T.C.

MLL ETM BAKANLII

MAKNE TEKNOLOJS

STANDART MAKNE ELEMANLARI

520TC0025

Ankara, 2012

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan

ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya
ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel
renme materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET - 1 ................................................................................................... 3
1. STANDART MAKNE ELEMANLARI ............................................................................. 3
1.2. Standardizasyon............................................................................................................. 3
1.2. TSE, DIN ve ISO Standartlar ....................................................................................... 4
1.3. Sklebilen Birletirmenin nemi ve eitleri ............................................................. 4
1.3.1. Vidal Birletirmeler ............................................................................................... 4
1.3.2. Vida Di Biimlerinin Gsterilmesi ..................................................................... 12
1.3.3. Saplamalar ............................................................................................................ 12
1.3.4. Somunlar ............................................................................................................. 13
1.3.5. Rondelalar ............................................................................................................ 14
1.4. Cvata ve Somun izimleri ......................................................................................... 16
1.5. Birletirme (Montaj) izimleri .................................................................................... 18
1.5.1. Vida ile Birletirme .............................................................................................. 20
1.5.2. Somunlarn Emniyete Alnmas ........................................................................... 21
1.6. Pimli Birletirmeler ..................................................................................................... 21
1.6.1. Pimlerin eitleri .................................................................................................. 22
1.6.2. Pimlerin Standart Gsterilmesi............................................................................. 26
1.6.3. Pimli Birletirme izimleri .................................................................................. 26
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 28
LME DEERLENDRME ........................................................................................... 30
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 32
2. SKLEMEYEN BRLETRME ELEMANLARI ........................................................ 32
2.1. Perinli Birletirmeler ve eitleri .............................................................................. 32
2.1.1. Tanm .................................................................................................................. 32
2.1.2. Perin eitleri ve Biimleri ................................................................................ 33
2.1.3. Perinlerin lleri .............................................................................................. 36
2.1.4. Perin ap ve Boyunun Seilmesi ...................................................................... 37
2.1.5. Perinlerin Standart Gsterilmesi ......................................................................... 39
2.1.6. Perinlerin Resimleri, izimleri, llendirilmesi ve Gsterilmesi .................... 39
2.1.7. Perinlerin ematik ve Sembollerle Gsterilmesi ................................................ 40
2.1.8. Perinli Birletirme izimleri............................................................................... 41
2.2. Kaynakl Birletirmeler ve eitleri ............................................................................ 42
2.2.1. Tanm .................................................................................................................. 42
2.2.2. Kaynak eitleri ve Biimleri .............................................................................. 42
2.2.3. Kaynak lleri ................................................................................................... 43
2.2.4. Kaynaklarn Standart Gsterilmesi....................................................................... 44
2.2.5. Kaynak Resimleri, izimleri, llendirilmesi ve Gsterilmesi ......................... 46
2.2.6. Kaynaklarn ematik ve Sembollerle Gsterilmesi .............................................. 48
2.2.7. Kaynakl Birletirme izimleri ............................................................................ 53
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 57
LME ve DEERLENDRME ...................................................................................... 59
RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 61
3. ETL STANDART MAKNE ELEMANLARI ........................................................... 61
3.1. Yaylar .......................................................................................................................... 61
3.1.1. Yaylar, eitleri ve lleri ................................................................................. 61
i

3.1.2. Yaylarn Snflandrlmas .................................................................................... 61

3.1.2. Yay izimleri ....................................................................................................... 63
3.2. Kasnaklar ..................................................................................................................... 65
3.2.1. Kasnaklar, eitleri, Biimleri ve lleri .......................................................... 65
3.2.2. Kasnak izimleri .................................................................................................. 67
3.3. Kamal Birletirmeler ve eitleri ............................................................................... 68
3.3.1. Kamalar, eitleri ve lleri .............................................................................. 68
3.3.2. Kamal Birletirme izimleri ............................................................................... 70
3.4. Yataklar ....................................................................................................................... 72
3.4.1.Yataklar, eitleri, Biimleri ve lleri .............................................................. 72
3.4.2. Yataklarn izimleri ............................................................................................. 79
3.5. Pernolar ....................................................................................................................... 82
3.5.1. Perno eitleri, Biimleri ve lleri .................................................................. 82
3.5.2. Perno izimleri..................................................................................................... 86
3.6. Kavramalar .................................................................................................................. 87
3.6.1. Kavramalar, eitleri, Biimleri ve lleri ........................................................ 87
3.6.2. Kavrama izimleri ............................................................................................... 89
3.7. Gupilyalar (Kopilyalar) ............................................................................................... 91
3.7.1. Gupilyalar, eitleri, Biimleri ve lleri.......................................................... 91
3.7.2. Gupilya izimleri ................................................................................................. 93
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 94
LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 96
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 98
CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 100
KAYNAKA ....................................................................................................................... 101

ii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL

520TC0025
Makine Teknolojisi
Bilgisayarl Makine malat
Standart Makine Elemanlar
Makine resimlerinin izimlerinde kullanlan standart
makine elemanlarnn grevlerini renerek resimlerini
izmek konularnda yeterliklerin uygulamal olarak
kazandrld bir renme materyalidir.
40/32
Grn karma, llendirme, kesit alma, yzey iaretleri
ve toleranslara ait modlleri alm olmak

YETERLK

Standart makine elemanlarnn ve dili arklarn yapm

resimlerini izmek ve okumak

MODLN AMACI

Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam, ara ve gereler salandnda;
standart makine elemanlarnn yapm resimlerini
teknolojisine uygun olarak izebilir.
Amalar
1. Standart makine elemanlarnn izimlerini
yapabilecektir.
2. Sklebilen ve sklemeyen makine elemanlarn ayrt
edebilecektir.

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

Ortam: Resim izim odas

Donanm: Resim masas, resim izim aletleri, cvatalar,
somunlar, rondellar, saplamalar, kamalar, Pimler,
perinler, projeksiyon, tepegz

LME VE
DEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra

verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli
test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir. .

iii

GR
GR
Sevgili renci,
Makine Teknolojileri alan lkemizde ve yurt dnda ok geni bir kitleye hitap
etmektedir. Teknik resim bu alann ortak anlama dilidir. Temel kurallara ve uluslararas
standartlara uygun izildii zaman dnyann her yerinde kolaylkla okunup anlalr.
Bilindii gibi makineler, birok parann birletirme elemanlar yardmyla
birletirilerek bir araya getirilmesiyle meydana gelir.
Makinelerin birletirilmesinde cvatalar, somunlar, saplamalar, rondellar, kamalar,
pimler, perinler kullanlr.
Makineleri meydana getiren paralar arasndaki boyut ilikileri ok nemlidir. Ayr
yerlerde ve ayr iiler tarafndan yaplan paralarn yerlerine takldklar zaman rahata
almalar gerekir. Bu zelliklere sahip paralarn imalat ancak eksiksiz ve gereine gre
llendirilmi ve yzey ilemleri tanmlanm standart makine elemanlarn tanmak ve
izimlerle ifade etmekle mmkndr.
Bu modlde standart makine elemanlarnn ifade edilii, izimi ve bu elemanlarla
makine paralarnn teknik resim kurallar ile birletirilmesini reneceksiniz.
Bu modl baar ile tamamladnzda deiik standart makine elemanlarnn imalat
iin gerekli olan grnlerini, birletirme resimlerini, yapm resimleri ile birlikte
izebileceksiniz. Bylece makine teknolojileri sektrnde alan kalifiye elemanlarn sahip
olduklar bilgi ve becerileri kazanarak mesleinizde sz sahibi olabileceksiniz.

RENME FAALYET - 1

AMA

RENME FAALYET - 1

Uygun ortam salandnda standart makine elemanlarnn izimlerini ve standart

makine elemanlar ile birletirme izimleri yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Standart makine elemanlar ve eitlerini aratrnz.

Standart makine elemanlar ekillerini, ifade edililerini aratrnz.

Vidal birletirme elemanlar ve eitlerini aratrnz.

Vidal birletirme elemanlar ve eitlerini aratrnz.

Vidal birletirme elemanlarnn ekillerini, ifade edililerini ktphanelerden,

internetten ve makine hrdavat sat yapan iletmelerden aratrnz.

Deiik makine paralarnn retimini yapan atlyeleri gezerek retim

yntemleri hakknda bilgi alnz.

Makine Teknolojisi sektrnde kullanlan sklebilen makine elemanlar ve

bunlarn zelliklerini bildiren kataloglar toplaynz.

Topladnz materyalleri snf ortamnda arkadalarnzla paylanz.

1. STANDART MAKNE ELEMANLARI

Genel bilgi ve tanmlar

G iletme, deitirme veya biriktirme gibi fonksiyonlar yerine getirerek i yapma

kabiliyetine sahip olan birok elemann birletirilmesiyle oluturulan sisteme makine ad
verilir.
Makineyi meydana getiren cvata, somun, kama, yatak vb. elemanlara da makine
eleman denir.

1.2. Standardizasyon
Milletler aras Standardizasyon Tekilat (ISO) tarafndan Standardizasyon, belirli bir
faaliyetle ilgili olarak ekonomik fayda salamak zere btn ilgili taraflarn yardm ve i
birlii ile belirli kurallar koyarak bunlar uygulama ilemi olarak tarif edilmektedir.
Gnmzde insan yaamnn her annda farknda olunarak veya olunmadan standartlar
kullanlmaktadr. Standartlar rnlerin emniyetli olarak can ve mal gvenliini salayc bir
3

ekilde retilerek piyasa arzn salamaktadr. Ama kiinin yaam kalitesini ykseltmektir.
Standartlarn uluslararas ve blgesel olarak uygulanmas ise yurt dndan alnan bir rnn
tketicinin kendi lkesinde veya dier lkelerde problemsiz olarak kullanlmasn mmkn
klmaktadr.

1.2. TSE, DIN ve ISO Standartlar

Standart Latince kkenli norm kelimesi karl olarak dilimize Franszcadan
girmitir. Belirli lye uyarlamak, ayarlamak, normalletirmek ve tek biim anlamnda
kullanlr.
retilen her cins maln biim, kalite, emniyet ve temel ller bakmndan esaslara
balanmas gerekir. Endstri retiminin teknik ve ekonomik bakmdan bir esasa balanmas,
kullanlan aletlere uygun biimler verilmesi iin Almanya 1917 ylnda ilk standartlama
almalarn balatmtr. Bu almalar DIN sembol tayan yapraklar hlinde
yaynlanmtr. Bu standartlara ilgili btn kurulular uymak zorundadr. Almanlar gibi
dier lkeler de kendilerine zg standartlar hazrlamlardr. TS: Trkiye, DIN: Almanya,
UNI: talya, CSA: Kanada, VSM: svire vb. daha sonra uluslararas standartlar
organizasyonu (ISO-International standardization organization) kurulmutur.
retimde maliyet ve iletme giderlerini, cins ve eit saysn azaltr. Gere ve
eyalarn eldesi konusunda anlamazlklar ortadan kaldrr. Depolama yntemlerini
basitletirir. Gerektiinde yedek para kullanmn kolaylatrr.
lkemizde standartlama ii Trk Standartlar Enstits (TSE) tarafndan
yaplmaktadr. Uzun yllar DIN ve ISO standartlar benimsenmi ve 1960 ylnda kurulan
TSE 10000e yakn standart yaynlamtr. TSE, standartlatrd her bilgi ekil ve rn iin
birer numara verir. Ve bunlar yaynlar.

