaplar reteyim derken, ciddi surette 'teklemiti'; bu da

'masasndaki' otoriterlik eilimini ne karm, sivil destekli parti
rgt, gittike Menderes'in 'ahs tahakkmnn' 'aygt' ha
lini almt.
Birka rnek istemez misiniz?
S a solu b u d a m a k m e r a k
D e m o k r a t P a r t i Ynetimi, 'Tek P a r t i ' dneminden kalma,
sa solu 'budamak' politikasn, 'olduu gibi' uygulayacaktr.
ikinci Dnya S a v a yllarnda, Nazilere yaknlyla tann
m olan C e v a t Rifat, o ara, 'slam D e m o k r a t P a r t i s i ' diye bir
parti kurmutu; bu parti derhal kapatlyor: 3 Mart 1 9 5 2 . Bunu
ii Sendikalar Birlii'nin kapatl izler: 20 Nisan 1 9 5 2 . He
men arkasndan, faaliyetini g bela srdrmeye abalayan Tr
kiye S o s y a l i s t Partisi'nin 17 yesini tutuklarlar; bunun arkasn
dan da, nl bir airin (Necip Fzl) yarglanp cezaevini boyla
mas gelecektir: 12 Aralk 1 9 5 2 .
Diyeceksiniz ki bunlar, 'rejim dman'; peki, O s m a n B kba, Hseyin Cahit gibi demokrasiye ' s a d a k a t i m s e l l e m
vatn' uradklar akbete ne demeli? Blkba, Cumhuri| t i Millet P a r t i s i gibi nemli bir partinin, szn saknmaz li
ridir, 'TBMM'ye hakaretten yarglanr, tutuklanr: 24 Haziran
% 2 . Hseyin Cahit B e y , ilerlemi yana ramen bayazlaryyapt sert muhalefet yznden, hapishaneye gnderilecektir:
Aralk 1 9 5 4 .
Hal byle olunca, birka kere reddedildikten sonra Dr. Hikt Kvlcml'nn ('Tbbiyeli' Hikmet) nihayet rgtleyebildii
tan Partisi'nin kapatlp, kurucularnn derdest edilerek cezaeI gnderilmesine aar msnz? Sanklarn, be yl ile on be yl
nda cezalandrlmalar talep ediliyordu: 23 Mart 1 9 5 9 .
Demokrasi'nin bylesi!..
D e m o k r a t P a r t i , kanlmaz sonuna doru yaklarken, bir
155
1
- .
'sivil toplum rgt' olmaktan oktan km; ceberrut, ast as

tk, kestii kestik bir 'tahakkm aygt' kimliine brnmt. Bir
bakma, hem iinden kt 'totaliter, tek partiden' fark kalma
mt; hem de ondan adeta intikam alyordu:
Mnhasran, Cumhuriyet'in nl 'Uak Olaylan'na ait ba
lklarn okumak bile, bunu kantlamaya yeter:
"...nn ve beraberindekiler, U a k ' t a n ayrlrken, sa
ylar bine y a k l a a n bir kalabaln saldrsna uradlar,
atlan bir t a l a nn yaraland." (1 Mays 1 9 5 9 ) "...nn'
nn M a n i s a ' d a verdii d e m e c i n y a y m l a n m a s yasakland;
zmir'de nn'y kalabalk bir halk ktlesi karlad; bu
o l a y l a r a ait yaz ve resimlerin b a s n d a yaymlanmas ya
sakland." (3 Mays 1 9 5 9 )
Bu arada, Cumhuriyet'in okurlarna notu: "...gazetemiz
baslrken z a b t a nn'nn d e m e c i n e neir yasan teb
li e t t i ve o n u n n e z a r e t i n d e sahife kalplarnda kazntlar
yapld, baslan g a z e t e l e r de polis t a r a f n d a n m s a d e r e
olundu."
Bylece, Cumhuriyet tarihinde ilk defa gazeteler bo stunlar
la km oluyor. Birka gn sonra toplanan DP Meclis Grubu,
yaymlad bir bildiride '...daha tesirli ve esasl tedbirler
alnmasn' isteyecek; ertesi gn, nl 'Tedbirler Komisyonu'
yeniden almaya balayacaktr.
Evet, rejimin ad 'demokrasi', iktidardaki partinin ad, 'de
mokrat1...
Ne de demokrasiydi ya!..
156
'KATILIM', LAFTA KALIRSA..
30 Aralk 1996
Gazi de, Balkesir'deki o konumasnda (5 ubat 1 9 2 2 ) alt
n izmitir; 'klasik emaya' uygun olarak gelien toplumlarda, si
yasi partiler, eitli sosyal snflarn karlarn savunmak iin r
gtleniyor. ngiltere buna, arpc bir rnek saylamaz m? Muha
fazakr Parti, toprak sahibi soylularn; Liberal Parti, gelien burju
vazinin; i ( L a b o u r ) Partisi ise, proletaryann partisidir; bu par
tiler, lkenin gelime aamalarna denk den bir srayla, tarih ve
siyaset sahnesine kmlardr.
H a s a n ' l a (Tanrkut) Pangalt'daki S u n a P a s t a h a n e i'nde (sabah tenhal, stl kakao ve gizli tmbeki kokusu; ciddi
suratlar, okuduklar gazetelere sarkm, birka emekli) zerinde
fazlasyla durduumuz soru u idi: evre lkeleri (Dou toplumla
r) 'klasik emaya' uygun gelimiyorlar ki! Ayn snfsal elikileri
o toplumlarda bulabilmek zor! H a s a n doktora tezi olarak Trk
tarihinde sosyal 'tabakalamay' (o yllarda 'snflama' denemi
yor) ele alm; gebe Trk airetlerinde, derebeyi/serf elikisi
olamazd elbet, o da s r sahibi/oban kartl zerinde duru
yordu; sonras, daha kark: Osmanl'da toprak (mlk) nce Al
lah'n sonra 'padiah'n, tmar/zeamet dzenini gerek bir feod.lite sayabilmek, akla uymuyor; daha sonra oluan gayr Mslim
lurjuvazi, 'komprador', yani smrge zengini, gbeinden Batl
metropol' lkeye bal; 'klasik emada' olmas gerektii gibi
ulusal' deil, 'kozmopolit' yani 'ibirliki1, dolaysyla Anadolu
Ihtilali'nde, Gazi ve arkadalarn desteklemiyor, padiahtan ya-
l
-
O halde lkemizde ulusal demokratik devrim, ona nclk et-
mesi gereken ulusal burjuvazi olmad, 'levanten' Osmanl burju

vazisi S e v r e s Szlemesinden yana olduu iin; aydnlar, eraf,
asker/sivil brokrasinin bir kesimi ve halkn gerekletirdii bir 'ta
rihsel blok1 ( G r a m s c i ) tarafndan kotarlmtr; bu bakmdan, 'iti
ci gc' snfsal saylamaz; Gazi'nin 'frkasn' rgtlerken, onu
geni al bir 'halk cephesi' gibi tasarlam olmas da bundan ileri
gelmektedir.
yi gzel, acaba Halk Frkas'nn 'halk rgt' olmaktan
kp, merkeziyeti egemen brokrasinin ( n o m e n k l a t u r a ) bask
'aygtna' yozlamas da, ayn sebepten deil mi?
B u n e benzerlik?..
Daha mthii, S o v y e t htilali'nin diyalektik tahlilinin de,
benzer bir tabloyu nmze karmas: Sosyalist devrim yaplyor,
Lenin'in koyduu ilk hedef sanayileme! Bu kadar bile, ii snf
nn yeterince youn ve etkili olmadn gstermiyor mu? Bole
viklerin disiplinli bir 'aygt' olduklar kesin, ama Rusya'da o za
man Menevikler, Devrimci Sosyalistler daha kalabalk ve et
kili; R u s y a henz bir 'sanayi deui' olmaktan uzak, bolevik iiler
bir avu; sava sonu koullar, yenilginin arl, Lenin'in mahare
ti ihtilali gerekletiriyor ama; nasl Trkiye'deki demokratik dev
rim, nce yaslanaca ulusal burjuvaziyi yaratmaya kalkyorsa,
Rusya'daki sosyalist devrim de, yle mujiklerden Sovyet ii snf
n yaratmaya alyor.
Merakls bilir, bunlar otuz yldr tartyorum; Anadolu ve
S o v y e t ihtilallerinin mahiyetleri elbette farkldr, gel gr ki, top
lumun 'klasik e m a y a ' uy mays, yani devrimin a r k a s n d a
g e r e k e n snfsal g c n bulunmay, h e r iki ihtilali 'totali
t e r bir b r o k r a s i diktasna' yozlatrm; n e t i c e d e , Halk
Frkas da B o l e v i k P a r t i s i de b a l a n g t a k i 'sivil' nitelik
lerini k a y b e d i p ayrcalkl b r o k r a s i l e r ( n o m e n k l a t u r a )
r e t e n b i r e r 'aygt'a d n m t r .
H e r iki lkede, totaliterlik s o n r a s d e m o k r a s i uygula
malarnn bir trl g e r e k r a y n a o t u r a m a m olmas, bes
158
belli b u r a d a n kaynaklanyor. Nasl R u s aydn kesimi ile

Trk aydn kesimi (intelligentzia) birbirine b e n z i y o r s a , iki
lkenin 'oulcu'
dzenlerinin partileri de birbirine o k
benziyor: D e m o k r a s i iddias t a y o r l a r , ne v a r ki r g t l e
rinin ileyii d e m o k r a t i k deil!
yledir diyebilir misiniz?
A m a c bakayd...
D e m o k r a t P a r t i , halkn, 'tek parti' rejimine toplumsal tep
kisini iktidara tamak amacyla kurulmamt, 'yukardan aaa', o tepkiyi 'ynlendirmek' amacyla kurulmutu. yle de yapt.
'oulcu' demokrasimizin, h a n d i y s e btn siyasi partile
ri, byle ' y u k a r d a n a a y a ' kurulmu; n n d e s o n u n d a ,
ya k a l a b a l a intikal e d e m e y i p , ' t a b e l a partisi' o l a r a k kal
m; k a l a b a l a intikal edebilmi o l a n l a r d a , o kalabalkla
z d e l e e m e y i p birer 'aygt'a d n m t r .
Aksi halde -adlar deimi de olsa- ayn partilerin, ayn Weegelerin' setii ayn liderlerle, hemen hemen yarm yzyldr s
rp gelmesini nasl izah edersiniz? Demokratik dzen ve toplum,
nce partilerin demokratiklemesini, parti ii oligarinin datlma
m gerektirmiyor mu? nl 'ok taraftar, az ye' mantyla deokrasinin de, sosyalizmin de temel amac olan 'katlm' acaba
asl salanacaktr?
'Katlm' lafta kalrsa, o demokrasi saylabilir mi?
159
ocak '97
avrasya
gerei
AVRASYA 'GERE'
1 Ocak 1997
12 Eyll sonras, ortalk toz duman, gz gz grmez olmu;
oumuzun anlaml anlamsz, 'kim vurduya' gittii gnler; yirmi
yl sonra D o l m a b a h e zerinden, tekrar Boaz'daki sis ddkle
rini iitmek beni ylesine allak bullak ediyor ki, belki de bir yerler
de okumu olduunuz o iire balyorum: " . . . imdat lklar
mdr / bir felaketi mi duyururlar / anlalmaz syledikle
ri / salkm s a a k k e r l e r k a r a n l m a / yalnzlm da
trlar / y a m u r d a sis ddkleri..." ('E/de Var Hzn', 4. Ba
sm, s. 3 0 , Bilgi Yaynevi)
Aslnda o sra takld, nedense herkesin eyann tabiat icab
sayd bir konu, Trkye-Rusya dmanl! Neden bu iki byk
lke -Gazi Mustafa K e m a l ve Vladimir li Lenin dnemi ha
ri- bar iinde dosta i ve elbirlii yapacana, hemen her za
man birbirinin 'hasm- bi-aman' olur, kyasya savarlar? O sra
larda benden T a n z i m a t zerine bir yaz istemi olan bir dergiye,
sorunun cevabn yle aklamm, acaba dikkate deer bulur
musunuz:
Akln ve m a n t n izgisi...
"... nce doru bir tehis! 19. yzylda Devlet-i Aliyye es
ki
satuetini
kaybetmitir.
Birbirini
izleyen
yenilgiler,
hepsi
'mlkn' aleyhine K a r l o f a , P a s a r o f a , K a y n a r c a anlamala
r, Osmanl askeri stnlnn artk sona erdiini gsteri
yor. yle ki Hristiyan, kapitalist ve emperyalist Bat iin, eski
163
a r k tehlikesi, yava yava paylama anlamna gelen ' a r k

m e s e l e s i ' n e dnecek: Gerek tehlikeyi ( B a t iin) gittike
yaylan,
yayldka glenen R u s y a oluturacaktr..."
"... o zaman B a t i n i n yapaca basit: gten den Devlet-i Aliyye'yi denetimi altnda tutarak, Rusya'ya /ar kullan
mak!
Osmanl'ya
kabul ettirilen
tanzimat fermannn
ardnda
yatan stratejik hesap budur; nitekim Reit P a a ' n m zel kti
bi M. C o r bunu saklamyor, diyor ki:
F r a n s a ve ingiltere
iin Trkiye'yi R u s y a ' y a kar bir e n g e l tekil e t m e zorun
luluu iinde dnyoruz." Bunun pratikteki sonucu, 19.
yzyla
kadar,
savalarn
Bat'da Avusturya/Macaristan,
Dou'da ran'a kar yrten Osmanl Devleti'nin, artk
'mnhasran' R u s y a ile atmas olmutur: 1768'den 1918'e
kadar, tam alt kere!" (Gsteri dergisi)
'Sistem' ikisini de 'Doulu' sayd, ikisini de dman belledi
i, iki byk gc, ellerini keyifle outurarak, birbirine krdryordu.
Gazi Mustafa Kemal P a a ile Vladimir li Lenin'in 1920'li
yllardaki ortaklaa 'tespiti' budur ve bu 'tespit' dorudur; zaten bu
'tespit' deil midir ki, iki gen devleti, TC ile S S C B ' n i 'emperyaliz
me kar mterek mcahedata sevketmi' (ifade Gazi'nin ifade
si); Trkiye ile Rusya'y nihayet ayn izgiye getirmitir.
Bu izgi, akln ve mantn izgisiydi.
'Kresellemiyor, kutuplayor'
General de Gaulle, K r u o f grevinden alnd zaman,
hi unutamadm bir yorum yapmt:
Stalin o n a bir im
p a r a t o r l u k devretti, K r u o f kymetini bilemedi: ne o l a
c a k , basit bir k y l ! " Hakl myd, haksz myd, o ayr bir ko
nu: de Gaulle, lkeleri rejimlerine gre deil, glerine gre de
erlendirirdi; dnyada oynadklar role gre: Bu adan baklrsa,
Stalin'in - S S C B ' n i n gelimesindeki olumsuz etkisi ne olursa ol
sun- Rusya'y 'cihangir' bir lke haline getirdii aktr: kine i
Dnya S a v a sonunda, M o s k o v a , gezegenin nemli bir yzde
sini kontrol altna almt.
164
Soru acaba yle mi sorulmaldr: ABD'nin sava 'mttefiki'

S S C B ' n i , daha sava biterken karsna dikmesinin srr nedir? hu
sorunun cevabn, elbette 'totaliter boleviklii' terk etmi de ol
sa, VVashington'n, Yeltsin Rusya'sn blnm grmekteki
'acelesi' ve 'srardr. Ayn 'acele' ve 'srar', Birinci Dnya Sn
va ertesinde, Osmanl Devletinin blnmesi konusund. de
gsterilmemi miydi? Ksacas B a t , kontrol altnda olmayan 'hu
yk devlet' istemiyor. S S C B , o yzden blnmtr; daha <">n< >
iaret ettiim gibi, Trkiye'nin Avrasya'daki gelime potansiyeli
gz nnde tutularak, onun bu potansiyelden yararlanmas d. n
lenmek istenilmektedir: 'dk younluklu i atmann selu-h
hikmeti' de budur.
'Avrasya' kelimesini bylece telaffuz etmi olduk! Kendi he
sabma ben hanidir stne basp duruyorum: Yugoslavya ve
S S C B ' n i n dalmasndan sonra, Balkanlar'da, Kafkaslar'da ve
O r t a Asya'da, ekonomide olduu kadar siyasette de, Trkiye'nin
nne yeni ufuklar almtr. Bu yeni ufuklara doru, 'sistenim
-en ok da A B D ' n i n - 'Truva at' gibi gideceine; A n k a r a , RIIN
ya ve ran'la sk dirsek temasna' girip -'Avrupa Topluluu'
ile 'Uzakdou Kaplanlar' arasnda- bir A v r a s y a 'gerei' ya
ratabilmelidir. nk btn ' k r e s e l l e m e ' iddialarna r a
m e n bu iki blokun varl da g s t e r m e k t e d i r ki, g e z e g e n
' k r e s e l l e m e ' y e deil, yeni ' k u t u p l a m a l a r a ' d o r u yne
liyor. A v r a s y a corafyasnda, lkeler bu takdirde neden kendi
blgelerinin 'efendisi' olacaklarna, mevcut bloklardan birisinin
'uydusu' haline gelsinler.
Bu izgi de, akln ve mantn izgisi, deil midir?
165
'AVRASYA'NIN IKI 'AYAI'.
3 Ocak 1997
'Avrasya' m elemitim? lk defa sylemiyorum ki! 90'l ylla
rn bandan beri, dner dolar ayn yere gelirim: Trkiye iin,
'tam bamsz' bir 'Avrasya politikas', iki kanlmaz sebepten
zaruri grnmektedir:
lk sebep nedir? Zamannda onu, yle
toparlamm:
"...Trkiye i/e 'sistem' arasndaki kar ayrl, 'hkmetler'
dzeyinde deildir, 'devletler' dzeyindedir: Trkiye, O r t a d o
u'da, Balkanlar'da hlcm srm, O r t a a s y a ile ciddi ba
lantlar olan bir imparatorluun 'mirass'; istese de, istemese
de, 'Ben Avrupalym' deyip, nc snf bir ' B a t i l i devlet h
viyetinde
kalamaz;
btn
bu
blgelerde
hayati
karlar
ve
nemli
yaknlklar
vardr..."
"...dahas, 'Sovyet tehdidi' ve 'souk s a v a ' bile bu
karlarn
ve
yaknlklarn
savunulmasn
nleyememi;
Bat
T r a k y a , E g e ve Kbrs yznden, Ankara, 'sistem'/e -en ok
da A B D ile- srekti ihtilafa dmtr. W a s h i n g t o n h e p san
mtr ki, A n k a r a ' d a d a h a 'uysal' bir h k m e t o l u r s a , bu
s o r u n l a r Trkiye'nin deil de, 'sistem'in k a r n a zebi
lir: h e p de yanlmtr: hibir hkmet B a t T r a k y a , E g e ve
Kbrs sorununda, Trkiye'nin tarihten gelen tepkisini hie
sayp 'teslimiyet' gstermez; nk uygulanan 'devletin' politika
sidir..." (Meydan, 2 Ocak 1 9 9 2 )
Ayn perspektif iinde, bugn, o zaman sylediklerime unlan
ekleyemez miyiz? 'Sistem'in (ABD'nin) o n c a basksna r a
m e n , Trkiye'nin Irak'la ve ran'la 'yaknln' korumas, hatl.
gelitirmesi de; R u s y a F e d e r a s y o n u ile Karadeniz'de, Kafkas
166
ya'da ve O r t a a s y a ' d a ciddi bir anlama ve uzlama zemini ara

mas da, ayn 'deulet' politikasnn gereidir.
Avrasya'nn bir 'aya'bu!
Mttefiklerine de kar...
Yeni Dnya Dzeni balonu, B a k a n B u s h tarafndan, 2
Austos 1 9 9 0 ' d a uuruluyor: S S C B dalmtr, nkleer antaj
bitti, artk 'siyasi istikrar ve hukukun stnl ortamnda, l
keler karlkl
bamllk
ilkesine uygun
olarak,
kreselleecek.' Aslnda bu, sadece iin 'vitrini'; gereini merak ediyorsa
nz, bu trden dolmalar kolay yutmayan P a u l Marie de La Gorce'un sylediklerine kulak vereceksiniz:
" . . . A B D iin yeryznde t e k s p e r g k a l m a a r z u s u ,
m n h a s r a n eski h a s m l a r n a kar deil, ayn z a m a n d a
mttefiklerine k a r da geerlidir; (bu yzden de) NATO'nun istikrarn bozabilecek, s a d e c e Avrupallarn kat
labilecei h e r h a n g i bir gvenlik sisteminin o l u m a s t e
e b b s n e , ABD'nin e n g e l olmas n g r l m t r . . . " (Le
Monde Diplomatique, Nisan 1 9 9 2 )
Engelleme, hi kukusuz, yalnz Avrupa'y ilgilendirmiyor,
btn yeryz iin geerlidir ama, siyasi iktisadn diyalektii
ABD'nin 'ryas' ile rtmez ki! Dou Bloku'nun zl, bir
anda, O r t a d o u , B a l k a n l a r , Kafkasya ve Ortaasya'y 'ak
alana' dntryor; iin firakl yan, bu geni corafyann ayn
zamanda 'petrol corafyas' olmas; cabas da var, o da ne derse
niz, son derece kalabalk bir 'pazar' tekil etmesi!
de byk sanayi gc, de petrolden yoksun -dola
ysyla petrol blgesine baml- ayr 'odakta', son derece ciddi
bir '/cutup/ama'nn (polaristion) ortaya kmasna kim engel
olabilir? Bir yl kadar sonra, bu '/cutuplama'nn, mehur 'kresel
lememin nne getiine, yle iaret etmitim:
" . . . J / A B D , Meksika ve Kanada'y kapsayan bir ekono
mik ibirlii hareketi balamtr; ksaltlm ad, NAFTA, yani
Kuzey Amerika T i c a r e t Anlamas! Bu hareketin zamanla
167
bir Amerikan O r t a k P a z a r ' n a dneceine muhakkak naza

ryla
bakyor..."
"...2/ AT (Avrupa Topluluu). Gerekte Almanya'nn
(ksmen de Fransa'nn,) ban ektii bu hareket gn getike
ayr bir blok haline dnt. GATT grmelerinde, ABD'ne
harl harl posta koymakla kalmyor, kendi bana NATO d
nda bir Avrupa Savunma Gc oluturmay rgtlyor..."
"...3/ Uzakdou'da J a p o n y a da, ABD'den kopuk bir d
politika,
bir ekonomi politikas
izlemeye
koyulmutur;
'Miyaz a v a Doktrini' adyla anlan bu gre gre, J a p o n y a D o u
Asya'da (Pasifik'te) ekonomik gcnn gerektirdii siyasi so
rumluluklar
stlenmelidir.
stlenmeye
balamtr
da!
Tien a n m e n katliamndan sonra in'e, A B D ve AT'nn koydurdu
u ambargoyu hie saym, ABD'nin muhalefetine r a m e n
Vietnam'a yardmn srdrmtr." (Meydan, 13 Mart 1 9 9 3 )
Avrasya'nn teki 'aya', bu tespitin aydnlnda pek gzel
grnmyor mu?
'Avrasya kutbu'
Trkiye, Rusya ve Iran, Avrasya corafyasnn devlet gele
nei eski ve yerleik lkeleri; dahas, aralarnda nemli uluslararas
anlamalarla ibirliine girmiler: K a r a d e n i z Ekonomik ibirlii
Anlamas var; Asya'daki Trk cumhuriyetlerinin katlmasyla
glenmi ve genilemi, E k o n o m i k ibirlii Anlamas var; ay
rca Kazak, Trkmen, Azerbaycan ve ran petrolleri, blgenin
mal, yani helvay yapmak iin gereken un da var, ya da var, e-'
ker de var, irmik de var; helvann adysa, 'Avrasya kutbu'!..
teki kutup, byle yeni bir kutbun ortaya kmasn ister
mi? stemez! Tekerleklerine nasl ta koyacan hesaplayamazla
m? Trkiye ile ran'n, Trkiye ile Rusya'nn, Trkiye ile
Irak'n aralarn amak istemeleri neden, dpedz bundan! Eski
den olduu gibi, imdi de, blge lkelerinin kendi blgelerine sa
hip kmak istemesine katlanamyorlar. yi de, zaten emperyalizm
nedir, baka bir ey mi?
168
'AVRASYA'DAN RKYORLAR!.
6 Ocak 1997
Uur, Cumhuriyet'te yaymlanacak o roman syleisi iin
gelmiti (5-6 Mays 1 9 8 1 ) . Her zaman olduu gibi, sohbet, ro
mandan iire, iirden siyasete dkld; daldan dala atlayarak,
epeyce bir zaman konutuk durduk. O tarihte Ankara'da, Ka
vakldere'deki evimizdeyiz; ilkbahar akam, batya yklan gne
in camlara vuran pembelii, ar ar, eflatuna dnyor. imiz
de, ne olduunu tam kestiremediimiz, ama derinden derine his
settiimiz, kayglar. lkemizle, lkemizin geleceiyle ilgili; sonra
dan geen zamann ounu hakl karaca, kayglar bunlar.
Uur Mumcu, 701i yllarn Ankara'sndan unutamadm,
iki- dost simadan biridir. O akamst, o sralarda yaymlanm
bir yazmn balnn, nasl ince ve gizli bir mizah, hatta hiciv
ierdiini sylemiti; balk da, u: "Tehlike B a t i d a n , Savun
ma Kuzey'e Ynelik"; anlalaca gibi, Trkiye'nin NATO
iindeki etrefil durumunu ele almtm; yllarca S S C B ' d e n gele
cek saldry bekledik durduk; oysa saldrnn ls, komumuz ve
mttefikimiz olan lkelerden geliyordu; en bata Y u n a n i s t a n !
O balk vesile oldu, 'erken' cumhuriyet dneminin de politi
kas zerinde epeyce konutuk; U u r da, ben de, dier pek ok
aydnmz gibi, Trkiye'nin o dnem uygulad 'haysiyetli' ve
'tam bamsz' d politikaya dnmesinden yanaydk; 'sistem'e
angaje olmamzn, Trkiye'nin yararna deil, zararna olduunu
savunuyorduk; o kadar ki, sonradan o dnem deerlendirmelerini
derleyeceim kitabn baln, ' B a t i n i n Deli Gmlei' koya
caktm: Ankara'nn, 'deli gmleine' sokulmu birisinden pek
de fark yoktu hani! Yararna olabilecek pek ok d politika im169
kn ve frsatn, grse, ele geirse de, karna uygun kullanam

yordu.
'Avrasya' seenei bu imkn ve frsatlardan en nemlisini
oluturuyordu. S o v y e t l e r Birlii ve D o u Bloku gibi burnumu
zun dibinde muazzam bir alveri corafyas dururken, snrlarm
z kapatm, Atlantik tesinden medet umuyorduk.
'Tespit', g e r e k i . . .
O ataszmz nldr, 'yiidi vur' demiler, ' a m a hakkn
ver'; benimkisi de o hesap, imdi szn edeceim kii, R a n d
Corporation'n 'orta vade tahmin uzman', O r t a d o u eski CIA
istasyon grevlisi G r a h a m Fuller; Trkiye ile ilgisi, malum,
Trk aydnlarnn Gazi M u s t a f a Kemal'i ve Mdafaa-i Hukuk
Doktrinini terk etmesini istedii de, biliniyor, gel gr ki, ite bu
adam Trkiye'nin 'yeni' d politikas zerine, pek oumuzun ra
hatlkla katlabilecei u szleri etmi:
"...Trk d politikas deiiyor. B u n u n pek o k nede
ni v a r : S o u k s a v a n s o n u . Sovyetler'in dalmas, Trki
ye'nin ilgilendii yeni alanlarn o r t a y a kmas, Krfez Sa
va vs... Dolaysyla hangi h k m e t g e l i r s e gelsin, Trki
ye'nin b u n d a n byle d a h a bamsz bir d politika izle
m e s i kanlmaz..."
"...Kemalistler yllarca bunu istediler. RP'nin d poli
tika araylarn da bu b a l a m d a d e e r l e n d i r m e k lazm
B u aray z a l balatt, Refah s r d r y o r . B u arayn
bir ksm akllca olabilir, bir ksm olmayabilir. A m a bun
d a n s o n r a k i h k m e t l e r de yeni ufuklar, frsatlar, denge
ler iin arayn s r d r e c e k . Trkiye'nin jeopolitik konu
m u n a b a k a c a k olursanz, b u o k n o r m a l . . . "
"...Trkiye B a t ' d a n u z a k l a m a y a c a k a m a B a t Turlu
ye'nin ilgisinin s a d e c e bir p a r a s o l a c a k . Batl devletle
Trkiye'nin ilikilerinin kendileriyle snrl olmasn isteye
bilirler, a m a , bu g e r e k i deil. Trkiye'nin o k ynl l>n
d politikasnn o l m a m a s iin bir s e b e p yok. Karmakl.
170
a n bir Trk d politikasndan B a t r a h a t s z olabilir, a m a

bu kanlmaz..." (Milliyet, 9 Ekim 1 9 9 6 )
Sizi bilmem ama, Fuller'in 'tespitleri' bana, lkemizdeki
pek ok 'Bat yanda' aydndan ok daha gereki, ok daha
ekonomi politie uygun grnyor, bir kere, 'Kemalist' aydnla
rn teden beri 'Trkiye'nin jeopolitik gereini' ok daha iyi
rm olduunu kabul etmi, gnmzn koullar altnda, Anara'nn ok ynl bir araya girmesi gerektiini de! Bir anlam
da, G r a h a m Fuller'in, 'Avrasya Kutbu' ihtimalini ngrd
m syleyebiliriz; tabii o, byle bir gelimede Trkiye'nin 'lml
lslamn' ban ekmesini, 'sistem'in karlarn savunmasn ter
cih ederdi.
Trkiye ile 'souk s a v a . . . '

Bat'nn nce tedirgin, gittike rahatsz olduu da bir gerek:
Austosta T a h r a n ' l a yaplan anlamann etkisi henz gemeden,
Rafsancani'nin A n k a r a ziyareti, bunun zerine tuz biber ekti.
O r t a d o u lerinden Sorumlu Dileri B a k a n Yardmcs
Pelletrau baksanza neler demi, F u a t Kozluklu yazyor:
"...ran ile g e e n a u s t o s t a yaplan a n l a m a n n NA
TO mttefiki Trkiye ile A B D a r a s n d a 'siyasi bir a t l a k '
yarattn, a n c a k k a m u o y u n n d e 'fazla bytlmediini' dile g e t i r e n gzlemciler, A n k a r a - W a s h i n g t o n ilikile
rinde 'souk s a v a ' yaandn ve bunun 'scak s a v a a
dnmesinin a n m e s e l e s i olduunu' n e s r y o r l a r .
" . . . P e l l e t r a u , n c e k i gn y a b a n c basn m e r k e z i n d e
yapt a k l a m a d a , ran'la t i c a r i iliki k u r u l m a s n a k a r
olduklarn hatrlatt ve 'nk T a h r a n t e r r i s t ve saldr
yan bir lkedir' dedi..." (Cumhuriyet, 20 Aralk 1 9 9 6 )
nsan istese de, istemese de, 'souk sava'n hzl dnemleinde, 'sistem'in Trkiye ile S o v y e t l e r arasndaki ekonomik
likileri, benzer gerekelerle nasl engellediini hatrlyor. Oysa
rlnha geenlerde, Moskova'da yapt bir aklamada, Dileri
Bakan, R u s y a Federasyonu'nun, Trkiye'nin ikinci ticari
171
'partneri' durumuna geldiini sylemedi mi? ran zerinden, Or

ta Asya ilerine kadar, baka bir ekonomik gelime imkn, n
mze almaktadr. Avrasya gerei btn bu ihtimalleri ieriyor.
, Denilecek ki, ran gerici bir lkedir, eriatdr, eriat ihra
ediyor vs ; ABD'yi ileden karan da budur; dorusu ya, buna
inanmak biraz g, nk ayn G r a h a m Fuller'in Trkiye iin
'lml slam' tercih ettiini okuyal daha ok olmad, kald ki,
VVashington'n Suudi Arabistan gibi, Kuveyt gibi 'eriat' l
kelerle arasnn cancier kuzu sarmas olduunu herkes gibi, biz
de biliyoruz.
Onlar rkten 'Avrasya Kutbu'nun 'sistem'in dengelerini
allak bullak etmesi!
172
MALRAUX, BR 'GSTERGE'!.
8 Ocak 1997
Benim kuamdan, hangi edebiyat merakls, u satrlar harlamaz ki?
"...en cibinlii e k m e e mi kalkmak, y o k s a o yok
mu gibi, d o r u d a n d o r u y a m vurmal idi? H e l e c a n d a n
midesinin burkulduunu duyuyordu..."
" . . . B u a d a m n lmesi lazm geldiini kendi kendine
tekrarlyordu. Aptallk, nk o n u l d r e c e i n i z a t e n bili
yordu. Y a k a l a n s n v e y a y a k a l a n m a s n , ipe ekilsin v e y a
ekilmesin, e h e m m i y e t i yoktu. M d a f a a e t m e k i m d a t a
rmak d e m e k olduu iin kendini m d a f a a y a vakit bula
madan vurmas icap eden bu ayaktan, bu a d a m d a n baka
onun g z n d e hibir e y yoktu..."
" . . . e n kendisinde, g z k a p a k l a r t i t r e y e t i t r e y e v e
midesi b u l a n a bulana, bekledii m c a d e l e c i y i deil, bir
kurban ediciyi buluyordu. Ve yalnz s e t i i ilahlar iin de
deil! htilal iin yapt fedakrln altndan ykselen
derinlikler leminin karsnda, skntl g e c e a n c a k bir
aydnlkt. K a t l e t m e k , h e y h a t ki, yalnz l d r m e k deil
dir! Ceplerindeki m t e r e d d i t ellerinden s a kapal bir us
tura, solu da ksa bir h a n e r tutuyordu..."
Bu satrlarn en stnde, bir de tarih atlmtr: " 2 1 M a r t
1 9 2 7 " , hemen altnda saat kaydedilmi: " G e c e yarsndan
lOnra, yarm." Merakls, hi kukusuz, Nasuhi E s a t Bey'in
t,evirisinden, 'nsanln Hli' romannn balangcn tand. Tek
lnlini deitirmeden aktardm bu satrlar ilk okuduum zaman,
H kadar heyecanlandm hatrlyorum: O gne kadar hi tan173
madiim, varln bile tasarlayamadm, esrarengiz ve byleyici

bir lkeye girmi gibiydim.
Andr M a l r a u x ile tanmamz byle olmutu.
O m a r bouna m?
'nsanln Hli', ' L a Condition Humaine'in ilk Trke
evirisidir,, evirinin tarihi, 1 9 3 4 ; yani Trkiye, 'erken' cumhuriyet
dnemini yayor. Gazi Mustafa K e m a l henz sa! Andr Mal
r a u x , o tarihte F K P yesi, Trokist filan da diyenler bulunuyor;
roman, bildiiniz gibi in Devrimi ile ilgili bir kitap; neresinden
baklsa, 'sakncal' saylabilmesi iin, bir sr neden sralanabilir.
Tamam m?
Bu roman ilk defa nerede yaymlanmt, hele bir tahmin edin
bakalm? Asla bulamayacanz iin, en iyisi ben syleyeyim: Hkimiyet-i Milliye gazetesinde, bir bakma Gazi'nin, bir bakma
nklab'n gazetesinde! Bu kadarla m kalm, hayr; o gazete daha
da teye gitmi, eseri, byk boy bir kitap haline getirerek, piya
saya vermitir. Elimdeki kitap, o kitap! nsz kimin yazdn,
belki de kestirdiniz: 'Hkimiyet-i Milliye Bamuharriri Flih
Rfki, evet o, ta kendisi! Gazi'nin 'inklap arkada', fikirlerinin
candan savunucusu! Roman takdim ederken, diyor ki: "...Andre
Malro'nun 'nsanln Hli' r o m a n h a k k n d a en iyi hkm
o k u y a n l a r v e r e c e k t i r . B u r o m a n dnyann h e r tarafnda,
s o n z a m a n d a km o l a n e s e r l e r i n h e p s i n d e n fazla itibar
bulmutur." Zaten kitabn birinci sayfasna, iri iri, yazmay ihmal
etmemiler. " 1 9 3 3 Gonkur Byk Mkfat".
Malraux'dan sz anca, ie buradan balamak nereden akl
ma geldi. Ceberrutluundan onca yaknlan 'erken' cumhuriyet do
neminde, yayn zgrlnn nerelerde olduunu pek gzel gslc
riyor da, ondan! Klasik manada 'demokrasi' yoktu ama, 'inklab'm
yayn organnda, Andr M a l r a u x yaymlanabiliyordu; o Malra
ux ki, ksa sre'sonra s p a n y a Sava'nn ilk 'partizanlarn
dan' olacak, 'Cumhuriyetiler'in hava kuvvetlerini rgtleyi
yolcu uandan bozma kk av uaklaryla, faistlerle savaacak
174
tr; Alman igali srasnda, yurdunda, C o l o n e l B e r g e r kod ady

la, G e s t a p o ve Nazi igal kuvvetleriyle savat gibi.
Onu, geenlerde P a n t h e o n ' a naklederken, 'Les P a r t i s a n s '
marn bouna m aldlar sanyorsunuz?
Nasl bir 'yozlama'...

