POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

SAYI: 1

Derridada Kkensiz Dncenin Kkeni olarak Diffrance

Emrah AKDENZ*

ZET
Bu makalede Derridann Bat metafiziinin okunmasnda yap-skm nasl kullandn,
hem k hem de var noktas ya da adsz bir ileyi olarak dnd diffrancea nasl
ulatn dile getirmeye alacam. Derridaya gre kkensizliin ileyii olan bu sre
keyfi bir oyunu devreye sokar ve kendini ancak belirginliini kaybeden izlerde belli ederek
gelenekle gsteren-gizleyen ikili bir iliki iinde iler; bu balamda amacm Derridann
gelenekle karlamak ve bylece gerekliin iptal olduu temelsiz ve yanlsamal bu keyfi
yapdaki oyunu onaylama nerisiyle aslnda bir anlamda Heideggerin Varln Hakikati
dncesini, aynnn bengi dn balamnda, tekrarladn dile getirmektir.
Anahtar Kelimeler: Yap-skm, diffrance, kkensiz kken, gelenek, oyun, onaylama
Derrida: Diffrance as the Foundation of Groundless Thinking
ABSTRACT
In this paper, I try to articulate how Derrida uses deconstruction as the interpretation of
West metaphysical thinking and he reaches diffrance thought as both the beginning and the
last point or as a nameless movement. According to Derrida the process as the movement of
the foundlessness puts into play an arbitrary game and showing itself only in imperceptible
traces, it works in a showing-hiding binary relationship with the tradition and my main point
in this context is that Derridas encounter with the tradition and thus with approving that
baseless, illusory and arbitrary kind of game in which is the reality is canceled, in the context
of the eternal returning of the same, actually repeats Heideggers idea about the Truth of
Being.

Key Words: Deconstruction, diffrance, foundless origin, tradition, play, affirmation

Ankara niversitesi, Felsefe Blm, Aratrma Grevlisi

33

POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

SAYI: 1

Giri
amzn yaratc, put krc ve yazp izdiklerine bakldnda da bir o kadar verimli
filozoflarndan Derridann temel felsefi duruunun, gelenekle kurduu iliki balamnda
metafizie ynelttii paralara ayrc ve ayrd paralar dntren eletirel ve sanatsal bir
sylemde grnrletii sylenebilir. Derrida, temelsizliin temeline inerek dntren ve
icat eden felsefi sylemini (yap-skm) olutururken iinde konumland gelenein Platon,
Rousseau, Nietzsche, Saussure, Freud, Husserl, Heidegger gibi yap talarndan etkilenir; tam
da bu noktada aklda tutulmas gereken, bu adlarn Derrida iin ayn zamanda peinde olduu
eyi sorgulamada urak olarak konaklanacak metinler olarak anlalmasdr; Derridann
yapmaya alt asndan sz konusu olan, metinler-aras bir a iinde eletirel tutumun
iaret edebilecei izlerin silik dokunularnn grlmeye allmasdr. Derrida, bu balamda
kimi Derrida uzmanlar tarafndan bir yntem olarak yorumlanan ve kkenini aslnda
Heideggerin yap-ykm (destructuring)1 kavramnda bulan yap-skmle, bir tr eletirel
sylemi devreye sokmaya alr. Bu eletirel sylemle balantsnda Derridaya gre:
yazar, bir dilin ve belirlenimi gerei syleminin mutlak anlamda hkim
olamayaca dizgesi, yasalar ve yaam olan bir mantn iinde yazar. Onlar, bir
biimde bir noktaya kadar,
yalnzca kendisinin belli bir dizge tarafndan
ynetilmesine izin vererek kullanr. Dolaysyla okuma, daima yazar tarafndan
kavranmam, syledii ey ile kulland dilin rnts bakmndan sylemedii ey
arasndaki, belli bir ilikiyi amalamaldr. Bu iliki karanln ve aydnln,
zayfln ya da gcn belirli bir niceliksel dalmndan ok eletirel okumann
retmesi gereken bir gsterge yapsdr.(Derrida, 1992:101)

Bu eletirel sylem, bat metafiziinin yapsn, ileyiini, e deyile nasl bir kurgu iinde
oluturulduunu gzler nne sermeye ynelik, allmadk bir deneyim biimi olarak aa
kar. Derridann sylemi, bu balamda metafizik gelenein yapsnda aralanan, ama hep
kapal kalma eiliminde olan ve ancak yap-skmle saydamlatrlabilir duruma getirilen
kmazlarn (aporia) deneyimlenmesi olarak dnlebilir. Dolaysyla burada sz konusu
olan, felsefi sylemin, bat metafiziiyle giriilen bir hesaplama temelinde ykselen bir
reflektif yaant biiminde etkin hale getirilmesidir. Bu yaant biimi, izlerin, yazarken
kendini silen ve bu nedenle de unutulan izlerin, iz olmasndan dolay unutulmaya yazgl olan
izlerin deiik biimlerde grnen soluklam izlerini takip edip belirginletirmeye
1

Heidegger, Varlk ve Zamann 22-27, 39, 89 ve 392. paragraflarnda bu kavram kullanr. Yapmaya alt,
gelenein sormay tamamen unuttuu Varln anlam sorusunu tam da bu sorunun aa kartt biimiyle
gndeme getirmektir.; burada artk sorunun soruluuyla soruyu sorann soruyu sorabilmesinin koulu olarak
yitimlilik sorunu sz konusu olmaktadr. Yitimlilik, bu unutulan ileyi, e deyile kendisi araclyla oluan
gelenein iinde gzden yiten, zeri rtlen ve temelsizliin bir ifadesi olan durum, unutuluunda, felsefe
geleneinin iinde, Heidegger tarafndan anmsanmaya allr; ite bu nedenle Heidegger felsefesindeki
destruksiyonun bir tr anmsamaya denk dt sylemek olanakldr. Heideggerde dnmenin (denken)
ayn zamanda ortak-bir-anmsay (andenken) olmasnn anlam da budur.

