Οι Απόκριες και οι ρίζες τους στην Αρχαιότητα

Αποκριές και Καρναβάλι, ημέρες γλεντιού, μεταμφίεσης και

ξενοιασιάς.
Από πού προέρχεται ο εορτασμός και ποιος ο συμβολισμός τους;
Η λέξη αποκριά προέρχεται από το Βυζαντινό "αποκρέω", που
σημαίνει αποχή από το κρέας. Το ίδιο επίσης σημαίνει και η
Λατινική λέξη "Καρνεβάλε".
Όμως, οι ρίζες του εθίμου αυτού χάνονται στα βάθη της
αρχαιότητας και μόνο η ονομασία του φτάνει σε εμάς από τη
βυζαντινή εποχή.
Μεταμφιέσεις εμφανίζονται γύρω στο 2000 π.χ. στην Ασία και
συγκεκριμένα στη Μεσοποταμία και τη Βαβυλώνα. Οι μεταμφιέσεις
είναι αλλαγές των ταξικών ρόλων: «οι δούλοι ντύνονται αφέντες και
οι αφέντες δούλοι για μια ημέρα του χρόνου».
Τα Κρόνια (τη γιορτή των δούλων) ήταν η αντίστοιχη
αρχαιοελληνική γιορτή που γινόταν σε πολλές πόλεις της Ελλάδας.

Στον Ελλαδικό χώρο, οι μεταμφιέσεις σχετίζονται με τη διονυσιακή

λατρεία. Γιορτές διονυσιακές όπως τα Βάκχεια, οι Κώμοι, τα
Λήναια, τα Ανθεστήρια περιέχουν μεταμφιέσεις, οινοποσία,
ξέφρενο γλέντι, νυκτιπολίες (περιπάτους μέσα στη νύχτα από
εορταστές του θεού Διονύσου).
Αυτές οι εκδηλώσεις αναπαριστούν την λατρεία του Θεού του
κρασιού και του κεφιού, αλλά και της ζωής και της αναπαραγωγής
Διονύσου. Ο Διόνυσος είχε μαζί του τους Σάτυρους και τους
Σελινούς, οι οποίοι έβαζαν στα κεφάλια τους στεφάνι από κισσό,
φόραγαν μάσκες, και ντύνονταν με δέρματα ζώων. Οι λάτρεις του
Διόνυσου ζαλισμένοι από το κρασί του Βάκχου χυδαιολογούσαν,
θορυβούσαν, και χόρευαν.

Οι Διονυσιακές και Βακχικές αυτές γιορτές, είχαν σχέση με το τέλος

του χειμώνα, και τον ερχομό της άνοιξης, συμβόλιζαν δε την εποχή
που η γη "ξυπνά" από την χειμερία νάρκη και αναγεννάται. Για
τους αρχαίους λαούς ο κύκλος αυτός της αναγέννησης της φύσης,
είχε σχέση και με τις ανθρώπινες ψυχές και συμβολίζονταν με το
φόρεμα της μάσκας.

Οι Θρακικές αυτές τελετές αναμιγνύονται τον 7ο με 6ο π.χ αιώνα,

με την Αθηναïκή γιορτή των Ανθεστηρίων. Οι γιορτές αυτές
γίνονταν κατά την ενδέκατη, δωδέκατη και δέκατη τρίτη ημέρα του
μηνός Ανθεστηρίωνος του δικού μας δηλαδή Φεβρουαρίου. Η
πρώτη ημέρα λεγόταν "Πιθοιγία", η δεύτερη "Χόες" και η τρίτη
"Χύτροι".
Την πρώτη ημέρα έκαναν σπονδές στον Διόνυσο, με ένα μείγμα
κρασιού, με την ευχή το καινούργιο κρασί να είναι αβλαβές.
Την δεύτερη ημέρα, πίστευαν ότι άνοιγαν πύλες του Άδη και ότι οι
νεκροί ανέβαιναν στον πάνω κόσμο.
Η τρίτη μέρα των Ανθεστηρίων ήταν αφιερωμένη στους νεκρούς.
(Κάτι που διασώζεται δια μέσω του Χριστιανισμού – παρόλους
τους αφορισμούς - έως σήμερα, μιας και το πρώτο Σάββατο της
Σαρακοστής είναι αφιερωμένο στους νεκρούς και ονομάζεται
"ψυχοσάββατο"). Γίνονταν θυσίες και προσέφεραν την
"πανσπερμία" στον ψυχοπομπό και χθόνιο Ερμή, ένα
παρασκεύασμα από σπόρους δημητριακών και οσπρίων
αντίστοιχο με τα σημερινά κόλλυβα.

