BOSNA I HERCEGOVINA

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI MOSTAR

NASTAVNIKI FAKULTET
ODSJEK: HEMIJA

SEMINARSKI RAD
Predmet: Procesna oprema

Tema: Kristalizacija iz otopina i talina

STUDENT: MENTOR:

Ediha Lali doc. dr. Alma Miijevi

Mostar, mart, 2014. god.

SADRAJ

1. UVOD.....................................................................................................................................3
2. KRISTALIZACIJA..............................................................................................................4

2.1. Podjela kristalizacije........................................................................................................4

3. PROCES KRISTALIZACIJE.............................................................................................5

3.1. Prezasienost....................................................................................................................5

3.2. Nukleacija........................................................................................................................7

3.2.1. Podjela nukleacije....................................................................................................8

3.2.2. Primarna nuleacija....................................................................................................8

3.2.3. Sekundarna nukleacija.............................................................................................9

3.3. Rast kristala......................................................................................................................9

3.4. Starenje taloga................................................................................................................12

4. KRISTALIZACIJA IZ OTOPINA...................................................................................12

4.1. Metode kristalizacije iz otopine i ureaji........................................................................13

4.1.1. Diskontinuirani (arni) kristalizator......................................................................13

4.1.2. Kontinuirani kristalizatori.......................................................................................14

5. KRISTALIZACIJA IZ TALINE.......................................................................................16

5.1. Metode kristalizacije iz taline i ureaji...........................................................................17

6. ZAKLJUAK......................................................................................................................19

7. LITERATURA....................................................................................................................20

1.UVOD

Kristalizacija je prijelaz tekue ili plinovite faze u vrstu i to pravilnim trodimenzionalnim

rasporeivanjem materijalnih estica u kristalnu reetku.

2
Na osnovu toga da li se kristalizacija deava prirodnim ili vjetakim putem razlikujemo:
Prirodnu i
Vjetaku (umjetnu) kristalizaciju
Pahuljice snijega su vrlo dobro poznati primjer prirodne kristalizacije, gdje su suptilne razlike
u kristalnim uvjetima rasta doveli do razliitih geometrija. Postoje i mnogi drugi primjeri
prirodnog procesa kristalizacije kao to su prirodno nastajanje minerala, kristalizacija meda i
sl.

Vjetaka kristalizacija za koju se najee upotrebljava naziv samo kristalizacija je jedna od

najee koritenih metoda izolacije i finog proiavanja bioprodukata.

Tvari meusobno odjeljujemo tj. rastavljamo na temelju njihovih razliitih hemijskih ili
fizikalnih svojstava. Neke od osnovnih i najeih metoda odjeljivanja su:

filtracija,
destilacija,
kristalizacija,
dekantacija,
sublimacija,
centrifugiranje.

Openito, procesi kod kojih dolazi do kristalizacije slini su i za molekule mikro dimenzija
(soli i male organske molekule) i makro dimenzija (proteini, DNA, RNA).

2. KRISTALIZACIJA

Kristalizacija je jedan od najvanijih naina dobivanja vrstih tvari u istom obliku.

Kristalizacij je toplinski separacijski proces prilikom kojeg dolazi do izdvajanja vrste faze iz
homogenog fluida. To je proces nastajanje kristala u kojem se osnovne estice (atomi, ioni ili
molekule) pravilno slau u prostoru stvarajui kristalnu reetku. Kristalizacija je slina

3
precipitaciji kod koje se vrste estice izoliraju iz otopine i imaju siromanu morfologiju, za
razliku od kristala kod kojih su sastavne molekule svrstane u trodimenzionalnom rasporedu i
ine prostorne latice.

