Globalni ciklus sumpora

Semir Memi

Globalni ciklus sumpora

U ovom radu upoznat u vas sa znaajem koje sumpor ima u prirodi, nainom na koji je
sumpor prisutan u atmosferi, njegovo postojanje u biosferi, te njegov znaaj u pojedinim
ekosistemima. Osim toga u ovom radu govorit emo na koji nain sumpor krui u prirodi.

KLJUNE RIJEI:
1. sumpor,
2. kisele kie,
3. tiosulfid,
4. karbonil sulfide,
5. sulfide

Unutar biosfere postoje dva tipa kruenja materija odnosno elemenata u okviru materija:
1. Gasni tip kruenja iji je glavni rezervoar vazduha za odreene elemente, kao to je
ugljenik, kiseonik, azot
2. Sedimentacioni tip sa tlom odnosno stijenama kao glavni rezervoar (u ovu grupu spade
ciklus fosfora, ciklus sumpora).
Za prvi tip karakteristina je ravnomjerna disperzija, dok kod drugog tipa mogue je da
koncentracije elemenata budu ravnomjerno rasporeene, a esto su variranja sezonskog
karaktera.Bioloki znaaj sumpora u ivim sistemima izraava se u vidu njegovog uea kao
strukturna komponenta u izgradnji nekih aminokiselina , bjelanevina ukljuujui tu enzime,
biotena i dr. Nalazi se u zemljitu u obliku mineralnih soli. Osnovni oblik preko koga sumpor
ulazi u ive sisteme su putem njegove sedimentacije u obliku nerastvornih soli fero sulfata
(FeS), feri sulfata (Fe2S3) i kalcijum sulfata (CaSO 4). Na taj nain dolazi do blokiranja za
bioloke sisteme znaajnih elemenata kao to su bakar, cink , kobalt.

Atmosfera
SO2

+ O2
H2S

+ Fe

Anaerobni
uvjeti
Organski
S u tlu

FeS
fotosintetske i
kemotropne
S - bakterije
Elementarni
sumpor

Sulfati

Aerobni
uvjeti

Beggiatoa, Thiothrix, Thiobacill

SUMPOR U PRIRODI
Sumpor (S,sulphur) je nemetal i spade u 16 grupu hemijski elemenata. Sumpor je neophodan
za ivot ovjeka. Ulazi u sastav dvije aminokiseline kao i u mnogim bitnim biolokim
jedinjenjima, kao to su npr. vitamin i enzimi. Sumpor se javlja u istom obliku i u obliku
minerala sulfida i sulfata. Sem iz sumporni ruda sumpor se u velikoj koliini dobija i
preiavanjem kamenog uglja i preiavanjem industriskog pepela.
Spojevi sumpora:
Sumpor vodonik (H2S), bezbojan ,vrlo otrovan plin ima miris na pokvarena jaja, gori na
zraku dajui pri dovoljnom pristupu zraka vodu i sumpor-dioksid, a pri nedovoljnim
koliinama vode nastaje pri rastvaranju sulfida. Miris vodonik sulfida se esto pogreno
zamjenjuje sa mirisom elementarnog sumpora, koji je u stvari bez mirisa. esto se javlja kao
rezultat razlaganja sulfita iz neorganskih supstanci od strane bakterija.
Sumpor-dioksid (SO2), bezbojan otrovan plin koji drai na kaalj, dosta se lako otapa u vodi
dajui sulfidnu kiselinu (H2SO3), iji su soli sulfiti; dobiva se izgaranjem sumpora, prenjem
sulfidni ruda i rastvaranjem gipsa u prisutnosti koksa, a upotrebljava se kao meuproizvod u
proizvodnji sulfatne kiseline i mnogih drugih spojeva (sulfita,tiosulfata itd), u proizvodnji
sulfitne celuloze, kao srestvo za redukciju, za bijeljenje i za dezifekciju, u borbi protiv
tetoina.
Sumpor-trioksid (SO3), je higroskopni kristali, ist se ne pripravlja nego slui kao
meuproizvod pri proizvodnji kiseline (H2SO4) iji je on anhidrid. Sumpor trioksid pojavljuje
se u tri modifikacije, u jednoj poput leda i u dva azbestna oblika.

