MehmetOsmanToklu*

NIETZSCHENNYAAMYKSNDEMZNYER

Mziksizyaam,biryanlg,tamas
gbiryktrvegurbetteymiiz gibi
duyguuyandrr.
Nietzsche,PutlarnAlacakaranl
zdeyilerveOklar33
ZUSAMMENFASSUNG

DieRollederMusikimLebenvonNietzsche
IndiesemArtikelwerdensowohldiebesondereEinstellungderMusikimLebenvonNietzsche,die
FreundschaftmitRichardWagner,diezurFeindschaftwurde,unddieBeschftigungmitdessenMusik,alsauch
dieLiederundKompositionen,dievomPhilosophenNietzscheseitseinerKindheitkomponiertwurden,
behandelt.
Schlsselwr ter:Nietzsche,NietzschealsKomponist,NietzschesLiederundKompositionen, Nietzsches
FreundschaftmitWagner.
Anahtar Szckler:Nietzsche,BesteciolarakNietzsche,Nietzsche'ninbesteleri,NietzscheWagnerlikisi.

AhmetnamtarafndandilimizeevrilenNietzscheninenBilim1 adleserindeki
buiirlerdenbiriCananmiirininhzzammakamndakibestesininkitabnsonunaeklenen
notalar,banaNietzscheninpekdebilinmeyenbestecilikynnanmsatt.
Nietzsche,mziiyalnzcaoknemlibirsanatalanolarakdeil,mzikyaptlarnn
ayn zamanda bestelendikleri an gereklerini ve dnsel boyutunu yanstan bir ayna
olarak grdnden, yaad a eletirirken ya da yaad ala ve o an insanlaryla
dnselbirhesaplamayagirerkenaaveinsanlarahepbuaynadanbakmtr.Bunedenle
Nietzscheninyaptlarndamziinbykbiryerivardr.

*Prof.Dr.AnkaraniversitesiDilveTarihCorafyaFakltesiAlmanDiliveEdebiyatAnabilimDal
1
NietzscheFriedrich,enBilim(iirler),SayYaynlar,stanbul,2002

Nietzsche'nin ilk nemli yapt saylabilecek Mziin Ruhundan Tragedyann

Douunda (1872) Nietzsche, mzik ve opera konusundaki grlerini dile getirir.
Nietzsche'ye gre, sanata ve yaama yeni boyutlar getirilmelidir. Hristiyanlk anlaynn
etkisindeki, ulusal zellikler tayan mzie ve sanata, zellikle de Almanlara zg bir
mziinekardr.Nietzsche,tragedyannkkenini Dionysosatapnmatrenlerinevemzie
dayandrd bu yaptnda Dionysos ve Apollon'la simgeletirilen coku ve usbiim
kartlnn mzie ve tiyatroya nasl aktarlmas gerektiini ve bunlar arasndaki dengenin
kurulubiiminiirdeler.Biimingerekliliiniyadsmamaklabirlikte,gnlDionysos'azg
cokudan yanadr. Bu yaptnda, Wagner'i bir KarHristiyan ve yaptlarna Dionysos'a
zg cokuyu katan bir besteci olarak deerlendirir ve Avrupa Sanatnn yaratclarndan
biriolaraknitelendirerekver.
Richard Wagner Bayreuth'da (1876) balkl yaptnda da Trajedinin Douundaki
grleriniyinelerkenWagner'evemziinevgleryadrmay srdrr.
Ancak bu vgler, ldrmadan bir yl nce yazm olduu Wagner Olay (1888) ve
Nietzsche Wagner'e Kar (1888) adl yaptlarnda Wagner'e ynelttii hakarete varan ar
eletirilerednr.
BuyaptlarndaNietzsche,Wagner'iAlmanlarazgbirmzikveulusudncelere
kout besteler yapmakla, bir merhamet dini olan Hristiyanlk karsndaki acizliiyle,
Hristiyanlk Ha nnde diz kmekle, k a insan olmakla ve k a insan
iin besteler yapmakla sular. Nietzsche, bir ngrakl ylana benzettii Wagner'in
dramaturgisini benzersiz bir yalan sanat olarak nitelendirir. Wagner'in bestelerini
melodiden ve belirli bir biimden yoksun, figrlerini ise abartl, gerek d ve Dionysos'a
zgcokudanuzakbulur.
2

