SERAMK ENDSTRS

Toprak kaynakl anorganik malzeme karmlarna

verilmi ekillerin, srl veya srsz olarak piirilmesi sonucunda
oluan malzemeye seramik denir.
lk seramikler, M.. 10bin yllarnda balktan retilmitir.
M.. 5-6 binden sonra da odun klnn etkisiyle sr
kefedilmitir. Seramik zerine sslemeler, srn kefinden nce
ve malzeme zerine parmak ile deiik izgiler verilerek
yaplmtr. Daha sonralar renklendirme ile sslemeler de
yaplamaya balanmtr.
Seramik: Metaller, Organikler ve Seramik olarak
snflandrlabilen, kullanm olan tm kat maddelerin nemli
snflarndan birini oluturur.
Olduka nemli miktarda karbrl, nitrrl ve borlu
seramikler retilmesine ramen nemli seramiklerin ou
kompleks oksitleri ve silikatlar ierir.

Modern anlamda fabrikasyon zelliinde seramik

retimi 1950lerde balamtr.
Seramik szc genellikle tabak, anak - mlek,
biblo gibi eyalarn tanmlanmasnda kullanlr. Fakat
duvar ve yer karolar, yap tulalar, yksek gerilim
izolatrleri ve cam rnleri de seramik malzemeler
snfna girer.
Bunun da tesinde nkleer reaktrler, uzay aralar
elektronik malzemeler, pompalar, metal ileme frnlar,
optik cihazlar, koruyucu kaplamalar gibi zel baz
uygulama alanlarnda karmza seramikler kar.

SERAMK ENDSTRS RETM

LEMLER

Seramik sektr rnleri esas olarak;

Yer ve duvar karolar ( karo fayanslar )

Seramik salk gereleri
Sofra ve ss eyalar
Teknik seramikler ( porselen izolatrler )
Refrakterler
eklinde sralanr.

Seramik endstrisinde hammadde olarak; klorit,

illit, montmorillonit, kaolinit, gibi deiik kil gruplar
ve bu kil gruplarna ilaveten mermer, vollastonit,
dolomit, talk, boksit, zirkonyum, silikat gibi
hammaddeler kullanlmaktadr.
Ancak karo retiminde kullanlan hammaddeler
genel olarak grupta toplanabilir.

Kil ve kaolen grubu hammaddeler

Kuvars grubu hammaddeler
Feldspat grubu hammaddeler
Seramiin iskeletini kuvars, tulalar kil ve
kaolen, aradaki har grevini feldspat
stlenmektedir.

Seramiin en nemli hammaddesi kildir. Kil; parann

kuruduktan sonra kalc ekil almas iin gerekli plastiklii salar.
Seramik fabrikalar genellikle kil kaynaklarnn yaknnda
kurulmaktadr. Seramik teknolojisinde uygulanan tek piirim
teknii, seramik retim kapasitelerini artrm ve bu arta bal
olarak kil ihtiyac artmtr. Seramik killeri denilince akla kil,
kaolin, refrakter kil ve bentonit gelir.
Kil ve kaloinler ayn kimyasal snflama ierisinde yer
almalarna ramen, fiziksel zellikleri birbirlerinden farkldr. Kil
mineralleri tabaka saylar ve zincir oluturmu biimleri ile isim
almaktadrlar. Killer, kaba seramik kili, ince seramik kili, refrakter
kil ve balayc kil gibi fiziksel zelliklerine gre de
snflandrlmaktadr.

Killer slatldnda plastisite zellii kazanrlar. Seramikte

kullanlan killerin kuruma ve ekme zellikleri, plastiklik, kuru
mukavemet, pime rengi gibi zellikleri, kullanm amacna gre
bazen kimyasal bileimden nce gelen bir zellik olarak kabul
edilir.

