Yazan :

BURSALI MEHMED THR EFEND

OSMANLI
MELLFLER
Osmanllar'n kuruluundan zamanmza kadar gelen ve mes
leklerinde eser yazan Trk mutasavvf, lim, air - edib, tarihi
tabib, riyaziyeci ve corafyaclarnn ksaca hayatlariyle eser
lerine dair kfi malmat muhtevidir.

1. Cild
Hazrlayanlar :
A. FKR Y A V U Z

SMAL ZEN

stanbul Mft V .

stanbul Mft Muavini

MERAL YAYINEV
Bakrclar Ibnl-Emin Han 13/14 Beyazt - stanbul
T e l : 26 39 61

" Byklerini T a n m a y a n
Millet Y k s e l e m e z

ESER SUNARKEN

Son yllarda neir hayatmz byk merhale katetmitir.

Ltin alfabesinin kabulnden bu yana baslan eserler kendi z var
lmza dayanan eserler deildi. Gnlk neriyat, ders kitaplar ve ba
tya dayal alimnit kitaplard.
Kkl hibir neriyatmz yoktu. Ne doru drst bir lgat; ne ele
alabileceimiz bir ansiklopedi... Hele yllarca muayyen zmrenin yaz
d eserleri Maarif Vekleti empoze ile megul oldu.
Halkevleri neriyat olarak bir sr faydasz, okunmaz yayn fikir
piyasasn igal etti. Allah'a krler olsun ki, bugn bunlar sergilerde
grmekteyiz. Bunlar yapanlarsa seyretsinler marifetlerini...
Asrlarn kltr hamulesi olan Trk - slm sentezi ihya yolunda
dr, Mlebahhir Osmanl limini tanmaya baladk. lim paalar, mdekkik zabitlerin bize seslenilerini duyar gibi oluyoruz.
MERAL YAYINEV, bu mutlu kltr kefinin arifesinde bu bahtl
necip neslimizi binaltyz mellif ve bunlarn yirmi binden fazla eseri ile
tantryor. Bu muarefenin zengin kltrmz ihyada hayrl netice
ler douracana inanyoruz.
Eserin gn yz grmesinde hizmeti sebkeden Muhterem stanbul
Mft Vekili A. Fikri Yavuz ve stanbul Mft Yardmcs smail zen
Beyefendiye Yaynevimiz minnetlerini arzeder...
Merhum mellifi rahmetle ydederken,
Haktan feyizler dileriz.

okuyucularmza Cenab-

KADR MERAL

 N S Z
Bursal Mehmet Thir Efendi tarafndan hazrlanp, 1333 Hicr (1915
Mildi) ylnda stanbul'da baslan OSMANLI MELLFLER adl bu
eserin yeniden basmna lzum grlme sebebini aklamadan nce, kitap
hakknda ksa bir bilgi verelim :
Bu kitap, Osmanl Trklerinden olup, kendi sahalarnda eser veren
lim, edb, mutasavvf ve irler gibi kymetli ahsiyetlerin hl tercemelerini ihtiva eder. Ancak eser vermemi olan lim ve sanatkrlarn hl
tercemeleri ele alnmamtr.
Eser, CLD hlinde baslm olup, yine bu basks da CLD
zerine hazrlanmaktadr. Eserin tm, u blmleri iine almaktadr :
1
2
3
4
5
6
7

MEAYH (Mutasavvflar) Blm

LMLER

ARLER ve EDBLER

TARHLER

TABBLER

MATEMATKLER

CORAFYACILAR
>

Yaymlanan I. cild, MEAYH ve LMLER'e it iki blm ihtiva

etmektedir. Her blm, alfabetik sraya gre, mevcut ahsiyetlerin hl
tercemelerini gstermektedir.
Her cildde toplanan melliflerin says BNALTIYZ'n stn
dedir.
Eserde, mellifler hakknda geni bilgi verilmeyip, bilhassa lm ta
rihleri ile eserleri, ayr ayr gsterilmitir. u kadar ki, baz kymetler
zerinde tafsilt verilmitir.
Eser, Osmanlca olarak bir defa baslm olduundan, piyasada mev
cut nshalar yok denecek kadar azalmtr. Koca Osmanl mparatorluu
devrinde yetien ilim ve san^at erbabn tanmak, mazideki kltr sevi
yesi ile edeb, ahlk ve itima ahvali bilmek ve takdir etmek demektir.
Btn mellifler, tarihlerine ve gemi mill deerlerine nem ver
mekte ve onlarla nmektedirler. yi ve yksek grlerinden, ahlk

VI
ve faziletlerinden faydalanr ve onlar rnek tutarlar. Noksan ve yanl
tutumlar grlrse, onlar da telfiye alrlar.
te bu maksatlar gznnde bulunduran Bursa'l Mehmet Tbir
Efendi, bu kymetli eseri kaleme alm ve irfan hizmetinde bulunmutur.
Bu defa, eserin yeniden basmna teebbs edilmesi, arzedilen hu
suslarla beraber u sebeplere dayanmaktadr:
a) Bugnn ve yarnn gen nesillerine, gemiteki deerli ahsi
yetleri ve mill kltrmz anlatmak, ilme, fenne ve san'ata olan son
suz ballklarn retmek,
b) eitli ilim dallarnda, Trklerin medeniyete, ahlk ve fazilete
olan hizmetlerini renmek ve bylece mill bir uura sahih olmak.
OSMANLI MELLFLER adl bu eser, Osmanlcadan Trkeye
evrilirken, u hususlara riayet edilmitir:
1 Mellifin kastettii mnlarda fazlalk veya eksiklik yaplma
dan, yalnz Osmanlca cmleleri basitletirilerek, bugn kullanlan dile
olduka sde bir ekilde evrilmitir.
2 Eser iinde adlar geen ahsiyetlere it iir ve szler aynen
alnarak, bunlarn asl muhafaza edilmitir.
3 inde Trke kelime bulunmyan srf Arapa veya Farsa me
tinler, ltin harfleriyle yazlamadmdan, Trkeye evrilememi ve
aslnda olduu gibi Arap harfleriyle yazlmtr.
4 Terceme-i halleri verilen ahsiyetlerle ilgili trihler, aslnda
Hicr trih olarak verilmitir. Biz, bu trihlere tekabl eden Mild yl
lar da ilve etmi bulunuyoruz.
5 Bursa'h Mehmet Tbir Efendi'nin vefatndan sonra zamanm
za kadar gelip geen, ilimde san'atta n yapm ahsiyetlerin hl terceneleri de ilve edilecek ve nc cildin sonuna konulacaktr.
'
6 Mellif Bursa'h Mehmet Tbir Efendi'nin hl tercemesi de
ksmen iktibas sureti ile birinci cildin bana konmu ve hakknda ye
teri kadar bilgi verilmitir.
Neir hayatmzda mevcut bir boluu dolduraca ve yetien nesil
ile gelecek nesillere bir hizmet olaca mlhazas ile, imdiden bu ese
rin okuyucularna teekkr eder; mill ve kudsi cevherlerimize sahip
kararak mill birlie kavumamz Yce ALLAH'dan niyaz ederiz.
A. Fikri Y A V U Z - smail ZEN

 N D E K L E R

Giri Mevzular

Sayfa

Bursal Mehmed Tahir Efendi

Mellifin eserleri
Mellifin baslmam eserleri
Mellifin takdim yazs
Mellifin faydaland balca kaynaklar

1
4
5
18
22

EYHLER ve MUTASAVVIFLAR
A
Akemseddin
Akba Mahmud Efendi
Atpazarl Osman Fazl lh
Ahmed Bican
Ahmed Efendi (Merkezefendi zade)
Ahmed mid
Ahmed Rum Akhisar (Saruhan)
Ahmed Mridi Efendi
Ahmed Meb Efendi
Ahmed Efendi (Hafz Seyyid Ahmed ibni Muhammed ibni Ebu
Bekir Efendi)
Azm Hseyin Dede
Abdulkadir Kemaleddin Efendi
Abdullah Hulus Efendi
Ali rf Efendi
Abdurrahman Halis Talibn
Abdulhamd Efendi (Kara Molla zade)
Abdurrahm Efendi
Abdlltif ibni Durmu Fakh Karaman
Abdlbak Dede (Nasr Seyyid Abdlbak Dede)
Abdulkadir Necip Efendi
Abdlkerim Efendi (tipli Emir Efendi)

27
29
30
32
32
33
33
33
34
34
35
36
36
37
37
38
38
39
39
40
40

VIII
Mevzu

Sayfa

Alem Muhammed Efendi

Azb Mustafa Efendi
Abdullah ibni Abdurrahman Celvet
k Ali Paa (Bee)
Abdurrahm Nizameddin Merzifon (Sar Danimendzade)
Aleddin Ali Aksaray
Abdlkerim Efendi
Abdulmecid ibni eyh Nasuh
Amir ibni Hamza
Arif Muhammed Efendi
Abdurrahm Karahisar

40
41
41
42
43
44
44
45
46
46
46

Al Dede Bosnav
Ali elebi ibni Hseyin Iznik
Alem Dede
Adli Hasan Efendi
Abdulmecid Sivas
Abdlkerim Vardar

47
48
49
50
50
50

Abdl-Ehad Nuri Efendi

Adn Recep Dede
Ayn Ekber Muhammed Efendi
Aciz Sleyman Efendi
Abdlkerim Celvet
Ali ibni aban Aksaray
Ali ibni brahim Datan
Abdlhay Efendi
Ahmed Sarkan

51
53
53
54
54
55
55
56
56

B
Bayezd-i Rm
Baba Nimetullah Mahmud
Baba Yusuf Sivrihisar
Bahaeddin zade Muhyiddin Muhammed Efendi
Bal-i Sofyav (Sofyal Bl)
Behiti Ramazan Efendi
Bosnal Fusus Sarihi Abdullah
Bivucud Muhammed Talip skdar
Bkatzade Veliyyuddn Efendi
Beyzade Mustafa Efendi
Behet Al Efendi
Bedreddin Simav (Bedreddin Simav'ye ait malmat)

57
57
58
58
59
59
60
62
63
63
63
65

Mevzu

Sayfa

C
Cemaleddin shak Karaman
Cemal Halveti (elebi Halife)
Cunn Ahmed Dede
Cahid A h m e d Efendi
Cihangiri Hasan Burhaneddin Efendi

80
80
81
82
82

Cennet Muhammed Efendi

Cemaleddin Uak

82
83

erke Mustafa Efendi

D
Davud-u Kayseri
Davud Halveti
Dede mer Ruen
Demirta Ebu Abdullah Muhammed
Davud ibni eyh Muhammed Efendi
Dml Baba

84
86
86
87
88
88

E
Evliyazade smail Hakk Efendi
(Emin Muhammed Tokad
Erzurumlu brahim Hakk
Enis Recep Dede
Eyp Efendi
Erolu Nuri Efendi
Eref-i Rm

>

89
89
90
93
93
93
94

F
Fahreddin-i Rm
Feyz Hasan Efendi (Simkezade)
Fethi Abdlkerim Efendi (Blblczade)
Fenay Mustafa Efendi
Fahr Ahmed Efendi
Ferd Abdullah Efendi
Feyzullah Efendi (Mesnevhan)
Faik Muhammed Bey

95
95
96
96
97
98
99
99

X
Mevzu

Sayfa

G
Gafur Mehmed Efendi
Gayb SunuUah Efendi
Gavs Ahmed Dede
Gazzzade Abdlltif Efendi
Gmhaneli Ahmed Ziyaeddin Efendi

100
100
101
102
102

Gazzi zade Mustafa Nesb Efendi

103

H
Hamidddin Aksaray

103

Haim Emin Osman Efendi

103

Hac Bayram Vel

103

Hasan Efendi (Hasan Hoca)

105

Hac Ahmed ibni Seyyid

105

Hsameddin Ali El-Bitlis

Habib Karaman

105
,

106

Hakik zade Osman Efendi

106

Hseyn (Hseyn ibni Ahmed Siroz)

106

Hsameddin Bursav

107

Haydarzade Muhammed Feyz

108

Halev Mahmud Efendi

108

Hasan Efendi (mm Sinan zade)

109

Hasan Rza Efendi

109

Hseyin Efendi (Hac Evhad eyhi)

110

Hamid Efendi (Kk Hamid Efendi)

110

Hicab Abdlbak Efendi

111

Hseyin Hamd (bni Seyyid Hseyin Efendi)

112

Hakk Muhammed Efendi

112

Hamza Nigv Efendi

113

Hayal Ahmed emseddin Efendi

113

Hulus Efendi

114

Halid Ziyaeddin Badad

114

Hoca Hsaro Efendi

115

XI
Mevzu

Sayfa

i
brahim ibni Demirhan
bni sa'yi Saruhan
brahim Glen
ibrahim ibni Hamza
ibrahim Krm
dris Muhtef
smail Ankarav
smail Rm
smail Hakk Celveti
smail Nureddin skdar
brahim Nureddin Efendi
smail Vehbi Efendi
Hda
Haim Emir Osman Efendi
Himmet Efendi
Haim Mustafa Baba
rfan Abdullah Darendev
zzeddin Ahmed Efendi
sa Mahv

115
115
116
117
118
118
118
120
120
125
125
125
125
129
130
131
132
132
133

K
Kudbuddin znik
Kaygusuz Baba
Kara elebi Muhammed Efendi
Kasm Efendi
Kurt Muhammed Efendi
Kuddus Abdurrahman Efendi
Kulolu Mustafa Efendi
Karakazade mer Efendi
Kutup brahim Efendi
Kaim Hasan Efendi
Karaba Vel
Karababa zade ibrahim Efendi
Konev Muhammed Vehb Efendi
Kabl Mustafa Efendi
Kuddus Ahmed Efendi
Kaygulu Halil Efendi
Ku Adal brahim Efendi
Kemal mm
Kk Muhammed Alem Efendi

133
134
134
135
135 '
135
136
136
137
137
138
138
139
139
139
140
140
141
142

XII
Mevzu

Sayfia

Kef Cafer Efendi

Kenz Hasan Efendi
Krd Hasan Efendi
Kse A h m e d Efendi
Kemal Efendi
Kk Ahmed Kadiri Efendi

142
143
143
143
144
146
L

LutfuUah Karamam
Lli Muhammed Fena Efendi
Llizade Abdlbak Efendi
Lmekn Hseyin Efendi

147
147
147
149

M
Muhammed Muhyiddin
Mahmud ibni Edhem
Merkez Musa Muslihuddin Efendi
Msa ibni eyh Tahir Tokad
Memi (Muhammed) Can Efendi
Muhyi Efendi
Mezzinzade Muhammed Efendi
Muhammed Muizuddin Efendi
Muhyiddin Bursav
Muhammed Dede
Manev Mustafa Efendi
Mslim Efendi (Ebul Vefa)
Meden Muhammed Efendi (Trabzon)
Mstakim Mustafa Niyaz Efendi
Muhammed ibni Muhammed El-Kad
Mstakim zade Sleyman Sadeddin Efendi
Muhammed Murad Nakibend
Mustafa Enver Efendi (Mustafa Bey)
Muhammed Bahaeddin Efendi

148
149
150
151
151
151
153
153
154
154
155
155
156
157
157
157
159
159
160

N
Nureddinzade Muslihuddin Efendi
NimetuUah Efendi
Naki Ali Akkirman
Niyazi Muhammed Msr
Nak ibrahim Efendi

160
161
161
162
165

XIII
Mevzu

Sayfa

Nazmi Muhammed Efendi

Nasuh Muhammed Efendi
Nuzl Mustafa Efendi
Nureddin Muhammed Cerrah
Nehri Ahmed Efendi
Nur Muhammed Efendi
Nazif Hasan Dede
Nur Muhammed emseddin Efendi

165
166
167
167
168
169
169
170

O
Olanlar eyhi brahim Efendi
Osman Selhaddin Efendi
Osman Nakibend
Osman ibni Ahmed Fertek

170
171
172
172

mer Fan Efendi

mer Fuad Efendi

173
173
P

Pr Muhammed Bahaeddin Erzincan

Pr Muhammed Efendi
Parsa Sabr Muhammed Efendi

174
175
175

R
Ramazan Efendi (Ramazan Mahf)
Recep ibni eyh brahim Cemaleddin Sivas
Read Muhammed Efendi
Rauf Seyyid Ahmed skdar
Rifat Efendi (Hafz Ahmed Rifat)
Rstem Efendi
Ruen Efendi

176
176
177
177
177
178
178

S
Sakp Mustafa Dede
Snbl Efendi
Sema Muhammed Dede Efendi

179
179
180

XIV
Mevzu

Sayfa

Sinek Yusuf Sinaneddin-i Mevlevi

Sarho Bal Efendi
Selm Mustafa Efendi
Seyyid Seyfullah Kasm Efendi
Sinan Efendi
Skn Muhammed Efendi
Selmi Ali Efendi
Seza Hasan Efendi
Sinan mm

181
182
182
182
184
184
185
185
187

Srr Abdlbaki Dede

Selim Baba
Selm Mustafa Efendi
Sleyman Efendi (KstendiUi)

187
188
188
190

Suz Ahmed Efendi

Said Efendi

191
191

Seyyid Ahmed Hicab Efendi

San Abdullah Efendi
Seyfullah Musa Dede
Suhuf Muhammed Efendi

192
192
195
196

Salh Efendi
Sadk Muhammed Erzincan
San A h m e d Efendi
Salih Rifat Efendi

196
199
199
200

- ahabeddin A h m e d Sivas
eyh lh Nakibend
ahidi brahim Dede
aban-i Vel
emseddin Svas
ah- Vel Aymtab
uhud Muhammed Efendi
umlalzade Ahmed Efendi
aban Nakibend

200
202
202
205
205
208
208
209
209

emseddin Efendi (Nasuhzade)

akir Efendi (Muhammed akir Efendi)
erefuddin uayb Efendi
eyh Ebebali

209
210
210
211

XV
Mevzu

Sayfa
T

Tennur ibrahim Efendi

Terzi Baba (Hayyat Vehbi)
Turhal eyhi Mustafa Efendi

211
212
212
U

Uyun Seyyid Muhammed Efendi

213
-

ns Hasan Efendi
mmi Sinan

213
213

ftade Muhammed Muhyiddin

214
V

Vefa- Konev
Vahyizade Muhammed Efendi
Vahdeti Osman Efendi
Visali brahim Efendi
Veliyyddinzade Hfz Efendi
Vahyi Mustafa Efendi

216
217
217
219
219
219
Y

Yar Ali ibni Siyavu ibni Averen Divrii

Yunus Emre
Yazczade Muhammed Efendi
Yusuf Hakik
Yahya-i irvan
Yusuf Mahmud
Yiitba Ahmed emseddin Marmarav
Yavs Muhammed Muhyiddin Imad
Yahya ibni Bah
Yahya Efendi (Beikta)
Yunus ibni Halil
Yusuf Sinan Efendi
Yusuf Dede
Yakup Afv
Yusuf Efendi
Yusuf Yanyav

219
220
222
224
224
225
225
226
227
227
228
228
228
229
230
230

XVI
Mevzu

Sayfa
Z

Zakirzade Abdullah Efendi

Zat Sleyman Efendi
Zek Mustafa Efendi
Zhr Ahmed Efendi
Zarifi mer Efendi

231
232
233
234
234

ULEMA FASLI
(Din limleri)

A
Akbilek Bah Halife
Abad Muhammed elebi
Alt Parmak Muhammed Efendi
Adal eyh Mustafa ibni Hamza (Kuadal)
Ayine zade Muhammed emseddin (iraz)
Akkirman Muhammed Efendi
Alaehirli Osman ibni Hasan Efendi
Aslanzade Mustafa Efendi
Ak Ali Efendi (zmid)
Ak Osman Efendi (Osman ibni A l i )
Ayakl Ktphane Muhammed Emin Efendi
Adal Hoca Muhammed Efendi (Adapazar)
Akehirli Hasan Fehmi Efendi (ehylslm)
Akehirlizade Ali Haydar B e y
Ahmed Cemaleddin ibni Mesd Konev
Ahmed ibni Muhammed (Manisav)
Ahizade Halim Efendi
Ahter Mustafa
Ahmed ibni Mahmud El-Esamm Karaman
Areczade A h m e d Efendi
Ahmed ibni brahim
Ahmed ibni Abdullah (Gurabzade)
Ahmed Attar Efendi
Ahmed ibni mer zmir!
Ahmed Hamdi Efendi (irvan)

239
239
239
241
241
241
242
242
242
243
243
243
243
244
245
245
246
246
247
247
248
248
24S
248
249

xvn
Mevzu

Sayfa

Ahmed Hamdullah Efendi

Ahmed Kuds Efendi (Tapbazade)
Ahmed Feyzi Efendi (orum)
Abdulmuhsin Kayseri
Aluddin Ali Esved (Karahoca)
Aluddin Ali ibni Musa (Kohisarl)
Abdlkerim Efendi
Ayn Bedreddin Ebu Muhammed Mahmud El-Ayn
Ayn Abdurrahman Zeyneddin

250
250
251
251
251
252
252
252
253

Ali ibni Hseyin Amas (Aleddin elebi)

Abdlmecid ibni Nasuh ibni srafil
Aleddin Ali Fenar
Abdurrahman Amasyav (Meyyedzade)
Atf, Hayreddin Hzr ibni Mahmud
Abdlkadir Hamid Efendi

253
254
254
255
255
257

Abdlkerimzade Muhammed Efendi

Abdurrahman Alanah (Kad)
Alaiyev vaz
Abdlgani Efendi
Abdullah ibni Yusuf ibni Muhammed
Ay Mehmed Efendi

257
257
258
258
258
258

Abdurrahim irvan
Abdl'-Cell ibni Yusuf
AUmek Muhammed ibni Musa
Arz Muhammed Efendi
Abdlhalim Efendi
Abdlhalim Germiyan

259
260
260
261
261
261

Alim Muhammed ibni Hamza

Abdlbak Arif Efendi
Abdurrahman Rahmi - Bursav
Abdullah Efendi (eyhlislm)

262
262
263
263

Abdullah Paa
Akif Mustafa Efendi (Mfti)
Abdurrahman ibni Ahmed
AH Efendi
Abdullah Efendi
Abdullah Efendi (Abdullah ibni Muhammed)
A h kr Efendi
Abdullah Ahiskav

263
264
264
264
264
265
265
265

XVIII
Mevzu

Sayfa

Abdurrahman ibni smail

Ahmed Asm Efendi (Kamus mtercimi)
Ataullah Muhammed Efendi
Abdullah Efendi (Kayymzade)
Abdullah Efendi (Tirev)
Abdurrahim Efendi (Hoca)
Abdullah Eyyub
Abdsselm Efendi
Ali Hicab Efendi (Yorganczade)
Arif Efendi (eyhlislm)
Asm Efendi (Seyyid Asm Efendi)
Abdurrahman Fevzi Efendi (Hoca)
Abdlaziz A h m e d Efendi
Ali ibni Osman Akehr
Abdssettar Efendi
Abdullah Efendi
Abdnnafi ffet Efendi
Atf Muhammed Bey (Kuyucaklzade)
Ali Haydar Efendi (Haydar Molla)

268
268
271
272
272
273
273
275
276
276
277
277
278
278
278
279
280
281
281

ts

Bahaeddin Efendi (Malkarav)

Bedreddin Mahmud Efendi (Amasyav)
Bedreddin Mahmud Efendi (Aydin)
Bali Efendi
Bostanzade Mustafa Efendi (Tirev)
Birgiv Muhammed Efendi
Baba Ku Abdurrahman Efendi
Babazade Muhammed Efendi (Larendeli)
Bostanzade Muhammed Efendi (Tirev)
Bostanzade Yahya Efendi (Tirev)
Beypazar Muslihuddin
Baldrzade Muhammed Efendi (Bursav)
Balizade Mustafa Efendi (eyhlislm)
Beyazizade Ahmed Efendi (Bosnav)
Bedreddin (Van)
Bekir ibni Ali (Arczade)
Babadal brahim Efendi
Battal Hatibi Hasan ibni Ali Kayseri
'

282
283
283
283
284
284
287
287
287
287
288
288
289
289
289
289
290
290

XIX
Mevzu

Sayfa

C
Cemaleddin Muhammed Aksaray
Celleddin Muhammed elebi
Celleddin El-Evc

291
292
292

Carullah Veliyuddin Efendi

Cemaleddin Muhammed Efendi

292
293

ivizade Muhyiddin Efendi

293

avuzade brahim Efendi (stanbul)

mez Kad Ahmed Efendi
mezzade Muhammed evk Efendi
elebizade Abdurrahman Efendi (istanbul)

294
294
294
295

orbaczade Muhammed ibni Hseyin Efendi

erkeizade Osman Vehbi Efendi
emizade Muhammed Halis Efendi
erkeizade Muhammed Tevfik Efendi

295
295
296
296

D
Divrikli Fahreddin Muhammed Efendi
Devletolu Yusuf (Balkesir)
Dinkoz Ahmed Efendi (Bursav)
Dede Cengi Efendi (Amasyav)
Dei Muhammed Efendi (Amasyav)
Dukakzade Osman Bey
Dervi Muhammed Efendi
Delibazade Numan Efendi (istanbul)
Dede Efendi (Bursav)
Debba Mfti Ahmed Efendi (Mara)

'

297
297
298
298
299
299
300
300)
300
301

Drrizade Mustafa Efendi (eyhlislm)

Davud Kars
Damad Hseyin Efendi

302
302
303

Duvalarl - Dualarl Hac Osman Efendi

Dani Ahmed Efendi (Manastr)
Dahk Mustafa Efendi

303
304
304

XX
Mevzu

Sayfa

Ebu's-Sena Mahmud ibni A h m e d Cemaleddin Konev

Ekmelddin Muhammed Bayburd
Efdalzade Hamidddin Efendi
Ebu's-Sud El-mad
Ebubekir Gran
Ebu'l-Beka Eyp Kefev
Esiri Muhammed Efendi (eyhlislm)
Ebubekir ibni Rstem irvan
Esad Hoca (Yanyal Hoca Muhammed Esad ibni Ali)
Esad Muhammed Efendi (Ebu shak smail Efendi zade ey
hlislm)
Ebubekir (Amid)
Ebu's-Sud Muhammed Efendi ibni Abdulvahid Efendi
Ebubekir Edib orum (Damadzade)
Eskicizade Ali Medhi Efendi (Edirnev)
Esad Sadi Efendi (Konev)
Evliyazade Hac Ali Rza Efendi
Edirne Mfts Muhammed Remzi Efendi

305
305
306
306
307
307
308
308
308
310
311
311
311
312
312
312
313

F
Fenar emseddin Muhammed ibni Hamza (Molla)
FethuUah irvan
Fevri Ahmed Efendi
Ferah ibni Abdul Muhsin Efendi
Feyzullah Efendi (eyhlislm)
Ftr brahim (Edirnev)
Feyzullah Nafiz Efendi (Lzikizade)
Ferruh smail Efendi
Fethi Ali Efendi (Osmanbeyzade)
Fevzi Halil Efendi (Filibeli - Ders Vekili)
Feyzullah Efendi (Hac)

313
315
315
316
317
317
317
318
318
319
319

G
Gavvas Efendi (Skev)
Galatal Muhammed Efendi

319
319

XXI
Mevzu

Sayfa

H
Hasan Paa (Kara Aladdinzade)
Hasan elebi (Fenar)
Hsamddin (Tokad)
Hac Baba bns eyh ibrahim (Tosyav)
Halm
Hac Hasan zade Muhyiddin Muhammed Cami (Balkesir)
Hseyin Efendi (Hseyin ah elebi Amasyav)
Hamdullah ibni Hayreddin
Hsamzade Mustafa Efendi
Hafz Muhammed ibni Ahmed ibni Adil Paa
Hseyin Hsameddin Efendi (Kara elebizade)
Hseyin Kefev
Hsamzade ibrahim Efendi (Germiyan)
Hasenl-Kfi (Akhisar-i Bosnav)

320
320
320
321
321
321
322
322
323
323
323
323
324
324

Hafz Mahmud (Vardar)

Hbr Ali Efendi
Hac Muhammed ibni Ali El Karaman
Hcipzade Muhammed Efendi (istanbul)
Hfz Muhammed Efendi

325
326
327
327
328

Hazk Muhammed Efendi (Erzurum)

Hseyin ibni Muhammed Efendi
Hanf brahim Efendi
Hseyin Hsn ibni Halil Girid
Harid Muhammed Efendi (stanbul)
Hayati Ahmed Efendi (Elbistan)
Hfz Arif Muhammed Bey (stanbul)
Hafz Seyyid Efendi (Siroz)
Hadm Ahmed Efendi (Nevehr - Rhzade)
Hmid Efendi (Kars)
Hac Torun Efendi (Kayseri)
Hseyin Fehmi Efendi (Palulu)
Hac Abdi Bey (Petrci)
Hseyin ibni Muhammed (Mandalyat)

328
328
329
330
330
331
331
332
332
332
332
333
333
334

Hac ibrahim Efendi (stanbul)

Hamid Efendi (Harput)
Hasbi Sleyman Efendi (Piravitev)
Hsn Efendi (Hseyin Hsn Efendi) eyhlislm

334
334
335
336

XXII
Mevzu

Sayfa

Hattap Haydar ibni Ebi'l-Kasm Karahisar

Hzrah Menteev
Hzr Bey (Sivrihisar)
Hayal Ahmed Efendi (Molla - znik)
Hsrev Muhammed Efendi Sivas (Molla Hsrev)
Hocazade Muslihuddin Efendi (Bursav)
Hatipzade Muhyiddin Efendi
Hsrevzade Mustafa Efendi
Halil ibni Resul (Sinob)
Hzr ibni Muhammed (Amasyav)

336
336
337
338
339
340
340
341
341
342

Hisali Abdurrahman elebi

Halis brahim Efendi (Pasarofav)
Mevlna Mfti Ebu Said El-Hdim (Hdim)
Halil ibni Hasan (Ebi'l-Felh)
Hahirzade smail ibni eyh Muhammed Efendi
Halil eref Efendi (Hayatizade)
Halil Kermir (Kayseri)
Halil Efendi (Burdur)
Hoca Tahsin Efendi (Filt)
Harput mer Nim Efendi
Halis Muhammed Efendi (irvan)'

342
342
342
345
345
345
346
346
346
348
348

t
bni Trkmen Aladdin Ali ibni Osman Mardin
bni Melek
bni Melekzade Muhammed Efendi
bni Hmam Kemaleddin Muhammed Sivas
brahim ibni Sleyman Radyyddin
lyas Sinob
bni Kemal (eyhlislm)
brahim Burhaneddin Gran
bni Firuz Muhammed Bey (stanbul)
brahim Bergamav
smail ibni Sinan Sivas
brahim Izdin
brahim ibni Muhammed
shak ibni Hasan Tokad
Izmir Sleyman Efendi
shak Hocas Ahmed Efendi

349
349
350
351
351
352
352
354
355
355
356
356
356
356
357
357

XXIII
Me\zu

Sayfa

ibni Adav Mustafa ibni ibrahim

Ishak Efendi (eyhlislm)
zmir (Mevlna Muhammed ibni Veli ibni Resul)
ibrahim Rm
ibrahim ibni Yakup Gmhanev
brahim El-Harav Erzurum
bni Resul Muhammed Zeki Efendi (Sleymaniyev)
smail Mfid Efendi (stanbul)
brahim Stk Efendi (Iskodrav)
mamzade Esad Efendi (stanbul)

359
359
359
361
361
361
361
362
362
363

smail Nebil Efendi (Ahiskav)

ibrahim Efendi (Yalvac)
brahim Efendi
Ishak Efendi (Hoca)
smail Efendi (Manastrl smail Hakk Efendi)
Ay Muhammed Efendi

363
363
364
364
365
366

K
Kad Ahmed Burhaneddin (Erzincan)
Kara Yakup ibni dris
Kara Sinan
Krm Seyidi Ahmed ibni Abdullah
Kara Seyyid
Karabag Muhyiddin Muhammed
Kara Davut (zmit)
Kara Haydar
Kadzade Hseyin ibni Hasan Efendi
Kasm ibni Sleyman Nidev
Kmalzade Aladdin Ali elebi
Kzl Molla (Abdurrahman ibni Seyd Ali)
Kadzade emseddin Ahmed Efendi (eyhlislm)
Karaca Ahmed Hamid
Kad Mustafa Efendi (Urlal)
Kadzade Muhammed Efendi
Kad Mahmud ibni Ahmed (Manastr Terzizade)
Kadri Muhammed Efendi
Kara Halil Efendi
Kazbd Ahmed ibni Muhammed Efendi

367
367
368
368
369
369
370
370
370
371
371
372
372
372
373
373
373
373
374
374

XXIV
Mevzu

Sayfa

Karahisar Muhammed ibni eyh Ali El-Maruf Bihamid

Kadzade Muhammed Efendi
Kurunluzade Mustafa Efendi
Konev Hafz ismail Efendi
Kuadal eyh A h m e d Efendi
Karatepeli Hseyin ibni Mustafa
Kara Mustafa Efendi
Kestell Muslihuddin Mustafa Efendi
Ebu Abdullah Muhammed
Muhyiddin ibni
Sleyman ibni
Mesud Rumi- Kfici (Kfiyeci)
Kemaleddin ismail Karaman (Kara Kemal)
Krdi Muhammed Efendi
Kefev Muhammed Efendi (Muhammed ibni El-Hac Hamid)
Kif Muhammed Efendi
Kudds Hafz Muhammed Efendi
Ktip Mustafa Efendi (Krdzade)
Kerim Efendi (Hoca Abdlkerim Efendi)

375
375
375
376
376
376
377
377
377
380
380
380
381
381
381
382

L
Ltf Molla Sar Ltf
Lbb Muhammed Efendi (Hafz)
Ltfullah bin Muhammed Erzurum
Lebib Abdlgafr mid
Ldk Muhammed elebi
Ll Ahmed Efendi
Ll Hasan Efendi

382
383
383
383
384
384
385

M
Muhammed ibni Ahmed ibni Abdlaziz Konev
Mustafa ibni Muhammed Ankarav
Musa ibni Hac Hseyin znik
Muhammed ah Fenar
Mahmud ibni Kad-i Manyas
Musa Efendi (Musa ibni Affan ibni Mrsel El-Aydm El-Tirev)
Muhammed Muhyiddin Niksar (Muhammed ibni ibrahim)
Muhyiddin Samsun
Muhammed ah Efendi
Muhammed ibni Kad- Ayaslu

385
385
385
387
387
387
388
388
388
389

XXV
Mevzu

Sayfa

Muhyiddin Muhammed ibni Hatip Kasm (Hatip Kasmolu)

Muhammed Muhyiddin Vefa
Muhammed ibni Necip Karahisar
Muhyiddin Muhammed (Fenarzade)
Muslihuddin Mustafa ibni Zekeriya-y Karaman
Muhammed Efendi
Mahmud ibni Sleyman Kefev
Mustafa Efendi (Hacegizade)
Mni (Muhammed ibni Bedre'd-din Mn)
Muharrem Efendi

389
389
390
390
391
391
391
392
392
393

Muhammed Maruf Efendi

Molla Ahmed emseddin Karabag
Molla elebizade brahim Ahmed Efendi
Muhammed Esad Efendi (eyhlislm)
Muhammed Emin ibni Sadreddin irvan
Mustafa Efendi (eyhlislm)
Mustafa ibni Hayreddin
Muhammed Bursav (Musannif)
Muhammed Yusuf Efendi (Esir Muhammed Efendi)
Mustafa ibni mer skdar
Muhammed Emin Efendi (eyhlislm)
Muhammed ibni Ahmed ibni brahim

394
394
394
395
395
395
395
396
396
396
396
397

Mnir-i Belgrad
Mostar Mahmud Efendi
Muslihuddin Musa Efendi (eyh madzade)
Muhammed ibni Abdurresl Berzenc
Muhammed ibni Ahmed
Mentezde Abdurrahim Efendi (eyhlislm)
Muhammed skdar (eyh)
Mestcizade Abdullah Efendi
Muhammed ibni mer Darendev
Mustafa ibni Abdurrahman zmir
Muhammed Emin skdar
Mustafa-yi Mostar
Musannifek Bekir Ahmed Efendi
Mustafa ibni brahim Efendi
Molla Hseyin ibni skender
Mftzade Muhammed Sadk Erzincan
Mahmud ibni Hafz Hasan Manisav

397
397
397
398
398
398
399
399
399
399
400
402
403
404
404
404
404

XXVI
Mevzu

Sayfa

Muhammed zmir
Muhammed ibni Mustafa Aliyev
Mara Muhammed Efendi
Mustafa Efendi
Muhammed Munip Efendi (Hoca)
Mantki Mustafa Efendi
Molla Halil iirdi

405
405
405
406
406
408
409

Maksud Efendi
Mustafa ibni Muhammed Gzelhisar
Molla Efendi (Molla Muhammed Emin Efendi)
Mustafa Tevfik Efendi
Muhammed Efendi (Hac Hamzazade)
Muhammed Efendi (Hac)
Mustafa Efendi (Mhallckh Hac Mustafa Efendi)
Muhtar Ahmed Molla Bey (eyhlislm)
Mesud Efendi
Musacalzade Muhammed Said Efendi
Mustafa Kemal ibni Kemal erif Efendi (Erzurum)

409
410
410
411
411
411
411
412
412
413
414

N
Nureddin Hamzay- Aydni (Kk Nureddin)
Nasiruddin Nebi ibni Mrsel Tokad
Nash Tevali-i Akhisar
Nurullah irvan
Nuh ibni Mustafa (Konev)
Nurullah ibni erif Mara
Nisar Ali Efendi
Nazira ibrahim Efendi
Necip Abdullah Efendi (Hoca)
Naimi Halil Efendi
Niyazi eyh smail Efendi

414
415
415
415
416
417
417
417
419
420
420

O
Osman
Osman
Osman
Osman

Faik Efendi (Grczade)

ibni Yakup (Kemah) Vaiz
ibni Ali Mevkufat
Abdlmennan Efendi

420
421
421
421

XXVII
Mevzu

Sayfa

mer Vechddin ibni Abd'l-Muhsin Erzincan

422

P
Pr Muhammed ibni Yusuf Ankarav
Perviz Abdullah Efendi
Przade brahim ibni Hseyin (Burhaneddin brahim ebi
Muhammed)
Pirinccizade Sleyman Efendi
Prizade Muhammed Said Efendi

422
422
423
424
424

B
Resul ibni Salih Efendi ( A y d m )
Ramazanzade Ahmed elebi
Rzai Ali elebi (Amasyav)
Recep Efendi (mid)
Remzi Mustafa Efendi
Rodosizade Muhammed Efendi (Ayaslu)
Remzi Muhammed Efendi (Kayseri)
Rfk Mustafa Efendi (eyh Hsrevzade Kayseri)
Rahm Abdurrahim Efendi
Rd Ahmed Efendi (Karaaac)

424
425
425
426
426
426
427
427
427
428

Ragp Efendi (Hac Muhammed Ragp Efendi) Amid

Reit Ahmed Efendi (Nevehir)
'Raif Efendi (stanbul)
Recep Efendi (Hacerzade - Fereck)
Refi Efendi (Yanyav)
Rahmi Efendi (Ein)

428
429
429
430
430
430

S
Sabit Muhammed Efendi (Kayseri)
Seyyid Ali Komenati (Tokad)
taleyman ibni Ali (Karaman)
Sadi elebi (eyhlislm)
Sud (Bosnav)

431
431
432
432
432

XXVIII
Mevzu

Sayfa

Sirkezade brahim Efendi (Bursav)

Sleyman Efendi (Mft-i Gelibolu)
Sleyman Fazl Efendi (stanbul)
Saaklzade Muhammed ibni Ebi Bekir (Mara)
Skuti Muhammed Efendi (Kulav)
Seyyid Muhammed Said Efendi (Karahisar)
Siroz Mustafa Efendi

433
433
434
434
435
436
436

Sleyman Efendi (Krkaac)

Suavi Efendi (Ali Suavi Efendi)
Sleyman Hakk Efendi (Eskiehir)
Srr Yakup (Karaman)

436
437
438
439

Sar Krz Nureddin Efendi (Balkesir)

Solakzade Halil ibni Hac Muhammed Efendi (stanbul)
Sadk Muhammed Efendi (Sakz)
Sadk Efendi (Sadreddin irvanzade eyhl-slm Muhammed
Sadk Efendi)
Subiceli Muhammed Efendi
Su imez Mustafa Efendi (Kayseri)
Sadk Efendi (Hoca - Pravad)
Sarlarl Muhammed Efendi (Elmal)
S a n brahim Efendi ( A y d m )

439
439
440

440
441
441
441
442
442

emseddin Muhammed Akehr

ad Geldi emseddin elebi Paa (Amasyav)
emseddin Muhammed ibni Yusuf El-Konev
kruUah (Amasyav)
emseddin ( A y d m )
eyh Sinan Rum (Burdur)
Suca ibni Nurullah (Ankarav)

442
443
443
443
444
444
444

ucaeddin lyas Rum (Dimetokav)

eyhzade Muhyiddin Muhammed Efendi (zmit)
Kad Beyzav Haiye Yazan Osmanl limlerinin mehurlar
Talikat yapanlar
ah Muhammed ibni Ahmed
aban Efendi (Mezzinzade Eyyb)
ahap Krd
erif Muhammed Efendi (eyhlislm - stanbul)

445
445
446
447
448
448
449
449

XXIX
Mevzu

Sayfa

evk Ahmed Efendi

em' Muhammed Efendi (Kstendil)
ur Sabahaddin Ali Efendi (Balkesir)
evket Mustafa Efendi (stanbul)
aban Kmi Efendi (mid)
erif Efendi (Muhammed erif Efendi)
akir Ahmed Efendi (Hafz) stanbul

449
449
450
450
451
451
452

T
Tac Beyzade Sadi elebi (Amasyav)
Tac Beyzade Cafer elebi (Amasyav)

452
453

Taceddin brahim ibni Abdullah (Hamid)

Tevfik Efendi (Muhammed Tevfik Efendi) stanbul
Tarsus Kad Necmeddin Efendi
Takprlzade Ahmed Efendi
Takprlzade Muhammed Kemaleddin Efendi
Tursun zade Abdullah Fevzi Efendi (stanbul)
Tarsus Muhammed Efendi (Mft)
Tarikat Seyyid Mustafa Efendi (Tarikat Emir)
Tavas Ali Efendi
Tahir Muhammed Efendi (Llezr)
Tatzade Hseyin Efendi
Thir Efendi (Kadzade - eyhlislm)
Th Efendi (Gran)

454
454
454
454
455
456
457
457
457
458
458
458
459

U
Uryan Osman Efendi

459

y
Vankulu Muhammed ibni Mustafa El-Vn
Visali Muhammed Efendi
Vardar eyhzade Muhammed Efendi
Vifak Muhammed skdar
Vecd Ahmed Efendi
Van Muhammed Efendi
Vehb Efendi (Feraizci)
Veliyyddin Efendi
Vidn Mustafa Efendi

460
460
460
461
461
462
462 "
462
463

XXX
Mevzu

Sayfa

Y
Ysuf Bl
Ysuf ibni Cneyd (Ahzade)
Yarhisar Muslihuddin Mustafa
Ysuf Efendi (Ysuf ibni Hseyin Kirmast)
Yakub Efendi (Seyyid Alizade)
Ysuf Sinaneddin Amasyav
Ysuf Efendi (Kazman Vaiz Ysuf Efendi)
Yahya Efendi (Minkarzade) eyhlislm
Ysuf ibni brahim irvan
Ysuf ibni Hamza El-Ilyas
Yayakyl Hac A h m e d Red Efendi
Yeincizade Abdlvehhab Efendi (eyhlislm)
Ysuf Bahr
Yusuf kr Harput
Yemlihazade Mustafa Kmil Efendi
Yeen Osman Efendi
Yozgad uhadarzade Hac Kef Mustafa Efendi
Yusuf Sdk Efendi
Yekta Efendi (Ali Yekta Efendi)
Ysufzade Abdullah Hilmi Efendi

463
(463
464
464
464
465
465
'

466
466
466
467
467
468
468
468
469
469
470
470
471

Z
Zelili Yusuf ibni Mustafa
Zeyrek Muhammed Efendi
Zenbilli Ali Efendi (eyhlislm)
Ziyaeddin ibni Ali (Aydonat)
Ziya Efendi (Evliyazade A h m e d Ziyaeddin Efendi)
ZenbiUizade Fudayi elebi
Zekeriya Efendi (eyhlislm)
Zeynzade Hseyin Efendi (Bursav)
Zehav Muhammed Feyzi Efendi (Sleymaniyev)
bni Kemal, Ebu's-Sud ve Zenbilli Ali Efendilerden baka fet
valar kitab haline getirilmi olan deerli zatlar:

473
473
473
474
474
474
475
475
476
476

Bursal
Mehmed Tahir Beyin
Hayat
[H. 1278

1861 1343

1924

M.]

BURSALI MEHMED TAHR EFEND

Trklerin en byk kitabiyat Bibliyografya limi gibi iftihar duy

may gerektiren bir unvana gerekten hak kazanan Bursal Mehmed Ta
hir Bey, Sultan Abdlmecid devri ordu mensuplarndan Tugeneral s
kdarl Seyyid Muhammed Tahir Paa'nn olu Rifat Bey (^)'in oludur.
Evvel askerlik mesleine girdii halde, sonradan shh sebeplerden
dolay ticaret ve devlet hizmetinde ktiplikle megul olan.Rifat Bey, Nak
ibendi tarikatine bal, tarih, hal tercemeleri, iir ve tasavvufla ura
m bir zattr. 1278 H. = 1861 M. senesi Cemaziyelevvelinin 19. aramba
gecesi Bursa'da Yerkap mahallesinde doan Tahir Bey, bu soyuna bal
tesirlerden nasibini almtr.
lk tahsilini evlerinin yanndaki krgir mektepte yapmtr. Bundan
sonra Mlkiye Rtiyesine girmitir. Rtiyede talebe iken ayn zaman
da Haraolu medresesi hocalarndan
ehid babasnn aziz ve vefal
dostlarndan Nideli Hoca Ali Efendiden din ve Arab dersleri oku
mutur.
1293 = 1877 78 Osmanl - Rus harbine gnll olarak itirak eden
babas Rfat Bey Plevne'de Dubnik civarnda Teli kynde arslanlar
gibi arprken, ahadet erbetini itii zaman, olu Mlkiye orta mek
tebini birincilikle bitirmi. Asker Liseye kaydolmutur. sene sonra
1296 eyllnde oradan da birincilikle karak Harbiye mektebine ge
ti. (-) 1299'da temen rtbesi ile Manastr Asker Rtiyesi corafya ve
geometri hendese retmenliine tyin olundu. Bu suretle milletimize
ve maarifimize hizmet etmeye balad.
Mehmed Tahir Bey, 20 eyll 1302 tarihinde sttemen oldu. 14 ekim
1306 tarihinde ayn vazifede yzbaha ykseldi. 8 kasm 1313'de skp Asker Rtiyesi sorafya retmenliine naklolundu.
(1) 2. cildin ilgili maddesinde hal tercemesi yazldr.
( 2 ) Bursal Tahir Bey, Harbiye'de okurken tarikat ve tasavvufa ilgi duy
mu Halveti-Rufa tarikat eyhlerinden Seyyid Kemaleddin Bfendi'ye intisap
etmitir. Bak. Osmanl Mellifleri C. 1, Sh. 155
sene Kemaleddin Efendi'nin telkin ve iratlarna tbi olmutur. Ke
maleddin Efendi bu arada vefat etmi, Taiir Bey de Manastr Asker Rtiye
sine corafya retmeni tyin olunmtur. Orada eyhinin eyhi, Usturumcada oturan son devir Melmiliinin kurucusu eyh Seyyid Muhammed NurlArab ile grp kendisine biat ve intisaib etmitir. Ad geen eyh iki sene sonra
Manastr'da irad vazifesi yapmak zere Bursalya icazet ve msaade vermitir.

 2
14 eyll 1314'de Kolaas rtbesine terfi ederek
Manastr Asker
Rtiyesi mdrlne getirilmitir. 25 austos 1320 tarihinde
Selanik
Asker Rtiyesi mdrlne nakledildi,
132rde binbala yksel
mitir.
Selanik'te iken ttihat ve Terakki Cemiyetine girmi, Vatan ve
Hrriyet Cemiyetine de derhal ye olmu, ttihatlar cephesinin faa
liyetine katlmtr. Bir ihbar zerine mektep mdrlnden azledil
mitir. Bir mddet sonra kendisini sevenlerin himaye ve tavassutu ile
Manisa Alaehir Alay birinci tabur kumandanlna nakil ve tyin olun
mutur.
Buradan zmir Frka Divan- Harp Azlma tyin edilmi, tetkik
memurluu da uhdesine verilmitir. Ordudan yarbay rtbesi ile emekliye
ayrlmtr.
Tahir Bey'in, Manastr, skp ve Selanik'te maarife aid memuri
yetlerde geirdii hayat, tam mnasyle fazilet ve hizmetle doludur. Ad
geen, bir taraftan talebesi ile mesai arkadalarn vatan sevgisi ile dolu
telkin ve iratlar ile aydnlatm, dier taraftan slm ilim ve sanatla
r, bilhassa tarih ve teracm-i ahval hal ve hayat tercemeleri ile u
ramtr. kinci Merutiyetin ilnndan evvel hrriyetilerin hareket
lerine faal bir surette katlan, ayn zamanda hazrlad eserler ve yeni
makaleleri ile matbuat leminde mmtaz bir mevki igal eden Tahir
Beye, Abdulhamd idaresinin herhalde pheli br nazarla bakaca ta
bi idi. Bundan dolay adgeen, hakknda mteaddit defalar jurnaller
verilmi, askerlik hayatnda daima en az muzir! olabilecek yerlerde
kullanlmtr. (^) Merutiyetin ilnn mteakip Bursa Mebusu seile
rek parlmento hayatna karan ve nihayet ilk meclisin devresi sonun
da siyas hayattan ekilmeyi arif ve limce bir grle zevk ve fikrine
daha muvafk buldu. Mehmed Tahir Bey, {*) bu tarihten 20 - 25 sene
(') Bu fikir ve
() mam- Ali
ve amaz bir l
Cenab- mamn

cmleler Prof. Fuad Kprl'nndr.

Hz.leri ilim ve hakikat aratrclar iin salam bir usul
koymutur.
gsterdii metot udur :

Hakikati syliyenlerinden renme. Bizzat hakikati ren. Sliyenlerini

de tanrsn.
Bu buyruun altnda kinci Abdlhamid idaresini ykp Merutiyeti
kurmak isteyen ttihad Terakki Komitesi ve ona bal bir ksm Osmanl m
nevverleri hakknda baz hakikatleri belirtmek istiyoruz.
Yarm asr iinde ortaya kan tarih gerekler ve vesikalar kinci Abdul
hamd idaresini devirmeye uraan Osmanl mnevverlerinin aldanm ve al-

 3
evvel Trk milliyetilii fikri henz bir tohum halinde bile mevcud de
ilken, Veled elebi Efendi, Necib Asm Bey gibi mahdut birka arka
da ile beraber Trklk fikrini nere alyordu. Bu srada i k d a m
klliyat arasnda nerolunan Trklerin Ulm ve Fnn'a Hizmetleri
adl eser, Trk milletinin ilim ve medeniyet sahasnda ne byk hiz
metler yaptn gstererek dmanlarmzn milletimiz hakkndaki isnadlarn rtmek gibi yksek bir maksatla yazlmtr. Pek mhim,
pek cidd tetkiklerin ve aratrmalarn verimli bir mahsul olan o ufak
hacimli eserin kymeti asl imdi hakkiyle takdir olunabilir. Arapa veya
Farsa yazdklar iin o zamana kadar Arap veya A c e m zannolunan is
lm byklerinin, mesel Farab'lerin, evket Buhar'lerin, Cevher'lerin
Trk olduklarn gstermekle Tahir Bey Trk milletinin kabiliyet ve
zeksna, medeniyete aid hizmetlerine en kat' deliller bulmu oluyordu.
Pek uzun senelerdenberi yorulmaz bir azim ve himmetle Osmanl Dev
leti zamannda yetien eyhler, mutasavvflar, ulema din limleri; ka
dlar ve mderrisler edibler, tarihiler, tabibler, riyaziyeciler mate
matikiler ve corafyaclarn eserleri ve hal tercemeleri ile uraarak
bu hususta baslm ve baslmam pek kymetli eserler vcuda getiren
Tahir Bey, alma tarz itibariyle herkese ve bilhassa genlerimize bir
ibret misali olmaldr.
Bir memleketin ilm ve fikr ilerlemesi her ubede byk mtehas
sslar yetitirmekle kabil olur. Halbuki tam bir znt ile itiraf etmeli
yiz ki, bu erefli unvana hak kazanmay iddia edebilecek adamlarmz
genler arasnda da, yallar arasnda da pek ndirdir. Yorulup usanma
dan bir mesele hakknda senelerce gayret sarfedecek ihtisas sahiplerine
mukabil, bizde en mhim mevzular hakknda haftada ciltler meyda
na getiren mtehassslar mecvudtur. ite Tahir Beyi bu itibarla da ei
pek az bulunan bir alma numunesi sayyoruz. u son gnlerde de
erli bir arkada ile istanbul'un vakf ktphanelerini birer birer tefti
datlm olduklarn gstermitir. Osmanh mellMlerinin
Bursah M. Tahir Bey de bu mnevverler arasndadr.

unutulmaz

yazar

Milletimize ve maarifimize yapt byk

hizmetlerden dolay M. Tahir
Bey'i daima rahmetle anarz. Aziz htrasn minnet ve kranla yd ederiz.
Fakat hakikati daha ok severiz. Hakka ballmzn ve hakikata sayg
mzn bir icab olarak sz geen Osmanl mnevverlerinin durumunu ve yakn
mill tarihimizin bu nzik blmn kitabn msaadesi nisibetinde inceleyeceiz.
Fikirlere vurulan zincirler krldka tarihde de hakikatler gn yzne k
maktadr. Bu sayede son yllarda bu mevzuda bir hayli neriyat yaplmtr.
Biz burada, yakn tarihimizin artk aydnla kmaya balayan hakikatlarm ve cereyan eden olaylar merhum Nizamettin Nazif Tepedelenliolu'nun
Hrriyetin ln ve kinci Abdlhamid Han adh kitabna dayanarak anlata
caz.

 4
ve muayene etmek vazifesi ile says yzbine ulaan nefis eserleri tek
rar birer birer elden geiren ve ancak erbabnn anlayabilecei husus
bir zevkle yeni birok notlar alan bu stad eski Trk'n yksek azmine
yeni bir misal daha gstermitir.
Bursal Tahir Bey Trk Dernei'nin asil ve tarih encmeninin yar
dmc yelerindendir. Umumiyetle kitabiyat ve hal tercemelerine m
teallik mevzularda gazete ve mecmualarda yazlar yaynlanmtr. Bu
meyanda Srat- Mstakim, Sebilurread, Kelime-i Tayyibe ve
Trk
Dernei mecmualarnda hal tercemeleri ile alkal muhtelif makaleler
yaynlayan Tahir Bey, Trk Yurdu nun yaz ailesinde bulunmutur.
Nihayet Tahir Bey de arkasnda kymetli eserlerini brakarak bu
fani dnyadan ayrlm 1343 H., 1341 Rum - Mal ylnda 1924-25 skdarda Zeynepkmil hastahanesinde vefat etmitir. Kabri skdar'da
Aziz Mahmud Hdai Efendi Camii yanndaki mezarlktadr.
Mevlevi eyhi Ahmed Remzi Dede, Tahir Beyin vefat mnasebeti
ile u tarihi sylemitir :
Bursah Tahir Bey'in geldi zaman- rihleti
ftirak, eyledi eshab- ilmi derd-i nk
Namm sn ibk etti bu tarihde
Gitti Tahir Bey fenadan Hakka, elhak pr-pak
1343
Ankara Ktphanesi Mdr
Mevlevi

eyhi Ahmed Remzi Dede

Bu kt'ann son msra ebced hesab ile vefat tarihi olan 1343 H. y
ln gstermektedir.

MELLFN ESERLER
Baslm eserleri aadadr :
1 Trklerin ulum ve fnuna hizmetleri.
2 Terceme-i Hal ve Fezail-i eyh-i Ekber.
3 Kibar ve Meayih-i ulemadan Oniki zatn Teracm-i Ahvali
4 Meayih-i Osmanyeden Sekiz Zatn Teracm-i Ahvali
5 Ulema-i Osmaniye'den Alt Zatn Teracm-i Ahvali
6 l ve Ktip elebi'nin Terceme-i Halleri
7 Aydn Vilyetine Mensup Meayih, Ulema, uar ve Mver
rihinin Teracm-i Ahvali

 5
8 Delilt'tefsr
9 Mntehabat-i Masar' ve Ebyat- Osmaniye
10 Hac Bayram Veli
11 Ahlk Kitablarmz
12 Nazar- slm'da Fakr
13 Ktip elebi
14 Siyasete Mteallik Asar- slmiye
15 Menakb- Harbiyesinden Bir Nebze
16 Osmanl Mellifleri
Mhim eserlerinin en bydr. byk cild zerine hazrlanan
bu eser oniki senelik bir inceleme ve aratrma sonunda meydana gel
mitir.
BASILMAMI ESERLER
1 Menakb- Seyyid Hoca Muhammed Nr'l-Arab ve Beyan-
Melmet ve Ahval-i Melmiyye
2 Mecmua-i Tahir
3 Fezail-i mam- Ali R . A . Hakknda erefvarid Ehads-i e
rife ve Tercemeleri
4 Haseneyn Hz. Hasan ve Hz. Hseyin (R.A.) Haklarnda e
refvarid Ehads-i erife ve Tercemeleri
5 mam Suyt'nin
El-Ehadsi--erife
Risalesinin Tercemesi

Fi's-Saltanatil-Mnife

6 Manastra Mensup Meayih, Ulema ve uaranm Teracm-i Ah

vali
7 Mntehabat- Durb-i Emsl-i Arabiyj'e ve Farisiyye
NOT : Mellifin hayat, Profesr Fuat Kprl'nn, Osmanl Melliflerine zeyil olarak Mevlevi eyhi Ahmed Remzi Dede'nin yazd
Esami-i Ktp ve Esmai Mellifin adl eserde yaynlanan makalesi
esas tutularak hazrlanm, Muallim Vahyi Bey'in Bursal Tahir Bey
adiyle yazd kitapla brahim Aleddin Gvsa'nm Mehur Adamlar
Ansiklopedisinden de istifade edilmitir. Daha geni bilgi sahibi olmak
isteyenlerin ad geen eserlere bavurmalar tavsiye olunur.
Hdiseler apak gsteriyor ki Abdlhamid'in tahta kt gnler
de Trkiye'de sz dinlenen
devlet adam yoktu. Trkiye'de muasr
dnyay tanyan diplomatlar da devede kulak kabilndendi. Ordu ban
daki komutanlar, bei mstesna, mesleklerinin ve vazifelerinin ehil
leri deillerdi. mparatorluun birok yerlerinde hkmet daireleri ki
ralk evlerde idi. Tp, babotu. Hastahane yoktu, kla yoktu, iir, ede-

biyat, resim, san'at pek derme atma idi. Basm ocuk oyunca idi. Yk
sek okul bir tarafa rtiye ve idadi mektepleri parmakla saylabiliyordu.
Mslmanlar arasnda Avrupa anlayna gre mnevver yoktu. Buna
mukabil, btn gayretleri ile imparatorluu kertmee alan unsur
lar arasnda Avrupa terbiyesi alm olanlar pek kabark bir yekn tutu
yordu. Bir ka berberle be svacy hesaba katmayacak olursak b
tn kk zanaat erbab hep yabanclard. Byle bir memlekette geni
bir Merutiyet rejimi tatbikna kalkana, dorusu ya, glnrd. Fakat
hdiseler, maalesef, dmanlar gldrm ve rejimin tatbik edildii bu
memleketi sadece alatmt.
Abdlhamid, i bana geince btn imknszlklar dnda bir ba
ka korkun gerekle kar karya kalmt:
Koskoca mparatorluun hibir yerinde i emniyet mevcut deildi.
stanbul'un emirlerini zmit'te bile dinleyen yoktu. mparatorluun ha
ritada gsterilen engin topraklara hkim olduu da, bir ho, fakat bo
rivayetti. mparatorluun istismar edilebilen nesi varsa yabanclara ya
ryordu. Anadolu'da topran ou Ermenilere,
Rumlara tapulanm,
Yahudilere rehin edilmi bulunuyordu. Ermenilerin bol olduklar blge
lerde merhasa efendiler, Krdlerin ve Araplarn yaadklar vilyetlerde
airet reisleri, aalar ve eyhler hkm sryorlad. Bunlar iin Fener
Patrikhanesi bir hkmdar saray ve memleketteki Ortodoks kiliseleri
birer vali, mutasarrf veya kaza kaymakaml kona olmutu.
Ve daha neler neler...
Abdlhamit bu durumu dehetle grdkten sonra u iki ktan bi
rini semee mecbur oldu:
Kanun-u Esas'yi mi korumal, devleti mi?
Ortada devlet denilebilecek bir varlk kalmamt ki rejim eklin
den bahsedilebilsin!
Bunun iin daha berbat tecrbeler geirilmesine meydan vermek
sizin dizginleri eline ald. Kanun-u Esas'yi yok etmedi. Hayr... Sadece
yrrlkten kaldrd. Bundaki incelik meydandadr.
Ve lisan hal ile yle d e d i :
Aslolan devlettir. nce onu kuralm.
te Abdlhamid'in ald tedbirlerin mna ve hedefi devleti kur
tarmaktr.

Artk siyas dnya, Krm muharebesine takaddm eden gnlerdeki

mihverinde dnyordu. Mahreki de bsbtn dnmyordu. Mahreki de
bsbtn deimiti. Yeni bir devre gre bir nizam edinmek, ayarlan
mak gerekti. V e bilhassa ekonomi politik bir anlaya ulamak icap eder-

di. Bakalarna avu aan bir devletin kimseye kafa

tutamyacan,
hibir hak sahibi olamyacan anlamakta da Abdlhamid'in gecikme
diini gryoruz.
ilk i olarak istikraz kaplarn kapad. Buna ramen yabanc bor
lar demek yolunu tuttu.
ok mahdut bir devlet geliri ile geinmenin, kt kanaat geinmenin
yollarn arad. Parolas deta u oldu:
Kendi yamzla kavrulacaz!
Abdlhamid, Merutiyetin ilnndan sonra gazetecileri davet etmi,
yni bir basn toplants yapmt. Trkiye'de ilk basn konferans budur.
O konsefansta bulunan ve sonra da Kprde bir cinayete kurban giden
talihsiz Hasan Fehmi, Abdlhamid'in u szlerini nakletmitir:
Kapitlsyonlarn lavn istiyorsunuz ve geni iktisad slahat
talep ediyorsunuz. Size tavsiyem udur: Zerre kadar istikraza meylet
meyiniz. Eskiler fazla bor yapmlar, bunun neticesi btn ilerimize
yabanclar mdahale etmilerdir. Her bor boynumuzu bker, ben o
unu dedim. A z bir ey kald. Bunu yamzla kavrularak dedikten
sonradr ki hakik hrriyete ulaabiliriz. Kendi hviyetimizi bulacaz.
O zaman kapitlsyonlarn kaldrlmas mmkn olur...

Abdlhamid'in bu politikas devletten maa alanlar yava yava

skmaa balad. nk denekler zaman zaman verilmiyor, bazan iki
ayda yarm maa alnabiliyordu. Fakat istikraz taksitleri
zamannda
deniyordu. Gariptir ki bu hal, alacakllar hi memnun etmiyordu. Zira
Osmanl mparatorluunun borlarndan silkinme yolunu tutmas ya
banc sermaye politikasna hi de mitli bir istikbal va'detmiyordu. He
le hi istikraz yaplmamakta olmas Osmanl idaresini
borlandrarak
milyonlar vurmaa alm olan milletleraras vurguncu bankerleri pek
fazla skt ve bunun reaksiyonu derhal belirdi. stikrazlar plase eder
ken nce komisyonlarn ekerek havadan milyonlarla altn devirmee
alm olan milletleraras tefecilik kendisine bir baka saha arad. Bu
iyi vurulacak kuun Rusya olduunu anlaynca kasalarn Romanoflara
at. Tabiatiyle siyas sempati de yeni istikrazlarn kanaln takip etti.
Fransa politikas ananevi (!) Osmanl ittifakna tamamiyle ihanet ede
rek Rusya ile ittifak arelerini aramaa balad. phesiz bunda 70 - 71
harbinin de bir tesiri olmutu. O harpte Fransa'y malp eden ne yeni
Krup toplar idi ne de Alman askerlerinin daha kahramanca savam
olmalar.. Hayr, en byk faktr Prusya'nn Fransa ile harbederken do
udaki komusundan emin kalm olmasyd.
Abdlhamid'in, memleketi tek bana idareye balamasndan on iki

yl sonra, yni 1890 da, be kalemde Rusya'ya aktlan Fransz altn yz

otuz milyonu (^) bulmutu. bu kadarla da kalmyacak, bu ak de
vam edecek ve on yl sonra 1901 de eitli Fransz alacaklar tam y^:
altm yedi milyon Trk altn karl altm Fransz bankaclna bir
i yolu aarken Fransa d politikas tabi bo durmuyordu. Paris, bir
Rus - Fransz asker ittifak iin zemin aramaa balamt. 1890 da Rus
ordusunun Marva austos manevralarna giden
Fransa Genelkurmay
temsilcisi General Boisdeffre Rus ordular Genelkurmay Bakan Orge
neral Obruef'le ilk yar resm temas yapt. Bir yl sonra, Petrograt'taki Fransa Byk Elisi de Laboulaye, Hariciye N a z n Ribot'ya gnder
dii bir raporda (6 austos 1881) Rusya Hariciye Nazr de Gries ile yap
t bir konumadan yle sahsetmektedir:
Eer iyi intikal ettiysem Rusya hkmeti aramzdaki temaslara da
ha geni bir mahiyet vermek arzusundadr. Bavekil bir aralk dedi ki:
Sulh, Msr'da veya Avrupa'y ilgilendiren baz sebepler yzn
den in'de bozulabilir. Trkiye'den bahsetmiyorum. nk Trkiye bir
Avrupa devletidir.
Bununla beraber Rusya Hariciye Nazrna gre yaplacak anlamay
sadece l ittifaka inhisar ettirmemek daha geni tutmak lzmdr.
Bunun mnas gayet aktr:
Rusya, Boazlarda ve Karadenizde Rus emellerine Fransa'nn yar
dm etmesini, bir ittifakn artlan arasna sokmak istiyordu.
Bir ittifak... Evet bu sralarda Rus ve Fransz genelkurmaylar bir
ittifak pazarlna girimi bulunuyorlard. Bu pazarlklar iki yl sonra
1893 de tamamlanm olacak ve Rus Bavekili Giers'in Petrograt'ta Fran
sa Bykelisi Msy d Montebello'ya gnderecei 27 Aralk 1893 tarihli
ok mahrem vesika ile yrrle girecekti. Ne gariptir ki bu ittifak
ve istikraz macerasnn cereyan ettii 1889 - 1893 yllar, Trkiye'de
Abdlhamid'e kar ilk gizli komitelerin belirmee balad zamana te
sadf etmektedir. Ve yine de gariptir ki bu komitelere mensup olanlar,
Abdlhamid'e kar daha rahat almak iin hep bu Fransa'y seecekler
ve kararghlarn hep Paris'te kuracaklardr! V e uzun zaman stanbul'a
kar alan eitli mcadeleler hep bu Paris'te yardm bulabilecektir!
Acaba Rusya' nn gizli mttefiki olan bir Fransa bu insanlara niin yar
dm edecektir?
Babasnn hayrna m?
imdi biraz da Abdlhamid'e kar kurulan gizli komitelerden bah
sedelim :
Sultan

Abdlhamid'i gnn birinde Kanun-u Esas'yi tekrar y-

( 1 ) 2 milyar 663 milyon 756 bin altm frank,

 9
rrle koymaa zorlayacak ve bir mddet sonra da zorla tahttan indi
recek olan bir sr d politika entrikalar ve i poUtika hareketleri ara
snda bu gizli komitelerin de bz tesirleri olduu inkr edilemez.
Daha ak konuaym :
Abdlhamid'i gnn birinde birok haric tesirlerin
yaratt bir
kasrga devirecek ve ttihat ve Terakki Cemiyeti bu kasrgann sadece
bir maskesi olacaktr. Fakat ttihatlar Merutiyetin ilnn ve 31 Mart
tan sonra Hamid'in devrilmesini yalnz kendi gayretlerinin eseri oldu
unu iddia edeceklerdir. Fakat bu gafletleri pek uzun srmiyecektir. A y
n kasrga iinde on yl bocaladktan sonra battklar zaman ve devleti de
batrdklar zaman kimlerin ellerinde yllarca safdil birer oyuncak ol
duklarn anlayacaklardr.

lk gizli komite, Abdlhamid'i tahtndan indirmek emeli ile stan

bul'da Asker Tbbiye mektebinde kuruldu:
Yl 1889.
O sralarda bu okul Topkap Saraynn hemen yanbamda Glha.ne'de idi. Talebelerden brahim Temo ( ' ) adnda biri, bir gn, 1889 yl
Maysnn drdnc gn bahede dolarken en sevdii arkada shak
Skti'ye birdenbire yle dedi:
Bana bak shak! Bu Abdlhamid'i devirmek lzm. Bunu da an
cak bir gizli cemiyet yapabilir.
shak hayretle bakakalmt:
Var m byle bir cemiyet?
Y o k . . . Ama kurulabilir. Mesel imdi sen gider, urada roman
okumakla megul olan Abdullah' (Doktor Abdullah Cevdet) kandrr
sn. Ben de erkez Mehmet Resifle (-) grrm.
Bu konumadan 24 saat sonra Hseyin zade Ali'nin de itiraki ile
ilk gizli cemiyet kurulmu bulunuyordu.
Bu be arkadaa bir hafta iinde u alt kii de katld:
erafeddin Mamum, Giritli efik, Cevdet Osman, Kerim Sebati.
Mekkeh Sabri, Selnikli Nazm (zmir suikasti meselesinde aslan dok
tor Nazm bey m e r h u m ) .
Yldz istihbaratnn sonradan ele geen arivlerine gre bu ilk ko
mite, Asker Tp Okulunun yz krk talebesinden ancak otuz ikisini
kadrosuna alabilmiti. Bu komiteden 1908 inklb gnlerinde nemli
bir mevki edinebilen tek kii: Doktor Selnikli Nzm Bey'dir.
(') Arnavut olduunu iddia edenler olmutur. Yanltr. Temo Trkt.
(-) Birinci Dnya Harbi sonlarnda Ankara Valisi idi, Mtarekede stan
bul'da cezaevinden kat srada takip edenlerin eline dmemek iin Mecidiyekynde intihar eden Reit Bey merhum.

 10
Bir gn, gizli komite kurmak fikrinin brahim Temo'ya talya'da
alanm olduunu biliyoruz. Temo, tatil aylarnda
Arnavutlua va
purla gidip gelirken birka defa talya'ya uram, Napoli'de bir Karbonari kulbn gezmi ve Birendizi'deki mason locasna kaydedilmitir.

Asker Tbbiye'deki hareket bir mddet sonra

Harbiye, Baytar,
Mlkiye ve Bahriye mekteplerine de sirayet etmi, nihayet gnn bi
rinde Mhendishane'ye de bir ekirdek atlmtr. Doktor merhum kil
Muhtar'dan renildiine gre Yldz Saray bu gizli hareketi ancak
yl sonra 1892 de haber alabilmitir. lk ii mektep kumandan Ali
Saip Paay azletmek olmu ve Harbiye Mektebi kumandan Zeki Paa
bu iin tahkikine memur edilmitir.

imdi bir baka komiteciyi ele alalm:

Halil Ganem...
Temo'nun harekete getii gnlerde 93 Meclisinin eski Suriye me
buslarndan olan bu Halil Ganem Paris'te bir Franszca gazete kar
maa balamt : (')
Gen Trkiye... (La Jeune Turquie).
Halil Ganem daha nce de Cenevre'de Hill adnda bir baka ga
zete karmt. Derken Ahmet Rza Bey de Paris'te belirdi. 1895 de
Halil Ganem ile birleerek Meveret i nere baladlar. Abdlhamid'e
kar savaanlar arasnda bir sosyal nizam dncesini ortaya ilk atan,
Positivisme i ele alan, bir Auguste Comte hayran olan bu Ahmet R
za Bey'dir.
nce tesirsiz gibi grnen bu gazeteler, yava yava memleket da
hilinde de srlmee balaynca Yldz dikkatini
bsbtn arttrd.
1895 de artk doktor diplomalarn alm bulunan Abdullah Cevdet, s
hak Skuti, erafeddin Mamum, Kerim Sebati ile Harbiye hocalarn
dan bir subay, yni rksulu Ahmet (*) yakalandlar. Temo tam za
mannda Romanya'ya kaabilmiti. Ama dierleri de srgn yerleri olan
Rodos ve Trablus'tan kolaylkla kaabildiler:
Hepsi Paris'i boylad.
lerinde dorudan doruya bilerek veya bilvasta, nereden geldi
ini bilmiyerek eitli yollardan yabanc yardm alm olanlar oktur.
Fakat... Abdlhamid'in karsndaki asl cidd dmanlar
bunlar
V^) 93 Meclisinde harbe girmek kararnn hat olduunu aka sylemi
olan mebus.
('') Sonradan paa ve ayan meclisi zas olmutur.

 11
deillerdi. Sultan sarsan hareketler, mparatorluun
Trk, erkez,
Krt, Lz olmyan dier unsurlarndan domvtur. Abdlhamid'i asl
devirenler bunlardr:
Rumlar, Yahudiler, Bulgarlar, Ermeniler, Srplar,
Araplar, Drzler... V e Eflk komiteleri.
Rumlarn kilisesi, yni Bizans kilisesi, bu kilisenin bilhassa u
merkezi Abdlhamid'i ok sarsmtr:
Fener.
Aynaroz.
Atina.
Ermeniler ise mstakil Ermenistan iin ahan ihtillci gruplar d
nda birka tane de ok nemli Ermenistan taraftan
yabanc kurul
kurmular ve gazeteler karmlard. Bunlar arasnda bilhassa Pro
Armenia zerinde durmak lzmdr. T Ondokuzuncu Yzyln banda
Yunan istiklli iin nasl bir azdan sempati yaratmaa almlarsa
bu Pro Armenia gazetesi etrafnda toplananlar da ylece almlardr
ve cidden muvaffak olmulardr. Bunu kuranlar arasnda mehur Clemenceau (Fransz Bavekili olan), mehur Anatol Frans, Fransz kom
nistlerinin piri olan Jan Jores (^) bata gelenlerdendirler.
Arnavutlara gelince... Bunlar Dervi Hima ve Konial Faik'in A l bania adl gazetesi ile hiyanet konserine itirak etmilerdi. Arnavut ih
tillcilerinin hepsi masondu ve talyan Merik-i zamna bal bulunu
yorlard.
Osmanl mparatorluunda ilk mason locas Berat'da talyanlar ta
rafndan almtr. Skoya tarikatinden olan bu loca Floransa'ya bal
idi ve dorudan doruya talya Kral saraynn kontrol altnda al
yordu.

Gelelim Yahudilere...
Hrrem Sultan stanbul saraynda tam bir diktatr olarak hkm
srd Kanun Sultan Sleyman gnlerinde Mihrimah Sultann sska
kocas Rstem Paann delleti ile Trkiye'ye akn akn g ettikleri de
virden ikinci Merutiyetin iln nna kadar Yahudiler, bu memlekette
en rahat gnlerini Sultan Abdlhamid Han devrinde yaamlardr. V o
bunun karl olarak Kzl Sultan rejimine 1895 ylna kadar tam
bir sadakat gstermilerdir. 1895 ten sonra da bu sadakatin devam etme
mesi iin imparatorluk iinde domu hibir sebep yoktu. Abdlhamid
idaresi btn dinlere sayg gsteriyordu. Tam bir din hrriyeti vard.
Fazla olarak Abdlhamid, ikide bir havralarna yardmlar da gnderi
c i ) Birinci Dnya Harbi balarken bir suikaste urayp ldrld.

 12
yordu. Basra'da, Badat'ta, Beyrut'ta, Halep'te, am'da olduu gibi Se
lanik'te, Kmelinin btn vilyet, sancak ve kazalarmda, Adalarda ol
duu gibi Adriyatik kylarmda ve Trablusgarp'te diledikleri gibi krl
ileri ile urayorlard. Askere gitmiyorlard. Canlar, rzlar, mallai'i
tam bir emniyet iindeydi. Mektepleri, spor kulpleri, sosyal dernekle
ri, hastahaneleri, hayr cemiyetleri her eyleri, her eyleri vard. Yahudi
cemaatlerinden hi birinin Abdlhamid Handan en ufak bir ikyeti
iin ortada hi, ama hi mi hi, zerre kadar dahi bir sebep yoktu.

Baknz 1895 de ne oldu.

Osmanl demiryollarndan byk bir servet elde etmi olan Baron
Hirtch (Hir) Yahudi idi. lrken Yahudilere bir yurd kurulmas iin
iki yz elli milyon frank (on iki buuk milyon altn Hra) ( i ) vasiyet
etmiti. O devirde Dou Avrupa'da, bilhassa Rusya'da Yahudilere ok
zulm ediliyordu. Baron Hir bunlar kurtarmak iin v e toplu bir halde
yaatmak iin tasavvur ettii yurdun yerini de tyin etmiti:
Arjantin.
Baron, o zaman dnyann her yerinden muhacir kabul eden ve bir
ok yerleri bo olan bu memlekette para ile toprak satn alnmasn ve
gmen Yahudilere verilmesini istemiti. Fakat bu vasiyeti yerine getir
mek iin 1891 de kurulan bir cemiyet (-) bu yurd meselesine yava ya
va baka bir istikamet verdi. Hele Teodor Herzel adnda bir Macar Yahudisi ie karnca Arjantin'den bsbtn vazgeildi. Deil yalnz Do
u Yahudilerini, dnyadaki btn Yahudileri Filistin'de kurulacak bir
yurda tamak fikri ortaya atld.
Gariptir ki buna ilk itiraz edenler Amerika'daki hahamlar olmu
tur. Derken Viyana Bahaham efendi de Amerikal hahamlara katld.
O da olmaz! dedi. Hatt New-York Bahaham efendi bard:
Yahudilerin yeni Kuds' Washington ehridir. Bizi tekrar Fi
listin'e gtremezsiniz!
Fakat 1897 de isvire'nin Bl ehrinde 204 murahhasn
itirakiyle
toplanan Dnya Yahudileri Kongresi Filistin'de bir Yahudi yurdu ku
rulmasna karar verdi. Bu kongrede Yahudi Masonlar byk bir rol oy
namlard ve kararn tatbikine Herzel memur edildi.
Bir yl sonra (1898) Almanya mparatoru ikinci Vilhelm, Abdlha
mid'i ziyaretten sonra Kuds'e seyahat etti. Bu seyahatin sebebi yeni
yeni anlalmaktadr. O zaman Alman papazlarna bir manastr yaptr-

(1)

Bu gnk kur zerinden iki milyar Trk liras.

(-)

Jewish Colonisation Association.

 13
mak iin arsa tedarik etmek niyetinde olduu sylenmiti. Meer bu
seyahatten maksad Yahudi yurdu dvasna mzaheret ettiini Kuds'
te iln etmekmi.
Helzel, bir heyetle Kuds'te kinci Vilhelm'i ziyaret etmitir. Vilhelm, Bavekili Prens V o n Blov yannda olduu halde Herzel'in szle
rini dinlemi, sonra u cevab vermitir:
Byk mttefikim Sultan
deki hkmranlk

Abdlhamid Han'n Filistin

zerin

hakkna riayet etmeniz artiyle benim yardmlarma

gvenebilirsiniz.
Fakat o Abdlhamid Han, o kinci Vilhelm'in oyununa gelmemi
tir. Kuds'ten dnte stanbul'a urayan Herzel, doru Yldz'a gitmi
ve Almanya sefiri iltimas ettii iin huzura kabilmitir. Dnyann her
tarafndan gelecek gmenler iin Filistin'de bir dar Muhtariyet ara
d anda Abdlhamid sadece glmtr. Herzel bir hafta sonra, bu sefer
de talya Elisinin iltimas ile huzura kabul edilmitir. Abdlhamid yine
dinlemi, dinlemi ve sadece glmtr. V e kendisine nc rtbeden
bir Mecid nian verip uurlamtr. Ama ondan sonra da
Baktip
Tahsin Paaya u szleri sylemekten kendini alamamtr.

Greceksin... Beni bu adam devirecek.

Eer o deviremezse

kimse beni deviremez.

Yahudi heyetinin, kinci Vilhelm tarafndan desteklenen yurt ta

lebini reddetmesi, yni Herzel'i atlatmas gerekten, Abdlhamid'in de
bizzat sezdii gibi Ydz m dmanlarn ok kuvvetlendirdi. nk
Yahudiler sistemli almay bilen adamlard ve byle bir almay mu
vaffak edebilecek birok kuvvetlere sahip bulunuyorlard. Para onlar
da idi. Milletleraras ticaret mnasebetlerinin en nemlileri kontroUar
altnda idi. Avrupa basn ellerinde idi. Dnya umum efkrnda dile
dikleri anda diledikleri frtnay koparabiliyorlard. Dnyada doan yeni
sebepler yznden beliren yeni yeni ittifak kombinezonlar v e anlama
larla devletleraras mnasebetlerin, Avrupa muvazenesinin kknden
sarslmak zere olduu bir devir balyordu. Yllardan beri oynad d
politika alannda Abdlhamid'i yaya brakmak, birok bakmlardan ar
tk mmkn saylabilirdi.
nce, dnya basnn harekete getirdiler. Sonra Osmanl toplulu
unda Abdlhamid aleyhine mevcut btn artlar birletirme yoluna
girdiler. O ana kadar tamamiyle ba bozuk bir hareket olan Merutiyetilik birdenbire disiplinli bir saldr halini almaa balad. Osmanlln

 14
kozmopolit ( 1 ) havas iinde yetimi olan Abdlhamid
dmanlarn,
hedefe doru yanyana yrtmek g olmad.
Bu kozmopolitleri bir
kozmopolit kurul pekl birletirilebilirdi. Osmanl mparatorluuna en
yakn mason karargh olan talyan Mark zami bu birletirme ve
kaynatrma vazifesini zerine ald. Macedonia Risorta ve Lahor ot
L u x talyan localarnn, bilhassa Selanik'teki Risorta'nm oynad rol
ler ok dikkate deer. Paris'te ve Cenevre'de dolaan hrriyetileri Fran
sz mark zami himaye si altna alrken talya'ya (Floransa) bal
localar, Osmanl memleketinde teden beri hilfet dmanl ile hret
salm ve msamaha, eitlik, hrriyet aram baz eski kurullarn ileri
gelenleri ile temasa girdiler: Yani Bektailer, Melmiler, Mevlevilerle
kaynatlar. Ksa bir zamanda Mevlevi, Melm ve Bekta olan birok
vezirler, bir iki mir (mareal), elilerden bei, saysz hkim, avu
kat, muharrir, air ve muallim masonluu da kabul ettiler. Mesel Sela
nik'teki Vatan ve Hrriyet Cemiyetinin ilk yelerinden olan mehur
Bursal Tahir Melmi idi. eyhlislm Hayri Efendi (rgpl), eyhl
islm Musa Kzm Efendi, filozof Rza Tevfik, Kzm Nami Beyler hem
mason, hem bektai idiler. Talt Paa masondu ve bal gibi bektai idi.
Sleyman Asker, Vehip Paa, Mlzm Atf
(emsi Paay vuran),
Resneli Kolaas Niyazi, Binba Eyp Sabri (Ohri), skp'te Albay
Galip (sonradan paa), Kprl'nn mehur Sleyman Aas ve daha
dierleri, Avni Bey (paa), Gevgili'de mer Fevzi Mardin, hem bektai,
hem masondular. Drama ve Kavala tekiltn kuranlardan Hseyin Pa
azade Nazif Sleyman, Agh, Rza, Tahir Paazade Mahmut Beyler ma
sondular. Talt Bey'i (paa) bektailie ve masonlua sokan Nazif S
leyman Bey'dir. Edirne tekiltn kuranlar da smet (nn), Kzm
Karabekir (Paa), Seyfi Bey (Paa) ve Hseyin Kadri oldular. Seyfi
Paa ile Kzm Karabekir hem mason, hem bektai idiler. Gariptir ki
sonradan ttihat ve Terakki tarafndan nemli mevkilere ykseltilecek
olanlardan biri mesel u mehur eski Polis Umum Mdr Azmi Bey
22-23 temmuz 1908 gecesine kadar Abdlhamid'in ba curnalcs olarak
Drama'da mstantik muavini (sorgu yarg j'^ardmcs) idi. Gene son
radan mthi ttihat (!) diye hret salan Tahsin zer (vali ve me
bus) de o srada Drama'ya bal Pursisan nahiyesi mdr ve buz gibi
sarayc idi.
Grlyor ki Masonluk, yalnz memleket dndaki
gayretleri bir
merkez etrafnda birletirmekle kalmam,
memleket iindeki saray
(') Dnnz bir kere, 1902 de Paris'te 47 murahhasn itiraki ile top/lanan kongrede ikinci reislerden biri Ermeni (Sisyan), teki de Rum (Sazas)
d. Murahhaslar da Trk, Arap, Rum, Krt, Arnavut Ermeni, erkez ve Yahudi
idi. Artk ka tanesi Trkt Allah bilir.

 15
dman kurullar da bir Mukaddes ttifaka tevik etmitir. Bununla
beraber Trk, Arap, Rum, Bulgar, Erm.eni, Yahudi, Krt... Btn ku
rullar yalnz Abdlhamid'in devrilmesi iin birletirilmilerdir;
yoksa
Floransa Mark- zami, Abdlhamid'e kai- birlik kurarken Abdlha
mid'in devrilmesinden sonra btn bu mill gruplar ayr ayr iftirakla da tevik etmekten geri durmamtr. Mesel Birinci Dnya Har
binde liye Divan- Harbinin astrd Suriye ihtillcileri Abdlhamid
Zhrv Efendi, Azimzde'ler, ArslanouUar hep Masondular. Mesel
geenlerde feci bir surette yok edilen Arap ihtillci Nuri Essaid (Abdl
hamid devri yzbas) Masondu. Mesel Him Hanedann kuran Mek
ke Emri Hseyin ve olu (Faysal, Ali ve Abdullah) Masondular. Me
sel Makedonya ihtillcileri Sandanski ve Pania Masondular., v e dn
ya Masonluu hemen nc orduya el att. Zira Mason lemi, Osmanl
ordusu hakknda Sir Charles Elist'in koyduu eski bir tehisi unutm^mt :
Osmanl devletinde ordu, hkmetin korkularndan veya emelle
rinden domu bir tekilt deildir. Osmanl milletinin normal devle
tidir.

1896 dan sonra giriilen btn bu hazrlklara ramen Abdlhamid

1907 ylma kadar, hi sarslmayacaktr.
Zira memleket iinde kurulan
tekilt Masonluu engin gayretlerine ramen geni ynlar elde edemiyecektir. Abdlhamid dman gizli tekilta girmek, yeni bir neslin
siyas zppelii halinde kalacaktr. nk btn
iddialara ramen
Abdlhamid iyi bir adliye kurabilmi ve iyi hkimler yetitirmitir. n
k Abdlhamid 1877 harbinde kaybedilen Abdlaziz ordusundan ok da
ha kudretli bir ordu kurmaa muvaffak olmutur. Hkimlerin rvet al
madklar ve mahkemelerden
halkn memnun olduu
muhakkaktr.
Fransa ordusu 76 nc piyade alay subaylarndan. Temen Conte de Cholet Ermenistan, Krdistan ve Irak adl eserinde, daha 1890 ylnda ye
ni Osmanl ordusunun eitli kuvvetlerinden hararetle bahseder. Alayl
subaylar vatansever, Mslman ve tecrbeli harp adamlardr. Mektepli
subaylar cidden mnevver insanlardr ve birliklerin yksek komutas
hep Alman ve Fransz yksek harp okullarndan yetitirilmi deerli as
kerlerin elindedir. Merkezi Erzincan'da olan 4. Kolordu 44 yanda gen
bir Mir olan Mehmet Zeki Paa emrindedir. yi bir ailenin ocuu olan
bu komutan be yz altn olan ayln dahi, meteliine dokunmadan
askerlerine sarfetmektedir. Fransz subay, orduevinde rastlad btn
subaylardan hayranlkla bahseder. Erzurum'daki asker kolejin (idad)
komutan Albay Salim Bey Saint-Cyr'den diplomaldr. Bu okul ile bir
gn sonra ziyaret ettii topu klasn nasl methedeceini Fransz su-

 16
bay bilememektedir. Dokuz tabur kale topusu ile bir siAvari topu ala
yn gzden geirmek imknn bulur. Ahrlar, atlar, tfekleri, kl
lar, tabancalar, cephanelikleri, toplan Fransz ordusundan stn bulur.
Asker mkemmel giyinmitir. Kazanlarda
gayet iyi yemekler piiril
mektedir ve hepsi iriyar adamlar olan askerler atletler gibi eviktirler.
Btn atlar, Fransz topularnn hasret ektii Macar katanalardr.
Tevfik Paa komutasndaki bu topunun bir ksmna Albay Hasan T o
sun at yaptrr ve aslnda meslekten yetime bir casus, istanbul'daki
Fransz sefareti ataemiliter yardmcs ve bir kurmay olan Fransz kon
tu parmaklarn srr.
Erzincan ve Erzurum'da balayan bu hayranlk, Badat'a gidinceye
kadar btn garnizonlarda eksilmiyecek, artacaktr. Ve Abdlhamid, Gi
rit meselesinde Yunanlya bir ders vermek lzumunu duyduu zaman
bu ordu, vazifesini gz kamatrarak baaracaktr. V e Rusya, kmldanamyacaktr. Zira Fransa ile gizli bir asker ittifak imza etmi olmasna
ramen ne kendisi ne de mttefiki harp yapabilecek kudrette ordulara
malik deillerdir...
Abdlhamid devrindeki hkimlerin ve Abdlhamid'in yakn adam
larnn yksek namuslar hakknda bir fikir vermek iin u ksa olay,
bir numune olarak buraya sktryorum:
23 temmuz 1908 de nemlice bir rol oynayan Kprl erafndan
Sleyman Aa bin dokuz yz be ylnda on be yl hapse mahkm edi
len iki kardeinin temyiz ettikleri dvay rvetle halletmee karar ve
rir. Bir altm babas halinde istanbul'a gelir. Sarayn yakn adamlarndan
biri olan Ndiri Fevzi Bey merhuma C) atar. Derdini anca Ndiri
hayretle yzne bakar :
Yani ne demek istiyorsunuz? Temyiz hkimlerini para ile satn
m alacaz? Olacak i deil bu.
Fakat Sleyman Aa'y kendisine tantan, hatrn kramyaca bir
dostudur. Onun ricas zerine Aa'y Abdlhamid'in bayaveri Kabasa
kal erke Mehmet Paa ile tantrr. Sleyman Aa, Kabasakal aley
hindeki propagandalara pek inanm bir adamdr. Ziyaret gn yanna
iki torba dolusu da altn alp gider. Kabasakal ( i ) sylenenlere bir an
kulak verir; akabinde top gibi grler :
Defol, seni hapse tktrmadan phn prtn topla, memleketine
git! Sen deli misin? Padiahn adaleti altnda satn alnr m?

(1) Deerli arkadam Enver Behnan'n babas... 31 martta

damgas ile aslmtr.
(') Sarayn rvet vastas diye 31 martta aslmtr.

Abdlhamidci

1?

Bu macerann Sleyman Aaya (-) inhisar etmediine inanmak tia*

muslu

adamlarn

boynuna bortur. Bir

Trk devletinin adaletini

otuz

yl amura batrmak ne byk gnahtr!

NETCE VE HKM :
Mertiyet, bir takm fikirsiz Makedonya komitaclarnn ruhuna gem tak
m ve kr hamlelerini istismara yol bulmu tekiltl Yahudilik, Masonluk ve
Dnmeliin eseridir.
Bir gn yalnz ilim ve hakikate bal tarafsz tarihilerin itiraf edecekleri
gibi Mertiyet hareketinin hedefi olan 2. Abdlhamid sadece mslmanl,
milliyetilii ve Trkl inkraz ve smrgelemekten koruyuculuu ve btn
bunlardan dolay Yahudilie ve garp emperyalizmine ve kapitalizmine kar sis
temli mcadelecilii yznden bunlarn kurban olmu; ve bu menhus gen,
kolaylkla bylenen saf genler ve cahil komiteciler vastasyle devirdii ne
ticeye, inklp, mertiyet ve onun altnda hrriyet, msavat, adalet yaftasn
taktrmt.

(2) Kmekli hava albay doktor Yusuf Beyin babas.

F. : 2

T A K D M

Ktip elebi merhumun Kef'z-Zunn mukaddimesinde naki ettii

K i m bir m'minin tarihini yazarsa sanki ona hayat vermi gibidir

hadis-i erifine uyarak evvelce nerine muvaffak olduum niz risalele
rimin, mtalea sahihlerinin takdirlerine mazhar oluu, Cenab- Hakk'm
bu ciz kulunu elinizdeki eserinde meydana gelmesine tevik etti. Allah'n
inayetiyle bu d e f a bitirmee muvaffak oldum. Hayatlarn yazdm zat
larn hal tercemelerine kaynak olarak grebildiim muteber eserlerden
bir ksmnn ibarelerini bile deitirmee lzum grmiyerek bz par
alarn aynen naklettiim gibi, yaratlta iire kaabiliyetli olanlarn da
en mehur manzumeleri ile bilhassa edeb, ahlk, hikmet ve felsefeye
it bz manzumelerini ilve ettim. simlerini de vefatlar tarihi sras
na gre hret ve mahlaslarna v e mntesibi bulunduklar ilim ve fenlerden yalnz birisine mahsus olan fasla yazarak dier fasllara yazmak
tan vaz getim. Muhtelif fasllarda isimleri yazlan melliflerden bzla
rna dair de kitablarla alkal ilmin usullerine ve kitabiyat kaidelerine
gre mmkn mertebe izahat verdim. Fakat sadece ilm malzeme nok
san gibi sebeblerden dolay grlen hatlarn ilve suretiyle yaplacak
husus cilde konulmak zere dorudan doruya bu ciz mellife bildiril
mesini memleketimizin maarifilerinden istirham ederim, isimleri yazl
zatlardan bzlarnn bilhassa limler zmresinin
eserlerine ekseriyeti
itibari ile Arapa yazlmas bahsine gelince; Trklerin ulm ve fnn'a hizmetleri risalesinin mukaddimesinde de belirttiim ekilde bir
ka mstesna olmak zere, btn Trk bykleri ve limleri ilm ve
fenn eserlerini Arapa ve bir dereceye kadar da Farsa yazdklar gibi,
Osmanl limlerinden bu snf tekil eden zatlar da, eskilerin izine tbi
olarak, eserlerini hemen hemen tamamen Arapa yazmlardr, ( i ) Fik
rimce bu yolda gitmelerinin sebeplerinden biri de Osmanl Trk dili
kaidelerinin vaktiyle kitap haline getirilip yazlmam bulunmas ola
caktr. Geri dilimizin sarf - nahiv kaideleri H. 937 = 1530 M. tarihinde

Bergamal Kadri isminde ilim v e kalem sahiplerinden bir zat tarafndan

vakfane bir surette Myessiret'l-Uliim (-) adiyle yazlp kitap hali
ne getirilmise de nshalar yaylamadndan Ktahyal Hoca Abdur
rahman Efendi'nin Mikyas'l-Lisan v e Kstas'I-Beyan ile faziletli stad mehur Cevdet Paa'nn Kavaid-i Osmaniyesinin intiarlarna ka
dar ibu kaidelerin kitap olarak yazlmas hususu ihmal edilmitir. Bu
nunla beraber dilimizin sarf ve nahiv kaideleri ile edebiyat usulleri soi
zamanlarda kitap haline getirildii halde, Cenab- Hakk'a hamd olsun
her ilimden iftihar edeceimiz eserler yazlmtr. Hakkn ltfu ile bun
dan byle de zamann ihtiyalarna gre eitli konularda yazlm de
erli eserler grmekle de bahtiyar olacaz.
Bu eseri yazmaktan asl maksadm, mensubu bulunmakla eref ve
iftihar duyduum Osmanl Trklerinden yetien ilim ve kemal sahipleri
zmresinden olup da tedris megalesinden dolay eser yazmaya vakit
bulamayanlar bir tarafa brakarak, yalnz mesleklerinde eser yazan zat
lardan ancak bir ksmnn muhtasar hal tercemeleri ile :

Bizim eserlerimiz bizi tantan belgelerdir. Bunun iin bizden son

ra eserlerimize baknz.
beytinin mnas gereince esasen fazilet ve kemallerine dellet edecek
olan kitaplarnn isimlerini yazarak btn ilim dnyas ile Osmanl Trk
lerinin meydana getirdii eserleri bilmek isteyen dier milletlere hi ol
mazsa bu eserlerin fihristlerinin bir ksmn sunup Osmanl limlerinin
ilmi yksekliini ve insanla yaptklar hizmetleri ksa yoldan isbatlamaktr. Ayn zamanda yaradltan zek ve erefli olan bu asl millete bir
takm kt niyetlilerin yaktrmak istedikleri yanl ve garez mahsul
fikir ve telkkileri reddetmektir. nk Osmanllarn halk tabakasn
tekil edenlerin bile rastgeldikleri ilim sahiplerine kar son derece hr
mette bulunmalar btn Osmanl milletinin maarife k ve meftun ol
duklarna kuvvetli delildir. Osmanllarn, devletin kuruluunun t ba
langcndan beri maarifsever olduklarnn apak delillerinden birisi de;
alelade kasabalarna varncaya kadar, idareleri altna aldklar her mem
lekette, derhal, erefli ve byk padiahlarla vezirler ve hayr sahipleri
tarafndan yaptrlan camiler, tekkeler, medreseler, mektepler, ktphane
ler, kprler, emeler, kervansaraylardr. (^) Tarih sayfalarna baklsn,
maarifle alkas ve nsiyeti olmayan bir milletin byle hkimiyeti altna
ald memleketlerde medrese, mektep, ktphrme vesaire kurmas gibi.

 2
ilim ve irfan almeti olan eserler brakmak hatr ve hayallerine gelmi
midir? Acaba cehalet isnad olunmak istenilen bir milletten ilimlerin vo
fenlerin bu kadar ubesinde bunca makbul eserler meydana getiren ve
bu eserimizde ancak cz' bir ksmnn isimleri yazlabilen deerli in
sanlar meydana gelebilir mi? Madem ki bu zatlar, ilm ve fenn eserle
riyle mensup olduklar ilim ve fenlerde fazilet ve kemallerini isbat et
milerdir, artk bu kadar lim ve byk adam yetitiren bir millete ce
halet isnad etmek insanln haysiyetine ve insafa yakr m? Bu mev
zuda ortaya konulmas daima mmkn olan eitli kat' delilleri bir ta
rafa brakp, Osmanl limlerinden yalnz iki zat ele alan Macar mil
letinden ve msteriklerden mteveffa Vanberi'nin: Ktip elebi, Ev
liya elebi gibi ahsiyetleri yetitiren millete meden, ileri, yksek ka
biliyetli millet denir.
Ancak, insaf sahiplerinin gznde mteaddit eserleriyle ortaya
kan Osmanl maarifini tabiatiyle bu niz eser tamamiyle bildiremiyeceinden mufassal malmat almak iin ilim adamlar tarafndan yazlan
ve yazlmakta olan eitli eserlere mracaat tavsiye ederim. u nokta da
apaktr ki, bir memleketten yetien bir limin, bir byk adamn o
memleket halkyle beraber mensup olduu millete bile eref kazandr
mas malm bulunduu gibi, hatt defnedilmi bulunduu ehir ve ka
saba halk da bir bakmdan o deerli zatla iftihar ettikleri meydanda
iken, limlerimizin hal tercemelerine etraflca vakf olmamamzdan do
lay vcudlaryla iftihar ettiimiz bz zatlarn toprak altnda unutulup
gitmesine, hi phe yok ki, bir Osmanl Trknn vicdan raz deildir.
te bu gibi iftihar- medarmz olan byklerin ilim ve irfan mahsul
eserleriyle uzun uzadya megul olmay bir tarafa braksak bile, hi ol
mazsa doduklar ve defn olunduklar {*) yerlerle, balca eserlerini bil
mek kadirinaslk vazifemiz v e elbette vicdan borcumuzdur. nk, A v
rupallar (Batllar) kendilerinden yetien, millete ve maarife
hizmet
eden adamlarn hatt en basitini bile byk gsterip gemilerini arka
dan gelenlere tanttrmaya yegne vasta olmak zere yazdklar mte
addit hal tercemeleriyle yetinmeyerek adlarna heykeller yapmakta, s
tunlar dikmekte iken, bizler dinimize, devletimize, maarifimize sz ile,
kalemi ile ve fiili ile hizmet eden byklerimizi niin bilmeyelim?
akayk- Nmaniyye ile Kef'z-Znn ve
zeyillerini, Tabakat-
Fukahay, Tezakir-i uara'y yazan gelmi gemi byklerimizin eser
lerine niin bakmayalm? Fakat hamd olsun, zamanmzda yaynlanan
(Lgat- Tarihiyye ve Corafiyye), (Meahir-i slm), (Meahr'n-Nisa), (Sicil-i Osman), (Esam), (Eslf), (Kaamsu'1-lm) vesaire gibi
balca hal tercemesi kitaplar bir sredenberi imlemekte olduumuz ku-


surlarmz bir

dereceye

21
eserimde

isimleri

yazlm olup mi!:lar binaltyz geen Osmanl melliflerinin

kadar hafifletti.

bu niz

mensup

olduklar ilim ve fenlerdeki ihtisas derecelerinin etraflca beyan

edilme

si tabiatyla imknszdr. Heyet-i umumiyesi itibariyle bu klliyatn ba

slmasna muvaffakiyet hsl olduktan sonra, bir - iki mellif seerek ve
eserleri hakknda elden gelen tedkikat yaparak mufassal ve etrafl bi
rer hal tercemesi yazmak niyetindeyim.
Tevfik AUah'dandr.
24 Rebiulevvel. Sene 13.33 H. =

1914 M.

27 Ocak 1330 Rm
BURSALI

RIFAT

OLU MEHMED

TAHR

(>) (Arablarn medeniyeti) ismindeki

Franszca
mehur eserin sahibi
Gstav Lbon, (Kef'z-Zunn) un Arahca yazlmasndan dolay mellifi olan
(Ktip elebi) merhumu Arab limleri arasnda zikretmektedir.
(-) Bu mhim eserin mnderecat ve mevzuatna dair Osmanh muharrir
lerinden Kzm Nmi Bey tarafndan Trk Yurdu mecmuasnn 748. sayfasn
da lzumlu izahat verildii gibi, Trk Bilgi Dernei mecmuasnn 6 numaral
saysnda da tarafmdan ilm bir makale yazlmtr.
(') Ata Tarihinin (5.) cildinde bu gibi yaplar hakknda olduka tafsilt
vardr.
(') Hal tercemelerine dair kitaplarmzn ekserisinde yalnz vefat tarihi
gsterilerek bir ounun defn olunduklar yer hakknda malmat verilmediin
den, bu mevzuda baz zatlarn husus malmatna mracaat edilmitir. Arap
lardan ve ranllardan yetien ilim ve kemal sahipleri, AUahn inayetleri ile
ayr ayr yazlacaktr. Askeriyemizden yetien melliflerimize dair de Erkn-
Harbiye mensuplarndan ve limlerimizden Askeriye Mzesi Mdr Ahmed
Muhtar Paa'nn (Ahvalnme-i Mellifat- Askeriye) adiyle 1316 H. tarihinde
yaynlad eserler klliyatna mracaat iktiza eder.

BALICA K A Y N A K L A R

1 Terceme-i akayk- Nmaniyye ve zeyillerinden Atai, Uak,

eyh.
2 Kef'z-Zunn ve Zeyillerinden
eyhu'l-slm Arif Hikmet Bey.
3 Sellem'l-Vusl il

brahim Rmi,

Hanifzde,

Tabakati'l-Fhl.

4 Kmusu'1-lm.
5 Mevzuat'l-Ulm.
6 Lugat- Tarihiyye ve Corafiyye.
7 Sicill-i Osman.
8 Esam ve Mecmua-i Muallim.
9 Eslf.
10 Gldeste-i Riyaz- rfan ve zeyilleri.
11 Tezakir-i uara'dan airler Tezkirelermden) Seh, Ltifi, Ha
san elebi, Riyazi, Ahd, Beyan, Esrar Dede, k elebi, Ramiz, Kafzade ve Zeyl Bursal Beli, Rza, Salim, Fatn, uara-yi mid tezkireleri.
12 Osmanl memleketlerindeki
ktphanelerin byk ksm ile
Msr ktphanesinin kitap isimleri defterleri.
13 Hadikat'l-Cevami
Vefeyat.

ve yine bu eserin

mellifinin

Mecmua-i

14 El-Fevaid'l-Behiyye fi Teracmi'l-Hanefiyye.
15 Tbyan Vesaili'l-Hakayk fi Beyan-i
16 Matbu ve Matbu olmayan

Selsil'i-Tarik.

menakbnmeler.

17 Amasya Tarihi.
18 Hediyyet'l-rifiyn
nifn.

ve

Esma'l-Meliifin

ve

sr'l-Musan-

19 zah'l-Meknn an Kefi'z-Zunn.
20 Mir'at- Mekteb-i Tbbiye ve Mir'at-;
Mir'at- Mhendishne-i Hmyn.

Mekteb-i Harbiyye ve

 23

Tarih uurunu vc gemi byklerimizi tanmanm,

sayg gstermenin

lzumu hakknda baz ilim ve fikir adamlarmzdan vecizeler :

Her asrn adamlar ve o adamlarn kendilerine mahsus bir tavr ve

davran, irfan ne'esi vardr. Gelecek nesillere den, gemilerini hr
met ve rahmetle yd etmektir. "S^ksa stnlk nmayileri ile gemi
leri tezyife kalkmak reva deildir.
HERSEKLI ARIF HIKMET BEY
mmetin iinden yetien bilgi ve hner sahipleri, hayatta ve l
mnde hrmete mazhar olduklar daima grlmelidir ki, herkes evke
gelsin de, onlar gibi olmaya alsn.
MUALLIM NACI EFENDI
nsan, milletinin menkbeleri ve tarih
mefahirine dair sylenen
sz kadar, hibir sz heyecanlandramaz, zevk veremez.
BEREKETZADE ISMAIL H A K K BEY
Unutulan adamlarmz arasnda nev'i ahsna mnhasr (orijinal)
yle zatlar vardr ki. Garp milletleri arasnda grlen emsalinin adlarna
heykeller dikilmi ve mtehasss bulunduklar
mesleklerini gsterir
levhalar yaplmtr. Bizde ise, bir asr sonra belki isimlerini bile hatr
layabilecek adam bulunmayacaktr.
EBZZIYA TEVFIK BEY
Byk adamlar anmak yle yksek bir dsturdur ki, milletlerin
hayat hakk ona baldr. Bu itibarla yaamak isteyen milletler byk
lerini, ulularn daima hatrlar ve hrmet eder. nk fertlerinin itima
terbiyesi, irfan derecesi ancak bu sayede ykselir.
tima muhit de,
madd mevcudiyetini ancak bu vasta ile temin ve hayat hakkn devam
ettirebilir.
MEHMED ZIYA BEY
Kadir bilen milletler arasnda kadri bilinecek adamlar oalr.
(EHBL;
Mazisinden haberdar olmayan bir millet, hal ve istikbal iin bir ha=reket hatt tyin edemez. Hal ve istikbalin aydnlnn mhim mille
rinden biri de maziyi her trl vak'alaryle, ahslaryle, eserleriyle
aratrmaktr^
BNL-EMIN MAHMUD KEMAL BEY

EYHLER
ve
Mutasavvflar

BlSMLLHRRAHMANRRAHM

Cenab- Hak Kur'n- Kerminde yle buyurmutur :

Biliniz ki, Allah'n veb'leri

(eriata tam olarak bal kullan) i'.n

hibir korku yoktur ve onlar mahzun da olmayacaklardr. Ynus sresi,

yet 62 (')

^ <

Allah Tel Hads-i Kudsde de (-) yle buyurmutur: Benim vel

kullarm kubbelerimin altndadr. Onlar benden baka hi kimse bilmez.

Kendi llerinizi hayrla annz.

ki lemde tasarruf ehlidir ruh-u vel
Deme, kini bu mrdedir, bundan nice derman ola
Ruh em.ir-i Hudadr ten glf olmu ona
Dahi l kr eder, bir ti kim ryan ola.
(L)

AKEMSEDDN
(eyh Muhammed ibni Hamza) 863 =

1458 59

Evliyaullahn byklerinden ilim ve irfan sahibi yksek bir zat olup

bu mmetin ariflerinden aml erefddin Hamza'nm oludur. akayk- Nmaniyye tercemesinde doum yerinin am olduu yazlmsa
da zamanmzn mdekkik tarihilerinden Amasyal Hseyin Hsamed(1) yet-i Kerime mealleri, Ali Fikri Yavuz'un hazrlad Kur'n- Kerim
ve Meal-i lisinden alnmtr.
( 2 ) Hads-i Kudsi: Mns Cenab- Hak'tan Peygamberimizin kalbine vahyedilen fakat nazm Efendimize aid olan Hads-i eriflere denir.

 28
din Efendi'nin Amasya ve havalisine dair (Amasya Tarihi) ismindeki
byk eserinde annesinin Osmanckl bulunduu aklanmtr.
Tahsilini Osmanck ve Amasya'da ikmal ettikten sonra gnlne do
an tasavvuf arzusuna ve arsna uyarak o tarihte feyiz ve irad ile
hret kazanan byk mutasavvf ve byk tarikat piri Hac Bayram
Veli ile Zeyneddin Hafi hazretlerinden ikincisini tercih ederek intisab
iin Halep'e kadar gitmise de iradnn birinci vasta ile zuhura gelece
ine dair grd bir rya gereince Ankara'ya dnm ve ad geen
Veli hazretlerinin mridleri arasna girmitir. Cenab- Hakkn verdii
istidadna ilve ettii mcahedelerinin semeresi olmak zere, kendisine
tarikatn hilfeti verilmitir. Bundan sonra Anadolu'nun baz yerlerinde
ve bu cmleden olarak yerletii Gynk - Torbal kasabasnda tedris
ve irad ile megul olmutur.
Bu srada stanbul fethinin hazrlklar ile megul bulunan Fatih
Sultan Muhammed Han tarafndan ruhan ahsiyetlerinin istenmesi ve
ordunun manev kuvvetinin takviyesi midi ile tarikat arkada Akbyk
Abdullah Sultan ile beraber Padiahn vki dvetine icabet ederek Ordu-yi Hmayun'a katlm, gerek fetih srasnda askeri teci, gerek fe
tihten sonra Peygamberimizin mihmandar
Hazret-i Halid ibni Zeyd
El-Ensari'nin mbarek kabirlerini keif ve tyin gibi manev hususlarda
kendilerinden pek ok istifade olundu.
Bu gibi manev hizmetlerinin mkfat ve manev nianesi olmak'
zere her iki azizin namlarna stanbul'da birer cami-i erif yaptrld.
Bir mddet sonra arzulan zerine bu azizlerden Akemseddin Gynk'.?
ve Akbyk Bursa'ya gnlleri ho edilerek gnderildiler. Hal tercemesini yazdmz Akemseddin Hazretleri Gynk'e ulamalarndan bir
ka sene sonra yni Kif-i Esrar ve Mrid-i Tark terkiplerinin de
lleti olan 86.3 H. tarihinde hiret yurduna intikal ederek bugn de hal
kn ziyaretgh olan mbarek trbelerine defnedildi. Kymetli pederle
rinin kabri Amasya'dadr. Merhum Akemseddin Hazretleri hakknda
yazlan manidar manzume:
Karagn dostu imi Fatih'in Akemseddin,
Ki yznden leniean etti ann feth-i mbn.
Nusreti era-i hakikatle grp verdi haber.
Byle her kr uzaktan grr erbab- yakn.
Akemseddin'in arifane beyitlerinden biri :
Grdm Hakkn vehini aynel-yakn ya H derim
Ki sof l da dem vurur, ben her dem ill H derim

Hazretin eserlerinin isimleri :

1 Risalet'n-Nuriye: Tarikate giri yollar ve hakikat ilminin de
rinliklerine dair Arapa yazlm bir eser olup nshalar stanbul ktp
hanelerinin bazlarnda vardr.
2 Hall-i Mkilt: Tasavvuf byklerinden baz zatlarn tasavvu
fun inceliklerine aid olan sz ve cmlelerinin hakikatlarn aklayan
Arapa muteber bir eserdir. Bazlarnn bu esere (erh-i Akval-i Hac
Bayram Veli) diye isim vermeleri aratrmalarnn noksanlndandr.
3 Maddet'l-Hayat: Mntesip bulunduklar tp ilmindeki eitli
tecrbelerinden bahseden Trke bir risaledir.
Bir de (Makamat- Evliya) isminde bir eseri olduu (akayk- N
maniyye) tercemesinde yazl ise de, bu eser halifelerinden olup kendi
lerinden sonra irat makamna geen eyh Hamza Baha'nndr.
Yksek menkbelerine dair yazlan risalelerden Emr Hseyin'inki
matbu, Eyp Mezzini Abdurrezzak Efendi'nink matbu deildir. Oul
larndan Sadullah, FazluUah, Emrullah, Hamdullah efendilerden en k
kleri olan Hamdullah Efendi, rfan ve iirleriyle
Osmanl edebiyat
dnyasnda tannm olan simalardandr. Halifelerinin en
mehurlar
yukarda sz geen Hamza Baba ile Glzar- Manev nazm Kayseri'de medfun brahim Tennur ve Vahdetnme airi Afyonkarahisar'da
medfun Abdurrahim Efendi Hazretleridir.

AIKBA MAHMUD EFEND

1077 = 1666
Nakibend Tarikat ariflerinden faziletli bir zat olup Amid (Diyarbekir)lidir. lim ak sebebi ile bir mddet seyahattan sonra Bursaya yer
leerek Daye Hatun Camiinde tedris ve irad ile hayatn geirdi. (Evrad- Fethiyye) ye mdavim idi. 1077 H. tarihinde vefat etti. Ad geen
camiin bahesine defnedildi. Oniki ilimden bahseden kymetli bir eser
hazrlayarak Vezir-i Azam Kprlzade Ahmed Paa'ya
hediye etti.
Resm (^) mahlsl dilde yazlm bir de iir mecmuas vardr. Hami( i ) Resm: Mehur air Bursal Ahmed Paa'nn muasr ve msahiblerinden Bursal Resm de arif airlerden bir zat olup hususiyle gazellerin tahmisin
de kabiliyet ve mahareti vardr. Bu cmleden olmak zere, eyh'nin bir gaze
lini tahmiyesinden:
Devran yakan eylemeden zulmile k
Hk olmadan bu cisim veyle varmadan bu hk
Seyf-i sitemle dehr seni etmeden helak
Jangr- gamdan et dilcan gzg (*) seni pk
Cami mey ile Kine-i Gayb-bn ol.
(*) Gzg: Ayna demektir.

30

diye ile Beikta'ta Yahya Efendi Ktphanesinde bir mecmuada yirniidokuz bab zerine tertip edilmi Gzide isminde Trke mufassal bir
tecvidi, Farsadan terceme edilmi Evrad- Fethiyye erhi ve Bursa'da
medfun bulunan Emir Sultan Hazretlerinin mensup olduklar Nurbah
Tarikatnn evrad ve silsilesini aklayan Risale-i Nur Bahiyye ismin
de bir risalesi vardr. Eserlerinin hibiri baslmamtr.

Trke iirlerinden :

Bu lem-i fnide ne mrijn ne emirim

Uftade-i Vdi-i fena merd-i hakirim
El-minnet lillah ki olup can ile bende
Meydan- mahabbette nazar kerde-i pirim
Bariye kr malik-i gencine-i razm
Yok sim zerim geri bu dnyada fakirim.

ATP AZARLI OSMAN FAZLI-I LH

1102 = 1690
Celvetiye eyhlerinden muhakkik bir zat olup (Ruhu'l-Beyan) tef
siri sahibi eyh smail Hakk merhumun mrididir. Bir mddet doum
yeri olan umnu'da, arkasndan Aydos ve Filibe'de, daha sonra stanbul'-

^ l
da irad ve tedris ile megul oldu. Bu esnada baz hasedi ve kadir bilmek
lerin dedikodusu zerine Kbrs adas kasabalarndan Magosa'ya srle
rek (Makam'-eyhi Firdevs' tuba) cmlesi ile (Ruh-i paki iin azizin
okuyalm fatiha) msrann delleti olan 1102 H. tarihinde vefat etti. Men
kbelerinin ve ilm kemalinin en ruhlu ksmlar smail Hakk merhumun
(Kitab'l-Hitab) adl eserinin (uyuh u selse) bahsi ile (Silsile name-i
Celvet), (Tamam'l-Feyz) ve (Risale-i Haliliye) isimlerindeki eserlerin
de yazldr.
Eserleri :
1 Misbahu'l-Kalb: Sadreddin Konevi'nin, tasavvuf ilminin incelik
lerinden bahseden (Miftahu'l-Gayb) ismindeki mbarek eserinin erhidir.
Kendi el yazlar ile yazl nsha ir Efendi Ktphanesindedir.
2 Mir'at Esrai'l-rfan Al cazi'l-Beyan, Sadreddin Konevi'nin tasavvufi mahiyette yazd (Fatiha-i erife) tefsirine haiyedir.
3 Tecelliyat- Berkyye; eyh-i Ekber hazretlerinin :

fV-

Al.

LJ

matll kasidelerinin erhidir, (i)

4 Haiye-i erhi Fususi'l-Hikem.
5 _ Usul-i Fkh'dan (Tenkh) erhi.
6 Usul-i Fkh'tan (Telvih) Haiyesi.
7 Usul-i Fkh'tan (Risale-i mam Celdek) Haiyesi.
8 Mnazara dab fennine aid (Hanefiye) erhi.
9 Hidayet'l-Mtehayyirin: Hikmet ve eski kimyadan bahseden
bir eser olup bir nshas zmir'de Hatuniye Ktphanesindedir.
10 Beyan ilmine aid (Mutavvel) Haiyesi.
11 Muhtasar Men Haiyesi.
12 Fethu'l-Bab: Mnazara ilmine aid (Adudiye) Risalesi erhidir.
13 Risalet'r-Rahmaniye.
(1) O'nun (Cenab- Hakkn), emrinden bizim ruh ve cismimiz var. Yine e
yann cevherinden bizim tlsmmz var. simler topluluunda bizim iin bir isim
var. te bu, ak cinnetinden bir ksmdr.

14 Lyihat'l-Berkyye fi kefi'l-Hicap \el-Estar

an vucuhi E-s-

rari bazil-Ehads-i vel-yt.

Bu eserlerden yalnz Hanefiye erhi baslmtr. Dierleri stanbul
ktphanelerinde mevcuttur. Beyitlerinden:
uhut eylerdi envar uli'l-ebsar olanlar hep,
Vel ayar men eyler dup gayret-i Cell H...
Atpazar hreti stanbul'da
oturmalarndan dolaydr.

Fatih civarndaki Atpazar

semtinde

AHMED BCAN
Hal tercmesi ileride yazl Yazczade Muhammed Efendi hazretle
rinin kk kardeidir. Bedeninin kkl (Bcan) lkabiyle anlma
sna sebep olmutur.
Eserleri : Muhammediye tarznda
baslm
(Envar'l-Akn) ile
canllarla canszlar leminin zelliklerinden v'e mahlkatm
acaipliklerinden bahseden 18 bab zere tertiplenmi Trke
(Durri Meknun),
(Acaibl Mahlkat) ve (Mnteha) dan ibarettir. Bunlar baslmamtr.
Kabri kardeinin
yanndadr
(Drri Meknun)
ile (Acaib'l-Mahlkat) da zayf rivayetler vardr. (Mnteha), tasavvuf, kelm ve muhadarattan bahseden byk bir cilt halinde Trke bir eser olup bir nshas
Halis Efendinin husus ktphanesinde mevcuttur.
(Envar'l-kn); 5 bab zere tertiplenmi olup kardelerinin (Mearibz Zaman) adl eserinden tercmedir.

AHMED EFEND (MERKEZEFENDZADE)

963 = 1555
Hal tercemesi ( M ) harfinde m.ezkr Merkezefendinin oludur. Re
cep Bey ismindeki kardei devlet hizmetine girmitir. (Hadikat'l-Cevam)in nakline gre 963 H. de Uak'ta vefat etmitir. (ekayk) tercme
sinde ise babasnn doum yeri olan Denizli'nin kylerinden Akakyde
yerletii yazldr. Mehur (Kamus) u, (Babus) ismiyle tercme etmi
tir ki, kendi el yazsyla yazl nshas Atf Efendi
ktphanesindedir.
Birer nshas da Edirne'de Sultan II. Selim ktphanesiyle Enderunda
Sultan III. Ahmed ktphanesinde mevcuttur. Mhim lgat kitaplar
mzdan olan bu eser, mterciminin ilim ve faziletine delildir. (smet'lEnbiya) ve (Tuhfetu'l-Esfiya) isminde bir eseri daha vardr. (Babus);
(Mfredat) ve (Mrekkebat) namyla iki ksmdr.

 33
AHMED MD
1106 = 1694
Celvet tarikatndan lim ve air bir zat olup Kzanlkldr. stan
bul'da tahsilini bitirdikten sonra Fatih Sultan Mehmed Han Camiinde
vaaz eder ve Kk Ayasofya yaknnda Hseyinaa zaviyesinde eyh
lik yapard. 1106 H. tarihinde vefat etti. Fatih'te rr Mescidi yaknn
da iviciler sokanda pederi smail Efendi yannda gmlmtr. Eser
leri baslmam olup unlardr :
20 cz miktarnda olan (Mecalis'l-Evliya, Divan- lahiyat, Tercme-i Kef Beyat fi't-tb, Risalet'l-Ed'iye) dir. Pederi smail mid
Efendi, Hdai Efendi Hazretlerinin halifelerindendir. Bir na'tnda :
Ey saadet burcunun mah Muhammed
Merhaba ey nur-i jmmet merhaba ya
nk dodun oldu lem makdeminle
Merhaba ey nur-i mmet merhaba ya

Mustafa
merhaba
pr-ziya
merhaba

AHMED RUM- AKHSAR! SARUHAN

1041 = 1631
Halvetiye eyhlerinin limlerinden bir zattr. 1041 H.'de vefat etti.
Akhisar'da Uzun Ta namyle anlan kabristanda gmldr. Eserleri:
Mesabih-i eriften seme 100 Hads-i erifin erh ve tafsilini havi olan
(Mecalis'l-Ebrar ve Mesalik'l-Ahyr) ile ( Dekayku'l-Hakyk), (Risalet'l-Takld), (Risale fi Zikri'l-Lisan vel Kalb), (Duhaniye), (Riyaiy e ) , (erh-i Drr'l-Yetim min et-Tecvid) dir ki, hepsi de baslmtr.
Ebu's-Sud tefsirine de Rm Sresinden Duhan Sresine kadar Talikat yazmtr.

AHMED MRD EFEND

1174 := 1760
k Meayihlerden bir zat olup Diyarbekirlidir. 1174 H. tarihinde
memleketinde vefat etti. ehre bir saat mesafedeki Ali Pnar ky ile
ehir arasnda defnedilmitir. Birecikli Ebubekir Efendiden hilfet al
mtr. Eserlerinden A h m e d i y e ismindeki pentnmesi matbu ve me
hurdur. (Yusuf ve Zeliha), (Mevlid-i Neb) manzumeleri de vardr.
Ahmediye'ye Erzurum limlerinden erifi Muhammed Efendi tara
fndan (Pent) namiyle bir nazire yaplmtr ki, bir nshas Yahya Efen
di ktphanesinde vardr.
F. : 3

 34
AHMED MEB EFEND
Halveti tarikat ubelerinden Smmaniye kolunun kurucusu Mu
hammed Smman Medeni Halifelerinden Sddk ibni mer Han'dan hi
lfet almtr. 24 bab ve her bab bir takm fasllara ayrlmak zere (Mu
saffa) isminde slk ve dabn keyfiyetinden bahseden Trke tasavvu
fa aid bir eseri vardr ki, nihayetindeki:
Musaffann hitamna dedi mlhem bunu tarih
lh Rabbena heyyi' len emreke rden
beytinin delleti olan 1211 H. tarihinde tamamlamtr.
Bu eserin baz fasllarnda bir miktar iirleri de vardr. Bu cmle
den olarak
Mal evld, ilm- iz'an nafi olmaz ey Meb!
Masiva ayar elinden dil msellem olmadan...
Baz karinelere gre istanbullu olduu anlalyor. Eserin baz yer
lerinde olanlar eyhi brahim Efendi'nin manzumeleri ilve edilmitir.
AHMED EFEND
(Hafz Seyyid Ahmed ibni Muhat^med ibni Ebubekir

Efendi)

Celvetiye tarikat byklerinden lim bir zat olup izmitlidir, irfan

sahipleri arasnda, Esma-i Erbain namiyle maruf olup Hazreti dris
Aleyhisselma mensup ve bran lisan ile nakledilmi olan, eyh-i Ek
ber Hazretleri tarafndan Arapaya nakil ve erh edilen Esma-i erife"nin geni bir ekilde tercemesini havi bir mukaddime iki fasl, bir hati
me zerine tertiplenm (Nur'l-Hd) isminde kymetli bir eseri var
dr. Bu eserinde eyh-i Ekber Hazretlerinin (Kitab'l-Envr) n terceme ettiini ve tp ilminden (Hikmet'l-Arifn) isminde bir eser yazd
n ve stanbul'da Aziz Hda Hazretlerinin eyhlik makamna geenler
den Mudanya'l Ruen Efendiden hilfet aldn bildirmektedir. (Nu
r'l-Hd) ya yazd tarihi:
Feyzi Hak'tan dd irp Seyyid Dede tarihini,
phesiz ihsan-i Hak^tr ka nur'l-Hd...
Sene 1214 H.
Seyyid mahlsl ilhleri de vardr. (Nur'l-Hd) da bulunan nt-
Nebevisinden :
Ism-i Rahman mazharsn ya Muhammed Mustafa!
Rah- akn rehberisin ya Muhamtaed Mustafa!
ns cin Hakka, kudumunla merref oldular;
Cmlenin Peygamberisin ya Muhammed Mustafa!
Ceddi Ebubekir Efendi de yksek bir zat olup (Mltek) y erh et
mitir.

 35
A Z M HSEYN DEDE
1311 =

1893

Mevlevi arif ve fazllarndan olup Geliboluludur. Uzun mddet Ge

libolu ve Msr mevlevihaneleri eyhliinde irat vazifesi
grmtr.
iirleri arifane ve airanedir. 1311 H. de hava tebdili iin bulunduklar
Beyrut'ta vefat etti. Ondan fazla baslmam risaleleri olup isimleri aa
dadr ;
Temyiz'l-Emreyni: Yefa'lllah m yeu ve yahkm m yrdii
yeti kermesindeki meiyyet ile iradenin temyizine dairdir.
Temdid'l-Hayat:
hadis-i erifini aklar.

Essadakat

Terdd'l-Bel ve Tezid'l-mre

Risale-i Tatbik: nsaniyet ve hayvaniyetin tatbikine dairdir.

rab'l-Meram: Vacip Telnn isbat ile meleklerin vcudu
peygamberlerin kitaplarnn lzumuna dairdir.
Mir't'l-Hakayk: Tasavvufun hakikatlerine
Lzim'l-Beyan: Dallet frkalarndan
Miftahu'l-Kulb: Mevleviliin slkne

ve

dairdir.

bazlarna kar reddiyedir.

dairdir.

Nuhbet'l-db: Mevleviliin kanununa aitlir.

Beyan-'l-Mekasd: Slkn seyrine dairdir.
Mizan'l-Edyn: Hristiyanlarla
haseler beyanndadr.

cereyan eden mnazara

ve mba-'

Tatbik: Hikmetle kelmn toplanmasna ve birletirilmesine dairdir.

Divan: Malm tarz zeredir.
Arifane bir gazelinden:
Nuku-u reng-i rden Sani' bir nur gstermi
Tayin mazharnda sanma ayn dr gstermi.
Tecelli iyn rnmadr. Cem'i vahdette
Kelime zat- mutlak guyiy kim tr gstermi
Ten puide-i cn eylemi n hane-i zenbur
Ne srdr, sun-i Hak ol haneyi mestur gstelmi.
Merayay- iyane mnakis ol mahir, ve amma
Uyun ge nigha bir eb-i deycur gstermi.

36

ABDLKADIR KEMALEDDIN EFENDI

1315 = 1897
Kemal ve fazilet sahibi eyhlerden bir zat olup Erbildendir. Tarikat
bakmmdan Halveti, Kadiri, Nakibend'dir. 1315 H. de ikinci vatan it
tihaz ettii Urfa

(Reha) da vefat etmitir. Eserlerinden [Hccet'z-Z-

kirn fi'r-Reddi Ale'l-Mnkirn] ile [Tefrihu'l-Hatr Fi Menakib-i Abdl

kadir] baslmtr. Dierlerinin isimleri aadadr:
[Tarikat'r-Rahmaniyyeti

Firruci ve'l-vusli ile'l-Hazreti'l-Aliyye],

[Ilhamat'l-lhiyye Fi ma'arifeti'l-Hakikati'l-nsaniyye],

[Mir'at'-u-

hud Fi Beyani Vahdet-i V c u d ] , [Hadikat'l-Ezhar Fil Hikmeti vel Esrar],

[Eddrer'l-Muteberet

Fi

kaddimeti'l-Mesnevi erif],

erhi'l-yat-i

Semaniyete

Aere Min Mu-

[erh-u Kelimat Farisiyyeti Mine'l-Lema-

ti'l-Irakiyye].
Yazl tarihi 1106 =

1694 H. olan [Mknatit;i'l-Ulm] mellifi eyh

mer ibni Muhammed El-Vaiz de [Urfa - Reha] da yetien fazilet sahibi

eyhlerdendir.

ABDULLAH HULUSI EFENDI

Mazannadan ve 1305 =

1887 H. de Usturumca'da vefat eden Msrl

Seyit Hoca Muhammed Nuri'l-Arab hazretlerinin

halifelerinden

ermi faziletli ve arif bir zat olup Gelibolu mlhakatndan

dir. stanbul'da tahsilini tamamladktan

huzura

(Mrefte)den

sonra yarm asrdan fazla Fatih

civarndaki Kad emesi medresesi mderrislii ile yetinerek inziva ha

linde yaam 1305 H. de vefat edip Topkap haricinde Sar Abdullah Efen
dinin yanna defnedilmitir. Sratli yazma kabiliyeti ve talik yazda mehareti olduu iin senelerce ta basmas matbaalarda

hattatlk yaparak

hem memleketin irfanna hizmet etmi, hem de kendisini geindirmitir.

Molla Camiinin Farsa [Mir't'l-Akaidini Trke erh edip bastrd gibi,
Feridddini Attar'n

Farsa manzum ve matbu

[Mantku't-tayr

terce

mesi] de dostlarndan Feda mahlasl bir air adna yazlmsa da tercemenin asl esasen bu zatndr. Matbu Tarifat- Seyyid Tetimmesi de,
kendisi tarafndan

ilve edilmek suretiyle yazlp baslmtr.

Baka

eserleri de olduu kuvvetle tahmin edilmekte ise de bu cizin

gzne

ilimemitir.

 37
AL RF EFEND
1305 := 1887
Arif eyllerden Juzura ermi cmert bir zat olup Kreyce kyle
rinden Polyan kyndendir. Tahsil ama geldikten sonra ticaret yoliyle
Msra giderek uzun mddet orada ikamet ve o blgede seyahat etmi
ve nihayet Selanik'te yerlemitir. Bundan sonra tasavvuf byklerin
den Seyyit Hoca Muhammed Nuri'l-Arabiyyi'l-Melm hazretlerine inti
sap ederek feyz-i Muhammediyeye mazhar olmutur.
Mezar tandaki
(Kld el-Hac Ali rf behest iyan) msramm delleti olan 1305 H. de
vefat ederek Yenikap dndaki Mevlevihane civarnda bulunan kabris
tana defnedildi. Eserleri :
[erh-i Divan- Niyazi-i Msr], [Terceme-i nsan- K m i l ] [Terce
me-i Varidat], [Terceme-i Hikem-i A t a i ] , [Mrettep Divan- lahiyat],
[Terceme-i Maksad'1-Aks], [Es'ile ve Ecvibe-i mutasavvfane], [erh-j
Gazel-i Hz. ftade] ve sairedir ki, hepsi de baslmamtr.

ABDURRAHMAN HALS TALBAAN

1275 = 1858
Kadir tarikat byklerinden bir zat olup Kerkkldr. 1275 = 1858
H. de vefat etti. Kerkkteki derghnda defnolunmutur. Baslm eser
leri: [Mrettep Divan] ile [Mesnevinin 18 beytinin manzum olarak er
h i ] , Abdlkadir-i Geylnnin menkbelerine dau- eyh Ali Nurbah ta
rafndan yazlan [Behet'l-Esrar] ismindeki eserin tercemesinden iba
rettir. [Behet'l-Esrar] 1007 = 1598 H. de Badat hkimi olan Hseyin
bni Hasan Edirnev tarafndan da terceme edilmitir.
Fuzul'nin olur redifli gazelini tahmisinden :
Ate-i akn fiiruzn olsa k nr olur
Her zan?.n grdke k gzlerin humar olur
Hsnn yine-i dilde gren hoyar olur
Hsnn olduka fzn, ak ehli artk zr olur
Hsn nc miktar olursa ak ol miktar olur
Mesnevinin 18 beyti erhinden :
Cilve-i
ri-i
Saye-i
Maye-i

akest
akest
akest
akest

kndr gl fetd
der blbli fetd
der lem fetd
der dem fetd

 38
A B D L H A M D EFEND ( K A R A M O L L A Z A D E )
1278 = 1861
Nakibend eyhlerinden fazilet sahibi bir zat olup
Ayntapldr.
Memleketinde tedris ve irad ile hayatm geirmitir. 1278 H. de vefat
ederek Kurban Baba eteindeki daa defnedildi. Eserlerinin en mehura
Fkhdan mehur [Tahtv haiyesinin tercemesi] dir ki 7 cildi baslm
tr. [Feraiz] ile alkal olan 8. cildi baslmamtr. Muhammed bni A b
dullah bni Ahmed El-Hatip El-Timurta El-Gammez'nin
[Tenvir'lEbsar] n Muhammed Alaaddn El Haskef erh etmi ve bu erhe Ah
med Tahtav haiye yazmtr.
[dab'z-Zakirin ve Necat's-Salikin] isminde de tasavvuf bir ese
ri vardr.

A B D U R R A H M EFEND
1282 = 1865
Kadir eyhlerinin limlerinden bir zat olup Evrenyelidir. Sonradan
skp'e hicret ve 1282 H. de hirete intikal etmitir. skp'te Dkknck derghnda defnolunmutur. Eserleri: [Manzume-i Akaid ve erhi],
[Manzume-i Feraiz], [ D i v a n e ] , [Manzum Kavaid-i N a h v i y y e ] , [Man
zum T e c v i d ] , [Subhay- Sibyan] tarznda [Lgat-i Arabiyye manzume
si] manzum Trke ve Farsa [Terceme-i Kaside- Br'e] dir ki son ese
ri baslmtr.
Beyitlerinden :
Serasir-i ltfa mazhar dt lemde kamu eya
Zcban- kal ve hal ile Hdann hamdini gya
1244 H. de Evrenye'de vefat eden pederi
eyh Ali Efendinin de
Arapa [Risalet'r-Ruh] isminde bir eseri vardr.

A B D U R R A H M EFEND
1303 =

1885

Fazilet ve kemal sahibi eyhlerden k ve muhakkik bir zat olup

Perzerinldir. Byk mutasavvflardan Msrl Seyyid Hoca Muhammed
Nuru'l-Arabiyy'l-Melam hazretlerinin damad ve ba halifelerinden-

 39
dir. sl^p'te tedris ve irad ile megul oldular 1303 H. senesinin ilk g
n Hacc- eriften dnnde vefat ederek Svey civarnda Ayn- Mu
sa isimli yere defnedildiler. Ders halkasnda bulunan Talebe-i Ulema iki
defa icazet vermee muvaffak olmulardr. Eserleri: Bin beyte yakn
[Muhammediye] tarzndaki [Kaside-i Nuniye], [Kaside-i T i y e ] , [Man
zum erh-i Safiye], [erh-i Srr Enel-Hak], [Hediyyet'l-Hac], [Risale-i rade-i Cz'iye], [Risale-i Ahval-i Melamiye], [Manzum Meratibu'lV c u d ] , [Manzume-i V e h b i y y e ] , [Mecmuay- lahiyat] vesairdir ki, ba
slmamtr. lhiyatmdaki mahlas Feda dir.

ABDLLTIF IBNI DURMU FAKIH

KARAMAN

P"'azilet ve kemal sahibi eyhlerden bir zat olup ahlk, tasavvuf ve

mev'zalardan bahseden Trke [dab'l-Manazil] ile [Mirac'l-Mtkn ve Minhc'l-Mttakn] isimlerinde eserleri vardr. 1. eserini 985 =
1577 H. de yazmtr. Ulemadan Bursal Ahmed bni Ali efendinin de va
zifeler ve ev ilerine dair 23 fasl zerine tertip edilmi [Adab- Menazil] isminde Trke bir eseri mevcuttur ki telif tarihi 1041 H. dir. Bir
nshas Nuruosmaniye ktphanesinde vardr.

ABDLBAKI DEDE (NASR SEYYID ABDLBAKI DEDE)

1222 := 1807
Mevlevi eyhlerinden marifet sahibi bir zat olup Ktahyal Ebube
kir Efendinin ikinci oludur. stanbul'da Yenikap Mevlevihanesinin ey
hi iken 1226 H. de dnyadan ayrld. Musiki ilminde ihtisas olduundan
bir ok besteler tertip etmitir. Eserleri: [erh-i ahidi],
[Terceme-i
Menakib-i Arifin], [Divan- E'ar] olup baslmamtr. Sultan III. Selim
namna [Tedkk ve Tahkik] adiyle bir musiki risalesi yazd gibi son
radan harflerle yazlarak altna da ses miktarlar iaret edilmek sure
tiyle gsterilen bir notann usl ve kaidelerinden bahseden [Tahririye]
ismiyle bir risale daha yazp ad geen padiahn bulduklar Sz-i Dilr
makamndaki Ayini ile yine bu makamdan olan kymetli perevini bir
nota ile tahrir ve tebdil ederek III. Selim Hazretlerine takdim etmitir.
Riyaziyenin musikiyi alkadar eden Elhan ve ses titreimleri konularn
da eskilerin eserlerini derin aratrma ve mtala ile bu hususta hner
ve kemal sahibi olduundan sfahan ve A c e m Buselik makamndan iki
yin bestelemitir ki, bugn de okunmaktadr. evk-i Tarab yini de
bu zatndr.

 40
ABDLKADR NECP EFEND (EREFZADE)
1022 = 1613
Kadir tarikatnn arif ve fazllarndan olup hal tercemesi yukarda
geen Bursal eyh zzeddin Efendinin oludur. 1022 H. de vefat etti.
Bursada ceddinin kurduu ncirli adiyle tannm Erefi derghna def
nedilmitir. Eserleri: [Zbdet'l-Beyan] isminde Arapa bir
tefsirle
[Manzme-i Mevlid-i N e b ] ve [Divan]mdan ibarettir. Pederi ile ken
disinin tefsirleri baslmam olup ncirli derghndadr. Arifane naatlarmdan:
Cemalin ey Neb mir't- envar- saadettir.
Nighm mahz- feyz-i rahmet esrar- ryettir.
Baka beyitlerinden:
Tavk- ak kerden sdka takp meydane gel
Feyz-i maksudu necib sen bu divanda ara

ABDLKERM EFEND TPL EMR EFEND

1015 = 1606
Hal tercemesi ileride yazl Nureddinzadenin halifelerinin en kmili
melmi merepli bir zat olup Itiplidir. Vefat 1015 H. de, kabri stan
bul'da Kadrgada Sokullu Mehmet Paa - ehit Mehmet Paa derghn
dadr. Manisada angir ktphanesinde
[Risalet'l-Hdali li'l-ihtida] isminde bir eseri, ve devran- Sofiyyenin caiz olduuna dair risalesi
ve [tib] mahlsl baz ilahiyat vardr. Garip ilimlere de vakf idi.
lahiyatndan:
Gel ber ey talibi Hak matlab- ly gr
Cmle varlktan geip ol zat b hemtay gr
H arabndan iip mest oldun ise sofiy
Ayni vahdetle nazar kl srr ev ednay gr
Kendidir kendisini n kim bilen ey tib
Barzah- irfanda kalma evvel Hve'l-Mevly gr.
ALEM MUHAMMED EFEND (ARAFZADE)
1130 = 1717
Nakibend tarikatnn fazilet sahiplerinden bir zat olup Edirnelidir.
[Muhtasar'l-Velyet] mellifi skdarl Muhammed Ensar'den hilfet
almtr. airler faslnda zikri geen Neccarzade eyh Rza Efendinin

 41
mrididir. Rehber-i Tarikat terkibinin delleti olan 1130 H. de Edirnede vefat etti. Hadis ilminden [Mecmau'd-Drer Ve'l-Gurer Fi Ehadis-i
Seyyidi'l-Beer] ismindeki eserinin bir nshas
umum ktphanede
vardr. Beyitlerinden:
Riy ve sem^ay terket kalender merep ol Alem
Cihann buud ve nabudu hakikat iptildr hep

A Z B ! MUSTAFA EFEND (DERV AZB)

1 1 6 0 ; = 1747

Dergh- li avularndan iken hal tercemesi ileride yazl Niyazi

Msr hazretlerinde grd kemal eserlerine bakarak hizmetini brak
m, ad geen zata intisap etmitir. Doum yeri itibariyle Ktahyaldr.
Mteveccihi'r-Rhaniyye terkibinin gsterdii 1160 H. de vefat ederek
skdar kylerinden Nerdiban kyndeki ahkulu derghna defnedil
di. Eserlerinden: [Tahmis-i Divan- Niyazi] baslm, [Dvan] baslma
mtr. Divannn matlamdan:
Kalem cevln edip gksn zebann cevher-i yekta
Haridar meta-i ak olan Lbd olur dan
Bilen anlar haber syler ya bilmez anlamaz syler
Rumuz- nutfeden syle beyan olsun nice mn

ABDULLAH BN ABDURRAHMAN CELVET

1164 = 1750
Celvet tarikatnn eyh ve limlerinden bir zat olup tahsilini ikmal
den sonra Gedikpaa trbesi yaknndaki Hamza Paa Camii mamln
da bulundu 1164 H. de vefat ederek skdarda Karaca Ahmetten Haydarpaaya giden caddenin soluna defnedildi. Eserleri baslmam olup
isimleri aadadr:
1 [Ettuhfet'n-Nedre Fi Men'i
Hakk],

Itlk'l-Mutlaki

2 Ennebzet'l-Yesire Ale'-arihi'l Kayravn Li

Al

Vcudi'l-

erhu's-Sen-

siye,
3 Elminh'l-tlhiyyet Fi erhi Mukaddimet'l-Fahriyyet,
4 El - Mukaddimet'l-Fahriyyet Fi stihti'n-Nahviyyeti.

 42
IK AL PAA (BEE)
733 = 1332
Osmanl saltanatnn kurucusu Osman Gazi devri eyhlerinden ve
arif airlerinden, kendisine iaret olunan padiahn maiyyetinde bulun
mu olan mazannayi kiramdan eyh Muhlis Paa olu lyas'n olu ol
duu [Garibname]nin mukaddimesinde yazldr. Abid, zahid duas ka
bul buyrulan bir zat olup slkn hallerine ve ariflerin makamlarna
vakf idi. Orhan Gazi zamannda hret sahibi olmutur. Muhabbet ve
marifet-i ilhiyeye, ruhun vasflarna ve hasletlerine, daha bu gibi din
bahislere ve tasavvuf konulara dair 10 bap zerine tertiplenmi [Garipname] ve [Maarifname] isminde Trke [yirmi drt] bin msraa ya
kn baslmam bir byk cilt manzumeleri vardr ki her bab da onar
fasl olarak tertip edilmitir. Bu eser Osmanl edebiyat tarihi noktasn
dan da mhimdir 733 H. de Krehirde vefat ettiler. Kabri halkn ziyaretghdr. Paa lkab babasnn ilk evld olduundandr. Resm rtbe
deildir. Manisa'da Muradiye ktphanesinde
[Risale Fi Beyani's-Sem a ] ismiyle mensur bir eseri de vardr. Hayatnn tafsilt [Trk Der
nei] ismindeki derginin birinci saysnda bu cizin makalelerinde yaz
ldr.
Arifane iirlerinden :
Cmle lem bir iarettir hemn
Nice yzbin mlk var Hakkn nihan
ns cinden kimseler grm deil
Kimse ol yerden haber vermi deil
Fikr- akln eremez ol menzile
Ad o mlkn dahi gelmez dile
Kitabn ba tarafnda Heca harfleri tertibi zerine grlen manzu
melerinin birisi o devrin nazmna gre gzel bir numune olduundan
aynen buraya alnmtr:
Evvel bize vacip olan Allah adn anmak durur
Ann adn zikredelim ol kim kamu mtak durur.
Evvel dahi oldur kadim ahir dahi oldur mukm
Oldur kerim oldur rahim oldur ki seksiz Hak durur.
ki cihan yaratan ol ay ve gne yrten
Ol ins- melek drden ol kim ol Hallak durur
Oldur ehad oldur samed oldur ezel oldur ebed
Ol b hesap ve b adet oldur ki ol rezzak durur
Oldur ki can verdi tene oldur ki ten verdi cana

 43
Oldur ki renk verdi kana ol hakimi mutlak durur.
Ansz ona kim varr ansz ana kim erer
Ansz an kim grr andan yana kim bak durur
Ayrlmasn bulduk an ayrlmasn bildik onu
nden ona k can cnunla nustarak durur.
Mevlid-i Nebi nazm Sleyman Dede merhumun bu eserden ikti
bas da bulunduu birinci beyitten anlalmaktadr. Ad geenin olu El
van elebi de ak ve irfan ile mehur cezbeli bir air olup kabri ( ' )
Amasya civarnda kendi ismiyle sylenen kydedir. [Etvar- Slk] is
minde bir manzumesi vardr. {") Arifane iirlerinden bir ksm [Semarat'l-Fud] da zikredilmitir. Bunlarn numunelerinden biri:
Mzeyyen ide seni hub-i Hallak
Bilene ilm-i Enfs ve ilm-i Afak
Sfata terk edersen sfat
Hemen tebdil edersin zata zat

ABDURRAHM NZAMEDDN MERZFON

SARI DANMENDZADE)
elebi Sultan Mehmed Han devri eyhlerinin ulularndan olup ta
savvuftan [rad'l-Enm] Lsmindeki eseriyle [Aknamesi] ve [Divane-i lahiyat] 1 vardr.
Zeyiye tarikatnn Piri Zeyneddin Hf ( ' )
hazretlerinden slkn tamamlamtr. Memleketine dnnde pek ok klarnn gnl
lerin perian ederek vefat etti. Tasavvuf iirlerinde R u m mahlasn
kullanmtr. Mritleri kendisi hakknda: Bir ak ktn yakp diyar- Ruma attk buyurmulardr. iirlerinden bulunabilen yalnz u:
Tevbe yarabbi hat yoluna gittiklerime
Bilip ettiklerime bilmeyip ettiklerime
Beytidir ki sehl-i mmten kabilindendir.

(1) Tarihi Ali, orum yaknnda bir kyde olduunu beyan etmektedir.
Muhlis Paa, Msr'da Kus ehrinde. Baba lyas Horasan de Amasya'ya iki saat
mesafede ismiyle sylenen lyas kynde medfundurlar. Muhlis Paann vefat
709, Baba lyas'n vefat 657 tarihindedir.
(2) kinci Murad'a eserini takdim eden manzum (Glen-i Rz) sahibi irazl Elvan elebi baka bir zattr.
(1) Haf, Horasan blgesinde bir kasabadr. Ekseriya Hace, Haher
gibi madl vavla havaf suretinde yazlr Hf olarak okunur.

vesaire

 44
Mehur mn Veysi Efendi tevbenamesinde sz geen beyte:
Peyrev oldum o suhan pervere ettim tvbe
Daima rehsiper'i amd ve hat ettiklerime
Beytiyle iaret etmitir. [Nefehat'l-ns] tercmesinde
zikrolunmu mufassal icazetnameden anlaldma gre mridlerine
Msr'da
intisaptan sonra beraberce
Horasan'a giderek slkn
tamamlayp
dnmtr. Pederi Sar Danimend hreti ile tannan Emr Aziz Efen
didir.

ALEDDN AL AKSARAY (=)

Karamanl eyh Ali Semerkand halifelerinden Hayreddin Efendi
den hilfet almtr. Eserlerinin en mehuru eyh-i Ekber hazretlerinin
[Ankay- Marib] ismindeki dakik eserinin erhidir ki baslmamtr.
Kanun Sultan Sleyman Badat seferine gidilerinde bu zat ile gre
rek hakk ahanelerinde hayr duada bulunmulardr. Sonradan Bursa'ya
hicret ederek hiret yurduna gittiler. Ba brahim Bey Camiinin kble
tarafnda defnedilmitir. [Gldeste-i Riyazi rfan] da Larendeli olduk
lar yazldr.

ABDLKERM EFEND
922 = 1584
Hal tercemesi yukarda geen brahim Glen halifelerinden Edir
neli k Musa Efendiden hilfet alm arif ve air bir zat olup Edirneli
dir. Telif tarihi 963 H. olan [Hazerat- Hams] tertibi zere bir mevlid-i
nebevi manzumesi vardr. 992 H. de memleketinde vefat etti.
Manzumenin matlamdan :
lh marifet nurun delil et
Sirc-i akla kudretten fitil et
Kulbn kalbn ruen eyle
Men srr ile glsen eyle
Halifelerinden Larendeli an brahim Efendi de ariflerden bir zat
( 2 ) Peevi tarihinin birinci cildinde grlen bir ifade
aadaki ekilde
yazlmtr: eyh-i Ekber'in Ankay- Marib risalesini erh edip mhim iaret
ler ve gizli rumuzlardan sene 940
1533 H. de birinci harfi Ayn olan eyh
ve yine birinci harfi sin olan aml Padiah ile evveli ka-f sonu he olan
ehirdeki Konya'da mlki elalar diye sarih bir iaret vardr.