TV'deki sohbetimde syledim ama, ak stnde kara, bir yere
kayt dlsn, merakls yle bilsin istiyorum.
Devr-i dil-r-y demokraside, ayn Malraux'nun urad
akbeti bilir misiniz? izmir'deyim, D e m o k r a t izmir'de gazeteci
lik ediyorum, stanbul'dan bir istek: A a o l u Yaynevi, daha
nce ' K a n t o n ' d a syan' evirisini yaptm Malraux'dan, bu de
fa nl 'Espoir/Umut' isimli romann evirisini istiyor. Hayr di
yebilir miyim? Demedim, sk bir almayla kitab evirdim, Aa
olu Yaynevi de geciktirmeden yaymlad: 1 9 6 7 ' d e , 'nsanl
n Hli' evirisinden aa yukar, otuz yl sonra! Trkiye, ciddi
ciddi, kendisini demokrasi sanyor; 'oulcu parlamenter dzene'
geilmi, Meclis'te muhalefet var vs.
Hatrlayanlar kacaktr: 'Umut', yaymlanr yaymlanmaz
toplatlmt! Savclk meer pusudaym, bir nbilirkii oluturmu,
o kuruldan bir 'muzrlk' raporu almlar, su ortadaym: yaynevi
nin ve evirenin, yanl aklmda kalmadysa yedi ksur yl hapsedil
mesi isteniyor. in tuhaf, o tarihte M a l r a u x P a r i s ' t e General
de Gaulle kabinesinde Kltr B a k a n , galiba stanbul'a ve
Ankara'ya da geldi gitti. Olay basna yansd, biraz da abartld;
Fransz basnna atlad, bizimle alay ettiler; mahkeme birka ay
srd, anhas minhas, sonunda beraat ettik ama, 'Umut' roman
zerinde bu mahkemenin, bir 'lekesi' kalmam mdr?
M a b a u x , onun eseri; Trkiye Cumhuriyeti'nin, cumhuri
yetten demokrasiye doru ilerledii srada; biraz sorumlularn dira
yetsizlii ve rkeklii, biraz da 'souk s a v a ' koullarnn ar
basks yznden, nasl bir 'yozlamaya' doru itildiinin gsterge
si olmuyor mu?
M a l r a u x , Trk aydn iin, birka bakmdan nemli, isterse
niz zerinde biraz daha oyalanalm.
175
'GNDZLER RYA GREN.
10 Ocak 1997
M a l r a u x , 'Anti/Memoires'da, Bukharin'le Paris'teki son
bulumasn anlatyor. Bukharin, Stalin trnden ie dnk,
iinden pazarlkl bir lider deil; onda Lcnin'in, Trotsky'nin kvl
cml liderliinden bir eyler var; belki o yzden, Lenin sonrasnn
'ykselen' liderlerinden birisi! Konumasnn bir yerinde diyor ki:
yine de Moskova'ya dneceim, fakat herhalde bu sonum
olacak!"
yle de*olmutur: S o v y e t Komnist (Bolevik) Partisi'ne
Stalin'in hkimiyeti; 'ink/ap'nn yerine 'apparatik'in (parti
brokratnn) hkimiyeti demekti; inklap seyyaliyetini kaybedecek,
ihtilal sanki zamann belirli bir yerinde 'donacakt': Stalin'ci tota
literliin ulaabilecei son konak, Brejnef'in 'nomenklaturasndan' baka neresi olabilirdi ki? 1
S o v y e t , sonra da in 'sosyalist' inklaplarn, iinden kemi
recek bu 'virs' kefetmek erefi, yoksa Andr Malraux'ya m
aittir?
O mel'n 'virs'...
imdi herhangi bir gence, S o v y e t htilali'nin, yzyln bala
rnda neden dolay 'dnyann midi' sayldn, gelin de anlatn
bakalm. O yllarn, ne siyasi iktisat perspektifini bilir, ne de top
lumsal diyalektiini! B a t i n i n 'aklcl',, canavarlk mertebesini
varan bir 'smrgecilik' aklszlna dnmtr. J a p o n y a ' y bl
kenara brakn, 'gizli smrge' diyebileceimiz Devlet-i Aliyy-,
176
ran ve in'in dnda, gezegendeki her lke Batl lkelerin s

mrgesiydi; bu yama sofras, liberal kapitalizmin itahn o kadar
kabartmt ki, emperyalizmin i diyalektii, kanl dnya savalar
na sebep oluyordu. Uzun szn ksas, B a t medeniyeti, tam da
M e h m e t Akif'in tavsif ettii, 'tek dii kalm c a n a v a r ' dereke
sine dmt. S o v y e t htilali, birok aydnca ite o yzden, in
sanl yenileyebilecek bir umut olarak karland: 'mazlum' millet
ler ve 'mazlum' snflar iin, yleydi de!
M a l r a u x , o ihtillin ilk 'mcahitlerinden' biri olmutur; de
mitir ki, 'fikirler d n m e k iin deil, y a a n m a k iindir';
in'de, spanya'da, F r a n s a ' d a 'fikirlerini' yaarken yapt tes
pitler, eyrek yzyl sonra Sovyetler'i kertecek me'um has
taln tehis ve tarifini salamt. Bu noktann altn, bir zaman
lar, yle izmiim:
"...Malraux'nun kitabn tarihle birletiren adam ite bu
Borodin, iki nemli kahramanndan biri: ufak K a n t o n Cumhuriyeti'ni H o n g Kong'a, giderek ngiltere'ye kafa tutacak
bir dirilie kavuturmaya alan! Yl 1929.
Dr. Sun lm,
Kuomintang, terrist ar solcu kanatla, bar yollar yele
yen
sac
kanat
arasnda
sallanyor.
Darda
emperyalizme,
ierde bu iki kanada kar solcularn arpntl ura. Solcular
da bir boyadan olsa, iyi; Kuomintang'm S a y g o n sorumlusu
Grard; ' K a n t o n ' d a iki e i t a d a m bulacaksn' diyor. Ger
ekten de yle, bir yanda devrim teknisyenleri, Rusya'dan gel
mi, disiplin tutkunu bolevikler; bir yanda mayalar anarist
tutulmu, eylem sarhou Batl solcular. Bu sonuncularn ba
lca rnei, elbette Garine. Bir sras dnce Nikolayef in
'insan canm, fazla insan' diye kmsedii Garine. Aslnda
Malraux,
o
zamandan,
komnist
hareketi
paralayacak
i
akmlar
ustalkla
grm
ve
yazm
demek
en
dorusu!.."
('Kanton'da syan/eviri Gnl', 1967', 3. Basm, Bilgi Yayn
evi)
nklab,
'merkeziyeti
bir brokrasi diktasna' evirecek
olan 'apparatik'le, ihtilalde 'insanln yenilenme umudunu'
gren insanc aydn arasndaki kartl, M a l r a u x , en veciz ekil
de yle ifade etmemi miydi: "...eskiden komnist olunduu
177
iin disipline yatkn olunurdu, imdi disipline yatkn olun

d u u iin komnist olunuyor".
Dikkat isterim: 'tespit' 1920'li yllarda yaplmtr.
Malraux
yanlmad...
Liste uzun: Gide, M a l r a u x , Koestler, Silone, Wright,

F a s t , S p e r b e r vs... Bunlar S o v y e t htilali'nin 'insanln yeni
lenme umudu' olamayacan anlaynca 'muhalefete' geen nl
yazarlar! Muhalefetlerinin temeli, insann insanlnn 'harcanma
s', nk Nikolayefin de belirttii gibi, totaliter boleviklik dze
ninde, 'kendi hayatn y a a m a k isteyen i n s a n a y e r yok!'...
Oysa M a l r a u x yazarl 'insan' temeli zerine ykselmitir;
bu bahiste Claude M a u r i a c ' a bavurmuum: "...Claude Mauri
a c , 'Les C o n q u e r a n t s / K a n t o n ' d a syan'dan bahsederken ne
diyor, 'bu kitap' diyor, 'ne k a d a r koullarn deitirmek is
t e y e n bir ehir ve lkenin r o m a n y s a (Kanton ve in), o ka
d a r da koullarn deitirmek isteyen bir a d a m n (Garine)
romandr.' Byle olunca bu tr romanlarda 'insan' vazgeil
mez 'birim' deerini korumaktadr." (Ayn eser)
. E . Lawrence'in -u bizim bildiimiz 'casus' L a w r e n c e ' - o
mthi szn, acaba hangimiz hatrlyor? "Gndzleri ry-
g r e n a d a m l a r tehlikelidir, nk ryalarn g e r e k l e s i n
m e y e kalkmaya eilimleri vardr. " M a l r a u x , her zaman <
adamlardan biriydi; her zaman o adamlardan birisi oldu; o yzden
de daima 'tehlikeli' sayld. Nobel A r m a a n E d e b i y a t J r i s i ,
belki de bu yzden, onu daima grmezden gelmitir.
tyi de... M a l r a u x yanlmyordu ki!..
178
MALRAUX'NUN 'DDET' ELETRS.
13 Ocak 1997
'Anti/Memoircs' ne zaman elime alsam, ayn dnce, k
l bir tren katar gibi, zihnimden geiyor: Malraux'nun otobiyog
rafisi, bir manada, 2 0 . yzyln biyografisidir. Neresinden baklrsa
baklsn, 20 yzyl, bir 'ihtilaller yzyl': Sovyet, Anadolu,
in, Kba, Vietnam vb. htilal demek, 'silahl eylem' demek,
M a l r a u x , 'fikirlerini yaayan' bir yazar, bir dnce adam oldu
undan, onun entelektel eylemini, silahl eyleminden ayrabil
mek, gerekten ok zor!
Belki de bu yzden, onca ilidl olduu 'silahl eylem' konu
sunda sylediklerini hafife almak, mmkn deil; nk 'konu
an', konutuunun 'iinden' gelen biri, 'ahkm kesmiyor', yaan
tsndan szd neticeleri aktaryor. tiraf etmeli ki, 'netice' olum
suzdur. Bana sorarsanz, sosyalizmin gereklemesi denildi mi,
Malraux'nun en arpc katks, budur: 'devrimi' baka bir k al
tnda incelemek!
'Tanklar' ve 'uaklar'
Demitir ki mesela: "...gnmzde Lizbon'da olduu ka
dar P r a g ' d a da, b a k a l d r m a l a r , molotofkokteylleriyle y
rtlmek i s t e n m e k t e d i r , verdii s o n u l a r ise m e y d a n d a
dr: sfr!.."
"...ben, fazla iyimser deilim, kolay bir ' g e i ' e inan
myorum; nk, a d a bir lkede -nitelii ne o l u r s a oln- bir isyann - h a n g i t r d e n o l u r s a o l s u n - bir devletten
179
(hele o devlet k a r a r l y s a ) d a h a gl olabileceinden

emin deilim: h e r eyin e s a s budur..."
Bu ^'tespit',
'Kanton'da
syan',
'nsanlk Durumu',
'Umut' gibi ayaklanma destanlarnn, gereki bir zeti; nk
M a l r a u x , ne cafcafl sloganlarla heyecana kaplacak tecrbesiz
bir gen, ne de provokasyona kaplacak bir safdil; o, plak ve ac
gerein, 'tecrbeli', 'devrimci'si, zaten 'tespitini' zerine oturttu
u gereke de, son derece 'teknik' bir gereke:
" . . . b a s t r m a aygt dendi mi, ilk n c e tanklar dn
y o r u m , benim iin t e m e l s o r u n budur (...) Nisbeten yakn
bir devrim olan Ekim Devrimi'nde p r o l e t a r y a n n bakal
drmas, teknik b a k m d a n h l savunulabilir durumdayd.
Gnmzde byle mi y a ? B y l e bir eye, a n c a k ne z a m a n
kalkmay dnebilirsiniz, biliyor m u s u n u z ?
Karmzdakiler, ' a t e emri' v e r m e m e y i g a r a n t i eder
l e r s e ; zira, iki t a n k t a b u r u n u nnze ydlar m, ne pro
l e t a r y a kalr o r t a d a , n e b a k a l d r m a ! Ekim Devrimi, 1 9 .
yzyln s o n devrimidir z a t e n . . . "
Yalnz tanklar m? spanya'da 'faist' Hava Kuvvetlerine kar
, gezi uaklaryla savaan M a l r a u x , ada isyanlarda neticeyi
tayin edici gcn, zrhl birlikler kadar, hava gc olacandan
emindir: Tanklar ve uaklar, 'kar tarafta' ise, isyann hi an-.
yok!
M a l r a u x bunlar, 1970'li yllarda, 'Le Nouvel O b s e r v t ^
ur' dergisine sylyor; ilgin olan, spanyol Komnist Parli
sj'nin i sava yllarndaki nl 'La P a s s i o n a r i a ' s Dolon'%
barruri'nin, baka bir yerde, baka bir mnasebetle onu drula
mas:
"...silahl a t m a y l a b a a r y a u l a m a k ans, ada?
devletlerde o k azalmtr. Ne k a d a r r g t l e n i r s e rgt
lensin, ii snfnn; gelitirilmi iletiim olanaklar, ula
m olanaklar, h a r e k e t y e t e n e i ve hz s o n d e r e c e ait
m, a d a profesyonel o r d u l a r l a b a e t m e s i olmaya* h
bir eydir..."
E r n e s t o 'Che' Guevara'nn 'askeri', yzyln bir bak.
yancs R e g i s D e b r a y , yazd eserlerde (Trkede 'Che'nin <
180
rillasi, Franszcada 'La Critique des A r m e s ' ) ayn 'tespiti' ya

pp, benzer bir sonuca ulamyor mu?
Andr Malraux'un devrim anlayna bu 'gereki' katks
nn nemi, kim ne derse desin, son derece byktr.
tiraz e d e n yok m u ?
Peki, itiraz eden yok mu buna? Olmaz olur mu, sr sepet!
imdi isterseniz, o 'hzl' itirazclara, daha o zaman vermeye al
tm cevaba da, yle bir gz atnz:
"...o hzllardan birisi kar der ki, in Devrimi, Y u g o s
lav Devrimi, Vietnam Devrimi vs ada deil mi? Son za
manlarda yaplmad m? Nasl olur da byle kestirip atabilirsi
niz?.."
"...bu soruya
baka
bir soruyla cevap verebiliriz:
anlan
devrimlerin
hepsi,
ayn zamanda,
igalci bir saldrgana
kar
yrtlm 'kurtulu savalar'dr; ulusal ve rgtl bir kapita
list iktidara kar,
bakaldrmalar deildir. Buna karlk, silah
l eylemin en ateli savunucular olan Latin Amerika lkele
rinde, 'komprador' burjuvaziler dahi, 'ulusall' tartlabilecek
ordular
ve polisleriyle,
ou
eylemlerin
hakkndan
gelmiler;
Debray gibi birini 'Devrim inde Devrim' gibi kendi kitabn
yerecek izgiye getirebilmilerdir..." ('Hangi Sol', 4. Basm, Bil
gi Yaynevi)
Malraux'nun 'gereki' perspektifi, 'silahl eylemlerin' za
manla neden dolay ya yasa d profesyonel su ve kaaklk
'mafia'sna, ya da provokasyon etelerine 'yoz/atn' aklam
yor mu?
181
FKR' NEYSE, 'ZKR' 0 ! .
15 Ocak 1997
Neresinden baklsa Rusya-in 'yeni ortakl' iin zvestiya'nn 'att' balk, insan kapt gibi, eski gnlere gtryor:
"ABD'ye Cevabmz!" in resmi haber ajans Xinhua'nn ha
beri, daha da ayrntl: " R u s y a ile in, 'souk sava' sonrasn
da dnyadaki tek' s p e r g o l a r a k kalan ABD'nin etkinli
ine kar 'stratejik ortaklk kurarak, 'ok kutuplu' yeni bir
dnya o l u t u r m a k k o n u s u n d a , g r birliine v a r m l a r ! "
Avrasya'dan sz amken, gezegenin 'kreselleme'den ok,
'kutuplama'ya yneldiini syleyeli, urada ka gn oldu Allah
akna?
in ajans, R u s y a Devlet Bakan Yeltsin ile in Babaka
n Li Peng'in, 'tek kutuplu dnya' konusundaki ciddi rahatszlk
larn dile getirdiklerini kaydederken, "in de, Rusya da, dn
ya zerindeki etkileri o k fazla olan ve iki bamsz kutup
olmay hak e d e n nemli lkelerdir" demi, ayrca ilave de el
mi: "ki lke a r a s n d a eitli a l a n l a r d a ibirlii iin, olt
byk bir p o t a n s i y e l bulunmaktadr." (Cumhuriyet, 30 An
hk 1 9 9 6 )
Haberi okurken, dalmm; hafzamn ekrannda Gorb.
of'un, hani o Yeltsin'in 'kahraman' ilan edildii 'darbe teehhu
snden' sonraki, endieli ve mahzun yz! O Yeltsin ki, R
ya'ya ve Dnya'ya nce byle 'tezghlanacak', bilahere 'sU
tem'in S S C B ' n i 'kreselletirmesi'nde barol oynayacakl
Hl nirengi olarak VVashington' benimsemesine ramen, 'It
mnist in'le 'stratejik ortaklk' aramas sizce niye?
Yoksa Ruslarn akl da ge mi geliyor?
182
Ak szllk dediin...
Yooo Amerikan ynetimlerinin ak szllklerini inkr ede
meyiz, her zaman fikirleri neyse, zikirleri de o olmutur: 'Kre
selleme' propagandasna baladklarnda, birisi T h e New Y o r k
Times'da (8 Mart 1 9 9 2 ) , br International Herald Tribune'de (18 ubat 1 9 9 1 ) iki nemli rapor aklamlard ki, 'Yeni
Dnya Dzeninin ne olduunu, ne olabileceini ak ve seik
olarak ortaya koyuyordu. Bunlardan ilki P e n t a g o n tarafndan,
Ulusal Gvenlik Konseyi ve B a k a n ' n danmanlar, bu arada
B a k a n ' n 'bizzat' kendisi ile de mzakere edilerek hazrlanm
olan Wolfowitz Raporu'dur; ikincisi ise, yine P e n t a g o n ' u n Ge
nelkurmay ileri gelenleriyle tartarak hazrlad J e r e m i a h Ra
poru.
F r a n s a ' d a yaymlanan 'La Defense Nationale/Uhsal S a
vunma' dergisinin direktr P a u l M a r i e de la G o r c e ' a gre,
"...Birleik Devletler'in souk sava' ertesindeki gvenlii
ve d politikasnn istikametleri hakknda, s o n d e r e c e
nemli ve aklayc belgelerdir" bunlar; peki, ne mi diyorlar,
galiba zet olarak unlar:
"a/ S o v y e t l e r Birliinin knn ardndan ABD'nin
ele geirmi olduu 'tek' sper g olma imtiyazn ve stats
n muhafaza etmek,
balca amatr.
b/ Bu
hegemonya (egemenlik),
dnyann
neresinden gelir
se gelsin, onu tehlikeye drebilecek yeni ve stn g mer
kezleri
oluturma
teebbslerine
kar
korunmal;
muhtemel
rakipler,
daha
byk
roller oynamaya
heveslenmeden
caydrlmaldr...
c/ Bunu salamak iin, 'tek' sper g stats, yapc bir
tavran biimi,
ayrca ABD'nin
stnlne kafa tutabilecek
herhangi bir millet ya da milletler grubunu caydrmaya yeterli
askeri
gle
srdrlmelidir...
d/ ABD,
onun nderliine kar kmasmlar, yerleik eko
nomik
ve siyasal dzeni deitirmeye kalkmasnlar diye,
gelumi endstri lkelerinin karlarn da yeterince hesaba katnddr." (Le Monde Diplomatique, Nisan 1 9 9 2 , s. 14)
183
'Ani m d a h a l e g e r e k i r s e . . . '
Wolfowitz R a p o r u ' nu irdeleyen P a u l M a r i e de la G o r c e ,
ok daha ilerisini gryor, yorumunda diyor ki:
" . . . r a p o r u dzenleyenler, ABD'nin egemenliinin ka
bul edilmedii h e r yerde, dikkate d e e r bir a s k e r i g bu
lundurmasnn o l a a n s t / h a y a t i n e m i zerinde s r a r l a
duruyorlar. (Mesela, 'elci G' gibi mi?)"
"...bu a s k e r i g c n nasl kullanlacana dair syle
dikleri de o k aydnlatc; birok y e r d e , Irak'da olduu gi
bi, az ya da o k geni bir koalisyon o l a r a k , ya da BM e r
e v e s i iinde h a r e k e t e geilmesinin y a r a r n a i a r e t edi
y o r l a r (Kore'de yle yapmlard); a m a ABD'nin tek b a n a
h a r e k e t e g e m e s i n i n g e r e k e c e i haller olabileceini, bu
gibi hallerde a s l a t e r e d d t edilmemesini, aksine bu gibi
hallere hazrlanlmas zorunluluunu belirtiyorlar..."
"...asl nemli olan, ani m d a h a l e g e r e k t i r e n kriz an
larnda, y a d a o r t a k l a a h a r e k e t imknlar y a r a t l a m a z s a ,
ABD'nin t e k b a n a v e bamsz o l a r a k h a r e k e t e geebile
ceinin 'anlalmas' imi..." (Le Monde Diplomatique, Nisan
1 9 9 2 , s. 14)
Bilmem 'Yeni Dnya Dzeni'nin ne anlama geldii; 'kre
selleme' ve 'zelletirme'nin neyin 'kamuflaj olduu', bun
dan daha ak ve aydnlk olarak anlatlabilir mi? Gerekte bu ka
dar bile, bamszln ciddiye alan her lkeyi telalandrabilir ya,
Wolfowitz Raporu'nda, Moskova'nn telaa dmesini gerekli
recek ilgin eyler de var.
Onlara da bir gz atacaz.
184
ACABA 'OYUN' BTT M?
17 Ocak 1997
nsan neler hatrlyor... 'Souk sava'n, gemi azya ald
yllar, 1 9 5 0 k, uursuz ve karanlk bir k. M o s k o v a R a d y o su'nun Trke yaynnda, E r d e m Y o l d a (Laz smail) ayor
azn, yumuyor gzn; Trkiye S o s y a l i s t P a r t i s i aleyhine,
demediini koymuyor. E s a t Adil Bey'den (sesi hep yorgun, gz
leri daima mahzun), ertesi gn 'Gerek'teki bayazsnda zehir
zemberek bir cevap! in buraya kadarnda, herhangi bir fevkala
delik yok; tuhaflk bundan sonra balayacaktr.
S o v y e t T A S S Ajans'ndan iki muhabir, birka gn sonra,
eski Vakit Yurdu'ndaki G e r e k d a r e h a n e s i n e 'damlyorlar';
sarn, mavi gzl, iyi kt Trke konuabilen, iki Rus. O tarih
te, o kadar allmadk bir ey ki bu, bir an kendimizi Hollywood'n esrarengiz casus filmlerinden birinde sanyoruz. E s a t Adil
Bey'in odasnda, o, ' S a r i M u s t a f a (iyi Rusa konuurdu), iki
muhabir, bir de ben, bir sre hobe etmitik; ziyaret besbelli, bir
'nezaket' ziyaretiydi; zaten birer kahve iip, kalkp gittiler.
Bilir misiniz ki, TSP'nin 'kapatlmas' ile ilgili, stanbul 3.
Ar C e z a Mahkemesi'ndeki davada, bu ziyaret, Parti'nin ve
Gerek gazetesinin 'aleyhinde' nemli bir 'delil' olarak zikredilltir. Mahkemede durumu izah ederken, 'hey'et-i hkime'yi, ola
yn sradanlna bir trl, inandramadm, ellerimle tutarcasna
i"ifiyordum. ' S o u k s a v a ' , S S C B aleyhinde 'sistem'in yrtTfl ar ve youn propaganda, lkemizde yle bir hava yaratmkl, sadece Karadeniz'in kar kysnda yayor olmak, birisinin
'hman' gibi grlmesine yetiyordu. VVashington'n 'oyununa'
Ivksine kaplmtk.
185
S S C B dald, acaba oyun bitti mi? Bunu anlamann yolu, bi

zim iin de, Ruslar iin de Wolfowitz ve J e r e m i a h Raporla
r'na bir gz atmaktan geiyor.
'Hangi t e m e l d n c e ? . . '
Fransa'da yaymlanan 'La Defense Nationale/Ulusal S a
vunma' dergisinin direktr P a u l Marie de la G o r c e , ilk rapo
ru yorumlarken, u satrlarn altn nemle izmi:
" . . . r a p o r a g r e , Avrupa'daki 'istikrar'; y a Rusya'da
milliyetiliin dirilmesi, ya da Rusya'nn S S C B ' d e n ayrla
r a k bamszln ilan e t m i lkeleri, yeniden kendisine
b a l a m a s t e e b b s bozabilir: Ukrayna'y, B e y a z Rus
ya'y, belki d a h a da bakalarn! te b u r a d a , g e l e c e k yl
l a r a degin Amerikan d politikasnn hangi t e m e l dn
c e y e dayand m e y d a n a kyor: ne p a h a s n a o l u r s a ol
sun, eski S o v y e t l e r Birlii'nin dank h a l d e kalmasn ko
r u m a k ; h a t t a g e r e k i r s e , bu dalmay hzlandrmak; hangi
a r t l a o l u r s a olsun, R u s y a ' d a , ya da Rusya'nn etrafnda,
gl bir s p e r devletin t e k r a r olumasn nlemek!.."
Her ey yeterince ak ve anlalabilir deil mi? Hele Jeremi
ah Raporu'nun 'ieriine' de yle bir bakarsanz!.. O raporda,
ABD 1 nin gelecekte kar karya kalabilecei 'atma senaryolu
r', uzman kurmay subaylarca tasarlanm; bunlardan ikisi A B D ile
Sovyetler Birlii'nin atmasyla ilgili; birisi Irak'la bir atma
y ngryor, bir bakas Kuzey Kore'yle -ya da ikisiyle birden
bir atmay hesaplam; ayrca Panama'yla bir, Filipinler'le bi
Gney A m e r i k a ve Uzakdou'daki ad zikredilmemi iki lkeyi'
birer atma senaryosu hazrlamlar.
J e r e m i a h Raporu'nun- z, 'mevcut snrlarnn tesine
tamay ngrd takdirde,
Rusya'y/a yaanabilecek bir al\.
ma'; P a u l Marie de la G o r c e , yorumunda bu hassas noktay
r bir nemle belirtmi, diyor ki:
" . . . a k a anlalyor ki, Krfez S a v a srasnda dei
teini s a l a m a k ; ya d a , nkleer ve k o n v a n s i y o n e l silahsz
186
l a n m a anlamalarn g e r e k l e t i r i p , u y g u l a m a s n a g e e
bilmek niyetiyle, davrann z a m a n z a m a n y u m u a t m
olmas bir k e n a r a braklrsa; A B D , a k a S S C B ' n i n
kn a m a l a m t r . y l e ki, S o v y e t l e r ' d e m e r k e z i bir
iktidarn mevcudiyeti, Birleik Amerika'nn s i y a s a l ve
stratejik karlar bakmndan y a r a r s z sayld a n d a ,
S S C B ' n i n dal g n d e m e gelmi, bunun ilk i a r e t l e r i ,
Amerikan yetkililerin o u n l u u t a r a f n d a n fark edilir
edilmez de, t e m e l stratejik a m a artk bu o l m u t u r . Wol
fowitz R a p o r u ' n d a n aktardmz blmler bunu a k a
gsteriyor..." (Le Monde Diplomatique, Nisan 1 9 9 2 , s. 14)
R u s y a Federasyonu'nun 'ahval-i perian' ortada, bunu an
lamak iin uzun boylu aratrmalara hi gerek yok; sadece e e nistan olayn grmek, ya da son seimlerde eski komnistlerin
nasl glendiini fark etmek, yeterli; Yeltsin'in -'kreselletirili' ve 'zelletirilmi' hemen btn eski 'Dou Bloku' lkele
rinde olduu gibi- gittike daha zor, gittike daha sarsc olaylarla
karlamas (Lebed Olay gibi) muhtemel; bu artlar altnda, en
azndan Rusya'nn 'onurunu' kurtarabilmek iin, in'le -bu ara
da tabii Trkiye ile d e - baz ciddi anlamalar yapmas, normal
saylmamal m?
Hele Wolfowitz ve J e r e m i a h R a p o r l a r i n n 'muhteviyat
n' rendikten sonra!..
A v r a s y a projesi de..
nk i, sadece R u s y a F e d e r a s y o n u , Irak, Gney Amerlka'daki ya da Uzakdou'daki ismi zikredilmemi devletle bitmikor; Birleik Amerika'nn geleceini tasarlayan uzmanlar, ii
mlamakll kapsaml tutmular, o kadar ki, 'souk s a v a ' dne
ninin Avrupal 'sadk mttefikleri' de, ayn adan ele alnm,
livranlarnn olumlu ya da olumsuz yanlan tartlm, karara
^ulanm. O konudaki tespitler gzden geirilirse, Washing'n 'ABD'nin Dnya Hkimiyeti' bahsinde, ne kadar kararne derece sebatl olduu daha ak grlmektedir.
187
O noktaya da ilieceiz ama, u kadar bile, M o s k o v a ile P e kin'in -adeta bir eit mdafaa-y nefs igdsyle- aralarnda bir
anlamaya gitmi olmalarn makul gstermiyor mu? Zaten Avras
ya Projesi de, bu bilgilerin aydnlnda, gerek manasna ve
muhtevasna kavuuyor.
Yanl mym?
188
BU NASIL 'LMEK'?.
20 Ocak 1997
Ne hikmetse, 'Yeni Dnya Dzeni', bu gibi konularda her
aman olduu gibi, bir ideolojinin yeryzne 'egemen ideoloji'
olarak dayatlmas eklinde sunulmam, tam tersine, artk 'ideolo
jilerin ld' ileri srlmtr; sanki, 'kreselleme' ve 'zel
letirme' formlne balanan yeni 'dzen' liberalizmin -hem de
vahi' bir liberalizmin- 'souk s a v a ' sonras koullarnda, somutlatrlmak istenmesi deildir de, yeryznde yeni ve grlme
mi bir an balangcdr. Buna kim inanr? Hele, 'Yeni Dnya
Dzeni'nin liberallii, 'tek' sper gcn, yani ABD'nih vazgeil
mez 'patronluu' altnda uygulanacaksa?
in tuhaf, byle bir iddiay, oldum olas ABD'ye ve liberal/
emperyalist 'sstem'e direnmi, direnmekte olanlar ileriye srm
yor; Wolfowitz Raporu'nda, J e r e m i a h R a p o r u ' nda grm
Iduumuz gibi, 'bizzat' sorumlu ve yetkili Amerikallar ortaya ator. Benzer bir gr de, B a k a n Clinton'n 'Ulusal Gvenlik
Danman' Mr. Anthony Lake'in, J o h n s / H o p k i n s niversi
tesinde (Washington, DC) verdii sylevde gzler nne serilmill, Hem de ka yl nce!
Sabrnza snarak, ister misiniz, Mr. Anthony Lake'in sz
lerini, acaba ideolojiler lm mdr, lmemi midir asndan ba(tarak, yle bir gzden geirelim.
Y n e t m e s i 'zorunlu'ymu!..
Baknz ne diyor hazret!
"...en byk a s k e r i g, en b189
Vk e k o n o m i , en dinamik okuluslu toplum, biziz; bizim

liderliimiz, dnyann d r t bir yannda i s t e n m e k t e , o n a
sayg duyulmaktadr..."
"...artk (ABD iin) m e v c u t p a z a r l a r m u h a f a z a e t m e k
s z k o n u s u deildir; onlar g e n i l e t m e k ve pekitirmek
s z konusudur. (...) ideallerimiz v e karlarmz, yalnzca
angaje' olmamz deil, y n e t m e m i z i de zorunlu klyor. (El
bette) d n y a d a p a z a r ekonomisini ve d e m o k r a s i y i yayp
g e l i t i r m e k a m a c y l a o l a c a k bu! nk bizim gvenliimi
zi ve karlarmz bu korur, nk bu ayn z a m a n d a ev
r e n s e l ve A m e r i k a n olan d e e r l e r i n bir yansmasdr..."
"...gvenliimizden s o r u m l u h e r kii iin, Birleik
Devletler'in davrannn t e k yanl m, o k yanl m o l a c a
n b e l i r l e m e d e bir t e k k r i t e r g e e r l i o l a c a k t r : Ameri
k a ' n n k a r l a r ! k a r l a r m z a ylesi hizmet ettii z a m a n
o k yanl, a m a c m z a bylesi hizmet ettii z a m a n t e k yan
l h a r e k e t etmeliyiz..." (Le Monde Diplomatique, Kasm 1 9 9 3 )
Mr. Anthony L a k e , bu ok ilgin konumasn, 21 Eyl!
1 9 9 3 gn yapm; bir bakma, Wolfowitz R a p o r u ile J e r e m i
as Raporu'nun oluturulduu tarihte; o iki rapordaki szlerle, bu
sylevde sylenenler, eldiven gibi birbirine uymaktadr. Bundan
ne mi kar, A B D Ynetimi'nin en st, en m a h r e m kademe
l e r i n d e , 'dnya hkimiyeti'nin; ' k r e s e l l e m e ' ve 'zelle
t i r m e ' p a r a v a n a s altnda, 'vahi bir liberalizm' uygulama
s o l a r a k 'planland' k m a z m ? Baksanza adam ne diyor:
1/ ABD'nin,
'yalnz pazarlar
korumas
ve geniletmesi'
yetmezmi, 'ynetmesi' de gerekirmi; onun gvenlii ve 'karla
n' buna balym; ayrca, bu 'ayn zamanda Amerikan ve evren
sel olan deerlerin
bir yansmas'yml
2/ 'Ayn zamanda Amerikan
ve evrensel olan deerler'a
kriteri ne derseniz, onun cevab da, ok ak ve net olarak veril
mistir: 'Amerika'nn karlar.' Bu tavr, aka hem 'ideolojik
bir tavr', hem de 'Amerikan deerlerini' aym zamanda 'evrensel'
sayyor; baka deyile, d e m o k r a s i n i n ve p a z a r ekonomisinin
A B D y o r u m u n u , Avrupa lkelerine v e U z a k d o u K a p l a n
l a r ' n a - c e b r e n v e hile ile- d p e d z 'dayatyor.'
190
Bu davrann, Hitler'in 'Yeni Nizam', Stalin'in 'totaliter'

boleviklii dnyaya egemen klmak istemelerinden, ne fark
var?
A m a hi d e i m e z . . .
Yanlm olamaz myz? F r a n s a ' d a yaymlanan 'La Defense
Nationale/Ulusal S a v u n m a ' dergisinin direktr, P a u l M a r i e
de la Gorce'un sylediklerine kulak verirseniz, hayr!
" . . . A B D iin, y e r y z n d e 'tek' s p e r g o l a r a k kal
m a k a r z u s u , m n h a s r a n eski h a s m l a r n a k a r deil, ay
n z a m a n d a 'mttefiklerine' k a r da geerlidir; Wolfowitz
R a p o r u ' n u n en a k n o k t a l a r n d a n birisi budur, diyor ki:
' . . . s a d e c e Avrupallarn k a t l a c a , bu yzden NATO'nun
istikrarn b o z a b i l e c e k h e r h a n g i bir gvenlik sisteminin
o l u t u r u l m a s t e e b b s n e e n g e l olmalyz'..."
'."> ' Neden derseniz, nk " . . . a m a , Birleik Devletler'in,
dnyadaki t e k v e yalnz s p e r g kalmasn s a l a m a k t r ;
bu a m a c a ulalmak iin kullanlan a r e l e r , D o u ' d a yeni
bir s p e r g c n (Rusya'nn) yeniden o l u m a s n n l e m e k ,
ya da mttefiklerinin (Avrupa Topluluunun) Amerika'nn
stnlne o l a b i l e c e k itirazlarn k a r l a m a k , y a d a
U z a k d o u ' d a yeni ve byk bir g merkezinin (Japon
ya'nn ya da in'in) o l u m a s n e n g e l l e m e k s z k o n u s u olur
sa, e l b e t t e deiebilir a m a , a n a , hi d e i m e z : Ameri
ka'nn s p e r g s t a t s n d e yalnz k a l m a s ; ve bunu s
rekli klmak iin de, n e r e d e n g e l i r s e gelsin, dnyann her
hangi bir yerindeki i t i r a z a m d a h a l e i m k n ve g c n n
srekli o l a r a k elde t u t u l m a s . " (Le Monde Diplomatique, Ni
san 1 9 9 3 , s. 1 5 )
Bu durum karsnda R u s y a F e d e r a s y o n u ' n u n ve in'in
liralarnda anlamalarna alr m?
191
SINIFI TARH'NE 'DERKENAR'.
22 Ocak 1997
Ona Divanyolu'nda rastlamtm, epeydir niversite Kitabevi'nde alyordu; gnete, gizli uuan buz tozlarnn yaldzlan
d, ak ama souk bir gn; bilinmez hangi i iin yolum o tarafa
dm. Ltf Aabey'i (Erii) grebilmek, ne bahtiyarlk! Al
akgnll bir aydn, 'meddep' bir stanbul 'elebi'si; ok ile
ekmilerin bezginlii, sakl umutsuzluu ile konuuyor:
"...hl anlayamadm nedir, bilir misin? Mhim bir adam
deilim, kayda deer bir aksiyonum olmamtr,
hepi topu iki
kk bror nerettim;
beni acaba neden srgne gndermeyi
lzumlu
grdler?"
Ltf Erii'yi kim hatrlyor? 'Trkiye'de Genlik M e e
lesi' ( 1 9 3 7 ) ve 'Trkiye'de i Snfnn Tarihi' ( 1 9 5 1 ) balk
l, o kk ama son derece zl brorlerini? Trk sosyalizminin,
daha yeerirken insafszca budanm dallanndandr; eer onun i
lmas olmasayd, o yllarn gen solcular, Trkiye'deki ii ban
ketlerinin 'evveliyatn' nereden, nasl reneceklerdi?
Onu Asmalmescit'teki Elit P a s t a h a n e s i ' n d e tanmln
sinsi kf, souk izmarit ve kt konyak kokan, alacakaranlk ll
n
'levanten' pastahanesi idi; oyun oynanabiliyor, iki iilebiliyoi; l
karanlnn son yllarnda, baz airler ve yazarlar, oraya 'takl
yordu'; mesela Oktay Akbal, S a l h Birsel, B e h e t Necai<|H,
Fazl Hsn, F a h i r O n g e r vb; arada, benim ok nemsedi'in M
kimseler de geliyordu, onlarla tanyordum:
Sait Faik gibi, S a b a h a t t i n Ali gibi, Mustafa U y k s # ,
Ltf Erii vb gibi. Onlardan, neleri renebilirim, aslnda hy
nun peindeydim: hayata, sanata ve 'Icauga'ya dair!
192
Ltf E r i i , karnca gibi titiz alanlardan myd, yoksa

ben mi yle sanrdm? 'zet olarak' yazldna zellikle iaret et
tii i Snfnn Tarihi'nde, sadece dipnotlarna yle bir gz
atmak bile, yazarn geree ne kadar saygl olduunu, belgelere
dayanmadan hibir eyi yazmak istemediini kantlar.
O belge 'avcl' kolay ey midir sanrsnz?
H e r olay bir 'ibret'...

