YAKLAAN SYAN*

Grnmez bir komite tarafndan kaleme alnan elinizdeki bu kitap,

byk ounluu Fransann Tarnac kynde 11 Kasm 2008de tutuklanan dokuz kiiye alan terr davasnn temel kantlarndan biri
haline gelmitir. Sz konusu kiiler Fransz ulusal demiryolu a zerindeki elektrik hatlarna dzenlenen bir sabotaja kartklar ileri
srlerek Terr amal yasad rgt kurmakla sulandlar. Bu dokuz kiiyle ilgili yalnzca ikinci dereceden zayf kantlar bulunmasna
ramen, Fransa ileri Bakan, yazmakla sulandklar ve terrizmin
el kitab olarak tanmlad bu kitab zellikle seerek onlar
gelimekte olan ar-sol bir hareketle alenen ilikilendirdi. Aada
kitabn metnini, hemen ardndan da Grnmez Komitenin tutuklamalardan sonra yapt aklamay bulacaksnz.

*SEL YAYINCILIK
Piyerloti Cad. 11 / 3 emberlita - stanbul
Tel. (0212) 516 96 85 Faks: (0212) 516 97 26
http://www.selyayincilik.com
E-mail: halklailiskiler@selyayincilik.com
*SEL YAYINCILIK
DNSEL : 09
YAKLAAN SYAN
Grnmez Komite
Trkesi: R. Ik Gngr
Kitabn zgn Ad:
Linsurrection qui vient
La Fabrique-ditions, 2008
Sel Yaynclk, 2011
Genel Yayn Ynetmeni: rfan Sanc
Dizi Editr: Bilge Sanc - M. Onur Doan
Editr: Blent O. Doan
Kapak ve teknik hazrlk: Glay Tun
Kapak grseli: Raymond Verdaguer, Kasm 2005,
The New York Times, detay
Birinci Bask: ubat 2012

Grnmez Komite

Yaklaan syan
Trkesi: R. Ik Gngr

Yayn Kolektifinin katklaryla

Yaklaan syan
Hangi adan bakarsanz bakn, iinde bulunduumuz zaman bize bir
k yolu brakmyor. Sahip olduu tek meziyet de bu deil. Her eyden nce umudunu korumak isteyenlerin ayaklarnn altndaki zemini
ekiyor. Ellerinde bir zm olduunu ne srenlere kar hemen
itirazlar ykseliyor. Herkes ilerin ancak daha da ktye gidebilecei
noktasnda birleiyor. Gelecein bir gelecei yok anlay,
grnteki kusursuz normallie ramen, ilk dnem punklarn bilin
seviyesine ulam bir an bilgeliidir.
Politik temsil alannn sonu geldi. Kurtarc ya da imparator edalarn
tuzla buz eden hilik duygusu solda da sada da ayn, ellerindeki son
anketin neticesine gre nutuk atan ayn tezghtarlar kyor karmza.
Hl oy kullananlarnsa, oy kullanmay katksz bir protesto biimi
haline getirip oy sandnn kutsalln kirletmekten baka amalar
yokmu gibi grnyor. Oy kullanmaya devam eden insanlarn bunu
sadece oy kullanmann bizzat kendisine kar yaptndan kukulanmaya balyoruz. Bize gsterilen hibir ey durumu aklamaya yetmiyor. Avam kendisini nasl ynetecekleri konusunda aralarnda anlaamayan bu kuklalar karsnda tam da suskunluuyla ok daha olgun
grnyor.
Kahvehanede oturan yal amcalarn (chibani)[*] dereden tepeden
konumalar szde liderlerimizin bildirilerinden ok daha fazla bilgelik
ieriyor. Toplumsal kazann kapa kat sklatrlm ve iindeki
basn artmaya devam ediyor. Arjantinden gelen Que Se Vayan
Todos[1] hortla ynetici snfn kulaklarnda gmbr gmbr
yanklanmaya balad.
Kasm 2005in alevleri hl hafzalarda tazeliini koruyor. Bu ilk
enlik ateleri vaatlerle dolu on yln adn koymutu. Medyann Cumhuriyete kar banliy masal ie yarayabilir ama etkililik bakmndan

6/149

kazanl kanlar doruluklarn bir o kadar yitiriyorlar. Ate ehir

merkezlerinde tutumutu ama haberlerin yaylmas sistematik bir
biimde engellendi. Barselonadaki koca koca caddeler dayanma
iinde yakld ama orada yaayanlar dnda kimsenin bundan haberi
bile olmad. Hatta lkedeki yangnn snd de doru deil. Var olan
topluma duyduklar nefretin dnda hi ortak yan olmayan -snf, rk
ve hatta ayn snftan, ayn rktan ve hatta ayn mahalleden olmayantutuklular arasnda ok farkl tipte insanlar vard. Yeni olan ey, zaten
80lerden beri devam eden banliy ayaklanmalar deil, onun yerleik
yapsndaki krlmayd. Bu saldrganlar, ne ablalarnn ne aabeylerinin
szn dinliyorlard, hatta normale dn salamaktan sorumlu
toplumsal rgtler de dhil hi kimseyi dinlemiyorlard.
SOSRacism[2] tr hibir rgt, aikr sonularnn sadece yorgunluun, ypranmln ve omerta[3] basnnn hanesine yazlabilen
kanserli hcrelerini, bu olaylara bulatramad. Gece yars yaanan bu
vandalizm dizisi, faili mehul saldrlar, bu sessiz ykm politika ile
politik olann arasndaki atla bytt. Drstln koruyan hi
kimse bu kadar bariz bir eyi inkr edemezdi: Bu saldrnn talep ettii
hibir ey yoktu ve mesaj olmayan bir tehdit olduu gibi politik bir
taraf da yoktu. Politikann bu denli kararl bir biimde olumsuzlamasnn kusursuz politik niteliini grmemek iin insann 30 yldr
devam eden otonom genlik hareketinden tamamen habersiz olmas
gerek. Kanl Haftann[4] sonunda Paris antlarndan daha fazla saygy
hak etmeyen ve bunun da farknda olan bir toplumun deerli biblolarn
kayp ocuklar misali ayaklarmzn altna alp ezdik.
Bugnk duruma toplumsal zmler retilemeyecek. Birincisi,
nk sosyal ortamlarn, kurumlarn ve tezat yaplarak toplum diye
adlandrlan tekil baloncuklarn belli belirsiz toplannda bir tutarllk
yoktur. kincisi, artk ortak deneyimin ortak bir dili yok. Eer ortak bir
dilimiz yoksa serveti de paylaamayz. Fransz htilalini gerekletirmek Aydnlanma konusunda mcadeleyle dolu bir yarm asra;

7/149

heybetli refah devletini kurmak ise alma konusunda mcadeleyle

dolu bir asra mal oldu. Mcadele yeni dzenin ifadesini bulduu bir
lisan yaratt ama gnmzde durum hi de byle deil. u anda
Avrupa, gizlice indirim maazalarnda alveri yapan iflas etmi bir
ktaya dnm durumda ve eer seyahat etmek istiyorsa ucuz havayolu irketlerine muhta. Toplumsal terimlerle ifade edilebilecek hibir
sorun zm kabul etmiyor. Emekli maalar, i gvenlii,
gen nfus ve gen nfusun rettii iddet gibi sorunlar, sadece bir
sre iin ertelenebilirler: Bu gibi terimlerin stn rtt meselelere,
daha ileri boyutta bir huzursuzlua yol amamalar iin polisiye yntemlerle mdahale edildii mddete. Hibir ey asgari cret
karlnda emeklilerin kn temizlemeyi ekici hale getiremez. Su
dnyasn yerleri temizlemekten daha az aalayc bulup daha ok getirisi olduunu dnen insanlar, silahlarn teslim etmeyeceklerdir ve
de hibir hapishane onlara toplumu sevmeyi retemez. Maalarndaki
kesinti emekliler srsnn umutsuz zevk arayn baltalayp onlar
endieye sevk edecek ve genler arasnda giderek daha da yaygnlaan
almann reddi ile ilgili kendi aralarnda telal telal konuacaklardr. Ve en nihayetinde, ayaklanma benzeri bir eyin hemen ertesinde
bahedilen hibir garantilenmi gelir yeni bir Yeni Grn[5] (New
Deal) yeni bir anlamann ve de yeni bir barn temellerini atamayacak. Bunu salayacak toplumsal hissiyat oktan buharlap gitti.
Bavurulan zm yollarndan biri olan, hibir ey olmayacandan
emin olmak iin bask oluturma yntemi, blgelerdeki polis denetimiyle birlikte giderek younlaacaktr. Polisin de sonradan dorulad
zere, geen 14 Temmuzda Seine-Saint-Denis[6] zerinde uan insansz hava arac, gelecekle ilgili bize bulank hmanist tahminlerden
ok daha net bir fikir veriyor. Uan silahsz olduuna bizi temin etmekte gsterdikleri zen, tepe taklak gittiimiz bu yol konusunda bize
ak seik iaretler veriyor. Blgeler, giri klarn daha da kstland alanlara blnecektir. Problemli mahallelerin etrafna ina
edilen otoyollar, buralar orta snfn yaad blgelerden ayrd iin

8/149

zaten grnmez duvarlar olumu durumda. Cumhuriyetin savunucular ne dnrlerse dnsnler, mahallelerin bizzat mahalleli
tarafndan denetimi, herkesin malumu olan gayet etkili bir yntemdir.
lkenin tamamen metropole dnm blgeleri olarak ehirlerin ana
merkezleri, her zamankinden daha akgz, daha akll ve daha gz
alc bir yapskmle birlikte bolluk iinde yaamlarna devam
edecekler. Giderek daha utanmazca bir hukuki koruma emsiyesinin
altnda BAC[7] devriyelerinin ve zel gvenlik irketlerinin (bir anlamda paramiliter birimlerin) says artarken, gezegeni l l neonlarla
aydnlatmaya devam edecekler.
Gnmzn bu bariz kmaz, her yerde kendini gsteriyor, her yerde
inkr ediliyor. Bir sonuca varmaktan zellikle kanan uzmanlk terimleriyle konuan psikolog, sosyolog ve edebiyatlarn bu meseleye
gsterdii ilginin sonu gelmeyecektir. Birlikte var olma halinin
yaknda ortadan kalkaca, karar verme vaktinin yaklatn bilmek
iin gnmzn arklarn dinlemek yeterli. Bir yanda Mafia K1
Fryn[8] sava ilan niteliindeki arklar, br yanda kk burjuvann ruhsal durumunu kl krk yararak tahlil eden sama sapan altfolk arklar.
Bu kitap hayali bir kolektif adna imzaland. Kitaba katkda bulunan
kiiler kitabn yazarlar deildir. Gnmzn klielerini biraz hizaya
sokmak, meyhane masalarnda ve yatak odalarnn kapal kaplar ardnda homurtular yaratmak onlar zaten yeterince memnun etmitir.
Tek yaptklar, her yerde bastrlan, bastrldklar iin de hastaneleri
akl hastalar ve gzlerimizi acyla dolduran birka nemli hakikati gn
na karmaktan ibaret. Zamanmzn ktipleri olma grevini stlendiler. Mant salam bir ekilde hayata geirmenin devrime kap
amas, radikal koullarn kendine has bir zelliidir. Yapmamz
gereken gzlerimizin nnde cereyan eden olaylar dile getirmek,
sonular karmaktan korkmamaktr.

Birinci Halka
Neysem Oyum
Neysem oyum. Pazarlamacln dnyaya en son sunduu ey bu,
reklamcln geliimindeki son aama, btn farkl olma tavsiyelerinin, kendin ollarn ve Pepsi ile-rin ok tesinde bir sylem. u an
bulunduumuz yere gelmemiz, ben=benin katksz totolojisine
ulamamz iin kafa yoruldu yllar boyu. Adam jimnastik salonunda
aynann karsna gemi kou bandnn zerinde yryor. Kadn akll
arabasnn direksiyonuna gemi iten dnyor. Acaba yollar kesiecek mi?
Neysem oyum. Bedenim bana ait. Ben benim, sen de sen ama yanl giden bir eyler var. Kitlesel kiiselleme. Btn koullarn bireysellemesi: hayatn, iin ve de sefaletin. Yaygn izofreni. Azm depresyon. Ufack paranoyak paralar halinde atomlama. Temasn histeriye yol amas. Kendim olmak istedike daha byk bir boluk
hissediyorum. Kendimi ifade ettike iim daha da boalyor. Kendi
peimden kotuka daha da yorgun dyorum. Kendimize skc bir
gie filmi muamelesi yapyoruz. Tuhaf bir alverite kendi kendimizin
temsilcisine, neticede bir uzvumuz kesilmi hissi veren bir kiiselletirmenin kefillerine dnmz. Az ok gizli bir beceriksizlikle iflas
noktasna varncaya dek kendimizi salama alyoruz.
Bu arada, idare ediyorum. Bir ben, benim bloum, benim dairem
aray, en son moda er p, iliki dramlar, kim kimi sikiyor... Bene
tutunmak artk hangi protezleri gerektiriyorsa! Eer toplum bu kadar
soyutlamadan ibaret hale gelmesiydi, grnmeye devam etmemi
salayan bir varolusal koltuk denekleri, kimliimin bedeli olarak stlendiim bamllklar kmesi anlamna karlk gelirdi. Engelliler
yarnn rnek vatandalardr. Onlar istismar eden derneklerin

10/149

engelliler iin asgari cret denmesini talep etmesi bir ngrden

yoksun deil.
Sada solda srekli duyduumuz adam ol buyruu, bu toplumu
gerekli klan hastalkl durumun srmesini salyor. Gl ol emri, tam
da kendisini srdren bir zayflk retiyor. te bu yzden her ey, hatta
alma ve ak bile, iyiletirici bir nitelik tayormu gibi grnyor.
Btn bu karlkl sylediimiz ne var ne yok? laflar, birbirinin
ateini len hastalardan olumu bir toplum olduumuz izlenimini
veriyor. Toplumsallk artk duvarlardaki binlerce oyuktan ve
snlabilecek binlerce snaktan oluan bir ey. Dardaki sert
souktan daha iyi olduu kesin. Isnma bahanesinden baka bir ey olmad iin her eyin sahte olduu bir yer. Hep birlikte sessizce
titremekle fazlaca megul olduumuzdan hibir eyin olmayaca bir
yer. Yakn bir zamanda bu toplum, sadece hayali bir iyileme uruna
aba sarf eden tm sosyal atomlarnn gerginliiyle bir arada tutulabilecek. Akmayan gzyalarnn devasa baraj sayesinde trbinleri
altran, her daim tama eiinde bir elektrik santrali bu toplum.
NEYSEM OYUM. Tahakkmn bundan daha ma-sum tnl bir
slogan olmamt hi. Benliin daimi bir bozulma halinde, kronik bir
kmek-zerelik halinde tu- tulmas, gnmzdeki dzenin en iyi
korunan srrdr. Za-yf, morali bozuk, kabahati kendinde arayan, sanal
benlik, retimdeki hi bitmeyen yeniliklerin, hzla modas geen teknolojilerin, srekli altst olan toplumsal normlarn ve genellemi esnekliin temelde gereksinim duyduu sonsuz uyum salama
yeteneine sahip olan znedir. O ayn zamanda doymak bilmez bir
tketicidir ve elikiye bakn ki asli larva haline dnebilmek amacyla
en kytrk projele-re azim ve istekle kendisini dahil eden, ama sonra
asli larva haline dnen en retken ben de Odur.
O halde NEYM BEN? ocukluundan beri stn, kokularn,
yklerin, seslerin, duygularn, tekerlemelerin, cisimlerin, iaretlerin,
fikirlerin, izlenimlerin, baklarn, ar- klarn ve yiyeceklerin meydana

11/149

getirdii akla i ieyim. BEN neyim? Mekna, ilelere, atalarma,

arkadalarma, sevdiklerime, olaylara, dillere, anlara, kesinlikle ben
olmayan her eye her ynden balym. Beni dnyaya balayan her
ey, beni ben yapan balantlar, beni meydana getiren unsurlar bana bir
kimlik, karlp gsterilecek bir ey vermezler; belli zaman ve yerlerde
BEN diyen varl douran tekil, ortak, yaayan bir varolu verirler
bana. Uyumsuzluk duygusu benliin srekliliine duyduumuz aptalca
inancn ve bizi biz yapan eylere yeterli zeni gstermememizin basit
bir sonucudur.
Reebokn, anghaydaki bir gkdelenin tepesine kondurulmu
NEYSEM OYUM slogann grmek insann ban dndryor.
Bat her yere en sk bavurduu Truva atn yerletiriyor: benlik ile
dnya, birey ile grup, ballk ile zgrlk arasndaki ldrtan eliki.
zgrlk, balarmz koparma durumu deil, balarmz zerinde
deiiklikler yapmak ynndeki pratik kapasitemizdir. Aile yalnzca
sakatlayan mekanizmasn deitirmeye almaktan vazgeenler veya
bunu nasl deitireceklerini bilmeyenler iin cehennemdir. nsann
kendi kklerinden kur- tulma zgrl hayali bir zgrlk olmaktan
teye geememitir. Bizi gl klan ve bir arada tutan o ok nemli
eyi kaybetmeksizin kendimizden kurtulamayz.
NEYSEM OYUM, o halde sadece basit bir yalan, basit bir reklam
kampanyas deildir. Ayn zamanda askeri bir kampanyadr. nsanlar
arasnda var olan her eye, insanlar arasnda fark edilmeden dolamda
kalan her eye, onlar grnmez balarla birbirine balayan her eye,
tamamen yalnzlamamz nleyen her eye, bizi var eden ve de
dnyann her yerinin sadece gelip geilen bir yer, bir elence merkezi
veya yeni kurulmu bir ehir, bir yanyla katksz bir can sknts ve
tutkusuzluktan oluurken dier yandan mthi bir dzenden, sessizlikten, molekler arabalar ve ideal metalarn dnda hibir eyin
hareket etmedii donmu bir boluk grnts ve hissi vermediine
bizleri inandran her eye kar yneltilmi bir sava rtkanldr.

12/149

Eer Fransa saatlik retimde Avrupa ampiyonu olmasayd, bugn

olduu gibi anksiyete haplarnn anavatan, anti-depresan cenneti, nevrozlarn Kbesi de olmayacakt. Hastalk, zihinsel yorgunluk, depresyon tedavi edilmesi gereken bireysel rahatszlk belirtileri olarak grlebilir. Btn bunlar sadece var olan dzenin devamna, aptalca normlar
kuzu kuzu kabullenmeme ve koltuk deneklerimin modernize edilmesine hizmet ediyor. Bunlar, bir yandan benim uyumlu, itaatkr ve retici
eilimlerimi seiyor dier yandan da hissettirmeden benden ayklanmas gereken eylerin ne olduunu belirliyor. Deimek iin asla ge
deildir, biliyorsun. Ama benlik varsaymnda baarszlklarm bir
ykma da neden olabilir. Sonra da, bugnk savata direni eylemine
dnebilirler. Bizi normalletirip sakatlamak iin kurulan tuzaklara
kar bir isyan, bir g halini alabilirler. Benlik dedikleri, i
dnyamzdaki kriz yaayan bir ey deil; srtmza damgasn vurmak
istedikleri biimdir. Aslnda hepimiz baka yaratklar arasnda birer
yaratk, benzerlikler arasnda tekillikler, dnyann bedenini oluturan
canl bedenlerken, kendimizi keskin bir ekilde tanmlanan, tek bana,
nitelikler erevesinde deer biilebilir, kontrol mmkn eyler haline
getirmemizi istiyorlar. ocukluumuzdan beri bize sylene gelen eyin
aksine, zek uyum salamay bilmek anlamna gelmiyor ama yle bir
zek tr varsa bile bu kleliin zeksdr. Bizi kleletirmeyi
hedefleyenlerin bak asna gre, tek uyum salayamaymz, bitkinliimiz sadece sorun. Uyum salayamaymz ve bitkinliimiz aslnda
bize yeni su ortaklklar iin bir balang, bir buluma noktas iaret
ediyor. Tm tahrip edilmiliklerine ramen bu toplumun kendi
amalar dorultusunda oluturduu btn hayal rn eylerden ok
daha paylama ak bir manzara ortaya koyarlar.
Depresyonda falan deiliz; grevdeyiz. Kendi kendilerini idare etmeyi
reddedenler iin depresyon bir hal deil, politik ayrmaya doru
giden bir geit, vazgeme, dar adm atmadr. O noktadan itibaren ila tedavisi ve polis, uzlamann tek yoludur. Tam da bu yzden
bugnk toplum hiperaktif ocuklarn Ritalin[9] almaya zorlamakta,

13/149

insanlar hayat boyu ilaca baml klmakta hi tereddt etmiyor ve

yine bu yzden yandaki ocuklarda bile davran bozukluu bulgulanabildiini iddia ediyor. nk benlik varsaym her yerde atrdamaya balad.

kinci Halka
Elence Olmazsa Olmaz
Bir htiyatr
On be yandaki bir ocua kar olaanst hal ilan eden bir devlet.
Bir futbol takm araclyla gmen alan bir devlet. Hastane
yatanda saldrya kurban gitmekten ikyet eden bir polis. Aa ev
yapmna kar emir karan bir amir. Chellesde bir atari salonunu
yakmakla sulanan on yanda iki ocuk. amz kimsenin farknda
bile olmad baz durumsal samalklar konusunda ok baarl. Gerek u ki haber medyasnn alamakl, onursuz tonu bu haber balklarna elik edecek kahkaha patlamasn bastrmakta zorlanyor.
Kahkaha atmak, haber yorumcularnn yapmack bir tavrla ortaya
koyduu btn bu ciddi sorunlar karsnda verilecek tek doru
yant. lerinde en sradann ele alalm: Gmen sorunu diye bir ey
yok. Zaten gnmzde kim doup byd yerde kalyor ki? Kim
yaad yerde alyor ki? Kim atalarn yaad yerde yayor ki?
amzn ocuklar anne-babalarna m yoksa televizyona m ait? Gerek u ki btn aidiyetlerimizden btnyle koparlm durumdayz.
Artk hibir yere ait deiliz. Sonu ise, yeni bir turizm dknlnn
yan sra inkr edilemez bir strap. Tarihimiz bir smrler, gler,
savalar, srgnler ve her trl kkn yok edilii tarihi. Bizi bu
dnyada bir yabanc, kendi ailemiz iinde bir konuk durumuna dren
her eyin hikyesi bu. Eitimle dillerimize, TV yarmalaryla
arklarmza, kitlesel pornografiyle bedenlerimize, polis araclyla
ehirlerimize ve cretli emek yoluyla arkadalarmza el konuldu.
Fransada buna bir de kkleri ok eskilere dayanan acmasz bir bireyselletirme gayretlerini eklemek gerek. Bu bireyselletirme, ok gen
yalardan balayarak halkn blen, disiplin altna sokan, kyaslayan,
snflara ayran; elinden kurtulmaya alan btn dayanma

15/149

biimlerini vatandalk -saf, hayali bir Cumhuriyete aitlik hissidnda geride hibir ey brakmayncaya kadar igdsel zalimlikle
ezen bir devlet gc vastasyla gerekletirilir. Franszlar dier
uluslardan ok daha fazla mlkszletirmeye tabii tutulmulardr.
Yabanclara kar duyduklar nefret aslnda bir yabanc olarak
kendilerine olan nefretlerinin bir parasdr. Sitelere[10] kar hissettii kskanlk ve korku karm duygu, kaybettii eylerden tr hissettii hncn davurumundan baka bir ey deildir. Sorunlu diye
nitelenen bu mahallelerde var olmaya devam eden bir para komnal
hayat, bir takm insani ilikileri, devletin gdmnde olmayan bir
miktar dayanmay, gayri resmi ekonomiyi, kendi kendilerini rgtleyen insanlarn elinden hl alnamam rgtll kskanmaktan
kendilerini alamazlar. yle bir zavalllk noktasna eritik ki gmenleri ve grnmlerinden yabanc olduu anlalan insanlar lanetlemek
Fransz gibi hissetmenin artk tek yolu oldu. Bu lkede, gmenler ok
ilgin bir hkimiyet alan ykleniyor: Burada olmasalar Franszlar var
olmaya devam edemeyebilir.
Fransa okullarn eseri. Aksi iddia bile edilemez. Herkesin hayatnn
dnm noktas olarak bakolarya[11] snavn hatrlad son derece eitsel bir lkede yayoruz. yle ki emekli insanlar size, ta krk sene
nce, bilmem ne snavnda baarsz olduklar iin hayatlarnn ve kariyerlerinin nasl mahvolduunu anlatr. Bir buuk asrdr ulusal eitim
sistemi teki lkelerden ok daha ileri dzeyde devlet tarafndan
yaplandrlan znellik tr yaratyor. Eit koullarda balayan
yarmaya katlmay kabul eden insanlar yaratyor. Tpk yarmalarda
olduu gibi becerilerine gre dllendirilecekleri beklentisinde olan.
Bir ey almadan nce daima izin isteyen insanlar yaratyor. Kltrel
deerlere ve kurallara sessizce boyun een ve en yksek notlar alan
tipler yaratyor. Eletirel zihniyete sahip byk aydnlara ballklar ve
kapitalizmi reddedilerinin zerinde bile bu okul sevgisinin damgas
vardr. Eitim kurumlarnn gerileyiiyle birlikte gn be gn devlet
tarafndan ina edilen znellik paralanmaktadr. Yirmi yldan daha

