BESMELENN ERH

ELKEHF VERRAKIYM F ERH

BSMLLHRRAHMNRRAHM

Abdl-kerm b. brahim el-Cl (K.S.)

Tercme
SEYYD HSEYN FEVZ PAA

Sadeletiren
M.YULU

-1-

TAKRZ
SON NDA
Prof. Ali Nihat Tarlan
Muhterem dostum...
Gzden geirmek zere ltfettiimiz kitab Elkehf Verrakym okudum, lk hissim
hayranlk idi, hayret deil.
nk hayret o zamana kadar grmedii fevkalde eya ve hdiseler karsndaki
duygudur.
Halbuki kinatta alelade ey yoktur. Alelade: nsan gzne gene ilh bir hikmet olarak
ekilen perdedir. Bu perde ise syrlmaldr. O zaman basar- basiret alr.
Mellifin manev kemline, mtercimin geni ihatasna hayran oldum. (El-nsanl
Kmil) gibi muazzam eseri vcuda getiren Insan- Kmil elbette bu manev saltanatn sahibi
olacakt, hayret etmedim.
Cenb- Hakk 'a krler olsun nkr derekesinden syrlm bir insanm. Ben on kiloyu
kaldramyorum diye ikiyz kiloyu yerden koparp bann stne kaldran bir pehlivan da
inkr edemem. O zaman szmn mnas kendi czimin itirafndan ileri gitmez.
Kinat bir kitaptr ve her zerre grebilen gz ve ruh iin birer harftir. Kitbullah, bu
kitabn insan idrkine sunulmu bir ns-hasdr. Kur'n- Aziman'n Vcz sonsuzdur.
lim, ALLAH'ndr. Onu derece derece istediine ihsan eder.
nsan- Kmil Abdlkerim Ciylye Kur'n- Aziman'n hurufundaki esrar bildirmi,
o da yazm.
nsanlar derece derece Hakk'a yaklarlar. Mukarrebin mertebesine eren evliyaullah'n
ilm-i ilhnin hangi mertebesinden sz sylediklerini bilemeyiz.
nk sonsuza yaklamak insan iin muhaldir. Ben ahsen kinatta bundan baka
muhal tanmyorum. Bunu da gene aklmla kendi cz-i mahz olan idrkimle
syleyebiliyorum. Bizim eksiimiz aktr. Akl, bir suya benzer ki ak ateiyle buhar hline
gelir.
O zaman her yere nfuz eder. Keif, buhar haline gelmi akldan baka bir ey deildir.
Eer bu ilh ak duyarsak srlar alr. Ak ise ilh bir mevhibedir. Allah istediine ihsan
eder.
Evet hayret etmedim. inde kendisi de olduu halde bu mucize deryasnn ortasna
braklm olduunu idrak edilen insan mucizeye hayret eder mi?
Nerettiiniz bu eser, bir veliyyllahn keif leminden sdr olmu hakikatlardr. Ancak
o keif ve zevk limine varamayanlar bunu idrk edemezler. Nitekim ben de idrkten cizim.
Fakat elbette drk edenler vardr. Dikkat edilirse bu srlarn inkiafnn bir gayesi vardr.
Tevhid. Akln da, kesifin de son merhalesi tevhid'dir limdir...
Namtenahi hdiseleri bir tek kanunla izaha alr. Bu ise tevhid'dir lim ilerledike
tevhid-i mahz zuhur edecektir. Bu ise ahadiyyen tecellisidir.
Kanaatime gre (lm-i Esrr- Hurf) ki eyh-i Ekber bu srr fa etmitir; hurfk ile
kartrlmamaldr.
Divn edebiyat airleri arasnda bu mezhebe slik olanlar anlayabilmek iin bir para
hurfkle megul oldum. Ve onu eriat- Ahmediyye'ye aykn buldum.

-2-

Bu kitapta bahsedilen (Esrr Hurf) tamamen ayr bir vadidir.

Kur'n- Aziman' tebli buyuran Fahr-i Kinat ise Mazhar- Kldr. Kendi yle
buyuruyor. Allah'n ilk yaratt benim nurumdur.
lk yaratlan Akl- Kl olduuna gre Ahmediyyet Sani-i Hddr.
eyh Galib ne gzel syler: n evvel-i m halktr ol nr, Sni-i Hiid desem de
ma'zur...
Elbette ki, O'nun tebli buyurduu Kur'n- Azimn bizim gibi ciz insanlarn idrk
edemeyecei nice nice hakikat ve hikmetleri mildir. Anlayana ak olsun. Buna inandm
iin hayret etmedim.
Ben ahsen bu eseri lyk ile anladm iddia edemem. Fakat kendi apma gre bir
eyler hissettim. Daha dorusu zevk ettim.
Himmetinize teekkr ederken Cenb- Hakk'tan ben ciz kuluna da manev idrkten bir
nebze ihsan buyurmasn niyaz etmek dilimin ucuna geldi amma vaz getim. stifar ettim, O
her eyi bilmiyor mu?
Allah'n selm zerinize olsun.
28.3.1978
Prof. Dr. Ali Nihat TARLAN

Bu eser BESMELE ekme o ve srrna erebilme lutf ilhisine mazhr olabilen

tm dostlara ithf olunmutur.
. Gknar

-3-

SUNU
Trk irfan lemine en faydal eserleri kazandrmay dstr edinen yaynevimiz KTSAN
neriyat u anda elinizde bulunan Elkehf Verrakym f erhi Bismillhirrahmnirrahiym
adl slm Tasavvuf leminin en byk ilim sahiplerinden olan "Abd'l-Kerm bni
brhim'l Cl"nin mehur olan eserlerinden birisi olan bu kitabn tercmesini siz
okurlarnn hizmetine Tasavvuf serisi iersinde "Abd'l-Kerm ibni brhim'l Cl'nin
NSAN-I KML eserini mteakiben sunmaktan sonsuz mutluluk duymakta ve Cenab-
Hakk'a kr de aciziyet iersinde bulunmaktadr...
Zira; asrlarn ypratamad ve zaman potasnda gittike byyen devleen Tasavvuf
erbabnn vazgeilmez olarak nitelendirilen NSAN-I KML adl eserin iersin de sk sk
bahse mucrib olan eseri; Elkehf Verrakym f erhi Bismillahirrahmnirra-hiymi
yaynlamak ayn ekilde HL LMNE hizmet etmektir...
Hl lmine gemek iin idrk'e erimek gereklidir.. Bu ise TEVHID LM balangc
olun BESMELE ERF hakknda bilgi sahibi olmakla, renmekle ve de en nemlisi
sevmekle mmkndr... PEYGAMBER EFENDMZ buyurmatur ki;
- BESMELE ile balamayan her i noksandr!.
- BESMELE, her kitabn anahtardr!
Kitab- mbn Besmele ile balamaktadr. O kitab okumak isteyenler ncelikle
YARADAN1 sevmek zorundadrlar.
nk, sevgi bilmeyi zorunlu klmaktadr... nsanolu bilmedii eyi sevemez... Bilinmez
daima korku verir... Bilmemek korkmay davet eder, sevmeyi deil...
Zira, bilinmez karanlktr..insan karanlkta korkuyorsa bunun sebebi; karanlk
deidir...karanln gze perde olmasdr...
te bu sebepledir ki; Mmin kimse Cenab- Hakk tanmak...bilmek...grmek ister ve bu
ulv istek nihayet karlksz kalmaz ALLAH (c.c.) tandka sever...idrk eder...
Nihayet yle bir hle gelir ki (Oeylemi'den rivayeten) Peygamber efendimizin buyurduu
gibi:
Kulum bana nafile ibadetleri yapmak suretiyle durmadan yaknlar. O kadar ki, onu
severim, onu sevdiim zaman da onun iiten kula ve gren gz olurum.
te bu Hak olan ilim; talepkr ve nasipkr olana verilir...
Talepkr olanlar da byk veliyullahlarn aklara k tutan eserlerinden adeta bir
rehber olarak faydalanmlardr...
te Cenab- Hakkn yaynevimize yaynlamay nasip ettii bu kymetli eserde
C'eylhazretlerinin mride k tutmak iin kaleme atm olduu kymetli eserlerinden
birisidir...

-4-

Eser aslna sadk kalnmak suretiyle Seyyid Hseyin Fevzi Paann tercmesi esas
alnarak konu ile alakal mnalar olan beyitlerle tezyin olarak yani; adeta ERH
hazrlatlmtr. Tekrar gzden geirilen ve yeniden dzenlenmesi, dizilmesi yaplan eserin
mmkn mertebe kusursuz olmasna gayret gsterilmitir,..
Ve bununla da yetinilmeyerek, okurlarmza faydal olmak babn da; eser'in arkasna
ilve olarak; tasavvuf erbab'nn mene-inden olan Timur zamannda yayan Anadolu
insannn HAK (c.c.) ilmiyle iHmtenmesine nayak olan Pr ceddin lys Halveti (k.s.)
hazretlerinin menakbn ve EYH' EKBER MVHD-DN BN ARAB'(k.s.)nin ve
ABDLKERM CYl (Ls.)'nn ALLAH ism-i Cell lfz zerine beyn etmi olduklar
lednni srlan kendi ifadeleriyle mmkn mertebe itina gstererek yaynladk...
nk, biliyoruz ki, bu ilmn nderleri Hz. Peygamberin verasetini tayan bu ztiyunna
mahsusdur. Ol kimseleri kendilerine nder kabul eyleyenler ALLAH ilmiylen ilimlenerek
takld ehl deil tahkik ehl olurlar... szn dstur ederek faydal olmak istedik.
Niyetimiz sahhdir!.. Ancak, elde bulunmayan nedenlerle hatalarmz olabilir... nk,
Arapa kelimelerin Trkemiz de maalesef tam karln ifade edebilecek kelimeler
yeterince bulunamadndan okuyucunun aklnn karmamas iin mmkn mertebe yaln
ifadeler kullanlm baz blmler de ise; olduu gibi braklarak Osmanlca kelimelere
dokunulmamtr. Yalnz eser'in son blmne LGATE ilvesiyle bir anlamda
okurlarmza bu konuda yardm amalanmtr. Yani, okuyucunun orada kendisinin idrk
nisbetince konuyu yorumlamas cihetine gidilmitir...
Tekrar edersek ki; niyetimiz sahihtir... Kusursuzluk Cenab Hakk'a mahsustur... ayet
eliniz de bulunan eserde bir yalnhk grrseniz bunu iyi niyyetimize balayn... Asla
bilerek yalnhk yapmak istememekteyiz...
ALLAH (c.c.) cmlemizi bu ilimden nasipkr olan kullarndan eylesin...
Yaynevimize de bu tr eserlerin yaynlanmasn nasib etsin..
Bu tr kitaplarn melliflerinden de Cenab- Hak raz olsun...
AMN
KTSAN

-5-

ABDLKERM B. BRAHM EL CYL (K.S.)

HAZRETLERNN HAYATI
Elkehf Verrakym f erhi Bismillhirrahmnirrahiym kitabnn mellifi
Abdlkerm b. brahim el-Ciyli (k.s.) (1356-1417) Badad'a bal Ciyl kasabasndan bir
mutasavvf; 767 Hicr' (1365-1366 Mild) de domutur; vefat tarihi kat' olarak malm
deildir. (811-820 /1408-1417). Hayat hakknda kat' mahiyette hibir malmata sahip
deiliz; Eserlerinde Zebdde kendisiyle beraber yaad erefddin smail b. brahim
el-Cebert'den, eyhim diye bahseder.
Bu mnsebetle 796 (1393-1394), 799 (1396-1397) ve 805 (1402-1403) tarihlerini
nakleder.
Abdlkerm Ciyl Hazretleri eserlerini erhettii fakat zaman zaman fikirlerine
muhalif bulunduu Muhyiddn ibn'l Arab'nin tasavvuf? fikirlerini kabul etmitir.
nsandan daha yksek bir nev'in lem-i suras olmak itibariyle yalnz tabiat
kuvvetlerinin deil, fakat bir aynada akseder gibi lh kuvvetleri de aksettiren insan-
kmil, fikir ve tbirini dorudan doruya bni Arab'den iktibas etmitir. nsan- Kmil
adl eserinde olduu gibi btn eserlerinde aklad nazariyeleri arasna ok defa
sfiyne iirler de kartrr.
Eserleri en geni ve uzak slm leminde bilhassa ark Hind adalarnda, din
fikirlerine teekklnde byk bir tesir icra etmitir.
Abdlkerm Ciyl (k.s.)'nin bni Arab Hazretlerinin tesirinde kald eklinde ileri
srlen fikirleri pek isabetli grememekteyiz. Bir kimsenin, fikirlerine cephe ald,
tenkidde bulunduu birinin ayn zamanda tesirin de kald biraz tezad arzettii gibi,
tesir daha ziyade zahir ilimlerde mmkn olabilir.
Kefe, ilhama; ilh ihsana bal ilimlerde byle bir ey dnmenin pek doru
olmad kanaatindeyiz. Ayrca tetabuk kaidesine gre bir fikrin muhtelif zamanlarda,
muhtelif ahslar tarafndan ifade edilmesi tabi ve vki bir husustur.
Eserleri:
Elde mevcut kaynaklarn gsterdii eserleri unlardr:
1) El-nsnl-Kmil f Ma'rifeti'l-Evhiri ve'l-Evili.
2) Elkehf Verrakiym f erhi Bismiilhirrahmnirrahiym,
3) El-Menzru'l-lhiyye,
4) Es Sefer'l-Karb,
5) Hakkat'l-Yakn,
6) Mertib'l-Vcd,

-6-

7) erhu Mkilti'l-Fthti'l-Mekkiyye.
8) El-Kemlt'l-lhiyye fi's-Sfti'l-Muhammediyye.
9) En-Nms'l-A'zam ve'l-Kamsu'l-Akdem.
10)Kabe Kavseyn ve Mitekn-Nmseyn.
Bunlar, Hayreddin Zirikli: El'A'lm, C 4, s:175-176. mer Rza Kehhle:
Mu'cem'l-Mellifn C:5, s:315. Titus Burekhart: De l'Homme niversal (Lyon, 1953),
Kef'z-Zunn, C:1, s:181,264. Hediyyet'l-rifin s: 610, gibi itimada ayan kaynaklarn
gsterdii eserleridir. Ancak iki eseri gsterilmemitir. Onlar da mellifin eserlerinde
bizzat zikretii:
11) Kutb'l-Acib ve Felek'l-Garib.
12)
El-Bevdir'l-Gaybiyye
adl eserlerdir.

fi'n-Nevdiri'l-Ayniyye

(Kasde)

Elkehf Verraky f erhi Bismillhirrahmnirrahiym adl bu eser Hind'de

Haydarbd erhindeki Nizm Maarif Dire-i Marifinde 1321 Hicr senesi
Cemzyyel evvelinin dokuzunda baslm olan nshadan tercme ve erh edilmitir.

-7-

-8-

PROF. DR. ALI NHAT TARLAN VE

ELKEHF VERRAKIYM F ERH
BSMLLLHRRAHMANRRAHYM
ZERNE
Abdlkerm Ciyl'nin (K.S) Elkehf Verrakym adt eseri 1978 de terceme ettirerek
lmnden ksa bir sre nce takriben bir ay kadar sayn Ali Nihat Tarlan'a gtren
Bekir bey, irfannn bir inceliini daha sergilemi ve kendisinin ve o esnada yannda
bulunan dostlarnn bizlere nakl ettiklerine gre deerli hocamz ok duygulandrmtr.
Bu eseri seksen yandaki hali ile bile heyecanla okuyan ve bir solukta bitiren sayn
Ali Nihat Tarlan, kitab okuduktan sonra derin bir cokunluk iinde kalm ve 28/3/978
tarihli mektubunu ltfetmitir. Bu mektubun metni kitabmzn banda sunulmu
bulunmaktadr.
Tevhid ve tasavvuf ve stad Ali Nihat Tarlan, ne yazk ki bu eserin ilk
basmndan ksa bir sre sonra aramzdan ayrlarak ebed istirahatghna tevdi
edilmitir. Onun bir kitap iin yazd son takriz herhalde Bekir beye gnderdii
mektuptur.
Bu sebeple yaynevimiz de onun ansn bir daha tekrarlarken hayat hikyesini
eserin ilk basksn da olduu gibi sunmay kendine bir grev bilmi ve bir kadirinaslk
rnei vermitir.
Ali Nihat Tarlan hoca yeri doldurulamyacak kadar byk bir ilim adam idi. Bugn
birok ilim adam kendisinin talebesi olduklarn iftiharla bahs etmektedirler...
Lkn, onun deeri yalnz ilim sahibi olmaktan ibaret deildi. O, bir kmildi, insan-
kmil olan kiinin yce varl msbet ilimle de dolu ise, emsali zor bulunur bir kii olur.
te Ali Nihat hoca, onlardan birisidir.
retmen ve mrid olarak deerini, bu kalem ifde edemez. Ancak onun ne kadar
sevildiini ve ne kadar deerli olduunu anlamak iin, onun hayatn anlatan Abdullah
Kadiri-Bey tarafndan yazlm olan "AL NHAT TARLAN (Hayat -ahsiyeti ve
Eserleri)" isimli kitab okumak lzmdr.
Ad geen eser de, Nihat TARLAN hoca hakknda birok bilim adam grlerini
bildirmilerdir. Bu bilim adamlarndan bazlarn yle sralayabiliriz:
Viyana niversitesi arkiyat Enstits Mdr Prof. Dr. W. Duda, Prag niversitesi
Direktr Prof. Dr. J. Rypka, Karai niversitesi Trk Dili ve Edebiyat hocas Dr.
Muhammed Sa-bir, Tahran niversitesi hocas ve Senatr Prof. Dr. Rzazde afak ve
daha pek ok yabanc bilim adam...
Ali Nihat Tarlan, Trk ve yabanc ilim adamlar, zerinde derin etkiler brakm bir
byk insandr.
1898 senesinde stanbul'da Veznecilerde dnyaya gelen hocamz; tahsil hayatna
Manastrda balam ve srasyla Manastr Rehber-i Maarif Okulu ve Manastr Asker
Rtiyesini bitirmitir. Daha sonra 1910 ylnda Manastrdan stanbul'a ailece

-9-

gmler... bu sralar da; Ali Nihat bey 13 yandayd ve Burhn- Terakki Rtiyesi'ne
kaydedildi ardndan Vefa Lise-si'ni bitirdikten sonra stanbul niversitesi Lisan Fakltesi
Franszca ve Faris ubeleri ile Edebiyat ubesini baar ile bitirmi Ve bir yl sonra da
doktorasn vererek Trk niversiteler tarihinde edebiyat doktorasnn ilk sahibi
olmutur. Ardndan retmenlik yaparak hayatn kazanmaya balamtr.
Kendisinin retmenlik yapt okullardan bir ksm unlardr: Galatasaray Lisesi,
Vefa Lisesi ve Kabata Erkek Lisesi'nde Edebiyat hocal yapm; niversite retim
yesi olduktan sonra da Edebiyat Fakltesi Profesr olmutur. Ayrca Maltepe ve
Kuleli Asker Liselerinde, ekalliyet mekteplerinde Trke ve Edebiyat hocal yapm,
Yksek slm Enstits Farca muallimliinde bulunmudur.
Talebelerinin ifadelerine gre;
Tarlan hocamz sanki doutan retmek iin yaratlm, hi durmadan okuyan,
alan, renci yetitiren deerli bilim adammz; ilim ynnden daima objektif
kalmasn bilmi ve her meseleyi kendi artlar iinde dnmekten asla vazgememitir.
Binlerce renci yetitiren byk insan Ali Nihat Tarlan'n yaynlam yirmiden fazla
eseri bulunmaktadr. Trk edebiyatn en iyi bilenlerden birisi olarak kendini kabul
ettiren hoca, hibir zaman tutucu olmam... O, sdece Trk san'atna k ve Trk
san'atnn ycelmesini isteyen bir ahsiyet olmutur.
iirden romana, hlden siyasete, san'attan dine kadar her konuda ak fikirleri,
temel prensipleri olan salam karakterde lirik bir ilim adammz olarak tarihte ki yerini
almtr.
Trkiye'yi kurtaracak sistem ve inann sdece SLMYET olduuna inanan
hoca ve bu kanaatini de cesaretle ve aklkla her yerde syler, zorluklardan asla
ylgnla dmemitir.
Aziz hocamz Ali Nihat Tarlan', 1978 ylnn sonlarnda Hakka yrmtr... RUH'u
d olsun!
undan eminiz ki; Hocamza da kendisi gibi deerli olan ilim adamlarnn
eserlerine, dncelerine bu yce Trk milleti nasl sahip kmsa, sahip kacaktr ve
gnllerimiz de inanlar ile onlar daima yaayacaklardr...
Bu yazmz bitirirken Hocamzn DN hakknda ki; grlerini bildiren aada ki
satrlarn da kitabmza almay uygun grdk ki; o satrlar siz okuyucularmza
hocamzn kiilii hakknda bilgi sahibi olabilmek iin bir ziya olacaktr...
Ve onun grlerinin bizler iin neden bu kadar nem tekil ettii hakknda umarm
kanaatiniz oluacaktr.

-10-

DN NEDR?
Din, kinatn ve insan uzviyyetinin tedvin edilmi eklidir. Halik kinat iinde, insan
uzviyyeti yolu ile bunu akla tlim eder. nsann cemiyetin her uzvu her an onun karsnda
bir vaiz bir mihrabdr. Uzviyyetini yayan insan, dinin bir ksmm yayor demektir.
Hibir hususta ifrata kamyan, yerinde ve hayatnn ve cemiyetinin selmeti yolunda
hareket eden insan, hakikatte dindar insandr. Halik, demin yaradlndan beri onun
tekmln temin eden kanunlar para para Peygambere vahy etmitir. Totemizm dahi
zamannn idrkine gre bir din yni bir kanundur. Ve mu-lakkak hakikatin bir parasn
ihtiva eder. ptida insann ruhunda totemin mnas neydi, biliyor muyuz?
Nihayet insan Halika diyerek kendine tapar. nk Hlikin btn evmiri birinci
plnda cemiyetin, onun iinde btn bir deer olan insann haytn korumak ve onun en
salim ekilde cereyann temin etmek gayesini gz nnde tutar. Sfat- lhiyenin temeli
(Hayy) sfatdr. Vahyin menei bu sfattr. (Hayy) sfat hakim ve kadir sfatlarn kendinde
toplar.
Hakik Mslman olmak iin kfr kprsnden gemelidir. Onun btn sakatlklarn,
fecaatlerini grmeli veya dnmeli sonra hr bir dnce ile btn fert ve cemiyet nisbetleri
zerinde dnerek adm adm yrmeli, bu kpry geip dr- slm olan drsselma
varmal... O zaman btn akideleri birbirine kenetli olarak sarslmaz bir temel zerine
dayanr. mn- hakik budur. Artk bu kimse iin kfr kprs km ve yklmtr.
Hakikatte lhin ve musik Kur'n- Kerm'e yakmaz. den duyanlar onda yle bir
semav, ilh musiki sezerler ki, beer bu musikiye hi bir zaman ayak uyduramaz. Din, vecdi
musikinin deil, idrkin yardm ile duyup yaamaldr.
Kelime-i ehadette Hz. Muhammed'in evvel Allah'n kulu sonra da elisi olduuna
ehadet ederiz. Bunda o kadar derin bir hikmet vardr ki... Hi phe yok ki kulluk mertebesi
bir Peygamber iin risletten daha stndr. nk kulluun btn eraiti iinde
Peygamberliin sonsuz ar ykn yklenmesi onun azametini gsterir.
Mslmanlk muazzam bir kltr iidir. Kur'n- Kerm'i nazil olduu dilde belagat ile
bilmeden, Peygamberimizin hayatn lyidyle incelemeden kuvvetli bir psikoloji ve sosyoloji
ve hukuk ilimlerine vkf omadan mslmanlk hakknda mtala beyan etmek ok ac, ok
feci ve byle olduu iin de ok glntr.
mn birbir, kfr sonsuzdur ve idrk derecesine gredir. drk derecesi ykseldike
imn ve kfrn hudutlar ve kymet hkmleri deiir. Bir taraftan daralr bir taraftan
geniler.
Bu yle ruhan bir idrktir ki anlatlamaz.
Lfz ile mna arasnda ne kadar mesafe var ise dinde de ekil ile gaye arasnda o kadar
mesafe vardr. Bilhassa slm 'in mnas, insan- kmil olmaktr. Mslmanl dar
dnceliler ihata edemezler. Ve btn bamza gelen felketler de bu yzdendir.

-11-

Bizi harhab eden akn selidir,

Bamzda esen sevda yelidir,
Vahdet serabn imek istersen,
Bizden i erhab meyhaneyiz biz.
Gnl vermeyiz biz fni dnyya,
Bu fni dnyya bu masivya,
Ezelden kz sa leylya,
Dillerde dolaan efsneyiz biz.
Vahdet illerinde hava bakadr,
Zemin baka orda sem bakadr,
Orda kul bakadr, Hd bakadr,
O illerde gezen divneyiz biz...
NAR
REMZ GKNAR

-12-

ESERN TAKDM
ESER'in tantmylan yani; Takdim blmylen nszmze baladk zira; Takdim
yani; Takriz bizim eski edebiyatmz da herhangi bir eserin bir nevi meth- senas ve
takdimi anlamn tar.
Halbuki, ELKEHF VERRAKIYM F ERH BSMLLHRRAHMNRRAHYM
nmndaki nl eserde kim kimi methedecektir?
Orada Besmele-i erfin esrarn dile getiren bizzat lemlerin Yce Yaratcsdr.
Adet EL'LM NDALLAH Yani;
lim Cenb- Hakk Azze ve Celle'nin indindedir srr tecelli ederek Besmele-i
erfin esrar; yce bir velnin mbarek azndan Hak Tel'nnkinden
sylenmektedir...
Bu dncemizi de dorulayan Abdlkerm Ciyl (k.s.) iisnndan sdr olan;
Esasta syleyen HAK'tr, dilim bir terceman olmu szlerinin esrar
olmutur.
Bizim bu hametli temaa hakknda syleyebileceimizi hi bir medhiye yoktur.
Bu gne kadar Besmele-i erfe'nin esrar hakknda pek ok eser yazlm ve
yaynlanmtr. Ancak Ciyl Hz. gibi Besmele-i erfede ki gerek mnay dile getiren
kalem sahibi pek ndirdir.
Baz zevat ehli olanlar da; Besmelenin hakikat mertebesin de telffuzunun bz
gizli srlar...kef'leri zuhura getireceini beyan ile yetinmiler daha da ilersine
gitmemiler gitmenin de doru olmadn syemilerse de bu pek doru deildir...
Onu Kur'n- Azimn'n her sresinde mertebe-i haki-katta btn mul ile dile
getirmek gerekir, bu ise yalnz ledn srrna agh gerek Hak dostlar ile mmkndr.
Elkehf Verrakym'de Abdlkerm Ciyl Hz.'leri btn hurufatn bir tekbir nokta da
mtecelli olduunu, baka bir ekilde ifade ile btn hurufatn bir Nokta'nn
tecelliytndan ibaret bulunduunu beyn etmektedir.
Tpkt Yce Hakk'n (C.C.) aslnda hibir suret ve ekil ar-zetmedii hlde sonsuz
suret ve ekillerde zahir olmas, grnmesi gibi...

-13-

Bunca kesret kim zuhur etti eder bir noktadr.

Devredip ol nokta hir buldu dem'de sebat.
Cidden yledir... Bu lemde grdn bunca kesret bir noktann tecelliytdr. O
nokta devrede ede dem'de mekin olmutur. Mutasavvfn-i Kiram indinde dem
(a.s.)'n varlk haznelerinin beki ve naibi oluunun hikmeti, bildiklerini terk edip
Hakk'n bildirdii eylerden bakasn bilmeyip unutmasdr.
Bu hikmet-i lh bir sr olduu gibi,
Gz, kulak, dil kapularn bala muhkem bir zaman Ola kim Haktan yana
gnlnden ola fethbn
sim da bunda iarettir... Mnasn biraz aalm:
Bir zaman gz, kulak, dil kaplarna kapa ki, Cenb- Hakk kendisine senin
gnlnden bir kap asn demektir.
Cenb- Hakk Azze ve Celle dem (a.s.)'a ismini sordukta dem (a.s.) u cevab
vermitir:
Yarabbi ismimi bilmiyorum, esasen ben senin unutturduun hibir eyi
bilemem. Onun iin unutturmadn eyleri bilebilirim.
Arif, Hak a Fuzl de bu mnaya iaret eden bir beyitin de kinayeli enfes bir
ifdeyle yle der:
yle sermestim ki idrk etmezem dny nedir? Men kimem, saki ola kimdir
mey sahb nedir?
FUZL

Esasen btn mesele kendini yok bilip Hakk'ta klliyen fni olmaktadr. Kendini yok
bilip Hakk'tan bakasn bilmemek yle bir irfandr ki cmle ilm- irfan onda gizlidir...
Hakikat- Muhammediye bir bakma ksz ve muksuz aktr diye irfan ehli bu
hakikata temas buyurmulardr. Hazin-i lhyye (Allah haznelerine) ylesine emn
bir mutemet olmutur ki dem (a.s.) halfetullah yni Hak Tel Hz.'nin naibi yapmtr.
Byle ilh bir nibliin sonucu Melike-i Kirm'a dem (a.s.)'a secde emrini
vermitir.
Ebrvnn kabe kavseyn ev edndr senin
Sdk ile bs eyleyenler ibi-i Kur'n olur
Mushaf ddrn her kimsi inkr eylese
Tard olur dergh- Hakk'tan mutlaka eytn olur.
Bu ok gzel ve arifane kt'a zerinde durursak neden dolay bls'in yalnla
dp Hakk Kapsndan kovulduunu anlam oluruz.
Bugnn neslinin bu hakikati iyice anlamas iin hem kt'ann mnasn aklayalm,
hem de bu mna ile ilgili tasav-vuf malmat verelim. Ktt'ada bahsedilen:

-14-

Ebrvnn kabe kavseyn ev edndr senin msranda Yce ALLAH kelmna

atf vardr.
Malm olduu zere Resl-i Kibriya M'rac'da Zt- Hakk'a bir ok atm
yaklamtr... Denilmek isteniyor ki:
y gzel, senin kalarn ve bilhassa iki kann aras kabe kavseyndir, Sen o
kadar resb-i Hdsn. Onu ihls ve itenlikle perler, Kur'n yoluna tutarlar. Bu suretle
de esrr- Kur'niyyeye in olurlar. Senin mushf- erf olan ddrn (yzn) inkr
edenler se Hak Tel'nn kapsndan kovulurlar, blis gibi tard edilmilerden olurlar...
Burada iki derin mna birbirine girift olmu durumdadrlar. imdi biri mecaz, dieri
hakikata taallk eden bu mnalar zerinde derinliine biraz daha dnelim!..
Mecaz meali udur:
Btn eya mazhr- Esm-l Hsndr, bu itibarla: Mecaza giriftar bir atktanda
o hsnn menbat olan Hakk bir an gelir btn hicablar kaldrr.
Mecnna sordular Leyl ne oldu?
Leyl, Leyl derken Mevly buldu.
beytinin srr kadar dier mnas ancak Seyr slk erbabnca malm olup hakikati
rabta srrna iarettir. Ebrvn tbirindeki eriilmez isabet ve incelik de buradadr.
Y eyyhelleziyne amen kn maa sdkin
yet-i cellesinin lednn meliyle btn ehl-i imna anlatlmak istenmitir.
Yukarda iaret ettiimiz kalar ve kalarn ortas mrid-i kmilin vech-i
mbarekine rabtann Hak Tel'ya rabta demek olduunu iaret dahi bu srda
nmayndr.
Hdy ten gzyle grmek olmaz mridi seyret
Ceml-i mridi yine klkim olasn irat.
msra; rabtaya ehil olan bir kmile rabta etmek ol zt ak-desin rh- klliye
mazhariyeti itibariyle lemlerin Rabbinin kudretini mridle temaadr...hakikatini dile
getirmektedir..
Bu ynden derince dnlr ise; kmilin ebrvn kabe kavseyn olduuna phe
kalmaz.
Yukarda zikrettiimiz Ebrvnn kabe kasveyn ev edndr senin srr aikr
olur.
Ki bu srra agh olmayanlarn, gaflette olanlarn, hele hele muannit tasavvuf
mnkirlerinin ne kadar vahm bir dalalet iersinde bulunduklar da kolayca anlalr...
Hatrlayalm ki blis de inkr'a dp HakTel'nn emirlerini birbirine kartrp
dem (a.s.)'a secde etmediinden mat-rudnden (kfr ehlinden) olmutu.
Bunun gibi mridin, ratba-i Hd demek olan vech-i m-barekini inkr eden
muannidn de lain iblis'n oyunca olarak onun seviyesine inebilir...ki, bizlere den bu
gibi mevzularda dikkatli olmak, yalnla dmekten ALLAH'a snmak... Yce
Hakk'tan (c.c.) idrkimizi artrmasn niyaz etmektir.

-15-

Sf lisnn da Besmele-i erifin z'de mnas yledir:

Bismillhirrahmnirrahiym lfz cellinde ki z mnann bir noktaya sm
(yok...) olmas gibi dem denilmeye yce Hak1 tarafndan lyk grlen insann da
kendini unutup Hak Tel'da fena bulmas bu srrn tezahrdr.
Yani; dem ylesine gerek insandr ki; Gizli Hakk' hazinelerinin haznelerinin
hazinedar HALFETULLAH olur...
Abdlkerim Ciyl Hz.'nin Besmele-i erfeye verdii yce mna bu velnin verdii
mna gibi bundan ibarettir. Elkehf Verrakym'de dile getirilen hakikatin zeti de budur.
Bu gibi esrr- ilhyeyi dile getiren eserlerin yaynlanmas irfan lemimiz iin ok
byk nem arzeder. Bunun iin gze alnacak her trl tehlike, her dman,
uranlacak ileler tpk Muhyiddn ibn'l Arab Hz.'nin urad haksz isnatlar gibidir.
Adet o kutsal yolu takiptir. Ne mutlu!..
Nitekim Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.) bir eserinde;
Hasbezzaman zhid olamayanlarn yce tasavvuf asarn mtala ile arifler
meynna girebileceini beyn buyurmulardr.
Bu szlerle yukarda zikrettiimiz esrara temas buyurduklar phesizdir.
Bir vesile ile tekrarl yal im; nsan- Kmil ve Elkehf Verraktym f erhi
Bismillhirrahmnirrahiym gibi ledn-niyta ait eserler transkrip olarak sadece
tercme edilmez, erh edilir!., ve mtercimin tasavvuf bilgisinin de yeterince olmas
gereklidir.
Nasl ki;
Tasavvuf sadece okumakla bilinmeyip yaamakla anlalaca gibi.. Tasavvuf
eserlerini de tercmele edenlerin ta-savvuflan tanm onun tadna lezzetine varm
olmalar gereklidir.
Bu vesileyle de; Besmele-i erfin esrr- lednniyesini yani; Elkehf Verrakym'i bu
mnas ile gerek yazl gerekse szl olarak bugne kadar dile getiren zevata da
kranlarmz belirtiriz.
mn hakik ile hamd senamz lemlerin Rabbine ed eder. Onun mahbb-
yegnesi Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v.)'e l ashabna binlerce salvat getirmeyi
kulluumuzun gerei sayarz.
Bu vesile ile ehlullaha dil uzatanlar bir kere daha uyarr Men ezl veiyyin ve
fakad zenth biharbin hadsi erfini hatrlatrz.
Sz bu bbta Ya eyyhellezine amen kn maa sadkiyn Ey iman
edenler sadklarla beraber olunuz yet-i cellesine snarak bitiririz.
Zten yet-i kermenin braknz btin'i mnasn zahir mnas bile buna
meyyeddir.
imdi burada nemli grdmz bir husus daha vardr ki-nemine binaen
zerinde durmadan edemeyeceiz ki bu husus udur:
Besmele-i erfenin erhi ile Errakym'in ilgisi nedir ki yce vel eserine bu ismi
koymutur???

-16-

te bu sorunun cevab yani izah; lednn sr iermektedir...

Lugav (kelime karl) ve nahv (Arapa gramer bilgisi) tahlilini biraz bertaraf edip
iin lbbne yani; esrarna gelelim ite o vakit, Abdlkerim Ciyi (k.s)'nin kitabna bu
ismi veri srr aikr olur.
Okurlarmz ellerin de bulunan bu eseri okuyup bitirdikleri zaman ki; idrk
penceresinden getikierin de aka mahede edeceklerdir ki, Besmele-i erfenin
lednn mnas, srr insan olduuna ve insan'n hazin-i ilhyenin sdk emanetisi
olmakla nib-i Hakk sfatna Hak Tel tarafndan lyk grldn phesiz olarak
greceklerdir...
Neden stad eserine Elkehf Verrakiym adn vermitir?
Elkehf bildiiniz gibi Ashb' Kehf'in bulunduklar maaraya verilen addr,.. te
burada stad'n gr; Elkehf'i sdece maara olarak grmeyerek ilh haznelerin
gizli olduu kenz-i pinhan olarak mahede etmesidir...ki, viranelerde nice defineler
bulunduu da dnlnce esere yce velce Elkehf Verrakym ismi verili sebebi
aikr olur.
Bu emsalsiz risale Abdlkerim Ciyl Hz.'nin lisn ile unu diyor:
Besmele-i erfenin erhini uzun uzun anlatmaa kalkmayn Besmelenin
anlatt dem 'dir, erhi de, srr da O 'dur. O dem ki gib illeri maarasnda
meknuz (gizli) haznelerin hazinedardr, bu emn hazinedara srf emin oluu
sebebiyle kendinde mnceli Hd-i Lemyezel nihlik sfat ve mazhariyetlerini
bahsetmilerdir. Zra o Haktan baka btn msivay hatt kendini de unutmutur...
Yani; Yalnz lemlerin Yce Rabbinin unutturmadklarn bilebileceini anlamtr.
Cildler tutan Besmele-i erfe esrar budur. Mes'ele Elkehfdeki gizti hazneyi
bulabilmektedir. Errakym olsun veya dier bir vel olsun farketmez, yeter ki:
Edip dilhneyi tamir otur u beyt-i ahsende
Bu eb bana seher vaktinde mihmandar haber geldi.
N. Msr
diyebilsin. O dem ol zaman:
Ne kim yama klnd ekme gam simden geri sen var,
Dil-i virandaki ol kenz-i pinhndan haber geldi.
srrna mazhar olsun. Demek oluyor ki, "Elkehf Verrakym" demek lh Hazneler
esrarna hazinedar olan gerek demlerin menkibi demektir.
te bu risale dem (a.s.) da mnceli srr o srrn erhini dile getiriyor, niin bu sr
birok zevt- hali kadir tarafndan aklanmad? diye sorulabilir. Bundan tabi ne var
ki...
Esrr- Hd ancak ehline f olunur. Onu ifa etmek if'ya me'zun ve me'mur
olanlarn krdr, yoksa hakikatta;
Kenz-i mahfaikr hep sendedir,
ki cihanda ne var hep sendedir.

-17-

Gizli aikr ne varsa ey demolu sende gizlidir...

Pascal'n dedii gibi;
Kinat byk ve snrszdr, fakat uur ve vicdan sahibi insan hepsinden
ycedir.
Biz czimizi samimi olarak itiraf edelim ki: Besmele-i erfenin lednn esrarn
ssleyen hakikatta bizim dilimiz olmayp bir kmilin kutsal lisndr. te o kmilin iaret
ve lutfu iledir ki Elkehf Verrakym'in kanmzca mna ve esrarn dile getirmi olduk
bir bakma diyelim.
Esrarn Mesneviden aldk.
aldksa miri mat aldk.
Daha fazlasn ifa bizce mahzurludur... Zira sz ehlne brakmak gereklidir...
Zten koca eyh Glib'in dedii gibi:
Esrr- ak fa deildir Hd bilir
Bu rzi b vukufu zeban sana.
Hakikat nmyandr. Esasen memuriyet-i mneviye erbab dnda kimse ifsatta
bulunamaz.
Hemen unu da ilve edelim ki Elkehf Verrakiym tercme edilmez, bunu
defaatle arzettik, ancak erh edilir.
Tasavvuftan nasibi olmayanlarn tercme abalar botur.
Hd rh-i Hakk' gstersin!...
Yalna dmekten muhafaza buyursun!...
Zira;
Hereyin en dorusunu bilen ALLAH'tr...
Doru yola sevk eden de ALLAH'tr...

* * *

-18-

ESRARI HURUF (Harflerin Esrar...)

Kur'n- Azmnn birok sre ve yetlerinde mahede olunan harf ve
iaretler, mesel; "ELF, LM, MM, T-H, Y-SN..." gibi rumuzn hepsi birer srr-
lh olup hakikati ifde buyurmaktadr.
Bunlarn ancak belli mertebelerde ehlullaha hitap ettii aikrdr. Zten ALLAH
kelmnn tercme edilmesinde ki glk de bu srda mndemitir...
Bu iaretler kanaatimizce her devrin nsan- Kmiline yazlm ifreler
mahiyetindedir. Anahtarn bilmeyen iin ifre zlmedii, bu esra vkf
bulunmayanlarn da onu anlamalar mmkn deildir.
Nitekim:
Elkehf Verrakym f erhi Bismillhirrahmanirrhiym de Nokta'dan
balayarak Abdlkerim Ciyl Hz.'nin yapt da budur.
Yunus Emre'nin:
Zahir ile ey fakih Kur'n' arzularsn
msrnn anlam da budur. Esasen lemlere rahmet Cenb- Peygamber (s.a.v.)
bir hads-i erifinde bu gizliliklere temas buyurarak yle demilerdir:
Cenb- Hakk Azze ve Celle Hz. Kitb- Mbininde tek bir sre, yet ve
hat harf irat buyurmamtr ki onda zahir mnann yannda bir de btn mnas
olmam bulunsun.
Esrr- hurfu en derin mnas ile dile getiren eyh-i Ekber Muhyiddn ibn'l Arab
Hz. bakn ne diyor:
Bizde tekvin yni lemlerin yaratlmas basinin bir tarz- tevli vardr ki bz
yet-i kermenin, Ol ferman ile derhal vukua geldiini haber verdii gibi tm
yaratlmlar ke-limt- lhiyyeden ibarettir. Binenaleyh ekvanda ne var ise onun
hakikat- asliyesi lm-i lhde birer harf mesabesindedir. Sonra nefes-i Rahmn
imtidad ile bu harfler vct ve uht kisvesine girmi ve birbirleriyle birleip u ekvn
ve eflki husule getirmilerdir.
Cenab- Hakk (c.c.) Kur'an- Kerm'de buyurmutur ki:

Liyubeyyine lehmllez yahtelifne fhi

ennehm kn kzibne. (Nahl sresi, yet; 39)

-19-

veliya'le-mellezne

kefer

Diriltecek ki, onlara, ihtilafa dtkleri eyi ak/seik gstersin ve kfre sapanlar
kendilerinin yalanclar olduunu bilsinler.
imdi bu yet-i celle, esrar byle dile getirince esrr- hurfun yle nem
verilmiyecek bir ey olmad aikr olur.
Hz. eyhl Ekber'in Fthtl Mekkiyye'sinin bir ok fasllar harflerde ki
gizliliklerle doludur. Nefes-i Rahmaninin im-tiddndan neler hasl olmutur?
Bu nefesten ibtid tayyn eden
(ELF) Ahadiyyet-i Zt'a,

(ELF), ikinci taayyn eden

(BE)'dir. Bunun iin

(BE) ise Vhidiyyete iarettir.

Dier hurufatn herbirinin de ayr ayr mnalar vardr. Bur dan baz mutasarrfn u
sonucu karr:
Bir kimse esrr- hurfa vkf olursa btn olacaklar kefedebilir.
Mesel; Baz zevat ehl buyurmuturlar ki;

(H) lfz- erfindeki

(HE) hviyet-i zta taallk etmektedir.

Aynen harflerin lednni srrna binaen eyh smail Hakk Bursev Hz. de unu
beyn etmitir:

(Vav) da; cem-i hurfun kuvveti vardr. Kelimeler evreninde ondan ecm
her gizlilii toplayan harf yoktur...
imdi burada okurlarmza ksaca szlerin z' olarak unu sylemek isteriz;
Abdlkerm Ciyl Hz. de Elkehf Verrakym risalesinde daha tafsiltl olarak
Besmelenin harflerinin lednni srlarn ifa etmekte ve bu srlarn nda da nsan-
Kmil"in srrn temaa eylemektedir....
Ehlullahm hepsi mutminne makamna geldikte ayn esrar dile getiriyormu. Daha
fazla lakrdlara boulmadan szmz u beyitle bitirelim:
Drt kitabn dedii bir szdr anlarsan,
Dost ile baki kalan bir yzdr anlarsan.
Hner, vech-i demde srr- Hakk' tem edebilmektedir.

Bu istidd- ezeliyye mazhariyyetinin idrki iinde olan irfan shibterine dnyda ve

ukbada gnlden mutluluklar diler bil-vesle sayglar sunarm. Bu eit eserleri
yazanlardan Allah raz olsun.
Hazret-i tevfik olup mnaya refik
Azmi rah eyledim Allah veliyyt tevfik
HSEYN FEVZ

-20-

ELKEHF VERRAKIYM Fi ERH

BSMLLHRRAHMNRRAHYM
Elkehf Verakym F erhi Bismillhirrahmnirrahiym adnda yce vel
Abdlkerm Ciyl Hz.'(erinin eseri hakknda yce ALLAH (C.C.) mbarek isimleri ile
kelma balyoruz,
Elkehf Verrakym'in biri lgav dieri tarih iki mnas ve mazisi vardr. Elkehf in
tarih mnasn ayr bir blmde arze-deceim.
nsan- Kmil adndaki aheserin de mellifi olan Abdlkerm Ciyl (k.s.)'nin
hacmen kk, mnaca ok byk bu eserinin maksdu Besmele-i erf'in lednn
mealini ve ondaki esrar anlatmaktr.
unu iyi bilin ki; Snrsz bir cihan tekil eden Besmele-i erfin srlar ciltler yazlsa
ifde edilemez, ancak ehil ve erbabnca malm olur.
Elkehf Verrakym'i mtala edersek eser de stad'n sadece Besmele-i erf
esrar ile de yetinilmeyerek Kur'n- Azmn'daki hurufatn lednniyhatna da temas
edilmek arzu buyurulduu aka grlr.
Ysn-i erf'i izah eden satrlar bunun en ak delilidir.
Mesele dnp dolap: Resl-i Kibriya'nn u hads-i erflerindeki srr hikmete
mntehi olmaktadr: Efendimiz (s.a.v.) buyurmutur ki;
Kur'n- Kerm'de hibir sre hatt harf yoktur ki zahir mnas yannda
bir de btn mnas olmasn.
Esasen dikkat buyurulursa Kur'n- Kerm'cle bz remiz ve harfler vardr ki,
bunlarn her biri ayr bir srra, ilh hikmete dellet etmektedir. te yce bir vel olan
Abdlkerm Ciyl Hz. de Elkehf Verrakym'de bu hakikatin bir vehe ve ksmn
akla kavuturur.
Hurufatn lednn mnas sadece bu byk velnin megul olduu bir konu da
deildir.
Prof. Mehmet Ali Ayn merhumun dedii gibi: eyhl Ekber (k.s.)'nn Fthtl
Mekkiyye'si de hep bu hurufatn esrar ile doludur.
Sayn profesrn kendisi de seyr-i suluktan bir zt olmasna ramen, o dahi
Fthtl Mekkiyye'deki hurufat esrarn bir trl kemli ile anlyamadn itiraf etmitir.
Filhakika ledn ilmi demek olan bu esrarn knhne, hele hele idrk-i akl ile ermek
hi mmkn deildir. u hads-i erfte bu hakikata iaret buyurulmutur: Efendimiz
(s.a.v,) buyurmutur ki;
Tahkik-i ulmdan bzs hey'et-i meknne, sret-i mesture gibidir. An
ancak ulem-i billahi bilir. An syledikleri vakitte, Allah'dan ancak gafil olanlar
inkr eder.
te gerek Fthtl Mekkiyye'de gerekse konumuzu tekil eden Elkehf
Verrakym'in bahsettikleri bilgiler bu nevi bilgilerdir.

-21-

Filhakika bu bilgilerin ahassl havvasa mahss bilgiler olduuna da iaret

etmeliyiz.
Nitekim; eshb- kiramdan Eb Hureyre Hz.'leri bu nevi ulmu kastederek yle
buyurmutur:

Ben Reslllah'dan iki trl im hfzettim, bunlardan birini nerettim, dierine

gelince... Eer bunlar neretsem bu boynum vurulurdu.
Abdlkerm Ciyl Hz. Elkehf Verrakym'inde bu ulmun ummnna dalp oradan
kard ncileri erbabna sunmutur.
imdi biraz da iin lednniytna temasla Resl-i Kibriya'nn; Kur'n- Kerm'in bir
zahir bir de btn mnas olduunu teyid buyuran baz Allah Tel kelmlarna nazar
atfedelim:

Sbhne rabbike rabbl izzeti mm yasifn.

imdi bu yeti kermenin gerek zahir, gerekse ehlllah iin malm olan btn
meali erfine ilielim.
Zahir mel-i erf;
Senin kudret sahibi Rabbin mriklerin vasfettikleri eylerden paktr...
mnezzehtir., demektir.
Ehl-i hakikatin btn tefsr-i eriflerine geersek;
Klli m hatere fi halik Allah Tel min ver zlik srrnn in olduu
gzkr.
Yni; irtibat kurduumuz bu kutsal ve ilh kelmla aklna ne gelir ise Cenb- Azze
ve Celle onun fevkmdedir hakikati zahir olur.
Mazhar- tam olan ehlllah da izn-i Yezdnla ayn srra mazhardriar.
Mazhar- tm vel dem yzdr bhesiz,
Knh zt hem sfat cmle yezdn ondadr.
Esasen her Arapa metnin dellet ettii mna, kitapta ayrntlar ile anlatlmakla
beraber zet olarak anladmz kadar ile meallerine burada da ilimeyi gerekli grdk.
Yedullhi fevka eydhim, nazm- cellinin mel-i erifi Onun eli btn ellerin
stndedir mnasna gelmektedir.
Bu konuda yet-i kermeye tasavvuf
buyurmaktadr... yle ki;

ehli baka bir mna daha ilve

Resl-i Kibriya'ya bat edenlere hakikat- Muhammediyye'yi temsil eden anl

Nebimizin eli btn kendisine bat edenlerin etinin fevkndedir, meali de kmaktadr...

-22-

O'nun mbarek yed'i yedullahla ayniyyet ifde ettirilmek istenmektedir.

Nitekim her yet-i kerme vahdet-i vcud akaidini isbat sadedinde zikir
olunmaktadr.
Yedullhi fevka eydhim yet-i cellesi yukardaki izahtan anlalaca zere
tebihi izhr buyurmaktadr.
Bu lednn esrr- ilhiyyede tebih ve tenzih cem olunmutur. Esasen tebih ile
tenzih remzini cem, ancak Mahbb- Hd Muhammed Mustafa (s.a.v.)'e ltfedilen
ilh bir mazhariyyettir.
Nitekim; Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.)' Nh (a.s.) tebih ile tenzih bezmini cem
edemedii iin kavmi kendisine inanmamtr. Fakat yukarda arzettiimiz gibi Nh
(a.s.)'n mazhariyet yalnz tenzih zerine idi...
O yce Neb Sebh ism-i erifinin mazhar bulunmaktayd. Btn esm-i lhyenin
ekmel tecellisi Habib-i Hda Muhammed Mustafa (s.a.v.) idi.
Grlyor ki btn bu erh ettiklerimiz Kur'n-t Kerm'in ve yeti kermelerin zahir
mnalarndan deil lednn mnalarndan aikr olmaktadrlar.
te Besmele-i erfin de zahir mnas yannda bir de hakikati mevcuttur.
Abdlkerm Ciyl Hz. bu sebeple Elkehf Verrakym'i tastir buyurmulardr.
Bu konuda baka eser veren ehlullah da vardr. rnein; Mevln Hdim Hz'leri
Besmele-i erfin zah adl risalelerin de Besmele-i erfe'nin bu gizliliklerine temas
buyurmulardr.
Esrar, huruf ve rumuztn derin esrar defaatla arzettiimiz gibi Hz. Muhyiddn
ibn'l Arab'nin asarnda derinliine yer almtr.
eyh-i Ekber'in Fususl Hikem'inde Hve lilhakn limen ziletn insnl ayn
(nsan lem'in gz bebeidir...) cmlesi bunu kantlar... Yani; daha ak bir ifade ile
sylersek;
Maksut insann lemin gzbebei olduunu anlatmaktadr. Bu cmlede Hve= O
zamiri dem1 (insana)e deil sofyye istilahnda nsan- Kmil ve HALFE tesmiye
olunan Kevn-i Cmi'e rcidir.
Bizim kanmz odur ki; Kur'n- Kerm'i lednn mnas ile anlamak ancak bir
muallim ile kabildir ki; bu retici de evli-yaulahtr.
Bu itibarladr ki Kur'n- Aziman'n tefsiri ancak Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.) ve
evld-t manevsi Sdrettin-i Konev Hz. gibi o zmre'ye dahl olan evliyullaha mahss
olan vazifedir...
Aa da ki yet-i kermenin esrar dolu tefsri bu hakikati belirtir sanrz.
Kur'n- Kerm'de Cenab' Hakk' bildirmitir ki; Fir'avn, Ke-limullah'a: Ve m
rabbl lemiyn yni lemlerin Rabbi kimdir? diye sorunca Musa (a.s,) u cevab
vermilerdir:
Rabb's-semvt vel ard ve m beynehm in kntm mukinin. (Ayeti
kerime)

-23-

Mel-i erfi:
Gk ve yerlerle bunlarn arasnda olanlarn rabbidir.
Yakn ressndan iseniz bu yet-i kerm'enin srrna kolay erersiniz... Yan;
Bu yet-i kerm'e aka gstermektedir ki; Hz. Musa'nn cevabnndan perdeli olan
Kstah Fir'avn bilmezliini daha da arttrarak: Bakn bu adam mecnndur. Ben ona
zat'tan soruyorum, o bana sfattan cevap veriyor demitir.
imdi Hz. Musa'nn byle cevap veriindeki hikmet zerinde biraz daha duralm
(batini mna..) :
Hz. Musa, Fir'avnn kendisine Hak Tel Azze ve Celle'nin ztndan sul etmekte
olduunu bilmekte idi. Zahirde nitelie ait cevap veriliyor samlrsa da hakikatta Hak
Tela'nn ztn anlatt Mukinn tarafndan biliniyordu,
Yni; yakn ehli bu cevapla Hd-i Kermin zt anlatldn elbet bilirlerdi.
Kelimulah demek istiyordu ki:
Y Fir'avn sen bana Hak Tel'y soruyorsun. O Hd-i Lemyezel arz ve
semvatta ne varsa hepsinde tecelli eden Zt- Akdes'tir, her yerde O zahirdir.
Elbette seyr-i suluktan nasibi olmayaniar bu mnay karamazlar. Bu misai
vermemizin nedeni; Kur'n- Kerm'in elfz ve mnasnn lednni tefsirinin ayr bir
hususiyet arzettiini bu yolun yolcular olan siz okurlarma gstermektir.
eyh Abdlvehhb rn'nin Elkibritl Ahmer adl aheseri de tpk
Abdlkerm Ciyl Hz.'nin Elkehf Verra-kym'i gibi ledn esrar ile doludur.
mdi, Elkibritl Ahmer isimli eserinin deerini gsterme babnda ad geen eserden
srr- Hd-i Kerm ile ilgili bir kutsal kelm almak lzumu artk hsl olmutur.
Abdlvehb rn kelm etmitir ki;
"Resl-i Ekrem (s.a.v.) efendimiz sm-i Hadi suretidir, eytn ise sm-i
Mudil suretidir. sm-i Mudil ryada bile sm-i Hadi suretinde grnemez.
te bu nedenledir ki; eytnn lem-i mnada bile olsa Resl-i Kibriya'nn sfatnda
grnemeyeceinin srr buradadr. O yzdendir ki Resl-i Kibriya'y ryada gren
elhak O'nu grmlerdir."
Aka grlyor ki hner insan anlamaktadr. lem dem ile keml buldu.
HakTel Azze ve Celle ekmel surette ancak onda zahir oldu.
Evliyaullah stlahnda; lem; nsan- Kebir'dir, o bykln sebebi sret-i
RAHMAN zerine mahlk olduundandr.
Mna itibariyle ise; sagr'dir, zirvcud- lem insandan evvel tesviye
olunmutur. Fakat insandan nce lem ruhsuz bir ceset idi. lem bir mnaya srsz
aynadr. Sret-i lhiyenin mazhar olan demin vcdu lemin srr ve cilsdr.
Ademin vcdu ile hazneler mahfuzdur, onun iin Nib-i Hak denilir.
imdi burada Besmele-i erf'in esrar zahir olur. Ciltler yazlsa Besmeledeki esrar
bu kadar zetli ve ak anlatlamaz!..