Ugljini disulfide (CS2), je bezbojana , vrlo pokretljiva, lako zapaljiva tekuina , niska
vrelita, obino neugodna mirisa, lako zapaljiv u organskim otapalima, skoro netopljiv u vodi;
odlino je otapalo za fosfor, selen, brom, masti, smole.Slui za proizvodnju viskoze, kao
otapalo u mnogim industrijama i kao srestvo protiv tetoina.

Osobine vezane za ciklus sumpora

U prirodi se nalazi u spojevima i u elementarnom stanju. Elementarni sumpor nastaje
bakteriskom razgradnjom sadre (CaSO4 2H2O) ili od vulkana. Ima ga u moru i u ljekovitim
termalnim vodama, u fosilnim gorivima. Minerali sumpora su sulfidi i sulfati. Dio sumpora
ugraen je i u sedimentnim stjenama u obliku teko razgradivi spojeva. U atmosferi dolazi u
obliku sumporovadioksida (SO2).
Sumpor ulazi i u ive organizme u obliku sulfata i sulfida, koje biljke apsorbuju i dalje nakon
redukcije ukljuuju u sintezu aminokiseline, bjelanevine itd. Pod anaerobnim uvjetima moe
doi do neposredne redukcije i nastanka sulfida tj.vodikovi sulfida. Nagomilavalje velikih
koliina vodikovi sulfida u dubljim anaerobnim slojevima vode katkad je uzrok iezavanja
ivi organizama na dubini veoj od 200 metara. Velike koliine sumporova dioksida oslobaa
se u atmosferu pri izgradnji fosilni goriva. U kontaktu s vodom nastaje sumporna kiselina
(H2SO3). Sumpor dioksid u reakciji s kisikomi vodom stvara sumpornu kiselinu (H 2SO4).
Sumporasta i sumporna kiselina sastavni su dio kiseli kia. One se danas smatraju jednim od
uzroka propadanja uma.

Slika 2. Ciklus sumpora u prirodi sa procesima stvaranja i troenja

Kruenje sumpora
.

Boloki znaaj sumpora u ivim sistemima izraava se u vidu njegovog uea kao strukturne
komponente u izgradnj nekih aminokiselina(cistin,cistein,metionin),belanevina ukljuujui
tu i enzime (karboksilaza,transaminaza), biotina i dr. Sumpor se nalazi u zemljitu u obliku
mineralnih soli.Osnovni oblik preko koga sumpor ulazi u ive sisteme su sulfati i sulfidi,koje
biljke apsorbuju iz podlogei dalje,posle redukcije ,ukljuuju u grau aminokiselina ,proteina i
dr.
Velike koliine sumpora oslobaaju se u atmosferu u obliku SO2 pri sagorevanju fosilnih
goriva i to je danas jedan od glavnih izvora zagaenjavazduha.Deo SO2 se posle
transformacije do H2SO4 precipitira u obliku kiselih kia.U ciklino kruenje sumpora
ukljuene su i neke autotrofne bakterije,sumporne bakterije kao to su vrste roda Begiatoa.U
kruenju sumpora moe doi i do igvesnih digresija putem njegove sedimentacije u obliku
nerastvorljivih soli fero-sulfata(FeS),feri-sulfata(Fe2S3) i kalcijum sulfata(CaSO4).Na taj
nain dolazi do blokiranja gvoa i drugih nutritivnih ,za bioloke sisteme
znaajnih,elemenata kao to su bakar,cink,kobalt.Svako odstupanje od normalnih vrednosti
bilo koje neophodne nutricione komponente izazvane zastojima ili drugim poremeajima u
kruenju materije ,naruava i razvie i normalno funkcionisanje sistema.
Iako sumpor nije prvi hranjivi element na koji ete pomisliti pri uzgoju bilja ili u svojoj
prehrani, njegova uloga i vanost za razvoj zdravih biljaka i blagotvorni utjecaj na zdravlje
ovjeka je poznato ve vie od dva stoljea. Sumpor kao sastavni dio proteina je element koji
je nuan za ivot i zdravlje ljudi, ivotinja i biljaka.
Vanost sumpornih spojeva u ljudskom organizmu
Glavni izvor sumpora za ovjeka su aminokiseline: metionin, cistein i cistin. Metionin kao
esencijalnu aminokiselinu ne moemo proizvesti, nego je unosimo prehranom kroz proteinske
namirnice (meso, riba, jaja).
U ljudskom organizmu sumpor se nalazi; u hrskavici (hondroitin sulfat i glukozamin sulfat), u
vezivnom tkivu koe (kolagen), u strukturnim proteinima kose i noktiju (keratin), u topljivim
proteinima krvne plazme (albumini, globulini), u imunoglobulinima, u sastavu vitamina B1
(aneurina), vitamina H (biotina). U polipeptidnim hormonima kao to su: inzulin i hormoni
zadnjeg renja hipofize: oksitocin i vazopresin ugraen je u molekulu heparina koji sudjeluje
u procesima vezanim za zgruavanje krvi (kaoagulaciju). Pojedini spojevi koji u sebi sadre
sumpor (SH skupina) imaju vanu ulogu u metabolizmu ugljikohidrata, masti i bjelanevina
(acetil CoA).