16/149

uzun bir sredir sokak eitimi ve sokak kltrnn yeniden ortaya

kp Cumhuriyetin okullar ve onun kartondan kltryle yarr duruma gelmesi Fransz evrenselliinin son zamanlarda maruz kald en
byk travmadr. Bu noktada ar sala en zehirli sol arasnda hibir
fark yok. Jules Ferry ismi bile -Paris Komnnn ezilmesi srasnda
Thiersin[12] bakan ve smrgeciliin teorisyeni- bu kurumu pheli
hale getirmeye yeter.[13]
Citizens vigilance commiteee[14] yesi bir retmenin okullarnn
yakln anlatmak zere akam haberlerine ktn gren herkes,
ocukluunda kendisinin de ayn eyi yapmay nasl hayal ettiini
hatrlamtr. Ne zaman solcu bir entelektelin sokaktan gelip geenlere sataan, dkknlar soyup arabalar yakan ve evik kuvvet polisleriyle kedi kpek gibi oynayan ocuk etelerinin barbarlndan dem
vurduunu duysak, 50lerde greaserlar[15] ya da daha da iyisi Belle
Epoque filmindeki apailer iin neler sylendiini hatrlarz.
Apailer szc, diye yazyor bir yarg 1907de Seine Tribunalda
son birka yldr btn tehlikeli kiiler, toplum dmanlar, yersiz
yurtsuzlar, sorumluklarndan kaanlar adlandrmak iin kullanlyor ve
bu kiiler her tr arsz meydan okumaya, kiilere ve mallarna her trl
saldrya hazr biimde bekliyorlar. ten kaan, adlarn oturduklar
mahallerden alan ve polisle kar koyan bu genler iyi ve bireysellemi Franszlarn kbusu: Bir Franszn yz evirdii her eyi
sahiplenip onun asla tadamayaca her trl zevki tadyorlar. Kendisini
iyi hissettii iin ark syleyen bir ocuun Ortal ayaa kaldracaksn, denilip susturulduu, eitimin idi edicilii sayesinde her
yanmz terbiyeli alanlarn doldurduu bir lkede varolmann kstah bir yan var. Mesrinein[16] etrafnda oluan havann esas nedeni
drstl ve cesareti deil, bizim almamz gereken intikamlar alma
iini stlenmi olmasyd. Daha dorusu, tereddt edip srekli ertelemek yerine dorudan doruya almamz gereken intikamlar. nk
binlerce gizli kapakl yntemle, her trl karalayc sz, minik kindar

17/149

ifadeleri ve zehirli nezaketleriyle, Franszlarn boyun eerek kendilerini ezdirmenin intikamn srekli biimde ve de herkesten almaya
devam ettiine phe yok. Hemen memur bey! edasn brakp Sikmiim
polisi! safhasna geme vaktidir. Bu balamda, kimi etelerin ak dmanl, pek o kadar bastrlmayan bir sesle bu zehirli atmosferi,
rmlk ruhunu, lkeyi yerle bir edecek kurtarc ykm arzusunu
ortaya koyuyor.
Orta yerinde yaadmz bu yabanclar kalabaln toplum diye
nitelemek kavram yle bir gasp etmektir ki bir asrdr ekmek ve su
kadar ihtiya duyduklar halde sosyologlar bile artk kullanp kullanmamakta tereddt ettikleri bu kavram gasp etmektedir. imdilerde
sanal yalnzlklar arasndaki ilikiyi ve de mesai arkada, balant,
ahbap, tandk veya flrt gibi balklar altnda kurulan zayf
etkileim biimlerini tanmlamak iin a imgesini tercih ediyorlar.
Bu tr alar kimi zaman iyice skyor, kodlarn dnda hibir eyin
paylalmad ve srekli yenileri oluturulan yeni kimliklerin
tketilmesi dnda hibir bir eyin yaplmad ortamlar haline
geliyor.
Bugnk toplumsal ilikilerde can ekien her eyin detayna inmek
vakit kayb olur. Ailenin, ift olmann geri dndn sylyorlar.
Ama geri gelen aile ile giden aile ayn deil. Ailenin dn,
maskeledii hakim ayrmann, bu maskeli baloda dt u anki
vaziyetin derinletirilmesinden baka bir ey deil. Zoraki
glmsemeler, herkesin rol yaptn grmenin tatszl, sanki masann zerinde bir ceset varm duygusu ve de herkesin hibir ey yokmu gibi davranma gayretleriyle birlikte aile toplantlarndaki hzn
dozajnn her geen yl biraz daha arttna herkes tanktr. Flrtten
boanmaya, birlikte yaamaktan vey ailelere, mutsuz ekirdek ailenin
anlamszlnn herkes farknda ama ondan vazgemenin daha byk
mutsuzluk vermesinden korkuyormu gibi grnyorlar. Aile
gnmzde dayan ataerkilliiyle ve annenin boucu basksyla kendisini ifade etmekten ok; her eyin tandk olduu huzurlu anlarn

18/149

keyifli bamllna kendini ocuksu bir braktr; dnya yklsa

umurunda olmama halidir. Kendine yeterli olmann, kendine bir
patron bulmak anlamnda kullanlan ho bir tabir olduu bir dnyadr
bu. imizde tutkuyla yanan ne varsa yok etmek iin biyolojik ailenin
yaknl bahanesini kullanmak; bizi yetitirdikleri mazeretini ne
srerek ocukluumuzun ciddiyet ieren her eyinden olduu gibi
yetikin olma ansndan da bizleri uzaklatrmak istiyorlar. Kendimizi
bu tr bir anmaya kar korumak zorundayz.
ift olmak bu mthi toplumsal kn son evresi, insanlk lnn
ortasndaki bir vahadr. Bugnn toplumsal ilikilerinin bariz ekilde
ortadan kaldrd scaklk, sadelik, drstlk, oyunsuz ve seyircisiz bir
hayat gibi eylerin arayyla, mahremiyet emsiyesi altnda ilikilere
yneliyoruz. Ama romantizmin bys ortadan kalktnda, mahremiyet rlplak kalyor ortada: Zaten mahremiyetin kendisi toplumsal
bir uydurmadr, albenili dergilerin ve psikolojinin diliyle konuur;
dier her ey gibi, bulant verecek kadar stratejilerle ykldr. Artk bu
alan da dier alanlar gibi yozlar ve orada da drstlk adna bir ey
kalmaz; buraya da yalanlar ve yabanclama kanunlar hkim olur. Biri
ans eseri bu gerei kefettiinde, tam da ift olmann doasyla
elien bir paylam kendini dayatr. Varlklarn birbirini sevmesini
salayan ey, ayn zamanda onlar sevilebilir klan eydir. Ve bu da ikikiilik-otizm topyasn darmadan etmektedir.
Aslnda btn bu toplumsal formlarn zl bir ans. Yeni dzenleme ve ball ieren lgnca, geni apl deneylerimiz iin ideal bir
durum. nl ebeveyn istifas bizleri, abucak olgunlamamz gerektiren dnyayla ve de yaklamakta olan sevgili ayaklanmann belirtileriyle yzlemeye zorluyor. Bugn, iftin lmyle birlikte sorun yaratc ortak duygulanm biimlerinin douuna tank olu- yoruz, seks
artk tmden tketildi, erkeklik ve kadnlk gve yenii giysilerle cirit
atyor, otuz yldr ard arkas kesilmeyen pornografik yenilikler snrlar
amann ve zgrlemenin ekiciliini artk tmyle tketti. Devletin
mda- halesine kar ingene kamplar kadar direngen, ilikilerin

19/149

olmazsa olmaz bir politik dayanmay reteceimize inanyoruz.

Akrabalarn proleterletirilmi kuaklara yapmak zorunda kald bitmez tkenmez yardmlarn, toplumsal altst oluu kolaylatracak bir
himaye biimine dnmemesi iin bir neden yok. Otonom oluturmak, bir anda sokaklarda kavga etmeyi, bo evleri igal etmeyi, bir
ite almaktan vazgemeyi, birbirini lgnca sevmeyi, dkkn
yamalamay renmek anlamna gelebilir.

nc Halka
Hayat, Salk ve Ak stikrarszdr. Niye
stisna Olsun?
Fransada i meselesi kadar allak bullak edilmi bir mesele yoktur.
Franszlarla i arasndaki ilikiden daha arpk bir iliki yoktur.
Endlse, Cezayire veya Napoliye gidin. i gerekten kmserler.
Almanyaya, Amerikaya veya Japonyaya gidin. e byk sayg gsterirler. lerin duruma gre deitii doru. Japonyada pek ok
otaku,[17] Almanyada frohe Arbeitslose[18] ve Endlste ikolik var.
Ama bunlar imdilik sadece birer ilginlikten ibaret. Fransada, hiyerari basamaklarn trmanmak iin dizlerimizin zerine keriz ama hi
kafaya takmyormuuz gibi kendimizle bbrlenmekten de geri durmayz. Bamz kayacak vaktimizin olmad i yerimizde saat ona
kadar kalrz ama i yerinin mallarn alp sada solda satmaya veya
daha sonra satmak niyetiyle mallar arabamza doldurup gtrmeye
vicdanmz elvermez. Patronlardan nefret ederiz ama ne pahasna
olursa olsun bir iimiz olsun isteriz. almak bir klelik belirtisi gibi
grlr ama te yandan ilerinin olmas insanlara gurur verir. zetle:
histerinin kusursuz klinik tanm. Nefret ederken seviyor, severken nefret ediyoruz ve kurbann -efendisini- kaybeden histeriklerin yaad
sersemleme ve kafa karkl halini hepimiz biliriz. ou kez de bunu
atlatamazlar. Bu arada iten atlm yneticiler Seine nehri kys boyunca uzanan Kzl Ha barnaklarna cep telefonlaryla kamp kuruyor.
Art arda gelen hkmetlerin istihdam mcadelesi verdiklerini iddia
edip isizlie kar sava ilan etmelerinin temelinde bu nevroz vardr.
i Bulma Kurumu isiz saysn iki milyonun altna gstermek iin
srekli istatistiklerle oynuyor, bu arada sosyal yardm ekleri ve zehir
tacirliinin her an ortaya kabilecek toplumsal bir patlama olaslna
kar tek garanti olduunu Fransa Devleti bile kabul ediyor. i

21/149

masalnn korunmas hem Fransann ekonomisinin ruhu, hem de

lkenin siyasi istikrar iin zorunludur.
Hi umurumuzda olmad iin kusura bakmayn.
Biz bu masalla uyutulmadan da keyfi gayet yerinde olan bir nesle aidiz. yle bir nesil ki i yerindeki haklar yle dursun, i hakkna ya da
emeklilie bile bel balamyor. Marjinal solun en ileri unsurlarnn
teoriletirmekten holand gibi istikrarsz bile deillerdir, nk
istikrarsz olmak yine de kendini i alanyla, yani o alann rmesiyle
iliki halinde tanmlamak demektir. Bir ekilde para elde etmenin
gerekliliini kabul ediyoruz, nk gnmzde onsuz yaamann
imkn yok. Fakat almann gerekli olduunu reddediyoruz. Ve de
artk almyoruz. Zamanmz istediimiz gibi kullanyoruz. bizim
var olma alanmz deildir, urayp getiimiz bir yerdir. Kinik insanlar deiliz, sadece aldatlmak istemiyoruz. Tm o motivasyon, kalite,
kiisel geliim nutuklar bir kulamzdan girip br kulamzdan kt iin personel mdrlerinin cann skarz. konusunda hayal
krklna uradmz, ebeveynlerimizin sunduklarnn hakknn verilmediini, i dnyasnn onlar erken salverdiini sylyorlar. Yalan
sylyorlar. Hayal krklna uramak iin nce bir beklentinin olmas
gerek. Bizim ile ilgili hibir beklentimiz olmad: Biz onun gemite
ve imdi neye hizmet ettiini, rahatlk derecesi deien aptalca bir oyun olduunu biliyoruz. Ailemizi, en azndan bu sylenenlere inananlar
dndmzde tek zntmz, bu tuzaa dm olmalardr.
meselesinin yaratt duygusal kafa karkl yle de aklanabilir: i kavramnn birbiriyle zt iki farkl boyutu olmutur: Smr boyutu ve katlm boyutu. Art deere zel ve toplumsal dzeyde el konulmasyla kolektif ve bireysel emek gcnn smrs; retim evreninde
ibirlii yapan kiileri birbirleriyle balayan ilikiler araclyla ortak
abaya katlm. Hem katlm boyutunu inkr eden Marksist retoriin
hem de smr boyutunu inkr eden iletmeci retoriinin ortaya koyduu i kavramnda, iilerin kaytszlnn nedeni aklanrken bu iki

22/149

boyut en nihayetinde bilerek ve isteyerek arptlr. Yaptmz ie

kar bizi yabanclatracak lde utan verici ama ayn zamanda bizim bir paramz olacak kadar da sevip hayranlk duyduumuz ile
ilikinin ok anlamll bu noktada devreye girer. Felaket zaten olup
bitti: Felaket yok edilmesi, kk kaznmas gereken her eyde, iin var
olmann tek yolu olmasnda yatyor. in kendisinin verdii dehet asrlardr i olmayan her eyin, insanlarn mahallesine ve zanaatna,
kyne, mcadeleye, akrabala ainalnn; yaanlan yerle kurulan
baa, insanlara, mevsimlere, eyleme ve konuma biimine duyduu
balln dzenli olarak tahrip edilmesinin verdii dehetten daha az.
te bugnn paradoksu da burada yatyor: varolmann dier btn
ynleri karsnda mutlak bir zafer kazand, ama ayn srete iiler lzumsuzlat. Verimlilik, fason retim, makineleme, otomasyon ve
dijital retimdeki art, herhangi bir rnn imalatnda canl emee
duyulan gereksinimi neredeyse yok edecek lde bir geliim gstermekte. Elence, tketim, bo zaman gibi kavramlarn, aslnda
dikkatimizi baka ynlere ekmesi gereken eylerin eksikliinin altn
izdii, isiz bir ii topluluunun paradoksunu yayoruz. Bir asrdr
iddet ieren grevleriyle mehur Carmauxdaki maden, u anda Cape
Decoueverle elence merkezine dntrlm durumda. O artk
turistler iin metan gaz patlamalarnn simlasyonunun gsterildii bir
Maden Mzesi klnda, bisiklet ve kaykaya binmek iin kullanlan
ok katl bir elence merkezi.
, irketlerde giderek belirgin bir biimde yksek vasf gerektiren
aratrma, dnce, kontrol, koordinasyon ve sibernetik yeni retim
sreleri iin gerekli btn bilgiyi yayan iletiim birimleri ile bu
srelerin bakm ve gzetim gibi vasf gerektirmeyen birimler olarak
belli bal ksmlara ayrlm durumda. lk grupta alan kiilerini
says azdr ve de kazanlar ok yksektir; bu yzden gptayla baklan
bu aznlk, pozisyonlarn kaybetmemek iin her eyi yapmaya hazrdr.
Kaybetme endiesiyle ilerine drt elle sarlrlar. Yneticiler, bilim insanlar, lobiciler, aratrmaclar, programclar, gelitiriciler,

23/149

danmanlar ve mhendisler, abartsz bir ekilde, gece gndz hi durmadan alrlar. Cinsel hayatlar bile retkenliklerini artrmaya hizmet
eder. Bir nsan Kaynaklar filozofu yle diyor: En yaratc iler ok
sayda yakn ilikiyle bir arada yryenlerdir. Daimler-Benzin insan
kaynaklar yneticilerinden biri onu doruluyor: ortaklar iletme
sermayesinin nemli bir parasdr. [] Motivasyonlar, becerileri,
yenilik yapma kapasiteleri ve mteri ihtiyalarna odaklanmalar yeniliki hizmetlerin hammaddesini oluturur. [] Davranlar, toplumsal
ve duygusal yeterlilikleri yaptklar iin deerlendirilmesinde giderek
daha nemli olur. Artk bunlar alma saatlerinin uzunluuyla deil,
yakalanan hedefler ve elde edilen sonularn niteliiyle deerlendirilecektir. Onlar giriimcidir.
Otomasyona devredilemeyen bir dizi grev, makineler yapamad
iin yal birinin yapt ambar memurluu, depo sorumluluu, montaj
iilii, sezonluk iilik vb. bir takm iler belirsiz iler grubunu
oluturuyor. Bu esnek, bir grevden dierine gnderilen ve hibir grevde uzun sre kalamayan tanm belirsiz igc artk bir araya gelip
g bile oluturmaz. nk retim srecinin eperine itilmilerdir,
makinelememi alanlarda oluan boluklar doldurmak iin istihdam
edilenler, adeta atlaklar arasnda un ufak edilmilerdir. Geici iilik
artk ii olmayan, satacak yer bulduu srece satt becerileri dnda
meslei kalmayan ve de ii el altnda bulunmak olan iiliin tanm
haline gelmitir.
Makinelerin ilemesi iin etkili ve gerekli olan bu i gcnn kenarlarnda, retimin aknda son derece gerekli olan ama baka da bir ie
yaramayan, baboluu yznden makineyi sabote etme riski
barndran, fazlalk haline gelmi ve de gittike byyen bir ounluk
mevcut. Bu genel dalma tehdidi mevcut retim sisteminin akln yerinden uratacak bir hortlaktr. Herkes neden i? sorusuna eskiden
sosyal yardm alan u adamla ayn yant vermiyor: Kendi iyiliim
iin. Kendime bir megale yaratmak iin. te tam da bu baboluu
gayet iyi kullanmamz gibi ciddi bir riskle kar karyalar. Hareket

24/149

halindeki bu nfusu bir ekilde oyalayacak eyler bulunmal. Ama

bugne kadar cretten daha disipline edici bir yntem bulamadlar.
Toplumsal kazanmlar tek tek yok etmek de zaten bu yzden o
kadar nemli. Bylece en memnuniyetsizler bile, yani bir tek alktan
lmek veya soluu hapiste almak seenekleriyle yz yze kaldnda
teslim olacaklar yeniden cretli emein kollarna atlacaklardr.
Temizlik, yeme-ime, masaj, evde bakm, fahielik, zel dersler, terapi,
psikolojik yardm vb. bireysel hizmetlerde filizlenen kle ticareti
devam etmeli. Gvenlik, temizlik, kontrol ve kltr standartlarn
devaml ykselii ve modann son srat geri dnm, bu tr hizmetlere gereksinimi ortaya karacak her ey buna elik eder. Rouende
artk sokakta bekleyip size park fiinizi getiren ve yamur yadnda
size emsiye kiralayan bir insan otopark sayacmz var.
dzeni dnyann da dzeniydi. Bu dzenin yklnn kantlar
sonradan neyin geleceinden korkanlar iin fel edicidir. Gnmzde
i, mal retiminin ekonomik gerekliliinden ok, retici ve tketiciler
retmenin, i dzenini mmkn mertebe korumann politik zorunluluuna baldr. retimin artk herhangi bir ama tamad bir
toplumda kendi kendini retmek en nde gelen meguliyet haline geliyor: Dkknn mahkeme kararyla tahliye etmek zorunda kalp aresizlikten ekiciyle kendi kendini dvp testeresiyle kendini kesmeye
kalkan bir marangoz rneindeki gibi. grmelerinde glmsemeye
alan, ekiciliklerini artrmak iin dilerini beyazlatan, irket ruhunu
gelitirmek iin gece kulplerine giden, kariyerini ilerletmek iin ngilizce renen, merdivenleri hzla trmanmak iin boanan veya evlenen,
atmalar ynetme becerilerini gelitirmek iin liderlik ve kiisel
geliim kurslar alan nice gen var. Gerek bir kiisel geliim diyor,
bir guru daha yksek dzeyde bir duygusal dengeyi, ilikilerde
drstl ve akl, entelektel odaklanmada keskinlii ve bunlar
araclyla daha iyi bir ekonomik performans beraberinde getirir.
Elden geldiince doal gzkmeye alt halde ie alnmak iin
sabrszlkla bekleyen kk ve telal kalabalk, mobilite miti

25/149

araclyla i dzenini kurtarma giriiminin sonucudur. Mobilize olmakla i arasnda kurulan iliki faaliyet deil olaslk ilikisidir. Eer
ie alnan kii piercingini karp berbere gidiyor ve kendisini projelerin arasna gmyorsa, kendini iverilebilir klyorsa, dedikleri gibi,
bunun nedeni mobilize olma yeteneini ortaya koymasdr. Mobilite bireyin kendinden bu uzaklamas, bizi biz yapan eylerden bu asgari
kopu, kiinin artk bir alma arac olarak ie alnmasyla oluan bu
yabanclk durumudur ve bu noktadan sonra artk bireylerin i
gcnden ziyade kendisini satmas, yapt ie deil olduu eye,
toplumsal kodlarmzn esiz derin bilgisine, iliki kurma becerilerimiz,
glmsememiz ve kendimizi ifade edi eklimize cret denmesi
mmkn hale gelmitir. Toplumsallamann yeni lt budur.
Mobilite almann iki zt kutbunu bir araya getiriyor: Kendi kendimizin smrsne katlyoruz ve de her trl katlmmz smrlyor.
Aslnda zaten patronu, rn kendisi olan kk birer iiz. Kiinin
alp almamas nemli deil. Bu bir balant, beceri ve iletiim
a, yani ksacas insan sermayesi oluturma sorunudur. Kanser, terrizm, deprem, barnma sorunu gibi en ufak bahanelerle gezegeni seferber eden buyruklar, sahne arkasnda gc elinde tutanlarn iin
saltanatn devam ettirme kararlln zetliyor.
Bu yzden mevcut retim aralar, bir yandan maddi ve manevi seferberlii salayp ihtiya kalmayana kadar insan enerjisini emen
devasa bir makinedir, dier yandan yaam itaatkr zneler arasnda
paylatran, btn sorunlu bireyleri, baka trl bir yaam biimi
oluturup bu ekilde makineye direnenleri reddeden bir ayklama makinesidir. Hayaletler diriltilmi, yaayanlar lme terk edilmitir.
Bugnk retim aralarnn politik ilevi tam da budur.
in tesinde ve karsnda rgtlenebilmek, mobilite rejimini
kolektif bir biimde terk etmek, demobilizasyon yoluyla bir gcn ve
disiplinin varln aka ortaya koymak, dizleri zerine km bir
medeniyetin asla balamayaca bir sutur. Ama mevcut dzeni sa
salim atlatmann da tek yolu budur.