Tabela 1. Usporedba procesa kristalizacije i precipitacije

KRISTALIZACIJA PRECIPITACIJA
Topljivost irokog raspona Umjerena
Relativna prezasienost Niska Visoka
Morfologija produkta Dobro definirana Loe definirana
Veliina kristala Velika Mala
Mehanizam nukleacije Sekundarni Primarni
Stupanj nukleacije Nizak Visok
Stupanj rasta irokog raspona Nizak
Mogunost kontrole Kontrola je mogua Teko za kontrolirati

2.1. Podjela kristalizacije

Na osnovu homogene faze razlikujemo tri vrste vjetake kristalizacije:

Kristalizacija iz otopine,
Kristalizacija iz taline,
Kristalizacija iz pare (desublimacija)

Slika 1. Podjela kristalizacije

3. PROCES KRISTALIZACIJE

Proces kristalizacije sastoji se od nekoliko meufaza za iji opis postoji velik broj teoretskih
podloga. Preduvjet za proces kristalizacije je postizanje prezasienosti otopine. Openito
moe se rei da kristalizacija zapoinje nukleacijom koja se moe zbivati na esticama
neistoa koje se nalaze u otopini (heterogena nukleacija) ili stvaranjem embrija (homogena

4
nukleacija). Proces se nastavlja rastom stvorenih nukleusa i nastajanjem kristala, te zavrava
starenjem taloga. Starenje taloga rezultira jednim kristalom u ravnotei s otopinom, no ako
se taloenje prati u nekom konanom vremenu, sedimentacija je posljednja faza procesa.

3.1. Prezasienost

Topljivost se definira kao koliina otopljene tvari u ravnotei sa zasienom otopinom, a

primarno ovisi o temperaturi, zatim o vrsti otapala, aditivima, pH otopine, te prisutnim
neistoama. U veini sluajeva topljivost raste poveanjem temperature otopine. Iz
dijagrama topljivosti moe se odrediti iskoritenje na produktu dobivenom kristalizacijom
hlaenjem, te odrediti odgovarajua metoda provedbe kristalizacije. Ukoliko se topljivost
smanjuje poveanjem temperature, kristalizacija hlaenjem nije mogua, te je potrebno
provesti kristalizaciju isparavanjem (npr. NaCl ima mali koeficijent promjene topljivosti s
temperaturom, te se ne isplati kristalizacija hlaenjem).

Slika 2. Dijagram topljivosti: ovisnost topljivosti nekih anorganskih soli o temperaturi

Kristalizacija zapoinje kada se dosegne prezasieno stanje, tj. kada koncentracija tvari
postane vea od ravnotene, odnosno potrebno je da hemijski potencijal vrste faze bude
manji od hemijskog potencijala te iste tvari u otopljenom stanju, ako su potencijali jednaki
sistem je u ravnotei tj. otopina je zasiena. Stanje prezasienosti moe se postii na nekoliko
naina:
-Hlaenjem otopine - jedan od najeih naina postizanja prezasiene otopine. Preduvjet za
ovakav nain kristalizacije je da se topljivost soli smanjuje, smanjenjem temperature.
-Isparavanjem otapala - ako smanjenjem temperature dolazi do poveanja topljivosti soli ili
je promjena topljivosti mala.

5
 -Adijabatskim isparavanjem otapala - odvoenje topline isparavanja otapala rezultira
padom temperature u otopini.
-Vakum kristalizacijom - vrua zasiena otopina uvodi se u posudu u kojoj vlada vakum, te
dolazi do vrenja otopine. Dio otapala isparava, ali istovremeno dolazi i do adijabatskog
hlaenja otopine. Prezasienost se dakle postie i hlaenjem i isparavanjem.
-Cijepljenjem - dodaju se druge tvari koje mogu sadravati zajedniki jon kao i tvar koja
kristalizira.
-Isoljavanjem - dodavanjem drugih tvari smanjuje se topljivost soli u otopini. Tvar koja se
dodaje moe biti u tekuem, krutom ili plinovitom stanju.
-Dodavanjem manje djelotvornog otapala koje je mjeljivo s primarnim otapalom
-Hemijskom reakcijom

Hlaenjem stabilne otopine prelazi se krivulja zasienja gdje je otopina u ravnotei s vrstom
fazom. Daljnjim hlaenjem dolazi se u podruje metastabilne zone u kojoj ovisno o uvjetima
ili djelovanjem na otopinu moe doi do nukleacije. Prelaskom krivulje prezasienosti dolazi
do nukleacije. Iznad krivulje prezasienosti, podruje je nestabilne otopine. U tom podruju
do smanjenja koncentracije dolazi tek kad se ona pone troiti na rast kristala. Kraj procesa
kristalizacije obiljeen je prestankom stvaranja novih kristala. Razlika koncentracije otopine i
koncentracije zasienosti naziva se prezasienost i predstavlja pokretaku silu procesa.