Lokalno na koi sumpor je keratolitik (odstranjuje zadebljali sloj koe), blagi antiseptik i
blagi antimikotik. U manjim koncentracijama djeluje keratoplastiki (potie stanice

epidermisa na regeneraciju). Primjenjuje se u terapiji akni, prhuti, seboreje, alopecije, kod

ekcema i sl.Sumporne termalne vode koriste se u terapiji kroninog reumatizma, neuralgija,
katara dinih organa. Sumpor metaboliki ima vanu ulogu u procesima detoksikacije,
stimulacije imunolokog sustava i regulacije cirkulacije krvi.

Vanost sumpornih spojeva u biljkama

U biljkama sumpor sudjeluje u grai mnogih enzima, sadre ga vitamini biotin (vitamin H),
tiamin (vitamin B1), zatim razliiti antibiotici i biljna ulja te sudjeluje u grai aminokiselina
(cistein, metionin) te je sudjeluje u grai aromatinih spojeva (npr. u enjaku). Smatra se da
sumpor ima vanu ulogu u otpornosti biljaka prema niskim temperaturama i sui. Sumpor je
kao biljno hranjivo izuzetno vaan u formiranju endosperma itarica koji ima znaajan utjecaj
na prinos i kvalitetu itarica i sadraj ulja u uljaricama (uljane repice, uljnih bundeva,
suncokreta). U proizvodnji povra najvie sumpora zahtjevaju kupus, cvjetaa i luk.
Sumpor u tlu
Sumpor se u tlu nalazi u organskom obliku i anorganskom obliku.Organska tvar u tlu vaan je
izvor raspoloivog sumpora u tlu. U ocjeditim i prozranim tlima 60-90 % ukupnog sumpora
tla se nalazi u organskoj tvari. Za prelazak sumpora u oblik koji biljke lako usvajaju- SO42veliku ulogu imaju mikroorganizmi. Mikrobna biomasa tla je kljuna pokretaka sila u
mineralizaciji te oslobaanju sumpora iz organske tvari.
U sedimentnim stijenama sumpor je ugraen obliku tee razgradivih spojeva (npr.FeS). Tlo se
obogauje sumporom iz stijena u kojima je u obliku sulfida. Tijekom njihove razgradnje se
oslobaa sumpor i oksidira. Oksidaciju obavljaju sumporne bakterije od kojih su najznaajnije
Thiobacillus spp (Thiofer NPA).
Uloga kemolitotrofnih bakterija iz roda Thiobacillus (Thiofer NPA) u procesu oksidacije i
redukcije sumpora je velika. Oksidacija sumpora ili sulfurifikacija je vaan korak ciklusa
sumpora koji utie na poboljanje plodnosti tla. Rezultira formiranjem sulfata, koji biljke
mogu iskoristiti, a kiselost iz te reakcije pomae topivosti drugih biljnih hranjiva.
Sumpor se akumulira u tlu i taloenjem iz atmosfere gdje se nalazi kao SO2 ili H2S. Suviak
sumpora moe se javiti u blizini industrijskih zona s velikom misijom sumpora u atmosferu.
Kod suvika sulfata lie ima po rubovima i u meunervnim povrinama tamne pjege, a
plodovi sazrijevaju ranije. U tlu zbog suvika sumpora dolazi do zakiseljavanja tla. Gnojidba
mineralnim gnojivima i primjena sredstva za zatitu bilja koja sadre sumpor takoer
obogauju tlo sumporom.
Zahvaljujui mjerama za zatitu okolia i uspjenom smanjenju atmosferskog oneienja
emisijama sumpora u atmosferu, taloenje sumpora u tlo iz atmosfere je znatno manje. Kao
rezultat, koliina sumpora koji stie u tlo je smanjena. Koritenjem visokokoncentriranih
kompleksnih gnojiva (bez ili s malo punila) sumpor se sve manje unosi u tlo pa se u