TRK-'in 'kprdad' gnlerdi, bir akam, iri ekirdekli
bir yamur, odamn camlarnda dalyor; eildim, Ltf Erii'nin eliyle verdii o iki 'bror' kitaplarn arasndan buldum
kardm; meerse, okuduum sra, baz cmlelerin altn yeil m
rekkepli bir kalemle izmiim; onlar, srasyla, gzden geiriyo
rum; yllarn acs, birikimi ve tecrbesiyle mi nedir, vaktiyle Ltf
Erii'yi neden 'tehlikeli' saydklarn o dakika anlyorum: nk
bu adam 'doru sylyor.'
Baknz, n e demi? " . . . 1 9 0 8 T e m m u z u n d a , s a r a y istib
dadnn yklmasnda, ii snfnn miller a r a s n d a oldu
u a s l a inkr edilemez; filvaki a u s t o s ve eyll a y l a r n d a
birbirini t a k i b e n ilan edilen o t u z a yakn grevin ekseriyeti,
yalnz t a h a m m l s z , i artlarnn hakl tepkisi deil, Manastr'da balayan merutiyeti hareketi tamamlayan te
zahrlerdi..." (Ayn eser, s. 8)
Peki, 'otuza yakn grevi' nereden bulmu karm? Dipnotu,
aynen yle:
"...baknz: 1 9 0 8 ' d e Ecnebi S e r m a y e s i n e Kar lk
Kalknmalar, H s e y i n Avni, 1 9 3 5 , s a y f a 1 7 . B u grevlerin
ekseriyeti e c n e b i i r k e t l e r e ait m n a k a l e iletmelerinde
yaplmtr." (Ayn eser, s. 9)
Acaba, 'merutiyeti hareketi tamamlayan' iilere, Meru
tiyet ne yapm? "...bu d u r u m a r a m e n , birdenbire iktida
r a d o r u ykselip hrriyet nderliinden v a z g e e n ttihat
ve T e r a k k i Cemiyeti, h e n z istibdat b a k a y a s o l a n hk
metin, e c n e b i s e r m a y e d a r l a r y l a el e l e v e r e r e k , grevleri
193
kanla b a s t r m a s n a ; ve sendika t e e b b s l e r i n e bir muvak

k a t kanunla s e d e k m e s i n e mani olamyordu..." (Ayn eser,
s. 9)
Dipnotu, derseniz, o ayr bir 'ibret': " . . . 2 5 Eyll 1 3 2 4
( 1 9 0 8 ) tarihli Tatil-i E g a l Kanun-u Muvakkati. B u a r a d a
ttihat ve Terakki Cemiyeti, m e s e l a B a l y a Madenleri'ndeki
g r e v d e mil olmu, fakat g r e v d e v a m e d e r k e n o r a y a ge
len ttihat ve Terakki Cemiyeti mmessili, elinde b a s t o n ,
mahalli i d a r e amirleriyle grevcilerin zerine y r m t r .
'Mehmet Ali Ayn'nin Hatralar, stanbul 1 9 4 5 ' . . . " (Ayn
eser, s. 9)
Ne hazin deil mi?
Kkleri n e r e l e r d e ?
Trk i Hareketinin, balangtaki 'baat' zellii, antiemperyalist tavrdr: Merutiyet'ten Mtareke'ye, hangi rgtlen
me teebbsne, hangi greve baksanz, 'ecnebi sermayedar'a kar
olduunu grrsnz; buna mukabil, ttihatlarn 'merutiyeti'
hi de onlara benzemez, rnek mi, ite rnek:
"...mteakip a y l a r d a Meclis-i M e b ' u s a n ' d a Tatil-i E
gal Kanunu, h e m e n eski ekliyle m z a k e r e ve baz
meb'uslarn bu kanunu 'ecnebi menfaatlerini m d a f a a ile'
i t h a m e t m e l e r i n e r a m e n kabul olunuyordu. (27 Temmuz
1325)..."
"...yalnz Meclis-i M e b ' u s a n deil, Merutiyet devrinin
idarecileri de mstebit selefleri k a d a r , kendilerini evvela
e c n e b i m e s s e s e ve m e n f a a t l e r i n e hizmet e t m e k l e vazifeli
addediyorlard..." (Ayn eser, s. 10)*
/
'Sistem'in 'gizli' ya da 'yan' smrgesi olan bir lkede, baka
trls olabilir miydi?
Gryor musunuz, cumhuriyet 'ge' dnem yneticilerinden
pek ounda grlen, bu 'salksz' davrann kk, taa nerelere
kadar uzanyor?
194
KILAVUZU KARGA OLANIN.
25 Ocak 1997
Yl hangi yl, bir karabilsem!.. Hatrladm ok az ey: ilko
kul rencisiyim (30'lu yllar), milli bir bayram gn; ehir Bando
su, 'Da ban d u m a n alm...' marn alyor; eref Trib
nnn nnden, sa elimiz ileriye saa doru uzanm^ 'garip' bir
selam vererek geiyoruz; bu 'faist' selam myd, emin deilim;
nk bamza giydiimiz 'kepi' ayn elimizde tutuyorduk; ama,
'pheli' bir selam olduu muhakkak!
Ya, nce 'askeri birlik' sandm, o 'niformal' iiler? Ha
kiye alar sar, yar 'askeri' bir giyim iindeydiler; ayaklarnda golf
pantolonlar, geit treninde 'uygun adm' geiyorlard. O yam
da, neyi temsil ettiklerini, kim olduklarn bilemezdim; merakm
celbettii, bir gerek! Olayn ne 'anlama' geldiini, yrllar sonra,
Ltf Erii'nin 'Trkiye'de i Snfnn Tarihi'ni okuyunca
anlayabileceim.
yi de, o dneme bir btn olarak nasl bakyordu? e bura
dan balamak, daha doru olmaz m? nk koyduu balk bile,
yazarn neden dolay 'tehlikeli' bir aydn sayldn, ok ak bir
ekilde anlatyor: 'Diktatrlk Devrinde i Snf.'
Ne buyurulur?
'taat'
sendikacl...
yle basit bir tespit yapm mydk? nklap, 30'lu yllarn

ikinci yarsnda, mdafaa-i nefs refleksini kaybeder; 'merkeziyeti
bir brokrasi' (siyasi toplum) hkimiyeti halkn elinden alarak, 'si195
yasi iktidar'a devretmek eilimini gsterir, stelik bu eilimi, ya

saklar' uygulayarak somutlatrr.
imdi, u satrlar okur musunuz, ltfen: "...iiden cret
t e n b a h s e t m e n i n t a m a m e n s e r m a y e d a r l a r a v e r e s m i poli
t i k a c l a r a hasredilip, trl vesilelerle bask ve tevkiflerin
p e k artt s e n e l e r d e , C H P bir aralk faizan bir k a d r o
iinde iileri tekilatlandrmak t e c r b e s i n e giriti ise de
t e c r b e muvaffak o l a m a m t r . . . "
"...vehim iindeki diktatrlk, gayr- iktisadiliine
r a m e n , 'sanayii memleketin muhtelif mntkalarna tak
sim e d e r e k , byk a m e l e kitlelerinin bulunmas'na m a n i
o l m a y a kalkyor. s t e r istemez, ii kesafetine ihtiya o l a n
y e r l e r d e , m u v a k k a t e n ii ve kyl kullanmak gibi iptidai
ve sakim tedbirlere bavuruyordu..." (Ayn eser, s. 2 1 - 2 2 )
phesiz gznzden kamad! Benim, ilkokul rencisi ola
rak zmir'de grdm, anlam veremediim 'yar askeri' ii 'ta
burlarnn' srr, alntdaki ilk paragrafn son cmlesinde aklan
yor: "...faizan bir k a d r o iinde t e k i l a t l a n d r m a k t e e b
bs!" Ltf Erii, bermutad tafsilatl bir 'dipnotu' ile, sorunu
daha da netlie kavuturmu, diyor ki orada: "...bu t e c r b e l e r
d e n en mhimi zmir'de yaplmtr."
Anlatt udur: Hkmet, zmir'de, ayn ve benzer ikollarn
da mevcut, eitli 'amele cemiyetlerini' birletirip, 'ii birlikleri'
oluturuyor; mesela, 'Sanayi ileri Birlii', 'Ttn ileri Birli
i', 'Frn Amele Birlii', 'Matbaa ileri Birlii'vs... "...btn
bu ilerden s o n r a , 1 9 3 5 ' t e 'ii ve esnaf rejime her ve
hile bal ve faydal' klmak vazifesiyle, C H P zmir i ve
E s n a f Birlii kurulmutur..." (Ayn eser, s. 22/dipnotu)
Hep sylemez miyim? lkemizde 'siyasi toplum'un (devletin)
-aslnda bamsz ve kendiliinden olumas gereken- 'sivil top
lum' kurulularn, denetimi altnda tutabilmek iin -'uzaktan ku
mandal' bir 'uzants' eklinde rgtlemeye kalkmak gibi- kt
ve salksz bir eilimi vardr. Avrupa'da faizmin ar bast o
yllarda, Trkiye'deki bu 'teebbsn altn izmekle, Ltf Eri
i, benim sylediime muteber bir rnek veriyor.
196
in kts, Trk ii snf, ayn 'filmi' daha sonra da gre

cektir.
Filmin 'devam 1 ...

1 9 4 6 . 'Snf esasvzerine cemiyet tekili' serbest braklm
t; "...partiler a r a s n a Trkiye S o s y a l i s t P a r t i s i ve Trkiye
S o s y a l i s t E m e k i ve Kyl Partisi'nin kart g n l e r d e
yaplan umumi s e i m d e , Halk P a r t i s i g e n e kat'i ekseriyeti
elde e t m e s i n e r a m e n , 'iilerin h a k ve menfaatlerini ko
r u m a k v e i c a b n d a m c a d e l e e t m e k ' gayesini g d e n sen
dikalar o a l m a k t a d e v a m ediyordu..."
Ayn zamanda, " . . . a l m a Bakanl t e k i l a t n a yar
dmc olmak, Kanunu'nun tatbikatn k o l a y l a t r m a k
( n i z a m n a m e , m a d d e 3 ) , i randmann a r t r m a k (nizam
n a m e , m a d d e 1 2 ) gibi m a k s a t l a r l a , C H P direktiflerine uy
gun o l a r a k ve C H P p a r a s y l a , h e r biri k u r u c u l a r heyetin
den ibaret, ii dernekleri k u r u l m a y a balamt..."
"...bylece birdenbire, muhtelif i s t i k a m e t l e r d e o l s a
da, h a r e k e t l e n e n s e n d i k a k u r m a faaliyeti, 1 6 Aralk
1 9 4 6 ' d a , stanbul b l g e s i n d e 1 9 4 0 ' t a n beri m e v c u t rfi
d a r e K o m u t a n l ' m n T S E K P (ve T S P ) idarecilerinin v e
stanbul S e n d i k a l a r Birlii idarecilerinin tevkifi ve dolay
syla s e n d i k a l a r n eddi zerine bu i s t i k a m e t t e durdurul
mu" tu.
" . . . d e r n e k l e r e gelince, bunlar 2 6 Aralk 1 9 4 6 ' d a
B a b a k a n l a ektikleri bir telde, 'iilere t a m v e demok
ratik t e k i l a t hakknn verilmesi dolaysyla' (!) kranlar
n belirtiyorlar, a y r c a a l m a B a k a n l ' n a b a v u r a r a k
'kesin bir rehberlik' e t m e s i n i istiyorlard..." (Ayn eser, s.
30)
i snfnn 'rehberi', a l m a Bakanl! Ne fikir! Hani
derler ya, klavuzu k a r g a olann...
197
YE VE SENDKACILIIMIZA DAR
'AYKIRI' DNCELER
27 Ocak 1997
Siyaset pratii iinde, 'hayatn sosyalizme adam' nice 'ay
dn', iilerimiz, gerekten derin-bir hayal krklna uratmtr;
ne hikmetse 'emeki', 'aydn'm onun bulunacan umduu yerde
asla bulunmaz: ya stndedir, ya da ok altnda!
50'li yllar. stanbul kazan biz kepe (Beikta, Beykoz,
Ayvansaray, Hali), ii kesimiyle 'temas' aramaktayz: ttnc
ler, cam iileri, dokumaclar vs. Ne var ki 'sosyalist' pek ok ii
'arkada', iki yudum rak iti mi, ne kadar 'kk burjuva zlemi'
varsa, ortala dkp sayor. Hayli hazin! undan ki o yllar,
Fransa'da CGT'li, FO'lu, epeyce 'militan' sendikac ile tantm,
konutuum yllar; onlarn bilin dzeyi, gerekten yksektir, bi
zimkiler henz 'inan' snrn aamam grnyor, daha da umut
krc olan, sendikacl, toplu szleme pazarln kurnazca y
rtmek sanyorlar: 'konfor sendikacl' demezler mi, ite o!
Y o o o ! 'KUTV neslinin hakkn yemeyelim, onlar ayr tutmak
gerekir. imdi birdenbire gzlerimin nnde, yksek aln, prltl
gzleriyle T o r n a c ' m e r ; oturmu, bana, harl harl, 'sosyalist'
sendikaclkla a n a r c h o ' sendikaclk arasndaki fark aklyor. G
nmzn sendika 'aalarndan', acaba ka tanesi, bu fark doru
drst anlatabilir? Ltf Erii'nin 'Diktatrlk Devri' dedii
dnem, iilerin, ancak 'korporasyon' eklinde ve mutlaka devlel
denetiminde rgtlenmesine msaade ediyordu; 'tek parti'nin o
'yukardan aaya' aygt 'modeli1, maalesef, daha sonraki 'de
mokrasi' sendikalar iin de geerli sayld.
Daha 'garibi' de var...
198
Kozunu kiminle p a y l a a c a k ?
Trkiye'de sendikaclk, i piyasas dzeyinde, 'iueren'in an
titezi olarak grnmez. Ne demek bu? Cevab sanrm, u soruda
sakldr: Siz hi holding, irketler grubu ya da konsorsiyum iletme
ve fabrikalarnda, ortal velveleye veren 'grev' grdnz m?
Ben grmedim. Sebebi basit: Trk sendikaclnn, zel sektr i
yerlerindeki rgtlenme oran, son derece dktr, etkisi de sf
ra yakn; iiyi tabandan rgtleyememitir ki, greve filan gidebil
sin! Oysa iinin art deeri, asl, o kesimin ivereninde birikir,
servete dnr. Bizim sendikalarn kamu sektrnden kopard
zam, bir bakma, kendi paras: halkn paras, yani! Sendikalarn,
kozlarn zel s e k t r l e mi, y o k s a KT'lerle mi paylamas
nn d a h a d o r u ve g e r e k i bir yaklam olduunu, b a n a
kim a n l a t a c a k ?
Sendikaclmz bu sorunu hi gndemine almad: oysa, ha
yat memat sorunudur.
Gariplik, o kadarla kalmyor; sendika/parti ilikileri de bir
lem! Merkezi otorite, sosyalist eilimli partilerin, ii
sendikalaryla o l u t u r m a y a alt yaknl, 1 9 4 6 d a n
bu y a n a , s r a r l a ve m u t l a k a torpillemi; m e e r s e sosyald e m o k r a t olduunu, hikmet-i hda, bir a n d a kefediveren
o r t a n n solundaki' p a r t i l e r ise bu ilikilerden v e b a d a n ka
a r gibi uzak d u r m u t u r .
Oysa - h e l e . 1 9 . yzyln sonlarnda- sosyalizm ile sendikac
lk, handiyse ayn anlama geliyordu: kitle t a b a n n d a sosyaliz
min ncleri' e l b e t t e sendikaclar o l a c a k t ; Akdeniz En
t e r n a s y o n a l i ' lkelerinde, yani F r a n s a ' d a , talya'da, span
ya'da, solcu' s o s y a l i s t ve k o m n i s t partilerin e s a s ' v u r u c u
gc, ii k o n f e d e r a s y o n l a r olmad m h e p ? Bu anlayn
temeli n e ? Sendika, siyasi r g t l e ( p a r t i ) ii snf arasn
daki t r a n s m i s y o n kaydr; ynlarn bilinlenmesini
s a l a r : bir b a k m a t o p l u m dzeninin iyiletirilmesi ve de
itirilmesi a m a c y l a , ii snfnn yoksul kyllk ve
yoksul kk burjuvazi ile gbirliinin ustabas' odur.
Daha bitmedi! Ar derecede merkeziyeti, retimi denetle199
mekle yetinmeyip, ayn zamanda datm ve tketimi de kontrol

altnda tutan, ona gre rgtleyen 'siyasi toplum'a (devlete) kar,
retimin olduu gibi datmn ve tketimin de h a k a rgt
lenmesini, reticilerin (yani emekilerin, yani sendikala
rn, yani sivil t o p l u m u n ) y a p m a s gerektiini iddia e d e n
de bu sendikaclk anlay deil midir? Endstri ve endstri
sonras toplumlarnda, bu mertebe 'hayati' bir rol stlenecek olan
ii snfnn ve sendikacln, lkemizde hanidir adeta 'devre d'
braklmak istenmesi acaba hangi rasyonel gerekeyle hakl gste
rilebilecektir?
ktidar 'orta' (teki ortak brokrasi) burjuvazinin, kazasz be
lasz, burnu bile kanamadan 'semirebilmesi' iin mi?
E n vahim sorun!..
Sizce bu 'aykr' dnceler niye? ilerden midi kestiim
iin mi? Sanmyorum! Daha ziyade, sendikalarmzn 'eitici'gc
ne ve etkisine gvenemediim iin: Burjuvazinin -hem de 'uahi'
bir burjuvazinin- 'ykseli' dneminde, teki toplum katmanlar
gibi, ii snh da, burjuvazinin deerler sistemi etkisindedir; snf
s a l o l a r a k dzeni d z e l t m e k t e n o k ; bireysel o l a r a k ke
yi dnmeyi n e alabilir. yle o l m u y o r m u ? T r k iileri
nin o u n d a y u r t t a ' ya da ii' t o p l u m s a l niteliinin bi
r e y s e l tketici' niteliiyle y e r deitirdiini g r m y o r mu
yuz?
Yllardan beri 'bilinlenmemesi' iin onca aba sarfedilen i
iyi, sendikaclmz, 'yurtta' dzeyinde bile tutamam iken; aca
ba, iine itildii 'tketicilik' kmaz ve 'pop altkltr'nden kur
tarp, siyasi olarak nasl rgtleyecek? Be yldzl otel, lks araba
'konforu' iindeki, 'sendika liderleri'nin zlemi, yoksa baz ad
solcu liderlerimizde olduu gibi 'az ye, o k t a r a f t a r ' ilkesi mi
olacaktr?
Trk solunun, en vahim sorunu, ii sorunudur. Kimse farkn
da grnmyor.
200
AYDIN/ YABANCILAMASI'
29 Ocak 1997
7 0 i i yllard, Trkiye 'enerji darboazna girmi', Anka
ra'da elektrikler, semt semt, nbetlee kesiliyor: mum nda aiiyoruz. Gn ortasnda mum , 'Amerikan romantizminde1,
duygusal bir samimiyet ortamnn, balca unsurudur; bizim iin
yle deil: Anadolu ocukluumuz, gaz lambas ve mum dr,
o yzden, elektrikler gitti mi, hznleniyoruz. yle bir gnd,
Sevgi ( S o y s a l ) gelmi, yznde mum aydnlnn titrek glgele
ri, basbaya yaknyor:
s o s y a l m c a d e l e , aslnda bir ii
m c a d e l e s i o l m a k g e r e k m i y o r m u ? Neden iiler ekim
ser', m c a d e l e y i r e n c i l e r ve aydnlar y r t m e y e abal
yor, bu ekimserlik' niye?"
Korkudan zannedenler de olmutur, bence hayr, o gn Sev
giye de sylemeye altm zere, halkn sosyal mcadeleye e
kimser durmas, toplumsal gelime emamzn, klasik emaya uymayndan! inin klavuzu aydn olacak, doru; doru ama, ii
nin aydna inanmas, onu anlamas ve izlemesi iin, ikisinin 'zdeleebilmesi' lazm; oysa Trk aydn, 'alafranga' entel, Trk i
isi, 'alaturka' arabesk; iki kesim arasnda iletiimi sfra indirge
yen faktr bu! Osmanl sosyalizmi, Selanik gibi kozmopolit
bir komprador ehrinde, B e n a r o y a ve arkadalar gibi 'Musevi'
iler tarafndan balatlmt; devam ettirenlere gelince, S p a r t a kistler' Alman, KUTV takm ise, S o v y e t meneli idi; neresinen baklsa, iiyle aydn arasnda 'derece' fark grlmyor, dedz 'mahiyet' fark var: 'kaynak' tutar m?
201
Kaynak' t u t a r m?..
teki sebep daha az m geerli? Merutiyet ve M t a r e k e
'greuleri' hem heyecanldr, hem de etkili; nk 'ecnebi' irketlere
kar rgtlenmitir; 'sermayedar', ayn zamanda 'emperyalist' (i
galci) olunca, aydnla amele daha kolay 'zdeleiyor', nk nihai
gaye 'mstevliyi' yurttan kovmak!
"... stanbul iileri trl y n d e n ve trl ekilde Milli
M c a d e l e Hareketini f e d a k r a n e desteklerken, tramvay,
tnel, irket-i hayriye, hali, seyr-i sefin, imendifer, ha
vagaz iileri, m t e m a d i y e n z a m t a l e b i n d e bulunuyorlar.
2 9 Eyllde t r a m v a y iileri, 1 3 E k i m d e bir ksm a r k de
miryollar iileri, 28 O c a k ve 8 u b a t t a g e n e t r a m v a y i
ileri g r e v ilan ediyorlard. Artk umumi bir g r e v d e n bah
sedilen stanbul'da g a z e t e l e r de ister istemez, Nafa Neza
r e t i n i irketleri iltizam e t m e k l e suluyordu..." ('Trkiye'de
i Snfnn Tarihi', Ltf Erii, s. 1 6 , 1 9 5 1 )
Nafa Nezaretinin 'kollad' iddia edilen 'irketler', elbette
'ecnebi' irketleriydi: Hseyin Avni Bey'in (bkz.: 'Ecnebi Sermayesi'ne Kar lk Kalknmalar', 1 9 3 5 ) iaret ettii gibi, Osmanl
ii snf 'ecnebi sermuyesi'ne tepki gsteriyordu; sebebi ok ba
sit, nk henz Osmanl 'sermayedar' ufukta grnmyor,
'komprador' burjuvazi ise, gayr- Mslim!
'Erken' cumhuriyet dneminde, 30'lu yllarn ortalarna ka
dar, 'Sa'y Misk- Millisi' geerlidir; cumhuriyetin burjuvazi 'fide
ligi' kinci Dnya S a v a yllar, totaliter brokrasi onu adel.
'serada' yetitirir; yle ki, 50'li yllardan itibaren, gen ve haris bi
burjuvazi,, 'ykselmeye' balar: hem de nasl, iktidarlarn ak hi
mayesinde! M d a f a a y Hukuk ve Halk Frkas dnemine a il
ortak ve ulusal deerler sistemi yerine, kendine mahsus deerli M
sistemini getirerek!..
Gerekte bu, sonralar ac ve kaba bir 'bencillie' dneni
kr bir 'bireyciliin', toplumsalln yerini almasyd.
202
Bireycilikten bencillie...
Hi unutmuyorum: o gn, mum aydnlnda syleirken,
evgi'ye ( S o y s a l ) o sra yaymlanm bir soruturmadan rnekler
ermitim: Almanya'da alan Trk iilerine soruyorlar, yurda
nerlerse ne yapacaklar? Hibirisi hayatn ii olarak srdrmei dnmyor, hepsinin hayali 'kendi iini kurmak'. Baka bir
rnek, gecekondu 'lmpenlerinden' verilemez mi? Krsaldan kop
u, kentsel olamam bu kalabalk, ii olmak deil 'i sahibi ol-~ak' hayalini beslemektedir. Anlam yeterince aydnlk sanrm:
urjuvazinin ykseli dneminde, o n u n d e e r l e r sistemi,
teki t o p l u m s a l kesimleri de etkiliyor; gelimenin, vahi
e a c m a s z o l s a da s r p gitmesi, t o p l u m s a l akkanl
alar, o da snf a t l a m a imknlarn ak t u t a r ; nasl o l s a
i iken iveren olabilmi b i r k a r n e k de, iinin snfal' kurtulu a r a m a k t a n vazgeip, 'bireysel' kurtulu a r a a s n a zemin o l u t u r u r .
i, yalan yanl bu hayale dm ise, aydnn onu sosyal
dalet ve haka bir dzen deiikliine armas etkili olabilir mi?
, yaad ortamda snf atlamay umuyor; stelik onu o zor soumluluu stlenmeye aran, hibir ekilde 'zdeleemeyecei'
lafranga' bir 'entel'I 7 0 i i yllarda, 'keyfiyet' iilerin 'ekimserli/'olarak somutlayordu; o gnden bugne, Adil D z e n e kayar
ibi grnmektedir. Neden? Snf atlayabilmekten midini mi kesI, yoksa aydn kesimine aka tavr m koyuyor?
Tartmaya demez mi?
203
BU 'DZENN NERES 'YEN'?.
31 Ocak 1997
Genler gelmilerdi: kirli sakall, parkal olanlar; kocaman
gzlkl, blucinli kzlar; aramzda saakl, bir trl derlenip toparlanamayan bir tartma sryor; anlayamadklar, galiba udur:
sosyalist 'solcuyla' ilerici 'Kemalist', nasl ayn kaba konulabilirmi? Yanldklar ise, u: Kemalist 'ilericilii', fena halde, 'cuntac
Atatrklk'le kartryorlar; sosyalizm sandklar derseniz, 'az
gelimi' lke 'gerillacl'! 20. yzyl sonu Trkiye'sinde, insan
zen bu deil midir? Ne kadar az biliyor, ne kadar ok 'ahkm ke
siyoruz'.
'Kemalist'le 'sosyalist'in ortak paydasikisinin de 'toplumsal
l'; yani, nce yurt nce toplum dncesi; dzeni toplumsal ola
rak dzelteceksin ki, bireysel mutluluk oluabilsin! Toplumsal d
nmek, iiyi de, aydn da, brokrat da, bireyi aan bir idealde
btnletiriyor: retimde, hizmette, grevde 'aslolan'; iinin, me
murun, aydnn 'ahsi'kar deil, yurdunun ve toplumun (lkenin)
yarardr: 'hkimiyet kaytsz a r t s z milletindir' prensibi, mil
leti, yani onu tek tek oluturan yurttalar, hkimiyetin sahibi ya
par ama, bu sahiplik her birine toplumsal sorumluluklar da ykler.
T a m bamsz' 'antiemperyalist', laik ve demokratik Trk
ye C u m h u r i y e t i n i 'yapan' budur. Peki, 'bozan' nedir?
Kumarhane ekonomisi'
ki ey: 'Yolsuzluun D e m o k r a t i k l e m e s i ' (bkz.: Cumhurl
yet, 9 Aralk 1996) ve P a z a r S m r g e c i l i i " ! Yeni Dny.
204
Dzeni, yani kreselleme' ve zelletirme' bu iki 'belay' ge

zegenin sathna yayyor; nk zenginlii kk bir aznln mutlu
ayrcalna dntrrken, yoksulluu alabildiine yaygnlatr
maktadr.
O t t o w a niversitesinden P r o f . Michel C h o s s u d o v s k y
lin tespit ettii gerek u: "...zenginlerle yoksullar a r a s n d a k i
paama ve gelir farkll, d a h a n c e g r l m e m i bir dze
ye ulat: P a r i s banliysndeki o r t a d i r e k bir ailenin ka
zanc, Gneydou Asya daki bir ailenin kazancnn yz
lislidir; New Y o r k l u bir avukatn bir s a a t t e kazandn
kazanabilmek iin, Filipinli bir kyl iki yl a l m a k zo
rundadr; Amerikallar h e r yl a y a k st a t t r m a y a (fastfood) v e s p e r m a r k e t l e r e 3 0 milyar d o l a r h a r c y o r l a r ; bu,
yaklak, Banglade'in yllk gayr safi milli hslasnn iki
katdr..." (Le Monde Diplomatique, Ekim 1 9 9 1 , s. 4-5)
Bu ac tespitin dayand gerek, M a x Gallo'nun kalemiyle,
lichel Albert'den yle aktarlyor:
. o n a g r e R e a g a n / T h a t c h e r ' i n m u h a f a z a k r devriliyle, komnizmle s a v a t a n galip k a n 'sistem' tehlikeli
llr yola girmitir: yle bir k u m a r h a n e ekonomisi' m e y d a
na kondu ki, istikbal anlk s p e k l a s y o n l a r a feda edilmek
t i r ; bu ekonomi, t o p l u m a l dokuyu (cohesion) t a h r i p edir, eitsizlikleri arlatryor, eitim ve salk politikalal tahrip ediyor, h a t t a d e m o k r a s i n i n ileyiini -seimlercekimserlik a r t t n a g r e - aksatyor..." (Le Nouvel Ob|Vteur, 2 Ekim 1 9 9 1 , s. 2 4 )
Ya bu 'gerein' ardndaki 'gizli g' nedir derseniz, o da
>f. Chossudovsky'e gre, hi de o kadar 'gizli' grnmemek... Uluslararas P a r a F o n u (IMF) tarafndan nerilen
nsal iyiletirme p r o g r a m l a r ' ve m a k r o e k o n o m i k istikdbirleri y z l e r c e milyon insann hayatn etkileyen
>" bir model' d e i t i r m e aracdr; yapsal deitirme'
-Huun yeryzne yayln d o r u d a n etkiliyor..."
. bu lkeler, vergi ve p a r a politikalar zerindeki
t egemenliklerini kaybediyorlar, M e r k e z B a n k a l a r
205
ve Maliye Bakanlklar yeniden yaplanm', o u devlet

kurumlar lavedilmi, e k o n o m i k v e s a y e t t e s i s edilmitir;
yle ki, a d e t a sivil t o p l u m a h e s a p v e r m e k z o r u n d a olma
yan bir eit
p a r a l e l ynetim' uluslararas r g t l e r c e
oluturulmutur..."
"... adna p a z a r smrgecilii' denilebilecek bu yeni
egemenlik altna a l m a biimi', halklar ve hkmetleri, bu
p a z a r n sinsi pazarlklarna ve gizli oyunlarna alet etmek
tedir..." (Le Monde Diplomatique, Ekim 1 9 9 1 , s. 4-5)
Yeni Dnya Dzeni, p a z a r smrgecilii' demek; sosyal
hayata yansmas ise kumarhane ekonomisi! Daha da ilginci,
Galbraith gibi bir Keynes'ci liberal iktisatnn da, aa yuka
ayn sonuca varm olmas: "...dnyadaki finans dengesizlik
leri beni kayglandryor, d n y a ekonomisi bir k u m a r ma
s a s n a dnmtr..." (Hrriyet, 10 Aralk 1 9 9 1 )
T u t u n a c a k dal kalyor m u ?
Siz, acaba hangi 'kumarbazdan, 'toplumsal bir sorumluluk'
idraki isteyebilirsiniz? Hibirisinden! Kumar oynamak, bireyselin
bireyciliin de tesinde, bencil bir risk oyunu, hele kumarda kay
bedecekleriniz, stelik kendinize ait olmayan toplumsal deek
ise!..
Yeni Dnya Dzeninin (Ozal'dan beri Trkiye dahil) ym
yznde nice lkeyi iine soktuu kmaz sokak ite budur, t">vl''
bir kmaz ki, siyasi parti, sendika, kamu kuruluu, hatta hkul
sorumlusu kii, 'yetkilerini' artk 'ulusal' yani toplumsal sorumlu
haklarn yerine getirebilmek iin deil; bireysel 'avantalarn' >!
lamak iin kullanmakta, bunda hibir beis grmemektedir; bovin *j
yolsuzluklar' da h e m demokratikletirilmi' h e m de kum
selletirilmi' oluyor; yani t o p l u m d a , kimseye, tutuna- M
dal braklmyor.
Bu sosyal ve ekonomik kmazda, zaten 'ereti' sendika ldi I
ne yapar; ya ii snf, yzn nereye dner, bir nebze dvinlM
msnz?
206
ubat '97
'globaliter'
devlet
' SINIFI'NIN GELECE.
3 ubat 1997
i snf tartma gndemine alnd m, daha 60'l yllarda,
deyim uygunsa birtakm futuriste varsaymlar, ortal kartr
yordu. 'Sanayi s o n r a s toplumu' kavram, dikkatini sanayile
meye younlatrm lkeler iin, fazla bir ey ifade etmese de; ge
limi endstri lkeleri asndan; nemli sorular retilmesine ne
den olmutu!.. 'Demokrat zmir'deki alma odamn, o tarihte,
denize bakan penceresinden, krfez vapurlarnn zerinde dm
lenip alan mart hevenklerine dalar, nmde Gilles Martinet'nin kitab, kendi kendime mrldanrdm:
ii snfnn
iktidar olabilme ihtimali,
saysal olarak
iinde yaad
topluma oranyla,
balantl deil mi? Endstri
ne kadar gelimi olursa olsun, bu oran henz yzde otuzlarda
(tam olarak yzde 33); byle bir oranla, gelimi bir endstri
lkesinde,
nasl
iktidar olunabilir?"
yi de galiba nce daha baka, ok daha vahim bir soruyu ce
vaplandrmak gerekmiyor muydu:
S o v y e t l e r gibi 'sosyalist' iddial lkelerde, ii snf
nn dolaysz olarak iktidar olduu sylenebilir mi? 'Kamulatr
mann, ii snfn, retimin efendisi yapmad anlald; da
ha
da
kts,
kapitalist endstri
lkelerinde grlen
birok
saknca 'sosyalist' iddial bu toplumda da grlyor; bu nasl
zlecek?"
Bu sorular, ister istemez beni; 1 9 6 6 ylna, 'kltrel devri
min' balad P r a g ' a ; Prag'da yaymlanm, 'Kavak Noktasn
daki Uygarlk' balkl kocaman kitaba gtrecektir; rastgele bir
kitap deil bu, iktisat, tarihi, sosyolog, psikolog, fiziki, mhen209
dis, hekim, mimar vs tam krk be bilim ve teknik adamnn katk