Tm seramik gerelerin retimi benzer olup, retim

birimleri / ilemleri genel olarak aadaki gibi sralanr:

amur hazrlama
Sr hazrlama
ekil verme
Kurutma
Srlama
Dekorlama ( boyama )
Piirme

AMUR HAZIRLAMA
LEMLER
AMUR HAZIRLAMA N
LEMLER

amuru oluturan bileenlerin uygun plastiklii temin

etmesi iin n ilemler gerekir. Bu ilemler; ocaktan kan
hammaddenin iindeki zararl maddelerin ayklanmas ve
belirli bir tane byklne gelinceye kadar tlmesi
eklindedir. amur hazrlamann n admlar aada
srasyla aklanmtr.
Ayklama: Hammadde iindeki zararl etki yapabilecek,
plastiklii bozabilecek maddelerin ayrlmasdr.
Hammaddenin karld ocakta yaplabildii gibi, sonradan
ta ayklayc makinelerden geirilmek suretiyle de
yaplmaktadr. Kaolin iin bu tr bir ilem uygulanmaktadr.

Ufalama: Ocaktan kan iri ve sert haldeki hammadde

paralarnn belirli bir tane byklne gelinceye kadar
krlmas ve tlmesidir.
Tane Byklne Gre Ayrma: Seramik
hammaddelerinin ufalandktan sonraki istenen tane
bykl iin elenerek tasnif edilmsi iidir.
Kartrma: amur hazrlamann son admn oluturur.
rn seramiin kalitesi ile dorudan ilgili olan uygun
hammadde bileiminin homojen dalmnn salanmas
amalanr.

DOAL YNTEMLE AMUR HAZIRLAMA

Tabiat artlarnn etkisiyle hammaddelerin

olgunlamas salanr. Belirli bir sre bekletilen amur
zllk ve plastiklik kazanr. Aada, uygulanan yntemler
sralanmtr:
Yarak Depolama: Hammaddelerin fabrika arazisinde
rezerv olarak biriktirilmesi biiminde yaplr. Depolama
ileminin en az 3-4 ay srmesi uygun sonu salar.

amur Dinlendirme Havuzu: ine kuru veya rutubetli

amur konularak, eit rutubet ve balayclk zellii
kazandran havuzlardr. Eski bir yntemdir. Gnmz
tesislerinde, yaklak haftada, tula, kiremit ve seramik
endstrilerine gerekli olan amur hazrlanabilmektedir. Bu
havuzlarn beslenmesi ve boaltlmas tmyle otomatik
biimde yaplr.
amur rtme Kuleleri: amur rtme kuleleri 6-7 m
ykseklikte ve 4-5 m apnda olan silindirik yaplardr. Kapal,
scak ve rutubetli bir kulede belli bir sre bekletilen amura,
bakteri ve mantarlar yardmyla balayclk ve plastiklik
zellii kazandrlr. Modern rtme kulelerinde bekletme
sresi birka gndr. stten beslenen amur, yukardan
aaya doru hareket ederek kulenin altndan bir burgu
vastasyla dar alnr.

ENDSTRYEL YNTEMLERLE AMUR

HAZIRLAMA

Kullanlan hammaddenin tr ve hedef rne bal olarak;

ya, yar ya, kuru, scak ve yeni yntemler eklinde sralanan
be tr amur hazrlama yntemi kullanlmaktadr.
Ya amur Hazrlama: En homojen amur karm bu
yntemle salanr. Bu yntemle, plastik amur, sulu amur ve
kuru amur hazrlanr.
Yar Ya amur Hazrlama: kuru ve ya amur hazrlamann
bir bilekesidir. nce kuru veya az kuru belli bir incelikte
tlm kil, dier maddeler ile kartrlr. Sonra bu karm su
ile plastik kvama gelinceye kadar ift burgulu teknelerde
kartrlr. Buradan vakumlu veya vakumsuz kartrclara
alnarak, plastik amur elde edilir.

Kuru amur Hazrlama: Bu yntem iki farkl biimde

uygulanr: lkinde, tm maddeler ayr olarak kuru biimde
tlp, uygun biimde kartrlr. kincisinde ise, reetedeki
maddelerin tm birlikte bir deirmen iinde tlr. Bu
ilemler iin kuru tme yapabilecek stmal veya stmasz
bilyeli deirmenler kullanlr.
Scak amur Hazrlama: Plastiklii az olan amur
karmlarna belli bir zlk kazandrmak ve retilen maln
kuruma sresini ksaltmak iin uygulanr. Scak su ve su buhar,
amur kartrcsna aktarlr. Scak olarak verilen amur, tablal
kartrcda yorulma kvamna gelir. Bu srada kartrcnn
iine su buhar verilerek kartrma srdrlr. lem 5-6 dakika
gibi ksa bir sre devam eder ve amur, kartrcdan
alndnda scakl 50-70 C arasndadr.