1.3. Sklebilen Birletirmenin nemi ve eitleri

1.3.1. Vidal Birletirmeler
Birletirme, eitli makine elemanlarnn kullanm amacna gre bir araya
getirilmesiyle oluur. Malzeme, kuvvet, ekil gibi zellikler dikkate alnarak ve eitli
yntemler kullanlarak meydana getirilir. Bu nedenle makine elemanlar grevlerine ve
zelliklerine gre sklebilen ya da sklemeyen birletirme elemanlar olarak
snflandrlmaktadr. Eer birletirme elemanlar olmam olsayd, takm ve tezghlar da
olmayacakt. Bu durumda birletirme elemanlarnn nemi ortaya kmaktadr.
1.3.1.1. Vida Dilerinin Tanm
Vida, silindirik ya da konik paralarn d ya da i yzeylerine alan helis eklindeki
kanallardr. Helisel kanallarn meydana getirdii kntlara ise vida dii denir.
Helisi ifade etmek iin ap (d), adm ( P ) ve vida helis as ( ) gerekmektedir. Bir
aft zerine sarlan helisin alm gen meydana getirmektedir.
4

ekil 1.1: Helis alm

Silindirik ya da konik d yzeylere alm vidalara cvata ya da saplama; silindirik ya

da konik i yzeylere (deliklere) alm olan vidalara ise somun ad verilir. Vidalar ISO
(Uluslararas Standartlar Organizasyonu) ve DIN (Alman Normlar Enstits) normlarna
gre standartlatrlmtr. TSE (Trk Standartlar Enstits) de DIN ve ISO ya gre TS 61de
vidalar standartlatrmtr.
1.3.1.2. Vida Dilerinin Snflandrlmas
Vidalar, biim ve boyutlan bakmndan TS 61'de standartlatrlmtr. Vidalar, ald
yzeylere, vida sistemine, vida profiline, kabalk incelik durumuna, kullanm amacna,
dnme ynne, az saysna ve kullanma yerlerine gre snflandrlabilir.
Vidalarn snflandrlmas
Silindirik
vidalar

Konik vidalar

Di profiline gre

gen vidalar

Kare vidalar

l sistemine gre

Metrik vidalar

Ald yzeylere gre

Kullanm yerine gre

Az saysna gre
Helis ynne gre

Balant
vidalar
Tek azl
vidalar

Whitworth
vidalar
Hareket
vidalar
ok azl
vidalar

Sa vidalar

Sol vidalar

Trapez
vidalar

Tablo 1.1: Vidalarn snflandrlmas

Testere dii
vidalar

Yuvarlak
vidalar

Ald yzeylere gre snflandrma

Silindirik vida, silindirin i ve d yzeyinde helis eklindeki yzeylerin meydana

getirdii geometrik ekildir (ekil 1.2. a).
Konik vida, koninin i veya d yan yzeyinde helis eklindeki yzeylerin meydana
getirdii geometrik ekildir (ekil 1.2. b).

ekil 1.2: Silindirik ve konik vida

Vidalarn sistemlerine gre snflandrlmas

Metrik dili vida: Di profili as 60 olan bir ekenar gen vidadr.

Metrik normal vida: Metrik vidalardan ayn anma ap iin verilen
admlardan en byk olandr.
Metrik ince vida: Ayn anma apnda normal vidadan daha kk adml
vidadr.
n vida: n vida adm 25,4 mm'deki vida dii says eklinde gsterilen
gen vidadr.
ISO in vida: ISO tarafndan kabul edilen in esasl vidalardr (TS
61/20).
Birletirilmi (unified) normal vida (unc-vida): Amerika, ngiltere ve
Kanada'nn l anlama yaparak asker amalar iin kullandklar, di
as 60 olan normal in vida serisidir.

Vida profillerine gre snflandrma

gen profilli vidalar: Tepe as 50-60 olan ikizkenar veya ekenar

gen profilli vidalardr. Balant amal vidalarda kullanlr (ekil 1.3).
Kare profilli vidalar: Vida dii kesiti kare biiminde olan vidalardr.
Kuvvet ve hareket iletiminde kullanlr. Kare vidann standard yoktur
(ekil 1.3).
Trapez profilli vidalar: Trapez vidalar, di kesitleri ikizkenar yamuk
biiminde olan vidalardr. Hareket iletimi maksadyla ana millerinde,
sonsuz vidalarda ve pres millerinde kullanlrlar. Alar 30dir (ekil
1.3).

Testere profilli vidalar: Di profilleri dik yamuk biiminde olan

vidalardr. Bu vidalarda dilerin yanal yzeyleri arasnda 30 + 3 profil
as bulunur (ekil 1.3).
Yuvarlak profilli vidalar: Kesitleri belli bir yarapa gre kavisli
vidalardr. Dilerin yanal yzeyleri arasnda 30 profil as bulunur.
Fazla yklere maruz millerde kumlu, tozlu ve paslanmaya msait olan
millerde kullanlrlar (ekil 1.3).

ekil 1.3: Profillerine gre vidalar

Vida anma apyla adm ilikisine gre snflandrma

Standart vida izelgelerinde vida anma aplar ve ilgili aplara gre farkl adm
lleri dzenlenmitir.
Herhangi bir vida anma ap iin seim dizisinde en byk adm ieren genel kullanm
vidalarna normal vida (kaln vida) denir. Ayn anma ap iin normal vida admndan daha
kk adml vidalara ise ince vida denir.
rnein, anma ap 20 mm olan normal vida adm p=2,5 mm'dir. Ayn anma apl ince
vida adm p=0,2-2 mm olur.
Normal vida dileri sadece anma lleriyle standart olarak gsterilir. nce vidalarn
standart olarak gsterilmesinde anma apyla birlikte adm da belirtilir.

Metrik dili vida ller

Di profili as 60 olan bir ekenar gen vidadr. Bu vidalar TS 61/1-15 de

standardize edilmitir. Metrik vidalarda adm, milimetre cinsinden belirtilir. Vidann
elemanlar, admna gre hesaplanarak bulunur.

Anma ls : d = D
Adm : P
Cvata di derinlii : h3=0,6134 x P
Somun di derinlii : H1 = 0,5413 x P
Di dibi yuvarlatma : R = H / 6 = 0,1443 x P
Br ap : d2 = D2 = d - 0,6495 x P
Cvata di dibi ap : d3 = d 1,2269 x P
Somun di dibi ap : D1 = d 1,0825 x P
Matkap ap : dm = d - P
Di profil as : 60

Vida anma
ap d=D

Adm

SIRA

Br
ap

Di dibi ap
D vida
d3

Pd2=D2

Di ykseklii

vida
D1

D vida
h3

Yuvarlaklk

vida
H1

Matkap
ap
M

M1
M2
M2,5

0,25
0,40
0,45

0,638
1,740
2,208

0,693
1,509
1,948

0,729
1,567
2,013

0,153
0,245
0,276

0,135
0,217
0,244

0,036
0,058
0,065

0,75
1,60
2,10

M3
M3,5
M4

0,50
0,60
0,70

2,675
3,110
3,545

2,387
2,764
3,141

2,459
2,850
3,242

0,307
0,368
0,429

0,271
0,325
0,379

0,072
0,087
0,101

2,50
2,90
3,30

M4,5
M5
M6

0,75
0,80
1,00

4,013
4,480
5,350

3,580
4,019
4,773

3,688
4,134
4,917

0,460
0,491
0,613

0,406
0,433
0,541

0,108
0,115
0,114

3,70
4,20
5,00

M8
M10
M12

1,25
1,50
1,75

7,188
9,026
10,863

6,466
8,160
9,853

6,647
8,376
10,106

0,767
0,920
1,074

0,677
0,812
0,947

0,180
0,217
0,253

6,80
8,50
10,20

M14
M16
M18

2,00
2,00
2,50

12,701
14,701
16,376

11,546
13,546
14,933

11,835
13,835
15,294

1,227
1,227
1,534

1,083
1,083
1,353

0,289
0,289
0,361

12,00
14,00
15,50

M20
M22
M24

2,50
2,50
3,00

18,376
20,376
22,051

16,933
18,933
20,319

17,294
19,294
20,752

1,534
1,534
1,840

1,353
1,353
1,624

0,361
0,361
0,433

17,50
19,50
21,00

M27
M30
M33
M36
M39
M42
M45
M48
M52

3,00
3,50
3,50
4,00
4,00
4,50

25,051
27,727
30,727
33,402
36,402
39,077

23,319
25,706
28,706
31,093
34,093
36,479

23,752
26,211
29,211
31,670
34,670
37,129

1,840
2,147
2,147
2,454
2,454
2,760

1,624
1,894
1,894
2,185
2,165
2,436

0,433
0,505
0,505
0,577
0,577
0,650

24,00
26,50
29,50
32,00
35,00
37,50

4,50
5,00
5,00

42,077
44,752
48,752

39,479
41,866
45,866

40,129
42,587
46,587

2,760
3,067
3,067

2,436
2,706
2,706

0,650
0,722
0,722

40,50
43,00
47,00

Tablo 1.2: Metrik vida lleri (ISO)

Whitworth vida lleri

D profil as 55 olan bir gen vidadr. lleri parmak sistemine gredir.

Vidann elemanlar
adma gre belirlenir. Whitworth vidalarda adm, parmaktaki di
says olarak verilir.

Di profil as : 55
Anma ls : d = D
Di dibi ap : d1 = D1 = d 1,28 x P
Br ap : d2 = D2 = d 0,640 x P
Parmaktaki di says : z
Adm : P = 25,4 / z
Vida di derinlii : h1 = H1 = 0,640 x P
Di yuvarlatma : R = 0,1375 x P
gen Ykseklii : H = 0,960 x P
Whitwort Cvata ve Somun
Anma
ls d

Di st
ap d=D

Di dibi
ap d1=D1

1/4"
5/16"
3/8"
1/2"
5/8"
3/4"
7/8"
1"
1 1/4"
1 1/2"
1 3/4"
2"
2 1/4"
2 1/2"
3"
3 1/2"

6,35
7,94
9,53
12,70
15,88
19,05
22,23
25,40
31,75
38,10
44,45
50,80
57,15
63,50
76,20
88,90

4,72
6,13
7,49
9,99
12,92
15,80
18,61
21,34
27,10
32,68
37,95
43,57
49,02
55,37
66,91
78,89

Br
ap
d2=D2
5,54
7,03
8,51
11,35
14,40
17,42
20,42
23,37
29,43
35,39
41,20
47,19
53,09
59,44
72,56
83,89

1"daki di
says Z

Di ykseklii
h1=H1

Di dibi
kesiti mm2

20
18
16
12
11
10
9
8
7
6
5
4 1/2
4
4
3 1/2
3 1/4

0,813
0,904
1,017
1,355
1,479
1,627
1,807
2,033
2,324
2,711
3,253
3,614
4,066
4,066
4,647
5,000

17,5
29,5
44,1
78,4
131
196
272
358
577
839
1131
1491
1885
2408
3516
4888

Tablo 1.3: Whitwort vida lleri

10

Kullanma amacna gre snflandrma

Balama vidalar: Makine paralarnn sklebilir ekilde

balanmasnda kullanlan vidalardr. rnein; gen profilli vidalar,
balama vidalardr.
Hareket vidalar: Hareket ve kuvvet iletiminde kullanlan vidalardr.
rnein; trapez, yuvarlak, testere ve kare vidalar hareket vidalardr.
Hareket vidalaryla dnme hareketleri, dorusal hareketlere dntrlr.
Boru vidas: Boru ve balant paralarnda, hidrolik sistemlerde ve
benzeri yerlerde kullanlan silindirik ve konik vidalardr. Silindirik ve
konik boru vidas olarak iki eittir.
o
Silindirik boru vidas: Boru ve balant elemanlarndaki mekanik
balantlarda, musluk supaplarnda, valflerde vb. yerlerde
kullanlr. Di as 55 vidadr.
o
Konik boru vidas: Szdrmazln vida dii alm ksmda
arand genel olarak tekstil makineleri ve tapalarda vb. yerlerde
kullanlan vidadr (TS 10036).