34

POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

SAYI: 1

almaktan ibarettir. Bu balamda Derrida, bir btn olarak dnlebilecek olan bat
metafiziini metinler aras bir etkileim iinde tek bir metnin varyantlar biiminde, hepsi de
birbirinin yerine geen; ama temelde ayn ileyiin farkl adlandrlmalar olarak grnen kimi
yaplar araclyla yorumlamaya alr. Byle bir bak as ona temel bir ileyiin,
diffrancen almn verir. Diffrancen alm, bu bak asyla birlikte ayn zamanda
arke-yaz, arkhe-iz, iz, ek, pharmakon, oyun gibi, gelenekten alnarak icat edilmi kavramlar
araclyla dnlerek deneyimlenir.
Metafizii yap-skme uratrken kalk noktasn diffrancetan alan Derridann ilkin
Husserlle balayan dnce deneyimi, sonuna kadar bu adlandrlamaz ileyie bal kaln
ak bir ifadesi olarak dnlebilir. Bu nedenle diffrancen Derrida iin ne demeye geldii,
onun felsefi serveninin anlalmasnda kanlmaz olarak zerinde durulmas gereken
kkensel noktalardan birisi olarak kalmaktadr. Bu makalenin ana atsn, temelde
Derridann diffrance nasl anladn gstermeye almak oluturacaktr. 2 Bu sylenenler
ekseninde Derridann zellikle Saussure ve Husserlle ilgisinde dile ilikin bakn nasl
oluturduuna ksaca baklarak dille diffrance balants ele alnacak ve bu balantdan
hareketle diffrancen, ayn ad tayan makalede de belirtildii gibi, nasl bir ileyiin
adlandrlamaz

ad

olduu

serimlenecek

ve

Derridann,

diffrance,

aslnda

iinden klamayacak, kendisinden kalamayacak bir srecin, yani ad metafizik olan

bir oyunun Nietzscheci tonda seslendirilen bir farkna varmaya arma olarak dnd -ve
bu anlamda aslnda Derridann dncesinin zellikle de temelle kurduu iliki bakmndan
Heideggerin felsefi tutumundan pek de farkllaamad ve bu noktada ortaya kann her iki
dnr iin de -aynnn zde olmayan bengisel dn olduu dile getirilmeye
allacaktr.
1. Derrida ve Dil
Derridann, diffrance ve diffrancen yol at deneyimi dile getirirken dayand en temel
kaynaklardan ikisi phesiz Ferdinand de Saussure ile Husserldir. Saussure, geleneksel
felsefenin ey, szck ve dnce arasnda yapm olduu uygunluk esasna dayanan gsterge
ilikisini, gsteren ile gsterilen arasndaki ilikiye indirgeyerek gstergenin yapsn
dnme uratr. Gstergenin yapsndaki bu temel dntrmenin Derrida iin tad
2

Her ne kadar bylesi bir aba Derridann sylemi dnldnde pheli bir giriim olarak grnse de;
nk Derridann ne sylemeye altn anlatmaya abalamak her eyden nce onun yaznn ileyiine ilikin
temel bir belirlenim olarak iaret ettii presence-absence ilikisini paranteze almak gibi grnyor; ama bununla
birlikte tam da bu ileyi nedeniyledir ki Derrida zerine bir yaz denemesi olanakl olabiliyor. Bu, Derrida
balamnda olanakszn olanakl, olanaklnn olanaksz oluunun ak bir belirtisi olarak dnlebilir gibi
duruyor.

35

POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

SAYI: 1

nem, klasik gsterge anlaynn eyin szck ve dnce ile kurabilecei isel ilikiyi
gz ard ediyor olmasdr; oysa Saussurec gsterge anlaynda ne kan, varolan ilikinin
isel bir iliki olmasdr. Bu ilikide gsterge, btnn yerine kullanlrken gsterilen,
kavram yerine; gsteren de iitim imgesi yerine kullanlmaktadr.(Altu, 2001:186) Bu
gsterge anlaynda iliki, gsterenle gsterilen arasnda varolan bir ilikiye indirgenir ve
bylece gereklik paranteze alnr. Klasik anlayn isel balanty darda brakan l
ilikisi, burada ikili bir ilikiye dntrlerek dilin tm gerekliinin gstergesel olduu
aa karlr. Bu anlay, eylerin dizilimini, dzenini dilden, dilin dzeninden; dilin
dzenini de, eylerin dzeninden bamszlatrr. Bu balamda dilsel gstergenin bir alg
nesnesine karlk gelmesi dil iin zsel deil; fakat ilineksel bir zellik olarak kalr. Bu,
dildeki pek ok szcn eyleri belirtmediini sylemekten baka bir ey deildir aslnda.
Peki dilde belirtilen, iaret edilenler nelerdir ve Saussure balamnda Derrida iin ne anlam
ifade etmektedirler? Saussure iin dilin bir gstergeler dizgesi olmasnn anlam, var olan
anlamlandrmalar mantnn, kendisine akn olmayan bir ileyi iinde gereklemesidir. Bu
ileyite aa kan ey, gsterene akn bir gsterilenin olmaydr; e deyile gsterenle
gsterilen arasndaki ilikinin belirli bir zorunluluk yasasna dayanmayan, keyfi bir iliki
olmasdr. Yani gsterenle-sesle, gsterilen-kavram arasndaki iliki zsel bir iliki deildir;
burada sz konusu olan daha ok rastlantsal bir ileyitir. Rastlant, belli bir kltrel ortamda
oluturulan dilin, ait olduu bu kltrel ortamn onaylad, geerlilik kazandrd bir
uzlama gre kurguland anlamna gelir. Bu nedenle her zaman iin belirli bir gsterenin
belirli bir gsterileni baka bir gsterilenle, yani baka bir ses esiyle karlama olanann
var olmas bir gsterge dizgesi olarak dillerin birbirinden farkllam olan yapsn da
aklamaktadr. Bir gsterge dizgesi olarak dilin byle bir nedensizlik ilkesine dayandrlmas,
Derridann diffrancen nasl bir ileyie sahip olduunu aklamasnda nem tar; nk
Derrida iin tam da dilin dayand bylesi bir nedensizlik ilkesi, diffrance yapsnn
almna, ileyiine iaret etmekte; gsterenle gsterilen arasndaki ilikinin keyfi bir iliki
olarak anlalmas, dilin bir farkllklar dizgesi, yaps olarak dnlmesi anlamna
gelmektedir. Bu balamda bir gsterge olmas bakmndan dilin bir farkllklar dizgesi olarak
anlalmasn, iki katmanl dnmek gerekir: Dil bir yandan kavramlardan, yani
gsterilenlerden kurulu olarak gsterilenlerin birbirinden farkn aa karrken, te yandan
da gsterilenlerin gsterenlerden olan farkn aa kartarak yol alr; yani bir yanda iitim
imgeleri olarak kavramlar ve bunlarn birbirinden farkl olmalar, dier yandan da bu
imgelerin olanan salayan maddesel e olarak szcklerin im dzeyindeki farkllklar. Bu
nedenle dilin bir farkllklar dizgesi olarak dnlmesinin, farklln bu ikili ileyii gz
36

POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

SAYI: 1

nne alndnda Derrida iin ne anlam ifade ettii aktr: gsterenle gsterilenin isel
ilikisinden kurulu olan dil, her eyden nce hibir zaman ulaamayacamz, imdiye, buraya
aramayacamz, dolaysyla mevcudiyete getiremeyeceimiz, var klamayacamz bir
yoklukla temas halindedir; burada aslnda bir temas durumundan ok bir tr temas
yanlsamas durumu sz konusudur; hem imgesel/kavramsal hem de imsel dzeyde bir
farkllklar dzenine gre ileyen ve ancak bu biimde olanakl olan dil, zde olamayan,
kendisiyle rtemedii iin srekli eksik kalan ve bu nedenle de mutlak imdisi olmayan dil
kendini ancak mutlak anlamda buradalatramad bir yokluk, bir farkllk olarak devam
ettirir. Derridann varolu paradigmas bylesi bir paradoksal varsaym zerinden temellenir.
Bu sylenenler balamda belirtmek gerekir ki Derridann felsefi sylemi, her zaman
metafiziin mutlak bir mevcudiyet arama abasn demeye ynelik bir sorunsallatrma
etkinlii olarak ortaya kar. likiye girdii her filozofun metni hep bylesi bir aba
ekseninde okunur. Saussure okumas sonucunda Derrida, gstergenin yapsnn gereklik
dediimiz eyle aslnda bir tr temasszlktan ibaret olduunu gstermi olur. Burada gzden
karlmamas gereken nokta, Saussure okumasnn, dier okumalar gibi dntrlerek
diffrancen ileyiini aa karan bir kaynak olarak kullanlmasdr; ayn Derridann dille
ilikisini etkileyen Husserl okumasnda olduu gibi.
Derrida Husserlin fenomenolojisiyle ilgiyi de temelde, sz geen mutlak, saf mevcudiyet
aray balamnda kurarak, ilkin onun temsil ettii klasik fenomenolojinin kmazlarn
gstermeye alr. Derrida iin Husserlin ulamaya alt trden bir saf ifade aray
olanakszdr; nk dilin sz konusu olduu yerde Husserlin yapt temel ayrm bakmndan
iaret eden ve ifade eden gstergenin (Direk, 2004:138) birbiriyle kurduu iliki ve bunlarn
bilince kar konumlar dnld gibi deildir; yani ifade eden gstergenin iaret eden
gstergeye gre bilince kar konumunun daha birincil bir durumda grnyor olmas hibir
biimde onun bilincin saf mevcudiyetini garanti ettiini gstermez, nk her eyden nce bu
iki gsterge biimi arasnda bir bulama sz konusudur; bulamann olmas saf bir bilincin,
dolaysyla saf bir dilin olanakszln gstermektedir. Howellsn da belirttii gibi

Derrida, Husserlin dncenin dorudan bir ifadesi olarak sylenen szn

dolaymszlnn, yazya evrimine zg olan ertelenme ve bozulmayla kirletilmedii

37

POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

SAYI: 1

trnden kendi iinde eliik savlarndan etkilenir. Derridann yant, bylesi bir
bulamann, bilincin saf mevcudiyetine sonradan katlan bir ekleme olmaktan ok
aslnda ta bandan beri bilinci kuran e olduudur. (Howells, 1998:144)

Bu balamda bulama, her eyin her eyde iz brakt, izlerden oluan bir ilikisellik
durumunun aa kt ve bu nedenle de saf mevcudiyetin olma olasln kesintiye uratan
bir ileyiin addr. Neyin izinin neyde olduunun bilinmedii bu ilikisellik durumu,
temelsizliin ileyii olan diffrancen kendini ama, gsterme biimidir. Derrida temelsiz
bir temelin ileyii olarak dnd diffrance, adlandrlamaz ve kavranlamaz olan bu
yapy, metinler aras bir ilikisellik iinde, ele alnan metinlerde braklan izler araclyla
grmeye ve gstermeye alr.
2. Diffrance
Derrida, farkl yazlarnda sk sk, deiik alardan, sz-merkezli bir yap olarak grd bat
metafiziinin merkeziyetiliinin altnda hep bir temel arama abasnn yattn belirtir.
Sz-merkezcilik, Derridann mevcudiyet felsefesi iin kulland bir terim olup
varl, dnyann bilince olan dolaymsz mevcudiyeti ve bilincin z-mevcudiyeti
trnden buradalk terimleriyle anlayan bir dnya grdr. Sz merkezcilik, varlktanrbilimin ya da varlk dininin bir biimidir; baka bir deyile o, farkllklar,
Logosta yerini alan mevcudiyetin doluluuna tabi klarak varln arkeolojik ve
eskatolojik anlamn mevcudiyet ya da Parousia terimleriyle belirler.(Howells,
1998:48)

Dolaysyla Derrida asndan yaplmas gereken, mevcudiyet metafizii olarak anlalan bu

temel

arama

abalarnn

oluturduu

yanlsamalar,

diffrancen

alm

olarak

yorumlanabilecek birtakm kmazlar gstermektir. Belli bir merkez etrafnda oluturulan

kavram iftlerinden kurulu olan metafizik, yapsn, temele ald bir eksen etrafnda rer.
Sorulan sorular ve bu sorulara verilen yantlar bu merkez zerinden hareketle oluturulur;
baka bir deyile metafiziin sorular ve yantlar kapal, dizgesel bir yap iinde retorik bir
biimde ileme olana bulurlar. Bu balamda Derridann yap-skmc okumas, etkisini
kendi iine kapal bu yapy, zerinde ykseldii varsaylan temellere kadar inip sorgulayarak
aratrmak ve bunun neden byle olduunun hesabn vermeye alarak gsterir. Bu
sorgulamada hem kmazlar aa karlmaya allr, hem de kmazlarn ana nedeni
olarak anlalabilecek olan nedensizlik ilkesinin izlerine rastlanr:

38

POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

SAYI: 1

Herhangi bir eye ilikin nihai temelleri ya da (felsefenin gzde temalarndan olan)
her eye ilikin dizgeli bir ilikisellii aa karma iddiasnda olan bir metin
okunduunda, boluklar, mantksal atlamalar, nihai temellerin olanakszlat ya da
sonul dizgeletirmelerin gizlendii semptomlar olarak ileyen belirsizlik ve bulanklk
anlar bulunacandan emin olunabilir. (Hurst, 2004:265)

Fakat burada gzden karlmamas gereken nokta, Derridann metafizie ilikin bir
yadsmay erek edinmediini grebilmektir. Derrida yap-skm stratejisinin ie, metafiziin
kavramlarn yadsmakla balamadn aka belirtir; nk bu kavramlar kanlmazdr ve
bugn onlar kullanmakszn dnebilmenin de hibir yolu yoktur.(Howells, 1998:45)
Sz konusu olan, metafizik tarihiyle metafizik tarihinin ykm arasndaki ilikidir.
Metafizii sarsmak iin metafizik kavramlar olmakszn ie girimenin hibir anlam
yoktur. Bu tarihe yabanc olan bir dile-sz dizimine ve szle-sahip deiliz;
biimine, mantna ve ykmaya abalad eyin rtk koyutlarna szmam tek bir
ykc nerme dile getiremeyiz. (Derrida, 1978:280)