intenzivnoj proizvodnji moe dogoditi da ga nema u potrebnim koliinama za postizanje

visokih prinosa.
Nedostatak S moe se javiti na tlima slabo podlonim mineralizaciji i siromanim humusom.
Simptomi nedostatka sumpora u biljci slini su deficitu duika, kloroza se moe primjetiti
najprije na mlaem liu (za razliku od duika gdje se nedostatak primjeuje najprije na
starijem liu). Stabljika je kraa, listovi su deblji, ui i krai te dolazi do uvijanja lia. Kod
uljane repice i eerne repe lie moe dobiti ljubiastu nijansu zbog poveane sinteze
antocijanina.

Nedostatak sumpora sniava sadraj klorofila, smanjuje fotosintezu, slabi okus aromatinih
spojeva (npr kod Allium sp.), kod itarica smanjuje sadraj proteina, poveava nitrate, a time
se smanjuje kvaliteta peenja u pekarskoj industriji ( to je vidljivo kod peenja u jakom
smeenju, snienom elastiticetu brana,smanjenom volumenu peenog proizvoda). Pravilnom
osnovnom gnojidbom, te primjenom Thiofera (thio-sumpor) itarice e biti pravilno
opskrbljene biogenim elementima a korisni mokroorganizmi e biti pomoni faktor u
dostupnosti hranjiva za biljke.

Kisele kie
Jedan od naina vraanja sumpora u tlo su kisele kie . Usljed velike koliine sumpor dioksida
u vazduhu i u sluaju padavina dolazi do kupljenja tog sumpor dioksida iz vazduha i njegovog
vraanja na tlo u obliku kisele kie (u obliku sumporaste i sumporne kiseline). Ovo je
neeljena pojava i razlog to dovodi do unitavanja uma i polja, a i do ispiranja odnosno
otapanja bitnih hemiski elemenata iz tla.
Kisele kie nastaju kada se slobodni nemetalni oksidi sumpora i azota veu sa vodenom
parom u atmosferi i padaju na zemlju. Kisele kie predstavljaju jedan od glavnih uzroka
odumiranja ume jer se sumpor dioksid u jedinjenju s vodom pretvara u sumpornu kiselinu
koja ima pogubno djelovanje na itavu floru. Sumporna kiselina ima negativno djelovanje
naroito na biljke jer remeti proces fotosinteze to za posljedicu oteenje lia i odumiranje
uma. Kiselina otapa hranjive sastojke koje su biljkama potrebni za izgradnje njihovi stanica i
dospijeva u korjene i lie oteujui njihova tkiva.
Osim za biljke kisele kie ozbiljno zagauju i vode kojima se drastino smanjuje pH
vrijednost. Veliko smanjenje pH vrijednosti dovodi do izumiranja mikroorganizama a javlja se
i problem pitke vode. Kisele kie su jedan od glavnih razloga smanjenja zaliha pitke vode na
svjetskom nivou i kao takve predstavljaju ozbiljne problem.

Uticaj kiseli kia na biljke

Poveanje kiselosti tla , to znai i poveanje koliine H+ iona, se iz tla ispiru vane mineralne
tvari kao to su magnezij, kalij, kalcij itd. Tako dolazi do drastinog smanjenja pH vrijednosti
kao posljedica hemijski procesa nastaju joni koji imaju tetno djelovanje na korjenje biljki i
na tlo. Isto vrijedi I za jone eljeza koji se oslobaaju pri pH vrijednosti manjoj od 3,8. Ako
doe do izumiranja ume, to e imati za posljedicu promjenu cijelog ekosistema. To znai da
se opet mogu nastaniti nie biljke koje su bolje prilagodljiva za kiselo tlo.

Uticaj kiselih kia na jezera

U Skandinavskim jezerima se pojavila pH vrijednost vode 3. To vodi do izumiranja
mikroorganizama i biljki i na kraju cijelog ekosistema. Ako u jezera utjeu rijeke koje su prije
toga prolazile kroz kisela umska tla, dodatno se pojaava smanjivanje pH vrijednosti.

Slika 3. posljedice kiselih kia

Vani koraci u kruenju sumpora

Vani koraci u kruenju sumpora ukljuuju:
1.Redukcija sulfata SO42- u SH grupu,

2.Oksidaciju H2S do S i SO42- ,

3.Oslobaanje SH do H2S kroz ekskreciju, dekompoziciju,i desulfuraciju ,
4.Anerobnu oksidaciju H2S i S pomou anaerobni bakterija.