SERAMK AMURUNUN EKLLENDRLMES

KURU YNTEMLE BMLENDRME

ekillendirilecek amur kurudur. Kuru ekillendirmenin

kullanld seramik rnler; yer ve duvar karolar, zmpara
talar, baz elektro porselen paralar vb. eklindedir. Hidrolik
presler aracl ile tabak, kse ve keli tabak gibi sofra eyalar
da kuru olarak preslenebilmektedir. Kuru ekillendirme
sayesinde, retilen paralar mmkn olduu kadar istenen
boyutlarda frndan kar.
YARI YA YNTEMLE BMLENDRME

Gerekli plastik amur, ya ift burgulu kartrclarda

hazrlanr ya da sv amurdan filtre-preslerde suyu alnarak
hazrlanr. Her iki yntemle de amurun homojenize edilmesi ve
iindeki havann alnmas gerekir. Bu ilem iin vakumsuz veya
vakumlu pres kartrclardan yararlanlr.

DER SERTLNDE BMLENDRME

n ekillendirilmesi yaplan amur, deri sertlii kvamna

gelinceye kadar, rutubeti ve scakl ayarl odalarda sertletirilir.
Ksmen sertletirilen amur ktlesi, daha sonra tornalara
taklarak ekillendirilir.
YA YNTEMLE BMLENDRME

Bu yntemde amur, dkm amuru denen akkan bir

amurdur. Dier yntemlerle ekillendirilemeyen paralar
dkmle ekillendirilebilir. Kark para ve ekillerden oluan
salk gereleri, tornada ekillendirilemeyen yuvarlak olmayan
paralar, pres kalplarnn yaplmas zor ve pahal olan paralar,
aydanlk, kse gibi sofra takmlar, biblo, vazo, lavabo, klozet,
kvet vb gibi rnler bu yntemle ekillendirilirler.

SERAMK AMURUNUN KURUTULMASI

Rutubetli bir malzemeden ekillendirme suyunun
uzaklatrlp kurutulmas ilemidir. Kurumada buharlaan rutubet
miktar; kurutma havasnn scakl, kurutma havasnn hz,
kurutma sresi ve kuruma yzeyinin byklne baldr.
Kurutma iin kullanlan yntemler u ekildedir:

Ak Havada Kurutma
Oda Tipi Kurutucularda Kurutma
Kanal veya Tnel Tipi kurutucularda Kurutma
Imal Tip Kurutucularda Kurutma
Band Tipi Kurutucularda Kurutma
Salncakl Tip Kurutucularda Kurutma
Dner Masal Tip Kurutucularda Kurutma
Dner Tambur Tipi Kurutucularda Kurutma
Psktmeli Tip Kurutucularda Kurutma

SERAMK AMURUNUN PRLMES

ekillendirilmi ve kurutulmu yar rnn yksek scakla
stlmas ve oluan seramiin soutulmas ilemidir. Piirmenin
yapld frnlar alma biimlerine gre iki grupta toplanr.
1. Kesikli alanlar
Piirilecek malzeme doldurulur, piirilir, soutulur ve
boaltlr. Bu grup iinde yer alan belli bal frn trleri; Sahra
Frn, Kamara Frn, Kubbeli Yuvarlak Frn, Kassel Frn, an
Frn ve Elektrikli Kamara Frnlar eklinde sralanr.
2. Srekli alanlar
Piirme scakl srekli salandndan, bant zerinde
hareket eden piecek yar rnler, frnn srekli scak olduu
belli bir blgesindeki scaklkla karlatka pier. Bu grup iinde
yer alan belli bal frn trleri; Ring Frn, Zikzak Frn ve Tnel
Frn eklinde sralanr.