syla yazlm; hepsinin banda, o e k o s l o v a k y a Bilimler Aka
demisi Felsefe Kurumu yneticisi R a d o v a n R i c h t a bulunuyor.
Richta'nn kafam kartran sorulara cevaplar, daha az kafa
kartrc saylmazd ama, ii snfnn ve sosyalizmin gelecei a
sndan, bence ok nemliydi.
T e o r i ile pratiin fark

nce, 'sosyalist' endstri modelinin eletirisi! Hatrlar ms
nz, kapitalist endstri modeline yneltilen sosyalist eletiri nedir?
"... ar i blm, i blm dediim, iinin yapt
ii btnyle k a v r a m a k t a n kp, a n c a k vidasn sktrr
d u r u m a d m e s i ; el emekisi, diyelim ki, btn p a b u c u
y a p a r m , imdi fabrika iisi, yalnz b a c k deliklerini
a y o r , ikincisi, ynetimle uygulamann kesinlikle ayrl
m a s ; h e r ikisini, ayr ayr insanlarn y a p m a s , bylelikle
de birisi v a z g e i l m e z ekilde elle, teki kafayla a l a n iki
insan t r n n belirmesi. n c s , bir n c e k i ayrlktan
klarak, t o p l u m s a l k a t m a n l a r n ayrcalkl snflara d
nmesi. D r d n c s , ynlarn tketim artnn, bir
yerde, igc retimi dzeyinde t u t u l m a s . Beincisi, en
dstriyel retimi s a l a y a c a z diye d o a n n kirletilme
si..."
R a d o v a n R i c h t a -ve takm- fark etmiler ki, 'sosyalist' id
dial ve etiketli lkelerde de kapitalist endstri modelinde grlen
bu 'sakncalarn' hepsi aynen mevcut; peki, sebebi ne ola ki? Onu
biz de grebiliriz: Marks ve Engels, sosyalizmi endstrilemi bi
lkede, bir gelecek projeksiyonu olarak tasarlamlard; oysa tari
hin pratiinde, i byle olmad, sosyalist 'devrimi' yaptn iddi.
eden lkeler, henz sanayilememi lkelerdi; sanayilemek, birin
ci hedefleriydi ama, bunun iin gerekli 'bilgiyi' olduu gibi ka
pitalist e n d s t r i l e m i lkelerden aldlar; neticede, en
dstri kapitalizminin temelini o l u t u r a n a n a retim izgi
leri' almadka, bu a n a izgiler' s o s y a l i s t iddial toplum
210
l a r d a da ayn k a l a c a k t . Kald d a ! stelik b e n z e r sonula

r v e r e r e k !
Dahas, endstri kapitalizminin i gelime ve deime sreci,
ii snfnn anlamn da deitiriyor, bakalatnyor; bunu o top
lumlarda nemi artan i kollarna stnkr bir gz atmak bile
belli etmektedir: eskiden, demir elik sanayii, maden iileri vb ta
yin edici faktrler olarak grlrken; 2 0 . yzyln son eyreine
doru, durum tamamyla baka bir mahiyet alm, elektrik, elek
tronik vb ikollarnda alan iiler 'nc' sfatn kazanmtr.
te orada, Richta'nn bilimin retimde dolayl ya da dolaysz
kullanm ayrmna geliyorsunuz. (Merakls iin not: Bkz.: 'Be
Komnizm', Gilles M a r t i n e t , s. 2 1 6 ve sonras, Bilgi Yaynevi,
1 9 7 5 / ya da Gilles Martinet, 'Les Cinq Communismes', p. 1 9 0
ve sonras, Seuil, 1 9 7 1 )
T a r i h hakl kard...
Sorunu, bilim ve teknolojinin retime uygulanmas asndan
koydunuz mu, klasik ii snfn gzden kaybedeceiniz kesin gibi
dir. 2 1 . yzyla, gezegenin yeni bir ii snf, pek tabii olarak da
ona dayanan yeni bir sosyalizm anlayyla girecei, neredeyse so
mut olarak grlyor.
"... klasik e n d s t r i d e , endstriyel r e t i m d e bilim do
layl retici g, r e t i m d e dolaysz ilevi yok. O y s a kim
yadaki d e i m e l e r h a m m a d d e kavramn da, kendisini de
deitirmi; yle ya, eskiden d o a l h a m m a d d e l e r i n belirli
ve d e i m e y e n y e l p a z e s i iinde alrken, imdi insano
lu k i m y a s a l ve yeni h a m m a d d e l e r i n zengin yelpazesi iin
d e a l m a k t a d r . Elektronik, o t o m a s y o n u yaygnlatryor. O t o m a s y o n ise ii snfnn niteliini deitiriyor.
Bilimin dolayl retici g olduu a a m a d a , ii ar i
blmne, ynetici, uygulayc ayrmna t b i tutulan
e m e k i miydi; al bakalm bu sefer bilimin dolaysz reti
me katlmas yznden, (ya da onun s a y e s i n d e ) ii bt
nyle grebilen, yneticiyle a r a s n d a p e k o k a d a r da fark
211
olmayan, uzmanlam, bir entelektel e m e k i dzeyine

ykseliyor..."
Bilim, retime dolaysz katlnca, iinin bilin dzeyi nere
deyse 'otomatik olarak' ykselecektir; nedeni belli, 'kapitalist' es
ki retim teknolojisinde ii uygulamada basbaya 'at gzlkleriy
le' alr, retimi 'ihata edemez'; yeni teknoloji, onun 'ihatas
n' g e n i l e t e c e k , bu da t o p l u m s a l tavrnn b a k a l a m a s n a
yol a a c a k t r ; bunun s o n u c u , endstri s o n r a s toplumun
da -bilgi t o p l u m u n d a - yeni' ii snfnn -retimi nihayet
dolaysz o l a r a k denetimi altnda tutabilecei iin- gc,
eskisinden o k d a h a fazla olabilecek, bu da iktidara ula
masn kolaylatracaktr; iktidar olamasa da, iktidar zerinde
ki denetim gc younlaacaktr.
Bu tez, dorusu istenirse, 'merkeziyeti brokratik' ve 'tota
liter' sosyalizm uygulamasnn sonu demekti; geri, Richta, Dubek, O t a Sik ve dierleri, o gnlerde epeyce eziyet ektiler, ama
tarih onlar hakl kard.
212
ALTTA KALANIN CANI IKSIN.
5 ubat 1997
Trotsky, hatralarnda anlatmtr: S o v y e t Devriminden,
ksa bir sre sonra, bir sabah, Kremlin avlusunda ne grse, iyi:
'Yolda' Lenin, karlarn zerinde dans ediyor; sevincinin sebebi,
meerse devrim ynetiminin bilmem kanc gnn, idrak edebilmesiymi! Demek ne kadar mitsiz balamlar. P a r i s yllarmda
Trokistlerle tartmalarmzda, srarla unu sorardm: "...bolevikler devrimin, 'dnya devrimi'ne dnmesi iin, Avrupa -zel
likle
Almanproletaryasnn
harekete
katlmasn
bekliyorlar
d; bu asla gereklemedi, neden?" Soruma az kalabalyla ce
vap verirler, bir trl inandrc bir gereke bulup, beni ikna ede
mezlerdi.
Sorumun cevabn epeyce sonra kendi kendime bulmutum;
sosyalizmin
'babalar',
dnya
iilerinin
'zincirlerinden
baka,
kaybedecek eyleri olmadn' varsaymti;
halbuki e m p e r y a
list B a t lkelerinin p r o l e t a r y a s , hanidir s m r g e l e r i n
y a m a s n d a n p a y n a deni a l m a k t a y d ; b a k a trl sy
lersek, artk 'kaybedecek eyi' vard.
S o v y e t Devrimi, Batl emperyalizmin gzn korkutmu,
B a t d a sendikacln 'konfor sendikaclna' kaydrlmas, o
artlarn sonucunda meydana kmtr. Hele Amerikan sendikac
lnda, iilerin rgtlenmesi, kendine mahsus bir mafia rgt
lenmesinden farkszdr; sendika, 'tketim toplumu' erevesine
bir gzel yerletirilmi! Bunun sonucu ne oluyor, artk iilerin
amac, insanca ve haka bir dzeni gerekletirmek deil, birey
olarak
'keyi dnmek!'.
Farknda msnz: 'Sistem' nc lkeleri 'zelletirip', ser213
mayeyi 'kreseetirirken'; iiyi, yani emei 'kreselliinden'

soyutlayp 'bireysellie', daha da kts 'bireycilie' indirgeme
yi i edinmitir: Holdingler yeryzn paylaacak, sendikalar sos
yal ya da snfsal deil, bireysel hatta bireyci karlar iin 'kullan
lacak.'
Sonu,
'altta
kalann
cam
ksn.'
G n e t e y e r edinmek!..'
Nedeni belli: 'kreselleme' yani sermayenin -dolaysyla
retimin- ucuz emek bolluu ve evre kirlilii yznden, gelimek
te olan lkelere kaydrlmas, gelimi lkelerde isizlii artrr; ar
trmakla kalmaz, sendikal haklarn kstlanmasna yol aar, sendi
kalarn nemini azaltr; yleyse, gelimemi lkelerde i im
knlarn o a l t y o r , sendikacl gelitiriyor sanrsnz,
a m a aldanrsnz; bir k e r e teknoloji yenilenmesi nedeniyle
istihdam d a r a l a c a k t r , a y r c a g e l i m e k t e o l a n lkenin ulu
sal sna gelimesi durdurulduu, yatrmlar sfra indiril
dii iin o r a l a r d a da isizlik hkm s r e c e k t i r ; dahas,
r a n t gelirleri, yatrma o r a n l a o k ve a b u k olduundan,
brakn ulusal sanayiciyi, ecnebi' s e r m a y e d a r n bile, b o r s a
' a v a n t a s n a k a y m a s n a s e b e p o l a c a k : Trkiye'de, 'ecnebi
nin', bu kanaldan 'mal nasl gtrdn' sar sultan bile iit
medi mi?
En korkuncu 'media'nn lgnlk mertebesinde younlatrd
'kltrszletirme' ve 'tketime d n t r m e ' kampanyala
rnn, sadece varlkl snflarda deil, halkn arasnda -tabii ii sn
f iinde d e - son derece etkili olmasdr. Byle bir ortamda, sendi
kalar, 'parti' ile 'ii snf' arasnda, nasl bir 'transmisyon kay'
ilevini stlenebilecek? Hele sendika ve parti yneticileri, iyerin
deki sendika 'mmessilleri', nihayet iilerin nemli bir ksm; 'biz
zat' bu balta girmemi orman yaantsnda, 'gnete bir yer edi
nebilmek' hayaline kaplmlarsa? Gizliden gizliye, ii snfna
mensup olmakla vnecek yerde, ii snfndan kopmak hayalleri
beslemeye balamlarsa?..
214
Yllar var ki Amerikan iisi, ivereniyle yasal haklar mcaclc

lesi yaparak deil, birbirlerinin 'kafasna basarak', ykselme sava
i veriyor. Ykselebiliyor mu, hele bir aratrn!..
Grev, y e t e r i n c e ok, a m a . . .
Trkiye'de ii snf, adeta 'derisine yapm' olan o 'uzak
tan kumanda' ipoteinden kurtarlmaldr, bu bir; balbana bu
bile son derece mkl bir i, ama yetmez; ayrca sendika liderleri
ne ve sendikaclara, ok daha ciddi ve fazla grev dyor; Prof.
Dr. e n a t a l a r , bunlar ok gzel derlemi toplam:
"... sendikalar, gelien teknoloji k a r s n d a s o m u t po
litikalar retmeli, i demokrasilerini o k nemli h e d e f
o l a r a k grmeli, katlm ve saydaml yaygnlatrmal,
yelerine ynelik o k yaygn ve derin bir eitim p r o g r a m
uygulamal, halkla ilikiler ve k a m u o y u o l u t u r m a d a h a
m o d e r n tekniklerle yaplmal vs..." (Cumhuriyet, 16 Ocak
1977)
yi ho da, ou yukardan aaya, siyasi parti yaplanmasna
benzer bir ekilde yaplanm sendikalarmzda, bu birikim, bu
'cevvaliyet ve seyyaliyet', ksacas, bu 'bilin' var m?
215
SOUK SAVA'IN 'PSL'.
7 ubat 1997
Hanidir mektup dosyalarna bakmamtm, geen akam ge
rekti; insan, ne kadar kt oluyor; nasl bir lkeyiz, u son elli yl
iinde, neler yaadk, 'icmalini' yapabilmek iin, mektuplara yle
bir gz atmak kfi! lerinde yle kiilerden gelmi, yle mektupla
ra rastlanyor ki, sylediklerini insann kendisine saklamas, dpe
dz hakszlk! Okuyacanz satrlar aktaracam mektup, byk
boy kareli bir defter kdna yazlm; dikkatimi, en bana krmz
stampadan baslm u mhr ekiyor: 'Grlmtr, 21 Ara
lk 1 9 8 1 ' . Benzer badirelerden gemi olanlar, oktan anlad; bir
tutuklu mektubu bu; nitekim, sa kede, tarih ve yer belirtilmi:
Merkez Komutanl Tutukevi, Ankara'. imdi u satrlar
okur musunuz ltfen!
"... a n a , hakkmdaki d a v a d a n uzun boylu s z e t m e y e
g e r e k g r m y o r u m . G a z e t e l e r d e okuduklarndan, iyi kt
bir fikir sahibi o l m u s u n d u r sanrm. Bu haftann sonun
da, z g r l m d e n koparllm, t a m bir yln d o l d u r a c a k .
D a h a n c d u r u m a y a s r a gelmedi. O c a k 1 9 8 2 n i n
18'inde bu nc duruma. Davamda benden baka tu
tuklu k a l m a d n a g r e , b e n t e k b a m a bir r g t gibi
yim..."
"... bir y e r l e r d e birilerinin t a v u u n a kt demiim, ama
nerede, nasl, kime, kestiremiyorum. yle fazla vesveseli
biri de deilim a m a , aklma ister istemez, benim 'Masonlar
kitab geliyor. Bunun c e r e m e s i n i mi ekiyorum a c a b a ? Bl
lemiyorum. H e r ne hal ise... Bizim de kaderimiz byle l
zilmi. lkemizin her a l a b o r a oluunda, bizim de ksmeti
216
mize sanklk, hapislik dyor biraz; 1 9 5 0 d e byle,

1 9 6 0 d a byle, 1 9 7 1 d e byle, 1 9 8 0 d e byle... A m a ya
lanmm galiba ki, en z o r bu s o n u n c u s u geldi. En de uzun
sreni oldu. Dnebiliyor musun, k o s k o c a bir 1 9 8 1 yl
nn y a a m m d a hibir yeri yok. Garip bir duygu bu!.."
Bir manada, aktardm son cmle, lkesine yararl olmak is
teyen 'ilerici' Trk aydnnn ortak ilesini zetliyor. Mektup, aziz
dostum lhami Soysal'n, 12 Eyll sonrasnda cezaevinden ba
na gnderdii ilk mektup, buraya niye aldm sorulabilir; bence,
'souk sava' adndaki belann Trkiye'de gerekletirdii tahri
batn, hazin bir rneidir de ondan!
lham Soysal, son derece drst, gayet alkan bir gazete
ciydi; ok insan bilmez, edebiyata byk bir saygs ve dknl
vard; onunla ka yl, Bilgi Yaynevinde beraber almtk; asla
hissettirmedi ama, yanlmyorsam 'Yeni O r t a m d a bir baka aziz
dostumun (Uur M u m c u ) bo brakt keye, yazmam iin ta
vassutta bulunan da odur.
Mektubu yeniden dosyasna koyarken kendi kendime sordu
um soru neydi? Trkiye, 1950'den itibaren ' s i s t e m e entegre
olmasa, 'souk sava'n arkna kaplmasa; acaba, hakl ya da
haksz, onca ekilen ac, ekilir miydi?..
Aydn e v r e s i n d e k i tezvirat'
airliimin ilk yllar, 'destan' yazmaya hevesliyim; H a s a n
Tanrkut'la, sk sk, bu bahse dnyoruz; o da, 'Deli Dumrul'
adn verdii, 'Dede Korkut' hikyelerinden mlhem, yar piyes,
yar destan bir eser zerinde alyor. kimizi de etkileyen, elbette
Nzm'n yazdn iittiimiz destan, ama, o Halk Nihat Bey'i
de tanyor; onun destanlarn da okumu; kitaplarnn arasndan,
Mtareke', a n a k k a l e ' ya da Milli Mcadele' destann e
ker, haval haval okurdu. Halk Nihat Pepeyi, 'hececi' bir air;
brakn airliini, 40 karanlnn ortasnda, Emniyet U m u m
Mdrl ( 1 9 4 2 - 1 9 4 6 ) grevini stlenmi, yksek bir brok
rat; o da, 'destan' yazyor.,
217
Bir akamst, o zamann khne, bakmsz fakat ok daha et

kileyici iek Pasajnda, evremizde sinekler gibi dolaan midye
dolmaclarn, brekileri, piyango bileti satclarn kovalayarak bi
ra iiyoruz; laf neredense, Halk Nihat Bey'in ayn zamanda 're
jimin adam' olmasna geldi dayand; H a s a n Tanrkut, galiba
Hilmi Ziya Bey'den iitmi; glerek anlatyor:
sen ne diyor
sun azizim, Halk B e y Emniyet Umum Mdr olduktan bir
mddet sonra,
kendi
aleyhindeki
dosyay
buldurmu;
meerse
o da pheli ehastan
addediliyormu!"...
Bunu niye anlatyorum? Trkiye'de, aydn evresindeki 'tezvirat' gerekte 40'l yllar boyunca da -muhtemelen savan etki
siyle- alabildiine ilemiti; barn ufukta gzkmesiyle, sanlyor
du ki, sis'dalacak, lkede her ey eski haline dnecektir; olmad,
'souk sava' ok.daha beter bir 'tezvirat' ortamn hem yaratt,
hem de baz amalar iin bundan yararlanmay becerdi; 1960'tan
itibaren, aa yukar.onar yllk aralarla birbirini takip eden 'aske
ri mdahaleler', 'souk sava'n eitli aamalarn m tekil edi
yordu, yoksa 'insan av' ortamn gelitiren ve hzlandran 'sra
malar' myd, artk orasn siz tahmin ediniz!
Benim diyeceim odur ki, kamuoyunun bir zamandr hayret
ve dehet iinde izledii irtikap, irtia, rvet ve karanlk iler .ser
veni, ancak 'souk sava'n o lo, terli, insann tylerini rper
ten, zehirli ortamnda yaanabilirdi.
Her eyden nce...

Meseleyi yerli yerine oturtabilmek iin, besbelli, nce devle
tin gizli servisleri, bu servislerin grevleri ve sorumluluklar zerin
de kafa yormak gerekiyor. Bunu yeterince yaptmz sanmyo
rum. Milletin gazetecilik diye yapt, yar dedikodu yazarl, yan
kz altnda buza aramak gayretkelii! Oysa durumu netli<t<
kavuturabilmek iin, nce yaplan ilerin snrlarn izebilmek la
zm: neyin ne kadar devletin gvenlii ve hkimiyetin sahibinde
kalmas ile ilgilidir; neyin ne kadar, birtakm zevatn menfaati le
ilgilidir?
218
Bana yle geliyor ki, tozu duman datmann balca yolu

h e r e y d e n n c e devlet istihbarat ile h k m e t istihbara
tn birbirinden a y r m a k t a n g e i y o r ; zira, devletin b e k a a s
v e hkmranlnn s r m e s i iin r e n m e k v e g e r e i n i
y a p m a k iin r e n e c e i hususlar, b i r o k halde, hkme
tin -yani iktidarn yani iktidar sahiplerinin- r e n m e k is
teyebilecei, h a t t a o k a d a r l a da kalmayp, k u l l a n m a y a t e
vessl e d e c e i h u s u s l a r d a n farkldr.
219
'KARANLIKTAYIM VE TEDRGNM'
10 ubat 1997
Cemil Meric'i mrmde grmedim, hi konumadk; ilk
genlik yllarmda, sadece Balzac'dan evirdii 'Altn Gzl Kz'
romannn bana yazd B a l z a c 'monografisi' ona hayran olma
ma yetmiti; 'ilerici' bir aydn diye biliyorduk, o yzden midir ne
dir, sanrm son P a r i s dnmden sonra, onun artk 'slamc' ke
simin bir yazar olduunu iittiimde, iimde t diye bir ey krl
m; lkemizin artlan altnda, ne ok aydnn, ne trden deiikli
e uramak zorunda kaldn dnmtm.
'Hangi Baty yaymlamm, o zamana kadar 'ilerici' kesim
den kimsenin sylemedii eyler sylyorum. B a t kltr ve pol
tikas hakknda ciddi bir eletiri kaps ayorum.
Sadan soldan, trl eit tepki yayor, bu eletiriler arasn
da, hi beklen,ediim bir 'destek' yazs, imzas 'Cemil Meri'..
Bunun zerine, aramzda bir mektuplama balad, ben, pek ou
muzu tedirgin eden akszllmle, ona 'dorusu imdi bulun
duu yeri yadrgadm' aklyorum; peki, herkesin 'slamcnn
nde gideni' sayd Cemil Meri, acaba ne cevap veriyor? tli
bakar msnz:
Cemil Meri ad...

"...'bizim kuan t o p l u m c u l a r a r a s n d a Cemil M
adnn zel bir yeri vardr ki, ben ya slah kabul etm<-/ ttl
s a n t i m a n t a l ya da ii d bir a d a m olduumdan, yllfl
g e s e de seni h e p o y e r d e m u h a f a z a e t t i m ' diyorsun, i*
220
ekkr ederim, yalnz bu iltifatna ne k a d a r layk olduu

mu bilemiyorum. Yllar iimdeki byk sevgiyi -byk
cokunluu d i y e c e k t i m - kllendiremedi. A m a b i r a z b i r a z
d a h a reyb, biraz d a h a k a r a m s a r oldum. htiyarladm m
a c a b a . D i y a l o g a d a i m a ak, d o s t l u a ebediyen susuzum,
ir kelimeyle, slah kabul e t m e z bir s a n t i m a n t a l ' v e y a 'ii
bir a d a m ' o l a r a k vasflandrdn Attil lhan'n, bir
nsha-i saniyesi de benim; t o p l u m c u y u m e l b e t t e , fakat
itiraf e d e r i m ki kelime benim iin eski iiriyetini kaybetti.
D a h a dorusu, hudutlar mehul, m u h t e v a s k a y p a k bir
mefhum o l a r a k g r y o r u m t o p l u m c u l u u ; belki genlii
min dnyas ile t e m a s m kaybettiim iin. K a r a n l k t a y m
e tedirginim..." (stanbul'dan Ankara'ya 19 Temmuz 1 9 7 4 taihli mektubu)
Herkesin, besbelli kendisine gre yorumlayaca bu satrlarn,
"enim zerimdeki etkisi, kaln bir hznd: aydnlarmza nasl bir
hayat ortam, ne trl bir imknszlkar labirenti hazrlyor, onlar
ine salveriyorduk ki, Cemil M e r i -ve onun gibi daha nicelerireiyle 'toplumcuyum elbete' diyor, sonra da boynunu bkp,
kliyordu: "...karanlktaym, tedirginim!"
Reva-y hak m ?
Amacm 'eski defterleri' kartrmak m? Zannetmiyorum!
Cevabn aradm soru, galiba udur: Trk aydnnn, elini kolunu
balayan, onu 'karanla ve tedirginlie' sevk eden 'gler', aa
bil gerekten grevlerini mi yapyorlard? stihbarat, devletin de
vamll ve hkmranlyla ilgili olursa, meruiyet ve hakllk kalanr; oysa; sistem' zellikle, 'souk s a v a ' yllarnda, b a kn lkelerdeki y a n d a iktidarlar y e r i n d e t u t a b i l m e k iin,
lsal a m a l a r ve devletin bamszln deil de, aslnn s i s t e m i n karlarn s a v u n a c a k baz i s t i h b a r a t birimlei icat e t m i ; d a h a da ilginci, bu birimleri, devletin asl
llhbarat gleri iine s o k m a y p , iktidarn kullanabileceI elverili y e r l e r e yerletirmitir; yle ki, ad 'zel Harp Da221
iresi', 'Kontr-Gerilla', 'zel Tim' -ya da ne haltsa-bu birim, dev

letin -dolaysyla milletin- hkimiyetini koruma perdesi altnda,
gerekte iktidarn'-dolaysyla 'sistem'in -politikalarnn 'gizli' uy
gulama arac olmutur; artk bu politikalarn, ou zaman, 'souk
sava' perspektifi iinde 'sistem'in taleplerini ierdiini biliyoruz;
bu gerek, hele 'Dou Bloku'nun dalmasndan sonra, bsbtn
aa kmtr.
stihbarat, hele tarihe kar sorumluluunun bilincinde olma
yan siyaset esnafnn elinde fena halde yozlatrlmakta; devletin
devamll, bamszl; ulusal karlarn korunmas iin alacak
yerde; iktidar naslsa elde etmi cunta ya da kliklerin yararna a
ltrlmaktadr. Yaadklarmz bunu gstermiyor mu? in iine
uyuturucu ve silah kaaklndan, kara para aklama operasyon
larna; fke ve intikam itiiy] e ilenmi planl cinayetlerden, devlet
iinde ete kurmaya kadar, her ey kartrlmaktadr.
Yakn zamanlara kadar, bu trden rezaletler, ABD'nin 'arka
bahesi' Gney A m e r i k a 'Muz Cumhuriyetlerinde, patlak verir
di: uzaktan izlerdik; Trkiye Cumhuriyeti gibi, mayas Mdafaa-i Hukuk Doktrini ve Misk- Milli ile 'tutulmu' bir l
kede de olabilecei, kimin aklna gelirdi ki? Halbuki, siyasi iktisa
din yasalar, benzer durumlarda, benzer ekilde iler; lkemiz de,
nce kinci Dnya S a v a , sonra 'souk s a v a ' dolaysyla ne
yazk ki, bir trl 'o/aanusf'den 'olaan'a geememi; bu arada,
devletin devamlln, yksek karlarn ve bamszln koruma
s gereken birimler; bu ii yapacak yerde, aralarnda trl eit ya
sal olmayan i evirirken, Trkiye iin 'ark syleyen yarnlar'
dnmekten, bunun iin yazp izmekten baka gnah olmayan
nice inklap cumhuriyet aydnnn -yazarn, airin, dnrn
hayat
'kaydrlmtr'.
Reva-y hak mdr?
222
POLTKANIN DEMR YUMRUU!.
12 ubat 1997
yi de olaya acaba neden tarih gzyle baklmyor? (imdi
a l r a u x olsayd, 'cosmique' adan diyecekti) Trkiye'nin yurt
apmda geirdii sarsnt, 'mahiyeti mekk' bir trafik kazasnn,
rtala dkp sat rezillikten mi ibaret? Ben, hi sanmyorum.
Mdafaa-i Hukuk nklabnn ivisi, '40 karanlndan'
ibaren gevetilmi; fakat asl, 'souk s a v a ' yllarnda yuvasnan kmtr. ktidar, 'brokrasi+burjuvazi' formlne indirgendi
mi, inklap inklap olmaktan kyor, demokrasi, 'souk s a v a '
demokrasisine dnyordu; buysa gerekte, 'gdm grnmez'
parlamenter bir rejim demekti; o grnmez 'gdm' ciddi bir 'de
netimden' yoksun olunca, ynetimde yolsuzluk nlenebilir mi?
Tam tersine, kanlmaz! Artk Avrupa bakentlerinde yanklanan
ynetim densizliklerimiz, 'media'nn adeta ehvetle tehir ettii
birka adam ve kadndan ibaret, uyduruk bir 'etenin' marifeti mi?
Kendimizi aldatmayalm: Hemen her yerde olduu gibi kom
nizm 'heyulas' kullanlarak, lkemizde de siyasi iktidarlar,
hkimiyeti, hkimiyetin asl sahibine, yani millete s o r m a
dan millete r a m e n kullanma yoluna gitmiler; lkenin
menfaatleriyle s i s t e m i n menfaatlerini birbirinden ayrdeemedikleri gibi; lkenin imknlarn kendi m e n f a a t l e r i
in kullanmaktan geri kalmamlardr. Bu ac gerei, bran aklamay, sadece farkna varanlarn uradklar akbet gerkten dehet vericidir. Bu bakmdan, bence 'kirli eller' deyiminin
psam, ilk anda akla gelebilenden ok daha geni dnlmek
abediyor.
'40 karanlndan',
'souk s a v a a ,
223
'souk sava'tan
Ye-
ni D n y a Dzenine, yani 'kreselleme + zelletirme +

post-modernizm' sacayana kaydrlan Trkiye, iisi kyls
aydn -ksacas btn halkyla- 'ufak atete piirilmektedir.'
bir Eyb sabryla!'