Bu balamda Derrida iin belirlenmi bir merkez etrafnda oluturulan bu yapnn

balangcnda bulanan ileyie, yani diffrance yapsna bakmak gerekir; diffrancen ne
olduunu anlamaya abalamak da ilkin logosun metafizik tarihinin balangcnda, Platon iin
ne anlama geldiini ve diffrance ile nasl bir iliki iinde olduunu anlamay gerektirir;
nk aslnda Derrida anlamn sonsuz bir diffrance olarak dilin zgr oyununu
kutlamaktadr.(Kearney,1996:113) Bu, ele alnan metinlerdeki atlamalarn, bulanklklarn,
belirsiz noktalarn kendini bir oyun ekonomisi iinde aan bir ileyite karlk bulduu
anlamna gelmektedir. Logosun artrd kuralllk, dizgesellik, Derrida tarafndan bir
bakma bu farkllklar oyununa tabi klnan bir yap olarak anlalmaktadr.
Derrida, bat metafiziini belirleyen sz merkezci yapnn Platonla baladn belirtir; bu
nedenle metafizik tarihinin temelini oluturduu dnlen logosa ncelik verilir. Logosa
Platonun her eyin temelinde yatan bir arkhe, bir baba olarak bakmasnn altnda, Platonun
logosun kendi kendisine yeten, dolayszlk ilikisi iinde aa kan bir doaya sahip
olduunu kabul etmesi yatar. Temel, sav gibi anlamlar olan logosun bir dier anlam da
szdr. Sz, Platonda ilkin ruhun kendisiyle dorudan, burada, imdi kurduu bir iliki
biimi olarak grnr. Bu iliki, Derrida asndan Platonun saf bir mevcudiyet araynda
dayand temel noktadr. Platon iin logosun, yani szn dorudanl, yaznn dolayml
yaps karsna konur. Bir anlamda sz yazy nceleyen, onun nedeni olarak dnlen bir
ncelie sahiptir; nk yaznn dolaymsall, szn kendi kendisiyle rten aktarmn,
39

POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

SAYI: 1

mevcut olmayan iin de olanakl klmaya ynelik bir arac olarak devreye sokulmakta baka
bir deyile yaz, farkl zamanlarda ve farkl uzamlarda sz tekrar tekrar canlandrmaya
ynelik bir tr deva olarak sunulmaktadr. Derridaya gre bu durum, szn her zaman
yazdan daha stn tutulmasna yol am olan bat metafiziinin ana karakterini de gz nne
serer. Bu nedenle de eletiriyi Szn, yani logosun gcn ve kaynan, babalk
konumuna tahsis eden Platonik bir emann srekliliine yneltmek olarak dnmek yeterli
olacaktr (Derrida, 1999:64) Derrida iin, Platonun aray, sz balamnda mutlak
mevcudiyetin, bulunuun aray haline gelir. Oysa yaznn dile getirilen yardmc doas,
Derrida iin bir farkllklar yapsnn da grlmesini zorunlu klmakta; yaznn, sz, kendisi
araclyla tekrar edilebilir bir duruma getirmesi, bir bakma, Platonun ima ettii trden bir
mevcudiyetin, ya da zdeliin olmadn aa kartmaktadr. Burada metin, artk her
tekrar ediliinde, olduu varsaylandan baka bir metin olarak ortaya kar. Bu balamda
doru, tekrar edilir tekrarn tekrar edileni olarak anlalr. (Derrida, 1999:79)Yaz, tam da
bu tekrar edilebilirlik zellii bakmndan hakknda konuabileceimiz bir zdeliin
bulunmadn gsterir. Derrida bu durumun logosun metafizik tarihindeki babalk
konumunu sarstn dnr: Onun stats, kaydolduu anda bile kimsenin olu olmayan,
hi oul olarak kalamayan ve ne ahlaken ne de hukuken kaynaklarn artk tanmayan bir
grapheinin statsyle rtr. (Derrida, 1999:65) Burada Derrida iin sz konusu olan,
yaznn kendini3, farkl zamanlarda, farkl balamlarda ilikiye geilen bir yap olarak
farkllklar iinde sunmas deildir sadece; yaznn gsterdii ok nemli bir ey daha vardr:
yazy da olanakl klan, yazdaki farkllk, tekrar edilebilirlik durumunu aa karan ya da
tersten okunacak olursa, yazdaki farklln, tekrar edilebilirliin aa kard, gsterdii
bir ana durum olarak arkhe-yaz; baka bir deyile diffrance.
Diffrance, bir biimde adlandrlmak, seslendirilmek zorunda kalnan sessiz ileyiin ad
olarak diffrance, Derrida iin, sergilenemeyen, gsterilemeyen bir devinimdir. Differancen
sergilenememesinin temel nedeni ncelikle onun bir burada olan, imdide olan, mevcut olan
duruma karlk gel(e)memesidir; nk gsterilebilir olan gsterildii anda burada olduu
varsaylandr. Oysa diffrance tam da burada olamayn, gsterilemeyiin olana olarak
dnlmektedir. Diffrance her trl sergilemede gzden yitmenin kendisi olarak
3

Derrida sz konusu olduunda yaznn kendisi derken yazya ilikin bir zdeliin anlalmamas gerekiyor;
nk her ilikiye geildiinde ayn biimde anlalan, baka bir deyile akn bir gsterilene sahipmi gibi duran
bir metinsellikten sz etmek olanakl deil. Buradaki kendilik yaznn yaz olarak aa kard bir ayn yaps,
belki Nietzscheyi anmsayacak olursak aynnn bitimsiz dngs olarak anlalabilir: hep ayn; ama birbirinden
farkl olarak ayn.