Drdnc Halka
Daha Basit, Daha Elenceli,
Daha Hareketli, Daha Gvenli
ehir ve kr ile ilgili, zellikle de ikisi arasnda varsaylan eski
kartlk hakknda yeterince ey duyduk. ster yakndan ister uzaktan
bakn, bizi kuatan dnya hi de yle deil: tek para bir kent giysisi,
biimsiz ve dzensiz; sevimsiz bir alan, sonsuz ve tanmsz; mze benzeri byk merkezler ve doal parklarn, banliylerdeki devasa siteler
ve byk tarmsal projelerin, sanayi alanlar ve parsellerin, oteller ve
trend barlarn kresel boyutta uzan: metropol. Tabii ki Ortaa ve
modern alarda olduu gibi eski alarda da ehirler vard ama metropol diye bir ey yoktu. Metropol her trl blgeyi ieriyor. Corafi
olarak deilse bile i ie gemi iliki alar nedeniyle her eyi bir
arada bulabilirsin.
Bunun nedeni ehrin en sonunda fetiletirilip, tarihleip gzden kaybolmasdr. Lillein fabrikalar konser salonlarna dnt. Le Havren
yeniden ina edilen beton yaps artk UNESCO Dnya Miras alan.
Pekinde Yasak ehri evreleyen hutonglar yklp yerlerini taklitlerine
brakarak turistlere sergilenmek zere biraz teye tandlar. Troyesn
tula binalarnn n cephesini yar ahap yar kagire evirdiler; cepheler bu haliyle Paris Disneylandndaki Viktorya dnemi vitrinlerine benziyor. Eski tarihi merkezler, devrimci ayaklanmalarn gemiteki
yuvalar, gayet akllca metropoln rgtsel emasna entegre ediliyor.
Buralar turizme ve gsterili tketime ayrlm durumda. Sergilerle,
sslerle ve gerektiinde de gle desteklenen birer masalms meta
adas. Noel panayrlarnn[19] bunaltc duygusall hi olmad kadar
ok sayda gvenlik grevlisi ve polisle dengelenir. Denetimin, grmek
isteyen herkese otoriter yzn gstererek kendini bu meta

27/149

manzarasnn iine entegre etmek iin harika yntemleri vardr. Devir

fzyonlarn, muzaklarn,[20] teleskopik polis coplarnn ve pamuk
ekerlerin devri. Ne kadar polis gzetimi o kadar cazibe!
Otantiklik ve onunla kol kola giden kontrol sevdas, ii snfna ait
mahallelerde kolonileen kk burjuvaziye elik ediyor. ehir
merkezlerinden uzaklatrlanlar, banliylerdeki prefabrik evlerinde
yitirdikleri komuluk duygusunu snr blgelerde bulurlar. Yoksullar, arabalar ve gmenleri nlerine katp kovalayan, ona bir dzen
veren, btn bakterilerden kurtulan kk burjuvazi bulmak iin
geldii eyi ortadan kaldryor. Bir ehrin billboardlarndan birindeki
fotorafta bir polis memuruyla p el skyor. Slogan da u: Montauban, temiz ehir.
ehir planclarn (yok ettikleri) ehir hakknda konumaktan men
edip onun yerine kentlilikten konumaya mecbur brakan terbiye, onlar (artk var olmayan) krsal da azlarna almamaya zorlamal.
Yerlerinden sklp atlm, ar almaktan gergin kitlelere, kr manzaras yerine, yok olmaya yz tutmu kylln artk sahnelenmesi
kolay gemii sergileniyor. Bu, her eyin ulusal miras olarak deerlendirildii ya da yeniden yapld arazi zerine bir pazarlama kampanyasdr. Ayn souk boluk her yere, en uzak ve en cra kelere
bile ulayor.
Metropol hem ehrin hem krn e zamanl lmdr. O, krsaldan
kan olduu kadar kentin yaylmasnn da sonucu olarak, alabildiine uzanan bu orta snfn ortasnda, btn kk burjuvalarn buluma noktasdr. Gezegeni camla kaplamak gnmz mimarisinin sinizmine mkemmelen uyan davrantr. Okullar, hastaneler veya medya
merkezleri ayn temann baka baka eitlemeleri: effaflk, tarafszlk
ve ebiimlilik. Bu devasa, bu przsz binalar ilerinde neyin
barndrlacana dair dnme ih- tiyac duyulmakszn tasarlanmtr.
Burada olabilecekleri gibi baka bir yerde de olabilirlerdi. Paristeki
La Dfensete i kuleleri, Lyonda La Part Dieudeki konutlar ya da

28/149

Euralilledeki alveri merkezleri ne iin kullanlacak? Flambant

neuf[21] ifadesi kaderlerini tam anlamyla ifade ediyor. sko bir gezgin, asilerin 1871 ylnn mays aynda, Paristeki Htel de Villei
yakndan sonra atein esiz ekim gcn yle anlatyor: Bu kadar
olaanst bir gzellii hayal bile edemezdim. Harika. Komndeki insanlarn korkun birer haydut olduunu inkr edemem. Ama nasl bir
sanatlktr o yle! Oluturduklar bayaptn farknda bile deillerdi.
[] Akdenizin gk mavisi sularnn kabaryla ykanan Amalfi harabelerini,
Pencaptaki
Tung-hoor
tapnann
harebelerini
grmlm var. Romay ve daha pek ok eyi grdm ama bu gece
gzlerime ekilen ziyafetle kyaslanabilecek hibir ey grmedim.
Metropoln ana yakalanm krsaldan baz izler ve ehre dair kimi
krntlar hl duruyor. Ama szde sorunlu blgelerdeki mahalleleri
canlan etkisi altna ald. Gemite en yaanmaz saylan bu yerlerin
aslnda yaamann bir ekilde hl mmkn olduu yegane yerler kmas bir paradoks. Kaak gecekondular, mobilyayla donatmann ve
dekore etmenin ancak baka bir yere tanmadan hemen nce mmkn
olduu szde lks dairelerden ok daha fazla yaanlas yerlerdir.
Bugnn byk kentleri iinde, gecekondu blgeleri en canl ve
yaanabilir ama ayn zamanda da tabii ki en lmcl alanlar. Buralar
kresel metropoln elektronik dekorunun teki yz. Parisin kuzeyindeki, yzme havuzu avna kan kk burjuvalarn terk ettii konut
kuleler kitlesel isizlik sebebiyle hayata dnd. u anda Quartierdan[22] bile daha ok enerji sayorlar. Sadece atein deil szlerin
de scakln yayyorlar.
2005 Kasmndaki byk yangn, sk sk ileri srld gibi u noktada bir mlkszletirmenin sonucu deildi. Aksine blgeye tam anlamyla sahip klmasyd. nsanlar tepeleri att iin arabalar yakabilir ama bir aydr devam eden isyan srdrebilmek, hem de polisin sk
kontrol altndayken bunu yapabilmek iin, rgtlenmeyi bilmek, su
ortaklklar oluturmak gerekir. Yani blgeyi mkemmelen bilmen,

29/149

ortak bir dile ve dmana sahip olman gerekir. Ate fersah fersah ve
hafta hafta yayld. Yeni alevler en beklenmedik yerlerde ortaya kp
yangn harlad. Fslt gazetelerinin telefonlar gibi dinlemeye alnmasna imkn yoktur.
Metropoller Basra, Mogadiu ve Nablus igallerinde doruk noktasna
km, srekli dk younluklu atmalarn vcut bulduu blgelerdir. Uzun bir sre, ehirler ordularn uzak durduu, ya da gerekirse
kuatt yerler oldu; fakat metropoller savaa son derece uygun yerlerdir. Silahl atmalar sadece onun srekli yeniden dzenlenmesindeki
bir uraktr sadece. Byk devletlerin muharebeleri metropollerin kara
deliklerinde vuku bulan bitmez tkenmez polis kampanyalar gibidir.
ster Burkina Fasoda, Gney Bronxta, Kamagasakide, Chiapasta
ister La Courneuvada olsun. Bu mdahaleler zaferi, dzenin veya
barn yeniden tesisini amalamaz; tam aksine srekli yrrlkte olan
devasa gvenlik operasyonlarn devam ettirmek iin uygulanr. Sava,
artk belirli bir zaman diliminde yaplan bir ey deil, onun yerine asker ve polis tarafndan gvenlii salamak zere yaplan bir dizi mikro
operasyon halinde zamana yaylm durumda.
Asker ve polis birbirine paralel olarak uygun adm evrimleiyor. Bir
kriminoloji uzman, evik kuvvet polisinin kendisini kk gruplar
halinde, daha profesyonel, mobil birimler halinde yeniden organize etmesini istiyor. Disiplin metotlarnn beii olan harp akademileri, kendi
hiyerarik yapsn tekrar gzden geiriyor. Bir NATO subay, emrindeki piyade taburu iin katlmc metodu devreye sokuyor: Katlmc metot, bir hareketin analiz, hazrlk, icra ve deerlendirilmesiyle ilgili olan herkesi iine alr. Plan eitim aamasnda ve de son istihbarata
gre tekrar tekrar gzden geirilir. [] ekibin btnln salama ve
moralini ykseltme konusunda grup planlamasnn zerine yoktur.
Silahl gler metropole kendilerini adapte etmiyor, bilakis onu
retiyorlar. Bu yzden Nablus savandan beri srail askerleri birer i
mimara dntler. Filistinli gerillalar tarafndan, artk kendileri iin

30/149

iyiden iyiye tehlikeli hale gelmi sokaklar terk etmeye zorlanan srail
askerleri, gereinde kullanmak zere duvar ve tavanlarda delikler
aarak kent mimarisinin iinde yatay ve dikey olarak ilerlemeyi
rendiler. srail Savunma Bakanlndan felsefe mezunu bir subay
yle izah ediyor: Dman mekn geleneksel, klasik yntemlerle
deerlendirir ve ben bu deerlendirmeye boyun eip onun tuzana
dmek istemiyorum. [] Onu artmak istiyorum. Savan z budur. Kazanmak zorundaym. [] Bu nedenle duvarlarn iinde hareket
etme yntemini tercih ediyoruz. [] nndeki engeli kemirerek ilerleyen kurtuklar gibi. Kentsel mekan sadece kar karya gelinen alan
deil, ayn zamanda aratr da. Gelecekteki Paris ayaklanmalarnda
pozisyonlarn korunabilmesi iin barikat kurulmu sokaklardaki evleri
ele geirmeyi, evler arasnda geii mmkn klmak iin duvarlarda
delikler amay, saldrya kar kendini savunabilmek amacyla zemin
katlardaki merdivenleri ykp tavanda delik amay, kaplar skp pencereye dayamay, her kat birer taret silahna dntrmeyi tavsiye
eden (tabii asilere) Blanquinin[23] szlerini hatrlyor insan.
Metropol sadece bu kentsel ylma deil, ehir ve kr arasndaki son
arpma alandr. Ayn zamanda canllarn ve eylerin ak, fiber optik alar ve yksek hzl tren hatlar, uydular, video kameralar arasnda
gidip gelen, bu dnyann kendi sonuna doru koar adm gitmesini
salayan bir akntdr. Herkesi seferber etmek, umutsuz hareketiyle
srekli, nne kan her eyi katarak srklemek isteyen bir ak. Enformasyonun sanki dmanm gibi tepemize tepemize indii bir yerdir. Kamaktan baka yapacak bir eyin kalmad, sk geen metro
trenlerini bile beklemenin iyice zorlat bir yer.
Hareket ve iletiim olanaklarnn oalmas ve srekli baka bir
yerde olmann cazibesiyle devaml bir biimde imdiden ve buradan
koparlyoruz. ehirleraras veya banliy trenlerine atladn ya da telefonun ahizesini kaldrdn an oradasn. Hareketliliin bu kadar,
kknden koparlma, yaltlmlk ve srgnln tesinde bir ey

31/149

deil. Kiisel bir alann, tanabilir bir i dnyann da hareketlilii olmasa bu durum katlanlmaz bir hale gelirdi. Kiisel baloncuklar patlamayp etrafta szlyor. Koruyucu bir zrh oluturma sreci ortadan
kalkmyor, sadece daha yeni yeni balyor. Bir tren istasyonundan bir i
yerinin parkna, ticari bir bankaya; bir otelden dierine her yerde bir
yabanclk, bayalk ve neredeyse tandk hibir eyin olmad duygusunu veren sradanlk. Metropollere zg arlk, ite bu belirli ruh
hallerinin bu kaprisli karmnn belirsizce yeniden birletirilmesidir.
Metropollerin merkezleri kendi kendilerinin birer kopyas deildir, bize
kendilerine zg bir atmosfer sunarlar; birini seip tekini reddederek,
farkl tarzlardaki barlar, insanlar, tasarmlar veya ark listeleri arasnda
bir tr varolusal alveri yolcuunun melodisiyle birinden dierine
szlrz. Reklamn bal udur: mp3 alarm varsa kral benim.
Bizi epeevre saran bu tekdzelikle baa kabilmenin tek yolu, ayn
kk evi tekrar tekrar ina eden bir ocuk veya ssz adadaki kendi
tccar dnyasn yeniden reten Robinson Crousoe gibi i dnyamz
srekli yenilemektir. Ama medeniyetin kendisi bizim iin bir ssz ada
ve milyarca insan hep birlikte srekli kysna srkleniyoruz.
Mimarisinin akkan tabiat nedeniyle metropol, bugne kadarki en
krlgan insani dzenlemedir. Kvrak, incelikli ama krlgan. fkeli bir
salgn defetmek iin snrlarn ani bir biimde ve tamamen kapan,
ikmal hatlarnda ani bir kesinti, iletiim noktalarnn rgtl blokaj.
Btn sahne deiiverir, metropole sabah akam musallat olan kym
sahnelerini artk maskeleyebilecek bir ey kalmaz. Kendi knden
kayor olmasayd dnya bu kadar hzl hareket etmezdi.
Metropol kanlmaz arzalarndan a yaps, balant ve devrelerinin
teknolojik altyaps ve merkezsizlemi mimarisi araclyla korunmay hedefler. nternetin nkleer bir saldrdan sonra bile varln
devam ettirebilecei syleniyor. Bir yandan takip sistemleri sayesinde
hibir konteynerin kaybolmadndan, ilemler srasndan tek bir
dolarn alnmadndan ve hibir uaa terristlerin binmediinden
emin olunurken, dier yandan bilgi ak, insanlar ve rnler

32/149

zerindeki srekli kontrol metropoln hareketliliini gvence altna

alr. RFID[24] ipleri, biyometrik pasaportlar ve DNA profilleri sa
olsun.
Ama metropol kendi sonunu getirecek aralar da retiyor. Amerikal
bir gvenlik uzman, Iraktaki yenilginin nedenini gerillalarn yeni
iletiim yntemlerinden ok iyi faydalanabilmesine balyor. ABD
igali Iraka demokrasiden ok sibernetik iletiim alar ihra etti.
Yenilgilerine neden olacak silahlardan birini de kendileriyle birlikte
Iraka getirdiler. Cep telefonlar ve internet balant noktalarnn
saysndaki art, gerillalarn kendi kendilerini rgtlemeleri iin yeni
yeni yntemler gelitirmesinde ve ele geirilmesi zor hedefler haline
gelmesinde etkili oldu.
Her a kendi iinde zayf noktalar barndrr, dolam kesmek ve a
bozmak iin kullanlmas gereken devreleri vardr. Avrupadaki son
byk elektrik kesintisi bunu kantlad: Yksek gerilim kablolarnn
bana gelen olayla birlikte ktann hatr saylr bir ksm karanla
gmld. Metropoln ortasnda bir ayaklanma karmak ve baka
olaslklar devreye sokmak iin atlacak ilk adm onun devridaim
mekanizmasn sekteye uratmaktr. Taylandl asilerin elektrik istasyonunu yerle bir etmelerinin altnda yatan neden buydu. 2006daki
CPE[25] kart Fransz gstericilerin btn ekonominin alterini indirme perspektifiyle niversitelerin kapsna kilit vururken farkna
vardklar ey buydu. Amerikal liman iilerinin on gn boyunca West
Coasttaki ana limanlar igal edip 300 kiinin iten karlmasn engelledikleri Ekim 2002 grevlerinde farkna vardklar nokta buydu.
Amerikan ekonomisinin Asyadan gelen mallara ar bamll
nedeniyle bu igalin Amerikaya gnlk maliyeti bir milyar dolarn
zerinde oldu. Sadece on bin kii dnyann en byk ekonomik gcne
diz ktrlebildi. Baz uzmanlara gre, eer olay bir ay daha devam
etseydi Amerika Birleik Devletlerinde resesyona, Gneydou Asya
lkelerinde ise ekonomik bir kabusa yol aabilirdi.

Beinci Halka
Daha Az Mlkiyet,
Daha ok Balant!
Son otuz yln krizlerle gemesine, isiz kitlelere ve iyiden iyiye
yavalayan bymeye ramen hl ekonomiye inanmamz bekliyorlar.
Bu otuz yln yanltc ara dnemlerle kesintiye urad doru:
1981-83 arasnda sol bir hkmetin herkes iin daha iyi olaca
dncesiyle alda- tldmz ara dnem, 1986-89 arasnda borsa oynayarak zenginleeceimiz bir kolay para dnemi; balantda kalarak
herkesin sanal bir kariyer elde edecei, renkli ama birleik, hem
kltrl hem ok kltrl Fransann dnya kupasn kaldrd
1998-2001 internet ara dnemi. Ama artk yeter. Grtlamza kadar
geldi, dibe vurmu durumdayz, meteliksiziz ve bor batandayz.
Ekonominin krizde olmadn, ekonominin kendisinin bir kriz
olduunu artk grmemiz gerek. Yeterince i olmamas deil mesele,
haddinden fazla i var. Her eyi gz nne alrsak, bizi bask altnda
tutan kriz deil byme. Borsa fiyatlar ayinini en az Kilise ayinleri
kadar nemsediimizi kabul etmek gerek. Neyse ki bu durumun
farknda olan epeyce kii var. Ufak apta dolandrclk yapanlardan,
her trl alm satm ilerine bakanlardan veya son on yl sresince devlet yardmyla geinenlerden bahsetmiyoruz. Yaptklar ile zdeleemeyip bo vakitlerinde yaayanlar da deil sz konusu olan; halnn
altna sprlenlerden, en azla yetinmek zorunda kaldklar halde
sayca en kalabalk olanlardan da bahsetmiyoruz. Emeklilere ve artk
utanmazla varan boyutlarda smrlen esnek emek gcne ek olarak,
btn bu tuhaf kitlesel ayrmalardan etkilenenlerden bahsetmiyoruz.
Ama yle ya da byle onlar da durumun farkna varacaklardr.

34/149

Grlt patrtnn ve byk kayplarn arasnda IMFnin gelip

gidiine tanklk ettikleri ya da Dnya Bankasnn ac reetelerini
bildikleri iin ekonomiye gvenini yitirmi btn lkelerden ve de
btn ktalardan bahsediyoruz. u anda Batnn yaad hafif i krizi
kesinlikle oralarda bilinmiyor. Ginede, Rusyada, Arjantin ve
Bolivyada yaanan ey, bu dinin ve onun rahipler snfnn kirli
amarlarnn iddetle ve uzun sre iin kalc olarak ortaya
dklmesidir. Dnya Bankasnda Denizin dibinde yatan bin IMF iktisatsna ne denir? yi bir balang. akalar yaplyor. Aln size bir
Rus akas: ki iktisat karlar ve biri dierine sorar: Ne olup bittiini anlayabiliyor musun? Dieri cevap verir: Dur, sana aklayaym. Hayr, hayr! der ilki, aklamak deil mesele, ben de iktisatym. Sormak istediim o deil. Sen asl olup biteni anlayabiliyor
musun? Bu rahipler snfnn btn birimleri ise muhalif rol oynayp
bu dinin dogmalarn eletiriyormu numaras yapyorlar. Szde iktisat bilimini, hi istifini bozmadan kendisini post otistik iktisat
olarak adlandran akm canlandrmak iin yaplan son giriim, bugn
geimini birka hak gaspnn nne geip bir-iki el abukluuyla gz
boyayarak salyor; efendilerinin lgnca fikirleri iin para toplamak,
itaat arlarna hafiften tren havas vermek ve de en nihayetinde
btn dinlerin yapageldii gibi aklamalar tedarik etmekten baka elle
tutulur ilevi olmayan bir bilimle kitap dizinlerini kirletiyorlar. nk
ekilen sefaletin tamamen gereksiz ve anlamsz olduu ortaya ktnda sefalet katlanlmaz hale gelecektir.
Artk, ister zengin ister yoksul olsun, kimse paraya sayg duymuyor.
Gelecekte ne olmak istedikleri sorulduunda, gen Almanlarn yzde
yirmisi sanat yantn veriyor. verili bir insanlk hali olma zelliini yitirmitir. irketlerin muhasebe blmleri deerin kaynann ne
olduu konusunda hibir fikirleri olmadn itiraf ediyor. Piyasa savunucularnn fkesi ve geni olanaklar olmasayd, getiimiz on ylda
piyasann kendisi kt hretinin kurban olurdu. lerlemenin felaketle
e anlaml olduunu grmek artk aklselimin bir gerei. Ekonomi

35/149

dnyasnda da, Andropov[26] dneminin SSCBsinde olduu gibi her

ey birbirine girmi durumda. Sovyetler Birliinin son birka yln
analiz etmek iin biraz mesai harcam olan herkes, yneticilerimizden
gelen iyi niyet arlarnn, hibir iz brakmadan ortadan kaybolmu
gelecekle ilgili btn palavralarn, u ya da bununla ilgili reform
yeminlerinin hepsinin duvardaki ilk atlaklar olduunu ok iyi bilir.
Sosyalist bloun k hibir surette kapitalizmin zaferi deil, kapitalizmin ald biimlerden birinin baarszla uramasyd. Bununla
birlikte, SSCBnin lm insanlarn bakaldrs sonucu ortaya kmad, bunun nedeni nomenklaturann[27] alttan alta geirdii byk
deiimdi. Sosyalizmin sona erdii ilan edilince, ynetici snfn kk
bir blm bir zamanlar halkla aralarndaki ba oluturan btn tarihsel grevlerden kendilerini azat ettiler. Herkes adna ellerinde tuttuklar her eyi tamamen kendi ellerine aldlar. Fabrikalarda yle bir aka
dilden dile dolanyordu: Biz alrm gibi yapyorduk, onlar da bize
cret dyormu gibi. Oligarinin yant gecikmedi: Artk numara
yapmay brakalm! Onlara hammadde kaynaklar, altyap, askeri
sanayi tesisleri, bankalar ve gece kulpleri dt. Onlarn dnda
herkes yoksullat veya g etmek zorunda kald. Nasl Andropov
zamannda kimse SSBCye inanmamsa bugn de toplant salonlarnda, atlye veya i yerlerindeki hi kimse Fransaya inanmyor.
Ekonominin elik yasalarnn sivri kelerini biraz olsun trplemek
zahmetine bile girmeyen patronlar ve siyasi liderler Hi anlam yok
yantn veriyorlar. Gece yars fabrikalar boaltp iilere ertesi sabah
kapandn syleyiveriyorlar. Feribot[28] ve Rennesdeki geri
dnm merkezi igallerinde olduu gibi, artk grevleri krmak iin
ieriye anti-terr timlerini gndermekte hibir saknca grmyorlar.
Bugn iktidarn acmasz faaliyetleri, bir yandan yeni ekonominin
erevesini olutururken bir yandan da hlihazrdaki yknty ynetmeyi kapsyor.
Yine de ekonomiye iyice alm durumdayz. Nesiller boyu disipline
edildik, pasifletirildik, sadece tketerek tatmin olan, doutan retici

36/149

znelere dntrldk. Ama unutmak iin onca aba harcadmz her

ey su yzne kt: ekonomi politik bir olgudur. Ve bugn, bu
politikalar, byk lde gereksiz duruma dm bir insanln kalbinde hkm sren ayklamac bir politikadr. Colbertten[29] balayp
III. Napolyondan de Gaullee uzanan izgide, devlet ekonomiyi politik
bir mesele olarak grmtr. Bu durumdan kr eden burjuvazi ve
karsna dikilen proletarya da ekonomiye ayn gzle bakar. Btn
bunlardan geriye nfusun tuhaf, orta halli ksm, yan tutmayan merakl
ve gsz kmesi, yani kk burjuva kalyor. Ekonominin gerekliine inanrm gibi yapmaya devam ediyorlar. nk bylece
taraf olmak zorunda kalmyorlar. Kk esnaf, kk patronlar, alt kademe brokratlar, mdrler, profesrler, gazeteciler ve her trden ortalama adam Fransada belli bir snfa ait olmayp tarihten ve onun
hengmesinden uzakta bir yerde kk zel hayatlarn yaamak isteyen kitlelerin oluturduu toplumsal jelatinin iinde yer alr. Bu bataklk
yanl bilin, uyku sersemlii ve her yan krp geiren savaa gzlerini
kapatmaya her an istekli olu konusunda ipi gsleyebilecek yetenektedir. Bu nedenle, Fransada ne zaman bu savan saflar belirginlemeye balasa, ona yeni bir garabetin icad elik eder. Getiimiz on
yln en son modalar ATTAC[30] ve mali piyasalara kar karak gerek ekonomiye sempati duyan, hatta dokunakl bir devlet nostaljisi
barndran olanak d Tobin vergisi oldu. Bu yle bir vergi ki uygulanabilmesi iin en azndan kresel lekte bir hkmet gerekir. Bir
sre sonra komedi maskarala dnyor. Sonra onu baka bir garabet
takip ediyor. imdilerde negatif byme[31]var srada. ATTAC ve
onun popler eitim kurulular iktisad bir bilim olarak nasl kurtarmaya almsa negatif byme de onu etik olarak kurtarmann
peinde. Bu garabeti yle tarif edebiliriz: Yaklaan kyametin tek bir
alternatifi var; snrl byme. Az tketip az retmek. Kanaatkr ol. Organik yiyeceklerle beslen, bisiklete bin, sigaray brak ve satn aldn
eylerin ie-riine dikkat et. Gerekten gerekli eylerle yetin. Gnll
sadelik. Salkl bir dnyada tomurcuklanan keyifli toplumsal

37/149

ilikilerin hakiki zenginliini yeniden kefet. Doal sermayemizi

tketme. Salkl ekonomiye ynel. Kaosun yaratt dzene
hayr. Demokrasiyi ve insanl tehdit eden toplumsal krizlerden
uzak dur. Szn ksas: idareli ol. Annenin ekonomisine, 50lere, yani
kk burjuvazinin altn ana geri dn. Kii kanaatkr olduunda
mlkiyet, bireyin zel hayat mabedinde toplumsal varla kar korunakl yaamnn tadn karmasna olanak tanyan ilevini kusursuz bir
biimde yerine getirir.
rme kazak giymi bir grafik tasarmcs, bir etno-kafenin terasnda
arkadalaryla birlikte meyve kokteyli iiyor. Hepsi de arkada canls,
ho sohbet grnyorlar, etraftakilerle akalayor, grlt yapmamaya
ama ok da sessiz kalmamaya zen gsteriyorlar, keyifle birbirlerine
glmsyorlar: Ne kadar da medeniyiz ama. Sonra ilerinden birka
mahallenin ortak bostanna gidip alacak, dierleri ise mlek, Zen
Budizmine ya da izgi film yapm atlyesine taklacaklar. Daha akl
banda ve eskisinden daha rafine bir yeni insanlk oluturma konularnda ortak duyarllk gsteriyorlar. Ve hakllar da. Apple ile negatif
byme hareketi, gelecein medeniyeti konusunda tuhaf bir uzla
iindeler. Birilerinin mazideki iktisada geri dnme fikri, bakalarna
ileriye dnk byk bir teknolojik atlm fikrini gizleme ortam salyor. nk tarih tekerrr etmez. Gemie dn ieren her tavsiye, imdinin bilincinden doan formlardan birinin, ounlukla da en modern
olannn ifadesidir. Casseurs de Pub[32] dergisinin muhalif reklamclarnn negatif bymeyi bayrak edinmesi ans eseri deildir.
1972de Roma Kulbnde sfr bymeyi icat edenler, MIT (Massachusetts Institute of Technology) sibernetikilerinin yapt bir
aratrmadan yola kan bir grup sanayici ve brokratn ta kendisiydi.
Bu hi de tesadf eseri deildir. Bu modernize edilmi ekonomiye
doru mecburi bir yrytr. Kapitalizm eski toplumsal balarn
zlmesinden salayabilecei fayday salad ve artk ayn balar
kendi yntemiyle yeniden ina etme srecinde. Gnmz

38/149

metropollerindeki toplumsal yaam onun kuluka makinesi. Ayn

ekilde, doay mahvetti ve imdi de onu kontroll evre olarak,
gerekli btn sensrleri deyip yeniden ina etmek gibi lgn bir fikre
kapld. Bu yeni insanlk tr, ayr bir varolu alan deil, dorudan insanln dokusu, insan ilikilerinin hammaddesi olacak yepyeni bir iktisad gerektirir. Bu yeni insanlk tr, kendi kendine almak anlamna
gelecek yeni bir i tanmn, yeni bir sermaye tanm olarak insan sermayesini, yeni bir retim fikri olarak ilikilerin retimini ve tketim
olarak durumlarn tketimini; hepsinden te insani niteliklerin tmn
evreleyen yeni bir deer fikrini gerektiriyor. Bu filizlenen biyoekonomi, gezegeni ynetilmesi gereken bir kapal sistem olarak gryor
ve btn hayat parametreleriyle btnleecek bilimsel temeller kuracan ne sryor. Bilimin bylesi, GSMH gibi gvenilmez istatistiklerin insanlarn refah durumlarn lt o eski gzel gnleri zlememize neden olabilir. En azndan onlara inanan kimse yoktu.
Yaamn ekonomiyle ilgili olmayan yanna yeniden deer kazandrmak negatif byme hareketi ve sermaye reformu programnn ortak
slogan. evre dostu kyler, gvenlik kameralar, spiritalizm,
biyoteknolojiler ve sosyalleme; btn bunlar tepeden trnaa yeniden
ina edilen ekonominin yeni yeni ekillenen uygar paradigmasna ait.
Bunun entelektel sibernetiin, sistemler biliminin -yani onlarn kontrol biliminin- ta kendisi. 17. yzyldaki ekonomik sistemin, kendi i
ethosunu ve katksz a gzlln kabul ettirebilmesi iin ayaktakmndan oluan aa kitleyi, ktlar, cadlar, delileri, haydutlar ve aylak aylak dolaan btn yoksullar, varlyla kar ve kstlama dzeninin foyasn ortaya karabilecek btn insanl hapsedip
ayklamas gerekmiti. Yeni ekonomi de ayn ekilde, dnm iin
ayklanacak kurbanlar ve blgeleri belirlemeden kurulamaz. Srekli
adn duyduumuz kaos, ya bu ayklama iin frsat yaratacak ya da bu
iren projeye kar bizim zafer kazanmamz salayacak.