Uticaj sumpora u vodi

Mikrobioloki procesi, koji su vezani za kruenje sumpora u vodama, mogu se podijeliti na
dvije osnovne grupe:
-

Redukcija oksidovanih jedinjenja sumpora do vodonika sulfide,

Oksidacija vodonik sulfide do niza intermedijernih jedinja
sumpora,tiosulfata,i sulfita).

(elementarnog

Danas je poznato est mikrobioloki procesa pri kojima se u anaerobnim uslovima stvara H 2S
kao krajnji proizvod biohemijskih reakcija:
1. Sa ekolokog procesa najvaniji je proces disimilacione redukcije sulfata obligatno
anaerobnim bakterijama.
2. Prema stepenu anaerobne razgradnje sumpornih organskih jedinjenja oslobaa se H 2S.
Razgradnju vre trulene bakterije.
3. Disimilacionu redukciju elementarnog sumpora vre grupe obligatno ili fakultativno
anaerobni bakterija.
4. Stvaranje H2S kao rezultat anaerobnog disproporcioniranja neorganskih jedinjenja
sumpora-tiosulfata, sulfita, ditionita.
5. Malu koliinu H2S produkuju zelene I purpurne sumporne bakterije u marku pri
anaerobnom vrenju uz koritenje endogenih rezervnih materija.
6. Mala koliina H2S u procesima vrenja mogu produkovati neki mikroorganizmi u toku
anaerobne razgradnje organskih materija.

Nedostatak i suviak sumpora

Manjak raspoloivog sumpora vrlo je rijedak, posebno u industriskim zonama gdje vei dio
potreba za sumporom biljke mogu podmiriti iz atmosfere. Prelaskom na visoko koncentrirana
kompleksna gnojiva sumpor se sve manje unosi u tlo pa se u intezivnoj proizvodnji moe
dogoditi da ga nema u potrebnim koliinama za postizanje visoki prinosa.
Simptom nedostatka sumpora slian je deficit azota, ali se kloroza zapaa na mlaem liu.
Kloroza se javlja prvo u blizini lisnih nerava, dok kod uljane repice i eerne repe moe dobiti
ljubiastu nijansu zbog poveanja sinteze antocijanina. esto se zapaaju i morfoloke
promjene u nedostatku sumpora, na primjer stabljika je kraa , listovi su deblji, ui i krai.

Suviak sumpora je u prirodi rijetka pojava ali se esto dogaa u blizini industrijskih zona sa
velikom imisijom SO2 u atmosferi. U izrazito redukcijskim uvjetima moe doi do
nagomilavanja H2S. Pojava se zapaa na rinim poljima pod nazivom "bruzone" kada biljka
dobije mrku boju dojnjeg dijela stable. Kod suvika sulfata u tlu lie ima po ivicama i u
meu nervnim povrinama mrke pjege uz ranije sazrijevanje plodova.

Sve navedeno moe se uokviriti u jednu cjelinu koju nazivamo kruenje sumpora u
prirodi.

Zakljuak
Biocenoza i biotop predstavljaju zajedno ekoloki sistem u kome energija potie, a materija
krui izmeu obje komponente sistemai unutar svake od njih. Ciklus sumpora je biohemiski
ciklus u kojeme se sumpor izmjenjuje izmeu atmosphere, hidrosfere, biosfere ne zemlji.
Kruenje sumpora je stalan proces u prirodi, koji se stalno i iznova ponavlja kako u vodama,
kako iznad tako i ispod povrine tla. Sve ono to je reeno u ovom seminarskom radu u
potpunosti objanjava i prikazuje sljedee:

Literatura

1. Kemo Sinanovi "Hemija za univerzitetski studij" univerzitet u Sarajevu umarski

fakultet Fojnica, 2005.
2. Zajko Jaganjac "Hemija sa osnovama hemijske tehnologije" za 1. razred srednje kole,
igkro svjetlost, 1979.
3. Arsenijevi "Opta i neorganska hemija", Beograd,2001.
4. Narcisa Guzin "Bioloki list" prirodno matematiki fakultet
5. I.Filipovi, S.Lipanovi "Opa i anorganska hemija" kolska knjiga Zagreb, 1995.
6. Jelena Bojanovi i Milanka orbi "Opta hemija " za studente Medicine, Beograd,
1988.