Nestabilna otopina
Krivulja
prezasienosti 2
3 Metastabilna
1
c

Krivulja zasienosti
zona

Stabilna
otopina
4
T
cs

Ts

Slika 3. Krivulja topljivosti za kristalizaciju hlaenjem

irina metastabilne zone je vaan parametar koji utjee na svojstva produkta dobivenog
kristalizacijom (veliina, raspodjela i oblik kristala). Bitno je odrediti utjecaj metastabilne
zone na nukleaciju i rast kristala.

Najvaniji faktori koji utjeu na irinu metastabilne zone su:

temperatura irina metastabilne zone se smanjuje poveanjem temperature

toplinsko tretiranje otopine odravanjem na temperaturi znatno vioj od temperature
zasienja metastabilna zona je ira
prisutnost neistoa i topljivih dodataka u otopini smanjuju irinu metastabilne zone

6
 brzina hlaenja velika brzina hlaenja poveava irinu metastabilne zone
mehaniki utjecaji (mijeanje, treenje, ultrazvuno djelovanje ili bilo koja mehanika
energija koja djeluje na otopinu ) smanjuju irinu metastabilne zone.
Veina navedenih faktora usko je povezana s nukleacijom koja se dogaa u otopini.

3.2. Nukleacija

Nukleacija je prvi korak u procesu kristalizacije. S obzirom na spontanost procesa, nukleacija

je energetski najproblematiniji stupanj procesa. Uz povoljne uvjete (porastom koncentracije
estica) moe nastati kritini nukleus koji nastavlja rast spontanim procesom. Otapanje
nukleusa zbiva se dokle god je promjena Gibbsove energije pozitivna, odnosno tek kada ona
postane negativna dolazi do nukleacije i spontanog rasta kristala.

Slika 4. Ovisnost promjene Gibbsove energije o veliini nukleusa

Ovisnost slobodne energije nukleusa o njegovoj veliini dana je jednadbom:

Gcrit = 4r2 + 4/3r3Gv

nukleacija

3.2.1. Podjela primarna sekundarna nukleacije

homogena cijepljena

heterogena kontaktna

7 lom

strujanje
 Slika 5. Vrste nukleacije

3.2.2. Primarna nukleacija

Do primarne nukleacije dolazi u odsutnosti vrstih estica u sistemu.

Primarna nukleacija se dijeli na:

homogenu (nije potrebna vrsta faza) i

heterogenu (katalitiki je inicirana nekom stranom povrinom kao npr. stjenka
posude, praina, koloidi).

Za homogenu nukleaciju dat je sljedei termodinamiki izraz:

G = Gs + Gv

gdje je slobodna energija promjene potrebna za formiranje nove faze jednaka zbiru slobodne
energije promjene potrebne za stvaranje nukelusa (pozitivna vrijednost) i slobodne energije za
promjenu fazne transformacije (negativna vrijednost). Homogena nukleacija je u stvarnosti
teko izvodljiva, jer su neistoe uvijek prisutne u otopini. Homogena nukleacija rijetko se
javlja u praksi zbog visoke energije potrebne za poetak nukleaciju bez vrste podloge koja e
katalizirati nukleacije.

Kod heterogene nukleacije prisutnost stranih estica u otopini smanjuje energiju potrebnu za
nukleaciju, odnosno do nukleacije dolazi na niem stupnju prezasienosti nego u homogenom
sistemu (energetska barijera je nia za heterogene sisteme):

Ghom = (2+ cos )(1- cos)2 Ghet

Stupanj primarne nukleacije, bilo homogene ili heterogene, rauna se pomou sljedeeg
izraza:

8
 B je broj formiranih jezgara po jedinici volumena po jedinici vremena.

N je broj jezgara po jedinici volumena.

k n konstantna stopa.