-24-

Bu erh eylenen den sonra;

deme Hak Tel'nn halfesi, naibi denilmesinin srr nedir? sorusu sorarsanz
cevabmz;
Cenb- Hakk Azze ve Celle Esm-i lhiyeyi deme teslim etmitir!
Ve lekad kerremna beni deme alemel esma kllh Sonra deme kendi
ismini sormutur. dem (a.s.) lemlerin Rabbine u cevb vermiti.
Y Rabbi! Sen ne bildirirsen ben onu bilebilirim. Sen bir eyi unutturmay
murat buyurur isen ben onu nasl bilebilirim?
Cenb- Hakk, bu cevp zerine hakikaten kulu demin hazneler muhafz olmaya
lyk bir vct olduuna kanat getirip ona Niblik, Halfelik tevcih buyurdu.
Yukarda da iaret ettiimiz gibi Besmele-i erf'in srr buradadr.
Bir kul Mevlnn gzel ve ltf ismi anldkta kendisini unutur ise o ii bizzat Hak
Tel yapar.
Yani; ksaca deriz ki;
Esasta syleyen Hak'tr,
Dilim bir tercemn olmu.
Demek oluyor ki Besmele-i erf bu srda mndemitir. Esasen bu zet hlindeki
sr yce veli Abdlkerm Ciyl Hz.'nin Elkehf Verrakym'inde tafsilen mevcuttur.
Tbir caizse o eser bu srrn bir nevi tafsilidir. dem (a.s.)'in Kenz-i Haf Gizli
Hazne oluu hakikati ister istemez bize u hakikati hatrlatt:
Zt-t Hakka Mustafa esmaya demdir emin.
kisinden zahir olmutur ulm- enbiy.
te insan, gerek dem budur, Hak Tel Azze ve Celle'nin haznesinin emn bir
haznedrdr.
Buraya kadar verdiimiz izahattan da anlalmaktadr ki, Elkehf Verrakym, kefe
ve zevke mteallik asardan bulunmakla onu tercme etmek biraz olsun tasavvuf
lezzetinde zevki yb olmakla mmkndr.
Malm ya; Men lem yezk lem yref Tatmayan bilmez.
Bu lmsz eserin Trkeye terceme edilmesi ve baslmas iin gayretkr olan
nair elbet ehl-i hakikat indinde makblin-den olur.
Zira; bir kor gibi yanp yakmadka ne bu eser, ne de bu snfa dhil olan eserler
terceme olunabilir, ner edilebilir...
Ayr bir bahiste de Elkehf Verrakym'in nahv tahlilini ve kssasn dile getireceiz.
Szlerimizi yle bitirelim:
Klsam tartk-i hak i kata rh- mecaz
Efsne bahanesiyle arzetsem rz
Leyli dili ile vasfm etsem gz,

-25-

Mecnn dili ile eylesem arz- niyaz.

Besmele-i erfle baladmz Besmelenin Esrar naml eseri bitirirken lemlerin
Rabbi Hak Tel'ya hamd- senadan sonra kelm Mahbb- Yegnesine ve l-
ashabna sonsuz salvat- erfelerle nihyetlendiririz.
ALLAH VELYYT-TEVFK
Cenb- Hakk Azze ve Celle baarnn dostudur.
Eseri Sadeletiren
M. Yulug

-26-

GR
ELKEHF VERRAKYM F ERH
BSMLLHRRAHMNRRAHYM
Elkehf Verrakym f erhi Bismillhirrahmnirrahiym ismini tayan yce vel
Abdlkerm Ciyl (k.s.) Hazretlerinin mbarek eserinin terceme, erh ve izahna
geiyoruz:
Bu ksmda Besmele-i erfin erhi konusunda Besmeledeki her harfin ve
bahusus dilimiz dnd kadar anlatlmak murad edilen esrarna ilieceiz... Bu
terceme ve izahlar yaparken de; Elkehf Verrakym'in Araba esas metnindeki seyri
takip edeceiz. Hakikatta sonu olarak harflerdeki srlar aklamaa varan konular
kolay ihata edilecek mevzular deildir. Bunun gln anlamak iin bu vereceimiz
izahat yeterlidir sanrz.
unu iyi biliniz ki; Esrr- hurf (harflerdeki gizlilik) ilminin yedi tl sahibi velsi
Muhyddn ibn'l Arab (k.s.)'nn Ft-htl Mekkiyye"deki telmih iartn deme
zahir ulems ve hatt bazen zahir bilgisine shib olmakla beraber, tasavvuftan da bir
nebze bilgisi olanlar dahi anlayamazken Bismillhir-rahmnirrahiym'deki harfler
keif yolu ile dile getiren yce vel Abdlkerm Ciyl Hz.'lerinin de anlalmas kolay
olmayacaktr.
Hemen ilve edelim ki hakikatta bu harfler bir araya getirildiinde: dem (a.s.)'daki
srr- demiyyet aikr olur.
Srr- dem'den haberdr ol selmet bundadr.
dem (a.s.)'n ilh ak ile hayran ve sergerdn bir tavrla;
Y Rabbi! Sen neyi bdirirsen ben ancak onu bilirim, neyi unutturmazsan onu
hatrlayabilirim, gayrisini bilmem deyiin deki irfan ve teslimiyeti Hazn-i lh lh
hazinelerin mutemet emni yapmtr.
Bu yzden dem (a.s.) Nib-i lh ve Halfetullah olmutur.
Tekrarlayalm Bismillhirrahmnirrahiym'in lfz- cel-linin hurufat topluca bu
srr ifde buyurmaktadr.

-27-

Bizim arif ve k irimiz Fuzul'nin aadaki msralarnda bu hakkat dile

getirilmitir.
yle sermestem ki idrk etmezem dny nedir?
Men kimen saki olan kimdir mey sahb nedir?
Geri canandan dil i eyd iin km isterim
Sorsa canan bilmezem km dil-i eyd nedir?
Yukarda iaret ettiimiz gibi Cenb- Rabbllemn Hz. dem'e adn sorduunda:
Bilmiyorum Y Rabbllemn, zira ben ancak Senin bana unutturmadklarn
bilebilirim, demitir. te burada iaret ettiimiz bu srrn tecellisidir.
Esrr- hurf neden bu nisbette knhne eriilmesi g konulardr? Yine bu
hususta eyhl Ekber'in kefe mstenit beyanlarn dinleyelim:
Hereyden nce esrr- hurf ledn ilmi sahasna girer. Bu ilim ilm-i Hakk'tr. O
ancak insan- kmil ve tevbinun fem-i muhsininden renilebilir.
Pir nnde okuyan btharf akn namesin
Bzebn lal eyledi cmle cihan a nmesin.
Malmdur ki Kur'n- Azmn'da hibir sre, yet, hatt harf yoktur ki zahir
mnasnn yannda bir de btn mnas olmasn. Hz. eyh-i Ekrem harfler hakkndaki
esrar yle zetliyor:
Harflerin tab ve mahrelerinden ayrlklar vardr, kiminin tabiat ylis, kimi basittir.
Kendilerine gre bu ne nefisten evvel taayyn eden (ELF)'tir. kinci taayyn (Be)'dir.
(ELF) Zt- ahadiyete, (B) de vahdaniyete iarettir.
Abdlkerm Ciyl Hz.'leri kitabnn banda Zt- Bahta temas buyururken O Zt-
Akdes-i Elhamdlillhillez karnini min knh zt elkminifi ama' diye tavsif
ediyor.
Burada Zt- Bahta am'da yni Hakikat- Muhammediye kendi hsnn
mahede buyurup lemlere vcd vermeden evvelki tecellileridir.
Ancak Resl-i Kibriya'nn Hakikat- Muhammediye aynasnda hsnn temaadan
sonra

KN!.. nsan- Kmil emri ile 18 bin leme vcd vermitir.

yinedir bu lem her ey Hakk ile kaim,

Mir'at-i Muhammed'den Allah grnr dim.
Bu itibarla u msralar bize akn hakik ve mecaz tecel-liytnn nemini gsterir.
Ey gnl gel gayndan ge aka eyle iktid
Zmre-i ehl-i hakikat ak eyler mkted
Cmle mevcdt malmata ak akdemdrr
nk akn evveline bulmadlar iptida.
Hem dahi cmle fena buldukta ak dim kalr
Ol sebepten dediler kim aka yoktur intiha.

-28-

Yine Elkehf Verrakym f erhi Bismillahirrahmnirra-hiym adl eserin Araba

aslnda Ahmediyyet srrna iaret edilirken adet u beytin maznunu dile getirilmektedir.
Bir dr (inci) dedi in-i vahdet,
Mevc-i Ahadiyyet Ahmediyyet.
Ahmedh hamdih f nefsih diye balayan cmlede Zt- Bahtn Ahmediyyet
srr ile kendi zt- akdesini medih etmektedir. Bu da ehl-i hakikat iin pek tabidir.
Zra; Resl-i Kibriya Hakikat- Muhammediyye olmak itibariyle merkezi hakiknin
rkndr.
Enbiynn smn HAKK gibidir szleri,
Evliyann szleri tezyindrr etme gurur.
Bu hakikatiar renmek iin evvel rh- sultan demek olan nefsimizi bilmemiz
icb eder.
Men arefe nefseh fekad arefe rabbehu Nefsini bilen Rabbini bilir.
Sen nefsini bilmeden Sbhn arzularsn.
Solar kim bilmedi nefsin areften almad dersin;
Deildir Hakk'a arifler z'n bilmez yalan syler.
Buraya kadar nakledilen evliyaullah'a ait hakik erbabnca zten malmdur.
Arife bu sz yn,
ll avamdan gizlidir.
Merteb-i hakikatta eyhl Ekber ve emsali vellerin syledikleri avamn ihata
edecekleri konular da deildir.
rifibillh zevatn keif ve zevk ile hsl ettikleri ilmi bu zevk leminde bz szlerle
erata aykr olarak syledikleri kelmlar mevcut gibi grnr, hakikatta bu kelmlar
erata aykr olmayp, tpatp uygundur, t kendisidir.
Amma; dar dnceli kimseler kendi gr llerine uygun gelmediinden bu
eit szleri kfr sanrlar.
bni Haldun bu konuda yle der...
Sofynun keifle yce hakikatlarn tahkiki ve evrenin yaratl konularna bir
ok szleri mtebiht nevindendir. Zra bunlar onlarn elinde vicdan olmakla bu
konuda zevk ve kefe erememi olanlar, bu hakikati anlamaktan yoksundurlar, elfaz ve
lugt ile mnalarn anlayamazlar.
Bize kalrsa, eer san rifibillhn szlerinden eriatn zahirine uygun bir sz iitir,
ondan faydalnabilirsen ne gzel, fakat edemediin takdirde susman evldr.
Unutmamak gerekir ki Resl-i Kibriya bir hads-i erflerinde:
Men ezli veliyyen ve fekad zenth bi harb buyurmulardr. Yni: Kim
benim velme eziyet ederse, ben ona harp iln ederim mel-i erfindedir.
Byle bir lh kahra lyk olmamak iin evliyaullah'a dil uzatmaktan dikkatle
kanlmaldr. Yine hi akldan karmamak gerekir ki; bir rifibillh hi bir zaman
erata aykr sz sylemez. Bir ok zahir bilginleri (maazallah) evliyullahn bu gibi

-29-

kelmlarn
anlayamadklarndan
gstermilerdir.

onlarn

kfrlerine

hkmetmek

gafletini

eyhl Ekber Muhyiddn ibn'l Arab Hz. gibi bir ok rifibillhlar, dar kafal
kimselerin saldrsna uramlardr. Bu konu merhum smail Fenn Bey stadmzn
Vahdet-i Vcd ve Muhyiddin Arab adl aheserinde enine boyuna tartlmtr.
Ne yazktr ki bu nl eserin tetkikinden anlalaca zere Sadettin Teftezn ve
Aliyl Kar gibi zahir bilginleri dahi yce vel Muhyiddn Arab Hz. hakknda kt sz
syleme gafletinde bulunmaktan kurtulamamlardr.
Bu vesile ile Niyazi Msr Hz.'nin u beytini nasl hatrlamazsn?
Msriye svsn ol az Allah demek bilmez ola.
te ehlullaha dil uzatmann bu gibi avkibi davet edecei anlalr. Meer esiz
gnt eri Yunus Emre ne kadar hakl imi:
Bir sinek bir kartal sallad vurdu yere, Yalan deil gerektir ben de grdm
tozunu.
Ve ayrca:
kdm erik dalna, anda yedim zm.
Gerek, hakkat grnnn aksinde tecelli ettiinin beyn.
Bu arifane beyti biraz aklayalm: Bu beyit bir zamanlar mnas g anlalr bir
hviyet iktisab etmitir ki, ngiliz arkiyat Enstits uzun sre bu beyitin mnasn
verebilmek iin toplantlar yapmak zorunluunu duymutur.
Yukarda anlan beytin mnas udur:
Zahir bilginin yannda ilm-i zahire gre bir sinek saylan en mptedi dervi bile bir
gstermelik kartal olan en nl zahir limini sallar yere vurur.. demektir.
Seza Glen Hz.'nin buyurduklar gibi hakikatta:
Girenler mekteb-i dflde okurlar dersi bi tlim,
Sezai bunda annn aklla itihad olmaz.
Yine bunun gibi ne rtbe nl bilgin olursa olsun lm-i Hakikat indinde zahir ulems
ocuk mesabesindedir.
Ederdim sille-i nutkumla te'dib amma
Hakikatta ocuktur yaptn bilmez cell etmem.
Cneyd-i Badad (k.s.)'nin u kelm- kibar ne manaldr:
Bir kimse bir derece-i hakikata vsl olsa ol (Sddk)'a bu makama eremeyenler
zndk der.
Biroklar chilleri fesada drmemek iin bu gibi vellere son derece kalben sevgi
gstermekle beraber zahirde aleyhlerine atar gibi grnrler. Aaya aldmz beyit
bunu ne gzel ifde etmede;

-30-

Vahdet ire in idi Sezai bana yr,

imdi kesrette tegafl eyledi amma neden.
Nitekim; llme zzetin bir yerde Muhyiddn ibn'l Arab'ye zndk diye barm,
dier bir yerde ise, ona:
- Kutub kimdir? diye sorduklarnda
- Muhyiddn ibn'l Arab Hz.'dir. demitir.
rencileri:
Efendimiz evvelce ona zndk diyordunuz, imdi nasl olur da sddk ve zamann
kutbu olur? dediklerinde Allme zzetin:
Ben eratn zahirini korumak iin ona zndk dedim. nk chiller onun yce
szlerini anlayp derinliklerine inemezlerse kendilerini kfre srklerler diye korktum.
Halbuki Muhyiddn ibn'l Arab Hz. arifler ulusu zamann kutbudur! demitir.
Abdlkerm Ciyl Hz.'nin eserinin tahliline dndkte grrz ki, bu eserde u ana
gre yer verilmitir:
Bir hads-i erfte iaret buyurulduu gibi, Kur'n- Kerm'de ne varsa hepsi Ftiha-i
erfte mevcuttur.
Ftiha-i erfte ne varsa hepsi Bismillhirrahmnirrahiym'de vardr.
Besmele-i erfte her ne mevcut ise

(BE)'nin altndaki

NOKTA'dadr.
Elkehf Verrakym'den bz paralar alarak dncelerimizi zetliyelim:
Hazret Ahmediyyet srrn bakn nasl ifde buyuruluyor:
Ahmeclih hamdih iinesih
Burada El Kehf'te Resl-i Kibriya'nn mbarek ismine iaretle Hak Tel Azze ve
Celle onu methederken Hakikat- Muhammediyye delaletiyle kendi akdes varln
medh buyurmaktadr. Nitekim tekriren arz edelim:
Hazret-i Hak olunca meddahn,
Nice medheyleye seni Yahya.
eyhlislm Yahya Efendi
beyti bu srra iir eklinde baka bir vehe ile iaret buyurmaktadr.
Bu vesile ile u srda nmyn olur:
Bir dr (inci) dedi in-i vahdet,
Mevci Ahadlyet Ahmedyyet.
Meali lisi:
Birliin ins iin deryay izzette Ahadyet yni Cenb- Hakk'n tek ve bir olu
dalgas ile Resl-i Kibriya'nn Ahmedyyet dalgalar ayndr.
Resl-i Kibriya o nisbette ycedir ki, kendileri, Merkez-i Hakikatin rkndr.
Elkehf Verrakym'de melen yle buyurulmaktadr ki bizim evvelki mruztmz
dile getirmektedir.

-31-

Bismillhirrahmnirrahiym'in erhine gelince: Hz. Muham-med Mustafa (s.a.v.)

yle buyurmulardr:
Semav kitaplarn hepsi Kur'n- Azmn'da mevcuttur!
imdi Elkehf Verrakym'in takip ettii seyre devamla izah buyurduu hususlar
sras ile anlatalm:
Abdlkerm Ciyl (k.s.) yle buyuruyor:
(Be)'nin altndaki nokta Cenb- Hakk Azze ve Celle'nin yce kitabnn her
sresin de mevcuttur. Her harf aslnda nokta'dan mrekkeptir. Hz. Nokta her harfte
zarur ve mevcut olduu gibi her srede de (Be)'nin tecelliytn mahede edersiniz.
Buna Sre-i Berat rnek olarak gsterilebilir. Elkehf Verrakym F erhi Bismillhirrahmnirrahiym bir hads-i erfte bu
konuda iaret buyurulan hususun araba metni yledir:
n klli Kur'n fil fatiha ve hiye fil besmele ve hiye fin nokta.
Tpk bunun gibi hi bir tecezzi gstermeden (zorlua dmeden) Hakk Tel Azze
ve Celle de aynen (Nokta) misilli her eyde mnceldir.
Abdlkerm Ciyl Hz. bu hususa arapa metinde yle temas buyurmaktadr:
Fen nokta iretn il ztullah.
Meali: Nokta AllahTel'nn ztna iarettir. (Nokta)'nn bir zellii de her harfin
cevher-i basiti oluundandr. Tpk Hd-Lemyezet gibi. Bunun iindir ki biz her vesile
ile nokta'ya Hz. Nokta demiizdir.
Noktay fehm eylemektir Hm irfandan garaz.
Baka bir deyile de Hz. Ali (k.v.) yle buyuruyorlar.
El ilm noktatnfekesserehml chiln lim bir noktadr, chil onu
oaltr demektedir.
Besmele-i erfteki (BE) harfi hakknda Abdlkerm Ciyl Hz. yle buyurmaktadr:
(BE) harfini Cenb- Hakk Azze ve Celle Kur'n- Kerm'inin her sresinde
seninle o zt- akdes arasnda bir hicb olarak gsterir. Bu bir bakma senin vcdunun
muzlim oluuna iarettir.
Bu bbta Nev'nin u beytine iaret etmeden geemiyece-iz:
Ferhad'a z vcdun dalarca hil idi,
ciz deildi yoksa ol Bistn elinden...
det budur en sonra gelir bezme ekbir;
Gnldendir ikyet kimseden feryadmz yoktur.
Elbet dier hurufat nrn olduu hlde bunun zulmn oluu bir srr hikmete
mstenittir.
imdi Bismillhirrahmnirrahiym'deki (Elif)'e geiyoruz:
nneh vucuduke fe hve zulmn vel baki cemihi nrniyyn.
(Elif) lfetten mtaktr.

-32-

 Elif f nefsihi mtkllfe.

Bu konuda Muhyiddn ibn'l Arab Hz.'nin Ftuhatnn 271. babnda lfet hakknda
yle buyurmaktadr:
Aralarnda mnsebet olmayan insanlar birbiri ile lfet edemezler. lfet insan iin
cem noktas ve nisbetidir. Halik ile insan nisbetinde lfet ve nsiyet Cenb- Rabbl
lemn'in in san kendi sureti zere halk buyurmasdr. Hibir mahlka nasib olmayan
btn lh esma insanda zahir oluyor. Bu suretle arada kurulan lfet illiyyeti sevgi diye
de mnkalib olmakla derin rabta hsl oluyor... Yani;
nnallahe haieka dem l suretini Cenb- Hakk demi kendi sureti zere
yaratt buyurulmutur.
Elkehf Verrakym'de (Elif) hakknda u dncelere yer verilmektedir:
Elif beynel cemizztihi ve cemis sftihi
Meali: Elif, cemi arasnda "O"nun btn sfatlarn toplar cem' eder... Amma, unu
da iyice bilesin ki Hakk Tel Azze ve Celle'nn tam tecellisi insan yzndedir. Ztnn
knh ve tm nitelikleri-sft ondadr anlamna gelir ki aadaki arifane beyitte de bu
hakikatin ustalkla dile getirildiini grrz.
Mazhn tm vel insan yzdr phesiz,
Knh zt ve sfat cmle yezdn ondadr.
Msr Niyazi
Aadaki araba beyit de bu hakikati ifde etmektedir:
Hzel vucdi taaddd zhir,
Ve haytkm m fihi ill entm.
fde buyurulmak istenen husus ise bu okluun zahiri olup, hakikatta tek bir
vcd-u Akdes'in tecelliyt olduuna iaret edilmektedir.
Bizim mutasavvf ve arif airlerimizin de bu konuda syledikleri ok nefs beyitler
vardr. rnein;
Mekteb-i irfan iinde dersi vahdetten alan,
Okudu bildi nedir bu kesretin hengmesin.
Mnas: rfan okulunda birlik dersi okuyan; bu okluun neden ibaret olduunun
hakik mhiyetini anlar!. demektir.
Elifde bir bakma btn harfler mevcuttur. Eldal, Elzl, El-ray, Elvav gibi... te (Elif)
kemli ile btn bu harfleri mnalandrr.
(Be)'nin ikinci bir mnasna bu vesile ile dnp iaret edelim: Hakk' izhr etmekte
oluudur.
Bir de (Be)'nin ok nemli lednn bir mnasna da iaret edelim. Bu nkte ok
anlamldr. Besmele-i erfte

(Be)

(Sin)'e bitiiktir.

Bu bizi lednn ilimde u sonuca vardrr: Mademki

etmektedir, bu srrn lbb zerinde nemle duralm:

-33-

(Sin) Allann srrna dellet

Elkehf Verrakym'de yle denilmektedir;

Bilesin ki Srrullah'dan ibaret olan insandan murad ki Cihan Serveri Hz.
Muhammed Mustaf (s.a.v.)'dir. Bunun byle olduuna en byk dell

(Y-Sin)

sre-i cellesidir.
Y-sin: Ey insan (Y insan) demektir ki muhatab Resl-i Kibriya'dr. Yani;
Y insan! Ayn zti vel Kur'nil hkm
Meali: Ey benim ztmla zt olan insan Kur'n- Kerm de seninle ayniyyet
arzeder, anlamnadr.
Hz. Ali kerremullahi vehe de kendisine kar mzraklarna Kur'n- Kerm'i takan
hasm askerlerine:
Ene Kur'n ntki Ntk- Kur'n benim buyur mulardr.
Bu konuda Muhyiddn ibn'l Arab Hz. Hilkat- dem dem (a.s,)'n
yaratlmas'na dir Fthtl Mekkiyye'nin 664. sayfasnda bu hakikata yle temas
etmilerdir:
Allah Tel Azze ve Celle kendini bildirmek iin insan yaratt, Biz insan ibdet
etsin diye yarattk mealindeki yet-i kerme bu hakikati anlatmaktadr. Mfessirnden
bni Abbas Liybdn kelmn, yni Bana ibdet etmeleri iin kelmn Liyrifn
Beni bilsinler diye terceme etmilerdir.
Bu hakikati veciz bir ekilde ifde eden u beyti almadan geemedik:
Himmetin bu ola kim dim Hakk anlayasn,
Hakk bilmekten ye olmaz iki lemde sevab.
Meali: Himmet ve gayretin daima Hakk Tel Azze ve Celle'yi anlamak olmaldr.
ki lemde Hakk't bilmekten byk sevab olmaz demektir.
Knt kenzen mahfiyyen... Ben bir gizli hazne idim bilinmek istedim,
muhabbetimden kinat halk ettim
hadsi kudssinde de bu srra iaret vardr.
Buraya kadar erh eylenen grleri yle zetlemek mmkndr:
Elif Gayri ahadiyyete ve O'nun srrna tanklk ettii gibi (Sin)'den sonra gelen
(Mim) de ibaretl aynl vcddur. imdi bu konular biraz daha aklayalm.
Bismillhirrahmnirrahiym'deki (Be), (Sin), (Elif), (Mim) v.s. harfler birer medlfe
dellet eder. Buraya kadar verdiimiz izahattan nokta (Hazret-i Nokta)'nm; Elif, Be, Mim
ve Sin'in dellet ettii mnalar aklanmt.
(MM) bir bakma da Hz. Muhammed Mustaf (s.a.v.)in pk rh'udur, Rh-u
Klliyye'ye kavumu ruhlardr. [Burada Hakkt- Muhammediyyeye temas
buyruiduu phesizdir.]
Elkehf Verrakym'in zerinde nemle durduu en yce konu ALLAH ism- erifini
tekil eden harflerin lednn mnalardr.

-34-

ALLAH ism-i cellinin asl (EL LHE)dir. Ortada ki, (ELF) kaldrld gibi
(LM)da idgam olunmutur. Byle olunca da hakikatta ALLAH ism-i erfinin u
harflerden mteekkil olduunu mahede ederiz:

Elif

Lm

Elif

Lm

He

Vav

Burada yedi sfat bulunmaktadr... Yani; her bir harfe Hakk Tel Azze ve Celle'nin
bir sfatn izafe etmektedir ki, bu konu ilm-i lednne taallk eylemektedir. Tabi bunu
bilen bilir!.. Bilmeyen gafil inkr eyler...
Zira; Efendimiz (s.a.v.) Kur'an- Aziman'n her sre, yet ve harfinin bir zahiri
birde btn mnas vardr... buyurmutur. Btn mnasn ALLAH ilminden nasipkr
olanlar bilirler ki; Bu lem rten esrar perdesini amak imknna sahip olan hakkat ehli
zatlarn grebildii baz esrar dr ki (sr.,) ledn ilmi ile hurufata ehl olann mkamatna
binen zlr...
Mislen: Hurf sultn Muhyiddn ibn'l Arab Hz. gibi ev-liyullah; Beldetn
tayybe yetn yet-i kermesini ebced hesabna vuran arifler 857 hic senesini
karrlar. Bu ise stanbul'un fethinin trihidir.
Ayrca; Muhyiddn ibn'l Arab Hz.'nin eserlerinde Rus kavminin bozguna
urayma dir bahis buyurulmaktadr ki ebced hesab ile 1321 Hicr senesinde RusJapon harbini meydana kartmaktadr.
Esrr- hurf byle nice srlar ihtiva eder. Bu sonsuz ilim trl ekillerde tecelliyt
gsterir.
Zira; lemde hibir ey yoktur ki lemlerin Rabbinin tebih etmemi olsun, bunu
telmih buyuran yet-i kermede:
Onlarn tebihini anlayamazsnz kudsal kelm ile ite bu srra iaret
edilmitir.
Nitekim Mehmet Ali Ayn stadmz eyh Ekberi Niin Severim naml
aheserinde byk velnin kinatta cansz saydmz eyleri de zruh olduuna iaret
eder ki pek dorudur.
Muhyiddn ibn'i Arab Hz. yine yce eserlerinin birisinde: Arzn (yeryznn)
de kendine mahss bir ilmi vardr buyurmulardr ki pek dorudur.
Bu konuya bil-vesle tekrar dnmek zere tekrren Elkehf Verrakym'in ALLAH
ism-i celinin hurufat hakknda verdii izahat inceleyelim:
ALLAH kelm- mbrekinde ilk harf (ELF)'tir. Bu harf Hd-i Lemyezel'in
(HY) sfatna tekabl etmektedir...
yle bir Hy sfatdr ki btn mevcudata sridir, tpk (Elif)'in btn hurufatta
nmeyn olduu gibi... lk (ELF) rde sfatna da taallk etmektedir.
kinci (ELF) ise Hd-i Kerm'in sonsuz kudretine, kinci (LM) ilmine,
nc (ELF) Nutk ve itme kudretine yni Semi' ve Nuk olduuna iarettir.
Yedi harfden mteekkil ALLAH Zlzell'in ismi yedi harften mteekkil oluyor ki

-35-

(altnc) harf olan (HE) ise Basar kudretine taallk eylemektedir.

(VAV) harfinin bir zellii vardr: Bu konuda Elkehf Verra-kym'e u lednn
grlere yer verilmektedir:
Miri il kelamullah tel
Bu harf lemlerin Yce Rabbinin Kelm srrna taallk ve iarettir.
Kur'n- Azmn'n Yce Mlikimizin bu esmasnn kud-sal tecellisi olduu bir an
tefekkr edilirse...(dnlrse) durum daha iyi anlalr.
Elkehf Verrakym'in AR hakkndaki lednn izahat tasavvuf klarn cidden
tatmin edici durumdadr. yle ki;
Arlem-i kebrdir Rahmann istv mahallidir. nsan ise lem-i sagrdir. O
dahi Cenb- Hakk Azze ve Celle'nin is tv yeridir, Zra demi kendi suretinde
yaratmtr. Bu mevzuda Elkehf Verrakym'in araba asl metinden aadaki satrla
yazy ziynetlendiriyoruz:
Etar hve! leml kebr ve hve istvr rahman vel insan hvel
lemssagr ve hve mahalli stvar rahman leinnehu halekallah deme ala
sretihi fanzur il hazel alemssagrl latfl insan.
Meali: Ar Cenb- Hakk Azze ve Celle'nin istv yeri olan byk lemdir, insan da
Allah Tel'nn istv mahallidir. Zra Hakk Tel demi kendi suretinde yaratmtr.
Sen insan denilen ltif varla o lem-i sagre bak.
Elkehf Verrakym'de Abdlkerm Ciyl Hz. bu inciieri erbb- irfann nazarlarna
arzettikten sonra hakik lem-i kebr'in lem-i sagr olan (nsan) olduunu sylyor ve
ilve buyuruyor:
Nasl oluyor da lem-i sagr olan insan, lem-i kebr oluyor...? diye bir nkteyi
gzler nne seriyor ve bir kere bunu tefekkr eyle... diyor.
Bunu anlamak iin,
Ben hibir yere smadm, ancak m'min kulumun kalbi beni istiab etti
mealindeki yce yet-i kermesini hatrlatyor.
Resl-i Kibriya'nn her eyin zt- pkinde mndemi Adem'de olduunu anlatan u
mbarek szleri ne derindir...
Limaallh srrna erdiim anlarda ne melike-i mu- karribn ne de
gnderilmi Hakk Reslleri'nin hi biri bana yakn olamaz Efendimiz (s.a.v.)
buyuruyor.
Bu suretle de tasavvufta Allah'la beraber olmak anlamna LMAALLAH
gizliliini erbabna aklam oluyor.
Elkehf Verrakym'de ayrca yle de buyuruluyor:
Arif yle bir ar'tr ki onun vs'atini (geniliini) grnce lem-i kebr demee
mecbur kalrsn!..
Bu konuda Hz. Ali (k.v.)'nin u iiri lem-i kebr olan insan ne gzel ifade etmitir:
Ve tahsebu inneke cirmn sagrn,
Ve fike intevel leml ekber.

-36-

Yani;
Sen kendini kk bir ey sanrsn, halbuki lem-i ekber sende gizli, durulmu...
saklanmtr...
Bu esrara pek tabi vkf olmamakla beraber; Garb filozof ve mtefekkirlerinden
Pascal'in sz de ok manidardr.
Usuz bucaksz lemler, madd evren byktr, fakat vicdan ve uur sahibi
insan ise hepsinden byktr.
Buraya kadar verdiimiz izahat bile, insann ne byk ni'met ve mazhariyete
erdiini gstermee yeterlidir. Sanrz nemli olan insann, kendi kadr- kymetini,
deerini bilmesidir.
Yani; HALFETULLAH olduunu anlamas ve buna lyk olabilmek iin de
kendisine Peygamber Efendimiz (s.a.v.) tebli ettiklerini yerine getirmesi gereklidir.
Bu konuda u yet-i kermeyi;
Ve lekad kerremn beni dem (Biz demoluna kerem kldk..) hatrlamak bile,
lutfunun krn her zaman edadan ciz olduumuzu gsterir.
nnelleziyne ybyinke innem ybyiunellah ite bu yet-i kermede
apak Cenb- Vcibuf Vcd, Resl-i Kibriya's sevgili Habbine:
Sana biat edenler (tahkik ehl) ALLAH'a biat etmilerdir. buyurmaktadr.
Bu konuyu imdilik burada noktaladktan sonra Elkehf Ver-rakym hakknda bz
dncelerimizi arzedmeden geemeyeceiz;
Evet bizim, Elkehf Verrakym f erhi Bismillhirrahmnirrahiym adl yce
eserin yalnz tercme edilemiyece-ini, her satrnn ayn zamanda terceme ile beraber
erhinin de yaplmasnda zaruret grmemiz sebepsiz deildir.
Bizzat eserin araba aslndan aynen aldmz u cmleler bunun en ak delilidir:
z reca klli il rabbih f yevml kyme ysr fen mahz labki fh
ill hve f hviyyetih leyse leh fihim nazar b hilfl insan.
Cmlelerinden; ehl-i hakikat olmayanlarn ayaklarnn kayaca aikrdr...ki
yukardaki cmlenin metni zahir mnas ile insanla cemd ve hayvan arasnda tecelli
ynnen pek ak olarak (ve nefaht fih min ruh)'(biz insana ruh'umuzdan nefy
ettik...) ayet-i kerime'ye mazhar demle dier mahlkat arasnda kaln izgilerle ayrm
yapmam gibi grnyor. Tabi bu zahir mna, yoksa ruhun bekasn bu dnyda iken
yaayan yce velnin kasd bu deildir elbet.
Ancak, sdece (b hilfl insan) ibaresi srf terceme olarak bunu uml ile
anlatmaz gibi grnyor, bu itibarla lednn bir mna tayan bu ibarenin uzun erhine
ihtiya vardr. Ve bu kat'dir.
te bu misl bu eserin sdece terceme edilemeyeceini izaha yeter sanrm, aksi,
mertebesi msait olmayanlar ma-azzah helka gtrr.... zellikle tekrar vurgulamak
isteriz ki; ehlullah mezhebi olan VAHDET- VCD erbabnca anla-tlmazsa iyi
anlalmayan noktalar insan helka mncer klar. Bu srra yukarda da iaret etmitik.
Ehlullah bu sebeb dolaysyla bunu mezlka-i akdam addederler. Yni ayak
kaydna niteliktedir... Bu da u demektir ki; bu yola kanlar her bir blgelerde saysz
tehlikeler (eytann ve eytann askerlerinin oyunu beklemektedir..

-37-

Hsl: Bu ie lyk ile vukuf peyda etmeyen kimseler vahdeti iki trl anlam olup:
Bir ksm (Heme Ost iz Heme Ost) yni, her ey Allah'tr. Dierleri ise (Heme der Ost)
her ey Allah'tadr, derler,
Mutasavvifn-i kiram ise vahdeti bir akl ii olmayp Men lem yezk lem yref
Tatmayan bilmez fetvas nca bir zevk ve keif kabul buyururlar. Bunun lisn (kl) ile
anlatlmas ok zor, hemen hemen de imknszdr.
Ekbr-i sofiyyeden (yksek makama ermi zt') ok byk bir vel bunu teyid eden
u mbarek kelm irad buyurmulardr:
Bu iler kl ile anlatmakla olmaz, rbta-i erf ve zikirle perdenin arkasnda
zuhurata intizrla olur!.
air ne gzel demi;
Ola kim Hakk'tan yana gnlnden ola fethi bbla
Yani; gnle Hakk Tel canibinden kap almakla, ilhi ilham ile olur.
Kellimn ns al kadrin uklihim "nsanlarn idraklerine (kapasitelerine)
gre (anlaylarna gre) konu!.." hads-i erfi mertebelere riyeti mir ne yce bir
emir ve iarettir. Anlayana ne mutlu...
imdi naizane bir yorumla Elkehf Verrakym cmlesinden bizim anladklarmz
anlatmaya alalm:
Aslnda btn neb ve veller gibi btn ehl-i imn gibi Ab-dlkerm Ciyl (k.s.)'nin
de erbabna aka syledii,
Rh'un lmszl ve bekas'dr.
Bu lmsz olan rh: Rh- sultan, Cenb- Hakk Azzeve Ceile'nin insana kendi
ruhundan nefhettii ruhtur.
Elbette b hilfl insan'da anlatld gibi bu yn ile, yni ebed hayta
mazhariyyeti itibariyle dier btn mevcudattan farkldr.
Gel nefht fih min ruhunun anla srrn;
Kimse bulamazd hayat baki ol dem olmazsa.
rifnn beyt bu srra iarettir.
Mans: Gel ruhumdan ona bir nefh fledim yet-i celhile-sinin mnasn anla. Ol
nefes olmasa kimse ebed lmszlk bulmazd, demektir.
Gayet tabidir ki ruhun mahiyyeti mehuldr.
Bu itibarla Cenb- Hakk Azze ve Celte Resl-i Ekremine hitaben:
Kullirrh min emri rabbi
Yani;
Sana ruhtan sul ederlerse: O, Rabbimin emridir
(yet-i kerme) buyurmutur.
unu da hatrdan karmamak gereklidir ki bu; Kullirrh min emri rabbi seyr-i
slk erbabnca daha derinliine gnl yolu ile bir aratrma konusudur.

-38-

Bu, Allah Tel'nn dem'e fledii rh Hdi Lemyezelin kll ruhundan bir
paradr.
Bu lemde onu aslna kavuturamyan ehl-i imn da olsa br lemde aslndan
ayr kalacaktr.
Aslna kavuturanlar katre-i ummana eritirip hilkatin gayesini bulmu
olacaklardr.
Mevln Celleddin Rm Hazretlerinin Mesneviye balarken:
Dinle neyden kim hikyet etmekte,
Ayrlklardan ikyet etmekte.
Beytinde bu srra iaret mevcuttur. Yine bizim arif irlerimizden Niyz'i Misri'nin
aadaki gnlnden kopan beyiti de buna iaret eder:
Ey Niyazi katramz deryaya saldk biz bugn
Katra nice anlasn umman olan anlar bizi.
Nice fehmetsn bizi pest kate-i nizler,
Karas yok sahil grnmez nk derya olmuuz.
(N. Msr)
Her iki hlde de ruhun bekas mutlaktr.
Zten ehl-i hakikat iin bunlarn tartmas bile abesle itigal etmektir. Zira ehl-i
hakikat zevatndan olanlar haytta iken hem Hda'y grrler, hem ruhu lyemt
olarak yaarlar.
Demek istiyorum ki; Rh- cz'sini rh-i kllye erdiren eh-lullah Hakk ile Hakk
olurlar ve buna da ulamaktan dolay mutludurlar elbet bakidirler. Artk mutmain
olmulardr. Mk- ezel ile beraber olmann zevkini yaarlar.
Dierleri de elbet bakidir. Elest birabbikm'n imtihann vereceklerdir. Amellerinin
nev'ine gre Cehennem veya Cen-net'e gideceklerdir.
Rh- kll'ye mazhar olan ehl-i slk ise; fena fillh makamndan sonra BEKA
BLLH makamna varrlar.
Varlm mahveyiedim verdim, Seziye fena,
Ver beka, ztmla n nk im eyledim.
(S. Gleni)
Mnas: Sezai'nin varln mahvedip ona (fena) verdin, yleyse onu ifna (yok)
ettiine gre: Ona Zt- Akdes'n ile beka ver!.. demektir.
Bunian srf insann dier mevcudattan ayr olarak baki bir ruha shib oluu
bakmndan arzetmi olduk, yoksa Prof. Mehmet Ali Ayn stadnzn dedii gibi
Muhyiddn bn'l Arab Hz. btn mevcudatn canl olduuna kanidirler. Bu husus
esasen u yet-i celle le de sabittir.
Tsebbihi leh m fissemvti vel ard va menfi-hinne ve ilmin ey'in ill
tsebbh bihamdih ve lkin la tefkahne tesbihhim.
Mel-i serfleri:
Arz ve semvtta hi bir varlk yoktur ki Allah Zl Celli tebih etmemi

-39-

olsun. Lkin siz onlarn bu tebihlerini anlamazsnz.

Elbette bir varln Cenb- Hakk Azze ve Celle'ye tebih ve hamd senada
bulunabilmesi iin onun zrh (canl) olmas lzmdr ki eyhl Ekber Hz.'nin kefen
vkf olduu bu srra hayran kalmamak mmkn deildir.
Bu konuda ehlullahtan bir mbarek ztn kssasn nakledersek deil hayvantn
cemdtn bile ayr bir mnada zrh olduuna phe kalmaz.
stad yle anlatmakta;
Bir gn byk bir su banda bulunuyordum. Bir balk tuzana byk bir
ekmek paras koyup balk tutmak istedim. Su bandaki kovuktan Cenb- Hakk Azze
ve Celle'nin ismi olan ALLAH, ALLAH.... sayhasn iittim, adet bir zikir ve ibdet
levhas karsnda idim, biraz daha dikkatle dinledim talarn da bu zikrullaha katldn
anladm, balklardan biri bana hitaben:

Byle
bizleri
avlamakla
vakit
geirmek
Allah Zl Cellden korkmuyor musun? diye feryad etti.

sana

yarar

m?

Kssay nakleden o ri velye orada bulunanlardan bir zt:

Cemdtn lgatlar ile duydum. Zira bitkilerin, dier cemdt ve her hayvan
nev'inin ayr ayr lisnlar vardr, dedi. Yine karsndaki:
Bunlarn dil ve lgatlarn duyanlar kulaklar ile mi duyarlar? diye sorunca, o arif
kii:
Hayr kafadaki kulakla deil, kendilerine zg tavrla, dedi.
Zannederim bu kssa eyann da HY olduuna delildir.
Bir velinin bu gibi kerameti gstermesi ok tabidir. Bir kerre rh- kllye mazhar
olmas ile bunu izah mmkn ve erbabnca bu yeterlidir de.
Ayrca unutmamak gerekir ki (RH) rh-i sultan her lisn bilir, onun bu bilgisine
engel olan zulmn nefisdir.
Zulmn nefs'den kurtulduunda da, Hakk Tel ilm-i Hzri (Hzr'n ilmini) ona
ihsan buyurur.
Nitekim yukarda Elkehf Verrakym sahibi yce vel Abdl-kerm Ciyl Hz.'nin
hurufat nrn ve zulmn diye ikiye ayrmas da bu hikmete mbdenidir. Bina edilmi,
dayatlmtr.
imdiye kadar bir ok vasflarn arzettiimiz Elkehf Verra-kym'in ne nitelikte bir
eser tr (nev'i) olduu hakknda topluca bilgi verelim. Bu eser ulm-i lednnye'dendir
ve esrr- hurufat dile getiren asardandr.
Ledn ilmi zerinde ne kadar durulsa yine de az olan bir lh ilimdir. Bu ilmin
essn hereyde olduu gibi yine Kur'n- Azmn'da aramak lzmdr. stitrten
unu da arzedelim ki, zten Elkehf Verrakym sdece Besmele-i erfin harflerinin
esrarna deil Kur'n- Kerm'de yer bulan bir ok yeti cellenin batn? mnasna da
temas buyurmulardr.
Mesel (SN) harfi esrarn anlatrken yce vel Y-Sin'i erfe de dokunmu
lednn mnada izahn yapmlardr. Bunun gibi (ALLAH) lfz- cellini tekil eden
harflerdeki btn mnay dile getirip, tasavvuf hakikatna susam gnllere iksr-i
hayt sunmutur.

-40-

Ledn ilmine it u yet-i ceileyi dikkatle mtala edelim: Hazret-i Hzr hakkndaki
yet-i celle Hzr (a.s.)' vasfederken;
Ve allemnh min lednn ilm buyurulmutur.
Mel:
O'na (yni Hzr a.s.) ilm-i ledn tlim ettik, rettik, demektir. Bu hususta
kaleme alnm u araba iir bir arifin kaleminden km olmakla cidden derin
mtalaya deer.
lh ellemeni min ilmikel mahfuz,
Ve sumni bsrr ismi kel msnn.
Mel-i erifleri:
Ya Rabbi! Senin haznende gizl olan ilminden lm-i Lednden beni tlim
buyur [ret] beni msun olan ismi erifinle koru.
NOT: Bu beyit ayn zamanda bu yolda ilerlemek isteyen kimseler iin dua 'dr.
Ehlllahtan olan zat'larn birou bu duay mridlerine tavsiye etmilerdir.
Elkehf Verrakiym f erhi Bismillhirrahmnirrahiym'in erhinin zbdesi olan bir sr
burada tekrar edilmitir. Malmdur ki: Bismilihirrahmnirrahiym'deki harflerin topluca
esrar, dem'in ilh esrarn hazni, korumaya ehil oluu, halifetuflah bulunuudur.
Cenb- Rabbillemn deme ismini sorduunda, Hz. dem:
Y Rabbi! Ben ismimi unuttum, senin bana unutturmadklarn hatrlayabilirim,
demi, bu srdal dem (a.s.)' Hzn-i lh ve Halifetullah yapmtr.
te bu sebebledir ki; bu yolda yolcu olan; ve Hafifetullah olabilmenin gereklerini
yerine getiren o ilimden nasbkr olan; veraset tarki ile evliyaullahta massn ve mahfuz
olmak srrna mazhar olmulardr. Ztra onlar, neblerin vrisidir.
Yani; rf olan zmreye ait kimseler bunu bilirler.
Buna da iaret eyleyen Efendimiz Resl-i Kibriya'nn bir hads-i eriflerinde melen
yle buyurmulardr:
Ulm- lhiyyede drr meknn gibi bir ilm-i li vardr ki, onu arifi billh
olanlardan baka kimse bilmez.
Bu konuyu yce hads-i erften ilham alarak dile getiren u beyiti burada anmadan
geemiyeceyiz...beyitlerin nefasetine bakn!.
Levh-i dilden okuyup b harf savt mmlkitb,
Hakk Tel ilm-i Hdr ona ihsan eyledi,
Secdegh etti ceml-i lemi rz- ezel,
Kendye takrb iin Hakk byle erkn eyledi.
Mnas:
Gnl levhasndan mml kitabn Levh-i Mahfz'un sedasn harf siz ve kelimesiz
olarak oku. Allah ona Hzr ilmini yani ilmi ilmi ledn' ihsan etti. Alemin gzelliini y
ezelden-secdegh eyledi! Kendine yakin etmek iin Hakk Tel byle diledi...
Bu beyitte hem bir velnin yzndeki hurufata hem de esrr- lhiyyeye iaret
vardr. Ne re ki bu str avama yn deil yalnz ariflere malmdur.

-41-

Arife bu sz yn ill avamdan gizlidir.

Arifler zmresi bu bbta bir sz sylediklerinde zevk ve keif ehli onu tasdik eder,
fakat eytnn kendilerini marur kld surete tapan zahir limlerinden bzlar bunu
inkr eder.
Burada:
Yok zge ilmini inkrmz, bu ilme childir,
...msra geldi aklma, ne kadar isabet var. En canl rneini smail Fenn
stadmzn Vahdet-i Vcd ve Muhyiddn Arabi asl eseri aklmza geldi.
Her kim ki uyar akla - Bu ite zarar eyler...
...fetvsnca nice nice zahir ulems yollarn saptarak eh-lullaha hcumdan
ekinmemitir...
te eyhi Ekber (k.s.)'ya; Aliylkari ve Sadettin Tefa-zan'nin hcumlar... Bunlar
gafleti o dereceye vardrmlardr ki; Kim benim velme eziyet ederse phesiz ben
ona iln- harb etmiimdir hads-i erifini bile unutmulardr. (Euzbillh).
Bu srdandr ki bir kmil zuhur etse bu lemde
Kimi ikrar eder n kime inkr olur peyda,
lm-i ledn erbab ile ulem-i zahire (zahir bilgi sahiplerini) Eb Bekri Vast Hz.
y!e ayrt ediyor, ona gre ledn ilminin limleri elbet yzbin kerre zahir ulemsna
fiktir (stndr...). Kendileri ilm-i ledn erbabn ycelten Verrsihne fil-ilm yet-i
cellesini bu iddiasna en cel burhan olarak ileri srmlerdir. Ve ; onca, ulem-i rsihn
srrusrda, gayb ender gaybda ervh- mukaddeseleri ile rsih olanlarn kast Duyurulduunu sylemiler bununla da yetinmeyerek bu konu ile ilgili olarak ettii kelmlarn
ardndan aadaki beyit'i syleyerek anlayann anlayabilecei arifane iir lutf
etmilerdir...
Lisn akn klzveri hbn beyn Y Rab,
Lisn gayba olsun tzibnm tercman Y Rb.
Bu arada ilm-i lednde vahdet-i uhdu imdilik bir yana brakrsak dahi vahdet-
vcddaki ehlullah arasnda mizac- lfzi mhiyetinde olan ufak farklar vardr.
Ezcmle btn seyr-i slk erbabnca pek tabi ve malm olan fenafillh ve beka
billh makamlar hakknda vcd- zll tbirini kullanan yce vel Muhyiddn ibn'l Arab
Hz. bakn ne diyor:
Fena fillh, beka billh makamlar dahi gereksiz. Hakk'tan gayr varlk yok ki
onda fena ve beka bahse konu olsun. Bu grnen lem bir vcd- zill'den (bir glge
vcddan) ibarettir.
Bu arifane cmle bir bakma;
- ALLAH var idi, ondan baka bir varlk yoktu
kelmna verilen ELAN KEMAKN yni; bugn de yle hikmetini hatrlatyor.
Hakikatta; H'dan gayr yoktur ki baka bir varlk tasavvur edilsin.

-42-

ELKEHF VERRAKIYM F ERH

BSMLLHRRAHMNRRAHYM N
ARABA METN VE BZI HURUFATIN
DNDRDKLER
Bu blm de eserin ilk sayfasndan itibaren baz paragraflarn Arapa okunularn,
meallerini (lgat mnalarn) ve de ALLAH (C.C.) kalemimize izni lsn de erhlerini
(yorumlanmasn, btn mnalarna dokunacaz.
Ve arifane sylenen beyitlerden de btn mnalar ile konu ile ilgili olanlarn da yeri
geldike alacaz ki, bizim dilimizin dnmediklerini o beyitlerlen tamamlayalm,.. Allah
(C.C.) yanlla dmekten muhafaza buyursun. AMN
Hz. Abdlkerm Ciyli (k.s.) bu eserin takdimini yle lutf buyurmutur.
Ve sallallah tel seyyidina Muhammedn ve al lihi ve sahbihi ve setlim... Kitabe!
Kehf Verrakym f erhi Bismillhirrahmnirrahiym. Bieyhl imam ekmell ferdl
ferid seyyidi eeyh Abdlkerimi Ciyl (k.s,) Allah Tel nefseh ve nuru rahmetihi Amin. (1)
Eser ayrca u arifane balklar da ihtiva etmektedir:
Kavleh ahazallah eyli eclillhi.
Bu ksmda ise Resl-i Kibriya'nn bir hads-i erifi nakil olunmaktadr ki melen:
Semav kitablarda mevcut olan her ey; Kur'n- Azmn'da, Kur'n-
Kerm'deki herey Ftiha-i erifte, Ftiha-i erifteki her husus Bismillhirrahmnirrahiym'de mevcuttur. Bunun gibi Besmele-i erfin esrar da noktadadr
buyurulmaktadr.
Bundan sonra Hz. Nokta'nn esrar ve hakikat- Muhammediyyeden bahsolunmaktadr, bu konuda araba asl metin yledir:
Kavlehu ve kezakel hakikatl Muhammediyye halekal lem... felem innel
hakikatn Muhammediyye elifl vcd bi-tarikul izare. denilmektedir.
Nokta esrrndaki bahse ise u balk konulmaktadr:
Kaf lettrifn nokta, feinneh nefsin cidden.
Meali: Burada denmek istenmektedir ki; Nokta bahsinde dur!.. Bu konu hakikaten
nefs bir mebhas (z'e ait mna) anlamn tamaktadr. Bu belli bal serlevhalardandr.
Birisi de Y sin vel Kur'nl hakym'in lednn mnasna geilen bir bahistir. Araba
metin yledir:

Eserin bu haiye ksm (sunu) birinci sayfann kenar ksmna yazlmtr.

-43-

Mnii y sin vel kur'nl hakym. (2)

Kitabn asl arabasnda zerinde durulan hususlardan birisi de Ar Rahman
bahsidir. Bu bahis de insann mahall-i istvirrahman oluu anlatlmaktadr,
El insn mahalll istvllahl tel.
Araba nsha u serlevha ile balamaktadr:

Bismillhirrahmnirrahiym.
Rahman ve rahiym olan Allah'n ad ile.
Sonra Araba metinler yle sralanmaktadr:
Elhamdllillhillezi kamin min kn hztl kayin f ami gayyi btihil kmil fi
esni hiver nffatl camii lhiyye semele mzdatih el eced f simtih El vhid f
tddatih el ezeliyyn f fedi ahirriytih el ebediyyn fil ezeli evveliyatih el farzn fi
klli sre ve aytih.
Bu Hakk Tel'nn evsf- ceml ve lyuat sfatlarn tasvir buyuran ibarelerden
zellikle bir ka zerinde duracaz.
Btn lemlere tecelli eden ezdt onun lyut sfatlarnn tezahrnden baka bir
ey deildir.
Bizim byk ve mtefekkir irimiz kinatn tezatlar tecel-liyt oluuna yle iaret
buyurmaktadr;
Tabiattan byk bir lemi klliyeti ezdt.
Ttil-i sfatn asla caiz olmadn dile getiren bu mehaldeki mutasavvfne ve
arifane msralar ise cidden enfestir.
Ann ztna gayet sun'una hergiz nihayet yok;
Annn her bir isminden gelir bir kr olur peyda;
Gehi m'min zuhur eder gehi kffr olur peyda;
Bakarsn bir gl alsa yannda hr olur peyda;
Bu srdandr ki bir kmil zuhur etse bu lemde;
Kimi ikrar eder n kime inkr olur peyda.
Yine Elkehf Verrakym f erhi Bismillhirrahmnirrahiym'in Araba aslnda
yukarda zikrettiimiz u cmleler ok arifane ve dikkat ekicidir.
Elbriz f klli suretin ve manl sre ve aytih. Bu cmlelerin hepsinde
Hd-i Lemyezelin binbir surette tecel-liyt bahse konudur. Hd-i Kerm'in her surette
bariz ve nmyn olduuna iaret eden birinci cmleye ok uygun u arifane beyitlere
yer verelim:
2

Y sin betahss (Ltince harflerler) byle yazld unutulmamaldr. Kur'an- Kerim'den aslna
baklmas tavsiye olunur. Mtercim.

