Drugi Dio

GLAVA DRUGA
POLITIKI SISTEM EVROPSKE UNIJE
1. Ideja i proces evropskog ujedinjenja
Evropski kontinent je vijekovima bio poprite ratova i sukoba meu evropskim dravama i
narodima. Prve ideje evropskog ujedinjenja stare su vie od dva vijeka. Meutim, tek u toku i
nakon okonanja stravinog II. Svjetskog rata, koji je doveo do nezapamenog stradanja
evropskih naroda, ideje o ujedinjenju evropskih drava i naroda su ponovo oivjele. Moemo
rei da je zapravo nacistiki reim Adolfa Hitlera bio glavni katalizator stvaranja Evropske
zajednice. U maju 1943. godine Hitler je tvrdio da je glavni cilj rata stvaranje ujedinjene Evrope 1
i da samo Njemaka moe uvesti red u novi evropski poredak. Meutim, taj poredak je bio
zasnovan na ideji i praksi faizma. Suprostavljajui se Hitleru i njegovim saveznicima, u
redovima antifaistike koalicije spominjala se mogunost i potreba stvaranja ujedinjene
Evrope. Mada sa razliitim ciljevima ova e ideja biti prisutna kroz itavo vrijeme II. Svjetskog
rata, a svoju punu afirmaciju dobila je nakon rata. Britanski premijer Winston Churchill je jo
1942. godine u jednom pismu britanskom ministru vanjskih poslova Anthony Edenu, a povodom
organizovanja Zapadne Evrope protiv Sovjetskog Saveza nakon zavretka II. Svjetskog rata,
iznio ideju potrebe ujedinjenja evropskih drava: ...ipak se nadam da e evropska obitelj biti u
stanju djelovati kao jedinstvena cjelina pod vostvom Evropskog vijea. S nadom oekujem
stvaranje sjedinjenih drava Evrope.2 Voe Sovjetskog Saveza i SAD-a ujedinjenje evropskih
drava u toku rata nisu uzimale kao svoj primarni cilj. Za SAD je bio vaan odnos prema SSSRu, a za SSSR se postavljalo pitanje mogue obnove opasnosti od Njemake koja bi bila u
ujedinjenoj Evropi. U kontekstu blokovski polariziranih meunarodnih odnosa nastali su
povoljni uslovi za stvaranje jedinstvene zapadne Evrope.
1 Rije Evropa potie od asirskog pojma erp to je znailo tama ili tamo gdje sunce
zalazi, dok po istoj etimologiji rije asis oznaava sjaj ili svjetlost, odnosno tamo gdje se
raa. Vidi: Smaji, Zekerijah (2005), Evropska Unija za svakoga, Sarajevo, str.12
2 Vidi: R. Vukadinovi, L. ehuli (2005) Politika europskih integracija, Zagreb: Topical, str.
25-81.
Ekonomska i politika integracija zapadno evropskih drava je poela neposredno nakon II.
Svjetskog rata uz snanu podrku SAD-a. U razdoblju od 1947 do 1948 u State Department-u
stvaraju se prve studije o novoj Evropi. Pri tome se kao osnovno pitanje postavlja: Do kojih
granica treba proiriti tu ujedinjenu Evropu? U odnosu na ovo pitanje nastajali su razliiti
prijedlozi. Paul Hoffman, direktor administracije za ekonomsku pomo koja je rasporeivala
sredstva iz Maralovog plana, zahtijevao je da se u poetnoj fazi Evropa ujedinjuje oko
Francuske, Italije i zemalja Benelux-a. Dravni tajnik Dean Acheson vjerovao je da je
najoptimalniji razvoj Evrope zasnovan na povezivanju ujedinjene Evrope sa Kanadom i SAD i
da bi se na taj nain stvorilo snano jezgro atlantizma. U tom vremenu oblikovano je i stajalite
da privredni razvoj mora postati okosnica nove Evrope, ali i vjerovanje da je privredno
povezivanje nedovoljno i da samo sa zacrtanim politikim programom nova Evropa moe
krenuti u jedinstvo. Stajalita zapadno-evropskih zemalja u odnosu na ideju ujedinjenja su takoe
bila razliita. Velika Britanija je snano podravala ujedinjenje evropskih drava. U svom
poznatom govoru u Cirihu 1946. godine britanski premijer Winston Churchil je istakao potrebu
stvaranja sjedinjenih drava Evrope. U francuskoj poslijeratnoj politici bilo je izraeno
strahovanje da bi u novim uslovima moglo doi do jaanja Njemake, te su francuski politiki
krugovi u svojim koncepcijama ujedinjenja Evrope teili kontroli poraene Njemake. Ideja
novog evropskog jedinstva postala je vrlo atraktivna u zapadno-njemakim politikim
krugovima. Njemaki kancelar Konrad Adenauer je pisao da je evropska misao postala jedno od
najvanijih naela zapadno-njemake vanjske politike. Italija i zemlje Benelux-a su u
povezivanju zapadnoevropskih drava prije svega vidjele mogunosti breg ekonomskog
razvoja. Pokreti koji su nakon rata okupili elitu zapadnoevropskih zemalja u svojim politikim
programima izrazili su poetna traenja jedinstva. U septembru 1946. godine nastaje prva
vicarska unija Evrope, kao prva evropska konfederacija koja je zagovarala Uniju evropskih
zemalja, a koja bi bila utemeljena na federalnim naelima. Evropski savez federalista osnovan
1947. godine zagovarao je koncept integralnog federalizma. Po ovoj koncepciji u novoj
evropskoj federaciji bi bio osnovan jedinstven drutveno-politiki sistem, a nacionalne drave su
se prema zamiljenom konceptu trebale odrei dijela svojih suverenih prava. Evropski pokret
koji je postao federacija autonomnih proevropskih organizacija iz razliitih evropskih zemalja
odrao je kongres u Hagu od 7. do 10. maja 1948 godine. Rezolucija koju je prihvatio kongres
isticala je da evropski narodi to prije moraju osnovati privrednu i politiku uniju. Jedinstvena
Evropa koju bi trebalo stvoriti bila bi federalna po svom karakteru. Federalistikim projektima
koji su teili stvaranju jedinstvene federalne cjeline od 17 evropskih zemalja suprostavljali su se
razliiti pokreti koji su nastojali zadrati potpunu suverenost nacionalnih drava. Ovi pokreti su
se protivili federalnoj Evropi i u prvi plan su stavljali potrebu saradnje meu
zapadnoevropskim dravama. Razliiti stavovi federalista i unionista su zapravo doveli do prvih
oblika institucionalne saradnje evropskih drava.
Dva osnovna motiva su inspirisala evropske lidere da krenu u pravcu ujedinjenja: ekonomski i
politiki. Obnova ratom razorene privrede je zahtijevala ekonomsku integraciju i saradnju drava
zapadne Evrope. Drugi motiv za integraciju zapadnoevropskih drava je bio politiki i sastojao
se u tenji zaustavljanja ekspanzije komunizma na zapadnu Evropu, posebno zbog izraenog
uticaja Moskve na komunistike partije u Francuskoj i Italiji.3
Analizom geopolitikih odnosa u Evropi nakon II. Svjetskog rata moemo izdvojiti i nekoliko
kljunih momenata koji su zapadnoevropske drave usmjerili u pravcu jedinstva i saradnje. U
prvom redu na integraciju zapadnoevropskih drava su dominatno uticali interesi dvije velike
svjetske sile: SAD i SSSR. Strah od SSSR a i irenja komunizma na zapadnu Evropu, posebno
nakon sovjetske okupacije ehoslovake 1948. godine, potakao je nakoliko zapadnoevropskih
drava da se ujedine u Zapadnoevropsku uniju (WEU). Tada je potpisan Briselski pakt koji je
omoguio saradnju Velike Britanije, Francuske, Belgije, Holandije i Luksemburga u
ekonomskoj, socijalnoj i kulturnoj oblasti i kolektivnu samoodbranu. U osnovi to je bio vojni
savez. Zapadnoevropska unija je u velikoj mjeri prevaziena stvaranjem NATO Saveza 1949.
godine, pod vostvom SAD-a, iako je formalno nastavila i dalje da postoji. U aprilu 1948.
godine osnovana je Evropska organizacija za ekonomsku saradnju (OEEC), u iji sastav je ulo
16 zapadnoevropskih zemalja. Ova organizacija je do 1961. godine proirila svoje lanstvo na
mnoge nekomunistike industrijske zemlje i promjenila ime u Organizacija za ekonomsku
saradnju i razvoj (OECD). SAD i Kanada postali su pridrueni lanovi. Svrha osnivanja
Organizacije za evropsku ekonomsku saradnju sastojala se u racionalizaciji programa ekonomske
pomoi evropskim dravama. 1948. godine vlade Holandije, Belgije i Luksemburga su, shvativi
da su njihove privrede neraskidivo povezane, osnovale carinsku uniju Benelux. Godinu dana
poslije, u maju 1949. godine potpisan je statut Vijea Evrope, sa sjeditem u Strazburu. Vijee
3 Vidi: Amstrong, D., Lloyd, L., Redmond, J. (2004) International Organization in World
Politics, Hampshire/New York: Palgrave Macmillan, str.141
Evrope je imalo znaajnu ulogu u promovisanju parlamentarne demokratije, trine privrede i

zatite ljudskih prava, kao temeljnih vrijednosti na kojima je izgraena i Evropska unija.
Proces ekonomske i politike integracije zapadnoevropskih drava u prvim godinama nakon
zavretka rata odvijao se pod snanim uticajem SAD-a. Sjedinjene Amerike Drave su u
provoenju Maralovog plana od 1948. godine utroile oko 15. milijardi dolara nepovratne
finansijske pomoi. Interes Sjedinjenih Amerikih Drava bio je u ouvanju demokratskog
poretka u evropskim dravama, u kojima je usljed tekih ekonomskih problema postojala realna
opasnost od jaanja njihove unutranje orijentacije ka socijalizmu. 4 Pored straha od irenja
komunizma kao drugo kljuno pitanje se javilo pitanje ouvanja trajnog mira u Evropi. Pouene
loim iskustvom nakon I. i II. Svjetskog rata zapadnoevropske drave su traile model
institucionalne saradnje i organizacije koji e onemoguiti nove ratove na evropskom kontinentu.
Trajni mir je bio osnovni politiki motiv za osnivanje Evropske zajednice. Tada je prihvaena
ideja da se zapadna Njemaka organski i institucionalno snano povee sa svojim susjedima.
Ovoj ideji se najvie suprostavljala Francuska, iako je njen najvei zagovornik bio upravo jedan
Francuz, an Mone, koji se smatra glavnim arhitektom Evropske unije. Njegov plan, koji se
sastojao u tome da se zapadno njemaka i francuska industrija elika stave pod jedinstvenu
Visoku upravu koja e nadgledati njihov razvoj, predoen je 09. maja 1950. godine od strane
francuske vlade kao umanov plan.5 Ispred Zapadne Njemake ovaj plan je odmah prihvatio
kancelar Konrad Adenauer, koji je vidio mogunost da se Njemaka ponovo pridrui zajednici
evropskih drava. Plan su zatim prihvatile vlade Italije i zemalja Benelux-a. Tako je 18. aprila
1951. godine potpisan Pariski ugovor, ime je formalno uspostavljena Evropska zajednica za
ugalj i elik. an Mone je bio njen prvi predsjednik. Prihvatajui umanov plan, zemlje lanice
su se odluile za funkcionalni tip integracije federativnog karaktera, koji e kasnije rezultirati
4 Maralov plan je usvojen 16. aprila 1948. godine. Nazvan je po tadanjem ministru spoljnih
poslova SAD-a, Dordu Maralu. U realizaciju plana su bile ukljuene: Velika Britanij,
Francuska, Austrija, Belgija, Turska, Irska, Italija i Portugal. Vidi: Bodiroa, M. Mladen (2006),
Evropska Unija : od 1957 do 2006 drugo, dopunjeno izdanje, Banja Luka: Glas Srpski, str. 20
5 Robert uman koji je tada bio ministar vanjskih poslova Francuske je shvatio prednosti
evropskih integracija i snano je podrao Moneov plan. U njegovom iznoenju 9. maja 1950.
godine je izjavio:Solidarnost izmeu dvije zemlje, kao posljedica zajednike proizvodnje,
pokazae da je rat izmeu Francuske i Njemake ne samo nezamisliv ve i nemogu sa
materijalne take gledita. Vidi: Leonard, Dik (2004), Vodi kroz Evropsku uniju, Beograd:
Narodna knjiga Alfa, str.14.
formiranjem Evropskog parlamenta i izborom poslanika na osnovu opteg prava glasa. 6