40

POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

SAYI: 1

sergilenecektir. Gzkmeyi gzden yitme olarak gze alacaktr. (Derrida, 1999:50) Gzden
yitmenin kendisi olarak, kendini yazarken silenin izi olarak diffrance Derrida gzden
yitileri iinde bulmaya alacaktr. Diffrance, tek bana sadece bir farklln ad deildir;
e harfiyle deil de a harfiyle yazlan szcn ne anlama geldiini grmek iin Derrida ilkin
kavramn Latincesine, yani diffrye bakarak szc iki farkl aa k iinde anlamak
gerektiini vurgular. Bu anlamlardan ilki Derridann zamanlama (temporisation) diye
adlandrd, szcn uzamlama olarak adlandrlan dier anlamyla da ayrlmaz bir
balant iinde olan anlamdr. Derridaya gre mevcudiyetin ayrc zellii, kendisini
kendisinden ayrarak ilemesidir. Bu, aslnda mevcudiyet dediimiz eyin bir tr simulakrum
olmasndan kaynaklanmaktadr. mlerden oluan dilin yaps, akn bir gsterilen
olmamasndan dolay dngsel bir biimde iler. Her kavram, her szck, ulalacak mutlak
bir anlamn olmamas nedeniyle birbiriyle iliki iinde hareket eder. Bu balamda var olan,
sadece farkl kavramlarn farkl kavramlarla anlald bir gndergesellik btndr.
Gndergesellik, dilin metaforik olarak srekli bir ertelemeyi gerekletirdiini gsterir.
Ulalmak istenen mevcudiyet hibir zaman ulalabilir olamayacak bir hayal olduundan
dolay gereklik dediimiz eyle kurduumuz iliki de hep mutlak bir erteleme olacaktr; bu
balamda burada denilen, srekli kendini erteleyerek olmakta olduu ey gibi grnendir.
Daha fazla ertelenemeyecek olan mutlak anlamda ertelenendir. Bize imdide verilen bulunu
bir kuruntudur saf kurgudur. Bulunmayan bulunua ek olarak gelen im, imge, tasarm bizi
ertelemeye braktran yanlsamalardr. (Derrida, 1992:96) Bu, aslnda burada denilenin
erteleme mant iinde bir tr yokluk olduunu sylemektir. Metaforik yaps balamnda
dilin ileyii byle bir yokluk-varlk ilikisi zerinde temellenir. Erteleme bu anlamda
yokluun, bulunmamann adlandrl olarak dnlebilir:
m imdi burada olan yokluunda sunar. Onun yerini alr. eyi ele alabildiimiz, onu
gsterebildiimiz lde ona buradaki, burada-olan deriz, ne zaman ki buradaki kendini
sunmaz, imleme yoluna bavururuz, imi iin iine kartrrz. aret alr, iaret veririz, iaret
ederiz. yleyse iaret ya da im ayr(m) konmu (diffr) buradalktr, ertelenmi imdi,
yerinden ayrlm burasdr. ster szl ya da yazl im olsun, ister seimle ve politik temsile
ilgili olsun imlerin dolam eyin kendisiyle karlaabileceimiz, onu ele geirebileceiz,
tketebileceimiz ya da harcayabileceimiz, grebileceimiz, burada grleyebileceimiz an
erteler. Bilinen karakterlerine gre zamanlamann diffrance olarak tanmladm ey, imin
klasik olarak belirlenmi yapsdr.(Derrida, 1999:52)

Diffrancen zamanlamas olarak bu noktada aa kan, aslnda uzamlamann yapsdr.

Varlkla-yokluun, bu olanakl ama olanaksz durumun nedeni, isel olann, yani dilin
metaforik olarak hibir zaman kendi dndakiyle dorudan bir iliki kuramayacak olmasdr.

41

POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

SAYI: 1

Derridann Rousseau zerinden izini srd ek temas 4 tam da bu olanakszln, bu

araln, dier tarafa gemenin nnde duran uurumun bir ifadesi olarak ortaya kar. Bu
uurum hibir zaman doldurulamayacak bir mesafenin, zde ol(a)mamann, baka, ayrt
edilebilir olmann, benzemezlikten ileri gelen farklln etkin bir biimde yinelenmesiyle
oluan uzamn addr. Arkhe-yaznn, e deyile diffrancen ileyii bylesi bir geisizlik
snrnn izgisinde devinir; bu devinim ayn zamanda mesafeyle birlikte zamanlamann
zde olmayan yapsn aa karr. Buradaki zamansal ertelemeyi Derrida bir de metnin
tekrarlanabilirlii balamnda ele alr; szn yazda, farkl zamanlarda farkl okumalara ak
biimde, zamansal olarak tekrar edilebiliyor olmas onun iin ertelemenin baka bir adan
bakldnda grlen yzdr. Kearneyin de belirttii gibi,
bir gsterenin bir dierinin yerine sonsuzcasna getii tekrarn zamanlatran
doasna dayanma, gsterme oyununun asla zaman d bir kkende ya da sonda
bitmeyecei anlamna gelir. Zamann ncesinde ya da tesinde kendinde-bulunu
olarak szn hedefi, yalnzca yaznn zamanlatran oyunu ile zamann zerinde
retilir ve tam da bu oyun kendinde-bulunuun altn oyarak onu ad infinitum
erteler.(Kearney, 1996:120)

Diffrnin bu anlamnda daha gee brakma, hesaba alma, bir ekonomik kalkl, bir
dolamba, bir erteleme, bir gecikme, bir yedek, tasarm ieren bir ilemin iindeki zaman ve
glerin hesaba alnmas motifi sz konusudur. (Derrida, 1999: 51) Bu sylenenler
balamnda yaznn (diffrance ya da arkhe-yaznn) erteleyen ileyii onun bir temele, bir
kkene ait olmadan,

dolaysyla metafiziin anlad anlamda ezamanl ve mutlak bir

zamansall dlayarak hareket ettiini gsterir. Bylece yaz, gsterenin kendisini yalnz
bana, makine gibi, onu ayakta tutacak ve tekrarnda ona yardm edecek bir ruh olmadan,
yani hakikat hibir yerde kendisini mevcut hale getirip sunmadan, tekrar etmesine olanak
tanyabilecektir. (Derrida, 1999:80) Kendisini mevcut hale getirip sun(a)mayan ve bu
nedenle de bir yokluk-varlk deviniminde ileyen diffrance yaps, zamann uzamlamas ya
da uzamn zamanlamas ile alr ya da zamann uzamlamas ve uzamn zamanlamas
diffrancen alm olarak dnlebilir. Diffrancen bu iki katmanl hareketi birbirinden
ayrtrlamayan bir karaktere sahiptir. Birbiriyle kesiiyor gibi grnen bu ikili devinimi
Derridann Rousseaunun ek temasn yap-skme uratt metni zerinden yorumlamak
olanakl gibi grnmektedir. Derridann okumasnda Rousseaunun eki diffrancen bir eki
4

Derrida, Rousseaunun kltr ve doa kartl balamnda kulland ek kavramn dilin zde olmayan; ama
ayn olan ileyiini kullanarak- ki bundan baka bir yolu da yoktur zaten- yeniden yazar. Birbirleriyle kurulan
ilikileri bakmndan bile ek olan doa-kltr ilikisi, bylece Derridann okumasnda eke yaplan bir ek olarak
karmza kar.