Onlardan birisi, H a s a n izzettin Dinamo; '40 karanlnda'
kaybolmutu; Nzm'dan sonra, toplumcu iirimizin iki byn
den (teki Nail V. akrhan) biriydi; msralarnn ou ezberimizdeydi, onu ne kadar severdik:
"bir e y b sabryla bekledim / s a b a h o l m a y a n geceler
de / gl dallar yerine demir ubuklar vard / mnzevi
m n z e v i p e n c e r e l e r d e / d a r d a k o s k o c a bir t a b i a t / dol
d u r d u yollar / g n kaplarnda a r k l a r okudu / ba
kkll t a r l a kular / deli bulutlar g e t i h a b e r s i z / kl
m d a n airliimden / b a h a r y a m u r l a r bensiz yad / ve
kavs-i kuzah a t bensiz/ bir eyb sabryla bekledim / sa
b a h o l m a y a n g e c e l e r d e / gl dallar y e r i n e d e m i r ubuk
lar v a r d / mnzevi mnzevi pencerelerde..." ('48 air', Ali
T o m r u k u , s. 3 6 , 1 9 4 4 , Ankara)
D i n a m o , nce 'nsan ve Hamle' sonra Y e n i Edebiyat' ve
Y e n i Ses' dergilerinde grnm; '40 karanlinm girdaplarnd
birdenbire kaybolmutu; kimisi srgnde olduunu sylyordu, kl
misi Douda bir yerlerde, bitmez tkenmez bir askerlik yaptn1
G e r e k oydu ki ard ardna devrilen 'sava' ve 'souk sava' yl
lan iinde, H.. D i n a m o ad, Trkiye'nin edebiyat gndemindin
'kaznmt', hem yalnz gndeminden mi canm, 'belleinden' de'
Yirmi yl boyunca yaymlanan iir antolojilerinde en kytrk airlf
rin bile yeri vardr da H.. Dinamonun yeri yoktur.
D i n a m o n u n 'yeniden dirilii' 60'l yllarda gerekleti; V\
r i s ' t e n son dnm, onun 'Kutsal syan' adl belgesel rom.nn
n n
ilk ciltleri yaymlanyor, ne kadar heyecanlandm anl.il.
marri; Varlk dergisine bir yaz yazdm, bal u: "Hasan z/H
tin'in Dn!" (Bkz.: 'Hangi Edebiyat', s. 1 7 , Bilgi Yayn. >
1 9 9 3 ) ok gemeden, Dinamo'dan bir teekkr mektubu ala
224
tim; koca air, o yirmi yl boyunca o 'kk atete nasl piirildi

ini' anlatyordu.
...lmemek iin!'
"...yamz e p e y c e ilerlediyse de Trk edebiyatn yi
ne de bizler y a p m a k ve Trk e d e b i y a t tarihindeki yerimizi
a l m a k zorundayz. Ahmet Kabakl gibi gericilerin' yazd
edebiyat tarihinde ne k a d a r yerimiz y o k s a ; T r k iirini
t a m a n l a m y l a d e j e n e r e eden, s o n r a d a o n u n z e r i n e bi
r e r s u l t a n gibi kurulan Garip ilerin y a z a c a , ya da salkl a y a c a edebiyat t a r i h i n d e d e yerimiz o l m a y a c a k t r . . . "
"... politikann d e m i r yumruu, bizi dediiniz m a a r a
l a r a kovarken, o n l a r r a h a t a -kendiliimizden boaltt
mz s a n d k l a r - y e r l e r e kuruldular ve bizlere bir k e r e ol
sun, a s l a d n p b a k m a d l a r ; ve insancl bir a c m a bak
bile frlatmaya tenezzl e t m e d i l e r . l m e m e k iin s a n a t
potansiyelimizi bir y e r e d o r u kanalize e t m e k istedik ve
b u n d a n 'Kutsal syan' dodu..." (stanbul'dan zmir'e, 11 Mart
1 9 5 5 tarihli mektubu)
Hasan
zzettin!
'unutulmann
korkun
karanlna
g
menler' kimlerdi? Aslnda millete ait olan 'hkimiyeti', kendi 'ikti
darlar' iin kullananlar deil mi? Acaba Dinamonun o 'karanlk
tan', Kurtulu Mcadelesini (8 cilt) ve 'erken' cumhuriyet dnemi
ni (8. cilt) anlatan; yani milletin hkimiyetini' nasl elde etti
ini ve 'inklab' nasl gerekletirdiini r o m a n l a t r a n , iki
byk ant-kitab kardn grnce, vicdanlar szlamad m?
"Kutsal syan" ve "Kutsal B a r " .
Yoksa dolarn New Y o r k ve L o n d r a borsalarndaki dalga
lanmas, onlar daha ok mu ilgilendiriyordu?
225
TOTALTER DEVLET' NEYD?
14 ubat 1997
Hazindir, siyasi 'grgszlmz', iktidar-muhalefet at
malarn, 'paparazzi' programlar seviyesine indiriyor; doktrin, si
yasi platform vb tartmalar, bir hayal; kim siyasi dedikodunun 'allahn' yapabilirse, 'mal o gtrecektir', hesap bu! Demagojinin
her trls, geer ake saylyor. nsan rkten, yaananlarn
30'lu yllar Avrupa'snda yaanm olan bir zlmeyi hatrlatmasdr; 'rkten', nk o 'zlme', dnyann bana on yllarca
bela kesilecek 'totaliter devlet' anlayn yaratmt.
Yani 'faizmi', yle mi? ster misiniz, kuramsal olarak faiz
min sosyal nedenlerini, yle bir hatrlayalm:
" 1 / T r s t l e m e v e k a r t e l l e m e o k younlamt:
N a s y o n a l S o s y a l i s t P a r t i s i n i finanse eden, Ren/VVestfalya
K m r iverenleri Sendikas, Alman kok retiminin yzde
yetmi d r t buuunu; Vereinigte S t a h l w e r k e , k m r re
timinin yzde yirmisini, font retiminin yzde ellisini, e
lik retiminin yzde krkn salyordu.
2 / 1 9 2 9 kapitalizm bunalm, Almanya'y k e r t m i t i :
elik v e fontta r e t i m rakamlar, 1 9 0 0 v e 1 8 8 5 yllarnn
r a k a m l a r dzeyine dmt; Alman i Snfnn yars
isiz geziyordu: On iki milyon!
3 / Alman kapitalizmi, burnunun dibinde p a t l a y a n
S o v y e t D e v r i m i n d e n rkmt; bu s e b e p t e n , A l m a n i
H a r e k e t i n i n h e r g e e n gn biraz d a h a g l e n m e s i n d e n
kayglanyordu; nk Almanya K o m n i s t P a r t i s i , 1 9 2 K
s e i m l e r i n d e milyon iki yz bin oy alm iken; 193'/
s e i m l e r i n d e ald oy saysn d r t milyon b e yzbine
226
karmt; ayrca, s o s y a l a d a l e t yasalarnn karlmas is

teniyordu.
4 / U l u s l a r a r a s s e r m a y e v e onun siyasi szcleri,
b a l a n g t a faizmi a k a desteklemilerdi; nl Chur
chill, italyan faistlerine ektii bir t e l g r a f t a demiti ki:
- t a l y a n o l s a m , sizlerin yannzda olurdum!' A m e r i k a n
elik Kral' G r a y ise, ABD'deki d u r u m u d e e r l e n d i r i r k e n
diyordu ki: - ... b u r a d a da iler, a n c a k Mussolini gibi bir
a d a m olursa, yolunda gider'..." ('Les Dossiers Pdagogiques',
'Causes Essentielles du Fascisme', p. 1-4, Editions Sociales, Pa
ris, 1 9 5 0 )
Byk sermaye, toplumsal corafyay da siyaset corafyasn
da karlar istikametinde kullanmaya baylr: Nazizm, vitrininde
'sosyalizm' etiketini kullanmtr; partinin resmi adnda, hep bildi
iniz gibi 'ii' kelimesi mevcuttu: Nasyonal S o s y a l i s t i P a r
tisi! yle ki, saf birisi, E n t e r n a s y o n a l kart, ulusal bir Kom
nist P a r t i s i bile zannedebilir. Oysa Alman kapitalizminin en 'ba
ba' trstleri tarafndan 'besleniyor'; antikapitalist 'taun', Alman
ya'da o zaman var olan 'Yahudi kapitalizmini' tasfiye amacyla
kullanlyor. Uluslararas kapitalist 'sistem', III. Reich'n dnyaya
'dayatt' Yeni Nizam' -yani 'Totaliterlik',
'Totaliter Devlet'kendi karlarn (pazarlarn) aka tehdit edinceye kadar, onu
ciddiye almam, bir manada arka kmtr; nk hesap bakay
d; 'totaliter' faizm, 'totaliter' Stalin'ci komnizmle kapacak di
ye umuluyordu; bunun tadn karacak, 'sistem'den baka kim
olabilirdi ki?
teki
totaliterlik...
S o v y e t 'totaliterlii' Marksizm'deki 'proletarya diktatrl

' kavramnn yansmas mdr, pheliyim: Rusya, yeterince sa
nayileememi bir lke olmasayd, 'sosyalist devrimciler', 'meneVikler' karsnda 'bolevikler' 'aznlkta' kalmasaydi; nihayet 'sis
temin (ingiltere) drtsyle, 'Beyazlar' rgtlenip, i sava uzatmasaydi; belki de Ekim Devriminin gelimesi, baka trl ola
cakt. nk devrimin ilk ve en nemli slogan, 'Btn ktidar
227
Sovyetlere!' idi; bazlar buradaki 'Sovyetler' kelimesini Sovyet

ler Birlii anlyor, alakas yok, 'btn iktidarn' verilecei Sov
yetler, blge blge rgtlenmi halk meclisleridir, 'ralardr ki
onlara Rusada 'sovyet' -telaffuzu savyet- denirdi, ve bolevikler,
bu 'sivil toplum' kurulularnda, ounluk bile olamamlard: art
larn arlamas, i savan uzamas, 'askeri komnizm' ve der
ken; P a r t i , Sovyetlere; Merkez Komitesi, P a r t i y e ; Politbro, Merkez Komitesine; Genel S e k r e t e r , P o l i t b r o y a h
kim olmu; n e t i c e d e o r t a y a , 'apparatiklerin' o k a r bas
t, y u k a r d a n a a y a ' kurgulanm bir totaliterlik' k
mtr.
'Btn ktidar Sovyetlere' slogan, hi phesiz Marks'tan
esinlenmiti; u szler, onun B r a c k e ' y e yazd nl mektuptan
alnmtr: "... enternasyonal'in kuruluu srasnda, m c a
delemizin slogann da akladk: ii snfnn kurtarlma
s, bizzat kendisinin e s e r i o l a c a k t r ; yleyse iilerin ken
di kendilerini k u r t a r m a k iin o k cahil olduklarn ve yu
k a r d a n kurtarlmalar gerektiini a k a syleyen kiilerle
o r t a k bir yol izleyemeyiz
F. Mehring, Marks'n Freligath'a bir baka mektubunda,
unlar yazdn naklediyor: " . . . En byk retici g prole
t a r y a n n kendisidir, siyasi g c n ele geirilmesi, ynetici
snflara kendisi de bir snf o l a r a k kar g e l e n ii snf
nn siyasi eyleminin s o n u c u d u r ; ii snf bir parti bii
minde rgtlenir a m a b u parti, m o d e r n ' t o p l u m u n t o p r a
ndan naturichig (doal o l a r a k ) yetiir; bu, p r o l e t a r y a n n
kendi kendine rgtlenmesidir."
Rusya'da, ne 'modern bir toplum' oluabilmiti henz, ne de
'onun toprandan, doal olarak yetimi' bir siyasi parti; Bole
vikler, yar jakobendiler, yar Neayef'i; lke, kylln ar
bast, yar-feodal bir lkeydi; byle bir lkedeki sosyalizm teeb
bs -hele 'sistem' ona ambargo bindirirse- ister istemez merke
ziyeti ve 'totaliter' bir brokrasi diktasna dnecekti. yle de
oldu. (Bkz.: 'Hangi Soi, s.l8'den itibaren, 4. Basm, Bilgi Yayne
vi)
228
Sistemin yeni marifeti...

2 0 . yzyl, sistem in nce sebep olup sonra datmaya g
rast 'totaliter' devletlerin yzyl olmutur; 2 1 . yzyln ufukt
grnd u srada, yine 'sistemin marifeti, yeni bir devlet lii
rnden bahsediliyor; bu yeni tr devlet 'totaliter' deil, peki y.
ne, 'globaliter'l Ondan da sz edeceiz.
229
'GLOBALTER DEVLET'
17 ubat 1997
'Globaliter devlet' de
ne
demek?
Kavram ilk defa kullanp, tarife alan I g n a c i o R o m a n e t ,

meseleyi yle takdim etmi:
"... eskiden, insan haklarn h i e s a y a n , r g t l hibir
m u h a l e f e t e izin v e r m e y e n ; siyasi iktidarn, hkm srd
t o p l u m u b a n a buyruk ynettii rejimler vard ki,
b u n l a r a t o t a l i t e r rejimler' deniliyordu; yaadmz yzy
ln s o n l a r n a doru, bu sistemlerin yerini, 'globaliter' diye
bileceimiz, b a k a t i p bir totaliterlik olan rejimler alyor;
bunlar g l o b a l l e m e / k r e s e l l e m e ' ve 'tek dnce' dog
m a l a r n a yaslanp, b a k a hibir e k o n o m i politikasna a n s
t a n m y o r l a r ; y u r t t a n s o s y a l haklarn, ' s e r b e s t r e k a b e
tin' insafna brakp; hkm srdkleri t o p l u m l a r d a , b
t n faaliyetlerin ynetimini finans p i y a s a l a r n a brakyor
lar." (Le Monde Diplomatique, Ocak 1 9 7 7 , s.l)
Yani, 'kumarhane e/conomisi'ne!
Gizlisi sakls yok!..

in pf noktas, ' s i s t e m e kar, son 'mukavemet yuuas'gibi
grnen 'ulusal devlet'm iini bitirmek! Ulusal devlet, ulusalln
kaybedip 'kreselleti' mi, ne oluyor; ulusal ekonominin serpilip
boy att 'ulusal pazar' da kayboluyor; ulusal ekonomisine yaslan
230
mayan 'ulusal g' olabilir mi? Olamaz! Peki, ne olur? Baknz ne

oluyormu:
"... kreselleme', ulus devletinde iktidarn bellibal
t e m e l l e r i n d e n birini o l u t u r a n ulusal pazar' ldrd: o n u
o r t a d a n kaldrp, ulusal kapitalizmi s e r s e m ederek, k a m u
ynetiminin etkisini azaltt. Artk devletler, pazarlarnn
k a p a s i t e s i n i karlayamyor; m e r k e z bankalarnn r e z e r v
hacimleri, s p e k l a t r l e r i n vurucu g c k a r s n d a gln
d e r e c e d e a c i z kalyor; artk devletlerin, ne kendilerinin ne
y u r t t a l a r n n karlarn k o r u y a b i l e c e k a r e s i var, n e d e
piyasalarn aleyhteki etkisini azaltabilecek, s e r m a y e l e r i n
r k t c saldrsn nleyebilecek a r e s i ! Y n e t i m s o r u m
lular, i s t e r i s t e m e z , IMF gibi, Dnya B a n k a s gibi, O E C D
gibi u l u s l a r a r a s kurulularn n c e d e n belirledikleri politi
k a l a r uygulamay kabul ediyorlar..." .
Bir manada, ipi kendi elleriyle boyunlarna geiriyorlar; elbet
te bu 'ac hap' bir gzel 'yaldzlanarak' yutturuluyor: Trkiye,
merkez sa/merkez sol iktidarlar tarafndan, neredeyse yarm yz
yldr, 'serbest teebbs' masal dinilyor; zal'dan bu tarafa,
'zelletirme' ve 'kreselleme' ninnisiyle uyutulmaktayz; far
knda olmasak da, ekilip gtrldmz yer, 'globater devlet'
olmann kaps; Mdafaa-i Hukuk Cumhuriyetinin, bylelikle,
btn ekonomik 'fetihlerini' ktlyor, karalyor, yok pahasna el
den karyorlar; kimin iin, kimin yararna? Trkiye'nin mi, ha
yr!
"... s o n e y r e k yzyl iinde, siyasi s o r u m l u l a r 'monaterizm'e, ' s e r b e s t t i c a r e t e , 'kitle halinde z e l l e t i r m e y e
ve s e r m a y e n i n s e r b e s t dolamna yeil k yakp kamu
nun m d a h a l e hakkn kstlayarak, baz o k nemli alan
larda, m e s e l a yatrmda, istihdamda, salkta, eitimde,
kltrde v e e v r e s o r u n l a r n d a , k a r a r v e r m e hak v e yetki
sini, k a m u k e s i m i n d e n alp zel s e k t r e devrettiler; bu
yzdendir ki g n m z d e , dnyann en byk iki yz eko
nomisinin y a r s n d a n fazlas artk b i r e r lke deil, b i r e r
irkettir..."
"... s o n e y r e k yzyl iinde e k o n o m i n i n okulusla231
mas, g z k a m a t r c ekilde a r t t ; 70 li yllarda okuluslu

irket says b i r k a yz g e m e z iken, bugn krk binin
zerindedir ve e e r yeryznn iki yz bellibal teebb
snn i h a c m i g z d e n geirilirse, elde edilecek orann,
dnya e k o n o m i k faaliyet hacminin d r t t e birini at g
rlr; oysa, bu iki yz firma s a d e c e 18 milyon sekiz yz
bin ii kullanmaktadr, bu r a k a m , yeryzndeki ii say
snn a n c a k yzde 0.75'idir..." (Le Monde Diplomatique,
Ocak 1 9 7 7 , s.l)
in ac taraf odur ki, I g n a c i o Romanet'nin verdii rakam
lar, 'mal reten, mal alp satan, somut hizmetler gren' 'gerek
ekonomi1 alanna ait; 'gerek' ekonomiye oranla, finans ekonomi
sinin i hacmi elli defa byk, hesaba o da kartrlrsa, okuluslu
irketler karsnda, ulusal devletin arl, handiyse hie indirgen
mi oluyor.
'Gidiat' n e r e y e ? . .
Trkiye, 30'lu yllardan itibaren 'totaliterlik' rzgrna direnememi, inklap cumhuriyetin otoriterliinden, bir 'tek parti' tota
literliine srklenmiti; 1950'Ii yllardan bugne kendimizi de
mokrasiye gemi olmakla avutuyoruz; oysa 'gidiat' hi de yle
grnmyor; T r k i y e bu defa 'kreselleme' ve 'zelletir
me' masalna inanm, paldr kldr 'globaliterlie' doru srk
lenmektedir; stelik daha 'sivil', daha 'demokrat', daha 'insan
haklarna daval' bir 'dzene' dntn zannederek!
'40 Karanlnda' air ne demiti, hadi gel de imdi hatrla
ma: "Gn gibi a y a n oldu iime, e n c a m fenadr bu gidia
tn!..
232
'SSTEM'E 'MUHALEFET'M!.
19 ubat 1997
Sapla saman, iyice, birbirine karmad m? E s e n nr,
Washington dan yazyor: " . . . A B D Dileri Bakanl S z c
s Nicholas B u r n s d e m i ki:
B i z Trkiye'nin; sivil, de
m o k r a t i k ve laik a n a y a s a y a d a y a n a n devlet yaps iinde,
sorunlarn z e r e k istikrara k a v u a c a n a inanyoruz.
Trkiye C u m h u r i y e t i n i t e m s i l eden, Trkiye'nin lideri S
leyman Demirel'e, gvenimiz ve saygmz tamdr..." (Hrri
yet, 6 ubat 1 9 9 7 )
Bu ne nezaket, bu ne hassasiyet, insan hayret ediyor. Bilindi
i zere Demirel, seimle geldii iktidardan, 'NATO'ya ve CENTO'ya bali askeri 'mdahalelerle' iki defa 'devrilmi' olan bir li
der; tuhaf tesadf, u gnlerde o mdahalelerden birisi, eski bir
CIA grevlisinin yaymlad hatralarda sz konusu edilmi, elbet
te gizliliini k o r u y a n bilgilerin CIA t a r a f n d a n elenmesin
den, s o n r a ' . Kitabn yazar D u a n e Clarridge, 1 9 6 8 - 1 9 7 1 d
neminde CIA'nn stanbul stasyon efi, 1 9 7 1 - 1 9 7 3 dneminde
ise Ankara'da e f Yardmcs; lafn arasna 'baz Trk istihba
ratlarnn, CIA ile o k yakn iliki kurduunu' sokutur
mu, arkasndan demi ki:
"... 1 9 7 1 M a r t n d a yaknda g e r e k l e t i r i l e c e k bir a s
keri d a r b e n i n istihbaratn aldm; T r k l e r b u n a m e k t u p l a
darbe' ( m u h t r a ) diyorlard ve g e r e k t e yaplan da oydu.
(...) 'Mektupla d a r b e ' hakknda, n c e d e n bilgi sahibi ol
mamz, kukusuz bir istihbarat baarsyd..." (Milliyet, 6
ubat 1 9 9 7 )
nsann, elinde olmadan, 'Her Mevsimin C a s u s u ' adl ese233
rin yazarna, soraca geliyor: CIA 'muhtray' nceden rendii

ne gre, eyrek yzyl sonra bile 'gveninin ve saygsnn t a m
olduunu' belirttii Demirel'e, acaba neden aleyhine hazrlanan
darbeyi bildirmemi? Yoksa, 'CIA ile o k yakn iliki kuran,
baz Trk istihbaratlarmla, 'mektupla darbeyi' beraber mi
tezghlamlard? Byle bir kuruntunun domas, handiyse olaan
saylmal, u sra, eski 'dut yemi blbller' yle eyler aklyor
lar ki, amamak elde deil!
Mesela, u Aca'nn syledikleri!..
B o n d filmleri halt e t m i ! . .
Senaryonun mkemmelliine bir gz atar msnz? Washing
ton, 'Dou Bloku'nu zmek iin, 'en zayf halkas' sayd P o
lonya'da harekete gemi; 'Katoliklii' ar basan iileri ayak
landryor; P o l o n y a halknn Ruslar sevmedii malum, eer tan
tanal bir olay yaratabilirlerse, belki halkn iilere katlmas sala
nacak, bu da tabii rejimin zlmesine yol aabilecek! O zaman
ne yapmal? Papa P o l o n y a asll deil mi, Polonyallar da salam
Katolik, eer K G B yani S o v y e t stihbarat, Papaya bir suikast
dzenlerse, bu P o l o n y a halknn fkesini atelemeye yetecektir.
Senaryo bu, i iki noktaya kalyor, o iki noktann gereklemesi
ne: 1/ Suikast kimler dzenleyecek; 2/ K G B ile balant nasl
'yaktn/aca/c?' Aca'nn anlattna bakarsanz, i bir gzel y
le halledilmi: besbelli, Clarridge'in Tatra/an'nda 'Bulgaris
t a n ' d a n h a b e r szdrmak iin kullandn aklad T r k
iadamlar' araclyla; talyan Savc Marini'nin tespitine gre,
o yllarda Avrupa'da dolaan M e h m e t Ali A c a , Abdullah
atl, O r a l elik, M e h m e t e n e r , Y a l n z b e y ve R a m a
z a n e n g n ile irtibat salanm; bylece, Aca'nn 'tetiki' g
revini stlendii Papa suikast, Roma'da sahneye konmu! Daha
nce peki suikastna bulatklar da artk kesinleen bu 'ekip',
yle bakarsan Trklerden oluuyor, ilk. bakta suikast Trki
ye'nin tertipledii hissini bile verebilir, ama 'kazn aya yle dr
il'i.
234
Neden deil, nk ayn M e h m e t AH Aca, 'Reis' Abdul

lah atlnn CIA tarafndan, Kostarika'da (asl galiba P o r t o r i ko olacak) eitildiini, Trkiye'de kopacak bir i savata onun,
ABD yandalarnn 'bana gemek iin hazrlandn' aklyor.
O kadarla kalsa, iyi; zaten bir baka 'askeri mdahalenin', yani
1 2 Eylln 'mutfanda' da birlikte alm; bir bakma, Abdi
pekiyi de, 'darbeyi' kolaylamak iin ldrmler! nk hem,
Trk-Yunan ilikilerini gevetmeye abalamaktaym, hem de
Bulgaristan'la Trk mafia's arasndaki irtibat fark etmi! Oysa,
bunlarn gizli kalmas gerekiyor, neden, baksanza ka yl sonra o
'irtibat' Papa suikastnda ie yaryor, ellerine yapyor; bu saye
de, Moskova'y sulayp, Polonya'y Rusya'ya kar bir raya so
kuyorlar.
Ne serven, ama... B o n d filmleri, halt etmi!..
Alglama yanl' var, a m a . . .

Acaba hatrlayacak msnz? Burada syleirken, 'Trkl
n' gelime sreci iindeki 'kadersizliine' deinmitim. (Bkz.:
'lkcler'e Snav Sorular', Cumhuriyet, 4 Kasm 1 9 9 6 ) Orada
yle bir cmle var: "... 'Souk sava' eski rk/turanc ar
dllarn, l k c y e d n t r d demitim: y o l a s i s t e m e
kar olan 'Trk O c a k l a r n d a n kp, s o n u n d a s i s t e m i n
emrindeki lk O c a k l a r n a ulamak, ne hazin!" lk
Ocaklar bu szlerimden tedirgin olmu, Genel Bakan Azmi
K a r a m a h m u t o l u imzasyla bana cevap vermiti, diyordu ki,
"... lkc H a r e k e t i n ' s i s t e m e muhalefetini, Milli Dev
l e t i n y a n n d a y e r alp, o n u n varlk nedenlerini o l u t u r a n
lklere s a h i p k a r a k s r d r m e s i , ' s i s t e m i n e m r i n d e ol
m a k eklinde alglanyorsa; s o r u n l k c l e r i n deil, bu
ince ayrm a y r d e d e m e y e n l e r i n sorunudur." (Ankara'dan 6
Kasm 1 9 9 6 tarihli mektup)
Ortada ok ak bir 'alglama' yanl var, ama, acaba yanl
'alglayan' kim?
235
'MTTEFKLERMZDEN', BZ KM KORUYACAK?.
21 ubat 1997
lk Ocaklar Genel B a k a n K a r a m a h m u t o l u , 'hareke
ti' savunurken elemi ki:
"... u 'sistem' lafna da aklk g e t i r m e k t e y a r a r v a r .
(...) E e r 'sistem'den kast -ki yle o l m a s g e r e k i r - e m p e r
yalist vizyonun t a s a r l a d d n y dzeni ve b u n a u l a m a k
iin koyduu eylemlerse, sistemin e m r i n d e s u l a m a s y a
placak s o n kesim, 'lkc Hareket'tir..." (Ankara'dan 6 Kasm
1 9 9 6 tarihli mektup)
Karamahmutolu,
'hareketin' 'milli devletin yannda yer
alp,
onun
varlk nedenlerini oluturan
lklere sahip karak,
'sisteme muhalefet ettiini' ileriye sryor. Hi phe yok, nasl
'bireysel terrizm' kmazna den 'ilerici' genler, kendilerine
gre ne kadar yurtsever ise, 'lkc Hareket'e katlan genler
de, priori, o kadar yurtseverdir; hibir genci, bilerek isteyerek,
kendi yurdu aleyhine bir 'tertibe' karm olmakla sulamak iste
meyiz.
'lkc' genlerin, 'm7/j devletin varlk nedenlerini olutu
ran lklere sahip ktklarna' gelince, orada biraz duralm; hele
son aklamalardan sonra, insan ciddi ekilde pheye debiliyor:
Devletin 'varlk nedeni olan lkler', bildiim kadaryla M d a faa-i Hukuk (antiemperyalist, tam bamszlk), Misk- Milli
(toprak btnl) ve Cumhuriyet (hkimiyet kaytsz artsz mil
letindir) midir; yoksa 'emperyalist vizyonun tasarlad dnya
dzeni ve buna ulamak iin koyduu eylemler' mi?
Denilecek ki elbette nce sylediklerin! O halde 'lkc Hareket'in, en nde gelen isimlerinin, 'emperyalist vizyonun tasar
236
lad dnya dzeni ve buna ulamak iin koyduu eylemlere'

karmas neden? 'lkc Hareket'in bu nde gelen isimleri, 'em
peryalist vizyon un' yani 'sistem'in, 'Papa'ya Suikast' gibi eylem
lerine katlmak -katlmak da laf m, bu eylemleri 'bizzat' rgtle
mek- suretiyle mi ' s i s t e m e muhalefet ediyorlar?
Farkndasnz elbette, buradan itibaren 'keyfiyet' nereden ba
klsa 'kara mizaha' dnmektedir.
'
D a h a d a k o r k u n c u var...
Kimseyi 'karalamak' istemiyorum, benim sylemeye alt
m, Gaspranskiy'den bu yana, Akura, Gkalp, Velidof vb
Trk dnrlerinin, ' s i s t e m e kar antiemperyalist bir bamsz
lk hareketi olarak tasarlayp gelitirdikleri 'Trkln'; kinci
Dnya S a v a ve 'souk s a v a ' alkants iinde, nasl temel
amacndan saptrldyd; olaylarn ve gereklerin K a r a m a h m u tolnu hakl karmasn ne kadar isterdim; ne yazk ki, daha
ok beni hakl karyorlar: anlalan odur ki, solcu silahl eylemci
lii bastrmak iin, benzer bir komitaclk rgtlenmesine katlan
'lkcler',
'milli devletin
yannda yer aldklarn' sanp,
bu
maceraya paldr kldr dalarken, devletin iinde yuvalanm 'em
peryalist vizyon' yandalarnn 'eylemlerine' alet olmular. Bunu
ben sylemiyorum, Emn. Gnl. Md. stihbarat Daire Bakan H a
nefi Avc, hi tereddde yer brakmayacak bir aklkla belirti
yor; demi ki: "... t e r r l e m c a d e l e d e , hukuk iinde kalna
r a k bir y e r l e r e gidilemedii g r l d . B u n u n z e r i n e t e
r r l e m c a d e l e ve i s t i h b a r a t iin hukuk d bir yaplan
m a y a gidildi. T e r r , t e r r i s t l e r i n y n t e m l e r i y l e yok e t
m e kural seildi. B u devletin st k a d e m e l e r i n d e alnm
bir k a r a r d . B u n u u y g u l a m a y a k o y a n devletin s t k a d e
melerinin a r k a s n d a kim vard, onu bilmiyorum..." (Hrri
yet, 5 ubat 1 9 9 7 )
Sizce kimler olabilir? 'Her Mevsimin C a s u s u ' kitabnn ya
zar, nl ajan Clarridge'in szn ettii 'CIA'y/e ok yakn ili
kiler iindeki Trk istihbaratlar' olmasn? Dorudan doruya,
237
Amerikal baz 'danmanlar' olamaz m? 'Papa'ya suikastla yle

olmam m? Ama, daha da korkuncu var, bilin bakalm nedir?
Asl v a h i m o l a n n e d i r ? . .
lkc Hareket, Trk/k'ten komnizme dmanl deil,
aslnda 'Moskof dmanl'm devralmt; nansa dikkat isterim,
Trkln' doduu yllarda Rusya, bugn olduu gibi, 'sistem'in dnda deil, iindedir: Devlet-i Aliyye'yi paylamak iin,
ngiltere ve Fransa'yla gizli anlamalar imzalamtr; bu, bir!
kincisi, u: S S C B yanda solcular -bildiim kadaryla- ne 12
Mart, ne 12 Eyll ncesinde silahl eylem yapmlardr; demokrasi
yanls grnyor, o yzden M a o z e d u n ve C h e yanda silahl
eylemciler tarafndan, 'revizyonist' olmakla sulanyorlard; bu, da
iki!
Baka trl sylersek, 'lkclerin' hasm belledii silahl sol
cu eylemin kayna M o s k o v a myd, Pekin miydi, H a v a n a myd
phelidir; Aca, cezaevinde aka " . . . bir d a r b e istiyorduk,
o n a hazrlanyorduk: peki, o n a g e r e k e h a z r l a m a k iin
ldrld" dediine gre, o gen solcu rencilerin de, benzer
bir provokasyona alet olduklar bile ileriye srlebilir. K a r a m a h mutolu, apkasn nne koyup, hele bir dnsn; byle bit
'darbeyi' kim istemi olabilirdi? 12 M a r t ve 12 Eyll 'ynetimle
ri', btn uygulamalaryla acaba Mdafaa-i Hukuk'un anti
emperyalizmine mi daha yakn grnyorlard, yoksa 'emperyalist
vizyonun tasarlad dnya dzenine' mi? Bana sorarsanz, me
selenin vahameti uradadr: Gazi M u s t a f a K e m a l 'parantezi' bit
kenara braklrsa, Trkler devletlerini dmanlarna kar fevkal.
de koruyabiliyorlar da, mttefiklerine kar koruyamyorlar. Ya
kn tarihimiz, bunun ackl rnekleriyle dolu; ne dersiniz, bi
ikisine gz atalm m?
238
SZ BUNA TTFAK' MI DYORSUNUZ?
24 ubat 1997
Trkede o atasz, beyhude sylenmemitir: 'Ben dma
nmn hakkndan gelirim, Allah beni d o s t u m d a n korusun!'
2 Austos 1 9 1 2 gn gecesi, Boazii'nde, Msrl Sadra
zam S a i t Halim P a a n n yalsnda, Almanya'nn D e r s a a det'teki sefir-i kebiri B a r o n Von VVangenheim ile bir 'ttifak
Anlamas' imzalanmt. Garip deil mi, bu anlama, hkmete
ancak 4 Terimi Evvel 1 3 3 0 , yani 17 Ekim 1 9 1 4 tarihinde sunul
mu ve kabul edilmitir. O tarihe kadar, gizli tutuluyor. Bilenler
belli, bata E n v e r P a a , sonra T a l t B e y ( P a a ) ve Mebsan
Meclisi reisi Halil Bey, tabii bir de Sadrazam S a i t Halim P a a !
nl 'Maliyeci' Cavit Bey, hatralarnn 10 Temmuz ( 2 3
Temmuz) tarihine unlar kaydetmitir "...bugn S a d r a z a m ' n
k o n a n a gittim. S a d r a z a m a c e l e bir e y l e r yazyordu. En
ver, T a l t ve Halil o r a d a y d l a r . Ahvalde bir fevkaladelik
hissettim. T a l t ' t a n sebebini s o r d u m : 'Yemin ettik!' diye
rek sylemedi. B u s e b e b e h a y r e t ettim, d e r h a l kendisine;
Y o k s a A l m a n y a ile ittifak m e d i y o r s u n u z ? ' dedim. B i r a z
s o n r a biz S a d r a z a m ' n y a n n a girdik. K i m s e y e ifa e t m e
yeceimize dair y e m i n ettik. H k m e t a z a l a r n d a n sakla
y a c a m z a dair y e m i n e t m e k k a d a r s a m a , a h m a k a bir
ey olur m u ? B u A l m a n y a ile O s m a n l H k m e t i a r a s n d a
bir ittifak m u k a v e l e s i idi. Kemal-i h a y r e t l e dinledim."
Daha sonra, Cavit B e y , 'ttifak Szlemesinin mahiyeti
hakknda diyor ki: " . . . ne Talt'n, ne Enver'in, ne de Halil'in
mzasna k a r a r verdikleri m u a h e d e n i n m a n a s n t a m a m e n
anlamadklarn g r d m . M u a h e d e d e , lehimize hibir e y
239
m e v c u t olmad halde, Almanya iin devletin h a y a t n

tehlikeye k o y m a k t a olduumuzu, hibir aklselimin b u n u
kabul e d e m e y e c e i n i syledim..." e v k e t S r e y y a B e y ,
'Enver Paa' balkl eserinde, o szlemenin hem metnini verir,
hem de u ksa deerlendirmeyi yapar: " . . . g e r e k u d u r ki, bu
a n d l a m a t e k tarafl bir a n d l a m a d r . nk A l m a n y a
h a r b e g i r i n c e Trkiye d e d e r h a l h a r b e g i r m e k zorunlulu
undadr. B u n a karlk Almanya'nn taahhd, d m a n
devletler Trkiye'ye saldrrsa, Alman askerinin T r k t o p
raklarn s a v u n a c a d r . A m a ne v a r ki, Almanya ile Tr
kiye snr k o m u s u deildir. Bu s e b e p l e de, bu t a a h h d n
hibir fiili kymeti yoktur." ('Enver Paa', Cilt II, s. 5 0 9 ve
sonras, Remzi Kitabevi, 1 9 7 1 )
Bu 'muahedenin' neticede Devlet-i Aliyye'nin batmasna,
lkenin paralanmasna neden olduunu bilmeyenimiz var m?
'Gitmek zere gelmemiler'