-44-

Demisin grmedi kimse beni bu lem iinde

Nedir bunca yzden yine seyrn olduun cn
Pare pare olmasn y neylesin bre dil
Bir nazarda bin tecelli gsterir cnn- ak.
Yni: aresiz gnl para para olmaz da ne yapar, bir bakta cnn- ak bin
tecelli gsterir, demektir. Ve yine yukardaki Elbriz f klli sureti cmlesini dile
getiren u beyit de ok rifnedir:
Her neye baksa gzm bil srr- sbhn andadr,
Her ne iitse kulam maz Kur'n andadr.
Yine eserin araba aslndan nakle devam edelim.
Beyyin ma f beyyinatihi. El mtehllik b klli halk f klli halkn min
mahlukatih. El mteceiliyyn b sverl lem min insnih ve hayvnih ve cemdtih.
Muttasf b klli vasfn. Mtelif b klli lf mukayyet f klli takyid.
Araba metinler iinde aadaki tavsifi ihtiva eden cmlelerde biraz duralm:
1. El mtecelli b sverl lem. nsnih ve hayvnihi ve semdtih.
2. Vettahdit vettakyit tebihih ve tenzihtih.
Birinci cmlede zt- Bahttan sz ederken btn lemde trl suretlerle tecelli eden
insan, hayvan ve cemt mazharn-da grnen hep "O"dur denilmektedir.
Fakat aslnda bunlarn ey'nn her nev'sinin hepsi birer glge vcd VCD-U
ZILL'den ibarettir. Bu bakma YOKtur. Bu itibarla onlara tri olan vasflardan hi biri
n- Ulhiyyete naks veremez.
kinci cmlede tebih ve tenzih terimleri cidden tamike, de-rinletirilmee deer.
yle ki tenzih SEBUH ism-i mazha-rnn neticesidir. Tenzih ve tebihi meczetmek
ancak Resl-i Kibriya'ya nsib olmutur.
Hz. Nh (a.s.) SEBUH ism-i erifinin mazhar olmakla tenzihle tebihi cem
edememitir, Bu noktaya eyh-i Ekber (k.s.) u cmle ile deinmitir:
Nh (a.s.) tebih ile tenzih beyninin cem edemedii iin kavmi dvetine icabet
etmemitir. Cem makamna deinilmiken bu vesile ile Cemleddin-i Uk'nin u
arifane beytini tekrarlamadan geemedik:
Fark cem'e, cem'i fark saniye irgr meyan,
Makbliyette olan merdda olmaz in.
Bu ok arifane beyit erbab iin neler anlatmaz ki. Seyri slkun nemli safahatn
dile getirmektedir.
Denmek istenmektedir ki; nsan seyr-i slkte gelmeden fark lemindedir. Sonra
vsl- Hakk olarak cem'e eriir, asl makbul olan reddedili ondan sonra balar.
Rzkn mnirrzk tenezzeleh al m tatlebehu hikme. Ev hkm gayb
takdirtih. Mehuln fi hakikatehu knt kenzin elem ref bd trifhu il hilkatih bi
m aref min triftihi. Ahmedeh hamd linefsih min halkin serdik aynih ill fehiye ve
esna aleyhi blisni cemletl ekmel. ll behiye fehve kem esn aleyhi iideyhi iz knte l
ahza senn aleyhi.

-45-

Araba aslnda alnan Elkehf Verrakym'deki yukarya alnan cmlelerin bzlarnn

hakikati zerinde duralm:
Hamdhu l nefsih ibaresinde denmek istenmektedir ki; Muhammed ism-i erfi
tezekkr klnrsa Hakk Tel'nn Ah-med- Mahmd- Muhammed Efendimizin yce
varlnda Hakk Tel Azze ve Celle bizzat Muhammed aynasnda kendini
methetmektedir. Zten yine-i Resi-i Kibriya'da grnen zt- Baht'tr, Bu mruztmz
Hz. Muhammed (s.a.v.)'e imn etmedike hi bir kurtulu yolu olmadn aikr klar.
Yolun uramazsa Muhammed'e,
Kalkt kervan kaldn dalar banda.
Yunus Emre
O Resl-i Kibriya ki Elkehf Verrakym'de beyan edildii gibi:
Merkezi hakaiki rknttevhid mecmi dekaikt tenzih ve tahdit'tir.
Muhammed Mustafa (s.a.v.) Tevhid rknnn merkezidir.
Btn bunlar bu iaretler Abdlkerm Ciyl Hz.'nin beyanlar Resl-i Kibriya'nn
hakikat- Muhammediye sfatn dile getirmektedir.
Bu sebepledir ki bir hads-i erfte belirtildii gibi Resl-i Kibriya peygamber iken
Hz. dem henz ntfede idi. Hz. Peygamber (s.a.v.) hakknda Elkehf'deki u cmle bir
ok nkteyi birden ifde buyurmaktadr.
Muhammed seyyidl arab eyyl mruf min sftihi velacem / Hz. Peygamberimiz
Araplarn en stndr seyyidleridir (asildir).
Evvel Hz. Nokta ile ifde buyurular Zt- Baht'n Resl-i Kibriya aynasnda
grndne burada iaret vardr. Sonra Hakikat- Muhammediyyeden beer sfatnda
tecelli eden anl Nebmize geilerek kendilerinin Arabn seyyidi olmakla beraber btn
milletlerin efendisi ve mehuru ve malmu olduu hakikati dile getirilmitir.
Ayrca bir nemli hususa da iliilmitir ki bu da Muhammed (s.a.v.) ism-i erifinin
Arab lisnnda hurft- muaccemeden oluu keyfiyetidir.
Man cemli kadm ve cedid. tavsifinde ceml-i lh'nin Nr-u Muhammed'e
tecellisini buluudur. Ceml sfat Resl-i Kibriya'nn her mahlktan melih (gzel)
olduuna iarettir.
Ene ekmel ve ene efsh
Yni En gzel ve en fasih benim hads-i erfi bu srra dellet etmektedir. Bu
ceml onun nibleri olan evliyaullah'a da aynen sirayet etmitir. Bir velye mncezib
klarn onu hi bir mecaz ak ile kyas edilemeyecek gibi sevmeleri bu srdandr.
Nasl alamaym etmeyim feryad,
Mbtely akn bnevstym,
Leylnindir Mecnn, irin'in Ferhat,
Ben de bir kmilin mbtelsym.
Mnas: Ben nasl alayp feryat etmeyeyim. Akn nsibsiz bir kym. Nasl
Mecnn Leylya, Ferhat irin'e ksa ben de bir (kmil) ehlullahn hsnne vurgunum,
demektir. Bu bir ak- hakikdir. Rabtann mrdi ak- ilhye cezbidir. Yoksa mecaz
ak deildir.

-46-

Geri Mecnnuz Sezai ak ile lemdeyiz,

Sanmayn Leylya meftun, k- Sbhniyiz.
beytinde bu ilh sr gizlidir. Erbabnca, yaayanlarca pek malmdur.
Ancak tasavvuftan anlamayanlara garip gelse de bir hakikati da dile getirelim.
Mevln'nn akn bulmadan ok Leyl'larn akndan gemekte zarurdir.
Tig-i tan etme Mecnna havale bilmi ol,
Zahirde cezb-i Hddr ak- Leyldan garaz.
Hikmeti unutulmamaldr. Hakikati bilmeden bizi ayplaya-caklara Seyyid Nesim
(k.s.) en manal cevab vermitir biz de;
Ey Nesim bu senin szn hatdr dediler,
Eyi amma Hakk onu af eder kime ne?
Cevbn veririz.
Hz. Cyl (k.s.) Merkezi hakaik tevhid ibaresi ile-Kemlz-Zt ResM Kibriya
hakknda beyan buyurmutur.
Demitir ki; Hakk'n zt ile, kemli ile tecelli ettii varlk Hz. Muhammed Mustafa
(s.a.v.)'nm akdes varldr. Ehlullahn ustas ResM Kibriya Ene beern
mislkm demekle beraber mabad olan Bana vahyolunur ki: Allah Birdir
ibaresi ile srr- Hakk' avamdan gizlemi bulunmaktadr.
te bu ulv ve hikmet dolu iaretle ehlullahn da ehil olmayanlardan srlarn
saklamalarn emr- iaret buyurmaktadr. Zten kanmzca ment'nn sonuna
mertebe-i hakikatta ve evliyihi ibaresi eklenmezse hi bir imnn asl olmaz, taklidden tahkike varlmaz.
Y eyyhelleziyne amen kn maassadkyn. yet-i kermesinin zahir
mnasnn rabtaya taallk ettii dnlrse ehlullahn verasetl enbiy olarak kymeti
anlalr. Bu vesile ile hakikat- rabtaya da eilelim:
Rabta esrarndan bahsederken bunun erat mertebesindeki zahir mnasna
deinmitik. Mertebe- hakikatta ayr bir meal iktisab etmi olmasna ramen.
Y eyyhelleziyne amen kn maassadkyn
Ey imn edenler sadklarla beraber olunuz yet-i cellesinin dahi m'minler iin
ne byk ni'met olduu aikrdr.
Ancak hakikat mertebesinde (Rabta ehline yaplm olmas art ile) Hd-i
Lemyezele vastasz vusul demek olduu phesizdir. te Rabta bu kadar nemlidir.
Hdy ten gzyle grmek olmaz, mridi seyret
Ceml-i mridi yine kl kim olasn ird.
Mnas: Cenb- Hakk' bu ten gzyle grmek olmaz. Ancak mrid-i kmile
rabta ile Hakk'a vusul mmkn olur, demektir.
Rabta insan- kmilin iki kann arasn hafzada canlandrmaktr. Bir n mrid-i
kmili gz nnden ayrmamaktr. Nitekim Hz. Ali (k.v.) Hz. Ebbekir (r.a.)'a bu
mertebeye nasl vardklarn sorduunda Ebbekir-i Sddk (r.a.):

-47-

 Hi bir n Resl-i Kibriya'nn iki kann arasn gzlerimin nnden ayrmadm,

buyurmutur. Bu srra eren ariflerden bir zt yukarda zikr olunan mnaya dellet eden
u beyt'i nasl da arifane sylemitir... Bilen bilir!.
ki kan arasnda ekti hatt- stv,
Aflemel esmay tlim etti ol Hakk'tan Hd.
Seyr-i slk erbab pekl bilir ki,
Rabtasz zikir musil deildir, zikirsiz rabta ise musildir Bunun mnasn biraz
aklayalm.
Bir slik rabta etmeksizin yalnz zikirde bulunsa Cenb- Hakk Azze ve Celle'ye
vsl olmaz, amma rh- klliye ermi kmil bir mrde rabta etse zikretmese dahi
Hakk'a vsl olur.
imdi Elkehf Verrakym'in araba metnine tekrar dnyoruz. Hz. Nokta hakknda
yle buyurulmaktadr:
lem inne nokta telleti tahtel bi evveli klli sre. Min kitbullah tel. Le innel
hurf mrekkeb minen noktatn ev-veliyn klli ve likli harf. Felbe evvel harf, haz in
kllil kur'n f klli sre, min kitblahi tel lin rebaka minel hadsim. n kllil kur'n
fil fatiha. Ve hiye fil besmele. Vev hiye fil b. Ve hiye fil nokta.
Yukarya aldmz esrar dolu cmlelerin arzettii bir mna, lednn bir anlam da
harflerin bizatihi kendilerinin ilm-i lednde pek ok srlar gizlemi bulunmasdr.
Unutmamak gerekir ki nefes-i Rahmnnin harf eklinde imtidt ve lh titreimleri bir
ok mevcudata vcd vermitir.
Elif f makamn noktatn. El nokta li klli harf. Kei cevher basit vel harf. Kel
cisml mrekkeb. Fekamel elif b cismiyyetih makamn nokta lterkibl ahref minh
kem zekkernh fil bil mebstetn. Ve kezlikel hakikatl Muhammediyye. Helekal
lem biisrihi min hakema verede hadsi Cbir. nnallahe haleka rhunnebi saiiallah
aleyhi ve sellem min ztih ve halekal lem biisrihi min rhih sallallahu aleyhi ve sellem
ve hve zahirim fil halk bi cismiyyetih.
u hakikat- ledniyye anlatlmak istenmektedir ki, (ELF) hakikat- Muhammediyye
olmak itibar ile Hz. Nokta'nn yerine gemekte kaim olmaktadr.
Birdr dedi ini vahdet - Mevc-i Ahadiyyet Ahme-diyyet srr bunda gizlidir.
Hepsinin mel-i erfi udur ki: Vahdet (birlik) kimseler Ahadiyyet (Cenb-
Hakk'n birlii) mevci ile Ahmediyyet ResM Kibriya'nn vechi ayn olduunu bilir. Nasl
Hz. Nokta yni; Zt- Baht' k olduu Habb- Ekremi olan (ELF) ile ayn ise...
Esasen Resl-i Kibriya'nn hakikat aynas olan Hakikat- Muhammediyye'de
Cenb- Hakk kendi hsnne k olmasa idi bu Onsekiz bin lem vcd bulmazd. Bu
srdandr ki Cbir (a.s.)'n naklettii hads-i erfin de ifde buyurduu gibi Hakk Tel
Azze ve Celle ilknce Habib-i Ekrem'inin ruhunu yaratt. Dier btn mahlkat onun
Rh- Pkinden ve btn insaniyetin cismn varl onun cisminden hsl olmutur. (3)
3

Elkehf Verrakym'i yazan Abdlkerm Ciyi Hz. lmez eseri nsan- Kmilde bu srr ayrntlar ile izah
etmitir. (Mtercim) nsan- Kmil adl eser Kitsan Yaynlar arasnda ner olunmutur arzu eden
okurlarmz kitapevimizden temin edebilirler. KTSAN YAYINEV.

-48-

Her yerde zahir olan Hakk'tr, Hz. Nokta ve Hakikat- Mu-hammediyyedir. Bir arif ve
ehlullahn buyurduklar gibi:
Hakk Tel yle bir Z- Akdes'tir ki O'nu bizden bizim hicblarmz setretmitir,
gizlemitir. Esasen Cenb- Hakk Azze ve Celle Hz.'nin her eyden zahir olmas EZZHR ism- erifinin ezelen ve ebeden tahakkuk etmesinden dolaydr. nk lh
zuhur Hakk Tel iin zat ve gayri mkteseb-tir.
Nasl mahcb olur bir ey ile Hakk,
O'dur her eyden evvel zahir Elhakk.
Btn bu lemlerin zuhuru ise Hakk Tel Hz.'nin zuhuru tecellisinden ibarettir.
Y lhi cmle sensen cmle sen,
Sen dururken diyemezem bana ben.
Arifler bilir ki: Hakk Tel Hz.'nin zuhurunun iddet ile beraber akl ve idrkin
kendisinden mehcr olmas onun gizliliinden deil, belki iddeti zuhuruna gzleri zayf
olanlarn grmek tahammlleri olmayndandr.
Buna bir rnek vermek istersek; yarasay dnelim: Yarasann geceleri grp
gndzleri gremeyii nr ve n ondan gizlenmesinden deil, gne nuruna
gzlerinin tahamml edememesindendir. Esasen hner bu dnyada m olmamaktr.
Bu anlamda demek isteniyor ki; eyaya irfan gzyle bakmak gereklidir. Kasd
edilen eyann btn anlamda mahede edilmesidir.
Dny da grmeyenler hi grmez hirete.
Srr unutulmamaldr. Yan;
Men kne f hzih m feh fil hireti m (yeti
Kerm'e)
Mel: Bu dnyda m, olanlar hirette de mdadr.
Unutulmamadr ki, Cenb- Yezdan Nrssemvt vel arddr. Allah Tel Hz.
eyaya inirk vcd vermesi de; Gnein, renkleri ayr ayr olan ielere aksederek o
ielerde trl renkler vcda getirmesindendir. Muhtelif renklerde g-rnen camlarda
ki, bu ayrlk bu kesret (farkllk) gnein mhiyyet ve tekliine zarar vermezse eyada
tecelli eden Hakk Tel'nn VAHDET- VCD srrn da aklayan bir tebhdir.
Marifetten nasibsiz ve eyada ki noksanlklardan vahdet-i vcd akidesi kabul
edildii takdirde h n- Ulhiyyete noksan tri olur sananlara susturucu en gzel
cevb tekl eder. Bir de, bugn de eyann Adem- aslsi zre olduunu gsterir... (4)
Bismillhirrahmanirrhm'de ki (BE) harfi hakknda Ver-rakm de yle kelm
eylenmitir:
El-bi hiyennefis ve nve harfi zulmn.
Yani; denmektedir ki;

Arapa metnnden aldmz u ibare ve cmleler Abdlkerm Ciyl Hz.nin lm-i ledn esrarndan
susam irfan sahiplerine hakikat iksri sunmaktadr. (Mtercim)

-49-

Be harf nefistir, nefs'e dellet etmekte olup bu harf zulmn harftir.

Besmele-i erifteki (Be) harfi Kur'n- Azmn'n her sresinde mevcut olup
seninle Cenb- Hakk arasndaki perdeye taallk etmektedir...
Koca Yunus bu anlamda ne de gzel sylemi;
Sen karsan aradan,
Kalr seni yaratan.
Yunus Emre
Yni; kendine vcd vermekliin vehmi kalkarsa, ortada Cenb- Hakk Azze ve
Celle'den baka hi kimse kalmaz, demektir.
Benliimdir ayran benden seni,
Benliim ehrini yk virane kl.
Yni: Beni senden ayran u benliimdir (VEHM'mdir), ne olur benliim ehrini
ykp virane kl, demektir.
Bu lh srra en derin mnada yce Allah kitabnda temas buyurulmutur.
Len terniden terni srr zahirdir hemin.
Mel-i erifi:
Beni gremezsin. Hitb- lhiye dikkatle bakarsan grrsn, demektir.
M'minlerce Kur'n- Kerm'in Hz. Ms ile ilgili bir kssasnda Cenb- Rabbl
zzet zahirde Allah
Resulne Beni grmezsin yni

Len tern buyurmulardr.

Bu hitb- izzeti mutasavvfn-i kiram hazert bir baka mna ile yorumlamlardr.
Tabi kefe mstenid (dayal) bu tefsir avmn nsn anlayaca eylerden deildir.
Zra, mutasavvfn-i kiram hazert Beni gremezsin'den grrsn mna-i
erfini kartmlardr.
Demilerlerdir ki:
Sen sen olduka beni gremezsin, senlik ortadan kalknca elbet grrsn, zira
arada Hd-i Lemyezelden gayrisi kalmaz.
Bu vesile ile Abdlkerm Ciyl Hz.'nin hurufat (harfleri) nrn ve zutmn olarak
ikiye ayr ve tmnn vech-i demde nmyn 28 (yirmisekiz) hurf- lhyeyi ifde
ediine de temas edelim:
Yce vel hurufat (Arap alfabesinde ki harfleri), zulmn ve nrn harfler diye
ikiye ayrmtr.
Her iki ksm hurufat 14'er olup tamam 28 harftir.
Nrniyet ve zulmniyet mefhumlar mutasavvfn-i kiram hazertnn zerinde
durduklar konulardr.
Vcd nr'a, Adem zulmete tekabl etmektedir. Cemi'-i mkevvent mahz- dem
ve zulmet olup ancak tecelli Hdi biend n enre ve icd eylemitir.
imdi mnay daha da aarak tekrarlayalm; Adem (yokluk) zulmet, vcd ise
nurdur. Vcd- mutlakla kaim olan u tm yaratklar Hd-i Kermin ztna nazarla

-50-

karanlk adem (yokluk) Hakk Tel'nn tecelligh olmak hiysiyeti ile onun nuru ile
nrlanm, vcd bulmutur.
Bu izahat bizi yce Allah kitabnn u kutsal kelmna mntehi klmaktadr:
Ve hve makm eynm kuntum.
Meali erfi:
Siz nerede iseniz O oradadr..
...ilh tebirinin tazammun ettii yaknlk yine erat mertebesinde olanlarla ehl-i
hakikat arasnda gr ayrl dourmutur.
Bu yaknlk erat ehline gre ilm ve tasavvuf mnas ile miyyet-i ilmiyye olmayp,
miyyet-i ztyyedir. Essta miyyet-i ztiyye demekle Ulhiyyet anna hibir noksan
gelmez ve vahdet-i vcd itikad gereidir.
te btn bunlar vahdet-i vcd mese!e-i dakikasdr. nce meselelerdir.
Bu konuda aadaki araba beyiti ekvnn yni evrenin meraya veya zillglgeden ibaret olduunu dile getirmektedir.
Klli mfilkevni vehmii ev hayl,
Ev uks fmerya evzill.
Mnas: Bu lemde ne gryorsan hepsi hayldir... Yahut aynalardaki akislerle
glgelerden ibarettir.
Bu beyt Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.) hazretlerinin vcd-i zill hakikatini arifane bir
ekilde dile getiren e'r- ber-gzdelerdendir. eyh Ekber hazretlerinin buyurduklar
gibi dalar talar da yledir. Bu grdn eyler ya glgelerdir, yahut aynalardaki
akislerden ibarettir...
Bu konuyu daha iyi anlatabilmemiz babnda ayn srra ulaabilen arif irlerimizden
bzlarnn beyitlerini terennm etmeden geemiyeceiz;
yinedir bu iem her ey Hak ile kaim,
Mir'at- Muhammedden Allah grnr dim.
Vcut anlar bu zll sureti ehli hayl ancak,
Kyas eyler bu nak- risleti bir keml ancak.
Bahri fi intihi hilkatta,
u siyeh perde-i hakikatta.
Bir hayalettir oynam gitmi,
Eylemi kahkahayla vaveyla.
Buradan yce vel Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.)'nn (Vcd- zll) Glge
vcd nazariyesine ve kef-i hakiksine geliyoruz. Yce vel buyurmutur ki;
Btn ekvn bir glge vcd (vcd- zll) olduuna gre Vcd- hakikye
nazaran YOK mesabesindedir. Byle olunca onda nn Ulhiyyete aykr ne
dnlebilir ki?..

-51-

Bu itibarla Vcd yalnz Hakk Tel'ya hner bir hakikatin tam ifdesinden ibarettir.
Vcd, srf Hakk Azze ve Celle'ye hastr. Btn mkevvent tekrar edelim rnahz-
zulmet yni yokluktur. Ancak Hd-i Kerm'in tecelliyt ona vcd vermitir.
Varlk O'na yarar ez gayr hak fenadr.
Hl byle iken avm- nsn kendilerine vcd vermeleri kendilerinin hakikatte
(belhm adel) hayvandan aa olup kahr- Sbhniye lyk grlmelerinin bir delilidir.
u araba beyit bunun en gzel iaretidir. yle ki bu beyit zerine cildler yazlsa
azdr.
Mimm tedllke al vcdu kahrih sbhneh n hcebte anh lim leyse
limevcdu mah.
Mans:
Sana Hakk'ian bugn bt vcdun olmas hacb,
Vcdu kahrna ol Hlkin elbette burhandr.
Sonu:
Btn mkevvent Abdlkerm Ciyl (k.s.)'nn Elkehf Ver-rakym'de beyn ettii
gibi yokluk ve karanlktan ibaret iken bzlarnn hakik vcdu gremeyip u evrenden
baka bir eye mahkm olular; Hakk'n kendilerine bir kahr- sa-mednsidir.
ten tevhid, ihls zere tevhid, btn lemi yok bilip:
L MEVCDE LL H Btn mevcudat yoktur sade ALLAH vardr.
diyebilmektir.
Byk arab iri Lebid'in dedii gibi;
Mhalellh btl... Allah Tel Celle Cellh hazretlerinden gayr her
ey btldr.
te; Cneyd-i Badad Hz.'nin
Leyse f cbbeti sivallah. Cbbenin altnda ALLAH'tan baka bir ey
yoktur arifane kelm buna iarettir.
Esasen eya mahz- zulmet iken bu karanlktan vcd nurunu yakarak ona bu zll
mevcdiyyeti baheden Hd-i Lemyezele eya nasl hacib (perde) olabilir. Hereyi
muzhr olan O'dur.
Btn varlklarda grnen Onun zt- akdesidir.
Nasl hacib olur mevlya ekvn,
O'dur her ey iin her dem nmyn.
Unutmamak da gerekir ki, akseden trl renkler nr ile le-vinden yni renkten ibaret
olduu gibi u mevcut bulunan evrende biri misl-i nr olan Mebde'e dieri rengi ifde
eden Mhiyyetine gre iki ciheti haizdir.
Birincisine; Hakikat yani; Rubbiyet,
kincisine; Kulluk ve Yaratlmlk yni; Mahlkiyyet denilir. Bu ikinci yn kulluk
makam olup emir ve eriatn tahmil buyurduu vazif hep bu makamadr. u arifane
beyit buna iarettir:

-52-

Gelip bu lem-i esfelde kulluk cmesin giydim,

Sezai padiahm ben velkin eski yurdumda.
te bu kulluk makam sofyyn stlahnda; Fark makamdr. Bu itibarla bu
makamda ken bir kimse (Enel Hakk) dese kfr ilemi olur.
Amma, Rubbiyyet ve Hakikat makamnda (Enel Hakk) derse tevhidin bir
gereidir.
Bu itibrla lemi heme ezost diyenler de lemi heme ost diyenler dahi kendi
gr zaviyelerinden hakldrlar. Heme ezost diyenler Fark makamnda, Heme ost
diyenler ise Cem'-i nr ve makamna nazar atfetmilerdir. (5)
Hakk Tel Azze ve Celle Hazretlerinin eyada zahir olmas;
uhd ehline gre; Zt' ile,
Hicab ehline gre ise; Esma ve Sfat iledir, yni mbarek isim ve nitelikleri iledir.
Nrn ve zulmn tbirler ile bir ok hakaika Elkehf Verra-kym'de temas buyuran
Abdlkerm Ciyl (k.s.) Hz. bize Kur'n- Azmn'da Vdi-i Tr'da Hz. Yezdan'n
Ms (a.s.)'a bir aatan ate ve nr ekilde tezahrn hatrlatt. Arapa aslnda bu
konuya binaen u beyti yce vel ird buyurmutur;
Deyip enn enallah bir seerden Hazret-i Mevl;
Tecelli srrn izhr eder dost
Ak deil mi zulmeti Musa'da nr nr eden;
Y deil mi Yusuf'u mahbb eden zndn- ak.
Unutmamak gerekir ki:
Bir aatan tecelli eden Hd bir kmilin vechinden elbet grnr. Bu sr arife
yn ill avamdan gizlidir.
Dikkat buyurulur ise, HakkTel bir aa bir glge varlk bir vcd- zll olan bu
bitkiyi imaret ve irk buyurarak yoktan (demden) vcd yaratmtr, yle
zannediyoruz ki, burada Mevl'nn nr eklinde tecellisinde adem'n zulmete, vcdun
nura tekablne iaret mevcuttur. rfan ehlinin bundan alaca pek ok ders
mevcuttur...
Yokluun (ademin) zulmet ve vcdun ate ve nr'a tekabl tabi olmakla beraber
garb filozof ve hkemsn pek ok megul etmitir.
Ezcmle kurn- kadime hkemsndan (Heraclite) Ebed ak Ebed yana
evirirken ksa olan akl- menn irtili lsnde bu srra temas etmitir:
Her ey akp gidiyor, bir nehirde iki defa ayn su ile y-kamlamaz, zira gelen su
zerrecikleri bakadr dedikten sonra bu ebed ak kfi kuvvetle bulmam ebed ve
genel akn yerine daha gl olan Ebed yan tbirini kullanmtr.
5

Heme ez ost (ust): Herey ondandr... Heme ust (ost): Hepsi O'dur...

-53-

Elkehf Verrakym'in araba asl metninde evvelce hurufatn Zulmn (Karanlk

harfler) ve Nrn (Nurlu harfler) diye ikiye ayrldna iaret etmitim.
lm-i ledn ins Abdlkerm Ciyl Hz. ondrt zulmn ondrt de nrn harf ki
toplam 28 harfe iaret buyurmaktadr. Bunlarn iinde de sayfalar arasnda kalemi
gezinirken srekli olarak zulmn harflerin rehberi olan (Be) zerinde nemle
durmaktadr. Bu konuda srarla tekrar ettii araba metin yledir:
Elbii hiyennefis ve hve harfi zulmnyyet ve leyse fil Besmele biessih
mine! hurftz zlmnyyete ilhiyye.
Burada (Be)'ye nefis demesindeki esrar cidden ibret vericidir.
Zira, Nefs, benlik (Vehm) olup onu aan elbet seyr-i ilal-lah'tayol alr.
Dalar gibi kuatm benlik gnh seni,
Gnhn bilmeden gufran arzularsn.
Zulmn harfler srasyla unlardr:

Be, Te, Se, Cim, H, Dal, Zal, Z, n, Dat, Z, Gayn, Fe, Vav.
Nrn harfler srasyla unlardr:

Elif, Ha, R, Sin, Sat, Ti, Ayn, Kaf, Kef, Lm, Mim, Nun, He, Ye.
Bu arada Elkehf Verrakym f erhi Bismillhirrahmnirra-hiym'deki harflerin sras
ile dellet ettikleri lednn mnalar zetleyelim:
Araba asltnda (ELF) harfi iin yle izah buyurulmakta-dr:
ELF: Fi nefsih mstakil lfe bel al hakikatl lfete mstakatl elif.
Aklamas: Elif lfetten itikak etmektedir. Elif mnevi kken itibariyle lfetten
gelmektedir... Nasl ki nsan kelimesi esrr- lhiyyeye enis olmaktan geliyorsa...
Esasen kesrette vahdeti grmek bu esrara enis olmakla mmkndr...
Bu szlerinden sonra Cyli (k.s.) Elif hakknda u beyiti sylemitir:
Hzel vcdin taaddede zhir,
Ve haytkm mfihi Ula entm.
Anlatmak istedii hakikat udur ki:
Zahirde grnen bu kesret (okluk) zahirdir. Hakikat vahdet mevcuttur, Hviyet-i
asliyye tibar ile ne sen ne ben varz, yalnz "O" vardr.
Esas metinde (Elif)'in erh ve izahna yle devam buyu-rulmaktadr:
Tallektel ahrf bi! elif ve l tallkel elif b ey'in minel hurf. Kezlik

-54-

iftikre klli mahlkin il Allahu sbhneh ve tel ve hve ganiyyl lemn.

Mna-i mnfi udur ki:
Elifin hi bir harfe ihtiyc yoktur, btn hurufat ona mfte-kirdir. Tpk Hakk Tel
Azze ve Celle'nin hi bir mahlka ihtiyc olmayp kinatn, O'na mftekir (muhta)
oluu gibi.
Bu bbta bir kssay nakletmek isteriz ki bu konuya k tutmas mnasn da:
Yce vel pr-i tarkat ah Muhammed Baheddin Nak-bend (k.s.) Hazretlerine
birgn mridleri;
Sizi defn ederken hangi yet-i celieyi okuyalm?... diye sormular. Yce
tarkat pri:
Demez, yalnz u mealde bir ilhi okursunuz buyurmulardr: Mflislerin
senin varlk kapna geldik.
Varln yalnz Hd-i Kerm'e has olduunu bundan gzel anlatmak kabil midir?
Seyr-i slkte gaye var olmakta deil, YOK olabilmektedir.
Ak odu ister ki Hakk'tan zge hi var olmasn.
Ak- lhnin gayesi sevilmee ve taplmaa lyk olan Cenb- Hakk'tan gayriyi
yok bilmektir.
te;
Eht-i dnyya hiret haram, ehl-i hirete dny haram, ehlullaha her ikisi de
haram sznn hikmeti buradadr.
Bismillhirrahmnirrahiym lfz- cellindeki hurufat (Elif)'ten sonra sra ile takip
edelim ve Abdlkerm Ciyl Hz.'nin her harfe verdii anlam (lednn esrar) renmee
ala-hm... Demektedir ki;

Bismillhirrahmnirrahiym'deki (BE)'ARAPASI ye gelelim:

(
BE) Burz Hakka her eyde kendini ibraz ve izhr etmesine dellet
eylemektedir, her yzde nmyn olan odur, ondaki bu ibraz ve izhr keyfiyeti Hakk
Tel Azze ve Cele'nin kendi hviyeti aslsinden gelmektedir.
(

BE)'den sonra malm olduu vehile (

SN) gelmektedir.

SN) ise srrullah'a, Cenb- Hakk'n esrarna, gizlili-kerine taallk etmektedir.

Srrullah ise; Hvel insandr.
demi lemde grme lemi demde gr,
Eyleme temde yni herkesi dem hayl Ruh.
Mnas;
Akl ve idrk sahibi isen dem'i kk grp bu madd evreni byk sanp dem'i
onda grme, bilkis bu lemleri: lem- Ekber olan insanda gre ve her dem klnda

-55-

grdn de hakikaten dem hayl eyleme, demektir.

Bunda mndemi (Sakl) olan mna ne derindir...
dem oktur, fakat perdeler kalksa onlarn nicelerinin dem olmayp trl sfatlarla
sfatlandn anlarsn.
(Sin)'i izah buyuran Elkehf'in arifane satrlarn aynen alyoruz:
Ve lim nnesin ibretn an srrullah ve hvel insan. Kaale bzl
mfessirn (Ey yasin) el ya fih harfi nida.
Ves sin E! insnl kmil aleyhi min bbl iarete b kavlillah tel.
(

Y sin)

Y inn! Yuhhatebe ve cihetihi Muhammed Mustafa (s.a.v.) Ey y inn!

Ayn zti vel kur'anl hakm tefe ayn ztiyellet fehve srrl inn vel kur'n.
Bu arifane ve vellere hs cmleler unu ifde buyurmaktadr:
Bismillhirrahrnnirrahiym'deki (Sin) Cenb- Hakk'n srrdr. Bu ise nsn'dr.
Bz mfessirn-i kiram (Y sin)'deki
(Y)'y nida edat diye yorumlamlar ve bundan maksdun Hz. Fahri Kinat
Efendimiz olduunu beyn buyurmulardr.
Hem ztn ayn hem Kur'n'n hakikati ol Resl-i Kibriya'dr demilerdir. Bu bbta
ok arifane bulduumuz bz beyitleri konu ile ilikileri nedeniyle yazmadan geemedik.

Etrafna bakp kimi ararsn,

Grdn ryada yalnz sen varsn,
Bu teh kubbeyi Kur'n sendedir.
Sim insandan haberdr ol selmet bundadr.
Kabe ise maksdun Rahman sendedir...
Yni: Ey gafil senin meramn Kabe ise bilmiyorsun ki Rahman sendedir,
manasnadr. Bunda;
- Ve nefaht fh min ruhi srrna iaret vardr.
Burada dediimiz o dur ki; "Hner; o nefhedilen czi ruhu bu dnyda kllne
(aslna) irca (dndrmek) edebilmektedir."
imdi ayn minval zere gittiimizde,

Bismillhirrahmnirrahiym'de (

SN)'den sonra (

Mim)'e gelmekteyiz.

Bismillah lfz cellindeki (MM) hakknda Elkehf Verrakym'in araba

aslnda u cmlelere rastlanr:

-56-

Va'alem. nnel mim hve ruhu Muhammed Mustaf (s.a.v.) le innehl

mhallez zhere fihil kenzl mahfiyyl lem. Ve kad verede f hadsi Cbir.
Mnas: "Bil!.. Mim harfi Muhammed'in ruhudur. O da demektir ki gizli bir hazine
(lemin)'dir. Bu hadis-i erf Cabir'in (a.s.) gemitir."
(
MM)'in ilm-i lednde Rh- Muhammed (s.a.v.)'e dellet ettiine iaret
edildikten sonra;
Ven noktatl beyz srrna temas olunmutur.
nsn- Kmil'i okuyanlar hatrlayacaklardr ki am'da Zt- Baht' Hz. Noktatl
beyz idi, ayn vasf Hakikat- Muhamme-diyyeye de izafe olunmakla mevci
Ahadyyetle Ahmediyyetin ayniyeti srr dile getirilmek istenmitir.
Filhakika Zt- Baht'a am'da iken Hakikat- Muhammediy-ye Mahbb- Ezelsine
k olarak bu lemlere hayt bahederek HAYY esmasn da tecelli ettirmitir. (6)
(Mim)'den sonra imdi de Elkehf Verrakym'i takiben (Bismillah) dahi (Elif) ve
(Lm)'lardaki (gizlilikleri) zmee alalm.
Evvel bu mebhasda ki Araba metinleri alalm:
Fasl ismuhullah. Aslhu ei ilahe ve lkin isktetel elif ve adgmetel (lm).
Fesretel keiimete (Allah) ve lkin aslhm sebte ahref sitteh sakmeth
verrbiahl (vav) zzhire f ebii (eh) kem ter'a.
( ELF) (
LM), ikinci ( ELF), (
HE) ve (
VAV) kutsal harflerinden
terekkp eden ALLAH ism-i cellinde ilm-i lednde her harf bir sr ve mnaya dellet
etmektedir.
Birinci ( Elif) Cenb- Hakk Azze ve Celle'nin (Hyy-Diri) sfatna taallk etmekte,
Esml Hsn'snm bir tecelliytn gstermektedir.
Hyy ism-i erfinin hakikati o kadar ycedir ki bir kere lemlerin sebeb-i hikmeti
Resl-i Kibriya bu ism-i erifi ok zikrettii n yanna yaklaan Hz. Eb Bekir (r.a.)
kendilerine;
Yeter y Heslallah ar- rahman titrettin... buyurmu, biraz sonra da
Cebrail (a.s.) inerek kendini emr-i lh ile Resl-i Kibriya'dan her arzusuna mnkat
klmtr.
Al rivayet hdise Bedir Gazvesinde gemi (Hayyl Kayym) zikrini Resl-i
Kibriya o kadar ok sylemitir ki, derhal Cebrail (a.s.) gkten inmitir, Araba u
6

Bu konu bz ktb- semviyyedeki esrardan alnarak Hind pante-izmasmda da yer alm

bulunmaktadr.Hind pentiazmasnda Allah Tel fc.c.) hakkmda yle denilmektedir: Vcd- Mutlak
am'da yalnsz bulunuyordu, sonsuz ve her eyden mnezzeh varlndan tekessr etsem ulv arzusunu
mevcudiyetinin derinliklerinde hissetti... k ve Mauk sfatlarnn tecelliyt bu iemlere vcd verdi. Yine
Hind vahdet-i vcduna it srda u clib-i dikkat konuma bu srra dellet etmektedir. (Maitrigie) adnda
bir Hind vahdet-i vcd sliki zevcesine yle diyordu:
Azz zevcem zahirde ben seni seviyorum sanrsn, hakikattaben seni deil sende olan Rh- lhyi
seviyorum. Hakikatta zten ne sen ne ben varz. Var olan sdece O'dur. O'nun tecelliyt son bulduu
zaman ne sen ne de ben kalrz. Hepimiz O'na rc etmi oluruz (dneriz). Dikkat et sevgilim Allah ve kul
diye iki ayr varlk yoktur, her ey O'nun bir baka grntsnden ibarettir. Zten bu yzdendir ki onu
gremiyoruz, hepsi O olunca kim kimi grecek?) (Mtercim)

-57-

cmleye de bir bakalm;

Sereyne haytullah fceml vcd.
Yni; Allah Tel'daki haytn btn mevcudata sr olduuna burada iaret
vardr.
Bunda her vesile ile syleye geldiimiz yce Vel Muhyiddn ibn'l Arab Hz.'nin bir
kefini de tekrarlayalm:
Filhakika eyh-i Ekber hazretleri:
Kinatta her eyin cemdtn dahi zrh (canl) olduuna kanidirler. Zten bir yet-i
cellede de bu srra iaret buyurulmutur.
Kinatta hi bir ey yoktur ki, kendi dili ile Hakk Tel'y tebih etmemi
olsun. (Ayeti kerme)
Elbette tebih iin kendine mahss bir lisna shib olmak gerekir amma biz onlarn
tebihini anlamamaktayz. Zira hicb ehliyiz. (7)
lk (
LM) (Lm- evvel) ise irde sft- lhsine dellet etmektedir. Bu konuda
Araba metinde yle denilmektedir:
Ve hiyel irdetelleti kanet evvel teveccehe minel hak f burzl lem lema
ere ileyhil hads. Knt kenzel aref feahhebt leysel hb ill irdete.
Burada: Seven Hd-i Kerm, Mahbb- Yegnesinin ak ile bilinmek istemitir.
denmitir...
ki lemde Hakk' bilmekten byk sevb olamayaca nktesi ite bu srra
matuftur. Bu bbta aka mtevccih u beyitler ne kadar rifnedir. Bunlarn nemlilerini
ayr ayr erh edeceim:
Nevha-i nuha sebeb olduysa hep akn yeli,
Gar keder uak t batan baa hep tufn- ak.
k oldur kim ktlur cann feda cananna,
MeyH cnn etmesn her kim ki kymaz canna.
Geldi s m il- Yahya, Oldular kurban- ak.
Beyitlerin mnalar:
Nuh kavminin feryad tfn yzndendir. Ancak hakik klar ak tfn istil
etse bile ne gam? Zira meyl-i cnn etmesin her kim ki kymaz cntna hakikati her eyi
izaha yeterli deil midir? Yine ak srr deil midir ki uruna smail ve Yahya (a.s.)'
kurban etmemi midir?
Aktan zdrab ekip feryd etmenin bile ayr zevki vardr.
Urup bir nrei cansz y Hakk msvy yak,
Nedir tesir-i aktaki berk-i h grsnler.
Hele Ysuf (a.s.)1! bir gz nne getir. Onu mahbb eden sr akn zindannda
7
Bu hususta naks da olsa hakikati anlamaktan fersah fersah uzakta bulunan bz feisife bunu aklen
kabul zaruretini duymulardr. (Noumene) bu srr iaret olduu gibi Emmaunef Kant'm bizim eyaya hep
belli renkte gzlklerle baktmz ifdesi de bu hakikati krar etmekten baka bir ey deildir. (Mtercim)

-58-

ektii ileler deil midir?

Y ak karbnnn yol gstericisi Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v.)'e ne dersiniz?
Leyle-i srr'da Hz. Mevl bizzat Resl-i Kibriya'nn srrnda tecelli etmedi mi?
Sidre'den geip brigh- Mevl'ya erdiinnde ak cnn vechinden nikab atp
ona grnmedi mi?
Btn bunlar sana akn kinatn mebdei ve hatt mn-tehs da olduunu
gstermez mi?
(ELF- SANYE) kinci (ELF)'e gelince: Bu konuda Elkehf Verrakym f erhi
Bismillhirrahmnirrahiym'de yle deniliyor:
Ve hiyel kudretssriye f cemiil mevcdtl kevniy-ye.
kinci (ELF) Hakk Tel Azze ve Celle'nin her yerde srr- lh kudretine dellet
etmektedir.
Esasen L havle ve l kuvvete ill billh (Allah'tan baka kudret ve g yoktur)
mel-i erfi bu srr aklamaktadr. Kudretin sirayeti bu nazm- cellde en yce belagat
ile nmyndr (bellidir). Hepsi o g ve kudret sultnnn kab-za-i kudreti altndadr.
Drdncs, yni; Lm- sni (kinci Lm)'n mna-i 1e-dnnsine gelince:
Ve hvel ilmi. Hce! cemluliah taalayf mteallik bizatihi ve bimahlkatihi
fekaimetl lm mahalfi ilmi bizatihi.
Bu, Hakk Tel Azze ve Celle'nin ilim ve CEML sfatna taallk etmektedir. Bu
sonsuz ilmin sonsuz tecelliyt srr- Ahmed'den naklen; nsn- Kmil'de mtecellidir.
Ey tlib! Unutma ki gllerdeki beyabandaki dikenler dahi nsn- Kmil'in ilminden
hari deildir.
Velhmis (beinci) Hvel elifs sni, yni nc (ELF) Cenb- Hakk Azze ve
Celle'nin SEM' (iitici) esma ve sfatna (niteliine) taallk eder. Bu hususta Elkehf
Verrakym'de melen yle denilmektedir:
lm-i lednne nc (ELF) Hakk Tel'mn (her eyi iitici) oluuna iarettir.
Burada Kinatta hi bir ey yoktur ki, O'na tebih ve O Rabbi Zlcelle hamd
etmemi olsun, fakat siz O'nun hamd- tebihini duyamazsnz!. demektedir.
Her eyi iitici olan Hakk Tel'nn Zt ve Sfat ile mtehalli Cenb- Yezdan elbet
bundan mstesna ve mnezzehtir.
Daha nce buna gzel bir rnek vermi Ehlullah'n cemdtn dahi ALLAH' nasl
zikrettiini ve bu zikri Ehlullah'n nasl iittiini anlatmtk.
Mesele seyr-i slk erbab iin:
Bir eye mahlk gz ile baksan ol mahlk olur,
Hak gz ile bak ki b k nr- Yezdan ondandr.
Bir eye mahlk gzyle bakmayp Hakk gzyle bakma-sndadr.
Altnc lh vasfa Besme!e-i erfteki (HE) dellet eder. Bu konuda Elkehf
Verrakym'in araba metninde yle buyurul-maktadr:

-59-

Aslihu el ilahe ve lkin skatatel elfn ve adgametl lm fesvetn kelimete

ve Allah aslihm seb'atn ahref sittetn rakkam meteh ves-sebia el vav'z
zahire f ebai (el-ha) kemter.
Bu Esmllah Hd-i Kermin BASAR (Grme) sfatna iarettir. (HA) dairesindeki
Cenb- Hakk'n Basar' inna iarettir. Nasl (HE)'deki daire etrafndaki beyazla
bakarsa insan da leme yle bakar.
Esasen insann gz ile lemleri tem edende H'dur. unutmamak gerekir ki
kinatn, varln HakkTel'nn bu nazar ile vardr. O nazar ekiverse kinat yok olur.
Bunda ki garib srr anlamak, zmek gerekir. Bu sr elbet avamdan gizlidir. Hner,
Yitirdim benlii benlik bana hak benliindendir, diyebilmekte, bu srra erebilmektedir.
Yedinci Esm-i lh (Vvl briz)'dir. Anlalmas gereken hakikat udur ki:
Yedinci esmaya iaret olan (VAV) Hakk Tel'nn kelmna mtealliktir. Bu kelm
Kur'n- Azmn'n Resl-i Kibriya'ya vusulnde sonsuzluk srrn da isbt eylemitir.
Abdlkerm Ciyl Hz. bu sonsuzluu ar- Rahmn'a benzetmektedir. Ar- Mecd'in
sonsuzluuna da iaret etmek istemitir.
Hemen burada AR hakkndaki aklamalara gemek de lazmdr... yle ki;
Malmdur ki aslnda Rahmn'n istvgh olan Ar, lem-i Kebr olan nsn'dr.
Bir yet-i kerme de Hakk Tel Azze ve Celle yle buyurmaktadr:
- Yer gk beni istib etmedi, ancak ben m'min kulumun kalbine sdm.
Bunun sonsuzluk itibariyle yukardaki srr iaret olduuna phe yoktur. Yine:
Arz vsi ister isen kmilin gir kabzna,
Ar- krsden genitir bir velnin yesi.
Seyri slk erbab bilir ki, bir kmilin elinin ayas ar- krsden genitir... Ne mutlu
bu srra agh olanlara!..
Yukarda zikredilen yet-i cellede de bu sr aikrdr,
Btn Besmele-i erfteki hurufatn esrar topluca mtalea edildiinde: ALLAH ismi celli grlr. Tpk her eyde O zahir olduu gibi...
Hakikat ehlinden olmakla beraber ALLAH ism-i celli ile mebht ve meth olmu
ok kymetli irlerimiz vardr. Bakn bu Allah lfz- celli hakknda neler yazmlar:
Tarifine gitmemektir evl,
Tarife girer mi hi Mevl?
Allah nedir eleyince gafil,
Allah deyib hm olur dil.
Hakikaten de yledir. Hem Mevl tarife smaz, hem gnl ve diller O'nu annca
hm olur, susar.
Onun sfatnn tecelli ettii hsn yinelerinin aaas karsnda bir ir yle
haykrmaktadr... Nice Mecnnlar mecazda nice Leyllara k eden hep O hsn-i
ezel olan Cenbullahtr.
Durmaz ne yanarsn ALLAH ALLAH,

-60-

Yandm seni lebr edenden.

urada Elkehf Verrakym'de ism-i celle dir Abdlkdr Geyln (k.s)'nn
beynlarn mcmelen arz edelim:
lh ism-i celli (ELF) harf-i tarifi ile ALLAH kelimesi balam olmaktadr.
Burada Elkehf Verrakym'in bir ulv keif sonucu ALLAH yce lfznn dellet ettii
mnay dile getiren beynn aynen asl metinden alarak zikredeceiz.
lh b mni 'akn' - Feyekn lh masdar.
Aada yine asl metinden aldmz cmleler mevzua daha vazh (ak) bir mna
kazandrmaktadr:
Grlyor ki burada Hakk ve lh ism-i cellleri bir tek mna-i erfte
kullanlmaktadr. Buna mukabil Rahman ismi ile bir ayrlk olduu dile getirilmitir.
leride grlecei gibi, Rahman ismi ile Rahm isminin de ayr lednn mnalar
tadna iliilecektir.
ALLAH, lh ve Hakk esrn-i erifleri halk etmek, lemlere vcd vermek
vasflarn ihtiva etmekle ayr bir mhiyyet-i ul~ viyye arzetmektedir.
lh ve ak kelimelerinin yanyana ve bir kkenden gsterilmesi zerinde cildler
yazlacak bir muhteva tar.
Burada Hz. Mevln'nn ak tarif ederken onu lemlerin Yaratcsna alem yap
keyfiyetine deineceiz.
Hz. Mevln (k.s.) ak dile getirirken onun azndan ziyretgha gelenlere yle
hitab etmektedir... Ben akn ve ben ayn zamanda Kelmullah ile gren Hdym
diyor:
Men an nrem kib Ms sahan gft,
Belyem ben, bel yem ben bel yem.
Esasen tarki zht takva ile belki bin ylda eriilmeyen makama tark-i ak ile bir
lemha-i basarda eriilir denilmesin-deki hikmet bunda mndemitir.
Elkehf Verrakym'de Allah ism-i celline mukabil RAhlMN ism-i erfi hakknda
yle denilmektedir:
Va'lem inner rahmn fealen ve hzini sfftn meta kanet f ismi sfth
kanet lilummi.
Besmele-i erfteki (MM) hakknda biraz ayrntl izahat vermek isteriz: Elkehf
Verrakiym bu bahse yle temas buyurmaktadr:
Va'lem innel mim hve ruhu Muhammed (s.a.v.) lein-nehl mahallezi zhere
fihil kenzl mahfi.
leride (MM)'in ayn zamanda mertib-i vcda taallk ettiini anlatrken (40)
mertebeden ayrntlar ile bahsedeceiz. Sdece imdilik Hda'nn bir baka ism-i erfi
olan k ve Muksuz Ak ile Kenz-i Mahf srrna temasla, bunlar erhle yetineceiz.
Kenz-i Mahf btn keml ile Resl-i Kibriya'da sakl olduu gibi k ve
Muksuz Ak da onun Hakikat- Muham-mediyyesinin bir baka addr. B hasbel
verse bu sr Resl-i Kibriya'nn halefleri ezm-i evliyaullahta da mahede olunur...

-61-

mdi, ancamz beytler de ite bu srra iaret vardr.

Birinci Beyit:
Edip dilhneyi tamir otur u beyt-i ahzanda,
Bu eb bana seher vaktinde mihmndan haber geldi.
kinci Beyit:
Yerinme naksm dey keml ehlini grdke
Kamu noksan tekmil eden denden haber geldi.
Birinci Beytin Mnas: imdiye kadar neyin elinden gitmi yama edilmise gam
ekme... Zra o senin vrn gnlndeki haznenden haber geldi...
te bunda Elkehf Verrakym'de zikredilen (Elkenzl Mahf) srrna iaret
olunmaktadr.
kinci Beytin Mnas: Keml ehlini grp onlara ne hased ne de gpta et, zira yle
bir zttan haber geldi ki o zt senin btn noksanlarn bir anda tamamlar.
...denilmektedir ki bu da seyr-i slka matlbin bahtiyar zmresinden olarak
katlanlarn mutlu durumlarn tasvir etmektedir...
Mesele Hz. Muhammed (s.a.v.) Efendimizin hakikatna biraz olsun vukuf peyda
etmek ve demiyyet srrna erip merte-be-i hayvniyyetten kurtulmadadr.
Muhammeddir Cenb- Hakka mir'at,
Muhammedden grnd kendi bizzat
Muhammedden vcud geldi ekvan.
Muhammed riy mer'iy mir'at
Muhammed erhidir enfs ve fak,
An cmle beyn eden rivyt
Sezai cem otur Ahmedde cmle
Ne kim vardr bidyt- nihyt.
Szn z denmektedir ki; Cenb- Hakk'n hsn aynas Hz. Muhammed
(s.a.v.)'dir. Hd bizzat kendisi onda grnmtr, btn ekvn ondan vcda
gelmitir. Gren de, grnen de aynada hepsi Muhammeddir. Cmle lem srr Ahmedde cem olunmutur, bidayet ve nihayet hep olur.
Yukarda da zikrettik Hz. Muhammedi de, onun vrisleri olan Ehlullah da
bilebilmenin ilk art srr- insandan dem nktesinden haberdr olmaktadr.
Hemen syleyelim ki bu msralar da anlatlmak istenen hakikat Nefis kurbnn
kesebilmek cesaretinin kolay olmad nktesidir.
Can ve bandan geen kendisi cnn olur
Katrasn mahveyleyip nefahtde nefhay aslna erdiren sonsuz bir deniz olur.
Hepsinden nemlisi DEM olma srrna iaret eyleyen u beyittir.
Grmeyen Hakk bu fnide ayan,
dem olmaz mnide hayvan olur.

-62-

Yni uras Ehlullah indinde aktr ki:

Bu fni denilen lemde Hakk apak gremeyen inn eklinde grnse de dem
olmayp mnide hayvan olur.
Bu beyn Yunus Emre'nin u beyti ile ne kadar da ahenk-tardr:
Gel ey Yunus gzn yum ceml-i masvallahtan.
Ki burda gt esin Hakk ne lzm vdiferdya.
Ey ehl-i hakikat cennet-i muallda Hdy grmek iin beklemee ne gerek var,
hner Onu gzn yumup bu lemde grebilmededir...
Zten msv dediin Hakk Tel'dan baka sandn lemin hakikata vcdu
YOK'tur.
Msvnn yok vcdu hrici dny gibi,
sm-i dny bmssemm sylenir Anka gibi.
Aslnda dny gibi tm msvnn (ALLAH'tan gayr eylerin) dta bir varlklar
yoktur.
Dny Anka kuu misl ismi var cismi yok bir eydir.
Besmele-i erifteki (SN)'den sonra gelen (MM) Hz. Mu-hammed (s.a.v.)'e tallk
ettii ve ona iaret olduu gibi mertib-i vcda da iarettir,
Hemen kaydedelim ki vcd mertebeleri ayrntl bir ekilde en mufassal Elkehf
Verrakym'de yer almtr.
Mertebe-i l: Fizzt sdih.
Mertebei snivve:= AM'.
Yni; Knh Zt diye balayan tefrik ve tadat tam krk derece mertebeyi birer birer
gstermektedir.
Bir vesle ile bu kadar ayrntl olmasa da Tuhfet'l-Mrsleldeki mertib-i
vcdun Ahadiyyet ve Ahmediyyet mertebelerini hasseten ok iyi anlatt phesizdir.
Bu bbta yle denilmektedir:
Vcdun mertib-i klliyesi: Vcd mertebeleri saylamayacak kadar ok
olmakla beraber bz kll mertebelere blnmesi kabildir. Bu konuda bir ka taksim
ekli var ise de zihinleri kartrmamak iin Tuhfet'l-Mrsle adndaki taksim eklini
sunmakla yetiniyoruz denilmekte, Vcd yedi mertebeye ayrlmaktadr.
..biraz evvel iaret ettiimiz gibi bunlarn iinde Zt- Ahdiyyet ve Ahmediyyete
tekabl eden mertib ok gzel anlatlmaktadr.
Birinci mertebe:
Taayyn ve itlak ve Zt- Baht mertebeskBu srf Zt merte-besidir. Bu mertebe
izft, kuud ve sfattan mnezzehtir. Bu mertebe her trl kayttan hatt itlak kaydndan
dahi mnezzeh mukaddestir. Bu mertebeye Hakk Sbhne ve Tei'nn Kn-h ve
Hakikati mertebeleri denir. Bunun fevkinde (stnde) mertebe yoktur.
lh- Mutlak, Hakk Sbhnehu ve Tel ism-i cellleri btn zt ve esmann ifdt
olup Rahman ve Rahm ism-i celilerinden ayr bir nitelik ve mna tadna Elkehf

-63-

Verra-kym'de iaret edilmitir... jlh lfz- celli Hlk sfatnn bir baka ifde tarzdr.