Stvaranjem Evropske zajednice za ugalj i elik formiran je prvi evropski meunarodni
mehanizam koji je imao supranacionalna prava. etiri vane institucije su inile nadnacionalnu
razinu odluivanja:
1. Visoke vlasti sa devet lanova: po dva lana su imale Njemaka i Francuska,
ostale drave po jednog, a deveti lan je bio biran bez obzira na nacionalnu
pripadnost;
2. Vijee ministara, koje se sastojalo od po jednog predstavnika iz svake
drave lanice, sa ulogom da posreduje u usaglaavanju odluka izmeu
Visokih vlasti i nacionalnih vlada;
3. Zajednika skuptina, koju su inili predstavnici nacionalnih paralamenata.
Njegova uloga je bila savjetodavna i
4. Sudsko vijee, koje je imalo nadlenost da u sluaju sporova tumai odredbe
Ugovora.7
Dananja Evropska unija je zapravo rezultat viedecenijskog procesa koji je zapoeo osnivanjem
Evropske zajednice za ugalj i elik. 1963. godine Robert Schuman u svojoj knjizi Za Evropu
pie: Devetog maja 1950. godine francuska je vlada u svojoj sveanoj deklaraciji izabrala
Evropu Evropu osloboenu bratoubilakih i sterilnih borbi, koja se kretala putem zajednitva,
zalogu napretka, sigurnosti i mira.8 Iz tog navoda jasno se moe prepoznati poslijeratna tenja
da se neki budui ponovni rat u Evropi izbjegne po svaku cijenu. Strah od mogue nove utrke u
naoruanju izazvane, izmeu ostalog, i hladnoratovskim prilikama te blokovskom podjelom
svijeta, a koji su pridonijeli stvaranju potrebe za zajednitvom meu dravama Evrope, temelj je
na kojem su nastale tri Evropske zajednice.9 Od samog osnivanja Evropska zajednica je otvorena
6 Preuzeto: Janjevi,M.(2007) Spoljna politika Evropske Unije, Beograd: Slubeni glasnik, str.17
7 Vidi: Lasi, Mile(2009) Europska Unija nastanak, strategijske nedoumice i integracijski
dometi, Sarajevo: Publishing, str.119.
8 Schuman, Robert (2000), Za Europu, Zagreb: Europski dom, str.4
9 Ivor Altaras Penda (2005), Temeljne vrijednosti Europske Unije od utopije do stvarnosti,
asopis: Politika misao, Vol. XLII, br.3, str.158
organizacija za prijem drugih drava u njeno lanstvo. 10 Druge evropske zemlje su uvidjele
prednosti zajednikog evropskog trita. Tako su Grka i Turska ve 1959. godine podnijele
zahtjev za pridrueno lanstvo u Evropskoj ekonomskoj zajednici. Njima se pridruila Velika
Britanija 1961. godine, a ubrzo nakon toga Irska, Danska i Norveka. Meutim, francuski
predsjednik De Gol je stavio 1963. godine veto na zahtjev Velike Britanije, a odmah nakon toga
su i tri ostale zemlje povukle zahtjev za punopravno lanstvo. Francuski predsjednik arl De Gol
je zbog bliskih veza SAD i Velike Britanije strahovao od prevelikog uticaja Sjedinjenih
Amerikih Drava na budui razvoj Evropske zajednice. Meutim, nakon De Golove smrti
Velika Britanija, Irska i Danska su primljene u lanstvo Evropske zajednice 1973. godine, nakon
to je francuski predsjednik Pompidou je 1969. godine ukinuo viegodinji francuski veto na
ulazak Velike Britanije u Evropsku zajednicu. Norveka je odbila potpisivanje ugovora o
pristupanju nakon neuspjenog referenduma koji je odran 1972. godine. Proirenjem na tri nove
lanice stanovnitvo Evropske zajednice je poveano sa 191 na 225 miliona. Meutim
ekonomska recesija koja je nastupila nakon 1973. godine usporila je ekonomski razvoj
Zajednice. Tada je na samitu u Parizu koji je odraan u decembru 1974. godine postignut
dogovor o osnivanju Evropskog fonda za regionalni razvoj (ERDF). Njegov cilj je bio da
premosti jaz izmeu najsiromanijih i najprosperitetnijih regija u okviru Zajednice. Iako je ovaj
fond pruao pomo svim dravama lanicama Evropske zajednice, njegovi najvei korisnici u
prvoj deceniji postajanja su bili Velika Britanija, Irska i Italija. Nakon oslobaanja od vojne
diktature 1981. godine u lanstvo Evropske zajednice je primljena Grka. Pregovori o prijemu
panije i Portugala su bili mnogo tei, jer je u okviru same zajednice bilo protivljenja njihovom
prijemu, a naroito od strane Francuske iju su se poljoprivrednici plaili konkurencije iz
panije. Tako su panija i Portugal u lanstvo Evropske zajednice primljene tek 1986. godine.
Krajem 80-tih godina dolazi do velikih promjena koje su imale veliki uticaj na Evropsku
zajednicu. Raspad SSSR-a i pad komunizma je zemljama Istone Evrope omoguio tranziciju.
Istonoevropske zemlje su se okrenule Evropskoj zajednici kao izvoru ekonomske pomoi i
sigurnom okviru njihovog demokratskog razvoja. Tako su ve 1991. godine sa Maarskom,
10 U lanu 49. Ugovora o Evropskoj Uniji se navodi da svaka evropska drava moe podnijeti
zahtjev za lanstvo ako potuje principe slobode, demokratije, potivanja ljudskih prava i
osnovnih sloboda, te vladavine prava, vidi: Razumijevanje proirenja politika procesa
proirenja Evropske Unije (2007), Sarajevo: Delegacija Evropske komisije u Bosni i
Hercegovini, str.6
Poljskom i ehoslovakom potpisani ugovori na deset godina o pridruivanju, koji su ukljuivali

finansijsku pomo i saradnju na velikom broju aktivnosti. U meuvremenu je Evropska
zajednica poduzela inicijativu za osnivanje Evropske banke za obnovu i razvoj (EBRD), iji je
primarni cilj bio pomo bivim komunistikim zemljama da razviju trinu privredu. U januaru
1995. godine Austrija, Finska i vedska postale su punopravne lanice Evropske unije. Njihov
prijem predstavljao je vrhunac procesa koji je zapoeo jo 1985.godine.
Do najveeg proirenja u historiji Evropske unije dolazi 2004. godine, kada je u punopravno
lanstvo primljeno deset novih drava (Poljska; Maarska; eka; Slovaka; Slovenija; Malta;
Sjeverni Kipar; Estonija; Litvanija i Letonija).
Sa ovim proirenjem broj drava lanica
Evropske Unije se sa 15 poveao na 25. Broj stanovnika se sa 370 poveao na 455 miliona. esto
proirenje Evropske Unije izvedeno je 2007 godine. Tada su u lanstvo primljene Bugarska i
Rumunija.11 Posljednjim proirenjem stanovnitvo Evropske unije se povealo na 501. 064. mil.
(Eurostat:2010).
2. Ugovori i reformski akti

2.1. Rimski ugovori i osnivanje Evropske ekonomske zajednice
Nova etapa evropskoj ujedinjenja poinje 1955. godine inicijativom zemalja Benelux-a koja se
odnosila na stvaranje: carinske unije, integraciju trita, promet i koritenje energetskih izvora.
Zbog pozitivnih ekonomskih efekata koji se postignuti nakon potpisivanja Pariskog ugovora
1951. godine, holandska vlada je predloila uspostavljanje zajednikog trita. Taj prijedlog su
podrale Njemaka i Belgija. Francuska je prihvatila prijedlog pod uslovom da budu zadovoljeni
njeni interesi. Francuski interes je bio da se uspostavi zajednica za atomsku energiju, u kojoj je
Francuska imala vodeu ulogu; uspostavljanje zajednike poljoprivredne politike; udruenje
kolonijalnih teritorija, te iste plate za ene u cijeloj Zajednici, na koje je francuska industrija
11 lanstvo u Evropskoj Uniji: Belgija, Zapadna Njemaka, Italija, Luksemburg, Holandija, Francuska (1958);
Danska, Irska, Velika Britanija (1973); Grka(1981); Portugal; panija (1986); Austrija; Finska; vedska (1995);
Maarska, Poljska, Estonija, Litvanija; Letonija; Slovaka; eka Republika; Slovenija, Malta, Kipar (2004);
Rumunija; Bugarska (2007)
prema francuskom zakonu bila obavezna. Italija, ija je privreda bila najslabija je podrala
prijedlog uz uslov da se osnuje Evropska investiciona banka, Socijalni fond i da se osigura
slobodno kretanje radne snage. Svi ovi elementi su ukljueni u Rimske ugovore kojima je
osnovana Evropska ekonomska zajednica i Evropska zajednica za atomsku energiju.12 Rimski
ugovor kojeg su 25.marta 1957. godine potpisali predstavnici Belgije, Francuske, Zapadne
Njemake, Italije, Luksemburga i Holandije je najznaajniji ugovor Evropske zajednice. Radi se
o obimnom dokumentu koji sadri 248 lanova, etiri aneksa, trinaest protokola, etiri
konvencije i devet deklaracija. U sedam poglavlja Rimskog ugovora o osnivanju EEZ razraeni
su glavni principi zajednikog trita, harmonizacije ekonomskog razvoja, socijalne politike,
slobode kretanja ljudi, znanja i kapitala. Rimski ugovori koji su postali temelj novog evropskog
zajednitva predviali su:
1. Stvaranje zajednikog trita postepenim uklanjanjem carinskih prepreka i stvaranje
zajednike carinske tarife u trgovinskim odnosima sa svijetom;
2. Osiguranje slobodnog kretanja ljudi, usluga i kapitala;
3. Stvaranje specijalnih uslova za razvoj poljoprivrede i jedinstvenog poljoprivrednog
trita;
4. Izradu zajednike prometne, privredno-trgovinske i socijalne politike i
5. Pridruivanje Zajednici kolonijalnih podruja kojima upravljaju drave lanice.13
U prva etiri lana definisani su ciljevi Evropske ekonomske zajednice i institucije koje je
potrebno osnovati da bi se osigurala njihova realizacija. Ti ciljevi se prevashodno odnose na
uspostavljanje zajednikog trita kroz harmonizaciju ekonomskih politika drava lanica, a sa
ciljem poveanja ivotnog standarda graana. Realizacija tih ciljeva je podrazumijevala slobodu
kretanja ljudi, usluga i kapitala i usvajanje zajednike politike u oblasti saobraaja, poljoprivrede
i socijalne politike. Rimskim ugovorom su osnovani Evropski socijalni fond
i Evropska
investiciona banka. Ugovor je stupio na snagu 01. januara 1958. godine i vai na neogranien
vremenski period. (lan. 240). Evropska ekonomska zajednica je imala znaajne ekonomske
nadlenosti, ukljuujui i ovlasti da ustanovi carinsku uniju sa slobodnom unutranjom
12 Vidi: Pinder, John (2003), Evropska unija, Sarajevo: TKD ahinpai, str.13
13 Vidi: R. Vukadinovi, L. ehuli (2005); Politika europskih integracija; Zagreb: Topical.
trgovinom i zajednikom vanjskom carinskom politikom te nadlenosti za razvoj politike u

pojedinim sektorima, a posebno u poljoprivredi. Osnovni cilj Evropske ekonomske zajednice je
bio uspostavljanje zajednikog trita. Osnivanje Evropske ekonomske zajednice je veliki
iskorak u integracionaim procesima est drava, budui da je ona koncipirana na carniskoj uniji,
koja nije bila ureena ugovorom o osnivanju Evropske zajednice za ugalj i elik. Nadalje, ugovor
o Evropskoj ekonomskoj zajednici je pored oblasti poljoprivrede i saobraaja otvorio mogunosti
nadnacionalnog pristupa i u drugim oblastima zajednikog djelovanja. 14 Rimskim ugovorom,
uspostavljene su etiri glavne institucije koje su dobile nadlenost da sprovode njegove odredbe i
ciljeve. Te institucije su: Evropska komisija, koja inicira politiku i sprovodi ve dogovorenu
politiku; Vijee ministara, koje donosi odluke ili zakone na osnovu prijedloga koje podnosi
Evropska komisija; Evropski parlament, koji ima savjetodavnu ulogu i Evropski sud pravde koji
daje tumaenja odluka Zajednice i odredaba ugovora u sluaju spora. Ekonomski i socijalni
komitet je imao savjetodavnu ulogu u radu Evropskog vijea i Evropske komisije. 15 Ugovor o
Evropskoj zajednici za atomsku energiju (EURATOM) predviao je:
1. Razvoj atomske energije u mirne svrhe
2. Osiguranje sirovina i atomskog goriva dravama lanicama
3. Pomo i saradnju u realizaciji kljunih investicija
4. Kontrolu koritenja goriva
5. Stvaranje zajednikih propisa o zatiti zdravlja i sigurnosti zaposlenih u atomskim
postrojenjima.16
SAD su snano podrale Evropsku ekonomsku zajednicu, koja je imala ubrzan ekonomski razvoj
u odnosu na druge zapadnoevropske zemlje. U samo prvih pet godina primjene sporazuma o
Evropskoj zajednici za ugalj i elik trgovina izmeu drava lanica je porasla ak za 129%.
14 Vidi: Misita, Nevenko (2007) Osnovi prava Evropske unije, Sarajevo: Pravni fakultet, str.25
15 lan 4. Rimskog ugovora
16 Vidi: George A. Bermann, Roger J. Goebel, Wiliam J. Davey, Eleanor M. Fox (1993)Cases
and Materials on European Community Law, St. Paul: West Publishing CO. str.6.
Trgovina unutar Evropske ekonomske zajednice je nakon 1958. godine rasla za 28,4% na
godinjem nivou, a prosjean rast uvoza iz treih zemalja je iznosio oko 10%.17
2.2. Prva politika kriza i Sporazum iz Luksemburga
1958. godine De Gaulle je postao predsjednik Francuske. Kao potivnik federalizacije Evropske
ekonomske zajednice u svojoj politici pokuavao je iskoristiti Zajednicu kao sredstvo za razvoj
francuske moi i liderstva. Na to ukazuje i njegov veto koji je 1963. godine odbacio zahtjev
Velike Britanije, Danske, Irske i Norveke za ulazak u lanstvo Evropske ekonomske zajednice,
to je Francusku dovelo do politikog sukoba sa drugim lanicama Zajednice. Kriza je
kulminirala 1965. godine u dogovorima oko zajednike poljoprivredne politike, koju je
Francuska od poetka smatrala svojim kljunim interesom. Zajednika poljoprivredna politika se
prema francuskom konceptu trebala temeljiti na podrci u cijenama koja je traila velike javne
rashode iz budeta Komisije. Ostale drave lanice Evropske ekonomske zajednice su zahtjevale
da evropski budet bude pod kontrolom Evropskog parlamenta, to je za Francusku bilo
neprihvatljivo.
Od 1966. godine veliki broj odluka trebalo je donositi kvalifikovanom veinom. De Geulle nije
mogao prihvatiti mogunost da Francuska bude nadglasana kada se radi o znaajnim pitanjima.
Iz tog razloga je 1965. godine u znak protesta zabranio svojim ministrima da prisustvuju
sjednicama Vijea ministara. U samom poetku veinu odluka Zajednice trebalo je donositi
jednoglasno. Kriza je okonana 1965. godine Luksemburkim sporazumom, kako bi Francuska
i dalje ostala lanica Zajednice.18
Sutina Luksemburkog sporazuma je uvoenje prava veta pri odluivanju u Vijeu ministara.
Zapravo ovim je kompromisom prihvaen zahtjev Francuske dogovorom da se u sluaju
spornih pitanja mora postii konsenzus, a pojedinane lanice imaju pravo veta ako su ugroeni
njihovi vitalni interesi.19 Suoene sa kompleksnom institucionalnom strukturom Evropske
ekonomske zajednice, drave lanice pristupaju njenom pojednostavljivanju sredinom 60 tih
17 Vidi: Leonard, Dik (2004), Vodi kroz Evropsku uniju, Beograd: Narodna knjiga Alfa, str.18.
godina. U tom cilju zakljuen je Ugovor o objedinjavanju zajednikih institucija, kojim je

ustanovljena jedinstvena Komisija i jedinstven Savjet za sve tri Zajednice. Evropski sud i
Evropski parlament su posebnom Konvencijom situirani kao jedinstvene institucije za sve tri
zajednice.20 Time su ranije uspostavljene tri zajednice objedinjene u jedinstvenu Evropsku
zajednicu. Ugovor iz Luksemburga je stupio na snagu 1. jula 1967. godine.
De Gaulle je 1969. godine podnio ostavku, i na mjesto predsjednika Francuske je doao Georges
Pompidou, koji je u temelju promjenio francusku politiku prema Zajednici. De Gaulleov
nacionalistiki fundamentalizam je ustupio mjesto pragmatinom meuvladinstvu. 21 Uz
zadovoljavanje francuskih interesa u nainu finsansiranja zajednike poljoprivredne politike i
koordinaciji vanjske politike postignut je kompromis o irenju Ekonomske zajednice. Njemaka
je snano podrala proces daljnih evropskih integracija i u tome je kljunu ulogu imao njemaki
kancelar Vili Brand (Willy Brandt), koji je na samitu est efova vlada u decembru 1969. godine
promovisao irenje Zajednice te ekonomsku i monetarnu uniju. Njegovi prijedlozi su naelno
prihvaeni i razvijali su se uporedo sa irenjem Zajednice, iako je ekonomska i monetarna unija
zaivjela tek dvije decenije poslije, poetkom 90-tih godina.
2.3. Jedinstveni evropski akt kao projekat zajednikog evropskog trita
Period od 1970. do 1985. godine je bio najtei period u razvoju Ekonomske zajednice. Usljed
globalne ekonomske krize u 70-tim godinama 20. stoljea drave lanice Evropske zajednice su
prihvaile projekat uspostavljanja jedinstvenog unutranjeg trita. Na inicijativu aka Delora
(Jacques Delors), predsjednika Evropske komisije, pokrenuti su pregovori o reformi osnivakih
ugovora koji bi vodili jedinstvenom tritu, jedinstvenoj valuti i institucionalnoj reformi
Evropske zajednice. Jedinstveni evropski akt iz 1986. godine je najznaajniji reformski akt kojim
je bitno modificiran Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici iz 1957. godine. Ovim aktom su
19 Vidi: Weidenfeld,W, Wessels,W.(2002) Evropa od A do prirunik za evropsku integraciju,
Bon: Europa Union Verlag, str.16
uspostavljeni pravni temelji za stvaranje jedinstvenog evropskog trita do 1993. godine.