 45
olup [Mir't's-Sefa] isminde tasavvuftan makbul bir eseri vardr. Be
yitlerinden:
Krbn Rh- klm-i Fenann niy
Ba- cn terkin urur bir kafile salriz

ABDULMECD BN EYH NASH

973 = 1565
[Risalet'l-Edviye Fi't-Tarikati'l-Muhammediye] ve [Risale-i dabiy e ] sahibi Zeyniye tarikatnn byklerinden Tosyal eyh Nasuh Efen
dinin oludur. Eserleri: [Tezkire-i Ul'l-Elbb], [El-Havf- Ve'l-Huzun],
[El - Felhve'l-Hd], [El - Fevz'l-Azm],
[Riyaz'n-Nasihn], [Ravzat'l-Ezhar ve Cennet'l-Esmar]. Bir de manzum kyafetnamesi vardr.
Hepsi de baslmamtr. 973 H. de Tosya'da vefat etti. Nasuh Efendi Zey
niye tarikatnn piri Zeyneddin Hafi'nin ba halifelerinden Bursa'da ya
tan Abdlltif Kutsi halifesi Taceddin Efendiden hilfet almtr. Bir de
temsile taallk eden yetlerin tefsirine dair bir eseri vardr ki kendi el
yazsiyle yazma nshas ehid Ali Paa ktphanesindedir. Arifane bir
gazeli :
Gel ey talip ko esmay msemmadan haberdar ol
Sakn olmyasn m muammadan haberdar ol
Hicab-i isimle olma msemmadan sakn mahcup
Gider benlik hicabn bu mnadan haberdar ol
Ne kim var iki lemde vcut haktr cmle
Bu remzi anla ey arif bu imadan haberdar ol
Fena camiyle n eden hemie nin a.kn
Bekbezminde d olur bu sahbadan haberdar ol
Girp pazar- ak ire bugn derd-i ilh ol
Virp naz niyaz iste bu sevdadan haberdar ol
Eer mecnun-i ak isen mecid hsn-i Leylya
Gz ayrma cemalinden temaadan haberdar ol
Bir de manzum Pend-i Attar erhi vardr. Matlamdan :
Hamd bhad an Hday paki r
Anki iman dad mutihaki r
Hamd bhad ana kim ol mstean
Virdi iman bir avu hake heman
[Kenz'l-Fevaid] tasavvuf ve ahlktan bahseden byk bir ciltten
ibaret Arapa bir eser olup nshas Yahya Efendi ktphanesinde mev
cuttur.

 46
MER BN HAMZA
Zeyniye tarikatnn eyhlerinden faziletli bir zat olup Edirnelidir.
Ad geen tarikatn eyhlerinden Firecikli eyh Ali bni Sinan Efendi
namna yazlm [Enis'l-Celis] isminde Arapa ahlk ve muhadarattan
bahseden bir eseri vardr ki telif tarihi 986 = 1578 H. dir. Bu eser bas
trann hats neticesinde 1306 H. de mam Suyutiye mal edilerek Malbaay- mirede baslmtr.

ARF MUHAMMED EFEND

971 = 1563
Zeyniye tarikatnn byklerinden bir zat olup Denizlidendir. s
tanbul'da tahsilini ve slkn tamamladktan sonra izmit'e yerlemi,
tarikatn yaylmas ve eser yazarak hayatn geirmitir.
[Ravzat'tT e v h i d ] isminde Trke manzum tasavvuf eserini 947 = 1540 H. de ik
mal buyurdular, izmit'te Orhan Gazi Camii yukarsndaki mezarlkta
olu Ahmed Efendi ile beraber medfundurlar. 971 H. de vefat eden Ah
med Efendinin de [Nzhet'l-Muvahhidn] isminde manzum eseri var
dr. [Ravzat't-Tevhid] den :
Ey kadim ve hayyu kayyum- vahid
Sensin ol hallk eya b adet

ABDURRAHM KARA HSARI (') AFYONKARAHSAR

Akemseddin hazretlerinin ba halifelerinden olup tasavvuf ve ah
lk ilminden bahseden bir mukaddime iki ksm, bir hatimeyi ve her k
sm on bab ihtiva eden Trke [Mnyet'l-Ebrar ve Gunyet'l-Ahbar]
ile 865 = 1460 H. de ikmal ettii manzum [Vahdetname] ve manzum
[Kaside-i Raiye] ismindeki eserierinden ilm olgunluu anlalmaktadr.

(') Necmeddin Razi ve Necmeddin Daye isimleriyle tannan zatn eserle

rinin en yksei olup tasavvuf ve slk halleri ve nefis terbiyesinden bahseden
(Mirsad'l-bad Mine'l-Mebde-i ve'l-Mead) ismindeki eserin mtercimi Sultan
II. Murad devri fazilet sahiplerinden Kasm bni Mahmut Karahisar de tasav
vuf limlerindan bir zattr. Tercmenin ismini (radl-Mridin ile'l-Murad)
koymutur. Sultan I. Mahmud devrinde yaayan (ifa's-Sdur ve Safa'l-Kulb) yazar eyh Mustafa bni Murad ile
(Usl-i Vusul-i lhiye) isminde
1185 = 1771 H. de bir eser yazan eyh Muhammed Halveti de Karahisar'dan
yetien eyhlerdendir.

 47
Karahisarda ismiyle anlan camiin yannda medfundur. Eserleri matbu
deildir. [Mnyet'l-Ebrar] stanbul'un fethi senesinde tamamlanmtr.
Beyitlerinden :
Geri oldu mevlidim Karahisar
Yzm aket klma beni eremsar
Vahdetnamesinden :
Hamdeder ol zata can pk olan
Kim hilfet buldu andan hk olan

AL DEDE B O S N A V
1007 = 1598
Halveti hmlerinden bir zat olup Bosnaldr. [Hlasat'l-Eser] de
Nestarh olduu yazlmtr. Trbe eyhi denmekle mehurdur. Mridi
nin halveti eyhlerinden Nureddinzade olduunu ve bir mddet Zigetvar
kalesinde Kanun'nin ehid olduu yerde yaplan trbe ve derghta bu
lunduunu Muhadaratmda hikye etmektedir. Eserleri: 1001 H. de Mekke-i Mkerremede yazp muhtasar olarak [Esilet'l-Hikem ve Havatim'l-Hikem] ismini verdii eseriyle [Temkin'l-Makam fi Mescidi'l-Haram],
[Sebaiyat fi'lfuruu],
[Mevakit'l-hireh
ve'1-letaif'I-fhire],
[Muhadarat'l-evail ve'l-evahir], [Envar'l-Mearik], [Risale-i ntisariy e ] , [Terbi'l-Meratip Ve'l-Usl Li Erbabi'l-Mevsul]'dur. Satrc Meh
med Paann daveti zerine Varat seferine giderek dnnde Tamam-
Vuslet terkibinin delleti olan 1007 H. de vefat etti. Zigetvar yaknnda
[Solnak] da defnedilmitir.
Zikredilen eserlerinden [E'silet'l-Hikem] tasavvuf, akaid v.s. den
bahsetmekte olup Arapa 360 sualden mrekkeptir. [Havtim'l-Hikem]
ismiyle de tannmtr. [E'sile]nin
byk ksm istifadeyi muciptir.
1314 H. de Msr'da baslmtr. Kenarnda 9 cilthk [Ruhu'l-Meni] tef
sirinin sahibi Badat Mfts Mahmud ls'nin
[Ecvibet'l-Irakiyys
Ala E'sileti'l-braniye]si vardr.
Muhadarat'l-Evail Ve'l-Evahir: mam Syt'nin
evveliyat tar
znda ekseriyeti itibariyle tarihle alkal Arapa bir eserdir. Bu da M
sr'da baslmtr. Baz szleri zayf olmakla beraber ekseri maddeleri
tarih ve muhadaratla megul kimselere istifade vericidir.
Risale-i ntisariye: Osmanl hanedannn faziletleriyle saltanatlar
nn bekasna dair bir mmetin byklerinin ve keif sahiplerinin bu
baptaki ifade ve nakillerini toplayan faydal ve muhtasar Arapa bir
eserdir. Bu cizin ktphanesinde mahfuz olan bu risale baslmamtr.

 48
Temkn'l-Makam Fi Mescidi'l-Haram: Sultan III. Murad tarafn
dan 1001 H. de Makam- brahimin yenilenmesine memur olduu vakit
yazmtr. Drt rkn bir hatime zerine tertiplenmi olup 1 Bu ma
kamda nzul eden yetlerden. 2 Bu makamda klnan namazn fazi
letinden. 3 Bu makamn srlarndan. 4 Makamlarn evvellerinden
ve bir hatimeden ibarettir.
T e r b i : Bunun bir nshas Ayasofya ktphanesinde

vardr.

A L ELEB BN HSREV ZNK

eitli ilimlere vakf arif bir zat olup mehur eyh Edebl neslin
den Vahyzadenin akrabalarndandr.
Balangta babasndan boalan Zeamet
memurluuna girip Bel
grat ve evresindeki seferlerde bulunduktan sonra doduu yere dne
rek yeniden tahsile balad. V e Sultan III. Mehmed Han zamannda s
tanbul'a gelerek Stlce'de ikamet etti. Devrinde olan ilimler; husu
siyle tefsir ilmi, tasavvuf ve kelm ile garip ve hikmet ilimlerinde ve
kimyadaki kuvvetli bilgisini bu fenlerdeki mteaddit eserleriyle isbat
ettiinden ulema arasnda
Mellif-i Cedit hretiyle
tannmtr.
Bayram Melmilerinin ulu eyhlerinden Idris-i Muhtefi
hreti ile
nam Turhall Hoca Ale'r-Rmi'den hilfet alm olduu Mustakimzade merhumun Bayram Melmilerine ait
menkbelerinde
yazldr.
Men ez'afe'l-halikate il ekmeli't-tarikati ibaresiyle balyan Hak y o
luna gitmek isteklerine dair Aziz Mahmud Hdai hazretlerine takdim
ettikleri mektubunun iyi karlandna dellet eden Men ezafel fuka
ra fkrasiyle balyan cevab yazdan kan mnaya gre Celvet tari
katna da mntesip olduklar anlalmaktadr. 1108 H. de hiret lemi
ne sefer edip Hz. Halid (R.A.) Trbe-i erifleri harimine defnolundular.
Mteaddit eserlerinden balcalar unlardr : ( ' )
1
2
3
4
5
6
7
8

Cevahiru'l-Esrar
Semeret'l-rad
Drer'l-Envar Fi Esrari'l-Ehcar
Ed-drret'l-Beyza Fi'l-ksiri'l-Ahmer
Mukaddimet'l-Vasl
Divan'l-Hikmet (Manzum)
Kef'l-Esrar ve Hetk'l-Estar
Essirr'r-Rabban Fil Cisman Ve'r-Ruhn

(') Bu ciz mellifin elinde mahfuz olan (Orer'l-Envar Fi Esrari'l-Ahcar)

ismindeki eserinin nihayetinden alnd.

 4
9
10
11
12
13
14
15

Tavaliu'l-Bdr Fi erhi'-uzr
Drret'l-Gavvas Fi Esrari'l-Havas
Tervihu'l-Ervah Fi Esrari'l-Miftal
Risale-i Kaza ve Kader
Mefatihu'l-Knz Fi Halli'r-Rumz
Envar't-Terkip
Ellevayh Fi Esrari'l-Hurufi'l-Fevatih

(IVlellif bu eserinde hal tercmesini yazdm [Drer'l-Envar] ni

da da hikye etmektedir.
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28

El-Mntehab Fi Smaati'z-Zehep
erh-i Kaside-e Slkiye
Divan-i ksir
Mecmuay- Mcerrebat
Miftah'l-Hikmet
Hacer-i Selse
Aret Ebvab
El-Misbahu F lm-i Esrari'l-Miftah
Kitab- Dekayk'l-Mizan Fi Mekadiri'l-Evzan
Kitab- Envar-'d-Drer F Ibahi'l-Hacer
Kitab- Levhi Zehebi'l-Esrar F Mearifi'l-Ahcar
Kitab'l-Mntehab fi'l-ksr
Drret'd-Drer ve Tuhfet'l-Gurer

Bir numaral [Cevahiru'l-Esrar] ile 20 numaradan

aasn ihtiva
eden be eserini toplayan bir mecmuas skdar'da Atlama tanda Selimaa ktphanesinde, birka tanesi de umum ktphanede Carullah
Veliyyddin Efendi kitaplar arasnda ve [Kef'l-Esrar ve Hetk'l-Es
tar] ismindeki tefsirinin bir nshas Revan Odas ktphanesinde vardr.

ALEM DEDE
1020 = 1611
Mevlevi lim ve airlerinden olup Badatldr. Badat ve stanbul'da
tahsilini tamamladktan sonra bir mddet kad naiplii ile seyahat ederek
am'da Dal Dedeye intisap etti. eyhinin vefatnda yerine geti. Slk srasnda Ruhi, Samt, ns ile seyahatleri vardr. 1020 H. de am'da
vefat etti. [Mrettep Dvan] ile [Cerize-i Mesneviye erhi], [Ftuhat]
ve [Fsun] un baz noktalarnn erhine dair [Talikat] ve sair risaleleri
mevcuttur. Beyitlerinden :
Alemiy ayn- keml ile keml-i kmil
Her nefes vasl eder arife ruhani kuvvet
F. : 4

 50
ADL HASAN EFEND
1026 = 1617
Smbliye tarikatnn eyhlerinden bir zat olup Itiplidir. Slkunu ikmal ettikten sonra Smbl Dergh eyhliinde bulundular. Vefat
Riza-i Pak ve Mbeirl Cennet terkiplerinin dellet ettii 1026 H.
de, kabri ad geen derghtadr. Telif tarihi (Risale-i hirkr) terkibi
olan [Menzum Tergbt] ile [Mrettep Divan] gibi baslmam eserleri
vardr. Arifane ilhlerinden :
Levh-i dilden okuyan ilm-i ilhden sebak
Zerrece yadnda kalmaz mahvolup hep msebak
Nur-u Hak kalbin mnevver eylesin dirsen dil
Ate-i Tevhid ile gel masivay- oda yak

ABDL MECD SVAS

1049 = 1639
Halveti byklerinden ve amcas eyh emsettin Sivas halifelerin
den olup hal tercemesi ulema faslnda zikredilen Muharrem Efendinin
oludur. Sultan III. Mehmed Han'n daveti zerine stanbul'a gelip vaaz
ve talebelerin irad ile megul oldular. [Bin krk dokuzda ald umakta
mekn] msrann delleti olan 1049 H. de vefat ederek Eyp yaknnda
Niancdaki dergha defnolundular. iirlerinde eyh mahlasn kul
lanrlard. Eserleri baslmam oup [erh-i Mesnevi], [Leziz'l-sar ve
Letaif'l-Ezhar], [erhu Al Kaside-i Mimiyye Li Mevln Celleddin
Rijm], [Maskalu'l-Kulb], [Fezail Salati'n-Neb],
[Drer'l-Akaid],
[Mrettep Divan- lahiyat],
[erh-u Cezireti'l-Mesnevi], [Umdet'lMsteiddin fi's-Sarf], [Mekasidi Ayniyye (i) ve Mesaidi Ervahi Tayyibe ve A y n i y y e ] , [Kahr's-Ss F Elcami'n-Nfus], [Meyadin'l-Frsan Kavaid-i F a r s i y y e ] , [Tefsir-i Fatiha] vesaire gibi 20 den fazladr.
ABDL KERM VARDAR
Fazilet sahibi eyhlerden bir zat olup Vardar Yenicesindendir. Eser
leri: [Tefsir-i Fatiha], [Tefsir-i Ayet-i Kale Aleykes Selm],
[Tefsir-i
Ayet-i Makane Alennebiyyi min Harec], [erhu Kema Salleyte Al b
rahim] den ibarettir. lk eserini 1071 = 1660 H. de yazmtr.
(1) Bu yksek eser hal tercemesi Y harfinde yazl eyh Yar Ali tbni Siyavu Divrii'nin
(Kitab'l-Mekasidn-Naciye Fi'l-Mebde-i
ve'l-Meai ve'l-Med)mn Trke erhi olup 1038 = 1628 H. de ikmal edilmitir, ki bir nshas
Halis Efendi ktphanesinde vardr.

 51
A B D L - E H A D NUR EFEND
1061 =

1650

Halveti eyhleri arasnda fazilet ve irfan ile hret kazanm zat

lardan olup Sivashdr. lk ilimleri tahsile balad esnada days mual
lim ve mridi olan eyh Abdlmecit Sivas hazretleri Sultan III. Meh
med Han tarafndan davet olunmas zerine stanbul'a gittiinde bera
berinde gtrdnden tahsil ve feyzini stanbul'da tamamladlar.
Zahir ve batini ilimlerden icazet almaa muvaffak olarak irad va
zifesiyle Midilliye gitmi, bir mddet ilim ve tarikatnn yaylmasiyle
megul olduktan sonra 1023 = 1614 H. de tanbul'a
celbedilerek Meh
med Aa tekkesi eyhliine tyin buyuruldular. Biraz sonra yni 1041 =
1631 H. de Fatih Sultan Mehmed Han ve 1051 = 1641 H. de Sultan kinci
Beyazt Han hazretlerinin camilerine, bundan sonra da Ayasofya Camii
erifine vaiz tyin olundular. te bu suretle vaaz, irad ve eser yazmak
la megul iken Eeyh Abdl Ehad terkibiyle airlerden Feyzi Efendi
nin Gitti Cennete Abdl Ehad ve halifelerinden eyh Nazmi Efendi
nin Abdl Ehad Efendi olsun mukim-i Cennet msralarnn
delleti
olan 1061 = 1650 H. de vefat ederek Eyp Niancasmda mridi Abdl
Mecit Sivas hazretlerinin trbeleri karsna defnedildiler.
Tasavvuf ilmiyle rya tbirindeki mridane kudreti herkes tara
fndan teslim olunmutu. nesle kadar yksek nesep silsilesi eyh Evhadddin Abd'l-Ehad'n-Nr bni Muslihuddin Mustafa Safayi bni s
mail bni Ebi'l-Berekt olmak zere zaptedilmitir ki bunlardan pederi
olan Safayi Efendi kadlar snfndan ve Abd'l-Mecid Sivas'nin yksek
ceddi Eb'l-Berektn kznn olu ve Mlteka sarihlerinden Sivas Mf
ts smail Efendinin oludur. Validesi de Eb'l-Berektn olu Muhar
rem Efendinin kzdr.
Yazm olduu arifane eserlerinin balcalar:
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

erhu Erbeniyat
Riyaz'l-Ezkr
Te'dib'l-Mtemerridin F smai'l-Ebeveyn
Risaletn Fi Hayati'l-Hzr ve lyas
Risaletn fi Tevfik Tearuz'l-yat
Risaletn Meret'l-Vcud Fil Meratibi'l-Klliyeti ve'l-Hazerat
Risaletn Fi Nef'i Mesai'l-Ahya-i Lil-Emvat
Risaletn Fi Cevazi Edai'n-Nevafili Bi'l-Cemaati
Risaletn Fi eraiti Isticabet'd-Duai
Risaletn Fi Muhabbetil Abdi Lirabbihi

 52
11
12
13
14
15

Risaletn
Risaletn
Risaletn
Risaletn
Risaletn

Fi
Fi
Fi
Fi
Fi

Hakikati Leyleti'l-Kadr
uruti Talebi'l-Ilmi'n-Nafii
sbati'-uuri li Ehli'l-Kubri
Subut Tayyil Mekni Li Evliyai'l-mmeti
Cevazi Devrani Sofiyye Fi'l-Lugati't-Trkiyye

16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28

Risalet Ma Arefnake
erhu Kelimat- Kmmeyl bni Ziyad
Meratib-i Marifeti'r-Rahman
Risalet'l-triye
Inkaz't-Talibn
sbat'l-lmi ve'-uur
Huccet'l-Vedad
El - Adl Ve'l-Aksat Beyne't-Tefriti Ve'l-frat
Kassam'l-Mbtediin
Drer-i Nr
Risalet't-Tac
sbat'l-Vacip Fi Mahiyeti'l-Vcud
Mir'ati'l-Vcud V e Mirkat'-uhud

rifano gazellerinden :
Knt kenzin srrdr dnya ve ukbadan garez
Ona mektephanedir bu arh minadan garez
Enfs ve afaki ryetle kemale arif ol
Marifettir nki mahlkat peydadan garez
Bir muammadr bu lem fehmeden ariflere
smi Azam srrdr n ol muammadan garez
Sofiya esmada kalma gel msemma dersin al
Bil msemmadr gzm talimi esmadan garez
K o mebadi uln sen maksad Aksay gr
n netayidir kamu sura ve kbradan garez
Katresinden nice umman gizlidir dil bahrmn
Hasldr hakikattir o deryadan garez
Nr y hi gayri matleb kalmad klara
Hak cemalidir hemin Cennat- Ukbadan garez

 53
ADN RECEP DEDE
1100 =

1688

Mevlevi air ve ariflerinden olup Sirozludur. Neati ve Aazade gi

bi byklerden feyz almtr. 1100 H. de eyh: buunduu
Belgrat ( ' )
Mevlevihanesinde hirete intikal etti. Eserleri: [Mesnevi erif]ten seil
mi birok beyitleri Her beytini be beyit ile tefsir suretiyle erh et
mi, birok manev esrar ve incelikleri aklayan [Nihal-i Tecell] ile
[Kaside-i rfi erhi] ve [Mrettep Arifane Divan] larndan ibarettir ki
baslmamtr. Beyitlerinden :
ah olmak isteyen gam ile mptel olmak gerek
Alemde saltanat talep eden geda gerek
Ah ettike ua gelir gzlerim ya
Derya temevv etmee elbet heva gerek

AYN-I EKBER MUHAMMED EFEND

1135 =

1722

Halveti tarikatndan arif ve fazl bir zat olup Eskiehirlidir. Hal ter
cemesi ileride yazl Niyazi Hz. lerinden hilfet almtr. [amail-i e
rif] i Trke nazmetti.
Mridinin
[Kaside-i Br'e
tesbii] ni de
[Fevaid-i Zmrdiyye] ismiyle erh
etmitir
ki kendi
el yazsiyle yazma nshas Sultan
kinci Beyazt Camii erifi
yanndaki
eyhlislm Tlik-hat-stad Veliyyddin Efendi ktphanesindedir. Her
ikisi de baslmamtr. Vefat 1135 H. dedir. Bursa'da Emr Sultan Ca
miinin Azapkaps denilen ark tarafndaki kaps haricinde defnedilmi
olduu [Glzar- lrfan]da yazldr. [Hadikat'l-Cevami] de Eyp'de Yah
ya Efendi derghnda defneilmi olduu yazlmsa da vesikal deildir.

(1)

Tasavvuf

ve kelm ilminden bahseden (Terihat)

ismindeki baslma

m makbul eserin sahibi olan ve Vasl Rahmet Rabbe terkibinin

bulunan 984 =

1576 H. de vefat eden Nakibendi ariflerinden

Belgrat'tan yetien faziletli kimselerdendir.

delleti

Nasuhi elebi

(Terihat) in yazl tarihi 957

1550 H. olup bir nshas Es'ad Efendi ktphanesinde yardr,

 54
ACZ SLEYMAN EFEND
1151 =

1738

Sadi tarikatndan ( i ) Aciziye ismiyle tannm olan ubenin kuru

cusu bir zat olup aslen kodraldr. Resm ilimleri stanbul'da ikmalden
sonra tasavvuf mesleine iltica ederek Perzerin'de yerleti. Vefat 1151 H.
tarihlerindedir. Byk ksm Trke ve geri kalan Arapa ve Farsa ol
mak zere baslmam [Dvan] olduu gibi baz risalelerinin de bulun
duu rivayet edilmektedir. skdarda Atik Valide ktphanesinde ah
lk ve tasavvuftan bahseden manzum bir eseri vardr. Bu ubeden olan
derviler Edhem Drt terkili rakiye giyerler. Arifane iirlerinden:
Hakikat bag- ibrette uli'l-Ebsar hikmettir.
Gl- nazikleri nasut ider insan olur peyda

ABDLKERM CELVET
1061 =

1688

Celvet tarikatnn eyhlerinden fazilet ve irfan sahibi bir zat olup

stanbulludur. Pederi; stanbul'da tahsilini ikmali mteakip, byk muta
savvf Aziz Mahmut Hdai hazretlerinin halifeliine erien ve ehzade
Camii erifi krs eyhliine tyin olunup Vasl- Rahmana sefer kld
veliyy-i kmil msrann dellet ettii 1061 H. de vefat ile Karacaahmet
trbesi yaknma defnedilen Karahisar- arkli eyh Veliyyiddin Efen
didir. Abd'l-Kerim Efendi resm ilimleri pederi ile zamannn
fazilet
sahiplerinden, tasavvuf ilmini sadece pederinden tahsil ettikten sonra
Lleli yaknnda Ahmedaa Camii erifi vaizliinde bulunarak halkn
irad ve eser yazmakla vakit geirdi. 1100 = 1688 H. de vefat ederek
pederinin yanma defnedildi. Kendi el yazsiyle yazl olan eserlerinin
byk ksm umum ktphanede mevcuttur. K k kardei
Abd'lVahb.ab Efendi de fazilet sahiplerinden bir zat olup eserlerinden [Ebi'lFerah bni Cevzi]nin [Zemmi'l-Heva] ismindeki eserini ksaltma sure
tiyle meydana getirdii eseri umum ktphanede vardr.
Abdlkerim Efendinin eserleri :
1 Tefsir-i Sre-i Yusuf
2 Zbdet'l-Ahbar ve'l-sar
3 Mzil'l-tibah An Esmai's-Sahabeti vet Tabiin ver Revah
( 1 ) Tarikatn kurucusu Sadeddin Cebav hazretlerinin vefat Kemal-i Nuri
Sadeddin terkibinin delleti olan 700 = 1300 H. de, mbarek ka/bri Havranda
Cebe kyndedir.

 55
4 Tebyin'l-Kelmi fi'l-Kyami ve's-Siyami
5 Cami'l-Ehadis'l-Envariye fi'1-Ahbari'lMustafaviye
6 Hadis-i Erbain Fi Fezail-i ZikriUh
7 El - Mearici'l-Vusliyye l yi'l-Kur'aniyye
8 Hadis-i Erbain Fi Fezaili's-Salati Ale'n-Nebiyyi
9 Risaletn Fi Hakk Devran- Sofiyye
10 Mecmeu'l-Fevaid ve Maden'l-Feraid Fi Hakk Selti erife
11 Tanvir's-Salikin ve Tergib't-Talibin
12 Mecalis-i Va'ziye
Bu eserlerden baka mtala ettii eitli kitaplarn
muhakkikane [talikat] da grlmektedir.

kenarlarnda

ALt BN ABAN A K S A R A Y i
1111 = 1699
eyhlerin faziletlilerinden bir zat olup stanbul'da vaaz iradla ha
yatn geirmitir. 1111 H. de vefat ederek Topkap haricinde Kad zade
eyh Mehmed Efendi civarnda defnedildi. Eserleri:
[erh-u Hikmet'l-Ayn], [Haiye Al Kavli Ahmed Li'l-Fenar],
[Tefsir-u Kavlihi Tel: Ve ems Tecri...] ile mteaddit risalelerden
ibaret olup hepsi de baslmamtr.

AL BN BRAHM DAITAN
1116 = 1704
Nakibend tarikatnn fazilet sahiplerinden bir zat olup Daistann
Berkat kasabasndandr. Memleketinde tahsil ve slkn tamamla
dktan sonra Medine-i Mnevverede yerleip
Peygamber Efendimize
komu olarak 1116 H. de vefat etti. Mridi Seyyid Muhammed Ermevdir. Eserleri baslmamtr. Bir nshas Enderunda
Sultan IH. Ahmed
ktphanesinde mevcut olan [Kevakbu's-Sadet] ismindeki
eserinde
on adet kitab olduu zikredilmitir. Bunlardan bazlar aadadr:
[Mhimmat'l-Maarif], [Delil'z-Zairin ve Enis'l-Dcavirn], H lsat't-Tevarih], [Camil Menasik], [Aksa'l-Metalip], [Meariu'l-birri
ve'l-hsani fi Menakib-i li Osman]

 56
A B D L H A Y EFEND
1117 = 1705
Celvet eyhlerinin ulularndan Edirnede yatan Sal brahim Efen
dinin olu olup Selmi Ali Efendinin ikinci defa eyhliinden sonra Aziz
Mahmut Hdai Efendi tekkesinin makamna geti. Kla Abdlhay sa
na Hak rahmeti msrann dellet ettii 1117 H. de vefat ederek Hdai
hazretlerinin dergh civarnda Halil Paa trbesinde
Halil Paazade
Mahmut Beyin yanma defnedildi. Divane tekil edecek kadar ilahiyat,
Hac Bayram Vel'nin alabm bir ar yaratm iki cihan arasnda
matla'l yksek nutuklarna ve Hdai Hazretlerinin steyen yrin hl;
ider varn matla'l ilhilerine dair kaleme ald erhleri vardr. [mam
Busayri'nin Kaside-i Br'e] sini de manzum olarak tercme etmitir ki
bir nshas Nuruosmaniye ktphanesinde mevcuttur. Bir de Sure-i Fe
tih tefsirine dair Arapa [Fethu'l-Beyan Li Husuli'n-Nasri
Ve'l-Fethi
Ve'l-Eman] isminde bir eseri vardr ki Beiraa ktphanesinde mev
cuttur. Torunu Muhammed Nesim Efendi de ilim ve irfan sahiplerinden
bir zattr. Esat Efendi ktphanesindeki bir mecmuada eyh Verd is
minde bir zatn nutkuna erhi vardr.
H redifli arifane gazellerinden :
Cilvegh- sinede devran eder efkr H
Tr-i dilden mnceldir ule-i Envar H
AHMED SARBAN
952 . = 1545
Bayram tarikatnn Melmiye ubesine mensup yksek bir zattr.
Kanun Sultan Sleyman'n Irak seferinde Sarbanbalk
hizmetinde
bulunmulard. Dnnde Pir Ali Hazretlerinden feyz alarak Hayra
bolu'da inzivaya ekildi. Vefat 9 5 2 H. tarihinde olup kendi adyla an
lan derghta gmldr. Mridlerinden bazlarna gnderdikleri mek
tuplaryla mrettep divanlar olup iir ve ilhilerinde kh (Ahmed),
kh (Kaygusuz) takma adn kullanrlard. Divanlarnn bir nshas s
kdar'da Selimaa ktphanesinde vardr. lhilerinin bir haylisi M J takmzadenin Ahval-i A^elmiyye-i Bayramiyye risalesinde kmtr.
kane iirlerinden :
Pertev-i nur-i Hdsn gnlnn bil kadrini
Mazhar- zat ve sfatla rahmet-i Rahman gr
Bir nshas Nuruosmaniye'de mevcud (Tarifat- Seyyid) tarznda
(Tahllat- Kbr) ismindeki eserin mellifi eyh Hamza ibni Ali de
Hayrabolu'da yetien faziletli eyhlerdendir.

 57
BEYAZID-I RUM
900 . = 1494
Fazilet saliiplerinden hal tercemesi ilerde yazl Cemal Halveti'nin
halifelerindendir. 900 ksur H. tarihinde Edirne'de vefat ederek Kyk
kabristannda defnedilmitir.
Eserleri: erh-i Fususl-Hikem, erh-i Nusus, Tefsir'l-Fatiha
el-Msemma bisicli-cili'l Ervah, Turu Sin, Beyan'l-Esrar li'l Ahrar fi
bivdi'l-Meliki'l-Cebbari'l-Gaffar ile Srr- Cnn ismindeki Trke menzumesinden ibarettir ki, hepsi de baslmamtr. Halifelerinden Muhyi
isimli zatn 945 H. de yazlm (Devair'l-Maarif) isminde bir eseri ta
rafmdan grlmtr. Arifane iirlerinden :
Arzuy-i yr zahir ve muzhir yek ist lik
Ber hkm-i akl in dier amede
Molla CAM
Kendi hsnn hublar eklinde peyda eyledi
em-i ktan an dnd temaa eyledi

BABA NMETULLAH MAHMUD C)

902 = 1496
Nakibend ariflerinden (-) ve ulemann byklerinden bir zat olup
Kafkasya'ya ba Nahcvan kasabasndandr. Madd ve manev tahsilini
tamamladktan sonra Anadolu'ya gelerek
Akehir'de yerlemitir. V e
fat 902 H. tarihindedir. Kabri ad geen kasabann dndadr. Hibir
tefsire mracaat etmeksizin yazdklar
(Fevatih'l-lhiyye vel-mefatih'l-Gaybiyye) ismindeki tefsiri gerekten istifadeye ayan kymetli
bir eser olup en gzel bir tarzda Tevilt- Necmiyye vdisindedir ki,
2 cilt zerine baslmtr. ('). (Glen-i Rz) a da Farsa mufassal bir
(') 929 H. =: 1522 stanbul'da vefat ederek Edirnekap haricindeki Emir
Buhar zaviyesine defnedilen Nakibend eyhlerinden Farsa lgatm sahibi
Sofya'l Nimetullah Efendi de irfan sahibi mmtaz bir zattr. 1060 H. = 1650'de
vefat ederek Pnarba kabristanna defnolunan
deerli airlerden Bursal
Seyyid Nimeti ill'nin de Farsa bir lgat yazdn (Glbeste-i Riyaz- rfan)
haber vermitir.
(-) Tarikatn kurucusu ah- Nkibend'in doum tarihi (Pr-i Nakibendi
olup (Kasr- rifn) terkibi de vefatn beyan eder. Trbesi Buhara yaknn
daki Kasr- Arifandadr.
(') Glen-i Rz, 720 H. = 1320'de vefat eden eyh Mahmud ebster'nin
Mesnevi tarzndaki manzumeleridir ki Glen eyhlerinden
eyh Mahmud
Alev tarafndan (Gam.- Dil Nuvas) ismiyle terceme ve erh olunmutur.

 58
erh yazmlardrki, bir nshas stanbul ktphanelerinin bazlar ile
Bursa'da Inebey ktphanesinde vardr.
Bunlardan baka eyh-i Ekber'in (Fusus'l-Hikem) ine ve (Tefsir-i Kdi) ye haiye yazmlardr.
(Hidayet'l-hvan) isminde tasavvuftan bir eseri ve bir nshas Nuru
osmaniye'de mevcud (Risalelt'l-Vcud) namnda bir risalesi daha var
dr. Tefsirden mds baslmamtr.
Tefsirin 901 H. de kendi el yazlar ile yazma nshas Enderun-i Hmayun'da Sultan III. Ahmed ktphanesindedir.

BABA YUSUF SVRHSAR (SVRHSARLI)

917 =

1511

Mazanna-i kiramdandr. (^) Akemseddin hazretlerinin halifelerin

dendir. (Ruhuna rahmet) terkibinin delleti olan 917 H. tarihinde stan
bul'da vefat etti. Eyp Sultan Trbe-i erife'si kaps avlusunun kar
sna defnedildi. Hacdan dnnde manev bir iaret zerine Kubbe-i
Saadet haricindeki sy alarak para edip bir parasn Eyp Sultan,
bir parasn Emir Sultan, bir parasn (-) Hac Bayram Vel'nin tr
belerine koyduu nakledilmitir. lh bir doula Hacer'l-Esved yann
da inad eyledikleri arifane manzume mtalaya ayandr.

BAHAEDDNZADE MUHYDDN MUHAMMED EFEND

951 =

1544

Bayramiye eyhlerinden fazilet sahibi bir zattr. Resm ilimlerin

Mevln Kesteli'den okudu. Bir mddet mridi eyh Yavsi'nin maka
mna geerek klarn iradiyle megul oldu. (Bahaeddinzade etti azm-i
derki bn) msrann gsterdii 95rde Kayseri'de vefat etti.
Eserleri: erh-i Esma-i Hsn, erh-i Fkh- Ekber, Risalet'l-Tevhid, Risalet'l-Vcud, Risalet Srr'l-Kadir,
Mdafaanme fi hakki
eyh-i Ekber'dir ki, hibiri baslmamtr. Halifelerinden Akehirli eyh
Mustafa ibni Ali Efendinin de 13 bab zerine mrettep Trke slk
hallerine dair bir eseri vardr. Edirne'de yatan babas (Ref'ul-Mebbehet'l-Amme) sahibi eyh Bahaeddin Efendi ile Balkesir'de topraa ve
rilmi byk pederi eyh Ltfullah Efendi de Bayram halifelerindendir.
(') Ermi sanlan ulu zatlardandr. Veliliine iaret
tekil eden hallere
sahip bulunan kimseler hakknda bu tbir kullanlmaktadr.
( 2 ) Bu parann Sivrihisar'da yatan Baba Hamdullah trbesinde olduu da
rivayet edilmitir.

 59
BL- SOFYAV (SOFYALI BL)
960 =

1552

Halveti tarikatnn ariflerinden faziletli bir zat olup Usturumcaldr. Mridi istanbul civarndaki atalca kylerinden Baba Nakka'da
yatan Kasm elebi'dir. Tahsil ve feyzini stanbul ve Sofya'da almtr.
Eserlerinin en mehuru Matbaa-i Osmaniye'de baslan (erh-i Fusus'lHikem) dir. (Usul-i Fakir) ismi ile de anlan (Etvar- Sitte, Risale-i Ka
za ve Kader, Mecmuat'n-Nasayh, Manzume-i Varidat, erh-i Hads-i
Kudsi-i Knt kenzen...) gibi baslmam eserleri de vardr. Vefat 960
H.'de, kabri Sofya'nn bir saat haricindedir. Manzum varidatlarndan :
Hur u aynn dme dam- zlfne zahid gibi
Ge hevasmdan behitin maksad Aksay gr
Dier beyitlerinden :
n nabis oldu ezel meyhane-i akm bana
Gemiim havf u riyadan msiv neyler bana

BEHT RAMAZAN EFEND

979 = 1 5 7 1
Merkezefendi halifelerinden fazilet sahibi air bir zat olup Vize'lidir. orlu'da yerleerek vaaz ve irad ile megul olmutur. 979 H.'de or
lu'da vefat etti. Yksek ilimlere ve let ilimlerine mteallik talikat var
dr ki, bazlar unlardr :
(Haiye l erh-i Akaid li'l-Allmeti-t-Taftazan, Talikat l erh-i
Miftah, Haiye db- Mes'ud, Talikat ale'l-Cmi) dir.
(Cem ah ve
lem ah) ismindeki airane ve arifane manzumesi airlerce makbul
dr. Yars manzum, dier yars mensur bir de (Sleymannme) yaz
mtr. Birinci eseri baslmtr. Beyitlerinden :
Visalin Kabe'dir rz-i ecel azm-i zamandr
Kefen ibram tbut ol yolun taht- revanidir
Dier :
Blbl-i glen-i kudsm bu cihan dmmdr
Beni bunda tutan ol serv-i gl endammdr
Yine glende bugn blble bir hl olmu
Gl hr ile grp mnkesir'l-bl olmu
Gezdirir evkle bzar glistanda mdm
Bd-i gl Yusufunu satmaa delll olmu

 60
FUSUS SARH A B D U L L A H B O S N A V
1046 = 1636
Byk mutasavvf Hac Bayram Vel'nin halifelerinden Gynk Torbal'da yatan Bursal Bak mer Dede tarafndan kurulan Bayra
m tarikatnn Melmiye kolu eyhlerinden fazilet ve keml sahibi bir
zattr. limlerin balangcn doum yeri olan Bosna'da, let ilimlerini
ve yksek ilimleri stanbul'da bitirdikten sonra Bursa'ya gitmi, Melm
erenlerinden Bursal eyh Hasan Kabadoz'a intisab edip btn manev
mertebelere nail olmutur. Bundan sonra Msr'a 1046 H. tarihinde Hi
caz'a giderek Hac farizasn yerine getirdikten sonra am'a gelip eyh-i
Ekber Muhyiddin Arab Hazretlerinin trbesi civarnda inzivaya ekil
mitir. Bilhare Konya'ya gelip Byk eyh Sadreddin Konev ile Mev
ln Celleddin-i Rum Hazretleri gibi yksek zatlarn trbelerini ziya
ret edip Konya'ya yerlemi, 1054 H. = 1644'de vefat etmi vasiyeti ge
reince Sadreddin Hazretlerinin civarna defnolunmutur. (Haz Kabr
garibillhi fi ardhi ve semah Abdullah el-Bosnav er Rum el-Bayram)
ibaresinin mezar talarna yazlmasn vasiyet ettii Mstakimzade mer
humun (Ahval-i Melmiyye-i Bayramiyye) ismindeki eserinde zikredil
mitir. Arabistandaki seyahatlar esnasnda
grt irfan ve fazilet
sahibi ahsiyetlerin hepsi Abdullah Bosnav'nin derecesinin yksekliini
tasdik ettikleri gibi yazm olduu eserleri de ilim ve irfan sahiplerinin
ba tacdr. Kendilerinden ilim ve irfan tahsil edenlerin balcalar un
lardr :
eyh Garseddin Hall, eyh Muhammed Mirza es-Src ed-Dimek es-Sf, eyh Muhammed Mekkiyy'l-Meden, eyh Seyyid Mu
hammed ibni Ebibekir el-Ukid.
Yksek eserleri :
1 erh-u Fsus'l-Hikem el-Msemma bi Tecelliyat-i Arais-e.nNusus fi minsati Hkmi'l-Fss.
Eserlerinin en mehuru olup basl
mtr.
2 Mevakib'l-Fkara
3 El-Vusul ile'l-Hazreti'l-lhiye L ykinu ill bi husuH'l-Ubudiyye
4 Hakikat'l-Yakn
5 Metaliu'n-Nuru's-Sen an tahareti'n-Nebiyyi'l-Arab
tuni's-Seb'a
6 Tefsiru yeti
7 Risale-i Hazerati'l-Gayb
8 Tecelli'n-Nuri'l-Mbn Fi Mir'ati

Al b-

fil

9 erh-i l Nazmi meratibi'l-Vcud li'-eyh Garseddin ( ' )

10 erh-i ale'l-Kaside et-Taiye li ibni'l-Faris
11 Risalet'n-Fi tefsiri Nn ve'l-Kalem
12 Risalet yan- Sabite
13 Risaletn f erhi ElhamdliUhillezi ecvedel eye An ade
min ve ademihi (-)
14 Tercme-i Terihat
15 Glen-i Rz- Arifn fibeyani Usul-i Rah- rfan Manzumdur
16 Risaletn fi Tafdli'l-Beer ale'l-Melek
17
18
19
20

erh-i Kelmu Meyyid Cndi fi evaili erhil Fsus

Cil-u'l-Uyun fi erhi kasideti e-eyh Abd'l-Mecid Sivas
El-Yed'l-Ecved fi istilmi'l-Haceri'l-Esved
erhi Rabbi yessir vel tassir Rabbi temmim bi'l-Hayr

21 El-Burhan'l-Cel fi harfi's-Suhi an vechi'l-yeti fi hal-i Y u

suf (A.S.)
22 Risaletn fi temessl-i Cibril fi sureti! Beer
23 Risale-i Uhra fi temessli'l-Cibril (Trke)
24 Tefsir-i Sure-i Ve'l-Adiyt
25 Risalet'n-f ne'eti'l-nsaniyye (erhu babussadis minel Futuhat'l-Mekkiyye)
26 Tefsir-i Sure-i Asr
27 Tefsir. Hatta iz belaa marb'-ems
28 Mnacat
29 erhul-Fsus bi'l-Arabiyye
30 Kitab'l-Kur Er-Ruhi'l-Medud lil Ezyafil Varidin min mera
tibi'l-Vcud
31 Kitab'l-Mfadala el-Esma Beyne Efdah'l-Beeri ve'l-Melei'lA'l
32 Kitab'l-Mnteha Mekasid'l-Kelimt ve mbte
tevecctteayynat fbeyani Ekmel'n-Ne'et
33 Risalet'n-Ref'ul Hicabi fi ittisali'l-Besmeleti bi

fatihati'l-Kitab

34 Kitab'l-Msteval a'l fi-rbil ahl fitefsir-i kavlihi Tel

35 Risalet'l-Ube fi beyani'l-nabe vet-tevbe
36 Risalet'n-fi tefsir-i kavlihi Tel
(') Meratib-i vcud risalesi tarikatn piri Seyyid Abdulkadir Geyln to
runlarndan (nsan- Kmil) kitab sahibi
eyh Abdlkerim Ceyl'nin eseri
olup mutasavvflarn deer verdii (Meratib-i Erbain)! aklaycdr. Baslmam.tr. eyh Garseddin bu mertebeleri manzum olarak beyan etmitir.
(2) eyh-i Ekber'in hreti ufuklar tutan (Futuhat- Mekkiyye) sinin n
szdr.

 62
37 Ki tabii Menkr-Ruhaniye ve maribi'1-Cismaniyye fi tefsir-i
yeti
38 Risalet'n-fi tefsir-i yeti
39 Risalet'n-fi tefsir-i yeti
40 Risalet'n-fi tefsir-i yeti
41 Risalet'n-fi tefsir-i yeti
42 Kitab- Lbbl Lb fi beyanil akl-i ve'-rb
43 iKtab- Ruhi'l-mutabaati fi beyani urut-i mubayaa
44 Kitab Kefi's Srri'l-mbhem fi evveli suret-i Meryem
45 Risaletn Lbbi'n-Nuvad fi hakikati'l-Kyam
46 Kitab'd-Drri'l-Manzum fi beyani srri'l-Ma'lm
47 Kitab Kefi Esrari'l-Berereti fi tefsir-i yeti
48 Kitabl Gufril Mutlak inde zehabi lemil fark
49 Risaletn fi kavli'l-Cneyd
50 Tezyil- fi mnazaat-i blis Li Sehli ibni Abdullah Et-Dster
51 Tahakkuku'l-Cz'i

Basrat'l-KU

ve Zuhuri'l-Fer'

al sure-

ti'l-Asl
52 Kitab'n-Nefsi'l-vardat fi erhi evveli'l-Ftuhat
53 Kitab

Ziya'l-Lem'i Ve'l-Berk

fi Hazreti'l-Cem' ve'l-Farki

54 Kitab'l-Kefi ani'l-emri fi tefsir-i ahiri suret-il-Hari

55 Kitab- Srr'l-Hakayki'l-lmiyye fi Beyani'l-yani's-Sabite
56 Kitab'l-Enfasi'l-Miskiyyeti'r-Rumiyye fi
tenfisi'l-Fevayihi'lBniye
57 Kitab'l-Kenzi'l-Mahtum
fi tebeiyyeti'l-Ilmi
Li'l-malmi fi
Reddi al Abdi'l-Kerimi'l-Ceyl el-Merhum.
58 Kitab Srr'l-Kelimeteyni fi mutabakat huruf-u ahadeteyni
59 Makasdu envar- ayniye ve mesaid ervah- tayyibe-i gaybiyye
60 erh-i Beyt-i mesnevi
Gaftil mn hvellah eyhu dn
Bahr- manihay- Rabb'l-lemin

BVCUD MUHAMMED TALP SKDARi

1097 = 1685
Celvet tarikatnn byklerinden lim bir zat olup Diviti eyh
Mustafa Efendinin oludur. 1097 H.'de vefat ederek eyh Camiinin avlu
sunda pederinin yanna defnedilmitir. Nevzadan (Mecalis) isminde bir

 63
mecmuas, mufassal bir tabirnamesi ve mrettep
Divan- lahiyat ve
(Glen-i Esrar) isminde bir eseri, bir beyti Trke bir beyti, Farsa
olarak manzum Kaside-i Br'e erhi vardr. Tabirnamesinin nsznde
B vcud mahlasn kulland grlmektedir. Eserleri baslmamtr.
BUKTZADE VELIYYDDIN EFENDI
1183 = 1769
stanbul halk tarafndan Katar meayihi denilen krs eyhle
rinden faziletli muttaki bir zat olup Buk Halil Efendinin oludur. V e
fatndan bir seno evvel ordu eyhi olmutur. 1183 H.'de stanbul'da vefat
etti. Eserleri baslmam olup aadadr:
(Hadikat'l-Ulema, Srac'l-mmeti fi menakbi'l-eimme, Nur-'lebsar fi Hakk'l-Ebrar, Gayet'l-Meram, Tefsir-i Srei ihls Ravzat'rReyyahn - Menakb- iharyari Gzin) dir. Son iki eseri skdar'da Atlamata ktphanesinde vardr.
B E Y Z A D E VUSTAFA EFENDI
1200 = 1785
Nakibend ulemasndan olup doumu Ahska'da, tahsili Istanbuldadr. 1200 H.'de II. defa hacca giderken Cidde'ye yakn br yerde gemide
vefat etti. Cidde'de Hz. Havva validemizin kabirleri yaknlarnda def
nedilmitir. Kamus sarihi Mevlna Seyyid Mrteza ile Msr'da sohbet
leri ve ayrldktan sonra da mektuplar ve Arapa iirleri vardr. Kitap
lar matbu bir mecmua iinde Arapa ibare ile mensur Mevlid-i Nebi,
Menasiki Hac, Kasided'd-Drriyye, Risalet'l-Mazlum ve'l-mehul mines Sarf, Kaside-i nazmn-Nasihn isimlerindeki risalelerinden ibarettir.
Fatih, aramba mahallesinde Murad Molla derghna I. eyh ol
mutur.
Tarikattaki slkn Eyp'te yatan Murat Buhar hazretlerinin ha
lifelerinden Gelibolulu Mustafa Efendiden
hilfet alan
Hsarl Hafz
Muhammed Efendiden tamamlamtr.
BEHET ALI EFENDI
1238 = 1822
Nakibendi eyhlerinden ve Mevlna evldndan Bursal Emin Efen
dinin halifelerinden arif bir zat olup Konyahdr. Gt dvetine didara
Cenab- Behet msrann dellet ettii 1238 H.'de vefat ederek eyhlik
makamnda bulunduklar skdar'da Selimiye
derghna defnedildi.

64
Nakibend sliikuna dair Risale-i beydiyye-i Nakibendiyye ismin
de baslm, risalesiyle baslmam Beet's-Slk, Divane, Hadikat"!Ebdal v.s. gibi eserleri vardr.

BEDRETTN SMAV bni Kad-i Simavna {')

823 = 1420
Hr fikirli eyhlerin byklerinden bir zat olup Simavldr. Tahsi
lini tamamlamak iin Msr'a gitmi, Seyyid erif ve Hac Paa ile bera
ber mbarek ah Mantk'den ders grdkleri gibi byk
eyhlerden
Hseyin Ahlat'den tasavvuf ilmini almtr. Tebriz'de Timurlenk huzu
runda toplanan byk bir ulema meclisinde hakemlik yaparak kudretini
ispat etmilerdi. Kaderin evki ile Accili'l-vasli leh akun ve ddi'lebed terkibinin delleti olan 823 H.'de Siroz'da aslarak idam olundu.
Eserlerinin yeknunun 38 para olduu Siroz'daki derghlarnda bulu
nan ve tarafmdan grlen Menkibenamelerinde yazldr. Bu eserle
rin bazlar unlardr. Tefsir ilminden Nru'l-Kulb, ilm-i Fkhn frundan Letaif'liarat ve erh-i Teshil ile Cami-l-Fusleyn (-)
Cami-l-fetava ve tasavvuftan Meserreatlkulp,
Varidat- Kbra {^) Sarf ilminden Ukud'l-Cevahir isminde Maksud erhi, Na
hiv ilminden era'l-fth isminde erh-i Dav v.s. dir ki. Bu eser
lerden yalnz Camiu'l-fsleyn baslmtr. Bir de Fkhtan mecma' er
hi vardr ki kendi el yazsiyle yazma nshas ehzade Camii Ktpha
nesindedir. Teshilin nshalar istanbul ktphanelerinin bazlarnda ez
cmle ibrahim Paa Ktphanesinde vardr.
Varidat, esasen hiret meseleleriyle lemin balangcndan ve so
nundan bahseden derin bir eser olup inceliklerine vakf olamyan baz
kimseler tarafndan kabule mazhar olamamtr. Maksadlarn anlayan
zatlar ise beenmilerdir. Bunlardan Niyazi Msr Divanmdaki:
IVIuhyiddin ve Bedreddin etdiler ihyay-i din
Derya Niyazi Fusus anbardr Varidat
Matlal manzume bu eser hakkndadr. Tarikat silsilesi aadadr.
eyh Bedreddin, Hseyin Ahlat Ebulfetih

Es-Said, Ebu Medyen

(') Ktahya Sancana bah bir kaza merkezi.

(-) Fkh ilmine ait olan bu kymetli eser sonradan basld gibi baz lim
ler tarafndan da erh ve telhis edilmitir ki Fusl-l madi ile Fusl-i teruiniyi camidir.
(') eyh-i ilh. eyh Yavsi, Nureddin Zade, Hoca Muhammed Nur-l Arab
taraflarndan Arapa, Seyyid Kemaleddin Hariri tarafndan Trke erh olun
mutur.

 65
Marib, Ebu Said Endls, Ebl Berekt, Eblfazi Badad, A h m e t Ga
zali, Ebu Bekir Nessa, Eblkasm, Ebu Ali Ktibi, Ali Davud Bari, G
neydi Badad.
Mnakkah hal tercemesi Cevdet Paanm Ksas- Enbiyasmm 12.
Cildinde yazlmtr. Halifelerinden olduu manzum mukaddimesinden
anlalan Mustafa Bin Burhan namnda bir zatn Tasvirl - Kulb is
minde tasavvuftan Trke bir eseri Aydn'da mtalamdan gemitir.

(BEDREDDIN SIMAVI'YE DAIR I Z A H A T

Merhum mellifin eyh Bedreddin Simav hakkndaki fikir ve kanaatlan, slm mtefekkirlerinin cumhuru ile eriat limlerinin' kahir
ekseriyetinin bu konudaki gr ve inanlarna aykrdr.
Mellifi bu mes'elede mmenin fikrine muhalefete srkleyen ve
yanla dren aada aklanan bir takm sebepler vardr.
1 Bursal M. Tahir Bey, din tedrisat yapan bir mektepte yksek
bir slm tahsil yapmamtr. slm itikadna ait temel prensipleri ve
eriat hkmlerini selhiyetli din limlerinden yeter derecede okuma
mtr. Dolaysyle nemli hele ihtilafl konular zerinde isabetli hkm
ler verecek ihtisasa sahip deildir.
2 Devrin itima ortam ve Bursal'nn takip ettii hayat j'olu,
onu slm ilimlerini hakkyla renmeden tarikat ocana ve tasavvuf
mesleine gtrmtr.
Bir ksm tarikatlar ise bilhassa son asrlarda slm dnyasnda, Os
manl mparatorluu cemnyet yapsnda tahripi bir rol oynam mukad
des din akidelerimizi er'i erifi ykc, zararl, sapk ve btn inan ve
hareketlerin merkezi olmulardr.
Bunun yannda baz tarikatlar daha ileri giderek ayrca, Osmanl
Trklerinin kurduu Osmanoullarmm ahslarnda temsil ettii mslman Snn Hilfet devletini ykmak iin deta maskeli komiteler ha
linde almlardr.
Aslnda hak yoluna bal Bektailik ve Melmilik bu tip bozguncu
rol oynayan tarikatlarn banda gelir. Bu menfi zihniyet ve zararl faa
liyet onlar mslmanlm yksek akide ve esaslarna ballktan bs
btn uzaklatrm, kendilerini sapk, anarist fikirlerin mdafii ve te
vil yolundan sahibi yapmtr.
F. : 5

 66
Bursal Tahir Bey, daha Harbiye mektebinde talebe iken Halveti,
Rfa tarikat eyhlerinden Harrzade Seyyid Kemaleddin Efendiye intisab etmitir.
Kemaleddin Efendi balangta babas vastasyle
Halveti - Rufai
tarikatlarna mensup olmakla beraber son devir Melmiliinin kurucusu
eyh Muhammed Nr'l-Arab'den de tasavvuf ve bir ksm meslek ilim
lerini tahsil etmitir. Bu yakn alka ve mnasebet neticesinde sz ge
en zta intisab ederek Melm tarikatna girmi, Muhammed Nru'!Arab'nin mmtaz mridleri arasnda yer almtr.
Tarikatlarn dzeni ve disiplini, mridlerin eyhe tam ballk ve
teslimiyeti esas zerine kurulduu malmdur.
Bylece Kemaleddin Efendi dier adyla Arap Hocann fikir ve kanaatlarmn tabii ve orta olmutur.
3 eyh Muhammed Nr'l-Arab, Balkanlar ve Rumeli'nde can
lanan son devir Melmiliinin kurucusudur. Bursal Tahir Bey, Manatr'da bu zatla tanm, Melmi tarikatna girerek kendisine biat etmi
ve tam mnasyle teslim olmutur.
' Muhammed Nr'l-Arab, slm itikad bakmndan mutlak bir da
lletin iindedir. Bedreddin Simavi'nin mehur <-Vaaridatna Letaif'lHakikat Fi erhi'l-Vaaridat adyla yazd erhde Bedreddin'in sapk
ve batl fikirlerini tamamen mdafaa etmitir.
Seyyid Kemaleddin Efendi de Fthat- 'lhiyye Fi erh-i Vaaridat- lhiyye adyla yazd byk bir Trke erhde ayn ekilde Bed
reddin'in Vaaridat daki nazariyesini benimsemitir.
Bursal Tahir Bey, M.N. Arabi'nin ayn zamanda halifesidir. Fikr
terbiyesini ve dnya grn ite bu zatlardan almtr. Bu bakmdan
araya tarikat ballklar da girince ilm zihniyetin gerektirdii tarafsz
lktan ortada eser kalmayaca ve hakikattan uzaklalaca tabidir.
Bunun iin mam- li'nin (R.A.) mehur buyruunu hibir zaman
hatrmzdan karmamak lzmdr.

Hak ve hakikati syliyenlerinden (syliyenlerine bakarak)

me, (evvel) hak ve hakikati ren, syliyenlerini de renirsin.

ren

 67
Din ve mill tarihimizde bozguncu rol oynadklar belirtilen tari
katlar hakknda bir iki noktay daha ilve etmeyi faydal buluyoruz.
Kasdettiimiz ve mevzuumuzla dorudan doruya alkal tarikatlar Bek
tailer v e Melmilerdir.
Bektailik Yenieri askerinin, bir bakma Osmanl ordusunun ma
nev kuvveti ve ahlk hayat ile ilgili bir ocakt. Onun bozulmasnn vs
hak yoldan uzaklamasnn ordunun ahlk disiplininde menfi ynden
tesir yapaca muhakkaktr. Bu bakmdan Bektailiin soysuzlatrlmasmda mutlaka kastl bir dman parma ve ihanet hareketi vardr.
Bilindii gibi 1826 da Yenierilik kaldrlm, onunla beraber su
lu - zararl ve mevcudiyeti din ve kanun d grlen Bektai tarikat d.
kanun d iln edilmi, ileri gelenleri eitli cezalara arptrlmtr.
Bundan sonra Bektailik Osmanl Devletine ve Osmanllarn temsil
ettii Snn slm hilfetine kar sonuna kadar ykc faaliyetlerine de
vam etmilerdir.
Melmilie gelince;
Din byklerinin haklarnda verdii hkm tarih gereklere uy
gun olarak tesbit edilmi olaylarn ahadetiyle belgelemek iin Melmi
lii ve geirdii safhalar kronolojik mahiyette ksaca aklyoruz.
Melmilik devreye ayrlmtr:
1 Hamdun Kassar (Vf. 271 = 884) tarafndan kurulan eski ve ilk
Melmilik.
2 Hac Bayram Vel'den sonra Bayramlik iki kola ayrlmtr.
1 emsiye: Akemseddin tarafndan kurulmutur.
2 Melmiye: Gynkl mer Dede yahut
Bak mer Dede
isimleriyle de anlan eyh mer Sikkin tarafndan kurulmutur. Os
manl lkeleri iinde Melmilerin en byk kutbu bu zattr.
Dedenin hrkas ve tac olmad halkn kyafetine girdii yani der
vilik tbirine gre melmet yolunu takib ettii iin bu kola (Settaviye
Melmilii) ad da verilmitir.
Melmiler t Kanun Sultan Sleyman
devrinden itibaren slm
akidesine muhalif sapk itikadlarm sahibi grlerek eriata bal Hilfet
devlet ve hkmetinin iddetli takibatna maruz kalmlardr. Bu yz
den Melmilik kendini gizlemi esrarengiz bir mahiyet almtr.
Osmanl tarihinde Melmi eyhlerinin pek ou er' fetvalarla idam
edilmitir.
Bir ksmnn hikyesi aada gsterilmitir.
smail Mk (Olan eyh) gen yata ve dehkanllk anda ilim
ve irfan sahibi tannp eyhlik makamna gemi olmasndan dolay halk
arasnda (Olan eyh) lkabyle tannmtr.

^
Kanun zamannda stanbul'da

68
Melmi e\'hi olmu ve tarikatn

kuvvetlendirmitir.
Bu zatn tasavvufa ait fikirleri eriata aykr grlm, eyhlislm.
Kemal Paazadenin verdii fetva zerine, oniki mridi ile beraber 1529
ylnda Sultanahmed meydannda idam edilmitir.
Melmi eyhlerinden Haim Seyid Osman da devletin takibine u
ram ve uzun zaman gizlenmitir.
Melmilerin mehur eyhlerinden
Ankaral eyh Hsameddin de
hkmet tarafndan takip edilerek tevkif olunmu, Ankara kalesine hap
sedilmitir. Fakat ertesi gn kendisini l bulmulardr.
Melmi eyhlerinden birisi de Bosnal eyh Balidir. Hamza lka
biyle mehur olmutur. Genliinde vezirlerin hizmetinde bulunmutur.
Bosna'ya giderek yerlemitir. Ksa bir zamanda birka bin mride sahip
oldu. Bosna ulemas bu Melmi eyhinin aleyhinde bulundular. Nihayet
stanbul'a davet olundu. Sonunda Ebu's-Suud Efendinin fetvasyla Deveolu emesi nnde idam olundu. Mridleri celldlara bahi vererek
na'm alp Silivrikap dna defnettiler.
eyh Hamza Melmiyye'nin Hamzaviyye kolunu kurmutur. ine
ahsevenler szdndan hkmet tarafndan bunlar daima takib olun
mutur. Melmi tarikatnn dinsizlerden ve imanszlardan temizlenm'jsine allmtr.
Bir Melmi eyhi de St Beir Aadr. Beir Aa idam olunup
cesedini de denize atmlardr. Bu hdise zerine melmiler kendilerini
gizlemilerdir. nk Kprl Fazl Ahmet Paa daha birok Melmileri katlettirmitir.
3 Nuriyye Melmilii: Son devir Melmilii
tarafndan skb'de kurulmutur.
eyh St Beir Aa ve mridlerinin
fena halde sarsmt.

eyh M.N. Arab

katledilmeleri Melmileri

Melmilik bu devrenin sonunda tamamen gizli bir ekilde devam

ettirilmitir. Melmilerden eyh Ahmed Efendi Yanya'ya gitti. Orada
sekiz ay kadar kaldktan sonra Hicaz'a ve sonra Msr'a gidip oradan Serez'e, Koana'ya ve daha sonra da skb'e giderek Melmilik tarikatn
canlandrd. nc uevre Melmiliini kuran eyh Seyid Muhammea
Nru'l-Arab'dir. (1813- 1887) Bu eyh (Arab Hoca) lkabiyle hret al
mtr. Arab Hoca skp ve havalisinde Melmilii yeniden geUtirdi.
Rumeli halkndan birok kiiler Melmilie girdiler. Nru'l-Arab'nin kurduu bu MelmiUe de Melmiyy-i Nuriyye ad verilmitir. Bu
zat da 85 yanda Usturumca'da lmtr.

 69
stifade olunan kaynaklar :
Tarikatlar ve Mezhepler tarihi. Enver Behnan apolyo. Melmiler
bahsi.
Tasavvuf. Hac Reid Paa Melmiler
Bu kadar izahat ve tafsilttan maksadmz: Son devir Melmiliinin
kurucusu eyh Muhammed Nru'l-Arab'nin merhum

mellif Bursal

M. Tahir Beye.
1 Bedreddin Simav ile alkal grnde,
2 Sultan kinci Abdlhamid idaresine ba kaldrnda messir
olduunu belirtmek ve bir ksm Osmanl aydmlarndaki hilfet ve eliat aleyhtarlnn tarihi m.ene ve millerinden bazlarn gstermek
tedir.
Burada esas itibariyle zerinde durmak istediimiz husus Bedred
din Simav mes'elesidir.
eyh Bedreddin Mahmud'un slm ilhi tefekkrne ve eriat ni
zamna zd ve muhalif materyalist (maddeci) felsefesi hakknda izahat
vermeyi zarur gryoruz.
Bedreddin'in bilhassa Vaaridat isimli eserindeki
nazariyesinin
tahlili yaplarak slm ilahiyatnda maddeci bir filozaf olduu aklana
caktr.
nce; bir ksm fikirlerinin daha kolay anlalmas iin ksaca ha
yatndan bahsedeceiz.
eyh Bedreddin Mahmud, en kuvvetli rivayete gre Edirne civa
rndaki Samavna'da veyahut Kfe vilyetinde ve sonradan ina edilen
Necef ehri yaknndaki SEMVE kasabasnda 1358 - 59 da veya 1368 de
dodu. Dedesi Abdl'Aziz bir harpte lmt; onun olu yni Bedred
din'in babas srail de Samavna yahut Semave'nin i kads ve halknn
ou cvl cvl - kzlba olduu anlalan bu kasabann beyi idi. Ri
vayete gre Semve, Hurremiyye art olan S e m v i y y e mezhebinin
ve ibhiyyenin merkezi bulunmaktayd.. srail, bir Rum
asilzadesinin
kz ile evlenmi, bundan Bedreddin Mahmud domutur. Kk yata
Bedreddin babasnn nezdinde Konya'ya geldi ve ilk tahsilini orada bi
tirip Kahire'ye gitti. Seyyid erif Crcan ile ders arkadal etti. lim
de hocalar Ekmelddin Bbert ile Mbrekah Mantk (1413) ve
tasavvufta da eyh Seyyid Hseyin Ahlt (1319 - 1397) idi. Bu btm
eyhin emriyle Tebrize gittii, Anadoluyu istilya ve Ouz Trkln
temsil eden Osmanl Devletini ykmaa hazrlanan mehur emr Aksak
Timur'la grt, kendisini ona sevdirdii ve onun tarafndan Anado
lu'da gaile karmak iin vazifelendirildii anlalmaktadr. 28 Temmuz
1402 ubuk - Ovas meydan muharebesinden sonra Msa elebi (1413)

 70
yann tutarak onun kazaskeri oldu ve Anadoludaki siyas ihtillci vazi
fesine bylece balad. Hele, ia-i btniyye diyar Deliorman'a gitmeden
nce Eflk'a kamas ve V o y v o d a Yuannis Mirtza (1419) dan himaye,
yardm ve tevik grmesi de mhimdir ve bu hl onun cr'etini arttr
mtr. Hocalkla eyhlii ve siyas lider hlyasn
meze ile Osmanl
Trklerine kar stnlk ve siyas saltanat teminine alarak Yakmdouyu dolaan ve etrafna, hkmete hasm bir takm gayrimslimleri
toplamaa muvaffak olan eyh'e bu korkun ve ykc itima isyannda
faideli ve ateli yardmclar Dedesultan denen Brklce veya Yrklco
Mustafa ile Torlak Hve Kemal adl bir Yahudi dnmesidir. Kendisinin,
Deliormanda, kyam en tehlikeli ekilde arttrmasnn mili, oralarda
kendi kanaat ve telkkilerine uygun zemin olan Sar - Saltk lejandnn
ve btn (esoterique) akydelerin nevnema bulmu olmasdr. Dede
sultan yakalanp ikencelere konulmasna ramen eyhinin (Bedreddinin) mezhebinde sebat ve yegne hakik peygamberin Bedreddin oldu
unda iddetle srar ettiinden armha gerilmek suretiyle idam olun
du (1419). Arkasndan da Yahudi dnmesi mrid Kemal imha edildi.
Sra eyh'e gelmiti. O ise. Dzmece Mustafa vak'asnda ldrlen
mehur Bayazt Paa ( 1421) tarafndan yakaland. Hkmdar elebi
Sultan Mehmed, Reisl'ulem Mevlna
Burhaneddin Hayder
Herev
(dorusu Hert) ve Mevlna Fahrddn A'cem gibi ahsiyetleri celb ile
bir mahkeme meclisi kurdurdu. eyh burada cemiyetin nizmn ihll ve
mer' kanunlar iptal ile itham olunarak ilim meclisinin
fetvalar ve
mahkmun da ithamlar bizzat tasdik ve imzasiyle idama hkm giye
rek Sezer pazarnda bir dkknn nnde asld.
limler Reisi Mevlna Hayder 1390 - 1427 yllar arasnda yaam
tr.
Bedreddin, ilimde Fahreddn Rz Medresesine mensub idi.

eyh Bedreddin Semven, aada isbat olunaca zere, btn, rfzsidir.

Mridleri bu meslei bsbtn ifrata vardryorlar, tabiatmz y
cedir, ia mezhebindeniz! diye alenen itiraf ediyorlard. Mezhepleri iin
her ey, plak gezmek bile mubah idi. BedredcIn'in aslmasna sebep
olan hdiselerde bilhassa tedhii iki mridinin en byk mil olduu
red ve inkr edilmez bir gerektir.
Bedreddin Semven, insan artp aldatacak derecede ak fakat
iki tarafl bir ifadeyle. Vahdeti Vcd mesleine taraf dar ve mensupmu gibi grnmekle beraber kat'iyyen Vahdeti Vcd'cu bir mutasav
vf deildir; bir ilhiyat da deildir. Onun gerek bunda gerekse Kur'-

 71
nn hkmleri ve beyyinelerinde kanaati tamamen ayr, slm akydesine aykrdr. V A R D A T adl tannm toplama eseri, lzumsuz yere
tevil edilerek eyhin temize karlabilmesi dorusu pek zor, deta im
knszdr. Materyalist (maddeci) tevilleri ve Kelime-i Tevhid'den Peygamber'in ismini ve onun Allah Resul olduu hakkndaki ibareyi
karmas, mritleri ve bilhassa imparatorlua kar muber ve gayrimemnun bir ok safdil ve biare topluluu indinde hkmdar, kurtarc,
nebi gibi telkki olunmaa balamas onun terkipi ve anarist maksa
dn, btl bir mezhep kurma gayesini aklar.
O, beeri ve mutlak bir msavat ister. Menkul, gayrimenkul her
eyde ve her malda itirak (Collectivisme) ister. Akl ve iz'n ile idrk
olunacak tabi kanunlar ister. Dervilerin, hocalarn ve rsum limleri
nin (ulem-i rsm'un) yok olmalarn ister. Hkmetler ona gre zu
lm, istibdat ve tegallp tekiltdr ve yklmasn ister (burada hedef,
dorudan doruya Osmanl - Trk Devletidir). Gaye, dn zannedilen b
tl ve akl d Hristiyanlk inanlarn Mslmanlkla
birletirmek;
mlkiyet, kazan, toprak, eya ve hayvanatta kollektivizm'i salamaktr.
Mslim, isev, musev, mecus yoktur, ancak insanlar
yni kardeler
vardr (Fran-Mason gizli cemiyetinin frer leri gibi) ve bu kardelik
sayesinde hak, btl yener.
Tarihi Abdurrahman eref Beyin de itiraf vehile ileri derecede
bilgili olan eyh Bedreddin, Kur'n Kerimin, kendinden nceki din ki
taplar, yni bu kitaplarn henz tahrifden nceki semav asl metinle
rini ve doktrinlerini tanmakla beraber artk hkmlerinin kalmadn
ve beeriyetin yegne din kitab olarak Mushaf- erifin gsterildiini,
btn insanlarn sknet, hilm ve muhabbetle slm' kabul etmeleri
gerektiini pek l biliyordu. Fakat safderunlar byleyip ekici sapk
fikirlerle dolu cmleler ve mantk oyunlariyle slmiyeti zuhur ve inti
ar mefkuresinden uzaklatrma deta hedef tutarak Rum, Ermeni, Y a
hudi topluluklarn kendine balamaa muvaffak oldu.
bhaclk onun nazariyesinin temellerinden biridir. Biz zahir m
ny reddediyoruz sanlmasn, Allhm izniyle zahir ve btn birletiri
yoruz. Nazarmzda gerek Kur'n gerekse Hads zahiren ve btnan hakdr! demesine ramen Bedreddin tamamen ve ancak btm tevilta sa
parak yetlere gizli ve madd mnlar vermi, haram hell ve helli
haram klmak iddiasiyle yeni bir tizlin nderi sfatiyle Osmanhiar,
Timur'un da arzusuna uyarak, ykp bir dnya saltanat kurmaa teeb
bs etmiti.
Varidat, Malatyal Halveti mutasavvf Mehmed Niyazi Msr (1618 1693) nin onu medhetmesine ve mellifini ihy-i dn etti diye deer
lendirmesine, Seyyid Muhammed Nr'un onu ksmen erhetmesine ra-

 12

men mnlar aktr ve filozof Uzlukolu Frab'nin din senbolizmas

ile rh ve madde hakkndaki fantezist telkkilerinin bir ihya s olup
tevile ihtiya gstermez.
Eer Niyazi'nin Bedreddin demesinden maksad eyh Bedreddin
ise derhal hatra yle bir sual gelmektedir : Bedreddin'in Varidat ne
yi ihya etmitir?
Onun nazarnda melek, cin, eytan yalnz, gren kimsenin gzne
grnmesi gereken ve kuvve hayliyye ile mevcud bir takm kuvvetler
olup hissi ve unsur bir e'niyetle mevcud deildirler. Bunlarn hepsi in
sandaki mevhum kuvvetlerden ibarettir. Fikir ve vicdan bir tabiat ahen
ginin mahsuldr. Beden iin bakaa nasl muhal ise fena dan sonra
beden eczasnn tekrar birlemesi de
imknszdr.
Kyamet gnn
(yevm-i kyamet) bekleyenler dima ve bo yere bekliyeceklerdir.
Het Behit sahibi Mevlna Hakim dris Bitlisi ( 1520) ondan
u szleri naklediyor :
Gayb'dan iaret ile, kendi mritlerimle leme sahib olmak iin zu
hur ve huru ederek memleketleri mritlerim arasnda bleceim. lim
kuvveti ve srr- tevhd'in tahkikiyle, taklit sahiplerinin millet ve mez
hep kanunlarn ipt ile haram saylan bz eyleri hell yapacam!
eyh Semven'nin nazariyelerinin en dikkate deer mkesi olaji
Varidat m bz bahislerine ksaca gz gezdirirek grrz ki :
hiret ileri, melekt yni ruhlar lemindendir; avmm sand gi
bi ahadet lem.inden deildir. Dnya ve hiret ireti (ariyet) bir emr
olup grnte fni (dnya) ve gizlide hiret (ukb) dr. Dnya ve hiretin her ikisi de evvelsiz ve sonsuz olarak vardr. Dnyaya fni, hirete
de bak denmesi ancak ariyettir. Zin, arap ve sarholuk nce bir eit
tad meydana getirir; sonra bu tad bir nedamet tkib eder ki nceki
tada dnya ve o nedamete de hiret denir. Dier btn ef'li sen bunlar
la bylece kyas et!
Yni hem ibhiyye'yi te.5vk, hem de hiretin cisman vuku'unu tevl
yoluyla inkr etmektedir; ey Semven, Kyameti, sfatlara aid hkm
lerin geeceine iaret saymtr..
Huri, kk, Cennet, keml halindeki lezzetlere tebih edilerek gs
terilir ki ksa aklllar onlara hasret duyup bu suretle Hakka ulamak
iin ibadet ederek Hak yolunu sesinler.. Ksa aklllar hisle tadlan le;czetleri idrk edebilecekleri iin akl lezzetler Cennet, huri, kk gibi ey
lerle tbir olunmutur. Btn hasis, habis ve aa hllere Cehennem,
btn erefli hl ve yce makamlara da Cennet denir. nsan Hakka y
nelten her ey melek ve rahman, ktle gtren her ey de eytan'dr.
Melekler beerin kendi insan kuvvetleri, eytanlar da fitne ve fesad y o -

 73
luna sokan hayvan ehvetler ve kuruntulardr. Cin de bu ikisi arasnda
bir takm mutedil kuvvetlerdir, hayl leminde gerekleir..
Maddeci bir zihniyetten kuvvet alan bir mantk oyunu ve ikna kabiliytiyle kurulan cazib tuzak, bu kalplara saklanm olarak sf yrek
leri, masum ve chil kafalar gayet kolay avhyabilmitir.
eyh Semaveni nazarnda : Beden iin, kaybolduktan sonra cz
lerinin bir daha birlemesi ihtimli yoktur. llerin dirilmesi demek,
uzvi paralarn kaybolduktan sonra bir daha birlemesi ve eski hline
gelmesi deildir. Cesetlerin hasr imknszdr. Cisimsiz ruhlarn vcud
ve bakaas da imknszdr ve gerekte cisimlerle ruhlar biribirinin ay
ndr. Melike harite mstakilen mevcut olmayp bunu tasavvur eden
lerin muhayyelelerinde mevcuttur ve bu, hayalhanelerde
sretlenmi
tasavvur ve zandan ibarettir. Melekler sdece kuvvettir, gkte yerde ve
ansrdaki tabiat kuvvetleridir!
Burada tamamiyle tabiati bir dne sahip olduu aktr. Mev
cudiyetleri Kur'nda sarahatle bildirilen har- ecst, m.elike, cin ve
eytann vcudunu inkr demek olan bu teviller Kur'n nazarnda an
cak kfr dr.
Semven'ye gre; Bir beden ldkten sonra ayrlan cevher, o be
dende zuhur eden M U T L A K V A R L I K ' d a n ibarettir.. Yine bu mevzua
ek olarak, Mutlak Varlk Hakkn kendisidir ve bu cevher her hangi bir
suretten uzak kalamaz! demektedir ki bundaki gaye ve nih mna, iki
cmle birletirilince, udur ki: bir beden ldkten sonra ondan ayrlan
cevher, o bedende zuhur eden Hakk'm (Allah'n) kendisidir!
Filkahika bu keyfiyet, ittihad ve hululdr ki tabatiyle
ibarettir.

kfrden

Ayrca, irde ve ihtiyar bahsinde Allhm, fiili icad etmesini ve meiyyeti zarur grerek ilh irdeyi hudutlandrmakta, Meiyye (Pe
ripatetizm) felsefesinin Klliyt (Les Universaux) bahsinde
dt
fahi hat derecesinde bir hat ilem.ektedir.
lemin kadm (pre-eternel) veya hadis (contingent) olduu husus
larnda da iki tarafl yni kaypak ve oynak bir lisan kullanm, hadis
olmak onun sfatdr demekle beraber lem cinsiyle, nev'iyle, mutlak
ahsiyle kadmdir iddiasnda bulunarak lemin kadimliine, kendinden
nceki maddeci feylesoflar tasdik ve takip etmek suretiyle, inanmtr.
Onlar iin lem, AUahdan baka bir ey olmayp tabiat ve Allah ayn
tek eydir. lemdeki btn istidadlar Allah istemee mecburdur.
Hr ilh iradeyi zarurete irca umdesi Bedreddin'de gayet ak ifrde edilmitir ve lemin kdemi hakkndaki gryle birlikte bu da slm doktrine, ehlisnnet akydesine gre dpedz dallet, zndklk ve

 74
kfrdr. Maddeci ve tabiat bir filozofun da zihniyet ve meslei ancak
bylece hkm giyer.
Ahzb Sresindeki :
nn arazna

el'emnete))

yetindeki emnet kelimesini sureta mnsna alarak

onun mte
radifi gstermi ve bu btn tevillerle Hurfiyye ve Mcessime (Corporeisme) kark tabiat ve muayyeniyeti bir panteizm'e (Vahdet-i Mevcd'a) mensubiyeti sabit olmutur.
Hazreti isa'nn lm mevzuunda da s lmedi, sznden Is ce
sediyle lmedi mnas kasdedilmitir.

Zira unsur olarak cesedinin diri

kalmas imknszdr; s ruhuyla diri, cesediyle ldr.. demitir. Bed

reddin, sa'nn armh stnde ldn sanm ve bu sebeple Kur'n
tekzib ve inkr eder duruma bir kere daha dmtr.
eyh Semven, Peygamber Aleyhisselm'n bz insanlarn

ryala

rna girmesi keyfiyetine de inanmaz. Ona gre : Bz kimseler ryala

rnda Hazreti Muhammed'i grrler ve grdklerinin cidden Peygamber'in sureti olduunu sanrlar. Bu zan yanltr, rya sahibinin grd
ey yine kendisidir, kendi ruhu Muhammed suretine temessl ede
rek ryada kendine grnmtr..
Halbuki bu beyan ve iddia, Fahr-i Rislet'in mehur ve sahih bir
hadisini tevil yoluyla inkrdan baka bir ey deildir. Bedreddin gibi bir
limin Dldii halde inanmak istemedii ve fakat onun bu septik (rej^b)
grn red ve lekzb eden hads melen udur :
Beni uykusunda gren, hakikatte grmtr. eytan bana temes
sl edemez!
Bedreddin'in ilmi kendisine ve etrafna asl faideli olmamtr. Pey
gamberimiz Faidesiz ilimden Allaha snrm! buyurur.
eyhin bu rya bahsi, dier bahisleri gibi bir ok ehl-i hl taraln
dan trl ekillerde tefsir, erh veya tevil edilerek mdafaa olunmu ve
Bedreddin hakl gsterilmee allmtr. Btn bunlar,

Bedreddin'in

yetlere btm mnlar vermesi kabilinden eyhin de szlerine, yazla

rna btm mny yaktrmaktan

ibaret olup lzumsuz

mdafaalardan

ileriye gidemez. Zten muhaddisler, mutasavvflarn srf btm tefsir ve

 75
tevillerinin shhatini

kabul etmezler ve asl muteber

tutulmamasn

sylerler.
eyh Semven'nin indinde ruhlarla cisimler biribirlerinin ayndr.
Hayvn rh baka, insan rh baka deildir. nsanla hayvan arasmdaki ayrlk istidat ve terkiptedir, hepsinin asl birdir. Bu esas, her merte
bede ayr bir ekilde zuhur edip bunlardan her birine hayvani rh veya
nefs-i natka denmitir. Hayvani mertebede hayvan olan ne ise, insan
mertebede insan olan da odur..
Bu fikir de rhcu deil maddeci ve tabiatdr va V e nefaht fhi
min ruh yetine mtedair tevilini tamamlamaktadr. Bu da yanltr.
nsan insandr ve insan olarak yaratlmtr ve yalnz mahlkat mna
snda birleirler. Her iki nev'in de ruhlar ayr ayr yaratlm olup in
san Ahsen-i takvim seviyesindedir, ona frlen rh asl hayvan rh
deil, hr ve mstakil insan rhdur. Kur'nda tahssen zikredilmi ol
mas buna delildir. Allah, rh deildir ve rh Allahm tecell eden bir
cevheri, bir emri olup lem-i emr dendir. Aslnda hayvani rh ve in
sani rh ayn mertebededir ve Allah bu yaratmalara,
cesetleri hasra
muktedir olduu gibi, kaadirdir. Bedreddin burada hayvanla insan ara
snda mhiyet deil sdece bir derece kabul etmi olmakta ve bu suretle
Darwin natralizminin dt fec hatya daha asrlarca nce dmek
tedir. Yaknda intiar edecek (Darvinizm'e Reddiye) eserimizde okuyu
cu tafsilt bulacaktr.
Hallc Mansur'un Enel'Hakk (Je suis la Verite) tasavvuf meslei
ne de btm mna verip tehlikeli bir bid'at (heterodoxie) e saparak insa
nn kendisinin Hakk'dan, Hakk'n da insann kendisinden baka bir ey
olmadn bilmek gerektiini sylemi; Hakk'm insan suretine girdiini,
o suret ve let vstasiyle faalij'etini yapmakta bulunduunu iddia et
mitir. Bu fikirler daha nceki Kaderij^ye ve Cebriyye gibi mfrit bid'ati mezheplerin inan szntlardr, snn islm akydesinde yoktur ve
Vahdet-i Vcd nazariyesinin en uzanda kalan hatal bir inandr. Tensuh'a deceine kail olduu iin cisman hasr kabul etmez. Cisman
Mead' kabul etmek ise asl tensuha inanmak mnasna gelmez. Bun
lar baka baka eylerdir. Kur'n, cisman med' beyan etmi ve tena
sh (metempsychosis = rh g) nazariyesi kat'iyetle reddolunmutur.
Bedreddin'in maddeci mektebinin pek dikkate ayan
iddialarn
dan biri udur ki: Peygamberler, ocuk velilerine benzer; babalar o
cuklarna ilim ve fen retmek iin onlar nasl yemilerle kandrrsa
peygamberler de kemlt' retmek iin hiret lemini cisman lezzet
ler ve husus ekillerle tasvir edip insanlar ikna ederler. Yni Cennet,
Cehennem, hiret, Kyamet, cisman har, melek,
eytan, cin, huri.

 76
kk., gibi Kur'nda beyn buyurulan eyler ancak itibaridir, vaka de
ildir, zahir mnlar sdece chilleri kandrr. Peygamberler de bun
lar (kitaplarnda) tasvir ederek insanlare etraflarna toplar ve haki
kati derece derece anlatrlar.
Halbuki, Bedreddin'in de
itiraf vehile,
bu
dn, ilhidir
ve
V A H Y suretiyle yet yet nazil olmutur. Bunda Peygambcr'in
ea
ufak ahs tasvir ve mdhalesi yoktur; Kur'n, Peygamberin eseri de
il, ilh kitaptr. Peygamberler masumdurlar,
kandrc deildirlev.
Ne Peygamber ne de Kur'n, chilleri ve ksa aklllar kandrmak iin
gelmemilerdir. O, cihana en byk rehberdir. Allah her eye kaadirdir
ve yetlerin d (zahir) mnlarn evvel tasdik
suretiyle inanmak
iymm temelidir. Tek bana btmlik, Mslman akydesinin dn
da kalr.
Bedreddin de bzan materyalist (maddeci) bzan natrahst tabi
ati) grnen sistematik tenkidi nazariyesiyle
slm itikadnda bir
tizl yaras amtr.
eyh Bedreddin asl sufi veya vel deildir; Avrupada filozof ola
rak kabul edilen serbest mtefekkirler snfna
girebilecek rasyonalist
hatt determinist bir feylesofdur. Onun .spiritalizmi yni rihniyetilii zahiridir.
Trk - slm mutasavvf Niyazi Msr (1C18 - 1693) gayet garip
olarak :
Muhyiddin'Ie Bedreddin
Ettiler ihy-i dn..
ve
Derya, Niyazi, Fuss!
Enhrdr Varidat..
der ki Muhyiddin ibnI'Arab iin doru ve yerinde olan bu tavsif Semaven iin hakikat ddr.
Zira Bedreddin, dini ihya etmemidir,
bil'akis dnin imhas iin bakaldracak bz insan ve snflarn tre
mesine sebebiyet vermitir. slmiyet'in temel umde ve dsturlaren
msbet gaye ve mefkuresinden deta ayrmak ve bu suretle snflar
arasnda isyankr bir mcadele havas meydana getirmek iin durup
dinlenmeden devlet ve cemiyete kar ihtillci bir cidale ve bilhassa
rejim savana girien, Osmanl Devletinin hayat - lm devresi say
lan buhranl ve nzik bir zamanda isyan
bayran aarak Anadolu
Trklerini biribirine dren ve Devletin ikinci kurucusu elebi Sul
tan Mehmed'i hayli mkil ve zor durumlarda brakan anarist bir a
hs iin mceddid, mctehid, en byk ahsiyet, trihin lmsz s-

 77
mas, mslman ark kltr trihinin r
am bir mensubu gibi
eyler sylemek sdece mbala deil, ona ayn zamanda lzumsuz
kymet ve meziyetler izafe etmektir.
Vridt' son derece iyi niyetle okuyan bir m'minin onu tama
men tasvip ve kabul etmesi iin iymnmdan mutlaka fedakrlkta bu
lunmas lzm gelecektir. slm dninde ise temel umdelerin cz'nden
feragat, kU'nden de feragat demektir.
Mslmanln mnevi ve
metafizik anayasas saylan iymn artlar iin hi bir tevil ve mna
kaa bahis mevzuu olamaz. Byk Resul bizlere ne bildirdiyse doru
dur ve ayniyle vki olacaktr. Bundan kimsenin ek ve phesi bulun
mamas icabeder. Zira iymn, phe kabul etmez ve kemalt, kem lt
ile olmaz! Mansur'un nayet bahsinde dt hat onu nasl siyasetgha srkledij'se baka yoldan yryen Bedreddin de bu ceza3^a
hakl olarak arptrlmtr.
Bedreddin, felsefeyi dnden stn gren ve nazariyesini buna g
re kuran akliyeci filozoflardandr.
Tasavvuf, felsefe deildir. kisi biribirinden tamamiyle ayr yol
lardr. Bir mslim, felsefeye yni pheler ve
mahrumluklar iinde
yolunu kaybeden mulk ve ladini mefhumlara tenezzl ve itibar et
mez. Avrupal fizik v e riyaziye
limleri (mesel : Henri Poincare,
Hans Reichenbach, Moritz Schlick
Werner Heisenberg,
Max Born,
Max Planck) dahi felsefeyi kifayetsiz, filozoflar karanlk ve mulk,
tecrb e'niyetten ayrlm olarak grrler.
Asrlarca nce, bir slm mtefekkiri,
Eb Sleyman Sicistan
(999) ayn neticeye varmt; Yunan felsefesinin ele alnd bir de
virde, dn le felsefeyi ayrarak birincisine nazil olan v a h y ve ikin
cisine zail olan rey demitir ki gzel ve doru bir tarif olduunda
phe yoktur.
Tebrizli ems (1185 - 1247) de : Dinin felsefeyle kartrlmas y
znden cisman hasra inanmayp hasrn ruhan olduunu syleyenle
rin telkkileri ahmaklktr. Azab sdece ruha aid sayanlar hat ve da
llet iindedir diyor.
Bedreddin ite bu karakterdedir ve bu yolda yrm, topluluk
lar bu yola peinden srklemek istemitir.
Kyamet meselesine gelince. Kyamet almetleri demek olan Ert- Sat bir hadsle bildirilmitir ve mslimlerin cumhuru buna da
shhat ve sadakatle inanrlar. Allah'n Kur'nda vd Byk Resul
ancak doruyu sylemidir. Bedreddin ise, erken veya ge. Kyametin
vukuuna, cisman olarak meydana geleceine inanmad iin almet
lerini de pek tabi dikkate almam, onlarn vcuduna inanmadn
kat' bir ifadeyle belirtmitir.

 78
Bedreddin, pek mruf olduu vehile, itirakilii tervi ve mda
faa ettii iin sosyalist ve hatt ihtillci sosyalisttir. Onun ilk kom
nistlerden olduu fikri bile ortaya atlm, tarihi . Hmi Dnimend,
hakl ve yerinde olarak onu ilk Osmanl komnisti saymtr.
Vatan
hini Nzm Hikmetofun ona meftun ve hayran olduu, onun ismiyle
bir destan (!) yazd, Bedreddn'i astran hnkr (yni- elebi Meh
med'i) zem ve hicvetmi olduu keyfiyeti herhalde gzden uzak tutul
mamaldr.
Yerli Anadolu kaynaklar, onun malda ve kadnlarda
tarafdar bulunduunu yazarlar.

itirakilie

Mceddid ve mctehid olmak ve Kur'n Kermi tefsir etmek iin

vel olmak, sufi olmak hi de art deildir. Fakat islm ilimlerde tam
mnasiyle mtehasss ve salahiyetli bulunmak, her eyden nce ilmiyle
mil, mttak ve muhakkik olmak arttr. Bedreddin'in ise dn ve iti
kad meselelerdeki gr yukarda iaret ettiimiz gibidir. Bedreddin
Semven ilm bir heyet tarafndan tarafszca muhakeme ve mahkm
edilmi ve Osmanl Devleti bir badireden, bir felketten kurtulmu
tur. Mahkeme heyetini tek tarafl duygu ile itham ederek iftirada bu
lunanlar batanbaa hat iindedir. elebi Sultan Mehmed, Osmanl
Saltanatn eyh Bedreddn'e teslim edecek kadar aalk bir hin de
recesine demezdi. Onun vazifesi. Devlete isyan etmi bir anarist ve
siyi tenkil etmekti v e nitekim de byle oldu.
Allah ondan raz olsun!
Vridt'tan nihayet yle bir hulsa karrsak :
Cesetlerin hasr mmkn deildir, bunlar avamn aldanmasdr.
s cesediyle armhta lmtr, fakat rh lmedii iin: Is (rhan)
lmedi denilmitir. Meiyyet-i rabbn istidada baldr ve mkevvent, istidad yznden kendisinden kmtr. O, istidatta olan eyi is
ter; irde ve ihtiyar hep lemin istidad dolayisiyledir. Kevn- fesad
ezel ve ebeddir ( s l m Metafiziinden Bahisler isimli
risalemizde
tafsilt verilecektir). Dnya ve hiret de ireti birer emir olup ikisi
de ezel ve ebeddir. Cennet, Cehennem ruhan olup avam ve chilleri
celp maksadiyle istiare yaplmtr. Binlerce yl geecek, ne Deccal, ne
Dbbetl'arz, ne de Kyamet (ert- sat) ortaya kmayacaktr. Pey
gamberler ocuk vellerine benzer, Hazreti Peygamberi
ryalarnda
grdklerini sananlar aldanyorlar: onlara grnen, Peygamber sureti
ne girmi kendi ruhlar ve haylleridir..
slm dninin en mhim art ve en muhkem umdesi ve esaslarn
esas olarak eriat tr.

 79
Tarikat - Marifet - Hakkat'e ancak eriat e sadkat ve mutavaat
la sarlmak sayesinde ulalabilir. erati lzumsuz grp kmsemek
isteyenler batini yola sapmaa msaiddir; onlarn
bu meyeln dinin
teri hkmlerinin tezyifine mncer olur. slmn hakikatinin mahfa
zas slmn eratidir. Mahfazasz muhteva tl, eratsiz hakikat b
tldr!
Tarikat Piri olup eyh Necmeddin Isfahn'den tahsil eden Seyyid
brahim Burhaneddin Dsk (1238 - 1277) eratten ayrlmamay esas
sayarak hakikatle eratin mezcinden Kemlt m doabileceini ifa
de eder.
Kur'n hem dnyev, hem uhrevdir.
Hazreti M U H A M M E D Aleyhisselm nasl en son

peygamber ise,

onun bizlere tebli buyurduu slm dini de en son dndir ve artk ba

ka bir din, baka bir peygamber gelmiyecektir.
Bugn ve yarn yeryznde tek slahat, yapc
slmiyet'tir!

mer' din ancak

Mslmanlk ideal din, mslman da ideal insandr.

eyh Bedreddin Simavi ile alkal bu aklama, bnttayyar Semahaddin Cem Beyin slm lahiyatnda
E Y H BEDREDDN adl de
erli eseri esas tutularak yaplmtr. Daha fazla tafsilt iin baknz:
1.

Ayn eser.

2. Vaaridat'a Reddiye. Sofyah eyh Bli Efendinin

reddinzade Muhyiddin (Vf. 981 = 1573)
3. erafettin
Ansikl. cz. 16)

halifesi Nu

Yaltkaya'nn hazrlad Bedreddin Simavi

4. Sofyal eyh Bli Ef. nin Vf. 960 =

Sleymana verdii lyiha.
5. Aziz Mahmud Hudayi Efendi'nin
Ahmed'e sunduu lyiha.

(slm

1552/1553) Kanun Sultan

(Vf. 1038 =

1628) Sultan I.

6. mer Nasuhi Bilmen'in Hukuk-i slmiyye ve Istlhat- Fkhyye Kamusu. C. I. Sayfa 437

 8
CEMALEDDIN ISHAK K A R A M A N
923 = 1517
Zahir ve batini ilimlere vakf kmil bir eyh olup hac'dan sonra
stanbul'a geldiklerinde Karamanl Piri Mehmet Paann Yksekkaldrmda yaptrdklar derghta (Buras hlen Koruk dergh adyla anl
maktadr.) irad ve ders vermekle megul oldular. Vefat (Mte zbdetl - Evliya) terkibinin ve (L mekni lem blya rhlet eyledi) ms
rann dellet ettii 923 H. dedir. stanbul'da Hz. Halid karsnda Stl
ce mahallesindeki husus trbesinde yatmaktadr. Bu trbe yannda Sleymaniyye camii'nin yazlarn yazan mehur hattat Hasan Karahisar
ile airlerden Yetim Ali elebi de gmldrler. Resm ilimleri Mevln
Kestelli'den, batini ilimleri hal tercmesi ileride yazl Seyyid Yahya'y
irvan halifelerinden Halveti tarikatna mensup Habib Karaman'den
almtr. Eserleri: Haiye Al Tefsir-i Beyzavi, Risale fi etvar's-Sll
erh-i Hadis-i Erbain ile sarf ilminden (Nevab) isminde bir metni ve
Mcadele sresinden balyarak Kur'n- Kerm'in nihayetine kadar on
vecih zere tertip buyurduklar (Cemli) ismindeki tefsir-i eriflerinden
ibarettir ki hibiri baslmamtr. Vaiz Molla Arab'n (Dervan- Sofiyye)
aleyhine yazd risalesine de reddiyesi ve Arapa kasideleri vardr. M
him eserlerinden Vahdet-i Vcud risalesi eyhlislm Musa Kzm Efen
di tarafndan tercme olunmutur.
Mufassal Hadis-i Erban nshas
Es'ad Efendi ktphanesindedir.

CEMAL H A L V E T ! (ELEBI HALIFE)

899 - 912 = 1493 - 1506

Halveti tarikatnn en byklerinden olan bu yksek zat

aslnda
Karamanl olup doum yeri olarak Amasyaldr. Mevlna Cemaleddin
Aksaray ne.slinden olup feyzini pr Muhammed Bahaddin Erzincan haz
retlerinden tamamlamtr. Sultan kinci Beyazd tarafndan davet olun
mas zerine, bir mddet stanbul'da Koca Mustafa Paa derghnda ta
rikatn yaydktan sonra Hicaz tarafna gitmi (Kad mte ah- Evliya)
terkibinin dellet ettii 899 H. (^) de Hac yolunda am'dan dokuzuncu
merhalede (Hisa) dier adyla (Tebk Korusu) denilen yerde vefat et
mi vasiyeti zerine Maber-i Hccaca defnolunmutur. Arapa eserleri
gayet selis v e ak bir tarzda yazlm olup balcalar unlardr:
(Tefsir-i Sure-i Fatiha, Duha sresinden Kur'n- Kermin sonuna
(') Lemzat'n nakline gre vefat 912 H. dedir.

^81
kadar baka bir Fatiha tefsiri, erh-i Erbain Hadis-i Kudsi, erh-i Ha
dis-i Erbain Nebevi, Camiat'l Esrar ve'l-Garaib, erh-i Sad Kelime-i
Imam- Ali el-msemma bi zbdeti'l Esrar, Cengname, Risale-i Terihiyye. Risale fi beyani'l-velyet, Tefsir yeti'l-Krsi,
Cevahir'l-Kulb,
Esrar'l-Vd, Risale-i Etvar, erh-i Sad Kelime-i Sddk- Ekber, Risa
le-i Fakriyye, erhu'l Beyteyni - Er-Rabbu Hakkun vel-Abd- Hakkun..)
Risale fi ismeyni'l-zameyni Allah ve Rahman, Risale-i Kevseriyye) v.s.
gibi 21 paradr. Hibiri baslmamtr. Eserlerinden bizzat gdm
bilhassa tefsir risalesi ile Hadis-i Erbain erhi ve Sad Kelime-i mam-
Ali erhi gerekten limanedir.
Arifane gazellerinden :
Safhay- sadrnda daim kn efkr- H
akirin kr Hvellah zakirin ezkr- H
Ravza-i huy-u makam et ey Ceml Halveti
T vcudun mlkne kefola bu esrar- H

CUNN AHMED DEDE

1030 = 1620
Mesnevinin srlarna vakf yksek bir zat olup Lrendelidir. Tahsi
lini tamamlayp ilesini bitirdikten sonra bir mddet Badat Mevlevihanesi mesnevi hanlnda bulunarak Bursa'ya gitti. hyasna muvaffak
olduu mevleviha'jde irfann yaymaa balad.
(Kld Cunn dede teslim-i ruh) msrann ve (Cunn fazl) terki
binin delleti olan 1030 H. de vefat etti. Aadaki gazel irfanlarnn a
hididir :
Men tuti-i kudsem, ten fani kafesimdir;
hya iden emvat Mesih nefesimdir.
Men bar- emanet ekici bir trem ki
Nlem reh-i maksuduma banki

ceresimdir.

Dil vermedi dnyaya olan arif-i billh,

Bunda sebep mekse heva- hevesimdir.
F. : 6

 82
Ol lemay- ruhsara drr asl- semaim
Mus sfatm nur-i seer muktebesimdir.
Gencine-i esrar olal kalb-i Cunn
Nefs-i ejderi hakka ki, kemine asesimdir.
Farsa iirleri de vardr. Hemiresinin olu ve yerine geen ve 1073
H. de vefat eden Zihni Salih Dede Efendi de mevlev airlerindendir.

CAHtD AHMED EFEND

1070 = 1659
Uak tarikat eyhlerinden mcahit bir zat olup Edirnelidir. Tari
kata slk hallerine dair mensur (Kitabu'n - Nasihat) ile mrettep diva
n vardr ki, her ikisi de baslmamtr. Kal'ey-i Sultaniye
anakkale
boazmdaki Kilidilbahirde defnedilmitir. Vefat (istirahat) kelimesini]!
delleti olan 1070 H. dedir.
rfanlarnn delili olan bir manzumesinden :
Bir teferr eyleyip
Her neye baktmsa,
kil isen can gzn
Bir deirmendir bu

bakdm cihann yzne,

ibret grnr hem gzme.
a, tut kulak bu szme:
dnya, tr bir gn bizi.

CHANGR HASAN BURHANEDDN EFEND

1074 = 1663
Hal tercmesi ileride yazl Ramazan Mahfi yolundan mcahit bir
zat olup Harput kylerinden Parch'tandr. (Kadmate mevle'l-rifn) ter
kibinin ve (ld Hasan Efendi cennetde de cihangir) msrann delleti
olan 1074 H. de stanbul'da vefat ederek Cihangir camii avlusuna defne
dilmitir. Halveti tarikatnn slkuna dair'risalesi ve baz ilhleri var
dr. Slk Bursal Yakup Fan hazretlerindendir. Yksek menkbeleri
Mustafa Nehc Efendi tarafndan yazlmtr.

CENNET MUHAMMED EFEND

1075 = 1664
Celvet tarikat eyhlerinin byklerinden bir zat olup Tophaneli
dir. Hz. Pirden sonra stanbul'da Aziz Mahmut Hdayi Efendinin maka
mna geenlerin ncsdr. Hz. Pr zamannda bir mddet asadarlk

 3
hizmetinde bulunmutur. Fena mahlasl ilahiyat divan, slk halle
rine dair Tecelliyat isminde risalesi v e tefsirlere dair talikat vardr.
(Cennet efendiye ola dar- cihan mekn) msrann
delleti olan
1075 H. de vefat ederek derghn alt kaps karsndaki trbeye defne
dilmitir. Ak redifli gazelinin makta beyti :
nk mevcut nutk imi lemde ak kaim makam
Bize bildirdi fena rehber-i mevly- ak.
Va'z mevzularna mteallik szleri Hz. Hda'nin derghnda yatan
Celvet ariflerinden Arabzde Mahmut Dede ibni Ahmed
tarafndan
(Cennetiye fi maarifi'l-ilhiye) adyla 1085 H. de derlemitir ki, bir ns
has Yahya Efendi ktphanesinde mevcuttur.

CEIVIALEDDN UAK
(MUHAMMED CEMALEDDN EDRNEV)
1164 = 1750
Halveti tarikatnn Uakye kolunun ileri gelen eyhlerinden biri
dir. Edirne'de slkn tamamladktan sonra stanbul'da Eri kap d
nda Savaklarda yeniden yapmaa muvaffak olduu derghta tarikat
n yaymakla hayatn geirmitir. Hal tercmesi ilerde yazl Selhaddin
Uak hazretlerinin mrididir. 1164 H. de vefat ederek ad geen der
gha defnedilmitir.
Mrettep ilahiyat divan vardr.
lhilerinden :
Sohbet-i nadan ile bgnelikten al bizi,
Sohbet-i arif ile et indan ey alap!
Bu Cemalinin vcudu perdesini ref edip,
Bir dem ayrma an zevk- likandan ey alap!
Dier beyitlerinden ;
Hakkm yolun ararsan dilde nihan iindedir.
Andan nian sorarsan her bir nian iindedir.
Senden yakndr ol sana, sanma onu senden cd.
Senden yr, sen var ona, ol sende can iindedir.
Onsuz deil arz-u sema, onunla dolu her ar
Zannetme bir yerde ola ol b mekn iindedir.

 84
Her yerde oldur grnen, her gzden oldur hem gren,
Her eyi oldur brnen her anda an iindedir.
it Cemali^nin szn anla hakikata zn,
Ko gafleti a can gzn, gr Hak ayan iindedir.

ERKE MUSTAFA EFEND

1329 = 1911
abani tarikatnn byk eyhlerinden bir zat olup erkelidir. Hal
tercmesi ileride yazl Kuadal brahim Efendinin mridinin mri
didir. Tarikatn yaylmasn baarm adamlardandr. 1329 H. de vatanmda vefat etti. Bir limler ve arifler silsilesi tekil eden erkezade1er, bu zatn evlt ve torunlardr.
Tarikatn
mtr.

snflarna

ve nallerine dair olan

Trke risalesi basl

DAVUD-U K A Y S E R !
EREFDDIN D A V U D IBNI M A H M U T KAYSERI
751 = 1350
Byk limlerden ve ermi eyhlerden bir zat olup
Kayserilidir.
let ilimlerini tamamen, yksek ilimleri de ksmen
memleketindeki
limlerden rendikten sonra Msr'a gitmi, bir ka sene kalp geceyi
gndze katarcasna alarak gayesine ermi, arkadalar arasnda te
mayz etmitir. cazetini aldktan sonra tasavvuf mesleine girmitir.
Bundan sonra Byk eyh Sadreddin Konev'nin halifelerinden Fssu'l-Hikem'in sarihi ve mfessir Kemaleddin Kani'nin irad ile tasav
vufta da manev mertebeleri tamamlyarak halifelik
rtbesini alm,
mteakiben doduu yere dnerek ilim ve irfann nere balamtr.
Bu sralarda znik'in fethine muvaffak olan Orhan Gazi, Davud-;
Kayser'nin hret ve faziletini iiterek znik'e davetle yaptrm olduu
ilk medresenin mderrisliine tyin etmitir.
Hz. Fazl'n ilmi hayat
asl bundan sonra parlayarak birok talebe yetitirmitir. Bu yolda ders
vermekle ve eser yazmakla megulken 751 H. de vefat etmitir. andarl
Gazi Hayreddin Paa Camii karsnda hlen mardibi denilen yerde
defnolunmutur.
Eserleri:
I erh-u Fssi'l-Hikem: (Matla- Hususi'l-Kelim fi mean Fssu'l-Hikem) ismiyle tannm olup sonradan Hindistan'da
baslmtr.

 85
hret kazanmasna sebep olan bu erhin havi olduu mukaddimesi aa
da aklanan 12 ksma blnmtr.
1.

Vcd- Hak;

2.

Esma ve Sfat- Hak;

3.

Ayn- Sabite;

4.

Cevher-i Araz;

5.

Avlim-i Klliye ve Hazart- Hams- lhiye;

6.

lem-i Misale taallk eden mesail;

7.

Meratib-i Keif ve envai;

8.

Bi Hasebil Meratib Suret-i Hakikat- nsaniye olan lem;

9.

Hilfet-i Muhammediye ve Aktab;

10.

Alem-i insanideki ruh-u zamin meratib ve esmas;

11.

Ruhun ve mezahir-i ulviyye ve sfliyyesinin Hakka rcu;

12.

Nbvvet, Risalet, Velayet;

II erh-i Hadis-i Erbain

III erh-i Kaside-i Taiye-i bn-i Friz ismi
Limeani'ddrr) dr.

(Kef vchi'l izzi

IV Meratib't-Tevhid
V Tahkik-u Mai'l-Hayat ve Kef-i Esrari'z-Zulmat
VI Nihayat'l-Beyan ve Dirayet'z-Zeman (Drt fasl zere ter
tiplenmi olup bir nshas Beiktata Yahya Efendi
ktphanesinde
vardr).
VIT erh-i Kaside-i erh-i Ekber. El - msemma bi kuvvet-i ayni'-uhd.
VIIT erh-i Aruz-i Endls
I X Tefsir-i Kan'nin besmele-i erife tefsirindeki suret-i nev-iye-i ins-miye bahsine dair risale (Umum ktphanede vardr).
X erh-i Fussi'l-Hikem (Sagir), (Umum ktphanede vardr).
X I erh-u Menazili's-Sairn
X I I Risaletn Fi Beyan- Ahvali Hazr (Aleyhisselm), (Nuruos
maniye ktphanesinde vardr).
X I I I erh-i Kaside-i Haruriye (Umum ktphanede vardr),
bu eserlerden yalnz birincisi baslmtr.

 86
DAVUD HALVET
913 =

1507

Hal tercmesi ileride yazl Seyyid Yahyay-i irvan halifelerinden

Ceyyib Karaman'nin halifesi cezbeli bir zat olup Mudurnuludur. (Elvar- Seb'a) y aklayan Arapa ve Trke ile kark (Glen-i Tevhid) ismi le manzum ve ksmen mensur tasavvuf bir eseri vardr. V e
fat 913 H. de, kabri Mudurnudadr. Halifelerinden Kifi mahlasl bir
airin, ehristan'nin (Milel v e Nihi) i tarznda, (Tehzib-l Akaid ve
Mfidet'l-Fevaid) isminde bir eseri mevcuttur.

DEDE M E R RUEN
Halveti tarikatnn mbarek makamlara ykselmi byklerinden
bir zat olup Aydn'ldr. Bursa'da zahir ilimleri tahsil ederken bir ara
lk nefsan arzular peinde koan baz kimselerle arkada olmu, heva ve
hevesinin peine dm, stelik bir de cisman aka mptel olmutur.
Fakat asl mayasndaki temizlik sayesinde bu gibi di ve geici sevda
ve zevklerden kurtulup Karaman'da irad ile megul bulunan Halveti
eyhi ve aabeyi Aleddin'in yanna varm, ad geen eyhin himmet
ve delaletiyle iine dt sfli lemlerden tamamen syrlm, neda
met duyarak i dnyasn temizlemek zere Baku'da irad makamnda
oturan Halvetler halkasnn ba Vird- Settar adl eserin sahibi Sey
yid Yahya'y- irvan Hz. lerinin irfan ve irad meclisine snmtr.
Halvetlerin usl dairesinde halvetini bitirip vazifelerini tamam
ladktan sonra irada memur edilerek Tebriz, Gence, Berdea ve Karaba' illerine gnderilmi, oralarda tarikatn nurlarn yaymtr.
892 H. de Tebriz'de vefat etti. Ad geen yerde Seluk Hatun tara
fndan kendileri iin yaptrlan derghta medfundur. Aydnl oldukla
rndan arifane iirlerinde Ruen = aydnlk mnasna gelir mahlas
n kullanmlardr. Halifelerinin en by ve en yksei Halvetliin
kollarndan Gleniyenin kurucusu olan ve gelecei Mevlna Celleddin- Rum Hz. ler tarafndan yz sene evvel iaret yoliyle haber ve
rilen Kitab- Manevnin nazm Msr'da medfun brahim Glen'dir.
lhilerine ait divannn bir nshas Mula ktphanesinde mevcuddur. Ahlk ve tasavvuf manzumelerinden
bir ksmn havi olan
Asar- Ak ismindeki kymetli eseri sonradan baslmtr.
Peygamber Efendimize dair yazd naatlarndan aadaki naat-
erifine br ok air tarafndan nazire yaplm ve tahmis (beleme) edil
mitir.

 87
n doup tuttu cihan yzn hsnn gnei,
Kim ola sevmeye bu vehile sen mahvei...
Trk ve Krd ve Acem ve Hind bilir bunu ki. Sen,
Haim'sin Arabi'sin Medeni'sin Kure.
Sensin ol pist penah melek ins peri
Enbiyann gzeli sevgilisi hb ho
Parmandan aktp b- revan bab- revan
Nice yzbin kiiden ref idiser sen atei
Sen emire kul olan, her ne kadar mdbir ise,
Bende-i makbul olur niisl-i Bill-i Habe.
Dik-i Hikmetde piirdi seni Sevgili Hakk
Cibril olsa, nola matbahnn himye kei.
zlr rk Eb Cehil gibi ebter olur,
Sen Eb'l Kasm ile her kim iderse grei.
Vedduh virdine velleyl okurum snblne.
Ruen virdin okur kU-i gadt-i ve i...

DEMRTA EBU ABDULLAH MUHAMMED

935 = 1528

Hal tercmesi yukarda geen Dede mer Rueni hazretlerinin ba

halifelerinden olup Ktahya civanndandr. Tahsil yapmak zere Msr'a
gittii zaman Ruen halifelerinden Hasan A y m l a b i ile Msr eyhlerin
den Ahmed bni Ufne'nin sohbetleriyle merref olduktan sonra tari
kattaki eksiklerini tamamlamak iin Tebriz'de Rueni Hz. lerine
giderek icazet alp Msr'a dnm ve Kahire civarnda yetitirdii bir
hurmalkta yaptrd zaviyede tarikatn yaymaa balamtr. 935 H.
de vefat ederek yaptrm olduu zaviyeye defnedilmitir. eyh Attar'n
Mantk-ut-Tayr'mdan bir hikyeyi enfse (ruhlar lemine) tatbik et
mek suretiyle kaleme alnm (Cem'u'l-Esrr ve Kef'l Estar) isimli
tasavvuf bir eseri vardr. Bunun bir nshas Emr Sultann halifelerin
den olup Alaehirde yatan eyh Sinan ktphanesinde, bu ciz muhar
rir tarafndan grlmtr. Bir de Fkhtan (Ebah haiyesi) vardr.

 88
DAVUD BN EYH MUHAMMED EFEND
Halveti tarikatnn ermilerinden bir zat olup Kastamonunun Kre
kazasmdandr. Sultan Ahmed Han'n olu Sultan brahim zamannda
yaamtr. (Hda yehdi'l-Mudllin ile'l-Hakk ve'l-Ahkm ve'-erayi)
isminde Arapa bir cilt tefsiri vardr.

DML BABA
(DML HAFIZ MUSTAFA BABA)
1283 = 1860

AUahn meczup kullarndan kerameti aikr bir zat olup Amasraldr. Balangta Lz Ahmed Paann imametinde bulunmu idi. Hac fa
rizasn ifa ve Nakibend tarikatndan hilfet aldktan sonra, kendisi.ni
cezbe hali istil ettiinden hemen dmden ibaret elbise giyer ve dai
ma eline geen ipleri, sicimleri dmleyip sarna, elbisesine balad
iin stanbul'da Dml Baba adiyle hret bulmutur. Kabri Sul
tanahmet Camii karsndaki derghtadr. 83 yanda 1283 H. de vefat
etti.

yet-i kermesi vefat tarihine denk dt gibi Ae saiden ve mte

ehden terkibi ile:
ile-i hestii piide ald zlp

670

Hakka rapt ile dilin gt Dml Baba

613
1283

beyti ve (lik ukdesin zd dml kayd hestden) 1283 msra ve

fat tarihini aklyan manidar tarihlerdendir. Menkbeleri Kemal Paa
merhum tarafndan (Kemalname-i Dml Baba) namiyle 2 cilt ze
rine manzum olarak yazlmtr. Bir nshas Selimiye ktphanesinde
vardr.

 89
E V L I Y A Z A D E ISMAIL H A K K I EFENDI
(KTAHYAL)
1282 1865
Nakibend eyhlerinden kymetli bir zat olup Ktahya'ldr. 1282
H. de Kayseride vefat etti. (Miftah'l-Tefasir) ismindeki mufassal FJLtiha-i erife tefsiri matbu eserlerindendir.

EMIN M U H A M M E D T O K A D
1158 ;= 1745
Nakibend hocalarnn byklerinden bir zat olup ( ' ) pederi Diyar
bakrldr. Tahsilini bitirdikten sonra Mekkede Nakibend seyyitleriden Hoca Ahmet Yekdest-i Cevriyan'den slkn tamamlyarak
is
tanbul'a gelip tedris ve irad ile megul oldu. Halifelerinin en mehuru
olan Mustakimzade Sleyman Saadeddin Efendinin syledii (Oldu lhuta revan Allah deyip ruh-i Emin) msramm dellet ettii 1158 H. de
vefat edip Zeyrek civarnda Pr Mehmet Paanm yaptrd Souk ku
yu medresesine bitiik makbereye defnedilmitir.
Musik ilmyle yaz
sanatna da intisab olup hat ilmini mehur Yedikuleli Seyyid AbduUahtan mek etmitir.
Arapa ve Trke 10 kadar baslmam risaleleri vardr ki bazlar
unlardr:
1.

Irad- Salikn

2.

Risalet'l-Etvar

3.

erh-i Kaside-i Askaln

4.

Tuhfet't-Tullb

5.

Hlsa-i Tarikat

6.

Risale-i Ruhiyye

7.

Siyanet-i Dervian Fi bahsi Devran?i Sofiyan

8.

Sual ve Cevab.

Ekserisi Trke olmak zere dilde yazlm ilhileri ve manzu

meleri vardr. Mesnevi erif beyitlerinden (An hayalt ki, Dam- evve
liyat) msral beyti de erh etmilerdir.
(') Menkbeleri ve hal tercemesi halifelerinden Mustakimzade ve Yahya Efen
diler tarafndan yazlmtr (Tezkire-i uaray- mid'de ve Diyarbakr airleri tez
keresinde de hal tercmeleri tafsiltl olarak vardr.

 90
Fazl- Fas'nin (Metaliu'I-Meserrat) ile bni Hacer'in (SavaikulMuhrika)sn ve mam Gazalinin (Risale-i Emanet) ini de tercme et
milerdir.
Bir na'tmdan :
D lem ehline feryad res zat- erifindir.
Cem derd-i mendane fazl- haksin ya Reslellah.

ERZURUMLU BRAHM HAKKI

1186 = 1772
Tasavvuf ve ahlk ile eitli ilimlerden bahseden mehur ve matbu
Marifetname isimli kymetli eserin sahibi olup Erzurumludur. Erzuruma nisbetleri, pederi eyh Osman Efendinin Hasankaleden Erzuruma
nakil ve g etmelerindendir. let ilimlerini ve yksek ilimleri Erzurum
limlerinden rendii gibi, Farsay da Erzurum Mfts Hazk Mu
hammed Efendiden tahsil etmitir.
Tahsilini bitirdikten sonra seyahat yolunu setii esnada Siirt ky
lerinden TiUo'da Kadiri ve Nak eyhlerinden eyh smail Fakirullaha
balanarak tarikat bakmndan hilfet mertebesine nail olmakla bera
ber evlenmek suretiyle de akraba oldu. Mrit ve kaynpederlerinin ve
fatndan sonra bir taraftan eser telifi, dier taraftan da mrid ve talip
lere zikirleri retmekle megul olup 1186 H. tarihinde vefat etti.
Eserlerinden yalnz Marifetname ile Divan- lahiyat baslm
tr. Eserlerinin byk bir ksm Trke geri kalan
Arapa ve Farsa
olup aaya karlmtr :
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Marifetname,
Divan- ilahiyat,
Tezkiret'l-Ahbab,
Hsn'l-Arifin,
Kelimat Fakirullah,
rfaniye:

""^^J

-LJ3

CLAJ ^

Hadis-i erifinin muhtevi olduu mnalar lisanda yazlm, manzum

ve mensur seme eserleri toplamtr.
7. insaniye: Tevhidin srlarna dair lisanda bulunan
en seme eserlerden toplanmtr.

manzrn,

 91
8.

Lbb'l-rfan: Tasavvufa dair olmak zere eiluUahm szlerinin

derlenmesidir.
9.

Mrid'l-Mteehhiln: Mensur bir eser olup matbu ve ellerde

dolaandan bakadr.
10.

Tecvid; Mehur Karaba tecvidi vadisinde fakat daha

faydal

ve daha aktr.
11. Seme manzumeler: ou Farsa olmak zere dildeki tasav
vuf manzumelerden derlenmitir.
12.

Kuvvet-i Can, Mridi eyh smail FakruUahm

menkbeleri

ne dairdir.
13. Cilaul-kulb li tecelli'l-matlp: Bir mukaddime ile on fasl bir
hatime zerine tertiplenmi Trke mensur bir eser olup isminin del
leti olan 1180 H. de yazlmtr.
14. nsan-Kmil: Bir mukaddime, onyedi fasl zerine tertiplenmi
Trke tasavvuf bir eserdir.
15. Sefinet'n-Nuh min Varidat'l-Ftuh: Telif tarihi 1186 H. olan
bu manzum eser 40 varide (dou) zerine tertiplenmitir.
16. Mecmuay- Mektib: ou Arapa olmak zere dostlarna gn
derdii arifane mektuplardr.
17. N-i Can: Olu Fehim Efendiye hitaben yazd
tasavvuf
manzumedir.
18. Rzname: Baz kardelerine
bahseden Trke bir risaledir.

gnderdii ahlk

ve

tasavvuftan

19. Kitab- lem: Arapa ta-savvufi bir risaledir.

20. Kenz'l-Ftuh: Tasavvuf ve ahlka dair bir manzumedir.
21. Urvetl-slm: Bir mukaddime 15 bab bir hatime zere tertip
lenmi Arapa eserdir.
22. Tertibi'l-Ulm: lm-i dellet, cmal-i let, Kur'n ve hat (ya
z). Fkh ve Lgat, Tarif, Nahiv, Nazm, Adb, Mean, Beyan gibi ilim
lerden bahseden manzum bir eserdir.
23.
24.
25.
26.

Vuslatname: 10 esastan bahseden Trke manzum bir eserdir.

krnme: Trke bir manzumedir.
kbalname: Trke, manzum ahlk bir risaledir.
lhname: Trke, manzum bir ahlk risalesidir.

27.
28.

Manzume-i Avamil.
Aml-i felekiyye bir Rub'il-Mucb: Bir mukaddime 20 babtr.

29. stihrac- Aml-i Felekiyye:

manzumedir.
30.
31.

Oluna hitaben yazlm ilm bir

Lgate: lisann lgatlerini aklar.

Kavaid-i Farisiyye: Bir mukaddime 4 bab bir hatimedir.

 92
32. Risale-i Mirat- Kevneyn: Meayhtan Mustafa Fani Efendiye
hitaben yazlm Arapa bir manzume olup batn ehliyle zahir ehlinin
hallerini anlatr.
33.

Ed'iyyey-i Mensre

34.

Slk-u Nakibend

35.

Tuhfet'l-Kirm

36.

Nuhbet'l-Kirm

37.

lfet'l-Enm

Bu eserler tarafmdan grlmemitir, fakat hal tercmelerini beyan

eden kendi eserlerinde mezkrdur.
38. Hey't- slmiye: 18 tefsir ve 300 Hads-i eriften iktibas edil
mek suretiyle kaleme alnd mukaddimesinde mezkr olup 20 bab ve
1 hatime zerine tertiplenmitir.
39. Mecmuat'l-Vahdaniye f marifeti'n-Nefsi'r-Rabbaniyye:
Ta
savvufa ait 58 ana kitaptan seilmi kymetli bir mecmua olup 1184 H.
de hazrlanmtr.
Mridinin esasen Uveys olduu (Tezkiretl Ahbab)ta yazldr.
Olu smail Fehim Efendi de bilgi sahibi bir zattr. Bir mukaddime
15 fasl, bir hatime zere tertiplenmi Miyarl-Evkat ismindeki eseri
nin bir nshas Hidiv ktphanesi defterinde kaytldr.
.

Halifelerinden Halil efendinin de tasavvufla kark Trke ment erhi ve yine halifelerinden olup Erzurum Ilcas yaknnda defne
dilmi bulunan brahim Efendinin de Trke Kitab'n-Nokta ile Vah
det-i Vcda dair risaleleri vardr.
rfanna dellet eden mehur ilhilerinden:
Hak serleri hayr eyler
Arif

an seyreyler

Zannetme ki gayreyler
Mevl grelim neyler
Neylerse gzel eyler...
Parasnn hususiyle Mevl grelim neyler... nakarat irfan ehli
nin dilinin virdidir,

93

ENS RECEP DEDE

1145 = 1732
Mevlevi eyhlerinin ileri gelenlerinden olup Edirnelidir (^) (KiArs-i Cennette Mevln Enis olsun cels) msrann dellet ettii 1145 H.
tarihinde eyhlik makamnda bulunduu Edirne mevlevihanesinde vefat
etmitir. Feyzi bol arif bir mrid olup bilhassa Ragp Paa, elebizade
smail Asm Efendi gibi faziletli ahsiyetler kendisinden istifade etmi
ve feyz almlardr. Mrettep divan baslmtr. Hz. Mevlnnm baz
gazellerini erhetmitir.
Akane na'tlanndan :
Enis'in matlab daim Celleddin-i Rumiden
Nigh ltufla birdem sual et ya Reslellah
rfanlarnn delleti olan beyitlerinden :
Ainay- ruh-i Kudse halet-i efzadr sem
Tenegn- bezm-i aka evk- bahdr sem...

EYP EFEND
1071 = : 1660
Hal tercmesi yukarda yazl Adl Hasan Efendi halifelerinden bir
zattr. 1071 H. tarihinde Medine-i Mnevverede vefat etti. Pederi Eypte ahsultan tekkesinde yatan Hz. Sddk Sllesinden Abdlhlik ele
bidir.
Eserleri: Risaletl Esmaiyye, Rislet't-Tahkk F Slleti's-Sddk, Mecmuay- lhiyattr.

EROLU NUR EFEND

Hal tercmesi ilerde yazl Yiitba halifelerinden Elmall eyh
Abdlvahhap Efendiden halifelik alm olup Elmaldandr. Kula ile E
me kazalar arasnda kendi ismiyle sylenen Erolu kynde gml
dr. Divan ile Mir'at'l-kn isminde tarikata girenlerin hallerine

O) Mevlevi tarikatnn kurucusu Cenab- Mevlnann doumlar (Ak- Samed) terkibinin, vefatlar (ibret) kelimesinin delleti olup nurlu trbeleri Konyadadr.

 94
dair Trke bir eseri Kula'da tarafmdan grlmtr. Miratn bir ns
has da Manisa'da Muradiye ktphanesinde vardr.
Nida ettim gelsin k olanlar
Hakka gidenlerin yoludur tevhid
Akm dersin bundan ald alanlar
lm-i ledn dilidir tevhid
Kefil oldu size vuslat dosta
Yapalm kudret elidir tevhid.

EREF RM
(EREFOLU)
874 = 1469
simleri Abdullah olup Kadiri tarikatnn kollarndan Erefiyye u
besinin kurucusu olan Allahn vel ve k kullarndan bir zattr. rat
larnn balangc kaynpederleri Hac Bayram^ Velidendir. Feyizlerini
de Abdulkadir Ceyln torunlarndan Hseyin Hamev hazretlerinden
tamamlamtr. Mensur eserlerinden baslm c>lan
Mzekkin-Nfs
ile Divn- kneler mehurdur. Bir de baslmam Tarikatname
leri vardr ( ' ) . Vefatlar (Erefzade Azm-i cinn eyledi) msrann del
let ettii 874 H. de, mbarek kabirleri doum yeri olan zniktedir. ka
ne ilhilerinden :
Tecell evk- didarn beni mest eyledi hayran
Enel-Hak srrn candan ann iin klmazam pinhan..
beytiyle balayan mehur ilhileri baz :rifler tarafndan erh olunmu
tur. Baslm divanlar yazmasna nazaran noksandr. Mzekki'n-Nfs heyeti mecmuas itibariyle ak ve mcahede vadisinde yazlm bir
eserdir. Divanlarnda ak ve irfana dair pek ok mtala vardr. Yunus
Emre divan gibi Osmanl lisannn tarihi bakmndan da byk bir ky
meti haizdir.
(') Damatlar divan sahibi Abdurrahim Tirs'nin torunu Ali Srr Efendinin de
Tasdiku'I-Uak isminde nesir ve Srr'ul-Erkn isminde manzum
eserleriyle
divanlar ve yine bu slleden Bursada incirli derghnda yatan Srr Abdulkadir
Efendinin de Srr- Devrn isminde bir eseri vardr.
Tire : znik'te bir kydr.

95

FAHREDDN- RM
Sultan I. Beyazt devri lim ve eyhlerinden olup zmit civarnda
Bolu'ya bal Mudurnu'da irad ile megul olmutur. Tesirli dualar hak
kndaki bahis ve rivayetleri ihtiva eden eseriyle fetvaalardan
(Mtemil'l-Ahkm), tasavvuf ve kelmdan (Feraid'l-Lel) adlarnda eser
leri vardr. (Mtemil'l-Ahkm) kk ve byk isimleriyle iki para
dr. Birer nshas Yeni Cami ktphanesinde vardr.
bni Fahreddin
adiyle tannm olan olunun da (Esrar- Muhammediye) isminde bir
eseri vardr.

FEYZ HASAN EFEND (SMKEZADE)

1102 =

1690

lisanda iir sylemee muktedir air, arif bir zat olup stanbullu
dur. (akayk) a zeyil yazan eyh'nin pederidir. eyh Abdlehad Nuri'
den hilfet aldktan sonra Bayramiye melmilerinin eyhlerinden eyh
Beir Efendiye intisap ettii (Hediyet'l-hvan)da zikredilmitir.
1102 H. de vefat ederek eyhlik makamnda bulunduu Edirnekap
haricinde Emr Buhar damad Mahmut elebi derghna
defnedildi.
(Beyzav tefsirinin Bakara sresi blmne talikat), (Mrettep divan),
(Miracname), (Cevapname), (Gamze-i Dil) isimlerinde
manzumeleri
vardr ki, hepsi de baslmamtr.
Beyitlerinden :
Arzeylese uphi demyzn, ol ehsuvarmz
Sahray- sabr- akta kalmaz kararmz.
Cevapnamesinden :
Kalma surette mani bin nola gr
Bilse l nedir ill nedir
Vasl nkte-i yakn ola gr,
Alrsa gnl gz ill...
Yoktur yerde gkte gayr lh
Dendi n Lilhe llallah

96

FETH ABDLKERM EFEND (BLBLCZADE)

1106 = 1694
Hal tercemesi yukarda yazl bulunan Abdlehadi'n-Nr halifele
rinden bir zat olup ulemadan Abdlltif Karaman'nin oludur. Tahsil
ve slkn stanbul'da tamamlamtr. Byk Seltin Camilerinin ba
zlarnda krs eyhlii hizmetini ifa etmitir. Vefat: Abdlkerim
efendiye Cennet ola mahal msrann delleti olan 1106 H. dedir. Mretstep divan, slk ve mev'zalar ile alkal risaleleri vardr. Byk mr
idi Abdlehadi'n-Nr trbesinin kble tarafna defnolunmutur.
lahiyatndan :
Gnl yinesi olsun mcell
Senin bir zerre-i aknla Mevl
Grnsn suret-i man musaffa
Gnl yinesi olsun mcell
Keder gitsin gnllerden serapa
ilinsin ekl-i sura ile kbr
Visalin zevki olsun dilde peyda
Gnl yinesi olsun mcell
Bu srdan dilde mahzun oldu levh
Muhal oldu kemali zre erhi
Hele divane oldu imdi fethi
Gnl yinesi olsun mcell
Yannda yatan kk olu Abdurrahim Mnip Efendinin de arifane
ilahiyat vardr.

FENAYI MUSTAFA EFEND

1115 = 1699
Hal tercemesi yukarda yazlm bulunan Selmi Ali Efendi halife
lerinden k bir zat olup umnuludur. Beiktal Yahya Efendi trbesi
civarnda yaptrd derghta inzivaya ekildi. Vefat ir-i Hd ter
kibinin delleti olan 1115 H. dedir. Dervilik mesleine intisap etmeden
evvel Yenierilerin 20. blnn odabas olduu iin zamannda oda
ba eyhi namiyle tannmtr. iirlerinin ou naatlarla alkahdr. Bir
nutkundan :

 97
Ey cemalin Pertevin alemde peyda eyleyen
Yine ol yine de hsnn temaa eyleyen
Bir avu topraa salm cam- akm cur'asm
Kimini kil kimin mecnun eyda eyleyen
ems- vahdet zerresinden b u glde var eser
em akl pes odur dn ve bny eyleyen
Bir beytinden :
Kefolur ana btn mahiyeti kevn mekn
Srr tevhid olsa bir yine-i dilde ayan

FAHR AHMED EFEND

1214 = 1799

Celveti eyhlerinden arif ve air bir zat olup Gelibolu civarndaki

arkyldr. Hal tercemesi yukarda geen Zati Sleyman
efendinin
olu Hseyin ahin Efendiden hilfet almtr, m r n n sonlarnda s
tanbul'a gelerek 1214 H. de vefat etti. Kasmpaa'da Ali Efendi derg
hnda defnolunmutur.
Mrettep divan ile ariflerden Mfti Baba denilen zatn Yunus Em
re tavrndaki nutkuna bir erhi vardr ki, bir nshas bu hakir muhar
rir tarafndan Hdai hazretlerinin dergh ktphanesine hediye edil
mitir.
Bir gazelinden :
Ba Hda bir andelib-i dil feza ister gnl
Glen-i bezm-i eleste aina ister gnl
tmeye mirac- ruhan harm-i hazrete
Srr ev ednaya mahrem-i reh-numa ister gnl
Len tenall birre hatt... nm rumuzun anlayp
Rah- Hakta nakd ba cn feda ister gnl
Hikmet-i Pendrden dilhanesin tathir iin
em-i Zat- Zlcelliden ziya ister gnl
F. : 7

 98
N idp cm- Enel-Hakda hvel-Hakk badesin
Knt kenz, esrarn arif evliya ister gnl
Nahn akrebu namesin g eyleyelden Fahriya
Ba- vahdet glistannda neva ister gnl

* **
Elifden balad dil bade buldu srr- ruhani
Tedenni eyleyip tadan sebat mid edip sa)>da
Matla'l manzumeyi de erh etmitir.
Zat efendinin Glen-i Vahdet erhini de:
Her ki, ezdidar berhudar d
yn-i cihan der em-i o murdar d
beytinden aasn erh ederek tamamlamtr.

FERD ABDULLAH EFEND

1274 = 1857
Nakibendi tarikatnn deerli ahsiyetlerinden ve fazilet sahibi
bir zat olup Manisa'nn Turgutlu kazasndandr. stanbul'da
tah
silini tamamladktan sonra Kasaba mftlnde bulunarak ilmin
yaylmasna hizmet etmitir. Hicaza gittiinde Mekke-i Mkerremede Nak byklerinden Hindli Muhammed Can Efendi hazretlerine
intisap ederek halifeliini alp memleketine dnmtr. eyhlislm
Arif Hikmet Beyin kadir ve kymet bilen delaletiyle stanbul'da Fatih
civarndaki Emir Buhar dergh eyhliine tyin olunmutur. Bu vazife
uhdesinde iken 1274 H. de vefat ederek ad geen derghn avlusuna def
nedilmitir. Kasabada hayr sahiplerinden Hseyin Aa ktphanesine
yazd manzum tarih ktphane kapsnda kaznmtr.
Eserlerinden bu ktphanede 1259 H. de kendi el yazs ile yazma
bir mecmuada (Salt- Meie) erhi ile (mam Suyutinin yat- Men
suba), (Mensuh yetler) risalesinin manzum olarak tercemesi ve erhi
vardr. Tercemenin mukaddimesinden :
Mekteb-i Miftah bismillah ile
Fetholur her mkilt Allah ile

 99
Hamdii lilIh ziyneti efzayi kelm
Ravza-i pke salt ile selm
l ve ashabn ola ervah- d
Raz olsun cmleden Rabb- ibd
lisanda iir sylemee muktedir olduu derghta mahfuz diva
nndan anlalmaktadr. (Fatin tezkiresi) nde kadeh redifli bir gazeli g
rlmtr. Bir de (Kaside-i Br'e erhi) olduu sylenilmektedir.

F E Y Z U L L A H EFEND M E S N E V H A N
1245 = 1829
Nakibendi eyhlerinin limlerinden bir zat olup stanbulludur. Za
mannda res'l-kurr idi. Eyyp civarnda ikametinden dolay devrinde
Eyyub hretiyle tannmtr. Mesnevihanede Mesnevihanl, Murad
Buhar derghnda eyhlii vardr. Matbu risaleleri aadadr:
(aret'l-Maneviyye Fi Ayin-i M e v l e v i y y e ) ,
(Ahsen't-Tahds Fi
rivayetil Hadis). 1284 H. de vefat etti. Eyyp Niancasnda Nak byk
lerinden Murat Buhar derghna defnedildi. Olu Muhammed Abdl
ltif Efendi de ariflerden bir zattr. Eserlerinden (Risale-i Gavsiyye) ter
cemesi baslmtr. Mehur hattatlardan Mahmud Celleddin Efendi de
bu dergha defnedilmi olup vefat tarihi 1245 H. dir.

F A K MUHAMIVIED BEY
1315 = 1897
Mutasavvf limlerin byklerinden Seyyid Hoca Muhammed Nuru'l-Arabiyyi'l-Melmi halifelerinden ve irfan sahiplerinden bir zat olup
Usturumcaldr. 1319 H. de misafir olarak bulunduu Selnik'de vefat
etti. Yenikap haricindeki kabristanda Langa caddesinin sol kenarnda
defnolunmutur. (Tahkikat- Faikyye Al akaid-i slmiyye),
(erh-i
Risale-i Gavsiyye), (erh-u Hadis-i Mt kable entemt),

(Mecmuay- lahiyat),
m eserleri vardr.

(Ecvibe-i Mutasavvfane)

vesaire gibi baslma

 100
Bir naatmdan :
T ezelden Faik-i bare ktr sana
Kl efaat ltfedip al kemteri senden yana
Ruz-i maherde cemal-i pkini gster bana
Zat- pkin ehl-i akn sevgili canansn

GAFUR MAHMUD EFEND

1078 = 1667
Celvet tarikat eyhlerinden arif ve lim bir zat olup Geliboludandr. Tahsilini tamamladktan sonra Fatih Camii erifine vaiz tyin olun
du. Bundan sonra skdar'da Aziz Mahmud Hdai hazretlerinin derg
hna eyh oldu. Anz Mahmud Efendi ruhuna El-Fatiha, Mrid-i
kmil Hak buldu Makam- Mahmud msralarnm delleti olan 1078 H.
de vefat etti. Hdai Efendinin tekkesi yaknnda Halil Paa trbesine
defnedildi. (Divane-i ilahiyat) vardr. Bir gazelinden:
n bahar irp seerler sebz revnak - gir olur
Ayet-i Sun-i Hda her varak tefsir olur.
Nur- zikrullah ile her kim ki kalbi oldu ak,
Sureten ol eb ise manda lkin pr olur.
Sicni tenden kurtulup irdi serayi vahdete
Hsn- tevhid ire kim pabeste-i zencir olur.
Ak- sadk isen terkeyle hab-u rahat
Ey Gafur talib-i didar olan ebkir olur.
1089 = 1678 H. de vefat ederek Edirnekap.> haricinde Emr Buhar
tekkesi civarna defnedilen halifeleri Musa ekr Efendinin de arifane
ilahiyat vardr.

GAYB SUNULLAH EFEND

Hal tercemesi yukarda yazl Olanlar eyhi ibrahim Efendinin ha
lifelerinden olup ismi Smbl Efendinin hal tercemesinde zikredilmi
olan Kalburcu eyhi Ahmed Beir Efendinin torunlarndandr. Memle-

 101
keti olan Ktahya'da (Musalla) da defnedilmitir. Mridinin mutasavvfane szlerini toplyarak (Sohbetname-i Gaybl) ismini vermitir. M
rettep divan ve 99 beyti havi (Kef'l-Gta) isminde arifane bir man
zumesi ile Tariku'l-Hakk- Fi't-tevecchi'l-Mutlak), (Ruhu'l-Hakikati),
(Bey'atname) isimlerinde kk risaleleri vardr ki, hepsi de baslma
mtr. (Rhu'l-Hakikat) risalesi 1072 = 1661 H. de kaleme almtr.
Beyitlerinden :
Hamdlillh biz beheti marifette sakiniz
Duzeh-i cehl ire daim yanmada ehl-i azap
(Kef'l-Gta) matlndan :
Bir vcuttur cmle eya ayni eyadr Huda.
Hep hviyettir grnen yok Hda'dan maada...
Lk vardr bu vcudun zahiri ve batn
Pes bu haysiyetten olur evvel ve ahir ana
Bosna vilyetinin Giradika kasabasnda \-efat eden
Ali Gayb-i
Bosnav de ariflerden bir zattr. Makamna getii Hasan Efendi halife
lerinden olan bu zatn da arifane iirleri vardr.

GAVS AHMED DEDE

1109 = 1697

Mevlevi arif ve fazllarndan bir zat olup

Gelibolulu Yazczade
ailesindendir. Tahsil ve slkn ikmalden sonra Galata Mevlevihanesi
eyhliine tyin olundu. Nay Osman dedenin kayn pederidir. Devran
kodu Ahmed dedesiz tekyemizi hayf msrann delleti olan 1109 H. de
vefat etti. Mrettep divan, arifane v e kane iirleri vardr. Bir gaze
linden :
Berk-i hsn-i ak ddar bilmez, kim bilir?
Nali-i nur dil-i bdar bilmez, kim bilir?
em-i midin ayrmaz lema'y ruh-sardan
Berk- husn Gavs-i bmar bilmez, kim bilir?

 102
G A Z Z Z A D E A B D L L T F EFEND
1216 = 1801
Bursa'da yetien arif ve fazilet sahibi eyhlerden olup tarikat bak
mndan Msr halvetilerindendir. Zamanm itibarda olan ilimlerini tann
m limlerden, hususiyle ceddi Izzzade Mustafa Nesip Efendiden tah
sil etmi ve tamamladktan sonra Halvetlerin tavr ve slkn bitir
mesini mteakiben de taliplerin tedrisi ve klarn irad ile vaktini ge
irmitir. Celvet tarikatn da teberrken 1216 H. de vefat eden ftad'?zade eyh Mustafa Efendiden almtr.
Eserleri: (Temhid'l-Makamat), (Ruhu'l-Kuds), (Risalet'zZiynet
Fi'1-Mesleki'l-Aliyye), (Andelib'l-Uak Fi's-semai),
(Risalet'l-barat
ve't-Tabir), (Risalet'l-Cihad), (Keramat'l-Evliya), (Redd'z-Zenadka),
^rad Ehli's-Slk), (Mecmuat'l-Fevaik), (Mecalis),
(Tefsiru'l-Fatiha), (Ftuhat- Kenzi Kur'n), (Menakibi'l-Evliya), (Vakayi- Baba Pa
a), (Tercmet'z-Zahire), (Drret'l-Beyz-i Fi Beyani Mevlidi'l-Mustafa), (htisar- Fruk- Hakk Mecmau'l-Fruk), (Pertev-i Envar), ( H H iye-i Drer), (Merb's-Slikn), (Nasih ve Mensuh), (Vkat).

GMHANEL A H M E D Z Y A E D D N EFEND
1311 = 1893
Halidiye eyhlerinin faziletlilerinden bir zat olup uzun mddet s
tanbul'da tarikatnn yaylmas, din ilimlerinin tedrisi ile vaktini geire
rek 1311 H. de vefat etti. Sleymaniye Camii erifi avlusunda medfun
dur.
Baslm eserleri: Hadis ilminden (Garabib'l-Ehads) ve (Rmuz'lEhadis) ile erhi be cilt (Levamiu'l-Fusl), (Rhu'l-rifn), (Cmiu'lMtn Fi hakki Envai's-Sifati'l-lhiyye),
(Necat'l-Gafilin), (Fezail-i
Cihad), (Menasik-i Hacc), (Hadis-i Erbain), (Risaletn Fi'l-Muhaceret),
(Mstani'-uruh), (Esrar- Tarik), (Deva'l-Mslimin),
(Mecami'Usl) ve yksek tarikatlarn Evrad ve Hiziplerini havi mecmuadan iba
rettir. (Mecamiu'l-Usl)n kenarnda mam Kaan'nin (stlahat- Sofiyyesi) vardr.
(Zair'l-Kuds), (Terceme-i'l-Canibi'l-Garb F hall-i mkilt-i b
ni Arab), (Zbdet'l-Beyan Sure-i Nisadan Sure-i Nahl'e kadar Tefsiri
erif), (Muhtasar Vefeyat- Bursa),
(Ravzat'l-Mflihun)dur.
Gerek
kendisinin gerek ceddinin eserlerinin byk ksm Bursa'da Orhan Gazi
Camii erifindeki ktphanede mevcuttur.
(Ravzat'l-Mflihun) mu
fassal Bursa vefiyatdr.

 103
G A Z Z Z A D E M U S T A F A NESB EFEND
1202 = 1787
lim ve arif bir zat olup Bursaldr. Mrettep divam ile slk halle
rine dair (Tezyin'l-Makamat) namnda bir eseri,
(Akname) ismin
de bir manzumesi ve (Kad Beyzav Tefsirine Talikat) vardr. Eserleri
baslmamtr. 1202 H. de Bursa'da vefat ederek Fkrk mahallesindeki
ceddi Ahmed Gazz derghna defnedildi.

HAMDDDN A K S A R A Y Hmid bni Msa

Hal tercmesi: leride yazl Hac Bayram Vel'nin yksek mridi
olup Kayserilidir. Zahir ilimlerde keml sahibi olduklar halde Bursa
da bulunduklar zaman mmlere benzeyen bir davranla ekmek pii
rip sattklarndan halk arasnda Somuncu Baba namyla yd olunmu
lardr. Molla Fenar mahallesindeki frnlar hl ziyaret olunmaktadr.
Eserlerinden, tasavvuf lisan ile yazdklar erh-i Hadis-i Erban ke
mallerine ahit olduu gibi, Emr Sultan ve Molla Fenar gibi ykse'
ahsiyetler dahi kemallerini tasdik etmilerdir. Emr Sultan Hazretleri
nin delaletiyle Bursa Ulu Camiinde ilk defa hutbe irad ettikleri zaman,
kymet ve derecelerinin ykseklii meydana kmtr. Vefat Tac-
Arifine terkibinin delleti olan 815 H. de, kabri, Aksaray kasabasndadr. ( 1 )
HACI B A Y R A M V E L
833
1429
Tarikat ehlinin dilinde Pr unvanyla anlan tarikat sahibi yk
sek zatlardan olup Bayram tarikatnn kurucusu bulunan byk mut;savvfdr. smi Numan ise de mridi Hamid Aksaray hazretleriyle g
rmesi bir Kurban Bayramna tesadf ettii iin ad geen mrid ta
rafndan Bayram ad verilmitir. Kendisinden sonra tarikat alt kola
ayrlmsa da mehurlar Akemseddin vastasiyle yaylm Bayrami
ye, 880 H. de Gynk'de vefat eden Bursal Dede mer Sikkin vasta
siyle yaylm bulunan Bayram melmihi ve Hzr Dede halifesi Bur(1) Darende kazasnn: eyh Hamid-i Veli Camii hya ve Onarm
tarafndan 1965 tarihinde (Somuncu
Baba ad altnda) neredilen
31 inci sayfasna konulan vesikada aynen yle denilmektedir:
Vel'nin Darende'de medfun bulunduuna dair olan bu vesikann
satrnda ... Darende kasabasnn Hdrlk mahallesinde defini haki
olan Kutbul Arifini Gavsil Vasilin eyh Hamid- Vel.. denilmektedir,

Dernei
kitabn
nc
trnk
(Nair)

104

sal ftade Hz. leri ile ba halifesi Kudsi Hz. l e n tarafndan kurulan Celvetiliktir. Vefat rtihal'l-insan terkibinin
delleti olan 833 H. de,
kabri {^) Ankaradadr. eyhler arasnda elde mevcut olan nutkun
dan baka eserine tesadf olunamad. Bu nutuklarndan
alabm bir
r yaratm iki cihan arasnda - Bakcak didar grnr ol rn kenar e ' i n d e beytiyle balyan eyh ismail Hakk ile Hoca Muhammed Nur'l-Arabi, Bursal Muhammed Sofi ve Abdlhay Celveti gibi tasavvuf
bykleri tarafndan erh olunmutur.
Dieri de u d u r :
Bilmek istersen seni - Can iinde ara, cn
Ge canndan bul an - Sen seni bil, sen seni
Kim bildi ef'alini,
Ol bildi sfatn.
Anda grd zatn.
Sen seni bil, sen seni
Kimki hayrete vard,
Nura mstarak oldu.
Tevhid-i zat buldu.
Sen seni bil, sen seni.
Bayram zn bildi
Bileni anda buldu.
Bulan ol kendi oldu.
Sen seni bil, sen seni
Dierinin matlanda :
Hi kimse ekcbilmez gtr felek'in yay
Derdine gnl verme birgn gtrr vy dr.
Ziyaret etmi olduum trbe-i erifelerindeki levhalardan;
ark-u garba nuru olmu mnceli.
Hissemend-i Feyzidir Anadolu;
Rah- irfan- kade eylemi,
Hazret-i el-Hac Bayram Vel.
Sonradan bastrdm Hac Bayram Veli ismindeki eserimde hak
knda bilinmesi lzm gelen malmat yazlmtr. Halifelerinden Bedred
din Efendi de tasavvuf ilminden brahim Irak'nin Lemeat ismindeki
mehur eserini terceme etmitir ki, bir nshas Bursa'da Ulu Cami k
tphanesindedir.
(1) Doum yeri Ankara civarnda. Solfasol - Zlfazl kydr.

 105
HASAN EFEND Hasan Hoca bni Yusuf
845 = 1441
Fazilet sahibi eyhlerden bir zat olup Rumeli Yeniehrine bal
Hasanlar kyndendir. Memleketinde tahsilini bitirdikten sonra Bur
sa'da Emir Sultan - Emir Muhammed emseddin Buhar Hazretlerine
intisab ederek ad geen emrin vefatnda vasiyetleri gereince makam
na gemitir. Oniki sene irad makamnda bulunduktan sonra Kabe ziya
retinden dnde Kuds'te 845 H. de vefat etti. Mezar tanda eyh Ha
san Rm ibaresinin nakedilmi olduu Gldeste-i Riyaz- rfanda
yazldr. Tasavvuf ilminden Arapa Mzil-kk isminde bir eseri
vardr ki bir nshas bu ciz mellif tarafndan Bursa Ulu Cami ktp
hanesine hediye edilmitir. Emr Sultan halifelerinden Bursal Mustafa
olu Yahya'nn da 898 = 1492 H. de yazd Siyer-i Nebi ile Drt Hahfe ve mam- Ebu Yusuf ve mam- Muhammed'in hallerinden bahse
den Envar-'l-Kulb isminde manzum eseri vardr. Yine Emr Sultan
Hazretlerinin tarikatndan
Germiyanl Yusuf
olu Sleyman'n da
Seyr-s-Salikn ve Sirac's-Sairin isminde bir eseri vardr ki, bir
nshas Ayasofya ktphanesinde mevcuttur.

