nh l Con nhm v ng dng trong gii ton

hnh hc phng
Trn Mnh Sang
1. Mc tiu
Sau bi ny, hc sinh cn nm c
a. Kin thc: Bit nh l Con nhm v cch chng minh nh l.
b. K nng: Bit vn dng nh l trong vic gii mt s bi ton hnh hc
phng, c bit l chng minh hai ng thng vung gc.
2. Chun b ca gio vin v hc sinh
a. Gio vin: Chun b gio n, mt s bi tp cho hc sinh.
b. Hc sinh: n li nh ngha v tnh cht ca vecto, cc php ton:
Cng, tr vecto, nhn vecto vi mt s, cc quy tc tm tng hai
vecto.
3. D kin phng php ging dy
Vn p, gi m, trc quan, thuyt trnh.
4. Tin trnh dy hc.
Thc hin bi hc trong 4 tit.

Tit 1.
C nhiu bi ton hnh hc phng m nu gii theo phng php hnh hc thun thy th
s rt kh khn. Tuy nhin, khi s dng cng c vecto th vic gii quyt bi ton tr ln
n gin. Mt trong cc nh l v vecto c ng dng ln l nh l Con nhm.
Chng ta cng nghin cu nh l Con nhm v cc ng dng ca n.
Trc ht chng ta cng nhc li mt s kin thc v vecto:
nh ngha , php cng , tr hai vecto, nhn vecto vi mt s, cc quy tc hnh bnh
hnh, quy tc 3 im.
Ta n vi hai kt qu quan trng sau:
1.Cho ABC v im M thuc cnh BC.
Khi ta c:
MC MB
AM
. AB
. AC
A
BC
BC
Chng minh
K MN song song vi AB
N
Theo nh l Talet, ta c:
AN MC
AB BC
suy ra

MN
MB

AC BC

Ta c:

AN

NM

AN MC
. AB
. AB
AB
BC
MN MB
. AC
. AC
AC
BC

MC MB
AM AN NM
. AB
. AC
BC
BC

2.Cho ABC vi BC a, CA b, AB c . im I l tm ng trn ni tip ca tam

gic. Khi :

aIA bIB cIC 0 .
Chng minh
K phn gic AA, BB, CC ln lt ca gc A, B, C.
Vic tnh tng ca nhiu vecto, chng ta thng c bc tng hp tng cp vecto. Ta
dng hnh bnh hnh ANIM sao cho C thuc IN v B thuc IM.
Khi

AI AM AN

p dng nh l Talet ta c
AB ' AB c
AM
IC B ' C CB a

AN AC ' AC b
IB C ' B CB a

B'

C'

Hay
c
AM a IC

AN b IB

A'

Suy ra

c b
AI IC IB
a a
aIA bIB cIC 0 .

Chng ta n vi bi ton sau:

Bi ton: ng trn tm I ni tip
ABC , tip xc vi cc cnh BC, CA, AB ln lt

ti M, N, P. Chng minh rng: aIM bIN cIP 0 .
Chng minh
Ta c bin i:

A
aIM bIN cIP



a IA AM b IB BN c IC CP

aIA bIB cIC a AM bBN cCP

a AM bBN cCP

MC MB AN CN
a
AB
AC b
BC
BA
a
b
a
b

BP
AP

c
CB
CA
c
c

MC CN AB AN AP BC BP MB CA

0.

Ta c iu phi chng minh.

P
I

Chng ta cng n vi kt qu chnh ca phn ny

nh l Con nhm:

Cho a gic li A1 A2 ... An v ei 1 i n l vecto n v vung gc vi Ai Ai 1 ( xem

An 1 A1 ) v hng ra ngoi a gic. Khi ta c ng thc:

A1 A2 e1 A2 A3 e2 ... An A1 en 0 .
Ta chng minh nh l bng phng php quy np.

Vi n=3, ta xt nh l trong tam gic ABC. nh l ng do bi ton trn.

Gi s nh l ng vi n=k, ta xt vi n=k+1.

Gi e l vecto n v vung gc vi A1 Ak v hng ra ngoi tam gic A1 Ak Ak 1 .