C je koncentracija otopljene tvari trenutna.

c * je koncentracije otopljene tvari na zasienja.

(C i-C *) je takoer poznat kao stepen prezasienosti.

n je empirijski eksponent koji moe biti tako velika kao to je 10, a openito je u
rasponu izmeu 3 i 4.

3.2.3. Sekundarna nukleacija

Do sekundarne nukleacije dolazi uslijed fragmentacije kristala prisutnih u prezasienoj

otopini, koji moraju biti dovoljno veliki i nepravilni. Sekundarni nukleusi sniavaju energiju
aktivacije nukleacije.

Broj stvorenih nukleusa utjee na veliinu kristala, odnosno iz manjeg broja nukleusa nastaju
vei kristali dok vei broj nukleusa rezultira manjim kristalima. Stvaranju velikog broja
nukleusa pogoduje brzo hlaenje, energino mijeanje, visoka temperatura i mala molekulska
masa otopljene tvari.

Najee koriten izraz za stupanj sekundarne nukleacije u kristalizaciji je:

B je broj formiranih jezgara po jedinici volumena po jedinici vremena.

N je broj jezgara po jedinici volumena.

k 1 je konstantna stopa.

M je gustoa suspenzije.

j je empirijska eksponent koji moe iznositi i do 1,5, ali je openito 1.

b je empirijska eksponent koji moe iznositi i do 5, ali je openito 2.

9
3.3. Rast kristala

Sljedei korak procesa kristalizacije je rast kristala, koji zajedno s nukleacijom i starenjem
taloga kontrolira konanu raspodjelu veliina estica dobivenih u sistemu. U drugom
stadijumu- stadijumu rasta kristalnih zrna klice rastu na raun taloenja atoma iz tene faze
sve dok tena faza ne nestane.

Slika 6.

Rast kristala opisuje se promjenom neke karakteristine dimenzije kristala s vremenom, a

naziva se linearnom brzinom rasta. Brzina rasta kristala u otopini ovisi o temperaturi i
koncentraciji otopine u blizini povrine kristala. Budui da je otpor prijenosu tvari i topline
najvei uz povrinu kristala, brzina rasta kristala poveat e se poveanjem relativne brzine
izmeu vrste i tekue faze.

Veliina zrna zavisi od broja centara kristalizacije (N) i brzine rasta kristala (V).

Slika 7.

10
to se vei broj centara za kristalizaciju obrazuje, to e u posmatranoj zapremini biti vei broj
sitnih zrna i obrnuto. Ako se inicijalno stvori mali broj centara za kristalizaciju, broj zrna po
zavretku kristalizacije bie mali ali e zrna biti krupna.

Na broj centara kristalizacije koji e se obrazovati utie uz ostale faktore i stepen hlaenja.
to je stepen hlaenja vei, stvorit e se vei broj centara kristalizacije, odnosno dobit e se
sitnije kristalno zrno. Stepen hlaenja zavisi od brzine hlaenja: to je ona vea, vee je i
hlaenje. Da bi se dobilo sitno zrno, u procesu kristalizacije se koriste i tzv. modifikatori.
To su veoma sitne estice teko topljivih materijala koje slue kao dopunski centri
kristalizacije.
Stepen pothlaenja ne utie samo na broj centara kristalizacije i veliinu nastalih zrna, ve i
na njihov oblik. Kada je stepen hlaenja veoma mali, obrazuju se kristali pravilnih
geometrijskih oblika - plogonalna zrna. Meutim, kada je stepen hlaenja veliki, obrazuju se
kristali drugaijih oblika, a jedan od njih je i dendritni oblik. Za nastanak dendritnog oblika
kristalnog zrna karakteristino je da se rast klica odvija neravnomjernom brzinom u razliitim
pravcima.
Veliina i oblik zrna utiu na mehanike osobine metalnih materijala. vrstoa i ilavost
materijala se poveavaju sa smanjenjem veliine zrna. Igliasti oblik kristala utie na
poveanje krtosti.

