M..

lahiyat Fakltesi Dergisi

32 (2007/1), 183-208

Heidegger'de rsel DU-Metafizik likisi

Yrd. Do. Dr. LatifTOKAT*
zet
Bir varlk filozofu olarak Hcidegger'in iire ve rscl dile ynelimi her eyden nce onun insann
varolusal durumuna ve dile vurgu yapmasnn ve bunun yannda fenomenoloji yntemini kullanmasnn doal bir sonucudur. Klasik Bat mctafizii, yntemi nedeniyle Varln stn rtm
ya da unutmutur. Varl anlamak iin dili, dili anlamak iin de iiri anlamaldr. Varlk sorununa
sadeec epistemolojik adan baklmas en nemli hatalardan biridir. Varlk, suje-obje ilikisi iinde deerlendirilemez. Fenomenolojik yntem bu ikili yapy amann, iirsel dil ise fenomenleri
ifade etmenin en iyi yoludur. Heidegger'e gre, sanat hakikarin Ua yollanndan biridir. iir ise
sanatn zdr. nsann varoluu trajiktir ve iirsel dil bu varolusal durumu ifade edebilir.

Anahtar Kelimeler: Heidegger, Metafizik,

Varlk,

Hakikat, iir, Sanat, iirsel Dil.

Abstract

As a philosopher and metaphysician Heidegger tries to overcome classkal western metaphysics

with poetical language. He tries to make this using phenomenological method. According to
Heidegger classkal metaphysics had covered Being. Being can not be undersroad without language, and language can not be undersroad without poetic. Thinking about Being only from epistemological perspective is the most important false of western thought. For Heidegger, art is a
way of the disclosure ofTruth, and poetic is the essence of art. Our existence is tragic, and poeticallanguage can express this existential situation.
Keywords: Heidegger, Metaphysics, Being, Truth, Pocti, Art, Poctical Language.

1.

Giri

Din dili edebi bir forma sahiptir. Hatta onun eklen iirsel bir yapda olduu
nu sylemek de mmkndr. Din dilinin iirsel bir formda olmas, onun bir
yandan ifade edilmesi zor olan metafizik konular iermesi, bir yandan da insann varolusal durumuna hitap etmesi nedeniyledir. pin dilinin iki temel karakteri olan metafizik ve varolusallk ifade edilebilirlii bakmndan iirsel dili
gerekli klabilir. Bu adan bakldnda Martin Heidegger'in r-metafizik
ili.kisi hakkndaki grleri nemli grlebilir. Her ne kadar Heidegger doru
dan din dilinin yapsn anlama amacyla olmasa da iirsel dil ile metafizik/hakikat arasndaki ilikiyi tartrken dalayl bir ekilde din dilinin iirsel
yapsn anlamamzda yardmc olacak dnceler ne srmektedir.
Rize niversitesi lahiyat Fakltesi Din Felsefesi Anabilim Dal retim yesi,
ltokat@yahoo.com

LatifTokat

Son dnem Heidegger felsefesinde u gr hemen dikkati eker: 1. nsan

"yeryznde iirsel olarak ikamet" 1 eder. 2. iirin de fad~ edildii dil "varln
evi" 2dir. 3. Varlk aletheiadr. Sanat ise, Varln ya da hakikatin ifa yollarn
dan biridir. 3 Bu nedenle insann varolusal durumunu dikkate almayan bir
metafizik dnce doru yolda deildir. Klasik metafiziin knaza girmesin
temel sebebi de bu varolusal durumu gz ard etmesidir.
Heidegger, 1935'ten itibaren verdii derslerde Varlk ve Zaman'a gre ok
daha iirsel bir dil kullanr. iirsel dilin kullanm yle bir noktaya ular ki,
Heidegger'in sanki "mitik-poetik" bir konuma yapt bile dnlebilir.
Heidegger'in dnce ve dilindeki bu dnm ve deiime kendisi "kehre"
(reversal, re turn) demektedir. 4
Kimi yerumcular bu "slup dnm"n Heidegger felsefesindeki bir dei
im veya krlma noktas gibi grr, kimi yerumcular ise sadece vurguda bir
deiim grrler. Bu ikinci gre gre, esas itibariyle Heidegger, Varlk ve
Zaman'daki bak asnda bir deiim yaamamtr. Dnm, varln tecrbesine geri dn veya yeniden balamak, dncelerin tamamlanmas ve baa
dnmedir. Dolaysyla Varlk'n hakikatine veya anlamna dair dncesinde
herhangi bir deiiklik olmamtr. 5 Nitekim Heidegger kehre ile ilgili olarak
unlar sylemektedir: "nc=ki duru noktasn terk ettim, fakat baka biriyle
deitirmek iin deil, nceki duru noktas yol stndeki bir durakt sadece.
Dncede ise kalc olan ey yolda olmadr." 6
Antik dnemden bu yana sregelen iir-felsefe tartmasna ramen, bir filozof olarak Heidegger'in iiri felsefeyle ve hatta metafizikle birlikte deerlendir1

Martin Heidegger, Poetry, Language, Thoght (ev. Albert Hofstadter, Harper & Row),
NewYork 1975, s. 213.
Martin Heidegger, On The Way to Language (ev. Peter D. Hertz, Harper & Row), New
York 1982, s. 63, 135
Martin Heidegger, "Sanat Yaptnn Kkeni" (ev. Mehmet Ylmaz, Sanatn Felsefesi
Felsefenin Sanat), Ankara 2004, s. 133, 156, 161, 171, 181; Martin Heidegger, "Sanatn
DoUU ve Dncenin Yolu" (haz. Hasan nal Nalbantolu); Patikalar, Ankara 1997, s.
25.
Emrah Akdeniz, Heidegger'de Metafizik-Poetik likisi (yksek lisans tezi), Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits 2006, s. 2-3; ]. Patrick Conway, Why to Poetry? A Stdy of Martin Heidegger's Philosophy of Language (doktora tezi), Yale University 1978, Microfilm nr.
.
7915810, s. 99-101.
Akdeniz, Heidegger'de Metafizik-Poetik likisi, s. 36; Ahmet Demirhan, "Sofia'sn Arayan
'Varlk' Heidegger ve 'Tanr"', Heidegger ve Din (ed. Ahmet Demirhan), stanbul 2004, s.
49; Conway, Why to Poetry?, s. 100; S. Peter Cho, The Problem of Nihilism in Heidegger:
Toward a Retheologizing of all Gods Hitherto, doktora tezi, Yale University 1996. UMI nr.
9632452, p. 248.
Conway, Why to Poetry?, s. 46.

Heidegger'de iirsel Dil-Metafizik likisi {>- 185

mesi dikkat ekicidir. Dahas, o, iirsel dili yeni bir metafizik ina etmenin yolu
olarak grmektedir. Heidegger'in iir.sel dile yneliminin gerisinde yatan nedenleri u ekilde sralayabiliriz: 1. ncelikle o klasik metafuiin l::iir kmazda
olduunu dnmekte ve bu durumdan ancak fenomenolojik yntem ve iirsel
dil yoluyla klabileceini iddia etmektedir. 2. Heidegger'e gre, Varlk sorunu
sadece epistemolojik yaklamla zlemez. Fenomenolojik yntemle epistemolojinin snrlamalarndan kurtulmak mmkndr. iirsel dil epistemolojik
yetersizlikleri hertaraf edebilecektir. 3. Dili, manta indirgemek doru deildir.
"Dil Varln ~vidir" ve dili de ancak iirden yola karak anlayabiliriz. 4.
Heidegger'e gre, insann "yeryznde ikameti iirseldir" ve bu durumu ifade
etmenin ve anlamnn yolu la iirsel dilden gemektedir. 5. Son olarak sanatn
z olan iir hakikatin ifa yollarndan biridir.

2. Klasik

Metafizii Ama

Yolu Olarak

iirsel

Dil

Yukarda da ifade edildii gibi, Heidegger'in iire ve iirsel dile ynelme gerekelerinin banda onun klasik metafizie dair eletirisi gelmektedir. O, geleneksel felsefenin varlk sorununa verdii cevaplarn sadece yetersizlii konusunda deil, ayn zamanda temelden yanl olduu noktasnda da phe iindedir.
Heidegger, iirsel dil yoluyla klasik metafiziin kalplan dna kmak, allm
metafizii amak istemektedir. Bu yzden, klasik metafiziin kulland dil ve
terminolojinin dna kmak iin iirsel bir syleme ynelmitir. iirsel sylem
"btnyle baka" olan, klasik metafiziin ve varolan felsefi terminolojinin
tesinde bir sylemdir. Heidegger bunu, Bldedin'in iirsel ilham altnda

yapmtr. 7

Acaba Heidegger'in klasik metafizikte

ve iirsel dille ilgisi nedir?

grd

sorunlar nelerdir, bunun

iir

ncelikle belirtmek gerekir ki, Heidegger klasik metafiziin knaz nedeniyle metafiziin sonunu ilan etmekle birlikte fizik tesi anlamnda felsefenin
insann vazgeemeyecei bir uras olduunu belirtmektedir. Bu anlamda o,
kendi felsefesinin kelimenin geni anlamyla metafizik bir aba olduunu d
nr. Onun aratrmas, varlklarn temelini, onlarn nihat kaynan aratrma
anlamndadr. Heidegger'e gre felsefe bu geleneksel urasndan vazgeemez. 8
Metafizik kanlmaz bir insani aba ve temel meselesi de Varlk olmasna
Heidegger'e gre, klasik Bat metafizii Varl unutmutur. Aristote-

ramen,
7
8

Conway, Why

to Poetry?, s. 47, 99- 101; Cho, The Problem of Nihilism in Heidegger, s. 248;
Akdeniz, Heidegger'de Metafizik-Poetik li,kisi, s. 2-3.
Conway, Why to Poetry?, s. 51.