Trong tam gic A1 Ak Ak 1 , ta c:

A1 Ak e Ak Ak 1 ek Ak 1 A1 ek 1 0
Theo gi thit quy np, trong a gic A1 A2 ... Ak ta
c
A_

k+
A1 A2 e1 A2 A3 e2 ... Ak 1 Ak ek 1 Ak A1 (e) 0
1
A_
Suy ra
1

A1 A2 e1 A2 A3 e2 ... Ak Ak 1 ek Ak 1 A1 ek 1 0
Vy nh l c chng minh.
A_
2

Chng ta n vi mt s bi tp p dng.
Bi 1: Vi J l mt im bt k trong ABC . H
JM, JN, JP vung gc vi BC, CA, AB. Chng
minh rng:
a b c
JM
JN
JP 0 .
JM
JN
JP

Bi tp 1 l mt bi tp n gin, nhn mnh vi chng ta rng, vecto xt y l vecto

n v.

T h thc trn ta thy, nu cc vecto IM , IN , IP c cng ln th ta c h thc:

aJM bJN cJP 0 .

Bi 2: Cho ABC , I l tm ng trn bng tip ACB ca tam gic. Gi M, N, P ln

lt
l hnhchiu
vung gc ca I trn cc cnh BC, AC, AB. Chng minh rng:

a. aIM
bIN cIP 0

b. aIA bIB cIC 0
Chng minh.

A_
k

Bi tp 2 nhn mnh cho chng ta mt

iu: Vecto n v c hng ra ngoi a
gic.
a. Xt ABC , c
IP AB
IN AC

IM BC
IP IN IM

V c IP hng
vo trong tam gic, ta
phi chn IP . p dng nh l con nhm
cho ABC , ta c:

aIM bIN
cIP
0
b. aIA bIB cIC 0

M
N

Ta c:

aIA bIB cIC a ( IM MA) b( IN NB) c ( IP PC )

aMA bNB cPC

Ta c:
BM CB
AB
AC
AM
CM
CM
BM CM BM CM
AM
AC
AB
AC
AB
CB
CB
a
a

Tng t ta c:

AN CN
BN
BC
BA
b
b

Vy

aMA bNB cPC ( BM . AC CM . AB) ( AN .BC CN .BA) ( AP.CB BP.CA)

0.

Chng ta kt thc bi ton.

Tit 2.
Bi 3: Cho ABC khng u, BC l cnh nh nht. ng trn ni tip tm I ca tam
gic tip xc vi cc cnh BC, CA, AB ln lt ti X, Y,
A
Z. G l trng tm ca XYZ . Trn cc tia BA, CA ly cc
im E, F sao cho: BE=CF=BC. Chng minh rng:
IG EF .
e
E
Chng minh
F
Vi nhng bi ton s dng vecto chng minh hai
ng thng vung gc vi nhau, ta thng chng minh
mt vecto c gi l mt trong hai ng cng phng vi
Y
mt vecto vung gc vi ng cn li.
Z
G

Gi e l vecto vung gc vi EF, c di bng IX v hng ra pha ngoi t gic

BCFE
p dng nh l con nhm cho t gic BCFE, ta c

BC.IX FC .IY EB.IZ EF.e 0


BC IX IY IZ EF.e 0.

3.BC
.
IG

EF.e
0

Hay IG cng phng vi e

Suy ra IG EF .

Nhn thy, vi phng php vecto, chng ta khng cn thit phi xc nh im G trn
hnh v m vn gii quyt c bi ton.
Chng ta n vi mt s bi tp tng t.
Bi 4: Cho ABC c gc A nhn. V bn ngoi cc tam gic vung cn nh A l ABD
v ACE. Gi M l trung im ca BC. Chng minh rng AM DE.
Chng minh
Xt trong tam gic EAD, ta c:

AB AD

AC AE
Gi e l vecto n v vung gc vi ED v

hng ra pha ngoi tam gic EAD.

p dng nh l con nhm trong EAD ta c:

AD AE
AB
AC ED.e 0
AB
AC

E
A

Do ta c hai tam gic ABD v ACE cn ti A

nn AE AC v AD=AB
Vy ta c:

AB AC ED.e 0

2 AM

ED
.
e
0

Hay AM cng phng vi e , suy ra AM DE.