Ayar kasdeylediin yr imi elhakk,

Yokluk dediin mnide hep var imi ancak,
Zulmet grnen dide-i suret nazarnda
m'nu nazar eyiesem en varm imi ancak.
Byle olunca pek tabidir ki hakikat udur:
lm-i Hakk nokta-i srrnda nihn,
Akl-i ki eylemez n beyn,
Vkf- nkte deil cin ve melek
Nev'-i inna verildi irfan
Sret katraya benzer dem
Gizlidir katra iinde umman.
im-i Hakk inn denilen sr noktasnda gizlidir. Akl-kl bunu beyn edemez. Vkf nkte deil cin ve melek, ancak inn oluna irfan verilmitir. Bu bir baka deyile
nsn odur ki srrn ins melek bilmez olann baka slbta beyndr.
Zahirde baktn zaman dem'i katre grrsn, ancak unutma ki, onda umman
gizlidir... demektir.
Bu itibrla her neyi ararsan dem'de ara, sakn dem'i brakp mecnn gibi tarada
dolama, bu gzel nkteyi de u beyit ne kadar arifane dile getiriyor:
Yr Mecnn olup gezme sakn sahrada ey dn,
Benim Mecnn'u hakikat bende buldum vasl Leyly.
yle bir nkte-i ledn ki cildler yazlsa az gelir.
Ey dnn, bilgin kii, Mecnn olup sakn sahralara dme!.. yle bir Mecnn ol ki:
Leyl'y ve Leyl'ya visali kendinde bulasn... Zten srr- ezel de bu deil mi? Merde?
Raide? Mir'atta? Hakikat- Muhammediyye'de gizli deil midir? Asl irfan: Leyl'y ezel
mauk Rh- Kllinin kendi ve nefaht-snde bulabilmektedir...
Bu bahse; Hakikat- Muhammediyye mertebesinden sonra yine dneceiz.
Hakikat- Muhammedivve mertebesi:
Taayyn-i Evvel mertebesidir. Hakk Tel'nn Zt ve Sfatna ve cemi'i mevcudata
bunlarn bzlar bzlarndan temyiz edilmeksizin al vechil icmal (zet olarak) ilmidir.
Bu mertebeye u isimler de verilir: Vahdet, lm-i mutlak, e'ni srf k ve
Mauktan mcerret Ak mertebeleri, bilhassa bu mertebeye verilen Hakikat-
Muhammediyye ismi ileksz ve Muksuz Ak isimlerini yan yana getirdiimizde
nkteyi anlamak daha kolay olur.
Elkehf Verrakym'de LH'a verilmek istenen Ak mnas bu aklamadan zahir
olur...
Zten Taayyn- Evvel mertebesi Hakk Tel'nn ayndr. Hereyin ibtids ak

-64-

olduu gibi nihayeti de ak olacana bir iarettir.

eyh-i Ekber (k.s.)'nn Fussu Nuh'ta: Eer Nh (a.s.) iki davet beynini cem etmi
olsayd kavmi kendisine icabet ederdi sznn lbb de buradadr.
Okurlarmz evvelki bahisleri mtala ettiklerinde bizim yalnz bana Elkehf
Verrakym'in tercme edilemeyip ancak erhle beraber tercmesi mmkn olacana
dell olarak Araba metninden bz cmleler almtk.
Filhakika Rh- Kllye vsl oluu ve ruhun lmszln daha bu haytta
yaayan Ehlullah ve seyr-i slk erbab mstesna baka trl erhsiz cemdat ve
hayvant ile Rh- Sultaniye mazhar inn arasndaki fark lyk ile anlayamayacaklardr.
Esasen sde Abdlkerm Ciyl Hz.'nin deil btn muta-savvtfn- kiramn kefe
mstenit szlerini anlamak kolay deildir... Zira, baz konularda diller kifayetsiz kalnca
kalem durmakta remizler zerin de gezinen fikir k olmaktadr... te bu konu Fssl
Hikem'deki u cmlelerle akla kavumutur:
Cemdt, hayvant ve mevcudat Rablerinin huzurunda kyamet gn
harolduklar zaman hepsinin fni birer Vcd- Zll (Glge Vcd) olduklar anlalr,
yalnz baki olan Hd-i Lemyezeldir. Ancak inn Rabbine rc1 eder, beka Ona
mahsstur.
Tekrar Hakikat- Muhammediyye mertebesine dnersek grrz ki Vahidiyyet
makam da k ve Muksuz Ak'ta hep Odur. Yani; AHDYYET AHMEDYYET
BR'dir!..
Bil aceb deryay gr kim mevcine yok inkit
Asl bir derya havadan oldu emvc sfat
Bu nak iinde pinhn oldu nakka
Gnl sr olup suretledir f.
Mmknt nokta-i vahdette icra eyledi,
demi mn dzp n hveyd eyledi
demi yine ve kld mukabil vechine
Dnd yineden kendi tecelli eyledi.
Hakikat- Muhammediyye mertebesinin vrisi manevlerinde de bu sr Hakk ile
Hakk olma srr nmyndr. Onlar Kenzi lyefny (Tkenmez hazne) bildiklerinden
vcd- zahirlerini Kenzi haf (gizli) bir viranelie tebih etmiler bununla erbabna pek
ok ey anlatmak istemilerdir.
Hz. h- Nakibendi efendimiz bu bbta yle buyurmulardr:
Hakk Sbhnehu ve Tel beni dnya harabl iin mevcut eyledi. Halk se
benden imret-i dny taleb eder.
Bu harab oklar urat mmur etmee,
Bir yann tamir ederken bir yann oldu harb.
Devirlerin ve zamannn kutb- zm yle devam ediyor:
Benim cismn vcdumdan daha harb bir vcd olsayd bu genc-i irfan ona
vz ederlerdi, buyurmulardr ki, aynen byledir.

-65-

Esasen dem (a.s.)'n manev esrarn hazinedar olmalar da byle bir srra
mbtenidir.
Btn bu esrarn ifas unu gsteriyor ki (EL'N KEM-KN) nktesi her eyi
aklar, btn bu var sanlanlar adem-i asl zeredir... Her ey demde meknuz kinat
bir zll vcd ve serbtan ibarettir.
Var irdi ALLAH yok idi eya,
ylece ei'an oldu kemakn.
Zt tecellisine gark olanlar lemde vcd- lhden baka bir ey gremezler...
Cenb- Hakk'n tm varlklar yok iken var olmasn ve el'n da Ar Tahakkuku
lhiyesinde hkmrn bulunmas zevk etmek Tevhid-i Zt ile muvahhit olanlarn irfan
hlidir.
zetlemek gerekirse unu sylemek lzm;
Allah Z'l-Cell btn eya yok iken O var olduu gibi, el'n da; hakikat zere
bakidir. (EL'N DA KEMAKNDIR). Hd-i Kerme yle yalvarnz:
Y Rabbi!.. Beni rahmetinle kendine karb (yakn) kl, t ki Sana vsl ve
ihsanna nail olaym!
Sensin ol mbdu bilhak pdih
Yerde gkte senden zge yok lh
Sen olup her ey iin beti nm
Olmad bir ey cehl asla Sana.
Sensin ol bir Halik arz sem
Kendini her eyde bifdirdin bana
Grdm artk zahir eyada Seni
Sensin oi her ey iin zahir gan.
mdi, bu mncaatn her cmlesindeki meziyet ve mnalar tekrar tekrar takdim ve
beyn edilmitir... ancak kanaatimize gre tekrar sylemek yerinde olur;
Her eyde ve her yerde Hd zahirdir.
Gzszlere nihn olu sebebi ise lh zuhurunun iddetindendir...
Haktan yn bir nesne yok,
Gzszlere pinhn imi.
Mnas:
Dnyda haktan aikr ve yn bir ey yok, ancak O byk Mevl gzszlere gizli
imi demektir.
nnel mim hve rhul Muhammed sallallah aleyhi ve sellem.
Elkeh Verrakym, Resl-i Kibriya'nn (MM)'indeki krk srr aklad gibi cmle
vcd mertebelerinin bir tek vcda o da Vcd- Mutlak'a dellet ettiini iaret
buyurmaktadr.
O yle bir Vcd- Mutlaktr ki Ondan ne evvel ne de sonra bir varlk
dnlemez. O daima <Hve'dir.

-66-

Unutmamak gerekir ki btn bu zuhurat Elest birabbi-km? sul-i celline

verdiimiz Beli cevbn imtihanndan ibarettir.
T ebed ol ahde durduk, bozmazz ikrarmz diyenlerin ahidlerinde durmayanlara
kar sadakatlarnn sktunu gstermektedir.
Ainalk t ezeldendir Sezai yr ile
Bu talep kanden gelir ryeti mukaddem olmasa.
Sezn Glen
imde Elkehf Verrakym'den Araba metne sadakatle mteakip metinleri ele
alalm:
El mertebetl uf hiyezzts sadk.
Elmertebets saniye hiye am ibretn anil knh zt.
Elmertebets slise hiyel ahadiyye,
Elmertebetr rabiatl vahidiyye,
Elmertebeti hamie el ulhiyye,
Elmertebets sdise li meratl vcd alha ve esfelha.
Birinci mertebe: Sadih olan Zt- Baht.
kinci mertebe: (Am') mertebedir ki Ztn knhnden ibarettir.
nc mertebe: Ahadiyyet mertebesidir.
Drdnc mertebe: Vahidiyyet mertebesidir.
Beinci mertebe: Ulhiyyettir.
Altnc mertebe: Vcdun al ve esfel (st ve alt) mertebelerini kapsar.
Byle devam eden mertebeler Elkehf Verrakym'de krka bali olup bu mertibi
yazp erhi biraz sonra yapmak zere bz nemli hususlara deinmek isteriz.
Tuhfet'l-Mrsle'cte Zt Ahadiyyet ve Ahmediyyete it mertebelerin izahn
yaparken istitrten Elkehf Verrakym'deki mertebeler silsilesinin en ayrntl mertibi
vcd olduuna iaret etmitik.
Ayrca bu risalede zet hlindeki vcd mertebeleri Abdl-kerm Ciyl Hz.'lerinin
ah eseri nsn- Kmil'de daha tafsiltl olarak yer almtr. (*)
Mertib- Vcda it krk mertebeden yirmidrtten sonra otuz ksuruncu mertebeye
kadar Esr'den yni, Nr feleinden Hava ve Su feleklerinden bahistir.
Otuzdokuzuncu mertebe risalenin en dikkate yn yeridir kansndayz.
Otuzdokuzuncu mertebe Cennet ve Cehennemle ilgilidir.
Ak ile Tamuda olmak cennetidir n, Ol cennette olursa tamudur aksz ona.
*

NSAN-I KML adl eser Kitsan yaynlarn arasnda kmtr. Arzu edenler yaynevimizden temin
edebilirler.

-67-

Tecelli eyler ol dim cell gh cemlinden Birinin hsl cennet birinden nr olur
peyda.
Demek oluyor ki; Onun cennet ve cehennem de birer tecellisidir.
Arifler bu sebebledir ki Haktan gelen her eyi makbul grp;
Kahrn da ho, lufunda ho.. demilerdir.
Araba metnini yukarya aldmz krk kadar olan mertebelerin trke karlklar
yledir:
Birinci mertebe:
Zts sdihtir. phe yok ki Zt- Bahtn knh ile ilgili olup aklen idrk ve
mhiyetine nfuz mmkn deildir.
Essdih kelimesinin lugatta dellet ettii mna beyaz bulut anlamn tar ki,
am'da Zt- Bahtn nr- ebyz hlinde olmas keyfiyetiyle bu essdih ve zts
sdih mertebeleri arasnda bir yaknlk grmekteyiz...
Abdlkerm Ciyl Hz.'terinin nsn- Kmil adl eserimizi okuyanlar bu konuda
ayrntl bilgi sahibi olurlar.
kinci mertebe:
Am olarak ire buyurulan mahlukatn hilkatinden (yaratlmasndan) nce Zt-
Bahtn bulunduu kemm keyf ile tarif edilemeyen yce durumuna dellet etmektedir.
nc mertebe:
Ahadiyet mertebesi olup Kenz-i Hafi bu mertebenin esrrndandr.
Drdnc mertebe:
Vhidiyyet mertebesidir. Bu mertebe Ztn esmaya tenezzl veya lem-i vahdetten
kesrete gei mertebesidir.
Vahdet ite in idi Sezai bana yr,
imdi kesrette tegaft eyledi y neden?
S. Glen
Bize kalrsa bu mertebeden ziyde dier kesret ifade eden mertebelere bu beyitin
ifde ettii mna daha byktr.
Zira, mertebe-i ahadiyyette vhidiyyet de ayndr. Kesret (ayrlk) ifde etmezler. O
kesret gibi grnen durum vahdetin t kendisidir.
Beinci mertebe:
Bu mertebe Ulhiyyet mertebesi olup Ala ve Sfl btn mertibi mildir...
Sfl grnen mertibin dahi nihayet Hakkn bir mazhar olmas itibariyle Ayn olmak
haysiyyetiyle kutsal kabul edilmesi gerekir. Bu vesile ile u hads-i erfi hatrlatmak
isteriz. Resl-i Kibriya bir gn meclisinde:
Sarmsaktan istikrah ederim... diyen bir ashabna:
Sarmsaktan nefret ederim deme, sarmsan kokusundan nefret ederim

-68-

de!.. Zira Ayn'dan istikrah olunmaz..

...buyurmulardr ki bu srra dellet ettii aikrdr. (1)
Altnc mertebe:
Rahmniyyet mertebesidir. Bu mertebe (AL) vcda taallk etmektedir.
Yedinci mertebe:
Rbb mertebesidir Halkn mahal-i zuhurudur.
Sekizinci mertebe:
Ar- Mecittir.
Meknlardan mnezzehdir, Senin zt- erifin,
Nedir ya kalb-i virannda mihmn olduun cn.
Dokuzuncu mertebe:
Akl-i evvelde idrk olunan Kalem-i ldr.
Onuncu mertebe:
Levh-i Mahfuzdur. Buna Nefs-i Kll de denir. Burada bir noktaya ilielim:
Evliyullah iinde yle Hak Tel'nn sevgilileri vardr ki belki bazlarnca ho
karlanmaz ama bir merte-be-i niyaz ile Levh-i Mahfuzu yazar-bozar tahtasna
evirirler.
Bu vesile ile u gzel beyiti tekrarlayalm.
Sanma ey k niyazn olmaya gayet pezr,
Gayesi her bir niyazn bitmiem ki nz olur.
Mnas: Ey k sen bu yalvarlarn kabul edilmeyecek sanma, unutma ki her
niyazn (yalvarn) sonu nz mertebe-sidir...
Onbirinci mertebe:
Akl-i Kll olan Krs'dir, Buna Kalb de denir. Kalb akldan ok stndr.
Akl araba kal'dan mtak olup ba-kstek mnasna gelir. Dima erbabn
hakikate ulamaktan men eder.
Bu itibarla makbul olan Akl olmayp Kaib'dir.

Mehaz: smail Fenn merhumun Vahdet- Vcd ve Muhyiddn ibn'l Arab adl eserinden.

-69-

Kalb her tarafa dnebilme yeteneindedir. Bu sebebledir ki Kelmullahta Bunu

kalbi olan anlar denilmi fakat akl olan anlar denilmemitir. (*)
Mahrem olmaz Zt- Hakka bilmi ol ehl-i ukl,
Terkedip akl haber al gel ber dvneden.
Beyit-i rifnesinin anlam ite budur:
Onikinci mertebe:
Heyul'dr. Btn bu krk mertebe iinde krknc mertebe de yn- dikkat bir
hviyyet tar. Bu mertebe hakknda Ab-dlkerm Ciyl Hz.'leri yle buyurmaktadr:
Bu mertebe m'minlerin Cenb- Hakk grme mahalli olan Cennetteki
(Kesib)'dir.
Bu konuyla ilgili olarak da bir arif irimiz yle buyurmu-tur:
Senin klarn klmaz nazar Firdevs-i lya,
Ne huriden haber syler ne meyi eyler Musaffaya.
Mnas: Y lhi, senin hakik (gerek) klarn Cennete nazar klmaz. O ne huri
ister, ne de Musaffa, Kevser'de arzusu vardr. Onun dilei SENsin, ona SEN'i gerek
SEN'idir...
Bu sebebledir ki; Allah Tel'nn cemline k olanlar iin baka hi bir matlb
yoktur!.. Olamaz da!..
Burada Seyr-i slke it bir srr aklarsak evliyullahn ALLAH'a kavumakta
duyduklar sonsuz zevk-i manevyi hi bir visalde duymazlar.
ok yce bir vel Erbaini karrken beliren turuncu bulutun etraf kapladn sonra
azndan kan kk turuncu parann ayn hviyetteki byk parayla birletiini
anlatrken iftirk vukuunda duyduu azab ve hicran ancak byk evliyullahn
duyabilecei belgatle dile getirmilerdir...
Yce kutub yle buyurmulardr.
Ayrlk nnda o kadar hzniendim ki azmdan kan o turuncu para azma
girince ellerimle yzme gzme vurdum, buyurmulardr.
Bu esrr- lhiyyeye ait nktenin
Ve nefaht fihi min rhi'nin aslna kavumasn tasviridir.
Elkehf'de krk mertebeden
(iktibas) ve mildir.

ibaret olarak tasvir edilen Rahman ism-i erifi m

Yni taan bu rahmet deryas dny ve hiretteki cmle siye lutf u ihsan
*

Bu konuda son asrlarn byk garb filozof ve mtefekkiri Henri Bergsort ayn fikri akl yoluyla
kurduu metafizik sistemde de ileri srmtr. Bu arada Trk Teceddt edebiyatnn kudretli mellifi smail
Habib de bu fikri bir vesile ile yle ifde etmitir:
Akl ve fikir budala mikyaslardr (llerdir). Lyemi (lmsz) olan nitir. Duymak ve
duyurmaktr. Henr Bergson kurduu intuition adl mesleinde akla dayal ilmin hakikatin ancak bir
parasn grebildiini hayat denilen akn istikametini ise his ve san'at heyecanlarn zebileceini
hakl olarak ileri sryor ki, pek dorudur. nk ilim akla, san'at kalbe dayanmaktadr. Sylemeye gerek
yoktur ki bu mtefekkirlerin hepsi tasavvuftan nsibsiz olmakla ak ve kalbin mecaz safhalarndan
bahsedebiliyorlar. Elbet ledn iimi esrarndan habersizdirler. (Mtercim.)

-70-

samaktadr...
Fakat dnyda Hakk'n Rahmeti ise Rahm isminin Rahmeti onunla llemeyecek
kadar oktur.
Demek ki: Rahim sfat hirete hastr, sende hat edilmemi olur.
Dier vucd mertibi ise yledir;
Onnc mertebe:
Heba.
Ondrdnc mertebe:
Ansr Felei.
Onbeinci mertebe:
Elfefekl Atlas.
Onaltnc mertebe:
Felekl Beruh.
Onyedinci mertebe:
Felekz Zhal.
Onsekizinci mertebe:
Mteri Felei.
Ondokuzuncu mertebe:
Merih Felei.
Yirminci mertebe:
Felek ems (Gne feleidir).
Yirmi birinci mertebe:
Zhre.
Yirmiikinci mertebe:
Utarit.
Yirminc mertebe:
Kamer feleidir.
Kamer Felei hakknda ilrn-i ledn esrarn aklamak lut-funda bulunan
Kitbullahn bir mucizesini daha burada beyn din bir grev sayarz. yle ki;
Cenb- Yezdn Kitb- Mbninde Kamer'i ziynet olarak halk buyurduunu beyn
etmilerdir. Bz haddini bimez ilim fukaras bilginler uzun yllar buna mnfi
beynlarda bulun-mularsa da sonu elbette Hlik-i Kinatn buyurduu gibi olmutur.
Nitekim Ay'da hayt olmayp bir zyet tekil ettii bu surette de aikr olmutur.
Haddini bilmez nehil kimseler bilmem bundan kfi ders aldlar m? Hi sanmam. Zra
trik-i hidyeti kabul etmedikleri iin Hakk Tel onlarn gzlerini kr etmi, kulaklarn
sar etmitir.

-71-

Byk bir azb onlar iindir.

te yce Allah kelm:
Ve sevn aleyhim eenzertehm em lem tnzirhm l y'minn
hatemallah al kulbihim ve al semi'him ve al ebsrihim gve ve lehm
azbn azm. (yet-i Kerme)
Bu konunun srrna varm olan bizim hakm irimiz Ziya Paa bakn ne diyor:
Hkmet-i dny ve mfiha bilen arif deil,
Arif oldur bilmeye dny ve mfiha nedir?
Hakikaten yledir, arif dny ve mfihay bilen deil, bilmeyen ariftir. Bu izahat bir
eyi daha kantlamaktadr. O da evvelce de syledim, bu konuda Elkehf Verrakiym
risalesi adet nsn- Kmil adndaki eserin bir zetidir.
Elkehf Verrakym'in Besmele-i erf hakknda tkib ettii silsileyi izliyerek imdi
Rahman ve Rahm kudsal kelimeleri zerinde duralm...
Bu konuda Elkehf Verrakiym f erhi Bismillhirrahmnir-rahiym'in araba
metninde u cmleler yer almaktadr:
imdi yazacamz satrlarda Rahm ism-i erfinin srr zerinde durulmaktadr.
yle anlalyor ki Abdlkerm Ciyl Hz. Errahm sfat ile kk hacimli fakat ledn
leminin byk eseri olan Elkehf Verrakym'deki araba metinde cmleler yledir:
Ve lihaz kne isminur Rahman amma zahra fiddny vel hire bihiffi
ismur rahm feinnehu rahme fil hire eedd zuhuru mined dny.
Abdlkerm Ciyl Hz. Rahman ile Rahm esmalar arasnda u fark grmektedirler:
Rahm ism-i erifinin esrarna gemeden araba metinde geen Hakkn iddeti
zuhuru konusuna ilieceiz:
Hdnn iddeti zuhuru bahsinde bilgileri evvelce arzetrni bile olsak yine de
tekrarnda sonsuz rahmet mevcuttur. ok arif bir irimiz bu iddeti zuhuru ancak
mlarn ve mecaza mbtel olanlarn gremediini, ehl-i hakikat iin bunun rye-tinin
en tabi bir sonu olduunu aadaki beyitte dile getirmitir.
kan mihr-i giriznnla dilhn olsa da,
Zahir olmutur yzn vech-i nikahndan senin.
Demektedir ki pek dorudur.
Mnas udur:
Senin mecaz ehlinden kaan gne yznle bu mecaz ehli dilhn olsa bile ehl-i
hakikata yzn rttn nikabtan zahir olmutur.. anlamnadr.
Bu srra ermek ihls-i tevhid ile yni L MEVCDE LLALLAH srrna ermekle
mmkndr!..
Mecazdan zirve-i hakikata ykselenler ALLAH'tan gayri hibir mevcd grmezler,
hakikat- tevhd budur.
Cenb- Hakk Celle Cellh'nn zuhurunun iddeti ile akl ve idrkin kendisini
Ondan uzak grmesi vehmi H'nun gizlenmesinden deil aksine zuhurunun
iddetinden ddesi zayf olanlarn onu grmeye gleri yetmemesindendir.

-72-

Btn bunlar; bize Hakk'n ne kadar yakn olduunun dellidir. Bu da Vahdet-i

uhd ile Vahdet-i Vcd telkkileri arasndaki farkta nmyn olur.
Mesele gelir gelir, miyyeti ilmiyye ile mi, yoksa miyyet-i ztiyye ile mi? Hd-i
Kermin bize yakn olduu meselesine
dayanr.
Evliyaullahn pek oklar bu miyyetin miyyet-i ilmiyye olmayp miyyet-i ztiye
olduuna kanidirler ki selef-i slihnin meslek ve mezhebleri budur.
u aaya aldmz beyitler hakknda her an Hve f een olduuna delildir.
Esasen bu srra erenler Mahbbu Yegnnin Hd olduunu bilir, hm olurlar,
susarlar...
Ezelden beri gnllerin matlab ve sevgilisi OdurL
Bu iftirak yle bir atetir ki, aslndan ayr bir an bile durmaa tahamml edemeyen
Mevln'ya koca bir Mesnev yazdrmtr.
Dinle neyden kim hikyet etmede
Ayrlklardan ikyet etmede
Kim ki aslndan ola duru cda,
Rzigr vasl eyler mukted.
Beyitlerini syletmitir...
Yine aadaki beyitler hem Hakk'a vsl olanlarn hm, hem de ariflerin
gnlndeki dostun yalnz Hak Tel olduunu gstermektedir:
Cylar n erdiler deryaya hm oldular.
Irmaklar deli deli akarlar, ancak denize varnca hm oldular (sknete
vardlar) anlamnadr.
Yine:
Bize o meyden klmz humlar tehikm n edip,
Bir kadehte Vamuku Ferhat beyh oldular.
Demektedir ki, Gnln bir benzeri olmayan Ay'a mnce-zibdir, bu emsalsiz gzel
kinat yaratan Hak Tel'dr anlamnadr.
Elkehf Verrakym'deki u cmleyi de biraz aklamak gerekir:
Ve srr ismihr rahman intihl leme ilallah ve rucel halkyye ilel hakkiyye
ve il rabbikel mnteh limen mi-nelmlki yevme vahidl kahhar.
Bu araba cmle Kur'n- Kerm'de kyamet gnne ait bir srra da temas
buyurmaktadr.
Ancak Kitb- Mbnde kyamet gn iin Bugn Vhid-i Kahhar olan Hakk
Tel'mn gndr mnas tar ki Abdi-kerm Ciyl Hz. elbet Rahm ismini
anlatrken Hakk'n Kahhar sfatna ilimemitir, belki Hda'nn Kahhar hereye
hkim birliinde kesrete yer olmadna iaret edilmek istenmitir.

-73-

Zra Rahm sfat u yet-i celle ile sk skya baldr.

Sebakat rahmeti ala gadabi...
Mel-i erfi:
Rahmetim gadabmdanfiktir anlamnadr. Bundan u sonu kmaktadr ki:
eyh-i Ekber (k.s.)'nn buyurduklar gibi lem hamd ile balad ve yine Kerm olan
Rabbimize Hamd ile bitecektir.
UYARI: Bu konuda Rahm bahsinin sonuna doru ayrntl bilgi vereceiz,
Buna uygun u beyti alalm:
Eyilikten baka sudur etmez eyiden,
Msterih o! sonunda ey ilik vardr ancak.
Nitekim Hakk Tel Azze ve Celle Hazretlerinin bu Rahm ve Rahman esmas en
yce tecellisi ile Resl-i Kibriya'da tecelli eylemitir.
Ve m ersalnke ill rahmetenlii lemin Ben
lemlere rahmet olarak gnderildim kutsal kelmnda bu srra iaret vardr.
Resl- Kibriya hakknda Elkehf Verrakym'deki iir hepsini dile getirmekten baka
bir ok lednn esrar da ihtiva etmektedir:
Y reslullah y melceil ulhiyye
Ve y men ztzztl tenzihiyye
Zaheret bktli mazhann klli hsn
Tesette n yn bilbedihiyye
B evsf hiyessebl mesni,
Ve Kur'n hiyezztn nebihiyye.
Burada zaheret likll mazhar klli hsn ibaresinde klli hsnn dellet ettii
mna esml hsnya iarettir.
Esasen mutasavvifn-i kiram hazert btn eyay mazhar esml hsn grr.
Mecazdan hakikata geiin sebebi burada gizlidir.
Nitekim, Sezai Glen Hazretlerinin:
T- tan etme Mecnna havale bilmi ol,
Zhid cezb-i Hddr ak- Leyldan garaz.
te bu srra matuf bulunmaktadr. Bu hacmi kk risalenin en mhim iki
noktasndan biri bu, dieri de aaya aldmz Elkehfdeki;
z reca klli il rabbihi diye balayan cmledeki "Herkes tekrardan Allah
Tel'ya dner."
L baki fiha ill (H) fi hviyyetihi leyse leh fehm nazara bihilfl insan
"Baki yalnz Allah Z'l-Cel! hazretleridir. nsanlarn tersine..." cmlesidir.
Bunu tasavvuf? mnas ile anlamayanlarn aya kayar,

-74-

 L baki fih il h ve bi hilfl inn cmleleri onlar iin mezleke-i

akdam olur.
Hakikatta cmlenin trkeye tercemesinden anlayacamz! BK yalnz
HD'dr.
Cemt ve hayvan gibi mahlukat insann aksi ebed hayta mazhar deildir,
manasnadr. imdi bu cmleler yalnz terce-me edilmekle yetinilecek olursa byk vel
Abdlkerm Ciyl (k.s.)'nn meram anlalmaz.
Aslnda inn baki klan ebede hayta mazhar eden,
Ve nefaht fihi min ruhi Ona ruhumdan bir nefh fledim ilh srrdr.
Seyr-i slk erbab esasen insan ruhunun ebediyyen lmszln bu dnyda
grr, bilir ve yaarlar. Onlar iin ruhun lmsz olduunun dellle isbtna gerek
duyulmaz...
Onlar: Cemlini grmm, Tanr budur dermiyim fetv-snca daha bu fni
lemde rh'un bekasn yaamlardr.
Bizim kanaatimizce hi bir beyn u arifane iir kadar bu hakikati ifde edemez.
Gel nefht fihi min ruhinin ania srrn,
Kimse bulmazd hayt, baki ol dem olmasa.
Yukarda geen araba iiri haddimiz olmayarak nazmen yle tercme ettik:
Y Reslullah ne phe sen Hd mahbbusun
Y ilhi ta ezelden sen onun meclbusun
Olmasayd Hakk Tel hsnnn mecburu hem
phesiz olmazd mevcd hilkati srr dem
Onsekz bin lemin n sen sebesin varna
Hakk Tel oldu meclb hsnne ddrna
Ol mnezzeh zt- akdes ayn ztndr senin
Y Resl-i Kibriya sende Rabbllemn
Hem kitabullah hem de Ftih sensin cel
Y Hdnn elisi Hakk'ta sende mncel
Her gler yz hep senin ddrnn burhandr
Nh felekte devreden de hsnnn devrndr.
Rahman esmasnn dny ve hirete m ve mil olup Rahm ism-i erifinin ise
hirete dnydan ok fazla Hakkn rahmetine dell olaca hususunda Elkehf
Verrakym'deki le-dnn esrar bilhassa Fthtl Mekkiyye'de ayrntlar ile yer
almaktadr.
Bu konuda eyh-i Ekber (k.s.)' tarafndan memriyet-i mnevyesi gerei o kadar
derinliine ilenmitir ki, bir ok zahir ulemsna bu esrarn hazm iin karbonat
gerekmitir.
Dny Hamd ile balad gibi Hamd ile bitecek dstrunu vazeden Hz.
Muhyiddn ibn'l Arab ile onun cce muarzlarna biraz ilimek ve konuyu etraflca
amak isteriz.
Evvel tasavvuf bir biat ve ahd iidir. Ahd ise mstenit bir keif ilmi olmakla Kur'n-i
Kerm'deki;

-75-

 Errahmn allemel Kur'n kutsal kelm ile sze balamak isteriz.

Rahm ism-i erifinin gerei ve lednn srr icb ebed azabn olmadn ileri
sren Muhyiddn ibn'i Arabi'nin bu kelmn anlamayan bz zahir ulems Hz. eyhe
itirazda bulunmulardr. Ne yazk ki bunlarn iinde Sadettin Teftazn ve Aliyl Kari gibi
benm zahir bilginleri de vardr.
Mesel Hz. Muhyiddn ibn'i Arab'ye keiften nasibsizler yle itiraz etmektedirler:
Mutasavvfn, azab lgat ve eriata aykr bir surette isbat ederek uzbetten
(tatllktan) mtak klarlar, u hlde anda meakkat ve ukubet yoktur. Nr ehli
Cehennemde su iindeki balklar gibi ni'met ehlindendir.. derler.
imdi bir de bu itiraza kar Hz. eyh-i Ekber'in kefe mstenit ve bu zavall itiraza
cevap tekil eden yksek fikirlerini grelim. eyh-i Ekber (k.s.) Fthtl Mekkiyye'sinin
nr ehline mteallik 62'nci babnda:
Ehl-i nr iin fazl Rahmet-i lhiyyenin zuhuru lbt olduunu ve binenaleyh
onlarn Cehennemden kmamakla beraber orada eiem hissini kaybedeceklerini ve
bunlardan bir taifeye de azb ve amel beynindeki mddetin muvazenesinden sonra
Cenb- Hakk Azze ve Celle'nin uykuda olan bir kimsenin ryada grd hayal
ni'metler kabilinden bz ni'metler vereceini ve 374'nc babnda ise; nnn evvel-i
ne'etinde Elhamdlillah dedii gibi, Ahir da'vhm in elhamdlillah "En son
davalar Elhamdlillhtr." kavli celli mucibince insanlarn hir davalarnn dahi
Elhamdlillah olacan ve lemlerin sena ile balad gibi sena ile son bulacan
beyn etmi ve bu hlde ek-i sermed (ebed ekavet) nerede?
H Cenb- Allah (c.c.)'nn gazab rahmetine sebkat etmi olduu gibi Fussun
Fussu Ynusiyye'sinde dahi ehl-i nrn mercii nim olacan ancak bu niman nrda
id-gn, nk Cehennemde bulunan bir kimse iin ikabn inki-zarndan sonra sret-i
nrn berd selma (soukluk ve selmete) mnkalib olmas lbt (zaruri) idn bu
hlde ehl-i Cehennemin ve halkn istifasndan sonra nail olacaklar nimin Hz.
brahim'in atee atld vakitte nail olduunu nim kabilinden olduunu beyn etmi ve
nl vel Abdlganyyl Nabls Hz. dahi Fuss erhinde Allah Tel ehl-i Cehennemin nil-i ni'met olmasn murad ettii vakitte onlarn Cehennemden karmaa
ihtiyac yoktur...
Vaktiyle bir dervi bir mrd-i kmile intisab eder, ondan ald ders ve feyizle kefi
alyor, bir de bakyor ki levh-i mahfuzda eyhi aki grnmektedir.
Buna pek mtehayyir (akn) kalyor. Yine ders almak iin eyhinin yanna
gittiinde daima o aki mevzuu aklndan gitmeyip bir trl aklna ders girmiyor. O
zaman eyh-i kmil kendisine dnerek buyuruyor:
Olum sen dersine bak, benim aki ve sid oluum seni ne ilgilendirir? O
benimle Hakk Tel arasnda bir cilve-i Rahmndir...
Bir sre sonra; levh-i mahfuza tekrar baktnda eyhinin sid olduunu gryor.
te ehiulahn mku ezelsi ile cilveleri byledir, npuhtelerin bu ilere
karmas su-i edebdir.
eyh-i Ekber Kuddise Sirruhu Ftuhatta Rahm ve Rahmet esmas ile ilgili
beyanlarna yle devam ediyorlar:

-76-

O Hd-i Lemyezel her eye kadir olduu gibi azbta bulunan bir kimseyi vsta-i
azab olan eyle mazhar- ni'met klaca gibi ni'mete mstarak bir kulu da vsta-i
ni'meti olan eyler dr- azb (azaba dr) edebilir.
Bu tecelliyt dile getiren u arifane iir cidden enfestir.
Deme bu glsen ire tku mauk belszdr
Ne gl ak girbnsz ne blbl ibtilszdr
ifyb oldu dryu visali yr ile herkes
Bu bimrhnede ancak benim derdim devaszdr
Revac yok cihann nakdi basan muhabbette
Met ak fehmettin ben ey hce behszdr.
Bunun bir emr-i zevk-i olup ehl-i zevk olmayana zahir olmad ve eratta bu
meseleye ancak iret-i hafiyye olup tasrih vuku bulmadn nk bunun efkr- ulm
ve uklden olmayp ezvak ilminden olduu ve her ikab iin ndallah bir mddet-i
malme bulunduunu beyn etmitir.
Esasen Hz. Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.) her eyde Hakk gren kahr lutfu ey'i
vhid bilen vellerden olmakla onu niin azb ve lutf birdir, onun iin en byk azb bir
nefes Hda'dan mehcr (ayr) olabilme korkusudur.
Vatan-i asl olan rh-i kll'den mfrikat azblarn en elmidir. Ukb dny nedir?
O bunlara hi nem vermez bu mnadan alarak syleyelim azabn eddi (azabn
iddetlisi) mfrkat-i vatandr.
Kahr lutfu ey'i vahid bilmeyen ekti azb,
Ol azbtan kurtulup sultn olan anlar bizi.
lhi dde-i can mnevver kl tecelldan
Seni grsn nazar ettikte k cmle eyadan
Nedir dny, nedir ukb, nedir Cennet, nedir havsa
Sana k olan Mevl geer cmle sevddn
Vcdun kemini atn cevahir leme satn
Niin sarraftan katn nedir kasdn bu ihfdan
Seni sensin bilen ancak ki senden gayr yoktur hak
Budur bildiimiz mutlak gelir esman msemmdan
Dvdu Kayser Fuss! Hikem erhinde:
Bir zaman gelecek ki Cehennemin dibinde su teresi bitecektir, hads-i erfini
irad buyurarak azabn huidu yni ebedilii hakknda ns vrid olmayp Kur'n- Kerm
de atete daim kalnacan iaret buyuruimu olup, azabn ebedliine dir bir ns
(yet ve hads) yoktur.
Unutmamak gerekir ki cmle iin rahmet mutlaktr... Cehennemde sakin yoktur
(oturan nr ehli) te ehli vardr ki te bunlara azb deil ni'mettir. Onunla yaarlar.
Ezcmle Mlik ve Cehennem Hzinleri buna rnek olarak gsterilebilirler ki bunlar
melektirler.
Bunlardan baka Cehennemdeki ylan ve haert da byledir. Kyamet gn
dirilecek, tete yaayan hayvanlar da byledir.

-77-

Vatan ile lfet eden her kimse onunla mutludur. Azabn en iddetlisi mfrikat-i
vatandr. Ehl-i nr (te ehli) Cehennemden ayrlsalar altklar eyden ayr dtkleri
iin azb ekerler. Cenb- Allah onlar bu vatan ile lfet eden bir neet zere
yaratmtr. Zten daim azb ne adalet ne de merha-met-i fhiyye ile te'lif
olunamaz...
Bu konuda mer Hayym'n iirleri cidden zariftir:
siyim ben nerede sende rz
Dili siyahn nerede sende ziya
ki rik'atla verirsen Cennet
Bu sattr buna denmez ki ata (ltuf).
Crm ileyeyim yz sene renmek iin
Affn m? Gnhm m byktr y Rb
Deyiinde Rahm olan Hda'nn sonsuz rahmetine itimat sarslmaz imn dile
gelmektedir.
Hz. Muhyiddn ibn'l Arab Rhm stftndaki esrar izaha devam ederken yle
buyurmaktadr:
Cennet ve Cehennem iki dr'dr. rde-i lhiyye iki darn da meskn olmasn
arzu buyurmakla tele lfet eden mahlkat da halk eyledi. Rahmet gadbna sebkat
eden Hd-i Kerm rahmetini ehl-i nra da temil eyledi...
Cenb-
Hakk
Azze
ve
Celle
kendi
hakknda
buyurduu
Erhamerrhimiyn'dir. imdi bu yce kelmlarn nda dnelim:

gibi

Biz kendi iimizde nn merhametle mecbl (cibilliyetinde-yaratlnda) kld

kimseler bulduk, onlar ALLAH'n tm kullarna merhamet ederler.
Hatt eer Cenb- Hakk onlar mahlhukatta hakm kla kalblerinde yer eden
merhamet sebebi ile azb sfatn lemden tm ile kaldrrlard...
Halbuki bu sfata shib olan bizler birer mahlkuz, hislerimizin malbuyuz. Hakk
Tel Hz.'leri Erhamerrahiym olduunu beyn buyurmutur.
Binaenaleyh biz nn mahfkatna daha merhametli olduuna phe edemeyiz.
Hads ilminin ulularndan "eyhlislm bni miye" bir ok kfirin uzun asr ve
seneler azb ektikten sonra Cehennemden kacaklar kansndadr,
Unutmamak gerekir ki, vde vefa vide vefadan daha ziyde kerem de dhil
olduunu
Vid; Allah Tel'nn ve vad ise; kulun hakk olup onu tahsile lyk idn
Cenb- Hakkn hiretteki rahmeti dnydaki rahmetinden byktr.
Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.) gibi ilim sfat ile tecelli eden bir vel dahi Rahm
esmas hakknda tpk Abdlkerm Ciyl Hazretleri gibi dnmektedir.
Elkehf Verrakiym f erhi Bismillhirrahmnirrahiyrn'de Rahman ve Rahm
esmalarnn ayrlnda Abdlkerm Ciyl Hazretlerinin rtbe ilm-i ledn srrna mazhar
olduunu gstermektedir.

-78-

Muhyiddn ibn'l Arab Hazretlerine nasl hak vermeyelim ki muvakkat bir crm
iin ebed bir cezay Kerm olan Hda'ya yaktrmak mmkn olmaz.
Bakn yce vel Muhyiddn ibn'l Arab Hazretleri Rahm ism-i erfi zerinde
nasl arifane ve lednn mna tayan bir mtela ileri sryor:
Cehennemde temn keyfiyeti elbet keiften nsibsiz-lere garib grnecektir...
Lkin, Cenb- Hakk her yerde m-tecelli olmakla o azb suretinde de ni'metle tecelli
edebilirler.
te byledir, her ey Odur.!..
Azb da kab da, Ondan gelen her ey gzeldir!..
Ol dilberin Mehdi ad sekir verir halka tad,
Msri eker bu mihneti ot rahat Rahman grr.
Nr iinde de bir kulun bz ni'metleri tadabileceine u fni lemden de misller
vermek mmkndr.
Bugn ciz bir kul bile bir dier kimseyi manyetize ettikten sonra onun eline bu
limonatadr!., diye bir bardak tuzlu su veriyor. O kimse bunu ierken limonata lezzeti
duyuyor.
ciz bir kulun elinden byle bir garbe zuhur ederse Cenb-i Kadir- Mutlak
Hazretlerinin diledii kulunu Cehennemde besleyip zevk ihsan buyurmasna ne engel
var..?
Onun ki her eye gc yeter!..
Nitekim bu olayla tamamen benzerlik arzetmekle beraber ok nemli bir tarih
hakikati da bu vesle ile arz edelim:
Nemrd'un yakt ate Hz. brahim (a.s.) iin berd selm olmakla beraber yine
ate idi.
Bu konu smail Fenn Bey stadmzn son asrn yarsnda en nemli eseri olan
Vahdet-i Vcd ve Muhyiddn ibn'l Arab adndaki aheserinde tafsilt ile
anlatlmaktadr.
Bu muhterem std bir mucze tekil eden bu olay anlattktan sonra garbtaki
Contingence felsefesi ile muvazi olarak Cenb- Kadir-i Mutlak'n kinat hikmetle
idare ettii iin vazettii kavnin-i tabiiyyeyi (tabiat kanunlar) ounlukla deitirmeyeceinin aikr olduunu beyan eylemitir.
Ancak bunun gnderdii Peygamber-i zam teyid iin deimez mnasna da
gelmediini srarla belirtmitir ki hakikat da bundan ibarettir.
stitrten unu belirtelim, gerek Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.)'nn Fthtl
Mekkiyye'sindeki esrr- hurf bahisleri gerekse Abdlkerm Ciyl Hz.'nin Elkehf
Verrakym'deki Bes-mele-i erfedeki her harfin ilm-i lednne ait esrar binnetice btn
evliyullahn mden-i esrar olan vahdet-i Vcda tallk etmektedir.
Resl-i Kibriya'nn;
Men reni fekad reyel Hakk Beni gren tahkik Allah Tel'y grd
hads-i erifinde zbdesini bulmutur.

-79-

Malmdur ki meslek-i celli Sofiyye olan vahdet-i vcd, vcdun birlii demektir.
Ehlullaha gre;
Bizatihi kaim olan vcd birdir, o da Hakk Tel'nn vcdudur!..
Bu vcd; vcib kadm ve ezeldir!.. Tecezzi, tebeddl, inkism kabul etmez!.. nn
ekli, sureti ve haddi yoktur!..
Cenb- Hakk Zt- Haysiyyeti ile deil ef'l ve sfat hay-siyyeti ile cemi suveri
ehasta itlaktan kmakszn ve asla tebeddl ve tagayyur etmeksizin tezahr eder!..
Bu itibarlar da eya O'na mir'at (ayna) olur!.. Mkevvintn cmlesi vcd- Hakk'la
kaimdir!..
Cenb- Hakkn isimlerinden biri de Kayymdur bi bizatihi kim ve kendisinden
gayriyi mkum demektir.
Nitekim nr- ems (gnein nuru) bir olduu hlde muhtelif renklerle mlevven
olmas (boyanm) camlara inikas ettii vakitte eitli renklerde grlmektedir.
Bu lh ve lednn srra dellet eden Mevln Celleddin Rm Hazretleri:
Gh gne ve gh deniz olursun
Gh Kt da ve gh Anka olursun
Sen ztnda ne o'sun ne de bu.
Y lhi, sen sretsiz olduun hlde bu kadar suretlerle tecelli ettiinden dolay
senden hem muvahhid hem de muebbih mtehayyirdir.
Yine ayn mealde:
Ne vakte kadar cisim ve eb'ad ve cihetler lkrds edeceksin, muhakkak olan
yalnz bir ZT'tr.
Ztlar deil bu vehmi buna ondaki emm ve sfat (nitelik okluu) vermektedir.
Bu sebebiedir ki Mevl her eyde mzahir her eyde onun mazhardr.
UYARI; Bu konu pek ok ksa grlleri artacak esrar ihtiva eder.
Pare pare olmasun y neylesin bire dil,
Bir nazarda bin tecelli gsterir cnn- ak.
Srr bunda meknuzdur. Kurln- Kerm'de yer alan bu hakikat kssas her eyi
aa vurur mhiyettedir.
Kelmullah Hz. Ms, lemlerin Yaratcs ile grrken ona hitb- lh nazil olur.
nniy ene rabbike fehla na'leyk, inneke bilvdil mukaddesi Tuv.
Y Ms, tahkik ben senin Rabbinim. Haydi pabularn kart. Zra Tuv'da,
mutahhar ve mukaddes bir vadidesin...
Bu lh hitb Kelmullaha ate suretine girmi olan bir aatan vki olmutur.
Glen-i Rz sahibinin bu mevzdaki szleri hakknda onlar nakil ederken smail
Fenn merhum yle buyurmulardr:

-80-

Glen-i Rz sahibi eyh ebster bu mnay telmihen

Cenb- Hakk'n bir aatan Enel Hakk demesi reva oluyor da nikbaht olan
bir inndan, bir mrd-i kmilden bunu demesi niin reva olmasn...? diye sual
ediyor...
Hz. Musa'ya Cenb- Hakk Azze ve Celle'nin ate suretinde tecelli etmesi o nda
Hz. Musa'nn matlbu ate olmas hikmetine mbtenidir.
Mertebe-i hakikatta durum budur!..
Aslnda erenler iin zt, sfat, en'ma, cmleten kendisine ziya olan bir vel'de
Hakk tem esastr.
Ancak bu mertebeye gelinceye kadar mecazda da bz te-celliyt kabul zarureti
vardr.
Bizim k ve arif irimiz Fuzl:
Min cn olayd k men dili ikestede
T her binle bir gez olaydm feda sana.
Beyti bu hakikati dile getirmektedir.
Mnas; bugnn trkesine evrilirse yledir:
Keke bende bir cn yerine bin cn olayd da her biri ile bin kerre kurban
olsaydm, demektir.
Zevki dili enni enatlahnda m fevkindedir,
Byle bir mecnnu aka len ierni neylesin?
Keif ve bunun zevkine varanlar Hakk ile Hakk olduklarndan onlar ENN
ENALLAH hitabnn dafevkindedir, byle bir ak mecnnuna;
Len terni Beni gremezsin
...yasa neylesin, demektir.
Bir vesile ile tebarz ettirdiimiz gibi bu esrar; ehl-i hakikata ait olmakla beraber
mecaz mertebelerini de kmsememek gerekir. Vaka;
Geri Mecnnuz ak ile lemdeyiz amma biz bildiin Leyl klarndan
olmayp k- Sbhniyiz sz dorudur!..
Fakat bu mertebeye gelmek iin pek ok Leyl'larn askda ekildii vakadr.
Mecnn'a sordular Leyl ne oldu?
Leyl, Leyl derken Mevl'y buldu.
Srr, hi ama hi unutulmamaldr...
yle sermestim ki idrak etmezem dnya nedir?
Ben kimem, skf olan kimdir mey sebh nedir?
Geri cnndan dil-i eyd iin km isterem
Sorsa cnn bilmezem km dii-i eyd nedir?
Rahm ism-i erifinin btn hameti ile hirette tecelli edecei Elkehf
Verrakym'de Abdlkerm Ciyl Hz. tarafndan srarla ileri srlmektedir.

-81-

Bu rahmet deryasndan Fir'avnun da istifde etmi olabileceine dir Muhyiddn

ibn'l Arab Hz.'nin beynlar bizim tasavvuf trihimizde ok tartmal bir yer tutar daha
dorusu bu szler Ehl-i Hakikat ile Ehl-i eriatn da arasn amaa vesile
olmutur.
Nitekim smail Fenn stadmzn (Vahdet-i Vcd ve Muh-yiddn ibn'i Arab) adl
eserinde bu bahse derinliine temas buyurutmutur.
Malmdur ki eyh-i Ekber (k.s.) Fir'avnun son nefesinde imn ile ldne hi
deilse imansz olarak haytn itmam ettiine kfi dell olmad kanaatindedirler.
Pek tabi eyh-i Ekber (k.s.) zamannn nsan- Kmili olmakla onun szleri kefe
dayanmaktadr.
Bu itibrla hakikatini ehl-i keif olmayanlar bilemez ancak keif sahibinden bakas
iin dell olamayacandan biz mevzuu fikr mnazara erevesinde imkn nisbetinde
zmee alalm.
Sadettin Teftazn'ye atfen yaplan itiraz ile stad smail Fenn'nin cevaplarna yer
verelim. Velev bu yersiz ve eyh-i Ekber'i hedef olan itirazlar Sadettin Teftazn
tarafndan da yaplsa sonu deilmez.
Ancak, Sadettin Teftezn'nin ilm-i ledndeki gafleti zahir olur. Onun ilm-i zahirdeki
behresinn onu bu uuruma dmekten kurtaramad hakikati gn gibi aikr olur.
Yce vel Muhyiddn ibn'i Arab Hz. nerede Teftazn ve emsali nerede?
Hle pek uygun u msra zikretmeden geemeyeceiz.
Yok zge ilmini inkrmz bu ilme childir mnas udur ki;
O zahir bilginin kendi alanndaki ilmini inkr etmiyoruz, ancak bu ilme childir,
demektir.
Yukarda bahsettimiz Sadettin Teftezn adna Fir'avn bahsinde Hz. Muhyiddn'e
yaplan haddini bilmez itiraz yledir:
-Fss sahibi Fir'avnun dnydan thir (temiz) ve mu-tahhar olarak ktn iddia
ediyor, bu bir kfr-i en'dir. nk nn kfir olarak ld yirmi iki srede vrid olan
naslarla ve her asrdaki icm-i mmetle sabittir.
Eer yet-i kerme Fir'avnun imn zere ldne dellet etse bu Fir'avnun
hirette mel'nn ve makbiinden ve eeddi azaba dhil olanlardan bulunduunu beyn
eden yetler bey-yint (h) elikili olurdu.
Eer Fir'avn mn ile hatm- enfas (nefeslerini ve anlarn) sona erdirmi olsa idi
Cenb- Allah (c.c.) n kavmi ile beraber gark etmezdi, helkndan sonra zlimler
srasna koymazd. nk Allah Tel gemi gnhlar affeder, diyor...
Bu konuda bu itiraza merhum smail Fenn stadmz u cevb vermektedir ki pek
mskittir.
Fss rihi Balief merhum eyh-i Ekber (k.s.) Fir'avunun shht- imn
hakknda zikrettii delilleri ns olmak zere zikretmemitir. Eer bunlar (ns) addetmi
olsa idihiri kelmnda
Velemr fihi illallah demitir ki, meali Fir'avnun ii Hakk Tel'ya rcidir
demektir.

-82-

Kur'n'da vsit olan eyin zahiri budur.. dedi, yoksa, Bu nstr demedi.
Kezlik Fir'avnun hirette akaveti dahi eyh-i Ekber (k.s.) indinde ns deildir.
nk:
imdi mi imn ediyorsun phesiz evvelce isyan ettin ve mfritlerden
idin
kavl-i celli (yet- kerime) Fir'avnun imnnn adem-i kabuln m'ir olmayp nn
hakknda itb olmak muhtemeldir. Binenaleyh nn imnnn kabulne mnfi deildir.
eyh bu bbta tevakkuf etti (duraklad) ve icm-i tevakkufuna dell ittihaz etti.
Kendisinin Fir'avnun shht-i imn hakknda ird edilen delillerin sbtu takdirinde
sabit olur... eyhin szleri Fir'avnun shht-i imnna dellet etmez, cevaz shhtna
dellet eder.
Yni, Cenb- Allah (c.c.) nn ruhunu thir ve mutahhar olduu hlde kabzetmi
olmas caizdir, demektir.
eyhin Fir'avnun ehl-i slmdan id reyinde bulunan sarihler hat etmilerdir...
demitir.
stitrten unu da biz beyn edelim ki;
Hakikatta btn eya esmann tecelliyt olmakla, Fir'avnun: Ben Allah'm
demesi mertebe-i hakikatta yalan deildir.
Zra, her eyde zahir olan bir TEK vcd o da Vcd- Mutlaktr. Fir'avn da buna
dhildir. Onun Mudl isminin mazhardr.
Ancak unu da hatrdan karmamaldr ki; hi bir zaman vech-i hassa ibdet caiz
olmamakla Fir'avn kfirler mevhanma ithal edilmi olup byk gnahkrdr.
Elbet hkm er' de byledir!..
Burada; ALLAH'a si olan Fir'avnun Ben Allah'm deyii ile varln Hakk
Tel'da yok etmi Hallc- Mansr ve emsali vellerin szleri ENEL HAK arasnda
dnylar kadar fark vardr.
Burada biz haddimiz olmayarak Rahman ve Rahm sfatlarnn tefsirinde Fthtl
Mekkiyye'deki esrarla Elkehf Verrakym'deki esrar birletirmeye altk.
Rahm esmasnn Besmele-i erfin esrar anlatlrken Ab-dlkerm Ciyl Hz.
tarafndan fyztn Rahman isminin aksine daha ok hirette gstereceine iaret
buyurulmutur.
eyh-i Ekber (k.s.)'de Fthtl Mekkyye'de Rahm sfatnn tecelliyatndan olarak
Fir'avnun thir ve mutahhr oarak son nefesini verdiini beyn buyurmutur ki, bu
suretle bu esmada iki byk vel birlemi oldular.
Fir'avnun imn bahsinde Elfethl Mbn sahibi de eyhi Ekber'in; Fir'avnun
nechatna kail olmayp bu bbta ancak tevakkuf ve tereddt ettii ve mumaileyhin kfr
hakknda dell ird edenlere kar mbahisede bulunup; Bu delllerden Fir'avnun kfr
kendi indinde zahir olmad fikrinde bulunmutur.