Almanya, daha ittifak anlamasn- imzalarken bizi 'kazklamt', o kadarla kalsa iyi; Berlin'in Osmanl mparatorluu hak
knda hi de iyi niyetleri olmadn, brakn bakalarn, O s m a n l
ordusunun subaylar bile biliyorlard; bunlardan birisinin, hem de
sonradan tarihimizde nemli roller oynayacak bir kumandann fi
kirlerini renmek istemez misiniz:
"... Trk-Alman ittifak iinde b e r a b e r altmz Al
manlarn, Alman i m p a r a t o r l u u m e n f a a t i n e birtakm he
s a p l a r vard. B i l h a s s a Suriye'de ve Arabistan'da hususi
bir politika gdyorlard. B i z e yzmze kar syledikle
rine g r e , E r m e n i l e r e yaplan m u a m e l e d e n s o n d e r e c e k
rlmlard. Geri o n l a r zulm grmlerdi, k t m u a m e l e
grmlerdi, Almanlar b u n a zlyorlard a m a , E r m e n i l e r
de bize yapmlard, bu noktay hi h e s a b a k a t m y o r l a r d .
Almanlarn A r a p l a r a kar politikalar bsbtn bakayd,
o n l a r a hususi m u a m e l e yapyorlard ve aslnda harbi kazansalard, yani Almanlarn istedikleri l d e kesin bir
240
zafer kazansaydlar, A l m a n l a r d a n kurtulu kolay o l m a y a

c a k t . A k a grlyordu ki, Trkiye'ye gitmek zere gel
memiler!.." ('nn'nn Hatralar', 1. Kitap, s . 1 5 9 , Bilgi Ya
ynevi, 1 9 9 2 )
lk Dnya S a v a n a katlan btn yksek rtbeli subaylar
mz, bata Mustafa K e m a l P a a , 'mttefikimiz' Almanlardan
ikyetidir; merakls bilir, bir tarihte konu beni o kadar etkilemi
ti ki, Almanya ile Avusturya-Macaristan'n Devlet-i Aliyye
zerinde oynadklar meum rol anlatan, 'Drang N a c h O s t e n /
D o u y a Al' diye uzun bir iir yazmtm, bir yerinde O s m a n
l Ordusunda alan S i e b e r P a a n n dudaklarndan u szler
dklr:
"... s i e b e r p a a ' anlatr durur/ bu mlkn' p a r a l a n
masn ii g t r m y o r / h a h h a h h a h / ne y a p p yapp/
y e k p a r e m u h a f a z a edilmeli 'ymi/ h a h h a h hah/ bir lokma-y h n e ' d e yutabilmesi iin/ k a y z e r hazretlerinin!.."
('Elde Var Hzn', s. 9 2 , 5. Basm, Bilgi Yaynevi, 1 9 9 7 )
Yrekler Acs
Yrekler acs bir haldir! yle olmasna yledir de, daha
'Hrriyetin lani tarihinde, yani 14 Austos 1 9 0 8 ' d e , Kont Von
Metternich'in, olaya ilikin raporuna, K a i s e r Wilhelm hangi
notu dmtr, bilir misiniz? Aynen unlar yazm:
"... ihtilal, P a r i s ya da Londral jntrkler t a r a f n d a n
deil ordu t a r a f n d a n ve de Alman subaylar' diye bilinen,
Almanya'da eitim g r m Trk a s k e r l e r i t a r a f n d a n ya
plmtr. Tmyle a s k e r i bir ihtilaldir. H e r eyi denetim
leri altna alm subaylar, kesinlikle, Alman dostudur
lar..." ('Hangi Atatrk', s. 1 9 , 3. Basm, Bilgi Yaynevi, 1 9 9 6 )
imdi siz buna 'ittifak' m diyorsunuz, Allah akna!
241
'ATATRK PARANTEZ'
26 ubat 1997
Trk-Sovyet ilikileri nasl balamtr, bilir misiniz? Daha
dorusu, ilk teebbsn 'Trk tarafndan' yapldn, duymuluunuz var m? Biraz 'gargaraya getirilmitir' de, o yzden sordum.
Teebbs, Mustafa K e m a l P a a tarafndan, 26 Nisan 1920'de
Moskova'ya gnderilen, bir 'teklifle balatlm oluyor. Tarihe
dikkat isterim, TBMM'nin alndan gn sonra!.. Bu da her
halde Gazinin konuya 'atfettii ehemmiyeti' gsterir. Zaten, iin
'evveliyatn' bilenler iin, bunda alacak bir ey de yok: eer,
Gazinin 5 ubat 1 9 2 0 tarihinde yapt nl 'durum deerlen
dirmesini okuduysanz, Mdafaa-i Hukukun ii buraya vardra
can, oktan kestirmi olmanz gerekir. Besbelli Mustafa Ke
mal, 'teklifin altna 'TBMM Reisi' sfatyla imza atmak istiyordu.
yle de yapmtr. (Bkz.: 'Trk/Sovyet likileri, S t e f a n o s Yer a s i m o s , s. 1 4 2 - 1 4 6 , ayrca s. 2 3 2 ve sonra, Gzlem Yaynlar,
1979)
T r k i y e - S S C B dostluu ve yaknl, Gazi lnceye kadar
srd. Arada bir 'ittifak' yoktu ama, iki lke 'emperyalizme kar
mcahedat'ta ibirlii yaptklar gibi birbirlerine yardm da ediyor
lard. Cumhuriyetin 'erken' dneminde, bu ilk 'samimiyet' son de
rece zor artlar altnda gereklemi, her iki taraf, B a t d emper
yalizme kar ortaklaa tavr srdrmekle birlikte, ulusal karlarn
korumay srdrmtr. Ne Bolevikler, Gazi ile dost olduklar
iin, Trkiye'deki 'bolevik faaliyetini durdurmulardr; ne de
Trkiye, M o s k o v a ile aras iyi, Trkiye S S C B ' d e n yardm al
yor diye, mesela E n v e r P a a n n Berlin'e yapt gibi, Mosko
va'y barna basmtr.
242
Delillerine yle bir bakmak istemez misiniz?
ttifak baka,
teslimiyet' b a k a ! . .
Prof. R i c h a r d P i p e s son zamanlarda yaymlad 'Bilinme

yen Lenin' adl kitabnda, Trkiye ile ilgili olarak onun, Partinin
Merkez Komitesi oturumunda unlar dediini aktaryor: " . . . Kem a l i s t l e r e gvenmeyin, o n l a r a silah satmayn, t m a b a
lar Trkiye'de ajitasyon faaliyetleri zerinde younlatrl
m a k ve Trkiye'de gl bir S o v y e t partisi kurulmal." (4
Aralk 1 9 2 0 )
Teferruata girmeye bilmem lzum var m? Hepimiz, Anka
ra'nn Moskova'yla iyi geinme politikasna ramen, Anado
lu'daki komnist 'ajitasyonuna' kar ktn, gerektiinde yasak
lar koyduunu bilmekteyiz; nk Gazinin 'istiklal anlay' bu
dur; Lenin, 'Trkiye'ye gnderdii ilk bykeli Aralof Yolda'a, Gaziyle ilgili onca vgsne ramen, nasl 'Sovyet parti
sinden vazgemiyorsa; Gazi de, S S C B ile dostluk ve yaknlama,
hatta yardma ramen, Ankara'nn 'tam bamszlndan yle
vazgeemiyor. T K P 'murahassi O r h a n ( P r o f . S a d r e t t i n Ce
ll), nitekim, Komintern'in 4. Kongresinde, E n t e r n a s y o n a l e
bundan ikyeti oluyordu.
"... A n k a r a H k m e t i n i n , iteki s i y a s e t i n e gelince; bu
siyaset, p r o g r a m n d a d e m o k r a t i k r e f o r m l a r a yer v e r e n
grup, y a d a partilerin, b a m s z a l m a s n e n g e l l e m e k ;
h e r t r l muhalefeti, g t o p l a y p s a l a m l a m a s n a frsat
v e r m e d e n , yok e t m e k v e halk birtakm s z l e r l e aldat
m a k t a n ibarettir..." ( 2 0 Kasm 1 9 2 0 , 1 7 . oturum)
Dnebiliyor musunuz, T B M M yeni devleti henz kurabilme
telanda; M u s t a f a K e m a l , devletin 'blcmran/n've 'hkimi
yetini' dnyor. Bu dnce ile, Almanya 'ittifakin mteakip,
E n v e r Paa'nn -daha dorusu ttihat ve Terakki' 'i/cfidan'nnOsmanl Silahl Kuvvetlerinin tamamn, Alman generallerinin
'emrine vermesini' bir mukayese ediniz; 'dost', 'komu' ya da
243
'mttefik' olmann,
iyi greceksiniz.
'tam
teslimiyet' anlamna gelmediini,
daha
Hangisine benziyor?..
Gizli servisler seviyesinde, alttan alta, bu ekime sredursun; Mustafa K e m a l P a a , S S C B ile ilikilerinin mkemmel ol
duunu, uluslararas platformda gstermekten hi kanmyordu;
szgelii, S S C B ileri gelenlerinden, Gnl. Frunze'nin A n k a r a zi
yareti mnasebetiyle yapt konumada, aynen unlar sylemi
ti:
"... milletimizin bugnk idaresi, hakiki mahiyeti ile
bir halk idaresidir ve bu t a r z tarz- idare, e s a s m e v e r e t
o l a n r a idaresinden b a k a bir e y deildir. R u s l a r b u n a
'Sovyet idaresi' derler. Trkiye'deki bu tebeddl ekilde de
il, milletimizin zihniyetinde grlmektedir. Bu d e v r e ka
d a r ifade o l u n m a y a n akideler, mana-y mili ile t e b a r z
eylemitir. Sahib-i s a y a o l m a y a n l a r i n s a n d a n a d d o l u n m a
mak, hakk- s a y a istinat e t t i r m e k akide-i asliyesi nazar-
itibare alnd...''
"... Trkiye bu mahiyetini takdir, tasdik etmek, Trki
ye halknn mevcudiyetini, istiklal ve s a a d e t i n i ciddi ola
r a k a r z u eylemektir. Bu arzu-yu samimiyi ilk defa R u s l a r
g s t e r m i t i r . Ruslarn bu a r z u s u F r u n z e a r k a d a m z n
dedii gibi k t t a deil, kalp ve vicdandadr. B u g n im
z a l a n a n m u a h e d e r e s m i bir ekildir. B u n u n k t zerinde
bulunmas haiz-i e h e m m i y e t deildir. F a k a t bu m u a h e d e
R u s y a ve Trkiye a r a s n d a m e v c u t byk samimiyetin ve
d o s t l u u n teyidini ilana vesile tekil e d e c e i n d e n mhim
dir..." ('Hakimiyet-i Milliye', 4 Ocak 1 9 2 2 )
Antiemperyalist iki 'g' arasndaki bu diyalektii, Mustafa
K e m a l de, Vladimir li de ok iyi anlamlard; o yzden, Trk i y e - S S C B ilikileri, her ikisinin lmne kadar gayet iyi yrd.
Gazi'nin Trkiye Cumhuriyeti'ni -dostu da olsa- S S C B ' n e kar
'bamsz' tutmaktaki aba ve srarnn, ne gibi bir anlam ifade
244
ettiini; bugn, Sovyetler Birlii daldktan sonra, ok daha iyi

anlamaktayz.
Trkiye'nin, 1950'den sonra 'sistem'le arasnda gelitirdii
'ittifak' sizce hangisine benziyor? E n v e r P a a n n Kayzer'le olan
'ittifakna m, Mustafa Kemal'in Lenin'le yaptna m?
245
'ATATRK PARANTEZ'NDEN IKMAK
28 ubat 1997
Gazi ldkten sonra, Ankara, ngiltere-Fransa ('sistem')
ile 'ittifak anlamas' imzalad halde; kinci Dnya S a v a
ndaki 'resmi' d politikas 'silahl tarafszlk' olmutu. Sahiden
tarafsz myd, o ayr konu: Berlin'le, yenilecek SSCB'nin 'Trle'
cumhuriyetleri zerinde, el altndan pazarlklara girdii, III. Reich
ktkten sonra meydana kmtr. Merakls S S C B Dileri Ba
kanlnn yaymlad, bu konudaki gizli Nazi yazmalarna, bir
gz atabilir. ayan- ibrettir. ('Alman Dileri Dairesi Belgeleri/
Trkiye'deki
Alman
Politikas/1941-1943',
Havass
Yaynlar,
1 9 7 7 , stanbul)
Sava sonrasnda, M o s k o v a -muhtemelen bu pazarlklar
rendii iin- Ankara'dan Boazlar'da s istemi, Sovyet Gr
c profesr, Dou ilimiz (eski elviye-i selase) zerinde hak iddia
etmitir. Bu kadar yeter! Trkiye Cumuhriyeti'nin, 'silahl ta
rafszlktan, ' s i s t e m e kaymasna, bu neden olmutur. Stalinci,
'yay/mac/n' ak yanl, elbette gze batyor; sonradan bu, te
lafi edilmek de istenmitir, ama kendisini birdenbire Avrupa'da
Gnl. F r a n c o ve S a l a z a r ile birlikte, yalnz ve 'dlanm' hisse
den smet P a a , ne 'pahasna olursa oIsun' Atlantik B e y a n n a
mesini imzalamak istiyordu.
Aslnda bu 'paha', gze alnamayacak kadar ar olacakt: 'so
uk sava', s i s t e m e tutsaklk; ve bunlarn getirecei 'kirlilik'!
Trkiye,
Atatrk
'parantezinden' kmt.
246
pi eliyle b o y n u n a g e i r m e k ! . .
B a b a k a n P e k e r , daha Nisan 1 9 4 7 ' d e 'kapsn yapmt'.
Demiti ki: "Amerika'yla d o s t olmak, Rusya'nn d m a n ha
line gelmek deildir", A B D Bakan Truman, 'havu uzat
makta' gecikmeyecekti: " . . . Trkiye ve Yunanistan'a, y a b a n c
basksna k a r t a m a m i y e t l e r i n e m u h a f a z a iin yardm et
meliyiz." Tuhaf tesadf, iki ay sonra 'Son S a a t ' gazetesinde,
B a h a d r Dlgerin yazs kyor; bal, aynen udur: "Kom
nistlii Tasfiye in Bir K a n u n steriz". Yazlan ise u:
"... b i r o k s a h a l a r d a kendilerinden r n e k aldmz,
Amerikallar ve ( H a r o l d ) L a s k y gibi bir p r o f e s r kom
nist olduu iin niversitelerinden tasfiye e d e n ngilizler,
bu s a h a d a bize r n e k o l a m a z l a r m?" (11 Nisan 1 9 4 8 )
Hi olamaz olurlar m? O gnleri yaam olanlar, Ankara'da
yaanan 'Solcu Profesrler' tartma ve gsterilerini; Niyazi B e r kes, P e r t e v Naili B o r a t a v, B e h i c e B o r a n ve Adnan C e m gil'in bana gelenleri hatrlayacaklardr; tam da o sralarda Trkiye-ABD ekonomi anlamas imzalanmtr; A B D askeri, iktisa
di heyetleri, Ankara'ya vzr vzr gelip gidiyor, ok gemeden,
muhalefet lideri M e n d e r e s , zmir'deki nl konumasnda,
nemli bir adm daha atp, P e k e r ' e adeta 'koltuk kacaktr':
"... A m e r i k a ve Rusya'nn nderlik ettikleri iki ayr
blokun o r t a s n d a kalmak, h e r lke iin h a t a l bir yoldur.
(imdi uraya dikkat!) 'Milli ve bamsz' diye adlandrlan d
siyaset, B i r l e m i Milletler'deki d e m o k r a s i anlayndan
u z a k l a m a k demektir". (27 Austos 1 9 4 8 ) Bylece, Trkiye,
Gazi M u s t a f a Kemal'in 'milli ve bamsz' d politikasndan, ik
tidar ve muhalefetiyle uzaklatn 'resmen' aklam olur; halbu
ki, o gnlerde, C u m h u r i y e t gazetesi, 'ngiliz kaynaklarna at
fen' yle bir haber yaymlamtr: "... M o s k o v a , Ankara'dan
A B D liderliinde t e s i s i d n l e n Akdeniz P a k t h a k k n d a
bilgi istiyor; S S C B ' n i n , iki lke a r a s n d a k i gerilimi dr
m e k iin, Trkiye'ye bir 'Saldrmazlk Pakt' n e r m e y e ha
zrland ileri srlyor."
M o s k o v a , ge kalmtr: A B D , yardm artrr, Akdeniz
247
Pakt konusunu Dileri Bakan S a d a k l a grmeye hazr oldu

unu bildirir; buna karlk, Ankara, yeni kurulmu olan srail
devletini 'resmen' tanr (28 Mart 1 9 4 8 ) . Oysa yl sonuna doru
Marshall Y a r d m yneticisi Averell Harriman, kelimesi keli
mesine unlar syleyecektir: "... Trkiye'nin tabii kaynaklar
nn gelimesi, yalnz kendisi iin deil, btn Avrupa ve
Amerika iin de byk n e m i haizdir". Baka bir deyile,
ABD'nin ('sistemin) Trkiye ile yeniden ilgilenmeye balamas
nn, mnhasran stratejik nedenlere bal olmad bylece ak
lanm olacaktr.
Ankara, Birinci Dnya S a v a ncesinde E n v e r P a
a n n , D e r s a a d e t ' t e Almanya'ya yapt 'kya' yapyor; ipi
eliyle boazna geiriyordu.
A c a b a n e diyor?
Atlantik B e y a n n a m e s i , 4 Nisan 1949'da imzaland. Di
leri Bakan Necmettin S a d a k , gn nce, yle demiti:
"...dnyann bugnk a r t l a r iinde, silahl' ve 'silahsz'
bir tarafszla akl e r d i r m e k g t r . " (Cumhuriyet, 1 Nisan
1949)
kinci Dnya S a v a gibi bir badireden, Trkiye'nin burnu
nun kanamadan kmasn salayan 'silahl tarafszln', 'souk
sava' gibi younluu ok daha dk ve kansz bir srete, ne
den ie yarayamayacan, o gn bugndr, ben anlayabilmi dei
lim. N e c m e t t i n Bey, lkesinin o imza sonucunda, bugn iinde
debelendii pislie bulam olacan bilseydi, acaba byle diyebi
lir miydi?
D e m o k r a t P a r t i iktidarnn 'Trkiye'yi kk bir Amerika
yapma hayali o kadar glyd ki,. M e n d e r e s Kabinesi -biraz da
S a i t Halim P a a n n 1 9 1 4 ' t e yaptn yaparak- Trkiye'yi
TBMM'ne sormadan K o r e S a v a n a srklemekten ekinme
miti; ama, NATO'ya girebilmekti; Kzlordu, yarn saldracak
m gibi korkuluyor; en geni tevkifatta bile yz elli civarnda yesi
ancak kabilen Trkiye'deki komnist hareketi, paranoya merte248
besinde abartlyordu. Kzlordu, Trkiye'ye asla saldrmad, bu

bir gerek; ama S S C B dald halde, lkemizdeki NATO (asln
da Amerikan) slerini ve eki G', iimizden skp atabiliyor
muyuz?
s m e t P a a , br tarafta, 'Hatra/ar'nn devamn, S a b a
hattin Selek'e yazdryorsa, bu bahiste acaba yle mi diyordur:
"... Amerikallar, h a k i k a t t e g i t m e k niyetiyle gelmemiler
di!..
249
mart '97
boynuna
sarldm
ylanlar
ASIL 'SLAHSIZ KUVVET' LER, AMA.
3 Mart 1997
Hava yanl: ilkbahar gnei, camlardan gkkua renkleri
oaltyor; oysa souk, diri ve plak! Dalgn bir sabah, Harbye'den T a k s i m e yryor, hanidir iimsra gelitirdiim o tart
may, srdryorum.
Sanrm, size de amtm: Trkiye'de sosyalist sol -tabii, i
iler de- doru drst bir 'demokrasi modeli' oluturamamtr;
ya surdan burdan (SSCB'den, in'den) dn alr; ya da maale
sef kuyruuna takld 'merkez s o l n 'modelini' benimser. Siya
set arenasnda, sosyalistlerin oldum bittim 'grltye gitmesi',
maruz kaldklar iddetli siyasi bask kadar; bu kendilerini ve gele
cek projeksiyonlarn, bir trl somut olarak tanmlayamamaktan;
dolaysyla, halka anlatamamaktan ileri gelmektedir.
Son gnlerde, olayn elle tutulabilir, bir kantn yaamakta
yz: 'Refahyol' iktidar, yerine iyice sndndan, bu itibarla yer
letii intiban verdiinden midir nedir; yeniden ayn gen iine
dtk: Silahl Kuvvetler, Siyasi ktidar, Meclis; ya da askeri mda
hale olacak m, olmayacak m, ne olacak; nihayet, eriat m, dar
be mi, demokrasi mi? Benim son derece ilgin bulduum, bu ara
da Genelkurmay'dan 'media'ya intikal eden, o sz: " B u defa
da ii, Silahsz Kuvvetler halletsin!" Gnlerden beri, bu sz
lerin gerek muhtevas iinde deerlendirilmesini bekliyordum,
Dou Perinek'in Cumhuriyet'deki konumasndan baka, die
dokunur bir sze rastlayamadm.
Sz oraya gelecek ya, biraz dolaacaz.
253
Eylem, 'shovv'a d n m e m e l i ! . .
Lincoln'un 'demokrasi' tarifi mehur: " H a l k n , h a l k t a r a
fndan h a l k iin y n e t i l m e s i " ; Gazi M u s t a f a Kemal'in 20'li
yllardaki tarifi de buna benzer, "Tekilat, b a t a n b a a h a l k n
t e k i l a t o l a c a k t r " demiti, handiyse 'zynetim'! Yaadmz
toplum bu mudur? Ne gezer! Yllar yl, halkn inisiyatifine brakl
m grnen 'sivil toplum' rgtleri bile, bizde 'siyasi iktidarlar'
tarafndan ynlendirilmilerdir. Baz serbest meslek kurulular, fe
minist dernekler evreciler vs, yeni yeni seslerini ykseltmeye a
balyorlar; onlarn nemli bir ksmnn da arkasnda, ne yazk ki,
iktidardaki partilerden daha az 'totaliter' ruhlu olmayan, birtakm
siyasi rgtlerin mevcudiyeti hissediliyor; yine de, halktan birileri
nin, halk adna sesini duyurmak istemesi, zlediimiz bir ey!
. 'Silahsz Kuvvetler' tabirinden, m e d i a , ak bir ekilde 'sivil toplum' kurulular anlamn kard; yani toplum, barolar, m
hendis ve mimar odalar, kadn ve genlik rgtleri devreye gire
cek; toplumun zerine oturduu cumhuriyetten, gerekte, M d a faa-i H u k u k ve Misk- Milli prensiplerinden, iktidarn, lkeyi
saptrmasn engelleyecek! Pekl, pek gzel, pek mnasip! Hani
yapmyor da deiller: yer yer, ak oturumlar tertipleniyor, panel
lerde tartlyor; ak hava toplantlar yapld, hatta yryler fi
lan! Bir de u, 'srekli aydnlk iin, bir dakika karanlk' kam
panyas! yi ho da, 'tepkinin' daha ok byk ehirlerde, belirli
evrelerde -daha ok aydnlarn etrafnda- olup bittiinin farknda
msnz? stelik, Amerikanlam myz neyiz, her eylem nedense
'shou/'a dnyor; hi kimse de 'show'larn insanlar daha ok
'elendirdiini', ok da 'dndrmediini' dnmyor.
Gzden kaan nemli nokta acaba u mudur? Refahyol, e
riat ve sanat tartmalarnn dnda, zellikle dar ve snrl geliri
olan aileleri etkileyecek, somut nlemler getirmektedir: IMF ve
D n y a B a n k a s n n korkusuyla, ' m e r k e z s a / m e r k e z sol'un
hanidir uygulamaktan kand, taban fiyatlarn ykseltmek; hele
polise, askere ve memura zam yapmak; gsterilerle sonu alabile
ceini zanneden hayalperest aydnlarmzn, hesaplayamayaca
lde etkili olabilecek nlemlerdir.
254
B u n a kar 'yaptrm' g c v e 'etkisi' olabilecek t e k

'silahsz kuvvet', bildiim kadaryla iiler ve ii sendika
lardr, a m a iin hazin ve g a r i p taraf o d u r ki, o n l a r , ne
'silahsz kuvvetlerin' kendileri olabileceklerini dnebili
yorlar; ne de o g n d e n bugne, k a p s a m l ve etkili bir ey
lem p r o g r a m o r t a y a koydular.
imdi sra geldi Perinek'in sylediklerine!
Siyasi iktisadn verdii d e r s . . .

Diyor ki D o u P e r i n e k : " . . . geldiimiz yer, ya h e r e
yi k a y b e t m e k ya da d e m o k r a s i y i k a z a n m a k . Halk iin b
yk bir frsat dnemini y a y o r u z . H k m e t o k zayf.
i snfnn, k a m u emekilerinin, e s n a f ve z e n a a t k r n ,
h e p birlikte y a p a c a bir genel g r e v iin koullar o k el
verili. B y l e bir eylem btn c u m h u r i y e t glerinin des
teini a l a c a k t r . B y l e c e h e m Trkiye, b u h k m e t t e n
kurtarlabilir, h e m de z e l l e t i r m e y e k a r nemli mevzi
ler kazanlabilir. a l t e r i indirmenin t a m z a m a n ! "
D o u P e r i n e k , 'Silahsz Kuvvetlerin en 'vurucu gc
n' harekete geirmenin, 'Silahl Kuvvetlerin mdahalesine ge
rek brakmadan, Cumhuriyet'i de, onun zerine yasland Mdafaa-i Hukuk ve Misk- Milli prensiplerini de dze karaca
na inanyor. Tarihin ve siyasi iktisadn verdii ders budur. Acaba
bu dersi, sendikalarmz da, onlarn yneticileri de; Mtareke'de
grev stne grev koyup, 'sistem'in 'gal Kuvvetlerine kk sk
tren, stanbul T r a m v a y ileri kadar anlayabilmiler midir?
255
'YABANCI DLLE RETM'E 'DORU' BAKMAK!.
5 Mart 1997
O sra M m t a z da (Soysal), ben de, Milliyet'te yazyorduk,
hi unutmam, bir le sonu, istihbarat salonunun gndelik dada
as iinde (srekli telefon zilleri, birbiri ardnca girip kanlar) kar
latk: o Ankara'dan gelmiti, ben artk stanbul'daydm, konu
acak eyler birikmi, bir kenara ekilip syleiyoruz: galiba o gn
ler TRT'ye bir dizi hazrladmz gnlerdi, biraz onu anlattm:
sonra naslsa konu, yazp izdiklerimize intikal etti; M m t a z , her
zamanki glmser ciddiyetiyle, dedi ki: " - . . . D e v l e t liselerindeki
y a b a n c dille r e t i m i e l e t i r i y o r s u n , n e m l i b i r k o n u ,
b e n b i r a z k u r c a l a d m , s m r g e o l m a y a n hibir l k e d e
byle bir u y g u l a m a yok, s a n r m b e n d e bir e y l e r yazaca
m ! " Yazd da! imdi, iki tarafl, bir 'yabanc dille retim1 pa
trts koparlyor ya, birden o gn hatrladm.
kimiz de haklydk. Ben handiyse eyrek yzyldr, sorunu s
rarla deiyorum, nk eitim ve retim, bir devletin hkmran
lk haklar erevesinde ele alnmaldr, yani 'hkimiyet' haklarna
dahildir; onun iindir ki L a u s a n n e K o n f e r a n s n d a Trkiye,
Osmanl'nn drt bucan hamambcekleri gibi sarm misyoner
okullarn istemediini aka sylemi, hepsini snrlar, dna ata
madysa da, lkedeki varlklarn nemsiz bir sayya indirgemiti.
Hal. byleyken, gnn birinde cumhuriyet hkmetlerinin, 'hki
miyet'e ait byle bir alanda, sadece iktidar olarak tasarrufta bulun
mas, aslnda haddini amas demekti ya, bu had alm, yalnz
zel kolejlerde deil, devlet liselerinde de yabanc dille tedrisat uy
gulamasna geilmiti.
imdi tartlmakta olan, retimin eskiden olduu gibi, devle
256
tin 'resmi' diliyle yaplp yaplamayaca!.. Bence, yalnz bu kadar

bile, iine dtmz yrekler acs halin bir grntsdr: Mdafaa-i Hukukun, Mustafa Kemal'in Trkiye'sinde, devletin
baka bir devletin 'resmi' diliyle retim yapmas savunuluyor. Na
sl m, bakn nasl!
Trkler a d a m o l m u y o r ki!..
Mumaileyh hem doktor, hem profesr, koskoca retim ye
si; ondan iyi mi bileceiz, mtebessim ve mlehham diyor ki:
"...retimin a m a c devlete millete y a r a r l i n s a n ye
t i t i r m e k deildir; d n y a y a ak, m e s l e k sahibi, kendine
yararl unsurlar yetitirmektir..."
"...bizde bakanln ad bile yanl, Milli E i t i m B a
kanl. E v r e n s e l l e m i d n y a d a bu o l m a z . L i s e l e r d e t a r i h
dersinin adn Milli Tarih, c o r a f y a dersinin adn Milli
C o r a f y a yaptlar
"
"...byk o u n l u k z e l niversitelerde p a r a l eiti
me k a r , o y s a paral eitim haksz bir e y deil. Trki
ye'nin bugnk koullarnda b e d a v a eitim hakszlktr."
Grdnz m 'ada' yani '/cresel/emi' retim yesini?
Peki, bu i nasl olacak diyecek olursanz, mumaileyhin cevab ha
zr, diyor ki:
" . . . L a u s a n n e t a r t m a y a almal, ingiltere ve Ameri
k a ' d a n b u s e k t r e yatrm y a p m a k isteyen o k kar. Bun
lar i a d a m , m i s y o n e r ya da din a d a m olabilir. Hi n e m
li deil. nk m i s y o n e r l e r ve din a d a m l a r Trkiye'nin
r e t i m h a y a t n a nemli k a t k l a r d a bulundular..." (Yeni
Yzyl, 17 ubat 1 9 9 7 )
rencilerinin kt olduunu, mesela tarih bilmediklerini
syleyen bu 'hoca'; bu trden iddialar ortaya atabildiine gre,
herhalde kendisi de pek tarihten haberdar deil; nk olsayd,
imdi 'yumurtlad' zm, M tareken in karanlk yllarnda,
isabetle buyurduu gibi bir Amerikal, aka ortaya atmt. Ger
ekten de, o tarihte Trkiye'de bulunan Amerikan Yardm Heyeti
257
Bakan B n b . Arnold, Trkiye'nin ABD 'mandas' altna aln

mas konusuna deinirken demiti ki:
" . . . A m e r i k a , insaniyet d u y g u l a r ile Trkiye'yi m a n d a
a l t n a a l m a y k a b u l e d e c e k t i r . Rumeli v e A n a d o l u Trki
ye'sini, m e d e n i h a l e g e t i r m e k iin, 1 0 0 . 0 0 0 Amerikal ki
fayet e d e r . . . " (stiklal Harbi Gazetesi, O . S . C o a r , 23. Austos
1919)
Trkler adam olur mu? Bilindii zere, 'milleti a n c a k mille
t i n azm- k a r a r k u r t a r a c a k t r ' diye topyekn ayaa kalkm
lar, 'medeniyetten' kendilerini mahrum ederek, L a u s a n n e An
l a m a s n a ulamlard. Mumaileyh, ite bu 'tarihi' yanl dzelti
yor, onun iin de aka diyor ki:
" . . . T r k i y e , b i r a z p a r a n o y a k t o p l u m v e d e v l e t . Bizde
bir k o r k u v a r . L a u s a n n e ' d e l e r s e k , b i l m e m n e o l u r ? Yet
m i b e s e n e g e m i , L a u s a n n e ' belli m a d d e l e r d e t a r t
m a y a a a b i l i r i z . " (Yeni Yzyl, 17 ubat 1997)
Yaplacak ey ortada, elbirliiyle L a u s a n n e ' deleceiz, o de
likten ' A n a d o l u ve Rumeli'ye ' i a d a m , m i s y o n e r ya da din
a d a m ' 1 0 0 . 0 0 0 Amerikal girecek, efendime syleyeyim, hl
'barbar' kalm Trkleri ' m e d e n i ' h a l e g e t i r e c e k ; nk baksa
nza 'hoca' da diyor, rencilerimiz de hi Amerikal rencilere
benzemiyorlarm:
" . . . o c u k l a r d a bkknlk var, A m e r i k a ' d a r e n c i l e r
'Yaam b e n d e n k o r k ' d e r c e s i n e k e p l e r i n i frlatrlar. Bizim
r e n c i k e n d i n i fatih gibi g r m y o r . P o r s u m u bir ekil
d e , ne o l a c a m k o r k u s u y l a niversiteyi b i t i r i y o r . " (Ayn
gazete)
Mal m e y d a n d a ! . .
Elinizi kalbinize koyup da yle syleyin: Allah akna, bu ka
fadaki bir 'hocayla, Trk rencisinin diri ve dik olmasn nasl
bekleyebilirsiniz? Adamn en bata kendi tarihine, kendi lkesine,
kendi halkna gveni ve saygs yok! Yabanc dille retimin, m
kemmel sonu vereceini iddia ederken, onlarn 'devlete ve mille258
te' deil, 'kendilerine' yarad olacaklarn sylyor. Hani haksz

da saylmaz!,Son on yl iinde, 'ecnebi' okullarda, ya da 'ecnebi'
dille retim grm, 'parlak' iktisat, eitimci, bankac ve benze
ri zevattan; sadece -ve sadece- kendi yararlarn dnen, az m
adam, -bu arada- birka da kadn kt? Ama ne kadn!
Bu son derece gsterili ve inandrc (!) kantlarla, 'ecnebi'
okullar ve 'ecnebi' dille retimi savunan mumaileyh de; bence,
neden dolay bu okullarn da, bu trden retimin de, karsnda
olmamz gerektiini, pek gzel gsteriyor. nk o da bu trden
okullarda, bu trden bir eitim grm. Mal meydanda!
E c n e b i dille r e t i m , bir p a r t i s o r u n u deildir. B i r ik
t i d a r s o r u n u da deildir. Bu bir hkimiyet s o r u n u d u r :
devletin t e m e l t a l a r n d a n birini ilgilendirir. Tavr alnr
ken, bu nokta, a s l a gzden rak tutulmamal. Ayrca, n
c lkelerde 'ecnebi dille' retimi yaymak, 'sistem'in 'kltrszletirme' politikasnn, nemli bir silahdr ki, onun zerinde
de biraz oyalanacaz.
259
BR BLENE SORALIM.
7 Mart 1997
Bir ' k r e s e l l e m e ' lafdr srp gidiyor, stnde kimsenin
durmad boyutu odur ki, ' k r e s e l l e m e ' ayn zamanda uluslara
ras bir ' k l t r s z l e t i r m e ' srecidir; ve 'Yeni D n y a D z e n i ' ,
onu, ' s m r g e l e t i r m e ' d e n (colonialisme) devralmtr; ikisi
de 'emperyalizmin' gnmzn koullarna uyarlanm, yeni ve
baka bir 'uygulanndan' ibarettir.
'Kreselleme'nin bir lkeyi zamanla nasl ulusal kltrn
den 'boalttn', hanidir iinde yaayarak grmekteyiz: Trki
ye'de nce liseler bozuldu, Trke kesinlikle vey evlat muamelesi
gryor; Klasik Trk Edebiyat ve Musikisi oktan dlanmtr;
Modern Trk Edebiyat hzla 'post-modernletiriliyor'; Trk Sine
mas, sizlere mr; bir beyazperde bulabilmesi, sinemalar ' k r e s e l l e t i r m i ' olan 'ecnebi' tekellerin iznine ve msamahasna
bal.
O yzden, ' k l t r s z l e t i r m e ' belasn, size bir bilenin kale
minden -bir kere daha- aktarmay uygun grdm, bu aklama, si
yaseti, kltr ve ilim adam nice ' k r e s e l l e m i ' aydnmzn,
davran ve konumasndaki 'drty' gzler nne pek gzel ser
mektedir.
'ki t e m e l rk d n c e . . . '
" . . . k l t r s z l e m e , bir g r u b u n , d i e r bir k l t r l e ili
kisi s o n u c u , k e n d i k l t r n d e i t i r m e s i , h a t t a b t n y
l e k a y b e t m e s i olaydr. Azgelimi l k e l e r i n e h i r e k o n o 260
nleri, h a y a t biimleri bakmndan, lkenin g e r i k a l a n

ksmna y a b a n c d r l a r . Batllar, film, reklamclk, eitim
ve y a b a n c l a r n varl yoluyla, ehir halk zerinde e g e
menlik k u r a r l a r . e h i r g e n i l d e 'kltrszlemi' bir
topluluktur..."
" . . . s m r c , yerli halkn, m e t r o p o l d e k i s m r g e c i
h a l k a b e n z e m e s i a m a c y l a , eski a n l a y v e k u r u l u l a r a ,
yeni bir biim v e r m e y e alr. A m a yerlileri, a a bir
d z e y d e t u t a r a k , t a m bir benzerlikten, kesinlikle kanr.
Bu politika iki t e m e l rk d n c e z e r i n e kurul
m u t u r ; bu d n c e l e r e g r e , 1/ Hibir i n s a n iin, bir
Avrupalya b e n z e m e k t e n d a h a gzel bir e y o l a m a y a c a
iin Afrika, A s y a ve L a t i n A m e r i k a halkna B a t uygarl
a k t a r l m a l d r . 2 / Hibir uygarlk, A v r u p a u y g a r l n d a n
s t n deildir. B u a r a d a yerlinin d a i m a a a l k bir var
lk o l d u u n a , hibir z a m a n d z e l m e y e c e i n e inanlmak
tadr..."
" . . . e k o n o m i k v e politik e g e m e n l i i n t e s i n d e s
mrgecilik, n c d n y a halknn kiiliini derinliine
h e d e f a l a n , g e n i bir beyin y k a m a kalkm o l m a k t a d r .
Smrgelemi
lke,
smrgeciyi
taklit
etmesine
inandrlmak i s t e n m e k t e d i r . S m r g e halknn s a n a t ,
felsefesi ve dini i n k r e d i l m e k t e , g i d e r e k kiilii yok
edilmektedir. E n d s t r i uygarl, a z g e l i m i lkelere,
kendi d e e r v e k a r t d e e r l e r i n i d e a k t a r m a k t a d r . Ger
e k t e n de. bu d e e r , bu k a r t d e e r l e r , o u n l u k , zengin
lkenin y n e t t i i kitle h a b e r l e m e (byk basn, r a d y o ,
s i n e m a , televizyon, reklamclk) v a s t a l a r y l a iyice yayl
mtr...".
" . . . B u sosyo-kltrel d a r b e , phesiz, n c dnya
a y a k l a n m a s n n , niin h e r e y d e n n c e 'milliyeti' bir
a y a k l a n m a olduunu a k l a y a n olgudur. E g e m e n l i k v e ba
mszlk haklarnn a r a n m a s , p h e s i z bir kendi kendini
k a n t l a m a , kiiliini yeniden y a r a t m a v e k e n d i n e yeniden
kimlik k a z a n d r m a a b a l a r n ifade e d e r . Y i n e de n c
d n y a lkelerinde bir s a r s n t o l m u t u r ; bamszlk elde
261
edildii z a m a n bile, zellikle k l t r a l a n n d a , s m r g e c i

nin taklit e d i l m e s i s r e g e l i r . r n e i n F r a n s z smrgecili
i, F r a n s z dilinin k o r u n m a s iin g e r e k e n i n o k t e s i n d e
v e bamszln e l d e e d i l m e s i n d e n s o n r a d a d e v a m e d e r .
Y n e t i m s i s t e m i , eski m e t r o p o l l e r e g r e biimlendiin
d e n , yeni k o u l l a r a u y m a a b a l a r e n g e l l e n i r . . . "
" . . . Battl t k e t i m m o d e l l e r i n i n y a r a t t g s t e r i etki
leriyle, reklamcln az o k bilinli k u r b a n l a r o l a n ; ve
e n d s t r i y e l t o p l u m y a r a r l a r n n , Batl h a y a t biimleriyle
kart bir uygarla k a v u m a t u t k u s u iinde b u l u n a n ,
n c d n y a n n ayrcalkl (sekin) aznlklar, o u n l u k
m a r k o c u k l a r n arlk ve gsteriilikleriyle, g n l l
o l a r a k ' A m e r i k a n H a y a t Biimi'ni b e n i m s e r l e r . B u l k e l e r '
de t e r g a l d e n Batl giysisi, p a m u k l u l a r n u l u s a l yerini al
mtr. D a h a s o n r a alar, A v r u p a y e m e k l e r i n i r e n m e k
zorunda kalacaklardr..."
" . . . g e l e c e k t e k i k a d r o l a r n , y a b a n c l k e l e r e yollan
malarna gelince, bu da sz k o n u s u kadrolarn, anavatan
l a r n d a z m e l e r i g e r e k e n s o r u n l a r l a u z l a m a y a n bir ei
t i m d e n g e m e l e r i n e yol a a r . Y a b a n c l k e l e r d e yetitiril
m e , o u n l u k l a , yararl o l m a k t a n ok, z a r a r l d r . B u sa
k n c a l a r , g e l e c e k t e k i y k s e k e l e m a n l a r n , eitli d lke
l e r d e yetitirilmesi h a l i n d e , d a h a d a b y r . Eitimin eit
lilii, o u n l u k , e y l e m d e a n l a m a ve u z l a m a y engel
ler..."
B u k a d a r bile y e t e r ! . .
Hayr efendim, bu satrlar ben yazmadm; 70'li yllarn sonu
na doru okuduum, o gn bugn sras dtke atfta bulundu
um, bir kitaptan aldm. Kitabn yazar, J . M . Albertini, kitabn
ad 'Azgelimiliin M e k a n i z m a s ' (May Yaynlar, 1974). As
lnda ' k r e s e l l e m e ' ile ' s m r g e l e m e ' arasndaki ilgin ben
zerlii ve beraberlii iyice anlamak iin elbette tamamn okumak
lazm.
262
Ancak, bu kadar bile, o mtebessim ve mlehham profesr

doktorumuzun 'yabanc dille retim' zerine etrafa sat incile
ri de, Neo-Tanzimat bir S e v r e s yandaln 'adalk' ve 'ileri
cilik' diye yutturmaya alan kalem esnafn da; 'ecnebi okul'dan
kma, 'ecnebi' uyruklu, 'ecnebi' kafal ve 'ecnebi'de mal mlk sa
hibi siyaset esnafn da, ak ve seik olarak tanmlyor.
Yanl mym?
263
TOPAL' BR T E E B B S ! .
10 Mart 1997
Erken Cumhuriyet dneminin 'inklap' rencisi, ilkokul
da 'kep', ortaokul ve lisede 'kasket' giyerdi: 'kepler', ilk snfta,
galiba tek, son iki snfta ift srma eritli olurdu; 'kasketlerimizin'
eritleri ise, hangi okulda okuduumuza gre deiiyordu: 'Sanat
Okulu' eflatuna yakn pembe, 'Ticaret Okulu' yeil, 'sivil' liseler
ise sar eritli! Ortaokuldan liseye geince, kasketin st dikiine
yaldzl zrh geiriliyor.
Bir keresinde; yanlmyorsam, yamurun prltl bir perde gibi
zerimize indii, bir sonbahar gn; K a r y a k a vapur iskelesindeki bir ocukta, hi de bizimkine benzemeyen bir okul kasketi
grm, arkadama sormutum; o, biraz da kmseyerek demi
ti ki:
o 'ecnebi' mektebine gidiyor, kasket onlarn kasketi!"
Acaba desem ki, lkemizde kinci Dnya S a v a sonuna kadar,
'ecnebi' okullarnda okumak, hi de tamah edilen bir ey deildi,
yanl m olur? Baz 'ecnebi' okul rencisi arkadalarmzn, biz
cumhuriyet lisesi rencileri yannda, hafife eksiklendiklerini bi
le hatrlarm. C u m h u r i y e t lisesi ne demek, orada dur!
M e r u t i y e t e mahsus Rtiye ve dadilerin hakkn yemi
yor muyum? Hayr! O hakk her zaman teslim etmiimdir: Mdafaa-i Hukuk ve Kuva-y Milliye kadrosundaki 'millicilerin' o
u, o bakmsz, sobas ttmez, duvarlar nemli okullardan
yetimitir; ayn eyi, zamann 'ecnebi' okullarnda okuyanlar iin
sylemek, ne yazk ki, mmkn olamaz; ounun 'Amerikan
m a n d a s ' , ya da 'ngiliz Muhipleri Cemiyeti' azas olduunu,
bilmez deilsiniz!
Ama, '/ise'nin yeri baka! Lise, F r a n s z Devriminden son264
ra, 'cumhuriyet' tarafndan, din kkenli tarikat okullarna kar,

laik ve demokratik eitim vermek; daha ak ve net bir ifadeyle,
'yurtta' (citoyen) yetitirmek iin kurulmu retim kurumunun
addr; Trkiye Cumhuriyeti, pek ok eyde F r a n s z Devri
m i n e paralel olduu gibi, retimde de paralel olmu, 'laik' ve
'demokratik' 'yurtta' yetitirmek amacyla, liseleri kurmutur; li
selerin yetitirdii ilk kuaklar, 'vatan' ve 'millet', ksacas 'tarih'
bilincine sahip, 'yurttalar' olmulard; cumhuriyetin 'kltr kaleleri'ydiler, 'Tevhid-i T e d r i s a t ' (retimin Birlii) Kanu
n u n a uygun aydnlar yetitiriyorlard.
nce liseler bozuldu, sonra her ey!
'Grnmez bir el!..'