HACI AHMED BN SEYYD

863 = 1458
Zeyniyye tarikatnn eyhlerinden fazilet sahibi bir zat olup Biga
ldr. Avarif'l-Maarif deki yet-i Kerimeleri, Tevilt- Necmiyye,
Tevilt- Kaani, Hakayk- Selma, Uyun't-Tefasir gibi tefsirle
re, bakarak terceme etmitir. Ayni esere hadis-i erifleri de Buhar, Ms
lim, Mesabih, Mearik, metin ve erhlerine mracaat suretiyle 863 H. de
geni bir ekilde tercme etmitir. eyhinin Kocaeli - zmitli Muhyid
din halife olduu tercmesinin mukaddimesinde zikredilmitir.
Vefat
tarihi ile defnedildii yer tesbit olunamad. let ilimlerini ve yksek
ilimleri Balkesirli Mevln Hac Hasan Zade Muhammed Camiden
renmitir. Esrar- Fatiha isminde bir kitab daha vardr. Baka ese';leri de olduu anlalyorsa da grlmemitir.

HSAMEDDN AL EL-BTLS
900 = 1492
Zahir ve batini ilimlere vakf yksek bir zat olup hal tercmesi
tarihiler faslnda yazl Mevln dris-i Bitlis'nin pederidir. 900 H. ta
rihlerinde memleketinde vefat etti. Nurbah tarikatnn kurucusu Sey-

 106
yid Muhammed Nurbahi hazretlerinin halifesidir. (aret menzil'lKitap) isminde iki byk ciltten ibaret bir tefsiri vardr ki, Edirne'de
Sultan Selim ktphanesindedir. eyh Abdurrezzak Kaan'nin (Istilhat- Sofiyye) sini de erh etmitir ki, bunun da bir nshas Manisa Mu
radiye ktphanesindedir. (Glen-i Rz) hakknda da Farsa bir erhi
vardr ki bunun da bir nshas skdar'da Selimiye
ktphanesinde
mevcuttur.

HABB K A R A M A N I
902 =

1496

Hal tercmesi ileride yazl Seyyid Yahyay- irvan halifelerinden

yksek bir zattr. 902 H. de Amasya'da vefat etti. Eserleri: manzum (Etvar- Seb'a) ile mensur (Kitabu'n-Nasayih)tir.

HAKIKI Z A D E OSMAN EFENDI

1037 =

1627

Hal tercmesi ileride yazl Seyyid Nizam Hazretlerinin

halifele
rinden arif bir zat olup (stanbulludur). (eyh- Vasl) ve (Kelimet'tTakva) terkibinin delleti olan 1037 H. de vefat ederek Erikaps dahi
linde Tekfur Saray yaknnda kendi yaptrd dergha defnedilmitir.
Mretteb divan- ilahiyat vardr.
lhilerinden :
Blbl- rideyim glden nasibim var benim
Sanma kez beyhudeyim glden nasibim var benim

HSEYN (HSEYN IBNI AHMED SIROZ)

1000 =

1591

Halveti tarikatna mensup arif ve air bir zat olup Sirozludur. Mr

idinin Selhaddin, memleketinin Siroz olduunu bir nshas Mzey-i
Hmyn ktphanesinde mevcut (Cami-u'l-Envar) ismindeki manzum
eserinin nihayetinde zikretmitir. Kendisinin de 1000 H. tarihinde yayan zatlardan olduu anlalmaktadr. (Cami-u'l-Envar) matlamdan:

 107
lhi Ilalik-u Kevneyn, senindir arz hem eflk
Sana mahsustur ol ancak ya*atmak nurunu kim hk
Ve sensin nakeden suret senindir izz hem kudret
remez akl hem fikret kimesne eylemez idrk
Bir nshas Yahya Efendi ktphanesinde mevcut olan (Cami'unNasayih) isminde Muhammediye tarzndaki manzum eserinin mukad
dimesinden :
lhi sensin olan Hallk-u Mevl
Ki zatndr mnezzeh kaderin l
Kimesne yoktur herkiz erikin
Bedel mi olser sana ya mesel
Ehaddr zat- pakin ok sfatn
Erimez ilmine akl- dil asla
Yalnzsn andan mcerred
Andan gelmedin, yok sana Nesl
ki diyen olur mabun ve mahrum
Mnezzeh Tanrsn h ve kell
lm-i Kraattan mehur (Kaside-i Cezeri)yi de

(Drr-i Meknun)

ismiyle manzum olarak erhetmitir ki, bir nshas Airefendi ktpha

nesinde vardr.

HSAMEDDN BURSAV
1042 = 1632
Saf kalbli bir zat olup zahir ilimleri Ahizade Abdlhalim Efendi
den renmi, Semerkand tarikatn da (^) eyh Muhammed Efendiden
(M Bu tarikatn kurucusu olan ve 862 = 1457 H. de vefat eden Aladdin
Ali Semerkand hazretleri seyyidlerinden olup el sanca dahilinde Glnar
kazasnn Ziynet kynde defnedilmitir ki, Mcadele sresine kadar cilt>
ten ibaret olan bir nshas Bursada Hsameddin derghnda mevcut bulunan
(Bahr'l-Ulum) ismindeki mehur ve baslmam tefsirin sahibidir.
ekirgeleri komak iin Srck kularn toplyan bir su gezdirdii ken
disine mensup olan eyhler tarafndan rivayet edilen eyh Ali Semerkand
hazretleri ise, Ankara civarnda Yabanabad'da defnedilmi baka bir zattr.

 108
almtr. Vefat 1042 H. de, kabri Bursa'da Kei da eteinde adyla
sylenen derghtadr. Eserleri :
Menakb- Hz. ftade, Divan- ilahiyat, erh- Hadis-i Erban, Menakb- eyh Ali Semerkand ( - ) , Mir'atl Kinat (^), Drer'l-Ehadis,
Mntehab Tervihu'l-Ervah, Mnteha Nshet't-Tasavvuf,
Fezail'l-Cihad, Menakib-i Baba Sultan, Adaletname, Risaletn fi Fezail's-Sivak,
Miftah'l-Muallkat, Menakb-i Hz. Emr ve Hlefaihi, Mhimmatt'lM'minin Fi Umuri'd-Dnya ve.d-Din, Menakb-i Ebdal- Murad, Menakb-i eyh Ebu Ishak. Bu eserlerin hi biri baslmamtr. (Mhimmat)
eserlerinin en by olup altm b a b zerine tertiplenmi va'z, ahlk
v.s. den bahseden Trke bir eserdir. Bir nshas Enderun-i Hmyn
da Badat kk ktphanesinde vardr.

H A Y D A R Z A D E M U H A M M E D F E Y Z EFEND (KEFEV)
1025 = 1616
Halveti tarikat eyhlerinden fazilet sahibi bir zat olup Kefelidir.
Eserleri: (Risaletn fi Cevaz-i Devran-i Sofiyye),
(erh- Hadis-i Erban-Ravzatl ibad), (Risaletn fi Hakki'l-Hamr) v.s. dir. nc risa
lenin yazl tarihi 1017 = 1608 dir. 1225 H. de istanbul'da vefat etti.
iir yazma kabiliyeti ve Klali Paa ktphanesinde (Hadayiku'lAhyar fi Hakayiku'l-Ahbar) isminde bir eseri vardr.

H A L E V M A H M U D EFEND
(CEMALEDDN M A H M U D H A L E V EFEND)
1064 . = 1653

Halveti tarikatna men.sp arif bir zat olup istanbulludur. Pederi

Ahmed aa Saray- Hmayun helvacbas olduu iin Halevi mah
lasn seti. (Glen-i Raz) erhi (Lhici)yi, (Cam- Dilnvaz) ismiyle
tercmesi, va'z mevzularyla ilgili gzel bir eseriyle (Hamse-i Yahya)
ya naziresi, tabakat ve evliya menkbelerini anlatan (Lemeat) adnda
bir kitab ve mretteb divan vardr ki, bunlarn hi biri baslmamtr.
( 2 ) eyh ahabeddin-i Hindi'nin Farsa (Cami'l-Menakb) ve
(Cami'lBevarik) kitaplar Seyyid Nizameddin Bedahinin Trke
(Kitab'l-Menakibi)
bu yksek zat hakknda yazlm olan eserlerdendir.
( S ) Bu eserde zayf rivayetler vardr. Tarihiler faslnda zikredilen (Mirat'l-Kinat)tan bakadr.

 109
Vefat (Can- Halev eyledi ikbal ehd-i Cennete) msrann delleti olan
1064 H. de, kabri stanbul'da ehremini civarnda tramvay caddesinde
Ereli mahallesinde irvan ismiyle anlan derghn avlusundadr. Hac"dan dnnde Msr'a urayarak Glen
tarikatndan da icazet al
mtr.
Bir gazfelinden :
Biz name serayende-i meyhane-i akz
Bahende-i evk- dili mestana-i akz.
Zahirde olup akla Mecnuna mabih
Mnada veliyy-i kil ve ferzane-i akz.
Slklerinin balangc Smbliyye tarikatndandr. Kendi el ya
zs ile yazlm olan (Cam- Dilnuvaz) ehit Ali Paa ktphanesinde
mevcuttur.

HASAN EFEND (MM SNANZADE CEDD HASAN EFEND)

1088 = 1677
Halveti tarikat erenlerinden fazilet sahibi bir zat olup stanbullu
dur. Va'z ve iradla hayatn geirerek (Gitti ehl-i slkn stad) ms
ramm delleti olan 1088 H. de stanbul'da vefat etti. ehremini yaknn
daki mmi Sinan tekkesinde defnedilmitir. (Mecalis-i Sinaniye) ismin
deki vaaz kitab mehur ve matbudur. Baslmam (Knz'l-Hakayik
fi Rumuzu'd-Dakayik), (Divan- lahiyat ve Fezail'-uhur) isimlerin
de eserleri vardr.
lhilerinden :
Ak ma'uka vasl eyleyen H zikridir.
Talibi matluba vasl eyleyen H zikridir.

HASAN RIZI EFEND (HASAN RIZAl BN ABDURRAHMAN)

1080 = : 1669
Celvet eyhlerinden lim ve iir kabiliyetine sahib bir zat olup
Konya - Aksarayndandr. 1080 H. de (Glistan') manzum olarak terc
me etmitir ki, bir nshas Rstem Paa ktphanesinde mevcuttur. l
hilerini bir arada toplayan bir eseri de vardr.

 110
HSEYN EFEND (HACI EVHAD EYH)
1105 = 1693
Safranbolu kylerinden lim ve mcahid bir zat olup hal tercmesi
ileride yazl Abdlahadi'n-Nuri hazretlerinden hilfet almtr. stan
bul'da tahsilini ikmal ederek Sleymaniye vaizi oldu. 1105 H. de vefat
etti. Merkezefendi derghnn haricindeki kabristana defnedilmitir.
Eserleri: Mecmuatu't-Tefsir ismindeki meclis ile Risale-i Devraniye
ve Trke feraiz ve zzi erhleridir. Seyyid Hseyin mahlsl ilhileri
de vardr. lhilerinden:
Dervi olan sadk gerek
O yolda hem sadk gerek
Terkeyleyp serkelii
spat eder dervilii
spat edben mertlii
Hem kmile talip gerek

HAIVID EFEND (KK HAMD EFEND)

1172 =

1758

skdar'da Inadiye mahallesindeki Celvet derghnn banisi Cel

vet tarikat eyhlerinin byklerinden Bandrmak eyh Yusuf Efendi
nin byk olu ve divan sahibi Haim Efendinin byk biraderi olup
skdar'da domutur. Usule gre ilim tahsilini ve slkn tamamla
dktan sonra ilim ve irfann mkemmelletirmek iin Arabistana git
mi, Suriye ve hususiyle Msr'da grt byk limlerden ilim tah
sil ederek icazet alm, Medineye yerleip Peygamberimize komu ol
mu, bir taraftan eitli eserler yazmakla dier taraftan da let ilimle
rini ve yksek ilimleri okutmakla megul olmutur.
Sonra Bandrmaya dnerek 1172 H. de fni dnyaya ved etmitir.
Nakibend tarikatndan Ali Efendi dergh avlusuna gmlmtr. Bu
zatn eyhler ve limler arasnda faziletiyle mtenasip hret kazanamamasnn sebebi, eserlerinin baslmasna himmet olunmamasndandr,
(Ukud'l-Feraid fi hududi'l-Akaid) isimli eserinin mukaddimesinde yaz
d eserlerinin seksene ulatn tasrih ediyor ki, bu fakir tarafndan
grlm olan bazlar aadadr.

111

1 Tarifat-u ilm Usul-i Hadis (Ukudu'd-Drer Fi Hudud'i-ilmi'lEserr

2 Tarifat-u Akaid (Ukudi'l-Feraid Fi Hududi'l-Akaid)
3 Usul'l-Fkh
4 Feraiz

(Tahrifat'l-Fuhul)

(uhudi'l-Feraiz)

5 dab (uhudi'I-Falib)
6 Aruz ve Kavafi (Mhimmati'l-Kfi)
7 Nahiv (uhud's-Sehiv)
8 Tarif

(Cuyudu't-Ta'rif)

9 Mantk ve Mizan
ti'l-Mizan)
10 Tarifat-u Ticani
11 Tarifat-u
vaiz ve'l-mecalis.

(Muhalefet-i'l-Hkemai'l-Yunan fi marife-

FazaiU'-uhur

Ticani Drret't-Tican

ve'l-kalanis

12 Tarifat-u Bedr-i Tm fi tahrici ehadisi

ve

revnaku'l-

ir'at'l-slm

13 Tarifat-u Seyl'l-Arim fi cami'l-kerim

14 Tarifat-

Ukudi'l-Lel

15 Cami'u Rivayati'l-feharis ve lmi'u kulubi ehli'l-Medaris

16 Tarifat-u

Cevamiu'n-Nesim Fi Cevami'il-Kelim

17 Tarifat-u Tebyn-i musellelt fi'l-hads

bu eserlerin

ou babasnn

derghnda

mahfuz

olduu gibi son

eserinin bir nshas da Yerebatan mahallesindeki Es'ad Efendi

ktp

hanesinde mevcuttur.

HCAB A B D L B A K EFEND
1238 = 1822
Hal tercmesi ileride yazl Turhal eyhi Mustafa Efendi halifelerin
den faziletli bir zat olup Krm'n Bahesaray kasabasnda

domutur.

Hal tercmesi limler faslnda mezkr Dede Cengi torunlarndan oldu-

 112
u ceddi Ebu's-Suud Muhammed Efendi'nin Kefe mfts iken kaleme
ald (bahat'd-Dhan) risalesinin nihayetinde yazldr. Zahir ilim
leri Krm'n Ruslar tarafndan istil tarihi
olan 1188 = 1774 H. de
Amasya'ya hicretinde rgpl Hac A h m e d Efendi'den
renmitir.
Dede Cengi Amasyal ise de, 10 sene kadar Kefe mftlnde bulundu
undan hal tercmesini yazdmz Hicab Efendi v.s. gibi Krm'da to
runlar vardr. Bir nshas elimde olan (El-Ebkiret'l-Mu'telife fi erhi
Emsileti'l-Muhtelife) ismindeki eserinde mehur (Emsile)yi tasavvuf li
san ile mufassal bir surette erhettii grlmektedir. (Hediyye-i Hill,
nas ve'l-Isti'nas, Bade-i Kevser, Nukut-i Tevhidiyye, kaz- Naim, Bade-i Fakr- Kana, Tarif-'l-Insan), isimlerinde risaleleri de vardr. 12.38
H. de vefat ederek Amasya'ya bir saat mesafede Zire isimli yerde ina
sna muvaffak olduu derghn avlusuna defnedilmitir.
Marib limlerinden Abdlkadir bni Ahmed el-Khen de nahiv
ilminden mehur (Ecrmiyye) kitabn tasavvuf lisaniyle erhetmitir
ki, 1316 == 1898 H. de stanbul'da baslmtr.

HSEYN HAIVID (BN SEYYD HSEYN EFEND)

1257 = 1842
Nakibendi tarikatndan faziletli ve arif bir zattr. Cenab- eyhi
Ekber'in (Futuhat- Mekkiyye)sini
(Safvat'l-Fthat'l-Mekkiyye Fi
Beyani'l-Hakayiki'l-ilhiyye ve'l-Kevniyye) ismiyle telhis etmitir ki;
1252 H. de kendi eliyle yazd nshas Halis Efendi ktphanesindedir.
eyh emseddin Sivas'nin olduu erbabnca malm iken, isim benzer
lii dolaysyle bazlar tarafndan emsi Tebriz Hazretlerine isnad edi
len :
Bihamdillh derim Allah alp aklm zikrullah matlal
nutku,
(Drr'l-Mesun) ismiyle erh etmitir. Bunun da nshas Yahya Efendi
ktphanesinde vardr.

HAKKI MUHAMMED EFEND

1315 =

1897

Nakibendi tarikat eyhlerinin limlerinden zahid ve muttaki bir

zat olup Nazillidendir. Nakibend Seyyidlerinden Abdullah Dehlevi haz
retlerinin ba halifelerinden olup 1267 = 1850 H. de Mekkede vefat eden
Hindli Muhammed Can Efendiden hilfet alm bulunan ve 1285 = 1868

 113
H. de memleketi olan demi'te dnyadan ayrlan
Haci Halil Hilmi
Efendinin halifesidir. 1315 H. de Mekke'de rahmete ermitir.
(Hazinet'l-Ebrar ve Celilet'l-Ezkr) isminde Arapa matbu
bir
eseri vardr. Bu eserin sonuna eyh-i Ekber Muhyiddin-i Arabi hazret
lerinin (Risalet'l-Envar) ismindeki eseri ilve edilmitir. Fakat bu ese
re matbaa hats olarak Muhyiddin Arab Hz. lerinin mhim eserlerin
den biri olan (Tedbirat- ilhiye) nin ismi verilmitir.
(Nusret'l-cunud Umdetu'-uhud,
Mferiku'l-Halayik, Sunhat-i
Mekkiyye, Tbb'l-Kur'n Hubbu'r-Rahman, Tefhim'l-ihvan Fi Tecvidi'l-Kur'n, Ahkmi'l-Mezahib fi Etvari'l-Liha
ve'-urab)
ismindeki
Arapa eserleri de toplu olarak baslmtr.

HAMZA NGB EFEND

1304 =

1886

Halid tarikat eyhlerinden ve Hz. Hasan (R.A.) sllesinden fazi

let sahibi bir zat olup Karabaldr. Amasya'da yatan eyh smail ir
van halifelerindendir. 1304 H. de Harputta vefat ederek yaran tarafn
dan Amasya'ya nakledildi. Eserlerinden Farsa ve Trke divanlar ba
slmtr. (Nigrname), (Skinme) isimlerinde baslmam eserleri de
vardr.

HAYAL AHMED EMSEDDN EFEND

977 =

1569

Hal tercmesi yukarda yazlm bulunan brahim Glen Hazret

lerinin oludur. Babasnn makamna gemitir. 977 H. de vefat ederek
babasnn yanma defnedilmitir. Mretteb divan ve yaranna gnderdi
i mektubat vardr. Bir gazelinden :
Mcell eyle dil-i levhin bu gn nur-i tecelldan
Cemalin gsterir Allah, bu mir'at- mcelldan
Nazargh- Hdadr dil-i veli sanma cdadr dil
Uar misl-i hmadr dil, geer ar- mualldan
Menkbelerinin tafsilt Menakib-i Gleniye ve Lemaat- Halev
ile Tezkire-i uara-y m i d de yazldr.
F. : 3

 114
HULUS EFEND
(DERUNZADE MUHAMMED HULUS EFEND)
1177 = 1763
Celvet tarikat eyhlerinin limlerinden ve hal tercmesi yukarda
geen smail Hakk Efendinin halifelerinden olup Usturumcaldr. Tah
sil ve slkn bitirdikten sonra memleketinde fetva verme ve irad ile
mrn geirerek 1167 H. de vefat etmitir.
Akaidden mehur Kaside-i Emali ile Kaside-i Nuniyyeyi Trk
e erhetmitir ki Emal erhinin kendi el yazs ile yazma nshas Ha
lis Efendi Ktphanesinde, mrettep divanesinin nshas da skdarda Hd Hz. leri dergh ktphanesinde mevcuttur. Bir gazelinden:
aha huriz-i gamzen zahmn bmar olandan sor.
Perian hatr, dilbeste-i dildar olandan sor.
Hulusi remzi oktur nusha-y akn hakikatte
O terkibin beyann vakf- esrar olandan sor.

HALD ZYAEDDN BADAD MEVLNA HALD

1242 = 1826
Nakibend tarikatnn Halid kolunun kurucusu
cezbe sahibi bir
zattr. Doumlar Sleymaniyye'de, tahsilleri
Badat'ta olup feyzini
Hintli Abdullah Dehlev hazretlerinden tamamlamtr. Matbu eserleri,
Divan- kaneleriyle El-kd'l-Cevahiri mine'l-Kelm (^) erh-i Akaid
haiyesi, Siyelekt'ye Talikat, Rabta risalesi, irade-i cziyye risalesi,
Cill'l-Ekdar, Feraid'l-Fevaid olup vefat, 1241 H. de, kabri am'da
Salihiyye adl yerdedir. Feraid Kemahl Hac Feyzullah Efendi tara
fndan terceme edilmi ve baslmtr. Mevlna Cmi'nin gazelini tah
mislerinden:
Geri der sret-i zerrat- cihan cilveger
Kh der hot nmayende ve geh der beri
Lik n zat-i t ez jenk-i huds est ber
Ne beer hnmet ey dost, ne hr-u ne per
Ey Heme ber-t hicabest tu izi dieri

(') Kasde-i Br'e sarihi mer el-Harpti zade Hamid Efendi tarafn
dan (Bs-Samt'l-Abkar fi erhi'l-Akdi'l-Cevher) ismiyle erh
olunan nsha
matbudur.

 115
HOCA HSAM EFENDI MESNEVI H A N
1280 = 1863
Aslen stanbullu olup mesnevinin srlarma vakf manev bir ahsi
yettir. Feyzini Nakibend eyhlerinden Bursal Hac Emin Efendiden
tamamlamtr. Vefat 1280 H. de olup Hz. Halid civarnda dris Kk
denilen yerdeki derghta stad Ahskal Hoca Selim Efendinin yanna
defnedilmitir. Mesnevinin Molla Cami tarznda bataki beytini ve Bu
har erifin batan 15 czn erh ettikleri gibi, mam Tirmiz'nin eser
lerinden email-i erife-yi de tercme etmitir ki, baslmtr. Halet B e y
tarafndan yazlmtr.

IBRAHIM IBNI DEMIRHAN IBNI H A M Z A EL-BOSNAV

1026 = 1617
k eyhlerden seyyah bir zat olup (Kzar) ismiyle hret bulmu
tur. Bayram tarikatnn Melmiye kolundandr. Msr'da yerlemi olup
1026 H. tarihinde vefat etti. Bablvezirde nizamiye karsnda gml
dr. (Muhrikat'l-Kulp fi'-evki li allmi'l-uyup) isminde (Kef'zZnun) da bir eseri mezkr olduu gibi baka risaleleri de bulunduunu
bn'l-Hanbel (Drr'l-Habib) inde zikrediyor. Hac Bayram Vel'ye
nisbeti aada gsterilmitir. Muhammed Rum Seyyid Cafer,
Dede
mer Sikkin, Hac Bayram Vel.

IBNI ISAY- SARUHAN (SARUHANL ISA OLU)

967 =

1558

Bayramye tarikat eyhlerinden ilim sahibi bir zat olup ismi lyas,
doum yeri Akhisar'dr. Resm ilimleri tahsilden sonra kmil eyhlerden
pederleri Necmddin sa'dan tarikat olarak icazete nail olmutur. Sul
tan II. Selim namna yazd (Nuriye) ismindeki kitab eserlerinin en
byklerindendir. Bundan baka (Rumuz-u Dilku) ve
cif ir ilminin
kaideleri ile tarih ve tasavvuftan bahseden 12 fasl zerine tertiplenmi
(Rumuz'l-Knz) ile (Tabiatnme, Ferahnme, Kyafetnme, Fusul-i
Sabia, Fusul-i Aere, manzum erh-i Esma-i Hsn, Kavaid't-Tesbir,
Ebvab- Sitte, Kenz'l-Esrar) isimlerinde baslmam eserleri de varda
ki, ekseriyeti garip (gizli) ilimlere aittir.
Bunlardan baka pederlerinin menkbelerini aklayan 153 menk
beyi havi (Menakb- eyh Mecdddin Isa) isminde bir eser daha vardr

 116
ki, dier eserlerinden bazlar ile bir nshas Akhisar'da tarafmdan m
tala edilmitir. Garip ilimlerin hususiyle Cifir, Havas, Vefk, Ncm
ubelerinde meslek ve ihtisas sahibidir. 967 H. tarihinde memleketinde
vefat ederek pederleri yanna defn olundu.
erh-i Esma'l-Hsna manzumesinden :
Zihi kadir ki urdu kfa n nn
Felhat drret-i beyz mine'n-nn
Bu yani zahir oldu ruh-i azam

* **
Zihi ruh kim kamudan oldu ekrem
Bu zillin zillidir ervah ve ecsd
u saye sayesidir mm evlt

* **
O emsin zerresidir ar-u eflk
O bahrin katresidir fer- emlk
Tarikat silsilesi, tarikatn piri Hac Bayram Vel hazretlerine u e
kilde dayanmaktadr :
eyh
eyh
eyh
eyh
eyh
eyh

ilyas ibni Isay- Saruhan

Mecdddin Isay-i Saruhan
Tennur Zade Seyid Kasm Kayseri
Tennur ibrahim Sivas smme'l-Kayser (*)
Akemseddin Muhammed bin Hamza
Hac Bayram Vel Ankarav

BRAHM G L E N l
940 = 1533
Halveti tarikatndan Glen ubesinin kurucusu olup Diyarbakrl
dr. Hal tercemesi ilerde gelecek olan Aydnl Dede mer Ruen'den
hilfet almtr. Halifeliinden sonra bulunduklar Tebriz'den Msr'a
gitmi, bir mddet sonra Kanun Sultan Sleyman
tarafndan davet
olunmas zerine istanbul'a gelerek bilhare yine Msr'a dnmlerdir.
Bu esnada Mevln ibni Kemal ile samim sohbetleri olmu, Mesnev-i
erife nazire ve bir cihetten de cevap olmak zere rivayete gre 40 gn
de 40 bin beyitli nazmettikleri (manev) ismindeki kuds eseri mehur
olduu gibi, bni Fariz'in (Kaside-i Tiye) sine de nazire yapmlardr.
(*) Smme; sonra.

 117
Farsa

ve Trke divanlaryla

t'l-Edvr)

(Simurnme),

isimlerinde eserleri de vardr.

(obannme), (Risale-

(Mte Kutb'z-Zaman

bra

him Zamann kutbu brahim ld) terkibinin gstermi olduu 940 H,

tarihinde Msr'da hirete intikal etmilerdir-

Mevln Celleddin-i Rum Hazretleri :

Beytiyle 300 sene evvel zuhurlarna iaret

buyurduklar

ariflerin

malmudur. Eserlerinden yalnz (Manevi-i erif) in bir ksm baslm

tr. Trke dvanlarnn

24 bin beyiti havi olduu

rivayet

edilmitir.

Bir de (Pendnme) ve (Kademnme) isimlerinde manzumeleri var

dr. (Pendnme) nin matl :

Cihan bir menzil-i ukbadr ey dost

Makam- hayret ve hasrettir ey dost

Kati ayyare ve mekkredir bu

Kati garrre ve gaddredir bu

BRAHM BN HAMZA BN MES'UD ET-TREV

Halveti eyhlerinden deerli bir zat olup Tire'lidir. 933 H., 1526 M.
tarihnde Edirne'de Noktac derghnda

(Cami'l-Envar

fi Lceci'l-Ef-

kr ve'I-Bihar) ismi ile br tefsir-i erif yazmtr. Sonradan Mekke'ye

hicret etmi ve burada hiret yurduna
bir nshas Kk Efendi ktphanesinde

gmtr. (Cami'l-Envr)
vardr.

 118
Bu tarikatn eyhlerinden olup Vefa eyhi denmekle ma'ruf Ali ibni
Dervi Beyazd da Tire'den yetien ariflerdendir. Maksadu's-Salkn is
minde Trke bir eseri vardr.

BRAHM KIRIM
1042 =

1632

Hal tercemesi ilerde gelecek Nureddinzade halifelerinden bir zattr.

Cerrahpaa Camiinde vaizlii vardr. 1042 H.'de vefat etti. Eserleri ba
slmam olup isimleri unlardr: Medric'l-Mennan fi mearici'l-nsan,
(Tefsir- Sre-i Nr, erh-u Hads-i emruUahi Tel atani Sebe'l-Mesan...), (Haiye ale'l-cmi) dir.

DRS MUHTEFl
1024 = 1615

Aslen Turhal'li olup stanbul'da ikametleri

zamannda (Ali Bey)
adn kullanmlardr. Bayramiye tarikatnn Melmiye kolu bykle
rinden olan bu zat Sar Abdullah Efendi vesaire gibi pekok irfan sahibi
adam yetitirmitir. Vefat 1024 H. tarihinde, kabri Kasmpaa'da Kulak
sz Cami karsndaki yokuun alt banda Okmeydan'nm tersaneye ba
kan tarafmdadr. lhlerini havi mecmualar baslmamtr. ( bu de
me erince kez dodum anadan) msra ile balayan nutuklar baz
eyhler tarafndan erh olunmutur.

SMAL ANKARAV ( i )
1041 s= 1631

Mevlevi byklerinden ilim ve irfan ile n kazanm bir eyh olup

(Mesnevi Sarihi) adiyle tannmtr. Kymetli eserlerinden mehurlar
unlardr :
1 erh-i M e s n e v i : Mevcud mesnevi erhlerinin en mehurlarn
dan olup alt cilt zerine yazlm v e baslmtr.
( 1 ) Mesneviyi manzum ve mensur olarak tamamen ve ksmen erhedip hal
tercemeleri bu eserde yazh olmayan Osmanl ariflerinin isimleri unlardr:
Sirozlu Hasan Zarifi-i Glen, IBosnaU Mustafa, Sabuh ir>ede, Dervi Alevi-i
Mevlevi,

 119
2 erh-i Nak : Fsusun tercemesi olan (Zbdet'l-Fsus) dur
k i , baslmtr. Bu eser eyh-i Ekber'in en byk kitab
Fsus'l-Hikem'in yine kendisi tarafndan yaplan hlsasdr. Bu eser Molla Cami
tarafndan (Nakd'n-Nsus) ismi ile Faris dilinde erh olunduu gibi
tasavvuf byklerinden Seyyid Koca Muhammed Nur'l-Melm tara
fndan da (Mrc'n-Nsus) adiyle Arapa erh olunmutur.
3 erhu Heyakili'n-Nur: smi (zah'l-Hikem) olup Trke'dir,
baslmamtr. Felsefe ve Tasavvufla kark olan risale metni 587 H. ta
rihinde Halep'te katledilen ahabeddin Shreverdi'nin eseridir. Allme
Cell Dervan tarafndan erhi ve air Nev' Efendi tarafndan da h a i
yesi yazlmtr.
4 Minhac'l-Fukara: Baz tasavvuf bahislerle dervilerin halle
rinden bahseden Trke bir eser olup mnderecatnm
hemen ekserisi
(Ftuhat- Mekkiyye) ve (Mesnevi) ile teyid olunmutur.
Mesnevi erhinden sonra Mevleviler arasnda mehurdur.
Basl
nshas sonuna, semain cevazna dair delilleri gsteren (Hccet's-Sema) risalesi ilve edilmitir.
5 Miftahu'l-Belga ve Misbahu'l-Fesaha: Hce-i Cihann (Menaziru'l-na) s ile Hatib-i Dimek'nin (Telhis) i esas ittihaz edilerek mey
dana gelen bu matbu eser edebiyat ve Osmanlca belagat kaidelerine
dair dilimizde yazlan eserlerin ncs olduundan edebiyatla uraan
lar iin istifadelidir.
6 Nisab- Mevlev: Farsa yazlm olan bu kymetli eser basl
mamtr. Telif tarihi (Hatim) kelimesinin delleti olan 1041 H. tarihidir.
Bunlardan baka (erh-u Kaside-i Tiye el-Msemma bi makasdl
aliyye), (erh-u Hads-i Erbain), (erh-u Fsusi'l-Hikem), (Cenahu'lErvah), (Misbahu'l-Esrar), (erh-u Kasidet'l-Mnferice el-Msemma
bi hkmi'l-Mnderice), (El-Fatihat'l-Ayniyye fi Tefsir-i Sureti'l-Fatiha), (Hall-i Mkilt- Mesnevi (-) ) ,
(Simat'l-Muknin),
(Er-risalet't-Tenzihiyye fi'-anil Mevleviyye), (Mrettep Divan), (erh-u Cildi
Sabi' mine'l-Mesnev (") ) vesaire gib irfana hazine olan eserleri vardr.
Fatiha-i erife tefsiri sonradan baslmtr.
Cami'l-yat: Mesnevideki yetleri, hadsleri

ve Arapa beyitleri

(-) Hal tercemesi edipler faslnda yazl abanzade Muhammed Efendinin

(Mazhar'l-ekl fi beyani Lgati'l-Mesnevi) isminde bir eseri de vardr.
(3) ar hazretlerinin ibu cildi Mesnevi czlerinden olmak zere kabul ve
erh etmesinin bir zhul eseri olduu, Cevdet Paa merhumun 8 haziran 311
tarih ve 33 numaral Mektep mecmuasnda neredilen
mektuplarndan an
lalr.

 120
(Fatih'l-Ebyat); Farsa mkil beyitleri (Mecmuat'l-Letaif matmuret'l-Mearif) de her ikisini aklaycdr.
Vefat (Hitam) kelimesinin delleti olan 1041 H. tarihinde,
kabri
Galata Mevlevihanesindedir. iirlerinde (Rusuh) mahlasn
kullanr
lard.
Arifane

beyitlerinden :

Gel (Rusuh) nin szn dinle semaa k ol.

Key tekne beyne ehlilaki min ehlierefi

SMAL RUM
1041 =

1631

Tosya'nn Babsa kynden olup Kastamonu'da tahsilini tamamla

dktan sonra Badat'a giderek kalbinin tasfiyesi ile megul olmu ve
ikinci pr unvanna mazhariyetle stanbul'a gelmi, Tophane civarnda
ki Kadirhane derghn kurmu; manev feyz sam yksek bir zattr.
Vefat (Kld smail Efendi nakl-i grzar- cinan) msrann dellet et
tii 1041 H. tarihinde, kabri mezkr derghtadr. Hal tercemelerinin taf
silt ileride kendisinden bahsedilecek Hafz Ahmed Rifat Efendi mer
humun (Nefahat'r-Riyazi'l-liye fi beyani tarikati'l-Kadiriyye) isimli
eserinde yazldr.
Kabrinin parmaklnn stnde aadaki beyit yazldr:
Bilrsn ruh-i ehluUh kim sahib-i tasarruftur.
Bu smail Rum mehedidir, eyle istimdat.
smail Rum hazretleri ile halifelerinden baz zatlarn hal terceme
leri, bu tarikatn mensuplarndan Tekirdal Srr Ali Efendi tarafndan
1202 H. tarihinde yazlan (Tuhfe-i Rum) ismindeki manzum eserde ak
lanmtr.

SMAL H^KKI- CELVET

1137 =

1724

Osmanl limleri ve eyhleri iinden eserlerinin okluu ile tann

m yksek bir zattr. Doum yerleri Aydos'tur. Eserlerinin tamam yz
den fazla olup isimleri aadadr: Bunlardan matbu olanlar (M) harfi
ile gsterilmitir.

 121
1 Drt byk cilt (Tefsiru Ruhil Beyan) ( M ) , 2 ki byk cilt
(erh-i Muhammediyye) ( M ) , 3 ki byk cilt (erh-i Mesnevi) ( M ) .
4 (erh-i Pend-i Attar) (M) ( ' ) , 5 (erh-i Bostan-i Sadi), 6 (Furuk), 7 (erh-i Hads-i Erbain) ( M ) , 8 (Tamam'l-Feyz), 9 (Kitab'l-Kebir), 10 (Nakd'l-Hal), 11 (Risalet'l-Camia fi mesaili'nNafia), 12 (Risale-i V i r d i y y e ) , 13 (erh-i uab'l-man) ( M ) , 14
(Risale fi ilm-i Hads), 15 (Hazerat-i Hamsi lhi), 16 (Vesilet'lMeram), 17 (Kenzi Mahf) ( M ) , 18 (erh-i Nazm- Hayreti), 19
(Silsilename-i Celvet) ( M ) , 20 (Mzl'l-Ahzan), 21 (erhl K e bair) ( M ) , 22 (Ktabl Mteferrikat), 23 (erhul usul li tesiri'lVusul), 24 (Talikat ale'l-Fatiha li tefsiri'1-Kd), 25 (Kitab'n-Netice), 26 (erh'l-dab), 27 (Haiye al suret'n-Nebe), 28 Nuhbet'l-Fiker li Usuli'l-Hads), 29 (erh-i Gazel-i Bayram V e l i ) , 30
(erh-i Gazel-i Yunus Emre), 31 Hayat'l-Bl), 32 (Kitab'l-Envar
fi hakki vaz Paa), 33 (Slk'l- Mlk), 34 (Huccet'l-Blia),
35 (Mecmuat'l-Esrar), 36 (erh-i Fkh- K e y d a n ) , 37 (Kitab'l-Mir't), 38 Risale-i Muhyi'l-Beiri'n-Nezir), 39 Kitab'n-Nahiv), 40 (Kitab'l-Varidt'l-Kbra), 41 (Eyyhe'l-Blbl), 42
(Nuhbet'l-Letayif),
43 (erh-i Mukaddime fi ilm-i N a h i v ) , 44
(erh-i Salvat ( 2 ) bni Me) ( M ) , 45 (Nevadir's-Savm), 46
(Hutab'l-Hutaba), 47 Kitab'l-Huruf), 48 Kitab'n-Necat), 49
(Kitab'z-Zikri ve'-eref), 50 erh-i Nazm-i A h m e d ) , 51 (Tuhfe-i Haliliyye) ( M ) , 52 (Tuhfe-i smailiyye) ( M ) , 53 (Tuhfei Receb i y y e ) , 54 (Tuhfe-i Hasekiyye), 55 (Tuhfe-i A t a i y y e ) , 56 (Tuh
fe-i Vesemiyye), 57 Risale-i m r i y y e ) , 58 Risale-i Bahr), 59
(Risale-i Hseyiniyye), 60 (Kitab- Hakku's-Sarh ve'l-Kef's-Sahih),
61 (Bey'atnme-i Tubazade Muhammed A a ) , 62 Bey'atnme-
Muhammed Bahr B e y ) , 63 (Risale-i in i artiyye), 64 erh-i
Nazm- Suhfi), 65 (erh-i Nazm- Msr-i Niyazi) ( M ) , 66 (erh-i

(1) 893 H. = 1487' de vefat eden Edirneli airlerden Emri de nazmen ter
ceme etmitir. Bir nshas Umum Ktphanede mevcuttur.
Dediler tarih - di ey merdi kr
Dedim ite nuh sad ve ast cihar
Ey lamu dmlere sen desti rest
Buy- afvn imri-i gmraha bes.
Bu erh Trkedir. Halveti eyhlerinden Msrl
Ahmed Rait tarafndan
da manzum olarak Arapa'ya terceme edilen niteha 1289 H. = 1872 tarihinde
baslmtr.
( 2 ) Osmanl ulemasnn sonuncularndan Trnoval Turuncuzade Ahmed
Efendi olu Muhammed Emin ile Abdullah Ferd Efendi taraflarndan da Arap
a olarak erhi yaplmtr.

 122
Nazm- A b d i ) , 67 (Manzume-i Mirac'n-Nebi - Miracname) ( M ) , 68
(Kitab't-Teveccd), 69 Kitab'l-Mesaili'l-Kelmiyye), 70 erh-i
Dibce-i kasideti'l-Fardyye), 71 erh-i Mltek ile'n-Nsf), 72
(Haiye-i Velediyye) ( M ) , 73 (Mechs) ( M ) , 74 (erh-i Usul-i ae
re) (:') ( M ) , 75 (Necat- T a m ) , 76 (Ziya- Manevi), 77 Tuhfe-i
Nefsrrahman), 78 Usul Seb'a), 79 (Kitab'l-Fazli Ve'n-Neval)
80 (Kitab's-Skk), 81 (Tuhfe-i e y b i y y e ) , 82 (Risale-i Hayriyye), 83 (Rhat'r-Ruh), 84 (erh-u Hads El-M'minu mir'at'l-m'min), 85 (Risale-i A m m a r i y e ) , 86 (Risalet'l-Cehri ve'lhf), 87 (Risalet'n-Nevafil), 88 (Esrar'l-Hac), 89 (erh-i
Mektub'-eyh), 90 (Risalet'z-Zelzele), 91 erh-u
Selti'sSafii), 92 (erh-u Kelmi Isam), 93 (Risale-i Vahdet-i V c u d ) ,
94 (Tefsiru biyedike'l-Hayr), 95 (Tefsiru vem besse fiha min
dbbe), 96 Tefsiru Y a eyyhen-Nas'bd ) , 97 (erh-i cazetname-i eyh-i Burmav), 98 (erh-i cazetname-i Muhammed E-am ) , 99 (Divan- Hakayk beyanlar) ( M ) , 100 (Tefsiru Velekat
ehazallh Misaka ben srail), 101 (Tefsiru nnellezine yuhadn'llahe ve reslehu), 102 (Risale-i lyihat), 103 (Risalet'n-Nasayih
il Seyyid A h elebi) ( M ) , 104 (Ahidnme), 105 (erh-i Nazm'sSlk)."
Matbu eserlerinden bazlarna dair izahat:
Tefsir-i Ruh'l-Beyan:
Arapa drt byk cilt zerine tertiplenmi bir tefsirdir ki, mellifin en
mehur ve en byk eseridir. Menkultn okluu dolayisiyle tefsirler
mecmuas mesabesindedir. Tasavvuf olan ksmlarndan hususiyle (Tevilt-i Necmiyye) den alnan nakliyat muhakkikhanedir. Ancak sair baz
ifadeler ve bilhassa tarihe teallk eden bir ksm nakiller zayftr. Bu
nunla beraber, bu gibi bahisler bir tarafa
brakld takdirde heyet-i
umumiyesi itibariyle istifadeyi mucib tefsirlerdendir.
erh-i Mesnevi: 2 cild zerine tertiplenmi olup Mesnevi'nin me
hur onsekiz beytinin erhidir. Ekseri bahisleri ve hususiyle eserin matl
olan: Biznevez ez ney n hikyet mikned msra hakkndaki beya
nat tasavvuf ilmi mntesibler iin istifadeyi muciptir.
erh-i Muhammediyye: ki byk cildden ibaret matbu, faydal bir
eser olup hal tercemesi ilerde yazl Yazczade Muhammed Efendinin
Muhammediyyesinin erhidir. Bu eser de tasavvuf merakllar iin is
tifadelidir.
erh-i Hads-i Erban: Trke yazlan krk hads erhlerinin en b
ydr. Eser esasen mam Nevev'nin erhinin geni bir ekilde tercemesidir ki, baslmtr.
(3) 1245 = 1829'da Nakibend tarikatndan Dimetokah Muhammed Salih
tarafndan da terceme olunmutur.

 123
Kitab'n-Necat: Tasavvufla kark olarak hazrlanm cidden isti
fadeli bir kitabdr.
erh-i Pend-i Attar: Pend-i Attar erhlerinin mufassal ve istifadeJisidir. Bu erhle Bostan erhinden mellifin Farsa kaidelerine tama
men vkf olduu anlalmaktadr. Baslmtr.
Furuk: Mteradif ve mteabih lgatlann farklaryle kullan yer
lerinden bahseden bir eser olup ba taraflarnda itikak kaidelerine dair
istifadeli bahisler olduundan lgat ve edebiyatla megul kimselere l
zumlu matbu bir eserdir. Ali Enver efendi tarafndan (El-Vusuk fi tercemeti'l-Furuk) ismiyle terceme olunmutur.
Tamam'l-Feyz: Tasavvuf bahislerinden ve bilhassa mellifin bal
bulunduu Celveti tarikatnn yin ve hallerini anlatan Arapa baslma
m bir eseridir. Mellif baz eserlerinde bu kitabn medh ediyor.
Vaaridat Kbra: Zamanlar gsterilmek suretiyle muhtelif tarih
lerde kalbine gelen ve iine doan vaaridat ve gayba id malmatnn
.erh ve tafsiltndan ibaret Arapa bir eser olup bir nshas stanbul'da
Vefa ktphanesinde vardr.
erhu Usl-i Aere: Slk hallerine id olup Necmeddin-i Kbra
hazretlerinin (Usl-i Aere) risalesinin Trke erhinden ibarettir. Ba
slmtr.
Kitab'l-Hitab: Ba taraflar man ve Kelime-i Tevhidin erh
ve
tafsilinden, aalar eyhin eyh-i Ekber, eyh Sadreddin Konev,
eyh Osman Atpazrnin fazilet ve kerametlerinden bahseder. Niha
yetleri de Gavs Kutb'l-Aktab, maman, Reciyyun, Melmiyyun, Ebdal vesaire gibi ehlllahn hal ve hareketlerinin hikyesi olup bir cilddir. Matbu ve Trkedir.
Silsilenme-i Celvet: Kendi hal tercemesiyle beraber

mridinden

itibaren Fahr-i Kinat Efendimize kadar olan tarikat eyhlerinin muh

tasar hal tercemeleriyle baz ilm ve kevn kerametlerinden bahs eden
Trke matbu bir eserdir.
Dvan: Mniyane ve arifane bir mukaddimeyi hvi olan bu divann
sonunda eyh Niyazi Msr'nin: Mkilm var Hak dostlar eyleyin kad, msra ile balyan gazelinin erhi ile AUme bni Kemal'in sene
hesabnn halli ve baz mensur lyihalar vardr. Matbudur. Kendi el yazlariyle kaleme alnm nsha umm ktphanededir.
Kenzi mahf: Esasen Knt Kenzen hads-i kudssinin erhinden
ibaret mufassalca, istifadeli matbu bir risaledir. Tasavvuf byklerin-

 124
den Msrl Seyyid Hoca Muhammed Nr'l-Arabi'nin de
bu hadsin
erhine dir (Kenz'l-Mahf an ehli'l-Hicab) isminde Arapa bir risa
leleri vardr.
erh-i Nutk-i Hac Bayram Vel: Ad geen velnin :
alabm bir ar yaratm iki cihan arasnda
Bakcak didar grnr ol ar'm kenarnda
beytiyle balyan iirinin mufassal Trke erhidir.
Hoca Muhammed
Nr'l-Arab'nin de hacmi kk mnas geni Trke erhleri vardr.
Her ikisi de baslmamtr.
smail Hakk Celvet'nin ifadeleri ekseriyeti itibariyle bir takm
istidratlarla dolu olduundan yaz tarzlar itnab andrrsa da, her hal
de istifadeyi muciptir. Huz ma safa, da' ma kedir Houna gideni al.
Gitmeyeni brak.
smail Hakk Hazretleri, stanbul'da tarikattaki feyzini
tamamla
dktan sonra skp, Bursa, am ve skdar ehirlerini dolam, niha
yet ikinci memleket ittihaz ettii Bursa'ya dnerek (Rihlet't-Tahrr)
terkibiyle Hak hak dedi azm eyledi Hakk Efendi Cennete msrann
gsterdii 1137 H. tarihinde vefat etmilerdir. ehrin ortas saylabilen
Tuzpazar civarndaki derghlarnda defn edilmitir. Eserlerinden bir
haylisi kendi yazlar olmak zere bu dergh ktphanesinde mevcuddur. stanbul ktphanelerinden Vefa ktphanesinde de bir hayli eseri
vardr. (Kitab'l-Hakk's-Sarh) halifelerinden
Pertevi Ahmed Efendi
tarafndan telhis edilmitir. Arifane beyitlerinden:
Yeter sahil niin-i lemi suretsin ey gafil
Mcerred lfzla kalma eri deryay mnya
Sr-i israfile benzer evliyann nef'has
Bir nefeste nice yzbin mrde diller can bulur.
Bursa hakknda bir kt'as ;
Aceb midir hayat nev bulursa mrde diller anda.
Hakikat mazhar- enfas- ruh-i Kudstr Bursa.
Nice gencineler pinhan eylemitir kudsiyatnda,
Deru eyleyip anlarla daim nstr Bursa.
Msralarndan :
Her mekn bir Tr olur, gerek ranacat ehline...

 25
SMAL NUREDDN SKDARi (EBL - YEMEN)
1182 = 1768
Nakibend byklerinden br zat olup fkh, hads, tasavvuf vesairede ihtisas sahibi idi. (Sahih-i Mslim) ile
(ifa-i erif) i erh etmi
(itab) ksaltm ve daha baka faydal eserler yazmtr. 1182 H. tari
hinde Medine'de vefat ederek Bak' kabristanna defn olunmutur.

BRAHM NUREDDN EFEND

1260 = 1844
Kadiri eyhlerinden fazileth bir zat olup (Cecelizade) hreti ile ta
nnmtr. 1260 H. ksur tarihinde memleketi olan Kastamonu'da vefat
ederek sfendiyarouUarmdan smail Bey Camii avlusuna gmlmtr.
Akaid'den (Cecelizade) adiyle sylenen bir manzumesi
olduu gibi
(erh-i Vasiyetname-i mam- A z a m ) , (Feraid'l-Leli f erh-i Esmal
Mtel) isimlerinde matbu eserleri de vardr.

SMAL VEHB EFEND

1292 = 1875
Nakibendi eyhlerinden lm bir zat olup Bursa'ldr. Hal tercemesi
ileride Mevlna Halid-i Badad halifelerinden Muhammed Han'den hi
lfet almtr. 1292 tarihnde memleketinde vefat etti. Zeyniler'de cami-i
erif nnde defn olunmutur. Manzum mnacat ve nasihatnamesi ve
Bursa enlem dairesine gre (Ruznmesi), (240 hutbeyi havi mecmuas)
ve (Risalet's-Slk) vardr.
Nasihatnmesinden :
Kl hayati cavidni dembedem Haktan dilek,
Nefha-i sr olduunda ne beer var ne melek!..

HDA
AZZ MAHMUD HDA EFEND (i)
Celveti tarikatnn zamannda Bedir halindeki ilerlemesine sebep
fyuzat apak byk pr olup Ata'nin ekayik zeylinde Hdavendi-

 126
gr ( 1 ) vilyetindeki Sivrihisar (Seferi hisar) l, smail Hakk'nm (Silsi
lename-! Celvet) sinde, Kohisarl olduklar
zikredilmise de mevsuk
baz karinelere gre, Sivrihisar'l olduklar anlalmaktadr. Bir mddet
nib olarak seyahatten sonra Bursa'ya geldikleri zaman, eyh ftade
hazretlerinden niyabetini yenileyerek senede hakikate vasl olmu,
irada memur edilerek skdara gnderilmi, mrnn sonuna kadar
burada eyhlik makamnda irad ve hilfet vazifesi grmtr. 48 hali
fesi olduu isimleriyle beraber yazma bir tomarda aklanmtr. Vefat,
Ola makam Mahmud ol mridin mekn, Hda H ekip ruhu heman azmi cinan etti msralariyle eyh Aziz Mahmud Hda terkibi
nin gsterdii 1038 H. de, nurla dolu kabri skdardaki yksek tekkesindedir.
Mridane iirlerinden kane bir gazeli:
Tyneti demde konmasa ezel sevdayi ak
Cenneti bir daneye satmazd ol dny ak
Kenzi mahfiden zuhura geldi eya l cerem
Bad hubbile temevv etti. n deryay ak
Ak ve misk olmaz nihan an bilir halk cihan
k- bareye mmkin midir ihfay- ak
Blbln halin bilenler g iderler nlesin
Bir gli bhar iindir bunca huy ve hayi ak
Talibi didar olup devreyliye t hare dek
Kim ki n ide ezel bezminde ger sahbay ak
A.k irin oldu feryadna Ferhad'n sebep
Ey nice danalar mecnn eden Leyly- ak
Ey Hda haleti ak ne bilsin her mekes
Kalle-i kaf hakikat mrgidir ankay ak
Hakimane beyitlerinden :
stikamet ehli hfz Haktandr ermez ziyan
Anm iin servi incitmez bekem bad hazan
Arifane ilahiyatndan :
steyen yrin hk ider varn
Bulsa dildann saklar esrarn

(i) Celvet tarikatnn yayl ile alkal durumunun; brahim Zhid Geyln hazretleri zamannda Hill, eyh ftade hazretleri devrinde Kamer, Aziz
Mahmud Hda zamannda da Bedire benzetildii smail Hakk merhumun na
killeri cmlesindendir.

 127
Matla'h ilhileri baz arifler tarafndan

erh olunmutur. Mbarek

trbelerinin kapsmda yazl olan manzume:

Bu mehed mecmei ervah ecsad- Hdadir
Edeple gir azizim trbe-i pak-i Hdai'dir.
Dila tahsil edem dersen eer zevki Hdaden
Nasibini alr elbet giren bab- Hda'den
Dergh erifin kapsnn stndeki b e y i t :
Eer vasl olam dersen dil sen srr maksida
Gel dab ile yz sr sitan eyh Mahmud'a
Yksek eserleri 1 (Nefais'l-Mecalis): Baz yeti kerimelerin tef
sirlerini beyan edici olup Trke byk bir cilttir.
2 (Tecelliyat) : Muhtelif tarihlerde mazhar olduklar ilh tecel
lileri aklayan byk ksm Arapa bir risale olup muhakkik limlerden
mehur Abdlgani Nabl*'' tarafndan
(Lemeat'l-Berkin-Necd erhu
tecelliyat- Mahmud Efendi) ismiyle erh olunmutur.
3 (Necat'l-Gark): Tasavvuf dilinde c e m ve fark denilen ma
kamlar beyan eden Trke manzum bir risaledir ki, matla aadadr:
Hudaya hamd minnet evvel ve ahir
Ki oldur zahir ve batnda zahir
Zuhuru perde olmutur zuhura
Gz olan delil ister mi nura
Gne zahir deil midir karnda
Ne var grmezse an em-i huffa
4 (Tarikatname) : Derviliin erkn ve dabn bildiren Trke
bir risaledir.
5 (Divan ilahiyat) : Tasavvuf hikmet ve nasihatlar ihtiva eden
Trke bir dvandr. k Yunus dvan gibi, dil ve edebiyat tarihi nok
tasndan da istifadeye ayandr.
6 (Tezakir-i Hda) : Bazs Arapa bazs Trke olmak zere
ou mntesiplerinden Sultan I. Ahmed Han'a gnderdikleri arifane tez
kire ve mektuplar muhtevi olup 170 ksurdur. Bir nshas Umum K
tphanede vardr.

 128
7 (Cami'l-Fezil ve Kami'r-Rezail) : Arapa olan bu eser bablara ve muhtelif fasllara ayrlmtr. I. Bab; umum halleri ve mhim
faziletleri beyan edici olup bu da bir takm fasllara blnmtr. II. Bab;
ahlkn nefsi ve islh yollarn beyan edici olup bu da bir takm faslla
r ihtiva eder.
8 (Kef'l-Kana an Vechi's-Sema) : Tasavvufularm semamn
ahval ve delillerinden bahseden Arapa bir eserdir.
9 (Fethu'l-Bab ve Refu'l-Hicab) : bab zerine tertip edilmi
olup birinci bab; insann yaradln, ikinci bab; tvbeyi, nc bab;
insann tad sfatlar ve ilhi srlarla perdeleniliini bildiren Arapa
bir eserdir.
10 (Miftah's-Salti ve Mirkat'n-Necati) : bab zere tertip
lenmi olup birinci bab; namazn nasl klnacan, baz srlarn
ve
riayet edilmesi gereken adabn, ikinci bab; namazn faziletlerini ve ne
vilerini, nc bab; cuma namaznn ve cemaatle namaz klmann fa
ziletlerini beyan eder, Arapcadr.
11 (Habbet'l-Muhabbet) : Birtakm fasllar muhtevi olup birin
ci fasl; AUaha muhabbet, ikinci fasl; ResuluUaha muhabbet,
fasl Peygamberimizin ehli beytine muhabbet hakkndadr,

nc

Arapcadr.

12 (Hayat'l-Ervah ve Necat'l-Ebah) :
Mebda ve meaddan
bahseder olup bablara ve fasllara ayrlmtr.
I. bab; mecbur lm,
II. bab; lm anndaki fitneler (tehlikeler), III. bab; Said ve aki kul
larn ahvali, IV. bab; (nnel Ervaha bade mufarekatil esbahi eyne yeknune ve il eyne yezhebune), Ruhlar cesetlerinden ayrldktan sonra
ne olurlar ve nereye giderler), V . bab: (Fimen l ybl cesedh vel
ye klt trap) Cesedinin rmedii, topran yemedii kimse hak
kndadr), V I . bab: srun frl, llerin diriltilmesi ve yeryzn
de kyamette ilk defa dirilecek kimse hakknda, VII. bab; Har halleri
ve keyfiyeti, VIII. bab; hesap, I X . bab; efaat, cennete giri vesaireye
dairdir, Arapcadr.
13 (Hlasat'l-Ahbar

fi Ahvali Nebiyyi'l-Muhtar) : Bablara ve

fasllara ayrlmtr. I. bab; lemin yaradl, II. bab; Hz. dem ve Hav
va'nn yaradl, III. bab; Hz. Muhammed (S.A.M.) in yetimesi, meyda
na gelmesi, IV. bab; ilim ve marifet hakkndadr. Bu eser de Arapcadr.
14 (Mecmay- Hutab) : Tertip ettikleri hutbelerin

derlenmesi-

dir ki, tekkelerinde okunmaktadr.

15 (Tarikat- Muhammediye) : Tarikatnmenin

Arapa metnidir.

 129
16 Vkat: Ettibru'l-Mesbki'l-Mtemili
Al m cera mine'tTifi f esnai's-slk smindedr. Slk srasnda ilh bilgiler ile ta
rikatn srlar ve ahvali hakknda mridi Hazreti ftade'den sadr olan
muhakkikane szleri bir araya toplayan Arapa byk ve kymetli bir
eserdir. Bir nshas Beyazt Camii ktphanesi ile skdar'da Atlama
tandaki ktphanede vardr. Bir nshas da bu kitabn mellifi tara
fndan Bursa'da l u Camiin ktphanesine hediye edilmitir. Bu byk
eserin baz ksmlar terceme olunmutur.
17 (erhu Al Kasideti'l-Vitriyye fi methi hayru'l-beriyye) : Ebu
bekir bni Abdlkerim Haleb'nin eseri olan Kaside-i erifenin Trke
erhidir.
18
19
20
21
22
23

(Mensur Mevlid-i N e b e v i ) .
(Haiye Al Kuhistan erhu fkh K e y d a n ) .
(email'n-Nebeviyyeti'l-Ahmediyye).
(El-Fethu'l-llh).
(Ahbar'n-Neb).
(Hal'l-Ervah ve Ahval'l-Mevta).

Yukarda 19. sradan itibaren isimleri yazl eserlerin cmlesi Arap

a olup mevzular isimlerinden anlalmaktadr.
bu eserlerden yalnz Dvan, Tarikatname ve Necatl Garik birarada baslmtr.

HAM EMR OSMAN EFEND

1003 := 1594

Bayram tarikatnn Melm kolunun byklerinden bir zat olup Si

vasldr. stanbul'da tahsilini ikmalden sonra Vize'de Aleddin Ali ve
Gazanfer Efendi hazretlerinden feyz almtr. Hal tercemesi yukarda
geen Nureddinzade efendiden de Halveti tarikatn renmitir. 1003 H.
de vefat ederek Kasmpaa'da yaptrm olduu dergha defnedildi. (Ha
im) mahlsl arifane ilahiyatn toplayan divaneleri sonradan bast
rlmtr.
kane beyitlerinden :
ol kii kim cam dilden Rabbn eyler talep
Hi ola m kim muradn vermeye ana alap
F. : 9

 130
Sen hemen anm yolunda cidd ile cehd ide gr
Dameni maksuda n ermek dilersen ek teap
Badei ak ezel camndan itinse eer
Mest-i ak oldun sana lzm deil ma-i inep
Tarikat kardelerine ve dostlarna gnderdikleri arifane mektup
larndan mteekkil Mneat vardr.

HMMET EFEND
1095 = 1683

Bayramiye eyhlerinin byklerinden bir zat olup

Bolu'dandr.
Halveti tarikatna da intisab vardr. Ak ve irfanlarna divaneleriyle,
Manzume-i Mevaciye C^) ve (Tarikatnme)leri ahiddir. Vefat Rahmet
be himmet terkibiyle mntesiplerinden Sdk EmetuUah Hatunun: Bu
gn Himmet Efendi adn kld kendye me'v tarihi olan 1095 H. dedir,
kabri skdar'da Divitilerde Bezcizade Muhammed Muhyiddin Efendi
derghndadr.
Sivadan kalbini pk it gnl mir'at- Rahmandr
Safadan sineni ak it gnl mir'at- Rahmandr
Bu lem Nusha-i sura nedir bil nsha-i kbra
ekilmi turay- garra nedir bil nushai kbra
Srersen masivallah bulursun Hakk billahi
Talep kl vechi lillhi gnl mir't- Rahmandr
Gel ey Himmet ikr eyle gnlden zge kr eyle
Bu srr aikr eyle gnlden zge kr eyle
Bayrami tarikatn, Bolu'lu Ahmed efendiden. Halveti tarikatnn
abaniye kolunu Bezcizade Muhammed Muhyiddin efendiden almtr.
(') Ad geen Azizin (Zbdet'l-Hakayk) ismindeki arifane eserinin (Gayet'dJDekayk) ismiyle Aymtapl Hafz Muhammed Efendi tarafndan terc
me olunan nshas 1292 H. de kenarnda Farsa metni ile beraber Msr'da ba
sld gibi, yalnz tercemesi de stanbul'da baslmtr. Gerekten istifadeyi
mucip eserlerdendir.

li

HAM MUSTAFA BABA

1197 = 1782
Celvet eyhlerinin ariflerinden olup il Rabbihi'l-Kerm terkibi
nin dellet ettii 1197 H. de vefat etmitir. skdar'da nadiye mahalle
sinde pederi ve mridi Yusuf Nizameddin Efendinin yaptrm olduu
Bandrmalzade derghnda medfundur. Baslmam (Ankay- Mark)
ismindeki mensur eseriyle basl olan divan ve arifane makaleleri var
dr.
Beyitlerinden :
Huzuru etkyay Mazhar envar olandan sor
Zuhuru evliyay cami-i etvar olandan sor
Halifelerinden olup 1220 H. de Girit adasnn Kandiye ehrinde ve
fat eden Giritli Salaczade Mustafa Efendi de mridinin merebinde
air eyhlerden olup baslmam divan ve mensur makaleleri vardr ki,
bir nshas bu kitabn yazar tarafndan Hda hazretlerinin derghndaki ktphaneye hediye olunmutur.
Beyitlerinden :
i'r-i erbab- hakikat, baka bir reftardr
Nutk- ehlullaha taan olmaz selis olmazsa da
Sezai hazretlerinin bir gazelini tahmisinden :
Gevheri akla dilhanesin it mlmal
tme inkra mahal zahid-i bimaya misal
Dinle merdan- Hakkn nutku erifin ders al
Hadis kalbe deme hak ve hakikatle makal
Ne reva boynuna kelbin takasn zer-i halhal
Hanya'da medfun divan sahibi prdalarndan

Hikmeti Efendinin

gazelini tahmisinden :
n Saide betir lemde ancak bir sebak
Zerreden irad olur ibrettir ite her varak
H deyu gel sen dahi irfan kapusun eyle dak
Kala'i pulat hendir bana esma'yi Hak
Dmen zere na'ra-i AUahekber bizdedir

 132
Gel hakikat ehlinin dnyada bul erbabm
Gstere t kim sana hem rah-i Hak dabn
Dilersen ilm-i srrn cmle fasi babn
tee yak ey mneccim zey ve usturlbn
Nuh felek burc-i menazil yedi ahter bizdedir
Salac- Zade halifelerinden Giritli Abdlltif Efendi de irfan sahip
lerinden bir zat olup muhakkik limlerden Aziz Muhammed Nesef'nin
Farsa risalelerini terceme etmtir. Trke Vahdet-i Vcud risalesi m
ellifi Halil bni brahim Efendi de Girit'ten yetien ariflerdendir.

RFANI ABDULLAH DARENDEV

1184 =

1770

eyhlerin limlerinden bir zat olup Darendelidir. rfan mahlsl

mutasavvfane iirleri ile (Fevaid'l-Ltife) isminde (Besmele-i erife
tefsiri) ve (Meslik's-Slikn) adnda dier bir eseri vardr. Son eseri
ni 1184 H. de yazmtr. Darende'de defnedilmi olduu rivayet edilmi
tir. Her iki eseri de Bursa'da Ulu Cami ktphanesinde vardr.

ZZEDDN AHMED EFEND EREFZADE

1152 = 1739
Kadiri tarikatnn arif ve fazllarndan olup Bursaldr. Resm ilim
leri Nsus sarihi Malko Mustafa Efendiden tahsilden sonra pederinden
hilfet alarak Bursa'da Erefiyyeden ncirli derghna eyh olmulardr.
Geldi ler Rahmiy tarih fevtin dediler Geti Erefzade zzeddin
Efendi kutup iken beytinin dellet ettii 1152 H. de stanbul'da misafir
olarak oturduu srada vefat ederek Tophanede Kadirihaneye defnedil
mitir. (Ens'l-Cinan) nvaniyle drt byk cilt Arapa tefsir-i erifi,
(Mevvik'l-Uak) isminde bir mev'zasiyle Izz mahlsl
arifane
iirleri vardr. Menkbelerini mritlerinden Tennurizade Mustafa Efen
di (Hediyyet'l-Fukara) adl eserinde tafsiltl olarak aklamtr. Ari
fane ilhilerinden :
Sine ki srah ap ney gibi naln olmadan
Halet-i ak ile her dem zr ve efgn isteme

 133
SA MAHV
1127 = 1715
Zahir ilimlere vkf ve maarif-i Muhammediyeden nasibini alm
kmil bir eyh olup hal tercemesi ileride yazl Fethi Abdlkerim Efen
dinin halifesidir. Aslen Bolu kazalarndan Geredelidir. Ganzade Nadir
Efendinin hemiresinin olu ve Sleymaniye Camiinin vaizi idi.
Hacc- erif vazifesini ifadan dnnde
Mate sa velem yemt
hubbn terkibinin delleti olan 1127 H. de am'da vefat ederek eyh-i
Ekber'in civarna defnedildi. Mrettep divan ve nahivden
(Mfid'lrab) isminde balca bir eseri vardr.
Arifane beyitlerinden :
Yokluunda var olan varlkta bilmez yokluu
Sohbet-i yr lezzetin bilmez begim ayar olan
Beyti hal tercemesi yukarda yazl Mstakimzade tarafndan erh
olunmutur.
1173 H. de stanbul'da vefat ederek Tercman Yunus - Draman Ca
mii avlusuna defnolunan olu Sahv Muhammed Salih Efendi de air
eyhlerden olup Ramiz tezkiresinde arifane iirleri zikredilmitir. Bun
lardan :
Cemalin leme mihr-i mnevver y Reslallah
Vcudun cmleten nr-i musavver y Reslallah
Matla'l Na't- erifi mehurdur.

KUTBUDDN ZNK
821 = 1418
eyhlerin ve limlerin byklerinden olup resm ilimleri Mevln
Hasan Paadan tahsil etmitir. znik'te Hayreddin Paann torunlarn
dan Halil Paa Camii bitiiindeki trbesinde medfundur. Vefat 821 H.
dedir. Eserleri baslmam olup unlardr:
smine izafe edilen Tefsir-i erifle
(El-Ikd's-Semin Ve'l-Abd'lY e m n ) , Ktab- Sltn mhim meselelerini toplayan
mukaddime ve
baka haiyelerden ibarettir. Bir de (Zad'l-Meadi Fi'l-Fri ve'l-Ahlk) isminde bir eseri vardr ki, bir nshas Bursa'da ncirli derg-

 134
h ktphanesinde mevcuttur. Timurlenk'le olan musahabesinde onun
zalimane icraatna kar doru ve ac szler syledii halde
Timur'un
skta mecbur kald rivayet edilmitir. Bir de farz olan ilmin tyinine
ve ilmihal tahsilinin farz olmasna dair Trke (Rahat'l-Kulb) ismin
de bir eseri daha vardr ki, bir nshas Ayasofya ktphanesinde mev
cuttur.

KAYGUSUZ BABA KAYGUSUZ ABDAL

Bektai tarikatnn eskilerinden ve ariflerinden k bir zat olup
Karamanldr. Msr'da bir maara iinde defnedilmi olduu iin Arap
lar arasnda (Abdullah Maarav) ismiyle anlmtr. Byk bir divan
ile mukaddimesinde: B u kitaba delil bedelen ve defter-i k- eyda ve
seyr-i sadkan ve hayali nadan dahi derler dedii Trke risalesi var
dr. Divan Osmanlcann tarihi noktasndan da istifadeyi muciptir.
Divan matla'ndan :
Bu ak mevc yine bamdan at
Srrm f eyledi razm at
Grnd ol kim evvel ayn bekadr
zn f eyleyip z sefadr
lk Bektailerden Abdal Musa'dan nasp ald divanndaki :
Abdal Musaya kul oldu candan
ekti elini iki cihandan
beytinden

anlalmaktadr.

KARA ELEB MUHAIMMED EFEND

Halveti byklerinden Habib Karamani halifelerinden hal terceme
si yukarda yazl Cemaleddin shak Karaman halifesi Tireli Abdlke
rim Efendiden hilfet almtr. Doum yeri itibariyle Tireli ise de, m
rnn sonlarn Aydn'da geirmitir. Kk Efendi
ktphanesinde
(Metaliu'l-Envar), (Cevahir'l-Maneviyye) isimlerinde
mutasavvfane
eserleri vardr. Halvetlerin evrad olan (Vird-i Settar)' da erh etmi
tir,

 135
KASIM EFEND
KASIM BN EYH LYAS BN DRS ANTAK
941 = 1534
Fazilet sahibi eyhlerden ve Ulu Pir Abdlkadir Geyln torunla
rndan bir zat olup Bursa vilyeti dahilindeki negl'de yerleerek 941
H. de vefat etti. Tasavvuf, ahlk ve mev'zadan bahseden 902 H. de yaz
d 32 bab zerine tertiplenmi Trke
(Cevahir'l-Ahbar) ismindeki
manzum eserini negl'de grdm. Hal tercemesi ileride gelecek olan
Yiitba halifelerinden zzeddin Ali El-Karamani Es-Saruhani'den hi
lfet almtr. Noktac hretiyle de tannmtr. 994 H. de vefat eden
hahfesi bni Noktac namiyle mehur Muhammed Muhyiddin Karahisar'nin de (Aris'l-Vsl) isminde (Usl-i Aere) erhi vardr. Hal
tercemesi yukarda geen Ramazan Efendinin mrididir.

KURT MUHAMMED EFEND MUHAMMED BN MER

996 = 1587
Halveti byklerinden Sofyal Bli Efendinin halifelerinden zahir
ve batn mamur bir zat olup Tatar Pazarcmdandr. let ilimlerini ve
yksek din ilimleri tahsilden sonra mridinin vasiyeti zerine maka
mna gemi ve bundan sonra prda olan Nureddinzadenin vefatnda
Kadrgada Sokullu Mehmet Paa derghnda makamna geerek taliple
rin irad ile zamann geirmitir. Akrabalarn ziyaret iin memleke
tine gittii srada Huld-i Aiyan terkibinin delleti olan 996 H. de ve
fat etti. Eserleri baslmam olup aadadr :
(Mrid'l-enam il dari's-selm) ismini
verdii
(ir'at'l-slm
erhi), kraatten (Cezeriyye Trke erhi), (Kfiye Camisi Tercemesi),
(Etvar- Seb'a Risalesi), (Tabirname), (Mlk Sresinin Tefsiri), (Vika
ye Tercemesi) vesairedir. Mridlerine mam Gazal hazretlerinin eser
lerinin mtalasn tavsiye edermi. Mridi Bli Efendinin bu zata te
vecchnn Nureddin zadeye olan tevecchnden fazla olduu rivayet
edilmitir. Fkhtan (Bidaye'yi Tercman- Bidaye) ismiyle, Nahivden
(Merahu'l-Ervah) da (Reyhan'l-Ervah) namiyle terceme etmitir.
KUDDS ABDURRAHMAN EFEND
(ABDULLAH EFENDZADE)
1080 = 1669
eyhlerin limlerinden ve eyh Abdlehadi'n-Nr
halifelerinden
olup Manisaldr, 1080 H. de Manisa'da vefat etti. Eserlerinin bahcalan

 136
(Talikat Al Tefsiri'l-Kz), (erh-i Manzume-i Tefsiri'l-Kz), (erh-i
a h i d i
ismi Tuhfet'l-Mlk) tur. Baz risaleleri de varsa
da isimleri tesbt olunamad. Eserlerinin hepsi de baslmamtr.

Manzume-i

KULOLU MUSTAFA EFEND

Sultan IV. Murad devrinde yaayan, Halveti tarikatnn Uakiye
kolu eyhlerinden Gelibolulu lim Sinan Efendinin halifelerinden k
ve fzl bir zattr. Mesbih-i erifi manzum olarak
terceme etmitir.
1045 H. tarihinde ikmal ederek (Divan- Hmayun) adn verdii byk
divan da vardr ki, her ikisinin de nshalar umum ktphanede mev
cuttur. Bir de Mevlid-i Neb manzumesi vardr.
Divanndan :
Sensin Kerm znnevl sensin kadim lyezl
Sensin hakim-i Bimisl yok hkmne n ira
nzl edip ayatn kim bilser gayatn
Kl-gl mcell zatn ma min alel aristev
Eyle inayetten eser irgr hidayetten zafer
Ltfeyleyip kl gl nazar ald bizi nefs- hev

KARAKAZADE MER EFEND

1047 ;= 1637
Celveti eyhlerinin limlerinden ve ediplerden bir zat olup Bursal
dr. 1047 H. de Edirne'de vefat etti. Eserleri tasavvuf ve ahlktan bahse
den eski Osmanl kitabeti zerine yazlan eserlerden saylan fakat biraz
mutaassbane ve arca yazlan (Nr'l-Hd Limen ihteda) ile (erh-i
Risale-i Hace Cihan) ve (Mrettep Dvan) dr. Nr'l-Hd) dan Nak
ibend tarikatna intisap etmi olduu anlalmaktadr.
lahiyatndan :
Hemin yokluk durur varlk azizim
Bu kavli tuttu eyhim de dedem de
(Mir'at'l-Uak ve Nr'l-Ahdak) isminde drt bab ve bir hatime
zerine mrettep bir eseri daha vardr. Bir nshas Hamidiye ktpha
nesinde vardr.

 137
Sultan I. Ahmed devri kazaskerlerinden ve Haiyeci Sinan Efendi
torunlarmdan Hac Mustafa namnda bir zat da Zekeriya bni Muham
med El-Gaznevi' nin (Mfd'l-Ulm ve Mbd'l-Hmm)unu (Nr'lHd) ismiyle terceme etmitir ki, bir nshas Hamidiye ktphanesin
de mevcuttur.

KUTUP BRAHM EFEND BRAHM SADIK EFEND

ftade hazretlerinin torunu olup Celli cemaline galip yksek bir
zattr. Yksek cedlerinin vefat dolayisiyle seyir ve slkn manev
iaretle skdar'da Hda hazretlerinden ikmal etmitir. Geti binseksen dokuzda cennete Kutb-u Zaman, Eyledi ftadezade H ile azm-i
sefer msralarnm dellet ettii tarihte vefat ederek byk dedesinin
trbesi karsnda defnedildiler. Arifane ilahiyat baslmamtr. Bir par
as aadadr :
A gzn gafletten uyan
Felah bulmaz nefsine uyan
Srr tevhid olsun ayan
Gel tevhid edelim tevhid
Makta beyti u :
L na'allah srrna mahremdir brahim bugn
Ol saray- vahdete mihman olan anlar bizi
Olan arifane gazeli Niyazi Msr hazretleri tarafndan
mitir ki, Niyazi divannda yazldr.

tahmis edil

KAMl HASAN EFEND

1091 = 1680
Cifir ilmine ait manzum istihralariyle hret bulan bir zat olup Bos
naldr. Mrettep divanndan Kadir adamlarndan olduu anlalmak
tadr. (akayk zeyli eyhi) de Halveti eyhlerinden ziceli Muslihuddin
Efendinin halifesi olduklar zikredilmitir. 1091 H. de ikamet ettii zornik'te vefat etti. Arifane beyitlerinden :
Hayat- cavidan remzin hakikatla bilem dersem
Hzrve ab- hayvan karanlkta ienden sor
Muslihuddin Efendi eyhlerin limlerinden bir zat olup cebr zikir
ve sofiyyenin sema'ma dair Tahkikiye isminde bir eseri vardr.

 138
K A R A B A VEL A L A L A D D N E L - A T V E L (^)
1097 =

1685

abaniye byklerinden muhakkik yksek bir zat olup Arapkirlidir.

stanbul'da tahsilini ikmalden sonra tasavvuf mesleine slk ile sk
dar'da ikamet ederek irad ve telifle megul olmutur. Aliyy'l-Atvel
hreti ile tannmtr. Kymetli eserleri baslmam olup
balcalar
unlardr: Asl irfanlarnn kemaline dellet eden (Kifu Esrar-i Fsus)
ismindeki (erh-i Fss) ve bunun ksalm olan (Cami-u Esrari'l-Fss) ile (erh-i Akaid-i Nesefiye bilisani't-Tahkik) ( - ) , (Myar't-Tarikat), (Tarikatname), (erhu Kaside-i Akyye Li'eyhi'l-Ekber), (Risa
le-i Usl Erbain), (erh-u Hadis-i Hubbibe ileyye Min D n y a k m . . . ) ,
(Risale-i Fi Cevazi Devran- Sofiyye), (Esas'd-Din), (Tefsir-u Sre-i
Th), (Tabirname) vesairedir. 1097 H. de hac vazifesinden dnlerinde
Msr'a yakn Gaylan kynde vefat ettiler. bu eserlerin by olan
(Fuss'l-Hikem) erhinin bir nshas Beiktal Yahya Efendi ktp
hanesinde vardr. eyh-i Ekber hazretlerinin (Ftuhat- Musuliyye) is
mindeki kymetli eserinde:
Bade'n-Nebiyyi'l-Mustafa El-Azam El-Ali
El-Etvel El-Ekrem El-Ecsem Ganem Hatem ve hve bihatmizzaman iba
resinde bu zatn zuhuruna iaret vardr ki Hatem (140) hilfet tarihine,
Ganem (1090) Nefi (srgn) tarihine, El-Etvel (77) mrnn mddetine,
El-Ekrem (658) halifelerine dellet eder.

K A R A B A B A Z A D E BRAHM EFEND
1135 =

1722

Nakibend limlerinden olup Bursaldr. 1135 H. de vefat ederek

Zeynilere defnedildi. Akaidden iki risale ile Nakibend slkne dair
vasl ve fasl hakknda bir eseri vardr ki, bu eserini mridi eyh Murad
Nakibend-i Buhar'nin emriyle yazdn mukaddimesinde nakletmek
tedir. Bir de zikrin usl ve faziletlerine dair risalesi vardr.

( 1 ) Tecvid ilminden mehur Karaba risalesinin mellifi 904 H. de stan

bul'da vefat ederek Mehmed Paa civarndaki mescidinin avlusunda defnedil
mi olan eyh Abdurrahman Karaba'nin olduu rivayet edilmitir. Bu risale
ilk defa 1251 H. de Hamza-i Miskin isimli zatn Trke yazd (Tecvid-i Edaiyye) ismindeki tecvidi ile beraber yazlmtr.
( 2 ) Bu erh limler arasnda malm ve mehur olan erh ve haiyelerden
hi birine mracaat olunmadan yazlm veciz bir eserdir.

 139
KONEV MUHAMMED VEHB EFEND
1244 = 1828
Mevlevi tarikatnn ariflerinden faziletli bir zat olup Konyaca E'arizade denmekle tanmmtr. Hoca Hafz irazi divanna yazd matbu
erh mehurdur. Vefat 1244 H. de, kabri Mevln hazretlerinin derg
hndadr.

KABL MUSTAFA EFEND ( i )

878 =

1473

Edirne'den yetien Rufai tarikat ariflerinden olup nceleri mahke

me ba ktibi iken sonradan mesleini terk ederek hanesini dergh itti
haz etmitir. 578 H. tarihinde vefat edip ismiyle anlan dergha defnolundu. Eserleri matbu (Kenz'l-Esrar) ile (Musilet'l-Hidaye), (Mret
tep Divan) ve (Mkil - K) ismindeki 20 czden mrekkep Farsa
(lgat) ndan ibarettir.
Sezai'nin gazelini tahmisinden :
Ey gnl eyler gan Allah bir yzden dahi
Halkeder merd-i sahi Allah bir yzden dahi
Edp ikram vefi Allah bir yzden dahi
adeder gamkinleri Allah bir yzden dahi
Feth eder her mkili Allah bir yzden dahi
Terci-i bendinin matla :
Sanman bizi zahid gibi beyhude makaliz
Biz kif-i esrar- meani ve mealiz

KUDDUS AHMED EFEND

1265 = 1848
Kadiri tarikat adamlarndan (-) olup Maraizade lkabiyle tann
mtr. k ve mcahid bir zat olup baslm divan olduu gibi, basl
m ve muhtasar vasiyetnamesi ile (Muhtasar Tbb- Nebev) ve (Pend(') Tarikatn kurucusu Cenata- Rufainin vefat Cennat-i adnin terkibinin
gsterdii 578 H. de ve kabri erifi Basra civarnda mm Ubeyde kyndedir.
( 2 ) Tarikatn messisi Abdlkadir Geyln Hazretlerinin vefatlar Kemal-i
Ak terkibinin delleti olan 561 H. dedir. Mbarek kabri Badattadr.

 140
name) isimlerinde baslmam eseri de vardr. Vefat 1265 H. de yksek
kabri Nide yaknnda Bor kasabasmdadr. kane iirlerinden:
Masivaya meyleden k- Huda'dan dr olup
Defter-i Uakta ann ismi nm'zlm olur
1044 H. de (Hseyin Vaiz) in (Mevahib-i Lednniye) ismindeki me
hur tefsirini terceme eden eyh mer Adul Efendi de Nide'den yeti
en lim eyhlerdendir. Tercemenin nshas skdar'da Selimiye ktp
hanesinde vardr.

K A Y G U L U H A L L EFEND
1234 = 1818
Tarikat cihetinden Celvet, usl bakmndan Kadir, merep itiba
riyle veys, saf kalbli bir zat olup aslen Orhaneli - Etranos kazasnn
merkezi olan Beyce'dendir. 1234 H. de Bursa'da vefat ederek Deveciler
kabristan yanndaki derghna defnedildi. k Yunus Emre divan tar
zn andrr (Hdi'l-Uak) ismindeki byk manzumesiyle baz ilahiya
tn ihtiva eden kk (Divane) si baslmtr. Bir de mensur (Velyetname)si vardr. Pederi Ali Efendi Alaca Hrka mahallesinde defnolun
mutur. Ceddi Orhan Gazi Emirlerinden Kaygulu Beydir ki, Divan- Ke
birinde: Ceddim Kaygulu Bey Vezir-i Orhan msra ile iaret etmi
tir. Kaygulu Bey Sultan II. Murad'm trbesi civarnda defnedilmitir.

KU A D A L I BRAHM EFEND
1262 ; = 1845
Halveti tarikatnn abaniye kolu eyhlerinin byklerinden ilim ve
irfan, keif ve kerametleriyle tannm bir zat olup Kuadasmm nar
kyndendir.
limlerin balangcn doum yeri olan nar ky ile Aydn'da tah
sil etmi, yksek ilimleri stanbul'da okumutur. Bundan sonra tarikata
ve tasavvuf mesleine girmitir. Mridi stanbul'da Beiki derghn
da medfun bulunan Beypazarl Ali Efendidir. Bir aralk Msr ve am'da
ikametten sonra stanbul'a dnm, tarikatn yaylmasna hizmet etmi
lerdir. kinci defa olarak Hicaz tarafna gidii tarihi olan 1262 H. de Rabi'da vefat etmilerdir. Kendisine intisap eden baz zatlara gnderdii
arifane mektuplarndan altm ksuru ad geen tarikatn mensuplar
nezdinde mahfuz olduu gibi aadaki gazeli arifane tabiatnn bir eseri
olmak zere nakledilmitir :

 141
Vechi yre du olan, lemde seyran istemez
Cann canana teslim eyleyen can istemez
Bu misafirhanenin fniliin fehmeyleyen
Hane-i kalbinde Haktan gayn mihman istemez
Geri zahir ilminin nef'i de vardr talibe
Lk esrara irenler sur irfan istemez
rci' avaz irdi miirg canm sem'ine
Bkarar oldu annn virdi handan istemez
Masivallaltan mcerred oldu brahim bugn
Varm dildara verdi vasl- hicran istemez
Mridane hal tercemesi mensuplarndan olup hal tercemesi airler
faslnda zikredilmi olan l Efendi tarafndan (Hidayet'l-Vel F Varidat- Kuadal) ismiyle yazlmtr ki, bir nshas
Beiktal Yahya
Efendi dergh ktphanesinde vardr.
Halifelerinden olup 1272 H. de vefat ederek skdar'da Nasuhi haz
retlerinin derghna defnedilen Nazk Ahmed Efendinin de mrettep
Divan, lahiyat vardr.

KEMAL MM SMAL KEMAL MM

880 = 1475
Hal tercemesi ileride yazl mehur Yunus Emre nevesinde bir zat
olup Karamanldr. Halveti byklerinden Cemal Halveti'nin Prdalarndan ve Muhammed Bahaeddin-i Erzincan'nin halifelerindendir. ef
kat kelimesinin delleti olan 880 H. de Karaman'da vefat ettii hal ter
cemesi kitaplarnda yazlysa da, Manisa'da dahi bu zat namna bir ka
bir ziyaret olunmaktadr. Ltifi Tezkiresinde Nesim ile arkadalklarna
dair nakiller vardr. Arifane ilahiyatn toplayan (Divan- Kebir) i vardr
ki baz beyitleri aada gsterilmitir:
lh derd-i mendim are senden
Gir merhem sen ur n yaresinden
lh fazi ihsan ltf derman
Bugn bu derd h- zare senden
Aard gzlerim hasret yandan
Budur korkum ki yzm kara senden

 142
Eeri sen bana benden yakn sen
Vel ben olmuum vre senden
Bana sen ver seni benden beni al
n ermek dilerim sen yre senden
Bu divan, k Ynus Dvan gibi Osmanlcann tarihi noktasndan
da ehemmiyete ayandr.

KK MUHAMMED ALEM EFEND (KADIZADE)

1045 = 1635
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Amasyaldr. Zileli Abdurrahman
Efendinin talebesi ve eyh Abdulmecid Sivas'nin halifesidir. Amasyada Sultan II. Beyazt Camii erifi krs eyh idi. 1045 H. de memleke
tinde vefat ederek Pr lyas Halveti'nin yanma defnedildi. Eserleri aa
da gsterilmitir.
1 (Kitab'l-Makbul Fi Hali'l-Huyl) : Trke bab zere ter
tiplenmi olup Sultan II. Osman'a takdim edilmitir.
2 (Mesmuat'n-Nakayh ve Mecmuat'n-Nesayh) : Bir nshas
Eyp'te Hsrev Paa ktphanesindedir.
3 (Nusah'l-Hukkm Sebeb'n-Nizam) : Bir nshas
Eyp'te
Hsrev Paa ktphanesindedir.
4 (Nehru'l-Eshab ve Kahr's-Sibab)
5 (Risaletn Fi't-Talimi ve't-Teallmi)
6 (Risale-i Regaibiyye)
7 (El-Hukm'l-llhiyye)
bu eserlerden yalnz birincisi baslmtr.
KEF CAFER EFEND
1053 = 1643
Hal tercemesi yukarda geen Adl Hasan efendi halifelerinden olup
stanbulludur. H deyip Cafer efendi azm- Firdevs eyledi msramm
delleti olan 1053 H. de vefat ederek Fndkl'da Kaptan Arap Ahmed
Paa altnda zevcesi Perizat hatunun yaptrd dergha defnedildi. Kef
mahlasl bir hayli ilahiyat vardr.
ol gnl kim mptelyi derdi akuliah olur
Derd ile derman bulunca kr zikrullah olur
Talib-i didar olan ey derd-imendi (Kefi) bugn
M vesean remzinin esrarna agh olur
Beyitleri bu cmledendir.

 143
KENZl HASAN EFEND
1112 = 1700
Smbliye ariflerinden bir zat olup Ayaldr. Memleketi ile stan
bul'da tahsilini tamamladktan sonra Smbl dergh
eyhlerinden
Seyyid Aladdin Efendiye intisab etmi ve usle gre slk ve etvarn
bitirip tarikatn feyizlerinden nasibini alarak irad vazifesiyle Manisaya gnderilmitir. Birka sene tarikatn yaylmasna
hizmet edip 1112
H. de Manisa'da vefat etti. Akane ilhilerini toplayan divanesi vardr.
lahiyatndan :
Akim 1111 safa ile musaffa haberin sen
Ol luri Hud vech-i ncell haberin sen
Her mddeiye sorma ki aktan haberi yok
Vamka sual eyle o Azra haberin sen

KRD HASAN EFEND

1148 = 1735
Fazilet sahibi eyhlerden bir zat olup Krdistann Ban nahiyesindendir. am'a giderek ders verme ve eser yazmakla hayatn geirmi
tir. 1148 H. de vefat ederek Merc-i Dahdah kabristanna defnedildi. Eser
leri baslmam olup isimleri aadadr.
erh-i
erh-i
erh-i
erh-i
erh-i
erh-i

Fsusi'l-Hikem
Mevak'in-Ncm
Risale-i eyh Resln
zzi
Avamil-i Crcaniye
Haiye Al erh-i Akaid Li'l-Kayrevan

KSEC AHMED EFEND

1195 = 1780
A r i f ve fazilet sahibi bir zat olup Trabzonludur. 1195 H. de Konyada vefat ederek Mevln trbesinin yanndaki ktphane arkasna def
nedildi. Tarikat bakmndan Naki ve Mevlevdir.

(erhu Risaleti'n-Nakibendiyye Li'l-Hdim), (Silsile-i Hacegn Fi

dabi Ubudiyyeti'l-yan), (Aeret Reehat),
(Ettuhfet'l-Behiyyet
Fi't-Tarikati'l-Mevleviyye),
(dab'l-Ubudiyyeti
Fi's-Suneni'l-Muhammediyye Li's-Salikini Tarikati'l-Halvetiyye), (Essuhbet's-Safiyye) isim-

 144
lerinde baslmam risaleleri vardr. Bir de eyh Murad Buhari'nin (Silsilet'z-Zeheb)ini (Tuhfet'l-Ahbab fi's-Slki l Tariki'l-Eshab) ismiy
le erh etmitir. Halveti tarikatn da eyh Mustafa El-Bekri halifelerin
den eyh Muhammed Hafnavden almtr. (Essuhbet's-Safiyye) zeri
ne Galip Dede tarafndan haiye yazlmtr.

KEMAL EFEND
1299 =

1881

(Mridim ve stadm Veli Ni'metim Harrizde Seyyid Muhammed

Kemaleddin Efendi)

Arif ve fazilet sahibi eyhlerden olan bu yksek zat 1267 =

1850 H.

de stanbul'da domu olup let ilimlerini ve yksek ilimleri rendik

ten sonra pederi eyh Abdurrahman El-Harrden Rufai ve Halveti ta
rikatn alarak usul dairesinde mcahede

ve

meguliyetine devamla

eyh Muhammed Enis'l-Hseyn Ed-Dmek'den tarikatn tamamla

maya muvaffak olmulardr.
Esasen Halepli olduklarndan dolay 1286 H. de Halebe sonra Msra
giderek drt ay kadar o havalideki eyhlerle sohbet edip stanbula d
nlerinde Hadis limlerinden Abdlltif Buhar ve eyh Kasm Mari
b hazretlerinden (Buhar erif) ile (Mselselt bni Akileti'l-Mekk)
vesaireyi okudular. 1288 H. de de derin mutasavvflardan eyh Seyyit
Hoca Muhammed Nuri'l-Arab
El-Melm hazretlerinin
sohbetleryle
merref olarak Cenab- eyhi Ekber'in Fsus ve Risaletl Ehadisiyyesiyle bni Farz merhumun Taiye kasidesini rendiler. Sz geen ta
rihten sonra Hrkay erif civarndaki hanelerinde mtalea ve eser yaz
makla megul olduklar gibi, mracaat eden irfan taliplerine de istidat
lar nisbetinde Rabbani bilgileri telkin buyururlard. Bu suretle vaktini
geirirken 1299 H. Zilkadesinde vefat ederek Hz. Halid (R.A.) yaknn
daki Rufailerden Hasip Efendi dergh erifi avlusunda pederinin kabri
ne defnolundular. Kaddesellah Srrehl-aziz.
Arap airinin: nne srena tedU aleyna Fenzur

badena ile'l

asar {^) beyti gereince fazilet ve kemali, yazmaa muvaffak oldukla

r aadaki krk ksur eitli eserlerden anlalaca cihetle tafsilt bir
tarafa braklarak yalnz kitaplarnn isimleri beyan olunmutur.

 145
1 (Tibyan Vesail'l-Hakayk Fi Beyani Selsil't-Tarayk) : Fa
tih ktphanesine vakfedilen bu eser Arapa hece harfleri srasna gre
byk cildi ihtiva etmekte olup 150 kadar Turuk-u Aliyye (yksek
Snn tarikatlar) pirinin hal tercemeleri ile kurduklar tarikatlarn s
lk ve menbalarn aklayc olup Tarikatlar Kamusu makammdadr.
2 (Fethu Vird'l-Esrar erhu Vird-i Settar) : Trke baslmtr.
3 (Ftuhat- lhiyye erh-i Varidat- lhiyye Li' eyh Bedred
din Simav) : (Trke).
(Fethu Drr'l-l erh-i Devri'l-'l Li'-eyhi'l-Ekber): (Trke)
5 (Kenz'l-Feyzi Fi's-Slki ve dabi't-Tariki'l-Halvetiyye): M
ellifin el yazsiyle yazma nsha Yahya Efendi ktphanesindedir.
Bir
nshas da bu ciz tarafndan skdar'da Nasuh hazretlerinin derghndaki ktphaneye hediye edilmitir.
6 (Ravzat'l-Aliyye Fi Tarikat-i zeliye) : (Arapa)
7 (Mir'at- Hakikat) : (Trke)
8 (erh-i Gazel-i Seza) : d e m hemin bu bezm-i dilraya bir
gehr. (Trke)
9 (Fecru'l-Esma ve Subhi'l-Msemma) : (Trke). Bir nshas
Yahya Efendi ktphanesindedir.
10 (Srr'l-Esrar ve Nur'l-Envar) : (Trke)
11 (Medar- Vahidiyyet ve Merkez-i Ehadiyyet) : (Trke)
12 (Srr't-Tevassul Fi'z-Zikri Ve't-Tebettl) : (Arapa)
13 (Eddrreteyni Fi erhi'l-Beyteyni) : (Arapa)
14 erhu Beyt-i Mevln Cami Kll Ma fil-kevni vehmh ev
h a y a l ) : (Arapa)
15 (erhu Mrid'l-Uak Li'-eyh Hoca Muhammed Nuri'lArab) : (Trke)
16 (erhu Burhan's-Salikin Li'-eyhi Hoca Muhammed Nuri'lArab) : (Trke)
17 (Seyr'l-Esma ve Srr'l-Msemma Fi erhi'l-Esmai'l
Aere Er-Rufaiye) : (Trke)

sna

18 (Hadikat'l-Hakikat) : (Trke)
19 (Hakikat't-Tarikat) : (Trke)
20 (erhu Salat'l-Enveriyye
Fi erhi Salat'l-Ekberiyye) :
(Trke)
21 ((Drret'l-Envar Al Salti Cevhereti'l-Esrar): (Arapa)
22 (Kavli'l-Mbin F Ahvali'-eyhi Nureddin-i Cerrah El-Halvet): (Trke)
F . : 10

 146
23 (Salt'l-Ithaf bi erhi Salt's-Sekaf): (Trke)
24 (Feyz'l-Mun fi erhi Hadis-i Kudsi-i Men T a l e b e n i . . . ) :
(Trke)
25 (erhu Hizb'l-Kebir Li'-azel El-Msemma bi refil Gadir):
(Trke)
26
27
28
29
(Trke)
30
(Trke)

(erhu Hizb'l-Bahri'l-Msemma Bi Ziyai'l-Bedir): (Arapa)

(erhu Tuhfet'l-Mrsele): (Trke)
(Tahkik't-Tarik): (Trke)
Niyazi Msr Hazretlerinin
adet
gazellerinin
erhleri:

31
32
33
emseddin

(Eserr'l-Muin Fi erh-i Esma'l-Erbain): (Arapa)

(Reehatl sna Al Tevecchati'l-Esma): (Arapa)
(Meded'l-Bkra Min Seyyidi'l-Bkr
Menakib-i Mustafa
Bkr ) : (Arapa)

(Terceme-i

Emri'l-Merbuti'l-Muhkem

Li'-eyhi'l-Ekber):

34 (Rueni Dilnuvaz- erh-i Glen-i Rz)

35 (El-Mevrid'l-Has Bi'l-Havas Fi Tefsiri Suret-i hlas)
31, 32, 33, 34, 35. sradaki eserlerin mellif tarafndan kendi eliyle
yazma nshalar Yahya Efendi ktphanesinde mevcuttur.
36 (Kemal Name-i l-i A b a ) : (Trke matbudur.)
37 (Fevayihu'l-Ezhari'l-Hakayk ve Levayihu Envar't-Tarayk) :
Arapa olup 12 risaleyi muhtevidir.
bu eserlerin hemen tamam bu ciz muharririn
ktphanesinde
mahfuzdur.

K K A H M E D K A D R EFEND
1315 = 1897
Kadir eyhlerinin faziletlilerinden ve Berzenciye Seyitlerinden ke
rameti ak bir zat olup Sleymaniyelidir. 1315 H. de memleketinde ve
fat etti.
Eserleri: (Rabet't-Talibin Fi Fazileti'l-lmi Ve'l-lemai'l-miln),
(Fethu'l-Cevad fi Beyani Fezaih'l-Cihad), (Fethurraf Fi Meani'l-Hurf), (Fekkl Kufl Fi erhi SUemi'l-Vsl), (Manzume Fi lmi'l-Men), (Risalet'l-Kalb), (Edeb'd-Dnya Fi't-Tasavvuf Ve'l-Ahlk), (Risaletani Fi Akaid-i Sura ve K b r a ) .
Kk; Krte byk karde manasnadr. Bununla beraber Trkede
kklere iltifat iin aabey denildii gibi Krtede de kklere Kk
denildii rivayet edilmitir.

 147
LTFULLAH KARAMANI
894 =

1488

Bursa'da medfun bulunan Emr Sultan hazretlerinin

vefatmdan
sonra makamma gemi olan zatlarm ncs olup fazilet sahibi, m
cahit bir zattr. Emr Sultann Buhara'dan Bursa'ya hicretleri esnasn
da Karaman'a uradklar zaman Ltfullah Karaman'nin pederi Abdul
lah Fakihin hanesinde misafir olmular ve ad geen fakihe yaknda salih bir evlda nl olacaklarn mjdelemilerdi. 894 H. de Bursa'da vefat
ederek Emr Sultan Camii erifi avlusuna defnedildi, tasavvuf ilmin
den (Cenah's-Slikn) isminde bir eseri vardr.

LL MUHAMMED FENAl EFEND

1112 =

1700

Glen tarikatnn halifelerinden yksek br zattr. Memleketi Kas

tamonu olduu halde Edirne'de irad vazifesiyle megul oldular. Birinci
halifesi Seza Hazretleri'dir. Mesnevi-i Manevnin balarna arifane bir
erhleri vardr ki, brahim Glen hazretlerinin hal tercemesi v e Se
zai'nin Mektubat ile bir yerde baslmtr. Vefat Meded koptu nihi
Glenden bir gl Ll msramm dellet ettii 1112 H. de, kabri Edirnedeki Glen derghndadr. Divaneleri Seza divan sonunda basl
mtr. A r i f a n e iirlerinden :
Ey Fen gel fena bahrinde ol misl-i sadef
Ama azn ta kemlin bula drr-i men aref
Her ne gelse dten ho gr bulasn ta eref
Ba- Vahdet blbl semez gln hardan

LLZADE ABDLBAK EFEND

1159 =

1746

Mesnevi sarihi Sar Abdullah efendinin kznn olu Ll eyh Mu

hammed Efendinin ou ve Bayramye Melmilerinin ariflerinden fazilet
sahibi bir zat olup eyh Murad Nakibendi'den slkn tamamlam
tr. Vefat Glen-i Cennete gl ben ola Llzade msramm delleti
olan 1159 H. de, kabri Eyyp'de Yahya Efendi dergh karsndaki Kalenderhane avlusundadr.

 148
Eserleri: (Menakib-i Melmiye-i Bayramiyye), (Tercme-i nsan-
Kmil Li'-eyhi Abd'l-Kerim Ceyl), (Gday- R u h ) , (Terceme-i Hakikati'l-Yakin ve
Zlfet't-Temkin Li'-eyhi
Abd'l-Kerim Ceyl),
(erhu ve Zeyl Al Kasideti Meslek'l-Uak Li'-eyh S a n Abdullah
Efendi), (Risale-i Mebde ve M e a d ) , (Terceme-i Kimyay Saadet Li'l-Gazal)dir. Hkim Tirmz'nn (Nevadir'l-Usul)n de ihtisar
etmitir.
Talik yazda mahir idi. iirlerinde Y e t i m mahlasn kullanmtr. Sk
fennine dair (Zbdet's-Skuk) isminde bir eseri de vardr. (Meslek'lUak Kasidesi) ne olan zeylinden :
Budur ancak srat- mstakimi ehl-i vicdann
Muhabbet rhdr klara me^vas vuslattr.
Eserlerinden yalnz (Menakb- Melmiye-i Bayramiyye) baslm
tr. Iran ariflerinden (Mahmud Celleddin El-Cerhi'nin Nemd ve Bd
risalesi) ni de terceme etmitir.

MUHAMMED MUHYDDN BN KUTBDDN ZNKl

(KUTBDDN ZADE)
8S5 = 1480
Mevlna Fenar'nn en sekin talebelerinden olup tahsilini ikmal
den sonra Tasavvuf mesleine intisab etmi, zahiri ve btn ilimleri v
kf yksek bir zattr. Yksek eserleri baslmam olup isimleri aada
dr :
(erhu Al miftahi'l-Gaybi'l-Msemma bi Fethi miftahi'l-gayb) :
Mellifin el yazsiyle yazma nshas Rgp Paa ktphanesindedir.
erhu Evrad- Zeyniye el Msemma bi Tenviri'l-Evrad),
(erhu
Fsusi'l-Hikem), (erhu ale'n-nussi li'-eyh Sadreddin Konev el m
semma bi zbdedit-Tahkiki ve nzheti't-tevfik), (Et-tabrl mnf
ve
te'vili'-erif), (Risale-i hamliye), (Risalet'l-Ameli ve'l-Hikmet), (Mzil'-ek), (Miftahu Cennet), (Tevfikati'l-Mesabih),
(Mnyet'd-Deavat) ve muhteber kitaplarn pek ou zerine yazlm makbul haiye
lerdir. Eserlerinden olup el yazsiyle yazd risalelerinden (Risalet'lMarifet), (Risaletn Fi erhi Hadis-i ihticac d e m ve Musa) vesaireyi
ihtiva eden mecmuas eski eyhlislm Sahip Molla Beyin ktphane
sindedir. Vefat Lekad etellahe bi kalbin selim ve RahmetuUahi aley
hi daimen terkiplerinin gsterdii 885 H. de, kabri Edirne'de Zindanaltnda Tatarhan mezarlndadr. Mezar tandaki tarih 885 olduuna g
re (akayk tercemesi) ile (Kef'z-znn)da yazl olan tarihlerin yan-

 149
l olduu anlalmaktadr. (erhu Sbhaneke maarefnake), (Ihticac-
dem maa Musa), (erhu kavli bni Arab fi hakk imani Firavn), (er
hu el-ulema vereset'l-enbiya), (Fi beyani hikmeti
halk'l-kamleti),
(Tesliyetname il Mahmud paa hne inazele) risalelerini ihtiva eden
eserleri de Yahya Efendi ktphanesindedir. Edirne'de defnedilmi ol
duu, hal tercemesi tarihiler faslnda geen Bd Efendinin (Edirne Ta
rihi) nde yazldr. Bununla beraber znik'de ziyaret ettiim pederinin
trbesinde bu zata nisbet edilen bir sanduka da vardr.

MAHMUD BN EDHEM
Nakibend eyhlerinden ilim ve kalem sahibi bir zat olup pederi
Akehirli ise de kendisi Amasya'da domutur.
(Tuhfet'l-Edep Sarf
Lgati'l-Arab), (Glen-i na) isimlerinde edeb eserleri vardr. kin
cisini ihtisar ve sonra semek suretiyle iki eser daha meydana getirmi
tir. Farsa ve Trke (Miftahu'l-Lgat) isminde 897 H. de lgata ait bir
eser de yazmtr ki, bir nshas ehid Ali Paa ktphanesindedir.

LMEKN HSEYN EFEND

1034 =

1624

Bayram tarikatnn Melmi kolu ariflerinden ve Bursal Hasan Kabadoz Efendinin halifelerinden olup Pete'lidir.
1034 tarihinde stan
bul'da vefat ederek Davut Paa Camii erifi civarnda Sultan ah Mes
cidi avlusuna defnedildi. Hal tercemesi yukarda geen olanlar eyhi
brahim Efendinin ba halifelerindendir. (Vahdetname) isminde Trk
e baslmam mensur bir eseriyle baz gazelleri ve arifane mektuplar
vardr. (Ayvansarayi)nin (Vefayat)nda drt risalesi olduu zikredil
mitir.

GAZEL
Pk eyle gnl emesini t drlnce
Dik tut gzn gnlne gnln gz olunca
nkr ko dil destisini ol emeye tut dur
Ol bu safa bahile bu desti dolunca
n Hak seni derban derhanesi itti
Dur kapda gayri koma ta an bulunca

 150
Sen k aradan hanesini sahibine ver
Bek gelir Allah evine sen savulunca
Evvel koma kim sonra karmak g olur g
eytan erisi hane-i kalbe koyulunca
ektik bu cihan ire nice mihnet ve zahmet
Ol piri Hda mrid-i kmili bulunca
Ey Li meknm seni ben ok aradm ok
Sinemde mukim olducan ta duyulunca
Bu nutuk irfan sahibi baz airler tarafndan tanzir ve tahmis edil
mitir. 1181 H. tarihinde vefat ederek skdar'da Seyid Ahmed deresine
defnedilen kadlardan ve Sadiye tarikat adamlarndan Hseyin Lebid
Efendinin tahmisi en mehurudur ki matl aadadr:
Bir kmilin ol bendesi ta kmil olunca
Seyr ile tarikatta keml zere bulunca
Kl hizmetini can gnlden yorulunca
Pk eyle gnl emesini t durulunca
Dik tut gzn gnlne gnln gz olunca
1051 tarihinde yazlm olan Trke (Bahr'l-uyn) ismindeki ese
rin sahibi eyh Aladdin Lmekni de ariflerden bir zattr. Bu eserin
bir nshas Bursa ktphanesinde vardr.

MERKEZ MUSA MUSLHUDDN EFEND

959 = 1551
Yukarda sz geen Smblefendi hazretlerinin gzide halifelerin
den ilh srlara ermi arif bir zat olup doum yeri Denizli, vefat tarihi
Merkez'in dairesin nr ide Allah msra ile Mate Tak terkibinin de
lleti olan 959 H. de ve mbarek kabri stanbul surlarnn dndaki derghlarndadr. Okunmakta olan tane arifane ilhlerinden baka eseri
ele gemedi. Br ilhlerinden :
Ey lemlerin ah tecelli kl teselli kl
Gnller bir cenk mah tecelli kl teselli kl
Cierden eylerim feryat bu benlik dvasndan dad
kilikten klp azad tecelli kl teselli kl

 151
MUSA BN EYH TAHR TOKAD
Halveti byklerinden eyh Aladdin Karamani halifelerinden arif
bir zattr. (Feyzi Kuds) ve (Mantku'l-Gayb) isimlerinde Trke men
sur mutasavvfane risaleleri vardr ki, her ikisi de 13 er babtr. (Mant
ku'l-Gayb) m bir nshas Airefendi ktphanesinde vardr. (Feyzi Kud
s) nin Beyazt Han ehzadelerinden Orhan namna te'lif edildii mukad
dimesinde yazldr.

MEM MUHAMMED CAN EFEND

1008 =

1599

Pr Hasan Hsameddin Uak hazretlerinin ba halifelerinden fa

zilet sahibi bir zat olup Saruhanldr. eyh-i zaman terkibinin ve Ey
leyip ruhi revan verdi can aziz msrann delleti olan 1008 H. de vefat
etti. Emr Buhar trbesinden Hsrev Paaya giden yolun sandaki tr
besinde medfundur. Eserleri: (Lbb'l-Usl fi marifeti Tarikati'l-Vsl).
(Metalib's-Slk) olup baslmamtr. Bu eserini Sultan II. Murad'a
takdim edip padiah hazretlerinin hrmetine mazhar olmutur. smi an
lan padiahn medihlerine dair olan bir manzumeleri (Uknm'l-Hikem
Fi marifeti Srr'l-Kdem) ismiyle halifelerinden Muhammed'l-Kaadi-i
orum tarafndan fasih ve dzgn bir ifade ile erh olunmutur ki bu
da baslmamtr.
lahiyatndan :
lem ire kl nazar kim gsterir resmi nlma
Behetl envar ile piraste olmu ey huma
An gr kim akn dem eker arz u Sema
El eman Hallk- lem inlerim her subh-i am
Yine bu tarikat adamlarndan Ahmed Safi bni Hac Muhammed'in
de Sultan II. Murad namna yazlm (Kenz-i hls) isminde bir eseri
vardr ki, bir nshas Hsrev Paa ktphanesinde mevcuttur.

MUHY EFEND
(MUHAMMED MUHYDDN GLEN)
1014 := 1605
Halveti tarikatnn Glen kolu eyhlerinden fazilet sahibi bir zat
olup Edirnelidir. Selanik mevlevihanesinin banisi Ekmekizade Ahmed
Paann biraderidir. Memleketinin ulemasndan tahsil ile icazet almaa

 152
muvaffak olduktan sonra bir mddet zht ve salh dairesinde halktan
uzaklam ve din eserlerin mtalasna devam etmitir. Bu esnada 941
H. de Edirne kads olup nasibi gereince mutasavvflar zmresine
aleyhtarl ile mehur olan ivizade efendi; bir cuma gn camide elin
de mtala etmekle megul olduu bir kitaptan dolay Muhyi efendiyi
huzuruna ararak kitabn ismini sordu. Muhyiddin Efendi de, ariflerin
mrebbi Cenab- eyhi Ekber Muhyiddin-i Arabnin eserlerinin en b
yklerinden (Fss'l-Hikem) olduunu laubali bir ekilde beyan etme
si zerine gazaba gelen ivizade Efendi tasarlad tekdir ve azarlama
sna vesile bulur. Mezkr kitabn ibarelerinden sualler karp imtihana
baladysa da ald vakfane ve limane cevaplar karsnda bilkis tak
dire v e beenmee mecbur oldu. Bundan sonra o tarihlerde Msr defter
dar bulunan biraderinin yanma gitti. Buradan da Hicaz tarafna hare
ketle Hacc- erif vazifesini ifadan sonra Msr'a dnm ve oraya yerle
erek Glen zade Seyyit Ali Safvet Efendiye iradesini teslim etmi
tir. Maneviyat yolundaki cehd ve gayretinin mkfat olmak zere hil
fet rtbesine erimekle beraber kzyle de evlenmek suretiyle shr ba
kmdan da mridine akraba olma erefini kazanmtr. mrnn sonu
na kadar da halkn irad ve eser yazmakla uraarak 1014 H. de vefat
etmi, Glen derghna defnedilmitir.
Kitaplarnn baslmasna himmet olunmad iin ilim ve irfan nis
betinde hret kazanamyan

Osmanl eyhlerindendir.

Manzumelerinde

M u h y i mahlasn kullanmtr. Eserleri:

1
2
3
4
5
6
7
8
9

10
11
12
13
14
15
16
N

(Risale fi beyani esma-i Hsna)

(Nefahat'l-Mesih el-Amber)
(erh'l-mstezat)
(El-Muammeyat)
(Muammay- mersiye-i Glenizade)
(El-Mukattaat)
(Er-Rubaiyat)
(Gazelname)
(El-Masadir's-Seniyye)
(E-emsiyye)
(El-Ayniyye)
(Hsn Dil)
(erh'l-Erben)

(Kef Shru'l-yan fi hurufi srr satri li ebi'l-ihsan)

(erhu Hadis'i-Cibril)
(Silsilet'l-Ak)

(Fyuzu'l-Mevl)

 153
18
19
20
21
22
23
24
25

(Hakku'l-Yakn Fi'l-Hikyati
(Hedyu'l-Harameyn)
(Nefahat'l-Eshar)
(Ahlku'l-Kiram)
(Menakb-i Glen)
(Meahid'l-Vcud)
(Kitab- Meb)
(Dvan)

ve'n-Nasayih)

Bunlardan baka Bali Belen ismiyle ve duyulmam

bir tarzda
bycek boyda bir Trke lgati vardr ki, Trkenin lgat ve kelimele
rinin tremesi ile megul kimseler iin grlmesi lzumlu eserlerden
dir. (Ahlk- Kiram) fasl zere mrettep Trke eserlerdendir.
1 Fiil - Ahlk terbiyesi, 2 Yerleme tedbirleri, 3 ehirlerin
idaresi.

MEZZNZADE MUHAMMED EFEND

1029 .= 1619
Kadiri tarikatnn Erefiye kolu eyhlerinden znikli eyh A h m e d
Hamdi Efendi halifelerinden fazilet sahibi arif bir zat olup Bursaldr.
Bir mddet Emr Sultan hazretlerinin camiinde hatiplik yaparak 1029
H. de vefat etti. Hamza Bey mezarlnda medfundur. Tasavvuftan (Zad'l- Kavafi'l-Fi Tayyi'l-Merhil) (Risale-i Kdsiye), (Tabirname-i Enfsi), (Esma-i Slk) isimlerinde Trke risaleleri olduu gibi
(hya'lUlm)u, (ifa-i erif) i, (Minhac'l-bidn)i ksaltmtr ki bu eserlerin
hepsi de baslmamtr. eyh Ahmed Efendinin de Trk (Tabirnamesi)
vardr.

MUHAMMED MUZZDDN EFEND

Celvet eyhlerinden faziletli bir zattr. Eserlerinden, tarikatn piri
Hda hazretlerinin halifelerinden olduu anlalmaktadr. Eyp'de So
kullu Mehmed Paa ktphanesinde byk bir mecmuada aadaki ri
saleleri grlmektedir.
1
2
3
4
Mahmud

(Terceme-i Camiu'l-Fezail Li Hazreti Pr Aziz Mahmud Hda)

(Terceme-i Miftah's-Salt Li Hazreti Pr Aziz Mahmud Hda)
(Terceme-i Tecelliyat Li Hazreti Pr Aziz Mahmud Hda)
(Terceme-i Kef'l-kana' an vechissema Li Hazreti Pr Aziz
Hda)

 154
5 (Terceme-i Vkat Li Hazreti Pr Aziz Mahmud Hda): (K
k bir ksmdr)
6 ((Terceme-i Menazil's-Slikn)
7 (Mizan'n-Necat)
8 (erh Miftah's-Salt

El Msemma Li Misbah's-Salt

ve

Mir'att-Derecat)
Ad geen eserlerin ekserisinde 1033 tarihi yazldr.

MUHYDDN BURSAV
1091 =

1680

Halveti tarikatnn Uakiye kolundan ve Cahid Efendinin halife

lerinden Ali Efendiden halifelik alm arif, air bir zattr. 1091 H. de ve
fat etti. Bursa'da Kuzular derghnda medfundur. iirlerinde Bur
sav mahlasn kullanmtr. Mrettep divan ile (Tevhid-name), (Ibretnma), (Mahade) isimlerinde baslmam eserleri vardr. Arifane ila
hiyatndan :
Bursavi gel itme zar
Musaya dendi Len tern
Grnmez dostun cemali
Silmeyince gubarn
Mevlna Cmi'nin :
Ze deryay ahadet n neheng l ber verd ser
Tcyemm vacip med Nuh ra der vakti tufane
beytini de arifane bir dille erh etmilerdir.

MUHAMMED DEDE (GM A Y A K )

1115 = 1703
Mevlev eyhlerinin limlerinden bir zat olup Bursaldr.
Bursa
Mevlevihanesinin eyhi iken 1115 H. de vefat etti. eyhi mahlsl iir
leri vardr. Pederi kendisini kk yata braktklarndan manev sl
kn Niyazi Msr hazretlerinden tamamlamtr.

 155
Eserleri: Tasavvuftan Arapa (Camiu'l-Kelim) ile
(Slkname-i
Tarikat Mevleviyye), hesap ilminden (erhu Bahaiyye), corafyadan
bir risaledir ki, hepsi de baslmamtr. Beyitlerinden :
Bir arsa ki aktr olsa acep olmaz
Erbab dil olmaz yine mesrur olursa
Her kuesi sad vamk ve mecnunla meml
Habibi dili gencine-i Karunla meml

MANEV MUSTAFA EFEND

1114 = 1702
Yukarda hal tercemesi yazlm bulunan Karaba Vel hazretleri
nin olu fazilet sahibi bir zattr. 1114 H. de vefat ederek skdar'da Do
anclarda Nasuhi hazretlerinin dergh avlusuna defnedilmitir. Arifa
ne bir (Fsus'l-Hikem) erhi ile (mrettep divan) vardr ki, ikisi de
baslmamtr.
Divannn matlndan :
Hak Teldan atadr er'i pk-i Mustafa
Nuru zat kibriyadr er'i pk-i Mustafa
Mecma- Evsaf- Rabb'l-lemindir phesiz
Mazhar- zat- Hdadr er'i pk-i Mustafa
Zat- Esma ve sfat erh eden sarih budur
Srn vechi kibriyadr erh eden sarih budur
Matl esrar Haktr maz-i Kur'n- Azm
Cmleye emsudduhadr maz-i Kur'n- Azm

MSLM EFEND EBUL V E F A A H M E D MSLM EFEND

1166 = 1752
Hal tercemesi yukarda geen Seza hazretlerinin damad arif ve
air bir zat olup aslen Belgratldr. (Htamh misk) terkibinin ve (Be
kann glen Ahmed Efendiye msellemdir) msrann
delleti olan
1166 H. de Edirne'de vefat ederek Vel Dede derghna defnedilmitir.
(umuun Lmiun fi beyan etvar-n sabi'in) isminde Seza hazretlerinin
(Etvar- Seb'a) manzumelerinin erhi ile divan sonradan baslmtr.

 156
Arifane iirlerinden :
Her makamn perde-i raz enn stndedir.
Saye-i Lutfi Hda kalbi hazin stndedir.
Ehli zikrin sa ve sola inhirafn grme ayb
Nefyi cndi masiva in kemin stndedir
Baka beyitlerinden :
Tutma her baba sakn gevek olma assas
Halka-ve kalmayasn tarada sen leyi nehar
Olu olup pederinin yanna defnedilmi bulunan Muhammed Vefa
Efendi de air ve ariflerden bir zat olup (Hadaiku's-salt) isminde Arap
a ve (erhu Hadis-i Erben) gibi eserleri vardr.
iir mecmuasndan
bir ksm pederinin, bir ksm iirleriyle beraber (Nzhet'l-hvan) is
miyle baslmtr. Asl memleketi olan Belgrad hasretine dair beyitle
rinden :
Hasreti hsn Belgrad ile her am u seher
Tuna ve Sava gibi, durmaz d emim alar.

MEDEN MUHAMMED EFEND TRABZON

112.3 = 1711
Kadir eyhlerinden faziletli bir zat olup Medine-i Mnevverede
Peygamber Efendimizin Trbe-i Saadetine komuluundan dolay zama
nnda Meden Efendi adiyle tannmtr. 1123 H. de Medine'de vefat
etti.
Eserleri: (Haiye-i Al Nuhbet'l-Fiker), thaf Seniyye Fi Ehadis-i
Kudsiyye), (erhu Kaside-i Banet Suad), (Levamihu's-Sebhi fi erhi
fasl'n-Nh), (erhu hizbi'l-zam), (erhu esma-i ehl-i Bedir), (Tuhfet'l-hvan fil harami vel harami mine'l-hayavan) ile Kur'n- Kerimin
hususiyetlerine dair (Drer's-Semine fi fezaili'l-yat ve's-sver, Risa
letn fi beyani ma vekaa mine'l-evhami ma fi's-sihah), (Risaletn fi beyani'l-ezdad), (Risaletn fi beyani msellesat'l-lugaviye),
(Risaletn
fi ma yeteadda vema l yeteadda) (Risaletn fi beyani savmi aura),
(Kefi muaddalat's-saln), (Tecvid), (Ademi ekfr mslimin) dir ki,
hepsi de baslmamtr. (Havass Kur'n) a dair olan eserinin br nsha
s bu ciz yazar tarafndan Bursa'da Ulu Cami ktphanesine
hediye
edilmitir. Meden Muhammed Efendinin el yazsiyle yazma risalelerin
den 16 risalesini ihtiva eden mecmuas Sleymaniye ktphanesindedir.

 157
MSTAKM MUSTAFA NYAZ EFEND
1163 = 1749
Nakibend eyhlerinin limlerinden bir zat olup Konya Erelisindendir. 1163 H. de yazd (Sohbet'l-Gaye), (Slk K a v m ve Srat
Mstakim) isimlerindeki, mutasavvfane risaleleri umum ktphanede
vardr. 1173 H. de yazd (Mucib'l-kan) risalesi de Yahya Efendi k
tphanesinde mevcuttur.
MUHAMMED BN MUHAMMED EL-KADi
Halveti tarikatnn arif ve fazilet sahiplerinden bir zat olup orum
lu olduklar rivayet edilmitir. Bir mddet Hakim Vezir Hoca Ragp Pa
ann kitaplk hizmetinde bulundular. Eserleri baslmam olup aa
dadr. (erhu Fususi'l-Hikem), (Risale-i naberat fi beyani hatmi'l-velayeti'l-Muhammediye), (Esrar'l-Muhammed ve iradl A h m e d ) , (sbat- hatem'l-evliya). kinci eserini 1184 = 1775 H. de yazmtr.
MSTAKMZADE SLEYMAN SADEDDN EFEND
1202 = 1787
Son devir limlerinden ve Nakibend eyhlerinden olup feyiz ve
kemal kazandktan sonra uzlete ekilerek vaktini eser yazmaa hasret
mitir. Yaz san'atna da intisab vardr. Tevekkelt ale'l-kayym ter
kibinin delleti olan 1202 H. de doum yeri olan stanbul'da vefat etti.
lmi, irfanna galip bir zattr. Zeyrek civarnda Soukkuyu medresesi
civarnda yksek mridi Tokatl Emin Efendinin yanna defnedilmi.^tir. Eserleri:
(Terceme-i mektubat- imam- Rabbani), (erhu divan A l i ) , (Devhat'l-meayh) ( ' ) , (Mecelletl - nisap fi'n-nisebi ve'l-kna ve'l-elkab)
(-), Tercemei lgati kanuni'l-edep li'z-Zemaher) {^), (erhu kasidei mu(1) eyhlislmhk makamnda bulunan yksek zatlarn hal tercemelerini hi
kye eden makbul bir eserdir ki, 1221 tarihine kadar Aymtapl Hoca Mnip
Efendi, 1248 tarihine kadar Muhasslzade
Sleyman Faik Bey, 1279 tarihine
kadar Mektubzade Abdl Aziz Efendi taraflarndan zeyilleri yazlmtr. 1293
tarihlerinde stanbul'da vefat eden maarifilerden Topal Rifat Efendi merhu
mun (Devhat'l-Meayih)i bu eserlerin hepsini toplamtr.
( 2 ) bu isim, msveddesinin yazl tarihi olan 1168 tarihine dellet eder.
Nshas Galata Mevlevihanesi ktphanesindedir. Cidden istifadeyi mucip bir
eserdir.
(3) Mstakimzadenin el yazsiyle yazma takm Kk Efendi ktphane
sindedir. Tercemeye Elsineyi selse ismini vermitir ki, terceme tarihini bil
dirir. shak hocas Ahmed Efendi tarafndan yaplan terceme baslmtr.

 158
dariye), (erhu vird-i settar), (Tercemei Fkh Ekber) (*), (Tarikat ehli
nin serpularna dair risale), (erhu hadisi men arafe nefseh), (erhu
hizbi'l-hfz), (Risaletn fi imani ebeveyi ResuliUah) ('), (Haiyei hizbi
zam), (Hulsat'l-hediyye) C^), (erhu Evrad- Kadiriyye), (erhu bnukati ehadsi nebeviye), Cevahir-i hamse), (Menakbi Eshab Bedr),
(Menakbi mam A z a m ) , (Envar diyar bi himayetil bar), (stlahat
iiriyye), (Tuhfet'l-Meram), (Hlyei Nebeviye ve Hlefai Erbea), (Tahkiku't-Teslim), (Emaneti Ma'-rufe), (El-skenderiye), (Tahkiku's-salt),
(Huccet'l-Hatti'l-hasen), (Tenif'l-Ezter fi tarifi'l-Ahmer),
(Hsn'ttakvim), (Hsn hain), (Riyaz'l-Ulema), erhu'l-Ukd'l-l'liye fi tarikati'l-Mevleviyye li'n-Nablsi), (Mecellet'l-yan airler tezkiresidir.),
(Tuhfet'l-Hattatn)
(^), (Vesilet't-tesalli fi erhi mnyet'l-musalli),
(Tarz's-selm li ihrazi'l-slm), (Cihaz'l-macun fi'l-halasi mine't-tn),
(El-makalet'l-mfide fi'l-kelam), (Revza-i meayih-i kibar), (dab'lli'l-elbab), (Hsal-i aere), (Risalet'l-hay fi beyani'l-key), (Gurret'lBedri fi beyani'-uhuri isna aer), (El-iradet'l-aliyye fi'l-iradeti'l-cziyyeti ve'l-kUiyyeti), (Cedvel-i eimme-i isna aer), (Cedvel-i aare-i mbeere), (erhu baz ebyat- mesnevi), (Tercemei murassa bni Esir),
(Meayhnamei slm), (Risalei salt Vsta), (Teracm ahvali'-uyuhi
Ayasofya), (Menakibi Melamiye-i B a y r a m i y y e ) , (erhu Salati'l-Bedi),
(Ref'l-hakika fi kef-f'l-akika), (Risalei nisyan), (Nusret-i mbtedi),
(Tuhfet'l-Meram es'ile ve ecvibe), (Tarhu'l-mana fi erhi esma''l-hsna),
(Mir'at's-safa fi nuhbeti esma), (Tercemei Ukudi'l-l'liye fi ayini Mevl i v e y y e ) , (Tefsiru'l-Fatiha), (Tarsus fi'l-Berges), (Terceme-i Mridi'lMteehhilin), (Kelimat-i Hikamiye) ve sairedir. Bir hayli iirleri, ltif
ve manal tarihleri de vardr.
Bir mnacatndan :
Ya Rabb kalemim muyi fenadan sakla
Tahririmi ta'n- sfehadan sakla
Tevfikn edip kande gidersem bana rehber
ehrah- eriatte hatadan sakla
C) tkdam matbaas tarafndan baslmtr.
(") bni Kemal, Saaklzade, Seyyit Oahlan gibi fazilet sahibi zatlarn da
bu hususta hususi risaleleri vardr.
() eyh Nazmi Efendinin (Hediyyet'l-hvan)nn hlsasdr ki, kitabn
ismi olan (Hulasat'l-Hediye) yazh tarihini gstermektedir.
C) 1060 H. de stanbulda vefat eden Hattat Nefeszade brahim Efendinin
(Glzar- Savab), 1171 H. de vefat eden Hattat Suyolcuzade Necib Efendinin
(Devhat'l-Kitap) ve 1272 H. de Kstendilde vefat eden Hattat Mfti Muham
med em'i Efendinin (Tuhfet'l-Hattatin) isimlerinde hattatlarn hal terceme
lerini anlatan eserleri vardr. (Hat ve Hatta tan) adl baslm eserin byk
ksm bu eserlerden derlenmitir.

 159
Risalelerinin byk ksmn ihtiva eden bir mecmua Yldz ktpha
nesindedir.
mam- Ali Divanna ait erhinin kendi yazsiyle yazma nshas Es'ad
efendi ktphanesinde, (Devhat'l-Meayh) Airefendi ktphanesinde,
(Mektbat tercemesi) de Yahya efendi ktphanesindedir.

IMUHAMMED MURAD NAKBEND

1264 = : 1847
Alim ve ariflerden bir zat olup stanbulludur. stanbul'da aramba'daki Murad Molla derghnda irad ve mesnevi dersi vermekle megul
olmutur. Bu derghn yaknnda bir (Dar'l-Mesnev) inasna himmet
etmitir. Eserlerinden (Hlasat'-uruh) ismindeki alt cilt Mesnevi er
hi ile (erhu Tuhfe-i ahidin El msemma bi mzihi'l-Hafa), (Risalet'sSakaleyn), (Muinu'l-Vaizin) baslmamtr. (Ma hazar) ismindeki muh
tasar Pendiattar erhi ile Divan baslmtr. Vefat 1264 H. de, kabri Dar'l-Mesnevi'dedir.
Bir naatndan :
Murad derdimendin cmle ahvali sana malm
An takrir ve tahrire ne hacet Ya Reslellah
Mehur air evket Buharinin :
(Ez beski rihat cnun ber serem heva) msra ile balyan kasidesini
erh etmitir. Eserlerinin hepsi Daru'l-Mesnevi ktphanesinde vardr.

MUSTAFA ENVER EFEND (MUSTAFA BEY)

abani tarikat eyhlerinden Reid Ahmed efendinin halifelerinden
iken, sonradan Kuadal brahim efendi hazretlerinin irad makamna
geen Hamami hretiyle tannm Bosnal El - Hac Muhammed Tevfik
efendiye nisbetini yenilemi ve ad geen zatn vefatndan sonra irad va
zifesine balamtr. Alim, air bir zat olup skdar'da nadiye civarnda
Nalac dergh eyhi idiler. 1289 H. de vefat ederek ad geen dergha
defnolundular. Hamami efendi de bu derghta gmldr. bir yerde
olarak baslan (Terceme-i Usul-i Aere), (Tercemei Kelimat- Kmmil-
bni Z i y a d ) , (Terceme-i Bab'-uyuh min futuhati'l-Mekkiyye) risaleleriyle baslmam bulunan (ilahiyat mecmuas) eserlerindendir.

 160
Arifane bir muhammeslerinden :
Bayezidin cezbesinde celle an remzini
Zat Ahmedden tecelli men reani remzini
zrameyte nass pakinde meani remzini
R'yeti didar Haktan len terani remzini
Cismii zarm akla tur olmaynca bilmedim.
, Say gayret eyleyp anla eriat srrn
Bab Haydardan duhul et bil inabet srrn
Arif-i remzi fena ol gr tarikat srrn
Kisve i ali aba enveri hakikat srrn
Vuslat mridle mesrur olmaynca bilmedim.

MUHAMMED BAHAEDDN EFEND

1321 =

1903

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Halidi byklerinden Bozkr'l

Muhsin efendinin oludur. Tahsil ve slukun tamamladktan sonra Kon
ya'ya giderek ilim ve tarikatn yaylmasna hizmet etmi 1321 H. de vefat
edip Hac Abd'l-Fettah kabristanna defnedilmitir.
Vahdeti Vcuda
dair arapa (Bisl Mafire fi Beyani Akvali'l-Vahdeh) ile Cenab- Hakk
zikrin faziletlerine dair (kaz'n-Nimn ve Tenbihu'l-Mukallidn) isim
lerinde muhakkikane risaleleri vardr.

NUREDDNZADE MUSLHDDN MUSTAFA EFEND

981 = 1573
Sofyal Bli efendinin halifelerinden olup Filibelidir. Zahir ve batn
mamur zatlardandr. Vefat (Hayrul A m e l ) terkibinin delaleti olan 981 H.
de, kabri stanbul'da Edirnekaps dnda Srt Tekkesindedir. Kanun Sul
tan Sleymann maiyyetinde Zigetvar seferinde bulunmulard. Eserleri
baslmam olup unlardr: En'am sresine kadar yazlm olan (Tefsiri
erifleriyle ayrca Tefsiri Fatiha ve erhu Ala Varidat- Kbra Li'-eyh
Bedreddin), (erhu Al Nsus Li'-eyh Sadreddin), Tercimei Menazili's-Sirin), (Risalei Vahdet-i V c u d ) , (Risalei Mira) vesairedir. (Menazil's-Sairn), Tasavvuf, Ahlki hikmetler ve suluktan bahseden bir eser
dir 481 H. de vefat eden mehur lim ve mutasavvflardan eyhlislm
lkab verilmi Abdullah Ensari Herev'nin olup bir hayli zatlar tarafn
dan erh edilmitir.

161

NMETULLAH EFEND
Bursa'da medfun olan Emir Sleyman derghmm eyhlerinden bra
him efendinin makamma gemi bir zat olup Rumeli Yeniehirindendir.
(IVIenakib-i Emir Sultan) (Risalei Tac V e Hrka) isimlerinde eserleri
vardr.

NAK AL AKKRMAN
1062 == 1651
Halveti tarikatnn byklerinden arif ve fazilet sahibi bir zat olup
(Ayn'l Hayat) ismindeki manzum tasavvufi eserinde doum yerinin Divrik olduu kaytldr. Mehur ve matbu (^) arifane divan ile basl olmyan (manzumei Ayn'l-Hayat), (Vakat), (Bey'atname), (Manzmei Gavriye) isimlerinde baz eserleri vardr. Vefat (Tarac Naki) terkibinin de
lleti olan 1062 H. dedir. rada memur olarak gnderildii Akkirmanda
medfun bulunmaktadr. (Vakat) ismindeki eserinde hal tercemesi yukar
da geen Ramazan efendinin halifelerinden olup Krm'dan zi'ye hicret
eden Murad Krm'nin makamma gemi bulunduu yazldr. Arifane
iirlerinden :
L me Allah mektebinde okudunsa masebak
Sen seni bildin nedensin a gzn bir hocabak
Arifane iirlerinden aadaki gazel baz arifler tarafndan erh olun
mutur :
Eyasen sanma kim senden bu gftardehan syler
Veya terkip olan unsur veya lahm zeban syler
Seni ol sana bildirmek muradn kasdedip Mevl
Anasrdan giyip bir dun yznden tercman syler
Hayal-i zil yeter ibret grnen hayme-i tende
Deildir nutkeden suret derununda devran syler
Sular kim bilmedi nefsin rften almad dersin
Deildir Hakka arifler zn bilmez yalan syler

( 1 ) Bu divann baslmasna himmet olurunusa da Nak mahlasna aldanarak yanllkla (Divan- ah- Nakibend) ismiyle basmlardr. Basl olmyan nshasnda fazla iirler vardr ki, bir nshas bu hakir yazar tarafndan
Ramazan Efendi dergh ktphanesine hediye olunmutur.

F. : 11

 162
Kimindir bunca cmbler kimindir nutkiden cevher
znden olmadk arif zndan zgegn syler
Yaratt cmle eyay zn pinhan edip anda
Grnd nice binyzden vel kendi nihan syler
Sekahm Rabbhm, hamrn ien aklar ey Nak
rer maukuna anlar mekndan l mekn syler
1047 H. de tamamlad Gavriye manzumesinin mukaddemesinden
Gel beru ey derdi yolda eyleyen
Rah akta gzlerin ya eyleyen

N Y A Z I M U H A M M E D MSR C)
H. 1105 = 1693
Halveti tarikatnn Msriyye kolunun kurucusu olan arif zattr. Ma
latya'da - Apoz'de domu olup Mardin ve Msr'da tahsil grdkten
sonra Elmal'da Sinan mmi Hazretlerinden tarikata id feyzini tamam
layarak Bursa'ya yerlemitir. Fakat kaderin cilvesiyle 2. d e f a srld
Limni'de Ruhi Msr mahfel-i liye pervaz eyledi, Eyliye Msr efendi
kasr- Adn' cay gh msralarnn dellet ettii 1105 H. senesinde vefat
etmitir. Cezbe ve irfan gaalib bir zattr. Balca yirmi sekiz halifesi ol
duu matbu menakbnmesinde yazldr. Eserleri :
1 (Mevaid'l-irfan ve Avaid'l-ihsan): (72) maide = bahis ze
rine hazrlanm Arabca mensur bir eser olup arifane eserlerinin en b
ydr ki, baz yetlerin tefsirlerini, baz arifane makaleleri, birka
mektubu, ksmen de kendisinin hal tercemesini ihtiva eder. Bir nshas
tarafmdan skdar'da Nash Dergh ktphanesine
hediye olun
mutur.
2 (Tefsr- Fatiha-i erife): Arabca muhtasar ve mfid bir eser
dir. Umum ktphanede vardr.
3 (Devre-i A r i y y e ) : Mebde' ve meaddan bahseden bap bir hat
me zerine tertiplenmi arabca kymetli bir risaledir. Dvannda: Devre-i
ariyyeden her kim haberdar oldu ise ol bilir, ancak Niyazi lm irfanm
benim beytiyle iaret ettikleri risaledir.
4 (Tesbi'u Kaside-i B r ' e ) : mam Busayri merhumun slm le
minde mehur olan (Kasde-i Br'e)'lerinin tesbidir (yedleme suretiyle
(1) iyaz Msr'nin hal tercemelerinin tafsilt Msriyye eyhlerinden olup
1310 H. tarihlerinde Bursa'da vefat eden Moralzade Mustafa Ltf Efendi ta
rafndan tertib ve Bursa'da baslan menkbelerinde yazldr.

 163
nazm edilmesidir). Bir nshas baslmtr. Tarafmdan Bursa'da Ulu Ca
mi ktphanesine hediye edilmitir.
5 (Risalet't-Tevhd): Tevhidin mertebeleri olan Zat, sfatlar ve
fiillerden bahs eden Trke bir risaledir.
6 (erhu Esmai'l-Husn): Kelime-i Tevhd ile Esma-i Hsn'dan
Allah, Aliy, H, Kahhar, Hayy, Azm, Hakk, Vaahid, K a y y m Samed ve
Ehad ism-i eriflerinin tasavvuf diliyle Trke erhidir.
7 (Tefsir-i Sre-i Yusuf): Enfsi-btm - bir tefsir risalesi olup
trkedir.
8 (Es'ile ve ecvibe-i mutasavvfane): Sual ve cevap tarznda baz
tasavvuf stlahlar beyan eden bir risaledir. Tasavvuf ilmi ile megul
olmak isteyen kimseler iin lzumlu risalelerdendir.
9 (erh-i Nutku Yunus E m r e ) : Cenab- Hakkn velisi k Yunus
hazretlerinin tasavvufi muamma kabilinden olan kdm erik dalma n
de yedim zm Bostan ss kakp der ne yersin kuzumu, beytiyle
balayan nutkunun erhidir ki, eyh smail Hakk merhum da bu erhe
bir miktar zeyil yazmtr.
10 - (Divan- lahiyat): Osmanl edebiyatnda tasavvuf diliyle ya
zlan sofiyye divanlarnn en mehur ve yaylmlarmdandr. Hakikaten
arifane ve akane gerekleri beyan eden bir divandr. Tashih edilmi ns
has ilk nce 1254 H. de Msrda baslandr.
1 (Risale-i Erat- saat): Kyamet almetlerinden olan erat- sa
ati, enfsi bakmdan aklayan trke kk bir risaledir.
12 (Tabirname); Muhtasar ve faydal trke bir risaledir.
13 (Risale-i Haseneyn): Hz. Hasan ve Hz. Hseyin R . A . m n
bvvet tarifi ile, nebi olduklarna dair mensur kk bir risale olup vak
tiyle Rusuk'da baslmtr.
14 (Mektubat): Mteaddid mektuplarn havidir. Bir nshas K
k efendi ktphanesindedir.
bu eserlerinden Tesbih-u Kaside-i Br'e, Es'ile ve Ecvibe-i mu
tasavvfane, Divan baslmtr. Baz zatlar eyh smail Hakk'ya aid
olan Lbb'l-Lbb ve Srru'ssr ismindeki baslm risaleyi de baz
karineler dolayisiyle, Niyazi Msr Hazretlerine nisbet etmektedirler.
Lbb'l-Lbb eyh-i Ekber Hazretlerinin eserlerinin en byklerinden
Ftuhat- Mekkiyye'den seilip terceme edilmitir. Tasavvuf limlerinin
Hazerat- Hams Be Hazret ismini verdikleri ulu zatlar aklayan
trke matbu bir risaledir.

164

Arifane beyitlerinden :
Bir gz ki ann olmaya ibret nazarmda
Ol dmandr sahibinin ba zerinde
Anadan doma gzszler kemah grmez eyay
(Niyazi) vech-i dildar li'l-ebsardan sor
Her mride dil verme kim yolunu sarpa uradr
Mrid-i kmil olann yolu gayet asan imi
Arifane bir gazelinden :
Zeh kenz- hafiy knden gelir her dar olur peyda
Kimi zulmet-i zuhur eder kimi envar- olur peyda
Zehi deryay- vahdet kim kesilmez her kez emvac
Bu kesret lemi andan doup naar olur peyda
Ne sihir bu el-acebdir kim bu yzden grnr ayar
O yzden gayri yok tenha gelir dildar olur peyda
O yzden grnen ayar dner em'i cemalinden
Felekler de grp an dner edvar olur peyda
Tanr gnde yzbin can adem iklimine her dem
Gelir yzbin dahi andan bulur imar olur peyda
Dn ie hayaleti iin da zuhurat
Birinden ol birine tuhfeler her bar olur peyda
O devr ile gelipdir enbiya mrsel meratibce
Kehi mmin zuhur eder kehi kffar olur peyda
Tecelli eyledike ol seray-i srr'ahfada
Bu suret lem ire satu pazar olur peyda
Ann zatna gayet sun'una her kez nihayet yok
Ann n her br isminden gelir bir kr olur peyda
Tecelli eyler ol daim cell ve ki cemalinden
Birinin hasl Cennet birinde Nar olur peyda
Cemali zahir olsa tiz Celli yakalar an
Grrsn bir gl alsa yannda har olur peyda
Bu srdandr ki, bir kmil zuhur etse bu lemde
Kimi ikrar eder an kimi inkr olur peyda
Veliyy-i arif cell ire cemalini grr daim
Bu Hristann iinde ana glizar olur peyda
Ne srdr ki iki kimse nazar eyler bu ekvana
Biri ancak grr dr bire diyar olur peyda
Grr ol kenz-i mahfiden nice zahir olur eya
Bilir her nak suretinden nice esrar olur peyda

 165
NAK BRAHM EFEND
1114 = 1702
Snbliye eyhlerinden k ve air bir zat olup stanbul'ludur. Cennet'de de ey Nak gel H diyelim ya H, msrann dellet ettii 1114 H.
tarihinde vefat etti. Hakim olu Ali Paa cami erifi avlusunda defnedil
mitir. Divan baslmamtr.
kane bir gazelinden :
Oldu gnlm Halvethane-i merdan- ak
Menzil-i yekta idendi kalbimi sultan- ak
Da yakm erha ekmi sinesin ak eylemi
Byledir lemde (Nak) hl-i mtakan- ak
Aikne bir beyti :
Hep mamelekin (Nak) nisar etti yolunda
Bir pir-i hen kald heman ol da kefenlik

NAZM MUHAMMED EFEND

1112 = 1700
Yukarda sz geen Abdl'-Ahad'in - Nuri hazretlerinin halifelerin
den olup pederi Trabzonlu ise de kendisi stanbul'da domutur. 1112 H.
tarihinde vefat ederek ehremini yaknnda Yavaa Mehmed aa zavi
yesine defn edildi. Esasen Halveti byklerinden Yusuf Mahdum, Mu
hammed Rakyye, ehkubd irvan, Abd'l-mecid irvan, emseddin Si
vas, Abdlmecid Sivas, Abdlehadi'h-Nur) gibi yedi zatla halifelerinin
hal tercemelerini hikye eden ve teferruat olarak da slk hallerine dair
baz maddeleri havi olan (Hediyyet'l-hvan) (O ile Mesnevinin birinci
defterinin manzum olarak tercemesi, Mrettep divan, (Manzum M'yar'tTarikat) (Etvar Seb'a) isimlerinde baslmam eserleri vardr. Beyit
lerinden :
Bi bk gider cezbe ile Kbe-i Vasle
Meczubu lh himem-i rehberi neyler
(1) Bu eser maalesef taraf tutarak yazldndan toaz noktalar hilaf ha
kikattir. Bu cmleden olarak Niyazi Msr hakknda istihfafkrane yazlan ifa
de bu iddiaya delidir. Bu hallere ittihat ve sl,m kardelii namna teessf
olunur. Mstakimzade telhis ederek (Hulasat'l-Hediye) ismini
vermitir ki
metnin ad gibi bu da yazl tarihini gsterir.

 166
NASH MUHAMMED EFEND
1130 = 1717
aban tarikatnn byklerinden Karaba Veli'nin ba halifelerin
den Nasuhiye kolunun kurucusu olan bu yksek zat skdarldr. Vefat
tarihi Rehberi tarikat terkibinin gsterdii 1130 H. de, kabri skdarda Doanclardaki tekkesindedir. Trbeyi erifinin niyaz penceresi ze
rinde Zeki Efendinin :
Makam evliyadr memba feyzi fhutdir
Edeple dhil ol sofi bu dergh Nasuhdir
Beyti nakolunmutur.

Mridane eserlerinin hepsi de baslmam

olup derghn ktphanesinde vardr ki, isimleri aadadr:

1 (Tefsir-i erif): 10 kk cild zerine tertip edilmi olup baz
tasarrufat ilve edilmek suretiyle maruf tefsirlerden seilerek meydana
getirilmitir.
2 (Risalet'r-Rdiye): Halifelerinin ba Mudurnu'da medfun
Abdullah Rd Efendi adna yazlm ve tarikatn slknden bahse
den bir eser olup Arapadr.
3 (Risalet'l-Fahriye):
Halifelerinden olup Beikta'ta Maka
semtinde defnedilmi bulunan Fahreddin Efendi adna yazlm bir ri
saledir.
4 (Risalet'l-Velediye): Olu Aladdin Ali Efendi adna yazl
mtr. Bu esere eyh Zeki Efendinin erhi vardr.
5 (uab'l-man): smi mevzuuna dellet eder.
6 (erhu Gazel-i Msr-i Niyazi): Y a cami'l-esrar
msraiyle balyan gazelin Arapa erhidir.

ve'l-fezail

7 (Mecmat'l-Ehadis): Hazreti Halid ibni Zeyd Eba E y y b elEnsar'den nakledilmi olan hadsi eriflerin nakil ve erhine dairdir,
8 (Divan lahiyat):
Bunlardan

baka birka risale daha yazmlarsa da sonradan kay

bolmulardr. Yksek menkbeleri halifelerinden

tarafndan

da bulunan Kermeddin Efendi tarafndan

zlmtr,

Sena

Hasan

Efendi

yazlmtr. Torunlarndan olup bugn de eyhlik makamn

da tafsiltl bir surette ya

 167
Arifane iirlerinden :
Gel Nasuhnin elinden bir kadeh n eyle kim
Mahv olup hep cmle varlk kalmya hail nedir
Cmle bilir sensin ayan
Ancak cemalindir nihan
Oldu Nasuh gark n
Bahri Cemalullh gr

NZL MUSTAFA EFEND

Halveti eyhlerinin klarndan bir zat olup Denizlidendir. 1157 H.
de vefat etti. Kulada dergh vardr. Kabri, ehir giriinde halkn ziyaretghdr. Tarikatnn silsilesi, hal tercemesi ileride yazl Yiitbanda
nihayet bulur. kane divan sonradan baslmtr. Beyitlerinden :
Herkim aka yr olursa her ii asan olur
Anm iin uydu aka enbiya evliya
Mridi kmil yznden bu (Nuzli) miskine
Hamdlillh du cihanda ak oluptur rehnuma
Bu zatn Kulada grm olduum Silsilenamesinde Lzkiyeli diye
yazldr. Ancak bu Lzkiye Suriyedeki Lzkiye deildir. Msrda bas
lan bni Batuta seyahatnamesinde Cilt 1 Sahife 217 ile akayik Nma
niyye tercemesinde Merkez Efendi bahsinde yazlm olduu zere De
nizlidir ki bu da civarndaki (Leodikiya) adn tayan mehur harabe
den alnmadr.

NUREDDN MUHAMMED CERRAH (i)

1133 =

1720

Halveti tarikat ubelerinden Ramazaniye kolundan ayrlm Cer

rahiye ubesinin kurucusu olup aslen stanbullu ariflerden yksek bir
zattr. Cerrahpaa semtinde doduklarndan dolay Cerrah lkab veril
mitir. Vefat (Geti tevhid ile Nureddin kutbu vasilin) msrann del-

( 1 ) Bu yksek zatn faydah ksaca hal tercemesi Haririzade Seyyit Muham

med Kemal Efendi tarafndan
(El-kavll-Mubn fi ahval-i eyh Nureddin)
ismiyle yazlm olduu gibi (zz Sleyman Efendi tarihinde)
dahi zikredil
mitir.

 168
leti olan 1133 H. de, kabri stanbul'da Karagmrk civarndadr. smi ya
zl tarihini gsteren (Mrid-i Dervian) adl mensur ve baslmam
risaleleri, derghlarnda okunan
(Vird-i Kebr) ile (Vird-i Sagr)leri
vardr. Feyzini Ali Aladdin KstendiUiden ikmal etmitir.
kane ilhilerinden :
Dil beytini pk eden
Dervii anka eden
lemi Lhuta giden
Mevl zikridir zikri
Zikirden halet olan
inay-i ruh olan
Ukbada devlet bulan
Mevl zikridir zikri
Terk ehline karan
Hem zevkine erien
Bahri lednle gren
Mevl zikridir zikri
Erenlerin yolunu
Srerler hep demini
Dervilerin muini
Mevl zikridir zikri
eyh elini kim tutar
Ref'i hicap ol ider
Canan iline gider
Mevl zikridir zikri
Nureddin'i diri klan
Tevhid ile era yanan
Bir HamdiliUh tevfik alan
Mevl zikridir zikri
Msr eyhlerinden eyh ernub hazretlerinin (Tabakat)nda yk
sek ahsiyetleri hakknda sarih bir ekilde iaret vardr.