186

LatifTokat

lesi gelenek ve Descartes ontolojisi varl ihmal etmitir. Bu yzden bu metafizikten kurtulmak, unutmadan da kurtulmak anlamna gelecektir. Heidegger bu
anlamdaki bir metafiziin sonunu ilan etmitir. 9
Klasik metafiziin iine dt ve Varl unutmasna sebep olan hatalardan biri, dncesini eyler ve eylerin zleri zerinde younlatrm ve "bizzat
varl" gz ard etmi olmasdr. Oysa esas problem zler deil, varln bizzat
kendisidir. 10 z-varolu ayrm klasik metafizii iinden klmaz bir noktaya
getirmi ve ikilem iine sokmutur.
Klasik metafiziin dier bir yanlgs ise "eyler''i birbirlerinden btnyle bailikisiz, tek tek varlklar olarak deerlendirmi olmasdr. Halbuki insann da aralarnda yaad eyler dnyasnda hibir nesne birbirinden bamsz,
ilikisiz, kendi bana deildir. Heidegger bu sorunu amak iin iki anahtar
kavram kullanmakta ve "eyler''i varhanden (mevcut, elde, hazr) ve zuhanden
(dorudan doruya eline) eklinde ayrmaktadr. Varhanden "basite orada
olan" anlamndadr. Vorhanden, herhangi bir kullanm balam, ilgi ve deer
den bamsz, ntr olarak anlalan eyler ve olgulardr. Zuhanden ise insann
aktiviteleri balamnda anlala:n eylerdir. Zuhanden terimi zamanda ve yak
nmda olan, kar karya, bir arada olduumuz eylerin varlk modu iin
kullanlr. Dolaysyla zuhanden, "kullanlan" ve bir balam iinde olan eylerdir.

msz,

Heidegger'e gre, geleneksel metafizik de bu ayrm yapmaktadr. Ancak

klasik ontoloji varl varhanden olarak anlarntr. Klasik ontolojiye gre, biz,
eylerin varln ancak onlar balamlarndan skp ayrdrnz zaman ntr
olarak bulduumuzcia kavram. Heidegger bu balang noktasn reddeder. Ona
gre, bizim eylerle ilk ve en allrn karlama eklimiz evremizdeki olgularn
sklp ;:lnmas eklinde deildir. Biz kendimizi, eylerle ve dier insanlarla
birlikte buluruz. Anlamamz kanlmaz olarak, neleri yapabileceimize, kaygla9

10
11

Nader El-Bizri, The Question of Being between Avicena and Heidegger (doktora tezi), UMI
nr. 9941937, s. 29-31; A. Anthony Grugan, Thought and Poetry: Language as Man's
Homecoming. A Study of Martin Heidegger's Question of Being and Its Ties to Friedrich
Holderlin's Experience of the Holy (doktora tezi), Duquesne University 1972. Microfilm nr.
73-4665, s. 213; J. Anna Gosetti, Heidegger, Hlderli, and the Subject of Poetic Language
(doktora tezi), Yillanova University 1998, UMI nr. 9936692, s. 16; Demirhan, "Sofia'sn
Arayan 'Varlk' Heidegger ve 'Tanr"', s. 27-28.
Grugan, Thoght and Poetry, s. 158.
Martin Heidegger, Being and Time (ev. Joan Stambaugh), Albany 1996, s. 370. Martin
Heidegger, Varlk ve Zaman (ev. Aziz Yardml), stanbul 2004. Varlk ve Zaman'n ngiliz
ce ve Trke basklar kullanlm, ancak burada her iki baskda da yer alan orijinal Almanca sayfa numaralar kullanlrrutr. Ayrca bk. Conway, Why to Poetry?, s. 54-55.

Heidegger'de iirsel Dil-Metafizik likisi {- 187

nmza

ve ilgilerimize baldr. Biz varlklardan btnyle bamsz deiliz ve

12
Varl da bamsz, sklp aynlm alarak anlamayz.
Klasik metafiziin Varl unutmasnn dier bir sebebiise, bir yandan antik
olanla antolajik olan birbirine kartrmas ve antik olanla uramas, bir yandan da eylerin olmasna imkan salayan Varlk (Being) ile varlklar (beings)
arasndaki ayrm gz ard etmi olmasdr. 13 Varlk deil de, varlklar zerinde
younlamak esas sorunun unutulmasna sebep olmutur. Bu balamda, klasik
metafizik bizzat varln kendisiyle deil, eylerle uramaktadr. Metafizik Nedir
adl kitabnn sen cmlesinde ifade ettii "Neden bir eyler var da yok deil?" 14
sorusunun temel sorun olduunu belirten Heidegger, aslnda varln neliine ve
nasllna deil de niinliine dikkat ekmekte ve varln varlk sebebi zerinde younlam olmaktadr.
Heidegger'e gre, varlklarla ilgilenmenin sonucu olarak, varln unutulmasna modern dnemde yeni bir boyut eklenmitir. Modern dnemde antik olanla
antolajik olan belirgin bir ekilde aynlatrlm ve Varlk bir teknoloji objesi
olarak grlmtr. Modern bilim ve teknoloji, dnyay insann nne sabit ve
bilinebilir objeler olarak koymu, Varlk bir alma objesi olan varlklara dntrlmtr. Oysa antik olan sonludur. Bu haliyle modernite Varlk' unutmuturY
Varlk hakkndaki bu yanl yaklamlann temelinde Heidegger epistemolojik
bak asnn yattn

dnmektedir. Ona gre, Bat dncesinin Varlk

konusundaki yanlgsnn temel sebebi, varl epistemoloji meselesi olarak
grmesidir. Oysa Varlk konusunda epistemolojik bak as yetersizdir. Epistemolojik yaklam, yaps gerei Varlk'la dnce arasnda keskin bir ayrm
yapmaktadr. Varla suje-obje ikilisi iinde bakmak Heidegger'in kabul etmedii bir bak asdr. Suje obje ilikisinde Dasein' (oradaki-varlk, insan) suje
tarafna koymak yerine, onu "aradaki (between) varlk" 16 eklinde tanmlamak
daha dorudur.

12

Heidegger, Beingand Time, s. 73. Ayrca bk. Conway, Why to Poery?, s. 55.
Martin H:idegger, "Metafiziin Onto-teo-lojik nas" (ev. Ahmet Demirhan), Heidegger
ve Teoloji, Istanbul2002, s. 54; Conway, Why o Poetry?, s. 58.
14
Martin Heidegger, Metafizik Nedir?(ev. M.. pirolu, S. K. Yetkin), stanbul1998, s. 5556. Ayrca bk. A.Kadir en, Heidegger'de Varlk ve Zaman, Bursa 2003, s. 38-39.
15
Jonathan Derr, The Poet's Place in Modemity: Heidegger, Eliot and Pond (doktora tezi),
Layola University 2002. UMI nr. 3073928, s. 10-12, 15, 25-26.
16
Heidegger, Being and Time, s. 132. Ayrca bk. Conway, Why to Poetry?, s. 59, 77; Stephen
Kwa, Saving Heidegger's Canception of Art as Poetry From Levinas Polemic Against Art in General (master tezi), Queens University 2005, s. 9.
13

188-<} LatifTokat

Heidegger'e gre; Varlk ve dnce, suje (dnen) ve obje (varlklar) ay

rm Bat dnce geleneinin en nemli zelliidi~. B~t dncesi varl
"dncenin objesi" ve bir yarg meselesi olarak grmtr. 17 Varl bir bilgi
veya "hakknda" konuma meselesi olarak ele almak, bilen ve bilinen arasnda
bir mesafe (aralk, boluk) olduunu kabul etmek anlamna gelecektir.
Heidegger, iki tr varlklarn yani sujelerin ve objelerin nce verlldikleri, birbirinden tamamen bamsz olduklar sonra da birbirleriyle ilikilendirildikleri
fikrini reddetmektedir. Bu noktada sk sk Antik felsefeye bavurur. O, Varln
Antik felsefedeki ad olan phusis (being) ile dncenin (thought, logos) ayn
olduunu belirtir. 18 Nitekim Parmenides, insann varlkla olan karlkl ilikisini, "dnmeyle/kavramayla Varln aynln" savunarak ortaya koymutur.
Parmenides'e gre, varlk ve dnce ayndr. Heidegger, Parmenides'in bu
yaklamn, varolanlarn varlklannn dnceden bamsz bir biimde olmadklarn; ancak dnceyle birlikte varla geldiklerini, dolaysyla Varlkla
dnce arasnda kopanlamayacak trden bir iliki olduunu vurgulamak iin
kullanr. 19 Bu balamda bir ey, kavranmadka, dnlmedike var olan
deildir.

Heidegger'in suje-obje yarlmas eklinde varln anlalamayacan dnmesinin temel sebebi insann tarihsel bir varlk olduunu ve bir balam iinde
dndn ve algladn savunmasdr. Heidegger'e gre, insan tarihseldir
ve perspektival bir balamda ikamet eder. nsan bilgisinin zamansal ve tarihsel
olmas, onun asla son ve tam olmad anlamna gelmektedir. nsan bilgisinin
sonluluu nedeniyle varlklarn objektif olmayan var oluU tam bir akla
kavumaktan daima kaacaktr. 20
O halde bu durumda, Heidegger felsefesi asndan bakldnda Varlkla ilgili olarak "bilme"den deil "anlama"dan bahsetmek gerekecektir. Zira insan
daima bir ruh hali iinde alglar, dnr ve kavrar. Heidegger'e gre, btn
anlama formlar ruh hali tarafndan kontrol edilmektedir. Ruh hali ve tarzn
dnce zerindeki etkisi balam ve aratrma amacna bal olarak deiir.
17

16

19

Martin Heidegger, An Introduction to Metaphysics (ev. Ralph Manheim), London 1977, s.

145; Martin Heidegger, zdelik ve Ayrm {ev. Necati Aa), Ankara 1997, s. 36. Ayrca
bk. A. Merrili Allred, The Lyrical Age: Reconfiguring Metaphysics, Modemity, and Poetry in
the Thought of Martin Heidegger (doktora tezi), Yillanova University 2004. UMI
nr.3126349, s. 149-150.
Heidegger, An Introduction to Metaphysics, s. 135-138; Heidegger, zdelik ve Ayrm, s. 1516.
Heidegger, An Introduction to Metaphysics, s. 144-145; Martin Heidegger, What is Called
Thinking (ev. J. Glenn Gray, Harper and Row), New York 1968, s. 240. Ayrca bk. Akdeniz, Heidegger'de Metafizik-Poetik ilikisi, s. 36-3 7.
Kwa, Saving Heidegger's Canception of Art as Poetry, s. 9; Cnway, Why to Poetry?, s. 124.

Heidegger'de iirsel Dil-Metafizik likisi {> 189

inde bulunduumuz artlar ve balamdan bamsz dnemediimiz iin biz,

Varl olarak grr ve anlarz. 21 Dnya bilen suje ile bu sujeye sunulan objeler
arasndeili

bir al veri olarak dnlemez. Karlatmz her eyi biz, bir ey

olarak tecrbe ederiz. Bir eyi bir ey olarak tecrbe etmek bu eyi balam iinde
yorumlamak demektir.
Varln bir bilgi deil, bir anlama sorunu olduunu dnen Heidegger'e gre, modern metafiziin epistemoloji kaynakl kmaznn temelinde yatan ey,
onun matematik ynteme dayanmasdr. Modern metafizikte grlebilir olmayan alan hesap edilebilir objeler olarak deerlendirilmitir. Tarih, sanat, iir, dil,
insan ve Tanr bu tr bilimler iin artk kabul edilebilir deildir. 22 Modern bilim,
matematikte alan akl, dncenin tek ekli olarak grm ve btn var olan
bu perspektiften deerlendirmeye abalam ve akln akn boyutunu unutarak
akl sadece matematikte alan akla indirgemitir.