Altnc Halka
evre Endstriyel Bir Meseledir
evrebilim son yllarn en byk icad. Son otuz yl boyunca, pazarlar onunla ilgili akalar yapp pazartesileri de ciddiye alrm gibi
yaparak evre konusunu evrecilere brakmtk ama ne zaman ki aralk
ayndaki scaklklar 20 dereceyi buldu, evre konusu hit bir
arkymasna, btn rad- yo ve televizyon kanallarn igal edip bizi
etkisi altna ald.
Balk trlerinin drtte biri yok oldu. Gerisinin durumu da pek parlak
saylmaz.
Ku gribi alarm: Gkyznde uan yz binlerce gmen kuun
vurulaca konusunda bizi temin ettiler.
Anne stndeki cva oran, inek stndeki yasal kabul edilebilir oranlardan on kat daha fazla. Hale gelen elmay srnca dudaklarmz iiyor. En basit besinler zehir haline geldi. Geri kalan her ey gibi gzetim
altnda tutulan uzun sren bir hastalk nedeniyle daha otuz beinde
lenler var. Buraya, hafifletici tedavi merkezinin B kouuna
dmeden nce meselenin farkna varmamz gerekirdi.
Kabul etmek zorundayz: Bara ara geliyorum di-yen btn bu
felaketler bize tesir etmiyor. En azndan ngrlebilir sonularndan
biri bize arpana kadar bu byle. Bizi kayglandrabiliyor ama tesir etmiyor. Gerek felaket bu aslnda.
evre felaketi yok. Felaket evrenin kendisi. evre, her eyini kaybetmi insana kalan tek ey. Onlarn, yani mahallelerde, sokakta, vadide, sava blgesinde veya bir atlyede yaayanlarn bir evresi
yoktur. eitli varlklarla, tehlikelerle, arkadalarla, dmanlarla, hayat
ve lmle, her trden varolu biimiyle dolu bir dnyada yaamaya

40/149

devam ederler. Byle bir dnya, bizi eya ve meknla btnletiren

balarn younluu ve niteliine gre farkllaan bir ze sahiptir. Bir
tek bizler, yani son mlkszletirmenin ocuklar, ahir zaman srgnleriyiz. Beton ynlar iinde dnyaya gelmi, meyvelerini spermarketlerden satn alp televizyonlardan dnyann yansmasn seyreden
bir tek bizlerin evresi var. Sanki basit bir dekor deiimiymiesine,
felaketin iyice ilerlemesi karsnda infiale kaplp sabrla ansiklopedisini oluturan ve de kendi imhasna tanklk eden de bir tek biziz.
evre olarak somutlatrlan ey iletmeye, baka bir deyile
yabanclatrmaya dayal bir dnyayla kurulan ilikidir. Hrdayan
aalar, binalardan ykselen kzartma ya kokusu, kprerek akan su,
dersliklerden gelen curcuna ve yaz akamlarnn bouculuu ile bir
olamadmz bir dnyayla iliki. inde yaadm ve hemen yan
bamda beni evreleyen ama beni gerek anlamda oluturmayan bir
dnyayla iliki. Gezegenin ynetim kurulu toplantsnda hepimiz
komu olduk. Bundan daha kusursuz bir cehennem hayal etmek
mmkn deil.
Muhtemelen bugnn metropol dnda, hibir maddi habitat
evre diye adlandrlmay bu kadar hak etmemitir. Duyuru yapan
dijital sesler, 21. yzyln uultusuyla geen tramvaylar, dev birer kibrit p gibi grnen mavimtrak sokak lambalar, tutunamam
mankenler gibi sslenmi yayalar, gvenlik kameralarnn sessiz
sedasz dnleri, metro turnikelerinden kan belirgin sesler, spermarket kasalar, iyeri puantrleri, internet kafelerin elektronik ortam,
plazma ekranlarn bolluu, transit yollar ve lateks. Hibir dekor batan
sona bu kadar ruhsuz olmay baaramamtr. Hibir ortam daha otomatik olmamtr. Hibir balam bu kadar duygusuz olmam ve
yaammz devam ettirmenin karlnda ayn lde duygusuz
olmamz talep etmemiti. Sonu olarak evre dnyayla kurulan, metropole uygun den, bir ilikiden baka bir ey deildir. Kendisinden
kaan her eyde izini brakr.

41/149

Durum u: Bu dnyay mahvetme iini ailelerimize yaptrdlar ve

sanki bu hakaret yetmezmi gibi, onu yeniden ina etmek iin bizleri
altrmak istiyor hem de yararlanmaya bir de hakaret ekleyerekbundan kr etme hesab yapyorlar. Bugnlerde kresel snmayla ilgili
yeni bir kantn haberini verirken gazetecileri ve reklamclar motive
eden hastalkl heyecan, 70lerden beri oluum halinde olan, yeni
yzyln banda beklediimiz halde bir trl gelmeyen evreci yeni
kapitalizmin elikten srtn ortaya kartyor. Buyurun ite geldi!
Ad srdrlebilirlik. Alternatif zmler, bir de bu var. Gezegenin
sal iin gerekli bu. Onun yemyeil bir manzara olduu konusunda
artk kimsenin kukusu kalmad; evre 21. yzyl politik ekonomisinin
en nemli konusu olacak. Her yeni felaket olasl yeni bir endstriyel zmler salvosuyla karlanyor.
Hidrojen bombasn bulan Edward Teller, kresel snmay durdurmak iin atmosfere milyonlarca ton metalik toz gndermeyi teklif ediyor. NASA, fze kalkan fikrini souk sava korku mzesine kaldrmak
zorunda kalmann hsranyla, bizi gnein lmcl hale gelen nlarndan korumas iin ayn yrngesine dev aynalar yerletirmeyi neriyor. Bir baka gelecek vizyonu: Sao Paulodan Stockolme kadar
biyoetanol[33] yaktla alan arabalar kullanan mobilize insanlk;
btn dnyadaki tahl reticilerinin hayali bu, nk bunun anlam
gezegendeki tm ekilebilir alanlarn soya fasulyesi ve eker pancar tarlasna dntrlmesidir. evre dostu arabalar, temiz enerji ve evre
danmanl gibi konularn dergilerin parlak sayfalarnda en son
Chanel reklamlaryla yan yana boy gstermesinde hibir tuhaflk
grnmyor.
Bize, evrenin insanln kar karya bulunduu en nemli kresel
sorun olmay hak ettii syleniyor. Kresel bir sorun denerek sadece
kresel lekte organize olanlarn zebilecei bir sorun kastediliyor.
Tabii biz onlarn kim olduunu biliyoruz. Bunlar, neredeyse bir asrdr
felaketin ncln yapan ve logo deiiklii gibi kk bir bedelle

42/149

buna devam etme niyetinde olan o bildiimiz zmre. EDF[34] nkleer

programn kresel enerji krizine yeni zm olarak gsterme
arszln yapt. Yeni zmlerin eski problemleri ne ok anmsatt
ortada.
Bakanlklardan alternatif kafelerin arka salonlarna kadar her yerde,
kayglar her zamanki bilindik szcklerle ortaya konuluyor. Seferber
olmamz gerek. Bu defa sava sonras dnemdeki gibi lkeyi yeniden
ina etmek iin deil, 80lerdeki gibi Etiyopyallar meselesi veya 90l
yllardaki gibi isizlik sorunu iin de deil. Hayr, bu defaki evre iin.
Katlmnz iin size minettar. Solun kk adamlarn ve genliin
mehur idealizmini yeniden canlandrma konusunda kendi zerlerine
deni yapmak amacyla Al Gore ve negatif byme hareketi, Cumhuriyetin sonsuz yce ruhu etrafnda omuz omuza veriyor. Logolarndaki
kocaman gnll tasarruf ibaresiyle, byk bir yardmseverlik rnei
gstererek bizi yaklaan ekolojik olaanst hale hazrlama gayreti
iindeler. Kabahatlerinin pis yk yorgun omuzlarmza biniyor,
bahemizi ekip bimemiz, plerimizi seip ayklamamz ve bu
korkun lenden artakalanlar evre dostu gbre niyetine kullanmamz
iin bize bask yapyor.
Nkleer enerjinin, atmosfere CO2 salnmnn, eriyen buzdalarnn,
kasrgalarn, salgnlarn, kresel apta ar nfus artnn, toprak
erozyonunun, canl trlerinin tkenmesinin yava yava azaltlmas
Bunlar bize yklenecek. Herkes zerine deni yapmal, diyorlar
bize, tabii bu gzel gezegeni kurtarmak istiyorsak. Tketimi srdrebilmek iin biraz daha az tketmeliyiz. retmeye devam edebilmek iin
organik retim yapmalyz. Kontrol etmeyi srdrebilmek iin kendimizi kontol etmeliyiz. Kendini onarmaya abalad bir srada tarihsel bir
krlmann eiinde olunduu hissi yaratmaya alan bir dnyann
mant bu. Bu yzyln byk endstriyel sorunlarn bizim zerimize
ykmak iin gsterdikleri gayretin bir kantdr bu. Kafamz allak

43/149

bullak edildii iin, bizi kurtaracaklar midiyle bu hasarn esas sebebi

olan insanlarn kollarna atlyoruz.
evrecilik, btn ekonominin sadece mant deil; ayn zamanda
sermayenin yeni ahlakdr da. Sistemin iinde bulunduu kriz durumu
ve hlihazrda yrtlen sk eleme, bu ayklamann gerekletirilebilmesi iin yeni ltler gerektiriyor. Bir adan dierine geilirken,
erdem fikri ktlk icat etmekten baka bir anlama gelmez oldu.
evrebilim/ekoloji szc olmasayd, biri zenginlere ve zengin
ocuklarna ynelik salkl ve organik, dieri avam tabakasna ve
onlarn obeziteye mahkm ocuklarna ynelik herkesin toksik
olduunu bildii iki farkl beslenme biimine nasl bir gereke gsterebilirdik? Gezegenin hiper burjuvalar gelip geici heveslerinin en sonuncusu olan evreye sayg meselesinin zerine bu kadar
dmeselerdi, ellerinde gnlk yaamlarn saygn gsterecek bir ey
kalmazd. evrebilim szc olmasayd, hi kimse kontrol srelerinin bu denli geliimi nedeniyle yaplan her trl itiraz yapann azna
tkacak otoriteye sahip olamazd.
Takip, effaflk, belgelendirme, evre vergisi, evresel mkemmellik
ve su polisi.[35] Btn bunlar bize yaklamakta olan evre krizi
hakknda epeyce fikir veriyor. Otoritesini Doaya, sala ve refaha
dayandran iktidar yaplarna her ey serbest.
Yeni ekonomik ve davransal kltr bir kez ortak uygulama alan
bulduunda hi phesiz artk zorlayc tedbirlere gerek kalmayacaktr. Hem byle donuk bir perspektife sahip olup hem de gezegen iin
znt hissi alayarak bizi harekete geirebilmek iin bir insann televizyondaki mstehcen yaynlar ikayet edenlerin gln zgvenine
sahip olmas gerek. Hal byleyken btn bu kstlama ve terbiye ieren
eyleri izlemeye devam edebilmesi iin de insann iyiden iyiye uyumu olmas gerek. Bu yeni evreci-ileciliin, kendi kendini rehin
tutan sistemi kurtarma operasyonu zerinde mzakare etmek iin hepimize art koulan kendini kontrol hali olduu ortada. Gemite

44/149

ekonomi iin kemer skmtk, bundan byle evre iin kemer skmak
zorunda braklacaz. Elbette araba yollar bir gn bisiklet yoluna
dntrlebilir, belli oranda sabit bir gelire kavumann mutluluunu
da yaayabiliriz ama tamamen gezegenin tedavisine adanm bir
varoluun karlnda. Herkesi kapsayan bir kendini kontrol durumunun bizi evresel diktatrlkten kurtaracan ileri srenler yalan
sylyorlar: Biri dierine kap aralayacak ve bylece ikisi birden bize
hkmedecektir.
nsan ve evre var olduu mddete polis ikisinin arasna girmeye
devam edecektir.
evrecilerin sylemlerindeki her eyin tersi yaplmal. Onlarn
mevcut sistemin yanl ileyiinin insan ve doa iin felaket getirdiini syledii yerde, biz asl felaketin sistemin son derece iyi ileyiinden kaynaklandn grmeliyiz. Tropik kuakta imdiye kadar
bilinen en byk alk dalgas (1876-1879), kresel lekte bir kuraklkla ayn zamana denk gelmiti, fakat asl nemlisi, smrgeciliin
doruk noktasna eritii bir dnemle de akm olmas. Kylln
ve yerel beslenme biimlerinin tahrip edilmesi ktlkla baa kmak iin
kullanlan aralarn da yok olmasna neden olmutu. Mesele suyun
olmamas deil, ardnda bir deri bir kemik kalm milyonlarca ceset
brakarak btn Tropik blgelere yaylan ve hzla byyen smrge
ekonomisiydi. imdi drt bir yanda evresel felaket diye sunulan ey
her eyden nce dnyayla kurduumuz tahrip edici ilikinin tezahr
olarak zaten hep ortadayd. Aslnda belli bir yerde yaamyor oluumuz, sistemi sarsan en kk darbede, iklimle ilgili en ufak deiiklikte bizi savunmasz hale getiriyor. Son tsunami yaklarken, turistlerin dalgalarla oynayp elendii srada, adada yaayan avc ve toplayclar kular izleyerek sahilden uzaklamaktayd. evreciliin
iinde bulunduu eliki, gezegeni harap olmaktan koruma bahanesiyle
onun harap oluuna neden olan yapy ayakta tutuyor olmasdr.

45/149

Dnyann allagelmi dzenini devam ettiriyor olmas, bizim feci

halde mlkszletiimiz gereini gizliyor. Felaket dedikleri ey bu
duruma mecburen ara vermek zorunda kalnd, dnyadaki
varlmza bir ekilde geri kavutuumuz ender anlardan biridir.
Brakn petrol rezervleri umulandan erken bitsin; metropoln temposunu belirleyen uluslararas ak kesintiye urasn, byk bir
toplumsal bozulma ve halkn barbarla geri dn, kresel apta
bir tehdit medeniyetin sonunun gelmesi brakn yaansn. Hi fark
etmez. Kontroln bir ekilde kaybedilmesi, kafalarnda canlandrdklar
btn kriz ynetimi senaryolarndan daha iyidir. Btn bunlar gerekletiinde, srdrlebilir kalknma uzmanlarnn tavsiyelerine artk
ihtiya kalmayacak. Problemin kendisini ortadan kaldrmak gerektii
dncesinden yola kan bir yantn nveleri zaten sistemin kendi
arza ve ksa devrelerinin iinde mevcut. Kyoto szlemesini imzalayan lkelerin arasnda, kendi durumlarna ramen taahhtlerini yerine
getiren iki lke Ukrayna ve Romanyadr. Tahmin edin niye. Kresel
apta en ileri organik tarm deneyleri 1989dan beri Kba adasnda
yaplmakta. Tahmin edin niye. Araba tamircilerinin popler sanat
yepyeni bir biime tadklar yer Afrika boyunca uzanan otoyollardan
bakas deil. Nasl olduunu tahmin edin bakalm.
Krizi arzu edilir hale dntren, kriz durumunda evrenin evre olmaktan kmasdr. lmcl bir potansiyele sahip bile olsa, gerein
ritmini yeniden kefetmek iin, orada bulunan eyle tekrar iliki kurmak zorunda kalrz. Bizi kuatan eyi artk bir manzara, panorama,
veya tiyatro sahnesi gibi deil; yerleebileceimiz, kabullenmek
zorunda olduumuz ve kendisinden reneceklerimizin bulunduu bir
ey olarak grmeye balarz. Bizi felakete srkleyenler tarafndan
daha fazla kandrlmayacaz. Bizi ynetenlerin kendi aralarnda,
bankalara zarar vermeden karbondioksit emisyonlarn nasl azaltacaklarn platonik bir biimde tartrken, bizim iin tek gereki
seenek mmkn olan en ksa zamanda bankalara zarar vermek ve

46/149

bu arada sistemin knden istifade edip kendi gcmz g

katmaktr.
New Orleans. Katrina Kasrgasnn bir hafta sonras. Bu kyamet
sahnesinde, yle ya da byle hayat kendi kendini yeniden rgtlyor.
French Quarterdaki turistik blgelerin temizlii ve maazalar korumakla megul olan kamu otoritelerinin ehrin yoksul kesimlerine
yardmdaki ataleti karsnda, unutulmu yaam biimleri yeniden canlanmt. G kullanarak blgeyi boaltma giriimlerine ve beyaz rkn
stnlne inanan lin etelerine ramen pek ok kii blgeyi terk etmeyi reddetti. lke genelinde evre felaketi nedeniyle g
edermiesine srgne gnderilmeyi reddeden insanlar ve eski Kara
Panterlerden gelen arya uyarak dayanma iin lkenin drt bir
yanndan gelenler arasnda kendi kendini rgtleme meselesi tekrar
gndeme geldi. Birka hafta iinde, Common Ground Clinic[36] (Ortak
Zemin Klinii) kuruldu. lk gnden itibaren, akn akn gelen gnlller
sayesinde bu hakiki sahra hastanesi ihtiya duyanlara bedava ve
etkili bir tedavi salad. Bir yldan fazla bir sredir klinik, ehrin bu
yakasn gayrimenkul komisyoncular iin ayrlk alana dntrme
gayretindeki devlet buldozerlerinin ykm operasyonlarna kar direniin ss haline geldi. Halk mutfaklar, levazm, sokaklarda satlan ilalar, yasad alveri, acil ev ihtiyacn karlayacak inaatlar; hayatn gidiatnn rn olarak oradan buradan derlenmi btn bu pratik
bilgiler kullanm alan buldu. niformalarn ve sirenlerin uzanda.
Felaketten nce New Orleans mahallelerinin bele elencesinden,
devlete kar isyan geleneinden ve kendi bann aresine bakabilme
pratiinden haberdar olanlar burada ortaya kan hibir ey artmayacaktr. te yandan yaadmz ln kan ekilmi ve atomize olmu
gnlk rutinine taklp kalm olanlar bir yerlerde byle bir kararlln
mmkn olmasna pheyle yaklaacaktr. Akp giden bir hayatn rutininde kllenmi bu tr davranlarla tekrar temas etmek, dnya ile

47/149

birlikte batp gitmemenizin tek yolu. Bu tr davranlarn bizi yeniden

heyecanlandraca bir a dlemeye devam edelim.

Yedinci Halka
Burada Medeni Bir Ortam
na Ediyoruz
ehir ve krsal kesimlerdeki proleterlerin nemli bir blmn ortadan kaldran ilk kresel katliam 1914-1918 yllar arasnda zgrlk,
demokrasi ve medeniyet adna ger- ekletirilmiti. Getiimiz birka
yldr, zel operasyonlar ve hedef gden suikastlarla yrtlen szde
terre kar sava da ayn deerler adna srdrlyor. Ama hepsi o
kadar, sadece grn dzeyinde bir benzerlik bu. Medeniyet denilen
eyi, paket olarak yerli halklara sunmann artk yeterli olmad ortada.
zgrlk, artk duvarlara iziktirdiimiz o malum kelime deil artk,
bugn gvenlik szc onu glgesi gibi takip ediyor. Demokrasinin
saf ve basit acil durum mevzuatnda eriyiverdii ok iyi bilinen bir
gerek. ABDde ikencenin resmi olarak yeniden kurumsallamas
veya Fransadaki Perben II yasas buna rnektir.
zgrlk, demokrasi ve medeniyet kavramlarnn hipotez konumuna
gerilemesi iin tek bir asr yetti. u andan itibaren liderlere den i, bu
hipotezlerin az ok geerli olabilecei sembolik ve toplumsal koullarn yannda maddi ve manevi koullar biimlendirmeyi srdrp
yine bu hipotezlerin az ok bir ilev yerine getirirmi gibi grnecei
alanlar yaratmaya devam etmektir. Bu amaca ynelik her ara, demokrasi ve medeniyetten ok uzak, son derece baskc olsa bile mubahtr. Demokrasilerin dzenli biimde faist rejimlerin douunu
nceledii, medeniyetin devaml olarak imhayla ya Wagnerin ya da
Iron Maidenn ezgisine gre- uyak oluturduu bir asrd. Yl 1929u
gsterirken bir gn zgrlk iki yz birden ortaya koydu: kendisini
pencereden atan bir bankac ve alktan len bir ii ailesi. O gnden
beri, hadi 1945ten bu yana diyelim, demokrasi, zgrlk ve medeniyeti garanti altna almann en uygun yntemi haline geldi. Kitlelerin

49/149

maniple edilmesi, gizli servis operasyonlar, toplumsal zgrlklerin

kstlanmas ve envai eit polis gcnn eksiksiz hkmranl doal
karlanmaya baland. Bu srecin son sahnesinde de, yoksul mahalleler iin yeni bir polis protokol ieren kentsel asayi antlamasna son
dzeltmeleri yapan Parisin ilk sosyalist belediye bakann grrz.
Durumu zenle setii u szlerle aklyordu: Burada medeni bir ortam ina ediyoruz. Szn bittii yerdeyiz, her ey yerle bir edilmeli.
Genel olarak yle grnmesine ramen, medeniyet sorunu doas itibaryla felsefi bir sorun deildir. Medeniyet ayaklar yere basmayan
bir soyutlama deildir. Hkmeden, ele geiren, en baya, kiisel
gndelik varoluu smrgeletiren eydir. En mahrem olanla en genel
olan bir arada tutan eydir. Fransada medeniyet devletten ayr
dnlemez. Devletin varl ne kadar eski ve glyse toplumun
styaps ve koruyucu kabuu olma hli de o kadar azdr ve toplumu
oluturan znelliklerin o kadar derinine ilemitir. Fransa Devleti,
Fransz znelliklerinin dokusunu oluturur, yzlerce yldr znelerini
idi etmesiyle ald biimdir. Bu yzden, ruh hastalarnn hezeyana
kapldklarnda kendilerini srekli politik figrlerle kartrmasnda,
btn hastalklarmzn kkeninde liderlerimiz olduunu dnmemizde, srekli onlardan ikyet etmekten aldmz keyifte ve aslnda bu
ikayetin onlar efendimiz olarak talandrdmz bir tr kutsama
treni oluunda alacak bir ey yok. Bu noktada, siyaset bizim
dmzdaki bir ey olarak deil; bir paramz olarak dnlmelidir.
Bu figrlere baladmz hayatlar bizlerden alnm kendi
hayatlarmzdr.
Franszlar bir istisna ise sebebi budur. Her ey, hatta Fransz edebiyatnn evrensel etkisi bile bu sakatln bir rndr. Fransada,
idileri elendirmek iin belirlenmi bir alandr edebiyat. Gerek
zgrln olmayna alamayanlara verilmi biimsel bir zgrlktr. Bu durum, bu lkedeki devlet adamlarnn ve entelektellerinin
yzyllardr niye hevesle birbirinin klna girerek birbirlerine muzrca
gz krptn aklyor. Ve yine buradaki entelekt- ellerin niye en

50/149

yumuak olduklar anlarda bara ara konuma eilimi gsterdiklerini ve karar anlarnda, yani varlklarna anlam katacak ve tabii bu arada
mesleklerinden atlmalarna da neden olabilecek anlarda hep snfta
kaldklarn anlatyor.
Modern edebiyatn, 1848 Hazirannda devlet tarafndan yaplan katliama verilen bir tepki olarak Baudelaire, Heine ve Flaubertle doduuna dair inandrc tezler mevcut. Parisli direniilerin kan zerinde ve yaplan kyma seyirci kalnmas karsnda melankoli, ok anlamllk, biim fetiizmi ve hastalkl yanszlk gibi modern yazn
biimleri domutur. Franszlarn Cumhuriyet iin hissettikleri hastalk
derecesinde dknlk, -her hata kendilerine saygnlk kazandrd ve
en byk namussuzluklar devletten en yksek dzeyde onay ald
iin- Cumhuriyetin znde yatan fedakrlk basksn an be an artrmaktadr. 1500 kiinin arpmalarda lmnden ve binlerce
mahkmun yargsz infazndan sonra, Meclisin son barikatn da ele
geiriliini ok Yaa Cumhriyet! nidalaryla karlad 1848 ylnn
Haziran ay ve 1871deki Kanl Hafta hibir ameliyatn yok edemeyecei doum izleridir.
Kojeve,[37] 1945te yle yazyordu. Fransann ve Franszlarn resmi siyasi idealleri bugn hl ulus-devlet, bir ve blnmez Cumhuriyettir. te yandan, lke, ruhunun derinliklerinde, bu idealin yetersizliinin ve ulusal idealin politik anakronizminin farknda. Bu duygu
henz ak ve belirgin bir fikir dzeyine erimedi: lkemiz bunu aktan aa ifade edemez ve etmeyecektir de. Dahas, ulusal gemiinin
emsalsiz grkemi nedeniyle Tarihin ulusuluk evresinin sonuna
gelindii gereini samimiyetle kabul edip aka kabullenmek ve
bunun btn sonularn anlamak Fransa iin zellikle ok zor. Ulusalcln ideolojik erevesini sfrdan yaratp btn dnyaya ihra etmi
bir lke iin, artk onun btn kalntlarnn tarihin tozlu raflarna
kaldrldn kabullenmek zor.