imdi soru udur: neden o d n e m d e , o c u k velileri, yav
rularn 'ecnebi dille r e t i m y a p a n , o e c n e b i okullar'na
yazdrmak iin, 'kuyrua girmiyorlard' da; imdi giriyor
l a r ? u ara pek itibarda olan baz 'ecnebi' okullar o zaman da
vard, grd alaka ok zayft; ounluk, devlet liselerini tercih
ediyordu, 'lise mezunu' adamdan saylyordu! Peki ne oldu da,
tercihin istikameti deiti? Her ey Trkiye'nin 'sistem'e dahil
olmasyla balam, daha nce de belirttiim gibi, Tevhid-i Ted
risat Kanunu, daha smet P a a zamannda imam hatip okulla
rnn canlandrlmasyla, ilk defa; daha sonra, ngilizce retimin
devlet liselerine tatbik edilmesiyle, ikinci defa delinmitir: 'kti
d a r l a r ' kendi okullarnda, c u m h u r i y e t r e t i m ve eitim
birliine sadk k a l m a z ; 'ecnebi' okullar, 'ecnebi' dille
r e t i m y a p a n kolejlerin yan s r a , kendi okullarn da, s
m r g e okullarna e v i r i r s e ; r e n c i velilerinin, liselere s a
dk kalmasn nasl bekleyebilirsiniz?
Sre ayn sretir: nasl, 'cumhuriyet'in 'ekonomik kale
leri' KT'ler, 'souk s a v a ' dnemi 'iktidarlar' tarafndan yoz
latrlm, halkn gznden dmesi salanmsa; ayn ekilde,
'cumhuriyet'in 'kltr kaleleri' liseler de yozlatrlm, ikinci
snf okul muamelesine layk grlm, halkn gznden dmesi
265
salanmtr. 'Ecnebi retimi1 savunanlar, 'grnmez bir elin'

halkn her iki alandaki 'tercihlerini' ynlendirdiini, fark etmemi
olabilir mi? imdi 'adalk' diye 'yabanc dille r e t i m i
savunan, 'zel' r e t i m ve eitim s e k t r n , b a n d a n be
ri zendiren, p a l a z l a n d r a n da, g e r e k t e ayn 'souk s a
v a ' iktidarlar deil midir?
Bu neye benzer bilir misiniz? Uyuturucuya baml klnm
kiinin, srekli uyuturucu talebini ileri srp; 'Ne yapaym, o isti
yor!' diyen, dzenbaz altrcnn hileli gerekesine!..
Ayp bir deil, ikidir...

Yalnz ne var, deil mi ki Tevhid-i T e d r i s a t Kanununun
'ruhuna' avdet ihtiyac hissedilmitir; 'delik' her iki taraftan kapa
tlmaldr: nk, aybmz mnhasran devlet liselerinde 'ecnebi
dille retim' kapsn amaktan ibaret saylamaz; ayn ekilde, o
kanunun 'hidemat- diniye' iin almasn ngrd imam ha
tip okullarn, dpedz 'devlet' lisesi haline getirmek -getirmek de
laf m, neredeyse yurdun her tarafn bu liselerle doldurmak- ayb
mz da vardr, stelik bunun 'seyyiatnm' neler olabilecei, gn
getike daha ak ve seik olarak grlmektedir.
Milli Eitim Bakanl, a n c a k , imam h a t i p liselerini 'li
s e ' s t a t s n d e n k a r m a y d a g n d e m e getirebilirse, t e
e b b s n n 'cumhuriyeti' bir t e e b b s o l d u u n a halk
inandrabilir. Aksi halde, kalkt i 'topal' bir i, 'yarm' bir te
ebbs olarak kalacaktr. Daha uygulamaya gemeden, 'kolejler'
istisna saylarak, 'tasar' zaten oktan 'delinmitir.'
266
GERLM SARMALI
12 Mart 1997
Siyaseti takm, en ok neye sinirlenir? Bence, o gerine geri
ne savurduklar, 'seim meydan' gerekleri var ya, onlarn zeri
ne soru iaretlerinin konulmasna! stne en ok bastklar nedir?
lkelerin kaderini, genel seimlerle iktidar olan, siyasi partiler belirlermi! Fikir olarak elbette bu dedikleri doru, doru da uygula
mada keyfiyet nedir? Uluslararas 'pratik' bu sz dorular m?
Oras biraz karanlktr.
Yazm mydm bilmem, A r a g o n mstehzi bir adamd; bir
syleisinde, bn bn, ajans telgraflarna gre 'ahkm kesen' bir
sosyalist aydn 'makaraya alm'; onun nce diyalektik metodu
kullanmasn renmesi, ayn zamanda 'sens politique' sahibi
olmas gerektiini sylemiti. Peki 'Le s e n s politique' ne de
mek oluyor? Onu 'siyasi hassasiyet' diye mi Trkeye evirece
iz? Aslnda kapsam daha geni, derinlii daha fazla bir kavram!
Belki bir rnekle aklamal!
B a n a gelen bilir...
Hah, ili'de olup bitenler, iyi bir rnek: Ailende, genel se
imlerle iktidar olmutu, ama partisi lkenin kaderini belirleyeme
mitir; Allende'nin kaderini bakalar ('sistem') belirlemitir. kti
dar boyunca, ba beladan kurtulamad. Uluslararas ambargo,
boykot, igal, grev, sokak gsterileri, derken; halkn genel honut
suzluuna tercman olan ili Silahl Kuvvetleri, duruma el koy
du, onun ekilmesini istedi. Ailende yrekli adam, kuzu gibi gider
267
mi? Teklifi gzn krpmadan reddetti, silah elinde ld.

Oysa 'siyasi hassasiyeti' olan birisi, sa solu kollasa, -be
kitap kartrsa (mesela, A r m a n d o Uribe'nin kitabn, 'ili'de
Amerikan Darbesi', Bilgi Yaynevi, 1 9 7 5 ) , VVashington'daki
birtakm 'gri adamlarn', daha Ailende iktidar olduu yl, onu de
virmek iin ne planlar hazrladn fark edecektir; halk arasnda
honutsuzluk yaratmak, sonra adm adm bu honutsuzluu rgtleyip, seimle gelmi demokratik ynetime kar 'kullanmak', gizli
servisler iin, adeta 'ocuk oyunca': P i n o c h e t faizmi, orada
byle iktidar olmutu.
Bence ortaln tozdan dumandan grnmez olduu hallerde,
'siyasi hassasiyet', 'siyasi dirayetin' temeli olmal, durum deer
lendirmeleri, soukkanllkla ve etrafl olarak yaplmal. Alnz, eski
D o u Bloku lkelerini; en ok da Balkanlar'dakileri! Bilmez de
ilsiniz ya, ilk dal aknl getikten sonra, bu lkelerin biro
unda sosyalist (eski komnist) partiler iktidara geri dnd; hem
de semenlerin epeyce byk bir oy ounluu tarafndan destek
lenerek! imdi ne gryoruz, ahali sokaklara dklm, bu iktidar
lar aleyhine, gsteriler yapyor. Mesela Bulgaristan'da, durum
byle! Niin? Kukusuz, 'sistem'in tercihine uygun, yeni bir ikti
darn oluabilmesi iin!
Sizi bilemem ama, ben honutsuzluun da, honutsuzluun
gsterilere dnmesinin de, grnd kadar saf, kendiliinden
ve 'demokratik' olduuna, kolay kolay inanamyorum.
Ne demiler; bana gelen bilir!
ok benzemiyor mu?..
Tansiyonu gittike ykselen bir gerilim sarmalndayz.
'Media'mzda, imdiye dek eine ender rastladmz bir bece
ri ve atlganlk-frtnas esiyor; st ste, 'patlatlan' haberler, koa
lisyonun iki partisinin 'altmi oymaktadr: D Y P ve iller takmna
kar, zincirleme yolsuzluk dosyalan, 'zel tim' rezaleti, 'Susurluk
dosyasinm uzantlar; E r b a k a n ve takmna kar, Mslmanl
ayaa dren Aczmendiler, Mslm Gndz, Ali Kalkanc
268
skandallan!.. Bu ifaat saanann, tepkisizlii huy edinmi 'ses

siz ounluumuzu', etkilemedii sylenemez; yle somut bir in
fial younlamaya balad ki, koalisyon partileri -zellikle R P - 'ta
bann kurtarmak' amacyla harekete geti (Sincan Olay, Tak
sim Camii vs), bu da gerilimi tehlikeli bir ekilde trmandryor.
Dikkat isterim; bu 'ortam', nceden yaadmz bir 'or
tamdr, 27 Mays, 12 M a r t ve 12 Eyll ncesi de, ayn 'sar
lar diyalogu' ve 'trmanan gerilim1 zelliklerini tamaktayd; o
yzden de iktidarn deimesinde karn gren baz 'mihrakla
rn', ii, renci ve halk arasnda provokasyonlar dzenlemesine;
yalnz dzenlemek mi, bu provokasyonlarla gerilimi dorua kar
masna frsat ve imkn salamt. Gidiat ok benziyor. Acaba
ondan m, sadan olsun, soldan olsun -ahmaka diyebileceimizo dik, kstah ve kkrtc, eylem ve tavr koymalarn; 'kendiliin
den' ( s p o n t a n e ) olup olmadnn, iyice ve etraflca aratrlmas,
bana gerekli ve zorunlu grnmektedir; baz bulank fotoraflar
bylelikle netletirilebilir. Trkiye ile R u s y a , Trkiye ile ran'n
birbiriyle 'hasm' hatta 'dman' haline gelmesi, 'birilerinin' yara
rnadr, zaten 'senaryolarna' dahildir de ondan!
269
SLAMCI KESM' NEDEN TARALI' KALIYOR?.
14 Mart 1997
H a s a n l a (Tanrkut) o heyecanl tartmalarmz!.. 1 9 5 0
sonbahar, eski Vakit Yurdunda 'Gerek' gazetesi karlyor; o
da, ben de, Yazileri'nde almaktayz; ayn semtte oturduumuz
iin, gazete k, Pangalt'daki Haylayf Pastahanesi'nde bir
ay keyfimiz var; tartmalar, orada geiyor (srmeli gzleri sz
gn, dudaklar kalp eklinde boyanm Rum madamlar; beyaz di
leri prl prl, D a m e de Sion'lu kzlar); gndemi, daha ok tarih
ve sosyoloji!
H a s a n sosyolog; aratrmalarna gre, Trkler anasl ge
be, o kadar yle ki bu, tezinde O r t a a s y a Trk imparatorluklar
iin, zel bir terim icadetmek zorunda kalm; air imparatorluk!
Neden: Avrupa tarihindeki imparatorluk olgusu ile bizimkisi a
kmyor; orada imparatorluk, site medeniyetinden sonra ortaya
km! Mavi gzlerini aa aa, H a s a n derdi ki:
" . . . Trk tarihinde site, s a d e c e Uygur Trklerinde
olumu; teki T r k kavimleri h e p bakalarnn kurduu
sitelere s a h i p kmlar; Seluklu'nun ve Osmanl'nn,
Anadolu'da B i z a n s sitelerine sahip kt gibi!.."
Sosyolog deilim, hi de olmadm, Hasan' merakla, heye
canla dinler; kendime gre, baz itirazlarda bulunurdum; itiraf ede
yim ki, aa yukar yarm yzyl sonra onun szlerini hatrlaym,
bu zaman boyunca yaadklarmn ve okuduklarmn, beni baka
ve nemli bir 'tespite' gtrd iindir.
Dikkatinizi ona ekmeye alacam.
270
D r t drtlk hayal krkl...

Epeyce oluyor, TGRT'den kibar bir yapmc aramt; nl
Tatar devrimcisi Sultan Galiyefin 'belgeselini yapacakm; Galiyef'den lkede ilk sz eden kii olduumdan, almaya katkm
istiyor: Galiyefin ilk ve nemli 'nc Dnyac' bir antiemperyalist lider olduu bir gerek; M u s t a f a K e m a l ve Mustafa
Suphi ile ortak bir zeminde bulutuu, bir baka gerek; Y a k u p
Kadri ve e v k e t Sreyya'nn ' K a d r o ' dergisinde, Galiyef'ci
tezlerin yer ald, daha da ilgin bir baka gerek; bu bakmdan,
bir Galiyef belgeselinin yaplmas, hem tarihi bir zorunluluk, hem
de hakseverliin gerei! O sra iim ok, bam kalabalkt; baka
larnn kalkt ilere katlmamak gibi, bir de prensibim var; onla
ra baz fikirler verdim, istedikleri katkda bulunmadm.
Bir ay kadar oluyor, ' D e m o k r a t zmir'de yllarca beraber
altmz N u r d o a n T a a l a n arad (konu, onu da ilgilendiri
yor), 'Galiyef Belgeseli'nin o ; kanalda yayna gireceini duyurdu;
merak, biraz da heyecanla, ekrann karsna kuruldum; handiyse
bir saat sren o ilk blmn sonunda, uradm hayal krkln
tarif edemem; epeyce masraf edilmi, zerinde hayli allm
olan belgesel; muhtevasyla olduu kadar ekliyle de tarada ter
tiplenmi bir 'msamere' dzeyini aamyordu; yerli yersiz duygu
sallklar, sral srasz iir okumalar, alakasz teferruatla, basbaya
'slami' bir 'uyuz kamaya' dnmt. stediim kadar Galiyef'i nemsemi olaym, bir tek blm izlemek, dizinin tamamn
izlemekten, beni bile 'caydrmay' baard.
G e r e k l e t i r i l e m e y e n deiim...
Herhalde, zamanla ulatm u saptamann etkisiyle: Sel
uklu ve Osmanl Trkleri, Mslman olarak Bizans 'sitelerine'
sahip kmakla kalmam; yayldklar corafyada yeni ve kendile
rine mahsus 'siteler' de kurup, o muhteem Seluklu/Osmanl
feodal mmet kltr sentezini (ve medeniyetini) yaratmtr ama;
ne yazk ki, yaps gerei 'taral' ve 'krsal' olan bu kltrden, bir
271
sonraki aamaya, yani laik, ada ve 'ehir/i' olan millet kltr

ne intikali bir trl baaramamtr.
Bunda elbet Osmanl burjuvazinin gayr- Mslim ve 'komp
rador' olumasnn dahli byktr ya; yine de Trk -bir bakma,
dnya- Mslmanl, Hristiyanln sanayileme sonrasnda ger
ekletirdii 'deiimi' gelitirememitir; tepkisi de bu yzden,
hep, ileriye doru bir 'srama' deil, geriye doru bir 'ka' ek
linde oluyor. Bu da feodal/mmet kltrne 'snmak' anlam
na gelir ki, bunu yalnz Galiyef Belgeseli'nde deil; seyirciyi
ayakta uyutan o ilevsiz sohbet programlarnda, szde slam Tarihi'ni ycelten, o son derece ilkel bir 'dizi' idrakiyle hazrlanm, dii-i/msamerelerde; uzaa gitmeye ne hacet, Yldz P a r k n n ,
E m i r g n K o r u s u n u n iki ylda iine drld 'tara' alaturkal
nda grmek kaabil! yi de, Osmanl kendisini 'yenileyemedii'
iin batmad m? Hristiyanlk 'devr-i saadetine' dnerek mi, geze
gene hkim oldu; yoksa, sanayi toplumunun 'yeni' koullarna uy
masn bilerek mi?
272
'MLLET' PARTS M, 'MMET' PARTS M?.
17 Mart 1997
'Souk s a v a ' yllar, 'sava' yllarndan daha az zalim ol
mad: Hasan'n (Tanrkut) doktora tezi faklte tarafndan 'sakn
cal' bulunarak reddedildi; daha sonra, Hasan, ayn sebeple Felse
fe Krssndeki grevinden de uzaklatrld; artk sadece, Ermeni
Lisesi'ndeki retmenliiyle geinmek zorundayd. Dnyorum
da, o koullar altnda bile, Haylayf syleilerimizdeki zihin ber
rakl, imrenilecek seviyedeydi.
yle bir sonuta mutabk kalmtk: ulusal demokratik devri
mimiz, dorudur, yerindedir, ne var ki yarda braklmtr; 'aydn
lanmadan' gelen styapsal nerilerin, uygulamada zmsenebilmesi, ciddi altyapsal dnmleri gerektiriyordu: toprak reformu
gibi,, hzl sanayileme gibi, dzgn ehirleme gibi! Cumhuriyet,
bunlardan ilkini hi yapmad, ikincisine hzl balad, yarda brak
t, ncsn asla kontrol edemedi! Sonuta, cumhuriyetin
kltrel styaps -yani fikir, s a n a t , ahlak, hukuk v s c u m h u r i y e t i n s o s y a l v e e k o n o m i k altyapsyla eliiyordu;
z a t e n 1 9 3 5 ' t e n itibaren gittike pekitirilen 'totaliterlik'
bu elikiyi b a s t r m a k iindi.
' S o u k s a v a ' demokrasisinin lkemize tad 'snr/'
Amerikan hrriyetleri, yine de elikiyi daha fazla gizleyememi,
atlak su yzne kmtr: merkez sa muhalefet, oy tabann,
hemen daima gayr- memnun krsal kesimden; o yllarda hl ya
r feodal mmet altyapsn muhafaza eden kyllkten salam
t.
Bu nokta, fevkalade nemli bir noktadr.
273
deolojik deil, politik...

Sra geldi Prof. H a s a n Kirmanolu'nun konumasna!
Dorusu ya, ilk tespitleri yukardaki grmz dorular mahiyet
tedir, diyor ki:
" . . . Refah'n 'oy p a t l a m a s ' yaad yerler, 1 9 8 0 n
c e s i n d e Adalet Partisi'ne, 1 9 8 0 s o n r a s n d a n c e ANAP'a,
d a h a s o n r a AP'nin devam olan D Y P ' y e arlkl o l a r a k oy
veren yerlerdi; 1 9 8 4 ' t e n itibaren Refah'a kaydlar..."
" . . . Refah'n b u c a k ve kylerdeki oylar, ehir m e r k e zindekilere o r a n l a o k d a h a hzl a r t y o r . (...) dolaysyla,
toplumdaki g e n e l k a n a a t i n aksine Refah' kitle partisi ya
p a n 'oy p a t l a m a s ' byk kentlerin v a r o l a r n d a deil,
ky ve b u c a k l a r d a yaanyor..." (Yeni Yzyl, 24 ubat
1997)
Gazetenin, 'Hoca'nn azna yaktrd genel sonu u: " R e
fah Kyl P a r t i s i Oldu!" yi de neden? Refah'n grnt, dav
ran ve sylemindeki 'kyllkten' mi? Ne mnasebet!
" . . . n k t a r m kesimi yirmi yldr srekli yoksulla
y o r . B i r y a n d a n kylnn t e k geliri o l a n t a r m rnlerinin
fiyatlar, dier mallarn fiyatlarna g r e , d a h a az artyor.
Kyl s a t t rn karsnda, g i d e r e k d a h a az m a l alabili
y o r . Dier y a n d a n da, t a r m kesimi byk bir verimsizlik
iinde bouluyor. T a r m kesimi, Trkiye'nin yllk retimi
nin yzde 1 4 ' n k a r l a r k e n , lkenin 1 9 milyon kiiyi
bulan a l a n nfusunun yarsn barndryor. B t n bun
lar yoksullamak demek, yoksulluk demek..." (Yeni Yzyl,
2 4 ubat 1 9 9 7 )
O zaman baarl kt ilk yresel seimlerden sonra, koydu
um tehis, hi de yanl saylmamal. (Bkz.: 'Hangi Laiklik', s.
1 5 7 ve sonras) Refah'a oy ylmas, onun 'siyasi slam' temsil
etmesinden deildir; 'taral' ve 'kyl' niteliklerinden de ileri gel
miyor; ksacas, krsal kesimin sahipsiz kalmasnn bir sonucu, yani
ideolojik deil, politik.
Bu da fevkalade nemli, bir baka noktadr.
274
Apak bir eliki..

Prof. Kirmanolu, elde ettii 'verileri' yorumlarken, garip
bir elikiye dm; ona gre krsaldaki yoksulluun nedeni,
'akl d politikalar ve t a b a n fiyat uygulamalar', 'piyasa
e k o n o m i s i deyip, p i y a s a m e k a n i z m a s n h i e s a y m a k ' vs...
Ksacas, 'Hoca' zal', iller'ci -dolaysyla IMF ve Dnya
B a n k a s ' n a yatkn- bir tutumdan yana. Byle bir tutumun, ara
trmasnn verileriyle attn nasl grmez, ayn- hayrettir.
Trkiye'de krsa! kesim, DP'yi ve ardllarn 'dindar' olduu
iin deil, taban fiyatlarn yksek tuttuu iin desteklemiti; Men
d e r e s de, Demirel de, IMF'nin reetelerine kulak asmayp, ky
ly 'besliyorlard'; bir bakma, balarna gelen trl belann sebe
bi de bu aldrmazlklar oldu ama, onlarn dneminde krsal oylar,
merkez san cebindeydi.
'Hoca'nm dediinin tersine, Ozal/iller takmnn 'piyasa
m e k a n i z m a s ' , IMF r e e t e l e r i n i a y n e n uygulayp, 'yksek
fiyat' politikasndan v a z g e t i i iin ANAP ve D Y P , krsal
oylarn gittike yitirdiler; onlarn yitirdikleri oylar, ba
ra a r a 'yksek fiyat' v a a d e d e n Refah toplad. 'Siyasi s-'
lam' demagojisinin arkasnda, Refah iktidarnn, IMF'yi 'takma
yan' bir 'taban fiyat' ve 'crete zam' politikas uygulamakta oldu
unu, grmezden gelebilir miyiz?
B e n c e Refah'n 'kyll', s e m e n i n 'kyl' olmasn
d a n o k , s o s y a l zlemlerinin ve siyasi syleminin 'mmet'
g e r e i n d e n k a y n a k l a n m a s n d a n ileri geliyor; ulusal de
m o k r a t devrimin sebebi ve s o n u c u olan, 'vatan', 'millet',
dolaysyla 'milli hkimiyet' k a v r a m l a r n , bir trl ihata
edip k a v r a y a m a m a s n d a n - y a d a bunu i s t e m e m e s i n d e n douyor.
275
'REFAHN 'ANLAYAMADII'.
19 Mart 1997
70'li yllarda yazmm, yazmn bal hayli arpc: 'Fzeye
Kar B a l y e m e z Topu!' (Bkz.: 'Hangi Sa', s. 67 ve sonras, 2.
Basm, Bilgi Yaynevi) Sorun, anlalyor ki, eyrek yzyl nce bi
le kafam kurcalam (30 Aralk 1 9 7 6 ) . Mslmanln, 'Bat me
deniyetine bak yanl grnyor, bir trl Flristiyanln, insan
ln gelime tarihinde, bir sonraki aamaya gemi olduunu kav
ramam!.. Hl 'Hal Seferleri'nde olduu gibi, 'iman kuvve
tiyle 'kefere'nin hakkndan gelebileceini zannediyor.
Kprlerin altndan az m su akt? Hal Seferleri'nde Hris
tiyanlk ( B a t ) ile Mslmanlk (Dou), her ikisi de 'mmet' d
nemini yayorlard; eit dzeyde, eit kavramlarla fakat kart
inanlarla ykl birer toplumdular; atmay, 'iman kuvveti' fazla
olan kazanabilirdi; ama, 'Hristiyanlk', 'Aydnlanmadan son
r a , 'vatan' ve 'millet' d n e m i n e g e i n c e , yani dini toplum
sallktan karp, bireyselletirince (laiklik) durum kkn
den deiti. Hristiyanlk ( B a t ) , insanln g e l i m e tarihin
de, Mslmanln bir adm n n e g e t i , nk slamlk
'mmet' dzeyinde kalmt.
Sonucu anlatmal mym? 1 9 . yzyln nihayetinde, Os
manl m p a r a t o r l u u da dahil, btn yeryzndeki slam
lkeleri, 'Batl, Hristiyan ve b e y a z ' emperyalizmlerin,
a k ya da gizli birer s m r g e s i haline dmlerdi: 'm
m e t ' dneminin 'balyemez t o p u ' ile, 'aydnlanma' s o n r a s
nn, ilme d a y a n a n a s k e r i teknolojisine direnebilmek im
knszd.
Peki, are?
276
ki iki d a h a d r t
are, Arap corafyasnda deil, Trk corafyasnda gnde
me alnmtr. Rus esaretindeki 'Cedit'cilerle, 'Gen Osmanl
lar' ve 'Jntrkler', 'vatan' ve 'millet' kavramlarn ortaya at
m, 'slahat/reform' talepleriyle ortal kartrmtr. Aslnda
m e s e l e n i n r e f o r m deil ' d e v r i m l e halledilebileceini kav
r a y a n , e l b e t t e bir t e k M u s t a f a K e m a l idi; n k z m n
'iktidar' ele g e i r m e k t e n deil, 'hkimiyet'i e l e g e i r m e k
t e n getiini, ilk o g r m t : 'hkimiyet kaytsz, a r t s z
milletindi', 'vatan bizzat milletin azm--karar k u r t a r a
c a k t ' -ki lke, ' m u a s s r m e d e n i y e t seviyesine ykselebil
sin'. Bu bir bakma, 'mmet' kategorisindeki 'krsall' zerin
den atp, 'sanayi toplumlarinm 'kentselliine' ulaabilmek ma
nasn tayordu.
Refah'n anlayamad, ne? Sanyor ki, demokrasinin koul
lar, 'millete' intikal etmi 'hd/cimiyef'in, mesela bir Refah iktidar
ile tekrar 'mmet'e intikaline elverilidir. Eer hayli safa bir hile
deilse bu, basbaya cahilliktir, Bat'da, Hristiyan tabanl laik
demokrasiler var, yllardr Vatikan'la flrt halindeki Hristiyan de
mokrat partiler, oralarda zaman zaman iktidar oluyorlar. Dikkat
isterim, 'iktidar oluyorlar' dedim, neden, 'hkimiyet' mil
l e t e kalyor da o n d a n ! Y i n e ondandr ki, hibir Hristiyan
d e m o k r a t partisi, lkesini Hristiyan ' e r i a t ' n a geri g
t r m e y e , y a d a Vatikan'n e m r i n e s o k m a y a kalkmyor.
Nedeni a k : nk, byle bir d a v r a n , 'hkimiyet'in
'gasp' a n l a m n a gelir, o y s a d e m o k r a s i 'hkimiyetin' an
c a k 'millette' kalmas ile mmkn! Baka trl sylersek, de
mokrasinin imknlarn kullanarak, demokrasiyi tahrip edemezsi
niz; 'hkimiyet'in mdafaa-i nefs mekanizmalar harekete gee
rek, size engel olur.
Refah'n, yalnz ynetim kademelerinin deil, tabannn da
anlamas gereken, galiba u: zm elbette Meclis'te, Meclis'ten
gvenoyu alm Hkmet'le zlecektir, yeter ki Meclis de,
H k m e t de, demokrasinin temeli olan 'vatan', 'millet' ve
'milletin hkimiyeti' prensiplerinden ayrlmasn; o ki, milletin
277
hkimiyeti prensibini kullanarak, 'hkimiyeti' 'millet'ten

alp ' m m e t ' e v e r m e y e kalkrlar; bizatihi demokrasiyi,
onun s a v u n m a mekanizmasn karlarnda bulurlar.
ki iki daha drt!
Tarih s y l y o r
Ne yapalm ki, Refah'ta 'tarallk' var, hani 'sanoy/eme'
istiyor ya, Trkiye'de tahamml edemedii her eyin 'sanayi top
lumuna ait', 'sanayi toplumunun sonular' olduunu kavrayam
yor. Mesela, kadnlarn ada giyinmesine kar! 'mmet kafas'
ite bu! a d a giyimi Avrupa'ya Hristiyanlk m s o k t u Al
lah a k n a ? Ne m n a s e b e t ! Hristiyan Avrupa, O r t a a ' d a
nasl giyinirdi, bir h a t r l a s a n z a ! Erkein de, kadnn da
-bugn bizim de benimsediimiz- klk kyafete g i r m e s i ,
r e t i m e bilimlerin uygulanmas, s a n a y i l e m e r e t i m bii
minin, e r k e i de, kadn da d e i t i r m e s i s o n u c u n d a mey
d a n a gelmedi m i ?
Diyecekler ki, "Trkiye'de btn bunlar, kanun zoruyla
yaptrlmtr." Glp geiniz! J a p o n y a ' d a kimse 'Kyafet Kanu
nu' karmad ama, Japon toplumu 'mmet' olmaktan kp 'mil
let' olunca, sanayileti; sanayi toplumunun koullar, neredeyse
kanlmaz ekilde, geleneksel Japon kadnn da, erkeini de, eski
koullarndan -krsallktan, kyllkten, tarallktan, tek
kelimeyle feodallktan- karp, ada giyinmeye, ada ya
amaya sevk etti.
'Siyasi s l a m ' , m o d e r n toplumlarn klasik g e l i m e e
masn belleyip, dinlerin bu e m a d a k i yerini kavramadk
a , ne kyllkten kurtulabilir, ne tarallktan! Gittike sa
nayileen ve ehirleri byyen Trkiye'de hibir gerici ya da tutucu
taralln gelecei yoktur ve olamaz. Bunu ben sylemiyorum, ta
rih sylyor.
278
TUTULMAYAN SZLER TARHES
21 Mart 1997
Ku beyinli 'souk s a v a ' politika 'esnaf', sosyalisti hem
konuturmazd, hem de 'fralard':, neymi efendim, dnyay 'ideolojinin
dar kalplar erevesinden gryor'mu;
'siyaseti de
diin,
hem pratik olmalym, hem de pragmatik!'
Bu tez, aka 'eyyamcln' ( o p p o r t u n i s m e ) savunmasdr
ya, yarm yzyldr m e r k e z s a / m e r k e z sol ynetim ve koalis
yonlarnn uygulayageldikleri, 'pratik' ve 'progmatik' politikann,
sonularna bir gz atar msnz? Birleik Amerika, Truua at'
grevi neriyor; kendi bana ne bir kalknma plan yapabiliyor
sun, ne de bir d politika tasarm; Kbrs gibi milli bir meselede
bile, ensende S a m Amca'nn nefesi! AB derseniz, hanidir kap
snda beklettii yetmezmi gibi, artk verdii szleri de tutmuyor;
i o mertebeye vard ki, artk yandalarnn dahi sabr tat: Di
leri B a k a n AB bykelilerine verdii yemekte, nelerden ik
yet etmi, duymadnz m:
ikyet dosyas, hayli kabark grnyor: " 1 / Trkiye'nin
t a m yelik hazrlklarn hzlandrmak iin b e n i m s e n e n
' M a t u t e s P a k e t i ' yrrle g i r m e m i ! 2 / Trkiye'ye 1 9 8 0
ylndan beri yani t a m 17 yldr, ikili ibirlii e r e v e s i n d e
t e k bir E C U bile verilmemi! 3/ Trk hkmeti ile komis
yon a r a s n d a ibirlii alanlar zerinde imzalanan a l m a
p r o g r a m uygulanmam! 4 / 2 0 Ekim 1 9 9 5 ' t e kurumsal
ibirliine ilikin o l a r a k Ortaklk Konseyi'nin ald k a r a r
da ilevsellik k a z a n m a m ! . . " (Milliyet, 8 Mart 1 9 9 7 )
Yemekte AB bykelilerine, Dilerinin hazrlad dosya
y vermiler, dosyann bal da ayr bir ibret: "Tutulmayan
279
S z l e r T a r i h e s i ! " Yarm yzyllk 'pratik' ve 'pragmatik' politi

kann yrekler acs sonucunu, bundan daha iyi hangi szler zet
leyebilirdi!
'Asyal' bir lke...