Evropka komisija je predloila oko 300 mjera koje bi trebale biti usvojene do 1992. godine, kako
bi se ukidanjem netarifnih barijera uspostavilo jedinstveno evropsko trite. Pored toga, ovim
ugovorom su proirene postojee i uspostavljene nove nadlenosti Evropske zajednice u oblasti
socijalne politike, ekonomske i socijalne kohezije, istraivanja i tehnolokog razvoja, zatite
okoline, te vanjsko - politike saradnje. Nadlenosti Evropskog parlamenta su institucionalnom
reformom ojaane uvoenjem principa saradnje u odluivanju sa drugim institucijama
Evropske zajednice i pojednostavljen je proces donoenja odluka u Vijeu ministara. Ovim
aktom je osnovana nova institucija Evropske zajednice: Evropsko vijee, kojeg sainjavaju
efovi drava i vlada lanica Evropske zajednice. Prijedlog Jedinstvenog evropskog akta je
predloen Evropskom vijeu 1985. godine. Godinu ranije, Evropski parlament je usvojio novi
politiki projekat: Nacrt ugovora o Evropskoj Uniji. 22 Tako da je na meuvladinoj konferenciji u
Milanu 1985. godine razmatran i program Evropske komisije za uspostavljenje jedinstvenog
trita kao i Nacrt ugovora o Evropskoj Uniji koji je pripremio Evropski parlament. Rezultat
zasijedanja je bio Jedinstveni evropski akt, koji je osigurao ekonomski oporavak i pokrenuo
razvoj Zajednice. Jedinstvenim evropskim aktom proirene su nadlenosti zajednice u oblasti
regionalnog razvoja i utvreni su ciljevi regionalne politike Evropske zajednice.
U petom poglavlju Ugovora, koji se odnosi na ekonomsku i socijalnu saradnju, naglaava se
potreba harmoninog razvoja Zajednice. U tom smislu kao jedan od osnovnih ciljeva Zajednice
je smanjenje razlika u razvijenosti regija, a drave lanice Zajednice se obavezuju da svoju
ekonomsku politiku prilagode navedenim ciljevima Zejednice. Takvu politku Evropska zajednica
e podrati kroz uspostavljene strukturne fondove. Posebno je naglaena uloga Evropskog fonda
za regionalni razvoj u podrci ekonomskom razvoju razvoju i strukturalnom prilagoavanju
zaostalih regija i industrijskih podruja. Evropska komisija je obavezana da nakon stupanja na
snagu Jedinstvenog evropskog akta Evropskom vijeu predloi izmjene u nainu djelovanja
strukturnih fondova, kako bi se postigli ciljevi Zajednice.23
23 Vidi: Jedinstveni evropski akt, V. Poglavlje: Ekonosmka i socijalna saradnja, lanovi: 130 a,
130 b, 130 c, 130 d, 130 e, oficijelna web stranica Evropske Unije: http://eurlex.europa.eu/de/treaties/index.htm, 01.11.2010
2.4. Sporazum iz Mastrihta od ekonomske prema politikoj Uniji
Krajem osamdesetih godina, raspadom SSSR-a, dolazi do velikih politikih promjena u Evropi.
Time je otvorena mogunost proirenja Evropske zajednice na istok, ali i mogunost ujedinjenja
Njemake. Kraj hladnog rata je u velikoj mjeri uticao na Evropsku zajednicu da otvori
mogunost prijema drava biveg socijalistikog bloka u punopravno lanstvo. Istovremeno je
njihov prijem u NATO Savez predstavljao osnovu sigurnosne politike Zapada prema Rusiji.
1992. godine je zapoela najintenzivnija faza evropskih integracija nakon II. Svjetskog rata.
Kako produbiti integraciju evropskih drava a istovremeno otvoriti mogunost prijema novih
drava u lanstvo je bio veliki izazov za Evropsku zajednicu i njene institucije. Najvei izazovi
za Evropsku zajednicu su bili sljedei:
Finansijski: proirenje i prijem novih, siromanih drava u punopravno lanstvo
Evropske zajednice;
Institucionalni: Rimski ugovori iz 1957. godine su dizajnirani za est drava;
Politiki: usklaivanje posebnih politika (kao to su zatite okoline i okolinskog razvoja
ili zajednike poljoprivredne politike) sa interesima novih drava lanica;
Krajnji ciljevi: da li e nove drave lanice imati jednake ekonomske i politike ciljeve
u buduem razvoju Evropske zajednice.24
Nakon stupanja na snagu Jedinstvenog evropskog akta odrane su dvije meuvladine
konferencije koje su dovele do usvajanja Mastrihtskog sporazuma. 25 Ugovor iz Mastrihta
potpisan je u februaru 1992. godine, a stupio je na snagu u novembru 1993. godine. 26 Ugovor iz
Mastrihta je sadrajno podijeljen na etiri osnovna dijela: zajednike i zakljune odredbe;
odredbe o promjeni osnivakih ugovora: Evropske zajednice za ugalj i elik; Evropske
24 Vidi: Amstrong, D., Lloyd, L., Redmond, J. (2004) International Organization in World
Politics, Hampshire/New York: Palgrave Macmillan, str.193 i 194
25 Gary Marks, Fritz W.Schapf,Philippe C. Schmitter, Wolfgang Streeck (1996), Governace in
the European Union, London: SAGE Publications Ltd., str. 3
ekonomske zajednice i Evropske zajednice za atomsku energiju; odredbe o zajednikoj vanjskoj i

sigurnosnoj politici i odredbe o saradnji u oblasti pravosua i unutranjih poslova.27
Pet temeljnih poglavlja ine sadraj Ugovora iz Mastrihta, a odnose se na: 1. odredbe o
promjenama Ugovora o Evropskoj zajednici 2. Odredbe o promejnama Ugovora o Evropskoj
zajednici za ugalj i elik; 3.Odredbe o promjenama Ugovora o Evropskoj zajednici za atomsku
energiju; 4. Odredbe o zajednikoj vanjskoj i sigurnosnoj politici 5. Odredbe o saradnji u oblasti
pravosua i unutranjih poslova. Za razliku od prvih decenija razvoja Evropske zajednice, u
kojima je osnovni motiv integracije imao dominatno sigurnosnu dimenziju, od 80-tih godina
20.stoljea to mjesto zauzimaju ekonomski i socijalni motivi. To potvruje lan 2. Ugovora iz
Mastrihta, kojim su utvreni kljuni ciljevi Evropske unije:
1. unaprijeenje ekonomskog i drutvenog razvoja i zapoljavanja; izbalansiran i odriv
razvoj kroz jaanje ekonomske i drutvene kohezije28 te uspostavljenje ekonomske i
monetrane unije sa jedinstvenom valutom;
2. potvrivanje evropskog identiteta na meunarodnom planu, posebno preko zajednike
vanjske i sigurnosne politike;
3. zatita prava i interesa graana drava lanica Evropske unije, uvoenjem kategorije
graanstva Evropske unije;
4. razvoj Evropske unije kao podruja slobode, sigurnosti i pravde, slobodnog kretanja
graana, kontrole spoljnih granica Evropske unije i borbe protiv kriminala;
5. ouvanje pravnog naslijea Evropske unije (acquis communautaire).29
26 Mastrihtski ugovor o Evropskoj Uniji (Treaty of the European Union) je stupio na snagu
1.novembra 1993 g. nakon ratifikacije u parlamentima tadanjih dvanaest drava lanica
Evropske Unije. Ovim ugovorom uspostavljena je ekonomska i monetarna unija i definisani su
ciljevi zajednike vanjske i sigurnosne politike, uvedena je kategorija evropskog graanstva itd.
Ovaj ugovor je predstavljao prvu znaajniju dogradnju Rimskog ugovora iz 1957 god. ime je
formalno-pravno Evropska zajednica prerasla u Evropsku Uniju.
27 Vidi: Lasi, Mile(2009) Europska Unija nastanak, strategijske nedoumice i integracijski
dometi, Sarajevo: Publishing, str.131
28 Ugovorom iz Mastrihta osnovan je poseban Kohezioni fond sa ciljem finansijeske podrke
razvoju siromanijih drava lanica Evropske Unije
29 Vidi: Prokopijevi, Miroslav (2005) Evropska Unija Uvod, Beograd: Slubeni glasnik,
str.17
Zbog uspjeha kojih su postignuti uspostavljanjem jedinstvenog trita ak Delor je zbog interesa
Francuske pokrenuo projekat uspostavljanja jedinstvene valute. Za ujedinjenje Njemake bila
potrebna saglasnost Francuske, kao okupacione sile, te je Francuska kao jedan od uslova
postavila uspostavljanje zajednike valute. Tako je Njemaka prihvatila francuski prijedlog, dok
je Velika Britanija bila protiv.
Ugovor iz Mastrihta je doveo do velikih institucionalnih reformi Evropske zajednice. Uveden je
euro kao zajednika valuta, osnovana je Evropska centralna banka, a uvedene su i nove
nadlenosti zajednice iz oblasti obrazovanja, kulture, omladinske politike i zdravstva. Uveden je
princip kvalificirane veine prilikom glasanja u Evropskom vijeu. Pozicija Evropskog
parlamenta je dodatno ojaana uvoenenjem principa suodluivanja sa Evropskim vijeem u
nekoliko podruja iz nadlenosti Evropske zajednice.
Uz Evropsku zajednicu uvedena su dva nova stuba: zajednika vanjska i sigurnosna politika
i saradnja u policijskim i unutranjim poslovima.
Evropska Unija i njeni stubovi30
EVROPSKA UNIJA
ZAJEDNIKA
POLICIJSKA
VANJSKA
I PRAVOSUDNA
I SIGURNOSNA
SARADNJA U KRIVINIM STVARIMA
EVROPSKA
POLITIKA
ZAJEDNICA
UGOVORI
2.5. Ugovor iz Amsterdama

30 Wie funktioniert die Europische Union? Ihr Wegweiser zu den Organen und Einrichtungen der EU, Europische
Kommission, Generaldirektion Kommunikation, Manuskript abgeschlossen im Juli 2007, str. 5
Sporazum iz Amsterdama je imao za cilj promjenu institucionalnog i pravnog okvira Evropske

unije. Usvojen je od strane Evropskog Vijea na samitu u Amsterdamu 16. i 17. juna 1997.
godine. Ovaj Ugovor se sastoji od est cjelina i 19 poglavlja, a sadri i vei broj protokola,
aneksa i deklaracija. Njegove osnovne odredbe su sljedee:
1. Sloboda kretanja ljudi, davanje azila, imigracija i pravna saradnja u graanskim
pitanjima;
2. Sporazum iz engena postao sastavni dio pravnog okvira Evropske unije;31
3. Usvojen je protokol o socijalnoj politici (Socijalna povelja)
4. Zapoljavanje
5. Pojaane su Odredbe koje se odnose na zajedniku vanjsku politiku i politiku sigurnosti.
Generalni sekretar Vijea ministara postaje Visoki predstavnik Evropske unije za spoljnu
politiku;
6. Nadlenosti Evropskog parlamenta su proirene, tako to mu se daje pravo suodluivanja
sa Evropskim vijeem o veini pitanja iz pravne regulative Evropske unije;
7. Kvalifikovano pravo veine u Vijeu ministara je proireno na odluivanje o pitanjima iz
oblasti istraivanja, zapoljavanja i zdravstva;
8. Uloga predsjednika Evropske komisije je ojaana. Njegovo imenovanje i imenovanje
ostalih lanova Evropske komisije mora biti odobreno od strane Evropskog parlamenta;
9. Dodata je nova klauzula koja omoguava da drave lanice koriste institucije Evropske
unije za uspostavljanje bliske saradnje na specifinim pitanjima koja nisu u iskljuivoj
nadlenosti Evropske unije.32
Doprinos Amsterdamskog sporazuma u razvoju Evropske unije se prevashodno oituje u
dogradnji osnivakih ugovora. Bitno je naglasiti da provedenim institucionalnim reformama
stvorena pretpostavka za proirenje Evropske unije na zamlje centralne, istone i jugoistone
31 Ugovorom iz engena, koji je potpisan 1985. godine uspostavljena je potpuna sloboda
kretanja graana unutar zemalja potpisnica i zajednika vizna politika. Amsterdamskim
sporazumom ovaj Ugovor je postao sastavni dio pravnog okvira Evropske Unije.
32 Vidi: Leonard, Dik (2004), Vodi kroz Evropsku uniju, Beograd: Narodna knjiga Alfa, str.346
i 347.
Evrope, te su izvrene pripreme za uvoenje eura 1999. godine. Ugovorom iz Amsterdama