Vida az saysna gre snflandrma

Az saysna gre bir ya da ok (iki, , drt) azl vidalar olarak snflandrlrlar

(ekil 1.4).

ekil 1.4 : Bir azl vida (a), iki azl vida (b)

Dnme ynne gre snflandrma

Dnme ynne gre sa ve sol vidalardr (ekil 1.5).

ekil 1.5 : Sa ve sol vida

11

1.3.2. Vida Di Biimlerinin Gsterilmesi

ve d vida alm parann gerek grn ekil 1.6de grld gibidir.
Saplamalar malzemelerine, vidalanaca malzeme cinsine ve eitli amalara gre
standartlatrlmtr.

ekil 1.6: D vida (a), i vida (b)

1.3.3. Saplamalar
Saplama, her iki ucuna vida alm basz balant elemanlarna denir. Saplamalar
vida apna gre anlr. Siparilerde vida ap (d), serbest boyu (l), standart numaras ve
malzemesi belirtilir. rnein Saplama TS1025/1-M16x80-8.8.
Birletirmeler iin (TS1025/6)

T kanallar iin

d
a

(TS1026/5)

M6

M8

M10

M12

M16

b1
b2

15
15
18
33
80
9
20-54

20
18
22
40
90
11
20-43

50
80

40
100

32
22
28-40
57
142
15
25
125
50
200

42
28
35-52
77
160
19
28

l1

25
20
25
47
126
13
25
125
50
200

b
I

140

M20

M24

M30

M36

27
28
190
80
315

35
45
250
120
400

43
54
515
125
500

51
80
250
360
400

Tablo 1.4: Saplama lleri

12

1.3.4. Somunlar
Paralar birbirine zebilir ekilde balamaya yarayan ortasnda vida alm
deliklerden cvata, saplama taklmak suretiyle paralar birbirine balayan elle, tornavida
veya anahtarla sklp taklacak ekilde yaplan elemanlara somun denir.

Tablo 1.5: Somun eitleri TS-1026-1

13

30
d

M4

M5

M6

M8

M10

M12

M16

M20

M24

AA

10

13

17

19

24

30

36

3,2

6,5

10

13

16

19

0,7

0,8

1,2
5

1,5

1,75

2,5

Tablo 1.6: Alt ke somun lleri

Somunlarn gsterilmesi TS8201e gre yaplr. Bu gsterimde, somunun ad, standart

numaras, anma ls ve gereci yazlr (ekil 1.7).

ekil 1.7: Somunlarn standart gsterilmesi

1.3.5. Rondelalar
Rondela, birden fazla parann cvata, somun vb. elemanlarla balanmas srasnda
oturma yerlerindeki yzeylerin zedelenmesini nlemek, balantnn kendiliinden
zlmesini engelleyerek balant yerindeki vida ban kapatmak veya somun ykn
geni yzeye yaymak iin kullanlan metalden yaplm makine elemanna denir.

ekil 1.8: Rondelalar

14

Tablo 1.7: Dz alt ke ve drt ke bal cvatalar iin rondelalar

15

1.4. Cvata ve Somun izimleri

ekil 1.9: Alt ke bal cvata izimi

Tablo 1.8: Alt ke bal metrik cvata lleri

16

Tablo 1.9: Alt ke bal somun lleri

ekil 1.10: Alt ke bal somun izimi

17

ekil 1.11: Drt ke bal somun izimi

1.5. Birletirme (Montaj) izimleri

18

ekil 1.13: Cvatal birletirmeler

19

1.5.1. Vida ile Birletirme

a) Somunlu cvata

b) Paraya sabitlenen cvata

c) Somunlu saplama
ekil 1.12: Cvata ve saplamal birletirmeler

20

1.5.2. Somunlarn Emniyete Alnmas

lave somun

b) Tal somun ve gupilya ile

Yayl rondela ile

d)

Gupilya ile

ekil 1.14: Somunlarn emniyete alnmas

1.6. Pimli Birletirmeler

Tanm: Pimler, paralar hareketsiz fakat sklebilir bir ekilde birletiren silindirik
veya konik makine elemanlardr. Pimler TS 2337 ve TS 1024e gre l ve ekil
bakmndan standartlatrlmlardr.
Pimlerin grevi; paralarn karlkl durumlarn sabit olarak merkezlemek, birbirine
geen paralar balamak ve eksenine dik olmak artyla balad paralarn etkilendii
kuvvetleri karlamak veya iletmektir.
21

1.6.1. Pimlerin eitleri

Pimler biimlere gre eitleri aada karlmtr.

Silindirik pimler

Dz sertletirilmemi pim

Dz sertletirilmi pim

Dz i vidal pim

Dz kertikli pim

Dz ucu basamakl kertikli pim

Dz ortas kertikli pim

Dz baa doru kertikli pim

Dz ortaya doru kertikli pim

Dz yar kertikli boyunlu pim

Dz yuvarlak bal kertikli pim

Dz hava bal kertikli pim

Konik pimler

Sade pim

Vidal, vidal ksm sabit pim

Vidal, konik ksm sabit pim

vidal pim

Kertikli pim

Vidal pimler

entikli pimler

atal maal (gupilya) pimler

olmak zere snflara ayrlrlar. ekil 1.26de eitli pim resimleri verilmitir.
a-Silindirik pimler: TS 2337/1'de standart ekli ve lleri verilen silindirik pimlerin
ekil 1.23'de standart gsterilii ve lleri gsterilmitir.

ekil 1.23: Silindirik pimlerin gsterilmesi

22

b- Konik pimler: TS 2337/12'de standart koniklik lsnde yaplrlar. ekil 1.24'de

ise standart lleri verilmitir.

Rt=a/2 + ( d+ 0,021/8a )
ekil 1.24.:Konik pim resmi ve lleri

c- Vidal konik pimler: TS 2337'de standart ekil ve lleri verilen vidal konik
pimlerin lleri ve sembollerle gsterilmesi, ekil 1.25'de gsterilmitir.

ekil 1.25: Konik vidal pim resmi ve lleri

23

Tablo 1.11: Konik pim lleri

entikli pim: Genellikle merkezleme ilerinde kullanlrlar. Silindirik ve konik

olarak yaplrlar ve evrelerinde adet entik vardr. ekil 1.26' de iki adet
entikli pimin resmi ve lleri verilmitir.

ekil 1.26: entikli pim resmi ve lleri

24

ekil 1. 27: eitli pim resimleri

25

1.6.2. Pimlerin Standart Gsterilmesi

Pimler, TS 8201 standard esas olmak zere ilgili standartlarnda aadaki gibi
gsterilir. Pim imalatnda veya satn alnmasnda pim standartlarnn bilinmesi gerekir.
Pimler anlrken (d) ap, (l) boyu ile standart numaras verilmelidir.

rnein: Sertletirilmi Konik Pim TS 2337/5A 16x60 Fe 50

rnek: Anma ap d=1, boyu l=0, Fe40 dan yaplm, tip A, silindirik pimin standart
gsterilii aadaki gibidir.
Silindirik Pim TS 2337/3 A 12x40 Fe40

1.6.3. Pimli Birletirme izimleri

ekil 1.28: Konik pimli birletirme

ekil 1.29: Silindirik pim ile birletirme

ekil 1.30: entikli pim ile birletirme

26

ekil 1.31: Silindirik pim ve cvatal birletirme

27

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
-Alt ke bal cvata TS EN 24016M24x80-4.8
-Alt ke somun TS1026 -2 M24 -6
-Dz rondela TS 79/2 B25 -200H
-Para kalnlklar 13 ve 32 mm
Yukarda ki birletirilecek paralar cvata, somun ve rondela kullanarak birletiriniz

lem Basamaklar

Paralarn saplama
resimlerini iziniz.

ile

neriler

birletirme

TS izelgelerinden somun ve rondela

seerek standart tanmlarn yapnz.
TS izelgelerinden kama semek ve
standart tanmn yapnz.

Kamal birletirme resimlerini inceleyerek

iziniz.

Standart izelgelerden yararlanarak pim

ve pimli birletirme resimleri iziniz.

28

izim yapacanz kd
resim
masasna T cetveli yardm ile dik
olarak balaynz.
izim takmlarnn temiz
olmasna
dikkat ediniz.
Pergel ularnn izgi kalnlklarnn
eit olmasna dikkat ediniz.
Resmin kda yerletirilmesinde kenar
boluklarnn eit olmasna dikkat
ediniz.
izgi kalnlklarna dikkat ediniz.
llendirme kurallarna uyunuz.
Di
diplerini
gsterirken izgi
kalnlklarna uyunuz.
Saplama llerinde
standart
izelgelerden yararlannz.
Somun ve rondela tipine gre TS
izelgelerinden uygun lleri seiniz.
Kama tipine gre TS izelgelerinden
uygun kama llerini seiniz
Mil apna ve kama boyuna gre n ve
sol yan grnleri iziniz.
Sol yan grn de daire zerinde b,h,
t1 ,t2 llerine gre kama kesitini
iziniz. n grnte L boyunu
iaretleyiniz.
Kesit dzleminin getii yerleri
belirtiniz.
Tarama
izgilerini
iziniz. Resmi
koyulatrnz.
Pim trne gre standart izelgeden
pim llerini doru olarak seiniz.
llerinin
doruluundan
emin
olduktan sonra resim llerini zerine
yaznz.
Birletirilen
paralarn
kesit
resimlerinde her bir parann ynlerini
farkl olarak taraynz.
Tarama kurallarna dikkat ediniz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

1. izim ara-gerelerini eksiksiz hazrladnz m?