Slika 8.

Kada se kristali slobodno formiraju oni se pojavljuju u obliku poliedara ili krutina oblikovanih
pomou ravnih ploha. Iako relativne veliine ploha istog materijala mogu varirati uglovi
izmeu susjednih ploha istog materijala ne variraju i karakteristini su za tu tvar.

Kristalni oblici klasificirani su na temelju tipa uglova izmeu susjednih ploha to je rezultiralo
postojanjem sedam kristalnih sistema:
1. kubini ili teseralni, jedinina elija je kocka,
2. tetragonski, kocka je izduena u jednom smjeru,
3. rompski ili ortorompski, bridovi jedinine elije takoer su meusobno okomiti, ali je
duljina bridova u sva tri smjera razliita,

11
4. trigonski ili romboedarski, jednaka je duljina bridova u sva tri smjera, ali bridovi
meusobno nisu okomiti,
5. monoklinski, razlikuje se od ortorompskog time to bridovi uzdu jedne ose nisu okomiti
s ravninom koju ine druge dvije ose,
6. triklinski, ni jedna od triju ose nije okomita na bilo koju drugu osu,
7. heksagonski, strukturne jedinice ine esterokute koji su naslagani jedan povrh drugoga

Slika 9. Kkarakteristini oblici nekih kristala 1. granat (kubini sistem), 2. dijamant i fluorit
(kubini, dvojni), 3. sumpor (rompski), 4. gips (monoklinski), 5. gips (monoklinski, dvojni),
6. kalcit (heksagonski), 7. beril (heksagonski), 8. cirkon (tetragonski), 9. staurolit (rompski),
10. staurolit (rompski, dvojni)

Relativne veliine ploha kristala u odreenom sistemu mogu jako varirati to rezultira nizom
kristalnih oblika. Ova varijacija naziva se modifikacija oblika (grae). Primjerice, ako kristali
rastu mnogo bre u jednom smjeru nastaju kristali u obliku igle. Na oblik kristala utjeu uvjeti
kristalizacije, osobito prisutnost neistoa te koriteno otapalo ili otapala. Eventualno prisutne
neistoe mogu spreavati rast kristala u odreenim smjerovima.

3.4 . Starenje taloga

U uvjetima bliskim ravnotenima, stvoreni talog podlijee nizu fiziko-hemijskih promjena

rast veih kristala na raun manjih, rekristalizacija primarno stvorenih estica u kompaktnije
strukture, sinteza primarnih struktura i transformacija metastabilnih vrstih faza u stabilnije
modifikacije koje dovode do smanjenja slobodne energija sistema.

4. KRISTALIZACIJA IZ OTOPINE

Ako se u sluaju procesa kristalizacije iz binarne smjese kristalizira ili dobiva u vrstom
obliku samo jedna komponenta, govori se o kristalizaciji iz otopine.

12
U praksi je najea kristalizacija iz kapljevite faze, iz otopine. Zbog toga se industrijska
kristalizacija provodi u kristalizatorima, a to su isparivai s ureajima za skupljanje i
izdvajanje izluenih kristala, ili su to velike posude u kojima se otopina mijea i zrakom ili
vodom hladi. Dobiveni sirovi kristali izdvajaju se iz otopine sedimentacijom, filtracijom ili
centrifugiranjem, ispiru se otapalom i sue. Veliina, oblik i istoa kristala ovise o uvjetima
provedbe procesa (temperatura, pritisak, stupanj prezasienja, brzina hlaenja).

4.1. Metode kristalizacije iz otopine i ureaji

Kristalizacije iz otopine moe se provesti na tri naina:

Kristalizacija sa uklanjanjem jednog dijela otapala

Kristalizacija bez uklanjanja otapala
Kontinuirana i diskontinuirana kristalizacija

Diskontinuirana kristalizacija odvija se u velikim ureajima, veliki utroak runog rada,

kristalni oblik nije uvijek homogen.