stvoreni su politiki i institucionalni preduslovi kako bi se Evropska unija mogla suoiti sa
izazovima kao to su: globalizacija ekonomije i njen uticaj na zapoljavanje, borba protiv
terorizma, meunarodnog kriminala i trgovine drogama, problemi vezani za okoli te izazovi
petog kruga proirenja.33 Najznaajniji rezultati Ugovora iz Amsterdama odnose se na jaanje
uloge Evropskog parlamenta u zakonodavnom procesu i proirenje oblasti u kojima se odluuje
postupkom saodluivanja, poveanje broja oblasti u kojima se odluuje kvalificiranom veinom,
jaanje uloge Suda pravde Evropskih zajednica u oblasti osnovnih ljudskih prava i oblastima
koje se odnose na unutranju sigurnost, jaanje uloge Evropskog revizorskog suda, Eknomskog i
socijalnog komiteta i Komiteta regija, poveanje uloge zakonodavnih institucija drava lanica
na evropskom nivou te uvoenje mogunosti pojaane saradnje drava lanica.34
2.6. Ugovor iz Nice
Meuvladina konferencija Evropske unije koja je odrana u Nici februara 2000. godine imala je
za cilj da izvri reviziju i nadogradnju postojeih ugovora, u dijelovima koji su se pokazali
nefunkcionalnim i koji su predstavljali prepreku u daljoj integraciji Evropske unije. Ugovor iz
Nice sadri izmjene Ugovora o Evropskoj uniji i Ugovora o Evropskoj Zajednici. Ugovor iz Nice
ini sedam aneksa koji se odnose na: Protokol o proirenju Evropske unije; Deklaraciju o
proirenju Evropske unije; Deklaraciju o kvalificiranoj veini i blokirajuoj manjini u kontekstu
proirenja; Deklaraciju o mjestu odravanja sjednica Evropskog vijea; Deklaraciju o budunosti
Unije; Protokol o statutu Evropskog suda; izmjene Protokola o privilegijima i imunitetima; nacrt
Protokola o finansijskim posljedicama isteka Ugovora o Evropskoj zajednici za ugalj i elik te
uspostavi i voenju istraivakog fonda za ugalj i elik. Najvanije odredbe Ugovora iz Nice
odnose se na sastav institucija, nain odluivanja u Evropskom vijeu, uspostavu Eurojusta
33 Vie o Ugovoru iz Amsterdama vidi u: Dimitris, N.,Michael, J., Stelios, S., Kostat, I., (2003):
Theory and Reform in the European Union (Europe in Change), Manchester: Manchester
University Press
34 Vidi: web portal Direkcije za evropske integracije Bosne i Hercegovine,
http://www.dei.gov.ba, 08.11.2010.
tijela za borbu protiv kriminala, razvoj pojaane saradnje koja mora ukljuivati najmanje osam
drava, te biti otvorena svim dravama lanicama.35 Nakon ratifikacije u parlamentima drava
lanica Evropske unije Ugovor iz Nice je stupio na snagu 01. februara 2003. godine. Sutina
Ugovora iz Nice sastoji se u institucionalnim promjena unutar Evropske unije koja se pripremala
za svoje najvee proirenje u historiji, do kojeg je dolo 2004. godine kada je u lanstvo
primljeno deset novih drava istone i jugoistone Evrope. Kroz izmjenu Ugovora iz
Amsterdama dogovoreno je da e Evropska komisija biti sastavljena od po jednog lana iz svake
drave lanice, to je sprijeilo dominaciju velikih drava lanica Evropske unije nad malim.
Bitna institucionalna reforma odnosi se na promjenu naina glasanja u Evropskom vijeu. Prema
Ugovoru iz Nice znaajan broj odluka koje su se prema predhodnim pravilima donosile
jednoglasno os sada se donose putem kvalificirane veine, s tim da broj glasova koje ima
odreena drava zavisi od broja stanovnika. Meutim, Njemaka, Francuska, Velika Britanija i
Italija imaju jednak broj glasova (29), bez obzira na razlike u broju stanovnika. Ugovor iz Nice je
pos svom karakteru revizioni, a ne osnivaki. Osnovni rezultati Ugovora iz Nice su vezani za:
-
reviziju institucionalnih aranamana;
irenje domaaja u odluivanju Evropskom vijeu putem kvalificirane veine;
irenje domaaja postupka suodluivanja pri usvajanju pravnih akata;
reforma pravosudnog mehanizma i
dogradnja mehanizma blie, odnosno pojaane saradnje grupe drava.36
2.7. Lisabonski sporazum
Nakon negativnog ishoda referenduma u Francuskoj i Holandiji 2005. godine, na kojima je

odbaena ratifikacija evropskog ustava Evropska unija je dola u jednu od najveih kriza u svojoj
historiji. Izlaz iz krize se traio u daljnim institucionalnim reformama koje su Evropsku uniju
35 Vidi: web portal Ministarstva vanjskih poslova i evropskih integracija Republike Hrvatske:
http://www.mvpei.hr, 10.11.2010.
trebale uiniti funkcionalnijom, blioj graanima, ali i sposobnoj da odgovori na izazove

globaliziranog svijeta i problemima kao to su klimatske promjene, zatita okoline, snabdijevanje
energijom i sl. Nacionalne drave nisu u stanju samostalno rjeavati navedene probleme.
Evropski lideri su bili svjesni injenice da se sigurnost i blagostanje graana moe jedino
ostvariti veom integracijom Evropske unije. Ugovor iz Lisabona je naziv za Reformski ugovor
o izmjeni i dopuni Ugovora o Evropskoj uniji, Ugovora o Evropskoj zajednici i ugovora o
Evropkoj zajednici za ugalj i elik, kojeg su 13. decembra 2007. godine u Lisabonu potpisali
predstavnici drava lanica Evropske unije. Lisabonski ugovor je sueniji temeljni akt Evropske
unije od neusvojenog prijedloga ustava, jer su izostavljeni neki od dravnih obiljeja ustava,
kao to su zastava i himna Evropske unije. Ovom ugovorom je nastavljen proces institucionalnih
reformi koji je zapoeo usvajenjem Jedinstvenog evropkog akta 1986. godine. 37 Ugovor je
stupio na snagu 01.decembra 2009. godine, i omoguio je dalje prorenje Evropske unije.
Demokratski mehanizmi funkcionisanja Evropske unije su ojaani uvoenjem mehanizama
direktnog uticaja graana na evropske institucije, kroz mogunost podnoenja inicijative koju
mora podrati jedan milion graana Evropske Unije. Odgovor na demokratski deficit Evropske
unije se traio u institucionalnoj reformi kojom su proirene legislativne nadlenosti Evropskog
parlamenta ali i paralmetarizaciji politikog sistema Evropske unije. 38 Sjednice Vijea
ministara su javne i transparentne. Nadlenosti Evropskog parlamenta su proirene, kao i broj
odluka koje donosi u suodluivanju sa Vijeem ministara. Nain donoenja odluka u Vijeu
ministara je pojednostavljen uvoenjem principa kvalificirane veine u 50 novih oblasti koje
ukljuuju pravnu i policijsku saradnju, obrazovanje i ekonomsku politiku. Ovaj princip e se
primjenjivati od 2014. godine, s tim da e za izglasavanje svake odluke biti potrebna podrka
55% lanova Vijea ministara, a koji predstavljaju najmanje 65% stanovnitva Evropske unije.
Izuzetak su odreena pitanja, kao to su pitanja iz oblasti odbrane i sigurnosti, socijalna pitanja,
oporezivanje i kultura. Ugovorom iz Lisabona osnovana je nova institucija Evropske unije:
Visoki predstavnik za vanjsku i sigurnosnu politiku, koji je istovremeno i potpredsjednik
37 Vidi:Janjevi,M.(2009) Konsolidovani ugovor o Evropkoj Uniji i Ugovor o funkcionisanju
Evropske Unije sa poveljom o osnovnim pravima Evropske Unije, Beograd:Slubeni glasnik,
str.19
38 Oppelland, Torsten, Institutionelle Neuordnung und Demokratisioerung, u knjizi: Leie, Olaf
(2010) Europische Union nach dem Vertrag von Lissabon, Wiesbaden:VS Verlag fr
Sozialwissenschaften, GWV Fachverlage GmbH, str.95 i 95
Evropske komisije. Ova institucija je osnovana kako bi se promicalo djelovanje Evropske unije
na meunarodnoj sceni i kako bi se bolje odbranili interesi i vrijednosti Evropske unije na
maunarodnom planu.39
Od proirenja Evropske unije 1995. godine njene institucije se suoavaju sa problemom
konstantnog poveanja njenih lanova, to dovodi do vee kompleksnosti i sloenosti u procesu
donoenja odluka. Iz tog razloga prema Ugovoru iz Lisabona Evropska komisija e od novembra
2014. godine imati 17 umjesto sadanjih 27 komesara, koji e biti birani po sistemu rotacije
izmeu drava na petogodinji mandat. Predsjednik Evropske komisije usmjerava njen rad i
odluuje o njenoj internoj organizaciji. Evropski parlament moe imati najvie 750 poslanika.
Ugovorom iz Lisabona utvrena su i prava graana Evropske unije, kao to su sloboda govora i
vjeroispovjesti, ali i prava na zatitu, na obrazovanje, kolektivne ugovore i potene, pravedne
uslove rada. Radi se o Socijalnoj povelji, koja e biti obavezujua za 25 od 27 lanica Evropske
Unije, jer su Britanija i Poljska izdejstvovale da budu izuzete od ove obaveze. Lisabonskim
ugovorom Evropska Unija je stabilizovana kao uravnoteena struktura podeljenog nacionalnog i
nadnacionalnog suvereniteta, a za dalju budunost ostala je mogunost da Evropska unija
postane evropska federacija, s vie centralizovanom politikom, ekonomskom i vojnobezbednosnom vlau.40
Poslije ovog Ugovora teko je u skorijoj budunosti oekivati nove reformske ugovore. Ipak,
Ugovor iz Lisabona je vaan iskorak ka jaanju evropskih integracija. Pored toga to e
Evropsku uniju uiniti funkcionalnijom, on predstavlja i vaan korak ka stvaranju politike
Unije. Ovim Ugovorom su postavljeni novi politiki ciljevi Evropske unije, a jedan od njih je
socijalna Evropa, to je u vremenu velike nezaposlenosti i razlika u ekonomskoj razvijenosti
drava i regija posebno znaajno za siromano stanovnitvo u Evropskoj uniji. Unutranja
politika i saradnja u oblasti pravosua je ojaana, kako bi se Evropska unija efikasnije
suprostavila meunarodnom terorizmu, organizovanom kriminalu i trgovini ljudima. Ugovorom
su ojaani mehanizmi jedinstvene vanjske i sigurnosne politike, a Evropska unija je prvi put
dobila odreene nadlenosti u oblastima energetske politike i klimatskih promjena. U prilog
39 Va vodi kroz Lisabonski ugovor (2009), Luksemburg: Ured za publikacije Evropske Unije,
str.5
40 Vidi: web portal Centra za evropske vrednosti:
http://www.cev.eu.com/rubrike/lisabonskisporazum.php, 11.10.2010.
demokratizaciji Evropske unije govori injenica da e Evropski parlament u oko 95% podruja iz
nadlenosti Unije ravnopravno odluivati sa Vijeem ministara, a nacionalni parlamenti e imati
vei uticaj na oblikovanje politika na nivou Unije.41
3. Institucije Evropske unije
Institucionalni sistem Evropske unije je u proteklih pet decenija doivio znaajne promjene.
Promjene u institucionalnoj strukturi Evropske unije, koje su se ogledale u osnivanju novih i/ili
reformi
funkcionisanja
postojeih
institucija,
su
vrene
iz
potrebe
prilagoavanja
institucionalnog okvira Evropske unije procesima proirenja i integracije evropskih drava.

Prema osnivakim Ugovorima Evropske unije postoji pet zajednikih institucija koje raspolau
ovlatenjima da donose pravno- obavezujue akte i kontroliu njihovu implementaciju, te da
provode utvene ciljeve Evropske unije. Te institucije su:
1. Evropski parlament,
2. Evropska komisija,
3. Evropsko vijee,42
4. Vijee ministara;
5. Sud pravde i Revizorski sud.
Pored ovih institucija postoji veliki broj posebnih organa koje imaju znaajnu ulogu u
institucionalnoj strukturi Evropske unije. Najznaajniju ulogu imaju Ekonomsko socijalni
komitet i Komitet regija (koji imaju savjetodavnu ulogu); Evropska centralna banka i Evropska
investiciona banka.43
41 Vidi: Leinen, Jo. Das Europische parlament und der Vertrag von Lissabon, u knjizi: Leie,
Olaf (2010) Europische Union nach dem Vertrag von Lissabon, Wiesbaden: VS Verlag fr
Sozialwissenschaften, GWV Fachverlage GmbH, str. 97 i 98
42 Evropsko vijee je zvanino postalo institucija Evropske unije stupanjem na snagu
Lisabonskog ugovora 01.decembra 2009. godine
Institucije Evropske Unije: Linije prikazuju direktne odnose izmeu institucija.(Pinder:2003:34)
Evropsko
vijee
Vijee ministara
Komitet za ekon. i soc. pitanja
Revizorski sud
Komitet regija
Evropski parlament
Komisija
Sud pravde
Prvostepeni sud
Iako su prve zajednike institucije osnovane jo davne 1951. godine ugovorom o Evropskoj
zajednici za ugalj i elik, o politikom sistemu Evropske unije moemo govoriti tek nakon
Ugovora iz Mastrihta koji je stupio na snagu 01. novembra 1993. godine.
Ugovorom o
Evropskoj uniji su prenosene brojne nadlenosti iz oblasti monetarne politike, pravosua,

vanjske i sigurnosne politike sa nacionalnih drava na zajednike institucije. Time je u znaajnoj
mjeri promjenjeno institucionalno ureenje nekadaenje Evropske zajednice. Iako je do danas
konaan cilj evropskih integracija ostao nepoznat, Ugovorom iz Mastrihta je proces evropskih
integracija prevaziao klasian dravni savez. To se prije svega ogleda u injenici da u
pitanjima koja su u nadlenosti Evropske unije nacionalne drave nemaju pravo veta i da mogu
biti preglasane, to Evropskoj uniji daje obiljeje federalnog politikog sistema. Sa druge
strane ipak unutar Evropske unije postoje brojne kooperativne strukture koje se zasnivaju na
kompromisu i konsenzusu drava lanica.44 Zbog toga Evropska unija predstavlja jedinstven
oblik politike organizacije.
Od potpisivanja Rimskih ugovora nadlenosti Evropske zajednice/Unije su konstantno
poveavane i danas imaju direktan uticaj na skoro sve oblasti nacionalnih politika:od regulacije
trita, socijalne politike, zatite okoline, zatite potroaa, saobraaja, istraivanja, regionalne
politike, kulture, medija do ekonomske i monetrane politike, unutranje sigurnosti do vanjske i
odbrambene politike.
3.1. Evropski parlament