Akln akn

bir temeli olduuna dikkat eken Heidegger, onun bu fonksiyonunu iire atfetmitir. Nitekim Varlk-dnce birlii konusunda grlerine
bavurduu Parmenides ve Heracleitos'un dncesi Heidegger'e gre, iirseldi.
Ve bu yzden bilimsel deil felsefi idi. 23 Heidegger iirsel dnceyi, bilim ve
teknolojinin "hesaplayc" (calculative) dncesinin karsna koyar. Ona gre,
biz ina ettiimiz eyde ikamet ederiz. Biz modernitede iirsellii gz ard ettik;
kendimize iirsel olmayan (unpoetik) bir dnya kurduk. Artk modern insan
olarak, iire yabanc bir dnyada yayoruz. 24
Peki, acaba klasik
zm nedir?

Bat metafiziine

kkten eletiriler yneiten Heidegger'in

Heidegger'e gre, teknoloji objesi olarak alglanan varlk da dahil olmak zebir ama, almadr; gizli olmaktan kma, aa gelme, ifa olmadr;
da vurmadr. Bu grn temellendirmek iin Heidegger anahtar kavram
kullanr: Aletheia, logos ve phusis. 25 Bu kavramlar erevesinde bakldnda
grlecektir ki, Varlk hakikattir, akldr, tabiattr.

re

varlk

Heidegger, Sokrates ncesi dnemde kullanlan aletheia kelimesini hakika-

21

22

23
24

25

.Heidegger, Being and Time, s. 148-149; M. Kendal Woodruff, Mood, Poetry, and Philosophy:
A Dialogue between Aristotle and Heidegger (doktora tezi), Yale University 2000. UM!
nr.9991247, s. 244.
Heidegger, Poetry, Language, Thought, s. 127; Heidegger, What is Called Thinking, s. 33.
Ayrca bk. Conway, Why to Poetry?, s. 129.
Heidegger, An Introduction to Metaphysics, s. 144.
Allred, The Lyrical Age, s. 141-142; Derr, The Poet's Place in Modemity, s. 47.
~eidegger, An Introduction w Metaphysics, s. 133; Heidegger, "Metafiziin Onto-teo-lojik
lnas", s. 62, 64. Ayrca bk. en, Jieidegger'de Varlk ve Zaman, s. 29.

{>- LatifTokat

tin karl olarak kullanmtr. Aletheia, "varln gizlenmemilii" anlamna

gelir. 26 Varlk kendini "gi_zleyerek aan, aarak gizleyei"d~r. Bu anlamda Varlk
grntr, yokluk ise gizlenmedir.
Heidegger'e gre, aletheia kavram, Roma dnyas tarafndan Veritas'a (bilgi
konusu olarak hakikat, doruluk) dntrlmtr. Veritas olarak anlalan
hakikat, yarg ile yargnn gnderme yapt nesne arasndaki uygunlua vurgu
yapa;. bir bilgi meselesi haline getirilinitir. Bu ekilde an\alan hakikat aslnda
Varln deil znenin hakikatidir. 27 Sonuta hakikat veritas'a dntrlerek
tamamen epistemoloji meselesi haline gelmitir.
Modern dnemin varln tek ekli olarak alglad teknoloji de bir alma,
aa getirme olmas nedeniyle aletheiann kipidir. Modern dnemde teknoloji
varln

tek ekli olarak alglanr. Teknoloji tpk Greklerin aletheias gibi,

alma, aa getirme gibi grlmtr. Teknolojiyi aletheia ile iliki iinde ifade
etmek stersek yle diyebiliriz: O, aletheiann bir kipidir. Techne bir yaratmadr, varla getirmedir. Ancak varl 1 hakikati ifa etmede yeterli deildir.
Techne kelimesinin Yunanca'da hem sanat hem de zanaat iin kullanldn
belirten Heidegger, technenin bir eyi grnr klmak, grnr olmasna izin
vermek anlamna geldiini ifade etmektedir. Ancak, techne modern dnemde
varln yeg~ne ekli, yegane alma ekli olarak grlm ve teknolojik dil
varl unutturmu, teknoloji yoluyla insan Varla yabanclamtr. 28
Varl aletheia yani gizlenmilikten aa kma olarak gren Heidegger, bize yle geliyor ki, bu dncenin zorunlu sonucu olarak, son dnemlerinde
Varlk hakknda negatif bir dil kullanr. Varln ne olduu deil, ne olmad
zerinde durur. 29 Zira varolann aksine Varlk objektif olarak da anlalamaz. O,
btnyle "baka" alandr.

Yorumculara gre, sonraki almalarnda Heidegger Varl bilinemez

(unknowable), kavramlamaz (ungraspable) Mutlak olarak dnmtr. Buradaki Varlk artk bir derin dnce meselesi deil, bir iman (faith) meselesidir.
Bu yzden Heidegger'in Varlk hakknda bir tr negatif teoloji ve mistisizm
eklinde konutuu belirtilmekte ve kendisi "mistik air", "tanrsz teolog"

26

27
28

29

Heidegger, Being and Time, s. 219; Heidegger, "Sanat Yaptnn Kkeni", s. 133; Ayrca bk.
Akdeniz, Heidegger'de Metafizik-Poetik li~kisi, s. 29.
Akdeniz, Heidegger'de Metafizik-Poetik li~kisi, s. 29.
Heidegger, What is Called _Thinking, s. 33; Heidegger, Po~~ry. Language, Thoght, s. 159;
Martin Heidegger, Teknie Ili~kin Sorlturma (ev. Doan Ozlem), Istanbul 1998, s. 52-54.
Ayrca bk. Gosetti, Heidegger, Hlderlin, s. 17-18; Derr, Tle Poet's Place in Modemity, s. 17.
Conway, Why to Poetry? s. 139.

Heidegger'de iirsel Dil-Metafizik likisi-<} 191

"meta-teolog" olarak adlandrlmaktadr. 30

Bilgi objesi olmaktan kan Varlk, artk bir tecrbe meselesi haline gelmitir.
Varln tecrbesi gizemli olann tecrbesidir. te, Varln bu akn, gizemli ve
mistik yaps btn tarzlaryla iiri mmkn klmaktadr. Biz, antolajik olan
aknlk anlarnda tecrbe ederiz. Mesela, Coku, vecd (ecstasy) durumlarnda,
31
youn dini tecrbede, sanada olan karlamamzda tecrbe ederiz.
Heidegger bu tecrbelerin en tipik rnei olarak kayg 1 i sknts (angst,
anxiety) kavramndan bahseder. Varl en dorudan ekilde derin i skntsn
da hissederiz. Kendi ifadesiyle Varlk, "Sklyorum diye iniediimizde birden
ortaya frlar. Derin i sknts, sessiz bir sis gibi varln uurumlarn kapiayarak
btn eyleri, insanlar ve kendimizi, genel bir farkszlk iinde, garip bir surette
eri tir. Bu i sknts var olan btnl iinde bize gsterir. "32 Buradaki kayg 1
i sknts, bir objesi ya da sebebi olan kayg deildir. Heidegger'in ifadesiyle
"neden ve niini" belli olmayan bir kaygdr. 33
Varl epistemoloji deil de, tecrbe meselesi olarak deerlendirmek
Heidegger'i fenomenolojiye yneltmitir. Fenomenolojik yntemde artk anahtar kavram bilme deil, "anlama';dr. Varlk bir anlama konusudur ve "ontoloji
ancak fenomenoloji olarak olanakldr." 34 "Fenomenolojik betimlemenin yntemsel anlam yorumlamadr ... Oradaki-Varln fenomenolojisi szcn
kkensel imieminde bir hermeneutiktir. .. Hermeneutik varoluun varolusall
nn analitiidir. "35 Fenomenoloji yntemi konusunda Heidegger, Husserl'i
takip eder. Husserl de, modern rasyonaliteyi, ar derecede formalistik olduu
gerekesiyle eletirmitir. Heidegger fenomenolojik yaklam yoluyla, dnme
ile varlk arasndaki ayrl gidermeye alim ve bunu metafizikle iirsel iliki
kurma yoluyla yapmtr. 36

Heidegger'e gre, fenomenoloji, varlklar oluturan yaplarn sergilenmesidir. Fenomenolojik hakikat anlay, klasik metafiziin yapt gibi artk iirsel

Conway, Why to Poetry? s. 105, 109-110. Ayrca bk. John D. Caputo, "Heidegger'in Dn- .

31
32
33

34
35
36

cesinde Mistik Unsurlar" (ev. Ahmet Demirhan), Heidegger ve Din, stanbul 2004, s. 203;
Jonathan Weidenbaum, "Eckhar, Luther ve Buddha Pazarda: Heidegger'in Mistik Olan ile
Varolusal Olan Byk Sentezi" (ev. Ahmet Demirhan), Heidegger ve Din, stanbul 2004,
s. 246; George Steiner, Heidegger (ev. Sleyman Sahra), Ankara 2003, s. 43.
Derr, The Poet's Place in Modemir:y, s. 15-16; Conway, Why to Poetry?, s. 139-141.
Heidegger, Metafizik Nedir?, s. 41.
Heidegger, Metafizik Nedir?, s. 43; Heidegger, Being and Time, s. 186.
Heidegger, Being and Time, s. 35.
Heidegger, Being and Time, s. 3 7. Aynca bk. en, Heidegger'de Varlk ve Zaman, s. 52.
Allred, The Lyrical Age, s. 150-152.