-83-

Dier sarihler bilkis eyhin Fir'avnun shhati imnna kail olduuna zhib
olmulardr.
Ken; Fir'avnun imnnn hirette azb grmesine engel olmadna kanidir...
Abdrrahmn Cm ise;
Zahir bilginlerinin Fir'avnun imnnn ademi kabuln istidlal ettikleri yetler
kendisinin imnna mnfi olmayacak surette tevl edilebilir,.. demitir.
Hemen ekleyelim ki, Hz. Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.)'nn beynlarn tevile kalkan
bu sarihler dahi bizce memur ise mazurdur, srrn yeter derecede
anlayamamlardr.
Hz. eyh-i Ekber fettii esrar ifaya Resl-i Kibriya tarafndan memur
klnmlardr.
Yoksa bunca zahir ulemsnn dmanl gze alarak bir ok tehlikelere kendisini
atmas iin bir sebeb yoktu!..
Hz. eyh; manev memuriyeti gereklerini yerine getiriyordu.
Onlar iin korku yoktur. Onlar mahzun olmayacaklardr... yet-i
cellesinin elbet temint altnda idi.
Bu itibrla bazlarn tatmin iin eyh-i Ekber'in ak kelmlarn gya savunmaa
hi gerek yoktur.
Yukarda da arzettik Muhyiddn ibn'l Arab Hz.
Memurdur, memur ise mazurdur.
eyh-i Ekber bir sz sylerse; o muhakkak kefe msteniden sylenmitir.
Nitekim Hz. Muhyiddin Fssl Hikem'in banda yle buyuruyor:
Bana bu kitab mnada Resl-i Kibriya vererek ifasn emretmitir!..
Nitekim istitrten syleyeyim Ailah Tel'nn hirette kullarna sevdii bir yzle
tecelli edecei hakikati da bunlardan biridir.
Mesele ehid-i ak olup feyz-i beka kesb eylemektedir. Byk ir Fuzl bakn ne
diyor:
ehid-i ak olup feyz- beka kesbeylemek hotur,
Ne hsl b vefa dehrin hayt- msteasmdan.
Ak- hakikde de ona seni vardran ak- meczhide de durum ayndr. smail
Fenn stadmz Vahdeti Vcd ve Muhyiddn ibn'l Arab adl lmsz eserinde
yle buyurmaktadr:
Hakk'a insan vsl eden yollar enfsn (nefesler) adedi kadar oksa da en seri
trik aktr. Bir kimsenin zhd-i takva ile belki yllar sonra varabilecei bir mertebeye
ak inn bir nda eritirir.
Nitekim, ite bu trik-i akn pvlarndan olan Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.)'y
de Mevln Celleddin Rm Hz.'ni de Hakka vsl eden en seri trik (yol) olan

-84-

AK'tr!..
Bu itibarla hakik akn merhalelerinden olan mecaz da pek hor grmemelidir.
Ti-i tan etme mecnna havale bilmi ol,
Zahid cezb-i Hddr ak- Leyldan garaz.
Ger mecaz ise de ak ko dursun dilde,
Kays Leyl diyerek bulmad m Mevly?
Beyitlerini tekrren burada arzederken bu srra temas etmi oluruz.
Yine byk irlerimizden birisi bakn Hz. Mauka iin ne diyor ve ona nasl sitem
edip hem de mazhariyyeti gereini yerine getirmezse nasl meyyide altna alyor.
ekme dmen nz edp ftdelerden sakn,
Gklere almasn eller ki dmnndadr.
Bu tabloyu tasavvur etmek dahi mecaz maukasnn dmnna dp yalvaran
ellerin reddi takdirinde bolukta kalacak ellerin semya alacana iaret etmektedir ki
Garb edebiyatnda dahi bu nefasette bir iire rastlanmaz denilirse as! mbala
edilmemi olur.
Muhyiddn ibn'l Arab Hz.'ne zahir ulemsnn ten teri-lerine ve konumuz olan
Fir'avnun thir ve mutahhr olarak gp gmedii mevzuuna tekrar dnersek hemen
unu ilve etmek zorunluluunu duyarz:
Bizce Muhyiddn ibn'l Arab Hazretlerine yaplan yersiz tarizler sdece Fir'avnun
mevzuuna inhisar etmez.
Hz, eyhin pek ok kutsal kelm hedef-i tariz olmutur. Aslnda bunlarn hepsinin
sebebi Hz. eyhi ve dayand vahdet-i vcd akaidini anlayamamaktan (idrk
edememekten) ileri gelmektedir...
Bir de buna Hz. Muhyiddn ibn'l Arab'de Hakk Tel'nn lim sfat tezahr
etmekle;
Elilm indallah lim Allah Tel'nn yanndadr
srrna akl erdiremeyenlerin dmanlardr.
ALLAH demek bilmez olanlarn nbeca ef'atidir.
Vahdet-i vcd itikadnn sonucu olan Vcd- Hakik ve Vcd- Zll tefrikine
gelindiinde u yn olur ki;
Vcd- Zll (Glge Vcd) aslnda yok olan bir vcddur!..
Glge; kendisinin mbihl kyam olan ahs veya cismin vcdunda baka vcdu
olmadndan buna kyasen vahdet-i vcda kail olan mutasavvfn indinde de
mkevventn dahi Hakk'n vcdundan baka vcdu olmadndan onlar eyann his
ve akla nisbetle zahir olan vcduna Vcd- Zll tbir ederler ki hakik deil vehm
hayal bir vcd demektir.
Ancak, Meyih-i Nakibendiyyeden mm- Rabbn ve Mceddid-i Elf Sn
nvn ile hret bulan eyh Ahmedi Frk Serhend Hazretlerine gre;
Bu vcd- zll vehm ve hayal bir vcd olmayp mmkntn dier nitelikleri
(sfatlar) gibi zayf bir vcddur.

-85-

Vahdet-i vcd bir sfike evil-i slkunde arz olan bir hlden ibaret olup slik
ilerlemesiyle bu hl kendisinden zail olur!..
mm- Rabbn'nin bu szleri vahdet-i vcd akaidi ile telif edilemedii aikrdr.
Kanmzca, vahdet-i vcd ve vahdet-i uhd tefriki de buradan gelmektedir.
smail Fenn bey ise bu mevzua aadaki beynlar ile girmekte ve dolayl bir
ekilde vahdet-i vcd ve uhd hakkndaki grlerini de aklamaktadr:
Bu fikir ve mtala bz zevata mlayim grndnden bunlar mm-
Rabbn Hz.'ninde vahdet-i vcda kailiyyetle eya iin harite vcdu mstakil isbt
beyninde mutavasst bir mezheb bulduuna zhib olmulardr.
Lkin yukardaki izahatta anlaldna gre mm- Rabbn Hz.'nin hakikatte
vahdet-i vcda kail olmad anlalmaktadr.
nk Vcd birdir denildikten sonra artk nn vehm haylde bir glgesi
olabilirse de bu glgenin bir vcd olamayaca bedihdir. Mrn ileyhi bu itikada
sevkeden ey eyann harite vcdunu inkr etmenin ancak (Sofhiste)'lere mahsus bir
fikir olmasdr.
mm- Rabbn Hz.'nin vahdet-i vcdun evil-i slke mahsus bir hl olup bunun
slikin terakkisiyle zail olduu hakkndaki kelmna gelince:
phesiz kendi cz kusurumuzun icb olarak bu bbta kanaat- vicdniyye hsl
edemediimizi itiraf eyleriz.
nk Cneyd-i Badad, Byezid-i Bestm, mm- Gazl ve eyh-i Ekber
hazert gibi ekbir-i sofiyye vahdeti vcda mteallik olan szlerini evil-i slklerinde
deil bilkis evc-i hakikata ve kemle vusul bulduklarnda sylemilerdir.
Bu ve emsali yce vellerin bu konu ile ilgili szlerini de alacaz. u da bir
gerektir ki bz zevat eer Muhyiddn ibn'l Arab Hz. ve Niyazi Msr (k.s.) gibi ak
mereb deilseler bu esrar aka sylememeleri zahir ulemsnn tan tenilerine
hedef olmamak iindir.
Mesel Badad Mfts nl mfessir ls Mahmd efendi dahi bu kukudan
kurtulamamtr.
Bir vesile ile mm- Rabbn Hz.'nin
Vahdet-i vcd slike bidyet-i slknde arz olan bir hldir
...kelmna cevb verirken bir ok kibr- evliyullahn vah-det-i vcda ait szleri
bidyet-i slklerinde deil Hakka vsl olu gibi nihyet-i slklerine taallk eden
mertebelerde sylemi bulunduklarna iaret etmitik.
imdi bu kibr- evliyullahn bz vahdet-i vcda mteallik kelmlarn
nakledeceiz;
lemde Cenb- Hakk'tan baka Mevcd- Hakik olmadndan bu bbda galeyn sekr ve severn-i zevk zevk ile tife-i rifnin seyyidlerinden Cneyd-i Badad
Hz.'nin

-86-

 Leyse f cbbeti sivallah Benim cbbemin altnda Allah'tan baka bir ey

yoktur
...demilerdir ki, bunun vahdet-i vcda taallk ettiine phe yoktur.
Yine Sultnl rifn Byezid-i Bestm Hz. de:
Benim anm ne byktr buyurmutur.
Hz. Hallc- Mansr'u berdr (ehd) ettiren; ENELHAKK
...sz ise cmlenin esasen bizce btn bu evliyullahn istinad ettikleri bir hads-i
eriftir ki nkte vahdet-i vcdun ul-viyyetini gstermeye kfidir.
Bu nl sahabe Resl-i Kibriya'nn bir kutsal hads-i erfine dayanarak yle
buyurmutur:
Hz. Eb Hreyre demitir ki:
Resl-i Kibriya bana iki trl ilim retti, birini geldim cmleye anlattm.
Dierini anlatacak olur isem mslmanlar benim kanm hell addederler...
Bu kelmn vahdet-i vcd hakikatna tallk ettii phesizdir.
eyh-i Ekber Muhyiddn ibn'! Arab Hz. de;
Tecelliyt- selse ki, ef'l tecellisi, sfat tecellisi, tecelli-i zt'tan ibarettir!.. ona
iaret buyurarak:
Her kim halk mazhr- efalullah grrse necata kavuur, ALLAH'n sfatn
mahede ederse irfan agh olur. Kinatn aslnda mahz- adem olduunu anlarsa
vsl- illallah olur!.. buyurmulardr.
Burada;
Tecerret tern tevellet tsil srr zahir olmaktadr. "ayet halvete beni
arzulayarak girersen bana ularsn" (Orada kendi belli almalar yaparsa) arzusu
olur...
eyh-i Ekber Hz.'nin yce mertebesini anlamayan bz breler o erat ihyasn
Vcudiyye felsef mezhebi olan lhad mezhebi ile bir tutmak cr'etini gstermilerdir.
Halbuki, Vcudiyye mezhebi nerede...Evliyullah meslei olan VAHDET-
VCD meslek-i celli nerededir...???
Vcudiyye ilhd mezhebine gre; Hakk Tel'nn vcdu (h) tm lemin
czlerinden ibarettir.
Bu sakim telkkiye gre: lem Allah (h) Allah lemdir. Bunun kfr olduu
aikrdr.
Bu sakim telkkiyi Hz. eyh-i Ekber Risletl Mrife adl eserinde red
buyurmutur. Btn muasavvfn-i kiram, vah-det-i vcd itikadna kaildir. Yni;
ALLAH var idi, O'ndan bakas yoktur ve bugn de yle!.. demektir.
Var idi Allah yok idi eya,
ylece el'an oldu hkmrn.

-87-

Bir eyi murad etme;

Olduysa inad etme;
Hak'tandr o red etme.
Mevl grelim neyler,
Neylerse gzel eyler.
Elkehf Verrakym'de byk bir irfan eseri olarak Hakk Tel'nn Rahm sfatnn
hirette daha byk bir tecelli ile kullarna medet ses olaca hususu aadaki kssa
ile de teyid olunur.
Evvel bu kssa iyi yce Peygamber arasnda gemesi sonra da ikisinin ayr ayr
bir Kur'n- Kerm yeti ile bir hads-i erfe istinat etmesi bakmndan nemlidir.
yet-i celle yledir:
Fe l yemen mekrullah Mel kavml hasrn.
Mel-i erfi:
Her kim Cenb- Hakk'n mekrinden emn olur ise hsr kavimlerden olur.
Hads-i erf ise:
Rahmetim gadabmdan byktr ml i erfi zeredir.
Hz. sa ile Hz. Yahya (a.s.)'lar bir mbahaseye girmiler merebleri gerei Hz. s
Hakk'n rahmetine gvenerek daima beu, ne'eli, Hz. Yahya Cenb- Hakk'tan havf
ettiinden perian ve feryad zere imiler. Hz. s (a.s.) Yahya (a.s.)'a:
Y Yahya sizi Rahmet-i lhiyyeden midi kesmi gibi daima alar
gryorum...
...buyurmu. Yahya (a.s.) da cevaben:
Y s, ben sizi Mekr-i Rabbnden emn daima msterih gryorum...
...cevbn vermitir. O srada Hz. Cibril gelip:
<-Hz. sa'nn daha hakl olduunu, zira Rahmet-i Sbhniyyenin gadabna kat
kat faik (stn) olduunu beyn buyurmu.
Bundan alnacak ders;
Abdlkerm Ciyl Hz.'nin buyurduklar gibi;
Rahm esmasnn tecellisiyle hirette rahmet deryasnn taaca hakikatidir.
Ancak; kulluk gerei insanlarn daima Mekr-i lhyi hesaba katp havf zere
olmalar gerekir.
Ve meker mekerallah vallah hayrl mkirn.
"Eer siz oyuncuysanz (dzen bazsanz) ne kadar byle yaparsanz yapn Allah
(c.c.) o oyunlarnz bozandr." yet-i cellesini unutmamaldr.
Sendendir ilhi bu mekr bu fitne
Bu mekr bu fitne yine sendendir ilhi.
Elkehf Verrakiym f erhi Bismillhirrahmnirrahiym adl Abdlkerm Ciyl Hz.'nin

-88-

nl eseriyle, eyhl Ekber Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.)'nn Fthtl Mekkiyye

adndaki aheserinde hurufata it esrar birletirici pek ok kelmlar vardr ki; bunun
mciblerini tamik etmeden nce Elkehf Ver-rakym'in bz esrarna ilielim.
Okurlarmz hatrlayacaklar ki: Abdlkerm Ciyl Hz. Bis-millhirrahmnirrahiym'i
tekil eden hurufatn lednn mnalarn birer birer incelemilerdir.
Hz. Nokta ile (ELF)'e verdii dern mna her trl takdirin fevkindedir. (SN)
harfini temil ederek Y-Sin'deki (SN)'e intikalle burada maksd olann;
Y nsan hitab ile Resl-i Kibriya olduunu ariflereifa buyurmulardr ki bu
da ehl-i zevke ltuf buyurulan byk bir ihsandr.
Bismillh'taki ALLAH
buyurmulardr.

lfz- cellini tekil eden hurufat yedi harfe irca

Burada Allah ism-i cellinin hakikatta (EL LAHE) olup lh'a (HE) ve (VAV)
harflerini ilve buyurarak kelime lh olmakla (He)'den baka bir de (Vav) ilve
buyurulmaktadr.
Bu yce kefe mabih bir keif ise Muhyiddn ibn'l Arab Hz.'nin Fthtl
Mekkiyye'sinde mevcut olmakla iki eserin bu
konuda birlikte mtalas zarureti vardr,
Ancak, Araba asl (24) sayfadan ibaret Elkehf Verrakym risle-i erfesinin
hacmi buna msait bulunmamakla bu konu ayrca incelenecektir.
Yine Elkehf Verrakym'inBesmele-i erifteki son harfler olan Rahm esm-i
cellesindeki hurufatn ledn esrarna gelince eserin yce mellifi Abdlkerm Ciyl Hz.;
Rahm lfz cellini tekil eden RA, HE, ELF, ME harflerinin ayr ayr
mnalarna ilimemilerdir.
Elbet bunda bu yce velnin bir kutsal maksad vardr, yahut izn-i lh yledir. Bunu
kestirmek zordur.
Ancak her harf ihtizazla nefes-i Rahmnnin tecelliyt vardr. Nefes-i Rahmnnin
ihtizzt hurufat vcda getirip bu hurfhat ise ekvann sebebi olur.
Nitekim Kur'n- Kerm'deki meali erfince Hakk Te lbir eyi ird buyurunca;
KN= OL der FEYEKN olur.
Hurufat esrarna Kur'n- Azrnn'daki bu atftan daha derin bir iaret elbet
olamaz.
Zra, O Hakk kelmdr. Bu bbta Fssl Hikem'de ok ayrntl ve arifane
izahlar vardr.
Bu KN OL emrini unutmamak gerekir ki Hakk Tel Azze ve Celle
vellerinden bzlarna verir,
Onlar; Hakk ile Hakk olurlar.
Niyazi Msr (k.s,)'nn u beyitin tekrren alrsak birer ne-fes-i Rahmn olan
harflerin lednn esrarn anlarz:
Bulan cem'iyyet-i kbr olur saf
Vcda olur onun ha ile kaf

-89-

Dikkat edilirse bu iir cem'iyyeti kbrya eren ehlullahn vcdu kalmayarak o

vcd Hakkn vcdu olacana ve bu yce velhinin diliyle kerametini izhra gerek
duymayacan zira KN OL emrinin Hd-i Lemyezelce ona bahsedildiini
beyn buyuruyor.
Btn bu ve emsali iirler esrar hurufatn baka baka tecellilerini aksettirmektedir.
Yalnz unutmamak da gerekir ki ehlullah iin Cenb- Hakk'n Rahim sfat ve
onun lutfu olarak hiret azab ak- lh yannda pek fazla nem tamaz.
Onlar iin en korkulu te, te-i firaktr (Hak'tan ayrlk ateidir...)
Hakk Tel'dan bir an uzak kalmak en iddetli Cehennem azabndan daha
yakcdr.
Mesele bu mertebede dertten azbtan kamak deil derde tlib olabilmektedir.
Derd-i dile tlib ol dermana erem dersen,
Mihnetlere rgb ol sna erem dersen,
Ak yolu belldr, her kn cefaldr,
Canndan midi kes cnna erem dersen.
Zten hakik dost inna Kinatn Yaratcs olan Hlik-i Kinattr. Ondan zgesi
garaz ve ivaza dayal dostluklardr.
Bilirken yr olandr aybn yr- vefdnn
O da lemde ancak Zt Pki Rabbi ldr.
Seninle hemdem-i sohbet olan ahbb- yarandan
Garazszca sana ikbl eden hayrl ahbbtr.
Mnas:
Senin aybn bildii hlde yine seni yarla kabul eden hakik dosttur. Bu ise
Kerm olan Rabbndan gayrisi deildir. Zten zahirde de binnisbe dost diyebilecein
kii seni aybnla kabul edendir...
Bunu baka bir deyile u nesir dile getiriyor:
Ey selml vicdan dost ve shib-i Hakik ancak senin ayb ve noksanna alm
olduu hlde sana ikbl ve tevcch gsteren oldur. Bu da senin Mevl-i Kermin Kerm
olan Yaratanndr.
Zkirin olmazdan evvel ey Hd
Anlar sen eyledin zikr sena,
Eyledin ihsan ile sen ibtid
bidi etmezden evvel iltica.
Sensin ol muti-i muhsn ol sebeb
Talibin etmezden evvelce taleb
Sensin ol Vahhab i bade at,
Oldun istikraz edenlerden seh.
Bu derin msrlarn mnalarna dnelim:

-90-

 Y RABB, sen o Kermsin ki kimsecikler seni zikretmeden sen onlar

zikrediyordum, zira Hilkatten eser yokken sen yaratacaklarn biliyor ve onlar sonsuz
kereminle hatrlyordun. Bu itibrla ilk ihsan gibi ilk zikirde senden gelmitir.
hsann byle olunca elbet Rahm esmann gerei affn da bpyn olur. Sana
gnahlarndan dolay kimse iltica etmeden sen onlar ihsannla taltif buyurdun. Sen o
(Vehhb) ism-i erifinin musemmassn ki atamdan sonra istikraz edenlerden
grndn.
Bu konuda bir arifin erh niteliindeki zarif beynlarn aaya alyorum.
Cenb- lim kir kendini zikredenlerden evvelce zkir olmasnn mnas
ezelde rde-i lhiyyesinin Lyezlde vcdu zkirne taallk etmesidir.
te bu rde-i Ezeliyye ibd (kullar) kendisini zikr tesbsh etmek iktidarn daha
em etmeksizin Cenb- Hakk'n kullarn zikretmesi demektir.
Yahut Zkiriyyet-i ilhiyye zkirnu zikr tevhde tevfik eylemektir.
Zra, Tevfik-i Sbhn yr ve refk olmasa zikr tevhd ile kimse ittisf etmezdi.
Buradan unu anlamak gerekir; sevgi ktan deil mauktan gelir.
Bu sebebtendir ki Sultnl Arifin Byezid-i Bistm (k.s.):
Bidyet-i hlimde drt eyde hat etmiim: Tevehhm ederdim ki Cenb-
HakkAzze ve Celle'yi ben zkir ve arif ben muhb ve talibim, menzile vardmda
anladm ki Hakk Tel Hz. 'nin zikri benim zikrimden evveldir. Elbet ilm-i lh her trl
ilme mtekaddimdir.
Hbb- Sbhn benim sevgimden ekdem (evvel), Hakkn beni talebi benim
talebimden ekdemdir. Evveliyyet-i Mutlaka Cenb- Hakk'a mahsus olunca artk bu
bbtaki srr zmeden kolay ne var?
Hz. sa'nn tebli buyurduu erat ve ncil'i tahrif eden Hristiyan papazlar bazen
ncil'de noktalar intk- hak kabilinden dile getirmilerdir. Grace Lutfu Habbn ve
hidyet-i mutlaka denilen sr budur. Hidyet olmadka kimse Hakka vsl imknna
shib deildir.
La tehdi men ahbebte ve lkin innallahe yendi men yee yet-i kermesi
bu srrn Cenb- Hakk tarafndan Kitb- Mbnindeki yce beyndr.
Malmdur ki mel-i erf':
Sen sevdiine hidyet edemezsin. Aiiah istediine hidyet eder.
imdi yukarya aldmz Rahman ve Rahm cell lfzn bugnn diline evirerek
anlatalm. Daha evvelki bahislerde de iaret etmitik.
Hakikat ehlinin Hakk Tel'nn Rahm sfatndan bu ism-i erften anlad mna ile
erat ehlinin anlad mna baka bakadr.
Ehl-i erat indinde Rahm sfatna nail olmak hirette nr- Cehennem azabndan
kurtulmak nim-i cinna (cennet ni'metlerine) erimektir.
Halbuki ehl-i hakikat iin Rahmet-i lhiye vsl- Hakk olup Hdnn vuslatna
erimektir.
Bu izahatn altnda bir arifin araba beyitini inceleye-lim.

-91-

lhi utlubni birahmetike hatt esie ileyke

Veczbni bni'metik hatt ukkbile aieyke.
Mnas:
Y Rabbi, beni rahmetinle kendine yakn kl, t ki sana vsl ve beni ihsan
cezbenle kutsal varlna ek ki sana mukbil olaym.
Bu srra temas etmiken unu belirtelim:
Evvel bir kmilin iki kann arasn gzden uzak tutmayanlardan gayr hi bir
kimse vsl- Hakk olamaz. Zten Hakk Tel Hz. rahmetini erbb- seyr-i slka bu
yolla ihsan buyurur.
En byk hidyet ve lutfu lh matlbnden olup bir kmilin gnlne doabilmektir.
nsann Cenb- Hakk'a vusulne rahmet-i lhiyyeden baka are yoktur.
Unutmayalm ki ancak rahmetine iltica edilebilecek kap HakkTel'nn RAHMET
kapsdr.
Kalel edndan vki olursa elbet sonu hsrandr.
Ancak ldan zuhur ederse vusl-i mutlak kolaylkla hsl olur.
imdi bu konuda yazlan u arifane hikmete bakn:
nn iin hicb- izzetle taazzz ve temenni sahibi olan bir vcd-
mukaddese dorudan doruya meyi-i ikbl etmek de mmkn deildir. Hakk'a ikbi-i
mstelzim, czibe-i ihsn- lhi lzmdr.
Bunun aklamasna da k tutacak u ebyt yazalm, pek lyk bir insn- kmile
hitap olunduu gibi:
Sy lerzile deil bu sana Hakkn ihsan.
Yni,
Bu sendeki lh tecelliyhat asla almakla elde edilir kemalt deildir, sana
Hakk'n ihsandr!.. demektir.
zzeti ko zilleti tut oldur onun mayas.
Msrandaki srda bunda mndemitir.
Abdlkerm Ciyl Hz. Rahm ism-i erfi ile son verdii risalesinde yle buyuruyor:
Velar hvel leml kebr ve hve mahalli stvallahi stvr rahman ve
inn hvel lemssair ve hve mahalli stvallah leinnehu haiekallah deme
al suretini.
Her ne kadar Ar Cenb- Hakk'n istv yeri ise de hakik lem-i kebr insandr...
Hner, srr- inna agh olup sar lemin nastl lem-i kebr ve lem-i kebrin nasl
sar olduunu anlayabilmektedir!..
Ve yine risalesinde u srra yer vermektedir:
nsan lemssair iken lem-i kebr yapan sr Resl-i Kibriya'nn u hads-
sentlerinde mndemitir:
Ve amma kavleh li maallah vakt lyesan fihi melekil mukarrib ve l nebiyyi
mrsel.

-92-

yle nlarm olur ki benim kadar ne bir melek-i mukarrib ne de gnderilen

peygambern- zm yakn olamaz.
Yesni kalbe abdl m'min.
Limaallah srrna vakftr brahim bugn.
Ol saray- vahdete mihmn olan anlar bizi.
Yukarda zikr ettiimiz beyit; zahir mnas itibariyle Resl-i Kibriya'nn bu kutsal
szn deta tefsr etmektedir...
Ve bu ahvle Abdlkerm Ciyl Hz. bir ilve yaparak ancak Ar'dan geni olan arifi
billh kmilin kalbi mstesnadr, buyurmutur.
Elkehf Verrakiym adl yce eser yle son bulmaktadr:
Rahman ve Rahhim esmalar arasnda fark vardr. Rahman m ve mildir. Yni
dny ve hirette Hakk'n rahmetine arettir. Rahim ism-i erfi srf hiretteki lh
rahmete taallk eder ki hirette Hakkn rahmeti dnydaki le llemeyecek
vasattadr...
Risale u cmlelerle son bulmaktadr:
Temmei kitb bivnillhil melikil vehhb velhamd lillhi vahdetu ve
sallaliah l seyyidina Muhammedin fih ve sahbih ve sellim teslimn kesr.
Birahmetike y erhamerrahimn kaddemte hzerrislete f metbaaten diretl
maarifn nizmiyetel vkate fil hind bimedinete haydarbd eddekene fitas
erhi cemyzzl evveli semtl 1321 hicriyye.
Kitb Vehhb- Melk Cenb- Hakk'n ltfuyla son bulur. Bu vesile ile lemlerin
Rabbine hamd senalar ve Habb-i Ekrem'ine l ashabna kesr salt selm olsun.
Y merhametlilerin en merhametlisi olan ulu Allah bu risale lutfunla Hind'de
Haydarbd ehrindeki Nizm Maarif Dire-i mrifinde 1321 Hicr senesi cemazyyel
evvelinin dokuzunda basld.
Bu vesile ile biz de Yce Mevtamza hamd senalar eder Resl-i Kibriya'sna l ve ashabna salt ve
selmlarda bulunuruz.
Bu deerli tasavvuf eserini okurlarna sunan KTSAN Yaynevi neriyatnn devamn Cenab-
Hakk'tan niyaz ederiz.
Allah veliyttevfik.

-93-

ESERE EKLENEN KISSA VE ELKEHF

VERRAKIYM F
ERH BSMLLHRRAHMNRRAHYMN
HAKKAT LE DNDRDKLER
Bu blm esern arkasna ilave etmee gerek grdk ki; baz mevzular
okurlarmz tarafndan daha iyi anlalabilsin... Niyet bizden yardm HAK'tan!.
Verrakiym hakknda trl trl tefsirler yaplm bunun dellet ettii mnada birok
mtefekkirin tarafndan zahir mnasnda kalarak btn mnas yeterince
anlalamamtr... Bu durum dnde byledir ve maalesef bugn de ayn durum sz
konusudur...
te bu nedenledir ki; biz de bu durumu yaknen mahede ettiimizden Cyli
Hazretlerinin bu lmsz eserinin ardna bu ilave blm ekleme gereini grdk..,
Umarz sizlere bir nebze de olsun faideli oluruz. Niyetimiz tamamen Allah (c.c.) rzasn
kazanmaktr, Yce Rabbim yalnlara dmekten hepimizi muhafaza buyursun!. AMN
imdi bu konu ile alkal olarak anlatacamz kssann dayana; yce ALLAH
kelm olup Sre-i Kehf'in dokuzuncu vet-i cellesinin mei-i erifidir.

Yoksa (Y Muhammed) ehl-i Kehf Verrakym'i sen ytmz iinde acib bir
yet mi sandn?
ELKEHF; Lgat anlamda byk maara anlamna gelir. Lkin Verrakiym'e stlah
anlamda verilen mnalar baka bakadr. yle ki;
1 - Verrakiym: Bzlarna gre maarann bulunduu vadi, da,
yazlp maarann kapsna konulan kitabe.

yahut isimleri

2 - Elkehf'in kyleri veyahut kpeklerinin ad,

3 - Yahut eshb- Kehf ten gayri kiiye lem olmu bir ad. (Daha evvel bu
konuya bir nebze ilimitik).
nsz ve takriz bahisleri meyannda mstakil birer bahis olarak aadaki konuya
ilimitik.
Maara (Kehf) olarak Abdlkerm Ciyl Hazretleri de gizli hazneyi (kenz-i hafiyi)
kasdetmitir.
Halbuki bugne dein hibir mtercim ve rih bu konuyu nedense incelememitir.

-94-

Kanaatimizce de Besmele-i erfin gerek esrar ve anlam budur. Bu gizli esrar dile
getirirken elbet niz varlmza bir gurur tanm deiliz...
Hner var olmakta deil yok olabilmektedir.
yle maukum ki mku Hd derler bana,
Bende-i ncizer amma ehriyrim dildedir.
Kssaya gre bu kiinin sndklar maara bir kaya ile mintarafillah (ALLAH
tarafndan) kapanm, dualar zerine almtr.

Bize gre Elkehf Verrakym'deki zahir mna bu sonuncuya tekabl etmektedir.

Bu itibarla kssay okurlarmza anlatmakta fayda gryoruz. nanlr kaynaklardan
bu kssa yle anlatlmaktadr:
Eshb- Kehf'den gayri bu zt bir gn n bir yamura tutulmulard, r-nr
bir maaraya sndlar. Bu srada dalardan byk bir kaya koparak maarann
kapsn kapatmtr. lerinden biri arkadalarna:
Geliniz!.. Her birimiz haytnda yaptklarnn en iyisini, en hayrlsn anlatsn,
olur ki Allah Tel bu yzden merhamet edip bizi bu felketten kurtarr.
Birincisi yle anlatmaya balam:
Bir gn tanmadm bir ihtiyar beni grmee geldi. Kendisini tantt,
"Sende benim hakkm var bu hakk almaa geldim..." dedi.
Bende; ok gzel dedim ve daha nce yanmda alrken bana haber vermeden
giden hizmetimin bende kalan onun yevmisiyle (parasyla) aldm buzadan reyen
btn srlar ona verdim...
Bu szlerden sonra bu zt yle du etmi:
Ya lh!.. Ben bunu srf rzn kazanmak iin yaptm, eer rzn tasil
edebilmisem beni bu felketten kurtar,
demi, kaya maarann kapsndan birazck kaym.
kinci arkadalar ise u vak'ay anlatm:
Gen ve zengin bir adamdm, memlekette bir ktlk ve yoksulluk hkm
sryordu. Bir gn tandm gzel bir kadn benden yardm steinde bulundu. Ben de
kadna; "Kendini bana teslim etmedike bu isteini hi bir vehile yerine getirmem..."
dedim. Muvafakat etmedi, brakp gitti. Fakat bir sre sonra yine gelerek ayn ricay
tekrarlad. Cevaben ayn art ileri srdm. Bu sefer de rz gstermedi. nc defa
geldiinde artk ala ocuklarnn alna tahamml edemiyece-ini ve r-nr
teklifime muvafakat edeceini syledi. Dikkat ettim alk teseriyle arzuma ram olan
kadn tirtir titriyordu. Sebebini sorduum zaman hayetuilahn (Allah Tel korkusunun) kadn istil ettiini anladm. Kadn bana;
"Allah korkusunun benliimi sarstn, hicabmn arz semy titrettiini
grmyor musun.." dedi.
Kendi kendime yle derin bir tefekkre daldm. Bu yoksul ve aresiz kalan hatun
iliyecei gnh iin yce Habbinden korkuyordu. Ya ben Hakk Tel Azze ve Celle'nin
bu kadar ni'metlere gark ettii gafil mahlk Cenb- Hakk'n azhib olan intikamndan

-95-

korkmuyordum, bu olacak i deildir. Derhal pimanlk duyup kadna kar hissettiim

menfur emelden dnerek hi bir ey karlnda olmayarak istedii yardm, zr
dileyerek verdim. Hatuncaz buna kran hissi duyarak bana dua etti. Bunu
hatrlyarak:
Y Rabb, ben bunu senin yce honutluun iin yapmtm, sen
Erhamerrahmin olan Rabbim beni duar olduum bu skntdan kurtar..
diye yalvarr... O'nun bu duasndan sonra maaray kapayan kaya biraz daha
alm, yava yava karanlk kesafetini kaybedince arkada birbirlerinin yzlerini
grmee balamlar,
nc arkadaa gelince; o da u kssay anlattktan sonra lemlerin Yce
Rabbinden istimdat etmi.
Kssay yle dile getirmitir:
Ben bir kyn srsnn sahibi idim, varlm yerinde idi. Senelerini, en gzel
genlik yllarn bana vakfeden ana- babam ise ok ihiiyarlamlard. Her gn veli
ni'meiim olan bu insanlarn yanlarna gider elerimle onlarn yemeklerini yedirirdim. Zira
yemeklerini bile kendileri yiyemiyecek hle gelmi lerdi. O kadar bitkin ve ihtiyardlar.
Fakat bir gn yamur ok iddetli yayordu, tufan andran setler yznden yanlarna
varp yemeklerini yediremedim. Akam yine ok ge olarak yemeklerini yedirmek iin
yanlarna gitmitim ki, onlar a olarak uyumu buldum. Hem onlara kar mahcb ve
elimde olmayan bir ihmlimden dolay gadab- lh'den korkup titriyordum.
Uyandramadm, elpene divn durup sabaha kadar uyanmalarn bekledim, nihayet
uyandlar. detim vehile karnlarn doyurduktan sonra ime gittim.
nc zt bu bandan geen bu olay anlattktan sonra yle dua eyledi;
te y Erhamerrahmin bunlar srf senin yce rzn tahsil iin
yapmtm. Eer bu hareketimle honut olmusan bizi bu felketten kurtar. Sen
her eye kadirsin Ya Rabbi.. diye yalvard.
Bu niyaz zerine maara kapsnda ki kaya yuvarlanm, ve maara kaps ardna
kadar biiznilih almt. arkada da kurtulmutu.
te bu olay da; Tecell eden bu ilh MERHAMET srr idi,..
Hak tecelli eyleyince her ii sn eder,
Halk eder esbabn bir lhzada ihsan eder.

-96-

LHKA
Abdlkerm Ciyl Hz.'nin Elkehf Verrakym f erhi Bismillhirrahmnirrahiym
adndaki risalesinin tercme ve erhine u lahikay (*) sunuyoruz.
Bu lahika sanrm ki Elkehf Verrakym'in ancak erhi yaplabileceine bir kant da
tekil eder.
Eer tasavvf hayt yaamayan birisi bu risalenin tercmesine kalkarsa bu lahika
ona doru yolu gsterir sanrz. Nitekim risalenin eritii konularn bal bana birer
inceleme mevzuu olduuna bizzat eserin yce mellifi de kanidir.
Bu sebeble Risale fi FazI Mestibil Vcd, erhi Kitbl Mekkiyye naml
eserleriyle bu inanlarn izhr buyurmulardr.
Her eyden nce eser, her eyden gzel olan Kinatn Yaratcsnn esrarna
taallk etmektedir, Onun cemlini bir nebze bile dile getirmek kolay m?
Hakk Tel'nn binbir hikmetinden birini bilene arif dendiine gre bunun gl
meydandadr ki;
Elkehf Verrakym'de Ceml ve Cell lh sfatlarna ait bu beyite bir gz atn:
Ketebel ceml l celletih vecheh,
Allah ahsen kll ey'in halkehu.
"Allah'n (c.c.) hereyi gzel olduu iin (Ceml ve Cell sfat) Allah hereyin en
gzelini yaratmtr."
Hakikat byle deil mi?
Allah ahsen kll ey'in halkeh
Zten her eyden ahsen olan Cenb- Mevlnn Mir't Resl-i Kibriya da;
Eene emleh ve ene efsehu buyurmad m?
Yukardaki beyit bir hads-i erfle de meyyettir. Elhads:
B kemlihi
mnezzehellez.

tebhihi

aynt

tenzihih

iz

mnlhak

hvel

Beyitte iaret buyurulan Cell ve Ceml sfatlarnn Zt- Akdesin birer tecellisi
olduuna aadaki msralar da gzel delillerdir.
Vel arif cell ire cemlini grr dim,
Bu hahstnn iinde ana glzr olur peyda.
te Elkehf Verrakym'i mingayri haddin erheden bu srlara inanan biridir. Onun
Hak'tan gayr boyun edii varlk yoktur. Zten;
HAKKATTA O'NDAN GAYRS VAR MI K?
*

Konunun daha iyi anlalmas iin yaplan ek ilve, zeyl, sonradan eklenen blm.

-97-

Dil kimseye eylemez temellk

Ol halk ile etmemi tahallk.
Baka arifane bir beyit ile bu bahse son verelim:
Bir zaman yz verme dnya ehline uzlette ol,
Akl fikrin bir yere cem et yzne ek nikab.

EZIM-I EVLYAULLAHTAN KUTBUL AKTAB

YCE VEL GMLZDE PR CAEDDN LYS
ELEB (HALVET) (K.S.) HAZRETLERNN
MENKIBI
lh esrar aksettiren yce vellerin gnl gz aklar iin lmsz bide tekil
eden eserlerini yaynlarken ayn tecellye mazhar baka yce bir velnin hayt ve
menakbn kitaplarmzn sonunda ayr bir bahis olarak neredeceimizi okurlarmza
vadetmitik.
Bugn Elvaad keddeyn yni Vaad bir bortur gerei bu vecbemizi yerine
getirmekteyiz.
te imdi yce vel Abdlkerm Ciyl Hazretlerinin Elkehf Verrakym adl eserinin
sonunda ayn lh srra mazhar zamann kutbl aktab olduuna inandmz vellerden
Pir lys hazretlerinin menkbelerini daha dorusu srlarn min gayri haddin
aklamaa alyoruz.
deta yce pr u satrlar kaleme aldmz nda tpk Mevln Celleddin
hazretleri gibi sar kulaklara unu haykrmaktadr:
Benim srrm feryadmdan aikrdr. Yeter ki iitecek kulak ve gren gz
bulunsun.
Hemen bu vesileyle esefle birlikte ve nemle iaret edeyim ki Pir lys hazretleri
nfus- safiye mertebesinde bir vel olduu hlde, kendilerinden bahsedilmesi me'mul
bir ok eserde, ufak bir menkbe ve hayt hikyesine dahi rastlamadk ve rastlamak da
ok gtr.
Bunu bir bakma seyr-i slk erbab tabi karlayacaklardr. Zra o vahdet
ummnn avm- nsn idrki mmkn de deildir. Burada deta rh- pr yle
buyurmaktadr:
Nice fehmetsn bizi pes karei nizler,
Kaan yok sahil grlmez nk derya olmuuz.
Umumiyetle evliyaullah gzlerden mesturdur. Ve ancak onlar arifler bilir.
Hele hele mfredn dediimiz veller taifesi bunun canl mislidir. Mehur ran
hkemasndan Feriduddini Attr hazretleri Pendnme adl yce eserinde yle
buyurmaktadr:

-98-

 Evliyaullah gzlerden mesturdur. Ancak cem-i fark saniye irgren kutbl ird
olan ztla dier meayih manev vazifeleri gerei halk ird edecekleri iin kendilerini
aa vurmak mecburiyetinde kalmlardr.
te bu maruzatmz gstermektedir ki bz tarihilerin Hz. Pr'le kyas kabul
etmeyecek kimselere sayfalar arasnda yer verirken bu zt- akdesin yce adiyle
eserlerini sslemekte tegafl gstermeleri kanaatimizce bu srra mbtenidir.
Zten Pr lys Hazretleri gibi zevt- li kadrin byle met-hedilmelere ihtiyac
yoktur. Onlar iin matlub keml-i Muham-med kasidesinin u beytinde zetini ve
hakikatini bulmutur:
Hddan gayri dnyda edinmedi olar maksat,
Heves itmediler ukbada dahi huri glmni.
Esasen bu veller klsik tarihilerin kendilerine gerekli tazimi yapmam olmalarn
dahi kaale almazlar. Bilirler ki bu mverrihler kendilerinin blent gayelerini fehmetmekte
cizdirler. imdi aldmz msralar bu esrarn kelime hline getirilmi canl delilleridir.
olar kim lem-i vahdette buldu Hak ile vuslat,
Kimi zndk, kimi mlhid yannd, kimi nasrn.
Mnas udur:
Bu yce zevatn paye-i blentlerini anlayamayan nice sath bin kesan kendilerine
bazen zndk, bazen mlhid, bazen de nasrn demekten ekinmemilerdir.
Bu konuda zetlersek ehl-i hakikat indinde bir adamn, yz kii delilii ehadet
etmedike sddk olunmaz.
Bu sr avamn idrkini aan esrarn sonsuz yceliindendir. Ayn mahiyette bir ok
vellerin mestur olular konusuna Gavs'l-zm heykel-i samedani Abdlkdr Geyln
hazretleri de, Hakk Tel ile vaki mklemesinde u szlerle deinmektedir.
Alemlerin Rabbi yce Gavsna yle buyuruyor;
Kaale ya gavsel azme inne liy ibaden sivel enbiyi vel mrseliyne
lyattaliu alha vahvalihim ahadn min ehli dny ve l ahadn min ehlil hireti ve
l ahadn min ehtil cenneti ve l ahadn min ehiinnri ve l malike ve l rid- vane
ve halekahm l lilcenneti ve l linnri ve l lissevbi ve l lilikabi ve l lilhuri ve
l lilkusuri vel lilglmni ve l lilvildni fetuba limen amene bihim ve inlem
yarifhm ya gavs ente minhm.
Bu esrar dolu cmlelerden anlalan udur;
Hakk Tel Azze ve Celle Gavsna u hakikatlarn tlim buyuruyor: Enbiy-i
izam haricinde benim yle kullarm vardr ki, bunlar gizli kullarmdr, Yni avamn
gzlerinden sakldrlar. Onlar ve cennet ne de cehennem iin halkedilmi deildirler.
Onlar srf benim iin yaratlmlardr. Onlar huri ve cennetteki kklerle bir ilgileri
yoktur. Yalnz beni isterler.
Adeta Yunus Emre'nin dedii gibi burada lh esrar u be-itte btn aklyle
anlatlmaktadr:
Cennet cennet dediin
Birka kkle birka huri,

-99-

steyene ver onlar

Bana seni gerek seni.
Bu esrra Risle-i Gavsiye'de de temas edilmitir. Trke tercmesi yledir:
- Ey Gavsl Azam, benim nebi ve resullerden baka bir takm kullarm vardr
ki onlann hline ne dny halk, ne hiret halk, ne Cennet ve Cehennem ehlinden
bir kimse muttali deildir...
Burada tekrir de olsa u srra iaret edildii aikrdr.
Lima Allah srrna vkftr brahim bugn
Ol saray- vahdete mihmn olan anlar bizi.
Hazreti Prin bz kitaplarda mbarek isminin yer almay sebebini dilimizin
dnd kadar anlattk sanyoruz.
imdi yce Pr'in hayat ve menkbelerine gemi bulunuyorum.
Hemen ilve edelim ki kibar- muhakkikinden bulunan G-mlzde lkab ile
anlan Pr lys ecaaddin elebi (k.s.) dahi her gnl eri, her Allah gibi nice nice
musibetlerle musb olmutur. Esasen:
Her kimde ak galip ise kurb-i hazrete,
Ol rtbe denl anda beldr fzunter.
Hikmetinden O'nun ayrlmas mmkn deildir. Hd-i Lemyezelin kendisine
sonsuz ak ile bal olanlara bu kahr azblar bu iveler ezel hilkat srlarndandr.
deta btn veller gibi Pr lys Hazretleri dahttisn- hl Ue yle diyordu. Kahri,
lutfu ey'i vahid bilmekte d!
sterim tuttun gibi kahrn da pyan olmasun,
Tek seni sevmek cihan halkna sn olmasun.
O yce vel dahi stiyordu ki lh kahtr?\th lutut gibi sonsuz olsun, olsun ki cihan
halk onu, yni, hsn-i ezel olan Cenb- Yezdan kolay kolay sevmek daiyesinde
bulunamasa.
Nitekim yle de olmutur. Zlim Timur ve avanesi Amasya ehrine musallat
olmakla Amasyann yce velsine dahi cevr oklarn tevcih etmitir. (Ad geen vel;
Timur'un zamann da Amasya'da ikmet etmektedir.) Fakat o sanki bu cevirlere kar
hepsini asl faili Mevl olduunu bilerek:
Min can olayd h men dil-i ikestede
Ta her birile bir gez olaydm feda.
Der gibi idi.
Timur zlimini slama musallat eden Ezel srrnda bir hikmet dahi yok deildi. deta
Timur vak'as ile u hads-i erf yerini bir kerre daha bulmu olmaktayd:
Ezziim seyfullah yentekm bihi smmeyentekm minh.
Yni: Zlim Allah Tel'nn klcdr, evvel onun intikamn alr, sonra dnp
ondan da intikam- lhsini alr...
Hak intikamn yine abdyle alr,
Bilmeyen ilm lednn onu abd etti sanr.

-100-

Demek ki ol devirde dahi isyan eden, kfrn- ni'met eyleyen mslmanlar varm
ki, Timur'u lem-i slm'a musallat klmtr...
Dikkat buyurulursa her devirde bu sr byle tecelli eder. Hads-i erf iki
kademelidir.
Hakk Tel Azze ve Celle Hz. klc ve tedib vastas olan zlim vastas ile intikam lhsini almtr.
Bu hads-i erfteki ire buyurulan birinci safhadr. Sonra da dnp o zlimden
intikamn alr ve daima da almtr.
Amasya halkn gsn siper yaparak kurtaran Pr Iys Hazretlerinin kendi nefsi
iin hi bir endiesi yoktur.
Zaten ol gibi vellerde nefs yoktur ki, onu korumak bahse konu olsun. Onun sonsuz
merhameti Amasya halkna idi. Zra her bir vel gibi o da u yet-i cellenin tavsifi ile
sfatlanm idi:
Ve l havfn aleyhim ve l hm yahzenun.
Mn-i mnifi udur:
Onlar iin korku yoktur, onlar asla mahzun olmayacaklardr...
Zaten Aksak Timur ve ondan gaddar olan er letlerine kar giderken Pr Iys
(k.s.) u ezel esrardan mlhemdiler:
Hddan gayriden dnyada edilmedi olar maksat,
Heves etmediler ukbda dahi huri glmn,
Vcd- Hakta anlarn vcd- zti fnidir,
Vcdu yoktur, anlarn hemen vasf heyulan.
Kendilerine de u beyti iar edinmilerdir:
Yr nefy-i vcd eyle ki olasn Hakla baki,
Ebed vuslat saraynda gzn grmeye cihan.
Mnas:
"Varlk denen zindandan kendini kurtar Hakka eresin ve O'nda BK olasn.
yle ki ebed vuslat saraynda gzn baka hi bir eyi grmesin!.."
te yukarda dahi bir vesle yceliin arz etmek istediimiz zamann kutbl aktab
bu kudret ve imnla hemehrileri olan Amasyallar Timur ve adamlarn zulmnden
kurtarmtr.
Esasen bu ve bu gibi seyr-i slkun son mertebesinde bj-lunan evliyullah diri
deildi ki lsnler, l deildirler ki besinler, onlar Vcd- Hak'ta HAYYdrlar.
Onlara bizim mevt dediimiz ey gmlek deitirmek kadar basittir.
lmeden evvel len buldu hayt,
Bir gez erimek olur ana memat

-101-

Yukarda bir vesile ile Aksak Timur'un er letlerinin daha fazla kan dkc
olduuna iaret etmi idik. Filhakika Amasya halkna musallat olan zulmeden Kara
Devletah ad ile anlan Taceddin Devletah, bu zlim ve nakeslerden biridir ki Amasya
halk onun nasl bir gaddar olduunu bildii iin her eyi gze alarak ve pr-i zmlar
Pr lystan da g alarak bu line kar koymu idiler.
imdi Timur'un er leti Taceddin Devletah hakknda biraz bilgi verelim. Bu nakes
kii Osmanllardan evvel hkmet eden Devletaholu Melik Nasireddin Bahtiyar beyin
oludur. Haik arasnda Bahtiyar olu Kara Devletah denilmekle tannr. Aksak Timur
tarafndan Amasya emri nasbolunmu se de bunu kuvveden fiile karmak hi bir
zaman nasib olmamtr.
Kara Devletah kk yata Hac dgeldi Paaya iltic ederek onun ni'meti ile
perverde olmutur. Divattr Ahmet Paa'nn da lutuflarn grmtr.
Bununla beraber mayas iktizas isyn ederek ekiyavri kyleri basp yama
etmi, Kad Burhaneddin'e dahi giderek kfrn- ni'met eylemitir. te byle zlim ve
namert bir kiidir. Aaya aldmz beyit bu gibi nakesleri tasvir bakmndan ne kadar
isbetli kaleme alnmtr:
Ndir bulunur tynet-i kmilde kusur,
Kem myeden eyler ne ki eylerse zuhur.
Amasya yn ve ileri geleileri bu esna zlimin ayarn iyice bildiklerinden kendisini
Amasyaya yaklatrmamaa and ve yemin bir cesaret-i medeniye rnei gstermi
idiler.
Amasyann yn ve efrad Osmanl paalarndan Yakut Paaya bu mlhaza ite
btn gleriyle destek olmulardr. O zaman Amasya ayannn banda ise zahir ve
btn limlerinin ulularndan Amasya Mfts Gmlzde ca-eddin lys (k.s.)
bulunuyordu.
Hanikn- Mesd dergnnn eyhi olup Saru eyh denilmekle bilinen
emseddin Ahmed, Ldikli Tecaddin, srafil elebi buluyordu. Amasya Kads zzeddin
Hasan elebi ise bata olmakla beraber ittifaka dahil Dulkad mmadzdelerden Elhac
Bedreddin Mahmd elebiye nib oldu.
merdan Halvetzade Pazarlolu Halvetzade Yakb beyler de bu ittifak takviye
ediyorlard. Bu ittifak idare eden de yukarda ad geen Yakut Paa idi. nk Kara
Devletah maiyetinde 12.000 kadar svariden mrekkeb bir kuvvetle gelip Amasyann
iml-i garbisine dayanm Hakkale kyne inmi Suluovay tutmutu. dett tbir caiz
ise Amasya evresini buradan hkmet ediyordu. Biri Yakut paa olup Amasya ehri
ve kalesine hkimdi. Amasyallar boazlar tutup, kapam idiler. Amasyann dnda
Amasya ittifakna giren beylerden Ldik Emri, Mecitz Emri Cibrilzde Hac Furkat
hassaten Kpr Emri Taanzde Ali bey, Ahmet ve Kasm beyler Kara devletha
kar koymulard.
Zahirde bu byle olmakla beraber hakikatta manev saltanatn shibi Pr lys
Hazretleri varken, bu kuvvelerin hi birisine mnada gerek yoktur.
Zra bir vel-i kmil her yere ve her eye hkimdir. Nitekim tekriren, bin kerre de
tekriren sylenmi olsa u beyit bu aklamaa yeterlidir;

-102-

Arz vsi ister isen kmilin gir kabzna,

Ar krsiden genitir bir velnin yesi.
Kara Devletah Amasyann bu ittifakn haber aldnda derhal efendisi Timur Hana
ba vurarak, Amasya ayanna hitaben bir ferman alp gnderdi. Amasyallara pek ok
vaad ve vaidlerde bulundu. Fakat Amasya yn ve ileri gelenleri Kara Devletahn
ahvl ve meziliminden bahis ederek Timur Han'a bir tazarrunme gnderdiler.
Timur Han'a yaptklar istirhamlarda Amasya halk yle demiti:
Bir kleni dahi gnder, itaat ederiz. Lkin u zlim Kara Devletah'a itaattan bizi
af buyur, diye yalvardlar.
ttifaklarnda srar ediyorlar idi. bunun zerine Trih-i Tez-di'de yazld gibi Aksak
Timur kendi olu Kara Mehmed Sultn ile hocas Numaneddin Abdlcebbr Mutezili
adndaki bir fadl olduka mhim bir asker kuvvetle Amasyaya gnderdi. Amasya
ulemasn (bilgilerini) hadde-i imtihandan geirmek istedi.
Bu hey'eti liyye (805) senesi evsit rebilevvelinde muvasalat ettii gn kendisini
byk bir tehlikede gren Yakut Paa tagayyb ederek Amasyadan kt. Doruca
Boluya gi-derek ehzde Mehmed'e durumunu arzetti. Amasya ehri ve ilmiyye snf
mthi bir imtihana davet edildi.
Bu imtihanda kazandklar takdirde Amasya ehri tahrib ve yamadan, ahalisi de
katl-i mdan yakasn kurtarabilecekti. mtinan kaybedildii takdirde ise felket kesin ve
muhakkakt. Gelen ilmi hey'et Amasya yn ve ulemasn bir yere toplad, fermn-
hakaniye kar koyu sebebini sordu.
Ulemaya da mkilfc akliyye ve nakliyyeden (10) soru yneltti. Amasya ilim heyeti
o zaman mmtaz zevt- aliyeden mteekkildi. Bu cmleden olarak memleketin o
zamanki mfts Gmlzde Pr caaddin lys elebi gayet fazl ve natuk
cesaret-i medeniyyesi yksek bir ztt, sorulan mthi suallere gayet mukni (inandrc
ve susturucu) cevaplar verdi.
Gelen hey'et-i liyyeyi hayretlere duar ederek, Amasya halkn ve binefsihi
Amasya ehrini byk bir felketten kurtard. Ktib elebi Mselliml Vusul il
Teracml Fuhl adndaki eserinde Gmlzde Hazreti Pln lysn tercmei hlinde
aynen yle bahsediyor:
Timurlengin deti, gittii yerin ulemasn imtihan ederek, muallimi tarafndan
sorulan sorulara doru cevab verdikleri takdirde o beldeyi tahrib ve yamadan affeder,
cevab veremedikleri takdirde ise ehri tahrib ve yama, ahalisini dahi katl-i m eyler idi.
(Timurlengin bu deti, ilmi ahnada Ravzlmenzr'nda kendisi dahi byle bir
imtihana davet ve tbi tutulduunu sonuta imtihan kazandn ayrntlar ile anlatr.)
Bu vesle ile istitraten bir hususu anlatalm:
Timurlenk dahi zalemenin zalimlii ile n yapmlardand. Bire bilmiyordu ki
dny hi bir zaman ehl-i tama'dan hli kalmamtr. Alim ve hakm bir irin dedii
gibi:
Hli ne zaman kald cihan ehl-i tamahtan,
Sen kendini dsturu mkerrem mi sanrsn,

-103-

Srrnn gafili idi. Bir gn kendi aesinin de kokmu bir ceset gibi ortada kalacan
unutuyor ve yine bu kadar hanmn sndrenlerin kendi hanmnlarnn da sneceini
idrkten cizdi.
Bu hakikatlar aadaki ebytta ne gzel ve ne kinayeli bir slbla beyan
olunmaktadr:
Mnendi le na'au tuvanker zelil har,
Gerges misl vris gassal nekb.
Yni: Le gibi bir gn en gl ve zengin kiilerin ruhsuz cesedi ortaya atflverir.
Miraslar kartal gibi biran evvel o lein malna saldrmak iin sabrszdrlar...
Yine bu gafif; sergerde ev ykanlarn kendi hanelerinin de bir gn harabeye
dneceinden gafildi.
Zlim yine bir zulme giriftar olur hir,
Elbette olur ev ykann hanesi viran.
Gerek Timur, gerek Cengiz ve gerekse benzeri zalemenin son durumlarn,
kurduklar saltanatn nasl bir hi, bir hikye ve masal olduuna Hayym kadar hi
kimse byle kinayeli ve zarifne fakat ibret dolu olarak iaret edememitir:
Hametlu saray gklere am da kolu,
Olmu kapusu ahlar iin secde yolu,
Baktm yklan sra bugn bir kumru,
Konmu tyor, anlatyor: Ku, ku, ku.
Ne yazk ki zlimler saltanatlarnn parlak devirlerinde bu hakikati idrk
edemiyorlar, ancak vaade hitama erip saltanatlar serngn oldukta, i iten getikte bu
srra agh olabiliyorlar.
Bunun hepsinin sebebi L HAVLE VE L KUVVETE LL BLLH kutsal
kelmnn srrna erilemeyiindendir.
Deil zalimler ve avmn ns maalesef bu srra lim kisvesinde grnen nice nice
limler dahi erememilerdir.
Sebeb udur ki eyhl Ekber Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.)'nun beyn buyurduklar
gibi Resl-i Kibriya'nn
Ya Rabbi, benim ilmimi arttr Rabbi zidn ilmen ve fehm.
...diye duada bulunduu, ilmin zahir ulemasnn mehul olan btn ilminden
bihaberdirler.
Onlar; ksm ilimden yalnz birisini yni Resl-i Kibriya (s.a.v.) Efendimizin
nbvvetleri gerei herkese bildirdii ilmi bilmekte, dier iki ksm ilimden bihaber
bulunmaktadrlar.
Byle olunca ahas hari hi bir kimse L havle ve l kuvvete ill billh yet-i
cellesinin lednn esrarn anlayamamaktadrlar.
Bu taifeye suiniyetle saptm Timur gibi zlimler dahil olduu gibi gafletleri ile iin
lbbn anlayamayan avmn ns ve zahir ilminden baka ilim bilmediklerin dolay
ilm-i lednn inkr eden ulem-i zahir dahi bu taife iine girip bir idraksizlik vartasna
dmlerdir.