Kontinuirana kristalizacija je raireniji tip, odvija se u velikim ureajima ali bolja

homogenizacija.

4.1.1. Diskontinuirani (arni) kristalizator

Diskontinuirani kristalizator se koristi u razliitim industrijama za dobivanje kristalinog

materijala. Prednosti su mu relativno jednostavna i prilagodljiva oprema. Posebno je dobar za
hemijske sisteme velike viskoznosti i sisteme koji sadre toksine tvari. Pomou eksperimenta
u arnom kristalizatoru moe se dobiti veliki broj operacijskih varijabli u kratkom vremenu.

U diskontinuiranom kristalizatoru se dobivaju ue

raspodjele veliine kristala nego u kontinuiranom.
Laboratorijski arni kristalizator uspjeno se koristi za
razvoj kinetikih modela i da bi se odredio utjecaj
promjene procesnih parametara na kinetiku kristalizacije i
aproksimaciju za industrijsku primjenu. Podaci dobiveni u
laboratorijskom mjerilu pomau pri izbor kristalizatora
kojim e se dobiti produkt eljene kvalitete.

Slika 10. arni kristalizator s

duplom stjenkom

13
 Slika 11. Aparatura za provedbu arne kristalizacije.

4.1.2. Kontinuirani kristalizatori

Swenson Walker kristalizator

Swenson-Walker kristalizator je model kristalizatora kog je osmislio Swenson Co oko 1920,

koji ima vodoravni cilindrini uplji lijeb u kojem se nalazi uplji vijak transporter ili neki
uplji diskovi, u kojima tekuina za hlaenje cirkulira, rijeni tijekom rotacije na uzdunu
osu. Rashladne tekuine ponekad takoer cirkulira oko korita. Kristali se taloe na hladnim
povrinama diskova, s kojih se uklanjaju od strugalima i skupljaju se na dnu korita. Disk ako
je to predvieno, gura kau ka izlazu.

Slika 12.

14
 Njihajui kontinuirani kristalizator

Plitko otvoreno korito (pod uglom na valjcima) i neprekidno se njie.

Slika 13.

Puni kristalizator

Slika 14.

Horizontalno korito sa mijealicom (preko zupanika)

Mjealica rotira 2 o/min.
Prirodno hlaenje otopine
Radi mijeanja kristalizacija je 6-7 puta bra

Kontinuirani rotirajui kristalizator sa unutarnjim vodenim hlaenjem

15
 Slika 15.

Slue za kristalizaciju otopljenih produkata

eljezni bubanj rotira unutar nepominog elinog bubnja manjeg
promjera
Rashladna voda je unutar vanjskog bubnja i giba se u prstenastom
prostoru izmeu bubnjeva
Voda struji po kanalima kroz gornji dio unutarnjeg bubnja
Otopljeni produkt ulazi u korito sa parnim zagrijavanjem i kristalizira
se u finom sloju na vanjskoj povrini rotirajueg bubnja
Kristali se skidaju sa bubnja pomou noa

5. KRISTALIZACIJA IZ TALINE

Kristalizacija zapoinje kada se dosegne prezasieno stanje, tj. kada koncentracija tvari
postane vea od ravnotene, to se najee postie hlaenjem taline. Proces ovisi o
fizikalnim i hemijskim svojstvima tvari, o sredini u kojoj kristal raste, o primjesama i
temperaturi.

Talina se sastoji od dvije ili vie komponenti razliitih temperatura talita. Odvoenjem
temperature u talini dolazi do parcijalnog nastajanja kristala drugaijeg sastava od poetne
taline. Komponenta s veom temperaturom talita obogauje se kristalima, a separacija
kristala i taline je djelomina. Potpuna separacija nastaje viestupnjevitom kristalizacijom u
sustavima s potpunim mijeanjem komponenti te sustavima u kojima nastaju mijeani kristali.

Ako se kristalizacijom binarne smjese izluuje mjeoviti kristali, govorimo o kristalizacije iz

taline.