192

LarifTokat

dili yasaklayamaz. Burada, iir ve dnce birbirine ihtiya duyar. Heidegger'e

gre, iirsel kelimeler bizim dnmemizin epistemolojik anlamda objesi deil,
aksine kendisiyle dndmz eydir. iir bizi sadece iirde alan bir alana
gtrr. 37
Heidegger fenomenoloji ve r yoluyla kavramsal olarak sylenebilir olann
tesine gemek ister. Ona gre, rsel dil hibir ekilde iselletirilemeyen ve
zmsenemez olan indirgenemez "teki"ne iaret eder. Varl ve "varla
gelme"yi bir gizem olarak betimledfi ve teknolojik rasyonalitenin iddetine
kar bir alternatif rettii iin ancak iir ve iirsel dil yoluyla teknoloji sarslabi
lir. nk r insanlar antolajik olana aar. Teknoloji ise, varl daima bir obje
ve bakas olarak grr, onu indirger, maniple eder ve tketir. 38
Felsefe ile iir arasndaki eski tartma, varlk sorunu etrafnda, yeniden ama
bir ekilde ortaya kmaktadr. Varln nelii hakkndaki tartma felsefe
ve iire bak belirlemektedir. Platon varln rasyonel, bir, belirsizlikten ve
atkdan uzak olduunu dnmtr. Bu yzden de felsefesinde iire yer
vermemitir. Heidegger'e gre ise, felsefe iirin yardm olmakszn kendisini
yenileyemez. Heidegger ve Platon arasndaki bu farklln sebebi onlarn Varl
n nasl anlalaca konusundaki dnce ayrlklardr. Rasyonalist bir filozof
olarak Platon Varl bir bilgi meselesi olarak grrken, Heidegger bir tecrbe
meselesi saymtr. Bu yzden Heidegger'e gre, felsefe uygun dili bulmak iin
re dnmelidir. Ama bu salt ir olma anlamnda dnme deildir. Sradan dil ile
Varlk'n hakikati kendisini sylemez. Hegel felsefesinde rneklenen metafizik
dil, felsefenin kendini yenilernesi noktasnda ok ksr ve verimsizdir. Oysa
Hlderlin'in iri Hegel'e kar metafizik olmayan bir alternatif verir. Heidegger,
Hlderlin'in irini varln alma yeri olarak deerlendirir. Hlderlin'in iirlerinde, kelimeler varln kelimelerine dnmtr. Orada, bir sanat eseri olarak
iir, felsefi olarak hesap edilemeyen nemli anlamlarn reticisidir. 39
farkl

Felsefenin zamansz bilgi aratrmas olduunu dnen Heidegger, -insann

somut ve tarihsel varoluunun bu aratrma nndeki engel olduunu belirtir ve
bu engeli amann yolunun ir olduu kanaatindedir. Bu yzden btn felsefi
37

38
39

Heidegger, On the Way to Language, s. 70; Timothy Chark, Martin Heidegger, Routledge,
Florence 2001, s. 102; Gosetti, Heidegger, Hlderlin, s. 13; Conway, Why to Poetry?, s. 117-'
118.
Gosetti, Heidegger, Hlderlin, s. 17-18, 43; Derr, The Poet's Place in Modemity, s. 17.
Evi Haggipavlu, Heidegger on Poetic Thinking and The Cinema of Andrei Tarkovsky (doktora
tezi), Binghamton University 2004. UMI nr. 3132668, s. 3; Cho, The Problem of Nihilism in
Heidegger, s. 254; Allred, The Lyrical Age, s. 136-137; El-bizri, The Question of Being between
Avicenna and Heidegger, s. 238-239.

Heidegger'de iirsel Dil-Metafizik likisi ~ 193

dnce, derin dnce iirseldir ve iir de ayn zamanda bir tr dnmedir. 40

"Dnce iirin komuluunda yoluna devam eder." Dnce ve iir birbirine
ihtiya duyar. 41
Heidegger'e gre, iir kelimeler araclyla Varlk'n saptanmasdr. Sadece
bu yolla Varlk'n hakikati ifade edilebilir ve sadece iir Varlk'n dile gelmesine
(coming-to-language) imkan tanr. iirsel dil "Varlk' adlandrma" ve Varlk'n
hakikatini ifade etme, Varlk' ifa etme gcne sahiptirY
3.

"Varln-Evi"

Olarak Dil ve

iirsel

Dil

43

Heidegger dile "Varln evi" demektedir. Dilin Varln evi olmas, Varlk,
dil ve r lsn birlikte deerlendirmeyi gerektirmektedir. Varln evi olan
dil, iirde konuur ve airin syledii kelimede dil dile gelir ve tamla ular. 44
Dolaysyla varln anlalmas dilin doru anlalmasna baldr.
Heidegger'e gre, iir ve dil arasnda karlkl bir iliki vardr. Onlar ancak
birbirinden hareketle anlalabilir. "iirin ileyi alann ve kendisini kavrayabilmek iin ncelikle dilin bu znden emin olmalyz." 45 "iirin z dilin znden kavranmaldr ... iir tarihsel bir toplumun ilkel dilidir. Bylece te yandan,
dilin z de iirin znden kavranmaldr" 46
Burada yle sormak uygundur: Acaba bu derece merkezi bir konumda yer
alan dil nedir?
Sorunun cevabn aratrrken nce U nemli konuyu vurgulayalm.
Heidegger dilin doasna ilikin tatolajik bir ey syler. Ona gre, dil baka bir
eyle tanmlanamaz ve aklanamaz. "Dil dildir." Bu yzden dil hakknda sadece
"dil konuur" (language speaks) denilebilirY
"Dil, dildir" ifadesi bir totoloji gibi grnse de, aslnda dilin, "hakknda" konumayla anlalamaz olduunu ifade etmektedir. Zira hibir balam dili akla40

41

42
43

44
45

46
47

Heidegger, On the Way to Language, s. 135-136; Allred, The Lyrical Age, s. 140-141, 191;
Conway, Why to Poetry?, s. 48-49.
. Heidegger, On the W ay to Language, s. 69-70.
Cho, The Problem of Nihilism in Heidegger, s. 250.
Heidegger, On the W ay to Language, s. 63, 135
Conway, Why to Poetry?, s. 232; Grugan, Thoght and Poetry, s. 190.
Martin Heidegger, "Hlderlin ve iirin z" (ev. Mehmet Bar), Adam Sanat Dergisi, say
206, Mart 2003, s. 22. Ayrca bk. Conway, Why to Poetry?, s. 180.
Heidegger, "Hlderlin ve iirin z", s. 25. Ayrca bk. Grugan, Thought and Poetry, s. 221;
Conway, Why to Poetry?, s. 159, 232.
Heidegger, Poetry, Language, Thought, s. 190-191.

1:14

LatifTokat

yamaz. nk btn balamlarn oluturucusu dildir. Bir ey hakknda konuUrken kullandmz nitelik, nicelik, grelik gibi kategoriler zaten dilsel olarak
ifade edilen eylerdir. Dolaysyla, dil hakknda konumak, yine dilin kendisini
kullanarak konumak olacaktr. Dili bir ey olarak gstermek, anlatmak ve
aklamak mmkn deildir. Dili anlatmak iin de dili kullandmza gre, "dil
dildir" ifadesi kanlmaz olmaktadr. Zira biz dil yoluyla dilin tabiat araclyla
dnyoruz. Dil dnme snrlarmz belirleyen eydir. 48
Dilin dnmemizden bamsz olmadn vurgulamak iin Heidegger antik
Yunan dncesindeki dil-logos ilikisi zerinde durur. Heidegger'e gre, antik
Yunan'da logos kelimesi hem akl hem de dil anlamnda kullanlmtr. Dil ve
logos ayn eydir, biri dierinin yerine gemitir. Yunan'da dil iin ayr bir kelime
yoktu. Onlar dil iin sylem (discourse) kelimesini kullanmlar ve dili logasla
ilikilendirmilerdir. 49 Dil ve akln ayn anlama geldiini belirten Heidegger,
kendisiyle dndmz dil hakknda, baka eyleri konu edinerek konuma
eklinde konuamayacamz belirtmi olmaktadr.

Heidegger bu ~ekildeki dil anlayyla Aristotelesi dil tanrnma kar kmak

Aristoteles'in geleneksellemi dil anlayna gre, yazl kelimeler ve
harfler sesleri iaret ederler, sesler de insann dncesinin iarederidir. Bu
sonuncusu da nesnelerin durumunu veya eylerin objektif alann iaret ederler.50
tadr.

Nesne 7 dnce 7 ses 7 kelime

Heidegger Aristotelesi dil anlayn eletirirken ayn zamanda dilin gerisinde evrensel bir mantk yatt iddiasn da reddetmektedir. Ona gre, dil olmadan mantk hakknda konuamayz. Bu yzden dil mantktan kurtimlmaldr ve
bu, Varlk hakknda dnebilmenin artdr. Ona gre, gramer temelini mantkta bulmaz. 51 Dil mantk tesi bir boyuta sahiptir.
Heidegger'i bu fikre gtren ey, dilin "iaret"e indirgenmesini ve dilsel anlamn temelde objektif olduu fikrini eletirmesidir. Dilin anlam konuan
dikkate alnmadan veya dilin kullanld artlar dikkate alnmadan belirlenebilir
fikrine Heidegger kar kmaktadr. Kelimeler zel anlamlarn yaanan dnya

48
49

50

51

Heidegger, On the Way to Language, s. 76. Ayrca bk. Conway, Why to Poetry?; s. 149-151.
Heidegger, Being and Time, s. 165; Heidegger, An Introduction to Metaphysics, s. 172;
Heidegger, Poetry, Language, Thought, s. 191; Allred, The Lyrical Age, s. 153, 160.
Aristoteles, Yorum zerine (ev. Saff~t Babr}, Ankara 1996, s. 16a 3-8. Ayrca bk.
Conway, Why to Poetry?, s. 78.
Conway, Why to Poetry?, s. 40, 85; Gosetti, Heidegger, Hlderlin, s. 13.

Heidegger'de iirsel Dil-Metafizik likisi ~ 195

!"

L.
-

ile balants iinde kazanr. 52 Dili manta dayandrmak, konuan ve dilin

kullanm artlarn dikkate almakszn da anlam belirleyebiliriz sonucunu dou
rur. Oysa Heidegger konuan ve dilin artlarn belirleyici olarak grmektedir.
Dilsel anlam objektif deildir. Suje-obje dikotomisi, yani syleyenle anlam
arasnda keskin ayrm, birbirinden btnyle bamsz olarak kabul edilen ikili
yapnn kabul edilmesi, objektif anlamann mmkn olduunu gsterir. Oysa
Heidegger'e gre, bu ikili yap hibir zaman sert deildir. Bilen ve bilinen birbirine girmitir. Bileni bilinenden bamsz olarak deerlendiremeyiz. Balan
dikkate almak~zn sz sadece mantksal adan deerlendiremeyiz. artlar ve
balam nemlidir. Heidegger'in yazmaktan ok konumaya/konferansa nem
vermesi onun, balan gz nnde tutmas nedeniyle olduu dnlebilir.
Dili dnceden bamsz bir "ara" olarak gren Aristolesi dil anlaynn
aksine Heidegger, dnceyi dild~n bamsz deerlendiremeyeceimizi, dahas
dilin .varlkla ilikili olduunu savunmaktadr. Heidegger'e gre, "dil varln
evidir" 53 ve tek bana kelime ey'i varla getirir. 54 Dolaysyla "kelimenin
tkendii yerde hibir ey olamaz." 55 Sadece dilin olduu yerde bir dnya vardr.
Varlk dil iinde varla gelir. nsan varla aitliini tecrbe ettii zaman, ayn
anda dil iinde ikamet ettiini de tecrbe eder. 56
Heidegger'e gre, dil sadece bir ara deildir, dil varsa, dnya vardr. Dil ifadeden, bir ara olmadan, bir iletiim arac olmadan te bir eydir. Esas olarak
dil, bir eyin olmasna imkan tanr. Dilin gc bu ontolojik fonksiyondur. Dil
var olan aa karan ama bir yandan da gizleyen ve saklayan bir eydir. Dil, sr
olan ifa eder, ifa edileni gizler. 57

t
r

Heidegger'e gre, dil adiandrma youyla konuur. Bir eyi adlandrmak onu
getirmek o eyi armaktr. Onun, kelime iinde otantik aa kma
sn salamaktr. Dolaysyla "sylemek" onu varla getirmektir. Sylemek bir
varolu~

ardr. 58

Dil ve varlk arasnda dorudan iliki kuran Heidegger, dilin bu gc nede-

[
(

52
5

Conway, Why to Poetry?, s. 85.