2. izim ara-gerelerinin ve ortamn temiz olmasn saladnz
m?
3. parasnn ekline ve alma konumuna gre bak ynn
belirlediniz mi?
4. Seilen bak ynne gre grn saysn tespit ettiniz mi?
5. izilecek grnlerin boyutuna gre standart lek ve kd
setiniz mi?
6. Seilen lee gre kt zerine grnlerin yerleim plann
yaptnz m?
7. Grnlerde aklama, ve llendirme gereken ksmlar iin
kesit dzlemi belirlediniz mi?
8. Standart makine elemanlar birletirme izimlerinde standart
izelgelerden yararlandnz m?
9. izilen grnlerin simetrikliini tespit ettiniz mi?
10.l balama ve l izgilerini kurallarna gre izdiniz mi?
11.l oklarn standartlara uygun olarak izdiniz mi?
12.l rakamlarn kurallarna uygun olarak yazdnz m?
13.Antet bilgilerini eksiksiz ve doru yazdnz m?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

29

LME ve DEERLENDRME
LME DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. ve d silindirik veya konik yzeylere alan ayn profildeki helisel oluklara ne denir?
A) Perin B) Dili C) Emniyet sac D) Vida
2. Aadakilerden hangisi profillerine gre vida eitlerinden birisi deildir?
A) gen profilli vida B) Kare profilli vida
C) Trapez profilli vida D) Boru profilli vida
3. Aadaki aklamalardan hangisi dorudur?
A) Somunlar d vidalardr.
B) Somunlarda vida dii bulunmaz.
C) Somun bir balama eleman deildir.
D) Somunlar i vidal balama elemanlardr.
4. Somunlarn sklp taklmasnda, anahtarn somunu kavrad birbirine paralel iki yzey
arasndaki mesafeye ne denir?
A) Klavuz B) Saplama C) Anahtar az D) Rayba
5. Aadakilerden hangisi rondelann grevlerinden biri deildir?
A)Parann cvata, somun vb. elemanlarla balanmas srasnda, oturma yerlerindeki
yzeylerin zedelenmesini nlemek
B) Balantnn kendiliinden zlmesini engellemek
C) Balant yerindeki vida ban amak
D) Somun ykn geni yzeye yaymak
6. Anma boyu d= M20 l=80 mm gere nitelik snf 8.8 ve tolerans dzeyi A olan saplamann
standart gsterimi aadakilerden hangisinde doru olarak verilmitir?
A) TS 1022/1 M12,8.8
B) TS EN 24016
C) TS 1025/1 M20x80 TS8.8 A
D) Hibiri
7. Aadakilerden hangisi mil eksenine paralel taklarak alan kama eididir?
A) Enine kama B) Gupilya C)Yarmay kama D) Boyuna kama
8. Aadaki hangisinde pimlerin standart gsterilmesi, doru deildir?
A) Silindirik Dz Pim TS 2337/3 B 10x40 Fe50
B) ten Vidal Silindirik Pim TS 2337/2 8x40 Ck60
C) Silindirik Dz Pim TS 2337/3 A 20x90 Fe50
D) ten Vidal Konik Pim TS 2337/5 8 Fe 40
30

9. Aadakilerden hangisi sklebilen birletirme elemandr?

A) Pimli C) Lehimli B) Kaynakl D) Perinli
10. Paralarn karlkl durumlarn sabit olarak merkezleyerek, birbirine geen paralar
balamak ve eksenine dik olmak artyla balad paralarn etkilendii kuvvetleri
karlamak veya iletmek aadaki makine elemanlarndan hangisinin grevidir?
A) Pim B) Klavuz C) Dili D) Mil

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

31

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, gerekli ortam salandnda, perin ve
kaynak eitleri hakknda bilgi sahibi olacak komple ve yapm resimleri zerinde kaynak
sembollerini doru olarak kullanabilecek ve TSISODIN standartlarndan alnan izelgeleri
okuyarak izebilecek ve resim zerinde gsterebileceksiniz.

ARATIRMA

Perin malzemelerini ve eitlerini aratrnz

Perinleme almalar srasnda dikkat edilmesi gereken kurallar

aratrnz.

Yeni gelien perin metotlar hakknda aratrmalar yapnz.

Gerekli olan standartlar aratrnz

Kaynak sembollerinin nerelerdehangi amalarla kullanldn aratrnz.

Kaynak sembollerini kullanabilmeninnemini aratrnz.

Kaynak sembollerininpiyasadaki kullanm amalarn aratrnz.

Kaynakhesaplamalar iin gerekli formlleri aratrnz.

2. SKLEMEYEN BRLETRME
ELEMANLARI
2.1. Perinli Birletirmeler ve eitleri
2.1.1. Tanm
En az iki paray sklemeyecek ekilde birletirmeye yarayan elik, bakr,
alminyum alamlarndan yaplan elemanlardr. Perinler 10 mmden byk 10 mmden
kk olmak zere iki grupta toplanmtr.
Perinlerin nceden yaplm birer ba olduu iin perinlenecek sa paralar matkap
veya zmba ile delindikten sonra perin taklarak gvdenin dta kalan ksm dvlerek ikinci
bir kaplama ba daha yaplarak paralar birletirilir. Perinler; hazr ba, sap (gvde) ve
kapama ba olmak zere ksmdan oluur. ekil 2.1de perinleme ilemi, perinin
ksmlar grlmektedir.
32

ekil 2.1: Perinleme

Perinli balantlar, ek yerlerindeki salaml ve farkl cins malzemeleri

birletirebilme zelliklerinden dolay kazanlarda, elektronik cihazlarda, giyim eyasnda,
mutfak eyalarnda, elik tasarm inaatlarnda, kaylarn perinlenmesinde, uak sanayinde
ve lokomotif yapmnda kullanlr.

2.1.2. Perin eitleri ve Biimleri

Perinler kullanldklar yerlerin zelliklerine gre eitli biim ve tiplerde retilir.
Paralar sklemeyecek ekilde szdrmazlk salamak veya sadece balamak amacyla
kullanlr. Bunun iin perinler; biimlerine, yapld gerelere ve kullanm yerlerine gre
snflandrlr. Perinler TS 94e gre standartlatrlm olup snflandrlmalar ekil 2.2de
eitleri ise ekil 2.3de grlmektedir.

elik yap perinleri; elik karkas, kpr, uak vb. elik levha ve profillerle
yaplan ve belli mekanik ykleri tayan endstri tesislerinde kullanlr.

Kazan perinleri, buhar kazanlar veya basn altnda alan kapal kaplarn
yapmnda kullanlr.

Lokomotif perinleri, lokomotif ve elik ara yapm ve onarmnda kullanlr.

Dier perinler; gemi, mutfak eyalar yapmnda ayrca kay, balata

birletirmelerinde kullanlr.

33

ekil 2.2: Perinlerin snflandrlmas (TS 94)

34

Tablo 2.1: Perinlerin eitleri

35

2.1.3. Perinlerin lleri

Tablo 2.2: Perinlerin standart izelgeleri

36

Tablo 2.3: Perinlerin standart izelgeleri

2.1.4. Perin ap ve Boyunun Seilmesi

Perinleme ilemi birletirilecek en az iki parayla perin ya da perinlerden meydana
gelir. Birletirilecek paralar, st ste bindirilir veya aln alna birletirilir ve bu paralarn ek
yerlerinin st ve altnda uygun llerde yama kullanlr.
Perinli birletirmede gerekli dayanm salamak zere birden ok perin tek sral, iki
sral veya ok sral olarak kullanlr. ki veya ok sral perinlemede perinler zikzakl
olarak dzenlenebilir.
37

Perinlerde anma ap, pratik olarak ba ksmndan itibaren apn yars kadar
mesafede (e) llen aptr. aplar, ya dayanm hesaplarna gre veya para kalnlklarna
bal olarak pratik hesaplarla belirlenir.
Kazan ve elik yaplarda dayanm hesaplar uygulanmaldr. nemli olmayan
balantlarda perin ap u ekilde hesaplanabilir:
Kaln paralarda : d1= (S1+S2)/2
nce paralarda : d1= S
Burada S, S1 ve S2 sac kalnlklardr.
Perin gvdesinin uzunluu, genelde kapama ban meydana getiren z boyunun
tespitinden sonra belirlenir. Aada baz perinlemelerde z boyunun perin apna gre
deerleri verilmitir.
elik inaatta yuvarlak bal perin: z= (1,5~1,7).d1
Kazanlarda yuvarlak bal perin: z= (1,8~2).d1
Hava bal perinlerde: z= (0,5~0,7).d1
Mercek bal perinlerde z= 1.d1
Buna gre perin gvdesinin l boyu, sac kalnl ve perin ap cinsinden aadaki
gibi alnr.
Yuvarlak bal perinlemelerde: l= 0,5.(Sac paketi kalnl)+(1,5~2).d1
Hava bal perinlemelerde : l= 0,5.(Sac paketi kalnl)+(0,5~1).d1

ekil 2.3: Perin ap ve boy lleri

38

2.1.5. Perinlerin Standart Gsterilmesi

Yuvarlak bal perin TS 94/1 5x20 Fe34
TS 94/1
5
20
Fe34

= Perinin standart numaras

= Perin ap (d=5mm)
= Perin boyu (L=20mm)
= Perin malzemesi (elik 34 kg/mm2)

2.1.6. Perinlerin Resimleri, izimleri, llendirilmesi ve Gsterilmesi

ekil 2.4 ada elik konstrksiyonlar da kullanlan bir perinin ekil 2.4 bde ise kazan
konstrksiyonunda kullanlan perinin bulunduu yerdeki kesit grnleri verilmitir. ekil
2.4 b de szdrmazl salamak iin perin deliine hava alr. Hava ykseklii perin
radsne eit alnr.

Tablo 2.4: Perinlerin basitletirilmi izimleri

ekil 2.4: Perinlerin resimlerle gsterilmesi

39

Tablo 2.5: Perinlerin gsterilmesi ve llendirilmesi

2.1.7. Perinlerin ematik ve Sembollerle Gsterilmesi

Tablo 2.6: Perinlerin sembollerle gsterilmesi

40

2.1.8. Perinli Birletirme izimleri

Genellikle perinli birletirme resimlerinde n ve st grn izilir. n grnler,
kesit olarak izilmise perin taranmaz, kesit dzlemi arkasnda kalan perin gvdeleri kesik
izgiyle alt ve st balar dolu izgiyle izilir (ekil 2.5).

Perin resimleri izilirken kullanld yer ve birletirme ekli dikkate alnarak izilir.
Perinlenmi para resimlerinde (d) ap, perin deliinin apdr. Resim izilirken bu ap
kullanlr (ekil 2.6).
ekil 2.5: Perin resimleri

ekil 2.6: Perinleme eitleri

41

2.2. Kaynakl Birletirmeler ve eitleri

2.2.1. Tanm
Kaynak, iki madeni parann birbirine sklemeyecek ekilde balanmasn salar.
Kristalleri ayn veya birbirine yakn zellikteki metal veya plastik i paralarnda birleme
yerlerini ergiterek veya yaklak ergime scaklklarnda basn yapmak suretiyle iki paraya
ait kristallerin birletirilmesine kaynak denir.
Kaynakl birletirme: Malzemelerin, s veya basn altnda dolgu malzemesi
kullanarak veya kullanmadan zlemez olarak birletirilmesidir.
Kaynak yeri: Paralarn kaynakla birletirildii ksmdr. Kaynak yeri uzatma,
mukavemet artrma vb. amaca gre eitli ekillerde olabilir.
Kaynak dikii: Kaynak yerinde paralar kaynak dikiiyle birletirilir. Kaynak yerinin
durumu ve kaynak dikiinin ekli malzeme veya kaynak metoduna gre eitli ekillerde
yaplr.