Bi 5: Cho ABC cn ti A, ni tip trong ng trn tm O. D l trung im ca AB v

G l trng tm ACD . Chng minh
A
rng: OG CD .
Chng minh
Gi E l trung im ca on AC
Nhn thy , trong

OD AB

ADC , c OE AC
OD OE

Vy ta c th p dng nh con nhm cho

ABC

v
B

Gi vecto v vung gc vi DC, c hng ra pha ngoi min tam gic ADC v c ln
bng OD.
p dng nh l con nhm cho ABC , ta c:

AD.OD AC .OE DC.v 0

1
AC .OD AC.OE DC.v 0
2
1


1
AC .OD AC OA OC DC.v 0
2
2

1
AC OD OA OC DC.v 0
2

3
AC .OG DC.v 0
2

Suy ra OG cng phng vi v , hay OG CD .

Ta nhn thy, mun ng dng phng php vecto vo vic chng minh 2 ng thng
vung gc th chng ta phi gn c mt ng vo cnh ca mt a gic.
Ta n vi bi ton tip theo.
Bi 6: Cho hnh ch nht ABCD. K l hnh chiu vung gc ca B trn AC. M, N ln
lt l trung im ca AK v CD. Chng minh rng: BM MN .
Chng minh
Bi ton a ra yu cu chng minh
BM MN . Ta xem xt tm ra c mt
A
a gic cha mt trong hai ng v chng
ta c th p dng nh l con nhm cho a
gic .
M
Nhn thy, BK MC v BC NC , vy ta
c th p dng nh l con nhm cho MNC .
K

Gi e l vecto n v vung gc vi MN v
N
c hng ra pha ngoi ca MNC .
D
p dng nh l con nhm cho tam gic
MNC, ta c

MC NC
(1)
BK
BC MN .e 0
BK
BC

MC NC
Ta phi tnh
BK
BC theo MB .
BK
BC
KC KM
Nhn thy BK
BM
BC
MC
MC

Kt hp vi (1), ta c

MC KC KM NC
BM

BC

BC

MN
.
e
0
BC
BK MC
MC

MC KC MC KM NC

BM
BC
BC MN .e 0
BK MC
BK MC
BC

KC
KM
NC

BM
BC
BC MN .e 0
BK
BK
BC

Ta c: cot BAC

AK 2 MK AB 2 NC

BK
BK
BC
BC

Hay
MK NC

BK BC

Vy ta c

KC
BM MN .e 0
BK

Suy ra BM cng phng vi e , hay BM MN .

Tit 3.
Bi 7: Cho hnh vung ABCD. Cc im M, N thuc cc cnh BA, BC saho cho
BM=BN. H l hnh chiu vung gc ca B trn CM. Chng minh rng DH HN
Bi 8: Cho ABC cn ti A.H l trung im BC,
D l hnh chiu ca H trn AC,
A
M l trung im ca HD.
Chng minh rng: AM BD .
Ta xt trong BHD , c
AH BH

AD HD
e l vecto n v vung gc vi BD, hng ra

ngoi.
M
B

Bi 9: Cho hnh thang vung ABCD, ng cao AD h , cnh y

AB a, CD b a b . Tm mi lin h gia a, b, h sao cho:
a. AC BD
b. BD AM, trong M l trung im ca BC.
c. BD CI vi I l trung im AD
A
d. AC BI
a
B
Gii
a. Xt trong ADC .
h
C
AB AD

BD AC
BH DH

Theo nh l Con nhm, c

AD AC DC
BA
BD
BH 0
BA
BD
BH
Ta c nhn xt: BD BA BH

Suy ra:

AD AC DC

BA BD BH

Hay
h
h2 b2 b

a
h2 a 2 h
h 2 ab

Bi ton ny cho ta iu kin hai ng cho ca hnh thang vung vung gc vi

nhau, l : Bnh phng ng cao bng tch ca hai y.
b. BD AM
Cu b, chng ta p dng cu a gii ton. Tuy nhin ta phi tm c mt hnh thang
vung c hai ng cho ln lt song song hoc trng vi hai ng thng BD v AM.
K HE song song vi AM v ct BD ti E. Khi , t gic DEBH l hnh thang vung c
hai ng cho l BD v HE.
Ta c
BD AM BD HE
Theo cu a, ta c: DH 2 DE.HB
a 2 DE.h

a2
a
a.
a.cot EHD
DE
DE

K AM ct DC ti F, d thy ABFC l hnh bnh hnh nn CF a .

Suy ra

cot EHD cot AFD

V th h a

a b
h

ab
h 2 a (a b )
h

Cu c v d chng ta lm tng t.
Bi ton c gii quyt.
Bi 10: Cho ABC vung ti A c AB c, AC b . Tm im D AC sao cho BD AM
vi AM l trung tuyn ca ABC
P
B
Gii.
Ta dng mt tam gic c mt cnh l
mt trong hai ng, sau p dng
nh l Con nhm cho tam gic .
M
Dng tam gic AMN, vi N l hnh
chiu ca M trn AC. K BP MN .
Trong

BP MN

AMN c BD AM
BA AN

p dng nh l Con nhm trong AMN

ta c:
MN AN AM
BP
BA
BD 0
BP
BA
BD

(1)

Bn cnh , nu D nm gia A v N th:

 DN AD
BD
BN
BA
AN
AN

Nn t (1) ta c
MN AN AM DN AM AD
BP
BA
BN
BA 0
BP
BA
BD AN
BD AN
MN AN AM AD AM DN

BP

BN 0
BA
BP
BD AN
BA BD AN
c b
a 2 AD
a 2 DN
BP
BA
BN 0

b
2 BD b
2c 2 BD b

Do ta c: BN BP BA nn ta suy ra
c b
a 2 AD
a 2 DN

b 2c 2 BD b 2 BD b

BD c DN

BD 2ac AD

b 2 2c 2
2c 2
DN 2
AD
b 2c 2
Trng hp nu b 2 2c 2 0 th N nm ngoi A v N, ta l tng t.

Bi ton c gii quyt.

Bi 11: Cho ABC vung ti A, gi M l trung im ca BC. Ly cc im B1 , C1 trn

AB, AC sao cho AB. AB1 AC . AC1 . Chng minh rng: AM B1C1
Chng minh
Ta dng mt tam gic c mt cnh l mt
B
trong hai ng trn.
Xt tam gic B1 AC1 , c
AC1 MN 2

AB1 MN1
y N1 , N 2 ln lt l trung im ca

AB, AC .

Gi e l vecto n v vung gc vi B1C1 v

hng ra pha ngoi tam gic B1 AC1 .

p dng nh l Con nhm cho tam gic
B1 AC1 ta c:

AB1 AC1
MN1
MN 2 B1C1 e 0
MN1
MN 2

2 AB1 2 AC1

MN1
MN 2 B1C1 e 0
AC
AB
Do bi c: AB. AB1 AC . AC1 nn ta c

B1
M

N1

C1

N2


2 AB1
MN1 MN 2 B1C1 e 0
AC

2 AB1

MA B1C1 e 0
AC

Suy ra MA cng phng vi e , hay AM B1C1 .

Tit 4.
Bi 12: Cho I l tm ng trn ni tip t gic ABCD. Gi E, F l trung im ca AC,
BD. Chng minh rng: I, E, F thng hng.
Chng minh
Ta c k hiu nh hnh v.
C
Ta c nhn xt sau:
z
M

z
t

IM

IB

IC

tz
tz

IN z ID y IC

yz
yz

IP y IA x ID

x y
x y

IQ x IB t IA

xt
xt

z
t

F
x
y
A

t z IM z y IN y x IP x t IQ 0


y t IA IC x z IB ID 0

p dng nh l Con nhm cho t

gic ABCD, ta c:

y
D

2 y t IE 2 x z IF 0

Suy ra IE cng phng vi IF hay I, E, F thng hng.