42

POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

SAYI: 1

olarak ele alnr; baka bir deyile eke ilikin bir ek yaplr. Derrida Rousseaunun ekini zduygulanm 5 (auto-affection) olarak okur.
Buradann dille iadesi, sembolik ve dorudandr. Bu eliki dnlmelidir. Deneyim
olarak, bilin ya da vicdan olarak iadenin dorudan deneyimi dnyaya geii engeller.
Dokunma dokunulandr, z-duygulanm kendini saf bir z-hkimiyet olarak verir...
ey kendisini z-duygulanmn olana olmakszn var olamayacak sembolik dizgenin
dnda gsteremez. Dorudan iadenin deneyimi beklemez. Hemen orackta, annda
tatmin edilir. Eer beklerse dieri onu beklettii iin deildir bu; zevk daha fazla
ertelenemedii iindir. (Derrida,1992:95)

eyle aradaki uzaklk, isel olanla dsal olan arasndaki mesafe diffrancen bir aralk iinde
ilediini gsterir. Aralk, burada olmayanla buradaymasna varsaylan arasndaki
ilikisizliin ilikisi olarak imin burada olan yokluunda sunmasndan baka bir ey deildir.
Bu tam da zde olmayann (differing) zde olmayndan kaynaklanan erteleniini
(deferring) ifade eder. Baka bir deyile uzamn zamanlamas ya da zamann uzamlamas bu
iki katmanl yapnn birbiriyle kesitii bir z-duygulanm (z-etkilenim) durumuna karlk
gelir. Bu kesiim, buradann, bellekte-tutmalarn ve beklentilerin kaynaktan ve sapna
kadar karmak ve bu nedenle de dar anlamda kaynaktan-olmayan sentez biiminde
kuruluunu ifade eden diffrance yapsndan baka bir ey deildir. (Derrida, 1999:54) Szle
balantsnda yaznn kaydedici, anmsatmaya ynelik, sylendii anda kayda geirilmesiyle
syleyenin sylediini yokluunda canlandrarak yeniden buraya aracak imleyici karakteri
de diffrance ileyiinin ierdii bu ikili anlam ekonomisini,

dsal olanla isel olann

rt(e)medii olanakszlk durumunu gsterir; dil metin araclyla imdi, burada olmayan
ikinci elden burada klmaya alr. Bu, zaten burada olmayan yokluunda sunan yapnn,
bir st dzeyde bunu ikinci defa daha yapmasdr. Burada olan yokluunda sunuun, bu
zde olmama durumundan kaynaklanan farkn, e deyile uzamlamann ayn zamanda
gelecee, gelmekte olann ilgisine ertelenmesi, yani zamanlama, yani yokluunda sunulann
bir yoklukta daha sunulmas, bir tr ikiye katlan; uzamn ve zamann st ste gelerek
katmanl devinii oluturmas; Derridann kullanmyla babann yokluu, olmayan babann
katli, baba ve oul olu; e deyile diffrance ekonomisinin doal bir sonucu:
Yaznn tanrs Thoth, hem baba, hem oul, hem de kendisidir. Farklarn oyununda
kendisine belirli bir yer tahsis edilmesine izin vermez. Kurnaz, ele gemez, maskeli,
komplocu, soytar, Hermes gibi, bu ne kraldr ne de vale; daha ok bir tr joker, ie
yarar bir gsteren (signifant), ntr bir kart, oyuna oyun katan. (Derrida, 1999:71)
5

Affection szc hem etkilenmek hem sevgi anlamlarna geldii iin duygulanm szcyle karlanabilir
gibi duruyor. Gereklikle ilikimiz bakmndan onanistik armlarla ilgi iine sokulan kavram, kendindeeyle olan mutlak kesintimizi, balantszlmz; ama onla olan bitimsiz, tatmin edilmesi olanakl olmayan
ilikimizi dile getiriyor.

43

POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

likide olunanlarn bylesi bir oyun mant iinde ilediinin aa kmas,

SAYI: 1

temelsiz

temelin, arkhe-yaznn, diffrancen, e deyile bir nedensizlik ilkesinin grnmleri olarak

imlerin ve kavramlarn, birbirleriyle giritii sona ermeyen bir yerine geme, eklenme ilikisi
iinde devindiini gsterir. Bu ilikide her burada olan yokluunda sunan, gemiten
ertelenerek geldii imdide tad izlerle ertelenecei bir sonraki bulunutaki bulunmay
durumunda birlemek zere katlanarak, eklenerek oyuna katlr. Zamansal ve uzamsal bir
katlanmayla artarak yol kat eden bu l ilikinin mutlak bir zorunluluktan ok kurallar
nceden belirlenmemi, ama bir kere belirlendiinde de belirlenen bu kurallara gre ileyen
bir ekonomiyi dikkate alarak ilemesi, diffrancen Derrida iin neden metafiziin
oluturduu merkez asndan dnlemeyeceini gsterir; nk metafizik de aslnda bu
zgr oyunun oluturduu bir yap olarak izlerden ve eklerden oluan bir zincirden te bir ey
deildir. Burada artk hibir gerekliin, mutlak olarak dsal hibir gndermenin, hibir
akn gsterilenin kenar ekmeye, snrlamaya, denetlemeye eriemeyecei bir yerine geme...
yerine geenlerin ve yerine geenlerin yerine geenlerin dilsel dei tokuunun ortam...
zincirinden boanm bir zincirleni... sz konusudur. (Derrida, 1999:70) Birbirinin yerini
alan ve bu yerine geme oyununda bir kendilik olarak deil de daima izler toplam olarak,
yeni izlere ak bir durumda olan ve bulunuun simulakrumu olan iz (Howells, 1999: 56)
kendini oyun mant iinde merkez-d bir okuma balamnda zellikle Freud, Nietzsche ve
Heideggerde gsterir. Bat metafizik tarihinde yer alan bu adn metinlerinde rastlanan
ortak nokta nn de buradalk, bulunu anlay balamnda zde olan soru konusu
edinmi olmalardr.
Derridaya gre Nietzschede balca byk etkinlik bilinsizdir. (Derrida, 1999:56)
Nietzsche iin gerekte var olan sadece glerin, birbirinden farkl glerin karlkl
oyunudur. Derridann Nietzsche okumasnda aa kan, zdelik olmayan aynnn,
metafiziin indirgemeci bir tutum iinde grmezden geldii bu kasz dngnn kuralsz
ileyiini grmektir:
Ayn tam da, bir ayrmldan tekine, kartln bir teriminden tekine dolank ve
okanlaml gei anlamnda diffrancetr... aynnn ekonomisindeki ayr(m) konmu
bakas olarak grnmesindeki zorunlulukla bir tuttuu btn kartlk iftleri bylece
yeniden alnabilir (kavranlr-olan, duyulurun ayr(m) konmuu, ayr(m) konmu
duyulur olarak; kavram ayr(m) konmu, ayr(m) koyan gr olarak; kltr-ayr(m)
konmu, koyan doa olarak... Bu aynnn diffrance olarak aa karlmasyladr ki
ayrmn ve bengi dngdeki yinelemenin aynl da kendini belli eder. (Derrida,
1999:56)