Bu son iki yapt birer a eletirisi nitelii tar, nk Nietzsche'nin acmasz

eletirilerini tek hedefi Wagner deildir. k a, Alman mparatorluu, Alman'lk
Anlay, Almanya'da yaylmaya balayan ulusalclk ve antisemitizm akm, kadnlar ile
Hegel, Hugo, Flaubert, Goncourt Kardeler, Schiller, Goethe gibi birok nl kii bu
eletirilerden paylarna deni alr. Ama vlen tek bir kii vardr bu yaptlarda. O da,
Avrupa Mziinin imdiye kadar dile getiremedii duygusall, bu gneye zg, daha
kahverengi, daha yank tenli duygusalll dile getirme yrekliliini gsteren Bizet. Bu
erevededinlerkenkendisinidahabirfilozof,dahaiyibirfilozofolarakhissettiiBizet'nin
Carmen'i de gklere kartr. Nietzsche, Bizet ve Rossini ile yaptlarndan hep vgyle sz
etmi, eitli yaptlarnda zellikle Bizet'nin mziinin mzik iin saptad ilkeleri
yansttnbelirtmitir.
Wagner Olayn izleyen Ecce Homo (te nsan) da, sarslm olsa da Wagner'e, bu
eski dostuna, duyduu sevgi ve sayg tekrar ortaya kar ve Nietzsche, yaammn en
endiesiz ve mutlu anlarn yalnzca ona borluyum der. Bu yaptta (Paragraf 7) bir
Alman'nmziinneolduunubilebileceineinanmyorumdiyerekHristiyanlkAnlayyla
biimlendiklerineinandSchtz,BachveHndelgibibestecileriokeskimi,geerliklerini
yitirmibestecilerolaraknitelendirir.
1888'de yaynlanan G steminde, Bat Mziinde olmas gereken byk bieme
duyduu zlemi belirtir. Ancak Hristiyanlkla zdeletirdii Bach', iin hi mi hi
kabullenmez,nerdeyseyoksayar.Geneaynnedenle,diLasso,Couperin,Vivaldi,Telemann,
Hndel,Haydn,MozarthattaadaBruckner'ibileBatMziindeolmasgerekenbyk
biemigerekletirebilenbestecilerolarakgrmez.

Nietzschenin mzie ilgisi ocukluk ana dayanr. Papaz olan babasnn keman
aln daha bir bebekken bile dikkatle dinledii ailesinin anlarnda yer alr. Mzik
yeteneinide, muhtemelenokkkyatayitirdii babasndan miraskalddnlebilir.
Bu arada ilk piyano derslerini annesinden alr. Bunun dnda Nietzsche, yaam boyunca
mzikalnndakendikendisini yetitiripeitmitir.Babasnntopraaveriliisrasndaalan
orgun ve anlarn sesi, kk Nietzscheyi ok etkiler ve uzun sre belleinden silinmez.
Daha sonralar Naumburg katedralinde dinledii org konserleri ve oratoryolar da bu etkinin
srmesine ve dini mzie ilgisinin artmasna neden olur. Bu nedenle Nietzsche iin mzik,
sylenilemeyeni syleyen bir dil ve tanrsalln aktarm aracdr, yaamn gizemli ynlerini
velmanmsatr.
Henzdokuzyandaykenpiyanoiinkkeserlervebazdiniparalarbestelemeye
balar.BykboyutlubireserolmasndndNoelOratoryosununilktaslaklarnda
ocukluk yalarnda oluturur. Senfonik eserlerin piyanoya uyarlamasn kk yalarda
yapabiliyorduveiyibirnotabilgisinesahipti.
Naumburgda aile evresindeki yapay ve yapmack ortamnn yksek din ve ahlki
beklentileri, gen Friedrich Nietzschenin dier ocuklarn doal oyunlarna ok az
katlmasna ve bu kk yalar da bile zamann, bilgece bir tarzda yazarak geirmesine
nedenoldu.Onyandaikenbirmotet2 bestelemiveelliiiryazmt.3
On drt yalarndayken mziin nemini, yaamdaki yerini konusunda dncelerini
tanr, mzii ncelikle onunla ycelelim diye bize bahetti. Mzik tm zellikleri iinde
birletirir, mzik yceltebilir, enlendirebilir, elendirebilir, ho ve hznl sesleriyle en
derin aclar bile yok edebilir. Ama esas ilevi, dncelerimizi ve bizi yceltmektir, bazen
sarsa da... Mzik ho bir elence salar ve kendisiyle ilgilenen herkesi can skntsndan
kurtarr. Mzii kmseyenleri ruhsuz, hayvana benzer yaratklar olarak nitelendirmek
gerek.Tanrnnbuenharikaltfyaamyolundaherzamanbanaeliketsin.Onunsevgisini
kazanmak benim iin mutluluk verici bir dl. Tanrya bu gzel zevki bize bahettii iin