Bi 13: Cho ABC , im O trong min tam

gic. Cc im A1 , B1 , C1 ln lt l hnh chiu
vung gc ca O trn BC, CA, AB . Ly cc
im A2 , B2 , C2 ln lt thuc cc tia
OA1 , OB1 , OC1 sao cho
OA2 a, OB2 b, OC2 c . Chng minh rng:
O l trng tm ca tam gic A2 B2C2 .
Chng minh
Theo hnh hc thun ty, chng minh O l
trng tm ca tam gic A2 B2C2 l khng n
gin. Chng ta cng n vi phng php
vecto gii bi ton trn.

B2

B1
C2
C1

A1

A2

Mun chng minh O l trng tm ca tam gic A2 B2C2 , ta cn chng minh

OA2 OB2 OC2 0 .

Tht vy, ta c

OA2 OB2 OC2
OA2 OB2 OC2

OA1
OB1
OC1
OA1
OB1
OC1

OA1
OB1
OC1
a.
b.
c.
OA1
OB1
OC1

0
( do nh l Con nhm trong ABC ).
Vy O l trng tm ca tam gic A2 B2C2 .

Bi ton c th c m rng i vi mt a gic li bt k.

Cho a gic li A1 A2 ... An , im O trong min a gic. Cc im A1 ', A2 ',..., An ' ln lt
l hnh chiu vung gc ca O trn A1 A2 , A2 A3 ,..., An A1 . Ly cc im A1 '', A2 '',..., An '' ln
lt thuc cc tia OA1 ', OA2 ',..., OAn ' sao cho OA1 '' A1 A2 , OA2 '' A2 A3 ,..., OAn '' An A1 . Khi
ta c O l trng tm ca a gic A1 A2 ... An .
A1'
A2

A1

A2'
A4'
O

A4

A3

A3'

Bi 14: Tm tt c nhng im N trong ABC tha mn: NA1 NB1 NC1 0 , trong
A1 , B1 , C1 ln lt l chn ng vung gc h t N xung BC, CA, AB.

Chng minh

Nhn thy, cc vecto NA1 , NB1 , NC1 ln lt
vung gc vi 3 cnh ca tam gic, v th ta c
th p dng nh l Con nhm trong ABC .

Gi e1 , e2 , e3 ln lt l cc vecto n v vung
gc vi cc cnh BC, CA, AB v hng ra pha
ngoi ABC . p dng nh l Con nhm cho
ABC , ta c

ae1 be2 ce3 0
a
b c

NA1
NB1
NC1 0
NA1
NB1
NC1

A
B1
C1

N'
N

A1

A'

(Trc chun ha cc vecto)

Do N tha mn NA1 NB1 NC1 0 nn ta c:
a
b
c

NA1 NB1 NC1

Ly N1 i xng vi N qua ng phn gic gc A, khi ta c
Khong cch t N1 n AC bng NC1 ,
Khong cch t N1 n AB bng NB1 .
Suy ra

AN1 B

AN1C

Gi A ' l giao ca ng phn gic gc A vi BC.

T

AN1 B

AN1C

c.NA1 .sin BAN1 b.NA1.sin CAN1

c.sin BAN1 b.sin CAN1
c.AA'.sin BAA ' b.AA'.sin CAA '

BAA'

C AA'

Suy ra A ' l trung im ca BC.

Hay AA l ng trung tuyn ca ABC , vy N thuc ng thng i xng vi AA
qua ng phn gic gc A.
Tng t ta s c: N l giao ca 3 ng i xng vi 3 ng trung tuyn ln lt qua 3
ng phn gic ca mi gc.
Bi ton c gii quyt.
5. Kt lun bi hc
Qua bi hc ny, cc em cn nm c nh l Con nhm, cch chng minh v vn dng
trong gii mt s bi hnh hc phng.
Hu ht cc tnh cht ta c trong hnh hc phng u c th m rng sang hnh hc khng
gian. Cc em s c bit nh l Con nhm m rng trong khng gian khi hc v vecto
trong khng gian phn hnh hc 12.