44

POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

SAYI: 1

Freud, Derrida iin bilincin yetkesini soru konusu edindii, yani aslnda ayrmsal olan ele
ald iin, ayn Nietzschede olduu gibi, diffrancen kendini silen izine rastlanan metinler
oluturmutur. Bilincin yetkesinin soru konusu yaplmas, her eyden nce bilinle bilincin
dnda yer alan arasndaki, e deyile isel olanla dsal olan ya da kavranlr olanla maddesel
olan arasndaki, metafiziin yapt o temel ayrmn geerliliinin sorgulanmas anlamna
gelir. Freudun Derrida tarafndan okunuunda diffrancen izine Freuddaki yaam abasyla
ilgili yedee koyma stratejisinin dolambal ileyii iinde rastlanr. Bu durum haz ilkesiyle
gereklik arasndaki ayrmn dolamba anlamnda diffrance olduunu ifade eder. (Derrida,
1999:57) Haz ilkesi gereklik ilkesinin dayatt bir zorunluluk durumu karsnda geri
ekilerek kendini ileride, daha uygun koullarda gerekletirmek iin yedee alr. Bu yedee
alma, ulalacak hedefe, hazzn gereklemesine dolamba katmak, hazz gerekliin
dayatmas karsnda gelecee ertelemek demektir. Ertelemenin olduu yerde aa kan,
diffrancen zamansal yapsdr. Bununla birlikte diffrancen karlkl iki ilkenin ayrm
(differing) temelinde oluan bir dolamba, e deyile erteleme eliinde aa kmas
Freudu Derridann eletirisinden kurtaramaz; nk Derridaya gre Freudda diffrance
aa kmakla birlikte diffrancen oyun mant gzden kaar. Freud ertelenmi haz
ilkesinden sz ederken aslnda bu ertelenmiliin er ge ertelenemeyecek, gerekleecek,
buradalaacak bir bulunuu ierdiini de ima eder. Bu durumda Freudun psikanalitik
sylemini diffrancen oyununu gr(e)meyen, ulalabilecek bir hedefi var sayan bir anlay
olarak dnmek kanlmaz olur; nk ne ulalacak bir hedef ne de nihai bir erek vardr.
Diffrancen ekonomik belirlenimi hi de ertelenmi buradaln daima yeniden
bulunabileceini, geici olarak ve yitirme olmakszn buradaln sunuluunu, yararn
algsn ve algnn yararn geciktiren bir yatrmn olmasn iermemektedir... burada
yitirenin kazand ve her yitirmenin bir kazanma, her kazanmann bir yitirme olduu
bir oyunu kabul etmek gerekir. (Derrida, 1999:57)

Tm bu sylenenler balamnda denilebilir ki Derrida, ulalacak bir hedefin olmad,

mutlak, bilince akn, kendisiyle zde bir varolutan sz edilemeyecei ve bu balamda
geerli tek seenein mutlak bir farkllk olduu yollu Nietzscheden ak etkiler tayan sav
Heidegger zerinden okuyarak ve dntrp bir seenek olarak sunmaya alarak iinde
bulunduu paradoksal durumu, bir bakma, savunulabilir bir noktaya ekmeye alr.

45

POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

SAYI: 1

Sonu
Derridann izlerin zincirlenen oyunu olarak grd diffrance, en belirgin biimde
Heideggerin metafizik eletirisinde ontik-ontolojik ayrm olarak kendini aar. Heideggerin
metafizikte geleneksellemi olan indirgemecilie kar yapm olduu eletiri bu kkensel
ayrmn unutularak varln mutlak bir bulunu olarak saltklatrlmasna ynelir. Oysa
varln kendisinden sz edebilmek onun hep burada olduu, imdiye geldii durumlar
dikkate almay gerektirir; bu nedenle varln varolanla ilikisi hep buradalamay, burada
bulunmay gerektiren bir devinimi grmeyi istemektir. Bat metafiziinin gzden kard
nokta, varlkla varolan ilikisinde aa kan bu devinimdir; devinim tam da ileyii
reddedilen ayrmn kendisidir ve bu balamda varolann varlk kazanmasyla birlikte varln
kendini ayrmlatrmas, Heideggerin dnsel etkinliinin merkezini oluturmaktadr. Bu
noktada Derrida iin nemli olan, Heideggerin bu ayrmlamaya ilikin olarak dile getirdii
gzden kaan durumdur: Varln varlarken (presence), buradalarken devinimi iinde bu
devinimin ima ettii, aa kard ayrm saklamas, gizlemesi, bunun stn rtmesi. Bu
kendini varlatrrken znn almn kapatan devinim, tam da varln zne ait gizemli bir
durumun ifadesidir aslnda; bunun neden byle olduu yant bulunamayacak olan bir
gizemdir ve Heideggerin teknolojinin kar konulamaz gidiinde grd apokaliptik
bekleyi varln bu unutulan, ayrmn silindii yzne aittir. Derrida, Heideggerdeki bu
ayrmsal

almn

aslnda

diffrancen

alm

olarak

metafizik

tarihi

iinde

konumlandrlabileceini dile getirir. Kendisinin bir yzyle, diffrance kesinlikle varln

ya da varlkbilimsel ayrmn tarihe ve dnemce almasndan, amndan baka bir ey
deildir. Diffrancen as bu gelimenin deviniini gsterir. (Derrida, 1999:58)
Heideggerin varlkbilimsel ayrmda, bu ayrmn deviniine ait gizlenmede grd unutulu,
Derridann izin kendini silerek iz brakan devinii olarak okunur, eklenir, ayrmlanr. Burada
sz konusu olan, artk varln hakikati deil asla kendini sunamayan(n) iz(i), kendini
sunmayan izdir. (Derrida, 1999:59) Kendini sunamayan bir sunu olarak, burada olann
yokluunu sunu olarak iz, daima ertelenmi, ayrm konmu iz, ancak metafiziin
metinlerinde yedekte braklm bir biimde grlmeye allr. z, akn bir gsterilenin
olmad, mutlak merkezin var saylmad bir durumu aa kararak textin-darsnda
hibir ey yoktur (Derrida, 1992:102) ifadesini ilgili contexte yerletirip kendini aa
karr. Bu balamda sz konusu olan, kendini metafizik tarihinde varlkbilimsel ayrm olarak
brakan izin, bu ayrmn unutulmasyla silinen silik izidir. Burada ayn Heideggerde olduu
gibi unutuluun iki katmanl deviniine karlk gelen ikili bir silini sz konusudur. Nasl ki
46

POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

SAYI: 1

varln hakikati dedii zaman Heidegger, varln kendini aarken, sunarken sunuunda,
buradalamasnda kendini rten ilk geri ekiliinin, yan sra kendini aarken kapatan bu
devinimin gzden karld, tamamen bu devinime ait devinimin kapanan almn, yani
ayrm gizleyen, unutturan zsel ileyiini anlyorsa, Derrida da kendini metafizik tarihi olarak
aan izin, bu almnda kendini silen ikili bir alm olarak devindiini sylemektedir; yani
bu durumda Derridann Heidegger okumasnn gsterdii, izin izinin siliniidir. Heideggeri
bu noktaya kadar dntrerek okuyan Derrida bundan sonrasnda Heideggerin de
diffrancen oyununu darda braktn vurgular; metafizik tarihine iddet uygulayarak
metinde karlmay bekleyen, otantik bir kken dncesinin Derrida asndan oyunun bir
paras olmas, e deyile ilevsel olmas dnda fazla bir anlam tamayaca aktr.
Varln bir hakikati olduunu ileri srmek ve bu hakikati kendini gizleyen bir devini iinde
rtsnden syrarak grnr klmaya almak ve bu balamda zellikle Sokrates ncesi
dnemin logosunda (varlk anlaynda) karln bulacak bir orijine, temele dn
dncesi, Derridann Heideggere ynelttii balca eletiri olmakla birlikte her iki
dnrn syledikleri balamnda tadklar ortaklklar, ok kesin izgilerle ayrlm bir
farklln sz konusu olmadn dndrtmektedir.
Heideggerin varln hakikati dedii ve metafizik tarihinin metinlerinden kartt temel
durum, temelsizliimizin bize temel olduu, yuva kurduu, logosun balayc ats altnda
zmzn alm olarak kendine kk sald orijinal bir duruma iaret etmektedir. Bu
temelsizlik durumu, Derridann diffrance dedii ileyiin Heideggerce adlandrlmas
olarak okunabilir. Bu anlamda Heideggerdeki orijine dn abasn hereyin merkezinde yer
alan mutlak bir kaynaa dnten ok diffrance yapsnn ileyiinine denk den, mutlak bir
varln deil yokluun kaynak olduu trden bir ilksel devinime dnn abas olarak
anlamak olanakldr.6 Bu, Heideggerde varln hakikati olarak dnlrken Derridada
diffrance olarak dnlr. Burada sz konusu olan, aynnn zde olmayan dngsdr,
aynnn sunduu farkly icat edebilme gcdr. Bu balamda, Derridann da belirttii gibi
kendisi de dhil hibir dnrn metafiziin btn kaplayan alarndan kaabilme gc
6

Derrida kken anlamnda logos aray balamnda sanki Heidegger deimez, kendisiyle rten akn bir
temel aryormu eletirisi yaparken Heideggerin ikinci balang olarak dnd Sokrates ncesiyle kesintili
bir iliki kurmaya altn gzden karyor olabilir mi? Heidegger bir anlamda kkensizlii kken edinmenin
ifadesi olarak anlalabilecek bir i yapyor ve dnlecek orijini yokluunda varlatrarak, buraya getirerek kendi
kavramlaryla bir Ur-sprunga olanak salyor, bu kkensel olana srama, hibir zaman ayn olana dn olarak
deil farkl olana dn olarak aynnn bengi dnne gnderme yapyor. Bu balamda aslnda Derrida iin de
Heidegger iin de Hakikat tm bu oyuna ve onun yaratc kurallarna olanak salayan kkensizliimizin
onaynda birleiyor; bu balamda Heideggerin kkenle ilikiyi olanakl klan kkensizlii kken edinmesi
Derridann diffrance dncesi ile ayn olan imliyor.

47

POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

SAYI: 1

yoktur; nk var olan, iinde bizim de yer aldmz, hakikatimiz olan bir oyundur; bunun
grld ve eiin geildii yanlsamasna dlebilecei noktada yaplabilecek tek eyse
oyunu, kuralsz ve zgr dngs iinde fark ederek olumlamaktr. Bu durumda filozofun
yapaca da sylemleriyle bu oyuna, oyunun ayn ama zde olmayan dngsne katlarak
Nietzscheci anlamda bir glme ve dansla (Derrida, 1999:61) e deyile amor fati tavryla
evet demesi ve oyunu yaratc bir biimde srekli klmas olacaktr; sonu olarak
Heideggerin yapmaya altnn da tam olarak bu olduu sylenebilir; gerek Derrida
gerekse Heidegger, temelde bulunan bir temelsizliin at kapatlamaz ya da birletirilemez
boluun alannda salnarak dncenin servenine katlrlar ve bu serven kendini bulunu
ya da mevcudiyet metafizii olarak gsteren gelenekle, bu gelenei olanakl klan yokluk
araclyla bir tr yokluk metafizii iinde karlamak ve bunu bir oyun mant iinde ele
almak biiminde gerekleir.

KAYNAKA
ALTU, Taylan, Dile Gelen Felsefe, stanbul, Yap Kredi Yaynlar, 2001
CASEY, Edward S., Origin(s) in Heidegger/Derrida, The Journal of Philosophy: Vol. 81,
No. 10, pp.601-610, Eighty-First Annual Meeting American Philosophical
Association, Eastern Division, 1984
DERRIDA, Jacques, Writing and Difference, translated by Alan Bass, London and Henley,
The University of Chicago Press, 1978
DERRIDA, Jacques, Acts of Literature, Edited by Derek Attridge, New York-London,
Routledge, 1992
DERRIDA, Jacques, Diffrance, Toplumbilim Dergisi:Derrida zel says, eviren: nay
Szer, pp.49-61, stanbul, 1999
DERRIDA, Jacques, Platonun Eczanesi, Toplumbilim Dergisi:Derrida zel says,
eviren: Zeynep Direk, pp.63-81, stanbul, 1999
DREK, Zeynep - GREMEN, Refik, ada Fransz Dncesi, Ankara, Epos Yaynlar,
2004

48

POSSEBLE

DNME DERGS / JOURNAL OF THINKING

SAYI: 1

HEIDEGGER, Martin, Being and Time, New York, translated by Joan Stambaugh, State
University of New York, 1996
HOWELLS, Christina Howells, Derrida, Cambridge-UK, Polity Press, 1998
HURST, Andrea, Derridas Quasi-Transcendental Thinking, South African Philosophy
Journal, pp.245-266, University of Port Elizabeth,2004
KEARNEY, Richard, Modern Movements in European Philosophy, Manchester and New
York, Manchester University Press, 1996
KUIKEN, Kir, Deleuze/Derrida:Towards An Almost Imperceptible Difference, Research
Phenomenology: 35, pp.290-308, Koninklijke Brill NV, Leiden, The Netherlands,
2005
SALLIS, John, Heidegger/Derrida-Presence, The Journal of Philosophy: Vol. 81, No. 10,
pp. 594-601, Eighty-First Annual Meeting American Philosophical Association,
Eastern Division, 1984
WHEELER, Samuel C., Derridas Differance and Platos Different, Philosophy and
Phenomenologic Research: Vol.LIX, No. 4, pp.999-1013, December 1999
WINFREE, Jason, Concealing Difference: Derrida and Heideggers Thinking of Becoming,
Vanderbilt University, 1999

49