Evropski parlament je naslijedio Skuptinu Evropske zajednice za ugalj i elik. Osnovan je u
Strazburu 1952. godine kao isto savjetodavno tijelo sa 78 lanova, delegiranih od strane
nacionalnih parlamenata. Evropski parlament (European Parliament) je jedino tijelo na razini
Evropske unije koje se bira neposredno od strane graana. Nastao je kad i prva Evropska
zajednica, tada pod nazivom Skuptina, koju su inili delegati nacionalnih parlamenata. Od 1979.
godine, zastupnici u Evropskom parlamentu se biraju se neposrednim izborima svakih pet
godina. Nakon prvih neposrednih izbora odranih 1979. godine Evropski parlament nije imao
vea ovlatenja od predhodne Skuptine. Meutim od usvajanja Jednistvenog evropskog akta
1986. godine, a posebno nakon Mastrihtskog ugovora iz 1993. godine njegove nadlenosti su
znatno proirene. Ni jedna druga institucija Evropske unije nije imala tolike funkcionalne
promjene od 1957. godine kao Evropski parlament. Nakon usvajanja Jedinstvenog evropskog
akta iz 1986. godine, Evropski parlament je presto biti samo savjetodavno tijelo u
institucionalnoj strukturi Evropske unije. Ugovorom iz Mastrihta uveden je postupak
suodluivanja u 15 pravnih oblasti utvrenih Ugovorom. Ugovorom iz Amstredama taj broj je
proiren na 23 dodatne oblasti, a Ugovorom iz Nice na jo devet podruja iz nadlenosti
44 Oppelland, Torsten, Institutionelle Neuordnung und Demokratisioerung, u knjizi: Leie, Olaf
(2010) Europische Union nach dem Vertrag von Lissabon, Wiesbaden:VS Verlag fr
Sozialwissenschaften, GWV Fachverlage GmbH, str. 79
Evropske unije. Najznaajnija uloga Evropskog parlamenta je u zakonodavnom postupku

zasnovanom na principu suodluivanja. Ipak, njegova zakonodavna pozicija u odnosu na
nacionalne parlamente je ograniena jer nema pravo zakonodavne inicijative. 45 Iako moe davati
preporuke i iznositi zahtjeve Evropskoj komisiji, pravo zakonodavne inicijative je u iskljuivoj
nadlenosti Evropske komisije. I pored toga to su u razvoju Evropske unije nadlenosti
Evropkog parlamenta znatno proirene, bez volje i saglasnosti Vijea ministara i Evropske
komisije Evropski parlament ne moe samostalno donositi pravne propise na razini Evropske
unije. U tom smislu i oblikovanje javnih politika u Evropskom parlamentu je jo uvijek pod
dominantnim uticajem nacionalnih interesa. Od poslanika u Evropskom parlamentu se oekuje
da zastupaju interese drava iz kojih dolaze, kao i od politikih stranaka kojima pripadaju.
Istovremeno se od njih oekuje da zastupaju interese Evropske unije u cjelini, tim prije to se
Evropski parlament smatra motorom evropskih integracija. Dravama lanicama Evropske
unije je Osnivakim ugovorom dodijeljen odreen broj zastupnikih mjesta u Evropskom
parlamentu, koji u odreenoj mjeri odraava broj njihovog stanovnitva. Izbor zastupnika za
Evropski parlament organizuje se u svakoj dravi lanici za raspoloivi broj mjesta. Na tim
izborima pravo glasa, te pravo kandidiranja, nemaju samo dravljani drave koja popunjava
svoju kvotu. Za kvotu mogu se kandidovati i/ili glasati i dravljani druge drave lanice koji
imaju prebivalite u onoj dravi u kojoj se odravaju izbori za Evropski parlament. To je jedno
od novih politikih prava koje je graanima Evropske unije dodijeljeno uvoenjem instituta
evropskog graanstva.
Tabela: Zastupljenost drava u Evropskom parlamentu46
Belgija
Bugarska
Danska
Njemaka
Estonija
Finska
24
18
14
99
6
14
Holandija
Austrija
Poljska
Portugal
Rumunija
vedska
27
18
54
24
35
19
45 Hrtel, Ines (2006), Handbuch Europische Rechtsetzung, Berlin/Heidelberg: Springer

Verlag, str.118
46 Izvor: Wie funktioniert die Europische Union Ihr Wegweiser zu den Organen und
Einrichtungen der EU, Europische Komission, Generaldirektion Kommunikation, Brisel, juli
2007, str.13
Francuska
Grka
Irska
Italija
Letonija
Litvanija
Luksemburg
Malta
78
24
13
78
9
13
6
5
Slovaka
Slovenija
panija
eka Republika
Maarska
Velika Britanija
Kipar
Ukupno
14
7
54
24
24
78
6
785
Lisabonskim ugovorom je utvreno da e u Evropskom parlamentu biti najvie 750 poslanika, a

svaka drava e biti zastupljena sa najmanje est umjesto dosadanjih etiri poslanika.
Istovremeno e najvei broj poslanika koje moe imati jedna dravi biti smanjen na 96 umjesto
dosadanjih 99. Iako se zastupnici biraju prema nacionalnim kvotama, oni na evropskoj razini
nisu politiki organizirani nacionalno, ve prema politikim opredjeljenjima. Tri su bitne
funkcije Evropskog parlamenta: zakonodavna; nadzor nad Evropskom komisijom; te usvajanje
budeta Evropske Unije. Budui da je u procesu evropskih integracija politiki legitimitet
Evropskog parlamenta rastao, jaala je i njegova uloga u politikom i pravnom sistemu Evropske
unije. Kroz promjenu njegove uloge u zakonodavnom postupku najbolje se moe pratiti jaanje
znaaja tog tijela kroz razliite etape evropskih integracija. Dok je u njenim zaecima Vijee
ministara bilo obavezno prije donoenja konanog akta zatraiti jedino miljenje Parlamenta,
koje ga nije obvezivalo, nakon provedenih reformi u mnogim podrujima iz nadlenosti
Evropske unije, Evropski parlament odluuje ravnopravno s Vijeem ministara u zakonodavnom
postupku. Zapravo, odluka moe donijeti samo uz obostranu saglasnost Vijea ministara i
Evropskog parlamenta (postupak suodluivanja). Iako je Evropski parlament nakon Ugovora iz
Mastrihta stekao pravu zakonodavnu ulogu, u nekim je pitanjima njegova uloga tek
konsultativna. To se posebno odnosi na podruja nadlenosti iz drugog i treeg stuba Evropske
unije: zajednike vanjske i sigurnosne politike te policijske i pravosudne saradnje. Druga
znaajna uloga Evropskog parlamenta se ogleda u nadzoru nad Evropskom komisijom. Ovo
ovlatenje je definisano u Rimskom ugovoru, kao pravo Skuptine da Komisiji postavlja pitanja,
da razmatra opti godinji izvjetaj, da raspolae godinjim budetom i usvaja prijedloge za
rasputanje Skuptine koji bi doveli i do rasputanja Evropske komisije. 47 Politiki nadzor nad
Evropskom komisijom Evropski parlament provodi pri njenom imenovanju i u toku njenog rada.
47 Vidi: Leonard, Dik (2004), Vodi kroz Evropsku uniju, Beograd: Narodna knjiga Alfa, str.80
Prema Ugovoru iz Amsterdama Parlament se, kao prvo mora sloiti s izborom osobe koja e
obavljati ulogu predsjednika Evropske komisije, a zatim i potvrditi cijelu Komisiju kao kolegij
prije nego to ona preuzme dunosti. Evropska komisija duna je o svom radu izvjetavati
Evropski parlament, koji je ovlaten postaviti pitanje povjerenja Komisiji, i izgubi li povjerenje,
raspustiti Komisiju kao kolektiv. Parlament nema ovlasti smjene lanova Evropske komisije, ali
je takvu ovlast Ugovorom iz Nice stekao predsjednik Evropske komisije. 48 Evropski paralament
ima etiri osnovne uloge:
6. Zakonodavnu, u mnogim oblastima, zajedno sa Evropskim vijeem.
7. Kontrolnu: nadzire rad ostalih organa, a posebno Evropske komisije, o
ijem imenovanju neposredno odluuje;
8. Finansijsku: sa Evropskim vijeem odluuje o budetu Evropske unije i
9. Demokratsku: kao jedina institucija na nivou EU koja se bira direktno od
strane graana, Evropski paralament evropskom zakonodavstvu daje
demokratsku legitimaciju.
Organizacija Evropskog parlamenta:
Predsjednik
Poslanici
Frakcije
Odbori
Delegacije
Gremiji
Generalni
sekretarijat
48 Vidi: Vodi kroz informacije o Europskoj Uniji: http://www.entereurope.hr: 13.11.2010
Na elu Evropskog parlamenta je Predsjednik koji ima 14 potpredsjednika. Sam Parlament je

organizovan po frakcijama tj. parlamentarnim odborima. Frakciju moe formirati najmanje 14
poslanika koji dolaze iz najmanje etiri drave, ili najmanje 29 poslanika iz jedne drave.
Frakcije su najvaniji politiki i strukturni elementi Parlamenta, iako najznaajniju ulogu u radu
Parlamenta imaju odbori. U sadanjem sazivu Evropski parlament ima sedam frakcija
obrazovanih po naelu politike pripadnosti poslanika.49 Pored frakcija u strukturi Evropskog
parlamenta postoji 20 parlamentarnih odbora, koji se se sastoje od 24 do 76 poslanika.
Parlamentarni odbori se sastaju do dva puta mjeseno u Briselu i na njima se podnose
zakonodavne i druge inicijative i zauzimaju stavovi o izvjetajima Evropske komisije i Vijea
ministara. Pored frakcija i parlamnetarnih odbora Evropski parlament ima 35 posebnih
delegacija koje ini u prosjeku 15 zastupnika Evropskog parlamenta. Delegacije Evropskog
paralementa ostvaruju saradnju sa nacionalnim parlamentima drava koje nisu lanice Evropske
unije. Politike gremije sainjava Predsjednik Evropskog parlamenta i predsjedavajui
parlamentarnih frakcija (konferencija predsjednika) i Prezidijum kojeg pored Predsjednika
Evropskog parlamenta ini etrnaest potpredsjednika, te est savjetnika (Questor-a). 50 Pored
navedenih nadlenosti Evropski parlament ima znaajnu politiku ulogu u Evropskoj uniji.
Vijee ministara redovno izvjetava Evropski parlament o vanjskoj i sigurnosnoj politici
Evropske unije. Vano je naglasiti da Evropski parlament daje saglasnost na prijem novih drava
u lanstvo Evropske unije.
3.2. Evropska komisija
Evropska komisija je izvrni organ Evropske unije. Ustanovljena je Rimskim ugovorom 1957.
godine (tada kao Visoko tijelo), i iako nema klasine ingerencije vlade esto je nazivaju vladom
49 Frakcija evropskih narodnih stranaka (kranski demokrati); Frakcija progresivne alijanse socijalista i demokrata;
Frakcija alijanse liberala i demokrata; Frakcija zelenih/Evropska slobodarska alijansa; Evropski konzervativci i
reformisti; Konfederalna frakcija ujedninjene evropske ljevice i Frakcija Evropa slobode i demokratije. Vidi:
http://www.europarl.europa.eu/parliament/: 15.11.2010
Evropske unije. Mandat lanova Komisije je pet godina. Iako lanove komisije predlau
nacionalne vlade oni su obavezni da djeluju nepristrasno i u skladu sa interesima Evropske
unije.51 Komisija priprema zakonske prijedloge i druge evropske akte, provodi politiku Evropske
unije, nadzire primjenu evropskog prava, predlae budet, zastupa Uniju u meunarodnim
odnosima preko predsjednika Komisije i zajednikog ministra vanjskih poslova. Evropska
komisija ima velike nadlenosti u institucionalnom okviru Evropske unije. Nakon velikog
proirenja Evropske unije 2004. godine Evropska komisija je imala 30 lanova. Meutim
Ugovorom iz Nice predvieno je ogranienje broja lanova Evropske komisije, koja u
aktuaelnom sazivu (2009 2014) broji 27 lanova, ukljuujui Predsjednika Evropske komisije.
Prema Lisabonskom ugovoru od novembra 2014. godine u Evropskoj komisiji e pored
Predsjednika Evropske komisije i Visokog predstavnika Unije za vanjsku i sigurnosnu politiku
biti zastupljeno najvie 2/3 drava lanica Evropske unije, a lanovi Komisije e se mijenjati po
principu utvrene rotacije.52 Prema Ugovoru iz Nice Evropsko vijee (efovi drava i vlada)
kvalifikovanom veinom predlau Predsjednika Komisije. U drugom koraku Evropski parlament
daje saglasnost na izbor Predsjednika Komisije. U treem koraku Evropsko vijee (ne eksplicitno
na nivou efova drava i vlada), uz konsultovanje sa izabranim Predsjednikom Komisije imenuje
ostale lanove Evropske komisije, takoe kvalifikovanom veinom. Nakon saglasnosti
Evropskog parlamenta Evropsko vijee imenuje Evropsku komisiju i njenog Predsjednika.
Predsjednik Evropske komisije ima posebnu ulogu. On je lan Evropskog vijea i odluuje o
internoj organizaciji Komisije.53 Iako samostalno ne bira ostale lanove Evropske komisije prema
lanu 17. Lisabonskog sporazuma Evropsko vijee utvruje listu kandidata uz konsultacije sa
izabranim Predsjednikom. Pored toga dato mu je ovlatenje da moe smjenjivati lanove
Komisije.54 U upravljanju Komisijom obavezan je da se rukovodi principom kolegijalnosti.
Veliki dio poslova koji obavlja Evropska komisija zahtijeva snaan upravni aparat. Stoga svaki
lan Komisije ima na raspolaganju jedan broj politikih inovnika koji imaju koordinirajuu i
savjetodavnu funkciju. efovi kabineta lanova Evropske komisije imaju vanu ulogu u radu i
51 lan 213. Ugovora o Evropskoj Uniji
52 lan 17 (5) Lisabonskog ugovora
54 lan 17(6), Lisabonskog ugovora
pripremi donoenja konanih odluka u Evropskoj komisiji. Pored toga, upravni aparat Evropske
komisije je podijeljen na Generalne direkcije koje su zaduene za pojedina politika podruja iz
nadlenosti Evropske Unije, zatim na Generalni sekretarijat, te na niz posebnih Odjela.
Unutranja organizacija Evropske komisije (2010 2014); Izvor: Evropska komisija
Predsjednik
Vanjska i sigurnosna
Pravosue,
politikatemeljna prava i graanstvo
Konkurentnost
Industrija i poduzetnivo
Meuinstitucionalni odnosi i uprava Okoli
Saobraaj
Digitalna Agenda
Privreda i moneta
Razvoj
Unutranje trite i usluge

Finansije i Obrazovanje,
budet
kultura, viejezinost i Trgovina
mladi
Zdravlje i zatita potroaa
Pomorski poslovi i ribarstvo

Istraivanje, inovacije
Zapoljavanje,
i naukasocijalni poslovi i integracija
Energija
Klimatske mjere
Meunarodna saradnja, humanitarna pomo i pomo u k

Proirenje i evropska susjedska politika
Unutranji poslovi
Poljoprivreda i ruralni razvojRegionalna politika
Poreska i carinska unija i borba protiv pronevjera
Pravni odjel ima posebnu ulogu u oblikovanju pravnih propisa. Generalne direkcije su
dodijeljene radnom podruju lanova Evropske komisije, kao to su: vanjska i sigurnosna
politika; pravosue, temeljna prava i graanstvo; konkurentnost; saobraaj; industrija i
poduzetnitvo; zatita okoline i druge.55 Samo u Evropskoj komisiji je uposleno oka 24.000
inovnika.56 Analizom pravnog naslijea Evropske unije moemo zakljuiti da Evropska
komisija ostvaruje etiri osnovne uloge u politikom sistemu Evropske unije:
55 Vidi: Web portal Evropske Unije: Evropska komisija, na:
http://ec.europa.eu/commission_2010-2014 : 18.11.2010
Verlag, str.104
1. Forum za konsultacije izmeu drava lanica;