NEHR AHMED EFEND SU YOLCUZADE

1182 = 1768
Kadir tarikatnn smail Rm kolu eyhlerinden arif bir zat olup
Tekirdaldr. 1182 H. de memleketinde vefat etti. Kendi adiyle sylenen
derghta medfundur. (Vahdeti Vcud) dan bahseden bir eseriyle arifane
(ilahiyat) 1 vardr.

 169
NUR MUHAMMED EFEND
1273 = 1856
Rufa eyhlerinin limlerinden bir zat olup krs eyhlerinden s
kdarl Osman Efendinin oludur. Fatih Camii erifinde arab ilimler
den icazet aldktan sonra eyhlislm Mekk Efendinin delaletiyle Sul
tan III. Selim hazretlerinin ehzade ve sultanlarnn muallimliine t
yin olunarak 22 sene bu vazifeyi ifa etti. Bundan sonra Rufa eyhlerin
den Karasarkl hretiyle anlan ibrahim Efendiye intisab ederek sl
kn tamamlayp Debbalar meydannda Hamzav tarikat adamlarn
dan Kurban Nasuh Baba dergh eyhliine tyin olundu. Bu derghta
45 sene tarikatn yaylmasna alarak 1273 H. de vefat etti. Eserleri ba
slmam olup isimleri aadadr:
(Terceme-i makalt Seyid Ahmed Rufai), (Tabirnmei Muhibban),
(erhu salat kemaliye), (Terbiyet't Talibin), (Miftahl Havas), (Hadikai Tevhid), (Ravzatl Ezkar), (Risalei Bey'at), (Risalei Mira), (Adab
Tarikat), (Slkname) (Risalei Muhabbet-i l-i A b a ) , ibu eserlerden
yalnz (Salat Kemaliye) erhi baslmtr.

NAZF HASAN DEDE

1277 = 1860
Mevlevi tarikatnn ariflerinden, merep itibariyle laubali bir zat
olup Yeniehirlidir. (Tarifs-Slk) C) isminde baslm risalesi vardr.
Basl olmyan divanelerindeki arifane iirleri az olmakla beraber renkli
ve manaldr. Vefat 1277 H. de, kabri Bahariye
mevlevihanesindedir.
Mevlevi tarikat silsilesini beyan eden matbu ve (Bahri Hakikat) ismin
de matbu olmyan levhalar vardr. Arifane beyitlerinden :
Aziz-i Msr vuslat szi-i firkat nedir bilmez
An tenhanin-i klbey-i ahzan olandan sor
Nuru Hak yine-i eyaya olmu mnakis
Halkn istidat mikdar bilinmi zat H
Msralarndan :
Bana betir bir Hd ve bir Neb ve bir Vel
1329 H. de vefat ederek yanlarna

defnedilen olu Hseyin Fahri

(1) Dostlarndan olup baz vezirlerin divan efendilii hizmetlerinde bulu

nan ve 1270 ksur tarihlerinde stantoulda vefat eden Edirneh Halil Efendi ta
rafndan erh olunup baslmtr. Bu zatn bir de (Divan evket Buhar) er
hi vardr ki baslmamtr.

 170
Efendi de El Veled sannu ebihi ocuk babasnn benzeridir srrna
eren marifet sahiplerinden bir zattr. Mevlna hazretlerinin menkbele
rini aklayan Farsa (Sipehsalar) dan seme suretiyle tercemesi ve di
vane tekil edecek kadar arifane iirleri vardr.
Bir gazelinden :
Guyi yre gitmeden maksud bir didardr
Cust-i cyi turdan nuri tecellidir garez
Baka gazellerinden :
Serir-i bezmigh fakri her bir cne vermezler
Deil her cane yahu belki her canane vermezler
Efendi umma sen ab- hayat badeden hisse
An insana tahsis ettiler hayvane vermezler
Musiki ilminde ihtisas sahibi ve neyzenlikte

zamanm stad idi.

Mufassal hal tercemesi (Nevsal-i Osmani) nin drdnc senesinde ka

ytldr.

NUR!

MUHAIVIVED E M S E D D N E F E N D

1280 =

1863

Nakibend lim ve eyhlerinden bir zat olup pederi Takpr kaza

snn Ayval kyndense de kendileri istanbul'da domutur. Uzun md
det Beiktal Yahya Efendi trbesinde irad hizmeti grdler, 1280 H.
de vefat ederek ad geen trbeye defnedildiler.
(Miftahl Kulp, Risale-i Murakabe, Risale-i Vasiyetname, Pend
nme) isimlerindeki tasavvufa dair risaleleri bir arada baslmtr.
Halifelerinden Harputlu Mustafa Hilmi Efendi de fazilet sahiple
rinden bir zat olup ad geen trbedeki ktphanede din ve dnyev
bilgilerden bahseden Marifetname uslnde Arapa
(Zbdet'l-Ulm
ve Hulasat'l-Fnun) isminde bir eseri vardr. 1284 H. de vefat ederek
ad geen trbe karsna defnedilmitir.

OLANLAR EYH BRAHM EFEND

1066 = 1655
Seyyit SeyfuUah Efendi halifelerinden Hakikizade Osman Efendi
nin halifesi olup Eridereli'dir. Aziz Mahmud Hda ile Abdlhadnnuri
ve Hseyin Lmekni hazretlerinden de feyz almlardr. 1066 H. tari-

 171
hinde vefat etti. stanbul'da
mldr.

Aksaray mahallesindeki derghlarmda g

Eserleri : (Dil-i Dn) ismindeki kasidesi ile kk divanlanndan

ibaret olup baslmamtr. Halifelerinden hal tercemesi yukarda geen
Gayb'nin bey'atnmesinde, Bayram tarikatnn Melmiye
kolundan
Ahmed Sarban halifelerinden Tptp ah Ali'den hilfet aldklar yaz
ldr. Mnacaatlarmdan :
lh ilmine yok hadd gayet
Huda vasfna yok hi nihayet
Kamu eyaya zatndr msemma
Edersin her nefeste bir tecell
erikin yok, nazrin yok ehadsn
Mnezzeh zatn Allah's-Samed sin
Kemal-i hikmetin nen fenen
Zuhur etmekte daim aikre
Hvel-evvel hvel hirsin ey Hak
Hvel batn hve'z-zahirsin ey Hak
Cemi eyadan nurun oldu zahir
Kamu eyaya nurundur mezahir
Bir de (Mfid ve muhtasar) isminde manzum bir eseri vardr. Mat
lndan :
Zat- pkin Kulhvallh Ehad
Ey sfatn vasf AUahssamed
Cmle lem nur-u zatnla dolu
Cmle lemden sfatndr ulu
Ademi zatna mir'at eyledin
Nurunu Ademde yt eyledin

OSMAN SELHADDN EFEND

1304 =

1886

Mevlevi tarikatndan fazilet ve kemal sahibi siyasete de vakf bir

zat olup hal tercemesi yukarda geen Nasr Abdlbaki Dede Efendinin
oludur. H deyp Osman Efendi vard Mevlnasma msrann del
leti olan 1304 H. de vefat ederek pederinin yanna defnedilmitir. Arapa
(El-Lisan'l-Muhammediyye Fi Mdalle Bihi'l-seviyye),
Hoca
shak
Efendi merhuma cevap tarznda (Risale-i Vahdet-i Vcud) ile padiah
lara lzm olan vasflar ve yksek hasletlerden bahseden ahlk ve siya
s risaleleri ve baz mutasavvfane iirleri vardr. Makamlarna geen ve

 172
1326 H. de vefat eden olu Celleddin Efendi de Mevlev ariflerinden
air ve musikiye vakf bir zat idi. Osman Efendinin hal tercemesi zama
nmzn ilim adamlarndan Ziya Beyin Yenikap Mevlevhanesi ismin
deki eserinde yazlmtr. Senelerce okuttuklar Mesnev-erife dair ari
fane bulu ve doularn ihtiva eden mecmualar
maalesef derghn
yanmasiyle zayi olmutur.

OSMAN NAKBEND
1200 =

1785

Nakibend eyhlerinin limlerinden bir zat olup

Mudurnuludur.
1200 H. de Eskiehir'de vefat etti. Bursa'daki Ulu Cami ktphanesinin
kurucusu olup 1211 H. de vefat ederek yaptrd Telli Tekke'de defne
dilmi bulunan Mnzev Abdullah Efendi hazretlerinden manev terbiye
grmtr. Eserleri: (Kavaid't-Tefsr),
(Meslek's-Slikin), (Risale-i
Nakibendiyye) v.s. olup baslmamtr. Ulu Cami ktphanesindeki ki
taplarn bir ksm da bu zat tarafndan vakfedilmitir.

O S M A N BN A H M E D FERTEK

azel tarikat ve Nakibend tarikatnn fazilet ve kemal sahiple

rinden bir zat olup Nide'ye bal Fertek kynde domutur. Msr'da
tahsilini v e manev terbiye ve tahsilini tamamladktan sonra memleke
tine dnerek tedris ve iradla megul oldu. Celceltiye erhinin nihaye
tinde ilim ve irfan tahsili iin 45 sene seyyahat ve mcadele ettiini ve
mrnn sonunda Nide'de bir Nakibend zaviyesi yaptrdn yaz
maktadr. Eserleri baslmam olup aadadr:
1 erh-i Vird-i Settar (1215 =

1800 H. de yazlmtr.)

2 erh-i Devri'1-Al (1205 = 1790 H. de Hasan bni smail Kara

hisar tarafndan da Arapa erh olunmutur.)
3 erh-i Hizbi Nevev
4 erh-i Salt- Meie
5 erh-i Celceltiye
6 nkiaf'l-Kulb
7 erh-i smi 'zam

 173
MER FAN EFEND
1032 = 1622
Hal tercmesi ileride yazl Nureddinzade halifelerinden Draman
eyhi Bosnal Abdlmmin Efendinin halifesi ve damad olup Debrelidir. 1032 H. de vefat etti. (El-Huccet'n-Neyyire Fi Beyan't-Tarikati'lMnire), (Kyafetname) isimlerinde eserler yazmtr.
Tefsir ilmiyle
megul olmasndan dolay Tefsiri lkab da taklmtr. Fatih civartnda Tercman - Draman tekkesinde defnolunmutur. Eri seferinde bu
lunmu idi. Ayasofya'da vaizlii vardr.

MER FUAD EFEND

1046 = 1636
abaniye tarikat ( ' ) arif ve fzllarndan bir zat olup tarikatn ku
rucusu eyh aban Vel hazretlerinin halifelerinden Kastamonulu eyh
Muhyiddin Efendiden hilfet almtr. 1046 H. de vefat ederek abaniye
derghna defnedildi. Eserleri: (Tercme-i Miyar't-Tarika), (Vkt),
(Risaleli Tevhidiyye),
(Mrettep Dvan), (Blbliyye),
(Muslihu'nNefs), (Pendname), (Tarifat- lmi Nahiv),
(Risale-i Drriyye), (Makale-i Ferbiyye ve Risale-i Virdiyye) olup yalnz menkbeleri baslmtr.
Blbliyelerinden :
Nik- bedden ne olsa dilde hazr
Lisana ol olur elbette zahir
Baka beyitlerinden :
Ben bel sahrasnn mecnunu eller bihaber
Leyly mevlya tebdil ettim eller bihaber
Grmek istersen eer ilm- kemalin halini
Kendi yineni saf eyle Fuad heran
Arifane eserlerinden :
Tevskiye
Sedefiye
(1) Mir't'l-kyn),
(Mzan'l kyn) isimlerindeki matbu risalelerin
mellifi Safranbolulu Muhammed Emin Efendi de aibaniye eyhlerinin limlerindendir. Bu zatn halifelerinden olup, 1312 de vefat eden Nevrekoplu Ahmed
Efendinin de (Muin'l-Mrd) isminde baslmam bir eseri vardr.

 174
evkiye Fi Hakki Devran- Sofiyye
erh-i Risalei Zenbilli Ali Efendi Fi Hakki Devran- Sofiyye
Risale-i Devran
Ravzat'l-lema
Menakib-i abaniyye
erh-i Vird-i Settar C)
Halvetiye
Kllabiye
Hayatiye
Asaliye
Silsilename
Msellesati Tasiye
Trbename
Bu eserlerle mer Fuad Efendinin olu Kalbi efendinin baz iir
lerini ihtiva eden byk mecmuas Yahya Efendi ktphanesindedir.

PR MUHAIMMED BAHAEDDN ERZNCAN!

879 = 1474
Halveti tarikatnn balarndan hal tercemesi ilerde yazl Seyyir
Yahyai irvan hazretlerinin ba halifelerinden bir zat olup Erzincan'a
bal Keselli'tendir. Halifelerinin balcalar Cemal Halveti ile brahim
Kmil ve Taceddin Kayserili hazretleridir. 879 H. tarihinde Erzincan'da
vefat ederek Camii Kebir yanna gmlmlerdir.
Manisa'da Muradiye ktphanesinde 873 H. =
yazlm (Makamat'l-rifin ve Maarif's-Salikn)
Trke bir eseri olduu tarafmdan grlmtr.

1468'de Erzincan'da
isminde
manzum

Mezkr eserin matlamdan :

Tevekkl eyledik ismine ann
Ezelden olunan ksmna ann
Ki zatn eyledi ismine mebde
Bir ismi binbir isme oldu mene

(1) (Vird-i Settar)n dier sarihleri: ah Vel, a Muhammed Tirev, Ab

dullah erkav, Mustakimzade, emseddin Nashzade, Seyyit Kemaleddin Harr. Bu erhlerden yalnz Harrzade'ninki baslmtr.

 175
PR MUHAMMED EFEND
Faziletli ve arif bir zat olup (Hazinet'l-Ebrar) ismiyle erh ettii
Mesnev'nin drdnc cildi skdar'da Selimiye
ktphanesindedir.
1026 H. = 1617 tarihinde yazd bu erhin nihayetindeki P r Muham
med Mevlev e-ehir becan- lem kaydna gre Mevlev ileri gelenle
rinden olduu anlalyor. Yine bu erhde doum yeri olarak Balkesirli,
yerletii yer itibariyle de stanbullu olduunu da aklyor. (Hadikat'l-Cevami) sahibi Ayvansaray'nin (Mecmuay Vefeyat)mda ise; mu
tasavvfa zmresi yannda (Cn- lem), halk arasnda
(eyh Budak)
namiyle hret bulduu, Kirmasti'li olduu isminin Abdulkadir bulun
duu ve Bursa'da Erefzade merhumun k z m m olu eyh Mahd Efen
diden hilfet ald, Mesnev'nin drdnc cildini erh ettii ve sk
dar iinde yatt bildirilmektedir. simdeki fark bir tarafa brakld
takdirde bu zatn slk bakmndan Erefi ve teberrken de Mevlev ol
duu anlalyor. Mesnev'nin inceliklerini memleketinde gml bulu
nan Fena Sultan'n manev iareti ile Bursa'da ftade hazretlerinden
almtr.

PARSA SABIR MUHAMMED DEDE

1090 = 1679
Gelibolu Mevlevihanesinin banisi, Mevlev byklerinden Gelibolu
lu Aazade Muhammed Dede'nin biraderinin oludur. Bir aralk Mevle
vlikten Mollala gemise de biraz sonra yine eski meslei olan Mev
lev tarikatna dnmtr.
Mrettep divan, Melek Ahmed Paa namna
(Tasavvurat erhi).
Molla Cell'in (Gl ve Nevruz) una gzel tercemeleri vardr. 1090 H. ta
rihinde Gelibolu'da vefat ederek Mevlev derghna gmlmtr.
Bir gazelinden :
Bezm-i meyin safalar hep htrmdadr
Ol bezmin inlar hep htrmdadr
Bir kafile ile Emrah idim, bir zaman henz
Hengme-i derlan hep htrmdadr
Mest-i saday blbl-i ba- elest idim
Ol blbln nevalar hep htrmdadr
1147 H. =

1734'de stanbul'da

vefat ederek Edirnekap

dndaki

 176
Emr Buhar dergh avlusuna gmlen olu Abdlbak Efendi de fazi
letli bir zat olup Kan'nin (Beday)ine haiyesi ve baz risaleleri var
dr.

RAVIAZAN EFEND (RAMAZAN MAHF)

1025 =

1616

Halveti tarikatnn kollarndan Ramazaniye ubesinin kurucusu bu

lunan bu zat, Afyonkarahisarl'dr. Tahsilini bitirdikten sonra stanbul'a
gelerek klarn iradiyle megul oldular. (Rizay-i Pk) terkibinin de
lleti olan 1025 H. tarihinde bu dnyadan ayrlp Kocamustafa Paa cirarndaki derghna defn olundular. (Mahf) mahlasl ilhleri vardr.
Bazlar matbu (erh-i Akaid) erhini ( i ) bu zata nisbet ederlerse de
hal tercemesi yukarda geen eyh Ramazan Behit'nindir. kane il
hlerinden :
Mahf bugn iz gzleyip
Girdi yola ak zleyip
klarn cem eyleyip
Gitsin bugn (H, H) dey
Butarikatm eyhlerinden Hseyin Rumi halifelerinden Kastamonu
lu Hasan Vuslat Efendinin de mrettep divan vardr. Divan- matln
dan :
Srr- Bismillah ile Feth-i zebanm ibtid
Li ma AUahn hitabdr nihamn ibtid
Ahd misakm ezeldendir rizas bendine
Balyan ol dest-i kudrettir, meyanm ibtid

RECEP BN E Y H B R A H M CEMALEDDN S V A S
emseddin Sivas hazretlerinin biraderinin olu, damad ve halife
si lim bir zattr. Eserleri baslmam olup bazlar unlardr:
Arapa
(Necm'l-Hd fi mekibi'-eyh emseddin Ebi's-Sena) ile
(Esma'lVusul), (Nur'l-Hd) v e ilahiyat mecmuasdr. Sivasta emseddin haz
retlerinin derghnda defn olunmutur.
(1) mrnn sonlarnda Bursa'da
elebi Sultan Muhammed Han Gazi
medresesi mderrisi iken vefat eden Sultan II. Beyazt'n hocas Bolulu Sel
haddin Efendinin de bir (Akaid-i Nefesiye Haiyelsi vardr.

 177
READ MUHAMMED EFEND
1116 = 1704
Hal tercemesi ilerde yazl Karaba Vel halifelerinden lim bir zat
olup mrettep divan ile tasavvufa mteallik risaleleri vardr. 1116 H.
tarihinde vefat etti. lhilerinden :
Gel habir ol ey mcahid fi sebil
Mrid ile eriilir Mevlya
Bulmamtr hakk kimse bdelil
Rehberlik ile bil varlr Mevlya

RAUF SEYYD AHMED SKDAR

1171 = 1757
Halveti tarikatnn ubelerinden Ramazaniye kolunun eyhlerinden
skdar'da Selmsz mahallesinde Selm Ali Efendi Camii avlusunda
yatan Kstendilli Ali Efendi halifelerinden lim ve arif bir zattr. 1171 H.
tarihinde vefat ederek Doanclar yaknnda Yemen Fatihi Sinan Paa
Camii hariminde topraa emanet edildi. (Kurret'l-Uyun) isminde Trke
risalesi ile ilhilerini bir arada toplayan divanlar vardr ki ikisi de ba
slmamtr. lhilerinden :
al Rauf lem'a al
Gitsin zamirinden cidal
Gel Vahdetin bahrna dal
Ummana gel tevhid eyle
Galata Mevlevhanesi Ktphanesinde 1160 tarihinde yazlm 66
meclis (bahis) zerine tertiplenmi vaaza aid Arapa (Mecalis) i vardr.

RFAT EFEND (HAFIZ AHMED RFAT)

1269 = 1852
Kadiri tarikatnn lim eyhlerinden bir zat olup stanbulludur. 1269
H. tarihinde stanbul'da vefat ederek Hekimolu Ali Paa Camii avlusun
da adirvan yanma gmld. Hads ve tasavvuf ile tarihin hal terceme
leri ubesinde ihtisas vardr. (Nefhat'r-Riya-zu'1-liye fi beyani Tarikati'l-Kadiriye) ismindeki byk Trke eserinde tarikatn slk ve dF. : 12

 178
byla Kadiri byklerinin hal tercemeleri yazldr. Trke (Tabirname)
si le Hac menasiki ve Hads ilminden iki eseri ve (Risalet't-Taciye) si
vardr. eyh-i Ekber'in (Risalet'l-Halvet) ile ahabeddin Sivas'nin (Cezab'l-Kulub) unu da terceme etmitir. (Tark'l-rifin) isminde ayrca
risalesi de mevcuttur.
Eserlerinden yalnz (Menasiki Hac) risalesi ba
slmtr.

RSTEM EFEND (MUHAMIMED RSTEM RAD EFEND)

1280 = 1863
Nakibend tarikatnn byklerinden bir zat olup Sivasldr. Mevl
na Halid-i Badad halifelerinden Abdlfettah Efendiden hilfet almtr.
1280 H. tarihlerinde memleketinde vefat etti. Yirmiden fazla risalesi ol
duu rivayet edilmitir. 1241 H.'de yazd Arapa kendi el yazs ile yaz
ma (Esma-i Hsna) erhinde her ism-i erif erhinin sonunda (Hazz-
A r i f ) ifadesiyle a r i f a n e szleri grlmektedir. 1276 H.'de derleyip topla
d (Turk-i Aliyye) silsilelerini aklayan tomar eklindeki eseri ba
slmtr.

RUEN EFEND (MUDANYALIZADE MUHAMMED

RUEN T E V F l d EFEND)
H 1309 = 1891 M
Mudanyalzade Byk Ruen Efendi'nin torunu olup stanbul'da Cel
vet Tarikat eyhlii makamnda ve Meclis-i Meayih bakanlnda hiz
met etmitir. 1309 H. tarihinde vefat ederek Aziz Mahmud Hda trbe
sine gmld. lim ve irfan sahibi bir zat idi. Msik ilminde de tam bir
bilgi sahibi olduundan pekok ilhi bestelemitir. (Fezail-i Ramazan), (Fezail-i Muharrem) risaleleri ile krk bahisten mrekkep vaazlarla bir ese
ri (Meclis) i, (Vkat- Hd) dan derleme suretiyle meydana gelen (Slk-u Celvetiye) risalesinde ve (lahiyat mecmuas) vardr. Eserleri ba
slmamtr.
Ak redifinde bir gazeli:
ehr-i dilde etmeye uakma divan- k
Kurdu iklim-i vcudda tahtn Sultan- ak
Cem edip klar sahray- ka su be su
Her birine itmeye bin naz ile ferman- ak
n oturmu tah- iztianesine ol Padiah
Her nigehde olmada ftadegn suzan- ak

 179
Elleri bah huzurunda durur bareler
Muntazrdr herbiri ister ki, bir ihsan- ak
Neylesin dnya ve mafihay k neylesin
Daima maksudu ann vuslat- cann- ak
Vasfolunmaz haleti akn demi bi vehile
Zahiren giryan ve suzan manevi handan- ak
em-i Hak'da mahvede gr kendini pervane ve
tme Reni bIbl-i eyd gibi efgn- ak
Pederi Abdurrahman Nesb Efendi de marifet sahibi bir zat olup
Seyyid mahlsl divanesiyle Slk- Celvetyeye dair risalesi vardr.

SAKIP MUSTAFA DEDE

1148 = 1735
Mevlevlerden arif ve air bir zat olup zmirlidir. (Sicill-i Osman)
de Bursal gsterilmesi zhul eseridir. Tahsilini tamamlayp ilesini bitir
dikten sonra Ktahya Mevlevhanesi eyhliine tayin olundular. Mevlev
eyhlerinin hal tercemelerini aklayan mufassal ve matbu (Sefine-i Mev
leviyye) ismindeki eseriyle mevlevler arasnda nam brakmtr. Bundan
baka mrettep divanlar da vardr. 1148 H. tarihinde vefat edip eyhi
bulunduu dergha gmlmtr. (Hizmet) redifli uzun bir kasidele
rinden :
Gelmez kiinin rtbesine emme-i noksan
Malen bedenen itmede ahbabna hizmet
Fatin tezkeresinde (Giderir) redifinde arifane bir gazelleri vardr.
Hal tercemesi yerine geen olu Halis Ahmed Efendi tarafndan tafsiltl
olarak yazlmtr. Sefinenin yazl tarz Veys'nin izindedir.

SMBL EFEND (YUSUF SNAN EFEND)

936 = 1529
Halveti tarikatnn ubelerinden Smbliye kolunun kurucusu olan
byk pirdir. (Risalet'l-Edvr) ile devran- sofiyye ve semam helal oldu
una dair (Tahkkiye) namiyle (^) biri Arapa, biri Trke iki risaleleri
( 1 ) Merkez Efendi halifelerinden olup doum yeri Ktahya kylerinden
avdar - Kalburcu kynde 978 H. de vefat eden eyh Beir Efendinin ve Sul
tan brahim'in olu Sultan Mehmed zaman Halveti eyhlerinden brahim ibni
Muhammed Miksri'nin de (Burhan'l-Elhan fi hukmit teganni
ve'd-Devran)
isminde bu konuda Trke mufassal bir eseri ve Haydarzaade Feyzi-i Kefev'nin
de bir risalesi vardr.

 180
ve birka ilhileri vardr. Hepsi de baslmamtr. Doum yeri Merzifon
civarndaki Borlu olup mridi Cemal Halvet'den sonra uzun mddet s
tanbul'da Kocamustafa Paa dergahnda irad vazifesi ile megul oldular.
Vefat (Eyledi Bostan- zhdn Smbl me'vy azm), (Canna Smbl
Sinan'n fatiha), (Nur ola Smbl Sinan'n kabri hep) msralar ile (stad- ak) ve (Feyz-i ilh) terkiplerinin dellet ettii 936 H. tarihinde
olup mbarek kabri bu dergah eriftedir. Zahiri ilimleri Efdalzade'den
renmilerdir. Arifane ilhilerinden :
Saray- vahdet olmuken makamm
Bu kesret lemin seyrana geldim
birdir Smbl ma'ruf arif
dp dva deme irfana geldim
Dier bir ilhilerinden :
Hmay- ak saydetmek dilersen
Dil-i viraneme gel kim yataktr
Gel ey salk diyen bir sz ki Hak'tr
itir Hak' ol kim hakk kulaktr
Matlal yksek nutku zamanmz ariflerinden Cebbarzade Arif Bey
tarafndan erh edilmitir.
annda sylenen beyitlerden :
Halka-i tevhidi farzetsen eer bir glistan
Bir gl sad bir gider ol glenin Smbl Sinan
Mehur hattat Hafz Osman Efendi bu dergah erif avlusunda med
fundur. Vefat 1110 H. = 1698 tarihindedir.

SEVIA IVIUHAIVIMED DEDE EFEND (SULTAN DVAN)

936 = 1529
Mevlevi tarikatnn temel direklerinden olmas sebebiyle mevleviler
katnda yksek bir mevkii vardr. Vefat 936 H.'de, kabri Afyonkarahisar'dadr. iirlerinde (Sema) mahlasn kullanmlardr. Mevlnann (Divan-
Kebr) ini manev bir iaretle arktan getirdii iin mevlevler arasnda
(Sultan Divan) adiyle mehur olmutur.

 181
Vefatlarna sylenen :
(Beka mlkne ekti askerin sultan divani) tarihi manidardr. Zira
vefatlarn mteakip birok dostlar ve sevenleri arkasndan bu dnya
dan gitmilerdir.
Arifane beyitlerinden :
Bel dildendir ol dildar elinden dadmz yoktur.
Gnldendir ikyet kimseden feryadmz yoktur.
Beyti Esrar Dede tezkeresinde yazlm olan mseddeslerinin nekaratdr.

SNEK YUSUF SNNEDDN- MEVLEV

953 = 1546
Mevlev tarikatnn irfan sahibi byklerinden olup Vardar Yenicesindendir. lk feyzini brahim Glen hazretlerinden almtr. Ak ve
muhabbet sebebiyle Arap lkelerini dolatktan sonra evvel Edirne mev
lev dergahnda, sonra stanbul'da stlce mahallesinde irat vazifesiyle
megul olmutur.
Deerli Eserleri: Mehur ve matbu (Cezire-i Mesnevi) ile (Mntehabat- Rababname) ve (nazire-i Muhammediye) den ibarettir.
Biraderi olup (E-eyh) kelimesinin delleti olan 941 H. de vefat
eden divan sahibi: Baba Hayreti-i Glen ile beraber Stlcede medfundurlar. (hsan r-i nigar) terkibinin delleti olan 953 H. dedir. (Cezre-i
mesnevi) dervi Alam tarafndan erh edilmitr.
Beyitlerinden :
Kiminin dnya meram kiminin ukbadr.
Yusufun sensin meram iki lemde fakat.
Erbab- muhabbet bizi Yusuf bilir amma
Eshab- haset gzne ey dost sinanz.
Mezar tama yazl beyiti :
Garibim derdinkim sine kim
Serasir-i ruh-i pkim geri hkim

 182
SARHO BAL EFEND
980 = 1572
Halveti tarikat erenlerinden Kasm elebi halfelerinden 952 = 1545
de vefat eden Karaba eyh Ramazan efendiden hilfet alm olup pederi
Amasyal kendisi Pire doumludur. Tevhid kadehinde kendisinden ge
tii iin sarho ve sekran namiyle yadolunmular idi. Eserleri baslmam
olup (erh-i Fss) v.s. dir.
iirde cevheri mahlasn kullanmtr.
Kabri istanbul'da aa yokuu banda kurunlu trbe civarnda altuncu (^) zaviyesinde olup, vefat olan 980 tarihini aklyan (fena cm
ile Bali efendi mest idi geti) msra trbelerine nakolunmutur.
Yksek bir iiri:
z ise maksut eer ey yz misbahelmnir.
Mantkin hikmetten et etme avam ile kelam

SELAM MUSTAFA EFEND

993 = 1585
Zeyniye tarikat eyhlerinin ariflerinden olup izniklidir. Tahsilini ve
slkunu tamamladktan sonra istanbul'a gelerek Fatih ve Sleymaniye
camileri krs eyhliinde bilhara Sultan Selim yaknndaki eyh Yavs
dergah eyhliinde hizmet ifa etmitir. 993 H. de vefat ederek Edirne
kaps haricindeki Emir Buhar tekkesi avlusuna defnedildi. Eski kitabet
tarznda yazlm (Delil-i Hud) isminde mensur eseriyle manzum (Ha
dis-i Erbain erhi) ve Esmaul Husna erhini aklyan (Risaletr' - Reat
f tahkiki Sebili's sedad) isminde trke bir eseri ve (mevlidi erif man
zumesi) vardr.

SEYYD SEYFULLAH KASIM EFEND

1010 = 1601
Silivri kaps haricinde yatan byk eyhlerden Nizameddin Hazret
lerinin olu olup hl tercmesi yukarda geen ibrahim mm Sinan Haz
retlerinin ba halfelerinden ve klar zmresinden yksek bir zattr.
Miracu'l M'minin, Silsile-i tarikat, Silsile-i Nebeviyye, Silsile-i ne(1) AUme ibni Kemalin ceddi Kemal Paa ile pederi
zaviye bitiiindeki mescidin avlusunda medfundurlar.

Sleyman Bey bu

 183
sebiyye, Etvar- Seb'a erefi siyadet, Mdenl-Maarif, Esrar'l-Arifin,
Seyr's-Slk, Divan isimlerindeki eserlerin sahibi olup hepsi bir yerde
matbu olan klliyatlar ile Miftahan Vahdet?i vcud, Tecname namndaki
mensur eserleri matbudur. (Kazay- Hak) ve (Mefharul Evliya) terkip
lerinin dellet ettii 1010 H. de vefat ettiler, kabirleri Silivrikap civarn
da Emirler Mahallesindedir.
Yksek beyitlerinden :
Nan iin meth eyleme nadan nadanlk budur.
Hayber-i nefsin helak et ah- merdanhk budur.
ilhilerinin en mehuru :
Bu ak bir bahri ummandr.
Buna hadd-u kenar olmaz.
Delilim srr kur'andr
Bunu bilende ar olmaz
Sure geldin ezeliden
Pirim Muhammed Aliden
arab- L yezaliden
enlerde humar olmaz
Eer k isen yare
Sakn aldanma ayare
D brahim gibi nare
Bu glende yanar olmaz
Kyamazsan baa, cana
Irak dur girme meydana
Bu meydanda nice balar
Kesilir hi soran olmaz
Hak ile hak olanlara
Kendi zn bilenlere
Dost yolunda lenlere
Kan bahas dinar olmaz
Bak u Mansurun iine
Halk rm bana
Enel Hakkn firana
Denlere timar olmaz
Seyfullah sznde mesttir
eyhinden ald desttir
Divane r kalem nisttir
Ne sylese kanar olmaz
Bu gazel baz arifler tarafndan erh olunmutur.

 184
SNAN EFEND
(LM SNAN EFEND)
Halveti tarikatnn Uakiye kolu eyhlerinden faziletli bir zat olup
Mula kylerinden (Leyne) li dir. Hadis ilminden mehur (Mesabh)'i
tercme etmitir ki bir nshas mula ktphanesindedir. Bu eserde 30 se
ne Gelibolu yaknndaki Bolayr'da ikmet ettii bildirilmektedir.
Nihayetindeki manzumenin bir beyti aadadr :
Diyar- Menteedendir ki, Liyne hkidir hkim
Hsameddin fakih olu Sinan dem ebttaksir
skdar'da Selimiye Ktphanesinde de manzum bir akaidi vardr
ki sonu yledir :
Meayihden budur nakl rivayet
Gtrdm trk dilce kl dirayet
Gezp Msr-u Halep am-u Irak
Bulunmaya bu nsha ittifak
Gelibolu Bolayrdan Sinan
Duay- hayr ile yadet sen an
Hal tercmesi ilerde yazl Kulolunun mrididir. Kendisi de M e mican efendi halifelerinden Gelibolu'lu mer Karbi efendiden Halifelik
almtr.

SKN MUHAMMED EFEND (i)

1103 = 1691
Halveti tarikat eyhlerinin faziletlilerinden olup
Mudurnuludur.
Resm tahsilini bitirdikten sonra Niyazi Msr Hz. lerinden manev cebhesni tamamlamlardr. Gelibolu mfts iken ziyaret maksadyle Bur
sa'ya geldiklerinde (Ola sakin ar- ruhi Skuti) msrann delleti olan
1103 H. de Vefat etti. Deveciler mezarlnda defnedilmitir.
Eserleri: (Drre) ismiyle Kasdei Br'e yazd nazireye (gurre) is( 1 ) Selm ehli dostlarnn akndanmdr ki gznden kalem yalar akt
yorsun air selm aac altnda Hz. Peygamber Efendimizle (S.A.) ashab ki
ramn (R.A.) sohbetini hatrlamaktan duyduu hzn ve itiyak dile getire
rek kendi nefsine sesleniyor ve ona soruyor:
Senin gzlerinin kalem gibi ya aktmas bu arz edilen manzaray hatrla
mandan dolay mdr? Bu soruyu sormakla kendi hasret ve derdini aklam
olmaktadr.

 185
mindeki erhleriyle Mevln Cami ile Mevln Isam aralarmdaki tariz
lere Fevaidi aliyye adiyle yazd bir Faysalnameden ibarettir.
Drrelerinden :
Emin teevvuki ahbabi bidi selemin.
Tecr damuuke men aynike kel kalemi.
Seksenbe (85) beyitli Arapa bir nat- erifi de vardr. 1136 = 1723
de (Kaside-i Br'e) ye (Verdetl Melih fi erhi Brdetl Medih) ismiy
le erh yazan Muhammed ibni Mustafa Efendi de Mudurnu'dan yetimi
ilim adamlarndandr.
SELM AL EFEND (i)
1104 =

1595

Celvetiye eyhlerinin byklerinden bir zat olup Mentee'nin Kozyaka kyndendir. Mereplerinin ihtilf neticesi olarak
Niyazi Msr
Hz. leri ile aralarnda baz mektuplar teati olunmutur. Tasavvufa m
teallik matbu risaleleriyle mutasavvfane baz ilhleri vardr. skdar
da Selmsz, Acbadem, Bulgurlu camileriyle Bursa'da elebi Sultan
Muhammed Camii civarndaki dergh hayrl eserlerindendir.
Vefat: (Hitab- elest) terkibinin delleti olan 1104 H. de, kabri s
kdar'da Kskl'da yaptrm olduklar camiin yaknndadr.

SEZA HASAN EFEND (=)

1151 = 1738
Glen tarikatnn gzel gl tbirine seza (lyk) olan Hdnn
bu ermi kulu Grdes'te (') yetimi olup manevi terbiyesini Edirne'de
grmtr. iirleri hakikaten arifane ve airanedir (Sezai) lkabn Ni( 1 ) Ba halifelerinden olup 1158 = 1745 de vefat ederek skdarda Pazar
ba mahallesinde yaptrm olduklar dergha defnedilmi olan
Ktahyal
Ferayi Ali Efendi de ariflerden bir zattr. Ferai mahlasl ilhileri vardr. Bir
ilhisinden :
Ya ilhi asitan hastaya darifa
erbeti vashn ienler buldular derde deva
(^) Seza Hz. lerinin halifelerinden olup kendi vefatna
(Matemine'l-ak
Hasib) tarihini syliyen Hayrabolu'da ismiyle anlan Camii erif avlusunda ya
tan orum zade Muhammed Hasib Bey de divan sahibi airlerden k bir zat
olup Glen silsilesini (Glen-i Ebrar) adiyle Silk-i Nazma ekmitir. Yine
burada yatan Mahv Efendi de Seza Efendinin hahfelerinden divan sahibi bir
zattr.
(3) imdi Korent ehrine eski Osmanllar zamannda verilen isimdir.

 186
yaz Msr Hz. leri vermitir. Vefat, (Kudse pervaz eyledi Ruh Seza
Glen), (Kutub iken gt Seza RahmetuUahi aleyh), dedi. Hatif Se
za rihlet etti) msralarnn delleti olan 1151 H. de, mbarek kabri Edir
ne'de kendi muhterem adlaryle anlan derghtadr. Mrettep ve matbu
Divan- Hakayk beyanlarndan baka (Mektubat)' mehur ve matbu
dur. Baz dikkat sahipleri iirlerinin letafeti ve ruh okaycl bakmn
dan ad geen zt Osmanllarn Hafz razsi yerinde sayarlar.
Msr Hz. lerinn : (Hak ire br yineyim herkes bakar biran grr)
msra le balyan gazelini erh buyurmulardr ki divanlarnn sonunda
matbudur.
Halifelerinden Muhammed Fabr-i Kirimi de arif bir zat olup (Menazil's-Sairin)'i tercme etmitir.
Arifane beyitlerinden (^)
ahid-i Gayb tecelli eyledike b hicap
k eder k o evkile vcudu camesin
Merd-i kmil erefin bir ter eden gurbette
Kadri artar gevherin ksa eer knndan
Aadaki gazel en mehur arifane gazellerndendir.
dem mnay mir'at eyleyenler zahiren
Seyreder Allah halkta halk da Allahta
Sa'yedp kullukta mahvol stkle kim lcerem
Abd-i muhass ah ederler bu ulu derghta
Bade-i engre el sunman bu bezm-i fnide
Bulmuam cam- muhabbet ne'esin ben ahda
Sanma menzilde karar eder olur ehl-i
Ey Seza kmil oldur
kane naatlarndan :
Hazreti Hakkn habibi sevgili bir danesi
Olduu in oldu lem hsnnn divanesi
k Yunus'un :
lim ve efaat kn Alemlerin sultan
k Yunusun can Sensin ya Resulallah
Beytini mehur Cevdet Paa merhum Osmanl Edebiyat dersini
okuttuu esnada (Hem mensur, hem manzum olarak sylenmi gzel
szlerdir) diyerek takdir etmitir.
(1)

(Kalemi Suni aze) tahrir etti

Kaydedip suhufi hrneki ebedde onu takrir etti

matla'l gazeli erafeddin Efendi tarafndan arifane bir surette erholunarak

bastrlmtr.

 187
SNAN MM
(MUHAMMED SNAN MM)
1075 = 1664
Halveti tarikatnn yiitba kolunun byklerinden arif bir zat
olup Konya vilyeti dahilindeki Elmaldandr.
(kutbu'l-mean) ismin
de trke mensur bir eseriyle mrettep divan vardr. Divan matbu
dur. En kmil halifesi Niyazi Msr divanndaki (Allah Allah dedi ve
kld bakaye irtihal) msrann dellet ettii 1075 H. de Elmalda hiret
yurduna gitti. Mezkur divanda :
Dost illerinin menzili ki ii grnd
Dertlilere derman olan Elmal grnd
Beytiyle balyan ilahideki Elmal hal tercmesini yazdmz bu
ztn doum yeri olan bu kasabadr.
Bir ilahilerinden :
Uyalden akna ann gerekmez gayri burhan
rledun a.kna ann gerekmez gayri burhan
Bugn meydan- ak ire beni seyran eder oldost
n olmuum ona seyran gerekmez gayri seyran
Muradn anladm ann beni derdile yandrmak
Ann in gemiim benden gerekmez bana bin can
Kyacak cana smail ona gnderdi ko Allah
Ben ettim canm kurban gerekmez gayri kurban
Tecelliden teselliden mberra olduum anla
Hayal-i aka mihmanm gerekmez gayri mihman
Sinan mmi enel Hakk grn akdan ayan eyler
Ayana erien gelsin gerekmez gayr-i yne

SIRRI ABDLBAK DEDE

1164 = 1750
Galata mevlevhanesi arif eyhlerinden ve Gavs dedeye damat olan
Miraciye nzm ve bestekr Nayi Osman dedenin necip evlddr. Gav
s dedenin vefatndan sonra Osman dede yerine gemi onun vefatyle
de Bak dede eyh olmutur.
Seyyid Vehbnin: (Osman dede gt ola srr bak) msra hem
Osman dedenin vefatna, hem de olunun eyh oluuna tarihtir. 1164 H.
de vefat ederek Galata mevlevhanesine defnedildi.

 188
Cihandan gitti Srr ad Bak kald dnyada. Bak dedenin mnacaatmdan :
Yarabbi kereminle desti gir ol
Dnyada ve hirette yarabbi
Ben zara muin olup thir ol
Kl ben kuluna rzan matlup
Ben bkesi ey kerim mutlak
Ben ifte hle re'fet eyle
Her halde hayra kl muvaffak
Affet knhm inayet eyle

SELM BABA
1170 1756
klardan bir zat olup Krmldr. stanbul'da tahsilini
tamamla
dktan sonra kadlk mesleine girmitir. Bosna kad vekilliinde iken
mesleini terkedip evvel eyh Muhammed Efendi isminde bir zattan,
bundan sonra Kadiri eyhlerinden Kesriyyeli eyh Hseyin Efendiden
feyz almtr. Vefat 1170 ksur tarihlerinde, kabri Kprlde'dir. Baz
ilhilerini de havi olan (Burhan'l-rifin) ismindeki mehur risalele
riyle ayrca divaneleri ve (Miftahu Mkilt's-Sadkn) ve
(dab-
Tariki'l-Vasilin) isminde arifane eserleri vardr ki hi biri baslmamtr.
kane beyitlerinden :
Ald akln cmle varn bu selim-i divanenin
Varlm cmle anndr ben ann burhanym
Gitti kesret oldu vahdet cmle lem serteser
Mahvolup suretle esma cana erdim ben bugn
1185 = 1771 de stanbul'da vefat eden Halveti eyhlerinden (Risa
le-i Tevhid) yazar eyh Hamid b Nevade krmdan yetien lim eyh
lerdendir.

SELM MUSTAFA EFEND

Osmanl airlerinden ve Nakibend klarndan bir zat olup zmir
lidir. 1228 H. de Hz. Halid (Eyyp) civarnda (Raza) da Baba Haydar
mahallesinde eyhlik makamnda bulunduu derghta vefat etti. Babas
eyh smail erhi Efendi tarafndan 1200 H. de zmir'de bir tekke bina

189

olunduu hal tercmesini yazdmz bu zatn divannda aklanmtr.

Divan matbu olup bir de (Mevlid) manzumesi vardr. ( K ) harfi gazel
lerinden aadaki nazm mehurdur.
Edna kuluyum Fahri Resul's-Sakaleynin
01 nur-i ehad Ahmed Ceddl Hasaneynin
Nu eylerisem ah- Hasan akna zehri
ekmem elimi yoluna ba gitse Hseynin
evkitarap makamndan bestelenen na't- Nebevisi de mehurdur
ki aadadr.
Bir muazzam padiahsn ki kulundur cmle ah
Kurb-i ev ednda vaz'oldu seninn tahtgh
Nuh felek heft-i zemin ancak sana bir barigh
Emrine mahkmdur lem her szn vahy-i ilh
Es-Salt ve^s-Selm ey Haad-i rah- Hud
Knt s ya efia'l-Mznibn sfu'lena
Olal rahsude pay-i pkin ki ar- berin
Akm ile dembedem cevln eder ey ah- dn
Ravzan iin arp der her melek y m'minin
Hazih cennat adnin tedhulha hlidiyn
Yukardaki gibi bir naat- Nebevisinden :
Hk-i Ravzandan gne nr eyler iken iktisab
Kerd-i pkin kuhul em-i can iderken mehtab
Ya aceb mi ara fahr eylerse ravzanda turab
Canna minnet idi na'linin olsa fitab
Yukardaki gibi.
Kimki nr mhr-i ztn mazhar- aghdr
Ahter-i slm iinde evc-i dnin mhdr
Kim kulam oldu derkde kinatn ahdr
Mur olmak sitanmda Sleyman chdr
Yukardaki gibi.
Hanki hke bassa py-i devletin o tavr olur
Canib-i hakdan tecelliyat ile pr nur olur
Her nazarda aynna vech-i Hud manzur olur
Bu Selm hizmet-i naatn ile mafur olur

 190
SLEYMAN EFEND
(KSTENDLL MOLLAZADE SLEYMAN
1235 = 1819

EYH EFEND)

Nakibend tarikatnn fazilet sahiplerinden bir zat olup Kstendildendir. ilk ve orta derecedeki tahsillerini memleketinde ikmal ettikten
sonra yksek tahsil iin istanbul'a gelerek zamann yksek limlerin
den eksiklerini tamamlad. Memleketine dnp talebe okutmakla me
gul oldu. Bu esnada Nakibend seyyidlerinden aml eyh Ali Efendiye
intisap ederek 1193 = 1779 H. de tarikatn hilfet rtbesine erimi ola
rak sliklern iradna balad. 1235 = 1819 H. de vefat ederek kendisi
nin yaptrd dergha defnedildi. Maalesef yksek kabirleri Bulgaris
tan devletinin teekklnden sonra yklarak baka bir binaya nakledil
mitir.
(Lemaat- Nakibend) ismindeki eserinde
mbarek mridi Ali
Efendi delleti ile nail olduu ilh tecellilerin lzumlu tafsilt yazldr.
Eserlerinin en by 1231 = 1815 H. de tamamladklar (Bahr'lVelyet) ismini tamaktadr k Imam- Cafer Sadk hazretlerinden ba
lyarak binbir evliyaullahn muhtasar hal tercmesiyle ilm ve kevn ke
rametlerinden bahseder olup sonunda kendi hal tercmesi de gsteril
mitir. Bir nshas Beikta'ta Yahya Efendi dergh
ktphanesinde
vardr.
Eserleri aadadr :

Bahru'l-Velyet
1
2
Zbde-i nefahat'l-ns
3 Tarih-i Kstendil
4
Nkt'l-Hikem
5
Mecmau'l-rif
6
Risale-i Tlia
7
Dvan
8
erh (Baz Msr ve Nak gazelleri)
9
Usl'l-Vsl
10 Medar- Slikn Fi Etvar- Hcegn
11
Kuvvet'l-Uak
12 - Seb'at'l-Levyh
13 Te'vilt- Erban
14
Terkbat- Erban
15
Mir' at '1-Muvahhdn
16 Mebazat'l-trfan

 191
17
18
19
20
21
22
23

Mecma'l-Esrar
Es'ilet'l-Esrar
Risale-i Vesy
Risale-i erh-i Celliye
Lemeat- Nakibend
erh-i Kelm- Kibar
erh-i Kelm'l-Vst

24 erh-i Kelimat- Bedreddin Simav

25 erh-i Kelm- Cferi's-Sdk
26 Mektubat- Erban
Yukardaki eserlerden yalnz (Dvan) baslmtr.

SZl AHMED EFEND

1246 =

1830

Hal tercemesi ileride yazl eyh emseddin Sivas hazretlerinin to

runlarndan k bir zat olup Sivas'ldr. let ilimlerini ve yksek ilim
leri Hdim merhumdan, tasavvuf ilmini de eyh Abdulmecid Efendiden
tahsil etmitir. 1246 H. de vefat ederek byk dedesi emseddin Hz. leri
civarna defnedildi. Sz mahlasl ikane ilhlerini havi olan Dvan'
baslmtr. Bir de (Kasde-i Br'e) tercemesiyle (Slknme) isminde
bir eseri vardr.
Beyitlerinden :
Ne ararsn bu fena banda sen
Dil glistanndaki ezhar gr

SAD EFEND MUHAMMED SAD EFEND

1257 =

1841

Nakibend eyhleri limlerinden bir zat olup Kayseri'lidir. Hal ter

cemesi ileride yazl Muhammed emseddin Efendinin mrididir. Hac
Bekta- Vel dergh eyhliine tyin olundu ve 1257 H. de vefat etti.
Eserleri: (Kunz'l-Hakayk),
(Tefsir- Sureti Vel'diyat), (Tefsir- Sre-i Vedduh), (Risale-i Tasavvufiye) dir ki hepsi de Beikta'ta
Yahya Efendi ktphanesinde vardr.

 12
SEYYD AHMED HCAB EFEND
1306 = 1888
Nakibend eyhlerinin faziletlilerinden bir zat olup Kastamonulu
dur. Pederi Ahmed Siyahi Efendi hal tercemesi yukarda yazl Mevln
Halid'in son halifesidir ki 1291 H. de Kastamonu'da vefat etmitir. Sey
yid Efendi ilk tahsilini memleketinin limlerinden Keskinzadeden gr
dkten sonra istanbul'da ehr Hafz Efendiden tamamlad ve riyaziye
ilimlerini de Mneccimba Tahir Efendiden rendi. 1306 H. de stanbulda vefat ederek pederinin yanma defnedildi. Pederi ile kendisinin hal
tercemeleri Kastamonu limlerinden ve adliyecilerinden Zhd Bey ta
rafndan (Tahassr) adiyle yazlarak baslmtr. Eserleri baslmamij
olup aadadr:
(Risale-i Vahdet-i V c u d ) , (Telhs- Fkk), (Tahkt Ale't-Tarsus), (Talkat Al Kara Halil) den ibarettir. Seyyid mahlsl iirleri ve
arifane ilahiyat da vardr.
Beyitlerinden :
Pertev-i em'i hakiki evresin pervaz iden
Yaplr pervane s Seyyid vreler

SARI ABDULLAH EFEND

1071 = 1660
Osmanl limleri ve bykleri arasnda din, ahlk, edeb, siyas
eserleriyle mmtaz mevki kazanan irfan sahibi bir zattr. Marip ehza
delerinden olan babas: Seyyid Muhammed Efendi istanbul'a
gelerek
grd hrmetkrane muamele dolayisiyle buraya yerletikleri zaman
da Sultan I. A h m e d devri sadrzamlarndan Halil Paann biraderi Mu
hammed Paann kzyle evlenmesinden hal tercmesinden bahsettii
miz Abdullah Efendi dnyaya geldi. renme ama eritiinde Halil
Paa delaletiyle zamann fazilet sahiplerinden istifade ettii gibi yine
Paann delaletiyle byk mutasavvf Aziz Mahmud Hda'den feyz al
d. Paann II. defa sadrazamlnda ve ark serdarl (ark seferi ku
mandanl) zamannda tezkirecilik vazifesiyle beraberce gidii srasn
da Reisl-Kttab olan Muhammed Efendinin Tokat'ta vefat zerine ter
fian bu vazifeye tyin olundu. Fakat o sene iinde sadrazamln Hsrev
Paaya tevcihi dolayisiyle Halil Paayla beraber skdar'a dnm, H
da Hz. lerinin derghnda inzivaya ekilmi ve paann vefatndan son-

 193
ra da 10 sene kadar bu ekilde vakit geirerek 1047 H. de Ribab- Hma
yun riyasetiyle ve II. Badat Fatihi Sultan III. Murad'n
maiyetinde
Badat'a gitti. Fetih ve zafer srasmda kazaen
ehid olan reis ismail
efendiye halef, 1047 H. sonlarmda Diyarbekirde (Bedyiu'l-Vakayi) mel
lifi Hseyin Efendiye selef olup 1049 H. abanmda riyaset vekletine,
1050 ortalannda Anadolu, bundan sonra Cizye muhasebesine, 1060 hudu
dunda piyade mukabelesine ve 1065 balarmda mensuh mukataaya t
yin olunarak mhim hizmetler grd. Bu tarihten sonra dvan memurluklarmdan ekilerek ilim ve ibadetle megul olmu, Zir- A d n ola ru
hu Sar Abdullahm, Nesrin-i A d n ola ilh Sar Abdullah msralar
nm delleti olan 1071 H. de vefat edip Topkap'dan Maltepe hastahanesine giden caddenin solunda set stndeki makbereye defnedildi. Mezar
tanda: Merd-i manev arih-i mesnevi sabkan Reis'l-Kttab Hz. A b
dullah Efendi ibni Seyyid Muhammed ruh-i erifleri iin ve cem'i ehli
iman ervah iin rizaen Lillh iin fatiha ibaresi nakolunmutur. T o
runlarndan Llzde Abdlbaki Efendinin Bayram melmilerinin ah
val ve menkbelerinden bahseden matbu risalesinden anlaldna gre
hal tercmesi sahibinin slk bakmndan manev mrebbis idris Muh
tef hazretleridir. Bununla beraber byk mutasavvf ve ulu pr Hda
Hz. lerinin manev terbiyelerinden de feyz almlardr. iirleri ekseri
yeti itibariyle mutasavvfane olup mahlas A b d dir.
eitli eserleri aadadr.
1 erh-i Mesnevi: (En mehur eseridir) be cilt zerine tertiplen
mi olup ismi (Cevahir-i Bevahir-i Mesnevi) dir. Mesnev-i erifin ta
mamn toplam deildir.
2 Semerat'l-Fuad Fi'l-Mebde-i ve'l-Mead: 5 bab bir hatime ze
rine tertiplenmi olup Trke ve matbudur.
I. Bab: Hz. dem aleyhisselmn hilfeti, demin yaratlmdaki hal
ve merhaleleri ve insan nev'inin mertebeleri beyannda olup, fasl ih
tiva etmektedir.
II. Bab: Asln sevme talebi, kalbin cils, gavs ve insan- kmil be
yannda fasl muhtevidir.
III. Bab: Slk ehlinin ksmlar ve revileri
fasl muhtevidir.

beyannda olup alt

IV. Bab: Dnyadan terhip, Hakkm yoluna ve mrid-i kmile tergp ve fakirlere kt zan beslehekten ekinmek ve slk sahiplerine
aklanmas lzm baz erkn ve artlar tavsiye beyanndadr.
F. : 13

 194
V. Bab: Nakibendye, Bayramye, Halvetye, Mevlevye, Kbrevye, Kadiriyye'nin umum ananevi silsilelera, Ebu Bekr- Sddk ve mam-
Ali Radyallah hazretlerinden Fahr-i Kinatta nihayet bulan ve bu m
nasebetle baz imamlar, sahabe, tabin ve evliya menkbeleri beyanndadr.
Hatimei hayvani ruh, insan ruh ve izafetlerinden baz bilgiler beyanndadr.
3 Nasihat'l-Mlk, Tergban Li Husn's-Slk: Sultan IV. Meh
med Han'a takdim olunan bu eser Trke ve baslmam olup sonradan Osmanzade A h m e d Taip Efendi tarafndan (Telhisu'n-Nevayh) ismiyle h
lsa edilerek Sultan III. Ahmed Han'a takdim olunmutur ki matbu ve
2 bab zere hazrlanmtr.
I. Bab: Dnya ilerinin intizam ve ehliyet sahipleri hakknda, I. Fa
sl; Hz. demin hilfeti, Musa, Yusuf, Davud, Sleyman, II. Fasl: Hlfa-i Raidin.
II. Bab: hiret ahvali, I. Fasl; lm, lmn hakikati, azralin ruh
lar kabzetmesi v e berzah halleri, II. Fasl; kyametin kopmas, srun
frl, ruhlarla beraber cesetlerin hasredilmesi, Arasat, cehennem
ve cennet ahvali, Allahn rahmetinin genilii kendi el yazsiyle yazma
olan nsha Ktahya'da Reis'l-Kttb Muhammed Emin Vahid Efendi
ktphanesinde mevcuttur.
4 Mirat'l-Esfiya f sfat- Melmiyeti'l-ahfiy: Melmi taifeleri
hakknda Ftuhat- Mekkiyye'nin muhtehf bab ve fasllarnda gemi
olan szlerin aklamasyle eyh-i Ekber hazretlerinin menkbe ve fazi
letlerinden bahseder olup Arapa ve baslmamtr. Birer nshas Beya
zt Cami ktphanesiyle Beikta'ta Yahya Efendi ktphanesinde var
dr. (Mirkat'l-Evliya) ismindeki tercemesi de skdar Atlamatamda
Selimaa ktphanesindedir.
5 Rcal'l-Gayb: Melm taifesinin ahval ve ksmlarndan bah
seder olup baslmamtr.
6 Tevkat- Seltn-i Osmaniye Dstru! n: Reis'l-Kttap
yni Hariciye Nazr bulunduklar sralarda Feridun Bey mneat tar
znda topladklar ve yazdklar 150 kadar mektubu cem etmi olup ba
slmamtr. 1153 H. de yazlm bir nshas Manisa'da Muradiye ktp
hanesinde, bir nshas da Halis Efendi ktphanesinde vardr. (Dsturu'l-n) yazl tarihi olan 1053 senesini aklaycdr.
7 Mesleki'l-Uak: Slk hallerine dair Trke manzum bir ka
side olup torunlarndan hal tercmesi ilerde yazl Llzade Abdlbak

 195
Efendi tarafndan zeyl'i yazlm Trke erh ve tefsir edilmitir. Kasi
denin metni ile zeyli Baki Efendinin eserlerinden matbu olan (Mena
kb- Melmiye-i Bayramiyye) risalesinin nihayetinde yer almtr.
8 (Cevher'l-Bidaye ve Drret'n-Nihaye): Sultan IV. Muradn
ahvali ile Badat fethinden, 4 mezhep mamiyle baz evliyaullahn men
kbelerinden bahseder olup baslmamtr. Bu eserin kendi el yazsiyle
yazma nshas Halis Efendi ktphanesindedir.
9 Tercme-i Makasdil A y n i y y e : Bu eserin
tarafndan tercme edildii ileride yazldr.

Abdulmecid Sivas

Oullar Mustafa Resmi Efendi de air limlerden bir zattr.

10 Tedbiru'n-Neeteyn ve slh'n-Nshateyn:
15 bab zerine
tertiplenmi siyas ve ahlk gayet mhim bir eserdir. Nshalar Seyyid
Ali Paa ile Halis Efendi ktphanelerinde vardr.
Mezahirdir btn eya bizim grdfmz zahir
Cihanda her ne var ise hemen envar- rahmettir.
Hda Hz. lerinin gazelini tahmislerinden:
Sana senden yakndr Hak sakn olma dil gafil
Hemen senlikdir ancak ortada buna olan hail
Gzn a mnay anla bu zevk ile olur hasl
Muhit-i bahr- tevhidi bilip umman- b sahil
Vcudun katresin mahvet eer olduysa ehl-i dil.

SAFYYULLAH MUSA DEDE

1157 = 1744
Mevlev arif ve fazllarndan olup pederi Adanal Cell Ali Dede
Efendi Trablus - am mevlevhanesi eyhi iken Trablus'ta domutur.
lisanda iir sylemee muktedirdi. Tefsir, hadis gibi yksek ilimleri
Abdlgani Nablus hazretlerinden tahsil etmilerdir. Son eyhlii stan
bul'da Yenikap Mevlevhanesindedir. 1157 H. de vefat ederek ad geen
dergha defnedildi. (Shah- Cevheri) tercemesi olan (Vankulu lgati)
nn baslnda musahhihlik hizmetini ifa ettiler. Hanef mezhebi zeri
ne feraiz meselelerine dair (Ercze-i Cedide) eserleri cmlesindendir(^).
( 1 ) Sultan Abdlaziz Han devri ariflerinden olup Galata Mevlevhanesinde
yatan ve mevlev evradn mufassal bir surette erh eden Bosnal Muhammed
Faz Paa da mevlevlerin faziletlilerindendir. Bu zatn ad geen mevlevhane ktphanesinde bir de divan vardr. Evrad erhi baslmtr.

 196
SUHUF MUHAMMED EFEND (SAHHAF)
1146 = 1737
Niyaz Msr Hz. lerinin ba halifelerinden ( i ) k ve arif bir zat
olup Bursaldr. lh cilvegh- eyh suhufyi cinan eyle mcevher
msrann dellet ettii 1146 H. de Bursa'da vefat ederek (Niyazi Msr
Dergh)na defnedildi. Eserleri:
(Zeyn'l-'yd) ismindeki, (erh-i gazel-i Hac Bayram Vel a
labm bir ar yaratm iki cihan arasnda ile (erh-i gazel-i Erefzade
Tecelli evki didarm beni mesteyledi hayran ) , (erh-i gazel-i Niyaz
Msr, Kefu'r- Rumuz f Halli'l-Knz: Mkilim var Hak dostlar ey
len k d ) {^)
(Manzume-i mevaciye),

(Mecmuay- ilahiyat) olup baslmamtr.

Beyitlerinden :
Dil sen Mantku't-tayr' z insan olandan sor
Dilersen Knt Kenzen remzini var kn olandan sor

SALAHI EFEND
(ABDULLAH SALAH UAK)
1196 = 1781
Fazilet ve kemalt ahsnda toplam bir zat olup Balkesirlidir. 20
yana kadar memleketinin ulemasndan let ilimlerini rendikten
sonra stanbul'a gelerek tahsilini tamamlamak zere tekrar derse bala
d gibi kadirbilir bir zatn delaletiyle de Tahvil kalemine devamna
baladlar.
(1) Niyaz Hz. lerinin halifelerinden biri de Bursah Emr Ksmzade Seyyid
Muhammed Efendidir ki, mrettep divan vardr. eyh Efendi Bezm-i Adne
H ile buldu vusul msrann dellet ettii 1134 H. de vefat etti. eyh Hsa
meddin Efendi dergh altndaki Msr tekkesinde defnolunmutur.
Beyitlerinden :
Canana verip can canan olalm k
Bu rah- hakikatte burhan olalm k
Sdk ile eer mumen tuttunsa sevsavmn
Gel d-i visale kurban olahm k
Ak ile olup zinde dostu bulalm dilde
Gel ilm-i lednn de Lokman olalm k
(2) Bu msra ile balyan gazel eyh smail Hakk tarafndan da erh olun
mutur ki matbu divannn sonunda zikredilmitir.

 197
Ksa bir zaman zarfnda talebe ve hatipler arasnda yaylm bulu
nan fevkalde hreti dolaysiyle evvel mektupuluk sonra divan efen
dilii hizmetiyle Hakimolu Ali Paa maiyyetine tyin olunarak bu va
zifeyle epeyce dolatlar. Lkin kabri Erikap haricinde olan ve o ta
rihte Edirne'de halkn iradiyle megul bulunan eyh Cemaleddin U
ak hazretlerine intisabndan bir mddet sonra istifa ederek 7 sene yal
nzlk ve inziva lemlerinde vakit geirmitir. Bu feyizli lemde:
Mkilin kimseye zahirde Sall sormaz
Hace-i batna sordu soracak esrar
Beytiyle de irfan mertebelerini tamamladklarn iaret etmilerdir.
Celvet, Bayram ve Sad, Kadir
Nakibend, Mevlev ve Glen, Uakyiz
Beytiyle de tarikatlar ahsnda toplam bir zat olduunu remz ve
ima buyurmulardr. Bu zamanlarda mn leminde eyh-i Ekber haz
retleri tarafndan 4 satrlk bir yaz okutularak maddi ve bilhassa ma
nev pek ok kalbi fyuzat ve varidata mazhar olduktan sonra eser ver
mee balamlardr. lim ve irfan sahiplerinin yannda canlar gibi sak
ladklar kymetli, arifane eserleri fazilet, irfan, tahkik ve ilimlerinin
derinliine ahiddir.
Vefat, mezar tama nakedilmi:
Salh sevk-i envr- cemale oldu pervane msrann dellet ettii
1196 H. de, defnedildii yer de Sultan III. Mustafa Han devrinde yaa
yan Tahir A a isimli zatn Fatih civarnda kpaa mahallesinde yap
trd ve eyhlik makamn uhdelerine tevcih ettii derghn avlusun
dadr.
Yksek eserleri :
1 nna arazn'l-Emanete yet-i kerimesinin tefsiri
2 Usl-i Hads erhi
3 Usl-i Fkhtan muhtasar Menar erhi
4 eyh-i Ekber Hz. lerinin eserlerinden
erhi: (Bir nshas umum ktphanededir)

(Mevkiu'n-Ncum)

5 eyh-i Ekber Hz. lerinin kudsi szlerinden Subhane men ezhera'l-halyk ve hve ayniha nn (Miftah'l-Vcdi'l-Eshr fi tevcih-i
kelm eyhi'l-Ekber) ismiyle erhi.
6 Dvan- Cenab- Ali erhi
7 Mesnevi erif tercemesi

 198
8 bni Fnz'n Kaside-i Hamriyyesinin erhi.
9 eyh-i Ekber Hz. lerinin (Havz'l-Hayat) risalesinin erhi.
10 eyh-i Ekber Hz. lerinin (Gavsiyye) risalesinin erhi.
11 mam- Gazal'nin eserlerinden
(Faysal't-Tefrika Beyne'lslm ve'z-Zendeka) ve (Marifet'l-acz) risalelerinin tercemesi.
12 (Miftahu'r-Rumz ve'l-Esrar'l-Knuz)
13 Ulmu'l-Maznun
14 Mir'at'l-Esma risalesi.
15
16
17
18
19
kkn)
20
lk)n

Tevfiku'l-Avni fi Hakk'l-Iman
Hilye-i Haseneyni'l-Ahseneyn
Glen-i Tevhid tercmesi
Mustalhat- Sofiyye tercmesi

eyh Mahmud Sabster'nin eserlerinden (Mir'at'l-Muhaktercmesi

eyh Ebu'l-Hasan el-Harkani'nin eserlerinden (Esrar'l-Mutercmesi

21 Hace Mahmud Pris'nm eserlerinden

(Zikir, Vcud, Kud-

siyye) risalelerinin tercmeleri

22 eyh Shre Verdi'nin eserlerinden (Havass- Celli Esma) ter
cmesi
23 Makamat- Hamidiyye ile Farsa rubaileri edeb sanatlara tat
bik yoluyle meydana getirdikleri nefis erhleri
24 Mevln Celleddin-i Rum, eyh Niyaz Msr, Nasuh, E
ref-i Rum, Naki-i Akkirman hazretlerinin baz nutuklarnn erhi.
25 mam- Aliye nisbet olunan A y a n m ayann lem ye'yushma
ramed, Fi kuUi aynin minel ayneyni nunan beytinin ibaresinin erhi.
26 Hasan Basri hazretlerinin derledii bildirilen 54 farzn erhi.
27 evket, Saip, Mir Hsrev Dehlev, Hakan'nin mkil gazelle
rinin ounun erhleri
28 Aruz erhi.
29 Arifane divanlar
30 Mektubat ve ina risaleleri
31 (Vahib'l-Mevahib F
cmesi
32
33
34
35
36
37

Beyani makamati

ve'l-Meratb)

Lfz-i Tarikat risalesi

Nakibendiye risalesi
Tc, kemer, almet risalelerinin tercmeleri
Baz Arapa kasidelerin erhleri
Esma-i Hsna muammas risalesi
Nahivden (Mun) erhi

ter

 199
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57

Muhtasar ve mufassal kavaid-i irab

fiye erhi
Kavaid-i Farisiye erhi
Mefatihu'd-Drriye erhi
Medar- mebde ve mead
erh-i makalt- Hoca Nasreddin
Teshil'l-Mpted
Zeyl'l-Kitap fi ahseni'l-Hitap
Esrar- Nihan der hatm-i hacegn
Risale-i cevahiri tac- hilfet
erh-u Nutk-i k mer
Gl-i Sad berk
Tuhfet'l-kn
erh-i Kaside-i Banet Suad
erhu Halli Meaki d'r-Rumuz
Tahmis-i Kaside-i Br'e
lisan zere yazlm Manzume-i Miraciye
Manzume-i Mevlid-i Nebi
Tesdisi Kaside-i Mnferice
Mstezad- Cenab- Mevlnya manzum erh

SADIK MUHAMMED ERZNCAN

1209 = 1794
Nakibend eyhlerinden mcahit bir zattr. Anadolu ve Rumeli eya
letlerinde bir ok seyahat ettii ve 1192 H. de Erzurum'da
bulunduu
(Risale-i Mergbe) sinde yazldr. 1209 H. de eyhi bulunduu skdarda Alaca Minare zaviyesinde vefat ederek oraya defnedildi. Hepsi bir
arada matbu Trke risaleleri vardr ki isimleri aadadr:
(Risale-i
Merbube), (Risale-i Terbiyename), (Risale- Marifetinnefs),
(Risale-i
Mahbup) olup (Hakikat'l-Yakn) tercmesi de eserleri cmlesindendir.

SAN A H M E D EFEND
1290 . = 1873
Mevlev eyhlerinden arif ve garip ilimlere vakf bir zat olup T o
katldr. Tahsilini ve ilesini tamamladktan sonra bir mddet memleke
tinin mevlevhanesinde eyhlik yapp bundan sonra Aydn dergh eyh
liine nakletti. 1290 ksur tarihlerinde br i iin stanbul'a geliinde ve
fat ederek Yenikap Mevlevhanesine defnedilmitir. (Aruz-u Molla C-

 200
m i ) y i (Cm- Muzaffer) ismiyle Trke erh edip Msr'da bastrmtr.
Ayn Hasan Efendinin ,Nazm'l-Cevahir) adndaki manzum lgatini da
erh etmitir. Baka eserlerine rastlanlamamtr. Farsay ve hikmet
ilmini Kethdazade Arif Efendiden renmitir. Tezkire-i Fatn de ari
fane bir gazeli yazldr.

SALH RIFAT EFEND

1326 = 1908
Tasavvuf byklerinden Seyyid Hoca Muhammed Nur'l-Arab ElMelm hazretlerinin halifelerinden temkinli, irfan sahibi bir zat olup
Itiplidir. A d geen hocaya intisabndan sonra yaptrd derghta saliklerinin terbiyesiyle hayatn geirmitir. 1326 H. de vefat ederek sz
geen derghn avlusuna defnedildi. Mrettep Divaneleri ve sofiye st
lahlarn beyan eden risalesi vardr.
Divan- ilahiyatnn matlamdan :
Hday sana hamdolsun seninle
Yine sensin seni hamid seninle
Zuhurun batn oldu zahirinle
Ki malm evvel hirinle
Vcud-u klle dner encm felekler
Btn em-i vcuhndr dilekler
Habibin mazhanndandr zuhurun
Hurua geldi deryay- butunun
Sana mir'at olupdur nk zat
Tecelli kldn annla sfat
Kamu cf al ahkm ile esma
Evvel oldu mazhar cmle msemma

AHABEDDN AHMED SVAS

860 1455
Mfessirlerden ve Zeyniye tarikatnn eyhlerinin en byklerinden
bir zat olup Sivasldr. let ilimlerini ve yksek din ilimleri memleketnin limlerinden tahsil ettikten sonra tarikatn kurucusu Zeyneddin Hafi
hazretlerinin halifelerinin byklerinden Muhammed Efendi namnda
bir zata intisap etti. Bir mddet sonra mridi ile beraber o tarihte ma
mur olan Ayaslug lkesine hicret ve orann beyi Aydn olu Muhammed
Beyden grdkleri hrmet zerine burada yerleerek mrnn sonuna

 201
kadar tedris ve irad ile megul oldular. te bu suretle vakitlerini gei
rirken mritlerinin vefatmdan birka sene sonra yni 860 H. de kendi
leri de vefat ettiler. Ayaslug istasyonundan
kaza merkezi olan Kuadasma giden osenin sol tarafmdaki tarlalar iindeki grlen bir kmbet
harabesi nnde defnedilmi olduklar, ziyaret ettiim
mezar tann
kitabesinden anlalmaktadr.
limler arasnda (Tefsir-i eyh hreti ile naml olan
(Uyun'tTefasr) isminde iki cilt tefsir ile
(Risalet'n-Necat Min erri's-Sifat)
isminde tasavvufa ait bir eseri de vardr. akayk- Nmaniyye yazar
tasavvuf ilminden bir eseri daha olduunu mahadesine dayanarak bil
diriyor ki bizim de grdmz otuz bab zere tertiplenmi (Cezab'lKulb) ismindeki tasavvuf eser olmaldr. Feraiz ilminden (Siraciye)yi
de erh etmitir. Usl ve ilim istilhma dair (Riyaz'l-Ezhar Fi Celili'lEbsar) isminde bir eseri de vardr. O tarihlerde Osmanl lkelerinde ya
ylm olup hlen bu havalide mensuplar kalmyan
Zeyniye tarikat,
ha tercemesini yazdmz eyh ahabeddin Efendi ile tarikatn piri
Zeyneddin Hafi halifelerinin byklerinden Bursa'da Zeynlerde yatan
Abdlltif Mukaddesi ve bu zatm ba halifelerinden stanbul'da ismiyle
sylenen semtte yatan eyh Vefa-i Konev vastalariyle yaylmtr. Ba
zerindeki tata:
Leylet'l-Ehad Fi yevmi's-sani min ehr- Rebilevvel sene sittne
ve (2. Rebilevvel pazar gn) semn mie = (860) H.
Be dnya dil-i nebundet herki merdi est
Ki dnya bikeman endh virdi est
Bekrsitan nazar kn t beyab
Ki indnya harie end berdest
Ba tarafnn ta:
Ne onan refte em ki bz ayem
Ayak taraf ta:
Nezzeln hhn smme irtehain
Vema ehadn aleddnya bi hkin
Keza dnya nuzulin ve irtihalin
Vema bakin alel insani halin

 202
E Y H LH- N A K B E N D
893 = 1487
Nakibend seyyidlerinden kuds damga - almet tayan bir zat olup
ismi Abdullah, memleketi Smavdr. lmini kemale erdirmek maksadiy
le Buhara'ya kadar yol gitmi, zahir ilimleri Mevln Ts'den, batini
ilimleri de Ubeydullah-i Ahrar hazretlerinden tahsil ederek evvel mem
leketine sonra stanbul'a geldiler. Bir mddet sonra Gazi Evranos olu
Ahjned Beyin iltimasiyle Vardar - Yenicesi'ne gelerek mrnn sonuna
kadar irad ve eser yazmakla vakit geirdiler. Austos nahiyesinde vefat
ederek oradan Yeniceye naklolunmutur.
Hlen ad geen nahiyedeki
fabrika bitiiinde yksek makamlar olmak zere ziyaret olunan oday
bu ciz muharrir de ziyaret etmitir. Vefat 893' haber veren Rahmet
ber lh terkibidir. Eserlerinin en kymetlilerinden birer nshas e
hid Ali Paa ktphanesinde mevcut olan Arapa (erh-u Al Varidat-
Kbr Li'-eyh Bedreddin Simav), (erh Al Miftahu'l-Gayb Li'eyh Sadreddin) olup (Zd'l-Mtakn), (Nacat'l-Ervah min Denesi'lEbah), (Esrarname), Meslek't-Tlihn), (Manzme-i Mraciye), (Fsul'l-Vsl) isimlerinde Trke baka eserleri de vardr ki hepsi de ba
slmtr. stanbul'da Fatih civarnda yatan Emr Ahmed Buhar haz
retleri bu yksek zatn ba halifelerindendir.
iirlerinden :
n T teslim-i Riz-i Hak uy-i Bh ba
Yef'alullah myc ve yahkmullah m yrd

AHD B R A H M DEDE
Mevlevi tarikatnn en byklerinden arif bir zat olup Mulaldr.
let ilimlerini ve yksek ilimleri tahsilden sonra Afyonkarahisar'da Sul
tan Divan hazretlerinin
derghna yz srerek
Mevln'nm feyzine
mazhar olmutur. (ahidi) ismiyle anlan Farsa manzum lgati mehur
ve muteber olduu gibi Trke ve Farsa arifane divanlaryle mesnevi
tarznda (Glen-i Esrar), (Glen-i Tevhd), (Glen-i Vahdet) isim( 1 ) lhiye kla Rahmet Mennan tarihinin dellet ettii 979 H. de vefat
eden divan sahibi Yeniceli lh de airlerdendir.
s.Tiinin Sleyman olduu Riyazi Tezkiresinden anlalmaktadr.
Beyitlerinden :

Netice hasl ola derdin ekli tefekkrden

Felek aksini gsterdi ziyan ettin tasavvurdan

 203
lerindeki manzumeleri de irfan sahipleri yanmda makbul ve malmdur.
Glistan'a da bir erhi vardr. 957 H. de Mulada topraa verilerek eyh
lik makamnda bulunduu dergha defnedildi. (Semhney-i Edep) sznce mridini ziyaret iin Afyonkarahisar'a gittiinde burada vefat et
mitir. Hdai mahlsl pederine iaret ederek syledikleri manzume
lerinden :
ahidi-i Mevleviyim arifim gelsin beri
steyen sru Hdai men Hda zadeyim
Bir nshasn Mula ktphanesinde

grdm Glen-i Vahdet'in

nihayetindeki marifet faslndan :

Grnen eyay- zahir serbe ser
Mazhar- didar- Haktr ey beser
Cmle hayvan ve nebat ve hem cemad
Arife mir'at- Haktr ya ibad
Bu fena surette Haktr grnen
Hem mnezzehtir fenadan Z'l-menen
Cmle lem birden olmutur ayan
Gayr yoktur yine ol birdir heman
Mumu gr kim nahi idptr nahl-i bend
Kld mumu nice renk ve ekl-i end
Kld stad anda zahir ok sor
Ta temaa ide her ehl-i hner
ahidi manzumesi birok marifet sahibi tarafndan erh edilip na
zire yazld gibi Arab limlerinden brahim bni Sleyman Ezher ta
rafndan mufassal olarak terceme, Allme-i Hafaci'nin
talebelerinden
Abdlkadir Badad ile 1126 = 1714 H. de am'da vefat eden Eribozlu
Ahmed Selm tarafndan da muhtasar bir surette Arapaya naklolun
mutur. Manzum olarak Rumcaya tercme edilmi nshas Yahya Efen
di ktphanesindedir. ahidi Hz. lerinin eserlerinden
yalnz manzum
(Lgati) ile (Glen-i Tevhid) kendisi tarafndan Blbl-i G Glen-i

 204
Tevhid C tarihi msrann gsterdii 837 = 1433 H. de Mesnevinin alt
cildinin herbirinden yze beyit alnarak tahmis edilmek suretiyle mey
dana gelmitir ki bir paras aada nakledilmitir:
Mesnevi:

jii^jj j U U j ^

j : ^ UJL j [

Tuhfe-i ahidde bahsedilen

Tuhfe-i Hsam mellifi Hsameddin
Efendinin Mula'ya bal Ula nahiyesi merkezinde medfun bulundua,
yazldr.
Yazma bir nshasn
Hsami) matlndan :

Mula ktphanesinde grdm

ftida iftida fatihat aakr

stimalet dil ho daden muvafk sazkr

(Tuhfe-i

 205
ahidi merhumun olu Hsameddin Efendinin de Farsa kaideleri
ni bildiren bir manzumesi vardr ki hatimesi aadadr :
Kl ki shhatle bunu yazd Hsam bni ahidi
Okuyan tahsil-i Frs idip muradna ire
Dideler gkte melik erh ile tarih ile
ahidizade Hsam yadigrn gre
Mula
kadan biri
tur. Hatt
kaznmtr

992
mevlevhanesinde ziyaret olunan trbede mevcut iki sandu
Hda dieri ahidi olmak zere kesinlikle rivayet olunmu
ahid'nin sandukas yanndaki mezarda aadaki manzume
:

Gedaym ahidi-i mevleviyim

Diyar- Menteda mulaviyim
Bihamdillah ki merdi maneviyim
Ki gavvas- bihar- mesneviyim
ahidye herkim iderse dua
de maherde efaat Mustafa

'BAN-I V E L
976 = 1568
Halveti tarikat kollarndan abaniye .ubesinin kurucusu arif bir
zat olup Takprldr. rfan mertebelerini bitirdikten sonra Kastamo
nu'da halkn iradiyle megul olarak pekok arif yetitirmitir. Vefat:
Eyledi aban Efendi azm-i dildar-i can msrann dellet ettii 976 H.
de, nurlu kabri Kastamonudadr. Arifane szlerinin bir ksm 1293 H. de
baslan husus menakbnamelerinde yazldr. Halfelerinden Kastamo
nulu Muslihiddin Vahyi Efendi de kemal sahibi bir zat olup (Mrac'lBeyan) isminde matbu tasavvufa ait manzum risalesi vardr.

EMSEDDN S V A S
EBU'S-SENA E Y H EMSEDDN A H M E D ES-SVAS
1006 = 1597
Halveti tarikatnn ubelerinden emsye kolunun kurucusu arif bir
zat olup Zile'lidir. Yedi yandayken pederinin mridi olan Amasyal
eyh Hac Hzr Efendinin duasn almak zere pederi ile beraber Amas
ya'ya gidip Hz. eyhin tevecchlerine mazhar olduktan sonra memleke
tine dnd bundan sonra Tokat'a giderek mehur limlerden Arakyeci-

 206
zade eemseddin Efendiden tahsile baladlar. Daha sonra stanbul'a ge
lerek tahsilini tamamladlar. Tarikat bakmndan Cuma pazarl Musli
huddin Efendi ile irvanl Mecdeddin Efendi hazretlerinden feyz alm
lardr. Sonralar Sivas'a giderek tedris ve irad ile megul olmulardr.
Nuh felek emsi doland nur ile msrann delleti olan 1006 H. de ve
fat ettiler. Eri seferinde bulunan ve duas kabul buyrulan yksek zat
lardandr.
Yksek menkbeleri eyh Recep Sivasi'nin (Necm'l-Hd) ve eyh
Nazmi-i stanbullunun (Hediyyet'l-hvan) ve Mustakimzade Sleyman
Saadeddin Efendinin
(Hulset'l-Hediyye)
isimlerindeki
eserleriyle
baka eserlerde gemitir.
Kymetli eserlerinden manzum olanlar :
1
2
3
4

Menakb- mam- zam (matbudur)

Irad'1-Avam
Menasik-i Hac
Mir'at'l-Ahlk ve Mevvik'l-Evak

5 bretnma (-)
6 Glen-i bad.
7 Het Behet ()
8 Tercemet lhi Name-i eyh Attar
9 Tercemet Pendname-i eyh Attar ( ' )
10 Sleymannme
11 Divan- Arifane
12 Mevlid-i Neb (matbudur)
13 El-Fesayh Fi Tercemeti'l-Levayh
14 Terceme-i Kaside-i Br'e
15 Mir'at'l-Evak
Mensur olan eserleri:
1 erh-i Muhtasar'l-Menar El Msemma bi Zbdet'l-Esrar
2 erhu Kavaid'l-rab Li bni Him El Msemma Bi halli'lMekid
3 Menakb- iharyari Gzin (matbudur)
4 Cilau uyunil Arais El Muhaddare
(1) 1055 H. de vefat eden stanbul kads Bostanzade Yahya Efendinin de
28 bab zerine bu isimde ve bu alanda bir kitab mevcuttur.
(2) Bursal Lmi-i elebi ile Uak tarikat eyhlerinden Bursada kuzularda yatan Bursav mahlasl Muhammed Muhyiddin Efendinin de bu isimde
bir eseri vardr ki bunlardan birincisi baslm ikincisi baslmamtr.
(3) Mevlna dris Bitlisinin bu isimde Farsa Osmanh Tarihi, Sufa Beyin
Tezkiret uaras, ehrizade Said Efendinin Kostantniyye Tarihi vardr.
(*) Matbu olan bu erh olmayp airlerden 893 = 1487 H. de vefat eden
Edirneli Emrnindir.

 207
5 Nakd'l-Htr ( 5 )
6 Umdetl Edip Fitteallmi Vet-Te'dib - Kavaidi Frisiyye
7 erhu Gazeliyat Sultan Murad Han- Salis
8 El Camiu'n-Nfs
9 Letaifu'l-yat ve Nuk'l-Beyyinat
10 Dairet'l-Usl
11 Hccetti lhye
12 Kssa-i Musa ve Hzr
13 erhu Kelimat Kmeyi bni Ziyad
14 Menazili'l-rifn
15 Meclis
Arifane gazellerinden :
Vasl olmaz kimse Hakka cmleden dur olmadan
Kenz almaz ol gnlden taki prnur olmadan
Mt kable entemt srrna mazhar olan
Grd anlar har- neri nefhai sur olmadan
Sen myesser eyle yarabbi bizlere beytin tavaf
lmin ile mil eyle vde tekmil olmadan
Hak cemalin kbesini kld klar tavaf
Yerde Kabe gkyznde beyti mamur olmadan
Mest hem mestane geldim ta ezelden ta ebed
miim akn arabn ab- engr olmadan
Mest olanlar kelm kendudcn gelmez vel
Pes enel Hak nice syler kii Mansur olmadan
Bir devasz derde dt bu dil ems mudam
Hakka makbul olmak ister halka menfur olmadan
Mevlid-i Neb manzumelerinden :
Ey Hdavendi tuvan padiah
Yerde gkte senden zge yok ilh
Yoiken eyay icad eyledin
Kn dedin viran abd eyledin.
(^") eyh smail Hakk Efendi hazretlerinin de bu isimde bir eseri vardr.

208

A H I VELl AYINTAB
A H I VEL BN K A Y A NBL ASKER
1000 =

1591

Halveti tarikat eyhlerinden faziletli bir zattr. 1000 H. tarihine ya

kn memleketinde vefat etti. (Gunyet's-Slikn) isminde Arapa mu
fassal (Vird-i Settar) erhi vardr ki bir nshas bu ciz muharrir tara
fndan skdar'da Nasuh Hz. leri dergh ktphanesine hediye edil
mitir. kisi bir mecmuada olmak zere Ayasofya ktphanesinde (El
Kevakib'l-Mude Fi't-Tarikati'l-Muhammediyye) isminde
mensur
ve
(Risalet'l-Bedriyye Fi Beyani Tarikati'l-Merziyye) adnda
manzum
eserleri vardr. Bedriyenin matla:
Hvel Evvel dedim Elhamd lillh
Hvez Zahire zahir oldu lem
Hvel Ahiru yine e-kr lillh
Hvel batnla olur beyt mbhem
(Kevakib)in nsznde 956 =

1549 H. de eyh Yakup Efendiye inti

sap ettiini zikretmitir.

UHUD MUHAMMED EFEND

1126 =

1714

airlerin ariflerinden bir zat olup Babaeskilidir. Hal tercemesi ileri

de yazl Nureddin Cerrah ile prdatr. Tahsil ve slkn tamamladk
tan sonra memleketinde eser yazma ve irad ile megul olarak 1126 H.
de vefat etti. Cenab- Hak tarafndan Abdurrahim Rahmani lkabnn
verildii kendisine ilham olunduundan nesir ile yazlm eserlerinde
(Abdurrahim imzas vardr. Mrid'i Aladdin Al Kstendill'nin arifane
szlerini toplayan bir eseriyle (Tezkiresi), uhud
mahlsl Dvan,
(Telvhat- Sbhaniye) isminde bir kitab vardr.
Snbliyeden Hasan Necmeddin Efendi halifelerinden olup Muallim'l-Hayr terkibinin delleti olan 1021 = 1709 H. de vefat eden uhu
d Muhammed Efendi baka bir zattr. Bu zatn hat sanat ile de alkas
vardr.

209

U M L A L I Z A D E A H M E D EFEND
1085 =

1670

Glen tarikatnn eyhlerinden lm br zat olup Bursaldr. Srf

tahsl ve ilimde ilerleme maksadiyle seyehat yolunu tutarak
Msr'da
yerlemi ve bu esnada Muhyzade Hasan Efendi vastasiyle tarikat y o
luna girmitir. Bundan sonra Bursa'ya dnm Ulu Cami yaknnda Karaelebizade Abdlaziz Efendinin yaptrd Sbyan mektebine muallim
olmutur. Mt kable en temt hadis-i erifinin delleti olan 1085 H.
de vefat edip ad geen mektebin avlusuna defnedilmitir. Hal tercemesi
yukarda geen brahim Glen'nin yksek menkbelerini anlatan ese
riyle 28 ive zerine tertiplenmi (Gleniye) slk ve ahvalini akla
yan Trke bir eseri ve Rindi mahlasl ilhileri vardr. Glzar- rfan'da
makamnda bulunduu Ali Mest Sultan zaviyesinde defnedilmi olduu
yazlmtr.

ABAN NAKBEND
1003 =

1594

Nakibend eyhlerinin limlerinden bir zat olup Mudurnuludur. s

tanbul'da Emr Buhar zaviyesinde mnzevi bir ekilde hayatn geir
mitir. Baslmam Arapa (Kaza ve Kader), Trke (Meratib-i Slk
ve Kef) risaleleri vardr. Fevt-i Nakibend terkibinin delleti olan
1003 H. de vefat etti. eyh Vefa trbesi harimine defnolunmutur. Mr
idi Hakim elebi hretiyle anlan eyh Muhammed Efendi de burada
topraa verilmitir.

EMSEDDN EFEND ( N A S U H Z A D E )
1249 =

1833

Hal tercmesi ileride yazl Nasuh Hz. lerinin torunu olup arif ve
fazl bir zattr. Eyledi emseddin Efendi irtihal msrann delleti olan
1249 H. de vefat ederek makamnda bulunduu byk dedesinin derg
hna defnedildi. (Vird-i Settar'a Arapa yazd erhi Arapa (Risale-i
Slkiye)si ve Firavun'un iman hakknda eyh-i Ekber Hz. lerinin s
zne uygun olarak Trke bir risalesi vardr.
F. : 14

 210
A K I R EFEND (MUHAMMED S A K R EFEND)
1269 = 1852
Halveti tarikatnn Cerrahiye ubesi eyhlerinden k bir zat olup
stanbulludur. Muazzez gt ya H eyh akir bezm-i didare msra
nn delleti olan 1269 H. de vefat etti. Fatih civarndaki Nianc Camii
karsnda defnedilmitir. (Etvar- Seb'a) risalesiyle (Dvan- lahiyat)
vardr.
lhilerinden :
Mrid elinden n-i arabet
Sonra dernun akna kebabet
Sine-i evkin bezme rebabet
Rah- Hdaya byle itap et
Halifelerinden Tevfik Efendinin de Dvan- lahiyat vardr.

EREFDDN U A Y B EFEND
1329 1= 1911
Halveti tarikatnn kollarndan Glen kolu eyhlerinden arif ve
edip bir zat olup Edirnelidir. eyhu riz-i billh terkibinin
delleti
olan 1329 H. de vefat ederek eyhlik makamnda
bulunduu Mslim
Efendi derghna defnedildiler. Seza Hz. lerinin Kalemi sun-i ezel herneki tahrir etti msra ile balayan arifane gazelini gerekten vakfane
bir surette erh ederek (zahu'l-Meram Fi Meziyyeti'l-Kelm),
yahut
(erhu'n-Nokta ve'l-Kalem) ismini vermilerdir ki baslmtr. rfanla
dolu mektuplarn havi mecmualanyle iire mahsus kaabiliyeti de olup
aadaki gazel bu arifane kaabiyetinin bir mahsuldr. (Nurun hakikatna ait risaleleri) yle namazn esrarna dair (Kef's-Salt) isminde ri
saleleri de vardr ki her ikisi de baslmamtr.
Renk elvan- cihanla etme cana ittisaf
Sil gnlden gayr- fikrin eyle kendin sine saf
Nuru irfan ile kefet anla nefsin hilesin
Kl sefer mlk-i derune eyle dil beytin tavaf
Taht- dilde hkmedp ey ah- divan itmee
ok gerektir nefisle n itihad- ihtilf
Hakka vuslat istersen ser fr kl deme
dem mna drer zira hakikatte mtaf
Vakf- esrar olan bir kmilin gir kalbine
Ey eref bulmak dilersen du cihanda sen muaf

 211
EYH EDEBL
Osmanl saltanatnn kurucusu Sultan Osman Gazi hazretlerinin ka
ynpederi olup 120 sene mr srm zahir ve batn mamur nl bir
eyhtir. Tahsilinin balangc memleketi olan Karaman'da, nihayeti Sam
dadr. Tefsir, Hadis, Tasavvufta hususiyle Fkh'ta ihtisas sahibi idiler.
Sultan Osman Gazi hakkndaki rya tbiri ve hayr dualar btn Os
manl tarihlerinde yazldr.
Ktip elebi merhumun Sllem'l-Vsl il Tabakati'l-Fuhl n
de ariflerin tac Badatl Ebul Vefa tarikatndan olduklar kaydedilmi
tir.
Bu yksek zatn kabri hakknda her ne kadar ihtilf varsa da k
Paazade tarihindeki u: Orhan Gazinin anas Allah rahmetine vard.
Ve hem dedesi Edebl ve hatt kzndan bir ay nden Allah rahmetine
vard. kisini dahi Bilecik hisarnda kodular ifadesine gre Bilecik'te
gml olduklar anlalmaktadr. Bununla beraber Eskiehirde de yk
sek adlarna izafe edilen bir trbe ziyaret olunmaktadr.
Karacahisar ( ' ) Karacaehir'de ilk istikll hutbesini okuyan da
matlar Karamanl Dursun Fakihin kabri olmak zere
Eskiehir'deki
eyh Edebali trbesi haricinde kitabesiz br kabir ziyaret olunmakta ise
de bu zatn da Bilecik'le St arasnda Kre ky yannda ose kena
rnda defnedilmi bulunduu vesika gsterilerek rivayet edilmitir.

TENNUR BRAHM EFEND

887 = 1482
"rfan sahibi eyhlerden bir zattr. Pederi Sivasl, validesi Amasyal
olup, Amasya'da domutur. Konya'da Mevlna Sar Yakup'tan tahsilini
tamamladktan sonra br mddet ders okutmakla megul olarak sonra
da Akemseddin hazretlerine intisap etmilerdir.
Muhammediye vadi
sinde (Glzar- manev) ismindeki baslmam eseri kemaline ahittir.
Bunun bir nshas Nuruosmaniye dieri Esat Efendi
ktphanesinde
vardr. 887 H. de vefat etti. Kabri Kayseridedir. Bir na'tlarmdan :
Ol itti Hacc- Ekber kurup ar stne tahtn
Oku Rabbi vasta andan an kim ism-i 'zamdr.
Ann mikatdr dnya ann ihramdr ukba
Ann kurbandr yokluk ona ak b- zemzemdir
(1) Eskiehir'e bir buuk saat mesafede Ktahya yolu zerinde bir kasaba
olup Osmanllarn istiklline dair ilk hutbe okunan Camii erif buradadr.

 212
(Glzarl Manev) matlamdan ;
Klalm hamd ile her ie bnyd
Onu hayr ile hatmide stad
in stad oldur kim cihan
Yaratt hem iinde cism- can
Kamusun gzg kld san'atna
Vel gzgnn ardndan bakanlar
Gremedi ve gzsz kald anlar
u bilmedi onlar ah- cihan
Dilinde kald gzgnn nian
Torunlarndan ve Sultan III. Murat devrinde yaayan Ebus Suud
bni eyh Sadullah Efendi de ilim ve irfan sahibi bir zat olup (Miftahu'lAdale) isminde 2 bab zere tertiplenmi bir eseri vardr ki I. bab (Fezail'l-Guzti ve'l-Mcahidn), II. bab (Fezail-i Merakibi Erbab'd-Dnya ve'd-Dn) dir. 7 bab zere tertipli Trke tarikatname yazar olan
(Duacolu) da Bayramiye tarikat riflerindendir.

TERZ BABA ( H A Y Y A T VEHB)

1264 = 1847

Mevln Halid-i Badad halifelerinden Erzincanl Abdullah Efen

diden hilfet alm k bir zat olup Erzurumludur. (Miftah'l-Kenz) is
minde baslm bir manzumeleri ve takrirlerinden meydana gelmi (Sfat- Subutiye) risaleleri vardr. 1264 H. de Erzincanda vefat etmitir.
Beyitlerinden :
Gel ey Hayyat Vehb sen beyan et
Hidayetten biraz mna ayan et
Hidayettir kuluna evvel man
Kabule say ederse eyler ihsan

TURHAL EYH MUSTAFA EFEND

1197 = 1782
Amasya ile Tokat arasndaki Turhal'dan fazilet sahibi arif bir zat
tr. Amasya ve stanbul'da tahsilini ikmalden sonra eyh Murad Naki
bend'nin olu Ali Efendiye intisap edip hilfete nail olarak memleketine
dnm ilim ve tarikatn nerine balamtr. 1197 H. de vefat ederek
yaptrmaa muvaffak olduu camiin avlusuna defnedilmitir. Sadrzam

 213
Seyyid Mulammed Paan-n kendisine ball ve sevgisi dolaysiyle
Turhal civarndaki Taziye kynn mlkiyeti padiah tarafndan veril
mitir. Bu ky kendi mlkleriyle beraber memleketinde kurduu ca
mi, medrese ve tekkeye vakfetti.
Sahih hadislerden derleyip toplamak suretiyle
(El-Bedru'l-Mnr
Fi erhi Ehedisi'l-Beiri'n-Nezir) ismindeki hadise dair eseriyle (Mrid's-Salikin) namnda bir kitab, (Hadis-i Erbain arhi) ile dier bir
kitab vardr. Halveti tarikatnn abaniye kolundan da hilfet ald
skdar'da grdm bir tomarda yazldr.

UYN SEYYD MUHAMMED EFEND (RAHKZADE)

1166 = 1752
Smbliye tarikatnn eyhlerinden air bir zat olup stanbulludur.
Stlce eyhi adiyle tannmtr. Hatime-i Sleh terkibinin gsterdi
i 1166 H. de vefat etti. Stlce'de Sine k yaknnda
defnedilmitir.
Eserleri: Divan, (Silsile Name-i Meayih izam), (Tarifname-i Derghan)
dr. Bir na'tndan :
Cemi Enbiyaya piivasn y Resulallah
Cemi Evliyaya rehnmasn y Resulallah
NS HASAN EFEND
1136 = 1728
Karaba Vel halifelerinden ve ariflerden bir zat olup Takprl
dr. stanbul'da irat ve tedris ile megul oldular. 1136 H. tarihinde ve
fat ederek Bab- Al yaknnda Salkm stte A y d m o l u
derghna
defnolundular. lhlerini havi kk bir divanlaryle (Srr- Ehadiyyat)
isminde risaleleri vardr. Halifelerinden olup 1175 = 1761 H. tarihinde
vefat ederek mezkr dergha defnedilen stanbullu brahim Hass'n da
binbir ilhiyi cami dvan ile evliya menkbelerini havi
(Tezkret'lHas) ve ns Efendinin arifane szlerini muhtevi (Kelm- Aziz) vesaire
gibi eserleri mevcuttur. Bu eserlerin hibiri baslmamtr.

MM SNAN
958 = 1551
Halveti tarikatnn ubelerinden Sinaniye kolunun kurucusu olan
byk pirdir. smi brahimdir. Doum yeri Perzerin havalisinde olmak
zere nakledilmise de tashihten gemi bir icazetnamede
Bursal ol-

 214
duklar grlmtr. Karamanl olduklar da rivayet edilmitir. Kendi
leri lim olduklar halde grdkleri bir rya zerine (mm) lkabn
taknmlardr. Tasavvuf baz ilhileri olup vefatlar (Gitti 958 de m
m Snan) msrana uygundur. Hz. Halt civarnda Oluklu Bayr denilen
yerde halifelerinden Nasuh Efendi tarafndan yaptrlan derghnda g
mldr. Evlt ve torunlaryle damad Topkap civarnda Krkba
Ahmet emseddin mahallesinde Kanun Sultan Sleyman
tarafndan
kendileri iin ina edilen derghtadr. Manisada Muradiye ktphane
sinde (Risale-i erife-i stanbul mm Snan) isimli bir eseri tarafm
dan grlmtr. rfann gsteren ilhilerinden:
Eserlerin sohbeti ele giresi deil
krar ile gelenler mahrum kalas deil
mm Snan yol ayan olupdur herey ayan
Dervilik yolu heman t ve hrkas deil (^)
Trbelerinin niyaz penceresi stnde muallk beyit:
Mrid rah- Hakka kblegh- kndr b
Edeple gir gzn a trbe-i mm Snandr b

FTADE MUHAMMED MUHYDDN (^)

988 = 1580
Celveti tarikatnn zamannda ay gibi parlak halindeki inkiafna
sebep olmu pek byk bir pr olup Bursaldr. Tahkik ve irfanlarna;
hakikat yollar ve tarikat hallerine dair szlerini toplayan ve halifesi
Hda Hazretleri tarafndan derlenen
(Vakat) (') ismindeki kymetli
eseri dil bir ahittir. Bir hutbe mecmuas ile tasavvuf ilhilerini cami
kk bir divanlar da vardr. Vefatlar (NuruUahi muzcia) terkibinin
(1) Niyaz Msr'nin matbu (Menakbname) sinde bu illiinin Niyaz Msr
hazretlerinin mridleri Elmall Muhammed Sinan mm hazretlerinin olduu
mezkr ise de mevsukiyetine hkmolunamaz.
( 2 ) ftade Hz. lerinin, hal tercemelerinin tafsilt Bursal Hsameddin'in
yazd (Menakbname) ile dier bir husus menakbnamede ve smail Hakk
merhumun (Silsilename-i Halveti) lerinde mezkrdur.
(T) Arapa olan bu byk eserin bir nshas bu ciz tarafndan Bursadaki
Camii Kebir ktphanesine vakfedilmitir. Birer nshalar da stanbulda Be
yazt Camii iindeki kphane ile (Aziz Mahmud Huday Efendi Dergh) ve
skdarda Atlama Ta ktphanelerinde mevcuttur. Bu eserin baz paralar

tercme olunmutur.

 215
delleti olan 988 H. ( i ) tarihinde ve kabirleri Hisar dahilinde Yerkap
(Bab- Zemin) mahallesinde camii erifleri yanndaki
trbesindedir.
Mritleri olup Bursada Kuzular altnda defnedilmi bulunan Hzr
Dedenin vefatndan sonra eyh-i Ekber hazretlerinin ruhaniyetlerinden
feyiz aldklar (Vakt) kitabnn
muhteviyatndan
anlalmaktadr.
(Ulu Cami) hakknda sylemi olduklar:
Ya cami-ul Kabir veya mecma-ul Kibar
Tuba limen yezrke fil-leyli vennehr
manidar beyti yaz sanat cihetiyle de ad geen mabedi
levhalar arasnda grlmektedir.

tezyin eden

rfannn delili olan ilhilerinden: (Yine d oldu gnl yrin ce

mal-i em'ine) ve (Asln bilen kii itmez bu illerde karar) msralaryle
balyan ilhileri hl tercmesi ( A ) harfinde mezkr
eyh Ali rf
Efendi tarafndan erh olunmutur.
Arifane beyitlerinden :
Ehl-i irfan dediler sen kmaynca aradan
Bilemezsin kimdir kendy pnhan eyliyen
Sen knca aradan
Kalr seni yaratan
Hda Hz. lerinin haklarndaki
muallk olan manzume aadadr:

manzumeleri olup

sandukalarnda

Ba- akn andelibi Hazret-i ftadedir.

Dertli klar tabibi Hazret-i ftadedir
Vasl- Kmil odur Tevhid-i zta phesiz
Dost ilinin rehnmas Hazret-i ftadedir.
Eyliyen ruhundan istimdat irur matlebe
Hal iden her mkilt Hazret-i ftadedir
Mrid-i l dilersen dmen-i pakini tut
Gsteren rah- Hday Hazret-i ftadedir
Sdk ile kul ol Hdayi eiinde daima
Bil hakikat Kutbu'l-Aktap Hazret-i ftadedir.
(1) Dt dile kalemden
Tarih-i irtihal-i ftade ftade Mustakimzade
Trbesinin duvarnda kazlm tarih:
Dt iskat- y ile tarih
Geti ftade Bursann kutbu
ftade Hz. lerinin divan bu ciz mellif vstasiyle (Bursal Mehmet Ta
hir) bastrlmtr.

 216
VEFA- KONEV

(MUSLHUDDN MUSTAFA BN VEFA)

890 = 1485

Zeyniye tarikatnn ulularndan Bursada Zeynilerde medfun bulu

nan Abdlltif Kuds Hazretlerinin ba halifelerinden Kemalt ve fazi
let sahibi bir zattr. Ham ve toy bir kimsenin Mansuru'n, Ene'l-Hak
dediine ne dersiniz? sualine kar: Ene'l-Batl m desin idi ek
lindeki arifane cevab ile kendisini susturmas mehurdur. Vefat (la
Rahmeti Rabbih), (Huld-i bern) terkiplerinin gsterdii 896 H. de, m
barek kabri stanbul'da yksek isimleriyle anlan yerdedir. (Tecri) de
haiyeleri olduunu (Tac't-Tevrh) nakletmektedir. Ncum (Astrolo
j i ) , Kozmorafya, Hey'at ve Musikiye de vakf idiler. lisan zerine
yazlm baz arifane iirleri vardr. Ayasofya ktphanesinde (Saz- r
fan) ismindeki manzumenin arka tarafndaki meruhatta bu zata atfe
dilmesi zhul eseridir. Zira manzumenin nihayetinde (Bahr) namndaki
bir airin eseri olduu yazlmtr. Niyaz penceresinde Ali Paann kz
Selmanm el yazsiyle aadaki beyit yazldr.
Mukteday ehli mna Muslihuddin Eb'I-Vefa
A'yni Uaka hki merkadidir Tliya
Arifane iirlerinden :
Yazdn nki ezelde dost tayir eylemez
Her ki ariftir bu srr bildi tedbir eylemez
Ruhun cemale yine olsa beir olur
Yahut celle yinedir hod nezir olur
Evvel tevhidi zikret
Sonra crmn fikret
Var yolu ki doru git
Dervi olaym dersen
Matla'l yksek nutku zamanmzn ariflerinden
Cebbarzade Arif
Bey tarafndan (Dfiu'z-Zulm-i li kulbi'l-mem) ismiyle erh olun
mutur.
Bir de stanbul enlem ve boylamna gre (Ruznamesi) vardr ki
(Husn'l-ktifai li halli ruznamei eyh Vefa) ismiyle Osmanl riyaziye
cilerinden bir zat tarafndan erh olunmutur.

 217
V A H Y Z D E M U H A M M E D EFEND Z N K
1108 = 1696
Arif ve fazilet sahiplerinden bir zat olup knyesi Ebu Abdullah Mu
hammed bni Ahmed El-znik'dir. lk tahsilini memleketinde bitirerek
stanbula gelip tamamlad. Hal tercemesi yukarda geen Ali elebi'nin
akrabasdr. mrnn sonlarna doru skdar'da Atik Valide Dar'lHadisinde muhaddis ve camii erife vaiz oldu Mlkat- Mevt terkibi
nin delleti olan 1108 H. de vefat ederek Atik Valide Sultan Camii erifi
mihrab nne defnedildi. Nureddinzade'nin en mmtaz halifelerinden
dir. Eserleri baslmam olup en mehuru, nahiv ilminden (Mugni'l-Lebib)'e yazd mdekkikane, mufassal erhidir ki Arap limlerinin bu
erhten nakilleri ve ahid gstermeleri vardr. Dierleri: (erhu Mearik erik), (erhu Ebyat Miftahi'l-Ulm), (arat'l-Hize li erhi Hall'r-Ramize minel Aruz) dur. Hilm mahlsl ilahiyat ve (Bahru'l-Kemal) isminde manzumesi vardr.

VAHDET OSMAN EFEND (^)

1135 = 1722
eyh smail Hakk Efendinin halifelerinden olup skp doumlu
ise de Edirnede yerletiinden dolay Edirne'l diye yd olunmutur.
lim ve irfan baz ilm risaleleri ve manzum eserlerinden, ilm fkhtaki
ihtisas da sonradan bir cildi baslan mufassal (Mhtede'l-Enhr l Mlteka'l-Ebhur) ismindeki Mlteka erhinden anlalmtr.
Baslmam
divanesiyle (erhu Hadis-i Erben) eserleri cmlesindendir. Bir de f
khtan (Kifaye)'yi terceme etmitir ki bir nshas Ayasofya ktpha
nesinde mevcuttur. El yazsiyle yazma Hadisi Erbain erhi Esat Efendi
ktphanesindedir. Vefat: 1135 H. dedir. Edirnede
Uzun Kaldrmda
Aye Kadn Han bitiiindeki kabristannda medfundur. Arifane iir
lerinden:
Eli ehlinden al kim ola srrn zahir
Arafet mihri desti vizre girmekle arif olmaz
Celvetiyiz zahir geri skndur debmz
Ruh ve serde oktur amma raksmz devranmz
O)

Mirat cemalinde zuhur eyledi Mevl

Ayat hututundadr Esma ve Msemma
Mnii ezel safhayi hsnnde sera ser
Nutku sfatn knh ile eyledi ifa
manzumesinin nzm dvan sahibi (Vahdeti) Efendi Bektai merepli.
mezhebinden baka bir zattr.

Hurufi

 218
Bu yksek zattan baka Osmanl ulemas iindeki Mlteka
rinden bazlar :

sarihle

1 1016 H. de vefat eder Muhammed a-i Tirev

2 1048

smail bni Sinan Sivas

3 1052

ah Muhammed bni Ahmed bni Ebi'sSud Es-Sddik El-Manastir

4 1072

eyhzade Kazasker Abdurrahman Efendi

5 1075

eyh Halil bni Resul Sinob Akacami

6 1055
Kasapzade Muhammed Efendi

11

1100

12

1101

7 1068
8 1125
9 1160
10 1130

13 1034
14

980

Abdurrahim Mar'a

Abdurrahman Hisal
Muhammed El-zmir

eyh Niyaz Msr halifelerinden

fay-i Uak

Bostanzade Muhammed Efendi

Abdlnafi Krm

Mevkufat Muhammed Efendi (Tercemedir)

17 1065

18 1170

19 1105
1127

Muhammed bni Yusuf

(Damad Abdurrahman bni eyh Muham
med)
Musta-

Kasm bni Sleyman Nidev

1093

22 1227

23 1152

Bursal Kuakzade (Kuak Muhammed

Dedenin oludur)

24 1014

26 1140

27 1168

28 1110
29 1120

Ali bni erefeddin

25 1120

30 1297

15 1180
16 1115

20
21

Seyid Hasan bni Ali El-Kayseri

Yayaba mam Muhammed Efendi

Edirneli Mrteza Efendi
Divrikli Abdurrahman Paa
Mustafa bni mer skdar
Feyzullah bni Veliyyddin Tarsus
med-Debrev

Sm-

(Zarifi)

Uzade eyh Ahmed Efendi

Seyyid Ebi Bekir bni Ahmed zmit
Hafz Mustafa Efendi bni Ahmed
Gelibolu Mfts Sleyman Efendi
Rehah (Urfal) Seyid Tahir Efendi
Krtzade Aymtapl Ktip Mustafa Efendi

 219
VSAL BRAHM EFEND
Hal tercemesi yukarda geen smail Hakk Efendinin halifelerinden
marifet sahibi bir zat olup Bursa Yeniehirindendir. Tahsil ve slkn
bitirdikten sonra memleketine dnerek ilim ve tarikatnn nerine hizmet
etmitir. Vefatnda derghna defnedildi. Cenab- Hakkn zat ve sfatlar
nn isbatma dair bir eseriyle arifane ilahiyat vardr.

VELYDDNZADE HIFZI EFEND

Nakibend tarikatnn ariflerinden bilgi sahibi bir zat olup stan
bulludur. Nak byklerinden eyh Ahmed Faruknin (Hidayet'l-Talib)ni terceme etmidir k kendi el yazsiyle 1253 H. de yazlm olan ns
has Yahya Efendi ktphanesindedir. Nakibend tarikatnn ileri gelen
lerinden UbeyduUah-i Ahrar Semerkand'nin (El-Urvet'l-Vska Li Erbabi'l-rtika)s ile Abdullah Dehlev'nin, (El Fyuzat'l-Ehadiyye fi Mrakabati'l-Ahmediyye) isimli eserinin de irabn yapmtr.

V A H Y MUSTAFA EFEND
Nakibend eyhlerinden lm bir zat olup stanbulludur. Hal terce
mesi yukarda geen Hoca Hsam Efendinin manev olu ve en yakn
talebesidir. 1295 H. de Medine-i Mnevverede vefat ederek mehur m
cahit Daistanli eyh amil Efendinin yanna defnedildi.
Eserlerinden
tasavvuf ve akadle alkal (Sebhat'z-Zakrn) ve (Drretl Aziziye)
isminde olanlar matbu, (Hezz'z-Zakirn) ismindeki
(Hadis-i Erben
erhi) matbu deildir.

YR AL BN SYAVU BN AVEREN DVRG

812 = 1409
/
Fazilet sahiplerinden yksek bir zat olup Amasyaldr. Pederi Zey
neddin Siyavu Divrikli ise de Amasyaya hicret etmitir. 777 Hicr tari
hinde yazd Farsa
KTABLMEKASDNNACYE
FLMEBDE
V E L M E A V E L M E A D i ismindeki deerli eser irfan ve kemllerinin
ahididir. Bu eserin (eyh Abdulmecid Sivas) tarafndan terceme ve erh
edildii zkrolunmutur.
812 Hicrde Amasyada vefat etti. Tasavvuf ilminden mehur L E MEAT-I I R A K y i de Farsa olarak L E M E H A T ismiyle erh etmitir
ki bir nshas Ayasofya ktphanesinde vardr.

 220
YUNUS EMRE IK YUNUS
843 = 1439
Tarikat ehli arasnda akiyle, ihlsyla, irfaniyle,
mcahedesiyle
tannm bir zat olup akayik tercemesinin nakline gre Bolu sancandan Sakarya nehri sahillerindendir. O havalide irad ile megul bir riva
yete gre ama tabduk Emre namnda Kadiri tarikat eyhleinden bir
zata intisab ederek yksek mertebelere ulat. Kesinlikle naklolunduu
na gre Seyruslk ve mcahedesinde bal olduu dergha srt ile ge
tirdii odunlar iinde bu dergha erilik girmez diyerek eri bir odun
bulundurmamtr ki bu da onun doruluk sadakat ve ihlsnn kema
line delildir. Matbu (Divan- lahiyat), arifane ilahiyatnn hepsini ha
vi deildir. Bununla beraber bastrlan bu nsha tasavvuf ilmi nokta
sndan bilvcuh ehemmiyeti haiz olduu gibi Osmanl iir ve edebiyat
tarihi devirleri bakmndan da kymetlidir. Baz hal tercemesi kitapla
rmzda vefat tarihi GLEN- TEVHD terkibinin delleti olan 843
H. olmak zere kaytl ise de divanmdaki:
Tarih dahi yediyzyedi idi
Yunus can bu yolda kodu idi
Beytine gre 843 den evvel olmas lzm gelir. Arifane ilahiyat sa
de ve basit olmakla beraber tasavvuf ilminin gavamz itibariyle pek ok
mazmunlar toplam olduu kendisinden sonra gelen
btn irfan ve
keml sahipleri tarafndan teslim edilmitir.
Bir ilhiden :
Nazar eyle ey teri, pazar eyle gtr
Yaradlan ho gr, yaradandan tr
Dier bir ilhiden:
Arif ana derler ki kn ola
Marifet leminde umman ola
Baka bir ilhiden:
Akn ald beni benden
Mevlm seni isterim seni
Ben yanarm dn gn
Mevlm seni isterim seni
klara vuslat gerek
Zahitlere Cennet gerek
Mecnunlara Leyl gerek
Mevlm seni isterim seni

221

Cennet Cennet dedikleri

Birka ola birka huri
steyene ver anlar
Mevlm seni isterim seni
Baka bir beyit:
Et ile deriye hrndm
Yunus diye grndm
Baz mehurlarn kabirleri hakknda olduu gibi bu zatn kabri hak
knda dahi birbirine benzemez bir takm nakiller vardr ki bazlar aa
ya nakledilmitir.
Bursal Lmii elebi'nin (Nefahat'l-ns) isimli matbu eserinin ter
cemesinde Porsuk suyunun Sakarya nehrine kart yerde olmak ze
re zikredilmi ve Yunus Emre'nin tasavvuf muammas kabilinden me
hur ktm erik dalna anda yedim zm Bostan ss kakpdir ne
yersin kuzumu beytiyle balayan manzumesinin eyh Niyazi Msr ta
rafndan yazlan matbu erhine Bursal eyh smail Hakk'nn yazd
baslmam haiyesinde: Emre zahir udur Trkede methe dair lkablardandr. Trkler arasnda Atabek ve Anadolulular arasnda Lala ve
benzerleri gibi. eyh Yunus Emre Anadolu'da sparta civarnda Kei
borlu kasabasnn yaknnda olan byk Kadirin dou tarafnda bulunan
Pet cihetinde bir kyde yetimi olup mezar dahi bu kydedir ibaresiyle
yazlmtr. Karaman'da ve Bursa'da elebi Sultan Muhammed ile Emir
Sultan arasndaki ibli mahallesinde bulunan
Sadi tarikatndan Kara
Abdurrazzak derghnda her ikisi namna bir kabir ziyaret olunmaktadr.
Bir de Eskiehir - Ankara demiryolu zerindeki istasyonlardan Sarky
istasyonunda bu zat namna bir ziyaretgh vardr ki Lmii elebi'nin be
yan ettii yerdir.
Bunlardan baka Saruhan sancann Kula ve Salihli kazalar ara
snda Emre ismindeki yetmi haneli bir kyde sonradan ziyaret ettiim
krgir bir trbede Tabtuk Emre'nin oullar ve torunlaryla trbenin
iinde (k Yunus) trbe kapsnn eii nnde defnedilmi olduklar
bu kitabn mellifi tarafndan grlmtr.
Fakat mezar talarnn hibirinde yaz yoktur. Yalnz k Yunus'un
mezar tanda ufak bir balta resmi kaznmtr. Emre kelimesi hakkndaki
ifadelerden eyh smail Hakk'nn ibaresi yukarda zikredilmitir. (Mir'atlkinat) ismindeki baslm tarihde dahi Trkede byk biradere
Emre derler ibaresi kaytldr. Bazlarnn szne gre Emrullah ter
kibinin hafifletilmiidir. Tabduk kelimesi de Erzurum ve havalisinde

 222
elifle yani Tabdak eklinde dz ve arzasz yerinde
kullanlmaktadr.
Tabdak yol yani dz ve arzasz yol demektir ki bu mnaya gre Tabdak
lEmre'ye vicdanlarnn paklndan dolay bu lkabn taklm olmas l
zm gelmektedir. Fakat tapmak yani ibadet etmek maksadnda tabdk
yani abid mnasna hamledilmek daha mnasip gibidir ki Emre kynde
yaptm tahkikat da bunu teyid etmitir.

YAZICIZADE IMUHAMMED EFENDt (i)

855 =

1451

Bayramiye eyhlerinin faziletlilerinden olup Mehur-u Afak olan

(Muhammediye) nin arif nzmdr. Ak ve irfan ile tannm bir zattr.
Malkara kylerinden Kadky'de domusa da Gelibolu'yu ikametgh it
tihaz etmitir. Tahsilini kemle erdirmek zere ran ve Maverannehir'e
giderek Haydar Hafi ve Zeyne'l-Arab gibi mehur zatlardan istifade et
mise de asl manev feyzini Hac Bayram- Vel Hazretlerinden almtr.
Vefat Hicr 855 de, mbarek kabri Gelibolu'dadr. Konya zaferini
bildirmek iin Gazi Hdavendigr tarafndan Msr'a sefir olarak gnde
rilmitir. erhu Fususulhikem (-) ve Tefsirulfatihai erife ile be fa
sl zerine tertiplenmi, birer nshas ehid Alipaa, Nuruosmaniye, Aya
sofya ktphanelerinde mevcud olan Maaribuzzaman Ligurubileyai
filayni velayan baslmam eserlerindendir ki biraderlerinin (Envarulkn) inden derleme suretiyle Arapa olan bu eserden terceme edilerek
meydana gelmitir. Yukarda hal tercemesi geen eyh smail Hakk'nm
Muhammediye zerine yazd iki cilt baslm mkemmel bir erhi var
dr.
Muhammediye'nin matl :
lhun Vahid Rabbi Tel
Huvellahulbediu elhakkulal
Tel Zatihi Limma tecell
Minelgaybi lelayni fecell
( 1 ) Pederi Yazc Selhattin de ilim ve irfan sahibi bir zat olup (Sebu'l-Mesani), (Mlhime), (Tabirname), Risale Fit Tb) (gibi eserleri olduunu ve yaz
sanatnda da ihtisas bulunduunu Evliya elebi rivayet ediyor ki hal tercemesi
Riyaziyeciler fasimda yazldr.
(2) KstendiUi Sleyman eyh merhum (Bahru'l-Velyet) ismindeki eserin
de bu erhi kardei Ahmed Bcan'a ait gsteriyor ki filhakika mezkr erhte iti
raz yollu mevcut olan baz satr ve maddeler Muhammediye mellifinin irfaniyle
mtenasip deildir. htimalki dardan sokulmu, kartrlm ola. Hac Bayram
Vel ile grmesinden evvel ohnak ihtimali de vardr.

 223
Ehaddr zat mstecer sfat
Tecelli zatna esmas mcella
Mukaddestir celli kibriyas
Kemali saltanatnda an icl
Kemaline bu mevcudat yat
Cemaline du alemler mcella
n oldur lemi gayb ahadet
Pes oldur kadir Hallaku Mevl
Tehayyrde kamu efham ve evham
Ann dergh izzetinde teal
Cemi kinat kld ibda
Delil kld zatna muall
Anndr nasr izzet cudi rahmet
Anndr gayb ayn uhra ve la
u ferdaniyet ann hamd anadr
n vahdaniyet ann kr l
Sair beyitlerinden :
Buldu Meryem bikr iken bir emmehusnnden eser
Bu sebepten taptlar saya endin mah sl
Yine arz eyledi dilber yzn kabr- celliden
Yine nlende eydaym arab l yezliden
Yine kefi hicap etti gzm gnlm cehaletten
Giru cana nida etti nida zt tealiden
Matla'l ilahiyata ait kasidesini tercemesi yukarda geen Sar Ab
dullah Efendi (Semerat'l-Fuad)'ta Kemali letafet ve gayet belagatta
dr diyerek takdir ediyor.
Baka bir beyti:
Alemin nakn hayal grdm heme lem mazhar haktr
O hayal ire bir cemal grdm ann iin kamu kemal grdm
(Mearib'z-zaman) adl eserinin hvi olduu fasllarn mnderecat:
1
2
3
4
5

Fi
Fi
Fi
Fi
Fi

tertibil mevcudat ve'n-nizami

hitabatillahi maal enbiyai'l-izam
kelimatllhi maal meliketi'l-kiram
hitabillhi yevme'l-kyam
kelimatillhi fi le'l-makam

 224
YUSUF HAKK
Hal tercemesi yukarda geen Hamidddin Aksaray hazretlerinin
olu irfan sahibi bir zattr. (Muhammediye) tarznda (Hakikiname) is
minde iki cilt zerinde tertiplenmi manzum arifane bir eseri vardr ki
bir rivayete gre kznn el yazs ile yazma nshas trbelerinde mev
cuttur. Manisada (Muhabbetname) isminde baka bir eseri de tarafm
dan grlmtr.
(Hakikiname)nin tevhid balk ksmndan:
'yan- ins cinde ann feyzidir cd i fa
Etvar cism candan ann lttfudur nihan
Ubbad ann ibadeti zevkinde dil fruz
Ak ann muhabbeti evkinde can fean
Kim vasfedebilir (Hakik) bu razn
Smaz bu marifette hemen kl olur lisan
Ad geen zat pederinin yannda defnedilmi olup slkn Hac
Bayram Veli'den tamamlamtr. Beiktata Yahya Efendi ktphane
sinde (Metaliu'l-Iman) isminde Trke bir eseri de vardr.

Y A H Y A - Y RYANI SEYYD Y A H Y A CELLEDDN

862 = 1457
Halveti tarikat defterinin banda olan en byk pirdir. Kendileri
nin hazrlad (Vird-i Settar) (i) btn Halveti ubelerinde okunmak
tadr. Vefat Canisini cennet terkibinin gsterdii 862 H. de, mbarek
kabri Bkda'dr. (-) Eserlerinden olup Kelime-i Tevhid says kadar
harfi olan 24 fasl zerine tertip edilmi (Esrart Talibin) {^) ismindeki
matbu risalesi mehurdur ki derviler iin en lzumlu eserlerdendir.

( 1 ) Btn Halveti tarikat mensuplar arasnda okunan Evrad- erifin

mteaddit erhleri varsa da en fazla tannan ve yaylan Trke olup Harimizade Seyyid Kemaleddin Efendi merhumun
eserlerinden olan ve 1287 H. de
Matbaay Amirede baslandr.
( 2 ) (Telhisu'l-sar Fi Acaib'l-Efkr) yazar Abd'r-Reit bni Salih adn
daki zat da Baku'dan yetien irfan sahiplerindendir.
(3) eyhlerden Esed bni Ahmed El - Bursav'nin de (rad't-TalibLn Fi
erhi Vesayel Mhtedn) isminde ahlk ve tasavvuftan bahseden (Vesaya-yi
Shreverdiyye) erhi vardr.

 225
(ifa'l-Esrar) ve (Esrar'l-Vahiy) isimlerinde baka arifane eserleri
olduu da rivayet edilmitir. Kendisine nisbet edilen Manisada Mura
diye ktphanesinde yazma bir mecmuada byk ksm Farsa olmak
zere aadaki risaleler bu kitabn mellifi tarafndan grlmtr:
Kef'lKulb, Meratibi Esrari'l-Kalb, Esrari'l-Vdu', Rumuzu'l-Iarat, Menazil'l-rifin, erhu Esma-i Semaniye, erhu Salat-i Glen-i
Raz, Etvar'l-Kalb, timi Lednni.

YUSUF MAHDUM (YUSUF ZYAEDDN MAHDUM)

890 =

1485

irvan'n merkezi emahi beldesi ba kads Mevln Ali Fazl'n

olu olan fazilet sahibi arif bir zattr. Resm ilimleri pederi ile Arabis
tan limlerinden, tasavvuf ilmni de yukarda hal tercemesi yazl Sey
yid Yahya-yi irvan'den tahsil etmitir. 890 H. de memleketinde vefat
ederek derghlarna defnedildi. (dab'l-rad) isminde 24 fasl zerine
arifane bir eseri, ruh ilmine dair (Silsilet'l-Ervah) adnda da limane
bir kitab vardr.

YTBAI AHMED EMSEDDN MARMARAV

910 = 1504
Halveti tarikatmn ubeleri arasnda (Ortakol) ve kendi isimlerine
izafeten (Ahmediye) adiyle de tannm kolun kurucusu bulunan vel
zat olup Saruhan sancann Akhisar kazasna bal Gl Marmaras veya
Marmarack veyahut sadece Marmara ismiyle sylenen nahiyedendir.
Resm ilimleri rendikten sonra Uak'ta Kabakl kynde medfun Hal
veti byklerinden Aladdin Uak hazretlerinden batm ilimleri tahsil
ederek irad hizmetiyle Manisaya gnderilmitir. O tarihte
stanbul
eyhleri arasnda ortaya kan bir meselenin hal ve hmna memur edil
diklerinden ahid olunan manev kemaltmdan dolay evvelce verilen
Yiitba lkab yeniden taklmtr. Bundan sonra Manisaya dnp es
kisi gibi taliplerin iradiyle megul olup 910 H. de Cenab- Hakkn rah
metine kavutular. Yksek isimleriyle anlan derghta medfundur. Hal
veti tarikatnn kollarndan Sinaniye, Msriyye, Ramazaniyye, Cerrahye
ubeleri kendilerinden sonra domutur. Tarikatn ahvali ve slkn
hakikatine dair Trke mensur (Risalet't-Tevhd), (Ravzat'l-Vsiln),
(Mukaddemet's-Sahha), (Kef'l-Esrar), (mal't-Talibn),
(ManzF. : 15

 226
me-i Cami'l-Esrar), (Bahreyni'l-Ak),
(Ahval'l-Ebrar ve'l-Mukarrebn) isimlerinde basl olmyan tasavvuf eserleri tarikat ehli arasnda
can gibi muhafaza edilmektedir.
(Cami'l-Esrar)'m matla'ndan:
ptida kldk kitaba fazl bismilll ile
Zikrolunsun hem dahi tevhid zatullah ile
Ad geen eserlerden altsn bir araya toplam bulunan bir mec
mua hakir tarafmdan stanbul'da mmi Sinan hazretlerinin derghndaki ktphaneye hediye edilmitir.
Alaehrde medfun K a d i mahlasl mrettep arifane divan olan
Alaehirli Kad Muhammed Efendi de baz karinelere gre Yiitba u
besinden k ve arif br zattr. Beyitlerinden :
Nu eden akn arabn b- kevser istemez
Ba vasln seyreden firdevsi ldan geer
Masivay Kadya terk eyle yrin akna
k- didar olan dnya ve ukbadan geer

YAVS MUHAMMED MUHYDDN MAD

922 =

1516

Mevlna Ebussud'un muhterem pederi olup ismi Muhammed Muh

yiddin, doum yeri skilip'tir. Zahiri ve btn ilimlere vkf limlerden
dir. Akemseddin'in halifelerinden brahim Tennr'nn makamna ge
mitir. Resm ilimleri Mevlna Al Kuu'dan tahsil etmitir. 922 H. de
skilip'te vefat etmitir. Ebussud Efendi tarafndan mkemmel br tr
be yaptrlmtr. Eserleri baslmam olup aadadr:
(erhu al varidat- Kbra li'-eyh Bedreddin-i Simav), (Talikat
al tefsiri'l-Beyzavi), (Risale fi ahvali's-slk), le baz arifane risalele
rinden ibarettir. (Ahval-i Slk) risalesi hal tercemesi yukarda yazl
Kemaleddin Harr hazretlerinin (Tibyan)nda gsterilmitir.
bab
zerine tertiplenmi Arapa
(Behetz Ziya fi Ahvali't-Tilveti ve'zZikri ve'd-Dua) kitabnn yazar Muhammed bni Osman Efendi de s
kilip'ten yetien limlerdendir.

m
Y A H Y A BN BAHl
840 = 1436
Bursa'da medfun Emr Sultan hazretlerinin
halifelerinden fazilet
sahibi arif bir zattr. Alaehirde medfun eyh Sinan Efendiden ve byk
Ltfullah Efendiden slkn tamamlam olup Karasi (Balkesir) ka
zalarndan Gnenlidir. 840 H. de Yaylackta Tuzlada vefat etti. Eser
leri baslm olup aadadr:
(erhu irat'l-slm), (VIenakib-i Emr Sultan), (Envar'l-Kulb),
(Menakib-i eyh Muhammed bni sa Akhisar), (Sihah-i A c e m i ) , (Makteli mam- Hseyin), (Dvan- lahiyat), (Mevlid-i Neb) dir.
ir'a erhinin bir nshas Nuruosmaniye ktphanesinde

vardr.

Emr Sultan hazretlerinin menkbelerine dair yazlan eserler:

1 Burada hal tercemesinden bahsedilen eyh Yahya Efendi ta
rafndan,
2 Rumeli Yeniehirli Nimetullah Efendi tarafndan,
3 (Vesilet'l-Metalip ve Cevahir'l-Menakip) ismiyle
ibrahim
elebi tarafndan,
4 Balkesirli Senai Efendi tarafndan: (Baslmtr.)
5 Bursal evki Muhammed ibni Ahmed Efendi tarafndan, Y a
zl tarih 962 H. dir.

Y A H Y A EFEND (BEKTA)
978 =

1570

Zahir ve btm ilimlere vkf Zlcenahayn iki kanatl bir zat

olup Amasyal mer Efendinin oludur. Trabzon'da domu olup veys tarikatndandr. istanbul'a gelip ZenbiUi Ali Efendiden tahsilini ta
mamlamasndan bir mddet sonra Beikta'ta inzivaya ekilerek taliple
rin irad ile megul oldu. Vefat rtihal eyledi kutbl ulema terkibi
nin gsterdii 978 H. dedir. Mderris mahlas ile mutasavvfane divan
eleri vardr. Arifane iirlerinden bir ksm 1313 H. de baslm olan Menakpnamelerinde yazldr. 1062 H. de Beiktal Da adnda bir air ta
rafndan yazlan mufassal ve manzum Menakpnamesi baslmamtr.
Ledn ilmini ehli le hemini Mevl bilir derler
Mesail ki ola er'i an monla bilir derler
1292 H. de vefat eden mehur hattatlardan efik Bey merhum ile
en yakn ve mmtaz talebesi olup 1331 H. de bu dnyadan ayrlan Nazif
Bey de bu derghn avlusunda medfundurlar.

228

YUNUS BN HALL
Halveti tarikatnn deerli eyhlerinden bir zat olup Kastamonulu
dur. 940 H. tarihinde sfendiyar oullanndan smail Bey namma ahlk
ve mev'zadan bahseden
(Mi'yar'l-Esrar ve'l-Ahbar) ismiyle
Trke
mensur bir eser yazmtr ki nshas Yahya Efendi ktphanesinde var
dr.
YUSUF SNAN EFEND (SMBL)
979 = 1571
Smbliye eyhleri ariflerinden 978 H. de stanbul'da vefat eden
eyh Yakup Germiyaninin olu olup pederi irad vazifesi ile Yanya'da
bulunduu srada Yanya'da dnyaya gelmitir. Bundan sonra beraberce
stanbul'a gelip yerlemi ve bir mddet sonra Medineyi Mnevvereye
giderek eyh Evliya terkibinin dellet ettii 979 H. de vefat ile Baki'de defnolunmutur.
Eserleri:
Matbu
(Tenbih'l-Gabi Fi R'yeti'n-Nebi),
(Tadlil'tTe'vil) ile bash olmyan (Risalet'l-Hakikat Li Talibi'l-kan), (Mena
siki Hac) ve (Cemal Halveti, Snbl, Merkez, Yakup) Efendilerin men
kbelerini anlatan matbu (Tezkiret'l-Halvetiye) dir.
Beni benlikten al kurtar ilhi
Ki gide bendeden benlik gnah
Kaan bundan gem olam msafir
Cemalin k'besinde kl mcavir

YUSUF DEDE
1080 =

1669

Mevlev eyhlerinden fazilet sahibi bir zat olup Konyaldr. Bostan

Efendiden feyz alarak Beikta zaviyesine eyh oldu. ld Yusuf Dede
miz Msr' naim ire aziz msrann dellet ettii 1080 H. de vefat edip
ad geen zaviyeye defnedildi. Peygamber Efendimizin mucizelerini top
lyan Farsa onbin beyit (Ravzat'n-Nur) fazilet ve kemalini gsteren
eserlerindendir.
Beyitlerinden :
Bir sinede kim nar muhabbet eseri yok
Zulmettedir ol nuri Hda'dan haberi yok
Mezkr zaviyede yetien Zhd

Yusuf Dede Efendi de Mevlev

 229
eyhlerinin faziletlilerinden olup alt cilt zerine tertiplenmi
(Menhec'l-Kavi) isminde Arapa mesnevi erhi 1289 H. de Msrda baslm
tr. Beikta zaviyesi ismiyle vaktiyle mehur olan bu zaviyenin yerine
raan Saray yaptrlarak zaviye evvel Makaya, sonra buraya da
Silhhane ina edilmesi zerine Bahariyeye nakledilmitir. Burada hal
tercemesinden bahsedilen Yusuf Dede ile 13 Mevlevi by hlen
raan Saraynn alt katndaki bir trbede medfundurlar.

YAKUP AFV
1149 ; = 1736
Celvetiye tarikat eyhlerinden fazilet sahibi bir zat olup bu tarika
tn eyhlerinden Odaba eyhi lkabiyle tannm Amasyal Fenai Mus
tafa Efendinin oludur. lm tahsilini faziletli babasyle zamann kemal
sahibi limlerinden ikmal ettikten sonra skdar'da avuderesi yak
nnda yaptrdklar Celvet derghnda ilim ve irfann neretmekte olan
Bilecikl eyh Osman Efendiye intisap ederek mridinin
himmetiyle
tarikat rtbelerini tamamlamak suretiyle eyhinin shr yakn olmu
tur. 1147 H. de skdar'da Cedit Valide Sultan ve arkasndan ehzade
Camii erifi krs eyhliklerine tyin olunduysa da ksa bir mddet
hizmet grdkten sonra her ikisinden de ayrlarak Celvet derghna
marifet ve feyzinin yaylmasna hizmet etmilerdir. (eyhi Rahil) terki
binin delleti olan 1149 H. de vefat edip vasiyeti zerine nadiyede Karacaahmede giden caddenin sa tarafnda muhterem validesinin yann
da defnolunmutur.
Eserleri :
1 Hadis ilminden (Mesabih erhi Mefatih): Arapa deerli bir
eser olup kendi eliyle yazlm olan takm umum ktphanede Carullah
Veliyyddin Efendi kitaplar arasndadr.
2 (El-vesilet'l-zma Li Hazreti
Nebiyyi - Nebiyy'l-Mcteba):
Resul Ekrem Efendimizin hayatndan ve salvat erifenin faziletlerin
den bahseden be bab zerine tertip edilmi matbu Arapa gzide bir
eserdir. Sahaflar yhi Ahmed Efendi tarafndan tercme olunmutur ki
bir nshas Yerebatan mahallesindeki Esad Efendi ktphanesindedir.
3 Neticet't-Tefasr): Surei Yusuf tefsirini beyan eden bir eser
olup Arapa ve matbudur.
4 (Len'ay- Nraniyye): Aziz Mahmud Hda hazretlerinin Ezel
den ak la biz yana geldik Hakikat em'ine pervane geldik matla'l
ilhilerinin erhidir ki nshas Hda dergh ktphanesinde vardr.

 230
5 (Elhakkat Ale't-Tecelliyat): Pr hazretlernin mbarek eeerlerinden olup Hakkm Vel kullarmdan Abdlgani Nablus tarafmdan (Lemaat'l-Berkun Necd erhu Tecelliyat Mahmud Efendi) ismiyle erh
olunan Tecelliyatm mukaddimesine ait ilvelerdir.
Bunun da nshas
ad geen ktphanede vardr.
6 (Hulasat'l-Beyan Fi Mezhebi'n-Nman): Hz. mam Azam'n
yksek menkbeleriyle tihad ve stinbat buyurduklar belli bal fkh
meselelerden bahseden bu eserin nshas mezkr ktphanede vardr.
7 (Kenz'l-Vaizin)
8 (Hedyyet'l-Vaiz) : Mecalis tarznda yksek tlerden bah
seden bu eserlerin her ikisinin nshalar da mezkr ktphanede mev
cuttur.
9 (Hediyyet's-Slikn): Celveti tarikatnn
slkn beyan
eden Trke arifane bir risale olup halen pr hazretlerinin makamnda
bulunan Muhammed Glsen Efendi tarafndan bastrlmtr.
Divane tekil edecek kadar arifane ilahiyat da vardr.
Bir ilhilerinin matlamdan :
Nider k hayalt, cemalindir mnacat
Nider ma'k mnacat tecelli eyle ya Allah

YUSUF EFEND
1282 =

1865

Nakibendi tarikat eyhlerinden ve ilmi kraat mtehassslarndan

bir zat olup umnu'ludur. 1282 H. de Edirnede vefat ederek Buuktepe
kabristanna defnedilmitir. Kur'an- Kerm'in cem'i ve tertibi hakkn
da (tm'an fi cem'il Kur'n) isminde bir eseri vardr.

YUSUF Y A N Y A V
1245 =

1829

Nakibend eyhlerinin byklerinden

manev bakmdan yksek
mevki sahibi br zat olup hal tercemesi yukarda geen Beyzade Mustafa
Efendinin gzide halifesidir. Uzun mddet Yanya'da Allahn kullarnn
irad ile megul olarak 1245 H. de vefat etti. Yaknlarna yazd 30 dan
fazla mektubunu havi mecmualar iinde byk fakhlerden Ahmed Et -

 231
Tahtaviyy'l-Msr'ye yazlm ve cevab alnm iki mektub da bu kita
bn mellifi tarafndan grlmtr. bu mektuplar
mecmuasndan
anlald zere sz geen eyhin esas meslei; Vera ve Takva zerine
kurulmutur. Bu mecmuadan baka Slk hallerine ait risalesi ve Nak
ibend tarikatndaki rabta usulne dair baka bir eseri de vardr. Ken
disinden sonra makamna gemi olan eyhlerin vefat tarihleri aa
dadr:
eyh Ali Es-Sbir Efendinin 1270 = 1853
eyh Salih Efendinin
eyh Zeyne'l-bidin Efendinin 1287 = 1870
eyh Muhammed Emin Ahmed Efendinin 1311 = 1893
eyh Ali Efendinin 1315 = 1897
Sz konusu mektuplar arasnda grlen aadaki manzume kuv
vetli ihtimalle bu zata iddir.
Oldur talebkr-i Huda vakt-i seher bdar olan
Bulur safa ender safa vakt-i seher bdar olan
emm eyler ol can boyunu blbl gibi eyler figan
Arzusu hakdr bikeman vakt-i seher bidar olan

ZAKRZADE ABDULLAH EFEND

1068 =

1657

Hal tercmesi yukarda geen eyh smail Hakknn (Silsilename-i

Celveti) adl matbu eserinde: Zikir erbabnn gnlnden karmad
Zakirzade Abdullah Efendi vasfyle tantt yksek zattr. Hda Hz.
lerinin halifelerinden olup makamlarna geen Balkesirli
Dizdarzade
Ahmed Efendinin halifesi ve Atpazarl
Osman Efendiyle Selmi Ali
Efendinin mrididir. Pederi, Hdai Hz. lerinin zakir bass olup Hda
Efendinin ilhilerinin ekserisini bestelemitir. Hal tercmesini yazd
mz Abdullah Efendi Ali Paa zaviyesine eyh, Fatih Camiine vaiz tayin
olundu. eyhul vasl terkibinin dellet ettii 1068 H. de skdarda ve
fat ederek Karacaahmet'de
Miskinler tekkesinin
arkasndaki byk
makberenin ortasna defnedilmitir. Kk bir divan tekil edecek ka
dar iir ve ilhileri vardr. Bu cmleden olarak:
lh fazl-u ltfunla bana bir fetih bb eyle
Eritir vahdet-i zta kulun nimetmeb eyle
Vcudum nshasn yazdn yed-i kudretle n ya Rb
Senin zt ve sfatndan ibaret bir kitap eyle

 232
Senin klarn alsn ziyam ftbmdan
Hill kalbini ya Rb olarak mah-i tb eyle
Kabul ile kulun barenin hacatn ltfet
Kermen mahz- fazlnla an sen kmyab eyle

ZAT SLEYMAN EFEND

1151 = 1738
Arif airlerden ve eyh smail Hakk halifelerinden bir zattr. Si
cill-i Osmani'de Bursal olduu yazlmsa da Miftah'l-Mesal mukad
dimesinde Geliboludan olduunu beyan ediyorlar. Sonradan civarnda
ki Kean kasabasna hicret etti. ( i ) Tasavvuf iirlerini havi olan diva
niyle Sevanih'n-nevadr f Marifeti'l-Anasr adl manzum risalesi di
van ile bir yerde baslmtr. Mensur olarak (23 Esiley-i Mutasavvfhaneye cevapnamesi) ve skdarda Atlama tanda Selimaa ktphane
sinde Miftah'l-Mesal isminde br eseri vardr. Vefat 1151 H. de;
kabri Kean'dadr.
G A Z E L
Dil keyfiyet-i ak yr meyhor olandan sor
p vahdet arabn ebed mahmur olandan sor.
Sakn sen srr- irfan mzahir ehline sorma
An ancak maarifle dolup pr nur olandan sor.
Eer mahiyet-i ltf ile kahrn bilmek istersen
An var derd ile Eyyub gibi mehur olandan sor.
Fena erbabnn keyfiyetin bilmek ise maksud
Libas- marifet ire girp mestur olandan sor
Enelhak srrn zat- riyaset ehline sorma
An sen dar- dildara bugn Mansur olandan sor.
ine doanlardan :
Tul etdi yine envar- vahdet
Grnd gzlere envar- kudret
Cihan serteser tutdu ziyas
Kuruldu lemin resm- esas
Ehaddai vaahidiyet oldu zaahir
n ol nur hafidir oldu bahir
Beyitlerinden :
Bu mkat- mahabbetde geyin ihram- tecridi
Sezadr Zaatiya ana visal-i K'be-i ulya
(i)Mretteb divan ile Vaslbd isminde bir manzumesi olan ve 1180 H.
de vefat eden Zihn Muhammed Said Efendi de Kean'dan yetien airlerin
dendir.

 233
Mrid-i eyh smail Hakk'nm :
Bir elif bul mekteb-i irfanda ol bay sor
Kad hamide eyleyp ya gibi andan bay sor
matll kasidesini de mufassal bir suretde erh etmidir ki, bir nshas
bu ciz tarafndan stanbul'da Hdai ktphanesine hediye edilmitir.
ahidi merhumun (Glen-i Vahdet) manzumesini de erhe balamlarsa da tamamlamaya mr vefa etmediinden hal tercemesi ileride
yazl Fahr Efendi ikmal etmitir. Halifelerinden olup Edirne'de Sar
Cami-i erif karsndaki medrese hizasnda yatan Edirneli Senai Ali
Efendinin de (Mrettep dvan) vardr.

ZEK MUSTAFA EFEND

1227 =r 1812
Osmanh airlerinden ve a'bani tarikat ariflerinden olup skdar
muhafz beylerbeyilerden Bursa Yeniehir'inden brahim beyin olu
dur. Simavl eyh Hasan Efendiden tarikatn tamamlad. stanbul'da
Topkap civarnda Krkba Ahmed emseddin mahallesindeli Pir
mm Sinan dergh meihatna tayin olunduklar zaman teberrken
Sinaniye eyhlerinden uhadar Muhammed Efendiden de hilfet ald.
Tasavvufi iirlerini toplayan divan matbu ve mehurdur. Vefat H
ile Arif Zeki azm-i Lhut eyledi msrann dellet ettii 1227 H. tari
hinde, kabri yukarda ad geen derghtadr.
Bir naatndan :
Gl vcudun te-i ak- habibullaha yak
em-i kalbi ol ziyadan feth idp Mevlya bak
Sinen ire nur-i zikr ile uyandr bir era
Ol eram vlesiyle grne ddar- Hakk
Nur- Fahr-i leme eyle tevecch dima
Mah- kalbin ile enkt-i inayet iki akk
Arifane beyitlerinden :
Can ile g eyle eyada enelhak n'rasn
Dide-i ibretle bak her zerre bir Mansurdur.

* * *
Zeki bu merayada gren oldur grnen de
Mzahir kesretiyle vahdet-i Zata halel gelmez
Bir mersiyesinden :
Evliyadan ycedir ah- ehidin paayesi
Kaabe kavseyn-i ev ednadan alnm mayesi

 234
Yesrip ve Batha'da Hurid-i tecelli berk urup
Kcrbel toprana dt o nurun sayesi
Nasuhi Hz. lerinin
slmamtr.

(Risalet'l-Velediyye)'sini erh etmitir ki ba

ZHR AHIVIED EFEND

1165 = 1751
Halveti tarikatmm Sinaniye kolu eyhlerinin byklerinden mca
hit bir zat olup Nevrekopludur. Haririzade Seyyid Kemal Efendi mer
humun Tbyan'mda Kayserili olduklar yazldr. 1165 H. de Selanik'te
vefat ederek kendisinin yaptrm olduu ve halen Pazar Tekkesi deni
len dergha defnedildiler. Mridi Selanik'te yakup Paa
derghnda
yatan Selnikli Sleyman Efendidir. Yksek menkbeleri airler fasln
da zikr olunan Salih Ltfi Efendi tarafndan (Glen-i Keramet) ismiy
le kaleme alnmtr. lhilerinden:
Tarik-i Hakka girdinse azimet rah- yabandr.
Gnl ehrine erdinse ganimet hadd- payandr.
Talepkrsan dil-raya nazar kl er'i garaya
Ceht kl hkmn icraya eriat bahri ummandr.

ZARF MER EFEND BABA

1210 = 1795
Sadiye tarikatnn eyhlerinden basiret sahibi bir zat olup Rusukludur. 1210 H. de memleketinde vefat etti. Bey mezarl karsnda Tom
bul Camii avlusunda gmlmtr. Ahlk ilmine dair mehur (Pendn
me) si baslmtr. Bir de baslmam arifane bir (Dvan) vardr. Pendnameden meveret bahsi :
Kendden uluya rabet eylegil
Hem kelm bil edeple sylegil
Ulu kadrin fehmeden olur ulu
Gzleyen adap ve erkn ve yolu
Ulunun hayr duasn alasm
Rutbe-i l annla bulasn
Ulularla meveret klsa kii
karr elbette baa ol ii
Meveretsiz kimki bir i ileye
ol nedamet parman ok dleye

ULEMA

FASL

D i N
(LMLER)

Bismillhirrahmanirrahm

AUah Tel yle buyurmutur: AUah'dan kullar iinde, ancak

(kudret ve azametini bilen) limler korkar. (Fatr sresi, A - 28)
Resl-i Ekrem Efendimiz (S.A.S.) de yle buyurmutur:

Beikten mezara kadar ilim tahsil ediniz.

ilim in'de bile olsa reniniz.

ilim tahsili kadm ve erkek her mslmana farzdr.

Ulemaya tbi olunuz (limlere uyunuz). nk, onlar

klardr, yeryznn kandilleridir. hiretin me'alesidirler.

dnyann

limlere hrmet ediniz. nk siz dnya ve hirette onlara muh

tasnz.

 238

limlerin meclislerinde oturunuz. Hakimlerin szlerini dinleyiniz.

limler, peygamberlerin

Benim mmetimin
bidir.

vrisleridir.

limleri, srail oullan'nm

peygamberleri gi

ilim meclisi Cennet bahelerinden bir bahedir.

nsanlarm peygamberlik derecesine en yakm, ilim sahipleridir.

lmiyle faydal olan bir lim, bin bidden daha hayrldr.

mmetimin limlerini arlaynz,

yeryznn yldzlardr.