51/149

Ulus-devlet ve onun matemini tutmak meselesi, son yarm asrdr ancak Fransz keyifsizlii olarak adlandrlabilecek eyin temelini oluturur. Gittike iddetlenen bu kararszla, nce sadan sola sonra da
soldan saa bu sarka benzeri sallana biz kibarca mnavebe (altarnasyon .n.) diyoruz. Depresyon evresinden sonraki manik evre misali, en acmasz kinizm ile bireyselliin btnyle retorik bir eletirisinin veya kalabalklara kar olaanst bir cmertlik ile tiksintinin
ayn anda var oluu gibi bir mnavebe bu. 1945ten bu yana yalnzca
68 Maysndaki isyanlarn hararetiyle biraz dalm gibi gzken bu
keyifsizlik giderek daha da ktleti. Devletler, uluslar, cumhuriyetler
a sona eriyor ve btn enerjisini bu biimler iin feda eden bu lke,
bu gerek karsnda sersemliyor. Jospinin kurduu basit Devlet her
eye yetiemez cmlesinden kaynaklanan sknt, devletin artk hibir
ey yapamayacann ortaya kt gn oluacak tepkiyi hayal etmemize yetiyor. Aldatlmlk duygusu giderek azan bir yara gibi. Son
zamanlarda hemen hemen her eye kar insanlarn iinde biriken
fkenin altnda bu duygu yatyor. Bu lkede uluslar ann lmn
artk ilan etmemiz gerektii gerei, Fransz anakronizmi ve
Fransann yedeinde tuttuu devrimci olanaklar asndan hayati
neme sahiptir.
Neticesi ne olursa olsun, nmzdeki bakanlk seimleri Fransz
yanlsamasnn sona erdiine ve iinde yaadmz tarihi balonun patladna dair bir iaret olacak. Bu da, (dier lkelerin 70lerden kopup
gelen kt bir ryaymasna kafasn kartran) CPE kart harekete
benzer olaylar mmkn klyor. Bu yzden, kalplerinin derinliklerinde
kimse bu seimleri istemiyor. Fransa aslnda Batnn kzl feneridir.[38]
Bugn Bat, M1 Abrams tanklarnn stnde son ses heavy metal dinleyerek Felluceyi vuran Amerikan askeridir. O, Mool ovalarnda kaybolmu, herkesin kafa bulduu, kredi kartna cankurtaran halatymasna sarlan bir turisttir. O, Go[39] oyununa iman etmi bir
CEOdur. Mutluluu giysilerde, erkeklerde ve nemlendirici kremlerde

52/149

arayan gen kzdr. Dnyadaki btn asilerle dayanma gstermek iin

-ama yenilmi olmalar kaydyla- yeryznn drt bir yanna seyahat
eden sveli insan haklar aktivistidir. Cinsel zgrl olduu srece
politik zgrle deer vermeyen bir spanyoldur. Gerekstclkten Viennese Actionisme[40] kadar medeniyetin yzne en iyi kimin
tkrebileceini grmek iin yaran sanatlar yzylnn modern
dahisi nnde huu duymamz isteyen bir sanat adr. Budizmde
gereki bir bilin teorisi bulmu bir sibernetiki ve Hindu metafiziiyle amatr dzeyde uramann yeni bilimsel keiflere ilham
vereceine inanan bir kuantum fizikisidir.
Bat, kyle ilgili btn kehanetler karsnda tek bir stratejiyle
ayakta kalm bir medeniyettir: Burjuvazi iisinden baronuna btn
olarak toplumun burjuvalamasna olanak tanmak iin bir snf olarak
kendisini inkr etmek zorunda kalmtr; sermaye kendisini bir sosyal
iliki olarak finans kapitale ek olarak kltrel sermayeye ve salk
sermayesine dnmek yoluyla- dayatabilmek iin sermaye, bir cret
ilikisi olarak kendisini feda etmek zorunda kalmtr; Hristiyanlk insanlar iin yaygn bir efkatli ve zayf olma emri, duygusal bir yap
olarak kendisini devam ettirebilmek iin bir din olarak kendisini feda
etmek zorunda kalmtr. Bat da ayn ekilde, evrensel bir kltr
olarak kendisini empoze edebilmek iin zgn bir medeniyet olarak
kendini feda etmitir. leyi yle de zetlenebilir: Can ekien bir
varlk, biim olarak yaayabilmek iin ierik olarak kendisini feda
eder.
Manevi danmanlk teknolojileri sa olsun, paralanm birey
biim olarak yaamaya devam ediyor. Ataerkillik, erkeklerin inatlk,
kendini tutma, duyarszlk gibi en berbat zelliklerini kadnlara
ykleyerek yaamaya devam ediyor. Paralanm bir toplum sosyallemenin ve elencenin bulacln artrarak ayakta kalyor. Batnn
kendi kendisiyle bile her noktada elien hileler sayesinde srebilen
byk ve eski moda kurgular iin de ayn ey geerlidir.

53/149

Medeniyetler atmas diye bir ey yok. Dnyann atmosferine

kendine has bir veba yayan, yaam destek cihazlarnn hayatta tuttuu
tbben l bir medeniyet var. Bu noktada, kendi yaratt deerlerin
hibirine artk kendisi de inanmyor ve bu deerlere ilikin her olumlama edepsizlik, parampara edilmesi, yapskme uratlmas ve
tekrar phe ortamna dndrlmesi gereken, hatta bunun zorunlu
olduu bir provokasyon olarak grlyor. Bugnk Bat emperyalizmi,
greceliin, yani her ey senin bak ana bal fikrinin emperyalizmi; Bat emperyalizmi hl bir eylere inanp olumlayacak kadar
aptal, ilkel ve kendini bilmez insanlara ama ve gcenmedir. Srekli
sorgulama dogmatizminin, niversitelerin her yannda ve hatta edebiyat camiasnda yardaklar misali birbirine gz krptn grebilirsiniz.
Kesinliin bu toptan yokluu srd srece, postmodern dnrler
arasndaki hibir eletiri ok radikal boyutlara kmaz. Bugn, herhangi bir tereddtsz olumlama skandal olarak grlrken yzyl nce
asice ve patrtl olumsuzlamalar skandal olarak tanmlanrd.
Hibir toplumsal dzen, kendisini uzun bir sre hibir eyin doru olmad dncesine dayandramaz. Ama her dzen salama alnmak
zorundadr. Gnmzde, gvenlik fikrini hemen hemen her eye uygulama merak, insanlarn boyun emeye hazr olmad bir ideal
dzeni mekn, davranlar ve hatta bizzat insanla sk sk ilikilendirme projesinin bir da vurumu. Hibir ey doru deil demek,
dnyayla ilgili hibir ey ifade etmiyor ama Batnn gerek algsyla
ilgili her eyi sylyor. Bat iin doru, kiilerin veya eylerin deil
onlarn temsillerinin bir niteliidir. Deneyimle uyum salayan bir temsil doru saylr. Bilim, son tahlilde bu evrensel dorulamann imparatorluudur. En cahilinden en eitimlisine kadar insann btn davranlar, kabaca formle edilmi gereklerin zerine kurulmutur ama
pratikte eyler ile eylerin temsilleri ayrt edilemez hale geldiinden
Batl anlayn dlad bir hakikat ls gnlk hayata dahil olmaktadr. Biz Batllarn gerek insanlar hakknda konutuu olur ama
sadece onlar alaya almak istiyoruzdur. Batllarn smrdkleri

54/149

insanlarca yalanc ve iki yzl olarak grlmesinin nedeni budur.

Sahip olduklar ve teknolojik gelimilikleri nedeniyle kskanldklar
halde insani ynleri sz konusu olduunda durumun hi de byle
olmamasnn, hakl olarak hor grlmelerinin nedeni budur. Eer
doruyla ilgili fikirlerin itibar oktan sarslmam olsayd Sade, Nietzsche ve Artaud okullarda retilmezdi. ster istemez aa kan tm
olumlamalar snrlandrmak btn kesinlikleri devre d brakmak:
Bat zeksnn uzun sredir verdii emein rn. Polis ve felsefe bu
amaca ynelik aralar, grnte farkl olsalar da burada akyorlar.
Tabii, bu grecelik emperyalizmi her tr bo dogmatizmde, Marksizm ve Leninizmde, Selefilikte ya da Neo-Nazizimde kendisine uygun birer dman buldu: Batllar gibi olumlamayla provokasyonu
birbirine kartran herkes.
Bu noktada, kar karya olduumuz eyin bir toplum krizi deil, bir
medeniyetin tkenii olduunu grmezden gelen her trl kat toplumsal mcadele, onun varln srdrmesini salayan bir su ortana
dnr. Medeniyeti kurtarma gibi bo bir umuda kaplanlar iin
toplumu eletirmek ada bir strateji haline geldi.
Yani srtmzda bir tabutla geziyoruz ama ondan yle kolayca kurtulmak mmkn deil. Medeniyetin sonunun gelmesinden, beyin
lmnn gereklemi olmasndan herhangi bir beklentimiz yok.
Byle bir ey sadece tarihilerin ilgisini ekebilir. Ama bir olgu bu ve
bir karara varmamz gerek. Gereklerin zeri rtlebilir ama karar siyasi bir eydir. Medeniyetin lmne karar vermek, ardndan bunun
nasl gerekleecei sorununu zmek: Ancak bir karar sayesinde bu
cesetten kurtulabiliriz.

E KOYUL!
Artk bir isyann nasl balayabileceini bile bilmiyoruz. Tarihsel
kabarmalarn nlenmesiyle, yattrlmasyla geen altm yl,

55/149

demokrasi anestezisiyle ve olaylarn kontrol altnda tutulmasyla altm

yl gerekle ilgili algmz ve srmekte olan savala ilgili duyularmz
uyuturdu. e bu algnn canlandrlmasndan balamalyz.
Perben II[41] gibi anayasaya aka aykr dzenlemeler karsnda
ierlemenin hibir anlam yok. Yasal erevenin tamamen yerle bir
ediliini yasal olarak protesto etmek abesle itigaldir. rgtlenmeliyiz.
u ya da bu yurtta grubuna, ar solun u ya da bu kmaz sokana
veya son kurulan yasal mahalli organizasyona meyletmenin hibir anlam yok. Mevcut dzenle mcadele ettiini ne sren her rgt,
minyatr devletlerin biimini, adetlerini ve dilini taklit ediyor. imdiye
kadar hibir farkl politika yapma hamlesi devletin kollarnn sonsuzca yaylmasna yardm etmekten teye geemedi.
Gnlk haberlere tepki vermenin bir anlam yok. Bunun yerine her
haberi, dmann deifre edilmesi gereken stratejik bir manevras, belli
bal tepkiler ortaya karmak iin giriilen operasyonlar olarak
grmeliyiz. Bu haber krntlarnn iindeki gerek bilginin tam da bu
operasyonlar olduu grlmelidir.
Ani bir saldrnn, devrimin, nkleer kyametin gereklemesini veya
toplumsal bir hareketin ortaya kmasn beklemenin hibir anlam yok.
Felaket gelmiyor, oktan gelmiti zaten. k halindeki bir medeniyetin iinde oktan yerimizi alm durumdayz. Tarafmz belirlemek
zorunda olduumuz bu gerekliin iinde felaket.
Beklemekten vazgemek, u ya da bu ekilde, isyan mantna brnmek demektir. Kapldklar dehet nedeniyle liderlerimizin seslerinin
titrediini bir kez daha duymann zaman geldi. nk ynetmek,
kalabaln seni ipe ekecei an bin bir hokkabazlkla geciktirme abasdr; devletin btn yapp ettikleri, halkn zerindeki kontrol elden
brakmamaktan te bir ama tamaz.

56/149

Yola k noktamz u noktada bir yaltlmlk ve de gszlk. Bir

isyan hali en batan ina edilmeli. Hibir ey bir isyan kadar ihtimal
d grnmyor olabilir, onun iin hibir ey daha zorunlu da deil.
BRBRNZ BULUN
Doru olduunu dndnz eye drt elle sarln.
e oradan balayn.
Rastlantlar, keifler, byk grev dalgalar, depremler: Her olay bu
dnyadaki varolu biimimizi deitirerek hakikat retir. te yandan
bizde ilgi uyandrmayan, bizi etkilemeyen, bizleri bir eyler yapmaya
itmeyen yorumlar artk hakikat diye adlandrlmay hak etmezler. Her
hareketin, davrann, ilikinin ve durumun altnda bir hakikat yatar. Bu
hakikati grmezden gelip durumu idare etmek, amzda pek ok insann ldrmasna neden olmutur. Aslnda her ey birbirine baldr.
Byk bir yalann iinde yayor olmak hissi de bir hakikattir. Ama bu
bo verip geilemeyecek bir meseledir, hatta ie tam da oradan balamak gerek. Hakikat, dnyay grme biimi deil, bizi indirgenemez bir
biimde dnyaya balayan eydir. Biz hakikate tutunamayz ama o bizi
tar. Birey olarak beni yapar ve ykar, birletirir ve zer; pek ok
eyle arama mesafe koyarken ayn deneyimi yaayanlarla da yaknlatrr. Hakikate ballndan dolay yaltlm birey kendisi gibi
birilerini bulmasnn nne geilemez. Aslnda, her isyan sreci
vazgemeyi reddettiimiz bir hakikatle balar. Hamburgda 80li yllarda, gal Evlerinde[42] yaayan birka kii, oradan sadece cesetlerinin karlabilecei noktasnda kararllk gstermiti.
Mahallenin biri gnlerce sren sokak savalar ve byk gsteriler
srasnda tanklar ve helikopterlerle kuatlmt. Sonunda belediye
bakan artlar kabul etmek zorunda kalmt. 1940ta Fransann ilk
direniisi Georges Guingouin, direnie baladnda, emin olduu tek
ey Nazi igalini kesinkes reddettiiydi. Komnist Parti iin o, ormanda yaayan lgn bir adamdan te bir ey deildi. Sonra ormanda

57/149

yaayanlarn says 20, 000i bulup Limoges kentini kurtardlar,

Komnist Partinin o zaman fikri deiti.
Arkadaln politik yanndan ekinmeyin.
Bize arkadaln politikadan bamsz, sevgiden baka hibir amac
olmayan bir duygu olduu retildi. Ama her tr yaknlk ortak bir
dorunun etrafnda kurulmu bir yaknlktr. Her bir karlama, ortak
bir olumlamann etrafnda gerekleir, hatta bu yakp ykmann olumlanmas bile olabilir. Bir eylere tutunmann veya bir eylerin elinden
uup gitmesini engellemeye almann genellikle isizlikle
neticelendii, almak iin yalan sylemenin gerektii ve yalann
srdrmek iin almaya devam etmek zorunda kaldn bir ada
hibir iliki masum deildir. Kuantum fiziinin her alana uygulanabileceine inanan ve buna gre yaayanlar, okuluslu tarm ticaretine kar
dven yoldalardan daha az politik balara sahip deildir. Eninde
sonunda sistemden kopmak ve dvmek zorunda kala- caklardr.
i hareketinin ncleri birbirleriyle nceleri atlyelerde, sonraki
dnemlerde ise fabrikalarda buluurdu. Grevlerde ka kii olduklarn
gsterirler, grev krclarn maskesini derdi. Sermayenin partisini
emein partisi karsnda mcadele alanna ekip kresel lekte dayanma ve sava hatlarn izmelerini salayan bir cret ilikisine
sahiptiler. Birbirimizi bulabileceimiz koca bir toplumsal alana sahibiz. Ka kii olduumuzu ortaya koyup korkaklarn maskesini drecek gndelik bakaldr olanaklarna sahibiz. Bu medeniyete kar,
kresel lekte dayanma ve sava hatlarn belirleyecek dmanlk
duygusuna sahibiz.
rgtlerden hibir ey beklemeyin.
Hibir mevcut sosyal ortama rabet etmeyin,
Ve hepsinden nemlisi, sosyal ortam haline gelmeyin.
Toplumsal balarda nemli krlmalarn yaand bir srete politik
ve insani rgtlerin, ii rgtlerinin veya toplumsal derneklerin vb.

58/149

birlikte hareket etmeleri az rastlanr bir durum deil. Aralarnda

samimi ama aresiz, ateli ama cingz bireyler de bulunabilir. rgtler
grnteki somutluklarndan dolay ekicidirler. nk bir
gemileri, ynetim brolar, isimleri, kaynaklar, liderleri, stratejileri
ve sylemleri vardr. Hlbuki kkl bir gemie sahip olmalarna ramen, bir trl ii doldurulamayan bo birer yapdr bu rgtler. Bir
ekilde rgtn varln devam ettirmesi her eyden daha nemlidir.
rgt tekrar tekrar ihanet ettii iin sk sk neferlerinin rgtle balar
gever. Bu yzden ilerinde ara sra deerli kiilere rast gelebilirsiniz.
Fakat sadece rgtn dna ktklarnda ve kanlmaz olarak rgtle
anlamazla dtklerinde bu karlamalardan bir sonu kar.
Asl korkutucu olan esnek yaps, dedikoduculuu ve gayr resmi hiyerarisiyle sosyal ortamlardr. Her trl ortamdan arkanza bakmadan
kan. Bu ortamlarn her biri hakikatin etkisizletirilmesine hizmet
eder. Edebi evreler yaznn berrakln bulandrmak iin vardr. Anarist ortamlar dorudan eylemin keskinliini kreltmek iin. Bilimsel
ortamlar aratrmalarnn ieriini toplumunun ounluundan saklamak iin. Spor ortamlar, deiik hayat biimleri yaratma olasl
olanlar salonlara kapatmak iin. zellikle de kltrel ve aktivist
evrelerden uzak durmak gerekir. Onlar btn devrimci arzularn geleneksel olarak lme gnderildii huzur evleridir. Aktivist evrelerin
grevi yaptnz ey iin gereken enerjiyi yok etmek; kltrel evrelerin grevi, olumaya balayan younluu tespit ederek, yaptnz eyi
deersizletirip iini boaltmaktr. Fransann her yann rmcek a
misali saran aktivist ortamlar, her devrimci gelimenin yoluna kyorlar. Pek ok yenilgi yks ve bu yklerin azlarnda brakt buruk
tattan baka verebile- cekleri bir ey yok. Tkenmilikleri bugnn
olanaklarn kavrayabilme yetisini ellerinden alm durumda. Bununla
birlikte, sefil pasifliklerini beklemek iin yle ok konuuyorlar ki polisiye meselelerde onlara gven olmaz. Onlardan bir ey beklemenin anlam yok, byle donup katlamalar nedeniyle hayal krklna uramak da aptalca olur. En iyisi bu ykten kurtulmak.

59/149

Btn ortamlar kar-devrimcidir nk onlarn tek umursad ey i

karartc rahatlklarnn bozulmamasdr.
Komnler oluturun.
Komnler ancak insanlar birbiriyle buluup kaynatklarnda ve
kendilerine ortak bir yn tayin ettiklerinde hayata geer. Yol ayrmna
gelindiinde, byk olaslkla komnler kendiliinden oluacaktr.
Kendisini bekleyen sondan kurtularak bulumann keyfi.Komn normalde yollarmz ayracamz zaman kararlatrlan bir eydir belki
de. Kendisini bekleyen sondan kurtularak bulumann bir keyfidir. Bize
biz dedirten ve bunu bir olgu haline getiren ey. Tuhaf olan insanlarn birbiriyle anlap komn oluturmas deil ayr dmeleridir.
Niin her yerde komnler remesin? Her fabrikada, her sokakta, her
kyde ve her okulda. En sonunda da taban komitelerinin gerek
hkmranl! Var olu biimlerini ve bulunduklar yeri kabullenen
komnler. Mmknse aile, okul, sendika, spor kulpleri vb. toplumsal
kurumlarn yerini alacak pek ok komn. Politik faaliyetler dnda,
btn yelerinin ve etraflarnda kendi haline terk edilmi herkesin
maddi ve manevi ihtiyalar iin rgtlenmekten korkmayan komnler.
Kolektiflerin yapt gibi neyin ierde neyin darda kaldna gre
deil zndeki ilikilerin younluuna gre kendini tanmlayan
komnler. yelerine gre deil, kendilerine hayat veren ruha gre
tanmlanan komnler.
Bir komn, zerlerine giydirilmi deli gmleini karp sadece
kendilerine gvenen ve gerek karsndaki gcn iyi tartabilen birka
kii tarafndan oluturulur. Her yasad grev bir komndr; net bir ilke
etrafnda hep beraber igal edilmi her bir bina komndr. Amerika
Birleik Devletlerindeki Maroonlar,[43] 1977de Bolognadaki Radyo
Alice[44] birer komnd ve 1968in faaliyet komiteleri de bir
komnd.

60/149

Her komn kendi temelleri zerinde ykselmelidir. Kendi gereksinimlerini gidermeye almaldr. Her trl ekonomik bamll ve
politik itaati yerle bir etmelidir; temel ald hakikatle balarn yitirdii anda sosyal bir ortama dnp yozlamas kanlmazdr. Artk
ye, ara ve o asla gelmeyecek doru zaman beklemeden oluturulmu pek ok komn var.
RGTLENN
Artk bir ite almak zorunda kalmamak iin rgtlenin.
Hayatlarn kazanmak ve bir para toplumsal varolu elde edebilmek
iin zamanlarn satmak zorunda kalan bireylerin kendi yaamlarnn
ok azna sahip olduunu biliyoruz. Toplumsal varolu iin kiisel zaman gerekir: i byledir; piyasa byledir. Komn, zaman tanmn i
zerinden yapmaz, o byle bir plana gre ilemez, baka planlar tercih
eder. Arjantindeki Piqueteros Gruplar[45] her birlikte, birka saatlik
alma kouluyla hizmet veren bir tr yerel sosyal yardm kurumu
oluturdular.
Kimin ne kadar altnn kaydn tutmuyorlar; ortak fayday ne
karp giyim atlyeleri ve frnlar kuruyor, ihtiya duyduklar rnleri
yetitirebilecekleri bostanlar kuruyorlar.
Komnler de paraya ihtiya duyarlar ama bunun nedeni geinmek
zorunda olmamz deil. Her komnn kendine ait bir karaborsas
vardr. Alavere dalaveresi boldur. Sosyal yardmlardan ayr olarak; tahsisatlar, engelli denekleri, birikmi renci burslar, sahte ocuk
doumlarndan elde edilen paralar, her tr kaaklk, kontrol sistemlerindeki her dnmle ortaya kan dier pek ok ey vardr
orada. Btn bunlardan faydalanmay yasaklamak ya da bu geici
zmlere bel balamak, ieridekileri ayrcalklardan biriymiesine
korumaya kalkmak bizim iimiz deil. nemli olan bu hilelere
yatknl besleyip yaygnlatrmak ve yeni yntemleri paylamak.
meselesi, komnler iin yalnzca var olan gelirler nda ele alnan bir

61/149

sorun. Belli bal zanaatlar, meslekleri icra ederken ve nemli pozisyonlarda alrken son derece deerli bilgiler elde edilebilecei de
gzden karmamak gerek.
Komnn acil ihtiyac, insanlar iin mmkn olduunca ok zaman
zgrletirmektir. Sz konusu olan, cretli emek smrsndeki gibi
birka saatlik bo zaman dilimi deil. zgrletirilmi zaman tatile
kmak anlamna gelmiyor. Bo zaman, zaman ldrme, ara verme,
bo zamandan duyulan korku; btn bunlar ile ilgili zaman kavramlar. Artk doldurulmas gereken bir zaman yok; zamann snrlamad bir enerji zgrlemesi sz konusudur; kendi kendine ekil
alan, birbirine vurgu yapan, frsat bulduumuzda sonuna kadar,
dierleriyle yollarnn kesitiini grnceye kadar izleyebileceimiz
izgiler olacak.
Yamalayn, ileyin, retin.
Baz eski MetalEurop alanlar, hapishane bekisi olmak yerine
banka soyguncusu olurlar. Baz EDF alanlar arkadalarna elektrik
sayalaryla nasl oynanacan retir. Kamyonun kasasndan
dklen mallar sada solda satlr. Kinizmini aka ortaya koymu
bir dnyann proleterlerden sadakat bekleme hakk yoktur.
Bir komn refah devletinin varlna sonsuza kadar bel
balayamaz, dkknlardan bir eyler slemeye, gece yars spermarketlerin veya sanayi blgelerindeki ambarlarn p bidonlarna,
devlet desteklerini yanl ynlendirmeye, sigorta irketlerini dolandrmaya ve dier ktlk biimlerine, ksacas yamaya da bel
balayamaz. Bu yzden kendi kendini rgtleme dzeyini ve
kapsamn srekli olarak nasl artrabileceini dnmek zorundadr.
Tornay, freze tezgahn ve kapanm bir fabrikann indirimli satlan fotokopi makinelerini meta toplumuna kar dzenlenen bir komployu
desteklemek amacyla kullanmaktan daha mantkl bir ey olamaz.