2. Osiguranje egzekutive i administracije za politike koje se usaglase;
3. Regulativna i kvazi sudska funkcija. U sluaju da neka lanica Evropske
unije ne izvri obavezne odluke, Komisija moe da saini osnovano
miljenje, i ako se drava lanica ne koriguje, Komisija moe da pokrene
tubu pred Evropskim sudom pravde, ija presuda moe voditi kazni. U
sluajevima privrednih subjekata Komisija moe izrei i direktne kazne, npr.
ukoliko se prekre pravila o konkurentnosti.;
4. Mo da inicira prijedloge i politike.57
Na tom osnovu Evropska komisija pored administrativne ima i vanu politiku, odnosno
zakonodavnu funkciju koja se ogleda u pravu da donosi podzakonske i regulativne akte.58
3.3. Evropsko vijee/savjet
Evropsko vijee je faktiki najznaajniji organ u institucionalnoj strukturi Evropske Unije koji
daje impulse i utvruje opte politike ciljeve razvoja Evropske Unije. Sainjavaju ga efovi
drava i vlada lanica Evropske unije te Predsjednik Evropske komisije, koji zastupa interese
Zajednice u cjelini.59 Evropsko vijee je nastalo poetkom 60 tih godina 20. stoljea kao
rezultat potrebe za boljom koordinacijom zajednikih institucija i saradnjom meu dravama
lanicama. Pretea Evropskog vijea su bili sastanci na vrhu efova drava i vlada lanica
tadanje Evropske zajednice koji su odravani nakon 1961. godine. Na samitu u Parizu koji je
57 Prokopijevi, Miroslav (2005) Evropska Unija Uvod, Beograd: Slubeni glasnik, str.50
58 Vidi: Rinius Van Schendelen, Roger Scully (2003), The Unseen Hand Unselected EU
Legislators, London/Portland: Frank Cass, str.21
59 Prema lanu 9b Lisabonskog ugovora u radu Evropskog vijea uestvuje Visoki predstavnik
Evropske unije za vanjsku i sigurnosnu politiku
odran 1974. godine prihvaen je prijedlog Francuske da se Evropsko vijee institucionalizira, a

od 1975. godine Evropsko vijee se sastaje najmanje dva puta godinje. Mastrihtskim ugovorom
su utvrene funkcije, sastav i nain rada Evropskog vijea. 60 Nakon privih neposrednih izbora za
Evropski parlament 1979. godine, polazilo se od pretpostavke da e biti uspostavljena ravnotea
izmeu Evropskog vijea i Evropskog parlamenta i da e Evropski parlament imati uticaj na rad
Evropskog vijea. Taj uticaj je u odreenoj mjeri osiguran lanom 4.(3) Ugovora o Evropskoj
uniji po kome je Evropsko vijee obavezno nakon svakog zasijedanja sainiti izvjetaj o
napretku Evropske unije. Pored toga uobiajena je praksa da se prije svakog zasijedanja
Evropskog vijea odre sastanci Predsjednika Evropskog parlamenta sa lanovima Evropskog
vijea. Ipak Evropsko vijee svoju demokratsku legitimaciju ima u nacionalnim sistemima. 61
Iako prema lanu 4. Ugovora o Evropskoj uniji nema nadlenost da donosi obavezujue odluke
za drave lanice ili organe Unije, Evropsko vijee moe uticati na sva politika podruja u
nadlenosti Evropske unije.
Odluivanje u Evropskom vijeu je zasnovano na principu
konsensusa. Odluke Evropskog vijea su prije svega politike, a ne pravno obavezujue.

Izuzetak su specijalne norme koje se odnose na koordinaciju ekonomske politike i politike
zapoljavanja. U ovim oblastima Evropsko vijee formulira osnovne principe koje Vijee
ministara Evropske unije u svom odluivanju mora uzeti u obzir. Njegova uloga u
institucionalnoj strukturi Evropske unije je znatno promjenjena i ojaana Lisabonskim
sporazumom. Stupanjem na snagu Lisabonskog sporazuma 01.decembra 2009. godine Evropsko
vijee je postalo centralni akter u donoenju pravnih propisa na nivou Evropske unije, koji ne
utvruje samo opte politike ciljeve razvoja Unije, ve i odluuje o svim vanijim politikim
pitanjima. U lanu 9. Lisabonskog ugovora Evropsko vijee je definisano kao organ Evropske
Unije koji donosi konanu odluku o sastavu Evropskog parlamenta. Na elu Evropskog vijea je
Predsjednik koji saziva sjednice. Bira se kvalificiranom veinom na period od dvije i po godine.
3.4. Vijee ministara

Verlag, str.83
Vijee ministara Evropske unije je sainjeno od predstavnika vlada drava lanica Evropske
unije. Osnovano je Rimskim ugovorom 1957. godine. Vijee ministara predstavlja legitimni i
glavni zakonodavni organ u sloenom mehanizmu Evropske Unije.62 Vijee ministara okuplja
ministre vanjskih poslova drava lanica ili resorne ministre, zavisno od oblasti o kojoj se
odluuje. lanovi Vijea ministara ne moraju nuno biti lanovi centralnih nacionalnih vlada.
Tako na primjer predstavnik Njemake u Vijeu ministara moe biti i lan vlade jedne od 16
saveznih zemalja. Ili, na primjer, predstavnik Belgije u Vijeu ministara je esto lan valonske ili
flamenske vlade ili regije glavnog grada Brisela. Prema lanu 203. Ugovora o Evropskoj
zajednici lanovi Vijea ministara mogu biti i dravni sekretari, iako nisu lanovi nacionalnih
vlada. Meutim u praksi sjednice Vijea ministara nisu ograniene samo na sastanke ministara
nacionalnih vlada. Glavni akteri u Vijeu ministara su visoki inovnici nacionalnih ministarstava
koji djeluju kroz mnogobrojne radne grupe ili kroz Komitet stalnih predstavnika. Iako nemaju
pravo glasa, oni u velikoj mjeri utiu na politike odluke u Vijeu ministara. Sjednice Vijea
ministara se odravaju jednom mjeseno u Briselu, dok se u Luksemburgu odravaju tri puta
godinje. Vijeem ministara predsjedava Predsjednik, koji se mjenja po principu rotacije izmeu
drava svakih est mjeseci. Ugovorom iz Lisabona utvreno je da Vijeem ministara predsjedava
Visoki predstavnik Evropske unije za vanjsku i sigurnosnu politiku (koji je ujedno i
potpredsjednik Evropske komisije), osim u specifinim oblastima kao to su poljoprivreda,
finansije i energija. Vijee ministara ima est osnovnih nadlenosti:
1. Usvaja evropske zakone (u veini oblasti zajedno sa Evropskim
parlamentom);
2. Koordinira ire ekonomske politike drava lanica;
3. Zakljuuje meunarodne sporazume izmeu Evropske unije sa jednom ili
vie drava, ili sa meunrodnim organizacijama;
4. Odobrava budet Evropske unije (zajedno sa Evropskim parlamentom)
62 Lasi, M.(2009) Europska unija nastanak, strategijske nedoumice i integracijski dometi,
Sarajevo: Publishing, str.207
5. Definira zajedniku vanjsku i sigurnosnu politiku Evropske unije

(CFSP), na osnovu smjernica koje utvrdi Evropsko vijee;
6. Koordinira saradnju izmeu nacionalnih sudova i policijskih snaga
pojedinih drava i krivinim pitanjima.63
Broj glasova odreene drave u Vijeu ministara zavisi od broja stanovnika, stim da se odluke
donose na tri naina: jednoglasno; prostom veinom ili kvalificiranom veinom, a sve zavisno od
oblasti ili pitanja o kome se odluuje. Osnivakim ugovorima je prezicizano koji nain
odluivanja se primjenjuje u kojim situacijama. Kvalificirana veina se postie ako je veina
drava saglasna sa odreenom odlukom (u odreenim sluajevima 2/3), i ako je osigurano
najmanje 255 od ukupno 345 glasova. Pored toga svaka drava moe zahtijevati da glasovi za
predstavljaju najmanje 62% stanovnitva Evropske unije. U suprotnom odluka ne moe biti
usvojena.
Broj glasova drava u Vijeu ministara64
Njemaka, Francuska, Velika Britanija, Italija
29
panija, Poljska
27
Rumunija
14
Holandija
13
Belgija, eka, Grka, Maarska, Portugal
12
Austrija, Bugarska, vedska
10
Danska, Irska, Litvanija, Slovaka, Finska
63 Kako funkcionira Evropska unija (2003), Luksemburg: Ured za slubene publikacije

Evropskih zajednica, str. 14 - 15
64 Web portal Evropske unije: http://www.consilium.europa.eu: 23.11.2010.
Kipar, Estonija, Letonija, Luksemburg, Slovenija
Malta
Ukupno
345
Njegova funkcija se sastoji, sa jedne strane, u zastupanju partikularnih interesa drava lanica, a
sa druge strane u implementaciji politika koje se usvoje na nivou Evropske unije. Specifinost
Vijea ministara je u tome to njegovi lanovi imaju dvostruku ulogu. Kao lanovi vlada drava
lanica obavezni su zastupati nacionalne interese ali istovremeno kao lanovi zajednikog organa
Evropske unije imaju odgovornost da djeluju u interesu Unije kao cjeline. Zbog raznolikog
strunog i personalnog sastava, Vijee ministara je podijeljeno na vie (nekada do 20) strunih
savjeta. Odlukom na samitu u Sevilji broj strunih savjeta je reduciran na devet. Zavisno od
oblasti o kojoj se odluuje sjednicama strunih savjeta prisustvuju resorni ministri nacionalnih
vlada.
Unutranja organizacija Vijea ministara EU (Hrtel:2006:89)
Opti poslovi i vanjski odnosi

Pravosue i unutranji
Zapoljavanje,
poslovi
socijalna politika, zdravlje i zatita p
Poljoprivreda i ribarstvo
Okoli
PrivredaKonkurentnost
i finansije
(unutranje trite, industrija i istra
Obrazovanje, omladina i kultura

Saobraaj, telekomunikacije i energija
Vijee ministara je zasnovano na principu jedinstva, te izmeu pojedinih formacija ne postoji

pravna hijerarhija. Svaka formacija raspolae sa svim nadlenostima Vijea ministara kao
organa. Posebnu koordinirajuu fukciju ima Vijee za opte poslove i vanjske odnose, koje
priprema i sjednice Evropskog vijea. Komitet stalnih predstavnika i Generalni sekretarijat
predstavljaju dvije posebne institucije koje obavljaju koordinativne i administrativno upravne
poslove za potrebe Vijea ministara. Zbog obima i sloenosti poslova i pitanja o kojima odluuje
Vijee ministara posebno znaajnu ulogu u pregovarakom procesu izmeu nacionalnih drava
te pripremi odluka ima Komitet stalnih predstavnika u kojem je sa po jednim predstavnikom
zastupljena svaka drava lanica. Komitet stalnih predstavnika sastoji se iz dvije cjeline. U
jednoj su zastupljeni stalni predstavnici drava koji imaju status ambasadora, i koji su obavezni
da slijede uputstva nacionalnih vlada. U drugoj cjelini su zastupnici stalnih predstavnika, koji su
zadueni za pravno tehnike poslove. Komitet stalnih predstavnika je pomoni organ Vijea
ministara sa zadatkom da priprema sjednice Vijea ministara i da izvrava njegove naloge. 65
Svaki pravni akt i svaka odluka se prije rasprave i odluivanja u Vijeu ministara predhodno
razmatra u Komitetu stalnih predstavnika, izuzev ako Vijee ministara jednoglasno od takve
pripreme odustane. Komitet stalnih prestavnika u pripremi pravnih akata posebno provjerava
primjenu principa legalnosti, supsidijarnosti i proporcionalnosti te transparentnosti. Savjetovanja
Vijea ministara se stoga odvijaju na tri nivoa: (1) Vijeu ministara u uem smislu, koje je
sastavljeno od ministara drava lanica; (2) Komitetu stalnih predstavnika kao gremiju
predstavnika nacionalnih vlada u Briselu; (3) Stalnih i ad hoc uspostavljenih radnih tijela.
Navedena trostepena struktura najbolje se ogleda u oblikovanju pravnih akata. U prvoj fazi
pregovori se vode u radnim tijelima, koje razrauju prijedloge Evropske komisije i usaglaavaju
nacionalne stavove u dogovoru sa nacionalnim ministarstvima. Radna tijela obavljaju prije svega
tehniko birokratske poslove. Nakon toga se na Komitetu stalnih predstavnika konsensusom
rjeavaju eventualne nesuglasice i sporna pitanja. Konano odluivanje je u nadlenosti Vijea
ministara, ali je u prosjeku ve u drugoj fazi 80% odluka ve doneseno.66
Vijee ministara ima najvee nadlenosti u institucionalnom sistemu Evropske unije, posebno u
zakonodavnom postupku, iako samo ogranien broj odluka moe donijeti bez saglasnosti drugih
organa. Iako je njegova centralna uloga ograniena time to Evropska komisija ima monopol
zakonodavne inicijative ipak Vijee ministara moe zahtijevati od Evropske komisije da izradi
prijedloge akata za ostvarivanje ciljeva Zajednice, 67 kao i to moe, jednoglasno, mijenjati od
65 lan 207 (1) Ugovora o Evropskoj zajednici
Verlag, str.92
67 lan 208. Ugovora o Evropskoj zajednici
Evropske komisije predloene odluke.68 Njegove nadlenosti su ograniene i od strane

Evropskog parlamenta, koji u odreenim pitanjima moe i blokirati odluke Vijea ministara. 69 U
promjeni osnivakih ugovora Vijee ministara ima primarnu ulogu, jer nakon sasluanja
Evropskog parlamenta moe sazvati meuvladinu konferenciju.70 Pored toga Vijee ministara
ima dominantnu ulogu u vanjskim poslovima, trgovinskim odnosima, privrednoj politici i
imenuje lanove Ekonomskog i socijalnog komiteta te Komiteta regija. Novim Ustavnim
ugovorom (Lisabonskim sporazumom) predviena je reorganizacija Vijea ministara, a osnovna
promjena se odnosi na izmjenu naina glasanja po sistemu kvalificirane veine. Vijee ministara
se i dalje sastoji od po jednog predstavnika (ministra) svake drave lanice, a mogunost da
regionalni ministri budu zastupljeni u Vijeu ministara je ostala nepromjenjena. Znaajne
izmjene se odnose na organizaciju Vijea ministara koje se prema Ustavnom ugovoru sastoji od
dvije stalne formacije: Vijea za opte poslove i Vijea za vanjske poslove, stim da Vijee
ministara moe obrazovati i dodatne fakultativne formacije. 71 Ustavnim ugovorom, pored
navedenih, uvedena su i tri dodatna Vijea: Vijee za poljoprivredu i ribarstvo; Vijee za
unutranje poslove i pravosue i Vijee za privredu i finansije.
3.5. Sud pravde i Revizorski sud
Evropski sud pravde (European Court of Justice) sa sjeditem u Luksemburgu je osnovan 1953.
godine i predstavlja jednu od najznaajnijih institucija Evropske unije. Sud je sastavljen od po
jednog sudije iz svake drave lanice i osam nezavisnih advokata, sa mandatom od est godina,
stim da se polovina sudija bira svake tree godine. Iako ih imenuju vlade drava lanica
Evropske unije, sudije Evropskog suda pravde su obavezne da djeluju nezavisno, nepristrasno i u
68 lan 250. Ugovora o Evropskoj zajednici
69 lanovi 251 i 271. Ugovora o Evropskoj zajednici
70 lan 48. Ugovora o Evropskoj uniji
71 lan I 24 (2,3) Ustavnog ugovora
interesu Unije. Na elu suda nalazi se Predsjednik, kojeg biraju sudije iz svojih redova na period
od tri godine. Osnovne nadlenosti Suda pravde su sljedee:
1. Nadzire i vri kontrolu primjene odredbi iz temeljnih ugovora EEZ, EZ
i EU;
2. Osigurava provoenje evropskog zakonodavstva u svim dravama
lanicama Evropske unije;
3. Rjeava pravne sporove izmeu drava lanica, institucija Evropske
unije, privrednih subjekata i pojedinaca.
Pored tumaenja ugovora Evropski sud pravde je nadlean i za tumaenja zakonskih akata koje
donose organi Evropske unije,72 ali i da odluuje o svim drugim, ugovorima utvrenim
sluajevima. U svom radu snano se oslanja na nacionalne sudove drava lanica Evropske
unije, jer su oni nadleni za provoenje presuda Evropskog suda pravde koji nema sopstvene
mehanizme. Prema lanu 19. Ugovora o Evropskoj uniji drave lanice su obavezne da pruaju
pomo u radu Evropskog suda pravde. Da bi poveao efikasnost u radu, Sud je podijeljen na
sudske komore koje broje od tri do sedam sudija, a u punom sastavu Sud zasijeda samo u
iznimno vanim pitanjima. Trenutno Evropski sud pravde ima osam komora. 1987. godine
uveden je Prvostepeni sud, koji ima 27 sudija i koji se najee bavi tubama graana i
sluajevima naruavanja politike konkurencije.73 Nadalje, Sud je uveo i odreena ogranienja,
tako da ne preuzima sluajeve koji predhodno nisu razmatrani na nacionalnim sudovima.
Sporovi izmeu drava lanica ili izmeu drava lanica i organa Evropske unije se najprije
iznose pred Evropsku komisiju, a ako se ne postigne kompromis pred Sud pravde. Evropska
komisija time ima i kvazisudsku funkciju, ali i nadlenost da tui drave lanice pred Sudom
pravde ukoliko ne ispunjavaju odredbe iz ugovora.
Tabela: Ukupan broj predmeta na Evropskom sudu pravde nezavisno od njihove pravne prirode.74
72 lan 19. Ugovora o Evropskoj uniji