2.2.2. Kaynak eitleri ve Biimleri

Kaynaklar; bask kayna, ergitme kayna ve zel kaynaklar olarak balkta
toplanr.
Ergitme kayna, genel olarak ayn cinsteki iki parann birletirme yerlerinin
ergitilerek ek katk maddeli veya maddesiz olarak birletirilmesidir.
Bask kayna, ek katk gereci kullanmakszn birletirilecek her iki ksmn
hamurumsu duruma kadar stlarak bir baskyla biriletirilmesidir.
Bu kaynak eitlerinden en ok kullanlan kaynak trleri ocak kayna, elektrik
kayna ve gaz kaynadr.
Ocak kaynanda birletirilecek paralar, plastik kvama gelinceye kadar stldktan
sonra st ste konularak balyoz veya pres yardmyla dvlerek kaynatlrlar.
Gaz kaynanda yakc bir gaz olan oksijen ile yanc bir gaz olan asetilen
kartrlarak bu karmn yanmas salanr. Oluan s enerjisi ile birletirilecek iki parann
birleme yerleri ergitilerek birbirine kaynamas salanr.
Elektrik kaynanda elde etmek iin elektrik enerjisinden faydalanlr. Elektrik
kayna diren ve ark kayna olmak zere iki trdr. Diren kaynann ise aln kayna,
nokta kayna ve diki kayna olmak zere eidi vardr.
Aln kaynanda birletirilecek paralarn u ksmlar elektrik enerjisi ile stlarak
yumuatlr ve aln alna bastrlarak kaynaklanr.
Nokta kaynanda birletirilecek iki sa para st ste getirilerek nokta kayna
elektrotlar arasna yerletirilir. Elektrotlarn salara bastrlmas ile elektrik akm salardan
42

geer. Elektrotlarn dedii yerler ergiyerek salarn birbirine kaynamas salanr. Nokta
kayna 5 mm kalnla kadar sa paralarnn kaynatlmasnda kullanlr.
Diki kaynanda birletirilecek iki sa para st ste getirilerek diki kayna
makinesindeki makaralarn arasndan geirilir. Makaralar ayn zaman da elektrot grevi
grr. Makaralarn basks sonucu edii yerler diki hline kaynaklanr.

ekil 2.7: Kaynakl birletirme eitleri

2.2.3. Kaynak lleri

Kaynatlacak paralar kaynak ilemi yaplmadan nce birletirme eidine gre
kaynak edilmeye uygun duruma getirilir. Ke birletirmelerin dnda kalan birletirmelerde
zellikle kaln paralarda kaynak esnasnda ergimi elektrotun dolduraca kaynak az
denilen boluk alr. Bu boluk boyunca veya ke boyunca yaplan kaynaa diki denir.
Kaynak metodunun uygulanmas iin kaynak yaplacak paralarn uygun ekilde
hazrlanmas gerekir. Uygulanan kaynak metoduna gre paralara kaynak az almaldr.
Balca kaynak az ekilleri ve lleri Tablo 2.7da verilmitir.

43

Tablo 2.7: Kaynak az lleri

2.2.4. Kaynaklarn Standart Gsterilmesi

ekil 2.8: Kaynaklarn standart gsterilmesi

44

ekil 2.9: Kaynak yerlerinin sembollerle gsterilii-1

ekil 2.10: Kaynak yerlerinin sembollerle gsterilii-2

45

2.2.5. Kaynak Resimleri, izimleri, llendirilmesi ve Gsterilmesi

Teknik resimlerde kaynak, genel nerilere gre gsterildii gibi sadeletirmek iin
sembollerle de gsterilebilir. Bu semboller genellikle kaynak dikiinin ekline benzer.
Kaynak dikii de kaynak aznn eklini belirler. Kaynakl resimlerde kullanlan kaynak
tipleri iin ana semboller ekil 2.11de verilmitir.

ekil 2.11: Kaynak dikii sembol ve ilave edilen ller

ekil 2.12: Ke kaynak dikiine l verilmesi

46

ekil 2.13: Ana sembol boyutlar

ekil 2.14: Derin nfuziyetli kaynak dikiine l verilmesi

47

2.2.6. Kaynaklarn ematik ve Sembollerle Gsterilmesi

Tablo 2.8: Esas semboller

48

Tablo 2.9: Birleik semboller

Tablo 2.10: eitli yardmc semboller

Kaynak ana sembollerinin dnda kaynak dikiinin d biimini gsteren ek

semboller, ana sembollerle beraber kullanlr. Tablo 2.11de yardmc semboller, Tablo
2.9da esas semboller iin uygulama rnekleri verilmitir. Kaynak yzeylerinin tam olarak
gsterilmesine gerek bulunmadnda ek sembol kullanlmayabilir.

49

Tablo 2.11: Yardmc sembollerin kullanlmas

Birletirmeler teknik resimler iin uygulanan genel tavsiyelere gre

gsterilebilir. Ancak sadeletirme amacyla birletirmelerde sembolik
gsterimlere ncelik verilmelidir.
Sembolik gsterili, teknik resmi noktalarla veya bir ek grnle ar
yklenmeksizin ilgili birletirme hakknda gerekli tm bilgileri aka ifade
etmelidir.
Sembolik gsterili; bir yardmc sembol, l verisi, tamamlayc bilgiler ile
tamamlanabilen bir esas sembol kapsamaldr.
Teknik resimleri sadeletirmek iin kaynak yeri hazrl veya kaynakl
birletirmenin btn ayrntlaryla ilgili bilgilere, teknik resimde kaynak edilen
ksmda verilme yerine, ilgili zel talimatlara veya zel artnamelere atf
yaplmaldr. Bu talimatlar yoksa birletirme lleri veya metotlar semboln
yaknna yerletirilir.

50

Tablo 2.12: TS 3004 EN 22553e gre esas semboller iin uygulama rnekleri-1

51

Tablo 2.13: TS 3004 EN 22553 e gre esas semboller iin uygulama rnekleri-2

52

Tablo 2.14: TS 3004 EN 22553e gre esas semboller iin uygulama rnekleri-3

2.2.7. Kaynakl Birletirme izimleri

Bir kaynak resmi, eitli ekil ve saydaki paralardan olumu bir makine paras ve
bunlarn zelliklerini gsteren teknik resimdir. ekil 2.9da dkmden km bir konsolun
yapm resmi grlmektedir.

53

ekil 2.15: Dkm parann resimleri

ekil 2.15de ise ayn konsolun eitli paralarn kaynak edilerek birletirilmesiyle
elde edilmi durumu (perspektif olarak) verilmektedir

ekil 2.16: Kaynakl bir parann resimleri

Kaynakl birletirmeyle meydana getirilmi bir parann teknik resmi ekilde ele
alnabilir. Bunlar:
54

izimle gsterme: Grnen kaynak dikilerine ait ek yerleri izgilerle ve trnak

eklindeki kaynak taramalar ile belirtilir. Kaynak dikilerine ait en kesitler ise siyaha
boyanm olarak gsterilir (ekil 2.17).

ekil 2.17: Kaynak dikilerinin izimle gsterilmesi

aretle gsterme: aretle (sembolle) gsterme, tantlacak olan standartlatrlm

ekillerle yaplr (ekil 2.18).

ekil 2.18: Kaynak dikilerinin iaretle gsterilmesi

Karma gsterme: Kaynak ek yerlerinin hem izimle hem de sembolle gsterilmesi

mmkndr. Bu gsterimde trnak eklindeki taramalar kullanlmaz. Ancak en kesitler,
boyanm olarak gze arpmay temin eder. En kesitleri gsterilemeyen kaynak dikileri iin
55

detay grnler alnabilir. Ayn grnteki dikiler, hem izim hem de iaretle ayn anda
gsterilmez. Karma gsterimler zorunlu olmadka tercih edilmemelidir (ekil 2.19).

ekil 2.19: Kaynak dikilerinin karma gsterilii

ekil 3.20: Kaynakl parann imalt resmi

56

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar

neriler

Perin boyu (l), adm (t) ve kenar mesafesi

Perin hesaplamalarn formllere gre
(e) hesaplaynz.
hesaplamalar yapnz.

izim yapacanz kd resim

masasna T cetveli yardm ile dik olarak
balaynz.
izim takmlarnn temiz olmasna
dikkat ediniz.
Perinli birletirme resminin nden
Resmin kda yerletirilmesinde kenar
grn tam kesit ve stten grn
boluklarnn eit olmasna dikkat
izilecektir. Hesaplamalardan sonra ekli
ediniz.
llendiriniz.
izgi kalnlklarna dikkat ediniz.
Standart izelgelerden yararlanarak
llendirme kurallarna uyunuz.
perinler ile birletirme resimleri iziniz. Birletirilen paralarn kesit
resimlerinde her bir parann ynlerini
farkl olarak taraynz.
Tarama kurallarna dikkat ediniz.
Perinli birletirmelerde uygun perini
seerek iziniz.
Sembollerle ifade edilen perinleri
standardna uygun seerek belirtiniz.
Paralarn birletirilmi eklini eksiksiz
Birletirmede perin sembollerini
aklayacak ekilde grnleri tespit
kullannz.
ediniz.
Normal grnle aklanamayan
ksmlar iin kesit, yardmc grn vb.
aklamalar ekleyiniz .
Kaynakla birletirme yaplacak
yzeylerin zerine kaynak ana
semboln iziniz.
Yzeye uygulanacak kaynak metodunu,
Kaynakl birletirme resimleri iziniz.
llerini ve gerekli zelliklerini
Tespit ettiiniz sembolleri kaynakla
kapsayan bilgileri teknik resim
birletirilecek paralarn montaj resmi
kurallarna uygun olarak yerletiriniz.
zerinde izerek gsteriniz.
Kaynakl birletirme para resimlerinde
uygulanmas gereken genel kurallar
gzden geirip eksik bilgi kalmamasna
zen gsteriniz.
Perin TS 94/2 elik konstrksiyon d=16, para kalnlklar S1=16 S2=16 bindirme
perinleme yaplacak. st grnte 3 adet perin resimlerini iziniz.
UYGULAMA FAALYET

57

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

1. izim ara-gerelerini eksiksiz hazrladnz m?

2. izim ara-gerelerinin ve ortamn temiz olmasn saladnz
m?
3. parasnn ekline ve alma konumuna gre bak ynn
belirlediniz mi?
4. Seilen bak ynne gre grn saysn tespit ettiniz mi?
5. izilecek grnlerin boyutuna gre standart lek ve kd
setiniz mi?
6. Seilen lee gre kt zerine grnlerin yerleim plann
yaptnz m?
7. Grnlerde aklama, ve llendirme gereken ksmlar iin
kesit dzlemi belirlediniz mi?
8. Balama elemanlarn (perinleri) ilgili standartlardan doru
seebildiniz mi?
9. Balant elemanlar ile ilgili lleri doru hesaplayabildiniz
mi?.
10. Teknik resim kurallarna uygun olarak balant elemanlarn
ilgili yerlere doru izdiniz mi?.
11. l oklarn standartlara uygun olarak izdiniz mi?
12. llendirmeyi kurallarna uygun olarak yazdnz m?
13. Antet bilgilerini eksiksiz ve doru yazdnz m?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

58

LME ve DEERLENDRME
LME ve DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Kaynak dikiinin maliyeti hesaplanrken aadaki faktrlerin hangisi gz nnde

bulundurulur?
A) Dolgu metali B) ilik
C) Elektrik
D) Hepsi

2.

Aadakilerden hangisi kaynakl birletirmenin tercih edilme sebeplerinden biri

deildir?
A) Kolay ekillendirme
B) Arlktan tasarruf
C) Dkm modele gerek kalmamas ve ucuz maliyet
D) Kaynak blgesindeki yapsal deiiklik

3.

Aadakilerden hangisi kaynaklarn sembollerle gsterilmesinde X sembol neyi

ifade eder?
A) ift V kayna
B) ift yarm V kayna C) ift i ke kayna
D)
Hibiri

4.

Aadakilerden hangisi sklebilen birletirme eididir?

A) Kaynakl
B) Lehimli
C) Piml i
D) Perinli

5.

Aadakilerden hangisi kaynakl birletirmenin tercih edilmeme sebeplerinden biri

deildir?
A) Kaynakl parada ekme ve bzlme nedeniyle fiziksel deiiklik
B) Her gerecin kaynakl birletirmeye elverili olmamas
C) Dkm modele gerek kalmamas ve ucuz maliyet
D) Kaynak blgesindeki yapsal deiiklik

6.

Aadakilerden hangisi birletirme eleman deildir?

A) Cvata-somun B) Yay
C) Pim
D) Kama

7.

Aadakilerden hangisi perin eitlerinden biri deildir?