2
3

Enstrmanszsylenenvencildenbirszedayanlarakbestelenmi,okseslikilisearks
Frenzel,Ivo,FriedrichNietzsche,RowohtTaschenbuchverlagGmbH,ReinbeckbeiHamburg,199729,1113

sonsuzkranduygularmzanlatanarklarsyleyelim4 biimindebelirtir.Mziebukadar
nemverenNietzscheiinmzikalannadayaratcolmaydenemekkanlmazd.
NaumburgkentindeDomGymnasium'agittiisralarda bir yandanHomeros,Goethe
ve Hlderlin etkisinde ilk sanat rnleri olarak nitelendirilebilecek iirlerini yazarken, dier
yandan da annesinden ald dersler ile piyona almay iyice gelitirerek ilk beste
denemelerine balamtr. Fichte, Ranke ve Schlegel Kardeler gibi nlleri de yetitiren
PhortoGymnasium'undakirenciliizamanndaNaumburg'dantandveilgileridahaok
mzieynelikWilhelmPinderveGustavKrugilebirlikte1860ylndaGermaniaadlbir
dernek kurarlar. Bu dernein kltrel etkinlikleri arasnda mzik, felsefe, iir ve inceleme
almalar vardr. Ancak Phorta'daki klasik eitim anlaynda ise sanat etkinliklerine bu
aradatiyatrove mziepek yer yoktur.Okuldakibuortam,onubabasgibi ilhiyatalanna
girip papaz olma dncesinden uzaklatrr. Bu yllarda tek dledii, piyano almak ve
besteler yapmaktr. Sevdii yazarlar Byron, Shakespeare ve Hlderlin en sevdii besteciler
ise Chopin ve Schumann'dr. Tristan' dinlediinde ise bir Wagner hayran olmutur
Nietzsche.
Nietzsche, liedlerini ve dier paralarn genellikle evresindeki insanlara armaan
olarakbestelemiveonlaraithafetmitir.rnein1862debestelediiszleriKlausGrotha
aitBuradabirdereakar(DagehteinBach)balklliedihalasRosalieyeithafeder.1864
ylnda Macar air Sandor Petfinin Solgun (Verwelckt) ve Sonsuz (Unendlich) adl
iirleri ile Chamissonun Frtna (Ungewitter), Pukinin Yemin(Beschwrung) balkl
iirlerinibesteler.