On the W ay to Language, s. 63, 135
Heidegger, On the W ay to Language, s. 62, 88.
Heidegger, On the W ay to Language, s. 60.
Heidegger, "Hlderlin ve iirin z", s. 22; Derr, The Poet's Place in Modernity, s. 32;
Grugan, Thought and Poetry, s. 164.
Heidegger, Being and Time, s. 230; Conway, Why to Poetry?, s. 96; Demirhan, "Sofia'sn
Arayan 'Varlk' Heidegger ve 'Tanr", s. 33-35.
Heidegger, What is Called Thinking, s. 120; Heidegger, Poetry, Language, Thought, s. 199;
Grugan, Thought and Poetry, s. 192 ..

J Heidegger,

54

55
56

57

58

196 ~ LatifTokat

niyle onun ayn zamanda en byk tehlike olduunu da belirtmektedir. "Btn

uralarn masumu"nun alan olan dil, "mallarn en tehlikelisi"dir. 59 Dil tehlikelidir, "nk kendisi tehlike olasln yaratr. Tehlike, Varolan'n Varlk'
tehdit etmesidir ... Dil, ncelikle, Varlk'a olan bu tehdidin grnr alann,
daha sonra karkl ve hatta Varlk'n yok olma olasln yaratr; ite tehlike
budur ... Dil, ileyii srasnda,, Varolan' aa karmak ve onu korumakla
grevlendirilmitir. Onda, en saf olanla en sakl olan, ayn zamanda da en
karmak ve en sradan olan sze dklebilir.'.' 60 Varln evi olarak dil bir yandan eylerin kendilerini ifasna imkan salarken, bir yandan da onlar gizler.
Dil, varl bir yandan aarken, bir yandan da gizler. Dilde ve dil yoluyla Varlk
risk altndadr. 61
Dil Antik dnemden beri onun

"yarg"

(hkm, assertion)

zelliine

vurgu

yaplarak ele alnmtr. Heidegger bu yaklam reddetmektedir. 62 Heidegger'e

gre, dilin varlkla olan bu ilikisi gz ard edilmi ve dilin iki temel karakteri
olan yarg ve sylemden (discourse) sadece birincisine yer verilmitir. Bir yarg
olarak dilin temel karakteri vardr. aret etmek 1 gstermek, ykleme yap
mak ve iletiimi salamak. 63
Elindeki ekici "ok ar" diyerek yere brakan marangozun ifadesini ele alalm. ok ar ifadesinde iaret edilen ekicin "ar" olduu yklernesi yaplmakta
ve bu ifade iki kii arasnda bir iletiimi salamaktadr. Bu ifadeyi sadece bir
yarg olarak dnmek ve balan dikkate almamak dili manta indirgemek
olacaktr. Marangoz, bu ekicin bu i iin uygun olmadn belirtmek iin byle
demi olabilir. ekici rak vermise, baka bir ekici isternek amacyla byle
demi olabilir. Ya da marangoz unuttuu bir eyi yani ekicin ar olduu olgusunu hatrlamak iin de byle demi olabilir. Balama gre deiebilecek btn
bu anlam alternatiflerine ramen, ifadeyi mantksal olarak iaret, ykleme ve
iletiim fonksiyonlarndan ibaret saymak bizi yanltacaktr. Dil, sadece yarg
bildirmenin tesinde bir grevi yerine getirmektedir. 64 Dil ayn zamanda bir
sylemdir.
Heidegger, dilin bir iletiim (communication) ve ifade (expression)
59
60

61

62

63
64

arac

ola-

Heidegger, "Hlderlin ve iirin z", s. 21.

Heidegger, "Hlderlin ve iirin z", s. 22.
Heidegger, Being and Time, s. 162; Grugan, Thought anel Poetry, s. 199; Conway, Why to
Poetry?, s. 210; Suna Erturul, Heidegger: Historicity and The Qtestion of Art (doktora tezi),
Binghamton University 1999. UMI ir. 994652, s. 121.
Conway, Why to Poetry?, s. 72.
Heidegger, Being and Time, s. .156; Conway, Why to Poetry?, s. 73.
Conway, Why to Poetry?, s. 75, 86.

Heidegger'de iirsel Dil-Metafizik likisi {> 197

rak analiz edilebileceini kabul eder. Dil ifade eder, temsildir, 65 ancak bu yeterli
deildir. nsan "dili, deneyimlerinin, kararlarnn ve duygu durumlarnn iletilmesi amacyla kullanr. Dil anlamaya-anlamaya hizmet eder ... Ancak yine de
bir anlama arac olmas dilin zn oluturmaz. "66
Genel gre gre, dnce ve r dili bir ifade arac olarak kullanr. Tpk
resim ve mziin ta, aac, rengi ve sesi kullanmas gibi. Fakat
dil, ne sadece ifade alandr ve ne de ifade aracdr. Dnce ve iir asla sadece
dili onun yardm ile kullanmaz. Daha ziyade dnce ve r kendileri yaratc
dr.67 Dnme ve r "kendilerini dilin hizmetinde dil iin kullandm ve harcaheykeltralk,

trlar."68

O halde, dil sadece yargda bulunmaz, ayn zamanda "onaylar" (assent),

(refuse), "ister" (invite), "uyarr" (warn), "bildirir" (speak out), "grr" (bespeak), "biri adna konuur" (speak for someone), "ne srmlerde
bulunur" (make statements), "konuur" (make speeches).69 Dolaysyla dil esas
olarak "syleidir" (conversation) 70, "sylem" dir (discourse) .71 "Dilin varolusalvarlkbilimsel temeli konumadr. "72
"yadsr"

Dil bir syleidir, sylemdir ve konumadr. Konuma ise ayn zamanda dinlemedirY iire baktmzda, iirde konuma ve dinleme daha belirgin bir
ekilde hissedilir. Dilin bu mantksal olmayan yaps iire imkan tanmaktadr.
V e iiri n varln daha anlalr hale getirmektedir. Dil bir syleidir ve bu
yzden re yer vardr.
"Dil konuur" diyen Heidegger bu

konumann

rde en tam haline

ulat

n dnmektedir. Tam konuma (s,poken purely) rdir. 74 Tam konumann

drt zellii vardr: 1. Hakknda konuulan ifa eder. 2. Tam konuma bir
balangtr, var olan bir yere yerletirilemedii iin, yeni bir linguistik alan
yaratr. Bu bakmdan orijinaldir. Konuma gemie ait olsa da, daima yeni
balamaktadr. imdi ve ilk kez konuulmaktadr. imdi tamamlanmtr, imdi

65
66

67
68
69

70
71
72
73

74

Heidegger, Poetry, Langage, Thought, s. 192. Ayrca bk. Conway, Why to Poetry? , s. 160.
Heidegger, "Hlderlin ve iirin z", s. 22.
Heidegger, What is Called Thinking, s. 128.
Martin Heidegger, Nedir Bu Felsefe? (ev. Ali Irgat), stanbul2003, s. 39.
Heidegger, Be ing and Time, s. 161.
Heidegger, "Hlderlin ve iirin z", s. 23. Ayrca bk. Allred, The Lyrical Age, s. 138.
Heidegger, Being and Time, s. 161; Conway, Why to Poetry?, s. 89.
Heidegger, Being and Time, p. 160.
Heidegger, On the Way to Langage, s. 123.
Heidegger, Poetry, Langage, Thought, s. 190, 194, 208.

198

LatifTokat

kurulmutur. 75 3.Tam konunada konuulan ey, kayba uramadan baka trl

sylenemez, yeri doldurulamaz. Konuulan ey, sadece bu kelimelerle ve bu
durumlarda sylenebilir. Yani, konu u lan ey konumadan otonam ve ayr
deildir. 4. Tam konumada ifade edilen anlam tketilemez, konuulan ey
aklanamaz veya kavramsal temsile indirgenemez. 76 Syleneni her iittiimizde
dinleme ve. yorumlama yeniden balar.
O halde, iir bir kattr (invention). Be timsel gibi grnse de o hayalidir. ai
rin konumasnda irsel imajinasyon szlere dklr. iirde konuulan ey,
airin dsallatrd eydir. Dil, kanlmaz olarak, bir ifade olmay salar. 77
4. Varolutn Trajikliinin fadesi Olarak iirsel Dil
Dil varln evidir ve Varlk ancak dil yoluyla varolur. Dil ise sadece bir yarg
meselesi deil bir sylemdir ve konumadr. Dil tam konuma haline ise iirde
ular. iirin tam konuma olarak nitelenmesi insann varolusal durumun ifade
etmesi bakmndan nemlidir. Varolusal durumu betimlemek ancak tam konuma yoluyla mmkndr.
Felsefe ile ir, roman ve sanat yaknlamas en ok varoluU felsefe ile zenginlik kazand. Bireyin varoluunun betimlenmesi nemlidir, ama bu felsefenin
soyut kavramsal diliyle yaplamaz. 78 nk "Bilim ve felsefe insana kendi hakknda bilgi vermezler... Bilimin kapsamna giren insan her ne kadar (henz)
bilinmeyen ynleri olsa bile forml bulunmu, lm aygtiarna konuluk
edebilecek bir nesnedir... Ama iir insana kendi iinden bilgi verir. nsan
insanlarn dna kabilmi gibi betimlemez, aklamaz, gidilecek yolu gstermez."79 Heidegger felsefenin tarznn objektif deil, varolusal olduunu ve
hibir felsefenin baka bir felsefeye evrilemeyeceini dnmektedir. O her
felsefenin kendine zg ve varolusal bir tarz olduunda srar eder. Heidegger' e
gre, varolusallk nedeniyle tpk iirde olduu gibi, hibir felsefe baka bir
felsefeye evrilemez, sadece aklanp yorumlanabilir. 80
Heidegger, insann varolusalln, onun yeryznde iirsel olarak ikamet
ettiini syleyerek ifade eder. nsann Varhkla olan ilikisi, dier varolanlar
75
76
77
78

79
80

a.g.e., s. 194; Conway, \VIy to Poetry?, s. 157.

Conway, Why to Poetry?, s. 178.
Heidegger, Poety, Language, Thoght, s. 197.
Ali Osman Gndoan, "Edebiyat ile Felsefe likisi zerine", Ankara niversitesi .F.D., XL
1999, s. 201.
smet zel, iir Okma Klaz, stanb~l 2004, s. 23.
Martin Heidegger, Profesr Heidegger 1933'te Neler Oldu? (ev. Turhan Ilgaz), stanbul
1995, s. 38. Ayrca bk. Woodruff, Mood, Poetry, and Philosophy, s. 191.