A) elik yap perinleri B) Kazan perinleri
C) Lokomotif perinleri D) Kpk perinler

8.

Aadakilerden hangisi perinleri oluturan ksmlardan biri deildir?

A)
Hazr ba B) Sap (gvde) C) Kapak D) Kapama ba

9.

Yuvarlak bal perin TS 94/1 d x L Fe34 d, neyi ifade etmektedir?

A) ap
B) Genilik C) Boy D) Ykseklik

10.

ki madeni parann birbirine sklemeyecek ekilde balanmasn ne denir?

A) Klavuz B) Kaynak C) Pafta D) Yaptrma

59

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

60

RENME FAALYET-3
RENME FAALYET-3
AMA
Uygun ortam salandnda standart makine elemanlarnn izimlerini ve standart
makine elemanlar ile birletirme izimleri yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Standart makine elemanlar ve eitlerini aratrnz.

Standart makine elemanlar ekillerini, ifade edililerini aratrnz.

Deiik makine paralarnn retimini yapan atlyeleri gezerek, retim

yntemleri hakknda bilgi alnz.

Makine Teknolojisi sektrnde kullanlan Standart Makine Elemanlarn ve

bunlarn zelliklerini bildiren kataloglar toplaynz. Topladnz materyalleri
snf ortamnda arkadalarnzla paylanz.

3. ETL STANDART MAKNE

ELEMANLARI
3.1. Yaylar
3.1.1. Yaylar, eitleri ve lleri
Belirli bir kuvvetle baslarak veya ekilerek zerine yklenen ykn etkisi ynnde
esneyerek (yaylanarak) bu etkiyi karlayan ve zerindeki yk kalktnda tekrar ilk
durumunu alan makine elemanlarna yay denir.
Yaylarn endstride geni bir kullanm alan vardr. Genellikle makine paralarn ayn
konumda tutmak, darbeleri, sarsntlar ve titreimleri azaltmak ve paralara hareket
salamak amacyla kullanlr.
Yaylar eitlerine gre otomatik mekanizmalarda, l aletlerinde, motorlu tatlarda,
frenlerde, mekanik saatlerde, kalp endstrisinde vb. yerlerde kullanlr. Yaylar genellikle
elastik ekil deiiklii yaplabilme zelliine sahip malzemelerden yaplr. Alamsz
karbon elikleri ve silisyum alaml elikler ok kullanlr.

3.1.2. Yaylarn Snflandrlmas

Yaylar zerine yklenen ykn veya kuvvetin etki ve ynne gre snflandrlr.
Yaylar etkiyen bu kuvvetlere gre baslmaya, ekilmeye, eilmeye ve burulmaya alr. Bu
aklamalara gre yaylar aadaki gibi snflandrabiliriz:
61

Basma yaylar

Silindirik helisel basma yaylar

Dairesel kesitli telden yaplan yay
Dikdrtgen kesitli telden yaplan yay
Konik helisel basma yaylar
Dairesel kesitli telden yaplan yay
Dikdrtgen kesitli telden yaplan yay

ekme yaylar
Silindirik helisel ekme yaylar
ift konik helisel ekme yaylar

o
o
o

o
o

Burma yay
Disk yaylar
Spiral yaylar
Yass yaylar
Kauuk yaylar
Yaprak yaylar

ekil 3.1de yay eitleri grlmektedir.

ekil 3.1: Yay eitleri

62

3.1.2. Yay izimleri

Basma yaylar

Basma yaylar zerine yklenen ykn etkisiyle esneyen ve bu yk karlayan,

zerindeki yk kalktnda ilk konumuna gelen yay eididir.
Basma yaylar genellikle silindirik biimli yaplr. Uzun ve desteksiz yerlerde
silindirik basma yaylar bklerek grevlerini yerine getiremeyebilir. Bu gibi durumlarda
konik basn yaylar tercih edilir. Basma yaylar, daire kesitli tellerden yaplabilecei gibi
byk darbe ve ykleri karlamak zere dikdrtgen kesitli olarak da yaplabilir (ekil 3.2:
Basma yay elemanlar ve formlleri).

ekil 3.2: Basma yay elemanlar ve formlleri

ekme yaylar

ekme yaylar zerine yklenen ykn etkisiyle esneyen ve bu yk karlayan,

zerindeki yk kalktnda ilk konuma gelen, balar genellikle engel veya halka eklinde
kvrlm bulunan ve ekmeye alan yay eididir.
ekme yaylar daire kesitli telden silindirik helisel biimde souk olarak sarlr (ekil
3.3te ekme yay elemanlar ve formlleri grlmektedir.)

63

ekil 3.3: ekme yay elemanlar ve formlleri

64

ekil 3.4: ekme yay imalat resmi

3.2. Kasnaklar
3.2.1. Kasnaklar, eitleri, Biimleri ve lleri

Tanm: ki mil arasnda kaylar vastasyla hareket ve kuvvet ileten makine

elemanlardr.

Kasnaklar takm tezghlarnda, diki makinelerinde, tarm aletlerinde, benzinli ve

dizel motorlarda, tekstil makinelerinde, vinlerde, kaldrma ve tama makinelerinde
kullanlmaktadr.
Kasnaklar; lamel grafitli dkme demir, metal alam, kauuk, plastik vb. gerelerden
imal edilir. Kay kasnaklarnn malzemesi TS ISO 254e uygun olmaldr. Kasnan mile
geirilen gbek ksmnn ar yklenme durumunda zarar grp kullanlamaz hle gelmesini
engellemek iin gbek ksm pirin gibi yumuak malzemeden imal edilebilir. Herhangi bir
deformasyon durumunda yumuak malzemeden imal edilen gbek ksm karlarak
yenisiyle deitirilir.
65

eitleri: Kullanlan kaylarn biimine gre kasnak biimleri de deiir.

Kasnaklar iki grupta snflandrlr.

a) Dz kay kasnaklar
b) V - Kay kasnaklar

ekil 3.5: Tam kesit perspektifi izilmi kasnaklar

Dz kay kasnaklar
Bu kasnaklar tek paral veya iki paral olarak yaplrlar. aplar kk ve kolay
sklp taklabilen kasnaklar tek paral, byk apl zor sklp taklabilen kasnaklar iki
paral olarak yaplrlar. ekil 1.6de iki ve tek paral kasnak resimleri verilmitir. evre
yzeyleri dz silindirik ve bombeli olarak yaplrlar. Bombeli yzeyler kayn yana
kaymasn nler. Fakat kay mrn dz silindirik yzeye gre ksaltr.
Dz kay kasnaklar, ana lleri kasnak ap, ispit genilii ve bombe ykseklii
bakmndan TS 148 /4te standartlatrlmlardr. Kasnaklar 160 mm apa kadar dolu
gvdeli, 160 ila 224 mm apa kadar dolu veya kollu yaplrlar.

V - Kay kasnaklar

V Kaylar ile birlikte kullanlrlar. V kay kasnaklar tayacaklar yke gre tek
kanall veya ok kanall olarak yaplrlar. Kaylarn lleri standart olduundan kasnak
kanallarnn l ve biimleri de standartlatrlmtr (TS 148).

66

ekil 3.6. ki paral ve tek paral kasnak

3.2.2. Kasnak izimleri

Kasnaklarn imalt resimleri dili arklarn imalt resimleri gibi izilir. Aradaki fark,
jant ispit ksmlarnn konumlardr. Kasnaklarn nden ve yandan grnleri ekil 3.7'de
gsterilmektedir.

ekil 3.7: Dz kay kasnak imalt resmi

67

ekil 3.8: V Kay kasnak imalt resmi

3.3. Kamal Birletirmeler ve eitleri

3.3.1. Kamalar, eitleri ve lleri
Kamalar; dili ark, kasnak, kavrama gibi hareket ve g ileten makine paralarn
millerin zerine sklebilir ekilde birletirilmesini ve ayn zamanda mildeki hareketin
aktarlmasn salayan makine elemanlardr. Enine ve boyuna olmak zere iki gruba ayrlr.
Mil eksenine paralel konumda alan kamalara boyuna kamalar denir. Mil eksenine
dik konumda alan kamalara ise enine kamalar denir. Enine kamalar daha ok enine gelen
kuvvetleri karlama ve ayar ilerinde, zel amalar iin kullanlr. Enine kamalar
standartlatrlmamtr. ekil 3.9 ada enine kamalara ait rnek ekil 3.9 bde birletirme
rnei grlmektedir.
68

ekil 3.9: Enine kama ile birletirme

Kama eitleri:

Enine kamalar

Tek taraf eimli kama

ift taraf eimli kama

Boyuna kamalar

Eimli kamalar
o
Dz kamalar
o
Dz, yass kamalar
o
Dz, oyuklu kamalar
o
Dz, akma kamalar
o
Dz, yass, akma kama
o
Dz, oyuklu akma kama
o
Teet kamalar

Eimsiz kamalar
o
Kaln kama
o
nce kama
o
Memeli kama
o
Yarmay kama

zel kamalar
o
Kamal miller

69

3.3.2. Kamal Birletirme izimleri

ekil 3.10: Eimli dz (yass) kama ile birletirme

ekil 3.11: Eimsiz (uygu) kamalar

ekil 3.12: Mile alan kama kanalnn llendirilmesi

70

b
h
d2
d1
t1
t2

1
1,4
4
3
4
1
0,5

1,5

2,5

10

2,6

3,7

7,5

6,5

7,5

10

11

13

10

13

16

19

16

19

22

28

32

4
5

5
6

6
7

7
8

8
10

10
12

12
14

14
16

16
18

18
20

20
22

22
25

28
28

28
32

32
36

1,8

2,9

2,7

3,8

5,3

4,5

5,5

6,5

10

0,8

1,2

1,4

1,5

1,8

1,8

2,3

2,3

2,3

2,8

3,3

3,3

3,3

Tablo 3. 1: Yarm ay kamann lleri ve montaj resmi

ekil 3.13: Eimli dz akma kama ile birletirme

Kamal miller:

Fazla zorlanan hareket aktarma elemanlarnda tek kama, kuvveti karlamayabilir. Bu

gibi durumlarda kamal miller kullanlr. Kamal mil, zerine eit aralkl kanallarn
almasyla oluan elemandr. ekil 3.14 ada bir kamal milin gbee gemi durumdaki
resmi, ekil 3.14 bde kamal gbek profili, ekil 3.14 cde ise kamal mil profili resmi ve
llendirilmesi grlmektedir.
71

ekil 3.14: Kamal mil ve gbek profili ve llendirilmesi

ekil 3.15: Kamal mil ve llendirilmesi

3.4. Yataklar
3.4.1.Yataklar, eitleri, Biimleri ve lleri
A-Tanm ve Grevi
Dairesel ve dorusal olarak kuvvet ve hareket ileten mil, aks gibi elemanlarn radyal
ve eksenel yndeki kuvvetleri tayan ve destekleyen elemanlara yatak denir.
zerlerine dili ark, kasnak vb. elemanlarn baland millerin, dairesel ve dorusal
hareketlerini bir yerden bir yere iletmesi iin desteklik yapar ve hareketlerini kolaylatrr.
Yataklar, iki elemann eitli ynlerdeki hareketinin en az srtnmeyle meydana gelmesini
salarken etki eden kuvvet dorultusunda hareketine ise engel olur. Hareketin dairesel
72

olmas durumunda mili destekleyen elemana yatak, dorusal olmas durumunda kzak ad
verilir.
Yataklar, kullanldklar sistemlerin eitli olmas ve alma koullarnn deiiklik
gstermesi sebebiyle eitli tiplerde yaplrlar. Yataklarn seimi, alma artlar, kaplad
yer, yalama, sistemdeki hz, kuvvet, basnl srtnme ve bakm faktrleri dikkate alnarak
yaplr.
B-eitleri
Yataklar kayan yzeylerin cinsine gre iki ana grupta toplanr (ekil 3.16).
1) Kayma direnli (kaymal) yataklar
2) Yuvarlanma direnli (rulmanl) yataklar

ekil 3.16: Yatak eitleri

Kayma direnli yataklar: Mil, genellikle yatak ierisine sk geirilmi bir zarf veya
bur ierisinde kayarak alr (ekil 3.18). Bu sebeple bu yataklara kaymal yataklar denir.
Yatak iine geirilen zarf, mili abuk andrmayacak yalama az olduu zaman mili
sarmayacak malzemeden yaplr. Kaymal yataklar sarsnt ve titreimli yerlerde uygun ve
srekli yalama yapld takdirde uzun mrl olup kullanldr. Ayn zamanda ucuz olup
sessiz alrlar. Millerin yatak ierisinde kalan ksmna muylu denir (ekil 3.17).
Byk g veya kuvvetlerin iletilmesinde tercih edilir. ten yanmal motorlarda,
krank millerinde, haddehane makinelerinde, takm tezghlarnda, tama iletme, kaldrma
makinelerinde, bantl konveyrlerde, konkasrlerde, helezonlu tayclarda, kara ve demir
yolu tatlarnda, deirmen makinelerinde ve endstrinin birok alannda kullanlr.
Kaymal yataklar etki eden kuvvetin mil eksenine olan durumuna gre ikiye ayrlr:
a- Enine (radyal) yataklar
b- Boyuna ( eksenel) yataklar

73

L= (1-2)d
e= 0,1d+5mm
R= (0,5-1)e
ekil 3.17: Muylu

ekil 3.18: Kayma direnli yatak

a- Enine (radyal) yataklar: Kuvvet mil eksenine dik olarak etki ediyorsa bu
yataklara enine yatak denir. Bu yataklar tek paral ve iki paral olarak yaplrlar.
Yatak burlar tek veya iki paral olarak takldklar gvdeye uygun veya
standartlatrlm ekillerde dz ve fatural olarak yaplrlar. Tablo 3.2, Tablo 3.3te
standartlatrlm burlara ait ller verilmitir

74

ekil 3.18: Radyal yatak burlarnn gbee tespiti

Yatak burlar yerlerine, H6, H7, r6 toleranslar ile geirilir (ekil 3.18 a). Vidal pim
kullanarak tespit edilmi yatak burcu toleranslar, n6 veya m6 olur (ekil 3.18 b).

Tablo 3.2: Yatak burlar DIN 1850 T1

Tablo 3.3: Yatak burlar DIN 1850 T3

75

ekil 3.19: Yatak burcunun yapm resmi

Yataklarda dikkat edilmesi gerekli en nemli sorun yalamadr. Bunun iin eitli
yalama sistemleri ve ya kanallar vardr. Yalamada gres ya ve ince makine ya
kullanlr. Yalamann randmanl olmas ve istenilen etkiyi salamas iin burlara ya
kanallar alr (ekil 3.20). ekil 3.19da yatak burcunun yapm resmi grlmektedir.

ekil 3.20: Yalama kanallar eitleri

b- Eksenel (boyuna) yataklar: Eksenel yataklarda yk, mil eksenine paralel olarak
etki yapar. Bu yataklarda muylular aln yzeyleri zerinde srtnerek alr. Bu alma
esnasnda anmadan dolay paralarn aa inmesini nlemek amacyla milin alnna
annca deitirilme imkan olan bronz veya dkme demirden kayma plakalar konur.
Kayma plakalarnn alnna ya kanallar alr (ekil 3.21).

76

ekil 3.21: Eksenel yataklar

2) Yuvarlanmal (rulmanl) yataklar: Rulmanl yataklarda kayma yerine

yuvarlanma vardr. Makinelerde rulman ad verilen ve muylulara taklarak kayma
srtnmesini azaltp dnme srasnda muylular iin hem destek hem de klavuzluk grevi
yapan elemanlar (rulmanlar) kullanlr. Hareket yuvarlanma eleman zerinde olduu iin
rulmanl yatak veya yuvarlanma direnli yatak denir.
Yuvarlanmal yataklar; muylu zerine sk geirilen bir i bilezik ile yatak gvdesine
sk geirilen d bilezik arasna yuvarlanabilen bilye veya makaralar ve bu elemanlarn
birbirlerine demesini, ses karmasn nleyen kafesten olumutur (ekil 3.22).

ekil 3.22: Yuvarlamal (rulmanl) yataklarn yaps

Rulmanl yataklarn kayma direnli yataklara gre stnlkleri vardr. Bunlar:

Rulmanl yataklar standartlatrlm olup mil apna gre lleri belirlenip

kataloglardan bulmak mmkndr.
llerinin kk olmasndan makinelerin klmesi mmkndr.
Srtnme az olduundan ya sarfiyat da az olur.
77

mrleri uzundur.
Takldklar mil ve yuvada anma meydana getirmez.

Rulmanl yataklarn, yataa gelen kuvvete gre iki tipi vardr Bunlar;
a- Enine (radyal) rulmanl yataklar: Kuvvet mil eksenine dik olarak etki ettii
yerlerde kullanlr. ekil 3.23te gvdeye ve mile sk geirilmi enine rulman grlmektedir.
b- Boyuna (eksenel) rulmanl yataklar: Kuvvet mil eksenine paralel olarak eki ettii
yerlerde kullanlr. ekil 2.24te eksenel rulman grlmektedir.

ekil 3.23: Radyal rulmanl yatak

ekil 3.24: Eksenel rulmanl yatak

ve d bileziklerin arasndaki yuvarlanan elemanlarn biimlerine gre be eittir

(ekil 3.25). Bunlar:
a- Bilyeli rulmanl yataklar
b- Silindirik makaral yataklar
c- F makaral yataklar
d- Konik makaral yataklar
e- neli yataklar
neli yataklardaki srtnme bilyeli yataklara gre daha oktur.

78

ekil 3.25: Yuvarlanan elemanlarn biimleri

3.4.2. Yataklarn izimleri

Rulmanl yataklarda d ap D, i ap d ve genilik b llerine gre
standartlatrlmtr. Ayrca i ve d bileziklerin ke kavisleri de belirlenmi ve rulman
kataloglarnda verilmitir. Bu nedenle rulmanl yataklarn imalat resimleri izilmez. Montaj
resimlerinde bilezikler kesit alnmak suretiyle gsterilir. Kesilen i ve d bilezikler ayn
ynde ve ayr ynde taranabilir. Bilye, makara gibi elemanlar taranmaz. ekil 3.26de
grld gibi rulmann d bilezii yuvaya i bilezii ise milin muylu ksmna sk
geecektir. Segman i bileziin eksenel kaymasn nleyecektir.

ekil 3.26: Rulman ve yatak lleri

79

ekil 3.27: (D, d, b) llerine gre izilmi rulmanlar

Rulman resimleri izilirken D, d, b lleri esas alnarak ereve izilir. Bilye,

makara, gibi yuvarlanma elemanlar gze ho gelecek ekilde izilmelidir (ekil 3.27). ekil
3.28, ekil 3.29, ekil 3.30, ekil 3.31de eitli rulmanlarn izimleri ve izim lleri
verilmitir.

ekil 3.28: Sabit bilyeli rulman izimi

ekil 3.29: Silindirik makaral rulman izimi

80

ekil 3.30: Oynak bilyeli rulman izimi

ekil 3.31: Eksenel bilyeli rulman izimi

Tablo 3.4: Sabit bilyal yataklar

81

Tablo 3.5: Omuzlu bilyal yataklar

Tablo 3.6: Eksenel bilyal yataklar

3.5. Pernolar
3.5.1. Perno eitleri, Biimleri ve lleri
Pernolar, makine paralarn birbirine zlebilir bir ekilde balayan silindirik
makine elemanlarna denir. ekil bakmndan silindirik pimlere benzer.
Pernolar genel makine imalatnda
mafsall birletirmelerde, makaralarda,
lokomotiflerde, vagon yapmnda, madencilikte, motorlu tat yapmnda ve kaldrma iletme
makinelerinde kullanlr.
Pernolar genellikle sade karbonlu akma elikten, sementasyon ve yay eliinden
yaplrlar. stendiinde zeri krom kaplama, bakr kaplama ve fosfatlama yaplabilir.
Kaplama TS 149a uygun olmaldr. Genel olarak aplar h11 toleransnda ilenir. alma
artlarna gre bu tolerans deiebilir. Segmentasyonla 55-60 HRCye sertleebilir.
Pernolarn eitleri: Pernolar biimlerine gre snflandrlmtr. Aadaki biimleri
mevcuttur:

Kaba iler iin:

Basz pernolar
Kkbal pernolar
Orta bal pernolar
Byk bal pernolar
Bombe bal ve delikli pernolar
82

Bombe bal, fatural ve vidal pernolar

Hava bal pernolar
Yass bal pernolar
Yass bal ve vidal pernolar
Konik bal ve vidal pernolar

nce iler iin:

Dz pernolar
Fatural pernolar
Kanall pernolar
Fatural ve kanall pernolar
Pahl bal pernolar
Altke fatural ve vidal pernolar
Altke fatural, vidal ve kanall pernolar
Pahl bal ve vidal pernolar
Basz ve vidal pernolar

ekil 3.32de pernolu montaj resimlerinde grld gibi pernolarn kendiliinden

sklmemesi iin emniyete alnmas amacyla rondel, kopilya, vida veya segman kullanlr.

83

ekil 3.32: Pernolu birletirmeler

Pernolar TS 69a gre ekil ve l bakmndan standartlatrlmtr. Pernolarn ekil

ve llendirilmesi ekil 3.33de gsterilmitir.

84

ekil 3.33: eitli perno resimleri

rnek:
Anma ap d=16, boyu L=50, Fe50 den yaplm, tip A, orta bal pernonun ksa
gsterilii aadaki gibidir.
Orta Bal Perno TS 69/3 A 16x50 Fe50

85

3.5.2. Perno izimleri

Tablo 3.7. Pahl bal vidal perno TS 69/18

86

Tablo 3.7: Bombe bal perno TS 69/6

3.6. Kavramalar
3.6.1. Kavramalar, eitleri, Biimleri ve lleri
Kavramalar, ilke olarak dnme hareketindeki bir parann (kavrayan) hareketini
srtnme yolu ile ikinci paraya (kavranan) ileten makine elemanlardr. Hareketsiz duran
makine parasn hareketli bir mil ile harekete geirmek bir an iinde olamaz. Bu bir ileme
ve zamana baldr. Bu ileme kavrama ilemi denir.
Kavramalar iki hlde kullanlrlar:
87

1.Durum, paralar hareketsiz iken birbirlerine srtnme yolu ile balanrlar.

2.Durum, kavrayan para iletme devir saysyla alrken, kavranan para devreye
sokulur.
Srtnmeli kavramalar iletmeyi durdurmadan istenilen blm ayrmak veya tekrar
balamak iin kullanlr. Kavramann devreye sokulmas ve karlmas kiiye bal ise bu
tip kavramalara "kumandal kavramalar", kendi kendine devreye girip ve de devreden
kyorsa (rnein belli bir devir saysnda), bu tip kavramalara "otomatik kavramalar" denir.
Kavramada malzeme seimi malzeme ifti seimiyle olur. Malzeme ifti ya
Metal/Metal veya Metal/Metal olmayan malzemeler diye iki gruba ayrlr.