anslyenin Badanman J a c h i m Bitterlich, Trkiye'nin
Bonn'daki bykelisine, nihayet Avrupa'nn dilinin altnda sakla
d baklay karyor:
" . . . Milli Gvenlik Kurulunuz, kktendincilik tehlike
sini g r y o r : Avrupa'da z a t e n en byk konu bu: a n
slye Kohl'un syledii b a n d a n beri buydu: O, Trki
ye'yi 6 5 milyon nfuslu, iinde kktendinci eilimler ba
rndran Asyal bir lke o l a r a k g r y o r . . . " (Cumhuriyet, 6
Mart 1 9 9 7 )
Ne demek bu? 'Souk s a v a ' dneminde, bizdeki 'siyaset
esnafnn' nne uzatlan 'havu' aka geri alnyor: Trki
ye'nin Avrupa Birliine alnmas bir hayal! Merakls bilir, bu satr
larn yazar, bunu otuz senedir yazyor: Bat'nn (sistem'in) o d
nemdeki vaadleri, 'souk sava'n, daha dorusu tehlikeli bir 's
c a k s a v a ' ihtimalinin gereiydi; D o u Bloku dev gibi karla
rnda dururken, Avrupa'nn -imdi burun kvrd- o 65 milyon
luk Trkiye'ye ihtiyac tartlabilir miydi? Elbette, hayr! Ama o
ki, Dou Bloku ve S S C B dalmtr, Trkiye'nin 'aralarnda'
ne ii var?
Badanman Bitterlich bunu da lafn saknmadan sylemi;
Avrupa'nn 'ayr bir medeniyet, ayr bir kltr olduunu' belirt
tikten sonra, Trkiye'nin bu 'medeniyet ve kltr evresi iin
de, yerinin olamayacan' aklam! Hah yle, drst olalm!
O zaman, iki soru elde kalyor: lki udur: D o u Bloku ve
S S C B karlarnda iken, acaba Trkiye 'ayr bir medeniyet, ayr
bir kltr' evresinden deil miydi? kincisi, bence daha vahim,
fakat Avrupa Brlii'nin davranna k tutuyor: 'O ayr mede
niyet, o ayr kltr' nedir?
280
'Avrupa medeniyeti' n e d i r ? . .
Sz uzatmaya niyetim yok, sadece onlarn -hem de son de
rece tehlikeli ve karanlk koullar altnda- verdikleri bir tarifi size
aktaracam, ikinci Dnya S a v a olanca iddetiyle sryordu,
Avrupa'da bir yazar, Andre Siegfried Avrupa'nn ve Avrupa
Medeniyeti'nin ne demeye geldiini, yle zetliyordu:
" . . . Avrupa'nn talihinin s z k o n u s u o l d u u u gn
lerde, B a t medeniyetinden d a h a esasl bir t a r t m a konu
su v a r mdr bilmiyorum. 1 9 . yzyl bu medeniyetin, dn
yay daimi o l a r a k , y n e t m e k tekelini elinde bulundurdu
u n a i m a n ediyordu, fakat b u g n biz o n u n d a , tehlikeyle
karlaabileceini g r y o r u z . . . "
"...Avrupa, B e y a z rk v e B a t medeniyeti!.. B u t e
rim, o k z a m a n l a r , birbirinin y e r i n e kullanlmtr. B a t
medeniyeti, e s a s o l a r a k t e m e l zerine dayanr. Bunlar
d a n birincisi, bir bilgi anlaydr ki bize eski Yunanllar
d a n gelmitir, ikincisi bir birey t a s a r m d r ki, yine Yu
nanllardan fakat zellikle ncil'den gelmitir. Nihayet 1 8 .
yzyl e n d s t r i gelimesinden d o m u bir r e t i m teknii
ki, insan, b e y a z insan, m u h a k k a k s u r e t t e d n y a y a e g e
m e n h a l e k o y m u t u r . B u t e m e l birletii z a m a n B a t
medeniyeti vardr ve t a m d r . . . " ('stanbul' dergisi, 15 Mays
1948)
Trkiye, istedii kadar, 'cydm/anma'nn 'retim teknii'ni,
'eski Yunanllardan gelen bilgi tasarmn' aldn iddia etsin,
'zellikle ncil'den gelen birey tasarmn' alm mdr, almam
mdr? 'Yeryzndeki tek laik slam lkesi' olmakla vndne
gre,
hayr!
stelik,
'iinde
koktendinci
eilimler barndryor'mu, baksanza!
Daha ok bekleriz!
281
'BOYNUNA SARILDIIMIZ YILANLAR!.
24 Mart 1997
O souk gnlerden biri, sulu bir kar camlara svanm, kirli ve
yapkan 70'li yllarn, dadaas: A n k a r a . Yaynevindeki odam
da, Niyazi Berkes'in yaymlanacak bir kitab zerinde alyo
rum ('Bat Sorunu'), kapda birden o: gzlklerinde, ince k k
rlmalar; dudaklarnda, bilge tebessm!
nanaym m? Yurtdnda olmas gerekiyor, mektubunu bir
ka gn nce aldm! Ayaa kalkp, "-...vay aabey, ne zaman
geldiniz?" diyecek oldum; karmdaki, dudaklarnda ayn tebes
sm, kibarca; "-Ben Doktor Enver, dedi, Niyazi'nin kardei
yim;
telefonla grtk,
sizden renmek istedikleri var!"
Niyazi Berkes'in, ikiz bir kardei olduunu bilmiyordum;
Ankara'da hekimlik ettiini, hi duymamtm; hele ikisinin, iki
damla su kadar birbirine benzediini, asla! Yine de, azmdan
kan cmleyi, bugnm gibi hatrlyorum; "-...Enver ve Niyazi!
1908 doumlu ikizlere, bundan daha uygun birer ad bulunabi
lir miydi? 'Hrriyet Kahramanlar' E n v e r Bey'le, Resneli Niyazi
Bey'in isimleri! Peder 'Jntrkler'den yanaym!"
Peki, siz Niyazi Berkes'in, Kbrs/Lefkoe doumlu oldu
unu bilir miydiniz? Onu, yeterince hatrlamadmz, dnyo
rum da!..
Acaba neden hortlad?..

'Hangi Bat'nn giriine aldm szleri, bence Bat'nn
fsistem'in), hibir zaman samimiyetle yaklamad, Trkiye'ye
kar gerek tavrn, inanlmaz bir*netlikle zetleyen szlerdir:
282
"...bizde Batclkla anlalan ey, Trk evrimini a d a

uygarla uygun ynde gelitirmektir. Halbuki Avrupa'da ve
Amerika'da 'Batllama' ve 'Batclk', B a t diplomasisine
boyun e m e anlamna gelir. Bu yzden o n l a r a g r e Kema
list devir, B a t aleyhtarl; Menderes devri ise, 'Batclk'
devridir! Bat diplomasisinden bamsz olan Batclk, Bat
dilinde, B a t dman kt bir ulusuluk demektir."
Bir keresinde, bunun zerinde sylemitik -daha sonra kita
bna da yazm olduunu fark ettiim eyler sylemiti- demiti ki
mesela:
Bat'nn Trk toplumunun Batllamasyla il
gili olduu z a m a n l a r o l m u s a , bu, yalnz ilgilenen B a t
devletlerinin, karlar ile ilikili ilere, Trkleri s o k m a k
eklinde kendini g s t e r i r . " Avrupa Birliinde Almanlarn ka
py suratmza arpmalar, bu ifadeyi dorulamyor mu? Trkiye,
Almanya'y deil de daha ok ABD'ni 'dinliyorsa', stelik, NATO'nun genilemesi konusunda, Almanlardan farkl dnyorsa,
'65 milyonluk Asya lkesini' niye 'aralarna' alsnlar ki? stelik
iinde 'er/at//c' da alm yrm! Sanki, Almanya'da Trkler
arasnda 'eriatln' dalbudak sarmasna, frsat ve imkn tan
yan, ayn Almanya deil!
eriatlk dedim de!.. Niyazi B e r k e s , Osmanl'da -genel ola
rak Trklerde- bildiimiz manasyla 'eriatln' yaygn ve geerli
olmadn dnrd; yine o yllarda bir yaz gn, srtnda beyaz bir
gmlek, st cebinde gzlk muhafazas, ayn ierken demiti
ki:
her slahat hareketi, Batl bir devletin uydusu olmamz
ekline dnyor,
aleyhimize sonulanyordu;
'eriat'm
halk ara
snda taraftar bulabilmesi, bu yzden mmkn olabilmitir."
Kitabnda, ilgin bir rnek vermi: Osmanl, Bat'ya ilk a
ln F r a n s a ' y a yapar; o yllarda ( 1 8 . yzyl) F r a n s a ' n n Yakn
dou'daki 'roln, Amerika'nn imdiki rolne benzetiyor; nite
kim, imdi olduu gibi, bu 'da alma ve B a t l l a m a teebb
s', sonuta, Osmanl'nn F r a n s a ' n n 'uydusu' haline gelmesine
yol aar. Diyor ki; " . . . reformlar y a p m a ii bir y a n a brak
larak, F r a n s a ' n n diplomatik isteklerine g r e , onun a s k e r i
y a r d m l a r n d a n f a y d a l a n m a umuduyla, Moskof'u y e n m e
a m a c haline evrildi." Tabii bu Devlet-i Aliyye'nin hrpalan283
masna sebep oluyor. "...Bat'ya, B a t l l a m a y a kar lk tep

ki, eriatlk tepkisi o l a r a k o z a m a n balad. Bu eriat
lk tepkisi, t a a ulusuluk tepkisinin kna k a d a r d e v a m
etmitir." ('Trk Dnnde Bat Sorunu', s. 1 7 8 , Bilgi Yay
nevi, 1 9 7 5 )
Yeniden ortaya ktna gre, neye 'tepki olarak' hortlad
dersiniz?
Ah o kafa!..
Devlet-i Aliyye'nin 'eski' B a t l l a m a politikas ile ilgili 'tes
pitleri' ibret vericidir; hazin olan, onun 'ulusuluk' dedii 'Mdafaa-i Hukuk Doktrini'nden eyrek yzyl sonra, Trki
ye'nin, hemen hemen ayn yanlgalara derek, ayn kmazlara
girmi olmas!.. Amma da, attm m? yi yleyse, Niyazi B e r kes'in, o zamanlar iin vard u sonuca bir bakn, bir de bugn
k halimizi dnn:
"Osmanl m p a r a t o r l u u ' n u n idarecileri, o n u n t e m e l
unsuru olan Trk toplumunda, m o d e r n dnyann g e r e k l e
rine uygun hibir r e f o r m y a p a m a d k l a r iin bu s i y a s e t e
(Batllama) sarlmlar; bu s i y a s e t e sarldklar iin, hi
bir reform y a p a m a m l a r ; y a p m a y a kalktklarn da ger
ekletirememilerdir. Bu yzden bu fasit daire iinde, de
nize denin ylana sarlmas siyasetini gde gde, nihayet
ylanlarn iinde kaybolup gittiler." (Ayn eser, s. 1 8 5 )
Sonucun daha sonra da ayn olacan kestirebildii iin, az
ilerde bir yerde, diyalektiin amaz kuraln beyaz stnde siyah
belirtmemi mi?
"...Trk t o p l u m u , B a t ' d a n b a m s z d u r u m d a k a l m a
dka, B a t o n u n k a r s n a m u t l a k a bir e m p e r y a l i z m ek
linde k a c a k t r . B u , e k o n o m i k bir zorunluluktur", (s. 1 8 8 )
B a t karmza bir emperyalizm olarak ktka, T r k i y e bir
'uydu' olmak tehlikesindedir; bu tehlike gerekletii andan itiba
ren de, eriatlk alr yrr.
O 'pratik' ve 'pragmatik' politika kafas yok mu, ah o kafa!
284
ONLAR 'MEDEN', BZ ' B A R B A R , O Y L E M?
26 Mart 1997
Cam aydnl souk o k gn, P a r i s Emniyet Mdrl
ndeki o tknaz memur; pasaportumdan adm okuyunca, yz
n buruturup demiti ki: "-Attila m? Dehet! Byle bir ad na
sl tayorsunuz?" Glerek cevap vermitim: " Benim iin beis
yok: beri, kar taraftanm!" Gerekte, bu kk olay bile, Batl
kafasnda Trk'n -daha kapsaml olarak Doulunun- ne berbat
armlarla ykl olduunu gsterir. Onun iin, nihayet ak ko
numay yeleyen Avrupalnn, Trkiye ve Trkler hakknda
syledikleri, beni hi artmyor. Mesela, Avrupa P a r l a m e n t o
su Hristiyan Demokrat Grubu Bakan (Eski B e l i k a Babakan)
Wilfried Martens'in u syledikleri:
"...Trkiye ile a r a m z d a din deil, uygarlk fark v a r .
Uygarlk, bir kimlik s o r u n u d u r . B i z A v r u p a kimliini ko
r u m a k istiyoruz. O kimlikte Trkiye'ye y e r yok. Kimliin
t e m e l i n d e uygarlk fark v a r . Dikkat edin, din demiyo
rum, uygarlk diyorum. Avrupa Birlii iin on bir a d a y l
ke var, Trkiye'nin ad on bir a d a y a r a s n d a g e m i y o r . . . "
(Milliyet, 12 Mart 1 9 9 7 )
O 'uygarln' nasl 'din temeline' yaslandn, daha nce
Andre Siegfrieden yazsndan okumutunuz (Bkz.: Cumhuriyet,
21 Mart 1 9 9 7 ) . O, kendi azlarndan kan 'itiraf; imdi isterse
niz, bir de Niyazi B e r k e s ' i n ayn konudaki 'tespiti'ne gz atalm.
"... Bat b/gin/erinin, Trk tarihine bak, slamlk tarihi
lerinin
baklarndaki
nyarglara
gre
biimlenmiti.
slam,
Osmanl ve Bat tarihlerinde 'Trk', lkesiz, tarihsiz, uygarlksz ve genellikle ykc bir yaratktr. Avrupa'da bu gr, bir
yandan
misyonerler,
bir yandan
Gladstone yrngesindeki po285
litikaclar beslerken,
bir yandan da oryantalistler beslerdi.
Po
litikann bilim adamlar zerine olan bu trden etkisini, bugn
bile grmek olana vardr..." {'Atatrk ve Devrimler', s. 3 4 ,
Adam Yaynevi, 1 9 8 2 )
Yanl m sylemi? Hi sanmyorum. Sadece, 'etkinin' belki
de 'iki tarafl' olduu ileri srlebilir. Hatta, 'ok tarafl': Bat'da
'Trk' aleyhtarl, elle tutulacak kadar 'yaygndr ve de 'somut'tur.
yi ki etmiyorlar!..
Montparnasse'daki 'Cafe Dupont'da, ar c a l v a d o s kade
hini pembe avularnda starak; baz geceler. Afrika 'milliyetisi'
zenci dostum M'ba, ok fazla fkelendi mi, aard azn, yumard
gzn; beyaz bol gzlerini, aa aa, derdi ki:
"- Sen bu B a t d ksmn anlayabiliyor musun? Ben, hayr!
Engizisyon,
yani dini
taassubun
katmerlisi,
bunlarda; aristok
rasinin, daniskasn yaamlar;
rklklarn,
bilmeyen yok;
i
leri gleri,
insanlar snflandrmak; sonra,
nasl oluyorsa, on
lar 'medeni', bizler 'barbar'?"
Bilmem bilir misiniz? M'ba'nn bir rpda sayverdii, bu 'ku
surlarn' hibirisi, Trk toplumlarnda grlmemitir; onlar bizi
'Avrupa Kimlii'ne dahil etmiyorlar ya, iyi ki etmiyorlar; admz
kirletmi olurlard, nk Niyazi B e r k e s , fikir namusundan asla
kuku duyulamayacak bir bilim adam, bu konuda onlarn dn
dklerinin, tam kartn sylyor:
" . . . Trklerde geleneksel o l a r a k rk, din, kan, s e e r e ,
h a t t a dil birlii, 'toplumsal birlik' temeli o l m a m t r .
Trkler, bunlarn hepsinde, tekilii deil, o k u l u u ka
bul ettiklerinden, t o p l u m s a l birliklerinin temeli, ya 'zenaat birlii' ya da 'devlet birlii' o l m u ; Trk, t a r i h t e , en
o k bu iki k a v r a m l a v a r o l m u t u r . Trkler hibir z a m a n
t e o k r a s i , a r i s t o k r a s i , rklk rejimleri k u r m a m l a r d r .
Devlet birlii kurmadklar z a m a n l a r , ounlukla hayvan
clk, iftilik, zenaatlk 'birimleri' ve 'kardelikleri' ha286
Iinde y a a m l a r ; devlet kurduklar z a m a n da, ne rk

prensibine, ne de k a n ya da din prensibine y e r vermiler
dir...''
" . . . Bu a d a n Trkler, g e r e k t e n dikkate d e e r in
sancl toplumlar o l u t u r a n i n s a n l a r o l m a k l a b e r a b e r , bu
zellikleri onlar iki o l a y karsnda, kritik d u r u m a d
rr: e k o n o m i k y a a m l a r sarsld z a m a n , ya da devletle
ri sarsld z a m a n . E k o n o m i l e r i ya da devletleri ykld
m, ynsz bir hale gelirler..." ('Bari Sorunu', s. 2 0 4 , Bilgi
Yaynevi, 1 9 7 5 )
Berkes'in ilave etmeyi unuttuu nedir? Trklerin, ekonomile
rini de, devletlerini de 'sarsmay', son iki yzyldr fena halde ba
ardklar m? 'Bat sorunu', batan aa, Devlet-i Aliyye'nin
bu sebepten, nasl 'lp lp dirildiinin' hikyesidir, ancak,
Anadolu htilali, toplumsal gelime emasna uygun bir srama
y temsil eder ki, o sramay da ne trl bir 'srnme'ye dntr
dmz, Avrupa Birlii ve A B D ile ilikilerimizde apak gr
lyor.
'Temel t a l a r ' deil m i ? . .

Niyazi B e r k e s ' i anm bouna deil! Hele u sralarda, s
rarla okunmas gereken bir yazarmz, nde gelen bir fikir adam
mzdr.
Ne tuhaf, ne ac: Nedense, M u s t a f a K e m a l sonrasnda
-rengi ve kokusu ne olursa olsun- 'iktidarlarn' en ok itibar etti
i deil, en ok eziyet ettikleri aydnlar; Anadolu htilali'ni
'Anadolu nklab'n, tarihte hak ettii gerek yerine koymay
bilmiler; ii 'hamaset'e dkmeyip, ikisini de, yoluna yordamna
uygun olarak deerlendirmilerdir: te Nzm'n 'Kuva-y Milli
ye Destan', ite K e m a l Thir'in 'Esir e h r i n nsanlar' ve
sonras, ite H. . Dinamo'nun 'Kutsal syan' ve 'Kutsal B a r', ite Niyazi B e r k e s ' i n 'Trkiye'de a d a l a m a ' s , 'Ata
trk ve Devrimleri', ite D o a n Avcolu'nun 'Trkiye'nin
Dzeni' vs!
287
Bu vesileyle, Niyazi Berkes'in, bellibal eserlerini hatrlat

mak isterim; tozdan dumandan, Trkiye'nin gereini ak seik
gremeyen genler okursa, nlerinin aldn fark edeceklerdir,
ufuklar aydnlanacaktr; kitaplarnn adlar bile, gnmz iin ne
kadar 'hayati' sorunlar ilediklerinin, sanki birer iareti: 'Trkiye
ktisat Tarihi' (2 Cilt, 1 9 6 9 ) , 'Trkiye'de a d a l a m a '
( 1 9 7 3 ) , Trk Dnnde B a t S o r u n u ' ( 1 9 7 5 ) , slamclk,
Ulusuluk,
Sosyalizm' ( 1 9 7 5 ) ,
'Atatrk ve Devrimleri'
( 1 9 8 2 ) , Felsefe ve Toplumbilim Yazlar' ( 1 9 8 5 )
Zola, 'Hakikat' adl eserinde, demitir ki: "Umumi bir bi
n a y a , h e r k e s a n c a k kendi tan getirebilir"; B e r k e s ' i n -ve
tekilerin- getirdikleri talar, 'Ulusal Demokratik Devrimimizin,
'temel talan' arasnda saylmamal m?
288
'ERAT ASLA YETMEM!.
28 Mart 1997
Pastahanede sabah turistleri: niversiteli olan izlenimini ve
ren, Japon iadam; yanndaki tercman 'ok bilmi' Trk kzyla,
evlere enlik bir ngilizce konuuyor; geride bir yerde, neredeyse
'erkek gzeli' bir ngiliz kadn, bir elinde sigarillosu, bir elinde
'The Times' okumaya dalm; Allann belas cep telefonlaryla,
bizim tur operatrleri, bilinmez hangi cehennemdeki otobsleriyle
tartyorlar. O hengmede, 'yeni' Siyasi slam'n niteliklerini kur
calyoruz. Birden ne fark etsem, iyi; genlerin ou gibi, o da Os
manl'nn son iki yzyln, 'yekpare' sanyor; 'yekpare' ve 'alatur
ka' bir zaman paras ki, rtica' balca zelliidir. Baka trl
sylersek, Anadolu'da eskiden ne varsa, 'eriat'a uygundu; keyfi
yet, Cumhuriyet'ten sonra deiti!
Ne vahim bir yanl! Acaba yle mi dzeltmeliyiz? O iki
yzyl, ayr ve birbirinin kart dnemde yaanmtr: a/ ' B a t'ya dnk, T a n z i m a t dnemi, b/ Ona tepki olarak gelien
Abdlhamit dnemi, c/ Ona tepki olarak gelien, yine 'Bat'ya
dnk M e r u t i y e t dnemi. dnemin de, birbirinden
farkl nitelikler gstermekle beraber, ortak bir paydada birlei
yorlar: hibirisi antiemperyalist deildir; Abdlhamit- sni d
nemi dahil, hepsi Bat'nn Bath'mn buyruu altnda yaanm
tr. Ancak bunu byle idrak edebilirsek, Mdafaa-i Hukuk
Doktrini'nin ve Cumhuriyet'in manas ve deerini kavrayabili
riz.
Yoksa, beyhude zahmet!
289
'Abdlhamit
Mslmanl'...
D o a n Avcolu, Tanzimat 'alafrangalna' tepki olarak

beliren, Abdlhamit 'Mslmanlnn; hem Berlin'den 'pom
palandnda' ('Drank Nach Osten'); hem de Tanzimat'n lvanten alafrangaln - yani 'kompradorluunu'- srdrdnde,
srarldr. Dikkat isterim, 'tespiti', fevkalade nemli: Abdlhamit
slamcln, Trk'n nceki slamclndan 'ayrm', 'farkl' sayd
belli; ayrca, 'tanzimat alafrangas' olduundan da, emin!
Abdlhamit 'Mslmanl' bizi niye ilgilendiriyor? un
dan: o, bugn 'gericilik' denildi mi, aklmza gelen ey: "eriat'
uygulasaydk, 'kefereye esir olmazdk" mant! Bilir misiniz ki
Niyazi B e r k e s , Abdlhamit 'Mslmanlna, basbaya
'alafranga Mslmanlk' demitir; neden byle dediini de, pek
gzel aklam:
" . . . bu a l a f r a n g a slamclarn anlad slamlk; Os
manl, Trk, h a t t a O r t a a Mslmanl gibi t a r i h s e l
Mslmanlk deil; Hazret-i m e r , h a t t a Hazret-i Pey
g a m b e r z a m a n n a k a d a r gtrdkleri, 'hayali' bir Msl
manlktr; onlarn sans zddna, t a r i h t e olan Mslman
lk, y a a m n h e r yann k a p l a y a n bir din o l m a eilimi y
znden, d a i m a bilime fenne aykr olmutur..."
" . . . Trk geleneklerinde, sivil ve siyasal y a a m n h e r
yann k a p s a m a k t a n karlarak; s a d e c e hukuk, halkn
ibadeti ve rf a l a n l a r n a daraltlmtr. slamclarn, t a r i
he b a t a n b a a aykr olan grleri, onlarn da, yalnz s
lamlk adna t e k ve bireyci bir ideolojiye ynelmelerinden
ileri gelir. Onlarn da t o p l u m g r yoktur. Onlarn t o p
lum o l a r a k anlad 'mmet', o r g a n i k bir t o p l u m deil,
inanan bireylerin toplamdr..." ('Bat Sorunu', s. 2 1 7 , Bilgi
Yaynevi, 1 9 7 5 )
O zaman bu, din olmaktan kyor, 'siyasi bir ideolojiye' d
nyor; zaten mesela Pakistan'da buna 'Islamic ideology/
1
slamlk ideolojisi deniliyor. Byle bir ideoloji 'mmet'te var
ama, bu mutlaka 'devlet' olur anlamna gelmiyor. B e r k e s ' e bakar
sanz, Libya'nn, ya da ran'n iddias aksine, " . . . t a r i h t e o k
Mslman hkmetleri olduu halde, hibir z a m a n slam
290
devleti olmamtr. Devlet t r l e r i s l a m l k t a n k m a m ,

o n d a n nce gelmi v e ald slamla d a o n a g r e biim
v e r m i ; din ile t o p l u m a r a s n d a , a n c a k bu y o l d a bir r
g t l e n m e m e y d a n a g e l e b i l m i t i r . " (Ayn eser, s. 218)
'Siyasi slam'n, neden 'havanda su dvd', bundan da
ha iyi nasl anlatlrd?
'Ya uydusu, ya esiri'...

Havanda su dvyor, nk -dokunup gemitim- 'mmet'
kafasyla 'millet' gereine kafa tutabilmek, mmkn deil! Olma
m da! Abdlhamit'in devr-i saltanat, ne kadar 'Mslmanlk'
taslarsa taslasn, tepeden trnaa B a t etkisindedir, T a n z i m a t ' l a
balayan smrgeleme sreci hzla ilerliyor; o kadar ki, 'Jntrkler'm Merutiyeti de onu nleyemeyecektir, nk btn a
dalk iddialarna ramen, o da 'millet' olmann, 'toplumu' dei
tirmekle gerekleebileceini anlama benzemez.
Oysa, " . . . e r i a t t a k a l m bir t o p l u m u n b a n d a k i y
n e t i m , kolaylkla B a t u y d u s u h a l i n e gelebilir. H i n d i s t a n
b u n u n en t a n n m r n e i d i r . (Buraya dikkat) B a m s z b i r
devlet altnda, bir millet o l m a 'bizliinden' y o k s u n h e r
Mslman toplumu, Bat'nn ya uydusu olmu, ya da t m
o n u n esiri haline gelmitir. B a t ' n n e k o n o m i k g l e r i
k a r s n d a , h e m e n h e p s i , p a r a m p a r a o l m u l a r d r . Msl
m a n olarak, hibir r g t s e l bizlikleri o l m a d n d a n , Ba
t'nn n n d e s a p r s a p r d k l d l e r . M s l m a n l k l a r , e
r i a t a ballklar o k kavi (salam) o l d u u h a l d e , b u n u n
o n l a r a faydas deil, z a r a r o l d u . " (Ayn eser, s. 206)
Gndermeleri, bilerek Niyazi B e r k e s ' e yapyorum; bylelik
le, onu neden dolay mutlaka okumamz gerektii, daha iyi anla
lyor. Ne var ki, Abdlhamit'in T a n z i m a t ' a tepki olarak yaygnlatrm grnd Mslmanln, Devlet-i Aliyye'nin Batllar
tarafndan smrlmesine nasl engel olamadn, D o a n Avcolu'nun yazdklarna bir gz atarak greceiz.
Abdlhamit'in borsada 'oynamaya' merakl olduunu bilir
miydiniz?
291
giyan Efendi, O s m a n l B a n k a s ' n a bal Genel S t u u r l l II

zmir ve S e l a n i k Elektrik i r k e t i ' n i n d a r e Met I > .
n'dr..."
" . . . A b d l h a m i d ' i n yaknlar, y a b a n c irketlerin um
t e m e t a d a m l a r k e s i l m i l e r d i r . S u l t a n ' n srda M
Bey, y a b a n c l a r n n l a j a n l a r n d a n d r . S u l t a n ' d . m I <
bul s u ilerini slah iin imtiyaz alm v e b u n u m M i l
b a n k a l a r n a s a t m t r . S u l t a n ' n yakn H a s a n Fehmi 1
a, bir O s m a n l / F r a n s z i r k e t i ' n i n b a k a n d r . Sar.v >
k n , d e m i r y o l u , t r a m v a y , elektrik v e g a z tesisleri
yazlarn y a b a n c i r k e t l e r e p e k e e k e r e k b y k kftrlai
s a l a m l a r d r . Y a b a n c l a r a verilen T t n Tekeli'ni yr
t e n Reji'nin d a r e Meclisi y e l e r i n d e n biri, S u l t a n ' n ktl
b i Nuri Bey'dir. B a k a b i r k t i b i S r e y y a P a a , k u r u n
m a d e n i i l e t e n b a k a bir i r k e t i n b a k a n yardmcsdn
H a m d i Bey, Galip P a a , Selim P a a gibi S u l t a n ' n yakn
l a n , A l m a n v e F r a n s z i r k e t l e r i n i n ortaklardr...."
('Trkiye'nin Dzeni', 1. Basm, s. 99, Bilgi Yaynevi, 1968)
nsan dehet iinde kalmyor mu? 'Prezidan' T u r g u t zal'n
devr-i saltanat da benzer bir manzara-i umumiye arzediyordu. in
iyz, 'ecnebi'den gelmi 'prenslerin' oynadklar meum rollc;
sonradan patlak veren, rezaletlerle anlald. Prof. iller, Bab.
kan olunca da, 'IMF ve D n y a Bankas'ndafci dost ve ahbapla
rmdan' bahsederek vnm, ' o n l a r a bir t e l e f o n l u k m e s a f e d e
b u l u n d u u n u ' aklamt.
' A t a t r k P a r a n t e z i ' n d e n kmann, T r k i y e ' y e neler*
m a l o l d u u n u , b u n d a n d a h a iyi a n l a t a n bir 'grnt' bulu
nabilir mi?
Refah 'Mslmanl', paravanas ne kadar 'dini btn' g
rnrse grnsn, ite bu ortamn bu ortakln 'iktidardr'.
Bir K u r t u l u S a v a ' n d a n s o n r a d a h i . . .
Peki ya Sultan'n kendisi? O nasl bir adamd, o ne yapyor
du?
293
getirilmi b t n slam l k e l e r i n d e g r l e n m a n z a r a bu
d u r . B u m a n z a r a y y a r a t a n t o p l u m s a l yapy p e k a z dei
tirebildiimiz iindir ki, A b d l h a m i t T r k p o l i t i k a s a h n e
s i n d e h l 'Ulu H a k a n ' diye y a a y a b i l m e k t e d i r . (...) 'Ulu
H a k a n ' , bir s m r g e l e m e s r e c i n i n e n d i p l e r d e k i n o k t a
sdr v e Trkiye, bir k u r t u l u s a v a n d a n s o n r a d a h i , b u
b a t a k l k t a n t a m a m e n k u r t u l a m a m t r " . ('Trkiye'nin Dze
ni', 1. Basm, s. 104, Bilgi Yaynevi, 1968)
Elinizi kalbinize koyup da, syleyin: 'kurtulabilmitir' diyebi
lir misiniz?
...
O nesil inklap nesliydi,
nedir?
Gazi'nin
inklap,
tarifi
kelimenin
aynen
manasndan
geni
bir
baka,
tahavvl
lik!
yle:
"...bu
ima
ettii
ondan
daha
ifade
('Atatrk'n
etmekte
Balca
Dr. H e r b e r t Melzig, s. 97,

tilal,
inklap
ilk b a k t a
ihtilal
dir..."
peki,
Nutuklar',
1 9 4 2 ) H e m ih
h e m o n d a n o k d a h a e n g i n bir deiik
G n m z n ke d n m e merakls poli
tika esnaf,
b y l e bir radikallii t a h a y y l bile
edemez.
Biz e t m i i z d i r , n k o n e s i l , i n k l a p nesT
liydi,
bizse o n u n o c u u ,
labn;
onun
iindir
Rfk'dr,
ki
bir m a n a d a n ink
admz
dir,
Flih
en
Erefdir.
Hamdullah
lide
Edip'dir,
evket
Hikmet'dir,
tel'dir,
dafaa-i
miz
Suat
bir
Ru
Suphi'dir,
Ha
Sreyya'dr,
Dervi'dir.
sap
Nzm
Sabiha
Onlarn,
gnlmzde
krmz
Nadi'
Kadridir,
Zekeriya'dr,
Hukuk'un
antna
nbeti
M.
Ykup
Yunus
Ser-
yani M ycelttii
karanfil
devralyorum.
(Ah, u N i h a v e n d i . . )
brakp,

Attila İlhan - Bir Sap Kırmızı Karanfil

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Attila İlhan - Bir Sap Kırmızı Karanfil

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

http://genclikcephesi.blogspot.

kapak dzeni: fahri karagzolu

bask: cantekin matbaaclk yaynclk tic. Itd. ti.

'Tanrlar Susamt', Ama

'Ilml islm' Nereden kt?

'Ilml slm' Kime Yaryor?

'karlar' Farkl, 'Amalar' Ayn!

'Hem zm Yemek, Hem Bacy Dvmek'

Trkiye'nin Bandaki Dert!

'Pasta' Merakls 'Kaplanlar'

Aslnda, Kim, Kime Kar?

'Souk Sava' Aydnlar

'Onlar' Dardan, 'Biz' erden

'lkcler'e Snav Sorular

'Yurtta' Yerine, 'Tketici' Yetitirmek!

Sosyalist Sol, u 'Yenge Sepeti'

'Souk Sava'n 'Sosyalist' Aydn

'Nerede Yanl Yaptk?'

'Her Koyun Kendi Bacandan...'

'Souk Sava' Bitti mi?

Trkiye'ye Kar 'Souk Sava'

Rusya ve Yugoslavya Niin 'Blnd'?

'Bat'ya Yaranamayan 'Bat' Yanda!

Tarihin Verdii Ders!

Batan 'Yanl' Tutulmu

Gazi'nin 'Frka' Anlay, 'Farkl'

Gazi'nin Amac: 'Antiemperyalist Bileke'

"-Bu Zorbalar Kimlerdir?"

'Yumuak, Sevimli ve Akll Bir Otorite'

Demokrasiye 'Geilmiti', Ama

...Bir eyler 'Tekliyordu!

Rejimin Ad, 'Demokrasi', Ama

'Gndzleri Rya Gren'

Malraux'un 'iddet' Eletirisi

'Fikri' Neyse, 'Zikri'0

Acaba 'Oyun' Bitti mi?

'i Snf Tarihi'ne 'Derkenar'....,

Klavuzu Karga Olann

iiye ve Sendikaclmza Dair 'Aykr' Dnceler

Bu 'Dzen'in Neresi 'Yeni'?

Altta Kalann Can ksn

'Souk Sava'n 'Pislii'

'Politikann Demir Yumruu'

'Totaliter Devlet' Neydi?

Siz Buna 'ttifak'm Diyorsunuz?

'Atatrk Parantezi'nden kmak!

Yabanc Dille retim'e 'Doru' Bakmak!

Bir Bilene Soralm

'Topal' Bir Teebbs!

'slamc Kesim' Neden 'Taral' Kalyor?

'Millet' Partisi mi, 'mmet' Partisi mi?

'Tutulmayan Szler Tarihesi'

'Boynuna Sarldmz Ylanlar'

Onlar 'Medeni, Biz 'Barbar', yle mi?

'eriat' Asla Yetmemi!

'Dini Btn', Grnse de!

mzay tahmin etmi olmalsnz: M u s t a f a K e m a l !

KEMALZM'LE SOSYALZMN 'BLEKES'..

'Ona, yani T r k halkna'...

dm etmeliyiz." Farknda msnz, M u s t a f a Kemal'i Trk hal

H o c a ' n n leylei gibi...

s a v a ve souk s a v a 'zrl' totaliterlik o kadar meruiycll.u

O, 'KTDARI' DEL, 'HKMYET' ALMITI!.

birisi! Dpedz sulayarak diyor ki,