Heidegger'de iirsel Dil-Metafizik likisi

---------------------------------

{>

199

arasndaki Varla aitliinden ileri gelen yersizliinden kaynaklanan zel konumu, esas olarak iirsel ve trajiktir. 81 Dolaysyla bu iirsel ve trajik varolu biimini anlamada iir ve iirsel dil gz ard edilemez. iirsel ikamet Heidegger
asndan insann varoluunun temel gesidir.

nsann varolu tarznn trajik olarak nitelenmesinin gerisinde yatan temel

sebep nedir?

Heidegger'e gre, dnyada varlk (being-in-the-world) Dasein'in temel durumudur. Dasein U anlama gelmektedir: "imdi, buradaym ve olanaklara
am." Dase1n varln btn iine anszn atlm, braklm, terkedilmi,
"frlatlm (thrown) ", "dm (fal!)" bir varlktr. 82 Dasein'n birincil zellii
dnyada varlk olmasdr. '
Neden insan frlatlm bir varlk olarak adlandrlr. nk onun varoluunun sebebi kendisi deildir. artlar kendisi belirlememi ve kendisi hazrlama
mtr. nsan kendisini daima kendi yaratmad artlar arasnda bulur. nsan
olmay kendisi semi veya istemi deildir. O, kendisinin kayna deildir, bu
yzden onun durumu ancak frlatlmlk olarak adlandrlabilir. nsan kendisini
anszn, eylerin ve dier insanlarn arasnda bulur. 83

i
1

Dnyada varlk olarak insan ayn zamanda olgusallk iindedir ve dmtr.

Buradaki "dnya" basite, insann karlat somut nesnelerin toplam deildir.
Dnya, eylerin karlkl olarak birbiriyle etkileim iinde olduu ak bir ba
lamdr. Dasein dnyadadr fakat sadece mekan anlamnda bir dnya deil,
birbirine gemi bir yer anlamnda. Dasein, dnyadaki dier varlklarn farkn
dadr, onlarla ilgilidir, onlardan ethlenir, onlarla birliktedir. 84 "Dnya her
durumda daha imdiden her zaman bakalar ile paylatm dnyadr. Oradaki
Varln dnyas bir ile dnyadr." 85 "Oradaki varlk kendinde zsel olarak
birlikte varlktr. "86
nsann varoluunun dnyada varlk olarak dier bir belirleyici zellii onun
lml olmasdr. "lm oradaki Varln var olur olmaz stlendii bir olma
yoludur. 'nsan yaama gelir gelmez lecek denli yaldr" 87 , o, lme mahkum
s Heidegger, Poetry, Langage, Thoght, s. 213; Akdeniz, Heidegger'de Metafizik-Poetik li~kisi,

s. 92.
Heidegger, Metafizik Nedir?, s. 35; Demirhan, "Sofia'sn Arayan 'Varlk' Heidegger ve
'Tanr"', s. 31.
83
Heidegger, Being and Time, s. 136; Conway, Why to Poetry?, s. 66.
84
a.g.e., s. 62.
s; Heidegger, Being and Time, s. 1 18.
s6 a.g.e., s. 120.
s a.g.e., s. 245.
81

200 ~ LatifTokat

varlktr. nsan olmak yeryznde lml olmaktr. 88

nsann lmll dier varlklarn lml ya da sonlu olmasndan farkldr.
Heidegger'e gre, biz, lmlleri yeryzndeki yaamlar sona erecei iin
lml olarak adlandrmyoruz. Daha ziyade lm lm olarak kavrama yeteneine sahip yegane varlk olmas nedeniyle lml diye adlandryoruz. Bu
yzden sadece insan lmldr, dier btn varlklarn sadece varlklar sona
erer, insan ise "lr." nsann lme ak olmas, onun kendi kendisinin temeli
olmadn gsterir. 89

Btn bu, insann kendi elinde olmayan artlara ve frlatlm olma durumuna ramen, insan ayn zamanda bir seim yaratdr, karar vericidir, hedefler
peinde koar, amalar vardr, ksacas o bir "proje"dir. 90 Bu ikili durum, yani
bir yandan kendi elinde olmayan artlar iine ve kendi elinde olmayan bir
ekilde braklm olmak, bir yandan da seim yarat, bir proje, bitmemi bir
varlk olarak var olmak son derece trajiktir. nsann temel ikilemi bu noktadr.
Bu haliyle insan bir yandan dnyada yabancdr, bir yandan da kendi kararlarn
kendi verecek bir yapdadr.

Frlatlm, olgusallk iinde, dffi ve lml olan insan bu varolu biimiyle dnyada yurtsuzdur, yabancdr. nk varln ezici gcyle kar kar
yadr ve bu, onun yenerneyecei bir durumdur. O, bir temel olarak bir eylerle
karlaarak evde, yuvada, yabanc olmakszn yaamak ister. Bunu salayansa
onun yuvaszl, yabancl, e deyile lme-doru-oluudur; o yuvacia deil
dir; nk her eyi tandk, bildik hale getirmeye almakla yuvacia olmadn,
hep yabanc olduunu ve yabanc olmann da onu temelinden belirleyen z
olduunu gstermi olur. Onun evi, bizzat yabancl, yuvaszl, yurtsuzluu
dur.91

Modern dnemde bu trajik durum daha da artmtr. Heidegger'e gre, teknoloji, insann evsizliini, yurtsuzluunu bir kat daha artrmtr. Teknolojinin
sonucU olarak insan dnya-szlamtr. Teknoloji, insann evsizliini sadece
vurgulamam ayn zamanda insann bu trajik durumda "kurtarcs" olan tanr
lardan ve kutsaldan da yoksun brakmtr. amz, tannlarn dnyadan vazgetii "kat bir a" dr (the flight of the gods). Artk bugn "Tanr ve tanrlar
hakknda kararszlk durumu" sz konusudur. Tanrlarn ka lmlleri sahip
olduklar temelden yoksun brakmtr. O temel ki insanlar onun sayesinde
88
89
90
91

a.g.e., s. 259-260; Heidegger, Poetry, Language, Thought, s. 147.

Grugan, Thought and Poetry, s. 162; Conway, Why to Poetry?, s. 173.
Heidegger, Beingand Time, s. 135, 137, 221-222; Conway, Why to Poetry?, s. 68.
Akdeniz, Heidegger'de Metafizik-Poetik likisi, s. 59-61.