Tablo 3.9: Kavrama ifti malzeme deerleri

Kavramada elik elie srtnyorsa yzeylerin birbirini yemesini ve anmasn

nlemek iin yeteri kadar ya ile almalar gerekir. Bronz sinterlenmi malzeme ile sert
elik srtnyorsa kuru olacakta alabilir. Kavramann scakl Tablo 3.9da verilen
deerleri aarsa srtnme katsaysnda byk d meydana gelir ve malzemenin zelliini
deitirdiinden anma kontrol edilemez hle gelir.
Kavramann fonksiyonu iin gereken bas kuvveti u yollarla kazanlr;

Mekanik, genelde elastik yaylarla,

Hidrolik,
Pnmatik
Elektrik (Elektro manyetik).

Srtnme yzeyinin ekline gre kavramalar u ekilde gruplara ayrabiliriz:

1. Konik kavramalar
2. Diskli kavramalar. Bir ok disk olursa Lamelli kavramalar diye de adlandrlr.
3. Kasnakl kavramalar
88

3.6.2. Kavrama izimleri

Lamelli kavramalar

ekil 3.34: Lamelli kavrama

Dz srtnmeli kavramalara "diskli kavramalar" da denilir. Bu tip kavramalarn en

byk avantaj gayet kolay ayarlanmalar ve fonksiyonlarn darbesiz yapmalardr. Yzey
basma kuvvetleri byk olduunda srtnme alanlar disk says oaltlarak bytlr ve
yzey basnc azaltlr. Bylece ok diskli "lamelli kavramalar" oluur. Grld gibi diskli
kavramalar ounlukla lamelli kavramalar olarak kullanlr. Lamelli kavramalar daha
ekonomiktir.
Konik kavramalar

ekil 3.35: Konik kavrama

89

90

3.7. Gupilyalar (Kopilyalar)

3.7.1. Gupilyalar, eitleri, Biimleri ve lleri
Somun, perno ve ayar bilezii emniyetinde kullanlan elemanlardr. ekil 3.36 ada bir
gupilya resmi ve llendirilmesi, ekil 3.36 b de ise gupilya ile tal somunun emniyete
alnmas grlmektedir. ekilde de grld gibi vidal ksma alm uygun delik ile tal
somunun yar ayn hizaya getirildikten sonra gupilya taklarak ular kvrlr. Bu ekilde
somunun zlmesi nlenir. Gupilyalar TS 2339 da standartlatrlmlardr. Akma elikten,
pirinten, bakrdan veya alminyumdan yaplrlar.

91

e
kil 3.36: Gupilya ve montaj resmi

ekil 3.37: Gupilyal birletirme yaplan bkme kalb

ekil 3.38: Gupilya eitleri

92

3.7.2. Gupilya izimleri

Tablo 3.10: Gupilya TS 2339/1-4x32-Fe

93

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Standart izelgelerden yararlanarak d=4, Dm=23, f=19 Fn=86 daN, Lo=74.5 olan 55
Si7 malzemesine sahip olan ve dnklk derecesi 90 olan ekme yaynn resmini iziniz.

lem Basamaklar

neriler
izim aralarnz ve kdnz
hazrlayarak izim ortamnz kontrol
edip hazr hle getiriniz.
izim yapacanz kd resim
masasna T cetveli yardm ile dik
olarak balaynz.
Resmin kda yerletirilmesinde kenar
boluklarnn eit olmasna dikkat
ediniz.
izgi kalnlklarna dikkat ediniz.

Verilen blm dairesi ap, sarm says

uzunluuna gre yay elemanlarn
hesaplaynz ve iziniz.

Standart izelgelerden yararlanarak

kasnak resimleri iziniz.
Standart i ap (muylu ap) d=35 mm
olan bilyeli tip enine rulmanl yata mil
TS izelgelerini bulundurunuz.
ve yuvasna taklm olarak tam kesit
grn olacak ekilde izelgelerden
yararlanarak yatak resimleri iziniz.
D1=60, d1=47, Da=66 mm, da=41 mm

Soliworks veya CATIA gibi bir kat

modelleme program kullanyorsanz
standart makine elemanlarn ilk nce
modelleyiniz. Daha sonra izim
ortamna alp yapm resmini daha kolay
bitirebilirsiniz.
Birletirilen paralarn kesit
resimlerinde her bir parann ynlerini
farkl olarak taraynz.
Tarama kurallarna dikkat ediniz.
llendirme kurallarna uyunuz.

TS izelgelerinden perno apn, boyunu

ve dier llerini tespit ederek pernoya
ait ekseni iziniz. Ekseni referans alarak
perno apn ve boyunu ve ba ksmn
iziniz.
izelgeden izilecek gupilya (kopilya)
llerine gre n grn iziniz.
izilen resimleri llendirerek yzey
iaretlerini iziniz.

94

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

1. izim takmlarn eksiksiz hazrladnz m?

2. izim ara-gerelerinin ve ortamn temiz olmasn
saladnz m?
3. parasnn ekline ve alma konumuna gre bak
ynn belirlediniz mi?
4. Seilen bak ynne gre grn saysn tespit ettiniz
mi?
5. izilecek grnlerin boyutuna gre standart lek ve
kd setiniz mi?
6. ekme yayn izebilmek iin gerekli hesaplamalar
yaptnz m?
7. Enine rulmanl yata izmek iin gerekli elemanlarn
tablodan okuyabildiniz mi?
8. Seilen lee gre kt zerine grnlerin yerleim
plann yaptnz m?
9. Grnlerde aklama, ve llendirme gereken
ksmlar iin kesit dzlemi belirlediniz mi?
10.izilen enine rulmanl yatan grnlerini
standartlara uygun olarak tarayabildiniz mi?
11.izilen enine rulmanl yatak parasn llendirdiniz
mi?
12.l oklarn standartlara uygun olarak izdiniz mi?
13.l rakamlarn kurallarna uygun olarak yazdnz m?
14.Antet bilgilerini eksiksiz ve doru yazdnz m?
15.Resmi istenilen srede izdiniz mi?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

95

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1. Belirli bir kuvvetle baslarak veya ekilerek zerine yklenen ykn etkisi ynnde
esneyerek bu etkiyi karlayan ve zerindeki yk kalktnda tekrar ilk durumunu alan
makine elemanna ne denir?
A) Yay B) Kama C) Disk D) Spiral
2. Aadakilerden hangisi bir yay eidi deildir?
A) Basma yaylar B) ekme yaylar C) Disk yaylar D) Burunlu yaylar
3. Aadakilerden hangisi yataa gelen dnme kuvvetinin dnme eksenine dik etki ettii
yataklara denir?
A) Boyuna ( Eksenel ) B) Enine (Radyal) C) A ve B D) Hibiri
4. Pernolarn kendiliinden sklmemesi iin kullanlan yardmc balant elemanlar
aadakilerden hangisinde doru olarak verilmitir?
A) Rondela, ayar bilezii, pim C) Rondela, kopilya, vida, segman
B) Kama, perin, ayar bilezii D) Perin, pim
5. Pernolarla, konum olarak nasl bir birletirme yaplr?
A) Sk geme C) Hareketsiz B) Orta sk D) Hareketli
6. Aadakilerden hangisi dnme hareketindeki bir parann hareketini srtnme yolu ile
ikinci paraya ileten makine elemanlardr?
A) Perno B) Kama C) Kavrama D) Yay
7.

Aadakilerden hangisi rulmanl yataklarn kayma direnli yataklara

stnlklerinden birisi deildir?
A) llerinin kk olmasndan makinelerin klmesi mmkndr.
B) Srtnme az olduundan ya sarfiyat da az olur.
C) mrleri uzundur.
D) Takldklar mil ve yuvada anma meydana getirirler.

gre

8. Aadakilerden hangisi kasnaklarn ksmlarn oluturur?

A) gvde-gbek-ispit
B) gvde-kay-ispit
C) gvde-gbek-kay
D) kay-gbek-ispit
9. Aadakilerden hangisi yataklarn yalanmasn gerektiren sebeplerden birisi deildir?
A) Srtnme kuvvetini azaltmak
B) Anmay aza indirmek
C) Paralar korozyondan korumak D) Paralarn mrn azaltmak
10. Somun, perno ve ayar bilezii emniyetinde kullanlan makine eleman aadakilerden
hangisidir?
A) Yay B) Cvata C) Gupilya D) Halka
96

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

97

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aada belirtilen uygulama faaliyetini gzlenecek davranlar dikkate alarak
gerekletiriniz. ilemi yapabilme sresi=4 ders saatidir.
Aada resmi ve lleri verilen iki levhay,

A ekseninde silindirik pim TS 2337/1 A 10 x 80

C ekseninde Konik pim TS2337/12 10 x 80
B ekseninde Rondela TS79/2 -22 kullanarak M20x 105 cvata ve M20
somun ile birletiriniz.

98

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

1. izim ara-gerelerini eksiksiz hazrladnz m?

2. izim ara-gerelerinin ve ortamn temiz olmasn
saladnz m?
3. parasnn ekline ve alma konumuna gre bak
ynn belirlediniz mi?
4. Seilen bak ynne gre grn saysn tespit ettiniz
mi?
5. izilecek grnlerin boyutuna gre standart lek ve
kd setiniz mi?
6. Seilen lee gre kt zerine grnlerin yerleim
plann yaptnz m?
7. Grnlerde aklama ve llendirme gereken
ksmlar iin kesit dzlemi belirlediniz mi?
8. Standart pim , cvata somun birletirme izimlerinde
standart izelgelerden yararlandnz m?
9. M20 alt ke bal cvata izebildiniz mi?
10. M20 alt ke bal somun izdiniz mi?
11. Rondela izimini standartlara gre yaptnz m?
12. Kesit alarak uygun taramalar yaptnz m?
13. l oklarn standartlara uygun olarak izdiniz mi?
14. l rakamlarn kurallarna uygun olarak yazdnz m?
15. Antet bilgilerini eksiksiz ve doru yazdnz m?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

99

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

A
D
B
C
D
C
D
A
D
C

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

D
D
D
C
C
C
D
D
A
A

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

E
D
A
C
C
B
D
C
A
B

100

KAYNAKA
KAYNAKA

KONAR Mehmet, Yksel KARATA, Mustafa EFEOLU, Makine

Ressaml Atlye ve Teknoloji Temel Ders Kitab, stanbul, 2003.

ZKARA Hamdi, Tesviye-Makine Meslek Resmi II, Trkiye, 2000.

ZLNGR Nail, . Zeki EN, Makine Meslek Resmi I, Ege Reklam Basm
Sanatlar Tesisleri, stanbul, 2005.

LNGR Nail, Zeki EN, Temel Teknik Resim I, stanbul, 1992.

BACI Mustafa, Teknik Resim I, Bac Yayn Evi, Ankara, 1979.

ULU Fadl, Teknik Resim ve Proje Okuma Cilt I, Pektim Yayn Evi, zmir,
1991.

AKBIYIK Aksun, Trk Standartlar ve Avrupa Standartlarnda Teknik

Resim Standartlar ile lgili Gelimeler, Yksek Lisans Tezi, Denizli, 1998.

Trk Standartlar Enstitsnn Teknik Resim Konularyla lgili (TS),

(TS-EN), (TS-ISO) Standartlar.

SEKN Mustafa Salih, Plaka Balant Civatalarnn Yorulmasnn

Deneysel ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, Istanbul Teknik niversitesi, 2010.

101