(sayg gsteriniz). nk

Her eyin bir yolu vardr. Cennetin yolu da ilimdir.

onlar

 239
AKBLEK BAHl HALFE
930 = 1523
Fazilet sahiplerinden ve mazannadan bir zat olup Amasya'nm Sonsa kyndendir. lk tahsilini memleketinde tamamladktan sonra Ara
bistan'a gidip mehur limlerden mam Syt, eyhu'l-slm Zekeriyya El-Ensari ve emseddin Muhammed Es-Sehav gibi yksek zatlardan
istifade ederek memleketine dnm ilmi yaymaa balamtr. Krk se
ne tedristen sonra 930 H. tarihinde vefat etti. smiyle anlan kabristanda
medfundur. (Mftiy's-Sakaleyn ins ve cinnin Mftisi)
bni Kemal
bu zattan tefsir okumu ve hadis dinlemitir.
Mufassal hal tercemesi (El-Kevakib's-Sar 'yan'i mieti'l-ireti)
ile (Sllem'l-Vusl)de aklanmtr.
Halveti tarikatndan olup mridi Cemal Halveti'nin halfelerinden
Muhyiddin bni Muhammed efendidir. Eserleri baslmamtr.
1 (Mirac'l-ul fi tefsir-i Sret'i-sra):
Amasya'da yetienlere
dair yazlan Abd Tezkiresi'nde zikredilmitir.
2 (Tenbihu'l-Gan fi Ru'yeti'n-Neb): Olu eyh Ya'kub Efendi
tarafndan bu esere zeyil yazlmtr.
Halveti tarikatnn kollarndan Snbliye kolu eyhlerinden Yusuf
Sinan Efendinin de bu mevzuda ve bu isimde baslm bir risalesi vardr.

BD MUHAMMED ELEB
961 = 1553
Hal tercemesi ileri de yazl Mfti'y's-Sakaleyn bni Kemal mer
humun talebelerinden fazilet sahibi fakih bir zat olup Amasya'nn Mahmud-abad- < Hkale kyndendir. Tahsilini stanbul'da ikmalden sonra
ykselerek Fetva emini oldu. Ayasofya ktphanesinde
Mecmua-i
Fetavas vardr. Baka eserleri olduu da anlalmaktadr. 961 H. de
vefat ederek stad civarna defn edildi.

ALTI PARMAK MUHAMMED EFENDt (i)

1033 =r 1623
lisann edebiyatna vakf fazilet sahibi ediblerden bir zat olup
skp'ldr. Memleketinde krkzde ve Altparmak hretiyle
tannmsa da, sonradan ikinci lkabiyle mehur olmutur.
(Nzhet-i
(1) znik'te Lefke kapsnda trbesi ziyaret olunmakta olan Altparmak,
Anadolu limlerinden 1046 H. de vefat eden Hayreddin Efendidir.

 240
Cihan) mukaddimesinde ismini yazd srada
Muhammed bni Mu
hammed bi Altparmak diye yazmas da ikinci kk dorulamaktadr.
let ilimlerini ve yksek ilimlerin tahsilini memleketinde tamamladk
tan sonra tasavvuf mesleine intisab lzumunu anlayarak skp kale
sinde medfun Bayram tarikatnn adamlarndan eyh Ca'fer efendiye
balanarak tasavvufun gayesi olan vicdan tasfiyesine kalbini temizleme
e muvaffak oldu.
Bundan sonra stanbul'a gelerek bir mddet, ilim ve fazilet sergi evi
olan Fatih Camii erifinde hadis ve tefsir dersleri okuttu. Daha sonra
Msr'a giderek burada okuttuu derslerle de Arab limlerinin takdirle
rine mazhar olmu, hacc vazifesini ifa iin Hicaz'a hareket etmi, hacc'dan sonra yine Msr'a dnerek evvelki gibi, yksek ilimlerin tedrisi ile
megul olmutur. 1033 H. tarihinde vefat etti. Cenazesi byk bir kala
balk tarafndan kaldrlarak Sk-i Gar da yaptrd kendi mescidi
nin avlusuna defn edildi. stn eserleri:
1 Altparmak : Mehur limlerden Molla Miskin'in bir mukad
dime, drt rkn, bir hatime zerine tertiplenmi peygamberler tarihi
ve Cenab- Mustafa Peygamberimiz Efendimizin hayatlarndan bahse
den (Mearic'n-Nbvve fi Mearici'l-Ftvve) ismindeki Farsa me
hur eserinin tercemesi olup matbudur. Bu eser Koca Nianc Mustafa
Bey tarafndan da (Delili'n-Nbvvet'l-Muhammed ve
emaili'l-Ftvveti'l-Ahmed) ismiyle terceme olunmutur.
2 (Tercemeyi Nigristan Gaffar) : Gaffar
hretiyle tannm
Kazvinli Muhammed olu Ahmed'in slm Tarihi ile halifeler, hkm
darlar ve nadir hikyelerden bahseden Farsa rdaruf eserinin tercmesi
(Nzhet-i Cihan ve Nadire-yi Devran) dr ki, istifadeyi mucip eserler
dendir.
Nshalar stanbul ktphanelerinin bazlarnda vardr.
(Nigris
tan Gaffar) Osmanllarn yetitirdii byk ahsiyetlerden mehur air
eyhlislm Yahya Efendi tarafndan da terceme olunmutur. limlerin
en deerlilerinden Muinddin sfera'ini'nin de Ebi Said Bahadr Han
Cengiz namna (Nigristan) isminde Farsa bir kitab olduu gibi, Anadolunun allmesi bni Kemal merhumun da bu isimde bir eseri vardr.
3 (Terceme-i Sittin li cmii'l-Bostann) : Eserin asl Tarsuslu
Ebu Bekir Ahmed'in 60 meclis (bahis) zerine tertiplenmi makbul kita
b olup tercemenin bir nshas Kprl ktphanesinde mevcuttur.
4 (Kifu'l-Ulm ve Fatihu'l-Fnn) : (erhu Telhisu'l-Meni
tercemesi) olup bir nshas umumi ktphanede vardr. Bu tercemenin
mukaddimesindeki Nice ince risaleler tefsir ve hadis ilminde ve nice
mhim evrak usul ve fruda tasnif ettim, ibaresinden anlald zere

 241
hal tercemesini yazdmz bu zatm saydmz eserlerinden baka eser
leri de olduu anlalmaktadr. Hal tercemelerine ait kitaplarmzn ba
zlarnda mehur (Mutavvel)i de terceme ettii yazlmsa da tarafm
dan rastlanlamamtr.
(Nzhet-i Cihan) mukaddimesindeki iirlerinden :
Kr bar kilin daim hata pu olmadr
Ayb bin olmak revadr servera cahillere
Oidei insaf ile nazr olan ehl-i kemal
Nisbet etmez in gayb bir nefes kmillere
ADALI EYH MUSTAFA BN HAMZA (KU ADALI)
let ilimleri mtehassslarndan olup Kuadasndandr. Ulema ara
snda hret kazanmasna sebep olan Birgivi Muhammed Efendi merhu
mun (zhar) kitabna 1085 H. de yazd (Netaic'l-Efkr)
ismindeki
erhidir. Doum yeri Trabzon, yerletii yer Amasya olan Mustafa Efen
di tarafndan (Menafiu'l-Ahyar) ismiyle ve Ahska doumlu olup stan
bul'da yerleen Dede olu Mustafa tarafndan da (Gayet'l-Enzar) is
miyle haiyesi yazlm ve bastrlmtr. Birgivi merhumun (imtihan'lEzkiyas)na da haiye yazmtr. Kuadasmda defnedilmitir, mezar ta
nda yaz yoktur.
AYNEZADE MUHAMMED EMSEDDN (SROZ)
1100 = 1688
limlerden ve Halveti tarikatnn eyhlerinden bir zattr.
Uzun
mddet Sirozda hatiplik yapm ve ilmin yaylmasna hizmet etmitir.
1100 ksur tarihlerinde vefat ederek Siroz yaylasna defnedildi. Eserleri
baslmam olup unlardr:
(Haiye Al erh-i Nniye Li'l-Hayali), (erhu Cezeri Mine'l-Kraet), (erhu Kaside-i mami'l-Harameyn), Osmanl airlerinden Rsh'nin Ey ki, lemden haberdarm diyen lem nedir msra ile balyan
gazelinin erhidir.
AKKRMAN MUHAMMED EFEND
(MUHAMMED BN MUSTAFA)
1174 = 1760
Kadlar zmresinden olup let ilimlerine ve yksek ilimlere tam
intisab vardr. Mekkeyi Mkerreme kads iken 1174 H. de vefat etti.
F. : 16

 242
Eserlerinden zmir kad vekili iken birtakm ilveler yaparak (klilu'tTeracim) ismini verdii eski felsefe ve hikmetten (Kazi M i r ) , (Hidaye
Tercemesi) ve mnazara
adabndan bahseden
(Hseyniye erhi) ile
(Krk hadis erhi) ve (rade-i Gziye risalesi) baslmtr.
(erhu Hilyet'n-Nebi), (Besmele erhi), (Mevzuat- Ulm risalesi),
(Tefsir-i Beyzav) ile (Buhar erif) e yazd haiyeleri, (erhu'l- Hamd
il Ecmain), (Fevaid'l-Misvak), (erhu Tahmis-i Kaside-i Dimyatiye),
(Zbdet'l-Mntehap - Mtercem Tabirname), (erhu mkni'l-Ulm
ve'l-Hasl), (kd'l-Leli AUemellahteal bi gayri'l-mtenahi), (Terce
me-i Zikr-i Sbhanellah ve bi hamdihi), (Ed'iye-i Me'sre),
(Frak-i
Dlle) risaleleri baslmamtr.
mam Zemaherinin (Etvaku'z-Zeheb)'ini de yz makale zerine
erh etmitir ki bir nshas Hamidiye ktphanesinde vardr. Nahivden
(Munil-Lebib)'i de ihtisar etmitir. Bunun kendi el yazs ile yazma
nshas Atf Efendi ktphanesindedir.
ALAEHRL OSMAN BN HASAN EFEND
1190 = 1776
Mehur limlerden bir zat olup stanbul'da
yazmakla megul olarak 1190 H. de vefat etti.
Eserleri :

ders okutmak ve kitap

(Risale fi ilmi'l-Mnazara), (Risaletn fi'd-duhan), (Risaletn fi'tTasrif), (Risaletn fi'l-Mantk), (Umde-yi Vfiye ve
Zbde-yi Safiye
minen Nahiv) dir.
ARSLANZADE MUSTAFA EFEND
1185 =r 1771
Halveti tarikat eyhlerinden Denizli'de medfun spartal
Arslan
Efendinin oludur. Medine-i Mnevvere kadln mteakip 1185 H. de
stanbul'da vefat etmitir. Vefa'dan Zeyrek'e inen
caddenin solunda
medfundur. Arab ilimlerin bir ok dallarndan bahseden byk risale
lerini havi mecmualar Manisada anigir ktphanesinde mevcuttur.
Nihayetinde Arapa gzel bir slpla kaleme alnm
mektuplar da
vardr.
A K AL EFEND (ZMD)
limlerden bir zat olup Kocaeli - zmitlidir. 1168 H. de (Fezail) is
miyle ksmen akaid ve ksmen mev'zadan bahseden bab zerine ter
tiplenmi Trke bir eser yazmtr ki, bir nshas Yahya Efendi ktp-

 243
hanesinde mevcuttur. Gevgili kazasnm Novatya nahiyesinde medfun
dur. AhaU arasmda Akbaba adiyle tannr. Gazi Evrenos bey tarafndan
Evkaf ihya olunan camii erifte imamlk vazifesi yapmtr.
AK OSMAN EFEND (OSMAN BN AL)
1201 =

1786

Fazilet sahibi bir zat olup Arapkir'in Anderi kyndendir. (erhu Hurufi'l-Heca ve Ebi Cad) isminde muhadarat andrr eserinin bir nshas
Halis Efendi ktphanesindedir. Bu eserin 1201 H. de kaleme alnd
hatimesinde yazldr.
AYAKLI KTPHANE MUHAMMED EMN EFENDt
1223 = 1808
Antalya mftsnn faziletli oludur. Lkabndan da anlalaca
zere zamann allmesi saylmaktayd. Mehur Gelenbev smail Efendi
ile Tatarck Abdullah Efendi sekin talebelerindendir. 1223 H. de istan
bulda vefat etmitir. Uzun mrl bir zat olup 100 sene yaamtr. s
kdar'da Seyyid Ahmed deresi yaknnda medfundur.

ADALI HOCA MUHAMMED EFEND (ADAPAZARI)

1278 = 1861
Son devrin limlerinden olup Ankaraldr. Adapazarna yerletiin
den dolay Adal hretiyle tannmtr. Adapazar mftlnde, K u
ds kadlnda ve mrnn sonunda Safranbolu kad vekilliinde bulu
narak 1278 H. de Safranboluda vefat etmitir.
Matbu eserleri:
(Mufassal Tefsiri -sureti'l-Vaka), (Kef'l-Feraiz), (Haiyei Mufas
sala Al Haiye-i Karatepeli) dir.

AKEHRL HASAN FEHM EFEND (EYHLSLM)

1298 = 1880
Tahsili, hal tercemesi ileride yazl Vidinli merhumdan olup iki defa
meihat makamna getirilen fazilet sahiplerindendir.
Sultan Abdlaziz
Han merhumun muallimi idi. Abdlaziz Han'n tahttan indirilmesinden
sonra Medine'de ikamete memur edildi 1298 H. de Medine-i Mnevvere'de
vefat etti. Cennet'l-Bak'de medfundur. Akehir'in Ilgm'mdandr.

 244
Baslm eserleri:
(Riyaz- Hakaniye): Meani, bed', beyandan bahseder.
(Resail-i mtihaniyye): let ihmlerinin hemen her kolundan bahseder.
(Ahkm- M e r ' i y y e ) : Manta ait manzum bir eserdir.
(Aziziye ve erhi Yusufiye) : Mantktan manzum bir metin ile
erhtir.
Baslmam eserleri:
(erhu Al Salt-i Feyziye Li'-eyhi Ekber)
(Risale fi keyfiyet-i iman-i Firavni)
(Yusufiye) : Mantkin kyas bahsi.
Hal tercemesi ileride yazl
Yemlihazade Kmil Efendi tarafndan erh olunmutur.
(erh-i Akaid) ve (Kad Siyelklt) zerine talikat, Suyt'nin Dur
ri Mensur'u tarznda 12 ilimden bahseden bir eseri varsa da tamam de
ildir. Mevlna hazretlerinin E y Halik heft-asuman
der mande em
feryad res matla'l mnacatna tahmisi ve birka Arapa kasidesi var
dr. Msrda Camil-Ezher eyhlerinden tefsir sahibi, Hadis hafz me
hur limlerden eyh Saka ile sohbetlerinde ad geen eyh tarafndan
ilm kudreti takdir olunmutur. Nefis bir talik yaz ile yazlm Arapa
(divane) si Osmanl Mzesinde vardr. Kendi el yazs olup kadlarn
adab ile hitabetin artlar, hccetleri ve sicilleri beyan eden (Menar-i
Kuzat) isminde 973 H. de bir eser yazan Muradolu Ali Efendi de Akehirden yetien limlerdendir.

AKEHRLZADE AL HAYDAR BEY

1333 = 1914
Fazilet ve kalem sahibi bir zat olup pederi Hasan Fehmi Efendinin
gurbete kmasndan sonra uzun mddet kad naiplii suretiyle tara
larda bulunarak hrriyetin ilnn mteakip ikamete memur olduu z
mir'den stanbul'a gelip 1333 H. de vefat etti. Karacaahmet trbesi yak
nnda validelerinin kabrine defnedildi.
Matbu eserleri:
1 (erefname) : Mevln'nm menkbelerini beyan eden bir ri
saledir.
2 (Fevaid) : Muhtasar peygamberler tarihi ile Abbaslerin sonu
na kadar muhtasar slm tarihidir.
3 (Hadikat'l-Ukala fi ddihari Ezhari'l-Fdala) : Akaid ve ke
lm hakkndadr.
4 (Minhac'n-Necat l Mi'raci'l-Felah) : Usul hadise dairdir.

 245
Msacal zade Akhisarh Muhammed Said tarafmdan
madeddin tarafmdan terceme olunmutur.
5 (rad) : Ahlk ve akaide dairdir.
6 (Mzekki's-Sibyan) : radm ksaltlmdr.

erh ve Tarsuslu

7 (Tuhfet'l-Lebib) : Mnazara usulne dairdir. (Kf'l-Erp) is

miyle yine kendisi tarafndan erhedilmitir.
8 (emmet'l-Esrar) : mam Ali Hazretlerinin szlerinin tefsiri
dir.
9 (Merasid'l-Hikem): (emmet'l-Esrar) m ksaltlmdr.
10 (Manzum terceme-i Lemeat) : Manisal Sadkzade Neet Efen
di tarafndan erh olunmutur.
11 (Tahkiku't-Tasrif) : 'll kaidelerinden bahseder. Baslmam
tr.
12 (Kudri Tercemesi)
13 (Emsile erhi)
14 (Levayih) : Tasavvuf ve fkha dair olup baslmamtr.
Bunlardan baka itima meselelerle alkal hadisi eriflerin terce
melerini havi baslmam eserleri de vardr ki, bir miktar (Ceride-i So
fiyye) ile neredilmitir.
AHMED CEMALEDDN BN MESUD KONEV
723 = 1331
Byk limlerden yksek bir zattr. 732 H. de Samda vefat etmi
tir. Eserleri: Bir nshas Es'ad Efendi ktphanesinde mevcut (Kalid)
ismindeki (Akaid-i Tahavi) erhi ile drt cilt (Et-Takdir F erhi Camii'l-Kebir Li'-eybani Fil-Fr) dur ki, bunlar olu Cemaleddin Mah
mut tarafmdan tamamlanmtr.
944 H. de vefat eden Bursal drisolu Mustafa'nn da fkh ilminin
fruuna dair (Mecmau'l-Ahkm) isminde bir eseri vardr.

AHMED BN MUHAMMED (MANSAV)

1000 = 1591
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Manisaldr. Kraat ilminden me
hur (Kaside-i atibiyye)yi Trke, kelm ilminden (Kaside-i Nuniyye)
yi Arapa, Fkhtan Fkh Ekberi ayn ekilde
Arapa erh etmitir.
(Fkh Ekber) erhinin tarihi 989 H. dir. Baka eserleri de olduu anla
lmaktadr.
(Hrzl-Emni)ye de (zharl-Meni) ismiyle erhi vardr. 1000 H.
tarihinde vefat etmitir.

 246
Kraat ilmi mtehassslarndan Rizeli Hafz Hseyin Efendi de 1201
H. de (Kaside-i atibiyye)yi erh etmitir ki, nshas Airefendi ktp
hanesinde vardr.

AHZADE HALM EFEND

1013 = 1604

(Kad Beyzavi tefsiri) ne haiye yazan Sadi elebi'nin torunlarn

dan olup Ebu's-Sud Efendi talebelerindendir. Tahsilini tamamladktan
sonra ilmiye rtbelerinde ilerliyerek Kazaskerlik derecesine nail olmu
tur. Cinan ola Ahizade Efendinin Cayi msrann dellet ettii 1013 H.
de stanbul'da vefat etti. Hanesinin karsndaki ukur medreseye biti
ik trbede medfundur.
Eserleri :
(erhu Hidaye), (Haiye-yi Camiu'l-Fsleyn), (Haiye-yi Drer),
(Haiye-yi Ebah), (Haiye-yi erhi Miftah),
(Terceme-i evahid'nN b v v e ) ( 1 ) , (Risale Fi's-sa'yi ve'l-Bataleti) vesairedir. Hazrlam ol
duklar vakfnameler, er'i Hccetler Temesskat ve Sklerin ( 2 ) suret
leri resm muamelelerde dstur olmutur. iire de intisab vardr. Msr
mollalndan ayrlarak stanbul'a gelirken 1020 H. de am'da vefat eden
olu Yahya Efendi de fazilet sahiplerinden bir zattr. (Bahriye) isminde
bir eseri vardr.

AHTER MUSTAFA
986 = 1578

Fazilet sahibi limlerden olup Afyonkarahsarldr. Ekseri ilimlerde

bilhassa Arap edebiyatnda ve lgat ilminde Yedi Tl (htisas) sahibi
idi. smiyle anlan matbu ve mehur (lgat) kitabndan baka fkh me
seleleri hakknda (Camu'l-Lsan) ve furua dair (Camiu'l-Mesail), Muhaderat ilmine ait (Hamil'l-Muhadarat) kymetli eserlerindendir. Bun
lardan yalnz (lgati) baslmtr. Vefat 986 H. de, kabri Ktahyadadr.
Karahisarda da ismine muzaf bir kabir vardr. Hz. demin yarathndan peygamberlerin sonuncusu Hz. Muhammed (A.S.) Efendimize kadar
cereyan etmi olan vak'alarla drt halife ve mezhep imamlarnn hayat( 1 ) Baslm olan Lmii elebinindir.
(2) 982 H. de vefat eden Kl Kedisi lkabiyle anlan Muhammed bni Musay Bursav'nin (Bidaat'l-Kadi) isminde Skuke mteallik bir eseri vardr,

 247
larmdan bahseden Arapa bir cilt (tarihi) vardr ki, bir nshas Fatih
ktphanesindedir.
978 H. de (Mhimmat'l-Kuzat Li Ihtiyacihim ileyhi fi klli mhim
mat) adl eseri yazan Hamza Efendi de Karahisardan
yetien limler
dendir.

AHMED BN MAHMUD EL-ESAMM-I KARAMAN

981 = 1573
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Larendelidir. Rahmet be ruhi
terkibinin delleti olan 981 H. de Karamanda vefat etti.
Eserleri :
(Takir't-Tefsir) isminde mcadele sresine
kadar 12 cilt tefsiri
ile muhadarat ilmi ve ahlktan Trke (Letaifname)dir.
(Tefsir-i Semerkandi)yi de tamamlamtr. Halveti tarikatnn da halifelerindendir.
Tefsirin tamamlanmasina mr vefa etmemitir. 1032 H. de vefat eden
shak Karaman'nin de bir mukaddime ve on bab zerine mrettep (Letaif) adnda bir eseri vardr ki, yedinci ve onuncu bablarnda Osmanl
devletinin baz hallerinden bahsedilmektedir. Kanun Sultan Sleyman
devrinin kadlarndan Hasan bni Hsna Efendinin de birinci bab ah
km, ikincisi siyasiyat, ncs edebiyat, drdncs ahlk, beincisi
mahlkatn acaipliklerinden bahseden (Letaif'l-Efkr ve Kif'l-Esrar) isminde bir eseri vardr.

ARECZADE AHMED EFEND

1120 = 1611

Fkh ilminde ihtisas sahibi bir zat olup Kastamonu kazalarndan

Kre-i nhas - Bakr Kresindendir. C) Tahsilini tamamladktan son
ra 1117 H. tarihinde ehzade Cami-i erifine mderris oldu. 1120 H. ta
rihinde de vefat etti. Eserlerinden (Camiu'-uruh) ismindeki mufassal
(Mlteka erhi) nin el yazs ile yazma nshas Lleli ktphanesinde
dir. Her blm beer mev'izadan mrekkep olmak zere on iki mevzuu
havi mufassal bir (vaaz) kitab vardr. Pederi eyh Muhammed Efendi
de ulemadan bir zat idi. Her ikisi de Celvet tarikatndandr.

(1) Kastamonu'ya bal Kre kazasdr.

 248
AHMED BN BRAHM
1162 = 1748
Konya Ereli'sinden olup Medine-i Mnevvere'de yerlemitir. Fa
zilet sahibi bir zattr. Eserleri baslmam olup, (erh-i email-i erife)
ve (erh-i Makamat- Hariri)dir. Tp ilmine de intisab vardr. Vefat
1162 H. tarihinde, kabri Cennetl-Baki'dedir.

AHMED BN ABDULLAH GURABZADE

limlerden bir zattr. brahim Paann Badad Valilii zamannda
Abdl-Kaadiri Geylni Hazretlerinin Cami-i eriflerinde
vaizlik yap
mtr. (Envar't-Tenzil) ile Hseyin Kifin
(Mevahib-i Lednniye)
sinden derlemek suretiyle yazl tarihi 1092 H. senesini iaret etmek
zere (Zbde-i Asar el-Mevahib ve'l-Envar) ismiyle iki cild Trke bir
tefsir meydana getirmitir ki, 1294 H. de baslmtr. Kendi yazs ile yaz
ma nshas Nuruosmaniye ktphanesindedir. Mevlna Yakup erhi
nin Farsa (Tebareke ve A m m e cz'leri)ni de terceme ettii tefsirinin
mukaddimesinde zikredilmitir.

AHMED ATTAR EFEND

Kur'n kraati ilminin mtehassslarndan fazilet sahibi bir zat olup
Edirnelidir.
(Vakayi-'l-Kur'an), (Mrid'l-Huffaz), (Kmel'l-Hafiziyn) isim
lerinde eserleri vardr. Birinci eserini 1167 H. tarihinde yazmtr. Ta
nnm kurralardan Edirneli brahim Efendi talebelerindendir.

AHMED BN MER ZMR

lim ve irfan sahibi bir zat olup Tekeli mer Efendinin oludur.
Pederi ile beraber zmir'e yerlemitir. Eserleri :
(Fethu'l-Mevl Li'-erhi Hzbi'l-Merda), (Fethu'I-Kavi li hzbi'nNevevi) ile r'yetllah'dan bahs eden (Nihayet'l-Makal fi Mebahisi'lCemal) dir. Birinci eserini 1179 H. de yazmtr. Pederi Vaiz mer Efen
dinin de Hasan Kfi-i Akhisari'nin
(Ravzat'l-Cennat fi Usli'l-tikadat)na (Ezhar'r-Revzat) isminde bir erhi ile (Avamil-i Cedide) erhi
vardr. zmirli eyh A h m e d bni Mustafa Efendinin de
(El-Minehu'lllhiyye fi's-Salti Hayr'l-Beriyye) isminde bir eseri vardr ki, bir ns
has Nuruosmaniye ktphanesinde vardr.

 249
AHMED HAMD EFEND RVAN
ilim ve irfan sahiplerinden bir zat olup irvan'ldr. stanbul'a gelip
tahsilini tamamlayarak baz memuriyetlerde bulunduktan sonra Mlga
Tefti ve Muayene Heyeti Reisliine tayin olunmu deerli bir ahsiyet
tir.
Baslm eserleri :
(Terceme-i Makamat- Hariri), (Hindistan Seyahatnamesi), (Usl-i
Fkh),
(Hulsat'l-Feraiz),
(Makalet'l-Urefa fi mesaili'l-Hukema),
(lm-i aruz ve'l-kavafi), Trke (Muhtasar mantk), (Nesayihu'-ubban) vesaire olup 1307 H. tarihinde
stanbul'da
vefat etti. Eyyb'de
medfundur. dilde nesir ve nazmla yazmaa muktedir idi.
Molla Cmi'nin naat- Cenab- Nebevisini tahmisinden :

AHMED SIDKI EFEND BURSAVl

1312 = 1894
Bursa'da domusa da uzun mddet stanbul'da Vefa yaknndaki
ikametinden dolay talebeler arasnda Vefal hretiyle tannm fazilet
sahibi bir zattr. let ilimlerinden bilhassa mantkdaki bilgisine eserleri
ahiddir.
Ders okutmaa ve ders mzakeresine hayatn vakfetmiti. Eserle
rinden (sagoci erhi), (Zeriat'l-imtihan) ile (emsiye erhi), (Mizan'lintizam) baslmtr. (Tarifat) m kaidelerini bildiren
(Zencir) isminde
ki eseri ile (Haiye-i erh-i Akaid), (Tahrirat'l-Enzar),
(erhu Risaleti'l-Istidlliye) ve ayrca (Mecmua-i Tarifat) isimlerinde eserleri var
dr. Vefat 1312 de, kabri Edirnekapsndadr.

 250
A H M E D H A M D U L L A H EFEND
1307 = 1899
Fazilet sahiplerinden bir zat olup pederi Ankara'ldr. Kendisi Galata'da Kule kapsnda Meyyed zade mahallesinde domutur. Tahsilini
tamamladktan sonra tara kad naipliklerinde
bulunarak 1296 H. de
Meclis-i Tedkikat er'iyye zalna tayin buyrulmu vefatna kadar bu
hizmette kalmtr. 1317 H. tarihinde stanbul'da vefat etti. Eyyb'de
medfundur. Eserleri:
1 (Mazbatat'l-Fnun) : (Mecelle ve Mir'at'l-Usl)'n aklan
masna dair olup bir nshas Fatih, Beyazd, Ragppaa, Hamidiye k
tphanelerine vakf edilmitir.
2 (En-Ncum'd-Dar ila iradi's-Sari) :
mahiyetindedir.

Buhari erifin

fihristi

3 (Mir'at'l-Mrafikyn) : Fetvalara aid olup 3500 mes'eleyi ih

tiva etmektedir.
4 (Tezkiret'l-Mtekkat) : Farsa kaidelerinden bahseder olup
matbudur.
5 ^
(Feraid'l-Asar ve haraid'l-E'ar) : dildeki iirlerini havi
olup iki cild zerine tertip edilmitir. Bir nshas
Viyana Cem'iyj^eti
arkyyesi ktphanesine, bir nshas da Hamidiye ve Msr ktpha
nelerine gnderilmitir.
6 (Mir'at'l-Usl) : htisarna dair olup Hamidiye ve tf Efendi
ktphanelerine hediye etmitir.
7 (Mecelle-i Nefise): (Telhis)deki yetlerin ve lgatlann tefsir
ve izahna dair olup Ragp Paa ve Beyazd ktphanelerine hediye et
mitir.

A H M E D KUDS EFEND T O P B A Z A D E
1305 = 1887
Fazilet sahiplerinden ve Halidiyye tarikatmm
eyhlerinden olup
Konya'nn Kadnhan kazasndandr. Mehur limlerden Bozkrl Memi
Efendinin halifesidir. Memleketinde tahsilini tamamladktan sonra Mek
ke-i Mkerreme'ye giderek eyh Kutb ve eyh Suns gibi bykler
den hadis ve tefsir ilimlerini tahsil etmitir. 1305 H. tarihinde yerletii
Konya'da vefat ederek Mevlna Hz. lerinin trbesinin
avlusuna defn
edildi. (Hidayet'l-Meratip fi Fezaili'l-Eshab) isminde yirmi fasl ze
rine tertib ettii deerli eseri baslmtr. Bundan baka eserleri varsa
da kaybolmutur. Hadis ilminde ihtisas sahibi idi,

 251
AHMED FEYZ EFEND ORUM
1327 = 1909
Fazilet sahibi bir zat olup orumludur. Memleketinin Mfts iken
1327 H. tarihinde vefat etti.
Eserleri :
(Feyzu'l-ali fi erhi Hzb'n-Nevevi)
(Feyzu'l-Gaffari fi erhi vird-i Settar)
(Feyzu'l-Mevl fi erhi devri'l-a'l)
(Feyzu'l-Vahip fi Necati Ebi Talib)
(El-Fahfah fi marifeti's-Silh)
(Fevaid'l-Feyziyye fi erhi Risaleti'l-Lmiye)
Mehur (Fetava-y Haamidiye)nin menkultm da yazmtr.
(Zya'l-Bedir) yazar mer olu Osman Nuri Efendi de orum'dan
yetien limlerdendir.

ABD'L-MUHSN KAYSER
755 =

1354

Sultan Orhan Gazi devrinin fazilet sahiplerinden olup nce mem

leketinde arkasndan Suriye'de tahsil grdkten sonra vatanna dne
rek ilmin yaylmasna hizmet etti. 755 H. de Kayseri'de vefat etti. Eser
leri -.
(Metin ve erh-i Manzume-i Feraiz), (erh-i Aruzi Endls), (Ha
iye-i Gaayet'l-Beyan), (Risale fi'l-Fkh)dr.
ir Efendi ktphanesinde
de bir eseri de vardr.

edebiyattan

(erhu'n-Necdiyat)

ismin

ALUDDN AL ESVED (KARAHOCA)

800 = 1397
Gazi Murad Hdavendigr devrinin mehur limlerinden olup Afyonkarahisarldr. Tahsilini ran'da tamamlamtr. Hal tercemesi yuka
rda geen Cemaleddin Aksaray'den de istifade etmitir. Eserleri: Fkh
ilminin Fruuna ait iki cilt (Vikayet'r-Rivaye Fi Mesaili'l-Hidaye) is-

 252
mindeki erhle yine Usl Fkh ilminden (Muni erhi) nden ibarettir.
Vefat 800 H. dedir. znik'te erefzade mahallesindeki trbede medfun
dur. Mevln Fenar bir mddet bu zattan istifade etmitir.
Sultan Murad Hdavendigr namna Usl Fkhtan (Rumuzu Ef
kr) , (Knuz'l-Envar) ismiyle erh etmitir ki, 826 H. de yazlm olan
bir nshas Nuruosmaniye ktphanesinde vardr.
ALADDN AL BN MUSA (KOHSARLI)
841 = 1437
Sultan kinci Murad devrinin fazilet sahiplerindendir. lim tahsilini
tamamlamak iin ran ve Maverannehir'e giderek Seyyid erif Crca
n ve Saadettin Taftazan'nin ilim meclislerinden feyz alp dnm, son
ra da Msr'a hareketle 841 H. de vefat etmitir. Zamannda ehemmiyeti
haiz olan eitli ilimlere ait suallere cevap tekil eden (^) bir eseri var
dr ki, ilm stnlnn delilidir. Bir de (Evrad- Zeyniye erhi) var
dr ki, bu eserinden Zeyniye tarikatna mensup olduu anlalmaktadr.
(Saadettin Taftazan'nin Miftah erhi) ne ait (haiyesinin) bir nshas
Veliyyddin Efendi ktphanesinde mevcuttur.
ABDLKERM EFEND
Sultan kinci Murad devrinin fazilet
sahibi ahsiyetlerindendr.
Edirne'de vefat ederek Sultan Camii yaknnda yaptrd mektebinin
bahesine defnedildi. Eserleri: (Haiye-i Telvih), (Haiye-i Matalih) ile
(Seyyid erifin Keaf haiyesine yazd haiye) sidir.
AYN BEDREDDN EB MUHAMMED MAHMUD EL-AYN
Hanef mezhebi limlerinin stnlerinden olup Ayntapldr. Tahsil,
talim, telif zamanlarnn ounu Msr'da geirmitir. Eserleri:
(erhu Buhar) (^), (Megani'l-Ahbar fi ricali meani'l-sar), (erhu
kelimi't-Tb Libni T e y m i y y e ) , (Zeyn'l-Mecalis), (erhu Arzu's-Savi),
(erhu Drer'l-Bihar), (erhu'l-Kenz), (erhu'l-Mecma'), (Mearihu'sSdur), (Tabakat- Hanefiyye), (Tarihu'l-Eksire), (Tabakat- uara),
(erhu Merah), (htisar- Tarihi Dmak li-ibni asakir), (erhu Hida
y e ) , (erhu Mlteka), (Tarih'l-Bedr Fi Evsaf i Ehli'l-Asri), (Mizan'n( 1 ) Siraceddin Tevifk ve Molla Hsrev taraflarndan
bu sualleri ihtiva
eden kitap aadaki alt fasl ve bir hatimeden ibarettir. 1. Fasl Tesmiye,
2. Fasl, Peygamberliin haberleri ve almetleri, 3. Fkh, 4. Usl Fkh, 5. Be
lagat, 6. Mantk.
( 1 ) On ciltten ibaret olan bu byk eser sonradan sanbul'da bastrlmtr.

 253
Nssi fi ilmi'l-aruz), (erhu Tuhfet'l-Mlki Li'l-Frui)
(Ikd'l-Ceman fi Tarihi ehli'z-Zaman) (^) isminde corafya

vesaire

olup

ve Tabaka-

tl Arza (jeoloji) dair faydal malmat ihtiva eden bir de byk tarihi
vardr.
Bu tarih biraderi Sahabettin A h m e d tarafndan ksaltlmtr.
Vefat

855 H. de, kabri Msr'dadr. stad Hsam Rehav'nin

(El-

Biharz Zahire Fi'l-Mezahibi'l-Erbea)sm da erh etmitir.

A Y N A B D U R R A H M A N ZEYNEDDN
893 =

1487

Aymtaptan yetien fazilet sahibi yksek limlerdendir. am

kads

iken istifa ederek 893 H. de vefat etti. Eserleri: (erh'd-Drer),

hu'n-Nihaye),

(erhu

emsiye),

(Manzum'd-Drret'l-Mudeti

Fi

(erLu-

gati't-Trkiyye)dir. Son eseri Osmanl Edebiyat Tarihi ve Lgat bak

mndan mhim eserlerdendir.

A L BN HSEYN
Trke

(Tac'l-Edep)

(-)

A M A S ( A L A D D N ELEB)
isminde bir

eseriyle

(Nasayih'l-Msli-

min) admda bir manzumesi ve bir nshas Yerebatanda Esad Efendi k

tphanesinde mevcut Trke (Yasin sresi tefsiri) vardr.
( 1 ) Sultan III. Ahmed'in iradeleriyle bir ilmiye cemiyeti tarafndan Mirhand) hemirezadesi (Handmirin) tarihe dair mehur
eserlerinden Farsa
(Habib's-Siyer) ile beraber Osmanl diline terceme edildii elebizade Asm
tarihinde zkrolunmutur. (Ikd'l-Ceman)n her cildi 800 sahife olmak zere
24 ciltten ibaret olup deta bir ilm ansiklopedi eklinde yazlmtr. yle ki:
Kozmorafya ve jeoloji limlerinin imdiki ilm nazariyelerine uygun pek ok
maddeler serdolunduu gibi, hayvanat ilmine dair de mdekkikane bilgileri
havidir. Bundan baka corafya ile alkal bahislerinde de istifadeyi mucip
malmat vardr. Bu byk eserin terceme edilen nshas ehzadebanda Da
mat Nevehirli brahimpaa ktphanesindedir. Arapa nshalar da Beyazt
Camii erifi ve Airefendi ktphanelerinde vardr. Bir takm da Enderunda
Sultan III. Ahmed ktphanesindedir. Bu takmn birinci cildi 'mellifin kendi
yazsiyledir. Fransa limler Akademisinin kararyla Hal seferleri vak'alaryle
alkal eserlerin metin ve tercemeleri nerolunduu zaman, aklamasn yap
tmz ibu tarihin bir ksm da metin ve tercemesiyle beraiber baslm ve ya
ymlanmtr.
( 2 ) Trke olan bu eserin mevzuu ahlk ve terbiyeye dair olup Kef'z-Zunun)'da (Tac'l-Edep) ismiyle yazlmsa, da Nuruosmaniye
ktphanesinde
mevcut nshasnn mukaddimesinde (Tariku'l-Edep) ad verilmitir.
stanbulun fethi tarihi olan 857 H. de yazlmtr. Bu eserin baz fkralar
zamanmzn ilim adamlarndan Diyarbakrl Ali Emr Efendi tarafndan Ta
rihi Osman Encmeni Mecmuasnn 29. nshasnda neredilmitir.

 254
Hal tercemesini yazdmz ibu Ali Efendi Nibolu savanda ehit
den Yurkepaazade Hzr Beyin muallimidir. (Kur'an- Kerm'in hat
ve resmine dair risalesi) olan Ali bni Hseyin Amas ise, eserinin mu
kaddimesinde Takprlzadeden naklettiine ve risalesinin 1096 H. de ya
zlm olduuna gre, baka bir zattr ki, stanbulda Sultan Muhammed
Fatih Camiinde imamlk yapmtr. Bu zatm bir de Trke (Aruz risale
si) vardr.
ABDULMECD BN NASUH BN SRAFL (SRAFLZADE)
887 = 1482
Eser veren limler zmresinden bir zat olup Amasya civarndaki
(Lazkiye - Ldik) dendir. 887 H. de Amasya'da vefat etmitir. Eserleri:
(Salavat- Zkiyat), (erhu Talimi'l-Mteallim - radt Talibin),
(Telhs
Camiu'l-Fetava
li-krk-imret'l-hamid - Tuhfet'l-Ahbap),
(Miftahn nc ksmn ihtisar), (El-istifa fi menakib-i Mustafa) dr.
Abdulmecid Efendinin biraderi Yahya Efendi de fazilet sahiplerin
den bir zat olup (Avamil-i Crcaniye erhi) baslmtr. (Feriteholunun manzum lgatini) da erh etmitir.
ALADDN AL FENAR (i)
903 = 1497
Mevlna Fenar'nin torunu olup tahsilini tamamlamak iin ran ve
Orta Asya'da bir hayli sefer ettikten sonra memleketi olan Bursaya d
nnde Fatih Hazretleri tarafndan
kazaskerlikle taltif buyruldular.
Yaz gnlerinde Kei da eteinde halen Kad Yaylas denilen yerde
ikamet etmei det edinmilerdir. let ilimleri ve yksek arab ilimler
den baka riyaziye ilmine de intisab olduu gibi, tasavvuf ilmnde de
ihtisas sahibidir. Zeyniye tarikatna mensup idiler. Ancak mtalasnn
okluu sebebiyle fazla eser yazmaa msad vakit bulamamtr. Vefat
903 H. de Bursada yksek ceddi Mevlna Fenar'nn kabrine defnedil
mitir.
Eserleri: (erhu Kfiye) le hesap ilminden (Tecnis erhi)nden iba
rettir. iirlerinde G a m m i mahlasn kullanmtr. Bir gazelinden:
Suzi dil artar mdam ol ruyi tetptan
Atei suzan bulur geri sknet btan
( 1 ) 957 H. de vefat eden olu Muhammed elebi de fazilet sahiplerinden
bir zat olup lgat ilmine dair (LisanHIikmet) isminde Arapa ve Farsa ile
kark olarak yazlm bir lgati ve Mollazadenin (Hidayet erhine haiyesi)
vardr.

 255
ABDURRAHMAN A M A S Y A V (MEYYEDZADE)
922 = : 1516
Osmanl limlerinin stnlerindendir. Hal tercemesi mutasavvflar
faslnda zikredilen Y a r Ali'nin torunlarndandr. Hat ilmini (yaz), s
kdar'da Karacaahmette medfun hattatlarn reisi mehur eyh Hamdullah'dan mek ve tahsil etmitir. rana giderek AUme Cell Devvnden icazet almtr. Dnnde baz ilm mevkilerde bulunmakla bera
ber ders okutmakla da megul olmutur. Vefatnda yedibin cilt kitab
olduu grlmtr. Dnyadan ayrl 922 H. de, kabri Hz. Eyyp tr
besinin ba tarafmdadr. {^)
Eserleri: (Tefsir-i Sre-i K a d i r ) , (Risale Fi Ehr-i Malmat), (Ha
iye-i erhi Miftah), (Risale Fi Tahkiki Cz'i Lyetecezza),
(Haiye-i
erh-i Mevakf), (Fetava), (Risale fi'l-krreti'l-mudahrece) vesairedir.
Kelm ilminin mkil yerlerinin halline dair risalesi de vardr ki, bilgin
ehzade Korkut'a gndererek takdirlerine mazhar olmutur. lisanda
da ina (nesir) ve iire de muktedir idi. Mahlas (Htim) dir.
Bir gazelinden :
ok olan dest-i Cefa ile

giribanmdr.

lien har-i gam u mihnete dmanmdr.

ATUF
HAYREDDN HIZIR BN MAHMUD BN MER ATUF
948 =

1541

Osmanl limlerinin byklerinden geni ilim sahibi mtefennn bir

zat olup Merzifonludur. (akayk- Nmaniyye Tercemesi)nde Kastamo
nulu olduu gsterilmekte ise de, kendi el yazs ile yazma eserlerinin bir
kanda
Merzifonlu olduunu aklamtr. Bilinen usuller dairesinde
tahsilini tamamladktan sonra Mevln Baht halifeden tefsir ve hadis
ilmini, Amasyal Mevln Abdi'den maani ilmini, mehur riyaziyeci Kadzadenin torunu Kutbuddin Muhammed'den riyaziye ilimlerini, Bursal
Mevln Hocazadeden, usl ilmini ve Mevlne Efdalzade'den fkh ilmi
ni renerek zamannda mevcut mehur ilim adamlar srasna dahil ol
mutur. eref ve hreti sebebiyle Sultan H. Beyazt tarafndan Saray-
( 1 ) (Hat ve Hattatlar) isimli eserde Mekke-yi Mkerreme'de
yazlmsa da mevsuk deildir.

vefat ettii

 256
Hmayun muallimliine tayin edilmitir. Bir mddet sonra bu hizmet
ten feragat gstererek camilerde tefsir okutmaa ve daha sonralar bs
btn inziva lemine ekilerek eitli ilim ve mevzularda kitap yazmaa
balad. Gerek ders okuturken ve gerek eserlerini yazd srada padiah
tarafndan lyk olduu tahsisat verilerek haklarnda kadir ve kymetine
uygun muamele gsterilmitir. Bu ekilde vakitlerini geirirken 948 H.
de vefat ederek Hz. Halid (R.A.) civarnda mehur limlerden Hatip Kasmolu yaknna defnedildi, istanbul ktphanelerinde grlen eserleri
aadadr.
1 (Haiye-yi Tefsir-i Keaf)
2 (Haiye-yi Tefsir-i Beyzav)
3 (erhu Mearik-i erif) : El yazs ile yazma nshas skdar
da Selimaa ktphanesindedir.
4 (erhu Kaside-i Br'e) : Kendi- eliyle yazma nshas
ktphanesindedir.

Ayasofya

5 (El-Enzar): Baz hadisi eriflerin erhi beyanndadr.

6 (Hsn'1-Ayati'l-Izam) : En'm sresinden baz yet-i kerime
lerin tefsiri beyanndadr.
7 (Ravz'l-nsan fi Tedaviri Shhati'l-Ebdan) : Peygamberimizin
tbbmdan bahseder. Sultan H. Beyazd'a hediye ettii kendi eliyle yazma
nshas Enderunu Hmayundaki Sultan HI. A h m e d ktphanesindedir.
8 (Kitab'l-Attas)
9 (Mir'at't-Te'vil fi ma hve enmzec't-takvl)
10 (Mrat'r-R'ya)
11 (Hfz'l-Ebdan) : Tp ilmine ait manzum bir eserdir.
12 (El-Cevheret'l-Cenaniye fi'l-Mesaili'l-imaniye)
Bunlardan baka kelm ilminden birka risalesi ve iire dair baz
eserleri de vardr.
(Terb'l-Mteallimin) sahibi
Muharrem ibni Pir
Muhammed
Efendi ile (erhu Ciheti Vahdet mine'l-Mantk) sahibi Sabit ibni A h
med, (erhu Zevra) yazar Muslih bni A h m e d ve (Risale Ale't-Telhs)
le (nneme'l-ml Binnyat) hadisi erifinin sarihi Sleyman, (erhu
Kaside-i Dimyatiye) sahibi Ibrahim'l-Kadir, 978 H. de
(Kelimat-
aryar) Trke erh eden Mustafa bni Muhammed, namaz meseleleri
ve teferruatna dair yazlm olan (Mseccel'l-Imam) yazar Ali bni
brahim, Fatih zaman stanbul Kadlarndan Muhai-i (Mukaddemat-
Erbaa) ve (Muhtasar) sahibi Hasan bni Abdssamed Efendiler de Kastamonudan yetien fazilet sahiplerindendirler.

 257
A B D L K A D R HAMD EFEND ( E Y H L S L M )
955 = 1548
Fkh ilmi mtehassslarndan bir zat olup Ispartaldr. 955 H. de
Bursada vefat etti. Musa Baba trbesi yannda medfundur.
Fkhtan
kymetli mecmuas ve baka risaleleri vardr.
Beyitlerinden :
Zer gibi sz ve kedaz ire safadan raksa gir
Pr keder olma buluttan nem kapp hen gibi
Kue gir ol perde altndan cihan seyr kl
Durbn ol grme kendin dde-i ren gibi

ABDLKERMZADE MUHAMMED
975 = 1567

EFENDt

ilmiye mesleinde ykselerek Kazaskerlik rtbesine nail olmu s

tanbullu limlerdendir. Vefat 975 H. de, kabri
Allme bni Kemal'in
yanndadr.
Eserleri: (Nazire-i Makamat- Harir), (Hiye-i Tefsir-i Beyzav),
(Haiye-i Tecrid) vesaire olup lisan zerine yazlm birok iiri ve
(Leyl - Mecnun manzumesi) vardr. iirde Hayal mahlasn kullan
mtr.
Msralarndan: Sad hezaran aferin ol suretin nakkana

ABDURRAHMAN ALEMAH (KAD)

987 = 1579
limlerin limlerinden ve Ebussuud Efendinin talebelerinden fazi
let timsali bir zat olup Sal Emr'in oludur. Safed kads iken 987 H.
de vefat etti. Eserleri: Bir nshas Ayasofya ktphanesinde mevcut olan
(Tuhfet'l-Garaip fi Havassi'l-Eyai ve Envai'l-Hiyel) ile (erhu al
Kaside-i Hamriyye-i bni Fariz),
(erhu Al Kaside-i
Mmiyye LiEbi'ssud), (erhu'l-Menar), (Talikat al erhi'l-Mevakf), (Acaib'lBahr), (Haiye-i erh-i Miftah) vesairedir. lisanda yazlm iirleri
de vardr.
F. : 17

 258
VAZ ALAYEVl
994 =

1585

Eser yazan limler zmresinden bir zat olup ilmiye mevkilerini

atlyarak Rumeli Kazaskerliine kadar ykselmitir. 9 9 4 H. de vefat
etti. Eri kap civarnda yaptrm olduu mescidin avlusunda medfun
dur. Eserleri:
(Haiye ale'l-Beyzavi),
(Haiye Al erh-i Mevakf),
(Haiye Al erhi'l-Miftah),
(Haiye Ale'l-Hidayeh),
(Haiye Ale't
Telvih) tir.

ABDLGAN
995 =

EFEND
1586

Kadlar zmresinden ve fazilet sahibi airlerden olup Bolu vilye

tinin Gerede kasabasndandr. (Fi Cinanil Huldi Sknah) terkibinin
delleti olan 995 H. de Bursada vefat ederek Zeynilere defnedildi. Nak
ibend tarikatnn da halfesi olmutur. iirleri de vardr.
Eserleri:
(Haiye al tefsir-i Beyzav), (Haiye al erhi Tecrid), (Terceme-i
Fezail-i a m ) , (Risale F beyani ahvali eyyam) dr. Son eserini am
ehrinin kad naibi iken yazm olup padiah hazretlerine takdim et
mitir. Hal tercemesi, airler faslnda yazl (Muhammed Nadiri - Ganizade) nin pederidir.

ABDULLAH

BN

BN

YUSUF

BAHT!

BN

MUHAMMED

EL-KESTEL

Arabi ilimlerin hususiyle lgat ilmi kolunda kudretli bir zat olup
Aydn sanca kazalarndan Nazilli kasabas kylerinden Kestel'dendir.
Yazma bir nshas Selanik'te Saatli Cami ktphanesinde grm oldu
um (Mirkat) isminde Trke byk bir cilt halindeki lgata dair kita
bndaki lgatlardan ondrt binini (Shah- Cevheri) den, onalt binini
(Kamus) tan aldn mukaddimede zikretmektedir. Lgata dair ehem
miyetli eserlerimizden olan bu kitabn kymeti tarif ve izahtan msta
nidir.
AY

- MEHMED

EFEND

Byk limlerden ve nl yazarlardan olup (Tire) lidr. lk ilimle

ri, memleketinin limlerinden aldktan sonra. Muallim Ataullah Efendiden
tahsilini bitirip Bayndr'da Hac Sinan medresesi mderrisliine tayin

 259
olunarak az zamanda an ve fazileti yaylmaya balad. (990 H.) tarihin
de istanbul'a gelerek o esnada boalan krk aka vazifeli bir medrese m
derrislii iin Anadolu Sadr Zekeriya Efendi huzurunda alan yar
ma imtihanna girerek bizzat liyakatini ve stnln ispat etti.
Bir mddet sonra inziva hayatn seerek eser yazmaya balad, ve
tannm olan eserlerinin ilm mkfat olmak zere Tire'de ibni Melek
mderrislii tevcih olundu. Bu feyiz yerinde bir ka seneler tedris ve
telif ile megul olarak bir i iin istanbul'a geldii zaman
(Oldu Ayr
cinanda vasl- ay) msrann delleti olan (1061 H.) tarihinde
vefat
edip Edirnekaps haricindeki Emr Buhar zaviyesi yaknna defnedildi.
(AUahn rahmeti zerine olsun) Faziletli eserleri baslmam olup aa
da gsterilmitir:
1 Kur'anm yansna kadar tefsiri erif, 2 erh-i vird-i Settar,
3 erh-i Glistan, 4 Usl-i fkhdan bir metni metin, 5 Telhs-
Tarikat- Muhammediye, 6 Telhs- Ravzat'l-Ulema, 7 erh-i Ml
teka, 8 Ilm-i maaniden Mnakkahat Meruha, 9 Muhtar- Shah
tarznda bir lgat, 10 Hakayku'l-Usl (bir nshas Akhisar ktpha
nesinde tarafmdan grlmtr), 11 Netayic'l-Ezhan Mine'l-Kelm
(bir nshas kasaba ktphanesinde tarafmdan grlmtr).
Eserlerinden bazlar stanbul ktphanelerinde

mevcuttur.

Bunlardan baka trl risaleleri olduu gibi, r yazma kaabiliyeti

do vardr ki, aadaki beyit airlik kudretinin delilidir.
Ruen eyler ehli derdin dide-i midini
Kopsa n ki cmb payi semendinden gubar
Olu Ni Ahmed Efendi de pederi gibi sekin ediplerden bir zat
olup eserlerinden mehur (Kaside-i Tamtaraniye naziresi) bu kitabn
mellifi tarafndan grlmtr.

ABDURRAHM RVAN
1024 = 1615
Yksek limlerden bir zat olup hal tercemesi ileride yazl Nured
din irvan'nin ceddi Muhammed Emin irvan'nn fazilet sahibi mual
limidir. 1024 H. de vefat etti. Eserleri: (Risale Fi'l-Mantk), (Haiye Al
erhi Adab-i Mes'd), (Haiye Al erhi Metaliu'l-Envar) vesairedir.
(Miftah's-Saadet) yazar mer bni Ali de irvan'dan
yetien
limlerdendir.

 260
ABD'L-CELL BN YUSUF
Kanun Sultan Sleyman devrinde yetien ediplerden ve fazilet sa
hiplerinden bir zat olup Akhisarldr. Air Efendi ktphanesinde aa
daki eserleri mevcuttur.
(Drr Bahri), (Sekri Saf ve erhi - Manzum Lgat),
(Zhr'lAhireti - Krk Hadis erhi), (Seb'at Ebhur ve erhi - Manzum Lgat),
Celli mahlasl iirleri de vardr.
Olu Abdl Muhyi Efendi de babas gibi fazilet sahibi ve mni
(nesir yazar) bir zattr. (Metahu'l-Envar) ismini verdii (Mnaat)
vardr.

ABDLKERM AKHSAR
1038 r= 1628
Byk limlerden ve mehur mnilerden
bir zat olup tannm
limlerden Akhsarl Sinan Efendinin gzide evlddr. Tahsilini stan
bul limlerinden ikmal ettikten sonra Msr'a giderek ilerletmitir. Bun
dan sonra Halep, Msr, Galata kadlklarnda er'i vazifeler grd. 1038
H. de stanbul'da vefat ederek Edirnekaps haricinde pederinin yanma
defnedildi. (akayk- Nmaniyye Zeyli) mnasnda olmak zere yaz
d Arapa (Vefeyata) ait eserini sonradan Trkeye terceme etmitir.
Yazd muhtelif mevzulardaki hikyelerden mrekkep deerli bir mn
eat vardr.

ALLMEK MUHAMMED BN MUSA

1046 ;= 1601
Kadlar zmresinden lim aratrc - muhakkik bir zat olup Bos
naldr. Halep Mollalndan ayrln mteakip 1046 H. de stanbul'da
vefat etmitir. Rumelihisarmda medfundur. Eserleri :
(Haiye Al Tefsir-i Beyzav), (Haiye Ale'l-Cmi), (tirazat Ale'lsam), (erhu emsiye), (Haiye Al emsi Miftah) dr. Bunlardan ba
ka Abdrrauf Mnav'nin (Ercevahir'l-Mudiet fi'l-Ahkm's-Sultaniyye) sini terceme ederek Sultan Drdnc Murad'a takdim klmtr.
Bir nshas Kprl ktphanesinde mevcut olup 1010 H. de vefat
eden (Lveyhu'l-Bediiyye fi Hali'r-Rumuzi'l-Hamidiyye) sahibi
Mah
mud Efendi ile niyet hakkndaki hadisi eriflerin erh ve tafsiltn ak-

 261
layan ve Hakimolu Ali Paa namna yazlm (Tahkiku'n-niyat) mel
lifi Osman bni brahim (Mecmai Tercih-i Beyyinat) mellifi Hasan bni
Nasuh, Fkhtan (Mkaddimet'l-Gazneviyye) sarihi
Teravnikli eyh
Ebubekir, mam Demirinin (Hayati'l-Hayvani Vstas)n terceme eden
Muhammed ve (erhu'l-Ferideti fi'l-istiarat), (erhu Mfid) ismiyle
erh eden Sultan Birinci Mahmud zel Kilar genlerinden Ahmed bni
Hasan Efendiler de Bosna'da yetien melliflerdendirler.

ARUZ MUHAMMED EFEND

1083 =

1672

Arab ilimlere vakf bir zat olup Bosnaldr. 1083 H. de stanbul'da

vefat etti. Aruz ilmine dair risaleleri olduu gibi (Telhis) in beyitlerini
de terceme etmitir.

ABDLHALM EFEND
1089 =

1678

Byk mutasavvf ve pr eyh Nasuh Efendinin olu olup Sandk

ldandr. am mollalndan dnnde Abdlhalime Cenneti me'va ola
makarr msrann delleti olan 1089 H. de vefat etti. Edirnekaps hari
cinde medfundur. Bakara sresi ile li mran sresine, Nebee sresinden
Hcurat sresine kadar haiyeleri, (Miftah)a talikat), (Mutavvel)den
Kasr bahsine kadar haiyesi. Fkhtan (Drer)e (Tenvir) isminde hai
yesi, (Kfiye erhi Molla Cami) ye nne sonuna v e (Menar bni Melek) i
zerine (Smme) ye kadar haiyeleri ve (Havi El-Fevaid Fi erhi Camii'l-Kavaid) isminde kymetli bir eseri vardr.

ABDLHALM GERMYAN
1055 =

1645

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Germiyanldr. Tahsilini ikmal

den sonra stanbul'da Molla Gran medresesine mderris olmutur. 1055
H. de yazm olduu (Haiye-y Mutavvel il Bahsi-Kasr)n kendi elyazs ile yazma nshas Nuruosmaniyededir.
Bu kendi eserinde drt haiyesi de olduunu beyan etmektedir. s
tanbul'da vefat etti.

 262
A L M M U H A M M E D BN H A M Z A
1204 = 1789

(HACI E M R Z A D E )

Din ilimlerin ekserisinde, bilhassa fkh ilminde yedi tl sahibi

(ihtisas) br zat olup Aydnldr. Uzun mddet Aydn Mftl vazife
sini ifa etmitir. Vefat tarihi mezar tanda 1204 H. olmak zere nako
lunmutur. Zeynizade merhumun karsnda yol kenarnda medfundur.
Yaknnda Aydnn tannm limlerinden 1253 H. de vefat eden Scd
brahim Efendinin kabri grlmektedir.
Eserleri : Risaleler tarznda olup ou fkha aittir. Bazlarnn isim
leri aadadr: (Risale fi beyan ahkm- Cuma), (Ahkm'-ehid),
(Eddd fi't?taami hel ye'kel), (El-kadr'l-Mesnun fi'1-Lhyet), (Eha
dis-i mevzua), (Tarif't-Talk), (Risalet'l-Cma), (Fimeseleti'l-fil) dir.
48 risaleyi havi bir mecmuas da Manisada Hseyinaa ktphanesinde,
53 risalesini muhtevi iki mecmuas da Sleymaniye ktphanesinde bu
eserin yazar tarafndan grlmtr. Hal tercemesi ileride yazl A b
durrahim Efendinin byk biraderi Palabyk merhumun faziletli sta
ddr. Bir de tefsir ilminden (Ezhar't-Tenzil) isminde eseri vardr.
A B D L B A K A R F EFEND
1225 = 1810
Deerli bir zat olup yksek kadlk makamlarnda bulunmu, mah
zen ktibi Muhammed Efendinin oludur. Mevleviyetle seyahat ve yap
t hizmetler sonunda kazasker oldu. (Gidip Arif Efendi kald ismi dehirde bak) msramm delleti olan 1225 H. de stanbul'da vefat etti.
Eyyp Sultan trbesi bitiiinde medfundur. Hat sanatna da vakf idi.
Eserleri: Kelm ilminden Trke (Menahic'l-Uslid-Diniyyeti l Mevakf'l-Makasdi'l-Aynyye) ile
(Mukaddime-i Ahlk- Nsr Muarreb i ) , (Mekame-yi Fethiyye), (Miracname), (Makale-yi Kandiye), (Risa
le-i L m ) , (Siyer) ve nahivden (mrae ve nefseh) dir.
Atf Efendi ktphanesindeki bir mecmuada aadaki risaleleri de
vardr:
1 (Mane'l-Bdati)
2 (mrae v e Nefseh)
3 (El-Marifet ve'n-Nekiret)
4 (erhu Kasdei Abdullah Paa)
5 (Tarib Risaleti'l-sam fil Hakikati ve'l-Mecaz)
lisanda ina ve nazma muktedir id. Eyp'te medresesi vardr.
Miracnamesi matlamdan :
Sad hamd o kadim krsaze; ol Sani'i sumn traze
Sad kr ve sitayi ol Hdaya; kim demi kld ari paye

 263
ABDURRAHMAN RAHM- BURSAV (MEVCZADE)
1173 =

1759

Zlcenahayn (Zahir ve batini ilimlere vakf) bir zat olup Bursa

kylerinden Kayapa civarndaki llbese kyndendir.
Halveti tarikat
mensuplarndan Bursa hisanndaki Nasuhi dergh eyhlerinden Kemter
Ali Efendi halifelerinden olup eyh smail Hakk ile de sohbetleri var
dr. Resm ilimleri ryani Ali Efendiden tahsil etmitir. 1161 H. de ve
fat etti. Kabri Bursa hisar iinde Zindankaps caddesinde yaptrm
olduu yeni medresededir. Eserleri :
(erhu Al Miftahi'l-Gayb), (Talikat ale'l- Beyzav), (erhu Bahaiye Mine'l-Hesap), (Haiye al mir ebu'l-feth), (Haiye al kavli Ahmed
mine'l-mantk) dr.
(Miftah'l-Gayb)
hanesindedir.

erhinin

bir nshas

Veliyyddin Efendi

ktp

Bursa mderrislerinin ariflerinden Malkoolu Mustafa Efendinin

de 1173 H. de yazlm (Miftahu'lGayb erhi) vardr ki, bir nshas Es'ad
Efendi ktphanesindedir.

ABDULLAH EFEND (EYHLSLM)

1155 =

1742

Mehur fetvalardan Behetl-Fetava'nm mellifi olup Rumeli Yeni

ehrindendir. 1155 H. de stanbul'da vefat ederek Kanlcada skenderpaa avlusuna defnedildi. Fkh kitaplarndan baka kitaplarn baslma
sna dair fetva vermiti. (Mir'at) a da haiyesi vardr.

ABDULLAH PAA
(KPRLZADE EBU NALE ABDULLAH PAA)
1148 = 1735
ehid Sadrzam Kprlzade Mustafa Paann olu ve eyhhslm
Feyzullah Efendinin damad olup klc ile ve kalemiyle hizmetleri ge
en lim vezirlerdendir. Valilik ve kumandanlkla bir hayli seyahatten
sonra ark ordusu kumandan tayin olunarak 1148 H. de ehadet sure
tiyle vefat etti. Arab ilimlerden hususiyle Kur'n kraati ilminde ihti
sas sahibi idi. Yksek cedlerinin yaptrm olduu ktphanede (El-fadet'l-Mukniatu fi kraati'l-eimraeti'l-erbaati) isminde
kraate ait bir

 264
eseriyle Arapa iirlerinden bir ksmn havi (Drriyat - Nuhatl E'ar)
adnda edebiyata dair bir eseri vardr.
Bu aileden Esat Paa (Kssa-y Yusuf ve Zeliyha)y terceme, Nu
man Paa da (Risalei Kueyriye)yi telhis etmitir ki, her ikisi de ad
geen ktphanede mevcuttur.
AKF MUSTAFA EFEND (MFT)
1173 = 1759
Eazilet sahiplerinden ve ediplerden bir zat olup Amasyaldr. Gel
di yetmi te emri ircii delleti olan 1173 H. de memleketinde vefat
etti. Makasda talikat, Mrettep divan, Makamati Hariri tarznda 32
makam zerine (Bedia) isminde bir eseri vardr. Hayatnn sonlarnda
mftlkten ekilerek Sultan II. Beyazt medresesi mderrisi olmutur.
Pederi Bayram Efendi de limlerden ve airlerden olup l y d mahlasl
divan sahibidir.
ABDURRAHMAN BN AHMED EFEND
1170 = 1756
Fazilet ve takva sahiplerinden bir zat olup Beiktaldr. 1170 H. de
yerlemi bulunduu Mekkeyi Mkerremede vefat etti.
Eserleri:
(Risaletl Hadiye il Caddeti'l-Firkati'n-Naciye),
(Tertib'l-Leli
fi Silki'l-Emali), Trke manzum (Gleni Raz) dr.
AL EFEND
1185 =r 1771
Mellifler zmresinden bir zat olup Birgili'dir.
Akhisar'da ders
okutmak ve eser yazmakla hayatn geirerek 1185 H. de vefat etti. (er
hu Mevakf), (Tefsiri Beyzavi)yi terceme ettii (El-Mehud vel-Mesmu)
adl eserde bildirilmitir.
ABDULLAH EFEND
1190 = 1776
Arab ilimlerin mtehassslarndan
H. de stanbul'da vefat etti.
Eserleri:

bir zat olup Heminlidir. 1190

(Haiye Al Ebi'l-Feth), (Risale Mine'l-Feraiz), (Risale Fi'l-htiyar'l-Cz'), (Risale Mine'l-Hsap), (Haiye Al muhtasar'l-Mnteha)dr.

 265
A B D U L L A H EFEND ( A B D U L L A H BN M U H A M M E D )
1260 = 1844
Geni malmat sahibi faziletli bir zat olup Ktahyaldr. 1199 H. de
memleketinde vefat ederek Miskinler n denilen yerdeki kabristana
defnedildi.
(Enmuzec'l-Ulm) tarznda 120 ilimden bahseden
(Feraid'l-Fnun) isminde faydal bir eseri vardr.
1260 H. de vefat eden (Hediyye-yi Ebrar) mellifi mderrislerden
Mustafa Rt Efendi de Ktahya'dan yetien limlerdendir.

A L KR EFEND
1257 = 1841
Son asrda yetien deerli limlerden olup Giridin Kandiye kasaba
sndandr. lk tahsilini hal tercemesi yukarda geen Giridli
Hseyin
Hsn'den rendikten sonra, stanbul'a gelmi, hal tercemesi ileride ya
zl Vidinli merhumdan tahsilini tamamlyarak
memleketine dnm,
ilme hizmetle ve fetva vermekle megul olmutur. 1257 H. de memleke
tinde vefat etti. Verdii fetvalar iki byk cilt zerine toplad gibi,
ayrca bir fetva kitab da yazd. Bunlardan baka feraizden Trke ms
takil bir eseri v e Sultan kinci Mahmud-i Adl devrinde mneccimbalk yapan Hseyin Hsn Efendinin Zeyc ilmine dair
yazd risalesi
zerine erhi vardr. Eserlerinin hepsi de zmir'de
tarafmdan grl
mtr.
ABDULLAH AHISKAVl
(EBU M U H A M M E D A B D U L L A H Z Y A E D D N A H I S K A V )
1228 = 1813
eitli ilimlere vakf fazilet sahibi bir zat olup 1146 = 1733 H. de
Ahska nahiyelerinden zgrn Urpala kynde dnyaya gelmitir. o
cukluk devrinde lim bir kimse olan pederiyle beraber am'a giderek bir
mddet Salihiyede ikametleri srasnda ilk tahsiline balam, yine bir
likte memleketine dnp pederinden tecvitle beraber Kur'an- Kerm'i
ve let ilimlerini renmitir. Pederinin vefatndan sonra Karsa giderek
mehur limlerden smail bni Muhammed Berkad'den Usl Fkh
ilmini ve Hadis ilmni okumu, muallimi tarafndan kendisine Ziyaeddin
lkab verilerek icazet almtr. Biraz sonra Erzurum'a gitmi, burann
limleriyle sohbet edip Diyarbekire hareket ederek limlerin en deerli
lerinden Kk Ahmedzade Ebibekir Efendiden
(Sahihi Buhari)
ve

 266
(Muhtasar- bni Hacib)i, Bozcuzade mer Efendiden tefsir ve aruz il
miyle riyaziye ilimlerinden hesap, hendese, mikat (rtifaa usul) okuya
rak bundan da icazet almaa muvaffak olmutur.
Bundan sonra stad mer Efendinin, Msr limlerinden eyh A b dsselm Erzincani'ye yazd mektubu hamil olarak Msr'a gidip ad
geen yksek limden (Buhar), (Usl Hadis), (Drerl-Ahkm) ilmi
kraat vesaire okuyarak usl dairesinde ilmini tamamlad. 1175 H. de
stanbul'a gelerek bir taraftan ilimlerin yaylmasna bir taraftan da eser
yazmaa balad.
Bir aralk Edirne yoluyla Bosna seyahatna km, iki sene devam
eden bu seyahati esnasnda ve 1181 H. de eserlerinin en by olup
tafsilt ileride yazl (Revamiz'l-yan)n telife balad. Seyahattan
sonra stanbul'a dnp. Hac farizasn ifa maksadiyle am, Kuds yolile
Harameyni erifi ziyaretten sonra stanbul'a avdet edip kald Ayasof
ya medresesinde ve 1191 H. de ad geen (Revamiz'l-Ayan) tamamla
maa muvaffak oldu. 1228 H. de vefat ederek skdar'da Karaca Ahmed
mezarlnn Stleme denilen tarafna defnedildi.
Deerli eserleri :
1 (Revamiz'l-yan fi Beyani Mezamiri'l-Uhdi
Ve'l-Ezman) :
5 cilt.
2 (Levamiu'n-nur) : Muhtasar'l-Ktbi's-Sitteti
bi hazfi'l-mkerrerat: 4 cilt
3 (Haiye Ale'd-Drer)
4 (Mirkat't-Tarikati'l-Muhammediy3'eti
ve
Merzat'-eriati'lAhmediyye)
5 (Camiu'l-Fsuli fi Ilmeyi'l-Frui ve'l-Usuli)
6 (Mebahic'l-hvan ve
menahic kavanili'l-Mizan) :
erhu
sagoci
7 (Mensek Ltif).
8 (Risale Fi hakk'l-Misafir)
9 (Risale Fi't-Tbb Ve'l-Kyafet)
10 (Rumuzu'l-Hakayk ve Knuzu'd-Dekayk)
11 (Bediu'n-Nizami fi'l-corafya)
12 (Muhtasar Revamiz'l-yan)
R E V A M Z L A Y A N hakknda tafsilt:
Arapa be byk cilt zerine tertip edilmi olan bu byk eserin m
ellifin yazsiyle yazma iki takmndan biri Galata mevlevihanesi ktp
hanesinde, dieri Yerebatan mahallesindeki Esat Efendi ktphanesin
de mevcut olup cilt itibariyle ihtiva ettii mevzularnn hulsa olarak
fihristi aadadr;

 267
1. Cild : Menakibu'l-Ilmi ve fezail ehlili ve tefasil fnunihi ve zikrl-meliketi vel-cinni ve-eyatmi ve esnafihim ve beyanu hakikatli ihsani ve tafsill-eflki vema fiha ve tafsilul-anasn vel-ard vema fiha
minel bihari ve ekalimi vema fiha.
2. Cild : Siyeru Muhammed (S.A.M.) ve menakbu Eshabihi.
3. Cild : Menakbu Kibar Tabiin ve Eimmei Muhaddisin ve menakibu mam-zam ve tabakatu Eshabihi.
4. Cild : Menakbu mam Malik ve Tabakatu Eshabihi ve Menakibu
mam afii ve tabakatu Eshabihi ve Menakibu mam Ahmed ibni Hambel ve tabakatu Eshabihi.
5. Cild : Tabakatl Mlukil-Cahiliyyeti vel Mlukl-slmiyyeti ve'lHmekai ve-uarai ve beyanu mileli'n-nasi ve enhalihim.
Bablar ve fasllar itibariyle 7 bab zerine tertip edilmi olan 1. cild
mevzularnn fihristi :
BRNC B A B :
lim bahislerine dair olup fasldr :
1. Fasl : Menakibul-ilmi ve fezail ehlihi
2. Fasl : Kefl-ilmi ve beyanu mahiyetihi ve taksimihi
3. Fasl : Esmal Ulumi ve'l-fnuni
KNC B A B :
lim ve akl sahiplerine dair olup iki fasldr.
1. Fasl : Mebahisl Melaiketi ve beyanu esnafihim
2. Fasl : Mebahisl Cinni Ve-eyatni
NC B A B :
nsan mevzularma dair olup fasldr.
1. Fasl : Mebahis Nefsin-Natkat ve kuvel-insaniyeti
2. Fasl : Mebahis bedenli insan ve beyanu keyfiyeti terkibihi ve
acabihi
3. Fasl : Mebahis Esnafil nsani ve Beyanu teferrukhim fi aktaril- arzi
DRDNC B A B :
Felekiyyat ile tabakatl-Eflk ve anasra dair olup 4 fasldr.
1. Fasl : Beyanu Felekil-Eflk vel-ar vel-krs
2. Fasl : Beyanl-Kevakibis-Sevabiti vel-Bruci'l-isna aere ve menazilil-kameri
3. Fasl : Elkevakibs Seb'at's-Seyyare
4. Fasl: Mebahisz Zamani ve hareketli Eflk

 268
BENC B A B :
Unsuriyat ile Krat- Anasra dair olup drt fasldr.
1. Fasl : Kretn-Nari ve ahvalha
2. Fasl: Kretl Havai
3. Fasl : Kretl Mai
4. Fasl : Kretl Arz
ALTINCI B A B :
Ekalimi Hakikat ve arziyeye dair olup iki fasldr.
1. Fasl: Hatt stiva
2. Fasl : Ekalimi Seb'a
YEDNC B A B :
IVIrekkebat unsuriyeye dair olup fasldr.
1. Fasl : Madeniyat ve keyfiyet tekevvnatiha
2. Fasl: Nebatat
3. Fasl : Hayvanat

ABDRRAHIVI BN SMAL (AKFZADE - HAFD AKF)

1192 = 1778
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Amasyaldr. stanbul Kads iken
1223 H. de vefat ederek ehzade Camii avlusuna defnedildi. Eserleri ba
slmamtr. (ulet'l-Ykn), (Unvan'l-Meayh), (Takrib'l-Mbtedi),
(Sebil's-Salikin), (Mhimmat- Sofiyye), (Kitabl-Mehudi ve'l-Mesmui
fi Teracimi'l-Meayihi ve'l-lema), (Mirat'n-Nazirin fi mnebbihati'lmtesavifetit-tahirin) dir. Nakibend tarikatndan olduunu bir nshas
Yahya Efendi ktphanesinde mevcut (Miratn-Nzrin)in sonunda zikrolunmutur. Bir de (Mecellet'l-Mehakim) isminde fetevas vardr. 1192
H. de memleketi olan Amasyada vefat eden pederi smail ibni Akif Mus
tafa da fazilet sahibi bir zatt. (Mukassim'l-fnun), (Kasaid-i mimiyye
ve ayniyye) eserlerindendir.

KAMUS MTERCM AHMED ASIM EFEND

1235 =

1819

Fazilet sahiplerinden ve ediplerden eitli ilimlere vakf stn bir

lim olup Ayntapldr. let ilimlerini memleketinin limlerinden merzade Hafz ve Hac Hasan zade efendilerden ve yksek din ilimleri me
hur limlerden eser sahibi Hoca Necip Efendiden tahsil ederek, iir sa-

 269
natn ve edebiyat pederinden tamamlyarak (Kalmadan hak-i mezellet
te heman ey Asm zim-i Sy-i Semsy-i Sitanbul olalm) namesiyle 1204 H. de stanbul'a gelip bir mddet sonra tercemesine muvaffak
olduu (Burhan- Kat') adh eserine mkfat olarak ilmiye yolunda ha
reketi hari rtbesine ykselmi ve 1233 H. de terfi ederek Selanik M e v leviyetine ulamtr. Bu mevleviyetten azledilerek 1235 H. de skdar
da Nuh kuyusundaki hanesinde vefat edip Harmanlktan Miskinlere gi
den yolun sa tarafndaki set zerine defnedildi
1258 H. de vefat eden olu Hoca Hamid Efendi de yannda medfun
dur. Mezar tann kitabesi aadadr :

C)

Ana diliyle beraber Arapa ve Farsa gibi, iki esasl hsana tam vu
kufu ve bu lisanlarn edebiyatndaki kudret ve kemali
air Nbi'nin
nne sarena tedll aleyna-Fenzur badena ilel asar beyti medllnce gn gibi aikrdr.
Eski Sadrzam Said Paann (Gazeteci lisan) ismindeki risalesinde
Franszcaya da vakf olduu yazldr.
Fakat herkesin teslim ettii bu kadar faziletine ramen dnyada re
fah ve saadete nail olamad, Rakb yardan ekvas yoktur sm-
zarn A n m feryad ancak bahtna hem vardandr hep, Nice bir hiz( 1 ) Sz konusu kitabenin Trkesi:
Bu mbarek kabir, zamann fazileth
adam, devrinin mmtaz ahsiyeti (El-Kaamsu'l-Muht), (Burhan- Kaat) ve
manzum (Siyer-i Halebi) mtercimi, (Kasde-i Eml)'nin sarihi, eitli ilimlerdeki eserlerin sahibi, babamz, stadmz, Osmanl Devletinin eski vak'anvisi Aymtabl el-Hac Seyyid Ahmed Asm Efendinin kabridir. Cenab- Hakkm
rahmeti kyamet gnne dek zerine olsun. Ruhuna el-Ftiha: (1235)

 270
meti mahlk ile mahzul olalm Sail-i hak olalm, naili mes'l olalm
teranelerinden de anlalmaktadr ki, bir ok bakmdan dikkate ayan
bulunan bu nokta baht ak olmayan baz deerli insanlar beeriyet
icab eleme duar etmektedir.
A y m t a b ileri gelenlerinden (Ayan) Nuri Paa vak'asnda kitaplar
eyas ile beraber telef olduu ve stanbul'daki hanesi de yanarak bu ci
hetten de felein sillesine urad beyitlerindeki yanp yaklmalarna
sebep olan vak'alardandr.
Vakanvislik memuriyetine tayini 1228 H. de istifa eden mir Bey
den sonradr.
Deerli eserleri :
1 (Kamus Tercemesi) : Eserin metni Fazl- B Meydan Necdettin Firuzabad lmez eserlerinden olup altm bin maddeyi toplamtr.
Mellifin kendi elyazs ile yazma asl nshasnn Yemen'in Zebd kasa
bas ktphanesinde mahfuz olduu haber verilmektedir.
Bu eser 963 H. de vefat eden Merkez Efendi zade eyh Ahmed Efen
di tarafndan (Babus) ismiyle byk bir cild halinde terceme edilmi
olduu (eyhler - Mutasavvflar) faslnda zikredilmitir.
Osmanl limlerinden 1010 H. de vefat eden Davutzade Muhammed
Efendi tarafndan (Ed'Drr'l-Lakit f alti Kaamusu'l-Muhit) ismiyle
tankih edilmitir ki, bugn de nshalar stanbul ktphanelerinin baz
larnda vardr.
Son asrn fazilet sahiplerinden Lbnanl Faaris Efendinin El-Caasus ale'l-Kaamus ismindeki matbu eseri, Kaamus'un yanllarn ak
layc olmas dolaysiyle lgat ilminin incelikleriyle megul kimseler iin
faydal eserlerdendir.
sim Efendinin tercemeleri bir d e f a Msr'da, iki d e f a da stanbul
da baslmtr.

(Burhan- Kaat') : Tercemesinden sonra be senede tamamlad bu

kymetli eserini Sultan 2. Mahmud el - Adl'ye takdim ederek. Padiahn
mkfatna mazhar olmutur.
2 (Burhan- Kaat' tercemesi) : Eserin metni Hseyin bni Halef-i
Tebrz'nin olup Hindistan'n Kalkta ehrinde baslmtr. sim Efendi
bu tercemesini ehid Sultan 3. Selim'e takdim ederek, Padiahn takdir
lerine nail olmutur. Bu takdirin neticesi olarak Matbaa-i mre'de bas
trlarak matbu nshalarn kendisine bir ihsan olmak zere verilmesi
iin ferman saadr olmutur.
3 (Terceme-i Siyer- Haleb)
Peygamber Efendimizin hayatndan ve gazalarndan bahseden
bu
eserin metni Raagp Paa Hocas hretiyle tannan aslen Halebli bra-

 271
him Efendi tarafndan yazlm ve sim Efendi tarafndan terceme olun
mutur.
4 (Merehu'l-Meali fi erhi Kasideti'l-Emali).
Kasidenin metni mehur limlerden Siraceddin Ali ibni Osman Ev'nin itikaadi mes'eleleri aklayan (Kaside-i Emali) ismiyle hret bu
lan manzumesi olup hal tercemesini anlattmz sim Efendi tarafndan
mufassal bir ekilde Trkeye terceme edilmi ve erh olunmutur ki,
mevcud erhlerin hepsinden stndr.
5 (Tuhfe-i Lgat- Arabiyye) :
lim tahsiline yeni balayan ve orta seviyede
Arabcay renmelerini kolaylatran bir eserdir.

bulunan talebelerin

6 (Tarih-i Osman) :
Zamann vak'alarn ihtiva eden iki ciltlik bir eserdir ki, tahrir tarz
hakknda Cevdet Paanm tarihinde malmat vardr.
7 (Terceme-i Mazhar't-Takdis bi huruc-i Tifeti'l-Fransz) ;
Franszlarn Msr' igalinden terk edilerine kadar, hergn cereyan
eden hdiseler hakknda tarihilerden eyh Abdurrahman Cebert'nin
kaleme ald tarihinin tercemesidir ki, 1248 H. tarihinde vefat ederek
skdar'da Nash Hz. lerinin derghna defn edilen Hakimba Mustafa
Behet Efendi tarafndan terceme edilmitir.
Netice : Mtercim Asm Efendi Hz. leri Osmanllarn ilim ve irfan
bidesi saylmaa lyk hususiyle (Kaamus) ve (Burhan tercemeleriyle)
ettii ilm hizmeti unutulmyacak yksek bir ahsiyettir.

A T A U L L A H M U H A M M E D EFEND
1236 = : 1820
eyhu'l-slm erif Muhammed Efendinin
oludur.
Ebu shak
Zade ismiyle hret bulmutur. 1236 H. tarihinde Gzelhisar - A y d n
da vefat etti. Atik Camii bahesinde medfundur. Daha ziyade ilmi ve
sknetiyle tannmtr.
(Mrettep Dvan),
(Takrizat ve Mneat),
(Vehhab mezhebi'nn red ve iptaline) dair Kazasker Ali zade Efendinin
risalesi zerine yazd bir erhi vardr.
Fetvalardan (Behet), (Netice), (Feyziye) nin kelimelerini ve iba
relerini telhis ve tenkih etmitir. Beyzav tefsirine yazd Trke hai
yeyi tamamlamaa muvaffak olamamtr. (Burhan- Kaat)'a gzel bir
takrizi vardr. (Aliyy'l-Kaari)'nn de (Menasik-i Hacc)'n ksaltmtr.

 272
A B D U L L A H EFEND K A Y Y I M Z A D E
1259 =

1843

Son devrin faziletli limlerindendir. Kangr - ankr ldr. Eser

lerinin en mehuru limler arasnda geerli olan (Fenar Haaiyesi) dir.
1259 H. tarihinde Kuds-i erif Mevleviyetini elde ettikten sonra yolda
gelirken uur adl yerde vefat etti. Eserleri :
(Haaiye-i Fenar),

(Haaiye ale'l-Cell),

(Haaiye

ale'l-Hayal),

(Haaiye alet Tekzib), (Haaiye-i dab- Mr) dir.

A B D U L L A H EFEND T R E V
1249 =

1833

Arab ilimlerde derin vukuf sahibi limlerden bir zat olup Trel'dir.
Feraiz'den (Siraciye) ye (Fevaid-i Siraciye) ismiyle mkemmel bir erhi
ve V e amilu's-Salihati yeti kerimesindeki Salihat kelimesinin m e f l-i mutlak olduuna kaail olarak sarf, nahiv, vaz', kelm,
hikmet-i
ilh, mean, usl ilimlerine tatbikan erhine dair risalesiyle (Risaletn
fi keramet-i Ben d e m ) , (Risale fi kavlh Tel El-Mal ve'l-Benune
Znet'l-Hayati'd-Dnya )

(Risale fi'l-htilfat

fi'l-Akl), (Risale fi kelimet-i Dne), (Risale fi ha

dis-i Ehabb'l-Kelmi ilallahi Sbhanellahi ve'l-hamd l i l l h i )

(Risale fi Lilhe illallahi),

(Risale fi hadis-i hir ma yuhricu min

cah ) ,

kulbi's-sddiykyne hubb'l-

 273
(Risale fi'l-Hzr ve'l-lyas), (Risale fi'l-lmi),
nna Enzelna )

(Risale fi kavlihi Tel

isimlerinde risaleleri vardr. Tasavvuf ilmine de vakf olduklar eserle

rinden anlalmaktadr.
Tire'nin mehur limlerinden demili akr Ahmed Zade ilk tah
silini hal tercemesini yazdmz bu zattan yapmtr. 1249 H. tarihinde
Tire'de vefat etti. stasyon'dan Hkmet konana gelen yolun zerindeki
kk kabristanda medfundur. Mezar tanda aadaki ibare kaznmtr.
Musanniflerden Tire'li Abdullah Zhd ruh-i
eriflerine
Fatiha
ihda oluna. S. 1249.
1255 H. de vefat eden olu Ahmed Efendi de yannda medfundur.
Nahivden (mtihan'il-Ezkiya)'ya haiye yazan
Abd'l-Aziz Efendi
ile ve 960 H. da (Tegabn sresi) ile (Muavvezeteyn sreleri)ne tefsir
yazan Ramazan bni Muhammed e'ehir Bese' ve 1000 H. de Tire'de
Mft olan fkhdan (Bihar'z-Zahire) sarihi Hac Muhammed de Tire
den yetien limlerdendir.
A B D U ' R - R A H M EFEND H O C A
1252 1 = 1836
Mehur limlerden Mentee'li Palabyk Muhammed Efendi'nin fazi
let sahibi biraderidir. Kendisinden sonra fazilet meydannda o seviyede
bir zatn grlmediini byk tarihi Cevdet Paa tarihinde zikretmek
tedir. Uzun mddet Fatih medresesinde inzivaya ekildi.
Ali Kucu'nun Arab ilimlerin hemen hemen tamamndan bahseden
(Ankd'z-Zevahir)ine yazd matbu erhinden ilm dirayeti anlalr.
Baz talikat' da vardr, 1252 H. tarihinde vefat ederek Edirne kap.s
haricinde brahim Haleb merhumun yanna defn edildi. Bir mddet Sa
ray- Hmayun muallimliinde bulunmutur.

ABDULLAH EYYB
1252 = 1836
(Reis'l-Kurra' Abdullah ibni Muhammed Salih Eyyb)
Osmanllarn yetitirdii fazilet sahibi limlerden bir zat olup Eyyp
Sultanldr. let ilimlerini devrinin mehur limlerinden ve yksek ilimF . : 18

 274
leri eyhu'l-lslm Hamdizade Mustafa Efendiden tahsil
ederek usl-i
dairesinde icazet almtr. Bir aralk faziletli byk lim Gelenbev s
mail Efendi merhumdan Kirmastili Yusuf Efendinin Usl-i Fkh ilmine
id (Veciz) adl eserini okudu. Kraat-i Kur'n ilmi mtehassslarndan
brahim ve Salih Efendiler gibi ehl-i Kur'an'dan
Seb'a, Aere, Vch
ilimlerini rendi. Nakibend byklerinden
Murad Buhar dergh
eyhi Muhammed Efendiye de intisab ederek ilimlerin nerine ve eser
yazmaa balad. Bu suretle hayatn geirmekte iken (Intikal- muallim-i
Kur'n- Hakim) terkibinin gsterdii 1252 Hicr senesinde vefat edip
Hz. Halid (R.A.)'n mbarek aya tarafndaki
pencere kenarna defn
edildi.
Yksek hal tercemelerinin tafsilt El-Veled snv ebihi srrna
mazhar olan olu Molla Efendi hretiyle tannm
Muhammed Emin
Efendinin deerli eserlerinden (Glen-i Meayih-i Saltn) adl eserde
zikr olunmutur.
Kymetli eserleri :
1 (Tefsir-i Sre-i Feth)
2 (Mecalis'l-Mevaz)
3 mam- atb'nin Kur'n yetlerinin says hakkndaki Nazmet' z-Zehr kasidesine Levamiu'l-Bedir ismiyle erh,
4 Molla Aliyy'l-Kaari'nin
minhat'l-Br i ismiyle erh,

derledii

iki

kelimeli krk

hadis'e

5 Hz. Peygamber Efendimizin Mihmandar Hz, Haalid bni Zeyd

el-Ensar'den rivayet edilen hadis-i eriflerin terceme v e erhi.
6 (Veliyyddin Efendi'nin 1099 H. tarihinde derledii Kudsi ha
dislere yapt erh).
7 Faziletli limlerden Amasyal kifzade'nin Mirat'n-Nazriyn
ismindeki eserine erh,
8 Menakb-i (Ebu'l-Hasen E-azel tercemesi)
9 (Nakibendi slkuna dair (Hdim) merhumun risalesinin
tercemesi,
10 (Silslet'z-Zeheb) in Arabca erhinin tercemesi,
11 Mstahabizade merhumun Fezail-i cemaat risalesinin terce
mesi
12 (dab'l-Msafiryn) : Hz. Haalid'in menkbeleri ile ziyare
tine dair dabdan bahseder.
13 (Hediyyet'l-Huccac Menasik-i Hacc)
14 (Tuhfet'l-man fi Fezaili's-Syam)
15 Civar- Trbe-i Hz. Haalid'de medfun olan zatlarn menkbe
lerini anlatan (Ahkm- Msafiriyn f men dfine fi civar- Eb Eyyub)

 275
16
17
18
19

Nahiv'den (Muharrem'in tekmilesi)

(Fevayihi'l-Ezkr) ismiyle erhu zhar
(Haiye ale'l-Hayal)
Nahivden (mtihan- Ezkiya erhi) tamamlanmamtr.

20 (Miftahu's-Saadeti'l-Medneti

- Fezail-

Medne-i

Mnev

vere)
21 (Mahmudiye)
22 (Mecmat'l-Fevaid)
23 (Hayat Efendinin derledii krk Hadis erhi)
24 (Rahmaniyyetn Mine't-Tefsr)
25 (kazu'l-Kurra)
26 (Nasayihu'l-Mulk)
27 mam- Syt'nin talebelerinden
Ahmed Ensar'nin eseri
olan (Nefehat'l-Abri's-Sr fi fezail' Eb Eyyub el-Ensar tercemesi)
28 (erhu Mzani'l-Kurrai'l-Aereti)
29 (Tezkiret'r-Rmat) : Atcln faydalar atclk le ren
me ve retme hakkndaki krk hadis'in tercemelerinin ihtiva eden bu
eser, Sultan 2. Mahmud el-Adl'nin kahvecibas Mustafa Kni Bey ta
rafndan tertip ve telif olunup 1263 H. tarihinde baslan
(Telhis-i Resaili'r-Rmat)n mukaddimesinde yazlmtr.

ABD'S-SELM EFENDt
( S E Y Y D ABDtJ'S-SELM EFEND)
1259 = : 1843
Deerli limlerden bir zat olup Mardinli'dir.
Tahsili Mardin, Diyarbekir, Haleb, am, Msr ve stanbul'dadr. Tahsilini tamamladktan
sonra memleketinin mftlnde
bulunarak fetva verme vazifesiyle
megul olmutur. 1259 H. tarihinde vefat ederek Tekke mahallesinde b
rahim Bey bahesine defn edildi. Eserleri baslmam olup bazlar aa
dadr :
1 (erh-i
Bed' kaddemeha
2 (Risale
3 (Risale

Fatiha-i erife bi hurufi mhmeleti min snaati fenni'lli Vli-i Badad Al Rza Paa)
fi's-Sfat)
fi'r-Reddi ale't-Tainn f i'cazi'l-Kur'n)

4 (Risale fi adem-i cevazi'l-tikadi bi'l-Krtasyyeti ve't-Teshri

ve ma ebehe)
5 (Risale fi mesail-i isna aere el-mnazeu fiha beyne Ebi'l-Hasen'l-E'ar ve Eb Mansri'l-Maturd)
6 (El-Kratyyetu's-Sura fi'l-Feraiz)

 276
7 (El-Kratyyeti'l-Kbra fi'l-Reraiz)
8 (Kitabn f ilmi'l-Beyan)
9 Haiye Ale'l-Haiyeti'l-Raiyeti Fi'l-Hikmeti)
10 (Hlasat'I-Mantk)
11 (Zeval't-Tarh

Fi

erhi

Manzumeti

bni

Ferh

Fi Usul'il

Hadsi)
12 (Kitab Esmai Ricali'l-Hadsi ve Teracmi Ahvalihim)
13 (erhu Nevabiul Kelimi Min Belaat'z-Zemaher)
14 (E-fi Fi erhi'l-Kfi Fi ilmeyni'l-Arzi ve'l-Kavaf)
15 (Muhtasar Meahd'l-Tansis Al evahdi't-Telhsi)
16 (mm'l-ber) : Arapa bir cilt umum tarih olup Mardin ve
Diyarbekir havalisi ile krt kabilelerinin ahlk ve tarih ahvalinden ve
bu arada Yezid taifesinin hallerinden bahseden bir eserdir.
17 (Mecmua'yi Fetva)
iir kabiliyeti de olup bir hayli iirleri de vardr.

ALI HCAB EFEND YORGANCIZADE

1253 := 1837
Mehur limlerden bir zat olup Denizlidendir. (erhu Arz- End
ls) ile (erhu ahidi) gibi eserleri olduu Denizli'de tesbt olunmu.tur.
Vefat mezar tanda yazl u (1253 vefat Fatiha ve hem surei ihls
behan tarihindedir).
Hal tercemesi ileride yazl Yaya kyl Hac
Ahmet Efendi kendisinden icazet alan balca talebelerindendir.
Denizli'nin bir ismi de Lzkiye olduu mehur seyyah bni Batutann (Tuhfet'n-Nezar fi Garaibi'l-Emsal ve Acaibi'l-Enzar)
ismindeki
seyahatnamesinin birinci cildinin 217. sayfasnda ve akayk tercemesinin Merkez Efendi bahsinde aklanmtr. Esasen Lzkiye'nin ismi de
Denizli'ye bir saat mesafede hacn harabelerinin
eserleri grlen eski
Leodikiya ehrinden alnmadr.

ARF EFEND EYHLSLM

1275 = 1854
Be seneye yakn Meihat slmiye ilerini gzelce idare ile bir
hayli nizamlar ve tensikata, Nuvvab mektebinin kurulmasna muvaffak
olarak 1275 H. de vefat etmitir. Merepzade Hafidi hretiyle tannmtr.
Edirnekaps haricinde Mustafa Paa dergh civarnda medfundur. Fa
zilet sahibi, adalet ve hakkaniyetten ayrlmyan idare ilerine aina bir

 277
zat idi. (Camiu'l-Icareteyn) isimli mehur esere bir takm tatbikat ve ta
likat ilve ederek nerettii gibi, hal tercemesi ileride geen Dede Efen
dinin (Siyasetname)sini de terceme etmitir ki, matbu ve istifadeyi mu
ciptir.

ASIM EFEND S E Y Y D ASIM EFEND

lim ve marifet sahiplerinden bir zat olup stanbulludur. Tasavvuf,
Hikmet, Corafya vesaireden bahseden (Hikmetnma) isminde Trke
yazma bycek bir eseri vardr ki, istifadeyi mucip eserlerdendir. Bu ese
rini 1248 tarihinde yazdna gre son devir limlerindendir.

A B D U R R A H M A N F E V Z EFEND H O C A
1281 = 1864
Osmanl lisannn kaidelerini esasl bir surette yazmaa gayret sarfeden bir limdir. lk tahsilini memleketi Ktahya'da pederinden, yksek
tahsili de stanbul'da mamzade Esat Efendi merhumdan tamamlam,
50 tarihinde alan Ruus imtihannda ehliyetini ve ilm dirayetini isbat
ederek stanbul Mderrisliine tayin olunmutur.
Bir sene sonra Harbiye Mektebi Arapa dersleri muallimliine ta
yin olunarak 1280 tarihine kadar bu vazifeyi yerine getirerek tekat ol
mu 1281 de vefat etmi H. Halid civarnda bulunan Abd'l-Vedd kab
ri erifi yanma defnolunmutur. Harbiye mektebinde kitapsz ismiyle
tannm olup Osmanl Riyaziyecilerinden Mustafa Paa bu zatn olu
dur.
Eserlerinin balcalar 1263 tarihinde yazd (Mikyas'l-Lisan ve
kssas'l-Beyan) ( ' ) ismindeki matbu eseridir ki, Osmanl lisannn hu
susiyle sarfiyle biraz da nahvine dair salam kaideleri ihtiva etmekte
dir. Osmanh dilinin kaideleriyle megul zatlara elzem eserlerdendir.

(3) Fuad ve Cevdet Paalarn tertip ve yazlmasma himmet buyurduklar

(Kavaid-i Osmaniye) kitabna kaynak olduu rivayet olunan ve Dou dilleri
limlerinden (arkiyatlardan) Rodhus ismindeki ngilizin
eseri olup 1846
Mild tarihinde cz'i bir ksm Trke, asl Franszca olarak:
(Grammer Raisonnee de langue ottomane) ismiyle baslan eser dahi Os
manl lisannn sarf ve nahiv kaidelerine dair yazlan eserlerin eskilerindendir.
Ancak (Rodhus) Ahmed Vefik Paa merhumun (Lehce-i OsmanDsi ile zbekler
eyhi Sleyman Efendi merhumun aatay lgatim benimsemesine pek inanlamaz. nk ad geen zatlarn lgat ve lisan ilimleri hakknda tam bir bilgi
sahibi olmalar Rodhus'un lzumsuz iddiasna mnidir,

 278
ABDLAZZ AHMED EFEND
Kadlk yapan limlerden bir zat olup Babakalelidir. 1277 H. de Ga
lata Kads idi.
(Menasik-i Hac - Tuhfetl M'minin), (Muvazzahu't-Tuhfeh), (Dairet'l-M'minin
Fin-Nikhi ve't-Talk),
(Necat'l-M'minin fi'l-Beyi
ve'-ira) isimlerinde matbu risaleleri vardr. Davud Karsi'nin
(Usul
Hadis) ini de ((Mukarrebt Talibin) ismiyle tercme etmi ve bastr
mtr.
(Hediyyet'l-M'minin Fi Adhiyetil Mslimin), (Muvazah't-Tuhfeh Ale'l-Avamil), (Muvasalat'l-M'minin),
(Tuhfet't-Talibin Tercmet'l-Avamil), (Tahzihu't-Tuhfeti Fi Tuhfeti'l-Avamil) isimlerindeki
risalelerini havi kendi el yazs ile yazma olan mecmuas
devrimizin
limlerinden Badatl smail Paann ktphanesindedir.
(Krk Hadis
erhi) ile (Mevahib'l-Aziziye) isimlerinde eserleri olduunda (Dairetl
M'minin) kitabnn sonunda zikretmitir.

AL BN OSMAN AHEHR
1285 = 1868
Deerli limerden bir zat olup Akehrin Uke kyndendir. Hal ter
cemesi ileride geen Karaaal Rt Ahmed Efendinin
icazetname
verdii sekin talebelerindendir. Tahsilini bitirdikten sonra Akehirde
ders okutma ve fetva verme ile begul olarak 1285 H. de Akehirde vefat
etti. Eserlerinin ou baslmtr ki, unlardr:
(Telhisul Esasi erhu bina), (erhu Ebyati'l-Kfiyeti ve'l-Cmi),
(Kyasiyyet'l-Fenari), (Muhtasar Dsk), (erhu Kaside-i sna Aeriy e ) , (erhu Risaleti'l-Vaziyyeti'l-Adudiye),
(erhu
Adabi'l-Birgivi),
(Kaside-i Lmiye Minel K e l m ) , (erhu Risale-i Takpr minel dap)
dr. 1181 H. de vefat eden (Camiu'l-Feraid) sahibi Mustafa Kef Efendi
de Akehirden yetien limlerdendir.

ABDSSETTAR EFEND
1304 = 1886
Fkh ilmi mtehassslarndan fazilet sahibi bir zat olup Krmldr.
Uzun mddet stanbul'da yksek mekteplerde Fkh dersi okuttu. 1304
H. de Hacc erif vazifesini yerine getirmesini mteakip Taifte vefat et
ti. Eserleri: (erhu Kavaid'l-Mecelle), (Medhal-i Fkh), (Terhu'l-Kavaid'l-KUiye fi Ahkmi'l Fer'yyet'l-Ameliyye)

 279
ABDULLAH EFEND
Havai-i Cedide mellifi Kilisli Hocazade Abdullah Enveri Efendi
1303 = 1885
1241 H. de Halep vilyetine bal Kilis kasabasnda
domu olup
pederi Abdurrahman Efendiden tahsilini tamamlyarak 1261 de icazet
name ald. Nakibend eyhlerinden Mevln Muhammed Can hazretle
rinin halifesi (Baytar zade Hac Abdullah ah Sermesti Vel) Efendiden
de slkn tamamlad.
Bundan sonra dedelerinin mderrislik yapt Kesik Minare medre
sesinde ders okutmaa balayp srf nazariyattan ibaret kalarak hi bir
tatbikat gremiyen mantk nazariyelerini tatbikata koyarak o zamanlara
kadar mantkin yalnz Arapaya, Arapa kitaplara mnhasr ve mahsus
olmas gibi hasl olan garip fikirleri esasndan rterek dersleri srasn
da yaplan kyaslarn en ounu Trke ibare ve ifade ile eitli mevzu
larda tertip ve tatbike muvaffak oldu.
Bu suretle mantk kaidelerini tatbik iin medreselerde yaplan ve
El lem Hdisn li enneh mtegayyirn...) ve (n kneti's- ems
taliaten fenneharu mevcudun...) gibi mahdut birka misal ve mevzua
mnhasr kalan ve deta kyasn ksmlarna ait,
bunlarn haricinde
mevzu ve misal bulunamyacana dair hasl olan yarm anlay Fatiha
y erife ile mantkin dellet bahsinin her birinden eitli onbin kyas
yaplabileceini bu sebeple hangi lisanda olursa olsun, hibir szn hi
bir ibarenin mantk dnda olamyacana dair ileri srd ve ortaya
koyduu mantki, burhanlarla tashih ve isbat etti.
Hemen her sene slm memleketlerinin her tarafndan ekserisi ica
zetname alan zatlar olmak zere yzlerce ilim talibi ders halkasna ge
lirlerdi. Ders okuttuu sene banda talebelerine hibir kitaba mraca
ata lzum brakmakszn mantkin hlsasn en gabir bir kimsenin anlyabilecei bir .ekilde takrir eder, sonra srasyla tasavvurat ve tasdikatn en lzumlu bahislerini, onlara uygun olarak da kelm ilminde ya
(Akaid-i Nesefiye erhi) ni, yahut Celleddin Devvaniyi, Kraati Aere
ve Seb'ay ve bir miktar tefsiri erif okutur, her sene Recep ay bala
rnda icazetname verirdi. Kraati Seb'a ve aere zerinde
defalarca
Kur'an- Aziman hatmetmi ve ettirmi; 20 den fazla Ramazan e
rifte hatimle teravih kldrmtr.
Hangi ilmi okutursa okutsun, kitap takip etmee ihtiya grmeden
ka saat takrir ve hitabede bulunursa bulunsun bir kelimeyi, yahut iba
reyi anlatr ve aklarken tekrarlamak gibi noksan ve kusurlardan uzak
bir ahsiyetti.

 280
1272 H. de stanbul'a gelerek Tasdikat haiyesini Cennetmekn Sul
tan Abdlmecit Hana takdim etmi, 100 lira ihsana nail olmu, sz ge
en haiye Padiahm iradesiyle Matbaay mirede bastrlmtr. 127,5
H. de vilyet vstasiyle Tasavvurat haiyesini takdim etmi, hayat bo
yunca 150 kuru maala taltif olunmutur.
1303 H. de 63 yanda vefat ederek pederinin yanma defnolunmu
tur.
Matbu eserleri:
Mantktan Arapa (Tasavvurat, Tatbikat, Fenari ve Isagoci haiyeleriyle) Trke (Mantk Zbdesi) ve Mnazara Usul ilmine ait (Hsey
niye haiyesi)...
Baslmam olan eserleri:
Kelm ilminden (Celleddin Devvan, erhu Akaidi Nesef, Hayali)
haiyeleriyle mantktan
(Tehzib'l-Mantk), Mnazara Usul ilminden
(Mir Ebul Feth), Nahivden (Molla Cami) haiyeleriyle Kraati Seb'a ve
Aereye dair Trke (Zhde) adiyle bir risale ve mrnn sonlarna te
sadf ettii iin yarm kalan (Kad Beyzav tefsiri erifi haiyesi) nden
ibaret olmak zere ondrt tanedir.

ABDNNAF FFET EFEND (RAMAZANZADE)

1308 = 1890
Eski Adana Mfts shak Efendinin torunu olup zamannn bata
gelen fazilet sahibi ediplerindendir. Son memuriyeti, memurlar seme
komisyonu riyaseti idi. 1308 H. de Hicazda vefat etti. Taifte medfundur.
Trke baslm eserleri :
(Tercemeyi Mutavvel - Ennef'ul Muavvel fi Tercemeti Telhisi Vel
Mutavvel), (Tercmei Nuhfetl Fiker lil Usulil Hadisi), (Mntehabat-
Risale- Kueyriye Mine't-Tasavvufi ve'l-Ahlk),
(Terceme-i Burhan-
Gelenbev mine'l-Mantk), (Terceme-i lelhisi'l-Musamma bi Ravzat'lFesahat) vesairedir.
(Nafiu'l-sar nevbauhu simaru'l-Esmar) isminde iki ksm zerine
mrettep eseri de muhadarat ve ahlka dairdir. bu eserlerden bilhassa
iki cild mutavvel tercemesi arab limlerdek kudret ve ihtisasna ahit
tir. Edepli ve mtevaz idi. iire ait eserleri de oktur. Hakimane beyit
lerinden :
dp serkete Eshab Ukuli kerde kerdin
Nice rendili lezde pay-i gaflet etmitir.

 281
ATIF MUHAMMED BEY (KUYUCAKLIZADE)
1321 = 1903
Devrimizde vcudu ile iftihar olunan fevkalde zek sahibi lim
ve mdekkik bir zat olup Msr Mollas Kuyucaklzade Abdurrahman
Nafi Efendinin faziletli oludur. stanbul'da tahsilden sonra Msr lim
lerinden tefsir sahibi eyh brahim Es-Saka adl zattan da ayrca tefsir
ve hadis okuyup stanbulda ders vermee balyarak icazet vermee mu
vaffak olmutur. Son memuriyeti Efkav Hmayun meclisi idare reisli
idir. Yazk ki, gen denecek bir yata iken 1316 H. de vefat ederek S
leymaniye Camii avlusuna defnolundu. Ders kitab olarak
okuttuklar
eserlerin bir ounun hamiinde talikat, baz bahislerin halline dair ri
saleleri, irketler hakkndaki kitabn nihayetine kadar Mecelle erhi ve
arazi kanunu erhi ve kendilerinden ders ald limlerin ilm zincirle
rini bildiren (El imdat Bilmarifeti Uluvvi'l-snad) ismindeki risalesi balm olan deerli eserlerindendir. Kuyucak Aydn civarnda bir yerdir.
Bat'nm (garbn) ilerlemesinden haberdar gayet zeki bir zat idi.
Hakimane beyitlerinden :
rtifai kadr iin lzm tevazu deme
emsi gr kim sayesin salm ayaklar altna

AL HAYDAR EFEND
(HAYDAR MOLLA - BYK H A Y D A R EFEND)
Byk Kazaskerlerden Fakih, Edip, Tarihe vakf, Nktedan ve fa
zilet sahibi bir zat olup hal tercemesi eyhler ve mutasavvflar faslnda
geen Nasuh hazretlerinin torunlarndandr. Meclis-i Kebir-i Maarif ri
yaseti ile ark Rumeli Cemaat- slmiyesi nazl uhdesinde iken 1321
H. de vefat ederek byk cedleri Nasuh Efendi derghna defnolundu
lar. Arap ve Osmanl Edebiyatlarnda tam bir ihtisas sahibi idiler. iire
dair kaabiliyetleri de takdire ayan olup divan tekil edecek ekilde iir
leri vardr.
Matbu eserleri:
1 Romanya, Bulgaristan, Srbistan, Yunanistan ile Bosna, Hersek
ve Karadada bulunan mslmanlarm mezhep durumlarna dair mei
hat makamnn emri zerine kaleme alman risale.
2 ark Rumeli ile Bulgaristanda bulunan Cemaat slmiyenin
vakfiye ileriyle Mftleri ve cemaat meclisleri hakknda talimatname.
3 Mecelle-yi Ahkm- Adliye erhi : Mteferrik surette hukuk

 282
mektebinin merhumdan ders okuyan talebelerinin yanmda mevcuttur.
4 Hukuk mektebinde okuttuu Usul Fkh : 1307 H. de tabasmas olarak tab olunmusa da mevcudu kalmamtr. Sonradan bir mik
tar da miraslar tarafndan baslmtr.
Fakat bu takrirler noksan kalmsa da kymetini bilen deerli ta
lebelerinden Hac dil Beyefendi tarafndan
zaptolunan takrirleri S
rat- Mstakim Mecmuasnda tefrika edilmek suretiyle ve 1326 H. de
byk boyda 558 sayfa olmak zere ayrca kitap eklinde neredilmitir
ki, Hikmeti Ulmu slmiye ile megul zatlar iin en lzumlu nefis eser
lerdir. Bu eserin giri ksmnda Ali Haydar Efendinin ilmi hayatnn bir
paras da aklanmtr. Beyitlerinden :
ile-i Vahdeti, Mansur gibi ekmi yoidi
smi Halla idi ahir o da krd kirii
Hakimane bir gazeli :
Tezahum etse de esbap te'siri hederdir hep
Umuru halk- lem beste-i hkm-i kaderdir hep
Bist- kinat yle grdm ki cihandr hb
Heme gft g efsanei b p v srdr hep
Rek gonca gibi payinegeh pr-hn olmaz m
Bize har sitem bu glistanda niterdir hep
Mutavveldir meani-i bedi hal-i dil erhi
Beyan- srr kevneyn ana nisbet muhtasardr hep
Verir her hadise bir ekl iin bir sret-i mna
Bu evzai felek hayrette akl beerdir hep
Kitab sun'a Haydar emi dikkatle nazar eyle
Ki her satr varak zi bende-i nak iberdir hep

BAHAEDDN EFEND MALKARAV

Deerli limlerden ve ilk devir ediplerinden olup Tekirda'na ba
l Malkara'dandr. 827 de Ayaslu'da mderris iken Arab - Fars ve Trk
dillerinde nazm ettii A'cubet'l-Gaarib fi Nazmi'l-Cevahiri'l-Acaib is
mindeki manzum lgati ile Tac'l-Menazm ve'l-Mahmudiye, ve M u aerat's-Sihriyyeti fi'l-Ebyati'l-Fikriyye isimlerinde
eserleri vardr.
A'cbenin bir nshas Hamidiyye ktphanesinde mevcuttur.

 283
BEDREDDN MAHMUD EFEND AMASYAV
Deerli eyhlerden Muhammed Efendinin olu olup Amasyaldr.
Tahsilini tamamladktan sonra Bursa kadhnda bulunarak 914 H. de
vefat etti. lm fazileti olduu gibi, iir kaabiliyeti de vardr. Mehur
Muhammediye manzumesine Mahmudiye - Vesyle ismiyle nazire
yapp Sultan II. Beyazd'a takdim etti. Ahlk ve tasavvuftan bahseden
Fevz Felah adnda otuz bab zerine mrettep bir eseri de vardr.
Mahmudiye nin matlmdaki beyitlerden :
Bedi-i Rabbi A'ldr celli nr-i ecnadr.
D lem kul, o mevldr. Kamuya hkm-i istil
Annla kinat zinde ederler kr her hinde
Ann dergh- izzinde tehayyrde kamu ahya
Bu mevcudat kemaline niandr hem celline
D lem pes cemaline mcelldr olup dav'
ciz fikrime gre, gerek manzum gerek mensur herkesin kabulne
mazhar olmu bir esere nazire yapmaa kalkmak bouna, faydasz bir
gayret kabilindendir ki, bu nazire ile Sleyman Dedenin Mevlid-i Nebi
sine, Hakan Muhammed Beyin Hilye-i Nebeviyyesi'ne yaplan nazire
ler bu cmledendir.

BEDREDDN MAHMUD EFEND AYDIN

950 = 1543
limlerin byklerinden bir zat olup stanbul'da Sofu Paa medre
sesinde ders okutmak ve kitap yazmakla hayatn geirerek 950 H. de
vefat etti. Eserlerinden ismiyle anlan Tefsiri erifi fazilet ve kemalinin
ahididir.
Skke dair mkemmel bir eseri olan Ali bni Himmet bni Aydn
ismindeki zat da Aydm'dan yetien limlerdendir.

BAL EFEND
958 = 1551
Hal tercemesi ileride yazl Karadavud Efendinin damad olup (Ma
nav - Menev) lkabiyle mehur olmutur. 958 H. de Bursa'da vefat ede
rek kaynpederinin yanma defnedilmitir. (Miftah erhi) ne yazd ha
iyede bni Kemalin yazl suallerine cevap vermitir. (Sadr eria)
ya, (Haiye-i Tecrid) e haiyeleri vardr,

BOSTANZADE

284

MUSTAFA
968 =

EFEND

TREV

1560

Mehur limlerden bir zat olup Tirelidir. lm rtbeleri ve mevkileri

devrederken 968 H. de vefat etti. Diyar- Rum allmesi bni Kemal'in ta
lebelerindendir.
Edirnekaps haricindeki Emr Buhar zaviyesi avlusuna defnedildi.
Eserleri: (Haiye-i Sre-i En'm al Tefsir-i Beyzav),
(Haiye-i
Sadr'-eria), (Haiye-i slah ve zah), (Risale- Kaza ve Kader), (Ri
sale-i Cz'i L Yetecezza), (Necat'l-Ahbap ve Tuhfet Zebi'l-Elbab Fi'lKimya) vesairedir. Cenaze namazlar imamln Ebussud Efendi eda
etmitir.

BRGV

MUHAMMED
981

EFEND

1573

Mderris Ali Efendi admda fazilet sahibi bir zatm olu olup Bal
kesirlidir. lk tahsilini pederinden yaparak ilmi sermayesini epeyce iler
lettikten sonra yaradlmdaki ilim ve hak sevgisi tesiriyle stanbul'a
gelmi ve devrin limlerinden Ahizade Muhammed Efendinin dersine
ve hizmetine devama balamtr. Sonra ulemadan Abdurrahman Efen
diye intisap edip ihtisas kazanarak baz medreselerde bulundurulmutur.
Bir aralk mezkr Abdurrahman Efendinin delaletiyle Edirne'de Ordu
Kassam olmutur. Rivayet olunduuna gre vazifeden ayrldktan son
ra bu mnasebetle ald paralar sahiplerine red ve iade iin Edirne'ye
gitmi ve eline geen paralar defter mucibince sahiplerine iade etmi
tir. Padiah hazretlerinin hocas Ataullah efendi ile aralarnda mnase
bet ve samimiyet hasl olmasyle zikri geen hoca delaletiyle Aydn vi
lyetinin demi kazasna bal Birgi nahiyesinde byk bir medrese
kurulmu ve mderrislik vazifesine Birgiv Muhammed Efendi getiril
mitir. Sz geen medresede ilim ve maarife hizmet ederek ilme heves
edenleri ve stn hretine kaplp etraftan gelen talebeleri tetkikat
ile istifade ettirmitir. mrnn sonlarna yakn stanbul'a gelip, vezi
riazam Muhammed Paa ile grerek halkn idaresi ve ileri hakknda
bz limane mtala ve temennilerde bulunmutur.
Kur'an- Kerm
okunmas vesaire karlnda alman cret hususundaki rey ve kanaati
Ebussud Efendi ile mehur kadlardan Billzade taraflarndan tashih
olunmutur.
Bayram tarikatnn eyhlerinin byklerinden
Abdurrahman Karaman'ye intisap etmise de eriat ilimlerinde kabiliyet ve istidad daha
ziyade olup maneviyattaki nevesine galip bulunduunu gren mezkr

285

mrid Muiammed Efendinin gemite olduu gibi, yksek ilimlerin ve

eriatm yaylmasma

hizmete devam

ile

megul olmasn ve bu

yolda

ecir ve feyiz kazanmasn tenbih ve tensip etmitir.

981 H. de 55 yanda Birgi'de taun hastalna tutularak vefat etti.
Eserleri :
1 Tarikat Muhammediye {^)
2 Tefsiri Sure-i Bakare
3 Ravzatl-Cennat (-)
4 Risaletn fi Beyani Rusumil-Mesahifil-Osmaniye
5 erhu Hadsi Erban ()
6 Cilul Kulp
7 Mudili's-Salat
8 kaz'n-Naimin
9 Metnn Ve erhun Mine'l-Feraiz
10 erhu'l-Maksud el Msemma bi

im'ani'l-Enzar

11 Inkazl-Halikin
12 Avamil (')
(') Osmanl limlerinden Ebu Said Hadimi, Recep Efendi, Akehirli Hoca
zade Abdnnasr Efendi, atalcal Hseyin Efendi,
Samakolu Ahmed Kef
Eiendi, Kayserili Muhammed Zhdi Efendi, Kesreli Muhammed Efendi taraf
larndan erh. Tarikat Emin Efendi, Muhammed smeti Efendi, Babadal
brahim Efendi, Muhammed Efendi bni Ahmed taraflarndan tercme olun
mu, Tircli Muhammed sa tarafndan ksaltlmtr.
(-') Zamann limlerinden Mahmud Esad Efendi tarafmdan tercme olun
mutur.
() Sekizinci hadisten aas 1174 H. de Mekke-i Mkerreme kadlnda
vefat eden Osmanl melliflerinden Muhammed Akkirman tarafndan ikmal
edilmitir.
C) Tokatl Hasan olu shak ve Edirneli Muhammed Emin taraflarndan
erh olunmutur.
("1) Osmanl limlerinden (Avamil)i erh edenler :
I 1207 H. de vefat eden Gmhaneli Yakupolu Ebubekir.
II 1244 H. de vefat eden Filorinah Mustafa Mantk
III 1230 H. de vefat eden Manisah Halil Naim
IV 1230 H. de vefat eden Kuadal Ahmed
V brahimolu eyh Mustafa Efendi.

14

Ahval Etfali'l-Mslimin
Zahrl Mteehhilin

15

zhar (8)

13

286

lmihal - Vasiyetname C^)

17 Nur'l-hya
18 Ed-Drr'l-Yetim fi lmi't-Tecvid (**)
16

Haiyei Hidaye
20 mtihan'l-Ezkiyai erhu'l-Lbbi Mine'l-Nahiv ()
19

Kifayetl Mpteda fis-Sarfi ( ' )

22 Risaletn Fi Usul'l-Hadis ( " )
23 Talikat al Sadri'-eria
24 Emali tarzmda yksek ilimlerden bahseden risale
21

25

Seyf Sarim

26

(Risaletn Mine'l-dab)
(Emsile-yi Fazlya) : Olu FazluUah Efendi namna yazp ter-

27

tip ettii ilm sarftan Arapa emsile olup sonradan bir de erh yazmtr.

(0)

Osmanl limlerinden (zhar) kitabn erh edenler :

I (Kef'l-Esrar) ismiyle Birgiv'nin talebelerinden Olaml Muslihud

din Efendi.
II (Netayic'l-Efkr) ismiyle 1085 H. de vefat eden Kuadah Hamza o
lu Mustafa Efendi.
III (Fethu'l-Esrar) ismiyle 1141 H. de vefat eden Sobiceli Muhammed
Efendi.
IV 1252 H. de vefat eden Abdullah Eyyb.
V 1206 H. de vefat eden Reis'l-Kttab Sleyman Feyzi Efendi.
VI 1209 H. de vefat den Bursal kasapzade brahim Efendi.
VII (Re'fu'l-Esrar) ismiyle Osman Pazarl Niyazi eyh smail Efendi.
VIII (Miftahu'l-Meram) ismiyle 1318 H. de vefat eden Edirne Mfts
Muhammed Fevzi Efendi.
I X (Hall Esrari'l-Ahbari Al rabi zhari'l-Esrar) ismiyle
Zeynizade
Ahmedolu Hseyin Efendi tarafndan da irab aklanmtr.
C) Kadzade ile Niyazi Efendi taraflarndan erh olunmutur.
(8) (?) H. de vefat eden Eskicizade Ali Efendi tarafndan
erh olunmutur.

terceme ve

( 9 ) Adal tarafndan haiye yazlmtr.

( 1 0 ) Zamann limlerinden Ermenakl Sleyman Srr Efendi
erh olunmutur.

tarafndan

(11) 1151 H. de Davud Kars tarafmdan erh olunduu gibi, Medine-i M

nevvere'de Mahmudiye medresesi mderrisi iken 1292 H. de vefat eden Har
putlu Yusuf tarafndan da mufassal bir surette erh edilmitir.

 27
BABA KU ABDURRAHMAN EFENDt
983 = 1575
Rstempaa Hocas Baba Efendinin yaknlarndan olmas mnase
betiyle Baba Kui ismiyle tannm bir zat olup Ebu's-Sud Efendi tale
belerindendir. 983 H. de Kefe Mftlnde vefat etmitir. lmi Fkhn
fruatndan (Bostan- ekayk- Nman) isminde eseri vardr.
Olu
Mustafa Efendi de fazilet sahibi bir zattr.
(Nizam't-Tevarih)i, (Enis'l-Mlk) ismiyle terceme etmitir ki, bir nshas Hamidiye ktp
hanesinde mevcuttur.

BABAZADE MUHAMMED EFEND (LARENDEL)

995 1 = 1586
Mderrisler zmresinden fazilet sahibi bir zat olup Lrendehdir.
995 H. de stanbul'da vefat ederek Hz. Eyybn
yaknna defnedildi.
(Tefsir-i Lrendevi) ismiyle tannan tefsiri ile (Hidaye) ye (Talikat)
vardr. Sokullu Mehmed Paann bu zata kar hrmeti ve hsn zann
vard.
BOSTANZADE MUHAMMED EFEND (TREV)
1006 = 1597
Hal tercemesi yukarda geen Bostan Efendinin oludur. Tahsilini
bitirdikten sonra Mevleviyet vazifesiyle bir hayli seyahat etmi sonunda
stanbul'a geliinde Meihat makamna nail olmutur. Vefat- Bostan
terkibiyle Ders-i ilmin bozuldu Bostan msrann delleti olan 1006 H.
de vefat ederek ehzade Camii avlusuna defnedildi. (hya-y Ulm)u
terceme, (Mlteka)y erh etmitir. lisanda yazlm baz iirleri var
dr. Eserleri baslmamtr.

BOSTANZADE Y A H Y A EFEND TREV

1049 = 1639
Yukarda sz geen Muhammed Efendinin fazilet sahibi oludur.
Tahsilini tamamladktan sonra ilmiye makamlarn dolaarak stanbul
kadlna ykselmiti. 1049 H. de vefat edip pederinin yanna defnedil
di. Ahlk ilmine ait Sultan 1. Ahmed Han namna 20 bab zerine tertip
edilmi Trke (Mir'at'l-Ahlk) adnda bir kitab ile Peygamber Efen
dimizin mucizelerinden 100 mucizesini beyan eden (Gl Bi Sad Berk)

 288
isminde Trke kymetli bir mensur eseri vardr. Bu eserin hatimesi
aadaki kta ile son bulmutur:
Yahya, bilirim krm ben, cmle hatadr.
Herkim ki setr eyleye, ihsan- Hudadr.
Ey nazm asarm olan vakf- esrar!
Etme nazar aybma, b ayb Hudadr.

BEYPAZAR MUSLHUDDN
1051 = 1641
limlerin limi bir zattr. 1051 H. de vefat etti. Kendi ismini tayan
(Tefsir-i erif) ile tarih ve muhadarat ilmine ait
(Tezkiret'l-Evail)
isimli eserleri vardr. (Tezkire) nin bir nshas Umm
ktphanede
mevcuddur.

BALDIRZADE MUHAMMED EFEND (BURSAV)

1060 = 1650
limlerden ve kadlar zmresinden bir zat olup Bursaldr. Kere
mi Hakka mukarin ola Baldrzade msrann delleti olan 1060 H. de
memleketi olan Bursa'da vefat ederek Abdal Muhammed Camii avlu
suna defnolundu.
Eserlerinin en mehuru Bursa'da medfun bulunan eyhler, limler
ve airlerin hal tercemelerini hikye eden baslmam
(Vefeyatname)
sidir ki, Karaelebizade tarafndan grldnde yazl tarihine iaret
olmak zere (Ravza-y Evliya) ad verilmitir.
Dier eserleri :
(Haiye al erhi's-Seyyid Ale'l-Miftah), (Fezail-i Harameyn-i erifeyn), (Cevamiu'l-Meayihn) ile Skke ve Kabe'nin yaplna dair
risalesi ile (Haiyet'l-Ebah) ve (Tarih-i Mekke) den ibarettir.
iirlerinden :
Alp ezhar, geldi imdi buy-i nevbahar
Var idi dillerde oktan arzu-yi bahar
Mukaddeminden var ise ald haber bad saba
Devredip etraf eyler cest-i cy-i nevbahar.
(Ravzat'l-Evliya)nn bir nshas
vardr.

Nuruosmaniye

ktphanesinde

 289
BALZADE MUSTAFA EFEND (EYHLSLM)
1069 = 1658
Faziletli limlerden birok eserler yazm bir zat olup stanbullu
dur. 1069 H. de vefat etti. Stlce'de medfundur.
Eserleri :
(erhu Kenz'l-Dekayk), (erh-i Kaside-i Br'e), (Esseyf'l-Meslli fi erhi'r Resli), (Haiye al erh-i miftah), (Mizan'l-Fetava) ile
Hz. Halid bni Zeyd El-Ensari (R.A.) den rivayet edilmi olan Hadisi e
rifler mecmuas. Bu eserini Eyyp trbesine vakfetti. Bir de (Ferasetname) isminde Trke bir eseri vardr.

BEYAZZADE AHMED EFEND (BOSNAV)

1097 = 1686
Fazilet sahiplerinden ve talikat yazanlardan bir zat olup pederi Bos
nal ise de, kendisi stanbul'da domutur. Kazaskerlik rtbesine nail
oldu. Eserleri alt ilimden bahseden
(Sevahihu'l-Ulm) v e (aret'lMeram) ismiyle msemma (Fkh- Ekber) erhi ile (Fkh- Ebsat), (Kitab'l-lem), (Kitab'l-Vasiyyet) tir.
Vefat: 1098 H. de, kabri skdar'da Divitizade tekkesi bitiiindedir. Nakibendi tarikatndandr. Bir de (Sakk)'i vardr ki, Hamidiye
ktphanesindedir.

BEDREDDN (VAN)
limlerden bir zat olup mderrislik, mftilik ve eser yazmak sure
tiyle memleketinde vazife ve hizmet grmtr.
Eserleri:
(Eref'l-Vesail Fi Evsaf i Seyyidi'l-Evahir ve'l-Evail),
(Enis'rRemsi Fi Tefsiri yeti), (Cere'-emsu), (Tevarihu'l-Eimme), (Kaside-i
Nniyye), (Kaside-i Haiye) dir.

BEKR BN AL FERD- KAYSER (ARICIZADE)

1127 = 1715
Fazilet sahiplerinden bir zattr. 1139 H. de yazd (Kaside-i Br'e
erhi) Kuadas ktphanesinde tarafmdan grlmtr. Bir de (Buhari-i erif erhi haiyesi) vardr. 1140 H. tarihlerinde
memleketinde
F. : 19

 290
vefat etti. Hkiimet dairesi yaknndaki byk mezarlkta pederinin ya
nnda medfundur. 1127 H. de vefat eden pederi Ali Ferdi Efendinin de
(Hseyniye), (Kazi Mir haiyeleri) vardr.

BABADALI BRAHM EFEND

limlerden bir zattr. Eserlerinin en mehuru Fkhtan matbu (Halebi) ( 1 ) tercemesidir. (Glistan) da terceme etmitir ki, bir nshas Eyyp'te Hsrev Paa ktphanesinde vardr.
(Tarikat- Muhammediye) yi de (Teshil't-Tarikat) ismiyle 1184 H.
de terceme etmitir ki, bir nshas Manastr ktphanesinde mevcuttur.
(Tekmile) adiyle matbu ve mehur olan (Tarikat- Muhammediye) ter
cmesi Vadad isminde bir zatndr. Halebi'yi Nibolu kazasndan Alakilise nahiyesi kylerinden eyh Seyyid Ali bni brahim Mestan isminde
bir limde terceme etmitir.
Yazl tarihi 1131 H. olup bir nshas brahimpaa
(Fezail-i Kurey) ismiyle kaytl Arap kabilelerinden

ktphanesinde
bahseden eserin

sahibi Ali bni Osman Efendi ile K a d kelimesinin nahiv bakmndan

erh ve izahna dair 1106 H. de eser yazan ehrizade smail Efendi de
Babadamdan yetien limlerdendir.

BATTAL HATB HASAN BN AL KAYSER

1181 =

1767

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Kayserilidir. 1181 H. de memle

ketinde vefat ederek Hasanl mahallesinde rgpl Dervi Mehmedaa
Camii erifi yanma defnedildi. (Semhat'l-Ebrar Fi Beyan-i Gamzi'lEsrar) isminde byk bir cilt zerine tertip edilmi Fetavas kitabiyat
usul limlerinden Badatl smail Paa hazretlerinin ktphanesinde
tarafmdan grlmtr.
(Drer'lBihar ve Knuz'l-Ahbar) isminde
cilt mlteka erhi ile (Kef'l tibah) isminde iki cilt (Ebah) erhi
de vardr. (Mlteka) erhi Veliyyddin Efendi
ktphanesinde mev
cuttur.

(1) Haleb'nin dier mtercimleri : Mahmud'l-Hamid,

Ali El-Erzurum, Muhammed bni Ahmed Efendilerdir.

Muhammed

bni

 291
CEMALEDDN M U H A M M E D A K S A R A Y ( i )
791 = 1388
Gazi Murad Hdavendigr devrinin lim v e ariflerinin mehurla
rndan olan bu ermeydannn faziletli adam eriat v e edebiyat ilimle
rinde tam ihtisas sahibi bir zattr. Aksaray'da ders okutmu, vakfiyesin
de (Shah- Cevheri) nin ezberden bilinmesi art klman Zincirli medre
sesinde mderrislik yapmtr.
Ders halkasnda toplanan talebe, Meaiyyun adiyle yolda, Revakyyun adyla medresenin revaklarnda okumulardr.
Bunlardan ba^ka
asl dersinde hazr bulunan talebe de deerli ve sekin kimselerden iba
ret olup mehur Molla Fenar bu zmredendir.
Seyyid erif gibi bir lim dah bilhassa istifade maksadiyle Karaman'a kadar gelmise de Cemaleddin Aksaray'nin vefatna tesadf et
mitir.
Eserleri: (Keaf zerine haiyesi),
(mam Beyzav'nn Gayet'lKusvasma erhi) ve (Risaletn f cevazi'd-Devri ve's-sema) ve meaniden
(zah ve Telhis'a birer erhiyle tasavvufdan
(erhu tnnallahe halaka
deme al Sretihi) ve (Hadis-i Erban) ve fkhdan (erh-i Mecmau'lBahreyn), (Haiye-i Mlteka), tbdan
(erhu muciz'l-Kanun el-M
semma bihallil Muciz),
nahivden (erhu lbabi'l-Msemma bi kefi'lIrab), ahlk ilminden Sultan I. Beyazd'a hediye ettii (Ahlk- Cemal)
ismindeki eseridir ki, makale zerine tertip edilmi olup:
1.
2.
3.

Nefse,
Mteallekatna,
Muamelta

dair ahlkdan bahseder. 791 H. de Aksaray'da vefat ettiler. Bir de 2. B e

yazd adna yazlm (erhu' Mkilti'l-Kur'ni'l-Kerym ve erhu
mklti'l-Ehadis) isminde Farsa bir cild zerine tertiplenmi yksek
bir eseri vardr.
Yazl tarihi 776 H. olan kendi el yazs ile yazlm (zah) erhi
nshas brahim Paa ktphanesindedir.
( 1 ) 800 H. tarihi adamlarndan fluh ve ahlkdan mad'l-tslm sahibi
Abdurrahman bni Yusuf da Aksaray'dan yetien limlerdendir. (mad'l-slm) esasen Molla Abd'l-Aziz'in Farsa yazd
Umdet'l-lslm^nm geni
olarak tercemesidir. 850 H. tarihinde yazlm bir nshas Akehir ktphane
sinde tarafmdan grlm olan Kitab's-siyaseti'd-'Dnya ve'd-Dinin yazar
olan eyh Said ibni smail ibni meru'r-Rm el-Aksaray ile bir nshas Aya
sofya ktphanesinde mevcud olan :
Nihayet's-Sual ve'l-mniyyet (i talimi'Merasetin yazar Muhammed
ibni sa ibni smail el-Hanef ve Menar sarihlerinden olup 727 H. de eserini
tamamlayan sa ibni smail de Aksaray'dan yetien melliflerdendir.

 292
CELLEDDN MUHAMMED ELEB
Fazilet sahiplerinden muhakkik bir zat olup Amasya kads em
seddin Ahmed Efendinin oludur. Amasya'da Ziyareli olu
adyla
mehur olduu gibi, Resl-i Rmi ismiyle de tannmtr.
Tahsili
Amasya ve Msr'dadr. Msr'da mderrislii vardr. 793 H. de Msr'da
vefat etti.
Menar, Meark, Buhari, Telhise muhtasar ve faydal erh
leri ile mann ziyade ve noksan hakknda yazd risale faziletinin
ahididir.

CELLEDDN EL-EVC
MUHAMMED CELLEDDN BN ABDULLAH BRGV
1000 H. ksur tarihleri adamlarndan faziletli bir zattr. Zamannda
kinci Birgiv hretiyle tannmtr.
Eserleri baslmam olup grlebilenleri aadadr :
(Haiye al Hasiyeti sam li'l-Kad Beyzav)
(Haiye al Hasiyeti Mirza Can li'l-Allmeti'd-Devvan)
(Haiye al Hasiyeti Es-Seyyid al erhi muhtasar'l-Mnteha fi'lUsl)
(Haiye al el-Bercendi fi'l-Hey'et)
(Haiye al erhi Emsile li'l-Fadl - Srr eleb-i Tirev)

CARULLAH VELYYDDN EFEND YENEHR FENAR

1151 = 1738
Fazilet sahibi bir zat olup Yeniehir'de domutur. Yedi sene Mek
ke-i Mkerreme'de yerlemesinden dolay kendisine Carullah lkab
verilmitir. Bu esnada Nakibend byklerinden Yekdest- Mekk vs
tasiyle tarikata girdi. Fatih civarnda Karakolhane arkasnda yaptrd
Medrese ve ktphane avlusunda gmldr. Vefat tarihi 1151 dir.
Eserlerinin byk bir ksm ktphanesinde mevcud idi. Ancak ad
geen ktphanenin zelzeleden harap olmas sebebiyle mevcut kitaplar
umum ktphaneye naklolunmutur.
Bazlar aadadr ;
319 Hadis-i Kudsiyi Cami' yksek eser, Kur'an- Kerm'in kraatndan, irabndan, kraat-i Kur'n hocalarnn kurra hal tercemelerinden
bahseden (El-Furkan), (erhu mni'ye haiye), Kavl-i Ahmed'e hai
y e ) , (Huseyniye'ye haiye), ((Tasdikat'a haiye), (Adab- Miri'ye hai-

 293
y e ) , (Takprl'ye haiye), (erhu Makasda haiye),
(Tefsir-i Kad
Haiyesi Isam'a haiye), (Mir'at'a haiye), (Irab'l-Kur'an),
(Fezail-i
Cihad), dab- Birgiv erhi), Kprlzade Numan Paann (Risalet'lAdli fi Hal-i Hazr) risalesine (erh ve haiye) dir. Bu eserinin nihaye
tinde istifade ettii ve feyz ald zatlar saymtr. Bir nshas Kprl
ktphanesindedir.
CEMALEDDN MUHAMMED EFEND
BEREKETZADE DAMADI - STANBUL
er'-i erifin siyasetine vakf hamiyet-i diniyyesiyle tannm bir
zat olup stanbulludur. Usl gereince tahsilini
tamamladktan sonra,
Meihat- slmiye kalemlerinde ktiplikle, taralarda Kad naibi olarak
gzel hizmetler ifa etti. Yukarda hal tercemesi yazl bulunan tf Bey,
pederidir.
Son memuriyeti olan Msr kadlnda iken 1318 H. tarihinde vefat
ederek mam- afi'i Hazretlerinin kabristannda
bulunan Ali Hilmi
Paann kabrinde medfun merhum Osman Mahir Paann kabri yanna
defn edildi.
Kymetli eserlerinden :
1 (Es-Siyaset's-er'iyyet fi hukuk'r-R' ve seadeti'r-Ra'iyeti):
Arapa olan bu eser hikmet ve fazilet sahibi yazarlardan Adanal Esma'i
mahlsiyle hret bulmu Adanal Yusuf Ziya Efendi tarafmdan terceme
edilerek Msr'da baslmtr ki, btn siyaset adamlariyle hukukular
iin istifadeli, kymetli bir eserdir.
2 (hticab): Mslman kadnlarnn ser'i tesettrlerinden bahse
den mhim bir eser olup Arapa metniyle Esmai Efendi tarafndan ya
plan tercemesi Msrda baslmtr.
Bunlardan baka El-Muhafazat ale'd-Din ve'l-ihtimam- bi's-saltiUeti hiye ehemm erknihi ve Beyan't-Terakki bi'd-din ve redd
ale'l-kailine bi't-Terakki bi'l-vesaili'l-maddiyeti ve Tahkikun fi mes'eleti'l-Kaza-i ve'l-Kaderi ve innehuma saikani ile'lameli L ile'l-keseli isim
lerindeki risaleleri de yukardaki isimleriyle Esma
Efendi tarafmdan
Trkeden Arapaya terceme edilerek Msr'da baslmtr.
VZADE MUHYDDN EFEND MENTEEY
945 =

1538

eyhu'l-slmlk makamna nail olan limlerden olup Mentee med

resesinde ivi Efendi lkabiyle tannm bir mderrisin oludur. Tahsil
iin stanbula gelerek Taczade Said, Fenarzade Muhyi'd-Din, Karabal
Efendiler gibi, mehur limlerden istifade etti, Tahsilini tamamladktan

 294
sonra Edime, Bursa, orlu medreselerinin mderrisliklerinde bulundu ve
934 H. de Msr kadl hizmetlerini ifa etti. 945 H. de meihat makam
na eriti. sene dokuz ay getiinde tekad edilerek inzivaya ekildi.
eriat ilimlerinde ihtisas sahibi idi. (El-Isar fi erhi'l-Muhtar ve Hsn'lKari fi't-Tecvid) isimlerinde fkh ilmine ve tecvide dair eserleri vardr.
Mutasavvflar zmresini sevmedii, ekayk'da nakledilmitir. 945 H. ta
rihinde vefat ederek Hz. Halid (R.A.) civarnda Kk Emr Efendi'nin
batsna defn edildi.
Damad (Fetava-y Hamidiye) mellifi Konyal Hamid Efendi ile
olu Muhammed Efendiler de meihat makamna nl olmulardr. Mu
hammed Efendinin El-Ebah ve'n-Nezaire mufassal talikat vardr.
Bir mukaddime ile makaleyi havi olan Besmele risalesinin mel
lifi Hamza b . Hac Cneyd Efendi de Mentee'den yetien yazarlardandr.

AVUZADE BRAHM EFEND (STANBUL)

1150 = 1737
limler ve kadlar zmresinden bir zat olup stanbulludur. 1150 H.
de Eyp naibi iken vefat etti. Kasmpaada hanesinin yannda medfun
dur. Hda hazretlerinin halifesidir.
Eserleri:
(Essafiye fi serhi'-afiye), (Sahaifn fi'l-feraiz), (Mecmau'l-Letaif)
tir.
Hal tercemesi yukarda geen Merepzadenin torunu,
eyhlislm
Arif Efendi muasr olan avuzade Muhammed Aziz Efendinin de (Drr's-Skk) isminde matbu bir eseri vardr.

MEZ KADI AHMED EFEND (SLFKEV)

1091 = 1680
Fazilet sahibi bir zat olup Silifkelidir. 1091 H. de Bursada vefat etti.
Mufassal bir (Sre-yi Furkan tefsiri)yle (Bina erhi) ve baz risaleleri
vardr. Kaygan Camii erifi avusunda medfundur.
MEZZADE MUHAMMED EVK EFEND (BURSAV)
1100 = 1688
Faziletli airlerden bir zat olup yukarda hal tercemesi yazl Kad
A h m e d Efendinin olu. Bursa doumludur. Gen iken (Can, evki cen
nete azmeyledi) msrann delleti olan 1100 H. de Bursada vefat etti.
Kaygan Camii erifi mihrab nnde pederinin
yannda medfundur,

 295
Eserleri ahlk ve tasavvufa ait olup heca harfleri zerine tertip edilmi
(1800 Hadis-i erif), Kelm- Kibar ve Darb- Mesellerden
mrekkep
(Zbdetl Makal Li Erbail Akli vel Kemal) ile fkhtan (Hace-i Kuzat),
tarih ve muhadarattan (Evveliyat), (erhu Mahsusat) ve hal tercemele
rinden (Menakib-u Ebu shak Kzrni) dir.
iirlerinden :
Asar- tegafl grnr her nigehinde
Eya ne gnah eylemiiz hak-i rehinde
md-i Sabah eylemesin am- gamnda
. Bir dil ki, esirin ola zlf-i siyehinde

ELEBZADE ABDURRAHMAN EFEND (STANBUL)

Fazilet sahiplerinden bir zat olup stanbulludur. mam Fahreddin
Razi'nin Kelm ilminden (Metalihi Aliyye) ismindeki
mehur eserini
erh etmitir ki, ilminin ve faziletinin burhandr.

ORBACIZADE MUHAMMED BN HSEYN EFEND

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Vidinlidir. 1111 H. de Rusuk Mf
ts iken (Zeyn'l-Akaid) adiyle Trke bir eser yazmtr.
Silistreli Yusuf bni Mustafa Efendinin de (Sefinet'l-Muttakn) is
minde Trke bir akaidi vardr ki, nshas Hekimolu Ali Paa ktpha
nesinde mevcuttur.

ERKEZADE OSMAN VEHB EFEND (ERKE)

1277
1860
Sultan Abdlmecit Han devrinin balarnda yetien limlerden olup
abaniye eyhlerinin byklerinden erkeli Mustafa Efendinin oludur.
Aadaki risalelerini ihtiva eden matbu bir mecmuasn Tire ktphane
sinde grdm.
1
2
3
4
5

(Emsile)
(Kelimat- Mutasarrife ve kavaid-i i'll)
(Amil, Mml, rab ve Mribat)
(Mamult- Mevsule ile'l-Mehult)
(Tercemet'r-Risaleti'l-Mteallikati bi tilke'l-malmat)

 296
Esad Efendi ktphanesinde Sultan II. Mahmud namna (Hsn'lHasin) isminde bir eseri ve Msr'da baslm (Innellahe Yuhibbl Abde
Et-takiyyen-nakyye'l-hafiyye) hadisinin erhine dair rialesi vardr. 1277
H. de Ankarada vefat etti. Erzurum mahallesi kenarnda Topraklk denen
yerde medfundur.

E M Z A D E M U H A M M E D H A L S EFEND (STANBUL)
1297 =

1879

Fkh ilmi limlerinden bir zat olup stanbulludur. Dedesi, Muham

med Efendi eme kazasnn Kekre kyndendir. Fetva emini iken 1297
H. de skdarda vefat etti. Ksklda Selmi Ali Efendi yaknnda med
fundur.
Fetva kitaplarndan netice, Ali Efendi, Behet, Abdurrahim, bni
N c e y m fetvalarndaki onbiri aan fetvay erifleri kolayca bulmak iin
cetvelli bir tarzda
(Hlasat'l-Ecvibe) isminde iki cilt yazma eseri ile
Feraizden bir kitab vardr.

E R K E Z A D E M U H A M M E D TEVFK EFEND (STANBUL)

1313 =

1901

Byk kazaskerlerden faziletli bir zat olup yukarda hal tercemesi

geen Osman Efendinin oludur. Ankarada domu, tahsilini stanbulda
yapmtr. Tahsilini bitirdikten sonra naib olarak seyahat etmitir. 1302
H. de Meclis-i Tetkikat er'iyye azal ile beraber Meclis-i Meayih na
zrlna tayin olundu. 1319 H. de vefat ederek Aksaray civarnda Sofu
larda eyh Ekmelddin derghna defnedildi.
Matbu eserleri: (Meziyyet-i slmiyye), (Gayet'l-Beyan fi ilmi'l-Mizan), (Behet't-Taraf fi ilmi's-sarf), (smal Nahvi Arabi), (Hediyyet'sSibyan), (Miftah'l-Akaid), (Levayihu'l-Kudsiye Fi Fezail-i eyh'i-Ekb e r ) , (Mecmua-y Fezail El-Itkan Fi Tahkiki'l-man), (Tahkiku drakat),
(Risale fi kabul't-Tevbe) ile 1283 H. de Msr yksek kadlnda iken bas
trd (Divane) sinden ibarettir. (Divane) deki V c u d redifli N'ta
ait kasidesinden :
Mey gibi verdi safa, halka tecell-y vcud
Byle pr neve midir cam mcell-y vcud

 297
Oldu dibace tarrazi suhufi sun'i Kadir
Cevher-i harf-i gherpreyi esma-y vcud
Kefolur dide-i sahibi nazara srr- kader
em-i im'nna du olsa meraya-y vcud
Zahir olmazsa nola dide-i zahir bine
Sirrker neki-i ryi gl rana-y vcud.

DVRKL FAHREDDN MUHAMMED EFEND

723 ;= 1323
Sultan Osman Gazi devrinin byk limlerindendir. Hal tercemesi
eyhler faslnda mezkr Yar Ali elebi'nin dedesi bu zatm amcasnn
oludur. 723 H. de am'da vefat etti. Arabi ihmlerin her kolu ile nazm
ve nesre de vakf bir mtahasssdr. Mehur Ebu Hayyan Endls, (Kitab- ara-y Asr)nda, bu zat hakknda; yazd eserlerden
Arapa
nahiv manzumesini bana arzetti. Hakikaten takdirimi mucip oldu ve ken
disinden Trkeyi ve Farsay rendim. Trk dilinin kaidelerini beyan
eden (Ummehat'l-Kelimeteyni) isminde bir kasidesi olduu gibi, gzel
bir lgati ve baka kasideleri de vardr, demektedir. Bu kaside (Kef'zZunn) da Kaside fi Kavaidi Lisani't-Trk maddesinde zkrolunmutur.
(Kudr) kitabn da nazma ektii tesbt edildi. Bu yksek zattan istifade,
ilim ve edep renenlerden birisi de Mevlna Kad Muhammed bni ElMansur Klaun olduu Kureyinin (Tabakat'l-Hafiye) sinde
yazldr.
lisanda nesir ve nazma muktedir idi.
Bir aralk Gazze'de Hasbe yani imdiki polislik
Trk kabilelerinden Salur Salgar kabilesindendir.

vazifesini yapt.

DEVLETOLU YUSUF GALIKESR

limlerden iire kaabiliyeti olan bir zat olup Balkesirlidir. 827 H.
de Fkhtan mehur (Vikaye)yi manzum olarak terceme etti. Bu terce
menin elime geen bir nshasn Balkesir ktphanesine hediye ettim.
Tercemenin matlamdan :
Evvel smullah ile balayalm
i bismillah ile iliydim

 298
ki, bismillah ile balansa ger,
Akbet hayr ile olur muteber
t ki, bismillah ile balanmaya
Akbet ebter olur, ilenmeye.
Yunus bni Ahmed Sofyav isminde bir zatn 977 H. de yazd mu
fassal bir (Vikaye erhi) vardr.

DNKOZ AHMED EFEND (BURSAV) (i)

Fatih devri limlerinden olup Tekeli'dir. Bursada Yldrm Beyazt
Han medresesi mderrisi iken vefat etti. lmi Sarftan (Merah) ve (Mak
sud) a birer erh yazmtr ki, birincisi baslm olup talebeler arasnda
mehurdur. Mes'ud Rm'nin (Adabl Cedel) isimli kitabiyle (Haiye-yi
Tecrid) e ve (Feraiz-i Seyyid) ne (Adab Fzla) ya da haiyeleri vardr.

DEDE CENG EFEND (AMASYAV)

975 = 1567
smi brahim Kemaleddin hreti Kara Dede, doum yeri Amasya
civarndaki Sonsa kydr.
Tabaklk ile megul iken eliften balamak suretiyle ilim tahsiline
koyulmu alkan ve yaradndaki istidadn yardmiyle ksa
bir
mddet zarfnda limler arasnda geerli olan ilimleri tamamlam ve
ilm mevkileri dolatktan sonra Bursada yerlemitir.
Gleni Cennat ona me'v ola msrann gsterdii 975 H. de ve
fat ederek Set banda byk Kilise karsndaki sokak iinde Hoca Mu
hammed Karaman mescidi avlusuna defnedildi. Bir ok ilimlere vakf
bir zattr.
Eserleri: Nahiv ve edebiyat ilm limlerinin tabakalarn ve hal ter
cemelerini beyan eden (Tabakatn Nhat), (Tefsiri Kad),
(Sadr'eria), (Mevakf), (Hayali Haiyeleri)yle talebeler arasnda Dede Cen
gi ismi ile damgalanm olup Sarf, Nahiv, Lgat vesaireden bahseden
matbu (zzi erhi Sadeddin Haiyesi) ile (Lccet'l-Fevaid) ismindeki

(1) Bu kelime Bursada salam vcutlu yerinde

kullanlan bir tbirdir.
Mezkr zatn kabri olmak zere Kkrtl civarnda ekirge caddesi zerinde
bir mezar ziyaret olunmakta ise de (Gldeste-yl Riyaz-i rfan)da mevlevihane
karsndaki mezarlkta medfun olduu yazlmtr.