SERAMK SIRLARININ HAZIRLANMASI

Seramik amurunu ince bir tabaka halinde kaplayarak,
piirme sonucunda malzeme zerinde eriyerek cam veya cams
bir oluuma sr denir. PbO, K2O, Na2O, CaO, ZnO, BaO, MgO,
SrO ve Li2O gibi metal oksitler ile silisyum dioksitin karmnn,
yksek scaklkta eritilmesi sonucu elde edilir. Srlanacak et
kalnlnda olan paralar n piirim yaplmadan srlanabilir, fakat
ince paralara srlama ncesinde diren kazanmalar iin
seramik teknolojisindeki trne uygun scakla kadar biskvi
piirimi uygulanr. Temel sr uygulama yntemleri yledir:
1. Daldrma Yntemi
2. Pskrtme Yntemi
3. Aktma Yntemi
4. Tozlama Yntemi
5. Tuzlama Yntemi

SERAMK MALZEME DEKORASYONU (BOYANMASI)

Seramik boyanmas iin deiik admlarda boyama sz
konusu olabilmektedir. retim admlar iinde ilk sz konusu
olan, amurun boyanmas iidir. amurun ok homojen biimde
boyanmas nemlidir. amura boyama ii iin metal oksitleri
yerine metal karbonatlar kartrlr. Ayrca, piirilmi ve kalite
kontrolden gemi malzemeye srla beraber uygulanabildii gibi
sr zerine de uygulanabilmektedir. Sr ile beraber renk elde
edilecek ise sr malzemelerine CoO, CuO, FeO, NiO, MnO ve
CdO eklenmektedir. Boyama ii, endstride uygulanan en temel
boyama biimlerinin tmyle olabilmektedir. Boyama sonrasnda
boyann sabitlemesi iin tekrar piirim uygulanmaktadr.
Boyamada genelde renk veren oksitlerden faydalanlmaktadr.

SERAMK ENDSTRS KRLETC

KAYNAKLARI , MKTAR VE
ZELLKLER

1. ATIKSULAR
Seramik retiminde atk su oluumuna neden olan ana
kaynaklar u ekilde sralanabilir;
Sr hazrlama ve sr uygulanmas birimleri
amur hazrlama blmnde temizlik iin kullanlan ykama
sular
Zemin ve makine/aksam temizliinden kaynaklanan atk
sular
hava kirlilii slak artmann yapld donatlardan
kaynaklanan atk sular

Beher m2 yer karosu ve duvar fayans retimi iin

iletmelerde toplam 25-30 litre su kullanlmaktadr. Seramik
iletmelerinde tme ileminde kullanlan suyun hemen hemen
tamam sprey tipi kurutuculardaki kurutma ilemi srasnda
buharlatrlarak atmosfere verildiinden, su tketimi asndan
olumsuzluk sz konusu olur. Kaybedilen su, iletmedeki toplam
su tketiminin yarsn oluturmaktadr. letmede oluan atk
sularn artlarak tekrar proseslerde kullanlmas ile ksmen su
tasarrufu temin edilmeye allmaktadr.

Seramik endstrisi atk sular ierdii askda kat maddeler

ile n plana kmaktadr.
Seramik sektrnde atk su dearjnn yaplmadan
tekrardan iletmede kullanlmas yaklam giderek baskn hale
gelmektedir.
Seramik endstrisi atk sular bileenleri; ktrme,
floklasyon ve ntralizasyon ilemleri ile artlabilmektedir.
Genelde basit seri sral biimdeki ktrme/dinlendirme
havuzlarnda askda kat maddeler alndktan sonra durulmu
olan su tekrar retim kademesinde kullanlmaktadr. ktrme
havuzlarnda biriken amur ise yine retimde
deerlendirilebilmektedir.
Aadaki izelgede deiik imalatlar yapan 5 tesisin atk
sularna ait kirletici konsantrasyonlar ve ve atk miktarlar
verilmitir.

Aadaki izelgede ise yer karosu reten bir tesisin atk

su artma tesisi akm emas verilmitir. Yer karosu reten
tesis atk sularna ktrme ve kimyasal koaglasyon
uygulanmakta ve elde edilen artlm su ve artma amuru
tesiste tekrar kullanlmaktadr.

20 bin ton/yl kapasiteli vitra salk gereci reten bir tesiste,

retimin birok admlarndan, gnde toplam 200 m 3 endstriyel
nitelikli atk su olutuu belirlenmitir. Bu tesiste retim
birimlerinde gnde 265 m3 su kullanlmaktadr. Bu birimlerin her
birindeki su tketimleri m3/gn olarak;

al kalp : 15
tasarm
: 10
srlama
:50
dkmhane: 50
talama
: 45
amur hazrlama: 60
sr hazrlama
: 15
kalite kontrol
: 10
arge laboratuar : 10
eklinde sralanmaktadr.