62/149

Eli kulanda bir kn kokusu bugnlerde her yeri sarm durumda. yle ki inaat, enerji, tekstil, illegalite veya tarm alanlarnda
sregelen bu deneyimleri tek tek saymak hayli zaman alr. Hmanist,
sokak kltr veya evre dostu gibi tuzaklardan koparlp yamalanmay bekleyen bir dolu bilgi ve teknik var. Fakat bu deneyimler gecekondu blgelerinde bulunan tm sezgilerin, teknik bilginin ve dehann sadece bir paras. Metropol ln yeniden iskan etme niyetindeysek ve de isyannn yar yolda kalmayacandan emin olmak
istiyorsak mutlaka kullanmamz gerekir.
Btn akn tamamen kesintiye urad bir srada nasl iletiim kurup hareket edeceiz? Krsal kesimlerdeki gda retimini, altm yl
nce olduu gibi, tekrar nfusu besleyebilecek noktaya nasl tarz?
Betonlam yerleri, Kbann hem Amerikan ambargosu hem de
SSCBnin tasfiyesi karsnda dayanabilmek iin yapt gibi, ehir
iindeki bostanlara nasl dntreceiz?
Eitim ve renme...
Pazar demokrasisi tarafndan bahedilen tm bo zaman aktivitelerini
tkettikten sonra ne kalyor geriye? Pazarlar sabah sabah komamz
salayan ey neydi? Bu karate lgnlnn, DIYlerin (Doityourself
[kendinyap] .n.), bala kmalarn veya mantar bilimi acayipliklerinin
srp gitmesini salayan ne? Hibir i yapmadan geen zaman biraz
olsun doldurma, emek gc veya salk sermayesini yeniden dzenleme ihtiyac deilse nedir bu? Elence faaliyetinden pek ou
samalk olmaktan karlp kolaylkla baka eylere dntrlebilir.
Boks her zaman gsterili malarla snrlanm deildi. 20. Yzyln
balarnda smrgeciler gruhu tarafndan paylalan ve uzun kuraklklar sonucu ktlk ba gsteren inde, yz binlerce yoksul kyl,
smrgecilerin ve zenginlerin onlardan aldklarn geri alabilmek iin
saysz ak hava boks kulplerinde kendi kendilerine rgtlendiler.
Buna Boksr syan denir. Bu kadar yattrlm bu kadar ngrlebilir
olmayan zamanlarda bizlere gerekli olabilecek eyleri renip pratik

63/149

yapmak iin vakit hi de erken saylmaz. Metropole, onun ilalarna,

tarmna ve polisine bamllmz, u anda yle fazla ki kendimizi
tehlikeye atmakszn ona saldrmamz mmkn deil. Farknda olunduu halde dillendirilemeyen bu krgnlk, bugnk toplumsal
hareketlerin kendi kendisini snrlamasnn, kriz korkumuzun ve
gvenlik tutkumuzun nedenini aklamaya yeter. Grevlerdeki devrim
ufkun normale dn karlnda satlmasnn nedeni budur. Bu kaderden kurtulmak iin uzun ve srekli bir raklk evresi, ok sayda ve
byk apl deneylerin yaplmas gerektiriyor. Nasl kavga edildiini,
anahtar kullanmakszn kaplarn anahtarsz nasl aldn, krk
kemiin nasl sarlacan ve hastalklarn nasl tedavi edildiini,
korsan radyo vericisinin nasl kullanlacan, sokak mutfaklarnn nasl
kurulacan, doru dzgn nian almay bilmemiz gerek. Dank
haldeki bilgilerin nasl bir araya getirileceini, seferberlik tarmnn
nasl rgtlenebileceini renmeliyiz. Plankton biyolojisini, toprak
bileimini, bitkilerin etkileim biimlerini analiz etmeyi, kaynaklarmz tamamen tketmemek iin tesine gemememiz gereken snrlarn yan sra dolaysz evremizi kullanmay ve onunla iliki kurmann
yollarn bilmemiz gerek. Beslenme ve dier ihtiyalarmzn sadece
sembolik bir ksmn deil ok daha fazlasn karlamamzn gerekecei gnler iin hazrlanmaya bugnden balamalyz.
Kendinize alan yaratn. Bulank alanlar oaltn.
Bugn giderek daha ok sayda reformist petroln bir sonu olduu
yaklamn hakl buluyor ve sera gazlar emisyonunu azaltmak iin
ekonomiyi yeniden yerelletirip blgesel ikmal hatlarn, kk apl
datm hatlarn desteklemek ve bugn uzak blgelerden kolayca gerekletirilebilen ithalattan vazgemek zorunda kalacamz vb
grlerine katlyor. Yerel ekonomiyi karakterize eden her ey resmi
olmayan yollarla el atndan gizlice yaplr; ekonomiyi tekrar yerelletirmekle ilgili bu basit ekolojik nlemler ya devlet kontrolnn uzanda tam bir zgrlk ya da btnyle ona boyun eme anlam
tadn unutuyor.

64/149

Bugnk blgesel snrlar yzyllardr yaplan polis operasyonlarnn

bir rndr. nsanlar nce tarlalarndan, sonra sokaklarndan, sonra
mahallelerinden ve en sonunda da apartmanlarnn nnden, mahremiyetin nemli drt duvar arasnda btn bir hayatn geirebilecei gibi
lgn bir fikrin sonucunda kovuldular. Bizim iin toprak snr, mntka
sorunu devlet iin olduundan ok ayr bir sorun. Bizim iin mesele
onu mlk edinmek deil. Aksine, her trl otorite iin toprak snrlar
anlalmaz ve kavranamaz hale gelinceye kadar komnleri, dolam ve
dayanmay belli bir younlua getirme meselesidir. Biz topra igal
etmek deil, topran kendisi olmak istiyoruz.
Topra var eden zerindeki yaamdr: Ticaret, avlanma ve ocuklara
oyun alan olarak ayrlm topraklar; klarn veya asilerin topra;
iftilerin, kubilimcilerin veya gezginlerin topra, mntkas. Kural
gayet basit: Verili bir alana yeni yeni topraklarn, mntkalarn eklenmesi demek, bunlarn arasnda daha ok dolam olmas, iktidarn onlarla baa kabilmesinin giderek zorlamas demek. Lokantalar, krtasiyeler, spor tesisleri, bo araziler, ikinci el kitap tezghlar, binalarn
atlar, derme atma sokak pazarlar, kebaplar ve garajlar, yeterince
su ortakl yaratld takdirde, resmi amalar dnda da kullanlabilir. Yerel rgtlenmeler devletin haritasn karmaklatrp bulandrarak zerine kendi corafyalarn ekleyebilirler: Bu da devletten
ayrlmalar sonucunu dourur.
Seyahat edin. Kendi iletiim kanallarn oluturun.
Komnlerin ilkesi metropole ve onun hareketliliine yerel yavalk
ve kk salma yoluyla kar kmak deildir. Komnlerin bileimindeki
geni kapsaml devinim, fark ettirmeden metropoln deviniminin
nne gemelidir. Ticari altyapnn bize sunduu seyahat ve iletiim
olanaklarn reddetmek zorunda deiliz; sadece snrlarn farknda olmalyz. Biraz akgz olmakta ve zararsz grnmekte fayda var.
Kiisel ziyaretler daha gvenlidir ve arkada iz brakmaz; internetteki
arkada listesinden ok daha kalc arkadalklar olumasna neden

65/149

olur. imizdeki pek ok kii batanbaa btn ktay, hatta hi sorunla

karlamadan btn dnyay zgrce dolaabilmenin ayrcaln
yayor. Sra direniiler arasndaki iletiime geldiinde bunun deeri
grmezden gelinemez. Metropoln ekici yanlarndan biri, stratejik bir
tartma iin buluulmas gerektiinde Amerikal, Yunanl ve Meksikallarn Pariste aktrmadan bir araya gelebilmesine olanak
salamasdr.
Dost komnler arasndaki srekli devinim, onlar kuruyup gitmekten
ve terk edilmenin kanlmazlndan kurtaran eylerden biridir.
Yoldalar misafir edip, onlarn giriimleri hakknda bilgi sahibi olabilmek, deneyimlerden yararlanp gelitirdikleri yeni teknikleri kullanma
sokmak, bir komn iin kapal kaplar ardnda steril bir biimde kendi
bana didinmekten ok daha iyidir. Devam etmekte olan savala ilgili
gr alveriinde bulunarak geirilen btn bir akamn mutlak
yararn kmsemeye kalkmak bir hata olur.
Btn engelleri birer birer an.
Sokaklarn kaba sabalklarla dolu olduunu herkes bilir. Olan eyle
olmas gereken ey arasnda, dzeni tekrar tesis etmek iin elinden geleni yapan polisin merkezcil kuvveti ve aksi yndeki merkezka
hareketi, yani biz yer alrz. fke ve kargaa patlamalar yaandnda
elimizde olmadan seviniriz. Artk hibir yerde hibir eyi kutlamayan
ulusal bayramlarn sistematik bir biimde ktlemesi hi artc
deil. ster parlak ister dknt olsun, kent mobilyalar -ama nerede
balayp nerede biterler?- bizim ortak mlkszletirilmiliimizin
cisimlemesidir. Hiliklerinde direnerek, bizim kendilerine geri dnmemiz dnda hibir ey istemiyorlar. Etrafmzdaki eylere bir bakn:
Hepsinin de son saatleri gelecek. Metropol, bir harabe alan gibi aniden
nostaljik bir havaya giriyor.
Brakn sokaklarn bu kaba sabal, yntemsel ve sistematik bir hale
gelerek hkmedilemezliimizi, iptidai azgnlmz bize geri
kazandracak dank ve etkili bir gerilla savana doru yol alsn.

66/149

Direniilerin geerliliini kabul ettirmi pek ok askeri erdemi

arasnda o ayn disipline gelmezliin ok ne kmas kimileri iin endie kayna oluyor. Aslnda, fke ve politika birbirinden ayrlamaz.
lki olmazsa ikincisi szde kalr; ikincisi olmazsa ilki barp armann tesine geemez. Enrags ve exalts gibi szckler politika
alannda yeniden ortaya ktklarnda daima uyar atlaryla karlanrlar.[46]
Yntemlere gelince, sabotaj eylemlerinin u ilkesini burada benimsemek gerek: Eylem annda asgari risk, asgari sre ama azami tahribat.
Strateji temizlenen -ama yaratt boluk doldurulamayan- her engelin
yerini, eskisinden ok daha direnli ve iyi korunan baka bir engelin
alacan unutmamalyz.
tr ii sabotajyla ok fazla vakit kaybetmeye gerek yok: i
yavatan almaktan balayp temel hizmetlerin srdrlmesine doru
evrilen i yavalatma eylemleri, makineleri krma veya almalarn
engelleme ve irket srlarn ifa etme. Sabotaj ilkeleri hem retim hem
de datma uygulanarak toplumsal fabrikann[47] her boyutuna
yaygnlatrlabilir.
Metropoln teknik altyaps krlgandr. Metropoldeki ak, mallarn
ve insanlarn tanmasndan ibaret deildir. Bilgi ve enerji; kablolu
alar, fiber kablolar ve kanallar araclyla dalr ve bunlara
saldrlabilir. Gnmzde toplumsal makineye dzenlenecek her etkili
sabotajn yntemi, onun ebekelerini kesmenin bir yolunu arayp bulmaktan geiyor. Bir TGV[48] hatt veya elektrik ebekesi nasl kullanlamaz duruma getirilir? Bilgisayar alarnn zayf noktalar nasl
bulunabilir veya radyo dalgalar nasl bozulup ekranlar parazitle
doldurulabilir?
Ciddi engellere gelince, bunlarn da yle btn tahribatlara kar
bak olduunu dnmek yanl olur. Btn bunlardaki Prometheusvari yan, atein doru yerde kullanm olarak zetlenebilir ama bu

67/149

kr krne yaplacak i deildir. M 356da Erostratus dnyann yedi

harikasndan biri olan Artemis Tapnan yakt. Tam bir kn
yaand amzda, tapnaklarn bizde yaratt tek dnce zaten birer harabe olduklar gereidir.
Bu hilii imha etmek ok da zc bir grev deil. Bu imhaya
katlanlar onda genletirici bir yan bulur. Zaman, mekn, arkadalk;
hepsi bir araya gelip belli bir manta oturur. mha hareketimizde,
btn aralar kullanmal ve bu aralarn kullanm zerinde -tabii bir
ara olarak kendimizin de- tekrar kafa yormalyz. Byk olaslkla
iinde bulunduumuz bu sefalet annda hepsinin icabna bakma
dncesi, son bir kolektif ayartma -bou bouna deil- ilevi grecek.
Grnmez olmaya devam edin. Saldr annda kimliinizin
aa kmamasna zen gsterin.
Gsterinin birinde, bir sendika yesi az nce camlar indirmi bir
gstericinin onu tannmaz klan maskesini yrtp karyor. Kendini
gizlemeyi brak da yaptn eyin sorumluluunu stlen. Ama grnr
olmak, ortada olmak ve hepsinden nemlisi savunmasz olmak demektir. Dnyann her yerinde solcular devaml olarak, halledilecei umuduyla davalarn -bu ya evsizler, ya kadn ay da belgesiz gmenler
sorunudur- grnr kldklarnda yapmalar gerekenin tam tersini yapm oluyorlar. Kendimizi grnr klmak yerine anonimlii avantajmz iin kullanmak ve komplolar, gece eylemleri ya da yzlerin
grnmedii eylemlerde yaralanmaz bir saldr konumu yaratmak
gerek. 2005 Kasmnn atei bize bir model sunuyor. Ne lider, ne talep
ne de rgt var ortada, sadece szckler, hareketler ve su ortakl
var. Toplumsal olarak var olmamak, bir aalanma deildir, tannmama halinden doan trajik bir durum deildir. (Zaten kimden tannma
bekliyoruz ki?) Tam aksine bize azami bir hareket serbestsi salayan
bir durumdur. llegal eylemlerini aa vurmayp bunlar iin sadece
baz hayali ksaltmalar kullanmak -ksa mrl BAFT (Brigade Anti-

68/149

Flic Des Tarterts)[49] hl hatrmzda- bu zgrl muhafaza etmenin bir yoludur.

Aka grlyor ki rejimin en nemli savunma manevralarndan
biri, Kasm 2005teki ayaklanmalarndan sorumlu tutabilecei bir
banliy znesi yaratmakt. Bu toplumun birisi ite grd kiilerin
suratna yle bir bakmak, hi kimse olmann niye bylesine keyifli
olduunu anlatacaktr.
Grnr olmaktan kanmak gerekir. te yandan sadece glgelerde
toplanan bir g sonsuza dek glgelerde kalamaz. Bir g olarak ortaya
kmz uygun an gelene kadar ertelenmelidir. Grnr olmaktan ne
kadar uzak kalabilirsek o kadar geliip kuvvetlenebiliriz. Grnr hale
geldiimizde gnlerimiz sayl olacak. Ya ksa bir srede gizlilie
ihtiya duymayacak kadar ykc bir gce dneceiz ya da bir anda
ezilip yok edileceiz.
Savunma oluturun.
Bir kuatmann, bir polis kuatmasnn altnda yayoruz. Belgesi olmayan gmenler sokak ortasnda toplanyor, sivil grnml polis arabalar caddelerde devriye geziyor, metropol blgeleri smrge
lkelerde retilmi teknikler kullanlarak pasifize ediliyor, ileri
Bakan etelere kar bize Cezayir savan hatrlatan aklamalar
yapyor. Bu gerek bize her gn hatrlatlyor. Btn bunlar, artk itilip
kaklmaya son verip kendi savunmamz rgtleme zamannn
geldiini gstermeye yeter.
Bir komn, byyp serpildii lde iktidarn onun varln hedef
alan operasyonlarn fark etmeye balar. ktidarn kar saldrlar, nce
bir kkrtma ve yeniden kazanma; en son are olarak da kaba kuvvet
biiminde olur. Komn iin savunma, pratik ve teorik olduu kadar
kolektif bir gerek de olmal. Tutuklamalar engelleme, zorla karma
giriimlerine kar hzla ve kalabalk bir biimde toplanabilme ve de
iimizden biri iin barnma salama nmzdeki dnemde nem

69/149

kazanan refleksler haline gelecek. Srekli sfrdan balayarak kendimizi yeni batan ina edemeyiz. Baskdan yaknmay brakp onunla
yzlemeye hazrlanalm.
Mesele o kadar basit deil, nk toplumda giderek artan sayda
kiinin, gammazlamadan tutun yurtta milislerine katlma kadar polislik iine soyunmas beklenebilir. Polis gleri kalabalklarn iine szacaktr. Her yerde, hatta bakaldr durumlarnda bile polisin mdahale
modeli artk sivil elbiselerle araya karmasna dayanyor. Son CPE
kart gsteriler srasnda polisin bu kadar etkili olmasnn nedeni, aramza karan ve frsatn bulunca gerek yzlerini gsteren sivil giyimli
polis memurlaryd: gaz, cop, ok tabancalar, alkoyma. Hepsi de gsterinin gvenliinden sorumlu sendika grevlileriyle sk bir egdm
iindeydi. Aralarnda polis olabilecei ihtimali bile gstericiler
arasnda kimin kim olduu kukusunu yaratmaya ve eylemi fel etmeye yetti. Eer gsterilerin sadece ayakta dikilerek tek tek saylmak
olmad, aksine bir eylem arac olduu konusunda hemfikirsek,
maskelerini drdmz sivil polisleri nmze katp kovalayabilmemizi ve tutuklamaya kalktklar kiiyi ellerinden alabilmemizi
olanakl klan bir donanma sahip olmak zorundayz.
Polis sokaklarda yenilmez deil, sadece organize olacak aralara,
eitime ve devaml yeni silahlar deneme olanana sahipler. te
yandan, bizim silahlarmz ise daima ilkel, derme atma olup hemen o
anda uydurulmutur. Bizim silahlarmzn ate gc kesinlikle onlarnkiyle karlatrlamaz ama onlar belli bir mesafede tutmak,
dikkatlerini baka yne ekip psikolojik bask uygulamak, polis
barikatn yaymak ya da artmacalarla stnlk salamak iin kullanlabilir. Fransz polis akademilerinde, ehir gerillalaryla savamak
iin retilen hibir yeni teknik, ayn anda pek ok yeri vurup her daim
inisiyatifi elinde tutmaya gayret eden hareket halindeki bir ounlua
srekli karlk vermeye yetmez.

70/149

Komnler, gzetlenmeye ve polis soruturmalarna, polisin elindeki

teknolojilere ve istihbarat toplamasna kar savunmaszdr elbette. talyada anaristlere, ABDde evrecilere kar tutuklama dalgas byk
olaslkla telefon dinlemeleri yoluyla gerekletirilmiti. Polisin bir
ekilde gzaltna ald herkesin DNA rnekleri alnp gittike eksiksiz
bir hale gelen veritabanna ekleniyor. Barselonal bir ev igalcisi datt el ilanlarnda parmak izi kald iin tutukland. zleme yntemleri,
zellikle de biyometrik teknikler sayesinde giderek geliiyor. Eer
elektronik kimlik kartlarnn datm baladnda iimiz bir kat daha
zorlaacak. Paris Komn, tutulan kaytlarla ile ilgili yle bir ksmi
zm yntemi bulmutu: Belediye binasn yakp btn resmi kaytlar ve hayati nemdeki istatistikleri yok etmek. Bizim de bilgisayar
veritabanlarn kalc olarak yok etmenin bir yolunu bulmamz gerek.
SYAN
Komn direni gereinin en temel birimidir. Bir isyann kabarmas
komnlerin saysnn katlanarak artmas, birbirleriyle temasa geip
yeni yeni balar oluturmasndan baka bir ey deildir. Olaylar
geliirken, komnler ya daha byk lekli yaplar iinde eriyecekler
ya da kk paralara ayrlacaklardr. Hayat boyu insanlar birbirine
balayan kardelik ba ile, ikmal ve savunma rgtlemek zere mahallenin birinde ve hatta bazen bir isyan blgesinde bir araya gelen
deiik grup, komite ve etelerin ba arasnda sadece derece fark
vardr. Hepsi birer komndr.
Her komn, doas gerei kendine yeterli olma eilimindedir ve
kendi ilerinde paray aptalca ve en nihayetinde yersiz bir ey olarak
grr. Parann gc, birbiriyle balants olmayan insanlar arasnda
balant kurmasndan, onlar birer yabanc olarak birbirine
balamasndan, bylece kendisi araclyla eitlenen her eyi dolama
sokmasndan ileri gelir.
Parann her eyi birbiriyle ilikilendirme kapasitesinin bedeli, aldatmann kurala dnt bir iliki tarzndaki yzeyselliktir. Gvensizlik

71/149

kredi ilikilerinin temelidir. Bu yzden parann saltanat her zaman

kontroln saltanat olmutur. Parann fiilen ortadan kaldrl komnlerin bymesiyle mmkn. Genileme halindeki her komn ancak
kendi i balantlarn kaybetmeyecek ve kendi iinde, kanlmaz
biimde, hkim bir kast olumasna sebebiyet vermeyecek lde
bymelidir. Bu tr talihsiz sonulardan kanmak iin, komnlerin
blnerek yaylmas tercih edilebilir.
Cezayirli genlerin 2001 baharnda patlak verip Kabiliyenin her
yanna yaylan ayaklanmas, polis karakollarna, mahkeme binalarna
ve devleti temsil eden her eye saldrarak, dzen glerini tek tarafl
olarak geri ekilmeye zorlad ve isyan seimlerin yaplmasn engelleyecek noktaya kadar genelletirerek hemen hemen btn mahalleleri
ele geirmeyi baard. Eylemin gc, dank haldeki pek ok unsurun
bir btnlk oluturabilmesinden geliyordu. Bu unsurlar umutsuz bir
biimde erkek egemen olan saysz ky kurullarnda ve dier halk komitelerinde ksmen temsil ediliyorlard. Hala iten ie kaynayan bu isyanda komnlerin pek ok renkli yz vard: Tizi Ouzoudaki bir binann atsndan evik kuvvete gaz tp frlatan mifer giymi ateli
genler; srtna giydii dkml kaftanyla yal bir direniinin alayc
alayc glmseyii; blge ekonomisi zerindeki ablukann o kadar
srekli ve sistematik klnmasnn mmkn klan, geleneksel iftilie
inatla devam eden da kylerinde yaayan kadnlarn ruhu bunlardan
birkadr.
Krizlerde yangna krkle gidin.
Btn Fransa halkn iyiletiremeyeceimizi kabul etmek gerek.
Baz tercihler yaplmak zorunda. Bir virs bilimi uzman, 7 Eyll
2005 tarihli Le Monde gazetesindeki bir makalede, ku gribi salgn
halinde ne olacan byle zetliyor. Terr tehdidi, doal afetler,
virs salgn uyarlar, toplumsal hareketler ve ehirlerdeki iddet
olaylar toplumu ynetenler iin, ilerine yarayanlar seip ilerini
zorlatranlar eleyerek glerini pekitirmelerine yarayan istikrarszlk