 299
mecmua, (Menakib-i Evliya), (Masanf- Beyti'l-Mal) ve (Siyasetname)
dir.
Fkhtan (Vehbaniye) tarzmda bir de manzumesi vardr. Yedi sene
Kefe mftl yapmtr.
(Siyasetname) si Merepzadenin torunu
tarafndan tercme olunmu ve baslmtr.

eyhlislm Arif

Efendi

DE M U H A M M E D EFEND ( A M A S Y A V )
Lgat ilmi mtehassslarndan Farsann inceliklerine vakf bir zat
olup Amasyaldr. Msr kumandan Hasan Paa namna 988 H. de yaz
d (Tuhfe's-Seniyye l Hazreti'l-Haseniye) ismindeki Farsa lgati
limler ve edipler arasnda (Lgat- Dei) adiyle tannmtr ki, Fars
a kelimeleri Trke karlklaryle erh etmitir.
Bu lgatin 1080 H. de telhis edilmi bir nshas Umum ktphane
de mevcuttur.

D U K A K Z A D E O S M A N BEY (i)
1012 =

1603

Osmanl lim ve tarihilerinden bir zat olup mam Suyt'nin Mfredat- Tevarihi ile baz faydal bahisleri ihtiva eden (Evveliyat) m bir
takm ilvelerle terceme ve hece harfleri zerine tertip ettii Ezharl
Cemail fi Vasfi'l-Evrail {^) adl eserini Sultan III. Murad'a takdim ede
rek mkfata mazhar olmutur. Bir de bni Arab ah'n (Fkihetl Hlafa)sn terceme etmitir ki, bir nshas Halis Efendi ktphanesinde

(1)

Biraderi Dukakinzade Ahmed Paa da Arif airlerden

bir zattr ki,

Amasya'da medfundur. iirleinden:

Can- Yusufunu Msr- vcudunda bulursan
Kenan iline ismini sultan eyle derler
Vaiz bizi korkutma cehennemde od olmaz
Her kii odin yanmaa bundan eyle derler.
( 2 ) Bir mikdar kdam gazetesi ile tefrika eklinde

nerolunmutur.

 300
vardr. Yldz ktphanesinde manzum Hamsesi mevcuttur. 1012 H. de
istanbul Kadlndan ayrlarak vefat etti. Fatih civarnda k Paann
avlusunda medfundur. (Mlteka Sarihlerinden ve Niyaz Msr'nin hali
felerinden Mderris Uak Mustafa Efendi de orada medfundur). Eski
tarz zerine gzel yaz yazma sanatna sahip bir zat olup baz mektup
lar (Glzar- Mnaat) isminde matbu risalede vardr, istanbul Kad
larnn hal tercemelerini derleyen bir eseri olduu gibi (Muhammediye)
sahibi Yazczade Muhammed Efendinin (Megarib'z-Zaman)n da ih
tisar etmitir.

DERV M U H A M M E D EFEND
1023 =

1614

Osmanl limlerinden Abd'l-Cebbar Efendinin oludur. Yksek il

miye mevkilerini dnp dolaarak stanbul Kadlna kadar ykselmi
tir. 1023 H. de tekad olduu halde stanbulda vefat etti. Eserleri: (er
hu Hidaye), (Haiye-yi erh-i Miftah), (Haiye-yi erh-i Tecrid) vesai
redir.

D E B B A Z A D E NUMAN EFEND (STANBUL)

1114 =

1702

Hoca Saadeddin Efendinin torunu Ebu Said Efendinin kznn olu

dur. Msr mollalna nail olmutur. 1114 H. de stanbulda vefat etmi
tir. Bilhassa Fkh ilmi ve Feraizde tam bir ihtisas sahibidir. (Fetava-y
Nmaniye), (Tuhfet's-Skk) eserlerinin balcalar olup (Skk)u
baslmtr.

DEDE EFEND ( B U R S A V )
1147 : = 1734
Fazilet sahiplerinden ve ediplerden bir zat olup aslen Erzurumlu
dur. Baz ilm mevkilerde bulunarak 1147 H. de Bursada vefat etti.
Hisarda Sadi Fakih mahallesinde yaptrd Daru'l-Kurra'nm avlu
suna defnedildi. lisanda iirleri vardr. 1096 H. de tamamlad (Elmedhat'l-Kbra mine'l-Kelmi'l-Kadim fi Hakk Seyyidina Muhammedeni'l-Mustafa) ismindeki eserinin kenarnda eserlerinden (El-vesilet'l-

 301
Uzma fi emaili'l-Mustafa Hayru'l-Vera)

adl eseriyle beraber 1301 H.

de Msrda Bulak matbaasnda baslmtr. (El-Medhat'l-Kbra)y Trk

eye terceme etmitir

ki, nshas Nuruosmaniye ktphanesinde

mev

cuttur.
Bir de (En-nshat'l-Kbra

fi Veldeti Hayri'l-Vera) isminde Trk

e bir eseri vardr ki, Magosa'da iken baz ilvelerle Arapaya tercme
ederek

(Kitab email fi Hakk Hayri'l-Evahir

ve'l-Evail) ismini ver

mitir.
mrnn sonlarnda Reis'l-mderrisin
ru'l-Hadis mderrisi

(Mderrislerin ba) ve Da-

olmutur.

Yaptrd Daru'l-Kurra

1270 H. de vuku bulan zelzelede yklm

tr. (Ahkm Mfide) isminde bir eseri daha vardr.

(Vasf'l- Mahmud fi Menakibi'l-bai ve'l-Cudd) ismindeki eserin
de kendisinin nesep zincirini sayarak

emseddin Tebriz

hazretlerine

dayandn bildirmektedir.

DEBB M F T i A H M E D EFEND ( M A R A )
1165 =

Mara'tan yetien limlerdendir.

etti. (Fatiha- erife erhine

1749

1 1 6 5 H . de memleketinde

haiyesi), (Vaz'iye risalesi)

gibi,

vefat
eserleri

vardr.
Bir de Enbiya sresinde :

yeti kermesinin

tefsirinde

(Kef'z-Zunn)

s a h i b i

tarafndan Keaf

ve Beyzav zerlerine irad olunan eklden Kaad muhassisi Sa'd e

lebinin vermi olduu cevabn tahkiki maksadyle eyhlislm

Efendi

tarafndan vki emir gereince Kaz-bd ve Es'ad Yanyav tarafndan

 302
yazlan risaleye zeyl olmak zere, ayrca bir risalesi vardr ki. Besmele
den sonra balangc yledir;

(Kur'n- Kerm ahidlerinden

(delillerinden) Allah'n birliine de

lil olan en byk tevhid sz Peygamber Efendimize (S.A.S.)

inzal buyurulan u yet-i kerimedir;

hitaben

(Ben o peygambere salt selm

ederim. D e ki, bana ancak yle vahy olunur: ilhnz, ancak bir
ilhdr. imdi siz (en mrikler), mslman oluyor musunuz? Enbiya
Sresi - yet: 108.)

DRRZADE MUSTAFA EFEND (EYHLSLM)

1175 =

1761

eyhlislm Drri Efendinin oludur. 1175 H. de vefat ederek Edir

nekaps haricinde Llizade emesi arkasndaki cadde kenarna defne
dildi. Fkh ilminden Drre- Beyza ismiyle yazd muteber bir eseri
vardr ki, Mstakimzade yazsiyle yazma bir nshas Es'ad Efendi k
tphanesindedir. er' hkmleri tam bir adalet ve namusla yerine ge
tirir ve be vakit namaz cemaatle klmaya devam etmekle beraber ak
am namazndan sonra yatsya kadar seccade zerinden kalkmayp Ce
nab- Hakka tazarru ve niyaz ederdi.

DAVUD KARS
1160 =

1747

limlerin sonuncularndan Zht ve Takva taraf galip bir zat olup

Karsldr. Tahsilini stanbul ve Msrda tamamlad. limler
muteber olan eserlerinin mehuru 1151 H. de Msr'da yazd
Al Usuli'l-Hads

Li'l-Brgiv) dir. (Risale mine't-Tefsir),

arasnda
(erhu

(erhu Kasi-

 303
de-i Nuniye mine'l-Aliaid), (erhu Muhtasari't-Tehzip El-Msemma bi
Tekmileti mine'l-Mantki vel d a p ) ,
(erhu sa Goci mine'l-Mantk),
(Risale fi Beyani'lKazai ve'l-Kaderi mine'l-Kelmi), (erhu Emsile mine's-Sarf) gibi baka eserleri de vardr.
ibu eserlerden (Usul Hadis) ile (Nniye) ve (Emsile) erhleri ba
slmtr. 1160 ksur tarihinde Birgi'de vefat ederek Birgivi Muhammed
Efendi merhumun yanma defnedildi.
Olu mer Efendinin de yannda medfun bulunduu mezar tan
dan anlalmaktadr.

Osman Efendi isimli dier olunun da

Mkilti ve Kif'l-Galatati)

ve (Miftah'l-Fatiha)

(Tefsir'l-

isimlerinde eserle

ri vardr.

DAMAD HSEYN EFEND (DNAR)

1303 =

Dinar kazasna

1885

bal Dazkr nahiyesi kylerinden Kemii kyn

dendir. Tahsilini tamamladktan

sonra Burdur'da

mderrislik

yaparak

ve eser yazarak hayatn geirmitir. Eserleri:

(Haiye-i Gazi M r ) , (Haiye-i Cell), (Risalei R u h ) , (Risalei Nefs)
ve sairedir. Vefat 1293 H. de, kabri

Burdurdadr.

Usl Haiyesi ile tedvin edilmi kitaplara bir hayli talikat yazan ve
1303 H. de Burdur'da vefat eden Bulgurzade Hasan Efendi de limler
den bir zattr.

DUVALARLI - DUALARLI HACI OSMAN EFEND (KTAHYAV)

1297 =

1879

Deerli limlerden bir zat olup Ktahya'da domutur. ocukluun

da Dualar kyne giderek orada byd iin Duvalarl hretiyle
anlmtr. Tahsili Hadimi oullarndan ehid A h m e d Efendidendir. Tah
silini tamamladktan sonra memleketine dnerek defalarla icazet ver
mee muvaffak olmutur. 1297 H. de vefat ederek Ulu Cami civarna
defnedildi. Tvbekar Velinin tvbesiz Veliden krk cihetle faziletli oldu-

 304
una dair bir risalesiyle dier risaleleri varsa da baslmamtr.
Olu
Ahmed Asm Efendi de limlerden bir zattr. (rade-yi Cziyyenin tah
kikat) na dair baslm risalesi vardr. 1307 H. de zmirde vefat ederek
Ktipolu kabristanna defnedildi.

DAN AHMED EFEND (MANASTIRI)

1316 = 1898

lim airlerden bir zat olup Manastrldr. Arap diline hususiyle

Farsaya tam vukuf sahibi idi. stanbul'da tahsilini tamamladktan son
ra Manastra dnm, uzun mddet mderrislik yaparak ve eser yaza
rak hayatn geirmitir. Vefat 1316 H. de, kabri Manastrda ilekli ka
rakolu tarafmdan Pirlepeye giden caddedeki mslman mezarl kena
rnda, limlerin ariflerinden Bursal kitap Mustafa Efendi merhumun
yanndadr.
Eserleri: Lgat tahlilleriyle beraber (Terceme-i Makamat- Hari
ri) ( 1 ) (erhu Divan- Sultan Selim-i Evvel), Mecmua-y Kavaid-i
Frisiyye) ile (Divaneleri) nden ibarettir.
iirlerinden :
Feltuni hakikat ittik etmez, emri tadbirle
Zimam ihtiyarn, eyle teslim hkmi takdire...

DAHK MUSTAFA EFEND

1090 = ; 1679

Kadlardan ve fkh ilmi mtehassslarndan fazilet sahibi ve edip

bir zat olup Sirozludur. Adni me'va ide Dahkye ilh msrann gs
terdii 1090 H. de stanbul'da vefat etti. eyh Vefa yaknndaki Molla
Gran Camii avlusunda medfundur. Eserlerinden: Kendi el yazs ile
yazma (Levazim'l-Kuzat Ve'l-Hkkm) ile (Matlbu'l-Fukaha ve Mergub'n-Nbeha) isimlerindeki eserleri. Kara Mustafa Paa ktphane
sindedir.
(Cami'l-Uyub) isminde bir eseriyle ina kaidelerinden bahseden
(mnaat) da vardr.
(1) MelUfi tarafndan vakfedilmitir.

 305
EBU'S-SENA MAHMUD BN AHMED CEMALEDDN KONEV
Yukarda sz geen Ahmed bni Mesud Konev'nin faziletiyle ta
nnm oludur. ki defa am kadlnda bulundu. Derin bir lim oldu
una eserleri ahiddir.
Eserleri:
(erhu Muni'l-Msemma bi Kitabi'l-Mnteha fi Usli Fkh), (Kitab'l-Kalaidi fi erhi'l- Akaid), (Kitab'n-Nedide fi erhi'l-Umdet-i Fi
Usul), (Ihtisaru erhi'l-Hidayeti
El-Msemma bi Hlasat'n-Nihaye),
(Kitab't-Tefridi fi erhi'l-Tecridi li'l-Kudr), (Kitab- Tezhibi Ahkmi'l-Kur'an), (Kitab't-Tekmileti fi Fevaidi'l-Hidaye), (Kitab'l-Gunyeti
fi'l-Fetava), (Kitab'l- Cem'i Beyne Vakfeyhillin ve'l-Hisaf), (Kitab'lcazi fi'l-ltirazi Al ediUeti'-er'iyye), (Kitab'l-Mutemedi
Muhtasaru
Msned-i Ebi Hanfe), (Kitab Merik'l-Envari fi Mkili'l-sar), (Mukaddimetn fi Ref'i'l-Yedeyni fi's-Salti) dir.
EKMELDDN MUHAMMED BAYBURD
786 = 1384
limlerin byklerinden ve melliflerden bir zat olup Bayburtludur.
Vefat 786 H. dedir. Kutlu Baann (Tabakat- Hanefiye) sinde zikredil
mi olan eserleri aadadr:
1 naye - erhu Hidaye
2 Et Takrir - erhu Usul Pezdev
3 El Envar - erhu

Menari'l-Envar

4 erhu Elfiye bni Muti Fi'n-Nahvi

5 erhu Telhsi'l-Meni
6 erhu Muhtasar bni Hacip mine'l-Usl
7 erhu Siraciye Mine'l-Feraiz
8 Mukaddimet'l-Feraiz
9 erhu Tecrid-i Nas'r-i Ts
10 Haiye-i Keaf
11 erhu Mearik-i erif: Hac Paa
yazsiyle yazma
nshas
Umum ktphanededir. 1807 H. de (Zahiret'l-Mlk) i terceme eden b
rahim bni Halil de Bayburttan yetien marifet sahiplerindendir.
F. : 20

 306
E F D A L Z A D E H A M D D D N EFEND
903 = 1497
Fatih devri hmlerinden olup yumuak huylu bir zat idi. Eserleri:
(Haiye Al Metali), (Haiye Al erhi Muhtasar),
(Ecvibe-i Muknia
Al Sarihi Hidayeti li'-eyh Ekmeleddin) ve sairedir. Vefat 903 H. de,
kabri Eyp Camii erifi harimindedir. Hayra ait eserlerinden Fatih
yaknnda bir mescidi ile bir medresesi vardr.

EBU'S-SUD EL-MAD
982 =

1574

Hal tercemesi ileride yazl Allme bni Kemal'den ilimlerin tahsi

lini tamamlamtr. eyhler faslnda mezkr eyh Yavs Efendinin fa
ziletiyle tannm oludur. Zamanmzda yeri tesbit edilemiyen stanbul
yaknndaki Mderris kynde doduu rivayet olunmakta ise de, Eyp
civarnda medfun olanlar bildiren risalede pederi adna yaptrlan son
radan Sivas tekkesi ismiyle hret bulan derghta doduklar yazlm
tr. Kanun Sultan Sleyman ve Sultan kinci Selim zamannda otuz se
ne eyhlislmlk yapm Osmanl limlerinin defterba unvann ka
zanm faziletli ve anl bir zattr. Sokullu Mehmed Paa gibi Stlcede
ikamet etmilerdir. (rad'l-Akl's-Selm l Mezaye'l-Kur'ani'l-Azim)
unvanl mehur ve matbu tefsiri erifleriyle (Fetava-y Ebu's-Sud) is
miyle anlan fetvalar, (Keaf)'m Fetih sresine ve (Hidaye) nin (Kitab'l-Byu) ksmna haiyeleri olduu gibi, lisanda (Trke, Farsa,
Arapa) iirleri de vardr. Arapa iirlerinin en mehuru:

beytiyle balayan (Kaside-i Mimiye) sidir. Bu kaside Arap bilginlerinden

Garseddin Ahmed el-Haleb ve emseddin Muhammed el-Haleb taraf
larndan erh olunmutur. Ebu's-Sud Efendinin
bu kasidesiyle dier
manzum eserlerinden bazlar (Ikdl Manzum) da gsterilmitir. Sultan
Sleyman'a syledii Mersiye-yi Garra ki.

beytiyle balayan enfes Arapa ibarelerden saylr.

 307
Trke iirlerinden
den :

olup, gibi redifindeki limane

manzumelerin

Vakf olmaz barigh- lemin tertibine

Bilmeyen saff- teal mesnedi izzet gibi.
Baka beyitlerinden :
Mahvolup gitmez mururi dehirle baki kalr
Hame ile safha-i evrakta mestur olan
Vefat K a t intekale'l-mevl Ebu's-Sud,
Mte ferd'z-Zaman
Mevlna terkiplerinin gsterdii 982 H. de olup Hz. Halid civarndaki
ar caddesinde medfundurlar.
Haremeyn-i Muhteremeynde vefat haberi yaylnca Hicaz ulemas
gaip namaz klmlardr.
(Cism'l-hilfi fi'l-meshi ale'l-hufaf),
(Mevkf'l-ukli fi vakfi'lMenkuU), (Tehaft'l-Emcadi fi evveli kitabi'l-cihadi), (Meakid't-Tarrakati fi evveli sureti'l-Fethi mine'l-Keaf), (Gamerat'l-Melihi fi evveli
kasri'l-mi mine't-Telvihi),
(Sevakib'l-Enzari fi evaili'l-Menari) gibi
fazilne risaleleri de vardr.
EBUBEKR GRAN
1014 = 1605
Krtlerin faziletli limlerinden bir zat olup Hz. Hseyine bal Seyyidlerden Hidayetllah Efendinin oludur. 1014 H. de vefat etti. cilt
zerine mrettep (Sirac't-tarik) isminde deerli eseriyle
(Mutavvel
erhi) vardr.
EBU'L-BEKA EYP KEFEV
1094 = 1682
Kefe mfts erif Musa Efendinin faziletli olu olup. naiplikle K u
ds vesair yerlerde bulunduktan ve Kefe'de otuz sene ikametten
sonra
stanbul'a dnmtr. 1094 H. de vefat ederek Hz. Halid trbe-i erifesi
bitiiine defnolunmutur. Eserleri :
Sadece (Klliyat Ebi'l-Beka) ismiyle de tannm olan
Arapa
(Klliyat Ulmi Ebi'l-Beka Al Vefki'l-Lgat (^)
ismindeki deerli
eseriyle Fkhtan Trke (Tuhfet hn) ismindeki mecmuadan (Ha
iye-i Vaz'iyye) ve (El-Ikdl Ferid) (^) den ibarettir.
( 1 ) (Muhtasar Klliyat Ebi'l-Beka) ismiyle telhis edilen yazma bir ns
has Manastr ktphanesinde mevcuttur.
( 2 ) Arap limlerinden bni Abdir Rabbeh ile Melek's-Said'in Muhadarat
ilminden bu isimdeki eserleri baslm olup birincisi , kincisi bir cilttir.

m
(Tuhfet's-Sultan) mellifi Habibddin Ali ile (Hadayiku'l-Ahyar
fi hadayik'l-Ahbar) mellifi Ebl Feyz Muhammed bni Haydar, (Akvemu'l-Vesaili fi tercemeti's-emaili) muharriri Ltfullah Efendiler de
Krm'dan yetien limlerdendir. (Hadayk) 1053 H. de yazlm
olup
yirmi Hadika (Bahe) zerine tertip edilmitir.

ESR MUHAMMED EFEND (EYHLSLM)

1092 = 1681
Fkh ilmi mtehassslarndan bir zat olup Bursaldr.
Ola ly
irem menzil gehin el - fatiha msrann delleti olan 1092 H. de Bursa
da vefat etti. Pirin han yaknnda yaptrm olduu mescidin avlusun
da medfundur. Fkhtan
(Camiud Devi ve'l-Beyyinat), Fetvalardan
(Hulasateyn) isimlerinde eserleri vardr. Kprlzade Fazl Ahmed Pa
a ile olan muhaveresi Raid tarihinin birinci
cildinin 26. sahifesinde
yazl bulunmaktadr. Olu Abd'l-Bk Efendinin de Mizan'l-Mddeiyyin isminde fkhtan Trke bir eseri vardr ki, bir nshas Esad
Efendi ktphanesinde vardr.

EBUBEKR BN RSTEM RVAN

1139 = 1720
Fazilet sahibi limlerden bir zat olup defterdarlk vesaire gibi dev
let hizmetlerinde bulundu. 1139 H. de stanbulda vefat etti. eitli ve
nefis kitaplara malik idi.
Eserleri :
(Ml Bdde lil edebi), (erhu Tarihi ve's-Saf) tr.
(Vefeyat'l-yanm) bir ksman da terceme etmitir ki, Veliyyddin
Efendi ktphanesinde vardr.

ESAD HOCA
Y A N Y A L I HOCA MUHAMMED ESAD BN AL
1143 = 1730
Din ilimler ve akl ilimlerde temeyyz eden Osmanl melliflerin
den fazilet ve irfaniyle tannm bir zat olup Yanyaldr. let ilimlerini
memleketinin limlerinden mft Muhammed ve brahim Efendilerden
yksek ilimleri de 1098 H. de stanbul'da Akehirlizade brahim Efendi
den tahsil ile arkadalarndan stn bir surette icazet almaa muvaffak

 309
olarak mderrislik vazifesine balad. Bu esnada tahsiline heveskr ol
duu riyaziye ve tabiat ilimlerine esas olmak zere eski Tekirda mf
ts eitli ilimlere vakf faziletli lim Muhammed Efendiden hesap v e
kozmorafyay ve mneccimba Muhammed Efendiden irtifa usuln
rendi. Bundan sonra da Farscaya merak ederek bu lisann mtehas
sslarndan Molla Mncelden meramna ulat. Kazand ilm hretpin mkfat olmak zere meihat makamnca ilm rtbelerden l l i H.
de bdda hari ve 1138 H. de Galata Mollal tevcih olundu.
Bu yksek memuriyeti mteakip o tarihte yeni kurulmu bulunan
(Dar't-Tbaati'l-mire) musahhihliine tayin edildi. Temeli ve gayesi
nefsin tezkiyesi ve kalbin tasfiyesi olan yksek tarikatlardan Nakiben
d tarikatna intisab edip Muhammedi fyuzatma nail oldu. Bu ^ekilde
vakit geirirken 1143 H. de vefat ederek Edirnekaps haricinde Emr
Buhar dergh yaknndaki kabristanda topraa emanet klnd. (Rah
metuUahi aleyh) merhumun slm ilimler ve hikmetlerle zamanna gre
bat ilimlerine ve felsefesine vakf fazilet sahibi bir lim idi. Mslman
larn lisanlarndan Trke, Arapa, Farsa ve hristyanlarm lisanlarn
dan Ltince, Rumca da konuup yazmaa ve hakkyle tercemeye mukte
dir ve lisanda iir inaatna kaadir olduuna eitli eserleri dil a
hittir. Fakat Osmanl melliflerinin ekseriyetinde olduu gibi, bu zatn
da eserlerinin baslmasna gayret edilmediinden dolay tabiatyla zama
nnda kazand ilm hreti zeval bulduu cihetle nam ve fazileti bil
hare saylar snrl olan bu yoldaki aratrc ve inceleyicilere
mnhasr kalmtr. lm eserlerinin bazlarn toplam olan bir mec
muas Ragp Paa ktphanesinde mevcuttur. stanbul ktphanelerin
den bulabildiim dier eserleri de aadadr:
1
2
3
4

(Tercemei ifa li bni Sina)

(erhu Hikmet'l-rakiyye)
(Tercime-i Metalii'l-Envar)
(Terceme-yi Ktbi Semaviye fi hikmet- tabiiyye)

5 (Terceme-yi erhi'l-Envari

fi'l-mantk)

6 erhu Manzume-yi ahidin): (Bu erhten baka ahidi met

nini terceme ederek memleketine gnderdii airler tezkiresinden T e zakireyi Ramiz de yazldr.)
7 (Mrettep Dvan)
8 (Terceme-yi Ktbi Semaviye li Hakim Aristo): (Damat b
rahim Paa ile eyhlislm Yeni ehirli Abdullah Efendinin tevikleri
ile terceme etmitir)
9 (Haiye-i sbat- Vacip)
10 (Risale-yi Lhutiye)

 310
Bu eserlerden baka mtala ettii kitaplarm hemen ekserisinde ta
likat grlmektedir.
Mutasavvfane beyitlerinden :
Anlamaz feyz-i Hday srrn idrk eylemez.
Girmeyenler halkay tevhide Allah akna...
Olu Muhammed Efendi de marifet sahiplerinden bir zat olup Arap
a hendesesi vardr.
ESAD MUHAMMED EFEND
(EBU SHAK SMAL EFEND ZADE EYHLSLM)
1166 = 1752
Osmanllarn air ve limlerindendir. Usle gre tahsilini tamamla
dktan sonra ilm makamlar devrederek eyhlislm olmulardr. V e
fat 1166 H. dedir. Kabri Sultan Selim civarnda pederinin yeniden yap
trm olduu camii erifin avlusundadr.
aire Ftnat Hanmn pederidir. Musiki ilmine de mntesip oldu
una (Atrab'l-sar f Tezkiret-i urefa-i edvar) ismindeki Tezkirei
Hanendegni ahiddir. Deerli eserlerinin en mehuru: Lehetl L
gat ( 1 ) adndaki Trkeden Arapa ve Farsaya terceme edilmi olan
makbul eseridir. 850 sahifeden ibaret olup 1216 H. de baslmtr. Bun
dan baka (Tefsir- Sure-yi Yasin), (Tefsir- ayete'l-krsi), (Tefsiru yeti'n-Nasr) vesair baz yeti kerimeler ile
(Nazire-yi Etvaku'z-Zeheb
Li'z-Ze maheri), (Blblname)dir. iirleri ltif ve sels olup (Hemziye),
(Lmiye) isimlerinde iki kta kasidesi olduu gibi (Br'e), (Dimyatiye),
(Mudarye) gibi Arapa kasideleri de tahmis eylemitir. (Behet) ismin
de (Lehe) nin muhtasar basl olmyan bir lgati daha vardr. (Etrabl-Asar) Osmanl musiki stadlarnm hal tercemelerini havi tek bir
eser olup aslnn baslm yoktur. Bununla beraber 1311 H. de nerolu
nan (Mektep) risaleyi mevkutesinde ibaresi sadeletirilerek bir hayli
ksm nerolunmutur. Musiki ile megul olanlar iin istifadeli bir eser
dir. Bir de iekilik sanatna dair (Glzar- brahim) isminde bir eseri
olduu rivayet edilmitir.
Beyitlerinden :
Hakikata nazar et, durbn isen zahid
Mecaz aynasndan riya grnr.
(1) Bu makbul eser, mehur olan mnalar ve ayn mnaya gelen (mte
radif) Arapa ve Farsa kelimeleri gstermek ve mehur olmyan mteradif
lfzlardan sarf nazar etmek art ile Muhammed Rifat isminde bilgili bir
zat tarafmdan (Mir'at'l-Lgat) ismiyle zetlenerek 1293 H. d stanbulda ba
slmtr. Kitabn ash. Mora muhacirlerinden ve Donanmay Hmyn yzba
s emeklilerinden olup Girit adasnn Hanya ehrinde sabk iskele memuru
Hasan Efendinin 1188 H. tarihinde baslmtr.

 311
Kimine manzan dehir ol ki, emi sizundan
Nigh ibret eyle masiva grnr.
(Zbdet'l-Lugat'I-Lehe) isminde iki cilt zerine mrettep lga
ti .da bu alandadr. Fazilet sahiplerinden Nazm Efendinin (Tercman'lLgat) ismindeki iki cilt zerine tertiplenmi olan ve 1289 H. de stan
bul'da baslan eseri dahi Arapa, Farsa, Trke kelimeleri havidir. A n
kara limlerinden Ktibi imiyle mehur Muhammed bni Veli adl zat
dahi Fatih Sultan Muhammed Han'n emriyle Manisada (Ktibiye) is
miyle yazd Arapa manzum lgatim Farsa zerine
erh etmitir.
Mevlev eyhlerinden Muhammed Ali Dedenin de bu sahada (Gevher-i
Manzum) isminde bir lgati vardr.
EBUBEKR (AMD)
1190 , = 1776
Zamanmzn limleri arasnda Kk Ahmedzade hretiyle tann
mtr. 1190 H. de Diyarbekir'de vefat etti.
Eserleri :
(Tefsir-i Fatiha), (Haiye Al Tefsiri Beyzav),
(erhu Buhar),
(Haiye Ale'l-Hseynye), (Risaleyi Mteabihat), (Risaletn Finnusubi
Beyne'l-Kazaya), (Risale fi'l Fark beyne' ey'i ve nakzihi), (Risale
fi'1-fark's-Selb ve'l-Udli) vesairedir.
1190 H. de vefat ederek Rum kapsna defnedilen
(erhu Veciz)
mellifi mer bni Hseyin Efendi de Diyarbekir'den yetien limler
dendir.
EBU'S-SUD MUHAMMED EFEND BN ABDULVAHD EFEND
1190 = 1776
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Dede Cengi torunlarndandr.
20 - 30 sene Kefe mftlnde bulundu, 1214 H. de Kaplan Girayn
ikinci defa Han olduu zamanda srgn edildi. Mstakimzadenin (Taname) sinde (Risalet's-Silsle) isminde bir eseri olduu yazldr. 1145
H. de yazlm bir de (Risaletn fi bahati'd-Duhani) isminde bir risa
lesi vardr. Celvet tarikatndandr.
EBUBEKR EDB ORM (DAMADZADE)
1203 = 1788
Fazilet sahiplerinden bir zattr. Ders vekillii yapmtr. Sultan Se
lim hocal da vardr. 1203 H. de vefat etmi olup kabri bni Kemal'in
yannda yol kenarndadr. (erhu Nevabil Kelimi Li'z-Zemaher), man
zum v mensur (Kitab'l-Edep) deerli eserlerindendir.

 312
ESKCZADE AL MEDH EFEND (EDRNEV)
1243 = 1827
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Edirneye yakn Helvac kyn
dendir. 1243 H. de Edirne'de vefat ederek Zindan alt kabristanna def
nedildi.
Matbu eserleri:
(sa Goci erhi), (Emsile erhi),
(Terceme-yi Cihet-i Vahdet) ile
Birgiv merhumun Tecvid ilminden (Drri Yetim) tercemesidir. Edir
ne'de Sultan Selim ktphanesinde muhtelif ilimlerden
bahseden ve
kendi el yazsiyle yazma iki mecmuas vardr. En sekin talebesi 22 ya
nda iken 1220 H. de Edirne'de vefat ederek brahimpaa Camii erifi
avlusuna defnedilen Kerraz Ali Efendi hretiyle tannm Ali Vahid
Efendidir k 16 yanda (sa Goci erhi Fenariye) bir haiye yazd gibi,
19 yanda da (Fevaidi Vahidiyye ale'l-velediyye) ismiyle limane bir
eser kaleme almtr. Bu eser bilhare Edirne vilyeti matbaasnda ba
slmtr.
ESAD SAD EFEND (KONEV)
1299 = 1881
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Konyal Mustafa Efendinin olu
ve Balkesir mfts Sabahattin Ali ve'-uur Efendinin sekin talebesidir. Edremit ve havalisinde Emr Hafz ve Emr Hoca isimleriyle
mehur olmutur. Uzun mddet Edremit mftlnde bulundu. Naki
bend tarikatnn halifelerindendir. 1299 H. de vefat ederek Edremit ya
knndaki Havran'a defnedildi. Eserlerinin en mehuru (Mir'at haiyesi)
dir. Akaidden (Enamil'l-Resail) ismindeki metin br metni ile (Delail'l-Mesail) adndaki erhi ve bunlarn geni bir ekilde tercemeleri olan
(Hamail'l-Vesail) dir ki, her de baslmtr. iire de
kaabiliyeti
olup (Divan Glzar Hafz) ismindeki (Sadi) mahlasl matbu divannda
grlen Arapa ve Trke iirlerinde manal paralar vardr.
EVLYAZADE HACI AL RIZA EFEND
1301 = 1900
limlerin en faziletlilerinden bir zat olup Manisaldr. lk tahsilini
Hicazda vefat eden babas Hac Evliyazade Hac brahim Efendiden gr
m, let ilimlerini ve yksek ilimleri stanbul limlerinden Yahya Efen
diden tamamlyarak Manisada mderrislik ve fetva verme ile megul
olmutur. Birka defa icazet vermee
muvaffak olan limlerdendir.
Ders halkasnda pek ok lim ve fazl yetimitir. Kbrsl mehur Hoca

 313
Efendi icazet verdikerinin sekinlerindendir. 1301 H. de Manisada vefat
ederek Niancpaa camii avlusunda ailesine mahsus kabristana defne
dildi.
Zamannda Manisa ehri bir feyiz yeri ve maarif merkezi olmutur.
(Melce'el-Mftiyyn) ismindeki drt byk cilt zerine tertip edil
mi fetvalarnn bir takm Manisa Fetvahanesinde mevcuttur. Mtead
dit ilimlerden bahseden imtihan risalesiyle (Mir'at) talikat da vardr.
Bir de feraizden bir eseri olduu rivayet edilmitir. Halveti tarikatnn
halifelerindendir. Gzel yaz yazma sanatna da sahip olup kendi el ya
zlaryla yazma Arab ilim mecmualar vardr. (Dr haiyesi) ne 1140
H. de (Mirsadl Fuad) ismiyle mdekkikane talikat yazan Muhammed
Efendi de Manisadan yetien limlerdendir.

EDRNE MFTS M U H A M M E D REMZ EFEND

1318 = 1900
Kazaskerlerden lisannn talkatiyle hret kazanm bir zattr. D o
um yeri Tavas kazas merkezi olan Yaran kme kasabasdr.
lk tahsilini Mevlna Hadiminin torunu Sadi Efendiden
grm
Manisal Hac Evliyazade Al Efendiden tamamlamtr. Epeyce mddet
Edirne mftlnde bulunduundan dolay limler
arasnda Edirne
mfts namiyle tannmtr. 1318 H. de stanbulda vefat etti. Fatih Ca
mii avlusunda medfundur.
Eserleri: Risale tarznda 60 dan fazla olup baslm olanlardan baz
lar unlardr: (Cell erhi Cemal), (Kasdei Br'e erhi Fethu'l-Virde),
(zhar erhi Miftahu'l-Meram), (Fenari erhi Hulsat'l-Mizan), (Bina
erhi Fethul Gina), (Muni't-TuUap) erhi (Seyfu'l-Kulp) ile, (ns'lntizam - Kesirl - Feraid), (Ncumu'l-htida fi rci'l-iptida), (Ayn
Mevhibeti'l-Vehhab), (Temessk'l-Ezyali fi Sadtir-ricali), (Et-tevesslt'l-Gavsiyye fi nuutin-Nebeviyye), (Glistan ve Baharistan) tar
znda (Mlistan) vesairedir.
Fevzi mahlsl divan da vardr.

FENAR EMSEDDN M U H A M M E D BN H A M Z A
834 = 1430

(MOLLA)

lm kavraylarnn bykl darb- mesel hkmnde olan varl

ile iftihar edilen limlerin en deerli ve en byklerinden olup tahsili
Anadoluda Aladdin Esved ve Cemaleddin Aksaray ile Msrda eyh
Ekmeleddin hazretlerindendir. Gazi Murad Hdavendigr
zamannda

 314
ilk defa olmak zere eyhlislmlk yksek rtbesi ile bahtiyar olmu
lardr.
Vefat Cennet'l-firdevs terkibi olan 834 H. de, mbarek kabri
Bursa'da kendilerinin yaptrd Camii erifin avlusundadr. Vefatlarn
da onbin adet ciltli kitab ortaya kmtr.
Sadreddin Konevi'nin halifelerinden olan yksek pederi Mevlna
Hamzadan Ekberiye, Abdlltif Kuds'den Zeyniye, Hamid Hayser'den
Erdebiliye tarikatlarn almlardr. Hlen mahade olunan mbarek
mezarndaki tata Zeyniye almeti grlmektedir. Yksek eserleri yz
akn olup mehurlar unlardr:
(erhu Al nussi li'-eyh Sadreddin Konev)
(erhu Al miftahi'l-Gaybi li'-eyh Sadreddin Konev)
(Tefsiru fatiha)
(Tefsiru fatiha) nin mellifinin yazsyla yazma nshas stanbul'da
arambada Murad Molla ktphanesinde, msveddesi de Mahmutpaa
ktphanesindedir.
Usul Bedayi li Usli'-erayi C)
Yz ilimden bahseden (En Mzeci'l-Ulum)
(Esas't-Tasrf)
(Avsat'l-Efkr fi ihtiyari uli'l-Ebsar)
(Risale-y Usulddin f esrari'l-vusli ve'I-yakn)
(Risale fi beyani vahdet-i vcud)
(erhu sa Goci)
(Haiye-i Dibace-yi Usuli Pezdev)
(Haiye-i Telhis Camii Ahlt)
(Haiye-i Caber)
(erhu metni feraiz-i secavend)
(Mhimmat Fenar) ismindeki kymetli mecmua
(erhu Mevakife talikat) ve (erhu muhtasar mevakf)
(Talikat al istilhat't-Tasavvufiye li'l-Kan) dir.
Deerli eserlerinden yalnz (Fatiha tefsiri) ile (Fusul Bedayi) ve
(sa Goci) erhi matbudur. (Enmuzec) olu Muhammed ah tarafndan
erh olunmutur.
Fenar lkabn baz kimseler (Fenar) isminde
Maverannehirde
bir kyden olduunu naklediyorlar. Bazlar da pederinin
fenercilik
meslei ile megul olduuna hamletmektedirler.
(1) Pezdev metni (menar)' ve mam Fahreddin Razi'nin (Mahsul) un,
bni Hacibin (Muhtasar)m, (Zbde-i Muteberat) Usul tamamiyle toplam
olup faziletiyle tannm olu Muhammed ah tarafndan haiyesi yapld
gibi eyh Yusuf Marib tarafmdan da ihti.ar olunmutur,

 315
Bursa vefeyatm bildiren (Gldeste-i Riyazi rfan) m yazma bir
nshasmm kenarmda ise bu yksek zatm Emir Sultana takdim ettii
musanna bir fenerden dolay Emir Sultan tarafndan (Fenar) lkab
verildii grlmtr. Allme Fenari hazretlerinin
evld unlardr:
Muhammed ah, Yusuf Bali, Hasan Paa, Ahi Yusuf, Halil Paa, mm
Glsm.

FETHULLAH IRVAN
857 = 1453
Riyaziye limlerinden olup Sultan kinci Murad devri adamlarmdandr. Balca eserleri (Haiye-yi Telvih), (Haiye-yi Mevakf) ile ri
yaziyeden (erhu Ekl-i Tesis), (Haiye- erhi aymini) vesairedir.
Semerkande giderek er' ilimleri Seyyid eriften ve riyaz ilimle
ri Ali Kuudan tahsil etmitir. 857 H. de vefat etti. Kabri ikinci mem
leket ittihaz ettii Kastamonudadr.
Fethullahzade hretiyle tannm olan olu da
(erhu Miftahi'lG a y b ) , (Haye-y Telvih) gibi eserleriyle lim olu lim olduunu isbat
etmitir.
Kur'an- Kerm'in hususiyetlerine dair 42 bab zerine tertib edil
mi (Miftahun-Necat) ismindeki eserin sahibi Muhammed bni Mahmud
ile fkhtan (Miftah's-Saadet) mellifi Kemaleddin de irvandan yeti
en limlerdendir.

FEVRI A H M E D EFENDI
978 =

1570

airlerin limlerinden bir zat olup Diracldr. ocuk iken Osmanl

Gazilerinin eline esir derek yaradlmdaki istidat
dolaysiyle ilim
tahsil etmi ve mna leminde Muhyiddin Arab hazretleri tarafndan
kendisine din telkinat yaplarak ihtida etmitir. Bundan sonra ilim y o
luna girip baz medreselerde mderris olmu ve Kanun Sultan Sley
man'n maiyyetinde Nahvan seferine de gitmitir. Nihayet am mf
ts olup (Revan oldu beka (Cinan) dareyne Fevr) msraiyle (Fevr
bereft) cmlesinin gsterdii 978 H. de vefat ederek air shak elebinin
yanna defnedildi. iir ve inas ve zamannda geerli ilimlere vukufu
olup Beyzav tefsirinin baz noktalarna, (Drer-Gurer)e haiyeleri ve
dier ders kitaplarna talikat ve hat ilmne mteallik bir eseri, slm
lisannda yazlm gzel iirleri, manzum hadisi erban erhi, lgat ilmin
den (Miftahu'l-Meani) isminde Fargcadan Trkeye bir eseri,
ahlka

 316
mteallik Kanun Sultan namma (Ahlk- Sleyman) isminde bir telifi
vardr. Hat ilmiyle alkal olarak yazd eserin mukaddimesi (kdu'lManzum fi zikri Efadil- Rm) da zikredilmitir.
Kanun Sultan Sleyman Hann divann toplayan ve tertip eden
de bu zattr. Baslmam byk divan vardr ki, bir nshasn Manisada
anigir ktphanesinde grdm. u beyit iirleri cmlesindendir.
Dnyada mrdeleri sanma ubur eylediler.
Yattlar arkalar zere huzur eylediler.
Ahlk isimli eserinin bir

naatndan:

Vasfnn icmalidir. Tafsil-i hal-i kinat

Kal ile ey dil! Hda kafan bilinmez sz kes...
Baka bir naatndan:
Bir demde geti lemi ve maverasn
Bek ve phe grd cemal-i Hdasn
ak edti bedri, er'ile isbat eyledi.
Halk ire iki ahid ile mddeasn
Tavis-i ba- Kuds dahi sidrede uar
Ol buldu kurbi gleninin mntehasn.
Hayli Rusl nnce yrr askeri drer
Sultan odur ki, sonradan at livasn
Osmanl airleri iinde ilk defa tahmis ve tesdis yazan bu zat oldu
unu (Tezkire-yi ara) sahibi Niyazi Efendi beyan etmektedir. Mevle
vi tarikatna mensubiyeti ve Yusuf Sineak, ahidi ve em'i ile sohbette
bulunduunu (Semahane-yi Edep) nakletmitir.
Kanun Sultan Sleyman'n hayatn da (Ahlk- Sleymaniye) is
miyle manzum olarak yazmtr.

FERAH BN ABDUL MUHSN EFEND

Fazilet ve kalem sahiplerinden bir zat olup Moralidir. (Mevzuat'lUlum) tarznda (Hyar'l-Makul ve Miyar'l-Menkul) isminde kymetli
bir eseri vardr k, bir nshas Halis Efendi ktphanesinde mevcuttur,
Bu eserini 1000 H. de erif Ebil-Berekt namma yazmtr.

 317
F E Y Z U L L A H EFEND (EYHLSLM)
1115 = 1703
limlerin en zekilerinden olup Erzurumludur.- Tahsilini tamamla
dktan sonra stanbula gelerek hal tercemesi ileride yazl Vani Muham
med Efendiye damat olmu ve bu sayede ilerliyerek eyhlislmla ka
dar ykselmise de tafsilt Osmanl tarihlerinde yazlm olduu zere
maalesef ilmi sfatiyle mtenasip olmyan sonraki hareketlerinden do
lay 1115 H. de Edirne'de eceli kazaya uramtr. Asldktan sonra cese
dinin Tunca nehrine atld (eyhi) de ve (Rait tarihi) nde yazldr.
ki defa Meihat makamna nail olmasndan dolay Camiu'r-Riyaseteyn
denmiti. Eserleri: (Terceme-yi Ravza-yi Hatip Kasm), (Mecmua-y Fe
tava), (Haiye-i Beyzav), (Nesayihu'l- Mlk), (Riyaz'r-Rahme), (Letaifname, Sultan Mustafa Han nammadr. (Ezkr'l-Ebkar),
(Haiye
Al surei Nebe-i ale'l-sam), (Talikat al erhi Akaid ale'l-Halhali). Ta
rihe mehul olmakla beraber cami, ktphane gibi baz hayrat vardr.
Osmanl tarihinde Edirne Vak'as adiyle mehur olan vak'a Feyzul
lah Efendinin hatlarna affolunmaktadr. Tarihiler faslnda efik Efen
dinin hal tercemesinde bu maddeye dair biraz izahat vardr.
Kendi hal tercemesine dair yazd eserin bir nshas Air Efendi
ktphanesindedir.

FITR BRAHM (EDRNEV)

1135 =

1722

Byk muhaddislerden bir zattr. Yazmaa muvaffak olduu (Bu

har erif erhi) onun delilidir. (Tuhfet'n-Nebi) ismiyle (Hadis-i Erben erhi) de vardr. 1135 H. de Edirnede vefat ederek Buuk tepe
kabristannda Kavakkap isimli yere defnedildi.

FEYZULLAH NAFZ EFEND (LZKZADE)

1181 =

1767

Faziletli kadlardan bir zat olup eyhlislm Muhammed Efendinin

oludur. Naiblikle bir hayli seyahatten sonra stanbula dnp 1181 H. de
vefat etti. Eypte Kk Emir Efendi karsnda medfundur. Fkhdan
(Drret'l-Muhakemat) isminde bir eseri, baz eserlere haiyeleri ve br
miktar iirleri vardr.

 318
FERRUH S M A L EFEND
1256 =

1840

airlerin faziletlilerinden ve mtefekkirlerinden bir zat olup aslen

Krmldr. Mesnevinin yedinci cildi zannyle (Nahifi) ye zeyl olarak yaz
d manzum yedinci cilt tercemesiyle Trke faydal ve ksa bir suret
te yazmaa muvaffak olduu (Mevakib) ismindeki tefsiri erifi mehur
dur. Mbarek adam idi gt Ferruh msrann dellet ettii 1256 H.
de stanbulda vefat etti. Ortaky Saraylar arkasnda Yahya Efendi der
ghna biitik mezarla defnolunduu Mzka-y Hmayun Farsa ho
cas Emin Efendi merhumun (Menakib-i Kethdazade) sinde yazldr.
Sultan kinci Abdlhamidin emriyle bu mezarlk Yldz Saray bahe
sine ilve edilmitir. Mevakibin kendi el yazs ile yazma nshas umum
ktphanededir.
Mezar tanda <^lm mil, Kmili fzl, Ferruh smail
Efendinin
kabridir ibaresinin nakedilmi olduu mezkr (Menakbname)de yaz
ldr. airane kaabiliyeti de vardr.
Msralarndan :
Bugn adm ki, yar alar benim iin.

FETH A L EFEND
1273 =

(OSMANBEYZADE)
1856

eitli ilimlere vakf olan Rusuklu bir limdir. Tahsil ve neriyat

stanbulda, vefat 1273 H. de, kabri Hz. Halid civarndadr. Kuadal b
rahim Efendi hazretlerine intisap etmiti. Matbu eserleri:
(El-Hayru'lHasen fi erhi'l-msteari mu'temen), (Terceme-yi Kelm-i Erbain-i Hz.
A l i ) , (Hilye-i Sultan) ve baz hadisi eriflerin terceme ve erhlerini havi
(Sermaye-yi Necat) ile (lm-i tabakati'l-Arz), (Terceme-yi Nasayih- Ef
ltun) vesairedir. iirleri de vardr.
stanbul ktphanelerinin kitap isimlerini ihtiva etmek zere terti
bine balyarak birinci cildini tamamlad eserinin bir nshas Umum
ktphanede (El-saru'1-Aliyyet fi hazain'l-Ktb) ismiyle mevcut olup
eserlerinin en bydr. (Tabakat'l-Arz)' Msrda baslmtr.
Bu
eserde imdiki ilm tetkiklere (aykr) baz maddeler varsa da istifade
ye ayan noktalar da vardr.

 319
FEVZ HALL EFEND (FLBEL - DERS VEKL)
1302 : = 1884
Fazilet sahiplerinden bir zat olup uzun mddet ders
vekletinde
bulunduundan dolay limler arasnda (Filibeli ders vekili Hoca Efen
di) ismiyle mehur olmutur. Matbu eserleri: (Haiye-i Cedide Al er
hi Ismai'l-Feride), Usl ilminden (Tevihu'l-Usl), let ihmlerinin hep
sinden bahseden (Hadayiku'l-Imtihan), Akaidden (Syuf'l-Kavati) v e
sairedir. 1302 H. de Hacc erifi ifadan sonra Medine-yi Mnevverede
vefat etti.
bu eserlerden hususiyle (Haiye-yi Cedide) kaideler hazinesi hk
mnde olduundan Arabi ilimlerle megul zatlara ok lzumludur.

FEYZULLAH EFEND (HACI)

1323 =

1905

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Erzincan sancandandr. Tahsili

ni stanbulda ikmal ettikten sonra Eridire yerleip mderrislie bal
yarak defa icazet vermee muvaffak olmutur. 1323 H. de naklettii
Ske'de vefat etti. Eserleri: (Kaside-yi Cevniye) ve erhi, (Risaleyi Dzban), (Tashih'l-Elbab), (erhu Pend-i Attar), vesairedir. iire istidad
da vardr.

GAVVAS EFEND (SKEV)

Arabi ilimlerde derinlik kazanan limlerden olup Skelidir. Baz
rivayetlere gre mahlas (Havassi) dir. zhar sarihi Adal merhumun
stad olduu rivayet edilmitir. Skede medfun olup mezar tanda ya
zdan eser yoktur. Eserlerinden ilmi fkhtan (Mlteka) ve ilmi nahiv
den (kfiye erhi) olduu haber verilmitir.

GALATALI MUHAMMED EFEND

lim ve kalem sahiplerinden bir zat olup limlerden brahim Efen
dinin oludur. 994 H. de Sre-yi Ysuf'a yazd Trke tefsiri baslm
tr. Bu eserinde Sre-yi Hd ile Sre-yi ibrahim'e de ayr ayr tefsir
yazdn beyan ediyor. Baka eserleri de olduu anlalyorsa da gr
lemedi. Ahi elebi mtevellisi idi.

 320
HASAN PAA (KARA ALEDDNZADE)
841 = 1437
Mevlna Aleddin Esvedin birinci olu olup Trklerin
byk evlda paa denildii iin bu vasfla yadolunmutur.

deti zere

Molla Fenar ile beraber Cemaleddin Aksaray de tahsilini tamam

lamtr.
Bir aralk devlet mevkilerinde de bulunmutur. Kabri Bursada De
veciler mezarl karsndaki medreselerindedir. Eserleri:
Sarftan

(erhu Merah) ve (erhu zzi).

Nahivden

(ftitah)

isminde (erhu Misbah)

vesairedir.

H A S A N ELEB ( F E N A R )
Mehur limlerden olup Muhammed ah Fenar'nin oludur. Msr
da tahsilini tamamlayp memleketi olan Bursaya dnm ve P r nr
ide Hday mteal mezarn msrann gsterdii 841 H. de vefat ede
rek Zeyniler isimli yerdeki Camii erifin minaresi yanna defnolundu.
Eserleri: (Haiye-yi Keaf), (Haiye-yi Telvih), (Haiye-yi erhu
Mevakf), (Haiye-yi Vikaye), (Haiye-yi Mutavvel), (Haiye Al Fusli'l-Bedayi) ile R'yet ve Kelma mteallik Farsa (El-Metalib'l-Aliye) den ibarettir. Tasavvufa da intisaplar vard. Eserlerinin en mehu
ru matbu (Mutavvel Haiyesi) dir.

HSAMDDN (TOKAD)
860 = 1460
Nalbantzade adiyle tannm olan bu lim Fatih Sultan Mehmed
devrinin fazilet sahiplerinden olup aadaki eserleriyle kemalini isbat
etmitir. 860 H. de stanbulda vefat etti.
(bni Meddas) ismiyle tannan kendi yaptrd camiin karsnda
medfundur. Eserleri:
(erhu Avamil-i Crcan), (Risale f cevaz-i devran-i sofiye), (er
hu emsiye), (Risale f beyani Kavsi Kuzah), (Talikat al haiye-i Tec
rid li's-Seyyid erif) dir.
Meaniden (Feraid- Hindi) sarihi Arakiyecizade ahabeddin Efen
di de Tokattan yetien limlerden olup eserini yaz tarih 993 H. dir.
Kendi el yazsiyle yazma nshas Ayasofya ktphanesindedir.

 321
HACI B A B A BN EYH B R A H M

(TOSYAV)

Fatih devri limlerinden olup Tosyaldr.

Vefat Bursada, kabri set bandan elebi Sultan Mehmede giden
caddenin sa tarafnda ismiyle sylenen mescidin avlusundadr. Eser
leri: (Letaif irabi'l-Kur'an), (erhu Avamili Curcan), (erhu Kavaidi'l-rab), (Murib-i Kfiye), (Murib-i Misbah),
(El-Vesail'l-Vesait),
(Evfel-Vafiyei fil erhil kfiye), (Risalet'l-Lehiv) dir.

HALMl
922 = 1516
Ediplerin faziletlilerinden Farsay bilen bir zat olup dedesi Sivasl,
kendisi Amasyaldr. 882 H. de Fatih'e takdim ettii Arapa (Kaside-i
Taiye) sini yine kendi erh etmitir ki, bir nshas Ayasofya ktphane
sinde vardr. Bu eserinde bana gelen olaylarn bir haylisini nakletmek
tedir. Bundan baka ( ' ) (Bahr'l-Garaib) ismindeki Farscadan Trke
ye terceme mehur lgati, feraizden bir metin ve erhi, tptan (Kasimiye) isminde bir eseri de vardr. Yavuz Sultan Selime muallimlik eden
Kastamonulu Halimi elebi de fazilet sahibi limlerden bir zattr. Msr
seferinden dnte 922 H. de Samda vefat etti. Padiah hazretleri cena
ze namazlarnda bulunmu ve pek ok mtessir olmutur.

HACI HASAN ZADE MUHYDDN MUHAMMED CAM

(BALIKESR)
911 = 1505
limlerden ve ediplerden mehur bir zat olup Balkesirlidir. Tah
sili Bursada Yldrmda medfun icazet verici limlerden Aydnl Molla
Yegn merhumdandr. Mahmut Paann delaletiyle Fatih Hazretlerine
takdim olunarak Bursaya kad tayin olunmutur. Bundan sonra kazas
ker de oldu. Eserleri: (Mizant-Tasrifi fi ilmis-Sarf), (Haiye-yi Tavzih),
(Natamam garaib-i lgat), (Haiye-yi Mukaddemat- Erbea), (Haiye-yi
(1) Birinci ksm Farsa lgatlar, ikinci ksm iirin faydalarndan bahse
den 5286 kelimeyi havi olan, 947 H. de vefat eden Hasan bni Hseyin mad
El-Karahisar'nin (amil'l-Lgat) ile Hatibi Rstem Mevlevi'nin (Vesilet'lMakasd)! ve Sofyal Nimetullah Efendinin ismiyle anlan lgati
(Burhan-
Kat) ve (Ferhengi uur) gibi eserler de Farscadan Trkeye yazan lgat
kitaplarnn makbullerindendir.

F. : 21

 322
Tefsir-i Beyzav Al Sureti'l-Enam)dr.
Osmanl edebiyatna
olup iirlerinde Vhid ve Cami mahlasn kullanmtr. Kad
sinin delleti olan 911 H. de istanbulda vefat etti. Eyp Sultan
da medfundur. Fkhtan (Mecmau'l-Bihar) isminde iki cilt eseri
dr.

intisab
kelime
civarn
de var

Taczade Cafer elebinin (Hevesname) sinde meth ettii drt air

den biridir. iirlerinden:
Rah- gamnda olal gnlm revan sana,
Terk eyledi alkasn gitti can sana.
Padiahn iradesiyle yazmaa balad (Garaib-i lgati) toplayan
eserini ikmale muvaffak olamamtr. Iran limlerinden Hseyin Vaizin
(Ravzat's-heda)sn (Saadetname) ismiyle terceme etmitir ki, br
nshas Halis Efendi ktphanesinde vardr. Sekin talebelerinden A h
med ibni Seyyidinin de (Esrar- Fatiha) isminde kymetli bir eseri var
dr.
(Ravzat'-heda) mehur air Fuzuli tarafndan da
(Hadikat'sSada) ismiyle tercme olunmutur ki, malm ve matbudur.

HSEYN EFEND (HSEYN AH ELEB A M A S Y A V )

Mnazara adab ilminden mehur (Hseyniye) ismindeki
eserin
yazar olup Niksarldr. Tahsili ve mderrislii Amasyadadr. 918 H. de
Edirneye gittii kayden sabittir. Hattatlarn eyhi Hamdullah Efendi
den mek etmitir. Vardar Yenicesinde Krklarba ismiyle maruf olan
Hseyin Efendinin de bu zat olduu rivayet edilmitir.
Eserlerinden bir de (Menar haiyesi) vardr.

HAMDULLAH BN HAYREDDN
Fazilet sahiplerinden ve Kur'n ilmi
mtehassslarndan bir zat
olup Ayasofyada hatiplik ve mderrislik yapmtr. Kraatten (Cevahir'l-Ikyan f erhi Umdeti'l-Irfan) ve (Veslet'l-Ikani fi erhi Rusuh'llisani fi Hurufi'l-Kur'an), (erhu Umdet'l-Irfan fi Vasfi Hurufi'l-Kur'an) isimlerinde eserleri vardr ki, birer nshas Hamidiye ktphanesin
dedir.
(Vesilenin) terceme tarihi 960 (Umde erhi) nin de 956 H. dir.

 323
HSAMZADE MUSTAFA EFEND
Fatih devri hm ve ediplerinden bir zattr. Zeyniye tarikatna da
intisab vardr. Bursa mfts iken vefat etti. Zeynilerde medfundur.
Eserleri:
(Haiye-yi erh-i Makasd), (Haiye-yi Telvih), (Mecmua-y na)
vesairedir. (Terih) ismindeki (Sadr'-eria erhi) nin kendi el yazsiyle
yazma nshas Yeni Cami ktphanesindedir. Yazl tarihi 893 H. dir.
Ahlk v e tasavvuftan bahseden (Zevkye) ismindeki bir eserinin
kendi el yazs ile yazma nshas da Enderun ktphanesindedir.

HAFIZ MUHAMMED BN AHMED BN ADL PAA

950 =

1543

Fazilet sahiplerinden bir zat olup stanbulludur. 950 H. de stanbul

da vefat etti. Eserleri baslmamtr.
Veziri zam Mustafa Paa namna (Miftah haiyesi),
Ferhat Paa namna (erh-i Mevakf a talikat).
Heyet - Ncumdan (Esseb'u-idad)
(Risalet'l-Heyl) balca eserleridir.

HSEYN HSAMEDDN EFEND (KARA ELEBZADE)

1007 = 1598
Tahsilini tamamladktan sonra ilmiye rtbelerini devrederek Ka
zasker olmutur. Bursada tekat olarak inzivada iken
(Tekmili Uzlet)
terkibinin delleti lan 1007 H. de vefat ederek Emir Sultan Camii nne
defnedildi. (Hidaye) ile (Miftah) a limane talikat ve fkh meselelerini
toplayan kymetli mecmuas vardr.

HSEYN KEFEV
1010 = 1601
Osmanllarn lim ve ediplerinden bir zat olup medrese mderris
liklerini devrederek Mekke Mollalna nail olmu, memuriyet mdde
tinin sonu olan 1010 H. de Mekkede vefat etmitir. Edebiyatta mizaha
mtemayil bir karaktere sahiptir.
Bir nshas Hamidiye ktphanesinde

mevcut olan (Bostani Efruzi

 324
Cinan) ismindeki (Glistan erhi) nin mukaddimesinde hal tercemesin
den v e baz eserlerinden bahsetmitir.
Eserleri baslmam olup aadadr: (erhu Buhar-i erif il hadisi
Gusl), (erhu Mslim il nsf), (erhu Divan Hafz), (erhu Lmiyet'l-Acem) vesairedir.
Bir de (Sevanihu't-Tefe'l ve Levayihun-Neveffl) isminde falna
mesi vardr.
Beyitlerinden :
Mezk ehli, lbbn ydetse tt kandi vasfeyler.
Aceptir hali lem, bilmeyen syler, bilen syler.
Msralarndan :
Elinle ettiin hayr dilinle eyleme zayi
(Falname) : Byk bir ksm Hafz irazi divanndan edilen tefe'llerden ve bunlara dair zarifane hikyelerden bahseden bir eserdir. Bir
nshas Air Efendide vardr. (Razname fi menakbi'l Ulema-i ve'l-Meayihi ve'l-fudalai) isminde bir eseri daha vardr. Bir nshas Hakimolu
ktphanesindedir.
HSAMZADE BRAHM EFEND (GERMYAN)
1016 = : 1607
Mehur limlerden olup Germiyanl Hsam Efendinin oludur. V e
fat 1016 H. de, kabri istanbul'da erife Hatun mescidi sahasndadr. Bir
ok fazilet v e kemal ile muttasf bir zattr.
ibni Kemal'in (Miftah)na mkemmel bir Tekmilesi olduu gibi
(Fkh- Ekber) ve afiyeyi de manzum olarak erh etmitir. iire de
kabiliyeti vardr. erifi mahlasn kullanmtr.
HASENL-KF (AKHSAR- BOSNAV)
1025 = 1616
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Bosnann Teravnik ( ^ sanca
na bal Akhisar - Devlet-i Vakf kasabasmdandr.
Resm ilimleri 986 H. de Bosna kads bulunan Bli Efendiden ta
mamlamtr. Vefat 1025 H. de olup kabri memleketine yakn Purusa
kyndedir. Kf mahlas kaf ilmindeki maharetine ve yahut (kfiye) ye
yazd erhten dolaydr.
(1) Fkhtan (erhu Mukaddimeti'I-Gazneviye)
Efendi de Teravnikten yetien limlerdendir.

sahibi

eyh

Muslihuddin

325

Deerli eserleri: (erh-i Akaid-i Tahavi),

(erhun al

mukaddime-

ti's-Salati Li'l-Fenar), (erhu K u d r ) , (Semt'l-Vsuli il

(Metnun ve erhun fi ilmi'l-meani),
l'l-Hkmi fi nizami'l-lem) O

ilmi'l-Usul),

(Eri Mlhmesi tarihesi),

(Kfi fi'l-mantk)

(Usu-

vesairedir.

H A F I Z M A H M U D ( V A R D A K ) (=)
1045 =
Vardar Yenicesinden

1635

yetien limlerden olup Kur'an- K e r m yet

lerinin kolaylkla bulunabilmesi

iin

yazmaa

muvaffak

olduu

(Ter-

tib-i Zba) (') ismindeki matbu ve mehur eserin mellifidir ki, Z e h

tertib-i Zba terkibi yazl tarihini gstermektedir.
1045 H. de memleketinde vefat etti.
Hamam yanndaki kabristanda medfundur. (Menakibi'd-Drer Ale'lGureri ved-Drer),

(erhu Merah),

(erhu Bina),

(Hibetllah

minp'l-

( 1 ) Eri vak'asnda bulunduktan sonra Arapa olarak kaleme ald bu de

erli eserini Sultan'III. Mehmede takdim ederek padiahn iltifatna mazhar
olmutur. Osmanl lisanna tercemesiyle beraber stanbulda basld gibi, Almancaya da terceme olunmutur. (Usulu'l-Hkmi fi Nizami'l-lem)in Franszcaya da terceme edildii Bae ismiyle 1297 H. de nerolunan Risaleyi Mev
kutede zkrolunmutur. brahim Mteferrika tarafndan
bu isimle yazlm
olan dier eser kendisi tarafmdan 1144 H. de Matbaa-y mire'de baslmtr.
Bu eserde corafyann faydalaryla asker siyasete dair faydah ve ksa bilgiler
vardr. Bir de 1006 H. de Akaidden (Ravzat'l-Cennat) isminde yazd metni
1014 H. de (Esharu'r-Ravzat) ismiyle erhetmitir ki, her ikisi umum ktp
hanede vardr. (Ravzat'l-Cennat) adl eser yanllkla Birgiv merhuma ait
gsterilerek baslmtr.
( 2 ) Memleketlisi ve talebelerinden Ali ismindeki zatn da ilm-i Kelmdan
bahseden Arapa (Tavaliu'l-Envar min Matlai'l-Enzar) adnda Mnekkah bir
eseri vardr.
(3) 1174 H. de Diyarbekir Valisi iken vefat eden eteci Abdullah Paann
(Enharl Cinan min Menbi'i Ayati'l-Kur'an) isminde bu tarzda bir eseri oldu
u gibi, 1286 H. de Ktahya mfts olan Muhammed erif Efendi adl bir
limin de Kur'n yetleriyle beraber matbu ve mehur olan (Miftah't-Tefasr) isminde bir eseri vardr ki, Haf& Kur'n olmyanlarla tefsir ilmiyle me
gul kimseler iin lzumlu bir eserdir. Devlet memurlarndan kif Efendi is
minde bir zatn da 1266 H. de yazlm (Mirat'l-Kur'an) isminde mufassal bir
eseri vardr ki, bir nshas Halis Efendi ktphanesinde mevcuddur. Hal ter
cemesi airler faslnda yazl Tevfik Bey tarafndan da usl ve eski idare hak
kndaki bahisleri karlarak 1287 tarihinde terceme edilip basld gibi, eski
Hicaz Valisi Faziletli Ahmed Reid tarafndan da troeme ve asliyle berabr
1331 de Mekke'de balptr.

 326
feraiz), (Bahr'l-Mesaili mine'l-feraiz Haiye-i fiye)
mam eserleri de vardr.
iirlerinden:

isimlerinde basl

Deil arz-u-Sema ve e cihettir Hz. Mevl

Kadm zatma, olmaz mahal hadis olan eya...
stanbulda Nianc Mehmed Paa cami hatibi brahim bni Musta
fa Efendinin de (Tertib- Ziba) tarznda (Kitab't-Teshili ve't-Tertbi)
ismiyle msemma br kitab ve (erhi Aded-i yat) isminde bir risalesi
vardr.
(Teshil)'i, (Tertibi Zba)'y grdkten sonra yazdn mukaddime
sinde zikretmitir. Eserlerinin nshalar skdarda Atlama ta ktp
hanesinde vardr.
HIBR AL EFEND
1080 =

1669

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Ktahyaldr. Eserlerinin en b

y olan (Hadikat'l-Fukaha) snn yine kendi tarafndan yazlan er
hinde knyesini yle yazyor: (Ebu Muhammed Habr Ali bni Musta
fa bni Pr Muhammed El-Maruf Blblzade). Memleketinde tahsilini
tamamladktan sonra seyahat ederek Kzl Hisar'da {^) yerlemi ve
ilimlerin nerine balamtr. Bu suretle vakitlerini geirip 1080 ksur
tarihlerinde vefat etti. eitli eserleri olup balcalar aadadr:
1 (Hadikat'l-Fukaha) : Bir byk cilt olarak yazd bu eserini
1052 H. de (Telhsu'l-Fetava ve uruh) ismiyle be cilt zerine erh et
mitir ki, bir takm Manastr ktphanesinde mevcuttur. Bu eser fkh
ilmindeki ihtisas ve geni malmatna ak bir delildir. Bu erhin mu
kaddimesinde knyesini ve Kzl Hisarda erh ettiini tasrih etmitir.
2 (fau'l-Ebdan'l-Merzap fi Srri Menafii'l-Kur'ani'-erif ve'lEsmai'l-Hsna) : Kad Ebubekir Neseinin
(Eddrr'n-Nazm fi fezailil
Kur'ani'l-Kerim) ismindeki eserinin erhi olup nihayetine Peygamber
Efendimizin mbarek azlarndan kan tesirli dualar ilve etmitir.
3 (Hediyyet'l-Hibr fi tercemeti minhac'l-Muhammed) : lmi
Kelmdan bahseden kymetli bir eser olup 1073 H. de yazdn beyan
( 1 ) Kzl Hisar: Eriboz adasnn gneyinin nihayetindeki Karistos ehri
dir ki, Osmanl idaresi zamannda Kzl Hisar adiyle isimlendirildii Ktip e
lebi merhumun (Cihannma) ismindeki mehur eserinin haritasnda yazl
dr. Ali Efendi ikamet ettii Kzl Hisarn bu Kzl Hisar olduunu tasrih et
mektedir. Osmanl corafyaclarndan bazlarnn Manisann Kzl Hisar is
miyle anld ve Aymtap Sancanda yine bu isimle bir nahiye bulunduu da
corafya ile megul olanlarn malmudur.

 327
etmektedir. (Minhac) da kendi eseridir. Tercemenin bir nshas Hamidiyede vardr.
4 (Zbdet'l-Fiker fi Ziyareti Seyyidi'l-Beer) : Fahr- Kinat
Efendimiz Hazretlerinin ziyaretleri adabndan ve ksmen Medine'nin fa
ziletlerinden bahseder.
5 (Ukd'd-Drriye fi erhi Feraizil Hibriye) : Feraiz ilmine
dair yazdklar metnin erhi olup bir nshas Ktahya ktphanesinde
dir.
6 (Nebzet'l-Menasik) : Haccn menseklerinden bahseden faydal
bir eserdir.
7 (Mnyet's-Salihin) : Akaid ilmine dairdir.
8 (erhu Hadisi Erban) : Malm tarz zeredir.
9 (Zuhrul-hret) : Mltekanm genie tercemesi olup br ns
has umum ktphanede vardr.
10 (Zuhr'l-Masr) : Akaide mteallik Trke bir manzumedir.
Bir nshas ehid Ali Paa ktphanesinde vardr.
Kendi el yazs ile yazma nshas Fatih
ktphanesinde mevcut
(erhu Nikaye Mine'l-Fkh) yazar Abd'l-Vcd bni Muhammed Efen
di de Ktahyadan yetien limlerdendir. Eserin yazl tarihi 856 H. dir.

HACI MUHAMMED BN AL EL KARAMAN

Karaman ve havalisinde (eyhu Siyah ser-Karaba) hretiyle ta
nnm olan eyh Abdlltif Karaman'nin neslindendir.
(erhu Besmele), (Haiye Ale't-Tehzib), (Takribl Mbtedi il Metalibl Muhted fil Fkh), (Risale fi mani Ebeveyn' Nebyyi (S.A.) )
vesaire gibi, baslmam olan eserleri vardr.

HCPZADE MUHAMMED EFEND (STANBUL)

1100 s= 1688
let ilimlerinin ve yksek ilimlerin ounun kollarnda ve bilhassa
fkh ve feraiz ilminde ihtisas sahibi bir zat olup stanbulludur. 1100 H.
de stanbul'da vefat etti.
(Bidaat'l-Ahkm f Ahkmi'l-Hkkmi) is
minde bir eseriyle fkhtan (Sakk)e dair dier bir eseri vardr.
eyh
Muhammed bni Abdrreid Secavendnin feraizni de
(El-Feraiz'lVfiye) ismiyle terceme etmitir.
Bir de tecvit ilmnden (Kavaid'l-Kur'an' fi Tecvidi'l-Kur'an) is
miyle Trke bir tecvidi vardr.

 328
HIFZ MUHAMMED EFEND
1165 = 1751
Kadlarn faziletlilerinden bir zat olup stanbulludur. 1165 H. de s
tanbul'da vefat ederek Sar Abdullah Efendinin yanna defnedildi. M e
zar tandan Bayram tarikatnn Melmiye koluna mensup olduu an
lalmaktadr. (Fezail'l-mal) vesaire gibi eserleri vardr. 1051 H. de
(Beyan Evsaf Kudsi erif) ismindeki eseri yazan Muhammed Hfz
Efendi baka bir zattr. Risalesi baslmtr.

HAZIK MUHAMMED EFEND (ERZURUM)

1177 =

1666

limlerden ve airlerden bir zat olup Erzurumludur. Tahsilini ta

mamladktan sonra Erzurum Mftlnde bulundu.
(Maarifetname)
sahibi eyh brahim Hakknn Farsa hocasdr. Eserleri: (Talikat al
Tefsiri'l-Beyzav) ile matbu (divan) vesairedir. brahim Hakk merhu
mun Hakka ynel di Hazk Efendi msrann delleti olan 1177 H. de
Erzurum'da vefat etti.
Beyitlerinden :
Hot perestan zu'm ile allme-yi devran olur.
Mekteb-i irfana gelse tfl ebcedhan olur.
Nr-i vahdetle iden kalbini beyt-i Rahman,
k ider sinesini ke-yi mihrap gibi...
Erzurumda Gl Ahmed Aa tarafndan Kars caddesinde ina olu
nan emeye syledii Gel Gl Ahmed emesinden glb s suyu
tarihi, tarih latifelerden olup mehurdur.

HSEYN BN MUHAMMED EFEND

lim ve fazilet sahiplerinden br zat olup 1115 H. de Kazvinin (Acabl Mahlkat) n, (Mirat Acaib'l-Mahlkat ve Kef- Garaib'l-Mevcu'dat) ismiyle geni bir ekilde terceme etmitir ki, nshas Esad Efendi
ktphanesinde mevcuttur. (Risalet'n-Nriye fi'l-Akaidi'-eriyye) is
minde Trke bir eseri de vardr.

 329
H A N F B R A H M EFEND
1217 = 1802
Fatn tezkiresinin naklettiine gre, Divan Hmayun hocalarn
dan, eyhlislm Arif Hikmet Beyin kanaatine gre Baltac zmresin
den ilim ve kalem sahibi irfaniyle tannm bir zattr. Resm memurluk
tan ayrldktan sonra inzivaya ekilmiti. Bir aralk kendisine cezbe hali
geldiyse de, ksa zmanda his lemine dnerek temiz Hicaz topraklarna
ayak basm ve hacc erifi ifaya muvaffak olarak stanbul'a dnmtr.
mrnn sonuna kadar eser yazmakla megul olup muasr ve sev
diklerinden air Pertev Efendinin syledii Hznile nar tarihin de
dim, adne mahviyet ile gitti Hanif msrann delleti olan 1217 H. de
vefat etti. Mustakimzade, Hanif brahim Efendinin ilim meclisinden is
tifade edenler arasndadr. Maalesef kabri tesbt edilemedi.
Eserlerinin tamam baslmam olup aadadr :
1 (Tefsiru yeti nne's-Salte tenha ani'l-fahai )
2 (erhu Hadisi Erben bi lafzateyn)
3 (Hediyyet'l-hvan - erhu Hadisi - mm Zer)
4 (Tefsiru Seb'a Sverin b nukat Duha, nirah, Tin, Kadr,
Asr, Kevser, hls )
5 erhu Esmai'n-Nebiyyi), smi: Eddrret'l-Asmai
Ebha'l-Esma'dir.)
6 (Tahric Ehadisi ir'ati'l-slm)
7 (Terceme-yi Sadr's-eria)
8 (Terceme-i fazat'l-Mennan)
9 (Levamiu'l-lham)
10 (Menhec'l-Edibi fi erhi En-mzeci'l-Habib)
11 (El-'dad fi addiz-zdi li'l-mead)
12 (Esami-i Ashab- Bedr)

fi beyani

13 (Ll-i Musaffa fi ziyareti'l-Mustafa) : Arap limlerinden Zey

neddin Muhammed El-Abbas'm
(Neticet'l-Fiker Fi Haberi
Medineti
seyyidi'l-beer) ismindeki be bab ve bir hatime zerine mrettep (Me
dine-i Mnevvere) tarihinin tercemesidir. Mustakimzade yazsiyle yaz
ma bir nshas Esad Efendi ktphanesinde mevcuttur.
14 (Risalet'n-Nasih ve'l-Mensuh)
15 (htisar lgati ves-saf)
16 (Menazl'l-Harameyn)
17 (Divan) Bir nshas Hamidiye ktphanesinde vardr.
18 (erhu Tufani marifet) Eserin metni Hoca Ne'et'indir.)
19 (Risale-yi Kademi erif fi Eyyb Ensari)

 330
20
21
bu
mecmua
mtr.

(erhu Hasaisi's-Sura li's-Suyt)

(Durub-i Emsal-i Trkiye)
eserlerin ounu ihtiva eden mellifin el yazs ile yazma bir
Tire ktphanesinde mevcut olup bu fakir tarafndan grl

Akane bir gazeli:

Terki can eyler, visali bezm-i canan istiyen.
Blbl sa-zr olur, bir verdi handan istiyen.
Bir gln bin hn, bir yarn nice ayar var!
Alemi lhuta baksn zge seyran istiyen.
Ak iin saf ile gel sof derni kalbi kim,
Zeyneder kanesin elbette mihman istiyen.
Su-i hal ve razn ketmeylemez mridlere,
Saklamaz de-di derunun tki derman isteyen
Rehber et srr- m m z i l i aka era hm
Ey Hanf sa, visali gyi irfan isteyen.
1189 H. de vefat eden (arih-i ifa) brahim Hanf Bey dier bir
yksek zattr.

HSEYN HSN BN H A L L GRD

1218 = 1803
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Giridin Kandiye kasabasmdandr.
stanbul'da tahsilini tamamladktan sonra Kandiye'de ilmin nerine hiz
met ederek 1218 H. de ad geen kasabada vefat etti.
zmir'de kendi el yazs ile yazma ilm bir mecmuasnda (Menasiki
hac), (Risale fi erati's-saati), (Haiye al risalet bahsi'l-hudsi), (Fe
vaid-i kelmiye), (Risale fi tarifi'l-kre),
(Talikat ale's-siraciye minel
feraiz) isimlerinde eserleri olduunu grdm.

H A F D M U H A M M E D EFEND
1266 =

(STANBUL)

1849

Hayrl eserlerinden stanbul'da Bahekapsmda ktphanesi olan

eyhlislm Air Efendinin faziletiyle tannm oludur. Sadece (Galatat- Hafid) ismiyle sylenen Trke matbu byk eserinde bir hayli
kaideler, lgat meseleleri ve tarihesi beyan olunmutur ki, lisanmzda
galatlara dair yazlan eserlerin en by ve istifadelisidir.

 331
Kld Huldi Hafd Efendi makam, Kld Hafd Efendi me'vay
adne rihlet msralarnn delleti olan 1266 H. de vefat ederek Air Efen
di ktphanesi avlusunda pederinin yanma defnoldu. Kaptan Paalarn
hal tercemelerini anlatan (Sefinet'l-Vzera), Arapa olarak da (Hadsi
Erban erhi) eserleri cmlesindendi.
stanbul sularnn eitlerine ve zelliklerine dair (Mihahl Myah)
isminde matbu bir risalesi ve Revan odasnda Hakk- Hilfete mteal
lik bir eseri de vardr.

H A Y A T A H M E D EFEND
1229 =

(ELBSTANI)

1813

Son devrin limlerinden olup Elbistan mftsnn oludur. stan

bul'a geliinden sonra bir hayli eser nerine muvaffak olmutur. Eserle
rinin en mehuru: Farsa kaidelerinin inceliklerini bildiren matbu (Tuhfe-yi Vehbi) erhidir. (Nuhbe) yi dahi erhe balam ise de, mr vefa
etmeyip olu tamamlamtr.
(Is'af'l Minne fi erhi ithafl cinne),
(erhu manzume-yi ahidi) ile mantk ve daba mteallik br (manzu
me-yi nniyesi) vardr. 1229 H. de stanbul'da vefat ederek skdar'da
Nuh kuyusu civarnda Seyyid Ahmed deresi kabristanna
defnedildi.
Bir de (Zuhuru Mehdi) zamann tayin edenlere kar (Tahaft Mstahrece) isminde eseri vardr.
iirlerinden :
Bu kesret leminde srr vahdet bilmesi mkil;
Bilir ancak, ekalimi Hakaykta gezen ss.

HIFZI A R F M U H A M M E D BEY (STANBUL)

1238 =

1822

Kraat ilminde malmat sahibi bir zat olup stanbulludur.

de zimmet halifesi iken 1238 H. de vefat etti.

Tersane

Eypte pederi Seyyid brahim Efendinin yannda medfundur. K

raat ilminden (Sibt'l-Hayyat) isminde bir eseriyle (Hfzi Bey mecmua
s) ismiyle baka br eseri vardr.
1172 H. de (Mutkinu'r-Rivaye) isminde kraat ilminden makbul bir
eseri olan Muhammed bni Mustafay Naim Efendi kurradan bir zattr.

 332
HAFIZ SEYYD EFEND (SROZ)
1269 = 1852
Son asr limlerinden bir zat olup Siroz kylerinden Topolniklidir.
Uzun mddet istanbul'da ilmin yaylmasna hizmet ederek 1269 H. de
Hacc eriften dnte (Yenbuul-Bahr) da vefat etti. Matbu eserleri:
(erhu alka) {^), (Haiye al erhi vaz'iyye li Ali K), (Risale-yi lmiahid) ile devrinde geerli olan ilimlere dair takrirlerinden ibarettir.

HADIM AHMED EFEND (NEVEHR - RHZADE)

1260 = 1844
Fazilet sahiplerinden bir zat olup tahsilini
tamamladktan sonra
memleketi Nevehir mftlnde bulundu. Vefat 1260 H. dedir.
Eserlerinden: (erhu Hadisi L A d v . . . ) ,
(Risale fi Kelmillhi
tel), (Tefsiru ve m teane ill en yeaellah), (Risale fi mane'l-masdar) gibi risaleleri bir arada baslmtr. Bundan baka imtihan risale
leri de vardr.
HMD EFEND (KARS)
1291 = 1874
Fazilet sahiplerinden iire kaabiliyetli bir zat olup Karsldr.
1291 H. de memleketinde vefat etti. Eserlerinden bazlar
(Sre-yi
Abese tefsiri), (izhar erhi) ve (Divan) dr.
1213 H. de ifay erifi terceme eden Talip joca zade Hafz Ishak
Necip Efendi de Karstan yetien limlerdendir. Tercemenin mellifin
el yazs ile yazma nshas skdarda Selimiye ktphanesindedir.

HACI TORUN EFEND (KAYSER)

1302 = 1884
Son asrda Kayseri'den yetien limlerin byklerinden olup h
reti (Hac Torun Efendi), knyesi
(ukurluzade Muhammed Salih)
Efendidir. 1302 H. de memleketinde vefat edip Hand Hatun Camii eri( 1 ) Mevlna Mahmud Antak'nin limler arasnda mehur olan (stiare)
risalesinin erhidir ki, erhten baka Karatepe' ismiyle tannan Mevlna Ha
san bni Mustafay Aydn'nin de makbul bir erhi ve bu erhe de Muhammed
bni Osman Adapazar'nJn mufassal bir haiyesi vardr ki, mahallerinde zikre
dilmitir.

 333
finin haremi dahihne defnedildi. Eserleri Arapa ve
aadadr.

baslmam olup

1 (Risalet'l-ndiraciye) : Kur'n kraati ilminden olup (Kraati

Aere) nin tertibi beyanndadr.
2 Hiss'l-Hakk ve Zahr) : Kur'an- Kerm kraatndan ayrldk
tan sonra (Subhane rabbike rabbil izzeti..) yeti kerimesinin, (Subhane
rabbina) okunmasnn daha doru olduunu aklayan ve delillerini gs
teren eserinden ibarettir. Risalenin ismi yazl tarihi olan 1268 H. yi
gsterir.
3 (arat- Kur'n) : Kur'an- Kerm'in rumuzlar

beyanndadr.

4 (Tenbihul-Abiya) : Az zaman iinde ok zaman olur diyenle

rin szlerini red yolunda kaleme alnmtr.
5 Risaletn fi tarifeti'l-Ahkami'-er'iyye
6 Miftahl Hayat'dr.

HSEYN FEHM EFEND ( P A L U L U )

Kadlarn faziletlilerinden bir zat olup Diyarbekire bal Paludandr. Garip ilimlere de vukufu vardr. Eserlerinden: (Zbdet'l-Feraiz)
ile (Nebzet'l-Hisab risaleleri) bir arada olarak baslmtr. Sultan Aziz
devrinde sparta naibliinde bulunmutur. (Miftah'l-rfan fi Hakikati'lnsan) isminde bir eseri daha vardr.

HACI ABD BEY ( P E T R C l )

1304 =

1886

Fazilet ve irfan sahiplerinden bir zat olup Siroz civarndaki Pedritendir. Bugn elimizde mevcut Tevrat ve ncil'lerin tahrif edildiine ve
teslisin reddi ile batl olduuna dair Trke yazd (zah'l-Meram Fi
Kefi'z-Zalm) ismindeki eseri ve (Fezail-i Zikrullah) adiyle de dier bir
eseri stanbul'da baslmtr. Yine bu mevzuda (Risalet's-Samsamiye)
ve (Brhan'l-Hda fi reddi kavlin Nasra) ismiyle eserleri vardr k,
(Burhan) n bir nshas Hidiv ktphanesinde (Msr'da)
mevcuttur.
(Burhan), Lebib Efendi tarafndan terceme edilmitir. eyhler faslnda
sz geen Kuadal brahim Efendiye intisab vardr. 1304 H. de vefat
ederek Merkez Efendi yaknma defnedildi. Ho sohbet, zarif ve cazibeli
bir zatt.

 334
HSEYN BN MUHAMMED (MANDALYAT)
1305 = 1887
Mentee sanca dahilinde Milas kazas nahiyelerinden Mandalyatn
Derince kyndendir.
Tahsilini istanbul'da tamamlyarak Bayezit Camiinde ilme hizmetle
icazet vermee muvaffak oldu. Bundan sonra Huzur-u Hmayun ders
leri muhatapl ve arkasndan Mukarrirliine nail olarak 1305 H. de zi
yarete gittii memleketinde vefat etti.
Arabi ilimlerin ekseri kollarnda bilhassa sarf ve nahivde ihtisas
sahibi idi. (erhu Talimi'l-Evzan), (Risale fi Talimi'l lmi ve Mevzuihi
ve ayetihi), (Risale fi kelimeteyi-ehadeti),
(Risale fi Hakk ibin)
isimlerinde risaleleri 1286 H. de baslm olan mecmuasnda mevcuttur.
(Mizan's-Sarf), (erhu Dibaceti Munit-Tullb) gibi matbu eserleri ve
(Fevaid-i Lmiye erhi), (Muhai Munit-Tullap) vesaire gibi baslma
m eserleri de vardr.

HACI BRAHM EFEND (STANBUL)

1309 =

1891

Ediplerin faziletlilerinden bir zat olup stanbulludur. Arapann in

celiklerini Hicazda eyh nktiden tahsil etmitir. stanbulda (Dar'tTalim) adiyle at husus mektepte Arap dilinin en iyi bir ekilde edebiyatiyle beraber be sene zarfnda renilip yazlabileceini isbat etti.
Gitti ibrahim Efendi Cennete msrann delleti olan 1309 H. de istan
bul'da vefat ederek Edirnekaps haricinde mehur air Bak'nin kars
na defnedildi. Matbu eserleri: (erhu Belat- Osmaniye), Temyizi Ta
likat), (Nahvi Arab tercemesi), (Sarf Arab tercemesi), (Tafsil't-Telifi fi tavzihi mesaili't-tasrif), (Hikemiyat- Arabiyye) vesairedir.

HAMD EFEND (HARPUT)

(El-Hac Abdlhamid Hamdi Efendi)
1320 = 1902
Hal tercemesi ileride yazl Harput mer Naim Efendinin oludur.
Talebe iken dier medrese talebelerine hocalk etti. lisanda airdir. 18
yanda (Avamil Tuhfesi)n (Nzhetl ihvan fi Hasiyeti Tuhfetl hvan)
ismiyle haiye etmi ve br (Divane) tekil edecek iirlerini edebiyat
lemine hediye klmtr. Pederinden icazet almtr. Faziletli vezir Yu
suf Kmil Paa, merhum mezkr zatn ilm faziletlerini takdir ederek

 335
Harputta yaptrd medresenin mderrislik ve
mtevelliliine tayin
buyurdu. Arapa ve Trke yazlar mkemmel bir mnaat tekil eder.
eitli ilimlere dair her taraftan vukubulan suallere yazl olarak cevap
verirdi. Bu cevaplar da mhim eserlerden saylmtr, idris tarikatn
dan da halk irad iin mezun klnmtr. Defalarca ilm icazet vermi
tir. lm faziletleri ve edeb kemalt gibi vera ve takvas da son dere
cede idi. 1320 H. de vefat ederek pederinin yanna defnolundu. Eserleri
ve talikat oktur. Mehurlar unlardr:
(Netayic'l-Ebkr fi Hasiyetin Netayici'l-Efkr) : Eksiktir.
(Essamt'l-Abkar fi erhi Ikdl Cevheri fil fark beyne KesbeylMatrdi ve E'ar) : Matbudur.
(El-Haiyet'l-Cedide Al Havai'l-Syel Ktiyeti'l-Vakati Al tarafi't-Tasavvurat) : Matbudur.
(El Hall'l-Mkemmili Alel Havais-Siyel Ktiye Ale'l-Mutavvel),
(El-Feyz'r-Reddi Fi Hasiyeti Havai'-Cellli'l-Gelenbev),
(Tabsirat'l-Hakk

Ale'l-Ayani fi hurmeti'l-Istcari

al

Kraat'l-

Kur'an),
(Cevabi'l-Veziri fi Hrmeti imtinai'l-Hacci A n duhuli Mekkete indel-vebi'l-Kesri),
(Safvet Efkri'l-Ulemai Fi isbat ilmi Nebiyyina bi'l-esmai) : Mat
budur.
(Mkhilet'l-Ebsari fi r'yetil hilli bi'n-nehari),
(Bayyet'l-Kasidi fi cevabi'l-e'siletil vrideti min m i d ) ,
(El-Burhan'l-mnevveru fi tahrimi't-tasvri ve iftinail-Musavvri),
(Tahmis'l-Kasideti'l-Mnferice) : (Olu Kemaleddin Efendi tara
fmdan terceme ve erh ile baslmtr.) Zamanmzn ediplerinden Ibnl
Emin Mahmud Kemal Beyefendinin edibane takrizi vardr.
Pederi mer Naim'nin (Velediye Hicabisi) zerine yazd haiye
yi tamamlamtr.
HASB S L E Y M A N EFEND ( P R A V T E V )
1327 = 1909
lim ve marifet sahiplerinden br zat olup Drama sancana bal
Piravitelidir. Bir mddet er' hkimlikle vazife grmtr. Sonradan
saray ktipleri arasna girmi ve arkasndan ba ktip olmutur. 1327 H.
de vefat edip Edirnekaps haricinde ibrahim Halebi'nin kabri civarnda
defnedildi. Matbu eserleri:
(Tafsl-i-Kavaidi Klliye erhi), (Terceme-i Ttri'l-Enami fi tabiri'l-Menami li'n-Nablusi), (Terceme-i Gunyeti't-Talibn li'-eyh Haz
ret-i Abdl-kadir Geyln, El-Msemma bi umdeti's-Salihin), (Mirkat

 336
meratibi lmi le Dnn Fi Menakb-i Abdl-kadir Geyln), (erh ve
terceme-yi Delail-i Abdl-kadir-i Geyln). Bir de (Risalet'l-ittihadiye
li saadeti'l-milleti'l-islmiye) isminde baslmam bir eseri vardr.
Gelenbevzade Ahmed Tevfik Efendi merhumun tercemeye bala
d (Tahaft'l-Felsife)yi de tamamlamtr.
HSN EFEND (HSEYN HSN EFEND)
1331 = 1912

eyhlislm

Fakihlerden kanunlara vakf bir zat olup stanbul'da

domutur.
Pederi Erzurumlu ise de aslen Diyarbakrl melliflerden Molla elebi
torunlarndandr. Evkaf- Hmayun Kadl, Y e m e n mfettilii gibi
hizmetlerde bulunduktan sonra meihat makamna getirilmitir. 1331 H.
de azledilmi olduu halde vefat ederek Cerrahpaa Camii avlusunda pe
deri yanma defnedildi. Toplad malzeme ok, malmat geni idi. Eser
lerinden (Arazi kanunnmesi erhi) baslmtr.
(Ahkm- Evkaf), (Mecellenin baz aksamna erh),
(Kitab'd-Diyat' da dier eserlerindendir.
HATTAP HAYDAR BN EB'L-KASIM KARAHSAR
817 = 1414
Sultan Osman Gazi devri lim ve fakihlerinden olup ilk tahsilini
memleketinde yapm, Samda tamamlamtr. 817 H. de memleketinde
vefat etti. Eserleri: Fkh ilminden (erhu Manzumeyi Nesefiye fil hilfiyat), (erhu Kenzd-Dekayk), (erhul-Muhtari fi frui'l-Hanefiyye)
ile Usul Fkhtan (erhu'l-Menar) dr.
Karamanda vefat eden Trke (Mir'at'l-Kad) sahibi
Ali Galip
Efendi de Karahisardan yetien limlerdendir.
HIZIRAH MENTEEY
853 = 1449
Deerli melliflerden bir zat olup Menteelidir. lk tahsilini mem
leketinde yaptktan sonra ilmini tamamlamak gayesiyle 15 sene kadar
Msrda kalmtr. Allme-yi Ts'nin Osmanl lkelerine geldiini du
yunca tekrar gelip mezkr allme ile ilm mbahase ve sohbetler etti.
Zamann yalnz ilim ve kemal yolunda sarf eden limlerdendir. 853
H. de memleketinde vefat etti. (erhu Tecrid), (Talkat ale'l-Mevakf),
(Talikat ale'l-TelVih), (Haiye Al MoUazade) gibi ilm eserleri vardr.
Bursada Zeynilerde medfun bulunan olu Dervi Muhammed Efendi de
limlerdendir.

 37
HIZIR BEY (1) (SVRHSAR)
863 = 1458
limlerin deerlilerinden fazilet sahibi bir zat olup Hoca Nasreddin
Efendi (-) torunlarmdandr. Fatih Hz.lerinin emriyle Sivrihisardan ge
tirtilerek en evvel stanbul Kads tayin edildiler. Devlet merkezinin bi
rinci kads olan bu zattr. Ksa boylu olduundan kendisine lim Da
arc derlerdi. Akaide dair yazd (Nniye kasidesi) ne Uryanizade,
smed Efendi vesaire gibi birka zatn erhi varsa da, en mehuru sekin
talebelerinden Mevlna Hayal'nindir.
Vefat tarihi L zale Aleyhirrahmet terkibinin dellet ettii 863
de, yksek kabri Vefadan Zeyree giden caddenin sa tarafndaki mes
cidin avlusundadr. ('') Arap, Fars ve Trk edebiyatndaki geni bilgisi
ne mevcut yksek iirleri dellet eder. (Ucalet Leyletin Ev Leyleteyni)
Arapa baka bir (Kaside-yi Nniye) leri vardr. Bir de Fatih Sultan
Hann emriyle (Metali) i geni bir ekilde Farsaya terceme etmitir ki,
bir nshas Ayasofya ktphanesinde vardr.
Ebcet hesabiyle tarih sylemeyi bu yksek zat ihtira etmilerdir.
Trke iirlerinden :
Vermi ziya benefeye peyam zlfiyar
Ol lezzetin havas dimandadr dahi...
Rarsca iirlerinden:

( 1 ) Fkhtan (Sadr'-eria) ile (Vikaye (ye makbul bir erh yazm bulu
nan ve 891 = 1486 H. de vefat ederek Molla Fenar camii yaknna defnolunan
Bursa Kads Yakup Paa ile 901 = 1495 H. de vefat edip Zeynilerde medfun
bulunan Mfti Ahmed Paa Fakh ve Mni mehur Sinan Paa Hzr Beyin
deerli oullardr.
( 2 ) Bu zatn gerekleri, felsef ve ahlk dersleri alayl ve elendirici h i k r
yelerle retmek gayesi gden szlerini derleyen risalesi, bat lisanlarna bile
terceme edildiinden Avrupallar arasnda da mehurdur. Edep ve hikmete mu
halif baz di szler ise, tabiatiyle kendisine bir yaktrmadan ibarettir. Hoca
Nasreddin Efendinin szlerinden 120 tanesi Mevln'nm oullarndan Burha
neddin elebi tarafndan erh olunarak 1306 H. de Konyada baslmtr.
(3) eh tezkiresinin: eyh Vefa yaknnda Necati merhumun kabrinin
bulunduu tekkededir. ifadesine gre Eyyp Ensarde medfun olduuna dair
baz hal tercemesi kitaplarndaki nakillerin vesikah olmad anlalmaktadr.
Olu Ahmed elebinin de nnemel Amel Binniyat hadisi erifinin erhine
dair bir eseri vardr ki, Ayasofya ktphanesinde mevcuttur.

F . : 22

 338
Molla Gran ile aralarndaki u fkra mehurdur: Hzr B e y iki ge
cede bir kaside tanzim ederek Ucalet Leyleteyni adiyle Fatihin hu
zuruna takdim klar. Bunu Molla Gran grerek
(Lekad zade'l-heva
Fi'I-bu'dibeyn. V e beyne'l-beyni bu'de'l-marikayni) beytine itiraz ile
Z a d e Fiil lzm olarak kullanlmak gerekli iken mteaddi olarak irad
edilmi der. Bu itiraz padiahn iradesiyle Molla tarafndan kasidenin
zerine yazlarak Hzr Beye gnderilir. Bey cevap olarak Fi kulbihim
maradn Fezade hmullahu marada yeti kerimesini yazar.

H A Y A L A H M E D EFEND ( M O L L A - ZNK)
875 = 1470
limlerin byklerinden olup zniklidir. Hocazade seviyesinde de
rin bir limdi. Yazk ki 33 yandayken vefat etti.
Deerli eserlerinin mehuru :
(Haiye-yi erh-i Akaid) ( ' ) olup (erhu Kaside-i Nniye), (Talikat
al erhi Makasd), (Haiye al Evail-i Tecrid), (Haiyet'l-Feraiz) de
kymetli eserlerindendir.
Vefatlar 875 H. de, nurlu kabirleri Bursada Zeynilerde (-) Molla
Hsrev yaknndadr. eyh Abdurrahim Merzifon vstasiyle Zeyniye
tarikatna intisab ettii (ekayk) tercemesinde zkrolunmutur. li
sanda manzum olarak yazmaa muktedir olduklar eserlerinden anlalr.
Beyitlerinden :
Devri rahnda silsileyi zlf dr gren
Cem oldu kevr-i teselsl ile devri cmleten
Hayal mahlas iin tarihi li Knhl Ahbarn baslmam ks
mnda yle diyor. nceden inceye mtalaya ve nazikne takrire ma
lik olmas sebebiyle Hayal diye hret bulmutur.
limlerin mukaddimesini kadlardan olan pederinden rendii de
li'nin rivayetleri cmlesindendir.
(1) elebi Sultan Mehmed medresesi mderrisi iken vefat eden 2. Beyazd
Han'n hocas Bolulu Salhaddin Efendinin de limlerce makbul bir haiyesi
vardr.
( 2 ) Zeyniler: Bursa'nn dou tarafnda bir yerdir ki, Zeyniye tarikat ku
rucusu Zeyneddin Haf Hazretlerinin ba halifesi Abdlltif Kudsi merhum
irada memur edilerek Bursa'ya geldii zaman, buraya yerlemitir. Vefatndan
sonra da buraya defn olunduklarndan bu tarikata mensup zatlarn meskeni
ve husus kabristan hkmne girmi olduundan dolay (Zeyniler) ismi ve
rilmitir.
Bu tarikat mensuplarnn hepsinin kabirleri belirli bir geometrik ekli an
drr biimdedir. Mevlna Fenar ile Hayal merhumun mezar talarnn da
bu biimde olmas Zeyniye tarikatna bal olduklarn ma etmektedir.

 33 ^
HSREV MUHAMMED EFEND SVASi (MOLLA HSREV)
886 = 1481
Osmanl limlerinin en deerlilerinden olup (i) Tokat civarndaki
Trkmenlerden Ersak kabilesindendir. {-) Mte reisl Ulema ve RahmetuUahi aleyhi daima terkiplerinin dellet ettii 886 H. de istanbul
kads iken vefat ederek mbarek n Bursaya nakledildi. Zeynilerde
kendilerinin yaptrm olduu medresenin avlusunda medfundur.
Eski limlerin kitaplarndan hergn iki yaprak yazmay lzumlu
bir itiyat haline getirmilerdi ki, terekelerinde kendi el yazlaryla pek
ok nefis eserler km ve gayet pahal olarak satlmtr.
Eserleri: (Telvih), (erhu Miftah, (Usl Pezdev), (Evail-i Tef
sir-i Kadi) ve (Mutavvel) e haiyeleriyle fkh ilminden metin ve erh
yani (Drer ve Gurer) (^) Usul Fkhtan ayn ekilde metin ve erh
yani (Mirkat ve Mir'at) (*) hal tercemesi ileride yazl Aladdin Rum'
nin (Tesmiye), (Ahbar'n-Nbvvet), (Fkh), (Usul), (Belagat), (Man
tk) gibi alt ilimden bahseden risalesini de Nakd'l-Efkr fi reddi'l-Enzar) ismiyle erh etmitir. Hz. Fatih bu zat hakknda Zamanmzn Ebu
Hanifesidir buyururlarm. Bazen iirle de itigal ederlerdi.
iirlerinden :
Bama bezmi gamm aknda cam efser yeter
Zahminle kanl prahen kabayi zer yeter

( 1 ) (Camiu'l-Mevzuat) ismindeki eserini Sultan III. Mehmede takdim eden

Mustafa bni Ebubekir Efendi ile (Fetava-y Bezzaziye) yi terceme eden eyh
Ahmed bni Musa ve Sivasn Domani kynden olup (Kefzzunn) da zikre
dilmi olan (Mecmau'l-Akval fi'l-Hikemi ve'l-Emsal) mellifi Ahmed Efendiler
de Sivastan yetien eser sahibi limlerdendirler.
( 2 ) Molla Hsrevin bir mhtedinin olu olduuna dair (akayk) tercme
sinin rivayeti mevsuk deildir. nk bu tercemenin kenarnda Sivas ile To
kat arasndaki Yerkyden olduuna ve hatt (Drer ve Gurer) inin son ks
mnda (Enel Fakiru Muhammed bni Feramrez bni Ali melehmullah biltfihi'l-Cel ve'l-Haf) buyurduuna gre, dedelerinden itibaren
mslman
olu olduklar ortaya kmaktadr.
(3) 1043 H. de vefat eden kadlardan Sleyman bni Veli Ankarav, 1136 H.
de am kads iken vefat eden Gelibolulu Osman, Yafa Naibi iken 1316 H. de
vefat eden Boyabatl Karabekir Efendiler tarafndan terceme olunmutur.
(*) zmirli Muhammed bni Veli, 1292 H. de stanbulda vefat eden Mersin
mfts Ahmed Hilmi Tarsus ve Mustafayi Mostari ve (Fetava) sahibi Ha
mid, 1167 H. de vefat eden Hamza-yi Darendev, 1117 de vefat eden Muham
med Tarsus taraflarndan Haiyesi yazlmtr.

 340
Mezar tandaki ibare :
Menba- ilmi hner, Varis ulumi hayrl beer. Fazl huridi eser,
Sahib'd-Drer ve'l-Gurer Mevlna Muhammed Hsrev.
878 H. de Fatih Sultan Mehmed Han'a hediye ettikleri kendi yksek
el yazlaryla yazma (Drer) nshas Kprl ktphanesindedir. (i)

HOCAZADE MUSLHUDDN EFEND (BURSAV)

893 = 1487
Bursann medar iftihardr. Vcudiyle iftihar edilen limlerin b
yklerinden olup hal tercemesi yukarda geen Kad Hzr Beyden tah
sil etmitir. Hzr Bey kendisini takdir eder ve idrkinin
salamln
teslim ederdi. Baz mkil meselelerin halli icabettike mezkr zattan
kinaye olarak akl selime mracaat ediniz dermi.
Deerli eserleri:
(Haiye-yi erhi Mevakf),
(Haiye-yi Tenkhu'l-Usuli Lis-sadri'eria), (Tehaft) ( 2 ) , (Haiye-yi erhi Hidayeti'l-Hikme), (erhu Met
ni Tavali'), (Haiye-yi Telvih), (erhu zz) vesairedir. (Tehaft) haz
reti Fatihin emriyle yazarak bu kitapla Molla Zeyreke galebe etmitir.
Bursa mfts iken 893 H. de vefat etti. Kabri Emir Sultan hazretleri
nin medreseleri karsnda caddenin biraz tesindedir. Kprl ktp
hanesinde kendi el yazsiyle yazma bir (mutavvel) vardr.

HATtPZADE MUHYDDN EFEND

901 =

1495

Fatih devri limlerinden olup Kastamonuludur. Iznikte medfun pe

deri Taceddin brahim ile Mevlna Ali Ts ve Mevlna Hzr Beyden
tahsilini tamamlamtr. limlerin bykleri iin pek lzumlu olan va
kar gurur derecesine vardrmt.
( 1 ) 875 H. de kendi el yazsiyle yazp Hz. Fatihe takdim ettii (Mir'at ve
Mirkat) nshalar Yeni Cami ktphanesindedir.
Knyelerinde Muhammed
bni Feramrez bni Ali ibaresi grlmektedir.
Nasr-i Ts'nin mantktan Farsa (Esasl-ktibas) ismindeki eserini de
irabn yaparak Hz. Fatihe takdim etmitir ki, kendi el yazs ile yazma ns
has Enderm Hmayunda (Revan odas) ktphanesindedir. Ba tarafnda
19 beyitli gayet beli Arapa bir kasideleri de vardr.
(2) Allme Celleddin Devvaninin takdirine mazhar olan bu eser, mam
Gazal ve bni Rd'nki ile beraber Msrda baslmtr.

 341
Eserleri:
(Talikat Al Haiye-yi Tecrid), (Talikat Al Evail-i Keaf), (Ha
iye Al Evail-i erh-i Mevakf), (Haiye-yi Telvih), (Risale fi beyani
beyani fezail-i cihat), (Risale fi bahsi ryet ve kelm), (Haiye Al er
hi vikaye), (Haiye al mukaddemati erbaa), (Haiye al evail-i erh-i
muhtasar), (Risale fi tayini cihat-i kble) vesaireden ibarettir.
Vefat 901 H. dedir. Kabri Hz. Halid civarnda byk melliflerden
Ali Kuunun yanndadr. Mcerret stnlk dvas ve kskanlk saikasiyle hal tercemesi ileride yazl Molla Ltfinin ehadetine sebep oldu ki,
bu hal kendisinin ilmen zengin ahlaken fakir olduuna dellet ediyor,
Esef olunur.

HSREVZADE MUSTAFA EFEND

1000 =

1591

Molla Hsrevin yetikin torunu olduu iin Hsrevzade lkabiyle

mehur olmutur. Evvelce sal Emir Efendiden istifade ettikten sonra
Mevlna Ebu's-Sud'dan tahsilini ikmal etmitir. 1000 H. de azledilmi
olarak Trablus am kadlndan dnnde Akehirde vefat etti.
(Gldeste-yi Riyaz-i irfan) ile (Riyaz tezkiresi) nde de Bursada de
desi Molla Hsrevin yannda medfun olduu yazlm bulunduuna g
re, Atinin ifadesi teemmle ayandr.
Eserleri:
(Galatat'l-Avam), (Kurazat'l-Fkhiyyeti ve fekhet'l-Rfkyyeti) ile Kutbu Mekknin (El Berku'l-Yeman Fi'l-Fethi'l-Osman) ismin
deki Yemen tarihini ve (Tuhfet'l-Mlk) tercemelerinden ibarettir.
Trke iirleri de vardr.
Bu cmleden olarak :
Garezim mlki beka idi ademi rahmdan
Urayp ehri vcuda oyalandm kaldm.

HALL BN RESUL (SNOB)

1075 = 1664
Fakhlerden bir zat olup Sinop sancann Akaam nahyesndendir. 1075 H. de vefat etti. ki byk cilt zerine (zhar Feraidi'l-Ebhuri
ve zahu fevaidi'l-Enhr) isminde mufassal (Mlteka erhi) vardr. (Fe
raiz) bahsini de ayrca (erh) etmitir,

 342
HIZIR BN MUHAMMED (AMASYAV)
1086 = 1675
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Amasya mfts iken 1086 H. de
vefat etti.
Eserleri : (Unbubu'l-Bela) ile erhi (fazet'l-Unbub) (Menar) m
ihtisar olan (Gusun'l-Usl) ve erhi (Tehyic Gusuni'l-Usl), (Haiye
Al Tefsiri'l-Beyzav) vesairedir. (Feraiz- Siraciye)yi de (Lbb'l-Feraiz) ismiyle ihtisar etmitir.
Pederi Muhammed Efendinin de (El-Ma'kud fi erhi'l-maksud)
minde (Maksud erhi) vardr.

is

HSAL ABDURRAHMAN ELEB

1087 = 1676
Fazilet sahibi ve air bir zat olup Karadavutzade
nin oludur. 1087 H. de vefat etti. Bursada ceddinin
camii erif avlusunda medfundur.

Sleyman elebi
yaptrm olduu

Eserleri :
(Tercihu'l-Beyyinat), (Fetava-y Hsali), (Divan) vesairedij. Bir de
(Mlteka) nin mkiltn (Ata) ismiyle erh etmitir ki, bir nshas
Beiraa ktphanesindedir. (Deii) ismindeki Farsa lgatini da ihti
sar etmitir.
Beyitlerinden :
Grd gamm Leyl ile ahvali dier gn
Divanelie urdu heman sureti Mecnun
HALS BRAHM EFEND (PASAROFAV)
Fazilet .sahibi mderrislerden Farsa limi bir zat olup Belgrad ci
varndaki Pasraofa - Pozrofca'ldr.
1160 H. de stanbulda vefat etti. 1143 H. de Hrka-y erif mahalle
sinde yazd (Mecmau'l-Emsal - Dstur'l-Acem) isminde Farscann in
celiklerine mteallik bir byk cilt halindeki kymetli eserinin bir ns
has Esad Efendi ktphanesinde vardr.
MEVLNA MFT EBU SAD EL-HDM (HDM)
1176 = 1762
limlerin en deerlierinden faziet ve kemalile mehur olup 1113 =
1701 H. de Konyaya bal aslen Buharal olan byk pederinin hicret
suretiyle yerletii Hadimde dodu. lk tahsilini pederiyle limlerin b-

 343
yklerinden (Karahac) hretiyle anlan Mustafa Efendiden grdkten
sonra pederinin tensibiyle ilmini tamamlaman iin istanbula gelerek o
asrn en tannm limlerinden Kazbd Ahmed Efendiden parlak bir
ekilde icazet almaa muvaffak olarak memleketine dnp ders verme
e ve eser yazmaa balad. Ksa zaman iinde ufuklara yaylan hret
ve fazileti dolaysiyle padiahn daveti gereince ikinci defa hilfet mer
kezine gelip devrin limleriyle beraber bizzat padiah da hazr bulundu
u halde Ayasofya Camii erifinde takrir ettii Fatihay erife tefsiri
umum takdiri mucip olmutur. Padiahn takdir ve taltiflerine mazhar
olduktan sonra memnun bir ekilde memleketine gnderilmitir.
Memleketinde tekrar tekrar icazet vermee muvaffak olarak 1176
H. de hirete intikal etti. Mezhep olarak Hanef, tarikat
bakmndan
Nakibenddir. Kendi el yazlaryle yazl evrak arasnda: Pederimin
kabri erifinde murakabeye varmtm, karmda temessl eyledi. Nasi
hat istedim; ite beni gryorsun ya, dnyann esbap ve alkalarndan
uzakm. Bu lemde onlardan hibiri fayda vermiyor. Maiet hususunda
hrs ve kt tamahtan saknarak Cenab- Hakka mtevekkil ve onun ih
sanna kani ol. Dnyada sebepleri yaradan unutup ihtiyacm zahirde
sebep olan kula bildirirsen, Cenab- Hak seni en di kimseye muhta
eder. Eer ihtiyacn herkesten gizliyerek ancak Hazreti Zlcelle arzedersen, dnya bile sana muhta olur. buyurduklar yazldr.
Deerli eserleri aadadr :
1
2
3
4
5
6
7
8

(Metni Mecamiu'l-Hakayk fi Ilmi'l-Usul)

(erhu Tarikat- Muhammediye)
(erhu Besmele) (s)
(Haiye-yi Drer)
(erhu Kasideti'l-Mudariye)
(Haiyetn Al tefsiri Suretin-Nebei li'l-Beyzav)
(Risaletn Fi Hakk't-Tesbihi ve't-Tahmidi)
(Tefsir kavlihi teal KuliUahmme malikel mlki )

(') Osmanl limlerinden Aydnl Mustafa b. Muhammed tarafndan (Menafiu'd-Dekayk) ismiyle Arapa erh olunduu gibi, irvanl Ahmed Hamdi
Efendi tarafmdan da (Levamiu'd-Dekayk) adiyle terceme olunan nshalar
baslmtr.
(-) Onsekiz ilme tatbik edilerek yazlm olan bu kymetli e.ser Msr lim
lerinden eyh Uley Efendi tarafndan telhis edilmitir. Her ikisi de baslm
tr.
1190 H. ksur tarihinde vefat eden Karamanl Ahmed b. Hasan'n da (Tuhfet'l-Besmele) ve I. Abd'l-Hamid zamannda yaayan Muhammed b. Ali ElKaraman Smme'l-Erzincan'nin de (Risalet'l-Besmele) isminde birer erh
leri vardr ki, birer nshas Hamidiyede mevcuddur.

 344
9 (Tefsiru kavlihi teal inne ba'zezzani ismn )
10 (Risaletn-Nasayih vel-Vesaya)
11 (Risaletn fi slukin-Nakibendiye)
12 (Risalet'l-Hui fi's-salti)
13 (erhu eyyhe'l-Veled)
14 (Arayis'n-Nefaisi fi ilmi'l-Mantk)
15 (Arayis'l-Enzari ve Nefais'l-Ebkr)
16 (Risaletn fi mahiyeti'l-Ulm)
17 (Kef'l-Hidri an hali'l-Hdri)
18 (Risaletn fi'l- Hadsi'z-Zaifi)
19 (Risalet'l-Misvak)
20 (Risalet'l-Kahve)
21 (Risalet'd-Duhan)
22 (Tefsiru Sureti'l-Ihls)
23 (Risaletn fi hakki'l-stihlf)
1160 H. de vefat eden yksek biraderi Ebi Naim Ahmed el-Hdimnin eserlerinden :
1 (Risaletn fi Hakk'l-Elfazi'l-Mecaziye)
2 (Haiyetn Ale'l-Mir'at)
Olu olup 1213 H. de Mekkede vefat eden Said Hmidnin eserleri:
1 (Haiyetn Al Tefsiril-Fatihati Li'l-Beyzav)
2
3
4
5
1192
1
2
3
4

5
6
Emin
1
2
3

(erhu'l-Buhari'-erif Ilen-Nsf)
(erhu Kasidei Br'e)
(Haiyetn Ale'l-Hayali)
erhu email-i erife)
H. de vefat eden Abdullah Hadiminin eserleri:
(erhu Mecamiu'l-Hakayk)
(erhu Dibacetn-Netayic)
(erhu'l-Kasideti'l-Hemziyye)
(Haiyetn Al Hasiyeti Mir Ebi'l-Feth)
(Haiyet Al erhi Besmele)
(Tefsiru Kavhhi Teal Kad efelahal M ' m i n n )
bni Muhammed Hadiminin eserleri :
(erhu Menar)
(Haiye-yi Kazi Mr)
(Haiye-yi Mnteha)

 345
HALL BN HASAN (EB'L-FELH)
limlerden bir zat olup Aydmhdr. 1170 =

1756 H. de vefat etti.

Eserleri :
Haiye-yi Muhtasar- Mnteha), (Seyyid erifin Tasavvurat hai
yesine), (Karadavutun) haiyesine haiye,
mnazara adab ilmnnden
(Takprl Risalesine Haiye) vesairedir.

HAHRZADE SMAL BN EYH MUHAMMED EFEND

Kadlarn limlerinden bir zat olup Mirza Mustafa Efendinin tale
besi ve kz kardeinin oludur. 1152 H. de Bursa kads iken (MinhaclBeyan fi Tefsiri Lgati Kur'n) isminde bir eser yazmtr ki, Trke
tefsir yazmak istiyenler iin istifadeli bir kaynaktr.

HALL EREF EFEND (HAYATZADE)

1267 =

1850

Hal tercemesi yukarda geen Hayat Ahmed Efendinin fazilet sa

hibi olarak tannm oludur. Badat mollalndan dn olan 1267 H.
de memleketinde vefat etti. Eserlerinin en by (Ravzat'l-Eraf fi'l
Muzafi ileyh ve'l-Muzaf) ismindeki drt byk cilt zerine yazlm
(Trke lgat) kitabdr. Bu eser (Simar'l-Kulbi
Fi'l-Muzaf ileyhi
ve'l-Mensubi) ile (M yuavvel aleyhi fil-muzaf vel-muzafi ileyh) isim
lerindeki lgat kitaplar balca kaynak alnmak suretiyle meydana gel
mitir ki, tertibi Heca harfleri zerine izafet terkiplerinden mteekkil
dir.
Bu byk eserden baka Smblzadenin (Nuhbe) sini ve
Bklu
Kudsi adndaki zatn Arapa olarak yazd (Esrar'l-Melekt) ismin
deki yeni Kozmorafya ile alkal olan eserini de (Efkr- Ceberut) is
miyle geni bir sekide terceme ve erh etmitir. Geri bu eserin rakam
ve hesaplarna teallk eden baz ksmlarnda zamanmzn hesaplarna
uymayan noktalar varsa da, son blmnde Yeni Kozmorafyanm er'i
erife tatbikna dair olan husus bahis mtalaya ayandr. Bu eser 1265
H. de istanbulda baslmtr. (Simar'l-Kulb)
430 H. de vefat eden
mam- Selebnin, (Mayel aleyh), 1111 H. de vefat eden Muhammed
Emin Muhibbinindir. (Ma yeul)n nefis bir nshas Vefa ktphanesin
de vardr.

 346
HALL KERMR (KAYSER)
1190 = 1776
Tannm limlerden bir zat olup Kayserinin Kermir kyndendir.
1190 H. tarihlerinde memleketinde vefat etti.
Eserleri :
(Haiye-yi Akaid), (Haiye-yi Kazi M r ) , (erh-i Manzume-yi shak
Efendi) dir.
Muhammed bni Ebubekir El-Haleb El-Kayser El-Hisar isminde
bir zatm 1157 H. de yazlm (Fevaid'l-Hisariyyeti fi erhi Mefatihi'dDrriyyeti fi'l-Emsileti'l-Farisiyyeti) isminde Arapa eseri Kuadas k
tphanesinde tarafmdan grlmtr. Bir nshas Yahya Efendide var
dr.
HALL EFEND (BURDUR)
1269 = 1852
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Burdur - Glhisar - Kzllar k
yndendir. Tahsilini tamamladktan sonra Burdurda ilmin nerine hiz
met etti ve eserler yazd. 1269 H. de vefat ederek Demirolu Hayrat
kabristanna defnedildi.
Eserleri :
Usl- Hadisten (lrad'1-Kari) isminde (Aliyy'l-Kar Haiyesi)
Nahivden (Gunyet'l-Ebsar) isminde (Netayicl Efkr Haiyesi)
Kraatten (Nveyri Haiyesi)
(Tefsir-i Kazi) nin ekseri yerlerine (talikat)
(Mutavvel) in ekseri yerlerine talikat vesairedir.

HOCA TAHSN EFEND (FLAT)

1298 =

1880

limlerin sonuncularndan olup Yanya civarndaki Filatldr. Akl

ve nakl ilimleri bilen ark ve garp dilleriyle, yeni ilim ve fenlerin o
una vakf fazilet sahibi, hakim bir zat idi. Hal tercemesi mufassal ola
rak emseddin Sami Beyin Hafta ismindeki mecmuasnda neredil
mitir.
Eserlerinden :
(Tarihu Tekvin), (Esas-u llm-i Heyet), (Ruh), (Esrar- Ab-u Hava)
gibi baz risaleleri sonradan nerolunmutur. Ancak geni ilmi nisbetin
de eser brakmaa muvaffak olamamtr. Osmanl lkelerinin ekseriye-

 347
tinde grld zere gkyz kubbesinin grnnn resmini bildi
ren Mirats-Sema isminde baslm bir levhas vardr. Vefat 1298 H. de
Erenkyndedir.
Hikmetli iirlerinden bir kta aadadr:
Kitab- lemin Evrakdr ebad- namahdut
Suturu hadisat dehirdir asar na-madut
Baslm desti gh levh mahfuz tabiatta
Mcessem lfz manidardr lemde her mevcut
mrnn sonlarnda inad ettii msemmenlerde (sekizlikler) ib
retli bir manzumedir. Kinat hakknda da bir manzumesi vardr. RiyaEiye ilimlerinden astronomiye merak fazlayd.
Pars arkadalarndan mehur Tarak Said Aann menkbeleriyle
vefat tarihini iaret eden (Mecmua-y Ulum) da tuhaf ve mufassal bir
kasidesi de vardr.
Yldzlar lemine dair merhumun nazmettii manzumedir:
Ruyi mirat avalimdir bu resmi dilniin
Sureti zibay masnuat- hayr'il-hlikn
Tarm minada ho elvan gna gn ile
Zeynolunmutur mesabihus-sema, lin-nazrn
rtifai kadri ecram felek hakknda hem
Nazil olmutur nice yat- Kur'an- mbin
Sure-i ve-emsi ven-Necmi de, ba vav- kasem
Anlarn hakk in etmi Hak kelmnda yemin
Hayret efzay ukul ehli fikrettir ncm
Habbeza sun-i bedii ilhiyedir rifat rehin
Eref-i cmle maariftir bu fenni mevzu ve
Ilm-i heyet zre mevkuf ekser ahkm din
Mihri hikmet lem'a rizi kiveri ervahtr
Feyzi nuri ile bulur nev nema akli fatin
Ba cenah ilmi heyet dem bedem olmak muhal
Evci idrak, kemali kudreti Hakka karin
te bir ayineyi heyet nma kim vechinin
Encmnden mnteirdir pertevi ilmi'l-yakn
Matla ta bendedir emi hakayk bindir
Ahteri pervin-i sfat her noktasdr semin.
Burci ali' sipihr irtikaya neyi iin
Inksamat medaric hatlar habli metin.
Alemin ahvali icmaliyesin idrak iin,
ekli grmek, bin kitabn okumaktan bihtern

 348
HARPUTl MER NM EFEND
1299 =

1881

Mehmed Said Efendi Fetavas admdaki mecmuanm yazar Harput

Mfts mamzade Muhammed Said Efendinin olu Mft Ahmed Efen
dinin oludur. Harputta, Aymtapta, Kayseride tahsil grd. Harputta
15 sene mftlke bulundu. lisanda iir inasna muktedirdir. (zhar)
ve (Feride samn) erh ve mnazara ilmi ve adabndan (Velediye Hicabisini) haiye etti. Bu eksiktir.
Baz mhim meselelere dair mteaddit risaleleri ve hocalarnn e
itli risalelerine birok talikat vardr.
iirleri toplanmamtr. hret kazanmasna sebep
ehdiye Fi erhi Kasidetil Brde) ismindeki eseridir.

(El-Asidet's-

Bu eseri ilk defa Msr Valisi Mehmed Ali Paa bastrd. Tekrar tek
rar ilm icazet vermee muktedir oldu. Bilhare m olduu halde yine
ilmin yaylmasna hizmet etti. (Manzume-yi Naimiyye) admdaki matbu
eserini de bu srada yazmtr.
1299 H. de Harputta vefat etti. Harputtaki kabristana defnoldu. Pek
yal olduu halde uurla hafzas fevkalde idi. Din-i Muhammediye
hizmet edenler bunamaz, zelil olmaz. Mslmanl ykseltenler iki ci
handa da azizdir. Mezkr zat yumuak huylu ve ltifeci idi. Latifeleri
pek ok ve pek hotur.

HALS MUHAMMED EFEND (RVANi)

1331 =

1912

Arab ilimlerin bilhassa Arap edebiyatnn mtehassslarndan fazi

letli bir zat olup irvanldr. lk tahsilini memleketiyle Amasyada gre
rek stanbula gelip zamannn en faziletli limlerinden Tikveli Yusuf
Efendiden tamamlyarak icazet almtr. Fatih Camii erifinde ders okut
maa balayp icazet vermee muvaffak olmutur. Ayni zamanda kuru
cularndan bulunduu Darafakada da hocalk yapt. Mstahzarat ga
yet ok, ilm ihataya malik bir zatt. Son memurluu olan ders vekle
tinden emekliye ayrlarak 1331 H. de vefat etti. Fatih camii
avlusuna
defnedildi. Medreselerin slah ile medrese talebelerine fen derslerinin
verilmesi hususunda gayret ve hizmeti gemitir.
Eserleri :
(Telhsn-Nahiv),
(Mizanl-Ezhani fi'l-Mantk),
(lm-i K e l m ) ,
(Usul-u Akaid) gibi ilm risaleleri Darafakada okutulmutur.

 349
IBNI TRKMEN ALADDIN A L I IBNI OSMAN MARDIN
735 = 1334
Byk Fakih v e Muhaddislerden bir zat olup dier ilimlerde de ih
tisas vardr. Tahsilini Msrda tamamladktan sonra Msrda kadlkta
bulunarak 735 H. de vefat etti. Eserleri:
(Muhtasaru'l-Hidaye), (Sadiye fi Usulil-Fkh), (Muhtasar Ulmi'lHadisi Li bni Salah), (El-Cevher't-Takiyyi Fi'r-Reddi Ale'lBeyhak)
dir. Son eseri 1316 H. de Hindistann Haydarabat - Dakkan ehrinde ba
sld. mam Fahreddin Razinin (Muhassl Efkr'l-Mutekaddimine ve'lMteahhirine Mine'l-Hkema)sn da ksalttn (Kef'z-Zunn) beyan
etmektedir. Kk kardei Ahmed Efendi de limlerden
bir zat olup
744 = 1343 H. de vefat etti.
Balca eserleri:
(erhu Camii'l-Kebir) ile (erhu'l-Hidaye), (Behimet'l-Eribi bima fi'l-Kur'ani mine'l-karib), (Muhtasar risalet'l-Kueyriye), (Kitab'zZuafai ve'l-metrukin), (El-Mntehab fi'l-Hads), (El-M'telif), (El-Muhtelif), (Snen's-Sair vel-Kebr) dir.

IBNI MELEK
650 = 1252
smi zzettin Abdlltif olup Tirelidir. Osmanl limlerinin en de
erlilerinden mdekkik - Duhakkk ve fazilet sahibi bir zattr. Aydn
olu Mehmet Bey tarafndan Tirede yaptrlm olan medresede ilme ve
ahlka hizmet etmitir. Mezkr medresede ziyaretiyle merref oldu
um mbarek mezar tanda Arapa olarak 797 H. tarihi kazlmtr. s
tanbulda Aksaray civarnda Sofular maallesinde yksek adlarna atfen
sonradan bir ta dikilmitir. Tasavvufa da intisab vardr.
Deerli eserleri j^adadr:
1 (erhu Mearik-i erif) : Eserin metni 650 H. de vefat eden
mam Radiyyuddin Hasan ibni Muhammed Es-Sgnnin
hadis ilmine
ait mehur eseri olup ismi (Meariku'l-Envari'n-Nebeviyyeti min sihahi'l-Ahbari'l-Mustafaviyye) dir ki, birok limler tarafndan erh olun
musa da ulema arasnda mehur ve muteberi hal tercemesini yazd
mz bni Melek merhumunkidir. Bu erhin ismi
(Mubarek'l-Ezhar fi
erhi Meariki'l-Envar) dr.
2 (erhu Menari'l-Envar) : Eserin metni 710 H. de vefat eden
(Hafizuddin Nesef) lkabiyle mehur mam Ebi'l-Berekt Abdullah b -

 350
ni Ahmed'in mehur eseridir ki, bu eser de birok hmler
erh ve haiye olunmutur.

tarafmdan

3 (erhu Mecmai'l-Bahreyn) : Eserin metni 964 H. de vefat eden

(bni Saati) hretiyle tanmm Muzafferddin Ahmed bni Ali El-Badad'nin Hanef mezhebinin fratma dair olan mehur kitabdr ki, bu
eser de bir ok limler tarafndan erh edilmi ve haiyesi yazlmtr.
4 (erhu Vikaye) : Eserin metni Allme Mahmud bni Sadru'eriann olup ismi (Vikayet'r-Rivayeti fi Mesaili'l-Hidaye) dir ki, bu
eser de birok byk lim tarafndan erh edilmi ve haiyesi yazlm
tr. Hal tercemesini yazdmz bni Melek merhum bu erhi oullarn
dan Cafer adndaki oluna, (Vikaye) yi okuttuu zaman
yazmsa da
hastal dolayisiyle tamamlayp temize ekmee muvaffak olamam
fakat dier olu Muhammed Efendi tarafndan tamamlanm ve temize
ekilmitir. (Kef'z-Zunun) ve (akayk- Nmaniyye) de byle yaz
ldr.
5 (erhu Tuhfet'l-Mluk): Kitabn metni Ebu Bekri
Razinin
Hanefi mezhebinin fratma dair yazm olduu mehur eseridir. Bu da
baz limler tarafndan erh olunmutur. Kefz Zununda bylece beyan
olunmutur.
6 (Kitabn Mine't-Tasavvuf) : Eserin ismi (akayk- Numaniye)
de zikredilmemitir.
7 (erhu Mukaddimeti'l-Fkhiyye) : Eserin metni tannm fakih
EbuUeys Semerkand'nin olup birok fakih tarafndan erh olunmu ve
haiyesi yazlmtr.
8 (Manzum Kanun-i Lgat- lh) : Kur'n- Kerm'in mbarek
lfzlarna dair bir lgate olup bni Feriteh adiyle tannan biraderi
Abdlmecid'in de bu mevzuda bu isimle mensur bir lgati vardr.
9 (Minyets Sayyadin Fi Talimi'l-stiyadi ve Ahkmihi)

BN M E L E K Z A D E M U H A M M E D EFEND
854 = 1450
Babas gibi lim ve fazl bir zat olup vefat 854 H. de, kabri pederi
nin yanndadr. Mezar tanda tarih yoktur. Eserleri aadadr:
1 (Bahr'l-Hikem) : Ahlk ilmi ile ibretli hikyelerden bahseden
bab ve yz fasl zerine tertiplenmi Trke byk bir cilt olup Sul
tan kinci Murad adna kaleme alnd v e kendilerine takdim edildii
Selnikte mtala ettiim yazma bir nshasnn mukaddimesinde zikrolunmutur.

 351
2 (Bedr'l-Vizn ve Zahrul bidn) : Ahlk ve mev'zalardan
bahseden Arapa bir eserdir. Bu eserde t olarak 600 Arapa beyit
irad edildii (ekayk tercemesi) nde beyan edilmitir. Yldrm Bayezid
Han'a hediye klnmtr.
3 (Fezail-i Recep, aban, Ramazan) : mbarek ayn faziletle
rine dair kymetli bir eserdir.
4 (erhu Vikaye) : Pederlerinin erhinden baka bir erh oldu
u (akayk tercemesi) nde aklanmtr.
5 (Ravzat'l-Mttekn fi masnuat- Rabbi'l-lemin) : 844 H. de
yazlm el yazma nshas askeriyenin limlerinden Badatl smail Pa
ann ktphanesinde bu eserin yazar tarafndan grlmtr. Ad ge
en eser limlerden Muhammed bni Mustafa Efendi tarafndan ayan
azalarndan Muhyiddin Bey adma terceme edilmitir. Hal tercemesini
yazdmz Muhammed Efendinin olu olup Hafidi bni Melek ismiyle
tannan Abdurrahman Efendinin de hadis ilminden
(Mesabih erhi)
vardr.
BN HMAM KEMALEDDN MUHAMMED SVASi
861 1456
Fatih devri limlerinden ve Hanef fakihlerinden olup tahsilini M
srda tamamlamtr. Fkh, Usul ve Arap edebiyatnda ihtisas sahibidir.
Tasavvufa da intisab vardr. 861 H. de Msrda vefat etti.
Eserleri:
(Fethu'l-Kadir) ismindeki (Hidaye erhi) ile (Fevatihu'l Efkr) is
mindeki (Mukaddimet't-Terih) erhi, Hanefi mezhebinin fruuna dair
(Zad'l-Fakir), kelm ilminden (Msayere) ve usul ilminden (Tahrir)
vesairedir. (Msayere) nin Kemal bni Ebi erif tarafndan yazlan erhi
sonradan Msrda baslmtr. (erhu Bedii'n-Nizam Li bni Saati) ile
(erhu Hadsi Kelimetan Hafifetan) eserleri cmlesindendir.
BRAHM BN SLEYMAN RADIYYDDN
782 = 1380
limlerin byklerinden br zat olup Konyaldr.
Memleketinde
tahsilini tamamladktan sonra ama gitmi ve burann limlerinden is
tifade ederek 7 kere hacc erifi edaya muvaffak olmutur. 782 H. de
Samda vefat etti.
Eserleri :
Alt cilt (erhu Camii'l-Kebir) ile (erhu Manzme-yi Fkhiyye)
dir.

 352
L Y A S SNOBl
891 = 1486
Arab ilimlerdeki kudreti herkese teslim edilmi bir limdir. Bur
sada Sultaniye mderrisi iken 891 H. de vefat etti. Zeynilerde medfundur.
Eserleri:
(Tefsiru baz yat kerime), (erhu fkh Ekber), (Haiye-yi em
siye Mine'l-Mantk), (Haiye-yi erhu Makasd) vesairedir. Hat ilmine
intisab ve sratli kalemi olup bir gnde Kudr kitabn yazd (Tari
hi Temini) de mezkrdur. 936 H. de vefat eden mev'izadan (Hayat'lKulb) sahibi Nebi ibni Turhan ile 987 H. de 29 bab zerine tertiplenmi
Trke (Zahr'l-rifin Fi Yevmiddin) yazar Muslihuddin Mustafa, 914
H. de (Tefsir-i Beyzav) nin ba tarafna
(Mazharu Envari't-Tenzil fi
Kefi Esrari't-Te'vil) ismiyle haiye yazan Ahmed, 721 H. de (Tavali) yi
erh eden Ahmed bni Muhammed

yeti kerimesine dair mufassal bir tefsir yazan emseddin,

Fkhtan
(Drri'l-Mensur) yazar Sultan brahim'in muasr Abdullah Ahd bni'lKad Sinob ve Sultan Birinci Selim'in muasr olup (Sadr' eria) ya
(Es'ile-i er'iye) ismiyle haiye yazan Yusuf bni Durmu Efendiler de
Sinop'tan yetien limlerdendirler.

BN K E M A L (EYHLSLM)
940 = 1533
Doum yeri Tokat ( ' ) olup Edirne'de yetimitir. Iln kudretinden
kinaye olarak zamannda Mftiys-Sakaleyn lkabiyle yd olunurlard.
Deerli eserlerinin yeknu 300'e yakn olup {^) yaadklar zamanda ge
erli olan hemen btn ilim ve fenlere vakfdlar. iirleri sade ve hkimanedir.
Yazm olduklar eserlerden balcalar unlardr:
(Tefsir-i erif) : Sre-yi Vessaffat'a kadardr. (Keaf tefrii) ne ta(1) (Rlyaz tezkiresi)nde Dimetokal gsterilmise de mevsuk olmyacaktr.
( 2 ) Tahkik Metodiyle yazlm risalelerinden 36 s iki cilt olarak kdam
matbaas tarafndan baslmtr. simleri Heca harfleri zerine tertiplenmi
eserlerinin ou Suriye maarifcilerinden Azimzade Cemil Beyin 1325 H. de ta
mamlayp bastrd (Ukd'l-Cevher)inde zikredilmitir.

353

mamlahmam bir haiye, Fkhtan (erhu Hidaye) ile (Islh ve zah)

isimlerinde birer metin ve erh. Usul ilminden (Tabir ve Tenkh) isim
lerinde metin v e erh, Mevlna Ts ile Mevlna Hocazadenin (Tahaftleri)n muhakeme, Meaniden (Islahu Miftah) adnda br metin ve erh,
(Haiye-yi erh-i Miftah li Seyyid erif), (Nigristan), Baharstana na
ziredir. Onbin beytl (Manzme-yi Ysuf ve Zeliha), (Dakayiku'l-Hakayk) ( 1 ) , Fars dilinin mteradif ve mteabih olanlarnn tefrikma dair
dir. (Tarih-i l-i Osman) Osman oullan tarihinin 699 H. den 895 sene
sine kadar olan ksm, (Haiye-yi Tefsir-i Kad), (erhu Buhar-i erif),
(erhu Mearik'l-Envar),
(Ncum'z-Zahireti fi Ahvali'l-Msr'l-Kahre), Msr tarihidir. (Mhimmat), Fetvalardandr.
(Muhit'l-Lgat):
(Arapa lgatlar Farsa tercemeleriyle toplamtr.) (Risalet'l-Kfiye),
(Ikl'l-Feraiz), (erh-i Hadis-i Erben), (Dvan- E'ar), ikdam mat
baasnn gayretiyle baslmtr, (Mukattaat ibni Yemin) tarzndadr.
iirlerinden :
N ehil olur muarz- ehil
Her Ahmede bulunur Eb Cehil
Gz yum cihandan a gzn kendi haline
Sen gz yumup anca bu dnya gelir gider.
Manspta bir olsa dahi ger alim cahil,
Zahirde msavi ise hakikatte bir olmaz.
Altun ile faraza ki beraber ekile seng
Vezn ire bir olmak ile kymette bir olmaz.
Yavuz Sultan Selim Hazretlerine syledii mersiyeleri iirlerinin
en mhimidir. Mate't-tahrir, Irtehale'l-ulmu bil-kemal ( 2 ) cmle
lerinin gsterdii zere 940 H. de stanbul'da vefat ederek Edirnekaps
haricinde Emir Buhar tekkesi civarnda Eybe giden caddenin sol tara
fna defn olundular. Ceddi Kemal Paa ile pederi Sleyman elebi Amas
ya'da medfundurlar. En mmtaz talebesi Ebu's-Sud Efendidir.
( 1 ) Ulvi mahlasyle maruf Ahmed bni Hakk-i skb tarafndan mfre
dat ve mrekkebat harf srasiyle tertip olunmutur.
(-) Kabr-i Ahmed mdam olan prnur, Ol Brigha vard bni Kemal
Paa msralar da vefat tarihlerini gstericidir. Kefeni iin Hiye hirul Li
bas, kabri iin Hza makam Ahmed ibareleri tarih dmtr.
Ruhunu
teslim ettii srada: Ya Ehad! neccina mimma nehaf demiti. Bunun da
vefat tarihini bildirdii sonradan yaplan hesapla anlalmtr.

F. : 23

 354
Sultan Selim mersiyesinin baz paralan :
Azimde nev civan hazimde pir
Sahib's-Seyfi ve Sa'ib't-tedbr
Az mddette ok i etmiti.
Sayesi olmutu lemgr
emsi asr idi asrda emsin
Zll memdud olur, zaman kasr.
O merd o dargir ol r
Ansun ve kanlar alasn,
Hayf sultan Selime Hayf ve dir!
Hem kalem alasn hem t...

B R A H M BURHANEDDN G R A N
1102 =

1690

Byk limlerden ve Nakibend eyhlerinden olup 1025 H. de ehrizur'da dnyaya gelmi ve tahsil iin am ve Msr'a giderek oralarn
limlerinden okuduktan sonra ders vermee balayp ilim ve fazileti ve
gzel takriri ile hret kazanmas sebebiyle uzak memleketlerden birok
talebe gelerek ders halkasna toplanrlard.
Yzden ziyade eseri olup
balcalar ilm-i Sarfa dair (Tekmil't-Tasrif) adl kitabiyle Kasd'nin
(erhu Endlisiye)sine bir haiyesi, (Avamil-i Crcaniye erhi) : (En'nebras li'l-kefi'l-iltibas fi'l-esas), (Cevab'l-Atid li mes'eleti evveh va
cibin ve meseleti't-taklid),
(Ziya'l-msbah fi erhi beheti'l-Ervah),
(El-Kavl'l-Cel fi tahkiki kavli'l-imam Zeyneddin bni A l i ) , (Tahhiku'tTevfik beyne kelmey ehli'l-kelmi ve ehli't-tarik), (Kasd's-Sebili l
Tevhidi'l-Hakk ve'l-Vekil), (Setr'l-Akide), (El-Cevabu'l-Mekr Ani'lManzur), (raku'-emsi bitarifi'l-kelimati'l-Hamsi),
(Blat'l-Mesr
l Tevhidi'l-Ula
el-Kebir),
(El-Kavl'l-Mbn fi mes'eleti't-Tekvn),
(fazet'l-Allmi bi tahkiki mes'eleti'l-kelm), (El-lma'l-Muhtu bi tahkiki'l-kesbil vasati beyne tarafi'l-ifrati ve't-tefrit), (thaf'z-Zek bi erhi't-Tuhfetil Mrseleti ilen-Neb),
(Meslek'l-Ebrari l Ehadisin-Nebiyyi'l-Muhtar), (Meslek's-Sedadi l Mes'eleti Halk efali'l-bad), (Elmeslek'l-Cel fi hkmi sathi'l-vel), (Beyt'l-Umemi li ikazi'l-Hmem),
(Hsn'l-Evibbeti fi hkmi darbin-nbvve), (thaf'l-halefi bi tahkiki
mezhebi's-selef), (Hilal'l-Fhum) adl eserleridir.
1102 H. rebiul-hirinde vefat ederek Medine-yi Mnevverede Bak
kabristanna defnedildiler. Mezhebce afi, tarikate Bedevidirler.

 355
BN FRUZ MUHAMMED BEY (STANBUL)
1018 = 1609
Sultan n . Selim hazretlerinin muasr eriatn siyasetine vakf bir
zat olup stanbulludur. Sadrzam Ahmed Paanm kethdas Firuzaann
oludur. 1018 H. de taundan vefat etti. Mderrislerdendi. Harputlu eyh
Mahmud bni smail'in 844 H. de Msr Sultan akmak adna yazd
(Ed-drret'l-Garra fi nasayihi'l-mlki vel-kuzat ve'l-vzera) ismin
deki eserini (Gurret'l-Beyza) ismiyle geni olarak terceme etmitir ki,
bir nshasn Tire'de bni Melek ktphanesinde mtala ettim.
Bir
nshas da Esad Efendi ktphanesinde vardr.
indeki bahisler aadadr :
1 mamet
2 urut-u mamet
3 Hukm-i mamet
4 Kavaid-i mamet
5 Usul- mamet
6 Usul- vezaret
7 Kavaid-i Sipah-Cnd (Askerlik)
8 Ahkm- Sultaniye
9 Hiyel-i er'iyye
10 Mesail-i Mteferrika
(Ed-drret'l-Garra) nm bir nshas Hamidiye ktphanesinde

var

dr.
BRAHM BERGAMAV
1014 = 1605
Hal tercemesi yukarda geen Smbl Sinan hazretlerinin halifele
rinden bir zatn olu olup Bergamaldr. Tahsilini tamamladktan sonra
medreseleri devrederek nihayet Sinan Paa Daru'l-Hadis mderrisliine
tayin olundu. 10 sene bu mderrislik vazifesini ifa ederek 1014 H. de v e
fat etti.
Tefsir, Hadis, Kelm ilimlerinde ihtisas vard. (Envaru'l-Bevarik fi
tertibi terihi'l-mearik) ile kelm ilminden (Nazm'l-Feraid fi silki mecmail-akaid) isimli eserlerine sonradan bir de erh yazd. Tefsir ilmine
mteallik risaleleriyle dier baz kitaplara ve tedvin edilmi kitaplara
dair talikat da vardr.
1026 H. de vefat edip kadlarn airlerinden
(Kasideyi mnferice)
sarihi Abdullah ve (Seyf'l-Muvahhidin) mellifi emseddin Efendiler
de Bergama'dan yetien limlerdendir.

 356
SMAL BN SNAN SVAS
1048 =

1638

Tannm fakihlerden bir zat olup 1048 H. de Sivasta vefat etti. De

erli eserlerinden (Feraid) ismindeki (Mlteka erhi) yle bni Nceymin,
(Risalet's-Saayir ve'l-Kebayir) erhi saylmaktadr.
Tahsil ve feyzi
Abdlmecid Sivasdendir. (Feraid) in bir nshas Ayasofya ktphane
sinde vardr. (Drer'l-Akaid ve Gurer Klli Saikn ve Kaidin) mel
lifi eyh Ahmed Efendi ile (Mir'at'l-Beyan Fi Keramat- l-i Osman)
mellifi Muhammed bni Halil, 856 H. de vefat eden (erhu'l-Envar Li
Ameli'l-Ebrar) yazar Nureddin Ali bni Ahmed de
Sivastan yetien
limlerdendirler.

BRAHM ZDN

Fakihlerden bir zat olup zdinlidir. Drt ciltten ibaret olan ve bir
takm umum ktphanede mevcut bulunan (ddet'l-Hkkmi Fi erhi
Gureril-Ahkm) ismindeki (Drer erhi) Fkh ilmindeki ihtisasna ke
sin delildir. Bu erhin yazlnn sonu 1057 H. olduuna gre eser sahi
binin 1000 ksur adamlarndan olduu anlalmaktadr. zdin Yunanistanm kuzeyinde halen (Zeytn-Lmya) denilen ehirdir.

BRAHM BN MUHAMMED
1050 := 1640
Kadlar zmresinden fakih bir zat olup Kasmpaaldr. 1050 H. de
stanbulda vefat ederek mahallesindeki hanesinin yaknma defnedildi.
lmi sarftan (Safiye) ye (Safiye) ismiyle erhi ve (Mecdu'l-feraiz)i var
dr.

SHAK BN HASAN TOKAD

1100 =

1688

Alimlerden bir zat olup 1100 H. de Tokatta vefat etti. (erhu Cilul
K u l b ) , (Manzume-yi Tertibi'l-Ulm), (Manzme-yi Akaid) ve Ustur
laptan (Mardini)ye haiyesi gibi eserleri vardr. 1098 H. de tamamlad
(Manzme-yi Akaid) limler arasnda muteberdir.

 357
ZMR

SLEYMAN
1102 =

EFEND

1690

Kadlar zmresinden ve fkh ilmi mtehassslarndan bir zat olup

doum yeri Girit, tahsil ve tefeyyz zmirdedir. 1102 H. de Kprl
zade Mustafa Paa ile Neme seferinde yaralanarak Belgradda vefat etti.
maret Camii erifi sahasnda medfundur. Usul Fkh ilminden mehur
(Mir'at ve Mirkat) ile (Kuhistani-i Kebire) ve (Hadisi Erban erhi)ne
haiyeleri ve mantktan bir risalesi vardr.

SHAK

HOCASI
1120 =

AHMED

EFEND

1708

Sekin limlerden ve tannm ediplerden irfan sahibi bir zat olup

Aydna bal Subice'dendir. lk tahsilini memleketinde tamamladktan
sonra seyahate km ve irvan'da mehur limlerden Hoca Nimetullah
Efendinin feyizli derslerine devam ederek icazet alm ve Bursa'ya yer
lemitir. Burada lyk olduu hrmet ve itibar grerek baz medrese
lerde ders vermee balad. Bu srada ilim ve irfan sahiplerinin kadir ve
kymetini bilen Bursa zenginlerinden (shak Efendi) adnda br zatn
olunu da talm ve terbiyeye balad ki, uzun mddet bu zatla bir arada
bulunduu iin bundan sonra halk arasnda shak hocas ismiyle me
hur olmutur. Bu sralarda Bursa'da irad vazifesiyle megul olan Hal
veti tarikat eyhlerinden eyh Niyazi Msr hazretlerine intisab ederek
c dnyasn tasfiye etmitir. te bu suretle zamann geirirken Eyle
di Ahmed Efendi Havzay Adni makam ve Eyliye medreseyi cennet
ulyada makam msralarnn delleti olan 1120 H. de vefat edip Deveci
ler mezarl denilen mslmanlara mahsus mezarlkta (Ravzat'l-Ebrar
tarihi) vesair eserlerin sahibi eyhlislm Kara elebi zade Abd'l-Aziz
Efendi yannda topraa emanet edildi. iirlerinde A h m e d mahlasn
kullanmtr.
Deerli eserleri aadadr :
1 (Terceme-yi Mukaddimeti'l-Edeb) : Allme Zemahernin Arap
dilinin kaidelerini ve faydalarn beyan eden mehur eseridir ki, birinci
bab (Esma), ikinci bab (Ef'al), nc bab (Hurf), drdnc bab (Ta
sarrufu Esma), beinci bab (Tasarrufu Ef'al) den bahsetmek zere be
bab olarak tertiplenmitir.
Osmanl ulema ve eyhlerinden Mustakimzade Sleyman Saadeddin
Efendi tarafndan da terceme edilmitir. Hal tercemesini yazdmz i
bu Ahmed Efendinin tercemesi sonradan Matbaa-i mirede baslmtr.

 358
Mtercimin kendi el yazsiyle yazma nshas stanbul'da Ayasofya ci
varnda Yerebatan mahallesindeki Esad Efendi ktphanesindedir. Kai
de ve edebiyatla megul olanlara cidden istifadeyi mucip eserlerdendir.
2 (Manzume-yi Akaid) : (Emali) ve (Nniye) kasideleri tarzn
da bir manzumedir.
3 (Vahdetname-yi lem Engz) : ou Trke ve pek az Farsa
olmak zere 2918 beyti ihtiva eden Mesnevi tarznda bir manzumedir ki,
sonradan baslmtr.
4 (Sandukat'l-Maarif) : Muhadarat ilmine ait kymetli bir eser
dir.
5 (Akvem'l-Vesail Fi Terceme-yi email) : Eserin asl 279 H. de
vefat eden byk hads imamlarndan mam- Muhammed Tirmiz'nn
olup birok ulema tarafndan erh olunmu ve haiyesi yazlmtr.
6 (Haiye-yi Metni Tavalii'l-Envar fi'l-Kelm) : Hal tercemesi
yukarda geen Aydnl Hac Paa maddesinde eserin metnine dair l
zm gelen izahat yazlmtr.
7 (Risale-yi rtifa) : Mukantarat tahtas vesaire gibi irtifa let
lerinin tariflerinden ve kullan usullerinden bahseder olup shak Efen
di adna yazlm olduu iin ismi (shak) dir.
8 (Hadis-i Erban) : 40 hadisi erifin tercemesidir.
9 (Mneat) : Mnasebet dtke yazd edeb
mektuplarn
mecmuasdr.
10 (Talikat ifai erif) : Allme Kad yaz- Sebt'nin (fa-y
erif) ine yazd talikay muhtevidir.
11 (Haiye Mir eb'l-Feth) : Mnazara ilmi dabna dairdir.
12 (Talikat Envari't-Tenzil) : Tefsiri Kad Beyzav'nn baz nok
talarna yazdklar talikatlar beyanndadr.
13 (Talikat Tehzbi'l-Mantk) : Allme Taftazan'nin (TehzblMantk dibacesi) nde Cell Devvn vesair byk limlerin beyanatlar
nn tahkik ve hlsalarn muhtevidir.
14 (ZU Tahdid-i Cihat)
15 (Daire-yi Hendesiye erhi)
Farsa iirlerindeki mahlas Hoca, Osmanl Trkesinde A h m e
d dir. iirlerinden :
Devran iriki alini, bezme rbeder
Seyh-i belda barm honn kebab eder
Mimar kim esas- sipehrin budur rev
Mamur edince bir dili, bin dili harap eder.