Τον δεύτερο αιώνα μ.χ οι Βακχικές γιορτές εισήχθησαν στην

Ρώμη, ονομάστηκαν "Σατουρνάλια", προς τιμήν του Σατούρνου
(του Κρόνου δηλαδή) και άρχιζαν στις 17 Δεκεμβρίου. Αρχικά
τελούνταν θυσίες στον ναό του Θεού, ακολουθούσε γεύμα και
διάφορες λαϊκές εκδηλώσεις και διασκεδάσεις. Κατά την διάρκεια
των γιορτών αυτών υπήρχε πλήρη κατάλυση των κοινωνικών
κανόνων, οι δούλοι ελευθερώνονταν, μπορούσαν και
διακωμωδούσαν τους αφέντες τους, φόραγαν τα ρούχα τους,
κ.λ.π. Από τούς δούλους εκλέγονταν δια κλήρου ένας βασιλιάς
που κυβερνούσε προσωρινά τον παράλογο και ανάποδο κόσμο
της αποκριάς, που συμβόλιζε την Χρυσή εποχή του Κρόνου όπου
όλοι οι άνθρωποι ήταν ίσοι. Η Χρυσή Εποχή που αναφέρει
νοσταλγικά ο Ησίοδος δεν είναι τίποτα άλλο από την πρωτόγονη
κοινότητα της ισοτιμίας και της έλλειψης εκμετάλλευσης ανθρώπου
από άνθρωπο.
Βακχικές γιορτές ήταν επίσης και τα Λουπερκάλια. Τελούνταν στις
15 Φεβρουαρίου κάθε χρόνο και περιλάμβαναν θυσία και επίσημο
γεύμα. Θυσίαζαν κατσίκες, κριάρια ίσως και σκύλους. Η θυσία
συνοδευόταν από συμβολικό καθαρμό δύο νέων που θύμιζε
λείψανα ανθρωποθυσίας. Οι δρομείς φορούσαν δέρματα ζώων και
έκαναν άσεμνες χειρονομίες λέγοντας τραγούδια. Τα Λουπερκάλια
οφείλουν την ονομασία τους σε κάποια κοιλότητα του Παλατίνου
λόφου που ονομαζόταν Λουπέρκα.
Το έθιμο τελικά εάν και καταπολεμήθηκε από την εκκλησία,
επικράτησε και μάλιστα επεκτάθηκε η χρονική του διάρκεια στις
τρεις εβδομάδες του Τριωδίου.
Το Τριώδιο για το Χριστιανικό εορτολόγιο είναι τρεις εβδομάδες
πριν από την μεγάλη Σαρακοστή, η οποία αρχίζει από την Καθαρά
Δευτέρα έως την Κυριακή των Βαΐων.
 ΚΑΘΑΡΗ ΔΕΥΤΕΡΑ

Η Δεύτερη Κυριακή της Αποκριάς είναι η μέρα που λήγουν οι

αποκριάτικες εκδηλώσεις. Η επόμενη μέρα που ξημερώνει είναι η
Καθαρή Δευτέρα.
Λέγεται Καθαρή Δευτέρα επειδή πρωί πρωί τη μέρα αυτή οι
νοικοκυρές καθαρίζουν τα σπίτια τους και ιδιαίτερα τα μαγειρικά
σκεύη από τα λίπη που φαγώθηκαν το προηγούμενο βράδυ.
Η λέξη Καθαρή εκκλησιαστικά σημαίνει το ξεκίνημα της κάθαρσης
των Χριστιανών που αρχίζει με νηστεία.
Από την μέρα αυτή ξεκινάει η νηστεία της Μεγάλης
Τεσσαρακοστής.