Bunlara ek olarak kazan dairesi, bakm/onarm ve kapak

retimi ihtiyac iin ayrca 30 m3 su da harcanmaktadr.
Tesiste oluan atk sularn gn iinde deikenlik
gsterdii ve atk su debisinin 4-26 m3/saat aralnda
deitii tespit edilmitir.
Artma tesisinde 250 mg/L alum ile 3 mg/L polielektrolit
koaglant madde olarak kullanlmaktadr. Artma tesisinde
oluan amuru younlatrmak iin de 3 mg/L polielektrolit
uygulanmaktadr.
Belt preste ksmen susuzlatrlm artma amuru keki
bileimi, % kuru arlk olarak; SiO2: 55.9, Al2O3: 19.7, CaO:
7.2, Fe2O3: 0.7, TiO2: 0.1, dier: 7.5 ve yanma kayb: 8.9
eklinde belirlenmektedir.

Partikl giderici hava kirlilii slak artma

ekipmanlarndan kaynaklanan atk sular da artlarak tekrar
ilemlerde kullanlabilmektedirler.
Bu tesise ait atk su artma tesisi akm emas
aadaki ekilde verilmitir.

Seramik endstrisinde kil gruplar ve bu kil

gruplarna ilaveten mermer, boksit, silikat gibi hammaddeler
kullanlmaktadr. Bu minerallerin ilenmesi srasnda
minerallere karan baz organik maddeler, iletme suyuna
geerek BOI/KOI kirlilii oluturmaktadr. Ayrca minerallerin
ok kk parackl kesimleri suya geerek TKM (Toplam
Kat Madde) ve AKM (Askda Kat Madde) deerlerini
arttrmaktadr. Bu sularn KOI deerleri yaklak 150-500 mg/L
aralnda deimekte ve yksek AKM iermektedirler.
lkemiz Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinde (SKKY, 2004)
alc ortam dearj kriteri KOI iin 80 mg/L, AKM iin ise 100
mg/L dir. Seramik endstrisi atk sular iin seilecek artma
prosesi %45 ile %85 arasnda KOI giderimi salamaldr.

Proses sularnda bulunan fenol, sulardaki keskin kokusu

ve yakc tad ile tannr ve 0.01-0.1mg/lt arasnda tat ve
kokusu ile hissedilir. Fenoller birok organizma iin zehirli etki
gsterirler.
Fenol artm iin gerekli tesis niteleri; zgara, kum
tutucu, (ntralizasyon), n ktrme, dearj, havalandrma,
son keltim, amur geri devri, amur rtme, biyolojik
olmayan n keltim amuru, amur younlatrma, amur
kurutma yataklar, duru su.

Fenol ieren bir suyu aktif amur sistemleriyle artmak

mmkn olabilir. Ancak fenol bakterilerinin havalandrma
nitesine verilmesi gerekir. nk ortamdaki fenol dier
mikroorganizmalarn lmne sebep olacaktr.
Bu sistemdeki zgara, kum tutucu ve n ktrme
havuzu, biyolojik artma suyuna verilmeden nce kat atk
yknn azaltlmas iindir. Bu ksmlarda % 30 40 civarnda
kat madde giderilebilir.
Havalandrma havuzuna gelen su ieriindeki fenol,
fenol bakterileri tarafndan paralanr. Bu atk su asidik
olduundan kum tutucudan sonra bir ntralizasyon nitesi
kurulmaldr.

Burada snm kirele kartrlarak asiditesi

drlmelidir. Eer bu atk su iersindeki fenol artmaya aktif
amur sistemi yeterli gelmiyorsa, kimyasal artm yaplmas
gerekir ve bunun iinde en uygun proses adsorpsiyon
prosesidir. Atk su n artmdan sonra adsorpsiyon nitesine
gnderilmelidir.
u adsorpsiyon niteleri kullanlabilir:
ok blmeli prosesler
st akml prosesler
apraz akl sistemler
ok kademeli aktif karbon sistemleri
Alt akml aktif karbon sistemleri