-104-

Dnmeli ki bir taraftan Resl-i Kibriya'nn hem bir hadsi erifini tasdik, hem de
onunla elikiye dmek imn ciddiyetiyle kabil-i telif deildir.
Bu zahir ulemsn u sakim yola gtrr ve esefle beraber syleyelim ki bir
ksmn gtrmtr bile...
Bunlarn yaptklar;
Allah Z'l-Cell'in herkese resul vastas ile tebli buyu-rulan bir ksm ilme
inanmak,
lmin ikinci ve nc ksmlar olan; Resl-i Kibriya'nn ilmi ile, HAKK Tel Azze
ve Celle Hazretlerinin ilmine inanma-maktr...
Mrid-i kmil kime tlim-i irfan eyledi,
Her varaktan okuyup tefsr-i Kur'n eyledi,
Levh-i dden okuyup biharf savt mmlkitb,
Hakk Tel ilm-i Hdr ana ihsan eyledi.
te ikinci ve nc nevi dediimiz ulm bu nevi ulmdur.
Bu ilme, muayyen bir mertebeye eren tm slikler erimi iken Pr lys (k.s.) gibi
bir kutbl aktabn eremediini lisn- muvakkatta dahi kabul eylemek haty- fahi ve
yanlglarn en bydr.
Byle olunca ilmi ile Timur'u zulmnden alkoyup Amasya halkn kurtarc keyfiyeti
irfan ehlince pek tabi karlanmaldr. Zira kendileri hem kurb- feriz, hem kurb-
nevfil erbbn-dandr.
Kurb- nevfilin bir almeti de kerameti le mevtay (HAYY) klmaktr. Byle olunca
da elbet irde-i lhiyye Hazret Pr'i her trl yceliklerle bezendirmitir. (Mzeyyen
klmtr.)
imdi bu yce vel, Badel vefat trbeti mader zemin mecu der sine hay merdm
mest fetvasnca arifin kalbinde ise de biraz da zahir trbesi, pk cisminin medfn
olduu mahalden sz edelim:

PR LYS HAZRETLERNN TRBELER HAKKINDA

MALMAT
Bu trbe evvel Gmlzde Ahmet Paa tarafndan bir hcre olmak zere bina
edilip Hicr (890) ylnda Sultan kinci Bayezid tarafndan krgir ve ortasnda byk,
yanlarnda iki kk kubbe olarak ina edilmitir. Garb (bat) taraf erkeklere ve ark
(dou) taraf kadnlara mahsus mescid-i erf ve ortas trbe olarak ina edilmitir.
Bu trbe mtevelisi olan Hazret-i Pr'in biraderi evldndan Gmlzde brahim
Paa tarafndan (1100) Hicr tarihinde yeniden tamir ettirilmitir. Merzifonda iki ky bu
trbeye vakfedilmi ve teveliyyeti Hazret-i Pr'in ahfadndan olup yine bu trbede
medfn Pr Hazretlerini Hzrl Halveti Hazretlerinin evldna tahsis buyurulmutur.
Sonradan mkerreren vuku-bulan zelzelelere mruz kalmasndan 1312 tarihinde
tamamen yklm ve Kolaas Hurid Bey'in gayreti ve halkn nakd yardmlar ile
Abdlhamid'in dahi evkafndan miktar gayr- kfi (yetersiz) mebaliin itas ile eski ekli
muhafaza edilmek art ile biraz daha genie, yeniden yaptrlmtr.

-105-

Bu trbe ierisinde kble tarafndan itibaren:

1 - Pr ceddin lysl Halvet,
2 - Oul Pr Celleddin Abdurrahmn elebi,
3 - Torunu (Pir Celleddin'in olu) Pr Hayreddin Hdr elebi Hazretleri ve ayak
taraflarnda ise bunlarn halile ve kerimelerinden (4) hatun- sliha medfndur.
i bu deme geldikte mutasavvfn-i kiram hazrtnn trbe, kabir, mezar ziyaretleri
hakkndaki mtalatn dahi eklemek gerekti, yle ki Mantkttayr'da hayatta olan bir
kimse o n iin Hakk Tel Azze ve Celle Hazretleri'nin Hayy ism-i erfine mazhar
olmakla dirilere diriden medet gelmesi tabi olduuna iaret buyurularak lalettayin
mezar levhalarnn okunmas insana nisyan verip Hayy olanlara bir nevi nisyan tri olur.
Hemen ardndan da u hususa dikkatle iaret olunmutur ki bu kayt evliyullah in kabri
erf ve trbeleri iin sylenilmemitir. Bilkis onlar ziyaret lzm deil, elzem ve vesilei rahmettir. Zra onlar her zaman Hayy'drlar.
Ve l tekut limen yuktel f sebilillhi emvtn bel ahyn ve lkin l
te'irn.
Mnas:
"ehidler sanmayn ki lmler onlar aramzda yayorlar (HAY)drlar..."
yet-i cellesinde ite bu srra temas buyurulmutur.
Bu srra aadaki beyitlerde ne kinayeli ne arifane ve za-rifne bir ekilde
deinilmitir:
ki lemde tasarruf ehlidir ruhu vel,
Dime kim bu mrdedir bundan nice derman ola.
Ruhu imiri Hddr ten glaf olmu ona,
Dahi l kr eder, bir tk im ryan ola.
te Pr lys (k.s.) bu srra mazhar evliyullahn ulularn-dandr.
Trbe-i erifini ziyarette arzettiimiz maruzat nazara alna-cak olur ise zirler iin
rahmet vesilesi dahi olur.
Pr caeddin lys Hazretleri hakknda trbe-i eriflerine taallik buyurulan levha ve
bir nevi kitabeden de bz zet mahiyetindeki malmat alalm:
Gmlzde Pr caeddin lyas Hazretleri muhakkikinin byklerinden (kibr-
muhakkikinden) Gmlzde caeddin lys elebi 798 Hicr ylnda Amasya
Mfts olarak itihar etmi (n yapmtr).
805 ylnda Aksak Timur'un mhim bir asker gle Amas-yaya gnderdii
Numaneddinl Cebbrl Mutezil adndaki fzl bir ztn bakanlndaki yksek
hey'ete Amasya limleri mthi bir imtihana tbi tutulmutur.
Gelen bu hey'et Amasya limlerini bir yere toplad. M-kilt- akliyye ve
nakliyyeden on sual sordu. yi cevap verildii takdirde Amasya ve halk zulmden
selmete erecek, aksi takdirde ise Sivas ehri gibi Timurlenk'in ordusu tarafndan
vurularak kltan geirilecekti. te bu trbe-i liyyeden medfn olan ve yaad asrda
limlerin batac bulunan ve Amas-yada halvet tarikatnn piri olan gayet fzl, natuk

-106-

ve cesa-ret-i medeniyyesi yksek bulunan memleketin Mfts Gmlzde Pr

caeddin lys elebi Amasya hey'et-i ilmiy-yesini toplyarak bu davete icabet eylemi
ve Aksak Timur'un ilim hey'eti tarafndan sorulan mthi sorulara tereddtsz gayet
inandrc cevaplar vermitir.
Gelen hey'eti artmtr. Bylelikle Amasya ehir ve halkn Biznillah ok byk
bir felketten kurtarmtr.
Hazret-i Pr'in derece-i ilmini anlayp takdir eden Timurlenk ehzadesi Kara
Mehmed Sultana gnderdii bir fermanla Mevln Pr caeddin lys ve yeeni
Mevln emseddin Ahmed Hazretlerini irvna izam eylemitir.
Hazret-i Pr'in gnderilmesinden sonra mnhal kalan mftlk makamna olu
Gmlzde Celleddin Abdurrahman elebi getirilmitir.
Pr lys Hazretleri bir sre irvanda tedris ile megul olmakla beraber Sadreddin
irvani'nin sohbet meclisine dahi devam ederek ondan ahz- tarikat eylemitir.
Aksak Timur Hicr 808 ylnda vefat ettiinden Amasyann iftihar vesilesi olan
Hazret-i Pr lys yeeni emseddin Ah-med elebi le 809 yl balarnda irvandan
Amasyaya dnmtr.
Pr marnileyh Halvet tarikatn Amasyada nereder iken Hicr 813 yl evval
aynda irtihal-i dr- nam eylemitir. Hazret-i Pr lys'n bb- meihat gibi zahir
tecelliyt ile bir tarikat prlii gibi btn tecelliytn mezcetmesindeki hikmete
Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.)'n esrar dolu beyanlar altnda biraz ileride
deineceiz. Makanv muarzada her vel tpk nebler gibi keramet izhr etmek onlarn
yce vasflarndan bulunmakla Pr lys Hazretlerinin baz keramtna dahi
deinmeden geemeyeceiz.
Pr caeddin lys Hazretlerinin mbarek naalar gasle-dilirken teneir tahtasnn
(yni eririn) bir aya krlp eilince dmemek iin bir eli ile eriri tutmu olmalar
orada bulunan herkesi artmn
Bu haleti mehude 815 senesinde tanzim klnan Yakut Paa Vakfiyyesinde yazl
olduu gibi kezalik Nefahat'l-ns tercmesinde de vardr. Ktib elebi'nin Sllernetl
Vusul il Teracml Fuhl adl natamam eserinde Hazret-i Pir'in terc-me-i hali olup,
bu eser de Ali Paa blmnde mevcuttur.
Trbede mevcut kitabede Pr lys Hazretlerinin tercme-i hali dile getirildikten
baka ayn pk nesilden bir ok km-melnin de gerek teracim-i ahvali ve gerekse
kerametlerine yer verilmi bulunmaktadr. Ezcmle bunlardan Gmlzade Pr
Celieddin Abdurrahman elebi Hazretlerine de yer verilmitir. Gmlzade Pr
Celieddin Abdurrahman elebi Hazretleri ok lim, fazl, mazmeden keramet sahibi
bir zt idi. Kendileri Pr lys Hazretlerinin oludur.
805 Hicr tarihinde Hazret-i Pr'in Aksak Timur tarafndan irvan'a izam dolaysiyle
mnhal kalan Amasya Mftlk makamna tyin buyurulmutur. Yakut Paa
vakfiyyesinde bu zata Mftiys Sakaleyn eyhl Mslimn unvan verilmitir. Hicr
818 ylnda vefat eden ve Pr caeddin Hamzai Halvet Hazretlerinin yerine Halvetiyye
eyhi de olmutur.
841 ylnda Kutblrifn Celleddin Abdurrahman elebi vefat edip pederi Pr lys
Hazretlerinin yanna defnolunmutur.

-107-

PR CELALEDDN HAZRETLERNN
BYK KERAMET
Hicr 841 ylnda 2'nci Sultan Murad'n ehzadelerinden (823 ylnda Amasya'da
doan 838'de Amasya Valisi bulunan Sultan Ahmed) ve 828'de Edirne'de doun 15
yanda biraderi Sultan Ahmed'in vefatndan sonra Amasya Valiliine tyin edilen 2'nci
ehzadesi Aladdin Bey'i ve 4'nc ehzadesi olup tahta ktktan sonra stanbul'u
fetheden Sultan Mehmed Han, Hicr 841 ylnn Ramazan bayramnda eyh
Celleddin'i ziyarete giderler.
Halk bu remz zerine Mehmed elebinin padiah, dierlerinin ise hiret yolcusu
olacaklarn anlamtr.
Nitekim, yaklak bu olaydan iki buuk ay sonra, o tarihte Amasya Valisi olan
ehzade Sultan Ahmed'in vefat etmilerdir...
Sultan Ahmed'in vefatndan sonra Amasya Valiliine tyin edilen 2'nci ehzade
Aladdin Bey dahi 846 ylnda iki kk olu ile birlikte babas 2'nci Murad tarafndan
Kara Hzr Pa-a'ya bodurulmutur.
Malm olduu zere Hazret-i Pr'in ve daha birok za-tiyyndan olan vellerin duas
berek ile stanbul'un fethi gibi en byk bir zafer Sultan Mehmed Han'a nasib
olmutur.
Bu ne byk keramet? Allah Z'l-Cell bizleri de efaana nail eylesin, AMN.
Pr Hayreddin Hzr Hazretleri, Gmlzde Pr lys Hazretlerinin torunu ve Pr
Celleddin Abdurrahman Hazretlerinin de oludur.
Ftih Sultan Mehmed Han'n 2'nci ehzadesi Sultan Beya-zid Han- Sninin
Amasya Valisi olduu zaman erkn- hkmetten olup, eyhl mirnileyh mevkiinde
bulunuyordu. O zamanlar Amasya'da Pr Hayreddin Hzr elebi'ye ve evldna
vermitir.
Pr Hayreddin Hazretleri 891 senesi zilhiccesinin 11"inci gn vefat ederek
dedesinin trbesine defnedilmitir. Yerine Kadzde Pr Celieddin Abdurrahman
Hm elebi kaim olmutur.
Dikkat buyurulursa Amasya'da Pr lys Hazretlerinin tr-be-i erflerinde medfn
olan olu Celleddin Abdurrahman Hazretleri de, Przdenin torunlar Hayreddin
Hazretleri dahi hem zahir ulemasndan hem de evliyullahtan olmalar hasebiyle btn
limlerindendir.
Byle olunca akla bir sul gelir: Resl-i Kibriya'dan zahir tecelliyt itibar ile vazife-i
risleti if nnda ehl-i btnla sohbetten zevk almaz iken bu yce vellerde zahir ve
btn esrar ve tecelliyt nasl birleebilmitir?
Bu konuda btn asar, onsekiz bin leme nazire olarak onsekiz bahiste mtala
buyurulan eyhl Ekber'in ilk meb-hasn tekil eyleyen yce eserden aldmz bz
paragraflar bu konudaki tereddt ve izah zorunluumuzu ortadan kaldrr.
Onsekiz yce mevzuun ilki bizce velyet-i klliyye-i Mu-hammediye mereb ve
zevkinde bulunan yce eyhin zelliklerini tamakta ve aksettirmektedir.

-108-

Bu zelliklerden gafil ve ona dil uzatmaktan tevakki etmeyenlerin sonlar elbette

hsrandr.
Unutmamak gerekir ki sanki Hazret-i eyh anka-i marib olduunu dile
getirircesine u ebyt- ltife ile namesaz olur gibidir.
Ben t ebed mest gelmiem,
Hem t ebed mest giderim
Hi ayrlmaz serholuum ibu kavga neme gerek.
Ben bir murglhutiyem arz u sem neme gerek.
mdi, bu onsekiz asarn yahut onsekiz esrar mevzuunun ilkinden aldmz cmleler
hem bize zahir ile btnn mnafha-tn, hem de Pr lys Hazertt ile olu ve torununun
nasl olup da zahir ilmi ile btn birletirdiklerini vuzuhla anlatacaktr.
Bu tecelli esasen sadece Pr lys hazeratna deil btn onun gibi lh
kurbiyyete eren vellere de kabil-i tatbiktir.
uras muhakkaktr ki Hazret-i eyhl Ekber'in buyurduklar gibi esas kaide-i
lhiyye her ism-i zahirin sm-i btna muhalif olmasdr.
Zra bu Hakk Tel'nn bu iki esmas yekdierine muhaliftir. Bu sr deil ulema-i
zahirde nbvvetlerini icrada resuller hakknda dahi ayn tecelliyi gsterir.
Bu sebebledir ki bu hakikata zevk ve kefi ile eremeyen zahir limlerin zaman
zaman ledn ehlini tan teriiden geri kalmamlardr.
Anlayamamlardr ki evliyullah halkn medh zemminden varestedirler. Onlar
sanki her hlleri ile u arifane ebyt tekrar eder gibidirler:
Hddan gayr dnyda edinmedi olar maksat,
Heves etmediler ukbda dahi huri glman.
Senin aklarn klmaz nazar bir devri lya,
Ne huriden haber syler ne mey terler musaffaya
te bu gibi zhirperest ve eyhl Ekber'in tavsifi ile maa-rif-i lhiyyeden muhtecib
o!an erbab- elfaz ve hurf ve es-hab- kusur ve zuruf bata yce eyh olmak zere
btn eh-lullah -h- tekfire cr'et eylemilerdir.
Ancak bunlar ulm-u lhiyyenin tezyidini her n temenni buyuran Resl-i Kibriya
(s.a.v.) Efendimiz Hazretlerinin;
Kul rabbi zedeni ilmi
"De!.. Allah'm bana ilmimi arttr!.."
duasn nasl izah edebileceklerdir?
Buras Muhyiddn bn'l Arabi Hazretlerinin beyan vehile cy-i suldir.
imdi Hteml Evliya ile birlikte soralm, acaba
Kul rabbi zedeni ilmi hakikatini tasdik buyurmayan mukaldler hangi imn-
tahkikyi tasdik ederler ki?

-109-

Yukarda eyhl Ekber (k.s.) ism-i btn ile ism-i zahirde kesin mbyenet
bulunduuna iaret buyurmu idiler. eyhl Ekber Hazretleri bu bbta yle devam
buyuruyorlar:
Nbvvet zahire ve velayet btnadr. Nbvvetin muktezs vasta ile Hak'tan
vahiy ahzeylemektir...
Yni; bir bakma ruiyyet-i halk ve kesret-i arazdr. Emr-i mruf ve nehy-i mnkerdir.
Halk kfrden imna davettir. Velayetin gerek ve muktezs ise bigayr vasta vech-i
hlis ile Hak'tan ahzedi ve ruiyyet-i Hak ve mahede-i ceml-i vahdettir. Cem-i umuru
Hakk Tel'ya tevfizdir ve her bir eyde emr-i Hakka adem-i taarruzdur. Kendi
vcdunu vcdu Hakta ifnadr.
Nazar etmez misin ki Kelmullah olan Hazret-i Ms gibi yce bir Neb dahi zahirin
ve nbvvetinin muktezs Hzr (a.s.)'a nice itiraz eyledi. Hl ve keyfiyet Hazret-i Ms
gibi ullazm bir peygamber hakknda byle olunca elbette Pr lys Hazretleri ile olu
ve torunu hakknda baka trl bir tecelli gstermez gibi gelir insana.
Bunun nasl telif edildiini biraz aada greceiz. Yni Pr lys Hazretlerinin
nasl olup da ilm-i zahir ve ilm-i btn badatrdn yine Hz. Muhyiddm ibn'l
Arabi'nin lisnndan anlayacaz.
eyhl Ekber (k.s.) cmlelerine bu bbta yle devam buyuruyor:
Nasl Hazret-i Ms nbvveti muktezas Hzr (a.s.)'a itiraz etmi, zahir
tecelliyatn gstermise Hzr (a.s.) dahi velayet ve ahkm btn mtehakkik olmakla
Ms (a.s.) ile sohbetten zevk bulmad.
Bilesin ki Ms (a.s.) iin zevk yoktur, ol makam dahi kendisi anda kaimdir.
Hazret-i Hzr iin de vahdet makam dndaki sohbetlerde zevk yoktur. Hazret-i Ms
(a.s.)'n makam rislettir, Rislet makam itiraz ita eder. Hzr'n makam ise adem-i
itiraz iktiza ettirir.
te Hzr makam- malm sahibi olmakla Hazret-i Ms (a.s.)' sohbetine kabul
etmek istemedi.
Haza firak beyni ve beynik srr, yni Seninle benim aramdaki fark ite
budur'un esrar bu lednniyyatta gizlidir. Sz buraya gelmiken bu hakaik-i ezeliyye ve
lednniyyeyi dile getiren aadaki ebytla sahifeleri sslememezlik edemedik:
Cmle mauktur ve k perdedir,
Zinde mauktur ve k mrdedir.
Hak ehli her giz cihanda kimseye yr olmad,
Merebince n muvafk yr bulunmaz neylesn?
imdi asl esrar dmnn zlecei yere gelmi bulunuyoruz.
te Amasya'da yaayan zamann Kutbl Aktab Pr lys Hazretlerinin ve
ahfadnn yukardaki yce ve esrar dolu haki-katlar muvacehesinde nasl olup da zahir
tecelliytndan oian Mftlk ile Hazret-i Hzr'n tecellisi bulunan velayet ve btn
esrarn telif edebildiklerini renmeye alalm.
Yine bu konuda bize pivalik edecek zt eyhl Ekber (k.s.)'dr.
Amma ehli yesib olan vris-i Muhammedi bu makamn sahipleri makamdan muarra

-110-

seyr-i illallahn namtenahiliini mdrik olmakla ol gibi zevat herkesle grr.

Bu yn iledir ki onlar Hzr (a.s.)'a Haza firak beyni ve beynike demezler...
Mnas:
"Bu ayrlk ikimizin arasndadr."
Burada Mevln Celleddn-i Rm Hazretlerinin u beytini hatrlamamak
imknszdr:
Her kiizulumunca bana yr olur,
Sohbetimden hemdemi hemhal olur.
Zaten bu tecelli sebebiyledir ki eyhlislm Yahya Efendi halkla urama
makamlar hakknda u veciz iiri kaleme almtr:
Bana alma bely halk kavgadr gider.
Byle olduu hlde Pr lys Hazretlerini ift makam ile veleyat mertebelerinin
tevhidinin sebeb ve bunda baarl olmasnn hikmeti, Resl-i Kibriya'nn mmetinde
grlen m-tezt esmann cemedilmesinde mndemitir.
Yoksa zahir ile btnn tevhidi dier kavim ve mmetler iin mmkn deildir.
Makam- velayet, hele hele bunlarn en st derecesi olan safiye mertebesinde
bulunan kutbl irad, gavs ve ktbl aktab olan li zevatn esrar bir muamma tekil
edip anlamak, akl ile ihata ok mkl, hatt imknszdr.
Aadaki satrlar bu ztn mertebelerini yle anlatr ki Pr lys Hazretleri dahi
zamannn kutbu ve bu zevata dahildir.
Nefs-i sfivve erbab cmil esma ve sfattrlar.
Hele bunlar iinde kutbl aktab, gerdz zamandr, sultanl rifn ve halifetullah
ite odur...
Btn lemin yeyip imesi, harekt ve sekenat, dnyada olup bitenlerin cmlesi
onun tasarrufu altndadr.
Byle olunca Pr lys Hazretlerinin zahirde mft sfat ile Timur'un karsna
kmas detullaha muhalif ve bu cihan halknn anlayamayaca bir tavr taknmamak
iin ve bu endieden mnbaistir.
Yoksa kendileri tpk Niyz Msr (k.s.)'nn buyurduklar gibi gnlde himmeti
(NN) ile (KF) olan bir kutbz zamand. Pekl cihan halknn esrarna vakf
olmasnda endie buyur-masa idi.
Dil ile eylemez dava- merd
Gnlde himmetidir nn ile kt.
diyebilirdi.
Onun iin bu cihan halkna kar byle yaparken kendini setreyledii bahanelerden
belki muzaripti bile.
Maksat sensin kfrden, dinden, imndan ey yr,
Kaldr bu bahaneyi vicdana eziyettir.

-111-

Pr lys Hazretleri dahi kmmeln-i ire gibi:

Meknlardan mnezzehtir senin zt- erifin n Nedir bu kalb-i viranmda
mihman olduum cana.
Ve yine biliyordu ki, ancak:
Devleti dnyy dunu terk eden
lmi lhude ol sultan olur.
Srrna mazhard. Yine bilmekte idi ki:
Zahir ile ey fakih kur'n arzularsn.
Lednn bir hakikatin kelimelere akseden beyandr.
Buna ramen Pr lys Hazretleri gibi zevat ehl-i zahirin tan teniinden bir n
kurtulmamlardr.
Ol zevt- li kadirleri herkes kendine gre grr ve anlar.
Halk ire bir yineyim herkes bakar bir n grr,
Herkes grr kendi yzn geryahger yaman grr.
Seyyidt-tife Cneyd-i Badad (k.s.) bu konuda u arifane cmleyi ariflerin
idrklerine sunmutur:
La yeblige ehadin derecatil hakika hatt yeheda fihi ehfa sadk biennehu
zndk.
te evliyaullah bu yce mertebede iken kutbl aktab olduu evresinde kesinlikle
kabul buyurulan;
VE L HAVLE VE L KUVVETE LL BLLAH srrna eren Pr lys
Hazretlerinin sanki elinde lednn adan bir kudret varm gibi zalemeden Timur'un
temsilcilerine hesap verir gibi zalemeden Timur'un temsilcilerine hesap verir gibi
grn zahire uyar grnm olmasndandr.
Yoksa bu zamann kutbu olan zt bir kimseyi Cenb- Hakk (c.c.) istizaz ederse hi
bir gcn onu zell edemeyeceini, buna kimsenin muktedir olamayacan ok iyi bilir.
Hatt mm- Gazl (k.s.)'nn deyimi ile;
Mahede-i iyniyye ile bilir ve grr.
u arifane beyit bu srr ne gzel dile getiriyor:
Eeri istiyorsan izz baki,
Sakn olma esir-i zz fni.
Ne Timur ve ne de ondan daha err olan avenesi Pr lys hazretlerine zaten bir
ey yapmaa deil klna bile dokunmaa muktedir deil idiler.
Bu hususta tpk Pr lys Hazretleri gibi bir velye zulm etmek isteyen bir sahibi
devletin urad akbeti gsteren aadaki kssa dahi bu iddialarmzn en cel
brhanlarndandr. Kssay okurlarmza ders olmas babnda aynen bu blme alma
gereini hissediyoruz..

-112-

KISSA
Bir gn Hulea-i Abbasiyyenin byklerinden Harunr Re-id emr-i bilmrf eden
bir manev cihan sultanna hiddet ederek hayatna son vermek kasd ile o yce velyi
ifteli huysuz bir katrla beraber bir ahra balatr.
Gayesi katrn ifteleri altnda o yce sultan- manevyi ldrtmektir. Aradan bir sre
getikten sonra ahr atklarnda o hrn katrn bir kuzu gibi veiiyyullaha boyun edii
mahede olunur...
Bundan daha tabi bir ey yoktur. Btn canl cansz varlklar onlar gibi
evliyaullahn emrine msahhardrlar. Bu duruma daha ok hiddetlenen Halife
adamlarna ol velnin bir hcreye kapatlmasn kapsnn dahi seddedilip rlmesini
emreder...
Tabi Halife Harunr Reidin emri derhal icra olunur. Fakat bir sre sonra o velnin
bir bostanda seyr temaa ile hramu olduu, salnarak gezindii grlr.
Yine bu durum da Harunr Reide arzedilir. Ne de olsa bu gibi kerametleri duymu
olan Halife Harunr Reid bu defa uyanr, Bunda bir lh hikmet var der. Trl
eziyetlere soktuu o yce gnl erini Halife karsna arr. Aralarndaki muhavere
ok bret vericidir. Halife ol velye sorar:
Seni bu mahbesten kim kard?
Vel cevab verir:
Beni bostana kim soktu ise karan O'dur.
Halife tekrar sorar:
Seni bostana sokan kimdir?
Beni mahbesten karm olan ot zt- ecell ldr.
Cevabn verir.
Harunr Reid karsndaki ztn bir ve!yy-i kmil olduunu anlayarak izzet ve
ikram ederek zr diler.
Bu kssadan kan sonu udur:
Cenb- Hakk aziz intikamn aziz ettiini ne Harunr Reid, ne Timur, ne
Cengiz hi amma hi kimse zell klamaz.
Evliy-i kiram Kn emri lhsine mazhar olduklarndan Timur ve emsali zalemeyi
hi bir zahir sebebinin altna gizlenmeden dahi yok edebilir.
Elbette Pr lys Hazretleri dahi Aksak Timur ve avanesini imhaya muktedirdi, ki
lemde tasarrufatta bulunan keskin klc buna muktedirdi, yalnz urada bir ledn
srrna iaret yerinde olur ki evliyuilahn klc ile gidenler ehit olarak gitmi olurlar.
te insn-i kmillerin cell sfat ile tecelli etmeyilerinin sebebi bu olduu gibi Pr
lys Hazretlerinin;

-113-

Katre-i cz ire arif cilve eyler zhida,

Katrasn destinde pinhan mevc ruan umman gr
nktesindeki srra uyarak Timur'u ilm ve zahir bilgisindeki kiayetiyle iknaa
almas dahi bundandr. Yeter ki her vel iin geerli olan bu kaide vardr ki
kerametine marur olmamaktr.
Bu srr aklayan bir kssay da bu vesile ile aynen alyoruz.

KISSA
Mekke-i Mkerremede harem-i erifin nnde bir alay adamlarla harim-i beytullahta
hccc tardu def ile tavaf yolunu, tarik-i tavaf amakta ve muhteem merkum da
kemal-i debdebe ve drt ile tavaf- Kbetl Harem etmekte olduklar bir nazar sahibi
tarafndan grldkten bir sre sonra zuil suali ihtiyar ederek, yni dilenerek nsa arz ihtiya eyledii grlr.
Yekdierine kyas edilemeyen bu iki hli gren zt bu hale dmesinin sebebini
ona sorar:
Evet, ben o grdn kimseyim, fakat bilcmle insanlarn tevazu ettikleri o
tecelli mevkiinde istikbar ettiimden Cenb- Hakk Azze ve Celle Hazretleri beni zell
kld.. demitir.
Bu vesile ile u beyti nasl hatrlamazsn?
Sezai yokluk imi mye-i visal ancak,
Ziyan grd grenler cihanda varndan.
Hakikaten de yledir.
Mesele; var olmakta deil YOK olabilmektedir.
Yani; Ezel arab ile sarho olup:
Varln mahveyleyp verdin Seza iye fena,
Ver beha ztnla n nk ifna eyledin.
Mnas:
"Sezai'nin varln mahvettin onu fena (yokluk) mertebesine karttn... YOK ettin...
Ve madem ki bunu yaptn bari kendi ZAT'nda bu YOK luu ereflendir."
Diyebilmek hnerdir.
te Pr lys Hazretleri bu srra mazhar olmakla tevazuu iar edinmi zahir
esbabna snmtr. Zra o yce vel bilir ki, srr- ezel:
Ya ilhi cmie sensin, cmle sen,
Sen dururken diyemezem bana ben.
Nktesi ile mesturdur.
Kendileri Rahm ve Rahman ve her yerde olduunu bildikleri iin hasbel hikme

-114-

duar olduu musibet ve belya ehemmiyet vermeyerek;

Asa en tekreh ey'en fehve hayrn lekm "Baz eyleri siz
sevmezsinizlkin o hakknzda hayrldr." nazm- celli muktezasnca avakib-i umurda
ve kahr yznden zuhur edecek avatf- Sbhaniyeye intizar gerekir,
deta Pr lys (k.s.) Timur zaliminden gelen mesaibinden Hakk Tel'nn bir
sfatnn gerei olduunu bilerek yle te-rennmsz olur gibidir:
Ey tlib-i Hak seni dur- bel eden ancak Hakk Tel Hazretleri olduuna
ilm marifet zerindeki elem-i bely hafifletir. Bundan u netice kar ki:
Annn her bir isminden gelr bir kr olur peyda.
Hakikaten de byledir. Zra u iki ezel srrn nutulmamas lzmdr:
1) Zlike takdirn azzn limdir.
2) Tatil-i sfat caiz deildir.
Zaten ehlullahla zahir ulemas arasndaki derin fark buradadr. bid ve zhidlerin
her eyden tevahhu etmeleri her eyde Allah Tel (c.c.)'dan mahcb ve perdeli
olularn-dandr.
Eer her eyi mahede etmi olsalar idi, hi bir eyden tevahhu etmez idiler.
Aadaki bir misline rastlamadm gzel iir ite bu srr dile getirir:
Vahet, zhidann eyadan,
Gaib olmakladr Taldan,
Grselerdi Hday her eyde,
Eylemezlerdi vahet eyadan.
Bugnn gen neslinin anlayacana gre anlam yledir:
Ledn srrna, Ceml-i Hakkn gizliliklerine in olmayan zhid ve zahir
bilginlerinn her eyden korkmalar Hakk Tel'nn her yerde zt ile hazr olduunu
bilmemelerindendir. Eer Allah Tel'y her eyde grc olsalar idi eyadan
vahet etmez, korkmazlard... demektir.
Alan lezzt birlikten,
Hals oldu ikilikten.
Beyti dahi bunun baka ekilde bir ifadesidir.
Bu izahat bizi tekrar tekrar Amasya Mftl gibi bir zahir tecelliyt ile velayet gibi
bir btn? esmay Pr iys Hazretlerinin tevhidindeki esrara sevkeder.
Bir nebze yine bu konuda eyh Ekber (k.s.)'nn bu konudaki ifaatna dnelim:
Muhammednden olan insan- kmil ve dier evliyaullah hazerhat esm-i
mtezaddenin cemi zahir ve btn ve evvel ve hir gibi Hakka ve muhakkikinden nsan kmile mahsustur ki zahir ve btn arasndaki hatt- fasldr.
Byle olunca ilm-i ilhiyye nihayet yoktur.
Bu fehim ve idrk zahire mnhasr ve mahsus dahi deildir. Bu ulmun kimisi
ihbar- neb ile ve lisan- nbvvetle hasldr. Kimi tlimi ilh ile elde olunur.

-115-

Hazret-i Hzr (a.s.)'n ilmi bu ksmdandr ki lh ittla ve tecelli-i lh ile zahir olup
tlim ile deildir.
Bu Htem-i Enbiy Peygamberlerin sonuncusu olan Efendimiz Hazretlerinin
velyet-i hassasna mahsus olan ilimdir.
Bunlardan kan sonu udur;
Evliyaullah hazaratnn kalb-i pklerine mnzel olan [indirilen] ulm-u lhiyyedir ki
bunu inkr eyleyen ye cahil-i cahit veya mukallid-i muannittir ki ulm- resmiyyede
bilginlerin dahi taklitisidirler.
Kendisinin pek az (l ey) mesabesindeki ilimlerine gvenerek onlar dnya
mallarnn toplanp biriktirilmesine vasta ve let yapar.
Bzs da; zahir ulemasdr ki eriatn zahir katnda vakif- esrar olup Kur'n-
Kerm'in btnna ve dekaik-i Kur'nivveye muttali olamamlardr.
Bu gibi zhirperestler vahdet-i nr ve hazret-i kudsten iraz edip ilm kesret ve
zulmete marur oldular.
Geri zahir ilminin de neft vardr talibe,
Lk esrara erince zge irfan istemez.
Hazret-i Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.) bu gibilere te'lif-i k-tble kayd hucbe
mptel kimseler der ki tehis pek dorudur.
Unutmamak gerekir ki veliyyullahlarn nemli bir ksm mesturdur. Onlar:
Evliya tehta kbali l yarifehum gayri.
"Evliyalarn mertebeleri ancak Allah (c.c.) tarafndan bilinir..."
Srrna ermilerdir. Evliyaullah in dsturu hareket udur;
Onlar; ne nasibsiz eshab- taklimin medihlerini kaale alrlar, yni, onlara bu metihler
sevk sefa verir, ne de inkarcnn inkr onlarn kalblerini bulandrabilir.
Pr lys Hazretlerinin Halvet tarikatnn postu zerinde oturduu ileri srlr.
Ehlullahn mezheb ve tarikatlarnn incelenmesinde mertebe-i hakikatta bir fayda
dnlemezse de nedense mverrihler bu nokta zerinde srarla durmulardr.
Bunun lzumsuzluunu Hazret-i eyh-i Ekber'in u verdii kefe mstenit bilgiler
aklayaca gibi zaten tarikat ayrl dahi makam- mutmainneye varncaya dek srer.
Orada hepsi birleir. Gya eyh-i Ekber (k.s.)'y inkarclarna kar mdafaa
lzumsuz gayreti iinde bulunanlar onun Malik mezhebinden olduklarn, bu itibarla
ehl-i istidlalden bulunup asl Mafik mezhebi zere itihad eylediini ileri srerler.
Mnkirler inkrlarnda hata ettikleri gibi bunlar dahi zahirin fehmi zerinde lh
hakikatlar yanl yorumlamakta ve Hazret-i eyhi Malik mezhebine nisbet
etmektedirler.
Bir kere hatalarnn ba Hz. eyhi itihad ve istidlal sahibi addetmelerindedir.
Bylelikle inkarclara eit -msavi- hata ilemi olmaktadrlar.
Eer bu itikatta olanlar hatalar zere masir iseler hemen aklayalm ki eyh
Muhyiddn ibn'l Arabi fk.s.) asla Malik mezhebi zere deildir. Onun mezheb ve

-116-

merebi Muham-meddir.
Nitekim ashab- gzn dahi ayn mezhep ve merep zere idiler. Her bir kmil devri cehaletinde drt mezhebten biri zerine mtehakkiktir ve yle nevnema bulur.
Lkin keml-i Muhammed ile tahakkuk ettikte ilm-i ilhiy-yeyi vastasz olarak Rhu Muhammedden alr.
Knt kenzin simdir dny ukbadan garaz,
Ona mehtephnedir bu arhu minadan garaz.
Ayr bilmisin Fuzul mescidi meyhaneden,
Sehv imi ol kim seni biz ehl-i irfan bilmiiz.
Fuzl

mdi, Yalnz min gayri haddin ilm-i lhyi rh-u Muham-medden bi gayr vasta
alr., sz zerinde biraz durmak isteriz. yle ki:
Hakk Tel (c.c.)'n itim sfatnn mazhar bulunan Hz. Muhyiddn iin bu doru
olsa bile baka veller iin ve hatt zamann kutbu olan Pr lys (k.s.) iin dahi geerli
deildir.
Zra her mrid-i kmil ulm-u ilhiyyeyi bigayrin vasta yni vastasz olmaz.
Bir ok tasavvufi eserde srarla durduum gibi al tarikl rabtay eserlerin yazarlar
muhakkak gerekli grrler.
Haddi zatnda; rabta annda sevr- slk erbabna gelen ve grnen eyhleri
olmayp mridlerinde tecelli eden rh-u kll olduu phe gtrmez.
Ancak slik hasbel beeriyye bu en ok sevilecek eyden tehai ettiklerinden sliki
altrmak ve nsiyyet peyda ettirmek iin rh-u kll eyhinin mazharnda grnr.
Hakikat- rabta dahi budur. Buna aadaki kssa dahi gzel bir delil tekil eder:

KISSA
ibl (k.s.)'nn mridlerinden birisinin kefi alr. eyhi emailinde grnen Zt-
Akdes'in Resl-i Kibriya'nn t kendisi olduunu anlar, fakat yine eyhi Hz. ibl'ye hitap
eder gibi hitap eder. Nihayet Reslullah ol mride:
Ben Reslullahm!.. der.
Mrid cevaben:
Biliyorum ya Reslullah..
...cevabn verir. Fakat yine de mteakip hitaplarnda yine eyhine hitap eder gibi
hitap eyler.

-117-

Bunun sebebi udur:

Reslullah hangi emaile girer ve hangi emailde tecelli etmi olur ise olsun
ebeden Ya Reslullah" diye hitap olunamaz. Ebeden bu byledir.
Esasen gerek Muhyiddn ibn'l Arab, gerek Mevln Celteddn-i Rm Hazretleri,
gerekse mevzuumuz olan Pr lys Hazretleri aaya aldmz iirin beyan ve tasvir
eyledii vasflar ihtiva eder.
Biz izn ilhi lsn de bu iirin baz beyitlerini aklayacaz;

R
Ol ksam hubbu gr kim canla bazar ettiler
Msivadan yz evirip Hakk ikrar ettiler.
Levhi dilden nak gayr mahvedip pak ettiler
Hakka vasl olmak iin ayar ettiler.
Ltaayyn ayn ire kenzi mahfi idi Hak
Fethedip kenzi guybu Hakk izhar ettiler.
Nuru vahdet pertev-i ekti kulbn bunlarn,
Girdiler ns lemine hasbi astar ettiler.
Kinata ayn rahmettir vcdu bunlarn,
Zulmeti bd cihan gark- envar ettiler.
Esfiynn hrkasna mddeiler gireier,
Sikkeyi terk eyleyp ol hrkadan r ettiler.
Hrka seccadeyi nr ile aba saldlar,
Bz gne naal vuruben terk-i destar ettiler.
lemi kutsun arusu idi bunlar t ezel,
Bir iki gn cilve edp arz- ddar ettiler.
Nak suret alemiyle olmadlar muhtecib,
Can ba terk edben Hakka isr ettiler.
Bu cihandan gz yumuben klmadlar iltifat,
lemi gayb uhuda feth-i ebsr ettiler.
Bu ok arifane ve Pr lys (k.s,)' gibi tm veller iin kabl-i tatbiktir.
Levhi dilden nuk gayr mahvedip pk ettiler.
Mnas:
Ol evliyaullah ki gnl aynalarndan gayr mahvedip temizlediler, Hakk Tel'ya
vasl olmak iin ayar (btn dnya maieti ile ilgili ileri..) terkettiler. demektir.
Kinata ayn rahmettir vcdu bunlarn,

-118-

Zulmeti bd cihan gark- envar ettiler.

Mnas;
Bunlarn vctlar ayn rahmettir. Zulmet bd cihan en-vara fark ettiler..
demektir.
lemi kudsun arusu idi bunlar t ezel,
Bir iki gn cilve edip arz- didar ettiler.
Mnas:
Bu evliyaullah kudds leminin gelini idi. Bunlar bir iki gn grnp, didarlarn
gsterdiler... demektir.
Bu emsali az bulunan iirin mesnedi u kutsal cmlede mndemitir:
EvliyaHlah arusullah
Ve l yeri arusul mcrimin.
Bu gzel ve manal kelmdan anlamaktayz ki;
Veller Hakk Tel (c.c.)'nn aruslardr. Onu her kimse, hele hele mcrimn
(Allah katnda sulu olanlar, su ilemee devam edenler, si olanlar...) asla
gremezler...
Pr lys Hazretlerini tenzih etmekle beraber unu kesinlikle beyan edelim ki zahir
ulemas anasndan domu ahres (dilsiz) gibidir. Ahreslik zere doarlar. Asla
tekellme (Bo lzumsuz konumaya) kadir olamazlar...
Yalnz onlar; Tekellmt- tesbihiye (Cenab- Hakk' (c.c.) tebih eden konumalar)
eylerler...
Aadaki beyit bu lednn hakikati dile getirmektedir:
Sen ne bildin zeban mrgn,
Grmedin ey pee Sleyman.
Yani; Sleymnlk edip, ku dilini byle bir ahres nice bilir, demektir.
imdi Aksak Timur'un ve gnderdii hey'etin huzuruna kadar kma tevazuunu
gsteren Pr lys Hazretleri kendileri zamannn kutbu olduklar hfde Amasya Mfts
sfatiyle ilm-i zahir ve btn nasl ve hangi mesnetle cem tevhit ettii mevzuuna
gelince:
Bu bbta; mutasavvfn-i kiram hazeratnn kitaplarndaki ilm-i zahirle, ilm-i btnn
telifi meselesine temas gerekmektedir.
yle ki: Hem ilm-i zahir, hem ilm-i btn zerinde bilgi sahibi olmak zaruridir.
nk;
Hakk Tel (c.c.) hem zahir, hem btndr. Vcdun kll meratibinden olanla
taayyn ve l iflah mertebesi ile ta-ayyn-i evvel mertebeleri insan- kmilin
mazharnda birlik gsterir. nsan- kmil onlar birletiren berzahtr. Tpk (ELF)
ile (HEMZE)'nin iltisak! gibi.
Bu sr bizim mutasavvf ve arif airlerimizin e'rnda ok gzel anlatlmaktadr:

-119-

Nedir bu katralarda bahsi umman olduun cana,

Nedir bu zerrelerde ems taban olduun cana,
sensin zhir btn hakikatta olan mevcut,
Nedir bu nak gna gnda pinhan olduun cana.
Demisn grmedi kimse beni bu lem iinde,
Nedir ya bunca yzden yine seyrn olduun cana,
Esir derd mihnet eyledim dersin ebed n kim,
Nedir yine gnl derdine derman olduun cana.
Meknlardan mnezzehtir senin zt- erifin n,
Nedir bu kalbi viranm da mihman olduun cana.
Bu gzel ve arifane iirin bir beyti vardr ki Pr lys Hazretlerinin zahir ve btn telif
edip tuttuu yolu dorulamaktadr. Ol beyit udur:
ensin zhir btn hakikatta olan mevcut
Nedir bu nak gna gnde pinhan olduun cana.
Mnas:
"Grnen grnmeyen hereyde mevcd olan SEN'sin!., Fakat, Ey Sevgili!.. Bu bin
eit nakla (tecell) kendini gizlediin nedendir?.."
te bu ezel srr onu btnda zamann kutbu yapt hlde zahir mazharna uyarak
kendi hemehrileri olan Amasyallar kurtarmak iin Timur'u gnderdii hey'etin
karsna kartmtr. Zra o yce vel ilm-i zahir ve btn cemederken Hakk Tel
(c.c.)'n hem zahir hem btn olduu hakikatna ma-hede-i iyaniyye ile vakft, yoksa
devrin insan- kmili olarak HakkTel'nn kendisine ihsann elbet mdrikti.
Yoksa bu yce velnin ikiye mnkasem olan zahir ilminin yalnz birincisi olan
Kur'n- Azmn'n zahirinden mstefad ilimle yetinmedii aikrdr.
Yni kendisinin iki lemde tasarruf ehli bulunduuna kefen ve zevken aght.
Amma u srra da vakft ki suret-i lhiyye zere bulunan ne'et-i insaniyye iin her
ikisinin de itimai arttr.
Keml-i Muhammedi zahir ve btn cem eylemekle kabildir. Gerek Muhyiddn
ibn'l Arab (k.s.) gerek Mevln Celied-dn-i Rm Hazretleri ve gerekse Pr lys
(k.s.) kendilerine ih-san- lh olan kutbiyyet ve nsn- kmillik yce mertebesine
aghtrlar.
Tpk eyh-i Ekber (k.s.) Hazretleri gibi Pr lys Hazretleri dahi insan- kmilin
lemin cem avalimin ecma olduunu bilirler.
O akdes varln hulul ve ittihatsz Zt- Hakkn zt olduunu srrna. Byle olunca
da (Kn) emriyle mcehhezliine aghtrlar.
Hulul ve ittihatsz dedik, zira hulul ve ittihat bahse konu olabilmek iin iki vcdun
ayn anda var olmas gerekir, halbuki Hakk'n vcdundan gayr varlk yoktur ki hulul ve
ittihat bahse onu olabilsin.

-120-

Bunun aksi iddiada bulunan gaflettedir. Aslnda yukarda da beyan ettiimiz gibi
vcd birdir.
Sonra meratib-i vcdda zuhur grnr. Meratib-i vcddan biri ltaayyn
mertebesi mstesna dierleri hep zuhur merati-bidir.
te Pr lys Hazretlerine de nasib olan insan- kmil ve kutbiyyet makam yle bir
berzahtr ki lemle esmann arasn fasi edicidir.
nsann kmil vastas ile zuhur btndan ayrlmtr.
nsan- kmilin yce mertebeleri aada ne gzel dile getirilmitir:
Zt- Hak kitbl cmel olduu gibi insan- kmil dahi kitb-t cmeldir ve mm
camiadr.
Hakk Tel (c.c.)'nn ilmi kendi ztna mirat olduu gibi insan- kmilin nefsine
ilmi dahi kendisi iin mir'attr.
Byle olunca insan- kmil bir bakma Hakk Tel'nn da mir'atdr.
yle dnmek yerinde olur:
Madem ki:
yinedir bu lem her ey Hak ile kaim,
Mir'at- Muhammenden Allah grnr daim.
Srr Mahbb-u Hd iin variddir. Elbette ulemi mmeti keenbiy beniy srail,
buyuran o Nebler Sultannn manev vrisleri iin dahi geerlidir.
Her ey ki ztta vech-i kll ve icml zere mndemitir, aynen insan- kmilde de
vech-i kll ve icml zere mndemitir. Bu srdan dolay olacak ki Niyazi Msr (k.s.):
Kande bulsun Hakk inkr eyleyen bu Msryi,
Zahir olmuken yznde nuru zt kibriy.
buyuruyorlar.
Demek oluyor ki Hazret-i Muhyiddn ibn'l Arab'nin dedii gibi;
Hakk Tel (c.c.) ile insan- kmil arasnda klliyye ve icmal cihetleri ile
mzahat vardr. cmal ile tafsil cihetiyle durum byledir. Belki Hakk Tel (c.c.)'nn
ilmi insan- kmilin ilmidir.
Bu srrn btn akl ile meydana kmas memriyyeti mneviyyesi gerei olan
eyh-i Ekber asarnn birinde bir mstakil fasl kutblaktb ve nsan- kmil ile dier
seyr-i slk erbabnn mnasebtna tefrik ve tahsis buyurmulardr.
Bunun hikmeti udur ki bz seyr-i slk erbab ufak bir tecelli ile varlk vartasnda
dp manen bal olmalar gereken kutuplar unutuverirler, yni merkeb izinde su
grp kendilerini deryay grm farz etmek gafletine derler.
te Hazret-i Muhyiddn ibn'l Arab'nin bu bbta mstakil bir bahis am olmas bu
srra mbtenidir.

-121-

Merkep izinde su grp, deryay grdm sanma,

Derya odur ki kaarn hi bir semek bilmez ota.
Unutmamak gerektir ki tlib-i Hak olanlar iin slk etek ancak vasta-i Resul veya
Reslullah'n halifeleri olan zevat ile mmkn olur.
Halefe-i Hak olan bir zt olmadka rabta caiz olmad gibi, ird keyfiyyeti de
olmaz. Zaman- vahidde ahs- vahidden gayr kimse ahkm- ulhiyyete mazhar
bulunmaz.
te bunlardr ki eref-i verese-i Muhammed beyninden olan aktab ve halifelerdir.
Hakikat- vahide ancak onlar suretinde tecelli bulur.
Burada bu vesile ile bir lednn hakikata dahi temas edelim. u yet-i celleye bir
nazar atf buyurulsun:
Ma knelbeere in ykelli mullahe ill vahyen ve min veri hicab ev
yersel resl.
Mnas:
"nsanlar Allah (c.c.) ile direkt olarak konuamazlar. ll ki bir vahy gelecek bir
perde arkasndan (hicab) arada eli gnderir."
Elbette phe yoktur ki rislet ile nbvvet-i teriiyye Resul (a.s.) ile kesilmitir.
Ondan sonra neb gelmez, lkin velyet-i mme-i Muhammediyye dny ve hiret
ebed mnkati deildir ve cemii ezmanda mezahir-i insaniyye-i kemliyyeden zail
olmaz.
Bu arada unu tebarz ettirelim: Bir ok matlbn gze-tegndan bir velnin
ruhaniyyeti ile de terbiye olur. Ezcmle en byk misali prnn byklerinden ah
Muhammed Nakbend (k.s.) Efendimiz Hazretleri gzetegndan Abdihalikl
Gucdevn Hazretlerinden manev feyiz almlardr. Byle bir feyz-i Hakka bir nevi
veyslik demek de mmkndr.
Pr lys Hazretlerinin kutbiyyeti bir ok evliyaullahn eha-deti ve kendilerinin yce
kerameti ile sabittir. Bu mebhasta Hazret-i Muhyddn (k.s.) yle buyurur:
Ben kyamete kadar gelen btn aktab ismen bilirim. Ancak ifa etmem. Zra
o yce zevatn kutub olduklarn bilmeyerek kendilerine kar bir kusur ilenirse bir
dereceye kadar mazur saylabilirler. Amma, bile bile hrmette kusur olunursa gnhlar
balanmaz!.. buyurmulardr ki ok dorudur, bu durumun birok rnekleri
mevcuttur.
te kutbl-aktablk ve insan- kmillik mertebesi byle ulv bir makamdr. rd
kutbl-aktab hazeratndan feyiz alnrsa muteber olur. rd ancak onun yed'indedir.
Yedullahu fevka eydihim "Allah'n eli hereyin stndedir. Not: Bildiin el
amasnda deildir. Buradaki (el) srrnda bu tecelli nmayndr. Yedullaha fevka
eydihim. te ol ahs tarikat ve mertebe-i hakikatta kutbl-aktab hazeratdr.
Ol makama ird ann yed'i ile veyahut onun emri ile olabilir. Veyahut ol makama
vsl olan hulefann yed'i ile myesserdir. Bazen bu srdan gafil olan makam sahibleri
bu mertebeye varmadan halk davet ederler ki, elbet doru deildir. ll me-erkim
mrid-i kmil olan kutbl-aktab tarafndan memur olalar.

-122-

Mrid-i kmil kime tlim-i irfan eyledi,

Her varaktan okuyup tefsirt Kur'n eyiedi,
Levh-i dilden okuyup biharfi savt mml kitb,
Hak Tel ilm-i Hdn ona ihsan eyledi.
Neyazkkitalib-i Hak olan ehl-islkun ou bu srdan gafil ve emri l ma hve
aleyh childir.
Zannederler ki her bir vel halk rad eder. Halbuki hepsinin ayr vezaif-i
mneviyyesi vardr.
Sen kendiliinden ortaya ktnsa kork, yok seni ortaya karmlarsa
korkma!.
szndeki hikmet ite bu srra iarettir.
Grld gibi her mahlkta Cenb- Hak Azze ve Celle Hazretlerinin eli vardr...
Her mahlk vucd-u lhiyyeden bir vechin mazhardr ve bir ismin tecellisi onun
zerindedir.
Lkin her mahlk hazret-i vahidiyyette lh isimlerin (es-m-i lhiyyenin) cem'ine
mazhar deildir.
Onlarda zuhr-u kll yoktur. Kendi vcdunda yed-i Hakk mahede edemeyen
kii ahar mazharnda Hakk' nasl ve nice mahede edebilir?
Kendi mahcub bir bakasna dell olamad gibi an irdada kadir deildir. Bir
mnn kimseye yol gsteremeyecei gibi klln cz' gibi olan ey klln mazhar gibi
deildir,
Her zamanda mteayyin olan kmil rh-u ilh mahalli olan kalb gibidir. Dier evliya
ile halifeler ise za ve cevarih gibidir.
Her mazhar nasl ayr ayr ise akldan kartmamak gerekir ki ism-i Mudil mazhar
ism-i Hadi mazharna nasl uyar?
Mertebeleri temyiz eden slikdir ki ancak tahkik ehli olabilir, meratibi ayramayanlar
se zndk ve mlhid olurlar.
nsan- kmilin bir ok evsaf ile Hakk Tel Azze ve Celle ile mzahat arz etmesi
ve onun yce payesi aikr iken bunca kudretine ramen bazen bu cihan halk iinde
ciz katrasmda tecellisi dahi mahede olunur.
Nitekim Pr lys (k.s.) iin de durum byedir. Hl byle iken kendilerinin bir anda
mnevhi kudret izhr ve Timur gibi zale-meyi kahr tedmiri mmkn iken bunu
yapmayp Timur'un gnderdii hey'etin huzurunda neden dolay imtihana mde
olduu cy-i sual olabilir....
te cevab;
Katre-i acz ire arif cilve eyler zahida,
Katras destinde pinhan mevc uran mmn gr.
Hikmet udur ki Allah ii kul iine benzemez. Bu srra akl erdireyenler ancak yce
Pr'in durum ve tutumunu anlamazlar. O, sanki u ebyatn canl timsali olmutur.

-123-

Davran ile halka tahallehu bi ahlakillah srrn dahi retmilerdir:

zgedir Hakku alab krhanesi,
Tedbiri casusa yok inanesi,
Ledn esrarn dile getirmilerdir.
Pr lys (k.s.)' biliyordu ki Aksak Timur gibi zaleme dahi bir mazharn tecellisidir.
Tail-i sfat caiz de deildir...
Hakk Tel arzu buyurursa btn kffar ve zalemeyi bir anda yok eder. Onlara
frsat vermek dahi hikmet-i lhiyye gereidir.