72/149

durumlardr. Akas bu durum, teki gler asndan da kar

kampta toplanp birbirlerini desteklemek iin bir frsattr.
Ticari metalarn akndaki kesinti, normal hayata (her eyin birdenbire kesintiye urad bir ehirde hayatn nasl olacan hayal etmek
iin apartmanlarda yaanan ani elektrik kesintilerinde toplumsal hayatn nasl dntn fark etmek yeterlidir) ve polis kontrolne bir
sre ara verilmesi kendi kendini rgtleme asndan baka durumlarda
hayal bile edilemeyecek potansiyellerin aa kmasna imkn verir.
nsanlar bunu gryor. Devrimci ii hareketi bunu ok iyi anlayp burjuva ekonomisinin krizde olmasnn avantajlarn g elde etmek iin
kullanmay bildi. Bugn, slami hareketler devletin zayf olduu noktalardaki aklar akllca kapatarak ok gl bir konuma geldiler.
Cezayirin Bourmerdes blgesindeki depremden sonra oraya yardm
gtrmeleri veya srail ordusunca yerle bir edilen Gney Lbnanda
yaayan halka gnlk yardm sunmalar buna rnektir.
Yukarda da bahsettiimiz Katrina kasrgasnn New Orleansta
yapt tahribat, zorla tahliye edilmeyi reddedenlerin yannda duran
Kuzey Amerikadaki anarist hareketin byk bir blmne, kitlelerle
grlmemi dzeyde bir kaynama frsat verdi. Sokak mutfaklar her
eyden nce erzak tedarikini gerektirir; acil tbbi yardm salamak ve
korsan radyo kurmak ancak gerekli bilgi ve malzemenin edinilmesiyle
mmkn olabilir. erdikleri keyif, bireysel ilecilii ama tarzlar,
dzen ve iin rutin atmosferinden kaan somut bir gerekliin tezahr
olmalar bu tr deneyimlerin politik zenginliini garanti altna alr.
Fransa gibi radyoaktif bulutlarn snrda durduu, ABnin endstriyel
gvenlik ajans tarafndan mahkm edilmi eski bir azot gbre fabrikasnn bulunduu yere kanser aratrma merkezi kurmakta tereddt
etmeyen bir lkede, toplumsal krizi doal krizlerden ok daha fazla
nemsemek gerekir. Felaketin normal seyrini deitirmek genellikle
toplumsal hareketlere kalr. Son yllarda gerekletirilen grevlerin
ou, asgari hizmetleri i brakmann sembolik olmaktan te bir

73/149

anlam tamayaca bir noktaya dek geniletip geniletemeyeceklerini

snamak isteyen hkmet ve de irket yneticileri iin birer frsata
dnt. Bylece grevler kar frtnas veya tren raylarnda gerekleen
bir intihardan daha fazla bir hasara sebep olmayacakt. Sistematik
olarak kurumlar igal edip inat ablukalaryla yerleik aktivist pratiklerini alt st eden lise rencilerinin 2005 ylnda gsterdikleri aba ve
CPE yasasna kar verilen mcadele, geni katlml eylemlerin sorun
ve rahatszlk yaratma potansiyellerini bize bir kez daha hatrlatt. Onlardan treyen benzeri eteler araclyla, yeni komnlerin doabilmesi iin ne tr toplumsal koullar gerektiinin iaretlerini grebildik.
Her trl temsili otoriteyi sabote edin.
Konumalar yaygnlatrn.
Genel kurullar feshedin.
Her toplumsal hareketin yz yze geldii ilk sorun polis deil,
sendikalar ve btn ii mcadeleyi denetim altna almak olan her trl
mikro brokrasidir. Komnler, kolektifler ve eteler doal olarak bu
tr yaplara gven duymazlar. Bu yzden yar brokratlar getiimiz
yirmi yldr, zerine yerleik bir etiket tamad iin masum grnen
ama gerekte onlarn ideal manevra alan olan koordinasyon komitelerini ve konuma konseylerini icat ettiler. Babo bir topluluk ne zaman
bir otonomi kurma giriiminde bulunsa, bu adamlar her trl gerek
sorunun ele alnmasn engelleyip giriimin btn ieriini boaltana
kadar rahat edemezler. Hiddetlenirler ama onlar hararetlendiren ey
tartma istei deil meseleyi kapatma arzusudur. natla savunduklar
hissizlik hali topluluk zerinde hkim olunca, baarszl politik bilincin olmayna balarlar. Fransadaki militan genliinin politik
maniplasyon sanatnda uzmanlatn belirtmeden gememek gerek.
Trokist fraksiyonlarn lgnca faaliyeti sa olsun. 2005 Kasmndaki
yangndan ders karmalar zaten beklenemezdi: gerek bir egdmn
var olduu yerde egdm gruplar fazlalktr, insanlarn kendi
kendilerini rgtledii yerde rgtlere ihtiya yoktur.

74/149

Bir dier refleks de en kk bir hareketlenme krnts grldnde

hemen meclis toplayp oylama yapmak. Bu bir hata. Basit bir oy verme
ve bir galip yaratma hadisesi meclisleri bir kbusa, g zerinde hak
iddia eden her trl kk adamn birbiriyle kar karya geldii bir
tiyatroya dntrmeye yeter. Burjuva parlamentosunun bize kt
rnek olmasndan dolay yayoruz bu sknty. Meclisler karar verme
deil konuma yeridir, ifade zgrlnn amaszca gerekletirildii
bir mekndr.
nsanlar arasnda toplanma ihtiyac ne kadar fazlaysa karar verme
gereklilii o kadar azdr. Meclis toplantlar ile ortak g duygusunun
verdii keyif kol kola ilerler. Kararlar ancak demokratik uygulama konusunda zaten gr birliine varld acil durumlarda hayati bir nem
tar. Geri kalan zamanlarda karar vermenin demokratik karakteri sadece usule kafay takm olanlarn meselesidir. Bu meclislerin eletirisi
veya onlardan vazgeme meselesi deil; zgrce konuma, konuurken
elini kolunu rahata kul- lanabilme ve bireyler arasndaki etkileimi
zgr brakma meselesidir. nsanlarn kurullara yalnzca belli bir bak
as veya gdlerle deil; arzular, balar, kapasiteleri, gleri,
zntleriyle ve dierleriyle iliki kurmaya ak ve hazr bir biimde
geldiini grmek zorundayz. Eer Genel Meclis fantezisini bir kenara
brakp yerine mevcudiyetler meclisini koymay becerirsek, hegemonyann srekli canlanan batan karclndan yakamz kurtarabilirsek ve karar vermenin kendisini hedef haline getirmekten vazgeebilirsek o zaman bir ekilde kritik ounluka[50] eriebilmemiz iin bir
ans doacak, aniden bir kararn insanlar tamamen veya ksmen etkisi
altna ald kolektif billurlama anlarndan biri yaanacak.
Ayn ey eylem karar alrken de yaanyor. Sz konusu eylem, meclisin gndemini belirlemeli prensibinden balayarak ie koyulmak
hem salkl tartma ortamn ortadan kaldryor hem de etkili
eylemler yapmay imknszlatryor. Birbirini tanmayan ok sayda
kiiden oluan meclisler profesyonel eylemcilerin ie el atmasna

75/149

neden olur, bu da kontrol etmek uruna eylemden vazgemektir.

Eylem grevlileri tanmlar gerei yapabilecekleri snrlandrlm insanlardr, te yandan hibir ey onlarn herkesi aldatmasna engel
olmaz.
deal bir eylem biimi yoktur. Esas olan eylemin belli bir biim almas, ama kendisine dayatlan sahiplenmek yerine kendisinin biim
yaratmasdr. Bu da, Fransz Devrimi esnasnda Paris Komnnn
seksiyonlarndaki gibi, ortak bilginin herkese ak olmasn gerektirdii
kadar ortak bir politik ve corafi duruu da gerektirir. Sra eyleme
karar vermeye gelince, yle bir ilke konulabilir: Herkes kendi
aratrmasn yapar, sonra da bilgiler bir araya getirilir ve karar
kendiliinden oluur, bylelikle biz karar deil karar bizi alr. Bilginin
herkese ak olmas hiyerariyi yok eder; bylece herkes eitlenir.
Yatay iletiimi artrmak hem farkl komnler arasndaki en iyi
egdm biimi, hem de hegemonyay son erdirmenin en iyi yntemi
olacaktr.
Ekonomiye bloke edin, ama kendi kendinizi rgtleme seviyenizden yola karak gcnz ln.
Oaxaca eyaletinde 2006 Hazirann son gnlerinde, belediye igalleri
artar ve isyanclar hkmet binalarn igal ederler. Kimi komnlerde,
belediye bakanlar kap dar edilip resmi aralara el konulur. Bir ay
sonra, baz oteller ve turizm komplekslerine giriler engellenir. Meksika Turizm Bakan Wilma kasrgasyla kyaslanabilecek lde bir
felaket olduunu aklar. Birka yl nce, ablukalar Arjantinde en
temel devrimci eylemlerden biri haline gelmiti. Yerel gruplar ard ardna ana yollarn tkanmas iin birbirlerine yardm ediyor, eer talepleri yerine getirilmezse, eylemleri birletirerek tm lkeyi fel etme
tehdidinde bulunuyorlard. Uzun yllar boyunca bu tehditler demiryolu
iilerinin, kamyon ofrlerinin, elektrik ve gaz datm alanlarnn
elinde gl birer koz olarak kald. Fransada CPE kart hareket tren
istasyonlarn, evre yollarn, fabrikalar, otoyollar, spermarketleri

76/149

ve hatta havaalanlarn bloke etmekte tereddt etmedi. Renneste, ehre

giren anayollar saatler boyu kesmek ve 40 kilometre uzunluunda bir
trafik skklna yol amak iin yz kii yetmi de artmt bile.
Her eyi bloke etmek. Var olan dzene kar ayaklanan herkesin ilk
refleksi bu olacaktr. irketlerin sfr stok alt, deerin
kaynann sistemin alarna dahil olmaktan getii, taerondan taerona, sonra da montaj iin baka bir fabrikaya giden maddi niteliini
yitirmi retim zincirinde otoyollarn balanty salad byle mahalsizletirilmi bir ekonomide dolam engellemek, retimi de engellemek anlamna gelir.
Ama blokaj, isyanclarn kendi ihtiyalarn gidermesini, birbirleriyle
iletiim kurmasn ve de farkl komnlerin kendi kendilerini rgtleme
kapasitesini engelleyecek noktaya ulamamaldr. Her ey fel
olduunda nasl besleneceiz? Arjantinde yapld gibi dkknlar
yamalamann bir snr var; tketim tapnaklar ne kadar byk olsalar
da sonsuz bir kaynak deiller. Kiinin kendi temel ihtiyalar karlayacak becerileri zamanla elde etmesi, btn bunlar retmek iin gerekli
aralara el koymasn da gerektirir. Bu bakmdan artk beklemenin bir
anlam yok. Nfusun yzde ikisinin dier herkesin besinini retmesi
hem tarihsel hem de stratejik bir anomali halidir. Bugn byle bir anomali srp gidiyor.
Blgenizi polis igalinden kurtarn.
Mmknse polisle kar karya gelmemeye aln.
uurlu bir polis, son arpmalarda ilgili Bu i toplumsal taleplerde
bulunan genlerle deil Cumhuriyete kar sava am bireylerle
uratmz gsteriyor, diyordu. Blgeyi polis igalinden kurtarma
zorunluluu zaten devam eden bir sre ve kar saftaki dzen glerine kar duyulan fkenin bereketli kaynandan besleniyor. Toplumsal hareketler bile isyan tarafndan giderek rayndan karlyor.
Renneste 2005 ylnn her Perembe gecesi polisle atan bayram

77/149

kalabal veya Barselonada botellion[51] esnasnda bir alveri blgesini tahrip edenler buna rnektir.
CPE kart eylemler molotof kokteylinin geri dnne tanklk etti.
Ama kukusuz bu konuda ba ekenler yoksul banliylerdir. zellikle
de bir sredir kusursuzlamak iin uratklar teknik sz konusu
olduunda: Pusu atma. 13 Ekim 2006da Epinayda yaptklar gibi.
Arabann birinden bir eyler alnd ihbar alan zel bir gvenlik
ekibi yola kt. Olay yerine vardklarnda, gvenlik grevlerinden biri,
sokaa aprazlama park edilmi iki ara tarafndan yolun kesilmi
olduunu grd, ellerinde demir ubuklar ve tabancalar tayan;
aralarn talayp polise kar gz yaartc gaz kullanan otuzun zerinde kii tarafndan sktrlm halde bulmutu kendisini. Daha
kk lekte, gece yars saldr dzenlenen polis merkezlerinin halini
dnn: Krk camlar, yaklm polis arabalar.
Bu son eylemlerin sonularndan biri gerek bir gsterinin vahi
olmasnn gereinin ve de polise nceden haber verilmemesinin
neminin anlalmas oldu. Yeri kendimiz seerek, 2001 ylnda Cenovada Kara Blokun[52] yapt gibi, sendikaclarn ve bar yanllarnn bulunduu tehlikeli blgelerden gemeyip buralarda polisle
dorudan kar karya gelmekten kanabiliriz.
Kendi rotamz belirleyerek polis tarafndan kovalanmak yerine biz
onlar ynlendirebiliriz. Cenovada bin tane kararl insann carabinieri[53] dolu otobsleri geri pskrtp aralar atee verdiklerine tank
olduk.
nemli olan daha iyi silahlanm olmak deil inisiyatifi elde tutmaktr. Tek bana cesaretin bir nemi yok, cesaretten gelen zgvendir esas olan. nisiyatifi elinde tutmaksa buna katkda bulunur.
Yine de her ey, dman glerini oyalayp bize biraz zaman
kazandracak ve yaknlarda bulunan baka bir yere saldrmamza

78/149

olanak salayacak bir yntem olarak dorudan karlama fikrini akla

getiriyor. Kar karya gelmemizin engellenemez olduu gerei onu
basit bir artmaca olarak kullanamayacamz anlamna gelmez.
Kendimizi eylemden ok onun koordinasyonuna adamalyz. Polisi
canndan bezdirmek demek artk etkili olamayaca noktaya gelene dek
onlar her yerde olmaya zorlamak demektir.
Her bezdirici hareket 1842de ifade edilen u geree yeniden hayat
veriyor: Polis ajannn hayat ok usandrcdr; toplumsal konumu
suun kendisi kadar aalanp hor grlr Utan ve rezillii her
ynden onu kuatr, toplum onu istenmeyen bir kii olarak dlayp
yaltr; yaptnn cezas olarak toplum, en kk bir acma, vicdan
hesab veya pimanlk duymadan polis ajan iin hissettii aalamay
dile getirir. Cebinde tad kimlik kart polisin utan ve kepazeliinin
belgesidir. 21 Ocak 2006da Pariste gsteri yapan itfaiyeciler evik
kuvvete ekilerle saldrp on be tanesini yaralad. nsanlar koruyup
ve hizmet etmek istedikleri sylemi polis olmak iin asla geerli bir
bahane olamaz.
Silahlann. Silahlar gereksiz klmak iin gereken her eyi
yapn. Orduya kar zaferin tek yolu politikadr.
Barl isyan diye bir ey yoktur. Silahlar gereklidir; mesele onlar
gereksiz klmak iin gereken her eyi yapmaktr. syan, silahl bir
mcadele olmaktan ok silahlanpsilahl mevcudiyeti devam ettirme
halidir. Silahl olmakla silah kullanmay birbirinden iyice ayrt etmeliyiz. Devrim hallerinde silah daimidir ama nadiren kullanlr ve krlma
noktalarndan seyrek olarak tayin edici bir rol oynar: 10 Austos 1792,
18 Mart 1871, Ekim 1917. ktidar kendi bataklna saplandnda
zerine basp gemek yeterlidir.
Bizi onlardan ayran mesafe yznden, silahlar sadece onlara dokunarak stesinden gelebileceimiz, hem ekici hem itici bir tr ift karakter edindi. Gerekten bar yanls olmak silahlar deil onu kullanmay
reddetmek demektir. Tek mermi atamayacak lde barl olmak

79/149

kudretsizliin teorik olarak formle edilmesinden baka bir ey

deildir. Byle apriori bir barlk bir tr nleyici silahszlandrma,
yani tam bir polis operasyonudur. Gerekte, barlk sadece ate ama
olanana sahip olanlar iin ciddiye alnabilecek bir sorunsaldr. Bu
adan bakldnda barlk, kendimizi ate etme zorunluluundan
kurtaracak kadar kuvvetli olduumuz bir noktada gcmzn sembolne haline gelir.
Stratejik bir bak asyla dolayl asimetrik hareketler en etkili,
zamanmza en uygun olan hareketlerdir: gal ordularyla yz yze
arpamazsn. Saldrya gemenin olanakszl nedeniyle uzayp
giden Irak tr bir kent gerilla savann pek de arzu edilir bir durum
olmad, aksine korkutucu olduu syleniyor. savan askerilemesi
isyann yenilmesi demektir. Kzllar, 1921de sava kazandlar ama
Rus Devrimi oktan yitirilmiti.
ki tr devlet tepkisi olacan gz nnde bulundurmak zorundayz.
Birincisi aka, dieri ise daha kurnazca ve demokratik yollarla dmanlk. lki tamamen yok etmeyi, ikincisi ise bizi incelikli ama
acmasz bir biimde adam etmeyi amalar. Diktatrlk bizi yenilgiye
uratabilir ama sadece diktatrle kar kmakla yetinmek de yenilmemize neden olabilir. Yenilgi sava kaybetmekten olduu kadar
hangi sava srdreceimiz noktasnda yaptmz seimden de
kaynaklanabilir. 1936da spanyada kantland gibi her ikisi de
mmkn: Devrimciler hem faizm hem Cumhuriyet tarafndan iki kez
yenildiler.
ler ciddiye binince ordu blgeyi kuatr. Bunun bir atmaya
dnp dnmeyecei belli olmaz. Bu devletin kan banyosuna ne
kadar istekli olduuna baldr ama u an itibariyle bo tehditten teye
bir ey deil. Getiimiz elli yl boyunca yaplan nkleer silah kullanma tehdidini hatrlatyor biraz. Uzun sredir yaral bile olsa devletin
canavarl hala tehlikelidir. Orduya meydan okumak iin, onun saflarn istila edip askerleriyle dostluk kuracak lde byk bir

80/149

kalabalk gerekir. Bize 1871 ylnn 18 Mart gerek. Ordu sokaa ktnda isyan zaten balam olacak. Ordunun iin iine girmesi ileri
hzlandracaktr. Herkes ya anariyi ya da anariden korkmay seerek
taraf tutmak zorunda kalacaktr. syanlar politik g olarak zafer
kazanr. Politika yoluyla bir orduyu alt etmek imknsz deildir.
Yerel dzeyde devlet grevlilerini azledin.
Her isyann hedefi artk geri dnmenin mmkn olmad bir noktaya
gelmektir. Hem otoriteyi hem de otoriteye ihtiyac, hem mlkiyeti hem
de sahip olma isteini, hem hegemonyay hem de egemen olma arzusunu yok ettiinde isyan artk geri dn olmayan bir noktaya
tam demektir. Bu yzden isyan sreci kendi iinde hem zafer hem
de malubiyet potansiyeli tar. Ykmak bir eyi geri dnlemez yapmak iin asla yeterli deildir. nemli olan ykmn nasl yaplddr.
Yok edilen eyin eksiksiz bir biimde geri dnne neden olacak pek
ok ykma biimi vardr. Gcn dzenin cesedini tekmelemek iin
harcayanlar bunun intikam arzusu uyandracandan emin olabilirler.
Bu nedenle ekonomi bloke edilip polis etkisiz hale getirildiinde, insanlarda devrilen ynetim iin mmkn olduunca az acma duygusu
uyandrmak gerekir. Onlar grevlerinden alrken gsterilecek kaytszlk ve alayclk konusunda azami dikkat gsterilmelidir.
Byle zamanlarda, iktidarn ademi merkezilemesi, devrimci merkezilemelerin sona ermesi sonucunu dourur. Klk Saraylar hala var
ama devrimci kalabalklardan ok turistler tarafndan saldrya
uraynca deerlerini yitirdiler. Bugn Parisi, Romay veya Buenos
Airesin ynetimini ele geirmek mmkn ama mutlak zafer anlamna
gelmez. Rungisi[54] ele geirmek, Elyse sarayn ele geirmekten
kesinlikle daha etkili olurdu.
ktidar artk dnyann tek bir noktasnda younlamyor; iktidar
dnyann bizzat kendisi, onun ak ve caddeleri, insanlar ve kurallar,
ifre ve teknolojisidir. ktidar metropoln kendisini rgtlemesidir.

81/149

ktidar, meta dnyasnn her yerdeki yekpare btnldr. Onu yerel

olarak alt eden herkes, metropoln kendi balantlar zerinden kresel
lekte bir ok dalgas gndermi olacaktr. Clichy-sous-Boiste[55]
balayan isyanlar birok Amerikalnn evini neeyle doldurdu, te
yandan Oaxacadaki asiler Parisin tam kalbinde kendilerine su orta
buldu.
Fransada ise, merkezi iktidarn kayboluu Parisin artk devrimci
etkinliin merkezi olmad anlamna geliyor. 1995 grevlerinden beri
ortaya kan her yeni hareket bunu doruluyor. En cretkr ve en
tutarl eylemler artk Pariste yaplmyor. Aka sylemek gerekirse,
Paris artk sadece baskn yaplacak bir hedef, yamalanp harap
edilmeye ok uygun bir blge olarak dikkat ekiyor. Azami younluk
noktasna ulam metropol ak dardan ksa ve acmasz aknlara
hedef olacaktr. Bu sahte bereket ln zerinde fke belirip belirip
kayboluyor. ktidarn korkunluunun katlam hali olan bu bakent
grkemli bir harabeye dnecek ama baka yerlerdekinden ok daha
ileri bir dzeyde gerekleecek.
Btn iktidar komnlere!
Metrolarda, yolcularn hareketlerine engel olan utangalk sahnelerinden artk eser kalmad. nsanlar bo bo birbirine bakmay brakm,
birbiriyle gerek anlamda sohbet ediyor. Bir grup yolda sokan
banda kendi aralarnda bir konuyu tartyor. Bulvarlarda kendilerini
ciddi bir tartmaya kaptrm ok daha kalabalk gruplar var. Her gn
yeni bir ehirde zincirleme saldrlar dzenleniyor. Yine bir askeri kla
yamalanp yerle bir edildi. Bir binann zorla tahliye edilmi sakinleri
belediyeyle pazarlk yapmaktan vazgeip belediye binasna yerleti.
Bir irket yneticisi, toplantnn ortasnda bir avu alma arkadann
beynini datverdi. Btn polislerin, jandarmalarn ve hapishane grevlilerinin adreslerinin bulunduu dosyalarn szmas, ehirde ei benzeri grlmemi ani bir g dalgasna neden oldu. htiya fazlas

82/149

mallar eski bir ky barna ve bakkalna gtrp oradan gereksinim

duyduumuz eyleri alacaz. Aramzdan bazlar genel durumu ve torna dkkn iin ihtiya duyduumuz donanm meselesini konumak
iin bir araya geldiler. Radyo hkmet glerinin geri ekilii hakknda
asileri bilgilendiriyor. Az nce bir roket Clairvaux[56] hapishanesinin
duvarnda gedik at. Olaylarn balangcndan bu yana aylar hatta
yllar getiine inanmak neredeyse imknsz. Ve babakan sknet
ars yaparken ok yalnz grnyor.