 359
BN A D A V ! MUSTAFA BN BRAHM
limlerden bir zat olup Kuadaldr. On ksur risalesini ihtiva eden
Aydmda grdm kendi el yazsiyle yazma mecmuasnda bulunan ri
salelerinden bazlar unlardr :
(Mlakat'l-Ervah), (Menasik-i H a c ) , (Risale Fittahare),
(Risale
Fis-Salt), (Risale Fi'l-ber) dir. 1146 H. de Aydna yerleerek eser yaz
makla megul olduunu yazyor. Zeynizade civarnda
medfun olduu
rivayet edilmitir. bni Adav mahlasn kullanmasnn sebebi anla
lamad.

SHAK EFEND (EYHLSLM)

1147 = 1734
Sultan Birinci Mahmud devrinde meihat makamna getirilen lim
lerden olup eyhlislm stanbullu Ebu shak smail Efendinin olu ve
hal tercemesi ileride yazl shak Efendinin kardeidir. lisanda iir
leri ve mrettep divan vardr. Dier eserleri (Terceme-yi ifa-y erif
el-msemma bi istifa),
(Terceme-yi Bostanl-rifin El Msemma bi
kasri'l-Metin), (Bi'setname)den ibarettir.
Vefat: 1147 H. de, kabri Sultan Selim civarnda arambada pede
rinin yaptrd mescidin yanndadr.
iiri stadane olup :
Halimi arzet saba dildare, Allah akna.
Suzii dilden haber ver yre Allah akna.
Ey tabibi hazk nabz- ainay derd-i dil
Hasteyi hicrim, bana bir are, Allah akna!
Mehur gazelinin hususiyle Kefi esrar eyleme ayare Allah ak
na msra darb mesel srasna girmitir.

ZMR
MEVLNA MUHAMMED BN VEL BN RESUL
1165 = 1751
slm limleri arasnda (Mirat muhaisi) hretiyle tannm iha
tal ilim sahibi, mmetin en faziletlilerinden bilhassa fakih bir zat olup
Krehirlidir. lk tahsilini memleketinde grdkten sonra stanbul'a ge
lerek Mirza Fazl'dan, Cziyyat denilen dier ilimleri de baka limler-

 360
den renerek arkadalar arasnda parlak bir surette icazet almaa mu
vaffak olduktan sonra, yaplan davet zerine zmir'e gitmi maruf usul
dairesinde ders okutmaa balamtr. Bir mddet sonra
memlekete
grlen fevkalde fazileti dolayisiyle uhdesine mftlk vazifesi tevcih
edildi. mrnn sonuna kadar mderrislik, mftlk vazifeleri ve eser
yazmakla megul olarak 1165 H. de vefat etti. ki emelik caddesinde
ki ulu mezarlkta medfundur. Mezkr zatn eserleri eitli ve ok mik
tarda olup tesbit edilebilenleri aadadr:
1 Tefsirden, (Kad Beyzav Tefsirine Haiye) :
yet-i kermesine kadar byk bir cilt olup tamamlamaya devam ettii
kendi yazdklar ksa hal tercemesinde zikredilmise de nereye kadar
muvaffak olduklar mehuldr.
2 Fkhtan Mir'at Haiyesi : Matbu ve mehurdur.
3 Dualardan (Hizbn Nasr) erhi : sm Celill Kadr olup basl
mamtr.
4 Fkhtan

(Ebah erhi) baslmam olup bir nshas Rodos k

tphanesindedir.
5 Dualardan (Delil'l-Hayrat erhi) : Baslmamtr. smi, sticlbl-Mradattr. (Dileklerin yerine gelmesi hakknda) sonradan Trk
eye terceme edilmitir. Bir nshasn zmir limlerinden bir zatta gr
dm.
6 Kelmdan (Zbde-i lm-i Kelm) : Bir nshas Akhisar ktp
hanesindedir.
7 Akaid ve Mevizadan (Zahru'l-Mteehhilin) erhi. Baslmam
tr.
8 Kelmdan (Mesail-i Hilfiyat) : E'ar ile Matrdler arasnda
teferruat zerinde 67 meseledeki ihtilflarn halline dair olup bir ns
has stanbulda Lleli ktphanesindedir.
9 lahiyat, Tabiiyat ve Mantktan bahseden
Haiyesi), baslmamtr.

(Hidayet'l-Hkmet

10 Mantk ilminden (Fenar haiyesi). Baslmamtr.

11 Nahiv ilminden (mtihan'l-Ezkiya Haiyesi). Baslmamtr.
12 Mnazara adabndan (Risale-yi Birgiv erhi) baslmamtr.
13 lm-i Kelmdan (Metin ve erh) : Bir nshas Sultan kinci
Beyazd Camiinin iindeki Veliyyddin Efendi ktphanesinde mevcut
olup (erh Akaid-i Cedid) ismiyle kaytldr.
14 Siyer ilminden Isamm (email-i Tirmiz) erhine haiye. Ba
slmamtr.
'
15 Fkh ilminden Seyyid erifin (Muhtasar'l-Mnteha) erhi
haiyesine haiye. Baslmamtr.

 361
16 Nahiv ilminden (Lbb'l-Lbab) erhine haiye: Bu eserin
mevcudiyeti Karabazade zmirli Ahmed Efendinin tarih ve tercemelerden bahseden eserinden anlalmtr.
17 Usul ve Cedel ilminden (Muhtasar bni Hacip) erhine hai
ye. Baslmamtr.
BRAHM R M
1189 = 1775
Arabaclar ocann eyhi faziletli bir zattr. 1189 H. de Hacc erif
farizasn ifadan dnnde yolda Msr civarnda vefat etti. Eserlerin
den Ktip elebinin (Kefz-Zunn) una yazd (zeyli) ash ile kar
trlarak sonradan stanbulda basld. Fkh ilminden (Sadr's-eria)y
da terceme etmitir. Kraat ilmini hal tercemesi ileride yazl Yusufzade
Abdullah Hilmi Efendiden tahsil etmitir.

BRAHM BN Y A K U P G M H A N E V
1207 =

1792

Son zamann deerli limlerindendir. 1207 H. de Amasya yaknnda

Havzada vefat etti.
Eserleri :
Baslmam olup (Zhret'l-Aruz), (erhu Avamil),
(Risaletani
mine'l-stiare)dir.
BRAHM E L - H A R A V E R Z U R U M
1214 = 1799
(Yekdest) hretiyle tannm lim bir zat olup Erzurumludur. 1214
H. de vefat etti. Eserleri :
((ems'l-Kasaid), (Nshu'l-Vaizin), (Redd'l-Ekyie ve erhu) dr.

BN RESUL M U H A M M E D Z E K EFEND ( S L E Y M A N Y E V )
1246 = 1830
Sekin hmlerinden bir zat olup Sleymaniyeye bal Carta kyn
de domutur. afi mezhebindendir. 1246 H. de vefat etti. Selkt akai
dine yazd matbu haiye deerli eserleri cmlesindendir. (bni Hacer
Heyteminin (Tuhfe)sine (Haiyesi) ve afii fkhndan Nevevnin (Minhac)nda da erhi vardr.

 362
SMAL MFD EFEND (STANBUL)
1217 = 1802
Aslen stanbullu olup tahsilini tamamladktan sonra Mekke payesi
ne nail olmutur. Mderrislik vazifesi ve eser yazmakla hayatn geiren
gayretli bir limdir. Eylesn Yezdan Mfidi
rahmetinden mstefid
msrann dellet ettii 1217 H. de vefat ederek Davutpaa Camii avlusu
na defnedildi. Nakibend tarikatnn halifelerindendir.
Eserleri :
(Hadis-i Erban-i mam Nevev), (Delail'l-Hayrat), (email-i e
rif), (Ahlk- Adudiye), (Kaside-yi Nniye ve Br'e),
(Pendi Attar)a
bir erh yazd gibi, (Tefsir-i Beyzav) ye ve bakaca
(Sre-yi Nebe)
zerine haiye yapm, (erh-i Fenar), (stiare sam), Takprlzadenin (dab erhi) zerine talikat yazm, bni Melekn (Menar erhi) ve
(Kenz'l-Ummal)i ihtisar ve (Kudr) ile (Keydan) fkhn. Molla Ca
minin (Levayh)n, Bursal Dede Efendinin (Siyaset-i er'iye)sini Trk
eye terceme etmitir.
iirlerinden :
Bak saate, bir dakika fevt eylenieyip
Oynatmakda rakkas derunde her gh
Miftah inabetle kur iit sende.
Dil saatini bisavti Allah Allah...

BRAHM SITKI EFEND (KODRAV)

Takva sahibi limlerden bir zat olup skdarda emsi Paa medre
sesinde yerleip ilim neri ve eser yazmak suretiyle hayatn geirdi. 12
irisalesini ihtiva eden bir mecmuas Beiktata Yahya Efendi ktphaiesinde ve 15 risalesini havi bir mecmuas da Yedikulede Kk Efendi
ktphanesindedir ki, bazlar aadadr :
(Safiye Li'l-Mariz ve Kfiye Li'l-Mrid),
(Tuhfetl-Yetimiye),
'(Stkye), (Drret'l-Yetimiye fil Ehadsi Kudsiye), (Risaletn Fi Hakk
sm-i z a m ) , (Mnciyet'l-Fukara), (Usl-i Hads). Son eserini 1247 H.
de yazdn eserin nihayetinde tasrih etmektedir. kodraya balyken
Berlin anlamasiyle Karadaa terk olunan Yodgorice'den yetien Hasan
Efendi de limlerden bir zat olup 1166 H. de mam araninin (Levakihu'l-Envar fi Tabakati'l-Ahyar) isimli eserini telhis etmitir.

 363
MAMZADE ESAD EFEND (STANBUL)
1276 = 1859
Sultan n . Mahmud devrinde yetien limlerden olup Zeyrek Camii
imaml yapan Konyal bir zatn oludur.
Matbu eserleri :
Akaidden mehur (Drri Yekta) ve erhi ile (erhu Siraciye), (Halebi erhi Hilyetn-Naci), stanbulun fethine ve Osmanl devletinin a
nnn yksekliine dair Letftehannel - Kostantiniyye hadsi erifinin
erhini ihtiva eden ve padiahm iradesiyle yazlp 1285 H. de baslan
(Fethi Kostatiniyye) risalesi. Mantktan (Kaziyyelerin Tasdik ve Tefri
kine) ve (Sarftan infial babnn tatbikatna dair risaleleri) de vardr.
Halveti tarikatmm Yiitba kolu halifelerindendir.
1276 H. de vefat
ederek Sleymaniye Camii erifi avlusuna defnedildi.

SMAL NEBL EFEND (AHISKAV)

1278 = 1861
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Ahskaldr. Grc smail Efendi
adiyle tannmtr. stanbul'da ilimlerin yaylmasna hizmet ederek 1278
H. de vefat etti. Fatih trbesi civarnda medfundur. let ilimleri risale
lerini havi olup 1285 H. de baslan (Mefatihu't-Tahkik) ismindeki eseri
ilm kudretinin delilidir.

BRAHM EFEND (YALVAC)

1293 = 1876
Fazilet sahiplerinden hitabetiyle tannm bir zat olup Yalvac'a ba
l Hisarard kyndendir. Karaaal Rd Efendi vesaire gibi deerli
limlerden ders grmtr. 1293 H. de vefat ederek kynde yaptrm
olduu medresenin camii erifi avlusuna defnedildi.
Eserleri :
(Risale-yi Ahbaru Billezi), (Usul'l-Mavere fi Envaci'l-Muhavere), (Garaibi ll), (Haiye-yi Dibace-yi Drrn-Naci), (Haiye-yi Kasi
de-yi Br'e) dir.
Arapa kasideleri de vardr. 1. Risalesi kendisine lkap olarak veril
mitir. 1140 H. de vefat eden psalal eyh Abdullah bni eyh Ahmed
Efendinin de (radiye) isminde (Kasdei Br'e erhi) vardr.

 364
B R A H M EFEND
1309 = 1891
Alimlerden fevkalde ders takririne sahip bir zat olup Saruhan sancama bal Eme kylerinden ney'dendir.
Tahsilini Krkaa ve Soma'da tamamladktan sonra Bursa'ya git
mi, ilmin yaylmasna balayp birka defa icazet vermee muvaffak
olmutur. Arab ilimlerin ekseri kollarndan ve bilhassa tefsir ve Usul-i
Fkh ilimlerinde geni malmat sahiplerindendir. mrnn sonlarna
doru Bursa mftlne tayin olunmutur. Bursa'da Uak ibrahim
Efendi ismiyle tannmtr. 1309 da Bursa'da vefat etti. eyh-i Ekberin
faziletlerine dair (El-Misk'l-Ezfer fi Tebriy'et-i eyhi'l-Ekber) ismin
de baslmam bycek bir eseri vardr. lm takrirlerinin ekseri nokta
lar talebeleri tarafndan zapt olunmutur.

ISHAK EFEND ( H O C A )
1310 1892
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Harputludur.
1310 H. de vefat
ederek Fatih trbesi civarna defnolundu. Matbu eserlerinden (^) (ems'l-Harika), (Ziya'l-Kulb) her ikisi de ncilin elde bulunan nshala
rnn tahrif edildiine vesaireye dair olup dierleri (Zbde-i lmi K e
lm), (Es'ile ve Ecvibeyi Hikemiye), (Miftahu'l-Uyn). let ilimlerinin
tariflerini beyan eden (Es'ile ve Ecvibe), (Kif'l-Esrari Dfiu'l-Erar)
dr.
Bunlardan baka bni Sina'nn mehur (ifa) sn da
Tercemeti-ifa) ismiyle terceme etmitir ki, baslmamtr.

(tisfaf Fi

( I ) I Bu yolda yazlan matbu eserler : (zharHak) : slm limlerinin

byklerinden 1306 H. de Mekkede vefat eden Hindli Rahmetullah Efendi mer
humun eserlerinden olup tercemelerini birinci cildi hal tercemesi airler fas
lnda zikredilen Nzhet Efendi tarafmdan stanbul'da basld gibi,
ikinci
cildi de Mollalardan olup 1313 H. de stanbulda vefat edip Fatihe defn edilen
Ankaral mer Fehmi Efendi tarafndan (braz'l^Hak)
ismiyle 1293 H. de
Bosna'da baslmtr.
II (Terceme-yi Tuhfet'l-Erb fir-Reddi Al ehli'sjSalib) : Mhtedi Ab
dullah Tercman'nin eseri olup sonradan terceme olunarak stanbulda basl
mtr.
III (Mdafaa) : Ahmed Mithat Efendinin eseri olup stanbulda basl
mtr.
IV (zahl-Meram Fi Kefi'z-Zalm) : Hac Abdi Beyin eseri olup stan
bulda baslmtr.
V (El-Fasl Beyne'l-Hakk ve'l-Batl Tercemesi) : Adanah Esma Yusuf

 365
SMAL EFEND
(MANASTIRLI SMAL H A K K I EFEND)
limlerden ve Ayan Meclisi zalarmm ileri gelenlerinden faziletiy
le tanmm bir zat olup Manastrldr. Memleketinde Sancaktarzade de
nilen aileye mensuptur, tik tahsilini memleketinde yapm, stanbula ge
lip hal tercemesi ileride yazl evket Efendi merhumdan icazet almaa
ve

derse karak icazet vermee muvaffak

olmutur. Lisan

talkatna

ve kuvvetli hitabete sahip olduundan krs eyhliine tayin olunarak

bu yolun son merhalesi olan Ayasofya

eyhliine kadar

ykselmitir.

Yksek mekteplerin ekserisinde de hocalk yapmtr. Vefat ilim ve ir

fan adna byk zayiattandr. 1330 senesi

nihayetinde ikametgh olan

Anadolu Hisarnda anszn vefat etmi ve Fatih Camii avlusuna defne

dilmitir. Deerli eserlerinden baslm olanlar aadadr:
1

(Telhs'l-Kelm fi Berahini Akaidi'l-Islm)

(Vesail'l-Felh fi mesaili'n-nikh)

(Kitab'l-Vesaya

ve'l-Reraiz)

Efendinin eseri olup Msrda baslmtr. Bu eserin asl Msr limlerinden z

zeddin Efendi tarafndan yazlm ve baslmtr.
VI (Nr'mda Limen stehda) : Srr Paa merhumun eseri olup Di
yarbekir matbaasnda baslmtr.
VII (Beyan'l-Hak) : Hindli Rahmetullah Efendinindir. Tercemesi star^bulda basmtr.
VIII (Risalet's-Samsamiye) : Hac Abdi Bey merhumun eseri olup s
tanbulda baslmtr.
Arapa olarak yazlm eserlerden aadakilerin hepsi Msrda baslmtr:
1 (Kitab'1-lam Bima fi dinin-Nasra minePBidei vel-Evham) : (mam
Kurtub)
2 (Hidayetl Hubara fi ecvibeti'l-Yahudi ven-Nasara) : (bni Kayym el
Cevziye)
3 (Tahcil Men sarrafe'l-ncil) : (Bbil Beka Salih bni Hseyin Caferi)
4 (En-Nasihatl-maniye)
5 (El-Fariku Beyne'l-Halik vel-Mahlk) : (Paaczade Badad Abdur
rahman Efendi)
6 (El-Cevher'l-Feridu Fi ptali't-Teslis) : (Eyyp Sabri Bey)
7 (El-Ecvibet'l-Fahire) : (Sahabettin Ahmed bni tdris El Maliki ElMaruf bil-Karrafl)
8 Kitab Seferi'l-Hayr) : (Abdullah Salik Antak) isminin ebcet hesa
biyle dellet ettii zere 1181 H. de (Tahcil Men Harrafel ncil) den telhis edi
lerek terceme olunmutur. Eribozda medfundur.
9 (lm'l-Yakn Fi'r-Reddi Ale'l Mtenassr madeddin)
10 (El-slmi ven-Nasraniyyeti maal ilmi ve'l-Medeniyye)
11 (Hlasat'l-Kelm fi Tercihi Dini'l-slm)

 366
4 (Mevahib'r-Rahman fi Menaliibi'l-lmam Ebi Hanifeti'n-Niman)
5 (Metalib-i irfaniye ve zahat- Nniye) :
(erhu Kaside-yi
Nniye)
6 (Ahkm ehri Siyam)
7 (Er-Risalet'l-Hamidiye Tercemesi) : (Beyyinat- Ahmediye)
8 (Hak ve Hakikat) : (islmiyet aleyhinde Doktor Duzinin ne
riyatna reddiye).
9 (MevaidM-n'am Fi Akaidi'l-Islm)
10 (Mevaiz) : ( cz' intiar etmitir. ,
11 (erhu's-Sadri Bi Fezail-i Leyleti'l-Kadr)

A Y MUHAIVIMED EFEND
1061 = 1650
Sekin limlerden v e mehur melliflerden bir zat olup Tirelidir.
lk ilimleri memleketi ulemasndan rendikten sonra muallim Ataullah
Efendiden tahsilini ikmal edip Bayndrda Hac Sinan medresesi mder
risliine tayin olunarak ksa zamanda ilm stnln gstermi ve
maarife hizmete balamtr. 990 H. de stanbula gelerek o srada boal
m bulunan krk ake vazifeli bir medrese mderrishi iin Anadolu
Kazaskeri Zekeriya Efendinin huzurunda alan msabaka imtihanna
girerek eitli ilimlere liyakatim ve stnln isbat etmitir. Bir md
det sonra inzivaya ekilerek eserlerini yazmaa balad. Mahade olu
nan eserlerinin ilm mkfat olmak zere Tire'de bni Melek mderris
liine tayin olundu. Bu feyizli medresede birka sene ders okutmak ve
eser yazmak ile megul olarak bir i iin istanbula geldii zaman, (Oldu
Ay cenanda vasl A y ) msrann delleti olan 1061 H. de vefat edip
Edirnekaps haricindeki Emir Buhar zaviyesi yanna defnedildi. (Rahmetullahi Aleyh) deerli eserleri baslmam olup aadadr.
1 (Kur'an- Kerm'in yarsna kadar tefsiri erif)
2 (erhu Vird-i Settar)
3 (erhu Glistan)
4 (Usul Fkhtan bir metn-i metin)
5 (Telhsu Tarikat- Muhammediye)
6 (Telhsu Ravzat'l-Ulema)
7 (erhu Mlteka)
8 (Ilm- Meaniden Mnekkahat-

Meruha)

9 (Muhtar- Shah tarznda bir lgat)

 367
10 (Hakayku'l-Usl) : Bir nshas Akhisar ktphanesinde tara
fmdan grlmtr.
11 (Netayic'l-Ezhan minel Kelm) : Bir nshas Kasaba ktp
hanesinde tarafmdan grlmtr. Eserlerinden bazlar stanbul k
tphanelerinde mevcuttur.

KADI AHMED BURHANEDDN (ERZNCAN)

800 = 1397
limlerden ve maalesef hkmdarlk sevdas ile ban belya u
ratan bir zat olup aslen Kayserilidir. hreti Emir K a d dr. Tahsilini
Msr'da tamamlad. Eserleri ; Bir nshas Ayasofya
ktphanesinde
mevcut olup Arapa (ksiri's-Saadat- Fi Esrari'l-badat) ile
(Telvih)
zerine (Tercih) isminde faydal ve makbul bir haiyesi olup lisanda
manzumeleri de vardr. Hkmet Bakanl sevgisi sebebiyle 800 H. de
Akkoyunlu aireti beyi Karailik Osman Beyle yapt kavgada vurula
rak vefat etti. Sivasta medfundur. (Afallah anh). Hayatna dair A b
dlaziz Esterabadi-i Badad'nin (Bezm-i Vizrim) isminde Farsa
bir
tarihi vardr ki, birer nshas Ayasofya, Yerebatan
ktphanelerinde
mevcuttur. Divannn yegne nshas Londra ktphanesindedir. Mu
fassal hal tercemesi Osmanl Tarih Encmeni zasndan Tevhid Beye
fendi tarafndan Encmen mecmuas ile neredilmitir.
ngiliz msteriklerinden mteveffa Mister Kip'in Osmanl iirleri
tarihinde Kad Burhaneddine ait nerettii iirlerinden :
Heme k gnl bryan olur;
Her nefes garip gz giryan olur.
Sofilerin dilei mihrab-u-namaz
Er kiinin arzusu meydan olur.

KARA Y A K U P BN DRS
933 = 1526
limlerin en deerlilerinden bir zat olup Nidelidir. Evvel memle
ketinde sonra Arap ve A c e m lkelerinde tahsilini tamamladktan sonra
Lrende Karaman kasabasnda mderrislik vazifesiyle ve eser yazmakla
megul oldu. (Haiye Alel-Beyzav) ile (Mesabih) ve (Hidaye) zerine
erhleri ve peygamberler tarihi, sahabelerin hayatiyle mezhep kurucu
larnn, muhaddislerin, mehur musanniflerin hal tercemelerini toplayan
(Eraku't-Tevarh) i vardr. Bu eser bir mukaddime, ksm, bir hatime
zerine mrettep olup Arapadr.

 368
Mukaddime : Mehur peygamberler,
1. Ksm : Peygamberimizin nesebi, doumu, vefat.
2. Ksm : ki na't zerinedir. 1 Peygamber Efendimizin ocukla
r ve zevceleri. 2 Aere-yi Mbeere.
3. Ksm : ki kanun zerinedir. 1 Sahabelerin faziletleri, 2
Fakhler v e hafzlar.
Hatime : ki nevidir. 1 Mezhep mamlar, 2 Hads mamlar.
Vefat 833 H. de, kabri (Lrende) dedir.

KARA SNAN
852 =

1448

Fatih Sultan Mehmed Han zamannn mehur limlerinden Arab

ilimlerde ve edebiyatta fevkalde mahareti olan faziletli bir zattr. F
kh ilminden (Menar'l-Envar) , sarf ilminden (Merah ve Safiye) yi, he
yet ilminden (Kozmorafya), aymn'nin (Mlahhas)n erh ettii gi
bi (Vikaye) ye dahi haiye yazmtr. (Zamair) ve (Hezm'l-Cyui ve'lGlib ve'l-Malp) isimlerinde baka eserleri de vardr. 852 H. de vefat
etti.

KIRIMI SEYD AHMED BN ABDULLAH

879 =

1474

Fatih Sultan Mehmed Han'n hrmet ve iltifatna mazhar olan fa

zilet sahiplerinden ve muhakkik limlerden. Molla erafeddin Krm'
nin talebelerindendir. Eserleri :
(Haiye-yi Tefsir-i Beyzav), (Haiye-yi erh-i Akaid), (Haiye-yi
Telvih), (Haiye-yi Lbb'l-Elbap), (Haiye-yi Mutavvel)
vesairedir.
Bir nshas skdarda Atlama ta ktphanesinde mevcut ve 874 H. de
tamamlad hatimesinden anlalan (Miftah'l-Gayb) erhi vardr ki,
tahkik ve irfanna kesin bir delildir. Bir de 879 H. de stanbulda ikmal
(1) 2 nci Murad devrinde Krm'dan hicret edip 840 H. de Edirnede vefat ede
rek Zindan altnda Tatar Han kabristannda medfun olan (Menar Sarihi)
erefuddin Krm'nin talebelerinden olup 883 de vefat eden Krml Muham
med olu Ahmed de limlerden bir zattr. Eserlerinden (erh-i Buhari-i erif)
kudret ve kymetine delildir. 1279 da vefat eden ve Fatih'de medfun olan fkh
dan (Krmizade mecmuas) sahibi Reid Efendi ile (Levayh-i Faika ve Alik-i
Rika ale't-Tefsiri ve'l^Fkh ve'l-Hadisi ve'l-Feraiz) ve (Et-Tasrih) ismindeki
(Telvih muhaisi) Fazl Ali Efendiler de bu cmledendir.

369

ettii Farsa (Glen-i Raz) erhi vardr ki, bir nshas Ayasofya k
tphanesindedir.
(Beyzav Haiyesi) nin ismi (Misbahu't-Tadil fi kefi
zil) olup bir nshas Atik Valide ktphanesindedir.

envari't-Ten-

Vefat 879 H. de, kabri Fatih civarnda Molla Kestel mescidi civa
rndadr. (Knh'l-Ahbar) da, Bursa'da medfun olduu
yazlmsa da
mevsuk deildir.
1179 H. de kendi el yazsiyle yazma nshas Kl Ali Paa'da mev
cut olan (Kad haiyesi) mellifi Muhammed bin Karde ile
fkhtan
(Menar) erhi eref bni Kemal de Krm'da yetien limlerdendir. Bu
erhin kendi el yazsiyle yazma nshas. Kk Efendi ktphanesinde
dir.

K A R A SEYYD
913 = 1507
Sekin limlerden bir zat olup Hamid ilindendir. Aladdin Ali Fe
nar'nin talebelerindendir. stanbul kadsyken 913 H. de vefat etti. (er
hu Miftah) n ba taraflarna haiyesi ve Arapa iirleri vardr. (Kara
Seyyid Sualleri) ismiyle tannm olan sualler ki, Seyyid erifin (er
hi Miftah) ve (erhu Mevakf) na dairdir bu zatndr. Osmanl lim
lerinden eyhzade Muhammed Muhyiddin ile
(ir'at'l-lslm)
sarihi
Mevlna Yakup ve 932 = 1525 H. de stanbulda vefat ederek yaptrd
(Dar't-Talim) de defnolunan Seyyid-i Karaman taraflarndan erh olun
mutur. (Risalet'l-Ga'l) de eserleri cmlesindendir.

KARABAG MUHYDDN MUHAMMED

942 = 1535
Kanun Sultan Sleyman devri limlerinden olup tahsilini tamam
ladktan sonra stanbula gelerek Seyyid Alizadeye muavin olmu, bun
dan sonra baz medreselere ve nihayet znik medresesi mderrisliine
tayin olunmu ve 942 H. de znikte vefat etmitir. Akl ve nakli ilimlere
vakf bir zattr. Eserleri 23 makale zerine tertiplenmi Muhadarata (Hi
kyelere) dair (Calib's-Srr) ile (Keaf), (Beyzav), (Telvih), (Hi
daye Talikat) ve (erhu Vikaye) ye, (Cell Devvan) nin (sbat'l-Va
cip) risalesine haiyelerinden v e (dabu Adudiye) erhinden ibarettir.
F. : 24

 370
KARA DAVUT (ZMT)
948 =

1541

Osmanl limlerinden olup zmitlidir. Mevlna Ltfi ve Meyyedzade gibi limlerden tahsil etmitir. Meskenin prnur ide Davud Efen
dinin vedd msrann delleti olan 948 H. de vefat etti. (Bursa'da) Yl
drm Bayezit civarnda yaptrm olduu mescidin avlusunda medfun
dur.
Eserleri :
(erhu Delaili Hayrat) ( ' ) , (erhu Kasidei Nniye), (Haiye AletTasavvurat), (Haiye Alet-Tasdikat), (Haiyeyi erhi Metali), (Haiye
Al erhi'-emsiye), (Telhsu Takrir-i Kavanin), (Haiye Alet-Tehzip)
vesairedir. Bir de akaid ve kelmdan (Malmat) isminde bir mecmuas
vardr ki, bir nshas Manastr ktphanesinde mevcuttur. Bursa Evkaf
ve sicillerini de tam bir dikkatle zapt etmi ve yazmtr.

KARA HAYDAR
955 =

1548

limlerden bir zat olup Menteelidir. Hemerisi ivizadeden tahsil

etti. 955 H. de skp'te vefat etti. Eserleri:
(Haiye Al erhi Miftah), (Haiye Al erhi Miftah),
Ale'l-Hayali), (Haiye Alel Mes'di) dir.

(Haiye

KADIZADE HSEYN BN HASAN EFEND

944 =

1537

Fazilet ve kalem sahiplerinden bir zattr. 944 H. de maktul brahim

Paa adma drt bab zerine mrettep (Letaif'l-Efkr ve Kifl-Esrar)
isminde bir eser yazmtr ki, birinci bab siyasetten,
ikinci tarihten,
nc edebiyattan, drdnc ahlktan bahseder.

(1)

Fazl zmir'nin,

Muhammed Hilmi Efendinin, Salih Kudsi-yi

Tokad

ve 1210 H. de vefat eden Ein Mfts Hac Osman Efendinin, 1173 H. de vefat
eden Kbrsl brahim Efendinin ve vaiz eyh Muhammed Efendinin de ayrca
erhleri vardr. Kara Davud Efendinin erhi baslmtr.

 371
KASIM BN SLEYMAN NDEV
970 = 1562
Arab ilimlerde hususiyle fkh ilminde vukuf sahibi bir zat olup
memleketinde ve istanbulda tahsilini tamamladktan
sonra 966 H. de
Siroz'da Seluk Sultan medresesi mderrisliine tyin oldu. 970 H. de
burada vefat etti. Eserleri :
(erhu Vikayet'l-Msemma bi tatbik), (erhu Mlteka) dr.

KINALIZADE ALADDN AL ELEB

979 = 1571
Mehur lim ve ediplerden olup sparta'da domutur. Pederi Kna
kullanmakla mehur olan Abdlkadir Hamid'dir ki, hazreti Fatihe mu
allim olma erefini kazanmken Mahmud Paann ekitirmesyle padi
ahn meclisinden uzak dm ve ksa bir zaman sonra vefat etmitir,
ilmiye yoluna girerek Kazaskerlie kadar ykselmitir, irtihal eyledi
Kutb'l-Ulema, len Knalzade ydi gr ab- hayatndan msrann
dellet ettii 979 H. de Edirne'de vefat ederek istanbul yolunda Seyyid
Celli trbesi civarnda Nazr emesi adl yere defnedildi. (Tezkirat'suara) sahibi Hasan elebinin pederidir. Eserleri: Lisanmzda ahlk
ilmine dair yazlan eerlern mehurlarndan olan matbu (Ahlk- Al-y)
ile (Haiye-yi Drer ve Gurer il' nsfihi), (Haiye al kitabi'l-Keraheti
Mine'l-Hidaye), (Risaletani fi Hakk'l-Vakf ve s'af), (Risalet's-Seyfiye ve'l-Kalemiye), (Haiye Al Hasan elebi Li-erhi'l-Mevakf), (Mn
eat), (Haiye-yi T e c r i d ) , (Haiye-y Keaf), (Haiye-y Beyzavi), (Ta
bakat- Hanefiyye), (erhu Kaside-i Br'e) vesaireden ibarettir. li
sanda iir nazmna muktedir idi. (Mretteb dvan) da vardr. (Taba
kat- Hanefiyesi) Imam- Azamdan Allme ibni Kemale kadardr.
iirlerinden :
Eeri hane-i pr nakdr sarayi cihan,
Veli kitabeleri Kll men aleyha fn
Zemin mahal bel v zaman medar- ann
Budur saray- cihan nakna zemin--zaman
(Ahlk- Ali) ahlk ilmine dair yazlan Osmanl eserlerinin en es
kisi ve en kymetlisidir. baresi sadeletirilerek ve lzumlu ilveler ya
plarak yeniden baslmasnda byk faydalar vardr.
983 H. de Bursa'da Yldrm Bayezit Han medresesi mderrisi iken
Emir Sultan yaknma defnedilen akku'l-Kamer Ahmed Efendinin de
(Risale-yi kalemiye ve seyfyesi) vardr.

 372
KIZIL MOLLA (ABDURRAHMAN BN SEYD AL)
953 =

1546

Amasyadan yetien limlerden olup stanbulda bni Kemal ve Sadi

elebi gibi limlerden tahsil grerek Rumeli Kazaskeri olmu ve 953 H.
de vefat etmitir. Birgiv Muhammed Efendi bir mddet bu zattan ders
grm ve kassam olarak maiyetinde bulunmutur. Eserleri :
(erhu'l-Hidaye), (Haiye-yi naye), (Haiye-yi Kamus)tur. stan
bulda Emir Buhar trbesi hizasmda yaptrm olduu mektebin saha
snda medfundur.

KADIZADE EMSEDDN AHMED EFEND (EYHLSLAM)

998 =

1589

limlerden bir zat olup yukarda sz geen Mevlna Bedreddin

Mahmud'un oludur. Eserleri: (Haiye-yi Beyzav), (Haiye-yi Tecrid
min bahsil Mahiyet), (Haiye Al Evail-i sadr-eria),
(erhu'l-Hidayeti min evveli kitabil vekleti il ahiril kitap), (Talikat Alel Mevakf),
(Talikat alet-Telvih), (Haiye-yi erhi Miftah min evvelihi l ahirilfennis-Sani), (Terceme-yi madeni'l-Cevahir ve Ravzat'l-Havatr)
ve
sairedir.
Fetvalardan da bir eseri vardr. Vefat: Mfti Ahmed elebi eyle
di ukbaya azm msrann gsterdii 998 H. de, kabri stanbulda Kk
Karaman geidindedir. rr mescidi hayra ait eserleri

cmlesindendir.

KARACA AHMED HAMD

1024 =

1615

Tannm limlerden bir zat olup Hamid elindendir. Kuds naibli

inde iken 1024 H. de vefat etti. Eserleri : (Haiye al erhi akaid), (Ha
iye-yi emsiye), (Haiye Ale's-Seyyid), (Haiye-yi Drer), (Haiye-yi
erhi Kfiye), (Zeyl akayk Numaniye) dr. B u zat (Tac't-Tevarih)n ikinci cildi sonunda zikredilmi bulunan Karaca Ahmedden ba
kas olmas lzm gelmektedir. Naima tarihinde Medinede vefat ettii
yazlmaktadr.

 373
KADI MUSTAFA EFEND (URLALI)
Sultan nc Murad devri limlerinden bir zat olup zmir civarmdaki Urladandr. Kbrs seferinde bulunmutu.
Eserleri ; Arapa (Risale-yi Cihadiye) ve tercemesiyle 15 fasl ze
rine tertiplenmi Arapa (Tenbihiyye) isminde bir tabirnamesi vardr
ki, her ikisinin de nshalar Nuruosmaniye ktphanesinde mevcuttur.

KADIZADE MUHAMMED EFEND

1045 = 1635
anl limlerden Balkesirli Doanzade Mustafa Efendi adnda bir
Kad'nin oludur. lk tahsilini memleketinde Birgiv Muhammed Efen
dinin talebelerinden tahsil ettikten sonra stanbula gelerek bir aralk
Tercman Tekkesi eyhi mer Efendiye intisab etmise de istidad do
layisiyle bu m.eslekten feyz alamadndan yine eski mesleine dnerek
vaizlie ve mderrislik vazifesine balad. 1045 H. de Ayasofya vaizi iken
vefat etti. Topkap dnda eyhler kabristanna defnedildi. Hal ve tavr
Naima Tarihinin 6. cildinin 18. sahifesinde aklanmtr. Bu aklama
dan anlaldna gre limlerin ve gemi byklerin sfatlarndan olan
hakik takvadan mahrum imi. Mslmanlarm kalblerini
birletirme
noktasna hizmet edemiyen limlerdendir. (Menakib's-Sahabe), (Kitab'l-Makbul fi Hali'l-Hayl) isimlerinde eserleri vardr.

KADI MAHMUD BN AHMED (MANASTIRI TERZZADE)

1126 = 1714
Kadlar zmresinden iken sonradan tezkireci olmutur. 1126 H. de
Hicazda vefat etti. Cihadn faziletlerini beyan eden risalesiyle tefsire
mteallik eseri ve elebi kelimesinin tahkik ve izahna dair risalesi
vardr. Cihadn faziletleri hakkndaki risalesinin kendi el yazs ile yaz
ma nshas ehid Ali Paa ktphanesindedir. Mevlna Ebu's-Sud'un
da ad geen kelimenin erh ve izahna dair bir risalesi vardr.

KADR MUHAMMED EFEND

Sekin limlerden iir syleme kaabiliyetine sahip faziletli bir zat
olup Bigaldr. Usl gereince tahsil grp icazet aldktan sonra mal
matn geniletmek ve tahsilini tamamlamak iin Arabistana, bilhassa

 374
Yemen blgesine giderek senelerce kalm ve asl gayesi olan ilim tah
siline devamla derin bilgi sahibi olmutur. Bundan sonra memleketine,
daha sonra stanbula gelerek ders okutmaya ve eser yazmaa balam
tr. Yemendeki uzun ikametinden dolay eserlerinin bazlarnda Vehbi-i Yeman mahlasn kulland grlmektedir. Vefat tarihi ile kabri
te.sbit edilememitir. Grlebilen eserleri aadadr :
1 Terceme-yi Camius-Sagr : cilt zerine
tertiplenmi olup
1042 H. de terceme ve tertip edilen bu eser Sultan Drdnc Murada
hediye edilmitir. Bu tercemenin bir takm Hamidiye ktphanesinde
mevcuttur.
Mtercim hazretleri bu tercemenin mukaddimesinde (Tefsir-u Begavi)yi de terceme ettiini ve 15 tane daha terceme ve telif eseri oldu
unu aklamtr.
2 (Kenz'l-Meni) : Mesnevi tarznda bir manzume olduu (Camis-Sar) tercemesinde zikredilmitir.
3 (erhu Kaside-yi bni Dreyd) : 1065 H. de yazd kymetli
erhtir ki, bir nshas Air Efendi ktphanesindedir. bu eserlerden
hal tercemesini yazdmz bu zatn birok olgunluklara sahip olduu
anlalmtr.

K A F A HALL EFEND
1123 =

1711

Tannm limlerden bir zat olup Boyabatldr. 1123 H. de vefat etti.

Eyp civarnda eski Sadrzam Siyavu Paa trbesi haricinde medfun
dur. eyhlislm Abdullah Vassaf Efendi bu zatm talebesi ve damad
dr. Damad ile bir yerde medfundur.
Mehur eseri limler arasnda muteber olan
(Fenar haiyesi) dir.
Dier eserleri : (Haiye-yi Hikmet'l-Ayn), (Haiye-yi Taval), (Haiye
yi Muhtasar Mnteha), (Haiye-yi Adab- Takprl), (erhu Veledi
y e ) , (Haiye-yi Hidaye), (Risale-yi Ahkap),
(Tefsir-i Sure-yi Mlk),
(Haiye Al Risalet-i Muhammed Emin fi Ciheti Vahdet) tir.

KAZBD AHMED BN MUHAMMED EFEND

1163 = 1749
limlerin sonuncularndan olup tahsilini Sivasta Tefsiri Muhammed
Efendiden tamamlamtr. Tasavvuf mensuplarnn zevklerine vukufsuz
luundan dolay mtearrz bulunurdu. stanbulda ilmin
yaylmasna

 375
hizmetle megul oldu. 1163 H. de vefat ederek Aksaraydan Koca Musta
fa Paaya giden caddenin sa tarafma defnedildi. Talebelerinin en me
huru Hdim merhumdur.
Hayatma ait tafsilt (zzi tarihi) nde yazldr. Eserleri : (Haiye
Al Sureti'l-Fatiha Li'l-Beyzav), (Haiye Al Haiye Mirzacan), (Tenvir'l-Besayir), (Haiyet'l-Usul), (Netayic'l-Enzar), (erhu Fevaidisseniyye), erhu'l-Feride), (erhu Adab Birgiv), (Haiye-yi Isbat- V a
cip), (erhu Nniye) dir. 1191 H. de vefat ederek yanna defnolunan o
lu Nafi Muhammed Efendi de lim bir zattr. (Feride) yi erh etmitir.
(Kazabat - Kazova), Tokada bal bir yerdir.

KARAHSAR MUHAMMED BN EYH AL EL-MARUF BHAMD

1170 =

1756

Tabii ilimlere vakf fazilet sahiplerinden bir zat olup tahsilini ta

mamladktan sonra bir mddet memleketinde mftlk yapt. Bundan
sonra Msr kadlnda er'i erife hizmet etti. 1170 H. de Msrda vefat
etti. Balca eserleri :
(Telmihu'l-Efvah fi Tertibi'l-Ebah), (Resail fil-hey'at- ve'l-Riyaziyat) dr. Bir mukaddime 10 bab, bir hatime zerine mrettep (Mhimmat'l-Kuzati Li ihtiyacihim
ileyhi fi klli'l-mhimmat)
ismiyle
(skk) den byk bir eser yazan Hamza Efendi de Kara Hisardan y e
tien limlerdendir.

KADIZADE MUHAMMED EFEND

1173 = 1759
Deerli limlerden bir zat olup Erzurumludur. Memleketinin mf
ts iken 1173 H. de vefat etti. Eserleri : (Bahru'l-Fetava), (erhu Ravzati'l-Cennat),
(erhu Kelime-yi Tevhid),
(Risale-yi Ahval-i K a b r ) ,
(Risalet's-Sadiye) vesairedir.
Olu Mft brahim Ethem Efendinin de (Nehriyyet'l-Fetava) is
minde Trke bir fetva kitab vardr.

KURUNLUZADE MUSTAFA EFEND

1190 = 1776
Sekin limlerden bir zat olup Diyarbekirlidir. 1190 H. de memle
ketinde vefat etti. Eserleri : (erhu Mslim), (Risaletn Minen-nahvi),
(Hamsine krrseten minel-fevavid) vesairedir.

 376
KONEV HAFIZ SMAL EFEND
1195 =

1780

Osmanh limlerinin ileri gelenlerinden olup yedi byk cilt zeri

ne (Kad Beyzav tefsiri) ne yazd mehur matbu haiyesyle limler
arasnda ismini ebediletirmitir. (Risaletl-lmiyye),
(Haiye Ale'lMukaddemat li Sadri'eria), (Risale-yi Ensariye) eserleri cmlesinden
dir. 1195 H. de Samda vefat ederek Salihiyede Zlkifl Aleyhisselm ma
kamnn yaknna defnedildi. Kl Ali Paa ktphanesinde br mec
muada (erhu Risaleti'l-lmi'l- K a d m ) , (nnel-ilme tabiun l'l-malm),
(erhu leyse fil imkni ebde mimma kn), (Risale fi burhani teman),
(Meadi Cismani), (Tefsir yet-i yuhadinellahe) gibi risaleleri de
vardr.

KUADALI EYH AHMED EFEND

Adal ismiyle mehur (zhar) sarihlerinden eyh Mustafa bni Hamzanm talebelerinden olup (Keskin) lkabiyle tannmtr. Kuadasmda
Paa emesi yaknnda medfundur. Hal tercemesi yukarda geen Bir
givi Muhammed Efendinin sarftan (Kifayetl Mptedi)sini (nayet'lMbtea) ismiyle erh ettii gibi, nahivden (Avamil) ini de erh etmi
tir ki, her ikisi de baslmtr.

KARATEPEL HSEYN BN MUSTAFA

1191 =

1777

let ilimlerinde ihtisas kazanan limlerden olup (bni Karatepeli)

hretiyle tannmtr. Aydna bal Karatepe kyndendir.
Tahsilini
tamamladktan sonra bir mddet mftlk vazifesinde er'i erife hiz
met ederek, sonra Adanaya hicret etmi bilhare doduu yere dnp
1191 H. de vefat etmitir. Karatepede medfundur. Mevlna Mahmud Antaknn, limler arasnda itibar gren (stiare) risalesine vakfane
bir
erh yazmtr. Ayrca bir de (Talikat) vardr ki, her ikisi de baslm
tr. Birgiv Muhammed Efendinin sarf ilminden
(Kifayet'l-Mbteda)
sn da (Bahru'l-Kavaid) ismiyle erh etmitir. Bunlardan baka dier
ilimlerden bahseden baslmam eserleri de olduu mevsuken rivayet
edilmitir. (Tefsir-i Kad) nin bir ksmna haiyesi vardr. Muhammed
Hilmi Adapazar'nin haiyesinde bir mddet Adana'da oturduu zikre
dilmitir.

 377
KARA MUSTAFA EFEND
1304 = 1886
limlerden bir zat olup Aliye'nin (Alanya) Kvrasl kyndendir.
Tahsili, Medine-yi Mnevverede vefat eden skdar mderrisi Ankaral
Kara Hseyin Efendidendir. 1304 H. de Mekke-yi Mkerremede vefat
etti. Eserlerinden (Lemeat'l-Berkiyye fi erhi Kasideti'l-Mimiyye) ism.indeki (Kaside-yi Hamriyye) erhi baslm (Taiye erhi)
baslma
mtr.

KESTELL MUSLHUDDN MUSTAFA EFEND

901 = 1495
Byk limlerden aratrc, fazilet sahibi bir zat olup Aydna bal
Nazilli kazasnn Kestel kyndendir. lk tahsilini A y d n naibinden gr
m nihayetini Bursa'da Mevlna Hzr Beyden yapmtr. Tahsilini ta
mamladktan sonra mezkr zata damat oldu. Bu vesileyle Hzr Beyin
muavinleri olan Hayal ve Hocazade ile birleerek ilm muhasebeye ko
yuldu.
Bundan sonra Mudurnu ve Dimetoka mderrisliklerine ve daha son
ra Fatih tarafndan yaptrlan Semaniye medreselerinden birinin m
derrisliine tayin olundu. Daha sonra stanbulda ykselerek Kazasker
lie eriti. 901 H. de vefat edip Hz. Halid Eba Eyyp El-Ensari yaknn
daki Meyyit kuyusu denilen yere defnedildi. (erhu Akaide haiyesi),
(Kble cihetine mteallik risalesi), (Mevakf)n yedi maddesine talikat,
(Haiye-yi Aduda Haiyesi), (Sadr's-eriann Mukaddemati Erbeasna
haiyesi) vardr. Kazaskerlik ilmi rtbesinin Rumeli ve Anadolu gibi,
ikiye ayrlmas, zamannda vaki olmutur.

EBU ABDULLAH MUHAMMED MUHYDDN BN SLEYMAN

BN MESUD RUM- KFCl (KFYEC)
879 = 1474
Dern limlerden ilim v e kemal sahibi bir zat olup Bergamaldr.
Tefsir, Hadis, Fkh, Usul, Mantk ve dier ilimlerde mtehasss olduu
na yazd mdekkikane eserler ahittir.
Syut gibi, zamann allmesinin stad olduunu sylemek kema
line dair baka sz getirilmesine ihtiya brakmaz. Mevlna Syt (Tabakatn Nhat) nda, 14 sene, hal tercemesini yazdmz bu zatn ilim
meclsine devam ettiini ve her defasnda hi iitmemi olduu ilm in-

 378
elik ve derinlikleri dinlemek suretiyle pek ok fayda grdn ve feyz
aldm yazmtr. Hatt bir ilm sohbet srasnda Syt'ye Zeydn
Kaimn terkibinin irabn sorar, sz geen Mevlna nahiv ilminde
mbtedilerin bile gayet kolaylkla halledebilecekleri byle bir sualin
tevcih edilmesini deta istihfaf maksadna hamletmek isteyerek teessr
ve infialini gizliyemez. O faziletli lim ise bu teessre intikal ile bu
cmlede yzon bahis olduunu ortaya koyunca Syt hayret izhar
ederek: Bu ince bahisleri iitmedike ilim meclisinizden kalkma ihti
malim y o k t u cevabiyle izahat niyaznda bulunur. Mezkr zat da buna
dair yazm olduu risalesini kendisine vermi Syt merhum bunu ka
milen istinsah etmitir.
lk tahsilini memleketinde yaptktan

sonra kemaltn

arttrmak

iin seyahate km Anadolu - ran ve Orta Asyay dolap birok lim

le grmtr.
Bu cmleden olarak Mevlna emseddin Fenar, Mevlna bni Me
lek, Mevlna Burhaneddin Haydar, Mevlna Vacid, Hafizddin bni Bez
zaz ile grerek ilm musahabelerinden istifade etmitir. Msr hkm
darlarndan Eref Bars Bay C) zamannda Kahireye giderek bu lkenin
limleriyle ilm musahabe ve mbahaselere girimi ve hepsi ilm kud
retini yaygn hretine fyk bulduklarn itiraf ile kymetli derslerin
den istifadeye kotular. Sz geen Eref Barsbay mezkr Mevlnaya
fevkalde iltifat ve ikram etmi ve eyhuniye meihatn tevcih etmitir.
Hal tercemesini yazdmz bu zat, eitli ilimlere, bilhassa akli ilim
lere dair birok eser yazmsa da ounu gerektiinde muhtasar risaleler
eklinde yazm, zabt ve muhafazalarna gayret etmemitir. Hatt S
yt, (Tabakat- Nhat) a koymak zere kendisinden eserlerinin isimleri
ni istemi ise de, eserlerinin isimlerini unutmu olduu, saylmasna muk
tedir olamyaca cevabn almtr. Ad geen limin mutasavvflara, iyi
ahlk sahiplerine muhabbeti, cahil ve sapk kimselere kar nefreti vard.
Ekseri davranlar lakayidane olup dnyaya meyil ve muhabbeti yoktu.
879 H. de vefat etti.
Devrinin limlerinden Sahabettin Mansur :

(-)

(1)

Paris Bey.

(-)

Mezkr zatn kfiyeci hretiyle tannmasna bni Hacip

merhumun

nahiv ilminden Kfiye adh derin eserini pek ok defa okutmasnn sebep ol
duunu
etmitir.

mam

Syt merhum

(Lbb'l-Lbab fi Tahriril-Ensablmda

beyan

 379
Matlam havi mersiyesiyle umum teessr tasvir etmee almtr.
Deerli eserleri pek eitli olup bazlar unlardr :
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11

(Et-Teysir fi ilmi't-Tefsir)
(Envar's-Saade fi erhi Kelimeti'-ahade)
(Terihu mes'eletl-stisna)
(El-Irak fi Meratibit-Tbak)
(erhu Kavaid'l-Irab)
(Seyf'l-Kuzati Ale'l-Bat)
(erhul-Esmai'l-Hsna)
(Muhtasar fi ilml-Hads)
(erhu'l-Akaidi'l-Adudiye (i) )
(El-Ferahu ve's-Srri Fi Beyani'l-Mezahip)
(Nzhetl-Ervahi ve Gibtat'l-Ebahi fi't-Tasavvuf)

12
13
14
15
16
17
18
19

(Vecizn-Nizami Fi zhari Mevaridi'l-Ahkmi)

(erhu Tenzibi'l-Mantk ve'l-Kelm)
(Menbeu'd-Drer fi lmi'l-Eser)
(Menazil'l-Ervah)
(kd'l-Feraid)
(El-Muhtasar'l-Mfid fi llmit-Tarih)
(Hall'l-Ekli fi Mebahisi'l-Ekli fi'l-Hendese)
(Tefsir'l-Ayati'l-Mteabihat)

20 (Nzhet'l-hvani fi Tefsiri Kavlihi Tel Y Lt inna rusl R a b b i k . . . )

21 (Nzhet'l-Maribi fil-Merk ve'l-Marib)
22 ( Z e y d n Kaimn cmlesine dair 113 bahsi havi risale)
23 (Tergibn Fi Kefi Rumuzi't-Tehzip)
24 (Miract-Tabakati ve Ref'ud-Derecati li Ehlil Rehmi ves-Sikat)
25 (Kiblet'l-Ervah)
26 (El-Kfe-f)
27 ((En-Nzhet Fi Ravzati'r-Rhi Ve'n-Nefsi)
28 (Karar'l-Vecdi fi erhi'l-Hamdi)
29 (Seyf'l-Hamdi ven-Nsrati)
30 (Hsn'l-Hitami lil-Meram)
31 (ns'l-Ensi fi Marifeti ani'n-Nefsi'n-Nefis)
32 (Risale-yi Mstakille Bi ilmin-Nefsi ve vcuhil-Kraat)
33 (El-Hidayet Li Beyani'l-Halk ve't-Tekvn)

( 1 ) Allme Celleddin Devvan ile Osmanl limlerinden 1160 H. de vefat

eden Tarikatzade Seyid Mustafa-yi Ankarav ve 1134 H. de vefat eden stan
bullu Sleyman Fazl Efendi taraflarndan da erh olunmutur.

 380
34
35
36
37
38
39
40
41
hakki

(Zeyn'l-Ferahi bi Mildin-Nebiyyi Seyyidi'l-Enam)

(Neyl'l-Meram)
(Kefn-Nikabi Lil-Eshabi vel-Ahbap)
(El-Kfi fi Beyani's-Saffi'l-Mstatili Cidden)
(Remzl Hitabi bi Rehil yabi)
(Hlsat'l-Akval Fi Hadisi nnemel-mal Binniyat)
(Neat's-Sudri Fi erhi Kitabi'l-Ferahi ve's-Srr)
(Seyf'l-Mlki
vel-Hkkmi'l-Mridi
Lehm il sebili'lve'l-ahkm)

KEIMALEDDN SMAL KARAMAN (KARA KEMAL)

920 = 1514
Molla Hsrev ve Hayal'den tahsil grm bir limdir.
Eserleri :
(Haiye-yi K a d ) , (Haiye-yi Keaf), (Haiye-yi erhi Akaid), (Haiye
yi Sadr'-eria), (Haiye-yi Mevakf), (Haiye-yi Vikaye) dir.
920 H. de stanbulda vefat etti. Edirnekaps haricinde Emir Buhar
tekkesinde medfundur.

KRD MUHAMMED EFEND

1084 = 1673
limlerden bir zat olup doduu yerde tahsilini tamamlayp stan
bula gelmi Enderun-i Hmayun Mektebi muallimliine tayin olunmu
tur. Sonra Bursaya memur olup Ulu Camide tedris vazifesiyle megul
ken 1084 H. de vefat edip Yzba Mezarlnn ftade hazretlerinin der
gh geidine defnedildi. Eserleri:
(Haiye Al Talikat sam), (Haiye Al erhi A d a p ) , (erhi Kasi
dei Br'e), (erhu Al Tarikat Muhammediye Lil Birgiv). Bu son ese
rinin ekseri noktalar cerh konusundadr.

KEFEV MUHAMMED EFEND

(MUHAMMED BN EL-HAC HAMD)
1168 = 1754
Arab ilimlere tam mnasiyle vakf olan limlerdendir. Medine-yi
Mnevverede molla olup daha sonra 1168 H. de Kuds Kads iken vefat
etti. Eserleri: (erhu Kaside-yi Banet Suad), (Hadayku'l-Ahyar fi Ha
dayik'l-Ahbar), (erhu Bina), (erhu Emsile), (Haiye-yi Mirza Can

 381
minel-dab), (sbat Vacip), (Haiye-yi Lri fil-Hikmeti'l-Atika), (Ha
iye alel-Hseyniye), (Haiye alel-Cell-minel-Akaid), (Haiye alel-Hayali minel-Akaid), (Haiye Al erhi'l-sam) vesairedir. Mellifin el ya
zsiyle yazma (Hayali Haiyesi) tf Efendi ktphanesindedir.
Fkhtan (Mukaddimet'l-Gaznev)yi, (Fethu'l-Azizi'l-Gna) ismiy
le erh eden Ahmed bni Hasan da Kefeden yetien limlerdendir. Bir
nshas Kl Ali Paa ktphanesindedir.

KF MUHAlVIl^ED EFEND
1187 = 1773
Deerli limlerden bir zat olup memleketi olan Amasyada Seki K y lzade hretiyle tannmtr., 1187 H. de Canikli Ali Paa
tarafndan
Bafrada eceli kazaya uratld, llm-i Kelmdan mehur (Makasd) ile
(Mevakf) 1 tevhid ve telhis ederek (Zbdet'l-Makasd) ismini verdi.
(Kitabl-stiare) isminde bir eseriyle (Feride Isam) zerine de haiyesi
vardr. Eserleri baslmamtr.

KUDDUS HAFIZ MUHAMMED EFEND

1253 = : 1837
Fazilet sahiplerinden ve fkh ilmi
mtehassslarndan bir zattr.
1226 H. de (Fetava-y Zeyniyye) yi tertip ederek (Mrettep Fevaid-i Z e y
niye) ismini verdii gibi, (Neticet'l-Fetava)nn nakillerini de ilve ede
rek hazrlamtr. Anadolu Kazaskerlii rtbesini haiz idi. 1253 H. de
stanbulda vefat ederek Eyyp Niancasnda Murad Buhar
derghna
defnedildi. Fatih civarnda Yahya Tevfik Efendi medresesindeki ktp
hanede mkemmel bir (Hidaye erhi) vardr. (Mfadl-Ebah) da eser
leri cmlesindendir.

KTP MUSTAFA EFEND (KRDZADE)

1279 = 1862
limlerden bir zat olup Ayntapldr. 1279 H. de memleketinde ve
fat ederek Topalak ta denilen yere defnedildi.
(Mlteka'l-Ebhur)a drt cilt (ntihab'l-Fukaha) isminde bir erhi
vardr ki, ismi yazl tarihini aklar. (Abdurrahim F e t v a l a r n n nakil
lerini cem ve tertip etmi; bir de cihadn faziletleri hakknda (Cihadiye)
isminde bir risale yazmtr. Eserleri baslmamtr.

 382
KERM EFEND (HOCA ABDLKERM EFEND)
1303 =

1885

stanbul'da tahsilini tamamladktan sonra Avrupaya giderek birka

sene geince dnmtr. Din ilimlere ve ark kltr ile Avruparm
ilerleyiine vakf faziletli bir bakm olup Amasyaldr. Avrupadan d
nnde stanbulda ders okutma ve eser yazma ile megul oldular. Mem
lekete dnnde ngiliz Kerim Efendi hretiyle tannd. Son verdii
ders, nakl ilimleri zamanmzn tabi ilimlerine tatbik ederek Kad tef
sirini okutmak olmutur. Matbu Arapa eserleri ; (Mizanl-Adli Fil Man
tk ve Haiye), (Camil-Hakayk - erhu Hidaye), (Haiye- Siyel-Kt
Ale't-Tasavvurat)tr. Trke eserleri : (Zbde-yi lm-i Sarf ve erhi
Emsile), (Risale-yi Kaza ve Kader), (Risale-yi Hareket-i Zaman), (Ri
sale-yi R u h ) , (Kssa-yi Salaman ve Apsal) olup eserlerinin en by
yarm kalan (bni Sinann ifa) adl felsef eserinin erhidir.
Vefat 1303 H. de, kabri Fatih Camii avlusundadr. Zamannda var
l ile iftihar olunan limlerdendi.

LTF MOLLA SARI LTF

900 =

1494

Arab ilimlerde derin bir lim, riyaziye ilimlerinde sekin hakim

bir zat olup Tokatldr. Arab ve edebi ilimleri Sinan Paadan, riyaz
ilimleri, Ali Kuudan tahsil etmitir. Sultan kinci Beyazd'a haddin
den fazla yakn olmas rakiplerinin bilhassa bata Hatibzade olmak zere
(zari) vesaire gibi, hempasnn kskanlna yol atndan bu insafsz
hasetilerin padiahn huzurunda Mollann dinsizliine dair yaptklar
ehadet ve garezkrlklar zerine her naslsa 900 H. de idam olundu. Bu
hale bilhassa ilim ve fen namna teessf olunur. Hilaf vaki bud, Velekad mate ehiden, Telef nefsi nefis terkipleri ahadeti tarihidir.
(erh-i Metali) a,' Seyyit erifin (erhu Miftah) ma haiyesi, ve ilimle
rin blmlerinden yz kadarnn mevzularn tarif eden (Mevzuat) ri
salesiyle ad geen Seyid erife suret-i mahsusada yedi sual tertip ede
rek Es-seb'u idad nvaniyle adlandrd sualleri olduu gibi, (Ha
iye Al erh-i Nesefiyye), (Risale Fi tahkikil-mam), (Risale fi ilmi'l d a p ) , (El-Metalibul-lhiyye) isimlerindeki dier eserleriyle bir hayli
talikat da vardr. Buhar erife bir miktar erhi olduunu ve 581 H. de
vefat eden Ebu Bekir Abdullah Badad'nin (Ferecn Bade'-idde) adl
kitabn da terceme ettiini Dlgerzade Muhammed elebiden naklede
rek hal tercemesini yazan Halet Bey merhum bildirmektedir.
Trbesi

383
Eyp civarnda Ya Vedt iskelesi yannda
Defterdar Mahmud elebi
mescidi yaknndadr. Devrin allmesi bni Kemal ders halkasnda y e
tienlerin en mehurlarndandr. Mufassal hal tercemesi 1290 H . de Ha
let Bey merhum tarafndan yazlarak baslm olduu gibi vaktiyle D o
lap ismindeki gndelik risalede de ner edilmitir.
iirlerinden :
ldrmeyince mihr- vefa eylemem demi
Ger eyler ise mihr- vefa ldrn beni.

LBB MUHAMMED EFEND (HAFIZ)

1166 = 1752
Geni malmatl ve faziletli bir zattr. 1166 H. de vefat etti. L b bi't Tefasir fi marifeti esbabn-nzl vet-tefsir isminde bir tefsiri, ira
deyi cz'iye tahkikine dair de bir risalesi vardr. (ifa erif), (Mearik-i erif) ile (Vikaye) ve (Mstadref)i de terceme eylemitir. Eserleri
baslmamtr.
Esne't-Tuhaf fi tercmetil-Mstadref) ismindeki tercemeyi. Birinci
Sultan Mahmud zamannda Beir Aann iltimasiyle yapmtr ki, nefis
yazl bir nshas Nuruosmaniye ktphanesinde vardr.

LTFULLAH BN MUHAMMED ERZURUM

1202 = 1787
Byk limlerden bir zat olup (Gs gr) hretiyle tannmt.
1202 H. de Halepte vefat etti. Eserleri : (Mearicu'n-nur Fi erhi Esma-i
Hsna), (htisar'l-Mevakif), (El-Metalib'l Mev'de
ve'l-meksib'lMaksde) dir. Bunlardan baka 1197 H. de yazd (Rmuzu't-tahrr vettefsr) isminde mnakkah bir cild tefsiri vardr. Bir nshas Galata Mev
levihanesi ktphanesindedir.

LEBB ABDLGAFR MD
1182 = 17681
Mellifler zmresinden bir zat olup Diyarbekirlidir. 1182 H. de mem
leketinde vefat ederek R u m Kuyusu haricinde defnedildi. Eserleri : (Ri
sale Minel-Usl), (Risale Mines-Siyase), (Talikati Alel-Beyzav), (Di(van- Ear).

 384
L D I K M U H A M M E D ELEB
Hal tercemesi yukarda geen Abdulmecid Efendinin olu olup ilim
ve hner sahiplerinden bir zattr. Sultan 2. Beyazd adna mantkdan
(Zbset'l-Beyan) isminde bir eseri olduu gibi, msik
san'atmdan
(Fethiyye) ve
(Zeyn'l-Elhan f ilmi't-te'lfi ve'l-Evzan)
isimlerinde
eserleri de vardr. Son eserini stanbul'da takdim etmidir. (Fethiyye)
ye dair (Kefu'z-Zunun)'da biraz izahat verilmitir.

L L A H M E D EFEND
971 1563
Mftiy's-sakaleyn allme bni Kemal merhumun ders halkasnda
yetien limlerden olup Saruhanl'dr. Tahsilini tamamladktan
sonra
yaradltan faziletli stadnn emr v e tensbler gereince kadlk mes
leine girerek vazifesi dolaysiyle bir ok yer dolat ve bu ekilde er'
vazife ve hizmetler ifa etti. Son memuriyeti olan Amasya kads iken
(971 H.) tarihnde vefat etti. Kitap haline getirilmi ilimlerde hussiyle
fkh, feraiz ve edebiyatta ihtisas sahibi olduuna deerli ve edibne
eserleri dil ahiddir.
Bahsedilen eserleri baslmam olup grlebilenleri aadadr:
1 (Mecmau'l- Mesali'-er'iyye f ulmi'd-Dniyye): smi msemmasna uygun din bir eser olup bir nshas Manisa'ya bal Akhi
sar ktphanesinde vardr.
2 (Esma'n-Neb) : Bir nshas Halis Efendi
ktphanesinde
vardr.
3 (Emsile erhi) : Bir nshas Halis Efendi ktphanesindedir.
4 (Terceme-i Kaside-i Br'e) : Manzumdur.
5 (Tuhfet'l-Havass fi tercemeti Drreti'l-Gavas) : Arap edibi
mam Hakr'nin nahiv ve galat lgatlardan bahseden mehur eserinin
tercemesidir.
6 (Dekayku'l-Mzan f Mekadiri'l-Evzan) : Aruzdan edebi br
.eserdir.
7 (Terceme-i Kaside- Taiye) : bni Fariz Hz. lerinin slm lke
lerinde mehur olan arifane kasidelerinin tercemesidir.
8 (Mecmau'l-Kavaid ve Menba'l-Fevaid) : Farscanm kaidele
rine dairdir.
9 (Kavann- Sarf- Faris)
10 (Feraiz ilminden bir metn-i metn) : Bir de erh yazmtr.
11 (erh-i Muhakemat)
dilde de iir inadna muktedir bir zattr. Mahlas (Ll) dir.

 385
LL HASAN EFEND
Fazilet ve kalem sahiplerinden bir zat olup Manastrldr. Eserleri
aadadr ve baslmamtr.
(Terceme-i Bahri'l-Kelm mine'l-Akaid), (Terceme-i Ahlas'l-Halisa), (erhu Kelimat-i mam A l ) .
Birinci tercemenin tarihi (1022 H.) senesidir.

IVIUHAMMED BN AHMED BN ABDLAZZ KONEV

764 = 1362
Mehur fakihlerden bir zat olup (bnir-Rubuh) hretiyle tannm
tr. Tahsilini tamamlamak iin ama gitmitir. 764 H. de burada vefat
etti.
Eserleri:
(Eddrrn-nazm el-mnru fi halli kli'l-cami'l-kebr), (erhu
Menar), (htisaru'l-menari el-msemma bi Kudsi'l-esrar),
(erhu Fe
raiz-i siraciye) dir.

MUSTAFA BN MUHAMMED A N K A R A V
Osmanl ulemasnn eskilerinden bir zattr. Mukaddimesinde eh
zade Sleyman Paa adna yazld bildirilen, byk bir cilt halinde
Trke olan (Sure-i Mlk) tefsiri Osmanl lisannn tarihi bakmndan
da ehemmiyeti haizdir. Bir de (Mevza), (Fezail-i uhri Selse), (Mucizat), (Fazilet- salavat) ve (Hikyat-i ltife ani'l-eslf) dan bahseden
Trke (Halln-Nshn) isminde dier bir eseri de vardr ki, her ikisi
de umum ktphanede mevcuttur.

MUSA BN HACI HSEYN ZNK

833 = 1429
Din ve ahlk en mhim slm eserlerden bir ka tanesini Osmanl
lisanna nakil ve tercemeye gayret sarfettiinden dolay mensup olduu
Osmanl Trklerine ve lisanna pek byk hizmeti dokunan fazl ve m
tefekkir bir zat olup zniklidir. Tahsilini cidd bir surette tamamladktan
sonra, vaktini eser telifine vererek 833 H. de memleketinde vefat etti.
F. : 25

 386
Bugn R u m mahallesi ortasmda kalan husus trbesinde medfundur.
Eserlerinden tarikat mensubu olduu ve tasavvuf lsanma aina bulun
duu anlalyor. Fakat maalesef hayat- irfaniyesine ve ilmiyesine dair
bir kayda tesadf edilememitir.
Eserlerinden grlebilenler aadadr;
1 (Enfes'l-Cevahir) : Mehur mfessir (Hazin Badad)nin (Lbabun fi meani't-tenzil) ismindeki mehur ve matbu tefsirinin terceme
sidir ki, birer nshas Endern-i Hmayunda Revan odas ile Bursa'da
Ulu Cami ktphanesinde mevcuttur.
2 (Terceme-yi Tefsir-i Ebi'l-Leys) : Mehur fakhlerden Ebi'lLeysi Semerkand'nin mehur tefsirinin tercemesi olup bir nshas Re
van Odas ktphanesinde mevcuttur.
3 (Terceme-yi Fasl'l-Hattab) : Nakiye sadakndan Hoca Parisa
hazretlerinin tasavvuf ve ahlkndan bahseden Farsa ibareU
mehur
eserinin tercemesidir. Nshalar stanbul ktphanelerinin bir kanda
vardr.
Bu tercemenin Demirta Paazade Umurbeyin emriyle
meydana
geldii mukaddimesinde zikredilmitir.
4 (Hsn'l-Hasni fi menhecid-Dn) : Dua ve mev'zadan mehur
(Hsn'l-Hasn) in tercemesidir ki, bir nshas Beiktata mbarek aziz
lerden Yahya Efendi
ktphanesinde vardr.
Mukaddimesinde Emir
Sultan Muhammed adma terceme edildii yazldr.
Bu tercemenin mukaddimesindeki manzumeden :
Vaciptir bize Hamd-i Hak ihtida
Ki, ann kelmna ola iktida.
Zira epter olur kalr natamam,
hamd ile olmaya asl kelm.
5 (Zad.l-Ibad) : Ebu Bekir bni Muhammed Es-Seyln'nin ta
savvuftan Farsa olarak yazd (Necat'z-Zkirn) ismindeki eserinin
tercemesi olup bir nshas Bahekapdaki Hamidiye
ktphanesinde
vardr. Bu eserin andarlmn torunu Muhammed bni tbrahim Paanm
emriyle meydana geldii mukaddimesinde belirtilmitir.
6 (Mnebbihr-Rkidn) : Ahlk ilminden ak Trke bir lisan
la yazlm bycek bir cild zerine mrettep kymetli bir eserdir. Bu
eser asl mevzuu ile beraber eskilii dolaysiyle Osmanl - Trk dili v e
edebiyat noktasndan da ehemmiyeti haizdir. Birer nshas Umum k
tphane ile Nuruosmaniye ve Manastr ktphanelerinde vardr.

 387
MUHAMMED AH FENAR
830 1426
Mevln Fenar'nin faziletiyle tannm olu olup dier kardeleri
gibi (ocuk babasnn benzeridir) srrna mazhar deerli limlerdendir.
Vefat 830 H. de, kabri yksek pederinin yanndadr.
18 yanda iken
Edirnedeki Sultaniye medresesine bil-fiil ve bil-istihkak
mderris ol
mutur. Eserleri baslmam olup aadadr:
(Haiye-yi Tefsir-i Fatiha), (erhu Risale-i sbat Vacip Lid-Devvani), (Risale fi mani Ebeveyin-Nebiyyi Sallallah Aleyhi Vesellem),
(Haiye-yi Fsul-i Bedayi), (erhu Esasi's-Sarf), (Haiye-yi Evil-i M e
vakf), (Haiye-yi erhi Tavali-i sfahan),
(erhu Enmzeci'l-Ulm),
(Haiye Al erhi Feraizi Siraciye), (Kitabu Ed'iye), (Haiye Al erhi
Vikaye) vesairedir.

MAHMUD BN KADI- M A N Y A S

Sultan kinci Murad devrinin limlerinden olup Manyasta domu,

skpte yetimitir. Edirnede mderris iken vefat etti. Eserleri baslma
m olup (Haiye-yi erh-i Akaid), (erhu Glistan- Sadi) ile Tarihin
Gariblikleri, Hayvanat ve Neyyiri Neciyyat'dan bahseden (El-Garaib
ve'l-Acaib) ismindeki eserinden ibarettir. Bir de 12 makale zerine Trk
e (A'ceb'l-Acaib) isminde bir eseri de vardr ki, bir nshas Hakim
olu ktphanesinde mevcuttur.

MUSA EFENDt
(MUSA BN AFFAN BN MRSEL EL-AYDIN EL-TREV)

Byk melliflerden bir zat olup mahlas Kudsi dir. Mellifinin

el yazs ile yazma bir nshas Fatih ktphanesinde mevcut olan (Fevaid'l-Kulb) ismindeki hads ilmnden (Mesabih) erhinin sahibidir.
Bu mufassal erhten baka bir de muhtasar bir erh yazdn mukaddi
mede, (Fevaid'l-Kulb)u da Msr'da eyhune medresesinde 795 H. de
tamamladn Hatimede beyan etmektedir.
880 H. de (bn'l-Kusa') anak Camiinde imamken (Mikt'l-Envari Fi Letaifi'l-Asar) isminde eser yazan Muslihuddin Mustafa bni Mu
hammed Et-Tirev smmel A y d m de Tire'den yetien limlerdendir.

 388
MUHAMMED MUHYDDN NKSAR
(MUHAMMED BN BRAHM)
901 = 1495
Fazilet sahiplerinden ve riyaziye limlerinden olup din ve arab
ilimleri Hsameddin Tokad, Yusuf Bli, Fenar ve Molla Yegn gibi stadlardan, riyaziye ilimlerini de Kadzade-yi Rum'nin
talebelerinden
Fethullah irvan'den tahsil etti. Sultan kinci Bayezid'in daveti zerine
stanbula gelerek vaaz ve tedris ile hayatm geirdi. 901 H. de vefat ede
rek eyh Vefa yakmma defnolundu. Eserleri baslmam olup aada
dr:
(Talikat Al Tefsir-i Beyzav), (Tefsir-i Sure-yi Duhan), (Haye-yi
Sadr'-eria), (Haiye-yi zah Fi'l-Meni El-Msemma Bi ah), (Trk
e Tefsir-i Sure-yi hls), (Haiye Al erhi Akaid-i Nesefiye), (Haiye
yi erh-i Vikaye), (erhu Kasideti'l-Emal) dir. Riyaziye ilimlerine dair
yazd eserlerden bir nshas Ayasofya ktphanesinde mevcut (ayraini haiyesi) ile Kadzadenin (Fevaid-i Hassa) snn erhi grlebilmitir.

MUHYDDN SAMSUN
929 = 1522

Deerli limlerden bir zat olup Sultan Birinci Sehm

tarafndan
Edirne Kadhma tyin edilmiti. 929 H. de Edirne'de mtekaid iken
vefat etti. Eserleri baslmam olup aadadr :
(Haiye-yi erh-i Tecrid), (Haiye-yi Tenkihu'l-Usul), (Haiye Al
erh-i Miftah), (Haiye-yi Telvih Li't-Taftzn) vesairedir.

MUHAMMED AH EFEND
939 = 1532

Hal tercemesi yukarda geen Hac Hasanzadenin torunudur. Fazi

letli ve mdekkik bir zatt. Bursada Muradiye medresesi mderrisi iken
939 H. de vefat etti. Eserlerinin ekserisini beyaza ekmee muvaffak ola
mamtr ki, balcalar unlardr: Hadis ilminden
(erhu Slasiyat-
Buhar), Fkhtan (erhu Muhtasar- Kudr) ile (Vikaye) tarznda fa
kat daha derli toplu bir metin vesairedir.

 389
M U H A M M E D BN K A D I - A Y A S L U
lim ve irfan sahibi bir zat olup zamanmda Ayaslu elebisi adyla
mehur olmutur. Tahsili Bursada deerli limlerden Balkesirli Molla
Yegn merhumdandr. Tahsilini tamamladktan sonra Bursa medresele
rinde mderrislik vazifesiyle megul olmutur. Hocazadeyi Bursav, l
yas Sinob gibi mehur limler kendisinden istifade etmilerdir. (Tefsir-i
kebir-i telhis), bni Saati'nin (Mecma') metnini erh ettii gibi devrin
de muteber kitaplarn ekserisine de talikat yazmtr. A d geen eserler
den bilhassa (Telhis) in ehemmiyeti izahtan mstanidir. Eserleri basl
mamtr. Bir de (Hidaye erhi) olduu Karabazade zmir'nin tarih ki
tabnda zikredilmitir.

MUHYDDN M U H A M M E D BN H A T P K A S I M
(HATP K A S I M O L U )

Fazilet sahibi edip bir zat olup Amasyaldr. eitli ilimlerdeki tam
vukufu herkese msellem idi. stanbul'da mderris iken 940 H. de v e
fat ederek Eyyp Ensar civarna defnolundu. Arapa iirleri Trke
iirlerinden daha renkli ve kuvvetlidir. Eserleri :
(Haiye Al erh-i Feraiz Li's-Seyyid erif), (Haiye-yi Sadrs e
ria), ve (Mevzuat- Uluma) mteallik bir eser, Allme Zemaherinin M u
hadarattan (Rebul-Ebrar)n (Ravzu'l-Ahbar) ( ' ) ismiyle telhis etmi
tir. (Ebna'l-stifa Fi Hakk bai'l-Mustafa) isminde bir eseri daha var
dr. Eserleri baslmamtr.

M U H A M M E D MUHYDDN V E F A I
940 1533

limlerden mutasavvf bir zat olup Mulaldr. Tahsilini tamamla

dktan sonra Ktahya ve Bursa medreselerinde ders vermiye ve ilme
hizmete balad. Bu srada Zeyniye tarikatnn, stanbul'da medfun eyh
Vefayi K^onev tarafndan kurulmu (Vefaiye koluna) intisap etmitir.
940 H. de Bursa'da vefat edip Zeyniler adl yere defnedildi.

( 1 ) Hal tercemesi airler faslnda yazl olan Ak elebi

manl - Trk diline tercm olunmutur.

tarafndan Os

 390
Eserleri aaaaur :
1 (Tenvir'd-Duha) : Vedduha sresinin tefsiridir.
2 (Tehzi'b'l-Kfiye) : Nahiv ilminden bir metin
olup bir de
erh yazmtr.
3 (Talikat Al Haiye-yi Tecrid) : Seyid erifin haiyesine dair
dir.
4 (Haiye-yi erh-i Hidaye) : Mollazadenin
(Hidaye erhi) ne
dair bir haiye olup Bursal Hocazadenin zeyli makamndadr.
5 (Ravzu'l-Esrar) : Birok ilimlere aid bahisleri ve itirazlar ha
vi bir eserdir.
6 (Hazinet'l-Fezail ve Sekinet'l-Efadl) : 932 H. de Bursa'da
yazmtr.
7 (Tefsir Ayeti'l-Krs) : Maruf ekilde yazlan tefsir risalesi
dir.
Bir de Bursal Hocazadenin (Tahaft)ne de haiyesi olduu Karabazade-yi zmir'nin eserinde yazldr.

MUHAMMED BN NECP KARAHSAR

900 = 1494
Musannifler zmresinden bir zat olup (Kara Hisar- Sahip - Afyan
Karahisar) ldr. 900 H. de vefat etti. Eserleri baslmam olup balcas
unlardr: (Revnak't-Tefasir), (Cevahiru'l-Mevaz ve'l-sari ve Zevahiru'n-Nasayihi ve'l-sar), (Hitabatl-Meayihi vel-Kbera) dr. 875 H.
de yazlm olan (Revnakut-Tefasir) in bir nshas Umum ktphanede
mevcuttur.
Hadis ilminden (erhu Rmuzu'l-Esrari el-Msemma bi Knz'lEnvar) yazar Osman bni Ali de Afyon Karahisardan yetien limler
dendir.

MUHYDDN MUHAMMED (FENARZADE)

954 = 1547
Mevlna Fenar'nin torunudur. Pederi Ali bni Yusuf Bali ile Hatip
zade ve Efdalzade gibi limlerden tahsilini tamamlyarak Kazasker ol
mutu. Vefat Muhyiyi Din oldu azim rahmete msrann dellet ettii
954 H. de, kabri Hz. Eyyp civarnda Kk Emir Efendi yaknndadr.
Eserleri: (Natamam Tefsir-i erif), (Haiye al erh-i Miftah), (Ta
lika al Sadri'-eria ve Hidaye) vesairedir. iire de intisablar vard.
Bir kt'alar yledir:

 391
erler geri kim sabr- cemli
Veli sabrn dahi erzan hodur.
Dil-i Muhyden eksik olmasn derd,
Msafir hanenin mihman hodur.
Galata'da mescid ve mekteb yaptrd. Galata kads olan biraderinin
olu Abd'l-Bak elebi de yannda medfundur.

MUSLHUDDN MUSTAFA BN ZEKERYA-YI KARAMAN

Sekin limlerden bir zattr. Msr'da tahsilini tamamlayarak vata
nna dnmtr. 809 H. tarihinde vefat etti. Eserleri fkhdan
(erh-i
Hidaye), (Haiye-i erh-i Misbah), (erhu Mukaddime-i Ebi'l-Leys elMsemma bi tavzih) ile nahivden (Misbah erhi Dav) zerine mkem
mel bir haiye vesairedir.
Bir nshas 2. Bayezid Camiindeki ktphanede mevcud olan akaid
ve ibadetlerden bahseden (Tuhfet'l-Maarif) yazar
Cemaleddin bni
Hac Fakh ve (Hazinet'l-Havass) yazar Abd'l-Fettah
Efendiler de
Karaman'dan yetien limlerdendir.

MUHAMMED EFEND
973 =

1565

stanbul'da Mahmud Paa imamnn olu olup fazilet sahiplerinden

bir zattr. Bir aralk Amasya mfts olmutur. 973 H. de stanbul'da
vefat etti. Okmeydan'nda medfundur. Arapa ve Farsa olarak iir in
adna muktedir idi. (Beyzav)ye (Haiyesi) ile (Kfiye), (Misbah) ve
(Avamil tercemeleri) vardr. Eserleri baslmamtr.

MAHMUD BN SLEYMAN KEFEV

997 =

1588

Kanun Sultan Sleyman devrinde stanbul'a gelerek feyz alan bir

limdir. Arapa ve baslmam
(Ketaib-i lmi'l-Ahyari min fukaha-i
Mezhebi'n-Numani'l-Muhtar) ismindeki eseri Hanef limlerinin hal ter
cemeleriyle baz eserlerin isimlerini ve paralarn
toplamtr ki, hal

 392
tercemeleriyle megul kimselere ve okuttuu fkh kitaplarnn mellif
lerini de bilmek isteyen limlere lzumlu ve mufassal denilebilecek eser
lerden olup sadece (Ketaib) ismiyle de mezkrdur. Arap dilinde ktip
ve air idi. (Ketaib) den baka baz risaleleri ve talikat da vardr. 997 H.
tarihinde stanbul'da vefat etti.

M U S T A F A EFEND ( H A C E G Z A D E )
998 = 1589
Mollalardan fazilet sahibi bir zat olup Behiti Ramazan Efendinin
kznn oludur. Medine-i Mnevvere mevleviyetinden (yksek kadl
ndan) sonra 998 H. de stanbul'da vefat teti. Eyp'de medfundur. Farz
namazlarn dualarna mteallik bir risalesiyle
Kelimat- Cihar yar-
gzn ve Sad Kelime-i mam Ali ye erhleri vardr. Eserleri baslma
mtr. 988 H. tarihinde Edirne'de iken Semavi kitaplardan bahs eden
Arapa olarak yazd Metalib'l-liye ismindeki eserini
sonradan
Trkeye terceme ve erh etmitir. mam Fahr Raaz'nin kelm ilmine
aid olan Metalib-i liyesi bakadr.

MN
( M U H A M M E D BN B E D R E D D N MN)
1000 = 1591
lisann edebiyatna vakf lim ve ediblerden bir zat olup Mani
sa - Saruhan'a bal Akhisar'dandr. lk tahsilini memleketi ile Manisa
da tamamladktan sonra stanbul'a gelerek limlerden Ebu'l-Leys Uleys ve Cafer Efendilerden icazet almaa muvaffak olarak kadlk mesle
ine girdi. Bu meslekteki hizmetlerinin en byk ksmn Msr'da ge
irdi. Bu srada yazmaa muvaffak olduu tefsir-i erifini Sultan 3. Mu
rad'a takdim ederek arzusu zerine eyhi Harem-i Nebevi hizmeti ile
tatmin edildi. mrnn sonuna kadar bu yksek hizmeti ifa edip 1000
H. tarihinde vefat ederek Bak' denilen salihler mezarlna defn edildi.
Nakibend tarikat halifelerindendir. Eserleri baslmam olup stanbul
ktphanelerinde grlebilenleri aadadr:
1 (Tefsir-i erif) : (Tenzl't-Tenzl) ve (Tefsir-i Mn) hre
tiyle tannmtr. Nshalar Ayasofya v e Nuruosmaniye ktphanelerin
de vardr.
2 (erhu Manzume-i Cezer) : Kraat imamlarnn byklerin
den Cezer'nin mehur manzumesinin erhidir. Vefa semtindeki kif
Efendi ktphanesinde mevcudur.

 393
3 (Risaletn fi't-Tarib)
4 (Sevabiu'n-Nevabi)
5 (Risalet'l-Ezdad)
6 (Risaletn fi'l-Elfazilleti vudat al sigati'l-cem')
nc sradan itibaren isimleri yazl olan eserler de Vefa tf
Efendi ktphanesinde mevcuttur.
7 (erhu Makamat- Harr)
8 (erhu Kaside-i Br'e)
9 (Usul-i Takrib mine'l-Kraet)
10 (Lgate-i Muribat- Arabiyye)
11 (Msenna ve Mselles der lgat- Farisi) : 775 Farsa kelime
nin erh ve tavzihine dair mhim bir lgat kitabdr.
12 (Kalemiye)
13 (Ed-Drr'l-Manzud fi'l-Haberi'l-Mevrud - Hadis-i Erbain ter
cemesi)
14 (Ravzat'l-Cinas) : Msenna ve msellesi cami, kelm san'atlarmdan cinas san'atn anlatan bir lgat ve edebiyat kitabdr.

M U H A R R E M EFEND
1000 = 1591
Melliflerden bir zat olup Zile'lidir. eyhler ve Mutasavvflar fas
lnda sz geen eyh emseddin Sivas'nin byk kardeidir. Halveti
byklerinden Abd'l-Mecid irvan'nin halifesidir. 1000 H. tarihinde
Zile'de vefat etti. Eserlerinin mehuru nahivden (Cami) yani (Fevaid-i
Ziyaiyye) haiyesidir ki, ibaresi kolay olduundan talebenin vaktinin
zayi olmasna sebeb olmaz. Bu haiyenin ikinci cildi Abdullah Eyyub
tarafndan tamamlanmtr.
(Hediyyet'su'lk fi erh-i tuhfeti'l-Mlk) ve
(Telhis'l-Miftah
mine'l-Meani ve'l-Beyan) isimlerinde baka risaleleri de vardr. Mevlna
Abdurrahman Cami'nin evliya menkbelerinden bahs eden Farsa me
hur Nefehat'l-nsn de Arapaya nakil ve terceme etmitir. Matbu
terceme Lmii eleb'nindir. Eserlerinden yalnz (Cami Haiyesi) basl
mtr. Bir de Arapa olarak (Menakbu'l-Eimmeti's-Selseti al Mezhebi
Ehli's-Snneti ve'l-Cemaati) isminde bir eseri, pederi Muhammed ibni
Hac lyas'n da Farsa lgati vardr ki, bir nshas Umum ktphane
de mevcuddur. (Hediyye)nin mellifin el yazs ile yazma nshas Nu
ruosmaniye ktphanesindedir.
Mevlna Cami'nin Arapa (Kfiye erhi) nden baka bir de Farsa
olarak yazlm daha mufassal bir (Kfiye erhi) vardr ki, yazma bir

 394
nshas Selnik'de Numan Paa dergh ktphanesinde tarafmdan g
rlmtr. Osmanl limlerinden Hzr ibni lyas Gmlcinev'nin de
(Es'ilet'l-kutbiyye) isminde bir Kfiyye erhi) vardr.

M U H A M M E D M A R U F EFEND
1002 =

1593

Kadlardan ve arif airlerden bir zat olup Trabzonludur. Msr mol

las iken stikamet kelimesinin delleti olan 1002 H. de vefat ederek
Kurafe-i Kbra kabristanna mer bni Faris Hazretlerinin yanma def
nedildi. Eserlerinin balcas Nakibend byklerinin slk ve hal ter
cemelerinden bahseden bir eser olup zmir Kads iken terceme ettii
matbu (Reehat Aynil-Hayat) tercemesidir.
(Kaside-y Bur'e)ye de
Trke mkemel erhi vardr. Tasavvuf mesleine de intisab vard.
Yarabbi bu gnl gzn bina eyle
Mir'at- dili pk ve mcell eyle.
Zikrinle senin krn edib virdi zeban,
Dili blbln hamdine gya eyle.

M O L L A A H M E D EMSEDDN K A R A B A
1009 =

1600

Fazilet sahiplerinden bir zat olup tahsilini tamamladktan sonra s

tanbul'a gelerek Kazasker olmutur. 1009 H. de vefat etti. Vefa'da med
fundur.
Eserleri :
(Haiye-yi Beyzav) ile (Telvih), (Hidaye), (Mevakf), (Miftah)a
olan talikattan ibarettir.

M O L L A ELEBZADE B R A H M A H M E D EFEND
1030 = 1620
Fazilet sahiplerinden stanbullu bir zattr.
1030 H. de vefat etti.
Eserleri baslmam olup aadadr :
(Haiye-yi Drer), (erhu Safiye),
(Haiye Al erh't-Telhis),
(Cami'l-Mteferrikat min fevaid'l-varakat), (Kifayetr-Rfati l Gurefil-varakat), (Tahrrl-Mlhakati vet-Tekarirl-muhakkikat) dr.

 395
MUHAMMED ESAD EFEND (EYHLSLM)
1034 = 1624
Tarihiler faslnda zikredilen Hoca Saadettin Efendinin
oludur.
1034 H. de vefat ederek pederinin yanma defnedildi. lisanda iirleri
vardr. Eserleri :
(Fezail-i Cuma), (Tahmis Kaside-yi Br'e), (Gl-i Handan - Ter
ceme-yi Glistan), (Zeyli Tac't-Tevarih), (Manzum Terceme-yi email)
vesairedir.
(Fezail), Hamidiye, (Gl-i Handan) Nuruosmaniye
ve manzum
(Terceme-yi email) de brahim Paa ktphanelerinde vardr.
MUHAMMED EMN BN SADREDDN RVAN!
1036 = 1626
lim olu lim bir zat olup ilmini stanbul'da tamamlamtr. 1036
H. de vefat ederek vasiyeti zerine skdar'a defnedildi. Elli drt ilim
ve fenden bahseden Sultan Birinci Ahmed adna yazd (Fevaid-i Hakaniye) ile (Tefsir-i Sure-yi Fetih), (Haiye-i erhi emsiye), (Talikat
Al Tefsir-i Beyzav), (erhu Kavaidi'l-Akaid Li'l-Gazal), (Risale Fi
Tahkiki'l-Mebdei vel-Med) vesaire gibi eserleri vardr.
Pederi Sadreddin irvan'nin de (El-Hikmet'l-Mtealye) vesaire
gibi deerli eserleri vardr.
MUSTAFA EFEND (EYHLSLM)
1084 = 1673
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Boludandr. 1084 H. de Hacdan
dnnde Msr'da vefat etti.
Eserleri : (erhu Kenzd-Dakayk), (Haiye-yi erh-i Ekli't-Te'sis) ile devrinde muteber olan ilim ve fenlere talikat da vardr.
MUSTAFA BN HAYREDDN
1084 = 1673
Fazilet sahiplerinden ve ediplerden bir zattr. Fkhtan mehur (E
bah ve Nezair)i (Tenviru'l-Ezhan ve'z-Zamair) ismiyle erh ederek Sul
tan 1. Ahmed'e takdim etti ki, Hamidiye ktphanesinde vardr. Mel
lifin el yazs ile yazma nshas Esad Efendi ktphanesindedir.
Bir de 1011 H. de Hseyin Harzem'nin (Nasihatname-yi ah)sini
12 bab zerine terceme ederek (rad'l-kn) ismini vermitir. eyh
Muhammed Kazvn'nin (Menakib-i Meayih-i Nakiyye)sini de terceme
etmitir ki, bir nshas Hsrev Paa ktphanesindedir.

 396
M U H A M M E D B U R S A V (MUSANNF)
1088 = 1677
Fazilet sahiplerinden bir zat olup fkh ilminden (Tenviru'l-Ebsar)a
(Tebsiru'l-Envar) ismiyle yazd erh ile ilim ve faziletini isbat etmitir.
Bu erhin mukaddimesinden hal tercemesi eyhler faslnda mezkr
olan ftadezade Kutub brahim Efendiye intisab ettii anlalmtr.
Bu eserin bir nshas bu ciz muharrir tarafndan Bursa'da Ulu Cami
ktphanesine hediye edilmitir.
1088 H. de vefat etti. Pnarba avlusunda Kalenderhane yakmmda
medfundur. 1086 H. de (Babay- Atik - Babaeski) de vefat eden (Kuhis
tan) sarihi lhzade Muhammed Efendi de Bursa'dan yetien limler
dendir.
M U H A M M E D YUSUF EFEND (ESR M U H A M M E D EFEND)
1000 1591
lim airlerden bir zat olup aslen Anadoludandr. Tahsilini tamamla
dktan sonra seyahata kt srada Hallara esir olmutur. Kurtulduk
tan sonra Eriboz adasndaki Kzl Hisara yerleti. 1000 H. ye doru bu
rada vefat etti.
(Mecami'l-Cevahir) isminde bir eseriyle Trke (Muhammediye)
erhi vardr ki, bir nshas Nuruosmaniye ktphanesindedir.
Esaret zamanndaki bandan geen olaylar nazma ekmitir.

M U S T A F A BN MER S K D A R
1093 : = 1682
limler arasnda (Celep) hretiyle tannm stanbullu bir limdir.
Sleymaniye medresesi mderrisi iken stanbul'da 1093 H. de vefat etti.
Topkap haricinde Kadzade Muhammed Efendinin yanma defnedildi.
Eserleri:
(erhu Mslim), (Risale fi ilmi'l-Kraa), (Risale Fi ilmi'n-Nahv),
(erhu Mlteka), (Talikat ale'l-Cmi), (Risale fi ekali'l-Erbaati mine'lMantk), Tenviru'l-Ezhani ve'z-Zamairi fi erhi'l-Ebahi ve'n-Nazair)dir.
Hadis ilminden Mslim erhi eserlerinin en mhimidir.
M U H A M M E D EMN EFEND (EYHLSLM)
1098 = 1686
Mehur fetvalarn sahibi faziletli bir zat olup Ankaraldr.
(Ten
vir) e mufassal haiyesi vardr. 1098 H. de stanbul'da vefat ederek Sul
tan Selim civarnda Kovac Dede yaknma defnedildi.

 397
M U H A M M E D BN A H M E D BN B R A H M
limlerden bir zat olup stanbul'da mderrislikle
hayat geirdi.
Aadaki eserleri Kl AH Paa ktphanesinde grlmtr:
(Burhan) : (Terceme-yi Tarakat- Muhammediye)
(Drret'l-Burhaniye) : (Akaidden)
(Tercemeyi Mnyet'l-Musall)
Birinci eserini 1075 H. de tamamlamtr.
MNB- B E L G R A D
Deerli limlerden bir zat olup Bosnahdr. Belgradda yerleerek il
me hizmet etti. (Tuhfet'n-Nasiha), (Sbl'l-Hda), (Menakb'l-Mttakn) isimlerindeki eseriyle yedi iklim ve ahvaline dair (Seb'yyat) is
minde eski corafyaya ait bir eseri vardr.
Sultan Birinci Ahmed devrinin sonlarnda Belgradda vefat etti. Ca
hil mutasavvflardan bazlarnn durumunu grp de bu yksek zmre
nin umumu hakknda suizanda bulunulmasnn akl ve insafa uygun
olamyacana dair Aziz Mahmud Hda ve Hseyin Lmekn hazret
lerinin bu zata mektuplar vardr.
1029 H. de stanbul'da vefat eden Ali Efendi de Belgraddan yetien
limlerdendir. Bu zatn (erhu's Siraciye-yi Molla) ya haiyesi ve feraize
ait mstakil metni vardr.
M O S T A R M A H M U D EFEND
1099 = 1687
Fazilet sahiplerinden ve kadlar zmresinden bir zattr. Halep ka
ds iken 1099 H. de vefat etti.
Eserleri :
(erhu Aruz-i Endls), (erhu Molla Cami l Mansubat), (Bediiyye Mine'l-Bedii) vesairedir. (Fetava-y Ahmediye) sahibi
Ahmed
Efendi de Mostardan yetien limlerdendir.
MUSLHUDDN MUSA EFEND (EYH M A D Z A D E )
936 = 1529
lk tahsilini grdkten sonra Arap ve A c e m diyarlarna seyahatle
dnnde Efdalzadeden okunmas gerekli kitaplar bitirdi. Bundan son
ra memleketi olan Amasyaya dnp Sultan kinci Bayezid ktphane
sine Hafz- Ktp tayin olundu.

 398
936 H. de vefat etti. mrnn sonlarmda tasavvuf mesleine gir
mitir. Fkhm en lzumlu meselelerini cami olmak zere on adet mak
bul fetvalardan derleyip tertibine gayret ettii (Mahzen'l-Fkh) ismin
deki eserini sonradan mufassal bir ekilde erh etmitir. Her ikisi de ba
slmamtr. Sultan kinci Bayezid Han'n muasr olup ahlk ilminde
Trke (Mir'at'l-Mlk) yazar Gmlzade
Ahmed
Hsameddin
Efendi de Amasya'dan yetien limlerdendir.

M U H A M M E D BN A B D U R R E S L B E R Z E N C !
1103 =

1691

limlerin en deerlilerinden bir zat olup Sleymaniyelidir. 1103 H.

de Resl-i Ekrem Efendimize komu olarak bulunduu Medine-i Mnev
verede vefat etti. (Kadehu'z-zend fi reddi cehaleti ehli serhend) ve (Eliaat fi erati's-saat) isimlerinde eserleri vardr. Yavuz Sultan Selim'in
muasr olan eyh Mekk hretiyle tannm Berzencye tarikat byk
lerinden eyh Muhammed bni Muzaffer'in mezkr padiahn emriylt
Farsa olarak yazd (El-anib'l-Garb Fi Halli Mkilt- bni Arab)
sini de irabn yaparak hazrlamtr ki, bir nshas Ragp Paa ktp
hanesinde mevcuttur.

M U H A M M E D BN A H M E D
1120 =

1708

Fazilet sahiplerinden bir zat olup 1120 H. de orlulu Ali Paa adma
Arapa (Umdetl-milne Li Merzati Rabbi'l-lemn) ile Sultan n
c Ahmed adma (Kevkib'l-Envari'l-Muhammediyyeti Fi Esrari'l-Mucizati'l-Muhammediyye) isminde Trke bir eseri de vardr ki, her ikisi
de orlulu ktphanesinde mevcuttur.

MENTEZDE A B D U R R A H M EFEND (EYHLSLM)

1128 =

1715

Fakhlerden bir zat olup Bursaldr. 1128 H. de Edirne'de vefat etti.

(Zehr-i Mar) mescidi avlusunda medfundur. smiyle sylenen fetvalar
matbu ve mehurdur. (Ceridet'l-Feraiz),
(Talikat Ale'l-Beyzav) ve
saire gibi baslmam risaleleri ve haiyeleri de vardr.

 399
MUHAMMED SKDAR (EYH)
1143 = 1730
Fakihlerden bir zat olup skdarl eyh Esad Efendinin oludur.
Medine-i Mnevvere mfts iken 1143 H. de vefat etti. Bak kabrista
nnda medfundur. (Risaletn F tahrir'n-Nsabi'-eriyyi Mine'd-Denariri ve'd-Derahm) vesaire gibi eserleri vardr. 1183 H. de vefat ederek
pederinin yanma defnedilen Abdl-Muhsin Efendinin de lim bir zat
olduuna pederine halef olarak beldenin mfts olmas delildir.

MESTCZADE ABDULLAH EFEND

1148 = 1735
Melliflerden bir zat olup stanbulludur. 1148 H. de vefat etti. Fatih
civarndaki Nianc Camii erifin karsnda medfundur. Eserleri: (Kitab'l-Miyari Lima Fi Tefsiri'l-Kad mine'l-Ahbar) ve Yunus sresine
kadar (Haiye Ale'l-Beyzav), Mantktan (Hssam Kt Haiyesi Muh
yiddin Talye haiye), (Alka erhi), (zzi erhi Sadeddin'e
talikat),
(Risale fi reddi kdemi'l-lern), (htilf Ma beyne Seyyid-i erif ve Sa
deddin) vesairedir. Bir de filozoflarla kelmclar ve Mutezile ile E'ar1er, E'arilerle Matrdler arasndaki ihtilflar beyan eden (Hilfiyat)
isminde bir eseri ve yine felsefecilerin
(Masebete kdemh mtenea
Ademhu) kelm zerine (Tehaft) adnda bir risalesi vardr.
bu
eserlerden yalnz (htilf) baslmtr.

MUHAMMED BN MER DARENDEV

1125 = 1713
Fazilet sahiplerinden bir zat olup 1152 H. de vefat etti.
Eserleri : (erhu Hseyniye),
(erhu Mesaili Sls
ve'l-Fkh), (Talikat Al Bazi'l-Mevazii li'l-Kd)dir.

bil-Hey'ati

MUSTAFA BN ABDURRAHMAN ZMR

1155 = 1742
Kraat ilmi mtehassslarndan bir limdir. 1155 H. de Msr'da v e
fat etti.
Eserleri :
(Umdet'l-Frkan fi vcuhi'l-Kur'n), (Bedayiu'l-Brhan fi lmi'l-

 400
Kur'n),
redir.

(Muhtasarun-Neri'l-Kebir,

(Takrib Husul-i Makasd) vesai

Kanun Sultan Sleyman devrinde vefat eden Fatih hatibi Srmelizade Muhammed Efendi de kraat ilmine tam mnasiyle vakf bir zat
olup mehur kasideyi atibiye bir kaside nazmetmi ve sonradan yedi
kraete katlm olan kraati ve ravilerin eyhlerini, kraat imamlarn
beyan etmek zere mkemmelen erh etmitir. 1267 H. de vefat ederek
Sleymaniye camii avlusuna defnolunan terifat stanbullu kif Efen
dinin de 398 sahifeden ibaret (Mirat- Kur'n) isminde makbul bir eseri
vardr. 1200 ksur tarihlerinde Hicazda vefat eden umnulu Hafz Hilmi
Efendi de kraat ilmi mtehassslarndan bir zat olup (manzum tacvid),
((Manzum urutu's-Salt), (Manzum Secvent) gibi eserleri
vardr.
Uzun mddet Vardar Yenicesinde ikamet etmidi. Gazi Evranos Bey to
runlarnn mezar talarnda gzel tarihleri grlmektedir. Arapa ola
rak bir de hatim duas yazmtr. Eserlerinden batan ikisi bir arada ol
mak zere baslmtr. Diyarbekir vilyetine bal (Palu) kasabal Ha
mid bni El-Hac Abdlfettah Efendinin de kraat ilminden (Zbdet'lrfan) isminde Arapa matbu bir eseri vardr. Tecvit ilmi mtehasssla
rndan aban Efendinin de (Tecvid) risalesi mevcuttur. Mehur Kara
ba Tecvidini erh eden stanbul'da Hoca Paa mam Hasan Efendi de
kurradan (Kraat hocalarndan) bir zattr. Maral Muhammed bni Yah
ya Efendinin de (Enfe) ismiyle 1131 H. de yazlm Trke bir tecvid
risalesi vardr.

M U H A M M E D EMN S K D A R
1149 =

1736

Arabi ilimlerin ekseri kollarnda ihtisas sahibi limlerden bir zat

olup byk Pir Aziz Mahmud Hda hazretlerinin kznn olu Seyyid
Abd'l-Hayy Efendinin oludur. Bul yana erince zamann limlerin
den ilim tahsiline balyarak arkadalar arasnda temayz etmek sure
tiyle icazet almaya muvaffak olduktan sonra, usul gereince ilim tedri
sine balad. Ksa zamanda yaylan hret ve fazileti zerine ders hal
kasna pek ok talebe topland. cazet vermee muvaffak olarak eser
yazmakla megul iken Madenl Fazl vel-edep terkibinin delleti olan
1149 H. de vefat etti. skdarda Blbl Deresi kabristannda medfun
dur. Celvet tarikatna intisap ile de ayrca feyz- yb olmulardr. K i taplaryle ilm terekesi Atik Valide Sultan mderrisi olup Emir Hoca
ismiyle tannm Abdlkadir Efendiye intikal etmi; bu zatn vefatiyle
de mezkr Valide Sultan Cami dolabnda muhafaza edilmitir. Bu ki-

 401
taplarn. pek ou halen Camii erifin kble tarafndan Evkaf nezareti
nin himmetiyle yeniden
yaptrlan ktphanede mahfuzdur.
Deerli
eserleri 30 dan fazla olup grlebilenleri unlardr:
1 (Kad Beyzav)nin Fatiha tefsirine haiye: Mellifin el yazs
ile yazma nshas mezkr ktphanededir.
2 (Drer Haiyesi) : Mellifin kendi el yazs ile yazma nshas
mezkr ktphanededir.
3 (Menar erhi) - (Nadretn-Nizar) : Mellifin el yazs ile yaz
ma nshas mezkr ktphanededir.
4 Cell Devvnnin (sbat Vacip) risalesi haiyesine haiye : M
ellifin el yazs ile yazma nshas mezkr ktphanededir.
5 (Kaside-yi Nniye) erhine haiye : Mellifin el yazs ile yaz
ma nshas mezkr ktphanededir.
6 (Mir Ebl-Feth'in Adap Haiyesine Haiye) : Mellifin el yaz
s ile yazma nshas mezkr ktphanededir.
7 (Akaidi Adudiyenin ilim bahsine erh) : Mellifin el yazs ile
yazma nshas mezkr ktphanededir.
8 (Birgiv Muhammed Efendinin Adap risalesine erh) : Melli
fin el yazs ile yazma nshas mezkr ktphanededir.
9 sam'n vaz'iye erhine haiye) : Mellifin el yazs ile yazma
nshas mezkr ktphanededir.
10 sbat Tenahi'l-Eb'ad ve Butlan- Teselsl'e dair sual ve ce
vapl (Berahin-i Hamse erhi : Mellifin el yazs ile yazma
nshas
mezkr ktphanededir.
11 (Akaid-i Nesefiye erhine Haiye)
12 (Ciheti Vahdet Risalesi): (Matbudur)
13 (Eczay-i Kaziyye Risalesi) : (Matbudur)
14 (Vahdet-i Vcud Risalesi)
15 (Akaid-i Nesefiye erhine Hayal'nn haiyesine haiye)
16 (Kfiye erhi Molla Camiye Haiye)
17 (Hayat Haiyesine Talikat)
18 Hesap ilminden Bahaiyeye erh)
F. : 26

 402
19
20
21
. 22
23

(Mirza Cann sbat- Vacip Risalesine Haiye)

(Fenar Haiyesi Kara Halil Efendiye Haiye)
(Nahivden sama Haiye): (Baslmtr)
Seyid erifin (Mutavvel) Haiyesine Haiye
(Mefhumat- Kazaya Risalesi)

Bunlardan baka Allme Ayn merhumun 24 ciltten ibaret (Ikd'lCeman) ismindeki mehur tarihinin birinci cildini de terceme etmitir
ki, el yazs ile yazma nshas halen 35 bin eitli kitab havi bulunan
Yldz ktphanesindedir.

MUSTAFA-Y MOSTAR
1104 =

1692

Fazilet sahiplerinden ve bu mmetin iyilerinden

yksek bir zat
olup Bosna eyaletinde (Yuyu) lkabiyle tannmtr. renme ana
geldiinde ilk tahsilini limlerden olan pederi Yusuf Efendiden grdk
ten sonra 1088 senesinde stanbul'a gelerek o asrn byk limlerinden
ve mollalardan Salih, Tireli Karabekir ve Arapzade gibi zatlardan ta
mamlad, bu srada yani 1104 H. de memleketinin mfts Hasan Efen
dinin vefat zerine hemerlerinin davet ve ricalarna uyarak Mostar
mftln kabul edip mr boyunca ders okutma ve eser yazmakla
megul olmu 1119 H. de vefat ederek Mostar'daki mslman mezarl
na defnedilmitir. Mufassal hal tercemesi Arapa olarak kayn biraderi
mderrislerden (Obiyac) lkabiyle tannan ibrahim Efendi tarafmdan
yazlmtr. Vefatna ait aadaki iki msra o hal tercemesinden nakle
dilmitir.
Kat intekale yenabiul-ulumi ceman
trtehale bihi anl kemal
Deerli eserleri:
1 (Miftahu'l-Husul fi erhi Mirati'l-Usul)
2 (Risaletn Fi ilmi'l-dabi'l-Msemma bi Hulasatil dab) : lk
eserleri olup her ikisini de, tahsilini tamamlamasna yakn yazmtr.
3 (erhu'-emsiyeti

Fil mantk'l-Msemma

4 (erhu Al Enmuzec'z-Zemaher
Fevaidi'l-Abdiyye)

bi erhi'l-Cedit)

Fin-Nahvi'l-Msemma bi

5 (erhun Al Kasidet'l-Lmiye Fi'l-Kelmi'l-Msemma bi Bedri'l-Meli fi erhi'l-Emal)

6 (Haiyetn Al erhi Kasideti'l-Lmiye Li'l-Fazl Karaba)

 403
7 (Haiyetn Al erhi Risaleti'l-Adudiye fil Vaz'i Li'l-Faz'lIsam)
8 (erhu Ale'l-Mun fi'l-Usuli'l-Msemma bi fethi'l-esrar)
9
Usul)
10
11
12

(erhun al mntehabi

fil usuli'l-msemma

bi

mntehabil-

(erhu Aler-Risaletin-Nesefiyye fi'l-Feraiz)

(Risaletn fil feraizi'l-msemma bi Lbbi'l-Feraiz)
(Mecalis Ltife fil Mevzati'l-Msemma bi nefaisi'l-mecalis)

13 (erhu Manzumeyi ahidi'l-Msemma bi hallihi manzume):

1110 tarihli mellifin yazsiyle yazma olan nshas askeriye limlerinden
Badatl smail Paa hazretlerinin ktphanelerindedir.
14 (erhu Ale't-tehzbi fi'l-mantki ve'l-kelmi li'l-allme Saded
din Taftazan) : Sonuncu eseri olup 1118 H. de yazlmtr.
15 (erhu Lbb'l-Feraiz): Eserin balangcnda dokuz gnde
yazdn beyan etmektedir.
16 (Haiyetn Al erhi'l-dabi li'l-fazl Mes'ud Rum)
17 (erhu Al Risaleti's-Semerkandiye Fil-dab)
18 (erhun Kebirun Al Risalet Hulaseti'l-dab)
19 (erhun Sarun Al Risalet Hulaseti'l-dab)
20 (erhun Alel-Hanefiyyeti fil-dab)
21 (Haiyetn Ale'l-Fevaidil-Mri Fil-dab)
22 (Haiyetn Al erhi'l-Allameti Fil-dab)
23 (Tatbikat Al Hasiyeti eyhlislm el-Herev Ale'l-Muhtasar fi'l-meni)
24 (erhu sa Goci fil-mantk) : (Eserlerinden yalnz bu eseri
baslmtr).
25 (erhun Al Dibace ti'1-Muhtasar fi'l-Meni)
Bunlardan baka mtala ettii eitli kitaplarn ekserisine talikat
olduu gibi, okuduu kitaplardan 60 ksurunun da suretini kard te
rekesinde grlmtr.
Evlenmise de ocuu olmamtr. Vefatna sebep olan grnteki
hastal temennisine uygun olarak gn devam etmitir. Trbesi ha
len M'minlerin ziyaretghdr.

MUSANNFEK BEKR AHMED EFEND

Melliflerden bir zat olup Mulaya bal Mesevl kyndendir. En
tannm eseri stad Mahmud Antak'nin beyan ilminden mehur (Al
ka) sna 1149 H. de yazd erhi matbudur. (Kaside-yi Br'e) ye de erhi
varsa da baslmamtr.

 404
MUSTAFA BN BRAHM EFEND
1207 =

1792

Arab limlere vakf bir zat olup tahsilini stanbul'da yapm, Bigada ilmin yaylmasna hizmet etmitir. 1207 H. de ehid olarak Bayrami
kazasnn Kutlu Oba kynde andr adl yere defnedildi.
(Tuhfet'l-hvan) ismindeki matbu (Avamil Tuhfesi) talebeler ara
snda muteberdir. Baka eserleri varsa da baslmamtr.

MOLLA HSEYN BN SKENDER

limlerden bir zat olup eserleri aadadr :
(Mecmeu'l-Mhimmati'd-Diniyye Al mezhebi'l-Hanefyye), (Lbabt-Tecvid Li'l-Kur'ni'l-Mecd), (Miftah'l-badeti ve Vesileti's-Saadeti)

MFTZADE MUHAMMED SADIK ERZNCAN

1223 =

1808

let ilimlerine hakkyle vakf olan bir zattr. Matbu eserleri: (er
hu Ale'l-Hseyniyyeti'l-dab), (Haiyetn Alet-Tasavvurat minel-mant k ) ) , (Haiyetn Ale't-Tasdikat mine'l-Mantk), (Haiyetn Al stiareti sam) vesairedir. 1223 H. de vefat etti. skdar'da nadiyeden Karacaahmede giden caddenin sa tarafnda medfundur. Air Efendi ktp
hanesinde (Sure-yi Fatiha haiyesi) vardr.

MAHMUD BN HAFIZ HASAN MANSAV

1222 =

1807

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Karadeniz sahilindendir. Zama

nnda Kara Mahmud lkabiyle mehur olmutur.
Manisada anigir
medresesi mderrisliinde bulunarak ilimlerin yaylmasna hizmet etti.
1222 H. de vefat etti. Paa mezarl denilen mezarlkta yol kena
rnda musanniflerden Tatzade Hseyin Efendi merhumun yanna def
nedildi. (Munit - Tullb) ismindeki ibaresi kolay olan matbu sa Goci
erhi mehurdur. eyh Abdurrahman bni Sarin (EssUem'l-Mravnak) adl manta ait eserini de erh etmitir.

 405
M U H A M M E D IZMIR
Melliflerden bir zat olup zmir'e bal Buca'dandr. Kendi el yazs
ile yazma bir mecmuada aadaki risaleleri tarafmdan grlmtr.
Zamanna dair bir kayt yoksa da 1000 tarihinden sonra olduu an
lalmaktadr.
Eserleri :
1 (Risaletn fi beyani vaz'il-hikmeti fi vaz'il-ahkmi ve beyani
azileti'1-ilmi)
2
3
4
5
6

(Kaza ve Kader)
(Zikru'l-Haf ve'l-Cehr)
(Nzhet'l-Akaid-i ve Zbdet'l-Fevaid)
(Tahkiku keyfiyet-i vezni'l-Amal)
(erhu Duai't-Tehiyyat)

M U H A M M E D BN M U S T A F A A L Y E V
1234 =

1818

Sekin limlerden bir zat olup 1234 H. de Konya'da vefat ederek

Mevlna Hz. leri civarna defnedildi. Eserleri:
(erhu al Neticeti'lUsul), (erhu al dab li'l-Kefev), (erhu rade-i Cz'iyye),
(erhu
al evahiri Mecamiu'l-Usl li'l-Hdim), (Risale-i Lm-i Tarif) dir.
(El-Mersd) mellifi Abd'l-Ltif ibni Ali de Aliye'den yetien
limlerdendir.

M A R A M U H A M M E D EFEND
Arab ilimlerin ekseri ksmlarnda ihtisas sahibi faziletli bir zattr.
Akhisar ktphanesinde grdm yirmi drt bab zerine
mretteb
akaid ve kelmdan bahs eden (Kevkeb-i Nehar ve Cevheri Cenan) is
minde yazma bir eserinde (Velican El-Mara Smme'l-zmir)
ibaresi
yazl, ilm risalelerinde de (Muhammed ibni Vaiz ibni Velicanu'l-Mara) kaytlan mevcud bulunduuna gre, bu zatm mrnn sonuna ka
dar zmir'de .ikamet ettii anlalyorsa da, risalelerinde
yazl tarihi
bulunmad iin kendisinin hangi hicr asr limlerinden olduu beyan
edilemedii gibi, vefat tarihi ve defnedildii yere dair zmir'de yapt
m aratrmada da herhangi bir malmata rastlayamadm, tim risale
lerinin isimleri aadadr:

 406
1 (Risaletn fi mani Valideyni Reslillh), 2 (Baz talikat
al Usuli'l-Fkh), 3 (Kef's-Savab al Risaleti'l-Birgiv mine'l-dab),
5 (Andelib mine'l-dab), 6 (Zbdet'l-Mnazara), 7 (erhu V e
lediyye), 8 (Ahmediye mine'n-Nahiv), 9 (Letaif Ltife Maa erhiha minel-Mean), 10 (Sel Sebill-Cinan Minel-Mean), 11 (erabu'l-Kevser Minel-Mean), 12 (Sel-Sebill-Mean Minel-Mean),
13 (smet'l-Ezhan f i ' ilmi'l-Mizan), 14 (Selmetl-Kulbi Mea
erhuha minel-Mantk), 15 (Fethul-Bab erhu sa G o c i ) , 16 Hai
yetn Al Suretil-Kevser Lil-Beyzav), 17 Risalet Kelimet'it-Tevhd), 18 (Aynl-Hayati Fi Beyani Mnasebati Sureti'l-Fatiha).

MUSTAFA EFEND
1200 = 1785
limlerden bir zat olup stanbul'da Davutpaa camii hatipliinde
bulundu. 1200 ksur tarihlerinde vefat etti. Eserleri Nahiv ilminden br
metin, (100 Ksur Durubu Emsal-i Trkiye) ve (Terceme-yi Hal-i Da
vutpaa) dr.

M U H A M M E D MUNP EFEND
1238 = 1822

(HOCA)

Osmanl limlerinin bata gelenlerinden olup Ayntapldr. lk tah

silini memleketinin limlerinden grdkten sonra Beyzav tefsiri mu
haisi mehur smail Konevi'nin dersine devamla arkadalarna stn
bir surette icazet almaya muvaffak olarak stanbula gelmi ve ksa za
manda Kazaskerlik payesine ykselmitir. 1238 H. de ikamet ettii A y dn'da hirete intikal etti. Eski Yeni Camii erif kabristann caddeye
bakan cephesinde medfundur. Merhumun herkese teslim edilmi olan
ilm stnl ile beraber edip ve tarih bilgini olduuna da deerli
eserleri ve yazlar dil ahittir. Beyitlerinden :
Mahvolmaynca irk-i Siva kalb olur mu saf
Safvet gelir mi bir suya ta kim durulmasa.
Kendisi zmir kads iken hemiresi (Kamus) ve (Burhan) mter
cimi faziletli lim Asm Efendi merhumun (Burhan) na yazd veciz
takrizden Arapadak yaz kudreti, aada isimleri yazl dier eserle
rinden Arapa ile beraber Trk v e Fars dilindeki ifade ve beyan kudreti
anlalmaktadr. Balca eserleri aadadr:

 407
1 (Terceme-yi Siyer-i Kebir) : mam- Muhammed,
hazretleri
nin; Peygamberimizin Siyer-i erifesi ile askerlikle alkal baz yksek
emirlerinden bahseden mehur eserinin bir takm noktalar geniletil
mek suretiyle tercemesi olup iki byk cilt zerine tertip edilen bu ben
zeri olmyan eser 1244 H. de baslark Yenieri askerinin
cesaretlerini
arttrmak iin Nizam- Cedidin tekilinden evvel klalarda okutturulmakta olan (Hamzaname) vesaire eserlerin yerine konulmak zere Nizam- Cedidin kurucusu Sultan II. Mahmud'un irade ve fermaniyle alay
mftleri ve tabur imamlar taraflarndan subaylara ve askerlere m
nasip vakitlerde ders olarak okutulmutur. Gerekten mezkr eser Gaza"
Hkmleriyle Askerliin Faziletleri vesaireye mteallik pek ok ky
metli bahisleri havi olduundan mtalas bilhassa askerler iin cidden
istifadeyi mucip lmez Osmanl eserlerindendir.
2 (Zeyl Devhat'l-Meayih) : eyhl islmlk makamna yk
selen zatlarn hal tercemelerini beyan etmek zere Mustakimzade Sley
man Saadeddin Efendi tarafndan yazlan eserin zeylidir ki, Rifat Efen
dinin matbu (Devhat'l-Meayih) 1 esasen bu iki eserden derlenmek su
retiyle meydana gelmitir.
3 (Fezail-i Cihad) : Siyer tercemesinden baka faydal bir eser
olup ismi (Hikmet'l-Garrat Fi Ahkmi'l-Gaza)dr.
4 (Hulasatn-Nukl fi'l-edep) : Edebiyat kaidelerinden

bahseden

matbu bir eserdir.

5 (Mnaat) : Edeb yazlardan bazlarn

toplayan bir eserdir

ki, mellifin el yazs ile yazma nshas Halis Efendi

ktphanesinde

dir. Bu mecmuada baz iirleri de vardr.

6 (Temhid'l-Mevld fi Mehdi'l-Vcud) : Resl-i Ekrem Efendi
mizin doumlar hakknda hadis-i eriflerle bu mevzudaki mtalalar
muhtevidir.
7 (Teysir'l-Mesr fi erhi's-Siyeril-Kebr) : Arapa br eser olup
yukarda bahsedilen tercemeden

bakadr.

Bunlardan mam Muhammedin malm Siyer kitabnn mkil yer

lerini aklama yolunda Arapa olarak bir cilt zerine yazlm ayrca
deerli bir eseri olduu da ziyaret ettiim mezar tanda kazlm ibare
den anlalmtr.

'

8 (Risalet'l-Arz) : smi, (Mizan- Sehm) olup (Ul-i Aruz),

yazl tarihi 1203 beyan eder.

 408
M A N T I K M U S T A F A EFEND
1244 = 1828
Osmanl limlerinden bir zat olup Manastr civarndaki Filorunadandr. Usle gre tahsilini tamamladktan sonra memeketinde eser ya
zarak ve ders vererek hayatn geirmi 1244 H. de vefat etmitir. Ziya
ret ettiim yksek kabri kla arkasndaki mslman mezarlndadr.
Mantk ilmindeki ihtisa_sndan dolay zamannda (Mantk) hretiyle
tannmtr.
Eserlerinin baslmasna himmet olunmadndan fazilet ve kemali
nisbetinde hret kazanamamtr. Bu eserlerin mtalasndan Mazan
nadan (vel sanlan) yksek bir zat olduklar anlalmaktadr. Grlebi
lenleri aadadr:
1 (erhu ifa-i erif) : Drt cilt zerine mrettep olup kendi el
yazs ile yazma nshas Filorinada Nakibend tarikatndan Baba Efen
di dergh ktphanesindedir.
2 (Haiyet'l-Beyzav) : Beyzav tefsirinin A m m e cz'ne dair
olup bunun da bir nshas Filorina eski mfts zamann faziletlilerin
den Ali Efendinin husus ktphanesinde mevcuttur.
3 (Nazire-yi emsiye) : Mantk ilminden limler arasnda mute
ber olan emsiye'ye naziredir. Bunun da bir nshas Ali Efendidedir.
4 (Tebiru'l-Mlki Fi Ahseni's-Slk)
5 (Tefsiru Innellahe Ye'mru biladli vel-ihsan) : Her ikisini de
Sultan II. Mahmud'a takdim ederek padiahn takdir ve taltifine maz
har olmutur. Nshalar ayn ekilde Ali Efendidedir.
6 (Bnukat Kaside-yi Na'tiye) : Arapa olarak 53 beyit zerine
nazmettii bu na't erifi sonradan erh etmitir. Bir nshas bu cizin
ktphanesinde vardr.
7 (Risale fi Hakk'-yn) : Mellifin el yazs ile yazma ns
has bu ciz tarafndan Manastr ktphanesine hediye edilmitir.
8 (Risale Fi Hakk'l-ctihad)
9 (Risale Fi Snneti'l-Asr)
10 (erhu Avamil)
8, 9 ve 10 uncu sradaki eserler Ali Efendidedir.
11 (Risaletn Mine'l-Akaid) : Bir nshas Esad Efendi ktpha
nesinde vardr.
12 (Risale-yi V e b a ve Taun) : Bulac hastalklarn mahiyeti ile
bunlardan kamann ve kamamann caiz olup olmadna dairdir.
13 (Mufassal Hilye-i erife)

 409
MOLLA HALL RD
1257 =

1841

limlerin deerlilerinden yksek bir zat olduuna eserleri ahiddir.

Cezan'de domutur. lk tahsilinin balangcmda, pederi Molla Hasanm
delaletiyle (Marifetname) sahibi brahim Hakk Efendinin duasna maz
har olmutur. Krdistan limlerinden tahsilini
tamamladktan sonra
Siird'de ilmin yaylmasna hizmet ve eser yazmak suretiyle hayatn ge
irmi 1257 H. de vefat etmitir. Deerli eserleri aadadr :
1 Tefsir Tabsiretu'l-Kulbi

fil Kelmi AUamil-Guyb

2 Tefsir Ahiri l Sureti'l-Kehf

3 Ziya Kalbil-Arfi fit-Tecvidi ver-Resm ve

Fereyi'l-Huruf:

(Manzum)
4 (erhu Al manzumeti'-atb fi't-tecvid), 5 (Mahsul'lMevahibi'l-Ehadiyyeti fil Hasaisi ve-emaili'l A h m e d i y y e ) , 6 Tesis
Kavaidi'l-Akaidi Al Ma sahha Min
ehli'z-Zahiri vel-Batmi
mine'lAvaid), 7 (Mlahhasl-Kavat Vez-Zevacir), 8 (Kitabn Fi Usuli'lFkh'-afii), 9 (Kitabn fi Usuli'l-Hadis), 10 (Zbdet M fi Fetave'l-Hadis), 11 (Muhtasar erhi's-Sudri Fi erhil-mevti ve ahvali'l-kubr), 12 (Minhacs-Snneti fi Adabi Slkis-Sufiyyeti). (Man
zum), 13 (Nebzetn minel-mevahibl-Medeniyyeti fi'-athiyyati ve'lvahdeti'z-zatiye), 14 (Nehc'l-Enami fi'l-Akaid):
(Manzum), 15
(Kitab'l-Akaidi bi'l-lgati'l-Krdiyye): (Manzum), 16 (erhu Al
Kasideti'l-Hemziyye), 17 (Risale-yi Sagra fil Ma'fuvvat), 18 (Ezhar'l-Gusni min mekulti erbabi'l-Fnun),
19 El-Kamus's-Sani
fin-nahvi ves-Sarfi vel-Meani), 20 (Risale Fi ilmil-Mantk), 21 (Ri
sale Fil-mecazi vel-istiare), 22 (Risale fi ilmi adabi'l-bahsi vel-mnazara): (Manzum), 23 (Risale fil-Vaz'i), 24 El-Mantuku'z-Zmrdiyye nazmu telhsi'l-Miftah), 25 (Manzume fi Mevlidin
Nebiyyi)
(S.A.)

M A K S U D EFEND

Son asr limlerinden bir zat olup Sleymaniyelidir.

Erzurumda
yerleti. Haiye-yi Tefsir-i Kazi il Sure-yi Al-i mran), (erhu Safiye),
(erhu Kelime-yi Tevhid) gibi eserleri vardr.

 410
M U S T A F A BN M U H A M M E D G Z E L H S A R
1253 =

1837

Nakibend limlerinden bir zat olup Buldanda domutur. Hadimi

merhumun olundan tahsilini tamamladktan sonra evvel Buldanda
sonra Aydnda yerlemi, mderrislik v e irad vazifeleriyle megul ol
mutur. Usul Fkh ilminden Mevlna Hdim'nin (Mecamiu'l-Haka
yk) n (Menafiu'd-Dekayk) ismiyle erh ettii gibi, Buldanda iken me
hur Halebiye'de (Hilyet'n-Naci) ismiyle mkemmel bir haiye yazm
tr ki, her ikisi de baslm olup limler arasnda muteberdir. Bir de ba
slmam mufassal (Mecami) erhi vardr. 1253 H. de Aydn'da vefat
ederek Tire kaps kabristanna defnedildi. Buldanda iki defa icazet ver
mee muvaffak olmutur. (Kad Beyzav tefsiri) ni de ders olarak okut
mak suretiyle hatmini icra etmitir. Mensup olduu Nakibend tarika
tndan da birok zata icazet vermitir. Fakirler iin her akam medre
seye bir sofra yemek gnderdikleri halde, kendileri arpa ekmei ile ye
tindii mtevatirdir. ok alayan, mcahit bir zat idiler.

M O L L A EFEND ( M O L L A M U H A M M E D EMN EFEND)

1275 =

Fazilet sahiplerinden

1858

ve bilhassa kraat ilmi limlerinden bir zat

olup hal tercemesi yukarda geen Abdullah Eyyub'nin oludur. Naki

bend tarikatndandr. Bir mddet Meclis-i Maarif

bakanlnda

bu

lundu. 1275 H. de vefat ederek pederinin yanna defnedildi. Torunu Sa

bit Efendide grdm eserleri

aadadr.

1 (Tercemet'l-Eribi fi zahi'l-Cem'i vet-Takrb), 2 (UmdetlHUan Fi izahi zbdeti'l-rfan), 3 (Tuhfet'l-Emni fi Vukufi'l- Kur'ni'l-Mbin): (Secavende dairdir). 4 (Silsile-i eimme-yi Kurra), 5
(Tuhfett-Tecvid), 6 (Tuhfet'l-Kitabi fi zahir-resmi vel-Hat), 7
(Hadikatr-Reyyahn): (Naki ve Halveti silsileleri beyanndadr.), 8
(Menakb'l-Halidiyye): (Hz. Halid bni Zeyd El Ensar nin menkbe
leri beyannda olup baslmtr.) 9 (Glen-i Meayih-i Seltn): (Hic
r 1000 tarihinden itibaren Seltn camilerindeki krs eyhlerinin
tercemeleri beyanndadr.)

10

(Mecma-yi Vefiyat) : Bilhassa

hal
hm

eyhlerin muhtasar hal tercemesiyle Osmanl vezirlerinin cetvelleri be

yanndadr.

 411
MUSTAFA TEVFK EFEND
1271 = 1854
Kpr kazasna bal Miseli kynden olup icizade adyla maruf
faziletli bir zattr. Tahsilini Kayseri ve stanbulda tamamlam, ders im
tihannda ilm stnln isbat ederek memleketine dnm, mder
rislik ve mftlk hizmetleriyle mrn geirmitir. Hicr 1271 tarihn
de vefat etmitir. (Kasideyi Br'eyi), (Umdetl-Akaid Al Br'eti'l-Kasaid) adiyle, nahivden (zhar) da
(mtihan) ismiyle erh etmi
ve
(Arz-u Hali'l-Kuzat) namiyle de manzum bir eser yazmtr.

MUHAMMED EFEND (HACI HAMZAZADE)

1283 = 1866
Son asr limlerinden bir zat olup Mulaldr. Mehur Vidinli Mus
tafa Efendi merhumdan icazet alm ve memleketine dnerek ilmin ya
ylmasna muvaffak olmutur.
1283 H. de Mulada vefat ederek Kurunlu Camii erifi avlusuna
defnedildi. Feraiz ilminden mkemmel br cetveli, mantk ilmnden (Akyse) ye dair cetvelleri v e halen Mula mfts bulunan oluna hitaben
Smblzadenin (Ltife) si tarznda manzumesi vardr. Mehur Palabyk
Efendi sz edilen bu zatn byk daysdr.

MUHAMMED EFEND (HACI)

1290 = 1873
Deerli bir zat olup ark Karaaaldr. lk tahsilini Rd Ahmed
Efendiden grm, daha ileri derecedeki ilimleri Vidinli Mustafa Efen
diden tamamlamtr. Memleketinde 27 sene mftlk yapmtr. 1290
H. de hac vazifesinden dnnde Sveyte vefat etti. Eserleri : Feraiz
den (Tevfiku'l-Akval) le heca harfleri sras zerine Arapa kaideleri
bildiren (thaf'l-Eslafi li Ahyari'l-Ahlf) ve (Risale-yi Mennesat-i Sema'yye) olup bunlardan yalnz mennesat risalesi baslmtr.

MUSTAFA EFEND
(MIHALLICIKLI HACI MUSTAFA EFEND)
1300 = 1882
limlerden mnevver fikirli bir zat olup Mihalk kazasna bal
Saryar kyndendir. Tahsil ve tasnifi stanbuldadr. ngilizlerle beraber
Krm harbine itirak etmi ve dnte bir seyahatname yazmtr. Be-

 412
yazt Camii erifinde ders okutmaa balam ve tasdikata kadar okutmusa da tamamlanmasna mr msaade etmemi ve 1300 senesinde
vefat etmitir. Eyp civarnda Kgarl tekkesi yaknnda
Safvetpaa
derghna defnedildi. Nakibend eyhlerinin deerlilerinden Abdullah
Ekmeliye intisab etmitir.
Eserleri : 1 erhu evahidi Netaicil-Efkr Meal-izhar. Matbudur.
2 nkiafl-Ezhari Fi Mes'eletil-izhar, 3 erhu evahidi'l Kfiye
vel Cami. Matbudur. 4 Risaleyi Istiska, 5 Risalett-Tebihi'l-Vak
fi's-salti alen-nebiyyi aleyhisselm, 6 Risale-yi mahzufati'l-Kur'n,
7 Vicdanul-Maksdi an kavli sahibil-maksud, 8 Risale-yi imtihaniye, 9 Umdet'l-Ahkm fi Erkni'l-lslm, 10 Emsile-yi Cedide. Mat
budur. 11 Tekmiletl-Bina. Matbudur. 12 Tercemeyi uruti's-Salt, 13 Hayru'l-Umri fi ziyareti'l-Kubr, 14 Mebdeul-Hesabi Li
Mbtedi't-TuUap, 15 ebika Seyahatnamesi, 16 Trke Zbdet'lBeyan. Matbudur. 17 erhun Al Risale-yi Vsta Lil-Fazl-Gelenbev, 18 Sergzet-i Fakir: (Mellifin hal tercemesi hakkndadr.) Bun
lardan baka Mesneviden drt beyit erhi, Karaba tecvidinin Farsaya
tercemesi vesaire gibi risaleleri de vardr. Osmanl Trk dilinin sarf ve
nahvine dair yazmaya balad eserini tamamlamaya muvaffak olama
mtr. Avrupa dillerinden bir dereceye kadar ngilizceye ainal var
dr.

MUHTAR AHMED MOLLA BEY (EYHLSLM)

1300 = 1892
Eski Sadrzam Kocayusuf Paazade Mahmud Beyin olu Dervi Ni
hat, lim bir zattr. 1300 H. de vefat ederek skdarda nadiye mahalle
sindeki Celvet derghnda eyh Yusuf Efendi trbesine
defnedildi.
Matbu eserleri :
1 Tuhfet'l-Muhtar. Tefsir-i Celleyn Haiyesi. (Cemel)in hlsasdr.
2 erhu Kaside-yi Banet Suad
3 erhu Risale-yi eyh Raslan Dimek mine't-Tasavvuf

MESUD EFEND
1310 = 1892
Fkh ilmi mtehassslarndan bir zat olup Kayserilidir. B i r mddet
memleketinin mftlnde de hizmet etti. Hal tercemesi yukarda ge
en Hac Torun Efendiden icazetlidir. Sonradan stanbula gelerek padi-

 413
ahn hizmetine ve Mzilay- Hmayun Arapa muallimliine tayin
olundu. 1310 H. de vefat ederek Yahya Efendi dergh avlusuna defne
dildi. (Mirat- Mecelle) ismindeki matbu eseri, fkh ilmindeki ihtisas
na delildir.

MUSACALIZADE MUHAMMED SAD EFEND

1320 =

1902

Malmatnn genilii ve zeksnn zenginlii ile tannm bir limolup Akhisarldr. Arab ilimleri pederinden tamamlayp Akhisarda il
mn neri ile megul olarak defa icazet vermee muvaffak olmutur.
1320 H. de Akhisarda vefat ederek Uzunta mezarlnda pederiyle eyh
Ahmed Rum arasna defnedildi. Kuvvetli iir kaabiliyetine
sahiptir.
Eserlerinden baslm olanlar:
1 Mnazara dab ilminden Takprl Risalesinin erhi, 2
Mantk ilminden Kyas- Mevsuya erhi, 3 Hadis ilminden (Minhac'n-Necah il Miraci'l-Felh), 4 Cevahiru'l-Akaid ismiyle eyh Er
zurumlu brahim Hakknn (Hda Rabbm nebim hakka) manzumesinin
erhi.
Baslmam olan eserleri :
1 Andelibi'l-Mecalis, 2 Drret'l-Vaizin erhi, Kurretn-Nzirin, 3 Usul ilminden (Mecami) zerine haiye, 4 Mantk ilminden
(Drrn-Naci) zerine haiye, 5 Adab ilminden (Velediye) nin man
zum olarak tercemesi, 6 Vaz' ilmnden (Dede Cengi) nin (Vaz'iyye)
risalesine erhi, 7 Behet-heda ismiyle (Muhteem-i Kani)nin
btn lkelerde mehur olan mersiyesinin nesir ve nazm olarak terce
mesi.
Merhumun airlik kudretine dellet etmek zere nl air Nef'nin
mehur kasidesini tahmis yolunda Kaside-i Tavilesinin
mukaddimesi
aadadr:
Barekellah ey cihann daver sa'd- ahteri
Sanekellah, ey cihadn rstem-i Cengveri
Bin yaa ey krzarn kahraman Haydar
Aferin ey ruzigrn ahsuva- sahderi
Ara as simden geri t- sreyya cevheri

 414
MUSTAFA KEMAL BN KEMAL ERF EFEND (ERZURUM)
1317 =

1899

Memleketinde tahsilden ve baz ilm memuriyetlerden sonra ama

hicret edip bir ok eser yazmaa muvaffak olarak 1317 H. de vefat etti.
Eserleri aada yazl olup bazlar baslmtr:
1 lman- Kmil
2 El-Mevarid'l-Kemaliye
3 Hediyetl-Msteham. fi medhi hayr'l-Enam
4 Hallu'l-Ukdeti fi
5 _

tatril-Brdeti

Et-Tuhfetl-Enka fi Mevlidi Seyyidi'l-Halka

6 Es-Savanibul-Kemaliye Al Hikemi-azeliyye
7 El-Ezvakul Kemaliye
8 Vesilet'l-fnni fi nazmi's-Slk vesairedir.
Mezhep itibariyle Hanef, tarikata da Kadiridir.

NUREDDN HAMZAY-I AYDN (KK NUREDDN)

979 =

1571

Zat ve sfatn ilim ve irfanla tezyin etmi bir lim olup Aydnldr.
Resm ilimleri Kadzadeden tahsil ettikten sonra Bursa'da Hamza Bey
mderrisliine tayin olundu. Bir mddet sonra Mevlna Ebus-Sudun
Limenid Diyar teza' zaet erkan ha
Ven kazza fevka uruiha cedraniha
Matlal kasidelerini erh ve Ebus-Sud Efendiye
takdim ederek
meydana kan ilm dirayetine mkfat olarak Molla Hsrev mderris
liine tayin edildi. Burada 979 H. de zevcesinin hilesyle ehid olarak v e
fat etti. Halveti tarikatnn byklerinden hal tercemesi yukarda geen
Nureddin zadeye intisab ederek i lemini tasfiye etmitir. Men ilmin
den hac yolunda iken yazdndan dolay (Mesalik) ismini verdii ese
rini, dnte (Hevad) ismiyle erh etmitir.
1205 tarihlerinde

Aydnda mderris olan Kara brahim Efendi de

faziletli limlerden bir zat olup (Kevkebl-Enver Fi Elfaz'l-fkhil-Ekber)

isminde bir eseri vardr. Aydnda medfundur.

 415
NASRUDDN NEB BN MRSEL TOKAD
Faziletli limlerden bir zat olup Tokatldr.
(Kitabu Fusuli'l-Mufassali fi ilmi't-Tezkri minnevi'l-hadsi ve fenni't-tefsiri) ismindeki de
erli eserleri Fatiha sresi ile (Ksaru Mufassal) denilen ve Beyyine s
resinden Kur'n- Kerim'in sonuna kadar olan sreleri tefsir ve mev'iza
tarznda tertip etmitir. baresinin salamlndan fazl ve nakliyatndan
kuvvetli ve baz Arapa iirlerinden edebiyat ilmine vakf bir zat oldu
u anlalmaktadr. 250 byk yapraktan mteekkil olan bu eserin 1143
H. de Adanada yazlm bir nshas Umum ktphanede vardr. Dier
eserleriyle vefat tarih ve kabri hakknda bilgi edinilememitir.

NASH TEVAL- AKHSAR

1300 = 1882
Fazilet sahibi ediplerden br zat olup Akhisarldr. Tahsilini Manisa
ve stanbulda tamamladktan sonra bir mddet tezkirecilik hizmetiyle
ark seferinde bulunarak stanbula dnte baz medreselerde mder
rislikle megul olmutur. Bu sralarda vefat eden Azm Efendinin yerine
ehzade Sultan Muhammede muallim tayin buyurularak ehzadenin
Manisa valiliine tayini zerine beraberce Manisaya geldi. Burada talim
hizmetiyle megulken 1300 H. de vefat etti.
Huccetl-slm mam Gazal'nin (Marifetn Nefs), (Marifetr-Rab),
(Marifett-Dnya),
(Marifetl-kba)dan bahseden Farsaca
yazlm
drt unvan zere mrettep olan ahlk ve tasavvuf (Kimyay Saadet) ini
terceme ettii gibi, mehur filozof Aristo'nun (Kitabr-Riyaset ves-Siyaset) ismindeki eserini de ehzade hazretleri adna 16 bab v e bir tek
mile zerine geni bir ekilde terceme ederek (Ferahnme Ahlk- Neval) ismini vermitir. (Ahlk- Muhsin)yi de terceme etmitir ki, ns
has Eypte Hsrevpaa ktphanesinde vardr.

NURULLAH RVAN
1065 =

1654

Fazilet sahibi bir zat olup pek deerli limlerden Abdurrahim irvan'nin torunudur. Bursada mderrisken 1065 H. de vefat etti. Ali Pa
a Camii avlusunda medfundur. Eserleri :
(Talikat alel-Beyzav), (erhu Telhis), (erhu Fkh Ekber) vesai
redir. Yahudi rahiplerinden Hk'yi ilzam ve ikna ederek hidayete er-

 416
meine sebev olmasyle bu husustaki mbahaseleri de husus bir risale
halinde kaleme ahnmtr.
Hki Muhammed Efendi stanbulda Haskyde Haham iken Cenab-
Hakkn hidayetiyle hak dinini kabul ederek esasen Arab ilimlere mera
k dolayisiyle ksa zamanda limler ve airler zmresinden oldu. 1078
H . de vefat etti.
Aadaki naat erif kendisinin eseridir:
ah- iklimi risalettir muazzam padiah
Nazenini Rabbi izzet bendeyi hass ilh
Haki payi olmayan bulmaz Cenab- Hakka rah
Ann in halk olundu nuh felekle ems mah
Sellimu, sall al bedrid-dca emsil-Hda
Nur-i haktr Mustafa, mahbub-i dergh-Hda.

NUH BN MUSTAFA (KONEV)

1070 =

1659

Fazilet sahiplerinden ve fakihlerden geni malmatl bir zat olup

lOO'e yakn eserinin ismi Beyrutta baslm (Ukud'l-Cevher) isimh ki
tapta zikredilmitir. Amasyada domutur. Tahsilini tamamladktan son
ra bir mddet Konyada mftlk yapt. Hemerisi Amasyal mer Paa
Msr Valiliine tayin olunduu zaman, kendisini beraberine alarak M
sra gtrd. Burada 1070 H. de vefat etti. Halveti tarikatna mensup
tur. Karrafe-yi Kbra denilen kabristanda medfundur.
Eserleri :
(Risaletn Fi elfazil-Kfr),
(Rahat'l-Ebah Fil-Ervah), (El-Blgatl- Mtercem fil-Lgat),
(El-fevaid'l-Mhimme fi tirat Islm
ehl-i Snnet), (Fezail-i cihad), (Umdetr-Ragbn Fi Marifeti AhkmidD i n ) , (El-Kelml-Mesnn Li Beyani MesailiT-Mebsn), (Essalat'rRabbaniyye), (El-Makaletl-Kerme fi Ma Yecibu Alel-Mnekkali bitTahrime), (El-Fevaid'l-Mhimmeti fi Beyani Itiratit-Teberri fi slm
Ehli'z-Zimme), (Risaletn Fil-Fark Beyne'l-Hadisi'l-Kuds ve'l-Kur'ni
vel-Hadisin Nebev), (Risaletn Fissalavat'l-Hums), (Matlai'l-Bedri Fi
Fezaili-Leyleti'l-Kadri),
(Hlsat'l-Kelmi Fi Bina-i Beyti'llhi'l-Harm), (Mrid'l-Hda fi Hakk Ebeveyi'r-Resl).
1000 tarihi balarnda yazlm Trke (Bostan- Kuds ve Glistan-
nsi) mellifi Nuh bni Mustafa irfaniyle tannm baka bir zattr.

 417
N U R U L L A H BN ERF M A R A
1105 = 1693
Kadlar zmresinden fazilet sahibi bir zat olup 1105 H. de stanbul
da vefat etti. Eserleri :
(erhun Al Kefi'l-Hakk Li Fazli'bni Rz Behan Bakl-i iraz),
(Mecalis'l-Mminin), (Nrl-Fetava), (Mesaibn-Nevasp), (nsl-Vahd Fi Tefsiri Ayeti'l-Adli ve't-Tevhid) dir.

N S A R A L EFEND
1110 = 1698
let ilimlerinde ve Arapcada derin bilgi sahibi (Muhyi-i Kayseri)
unvann haiz fazilet sahibi bir zat olup Aksarayldr. Bir mddet Mf
tlk hizmetinde bulundu. 1110 H. de stanbulda vefat etti. Edirnekap
s haricinde medfundur. Bir nshas Nuruosmaniye
ktphanesinde
mevcut olan (Fevaid'l-Aliyye) isminde Trke fetvas ile (Kazi Mr)
ve (Lar) zerlerine haiyesi ve bir hayli talikat vardr. Mftlk ken
disinden sonra olu olup 1119 H. de vefat eden lim ve airlerden Mu
hammed Beli Efendiye tevcih edilmitir. 1170 ksur tarihlerinde vefat
eden torunu Muhammed Efendi de limlerden br zat olup (Haiye AlelHayal), (Haiye Alel-Hseyniye), (erhu Adab Birgiv),
(Mecmuatn-Nefasiyine) gibi eserler ve
(Kifayetl-Ukl Ven-Nkl)
isminde
(Mlteka) erhini yazmtr.

N A Z R A B R A H M EFEND
1188 = 1774
Kadlar zmresinden, ilim ve kalem sahiplerinden irfaniyle tann
m bir zat olup Edirnelidir. Tahsilini tamamladktan sonra bir mddet
mderrislikle megul olmu bilhare kadlk mesleine girerek meslek
iktizas bir hayli seyahat etmitir. Bulunduu yerlerde er-i erif yolu
zere ve er' vazifeler yapmakla beraber isimleri aada yazl eitli
mevzularda bir ok faydal eser yazmaa gayret sarfetmitr. Tasavvuf
mesleine de intisab etmi olup slkn Sezai-i Glen hazretlerinden
tamamlamtr.
Kadlarn limlerinden ve mehur airlerden
Km Muhammed
Efendinin kardeinin oludur. Vefat tarihi Nazray- Edip terkibinin
delleti olan 1188 H. dir. Kabri hakkndaki rivayetler birbirine muhalif
F. : 27

 418
olup mehur (Hadikat'l-Cevami) mellifi Hafz Hseyin Ayvansarayi'nin (Mecmua-y Vefeyat)nda Edirnede vefat ettii yazl olduu gibi,
baz zatlar da eski Zarada hirete intikal ettiini rivayet etmektedir
ler. Edirneli Hubr Abdurrahman Efendinin (Enis'l-Msamirn) ismin
deki Edirne tarihini pek ok ilvelerle byk cilt zerinde zeyl eden
zamanmzn maarifcilerinden Edirneli Bdi Ahmed Efendi merhumun
(Riyaz- Belde-i Edirne) adndaki mhim eserinde de hal tercemesini
yazdmz bu zatn kabri hakknda sz geen yerler saylmakla bera
ber Kesriye bal Hurpete olmas ihtimali de zikredilmitir. Bu cizin
mtalasndan geen mezkr zatn el yazs ile yazma byk bir mec
mualarnda aadaki risalelerden 16 tanesi mevcuttur.
1 Risale-yi Ehadis-i Kudsiye
2 Risale-yi Eraan Al Kelimeteyni
3 Risale-yi Ehadisi Erbaini Slasiye
4 Kavsiye Ba Ehadisi erife ve Ebyat Ltife dertir endazi
5 Mncil Melal ve Msill-Kemal : (Beden ibadetlerle manev
ibadetlerin iaretlerinden bahseder.)
6 Letaif mam- Azam : Byk mam hazretlerinden nakledilen
ince mes'eleler beyanndadr.
7 Risaleyi Nuut-i erife: Trke ve Farscadr.
8 Muammeyat Manzume : Esmal Hsna, Esmai Muhammedi,
Esmai Enbiya, Esmai Sahabe, Esmai Meayih ihtiva eder.
9 Tercemeyi Kasideyi Mnferice : Manzumdur.
10 Tercemeyi Risaleyi Etvar Seb'a
11 Insanname : Nefsi bilmeye dair olup yazl tarihi Husn ha
time terkibinin gsterdii 1164 H. dir.
12 erhu Kt'ay : Aynani Aynan lem yektbhma kalem...
13 erhu Gazeli Mevlna: Hest-i Likay ikan Bakare beku bekav bekav
14 erhu Gazeli Niyazii Msr : Olne kesrettir ki, onun haddi
yok payan y o k
15 Manzumeyi Ahlkiye
16 Beyan- Ruh Ba Akvali Sahha
17 Behet Ebrar ve Lem'atl-Esrar:
Muhadarat ilmine dair
Trke br eser olup kendi el yazs ile yazma nshas bu ciz tarafndan
Edirne'de Veli Dede dergh ktphanesine hediye klnmtr.
18 Tuhfeyi Gleniye
19 Tuhfetl-Letaif fin-Nevadiri vel-Emsal vel-Garaib
20 Camiul-Mucizat
21 Tuhfetz-Zevra : Badat kadlnda bulunduu zaman
d manzum bir eserdir.

yaz


22 Risaletl-Fruk:

Fruku Hakk tarzndadr.