Hikmetidir gezdiren dmenleri, Bir nefes dilerse krar anlar.

lh esrar Hazret-i Pr'in KN emrini kullanmaktan alkoymutur. te yukardaki
beyit hem bunun izah, hem de bu tasarruf bahsinin sonu olmutur,

-124-

MUKAYESE
BESMELE- ERF LFZA CELL
ERHNDE EYH L EKBER (K.S.) LE
ABDLKERM CYL HAZRETLERNN
KEFLER
Grlen lzum zerine bu blm yazma ihtiyacn hissettik!..
nk, her iki yce velnin Besmele-i erfin esas olan Lfza-i Cell hakkndaki
grlerine mukayese imkn verebilmek iin; eyhl Ekber (k.s.)'nn (ALLAH) ism-i
celli hakkndaki ledn esrarn dile getiren beyanlarn zikretmek grevimiz olduuna
yrekten inanyoruz...
uras bilinen bir gerektir ki Muhyiddn ibn'l Arab Hazretlerinin esrr- hurf
hakkndaki ifaat ok derin zahir ilmi ile anlalmas g meselelerdendir...
Anlalabilmenin mmkn olabilmesi iin anca, bu meseleleri ledn ve btn ilmine
aina bir ztn tefsirinden renmi olalm.
Ksaca elemek istiyorum ki; Akl- nazar ile ve kefe dayanmadan eyhl Ekber'in
bu husustaki beyanlarn anlamann zorluunu ilm derinlii btn ilim evresince
malm olan Prof. Mehmed Ali Ayn merhum dahi kabul ederek eyhl-Ekber'i Niin
Severim nam eserinde bu hakikati btn bir ak kalb-lilikle itiraf eylemitir.
eyhl Ekber (k.s.) zamanna kadar sylenmemi lednn bir hakikati dile
getirerek;
Hi bir esm-i ilhiyyenin ALLAH (c.c.)'nun zatnn ismi olmad yalnz
ALLAH lafz- cellinin esm-i ilhiyyenin ve sfatlarnn cemi olduunu.. beyan
buyurmutur. Zira kendilerine gre ltaayyn ve tlak mertebesinde, am'da, Hakk
Tel'ya verilebilecek herhangi bir isim yoktur!..
Zra Zt- Baht her trl kayttan hatt tlak kaydndan dahi mnezzehtir.
Binaenaleyh Hakk Tel zt ite hibir isimle msemma da deildir.
eyh'l Ekber Muhyiddn ibn'i Arab (k.s.) bu konuda aynen yle buyuruyor:
Allah ism-i celli mertebe-i ulhiyyette mteayyine olan Zt- Mucidenin ismidir
ki ulhiyyet ve rubbiyyetle ve sair nuut ve sfat- vucbiyye ile mevsufedir. Ztn tlak
haysiyetiyle ann ismi deildir. Belki Zt- Mucide evsaf ve sfat ile mevsfe olduu
haysiyyetiyledir.
Zra zt- tlak haysiyyeti ile leminden ganiyyedi. Annn bir iret-i mteayyine
olmaz ve ann iin ism-i muayyen vaki olmaz ki ana alem ola. Ve hushusiyyeti
ztiyyeden gayr andan bir ey fehm olunmaya ve ALLAH isminin hurf-u zahire ve
batmas mecmua oldukta alt harf olur.

-125-

Biri harfi (ELF)'tir, hat ve (Hemze)'den terekkb eder. Lfza iki (LM)'dr. kinci
(Lm - Lm- Sniye)'den sonra nutukta zahire olan (ELF)'tir ve (HE)'dir. Ve (HE)'nin
zammesi ib ile zahire olan (VAV)'dr. Ve lkin bu ismin medlul olan ulhiyyet bu alt
harfe muzaf olduktadr.
nk; Ulhiyyet bu ismin medluldr. Ann hurf-u zahiresinden ve hurf-u
batmasndan deildir. Evvelki (Elif taayyn- evvelin suretidir ki zahir isim oldur. Zra
taayyn- evvelin ltaayynden infisli katnda ism-i zahir evvel mte-ayyin oldu.
Taayyn- evvel ltaayyne nisbetle ehadeti zahirdir ve ann madunu olan meratibe
nisbet ile gayb- btndr. Vahdaniyyunnat olan Nefs-i Rahmani (Elif) ki taayyn-
evvelin btnndan mmted olup, taayyn- evvel mertebelerinde mteayyin oldu, Nefsi insan elifi insann kalbi btnndan mmted olduu gibi kalb mertebesinde (Hemze) ile
mteayyine olduu gibi.
(Hemze) olan (Elif) taayyn- evvelin sureti olduu itibar zere mabadn andan
infisli iaret olunur ki taayyn- evvelde Hakkn zuhru ve taayyn haysiyyetiyle hi
bir ey Hakk Tel (c.c.)'ye mrtabit deildir. Zra taayyn- evvel Knallah ve lem
yekn, maahn ey'in mertebesidir.
Esm-i ilhyyevesuveM kevniyyenin kesreti anda bilkuvve mevcuttur. Vcd-u
Hak kesret-i esmiyye ile ittisaftan ol mertebede ganidir. Zra kesret-i esmiyye lem ile
zahiredir. Ve lem anda mevcut deildir. Kezalik (Elif) zt itibar ile lemlerden ganidir.
Zra taayyn- evvel ltaayynn ayndr.

* * *
Arif iin dile getirilen tasavvuf istilahlardan syrlp herkesin imkn nisbetinde
anlamas temin edilmek zere eyhl Ek-ber'in yukarda ki beyanlarn yle
zetleyebiliriz: eyhl Ek-ber1 demek istemektedir ki;
Evvel u bilinmelidir ki ltaayyn mertebesinde yni Hakk Tel'nn kinat
yaratmadan evvelki kutsal varlnda hibir ismi yoktur, hatt ALLAH kelimesi dahi
onun ztnn deil sfat ve cemi esmasnn addr.
(HEMZE ELF) taayyn- evvel yni Hakikat- Muhamme-diyye mertebesine dellet
eder. Nasl ALLAH kelimesindeki (ELF) iki (LM)'dan da ayr ise Zt- Hakkn ayn
olan taayyn- evvel mertebesi dahi dier mevcudatla asla ittihad halinde deildir.
Dikkat etmez misin ki ALLAH lfznda (ELF) nasl (LM)'lardan ayrlm durumdadr,
demektir.
(LM)lara gelince: Bu (LM)'lardan birisi Hakkn leme balantsnn (irtibatnn)
ekline iarettir. Hakk Tel Azze ve Celle Hazretleri lemlerin hakikati ile grnmesi
(tezahr) haysiyyeti ile bu grdmz eya Hakka ayna olur. Hakk Tel (c.c.)
onlarda grnr, onlar ile Hakta btna olur. Ancak hi bir zaman ittihad ve ihtilf da
yoktur. Zra ihtilt veya ittihad olabilmesi iin iki eyin var olmas gerekir. Halbuki lem
bir glgeden ibarettir. Bir vcd-u zlldir. Bu zavall glgeyi vcd anlayanlar HAYL
ehlidir.
kinci (LM) ise birincinin aksine lemin Hakla irtibat ve balantsn gsterir.

-126-

kinci (Eiif)'e gelince, ism-i btmn nisbetine iaret eder. Ol (ELF) ki nutukta
zahirdir. Hatt zahire deildir.
yle Araba
ALLAH lfz- cellini dnr gzmzn nne getirecek
olursak bunun ne demek olduunu daha iyi anlarz. kinci (Elif) hakikatta yazta zahir
olmayp konuurken ism-i zahir, telffuz olunurken zahir olur.
ALLAH lzf- celhiline dikkat buyurulsun.
Bu dahi una dellet eder ki nasl ism-i btn kendi eseri ile zahir olup ayn ile zahir
olmaza bu tecelli de yledir. Hviy-yet-i gaybiyyeden ki evvel ve hir ve btn ve zahir
melekt ve gayba ehdet beynini cemeder. Kinaye olan (HE) iaret eder ki rh-u
izafde mstecin olan tecelli nefs ve kabli insan ar zeredir ki m'min ve tabidir.
Ve msteviyye olan [kinci LAM'dan sonra gelerek LAM Harfine A sesini veren]
(ELF) lhiyye-i ztiyye, evveliyye-i gaybiyyeye bitiik, yni muttasladr. Zra nefs-
insan (ELF)'inin hatt devr ve ihat vaki oldukta ahassiyyeti noktas evveliyyeti
noktasna muttasla olur ve (NUN) ekli zahir olur.
(HE) bir daire ekli alr ki evveli hirine muttasl (bitiik)'tir. (HE) ekli zerine bir
(ELF) hsl oldu ki balang noktas ile sonu evrelemi oldu.
Ve (HE) ve (VAV)'n zahiri ve (VAV) (HE)'nin btndr. Zra (HE)'nin hareket
ibtidas ve k yeri sadrn, gsn btmndadr ki nefes-i insan (HE) ile dudaklarn
dna uzanm olur. Yni efeteynin zahirine mmted olur. Ondan sonra mebdei
(balangc) olan gsn iine avdet eder ve bylece de devri tamam olur. Ve cemii
maharic-i harfiyye hassalarn muhit olur.
te; (HE)'nin hareketi gayb leminden ehdet leminedir. Sonra yine balangc
olan gayba dner.
(HE) (VAV)'n zahiridir. (VAV)'n ilk hareketi nefiste ibtida cemi ile efeteyn
(dudaklar) arasndadr. Sonra dudaklardan gse arz olduu hlde U2anr mmted
olur.
Mushaf sinemde kald,
kmad esrr- ak.
Bylece cemi hurfun hareketi grlr. (VAV)'n hareketi lem-i ehdet ve
mlkten lem- gaybadr. Ondan sonra (mebdei) k yeri olan ehdete avdet eder.
(VAV) ile (He) birbirine mntabktr. (VAV) btn harflerin hassalarn zahir olup, btn
harfleri muhit olduu gibi (HE) dahi cemii hurfu ihata etmitir.
Nefs-i Rahmn (ELF)'i de hakaik-i vcbiyye ve imkniyyeyi ihata eder. Sonunda
evveline muttasl (bitiik) olur. Bundan bsr olanlar, ibret gzleri ak olanlar grrler
ki, Al-lah Tel (c.c.) da ilmen ve vcden eyann kllisini muhittir.
Bu sebeptendir ki ikinci (LM)'a muttasl (bitiik) olan (ELF) ki telffuzda zahirdir,
(He) denilen hviyyete muttasl olmutur. Ve (ELF) (HE) suretinde grnmtr ve
gayb hviyyetten kinaye olan (HE) (Vav)'n zahiridir.

-127-

Ve o dahi insn- kmilden kinayedir. nsn- kmil (HE)'nin btn ofup (HE)'den
sonra ibda O zahir olur. Zra emr-i ulhiyyet insn- kmil ile hatm oldu.
Ve ALLAH isminde olan (LM)'larn bir vechi dahi budur ki ilk (LM) nefs-i
Rahmanide mahmule olan hakaik-i esmiyye-i vcbiyye iin vaka ola ki btnadr,..
Ve ikinci (LM) dahi kezalik nefs-i Rahmanide mahmule olan suver-i mazhariyye-i
imkniyye iin vaka ola ki zahiredir. Nitekim (ALLAH) ismi ile telffuzda nefs-i insan
(ELF)'i evvel (Hemze) ile mteayyine oldu.
Sonra (Hemze)'den ilk (LM)'a uzand. Sonra da ikinci (LM)'da (ELF) suretinde
zahir oldu. En sonunda ise (HE) suretinde zahir olup eba suretinde (VAV) ile son
buldu.
Bunun gibi nefs-i Rahmn (ELF)'i cem-i hakaik-i esmiyyei faale ve hakaik-i
kevniyyei infialiyye harflerini hmil olduu hlde taayyn- evvelin btn olup
lataayyunden mmted olup ALLAH isminden (Hemze) mertebesinde olan taayyn-
evvel de mteayyin oldu.
Demek ki nefs-i Rahmn evvel (Hemze) mertebesinde olan taayyn- evvelde
ism-i btnda mteayyine oldu (belirlendi). Badehu lh esma suretinde mteayyine
oldu ki ilk (Lm) mertebesidir.
lk (LM) ikinci (LM)'n btnnda mteayyine olduu gibi ve ikinci (LM) ilk
(LM)'in zahiri olduu gibi esm-i ilhiyye-i sriyye nefs-i Rahman ile merayy ayanda
zahire ve mteayyine oldu.
Esm-i ilhiyye-i vcbiyye kavabil-i imkniyye ayannn btn ve ayan kavabil-i
kevniyye isminin zahiri oldu. lk (LM)'in ikinci indirac esm-i lhiyyenin mezahir-i
kevnyyede indiracna iarettir.
urada ok derin bir hakikata Hteml Evliya Hazretleri Fthtl Mekkiyye'sinde
ikinci (Elif)'in gizlilik srrn yle aklar.
Nefsi Rahman (ELF)'inde kendi aslna avdeti ve imtidad katnda devr-i ihat ve
(N) ekli hasl oldu. Onun n (ELF) telffuzda (HE)'ye muttasl oldu. (HE) dahi iba ile
(VAV) suretinde zahir oldu. Ve hviyyetin srr insn- kmil oldu ki O, ondan kinayedir.
Zra(VAV) btn harflerin hassalarn camidir (toplaycdr).
Bunun gibi insn- kmil dahi cemi-i hakaik-i ilhiyye ve hakaik-i kevniyye
harflerinin hassa ve zelliklerini haizdir. Ve btn bu hassalarla grnmektedir.
zetlenir ise taayyn- evvel mertebesinden yine devrederek taayyn- evvel
varncaya kadar bir mertebe kalmad ki ancak ALLAH isminin mazhar ve merhumu
olan inn kmilde zahir (belirgin) ve mteayyin olmasn?
Hatt hviyyet-i lhiyyenin srr olup nefs-i Rahman ve tecelli icad emri annla
hatim oldu.
Btn muhammed (hamdediciler) ALLAH ismine ve ann mnasna rci oldu. Yz
kerre tekrar etmi olsak bu vesile ile bir daha tekrar edelim:

-128-

Kande bulsun Hakk inkr eyleyen bu Msr'yi,

Zahir olmuken yznde nuru zt- kibriya.
lk (LM)'n bir anlam daha vardr. O dahi tahsis iindir.
Allah ne der sorar da gafil,
Allah deyp, ham olur dil.
Tekrar edelim (Lm- evvel) tahsis iaretidir. (LM)'n hfz ubdiyyet hfzn hfz
iindir.
Vahdet ire aina idi Sezai bana yr,
imdi kesrette tegaft eyledi aya neden.
nemli bir ledn mnas dahi udur ki (Lm)'n (Elif)'e ittisali (Lm) meftuh olduu
zulmet-i ademiyyetten nefs-i Rahman ile yan- kalilenin (azln) nefs-i Rahmaniyye
ittisalinden (bitiiinden) fethi bab vcd ve mefatihi gayb vcd ittisaline iarettir...
Dikkat buyurulursa; eyhl Ekber (k.s.) ALLAH lfz- cellindeki her bir harfe bir ka
trl mna atfetmitir ki, bu hamet ve irfan ancak ona mahsustur.
Mesel nsn- kmile dellet eden (VAV) harfi ile hviyyet-i gaybiyyeye
mteallik olan (HE) harflerinin daire eklinde birbirlerine iltisak keyfiyyeti bize en derin
ilm-i lednn bir arif az ile beyn etmektedir.
Filhakika Prof. Mehmed Ali Ayn stadmzn buyurduklar gibi;
eyh-i Ekber (k.s.) da gerek Fss, gerek Ftuhat ve gerekse dier eserinde
yle esrardan bahis buyurulmutur ki ifasna ancak kendileri mezun olup, baka hi bir
vel mezun deildir.
Burada bir ka ledn esrarna ait misl vereceiz ki eyhl Ekber (k.s.)'n
payesine ermeyenler elbet bu srra agh olamazlar.
Mesel eyh (k.s.) yle buyuruyorlar:
Mahlkatn efdli esrr- Hdy saklamak bakmndan evvel cemdat,
nebatat, hayvan, sonra insandr. Hemen sylemee gerek yoktur ki bu rchaniyyet srf
hzini esrar olmaktaki imtiyazattandr. Elbette ulviyyet ynnden insan Nefaht
fini min ruhi ve Lekacl kerremna beni adem srrna mazhardr. Hayvan ile
Kur'n- Azmn'da belhm adal tavsifiyle insan nev'inden ok dn mertebede
grlm ve insan tekrm buyurulmutur. Cemdn efdliyyeti srf dilsiz olup esrar f
edemeyilerindendir...
Bu srra temas buyuran eyh Galib:
Esrar ak f deildir Hd bilir,
Bu saz bivukfu zeban sylerim sana.
Buyurmulardr,
te burada cemdn efdaliyyet sebebi aikr olmutur.
Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.) Hazret-i brahim hikmet ve kelimesinde yle
buyurmaktadr.
Nasl oldu da bir neb iin bir kurban feda edildi diye sormaktadr. Bu
yeknazarda zahir ilmine gre garip gibi grnmektedir...

-129-

Halbuki, burada tevhid srrna iaret buyurulduu gibi hner kurban kesmek
olduundan kurbann efdliyyeti zahir olmaktadr...
te eyh Hazretleri bu srra deinmektedir:
Min can olayd ka mendili ikestede,
Ta her biriyle bir gez olaydm feda sana.
Okurlarmza bu vesileyle u srr min gayri haddin aklayalm ki eyh (k.s.)'
okuyup anlamak biraz slk ahvaline vakf olmaa baldr.
Yni; burada Resl-i Kibriy'nn u hads-i erfine dikkat ve titizlikle uyulmaldr
ve asla hatrdan karmamaldr:
Kellimin ns al kadrin ukulihim
Herkese akl idraki ile hitabet. (Hadisi erif)
imdi byle zahir ilmiyle anlatlamayacak bir srra daha temas edeceiz:
Fussl Hikemi mtala buyuranlarn "malmudur ki eyh Muhyiddn ibn'l Arab
(k.s.) Hazretleri kendilerini altun tulaya ve iki lem Sultan Resl-i Kibriya'y ise gm
tulaya benzetmilerdir. (*)
Hakikatta altn her ne kadar ticar kymeti itibariyle gmten stn ise de, pk ve
mcell olmas ynnden gm efdldir.
Burada malm olan bu tarz- tefsirden baka bir baka le-dnn tefsiri daha vardr
ki o da altunun istimsar hassasdr.
Bu bahsi biraz aklayalm.
Malmdur ki Resl-i Kibriya'dan sonra nbvveti teriiyyede istimsar yoktur.
Yni; Resl-i Kibriya'dan sonra nbvvet-i teriiyye mn-katidir.
Amma, velyet-i klliye-i Muhammediyye asla mnkati olmaz. Altun tula misali
kyamete kadar ve hatt ondan sonra dahi devam eder. Bu ndan sonra da yni hiret
ve kyametten sonra da devam eder.. cmlesi bizzat eyh (k.s.ynndr.
Byle olunca srf Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.)'ve mahsus bir srra iaret
buyurulduu anlalmaktadr. Hakikatini evvel lemlerin Yce Rabbi, sonra bu kitab
eyh'e tevdi buyuran iki lem Serveri bilirse de bizim kanmzca bundan maksud insn kmilin rh-u cz'si kalmayp, rh-u kllde mstehlike olmasna iarettir.
Bu sebepledir ki; bir ok arifler bu durumu katrenin ummana kavumas ile kyas
etmilerdir.
lmi Hakkn metni dem erhidir bu kinat,
Ztdr mna annla buldu hem cmle sfat,
Bunca kesretkim zuhur etti eder bir noktadr,
Devredip ol nokta hir buldu demde sfat,

Sadeddin Teftezn ve Aliyylkari bata olmak zere bir ok zahir ulems srf bu kelmndan dolay
eyhl Ekberi kfre nisbet etmek cr'etini gstermitir. (Mtercim)

-130-

Bul acep deryay grkim mevcine yok inkta,

Asl bir derya havadan oldu emvac sfat,
Arif isen knt kenz esrarn kendinden bul,
Gayre bakma, gir senden, sana eriir necat.
eyhl Ekber'in pek ok asarnda bir ok vellerin ifa etmedii bir sr daha vardr
ki, o da Allah lfz ism-i zt olmayp cemi ism-i sfat oluunu btn vellerden ayr ve
mmtaz bir slbla anlatan eyh Muhyiddn ibn'l Arab Hazretleri ayr bir
mazhariyyete sahiptir.
Onda Hak (c.c.)'nn lm esmasnn teceliiyat btn kemaliyle tezahr etmitir.
Bu vazife-i kudsiyyenin ifsnda asla ftur getirmemitir.
Hallac- Mansur iin yazlm aadaki beytin esrar onda btn kemaliyle zahir
olmutur:
Fa eyledim cihana Enel-Hak rumuzunu,
Doru haberdir nn iin dara dmm.
Dier evliyullah hazeratnn da phesiz Muhyiddn ibn'l Arab hazretlerinde
bulunmayan mazhariyetleri vard...
Amma, lim sfat ve esmas ile tecellide eyh (k.s.)'n zel bir mevkii, bir yeri
mevcuttur. Esasen eyhl Ekber'deki kalbi selmdir ki onu NDALLAH (ALLAH ilm)
olan ledn il-minin en nce teferruatna kadar erdirdi.
Cmrn muterif ol tata marur olma,
Ki ifhnei hikmette rahim isterler.
Unutup bildiini arif isen nadan ol,
Bezmi vahdette ne Hm ne alm isterler.
Crmn sen bil! bdette marur olma...
te ilm-i ledn esrarna vkf olanlar evvel bu ilm-i zahir ile ilgilerini keserler.
Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.)'nn ilmi ite byle bir ledn ilmidir. O'nun bariz fark
da buradadr. O hi bir eyden perva etmeden Resl-i Kibriya (s.a.v.) tarafndan
kendisine verilen manev vazifeyi yerine getirmitir.
Belki onun hakknda Ahlk- lhiyye ve envr- kudsiyye-den sfat- nefsniyye ve
taahat- diye ile muhtecib olanlar yni ulem-i rsum mftlerinden cemi kerr,
recul- kmil hakknda olduu gibi nabeca yersiz fetvalar vermekle yalnz nefislerini
atee atp asla ona zarar vermezler.
Belki mertebe-i sddkiyyete baliga olan taife sddknin kllisi ittifak edip onu ilhad
ve zendahaya nisbet etseler anun ulvv kadrine eksik getirmezlerdi.
eyhin pye-i blendi, yce mevkii bu kadar byktr.
Belki sddikler taifesinin maarifeti ann rtbe-i liyyesine isabet etmedii onun
kemaline dellet eder.
Nitekim seyyidt taife Cneyd-i Badad (k.s.) yle buyurmutur ki;

-131-

 uhd ve yn mertebelerine vsl olan kfr ve ekfr mertebesinden

hals olmutur ve halkn meth kadrinde deildirler...
Bu kitabn yni eyh (k.s.) ye verilen Fssun hakknda ulem-i rsumun
yanllklarnn sebebi, menei galatlar, budur ki bu kitabta ve sair evliyi kiram
hazeratntn kelmnda vaki olan lh ulm ve gayb esrarnn bzs mctehidin itihad
ile muharrere olan meselelerin bzsna muhalif ve er-bab- akaidden bz akidelere
mugayir grlr ve ilm-i lhiyyi mctehidin ahd-i hassna hasrederler.
Ann versn zemmederler ve ill bilmezler ki mctehid denilen zahir bilgini
hakikatta istidlal ehlidir.
Bu bbta hle ok uygun malm ve mehur bir beyti alyo-ruz:
Benim ilmim katnda mctehidler ciz oldular,
Vel ilm-i lhinin deli, divnesiyem ben.
Mctehid zanrv galib zere hkmeder. Amma bu zan onu bazen vahim hatalara
dahi srkler.
eyh (k.s.)'n hi bir kuvvetten korkmayp, yalnz Hd-i Lemyezel ve onun
Mahbbu Yegnesinin emirlerini yerine getirmesinin hikmeti u gzel iirle ne gzel
ifade buyurulmutur:

Havfa yn olan ancak Allah,

n O, derhali kuluba agh,
Hak dururken ne demektir halktan,
Havf ede m'min olup da eyvah.

Yce mnas udur:

Korkulmaa lyk olan yalnz Allah Z'l-Celldir. Btn kalblerin gizliliklerini bilen
O'dur. Cenb- Hakk Azze ve Celle Hazretleri dururken hem m'minim deyip hem
halktan korkanlarn halleri nice ola.. demektir.
te Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.) byle yce bir vel olduu iin btn esrr- Hd
gibi ALLAH ism-i cellinin mahiyet ve knhn en derin mnas ile anlatabilmitir.
Yahut Hak (c.c.) onun fem-i mubarekinden bu srr aikr klmtr. Muhyiddn ibn'l
Arab (k.s.) ayarndaki veller bir eyi izhar buyurduklarnda ecr sevab iin yapmaz.
Kendi ubudiy-yetinden ve emr-i lhiyye imtislinden tr yapar.
Halbuki zahir mctehidler iin itihadnda isabet etmeyip, emr-i indallah ne ey
zere ise ann hilaf zere ol meseleyi ahdedip zse, buna karlk o iin hakikatini
bilen rif-i billah ol eyi hakikati zere kef izhar eylese, mctehidin ahdine muhalif
olmakla ulem-i rsumdan mctehid mukallidi olan kimse rif-i bilhm ilmini reddeder,
onu ilhad ve zendahaya isbat eder. Hak (c.c.) ile Resl-i Hakla ve Halife-i Resul ile terki
edeb zere olur.
Zra, gayr mtenah olan ilm-i lhiyyi mctehidin itihadna hasreder. Halbuki
ilimde lim olmak, rsh sahibi bulunmak malmu Ala ma hve aleyh "O naslsa
yledir...(Kendi zel hli zredir)" kefedip lim olmaktr.

-132-

Bu sebepten trdr ki Verrasihun (Ey insanlar dz yola gidenler) kavli lf-

celle atfolunup, ilmillah ile ilmi rasihin beyninde ittihad vardr. phe yoktur ki fehmi
zahir katnda vkf olan lim ilimde rasih deildir.
Eer ilminde rsih olsayd, zan zere hkmedip hkmde asla hata etmezdi ve
ilimde rsuf basiret ile olan hkm, zan zere olan hkm gibi deildir.
Zra zan ile hasl olan ilimde Hakla msavat itlak btldr. Zra Hak (c.c.)'nn ilmi
znn ve evhamdan lidir. Ol kimseye zehi husran- azm ve hrman- cesm ki ilmi
cziyyi kyasla lmi Haktan muhtecib ola. Ve an seddedip nkr eyleye.
Bu bahiste u gzide ebyt neler neler anlatmaz ki:
Merkep izinde su grp deryay grdm sanma,
Derya odur ki kaarn her bir semek bilmez ola.
Yukardan beri arzetmee altmz cmlelerde ifade buyurulmak istenen udur:
Ne byk mahrumiyyet ve hsrandr ki bildii azck bir bilgiye marur olarak
Hak (c.c.ynn sonsuz ilmiyle bu cz' ilmi kyaslayp ilm-i Haktan uzak kalsalar. lm-i
Hak onlar iin daima rtl kala...
eyhi Ekber (k.s.) da grdmz bu sr bizi rsihun ile haslurt arasndaki farka
gtrr.
Erbab siyer rhlet envar tevecch ile mazhar hidayet oldu. Eshab vuslat ise
envar muvacehei sbhaniyye ile haizi eref ve saadettir. Birinci frka envarn mlzm,
ikinci taife ise meczubu kibriy olduklarndan envar onlarn lzmdr.
Burada nasl ALLAH deyip, feryad eylemezsin? te ol vakt dersin ki;
Buldu envar tevecchle Hd
Hakka rhlet eyleyen ehl-i safa,
Vasiline oldu envar hut,
Muktezay feyzi Mevly vedut,
Rhilin envara hadim oldular,
Vasilin envar lzm oldular
nk mahsusu Hddr vsln,
Anlar olmaz masvallaha karin,
Ey mrid Allah de et terki riva,
Oynasun havznda varsun zihava.
ALLAH lfz-i cellinin esm-i zat olmayp esm- sfat olduunu btn imn
lemine kefe mstenit iln buyuran yce vel Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.)
Hazretlerinin yce mertebelerini idrak edemeyip, h bin kerre h kfre nisbet eden
bz zahir ulemasnn durumlarna acyp zlmemek mmkn deildir.
nk, onlarda Cenb- Hakk'a olan imanlarndan dolay bu serzenite
bulunuyorlar. Bunun iin onlara da Yce Mev-ldan aff ve mafiret dileriz.
Nitekim gnl eri bni At Hazretleri yle buyurmaktadr: Ve bu suretle yce vel
Muhyiddn ibn'l Arab Hazretlerini teyid eylemektedir:

-133-

 Ehl-i irfana gre ekvan, sbutu ahadiyye-i ilhiyyeye kar masvallahn zaten
vcdu olmadndan ve bir eyin fkdan da vcdundan sonra mutasavver
olduundan vcd ile fkdan ile de mevsuf olamaz. Varsa hicab vehim aradan kalkm
olsa fkdan ayan zere aynf lyan vaki ve nuru ikan lmi olurdu da vcdu ekvan
bsbtn mestur kalrd...
...diyerek vahdet-i vcd mezhebini tafsil eylemitir. Zaten eyhl Ekber (k.s.)'tn u
szleri dahi bni Ata Hazretlerinin yukardaki kelmlarnn baka bir ifade tarz ile
beyanndan ibarettir.
Her kim halk masdar efalullah grrse, necat ve mazhar sfatullah
mahede ederse haizi irfan agh, mahzu adem olduunu anlarsa vasl illallah olur!..
buyurmulardr.
Btn bu maruzat u hakikati irde etmektedir;
O zamana kadar izhar uygun grlmeyen bz hakaiki Hakk Tel (c.c.) eyh
(k.s.)'n lisn ile izhar eyledi, Bu ilim iin eyhl Ekber'in mazharn uygun buldu.
Unutmamak gerekir ki eyh (k.s.) ifa buyurduklar her eyi hep Resl- Kibriy
Efendimiz Hazretlerinin emirleri ile yapmtr.
Onu inkr; oinnetice -sonu olarak- Resl-i Kibriya'y da inkr olur.
Btn insan- kmiller gibi devrinin insan- kmili bulunan ehy (r.a.) da cemii
ktb ilhiyye ve kevniyyeyi camidir. te eyh (k.s.) bu yce vasfyledir ki cemi
avalimin lemi cemi hazeratn emel ve evsdr.
Ad berzah denilen insan- kmil dahi odur. Nitekim Hakkn kendi ztna ilmi cemii
eyaya ann ilmini mstelzimdir. Resl-i Kibriya L nebi baadi buyurmulardr amma
bu srf eriat mceddide ile resul gelmez manasnadr.
eyh (k.s.)'n tarifi vehile kendisi gibi yce veller asla inkta gstermezler yani
tasavvuf? mna ile syleyelim;
Nbvveti tarifiyevi dnya ve hiret velayeti Muham-mediyye mezahirinden asla
mnkati olmaz. Velayet sfat lhiyye olmak itibariyle daim ve ebedivyedir.
Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.) hazretlerine bhtan ve iftirada bulunanlar elbette u
cezai sezaya mstehaktrlar.
Uyarsn nefsi ayara dersin tan ahyara,
Salarsn kendini nra edp bunlara bhtan,
Bu sui zan ile kalbin nice bulur Hakk heyhat,
Bu gz ile senin cann gremez vechi cnn.
Eer vahdet serabndan dilersen cann seyrab,
Eb Kasm yedinden i serab zevki vicdan,
Hayat lemyezel bulan bugn feyzi Muhammedden,
Ne Hzr ile en is olur ne ister b hayvan.
Elbette bu rtbe esrar Hdya in bir zt akdes olan eyh (k.s.)' anlamak da
kolay bir i deildir. Hatt mevkii blendine ermek deil, yle bir sezinlemek bile seyr-i
slkte mesafe alm olmaa vabestedir.
eyh (k.s.)'n keif yoluyla eritii mertebe elbette ba dndrc niteliktedir.

-134-

Mesel; yine zevk keif yoluyla hakikatini aklad u hads-i erfi anlamak
kolay mdr?
Niceleri ol yce velyi tana kalkp kendini nra atmam mdr?
te hads-i erf:
En-nis vet-tyb ve cealt kurretl ayni fis-salvat.
u hads-i erfi izah sadedinde eyh (k.s.) yle buyuruyorlar:
Feindae bizikrin nisa ve ahirs-salt ve zlike biennel mereten cz
minel rcul f asli zuhuri aynha kemel insan ba'd zuhuratl hak vel hak aslihu
ve meneve.
Resl- Kibriya bu hads-i erflerinde
Dnyanzdan nesnenin muhabbeti cnib-i Haktan benim kalbime itka
buyuruldu: Kadn, gzel koku ve namaz.
Dikkat buyurulursa; Resl (s.a.v.) evvel kadn ve kokuyu, sonra namaz
zikreyledi. Elbet bunda bir srr hikmet vardr.
Zikirsiz rabta musil, fakat rabtasz zikir musil deildir hakikati nmayndr. Resl-i
Kibriya'nn hads-i erifini yorumlayan eyh (k.s.) baka bir ynden tlimi irfan
eylemektedirler. Resul (s.a.v.) zikri nisa ile iptida etti ve salt tehir etti. Bunun beyan
udur;
Tahkik kadn reclden bir czdr, paradr. Kadn aynnn zuhurunun asl
demdir. Zira unutmamak gerekir ki Havva validemiz dil-i demden yni dem (a.s.)'n
bir dilinden halk olunmutur. Pes ann bir cz'dr. Nitekim insan dahi Hak (c.c.)'nn
bz zuhuratdr. Hak' ann asl ve meneidir.
nnallahe haleka ademe al suretini.
Bylece vcdu mukayyedi insan vcdu mutlak lh iin mertebe-i saniyye
olmu oluyor.
Nitekim; Hakikat- Muhammediyye olan taayyn- evvel dahi ltaayyn iin bir
mertebe- saniyyedir.
Ve nefaht fihi min ruhi mefhumu zerinden HAK (c.c.)'n vcdundan cz'
olan insann nefsine maarifeti ann nefsine maarifetinden bir sonutur.
Burada dikkat olunursa Men arefe nefsehu fekad arefe Rabbehu "Nefsini bilen
Allah' bilir" srr mnceli olmaktadr.
Yni; bu zincir devam ettirilirse grlr ki dem (a.s.)'n re-suHyyeti ve sfat fiiliyye
ile ittisaf maarifetine Hz. Havva mukaddimedir,
Zra, insann Rabbine maarifeti insann kendi nefsine maa-rifetten bir neticedir.
Havva olmaynca dem (a.s.) ol sfatla zahir olmazd.
Bunun gibi insan; Hakk Tel'ya nisbetle czleri gibidir. HAK Kl ve asldr.
Demek oluyor ki ilk evvel insann aln dem'e rcu ol dahi Hak (c.c.)'ye rcu
hikmetine mbtenidir.
Yni Hakk Tel dem'e kendi nefsinden nefhettikten sonra ona mtak oldu. yle
ki Hakk'n itiyak abdin Hakka itiyakndan da eeddir.

-135-

Bir bakma Hakk Tel Azze ve Celle Hazretlerinin itiyak kendi nefsine itiyak
demek olur.
Ya Davd enni eedd sevka ileyhim yani liimsta-kim ileyhi ve hve
Mevki ns. "Y Davd grmek istiyorum (yni; doru yol [srat- mstakiym] olanlarn
ayn idetlen kendirlisi arzularn bildir) hikmetinde bu sr da nmayandr.
imdi neden dolay salttan evvel nisa ile balanldnn srrna erdin mi?
te ism-i Cell olan ALLAH lfza-i Cellini esma ve sfat- lhiyyenin bir ismi
olduunu syleyen eyh (k.s.) bu rtbe le-dn ilmine mazhar olan bir vel-i kmildir.
Esasen kulun; Allah Tel'y sevmesi Hakk'n kulu sev-mesindendir.
Mecaz mertebesinde bir arif ir bunu yle tavsif buyuruyor:
Ak d evvel der mauka andan ka,
em'i grkim yanmadka yakmad pervaneyi.
Ya Hd-y Lemyezel bir abdine byle k olunca Allah klar dahi ona nasl
meclb olmazlar ki.
ahidi kayb tecelli eylese eynl-ayan,
ak eder k o evk ile vcdun cmesin.
Btn bu tahliller bizi u hakikata vsl eder ki mecaz ehline kfr dnam (istind
etmen) doru deildir.
Glen tarikatnn pr-i zami bakn ne buyuruyor:
T tan etme Mecnna havale bilmi ol,
Zhida cezb-i Hddr ak- Leyldan garaz.
Yine unutma ki:
Kalbi Mecnnu yararsan Hz. Leyl kar.
Mesele ol hazreti Leyly bulabilmektedir.
Hakk Tel Azze ve Cellehu Hazretlerinin bu abdine olan itiyaknda
Ve hve maakm aynma kntm srr zahirdir. Yni mna-i mnifi oldur ki;
Siz nerede iseniz O oradadr
srr lednnsi zhirdir ki bu bizi zhir ulemas ile mutasavvfin-i kiram hazerat
arasndaki maiyyeti ilmiyle ve maiyyeti ztiyeye mnakaalarna kadar gtrr.
Kanmz odur ki Hakk Tel Azze ve Celle Hazretleri sade ilmiyle deil zt ile de
her yerde hazr ve nazrdr.
Zaten baka trl tefekkre u sebeble imkn yoktur. Zra Cenb- Hakkn (c.c)
zt ile her yerde hazr olduu inanc btn evliyullahn ortak inancdr.
Bundan da baka bu yol selef-i slihinin mesleidir.
Taklit ehlinin; ehlullahn esrrna eremeyecei pek bedihidir (aikre olan
gereidir!..).

-136-

Muhyiddn ibnl Arab (k.s) yle bir veldir ki, o, her renkte nmayan Hakk
Telnn renkten tlak makamnda mnezzeh olduunu bilir.
Rengi olmaz bulunann imdi ben suyundanm.
eyh (k.s.) gerek Fthatn da gerekse Fss ve sair asr ile Nh (a.s.)n tenzih
sfatnn inceleyen Tenezzlt- Musuliyyesinde yle srlara temas buyurmulardr ki
ciltler dolsa izahna imkn yoktur.
Meer ki bir slik matlbinden olup al tarikl iniksta olsa bu gizliliklere erimi
olsun.
Evvel bahsimizin serlevhas olan ALLAH ism-i Cellinin neden dolay Zt ismi
olamayca hakikatna bir deinelim:
eyh-i Ekber (k.s.) burada yedi mertebenin ilkini tekil eyleyen Makam itlak,
Kunh srf, Zt m (Hilik Mkam) makamn sliklere anlatmak istemitir.
Haddi ztnda Hakikat- Muhammediyye makamna kadar yni taayyn- evvel
mertebesine dein ortada Zt- Bahtn henz bir taayyn yoktur ki ona bir isim
koymak mmkn olabilsin?
Zaten yukarda bilvesile zikrettiimiz gibi Hakk Tel her surette ve her renkte
mtecelli olduu halde kendisi her trl tlak ve pek tabi olarak da renk itlakndan dahi
mnezzehtir.
Bu sebeple aadaki msran ehl-i hakikat nezdinde deeri pek byktr.
Rengi olmaz bulunann imdi ben suyundanm.
Msra vcd-u zillisini mahvedip katrasn ummana koyann esrarn dile
getirmektedir.
Bu bir bakma bize u hakikati da dile getirmekte ve n-bvvet-i teriiyye son
bulduu hlde, velyet-i klliyye- Mu-hammediyyenin mnkati olmay hikmketini dahi
dile getirmektedir!..
Neden byledir?
Zra, NSN-I KML; O, rengi olmad hlde her renk ve surette grnenle bir
olmutur. Artk Onun ruhu cz'si ruhu kllinin bir ksm olmutur.
Zten,
Ehl-i dnyaya hiret haram...
Ehl-i hirete dnya haram...
Ehlullaha her ikisi de haramdr!.. Hikmetindeki nkte dahi burada gizlidir.
Yr Mecnn olup gezme sakn sahrada ey dana,
Benim Mecnn hakikat bende buldum vasl- Ley laya.
Srrnda bu hakikat gizlidir. Nitekim Hazret-i Ali (k.v.)'nin u iirinde dahi bu nkteye
iaret olunmutur:
Ve tahseb inneke cirmn sairun,
Ve fike iitavel leml ekber.

-137-

Hep bu ezel hakikatini izhar edicidir. Btn tasavvuf asarnda ve bilmcumle felsefe
kitablannda mnakaa mevzuu olan lemleri saha-i imkna koyan illet-i ul ve vcd-u
mutlak mevzular hep bu kendisi hi bir takyid ve renkle mukayyet olmad hlde her
ekil ve surette grnen illet-i ul eyh (k.s.)'n bu renkten mnezzeh Zt- Ecell
Tel'ya iarettir.
Zaten Vcdiyye mezhebi ilhad ile evliyaullah meslei bulunan Vahdet-i Vcd
meslei arasndaki fark dahi ite buradadr.
Malmdur ki Vahdet-i Vcd strr ezelsini anlamayan nice gafiller;
Vcd-u Mutlak tek bir vc iken nasl olup da bu kadar mezahirde nmayan
olduu halde tekessr etmeyip sebebini sorup, hayrette kalmaktadrlar.
Halbuki mutasavvfn-i kiram hazerat bunu u gzel misalle ak ve seik olarak
anlatmlardr. Demilerdir ki;
Gne bir ok renkli camlarda trl trl ekiller ald hlde bu renklerden
hibirisi gnein rengi olmad gibi tekessr etmi gibi grnen gnein ayniyyetinde
hi bir tahavvl yoktur. O tek ve ayn gnetir!.
Bunun gibi su da trl ekiller alr bazen tasallb ederek kat bir cisim (buz, kar)
olur. Amma o katlk aslnda yoktur. Suyun bir tezahrnden baka bir ey de deildir!
imdi Hz. Muhyiddn ibn'l Arab (k.s.)'nn ALLAH ism-i cellinin dahi zt ismi
olamayaca zira Zt- Baht'n am'da hi bir ismi bulunmayacann en byk delili
Hakk Tel'nn knhnn idraki ukln fevkinde oluundandr.
Nitekim bu nkteye Nizayi Msr u kinayeli msra ile temas buyurmulardr:
Ne saym, ne Musaym, ne Mehdiyyem, ne Msriyem, Vel bu daim em'in
yanar pervanesiyem ben.
Zaten; Muhyiddn ibn'l Arab Hakk Tel (c.c.ynn bir aatan nr (ate)
eklinde grnmesini dahi insann ne'eti unsuriyyesinde (nr)'n galebe zerinde
olmas srrna ibtina eylemitir.
Zra ne'et-i insaniyye; melike-i kiramn zddna nur deil nr unsurunu ihtiva
eylemesindendir.
eyh (k.s.) bu srra yle temas buyurmaktadr.
Kelmullahn haceti nr'a idi ol sebepten Rabbllemn ona atele zahir oldu!..
Haddi ztnda masva yoktur!..
Masvann yok vcdu hrici dnya gibi,
smi dnyai msemma sylenir anka gibi.
Yukarda eyh (k.s.)'n verdii su mislini hibir mutasavvf air Koca Niyazi kadar
vazh (ak) anlatm deildir.
eyh (k.s.) su ayn su olduu hlde kar ekline ve tasallb ederek (katlaarak) buz
ekline girdiine iaret buyurmuyor mu idi?..
Bakn bu srra Niyazi Msr nasl dokunuyor:
Bul aceb deryay grkim mevcine yok inkta,
Asl bir derya havadan oldu emvc sfat

-138-

Bunu biraz aklayalm:

u acaib denizi temaa eyle. Grmez misin ki dalgalarna ve dalgalanmalarna
hi son yoktur. Aslnda derya birdir. Amma hava dalgalanmalarndan mevler grnd,
(dalgalar, dalgalarn beyaz kpkleri grnd) demektir.
eyh (k.s.) vahdete ve vahdet-i vcda o kadar meyyaldir ki mesel kelime-i
ulviyye denilen Hz. Musa (a.s.)'a dair olan mebhasta yle buyuruyor:
Firavun btn erkek ocuklarn katlini ferman etmiti, amma unuttu ki btn o
ldrd ocuklarn ruhlar rh-u Kelimullahta birleerek zlimin Hz. Musa'nn yed'iyle
cezalandrlmasn dahi Hak tensib-i ilhsi ile karargir etti!..
HakkTel her eyde zahir olmakla daha dorusu Hvel zhir vel btn srr
tecelli ettiinden her mekrin de mekir-lerin en hayrls olarak Hd-y Lemyezelde
tecelli eyledii aikr oldu:
Ve meker mekerallah vallahi) hayrl mkirin yetinde bu esmann tecelliyat
grnd!..
Mnai mnifi udur ki:
Onlar mekrettiler, Allah Tel dahi onlara mekretti. Hakk Tel
mekredenlerin en hayrlsdr srr zahir oldu. Esasen melike-i kiram yalnz
SEBUH isminin mazhar olduklarndan Hakk Tel'nn MNTEKM, KAHHAR
gibi esmasna vkf deildi. Bu noksanlklar sebebiyle eyh (k.s.)'n tbiri ile edebin
hudutJann naarak HALFETULLAH olmak dilediler...
Ancak HALFETULLAH olmak srr ancak cmil-esm ve sfat olan dem (a.s.)'a
verildi.
Zra, noksan esma sahiblerine halifetullahlk verilemezdi. Bu ezel srrn hi idrk
edemeyip, iltibasa den; eytan ise blis lkab ile matrudinden oldu.
Okurlarmz eer Fthtl Mekkiyye ve Fssl Hikem'i okumularsa bilirler ki Hz.
Musa (a.s.) bir vechi has olan altun buzaya tapan kavmine hiddetlenerek ll hiye
fitnetn demitir.
Yni; yeisle (zntyle) Yarabbi bu fitne senden mnasna gelmektedir.
Ehl-i hakikat indinde bu sz Hakk Tel hvezzhir velbtn olmak itibaryla ill
hiye fitnetn kelmnda bir hisse-i hakikat varsa da edeben ill hiye fitnetn dememek
gerekirdi.
Fakat Kelmullah yce ber neb olmak ve halk anilmnker-den yasaklamak
grevinde bulunmakla her ne kadar btn mezahirde zahir olan Hd-i Lemyezel
bulunmasna ramen bir vech-i hassa taabbd kfr olduu iin kavmini zahir makam
bulunan neblik sfatiyle tekdir ve tahzir eylemiti. O bunun nbvvet vazifesinin gerei
idi. O anda kendisi btn dili ile tekelmde deildi.
Vaka her mazhar andan baka bir ey deildir amma her eriat btn ktb
semviyye, vech-i hassa ibdeti yasaklamtr.
Sultan Veled'in;
Ben bilmez idim gizli ayan hep sen imisin diye balayan mutasavvfne iiri
btn makamnda irad buyurulmu-tur.

-139-

te zahir ve btn makamlarnn ayrl Hz. Musa (a.s.) ile Hz. Hzr (a.s.)
arasndaki dostluk ve arkadal ebed klamad. imdi btn makamnn bir tecellisi
olan Sultan Veled'in iirini alyoruz:
Ben bilmez idim gizli ayan hep sen imisin,
Canlarda ve tenlerde nihan hep sen imisin,
Dnyada nian ister idim ben, sana senden,
Bildim ki d lemde nian hep sen imisin.
Burada istitraten unu belirteyim;
Melike-i kiram nasl yalnz SEBUH ve KUDDS esm-i ilhiyyesini
zikrederler ise bu sfatla mtehalli bulunan bz peygambern- izam dahi srf
SEBUH isminin mazhar olduklar iin tenzih ile tebih beynini cem edememilerdir.
Buna en ak rnek; SEBUH isminin mazhar erifi bulunan Nh (a.s.)'dr. eyh
(k.s.) bu konuda zaman devletlerine kadar ifa buyurulmayan bir hakikati ifa
buyurmutur.
eyh (k.s.) yle buyurmaktadr:
Nh (a.s.) tenzih ile tebih beyninin cem edemedii iin kavmi mtehayyir
akn kald ve kendisine iman edemedi.
Eer Hz. Nh (a.s.) Resl-i Kibriya gibi cemi zt ve sfat cami olsa idi tenzihle
tebih arasn birletirir ve kavmi kendisinden ayrlmazd.
Amma o, SEBUH esmasnn tesirinde olarak bunu yapamad ve kavmini artp
kendisine imanlarna frsat vermedi!.. buyuruyor.
Bundan aka anlyoruz ki gerek Nh (a.s.) gerekse dris (a.s.) biri SEBUH
isminin dieri KUDDS esm-i cellinin tesirinde olmakla bu esmadan gayrisi ile
tebih edemediler.
Nitekim bunun sonucu dris (a.s.)'a rhaniyyet galebe alp KUDDS isminin
gerei gklere ekildi. Vech-i lhinin cemlinde mstehlike oldu.
Muhyiddn ibn'l Arab Hazretlerinin dier hi bir velye nasip olmayan ifat ki
bunlar hep izn-i Rslet-i Penh ile vaki olmutur, yle bir gz attmzda Hak Celle
Cellhnn zt ismi olarak bilinan ALLAH isminin dahi am'da iken zt ismi
bulunmayp esma ve sfat- ilhiyyenin cemi olduu, srf esrr- ilhiyyeyi ifa
etmeyerek skn ve sktun azam tecellisini gsteren cemdatn bz efdaliyyet ve
mazhariyetleri, bir kurban ve kebin srr- tevhidle hatt nebye bile stn vasf
olabilecei, Resl-i Kibriya (s.a.v.) Efendimizin gm, kendisinin altun tula olduu
kinayeli kelm, bir hads-i erfe nazaran nisa, tyb, salttan bahsederken nisa ile
balamak gerektiinin esrar bata yer alan konulardr.
Bunun hi bir vel tarafndan deil de eyh-i Ekberce ifas kendisinin bz srlarn
aklanmasnda husus bir manev grevin sahibi olmasndandr.
Besmele-i erfenin ziyneti ALLAH lfz- cellindeki hurhu-fat ELKEHF
VERRAKIYM sahibinin yni yce vellerden Ab-dlkerm Ciyl Hazretlerinden dahi
baka bir surette dile getiren eyh-i Ekber'in mazhariyyeti zerinde zenle durmak isteriz:

-140-

Bir kere kendilerinin bz esrr- lhiyyeyi vahdet-i vcd asndan ifas bir
manev mecburiyetin gerei olmutur.
Zra o devirlerde pek ok frak- dlle zuhur edip eslfn tuttuu hidyet yolu terk
edilmee balanmt.
Bunun slah, hakikatin eyh (k.s.)'n fem-i mbareklerinden olduu gibi ifasn
gerektirmekte idi.
te Resl-i Kibriya (s.a.v.) Efendimizin eyh-i Ekber'i bu manev vazife ile
tavzifinin hikmeti budur.
eyh-i Ekber, bu vazifeyi if iin hibir dman ve meha-likten ekinmemi,
memuriyeti gereini pervaszca yerine getirmitir.
Zra, kendileri her zaman ve her vesile ile sylediimiz gibi memur idiler, memur
olduklar iin de mazurdular ve mazurdurlar.
eyh (k.s.)'n emr-i Risletpenh ile ifa buyurduklar dikkat edilirse hep vahdet-i
vcd esrarnda zetlenebilir.
Zaten bu esrar ashab- kiram hazertndan bzlar tarafndan da telmihen ifade
buyurulmutu.
Mesel ashab- kiram hazertndan Eb Hreyre (r.a.) da bu esrara yle bir
deinmilerdir ki, kendilerini icmlen iaret buyurduklar eyh-i Ekber tarafndan
tafsilen dile getirilmitir. Eb Hreyre (r.a.) bakn ne buyuruyorlar:
Ben Resl-i Kibriya'dan iki trl ilim rendim. Birini gelip herkese
syledim. Fakat ikinciyi ifa etmedim. Zira onu syleyecek olursam mslumanlar
benim grtlam kesip kanm hell addederler
...buyurmutur ki, bunun vahdet- vcd esrarna taallk ettii aikrdr.
Vahdet-i vcd esrarnn Resl-i Kibriya (s.a.v.) zamannda btn akl ile ifa
buyurulmamas sebebi udur;
O devirde irkin alabildiine yaygn bir devr-i chiliyyetin hakim olduu anlarda
Hakk Tel'nn her mazharda hatt esnamda bile tecelli ettii ince hakikatinin ifas
chil ve idraksizler iin putperestlii bir nevi tevik gibi grnr, Resl-i Kibriya'nn halk
tevhide davet ettii srada bu srrn ifas vazife-i nbvveti gletirmekten gayr bir
ie yaramazd.
Bu irk erbab kaba chiliyetleri ile elbette anlayamazlard ki;
Hak (c.c.) her mazharda esma ve sfat ile tecelli etmekle beraber vech-i hassa
taplamaz.
VECH- HASSA TAPIP ERAT AHKMINI HLL BTILIN VE KFRN EN
TEHLKELSDR.
te bunu herkesin byle bilmesi gereklidir!..
Ancak eyh-i Ekber'in devri artk bu vahdet-i vcd akaidinin idrkine msait bir
safhaya gelmi, izn-i Risletle bu esrar ifa buyurulmutur.
Bu manev vazifeyi ifda yalnz vahdet-i vcd esasatn f ve tamimi dnen
eyhi Ekber bu lemin bir vcd-u zll olduunu, hakikatta vcd-u mutlakn yalnz

-141-

Hakk Tel'ya ait bulunduunu en sar kulaklara bile iittirmitir.

Zaten bu bbta Kur'n- Azmn yetlerinde de vahdet-i vcda mteallik pek
ok yet- celle mevcuttur.
Ve lillahil meriku vel marib feynema tvellu fesem-me vechullah innallahe
vsiun atm
yet-i cellesi mna-i mnifi itibariyle buna dellet etmektedir. Mark ce marib
Allah Z'l-Cell'indir.
Nereye dnerseniz Allah'n vechi oradadr
...buyurulmaktadr ki her yerde zahir olan Hd-i Lemyezel bulunduuna bundan
cel dell olamaz.
Her eyde; HVEZZHR VEL BTIN ODUR!
O'nun Ne ZT'na Gayet, Ne De SN'una Bir Nihayet Vardr.
Bu srr iir hlinde dima ve ruhlara nakeden Niyazi Msr Hazretleri srr- ezeli ne
gzel ifade buyurmaktadr:
Ann ztna gayet sn'una her giz nihayet yok,
Annn her bir isminden gelir bir kr olur peyda,
Tecelli eyler ol daim cell geh cemlinden
Birinin hasl cennet birinden nr olur peyda.
Bu srdandr ki bir kmil zuhur etse bu lemde,
Kimi ikrar eder an, kime inkr olur peyda.
Zaten eyhl Ekber iin bz ulema-i rsumun inkra dmesi hep bu srrn
tecelliyatndandr.
Bu srdr ki; bu gibi bz zahir ulemasn inkr uurumuna srklemektedir.
Zahirde kalanlar unutmaktadrlar ki;
Bir vel-i kmile italei lisn onlar Men ezali veliyyen kahr ve gadab ilhsine
srkler. Aslnda bu gibi evliyauliah hazerat Hakk' isbat eyleyen hccet-i
burhandrlar...
Msr Niyazi Hazretlerinin buyurduklar gibi bu kabil ve eyhl Ekber mertebesinde
evliyullah inkr eden Hakk Tel'y nasl bulabilecektir.
Kande bulsun Hakk inkr eyleyen bu Msriyi,
Zahir olmuken yznde nr-u zt- kibriy.
Hakikaten de yledir.
Bu zevt- li kadirleri inkr edenler;
ASLA Yce Mevly bulamaz, taklitten tahkike eremezler.
Adet btn evliyauliah ve kmmeln ile birlikte eyh (k.s.) hazretleri u vecih
hakikati ihtar buyurmaktadr.
Bu vellere ancak ALLAH demeyi bilmeyenler sver, dnamda bulunur!..

-142-

Msriye ssn ol ar Allah demek bilmez ola.