~~

~~~

Heidegger'de iirsel Dil-Metafizik likisi ~ 201

kklere sahip oluyorlar ve evde oluyorlard. Tannlarn yokluu insann dnyadan ve tarihinden soyutlanmas, Tanr'yla olan uyumunun yklnas anlamna
geliyor. 92 .
Heidegger teknoloji eletirisinin ardndan Unu der: "Eer dnce ve iir,
kendi iktidarlar olan iddetsiz iktidara bir daha ulaamazlarsa, burada ortaya
kan insann kkszletirilmesi sonumuz anlamna gelir." 93 Heidegger'e gre,
amz tanrlarn gitmi olmas nedeniyle bir uurumcia asl durmaktadr.
Modern dnemde insan lmlln de unutmu grnmektedir. Bu yzden
"amz sadece Tanr ld iin yoksun bir a deil, fakat lmller lmllklerinin farknda olmadklar iin yoksun bir adr." 94 Tanrlar geri getirmenin ve lmll hatrlamann yolu bizim uurumu uurum olarak grmemize
baldr. ok azmz bu durumu grme kapasitesine sahiptir. Bu uurumu grebilecek insanlara ihtiya vardr ki, onl~r airlerdir. T annlada insanlarn tekrar
bir araya gelmesi ancak airlerle mmkn olacaktr. 95
Heidegger insann trajik varoluunu ksaca drtl yap (fourfold) iinde olmak eklinde zetlemektedir. nsann iinde bulunduu drtl yapnn unsurlar, gk, yeryz, lmller ve tannlardr. Bu drt unsurun birliine Heidegger
"dnya" demektedir. nsan eylerle birlikte, tannlarn huzurunda, gk altnda ve
yeryznde bir lml olarak ikamet eder. 96
nsann bu drtl yap iinde varoluunu Heidegger Hlderlin'den esinlenerek "yeryznde iirsel ikamet" (poetically dwells man) olarak adlandrr. 97
"airanedir insann konaklay bu dnyada." 98 Burada iir "Dasein'a elik eden
yalnzca bir SS, geici bir COkunluk, bir elence veya heves deildir. iir,

tarihin temel tadr ve bundan dolay kilitrn sadece bir grn veya her
eyin tesinde 'kltrn ruhu'nun bir 'ifadesi' deildir." 99 iir ve iirsellik insann varoluunun temel eklidir.
iir

bu drtl yapnn, yani irsel ikametin tecrbesine imkan salamaktadr.

air, insanlara rahatsz edici hakikatleri gsterir. Onun hangi artlar altnda
92

93
94

95
96

97

98
99

Grugan, Thought and Poetry, s. 109-1 13; Derr, The Poet's Place in Modemity, s. 45.
Hediegger, Profesr Heidegger 1933'te Neler Oldu? s. 28.
Heidegger, Poetry, Language, Thoght, s. 96.
Grugan, ThoghtandPoetry,s.l13-114.
Heidegger, Poetry, Language, Thought, s. 150-151, 179, 199; Grugan, Thought and Poetry, s.
206; Clark, Martin Heidegger, s. 99.
Heidegger, Poetry, Language, Thought, s. 213. Ayrca bk. El-Bizri, The Question of Being
between Avicenna and Heidegger, s. 24 l.
Heidegger, "Hlderlin ve iirin z", s. 25.
Heidegger, "Hlderlin ve iirin z", s. 25. Ayrca bk. Grugan, Thought and Poetry, s. 155.

202

LatifTokat

yaadn anlatr. En nemlisi de insann yeryznd~ evsiz olduunu aa

vurur. Heidegger'e gre, airin ii, bizi bu yoksunluktan ve evsizlikten uyandr
mak, Varlkla karlamay salamaktr. 100

Bu bakmdan air varln ortaya kmas bakmndan tanrlarla insanlar arasnda arac rol stlenirler. airler kutsala giden yolda, cretkar ve riske giren
insanlardr. nk onlar kutsaL olmayan da tecrbe ederler. 101 air, tanrlar
insanlara getirir ve insanlar da tanilara gtrr. Tanrlar gkseldirler, insanlar
ise yeryznde ikamet eden lmllerdir. air gksel eyleri insanlara getirir.
Bu noktada Blderlin gibi bir air Tanr'y aracaktr. Heidegger iin son
derece nemli olan Hlderlin'in ii ri T ann'ya iaret eden ve T ann'y u man bir
iirdr. Der Spiegel deki syleide Heidegger, Hlderlin'in herhangi bir air
olmadn, onun, gelecee iaret eden ve Tanr'y mit eden bir air olduunu
belirtmitir. 102
Hlderlin'in iirlerinde, Tanr, eskatolojik bir umut olarak yer almaktadr.
Bu Tanr bekleyii bir kurtufu umudu olarak ortaya kmtr: 103 Heidegger'in
ifadesiyle, "felsefe dnyann mevcut durumunu bir anda deitirecek etki retemez. Bu yalnzca felsefe iin deil, ama insan asndan kayglarn ve zlemierin konusu olan her ey iin geerlidir. Yalnzca bir tanr bizi hala kurtarabilir.
Tek olabilirlik olarak, dncede ve iirde, Tanr'nn tecellisi ya da snmz
iinde Tanr'nn yokluu iin bir boluk hazrlamak kalyor bize; olmayan Tanr'nn kar snda s n elim." 104
"Hlderlin benim iin gelecein ynn iaret eden airdir; Tanr'y bekleyen airdir" 10; diyen Heidegger'in Hlderlin'i en nemli air olarak grme
sebebi, Hlderlin'in dilinin Tanr'ya ynelmesi, Tanr'y ummasdr. Hlderlin'in
nemi onun kutsal olan adlandrmasnda, tanrlar adlandrmasnda yatmaktadr. Hlderlin'in iri kursal anlatmaktadr. O, bylesi ykc bir ada gelecein
habercisidir. 106
Heidegger'in iirde kutsala bu kadar vurgu yapmas onun, Varlk'la kursal

co Grugan, Thought and Poetry, s. 158; Derr, The Poet's Place in Modemi-v, s. 39.
101

Heidegger, Poetry, Lang11age, Thought, s. 141.

Cho, The Problem of Nihilism in Heidegger, s. 250.
103
a.g.e., s. 25 1.
104
Heidegger, Profesr Heidegger 1933'te Neler Oldu? s. 29-30.
105
a.g.e., s. 36.
106
Martin Heidegger, Off the Beaten Track (ev. J. Young, K. Haynes), Cambridge 2002, s.
240; Cho, The Problem of Nihilism in Heidegger, s. 253; Allred, The Lyrical Age, s. 205;
Grugan, Thoght and Poetry, s. 115, 154.
102

Heidegger'de iirsel Dil-Metafizik likisi-} 203

ayn grd eklinde yorumlanmtr. Varlk kursalla ayndr ve air, iirinde

kursal anlatr. Dolaysyla air iiri:nde varl anlatr. Onu iirsel kelinelere
getirir. Heidegger geleneksel anlamda Tanr kelimesi yerine holy, divine, gods,
God, Godhead kelimelerini kullanmtr. Onun tanrlar ve kutsal hakkndaki
konumas dncesindeki dini boyutu gstermektedir. 107

Sonu olarak Heidegger btnyle baka olan ve metafiziin tesinde olan

yeni bir dil ve dnmeyi aramaktadr. Ve bunu sadece iirsel dilde bulmutur.
Sadece iirsel dil Varlk'n hakikatini tam olarak ifa edebilir. Ve bu iirsel Tanr
bekleyii temelizlik sorununa ve nihilizm problemine cevap verebilir. 108
nsan bu yabanclam, yurtsuz, lml, dm, olgusallk iindeki trajik
varoluu ancak iirsel dille ifade edilebilir. Varoluun bu trajik yaps sadece
iirde deil btn sanatlarda konu edilmektedir. Ancak sanatn bir baka boyutuna daha dikkat ekmek gerekmektedir. Sanat niin vardr sorusunun cevab
olan bu yn, onun hakikatin ifa yollarndan birisi olmasdr. Bir sanat olarak iir
de byle deerlendirilecektir.

5. Hakikatin fas Olarak Sanat ve Sanatn z Olarak iir

iiri

tarih bilimiyle karlatran Aristoteles, tarihe oranla iiri daha felsefi

bulmaktadr. nk iir daha evrensel iken, tarih bireysel olanla ilgilidir. 109

Heidegger, Aristoteles'e bu noktada katlr. Ama o, Aristoteles'in iiri tarihe

stn saymasn daha da ileri gtrerek, iiri felsefenin kendisinden daha felsefi
bulmaktadr. 110
Varl

aletheia, yani gizlennemilik, bir alma kabul eden Heidegger, sanat

da alnann bir yolu olarak grmektedir. Varlk ya da hakikat kendisini dinde,
felsefede, ahlakta ve sanatta ifa etmektedir. Sanatta, Varlk ya da hakikat
kendisini somut nesnelerde "ie komaktadr." Baka bir ifadeyle sanat eserinde
hakikat ortaya kmakta, grnr olmakta, yapra yerletirilmektedir. Ve hibir
zaman olmayacak trden bir varlk ortaya kmaktadr. 111
"Sanat
107

yapt varlklarn Varlk'n

kendi yntemiyle aar. Bu ama, yani bu

Grugan, Thoght and Poetry, s. 207, 211; Daniel J. Martino, The Later Heidegger and
Contemporary Theology of Gad (doktora tezi), Duquesne University 2004. UMI nr.

3151219, p. 187.
Cho, The Problem of Nihilism in Heidegger, s. 253.
109
Aristoteles, Poetika (ev. smail Tunal}, stanbul 1983, 145lb.
110
Woodruff, Mood, Poetry, and Philosophy, s. 167.
111
Heidegger, "Sanat Yaptnn Kkeni", s. 133, 149, 156, 161, 171, 181; Kwa, Saving
Heidegger's Canception of Art as Poetry, s. 11.
105

204

LatifTokat

ortaya kar, yani varlklarn hakikati yaptta oluur. Olan eyin hakikati,
kendisini sanat yaptnda ie koIDUtur. Sanat, kendisini ie-koan (alan)
hakika tt ir." 112
Sanat

bir ifa olarak deerlendiren Heidegger sanatlar iinde iirin merkezi

bir konumda olduu kanaatindedir. Ona gre, "sanatn z iirdir" veya "sanat
hakikatin yapta kondurulmas olarak iirdir." 113 "iir, olann gizlenmemilii
(akl) stne syleyitir." 114 "Sanatn doas iirdir. Buna karlk iirin doas
hakikatin kurulmasdr." 1 15 Btn sanatlarda ve iirde yeni bir yaratm vardr ve
yeni bir eyin ortaya konulmas sz konusudur.
Heidegger'in yorumuna greliir bir adlandrmadr, ktr, kelime ve grn alannda varla gelmedir. imdiye kadar duyulmam, sylenmemi ve
dnlmemi olan yanstr. iirsel eser, bir eye indirgenemez ve o, sadece
kendi terimleriyle anlalabilir olan yeni bir eyi varolua getirir. Hakikat kendisini irsel eserde ifa eder. 116
Sanat

baka trl ifade edilerneyenin ifadesi, baka trl aa kamayan

hakikatin bir boyutunun gizlenmilikten kurtularak ortaya kmas olarak
deerlendirilmesi, onu taklit olarak tanmlayamayacamz anlamna gelir.
Heldegger'e gre, sanat, temsil ve taklit deildir, olsa olsa semboldr. Ancak
sembol burada baka trl ifade edilerneyenin ifadesi anlamndadr. Sembol
baka bir eyin yerine duran anlamnda deil de, yokluu durumunda baka bir
yolla ifade edilerneyenin ifadesi anlamndadr.
Sanat "salt eyin kendisinden baka bir ey anlatr, alla agoreuei. Yapt kendinden baka bir eyi aklar; baka bir eyi gsterir; bir kinayedir o. Bir sanat
yaptnda baka bir ey, yaplan eyle bir araya getirilir. Yunanca'da, bir araya
getirmek, sumballeindir. Yapt bir simgedir." 117
Heidegger'e gre sanat bir temsil veya taklit deil, esere yerletirmek suretiyle, hakikatin(aletheia) aa kmas srecidir. Heidegger sanat eserinin taklit
111
113

Heidegger, "Sanat Yaptnn Kkeni", s. 137.

a.g.e., s. 174. Ayrca bk. Kwa, Saving Heidegger's Canception of Art as Poetry, s. l; Clark,
Martin Heidegger, s. 62. Heidegger, Poetry, Language, Thought, s. 74-75.

114

Heidegger, "Sanat Yaptnn Kkeni", s. 173.

115

a.g.e., s. 174. Ayrca bk. Conway, Why to Poetry?, s. 220; Kwa, Saving Heidegger's Canception
of Art as Poetry, s. 11.
Heidegger, Poetry, Language, Thought, s. 75; Heidegger, Basic Writings, s. 202; Barbara
Deck, The Healing Power of Poetry: From Heidegger's Poesis to Illstrations From
Representative Nineteenth-Centry Thinkers (doktora tezi), Brandies University 1977.
Micr0film nr. 77-22, 808, s. 185; Clark, Martin Heiclegger, s. 101.