23 Muhtasar Tarihi Osman

24 Muhtasar
mtr.

Tarihi

Edirne:

(Ensl-Msamirn)

den

ksaltl

25 Tercemeyi Camiul-Hikyat
26 Divan: Kendi el yazs ile yazma nshas Bahekapsnda Ha
midiye

ktphanesindedir.

27 Mecmuay Mekatip : Byk ksm Sezai

hazretleriyle

olan

mektuplarn ihtiva eder.

28 erhi Gazeli Usuli: (Ey hakikatten haberdarm

diyen Mevl

nedir)
Br naat erifinden :
Derri lutfun bize darul emandr ya Raslellah.
Saadet re'fet anda rayegndr ya Resiilellah!
Terahhum eyle lutfeyle Nazira derdimendidir;
efaat iltimas eyler zamandr ya Rslellah!
29 Beyan- Hurufi Tehecci : Harflerin lgat mnalar, kullanla
r, Kur'n- Kerimdeki says tecvid ilmindeki vasflar, Farscadaki m
nalar, Ncm ilmindeki vazife ve kullanlar ve husus hassalarndan
bahseder.

NECP ABDULLAH EFEND (HOCA)

1219

= p4^ \^o'^

Kamus mtercimi Asm Efendi merhumun stad olup Ayntapl

dr. mrnn sonlarnda Medineyi Mnevvereye hicret etmi ve 1219 H.
de Nebk - si Hurma isimli yerde hirete intikal etmitir. Eserleri:
(erhu ifay erif El-Msemma bi Kenzil-Vefay Fi erhi-ifa),
(erhu emaili erif), (erhi Devrl-l Li'-eyhi Ekber), (erhu M e fatihud-Drryye), (erhu Araisi Hadimi) ile (Nazmi Nefis) manzume
si, (erhu Mecami't lil Hdim), (erhu Risale-yi Vaz'iyye) vesairedir.
bu eserlerden (Devrl-l), (Mefatihud-Drriyye), (Arais) erhlerini
ihtiva eden bir mecmua Yahya Efendi ktphanesinde vardr.

420

NAM HALL EFEND

1230 = 1814
Mellifler zmresinden bir zat olup Konyada domutur. Mstecizade lkabiyle tannmtr. Tahsilini tamamladktan sonra uzun mddet
Manisada ilme hizmet etmi ve mftlk vazifesiyle megul olmutur.
1230 H. de Manisada vefat ederek Ulu Mezarlkta defnedildi. Eser
leri baslmam olup aadadr :
(Haiye Alel-Beyzavi), (Haiye Ale't-Tehzip), (Haiye Alel-Hayali),
(Haiye Alel-Muhtasar),
(Haiye Al Risale-yi
stiare lil-Kazbd),
(Haiye Al Risaleti'l-Vaz'iye), (erhul-Avamil) ve (Haiye Al Risaletit-Tevhidi lil Birgiv) dir.

NYAZ EYH SMAL EFEND

1312 =

1894

umnuya bal Kara Ehadlar kyndendir. Osn.an Pazar kasaba

snda medfundur. Eserlerinin balcas :
(erhu zhar), (erhu Kfiye) ile (Muharici Hurufu), kularn ve
hayvanlarn seslerine tatbik yolunda risaleyi (Tecvid), (erhi vasiyet
nameyi Birgiv) ve (erhu talimil-Mteallim) dir.
Talebelerinden ve hemehrilerinden olup 1312 H. de Edremit yak
nndaki Havranda vefat eden Hseyin Hsn Efendi de limlerden bir
zattr. Eserleri: Akaidden bir metin ile (Hlasat'n-Nahiv) dir.
(Ref'ul-Estar fi halli Mteallakati'l-zhar) isminde olan (zhar er
hi) ikinci defa olarak baslan Abdullah Eyyub'nin erhi kenarnda ba
slmtr ki, faydal ve ksa bir erhtir.

OSMAN FAK EFEND (GRCZADE)

1151 = : 1738
Ediblerin limlerinden bir zat olup Amasyaldr.
1151 tarihinde
memleketinde vefat etti. Burma Minare bitiiinde yaptrm olduu k
tphane civarnda medfundur.
Mrettep divaniyle (Molla Aliyyl-Kar'nin krk hadisine)
sal erhi vardr.

mufas

 421
OSMAN BN Y A K U P ( K E M A H ) V A Z
1171 =

1757

Musannifler zmresinden bir zat olup 1171 H. de stanbulda

vefat

etti. Eserleri :
(Haiye Al Tefsirin-Nebei lil-Beyzav), (Haiye Al Tefsiri'l-Fatiha), (erhu Hizbi zam), (Tavzihul-Esrari erhu Berektil-Ebrar filAkaid), (El-Mnfeyye fi Kefi Esrari Muvattai li mami Muhammedieyban), (Tenvirs-Senedi Fi izahi rumuzil-Msned), (n Eba Hanife), (Sllem'l-Felahi fi erhi Nuril-zah), (Tezhils-SUem erhu Di
baceyi SUem) ve mehur (Mutavvel) i de (Mehasinl-Edep) ismiyle k
saltmtr.

OSMAN BN A L M E V K U F A T
1179 =

1765

Sultan 1. Mahmud devri limlerinden olup 1179 H. de stanbulda

vefat etti. Ahlk ve tasavvuftan

bahseden

(Tarikat'l-Ebrar)

isminde

baslmam bir eseri vardr.

OSMAN A B D L M E N N A N EFEND
1301 =

1883

limlerden ve Nakibend eyhlerinden bir zat olup Sandkl kaza

snn inmolu - ivril nahiyesindendir. Resm ilimleri pederinden tah
sil ederek stanbula gelmi Sivri Hsarl Osman Efendiden nabet ve ca
zet almaa muvaffak olmutur. Bu arada Denizliye yerlemi ve 1272 H.
de vefat ederek Deretekke adl yere defnedilen Nakibend halifelerin
den irvanl Hac Ahmed merhumun kzyle evlenerek makamna geip
tedris ve irad vazifesine balamtr.
1301 H. de vefat ederek kaynpederinin
Al kasidetil-Muaerat

yanma defnedildi.

li'-eyhil-Ekber El-Msemma

(erhu

Bi Ne'ver'

ra-

gaibi fi Mecdi'n-Nasayih ) , (Tercemeyi Miftahul-Maiyyeti f Tarikati'nNakibendiyye),

(Hulasatl-Mantk

fi erhi Tekzibil-Mantk)

isimle

rindeki matbu ve (Eyyhel-hvan), (Meclisi l y d e y n ) , (Risaleyi Nutkye)

isimlerinde matbu olmyan eserlri vardr,

 422
MER VECHDDN BN ABD'L-MUHSN ERZNCAN
843 = 1439
Musannifler zmresinden bir zat olup Kars'da domutur.
Mave
rannehir'e giderek mehur fakih Sadr.-era'dan tahsilini ikmal etti.
Hadis ilminden mehur (Meariku'l-Envar) (Hadaiku'l-Ezhar) ismiyle
erh ettii gibi, usl-i fkh ilminden (Kef-i Pezdev) yi de erh etmi
tir ki, her ikisi de o ilimlerde olan ihtisasnn delilidir. (Tebyin'l-Maarif) isminde risalesi de vardr. 843 H. de vefat etmitir. Olu erefeddin
Muhammed de fazilet sahiplerinden bir zat olup Amasya'da medfundur.
Pederinin de Amasya'da medfun olduu tahmin edilmektedir. (Kef-i
Pezdev) erhinin bir nshas Edirne'de Sultan Selim ktphanesinde
vardr.

PR MUHAMMED BN YUSUF A N K A R A V
866 = 1461
Lgat ve Fkh ilmi mtehassslarndan ve Osmanl melliflerinin
eskilerinden fazilet sahibi bir zattr. Eserleri baslmam olup (Shah-
Cevheri) ile (Marib) vesaireden toplad Arapa lgatlar karlklar
ile terceme ederek (Tercman) isminde 28 bab zerine tertiplenmi
ciltten ibaret bir lgatname tanzim ettii (Kef'z-Zunn) da mezkr
dur.
Bundan baka (Mltekat Sihah'l-Cevher vel Mlhaku Bi Muhtari's-Sihah) isminde ayrca bir lgati ve
(Zbdetl-Fetava) adnda bir
fetvas vardr.
Doum yeri Konya Erelisidir. 866 H. de vefat etti. (Zbdetl-Fe
tava) nin bir nshas Nuruosmaniye ile Bursada Ulu Cami ktphanele
rinde vardr.
(Haiye al erhi Dibaceti'l-Misbah)da eserleri cmlesindendir ki,
bir nshas Umum ktphanede, (Terceman) le (Mltekat)n nshala
r Nuruosmaniyede vardr.

PERVZ ABDULLAH EFEND

978 = 1570
Kadlar zmresinden ve eyh Yavs mntesiplerinden lim ve arif
bir zattr. Resm ilimleri Allme bni Kemalden tamamlad. Mekke Mol
las iken 978 H . de vefat etti. Hz. Hatice (Radiyallah Anha) n m civa
rna defnolundu.

 423
Eserleri :
(erhu Telhs-i Miftah), (Talikat alel-Hidaye), (Risale-yi Velayet),
(Risaletn fil Vaz'i), (Telhsu-Tuhfetil-Meani Li lmil-Meani), (Mirkats-Sema) vesairedir.
stanbulda bir medrese yaptrmtr. Vidin kads iken her bahsi bir
takm bablar toplayc olmak zere bahsi ihtiva eden (Techil) ismin
de tp ilmine ait bir eser de yazmtr.
(Mirkats-Sema) Ali Kuunun Heyet ilmine
(Kozmorafya)ya
mteallik Farsa olarak yazm olduu risalesinin geni bir ekilde ter
cemesidir. Bir nshas Nuruosmaniye ktphanesinde vardr.

PRZADE BRAHM BN HSEYN

(BURHANEDDN BRAHM EB MUHAMMED)
1000 = 1591
limlerin en deerlilerinden bir zat olup stanbulludur. Bir mddet
Mekkeyi Mkerreme Mftl yaparak dine hizmet etmitir.
simleri aada yazl risaleleri havi grm olduum bir byk
ciltten ibaret mecmuasndaki son yazd risalesinin tarihi 1096 H. oldu
una gre 1000 H. adamlarndan bulunduu anlalmaktadr.
Eserleri:
El-Kavll-Ezher fi ma yfta fihi bi kavlil-imami Zfer
El-kavll-fasll-mazi fi beyani hkmi azlis-sultani lil-kad
Es-sualu vel-murad fi cevazi istimalil miski vel-amberi vez-zibad
fraul-cehdi fi davel-yedi
'lar-rtebi fi hukmil-sari bil-kurbi
El-kavlt-tamm fi ademi infisahid-daril-mste'cereti bil-inhidam
naletl-eribi fi hkmi istimali evani'l-fizzati vez-zehebi
El Fevaidl-Mhimmetl-Feridet fi izahil-elfazil-garibe
Bulul-Eribi fi beyani arzil-hicazi ve ceziretil-arab
El-vesku minel-urveti fi beyani aksamir-riveti
Ref'ud-dalli fi beyani hukmit-tazri bi ahzil-ml
El-kavls-sevab fi hukmi'l-babi bi menkulil-eshab
El kavls-srr fi hkmi fenai'd-dr
zalett-Dakki fil muradi min-yevmi-ekki
zharl-Kenzil Mahfi fi ademi zimani's-sayraf
El-istidll fi hukmi'l-istidll
Haiyeyi Ebah ve Nezair (Umdeyi Zevil-Basayir)
El-lema't fi hkmi salti erbai bade'l-cumuati
El-kavl'l-Batt fi sali's-sevabi li'l-emvati

 424
PRNCCZADE S L E Y M A N EFEND
1280 =

1863

limlerden ve mttakilerden bir zat olup eyhlerden Hzrzade Ha

san Efendinin damaddr. Galatada Arab Camii erifi vaizi idi. 1280 H.
de stanbul'da vefat etti. 112 bahis zerine tertiplenmi iki byk cilt
(Tuhfetl-Vaizn) isminde eseri vardr. Baka eserleri de olduu anla
lmaktadr. 1110 H. de yazlm Mustafa bni A h m e d Varnav'nin (Mec
lis) i ve Cemal Halveti halifelerinden Muhterem bni eyh Mahmud T o kad'nin (emsl-Vaizin)i, 1176 H. de vefat eden Muhammed bni Mus
tafayi Sivas'nin
(emaill-lemail-Alm ve Mecalisl-Havassi velA v a m ) , Sultan II. Beyazit'in muasr Muhammed bni Kemalin 41 bab
zerine tertiplenmi (Bostanl-Mslimin)i, 1144 H. de ark Kara Hisa
rn Karagl nahiyesinden Muhammed bni Halil Efendinin de (Terbatl-Ebrari ve Terhibatl Esrar) , bir nshas Umum ktphanede mev
cut olan Abdlkerim bni Muhammed Efendinin
(Nasayihul Ebrar) ,
son devir limlerinden Hopal Osman Efendinin matbu (Drretn-Nasihn)i ve Ksezade Osman Efendinin (Meclis) i ve bir nshas Nuruos
maniye ktphanesinde mevcut Cemal Halveti halifelerinden m eyh
Murad Efendizade eyh Mahmud Efendinin (Melz'l-Mttakin ve Melce'u's-Salihin) ve (Rahatl-Ervah) mev'zalara mteallik eserlerdendir.

P R Z A D E M U H A M M E D SAD EFEND
1302 1884
Kadlarn faziletlilerinden bir zat olup Nidenin Bor kazasmdandr.
1302 H. de memleketinde vefat etti. eitli Arab ilimlerden bahseden
baslmam drt byk cilt zerine tertiplenmi mecmuas ilm fazile
tinin delilidir.

RESUL BN S A L H EFEND ( A Y D I N )
978 =

1570

Fkh ilminde ihtisas sahibi hmlerden bir zat olup Aydnldr. (Fe
tava-y Adliye) adyla yazd Arapa bir ciltten ibaret fetvalarn 966
H. de halen Akhisara bal bir nahiye olan Marmara Kads iken Kanun
Sultan Sleymann emir ve iaretiyle yazp tertip ettii
(Kef'z-Zu
nn) da mezkrdur. Vefat tarihi 978 H. de, kabri zmirde Seyyid Mkerremeddin derghndadr.

 425
RAMAZANZADE AHMED ELEB
986 =

1578

Tarihi Ramazanzade Nianc Mehmed Paann oludur.

lmiye
mevkilerini devrederek Mekkeyi Mkerreme kads olmutur. Dnn
de am- erife iki konaklk bir yerde 986 H. de vefat etti. Cenazesi
am'a nakledilerek Salihiye kabristanna defnedildi.
Faziletli, air bir zattr.
Umumi tarihlerimizden (Mir'atl-Kinat) mellifi Muhammed Efen
dinin pederidir.
Eserleri: (Sre-yi 'rafa kadar rab K u r ' n ) ,
(Talikat alelBeyzav), (Haiyeyi erhi Miftah), (Haiyeyi erhi Mevakf), (erhu
Hrz- mam- Ali) dir.
Beyitlerinden :
Tali'de devlet olmasa, hizmet ne fayda
Haktan inayet olmasa taat ne

fayda.

RIZA AL ELEB (AMASYAV)

1039 =

1629

Ediplerin faziletlilerinden olup Amasyal Pr Muhammed Efendi

nin oludur. Msr - Kahire mevleviyetinde (Yksek kadlnda) iken
vefat etti. Karrafeyi Msryyede Ali Paa yaknnda medfundur. D o
um tarihi (Rza), vefat (Ba- Dil) terkibinin delleti olan 1039 H.
dir. Eserleri : Mrettep Divan ve (Nakdl-Mesaili fi Cevabis-Sail) is
mindeki fetvalardr. Ktib-i sfehann
(Haridet'l-Kasri ve
Ceridet
Ehli'l-Asr) ismindeki tarihini de (Avd-ebab) ismiyle ksaltmtr.
Kta
Metheyle Cenab-

Mustafay

Evldn li Murtezayi
Geldin bu tenknay dehre
Muhlis ide gr Ali Rzay...
Her sene bir naat erif yazmak deti idi.

 426
RECEP EFEND (MD)
Mehur limlerden bir zat olup bu ciz tarafmdan
zetnamede Diyarbekirli (Amid) olarak yazlmtr.

grlen bir ica

Mev'iza ve ahlka mteallik 97 bab zerine mrettep Arapa (Camiu'l-Ezhar ve Letaif'l-Ahbar) ismindeki eserini 1060 H. de Tire'de
Camii Atik ve Cedit vaizi iken yazdn kitabn hatimesinde zikret
mektedir.
(El-Vesiletl-Ahmediyye vez-Zeriats-Sermediyye)
ismin
deki 1087 H. de tamamlad (Tarikat- Muhammediye) erhi limler
arasnda muteberdir. Tire'de limler arasnda Darul-Hads Camii adiy
le anlan Yeniceky mahallesi civarnda bulunan mescidin gneyinde
ki geni kabristanda medfundur.
Mezar tanda yaz yoktur.

REMZ MUSTAFA EFEND

1100 =

1698

Kadlarn faziletlilerinden bir zat olup pederi Antakyaldr. stan

bul kads iken 1100 H. de vefat etti. (Lemeatl-Envar) isminde (Bey
zav) haiyesyle Kur'n, Hadis, byk isimler ve beldelere ait kelime
lerin irabnn erh ve izahna dair (Nakdl-Lsan v e Akdl-Hisan) is
miyle mdekkikane bir eser yazmtr ki, bir nshas Esad Efendi k
tphanesinde vardr. Baka eserleri de olduu anlalmaktadr.

RODOSZADE MUHAMMED EFEND

1113 =

(AYASLUl)

1701

Fazilet ve kalem sahiplerinden bir zat olup Ayasluludur. Tahsil

ve tefeyyz stanbuldadr. 1113 H. de vefat ederek Cenab- Peygam
ber Efendimizin mihmandar Hz. Halid ibni Zeyd El-Ensari civarnda
(Het behet) tarihinin mellifi Mevlna idris Bitlisi'nin
yaptrd
idris Kk denilen yere defnedildi. Eserlerinin mehuru ibni Hallkn
hretiyle tannm 681 H. de vefat eden Kad emseddin Ebil-Abbas
Ahmed'in (Vefeyatl A y a n fi Enbai Ebnaiz-zaman) ismindeki hal ter
cemelerine ait kitabnn tercemesidir. Bundan baka (Hamseyi Nizam)
yi, (Hara Eb Yusuf) u, (Divan- rfi) den drt kasideyi de terceme et
tii gibi, devrinde muteber kitaplarn bazlarna da haiyeleri ve talikat
vardr.

 427
Eserlerinden :
Yalnz (bni Hallikn) tercemesi baslmtr. Kendi el yazs ile yaz
ma (Harac- Ebi Yusuf) tercemesi ehid Ali Paa ktphanesindedir.
Surrinin balad (Acaibl-Mahlkat) da terceme
etmitir ki,
bir nshas Revn Odas ktphanesinde mevcuttur.

REIVIZ MUHAMMED EFEND (KAYSER)

1131 =

1718

Kayseriden yetien limlerden olup hal tercemesi yukarda geen

Nisar Ali Efendiden ikmal-i Nsah eyledi. (Tarikat- Muhammediye)
zerine (Knz'r-Rmz) ismiyle mufassal bir haiye yazmtr k, bir
nshas Nuruosmaniye ktphanesinde vardr. iir kaabiliyetine de sa
hip olup mrettep divanesinin matl aadadr:
nvan- erefi besmeleyi Mushaf esma
Ser levhay levhi ezeli fahri msemma
Mahbub-i Huda m^temeni inhve ill
Mazmun-i Hda vakf- Esrari hafaya
1131 H. de vefat ederek Seyyid Burhaneddin trbesi civarnda def
nedildi.

RIFKI MUSTAFA EFEND (EYH HSREVZADE KAYSER)

1140 = 1727
Fazilet sahiplerinden bir zat olup hal tercemesi yukarda geen Ni
sar Ali Efendi talebelerindendir. 1140 ksur tarihlerinde Kayseride ve
fat etti.
%: i ^ l
Kayseri mfts iken 1131 H. de (Ferazetl-Fkhiyye ve FekahetrRfkyye) ismiyle makbul bir eser yazmtr.

RAHM ABDURRAHM EFEND

1223 = 1818
Fazilet sahiplerinden tasavvuf diline de aina bir zat olup Erzurum
ludur. iire kabihyeti ve eyhlislm Arif Hikmet Beyin pederine ho
cal vardr.

 428
1223 H. de stanbulda vefat etti.
Kasm Haninin (Seyri Slk il melikil Mlk) n (Refk- Tarik)
ismiyle terceme ettii gibi (Avamil-i Atik) i de manzum olarak terceme
etmitir.

RD A H M E D EFEND
1251 =

(KARAAAC)

1835

Derin limlerden bir zat olup ark Karaaaldr. Pederi Konyaya

bal Silleden Karaaaca hicret etmitir. Nesep silsilesi mam Begaviye
dayanr. Nakibend tarikatmdandr.
Hadim mfts Muhammed Emin Efendiyle stanbulda skdarl
Veli Emin Efendilerden icazet almtr. Mft iken 1251 H. de vefat etti.
I-varaaata eyh Mente kabristannda medfundur.
Eserlerinden (Bina erhi esas) ve sa Goci erhi (Tuhfetr-Rd)
ile smet Buhar'nin :
Sarho ezkuyi harabat gezer ger demmi d
Bi talepkarii tersa beei bade fru
Matlal gazelinin erhi olup (Hall-i Rumuz) ismindeki risalesi ba
slmtr. (yat- Secde risalesi), (Masdar risalesi), (Kelimey-i Tevhid
risalesi), (Melek ve Cinnin tetkikine dair risalesi), (Karantinann ceva
zna dair risalesi) eserleri cmlesindendir.
Yze yakn zata icazet vermee muvaffak olmutur. Uak limle
rinden Aymtapl Hac A h m e d ve Denizlili Hafz erif Sar Keili Hac
Ahmed, Akehrin kes kynden Hac Ali Efendiler mehur talebelerindendirler.

R A G I P EFEND (HACI M U H A M M E D R A G I P EFEND) A M D

1264 = 1847
limlerin en deerlilerinden bir zat olup Diyarbekir - Amidlidir.
Hal tercemesi yukarda geen Kk Ahmedzade Ebu Bekir Amid'nin
torununun oludur. Tahsilini tamamladktan sonra memleketinde tedris
ve telifle megul oldu. Vefat 1264 H. de, kabri yaptrm olduu medre
senin avlusundadr.
Eserleri :
Risale-i Mhimme fi tefsiril-yati
Hakk'l-uzat

ve

erhil-Ehadsil-vrideti

fi

 429
Risale fi tahkikit-tarih
Tercemett-Teracm Fi Teracimil-Buhar
Risale fi tesbihatit-tuyr.
Risale fi lmit-tarif
Risale fi tahkikil-imkni alel-hseyniye
Risale fi tahkiki ibareti'n-nassi ve iaretihi ve delletihi ve iktizaihi
fil-usl
Risale fi tahkiki tahvili'l-kble
Risale fi tahkiki lfzi ma za
erhu laazi ismi Ferazdak li Kasm Rasim mid
Risaleyi Nefise fi alayikl-mecaz
Vesiletl-Vahiy
Risale fi lfzl-kfr vel-ikfari vet-tekfri
lisanda iirleri de vardr. Yksek ceddi Sbgatullah Efendi de
deerli limlerden bir zat idi. (Lbbl-Beyan) isminde bir eseri vardr.

RET AHMED EFEND (NEVEHR)

1282 =

1865

Mderrislerin byklerinden Nevehirli Kk Sleyman Efendi

nin olu olup Nakibendi tarikatndandr. Evkaf Hmayun mfettii
iken 1282 H. de stanbulda vefat etti.
airane tabiat ve
(Fyuzat'l-Ceybiyye
ales-salatil-meiiyye),
(Kekls-safiyye alel varidati's-sa'diye) isimlerinde eserleri vardr. Be
yitlerinden :
Tarik-i nakibend ehlinin feyzi Hdadandr
Onlarn nisbeti cmle Resul mctebadandr
(Kekl) tarikat pirlerinden

eyh Sadeddin Cbbav hazretlerinin

V e en seelu anir-ricali fe nisbeti matll kasidelerinin Trke erhidir.

RAF EFEND (STANBUL)

1309 =

1891

Mollalar zmresinden ve Nakibend tarikat mensuplarndan fazi

let sahibi bir zat olup stanbulluur. 1309 H. de stanbulda vefat etti.
Eypte Halveti tarikat pirlerinden mmi Sinan derghnda medfundur.

 430
Matbu eserleri :
(email-i erife tercemesi), (Mekasidu't-talibn), (Mizans-Slk),
(dab'l-Mescidi vel-Cami), (Muhtasar email-i erife tercemesi).
Baslmam eserleri : (Tefsir-i erif), (Tefsir-i Sure-yi Ysuf), baz
(Ehadisi erife erhi)

RECEP EFEND (HACERZADE - FERECK)

1311 = 1893
Fazilet ve eser sahiplerinden ilim mcahidi bir zat olup Fereciklidir. Tahsil ve talimi stanbuldadr. 1311 H. de icazet verme muvaffaki
yetini mteakip vefat etti. skdarda Karacaahmet mezarlnda med
fundur. K k byk 15 kadar eserinden matbu olanlar unlardr:
(Tefsr-i Sre-yi Mutaffifin), (erhu Risale-yi Cedide al Kavaidi'lV a z ' i y y e ) , (Tefsir-i Sre-yi Nebe) dir.
Nebe sresinden aasn da tamamen tefsir etmitir. Hocas Halil
Efendiyle ayn gnde vefat etti.

REF EFEND ( Y A N Y A V )
1320 = 1902
Mekteb-i Sultan'nin alndan itibaren
akaid ve arab ilimleri
okutmu maarifci bir zat olup Yanyaldr. Nakibend tarikatndandr.
1320 H. de ,vefat ederek Hz. Halid civarnda Kagrl derghna defne
dildi. Matbu eserleri: Sarf ilminden (El-Muhtasar). Tasavvuf v e Kelm
ilminden (Rehber-i Hak ve Emali tercemesi), (yat ve Ehadis-i Erben
tercemesi), (Padiaha itaat hakkndaki hadis- erifler) dir. Fenerdeki
b y k Rum mektebiyle Taksimdeki R u m mektebinde verdii dersler
den elde ettii istifadeyi Malyakas Efendinin eserlerinden bulunan gra
merle Trke - Rumca yazlan byk lgatna ilim ve kalem yardmn
da bulunarak tamamlamtr. Trke, Arapa, Rumca konumaa
ve
yazmaa muktedirdi.
RAHM EFEND (ENl)
1327 = 1909
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Einlidir. Tahsilini
stanbulda
Ehaveyn Hoca Efendiden tamamlamtr. 1327 H. de yeni tayin olundu
u Nuvab mektebinin mdr iken henz gen denecek bir yata v e
fat etti.

 431
Edirnekaps haricinde Haleb merhumun yaknnda defnedildi.
Eserleri: (Enmzecl-Fkh) : Sualli ve cevapl mnekkah bir tarz
dadr. Matbudur.
(saretl-Fnn) : 12 fenden bahseden bir eser olup bu da sualli
ve cevapl bir tarzdadr. Baslmtr.
(erh-i Maksud) : Baslmtr.
(El-Ikdn Nam Alel-Cami) : Nahivden. Baslmtr.
(Devhatl-Anadil Al Tuhfetl-Avamil) : Vaz'dan. Baslmtr.
(Tefcirt-tesnm fil-kalbis-selm) : Mev'zadan. Baslmtr.
(El-feyzl-Kuds alet-tarss) : Usl Fkhtan (haiye-yi Tarsus).
Baslmamtr.
(Terceme-yi Mir'at) : Usl- Fkhtan olup baslmamtr.
(Mnay- Mutavaata dair risale). Baslmamtr.
(GliyetnNevafic Ale'n-Netayic) : Nahivden (Adalya haiye)
Bunlardan baka okuttuu kitaplarn hemen hepsi hakknda deer
li mtalalar vardr.

SABT MUHAMMED EFEND (KAYSER)

1311 = 1893
Zamanmz limlerinden olup Kayserilidir. 1311 H. de memleketin
de vefat ederek Kurunlu Camii avlusuna defnedildi.
Eserlerinden :
(Miratl-Hamidin Fi Kefi Esrari'l-Muhakkkin) ismindeki (Fatihay-i erife tefsiri) 1390 H. de stanbulda baslmtr.
Beyan ilminden (Feride) isamn (Muinl-Mster) ismiyle terce
me ettii gibi, ifay- erifteki Peygamber Efendimizin email-i erifesine mteallik bahisleri de derleyip toplyarak (Aynr-rahmeti ven-Nr)
ismini vermitir ki, ikisi de baslmamtr.

SEYYD AL KOMENAT (TOKADI)

840 = 1436
Mellifler zmresinden bir zat olup Tokada bal Komenat adl ky
dendir. Sivasta yerleerek tedris ve telifle megul oldu.
Eserleri:
(naye) ismindeki (Vikaye erhi) ile (Zeyci amil)
ibarettir. Vefat 840 H. de, kabri Amasyadadr.

erhlerinden

 432
Fru'dan (Minhet's-Slk fi erhi Tuhfetil-Mlk) yazar em
seddin Muhammed Efendi ile 1027 H. de vefat eden (Araisl-Hat) mel
lifi Dervi Ahmed bni Muhammed ve 1018 H. de vefat eden
(erhu
Hadis-i Erban) sahibi eyh A h m e d bni Muhammed Efendiler de T o
kattan yetien limlerdendir.

SLEYMAN BN AL (KARAMAN!)
924 = 1518
Fkh ilmi mtehassslarndan fazilet sahibi bir zat olup Karaman
ldr. 924 H. de vefat etti. Eserleri: (erhu Mecmei'l-Bahreyn), (Haiye
yi erh-i V i k a y e ) , (Risaleyi A r u z ) , (erhu Feraiz), (erhu Hilfiyat),
(erhu Kaside-yi Br'e), (Cami'l-Fsleyn) deki 380 suale cevap, (er
hu Mlteka), (Risale-yi Semt-i Kble) dir.

SAD ELEB (EYHLSLM)

942 = 153&
Beyzav muhaisi adyla mehur olup Kastamonuya
bal Dadaydandr.
Bekaya geti Sadeddin-i Sani msrann delleti olan 945 H. de
vefat ederek Eyp Sultan harimnde Gufran toprana emanet klnd.
Eserlerinin en mehuru (Tefsr-i Beyzav haiyesi) dir.
Dierleri
(Mecmua-y Fetava), (Haiye Al erh-i Hidaye), (Haiye Alel-Kamus)
ile mteaddid risalelerdir.
iire de kabiliyeti vardr. Beyitlerinden :
leme doldu meserret, lk ben ad olmadm.
Ah kim ben bende, bir dem gamdan azat olmadm.

SUD (BOSNAV)
1005 = 1596
Osmanl limlerinden olup Bosnaya bal Foaldr.
Farsay Diyarbekirde Muslihuddin Lar'den renmitir.
stanbula dnnde (Mesnevi erif), (Glistan), (Bostan), (Hafz
iraz) divanna erh yazmtr. Baslm eserlerinde Farsa kaidelerine
ait baz hatalarna tesadf olunmakla beraber istifadelidir.
Bunlardan baka bni Hacibin (Safiye) ve (Kfiye) sini, Nahivden
(Dav')yi Trkeye terceme ettii gibi (Hidayetl-Hikmet) erhi zeri
ne de haiyesi vardr. 1005 H. de stanbulda vefat ederek Aksarayda Y u
suf Paa Camii avlusuna defnolunmutur.

 433
SRKEZADE BRAHM EFEND (BURSAV)
1092 = 1681
Fazilet sahiplerinden ve kadlar zmresinden bir zat olup Bursal
dr. Ruh hdiselerin ilmine dair (Mefatihu'l-Ftuh f Ahvali'r-Ruh) is
minde limlerce makbul bir eseri vardr. 1092 H. de vefat etti.
Orhan Gazi trbesi karsndaki ilk mektebin yannda medfundur.
Halveti tarikat halifelerindendir.
Ruh ilmine dair yazlan eserlerden bazlar:
1 Babl-Ftuhi fi Ahvali'r-Ruh: (Eb'n-Neca El-Ebyari'l-Msr). Baslmtr.
2 Kitab Srrr-Ruh: (Ebil-Hasan brahim El Bukai el-Msr)
3 Kitabr-ruhi ven-nefs : (bni K a y y m Cevziye)
4 Menazill-Ervah : (Muhammed Vcudil Larendev)
Umum
ktphanede vardr.
5
6
7
8

bni Sinann
Ruh : ((Srr
Ruh : (Hoca
lm-i Ahvali

Kasidei Ruhiyesinn erhleri

Paa). Baslmtr.
Tahsin Efendi). Baslmtr.
Ruh : (Ali rfan B e y ) . Baslmtr.

9 lmi Ahvalir-Ruh : (ehbenderzade Hilmi B e y ) . Baslmtr.

10 Pisikoloji - lm-i R u h : (Baha Tevfik B e y ) . Baslmtr.
11 Fenn R u h : (Doktor Abdullah Cevdet B e y ) . Baslmtr.
12 lmu'r-Ruhi ve ahvalhu : (zmirli Bakczade Hakk Efendi)
Baslmtr.
13 lmi Ahval-i Ruh : (Yusuf Kemal Bey)
14 Risale Fi tahkk'r-Ruh : (bni Kemal)

SLEYMAN EFEND (MFTl- GELBOLU)

1110 = 1698
Fakhlerden bir zat olup uzun mddet Gelibolu Mftlnde bu
lundu. 1110 H. de vefat ederek Gazi Sleyman Paa Camii avlusuna def
nedildi. Eserlerinden: (Muvazzah) isminde (Mlteka erhi) vardr ki,
bir nshas Ayasofyada mevcuttur.
(Drer) mtercimi Sleyman bni Veli Ankarav'nin bu zat olmas
kuvvetle muhtemeldir.
Mekke-yi Mkerreme kadlnda bulunup 1036 H. de am'da vefat
eden (Teshl Mirati'l-Usul Fi Tercemeti Mirkat'l-Vusl) mellifi Os
man bni Abdullah da Geliboludan yetien limlerdendir.
F . : 28

 434
SLEYMAN FAZIL EFEND (STANBUL)
1134 = 1721
Fakih, Muhaddis, Mfessir ve Kraat ilmine de hakkiyle vakf bir
zat olup stanbulludur. Hal tercemesi ileride yazl Yusufzade Abdullah
Efendinin staddr. Tahsilini Arabistanda tamamlad.
Ayasofya vaizi
ve muallimi iken Kad mate stadl-Enami msrann
delleti olan
1134 H. de vefat etti. Okmeydan civarnda nciler tekkesi yaknndaki
kabirlerde medfundur. (Beyzav tefsiri) ile (Buhar), (ifa) ve (Mearik- erifi) defalarca hatmetmitir. Eserleri: Ahlk ilminden
(Miftahu'l-Felah), (erhu Hadsi Erben Lin-Nevevi), (erhu Akaid-i Adudiyyeti'l-Msemma bi fevaidisseniyye), (Risale-yi Halvet),
(erhu Kehmeteyi-ahadet), (Haiye-yi Tehzip), (Fevaid-i Salavat-i erife), (er
hu Msned-i Mslim El-msemma bi Buyeti'l-mslim ve
guryeti'lm u n i m ) , (Tefsiru yeti vemallah yrid zulmen li'l-ibad),
(Risale
fil-Kebair), (Risalett-Takav), (erhu dabi A d u d i y e ) .

SAAKLIZADE MUHAMMED BN EB BEKR (MARA)

1145 =

1698

Osmanl limleri iinde ilm ihatasyle mehur bir zat olup Maraldr. lk tahsilini memleketinin limlerinden tamamladktan sonra (Tib
yan) tefsiri mellifi Muhammed ve Darendeli Hamza Efendilerin ders
lerine devam ve usule gre tahsilini bitirip memleketine dnm ve bi
raz sonra am'a giderek Abdlgani Nablus hazretlerinden Hadis, Tef
sir, Tasavvuf gibi yksek ilimlerin tahsiline gayret sarfedip icazet ve
hilfet alarak Maraa dnm, bir taraftan ders halkasna toplanan tale
belere ilim retmee, bir taraftan da faydal eserler yazmaa bala
mtr. Bu ekilde ilim neriyle megulken Eeyh Saakl terkibiyle
Saaklzade dnyadan bekaya irtihal etti msrann delleti olan 1145
H. de vefat etti. Maran kble tarafndaki mezarlkta medfundur. (Sicil-i Osman) de skdarda medfun olduu gsterilmesi zhul eseridir.
Deerli eserleri aadadr :
1
2
3
4
5
6
7

Haiye-yi Tefsir-i Keaf Al Sretil-Bakare

Aynl-Hayati f beyanl-Mnasebat fi sretil-fatiha
Risale fi ayatil-Mteabihat
Risale fi imani valideyi reslillh
Gayetl-Brhani fi tefsiri Ayetil-Krs
Haiye Al erhi Dibace-yi Tarikat Muhammediye
Teshill-Feraiz

^
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18

435

smetl-Ezhan
Sbhatl-Kadri fi medhi melekil-kadr
Sel Sebill-Mean
Tavzihu Zbdetil Menazr
Nehrun-Necat fi tafsili Aynil-Hayat
Andelibil-Menazr
Haiye Al erhi Risaletil-Adap li Takprzade
Takrirl-Kavanini minel-mantk vel-mnazara
Risaletn Fi Tecdid-i man
Risaletn-Fil-Fetava
Camiul-Knz

19 Cehdil-Mukilli minet-Tecvid
20 Tahrirut-Takriri minel-Mnazara
21 Risaleyi dihye
22 Tehzibl-Krae (33 cz mikdanndadr).
23 Arais fil-mantk
24 Velediye
25 Haiye Al erhi Metali
26 Haiye Alel-Hayal
27 Risale fi itlafi'l-kilbil-muzrra: Mahrukzade Cafer bey tara
fmdan terceme edilmi v e baslmtr.
28 Tertibi'l-Ulm: (Bu eser de, bir sene evveline gelinceye kadar
medreselerde okutulmas lzumlu grlen haiyelerin tedrisinde fayda
olmad ve her fen iin mtehassslar tarafndan Avrupallarn kla
sik tbir ettikleri ayrca faydal eserler yazlmas gerektii aklan
mtr.)
29 Risalett-Tenzihat Maal-Haiye
30 Neri Tavali: (Tavali metin ve erhlerinin tetkikinden sonra
mutlak hakikatin neden ibaret olduuna dairdir^)
SKUT M U H A M M E D EFEND ( K U L A V )
Fazilet sahibi eyhlerden bir zat olup hal tercemesi ileride yazl
eyh Nuzuli Efendinin faziletiyle tannm oludur.
Mev'zalara dair olup limler arasnda (Mecalis) tabir olunan eser
ler tarznda (Bizaatl-Vaizn ve Felhul-Mtteizzn) isminde
Arapa
olarak yazlm mufassal bir eseriyle zamanna kadar mevcut olan sa
Goci erhlerinin hemen hepsinin muhteviyatn toplam olmakla bera
ber ilveler ve lzumlu bahisler de katlmak suretiyle (Camiu-uruh)
adnda Arapa bir de sa Goci erhi vardr ki, baslmam olan her iki
eseri de let ve yksek ilimlerdeki ihtisasna kfi delildir.
Pederinin vefatndan evvel hac yolunda hirete intikal etti.

436

SEYYD MUHAMMED SAD EFEND (KARAHSAR)

1190 =

1776

1159 H. de Diyarbekirde vefat eden eski sadrzam Kara Hisarl Sey

yid Hasan Paanm oludur. Tahsilini tamamladktan scr:ra ilm mevki
leri devrederek stanbul kads olmutur. 1190 H. de Taun .hastalndan
vefat etti. Boaziinde Gksu civarnda yaptrm olduu eme sofasn
da medfundur.
Eserleri: (erhu Kelime-yi Tehll), (Tefsir-i Sure-yi Zil Z a l ) , (er
hu dab Gelenbev) dir. Bu eser, limler arasmda Hasanpaazade is
miyle mehur olup baslmtr.

SROZ MUSTAFA EFEND (i)

Sultan 11. Mahmud devri limlerinden olup aslen Rizeli ise de fetva
msevvidlii ile uzun mddet Siroz'da ikamet ettiinden dolay Siroz
adyla hatrlanmaktadr. Kabri Demirhisar kazasna bal Vetirne k
yndedir.
Eserleri : (Haiye-i Burhan- Gelenbev) ile o asrn Siroz mfts
bulunan fazilet sahiplerinden evki Efendinin vaz'i ilmine dair yazd
metne (Hulsatl-Efkr) ismiyle mufassal erhten ibarettir.

SLEYMAN EFEND (KIRKAAC)

1268 =

1851

Son asr limlerinden bir zat olup Krkaaldr. lk tahsilini me

hur limlerden Alaehirli (-) Hac brahim Efendiden yapm, Mevlna
Hdim'nin torunu ile Konya limlerinden Mft Molla Efendiden ta
mamlamtr. Tahsilini bitirdikten sonra memleketine dnm ve ilmin
nerine balayp defa icazet vermee muvaffak olmutyr. 1268 H. de
vefat ederek eski mezarlk denilen kabristanda yol kenarna defnedildi.
Bu havalide Krkaacn (Makarr-i Ulem - limlerin Merkezi) vasfiyle
hret kazanmasna bu zatn deerli varlklar sebep olmutur.
( 1 ) (Cenk Name-i lh) mellifi Muhammed ve (Tuhfett-Tullap) mellifi
Abdullah Efendiler de Siroz'dan yetien limlerdendir.
(2) 1222 H. de Alaehirde vefat ederek istasyondan ehre giden cadde ke
narndaki kabristanda medfun bulunan bu zatn baz ilm eserleri olduu riva
yet edilmise de bu hususa dair Alaehirde yaplan ara^rmalardan bir semere
elde edilememitir.

 437
Mevcut kitaplar faziletli isimlerini tayan medresenin iindeki k
tphanede bulunmaktadr. lm eserlerinden mnazara adabna dair (Ka
ratepeli haiyesi) matbu, (erhu Mecami' lil-Hadim), (erhu HatimetilUsul) matbu deildir. Nakibend tarikatnn halifelerindendir.

S U A V EFEND (AL SUAV EFEND)

1294 = 1877
Fevkalde zek sahiplerinden bir zat olup; stanbulludur. Ksa za
manda tahsilini ikmal ederek kendisine mahsus bir tarzda tedrise ba
lad. Bir mddet Simav, Bursa, Sofya, Filibede rdiye muallimlii ve
saire gibi hizmetlerde, stanbula geliinden sonra da siyas sebeplerle
Avrupa'ya giderek Paris ve Londrada neriyatta bulundu. stanbula d
nnde Mekteb-i Sultan mdrl vazifesini ifa etti. 1294 H. de Sul
tan V. Murad tahta karmak iin byk ksm Rumeli halkndan olmak
zere bana toplad ahali ile raan Sarayn bast zaman, hayat
na son verildi. Cesedi taraftarlaryle beraber Yldz Camii kble taraf
sol kesi stnde o tarihte mevcut olan kabristana defnedildiyse de bir
mddet sonra kabristan ortadan kaldrld. Ana dili olan Trkeden ba
ka Arapa, Farsa, Franszca ve ngilizcenin edebiyatna vakf konuma
ya ve yazmaya muktedirdi. Tesbit edebildiim eserleri aadadr:
1
2
ihtiva
3
4
5

Ulm Gazetesi : Pariste 15 gnde bir nerolunurdu.

Sebakul-Ulm. (Unvan'-erefe) naziredir. Her satr 21 fenni
eder. Bursada nazmetmitir.
Terceme-i Tertibil-Ulm: (Saaklzade)
Terceme-i Cevami-i Ilmi'r Riyazi
Hukuku-evari: (Sonradan stanbulda baslmtr.)

6 Hive: (1290 H. de Pariste baslan bu eser iki ksm olup birinci

ksm Rusyann Orta Asyada ilerlemesi, ikinci ksm Hive hanl beya
nndadr.
7 Girit tarihesi
8 Trk.
9 Yarm fakh din ykar.
10 Kudret-i siyasiye der dveli islmiye
11 lm-i Usull-Hukuk.
12 Kiyotiyos : (Yunan filozoflarndan Efltunun
ders arkada
Kiyotiyosun Milttan 450 sene evvel yazd edep ve ahlka dair risale
sinin tercemesidir).
13 Muhbir Gazetesi: (55 numaraya kadar stanbulda bundan aa
s Avrupada nerolunmutur.)

 438
14
15
16
tanbulda
17
geni bir

Taharriyat- Suavi Al Tarih-i Trk

Kaydl-Mevcudi ve Saydil-Mefkud
Muhtasar ihyy- Ulum Tercemesi: (Eserin Farsa nshas s
Atf Efendi ktphanesindedir.)
Tedbir-i Servet: (hyaul-Ulum) un hal kitab esas tutularak
ekilde terceme edilmitir. Filibede yazmtr.

18 Ulema (Ulemann hal tercemeleridir)

19 Herseklilerin ifadat: Franszca 1875 H. de Pariste baslmtr.
20 li Paann siyaseti: (Sonradan stanbulda baslmtr.)
21 1288, 1289, 1290 senelerine mahsus tarih bilgileri vesairey ih
tiva eden Salname.
22 Zeyl Takvimi't-Tevarih:

(Tamamlanmamtr).

Pariste ba

slmtr.
23 Tercemet Lgaz- Kabes Efltun:

(Arapaya tercme

eden

bni Miskeveyh, Trkeye terceme eden Al Suavi Efendidir. Pariste ba

slmtr.)

S L E Y M A N H A K K I EFEND (ESKEHR!)
1315 =

1897

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Eskiehire bal Muttalip kyn

dendir. lk tahsilini mekteplerde, ykseini stanbulda
tamamlyarak
Eskiehire mft tayin olunup mrnn sonuna kadar fetva verme ve
tedris hizmetiyle megul olmutur.
Eyledi mfti-i ekmel irtihal msrann gsterdii 1315 H. de vefat
etti. Ad geen ehirde medfundur.
Kelm ilminden (Ruh-u Kmmel't-Tefrd erhu Kelimetit-Tevhid)
ile yine ilm-i kelmdan (Telhisut-Tevhid) ve erhi
(Tahlisut-Tahtid)
isimlerindeki eserleri bir arada baslmtr.
Bir de basl olmyan (Esmay Hsna) manzumesi vardr.
1304 H. de Afyon Karahisarnda vefat eden kadlardan
Yeniky
naibi hretiyle tannm Muhammed Emin Efendi de fazilet sahiplerin
den bir zat olup (Zbdetl-Akaid), (Camiul-Cuma), (Ekmel ma temmel-Itr), (Umdetl-Cihad) gibi matbu risaleleri vardr. (Tefsrun-Necat) ismiyle msemma Trke Nebe sresinden Kur'n- Kermin sonu
na kadar olan mufassal tefsirin mellifi olup 1293 H ' de vefat ederek
skdara Karacaahmed mezarlna defnedilen Tophane mfts Os
man Necati Efendi ve fazilet sahibi kadlardan (Mirzatl-Fuhul) ismin
de manzum fkh meseleler mellifi Ahmed Ferid Efendi de Eskiehirden yetien limlerdendir.

 439
(Mirzat), Ayptap naipliinde yazd iin, muasr olan beldenin
limlerinin bu cmleden olarak (Tahtav) mtercimi Abdlhamid Efen
dinin takrizleri, pederi mft Hseyin Efendinin (Kahve ile enfiye kul
lanl) hakknda risaleleri vardr. 1189 H. de Fatih camii erifinde (e
mail-i erife)yi okutan Osman bni Musa Efendi de Eskiehrden yetien
limlerden olup Hacamat ile kan aldrmaya dair Trke baslm risale
si vardr.
SIRRI YAKUP (KARAMAN)
elebi Sultan Mehmed devrinin limlerinden ve hal sahiplerinden
bir zat olup Karamanldr. (Risale-i Menasik-i Hac) ile (nna lenansuru
ruslena)) ve (Yaktulnen nebiyyine bi gayri Hakkn) yet-i kerimele
rinin arasnda zahirde grlen tenakuzu mufassal olarak aklama ve
halletme yolunda kaleme aldklar deerli bir eseri vardr. Kopyada is
miyle anlan mescid avlusunda medfundur. Kara Yakup ile beraber Mol
la Fenar'den istifade etmilerdi.
SARI KRZ NUREDDN EFEND (BALIKESR)
927 = 1520
Hakk syleyen fakih ve muhaddis bir zat olup Karesi - Bahkesirdendir. Bursal Hocazade ile Sinan Paadan tahsil etmitir.
Sultan I. Selim zamannda Kazaskerlik rtbesine nail olmutur. F
khtan seme meseleleri toplayan (Mrteza) isminde bir metni ve Karaseyyidi-i Hamdinin suallerine cevaplar vardr. Vefat 927 H. de, kabri
stanbulda Fatih civarnda Yayla camii yaknndaki mektep avlusunda
dr.
E.serleri : (Haiye-yi erh-i Miftah),
(Haiye-yi erh-i Mevakf),
(Talikat alel-Hidaye), (Risale-yi Kelmiyye) dir. Halep Kads iken 990
H. de vefat eden torunu Muhammed Efendi de fazilet sahiplerinden bir
zattr.
Sar tyl, ksa boylu ve (iman) olduu iin zamannda
San
Krz adiyle hret bulmutur.
S O L A K Z A D E HALL BN HACI M U H A M M E D EFEND
(STANBUL)
1095 = 1683
Kadlar zmresinden fazilet sahibi bir zat olup stanbulludur. 1095
H. de Manisa Kads iken vefat etti. (Tabakat- Hanefiyyesi), (Aruz-i
Endls erhi) olduu, (akayk Zeyli Uak) de mezkrdur. (Taba
kat- Hanefiyyesi) ikidir. Birisi Kutluba'nm (Tac't-Terarm) inin tel-

 440
hisi olan (Tuhfett-Teracim) dir. Dieri de bunun mufassaldr. Her iki
sinin de mellifin en yazs ile yazma nshalar Veliyyddin Efendi k
tphanesinde vardr.

S A D I K M U H A M M E D EFEND
1099 =

(SAKIZ)

1687

Kadlarn faziletlilerinden bir zattr. 1099 H. de vefat etti.

Eserleri: (Surret'l-Feteva), (Bedayius-Skk),
(Nevadirl-Fkhiyye fi mezhebil-Eimmetil-Hanefiyye) olup son eserini, Kuds Kads
iken yazmtr.
1134 H. de El-feyzl-Erham fi erhil-Hizbil-Azam) yazan
ibrahim
Efendi de Sakz'dan yetien limlerdendir. Bu zat (Manzume-yi ehidi)
yi de erh etmitir.
Sakz mftlerinden Hseyin Hsn Efendinin de Resl- Ekrem
Efendimizin peder ve validelerinin imanna dair risalesiyle
(Kasideyi
Mnferice) erhi vardr.

S A D I K EFEND

(SADREDDN R V A N Z A D E E Y H L S L M
M U H A M M E D S A D I K EFEND)
1121 r= 1709

Mteaddit defa eyhul-Islmlk makamna getirilen fazilet ve takva

sahiplerinden bir zat olup mehur limlerden Sadreddin irvan'nin to
runlarndandr. 1121 H. tarihinde vefat ederek Fndkl camii erifi av
lusuna defnedildi. Tasavvuf mesleine de intisab ve bir hayli eseri var
dr. Eserleri baslmam olup bazlar aadadr:
(Risale-i Akaid)
(Risale fi beyani innen-Nbvvete efdal minel-Velayeti)
(Risale fi beyani aksami'z-Zikir)
(Risale-i Mucize fi beyani'l-Musafaha)
(Risale-i Merbe fi't-Tasavvuf)
(Risale fi't-Tashye ve't-Tarziye)
(Risale fi beyani fazileti'z-Zikri'l-Hafiyyi ale'l-Cehr)
(Risale fi isbati's-Sani')
(Risale- Mntehabe min aseti'l-Lehfan fi Mekyidi'-eytan)
(Risale-i Nefy'-irketi)
vesaire.

 441
SUBCEL MUHAMMED EFEND
1261 = 1845
Mellifler zmresinden bir zat olup Aydn nahiyelerinden Subicelidir. Ad geen nahiyeye bal Dede kynde medfundur.
(erhu'l-lzhar el-Msemma bi fethi'l-Esrar), (erh-i Maksud), (er
hu Kifayeti'l-Mbted) gibi, eserleri olduu (Karabazade-i zmir)nin
kitabnda yazldr.
Mezar tandaki ibare aadadr :
Ziyaretten murad olan duadr,
Bugn bana ise yarn sanadr.
Merhum ve mafur eyh Muhammed Efendi ruhuna Fatiha Sene
1261 H.
SU MEZ MUSTAFA EFEND (KAYSER)
1170 = 1756
Mazannadan (Veli olduu zannedilen) ve ilmiyle mil limlerden
bir zat olup Kayserilidir.
Usul-i Fkh kaidelerine tatbik ederek hazrlad (Mirvaha) ismin
deki mufassal (Mlteka) erhi eserlerinin mehurudur. Senelerce su i
medii rivayet olunmutur. 1170 H. de memleketinde vefat ederek Sey
yid Burhaneddin civarna defnedildi.

SADIK EFEND (HOCA - PIRAVAD)

1290 = 1873
Bulgaristan'n Pravadi kasabasndan olup tahsil ve tefeyyz stan
buldadr. Boaziinde Saryer'de yerleip oturduu iin Saryerli hre
tiyle tannmtr. Dini ilimlerde ve Farscada hususiyle hadis ve tefsir
ilminde ihtisas sahibi edip, nktedan bir zattr.
lmi ve edeb eserlerinden baz (Sre-i erifelere tefsiri), (Hadis-i
Erban erhi 1001 Kelm), (Bahriye) isminde birer risalesi, (Mnacat)
admda arifane bir risalesi, Yusuf Paa merhumun (Telemak) tercemesine naziresi vardr. Srgn olarak drt sene Akk'da bulunduktan sonra
stanbul'a dnn mteakib 1290 H. tarihinde vefat ederek Beykoz ci
varnda Ya dann Boaz tarafndaki ehitlik tepesine defnedildi. Ba
zan zahir ehline kar souk zahid halinde grnmek detlerinden idi.
Nakibend tarikatnn Halid kolundandr. Arab ilimleri
Mzlif
(stanbullu) Ahmed Efendiden tahsil etmitir. Arap, Trk, Fars dilleri
ne hakkiyle vakf olduu gibi, Franszca ve Rumcaya in idi.

 442
SARILARLI MUHAMMED EFEND (ELMALI)
1278 = 1861
Son asr limlerinden bir zat olup Elmal kazasna bal Sarlar k
yndendir. 1278 H. de Elmal'da vefat etti.
Eserleri :
(erhu stiarey-i Cedide), Siyas ilimlerden (Namus-i Azam) ismiy
le metin ve erh, Mnazara ilminden (Mazharu Mealimi Al Miftahi Meklim) ismiyle metin ve erh, Vaz' ilminden (Kad Adut)
risalesine
(Meribetl-Uyun) ismiyle erhtir.
893 H. de Sultan II. Bayezit adna Fkhtan mehur (Kenzd-Dekyk) (Uyunul-Hakayk) adyla erh eden Bli ibni sa Fakh de Elmal
dan yetien limlerdendir.

SARI BRAHM EFEND (AYDN)

1312 = 1894
demili akr Ahmedzade merhumun icazet verdii en tannm
talebelerinden olup A y d n Yeni Pazarndandr.
demite tahsilini ta
mamladktan sonra Aydn'da ilme hizmet ve fetva ile hayatn geirdi.
1312 H. de Hacc- erifi ifadan sonra Medine-i Mnevvere'ye bir ko
nak mesafede bulunan (B'rl-M) adl mahalde rahmet-i Rahmana ka
vutu. 9 defa icazet vermee muvaffak olan deerli limlerdendir.
(Cell ve mkn- Gelenbevlerine), (Akaid sam) ma
talikat ile
Trke (stiare) risalesi vardr ki, hepsi de baslmamtr.

EMSEDDN MUHAMMED AKEHR

739 = 1338
Sekin limlerden bir zat olup mrnn sonlarnda Medine-i M
nevverde yerleerek 739 H. de vefat etti. lmini kemale erdirmek iin
Kuzey Afrika lkelerine kadar etin seyahatler yaptn (thafl-zhar)
sahibi zikretmektedir.
(Cennetl-Firdevs),
(Mensek'l-Kasidi'z-Za'r)
isimlerinde eserleri vardr.
(El-intikad fi erhi umdet'l-itibad) mellifi olup 800 H. de vefat
eden Ahmed ibni Ouz Dnimend le (Tarikat- Muhammediye) sarih
lerinden Hocazade Abdn-nazir Efendi de Akehir'den yetien limler
dendir.

 443
AD GELD EMSEDDN ELEB PAA (AMASYAV)
782 = 1380
Amasyal Mevlna Abdlmelikin talebelerinden olup Amasya Emri
iken 782 H. de Sivas hkimi Gaddar Kad Burhaneddin'in elinde ehit
olmutur. Pr lyas civarnda medfundur. (Vkat) ve fetvalardan fkha
ait garip meseleleri ihtiva eden (Eddrerl-Mensure) isminde byk bir
eseri vardr.
EMSEDDN MUHAMMED BN YUSUF EL-HONEV
888 = 1583
limlerin en byklerinden ve Gazi Murad Hdavendigr
devri
adamlarmdandr. Tahsilini tamamlamak iin am'a kadar gitmitir. Ta
ceddin Tebriz vesaire gibi limlerden ilim tahsil etti. 888 H. de burada
vefat etti.
Eserleri:
(erhu Mslim), (htisar- Mufassal liz-zemaher), (erhu telhisilMiftah),
(erhu Mecme ul-Bahreyn),
(Kitab-u Drerl-Bihar El-Camiu'l-mezahibil-Eimmetil-Kibari Fi'l-Furui), (erhu Umdetn-Nesef).
(Drerl-Bihar). 850 H. de Muhammed El-Buhar tarafndan erh
olunmutur ki, bir nshas Air Efendi ktphanesinde vardr.

KRULLAH (AMASYAV)
894 = 1488
Sultan n . Murad ve Fatih devirlerinde malmatnn genilii, fazi
let ve irfaniyle tannm bir zat olup tp ilmi ile musikiye de
vukufu
vardr. Hal tercemesi eyhler faslnda mezkr eyh Yr Ali'nin birade
rinin oludur.
Her iki padiaha da hususi mavir olmak erefine mazhar olmu
tur. Vefat 894 H. de olup eyh Vefa trbesinde medfundur. Hacc e
rife gidiinde Msr limlerinden de istifade etmitir.
(Behett-Tevarih) ( ' ) adnda Farsa bir tarihi olduu gibi, kendi eserlerinden (RiyazlUlm) tarznda Farsa (Menhecr-Read fi Sulukl-bad) ismindeki de( 1 ) Basl olmyan bu tarih hilkatten itibaren Fatih devrine kadar 13 bab
zerine tertiplenmi bir ciltten ibaret olup eski corafyaya ve Tabakat- Ricale
(limlerin hayatlarna) dair de faydal malmat vlardr. Faris mahlasl bir
air tarafndan terceme olunarak Kanun Sultan Sleyman'a takdim olundu.
Bu tercemenin bir nshas Esad Efendi ktphanesinde vardr.

 444
erli eserinin hatimesinde devrinde muteber (145) iHm ve fenden ilitibas ettiklerini hikye etmektedirler. (Ftuhat fil-Cifir) isminde bir ese
riyle bir nshas Ayasofya ktphanesinde mevcut
(Camiud-Deavat)
simli eseri de vardr. (Ensl-Arifin), (erhu kasideyi Emal) de eserle
rindendir. Muhtelif ilimlerden bahseden (En mu'zecl-Ulum) - (Ansik
lopedi) tarznda Farsa yazlm eserini (Riyazl-Kulb) adyla 894 H.
de Sultan II. Bayezit'e takdim klan kruUah irvan de fazilet sahip
lerinden bir zattr.
(Riyaz)n bir nshas Ayasofya ktphanesinde vardr.

EMSEDDN ( A Y D I N )
900 = 1494
airlerin faziletlilerinden eitli ilim ve fenlere vakf bir zat olup
Aydnldr, ilk tahsilini memleketinde yapm, Iranda tamamlamtr.
Dnnde Fatih Sultan Mehmed Han'n takdir ve iltifatlarna maz
har oldu.
Fatih hazretlerinin arzulanyle ran limlerinin byklerinden A b
dlkadir Acem ile mbahaselerde bulunarak deerini isbat etti.
lisanda iir inadna kadir muktedir bir airdir. Mahlas (Nahi
fi) dir. 900 H. tarihi snrnda Bursa'da vefat etti.
Dede Efendi mescidi avlusunda medfundur. Edvar ilmine dair yaz
d kymetli bir eseri olduu (ekayk tercemesi) nde kaytldr.

EYH SNAN RUM (BURDUR)

911 = 1505
eyhlerin fazilethlerinden bir zat olup Burdur Hamid
Hindendir.
911 H. de memleketinde vefat etti. Evlenmemitir. Bursa'da Ahmed Pa
a medresesi mderrisliinde bulundu. Eserleri baslmam olup aa
dadr:
(Haiye-yi erh-i Akaid), (Haiye-yi erh-i Miftah),
(Haiye-yi
Tecvid), (Haiye-yi Mutavvel) dir.

SUCA BN N U R U L L A H ( A N K A R A V )
960 = 1552
Fkh ve feraiz ilmi mtehassslarndan bir zat olup 960 H. de vefat
etti. Feraizden (Cevahirul-Mesail ve Halll-Mkilt) isimlerinde mak
bul eserleri vardr.

 445
UCAEDDN L Y A S RUM

(DMETOKAV)

920 = 1514
Dimetoka'dan yetierek ksa zamanda pek ok ilm hret kazand.
Edirne'de mderris iken sarlk rz olarak tekad olmutur. Mutasav
vflara ve eyhlere tam bir muhabbeti vard. Vefat 920 H. de, kabri is
tanbul'da Yenikap dnda yaptrd mescidin avlusundadr.
Seyyid
erif Grcani'nin (Tecrid), (Matali), (emsiye), (Adudiye) erh ve ha
iyelerine yazd haiyeleri ile (Haiye Al Haiyetil-Hayal) vesaire
dir. Efdalzade medresesi mderrisi iken 940 H. de vefat eden kk olu
Ltfullah Efend de musanniflerden bir zattr. (Haiye Al erhi AdabilImad), (Haiye Al Hasiyeti Akaid Li Mevlna Kestel), (Haiye Al
erhi Hidaye Li MoUazade) vesairedir.

E Y H Z A D E MUHYDDN M U H A M M E D EFEND ( t Z M T l ) (i)

951 1544
Kad Beyzav merhumun btn slm lkelerinde mehur olan tef
sirini muhakkikane bir surette tahiye eden (Haiye yazan) faziletli zat
olup Kocaeli - Izmittendir. Tahsilini stanbulda Efdalzadeden ikmal etti.
Medrese mderrisliklerini devrettikten sonra emekliye ayrlarak inziva
ya ekildi. Vefat 951 H. de, kabri stanbulda Emr Buhari
yaknnda
Hoca Hayreddin mescidi avlusundadr.
Eserleri: (erhu Mesabih), (erhu Kasidey-i Br'e), (erhu Miftahul-Ulm Lis-Sekkl), (erhu Mearik), (erhu Kavaidi rab), (erhu
Feraizi Siraciye), (Tefsir-i Surey-i hls), (erhu Vikaye) vesairedir.
Emr Ahmed Buhari halifelerinden Muslihuddin Efendinin halife
sidir.

(M Osmanl limleri iinde eyhzade isminde (Mlteka sarihi) baka bir

zat vardr ki, eyhlislm Abdurrahim Efendiye hsmlndan dolay Damad
diye mehur olmutur. Bu zatn ismi Abdurrahman ibni eyih Muhammed, doumyeri Geliboludur. Anadolu Kazaskeri iken 1073 H. de vefat ederek
Emr
Buhariye defnedildi. Matrdiler ve Earler arasnda teferruata ait meselelerdeki ihtilflarnn hal ve birletirilmesine dair 1137 H. de (Nazml-Feraid f
cem'il-Fevaid) ismindeki eserin mellifi Bafra Mfts eyhzade
Efendi de
yine baka bir zattr. 1032 H. de vefat ederek stanbul'da Miskindede mezarl
na defnedilen Kzanlkl eyhzade Ahmed ibni Zahid Muhammed Efendi de
dier bir zattr ki, (erhu Miftah)a talikat (aiye-yi Keaf)n istiare bah
sine ayrca risalesi vesair risaleleri vardr.

 446
KADI BEYZAV TEFSRNE HAYE Y A Z A N OSMANLI
LMLERNN MEHURLARI
HCR

1
2
3
4

bni Kemal
Atufi

5
6
7
8

eyhzade Cemaleddin shak Karaman

Molla Gran
Hatibzade
Surri Mustafa Efendi
Kadzade emseddin Ahmed Efendi
Dede Cengi
Ysufzade Abdullah Hilm
Kmalzade Aleddin ibni Ali
Sadreddin irvan

Seyyid Ahmed Krm

eyhzade Muhyiddin Muhammed

9
10
11
12
13
Muhammed ibni Cemaleddin irvan
14

Muhammed ibni Veliyyi'l-Izmir

15
16
Hamza Efendi

vefat

MLD

941
948
862
951
933
893
901
969

H.
H.
H.
H.
H.
H.
H.
H.

1534
1541
1457
1544
1526
1487
1495
1561

988
975
1167
979
1000

H.
H.
H.
H.
H.

1581
1567
1753
1571
1591

1165 H.
1081 H.

1751
1670

871
1247
1212
1067
1099
1230
1034
905
994
886
971
945
975
1191

H.
H.
H.
H.
H.
H.
H.
H.
H.
H.
H.
H.
H.
H.

1466
1831
1797
1656
1687
1814
1634
1499
1585
1481
1563
1538
1567
1777

1195
1210
986
1009
1064

H.
H.
H.
H.
H.

1780
1795
1578
1600
1653

17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36

Mustafa ibni Hamza et-Tarsusi

Izz zade eyh Abdlltif Bursav

Muhammed Mekk Efendi

Hzr ibni Muhammed Amasyav

Feyzullah Efendi
Halil Naim Manisav

Ganizade Nadiri
Ahizade Yusuf bni Cneyd Tokad
Molla vaz Aliyev
Molla Hsrev
Nureddin Ahmed Hamza-i Karaman
Sadi elebi
Abdlkerimzade Muhammed Efendi
Hasan el-Aydn (Karatepeli)
Muhammed ibni Yusuf el-stanbul
smail
Konev

smail
Mfid
Efendi

Yusuf Sinaneddin Amasyev

Molla A h m e d emseddin Karaba
Abdullah Krd

 447

39
40
41
42
43
44
45

Kemaleddin smail Karamani

Muhammed Efendi
Muhammed Akkirman
AUmek Muhammed Bosnav
Uak zade Abdullah Efendi
Mestcizade Abdullah Efendi
Ahmed Kazbd
Osman Kemah
eyh Baba Nimetullah

46

37
38

H.
H.
H.
H.
H.
H.
H.
H.
H.

1514
1565
1760
1636
1679
1735
1748
1757
1496

977 H.

1569

971 H.

1563

976 H.

1568

922 H.

1516

904 H.
1001 H.

1498
1592

1036 H.
1039 H.

1626
1629

1176 H.

1762

1175 H.

1761

1052 H.

1646

1294 H.
942 H.
1183 H.

1877
1535
1769

971 H.
1057 H.
986 H.

1563
1647
1578

976 H.
1080 H.

1568
1669

H.
H.
H.
H.

1787
1654
1748
1763

920
973
1174
1046
1090
1148
1162
1171
902

Muhammed ibni NuruUah Ruen

TALKAT Y A P A N L A R :

1
2
3
4
5
6

Bostan Efendi

vefat

Muhammed ibni Mustafa Efendi

NasruUah Rm El-Manastr
eyh Muhyiddin Muhammed skilibi
Muhyiddin Muhammed E-ehir bi ahaveyn
Ankarav Zekeriya Efendi

7 Muhammed Emin ibni Sadreddin

8 Hidayetullah Aliyev

irvan

Muhammed el-Hadim
mer Piyas
11 Abdul-Gafr el-Maruf bi Lebb mid
12 Muhammed Niksar
13 Seyyid Abdullah Sivas
14 Hasan Fehmi Efendi
15 Muhyiddin Muhammed Karabag
16 Altun okzade Hac Abdullah
17 Hayrabolulu Siyam
18 eyhzade Muhammed Vardar
19 Ramazanzade Ahmed elebi
20 mamzade Muhammed stanbul
21 Kuddus Abdurrahman Manisav
22 Izzizade eyh Mustafa Nesib Bursav
23 NuruUah irvan
24 Abdurrahman Rahim Bursav
25 Mfti-i Erzurum Hazk Muhammed Efendi
9
10

1202
1065
1161
1177

 448
Hal tercemeleri bu eserde zikredilen zatlardan baka Osmanl limle
ri iinde tefsir ve haiye yazan kymetli zatlardan bazlar:
1 Tefsiru eyh smail Usturumcav Yaklak olarak 1110 H. de
vefat etmitir. (Tefsir-i Mevakib) tarznda Trke yazlm byk bir
cild halinde tefsiri vardr. Usturumca kenarndaki trbesinde bu ciz
mellif tarafndan grlmtr.
2 (Haiye Al Tefsiri Keaf) : Selanik kads Hamid ibni Mus
tafa.
3 (Tefsr-u Camiil-Esrar) : eyh Abdulmuhsin ibni Sleyman
Gran Sultan 4. Murad devrinde yaamtr. Bir nshas Umum ktp
hanede vardr.
4 (Haiye Al Muhtesarul-Keafil-Msemma bi Tavzihi mkiltit-Takrb): Ali ibni mer Erzincan
5 (Tefsiru Senik Ali ibni V e l ) : Hseyin Kif'nin tefsirinin
geni olarak tercemesidir. Terceme tarihi 952 H. dir.
Bir nshas negl'de sak Paa ktphanesinde tarafmdan grl
mtr.

AH MUHAIVIMED BN AHMED
1052 = : 1642
Fazilet sahiplerinden ve Kad tefsirine talikat yazanlardan Manas
trl NasruUah Rum'nin talebelerinden olup Manastrldr. 1052 H. de
Manastr'da vefat etti.
(Mntehal-Enhur fi
erhi
Mntebal-Ebhur),
(erh-u Bedayiu's-Sanayi-i Tertib-erayi) isimlerinde eserleri olduu
(Kefz-Zunn) zeyli (sar- N e v ) de mezkrdur. Arab - din ilimlere
dair baz talikat da vardr. Eserleri baslmamtr.
El yazs ile yazma (Mlteka erhi) bu ciz tarafndan Manastr k
tphanesine vakfedilmitir.
(Tevilt- Necmiyye) adiyle mehur olan (Bahrul-Hakayk) ismin
deki Tefsir-i erifin hlsasn da (Nehru'd-Dekayk) ismiyle Trkeye
terceme etmitir ki, bir nshas Halis Efendi ktphanesinde mevcuttur.

ABAN EFEND (MEZZNZADE EYYUB)

1099 =

1687

Fazilet sahibi bir zat olup Eyp Sultanldr. Fazl Ahmed Paa ad
na yazlm tefsiri vardr. 1099 H. de vefat ederek Eybe defnedildi.

 449
AHAP KRD
1091 = 1680
En faziletli limlerden tahkik ve tasavvuf diline de vakf bir zattr.
(Tahkikut-Teklf Al Merebi Ehli'l-Kef ve'-uhud), (TenbihulUkli Al Tenzihi's-Sufiye), (Cilal-Enzar bi tahriri'l-Cebri vel htiyar)
isimlerinde muhakkikane bir surette yazlm eserleri vardr.
Birinci
eserini 1091 H. de kaleme almtr.

ERF IMUHAMMED EFEND (EYHLSLM - STANBUL)

1024 = 1615
Fazilet sahibi bir zat olup eyhlislm Es'ad Efendinin oludur.
(Hlsat't-Tebyin fi Tefsr-i Suret-iYsn) ile lisandaki
iirlerini
muhtevi dvan, ve seme iirlere dair
(Letaif'l-Kemal) isminde bir
mecmuas ve (Fusl'l-rai fi ni'l-Mlk ve'l-Vzera) adn tayan
baka br eseri vardr.
1024 H. tarihinde vefat ederek Sultan Selim'de dedesi smail Efendi
camiinin avlusuna defn edildi.
Farsa iirlerinden :
Hak- almest ned an bi hakikat ahkm
n be tahkik der eflk mukavvim ba
Alim l Gayb-i hudavend haki-mest hemn
Shunet kizbi bd- girtev Mneccimba

EVK AHMED EFEND

1224 = 1809
Fazilet sahiplerinden bir zat olup knyesi Ahmed evki ibni Abdullah'dr. 1224 H. tarihnde vefat etti.
Eserlerinden:
(Haiye ale'l-Fenar) le fkhtan Trke (Necat'l-Musall), matbu;
dab (ahlk) dan telif ettii metinle erhi matbu deildir.
EM' MUHAMMED EFEND (KSTENDL)
1272 = 1855
lim, air, hattat bir zat olup uzun mddet Kstendil mftln
de bulunmutur. 1272 H. tarihinde vefat etti.
F. : 29

 45
Eserleri baslmam olup unlardr :
(Mrettep d i v a n ) , (Tuhfet'l-Hattateyn) ile cihadn
faziletlerine
mteallik Trke mufassal (Ryat'n-Nasri ve'l-irad) dr.
Hat (gzel yaz) ilmini 1260 H. de vefat eden mehur hattat smail
Zhd'den talim etmitir.
(Tuhfet'l-Hattateyn)'i kt'a 18 satr zerine tertiplenmitir. Bir
nshas fazilet sahiplerinden Badadl smail Paann
ktphanesinde
vardr.
Hal tercemesi eyhler faslnda mezkr Nureddinzade halifelerinden
Turhala'l Aleddin Kmili Efendinin de krk bab zerine tertiplenmi
(Ucale-i Fusl-i Erbain fi Usuli'd-Dn) ismiyle cihadn faziletlerine dair
Trke bir eseri vardr.

UUR! SABAHADDN AL EFEND (BALIKESR)

1285 = 1864
Fazilet ve irfan sahiplerinden bir zat olup stanbul'da limlerin
mehurlarndan Akehirli mer Efendiden tahsilini tamamladktan son
ra memleketi olan Balkesirde mftlk ve mderrislik vazifesiyle me
gul olarak 1285 H. tarihinde vefat etti. (Dar'n-Nafia) ismiyle yaptrd
medresede medfundur.
Hayra ait eserlerinden bir ktphanesi ve lgat ilminden bir ese
riyle bir mukaddime yedi b a b zerine tertiplenmi (Kife) isminde ta
savvuftan bir kitab vardr.

EVKET MUSTAFA EFEND (STANBUL)

1291 - 92 = 1874 - 75
Fazilet sahiplerinden mdakkk bir zat olup stanbulludur.
Tabib
Albaylardan Mtercim Salih Rfk Beyin oludur. Ders halkasnda yeti
en talebelerine icazet verecei srada yani (1291 - 1292) H. tarihinde ve
fat btn talebelerinin kalbini dalad. Edirnekaps haricinde Vidinli
merhumun kabri yaknma defnolundu. Vefat zamannda otuz sekiz ya
nda idi.
Eserleri :
Ders olarak okuttuu btn ilim ve fenlere dair haiyeleri ve tali
kat ile (ilim) hakkndaki risalesidir.
Takrirlerinden
meydana gelen
Mecmuat'l-Fevaid ile (Haiye al erhi Usl-i Hadis Li Davd Kars)
Ve (Talikat al erhi'l-Alkati Li Hafz Seyyid) sonradan baslmtr.

 45i
Tahkik usl ile ders verme hususunda zamannda tek adam oldu
unu kadir ve kymet bilen limler teslim etmilerdir.
iir kabiliyetine sahib olup mehur limlerden Karnbadl Abdur
rahman Efendi merhumun mezar tanda grlen selis tarih bu deerli
zatn arifane eseridir. Adliye Nezareti Mstearlnda vefat eden Vahan
Efendiden Ahkm- Adliye zalnda bulunduklar srada
arkadalk
vesilesiyle Franszcay da renmilerdir.

ABAN KM EFEND (MDl)

1301 = 1883

En faziletli limlerden eitli ilim ve fenlere vakf bir zat olup mid Diyarbekirlidir. Son icazetini Msr limlerinin en byklerinden bra
him Bacr'den almtr. Memleketinde ders okutma ve eser yazma su
retiyle hayatn geirerek 1301 H. de vefat etti. iire kabiliyeti, hat sa
natna ve musikiye de intisab vardr. Hal tercemesi eyhler faslnda
mezkr Abdurrahman Talibn Hz. lerinin halifesidir.
Eserleri :
(Mevlid). Baslmtr.
(Dier Mevlid). Baslmamtr.
(Mebahis-i Hz. sa ve Deccal). Arapadr.
(Mneat).
(Reddi Protestan).
(Dvan) : Matbu.
(Fatihi Mkilt) : 18 bahis hakknda olup bir nshas Sultan A b dlazize takdim edilmitir.
(Kasidey-i K a m i s i y e ) .

ERF EFEND (MUHAMMED ERF EFEND)

1308 = 1890

Fazilet sahiplerinden Kurra ve Kur'an- Kerm hafzlarndan bir zat

olup Ktahya Mfts Abdullah Sdk Efendinin oludur. Hal tercemesi
yukarda geen Hafz Mahmud Vardar'nin (Tertib-i Zba) s tarznda
ve sadece (Miftahut-Tefasir) ismiyle tannm ve baslm olan eserinde
Kur'an- Kerm yetlerini heca harfleri zerine tertip ederek her yetin
hangi cz ve sahifede olduunu ve limler arasnda muteber ve baslm
olan tefsirlerden 7 tefsirin hangi cilt ve sahifesinde bulunduunu bildi-

 452
ren (Misbahul-Ayatil-Celileti'l-Frkaniyeti ve
miftahut-tefasiril-Cemletl-Kur'aniye) adiyle kymetli bir eser yazmtr.
Dier eserleri grlemedi. 1308 H. de Hicazda vefat etti. Pederi A b
dullah Efendinin de (Miftahul-Buhar) si ile bu eserin tekmilesi olmak
zere (El-Feyzl-Car Al Riyazi-Camii ehadisis-Sahih ve Ebvabihi ve
Ktbihi'l-Leli) isminde bir eseri olduu gibi dedesi Abdlbaki Efen
dinin de (Telvih haiyesi), (Esma'l-Hsna erhi), (Sirac'l-Msall er
hi) vardr.

A K R A H M E D EFEND ( H A F I Z ) STANBUL
1315 = 1897
Arabi ilimlerde zamann en ileri gelenlerinden saylan bir lim olup
stanbuludur. Mehur limlerden Ruscuklu eyh Mustafa Efendi ile es
ki Sadrzam irvanizade Rt Paa ve naml hoca Hafz Galip Efendi
nin derslerine devam ederek tahsilini tamamlamtr. Osmanl limleri
nin sonuncular iinde en ziyade ilim nerine muvaffak olan bir zattr.
Birincisinde 300'e yakn, ikincisinde 150'den fazla, ncsnde Sultan
Selim Camiinde Gazi Mr'den balyarak 50-60 medrese talebesine ica
zetname verme erefine nail olmutur. Fatih Asker Rtiyesinde vefa
tna kadar Arapa dersi okuttu.
Bu ekilde ekseri zamanlar ders okutmakla getiinden eser yaz
maa vakit bulamamtr. Srp muharebesinde
nc ilmiye taburu
binbal ile harbe itirak ederek Aleksani'in Cumaya tesadf eden
fetih gnnde orann en byk kilisesinde krsye kp halife hazret
leri namna hutbe okumaa muvaffak olmutur.
Talebesinden bir ok kad ve alay mfts, muallim, mderris var
dr.
Usl- Fkh ilminden (Mir'at) m baz meselelerinin halline dair ta
likat, nahiv ilminden matbu (Taksiratut-TuUab Fil-Irab) risalesi ve ta
lebeleri tarafndan zabt ve kayd olunan ilm takrirleri vardr.
1315 H. de vefat ederek Fatih Camii avlusuna defnedildi.

T A C B E Y Z A D E SAD ELEB ( A M A S Y A V )
922 = 1516
Balangta kardei gibi, iirle megul olmutur. Esasen ilim ve fa
ziletle hreti stn olup Seyyid erifin (erhu Miftah) ma, Sadr-eria'nm (erhu Vikaye) sine haiyelerle (Nesefiye) adiyle bir de akaid
manzumesi yazmtr.

 453
Manzum (Mennesat- Semaiyesi) vardr. smi yazl tarihini gs
teren (Hayru'l-Ahlm) da eserleri cmlesindendir.
Vefat Tac- beyzada gitti dnyadan msramm delleti olan 922 H.
dedir.
iirlerinden :
Ak halatn Ferhad ile Mecnn ne bilir?
Biri da adamdr, birisi sahra delisi.
Birinci ksm ahlk ve siyasetten, ikinci ksm mev'izadan bahsedici olmak zere II. Bayezid'e (Mir'at'l-Mlk) adnda Trke bir eser
takdim eden Ahmed ibni Hsameddin de Amasya'dan yetien ediple
rin faziletlilerindendir. Bu eserin bir nshas Esad Efendi ktphane
sindedir.

TAC BEYZADE CAFER ELEB (AMASYAV)

920 =

1514

airlerin faziletlilerinden bir zat olup Sadi elebi'nin kk bira

deridir. (Hevesname) isminde hakimane bir eseri vardr. Her iki birader
Sultan Selim yaknnda Balat semtinde Nianc mescidi nnde medfun
dur. 920 H. de eceli kaz ile vefat etti ki, evvelce nazmettii u:
Ben ehid-i t- ak oldukta rah- yarda
Ylmadan defneyleyin tenden gubri gitmesin
beytinin hkm zahir oldu. (Hevesname) ve nefis talik hattyle (ya
zs ile) yazma mrettep divann birer nshas Ayasofya ktphanesin
de mevcuttur. Hat sanatn, Kbletl-Kttab eyh Hamdullahdan mek
etmitir. Sultan II. Bayezid hakknda syledii mersiyesi, iirdeki kudre
tini gsteren eserlerindendir ki, matl udur :
Dnya, makam- hasret ve derd- bel imi
Mihnet oca gam evi matem-sera imi
Az-b frat milh cac ve azab- nr
Darev derd, shhati renc--an imi
n suya nakolur suver-i cism-i adem
Fikr-i beka kiiye ber olmaz heva imi
Verme gnl zeharifi dnyaya ey azz
Alr gz ile, eyle nazar hep heba imi.
Bir de (Fatihnamey-i stanbul) isminde mensur bir eseri vqrdr ki.
Tarih-i Osman Encmeni mecmuasnda nerolunmutur,

 454
TACEDDN B R A H M BN A B D U L L A H
1090 = 1679

(HAMD)

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Hamid elindendir. Amasya mf

ts iken 1090 H. de vefat ettii (kd'l-Manzum fi Zikr fazili'r-Rm)
da zikrolunmutur. Arab ilimlerin hemen her kolunda ihtisas sahibi idi.
Fkhtan (Sadr'-eria)ya ve Seyyid erifin (Miftah erhi) ile (Tec
rid) ine haiyeleri, sarf ilminden (Merah erhi), seme meseleleri muh
tevi (Mecmua-y Fkhyesi) ve Ferzizin garip meselelerini beyan eden
mecmuas vardr.
TEVFK EFEND ( M U H A M M E D TEVFK EFEND) S T A N B U L
1274 = 1857
Fazilet sahiplerinden bir zat olup stanbulludur. Mezar tanda ya
zl Eyledi Tevfik Efendi Kurbi Aly- Fena msrann delleti olan 1274
H. de vefat ederek Mesnevihaneye defnedildi.
Balca tahsili Murad Molla eyhi Muhammed Murad Efendidendir.
(Aruz-u Cami) ye (Kasaid-i Cami) ye erhleri ve ilim adamlarnn hal
tercemelerine dair eserleri vardr. Basl deildir. Mesnevinin br ksm
n da (ns-i Manev) ismiyle erh etmitir ki, basldr. stadnn (Ka
vaid-i Farsiye) sini de erh etmitir.
T A R S U S K A D I NECMEDDN EFEND
758 = 1356
limlerin ve musanniflerin byklerinden bir zat olduuna deerli
eserleri ahiddir. Vefat 758 H. tarihindedir.
Eserleri : (arat fi Zabti'l-Mkilt), (El-'lm bi Mustalahi'-uhdi ve'l-Hukkm), (Tuhfet't-Trk fi ma yecibu en ya'mele f'l-Mlk),
(Rafiu'l-Klfeti ani'l-hvan fi ma tekaddeme fhi'l-kyasu ale'l-stihsan),
(Fetavay-i Tarsusiye), (El-Fevaid'l-Fkhiyye), (Sirac'l-Vehhac), (Menasik-i Tarsus), (Vefeyat'l-'yan min Mezhebi Ebi Hanifeti'n-Nman)
vesairedir.
T A K P R Z A D E A H M E D EFEND
smi Ahmed, knyesi Ebu'l-Hayr, doum yeri Bursa, vefat 961 H.
de olup Fatih civarnda k Paa mahallesinde medfundur. Ekseri ilim
lerde, hususiyle tefsir, men, kelm ve hal tercemeleri ilimlerinde ke
mali zamannda herkese teslim edilmitir.
Arap debiyatnn inceliklerine vakf olduuna da, iire id eserleri

 455
ahiddir. Deerh eserlerinin
balcalar;
(ekayk- Nmaniyye) (^),
(Sret'l-Hals fi'l-htils), (Mfettihu'l-rab),
(Er-Risalet'l-Camia li
vasfi'l-ulmin Nafia), (Mesaik'l-Hals fi Mehaliki'l-Havass), (El-Cami
fi'l-Mantk), (El-Melim fi lmi'l-Kelm), (Risaletn f tefsiri yeti'lV u d u ' ) , (El-Kavaid'l-Cmeliyyat fi tahakkuki nebahisi'l-Klliyat), (Feth'l-Emri'l-Mulak fi mes'eleti'l-Mechuli'l-Mutlak), (Asl'l-Mevahib fi
marifeti vcbi'l-Vacib), (Fennin ve erhun fi'l-Feraiz),
(erhun al
Avamili'l-Mieti Li Abdi'l-Kahiril-Crcani),
(erhu Dibaceti'l-Hdaye),
(Haiye min evveli erhil-Miftahi Lis-Seyyid erif Crcn), (Haiye al
Haiyeti'l-Keaf Lis-Seyyid erif), (erhu Hadis-i Erban),
(erhu'lFevaidi'l-Gyasiyye),
(Risalet't-Tarf ve'1-lmi fi halli
Mkilti'tT a m ) , (Haiye al haiyeti't-Tecrd Li's-Seyyid erif min evvel'l-Ktabi
il mebahisi'l-Mahiyet), (erhu Dibaceti't-Taval), (Muhtasar fi ilmi'nNahvi), (Nevadiru'l-Ahbar fi Menakbi'l-Ahyar), (erhu Ahlk- Adudi
y e ) . Eserlerinin en mehurlarndan biri de (Miftahu's-Saade ve Misbahu's-Siyade) dir ki, olu tarafndan (Mevzuat'l-Ulm) ismiyle terceme
edilmi, bilhare kendisi tarafndan da (Medmet'l-Ulm) ismiyle tel
his olunmutur.
(Ktab' ifa fi Devavi'l-Veba) ismindeki eseri Msr'da baslmtr.
Mhim eserlerinden biri de (Mevadiru'l-Ahbar fi Menakbi'l-Ahyar)
ismindeki hal tercemeleriyle alkal byk eseridir ki, bir nshas, V e
liyyddin Efendi ve Ragb Paa ktphanelerinde mevcuttur. fasl
zerine tertiplenmi olan bu eserin mnderecat (iindekiler) :
1. Fasl : Sahabe ve ubbad (bidler)
2. Fasl : Eshabl-ctihad (Mctehidler)
3. Fasl: Hukema, Etbba ve Mneccimin (Filozoflar, Tabibler
Mneccimler) hakkndadr.

ve

T A K P R L Z A D E M U H A M M E D K E M A L E D D N EFEND
Hal tercemesi yukarda geen Takprlzade
Ahmed Efendinin
fazilet sahibi olu olup yksek pederi ile Mevlna Ebu's-Sud gibi stadlardan tahsilini tamamladktan sonra Kadlk mesleine girerek 1030 H.
tarihinde Karaelebi-zade yerine Sadr'l-Ulema olmutur.
Bahsedilen
senenin ortasnda Sultan 2. Osman'n (Gen Osman) maiyyetinde Lehis-

( 1 ) smi; (E-ekayk'n-Nmaniyye f Ulemai'd-Devleti'l-Osmaniyye) olup

alt yze yakm eyh, lim ve edibin hal tercemeleri beyanndadr. iBu eserin
tercemesiyle zeyillerine dair tafsilit iin tarihiler faslnn s^nua mracaat
edilsin.

 456
tan seferine giderken sak - shak'da vefat ettiinden na istanbul'a
naklolunarak k Paa camii avlusunda- pederinin yanna defnedildi.
Eserleri :
(Terceme-i Mevzat'l-Ulm), (Terceme-i Risale-i Hseyin Vaiz),
(Terceme-i Tarih-i Kaht- Msr) ile Sultan Osman Han'n emriyle yaz
d (Iddet) ismindeki eseri ve ufak - tefek baz risaleleri ve Arapa
(Kaside-i Br'e)'ye tahmisi (beslemesi), (Tarih-i Sf), (Tuhfetu'l-Ahbab) ismindeki baslm tarihesi ve K e m a l mahlasyle baz iirleri
vardr.
(Tarih-i Saf), bab zerine tertiplenmi ^olup; 1 l-i Osman
(Osmanllar), 2 l-i Abbas (Abbasiler), 3 . M u h t e l i f Hkmdarlar
ve baz garib hikyelerden bahseder.
(Mevzuat'l-Ulm), ikdam matbaas tarafndan iki cild halinde ba
slmtr. Osmanl - Trk dilinde kitabiyat ilmine dair yazlan eserlerin
mhimlerindendir.
Eb Naim Isfahan'nin deerli eserlerinden olup (3500) sahabnin
hal tercemesini ihtiva eden (Kitab'l-Istiab f Marifet'l-Eshab) isminde
ki byk eserin tercemesine Sultan I. Ahmed Han'n emriyle Padiah
Hocas Mustafa Efendinin balayp da mr vefa etmediinden dolay
(H) harfinde yarm kalan mezkr eseri, hal tercemesini yazdmz ibu
Kemaleddin Efendi ikmale balamsa da kendisine iaret olunan Padi
ahn vefat zerine noksan kalmtr. Mustafa Efendinin terceme ettii
ksmnn bir nshas Nuruosmaniye ktphanesinde vardr.
(Iddet); fkh ilmindeki ihtisasnn kesin delili olup bir nshas Be
ir Aa ktphanesindedir. smi (ddetu Eshabi'l-Bidaye ve'n-Nitaye fi
tecridi Mesaili'l-Hidaye) dir. (Kaht- Msr) tarihesinin bir nshas V e
liyyddin Efendi ktphanesindedir.

TURSUN Z A D E A B D U L L A H F E V Z EFEND
1019 =

(STANBUL)

1610

Ediblerin faziletlilerinden ve hattatlarn

mehurlarndan bir zat
olup skdar naibliinden azledilmi iken Kld Abdullah Efendi yerini
dr- beka msrann delleti olan 1019 H. tarihinde stanbul'da
vefat
etti. Fatih civarnda Kademesi yaknnda Abid elebi mescidi avlusun
da medfundur.
Eserleri: (Haiye al erhi'l-Fettah), (Haiye al erhi'l-Hidaye),
(Risale fi beyani Mu'cizati Enbiya), (Divan), (Risale-i Kalemiyye), (Ri-

 457
sale-i Fethu'l-El-Gaz), (Haiye ale'l-Cami), (Tuhfet'l-Hasni fi'-erhi
al Mieti Hadisin Min Meark'l-Envar), dr. lisanda ina ve nazma
muktedir ve hususiyle muammal ilim ve fende mahir idi. Cel, ve talik
yazda mehareti vardr. (Mutavvelin baz bahislerine dair sekiz Miftah
erhinin bahislerine aid onbe risalesini havi, Ayasofya ktphanesinde
bir mecmuas vardr.

TARSUS MUHAIVIVED EFEND (MFT)

1275 = 1858
Fazilet sahiplerinden tannm bir zattr. (1140) H. de Tarsus'da ve
fat etti. Usul-i Fkh imiftden mehur (Mirt)a mkemmel bir haiyesi
vardr.
Bundan baka 24 fen ve ilimden bahseden (Enmzec) isminde 1275
H. tarihinde baslm Arapa bir eseri de vardr. Mantkdan (Risalet'lstidlliye) vesaire mellifi Osman Efendi de Tarsus'dan yetien lim
lerdendir.

TARKATI SEYYD MUSTAFA EFEND (TARKATI EMR)

1143 = 1730
Fazilet sahiplerinden bir zat olup orum vilyetine bal Osmanckhdr. Kpr Mfts iken 1143 H. tarihinde vefat etti.
Eserleri: (Rhu's-Salt), (El-Mecalis'z-Zehra fi Hidmeti'-eriati'lGarr), (Terceme-i Tarkat- Muhammediye), (Haiye-i Akaid-i Nesefi
y e ) , (erhu Akaid-i A d u d i y y e ) , (erhu Risale-i Hamza Efendi fi Hakk'l-Bey'i ve'-ira El-Msemma bi tebyni'l-Haram) vesairedir.

TAVAS AL EFEND
1161 = 1748
Arab ilimlerin bilhassa fkh ubesinde ihtisas sahibi bir zat olup
Tavas kazasnn merkezi olan Barankme kasabasna bir saat mesafede
bulunan Uzunbunar kyndendir. (Mecmau'n-Nukl ani'l-Ulemai'l-Fuhl) isminde byk bir cild zerine tertiplenmi Arapa menkult ya
zl Trke fetvalarnn birer nshalar Tavas Mfts Efendi ile bera
ber Tavas kalesinde tarafmdan grlmtr. Uzunbunar'da ziyaret et
tiim mezar tanda yaz yoktur. Ancak fetvalarnn (1161 H.) tarihinde
yazldna gre o tarih adamlarndan olduu anlalmaktadr.

 458
TAHR MUHAMMED EFEND (LLEZR)
1204 = 1789
Kadlarn faziletlilerinden bir zattr. (1204 H.) tarihinde stanbul'da
vefat etti.
Eserleri :
(erh-i Kaside-i N n i y y e ) , (Mzan'l-Mukiym fi Marifeti'l-Kstasi'l-Mstakym), (Def'u itiraz- Ragb fi Hakk'l-Fuss) vesairedir.
mmetin byklerinden baz zatlarn szlerinin erhlerini ihtiva
eden Mecmuas ir Efendi ktphanesindedir ki, mnderecat (iinde
kiler) aadadr :
Cevabi r'z-Zahire : (erhu Kelm- Gazal)
Yaktet'l-Hamra: (erhu Kelm- mam Eb Manzur Maturidi)
Yaktet'l-Hadra: (erhu Kelm- Birgiv)
Zmrdet'l-Hadra: (erhu Kelm- Abdlkadir Geyln)
Drret'z-Zehra: (erhu Hzb'l-Bahr)
El-Kevkeb'd-Drr: (erhu Kelm- bni Mei)
Llezar, stanbul'da Fatih civarnda bir semttir.

TATZADE HSEYN EFEND

1214 = 1799
Sekin limlerden bir zat olup Karaosmanzadeler tarafndan Tire
den Manisa'ya celbedilmitir. mrnn sonuna kadar
Manisa'da ilmi
yayma ile megul olmutur. (1214 H.) tarihinde vefat ederek Paa me
zarl denilen kabristana defnedildi. (Cell Haiyesi), (Kad
zerine
amme Haiyesi), (Muhtasar Mnteha Haiyesi), (Kazimr Haiyesi) ve
saire gibi ilm eserleri vardr. Mezkr haiyeler Manisa'da Mslim Camii
ktphanesinde vardr.

TAHR EFEND (KADIZADE - EYHLSLM)

1254 = 1838
eyhlislmlk makamna ykselen faziletli limlerden bir zat olup
kadlardan Tokatl mer Efendinin oludur. (1254 H.) de vefat etti.
Eyp'de Bostan iskelesi makberesinde medfundur.
(Mecmat'l-Fetava), (erhu Kelimet't-Tevhd),
(Nuriye), (Tef
sir-i Sre-i hls) isimlerinde eserleri, talk hakknda risalesi vardr.

 459
Tasavvuf mesleine de mntesibdir. (1242 H.) tarihinde
Ocamm ilgasma dair fetva veren bu zattr.
Alt Mermer civarnda Kkhamam bitiiindeki Kadir
yaptrd

Yenieri

dergh

eserlerdendir.

TH EFEND
1311 =

(GRAN)
1893

Nakibend eyhlerinin faziletlilerinden bir zat olup Badad'da do

mutur. Musul naibi iken (1301 H.) tarihinde vefat etti.
Eserleri:
(erhu Tehzibi'l-Mantk),
(Risale-i Fkhiyye al Mezhebi'-efi),
(Redd'n-Nasr), (El-Leli'l-Mnazzede - Mektib-i A r a b i y y e ) , (erhu
Tehzibi'l-Kelm - Hedyn-Nazryn), (erh-i Menar) vesairedir.
(Menar) metnini evvel nazm edip sonra erh etmidir ki, nazm
ve erhi (Muhtasar'l-Menar) ismiyle baslmtr.

R Y A N OSMAN EFEND C)
1268 =

1851

Mehur limlerden bir zat olup KHs'ldir. (1168 H.) de Medine-i

Mnevvere'de vefat ederek Hz. Osman civarna defn edildi.
Aadaki eserlerinden bakalar olunun hanesinde yanmtr.
(Hayr'l-Kalid erhu Cevahiri'l-Akaid) ismindeki matbu
(Kas
de-i N n i y y e ) , erhi ile, (erhu Kasde-i Hemziyye),
(erhu Hizbi'l z a m ) , (erhu Kaside-i ibni Kadiyb Elban), (erhu A v a m i l ) , (erhu'lElfiye), (Mirsad'l-Murad erhu Tahmis-i Banet Suad), (erhu'l-Hicaziye),.
Olu Muhammed Efendinin de (Velediye) erhi vardr.
(Kasde-i Nniyye) erhinin mellifin el yazs ile yazma nshas
Nuruosmaniye ktphanesindedir.

(1) zmtli Uryan Ali Efendi (1112 H.) tarihinde Bursa'da vefat ederelt Punartoa kaps mezarhma defn olundu.

 460
VANKULU MUHAMMED BN MUSTAFA EL-VN
1000 = 1591
En yksek limlerden bir zat olup ekseri ilimlerde hususiyle fkh
ve edebiyatta tam ihtisas sahibi idi. Medine-i Mnevvere kads iken
(Bahr-i Marifet) terkibinin dellet ettii (1000 H.) tarihinde vefat etti.
(Vankulu) ismiyle anlan (Shah- Cevheri) tercemesiyle mam Gazali'nin Farsa (Kimyay- Saadet) adndaki ahlk ve tasavvuf ilmine dair
byk ve makbul eserinin tercemesi eserlerinin balcalardr. bu eser
lerden (Shah) tercemesi (Vankulu) adiyle tannm olup ilk defa (1141
H.) tarihinde ikinci defa da (1168 H.) de baslmtr ki, Arab ilimler ve
edebiyatla megul zatlarn malmu ve makbuldr.
Lgatlardan bir
ksm baz hususta (Shah)', (Kamus)'a tercih ederler. (Kimyay- Saa
det) tercemesinin matbu olan tasavvuf faslnn bu zata m, yoksa Neval'ye mi ait olduu tahkik edilemedi.
(Nakd'd-Drer) ismindeki (Drer haiyesi) ile
(Tercih-i Beyyi
nat), (Haiye-i Feraiz-i Seyyid) de eserleri cmlesindendir.
iirdeki
kabiliyetini gsteren aadaki kt'ay Medine'de inad etmitir. (Vesiyle) ismiyle mam Ali'ye ait olduu bildirilen eseri de (Miftahu'n-Necah)
adiyle erh etmidir ki, bir nshas Ayasofya ktphanesindedir. (Nak
d'd-Drer) in de bir nshas bu ktphanede mevcuttur.
Budur yin-i Arab bir kavmin lse seyyidi
Az olur ki, kabri zere bende zad olmaya.
Sen ki Fahr'l-Enbiya ve Seyyid^l-Kevneynsin
Ha lillh kabrine yz sren zad olmaya.

VSAL MUHAMMED EFEND

1056 = 1646
Yksek kadlardan faziletli bir zat olup Nidelidir. Tekad olarak
Ktahya'da yerlemiti. 1056 H. tarihinde orada vefat etti. Basl olma
yan (Kyafetnamesi), (Kaside-i Br'e) ye mkemmel bir erhi ve iire
kabiliyeti vardr. Sultan 2. Selim'in muasr Mustafa ibni Evrenos'un da
(Kyafetnamesi) vardr.
VARDAR EYHZADE MUHAMMED EFEND
1057 = 1647
Vardar - Yenice'sinden yetien limlerden ve shr yakn
olarak
Gazi Evrenos beyin torunlarndan olup 1057 H. tarihinde Bursa kadl
ndan azledilmi olduu halde stanbul'da vefat etti. Sultan Selim ya-

 461
knnda Koac Dede mescidi avlusunda medfundur. Pederi eyh Ali
Efendi hal tercemesi yukarda geen mmi Sinan halifelerindendir.
Eserleri: Baslmam olup unlardr: (Tefsr-i Kebir) tarznda S
re-i Mide'ye kadar (Tefsr-i erif) ile (Talikat ale'l-Beyzav), (Haiye-i
Drer) ve (Mneat) dr. lisanda iir yazmaa muktedir idi.
Bir bahariyesi matlndan :
Nedir bu resm-i dil-r nedir bu nak nigr?
Ki tarh etti emenzare nakibend bahar.
Midad- sebzile yazd sahife-i emene
Debr-i sun-i Huda Fenzur il asar

VFAK MUHAMMED SKDAR

lim ve marifet sahiplerinden ve garip ilimlerin hususiyle vefk ve
ncum ubesi mtehassslarndan bir zat olup skdarldr. Senelerce
Suriye ve Msr lkelerinde dolaarak ilim ve fazilet sahibi oldu. Eser
leri baslmam olup tesbit edilebilenleri aadadr:
1 (Terceme-i Menakb- Seyyid Ahmed) : 1021 H. tarihinde M
sr'da iken geni olarak terceme etmitir.
2 (Terceme-i Srri'l-Mektum fi ilmi'n-Ncum) : Eserin asl mam
Fahreddin Rz'in olup ismi Kif'l-Mektum fi ilmi'n-Ncm dur.
1017 H. tarihinde am'da iken geni bir ekilde terceme ederek ismini
Srru'l-Mektum koymutur.

VECD AHMED EFEND

Marifet sahiplerinden bir zat olup stanbulludur. 1043 H. tarihinde
10 bab 73 fasl zerine tertiplenmi Trke (Zbdet'l-Kelm fi ma yahtac leyhi'l-Hass ve'l-mm) ismindeki eserinin bir nshas Fatih k
tphanesinde vardr. (Mftahu's-Saadeti fi'l-Fkh), (Hlyet'l-Evliya ve
Ravzat'l-Asfiya),
(Mrid'l-Hda fi tercemeti'l-Ehads ile Rahat'lEbah fi beyani'l-Ervah) isminde yedi fasl bir hatime zerine tertiplen
mi Trke bir eseri ve (Tuhfet'z-Zakiriyn fi an Kelimeti't-Tevhd ve
Ravzat's-Safa fi Valideyi'l-Mustafa) adlarnda birer telifi vardr. Nak
ibend tarikatna mntesibdir.

 462
VAN MUHAMMED EFEND
Van yaknndaki Hoab'dandr. Viyana bozgununda ordu vaizi idi.
Bu vak'a zerine Bursa yaknndaki Kestel kyne srlerek 1096 H. ta
rihinde vefat etti. Burada hayratna ait eserlerinden mescid, medrese ve
imareti vardr. Mslmanlarn kalblerini birletirmee hizmet edeme
yen siyasetten anlamayan limlerdendir.
Mev'zadan (Arais-i Kur'n) ile (Risale-i Mebde ve'l-Med), (mal'l-yevmi ve'l-Leyl) adl eserleri vardr. Boaziindeki Vaniky, adna
izafe olunmutur. Devlet byklerine gnderdii mektuplarn ihtiva
eden (Mneat)'n bir nshas Ayasofya ktphanesindedir. Talebelerin
den Ankaral smail ibni Muhammed'in de (Miftahu'r-Rahm ve Kef'l-Kerim) isminde Ysuf sresi tefsiri vardr.

VEHB EFEND (FERAZC)

1186 =

1772

Fazilet sahiplerinden fakih bir zat olup Sarayky'e bal

kynde Efendi olu adnda hanedandan birinin muallimidir.

Duacl

1186 H. tarihinde vefat etti. Ad geen kydeki camiin bitiiinde

medfundur. (Hediyyet'l-Vehb Li Ruhi'n-Neb) isminde feraiz ilminden
Trke bir eserinde Denizli'de Sultan 1. Mahmud'un hemiresiyle hayrat
sahiplerinden Beiraa'nm yaptrm olduklar Feraizhane'lerinde mu
allim bulunduunu beyan etmektedir. Hediyye misalleri makamnda ol
mak zere bir eseri daha olduu gibi Tercemet'l-Vehb min ilmi'l-Feraiz isminde byk bir cild halinde bir eseri daha vardr ki, her ikisi
de Hamidiye ktphanesinde mevcuttur.

VELYYDDN EFEND

Fazilet sahibi ve fakh br zat olup Aydnldr. Tahsilini tamamla

dktan sonra hayat boyunca Akhisar Mftlnde er-i erife hizmet
etti. Fetavay- Ruen ismiyle bir cild zerine tertiplenmi fetvalar
nn birer nshalar Manisa ve Krkaa fetvahanelerinde vardr. Br de
dabdan Hseyniye haiyesi olduu Karabazade zmir'nin eserinde
yazldr.

 463
VDN MUSTAFA EFEND
1271 = 1854
lmi yaymaa muvaffak olmu, fazilet sahibi ok gayretli bir zat
tr. (1271 H.) stanbul'da vefat ederek Edirnekaps haricinde brahim
Haleb'nin yaknna defn olundu. ki defa da yzlerce medrese talebesi
ne icazet vererek tedris halkasnda pek ok ilim adam yetitirmitir.
Okuttuklar yksek ilimlere ve let ilimlerine dair zabt olunabilen
takrirlerinden (Mir'at) vesaireye ait olanlar sonradan baslmtr.
Mehur talebelerinden Hoca Tahsin Efendinin syledii tarih ;
Yazld Ek-i Tahsin ile tarih
Vefat etti Vidinli Muhakkik

YSUF BLi
895 =

1489

Mehur limlerden olup (878 H.) de Bursa'da vefat eden

mehur
Molla Yegn'm oludur. Bursa'da ilmi yayma ile megu oldu. (895 H.)
de vefat ile pederinin medfun olduu Yldrm Beyazd Camii erifi ya
knndaki imaret yannda muallimhane avlusunda defn edildi. (Hidaye
erhi), Evail-i Telviha, (erh-i M e v a k f ) ' m 'raz bahsine haiyeleri, ki
tab- taharetten mstakil bir eseri vardr ki, hepsi de baslmamtr. (945
H.) tarihinde vefat ederek ceddi ve hal tercemesini yazdmz biraderi
ibu Yusuf Bl Efendinin yanna defn edilen Yusuf Sinaneddin Efendi
de fazilet sahiplerinden bir zat olup (erh-i Mevakf)'a ve (Telvh)'a
haiyeleri ile baz risaleleri vardr.

YSUF BN CNEYD (AHZADE)

902 =

1496

Musannifler zmresinden bir zat olup Tokatldr. Molla Hsrev ve

Ahmed Krm'den tahsil etti. stanbul'da bir mescid yaptrarak kitapla
rn da buraya vakfetti. (902 H.) de vefat etti. Mescidin yannda med
fundur. (Hdayet'l-Mehdyyn), (Tefsir-i Beyzav) ye talikat ile (Ter
ceme-i Feraiz-i Siraciyye), (Haiye al erhi'l-Vikaye el-Msemma bizahreti'l-Ukb), (Kavs-i Kuzah) isimlerinde baslmam eserleri vardr.
Fetavay- Kaadhan da ksaltmtr.

 464
YARHSAR MUSLHUDDN MUSTAFA
911 = 1505
Hal tercemesi yukarda geen Bursal Hocazade'nin icazet verdii
talebelerinin en mmtazdr. stanbul Kads iken (911 H.) tarihinde ve
fat etti. Fatih civarnda yaptrm olduu mescidin avlusunda medfun
dur. (Haiye-i Tavali), (Haiye-i Tavzih) eserlerinin balcalardr. Bir
de Veba'dan kanma ve korunmaa dair husus risalesi olduu (aka
yk)'da mezkrdur.

YSUF EFEND (YSUF BN HSEYN KRMAST)

920 = 1514
Mehur Bursal Hocazade'nin talebelerinden Kirmastili bir limdir.
Bir ok zaman mderrislik ve kadlk ile itigal etmitir.
Eserleri: (Haiye-i erh-i Mutavvel),
(Kitabu'l-Muntehab mine'lMeani), (erhu Vikaye), usl ilminden (Hayber) adnda bir metin ile
(Zbdet'l-Vusl il ilmi'l-Usl) isminde bir erh, (Tebyinn fi'l-Meni
ve'l-Beyan), (Haiye-i erh-i Miftah), (erhu Kitabi'l-Vakf), (Risale fi
Fezail-i Cihad), (Akdar Vahibi'l-Kadr),
(El-Medarik'l-Asliyye il
Makasidi'l-Fer'iyye), (Kitab'l-Veciz fi'l-Usl),
(Hidayet'l-Meram f
lmi'l-Kelm), (El-Muhtar mine'l-Meni), (Et-Tibyan fi erhi't-Tebyin)
vesairedir. Mellifinin el yazs ile yazma (Tebyn) nshas Es'ad Efendi
ktphanesindedir. (920 H.) de stanbul'da vefat etti. Fatih civarnda
bugn de Kirmastili adiyle anlan mektebi yannda medfundur.

Y A K U B EFEND (SEYYD ALZADE)

931 = 1524
limler arasnda mehur ve makbul bir eser olan (ir'at'l-slm) n
fazjleth sarihidir. (Glistan) da Arapa olarak erh etmitir. Sair eser
leri: (Haiye-i erh-i Feraiz li's-Seyyid erif), (Ecvibe al erh-i Miftah
Li Kara Seyyid), (Haiye-i erh-i Dibace fi lmi'n-Nahiv), (Haiye al
erh-i Metalii'l-Envar)dr. mam Yafi'nin (Mir'at'l-Cinan ve bret'lYakazan) ismindeki byk tarihini de ksaltmtr. Hacc- erifi ifadan
dn srasnda (931 H.) tarihinde vefat etti. (ir'a) erhi baslmtr.
Bu zatn defn edildii yer kat'iyetle tesbit edilememektedir. nk Ev
liya elebi (Seyahatnamesi)'nin beinci cildinde (Mihali) de, zzzadenin Bursa vefeyatiyle (Gldeste-i Riyaz- rfan) da, pederiyle beraber
Bursa'da, eker Hoca veyahut pederinin yannda olmak zere Emr Sul-

465

med ibni brahim isminde bir zat tarafmdan da manzmn olarak terceme
edilmitir ki, bir nshas Yahya Efendi ktphanesindedir, (bid) mah
lsl bir zat da (917 H.) de yine manzum olarak terceme etmitir ki, bu
nun da bir nshas bu fakir tarafndan Mze-i Hmayun ktphanesine
hediye olunmutur. Tercemenin ismi (Ravzat'l-slm) olup stanbul'da
baland, Demirhisar'da son bulduu mukaddimesinde zikredilmitir.

Y S U F SNANEDDN A M A S Y A V
986 =

1578

limlerin en deerlilerinden bir zat olup Muha-i Beyzav - Bey

zav tefsiri haiyecisi - adiyle hret kazanmtr. Muhyiddin Fenar ile
Takprl Muslihuddin Efendiden tahsil grerek memuriyeti dolayi
siyle bir ok seyahatten sonra (986 H.) tarihinde stanbul'da vefat etti.
Hal tercemesi yukarda geen kaynpederi Sar Grz hlen Sargzel
denilen semtte yaptrm olduu mescidin yanmda medfundur.
Eserleri:
((Beyzav tefsiri)nin baz yerlerine, (Hidaye),
(Miftah), (Mevakf
erhleri) ne talikat ile mam Ali Rza Hz. lerine nisbet edilen (Hizb- e
rif) erhinden ibarettir ki, baslmamtr. Olu Mustafa Efendi de fazilet
sahiplerinden bir zat olup Zekeriyya-y Kazvn'nin (Mfid'l-Ulm ve
Mbid'l-Hmm)unu (Nr'l-Hda) ismiyle terceme etmitir k, bir
nshas Es'ad Efendi ktphanesinde vardr. Dier olu
Muhammed
Efendinin de (Menakb'l-Ulema) adl eseri vardr. Kur'n- Kerm'de
haram klnan eylerin haramhmm sebep ve hikmetlerinden bahseden'
tefsire dair 98 bab zerine tertiplenmi (Tebyin'l-Maharm) ismindeki
eserin mellifi olup (1000 H.) tarihinde Amasya'da vefat eden eyhu'lHarem Yusuf Sinaneddin Halveti Amas, baka yksek bir zattr.

YSUF EFEND ( K A I Z M A N V A Z Y S U F EFEND)

limlerden br zat olup (eski blmde) Erzurum'a bal Kazman

ldr. (Tuhfet'l-Vzera) ismini verdii Molla Cami'nin (Lccet'l-Esrar) kasidesine yazd erhinin bir nshas Hamidiye ktphanesinde
mevcuttur. Bu erhinin mukaddimesinde :
F. : 30

 466
Hediyyet'l-Val ' erh-i Kasde-i Tantaraniye
Zinet'l-Val erhu Ruzname-i eyh Vefa
Yusufi erhu Dvane-i Feriteh
isimlerinde eserleri de olduunu zikretmektedir. Birinci eserini (1038 H.)
"de yazmtr.

Y A H Y A EFEND (MNKARZADE) EYHLSLM

1088 = 1677
Mekke-i Mkerreme kads iken vefat eden Aliyeli (Alanya) Min
karzade mer Efendinin oludur. Usle gre tahsilini tamamlayp ilm
hizmetlerde bulunduktan sonra meihat makamna ykseldi. MenzilMinkarizade Cennet-i Me.va ola msrann delleti olan (1088 H.) de ve
fat etti. skdar'da ak trbede yaptrm olduu medresenin bitiiine
defn edildi. Medrese bugn ykk bir haldedir. smine izafe olunan fet
valar, Kad tefsirine ve dab- Adudyeye (Adudiye'nin ahlkna) ha
iyeleri ve tecvid ilminden (Tibyan f dabi'l-Kur'n) isminde
eseri
vardr. Dedesi Minkar Ali Efendinin de (ifa'l-Mminn) adnda bir
kitab vardr.

YSUF BN BRAHM RVAN

1134 = 1721
Fakhlerden ve deerli limlerden bir zat olup Medine-i Mnevve
re'de yerleip Resl-i Ekrem Efendimize komu olarak (1134 H.) tarihin
de vefat etti. ki cild (Mlteka erhi) ile
(Hediyyet's-Sabh fi erhi
Mikt'l-Mesabh) isminde (Mesabh- erif) erhi vardr.

YSUF BN H A M Z A EL-LYAS
Mellifler zmresinden bir zat olup ehruz'ludur. Hal tercemesi yu
karda geen Resul Zekyy'l-Klsi'den icazet alan brahim el-Eln ile
Mahmud Bilev'den tahsil grmtr. Br nshas Atf Efendi ktpha
nesinde mevcut olan (Zeheb'l-Mzab fi Mezheb'n-Nuhat ve Dkkat'lIrab) ismindeki eserinin mukaddimesinde aadaki eserlerini saymak
tadr :
1 (Haiye Al Kavli Ahmed Li'l-Fenar)
2 (Haiye al Teshil-i Kazimr-i Lr El-Msemm Biavni'l-Br)
3 (Gayet zahi'l-Cell)

 467
4 Haye-i Cedide ale'l-Beyzav)
5 (Haiye-i Kadime ale'l-Beyzav)
6 (Haiye al Muhtasari'l-Mnteha)
7 (Haiye ale'l-Hidaye)
8

(Imtihan'l-Fuhl)

tan Camii erifi avlusunda medfun olduu yazldr. eker Hoca Camii
yanndaki trbenin stnde ise (879 H.) de vefat eden Muhammed ibni
Ali yazlmtr.
(ir'a)nn Osmanl limlerinden sarihleri alkal yerlerde zikr olun
du. Biga'l Hac Ahmed ibni Seyyid tarafndan da terceme olunmutur
ki, (981 H.) tarihinde yazlan bir nshas Selanik'te Saatli Cami ktp
hanesinde bu ciz mellif tarafndan grlmtr. (911 H.) de Muham-

Y A Y A K Y L HACI AHMED RED EFEND

1248 = 1892
Arabi ve Faris ilimlerinin mtehassslarndan bir zat olup Soma'ya
bal Bayat kyndendir. Tahsilini tamamladktan sonra Manisa nahi
yelerinden Yaya kynde KaraosmanoguUar tarafndan yaptrlan med
rese ve ktphanenin mderrislik ve ktphane
muhafzlna tayin
olunduundan mrnn sonuna kadar bu vazifelerle megul olmutur.
(1248 H.) tarihinde orada vefat etti. lim airlerden Snblzade Vehb
Efendinin Osmanl - Trk ocuklarna Arap dilini retmek iin nazm
ettii (Nuhbe) ismindeki eserini 445 sayfadan ibaret olmak zere mu
fassal bir surette erh etmitir. Bu, gerekten faydal eser 1259 tarihinde
baslmtr. Faziletli mehur lim Hac Zihni Efendinin deerli eserlerin
den (Meahir'n-Nsa)da Yaya kyl fazl diye kymetini takdir buyur
duklar bu zattr.

BENCZADE ABDLVEHHAB EFEND (EYHLSLM)

1249 = 1833
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Sinob'da medfun Seyyid Bill Hz.
lerinin neslinden Ayasofya Camii erifinde Yasin Han (Yasn-i erif
okuyucusu) Mustafa Efendinin oludur.
Gelenbev ve Palabyk gibi, derin

limlerden

istifade

etmitir.

 468
(1249 H.) tarihinde vefat ederek Topkap'da pederinin yanna defn edil
di. Yzden fazla talebesine icazet vermee muvaffak olmutur.
(Hlsat'l-Burhan fi taati's-Sultan) isminde Sultanlar hakknda
vrid olan hadis-i eriflerin erh ve tercemelerini beyan eden (1247 H.)
tarihinde baslan bir eseriyle baz risaleleri vardr.
YSUF BAHR
1244 = 1828
En deerli limlerden zahir ve batini ilimlere vakf bir zat olup
Vezirkprsnde Sar mam olu Muhammed Efendinin oludur. Tahsi
lini Akaide kadar Amasya'da ehid Mftden, devamn da stanbul'da
Erzincanl Mftzade'den yapmtr. Bundan sonra Msr'a giderek ha
ds hmlerinden eyh Murteza Efendiden hads tahsil ederek orum'a
dnm ve ilimleri yaymaa balamtr. (1244 H.) tarihinde vefat edip
Suheyb Rm trbesine defn edildi. ifa-i erif erhi zerine (Ata'lFeyyaz) isminde baslmam bir haiyesi vardr ki, bir nshas orum'da
Hasanpaa ktphanesinde mevcuttur.
(Drr't-Tahrir) isminde
bir
eseri ile eski kozmorafya ve irtifa (ykseklik llmesi)
uslnden
bahseden bir eseri de olduu rivayet edilmitir. Edip v e zarif huylu bir
zat idi.
YUSUF KR HARPUT
1292 = 1875
Halidiye eyhlerinden ve limlerden bir zattr. Bir mddet stan
bul'da Vefa medresesinde (Kad) ve (Celleyn tefsiri) okuttu. Bilhare
Medine-i Mnevvere'de Mahmudiye medresesi mderrisliine tyin olu
narak mrnn sonuna kadar ilimleri yayma ile megul oldu. Vefat
(1292 H.) tarihindedir. defa icazet vermee muvaffak olmutur.
Matbu eserleri: (erhun al Usuli'l-Hads Li'l-Brgiv),
(erhun
al Burhan- Gelenbev el-Msemma Binams'l-lykan), (Rumz't-Tevhd), (fi Beyan Bazi Esrar ve Hakayk- kelimeli't-Tevhid), (Silsilet'sSafa Li Hamdi Mustafa), (Nasihatname) dir.
YEMLHAZADE MUSTAFA KML EFEND
1294 1877
Kadlar ve mellifler zmresinden ve Mevlevi tarikat
mensupla
rndan bir zat olup Elbistanldr. Kayseri hakimi iken (1294 H.) de vefat
etti. Seyyid Burhaneddin trbesi civarnda medfundur.
Eserleri: Hikmetten (El-Hikmet'l-Blia ve erhha), Mantktan

 469
(Minhac'l-hticac), Usl-i Hadis'den
(El-Manzmet'l-Aliyye fi'l-Ahbari'n-Nebeviyye), Mantk, Vaz,' dab, Aruz, Meni, Bedi, Beyan gibi
yedi fenden bahseden (Nazm'l-Fnn), (Arz-i Endlsi erhi), (Ka
side-i Mudariye) nin erh ve tahmisi, Akaid ve Kelmdan; (Manzme-i
Raiye), (Kaside-i Hemziyye tahmisi), Usl-i Fkh ilminden bin beyti
toplayan (Elfiye ve erhi), (Huseyniyye manzumesi) ve erhi (El-Makalt'l-Hisyan al Kasideti'l-Hasan maa tahms), (Haiye al Karatepeli),
Mizan ve dab ilminden (erhun al Kaside-i Nniyye Li'l-Fazl Hasan
Fehmi Efendi), (Divan- E'ar), (TaUkat al Nuhbeti'l-Fiker fi'l-Hads),
matlab zerine (Kaside-i adem erhi). bu eserlerin ou baslm
tr. Bunlardan baka risaleleri de vardr.

YEEN OSMAN EFEND

1300 = 1882
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Grdese bal Kayack nahiyesin
dendir. Tahsilini Bergama limlerinden Dastanl Hoca Efendi ile da
ys Kayackl Sleyman Efendiden tamamladktan sonra
Krkaada
ilimleri yaymaa hizmet etti. 1300 H. de vefat ederek Sar Hoca adl y e
re defnedildi. (erhi akaid) zerine iki byk cilt olan haiyesi ile man
tktan (Gayetl-Beyan) isminde baslmam deerli eserleri vardr.

YOZGAD UHADARZADE HACI KEF MUSTAFA EFEND

1308 =

1890

Fazilet sahiplerinden ve Halveti tarikat

mensuplarndan bir zat
olup Yozgatldr. limlerin balangcn Yozgat limlerinden Kara Msa
Efendiden tahsilden sonra Kayseri limlerinden Hac Torun ve stanbul
dersiamlarndan Kavalal Yusuf Efendilerden icazet ald gibi, hal ter
cemesi yukarda geen Manisa Mfts Hac Evliyazade Ali Efendiden
de icazet almaa muvaffak olmutur. Bundan sonra pek ou zmir'de
olmak zere zmir ve Tire'de 40 sene ilimleri yayma ile megul olarak
bu mddet zarfnda 500'e yakm ilim talebesine icazet verme erefini ka
zanmtr. 1308 H. de II. memleket ittihaz ettii zmir'de vefat ederek
vasiyeti gereince (Mir'at muhaisi) zmirli merhumun yanma defn
olunmutur. lm eserlerinden basl olmyanlar aadadr:
1 (Kad Beyzav) zerine talikat
2 (Cell) zerine talikat
3 (Haiye-yi Mir'at) a hami

 470
4 (Haiye-yi erh-i Akaid) e hami
5 Feraizden bir metn-i metin
6 Adabdan bir metn-i metin (salam metin)
Matbu olanlar:
zmir'de baslan (Keliye) ismindeki (Ahlk- Adudiye)

terceme

sidir.

YUSUF SIDKt EFEND

1319 = 1901
mmetin en faziletlilerinden bir zat olup hal tercemesi yukarda ge
en mer evk Efendinin oludur. Tahsilini tamamladktan sonra ev
vel Mardin mahkemesi ba ktipliinde ve uzun mddet mftlnde
bulunmu, bilhare naiplikle gezerek Meclis-i Tetkiat- er'iye zalna tayin ve kazaskerlik rtbesiyle grevlendirilmitir. 1319 H. de vefat
ederek Fatih Camii erifi avlusuna defnedildi.
lisanda ve hususiyle Arap dilinden hafzasnda
binlerce beyit
vard. Tarikat bakmndan Kadiridir. limlere mahsus vakara sahip, nazif, yksek bir zatt. Eserleri: (Mesru Umumi'l-Muvahhidn Al ihya-i
Ulumiddn) ismindeki
(hyaul-Ulm) tercemesi,
(Mehasinl-Hisam)
adndaki (Nevabiul-Kelim) terceme ve erhi ile
(Miracl-Mutemedi
ve'l-Hce) vesairedir.
(Mehasinl-Hisam) hakknda Fransa
arkiyat
limlerinden Bariye d Minar'm takdiri vaktiyle kdam
gazetesiyle
nerolunmutur. Mellifin el yazs ile yazma 9 cilt zerine tertiplenmi
(hyau'l-Ulum tercemesi) nin bir takm Yldz ktphanesindedir.
Bu
eser yalnz tercemeden ibaret deildir. Gerektike aklamalar da yapl
mtr.

YEKTA EFEND (AL YEKTA EFEND)

1320 = 1902
Fazilet sahiplerinden bir zat olup stanbulludur. Ayasofya
dersi
amlarndan m Hafz Efendiden icazetlidir. Kendisi de icazet vermee
muvaffak olmutur. Farsaya da hakkyla vakf idi. Tarikata Nakibenddir. (1327 H.) tarihinde vefat ederek Eyp'de Krkmerdivenlerde
ailesi kabristanna defn edildi.
Matbu eserleri:
Mirkat Talikat
Haleb Haiyesi

 471
Tasavvurat- Seyyid'ne Talikat- Alka Haiyesi
Takprl Haiyesi
urut- Salt Haiyesi
Aruz Haiyesi
Baslmam eserleri :
Sre-i Rahman Tefsiri
Sret'l-Beled Tefsiri
Hamami'nin Meclis'l-Hemze erhi.

Y S U F Z A D E A B D U L L A H HLM EFEND
1167 =

1753

Amasya limlerinden eyhu'l-Kurra Ysuf Efendizade Muhammed

Efendinin sulbnden (1085 = 1674) tarihinde Amasya'da dodu. Kraet
ilminde zamannda tek adam olan hal tercemesini yazdmz bu zat, di
er ilim ve fenlere de tam mnasiyle vakf bir fazilet ve irfan hazinesi
idi. Kraet vecihlerini pederinden, arab ilimleri Musahip Paa hocas
faziletli brahim Efendiden, akl ilimleri Kara Halil Efendiden okuyup
tahsil etti. Krksekiz H. tarihinde orlulu Ali Paanm Sadrazamlnda
Saray- Hmayun hocalna tayin olunup ilm feyzinden istifade edildi.
Sonralar eser yazmaa balayarak gelecek nesillere yadigr brakt
kitaplar, ilm tedkikatna delildir.
(Buhar erife) yirmi sekiz sene zarfnda otuz cilt zerine (Mufas
sal bir erh) yazmtr. Szkonusu bu en iyi eserini Padiah hazretlerine
hediye ederek pek ok takdir ve tebrike mazhar olmu; 1000 altm, bir
kat iftihar elbisesi, bir samur krk hsaniyle de taltif buyrulmutur.
Ad geenin Saray- Hmayun ktphanesinde okuttuklar (Buha
r erif) i ikmal ile hatim duas iin tertip olunan toplantda zat- ahane
dehazr bulunarak akl ve nakl tahkikatndan srr ve
memnuniyet
duymulardr.
(Buhar erif erhini) Fatih Sultan Gazi Muhammed Han camii e
rifindeki ktphaneye koyduu vakit kendileri Padiahn huzuruna da
vet olunarak bu defa da 6000 kuru mkfata nail olmutur. Zikrolunan
ltif erh; mevcut ve muteber erhlerin faydal ve tetkik edilmi bahis
lerini ve birok nadir maddeleri ihtiva eden deerli bir eserdir. Kendi
sine iaret olunan bu faziletli zat, Hacc- erife niyet ettiinden fazilet
ve kemalinden nasip alm olan eski Sadrzam Yeen Ahmed Paa yol
culuk ihtiyalarn kolaylatrmak ve yardmc olmak zere 1000 altn
hediye etmitir. Hicaz ve am limleri ad geenin ilm kudret v e iha
tasna, bilhassa Tefsir lmi, Hadis ve kraata olan byk ihtisasna ve

 472
o nisbette gnlleri eken takririne meftun ve bir ou frsat ganimet
bilerek icazet ve mezuniyet almlardr. Yarm asr camilerde ve med
reselerde ilimleri yayma ile megul oldular. Yksek Halveti tarikatnda
Ortakul tabir edilen Yiitba A h m e d emseddin Marmarav ubesinin
ileri gelen eyhlerinden eyh lyas Sakizden de tarikatnn slkn
tamamlamaa muvaffak olmulardr. iirle de alkalan
olduundan
Hilmi mahlsiyle Arapa, Farsa ve Trke manzumeleri vardr.
Bu cmleden olarak Peygamberimize ait bir naatndan :
Fezay- derghin Kn- atadr, ya Reslellah
Cenab- melce-i ehl-i recdr, ya Reslellah
82 yalarnda iken teveffa allmetz-zaman)
terkibinin
delleti
olan 1167 H. de vefat ederek Topkap haricinde Maltepe caddesindeki
kabristann sa taraf ortasna defnolundular.

Deerli eserlerinin balcalar aadadr:

1 (Buhari-i erif erhi), - (Necahu'l-Kar): 30 cilt zerine tertip
lenmi olup mellifin, el yazs ile yazma bir takm Fatih ktphane
sinde, birer takm da Hamidiye ile Veliyyddin Efendi, bir takm da
Siroz ktphanesindedir.
2 (Mslim-i erif erhi) - (nayetl Mn'm) : 7 cilt zerine ya
rsna kadar bir erh olup bir takm Hamidiye ktphanesindedir.
3 (Ennefhat'l-Fayiha

fi tefsir-i

sreti'l-Fatiha)

4 (Haiye-yi Beyzav al Sret'l-Mlk)

5 (Haiye al Adabi Mr Ebil Fetih)
, 6 (Haiye ale'l-Hayal)
7 (Haiye al Karadavud minel-Mantk)
8 (Haiye al erhi Kazmir)
9 (Ravzat'l-Vizn)
10 (Kafiyename) : Her Arapa lgat Farsa ile erh
Bir nshas Nuruosmanye ktphanesindedir.

edilmitir.

l (Redd'l-Kraati b'-evaz) : Kraat ilminden.

12 (Beyan meratibil-Meddat) : Kraat ilminden.
13 .(Tuhfett-Talebeti
raat ilminden. .

fi beyani meddt- tarafi't-tayyibe) :

14 (tilf) : Kraat ilminden.

 473 - 15 Meharic'l-Hurf
16 (Zhret'l-Hayati'd-Dnya) : Kraat ilminden.
17 (Risale-i Harfi'd-dadi's-Sahh) : Kraat ilminden.
18 Kelm's-Seni fi mevlidil-Mustafa vesairedir.
Eserlerinin tamam 55 para olup 28'i de dier ilimlere dairdir. Ta
lebelerinin en mehuru skdar'da yatan Mftizade Muhammed Sadk
Erzincani ile Bursa'da yatan Benderli eyhl-Kurra Ebubekir Efendi
lerdir.

ZELL YUSUF BN MUSTAFA

Fakihlerden iire de kabiliyetli bir zat olup Bergamaldr. (990 H.)
tarihinde fkh ilminin ibadetler ksmna ait (Mhimmat) isminde m
him bir eser yazmtr. (Zelili) mahlsl iirleri de vardr. Baka eserleri
de olduu anlalmaktadr.

ZEYREK MUHAMMED EFEND

912 = 1506
Anadolu'dan yetien limlerden olup eitli ilimlere tam vukufu,
Hac Bayram Veli hazretlerine intisab vardr. (Zeyrek) lkabn Hac
Bayram Vel takmtr. Fatih Hz. lerinin huzurunda Molla Husrev'in ha
kemlii altnda Bursal Hocazade ile olan im mubahaselerinde malp
olduundan Bursa'ya giderek bir mddet ikametten sonra (912 H.) de
vefat etti.
Kabri Punarba'ndaki dergh yanndadr.
lim bahsine dair bir. risalesi ile baz muteber kitaplara haiyeleri
vardr. stanbul'daki Zeyrek mahallesi bu zatn admadr. airane tabiat
vardr ki, parlak bir gazeli Bursa vefeyatm gsteren (Gldeste-i Riyaz-
rfan)'da yazldr.

ZENBLL AL EFEND (EYRLSLM)

932 == 1525
Hal tercemesi yukarda geen Cemaleddin Aksaray soyundan olup
Osmanl padiahlarndan Sultan 2. Beyazd, Sultan Selim ve
Kanun
Sultan Sleyman devirlerinde yirmi drt sene eyhlislmlk yapm,
mttak, faziletli bir zattr Molla Hsrev ile Husamzadeden ilimleri tah
sil etmitir. Fetva isteyenleri bekletmemek iin konann penceresinden

 474
aa zenbil sarkttndan dolay Zenbilli adiyle anlmtr.
Fkhtan
(Muhtarat'l-Fetv) ile o vakitki limlerle eyhlerin aralarndaki ay
rla ve anlamazla sebeb tekil eden sofiyenin devamnn caiz oldu
una dair biri mensur, dieri manzum iki risalesi de vardr. 2. Beyazd
adma ahlk ilmi ile alkal bir eser de yazmlardr.
Vefatlar Vefat- lim-i Rabbani, T e m m e fetvah terkiplerinin
delleti olan (932 H.) de, kabri stanbul'da Zeyrek semtindedir.

ZYAEDDN BN AL (AYDONAT)
1233 = 1817
Fazilet sahiplerinden bir zat olup Yanya vilyeti dahilinde amlk
kasabalarndan Aydonatldr. Eshab- Kiramn tariflerine ve faziletleri
ne dair 1112 H. de yazlm risalesi de vardr.

ZYA EFEND
(EVLYAZADE AHMED ZYAEDDN EFEND)
1233 = 1817
Zamanmz limlerinden gayretli bir zat olup Kastamonuludur. 1233
H. de memleketinde anszn vefat etti. Matbu eserleri:
1 (Hulsat'l-Efkr) : (Muhtasar Menar erhidir.)
2 (Vesilet's-Saadet) : (Muhtasar Tecvittir.)
3 (Vesilet'n-Necat) : (Tertibi itibariyle ilm kymeti haiz bir
ilmihal olup senelerce asker rdiyelerde okutularak talebelerin istifa
delerini mucip olmutur.
Hal tercemesi (eyhler fasl) nda geen eyh Vefa Hz. lerine intisa
b vardr.
Eserlerinden :
Fkhn furu'undan (dabl-Evsya) ismindeki risalesi 1300 H. sene
sinde iki cild zerine Msr'da baslan (Camiu'l-Fusleyn)'de yazl bu
lunmaktadr.
ZENBLLZADE FUDAYL ELEB
991 = 1582
Babas gibi fazilet sahibi bir zattr. stanbul'da tahsilini tamamla
dktan sonra mderrislik yaparak ve eser yazarak hayatn geirmitir.
(991 H.) de vefat ederek pederinin yanma defnolundu. Kitaplarn Fa
tih ktphanesine vakfetti.

 475
Eserleri :
(Talikat al sahihi'l-Buhari), (Mesail-i Evsya), (drt cild Zmanat),
(Tenvi'u'l-Usl fi lmi'l-Usl), (Avn'r-Riz fi erhi'l-Feraiz),
(Hai
ye-i Vafiye), (Vezaif fi'n-Nahiv), (Haiye-i erhi erif),
(Ecvibe al
Camii'l-Fusleyn), (Muhtasar Kfiye),
(anet'l-Friz fi tashhi'l-Feraiz) vesairedir.

Z E K E R Y A EFEND
1001 =

(EYHLSLM)
1592

Sultan 3. Murad devri limlerinden olup Ankaraldr. Tahsilini ta

mamlamasn mteakip Kadlk mesleine girerek
epeyce dolatktan
sonra stanbul'a dnnde Kazaskerlik rtbesine nail olmu, arkasn
dan meihat makamna ykselmitir. iirde (Meyli) mahlasn kullan
mtr.
Vefat: Riza kelimesiyle gitti divan- cihandan Zekeriya'y- Said
msrann gstermi olduu (1001 H.) tarihinde, kabri Sultan Selim ci
varndaki (Dar'l-Hadis) yaknndadr.
Eserleri :
(Tefsir-i Fatiha), (erhu Hidaye), (Haiye-i Sadr'-era), (Tali
kat al erh-i Miftah), (Haiye al erh-i Mevakf), (Haiye ale'd-Drer),
(Talika ale'l-Beyzavi) ve (Divan)'dr.
iirlerinden :
Yoluna can verene vaslm diretmem demi
Ger bu ahdine vefa eylerse canan, ite ben.

Z E Y N Z A D E HSEYN EFEND
1167 =

(BURSAV)

1753

Arapa let ilimlerinin ekserisinde hususiyle nahiv ilminde tam ih

tisas sahibi bir zat olup Bursaldr. (1167 H.) tarihinde Aydn'da vefat
etti. Subice kaps ismindeki kabristanda medfundur. lim taliplerinin
(medrese talebelerinin
tahsillerinin kolaylamasn, salayan
matbu
(Avamil), (zhar), (Kfiye m'ribleri) eserlerinin
mehurlarndandr.

 476
Ziyaret ettiim mezar tamda yaz yoktur. Ba tarafndaki tan banda
halkav bir delik vardr.
(Hall-i Esrari'l- Ahyar) ismindeki (1160 H.) tarihinde yazd (z
har M'ribi)'nin kendisinin el yazs ile yazma nshas tf Efendi k
tphanesindedir.

Z E H A V IMUHAMMED F E Y Z EFEND
1308 =

(SLEYMANYEV)

1890

Zamanmzda vcudiyle iftihar olunan en deerli limlerden bir zat

idi. Sleymaniye'nin Baban hanedanndan olup ailelerinin Zehav nahi
yesine hicretinden dolay Zehav adiyle yd olunmaa balanmtr.
Tahsilini Sleymanye'de Resul Zeki'den yapmtr. Badad Mft
lne nail olduktan sonra yarm asr, fetva verme, ders okutma, eser
yazma hizmetleriyle hayatn geirmilerdir.
Tedris halkasndan feyz alan ilim rencilerinin
ulamtr. Vefat (1308 H.) tarihindedir.

says alt bine

Arapa ve Farsa iirleri manaldr. Bu cmleden olarak:

Dermeyan- cebr tefviz ihtiyar hest nist
Hem n mhki m yed ferud ez bar

BN K E M A L , EBU'S-SUD V E
ZENBLL A L EFENDLERDEN
B A K A F E T V A L A R I K T A B HALNE GETRLM O L A N DEERL
ZATLAR:
Deerli zatlarn lm tarihi, eserlerinin isimleri, melliflerinin isim
leri ve defnolunduklar yer aada srasiyle gsterilmitir.
770 =
787
918
922
845
978

1368 (Fetava-y Buyet'l-Knye) bni Sara Konev Mahmud

ibni A h m e d (am)
= 1385 (Fetava-yi Tarsus) Necmeddin brahim (am)
= 1512 (Fetava-yi Korkudhniye) ehzade Korkud ibni Beyazd
Han (Bursa)
= 1516 (Mecmau'l-Fetava) Abdurrahman Amas
Meyyedzade
(stanbul)
= 1441 (Fetava-yi Sadiyye) Sa'd Efendi eyhlislm (stanbul)
1570 (Fetava-yi Adliye) Resul ibni Salih A y d m (zmir)

985 =
1026 =

477

1577 (Fetava-yi Hamidiyye) Hamid Konev

eyhlislm ( i )
(stanbul)
1617 (Muin'l-Mft ale'l-Msteft) ( 2 ) Yekem Pr Muhammed
skb (skb)

1039 =
1098 =

1629 (Nakd'l-Mesail fi Cevabi's-Sail) Riza Ali Efendi (Msr)

1686 (Fetava-yi Ankarav) Muhammed Emin Efendi Ankarav
eyhlislm (stanbul)

1099 =

1687 (Fetava-yi Feyziyye)

(Edirne)

1103 =

1691 (Fetava-yi Ali Efendi) Ali Efendi atalcav

lm
(Edirne)

1088 =

1677 (Fetava-yi Minkarizade) Minkarizade Yahya Efendi ey

hlislm (skdar)
1715 (Fetava-yi Abdurrahym) Mentezde Abdurrahiym Bur
sav eyhlislm (Edirne)

1128 =

Feyzullah

Efendi

eyhhslm
eyhlis

1127 =

1715 (Fetava-yi Ataiyye) Muhammed Ataullah Efendi eyhl

islm (*) (Edirne)

1193 =

1779 (Fetava-yi erifzade) erifzade Muhammed Efendi

hlislm (stanbul)

1156 =

1743 (Behetl-Fetava) Yeniehirli Abdullah Efendi eyhlis

lm (Kanlca)

1301 =

1883 (Melce'l-Mftiyn) Manisal Hac Evliyazade Ali Efendi

(Manisa)
1475 (Fetava-yi Netice) Fetva Emini Ahmed Efendi
1475 (Camiu'l-Fetava) Krk mret'l-Hamid El-Hanef
1548 (Fetava-yi Kadriyye) Abd'l-Kaadir Efendi eyhlislm
(Bursa)
1461 (Zbdet'l-Fetava) Pr Muhammed bni Yusuf Ankarav)
1580 (Fetava-i Kadzade) Ahmed ibni Mahmud (stanbul)
1676 (Fetava-yi Hsah) Abdurrahman Efendi (Bursa)

880 =
880 =
955 =
866 =
988 =
1087 =

ey

( 1 ) Tenkihu Hamidiye ismiyle bir fetva daha vardr.

{-) Bu zatn Osmanl kanunlarna dair Zahiru'l-Kuzat isminde bir eseri
de vardr.
(3) Nukli Kefev Salih Efendi tarafmdan toplanmtr.
(*) Minkarizade fetavasnm nkldr.
( S ) Bu eserin menkul zikr olunmak suretiyle 1226 H. tarihinde Kuddsi
Hafz Muhammed Efendi tarafndan yeniden yazlmtr.

 478
1114 =

1105 =
1028 =
1225 =
1099 =
1069 =
1100 =
1092 =
1116 =

1702 (Fetava-yi Nmaniyye) Debbazade Numan Efendi ey

hlislm (istanbul)
(Fetava-yi Mecmua-i Cedide) ()
1693 (Nr'l-Fetava) Mahayi Nurullah Efendi (istanbul)
1618 (Fetava-yi Akkirman) Ali el-Akkirman (Akkirman)
1810 (Sefinet'l-Fetava) Mfti Erzurum
Abdurrahman Efendi
(Erzurum)
1687 (Surretu'l-Fetava) Muhammed Sadk ibni Ali Es-Sakzi
1658 (Mizan'l-Fetava) Balizade Mustafa Efendi eyhlislm
(istanbul)
1688 (Mecmuat'l-Fetava) Mevld Efendi
1681 Hulsateyn fi'l-Fetava) Esiri Muhammed Bursav eyhl
islm (Bursa)
1704 (Fetava-yi Es'adiyye) Es'ad skdar (Medine)
(Fetava-yi Halmyye'ye)

965 = 1557
823 = 1420
1300 == 1882
1073 =

1662

887 =

1482

1085 =
1058 =
1275 =

1674
1648
1858

1275 =

1858

1317 =
844 =

1899
1440

Muhammed

ibni

Abdlhalim

Bursav O)
(Mecmua-i Cedde) Fetvahane Hey'et-i ilmiyesi (*)
(Fetava-yi Feraiziyye) Fatih Dersiamlarndan Ahmed Hu
lusi Efendi
(Fetava-yi Vkat) Muhyiddin Muhammed Kad (stanbul)
(Camiu'l-Fusleyn) eyh Bedreddin Simav (Siroz)
(Fetava-yi Mizan'l-Mddeiyn) Muhammed Hilmi Siroz
(Siroz)
(Terceme-i Fetava-yi Bezzaziye) Mtercimi eyh Ahmed
ibni Musa Es-Sivas
(Telhisu Camiul-Fetava) Abd'l-Mecid ibni Nash (Amas
ya)
(Vakat'l-Mftn) Abdulkadir ibni Ysuf Sinan (stanbul)
(Telhisu'l-Fetava ve'-uruh) Ali Hubr-i Ktah (Eriboz)
(Fetava-yi Ahkm- Mer'iyye fi'l-Arazi'l-Emiriyye)
Arif
Hikmet Be eyhlislm (skdar)
(Tenkihu Caamiu'l-careteyn) Merebzade Hafidi Muham
med Arif Efendi eyhlislm (stanbul)
(Mir'at'l-Mrafikyn) Ahmed Hamdullah Efendi (stanbul)
(Mun'l-Hukkm fi ma yeteredded beynel-Hasmeyni mine'l-Hukkm) Aleddin Ali Tarsus

(") Sonradan toplanan her yeni fetvalara bu isim verilmitir.

( T ) Minkarizade fetvasnn nkldr.
(8) Sonraki eyhlislmlar tarafndan verilen fetvalardr.

 479
1254 =
1215 =
1136 =

1838 (Mecmau'l-Fetava)
Kadzade Muhammed
Tahir Efendi
eyhlislm (istanbul)
1800 (Neticet'l-Fetava)
Drrizade Muhammed
Arif Efendi
eyhlislm (skdar) ()
1723 (Terceme-i Fetava-yi Kaidiyye) Kmi Muhammed Efendi
(skdar)

1173 =

1759 (Bahr'l-Fetava) Erzurum Mflisi Kadzade

Efendi (Erzurum)

1175 =

1761 (Fetava-yi Vessaf) Abdullah Vassaf Efendi eyhlislm

(istanbul)
1735 (Fetava-yi Ruen) Vehyyddin Aydin (Akhisar)
1792 (Fetava-yi_ Girid) Ali kr-i Kandiyev (Kandiye)
1667 (Mecmuat'l-Fetava) Veli ibni Ysuf

1148 =
1207 =
1078 =

Muhammed

1181 =

1767 (Semhat'l-Ebrar fi beyan Gamuzu'l-Esrar) Hatib Battal

Hasan ibni Ali Kayseri (Kayseri)
(Nehriyyet'l-Fetava)
Erzurum Mfts ibrahim Edhem
Efendi (Erzurum

1259 =

1843 (Fetava-yi Abd's-Selm) Mardin Mfts

Abdsselm
Efendi (Mardin)
(Fetava) Mustafa Said Ayntab
1755 (Fetava) Seyyid Muhammed Rza (istanbul)
(Fetava-yi Halli) ibrahim ibni eyh Ismail-el-Kastamon

1169 =
1053 =
1001 =

1643 (Fetava-yi Yahya Efendi) eyhlislm Yahya Efendi (is

tanbul)
1592 (Fetava-yi Zekeriya Efendi) eyhlislm Zekeriya Efendi
(istanbul)

1110 =

1698 (Fetava-yi Ahmediyye Fevaid'l-Aliyyeti mine'l-mesaili'er'iyyeti) Nisar Ali Efendi el-Kayser

1159 =
1021 =

1746 (Tuhfet'l-Fetava) mer ibni Salih Krm

1612 (Sun') eyhlislm Sun'uUah Efendi
(Fevaid'l-Fetava el-Osmaniyye) Mes'd Osman ibni Mu
hammed Tosyavi (i")
(Revayih's-Zekiyyeti fi fihrisi'l-Fetavay-it-Trkiye) (Kud
ds Hafz Muhammed Efendi
1737 (Camiu'd-Deav ve'l-Beyyinat) Mustafa ibni eyh Muham
med Efendi

1150 =

( 0 ) Mteaddit eyhlislnlar tarafndan verilen fetvalardr.

(10) 1144 H. den balamaktadr.

 480
1204 =
984 =
1124 =
981 =

1236 =
961 =
782 =
1298 =

1223 =
1268 =

1789 (Mecmua-i Vidni Tenkh) aynizade Muhammed Sadk Ef.

(Mecmuat'l-Fetava) Cum'av
1576 (Mfidet'l-Enam
Fetava-yi Krmz)
Muhammed ibni
eyh Mushhuddin (stanbul)
1712 (Fetava) Pamakzade Ali Efendi eyhlislm (stanbul)
1573 (Nihayet'l-Matleb, Mecmau'l-Mesaili'-er'iyye, Fetava-yi
Birgiv) (Lli Ahmed Efendi Birgiv Muhammed Efendi
(Birgi)
1820 (Tercihu Beyyinat) Abdurrahman ibni Sleyman
(Nr'l-Fetava) Mustafa ibni eyh Muhammed
1553 (Mecmua-i Fetava) bad Muhammed elebi (stanbul)
1380 (Ed-Drer'l-Mensre) ad geldi emseddin elebi (Amas
ya)
1880 (Hulsat'l-Ecvibe)
emizade Muhammed Halis Efendi
(skdar)
(Fetava) Harput mamzade Muhammed Said Efendi (Har
put)
1808 (Mecellet'l-Mehakim) Akifzade Abdurrahim Efendi (s
tanbul)
1851 (Mecmuat'l-Fetava) Mardin mer evki Efendi (Mardin)
(Fetava-yi Akhisar) brahim Akhisar (^i)

(l'NC CLDN SONU)

(11) Viyana'da mparatorluk ktphanesinde bir nshas vardr.