73 Prokopijevi, Miroslav (2005) Evropska Unija Uvod, Beograd: Slubeni glasnik, str.72
74 Gesamtbersicht ber die Ttigkeit des Gerichts Neueingengene, erledigte, anhngige Rechtsachen (2005
2009), web portal Evropskog suda pravde: http://curia.europa.eu: 24.11.2010
Godina
2005
2006
2007
2008
2009
Pristigli predmeti
474
537
580
592
561
Rijeeni predmeti
574
546
570
567
588
Preostali predmeti
740
731
742
768
741
Pored Evropskog suda pravde druga znaajna sudska institucija Evropske unije je Revizorski
sud, koji je osnovan 1977. godine. Sastoji se od 27 sudija koje imenuje Vijee Evropske unije na
period od est godina. Osnovna nadlenost ovog suda je nadzor nad troenjem sredstava iz
budeta Evropske unije. Izvjetaj o utroku sredstava podnosi Vijeu Evropske unije i
Evropskom parlamentu na kraju svake godine.
3.6. Ekonomsko - socijalni komitet
Ekonomsko socijalni komitet je osnovan 1957. godine. U institucionalnoj strukturi Evropske

unije Ekonomsko socijalni komitet predstavlja jedno od dva savjetodavna tijela koje pomae u
radu Evropskom vijeu i Evropskoj komisiji. U skladu sa tim Ekonomsko socijalni komitet mora
biti konslutovan u procesu odluivanja u svim pitanjima gdje je to predvieno ugovorima, ali i u
drugim sluajevima ako to organi Evropske unije smatraju potrebnim. ine ga predstavnici
ekonomskih i socijalnih grupa (poslodavaca, proizvoaa, poljoprivrednika, radnika,
potroaa...), te predstavlja most izmeu civilnog drutva drava lanica i evropskih institucija.
Zastupljenost drava u Ekonomsko socijalnom komitetu75
75 U sazivu 2010 2015 godina Ekonosmko socijalni komitet ima 344 lana, sa mandatnim periodom od pet
godina, uz mogunost ponovnog izbora. Preuzeto: http://www.eesc.europa.eu/: 26.11.2010. godine
Kipar, Luksemburg -Estonija,

6
Letonija, Slovenija - 7 Rumunija - 15
rska, eka, Grka, Maarska, Austrija, Holandija, Portugal,Njemaka,

vedska - Francuska,
12
Italija, Velika Britanija 24
EKONOMSKO
SOCIJALNI KOMITET
Danska, Irska, Litvanija, Slovaka, Finska - 9

Poljska, panija - 21
Malta - 5
Prema ugovorima organi Evropske unije su obevezni konsultovati Ekonomsko - socijalni

komiteta u sljedeim pitanjima:
-
unijsko graanstvo;
zajednika poljoprivredna politika;
regulisanje jedinstvenog trita u odnosu na slobodu kretanja radnika;
socijalna zatita i obrazovanje;
zatita potroaa, kultura, javno zdravlje;
transevropske mree (transport, telekomunikacija, energetska infrastruktura);
industrijska politika; i
ekonomski i socijalni razvoj.76
O navedenim pitanjima odgovarajua radna tijela Ekonomsko socijalnog komiteta, prostom

veinom glasova usvajaju miljenja, koja se upuuju Evropskom vijeu, Evropskoj komisiji i
Evropskom parlamentu.
Prema miljenju veine teoretiara uloga ovog tijela u oblikovanju javnih politika u
institucionalnoj strukturi Evropske unije je marginalna. Ipak Ekonomsko socijalni komitet daje
znaajan doprinos demokratskoj legitimnosti Evropske unije, jer omoguuje djelovanje
organizacija civilnog drutva na evropskom nivou. U skladu sa tim Ekonomsko socijalni
komitet ispunjava tri osnovne uloge:
1. Pomae Evropskom vijeu, Evropskom parlamentu i Evropskoj komisiji
u odluivanju o ekonomskim, socijalnim i graanskim pitanjima, kroz
sveobuhvatan dijalog i zastupljenost svih interesnih skupina;
2. Kao institucionalni Forum na nivou Evropske unije omoguava
artikulaciju interesa civilnog drutva a time i veu participaciju graana;
3. Unaprjeuje temeljne vrijednosti Evropske unije, jaanjem demokratije,
participativne demokratije i civilnog drutva.77
3.7. Komitet regija
76 Preuzeto: Misita, Nevenko (2007) Osnovi prava Evropske unije, Sarajevo: Pravni fakultet,
str.637
77 Grundsatzerklrung zu den Aufgaben des EWSA, http://www.eesc.europa.eu/: 26.11.2010.
godine
Uloga i znaaj regionalizacije u ekonomskim i politikim procesima u Evropi stvorila je potrebu

za njenom institucionalizacijom. Evropska Unija je na temelju decenijske sinteze iskustava
osnovala
nekoliko vanih institucija koje se bave razliitim aspektima regionalizacije i
regionalnog razvoja. Pored toga Evropska Unija je uspostavila zakonski okvir kojim se reguliu
prava i obaveze regija te je razliitim poveljama, multilaterarnim sporazumima i konvencijama
stvorila pretpostavke za unapreenje regionalnog razvoja i meuregionalne saradnje.
Najznaajniji organ za koordinaciju i planiranje regionalnog razvoja na nivou Unije je Komitet
regija (The Committee of the Regions) koji je osnovan Mastrihtskim ugovorom iz 1993.godine a
praktino ja poeo djelovati 1994 god. Pretea ovog tijela je Konsultativni savjet regija i lokalnih
vlasti kojeg je Evropska komisija osnovala 1988 godine, a koji je prestao sa radom osnivanjem
Komiteta regija 21.04.1994.godine. Regionalna dimenzija u okviru komunitarnog projekta dobija
jasnu fizionomiju ve sredinom 70-tih, sa osnivanjem Evropskog fonda za regionalni razvoj. 78
Meutim, ideja o potrebi institucionalne zastupljenosti lokalnih i regionalnih jedinica na nivou
Evropske unije, je konkretan oblik dobila tek Jedinstvenim evropskim aktom iz 1986. godine.
Ovim aktom je priznat znaaj regionalnog razvoja u uspostavljanju jedinstvenog trita, te
privredne i socijalne kohezije. Evropska komisija je 21. oktobra 1990. godine predloila
uspostavljanje posebnog organa koji e zastupati interese regija u Evropskoj uniji. Evropski
parlament i Evropsko vijee (posebno Belgija, panija i Njemaka) su podrali taj prijedlog, jer
je koncept evrope regija prihvaen kao projekat unaprijeenja evropskih integracija. Konana
odluku kojom je zvanino uspostavljen Komtet regija donesena je u Vijeu Evropske unije 9/10.
decembra 1991. godine.79 Njegovim osnivanjem Evropska komisija je prihvatila i priznala
potrebu saradnje i koordinacije izmeu Evropske unije i lokalnih i regionalnih vlasti.
Razlozi koji su doveli do osnivanja Komiteta regija nalaze se u dostignutom stepenu evropskih
integracija. Naime, u prvim decencijama proces evropskih integracija se zasnivao na saradnji
nacionalnih vlada i zajednikih evropskih institucija. Meutim kroz dostignuti stepen integracija
78 Preuzeto: Misita, Nevenko (2007) Osnovi prava Evropske unije, Sarajevo: Pravni fakultet,
str.638
79 Ausschus der Regionen: Mailensteine seiner Geschichte (1994 2009), Direktion
Kommunikation, Presse, Protokoll, Brisel, 2009.
evropskih drava u nadlenost evropskih institucija su prenesene nadlenosti koje su imale

neposredan uticaj na lokalne i regionalne vlasti, i to:
-
na politikom podruju u oblastima ureenja trita, podrke privrednom razvoju;

konkurencije; energije; bankarskog sektora itd.
na strukturno politikom podruju nosioci realizacije programa i projekata iz

uspostavljenih fondova Evropske unije su lokalne i regionalne vlasti (posebno od
1988. godine kroz reformu strukturnih fondova na principima partnerstva i
decentralizacije).80
Komitet regija je nastao kao odgovor na sve izraeniji pritisak da se na nivou Unije reguliu i
zatite interesi lokalnih i regionalnih vlasti. U osnovi dva osnovna motiva su dovela do osnivanja
Komiteta regija. Kao prvo, tri etvrtine pravnih propisa Evropske unije se implementiraju na
lokalnom i regionalnom nivou, te je bilo nuno u njihovo koncipiranje ukljuiti predstavnike
lokalnih i regionalnih vlasti. I drugo, kroz neposrednu institucionalnu zastupljenost lokalnih i
regionalnih vlasti, koje su i najblie graanima, jaa se identifikacija graana prema zajednikim
evropskim institucijama.
lanovi Komiteta regija su u pravilu politiki aktvini u svojim lokalnim i regionalnim
zajednicama, te na taj nain graani mogu informisati o politikim procesima na nivou Evropske
unije. Iz tog razloga ustaljena je praksa da se sjednice Komisija Komiteta regija ne odravaju
samo u Briselu, ve i u razliitim regijama drava lanica Evropske unije. Osnivanjem Komiteta
regija stvorena je institucionalna pretpostavka za bolju saradnju izmeu lokalnih i regionalnih
vlasti i Evropske unije. Komitet regija je savjetodavno tijelo od 344 predstavnika regionalnih i
lokalnih vlasti, i isto toliko zamjenika, iz 27 drava, koje na period od etiri godine imenuje
Evropsko Vijee, na prijedlog drava lanica Evropske Unije. 81 U izboru lanova Komiteta regija
vodi se rauna o ravnomjernoj politikoj, teritorijalnoj, lokalnoj/regionalnoj zastupljenosti
80 Helmut m. Jahn und Rolf Darenbach, Der Ausschuss der Regionen und die Bercksichtigung
des Supsidiarittsprinzip, in: Europafhigkeit der Kommunen die lokale Ebene in der
Europischen Union, VS Verlag fr Sozialwissenschaften / GWV Fachverlage GmbH,
Wiesbaden 2006, str.51
81 Komitet regija se sastoji ...od predstavnika regionalnih i lokalnih tijela, lan. 263 Ugovora
iz Nice
drava lanica Evropske unije.82 Zastupljenost svake drave lanice u Komitetu regija odraava
njen broj stanovnika.83 lanovi Komiteta regije su izabrani optinski i regionalni lideri,
predsjednici regija, regionalni parlamentarci, gradski vijenici, gradonaelnici velikih gradova...
Iako ih nominiraju vlade drava oni rade politiki nezavisno. Komitet regija iz svojih redova
imanuje Predsjednika Komiteta na period od dvije godine. Primarna uloga Komiteta regija je
zatita interesa lokalnih i regionalnih vlasti posebno kada se radi o zakonima koje donosi
Evropska Unija. Prema Mastrihtskom ugovoru Komitet regija mora biti konsultovan kada se
rjeavaju pitanja regionalne politike, a moe samoinicijativno zauzimati stavove i davati
preporuke neposredno Evropskoj Komisiji, Evropskom Vijeu i Parlamentu.84
U odnosu na Evropsko vijee, Evropsku komisiju i Evropski parlament. Komitet regija ima
savjetodavnu ulogu. U pravilu godinje odri pet plenarnih sjednica na kojima se definira opta
politika ali i usvajaju konkretni stavovi i daju odreene preporuke zakonodavnim i izvrnim
organima Evropske unije. Strukturu Komiteta regija ini est specijalizovanih komisija koje
pripremaju plenarne sjednice.
Specijalizovane komisije u Komitetu regija, koje su uspostavljene 2002. godine85
82 Ugovorom iz Nice iz 2001. godine je utvreno da lanovi Komiteta regija biraju

kvalificiranom veinom (umjesto jednoglasno) u Evropskom vijeu, najvei broj lanova ne
moe prei 350.
83 Njemaka, Francuska, Velika Britanija, Italija: 24; Poljska, panija: 21; Rumunija:15; Belgija,
Bugarska, Grka, Holandija, Austrija, Portugal, vedska, eka, Maarska: 12; Danska, Finska,
Irska, Litvanija, Slovaka: 9; Estonija, Letonija, Slovenija: 7; Luksembrug, Kipar: 6; Malta: 5.;
84 lan 265. Ugovora iz Mastrihta
85 Osmankovi, J., Pejanovi, M. (2009), Euroregije i Bosna i Hercegovina, Sarajevo: Fakultet
politikih nauka Centar za razvoj lokalne i regionalne samouprave, str.69
Teritorijalna kohezija
(COTER)
Vanjski poslovi (RELEX)

Ekonomska i socijalna politika (ECOS)
Komitet regija
Ustavna pitanja i evropska uprava Odrivi