Aydnla Kavuturulmas Gereken

Bir Nokta
Herkes ayn fikirde. Patlama yakn. Dn kafelerde srekli konuulduu gibi bugn Meclis salonlarndaki ciddi ve kendini bir ey sanan
adamlar tarafndan da kabul ediliyor. Riskleri hesaplamann kesinlikle
keyifli bir yan var. lke topraklarnn gvence altna alnmas iin
gereken nleyici tedbirlerin ayrntl mnsyle zaten tantk. Yeni yl
enlikleri keskin bir dnm geiriyor: nmzdeki yl istiridye olmayacak, hl bulunabiliyorken tadn karn. Alliot-Mariel[57], kutlamalar allagelmi kargaadan kurtarmak iin apkasndan 36.000
polis ve 16 helikopter kard. Ayn hokkabaz, Aralktaki lise gsterilerini Yunanistandaki eylemlerinden en kk bir izi gzden
karmamaya alarak rkeke izlemi, ne olur olmaz diye polis aygtn hazrda tutmutu. Gven teskin eden vzltlarn altnda, aktan
aa yrtlecek bir sava hazrlnn grlts olduunu her gn
biraz daha net fark ediyoruz. Artk kendisini barl bir operasyon
olarak sunma zahmetine bile girmeyen bu souk ve pragmatik uygulamalar gz ard etmek mmkn deil.
Gazeteler bu ani huzursuzluun sebeplerini alt alta zenle sraladlar.
Yaratt isizlik patlamas, genel umutsuzluk ve sosyal

83/149

planlamalaryla, Kerviel ve Madof skandallaryla[58] bir mali krizin

varl zaten ortada. Eitim sistemindeki ve onun ii, vatanda retimindeki baarszlk ortada; hatta orta snf ocuklarnn sistemin hammaddesi olmas da durumu deitirmiyor. Hibir siyasi temsiliyete
oturmayan, toplumun vicdanl davran ile emirlerine amade kld bedava bisikletleri krmaktan baka ie yaramayan bir genlik var.
Bu can skc konularn hibiri, balca idare biiminin kriz ynetimi
olduu bu ada alamaz grnmyor olsa gerek. Tabii iktidarn kar
karya kald eyin ne yeni bir kriz ne art arda gelen kronik sorunlar
ne de az ok beklenen arzalarla kar karya kaldn; aslnda tek bir
tehlike olduunu gz nnde bulundurmazsak. O tehlike de artk
ynetilebilir olmayan bir atma biiminin domas ve herkesin buna
gre konumunu almasdr.
Bu tehlikeyi yaratanlar, btn bunlarn nedenleriyle ilgili sama sapan sorular sorup nne geilemez eylem ve atma olaslklarn sorgulamak yerine kendilerine yeni sorular yneltmeliler. Mesela Yunanistandaki kaosun Fransada nasl yank bulduunu sormalar gerek.
Buradaki bir bakaldr orada olan eyin buraya tanmas olamaz.
Kresel i savan, yerel lekte yine de kendine has nitelikleri vardr.
Fransadaki genel bir ayaklanma durumu bambaka bir eilimin patlak
vermesini tetikleyebilir.
Yunanl isyanclar, kendileri gl bir poplaritenin avantajlarn
kullanabilecek durumdayken zayf bir devletle kar karyalar. Bundan
sadece otuz yl nce, Albaylar Cuntasna kar uygulanan politik iddetin temelleri zerine demokrasinin kurulduunu kimse unutmasn.
Belleklerde hl tazeliini koruyan bu iddet, Yunanlarn byk
ounluu tarafndan iselletirilmi grnyor. Sosyalist parti
liderlerinin bile genliklerinde bir iki molotof atmlklar vardr. Ama
klasik politika bu deneyimleri dntrmenin ve ideolojik plerini
isyanclarn kalbine yer- letirmenin bin bir trl yolunu bilecek donanma sahiptir. Yunanistandaki mcadelenin sokaklarda bastrlmasna

84/149

karar verilmemise -polis sokaklarda iyiden iyiye stnl yitirmitibunun nedeni onun baka alanlarda etkisizletirilmesidir. Tatsz tuzsuz
ritelleri, dnce retmeyen beyni, kk ve dar dnyasyla klasik
politikadan daha bkknlk verici, daha lmcl bir ey yoktur.
Fransadaki son derece asil sosyalist brokratlarmz, Meclis salonlarn dolduran buruuk suratllar olmaktan teye geemediler. Burada
her ey, politik derinliin en kk biimini bile imha etmek iin
pusuda bekler. Bunun anlam askeri operasyonlarla kol kola yrtlen
dilsel operasyonlarla yurtta ile suluyu kar karya getirmenin her
zaman mmkn olduudur. 2005 Kasmndaki ayaklanmalar, baka bir
balamda 2007 sonbaharndaki toplumsal hareketler bize bunun birka
rneini gsterdi. Nanterrede snf arkadalarn kap dar ettii
srada polisi alklayan sac rencilerin izdii portre gelecekte bizi
nelerin beklediine dair bir fikir veriyor.
Franszlarn, evrensel deerlerin koruyucusu, felakete kar son
snak olan devlete ballnn, tedavisi zor bir hastalk noktasnda
olduunu sylemeye gerek yok. Hepsinden nemlisi, bu kurgunun
nasl sreceini artk kimse bilmiyor. Yneticilerimizin bizzat kendileri
giderek devleti gereksiz bir yk olarak grmeye baladlar, nk bu
atmay gerek haliyle -asker adan- ele alyorlar. Ayaklanmalar
bastrmak ya da iilerce igal edilen bir geri dnm merkezini kurtarmak iin st dzey terrle mcadele birimlerini gndermekten hi
yksnmyorlar. Refah devleti kerken dzen yandalar ve kartlar
arasnda ortaya kan vahi bir atmaya tank oluyoruz. Fransz
politikasnn devre d brakmay baard her ey, u anda zincirlerinden boanma yolunda. Bask mekanizmalar kesinlikle ie yaramayacaktr. Toplumsal dalmann bu ileri dzeyinde, yaklaan hareketin,
ihtiya duyduu nihilizm damarn bulacana gvenebiliriz. Tabii bu,
hareketin baka snrlamalara maruz kalmayaca anlamna gelmez.
Devrimci hareketler bulama yoluyla deil yanklanma yoluyla
yaylr. Burada kurulan bir ey, orada kurulan baka bir eyin kard

85/149

ok dalgasyla yanklanabilir. Yanklanan bir yap bunu tamamen kendi

tarznda yapar. syan ne veba ne de orman yangnna benzer, ilk kvlcmdan sonra oradan oraya yaylan, dorusal bir sre deildir. Aksine
mzik gibidir; odak noktalar zaman ve mekn iinde dalmakla
birlikte, kendi titreimlerinin ritmini harekete kazyabilir, younluunu
daima arttrr. Ta ki normale dnmenin artk istenmedii, hatta akldan
bile geirilmedii bir noktaya kadar.
mparatorluktan sz ettiimizde, herhangi bir durumda, devrimci
potansiyeli mdahale ve engelleme yoluyla boan iktidar mekanizmalarnn adn koymu oluruz. Bu noktada, mparatorluk dorudan
yz yze geldiimiz bir dman deildir. O kendini dayatan bir ritim,
yaylan ve dalan gerein bir biimidir. Ar basan yan bir dnya
dzeni olumas deil zc, ar ve militarist bir tasfiye olmasdr.
syanclar grubu derken kastettiimiz bambaka bir kompozisyonun,
Yunanistandan yoksul Fransz banliylerine kadar tutarllk
arayndaki gerein baka bir yznn tasladr.
Kriz durumunun tahakkmn yeniden inas iin saysz frsatlar yaratt herkesin malumu. Zaten bu sebeple Sarkozy mali krizin bir
dnyann sonu olduunu, 2009da Fransann yeni bir aa giriine
tank olacamz ilan ederken ok da yalan sylemiyormu gibi
grnyor. Bu ekonomik kriz maskaralnn bir yenilik olduu
syleniyor: Eitsizlie ve kresel snmaya kar topyekn bir sava
vereceimiz yeni bir an afandaymz. Fakat krizlerin iinde
doan ve de ekonomik, mali, toplumsal ve evresel krizlerden baka
bir ey grmeyen kuamz iin bunu kabul etmek hayli zor. Her
eye en batan balyoruz ve Yalnzca birazck kemer skmamz
gerek minvalinde laflarla bizi artk aptal yerine koyamazlar.
Dorusunu isterseniz, korkun isizlik rakamlar artk bize skmyor.
Kriz de insanlar ynetmenin bir yntemi. Ancak kendi knn sonsuz ynetimi vastasyla bir arada kalabilen bir dnyada yayoruz.

86/149

Bu sava, toplumu ynetmenin farkl biimleri arasnda deil, indirgenemeyen, badamayan mutluluk tanmlar ve bunlar zerine kurulu bir dnya iin veriliyor. Biz bunun farkndayz ve tabii iktidarlar
da. Giderek oalp tannr olduumuzu gren militan kalntlar, bizi
kk beyinlerinin iindeki kk tanmlamalara uydurma abasyla
sa ba yoluyorlar. Kollarn bize doru uzatyorlar ki baarszlklar,
ktrm halleri ve aptalca sorunlaryla bizi daha kolay boabilsinler.
Militanlar seim ve gei aamas szleriyle bizi komnizm ihtimalinden her gn biraz daha uzaklatrmaktan te bir ey yapmayacaklar.
Ne var ki artk onlarn ihanetlerine de aldatmacalarna da
kanmayacaz.
Gemi, hatann sorularn kendisinden kaynaklandn fark etmemizi
engelleyen pek ok kt yantla kar karya brakt bizi.
Kendiliindenlik fetiizmi ile rgtsel denetim arasnda bir seim yapmak zorunda deiliz; aktivist rgtlenmelerin sensiz bir kii eksiiz
dncesiyle hiyerarik disiplin arasnda; can havliyle hemen bir eyler
yapmakla eli kolu bal ekilde gelecei beklemek arasnda; ertelendii
mddete giderek daha da cehenneme dnen bir cennet adna
yaanp deneyimlenecekleri paranteze alanlarla, lm kusan azlaryla
bahede havu yetitirmenin bu kbusu sona erdirmeye yeteceini
tekrarlayanlar arasnda bir seim yapmak zorunda deiliz.
rgtler kendimizi rgtlememiz nndeki engeldir.
Aslnda ne olduumuz, ne yaptmz ve neye dntmz
arasnda bir boluk yoktur. ster siyasi rgt, ister emek rgtlenmesi,
ister faist ya da anarist rgtler, var oluun bu ynlerini uygulamada
birbirinden ayrmakla ie balarlar. Bylelikle aptal biimciliklerini bu
ayrln tek zm olarak bize sunmalar kolaylar. rgtlenmek zayflk zerinden bir yap oluturmak deildir. rgtlenmek her eyden
nce ba kurmaktr, tarafsz olmayan balar, hem de mthi balar
kurmaktr. rgtlenme derecesi maddi ve manevi paylamn younluuna bakarak llr.

87/149

Bundan byle, hayatta kalmak iin gerekletirilen rgtlenme, ayn

zamanda saldr iin rgtlenmedir. Her yerde yepyeni bir komnizm
fikri zerinde kafa yorulacak. Barlarn kuytu kelerinde, matbaalarda,
igal evlerinde, iftliklerde, igal edilmi spor salonlarnda yeni bir su
ortakl doacak. Bu deerli su otaklklarndan, glerinin mevzilenmesi iin gerekli aralar esirgenmemeli.
Bugnn gerek devrimci potansiyeli tam da burada yatyor. Giderek
artan sklktaki atmalarn yle korkutucu bir yan var: Her zaman
bu tr su ortaklklar iin bir frsat yaratyorlar. Kimi zaman ksa
mrl oluyorlar ama kimi zaman da ihanete uramalar imknsz
oluyor. Birka bin gen dnyaya sava amaya karar verdiinde, bunun
altnda maddi bir kar, ynlendirme veya fitne aramak iin polisler
kadar aptal olmak gerek.
Piyasa nihilizminin ve kapitalizmin iki yzyl bizi en u noktada
yabanclamaya gtrd: kendimizden, dierlerinden ve btn
dnyadan. Birey kurgusu geree dnt hzla dald. Metropoln
ocuklar, unu iddia ediyoruz: Komnizm potansiyeli varoluun en
derin yoksunluunda, daima telenmi, kala gz arasnda ortadan
kaldrlm olanlarda yatmaktadr.
in asl btn bir antropoloji bilimiyle sava halindeyiz. nsan fikrinin ta kendisiyle.
O halde bir nkoul ve deney olarak komnizm. Bir duyarlln paylam ve paylamn detaylandrlmas. Ortak olann kefi ve bir gcn
yaplandrlmas. Tahakkme kar cesur bir saldrnn dl yata olarak
komnizm. Emperyal pasifletirmeye direnen btn dnya, metann
saltanatna indirgenemeyecek her tr dayanma, savan gereklerini
kabul eden btn arkadalklar iin bir ar, bir ad olarak komnizm.
KOMNZM. htiyatla kullanlmas gereken bir terim olduunu
biliyoruz. Byk szckler geidinde artk modas getii iin deil.
En byk dmanlarmz bu szc kulland ve kullanmaya da
devam ettii iin. Israr ediyoruz. Byle szckler sava alan gididir:

88/149

ster devrimci ister gerici olsunlar, anlamlar aslann azndan alnacak

birer zaferdir.
Klasik politikadan kopu dil alannda da yaanacak bir sava gze
almak demektir. Szcklerimizle olduu kadar, hareketlerimizle de
hayatmz bir btndr. Eer birileri Yaklaan syann yaynlanmasnda grev ald farz edilen birka gen komnisti terrist
sulamasyla hapse atma gayretindeyse, bunun nedeni dnce suu
ilemi olmalar deil, aksine dnce ve eylemleri arasnda mutlak bir
tutarllk bulunmasdr. Byle eylere ok nadiren msamaha gsterilir.
Bu insanlarn suland ey bir kitap yazm olmak ya da metropolleri sulayan kutsal aka fiziksel saldrda bulunmak deil. Bunun
nedeni akn karsna politik tutum ve dncenin younluuyla km olma ihtimalleridir. mparatorluun oktan terk etmi olduu baka
bir tutarllk dnyasnda anlam olan bir eylemle yzleme
olaslklardr. Anti-terrizm gelecein olas su rgtne
saldrdn iddia etmekte. Ama aslnda saldrya urayan iinde bulunduumuz durumun geleceidir. Her bakkaln arkasnda kt niyetli bir
eyler saklama olasl, her dncenin gerisinde arsn yapt
edimleri barndrma olasl saldr altndadr. fade zgrlnn deposuna havale edilemeyecek -anonim ama ho karlanan, bulac ve
kontrol edilemez- bir siyasi dnce ile ifade edilen bir olanak saldr
altndadr.
ktidara vahice kafa tutacak ilk kesimin genler olacandan hemen
hemen kimsenin kukusu yok. Son birka yl iinde, 2001 baharndaki
Cezayir isyanlarndan, Aralk 2008deki Yunanistan isyanlarna kadar
bu balamda pek ok iaret ortaya kt. 30-40 yl nce anne-babasna
kar isyan bayran ekenler, bunu olas bir ergenlik belirtisine
deilse bile, kuaklar aras atmaya indirgemekten saknmayacaktr.
Bir kuakn tek gelecei eski kuak haline gelmektir. Mezarla
kmas kanlmaz bir yoldur bu.

89/149

Gelenek icab her ey toplumsal bir hareketle balar. zellikle de

rmesini henz tamamlayamam solun ikiyzl bir biimde sokaklardaki itibarn geri kazanmaya alt bir anda. Fakat artk sokaklarn tekelini elinde bulundurmuyor. Lise rencileri her harekete
getiinde -solun hl desteklemeye cesaret ettii her eyde olduu
gibi- mzmzlanan talepleri ile iddet dzeyi ve kararll arasndaki
uurumun srekli genilediini fark etmek yeterli olacaktr.
te bu uurumu kendimize siper yapmalyz.
Eer birbiri pei sra gelip arkalarnda grnr hibir iz brakmayan
hareketler grmeyi srdryorsak, bir eylerin kalclatn kabul etmek durumundayz. Yeni kan bir kanunun geri ekilmesinin veya
baka bahanelerin sama geiciliinin ele geiremedii eyleri birbirine
balayan bir pamuk iplii var. Geliigzel bir ekilde ve kendi ritmiyle
ekillenen bir g gryoruz. inde bulunduu zamana hizmet etmeyip kendini sessiz sedasz ona dayatan bir g.
Artk, kle ilgili kehanette bulunmak veya sevindirici ihtimalleri
tasvir etmek meselesi deil bu. Ama er ya da ge k gerekletiinde buna hazr olmaktr. Nasl bir isyan olmas gerektiinin
emas karmak da deil mesele. Mesele bu bakaldr halinin kesintiye uramamas, yaygn bir kan olduu kadar genliin iinde uyanan
ani bir drt olmay srdrmesidir. Nasl hareket etmesi gerektiinin
bilincinde olan biri iin, bir emann yokluu engel deil frsattr.
Direniiler iin iin z udur: nisiyatifi elde tutmak. Bu noktada yaratlmas gereken, atei canl tutar gibi canl tutulmas gereken belli bir
bak as, belli bir taktik heyecan kalyor geriye; bir kez doduktan
sonra (imdi bile) tayin ediciliini -daimi bir belirlenim kayna
olduunu- gsteren bir bak as bu. Daha dn demode ve grotesk
grnen belli bal sorular zaten tekrar gndeme geliyor; bu sorular
deerlendirilmeli ama yaplmas gereken bu sorulara kesin yantlarn
bulmak deil sorulmaya devam etmelerini salamaktr. Bu sorularn

90/149

tekrar tekrar sorulmasn salamak Yunan bakaldrsnn en byk erdemlerinden biridir:

Genel bir ayaklanma durumu nasl isyana dntrlr? Bir kere
sokaklar ele geirilip polisler kesin bir yenilgiye uratldktan sonra ne
yaplmal? Parlamentolar hl saldrlmaya deer yerler midir? Yerel
lekte iktidar devirmenin pratik anlam nedir? Nasl karar vereceiz?
Nasl geineceiz?
Birbirimizi nasl bulacaz?
Grnmez Komite
Ocak 2009

[*]
Chibani, Arapa yal adam. Genellikle Parisin gmen mahallerinde tavla oynayan yal adamlar kastediliyor.

[1]

Hepsi gitsin! -2001 Arjantin isyann arks.

[2]
1980lerde Fransada Sosyalist Parti lideri Francois Mitterant
tarafndan kurulmu rklk kart bir sivil toplum rgt.

[3]
Mafyann sessizlik kural: Herhangi bir devlet grevlisiyle
ibirlii yaplmayacak ve hizmetlerinden yararlanlmayacaktr.

[4]
1871deki Paris Komnn datan sava. Paris civarndaki yzlerce bina komn yelerince kundaklanmt.

[5]
1932 ylnda, Rooseveltin ABD ekonomisini bunalmdan karmak iin uygulamaya koyduu ekonomik, sosyal ve siyasal nitelikli
nlemlerin tmne New Deal (Yeni Gr) ad verilmiti.

[6]
Parisin kuzeydousunda bir banliy. 27 Kasm 2005te polisten
kaan iki gencin ldrld, 2005 ayaklanmalarnn balad yer.

[7]
Anti-kriminal sivil polis ekibi. Banliylerde ve gsterilerde etelerle mcadele grevi yaparlar. Ama blge ve kaynak mcadelelerinde
kendileri de ete gibi davranr.

[8]

Popler bir Fransz rap grubu.

[9]

Hiperaktif ocuklarn tedavisinde kullanlan ila.

[10]

Fransada yoksul banliy alanlarnda tipik bir konut projesi.

[11]

Baccalaurat. Orta retimi bitirme snavlar (.N.)

[12]
Louis Adolphe Thiers. Fransada nc Cumhuriyetin kurucularndan ve ilk cumhurbakandr. Almanlarla ibirlii yaparak Paris
Komnn (Mart-Mays 1871) acmaszca bastrd.

[13]
Ferry Kanunlar -Fransada laik ve cumhuriyeti eitim sisteminin kurucusu- Jules Ferrynin adndan gelir. 1881de ilk kez teklif
edilmitir.

[14]
Sivil vatandalar tarafndan, devletin yetersiz kaldn
dndkleri alanlarda yasa ve dzeni korumak iin oluturulmu komiteler. (.N.)

[15]
1950lerde Amerikada ii snfna ait genler arasnda ortaya
kan altkltr. Asiliin simgesi haline gelmitir.

[16]

Efsanevi Fransz kanun kaa.(1936-1979)

[17]
Herhangi bir eye hayatn adam, ar derecede hayranlk
duyan, kiilere ya da anti sosyal ve kendine zg sebeplerden tr
evden kmaya korkan bu yzden deiik bamllklar olan (koleksiyonculuk, arivcilik) kiiler iin kullanlmaktadr.(.N.)

[18]

Almanyada Mutlu sizler Hareketi

[19]

Noel Ky, noel zaman kurulan geici panayr alan.

[20]

Halka ak alanlarda insanlar rahatlatmak iin alnan mzik.

[21]
Genel olarak yeni yeni parlayan anlamnda kullanlr. Gcr
gcr, iei burnunda.

[22]
Pariste niversitelerin youn olduu, renci yaamnn canllyla nl blge. (.n.)

[23]

(1805-1885) Fransz sosyalisti ve ihtillcisi.

[24]
Radyo Frekans ile Tanmlama (RFID) teknolojisi, radyo frekans
kullanarak nesneleri tekil ve otomatik olarak tanma yntemidir.

[25]
2006 ylnda Fransada, zellikle niversite ve lise rencilerinin
genlerin i gvencesini azaltan yeni i kanununa kar (Contrat
premiere embauche-CPE) yaptklar eylem.

[26]
Andropov 1982-1984 yllar arasnda Sovyetler Birliinde
Komnist Parti Genel Sekreteri olarak grev yapmtr.

[27]

Sovyet ynetici snf (.N.)

[28]
National Corsican Mediterranean Maritime Corporation. Fransa
Eski BabakanVillepin, irketi eski snf arkadalarndan birine
zelletirme yoluyla satmak isteyince sendikalar ayaa kalkp grev
balamt.

[29]
Jean-Baptiste Colbert 1665-1683 yllar arasnda grev yapan
Fransz maliye bakan.

[30]
Association for the Taxation of Financial Transactions for the
Aid of Citizensn ksaltlmas. Toplumsal-demokratik reformlar, zellikle de yabanc paralarn deerini drmeye dnk dviz speklasyonu zerine konulmu Tobin Vergisini ve toplumsal fonlar savunan
partilememi bir siyasi kurulu.

[31]
Negatif Byme, evresel srdrebilirlik ve yaam kalitesinin
ykselmesi iin tketim ve retimin kslmas gerektiini savunan
Fransz solu ve evreci hareket.

[32]
Tketim kart, evreci ve kr amac gtmeyen bir Fransz
dergisi.

[33]
Hammaddesi eker pancar, msr, buday ve odunsular gibi
eker, niasta veya selloz gibi zl tarmsal rnlerin fermantasyonu
ile elde edilen ve benzinle belirli oranlarda harmanlanarak kullanlan
alternatif bir yakt.

[34]
Electricite de France (EDF) Fransann ana elektrik retici ve
datcs olan irket. rettii enerjinin byk bir ksmn nkleer reaktrlerden elde eden ve dnyada da nde gelen irketlerden biridir.

[35]

Su gvenliiyle ilgili polis birimi.

[36]
Belli bir mesafeden baknca olaylar farkl grnyor. Common
Ground, faaliyetlerinin normale dne hizmet ettii gereinden
dolay ABDde eletirildi-Yani ilerin normal yrtlmesine yardm ettii iin. Bir ekilde bu hareket de klasik politikann iine ekildi.
Comon Groundun kurucusu ve ayn zamanda eski Kara Panter yesi
olan Malih Rahim, netice olarak projeyi 2008de ABD kongresi
seimleri iin yrtt baarsz yarn bir paras olarak kulland.
Daha sonra proje szclerinden biri olan Brandon Darbynin FBI ajan
olduu ortaya kt.

[37]
Alexandre Kojve (1902- 1968). Rusya doumlu Fransz filozof.
20. Yzyl Fransz felsefesini ok etkilemitir. Fransann d politikas
zerinde etkili olmutur. (.N.)

[38]

Kzl Fener Fransa Bisiklet Turunun biti noktasdr.

[39]
Tahta zerinde oynanan, inde ortaya km iki kiilik bir
strateji oyunudur. (.N.)

[40]

Viyanada kurulmu anti-entelektel bir sanat okulu.

[41]
Fransada 2004 ylnda kan organize sular ve grevi ihmal
sularn kapsayan ve mahkeme grlmeksizin cezalandrmaya olanak
veren terrle mcadele yasas.

[42]
Terk edilmi ve izinsiz olarak igal edilmi yer. Avrupada hem
ev hem de kltr merkezi olarak kullanlr. (.N.)

[43]
Kaak kleler. Karayiplerde, Orta, Gney ve Kuzey Amerikada
klelikten kap bamsz yerleimler oluturmulardr. (.N.)

[44]

1970lerde talyada kurulmu otonom radyo.

[45]
sizleri, geici ve gvencesiz isizleri rgtleyen hareket. 90l
yllarda ortaya km olan bu gruplar 2011 sonundaki ayaklanmalarda
ok nemli bir rol oynamlardr.

[46]
Enrags ve exalts. Her ikisi de Fransz htilalindeki radikal
gruplardr.

[47]
retimin hayatn her safhasn smrp hayatn btnyle i
etrafnda ekillenmesi anlamnda kullanlan terim. (.N.)

[48]
TGV (Train

grande
vitesse, [hzl
tren]) Alstom ve SNCF tarafndan gelitirilen ve SNCF tarafndan iletilen hzl tren servisidir.

[49]
Tartesets Fransann Essonne Blgesinden bir banliydr.
Tarterts Anti-Cop Brigade, 80lerde bu blgede polise kar yaplan
eylemlerden sorumlu olduu ne srlmek iin ortaya atlm bir
isimdir.

[50]
Toplumsal sistemdeki meydana gelen bir yenilii benimseyenlerin yeterli sayya ulatn, bylece benimseme halinin kendi kendini
srdrebilir ve kendi bana ilerleyebilir noktaya ulatn belirtmek
iin kullanlan bir terimdir. (.N.)

[51]
Bar ve kulplerde ikinin pahallamasndan sonra, spanyol
genlerin ikilerini marketten alp sokaklarda gruplar halinde bir araya
gelmesi. Bu bulumaya botellion ad verilir.

[52]
Deifre olmamak, gz yaartc sprey ve biber gazndan korunmak iin siyah giyinip maske takan anti-faist, anti-kapitalist ve kreselleme kart gruplardr. (.N.)

[53]

Hem sivil hem de resmi grevler stlenen talyan polisi.

[54]
Parisin gneyinde bir pazar. Dnyann en byk yiyecek pazar
olduu sylenir. (.N.)

[55]
Paris'te 27
Ekim 2005 akam,
kimlik
kontrol
yapan polis tarafndan kovalanrken yksek gerilim trafosuna snan
Kuzey Afrikal Zyed Benna (17) ile Traore Baunann (15) elektrik
arpmas sonucu lm ve Muhittin Altunun (17) ar yaralanmasnn
ardndan balayan ayaklanma.

[56]

Tam gvenlikli hapishane. (.N.)

[57]

Fransa ileri Bakan.

[58]
Jerome Kerviel 2008 ylnda Fransann nde gelen
bankalarndan Societ Gnrali 4.9 Milyon Avro dolandrd. Bernard
L. Madoff 2008de ABDde tek kii tarafndan gerekletirilen en
byk yatrmc dolandrcl ile sulanmtr.