Bu bahsin sonlarna geldikte eyhl Ekber'in Nn (a.s.) ile ilgili vahdet-i vcd
esrarn keskin hatlariyle dile getiren u cmleleri ile sayfalarmz sslyoruz.
Kavmi, Nh (a.s,)'a hile yapt gibi kendisi de kavmini Hakk Tel (c.c.)'ya
davetle mekretti. yle ki, bir kavim ve ferdi Hakk Tel'ya davet ona mekirdir.
eyh (k.s.) hi phe yok ki bunu makam vahdette velayetinin taht- tesiri ile
sylemilerdir...
Elbette nbvvetle vazifeli bir neb byle diyemezdi. Zra ol neb halk davetle
grevlidir.
Nbvvet-i teriyyenin grevi emr-i bilmaruf ve nehy-i anil-mnkerdir.
Bu kelimelerle bu kadar beli ifade edilip, esrarna vukuf slkun son mertebesi ile
ilgilidir.
imdi eyh (k.s.) Hazretlerine itabe-i lisanda bulunan ulem-i rsum ve ehl-i taklide
yle seslenmek yerinde olur;
Sen ne bildin zeban mrgan,
Grmedin en pee Sleymn.
Haz. eyh'e itabei lisanda bulunanlar u suretle uyarmak isteriz. eyh (k.s.) ve
emsali veller onlar u srra mazhar ve bu ezel hakikatinin teminat altndadr:
olar kim lemi vahdette buldu Hak ile vuslat,
Kimi zndk ve mlhiddir yannda kimi Nasrant.
imdi neden dolay pr nnde akn namesin okuyanlarn bizeban cmle cihan
llemisini ll ebhem ettiini akl ile anlyoruz.
Yce pr Muhyiddn ibn'l Arabi (k.s.) bu dersi bize en muhteem beyanla
mahhas olarak ifade etmektedir.
Bu bahsi eyhl Ekber (k.s.)'n rhaniyyetine ithaf ve ondan istimdatla Niyazi Msr
Hazretlerinin u beyti ile naizane teyit ediyoruz.
Ol dilberin Mehdi ad
Skker verir halka tad
Msri eker bu mihneti
Ol rahat Rahman grr.

SON

-143-

LUGATE
Abdu'llh: Allah'n kul'u, cz' iradesinin Allah'n kll irdesi dnda olmadna
inanarak Hakk'a teslim olan kul.
b- Revn: Sof'lerin kalplerinde duyduklar huzur hli, vicdani rahatlk.
Aciz: Tahkik slikinde tezahr eden zillet ve inkisar.
Adem: Msbet yokluk, vcdun btn, hviyyet srr, gayb' mutlak.
Ademiyyt: Yokluklar, fena ve mahv makamlar, mefhumlar.
Ahyr: Dny dzenini koruyan ve ricl'l-gayb veya riclullh ad verilen Hak1
(c.c.) tarafndan seilmi ulu kullar. Saylar sahih rivayetlere devirlerine gre; alt ile
yz arasnda bulunmaktadr.
Akl: Ztnda maddeden mcerret ve fiilinde maddeye bitiik bir cevherdir. Ene ile
iaret ettii nefs-i natkadr. Hakla btln kendisiyle bilindii ilh bir nurdur. Veyahut;
Cebrail'e, ruh- a'zam'a ve Ar- mecd'e akl~ evvel adn verdiler.
Baz sfiler bu mnada yle derler:
Cenb- Hakk akl- evveli yaratp kendisine trl ma'rifet verdi: Bu marifetler
srasyla unlardr: Bir; Hakk- ma'rifet. Akl- sn bundan yaratlmtr. ki; Nefs-i
ma'rifet. Nefs-i kl bundan yaratlmtr. ; ihtiyc- ma'rifet. Cism-i kl ve felek-i a'zam
denilen cisim de bundan yaratlmtr.
Akl- Evvel: Ulhiyyet mertebesi. Vcud bu mertebede kendisindeki sfat ve
esmay mcmel olarak bilir. Bu mertebeye vahdet-i hakk, teatyyn-i evvel, ilm-i
mutlak, tecell-i evvel, kabiliyeti evvel, lem-i vahdet, hakkat- Muhammediye gibi isimler de verilir.
Akl- Kl: Allah'n kudretinden ilk evvel ortaya kan akl. Ar- a'zam, Cebrail, Hz.
Muhammed'in nuru.
lem: Hak'tan (c.c.) baka her ey. Msiv.
Tasavvufta lemin yaratl be merhalede olmutur. Bunlar srasyla unlardr;
lem-i lht: Mutlak vcdun ilk mertebesi, teayyn (En yksek mertebe). Buna,
lem-i tlak, haz-ret-i gayb- mutlak, zt- Hakk, zt- baht, hakkat'l-hakayk, ehadiyyet
de denir. lem-i ceberut: Esm-i ilh ve evsf- ilh lemidir. Ayn- sabite, akl-
evvel, lem- vahdet, berzh- kbr, hakkat-i Muhammediyye, kbiliyyet-i evvel,
makm- ev edn, rh- azam, rh- izaf, rh-i kll, te'ayyn-i evvel, tecell-i evvel,
vahdet-i hakk, zll- evvel de denir. lem-i melekt. Ruhlar lemi. lem-i emr, lem-i
gayb, lem-i hayel, lem-i tafdl, berzah- sra, sidret'l-mnteh, te'ayyn-i sn, lemi berzah da denir. lem-i ensr: Su, ate, toprak ve havadan meydana gelen lem.
lem-i mlk, lem-i halk, lem-i ehdet de denir. lem-i insn- kmil: Btn
lemlerin srrn kendinde toplam olan lem. nsan, grnte lem-i sur, hakkatta
ise lem-i kbrdr. Bu leme, lem-i keif de denir.
lem-i Ervah: Tasavvufta bir mertebe olup vcud bu mertebede cismniyyetten
karak kendini ve kendi mebdei olan hakk idrk eder.

-144-

lem-i Kbr: Kinat, lem-i ekber.

Tasavvuf ilmine gre lem ikiye ayrlr:
lem-i kbr veya lem-i ekber,
lem-i asgar veya lem-i sur. Zahirde lem-i ekber kinat, lem-i asgar da
insandr. Hakkatta ise insan btn lemlerin zdr.
lem-i Misl: Tasavvufta gayb ve ehdet arasnda bir mertebedir. lem-i ervahta
bulunan kulun lem-i ecsmda surete brnmesidir. lem-i misle lem-i berzah da
denir.
lem-i Sur: Kinat.
lem-i ahadet: lem-i mlk, lem-i nst, lem-i hiss, lem-i ansr, lem-i eflk
u encam, lem-i mevld de denir. Zt- Mutlak olan Allah'n cisimlerin sretleriyle hrite
zuhuru. lem-i kevn fesd. Yaratln drdnc basama.
Al'dan: Yukardan. Ancak kefen eriilebilen mertebeden. Yahut Ahaddiyyet
makamndan.
m: Lgat mnas kr, gzleri grmeyen insan demektir. Tasavvuf manasn da;
hakkata gz kapal olan ve mertebe-i ehdiyyet (ince bulut) demektir.
Ak- Mecaz: Allah sevgisine ulamak iin onun yaratt geici suretlerden birini
sevmek.
Ak- Rhn: Mnevi sevgi, Allah sevgisi. Avam: Fen'ya erimemiler.
yn- Sabite: Bu lemde eitli sretleriyle tandmz varlklarn Allah ilmindeki
gerek varlklar. lh tecellnin zuhur mahalli. Ayn- sabite, ilm- ilhde sabit olan
hakkatlar.
yine-i skender: nsan- kmilin kalbi.
Aynnet: Ayan mertebesi, bulma.
Baka: Fenann zdd. Devamllk. Tasavvuf stlah olarak kulun, Allah'n btn
eyann zerinde varln mahede etmesidir.
Baka Billh: Allah'la var olmak. Vcdun bedeni kalknca Hakk'n vcuduyla
beraber olmak.
Brik: Allah'dan velnin kalbine anden gelip zail olan k. Kefin balangcndan
saylr.
Basret: Kalp gz, kalpte eyann hakkatn grmeye yarayan kuvvet.
Bast: Kalbin ve zihnin almas, rica, niyaz, yalvarma.
Bast- F Makmi'l-Haf: Kulun Allah'n rahmetine nail olarak eya zerinde
tasarrufa sahip olmas yani; hi bireyin tesirin de kalmayp o kimsenin hereye tesir
edebilmesi hati.
Btl: Hak'dan gayrisi, adem olan msiv demektir. Btn: , gizli, sr, esrr-
ilhiyye. Zahirin mukabili. Btn Klc: Erenleri sillesi, manev cezas.
Bz: Vecd ve istirak ile kendinden gemi olan mride ilh kuvvetin grnmesi.

-145-

Bekbillh: Allah'la baki olmak. Slikin fenfillhdan sonra varaca son mertebe.
Berk: Allah'n, kulu kendi yoluna daveti iin kulun kalbine ilham ettii nr. Vellik
yolunun balangc ve teceil-i ulhiyyet nurlarnn parlamas.
Berzah: Rh-i azam, kesif cisimler; mcerred ruhlar, insanla eriecei menziller
arasndaki engeller, mridin hli.
Berzahu'l-Cmi: Btn berzahlarn asl olan Hz. Allah. Berzah- evvel,
Berzah- a'zam ve Berzah- Ekber de denir.
Beyt'l-zzet: Hakk'ta fena olduu halde makam- cem'a vsl olmu kalp.
Beyt'l-Ma'mr: Drdnc kat gkte ve tam Kabe'nin karsnda zmrtten ve
yakuttan yaplm mescid.
Beyz: Akl- evvel, siyhtn zdd. Ademin zdd olan v-cud.
Ceberut: lh kudret lemi, azamet lemi. Varlk mertebelerinden ikincisi.
Ceml-i Mutlak: Vahdet-i vcd grn benimseyen mutasavvflara gre
Allah'n eyadan tecellsi.
Cem': Btn irde, kuvvet ve fiilleri Allah'da grerek onun dnda hi bir eyde
bunlar grmemek. L havle vel kuvvete ill billh demek.
Cem'i maal-fark: Bir nazarda imkn ile vucbu mndemi grmedir. Fen'i sfat
hlidir, berzahiyyet mhedesidir. Itlaktr,
Cem'u Fark: Vahdet-Kesret. Cem', Hakk'a id olan fark, kuta id olan. Cem' kulun
kazand, fark Allah'n ihsan ettii; cem', eyay Allah ile kim grmek, fark ise,
varlklar Allah'dan ayr ve fakat onunla kim grmek.
Cem'ul-Cem': Bak-billh olan cem' makamndan sonra gelen en st makam.
Btn mevcudatta Allah' grme makam. Fark ba'del-Cem', Fark- sm, Sahv
bade'l-Cem de denir.
Cevher: Rahmn nefs, kendi nefsiyle kim olan ey, asl, mye-i asliyye, kll
heyl.
Cevher-i Ebyz: Ak cevher. Allah'n cevher-i evvelden yaratt cevher. Bu cevher
Allah'n tecellsi ile ikiye ayrld. Birinci eriyerek su oldu. kincisi on ksma ayrld. Bunlar,
Ar, Krs, Levh, Kalem, Cennet, Ay, Yldz, Melekler, Huriler ve Gnetir.
Cevher-i Evvel: Allah'n ilk yaratt nesne. Bu cevher, Allah'n kendi nurundan
olup dier eya ondan hsl olmutur.
Cevher-i Ferd: Tek cevher. Sevgili veya onun duda. Cevher-i Ulv: En yksek
cevher. Felekler, ruh, ate.
Cezbe: Kulun beer vasflarndan koparak ilh sfatlar kazanmas ve ilh vahdeti
seyretmesi. Allah'n kulunu kendisine ekmesi.
Cihd- Ekber: Kulun kalbi iinde Allah'n emirlerini yerine getirebilmek maksadyla
benliiyle, nefs'iyle mcadele etmesi.

-146-

Cy, Cybr: Slk ve ibdet.

eme-i Hammr: Mridin manen olgunlatna dir baz hallerin vcda
gelmesi.
evgn: Kader.
i: Henz tarikat yoluna girmemi kimse.
Daru'l-Gurr; lem, dnya.
Dergh: eyhlerle dervilerin ikmetgh olan tekkeler.
Deyyn: Allah isimlerindendir. Dinleri inzal eden, msta-hakk bihakkin veren.
Mbala ile mtedeyyin.
Drr-i Yetim: nsan- kmil.
Ebrr: Mukarribnin altndaki mertebedir. Bu mertebede bulunanlar iki ksmdr. Bir
ksmn Allah kullarna iade etmi, bir ksmn da yalnz kendisiyle megul klmtr.
Tasavvufta bunlarn says yedi kiidir. Tasavvuf stlahnda kutuptan sonra veller
arasnda yz ahyr, krk ebdl, yedi ebrr, drt de rakib vardr.
Edn'dan: Aadan. Akln alabilecei kadar, yahut Vhidiyyet mertebesinden.
Edyn: Dinler, felsefeler, doktrinler, taaukat ve ta-allkat.
Efrd: Tasavvufta bir mertebedir, saylar iki veya daha fazladr.
Ehadiyyet: Bir eye nisbeti olmayan ve herhangi bir eyin kendisine nisbeti
olmayan eydir. Ehadiyyet makam sfat- ilhiyyeden bir makamdr.
Ehadiyet'l-Cem': Kendisinde okluk mnf olmayan ey. Yani bir yer
zikrolundukta o yerde bir takm eylerin de bulunmas. Cenb- Hakk tek olduu halde
esmann da kendisinde bulunmas.
Ehadiyet'l-Ayn: Tamamen kendinden gemek, Allah'dan baka bir ey
grmemek. Esm'dan mstan olmak. Cem'l-Cem".
Ehadiyyet'l-Kesret: okluun birlii, kendisinde nisb kesret dnlen vhid.
Ehad'l-Uhadeyn: Teklerin teki, emsalsiz, esiz. Ehad'l-ehad.
Ehl-i Beyt: Hz. Muhammed'in ailesi. Hz. Ftma, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz.
Hseyin'dir.
Ehl-i Hakikat: Hakkata uyan kimse.
Emmet'l-Esm: Esm-i seb'a ki unlardr: Hay, lim, kadir, semi1, basr, mrd
ve mtekellim. Tasavvuf ehline gre; bu yedi isim btn esmann asldr.
Emr'i gayr vki: (Keen tem yekn) mertebesini ihraz etmi kmilin nazarnda
mkevventn manzaras ve mahiyyeti. Vukuatn gayr' vki, hdistn gayr' hadis
oluu.

-147-

Emr-i Hakk: lm. Emr-i lh.

Enel-Hak: Hak benim Vahdet'i vcd hatasdr. Fenaya ve tahkike erimemi
tevhid ehlinden sdr olur, gizli veya ayan.
Erban: Krk gn krk gece ilehneye ekilerek az uyumak, az yemek ve az
konumak suretiyle devaml ibdetle megul olmak. Riyzt, itikaf.
Ervh- Habise: Habis ruhfar. Cinler ve eytanlar.
Esma: simler. Allah'n isimlerini zikre devam ederek terakkiye almak.
Fakr, Fakr: Tasavvuf da kulun, nefsinden, malndan ve kendisinin olan her eyden
beri olmas, bunlarn hepsini gan-i mutlak olan Allah'n bitmesidir. Fena fillh hli.
Fena: Kulun hayvn ve nefsn arzularndan uzaklamas ve sfl isteklerini yok
etmesi. Tevbe-i nashun lzm olan fen-i muhalefet, makm- zhdn lzm olan
fen-i huzz, sdk u muhabbetin lzm olan fen-i huzz-i dreyn, sekrin netcesi olan
gaybet mnalarna gelmektedir ve safiyye indinde ksmdr:
(1) Fen-i efldir. Bu makamda slik Allah'dan baka fail yoktur der. (2) Fen-i
sfattr. Burada slik Allah'dan baka hayat, ilim, semi, basar, kudret, irde ve kelm
sahibi yoktur der. (3) Fen-i zttr. Bu makamda da slik, Allah'dan baka mevcut
yoktur der.
Fena Fillh: Kulun zt ve sfatnn, Allah'n zt ve sfatnda fn olmas, dny
ileriyle alakal btn masivay terk ederek Allah'a tevvecch etme.
Fena Fil'ak: Ak iinde yok olmak. Vcd- mutlak, ayn zamanda keml-i mutlak,
hayr- mutlak ve ceml-i mutlak olduundan gzellii sevmek, ceml-i mutlak
sevmektir.
Fena Fi'l-Kusd: Kulun kendi ahsi irdesini yok ederek yerine ilh irdeyi
koymas.
Fena Fil-Pr: Mridin btn varln pirinin manev ahsiy-yetinde yok etmesidir.
Fena Firresl: Btn varl Hz. Muhammed'in ahsiyetinde yok etmek.
Fena Fi'-uhd: Sf'nin Allah'dan baka bir ey grmemesi. Vahdet-i uhd.
L mehde illallah srr,
Fena Fi'l-Vcd: Btn mevcudatn yok bilinerek tek ve mutlak varlk olarak
Allah'n bilinmesi. L mevcde illallah demek.
Fet: Ftvvet erbab, ftvvet yoluna girmi kimse.
Fethu'l-Karb: Onun sfatnn zuhurundan ve kalbin makamndan kula alan ey.
Fethu'l-Mutlak: En yksek ftuhattr. Kula, Zt- ilhiyyenin tecelliytmdan alan
ey.
Fetret: Nefsn isteklerin kuvvetlenmesiyle slkun balangcndaki istek hlinin
gevemesi.
Feyz: Kelime olarak suyun tap akmas, bir eyin oalmas mnasna gelir.
Istlah olarak lemlerin, Allah'dan yava yava fakat devaml bir tarzda tamas ile
baka bir varl meydana getirme hususiyetine sahip olarak tekmln ve ilh nazar

-148-

altnda devamn ifde eder.

Feyz-i Akdes: Varlklarn Allah'n ilmindeki gerek hak-katlarnn ve onlardaki
istidatlarn ilm-i ilhde sbtunu mucip olan tecell.
Feyz-i lh: Dorudan doruya Allah'dan gelen feyz.
Feyz-i snd: eyh ve mridlere sinsiie ve sulukla gelen feyz.
Ftuvvet: Sofye gre ftuvvet, kulun, hakkn rzas iin kendi vcdunu halkn
menfaat ve istirahatna hasreylemesi-dir. Dolaysyla ftuvvet, sliklerin makamlarndan
bir makam, fakr fenhadan bir cz ve velayetten bir ksmdr denilmitir. Anadolu da
ftuvvet tekiltna mensub olan kimselere ah denilirdi. Ahlik, dn, iktisad, tasavvuf,
hatt asker yn olan nemli bir tekiltt.
Gavs: Allah'n imdada yetien vel kullar.
Gavs- A'zam: Tarikat kurucusu, kutup, Abdu'l-kdir Gln.
Gayb Erenleri: Her asrda mevcut olup saylar 10 kiiden ibaret olan ricullah ehl.
Gaybu'l-Gayb: Grnmez lem. Hak' ehlne gre grnen d lemdeki her ey
varln glgesidir. Varlk ve glgeleri gaybu'l-gaybda ayndr.
Gaybu'l-Guyb: Gizlilerin gizlisi. Sofiye gre; Allah'n vahdaniyetini ifde eder,
Gaybu'l-Mutlak: Mutlak gizlilik. Muhyiddn Arabi'ye gre kinat olumadan nce
varlk, gayb'l-mutlaktr.
Gaybubet: Nisyn makam, keen lem yekn zevki.
Gurb: Kll cisim. nsan- kmil.
Habbullah: Resllllah,
Hdi't-Tark: Doru yolu gsteren Allah. Klavuz, rehber.
Hfz- Hakkk: ALLAH.
Hfz- Mutlak: ALLAH.
Hak: Allah, hakikat, son mertebe.
Hakik: Hakikatler, btnlar, srlar, mhiyyetler.
Hakyk- Bedhiyye: Vastasz olarak sezgi ile bilinen gerekler.
Hakyk- Esma: Eyann hakkat. Eyay biribirinden ayran sfatlar. Hakyk-i
eya.
Hak Erenler: Hakka yakn olanlar. Ehlullah, vsln, ebrr.
Hakikat: Tasavvuf stlahnda drde ayrlan mertebeden ncsdr. Bu drt
mertebe: erat (avama), tarkat (havasa), hakkat (havass'l-havsa) ve marifettir
(ehass- havss'l-havassa mahsustur).
Yine tasavvuf stlahnda bu kelime, fil-i hakki olan Hakk'n zuhur sfat ile kulun
sfatlarnn eserinin zevali yerinde kullanlr. Hakikat, tatn meyvesini toplama, Hakk'
mahede etmektir.

-149-

Hakikat Ehli: Allah'la bak olan; Bekabillha eren kul. Tasavvuf ehline gre; bu
kimseler kendi irdelerini Allah'n irdesine vermi olduklarndan bunlardan zuhur eden
fiiller aslnda kendilerinden deil Allah'dandr.
Hakkat- Muhammediyye: Zt- ulhiyyetin taayyn-i evvel ve esm-i hsn
itibariyle mertebesi. sm-i a'zam. Allah'n ilk yaratt hakikat.
Hakkat'l-Hakyk: Btn hakkatlar cami1 olan ehdiyyet mertebesi, Hazret'lcem, Hazret'l-vcd.
Hkim-i Mutlak- Hkim-i Lyezel- Hkim-i Hakk: Allah.
Hakka'l-Yakn: Kulun, Hak'ta fenas ve Hak ile ilmen, uhden ve kalen bekas.
Ahdiyyet makamnda Hakk' mahede.
Hl: Kesibsiz kalbe gelen mna, cezbe, baygnlk, nee, hzn. Makam, allarak
kazanld halde hl, vehbdir. Onun iin hl sahibi hlinde devaml deildir. O,
mstekar olmayan bir cezbe iindedir.
Halk: Hakkn zuhuru, Allah'n kendine tafsilen vukufu imkn.
Halvete Girmek: badetle vakit geirmek maksadyla tenh bir yere ekilmek.
Hme-i Ezel: Allah'n kaderleri tesbit ettii kalem.
Hrbat: nkisar, mahv, fena iin kullanlr edeb ta'bir. Beer saadete aykr
haller.
Hatr: Kalbe vrid olan manev hitap veya kulun bil ihtiyar kalbine gelen ey.
Sofiyyeye gre hitap drt nev'idir: Rabbn, Melek, Nefsn ve eytn.
Htr- Melek: hiret muhabeti. Rhn kuvvet. Htr- Nd: Kalbe gelen manev
hitap. Htr- Nefsn: Nefis ve dnya muhabbetleri.
Htr- Rahmn: Slikin kalbinde ceml-i vahdetin tecelli-siyle tam bir sknet
husule gelmesi. Muhabbetullah.
Htr- eytan: Nefse muhabbet yznden masiyet ilenmesi. ehvet, ktlk.
Havas: Vahdet'i vcd, yani tarikat ve marifet menzilinde olanlar.
Havss'l-havs: Fena ve Baka ehli mukakkikler, ll-azim peygamberler, pirn
ve ztiyyn hazert.
Havtr: Kalbe gelen hitablar. Havtr bazan melein, ba-zan da eytann ilgsyla
olur.
Havtr- Rabbniyye: lh ilhamlar. Havtr- eytniyye: eytan telkinleri. Havf-
Br: Allah korkusu.
Haya: Allah korkusu ile her trl ktlkten ekinmek mnasna kullanlr. Haya,
biri ftr, dieri imn olmak zere iki ksmdr.
Hayat: Bir sfattr ki mevsfunu ilim ve kudret sfatlaryla muttasf klar. Hayatn
derecesi vardr: 1) Hayt- ilimdir. Kalbin cahillik lmnden kurtulup hayat bulmas. 2)

-150-

Hayat- cemi'. Kalbin tefrika lmnden kurtulu bulmas. (2) Hayat- cemi'. Kalbin
tefrika lmnden kurtulup himmeti toplamas ve hatralar nefyetmesidir. 3) Hayat-
haktr. Vcut hayat demektir. Kulun fenfillh ve bekfillh makamna ermesi.
Hayr'l-Beriyye: Hz. Muhammed.
Hayru'l-Enm: Varlklarn hayrls olan Hz. Muhammed.
Hayru'l-nem: Mslmanlar,
Hev: Nefsin houna giden her ey. Nefsin dinin emirlerini dinlemeden arzusunu
tatmin etmek stemesi.
Heybet: Kelime anlam olarak, rktc korkutucu anlamna gelir. Tasavvuf
manas olarak ise; kabz ve bastn fevkinde bir hli ifade eder.
Heybet ve ns: Kabz ve bast hlinin stnde olan ki hldir. Heybet, gaybete yni
kendinden gemee ulamaktr. Gib olmak, kendinde yok olmak. ns, Hak ile uyank
olmak, sahv'e ulamak demektir.
Heyl: Noksan idrkta sabit olan mevcudat klliyyeti. Hfz: Allah'n, vel kulunu
gnah ilemekten korumas.
Hicb: Kalpte hakyikin tecellsine mni olan fn suretler.Hakikati grmeye man
olan rt.
Hikmet: nsann gc nisbetinde d eyann hakkatn olduu gibi bilip, ona gre
hareket etmekten bahseden ilim. Bu ilim, tabi, riyz ve ilh olmak zere eittir.
Hikmet-i Mesktn Anh: Avamn ve ulemnn hakkatna varamad esrar.
Ulem-i rusm ve avam bu hakkata muttali olsalar ya korkarlar veyahut helak olurlar.
Himmet'l-fka: Fnyi terk ve bakyi talepte almann ilk derecesi.
Hikmket'l-Meskt Anh: Ulem-i rsumun aniayamaya ca hakikatlarn srlar.
Himmet'r-Ricl, Taklau'l-Cibl: Ermi kimsenin tesiri. Yksek irde.
H: Esm-i hsndandir. Tasavvufta zikir elfzndan biridir. H, Hak'tan bakas
iin uhhuduna imkn olmayan gaybtr.
Itlak: Zdlarn imtizac, mutlak hakikat mertebesi.
bdt: Beer saadet ve sknet verici kut amelleri. eriat ni'metleri.
hls: Kalbi, satama keder veren eyden kurtarmak. Sadkat- kmile ile kulluk.
Kulun, amellerini kendisinin veya bakasnn grmesi arzusundan uzak olarak yapmas
ve onlara karlk beklememesi.
hsan: Basret nuriyle rubbiyyeti temaa etmek suretiyle kulluk etmek. Allah'
gryormu gibi ibdet etmek.
hya Gecesi: Cuma ve Pazartesi geceleri. lham: lh feyz yoluyla kalbe ilk
olunan ey.
lliyyn: Gn ve Cennetin en yksek yeri. Dini btn insanlarn ruhu burada
karar klacaktr.
lim: Peygamberimizden rivayetolunduunagre kendisine ilim vahyedilmitir.
Bunlar;

-151-

1) lm-i ahkm. Aklamasna me'mur olduu ilim.

2) lm-i esrar. Aklamasnda muhayyer kald ilim.
3) lm-i srr kader. Baz havassndan bakasna aklamas yasaklanm olan ilim.
eit bakmndan ise ilimler drt ksmdr:
1) eri ilimler. 2) Akl ilimler. 3) Vicdan ilimler. 4) lm-i esrar.
renilmesi farz olan ilimler ise tr:
1) lm-i tevhd. 2) lm-i eriat. 3) lm-i sr.
lm-i srf: yi veya fena huylardan kalbe taallk-edeni bilmektir.
lm'l-Yakn: Seksiz ve phesiz gerek bilgi.
lm-i lh: Allah'n ilmi. Maddeye muhta olmayan mevcudatn ahvlinden
bahseden ilim.
lm'i Mdum: Cihann ilm'i zatde bir imkn' ademden ibaret bulunuu. een,
huds, vcdiyye'i hayliyye.
lm-i Rebb: lham tarikiyle verilen ilim.
mamen: Gavs'n yani kutbun sanda ve solunda bulunan iki ahsiyet.
mkn: Vcd, subt, zuhur ve taayyndr. Mkevventr ki lem'i imkn da
denilir.
nkisar: Krlma. Beden, hiss veya kalb olur. Slikte tezahr eder, seyr'i slk
kolaylatrr. Nefsniyyete elem, rhniyyeteifd.
nsan- Kmil: Gzel haslet ve yksek fazlet ile muttasf insan. Madd lemlerle
manev lemleri cem edeh kimse.
rni...: Eyay bana olduu gibi gster rn'il eya kem hiye : stihlkten,
istiraktan aff iin bazan vki niyazlardr.
sm-i Azam: Btn isimleri toplayan isim. Allah. sm-i Cell: Allah, Lfz- cell.
stidrc: Dmeleri daha ackl olsun diye baz azgn ve gnahkr kimselere
verilen imkn.
stirak: Bir eyi batan aa kaplamak. Tasavvuf stlahnda ise, sflerin
Allah'dan baka her ey ile ilgilerini kesip vecd ve hle dalmalar anlamnda kullanlr.
1) Vilyet mertebesinden sonraki hldir ki bunun da mertebesi vardr.
2) lmin halde istirak. Burada vel mahfuz ve neb masumdur.
3) aretin kefine istirak. Ruhun kefi zti nuruyla hadart- esmiyyeden
ehdiyyet mertebesine ykselmesiyle hsl olur.
evhidin cemi'de istirak. Sfat- ilhiyye hidleri ve tecellilerin nur- ehdiyyetle
cemi' makamnda fenas ve eserlerinin mahvdr.
Kabe Kavseyn: Kelime olarak yayn atlrken elle tutulan ortasiyle ular arasndaki
mesafe demektir. Tasavvuf stlah olarak ise kurb-i esmay ifde eder. Yani vcutta
bulunan sfatlarn Hak ile ittihaddr. Bunun zerinde ev edn makam vardr ki bu,
ehdiyetle yine ehdiyetin ittihad, yni ittihd- zat, kurb-i zatdir.
Kalb: Akl, ruh, tecelligh- ilh, Rabbn latfe.

-152-

Kalem: lm-i tafsl-i ilh. Kelimelerin suretlerini karmaya vstadan ruh.

Kavs- Nzul: lh vcuttan ayrlan nurun ansr- arbaaya intikli keyfiyyeti.Drt
unsur; cemdat, nebat, hayvan ve insan. Mebde.
Kavs-i Uru: Vcd-i lhden ayrlan nurun drt unsurdan getikten sonra tekrar
aslna dnmesi. Kavs-i suud, Med.
Karbu'l-Fethu'l-Mubn: Esm-i ilhiyyenin nurlarnn tecelllerinden ve velayet
makamndan kula alan ey.
KeenLem Yekun: Hi olmam gibi. Gayb ve Zt tecellisi ile eriilen hl.
Keml: Eriilmi veya eriilecek a'zmi mertebe
Keramet: Hraka. Tabiat kanununa, akl aykr grnen tezahrat.
Keynnet: ymn mertebesi, olma.
Kn: Hilkat emridir ki hakikatte ilmin taallkundan ibha-rettir. Cem'in tafsile,
(Ayn)'n (ilm)'e tenezzldr.
Kef: His ve akl ile idrki mmkn olmayan hakkatlar kalp gz ile grmek.
Kevn: Var olmak, bir eyin varl. Btn mevcudat. Kdem: Ezel, evveli ve iptidas
olmamak.
Kr: Btn ilmi muhafaza eden zahir ilim. Akl ve nakl ilimler.
Kyam Billh: Btn manev menzilleri getikten sonra hsl olan bakabillh
mertebesindeki istikmet.
Kimya: Tasavvuf stlhahnda mevcut olana kanaat, olmayana evk ve arzuyu terk
etmek.
Kimy-y Havas: Kendinden geip Allah'a dnmek.
Kimy-y Saadet: Kt huylardan uzaklarmak ve iyi huylara altrmak suretiyle
nefsi terbiye etmek.
Kulzm: Musa peygamberin iaretiyle sularn Beni srile geit verdii deniz, Kzl
Deniz.
Kutb: Manev derecelerin en yksek mertebesi. Gavs.
Kutb-i Rislet: Hz. Muhammed.
Kutb-i Zaman: Zamann ermilerinin bata geleni.
Kutbu'l-Aktb: Allah'n kendisine tasarruf kudreti vermi olduu vel.
Kutbu'l-rifn: Arif kimselerin en ileri geleni.
Kutbiyyet-i Kbr: Manev mertebelerin en yksei, Kutb'l-aktb, Gavs.
Lahza: Gz ucu ile bakmak demektir. Tasavvuf stlahnda ise Allah'n ztnn
gneine parlaklndan dolay bakamayp gz ucu ile bakmaya denir.
Levh: Kitb- mbn ve nefs-i klliyye. Drt ksmdr:

-153-

1) Levh-i kaza, levh-i akl- evvel. 2) Levh-i kader. 3) Levh-i nefsi. Cz'iyye-yi
semviyye. 4) Levh-i heyula.
Lbb: Kabukla ilgisi olmayan, z, cevher, nr- kuds ile aydnlanm akl.
Lbs: Ruh hakkatlarn sver-i unsuriyye (drt unsurla; cemdat, nebat, hayvan,
insan) ile giyinmesi.
Lbb'l-Lbb: Kendisiyle akl tututurulan nr-i ilhnin maddesi.
Madde: Mevcudatn cevheri, hamuru addedilmi mefhm. Mhiyyet: Ancak tahkik
ve keif ile eriilen hakikat.
Mahk: Cenb- Hakk'n ztnda fenaya gitme. Mahk, mahv zerinde bir makam
olup kulun benlikten synlmasdr.
Mahv: Kulun varlnn Cenb- Hakk'n varlnda fena bulmasdr. ki ksmdr:
Mahv'l-Cem ve mahv-i hakk. Kesretin vahdette fenas demektir.
Mahv'l-ubdiyye ve mahv'l-abd. Vcdun a'yn- sabiteye izafetinin iskt.
Makm-r Mahmd: Maher gnnde Hz. Muhammed'in dier neblere, vellere
snak olan efaat- kbr makam.
Ma'ni srf: Maddiytn (ilm)'e tahavvl, ki ancak fena ile mmkndr.
Marifet: Tasavvufta drde ayrlan mertebelerden sonuncusu. Bir eyi tefekkr ve
eserini tedebbr ile bilmektir.
Marifet-i Nefs: Nefsi bilmek. Marifetuilah, marifet-i nefs'le mmkndr.
Marifetullah: Allah'n vcud ve vahdaniyyetinin bilinmesi. Mecaz: Taklid. Zdd
hakikdir.
Mecbr'u ilh: Allah'dan gayr tesellisi kalmam ehl'i derd tlib.
Mekn: Allah'n halkla birlemekten uzak olan ztnn evrelenmesi yani, hakk
lemin meknszlk leminden zuhuru demektir.
Melekt: lem-i gayb.
Mest, sekir: nbist ve galeyan. Madd veya manev tesirden doar. Ak
tezahr de denilir, tahkik tasavvufunda.
Mertebe-i lhiyye: lh mertebe. Hakkat- vcutta kll ve cz' olan eyann
nazar- itibre alnmas, vahidiyyet, makm- cem.
Mevt: Hayatn zdddr. Nefsn hazlar terketmektir ki iki ksmdr: Mevt-i ztrr:
Ruhun bedenden zahiren ve btnen alkay kesmesi. Mevt-i ihtiyari: Nefsn ehvet ve
hazlar mahvetmek ve onlarn tasallutundan kurtulmaktr.
Ayrca mevt'in drt anlama daha gelir. Bunlar; 1) Hiss kuvvetlerin zeval butmas. 2)
Akl kuvvetinin yok olmas. 3) Hzn ve keder. 4) Uyku.
Mir't: Kinattaki suret. Misbh: Ruh.

-154-

Muhabbet: Cneyd-i Badadye gre muhabbet, muhibbin sfatnn mahvolup

mukabilinde mahbbun sfatnn girmesidir. Muhabbetin iki rkn vardr: (1) Rkn-i
zahirdir ki mahbbun rzsna tab olmaktr. (2) Rkn-i bttndir ki mahbbdan bakasndan fn olmak.
Muhdara: Akl ve delil ile Allah hakknda yakn sahibi olmak. Kalb huzuru.
Mukaddesat: htiyar lm ile eriilen haller, mertebeler. Avam ve gfiln iin btn
mefhumlar, srlar.
Mukarrebn: Allah'a yakn olanlar. Allah yannda emsalinden stn olan.
Evliyullah, Melike, peygamberler.
Munsabit idrk: Hakikat' demiyye. Nihayetsiz kesret ve zuhura mteveccih uur
ve ilm.
Murakabeye Varmak: Gzlerini kapayp Allah'a tevecch etmek.
Mnkesir idrk: Hakikat' Muhammediyye. Mutlaka, btna mtevccih ilm'i zat.
Mrid: Tarikat pri, doru yola dellet eden zt.
Mrid-i Kmil: Hakk'a kavumu, fena fillh mertebesine ulam olan vel.
Nzilet'l-Ar: Kur'n- Kerm.
Nefs: Vcdun en baya tabakas. Cismn kalbin iine konulmutur ki btn kt
huylarn ve irkin hareketlerin kaynadr.
Nefs-i Emmre: nsan irkin eylere, dnya lezzetlerine sevk eden tabi kuvvet,
hayvn nefis.
Nefs-i Kmile: Btn keml sfatlarn kazanarak insanlar ird makamna ermi
olan nefis. Nefs-i Zekiyye, Nefs-i Sfiyye.
Nefs-i Kudsiyye: lh nefis.
Nefs-i Levvme: lenilen ktlklerden dolay kendini knayan, ktleyen nefis,
irde.
Nefs-i Marziyye: Allah'n kendisinden raz olduu nefis.
Nefs-i Mutmainne: Kt sfatlardan kurtulmu, huzur ve skna kavumu nefis,
irde.
Nefs-i Mlhime: lham ve kefe nail olan nefis. yiyi ktden ayran irde.
Nefs-i Natka: Ztnda maddeden mcerred, fiilinde maddeye mukrin olan nefis.
Nefs-i Rahmn: Rahmana mensub olan nefis. Rahmana kendini veren irde.
Nr: Gizli olan bir eyin ledn ilmi ite ortaya kmas, kalpten msivay karmak.
Nru'n-Nr: Allah Tel.
Nbvvet: Allah'dan tebligat alp kullara nakleden. mertebe zeredir:
1) Nbvvet'i teriiyye,
2) Nbvvet'i tebligiyye,

-155-

3) Nbvvet'i trifiyye. Teri nebi eriat sahibidir; tebli nebisi eriat getirmez,
mmetini ikaz eder; trif nebi btnlara ve lednne delil ve rehber olur, tahkik irfan
yolunda.
Oniki mam: Hz. Ali ile balayp Mehd ile sona eren silsile. Eimme-i isn aera.
Rabta: Derviin eyhine sret-i mahssada tevecch. eyhin suret ve eklini
zihinde tahayyl ve tasavvurla kalbe feyz geleceine inanmak.
Rh- Hakk: Allah yolu.
Rahmaniyyn: Evliya tabakalarndan olup her asrda bulunan kii. Tasavvuf
anlaya gre bunlar, taa srlen demir zincirin kard ses gibi gaybdan gelen
korkun sesi duyarlar ve maksad anlayarak ona gre hizmet ederler.
Rakka: Rhn latfe.
Rakkat'n-Nzl: Haktan kula gelen yardm, inayet, me-ded.
Rakkat'r-Ruc: Kulun Hakk'a yaklamasna vesle olan ilim. Rakkat'l-rtia.
Rebb: Allah'a aid, Allah ile ilgili. Rehber: Yol gsteren, mrid.
Rza: Kadere ve kaderin tecelllerine raz olmak, kinatta cereyan eden hadist
gnl holuu ile karlamak. Szlanp ikyet etmemek. Hakkn rzasna ulamak.
Ricl-i lhiyye, Riclullh: Manev kuvvet ve kudret sahibi olan evliya.
Ricl'l-Feth: Manev kudret sahibi evliya, ricl-i ilhiyye, riclullh.
Riclu'l-Gayb: Gayb erenleri. ler, yediler, krklar. Merdn- Huda, gayb erenleri,
merdan- gayb.
Ricl'l-Kuvve: Tasarruf sahibi olan meczblar.
Ricl'l-Mennn: Evliyann bir ksmdr ki kendisinden yz evirenlere doru
dnerek iltifat ederler. Bunlar Hz. Muham-med mmeti iinde 15 kiidir.
Ricl't-Tahte'l-Esfel: Evliyadan bir ksmdr ki bunlarn says her asrda 11
kiidir. Manev hayatla gdalanrlar.
Riyzat: Nefsi arzu ettii eylerden mahrum ederek terbiye etmek, kullukla
gemlemek ve ahlk gzelletirmek. Riyzat ksmdr:
1) Avamn riyzat ki ilimle ahlk, ihlsla ameli ssleyin Hak'la ve halka
muamelede haklarn itmamdr,
2) Havassn riyzat: Btn tefrikay kesmek, Hakk'ka ibdete huzuru kalple
ynelmek ve getii makamlara iltifat brakp yksek makamlara kmaktr
3) Ehassn riyzat: hid ve mehd ikiliinden uhdu mcerret klmak, cemu'lcem' mertebesine ykselmek.
Ruh: Hayvan cinsiyle bu cinsin ekmeli olan insandaki hayat maddesi olan ulv
unsur. Nebat ruh, hayvn ruh, insani ruh ve izaf ruh diye eitlere ayrlr.
Ruh-i Azam: Akl- evvel, hakkat- Muhamediyye.
Ruh-i nsan: nsandaki ruh, can.

-156-

Rtbe-i Esma: Esm-i ilhiyyenin mertebeleri.

Slik: Tahkik seyri slkn fena sistemine msteniden yapan kimse.
Sk: Pr-i kmil, eyh.
Sefer: Kalbi Allah'a yneltmek. Sefer drt trldr:
1. Seyr ilallh. 2. Seyr fillh. 3. Terakk ayn'l-cem'. 4. Seyr billh.
Sekr: Fena ve vcd arasnda hayret, mest olmak. Sekr, vecd sahiplerine has bir
keyfiyettir. Sekr-i tabi, sekr-i ilh olmak zere iki ksmdr.
Setr: Mbtednin Allah'n kendi zerindeki nimetini grme hli. Gizli kalma.
Hakkatlerin gizli kalmas. Avam setr rt-sndedir.
Settru'l-Uyb: Ayplar gizleyen Allah.
Seyr Slk: Tarikatta takip olunan usl. Drt mertebesi vardr: Seyr-i illlh,
seyr-i fillh, seyr-i maallh, seyr-i anillh.
Seyr Anillh: Seyr slkun drt mertebesinden drdnc mertebe. Telv ba'de'ttemkn, sefer-i rbi'. Bu seyir, vahdetten kesret tarafna olan seyirdir.
Seyr Fillh: Seyr slkun ikinci mertebesi. Sefer-i sn, cem1. Sfatullah ile
muttastf, essmullh ile mtehakkk ve Ahlkullah ile mtehallik olmak, ufk- l'ya
erimek ve cmle sfat- beeriyye-iy fni ve yok olucu bulmak.
Seyr lllh: Seyr slkun ilk mertebesi. Sefer-i evvel, Slikin zikrederek Hakk
Tei'ya uruc tarikiyle hareket ve ilm-i esfelden ilm-i a'l ve erefe ve esmullahn
mertebelerinden asl isme vsl olmak.
Seyr Maallh: Slkun nc mertebesi. Sefer-i slik, fark ba'de'l-cem1. Slikin
her mertebede Allah ile seyri.
Seyyid's-Sekaleyn: ki cihann efendisi Hz. Muhammed.
Sbteyn-i Mkerremeyn: Hz. Muhammed'in iki torunu. Hz. Hasan ile Hz. Hseyin.
Sddk: Hz. Eb Bekir'in lkab.
Sdk: Doruluktan ayrlmamak ve yalandan kanmak.
Sr: Kalpteki vedia-yi ilh ve latfe. Ruh, manev ve btn hakkatler. Allah ile kul
arasnda kalan gizli hl.
Srretmek: Kapamak. Srru'l-lim: lemin hakkat.
Srru's-Srr: cmal ve cem'i ehadiyette hakikin tafsilt- kmilesine ve hakykn
mtemil olduu kffe-i mteallikta hakkatleri vehiyle ilim gibi Hakk'n bidden
teferrdne bis olan ey. Allah'dan bakasnn bilmedii sr.
Svad: Hakk'n halka gizli olmas, halkn Hakka muhta olmas.
Sicn: Msyyet ileyenleri alaltan mertebe-i vcd.
Sidret'l-Mnteh: Yedinci kat gkte bulunduu sylenen Sidre aac.

-157-

Sika: Kalbin Cenb- Hakk'a i'timd ve hkmne vskudur.

Srr: Kulun, Allah'n kendisine vermi olduu nimetlerden bakalarn
faydalandrmas. Kulun iine ve dna yaylan bir sevintir ki kendisinde hzn aibesi
bulunmaz.
Srrn mertebesi vardr:
1) Zevk srrdr.
2) hd srru. lim perdesinin almasyla meydana gelir.
3) cbet-i sema srru. Vahet eserlerini mahveden, mahede kaplarn aan
ve slikin ruhunu gldren srrdr.
h- Kevneyn -.h- Levlk: Hz. Muhammed.
ehvet: Nefsin bir eyi itiyak ve haziardan bir eyi arzusu.
em: Nr-i ilh gnei.
kr: Beer gleri, beer organlar, mal ve can yaradl gayesi istikmetinde
kullanmak, verilen nimetin kadr kymetini bilip sena ve duada bulunmaktr.
Tasavvuf stlahnda ise in'mt mahallinde sarfetmek. Ulemann kr; szde,
bidlerin kr; fiilde, Ariflerin kr ise; hlin dzeltilmesinde olur.
kr lisan, kalb ve cevahirle olur:
Lisanla kr, nimetin Allah Tel'dan olduunu itiraf ve halka izafeti terk
eylemek.
Kalb ile kr, sende olan nimetlerin hepsinin zahirde ve btnda Allah'dan
olduuna inanmak.
Cevahirde kr, btn azalar Allah'a itaatta kullanmaktr.
Taat: Gnll olarak emirlere uyma. Sfiyye indinden taatn asl tr:
1) Havf. Bunun almeti haram terktir.
2) Rec. Bunun almeti taatlara rabet etmek.
3) Muhabbet. Bunun almeti de evk ve inbedir.
Thiru'l-Btn: Cenb- Hakk'n vesvese ve kt dncelerden koruduu kimse.
Thiru's-Sr: Her ann Cenb- Hakk'a veren ve ondan bir an gafil olmayan kimse.
Thiru'z-Zhir: Cenb- Hakk'n gnahlardan koruduu kimse.
Tahkik: Bir makamdr ki o makama eren kimsede phe bulunmaz. Onun tasarrufu
Hak iin hakta Hak iledir.
Tahliye-yi Dern: Melm stlhtndandr. Gnlde Allah adndan baka hi bir
ey brakmamak.
Takva: hirete zarar verecek eylerden saknmak ve nefsi o gibi eylerden
korumak. Cenb- Hakk'n btn emirlerini yapmak ve yasaklarndan kamaktr. Takva
ksmdr:

-158-

1) Avamn takvas: Bu takva, sahibini cehennemde edeb kalmaktan korur.

2) Havassn takvas: Sahibini cehenneme girmeden muhafaza eder.
3) Ehassn takvas: Sahibinin cennette derecesini artrr ve Cenb- Kibriya'y
mahedeye lyk klar.
Tarikat: Mrid-i kmilin irdiyle nefsin ibdete verilmesi ve vahdet hakkatna
vusul yolunu tutma, farz amelleri yaptktan sonra nafile amellerle Allah'a yaknlk tahsil
etme mesleislm tarikatlar ile ube ve kollarnn says saylamayacak kadar oktur. Bunlar
balca grupta mtala edilebilerler:
1- Zhd ve ibdet tarikatlar. (Tarik-i ahyr).
2- Tasfiye ve mchede tarikatlar. (Tarik-i ebrr).
3- Ak ve mahabbet tarikatlar. (Tarik-i uttr).
Tasavvuf: Tarikatlar ve tarikat mensublarnn ahvlinden bahseden ilim.
lemden bahseden ilim.
Tebettl: Btn msivdan kesilip Cenb- Hakk'a ynelmek.
Tecell: lh feyzin m'minlerin kalbinde zuhur etmesi, envr- guyubdan kalbe
munkeif olan hal. Tecell, iki ksmdr:
1)Rhn Tecell.
Rabbn Tecell. Bu da iki ksmdr:
a- Ulhiyyet tecellsi; Bu, btn kinatn yaratl sebebi olan Hz. Muhammed'e
mahsustur.
b-Rubbiyyet tecellsi; Bu da Araf sresinin 143. yetinde bildirildii zere Hz.
Musa'ya mahsustur.
Tecell-i sr: Cismn suretteki ehdet lemi.
Tecell-i Ef'l: Allah'n fiillerinden bir fiilin kulun kalbine munkeif olmas.
Tecell-i Rahm: Allah tarafndan m'minlereJ sddklere verilen kemlt. Tecell-i
hs.
Tecell-i Rahmn: Allah tarafndan mevcudata ifza olunan vcd.
Tecell-i Sfat: Allah'n .sfatlarndan bir sfatn kulun kalbinde munkeif olmas.
Tecell-i Sft: Mebdei, zttan temeyyz ve teayyn edecek vehile ilh
sfatlardan bir sfatla vuku' bulan bir tecell.
Tecell-i hd: Nr ismi ile adlandrlm olan vcdun zuhuru. Nefs-i Rahman.
Tecell-i Zat: Allah'n ztnn tecellsi. Sofiyyeye gre tecell-i zat, tecell-i esma ve
sfatn tavassutuyla kimdir.

-159-

Tecerrd: Msivdan el etek ekerek tamamiyle Allah'a ynelmek.

Tecrd: Kalpten ve o srdan msivy soymak. mertebesi vardr:
1) Hemm kasd: Sr alkalardan ve manev manilerden mcerret ve Cenb-
Hakk'a mlkete mnhasr klmak.
2) lh muhabbeti msivya kartrmaktan ferd ve mcerret klmak.
3) Mehd-i a'lya ittisal dolaysyla uhdi ferd klmaktr.
Tefekkr: Kalbin ras. Mutasavvflara gre tefekkr iki trldr: Biri i'mn ve
tasdikten doup istidlal sahiplerine, dieri ashb- uhda mahsustur. Her iki halde de
eh!-i tarik Allah'n ztn deil, nimet ve kudretlerini dnr.
Tefrd: Kinatta bulunan her eyden syrlarak Hak ile tek kalmak.
Tehall: lh ahlk ile sfatlanmak.
Tehll: L ilahe illallah kavl-i erfini zikretmek.
Tehzb: Nefsi ayplardan paklamak ve olgun hle getirmek. Tasavvuf stlahnda
ilmi ve ameli, riya gibi eylerden temizlemek demektir.
Telbis: Kulun, Hakk'n sfatlariyle libaslanmas (giyinmesi) demektir.
Telvn: Slikin bir hlden bir hle, bir makamdan bir makama gemesidir.
Te'ns: Tasavvuf stlhtnda; mbdednin mrde almas iin zuhur eden tecell.
Tecell-i fiil.
Ters: Mrid-i kmil.
Teslm: Gayb leminden gelen eylere raz olmak.
Tevl: Zuhur eden son prlt.
Tevbe-i Nasuh: Sdk ve azm ile yaplm tevbe.
Tevfz: Her eyi Cenb- Hakk'a havale etmek demektir. Sfiyye indinde tevfz,
itiraz etmemek ve halkn ayplarn grmemektir. Tevfizin almeti tr:
1) Tedbirleri takdre havale ile sknet bulmak.
2) rde-i cz'iyyeyi irde-i ilhiyyeye havale ile muattal gibi kalmak.
3) Dima kazaya muntazr ve raz olmak.
Tbb- Rhn: Kalplerin keml bulmasn, hastalklarn tedvlerini, hfz- shhat ve
i'tidlini reten ilim. Tasavvuf ilmi.
Ubudiyyet: Kelime olarak kulluk, bendelik mnasn ifde eder. Tasavvuf
stlahnda ise ahidlere vefa, ilh hududu muhafaza, mevcuda rz ve yoklua kar
sabr yerinde kullanlr, Hakk'n hkmne raz olmak demektir.
Ufk-i A'l: Ruh makamnn son mertebesi, Hz. Vhidiyye, Hz. Ulhiyye.

-160-

Ufk-i Mbn: Kalb makamnn son mertebesi.

Ufuku'l-Al: Ruhun makamnn nihayeti.
Ul'l-Elbb: Her eyin zn alarak kabuunu atan kimse.
Usl-i Aere: Seyr slka giren mrid iin kabul edilen on esas: Tvbe, zhd,
Allah'a tevekkl, kanaat, uzlet, zikr, Allah'a tevecch, sabr, murakebe ve rz.
mm'l-Kitb: er' ilimlerde Levh-i Mahfuz ve Fatiha iin mm'l-kitb denildii
halde tasavvuf stlahnda akl-i evvel yerinde kullanlmaktadr.
Vcib'l-Vcd: Vcdu kendisinden olup vcdda hi bir eye muhta olmayan
Allah Tel.
Vahdet- uhd: Kulun vecd ve cem1 hlinde msivnn mahv ile sadece vahdeti
grmesi. Zuhur ve tecell eden Al-lah'dan baka hi bir eyi grmemesi.
Vahdet-i Ksd: Kast ve irdenin birletirilmesi. Kulun kendi irde, dnce ve
arzusunu brakarak Allah'n irdesini kendi irdesi hline getirmesi.
Vahdet-i Vcd: Varlklarn, mutlak vcdun yni Allah'n deiik tecellleri,
zuhurlar, teayynleri ve grnleri olduu kanaatnda olan tasavvuf meslek.
Vhib'l-Aty, Vhibu'l-drk: Allah.
Vrid: Kulun kast olmakszn kalbe gelen havtr (ilham, feyz).
Varlklar: Vcdiyyt. Fenaya erimemi kimsenin kevn ile temaslar.
Vstat'l-Meded: nsan kmil.
Vecd: Kast ve tekellfsz olarak kalbe gelen feyz ve tecell.
Vech'l-Hak: Her eyin hakikati.
Vecid: Vcddan hals hlidir ki fenada tahakkuk nisbe-tinde slike zevk olunur.
stirak, istihlk da denir.
Veliyyullh: Cenb- Hakk'a manev yaknla ermi kimse. Allah'a kalbi ve
kalbyla dost olan kul.
Ver: Haramda bulunmak korkusuyla pheli eylerden saknmak. Azdan giren
ve kann Allah ve Resulnn sevdii eyler olmasna dikkat etmek.
Verka: Nefs-i kll.
Vird: Tarikat bykleri tarafndan baz yet ve hads paralan da iine alnmak
suretiyle meydana getirilmi du. oulu evrd'dr.
Vucb: Ademdir, l-vcddur. Mutlakiyyettir. Ezelekdem'i ztidir.
Vcd: Sabit ve zahir olma. een veya hakik olur. Hakik vcd adem'dir, een
vcd mmknttr.
Yakn: Lgat mnas bir eyi kesin olarak bilmek demek olan bu kelime tasavvuf
stlahtnda hccet ve dell olmadan mcerret imn kuvvetiyle aka grmeyi ifde
eder, Bir eyi ek ve phesiz bilmek, hakikatini tasdik etmektir.

-161-

Ykte-i Sahra: Nefs-i klliyye.

Yed-i Beyz: Mecazen keramet ve harikulade hller demektir.
Yedullh: Allah'n kudreti.
Yokluklar: Fena ve Baka zevk etmi kmilin nazarn, da lem tafsilt.
Zt: Hak, Allah, Rab mteradifidir. fhiyyetin: ahkmdan, ef'ldan, sfattan,
esmadan mnezzeh ve mteli mertebesi. cmal, cem ve (ayn) da denilir.
Zeval: (Ref i taayyn) dr ki fena sonunda vkidir.
Zddiyyet'i ayniyye: Zd bilinen mefhumlarn (cem'i maal-fark) hli. Zevki itlka
mtevakkftr.
Zll- Evvel: Akl evvel. Zll- Sn: Dny.
Zidn...: Hazret'i Mustaf'nn dularndandr: Rabbi, zidn tahayyer fiyke.
stirak talebidir.
Zikr-i Cehri: Yksek sesle yaplan zikir.
Zikr-i Haf: Gizli olarak yaplan zikir.
Zikr-i Kalb: Sessiz olarak kalpten yaplan zikir.
Zuhur: Subt bulma, grnme, varlk intiba verme, ee-niyyet.
Zulmet: Allah'n nurundan mahrmiyyet. Zcce: Kalp.
Zhd: Dnyev eylere rabet etmeyip pehrzkr olmak ve dima takvaya
yaparak ibdette bulunmak.
Zhd, dnyadan ve dnya malndan zhd, halktan zhd, haram ve pheli
eylerden zhd, hellden zhd olmak zere eitlere ayrlr. Asl zhd, helllerden
zhddr. nk dierlerinden zhd, farzdr.
Z'l-Akl: Halk zahir ve Hakk' btn gren kimse. Hakk', halkn aynas gren kul.
Z'l-Akl Ve'l-Ayn: Hakk', halkta ve halk Hak'ta gren kimse.
Z'l-Ayn: Hakk' zahir ve halk btn gren kimse. Halk, Hakk'n aynas olarak
gren kul.

-162-