Η Καθαρή Δευτέρα ονομάζεται από το λαό Κούλουμα, και

γιορτάζεται με νηστίσιμα φαγητά στην ύπαιθρο, όπως λαγάνα,
χαλβά, ελιές, ταραμά, μαρούλι, ντομάτα, αγγουράκι, τουρσί,
σκόρδα, κρεμμυδάκια, και φυσικά θαλασσινά, όπως καλαμαράκια
και χταπόδια. Απαραίτητο συμπλήρωμα είναι το ούζο, το κρασί και
η ρετσίνα.

Αυτή την ημέρα μικροί και μεγάλοι βρίσκουν την ευκαιρία να

πετάξουν τους χαρταετούς τους. Πολύχρωμοι χαρταετοί
ανεβαίνουν ψηλά και σκεπάζουν τον γαλάζιο ουρανό. Η χαρά τους
γίνεται μεγαλύτερη όταν συναγωνίζονται στο ποιος χαρταετός θα
φτάσει πιο ψηλά.

Είναι ένα παραδοσιακό λαϊκό πανηγύρι, που σε αυτό το πανηγύρι

συμμετέχουν οργανοπαίχτες δημοτικής μουσικής και καλλιτέχνες
τραγουδιστές που προσφέρουν διασκέδαση στον κόσμο.
 ΟΙ ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

ΚΥΠΡΟΣ
Λεμεσός: Καντάδες και παρελάσεις
Η πρώτη λέξη, που μας έρχεται στο μυαλό, όταν ακούμε για το
Λεμεσιανό καρναβάλι, είναι η διασκέδαση. Οι εορτασμοί του
καρναβαλιού στην κυπριακή πόλη άρχισαν από πολύ παλιά, όταν
ομάδες «γλεντζέδων», από όλα τα κοινωνικά στρώματα,
διοργάνωναν στα σπίτια τους συγκεντρώσεις. Και όταν το κρασί
του άναβε το κέφι, έβγαιναν κατά δεκάδες στους δρόμους για να
οργανώσουν αυτοσχέδιες παρελάσεις με γαϊδούρια, άμαξες,
καρότσες και ποδήλατα, σατιρίζοντας καταστάσεις της
καθημερινής ζωής. Ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία του
Λεμεσιανού καρναβαλιού έπαιζαν πάντα οι «Κανταδόροι» με τις
κιθάρες και τα μαντολίνα τους. Οι «Κανταδόροι» υπάρχουν ακόμη
και σήμερα, οπότε γυρίζουν στους δρόμους τραγουδώντας,
ντυμένοι με χρυσαφένια πολύχρωμα κοστούμια, καθισμένοι πάνω
σε μηχανοκίνητα άρματα, ή πεζοί κατά ομάδες. Και επειδή οι
αποκριές είναι η αγαπημένη γιορτή των παιδιών, δεν θα μπορούσε
να λείπει η μεγάλη παιδική παρέλαση, στην οποία συμμετέχουν
εκατοντάδες παιδιά, με πολύχρωμες αμφιέσεις.

ΟΥΡΟΥΓΟΥΑΗ
Μοντεβίδεο: Παρελάσεις σε ρυθμούς latin!

Το καρναβάλι της Ουρουγουάης είναι το μεγαλύτερο σε διάρκεια

καρναβάλι στον κόσμο, καθώς διαρκεί σαράντα μέρες, από τα τέλη
του Γενάρη έως τα μέσα του Μάρτη. Το καρναβάλι αρχίζει με την
εναρκτήρια παρέλαση, η οποία γίνεται στο Μοντεβιδέο και
συμμετέχουν όλοι όσοι σχετίζονται με αυτό. Σημαντικό κομμάτι των
εορτασμών είναι η «παρέλαση των φωνών» στις παλιές συνοικίες
Σουρ και Παλέρμο και συμβολίζει τους σκλάβους που υπήρχαν
στην περιοχή. Επίσης, υπάρχει και το «καρναβάλι των
Υποσχέσεων», στο οποίο συμμετέχουν αποκλειστικά παιδιά και
έφηβοι και γίνεται τον Γενάρη. Το καρναβάλι ολοκληρώνεται με την
επιλογή των βασιλισσών (μία για κάθε συνοικία του Μοντεβιδέο).
 ΚΟΥΒΑ
Αβάνα