Bertram,Ernst,Nietzsche VersucheinerMythologie,Bouvier,Bonn,19859,S.51

1865'deyksekrenimiingittiiLeipzig'destemveDnceOlarakDnyaadl
yaptylaSchopenhauer'itanrvebykbirtutkuylaSchopenhauer'intmyaptlarnokur.Bu
sralar yaamndolduranSchopenhauer'indnceleri ileSchumann'n mziidir. Askerden
dndktensonraLeipzig'deDeutscheAllgemeineDergisiiinkonservekltreletkinlikleri
izler ve bu srada yaam boyunca kendisini etkileyecek olan Wagner'le tanr, Wagner'le
SchopenhauerkonusundakonuurvebirlikteUstaarkclardinlerler.
1865 ylnda ise, kendi genlik iirlerinden biri olan Gen balk kadn (Junge
Fischerin) besteler. Bu paralarda Nietzschenin ok sevdii bestecilerden Schumannn
etkilerihissedilir.
1869 ylnda retmeni Ritschl'in nerisiyle Basel niversitesi klasik filoloji
krssne profesr olarak atanr. Wagner de Basel yaknlarnda Lucern gl civarnda bir
villada Franz Liszt'in kz ve Hans von Blow'un kars Cosima ile birlikte yaamaktadr.
BylelikleNietzsche'ninWagner'leolantanklbirdostluadnr
1871 Noelinde de Bir ylba gecesi ans (Nachklang einer Sylvesternacht) adn
verdii drt elle alnmak zere bestelenmi kompozisyonunu bitirerek bunu Wagnerin ei
Cosimayaarmaaneder.ParayylbaakamCosimaveHansRichterbirliktealarlar,bu
sradaWagnersklrveelindekiberesiyleoynarveparannalnmasbitmedensalonuterk
eder.5
1872de zerinde uzun sredir alt, drt el piyano iin yazd Manfred
Meditasyonunu Wagnerin eserlerini de yneten nl orkestra efi Hans von Blowa
deerlendirmesi iin gnderir. Ancak, Blowun deerlendirmesi Nietzschenin beklentisine
uymaz. Blow, Nietzscheye ironik bir dille yazd mektupta dnrn bestesini yerden
5

Janz,C.P.,Nietzsche,C.HanserVerlag,MnchenWien,1978,CildI,s.427

yere vurur, besteyi kuku verici ve rktcgibi szcklerle nitelendirir. Nietzsche, bu

mektubu aldktan sonra bestecilikten iyice sour ve arkada Erwin Rohdeye yazd
mektupta...ylesinebirdehetekapldmki,artkpiyanoyaelbilesremem6 der.
Ancakak,NietzscheninbukararndanvazgemesinenedenolurveNietzsche,1882
Lou Salom ile birlikte Austos ayn geirdii Tautenburgdan ayrlrken Lounun verdii
Yaam Duas adl iirini vezninde baz kk deiiklikler yaptktan ve ksalttktan sonra
Dostlua vg (Hymnus an die Freundschaft) adyla besteler. Bu, Nietzschenin son
bestesiolur.
Bir filolog,dahadanemlisi byk bir filozofolarakNietzscheyi mzikle bukadar
yakn bir biimde ilgilenmeye iten neydi? Bu sorunun yantn, Nietzschenin Wagner
Bayreuthda adl yaptndaki uygarlklarn gelitii oranda sefaletin yaygnlatn
gryoruz:heryerdedilbirhastalatutulmuturveinsanlngelimesizerinebuhastaln
ar yk binmektedir7 szlerinde bulmak olas. Nietzschenin bu szleriyle belirttii ve
birok eserinde yineledii dile kar duyduu kuku, dilin dncelerimizi anlatmnda
yetersiz kald duygusu, dnr fark bir dille, mziin diliyle bu denli yakndan
ilgilenmeyeyneltmitir.Bufarkldilikullanmadaokbaarlolmasada...

KAYNAKA:
ColliG.veMontinariM.(yay.),NietzscheWerke,W.DeGruyter,Berlin,1967
Frenzel,Ivo,FriedrichNietzsche,RowohtTaschenbuchverlagGmbH,Reinbeckbei
Hamburg,199729
Janz,C.P.,Nietzsche,C.HanserVerlag,MnchenWien,1978
6
7

SchlechtaKarl,FriedrichNietzscheWerke,C.HanserVerlag,Mnchen,1956,ciltIV,s.661
ColliG.veMontinariM.(yay.),NietzscheWerke,CiltI,W.DeGruyter,Berlin,1967,s.27

Lasserre,Pierre,NietzscheninMzikzerineDnceleri,PanYaynclk,stanbul,
Nietzsche,Friedrich,NietzscheWagner'eKar WagnerOlay,SayYaynlar,stanbul,2005
Nietzsche,Friedrich, RichardWagnerBayreuthda,SayYaynlar,stanbul,2003.
Nietzsche,Werke.11Bnde.KrnersTaschenbuchausgabe,Stuttgartt, 19521957
19972 Bertram,Ernst,NietzscheVersucheinerMythologie,Bouvier,Bonn,19859