16
Ako za kristalizaciju ima dovoljno prostora i ako ona tee polagano, bez primjesa koje bi
oteavale rast kristala, oblikovat e se jedinini kristal (monokristal) kao pravilno
geometrijsko tijelo. Ako nema uvjeta za nesmetanu kristalizaciju, mjesto jedininih kristala
razvit e se kristalni agregati, nakupine sitnih kristala koje kao cjelina nemaju pravilan oblik.
Tako, npr., ve prema uvjetima, tvari mogu kristalizirati u obliku iglica (viskeri), razgranati se
poput biljke (dendriti) ili rasti u obliku tankih slojeva. Bez obzira na razliitost oblika,
unutarnja graa svakoga pojedinoga kristalnoga tijela zadrat e isti prostorni poredak
osnovnih estica kao i u idealnome jedininome kristalu. Prirodne tvari, minerali, najee
rastu u obliku agregata i drugih posebnih oblika, a rjee kao pravilni jedinini kristali.
Razvojem instrumentalnih tehnika razvile su se i laboratorijske i tvornike metode za rast
jedininih kristala potrebnih u znanosti i tehnici, posebno u elektronici. Kristalizacijom iz
taline mogu se dobiti jedinini kristali mase i nekoliko kilograma.

5.1. Metode kristalizacije iz taline i ureaji

Prema metodi J. Czochralskoga (Jan Czochralski, poljski hemiar, 18851953), polirana

kristalna ploha maloga kristalnoga zrna dodiruje talinu osnovnog materijala iz kojega treba
dobiti jedinini kristal. Polaganim jednolikim podizanjem zrna, katkad brzinom manjom od
1 mm/h, postie se kontinuirani rast jedininoga kristala iste kristalne orijentacije kao i u
poetnome zrnu. Ta je metoda najpovoljnija za kristalizaciju veine metala i slitina te za neke
poluvodike materijale (germanij, silicij).

Bridgmanova metoda (Percy Williams Bridgman, ameriki fiziar, 18821961) slui

uglavnom za kristalizaciju tvari koje se upotrebljavaju kao dvokomponentni i
viekomponentni poluvodii. Talina osnovnoga materijala sputa se polagano iz toplijeg u
hladniji dio pei i pritom kristalizira. Temperatura toplijega dijela treba biti samo nekoliko
stupnjeva via od talita materijala, a hladnijega dijela nia od talita.

Verneuilovom metodom (Auguste Verneuil, francuski hemiar, 18561913) dodaje se fini

praak na rastaljenu povrinu malog ishodnoga kristala, koji zatim raste u obliku stoastoga
jedininoga kristala. Metoda se primjenjuje za materijale visokih talita kao to su feriti,
granati i umjetni rubini. Za rast velikih kristala iz vodenih otopina slue posude sa zasienom
otopinom tvari koja kristalizira, uz dodatak malih kristalnih jezgara. Malom promjenom
temperature, najee sniavanjem, poveava se prezasienost otopine, pa kristalne jezgre
kontrolirano rastu. Tako se mogu prirediti veliki monokristali tehniki vanih piroelektrinih i
piezoelektrinih tvari. Posebno je vana kristalizacija silicijeva dioksida, tj. prireivanje
umjetnih jedininih kristala kremena, iz alkalne vodene otopine u autoklavima s
temperaturnim gradijentom.

17
 Slika 16. a) metoda Czochralskoga, b) Bridgmanova, c) Verneuilova metoda;
1. kristalno zrno, 2. jedinini kristal, 3. talina, 4. grija, 5. topliji dio, 6. hladniji dio pei, 7.
sirovina, 8. vodikov plamen

Kristalizator za jednu komponentu iz taline

Slika 17.

Kontinuirani protistrujni kristalizator

V- punjenje taline,
I1 izlazak komponente sa viim talitem,
I2 izlazak komponente sa niim talitem,
ZM -zamrziva,
ST - spiralni transporter,
FI - filter,
TK odjel grijaa,
PK protustrujna kolona,
PE pulsirajui ureaj,
FR odjel za frakcionisanje

Slika 18.

18