Eer bu seramik endstrisinde organik yk fazla,

havalandrma yetersiz ve atk su ortamndaki mevcut bakteri
konsantrasyonu ve tr yetersiz ise bu durumda bu seramik
endstrisi atk sularn PACT prosesiyle artmaldr. Bu proses
hem atk suda ki toksik maddelerin giderimi hem de sistemin
almas zerine olumsuz etkileri azaltr. Bu prosesteki en
nemli konu aktif karbonun yzey alann mmkn olduu
kadar byltmektir. Bu yzden bu prosesteki karbon iyice toz
haline getirilip atk suyun karakteristiklerine gre belli bir dozda
sisteme beslenir. Aktif karbonun nemli bir ksmnn amurda
kalmas bu sistemin dezavantajdr. Burada aktif karbon dozaj
amur ya, PACT denge deeri ile doru orantl ve hidrolik
bekletme sresiyle ters orantldr.

PACT prosesinin akm emas aada gsterilmitir:

Aktif Poli Elektrolit

Karbon Tank
Tank
Ayrc
Primer artm
k Suyu k suyu
Karbon Dngs
st akm ktrc
Kat Atk

2. KATI ATIKLAR
Seramik endstrisinden kaynaklanan kat atk kaynaklar
ve trleri aada sralanmtr;
Hatal retim sonucu oluan ve skartaya ayrlan
malzemeler (tlp imalatta tekrar kullanlabilmektedir)
Krlm al kalplar
Artma tesisi amuru (tekrar imalatta kullanlabilmekte)

Ylda 350 bin porselen malzeme reten sanat arlkl

imalat yapan tesiste gnde takriben 100 kg skarta ve al
kalp kat atnn olutuu belirlenmitir. Ylda toplam
22milyon tabak, kupa ve kase gibi malzeme reten bir
baka tesiste ise gnde takriben 320 kg retim at
olumaktadr. Toplam 2bin ton/yl lavabo, lavabo aya,
klozet, rezervuar, tuvalet ta ve pisuar gibi vitrifiye seramik
salk gereleri reten bir tesiste; her al kalpta 80-100
dkm yaplabildii ve ayda 350 adet kalbn deitirildii,
bu suretle ayda ortalama 50 ton atn sz konusu olduu
belirlenmitir.

Yine ayn tesiste yaklak olarak ayda 30 ton pimi

skarta rnn atld tespit edilmitir. Ylda 15 bin ton
civarnda vitrifiye salk gereci reten tesiste ise; 7.5 ton/gn
al atk, 6 ton/gn srl amur ve 2.5 ton proses atk amuru
oluumu sz konusu olmutur.

3. ATIK GAZLAR
Seramik sektrnde retimin hemen her admnda oluan
partikl ieren atk gazlarn ortama verilmeden uzaklatrlmas
gerekmektedir. Sektrde s ihtiyacnn fazla olmas nedeniyle,
yaktlardan kaynaklanan yanma gazlarnda bulunabilecek SOx,
NOx ve CO gibi gazlar da evreye verilmektedir. Topraa
dayal ve piirme iinin de bulunmas nedeniyle florr gaz da
dier bir hava kirletici olarak karmza kmaktadr. Atk
gazlardaki partikller iinde hammaddelerde bulunan alkali ve
toprak alkali, bor, kurun, kadmiyum ve inko bileikleri de
bulunmaktadr.

4. GRLT
Tesis byklne bal olarak donanm says ve eitlilii
artmaktadr. Tesislerdeki, imalat iin kullanlan makinelerin
hammadde ilenmesinden itibaren gruplandrlmas ve
makine trleri aada sralanmtr:
Hammadde boyut kltme (krma, tme, ufalama)
Hammadde dozlama
Tama
Kartrma
Ayrma
amur ekillendirme
Kurutma
Piirme
Ambalaj ve kalite kontrol
Hava kirlilii artma niteleri (torbal filtre ve slak artma)

KAYNAKLAR
1. TSF, Trkiye Seramik Federasyonu,
http://www.serfed.com/pages/sektorel_aylik .asp
2. Endstriyel Kirlenme Kontrol Cilt 1, Prof. Dr. M.Talha
Gnll
3. Kaytaz, Y., Diner, H., Eczacba Kartal Seramik Fabrikas
Atk Sularnn Artlmas
4. TMMOB Maden Mhendisleri Odas web sitesi, Seramik
Killeri

HAZIRLAYANLAR
08257003 Sezen ALTUNBA
08257026 Glsn Bire SELEK