(CONST)razvoj (DEVE)
Kultura i obrazovanje (EDUC)
lanovi Komiteta regija su organizovani u grupe (frakcije) na osnovu njihove politike

pripadnosti, iako ta pripadnost nama tako znaajnu ulogu i uticaj na rad Komiteta regija, kao to
je to sluaj u Evropskom parlamentu.
Frakcije u Komitetu regija86
Liberali i demokrati
Evropska alijansa
Bez frakcije
86 Web portal Komiteta regija: http://www.cor.europa.eu: 28.11.2010. godine
Socijaldemokrati
Evropske narodne stranke
Preko Komiteta regija, lokalne i regionalne vlasti se uvijek konsultuju prije nego to Evropska
unija donese odluke koje se njih neposredno tiu (obrazovanje, zdravstvo, transport, zatita
okolia itd). Administrativne poslove ovog tijela obavlja poseban biro koji ima oko etrdeset
zaposlenih. Prvi saziv Komiteta regija je bio u periodu od 1994. do 1998. godine. U tom periodu
ovo tijelo je bilo inicijator donoenja nekoliko vanih odluka na nivou Unije kao to su pitanja
reorganizacije strukturnih fondova, donoenje odluke kojom se svim graanima Evropske unije
daje pravo da glasaju i da se kandiduju na lokalnim izborima u svim dravama lanicama u
kojima imaju stalno prebivalite.87 Sutinska pitanja koja se javljaju u ocjeni uloge Komiteta
regija odnose se na njegov stvarni uticaj na zakonodavni proces i njegovu ulogu u ouvanju
principa supsidijarnosti i proporcionalnosti. lanom 198a. Ugovora iz Mastrihta predvino je
obavezno konslutovanje Komiteta regija u pet oblasti:
1. privredna i socijalna kohezija (ukljuujui i strukturne fondove);
87 Vidi: Misita, N.(2002) Osnovi prava Evropske unije, Sarajevo: Magistrat
2. transevropske infrastrukturne mree (saobraaj, energija, telekomunikacije);

3. javno zdravlje;
4.
obrazovanje i
5. kultura.88
Posebnim protokolom Ugovora utvreno je da Komitet regija raspolae zajednikom
organizacijskom strukturom sa Ekonomskim i socijalnim komitetom. Amsterdamskim
ugovorom89 konsolidovana je uloga Komiteta regija, a njegove nadlenosti su proirene na pet
dodatnih oblasti:
1. zapoljavanje;
2. socijalnu politiku;
3. zatitu okoline i
4. saobraaj.
Prema Lisabonskom ugovoru Komitet regija mora biti konsultovan i o pitanjima koja se odnose
na:
1. civilnu zatitu;
2. klimatske promjene;
3. energiju i
4. javne usluge.
Stupanjem na snagu Lisabonskog ugovora uloga Komiteta regija je u zakonodavnom procesu
dodatno ojaana. Ovaj Ugovor obavezuje Evropsku komisiju da ve u prelegislativnoj fazi
konsultuje Komitet regija, a zatim ponovo i nakon to se saini konaan prijedlog pravnog akta,
ukoliko je on od neposrednog interesa za lokalne i regionalne vlasti. Prema ovom Ugovoru
sudjelovanje Komiteta regija se ne okonava iznoenjem miljenja o prijedlogu Evropske
komisije. Lisabonskim ugovorom je po prvi put utvreno obavezno sasluanje Komiteta regija
88 Der Ausschuss der Regionen Eine Einfhrung, http://www.cor.europa.eu: 28.11.2010.
89 Na snagu je stupio 01.maja.1999. godine
od strane Evropskog parlamenta. Komitet regija ima i pravo postavljanja zahtjeva i pitanja
Evropskoj komisiji, Evropskom vijeu i Evropskom parlamentu, ukoliko se njegovi stavovi ne
uvae. Pored toga, moe zahtijevati i drugo konsultovanje, ukoliko je u zakonodavnom postupku
dolo do bitnih izmjena prvobitnog prijedloga pravnog akta. U posebnim sluajevima moe
podnijeti i tubu Evropskom sudu, ukoliko nije konsultovan od strane navedenih institucija po
utvrenim pravilima. Procjenjivanje prijedloga pravnih propisa i zakona u Komitetu regija se
zasniva na dva temeljna principa: supsidijarnosti i proporcionalnosti.
Na prijedlog Komiteta regija osnovan je Kongres lokalnih i regionalnih vlasti Evrope koji broji
400 predstavnika oko 300 regiona iz 23 zemlje i saziva se jednom godinje u Strassbourg-u.
Sastoji se od dvije komore: Komore lokalnih vlasti i Komore regija. Zadaci kongresa su da
zastupa interese lokalnih i regionalnih vlasti u Vijeu Evrope, da organizuje javne tribine i
rasprave na kojima lokalni i regionalni predstavnici razgovaraju o problemima sa kojima se
susreu te daju savjetodavne preporuke svojim vladama kako te probleme rijeiti. Nadalje, da
daje preporuke Vijeu ministara Evropske unije i Parlamentarnoj skuptini Vijea Evrope o svim
aspektima lokalne i regionalne politike te da sarauje sa nacionalnim i meunarodnim
organizacijama koje predstavljaju i zastupaju interese lokalnih i regionalnih vlasti.
4. Zakonodavni postupak i odluivanje u institucijama Evropske unije
Zbog sloene institucionalne strukture Evropske unije i podijeljenih nadlenosti izmeu njenih
najznaajnijih institucija, ne postoji jedinstven zakonodavni postupak. U tom smislu proces
odluivanja u organima Evropske unije se ostvaruje u okviru etiri opta postupka:
-
postupak konsultovanja;
postupak saradnje;
postupak saodluivanja i
postupak davanja saglasnosti.90
Do usvajanja Jedinstvenog evropskog akta 1985. godine postupak konsultovanja je bio

dominantan nain odluivanja, u kome je Evropski parlament mogao iznositi samo miljenje o
predloenom aktu, dok je konana odluka bila u iskljuivoj nadlenosti Evropskog vijea.
Usvajanjem Jedinstvenog evropskog akta uveden je postupak saradnje, a Ugovorom iz Mastrihta
postupak suodluivanja. Postupak saradnje je osnaio ulogu Evropskog parlamenta u
zakonodavnom postupku, i to uvoenjem dvije faze odluivanja, odnosno itanja. U prvoj fazi
Evropska komisija upuuje Evropskom vijeu i Evropskom parlamentu prijedlog pravnog akta.
Evropski parlament o njemu zauzima stav i eventualno daje amandmane. Nakon toga, prijedlog
se upuuje Evropskom vijeu, koje ne pristupa konanom odluivanju (to je u postupku
konsultovanja bio sluaj), ve zauzima usaglaeni stav (common position) o predloenom
pravnom aktu, ime se zavrava prva faza odluivanja. U drugoj fazi, Evropsko vijee usaglaeni
tekst akta upuuje ponovo Evropskom parlamentu, koji u roku od tri mjeseca zauzima konaan
stav, uz mogunosti da: odobri ili odbaci predloeni akt ili da predloi dodatne amandmane.
Ukoliko Parlament prihvati prijedlog Evropsko vijee kvalificiranom veinom glasova moe
usvojiti akt. Ako Parlament insistira na amandmanima ili izmjeni teksta, akt se upuuje Evropkoj
komisiji. Ukoliko Evropska komisija prihvati predloene amandmane i izmjene, i u tome dobije
podrku Evropskog vijea, akt se upuuje Evropskom vijeu koje ga usvaja kvalificiranom
veinom. Vano je naglasiti da Evropsko vijee moe usvojiti predloeni pravni akt i bez
saglasnosti Parlamenta, ali je za takvo usvajanje potrebna jednoglasna odluka, to znai da svaka
drava moe sprijeiti usvajanje akta. Uloga Evropskog parlamenta u zakonodavnom postupku
posebno je ojaana Mastrihtskim ugovorom i uvoenjem postupka saodluivanja, koje u sutini
predstavlja sintezu dosadanjih postupaka odluivanja. Podruje primjene ovog postupka
odluivanja znatno je proireno Amsterdamskim ugovorom 1997. godine. U postupku
saodluivanja Evropsko vijee ne moe usvojiti pravni akt, ni jednoglasno, bez saglasnosti
Evropskog parlamenta. Nadalje Evropsko vijee o skoro svim pitanjima odluuje kvalificiranom
veinom, a izuzetak su tri oblasti: socijalna sigurnost, priznavanje diploma i poticajne mjere u
oblasti kulture.
Postupak saodluivanja ( Izvor: Misita:2007:738)
rijedlog Evropske komisije(EK): Evropskom parlamentu (EP) i Evropskom vijeu (EV)
Radna grupa EV
Prvo itanje u EP: sa ili bez amandmana

Akt usvojen
Prvo itanje: EV
EV prihvata amandmane EP
EV ne usvaja stavove EP i usvaja zajedniki stav (kvalifikovanom veinom)

Akt usvojen
Drugo itanje u EP (rok EP
3+1
prihvata
mjesec)zajedniki stav EV ili se ne izjanjava
EP apsolutna veina
Odbija zajedniki stav EV
Akt nije usvojen
EP daje amandmane na zajedniki stav EV
EK zauzima stav o amandmanima EP

Akt usvojen
Drugo itanje u EV: rok 3 +1 mjesec EV prihvata amandmane EP
EV ne prihvata amandmane EP: Saziva se Komitet

Komitet
za za
usaglaavanje
usaglaavanje ne postie sporazum
Akt nije usvojen
Usaglaen stav se dostavlja EP i EV

Akt usvojen
EP prihvata tekst apsol. veinom; EV prihvata tekst kval.
Rok: veinom
6 + 1 sedmica
Akt nije usvojen
EV ili EP ne prihvataju usaglaeni tekst
Postupak saodluivanja ima tri faze. Prva faza podrazumijeva prijedlog Komisije, stav
Parlamenta i usaglaeni stav Evropskog vijea. U drugoj fazi Evropski parlament moe
apsolutnom veinom lanova prihvatiti ili odbaciti predloeni akt, ime se zakonodavni postupak
okonava. Ako Parlament predloi amandmane, Evropsko vijee ih moe usvojiti kvalificiranom
veinom, ili jednoglasno ukoliko amandmani nemaju podrku Evropske komisije. Ukoliko
Evropsko vijee ne prihvati amandmane Parlamenta, dolazi do tree faze zakonodavnog
postupka: usaglaavanje stavova u okviru posebnog tijela: Komiteta za usaglaavanje, kojeg
ini 27 predstavnika Evropkog vijea (iz svake drave po jedan) i isto toliko lanova Evropskog
parlamenta, te predstavnik Evropske komisije, koji nema pravo glasa. Osnovi zadatak Komiteta
je da postigne kompromis i utvrdi zajedniki tekst akta, za koji je potrebna kvalificirana veina
lanova Komiteta koji predstavljaju Evropsko vijee i obina veina lanova koji predstavljaju
Evropski parlament. Za konano usvajanje usaglaenog prijedloga akta potrebna je veina
glasova u Parlamentu i kvalificirana veina u Evropskom vijeu. U ovom sloenom
zakonodavnom postupku, koji se primjenjuje u najveem broju oblasti, uspostavljana je
legislativna ravnotea izmeu Evropskog parlamenta i Evropkog vijea, budui da usvajanje
svakog pravnog akta zahtijeva saglasnost obje institucije.

Drugi Dio

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Drugi Dio

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GLAVA DRUGA

POLITIKI SISTEM EVROPSKE UNIJE

1. Ideja i proces evropskog ujedinjenja

Evrope je imalo znaajnu ulogu u promovisanju parlamentarne demokratije, trine privrede i

formiranjem Evropskog parlamenta i izborom poslanika na osnovu opteg prava glasa. 6

Poljskom i ehoslovakom potpisani ugovori na deset godina o pridruivanju, koji su ukljuivali

Sa ovim proirenjem broj drava lanica

2. Ugovori i reformski akti

trgovinom i zajednikom vanjskom carinskom politikom te nadlenosti za razvoj politike u

2.2. Prva politika kriza i Sporazum iz Luksemburga

godina. U tom cilju zakljuen je Ugovor o objedinjavanju zajednikih institucija, kojim je

2.3. Jedinstveni evropski akt kao projekat zajednikog evropskog trita

uspostavljeni pravni temelji za stvaranje jedinstvenog evropskog trita do 1993. godine.

2.4. Sporazum iz Mastrihta od ekonomske prema politikoj Uniji

ekonomske zajednice i Evropske zajednice za atomsku energiju; odredbe o zajednikoj vanjskoj i

2.5. Ugovor iz Amsterdama

Sporazum iz Amsterdama je imao za cilj promjenu institucionalnog i pravnog okvira Evropske

Evrope, te su izvrene pripreme za uvoenje eura 1999. godine. Ugovorom iz Amsterdama

2.6. Ugovor iz Nice

reviziju institucionalnih aranamana;

irenje domaaja u odluivanju Evropskom vijeu putem kvalificirane veine;

irenje domaaja postupka suodluivanja pri usvajanju pravnih akata;

reforma pravosudnog mehanizma i

dogradnja mehanizma blie, odnosno pojaane saradnje grupe drava.36

2.7. Lisabonski sporazum

Nakon negativnog ishoda referenduma u Francuskoj i Holandiji 2005. godine, na kojima je

trebale uiniti funkcionalnijom, blioj graanima, ali i sposobnoj da odgovori na izazove

3. Institucije Evropske unije

institucionalnog okvira Evropske unije procesima proirenja i integracije evropskih drava.

Institucije Evropske Unije: Linije prikazuju direktne odnose izmeu institucija.(Pinder:2003:34)

Evropskoj uniji su prenosene brojne nadlenosti iz oblasti monetarne politike, pravosua,

3.1. Evropski parlament

Evropske unije. Najznaajnija uloga Evropskog parlamenta je u zakonodavnom postupku

45 Hrtel, Ines (2006), Handbuch Europische Rechtsetzung, Berlin/Heidelberg: Springer

Lisabonskim ugovorom je utvreno da e u Evropskom parlamentu biti najvie 750 poslanika, a

48 Vidi: Vodi kroz informacije o Europskoj Uniji: http://www.entereurope.hr: 13.11.2010

Na elu Evropskog parlamenta je Predsjednik koji ima 14 potpredsjednika. Sam Parlament je

3.2. Evropska komisija

Unutranja organizacija Evropske komisije (2010 2014); Izvor: Evropska komisija

Unutranje trite i usluge

Pomorski poslovi i ribarstvo

Meunarodna saradnja, humanitarna pomo i pomo u k

Poreska i carinska unija i borba protiv pronevjera

1. Forum za konsultacije izmeu drava lanica;

3.3. Evropsko vijee/savjet

odran 1974. godine prihvaen je prijedlog Francuske da se Evropsko vijee institucionalizira, a

Odluivanje u Evropskom vijeu je zasnovano na principu

konsensusa. Odluke Evropskog vijea su prije svega politike, a ne pravno obavezujue.

3.4. Vijee ministara

5. Definira zajedniku vanjsku i sigurnosnu politiku Evropske unije

Broj glasova drava u Vijeu ministara64

Njemaka, Francuska, Velika Britanija, Italija

Belgija, eka, Grka, Maarska, Portugal

Austrija, Bugarska, vedska

Danska, Irska, Litvanija, Slovaka, Finska

63 Kako funkcionira Evropska unija (2003), Luksemburg: Ured za slubene publikacije

Kipar, Estonija, Letonija, Luksemburg, Slovenija

Opti poslovi i vanjski odnosi

Obrazovanje, omladina i kultura

Vijee ministara je zasnovano na principu jedinstva, te izmeu pojedinih formacija ne postoji

Evropske komisije predloene odluke.68 Njegove nadlenosti su ograniene i od strane

3.5. Sud pravde i Revizorski sud

72 lan 19. Ugovora o Evropskoj uniji