116

117

Heidegger, "Sanat Yaptnn Kkeni", s. 116.

Heidegger'de iirsel Dil-Metafizik likisi -9- 205

(imitation, mimesis) veya temsil (representation) olduu fikrini reddeder. Ona

gre, sanat eseri varln aklanamaz ve anlatlamaz modunu kendi yntemiyle
sunar. Bu yzden sanat bir temsil taklit veya bir eyin yerine duran (stand for)
iaret olarak adlandrlamaz. 118
Sanatn z olarak iirin sembolik bir dili vardr. Bu adan tek anlaml, sabitlenmi, gndelik dilden farkldr. iirsel ifade orijinaldir, bir eyi ilk defa ileri
srmek ve ilk defa ortaya karmaktr. Sabitlenmi dilin yapamad bir eyi,
dilin olaslklarn, sylenebilir olann ufuklarn geniletir. 119

iirsel

dil sabitlenmi dilde olduu gibi objeleri ortaya karan anlamnda

temsili (representational) bir, dil deil, ama yaratc (creative, presentational) bir
dildir. 120 iir zaten var olan bir eyi temsil etmek, taklit ederek yeniden ifade
etmek iin var deildir.
iir.

-l
1

1!

taklit ve temsil olmad gibi bir "oyun" da deildir. "Hlderlin ve iirin

z" balkl yazsnda Heidegger, iirin bir oyun olup olmad zerinde durmaktadr. Hlderlin'in iir, "uralarn en masumudur" 121 ifadesinden yola kan
Heidegger bu ifadeyi yorumlarken iir yazmann "bir oyundan ok az farkl gibi
grndn" ifade etmektedir. "iir ura, bir oyundan ok az farkl gibi
grnr. Bamsz bir biimde imgelerden dnyasn yaratr ve dncelere
dalm bir biimde bu hayali blgede kalr ... iit sanat bylece tamamen zararsz
bir ey haline gelir." 122
'
iire bu kadar nem veren Heidegger'in oyun kelimesini kullanm olmas
tuhaf grnebilir. Acaba iir klk deitirerek oyun eklinde mi kendisini gstermektedir? Acaba, Heidegger iir hakkndaki "kelimelerin oyunu" 123 eklindeki ifadesiyle neyi kastetmektedir? Acaba air, oyun bahanesiyle gnlk yaamn
isteklerine kar kendisini koruma altna m almaktadr 124

Oyun, amacn kendi iinde tar. Biz bir ama iin oynamayz. Oyunun kendisi iin oynanz. Oyun ve iiri karlatrdmzda, oyun sradan olandan ayr
olmak demektir. Gndelik hayatn gereklerinden ve ciddiyetinden uzaktr.
Gndelik hayat bir takm riskleri ierir. Kararlar yanl olabilir ilikiler bozulabia.g.e., s. 134. Ayrca bk. Derr, The Poet's Place in Modemity, s. 21; Clark, Martin Heidegger,
s. 43, 48.
119
Conway, Why to Poetry?, s. 197; Clark, Martin Heidegger, s. 101.
120
a.g.e., s. 207.
121
Heidegger, "Hlderlin ve iirin z", s. 20.
122
a.g.e., s. 21.
123
a.g.e , s. 21.
124
Conway, Why to Poetry?, s. 186.
118

206--} Lat.ifTokat

!ir, grevler bitirilmeden kalabilir. Sorumluluklar bizim zerimizde bask yapabilir. te iir bizi btn bu gndelik hayatn basklanndan kurtarmas anlamnda
bir oyun gibidir, bir kurgudur. iirde varoluun trajik gerei olan lm risk
altnda deildir. 125 Fakat iirin oyun olmas sadece bu anlamdadr.
Aksi halde iiri kelimenin gerek anlamyla oyun olarak adlandrmak, onu
ikincil bir kltrel geye indirgemek olacaktr. Heidegger "Hlderlin ve iirin
z" yazsnn sonunda masumluu iirin z olarak belirlemekte son noktada
iirin bir oyun gibi grndn ama oyun olmadn da belirtmektedir: "iir bir
oyun gibi grnr ama deildir. Aslnda oyun insanlar bir araya getirir ama yle
bir ekilde getirir ki herkes kendini unutur. iirde ise tersine, insan Dasein'nn
temeli zerinde toplanr; orada dinginleir." 126
iirde Dasein'n yaln

ruh hali betimlenir, sergilenir. Formel haliyle oyun gibi

grnse de iir bir oyun deildir. Vezin, (rhythm), ses tonu (tane), hece vurgusu, ses tekrarlar (alliteration) btn bunlar iirin anlamllna katkda bulunur.
iirde kelimenin duygusal sylenii nemlidir. Ses, yani vezin, ses tonu, hece
vurgusu, ses tekran aka insann bir durumdaki ruh halini ifa eder.
Heidegger'e gre, iirin ifade ettii "yaln ruh hali" (bare mood) dnyann
birincil kefi iin gereklidir. iirsel dilin gerek arnac ruhsal durumun varolusal
imkanlarnn ifadesi, yani varoluun kendini ifasdr. iirsel dil, suskun olan,
yani bilincin 1 vicdann arsn kelimelerde somutlatrr. Ruhsal durumun
varolusal olaslklar, yani varoluun ifas, iirsel konumann gerek amac
dr.7

Kayg

bu ruhsal durularo en bata gelenidir. Hibir sebebi olmakszn ortaya

i skntsn ifade etmenin iirsel dilden baka bir yolu olamaz. Daha nce
belirtildii gibi kayg bizim Varlklayaln bir ekilde karlamamz salar. Hibir
sebep yokken i sknts yaamak bizi Varlkla kar karya getirir. Bu anlamda
iii ikili bir fonksiyon grmektedir. O bir yandan ruhsaldurumun ifadesi iin en
iyi yoldur, bir yandan da sanatn z olarak hakikatin ifa yollarndan biridir.
Sa:lat ve varolusal kayg en iyi ifadesini iirde bulmaktadr.
kan

Bu anlamda iirin akn bir boyut olduu sylenebilir. air konutuu zaman
belki her insann yaad ama bir trl ifade edemedii bir eyi dile getirmi
olmaktadr. Nitekim Platon her ne kadar sanat taklit olarak nitelendirse de bir
adan da airin syledii zaman aslnda kendisinin sylemedii, Tanr'nn
125

126
127

Erturul, Heidegger: Histariciy and The Questian af Art, s. 109; Conway, Why ta Paetry?, s.

189, 191, 194.

Heidegger, "Hlderlin ve iirin z", s. 26.
Heidegger, Being and Time, s. 138, 162; Allred, The Lyrical Age, s. 187.

Heidegger' de iirsel Dil-Metafizik likisi {>- 207

onlara sylettiini belirtmektedir. He.idegger bu noktada Platon'la ayn fikirdedir. Ona gre, Antik dnemden bu yana bize gelen iaretler, tanrlarn dilidir.
"iir yazma, tanrlarn ilk adlandrlmasdr." iirde tanrlar. iaretlerle konuurlar. "airin sz bu iaretin yakalandr ve o da halkna iaret eder ... air 'ilk
iaretler'de tamamlanm olann farkna varr ve henz yerine getirilmemii
nceden haber vermek iin, grd eyi korkusuzca szne katar." 128 Bu
adan bakldnda iir yazmak, tanrlarn nnde durmak demektir. air
tanrlarn mesajlarn alabilir, nk aire teslim edilen dil, eylerin varlnn
adlarn ierir. 129 _
"airin kendisi, ncekiyle -tanrlarla- ve sonrakinin -halk- arasnda durur.
O, darya, U araya atlm alandr: tanrlada insanlarn arasna. Ama ncelikle
ve yalnzca bu 'ara'da insann ne olduuna ve Dasein'n nerede konumlandra
cana karar verilir." 130 "iir Varlk'n szle kurulmasdr. Kalc olan, hibir
zaman geici olandan yaratlmaz. Yaln olan, hibir zaman dorudan karmak
olandan kartlp kavranlamaz." 131

Sonu

Heidegger'e gre, Hlderlin'in ifadesiyle "insan yeryznde iirsel olarak ikamet eder." Bu ifade sadece insann varolu tarzyla ilgili kalmamakta, metafizikle
de ilikilendirilmektedir. Varolusallk insann temel durumudur. Frlatlmlk,
dmlk, olgusallk ve lmllk iinde olan varln durumu varolusaldr.
Bu yzden felsefe, metafizik bir problem olan Varlk sorunu ele alrken insann
varolusal durumunu dikkate almak zorundadr. nsann tarihsellii ve varolusall yznden Varlk sadece bir epistenioloji meselesi olarak deerlendirile
mez. Epistemolojik bak as Varl, sanki insan ondan tamamen bamsz bir
varlkm gibi karmza koymak suretiyle temel hatasn yapmaktadr. Oysa
insan varlktan bamsz deildir, onunla birliktedir, onun iindedir.
Varln

objektif bilgisine ulalamaz. Heidegger, Varla suje-obje ilikisi

iinde bakt iin Bat metafiziini eletirmekte ve bu metafiziin Varl unuttuunu belirtmektedir. zellikle modern dnemde metafiziin hesap edilebilir
bir bilgi tr gibi deerlendirilmesi Heidegger'e gre, Bat metafiziinin temel
kmazlarndan birisidir.
Varl

bir yandan alma, gizlenmilikten kma, bir yandan da bilgi deil

Heidegger, "Hlder!in ve iirin z", s. 27.

Conway, Why to Poetry?, s. 227-229.
130
Heidegger, "Hlderlin ve iirin z", s. 28. Ayrca bk. Grugan, Thought and Poetry, s. 142.
131
Heidegger, "Hlderlin ve iirin z", s. 24.

128
129

208

LatifTokat

tecrbe meselesi olarak dnen Heidegger, rin ve rsel dilin bu durumu

ifade etmenin yolu olduunu ortaya koymaktadr. Heidegger'e gre, Varlk,
derin kayg durumlannda tecrbe edilir. Dolaysyla epistemolojik olmayan bir
durum sz konusudur. Bu durumda yaln felsefi kavramlarla Varlk hai<knda
konumak mmkn olmayacaktr. iirin ok anlamll, hesap edilemezlii,
varl ifade etmek bakmndan en uygun dil olmaktadr.
Heidegger Varlk sorununu ele alrken "dil"i merkezi bir konuma yerletirmektedir. Ona gre, "dil varln evidir" ve bu yzden dilin ne olduu anlal
madan Varlk anlalamaz. Dili anlamak iinse re ynelmek gerekir. Dahas,
dil ve r arasnda karlkl bir iliki sz konusudur. Biri olmadan dieri anla
lamaz. Dolaysyla, Varlk, dil ve iir birbiriyle ilikilidir. Heidegger'e gre, dil bir
iaretler sistemine indirgenemez. Dili, sadece nesnelerin adiandnimas olarak
grmek onun esas fonksiyonunu grmemek olacaktr. Dil hakknda sadece "dil
dildir" veya "dil konuur" diyebileceimizi belirten Heidegger, insann ve Varl
n dille ve dil iinde var olduunu savunmaktadr. iir ise, dilin sadece bir
kullanm ekli deil, aslnda Varln bir ifade biimidir.

nsann yeryznde rsel ikameti, bir yandan da onun varoluunun trajikliini belirtmektedir. nsann "frlatlm", "olgusallk iinde", "dm" ve "lm-

l" bir varlk olmas onun trajik varoluunun temel unsurlardr. Bu trajik
durum ancak iirsellik olarak adlandrlabilir ve ancak iirsel dille ifade edilebilir,
betimlenebilir. iir insann iinde bulunduu varolusal ruhsal durumu ifade
etmek iin en uygun yoldur.
iir,

sanat ve dilin bulutuu yer olmas nedeniyle merkezidir. iirinde iinde

yer aland top yekn sanat ise, Hakikatin ifa yollanndan biridir. Hakikat
felsefede, dinde, ahlakta ve sanatta tezahr eder. iir ise sanatlarn zdr.
nk or.ada, hem Varln evi olan dil, hem de varln ifa yollanndan biri
olan sanat bulumaktadr. Ama daha da nemlisi iir insann varolu tarznn
ifadesidir.
Heidegger airin kursal anlattn ima etmektedir. Bu adan air Hermes
gibidir. Yani T ann'yla insan arasndaki elidir. Heidegger'in r-metafizik
tartmas Kutsal kitabn anlalmasnda ipular verebilir. Kutsal kitaplar ierik
olarak metafizik unsurlara sahiptir. Dier taraftan varolusallk da kutsal kitaplarn mesajnn temel zelliidir. Metafizik ve varolusallk ifade edilmesi bak
mndan zorluklar barndrmaktadr. Kutsal kitaplarn iirsel bir dile sahip olmasnn bu zorluklardan kaynakland sylenebilir. Bu yzden kutsal kitap anla
lrken epistemolojik bir bak asndan deil de, varolusal adan bakmak daha
doru olacaktr.