Οι αποκριές είναι στην Κούβα η μεγαλύτερη παραδοσιακή γιορτή,

όπως έξαλλου συμβαίνει και σε πολλές άλλες χώρες της Λατινικής
Αμερικής. Το καρναβάλι είναι ένα πολύ μεγάλο χαρούμενο
γεγονός, που χρειάζεται μεγάλη προετοιμασία. Οι ρίζες του
πηγαίνουν πίσω στο Φεβρουάριο του 1895, οπότε έγινε το πρώτο
καρναβάλι στην Αβάνα. Κατά τη διάρκεια του καρναβαλιού,
γίνονται παρελάσεις χορευτών και συγκροτημάτων, υπό τους
έντονους ρυθμούς της Salsa και του Son. Στο τέλος της
παρέλασης, η επιτροπή του Καρναβαλιού βραβεύει το καλύτερο
άρμα, την «Κομπάρσα» και το καλύτερο συγκρότημα μουσικής.
Επίσης, υπάρχουν παραδοσιακά περίπτερα μα κουβανέζικα
εδέσματα και ποτά, όπως ρούμι και μπύρα.

ΚΑΝΑΔΑΣ
Κεμπέκ: παιχνίδια στο χιόνι

Κάθε χρόνο η ζεστή ατμόσφαιρα του Καρναβαλιού έρχεται να

«σπάσει» το κρύο του Κεμπέκ. Το καρναβάλι του Κεμπέκ είναι το
διασημότερο καρναβάλι του Καναδά. Σημαντικό ρόλο στις
εκδηλώσεις παίζει ο «Μπονόμ Καρναβάλ», ο αγαπημένος
χιονάνθρωπος των παιδιών. Για δεκαεπτά ημέρες η πόλη του
Κεμπέκ προσφέρει ένα πλούσιο καλλιτεχνικό, πολιτιστικό αλλά και
αθλητικό θέαμα, το οποίο προσελκύει περισσότερους από
1.000.000 επισκέπτες. Το πρώτο καρναβάλι στο Κεμπέκ έγινε το
1894. Ωστόσο, από το 1954 και μετά το Καρναβάλι άρχισε να
παίρνει τη μορφή μιας λαμπρής διοργάνωσης.
Στα πλαίσια της γιορτής διοργανώνεται και η διεθνής έκθεση
γλυπτών από πάγο.

ΚΡΟΑΤΙΑ
Ριτζέκα: Η βασίλισσα του Καρναβαλιού των Δαλματικών
 Ακτών
Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, οι κάτοικοι της Ριτζέκα φορούσαν
άσχημες μάσκες και έκαναν τρομακτικούς θορύβους για να
διώξουν τις κακές δυνάμεις και να καλέσουν την άνοιξη. Τα
καρναβαλικά έθιμα αποτελούν ένα μίγμα του αστικού καρναβαλιού,
που προέρχεται κυρίως από την Αυστρία και την Βενετία, αλλά και
από τις σλαβικές παραδόσεις. Το καρναβάλι ξεκινά με το
διαγωνισμό για την ανάδειξη της βασίλισσας, όπου το κοινό
επιλέγει την πιο γοητευτική εκπρόσωπο του ωραίου φύλου, η
οποία θα συμμετέχει σε όλες τις καρναβαλικές εκδηλώσεις.
Έπειτα, ο δήμαρχος παραδίδει τα κλειδιά της πόλης στον
"Αρχηγό του Καρναβαλιού" γεγονός που σηματοδοτεί την
επίσημη έναρξη. Κατά τη διάρκεια των εορτασμών, εδέσματα και
ποτά περιμένουν τους επισκέπτες στις κεντρικές πλατειές της
πόλης. Επίσης, την περίοδο εκείνη γίνεται και ο "Χορός του
Καρναβαλιού", στον οποίο συμμετέχουν πολιτικοί, άνθρωποι της
δημόσιας ζωής, καθώς και οι πρεσβευτές, που βρίσκονται στην
Κροατία. Τέλος, στα πλαίσια των εκδηλώσεων εντάσσονται
διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως μουσικές συναυλίες,
εκθέσεις φωτογραφίας κ.α.